Book Title: Vruttamauktik
Author(s): Vinaysagar
Publisher: Rajasthan Prachyavidya Pratishtan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023464/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana ganmamAlA ka pradhAna sampAdaka - padmazrI muni jinavijaya, purAtatvAcArya [sampAnya saJcAlaka, rAjasthAna yAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura] granthAGka 76 kavizekhara bhaTTa candrazekhara viracita vRttamauktika rAjAvAdariyAnidhana TH Barama pra kA zaka rAjasthAna rAjya saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura (rAjasthAna) RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA pradhAna sampAdaka-padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya [ sampAnya saJcAlaka, rAjasthAna mAdhyavidyA pratiSThAna, bodhapura ] granthAGka 76 kavizekhara bhaTTa candrazekhara vista. vRttamauktika [ duSkaroddhAra evaM durgamabodha TIkAdvaya saMvalita ] prakAzaka rAjasthAna rAjya saMsthApita rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE, JODHPUR. jodhapura ( rAjasthAna.) 1965 I0 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA rAjasthAna rAjya dvArA prakAzita sAmAnyata: akhilabhAratIya tathA vizeSataH rAjasthAnadezIya purAtanakAlIna saMskRta, prAkRta, apabhraMza, rAjasthAnI, hindI Adi bhASAnibaddha vividhavAGmayaprakAzinI viziSTa granthAvalI pradhAna sampAdaka padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya sammAnya saMcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura oNnareri membara oNpha jarmana orienTala sosAiTI, jarmanI; ... nivRtta sammAnya niyAmaka (oNnareri DAyarekTara ), bhAratIya vidyAbhavana, bambaI; pradhAna sampAdaka, siMghI jaina granthamAlA, ityAdi granthAGka 76 kavizekhara bhaTTa candrazekhara viracita vRttamauktika [ duSkaroddhAra evaM durgamabodha vyAkhyAdvaya saMvalita ] prakAzaka rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saJcAlaka, rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna ) 1965 I0 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavizekhara bhaTTa candrazekhara viracita . vRttamauktika [bhaTTa lakSmInAtha evaM mahopAdhyAya meghavijaya praNIta TokAeM tathA pATha pariziSTa evaM samIkSAtmaka vistRta bhUmikA sahita ] sampAdaka mahopAdhyAya vinayasAgara sAhitya mahopAdhyAya, sAhityAcArya, darzanazAstrI, sAhityarala, kAvyabhUSaNa, zAstravizArada prakAzanakartA rAjasthAna rAjyAjJAnusAra saJcAlaka, rAjasthAna prAjyapiyA pratiSThAna jodhapura ( rAjasthAna) vikramAbda 2022 ) prathamAvRtti 1000) bhAratarASTrIya zakAbda 1887 khristAbda 1965 ( mUlya-18.25 mudraka- hariprasAda pArIka, sAdhanA presa, jodhapura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Virittamauktika. of Chandrashekhar Bhatta with commentaries by Bhatt Lakshminath and Meghavijaya Gani Edited with Appendices and elaborate preface M. Vinayasagar, Sahitya-mahopadhyaya, Sahityacharya, Darshan-shastri, Sahitya-ratna, Shastra-visharad etc. Published under the orders of the Government of Rajasthan * By THE RAJASTHAN ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE JODHPUR (Rajasthan) V.S. 2022 ) [ 1965 A.D. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saJcAlakIya vaktavya rAjasthAna purAtana granthamAlA ke 79veM granthAMka ke svarUpa vRtta-mauktika nAma kA yaha eka muktAMkita grantharatna gumphita hokara granthamAlA ke priya pAThakavarga ke karakamaloM meM upasthita ho rahA hai| jaisA ki isake nAma se ho sUcita ho rahA hai ki yaha grantha vRtta arthAt padyaviSayaka zAstrIya varNana kA nirUpaNa karane vAlA eka chandaHzAstra hai| bhAratIya vAGmaya meM isa zAstra ke aneka grantha upalabdha hote haiM / prAcInakAla se lekara Adhunika kAla taka, isa viSaya kA vivecana karane vAle saikaDoM hI choTe-bar3e grantha bhArata kI bhinna-bhinna bhASAoM meM grathita hue haiN| prAcInakAla meM prAyaH saba grantha saMskRta aura prAkRta bhASA meM race gaye haiN| bAda meM, jaba dezya-bhASAoM kA vikAsa huA to unameM bhI tattad bhASAoM ke jJAtAoM ne isa zAstra ke nirUpaNa ke vaise aneka grantha bnaaye| rAjasthAna purAtana granthamAlA kA pradhAna uddezya vaise prAcIna zAstrIya evaM sAhityika granthoM ko prakAza meM lAne kA rahA hai jo aprasiddha tathA ajJAta svarUpa rahe haiN| isa uddezya kI pUtirUpa meM, hamane isase pUrva chandaHzAstra se sambandha rakhane vAle pAMca grantha isa granthamAlA meM prakAzita kiye haiN| prastuta grantha kA chaThA sthAna hai| ___ inameM pahalA grantha mahAkavi svayaMbhU racita hai jo 'svayaMbhU chaMda' ke nAma se aMkita hai| svayaMbhU kavi 6-10vIM zatAbdI meM huA hai| vaha apabhraza bhASA kA mahAkavi thaa| usakA banAyA huA apabhraMza bhASA kA eka mahAkAvya 'paumacariu' hai, jisako hamane apanI 'siMgho jaina granthamAlA' meM prakAzita kiyA hai| svayaMbhU kavi ne apane chandaHzAstra meM, saMskRta aura prAkRtabhASA ke una bahupracalita aura supratiSThita chandoM kA to yathAyogyai varNana kiyA ho hai parantu taduparAnta vizeSa rUpa se apabhraMza Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] vRttamauktika bhASA-sAhitya ke navIna vikasita chandoM kA bhI bahuta vistAra se varNana kiyA hai| apabhraMza-bhASA-sAhitya kI dRSTi se yaha grantha viziSTa ratna-rUpa hai| dUsarA grantha hai 'vRttjaatismuccy'| isakA kartA virahAMka nAma se aMkita koI 'kaisiTTha' hai / yaha zabda prAkRta hai, jisakA sahI saMskRta paryAya kyA hogA, patA nahIM lgtaa| 'kaisiThTha' kA saMskRta rUpa kavizreSTha, kaviziSTa aura kRtaziSTa athavA kRtizreSTha bhI ho sakatA hai| vRttajAtisamuccaya bhI prAcIna racanA siddha hotI hai| isakI racanA havIM-10vIM zatAbdI kI yA usase bhI kucha prAcIna anumAnita kI jA sakatI hai| yaha racanA ziSTa prAkRta-bhASA meM grathita hai| isameM saMskRta kI apekSA prAkRta ke chandoM kA vistRta nirUpaNa hai aura sAtha meM apabhraMza bhASA ke bhI aneka chandoM kA varNana hai| granthakAra ne apabhraza zailo ke chandoM kA vivecana karate hue usakI upazAkhAe~svarUpa 'pAbhIrI' aura 'mAravI' athavA 'mAruvANI' kA bhI nAma-nirdeza kiyA hai jo prAcIna rAjasthAnI-bhASA-sAhitya ke vikAsa ke itihAsa kI dRSTi se prAcInatama ullekha hai| rAjasthAnI ke pichale kaviyoM ne jise 'marubhAkhA' athavA 'muradharabhAkhA' kahA hai, use hI kavi virahAMka ne 'mAruvANo' nAma se ullekha kiyA hai| isa mAruvANI kA eka priya aura prasiddha chanda hai jisakA nAma 'dhoSA' athavA 'ghoSA' batAyA hai / isa ullekha se yaha jJAta hotA hai ki havIM-10vIM zabtAdI meM rAjasthAna kI prasiddha bolI 'mAruI' yA 'mAravI' kA astitva aura usake kavisampradAya tathA unakI kAvyakRtiyoM kA vyavasthita vikAsa ho rahA thA / prAkRta aura apabhraMza bhASA meM padya-racanA ke vividha prayogoM kA isa grantha meM bahuta mahattvapUrNa nirUpaNa hai| tIsarA grantha hai 'kavidarpaNa' / yaha bhI prAkRta ke padya-svarUpoM kA nirUpaNa karane vAlA eka viziSTa grantha hai| isakI racanA vikrama kI 14vIM zatAbdI ke prArambha meM huI pratIta hotI hai| vikrama kI 12vIM zatAbdI ke prArambha se rAjasthAna aura gujarAta meM prAkRta aura apa Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saJcAlakIya vaktavya bhraMza bhASA ke sAhitya meM jisa prakAra ke anekAneka mAtrAgaNIya chandoM kA vikAsa aura prasAra huA hai unakA sodAharaNa lakSaNa-varNana isa racanA meM diyA gayA hai / 'saMdezarAsaka' jaisI rAsAvarga kI sarvottama racanA meM jina vividha prakAra ke chandoM kA kavi ne prayoga kiyA hai una saba kA nirUpaNa isa grantha meM milatA hai / prAkRtapiMgala nAma ke suprasiddha grantha meM jisa prakAra ke chandoM kA varNana diyA gayA hai unameM ke prAyaH sabhI chanda isa grantha meM, usI zailI kA pUrvakAlIna pathapradarzana karane vAle, milate haiN| jisa prakAra prAkRtapiMgala meM diye gaye udAharaNabhuta padyoM meM, karNa, jayacaMda, hamIra Adi rAjAoM ke stuti-paraka padya milate haiM usI taraha isa grantha meM bhImadeva, siddharAja jayasiMha, kumArapAla Adi aNahilapura ke rAjAoM ke stutiparaka padya diye gaye ukta tInoM granthoM kA sampAdana hamAre priyavara vidvAn mitra pro0 eca0 DI0 velaNakarajI ne kiyA hai jo bhAratIya chandaHzAstra ke advitIya marmajJa vidvAn haiM / ina granthoM kI vistRta prastAvanAoM meM (jo aMgrejI meM likhI gaI hai) sampAdakajI ne prAkRta evaM apabhraMza ke padya-vikAsa kA bahuta pANDityapUrNa vivecana kiyA hai| ina granthoM ke adhyayana se apabhraMza aura prAcIna rAjasthAnI-gujarAtI, hindIbhASA ke vividha chaMdoM kA kisa krama se vikAsa huA hai vaha acchI taraha jJAta ho jAtA hai| vigata varSa meM hamane isI granthamAlA ke 66 veM mariNa ke rUpa meM 'vRttamuktAvalI' nAmaka grantha prakAzita kiyA-jisake racayitA jayapura ke rAjyapaNDita zrIkRSNa bhaTTa the; mahArAjA savAI jayasiMha ne unako bar3A sammAna diyA thaa| vRttamuktAvalI meM vaidika chandoM kA bhI nirUpaNa kiyA gayA hai, jo uparyukta granthoM meM Alekhita nahIM haiN| vRttamuktAvalI meM vaidika chanda tathA prAcIna saMskRta evaM prAkRta-sAhitya meM supracalita vattoM ke atirikta una aneka dezyabhASA-nibaddha vRttoM kA bhI nirUpaNa kiyA gayA hai jo ukta prAcIna granthakAroM ke bAda hone vAle anyAnya kaviyoM dvArA prayukta hue haiN| zrIkRSNa bhaTTa saMskRta-bhASA ke prauDha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika paNDita the| saMskRta kAvya-racanA meM unakI gati prakhara aura abAdha thI isaliye unhoMne ukta prakAra ke saba chandoM ke udAharaNa svaracita padyoM dvArA hI pradarzita kiye haiM / prAkRta, apabhraMza aura prAcIna dezI bhASA ke pradhAnavRttoM ke udAharaNa-svarUpa padya bhI unhoMne saMskRta meM hI likhe| hindI-rAjasthAnI-gujarAto bhASA meM bahupracalita aura sarvavizruta dohA, caupAI, savaiyA, kavitta aura chappaya jaise chanda bhI unhoMne saMskRta meM hI avatArita kiye| __ ina graMthoM se vilakSaNa eka aisA chanda-viSayaka anya baDA grantha bhI hamane granthamAlA meM gumphita kiyA hai jo 'raghuvarajasaprakAsa' hai| isakA kartA cAraNa kavi kisanAjI pADhA hai, vaha udayapura ke mahArANA bhImasiMha jI kA darabArI kavi thaa| vi0 saM0 1880-81 meM usane isa grantha kI rAjasthAnI bhASA meM racanA kii| jisako kavi 'muradhara bhAkhA' ke nAma se ullikhita karatA hai| yaha chandovarNana-viSayaka eka bahuta hI vistRta aura vaividhya-pUrNa grantha hai| kartA ne isa grantha meM chandaHzAstra-viSayaka prAyaH sabhI bAteM aMkita kara dI haiN| varNavRtta aura mAtrAvRttoM ke lakSaNa dohA chanda meM batAye haiN| udAharaNabhUta saba padya arthAt vRtta kavi ne apanI 'muradharabhAkhA' arthAt marubhASA meM svayaM grathita kiye haiN| isa prakAra saMskRta, prAkRta aura apabhraMza bhASA ke suprasiddha sabhI chaMdoM ke udAharaNa usane 'marubhAkhA' meM hI likhakara apanI dezabhASA ke bhAvasAmarthya aura zabdabhaMDAra ke mahattva ko bahuta uttama rIti se prakaTa kiyA hai / isake atirikta usane isa graMtha meM rAjasthAnI bhASAzailI meM pracalita una saiMkar3oM gItoM ke lakSaNa aura udAharaNa gumphita kiye haiM jo anya bhASA-granthita chaMdagranthoM meM prApta nahIM hote| prastuta 'vRtta mauktika' grantha isa granthamAlA kA chaMdaHzAstra viSayaka 6ThA grantha hai| yaha grantha bhI vRttamuktAvalI ke samAna saMskRta meM gumphita hai| vRttamuktAvalI ke racanA kAla se koI eka zatAbdI pUrva isako racanA huI hogii| isameM bhI vRttamuktAvalI kI taraha sabhI vRttoM yA padyoM ke udAharaNa granthakAra ke svaracita haiN| vRttamuktAvalI kI taraha isameM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saJcAlakIya vaktavya vaidika chaMdoM kA nirUpaNa nahIM hai para saMskRta, prAkRta, apabhraMza sAhitya meM prayukta prAyaH sabhI chaMdoM kA vistRta varNana hai| jitane chaMdoM arthAt vRttoM kA nirUpaNa isa grantha meM kiyA gayA hai utanoM kA varNana isake pUrva nirmita kisI bhI saMskRta chaMdograntha meM nahIM milatA hai| isa dRSTi se yaha grantha chaMdaHzAstra kI eka paripUrNa racanA hai| saMskRta-sAhitya meM padya-racanA ke atirikta aneka viziSTa gadyaracanAyeM bhI haiM jo kAvya-zAstra meM varNita rasa aura alaMkAroM se paripUrNa haiM, parantu gadyAtmaka hone se padyoM kI taraha unakA geya svarUpa nahIM banatA / tathApi ina gadya-racanAoM meM kahIM kahIM aise vAkyavinyAsa aura varNana-kaNDikAe~, kavijana grathita karate rahate haiM jinameM padyoM kA anukaraNa-sA bhAsita hotA hai aura unheM par3hane vAle supAThI marmajJa jana aise DhaMga se paDhate haiM jisake zravaNa se geya-kAvya kA sA Ananda AtA hai| aise gadyapATha ke vAkyavinyAsoM ko chandaHzAstra ke jJAtAoM ne padyAnugandhI athavA padyAbhAsI gadya ke nAma se ullekhita kiyA hai aura usake bhI kucha lakSaNa nirdhArita kiye haiN| prastuta grantha meM vRttamauktikakAra ne aise viziSTa gadyAMzoM kA vistRta nirUpaNa kiyA hai aura isa prakAra ke zabdAlaMkRta gadya kI kucha vidvAnoM kI viziSTa svataMtra racanAyeM bhI milatI haiM jo virudAvalI aura khaNDAvalI Adi ke nAma se prasiddha haiM / aisI aneka virudAvaliyoM tathA kucha khaNDAvaliyoM kA nirUpaNa isa vRttamauktika meM milatA hai jo isake pUrva race gaye kisI prasiddha chandoMgrantha meM nahIM miltaa| isa prakAra ko chandaHzAstra-viSayaka aneka vizeSatAoM ke kAraNa yaha vRttamauktika yathAnAma hI mauktika svarUpa eka ratna-grantha hai| isa grantha kI viziSTa mUla-prati rAjasthAna ke bIkAnera meM sthita suprasiddha anUpa saMskRta pustakAlaya meM surakSita hai| mUla-prati granthakAra ke samaya meM hI likhI gaI hai-arthAt grantha ko samApti ke bAda 14 varSa ke bhItara / yaha prati AgarA meM rahane vAle lAlamaNi mizra ne vi.saM. 1660 meM likha kara pUrNa kii| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika ___ grantha kI racanA kahAM huI isakA ullekha kahIM nahIM kiyA gayA / parantu granthakAra telaMgadezIya bhaTTa vaMza ke brAhmaNa the aura unakI vaMzaparamparA suprasiddha vaiSNava sampradAya ke dharmAcArya zrI vallabhAcArya ke vaMza se abheda svarUpa rahI hai| prastuta racanA meM kartA ne sarvatra zrIkRSNabhakti kA aura mathurA vRndAvana ke gopa-gopIjanoM ke rasa-vihAra kA jo varNana kiyA hai usase yaha kalpanA hotI hai ki granthakAra mathurAvRndAvana ke rahane vAle hoM ! isa grantha kA sampAdana zrI vinayasAgarajI mahopAdhyAya ne bahuta parizrama-pUrvaka bar3I uttamatA ke sAtha kiyA hai| grantha se sambaddha sabhI vicAraNIya viSayoM kA inhoMne apanI vidvattApUrNa vistRta prastAvanA aura pariziSToM meM bahuta vizada rUpa se vivecana kiyA hai jisake par3hane se vidvAnoM ko yatheSTa jAnakArI prApta hogii| granthamAlA ke svarNasUtra meM isa mauktika-svarUpa ratna kI pUrti karane nimitta hama zrI vinayasAgarajI ke prati apanI hArdika kRtajJatA prakaTa karate haiM aura AzA rakhate haiM ki ye apanI vidvattA ke paricAyaka isa prakAra ke aura bhI grantha-sampAdana ke kArya dvArA granthamAlo kI sevA aura zobhAvRddhi karate rheNge| muni jinavijaya sammAnya saJcAlaka janmASTamI, saM. 2022 rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura di0 20-8-65 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa yaH sUrIzvara - vaMza-sAgara - maNirvAdImapaJcAnanaH, taM zrIjanavidhau gaNe dinamaNiM dhyAyAmi haddhvAntaham / hindyAmAgamasaMprasAramaNinA proddhAri yena zrutaM, mavyAnAmupadezadAnamaNaye tasmai namaH sarvadA // yasmAtprAdurabhUnmaNeH zuvidhA zrIgautamAdvAgiva , vAgIzAniva vAdino jitavatI vAdeSu saMvAdinaH / saumatyambunidhermaNe: samudayAt sajjJAnamAlokate, granthaM mauktikanAmakaM gurumaNau bhaktyA mayA hyaya'teM // cArucarAcacarIka vinaya Page #13 -------------------------------------------------------------------------- Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya chandaHzAstra kA udbhava aura vikAsa kavi-vaMza paricaya vRttamaktika kA sArAMza grantha kA vaiziSTya vRttamauktika aura prAkRtapiMgala vRttamauktika aura vANIbhUSaNa vRttamaktika aura govindavirudAvalI vRttamauktika meM uddhRta zraprApta gantha prastuta saMskaraNa kI vizeSatAyeM prati-paricaya sampAdana - zailI AbhAra pradarzana pAribhASika zabda viSaya kramapaJjikA prathamaM gAthAprakaraNam maGgalAcaraNam gurulaghusthiti: vikalpasthiti: kAvyalakSaNe'niSTaphalavedanam mAtrANAM gaNavyavasthAprastArazca mAtrAgaNAnAM nAmAni varNavRttAnAM gaNasaMjJA gaNadevatA gaNAnAM maMtrI gaNadevAnAM phalAphalam mAtroddiSTam bhUmikA 1. prathamakhaMDa padya saMkhyA 1 - 121 1-6 7- 10 11 - 12 13-14 15 - 18 16- 38 36-40 41 42 43 - 50 51 - 52 pRSThAMka 1 - 16 20 - 43 43 - 60 60 - 71 72 - 74 74 - 78 78- 80 80 - 81 81- 86 86 - 61 61 - 62 62 - * 63 64 - 66 pRSThAMka 1 - 13 1 1 - 2 2 2 2 -3 3 - 4 4 4 4 4-5 5 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] vRttamauktika viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 52-54 w w w xx 2rur w ..............! w 76 -5 is 87-88 86-60 is w 9-10 10-11 mAtrAnaSTam varNoddiSTam varNanaSTam varNameruH varNapatAkA mAtrAmeruH mAtrApatAkA vRttadvayasthagurulaghujJAnam varNamarkaTI mAtrAmarkaTI naSTAviphalam prastArasaMkhyA gAthAbhedAH gAthA gAthAyAH paJcaviMzatibhedAH vigAthA gAhU udgAthA gAhinI sihinI skandhakam skandhakasyA'STAviMzatibhevA: dvitIyaM SaTpadaprakaraNam dohA vohAyAH trayoviMzatibhedAH rasikA rasikAyA aSTo bhedAH rolA rolAyAH trayodaza bhedAH gandhAnakam caupayA pattA dhattAnandam kAvyam 16-103 104 - 105 106 - 108 106-110 111 - 112 113 - 114 115-116 117-121 1.71 11-12 12-13 14- 26 / / / / / / / rrrrrrr mm / / / / KmixMWOMMG: 25-27 17-18 18-16 16 31 - 33 34-37 16-20 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramapanjikA viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka m4 ullAlam zakraM (kAvyabhedaH) kAvyasya paJcacatvAriMzaddhadA SaTpadam SaTpadavRttasyaikasaptatirbhedAH kAvyaSaTpadayordoSAH tRtIyaM raDDAprakaraNam pajjhaTikA praDillA pAdAkulakam caubolA 23-24 25-26 27-30 27-28 28 28-29 23-25 31-46 raDDAyAH saptabhevA: . [1] karabhI [2] nandA [3] mohinI [4] cArusenA [5] bhadrA [6] rAjasenA [7] tAlaGkinI caturtha padmAvatIprakaraNam padmAvatI kuNDalikA gaganAGgaNam dvipadI. bhullaNA khaJjA zikhA mAlA culimAlA soraThA hAkali madhubhAraH mAbhIraH 32 35 26 - 27 28 - 29 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] viSaya daNDakalA kAmakalA rucirA dIpakam siMhavilokitam plavaGgamaH lolAvatI harigItam harigIta [ka] m manoharaharigotam harigItA aparA harigItA tribhaGgI durmilakA hIram janaharaNam madanagRham marahaThThA paJcamaM savayAprakaraNam savayA savayAbhedAnAM nAmAni madirA savayA mAlatI savayA mallI savayA mallikA savA mAdhavI savayA mAgadhI savayA dhanAkSaram SaSThaM galitakaprakaraNam galitakam vigalitakam saGgalitakam sundara galitakam bhUSaNagalitakam vRtta mauktika padyasaMkhyA 30 - 31 32 - 33 34 - 35 36- 36 40 - 41 42-43 44 - 45 46 - 47 48 - 46 50 - 51 52 - 53 54 - 55 56 - 57 58- 56 60 - 62 63 - 64 65 - 67 68 - 66 1 - 12 1-2 3 5 6 7 5 6-10 11 - 12 1 - 35 1 - 2 3 - 4 5 - 6 7-8 6-10 pRSThAMka 37 37 37 38 38 36 36 36 - 40 40 - 41 41 41 41 - 42 42 42 43 44 45 46 47 - 46 47 47 47 47 48 48 46 4. 46 50 - 56 50 50 50 - 51 51 51 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramapaJjikA 5 viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 51-52 mukhagalitakam vilambitagalitakam samagalitakam aparaM samagalitakam aparaM saGgalitakam aparaM lambitAgalitakam vikSiptikAgalitakam lalitAgalitakam viSamitAgalitakam mAlAgalitakam mugdhamAlAgalitakam udgalitakam pranyakRtprazastiH 11 - 12 13-14 15-16 17-18 16-20 21-22 23 - 24 52 52 53 xxx.xxx mmmxxx 53 - 27 - 28 26-30 31 - 32 . 55 ur dvitIya khaMDa 57-180 prathamaM vRttanirUpaNa-prakaraNam maGgalAcaraNam ekAkSarama zrI 57 dvayakSaram kAmaH mahI sAram madhuH tryakSaram tAlI zazI priyA ramaNaH paJcAlam xxxxx 6-10 11-12 13-14 . . 15-30 15-16 17-18 16 - 20 ramm x 110.222MM xxxx 23-24 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka mRgendraH mandaraH kamalam caturakSaram tIrNA 25-26 27-28 29-30 31-38 WWW dhArI 61 62-63 36-46 39-40 63 nagaNikA zubham paJcAkSaram sammohA hArI haMsaH priyA bamakam SaDakSaram 40-42 6 -44 45-46 47-46 50-67 50-51 52-53 63-65 zeSA tilakA vimoham caturasam 64 manthAnam 58-59 zavanArI 65-67 sumAlatikA tanumadhyA vamanakam saptAkSarama zIrSA samAnikA suvAsakam karahaJci kumAralalitA madhumatI mavalekhA kusamatatiH 66-67 68-83 68-69 70-71 72-73 74 - 75 76-77 78-79 80-81 82-83 66 - 67 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamapaJjikA viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka ir U " -101 67-66 84-85 88-89 90-91 62-63 9 V V V For More w w w w w .. w . aSTAkSaram vidha nmAlA pramANikA mallikA tuGgA kamalam mANavakakrIDitakam citrapadA anuSTupa jalavam navAkSaram rUpAmAlA mahAlakSmikA sAraGgam pAintam kamalam w w 70-72 1 bimbam 98-99 100-101 102-124 102-103 104-105 106-108 106-110 111-112 113-114 115- 116 117-118 116-120 121 - 122 123-124 125-146 125 - 126 127 - 126 130-131 132-133 134-135 136 -137 138-136 140-142 143-144 145-146 9999 Mrrrr 72 73-7 73 tomaram bhujagazizusRtA maNimadhyam bhujaGgasaGgatA sulalitam dazAkSaram / gopAlaH saMyutam campakamAlA sAravatI suSamA amRtagatiH mattA tvaritagatiH manoramam lalitagatiH 73 73 73-74 74 74 74 74-75 75 75 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 76 - 87 or ekAdazAkSaram mAlatI bandhuH 76-77 sumukhI 78 78 79-80 222 84-85 147-184 147 - 148 146 - 150 151 - 152 153 - 154 155 - 156 157 - 158 156 - 160 161 -162 163 - 164 165 - 166 167 - 168 166-172 173 - 175 176 - 177 178-176 180-181 182-183 184 - 185 186-187 188-186 160 - 254 160 - 161 192- 163 164 - 165 166-167 198-166 200-201 202-203 204 - 206 207-206 210-212 213 - 216 217-218 zAlinI vAtormI. zAlinI-bAtoyupajAti bamanakam caNDikA senikA indravajrA upendravajrA upajAti rathoddhatA svAgatA bhramaravilasitA anukUlA moTanakam sakezI subhadrikA bakulam dvAdazAkSaram prApIDaH bhujaGgaprayAtam lakSmIdharam toTakam sAraGgakam mauktikadAma modakam sundarI pramitAkSarA candravama drutavilambitam vaMzasthavilA -87 88-104 60-61 61-62 62-63 63 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramapaJjikA viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 63-64 64-67 9 98-99 219-221 222 223 -224 225-226 227-228 229 - 230 231-232 233 - 234 235 - 236 237-238 239 -240 241-242 243 - 244 245-246 247-248 246 - 250 251 - 252 253 -254 100 100 indravaMzA vaMzasthavilendravaMzopajAti jaloddhatagatiH vaizvadevI mandAkinI kusumavicitrA tAmarasam mAlatI maNimAlA jalaparamAlA priyaMvadA lalitA lalitam kAmadattA vasantacatvaram pramuditavadanA navamAlinI taralanayanam trayodazAkSaram vArAhaH mAyA mattamayUram tArakam kandam parAvaliH praharSiNI rucirA caNDI maJjubhASiNI candrikA kalahaMsaH mRgendramukham kSamA latA 101 - 102 .102 102 103-104 104 - 113 104 104-105 105-106 106-107 255 - 264 255-256 257 - 258 256-260 261 - 263 264-265 266-267 268-270 272 273-274 275-276 277-278 . 276-280 281-282 253-284 285-286 107-108 108 100 109 110 - 111 111 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika mami viSaya padyasaMkhyA pRSThoka candra lekham sudha tiH lakSmI vimalagatiH caturdazAkSaram siMhAsyaH basantatilakA 111 112 112 112-113 113-120 113 -114 114 114 - 115 115 prasambAdhA aparAjitA praharaNakalikA vAsanto lolA nAndImukhI vaidarbhI induvadanam zarabhI ahiSatiH . vimalA mallikA maNigaNam paJcadazAkSarama lIlAkhela: mAlinI cAmaram bhramarAlikA manohaMsaH zarabham maNiguNanikaraH 287-280 259-290 261 - 262 263-264 265-326 295-266 267-266 600-302 303-304 305-306 307 - 309 310 -311 312 -313 314-315 316-317 318-316 320-321 322 -323 324-325 326-327 328-326 330.372 330 - 331 332-336 337 - 339 340 - 342 343 -345 346-347 348-351 115- 116 116 116 117 117 117-118 118 118 118-116 116 116 -120 120 - 128 120 120-121 121 - 122 122 123 123 123-124 nizipAlakam vipinatilakama candralekhA citrA 352-354 355-357 358-356 360-361 124 - 125 125 125 126 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramapaJjikA viSaya padyasaMkhyA pRSThAka kesaram 126 126-127 127 127 128 128-134 128 129 129 elA priyA utsavaH uDugaNam SoDazAkSaram rAmaH paJcacAmaram nIlama caJcalA madanalalitA vANinI pravaralalitam garur3arutam cakitA gajaturagavilasitam zailazikhA lalitam sukesaram lalanA girivaradhRtiH saptadazAkSaram lIlAdhRSTam pRthvI mAlAvatI zikhariNI 130 130 131 131 131-132 132 132 362-363 364 - 361 366 - 368 366-370 371-372 373 -404 373 - 374 375-377 378-376 380-382 383-384 385-386 387-388 386-360 361 - 362 363-364 395-366 367-390 369-400 401-402 403-404 405-440 405-406 407-406 410-411 412-417 418-421 422-424 425 - 426 427 - 428 426-430 431-432 433-434 435-436 / 133 133 134 134 142 135 hariNI mandAkrAntA vaMzapatrapatitam naITakam kokilakam hAriNI bhArAkAntA mataGgavAhinI 136 136 -137 137 - 138 138-136 136 - 140 " 140 -141 141 . 41 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] . vRttamauktika viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 142 143 - 150 143 143 144 - 145 145 - 146 panakam bazamukhaharam aSTAdazAkSaram lIlAcandraH maJjIrA carcarI koDAcandraH kusumitalatA nandanam nArAca: citralekhA bhramarapadam zArdUlalalitam sulalitam upavanakusumam ekonaviMzAkSaram . nAgAnanda: zArdUlavikrIDitam candram avalam zambhuH meghavisphUjitA chAyA surasA phulladAma madulakusumam vizAkSaram yogAnandaH gItikA gaNDakA zobhA suvadanA plavaGgabhaGgamaGgalam zazAGkacalitam 437-438 439-440 441-472 441-442 443 - 445 446-452 453-455 456-457 458-460 461-462 463 - 464 465 - 466 467 - 468 469-470 471-472 473 - 468 473 - 474 475 - 478 479-481 482-484 485-487 488-490 461-462 463 - 464 495-466 467-468 464-516 469-500 501-503 504 '-506 507 - 511 512-513 514-515 146 -147 148 148 148 148-146 146 146 -150 150 - 155 150 150-151 151 152 152-153 153 -154 154 155 155 - 156 -508 156-157 157 157-18 158 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamapabjikA viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 159 bhadrakam manavaSiguNagaNam ekaviMzAkSaram brahmAnandaH sragdharA 156 160-163 160 maJjarI * 160 161 161 161-162 162 163 164-167 164 164 165 165 nerandraH sarasI rucirA nirupamatilakam dvAvizatyakSaram vidyAnandaH haMsI . madirA mandrakam zikharam acyutam madAlasam taruvaram trayoviMzAkSaram divyAnandaH sundarikA padmAvatikA pradritanayA mAlatI mallikA mattAkrIDam kanakavalayam catuvizAkSaram rAmAnandaH durmilakA kirITam tanvI mAdhavI 516-517 518-519 520-538 520-521 522 - 525 / 526 - 526 530-532 533 -534 535-536 537-538 536-557 536-540 541-543 544-545 546 -547 548-546 550-551 552-555 556-557 558-575 558-556 560-561 562-563 564-567 568-566 570-571 572-573 574-575 576-584 576-577 578-580 581-582 583 -585 586-587 165-166 166 166-167 167 167-171 168 168 168-166 166-170 170 172- 174 172 172 173 173 174 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] vRttamauktika viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 588-586 560-518 560-561 562-594 565-566 567-598 174 174 - 176 174 -175 175 175-176 176 566-610 566-600 601-603 * 604 - 606 607 - 608 606 - 610 611-617 176-176 176 - 177 177 177-178 178 176 179-180 181-183 181 182-183 REEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE 1- taralanayanam paJcaviMzAkSaram kAmAnandaH krauJcapadA mallI maNigaNam SaDviMzAkSaram govindAnandaH bhujaGgavijRmbhitam apavAhaH mAgadhI kamaladalam upasaMhAraH prastArapiNDasaMkhyA ca dvitIyaM prakIrNaka-prakaraNam bhujaGgavijambhitasya catvAro bhedA: dvitIyatribhaGgI zAlUram upasaMhAraH tRtIyaM daNDaka-prakaraNam caNDavRSTiprapAtaH pracitakaH prAdayaH sarvatobhadraH azokakusumamaJjarI kusumastabakaH mattamAtaGgaH anaGgazekharaH caturthaM arddha-sama-prakaraNam arddha-samavRtta lakSaNam puSpitAnA upacitram vegavatI hariNaplutA 7 183 183 184.187 184 184 185 185 186 186 186 187 16-17 1-31 7-11 12-13 14 - 15 16-17 188 - 191 180 188-186 186 186 186 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramapaJjikA [ 15 wwwmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm. padyasaMkhyA pRSThAMka viSaya aparavaktram 186 sundarI 98. 18-20 21 -23 24 - 25 26 - 27 28-29 . 160 191 1. 25 or" or im 162-165 192 192 192 162-193 w is 163 6 - 10 11 - 12 13 - 15 16 - 17 18 - 25 163 163 164 bhadravirATa ketumatI vAGamatI SaTpadAvalI upasaMhAraH paJcamaM viSamavRtta-prakaraNam viSamavRttalakSaNam udgatA udgatAbhedaH saurabham lalitam bhAvaH vaktram pathyAvaktram upasaMhAraH SaSThaM vaitAlIya-prakaraNam vaitAlIyam zraupacchandasakam prApAtalikA nalinam nalinamaparam dakSiNAntikA-vaitAlIyam uttarAntikA-vaitAlIyam prAcyavRttirvaitAlIyam udIcyavRttivaitAlIyam pravRttakaM vaitAlIyam aparAntikA cAruhAsinI saptamaM yatinirUpaNa-prakaraNam aSTamaM gadyanirUpaNa-prakaraNam gadyAni lakSaNam 166-200 n" " 166 166 166-197 167 167 21-23 24 - 26 27 - 30 31 - 34 1 - 18 197-198 198 198-196 166 199-200 201 - 206 207-210 207 1- 6 1-7 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 207 207 208 208 208 208-206 206 210 zuddha-cUrNakam mAviddha cUrNakam lalitaM cUrNakam pravRttimugdha cUrNakam pratyalpavRttimugdhaM cUrNakam utkalikAprAya-gadyam vRttagandhi-gadyam pranthAntare prakArAntareNa caturvivaM gadyam 8-6 navamaM virudAvalI-prakaraNam prathamaM kalikA-prakaraNam virudAvalI-sAmAnya lakSaNam dvigA kalikA rAvikalikA mAvikalikA nAvikalikA galAdikalikA midhAkalikA madhyAkalikA dvibhaGgI-kalikA navadhA tribhaGgI-kalikA 10-22 vidagpatribhaGgI-kalikA turagatribhaGgI-kalikA patribhaGgI-kalikA hariNaplutatribhaGgI-kalikA 12-13 nartakatribhaGgI-kalikA bhujaGgatribhaGgI-kalikA 13-14 dvividhA trigatA-tribhanI-kalikA dvividhA baratanu-tribhaGgI-phalikA SaDavidhA bhevaprabhevAnvitA dvipAdikA 17 - 22 yugmabhaGgA-kalikA virudAvalyAM dvitIyaM caNDavRttaprakaraNam 1-36 caNDavRttasya lakSaNam paribhASA 211 - 267 211 - 218 211 211 211 212 212 212 212 212 -213 213 213 - 218 213 213 - 214 214 214 214 214-215 215 215-216 216-218 216-254 216 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramapaJjikA [ 17 viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 1.-11 11-12 12-13 13 - 14 14-15 15-16 16-17 puruSottamazcaNDavRttam tilakaM caNDavRttam acyutaM caNDavRttam paddhitaM caNDavRttam raNazcaNDavRttam vIrazcaNDavRttam zAkazcaNDavRttam mAtaGgakhelitaM caNDavRttam utpalaM caNDavRttam guNaratizcaNDavRttam kalpadrumazcaNDavRttam kandalazcaNDavRttam aparAjitaM caNDavRttam nartanaM caNDavRttam taratsamastaM caNDavRttam veSTanaM caNDavRttam askhalitaM caNDavRttam pallavitaM caNDavRttam samagraJcaNDavRttam turagazcaNDavRttam paGkahaJcaNDavRttam sitakajAdibhedAnAM lakSaNam sitakaJjaJcaNDavRttodAharaNam pANDUtpalaJcaNDavRttodAhAraNam indIvaracaNDavRttobAharaNam aruNAmbhorahaJcaNDavRttodAharaNam phullAmbujaM caNDavRttam campakaM caNDavRttam vaGghalaJcaNDavRttam kundaJcaNDavRttam bakulabhAsuraJcaNDavRttam bakulamaGgalaJcaNDavRttam maJjaryA korakaracaNDavRttam gucchakaJcaNDavRttam 16-20 20-21 21 -22 22-23 220 / 220-221 221-222 224 224-225 225-226 226 226-228 228-226 226 -230 23.-231 231 231 231 231-232 232 232 232 - 233 233-234 234-235 235-237 237 238-239 236 -240 240-242 242 - 243 243-244 245-246 246 - 247 247 - 248 240 - 249 246 - 250 251 - 252 252 - 253 23 - 24 24-25 26-28 26-30 31-32 34-35 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] vRttamauktika viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 253-254 255-256 255-256 256-258 258-256 kusumaJcaNDavRttam 36 virudAvalyAM tRtIyaM tribhaGgI-kalikAprakaraNam 1 - daNDakatribhaGgIkalikA sampUrNA vidagdhatribhaGgIkalikA 3-4 mizrakalikA 4-6 virudAvalyAM caturtha sAdhAraNamataM caNDavRtta prakaraNam 1 . 4 virudAvalI 1-16 sAptavibhaktikI kalikA prakSamayI kalikA 8-6 sarvalaghuka-kalikA 10-11 sarvakalikAsa virudAnAM yugapadeSa lakSaNam 12 - 18 virudAvalIpAThaphalam dazamaM khaNDAvalI-prakaraNam khaNDAvalI-lakSaNam tAmarasa-kha NDAvalI maJjarI khaNDApalI prakaraNopasaMhAra: ekAdazaM doSa-prakaraNam dvAdazaM anukramaNI-prakaraNam 1 prathamakhaNDAnukramaNI 1-40 1. gAthAprakaraNAnukramaNI 1-15 2. SaTpadaprakaraNAnukramaNI 3. raDDAprakaraNAnukramaNI 4. padmAvatIprakaraNAnukramaNI 5. savaiyAprakaraNAnukramaNI 6. galitakaprakaraNAnukramaNI 33 - 38 chandaH prakaraNasaMkhyA ca 39-40 2 dvitIyakhaNDAnukramaNI 1-188 1. vRttAnukramaNI 1- 137 2. prakIrNakavRttAnukramaNI 138-140 3. daNDakavRttAnukramaNI 141 - 144 260 260-267 261-262 262-264 264-265 266 - 267 267 268-271 268 268-270 270-271 10 271 1-4 272 273-286 273 - 275 273 - 274 274 274 274-275 275 275 275 276 - 286 276 - 285 285-286 206 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramapaJjikA [ 19 viSaya padyasaMkhyA pRSThAMka 286 286 286-287 287 287 287-289 287 287-288 288 288 288 - 289 286 289 286 260-261 4. arddhasamavRttAnukramaNI 144 - 148 5. viSamavRttAnukramaNI 148-151 6. vaitAlIyavRttAnukramaNI 151 - 155 7. yatiprakaraNAnukramaNI 155 - 156 8. gadyaprakaraNAnukramaNI 156-156 6. virudAvalIprakaraNAnukramaNI 160-180 (1) kalikAprakaraNAnukramaNI 160-162 (2) caNDavRttAnukramaNI 163-173 (3) tribhaGgIkalikAnukramaNI / 173 - 175 (4) sAdhAraNacaNDavRttAnukramaNI / 176 -177 (5) virudAvalIvRttAnukramaNI 178-180 10. khaNDAvalI-prakaraNAnukramaNI 181-182 11. doSaprakaraNAnukramaNI 182-183 12. khaNDadvayAnukramaNI 183-188 pranthakRt-prazastiH TIkAdvaya - krama - paJjikA 1. vRttamauktikavAttikaduSkaroddhAraH (1) prathamo vizrAmaH (mAtroddiSTam) (2) dvitIyo vizrAmaH (mAtrAnaSTam) (3) tRtIyo vizrAmaH (varNoddiSTam) (4) caturtho vizrAmaH (varNanaSTam) (5) paJcamo vizrAmaH (varNameruH) / (6) SaSTho vizrAmaH (varNapatAkA) (7) saptamo vizrAmaH (mAtrAmeruH) (8) aSTamo vizrAmaH (mAtrApatAkA) (8) navamo vizrAmaH (vRttasthaguruladhusaMkhyAjJAnam) (10) dazamo vizrAmaH (varNamarkaTI) (11) ekAdazo vizrAmaH (mAtrAmarkaTI) vRttikRtprazastiH vRttamauktikadurgamabodhaH mAtroddiSTaprakaraNam mAtrAnaSTaprakaraNam varNoddiSTa-naSTaprakaraNam sm sm 262-326 292-264 . 265 - 266 297 - 269 300-301 302-303 304-306 307 -310 311 -314 315 -317 317-320 321-325 s m llh llh 327-367 327 - 330 331-342 343 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 vRttamauktika viSaya pRSThAMka 344-345 346-351 352-356 357-360 361-362 363-366 varNameprakaraNam varNapatAkA-prakaraNam mAtrAmera-prakaraNam mAtrApatAkAprakaraNam varNamakaMTI-prakaraNam mAtrAmarkaTI-prakaraNam vRttikRtprazastiH pariziSTa - kramapaJjikA prathama pariziSTa TagaNAdi kalA-vRttabheda-pAribhASika-zabda-sata dvitIya pariziSTa (ka) mAtrika chandoM kA prakArAnukrama (kha) parNika chandoM kA prakArAnukrama (ga) virudAvalI chandoM kA prakArAnukrama tRtIya pariziSTa (ka) padyAnukrama (kha) udAharaNa-padyAnukrama caturtha pariziSTa (ka 1) mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAmabheda (ka 2.) gAthAdi chanda-bhedoM ke lakSaNa evaM nAmabheda (kha) paNika chandoM ke lakSaNa evaM nAmabheda (ga) chandoM ke lakSaNa evaM prastArasaMkhyA (gha) virudAvalI chandoM ke lakSaNa paJcama pariziSTa . sandarbha-pranyoM meM prApta vaNika-vRtta SaSTha pariziSTa ____gAthA evaM dohA-bhedoM ke udAharaNa saptama pariziSTa pranthokhata-prantha-tAlikA aSTama pariziSTa chandaH zAstra ke anya aura unakI TIkAyeM sahAyaka-prantha 368-372 373 - 387 373-378 379-385 386- 387 388-413 388-401 402-413 414-466 414-421 422-429 430-450 451-461 462-466 467-512 513-518 516-521 522-534 535-538 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA chandaHzAstra kA udbhava aura vikAsa kisI padArtha ke pAyatana ko usakA chanda kahA jAtA hai / chanda ke binA kisI bhI vastu kI avasthiti isa saMsAra meM saMbhava nahIM hai / mAnava-jIvana ko bhI chanda kahA jAtA hai / sAta chandoM yA maryAdAoM se jIvana maryAdita hai / chanda yA maryAdA ke kAraNa hI manuSya sva aura para kI sImAoM meM baMdhA huA hai| svacchandatva use priya hotA hai paracchandatva nhiiN| manuSya svakIya chandoM yA sImAoM ko vistRta karatA huA, svatantratA ke mArga kA anuzIlana karatA huA apane jIvana kA uddezya prApta kara letA hai| chanda pada kA nirvacana chanda aura chandas padoM kI nirukti kSIrasvAmI ne 'chada' dhAtu se batalAI hai| anya vyutpattiyoM ke anusAra chanda zabda 'chadir Urjane, chadi saMvaraNe, cadi AhlAdane dIptau ca, chada saMvaraNe, chada apavAraNe' dhAtuoM se niSpanna hai|' vastutaH ina dhAtuoM se niSpanna zabda vibhinna artho meM pRthak-pRthak rUpa se prayukta hote rahe hoNge| kAlAMtara meM ye zabda chanda aura chandas zabda-rUpoM meM kho gaye / yAska ne 'chandAMsi chAdanAt' kaha kara AcchAdana ke artha meM prayukta chanda zabda kA astitva mAnA hai| sAyaNa ne Rgveda-bhASyabhUmikA meM 'AcchAdakatvAcchandaH' kathana dvArA yAska kA samarthana kiyA hai| chAndogyopaniSad kI eka gAthA ke anusAra deva mRtyu se Dara kara trayI-vidyA meM praviSTa hue / ve chaMdoM se AcchAdita ho gaye / AcchAdana karane se hI chaMdoM kA chaMdatva hai|' aitareya AraNyaka ke anusAra stotA ko AcchAdita karake chaMda pApakarmoM se rakSita karate haiM / ina sthAnoM para AcchAdana artha vAlA chaMda zabda prayukta huA hai| asIma caitanya-sattA ko sImAoM yA maryAdAoM meM bAMdha kara sasIma banA dene vAlI prakRti bhI AcchAdana karane ke kAraNa hI chanda kahI jAtI hai / vaidika-darzana ke anusAra chanda 'vAk-virAj' kA bhI nAma hai jo sAMkhya kI prakRti yA vedAMta kI mAyA ke 1-vaidika chandomImAMsA, -paM0 yudhiSThira mImAMsaka, pR0 11-13 2-nirukta 7 / 12 3-chAndogyopaniSad 1 / 4 / 2; tulanIya gArya kA upanidAna sUtra 8 / 2 4-aitareya prAraNyaka 2 / 2 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] vRttamauktika samakakSa hai / sArA vizva isI se vikasita hotA hai / AcchAdanabhAva ko spaSTa karane ke lie 'chadicchandaH' nAma kA vizeSa rUpa se isameM ullekha kiyA gayA hai|' yaha eka chanda hI vividha rUpoM meM eka se aneka ho jAtA hai| ina vibhinna chandoM meM AtmA AcchAdita ho kara vyApta ho jAtI hai / prAtmA 'chandomA' ke rUpa meM vividha chandoM ko prakAzita karatI hai / chanda se chandita chandomA svayaM chanda hai aura jyotisvarUpa hone se usakA sambandha dIpti se tathA AnandasvarUpa hone se AhlAda se bhI jur3a jAtA hai / cadi dhAtu se niSpanna chanda (mUla rUpa canda) kA prayoga aise prasaMgoM meM hotA rahA jJAta hotA hai / prANa (prANA vai chandAMsi) , sUrya (chandAMsi vai vrajo gosthAnaH )4 aura sUrya razmiyoM (Rgveda 1162 / 6) ko chanda kahane kA kAraNa bhI dIptiyukta honA hI jJAta hotA hai / loka meM bhI gAyatrI Adi padya, veda, pArSagrantha, saMhitA, icchA, aniyantrita prAcAra Adi arthoM meM prayukta chanda zabda dekhA jAtA hai / ye saba eka chanda zabda ke vividha artha nahIM haiM, varan ina-ina arthoM meM prayukta alaga-alaga zabda haiN| kisI samaya inakA sUkSma bheda suvijJAta thaa| svara Adi dvArA yaha bheda spaSTa kara diyA jAtA thaa| kAlAntara meM anya zabdoM kI taraha ye sAre zabda eka chanda zabda meM zliSTa ho gaye aura unake svara-ciha noM ne bhI udAttAdi prabala svaroM meM apanA astitva kho diyaa| sAhitya meM chanda Upara chanda ke vividha arthoM meM eka gAyatrI Adi chanda kA bhI ullekha kiyA gayA hai / vAGmaya meM chanda kA viziSTa mahattva hai / kAtyAyana ke anusAra sArA vAGmaya chandorUpa hai - chandomUlamidaM sarvaM vAGmayam / chanda ke binA vAk uccarita nahIM hotii| koI zabda chanda rahita nahIM hotaa| isIlie gadya aura padya donoM ko chandoyukta mAnA jAtA hai|'' 1-vaidika darzana -DaoN0 phatahasiMha, pRSTha 182-183 2-vaidika darzana pR0 184 tathA usameM uddhRta tANDya mahAbrAhmaNa 14 / 11 / 14 3-kauSItaki brAhmaNa 76, 1118, 172 4-taittirIya brahmaNa 3 / 2 / 9 / 3 / / 5-vaidika chandomImAMsA. pa0 7-8 6-zabdoM ke vikAsa kI aisI pravRtti ke lie dekheM-'Rgveda meM gotattva'-badrIprasAda paMcolI 7-RgyajuSa pariziSTa 5; tulanIya chando'nuzAsana-jayakIrti, 112 8-nAcchandasi vAguccarati iti -nirukta 7 / 2, durgavRtti 6-chandohIno na zabdo'sti -nATyazAstra 14/15 10-vaidika chandomImAMsA, pR0 8 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA chanda kI paribhASA karate hue kAtyAyana ne RksarvAnukramaNI meM akSara ke parimANa ko chanda kahA hai-yadakSaraparimANaM tacchandaH / anyatra akSara-saMkhyA kA niyAmaka chaMda kahA gayA hai / ' chanda kA mahatva kevala akSara-jJAna karAnA mAtra nahIM haiM / Upara ke nirvacanoM para vicAra karane para bhAvoM ko AcchAdita karake apane meM sImita karane vAlI zabda-saMghaTanA ko sAhitya meM chanda kaha sakate haiM / artha ko prakAzita karake arthacetA ko AhlAdayukta kara dene meM chanda kA chaMdatva prakaTa hotA hai| vaidika chaMda maMtroM ke artha prakaTa karane kI vizeSa zailI prakriyA ke dyotaka haiN| vedoM ke vyAkhyAkAroM ne isa bAta para jora diyA hai ki RSi, devatA aura chaMda ke jJAna ke binA maMtroM ke artha udbhAsita nahIM hote| devatA maMtroM ke viSaya haiM, RSi ve sUtra haiM jinase artha saralatayA prakaTa ho jAte haiM aura chaMda arthaprApti kI prakriyA kA nAma hai|' chaMdoM kI artha prakaTa karane kI viziSTa prakriyA ke kAraNa ho vaidika-zailI ko 'chAMdas' kahA gayA hai| pArasI dharma-graMtha 'jenda avastA' kA jenda nAma bhI chaMda kA apabhraSTa rUpa jJAta hotA hai| ___ brAhmaNa granthoM meM chAMdas-prakriyA kA bar3A hI sUkSma va rahasyAtmaka varNana dekhane ko milatA hai / vahA~ chaMdoM ke nAmoM dvArA sampUrNa sRSTi-prakriyA ko samajhAne kA prayatna kiyA gayA hai / saba se adhika rahasyAtmaka varNana gAyatrI chaMda kA hai jo sUryaloka se prApta hone vAle sAvitrI prANa kA pratIka bana gayA hai / chaMdoM kA rahasyAtmaka varNana svataMtra rUpa se anusaMdhAna kA viSaya hai| yahA~ chaMda ke vyAvahArika rUpa para hI vicAra kiyA jA rahA hai| ___ vyAvahArika dRSTikoNa se chaMda akSaroM ke maryAdita prakrama kA nAma hai / jahA~ chaMda hotA hai vahIM maryAdA A jAtI hai| maryAdita jIvana meM hI sAhityika chaMda jaisI svastha-pravAhazIlatA aura layAtmakatA ke darzana hote haiM / maryAdita icchA kI abhivyakti prAcIna gaNarAjyoM kI jIvanta chaMda paramparA Voting Systems kahI jAtI hai| bhAvoM kA ekatra saMvahana, prakAzana tathA AhlAdana chaMda ke mukhya lakSaNa haiM / isa dRSTi se rucikara aura zrutipriya layayukta vANI hI chaMda kahI jAtI hai 1-chando'kSarasaMkhyAvacchedakamucyate - atharvavedIya bRhatsarvAnukramaNI 2-Rgveda ke maMtradraSTA RSi -badrIprasAda paMcolI, vedavANI; banArasa / 1551 3-vedavidyA -DaoN. vAsudevazaraNa agravAla, pR0 102 4-prAcIna bhArata meM gaNatAMtrika vyavasthA -badrIprasAda paMcolI, zodhapatrikA, udayapura, 1521 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] 'chaMdayati pRNAti rocate iti chaMda: / ' jisa vANI ko sunate hI mana AhlAdita ho jAtA hai vaha vANI hI chaMda hai - 'chaMdayati prahlAdayati chaMdyate anena iti chaMdaH / " vRttamauktika spaSTa hai ki chaMda ke rUpa meM akSara-maryAdA kA nirvAha karane kA sambandha zabda-saMghaTanA se hai aura prakAzana evaM prahlAdana kA sambandha artha ke sAtha hai / isI taraha chaMda ke prathama do lakSaNoM kA saMbaMdha vaktA se hotA hai aura tRtIya kA zrotA se / isa dRSTi se chaMda, zrotA aura vaktA ke bIca meM prabhAvazAlI setu kA kAma karatA hai / zatapathabrAhmaNa meM 'raso vai chaMdAMsi '" kaha kara chaMda kI rAgAtmikA anubhUti aura abhivyakti kI ora spaSTa saMketa kiyA gayA hai / chandaH zAstra - chaMdaH zAstra meM chaMdoM kA vivecana kiyA jAtA hai / bhAratavarSa meM vaidika tathA laukika saMskRta bhASA ke chaMdoM para vicAra atyanta prAcIna kAla se hI prArambha ho gayA thA / vaidika chandomImAMsA meM chaMdaH zAstra kA Adi mUla veda mAnA gayA hai / chaMdaH zAstra ke prAcIna saMskRta vAGmaya meM prayukta aneka nAmoM kA ullekha bhI isameM hai / yathA (1) chaMdoviciti, (2) chaMdomAna, (3) chaMdobhASA, (4) chaMdovijini, (5) chaMdonAma, (6) chaMdovijiti : chaMdovijita, (7) chaMdovyAkhyAna, ( 8 ) chaMdasAM vicaya:, (6) chaMdasAM lakSaNam, (10) chaMdaH zAstra, ( 11 ) chaMdo'nuzAsana, (12) chaMdovivRtti, (13) vRtta, (14) piMgala | chaMdoviciti pada kA artha hai - vaha grantha jisameM chaMdoM kA cayana kiyA gayA ho / yaha pada pANini ke gaNapATha, kauTilya ke arthazAstra, sarasvatIkaNThAbharaNa, gaNaratnamahodadhi zrAdi meM prayukta huA hai| piMgalaprokta chaMdoviciti, pataMjaliprokta chaMdoviciti, janAzrayaprokta chaMdoviciti, daNDiprokta chaMdoviciti tathA eka anya pAlibhASA ke chaMdoviciti kA nAmollekha zrImImAMsakajI ne kiyA hai| 2 chaMdomAna nAma bhI graMthavAcI hai / pANini ke gaNapATha, sarasvatIkaNThAbharaNa Adi meM yaha nAma prayukta huA hai, parantu abhI taka isa nAma kA koI graMtha nahIM 1 - saMskRta sAhitya kA itihAsa - vAcaspati gerolA, pR0 110 - 2- zatapatha brAhmaNa, 7 / 3 / 1 / 37 3 - vaidika chaMdomImAMsA, paM0 yudhiSThira mImAMsaka, pR0 43 4 35 5 36 " 39 19 " Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ * milA hai / jisa graMtha meM chaMdoM kA bhASaNa yA vyAkhyAna milatA ho use chaMdobhASA kahA gayA hai / gaNapAThoM meM yaha nAma zrAyA hai / ' aisI bhI mAnyatA hai ki chaMdobhASA nAma prAtizAkhyoM ke lie prayukta huA hai / viSNumitra ne RkprAtizAkhya kI vRtti meM chaMdobhASA zabda kA artha vaidika bhASA kiyA / kucha anya logoM ne chaMda kA artha chaMdaHzAstra tathA bhASA kA artha vyAkaraNa yA nirukta kiyA hai / parantu paM0 yudhiSThira mImAMsaka ne ina matoM ko nirAkRta karake chaMdobhASAnAmaka chaMdaH zAstra ke graMthoM kA astitva mAnA hai unhoMne bhI isa nAma ko caraNavyUha Adi meM prAtizAkhya ke lie prayukta mAnA hai| jisa graMtha dvArA chaMdoM para vijaya prApta ho sake use chaMdovijiti kahA jAtA hai | cAMdra gaNapATha, jainendra gaNapATha, sarasvatIkaNThAbharaNa Adi meM yaha nAma prayukta huA hai| chaMdonAma ke lie mImAMsakajI ne saMbhAvanA prakaTa kI hai ki yaha chaMdomAna kA apabhraMza ho sakatA hai / chaMdovyAkhyAna, chaMdasAM vicaya, chaMdasAM lakSaNa, chaMdo'nuzAsana, chaMdaHzAstra Adi bhI chaMdoviSayaka graMthoM ke nAma haiM / vRtta pada ke AdhAra para vRttaratnAkara Adi graMthoM ke nAmakaraNa kie gaye haiM / hamAre vivecya graMtha vRttamauktika kA nAma bhI isI paramparA meM ullekhanIya hai / chanda: zAstra ke lie piMgala - nAma chaMdaH zAstra ke pramukha prAcArya piMgala ke kAraNa hI prayukta huA jJAta hotA hai / " piMgala nAma ke aneka prAkRtabhASA ke graMtha prasiddha haiM / chandaH zAstra ko prAcInatA vaidika chaMdoM ke nAma sarvaprathama vaidika saMhitAoM meM hI prayukta hue haiM / vaidika SaDaMgoM meM chaMdaH zAstra kA nAma bhI AtA hai / vedamaMtroM ke sAtha unake chaMdoM kA nAmollekha bhI huA hai / unakA vizuddha aura layabaddha uccAraNa chaMda : zAstra ke jJAna se hI sambhava hai / isalie vedArtha ke viSaya meM vivecana karane vAle sabhI graMthoM meM chaMdoM kA bhI prasaMgavaza ullekha mila jAtA hai / pANini ne gaNapATha meM chaMdaH zAstra - sambandhI graMthoM kA ullekha kiyA hai| unake samaya meM to laukika saMskRta bhASA meM mahAkAvyoM kI racanAeM likhI jAne lagIM 1 - vaidika chandomImAMsA pR0 37 2 - saMskRta sAhitya kA itihAsa - gaMrolA, pR0 191 3 - anya matoM ke lie dekho - vaidika chaMdomImAMsA, pR0 37-36 4 - vaidika chaMdomImAMsA, pR0 36-40 5 42 17 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] vRttamauktika thIM / isalie vaidika chaMdoM ke atirikta laukika chaMdoM para bhI vivecanA hone lagI hogI aura isa viSaya ke aneka graMtha vidyamAna hoMge / vidvAnoM kI mAnyatA hai ki chaMdaHzAstra ke pramukha prAcArya piMgala pANini ke samakAlIna the / chaMdaHzAstra ke vikAsa meM piMgala kA vahI sthAna hai jo vyAkaraNa- paramparA meM pANini kA hai / aNDI, yAska, kauTuki, saitava, kAzyapa, rAta, mANDavya Adi AcArya piMgala se bhI prAcIna haiM / isase chaMdaH zAstra kI atiprAcInatA ke viSaya meM kisI prakAra koI saMdeha nahIM raha jAtA hai / chandaHzAstra ke prAcIna zrAcArya vedAMgoM ke pravaktA ziva aura bRhaspati mAne jAte haiM / mahAbhArata ke eka ullekha ke anusAra vedAMgoM kA pravacana bRhaspati ne tathA eka dUsare ullekha ke anusAra ziva ne kiyA / paravartI graMthakAroM ne chaMdaHzAstra ke pravaktA zrAcAryoM kI paramparA kA ullekha kiyA hai / chaMdaH sUtra - bhASya ke anta meM yAdavaprakAza ne chaMda:zAstra ke pravartaka AcAryoM kI paramparA kA ullekha kiyA hai chaMdojJAnamidaM bhavAd bhagavato lebhe surANAM guruH, tasmAd duzcyavanastato suragururmANDavyanAmA tataH / mANDavyAdapi saitavastata RSiyaskastataH piMgalaH, tasyedaM yazasA gurorbhuvi dhRtaM prApyAsmadAdyaiH kramAt // isI graMtha ke anta meM kisI kA eka anya zloka bhI diyA huA hai : : :-- chandaH zAstramidaM purA trinayanAllebhe guho'nAditaH, tasmAt prApa sanatkumAramunitastasmAt surANAM guruH / tasmAddevapatistataH phaNipatistasmAcca satpiMgala: tacchiSyairbahubhirmahAtmabhirayo mahyaM pratiSThApitam // paM0 yudhiSThira mImAMsaka ne inameM se prathama paramparA ko adhika vizvasanIya mAnA hai / unhoMne rAjavArtika meM ullikhita - zivagirijAnandiphaNIndra bRhaspaticyavanazukramANDavyAH / saitavapiMgala garuDapramukhA AdyA jayanti gurucaraNAH / / 1 - vaidika chandomImAMsA pR0 46 2- vedAMgAni tu bRhaspatiH -mahAbhArata, zAntiparva 212 / 32 3- vedAt SaDaMgAnyuddhRtya - mahAbhArata zAntiparva 284 / 92 4-uparyukta matoM ke lie draSTavya, vaidika chaMdomImAMsA, pR0 57 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA tathA yati ke prasaMga meM chaMdaHzAstra - pravaktA jayakIrti dvArA ullikhitavAMchanti yati piMgalavasiSThakauMDinya kapilakambalamunayaH / necchanti bharatakohala mANDavyAzvatarasaitavAdyAH kecit // paramparAoM kA ullekha bhI kiyA hai / ' [ 7 piMgala - chaMdaH sUtra meM ullikhita zrAcAryoM kA nAma Upara nA cukA hai / isase prakaTa hai ki AcArya piMgala se pahale chaMdaH zAstra ke pravaktAoM kI eka vyavasthita evaM avicchinna paramparA vidyamAna thI / vaidika aura laukika chandaHzAstra chaMda do prakAra ke kahe gaye haiM - vaidika aura laukika / veda saMhitAoM meM prayukta gAyatrI, anuSTup triSTup jagatI, paMkti, uSNik, bRhatI, virAT zrAdi chaMda vaidika kahe jAte haiM / chaMdaH zAstra ke prAraMbhika graMthoM meM kevala vaidika chaMdoM aura unake bheda-prabhedoM para hI vicAra kiyA jAtA thA / bAda meM vAlmIki ne laukika sAhitya meM bhI chaMda kA prayoga kiyaa| unheM Adi - kavi hone kA zreya milA / itihAsa, purANa, kAvya Adi meM chaMdoM kA prabhUta rUpa se prayoga hone lagA / bAda meM ina chaMdoM ke lakSaNAdi ke viSaya meM chaMda : zAstra meM vicAra prArambha huA / saMskRta - chaMdaH zAstroM ke AdhAra para paravartI kAla meM prAkRta aura apabhraMza bhASAoM meM chaMdoM ke lakSaNa-graMtha bhI likhe gaye / chanda ke viSaya meM upalabdha prAcInatama sAmagrI vaidika saMhitAoM meM gAyatrI Adi chaMdoM ke nAma anekadhA ullikhita haiM parantu unakA vivecana vahA~ prApta nahIM hotA / vastutaH una sthaloM para chandoM ke nAmoM dvArA Adhidaivika aura zrAdhyAtmika rahasyoM kI ora hI saMketa kiyA gayA jJAta hotA hai / maMtroM ke aise saMketoM kA brAhmaNa-graMthoM meM vistAra se spaSTIkaraNa kiyA gayA / virAT chaMda kA saMbaMdha virAja- gau (prakRti) se batalAte hue tANDya - mahAbrAhmaNa meM use chaMdoM meM jyotisvarUpa kahA gayA hai - virAD vai chandasAM jyotiH / * virATa ko dazAkSarA bhI kahA gayA hai / " anya chaMdoM ke viSaya meM bhI aise hI rahasya mizrita vicAra brAhmaNa-graMthoM meM milate haiM / 1 - jayakIttikRta chandonuzAsana, 1013 evaM vaidika chaMdomImAMsA pu0 58 2 - nAradapurANa - pUrva bhAga 2 / 57 / 1 3-tANDya mahAbrAhmaNa, 6 / 3 / 6, 10 / 2 / 2 4- dazAkSarA vai virAT - zatapathabrAhmaNa; 1|1|1|22, aitareya brAhmaNa, 6 20; gopathabrAhmaNa pUrvArdhaM 4 24; uttarArdha 118, 62, 6 15; tANDya mahAbrAhmaNa, 3 / 13 / 3 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamaktika Rgveda-prAtizAkhya ko chaMdaH zAstra kI prAcInatama racanA mAnA jAtA hai / yaha maharSi zaunaka kI racanA hai / isakA vivecya viSaya vyAkaraNa hai parantu prasaMgavaza chaMdoM kI bhI carcA kI gaI hai / yaha carcA nitAMta adhUrI hai / chaMdoM kA jJAna prApta kiye binA maMtroM kA uccAraNa ThIka taraha se nahIM ho sakatA / isIlie isa graMtha meM chaMdoM kA vivaraNa diyA gayA hai / " 8] Rgveda tathA yajurveda ko sarvAnukramaNiyoM meM bhI chaMdoM kA vivaraNa milatA hai| chaMdo'nukramaNI meM dasa maMDala haiM aura usameM Rgveda ke samasta chaMdoM kA kramazaH vivaraNa diyA gayA hai| yaha bhI zaunaka kI racanA hai / zAMkhAyana zrautasUtra meM bhI prasaMgavaza chaMdoM para vicAra kiyA gayA hai / 1 pataMjali ne nidAnasUtra meM chaMdoM kA ullekha karate hue kucha prAcIna chaMda:zAstra ke pravaktAoM ke nAmoM kA ullekha bhI kiyA hai / ye pataMjali mahAbhASkAra pataMjali se bhinna koI prAcIna AcArya the / eka anya gAyaM nAmaka AcArya ne upa nidAnasUtra meM ina pataMjali ke atirikta taNDibrAhmaNa, piMgala Adi AcAryo tathA ukthazAstra kA ullekha kiyA hai| ukthazAstra, saMbhava hai chandaH zAstra ke lie prayukta koI prAcIna nAma rahA ho / kItha ne halAyudhakoza kI sAkSI se ina vaidika paramparA ke prAcIna graMthoM ko vedAMga chandas kahA hai / yAska ne apane nirukta meM vaidika chaMdoM ke nAmoM kA nirvacana kiyA hai / yathA gAyatrI gAyate stutikarmaraNaH / trigamanA vA viparItA / gAyato mukhAt udapatat iti ca brAhmaNam / uSNigutsnAtA bhavati / snihyatervA syAtkAntikarmaNaH / uSNISiNI vetyapamikam / uSNISaM snAyateH / kakutkakubhinI bhavati / kakupca kubjazca kujaterSA / ubjate / zranuSTuvanuSTobhanAt / gAyatrImeva tripadAM satIM caturthena pAdenAnuSTobhatIti iti ca brAhmaNam / bRhatI paribarhaNAt / paMktiH paMcapadA / triSTubstobhatyuttarayavA / kA tu tritA syAt / tIrNatamaM chandaH / trivRdvajJastasya stobhatIti vA / yat trirastobhatattriSTuptvam - iti vijJAyate / jagatI gatatamaM chandaH / jalacaragatirvA / jalgalyamAno asRjat iti ca brAhmaNam / virAj virAjanAdvA / virAdhanAdvA / viprApaNAdvA / virAjanAtsampUrNAkSarA / virAdhanAdUnAkSarA / viprApaNAdadhikAkSarA / pipIlikAmadhyetyopamikam / pipIlikA pelatergatikarmaNaH / 3 1 - vaidika sAhitya - rAmagoviMda trivedI, pR0 240 2 - saMskRta sAhitya kA itihAsa kItha ( hiMdI anuvAda, cokhambA) pR0 462 3 - nirukta, 7/12 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ E yAska ne gAyatrI ko agni ke sAtha, triSTup ko indra ke sAtha tathA jagatI ko Aditya ke sAtha bhAga lene vAlA kahA hai|' chaMdoM kA devoM ke sAtha saMbaMdha to vAjasaneyI-saMhitA Adi meM bhI milatA hai| vaidika chaMdoM ke isa prakAra ke vivecana se yaha spaSTa ho jAtA hai ki rahasyamizrita varNana se bhI chaMdoM ke svarUpa para prakAza par3atA hai aura vedArtha-jJAna meM unakI upayogitA bhI kama nahIM hai| pANini ne to chaMda ko veda kA pAda kahA hai -'chandaH pAdau tu vedsy'|' piMgala ke pUrvavartI chandaHzAstra ke prAcArya piMgala se pUrva kA koI graMtha chaMdoM ke viSaya meM prApta nahIM hai, parantu unake pUrvavartI aneka graMthakAroM ke nAma milate haiN| isase patA calatA hai ki unake pUrva chaMdaHzAstra kI eka avicchinna paramparA vidyamAna thii| unake pahale ke kucha prAcAryoM kA paricaya yahAM diyA jA rahA hai 1. ziva va unakA parivAra__ziva ko chaMdaHzAstra ke pravartaka Adi prAcArya ke rUpa meM yAdavaprakAza aura rAjavAttikakAra ne smaraNa kiyA hai| vyAkaraNa ke Adi AcArya bhI ziva mAne jAte haiM / saMbhava hai ye kevala zeva-sampradAya meM hI pravartaka mAne jAte hoN| vedAMgoM ke zaiva yA mAhezvara-sampradAya kA prAcIna kAla meM mahatvapUrNa sthAna rahA jJAta hotA hai| ziva ke sAtha unake putra guha va patnI pArvatI kA nAma bhI chaMdaHzAstra ke pravaktA ke rUpa meM liyA jAtA hai| nandI ziva kA vAhana mAnA jAtA hai| saMbhava hai yaha kisI ziva-bhakta AcArya kA nAma rahA ho / rAjavArtikakAra ke anusAra ye pataMjali ke guru tathA pArvatI ke ziSya the| vAtsyAyana ne kAmazAstra ke prAcArya ke rUpa meM bhI nandI ke nAma kA ullekha kiyA hai jo ziva ke anucara the| 2. sanatkumAra yAdavaprakAza ke bhASya ke anta meM dI huI ajJAta lekhaka ko paramparA meM 1-nirukta 7 / 8-11 2-vAjasaneyI-saMhitA 14 // 18-19; maitrAyaNI-saMhitA // 116; kAThaka-saMhitA 17:3.4; jaiminIya-brAhmaNa 69 3-pANinIya-zikSA 41 4-kAmasUtram, 1118 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] vRttamaktika inakA nAma bhI ullikhita hai / kAlakrama se ye bRhaspati ke pUrvavartI rahe hoMge / uparyukta sAkSI se to ye bRhaspati ke guru Thaharate haiM / parantu isa bAta kI puSTi kisI anya sUtra se hotI nahIM jAna par3atI / 3. bRhaspati inakA nAma uparyukta tInoM paramparAnoM meM prAyA hai / vyAkaraNa ke bArhaspatyasampradAya kA astitva paM0 yudhiSThira mImAMsaka ne mAnA hai / ' mahAbhArata kI Upara dI huI sAkSI se vedAMgoM ke pravartaka bRhaspati haiM / ye mAhezvara sampradAya se bhinna paramparA ke pravartaka jJAta hote haiM / bRhaspati ko bhAratIya paramparA meM devaguru mAnA gayA hai aura indra inake ziSya kahe gaye haiM / 4. indra aindra-vyAkaraNa ke pravaktA indra kA chandaH zAstra ke pravaktA ke rUpa meM bhI ullekha kiyA jAtA hai / yAdavaprakAza ke bhASya kI donoM paramparAoM meM indra kA nAma AyA hai / rAjavArtika ke anusAra phaNIndra hI indra jJAta hotA hai / paM0 yudhiSThirajI ne phaNIndra ko pataMjali kA nAma mAnA hai aura cyavana ko duzcyavana mAna kara indra se abhinna mAnane kI sambhAvanA prakaTa kI hai / " isa viSaya meM abhI nizcaya pUrvaka kucha bhI kahanA saMbhava nahIM hai / 6. zukra yAdavaprakAza va rAjavArtika donoM meM zukra kA nAma AyA hai / sambhava hai zukranIti ke pravaktA AcArya zukra aura chaMdaH zAstra ke pravaktA zukra prabhinna hoM / 7. kapila-- inako mImAMsakajI ne kRtayuga kA antima AcArya mAnA hai / jayakIrti ke chaMdaH zAstra meM yati cAhane vAle prAcArya ke rUpa meM inakA nAmollekha kiyA gayA hai / sAMkhyadarzana ke AcArya kapila aura ye prabhinna jJAta hote haiM / 8. mANDavya mANDavya ke nAma kA ullekha piMgala, jayakIrti, yAdavaprakAza, candrazekhara bhaTTa Adi dvArA kiyA gayA hai| inako mImAMsaka jI ne tretAyugIna mAnA hai / 1- vaidika chandomImAMsA, pR0 53-54 2 58-56 " 19 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUmikA 6. vasiSTha jayakIrti ne inakA nAma chaMdaHzAstra ke prAcArya ke rUpa meM liyA hai / [ 11 10. saitava - inakA nAma sabhI paramparAoM meM zrAyA hai / aisA jJAta hotA hai ki ye bahuta prasiddha AcArya rahe hoMge / 11. bharata - ye nATyazAstra-karttA bharata se abhinna jJAta hote haiM / jayakIrti ne chanda:zAstra ke pravaktA ke rUpa meM inake nAma kA smaraNa kiyA hai / nATyazAstra ke 14veM tathA 15 veM pariccheda meM bharata ne chandoM para vicAra kiyA hai / sambhava hai inakA koI pRthak graMtha bhI isa viSaya para rahA ho / 12. kohala-- kohala kA nAmollekha bhI jayakIrti ne hI kiyA hai / dvAparayugIya anya chandaH pravaktA mImAMsakajI ne yAska, rAta, kroSTuki, kauNDinya, tANDI, azvatara, kambala, kAzyapa, pAMcAla (bAbhravya) tathA pataMjali ko dvAparakAlIna chaMdaHzAstra ke prAcArya ke rUpa meM vibhinna sAkSiyoM ke AdhAra para svIkAra kiyA hai / yAska ke kisI pRthak chaMda saMbaMdhI graMtha kA patA nahIM calatA / anya AcAryoM ke matoM kA hI yatratatra ullekha milatA hai / kaliyuga ke prArambha meM hone vAle chaMdaH pravaktA - mImAMsakajI ne ukthazAstrakAra, kAtyAyana, garuDa, gArgya, zaunaka Adi kA kaliyuga ke prArambha meM hone vAle chaMdaH zAstra - pravaktAoM ke rUpa meM nAmollekha kiyA hai| piMgala kA kAla bhI unhoMne yahI mAnA hai / uparyukta chaMdaHzAstra - pravaktAoM ke koI graMtha isa samaya prApta nahIM haiM, paraMtu unake matoM ke uddharaNa anya graMthoM meM mila jAte haiN| paravartI vidvAnoM ko sabase adhika prabhAvita karane vAle AcArya piMgala rahe haiM / zrAcArya piMgala aura piMgala - chandaHsUtra piMgala ko kItha ne prAkRta - chaMdo-viSayaka graMtha " prAkRta - paiMgalam " ke racayitA 1 - vaidika - chandomImAMsA 56 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] vRttamauktika se bhinna atyanta prAcIna AcArya mAnA hai / ' piMgalasUtra hI chaMdoM ke viSaya meM hamAre sAmane saba se prAcIna graMtha hai / kucha logoM ne piMgala ko pANini se pUrvavartI graMthakAra mAnA hai| aise logoM meM se kucha piMgala ko pANini kA mAmA mAnate haiM, parantu yudhiSThira mImAMsaka tathA gairolA ne piMgala ko pANini kA anuja, ataH samakAlIna granthakAra mAnA hai / piMgala kA mahatva isa bAta se samajhA jA sakatA hai ki bAda meM chandAzAstra kA nAma hI piMgala-zAstra ho gayA / inako grantha sarvAdhika prAcIna hone ke sAtha hI praur3ha tathA sarvAGgapUrNa hai| isameM vaidika-chaMdoM ke sAtha hI laukika chaMdoM para bhI vistAra se prakAza DAlA gayA hai / "prAkRta-piMgala" kA AdhAra bhI inakA piMgala-sUtra hI hai| paravartI sabhI chandaHzAstrakAra piMgala ke RNI haiN| purANoM meM chandoM kA vivecana nAradapurANa tathA agnipurANa bhI chandoM ke vivecana karane vAle graMtha haiM / agnipurANa ko bhAratIya-sAhitya kA vizvakoza kahA jAtA hai| usameM 328 se 335 taka 8 adhyAyoM meM chaMdoM kA vivecana kiyA gayA hai / agnipurANa meM chaMdoM ke vivecana kA AdhAra piMgalaracita chaMdaHsUtra-graMtha hI rahA hai chando vakSye mUlajastaiH piMgaloktaM yathAkramam / / isameM vaidika va laukika donoM prakAra ke chandoM kA vivecana hai| nAradapurANa meM pUrva bhAga ke dvitIya pAda ke 57veM adhyAya meM vedAMgoM kA vivecana karate hue prasaMgavaza chaMdoM ke lakSaNa bhI batAye gaye haiN| vahA~ ekAkSara-pAda chaMdoM se lekara daNDaka-chaMdoM taka kA varNana milatA hai / prastAra-prakriyA se chaMdoM ke vividha bhedoM kI ora bhI saMketa kiyA gayA hai / paravartI chanda-sambandhI grantha tathA granthakAra paravartI chaMdaHzAstra-pravaktAoM meM katipaya AcArya aise haiM jinakA nAmollekhamAtra prApta hai aura jinake granthoM ke nAma aura grantha adyAvadhi anupalabdha haiN| yathA :1-saMskRta sAhitya kA itihAsa -kItha (hindI) pR0 463 2-~-gairolA, pR0 161-62 tathA saMskRta-vyAkaraNazAstra kA itihAsa pR0 132 3- , , -gairolA, pR0 192 4-agnipurANa, 3281 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA mmmmmmmmmmmmmmmmm nAma kAla nAma kAla 1. pUjyapAda' (devanandI) 470-512 vi. 2. bhAmaha26 zatI 3. daNDI ' 700 vi. 4. pAlyakItti' 871.924 vi. 5. damasAgara muni 1050 vi. 6. vRddhakavi 7. sAlAhaNa" 8. hAla 6. manoratha 10. arjuna . 11. gosala'' 12. govinda 13. caturmukha'3 chaMdaHzAstra ke paravartI graMthoM meM se prasiddha katipaya grantha nimnalikhita haiM : 1. bRhatsaMhitA :-yaha varAhamihira kI jyotiSa viSayaka racanA hai| prasaMgavaza isake caudahaveM adhyAya meM graha-nakSatroM kI gati-vidhi ke sAtha chaMdoM kA vivecana bhI milatA hai / kItha ke anusAra varAhamihira kA svatantra chaMdaHzAstra kA graMtha bhI honA cAhie kintu aisA koI graMtha abhI taka dekhane meM nahIM aayaa| 2. jAnAzrayI-chandoviciti :-janAzraya (?) nAmaka kavi ne isakI racanA viSNukuNDIna (kRSNA aura godAvarI kA jilA) ke adhipati mAdhavavarman prathama ke rAjya meM-jisakA samaya 6 zatAbdI A. D. pUrva mAnA jAtA hai kI hai / yaha graMtha 6 adhyAyoM meM vibhakta hai / isakA prAkRta-chandoM kA antima adhyAya mahatvapUrNa hai / gaNazailI svatantra hai / yudhiSThira mImAMsakajI4 ne gaNasvAmI ko hI isakA kartA mAnA hai| 3. jayadevacchandas--jayadeva kI racanA hone se yaha 'jayadevacchandas' ke nAma se 1-jayakIttiH-chaMdonuzAsana, 8,16 2-kItha : e hisTrI Ava saMskRta liTarecara 3,4,5-vaidika-chaMdomImAMsA, pR. 60-61 6-virahAMkaH-vRttajAtisamuccaya 2 / 8-6 tathA 3312 2 / 8.6 8- 3212 8-kavidarpaNa-rojasthAna prAcya vidyA, pratiSThAna jodhapura, sana 1962 10-11-ratnazekhara : chandaHkoza (kavidarpaNa gata) , , , 12-13-svayambhUchanda14-vaidika-chadomImAMsA, pR061 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika prasiddha hai / pro0 eca0 DI0 velhaNakara' ne inakA samaya 600-600 vi0 saM0 kA madhya mAnA hai / jayadeva jaina kavi the| inhoMne apanA yaha graMtha piMgala ke anukaraNa para likhA hai / laukika-chaMdoM kI nirUpaNa zailI piMgala se bhinna hai| chandoM kA vivecana saMskRta-paramparA ke anukUla aura atyanta vyavasthita hai / isameM ATha adhyAya haiN| dvitIya aura tRtIya adhyAya meM vaidika-chandoM kA nirUpaNa hai / saMbhavataH jaina lekhaka hone ke kAraNa hI isa grantha kA vizeSa prasAra na ho skaa| ___ 4. gAthAlakSaNa-jaina kavi nanditADhya kI yaha racanA haiN| zrI velhaNakara' ke matAnusAra inakA samaya IsA kI prArambhika zatAbdiyoM meM mAnA jA sakatA hai| prAkRta-apabhraMza paramparA ke chandaHzAstrIya granthoM meM yaha prAcInatama graMtha hai| nanditADhya dvArA isa graMtha meM jina chaMdoM kA cayana kiyA gayA hai ve kevala jainAgamoM meM hI upalabdha haiN| graMthakAra ne gAthAvarga ke vividha chandoM kA vistAra se varNana kiyA hai / lekhaka ke dRSTikoNa se apabhraMza-bhASA heya hai / ' graMtha kI bhASA prAkRta hai| 5. vRttajAtisamuccaya--virahAMka kI yaha racanA hai| DaoN. velhaNakara' ke ke matAnusAra inakA samaya havI, 10vIM zatAbdI yA isase bhI pUrva mAnA jA sakatA hai| piMgala ke pazcAt mAtrika chaMdoM kA sarvAdhika vivecana isI graMtha meM prApta hai| isameM 6 pariccheda haiM / bhASA prAkRta hai kintu pAMcaveM pariccheda meM varNikavRttoM ke lakSaNa saMskRta meM haiM / graMtha meM yati kA ullekha nahIM hai ataH sambhava hai ye yati-virodhI sampradAya ke hoN| isa graMtha meM magaNAdi gaNoM ke sthAna para pAribhASika zabdAvalI kA prayoga hai jo ki pUrvavartI graMthoM meM prApta nahIM hai / 6. chandonuzAsana-isake praNetA kavi jayadeva kannar3a prAntIya digambara jaina the| DaoN0 velhaNakara' ne inakA samaya 1000 I0 ke lagabhaga mAnA hai| piMgala evaM jayadeva kI paramparA ke anusAra yaha graMtha bhI ATha adhyAyoM meM vibhakta hai| isameM apabhraMza ke mAtrika-chandoM kA vivecana bhI prApta hai / chaMdoM ke lakSaNa kArikA-zailI meM haiM, udAharaNa svatantrarUpa se prApta nahIM haiN| 1-dekheM, jayadAmana kI bhUmikA-haritoSamAlA, bambaI 2-dekheM, kavidarpaNa - gAthAlakSaNa kI bhUmikA-rA.prA.vi.pra. jodhapura, san 1962 3-gAthAlakSaNa padya 31 4-dekheM, vRttajAtisamuccaya kI bhUmikA-rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna jodhapura, san 1962 5-dekheM, jayadAman kI bhUmikA-haritoSamAlA, bambaI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 15 7. svayambhUchanda - isake praNetA kavirAja svayambhU jaina haiM / karttA ke saMbaMdha vidvAnoM ke aneka mata' haiM kintu DaoN0 velhaNakara ne inakA samaya 10vIM zatI kA utarArddha mAnA hai / svayaMbhU apabhraMza bhASA ke zreSTha kavi haiM / apabhraMza chandaparamparA kI dRSTi se yaha mahatvapUrNa kRti hai / kavi ne magaNAdi gaNoM kA prayoga na karake 'cha.pa.ca.ta.da. 3 pAribhASika zabdoM ke AdhAra se chandoM ke lakSaNa kahe haiM / isa graMtha meM chaMdoM ke udAharaNa-rUpa meM vibhinna prAkRta kaviyoM ke 206 padya uddhRta haiM / lekhaka ne kaviyoM ke nAma bhI diye haiM / 1 8. ratnamaJjUSA - prajJAtakarttaka jaina- kRti hai / velhaNakara ne isakA samaya hemacandra se pUrva svIkAra kiyA hai, ataH 11-12vIM zatI mAnA jA sakatA hai / isameM ATha adhyAya haiM lekhaka ne vaNikavRttoM kA samAna pramAna aura vitAna zIrSaka se vibhAjana kiyA hai / magaNAdi-gaNoM kI paribhASA bhI lekhaka kI svatantra hai / yaha pAribhASika zabdAvalI sambhavataH pUrvavartI evaM paravarttI kaviyoM ne svIkAra nahIM kI hai / 6. vRttaratnAkara - isake praNetA kazyapavaMzIya pavvekabhaTTa ke putra kedArabhaTTa haiN| kItha ne inakA samaya 15vIM zatI mAnA hai kintu 1192 kI hastalikhita prati prApta hone se evaM 11vIM zatI kI isI graMtha kI trivikrama kI prAcIna TIkA prApta hone se velhaNakara ne inakA sattAkAla 11vIM zatAbdI hI svIkAra kiyA hai | piMgala ke anukaraNa para isakI racanA huI hai / jayadevacchandas kI taraha isameM bhI chandoM ke lakSaNa lakSya chaMdoM meM hI dekara lakSaNa aura udAharaNa kA ekIkaraNa kiyA gayA hai| isa graMtha kA prasAra sarvAdhika rahA hai / 10. suvRttatilaka - isake praNetA kSemendra kA samaya kItha " ne hemacandra ke pUrva athavA 11vIM zatI mAnA hai / mekaDAnala" ke anusAra kSemendra kI bRhatkathAmaMjarI 1- DaoN0 bholAzaMkara vyAsaH prAkRtapaiMgalam bhA0 2, pR0 365; DaoN0 zivanandanaprasAdaH mAtrika chandoM kA vikAsa pR0 45-46 2- dekheM, svayambhUchanda kI bhUmikA - rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna jodhapura, san 1962 3- tulanA ke liye dekheM, isI graMtha kA prathama pariziSTa - 4- dekheM, ratnamaJjUSA kI bhUmikA - bhAratIya jJAnapITha kAzI, 1649 I0 5- kItha : e hisTrI prAv saMskRta liTarecara pR0 417 6 - dekheM, jayadAman kI bhUmikA - haritoSamAlA bambaI 7- kItha : e hisTrI zrAv saMskRta liTarecara, pR0 135 8- prArthara e mekaDaoNnala : hisTrI Av saMskRta liTarecara, pR0 376 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika kI racanA 1034 I0 meM huI thii| ataH kSemendra kA samaya 11vIM zatI nizcita hai / kSemendra ne isa graMtha meM pahale chanda kA lakSaNa diyA hai aura taduparAMta apane graMthoM se udAharaNa diye haiN| chaMdoM ke nAma do bAra Aye haiM, eka vAra lakSaNa meM aura dUsarI bAra udAharaNa meM / yaha grantha tIna vinyAsoM meM vibhakta hai / kSemendra ke vicAra meM vizeSa rasoM yA prasaMgoM ke lie vizeSa chaMda hI upayukta aura paryApta prabhAvazAlI hote haiM / graMthakAra ke anusAra upajAti pANini kA, mandAkrAMtA kAlidAsa kA, vaMzastha bhAravi kA aura zikhariNI bhavabhUti kA priya chaMda rahA hai| 11. zrutabodha-isake lekhaka kAlidAsa kahe jAte haiN| kItha ne isa bAta kA koI AdhAra nahIM maanaa| kucha loga vararuci ko bhI isakA lekhaka mAnate haiM / kRSNamAcArI nau kAlidAsoM meM se tIsarA kAlidAsa mAnate haiN| gairolA ke anusAra ye 7 yA 8vIM zatAbdI ke koI anya kAlidAsa hoMge / yudhiSThira mImAMsaka' ke anusAra isa kAlidAsa kA samaya 12vIM zatI thA / saMbhava hai yaha mAnyatA ucita ho aura yaha kAlidAsa rAjA bhoja ke sakhA ke rUpa meM lokakathAoM meM khyAti prApta kAlidAsa ho / lakSaNa meM hI udAharaNa kA gatArtha ho jAnA isa graMtha kI saba se bar3I vizeSatA hai| isakA bhI prasAra sarvAdhika rahA hai / 12. chando'nuzAsana--isake praNetA kalikAla-sarvajJa hemacandra pUrNatalagacchIya zrIdevacaMdrasUri ke ziSya haiN| aNahilapura pattana ke nRpati siddha rAja jayasiMha kI sabhA ke ye pramukhatama vidvAn the aura mahArAjA kumArapAla ke ye dharmaguru the| inakA samaya vi0 saM0 1145-1226 mAnA jAtA hai| ye bahumukhI pratibhA vAle lekhaka aura vaijJAnika dRSTi-sampanna prAcArya evaM zAstra-praNetA the| hemacandra ne apane isa graMtha ko piMgala, jayadeva aura jayakIti ke anukaraNa para hI ATha adhyAyoM meM grathita kiyA hai| vaMtAlIya aura mAtrAsamaka ke kucha naye bheda jinakA ullekha piMgala, jayadeva, virahAMka, jayakItti Adi pUrvavartI prAcAryoM ne nahIM kiyA, hemacandra ne prastuta kiye haiN| isameM lagabhaga sAtasau AThasau chaMdoM kA nirUpaNa prApta hai / navIna mAtrika-chaMdoM kI dRSTi se isa graMtha kA sarvAdhika mahattva hai| hemacandra ne isa graMtha para svopajJa TIkA bhI banAI hai| isa TIkA meM hemacandra ne 1-kItha : e hisTrI Av saMskRta liTarecara, pR0 416 2-ema0 kRSNamAcArI : e hisTrI prAv klAsikala saMskRta liTarecara, pR0 608 3-dekheM, vaidika-chandomImAMsA pR0 62 4-DaoN0 eca0 DI0 velhaNakara-sampAdita TIkAsahita yaha graMtha siMghI jainagraMthamAlA meM prakAzita hai| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [17 www dhUH chaMdoM ke nAmAntara dete huye 'iti bharataH' kaha kara jo nAmabheda diye haiM unameM se nimnalikhita chaMda vartamAna meM prApta bharata ke nATyazAstra meM upalabdha nahIM haiM, aura yati-virodhI prAcAryoM meM gaNanA hone se saMbhava hai ki nATyazAstra meM nirUpita chaMdoM ke atirikta bharata ne chaMdaHzAstra para koI svatantra graMtha bhI likhA ho| bharata ke nAma se ullikhita anupalabdha chaMdoM kI tAlikA nimna hai :3 akSara 6 akSara girA taDit zikhA lalitA bhogavatI. jayA - drutagatiH bhramarI puSpasamRddhiH vAgurA rucirA kuntalatanvI aparavaktram zikhA drutapadagatiH kamalamukhI ruciramukhI nalinI manovatI vIthI 13. kavidarpaNa-yaha ajJAta jaina-kartRka kRti hai| chaMdoM ke udAharaNoM meM jinasiMhasUri-racita cUDAla-dohaka' kA udAharaNa hai| jinasiMhasUri kharataragacchIya dvitIya jinezvarasUri ke ziSya haiM, inakA zAsanakAla 1300-1341 taka kA hai| kavidarpaNa kA sarvaprathama ullekha saM0 1365 meM racita ajitazAMtistava kI TIkA meM jinaprabhasUri ne kiyA hai jo ki jinasiMhasUri ke ziSya haiM / ataH yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki isake praNetA jinasiMhasUri ke ziSya aura jinaprabhasUri ke gurubhrAtA hI hoNge| yaha graMtha prAkRtabhASA meM 6 uddezyoM meM vibhakta hai| chandoM ke vargIkaraNa tathA lakSaNa nirdeza se isakI maulikatA prakaTa hotI hai| prAkRta-apabhraza kI paramparA meM isakA yatheSTa mahattva hai| 14. chandaHkoSa-isake praNetA ratnazekharasUri hematilakasUri ke ziSya haiN| inakA samaya 15vIM zatI hai| yaha graMtha prAkRtabhASA meM hai| isameM kula 74 padya haiN| isa graMtha ke chaMdoM kA vivecana chaMdo vyavahAra ke adhika nikaTa hai aura tayugIna chaMdoM ke svarUpa-vikAsa ke adhyayana kI dRSTi se yaha mahattvapUrNa hai| 1-kavidarpaNa, pR. 24 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vRttamauktika 15. prAkRta-piMgala-isake praNetA ke sambandha meM vidvAnoM meM matabheda hai kintu DaoN0 bholAzaMkara vyAsa' ke anusAra haribrahma yA harihara isakA kartA mAnA jA sakatA hai aura prAkRtapiMgala kA saMkalana-kAla 14vIM zatI kA prathama caraNa mAna sakate haiN| isameM mAtrika aura vaNikavRtta nAma se do pariccheda haiM / lakSaNoM meM granthakAra ne TAdigaNa, prastArabheda, nAma, paryAya evaM magaNAdigaNoM kI pAribhASika zabdAvalI kA prayoga kiyA hai| apabhraMza aura hindI meM prayukta mAtrika-chaMdoM ke adhyayana ke lie yaha graMtha sarvAdhika mahattvapUrNa hai / vaNikavRttoM ke lie saMskRta-sAhitya meM jo sthAna piMgalakRta chaMdaHsUtra kA hai, mAtrika-chaMdoM ke lie vahI sthAna prAkRtapiMgala kA hai| 16. vANIbhUSaNa- isake praNetA dAmodara mizra dIrghaghoSakulotpanna maithilI brAhmaNa haiN| DaoN0 bholAzaMkara vyAsa ne prAkRtapiMgala ke saMgrAhaka harihara ko pitAmaha aura ravikara ko dAmodara kA pitA yA pitRvya svIkAra kiyA hai| vidvAnoM ke matAnusAra dAmodara mithilApati kItisiMha ke darabAra meM the| ataH dAmodara mizra aura kavivara vidyApati sama-sAmayika hone cAhiye / dAmodara mizra kA samaya 1431 se 1466 taka mAnA jAtA hai| yaha graMtha saMskRta-bhASA meM hai| isameM do pariccheda haiN| lakSaNoM kA gaThana pAribhASika zabdAvalI meM hai aura udAharaNa svaracita haiM / vastutaH yaha graMtha prAkRtapiMgala kA saMskRta meM rUpAntara mAtra hai| 17. chandomaJjarI-gairolA ne lekhaka kA nAma durgAdAsa mAnA hai kintu yaha bhrAmaka hai / grantha ke prathama padya meM hI lekhaka ne svayaM kA nAma gaMgAdAsa aura pitA kA nAma gopAladAsa vaidya evaM mAtA kA nAma saMtoSadevI likhA hai| inakA samaya 15vIM yA 16vIM zatAbdI hai / graMthakAra ne svaracita 'pracyutacarita mahAkAvya' aura 'kaMsArizataka' evaM 'dinezazataka' kA bhI ullekha kiyA hai / " chaMdo1-dekheM, prAkRtapaigalam bhA0 2, pR0 6-26 2- , , , , 16-18 3-gairolA : saMskRta-sAhitya kA itihAsa pR0 163 4-devaM praNamya gopAlaM vaidyagopAladAsajaH / santoSAtanayazchando gaGgAdAsastanotyadaH // 11 5-sargaH SoDazabhiH samujjvalapadairnavyArthabhavyAzaya yenAkAri tadacyutasya caritaM kAvyaM kaviprItidama / kaMsAreH zatakaM dinezazatakadvandva ca tasyAstvasau, gaMgAdAsakaveH zrutA kutukinA sacchandasA majarA tukinAM sacchandasAM maJjarI // 6 // 6 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 16 maJjarI kI zailI vRtta ratnAkara se milatI-julatI hai| isameM 6 stabaka haiN| chaThe stabaka meM gadya-kAvya aura unake bhedoM para vicAra hai jo ki isakI vizeSatA hai| 18. vRttamuktAvalI'-isake praNetA tailaMgavaMzIya kavi-kalAnidhi devarSi kRSNabhaTTa haiM / isa grantha kA racanAkAla 1788 se 1766 ke madhya kA hai / isameM tIna gumpha haiM :-1. vaidika chanda, 2. mAtrika chaMda, aura 3. varNika vRtta / piMgala aura jayadeva ke pazcAt prApta evaM prasiddha granthoM meM vaidika-chaMdoM kA nirUpaNa na hone se isa graMtha kA mahattva bar3ha jAtA hai / mAtrika-gumpha prAkRtapiMgala aura vANIbhUSaNa se anuprANita hai / isameM 42 daNDaka-chaMdoM ke lakSaNa evaM udAharaNa prApta haiN| 16. vAgvallabha-isake praNetA kavi du:khabhaMjana zarmA haiM jo ki kAzInivAsI kAnyakubjavaMzIya pratApa zarmA ke pautra aura cUDAmaNi zarmA ke putra haiM / isakI 'varaNinI' nAmaka TIkA ko racanA duHkhabhaMjana kavi ke hI putra mahopAdhyAya devIprasAda zarmA ne vi0 saM0 1985 meM kI hai, ata: isakA racanA samaya 1950 se 1670 vi0 saM0 kA madhya mAnA jA sakatA hai / gairolA ne inakA samaya 16vIM zatI mAnA hai jo ki bhrAmaka hai / ' kavi duHkhabhaMjana jyotirvid to the hI ; isIlie jahA~ Aja taka ke prApta chaMdaHzAstroM meM prayukta chaMda prAyazaH grahaNa kiye haiM to vahA~ prastAra kA AdhAra lekara saikar3oM navona chaMda bhI nirmita kiye haiM / isa graMtha meM kula 1536 chandoM kA nirUpaNa hai / zailI vRttaratnAkara kI hai / pratyeka vaNikavRtta prastAra-saMkhyA ke krama se diyA hai / inake atirikta chaMdaHzAstra ke saikar3oM graMtha aura unakI TIkAyeM prApta hotI haiM jinakI sUcI maiMne isI graMtha ke veM pariziSTa meM dI hai| vRttamauktika bhI chaMdaHzAstra kA bar3A hI praur3ha aura mahattvapUrNa graMtha hai| candrazekhara bhaTTa ne apane isa graMtha meM jisa pAMDitya kA paricaya diyA hai, vaha kevala una hI taka sImita nahIM thaa| unakI vaMza-paramparA meM jaisA ki hama dekheMge bar3e bar3e mAne hue pratibhA-sampanna vidvAn hue, aura isameM saMdeha nahIM ki aisI jJAna-samRddha paramparA meM jisakA vyaktitva vikasita huA ho vaha apane kRtitva aura vyaktitva ke liye una pUrvajoM kA saba se adhika RNI hogaa| isIliye kavi ke paricaya se pUrva grantha ke mAhAtmya kI pRSThabhUmi ko samajhane ke lie sarvaprathama kavi ke pUrvajoM kA paricaya prApta kara lenA bhI vAMchanIya hai| 1-rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapUra se prakAzita 2-gairolA : saMskRta sAhitya kA itihAsa pR. 163 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] vRttamauktika kavi-vaMza-paricaya candrazekhara bhaTTa vAsiSTha-vaMzIya' lakSmInAtha bhaTTa ke putra haiM / graMthakAra ne apane pUrvajoM meM vRddhaprapitAmaha rAmacandra bhaTTa , pitAmaha rAyabhaTTa' aura pitRcaraNa lakSmInAtha bhaTTa kA ullekha kiyA hai / bhaTTa lakSmInAtha ne prAkRtapiMgalasUtra kI TIkA 'piMgalapradIpa' meM apanA vaMzaparicaya isa prakAra diyA hai - bhaTTaH zrIrAmacandraH kavivibudhakule labdhadehaH zruto yaH zrImAnnArAyaNAkhya: kavimukuTamaNistattanUjo'janiSTa / tatputro rAyabhaTTaH sakalakavikulakhyAtakIttistadIyo lakSmInAthastanUjo racayati ruciraM piMgalArthapradIpam / / [ maMgalAcaraNa padya 5 ] isa AdhAra se graMthakAra kA vaMzavRkSa isa prakAra banatA hai : rAmacandra bhaTTa nArAyaNa bhaTTa rAya bhaTTa lakSmInAtha bhaTTa . candrazekhara bhaTTa . 1-lakSmInAtha subhaTTavarya iti yo vAsiSThavaMzodbhavastatsUnuH kavicandrazekhara iti prakhyAtakItirbhuvi / [ vRttamauktika prazasti: 5 ] 2-asmavRddhaprapitAmahamahAkavipaNDitazrIrAmacandrabhaTTaviracite .. / [ vRttamauktika pR0 107] 3-asmapitAmahamahAkavipaNDitazrIrAyabhaTTakRte / [ vRttamauktika pR0 121] 4-nirNayasAgara saMskaraNa aura prAkRtapaiGgalam bhA0 1 meM 'rAmabhaTTaH' mudrita hai, jo ki azuddha hai| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 21 graMthakAra ke vRddhaprapitAmaha zrIrAmacandra bhaTTa vastutaH tailaMgadezIya velanATa yajurvedAntargata taittirIyazAkhAdhyAyI Apastamba tripravarAnvita AMgirasa bArhaspatya bhAradvAjagotrIya zrI lakSmaNa bhaTTa somayAjI ke putra haiM; joki vasiSThavaMzIya nanihAla meM mAtula ke yahA~ dattakarUpa meM cale gaye the| ataH bhAradvAjIya gotrApekSayA vaMzavRkSa isa prakAra banatA hai : govindAcArya vallabha dIkSita yajJanArAyaNa gaMgAdhara bhaTTa somayAjI gaNapati bhaTTa somayAjI. zrIvallabha bhaTTa (bAlabhaTTa) lakSmaNa bhaTTa somayAjI lakSmaNa bhaTTa somayAjI janArdana bhaTTa mahAprabhu vallabhAcArya' rAmacandra bhaTTa rAmakRSNa bhaTTa (nArAyaNa bhaTTa) vizvanAtha bhaTTa nArAyaNa bhaTTa rAya bhaTTa lakSmInAtha bhaTTa candrazekhara bhaTTa vAsiSTha evaM bhAradvAja dono gotroM kA ullekha hone se yahAM yaha vicAraNIya hai ki rAmacandra bhaTTa bhAradvAja-gotrIya the yA vasiSTha-gotrIya ? yA nAma-sAmya se rAmacandra bhaTTa eka hI vyakti haiM athavA bhinna-bhinna ? aura, yadi eka hI vyakti haiM to gotrabheda kA kyA kAraNa hai ? tathA rAmacandra bhaTTa yadi vallabhAcArya ke anuja haiM to vallabha-sAhitya evaM paramparA meM rAmacandra evaM inakI paramparA kA ullekha kyoM nahIM hai ? Adi prazna upasthita hote haiM / ataH ina para yahA~ vicAra karanA asaMgata na hogaa| 1-dekheM, kAMkarolI kA itihAsa, dvitIya bhAga, evaM vallabhavaMzavRkSa / 2-dekheM, vallabhavaMzavRkSa / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] vRttamauktika rAmacandra bhaTTa ne svapraNIta 'gopAlalIlA-mahAkAvya', 'romAvalIzataka' evaM 'rasikaraJjanaM' kI puSpikAnoM meM svayaM ko lakSmaNabhaTTa kA putra svIkAra kiyA hai : 'iti zrIlakSmaNabhaTTAtmajazrIrAmacandraviracite gopAlalIlAkhye mahAkAvye kaMsavadho nAma ekonaviMzaH srgH|' / gopAlalIlA mahAkAvya kI puSpikA ]' 'itizrIlakSmaNabhaTTAtmajazrIrAmacandrakavikRtaM romAvalIzRGgArazatakaM smpuurnnm|' [ romAvalIzataka kI puSpikA ] ' 'iti zrIlakSmaNabhaTTa sUnuzrIrAmacandrakavikRtaM saTIkaM rasikaraJjanaM nAma zRGgAravairAgyArthasamAnaM kAvyaM sampUrNam / ' [ rasikaraJjana kI puSpikA ] ___ kavi ne 'kRSNakutUhala' mahAkAvya meM svayaM ko lakSmaNabhaTTa kA putra aura vallabhAcArya kA anuja svIkAra kiyA hai :'zrImallakSmaNabhaTTavaMzatilaka: zrIvallabhendrAnujaH / ' [ kRSNakutUhalamahAkAvya-prazastipadya ]4 romAvalIzataka meM kavi ne svayaM ko lakSmaNabhaTTa kA putra, vallabha kA anuja aura vizvanAtha kA jyeSThabhrAtA likhA hai : 'zrImallakSmaNabhaTTasUnuranujaH zrIvallabhaH zrIguroH, adhyetuH samamagrajo guNimaNeH zrIvizvanAthasya ca / ' [ romAvalIzataka-padya 125 ] ina ullekhoM meM bhAradvAjagotra kA kahIM bhI ullekha na hone para bhI lakSmaNabhaTTa evaM vallabhAcArya kA ullekha hone se yaha spaSTa hai ki ye bhAradvAjagotrIya the| rAmacandra bhaTTa ne 'kRSNakutUhala-mahAkAvya' ke aSTama sarga ke prAMta meM svayaM kA vasiSThagotra svIkAra kiyA hai : 1-bhAratendu harizcandra dvArA san 1926 meM prakAzita 2-rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura, graM. naM0 11235 3-kAvyamAlA caturtha gucchaka meM prakAzita 4-gopAlalIlA-bhUmikA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 23 'vidyAniSThavasiSThagotrajanuSA tena praNIte mahA kAvye kRSNakutUhalebarahutiH sargo'janiSTASTamaH / ' __ ataH yaha spaSTa hai ki rAmacaMdra bhaTTa svayaM ko lakSmaNa bhaTTa kA putra aura valbhabha kA anuja mAnate hue bhI apanA vAsiSTha-gotra svIkAra karate haiN| candrazekhara bhaTTa vRttamauktika' meM kRSNakutUhala-mahAkAvya ke praNetA rAmacaMdra bhaTTa ko 'pravRddhapitAmaha' zabda se sambodhita karate haiN| ataH yaha nirvivAda hai ki nAma-sAmya se rAmacandra bhaTTa pRthak-pRthak vyakti nahIM hai apitu vahI vallabhAnuja hI haiM / aisI avasthA meM gotrabheda kyoM ? isa sambandha meM koI prAcIna pramANa to upalabdha nahIM hai, kintu gopAlalIlA-mahAkAvya ke sampAdaka zrI becanarAma zarmA sampAdakIya-upasaMhAra' meM likhate hai : 'iyaM vasiSThagotrodbhavatvoktirmAtAmahagotrAbhiprAyeNa uuhniiyaa|' isI bAta ko spaSTa karate huye bhAratendu harizcandra 'vallabhIya sarvasva'3 meM likhate haiM : 'lakSmaNa bhaTTajI ke mAtula vasiSTha-gotra ke brAhmaNa aputra hone ke kAraNa inako (rAmacandra ko) apane ghara le gaye the|' isase spaSTa hai ki lakSmaNa bhaTTa ke mAmA jo aputra the ; unhoMne lakSmaNabhaTTa se apane nAtI rAmacaMdra ko dattaka rUpa meM le liyA / dattaka rUpa meM jAne ke pazcAt uttara bhArata kI paramparA ke anusAra gotra-parivartana ho hI jAtA hai| lakSmaNa bhaTTa ke mAtula vasiSThagotrIya the ata: rAmacaMdra kA gotra bhI bhAradvAja na ho kara vasiSTha ho gyaa| yahI kAraNa hai ki rAmacaMdra bhaTTa ne svayaM kA gotra vasiSTha hI svIkAra kiyA hai| vasiSTha-gotra kA ullekha karate hue bhI dharma (dattaka) pitA kA nAma na dekara sarvatra lakSmaNabhaTTa-tanuja aura vallabhAnuja kA ullekha karanA aprAsaMgika sA pratIta hotA hai kintu tattvataH virodha na hokara virodhAbhAsa hI hai / isakA mukhya kAraNa yaha hai ki rAmacaMdra bhaTTa ne puruSottama-kSetra meM vallabhAcArya ke sahavAsa meM raha kara 1-dekheM, pRSTha 105, 107 2-dekheM, gopAlalIlA pR0 255 3-bhAratendu graMthAvalI bhAga 3, pR0 568 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] vRttamauktika sarvazAstra aura sarva darzanoM kA adhyayana prAcAryazrI se hI kiyA thaa|' ataH pitRbhakti, bhrAtR-prema evaM bhaktivaza hI inakA sarvatra smaraNa kiyA jAnA svAbhAvika hI hai| ataeva yaha to spaSTa hI hai ki rAmacandra bhaTTa gotrApekSayA pRthak-pRthaka vyakti na ho kara lakSmaNa bhaTTa ke putra evaM vallabha ke laghubhrAtA the aura dattakarUpa meM vasiSTha-vaMza meM jAne ke kAraNa bhAradvAjagotrIya na raha kara vasiSThagotrIya ho gaye the / saMbhava hai isI kAraNa se puSTimArgapravartaka vallabhAcArya ke jIvanavRttasambandhI samagra-sAhitya meM rAmacaMdra bhaTTa evaM inakI paramparA kA koI ullekha nahIM huA ho ! astu / vaMza-paricaya govindAcArya se na dekara graMthakAra-sammata vasiSThagotrApekSayA rAmacandra bhaTTa se diyA jA rahA hai| rAmacandra bhaTTa inake pitAzrI kA nAma lakSmaNa bhaTTa aura mAtuzrI kA nAma illammAgArU thaa| inakA janma anumAnata: vi0 saM0 15403 meM kAzI meM huA thA / lakSmaNa bhaTTa kA svargavAsa vi0 saM0 1546 caitra kRSNA navamI ko dakSiNa meM veMkaTezvara bAlAjI nAmaka sthAna para huA thA / svargavAsa ke pUrva hI lakSmaNa bhaTTa ne apane mAtAmaha kI saMpUrNa cala aura acala saMpatti inako pradAna kara ayodhyA bheja diyA thaa| isa sambandha meM bhAratendu hazcindra 'vallabhIyasarvasva' meM likhate haiM : _ 'lakSmaNa bhaTTajI sAkSAt pUrNapuruSottama ke dhAma akSarabrahma zeSajI ke svarUpa haiM, isase Apako trikAla kA jJAna hai / so jaba Apane apanA prayANa samaya nikaTa jAnA taba kAMkaravAra se bar3e putra rAmakRSNa bhaTTajI ko bAlAjI meM bulAyA aura vahIM Apane DerA kiyA / putroM ko aneka zikSA dekara zrI rAmakRSNa bhaTTajI ko zrI 1-'zrImallakSmaNabhaTTavaMzatilakaH zrIvallabhasya priyaH, ziSyassaccaraNaprasAdazaraNo yo raamcndr:kviH|' [ bhAratendu harizcandraH gopAlalIlA-bhUmikA ] 'puruSottamakSetre samAgatya jyeSThabhrAtuH zrIvallabhAcAryAt"..........."sakAzAt sarvANi zAstrANi matAni ca samadhItya / ' [becanarAma zarmAH gopAlalIlA-upakramavarNana ] 2-lakSmaNa bhaTTa jI ke paricaya ke lie dekheM, kAMkarolI kA itihAsa bhAga 2 3-kRSNamAcArI : hisTorI oNpha dI klAsikala saMskRta liTarecara, pR0 261 4-bhAratendu graMthAvalI bhAga 3, pR0 575 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [25 yajJanArAyaNa ke samaya ke zrIrAmacandrajI padharAya die aura kahA ki deza meM jA kara saba gAMva aura ghara Adi para adhikAra aura bellinATi tailaMga jAti kI prathA aura apane kula anusAra saba dharma pAlana kro| aise hI zrIyajJanArAyaNa bhaTTa ke samaya ke eka zAligrAmajo aura madanamohanajI zrImahAprabhujI ko dekara kahA ki Apa AcArya hokara pRthvI meM digvijaya karake vaiSNavamata pracAra karo aura choTe putra rAmacandrajI ko, jinakA kAzI meM janma huA thA, apane mAtAmaha kI saba sthAvara-jaMgama-saMpatti diyA / ' yahA~ lakSmaNa bhaTTa ke vasiSThagotrIya mAtAmaha aura mAtula kA nAma prApta nahIM hai| sambhavata: ye ayodhyA meM hI rahate hoM aura inakI sthAvara evaM jaGgama sampatti bhI ayodhyA meM hI ho| po0 kaNThamaNi zAstrI' ne lakSmaNa bhaTTa kA nanihAla dharmapuranivAsI baha vac maudgalyagotrIya kAzInAtha bhaTTa ke yahA~ svIkAra kiyA hai jaba ki prastuta graMthakAra candrazekhara bhaTTa evaM bhAratendu harizcandra vasiSThagotra meM svIkAra karate haiM / mere matAnusAra saMbhava hai ki lakSmaNa bhaTTa ke pitA bAlaMbhaTTa ne do zAdiyAM kI hoN| eka baha vRca maudgalyagotrIyA 'pUrNA' ke sAtha aura dUsarI vasiSThagotrIyA ke saath| phira bhI yaha prazna to raha hI jAtA hai ki lakSmaNa bhaTTa baha vRc maudgalyagotrIyA pUrNA ke putra the yA vasiSThagotrIyA ke ? isakA samAdhAna to isa vaMza-paramparA ke vidvAn hI kara sakate haiM / __ kavi rAmacandra Adi cAra bhAI the / nArAyaNabhaTTa upanAma rAmakRSNa bhaTTa aura vallabhAcArya bar3e bhAI the aura vizvanAtha choTe bhAI the| rAmakRSNa bhaTTa kAMkaravAr3a meM hI rahate the aura pitAzrI lakSmaNa bhaTTa ke svargArohaNa ke kucha samaya pazcAt hI sanyAsI ho gaye the| kezavapurI ke nAma se ye prasiddha the aura dakSiNabhArata ke kisI prasiddha maTha ke adhipati the| DaoN0 hariharanAtha TaMDanalikhita 'vArtA sAhitya eka bRhat adhyayana ke anusAra govindarAyajI ( sattAkAla 1-kAMkarolI kA itihAsa, bhAga 2, pR05 2-bhAratendu-graMthAvalI, bhAga 3, 0568 3-'ye kAMkaravAr3a meM hI rahate the| ye kucha dina pIche sanyAsI ho gaye taba kezavapUrI nAma pdd'aa| ye aise siddha the ki khar3AU pahine gaMgA para sthala kI bhAMti calate the| bhAratendu graMthAvalI bhA0 3, pR0 568 4- harirAyajI ke prAgaTya ke sambandha meM sampradAya ke graMthoM meM yaha prasiddha hai ki jaba zrI kalyANarAyajI dasa varSa ke the, taba eka dina zrIprAcAryajI ke choTe bhAI kezavapUrI jo sanyAsI ho gae the aura dakSiNabhArata ke kisI bar3e maTha ke adhipati the vahAM Ae aura unhoMne zrIgusAIMjI se apanI gaddI ke liye eka bAlaka mAMgA, jisa para Apane kahA ki jisa bAlaka ke pAsa ThAkurajI nahIM hoMge unheM de diyA jaaygaa| zrIkalyANarAyajI ke pAsa ThAkurajI nahIM the| isaliye unheM denA nizcita huaa| vArtA sAhitya eka vRhat adhyayana pu0 367 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] vRttamauktika 1566-1650) ke prathama putra kalyANarAyajI (janma saM0 1625) dasa varSa kI avasthA meM kezavapurI gusAIMjI se mile the| ata: 'zatAyu' se adhika ye vidyamAna rahe yaha nizcita hI hai| vi0 saM0 1568 meM racita 'badrikAzramavRttipatraka'' nAmaka eka patra ApakA prApta hotA hai ; jisakA prAdyanta isa prakAra hai : gobhivaMtaM prakRtisundaramandahAsa bhASAsamullasitamaJjulavaktrabimbam / zrInandanandanamakhaNDitamaNDalAbhaM, bAlAryamizraya(ka) mahaM hRdi bhAvayAmi // 1 // X vidvadbhiH kila kRSNadAsakamukhaiH ziSyairanekairvRtaH, _____ so'haM zrIbadrI (darI) vanAntamagamaM zukre(jyeSTha)zakAbde tathA / devAmbhaHpatibhUmite (1433) saha naraM nArAyaNaM vIkSituM, tatra vyAsamunIzasaGgatirabhUdAkasmikI me zubhA / / 6 / / zrIvallabhAcArya mahAprabhUNAM niyogato buddhimatAM vibhAvya / zrIrAmakRSNAbhidhabhaTTa etallekhaM vyatAnIt puratazca teSAm / / 11 / / dvitIya bRhadbhrAtA mahAprabhu vallabhAcArya bhArata ke prasiddhatama prAcAryo meM se haiN| inakA pratipAdita puSTimArga Aja bhI bhArata ke kone-kone meM phailA huA hai / inahI ke sAhacarya meM raha kara rAmacandra bhaTTa ne samagra zAstroM kA adhyayana kiyA thA aura ve inheM kevala bar3A bhAI hI nahIM apitu apanA guru bhI mAnate the| rAmacandra bhaTTa vedAnta, mImAMsA, vyAkaraNa, kAvya aura sAhitya-zAstra ke viziSTa vidvAn the / na kevala vidvAna hI apitu vAdajetA bhI the / aharniza zAstrArtha meM rata rahane ke kAraNa kaI parAjita vAdI Apake virodhI bhI ho gaye the aura isI virodha-svarUpa prApako viSa bhI de diyA gayA thA / ' isase aisA pratIta hotA hai ki ye alpAyu meM hI svargaloka ko prApta ho gae the| mahAkavi rAmacandra bhaTTa ne aneka graMthoM kA nirmANa kiyA hogA ! vartamAna meM inake racita nimnalikhita graMtha prApta hote haiN| jinakA saMkSipta paricaya isa prakAra hai:1-yaha patra vArtA sAhitya eka bRhat adhyayana pR0 145 para prakAzita hai| 2-bhAratendu graMthAvalI, bhAga 3, pRSTha 568 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 27 1. gopAlalIlA mahAkAvya :-kavi ne isa kAvya meM bhagavAn zrIkRSNa kA janma se lekara kaMsa-vadha paryanta bhagavallIlA kA varNana 16 sargoM meM kiyA hai| pratyeka sarga kI padyasaMkhyA isa prakAra hai :-70, 58, 78, 71, 51, 76, 76, 52, 62, 75, 61, 60, 51, 61, 56, 61, 66, 57, 76 / isameM racanAsaMvat kA ullekha nahIM hai / prasAda evaM mAdhuryaguNa yukta racanA hai / bhAratendu harizcandra ne isakA prakAzana vi0 saM0 1926 meM kiyA hai| jo aba aprApta hai / isa kAvya kA saMpAdana kAzika rAjakIya pAThazAlA ke sAMkhyazAstra ke pradhAnAdhyApaka paM0 becanarAma zarmA ne kiyA hai| isa kAvya kA Adyanta isa prakAra hai:Adi- zubhamamitamacintyacidvicitraM zrutizatamUrdhani kezapAzakalpam / dizatu kimapi dhAma kAmakoTi-pratibhaTadIdhiti vAsudevasaMjJam // 1 / / vahati zirasi nAgasambhavaM yaH sphuTamanurAgamivAtmabhaktiyukte / kaTataTavigalanmadAmbudambha-zritakaruNArasamAzraye gaNezam / / 2 / / kavijanarasanAgratuGga raGga-sthalakRtalAsyakalAvilAsakAmyA / kRtiSu sapadi vAJchitaM yathecchaM mayi dadatI karuNAM karotu vANI // 3 / / iha vidaghati bhavyakAvyabandhAna bhuvi yazase kavayastadApnuvanti / iti bhavati mamApi kAvyabandhe vajana ivAdhigiri spRhAti paGgoH / / 4 / / mayi vidadhati kAvyabandhamandhAH stavamathavA pizunAH sRjantu nindAm / ahamiha na bibhemi kIrtanIyaM kathamapi kRSNakutUhalaM mayA yat / / 5 / / anta- viprairAdhopyajAdevidhivadupanayAdetya janma dvitIyaM , hRdgAyatryAH svayaM tAM nijahRdi nidadhad brahmaviccitrakRdyaH / sAGge vede'pyadhItI sapadi kila Rco yasya vizvAsarUpA statrAbhirvyaktamUttivibhurapi sa mama zrIdharaH zreyase'stu / / 76 // iti zrIlakSmaNabhaTTAtmajazrIrAmacandra viracite gopAlalIlAkhye mahAkAvye kaMsavadho nAma ekonaviMzaH srgH|| 2. kRSNakutUhala mahAkAvya :-kavi ne isa kAvya kI racanA vi.saM. 1577 meM ayodhyA meM rahate hue kI hai|' isakA bhI pratipAdya viSaya zrIkRSNalIlA kA 1-abde gotramunISucandragaNite (1577) mAghasya pakSe site 'yodhyAyAM nivasan satAM paraguNaprItyAtmanAM sevkH| zrImallakSmaNabhaTTavaMzatilaka: zrIvallabhendrAnujaH, . kAvyaM kRSNakutUhalAkhyamakRta zrIrAmacandraH kaviH / [ gopAlalIlA pR0 255 ] Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] vRttamaktika varNana hI hai / zrIgopAlalIlA kAvya kI apekSA isakI racanA adhika praur3ha aura prAJjala hai / ' yaha kAvya adyAvadhi prApta hai / becanarAma zarmA ne gopAlalIlA ke sampAdakIya upasaMhAra meM avazya ullekha kiyA hai ki Arambha ke do patrarahita isakI prati mujhe prApta huI hai / vizeSa zodha karane para saMbhava hai isa mahAkAvya kI anya pratiyA~ bhI prApta ho jAya~ / prastuta grantha meM candrazekhara bhaTTa ne bhI mattamayUra, praharSiNI, vasantatilakA, praharaNakalikA, mAlinI, pRthvI, zikhariNI, hariNI, mandAkrAntA, zArdUlavikrIDita aura sagdharA chanda ke pratyudAharaNa kRSNakutUhala kAvya ke diye haiM / ina katicit padyoM kA rasAsvAdana karane se yaha spaSTa hai ki vastutaH yaha kAvya mahAkAvya kI zreNi kA hI hai / 3. romAvalIzatakam :- 125 padyoM kA yaha khaNDa-kAvya hai / vi0 saM0 1574 meM isakI racanA huI hai / yaha laghukAvya AlaMkArika bhASA meM zRMgAra rasa se prota-prota hai / isameM kavi ne aneka chandoM kA prayoga kiyA hai / isakA AdyaMta isa prakAra hai : Adi-zrIlAvaNyAbdhivelAkalitanavavayovAsazAlA vizAlA, lIlA nAnAkAnAM tvaritamapasaradvAtyacelAJcalazrIH / hIlAbhasyAgradUtIvihitapativazIbhAvazIlAdizikSA bhIlAsyaM romarAjI haratu harirucirvAcyavAcAM zriyA naH // 1 // vyAsasyAdikaveH subandhuviduSo bAraNasya cAnyasya vA 1 vAcAmAzritapUrvapUrvavacasAmAsAdya kAvyakramam / arvAJca bhavabhUti- bhAravimukhAH zrIkAlidAsAdaya:, sajjAtAH kavayo vayaM tu kavitAM ke nAma kurvImahi // 2 // itthaM jAtavikatthane'pi kavitAmArge kathaM saJcara nnaJceyaM kavikIrttimityatitarAM jAgatti cintAM cirAt / tatki kAvyamupameyakavibhiH prAGmaddite vAG maye, bhAratyA vibhave'thavA'tisulabhaM kiM kasya nAbhyasyataH ||3|| 1 - 'gopAlalIlA kI apekSA kRSNakutUhala vizeSa camatkRti banA hai / ' bhAratendu harizcandra : gopAlalIlA bhUmikA / 2-'idaM ca kRSNakutUhalAkhyaM kAvyamArambhe dvitIyapatrarahitaM mayAsAdi / ' pR0 255 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 26 atishstvstuvRttirbhushstnystnvrsopaadhiH| arvAcInakavInAmupamAtA kAlidAso'bhUt // 4 // prabhavati paranekaH paJcaSANAM samAje, nijamataguNajAtidurjanastyAjyamUrtiH / zravaNarasanacakSughraNihattvatkadambe, . prathamamiha manISI vettu dRSTAntamantaH / / 5 / / zritabhUpacetasi satAM jAtu na vakrAdibhAvavidam / bhuvi kavibhirasulabhAdo viditaH sadRzaH satAM sadAloDayaH // 6 / / kRterAdyazloke matimupayatA kartumadhunA, na zakyaM kenApi kvacana zatazo varNanamiti / muhuH zrutvA lokAJjanitakRtikautUhalahRdA, mayopakramyAnyassapadi vihitaM sAhasamidam // 7 // aspRSTapUrvakavitAcchavitAM dadhAna, urvIdharezvaramanotivinodanAya / zlokaH zatena kutukAt kavirAmacandro, romAvaleH kimapi varNanamAtanoti // 8 // anta- zrImallakSmaNabhaTTasUnuranujaH zrIvallabhazrIguro radhyetuH samamagrajo guNimaNeH zrIvizvanAthasya ca / abde vedamunISucandragaNite (1574) zrIrAmacandraH kRtI, __romAlIzatakaM vyadhAt sakutukAdurvIdharaprItaye // 125 / / iti zrIlakSmaNabhaTTAtmajazrIrAmacandrakavikRtaM romAvalIzRGgArazatakaM sampUrNam / yaha kAvya adyAvadhi aprakAzita hai| isakI eka pUrNa prati vidyAvibhAga sarasvatI bhaMDAra, kAMkarolI meM hai,' aura do apUrNa pratiyeM rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura' evaM zAkhA-kAryAlaya jayapura' meM hai / 1. baMdha 66 / 12, patra saMkhyA 12, prathamapatra likhita paricaya-"pustakamidaM paJcanadi madhusUdanabhahasya / zRGgArazatake raamcndrkvikRte|"-kinaare pr-"lkssmiinaathbhttttiiym|" 2. grantha naM0 11235 patra saMkhyA 17 3. vizvanAtha zAradAnandana saMgraha, graMthAMka 335 / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] vRttamauktika 4. rasikaraJjana svopajJaTIkA-sahita :- isa laghukAvya kA dUsarA nAma 'zRGgAravairAgyazatam' bhI hai| isa kAvya kI yaha vizeSatA hai ki pratyeka padya zRGgAra aura vairAgya donoM arthoM kA samAnarUpa se pratipAdana karatA hai arthAt ise dvayAzraya kAvya yA dvisandhAna kAvya bhI kaha sakate haiN| isameM kula 130 padya haiM / TIkA kI racanA svayaM kavi ne vi0 saM0 1580, ayodhyA meM kI hai / graMtha kA AdyaMta isa prakAra hai :Adi-zubhArambhe dambhe mahitamatiDimbheGgitazataM , maNistambhe rambhekSaNasakucakumbhe pariNatam / anAlambe lambe pathi padavilambe'mitasukhaM , ___ tamAlambe stamberamavadanamambekSitamukham // 1 // ____ xxx ekazlokakRtau puraH sphuritayA sattattvagoSThyA samaM , sAdhUnAM sadasi sphuTAM viTakathAM ko vAcyavRttyA nayet / ityAkarNya janazrutiM vitanute zrIrAmacandraH kaviH , zlokAnAM saha paJcaviMzatizataM zRGgAravairAgyayoH // 3 // anta- prakhyAto yaH padArthairamRtaharigajazrIsakhaiH zlokazAlI , sphItAtisphUrtirudyabudhamudanugiraM kSIradhI rAmacandraH / bhrAnto'smin mandarAgaH phaNipatiguNabhajAtumajjetkathaM na, syAdAdhAro'munA cediha na viracitaH zrImatA vAGmukhena // 130 // TIkA kA upasaMhAra zRGgAravairAgyazataM sapaJcaviMzatyayodhyAnagare vyadhatta / abde viyadvAraNabANacandre (1580), zrIrAmacandro'nu ca tasya TIkAm / / zrIrAmacandrakavinA kAvyamidaM vyaraci viratibIjatayA / rasikAnAmapi rataye zRGgArArtho'pi saMgRhIto'tra / / puSpikA-iti zrIlakSmaNabhaTTasUnu-zrIrAmacandra kavikRtaM saTIkaM rasikaraJjanaM nAma zRGgAravairAgyArthasamAnaM kAvyaM sampUrNam / yaha kAvya vi0 saM0 1703 kI likhita prati ke AdhAra se saMpAdita hokara san 1987 meM kAvyamAlA ke caturthagucchaka meM prakAzita ho cukA hai, jo ki aba prAyaH aprApya hai| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA 5. zRGgAravedAnta-isakA ullekha kevala bhAratendu harizcandra' ne hI kiyA hai, anya kisI bhI sUcIpatra meM isakA ullekha nahIM hai| aprApta graMtha hai| mere vicArAnusAra sambhava hai rasikaraMjanaM ke aparanAma 'zRGgAravairAgyazavaM' ko 'zRGgAravedAnta' mAna kara bhAratendujI ne likha diyA ho ! 6. dazAvatAra-stotram-yaha stotra adyAvadhi aprApta hai| isakA kevala eka padya vRttamauktika' meM paJcacAmaraM chanda ke pratyudAharaNa-rUpa meM uddhRta huA hai jo nimnalikhita hai :akuNThadhAra bhUmidAra kaNThapIThalocana kSaNadhvanaddhvanatkRtikvaNatkuThArabhISaNa / prakAmavAma jAmadagnyanAma rAmahaihaya __kSayaprayatnanirdaya vyayaM bhayasya jRmbhaya // 7. nArAyaNASTakam-yaha stotra bhI adyAvadhi aprApta hai| madAlasaM chanda kA pratyudAharaNa dete huye candrazekharabhaTTa ne yaha padya isa rUpa meM diyA haikundAtibhAsi zaradindAvakhaNDaruci vRndAvanavrajavadhU vRndAgamacchalanamandAvahAsakRtanindArthavAdakathanam / vandAruvibhyadaravindAsanakSubhitavRndArakezvarakRta cchandAnuvRttimiha nandAtmajaM bhuvanakandAkRti hRdi bhaje / / kavi kI prApta racanAoM meM saM. 1580 taka kA ullekha hai / ataH anumAna kiyA jA sakatA hai ki isake kucha samaya pazcAt hI viSaprayoga se kavi svargaloka ko prayANa kara gayA ho| nArAyaNa bhaTTa kavi rAmacandra bhaTTa ke putra nArAyaNa bhaTTa ke sambandha meM koI viziSTa ullekha prApta nahIM hai aura na inake dvArA racita kisI kRti kA ullekha hI prApta hotA hai| rAyabhaTTa kavi rAmacandra bhaTTa ke pautra rAyabhaTTa ke sambandha meM bhI koI aitihya ullekha prApta nahIM hai| inakA banAyA huA zRGgArakallola nAmaka 104 padyoM kA khaNDa 1-bhAratendu granthAvalI, bhAga 3, pR0 568 2-vRttamauktika pRSTha 126 3- 167 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32) vRttamauktika kAvya avazya prApta hotA hai / isa laghukAvya meM pArvatI aura zaMkara kA zRGgAravarNana kiyA gayA hai / isa kA upasaMhAra aura puSpikA isa prakAra hai :upasaMhAra-gumpho vAcAM masRNamadhuro mAlatInAmiva syAt, artho vAcyaH prasaraNaparaH sammita: saurabhasya / bhAvayaMgyo rasa iva rasastadvidAhlAdahetu: mAlevA'sau sukaviracanA kasya bhUSAM na dhatte // 104 // puSpikA-iti zrIvidyAgariSTha-vasiSTha-nArAyaNabhaTTAtmajena mahAkavipaNDita-rAyabhaTTana viracitaM zrRGgArakallolanAma khaNDakAvyam / candrazekharabhaTTa' ne mAlinI chanda kA pratyudAharaNa dete hue likhA hai :"asmatpitAmahamahAkavipaNDitazrIrAyabhaTTakRte zrRGgArakallole khaNDakAvyemana iva ramaNInAM rAgiNI vAruNIyaM, hRdayamiva yuvAnastaskarAH svaM haranti / bhavanamiva madIyaM nAtha zUtyo hi deza stava na gamanamIhe pAntha kAmAbhirAmA // " isa padya ko dekhate huye yaha kahA jA sakatA hai ki kAvya-sAhitya para ApakA acchA adhikAra thA aura yaha laghu racanA ApakI saphala racanA hai| yaha khaNDakAvya adyAvadhi aprakAzita hai| isakI 1665 kI likhita' ekamAtra 12 patroM kI prati vidyAvibhAga sarasvatI bhaMDAra kAMkarolI meM saM. kAM. baMdha 66 / 10 para surakSita hai / isa prati kA dvitIya patra aprApta hai / keTalaoNga keTalogaram bhA. 1 pR. 471 ke anusAra rAyambhaTaracita 'yati-saMskAra-prayoga' nAmaka grantha bhI prApta hai| rAyaMbhaTTa yahI hai yA anya koI vidvAn ? isakA nirNaya prati ke sammukha na hone se nahIM kiyA jA sakatA / lakSmInAtha bhaTTaH candrazekhara bhaTTa ke pitA evaM kavi rAmacandra bhaTTa ke prapautra lakSmInAtha bhaTTa ke sambandha meM bhI koI aitihya ullekha prApta nahIM hai| prApta racanAoM meM piGgalapradIpa kA racanAkAla 1657 hai, ata: inakA prAvirbhAva-kAla 1620 se 1630 ke madhya kA mAnA jA sakatA hai| inakI prApta racanAoM ko dekhate hue yaha 1. dekheM, vRttamauktika pR. 126. 2. bhUtAMkaSaTvidhumite (1665) varSe vAre nizezasya / caitrakRSNapratipadi likhitaM harizaGkareNedam // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA niHsaMdeha kahA jA sakatA hai ki inakA alaGkAra-zAstra, chandaHzAstra aura kAvyasAhitya para ekAdhipatya thA / 'sakalopaniSadrahasyArNavakarNadhAra'' vizeSaNa se saMbhava hai ki inhoMne kisI upaniSad para yA upaniSad-sAhitya para lekhinI avazya hI calAI ho ! vRttamauktikavAttikaduSkaroddhAra kI racanA 1687 meM huI hai, ataH anumAna hai ki yaha racanA inakI antima racanA ho ! inake dvArA sarjita prApta sAhitya kA saMkSipta paricaya isa prakAra hai: 1. sarasvatIkaNThAbharaNa-TokA-dhArAdhipati bhojanarendra-praNIta isa grantha kI TIkA kA nAma 'duSkaracitraprakAzikA' hai / TIkAkAra ne isameM racanA saMvat nahIM diyA hai / TIkA ke nAma se aisA pratIta hotA hai ki yaha vistRta parimANavAlI TIkA na hokara durgama sthaloM kA vivecana mAtra hai / isakI ekamAtra 46 patroM kI kITabhakSita prati eziyATika sosAyaTI, kalakatA ke saMgraha meM surakSita hai / isakA Adyanta isa prakAra hai:Adi- smAraM smAramudAradAravirahavyAdhivyathAvyAkulaM, rAmaM vAridhibandhabandhurayazaHsampRSTadiGa maNDalam / zrImadbhojakRtaprabandhajaladhI setuH kavInAM mudo __ hetuM saMracayAmi bandhavividhavyAkhyAtakautuhalaiH / / 1 / / anta- zrIrAyabhaTTatanayena nayAnvitena, dhArAdhinAthanRpateH sumateH prabandhe / proce yadeva vacanaM racanaM guNAnAM, vAgdevatA'pi parituSyati tena mAtA // 1 // kurvantu kavayaH kaNThe duSkarArthasumAlikAm / lakSmInAthena racitAM vAgdevIkaNThabhUSaNe // 2 // puSpikA- iti zrImadrAyabhaTTAtmaja-zrIlakSmInAthabhaTTa viracitA sarasvatIkaNThAbharaNAlaGkAre duSkaracitraprakAzikA smaaptaa| 2. prAkRtapiGgala-TIkA-isa TIkA kA nAma piGgalapradIpa yA chandaHpradIpa hai| isakI racanA saM. 1657 meM huI hai| prauDha evaM prAJjala bhASA meM vizada zailI meM vivecana hone se yaha TIkA chandaH zAstrioM ke liye sacamuca pradIpa ke samAna hI hai / isakA Adyanta isa prakAra hai1. dekheM, vRttamauktika pR. 261, 264, 266, 296, 301 Adi Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] vRttamauktika Adi- gopIpInapayodharadvayamilaccelAJcalAkarSaNa velivyApRtacArucaJcalakarAmbhoja vrajatkAnane / drAkSAmaJjulamAdhurIpariNamadvAvibhramaM tanmanA gadvaitaM samupAsmahe yadukulAlamba vicitraM mahaH // 1 // lambodaramavalambe stamberamavadanamekadantavaram / ambekSitamukhakamalaM yaM vedo nApi tattvato veda // 2 // gaGgAzItapayobhayAdiva milad bhAlAkSikIlAdiva, ___vyAlakSvelajaphUtkRtAdiva sadA lakSmyApavAdAdiva / strIzApAdiva kaNThakAlimakuhUsAnnidhyayogAdiva, zrIkaNThasya kRzaH karotu kuzalaM zItadyutiH zrImatAm // 3 // vihitadayAM mandeSvapi dattvAnandena vAGmayaM deham / zabde'rthe sandehavyayAya vande ciraM giraM devIm // 4 // bhaTTazrIrAmacandraH kavivibudhakule labdhadehaH zruto yaH, zrImAnnArAyaNAkhyaH kavimukuTamaNistattanUjo'janiSTa / tatputro rAyabhaTTaH sakalakavikulakhyAtakIttistadIyo, __ lakSmInAthastanUjo racayati ruciraM piGgalArthapradIpam // 5 // zrIrAyabhaTTatanayo lakSmInAthaH samullasatpratibhaH / prAyaH piGgalasUtre tanute bhASyaM vizAlamatiH / / 6 / / jalokasAM tulyatamaiH khalaiH kiM ramyepi doSagrahaNasvabhAvaiH / satAM parAnandanamandirANAM camatkRti matkRtirAtanotu // 7 // yanna sUryeNa saMbhinnaM nApi ratnena bhaasvtaa| tatpiGgalapradIpena nAzyatAmAntaraM tamaH / / 8 / / yadyasti kautukaM vazchandaHsandarbhavijJAne / santaH piGgaladIpaM lakSmInAthena dIpitaM paThata // 6 // kiJca matkRtiriyaM camatkRtiM cenna cetasi satAM vidhAsyati / bhAratI vrajatu bhAratIvrayA lajjayA paramasau rasAtalam // 10 // anta- ityAdi gadyakAvyeSu mayA kiJcitpradarzitam / vizeSastatra tatrApi nokto vistarazaGkayA // 1 / / mandaH kathaM jJAsyasi satpadArthamityAkalayyAzu mayA pradIptam / chandaHpradIpaM kavayo vilokya chandaH samastaM svayameva vitta // 2 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA abde bhAskaravAjipANDavarasakSmA (1657) maNDalodbhAsite, bhAdre mAsi site dale haridine vAre tamisrApateH / zrImatpiGgalanAganirmitavaragranthapradIpaM mude, lokAnAM nikhilArthasAdhakamimaM lakSmIpatinirmame // 3 / / viziSTasnehabharitaM satpAtraparikalpitam / sphuradvRttadazaM chanda:pradIpaM pazyata sphuTam // 4 // chandaHpradIpakaH so'yamakhilArthaprakAzakaH / lakSmInAthena racitastiSThatvAcandratArakam / / 5 / / puSpikA-ityAlaGkArikacakracUDAmaNizrImadrAyabhaTTAtmajazrIlakSmInAthabhaTTaviracite piGgalapradIpe varNavRttAkhyo dvitIyaH paricchedaH samAptaH / ___ DA. bholAzaMkara vyAsa dvArA sampAdita prAkRtapaiGgalam, bhA. 1 meM yaha TIkA prAkRta TeksTa sosAyaTI vArANasI dvArA san 1656 meM prakAzita ho cukI hai| 3. udAharaNamaJjarI-yaha grantha adyAvadhi aprApta hai| lakSmInAtha bhaTTa kI yaha svatantra kRti pratIta hotI hai| isa grantha meM kevala chandoM ke hI nahIM, apitu vipula saMkhyA meM prApta chanda-bhedoM ke udAharaNa bhI diye gaye haiM / yahI kAraNa hai ki svayaM lakSmInAtha ne piMgalapradIpa' meM aura bhaTTa candrazekhara ne vRttamauktika meM gAthA, skandhaka, dohA Adi chanda-bhedoM ke udAharaNoM ke liye 'udAharaNamaJjarI' dekhane kA Agraha kiyA hai / saM0 1657 meM racita piMgalapradIpa meM ullekha hone se yaha nizcita hai ki isakI racanA 1657 ke pUrva hI ho cukI thii| ___keTalaoNgas keTalaoNgaram, bhAga 2 pRSTha 13 para isakA nAma udAharaNacandrikA diyA hai, jo ki bhramavAcaka hai / 4. vRttamauktika-dvitIyakhaNDa kA aMza-prastuta grantha ke prathama-khaNDa kI racanA candrazekhara bhaTTa ne 1675 meM pUrNa kI hai aura dvitIya-khaNDa kI samApti hone ke pUrva hI candrazekhara isa loka se prayANa kara gye| prayANa karane ke pUrva inhoMne apanI Antarika abhilASA apane pitA lakSmInAtha bhaTTa ko batalAI ki mere isa graMtha ko Apa pUrNa kara deN| suyogya, pratibhAzAlI, pANDavacarita Adi mahAkAvyoM ke praNetA, vinayazIla putra kI antima abhilASA ke anusAra hI zokasantapta lakSmInAtha bhaTTa ne apane putra kI kItti ko akSuNNa rakhane ke liye tatkAla hI saM0 1676 kAttikI pUrNimA ke dina isa graMtha ko pUrNa kara diyA / 1-dekheM, pRSTha 392, 365, 367, 406, 406, 2-dekheM, pRSTha 10, 13, 14, 16, 17, 21, 24, Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] vRttamauktika yAte divaM sutanaye vinayopapanne, zrIcandrazekharakavau kila tatprabandhaH / vicchedamApa bhuvi tadvacasaiva sArddha , pUrNIkRtazca sa hi jIvanahetave'sya // 8 // zrIvRttamauktikamidaM lakSmInAthena pUritaM yatnAt / jIyAdAcandrArka jIvAturjIvalokasya / / 6 / / rasamunirasacandra vite (1676) vaikramebde , sitadalakalite'sminkAttike paurNamAsyAm / ativimalamatiH zrIcandramaulivitene , rucirataramapUrva mauktikaM vRttapUrvam / / 6 / / yahA~ yaha vicAraNIya hai ki dvitIya-khaMDa kA kitanA aMza candrazekharabhaTTa ne likhA hai aura kitane aMza kI pUti lakSmInAtha bhaTTa ne kI hai ? isakA nirNaya karane ke liye vRttamauktika kA aMtaraMga AloDana Avazyaka hai| graMthakAra kI zailI sUtrakAra kI taraha saMkSipta zailI nahIM hai, pratyeka chanda kA lakSaNa kArikArUpa meM na dekara usI lakSaNayukta pUrNa padya meM diyA hai jisase chanda kA lakSaNa aura virAma spaSTa ho jAte haiM aura vaha lakSaNa udAharaNa kA bhI kArya de sakatA hai / pazcAt svayaM racita udAharaNa aura prAcIna mahAkaviyoM ke pratyudAharaNa diye haiM / aura dUsarI bAta, tatsamaya meM yA prAcIna chandaHzAstroM meM prayogaprApta pratyeka chanda kA lakSaNa dene kA prayatna kiyA hai| isa prakAra kI zailI hameM dvitIya-khaNDa ke prathamavRttanirUpaNa prakaraNa taka hI prApta hotI hai / dvitIya prakaraNa se chandoM kA saMkSiptIkaraNa dRSTigocara hotA hai| katipaya sthaloM para chandoM ke lakSaNa udAharaNa-svarUpa na hokara kArikA-sUtrarUpa meM prApta hote haiN| aura, usa kArikA ko spaSTa karane ke liye svopajJa TIkA prApta hotI hai, jo ki prathama prakaraNa taka prApta nahIM hai / sAtha hI, pIche ke prakaraNoM meM chandaHzAstroM ke pracalita chandoM ke bhI lakSaNa na dekara anya graMtha dekhane kA saMketa kiyA hai evaM kaI udAharaNoM ke liye 'Uhyam' kaha kara yA prathamacaraNa mAtra hI diyA hai / ataH yaha anumAna kara sakate haiM ki prathama prakaraNa taka kI racanA caMdrazekhara bhaTTa kI hai aura dvitIya prakaraNa se 1veM prakaraNa taka kI racanA lakSmInAtha bhaTTa kI hai| kintu, tRtIya prakaraNa meM 'pracitaka' daNDaka kA lakSaNa chandaHsUtrakAra prAcArya Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 37 piGgala - sammata do nagaNa, ATha ragaNa' kA prApta hai; jaba ki lakSmInAtha bhaTTa ne 'piMgalapradIpa ' " meM pracitaka kA lakSaNa do nagaraNa, sAta yagaNa svIkAra kiyA hai / do nagaNa, sAta yagaraNa ke lakSaNa ko 'vRtta mauktika meM 'sarvatobhadra' daNDaka kA lakSaNa mAnA hai aura matAntara kA ullekha karate hue likhA hai - 'etasyaivAnyatra 'pracitakaM' iti nAmAntaram / ataH mere matAnusAra caturtha arddhasama- prakaraNa taka kI racanA candrazekhara bhaTTa kI hai aura paMcama viSamavRtta prakaraNa se anta taka kI racanA lakSmInAtha bhaTTa kI honI cAhiye / astu. 5. vRttamauktika vArttikaduSkaroddhAra - candrazekharabhaTTa racita vRttamauktikapramatha khaNDa ke prathama gAthA - prakaraNastha padya 51 se 86 taka ke 36 padyoM para yaha TIkA hai / TIkAkAra ne ise 11 vizrAmoM meM vibhakta kiyA hai / mAtroddiSTa, mAtrAnaSTa, varNoddiSTa, varNanaSTa, varNameru, varNapatAkA, mAtrAmeru, mAtrApatAkA, vRttastha laghugurusaMkhyA-jJAna, varNamarkaTI aura mAtrAmarkaTI nAmaka vizrAma haiM / chandaHzAstra meM yadi koI kaThinatama viSaya hai to vaha hai prastAra / isI prastArasvarUpa kA TIkAkAra ne bahuta hI rocaka zailI meM vizada varNana kiyA hai, jisase tajjJagaNa saralatA ke sAtha isa duSkara prastAra kA zravagAhana kara sakate haiN| isa TIkA kI racanA saM0 1687 kArtikakRSNA paMcamI ko huI hai / yaha TIkA prastuta graMtha meM pR0 262 se 326 taka meM mudrita hai / 6. zivastuti - yaha zAyada bhagavAn ziva kA stotra hai yA aSTaka yA kavikRta kisI graMtha kA aMza hai nizcayapUrvaka nahIM kahA jA sakatA ! vRttamauktika meM madanagRha nAmaka mAtrika chanda kA pratyudAharaNa dete hue likhA hai: - 'yathA vA'smatpituH zivastutI' / ataH saMbhavataH yaha stotra hI honA cAhie / padya nimnalikhita hai: karakalitakapAlaM dhRtanaramAlaM bhAlasthAnalahutamadanaM kRtaripukadanaM / bhavabhayaharaNaM girijAramaNaM sakalajanastutazubhacaritaM guNagaNabharitam / 1 - dekheM, vRttamauktika pR0 184 2- 'zratha pracitako daNDakaH - pracitakasamabhidho dhIradhIbhiH smRto daNDako na dvayAduttaraiHsaptabhiryaiH / nagaraNadvayAduttaraiH saptabhiryagaNairdhIradhIbhiH saptaviMzativarNAtmakacararaNaH pracitakAkhyo daNDakaH smRtaH / ' [ prAkRtapaiMgalam pR0 506 ] 3 - dekheM, vRttamauktika pR0 185 4 -,, pR0 326 5-,, pR0 45 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] vRttamauktika A kRtaphaNipatihAraM tribhuvanasAraM dakSamakhakSayasaMkSubdhaM ramaNIlubdha / galarAjitagaralaM gaGgAvimalaM kailAzAcaladhAmakagaM praNamAmi haram / / yaha pUrNa stotra adyAvadhi aprApta hai / 7. nandanandanASTaka-yaha stotra bhI adyAvadhi aprApta hai / isakA kevala eka padya carcarI chanda ke pratyudAharaNa-rUpa meM prApta hai:"yathA vA, asmattAtacaraNAnAM zrInandanandanASTake-1 mandahAsavirAjitaM munivRndavandyapadAmbujaM, sundarAdharamandarAcaladhAri cArulasadbhujam / gopikAkucayugmakuMkumapaGkarUSitavakSasaM , nandanandanamAzraye mama kiM kariSyati bhAskariH / 8. sundarIdhyAnASTakam-yaha aSTakastotra bhI aprApta hai| isakA bhI kevala eka padya carcaro chanda ke pratyudAharaNa-rUpa meM prApta hai:"yathA vA, teSAmeva zrIsundarIdhyAnASTake'-- kalpapAdapanATikAvRtadivyasaudhamahArNave , ___ ratnasaGaghakRtAntarIpasunIparAjivirAjite / cintitArthavidhAnadakSasuratnamandiramadhyagAM , muktipAdapavallarImiha sundarImahamAzraye / / ___6. devIstutiH-yaha devIstotra bhI adyAvadhi aprApta hai| isakA kevala eka padya prastuta grantha meM 'hIraM chanda' ke pratyudAharaNa-rUpa meM prApta hai: pAhi. janani ! zambhuramaNi ! zumbhadalanapaNDite ! ___ tArataralaratnakhacitahAravalayamaNDite ! bhAlaruciracandrazakalazobhi sakalanandite ! dehi satatabhaktimatulamuktimakhilavandite ! 10. khaDgavarNana-isakA eka padya sragdharAchanda ke pratyudAharaNa-rUpa meM prastuta grantha meM prApta hai| saMbhavataH kaviracita yaha sphuTa padya ho, yA ho sakatA 1, 2. vRttamauktika pu. 144 3. vRttamauktika pR. 43 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA hai ki koI laghukAvya kA aMza ho ! padya nimna hai:saMgrAmAraNyacArI vikaTabhaTabhujastambhabhUbhRdddvihArI, zatrukSoNIzacetomRganikaraparAnandavikSobhakArI / mAdyanmAtaGgakumbhasthala galadamalasthUla muktAgrahArI, sphArIbhUtAGgadhArI jagati vijayate khaDgapaJcAnanaste // ' [ 36 candrazekhara bhaTTa prastuta grantha ke praNetA candrazekhara bhaTTa lakSmInAtha bhaTTa ke putra haiM / inakI mAtA kA nAma lopAmudrA hai / inhoMne apanI antima racanA vRttamauktika (saM0 1675-76) meM svapraNIta pANDavacarita mahAkAvya aura pavanadUta khaNDakAvya kA ullekha kiyA hai ataH ye donoM racanAyeM saM0 1675 ke pUrva kI haiM / mahAkAvya kI racanA ke lie kama se kama 25-30 ko avasthA to apekSita hai hI / isa anumAna se inakA janma 1640 aura 1645 ke madhya mAnA jA sakatA hai / saM0 1675 kI vasanta paMcamI aura saM0 1676 kI kArtikI pUrNimA ke madhya meM inakA zralpAvasthA meM hI svargavAsa ho gayA thA / anumAna ke atirikta inake sambandha meM koI bhI jJAtavya vRtta prApta nahIM hai / candrazekhara lakSmInAtha bhaTTa ke ekAkI putra the yA inake aura bhI bhAI the ? aura candrazekhara ke bhI koI santAna thIM yA nahIM ? inakI vaMza paraMparA yahIM lupta ho gaI yA zrAge bhI kucha pIDhiyoM taka calI Adi prazna timirAchanna hI haiN| isa sambandha meM to etaddezIya bhaTTa - vaMza ke vidvAn hI prakAza DAla sakate haiM / granthakAra dvArA sarjita sAhitya isa prakAra hai- 1. pANDavacarita mahAkavya -- svayaM granthakAra ne prastuta grantha meM 'drutavilambita, mAlinI, zArdUlavikrIDita aura sragdharA chanda ke udAharaNa evaM pratyudAharaNa dete huye 'matkRtapANDavacarite mahAkAvye, mamaiva pANDavacarite' likhA hai / ataH ullikhita padya yahA~ diye jA rahe haiMmatkRtapANDavacarite mahAkAvye karNavarNanaprastAve nRSu vilakSaNamasya punarvapussahaja kuNDalavarma sumaNDitam / sakalalakSaNalakSitamadbhutaM na ghaTate rathakArakulocitam // 1. vRttamoktika pu. 160 2. chandaHzAstra payonidhilopAmudrApati pitaram / zrImallakSmInAthaM sakalAgamapAragaM vande // pR. 260 3. vRttamauktika pR. 92, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] yathA vA, tatraiva viduroktI - bhiduramAnasamAzucicakSuSaM sa viduro ninadairatibhISaNaH / sakalabAlaparAkramavarNanaiH sadasi bhUmipati samabodhayat // X X X yathA vA, pANDacarite' vRtamauktika bhavanamiva tataste bANajAlairakurvan, gajarathahayapRSThe bAhuyuddhe ca dakSAH / vighRtanizitakhaGgAzcarmaNA bhAsamAnA vidadhuratha samAje maNDalAt savyavamAt / / X X X yathA vA, mamaiva pANDavacarite arjunAgamane droNavAkyam jJAnaM yasya mamAtmajAdapi janAH zastrAstra zikSAdhikaM, X yathA, mamaiva pANDavacarite ma pArthaH so'rjunasaMjJako'tra sakalaiH kautuhalAd dRzyatAm / zrutvA vAcamiti dvijasya kavacI godhAGgulitrANavAn, pArthastUNazarAsanAdirucirastatrAjagAma drutam / / X X tuSTenA'tha dvijena tridazapatisutastatra dattAbhyanujJaH, karNo'pi prAptamAnassadasi kurupaterdvandvayuddhArthamAgAt / jambhArAtiH svasUnorupari jaladharaissaMvyadhAdAtapatraM, caNDAMzuzcApi karNopari nijakiraNAnAtatAnAtizItAt // ina pAMcoM padyoM kI racanAzailI, zabdayojanA, lAkSaNikatA aura zrIlaMkArika yojanA ko dekhate huye niHsaMdeha kaha sakate haiM ki yaha kAvya guNoM se paripUrNa mahAkAvya hI hai / laghuvayaska kI racanA hote huye bhI isameM bhAvoM kI prauDhatA bhASA kI prAMjalatA parilakSita hotI hai / kheda hai ki yaha grantha adyAvadhi prApta hai| saMbhava hai zodhakartAoM ko zodha karate huye yaha mahAkAvya prApta ho jAya to granthakAra ke jIvana aura darzana para adhika prakAza DAlA jA sake / 1 - bRtta mauktika pR. 121, 2-- pRSTha 151, 3- pR. 160 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 41 2. pavanadUtam - yaha khaNDakAvya hai / isako 'dUtam' zabda se meghadUta yA kisI dUta-kAvya kI pAdapUrtirUpa to nahIM samajhanA cAhie kintu racanA isakI meghadUta ke anukaraNa para hI huI hai / kRSNa ke mathurA caleM jAne para rAdhA pavana ke dvArA saMdeza bhejatI hai aura svayaM kI mAnasika avasthA kA digdarzana karAtI hai| yaha khaNDakAvya bhI adyAvadhi prApta hai / isakA kevala eka padya prastuta grantha meM zikhariNI chanda ke pratyudAharaNa-rUpa meM prApta hai yathA vA, mamaiva pavanadUte khaNDakAvye ' yadA kaMsAdInAM nidhanavidhaye yAdavapurIM, gataH zrIgovindaH pitRbhavanato'kUrasahitaH / tadA tasyonmIladvirahadahanajvAla gahane, papAta zrIrAdhA kalitatadasAdhAraNagatiH / / 3. prAkRta piGgala - ' udyota' TIkA - prAkRtapiGgala meM do pariccheda haiM1. mAtrAvRtta pariccheda aura 2. vaNikavRtta pariccheda / yaha udyota nAmaka TIkA prathama pariccheda para hai / isakI racanA saM. 1673 meM huI hai / vaise to isa para bIsoM TIkAyeM haiM jinameM ravikara, pazupati, lakSmInAthabhaTTa, vaMzIdhara Adi kI mukhya haiM, kintu isa TIkA kI vizeSatA yaha hai ki prastAra aura mAtrika chaMdoM kA vivecana lAlityapUrNa bhASA meM hote huye bhI saralIkaraNa ko liye huye hai / pANDitya - pradarzana kI apekSA varNyaviSaya kA adhika spaSTatA ke sAtha pratipAdana kiyA hai / isakI 18vIM zatI kI likhita 45 patroM kI ekamAtra prati zranUpa saMskRta lAyabrerI, bIkAnera meM grantha naM. 5412 para surakSita hai / yaha kRti prakAzana-yogya hai | isakA Adyanta isa prakAra hai Adi - ahita hRdaya kIlaM gopanArIsulIlaM, sajalajaladanIlaM lokasaMtrANazIlam / urasi nihitamAlaM bhaktavRndasya pAlaM, kalaya danujakAlaM nandagopAlabAlam ||1|| tAtasaMracita piGgaladIpadhvastacitaghanamohanasaMtati: ( ? ) artha bhArayutapiGgalabhAvodyotamAcarati candrazekharaH ||2|| zrImatpaGgalanAgokta sUtrANAM vizadArthikA / ziSyAvabodhasiddhyarthaM saMkSiptA vRttirucyate || 3 || 1- vRttamauktika pR. 136 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] vRttamauktika anta- zrImatpiGgalanAgoktamAtrAvRttaprakAzakam / piGgalodyotamamalamavistRtamapi sphuTam / / harAkSimunizAstrendumite'bde (1673) mAsi cAzvine / site""mite candrazekharaH saMvyarIracat / / puSpikA- iti mahAmahopAdhyAyAlaGkArikacakracUDAmaNi-chandaHzAstraprasthAnaparamAcArya-vedAntArNavakarNadhAra-zrIlakSmInAthabhaTTArakAtmaja-candrazekharabhaTTa viracitAyAM piGgalodyotAkhyAyAM sUtravRttI mAtrAvRttAkhyaH prathamaH prakAzaH samAptaH / samApta. zcAyaM sUtravRttau prathamaH khaNDaH / saMyojya pANiyugalaM yAce sAdhUnahaM kimapi / matsararahitairyatnAt saMzodhyaM meM kvacit skhalitam / / bhaTTa lakSmInAtha ne vRttamauktika-vArtikaduSkaroddhAra' meM isa piMgalodyota TIkA ke uddharaNa die haiM / 4. vRttamauktikam chandaHzAstra kA prastuta grantha hai| isameM do khaMDa haiM / prathama mAtrAvRtta khaMDa; jisakI 1675 meM racanA huI hai aura dvitIya varNavRtta khaMDa hai, jisakI racanA 1676 meM huI hai| isa grantha kA vizeSa paricaya Age diyA jaaygaa| keTalaoNgasa keTalaoNgaram bhAga 1, pRSTha 181 para bhaTTa candrazekhara racita gaMgAdAsIya chandomaMjarI kI TIkA 'chandomaJjarIjIvana' kA bhI ullekha hai| isakI ekamAtra prati iNDiyA oNphisa lAyabrerI landana' meM hai| yaha prati baMgalA lipi meM likhI huI hai| isa TokA kA maMgalAcaraNa nimna hai: vANI kamalAmabhito doAmAliGgito yo'sau| taM nArAyaNamAdi suratarukalpaM sadA vande // 1 // chandasAM maJjarI taptAbhidheyA sphuTabhAnunA / tasyAH kiM jIvanaM na syAccandrazekharabhAratI / / 2 / / kintu, isa TIkA ke maMgalAcaraNa meM TIkAkAra ne apanA nAma candrazekhara -- - 1-vRttamauktika pR0 306, 313 2-rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAne jodhapura ke upasaMcAlaka zrI gopAlanArAyaNajI bahurI ne iNDiyA oNphisa lAyabrarI landana ke kAryavAhakoM se samparka karake isa prati ke Adyanta bhAga kI phoTokaoNpI maMgavA kara upalabdha kI usake lie mai unakA AbhArI huuN|-sN0 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA bhAratI diyA hai na ki candrazekhara bhaTTa / candrazekhara bhaTTa ne apanI kRtiyoM meM apane nAma ke sAtha kahIM bhI 'bhAratI' zabda kA prayoga nahIM kiyA hai| apane nAma ke sAtha sarvatra bhaTTa evaM lakSmInAthAtmaja kA prayoga kiyA hai| ataH yaha spaSTa hai ki chandomaJjarIjIvana ke kartA candrazekhara bhaTTa nahIM hai, apitu koI candrazekhara bhAratI haiN| saMbhava hai candrazekhara nAma-sAmya se bhramavazAt sampAdaka ne likha diyA ho ! vRttamauktika kA sArAMza nAmakaraNa____ kavi candrazekhara bhaTTa ne prastuta graMtha kA nAma 'vRttamauktikam'' rakhA hai, kintu dvitIya-khaNDa ke gyArahaveM prakaraNa meM 'vAttika vRttamauktikam tathA prathama khaNDa evaM dvitIya-khaNDa kI puSpikA meM 'vRttamaukti ke piGgalavAttike' aura prathamakhaNDa ke 1,3,4,5veM prakaraNoM kI tathA dvitIya-khaNDa ke prakaraNa 5, 7 se 10 kI puSpikAoM meM 'vRttamauktike vAttike' kA ullekha hai / lakSmInAtha bhaTTa ne isa graMtha kA nAma 'vRttamauktika-vArtika' hI svIkAra kiyA hai, isIlie TIkA kA nAma bhI 'vRttamauktivAttikaduSkarodvAra'5 rakhA hai| vastutaH prAkRtapiMgala, chanda:sUtra evaM prAkRtapiMgala ke TIkAkAra pazupati aura ravikara kI TIkAoM aura zambhu' praNIta chandazcUDAmaNi (?) ke AdhAra evaM anukaraNa para piMgala ke vAttika-rUpa meM granthakAra ne isakI svatantra racanA kI hai| ata: vRttamauktikavAttikaM nAma svIkAra kara sakate haiM, kintu mUlataH adhikAMza sthAnoM para granthakAra ne evaM TIkAkAra mahopAdhyAya meghavijayajI ne 'vRttamauktikam' maulika nAma hI grahaNa kiyA hai ; jo ki adhika upayukta pratIta hotA hai| grantha kA sArAMza prastuta grantha do khaNDoM meM vibhakta haiN| prathama-khaNDa mAtrAvRtta khaNDa aura dvitIya-khaNDa varNikavRtta khaMDa hai / 1-zrIcandrazekharakavistanute vRttamauktikam / pR0 1, spaSTArthaM varavRttamauktikamiti graMthaM mudA nirmame / pR0 260 shriivRttmauktikmidm| pR0 261 2-10 272 3-pa056 evaM 261 4-dekheM pR0 13, 30, 46, 46, 164, 206, 210, 267, 271 5-dekheM, vAttika-duSkaroddhAra kA maMgalAcaraNa evaM pratyeka vizrAma kI pusspiko| 6-ravikara-pazupati-piGgala-zambhugranthAn vilokya nirbandhAt / pR0 273 7-tatra mAtrAvatakhaNDe prathame / pa0 273 8-atha dvitIyakhaNDasya varNavRttasya / pR0 276 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika . prathama khaMDa meM chaha prakaraNa haiM :-1. gAthAprakaraNa, 2. SaTpadaprakaraNa, 3. raDDAprakaraNa, 4. padmAvatIprakaraNa, 5. savaiyAprakaraNa aura 6. galitakaprakaraNa / dvitIya-khaNDa meM bAraha prakaraNa haiM :-1. varNavRtta prakaraNa, 2. prakIrNakavRtta-prakaraNa, 3. daNDaka prakaraNa, 4. ardha-samavRtta-prakaraNa, 5. viSamavRtta prakaraNa, 6. vaitAlIya prakaraNa, 7. yati nirUpaNa prakaraNa, 8. gadya-nirUpaNa prakaraNa, 6. virudAvalI-prakaraNa, 10. khaNDAvalI-prakaraNa, 11. virudAvalI-khaNDAvalI kA doSaprakaraNa aura 12. donoM khaNDoM kI anukrmnnikaa| dvitIya-khaNDa ke navama virudAvalI prakaraNa meM cAra avAntara prakaraNa haiM1. kalikA-prakaraNa, 2. caNDavRtta-prakaraNa, 3. tribhaGgIkalikA-prakaraNa aura 4. sAdhAraNa caNDavRtta-prakaraNa / isa prakAra donoM khaNDoM ke 18 prakaraNa hote haiM aura navama prakaraNa ke cAroM avAntara prakaraNa sammilita karane para kula 22 prakaraNa' hote haiM / prathama khaNDa kA sArAMza 1. gAthA prakaraNa : kavi maMgalAcaraNa evaM graMtha-pratijJA karake varNoM kI guru-laghu sthiti kA udAharaNa sahita varNana aura lakSaNa rahita kAvya kA aniSTa phala kA pratipAdana karatA hai| mAtrAoM kI TagaNAdi gaNoM kI vyavasthA aura unake prastAra kA nirUpaNa karate hue mAtrika-gaNoM ke nAma tathA unake paryAyoM kI pAribhASika-sAMketika zabdoM kI tAlikA' detA hai / pazcAt vaNikavRttoM ke magaNAdi gaNa,gaNadevatA, gaNoM kI maMtrI aura gaNadevoM kA phalAphala pradarzita hai| prastAra kA varNana karate huye mAtrohiSTa, mAtrAnaSTa, varNoddiSTa, varNanaSTa, varNameru, varNapatAkA, mAtrAmeru, mAtrApatAkA, vRttadvayastha guru-laghujJAna, varNamarkaTI aura mAtrAmarkaTI kA digdarzana karAte huye prastArapiMDa-saMkhyA kA nirdeza kiyA hai; jisake anusAra samagravRttoM kI prastAra saMkhyA 13,42,17,726 hotI hai| 1-ubhayoH khaNDayozcApi sambhUyaiva prakAzitam / dvAviMzatiH prakaraNaM ruciraM vRttamauktike / / pR0 286 2-pAribhASika zabda saMketoM ke lie prathama pariziSTa dekheN| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA gAthA ke vigAthA, gAhU, udgAthA, gAhinI, siMhinI aura skandhaka AryAbhedoM kA nAmollekha kara gAthA kA lakSaNa aura AryA' kA sAmAnya lakSaNa udAharaNa sahita diyA hai / prAcIna paramparA ke anusAra prAryA kA viziSTa bheda dikhAyA hai jisake anusAra eka jagaNayukta AryA kulInA. do jagaNayukta prAryA abhisArikA, tIna jagaNayukta AryA raNDA aura aneka jagaNayukta AryA vezyA kahalAtI hai| gAthA chanda ke 25 bhedoM ke nAma aura lakSaNa dekara udAharaNoM ke liye svapitA lakSmInAtha bhaTTa racita 'udAharaNamaMjarI' dekhane kA saMketa kiyA hai| vigAthA, gAhU, udgAthA, gAhinI, siMhinI aura skandhaka chandoM ke udAharaNa sahita lakSaNa diye haiM aura skandhaka chanda ke 28 bhedoM ke nAma aura lakSaNa dete huye udAharaNoM ke liye 'udAharaNamaMjarI' kA ullekha kiyA hai| isa prakAra prathama prakaraNa meM chandasaMkhyA kI dRSTi se gAthAdi 7 chaMda aura gAthA ke 25 bheda evaM skandhaka ke 28 bhedoM kA pratipAdana haiM / 2. SaTpada prakaraNa : isa prakaraNa meM dohA, rasikA, rolA, gandhAnaka, caupaiyA, ghattA, ghattAnanda, kAvya, ullAla aura SaTpada chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiN| isameM ullAla chanda kA udAharaNa nahIM hai| sAtha hI dohA ke 23 bheda, rasikA ke 8 bheda. rolA ke 13 bheda, kAvya ke 45 bheda aura SaTpada ke 71 bhedoM ke nAma aura lakSaNa diye haiM tathA ina samasta bhedoM ke udAharaNoM ke lie kavi ne 'udAharaNamaMjarI' dekhane kA saMketa kiyA hai / isameM kAvya ke prathama bheda zakrachanda kA udAharaNa bhI diyA hai| caupaiyA chanda ke eka caraNa meM 30 mAtrAyeM hotI haiM / graMthakAra ne cAra caraNoM kA arthAt 120 mAtrAoM kA eka pAda svIkAra kara cAra padoM kI 480 mAtrA svIkAra kI hai| prakaraNa ke anta meM kAvya aura SaTpada ke prAkRta aura saMskRta sAhitya ke anusAra doSoM kA nirUpaNa hai| 1-saMskRta sAhitya meM jise prAryA kahate haiM , use prAkRta aura apabhraza sAhitya meM gAthA kahate haiM / "prAyaiva saMskRtetarabhASAsu gAthAsaMjJeti / " hemacandrIya-chandonuzAsana, patra 128 / 2-ekasmAttu kulInA, dvAbhyAmapyabhisArikA bhavati / nAyakahInA raNDA, vezyA bahunAyakA bhavati // pR0 6 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika 3. raDDA prakaraNa : ___isa prakaraNa meM pajjhaTikA, aDillA, pAdAkulaka, caubolA aura raDDA chanda ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / anta meM raDDA chanda ke sAta bheda :-karabhI, nandA, mohinI, cArusenA, bhadrA, rAjasenA aura tAlaMkinI ke lakSaNa mAtra diye haiM aura inake udAharaNoM ke sie "subuddhibhiH svayamUhyam" kaha karu prakaraNa samApta kiyA hai| 4. padmAvatI prakaraNa : isa prakaraNa meM padmAvatI, kuNDalikA, gaganAMgaNa, dvipadI, mullaNA, khajA, zikhA, mAlA, culimAlA, soraThA, hAkali, madhubhAra, AbhIra, daNDakalA, kAmakalA, rucirA, dIpaka, siMhavilokita, plavaMgama, lIlAvatI, harigItam, tribhaMgI, durmilakA, hIraM, janaharaNa, madanagRha aura marahaThA chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / harigItaM chanda ke 1. harigItam, . 2. harigItakam, 3. manohara harigotaM aura 4, 5, yatibheda se lakSaNa-dvaya sahita harigItA ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / soraThA, hAkali, dIpaka, hIra aura madanagRha chaMda ke pratyudAharaNa bhI haiN| 5. savaiyA prakaraNa : isa prakaraNa meM madirA, mAlatI, mallI, mallikA, mAdhavI aura mAgadhI sarvayoM ke lakSaNa dekara kramazaH inake udAharaNa diye haiM / anta meM ghanAkSara chanda kA lakSaNa evaM udAharaNa diyA hai / 6. galitaka prakaraNa : isa prakaraNa meM galitakam, vigalitakam, saMgalitakam, sundaragalitakam, bhUSaNagalitakam, mukhagalitakam, vilambitagalitakam, samagalitakam, aparaM samagalitakam, aparaM saMgalitakam, aparaM lambitAgalitakam, vikSiptikAgalitakam, lambitAgalitakam, viSamitAgalitakam, mAlAgalitakam, mugdhamAlAgalitakam aura udgalitakam chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiN| - prathamakhaNDa ke chanda evaM bhedoM kA prakaraNAnusAra vargIkaraNa isa prakAra haiprakaraNa saMkhyA chanda saMkhyA chanda bheda nAma bheda saMkhyA mUlabheda kI nyUnatA kula 1 7 gAthA 25 1 158 ___ skandhaka 281 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA mUla bheda kI nyUnatA kula bheda saMkhyA 23 prakaraNa saMkhyA chanda saMkhyA chanda bheda nAma 2 . dohA rasikA rolA kAvya ___SaTapadI 12 27 harigItaM 71 raDDA mr x 17 ur! - - - 76 218 288 chanda kA mUla bheda, chanda-bheda-saMkhyA meM sammilita hone se 6 bheda kama hote haiN| ata: bheda saMkhyA 218 meM se 6 kama karane para 206 hote haiM aura 76 chaMda saMkhyA sammilita karane para kula 288 chanda hote haiM / arthAt mUla chaMda 76 aura bheda 206 haiN| isa prakAra kavi caMdrazekhara bhaTTa ne vi. saM. 1675 vasaMta paMcamI ko isakA prathama-khaNDa pUrNa kiyA hai / dvitIya-khaNDa kA sArAMza 1. vaNikavRtta prakaraNa : kavi caMdrazekhara 'gaurIza' kA smaraNa kara vaNika chanda kahane kI pratijJA karatA hai aura ekAkSara se chabbIsa akSaroM taka ke vaNikavRttoM ke lakSaNa evaM udAharaNa detA hai; jo isa prakAra haiM : 1 akSara-zrI aura iH chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiN| 2 akSara-kAma, mahI, sAra aura madhu nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiN| 3 akSara-tAlI, zazI, priyA, ramaNa, paJcAla, mRgendra, mandara aura kamala nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiN| tAlI chanda kA nAma-bheda nArI diyA hai| 4 akSara-tIrNA, dhArI, nagAriNakA aura zubhaM nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / tIrNA chanda kA nAmabheda kanyA diyA hai| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] vRttamaktika 5 akSara-sammohA, hArI, haMsa, priyA aura yamaka nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / yamaka kA pratyudAharaNa bhI diyA hai / 6 akSara - zeSA, tilakA, vimoha, caturaMsa, manthAna, zaMkhanArI, sumAlatikA, tanumadhyA aura damanaka nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / prAkRtapiMgala ke matAnusAra vimoha kA vijjohA, caturaMsaM kA caturaMsA, manthAnaM kA manthAnA aura sumAlatikA kA mAlatI nAmabheda bhI diye haiM / 7 akSara:- zIrSA, samAnikA, suvAsaka, karahaJci, kumAralalitA, madhumatI, madalekhA aura kusumatati nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / 8 prakSara - vidyunmAlA, pramANikA, mallikA, tuGgA, kamala, mANavakakrIDitaka, citrapadA, anuSTup aura jalada nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / mallikA kA nAma bheda samAnikA diyA hai / 6 akSara - rUpAmAlA, mahAlakSmikA, sAraMga, pAintaM, kamala, bimba, tomara, bhujagazizusRtA, maNimadhyaM, bhujaGgasaGgatA aura sulalita nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / prAkRtapiMgala ke anusAra sAraMga kA sAraMgikA aura pAintaM kA pAintA nAmabheda diye haiM / bhujagazizusRtA ke liye likhA hai ki yaha nAma AcArya zambhu evaM prAcInAcAryoM dvArA sammata hai aura Adhunika chanda:zAstrI isakA nAma bhujagazizubhRtA mAnate haiM / sAraMga kA pratyudAharaNa bhI diyA hai / 10 akSara - gopAla, saMyutaM, campakamAlA, sAravatI, suSamA, amRtagati, mattA tvaritagati, manoramaM aura lalitagati nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / prAkRtapiMgala ke anusAra saMyutaM kA saMyutA, campakamAlA kA rukmavatI evaM rUpavatI tathA manoramaM kA manoramA nAmabheda diye haiM / saMyutaM aura tvaritagati chandoM ke pratyudAharaNa bhI diye haiM / 11 akSara -- mAlatI, bandhu, sumukhI, zAlinI, vAtormI, zAlinI-vAto'pajAti, damanaka, caNDikA, senikA, indravajrA, upendravajrA, indravajropendravajropajAti, rathoddhatA, svAgatA, bhramaravilasitA, anukUlA, moTanaka, sukezI, subhadrikA aura bakula nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / bandhu kA dodhaka, caNDikA kA senikA aura zreNI nAmabheda diye haiM / rathoddhatA kA pratyudAharaNa bhI diyA hai| zAlinI-vAtormI-upajAti aura indravajrA - upendravajrA - upajAti ke grantha kAra ne 14- 14 bheda prastAra dRSTi se svIkAra kiye haiM kintu ina prastAra-bhedoM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 46 ke lakSaNa evaM udAharaNa nahIM diye haiN| inake udAharaNoM ke liye svapitR-racita grantha' ko dekhane kA saMketa kiyA hai| 12 akSara-pApIDa, bhujaGgaprayAta, lakSmIdhara, toTaka, sAraMgakaM, mauktikadAma, modaka, sundarI, pramitAkSarA, candravartma, drutavilambita, vaMzasthavilA, indravaMzA, vaMzasthavilA-indravaMzA-upajAti, jaloddhatagati, vaizvadevI, mandAkinI, kusumavicitrA, tAmarasa, mAlatI, maNimAlA, jaladharamAlA, priyaMvadA, lalitA, lalitaM, kAmadattA, vasantacatvara, pramuditavadanA, navamAlinI aura taralanayana nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / ApIDa kA vidyAdhara, lakSmIdhara kA sragviNI, vaMzasthavilA kA vaMzasthavilaM aura vaMzastanitaM, mandAkinI kA prabhA, mAlatI kA yamunA, lalitA kA sulalitA, lalitaM kA lalanA aura pramuditavadanA kA prabhA, ye nAmabheda diye haiM / ___ sundarI, pramitAkSarA, candravartma, drutavilambita, indravaMzA, mandAkinI aura mAlatI ke pratyudAharaNa bhI diye haiM, jisameM drutavilaMbita aura mAlatI ke pratyudAharaNa do-do haiN| 13 akSara-vArAha, mAyA, tAraka, kanda, paGkAvalI, praharSiNI rucirA, caNDI, majubhASiNI, candrikA, kalahaMsa, mRgendra mukha, kSamA, latA, candralekha, sudyuti, lakSmI aura vimalagati nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / mAyA kA mattamayUra, majubhASiNI kA sunandinI tathA prabodhitA, candrikA kA utpalinI, kalahaMsa kA siMhanAda tathA kuTaja, aura candralekhaM kA candralekhA nAmabheda diye haiM / mAyA ke 5, tAraka, praharSiNI aura candrikA ke eka-eka pratyudAharaNa bhI diye haiN| 14 akSara-siMhAsya, vasantatilakA, cakra, asambAdhA, aparAjitA, praharaNakalikA, vAsantI, lolA, nAndImukhI, vaidarbhI, induvadanaM, zarabhI, ahidhRti, vimalA, mallikA aura maNigaNa chanda ke lakSaNa evaM udAharaNa haiN| induvaMdanaM kA induvadanA nAmabheda diyA hai| vasantatilakA, cakra aura praharaNakalikA ke pratyudAharaNa bhI diye haiN| 1. bhedAzcaturdazaitasyAH kramatastu prdrshitaaH| prastArya svanibandheSu pitrAtisphuTastataH // pR. 81 isase saMbhavataH granthakAra kA saMketa lakSmInAtha bhaTTa racita 'udAharaNamaMjarI' graMtha kI ora hI ho / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] vRttamauktika 15 akSara-lIlAkhela, mAlinI, cAmaraM, bhramarAvalikA, manohaMsa, zarabha, nizipAlaka, vipinatilaka, candra lekhA, citrA, kesaraM, elA, priyA, utsava aura uDugae nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiM / lIlAkhela kA sAraMgikA cAmaraM kA tUNakaM, bhramarAvalikA kA bhramarAvalI, zarabhaM kA zazikalA tathA yatibheda se maNiguNa nikara evaM srag, candralekhA kA caNDalekhA, citrA kA citraM aura priyA kA yatibheda se ali nAmabheda diye haiM / lIlAkhela, mAlinI, cAmara, bhramarAvalikA, manohaMsa, maNiguNanikara, srag nizipAlaka, aura vipinatilaka ke pratyudAharaNa bhI diye haiM, jisameM mAlinI ke 3 pratyudAharaNa haiN| 16 akSara-rAma, paJcacAmara, nIla, caJcalA, madanalalitA, nandinI, pravaralalita, garuDaruta, cakitA, gajaturagavilasitaM, zailazikhA, lalitaM, sukesaraM, lalanA aura girivaradhRti nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiN| rAma kA brahmarUpaka, paJcacAmara kA narAca, caJcalA kA citrasaMga, gajaturagavilasitaM kA RSabhagajavilasitaM aura girivaradhRti kA acaladhRti nAmabheda diye haiM / paJcacAmara tathA caJcalA ke pratyudAharaNa bhI diye haiM / 17 akSara-lIlAdhRSTaM, pRthvI, mAlAvatI, zikhariNI, hariNI, mandAkrAntA vaMzapatrapatitaM, naITaka, yatibheda se kokilaka, hAriNI, bhArAkAntA, mataGgavAhinI, padmakaM aura dazamukhahara nAmaka chandoM ke lakSaNa sahita udAharaNa diye haiM / mAlAvatI kA prAkRtapiMgala ke anusAra mAlAdhara, vaMzapatrapatitaM kA vaMzapatrapatitA aura prAcArya zambhu ke matAnusAra vaMzavadanaM nAmAntara diye haiN| pRthvI, zikhariNI, hariNI, mandAkrAntA, vaMzapatrapatitaM, naITaka aura kokilaka ke pratyudAharaNa bhI diye haiM; jisameM zikhariNI ke tIna tathA hariNI ke cAra pratyudAharaNa haiN| 18 akSara-lIlAcandra, maJjIrA, carcarI, kIDAcandra, kusumitalatA, nandana, nArAca, citralekhA, bhramarapada, zArdUlalalita, sulalita aura upavanakusuma nAmaka chandoM ke lakSaNa sahita udAharaNa diye haiM / nArAca kA majulA nAmAntara diyA hai| majIrA, carcarI, krIDAcandra, kusumitalatA, nandana aura nArAca ke pratyudAharaNa bhI diye haiM jisameM carcarI ke pAMca aura nandana ke do pratyudAharaNa haiN| 16 akSara-nAgAnanda, zArdUlavikrIDita, candra, dhavala, zambhu, meghavisphUjitA, chAyA, surasA, phulladAma, aura mRdulakusuma nAmaka chandoM ke lakSaNa sahita udAharaNa haiN| prAkRtapiMgalAnusAra candra kA candramAlA, aura dhavala kA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA dhavalA nAmabheda diye haiN| zArdUlavikrIDita ke do, candra, dhavala, zambhu aura meghavisphUrjitA ke eka-eka pratyudAharaNa bhI diye haiN| 20 akSara-yogAnanda, gItikA, gaNDakA, zobhA, suvadanA, plavaGga bhaMgamaMgala, zazAGkacalita, bhadraka, aura anavadhiguNagaNaM nAmaka chandoM ke lakSaNa sahita udAharaNa haiM / gaNDakA kA citravRttaM evaM vRttaM nAmabheda diyA hai| gItikA ke do, gaNDakA aura suvadanA ke pratyudAharaNa bhI diye haiN| 21 akSara-brahmAnanda, sragdharA, maJjarI, narendra, sarasI, rucirA aura nirupamatilaka nAmaka chandoM ke lakSaNa sahita udAharaNa haiN| sarasI kA surataru aura siddhakaM nAmAntara diyA hai / sragdharA aura maJjarI ke do-do, narendra aura sarasI ke eka-eka pratyudAharaNa bhI diye haiN| 22 akSara-vidyAnanda, haMsI, madirA, mandraka, zikhara, acyuta, madAlasa, aura taruvara nAmaka chandoM ke lakSaNa sahita udAharaNa haiN| haMsI kA eka aura madAlasa ke do pratyudAharaNa bhI diye haiM / 23 akSara-divyAnanda, sundarikA, yatibheda se padmAvatikA, adritanayA, mAlatI, mallikA, mattAkrIDaM aura kanakavalaya nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / adritanayA kA azvalalitaM nAmAntara diyA hai| adritanayA aura azvalalitaM ke pratyudAharaNa bhI diye haiN| ___ 24 akSara-rAmAnanda, durmilakA, kirITa, tanvI, mAdhavI aura taralanayana nAmaka chandoM ke lakSaNa sahita udAharaNa haiM / durmilakA aura tanvI ke pratyudAharaNa bhI diye haiN| 25 akSara-kAmAnanda, krauMcapada, mallI aura maNigaNanAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / krauMcapadA kA pratyudAharaNa bhI diyA hai| 26 akSara-govindAnanda, bhujaGgavijR bhita, apavAha, mAgadhI aura kamaladala nAmaka chandoM ke lakSaNa sahita udAharaNa diye haiM / tathA bhujaMgavija bhita aura apavAha ke pratyudAharaNa bhI diye haiM / upasaMhAra meM kavi kahatA hai ki isa prakaraNa meM lakSya-lakSaNa-saMyukta 265 chandoM kA nirUpaNa kiyA hai aura pratyudAharaNa ke rUpa meM prAcIna kaviyoM ke kvacit udAharaNa bhI liye haiN| anta meM lakSmInAthabhaTTa racita piMgalapradIpa ke anusAra samasta vRttoM kI prastArapiMDa-saMkhyA 13,42,17,726 batalAI hai / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] vRttamauktika isa prakaraNa ke varNAkSaroM ke anusAra prastArasaMkhyA, chandasaMkhyA, udAharaNa saMkhyA, pratyudAharaNa saMkhyA aura nAmabhedoM kI tAlikA isa prakAra hai:varNAkSara prastAra chanda udAharaNa pratyudAharaNa nAmabheda saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA saMkhyA X M - X X X X X 16 4 4 32 55 on an X on X X X o X u 22 on m ma is won a - Durxx 128 2566 512 11 1024 2048 4066 8162 16,384 32,768 65,536 1,31,072 2,62,144 5,24,288 10,48,5766 20,67,152 41,64,304 83,88,608 1,67,77,217 3,35,54,432 6,71,08,864 r or WW.MG MAKWW m o o on w is marron w x w moon on ni m 20 6 22224 9 " " or " * IN on or on on X lh lh lh lh lh lh 24 25 26 an X XX 18 265 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 53 isa prakAra tAlikAnusAra ukta prakaraNa meM kula 265 chanda haiM, udAharaNa 265 haiM, pratyudAharaNa 87 haiM aura nAmabheda 50 haiM / 2. prakIrNaka- vRtta prakaraNa : isa prakaraNa meM granthakAra ne pipIDikA, pipIDikAkarabha, piMpIDikApaNava aura pipIDikAmAlA nAmaka chandoM ke lakSaNa kI eka prAcIna prAcAryoM kI saMgraha - kArikA dI hai / svayaM ke svatantra lakSaNa evaM udAharaNa nahIM haiM / pazcAt dvitIya tribhaMgI aura zAlUra nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiM / 3. daNDaka - prakaraNa : isa prakaraNa meM caNDavRSTiprapAta, pracitaka, arNa, sarvatobhadra, azokamaJjarI, kusumastabaka, mattamAtaGga aura anaGgazekhara nAmaka daNDaka vRttoM ke lakSaNa sahita udAharaNa diye haiM / granthavistAra bhaya se anya pracalita daNDakavRttoM ke liye lakSmInAtha bhaTTa racita piMgalapradIpa dekhane ke liye Agraha kiyA hai / pracitaka daNDaka kA lakSaNa granthakAra ne chandaH sUtrAnusAra do nagaNa zrIra 8ragaNa diyA hai jo ki chandaHsUtra aura vRttamauktika ke anusAra 'arNa' daNDaka kA bhI lakSaNa hai / chandaH sUtra ke atirikta samasta chandaH zAstriyoM ne pracitaka kA lakSaNa do nagaNa, sAta yagaNa svIkAra kiyA hai / granthakAra ne isa lakSaNa ke daNDa ko sarvatobhadra daNDaka likhA hai / yahI kAraNa hai ki prAcAryoM ke matoM ko dhyAna meM rakha kara hI 'etasyaiva anyatra 'pracitaka' iti nAmAntaram" likhA hai / 4. ardhasamavRtta prakararaNa : jisa chanda meM cAroM caraNoM lakSaNa samAna hoM vaha samavRtta kahalAtA hai; jisa chanda ke prathama aura tRtIya caraNa tathA dvitIya aura caturtha caraNa eka sadRza hoM vaha ardhasamavRtta kahalAtA hai aura jisa chanda ke cAroM caraNoM ke lakSaNa vibhinna hoM vaha viSamavRtta kahalAtA hai / isa ardhasamavRtta prakaraNa meM puSpitAgrA, upacitra, vegavatI, hariNaplutA, aparavaktra, sundarI, bhadravirAT ketumatI, vAGmatI aura SaTpadAvalI nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiM / puSpitAgrA ke tIna, aparavaktra aura sundarI ke eka-eka pratyudAharaNa bhI diye haiM / SaTpadAvalI kA udAharaNa nahIM diyA hai / 1. vRttamauktika pR. 185 / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] 5. viSamavRtta prakaraNa : jisa chanda ke cAroM caraNoM ke lakSaNa bhinna-bhinna hoM use viSamavRtta kahate haiM / viSamavRttoM meM udgatA, udgatAbheda, saurabha, lalita, bhAva, vaktra, pathyAvaktra aura anuSTup nAmaka chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiM / udgatAbheda kA granthakAra kA svokta udAharaNa nahIM hai kintu bhAravi aura mAgha ke do udAharaNa haiM / vRttamauktika anuSTupa ke liye likhA hai ki katipaya prAcArya ise bhI 'vaktra' chanda kA hI lakSaNa mAnate haiM aura aneka purANoM meM nAnAgaNabheda se yaha prApta hotA hai / zrata: ise viSamavRtta hI mAnanA cAhiye / padacaturUrdhvAdi aura upasthita - pracupita Adi viSamavRttoM ke liye chandaH sUtra kI halAyudha kI TIkA dekhane kA saMketa kiyA hai / 6. vaitAlIya - prakaraNa : vaitAlIya, zrapacchandasaka, ApAtalikA, nalina, dvitIya nalina, dakSiNAntikA vaitAlIya, uttarAntikA vaitAlIya, prAcyavRtti, udIcyavRtti, pravRttaka, aparAMtikA aura cAruhAsinI nAmaka vaitAlIya chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa haiM / dakSiNAntikA vaitAlIya kA eka, prAcyavRtti ke do, udIcyavRtti kA eka pravRttaka kA eka, aparAntikA ke do zraura cAruhAsinI ke do pratyudAharaNa bhI diye haiM / isa prakaraNa meM vRttoM ke lakSaNa pUrNa padyoM meM na hokara sUtra- kArikA rUpa meM prApta haiM aura sAtha hI ina kArikAoM ko spaSTa karane ke liye TIkA bhI prApta hai| 7. yati nirUpaNa - prakaraNa : padya meM jahAM para viccheda ho, vibhajana ho, vizrAma ho, virAma ho, avasAna ho use yati kahate haiM / samudra, indriya, bhUta, indu, rasa, pakSa aura dik Adi zabda sAkAMkSI hone se yati se sambandha rakhate haiM / graMthakAra mUla - zAstra arthAt chandaHsUtra kA AloDana kara udAharaNa sahita isa prakaraNa para vivecana karatA hai / padya 4 se 7 taka prAcIna AcAryoM kI saMgraha - kArikAyeM aura inakI vyAkhyA dI gaI haiN| ye cAroM padya aura inakI udAharaNasahita vyAkhyA chandaH sUtra kI halAyudha TIkA meM prApta hai / kicit parivartana ke sAtha yaha sthala yahAM para jyoM kA tyoM uddhRta kiyA gayA hai / anta meM AcArya bharata, prAcArya piGgala, jayadeva, zvetamANDavya, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 55 murAri, jayadeva (gItagovindakAra), devezvara, gaMgAdAsa Adi ke matoM kA ullekha karate huye yatibhaMga se doSa aura yatirakSA se kAvya-saundarya kI abhivRddhi Adi . kA sundara, vizleSaNa kiyA hai| 8. gadya-prakaraNa : vAGmaya do prakAra kA hai-1. padyAtmaka aura 2. gadyAtmaka / padya-vAGmaya kA varNana prAraMbha ke prakaraNoM meM kiyA jA cukA hai / ata: yahAM isa prakaraNa meM gadya-vAGmaya kA vivecana hai / gadya ke pramukha tIna bheda haiM-1. cUrNagadya, 2. utkalikAprAya-gadya aura 3. vRttagandhi-gadya / cUrNakagadya ke tIna bheda haiM :-1. prAviddhacUrNa, 2. lalitacUrNa aura 3. mugdhacUrNa / mugdhacUrNa ke bhI do bheda haiM:-1. pravRttimugdhacUrNa aura 2. atyalpavRttimugdhacUrNa / isa prakAra ina samasta gadya-bhedoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiN| utkalikAprAya kA eka aura vRttagandhi gadya ke tIna pratyudAharaNa bhI diye haiN| yathA: kAvya - vAGmaya cUrNakagadya utkalikAprAyagadya vRttagandhigadya prAviddhacUrNa lalitacUrNa mugdhacUrNa pravRttimugdhacUrNa atyalpavRttimugdhacUrNa anya granthakAroM ne gadya ke cAra bheda svIkAra kiye haiM :-1. muktaka, 2. vRttagandhi, 3. utkalikAprAya aura 4. kulaka / ina cAroM bhedoM ke lakSaNa evaM udAharaNa bhI graMthakAra ne diye haiM / utkalikAprAya gadya kA prAkRta-bhASA kA udAharaNa bhI diyA hai| 6. virudAvalI-prakaraNa : gadya-padyamayI rAjastuti ko viruda kahate haiM aura virudoM kI AvalI = samUha ko virudAvalI kahate haiN| yaha virudAvalI pA~ca prakaraNoM meM vibhAjita hai : Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] vRttamauktika 1. kalikA-prakaraNa, 2. caNDavRtta-prakaraNa, 3. tribhaMgIkalikA-prakaraNa, 4. sAdhAraNa caNhavRtta-prakaraNa aura 5. virudAvalI / (1) dvigAdikalikA-avAntara-prakaraNa ___ kalikA ke nava bheda mAne haiM :-1. dvigA-kalikA, 2. rAdikalikA, 3. mAdikalikA, 4. nAdikalikA, 5. galAdikalikA, 6. mizrAkalikA, 7. 7. madhyAkalikA, 8. dvibhaGgIkalikA aura 6. tribhaGgIkalikA / 7. madhyAkAlikA ke do bheda haiN| tribhaMgI-kalikA ke bhI 6 bheda mAne haiM :-1. vidagdhatribhaGgI-kalikA, 2. turagatribhaGgI-kalikA, 3. padyatribhaMgI-kalikA, 4. hariNaplutatribhaMgI-kalikA, 5. narttakatribhaMgI-kalikA, 6. bhujaMgatribhaMgI-kalikA, 7. trigatAtribhaMgI-kalikA, 8. varatanutribhaMgI-kalikA aura 6 dvipAdikA-yugmabhaMgA klikaa| trigatAtribhaMgI-kalikA ke do bheda haiM :-1. lalitA-trigatA-tribhaMgIkalikA aura 2. vlgitaa-trigtaa-tribhNgii-klikaa| varatanu-tribhaMgI-kalikA ke bhI do bheda mAne haiN| dvipAdikA-yuramabhaMgA-kalikA ke 6 bheda mAne haiM :-1. mugdhA-dvipAdikA yugmabhaMgA-kalikA, 2. pragalbhA-dvipAdikA-yugmabhaMgA-kalikA, 3. madhyA-dvipAdikA-yugmabhaMgA-kalikA, 4. zithilA-dvipAdikA-yugmabhaMgA-kalikA, 5. madhurA dvipAdikA-yugmabhaMgA-kalikA aura 6. trunnii-dvipaadikaa-yugmbhNgaa-klikaa| isameM madhyA-dvipAdikA-yugmabhaMgA kalikA ke bhI cAra bheda mAne haiN| isa prakAra mUlabheda 6 aura pratibheda 25 kula 34 kalikAmoM ke lakSaNa aura udAharaNa graMthakAra ne diye haiN| lakSaNa pUrNapadyoM meM nahIM haiM kintu padya ke Tukar3oM meM kArikA rUpa meM haiN| ina lakSaNoM ko spaSTa karane ke liye TIkA bhI dI hai| udAharaNa ke bhI pUrNapadya nahIM haiM kintu pratyeka udAharaNa ke liye kevala eka caraNa diyA hai / madhyAkalikA kA udAharaNa nahIM diyA hai / yathA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvigA vidagdha mugdhA rAdi turaMga mAdi padya pragalbhA nAdi hariNalupta kalikA virudAvalI galAdi madhyA ( cAra bheda ) 1 narsaka mizrA T bhujaga lalitA zithilA madhyA (do bheda ) trigatA madhurA dvibhaMgI varatanu (do bheda ) valgitA tribhaMgI dvipAdikA taruNI bhUmikA **] Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] (2) caNDavRtta zravAntara - prakaraNa mahAkalikAcaNDavRtta ke do bheda haiM :- 1. salakSaNa aura 2. sAdhAraNa / 2. saMkIrNasalakSaNa salakSaNa caNDavRtta ke tIna bheda haiN| aura 3. garbhitasalakSaNa / vRttamaktika : -- 1. zuddha salakSaNa, zuddha salakSaNa caNDavRtta ke 20 bheda haiM :- 1. puruSottama, 2. tilaka, 3. acyuta, 4. varddhita, 5. raNa, 6. vIra, 7. zAka, 8. mAtaGgakhelita, 6. utpala, 10. guNarati, 11. kalpadruma, 12. kandala, 13. aparAjita, 14. narttana, 15. taratsamasta, 16. veSTana, 17. askhalita, 18. pallavita, 16. samagra aura 20 turaga / saMkIrNasalakSaNa-caNDavRtta ke 5 bheda haiM : : - 1. paGkeruha, 2. sitakaJja, 3. pANDutpala, 4. indIvara aura 5. praruNAmbhoruha / garbhitasalakSaNa-caNDavRtta ke 6 bheda haiM :- 1. phullAmbuja, 2. campaka, 3. vaMjula, 4. kunda, 5. bakulabhAsura, 6 . bakulamaMgala, 7. maJjarIkoraka, 8. gucchaka aura 8. kusuma / bhedakathana ke pazcAt racanA - vaiziSTya meM prayukta madhura, zliSTa, saMzliSTa, zithila aura hrAdi kI paribhASA aura inakA vivecana karate huye uparyukta 34 mahAkalikA- caNDavRttoM ke kramazaH lakSaNa evaM udAharaNa diye haiM / lakSaNa pUrNa padyoM meM na hokara khaNDapadyoM meM karikA-rUpa meM haiM aura ina lakSaNoM ko spaSTa karane ke liye vyAkhyA bhI dI hai / graMthakAra ne graMtha-vistAra ke bhaya se pratyeka caNDavRtta ke udAharaNa meM eka-eka caraNamAtra diyA hai| zrIrUpa gosvAmipraNIta govindavirudAvalI se nimnalikhita caNDavRttoM ke pratyudAharaNa diye haiM: :- 1. tilaka, 2. acyuta, 3. varddhita, 4. raNa, 5. vIra, 6. mAtaMgakhelita, 7. utpala, 8. guNarati, 6. pallavita, 10. turaMga, 11. paMke - ruha, 12. sitakaMja, 13. pANDutpala, 14. indIvara, 15 praruNAmbhoruha, 16. phullAmbuja, 17. campaka, 18. vaMjula, 16. kunda, 20. bakulabhAsura, 21. bakulamaMgala, 22. maJjarIkoraka, 23. guccha aura 24. kusuma / vIra kA vIrabhadra, raraNa kA samagra aura turaMga kA turaMga nAmabheda bhI diyA hai| (3) tribhaMgI - kalikA- zravAntara- prakaraNa virudasahita daNDaka - tribhaMgI - kalikA, virudasahita sampUrNA vidagdhatribhaMgIkalikA aura mizrakalikA ke lakSaNa evaM udAharaNa diye haiN| lakSaNa - kArikAoM Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 56 kI TIkA bhI hai| udAharaNa ke eka-eka caraNa haiN| tInoM hI virudAvaliyoM ke pratyudAharaNa diye haiM jo ki rUpagosvAmikRta govindavirudAvalI ke haiM / graMthakAra ne tInoM hI bheda caNDavRtta ke hI prabheda mAne haiM / (4) sAdhAraNa-caNDavRtta-avAntara-prakaraNa isa prakaraNa meM sAdhAraNa caNDavRttoM ke lakSaNa evaM udAharaNa diye gaye haiN| (5) virudAvalI-prakaraNa __ sAptavibhaktikI kalikA, akSamayI kalikA aura sarvalaghu kalikA ke lakSaNa dekara ina kArikAoM kI vyAkhyA dI hai| ina tInoM ke svayaM ke udAharaNa nahIM haiM / tInoM hI kalikAoM ke udAharaNa govindavirudAvalI se uddhRta haiM / anta meM samagra kalikAoM meM prayukta virudoM ke yugapad lakSaNa kahe haiN| deva, bhUpati evaM tattulyavarNanoM meM dhIra, vora Adi virudoM kA prayoga hotA hai| saMskRta-prAkRta ke zravyakAvyoM meM zaurya, vIrya, dayA, kIrti aura pratApAdi pradhAna viSayoM meM kalikAdi kA prayoga hotA hai| guNa, alaGkAra, rIti, maitryanuprAsa evaM chandADambara se yukta kalikA aura viruda kA nirUpaNa karate hue samagra virudAvaliyoM ke sAmAnya lakSaNa diye haiN| isake anusAra kalikA-ilokaviruda nyUnAtinyUna pandraha hote haiM aura adhika se adhika navve hote haiN| navve kalikAzloka viruda yukta virudAvalI akhaMDA virudAvalI yA mahatI virudAvalI kahalAtI hai / matAntara ke anusAra kisI kalikA ke sthAna para kevala gadya hotA hai yA viruda hotA hai aura kalikA evaM viruda AzIrvAdAtmaka padyoM se yukta hotA hai / pratyeka virudAvalI meM tIna yA pAMca kalikAyeM aura itane.hI zlokoM kI racanA aicchika hotI hai / aMta meM virudAvalI kA phala-nirdeza hai| 10. khaNDAvalI-prakaraNa virudAvalI ke samAna hI khaMDAvalI hotI hai kintu itanA aMtara hai ki Adi aura aMta meM AzIrvAdAtmaka padya virudarahita hote haiM / tAmarasakhaMDAvalI aura maJjarI-khaMDAvalI ke lakSaNasahita udAharaNa diye haiN| lakSaNakArikAoM kI TIkA bhI hai / aMta meM kavi kahatA hai ki khaMDAvalI ke hajAroM bheda sambhava haiM kiMtu graMtha vistArabhaya se maiMne isake bhedoM ke ullekha nahIM kiye haiM; kevala sukumAramatiyoM ke liye mArga-pradarzana kiyA hai| 11. doSa-prakaraNa isa prakaraNa meM virudAvalI aura khaNDAvalI ke doSoM kA digdarzana karAyA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] vRttamaktika hai / maMtrI, anuprAsAbhAva, daurbalya, kalAhati, sAmprata, hataucitya, viparItayuta, vizRMkhala aura skhalattAlanAmaka doSoM ke lakSaNa evaM udAharaNa dete huye kahA hai ki ina nava doSoM ko jo vidvAn nahIM jAnatA hai aura kAvya racanA karatA hai vaha tamoloka meM ulUka hotA hai arthAt kAvya meM ina doSoM kA tyAga anivArya hai / 12. zranukramaNI prakaraNa ravikara, pazupati, piMgala evaM zambhu ke chaMdaHzAstroM kA avalokana kara caMdrazekhara bhaTTa ne vRttamauktika kI racanA kI hai / yaha prakaraNa do vibhAgoM meM vibhakta hai / prathama vibhAgoM 40 padyoM kA hai jisameM prathama khaNDa kI anukramaNikA dI hai aura dvitIya vibhAga 188 padyoM kA hai jisameM dvitIya khaMDa kI anukramaNikA dI hai / prathama khaNDAnukrama - isameM mAtrAvRtta nAmaka prathama khaMDa ke chahoM prakaraNoM vistRta sUcI hai / pratyeka chaMda kA kramazaH nAma diyA hai aura aMta meM chaMdasaMkhyA bhedoM sahita 288 dikhalAI hai | dvitIya khaNDAnukrama : - prathama prakaraNa meM prarUpita akSarAnusAra arthAt eka se chabbIsa akSara paryanta chaMdoM ke kramazaH nAma, nAmabheda aura prastArabheda ke sAtha sUcI dI hai aura aMta meM prastArapiMDa kI saMkhyA dete huye ullikhita 265 chaMdoM kI saMkhyA dI hai / dvitIya prakaraNa se chaThe prakaraNa taka kI sUcI meM chaMdanAma aura nAmabheda diye haiM / saptama yatiprakaraNa kA ullekha karate huye AThaveM gadya prakaraNa ke bhedoM kA sUcana kiyA hai aura navama tathA dasaveM prakaraNa ke samasta chaMdoM ke nAma aura nAmabheda diye haiM evaM gyArahaveM doSa prakaraNa kA ullekha kiyA hai / aMta meM donoM khaMDoM ke prakaraNoM kI saMkhyA dete huye upasaMhAra kiyA hai / granthakRtprazasti vi0saM0 1676 kArtikI pUrNimA ko vasiSThavaMzIya lakSmInAtha bhaTTa ke putra caMdrazekhara bhaTTa ne isakI ( dvitIya khaMDa ) racanA pUrNa kI hai| prazastipadya 8 evaM 8 meM likhA hai ki caMdrazekhara bhaTTa kA svargavAsa ho jAne ke kAraNa isa graMtha kI pUrNAhuti lakSmInAtha bhaTTa ne kI hai / / grantha kA vaiziSTya prastuta graMtha kA chaMdaH zAstra kI paramparA meM eka viziSTa sthAna hai| isI graMtha ke pRSThAMka 414 meM ullikhita chaMdaH zAstra ke 16 graMtha aura do TIkA-graMthoM ke sAtha Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA tulanAtmaka adhyayana karane para isa graMtha kA mahattva kaI dRSTiyoM se prAMkA jA sakatA hai / na kevala saMskRta aura prAkRta-apabhraMza chanda-paramparA kI dRSTi se hI apitu hindI chaMda-paramparA kI dRSTi se bhI isa graMtha ko chaMdaHzAstra kA sarvazreSTha graMtha mAna sakate haiM / isa graMtha kI pramukha-pramukha vizeSatAyeM isa prakAra haiM :1. pAribhASika zabda aura gnn| ___ isa graMtha meM mAtrika aura vaNika donoM chaMdoM kA vidhAna hone se graMthakAra ne saMskRta aura prAkRta-apabhraMza kI magaNAdigaNa evaM TagaNAdigaNoM kI donoM praNAliyoM kA sAdhikAra prayoga kiyA hai| svayaMbhU chaMda, chaMdonuzAsana aura kavidarpaNa Adi graMthoM meM SaTkala, paJcakala, catuSkala Adi kalAoM kA hI prayoga milatA hai kiMtu inake prastAra-bheda, nAma aura usake karNa, payodhara, pakSirAja Adi paryAyoM kA prayoga hameM prApta nahIM hotA hai / isakA sarvaprathama prayoga hameM kavi virahAMka kRta vRttajAtisamuccaya meM prApta hotA hai / isake pazcAt to isakA prayoga prAkRtapiMgala, vANIbhUSaNa aura vAgvallabha Adi aneka graMthoM meM prApta hotA hai| vRttamauktika meM Ta = SaTkala, Tha = paJcakala Da = catuSkala, Dha = trikala, Na = dvikala gaNa sthApita kara inake prastArabheda, nAma aura pratyeka ke paryAya vizadatA ke sAtha prApta haiN| sAtha hI pRthak rUpa se magaNAdi ATha gaNa bhI diye hai / isa pAribhASika zabdAvalI kA tulanAtmaka adhyayana ke sAtha paricaya maiMne isI graMtha ke prathama pariziSTa meM diyA hai, ataH yahAM para punaH piSTapeSaNa anAvazyaka hai, kiMtu ratnamaJjUSA aura jAnAzrayI chandoviciti meM hameM eka naye rUpa meM pAribhASika zabdAvalI prApta hotI hai jisakA ki pUrvavartI aura paravartI kisI bhI graMtha meM prayoga nahIM milatA hai ataH tulanA ke liye donoM kI saMketa sUcI yahAM denA aprAsaMgika na hogaa| ratnamaJjUSA vRttamauktika k aura prA sss * magaNa, hara c , e yagaNa, indrAsana Adi t , au SIS ragaNa, sUrya, vINA Adi p , I / / sagaNa, karatala, kara Adi z , tagaNa, hIra S , SIS jagaNa, payodhara, bhUpati Adi s , R bhagaNa, dahana, pitAmaha Adi 5 / / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika 62 ] mmmmmmmmmmm ha, aura i nagaNa, bhAva, rasa, bhAminI Adi karNa, suratalatA, Adi dhvaja, cihna, cirAlaya Adi supriya, parama hAra, tATaMka, nUpura Adi zara, meru, kanaka, daNDa Adi - - jAnAzrayI chandoviciti ho - - - - 555 ISS SIS / / SSI / / 5 / / gaGgAs nadIja nanur nUnaMsAg kRzAGgIm dhIvarAz kurutela tezrI:kvab vibhAtika sAtavat taratim nacaratid candrananu nadInanu nanucandra kamalinIya lolamAlA rautimayUro dhairyamastuteTa nanutarati jayanaravaraNa vRttamauktika ga, hAra, tATaMka Adi la, zara, meru Adi guruyugala, karNa, rasika Adi valaya, tomara, pavana Adi supriya, parama, magaNa, hara, yagaNa, kuJjara, radana, megha Adi ragaNa, garuDa, bhujaMgama, vihaga Adi sagaNa, kamala, hasta, ratna Adi tagaNa, hora, jagaNa, bhUpati, kuca Adi bhagaNa, tAta, pada, jaMghAyugala Adi nagaNa, rasa, tANDava Adi vipra, dvija, bANa Adi ahigaNa kusuma zekhara cApa 5 / / / / 5 / / / / 5 / / / / 5 SIISS SISIS pApagaNa . zAli Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA pAribhASika zabdAvalI kA granthakAra ne saphalatA ke sAtha vividha rUpoM meM prayoga kiyA hai :-1. vizuddha TAdigaNa, 2. TAdi aura magaNAdi mizra, 3. TAdi aura pAribhASika mizra, 4. vizuddha pAribhASika, 5. vizuddha magaNAdi aura 6. pAribhASika evaM magaNAdi mizra / udAharaNa ke taura para pratyeka prayoga kA eka-eka padya prastuta hai :-- 1. vizuddha TagaNAdi kA prayoga-- Ado SaTkalamiha racaya DagaNatrayamiha dhehi / ThagaNaM DagaNaM dvayamapi ghattAnande dhehi // 32 // [pR0 16] arthAt ghattAnanda nAmaka mAtrika chaMda meM SaTkala = 6 mAtrA, DagaNatraya = catuSkala tIna 12 mAtrA, ThagaNa = paJcakala 5 mAtrA aura DagaNadvaya = catuSkaladvaya 8 mAtrA kula 31 mAtrA hotI hai / 2. TAdi aura magaNAdi mizra kA prayoga DagaNaM kuru vicitramante jagaNamatra / madhye dvilamavehi dIpakamiti vidhehi // 36 // [ pR0 38 ] arthAt dIpaka nAmaka mAtrika chaMda meM DagaNa = catuSkala 4 mAtrA, dvila = do laghu 2 mAtrA aura jagaNa = 4 mAtrA, kula 10 mAtrA hotI haiN| 3. TAdi aura pAribhASika-mizra kA prayoga yadi yogaDagaNakRta - crnnvircit-dvijguruyugkrvsucrnnaa| nAyaka-virahitapada - kavijanakRtamadapaThanAdapi mAnasaharaNA / iha dazavasumanubhiH kriyate kavibhiviratiryadi yugdhnklaa| sA padmAvatikA phaNipatibhaNitA trijagati rAjati guNabahulA // 1 // [pR0 30 ] arthAt padmAvatInAmaka mAtrika chaMda meM 'yogaDagaNa' DagaNa = catuSkala, yoga = ATha arthAt 32 mAtrAyeM hotI haiM jinameM dvija = / / / / cAra mAtrA, guruyuga = 55 cAra mAtrA, kara = || 5 sagaNa 4 mAtrA, vasucaraNa = 5 / / bhagaNa cAra mAtrA kA prayoga apekSita hai aura nAyaka = / jagaNa cAra mAtrA kA prayoga niSiddha hai / isa chaMda meM yati 10, 8, 14 mAtrA para hotI hai / 4. vizuddha pAribhASika zabdoM kA prayogadvijarasayutA karNadvandvasphuradvarakuNDalA, - kucataTagataM puSpaM hAraM tathA dadhatI mudraa| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] vRttamauktika virutalalitaM saMbibhrANaM padAntaganUpuraM rasajalanidhizcichannA nAgapriyA hariNI matA // 418 // [ pR0 137 ] hariNI nAmaka chaMda 17 varNoM kA hotA hai / isameM dvija = / / / / , rasa = 1, karNadvandva = ' ' ' ', kuNDala = 5, kuca = IS 1, puSpa = 1, hAra = 5, viruta = 1, nUpura = 5 hote haiM arthAt isa chaMda meM, nagaNa, sagaNa magaraNa, ragaNa, sagaNa, laghu aura guru hote haiM / 6, 4 ra 7 para yati hotI hai / 5. vizuddha magaNAdigaNoM kA prayoga kuru nagaNayugaM dhehi taM bhagaNaM tataH, pratipadaviratau bhAsate ragaNo'ntataH / mar muniracitayatirnAgarAja phaNipriyA, sakalatanubhRtAM mAnase lasati priyA // 366 // / [ pR0 127 ] 15 varNa ke priyAchanda kA lakSaNa hai-nagaNa, nagaNa, tagaNa, bhagaNa aura ragaNa / 7 ra 8 para yati hotI hai / 6. pAribhASika aura magaNAdimizra kA prayoga pUrva karNatritvaM kAraya pazcAddhehi bhakAraM divyaM, hAraM proktaM dhAraya hastaM dehi makAraM cAnte | randhairvarNevizrAmaM kuru pAde nAgamahArAjoktaM, maJjIrAkhyaM vRttaM bhAvaya zIghraM cetasi kAnte svIye // 443|| [ pR0 143 ] 18 akSaroM ke maJjIrAchanda kA lakSaNa hai :- karNatritvaM = sssss s bhakAra = s / / , hAraM vahni = 5, hastaM : =s, aura makAra = sss; zrarthAt isameM magaNa, magaNa, bhagaNa, magaraNa, sagaNa aura magaNa hote haiM / yati 6-6 para hai / isa pAribhASika zabdAvalI ke kAraNa yaha satya hai ki vRttaratnAkara, chaMdomaJjarI aura zrutabodha kI taraha vaha bAla- saralatA avazya ho nahIM rahI kintu isake saphala prayoga se isa graMtha meM jaisA zabdamAdhurya, bhASA kI prAJjalatA, racanAsauSThava aura lAlitya prApta hotA hai vaisA una graMthoM meM kahA~ hai ? 2. viziSTa chanda - vRttamauktika meM jina chaMdoM ke lakSaNa evaM udAharaNa granthakAra ne diye haiM unameM se katipaya chaMda aise haiM jinakA pRSTha 494 para dI huI sandarbha-graMtha Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA sUcI ke prasiddha chaMdaHzAstra ke 21 granthoM meM bhI ullekha nahIM haiM aura katipaya chaMda aise haiM jo kevala hemacandrIya chaMdonuzAsana, piMgalakRta chaMdaHsUtra, hariharakRta prAkRtapiMgala aura duHkhabhajanakRta vAgvallabha meM hI prApta hote haiN| ina viziSTa chaMdoM kI vargIkRta tAlikA isa prakAra hai :vRttamauktika ke viziSTa chanda___ mAtrika chanda :-kAmakalA, harigItakam, manohara harigItam, aparA harigItA, madirA savayA, mAlatI savayA, mallI savayA, mallikA savayA, mAdhavI savayA, mAgadhI savayA, ghanAkSara, apara samagalitaka aura apara saMgalitaka / vaNika chandaH -14 akSara - zarabho, ahidhRti; 16 akSara - sukesaram, lalanA; 17 akSara - mataMgavAhinI; 16 akSara - nAgAnanda, mRdulakusuma; 20 akSara - plavaMgabhaMgamaMgala, anavadhiguNagaNa; 21 akSara - brahmAnanda, nirupamatilaka; 22 akSara - vidyAnanda, zikhara, acyuta; 23 akSara - divyAnanda; kanakavalaya; 24 akSara - rAmAnanda, taralanayana; 25 akSara-kAmAnanda, maNiguNa; 26 akSarakamaladala aura viSamavRttoM meM bhAva tathA vaitAlIya chaMdoM meM nalina aura apara nalina / __ isa prakAra mAtrika chaMda 13 aura varNika chaMda 24 kula 37 chanda aise haiM jinakA anya chaMdaHzAstroM meM ullekha nahIM hai| nimnalikhita 11 chaMda kevala hemacandrIya chandonuzAsana evaM vRttamauktika meM hI prApta haiM : mAtrika chanda :-vigalitaka, sundaragalitaka, bhUSaNagalitaka, mukhagali taka, vilambitagalitaka, samagalitaka, vikSiptikAgalitaka, viSamitAgalitaka aura mAlAgalitaka / vaNika chanda-13 akSara - sudyuti aura 21 akSara - ruciraa| 18 varNa kA lIlAcandra nAmaka chanda prAkRtapiMgala aura vRttamauktika meM hI prApta hai| nimnAMkita 17 varNika chaMda vRttamauktika aura duHkhabhaMjana kavi racita vAgvallabha meM hI prApta haiM / 8 akSara - jalada; 6 akSara - sulalita; 10 akSara - gopAla, lalitagati; . 11 akSara - zAlinI-vAtoryupajAti, bakula; 13 akSara - vArAha, vimalagati; 14 akSara - maNigaNa; 15 akSara - uDugaNa; 17 akSara - lIlAdhRSTa; 18 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika akSara - upavanakusuma; 23 akSara - mallikA; 24 akSara - mAdhavI; 25 akSara - mallI; 26 akSara - govindAnanda aura mAgadhI / do nagaNa aura pATha ragaNayukta pracitaka-nAmaka daNDaka kA prayoga kevala chaMda:sUtra aura vRttamauktika meM hI hai / caupaiyA nAmaka mAtrika chaMda anya graMthoM meM bhI prApta hai| kintu jahA~ anya graMthoM meM 120 mAtrA kA pUrNa padya mAnA hai vahA~ isa grantha meM 120 mAtrA kA eka pada aura 480 mAtrA kA pUrNa padya mAnA hai| isa vargIkaraNa se spaSTa hai ki anya graMthoM kI apekSA vRttamauktika meM chaMdoM kA vaiziSTaya aura bAhulya hai / 3. chandoM ke nAma-bheda prastuta graMtha meM 50 chaMda aise haiM jinakA graMthakAra ne prAkRtapiMgala, prAcArya zaMbhu evaM tatkAlIna Adhunika chaMdaHzAstriyoM ke matAnusAra nAma-bheda diye haiN| ina nAmabhedoM kI tAlikA graMtha ke sArAMza meM aura caturtha pariziSTa (kha) meM dekhI jA sakatI hai| isa prakAra kI nAmabhedoM kI praNAlI anya mUlagranthoM meM upalabdha nahIM hai / hA~, hemacandrIya chandonuzAsana kI svopajJa TIkA aura vRttaratnAkara kI nArAyaNabhaTTI TIkA Adi katipaya TIkA-granthoM meM yaha praNAlI avazya lakSita hotI hai kintu itanI vipulatA ke sAtha nhiiN| isase yaha to spaSTa hai ki granthakAra ne prAcIna evaM arvAcIna aneka chandaHzAstroM kA Amanthana kara prastuta grantha dvArA navanIta rakhane kA prayAsa kiyA hai| 4. virudAvalI aura khaNDAvalI grantha ke dvitIya-khaNDa ke navama prakaraNa meM virudAvalI, dasaveM prakaraNa meM khaNDAvalI aura gyArahaveM prakaraNa meM ina donoM ke doSoM kA varNana hai / virudAvalI meM 34 kalikA, 40 virudAvalI aura 2 khaNDAvalI ke lakSaNa evaM udAharaNa granthakAra ne diye haiN| yaha virudAvalI kavi ko maulika-sarjanA pratIta hotI hai, kyoMki anya chanda-graMthoM meM virudAvalI ke bheda aura lakSaNa to dUra rahe kintu isakA nAmollekha bhI nahIM hai| hA~, itanA avazya hai ki kavi ne 29 virudAvaliyoM ke udAharaNa rUpagosvAmI praNIta govindavirudAvalI se diye haiM; ataH yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki rUpagosvAmI ke pUrva bhI isakI paramparA vividha-rUpoM meM avazya vidyamAna thI, anyathA itane bheda aura prabheda kaise prApta Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [67 ho sakate the ? saMbhava hai, isakA koI svatantra grantha bhI avazya rahA ho ! katipaya sphuTa virudAvaliyAM avazya prApta hotI haiM tathA zodha karane para aura bhI prApta honA saMbhava hai kintu inake bheda, prabheda udAharaNoM ke sAtha saMkalana adyAvadhi aprApta hai / kavi ne isa vicchinnaprAya paramparA ko akSuNNa rakha kara jo sAhitya jagat ko amUlya dena dI hai vaha zlAghya hI nahIM mahattvapUrNa bhI hai| adyAvadhi jo saMskRta-vAGmaya prakAza meM AyA hai usameM virudAvalI-sAhitya para nahIM ke samAna prakAza par3A hai / ataH zodha-vidvAnoM kA kartavya hai ki ve isa achUte aura vaiziSTyapUrNa virudAvalI-sAhitya para anusaMdhAna kara isake mahattva para prakAza ddaaleN| 5. yati evaM gadya prakaraNa samagra chandaHzAstriyoM ne mAtrika aura vaNika padya ke padAnta aura padamadhya meM yatividhAna Avazyaka mAnA hai| vRttamauktikakAra ne bhI yati prakaraNa meM isa kA sundara vizleSaNa aura vivecana kiyA hai| inake mata se kAvya meM madhuratA ke liye yati kA bandhana Avazyaka hai / yati se kAvya meM saundarya kI abhivRddhi hotI hai / yati ke binA kAvya zreSThatara nahIM ho sakatA' / granthakAra ke mata se bharata, piMgala aura jayadeva saMskRta-sAhitya meM yati Avazyaka mAnate haiM aura zvetamANDavya Adi munigaNa yati kA bandhana svIkAra nahIM karate haiM / jayakItti ke matAnusAra piMgala vasiSTha, kauNDinya, kapila, kambalamuni yati ko anivArya mAnate haiM aura bharata, kohala, mANDavya, azvatara, saitava Adi katipaya AcArya yati ko anAvazyaka mAnate haiM vAJchanti yati piGgala-vasiSTha-kauNDinya-kapila-kambalamunayaH / necchanti bharata-kohala-mANDavyAzvatarasaitavAdyAH kecit / / [chandonuzAsana, 1.13] svayambhUchanda meM likhA hai jayadevapiMgalA sakkayaMmi ducciya jaiM samicchati / maMDavvabharahakAsavaseyavapamuhA na icchaMti // 1,71 // [jayadevapiMgalI saMskRte dvAveva yati samicchanti / mANDavyabharatakAzyapasatavapramukhA na icchanti // ] arthAt jayadeva aura piMgala yati mAnate haiM aura mANDavya, bharata, kAzyapa, saitava Adi nahIM mAnate haiM / 1-pR. 204 padya 8 2-pR. 204 padya 10 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] vRttamauktika bharata ke nATyazAstra ke chanda-prakaraNa meM pAdAnta yati to prApta hai hI sAtha hI padamadhyayati bhI prApta hai|' aisI avasthA meM jayakItti evaM svayambhU-chandakAra ne bharata ko yativirodhI kaise mAnA, vicAraNIya hai ! vRttamauktikAra ne bharata ko yatisamarthaka hI mAnA hai / yati kA sAMgopAMga vizleSaNa chanda:sUtra kI halAyudhaTIkA, hemacandrIya chandonuzAsana kI svopajJaTIkA aura vRttamauktika meM hI prApta hai| anya chanda-zAstroM meM katipaya chanda-zAstriyoM ne isakA sAmAnya-varNana sA hI kiyA hai| gadya kAvya-sAhitya kA pramukha aMga hai| prastuta grantha meM isake bheda, prabhedoM ke lakSaNa aura pratyeka ke udAharaNa prApta haiM / sAtha hI anya prAcAryoM ke matoM kA ullekha kara unake matAnusAra hI udAharaNa bhI graMthakAra ne diye haiN| isa prakAra gadya-kAvya kA vivecana anya chaMdagraMthoM meM prApta nahIM hai| saMbhava hai ise kAvya kA aMga mAnakara sAhitya-zAstriyoM ke liye chor3a diyA ho ! 6. racanA-zailI chandazAstra kI prAcIna aura arvAcIna racanAzailI aneka rUpoM meM prApta hotI hai jinameM tona zailiyAM mukhya haiM:-1. gadya sUtra rUpa, 2. kArikA-zailI (lakSaNa sammata caraNa rUpa) aura 3. puurnnpdy-shailii| gadyasUtrarUpa zailI meM chanda:sUtra, ratnamaJjUSA, jAnAzrayI chandoviciti aura hemacandrIya chandonuzAsana kI racanAyeM AtI haiN| __kArikArUpazailI meM jayadevachandas, svayambhUchanda, kavidarpaNa, jayakotikRta chandonuzAsana, vRttaratnAkara, chandomaMjarI aura vAgvallabha kI racanAyeM haiM / pUrNapadyazailI meM prAkRtapiMgala, vANIbhUSaNa, zrutabodha aura vRttamuktAvalI kI racanAyeM haiN| - bharata-nATyazAstra meM lakSaNa anuSTup chanda meM hai, vRttamuktAvalI meM mAtrika chandoM ke lakSaNa gadya meM haiM aura vAgvallabha meM mAtrika-chandoM ke lakSaNa pUrNa padyoM meM haiN| chandaHsUtra, ratnamaJjUSA, jAnAzrayI chandoviciti, jayadevachandas, jayakIrtIya chandonuzAsana, hemacandrIya chandonuzAsana, kavidarpaNa, vRttaratnAkara, chandomaJjarI evaM vAgvallabha meM lakSaNamAtra prApta haiM, svaracita udAharaNa prApta nahIM haiN| svayambhUchaMda, hemacandrIya chandonuzAsana kI TIkA aura prAkRtapiMgala meM katipaya 1-nATyazAstra (16, 36) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [69 svaracita evaM anya kaviyoM ke udAharaNa prApta haiN| nATyazAstra, vANIbhUSaNa aura vRttamuktAvalI meM granthakAra racita udAharaNa prApta haiM / prastuta grantha kI racanA-zailI hameM do rUpoM meM prApta hotI hai-1. pUrNapadyazailI aura 2. kaarikaashailii| prArambha se dvitIya-khaNDa ke viSamavRttaprakaraNa taka mAtrika evaM vaNika chandoM ke lakSaNa pUrNapadyazailI meM haiM jisase chanda kA lakSaNa aura yati Adi kA vizleSaNa vizada aura sarala rUpa meM ho gayA hai / vaitAlIya chanda tathA virudAvalI-khaNDAvalI-prakaraNa kArikAzailI meM hone se viSaya ko spaSTa karane ke liye granthakAra ne vyAkhyA kA AdhAra liyA hai| yaha hama pahale hI kaha Aye haiM ki grantha ke mUlalekhaka candrazekhara bhaTTa kA svargavAsa dvitIya-khaNDa ke racanAkAla ke madhya meM ho gayA thA aura taduparAnta usakI icchA ke anusAra unake pitA lakSmInAtha bhaTTa ne grantha ko pUrNa karane kA kArya pUrNa manoyoga ke sAtha apane hAtha meM liyA thaa| paMcama prakaraNa meM to unhoMne jaise taise hI lakSaNa spaSTa karane ke liye padyazailI ko apanAye rakhanekA prayAsa kiyA pratIta hotA hai parantu chaThe prakaraNa (vaitAlIya) para Ate hI donoM lekhakoM ke vyaktitva kI bhinnatA kA pratibimba hameM zailIgata bhinnatA meM mila jAtA hai, kyoMki yahAM se lekhaka ne kArikA-zailI ko isa kArya ke liye suvidhAjanaka samajha kara apanA liyA hai aura anta taka usI kA nirvAha unhoMne kiyA hai / kavi ne svapraNIta muktaka padyoM ke mAdhyama se hI samagra chandoM ke udAharaNa diye haiM / pratyudAharaNoM meM avazya hI pUrvavartI kaviyoM ke padya uddhRta kiye haiN| hAM, virudAvalIprakaraNa meM svapraNIta udAharaNa eka-eka caraNa ke hI diye haiN| lakSaNoM ke sImita dAyare meM baddha rahane para bhI pAribhASika zabdAvalI ke mAdhyama se chandoM ke anurUpa hI zabdoM kA cayana kara kavi ne jo layAtmaka saundarya, mAdhurya aura camatkAra kA sRjana kiyA hai vaha anUThA haiM / yathApUrNapadyazailo kA udAharaNahAradvayaM sphuradurojayutaM dadhAnA, hastaM ca gandhakusumojjvalakaMkaNADhayam / pAde tathA sarutapurayugmayuktA, citte vasantatilakA kila cAkasIti // 267 // [ pR0 113 ] kArikAzailI kA udAharaNa---- asya yugma racitA'parAntikA // 27 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] vRttamauktika ___ [vyA.] asya-pravRttakasya samapAdakRtA'-'samapAdalakSaNayuktaizcatubhiH pAda rcitaa'praantikaa| udAharaNa muktaka padyoM meM haiN| isameM chanda-nAmoM ke anurUpa hI zRMgAra, vIra, raudra aura zAnta Adi rasoM ke anukUla jisa zAbdika gaThana, pAlaMkArikatA aura lAkSaNikatA kA kavi ne prayoga kiyA hai vaha bhI darzanIya hai / udAharaNa ke taura para do padya prastuta haiMmanohaMsa-nAmAnurUpa udAharaNatanujAgninA sakhi mAnasaM mama dahyate, tanusandhiruSNagadAruvat paribhidyate / adharaM ca zuSyati vArimuktasuzAlivat, __ kuru madgRhaM kRpayA sadA vanamAlimat // 344 // [pR0 123] siMhAsyachanda ke anurUpa udAharaNayo daityAnAmindraM vakSaspIThe hastasyAgre bhidyad brahmANDaM vyAkruzyoccAmRdnAduH / dattAlIkAnyunmizraM niryad vidyudvRddhAsyastUNaM so'smAkaM rakSAM kuryAd ghora (vIraH) siMhAsyaH // 266 / / [pR0 113] spaSTa hai ki ullikhita granthoM kI apekSA isa grantha kI racanAzailI vizada, spaSTa, sarala aura vividhatA ko liye huye hai| 7. chandajAti adyAvadhi upalabdha samasta chandaHzAstriyoM ne eka akSara se chabbIsa akSaraparyanta ke vaNika chandoM kI nimnajAti-saMjJA svIkAra kI haiuktA ___= 1 akSara bahatI = 9 akSara atyuktA 2 akSara paMkti = 10 akSara madhyA akSara triSTup = 11 akSara pratiSThA 4 akSara jagatI 12 akSara supratiSThA = 5 akSara atijagatI 13 akSara gAyatrI 6 akSara 14 akSara uSNik 7 akSara atizakvarI = 15 akSara aSTi = 16 akSara zakvarI anuSTup 8 akSara Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA atyaSTi = 17 akSara prAkRti = 22 akSara dhRti = 18 akSara vikRti __= 23 akSara atidhati = 16 akSara saMskRti = 24 akSara kRti = 20 akSara pratikRti = 25 akSara prakRti = 21 akSara utkRti = 26 akSara kintu prAkRtapiMgala, vANIbhUSaNa aura vRttamauktika meM yaha paramparA dRSTigocara nahIM hotI hai| ina tInoM granthoM meM ekAkSara, dvayakSara, vyakSara Adi saMjJA kA hI prayoga milatA hai / saMbhavataH madhyayugIna hindI-paramparA ke nikaTa pA jAne ke kAraNa hI ina granthakAroM ne vaidika-paramparA kA tyAga kara sAmAnya praNAlikA apanAI hai| 8. viSayasUcI prastuta grantha ke dvitIya khaNDa ke bArahaveM prakaraNa meM donoM khaNDoM ke pratyeka prakaraNastha pratipAdya viSaya kI vistRta anukramaNikA granthakAra ne dI hai / varNya viSaya ke sAtha sAtha chanda-nAma, nAmabheda aura pratyeka akSara kI prastArasaMkhyA kA bhI ullekha hai| isa prakAra kI anukramaNikA anya chanda-granthoM meM prApta nahIM hai, kevala prAkRtapiMgala meM prathama pariccheda ke aMta meM mAtrika-chanda-sUcI aura dvitIya pariccheda ke anta meM varNikavRtta-sUcI gadya meM prApta hai| isa prakAra kI bRhatsUcI jisa vidhivat DhaMga se dI gaI hai usase yaha pramANita hotA hai ki lekhaka kA jJAna bahuta vistRta rahA hai aura usane chandaHzAstra ke pratipAdana meM vaijJAnika dRSTikoNa apanAne kA prayatna kiyA hai aura vaha isameM saphala bhI huA hai| niSkarSa-uparyukta chanda-granthoM ke sAtha tulanA karane para yaha spaSTa hai ki sabhI dRSTiyoM se anya granthoM kI apekSA vRttamauktika chandaHzAstra kA sarvazreSTha evaM praur3ha grantha hai / sAtha hI madhyayugIna hindI-sAhitya meM jo sthAna aura mahatva prAkRtapiMgala kA hai usase bhI adhika mahatva isa grantha kA hai kyoM ki jahAM prAkRtapiMgala meM savaiyA chanda ke udbhava ke aMkura prApta hote haiM vahAM vRttamauktika meM savaiyA (madirA, mAlatI Adi 6 bheda) aura ghanAkSarI chanda sodAharaNa prApta haiN| madhyayugIna hindI-sAhitya kI dRSTi se isameM ve saba chanda prApta haiM jinakA prAyaH prayoga tatkAlIna kavi kara rahe the| ata: saMskRta aura hindI donoM ke sAhityika dRSTikoNa se vRttamauktika kA chandaHzAstra meM viziSTa sthAna aura mahatva sunizcita hI hai| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] vRttamauktika vRttamauktika aura prAkRtapiMgala vRttamauktika aura prAkRtapiMgala kA pAloDana karane para aisA pratIta hotA hai ki candrazekhara bhaTTa ne vRttamauktika ke mAtrAvRttanAmaka prathama khaNDa meM na kevala prAkRtapiMgala kA AdhAra hI liyA hai apitu pAMcavAM aura chaThA prakaraNa tathA katipaya sthaloM ko chor3a kara pUrNataH prAkRtapiMgala ko chAyA yA anuvAda ke rUpa meM hI racanA kI hai / mukhya aMtara hai to kevala itanA hI hai ki prAkRtapiMgala kI racanA prAkRta-apabhraza meM hai to vRttamauktika kI racanA saMskRta meM hai| donoM hI granthoM kI samAnatAyeM isa prakAra haiM 1. donoM hI grantha mAtrAvRtta aura varNavRtta-nAmaka do paricchedoM meM vibhakta haiM / vRttamauktika meM pariccheda ke sthAna para 'khaNDa' zabda kA prayoga kiyA gayA hai / 2. prArambha se anta taka viSayakrama aura chandaHkrama ekasadRza haiM jo viSaya sUcI se spaSTa hai| 3. racanAzailI meM pAribhASika (sAMketika) zabdAvalI aura usakA prayoga eka-sA hI hai| 4. gAthA, skandhaka, dohA, rolA, rasikA, kAvya aura SaTpada-nAmaka chandoM ke prastArabheda aura nAma ekasamAna haiN| nAmoM meM yatkiMcit antara avazya hai, jo caturtha pariziSTa (ka) meM draSTavya hai| donoM meM bhedoM ke lakSaNamAtra hI haiM, udAharaNa nahIM haiN| vRttamauktika meM gAthA-chanda ke 27 ke sthAna para 25 bheda svIkAra kiye haiN| 5. raDDA chanda ke sAtoM bhedoM ke udAharaNa donoM meM prApta nahIM haiN| 6. lakSaNoM kI zabdAvalI bhI prAyaH samAna hai| udAharaNa ke liye kucha padya prastuta haiM prAkRtapiMgala dIho saMjuttaparo biMdujuno pADio ya caraNaMte / sa gurU vaMka dumatto aNNo lahu hoya suddha ekkakalo // 2 // vRttamauktika dIrghaH saMyuktaparaH pAdAnto vA visargabinduyutaH / sa gururvako dvikalo laghuranyaH zuddha ekakalaH // 6 // X Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 73 jaha dIho vi avaNNo lahu jIhA paDhai hoi so vi lahU / vaNNovi turiapaDhio dottiNNi vi ekka jANehu / / 8 // + + jema Na sahai kaNaatulA tilataligaM praddhazraddheNa / tema Na sahai savaNatulA avachaMda chaMdabhaMgeNa / / 10 // + hara sasi sUro sakko seso ahi kamala baMbha kali cNdo| dhu dhammo sAligraro teraha bheA chamattANaM // 15 // + + dipravaragaNa dhari juala puNa bina tina lahu pasala ima vihi vihu chau papraNi jima suhai susasi ramaNi iha rasiau migraNagaNi epradaha kala gaagamaNi // 86 / / yadyapi dIrgha varNa jihvA laghu paThati bhavati so'pi laghuH / varNAstvaritaM paThitAn dvitrAne vijAnIta / / 11 / / + kanakatulA yadvanna hi sahate paramANuvaiSamyam / zravaNatulA nahi tadvacchandobhaGgena vaiSamyam / / 13 / / + hara-zazi-sUryAH zakraH zeSopyahikamaladhAtRkalicandrAH / dhruva-dharma-zAlisaMjJAH SaNmAtrANAM trayodazaiva bhidaaH||16|| + dvijavarayugalamupanaya dahanalaghukamiha racaya iti vidhizarabhavavadana caraNamiha kuru suvadana iti hi rasikamanukalaya bhujagavara kathitamabhaya / / 10 / / [dvitIya prakaraNa] + rasavidhukalakamayugamavadhAraya, samamapi vedavidhUpamitam / sarvamapi SaSTikalaM vicAraya, caubolAkhyaM phnnikthitm||7|| [tRtIya prakaraNa] .. + + solaha mattaha be vi pamANahu / bIa cautthahiM cAridahA / mattaha saTThi samaggala jANahu cAri pA caubola kahA / / 131 // + Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 / vRttamauktika NAMA sagaNA bhagaNA diagaNai sagaNairbhagaNanalaghuyutaiH matta cauddaha pana palaI / ___ sakalaM caraNaM praviracitam / saMThai vaMko virai tahA gurukena ca sarva kalitaM hAkali rUpau ehu kahA // 172 / / hAkalivRttamidaM kthitm||22|| [caturtha prakaraNa] + + __ + + prAkRtapiMgala aura vRttamauktika meM nimna asamAnatAyeM haiM-- 1. prAkRtapiMgalakAra ne chandoM ke udAharaNa pUrvavartI kaviyoM ke diye haiM aura vRttamauktikakAra ne samagra udAharaNa svaracita diye haiM, pratyudAharaNa pUrvavartI kaviyoM ke avazya diye haiN| 2. zikhA, kAmakalA, rucirA, harigItaM ke bheda, madirA savaiyA, mAlatI savaiyA, mallI savaiyA, mallikA savaiyA, mAdhavI savaiyA, mAgadhI savaiyA, ghanAkSara aura galitaka prakaraNa ke 17 chanda viziSTa haiM jo prAkRtapiMgala meM prApta nahIM haiN| 3 prathama khaNDa chaha prakaraNoM meM vibhakta hai| vRttamauktika ke dvitIya khaMDa kI racanA prAkRtapiMgala ke anukaraNa para nahIM hai| racanA-zailI, zabdAvalI, prakaraNa Adi saba pRthak haiN| prAkRtapiMgala ke dvitIya pariccheda meM kevala 104 varNika chanda haiM aura vRttamauktika meM 265 vaNika chanda, prakIrNaka, daNDaka, ardhasama, viSama, vaitAlIya chanda, yati-prakaraNa, gadya-prakaraNa aura virudAvalI Adi kaI viziSTa prakaraNa haiM jo ki anyatra durlabha haiN| vRttamauktika aura vANIbhUSaNa prAkRtapiMgalakAra harihara ke pautra, ravikara ke putra dAmodarapraNIta vANIbhUSaNa prAkRtapiMgala kA saMskRta rUpAntara hai aura isa graMtha kA vRttamauktikakAra ne bhI yatheccha prayoga kiyA hai| pratyudAharaNoM meM sundarI, tAraka, cakra, cAmara, nizipAlaka, caJcalA, maJjIrA, carcarI, krIDAcandra, candra, dhavala, gaNDakA evaM dIpaka (mAtrika) ke udAharaNoM kA to prayoga kiyA hI hai kinta rucirA (mAtrika) aura kirITa (vaNika) chanda ke to lakSaNa evaM udAharaNa bhI jyoM ke tyoM uddha ta kara diye haiM / ataH yaha niHsaMkoca mAnanA hogA ki pUrvavartI vANIbhUSaNa kA vRttamauktikakAra ne pUrNatayA anukaraNa kiyA hai / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [75 vRttamauktika aura vANIbhUSaNa donoM kI samAnatAoM kA bhI ullekha karanA yahAM aprAsaMgika na hogaa| (1) donoM hI graMtha mAtrikavRta aura vaNikavRtta nAmaka do paricchedoM meM vibhakta haiN| (2) viSayakrama aura chandakrama donoM kA samAna hai| (3) pAribhASika zabdAvalI kA donoM ne pUrNa prayoga kiyA hai| (4) donoM graMthoM meM chandoM ke lakSaNa kArikA-rUpa meM na hokara lakSaNasammata pUrNa-padyoM meM haiN| (5) lakSaNa evaM udAharaNa donoM ke svaracita haiN| (6) lakSaNoM kI zabdAvalI bhI eka-sadRza hai / tulanA ke liye kucha sthala draSTavya haiM vRttamauktika vANIbhUSaNa zivazazidinapatisurapatizeSAhisarojadhAtRkalicandrAH / dhruvadhau zAlikaraH SaNmAtre syustrayodazavibhedAH / / 6 // indrAsanamatha zUrazcApo hIrazca zekharaM kusumam / ahigaNapApagaNAviti paJcakalAnAM ca nAmAni // 10 // + + tAtapitAmahadahanAH padaparyAyAzca gnnddblbhdro| jaGghAyugalaM ratirityAdigurozcatuSkale saMjJAH / / 17 / / dhvajacihnaciracirAlayatomaratumburukacUtamAlA ca / rasavAsapavanavalayA laghvAditrikalanAmAni // 18 // harazazisUryAH zakraH zeSopyahikamaladhAtRkalicandrAH / dhruvadharmazAlisaMjJAH SaNmAtrANAM trayodazava bhidAH / / 16 // indrAsanamatha sUryaH, cApo hIrazca zekharaM kusumam / ahigaNapApagaNAviti paJcakalasyaiva saMjJAH syuH / / 20 / / + dahanapitAmahatAtAH padaparyAyAzca gnnddblbhdrau| jaGghAyugalaM ratirityAdiguro syuzcatuSkale saMjJAH // 22 // dhvajacihnaciracirAlayatomarapatrANi cUtamAle c| rasavAsapavanavalayA bhedAstrikalasya laghukamAlambya / / 23 / / + + + Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika rolAvRttamavehi nAgapiGgalakavibhaNitaM, pratipadamiha cturdhikklviNshtiprignnitm| ekAdazamadhi viratirakhilajanacintAharaNaM, sulalitapadamadakAri vimalakavikaNThAbharaNam // 56 // + + + akSaragurulaghuniyamavirahitaM bhujagarAjapiGgalaparigaNitam / bhavati sugumphitaSoDazakalakaM, vANIbhUSaNapAdAkulakam / / 7 / / SaTkalamAdau tadanu catusturagaM parisaMtanu, zeSe dvikalaM kalaya catuSpadamevaM saMcinu / chandaH SaTpadanAma bhavati phaNinAyakagItaM, rudre viratimupaiti nRpatisukhakaramupanItam / ullAlayugalamatra ca bhavedaSTAviMzatikalamitaM, zRNu paJcadaze viratisthinapaThanAdapi paNDitajanahitam / / 77 // yA caraNe kalAnAM caturadhikaviMzairgaditA, sA kila rolA bhavati nAgakavipiGgalakathitA / ekAdazakalaviratirakhilajanacintAharaNA sulalitapadakulakalitavimalakavikaNThAbharaNA // 16 // [dvitIya prakaraNa + gurulaghukRtagaNaniyamavirahitaM, phaNipatinAyakapiMgalagaditam / rasavidhukalayutayamakitacaraNaM pAdAkulakaM zrutisukhakaraNam / / 5 / / [tRtIya prakaraNa + SaTpadavRttaM kalaya sarasakavipiMgalabhaNitaM, ekAdaza iha viratiratha ca dahanaividhugaNitam / SaTkalamAdau tadanu catusturagaM parisaMtanu, zeSe dvikalaM racaya catuSpadamevaM sNcinu| ullAladvayamatra hi bhavedaSTAviMzatikalayutaM, yadi paJcadaze viratisthitaM paThanAdapi guNigaNahitam // 53 / / [dvitIya prakaraNa] + + dvitIya-khaNDa--1 vRttanirUpaNa prakaraNa narendravirAji / mRgendra mavehi / / 2 / / + dvitIya pariccheda narendramudehi / mRgendramavehi // 21 // + + ++ Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [ 77 + + + F dvijagaNamAhara, bhagaNamupAhara / / dvijamiha dhAraya, bhamanu ca kAraya / bhaNati suvAsakamiti guNanAyaka / / 56 / / / bhavati suvAsakamiti guNalAsaka // 72 / / + vinidhehi catuH sagaNaM ruciraM, yadi vai laghuyugmagurukramataH ravisaMkhyakavarNakRtaM suciram / ravisammitavarNa iha pramitaH / phaNinAyakapiGgalasaMbhaNitaM ahibhUpatinA phaNinA bhaNitaM kuru toTakavRttamidaM gariNatam / / 135 / / sakhi toTakavRttamidaM gaNitam / / 166 // + pAdayugaM kuru nUpurasaMyuta pAdayugaM kuru nUpurarAjitamatra karaM vararatnamanohara, matra karaM vararatnamanohara, vajrayugaM kusumadvayasaMgata vajrayugaM kusumadvayasaGgatakuNDalagandhayugaM samupAhara / kuNDalagandhayugaM samupAhara / paNDitamaNDalikAhRtamAnasa paNDitamaNDalikAhRtamAnasakalpitasajjanamaulirasAlaya, kalpitasajjanamaulirasAlaya, piGgalapannagarAjanivedita piMgalapannagarAjaniveditavRttakirITamidaM paribhAvaya // 221 / / vRttakirITamidaM paribhAvaya // 581 // + + vANIbhUSaNa kI apekSA vRttamauktika meM nimnalikhita vizeSatAyeM pAI jAtI haiM : (1) vANIbhUSaNa meM kevala 43 mAtrika chanda haiM jaba ki vRttamauktika meM 76 mUla chanda aura 206 chanda-bheda haiN| nimna chandoM kA prayoga vANIbhUSaNakAra ne nahIM kiyA hai : rasikA, kAvya, ullAla, caubolA, mullaNA, zikhA, daNDakalA, kAmakalA, harigItaM ke bheda aura paMcama savaiyA-prakaraNa tathA chaThA galitaka-prakaraNa ke pUrNa chanda / (2) gAthA, skandhaka, dohA, rolA, rasikA, kAvya, aura SaTpada ke prastArabheda, nAma evaM lakSaNa tathA raDDA chanda ke sAtoM bhedoM ke lakSaNa vANIbhUSaNa meM nahIM haiN| (3) vANIbhUSaNa meM 112 samavaNika chanda haiM jaba ki vRttamauktika meM 265 chanda haiN| isakA vargIkaraNa caturtha pariziSTa (kha) meM dekhA jA sakatA hai| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] vRttamauktika (4) vRttamauktika meM 7 prakIrNaka, 8 daNDaka, 8 viSama 12 vaitAlIya, 74 virudAvalI aura 2 khaNDAvalI chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNa prApta haiM jaba ki vANIbhUSaNa meM ina chandoM kA ullekha bhI nahIM hai / (5) vANIbhUSaNa meM arddhasama chandoM meM kevala puSpitAgrA chanda hai jaba ki vRttamauktika meM 10 chanda haiN| (6) vANIbhUSaNa meM yatinirUpaNa aura gadya-nirUpaNa-prakaraNa nahIM hai / (7) vRttamauktika meM donoM khaNDoM ke prakaraNoM kI sUcI hai jisameM chandanAma, nAmabheda evaM prastAra saMkhyA dI hai; jaba ki vANIbhUSaNa meM sUcI nahIM hai| ataH isa tulanA se spaSTa hai ki vANIbhUSaNa eka laghukAya chandograntha hai jaba ki vRttamauktika chandoM kA Akara aura mahatvapUrNa grantha hai| vRttamauktika aura govindavirudAvalI vRttamauktika ke navama virudAvalI prakaraNa meM caNDavRttoM ke pratyudAharaNa dete hue graMthakAra ne zrI rUpagosvAmI kRta govindavirudAvalI kA mukta hRdaya se prayoga kiyA hai / govindavirudAvalI ke eka yA do hI udAharaNa grahaNa nahIM kiye haiM apitu samagra virudAvalI hI uddha ta kara dI hai, kevala govindavirudAvalI kA maMgalAcaraNa aura upasaMhAra mAtra hI avaziSTa rahA hai / ' virudAvalI chanda-krama meM donoM meM antara hai; jo tAlikA se spaSTa hai govindavirudAvalI vRttamauktika krama-saMkhyA nAma krama-saMkhyA nAma pRSThAMka vaddhita vIra (vIrabhadra) raNa (samagra) 222 225 224 vaddhita vIrabhadra samagra 5 1-Adi-iyaM maGgalarUpA syAd govindvirudaavlii| yasyAH paThanamAtreNa zrIgovindaH prasIdati / / anta- vyutpannaH susthiramatirgataglAnirgalasvanaH / bhaktaH kRSNe bhaved yaH sa virudAvalipAThakaH / / yaH stauti virudAvalyA mathurAmaNDale harim / anayA ramyayA tasmai tUrNameSa prasIdati / / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [76 20 turaga 226 . is na 14 acyuta utpalaM turaGga guNarati mAtaGgakhelita tilaka paGkeruha sitakaJja pANDUtpala indIvara aruNAmbhoruha phulAmbuja campaka vajula kunda bakulabhAsura bakulamaMgala maJjarIkoraka guccha kusuma daNDakatribhaMgI kalikA vidagdhatribhaMgI kalikA lh acyuta 221 utpala 228 234 guNarati 226 mAtaGgakhelita tilaka paGka ruha sitakaJja 238 pANDUtpala . 236 indIvara 240 aruNAmbhoruha 242 phullAmbuja 243 campaka 245 vaJjula 246 247 bakulabhAsura 248 bakulamaMgala 246 maMjarokoraka gucchaka kusuma 253 daNDakatribhaMgI kalikA 255 saMpUrNA vidagdhatribhaMgI kalikA 256 mizrakalikA 258 sAptavibhaktikI kalikA 261 akSamayI kalikA 262 sarvalaghuka-kalikA 264 lh llh ka lh sh 33 251 252 34 27 mizrA kalikA sAptavibhaktikI kalikA akSamayo kalikA sarvalaghukalikA mr wo 26 3 ___ govindavirudAvalI ke atirikta jina caNDavRttoM ke lakSaNa vRttamauktika meM diye gaye haiM unake udAharaNa eka-eka caraNa ke hI prApta haiM, pUrNa udAharaNa yA pratyudAharaNa prApta nahIM haiM / ina caNDavRttoM kI tAlikA isa prakAra hai Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 1 1. puruSottama, 7. zAka, 11, kalpadruma, 12. kandala, 13. aparAjita, 14. narttana, 15. taratsamasta, 16. veSTana, 17. askhalita aura 16. samagra / pallavita - nAmaka virudAvalI govindavirudAvalI meM nahIM hai / candrazekharabhaTTa ne isakA pratyudAharaNa govindavirudAvalI meM pradatta phullAmbuja ke udAharaNastha aMza kA diyA hai| vRttamauktika vRtta mauktika meM caNDavRtta ke 34 bheda, tribhaMgI - kalikA ke 3 bheda aura virudAvalI ke tIna bheda mAne haiM jaba ki govindavirudAvalI meM inakA vargIkaraNa isa prakAra hai-- caNDavRtta - kalikA ke do bheda haiM- 1. nakha aura 2. vizikha / - nakha ke bheda haiM - 1. vardhita, 2. vIrabhadra, 3. samagra, 4. acyuta, 5. utpala 6. taraGga, 7. guNarati, 8 mAtaMgakhelita aura 8 tilaka / vizikha ke 11 bheda haiM--1. paGkeruha, 2. sitakaJja, 3. pANDUtpala, 4. indIvara, 5. aruNAmbhoruha, 6. phullAmbuja, 7. campaka, 8. vaJjula, 6. kunda, 10. bakulabhAsura aura 11. bakulamaMgala / dvigAdigaNavRtta - kalikA maMjarI ke tIna bheda haiM- 1. maJjarI - koraka, 2. guccha aura 3. kusuma / tribhaMgI - kalikA ke do bheda haiM- 1. daNDaka tribhaMgI - kalikA aura 2. vidagdha - tribhaMgI - kalikA / mizrakalikA ke 4 bheda haiM- 1. mizrAkalikA, 2 sAptavibhaktikI kalikA, 3 . akSamayI - kalikA aura 4. sarvalaghu-kalikA / isa prakAra govindavirudAvalI meM virudAvalI ke kula 26 bhedoM kA digdarzana hai to vRttamauktika meM 40 virudAvaliyoM aura 34 kalikAnoM kA nirUpaNa hai / vRttamauktika meM uddhata prApta grantha prastuta graMtha meM candrazekharabhaTTa ne chandoM ke pratyudAharaNa dete hue jina-jina granthakAroM aura jina-jina granthoM kA ullekha kiyA hai unameM se katipaya grantha adyAvadhi prApta haiM / zraprApta granthoM kI akSarAnukrama se tAlikA isa prakAra hai saMkhyA 1 grantha-nAma udAharaNamaJjarI granthakAra lakSmInAtha bhaTTa ullekha-pRSThAGka 10,13,16 zrAdi Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [81 " kRSNakutUhala-mahAkAvya rAmacandra bhaTTa 105,107 Adi dazAvatArastotra 126 nandanandanASTaka lakSmInAtha bhaTTa 144 nArAyaNASTaka rAmacandra bhaTTa 167 pavanadUtam candrazekhara bhaTTa 136 pANDavacarita-mahAkAvya 62,121 prAdi ziko-kAvya 156 zivastuti lakSmInAtha bhaTTa 45 sundarIdhyAnASTaka __ inake atirikta kucha aise sthala haiM jinameM kevala granthakAra ke nAma haiM aura varNya viSaya kA saMketa hai kintu unake granthoM kA koI ullekha nahIM miltaa| 1 rAkSasakavi dakSiNAnilavarNana 153 2 lakSmInAthabhaTTa khaGgavarNana 160 devIstuti zambhU chandaHzAstra 106,136,197Adi vRttaratnAkara-nArAyaNI-TIkA meM (pR. 145) para zambhu-praNIta chandazcUDAmaNi grantha kA ullekha hai / saMbhavata: yahI zambhu hoM ! kintu grantha aprApta hai| mAlatI chanda kA pratyudAharaNa dete huye bhAravi racita nimna padya diyA hai ayi vijahIhi dRDhopagUhanaM, tyaja navasaGgamabhIru vallabham / aruNakarodgama eSa vartate, varatanu sampravadanti kukkuTAH // pR. 100 ___ isakA ullekha chandomaJjarI (pR. 56) meM bhI hai kintu bhAravi kRta kirAtArjunIya kAvya (mudrita) meM yaha padya prApta nahIM hai / ataH bhAravi kRta kisa grantha kA yaha padya hai, anveSaNIya hai| prastuta saMskaraNa kI vizeSatAyeM ___ granthakAra ne prastuta grantha meM 671 chandoM ke lakSaNa evaM udAharaNoM kA nirUpaNa kiyA hai / ina chandoM ke atirikta maiMne grathAntaroM se pAda-TippaNiyoM meM 77 aura paMcama pariziSTa meM 1381 chandoM ke lakSaNa diye haiN| arthAt isa saMkalana meM 2126 chandoM kA digdarzana hai jo ki isa saMskaraNa kI pramukha vizeSatA hai| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] vRtta mauktika isa saMskaraNa meM mUla grantha ke pazcAt do TIkAyeM aura 8 pariziSTa diye haiM jinakA saMkSipta paricaya isa prakAra hai| (1) vRttamauktika - vArttika- duSkaroddhAra TIkA isa TIkA aura TIkAkAra lakSmInAtha bhaTTa kA paricaya prAraMbha meM kavi - vaMza - paricaya meM diyA jA cukA hai, ataH yahA~ piSTapeSaNa anAvazyaka hai / (2) vRtta mauktika - durgamabodha - TIkA isa durgamabodhaTIkA ke praNetA mahopAdhyAya meghavijaya 18 vIM zatAbdI ke bahumukhI pratibhAsampanna viziSTatama vidvAna haiM / inakA janma saMvat, janma sthAna aura gArhasthya jIvana kA aitihaya paricaya pradyAvadhi prApta hai / zrIvallabho - pAdhyAya praNIta 'vijayadevamAhAtmya' para meghavijayajI racita vivaraNa kI saM. 1706 kI likhita hastalikhita' prati prApta hone se yaha nizcita hai ki vivaraNa kI racanA 1706 ke pUrva hI ho cukI thI / ataH yaha anumAna sahajabhAva se lagAyA jA sakatA hai ki isa racanA ke samaya inakI avasthA kama se kama 20-25 varSa kI avazya hogI ! ataH 1685 aura 1660 ke madhya inakA janma- samaya mAnA jA sakatA hai / meghavijayajI zvetAmbara jaina paramparA meM tapAgacchIya akabara - pratibodhaka jagadguru hIravijayasUri kI ziSya paramparA meM kRpAvijayajI ke ziSya haiM / vijayasiMhasUri ke paTTadhara vijayaprabhasUri ne inako upAdhyAyapada pradAna kiyA thA / 3 meghavijayajI - gumphita sAhitya ko dekhane para yaha sAdhikAra kahA jA sakatA hai ki ye ekadezIya vidvAn na hokara sArvadezIya vidvAn the / kAvya - sAhitya, pAdapUrti, vyAkaraNa, chanda, anekArtha, nyAyazAstra, darzanazAstra, jyotiSa, sAmudrika aura adhyAtmazAstra Adi pratyeka viSaya ke ye pragAr3ha paNDita the aura inhoMne pratyeka viSaya para sAdhikAra varcasvapUrNa lekhinI calAI hai / inakA sAhitya sarjanA kAla vi. saM. 1706 se 1760 taka kA to nizcita hI hai / vartamAna samaya meM prApta inakI racita sAhitya - sAmagrI kI sUcI nimna hai 1 - vijayadevamAhAtmya prAntapuSpikA 2 - yuktiprabodha prazasti 3 - devAnanda mahAkAvya prazasti Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [83 prakAzita 1 saptasandhAna-mahAkAvya ra. saM. 1760' 2 digvijaya-mahAkAvya 3 zAntinAthacaritra (naiSadhIya-pAdapUrti) 4 devAnanda-mahAkavya (mAgha-pAdapUrti) 5 kirAtasamasyApUrti 6 meghadUta-samasyAlekha (meghadUta-pAdapUrti) 7 laghutriSaSTizalAkApuruSacaritra 8 bhaviSyadattacaritra 9 paJcAkhyAna 10 pANiniyAzrayavijJaptilekha' aprakAzita prakAzita or aprakAzita prakAzita aprakAzita 11 prakAzita aprakAzita 12 vijJaptikA 13 guruvijJaptilekharUpa-citrakozakAvya 14 vijJaptipatra 15 , apUrNa 17 , apUrNa 18 candraprabhA-vyAkaraNa (haimakaumudI) ra0 saM0 175711 / prakAzita 16 haimazabdacandrikA 20 haimazabdaprakriyA aprakAzita 1-viyadrasamunIndUnAM pramANAt parivatsare / [saptasandhAna prazasti] 2-dekheM, digvijaya-mahAkAvya-prastAvanA 3-4 bhANDArakara oriyanTala risarca insTrITayU yUTa pUnA 266A, 1882-83 5-vijJaptilekhasaMgraha prathama bhAga (siMghI jaina granthamAlA, bambaI) 6-abhayajaina-graMthAlaya, bIkAnera 7-rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura, saM0 20415 8,9,10-, , , zAkhA kAryAlaya bIkAnera, motIcaMda khajAMcI-saMgraha, 'za' 284 11-vijayante te guravaH shailshrrssiinduvtsre| [candraprabhAprazasti 7] 12-bhANDArakara proriyanTala risarca insaTITayU yUTa, pUnA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] vRttamauktika 21 cintAmaNi-parIkSA' (navyanyAyapravartaka gaMgezopAdhyAya kRta tattvacintAmaNi kA parIkSaNa) aprakAzita 22 yuktiprabodha prakAzita 23 dharmamaJjUSA aprakAzita 24 medhamahodayavarSaprabodha prakAzita 25 hastasaMjIvana svopajJa-TIkA-sahita 26 ramalazAstra ullekha, meghamahodaya-varSaprabodha 27 udayadIpikA, ra0 saM0 1752 aprakAzita 28 praznasundarI 26 vIsAyantravidhi prakAzita 30 mAtRkAprasAda ra0 saM0 17472 aprakAzita 31 brahmabodha aprApta 32 arhadgItA prakAzita 33 vijayadevamAhAtmyavivaraNa 34 vRttamauktika 'durgamabodha' TIkA (prastuta) 35 paJcatIrthIstuti saTIka aprakAzita 36 bhaktAmarastotra-TIkA' 37 caturviMzatijinastava 38 AdinAthastotra' apUrNa gurjara-bhASA meM racita kRtiyeM 36 vijayadevasUrinirvANarAsa aprakAzita 40 kRpAvijayanirvANarAsa 41 jainadharmadIpakasvAdhyAya'' 42 jainazAsanadIpakasvAdhyAya'' 1-isakA maiM sampAdana kara rahA hU~ jo rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura se prakAzita hogaa| 2-saMvatsare'zvavAya'zvabhUmite pauSa ujjvale / zrIdharmanagare graMthaH pUrNazriyamazizrayat / [mAtRkAprasAda prazasti 3.4.5-dekheM digvijayamahAkAvya - prastAvanA 6-mahopAdhyAya vinayasAgara-saMgraha, koTA 7-rAjasthAna prAccavidyA pratiSThAna, jodhapura, saM. 20415 6.11-dekheM, digvijaya-mahAkAvya-prastAvanA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [85 43 AhAragaveSaNA-svAdhyAya' aprakAzita 44 cauvIsa jinastavana' 45 pArzvanAthastavana 46 makSopArzvanAthastavana vRttamauktika kI durgamabodha nAmaka TIkA kI racanA meghavijayajI ne apane ziSya bhAnuvijaya ke paThanArtha saM0 1655 meM kI hai| bhaTTa lakSmInAthIya 'duSkaroddhAra' TIkA ke samAna hI yaha TIkA bhI vRttamauktika ke prathama khaNDa, prathama gAthA-prakaraNa ke padya 51 se 86 taka arthAt 36 padyoM para racI gaI hai| pUrva TIkA kI taraha yaha bhI 6 prakaraNoM meM vibhakta hai| isameM varNoddiSTa aura varNanaSTa eka-sAtha de diye haiM aura vRttastha guru-laghu-jJAna kA svatantra prakaraNa nahIM hai| prastAra jaise gahana viSaya ko meghavijayajI ne apanI lekhinI dvArA saralatama banA diyA hai| prAkRtapiMgala, vANIbhUSaNa aura chandoratnAvalI Adi granthoM ke uddharaNa aura anekoM citra dekara pratyeka prakaraNa ke varNya viSaya kA vizadatA ke sAtha spaSTIkaraNa kiyA hai| bhASA meM pravAha aura saralatA hai / kahIM-kahIM dezya zabdoM kA prayoga bhI milatA hai| yaha TIkA adyAvadhi ajJAta aura aprApta thii| isakI svayaM TIkAkAra dvArA likhita eka mAtra prati mere nijI saMgraha meM hai / pariziSToM kA paricaya prathama pariziSTa___ isa pariziSTa meM vRttamauktikakAra dvArA svIkRta pAribhASika-zabdAvalI do gaI hai| TagaNAdi gaNa, inakA prastArabheda, nAma tathA unake paryAya yahA~ kramazaH diye haiM aura anta meM isa paddhati se magaNAdi 8 gaNoM ke paryAya diye haiN| pAda-TippaNiyoM meM svayambhUchanda, vRttajAtisamuccaya, kavidarpaNa, hemacandrIyachandonuzAsana, prAkRtapiMgala, vANIbhUSaNa aura vAgvallabha ke sAtha isa paddhati kI tulanA kI hai arthAt ina granthakAroM ne isa praNAlI ko kisa rUpa meM svIkAra kiyA hai, kauna-kauna se zabda svIkRta kiye haiM, kauna-kauna se zabda ina granthoM meM nahIM haiM aura kauna-kauna se naye pAribhASika zabdoM ko svIkRta kiyA hai| ina saba kA digdarzana hai| 1.3- dekheM, digvijaya-mahAkAvya - prastAvanA. 4-mahopAdhyAya vinayasAgara-saMgraha, koTA. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] dvitIya pariziSTa (ka) mAtrika chandoM kA prakArAnukrama - isameM mAtrika chanda 76 aura gAthA, skandhaka, dohA, rolA, rasikA, kAvya aura SaTpada Adi ke 218 bhedoM ke nAmoM ko akArAnukrama se diyA hai / vRttamauktika (kha) varNika chandoM kA prakArAnukrama - isameM varNika sama-chanda, prakIrNaka, daNDaka, arddhasama, viSama aura vaitAlIya chandoM kA evaM TippaNiyoM meM uddhRta chandoM kA akArAnukrama diyA hai / chandoM ke prAge ( ) koSThaka meM prakIrNaka kA pra, daNDaka kA da, arddhasama kA a, viSama kA vi, vaitAlIya kA ve aura TippaNI kA Ti. diyA hai / saMketa- koSThaka meM granthakAra ne jo chandoM ke nAma-bheda diye haiM ve bhI akArAnukrama meM sammilita haiM, ve nAma-bheda bhI ( ) koSThaka meM diye haiM / (ga) virudAvalI - chandoM kA caNDavRtta - virudAvalI Adi samasta tRtIya pariziSTa akArAnukrama -- isameM kalikA- virudAvalI, virudAvalI - chandoM kA prakArAnukrama diyA hai / ( ka ) padyAnukrama - isameM pratipAdya viSaya ke padyoM aura chanda ke lakSaNa-padyoM ko akArAnukrama se diyA hai / vaitAlIya - prakaraNa kI lakSaNa - kArikAyeM bhI isI meM akArAnukrama se sammilita kara do gaI haiM / (kha) udAharaNa-padyAnukrama - isameM granthakAra dvArA svaracita udAharaNa, pUrvavartI kaviyoM ke pratyudAharaNa, gadyAMza ke udAharaNa aura TippaNiyoM meM uddhRta udAharaNa akArAnukrama se diye haiM / gadyAMza ke liye koSThaka ( ) meM ga, aura TippaNI ke liye Ti. kA saMketa diyA hai / yati prakaraNa meM uddhRta prora virudAvalI meM prayukta eka-eka caraNa ke padyoM ko bhI akArAnukrama meM sammilita kiyA gayA hai / caturtha pariziSTa ka. (1) mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAma - bheda - prAraMbha meM sandarbha-granthasUcI aura saMketa dekara vRttamauktika ke anusAra chanda-nAma aura usake TagaNAdi meM lakSaNa evaM praticaraNa kI mAtrAyeM dI haiN| pazcAt sandarbha-grantha-sUcI ke 22 granthoM ke sAtha chanda-nAma aura lakSaNoM kI tulanA kI gaI hai| jina-jina granthoM meM vRttamauktika lakSaNa-sammata chanda kA vahI nAma hai to una granthoM ke aMka de diye haiM aura lakSaNa yahI hote huye bhI nAma yadi pRthak hai to vaha nAma-bheda dekara Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 87 bhUmikA una-una granthoM ke aMka lagA diye haiM / grantha-vistAra bhaya se yahAM para granthoM ke nAma na dekara unake aMka diye haiM / ka. (2) gAthAdi chanda-bhedoM ke lakSaNa evaM nAmabheda - isameM gAthA, skandhaka, dohA, rolA, rasikA, kAvya aura SaTpada nAmaka chandoM ke prastAra - saMkhyA -krama se lakSaNa, chanda-nAma aura nAmabheda diye haiM / ina chandoM ke prastArabheda kucha hI granthoM meM prApta haiM, samagra granthoM meM nahIM haiM, isaliye aMkoM kA prayoga na karake granthanAmazIrSaka se hI diye haiM / kha. varNika chandoM ke lakSaNa evaM nAmabheda - isameM varNika - sama, prakIrNaka, daNDaka, arddhasama, viSama aura vaitAlIya chandoM ke vRttamauktika ke anusAra chandanAma aura lakSaNa diye haiM / lakSaNa magaNAdigaNoM ke saMkSipta rUpa 'ma. ya. ra. sa. ta. ja. bha. na. la.ga.' rUpa meM diye haiM / pazcAt sandarbha-granthoM ke aMka, nAmabheda aura aMka diye haiM / yaha praNAlikA 'ka. 1. mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAmabheda' ke anusAra hI hai / kevala 265 varNika sama chandoM meM se 61 chanda hI aise haiM jinake ki nAmabheda prApta nahIM hai / eka hI chanda ke eka se lekara ATha taka nAmabheda prApta hote haiM / nAmabhedoM kI tulanA se yaha spaSTa hai ki isakA prayoga kitanA vyApaka thA ! aisA pratIta hotA hai ki nAma- nirvAcana ke liye chandaH zAstriyoM ke sammukha koI nizcita paripATI nahIM thI, ve svecchA se chandoM kA nAma nirvAcana kara sakate the, anyathA itane nAmabheda prApta nahIM hote ! ga. chandoM ke lakSaNa evaM prastAra saMkhyA -- isameM vRtta mauktika meM prayukta ekAkSara se SaDviMzAkSara taka ke sama varNika chandoM ke kramazaH nAma dekara 'S, / ' gurulaghurUpa meM lakSaNa diye haiM pazcAt usakI prastArasaMkhyA dikhAI hai ki yaha bheda prastArasaMkhyA kI dRSTi se kauna sA hai / maiMne yathAsAdhya samagra chandoM kI prastArasaMkhyA dene kA prayatna kiyA hai, phira bhI katipaya chanda aise haiM jinakI prastArasaMkhyA prApta nahIM huI hai / tajjJoM se nivedana hai ki isakI pUrti karane kA ve prayatna kareM | prakIrNaka, daNDaka, asama aura viSama chandoM ke nAma aura lakSaNa 'S, ' praNAlikA se hI diye haiM / paJcama pariziSTa isa pariziSTa meM jina chandoM kA vRttamauktika meM ullekha nahIM hai aura jo sandarbha-grantha-sUcI ke 21 granthoM meM prayukta haiM una chandoM ko bhI chandaHzAstraviSayaka Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamaktika jijJAsuoM ke liye prastAra - saMkhyA ke krama se diye haiN| prAraMbha meM prastArasaMkhyA, chanda-nAma, lakSaNa aura sandarbhagrantha ke aMka, nAmabheda tathA aMka diye haiN| yaha paddhati 'ka. ( 1 ) mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAmabheda' ke anusAra hI hai / isameM akSarAnukrama se itane viziSTa chanda prApta haiM : 88 4 akSara 5 6 7 8 ] (d) 10 11 12 13 14 15 " 11 "1 11 12 " 23 " 13 13 " 12 chanda 27 55 120 86 57 68 103 112 60 77 38 "" " " " " " " 11 29 " " 16 akSara 17 18 16 20 21 22 23 24 25 26 13 " 21 23 "" "3 " ,, 11 23 36 chanda 27 33 25 16 18 20 18 21 20 27 " N " "" " " " " 11 " "" isa prakAra varNika -sama ke 1136, prakIrNaka vRtta 24, daNDaka- vRtta 66 tathA ardhasamavRtta 152 arthAt kula 1381 avaziSTa prApta - chandoM kA isameM saMkalana hai / viSamavRtta ke bhI saikar3oM chanda aura vaitAlIya ke prastAra-bheda se anekoM bheda prApta hote haiM jinakA saMkalana isa saMgraha meM samayAbhAva se nahIM kiyA jA sakA / SaSTha pariziSTa vRttamauktika meM gAthA, skandhaka, dohA, rolA, rasikA, kAvya aura SaTpada ke prastAra-bheda se bhedoM ke nAma evaM saMkSepa meM lakSaNa prApta haiM kintu inake udAharaNa prApta nahIM haiM / granthAntaroM meM bhI inake udAharaNa prApta nahIM haiM / kevala kavidarpaNa meM gAthA-bhedoM ke udAharaNa aura vAgvallabha meM gAthA aura dohA-bhedoM ke lakSaNayukta udAharaNa prApta hote haiM / ataH gAthA aura dohA-bhedoM ke svarUpa kA digdarzana karAne ke liye isa pariziSTa meM vAgvallabha se gAthA maura dohA-bhedoM ke lakSaNa yukta udAharaNa uddhRta kiye haiM / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [86 saptama pariziSTa isa pariziSTa meM granthakAra candrazekhara bhaTTa ne vRttamauktika meM chandoM ke pratyudAharaNa dete hue jina granthakAroM aura granthoM ke uddharaNa diye haiM unakI akArAnukrama se sUcI dI hai| katipaya sthaloM para 'anye ca' 'yathA vA' kaha kara jo uddharaNa diye haiM, unakA bhI maiMne isa sUcI meM ullekha kara diyA hai| aSTama pariziSTa isa pariziSTa meM maiMne aneka sUcIpatroM ke AdhAra se 'chandaH zAstra ke grantha aura unakI TIkAyeM' zIrSaka se granthoM kI akArAnukrama se vistRta sUcI dI hai| isameM grantha kA nAma, usakI TIkA, granthakAra evaM TIkAkAra kA nAma tathA yaha grantha kahAM prApta hai yA kisa sUcI meM isakA ullekha hai, saMketa kiyA hai| zodha karane para aura bhI anekoM grantha prApta ho sakate haiN| maiM samajhatA hUM ki chandaH zAstriyoM aura zodhakartAoM ke liye yaha sUcI avazya hI upAdeya evaM mArga darzaka siddha hogii| prati-paricaya mUla grantha kA sampAdana pAMca pratiyoM ke AdhAra se kiyA gayA hai jisameM tIna pratiyAM prathama khaNDa kI haiM aura do pratiyAM dvitIya khaNDa kI haiN| ina pAMcoM pratiyoM kA paricaya isa prakAra hai vRttamauktika, prathama khaNDa 1. ka saMjJaka, Adarza prati anUpa saMskRta lAyabrerI, bIkAnera. saMkhyA 5527 mApa-26.5 com.x11.3 c.m. patra saMkhyA 41; paMkti 7; akSara 36 lekhana-kAla 18vIM zatI kA pUrvArddha zuddhalekhana, zuddhatama prati 2. kha saMjJaka prati anUpa saMskRta lAyabrerI, bIkAnera. saMkhyA 5528 mApa-25.2 c.m.X10.6 c.m. patra saMkhyA 23. ; paMkti 10.; prakSara 42. lekhana kAla 1660 ke lagabhaga, saMbhavataH lAlamani mizra kI hI likhI apUrNa prti| zuddhalekhana, zuddhatama prati Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] 3. ga saMjJaka prati rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura. saMkhyA 583 mApa - 25.8c.m.X10.7C.m. paMkti 18. ; patra saMkhyA 10. ; akSara 56 lekhanakAla anumAnataH 18vIM zatI kA prathama caraNa; lipi sundara hai kintu zuddha hai / isameM racanA aura lekhana - prazasti nahIM hai / vRttamauktika dvitIya khaNDa 1. ka saMjJaka. Adarza prati vRttamoktika anUpa saMskRta lAyabrerI, bIkAnera. saMkhyA 5530 mApa - 25.2c.m.x10.6c.m. patra saMkhyA 166. ; lekhanakAla 1660. vi0 2 kha. saMjJaka prati zuddhatama evaM saMzodhita prati hai / " || saMvat 1690 samaye zrAvaNavadi 11 ravau zubhadine likhitaM zubhasthAne alapuranagare lAlamanimizreNa / zubham / idaM graMthasaMkhyA 3850 / " paMkti 70 ; akSara 36 lekhaka - lAlamani mizra lekhanasthAna - prargalapura (AgarA) lekhana- prazasti isa prakAra hai anUpa saMskRta lAyabrerI, bIkAnera saMkhyA 5526 mApa 26.5c.m. X 11.3c.m. patra saMkhyA 161; paMkti 7 ; lekhanakAla 18vIM zatI kA pUrvArddha zuddhalekhana, zuddhaprati lekhana prazasti nahIM hai / vRttamauktika-vAttikaduSkaroddhAra TI0 lakSmInAtha bhaTTa akSara 36 donoM TIkAoM kI adyAvadhi eka-eka hI prati prApta hone se unhIM ke AdhAra se sampAdana kiyA hai| donoM TIkAoM kI pratiyoM kA paricaya isa prakAra hai anUpa saMskRta lAyabrerI, bIkAnera saMkhyA 5533 mApa 27.5c.m. X 11.5_c.m. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA [61 patra saMkhyA 38; paMkti 7; akSara 37. lekhanakAla 1660 vi0 lekhaka - lAlamani mizra lekhana sthAna - argalapura (AgarA) zuddha evaM saMzodhita. pUrNaprati. ekamAtra prati lekhana-prazasti isa prakAra hai : // saMvat 1660 samaye bhAdrapadadi3 bhaume zubhadine argalapurasthAne likhitaM lAlamanimizreNa / zubhaM bhUyAt / zrIviSNave namaH // " vRttamauktikadurgamabodha TI0 mahopAdhyAya meghavijaya mahopAdhyAya vinayasAgara saMgraha, koTA, pothI 23, pra.naM. 11 mApa 25.5 c.m.x10.7 c.m. patrasaMkhyA 10; paMkti 21; akSara 60 lekhanakAla 18vIM zatI. TIkAkAra - mahopAdhyAya meghavijaya dvArA svayaM likhita. zuddha evaM saMzodhita ekamAtra prati. patra 2-5 taka prastAra citra. ___ sampAdana-zailI sampAdana meM prathama khaNDa kI tInoM pratiyoM ko ka, kha, ga aura dvitIya-khaNDa kI donoM pratiyoM ko ka, kha, saMjJA pradAna kI hai| prathamakhaNDa kI kha. saMjJaka prati aura dvitIyakhaNDa kI ka. saMjJaka prati eka hI vyakti kI likhI huI aura prathamakhaNDa kI ka. saMjJaka aura dvitIyakhaNDa kI kha. saMjJaka prati saMbhavata: isI prati kI pratilipi ho; kyoMki donoM meM atIva sAmIpya hone se vizeSa pATha-bheda prApta nahIM hote| __ donoM khaNDoM kI ka. saMjJaka prati ko maiMne Adarza mAnA hai aura anya pratiyoM ke pAThabhedoM ko maiMne TippaNI meM pAThAntara-rUpa meM diye haiN| katipaya sthaloM para pratilipikAra ke bhrama se jo aMza yA. paMktiyAM ka. saMjJaka prati meM chUTa gaI haiM ve kha. saMjJaka prati se mUla meM sammilita kara dI gaI haiM aura katipaya zabda kha. prati ke zuddha hone se use mUla meM rakhakara ka. prati ke pATha ko pAThAntara meM de diyA hai / graMthakAra ne pratyudAharaNoM aura nAmabhedoM meM jina graMthoM kA ullekha kiyA hai una graMthoM ke sthala, sargasaMkhyA aura padyasaMkhyA TippaNI meM dI gaI haiM aura jina pratyu. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] dAharaNoM ke kahIM-kahIM pUrNapadya na dekara eka-eka caraNa mAtra diye haiM unheM pUrNarUpa meM TippaNI meM de diye haiM / vRtamaktika indravajrA - upendravajrA - upajAti, vaMzastha vilA- indravaMzA-upajAti aura zAlinI-vAtormI-upajAti ke graMthakAra ne 14-14 bheda svIkAra kiye haiM kintu unake nAma, lakSaNa evaM udAharaNa na hone se maiMne TippaNI meM indravajrA - upendravajrA upajAti aura vaMzasthavilA- indravaMzA-upajAti 14-14 bhedoM ke nAma, lakSaNa evaM udAharaNa anya graMthoM ke AdhAra se diye haiM tathA zAlinI- vAtormI upajAti evaM rathoddhatA-svAgatA-upajAti ke TippaNI meM lakSaNamAtra diye haiM kyoMki anya graMthoM meM inake nAma aura udAharaNa pUrNarUpa meM mujhe prApta nahIM huye / katipaya sthaloM para lakSaNa spaSTa na hone se evaM udAharaNa na hone se maiMne TippaNI meM lakSaNoM ko spaSTa karane kA prayatna kiyA haiM, sAtha hI anya graMthoM se prApta udAharaNa bhI diye haiM / gAthAdi chaMdabhedoM ke lakSaNa aura nAma TippaNI meM dekara ina bhedoM ko spaSTa karane kA prayatna kiyA hai / pratiyoM meM chanda ke prArambha meM kahIM 'atha' kA prayoga hai aura kahIM nahIM hai, kahIM nAma ke sAtha 'vRtta' yA 'chanda' kA prayoga hai aura kahIM nahIM hai tathA chanda ke aMta meM kevala nAma hI prApta hai, kintu maiMne graMtha meM ekarUpatA rakhane ke liye prAraMbha meM 'atha' aura chanda kA nAma aura aMta meM 'iti' aura chanda nAma kA sarvatra prayoga kiyA hai / isI prakAra zloka saMkhyA meM bhI ekarUpatA kI dRSTi se maiMne pratyeka prakaraNa kI zloka saMkhyA pRthak-pRthak dI hai / govindavirudAvalI ke pAThAntara maiMne rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura granthAMka 23480. patra 8. paMkti 16. akSara 49. kI prati se diye haiM / pAThAntara, TippaNiyAM aura pariziSToM dvArA maiMne yathAsambhava isa grantha ko zreSTha banAne kA prayAsa kiyA hai kintu meM isameM kahA~ taka saphala huA hU~ isakA nirNaya to etadviSaya ke vidvAn hI kara sakeMge / AbhAra pradarzana rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura ke sammAnya saJcAlaka, manISo padmazrI muni zrI jinavijayajI purAtattvAcArya ne isa grantha ke sampAdana kA kArya pradAna kara mujhe jo sAhitya-sAdhanA kA avasara diyA tathA pratiSThAna ke upasaMcAlaka, sammAnanIya zrI gopAlanArAyaNajI bahurA, ema.e. ne jisa AtmIyatA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA ke sAtha samaya-samaya para parAmarza evaM sahayoga dekara kRtArtha kiyA, usake liye maiM ina donoM kA hArdika abhinandana karatA huuN| zrI agaracandajI nAhaTA ke satprayatna se anUpa saMskRta lAyabrerI, bIkAnera ke saMrakSaka bIkAnera ke mahArAjA evaM vyavasthApakoM ne vRttamauktika ko pratiyAM sampAdanArtha pradAna kI; ataH maiM ina saba kA AbhArI huuN| po0 zrI kaNThamaNizAstrI kAMkarolI, zrI gaMgAdharajI dvivedI jayapura, zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA kalakattA, DaoN0 zrI nArAyaNasiMhajI bhATI ema e, pI.eca.DI., saMcAlaka rAjasthAnI zodha saMsthAna jodhapura, zrIbadrIprasAda paMcolI ema.e, evaM iNDiyA oNphisa lAyabrerI, landana, ke vyavasthApaka Adi ne parAmarza dekara evaM granthoM kI prAdyanta-prazastiyAM bheja kara jo sahayoga pradAna kiyA hai usake liye maiM ina saba kA upakRta huuN| __ mere paramamitra zrI lakSmInArAyaNajI gosvAmI kA abhinandana meM kina zabdoM meM karU ! isa grantha ko zuddha evaM zreSTha banAne kA sArA zreya hI inhIM ko hai / sAdhanA presa jodhapura ke saMcAlaka zrI hariprasAdajI pArIka bhI dhanyavAda ke pAtra haiM jinhoMne isake mudraNa meM pUrNa sahayoga diyA hai| anta meM, maiM apane pUjya gurudeva zrIjinamaNisAgarasUrijI mahArAja kA atyanta hI RNI hU~ ki jinakI kRpA aura AzIrvAda se Aja meM isa grantha kA sampAdana karane yogya bana sakA ! zrImatI santoSakumArI jaina (merI dharmapatnI) ke sahayoga aura preraNA se maiM isa kArya meM saMlagna rahA isake liye usako bhI sAdhuvAda / -ma. vinayasAgara mAnana nivAsa, joSapura. 24.5.65 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paribhASika zabda zabda zabda ___ gaNa, pRSTha- padya. kalA-mAtrA saMkhyA saMkhyA garaNa, pRSTha- padya kalA-mAtrA saMkhyA saMkhyA adhipa amRta ahi ahigaNa prAnanda indrAsana airAvata kaGkaNa kanaka kanaka kamala 15s4 34 ss 4 35 ISIS PE / / / 3 20 / 3 24 Iss 3 20 Iss. 4 34 5 84 176 - n cisa karatala cihna i gajapati 15 / 4 31 majAbharaNa gaNDa 5 / / 4 gandha garuDa-paryAya Sis guruyugala ss 3 28 gopAla Is / 4 31 / / 5 / / 3 19 cApa / / 3 20 cAmara 3 26 5 125 358 cira / 3 23 cirAlaya / 3 23 / / 3 23 cUtamAlA Is 3 23 jagaNa / / 4 39 jaGgAyugala . / / 4 32 SIS 4 35 TagaNa SaNmAtrA 2 15 ThagaNa paJcamAtrA 2 15 DagaNa caturmAtrA 2 15 DhagaNa trimAtrA NagaNa dvimAtrA tagaNa ss / 4 36 tATaGka 5 4 37 tANDava / / / 3 25 / / 4 32 tArApati 155 4 34 tAla / 3 24 johala / / 3 16 / / 32 / / 3 26 / / 3 21 5. 3 24 ss 3 21 3 30 3 28 55 / / 3 16 / 4 38 / 4 31 / 5 3 26 55 65 / / / 3 20 / 90 204 5 4 37 karatAla karNa karNaparyAya karNasamAna kali kAhala kuca-paryAya kuJjara-paryAya kuNDalaka kuntIsuta kusuma m m m keyUra tAta gaja . caturmAtrA 4 36 / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda tumburu turaGgama tUrya - paryAya tomara daNDa dahana dvijajAti dvijavara dharma dhAtR dhruva dhvaja nagaNa narendra- paryAya nAyaka nArI nirvANa nUpura pakSI pakSirAja paJcazara paTaha patra padaparyAya padAti payodhara parama pavana pavana pANi pApagaNa pitAmaha puSpa praharaNa pRSTha padya gaNa kalA - mAtrA saMkhyA saMkhyA IS caturmAtrA SI 3 IS 3 1 4 4 4 IS III SI ISI 111 3 3 3 3 4 4 31 4 31 3 25 24 26 61 64 33 SI 3 24 IS 3 23 ' / / 4 32 4 36 3 21 11 3 27 IS 3 23 4 31 26 20 32 38 26 1111 ' / 3 S 3 SIS 33 SIS 54 4 caturmAtrA ISI 161 526 4 36 24 23 37 32 33 33 16 19 16 23 40 / '| ||' 4 11111 ' / / 1 115 pAribhASika zabda 3 3 4 4 3 zabda garaNa, pRSThakalA - mAtrA saMkhyA praharaNanAmAni paJcamAtrA phaNi bANa bANa balabhadra bahu bhagaNa bhAminI paryAya bhAva bhujaGga bhujadaNDa bhujAbharaNa bhUpati magaNa manohara mAnasa mugdhAbharaNa munigaNa mRgendra megha meru yakSa yagaNa ragaNa rajju rati ratna ratha radana rasa rasa rasanA rasalagna rasika 4 SI 3 1111 * / 4 4 3 4 SII IIS ITI SIS ||' / / s / '| SSS SS S S 3 3 4 S SS S S 3 3 4 4 3 3 3 44 4 III SIS ISS 1 4 SIS 4 ISS 4 SIS 4 151 4 ' / / 4 115 3 caturmAtrA ISS IS * 4 4 3 4 3 3 3 [ 65 padya - saMkhyA 36 26 33 35 32 26 ro 25 25 35 26 26 31 36 28 26 26 63 35 34 37 35 36 36 31 32 26 36 34 23 38 26 28 28 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 ] zabda rUpa la, laghu lalahita vakra vajra valaya valaya vasucaraNa vAsa vipra virAT vihaya vINA za zaGkha zabda zara zazi zAli pRSTha garaNa, kalA- mAtrA saMkhyA 1 4 I ss S IIS IS S ' / / I S 1111 SIS SIS SIS SIIS 1 1 1 IISS 111111 3 3 3 3 3 padya 4 * 4 3 4 4 4 3 3 vRttamauktika saMkhyA 3 28 i 26 3 26 23 26 22 23 38 22 35 35 35 16 38 38 37 16 16 zabda zikhara zekhara zeSa sagaNa sAgara sAtvikabhAva sunarendra supriya sumatilambita suratalatA surapati garaNa, pRSThakalA-mAtrA saMkhyA sUrya sUrya hara hasta hastAyudha-paryAya hAra hArAvala hIra. |||| 4 / / 5 / / / 5 SI 3 111 3 ISS 4 11 3 SS 3 SS 3 SI 3 3 4 ISSI SSI 25 28 3 24 3 16 SIS 3 20 SSS 3 16 IIS 3 26 / / s 3 30 S 4 37 S 26 20 padya - saMkhyA 3 3 33 20 16 36 24 25 34 27 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA vRttamauktika RelaARH IneonshriignneshaaynmH|shriigrunyaanmaarmaanyaatcirtnekimpittstyci dikAtmakapInyavRcarAcarAtmakamidaMvAkartasAryatvaramAyamAhiyamunAticA yuutoysmityutliiyteyhitkotvaathtmnsaamaannkmhH| zakhi bhinmadavAkarakalita'dhiviSamabhatisAzAsvanyadapicarinAstivipulA tathAthArAyazrISitacaraNasavAsumatinAtadIyAbhirvagnirviracitapayagamyatA haa||shriilkssmiinaathsypivrnvaapdaavjmaadhiicNdrshekhr kavimanutavamA tikAvImasiMgalanAyoktacandazAsvamahAdadhAparaprasAdAdA govyasaninAzAbalasANAkokeviruvantimaciyAdhIvatatatsattAmAyabhavatuvA : rAma 153 mAtrApAra cazeSa rucirazAmAghevalakSapakSapaMcamyAMcandrAvasthAityAlaMkArikavaDA vipakracUr3AmaNichadavazAstraparamAcAryAsakalalopaniSaDrahasthAzavakarNadhAstrIlA smAnAthamahAtmajakavizaravaradhIcandrazekharajaviracitetrIhartAktikepiMDA 49 // lvaartikmaatraarvyaapthmaaprichedH|| ||shriirstu|| shubhmst|| , l kA raam411|| anUpa saMskRta lAyabrarI, bIkAnera se prApta prathamakhaNDa, ka. saMjJaka prati ke prAdyanta patroM kI pratikRti Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA vRttamauktika -zrImapanamaH zrIzAnAvanAH birodivAjhaMgAjalasavakalAlAlakamalA palavAr3A dADAhamA vidhayAnpAracayatA jarAyojaSTAyAM hiravaMdanenAtharabhasAidazru gorIzAnaNyAtamana / / bhanikarama nimazivAya mAtrAnAnyukAkotahalAphaNA upraNitAniathavazI kRtI vachindAMsi kathayatisphuTatA yAga sAnI thA zrImImapAna zrIyara lahari yathA zamakurutaH 2yikAkSarera apahAsare tatrakAmA gocAkA nAgakimayAbindekA kilIplama kAmaH aSamahI lago-mahI idadatyahAksAramApatAnamAktatAmahA ayamAnI rAma loyAsArAmanAkyAkiMsa kAlAnobhivAtAravayAmadhuHhilahAtAmadhurititakyAmatimada piMgalavA cazeSa yonidhitopAmApatipiMgataramA zrImallakSmInAthaMsakalAgamapAragaMvandAyA 7. nidivaMsatanavinayApapattetrIcaravAravara kokilatatpabaMdhAvichadamAyar3a vitahacasevasAIlIlatazcasahijIvanahetave'syAvAzrIratnaktikamidana kSmInAthanaptaritaMyannAtAjIyAdAcaMbhAjIcAtujIvalokasyA ityo 1wn lamarika cakecUDAmachiMdavazAstreparamAcAryasakalApaniSaduruspAramavA nAkarNadhAradhIlakSmInAthamahAtmajakavizoravarazrIcandrazoravaraviracita zrIratamAkripiGgalabAnikavIratAravAhitIya parichadaHzAsamAtamyA "raamH|| / yuvatikahitIyavaeDA graMthasaMrayAparavaMDacyA munnmst|' 901 // anUpa saMskRta lAyabrarI, bIkAnera se prApta dvitIya khaNDa, ka. saMjJaka prati ke prathama patra aura kha. saMjJaka prati ke antima patra kI pratikRti Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H rAjasthAna purAtana granthamAlA vattamauktika zrIgaNezAyanamaH' praNampanagada vizvapiNamIzvarAzrIcarazAvarakovAniketramA krikezanaHssAramamAlAcAvaSTAdizadidukaramAzrIlalAnAtha bheTenasukarIkriyatetarI zaathAnatare chAndasika parIkSAmajhautukArthanamAtrANAmudiSTamuyotivatrayodazabibhedabhinna upahalapramANadhidakAtimepapritilikhivArapasaddiSTAprathamapratyayasvapamatAko rmaahaascinnkinaadyaaditiddyaatlyugokaanlyoruprigsptbhytH||ayokeyubhii "zodhasthitAntiparayA konA urizvatayoMkamItrAdiSTavinAnAyArAtasminAlA tipadayugADAndadyArazatinAlaghArupAcArArAtabhayataHchapayadhazcatpathaHgayA anwar raekamAtrAdinisvAdhakamAtArAnajAtiprAtrAparkadIprastArohasinAkAra 1.I'shraamH||11) |smaaptshvaayrnmoklikvaarshikeddkraavaa|| ||shubhmktaa // graajaaynaaH|| ||svaaraa samaya bhAdrapadazrudibhaumizubharineagalapurasthAnati vizatAlamanimiNa bhabhUyAra! shriivilvnmH|| || AND 3 . PAyapari. namAvika che hoyaca rakta cAhAra kara anUpa saMskRta lAyabrarI, bIkAnera se prApta vRttamauktikavAttikaduSkaroddhAra TIkA ke prAdyanta patroM kI pratikRti Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA vRttamauktika bAyakAnAmumbanakariyA pazAprasamasakakahanazaktImAnAkAmidivAsIkAtramariyajanasaNApamAnavalapakSapAkA bArAmAkAmAkajinApAripacAramAdiiumsiwanimansistianHRAdhAyayatapaya galAkAAmAkapAbhAvabhUmajAkAniahanAvimaamuarianRHAMIL55zamAnalamaSHAN kamalanayApaERENikaDEHAinomwwpAsanApAkA mAmalAkarakaSaSaSamamAcisvalAMNyariza HeamunMaratkAsAnanAta pavanakaparakAkanpasamamAnamahApArAyaNAyapiENathamMwranatantrieparipArasthAkA lagarAmabhAvavipayanazamalavairisaniliARDainMURkArakaSaIE15zranyApi dAmAdekameninidhAyAsAvaralaalaAaunuwI kavijIpamAninakSamA parazAcazmAdhikAkaARATHI 5tamAyA3aaJaadhyakSa mazISika panayamalanenadhilApoza.1955 samAnaramAMkAppAbAvinAyake-nihiashastra: dani sajAyapABiJuvAkapAmAruvikaramyAyolApatA-patinAyaka palayeIsayAkaH5 natArikharamArAmArAvAIka yAka:yamana:zasaniSiusilispaMjA yajaphara kavakane133kAlIpAkisma vyavasistekalpionmabhAvapazva nApa-zanIkAprakAzanamadhINAHIAntipajAyAyapisic malaonxnAlapa-844q AcApa niyanyA kakSamApa-nibAra MAYEKATRINlA-manamapi3HEAL dhmAvazAlI niyamamAraparakalamA zikicanamAyukaanJaianRIEmalA- jatramamA savApidhAramAekAmAyaNa nA 5vazanIyasAhAyabipIkAzAevaM10vIanAtimAdimabAramAraNa LIKI yamadhanaiatannaranews Ma4ni menAnimityakAmAmAlanetrapavargakA yathAramAnApArayogamAyAmAna mAranAmA-bhAnapAriyojadaramAlAmmanalacasavamar7minakAranAnanAmapa. lnaamaamaasrmaakaaiinmaaniiystrvaassnaathmitthaaanewudhmnyaaphcmkaavllaavaatmnaa| marugrApharamAkpakakAoaainApiTakabhanarI paqiuilitat3.ekapak2064hajakara lanyAmaprakAparinirvakapimarimmsmanAvAda evaMENonAnarabakkAmasvapalakaNayakalAka garvwwNamAaNewHntiepikAmuhammaNayAmakAjamA samayAvata manapAdanAcanebalagnAsa kAlIprabhAvakAwiwwsammarakhAlipavijApanamantavAtAnA AmnArAmAmavyayamamAyanAkAnAmmApanapcumfeonApayavaSaHTRinfeemamakimAnamArayAnamAnasamakAthI mdhaanimaamaackvrdyaanbhaagnaayikaayrmdhyvinaaykmaabhiAIRATomnvissymitivddaalnaa| napAnimAyaralavAkaviramAnavaniyAjAgAjAsahimAniyAmustimonikabhavAdAra"mAyakapakAlAlA mahopAdhyAya vinayasAgara saMgraha, koTA se prApta vRttamauktikadurgamabodha TIkA ke prAdyanta patroM kI pratikRti Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavizekhara-bhaTTazrIcandrazekharanaNItaM vRttamauktikam prathamaH khaNDaH prathamaM gAthAprakaraNam [ maGgalAcaraNam ] yuSmAn pAtu cirantanaM kimapi tatsatyaM cidekAtmaka, protaM yatra carAcarAtmakamidaM vAkcetasoryatparam / yasmAd vizvamudeti bhAti ca yato yasminpunarlIyate, yadvittaM zrutizAntadAntamanasAmAnandakandaM mahaH / / 1 / / amuSmin me darvI karakalitadurbodhaviSame, matiH chandaHzAstre yadapi caritaM nAsti vipulA / tathApyArAdhyazrIpitRcaraNasevA' sumatinA, tadIyAbhirvAgbhiviracitapathe gamyata iha / / 2 / / zrIlakSmInAthabhaTTasya piturnatvA padAmbujam / zrIcandrazekharakavistanute vRttamauktikam // 3 // zrImatpiGgalanAgoktacchandaHzAstramahodadhiH / pitRprasAdAdabhavan mama goSpadasannibhaH / / 4 / / alasAH prAkRte kecid bhavanti sudhiyaH kvacit / tatsantoSAya bhavatu vAttikaM vRttamauktikam / / 5 / / yo nAnAvidhamAtrAprastArAt sAgaraM prApya / garuDamavaJcayadatulaH sa hi nAgaH piGgalo jayati / / 6 / / gurulaghusthitiH dIrghaH saMyuktaparaH pAdAnto vA visargabinduyutaH / sa gururvakro dvikalo laghuranyaH zuddha ekakalaH / / 7 / / 1. ga. sevAM / 2. ga. sannidhau / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] yathA - vRttamauktika prathamakhaNDa - gaurIvaraM bhasmavibhUSitAGga, induprabhAbhAsitabhAladezam / gaGgAtaraGgAvalibhAsamAna mUrddhAnamAnanditamAnamAmi rephahakA ravyaJjanasaMyogAt pUrvasaMsthitasya bhavet / vaikalpikaM laghutvaM varNasyodAharanti vidvAMsaH // 6 // yathA - 11 5 1! yathA - jayati pradIpitakAmo mama mAnasa hadanimajjanAnnityam / yasya galagaraladambhAn mAlinyamantarasthitaM ' lagnam // 10 // vikalpasthiti: yadyapi dIrghaM varNaM jihvA laghu paThati bhavati so'pi laghuH / varNAMstvaritaM paThitAn dvitrAnekaM vijAnIta // / 11 // are re* ! kathaya vArtAM dUti tasyAticitrAM mama savidhamupaiSyatyeSa kRSNaH kadA nu / iti ca kathayantyAM rAdhikAyAM tadAnI mati - DagamagadehaH kezavopyA''virAsIt / / 12 / / kAvyalakSaNe'niSTaphala vedanam kanakatulA yadvannahi sahate paramANuvaiSamyam / zravaNatulA nahi tadracchandobhaGgena vaiSamyam // 13 // lakSaNavikalaM kAvyaM paNDitasaMsatsu yo budhaH paThati / hastAgra lagnakhaGgaH kRttaM zIrSaM na jAnAti // 14 // [ pa0 mAtrANAM gaNavyavasthAprastArazca rasabANavedadahanaiH pakSAbhyAM caiva sammitA mAtrAH / yeSAM te prastArASTa-Tha- Da Dha Netyeva saMjJakAH proktAH / / 15 / / Ta- trayodazabhedAH syuraSTau bhedoSThakArajAH / Dasya bhedAH paJca Dhasya trayo dvAvantimasya tu // 16 // guro AdyasyAdho' laghukamavadhehi prathamata - stataH zeSAn varNAnuparitanatulyAn ghaTayata' / pa0 8-16 1. ka. kha. mentarasthilaM / antaHsthitamiti pAThaH samIcInaH (saM0 ) / 2. ga. vijAnIyAt / 3. ga. tryaM Nasya dvayaM smRtam / 4. ga. pUrvasyAdho / 5. kha. rA. viracaya / * atra 're re' iti laghupaThanIye staH / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 17-30 ] 1 gAthA - prakaraNa sthale zUnye tadvad ghaTaya' gurumeveti niyamo, 2 laghu sarvo varNo bhavati padamadhye ca zizukAH // 17 // mAtrAprastAre khalu yAvadbhiH syAt kalApUrtiH / tAvanto gurulaghavo deyA ityaniyamaH proktaH / / 18 / / mAtrAgaNAnAM nAmAni hara-zazi-sUryAH zakraH zeSopyahi - kamala - dhAtR - kali-candrAH / dhruva-dharma-zAlisaMjJAH SaNmAtrANAM trayodazaiva bhidAH 3 // 16 // indrAsanamatha sUryazcApo hIrazca zekharaH higaNa- pApagaNAviti paJcakalasyaiva saMjJAH guruyugmaH kila karNo gurvantaH karatalo bhavati / gurumadhyamaH payodhara iti vijJeyastRtIyo'pi // 21 // AdigurucaraNa vipro laghubhizcaturbhireva syAt / iti hi catuSkalabhedAH paJcaiva bhavanti piGgalenoktAH // 22 // dhvaja-cihna-cira-cirAlaya tomara - patrANi cUtamAle ca / rasa-vAsa-pavana-valayA bhedAstrikalasya laghukamAlambya / / 23 / / karatAla-paTaha-tAlAH surapatirAnandatUryaparyAyAH / kusumam / syuH / / 20 / / nirvANa - sAgarAvapi gurvAditrikalanAmAni // 24 // sAtvikabhAvAstANDavanArINAM bhAminInAM ca / nAmAni yAni loke trilaghugaNasyaiva tAni jAnIta / / 25 / / nUpura- rasanA cAmara-phaNi-mugdhAbharaNa - kanaka- kuNDalakam / vakro mAnasa-valayau hArAvaliriti gurozca nAmAni // 26 // supriya-paramau kathito dvilaghoriti nAma saMkSepAt / atha kathayAmi catuSkalanAmAnyanyAni piGgaloktAni * // 27 // suratalatA guruyugalaM karNasamAnena rasika - rasalagnau / lambita - sumati - manohara-lahalahitAnAM ca nAmnApi // 28 // kara-pANi-kamala-hastAH praharaNa-bhujadaNDa- bAhu - ratnAni / vajraM gajabhujayorapyAbharaNaM syAccatuSkale saMjJAH // 26 // karNaparyAyinaH zabdAH guruyugmasya vAcakAH / hastAyudhasya paryAyAH gurvantasyaiva bodhakAH // 30 // 1. ga. pUrva racaya | 2. kha. niyataM / 3. ga. bhevaH / 5. ga. bacco / * Ti. draSTavyaM - prAkRtapaiMgalam / ( pari0 1, gAthA 23 - 32 ) / [ 3 4. kha. ga. nAmAni / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika -prathamakhaNDa [1031.43 bhUpati-nAyaka-gajapati-narendra-kucavAcakAH zabdAH / gopAla-rajju-pavanA madhyagurorbodhakA' jJeyAH // 31 // ' dahana-pitAmaha-tAtAH padaparyAyazca gaNDa'-balabhadrau / jaGghAyugalaM ratirityAdigurau syuzcatuSkale saMjJAH / / 32 // dvija-jAti-zikhara-viprAH paramopAyena paJcazara-bANau / dvijavara ityapi kathitA' laghukacatuSkale gaNe saMjJAH // 33 // sunarendrAdhipa-kuJjaraparyAyA radana-meghayozcApi / airAvata-tArApatirityAdi laghozca paJcamAtrasya // 34 / / vINA-virATa-mRgendrAmRta-vihagA garuDaparyAyAH / johala -yakSa-bhujaGgA madhyalaghoH paJcamAtrasya / / 35 / / vividhapraharaNanAmA paJcakalaH piGgalenoktaH / gaja-ratha-turaGgama-padAtisaMjJakaH syAccaturmAtraH / / 36 / / tATaGka-hAra-nUpura-keyUrakamiti bhavanti gurubhedAH / zara-merudaNDa-kanakaM laghubhedA iti vijAnIta / / 37 / / zabda-rUpa-rasa-gandha-kAhalaiH puSpa-zaGkha-bANanAmabhiH / satprabandha iha vRttamauktike jJAyatAM laghukanAma paNDitAH // 38 / / varNavRttAnAM gaNasaMjJA mastrigururAdilaghuko yagaNo ragaNazca laghumadhyaH / antaguruH sastagaNo'pyantarla ghumadhyaguruko jaH / / 39 / / AdigururbhagaNo'pi ca nagaNastrilaghurmataH sadbhiH / iti piGgalaprakAzitaH gaNasaMjJA varNavRttAnAm // 40 / / . ___ gaNadevatA pRthvI-jala-zikhi-pavanA gaganaM dyumaNIMdu-pannagAn kramataH / ityaSTau gaNadevAn piGgalakathitAn vijAnIta / / 41 / / gaNAnAM maitrI magaNastrilaghU mitre bhRtyau bhayagaNau smRtau / udAsInau jatagaNAvarI rasag2aNau matau // 42 // gaNadevAnAM phalAphalama magaNo RddhikArya yagaNaH sukhasampado dhatte / ragaNo dadAti ramaNaM 'sagaNodezAd vivaasyti|| 43 / / 1 ga. bodhikA / 2 ga. gaNDu / 3 ga. paramopAsanena / 4. ga. nAsti pAThaH / 5. ga. yohala / 6. kha. ga. pRthivIjalazikhikAlAH gaganaM saryazca candramA naagH| 7. ga. triguru / 8...' ga. jagaNo rajamAvadhAtyeva / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 44 - 55 ] 1. pAthA-prakaraNa / 5 *tagaNaH zUnyaM' tanute jagaNo rujamAdadhAtyeva / bhagaNo maGgaladAyI nagaNaH sakalaM phalaM dizati / / 44 / / iti piGgalena kathito gaNadevAnAM phalAphalavicAraH / granthasyAdau kavinA boddhavyaH sarvathA yatnAt // 45 // mitradvayena RddhiH sthirakArya bhRtyayorbhavati / mitrodAstAbhyAmapi kAryAbhAvazca bandho'pi // 46 / / mitrAribhyAM bAndhavapIDA kAryaM ca mitrabhRtyAbhyAm / bhRtyAbhyAmugro 'sukha-mudAstabhRtyau dhanaM harataH // 47 / / bhRtyodAsInAbhyAM bhRtyAribhyAM ca hAkranda: / alpaM kAryamudAstAna mitrAt saMjAyatepyudAstAbhyAm / / 48 // samyagasamyaGa na bhavatyudAstaza ca vairiNaM' kurutaH / zatromitrAnna phalaM strInAzaH zatrubhRtyayorbhavati / / 46 // zatrUdAsInAbhyAM dhananAzaH sarvathA bhavati / zatrubhyAM nAyakamRtiriti phalamaphalaM gaNadvaye kathitam // 50 // mAtroddiSTam dadyAt pUrvayugAGkAn laghorupari gasya tUbhayataH / antyAGke guruzIrSasthitAn vilumpedathAGkAzca / / 51 // urvaritaizca tathAkairmAtroddiSTaM vijAnIyAt / ___ mAtrAnaSTam atha mAtrANAM naSTaM yadadRSTaM pRcchayate rUpam // 52 // yatkalakaprastAro laghavaH kAryAzca tAvantaH / / datvA pUrvayugAGkAn pRSThAkaM lopayedantye // 53 // urvaritovaritAnAmaGkAnAM yatra labhyate bhAgaH / / paramAtrAM ca gRhItvA sa eva gurutAmupAgacchet / / 54 // varNoddiSTam dviguNAnaGkAna datvA varNopari laghuziraHsthitAnaGkAn / ekena pUrayitvA varNoddiSTaM vijAnIta / / 55 / / ** ga.pratI-tyAjayati so'pi dezaM, tagaNaH zUnyaphalaM ca vidadhAti / maMgala bhagarapo dAyI, nagaNAt sarva samIcInam / 1. kha. zUnyaM phalena vidadhati / 2. kha. ga. mge| 3. ka. sakha / 4. ga. bhtyaadiyaa| 5. ga. mahAkrandaH / 6. ga. vairinnaaN| 7. ga. uccaritaizca / 8. ga. viddhiyNtr| 6. ga. prshnaadduu| 10. ga. nAsti pAThaH / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 vRttamauktika -prathamakhaNDa [ 50 56 - 68 varNanaSTam naSTa pRSThe bhAgaH karttavyaH pRSThasaMkhyAyAH / samabhAge laM' kuryAt viSame datvaikamAnayed gurukam / / 56 / / varNameruH koSThAnekAdhikAn varNaiH kuryAdAdyantayoH punaH / ekAGkaparisthAGkadvayairanyAt (n? )prapUrayet // 57 / / varNamerurayaM sarvagurvAdigaNavedakam / / prastArasaMkhyAjJAnaJca phalaM tasyocyate budhaiH / / 58 / / varNapatAkA datvA pUrvayugAGkAn pUrvAGkaoNjayedaparAn / aGkaH pUrva yo vai bhRtastataH paMktisaJcAraH / / 56 / / aGkAH pUrva bhRtA yena tamakaM bharaNe tyajet / aGkazca pUrvaM yaH siddha stamakaM naiva sAdhayet / / 60 // prastArasaMkhyayA caivamaGkavistArakalpanA / patAkA sarvagurvAdivedikeyaM viziSya tu // 61 // mAtrAmeruH ekAdhikakoSThAnAM dve dve paMktI same kArye / tAsAmantimakoSTheSvekAta pUrvabhAge tu / / 62 / / ekAGkamayukpaMkteH samapaGktaH pUrvayugmAGkam / dadyAdAdimakoSThe yAvat paGktiH prapUrtiH syAt / / 63 / / prAdyAGkena tadIyaiH zIrSAGkamibhAgasthaiH / / uparisthitena koSThaM viSamAyAM pUrayet paMktau // 64 // samapaMkto koSThAnAM pUraNamAdyAGkamapahAya / uparisthAGkastaduparisaMsthairvAmasthitairaGkaH // 65 // mAtrAmerurayaM proktaH pUrvoktaphalabhAgiti / mAtrApatAkA atha mAtrApatAkA'pi kathyate kavituSTaye / / 66 / / datvoddiSTavadaGkAn vAmAvartena lopyedntye| avaziSTo vai yo'Gkastato bhavet' paMktisaJcAraH // 67 // ekaikAGkasya lope tu jJAnamekagurorbhavet / dvitryAdInAM vilope tu paMktidvitryAdibodhinI // 68 // 1. ga. laghu / 2. kha. varNAn / 3. kha. ga. vedanam / 4. ga. bharaNaM / 5. ga. antyaH / 6. ga. nAsti paatthH| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10.66-76] 1. gAthA -prakaraNa vRttadvayasthagurulaghujJAnam pRSThe varNacchandasi kRtvA varNAMstathA mAtrAH / varNAGkana kalAyA lope guravo'vaziSyante ' // 66 // varNamakaMTI markaTI likhyate varNaprastArasyAtidurgamA / koSThamakSarasaMkhyAtaM' paMktI' racaya SaT tathA / / 70 // prathamAyAmAdyAdIn dadyAdAMzca sarvakoSTheSu / aparAyAM tu dviguNAn akSarasaMjJeSu teSveva // 71 / / AdipaMktisthitairaGkavibhAvyAparapaMktigAn / aGkAzcaturthapaMktisthakoSThakAnapi pUrayet // 72 // * pUrayet SaSTha-paJcamyAva (ma)dvaisturyAGkasambhavaiH / ekIkRtya caturthastha-paJcamasthAGkakAn sudhIH / / 73 / / kuryAt paMktitRtIyasthakoSThakAnapi pUritAn / varNAnAM markaTI seyaM piGgalena prakAzitA / / 74 / / vRttaM bhedo mAtrA varNA guravastathA ca laghavo'pi / prastArasya SaDete jJAyante paMktitaH kramataH / / 75 // mAtrAmarkaTI koSThAn mAtrAsammitAn paMktiSaTka', kuryAn mAtrAmarkaTIsiddhihetoH / teSu dvayAdonAdipaMkti (ktA)vathAGkA styaktvA''dyAta sarvakoSTheSu dadyAt / / 76 / / dadyAdaGkAn pUrvayugmAGkatulyAM styaktvA''dyAta pakSapaMktAvathA'pi / pUrvasthAGkarbhAvayitvA tatastAn, kuryAt pUrNAnnetrapaMktisthakoSThAn // 77 / / prathame dvitIyamaGgaM dvitIyakoSThe ca paJcamAGkamapi / hatvA bANadviguNaM tad dviguNaM netraturyayordadyAt / / 78 / / ekIkRtya tathAGkAn paJcamapaMktisthitAn pUrvAn / / datvA tathaikamakaM kuryAttamaiva paJcamaM pUrNam // 79 // 1. ga. viziSyate / 2. ga. saMjJAtaM / 3. ga. paMkti / 4. ga. pUrayatyaSTapaJcabhyA vedhaH 5. ga. prastArazca / 6. ga. SaTke / 7. ga. paJcA / 8. ga. pUrNAm / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ] vRttamauktika - prathamakhaNDa tyaktvA paJcamamaGkaM pUrvoktAneva bhAvamApAdya / datvA tathaivamaGkaM SaSThaM' koSThaM prapUrayed vidvAn // 80 // kRtvaikyaM cAGkAnAM paJcamapaMktisthitAnAM ca / 3 tyaktvA paJcadazAGkaM hitvaikaM pUrayen muneH koSTham / / 81 / / evaM niravadhimAtrAprastAreSvaGkabAhulyAt / 4 * prakRtAnupayogavazAnna kRto'Gka vistAraH // 82 // evaM paJcamapaMkti kRtvA pUrNAM ca prathamamekAGkam / datvA paJcamapaMktisthitairathAGkaH prapUrayet SaSThIm // 83 // ekIkRtya tathAGkAn paJcama-SaSThasthitAn vidvAn / kuryAccaturthapaMkti pUrNAM nAgAjJayA tUrNam // 84 // vRttaM prabhedo mAtrAzca varNA laghugurU tathA / ete SaTpaMktitaH pUrNaprastArasya vibhAnti vai // 85 // naSTAdiphala naSToddiSTaM yadvan merudvitayaM tathA patAkA ca / " markaTikA'pi tadvat kautuka heturnibadhyate tajjJaH // 86 // prastArasaMkhyA SaDviMzatiH saptazatAni caiva, * tathA sahasrANyapi saptapaMktiH / lakSANi dRgvedasusammitAni, [ 5080-10 koTyastathA rAmanizAkaraiH syuH / / 87 / / 134217726 samasta prastAra piNDasaMkhyA / ekAkSarAdiSaDadhikaviMzativarNAntavarNavRttAnAm / uktAH samastasaMkhyA lakSyante jAtayazcAryAH / / 88 / / gAthAbhedAH munibANakalA gAthA vigAthApi tathA bhavet / vedabANakalA gAhU" SaSTyo (yu) dgAthA bhavet punaH // 89 // gAhinI syAd dviSaSTyA tu mAtrANAM siMhinI tathA / catuHSaSTyA kalAnAM tu skandhakaM kathyate budhaiH // 60 // 1. ga. nAsti pATha: / 2. ga. ve pUrayed / 3. ga. nAsti pAThaH / 4. pa. prakRtopayogavazate / 5. ga. ekaikam / 6. kha. ga. lakSANi paJcAzadaSvASTasaMkhyA, hInAni koTayo navapaMktisaMkhyA: / 7. ga. na lakSA jAtayazcAryAH / kha cArthAH / 8. ga. dUNA / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa061 - 102] 1 gAthA-prakaraNa 1 gAvA prathame dvAdazamAtrA mAtrA hayaSTAdaza dvitIye tu'| dahane dvAdazamAtrAsturye dazapaJca samproktAH / / 61 / / iti gAthAyA lakSaNamAryAsAmAnyalakSaNaM cA'tha / SaSThe jo vA vipro viSame na hi jo gaNAzca gurvantAH / / 62 / / sapta harayaH sahArAH SaSThe rajjudvijo'pi vA bhavati / caramadale laghu SaSThaM viSame pavanastu naiva syAt // 63 // yathA gokulahArI mAnasahArI vRndaavnaantsnycaarii| yamunAkujavihArI girivaradhArI hariH pAyAt // 14 // ekasmAtta kulInA dvAbhyAmapyabhisArikA bhavati / / nAyakahInA raNDA vezyA bahunAyakA bhavati // 15 // gAthAyAH paJcaviMzatibhedAH sarvasyA gAthAyAH munibANasamAkhyayA kalA jJayAH / prathame dale kharAmairapare'pi dale'zvapakSAbhyAm // 66 / / nakhamuniparimitahArA vahnimitA yatra laghavaH syuH / sA gAthAnAM gAthA prathamA khAgnyakSarA lakSmIH / / 67 // ' ekaikaguruviyogAllaghudvayasyApi saMyogAt / asyA bhavanti bhedAH zarapakSAbhyAM mitA eva // 18 // munipakSAbhyAM hArAH laghavo dahanaizca saH prathamaH / vidhubANairlaghavaH syuguravo dahanaizca so'ntyaH syAt / / 66 / / triMzadvarNAM lakSmI vadate sarvapaNDitAH kavayaH / nazyatyekaiko yadvarNaH kathayAmi tAni nAmAni // 10 // lakSmIRddhibuddhirlajjA vidyA kSamA ca vai dehI / gaurI dhAtrI cUrNA chAyA kAntirmahAmAyA // 101 / / kItiH siddhirmAnI rAmA vizvA ca vAsitA ca mtaa| zobhA hariNI cakrI kurarI' haMsI ca sArasI ca matA // 102 / / 1. pa. 'pi / 2. ga. prathamadale ca kharAmaH svarapakSAbhyAM mitA eva / kha. svarapakSAbhyAm / 3-4. na. padyadvayaM 97-68 naasti| 5. va. ga. padyameka 100 naasti| 6. ga. vRddhiH / 7. kha. ga. dehI c| 8. ga. puurnnaa| 6. ga. maaninii| 10 ga. turgii| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] vattamauktika-prathamakhaNDa [ 50 103 - 104 7 laghu 22 guru 21 guru iti bhedAbhidhAH pitrA racitAyAmatisphuTam / udAharaNamaJjaryAM bodhyaitAsAmudAhRti:* // 103 / iti gAthA 2. vigAthA yasyA dvitIyacaraNe mAtrAH zarabhUmibhiH proktAH / saiva vigAthA turye caraNe vasubhUmisaMkhyakAzca kalAH / / 104 / / *TippaNI-bhaTTalakSmInAthaviracitAyAM piGgalapradIpAkhyAyAM prAkRtapiGgalavRttau gAthAcchandasaH saptavizatibhedA:1 lakSmIH 27 guru 3 laghu 30 akSara 2 Rddhi: 26 guru 5 laghu 31 akSara 3 buddhiH 25 guru 32 akSara 4 lajjA 24 guru 6 laghu 33 akSara 5 vidyA 23 guru 11 laghu 34 akSara 6 kSamA 13 laghu 35 akSara 7 dehI 15 laghu 36 akSara 8 gaurI 20 guru 17 laghu 37 akSara 6 dhAtrI 16 guru 16 laghu 38 akSara 10 cUrNA 18 guru 21 laghu 36 akSara 11 chAyA 17 guru 23 laghu 40 akSara 12 kAnti 16 guru 25 laghu 41 akSara 13 mahAmAyA 15 guru 27 laghu 42 akSara 14 kItiH 14 guru 26 laghu 43 akSara 15 siddhiH 13 guru 31 laghu 44 akSara 16 mAninI 12 guru 33 laghu 45 akSara 17 rAmA 35 laghu 46 akSara 18 gAhinI 37 laghu 47 akSara 19 vizvA 36 laghu 48 akSara 20 vAsitA 41 laghu 46 akSara 21 zobhA 43 laghu 50 akSara 22 hariNI 45 laghu 51 akSara 23 cakrI 47 laghu 52 akSara 24 sArasI 46 laghu 53 akSara 25 kurarI 51 laghu 54 akSara 26 siMhI 53 laghu 55 akSara 27 haMsI 55 laghu 56 akSara granthe'smin sihI-gAhinIti dvau bhedI naiva sviikRtii| yeoss yeongyeossyeongyeongyeongyeongyeongyeong yeong 1 guru Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 105 - 111 ] 1. gAthA-prakaraNa yathA taraNitanUjAtIre cIre'pahRte'pi vIreNa / himanIre ramaNInAmakuTiladhAreva manasi saMjajJa // 105 // iti vigAthA 3. gAhU' pUrvArddha ca parArddha saptAdhikaviMzatirmAtrAH / arddhadvaye'pi yasyAH SaSTho laH saiva gAhU syAt / / 106 // yathA aticaTulacandrikAJcitacaJcalanavakuntalaM kimapi / rAdhAvitanuja bAdhAsAdhAraNamauSadhaM jayati / / 107 / / yathAvA kalazIgatadadhicoraM radajitahIraM sphuraccIram / / rAdhAvadanacakoraM nandakizoraM namasyAmaH // 108 // iti gAhU / 4. udgAthA yasyA dvitIyacaraNe caturthacaraNe bhavanti vai mAtrAH / vasuvidhusaMkhyAyuktAH sodgAthA piGgalena samproktA // 106 / / yathA upvnmdhyaadbhinvviloknaasktraadhikaakRssnnau| bhanyonyagamanavelAmapekSamANau na jagmatuH kvApi // 110 // isyudgAthA 5. gAhinI yasyA dvitIyacaraNe vasuvidhumAtrA bhavanti turye tu / pAde viMzatimAtrAH sA gAhinikA tu siMhinI viparItA // 111 / / 1. ga. gaahaa| 2. ga. cittA / 3. sa. pravekSyamANI, ga. prapekSyamANo / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12) vRttamauktika-prathamakhaNDa [10 112. 120 yathA sa jayati muralIvAdanakelikalAbhivimohayan gopIH / vRndAvanAntabhUmau rAsarasAkSiptavibudha'vidhirudra mukha: / / 112 // iti gaahinii| 6. sihinI yasyA dvitIyacaraNe viMzatimAtrA manoharAkAraguNAH / sA siMhinI pradiSTA nAgAdhipapiGgalena samproktA // 113 // yathA vande'ravindanayanaM vRndArakavRndavanditapadAmbhojam / nandAnandanidhAnaM navajaladhararuciramandirAramaNam / / 114 // iti sihinI 7. atha skandhakam yasya dvitIyacaraNe caturthacaraNe ca viMzatirmAtrAH syuH / sa skandhaka' iti kathito yasminnaSTau gaNAzcaturmAtrAbhiH / / 115 // yathA rAdhAmukhAbjataraNiH taraNiH saMsArasAgarottaraNavidhau / sa jayati nijabhaktAnAM kAmitadAtA durantazaktisahAyaH / / 116 / / ___ skandhakasyA'STAviMzatibhedAH nando bhadraH zivaH zeSaH sAraGga-brahma-vAraNAH / varuNo madano nIlaH tAlAGkaH zekharaH zaraH / / 117 // gaganaM zarabho vimatiH kSIraM nagaraM naraH snigdhaH / snehalu-madakala-bhUpAH5 zuddhaH kumbhaH sariH kalazaH / / 118 // zazIti saMjJakA bhedAH skandhakasya prakortitAH / vasupakSamitAste syuH guruhrAsAllavRddhi taH / / 116 / / triMzadguravo yasmin vedA laghavazca sa prathamaH / vasuzaralaghavo yasmin gurutrayaM caiva so'ntyaH syAt / / 120 / / 1. ga. vibudha iti pATho nAsti / 2. ga. skandhaM / 3. ga. mndo.| 4. ma cAriNaH / 5. ma. snehalukamalabhUpAlAH / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 121 ] vasupakSaparimitAnAmudAhRtiH svaprabandhe tu / eteSAmatirucirA pitRcaraNaiH sphuTatayA proktAH // 121 // * iti skandhakam / iti zrIvRttamaktike vArtike' prathamaM gAthAprakaraNaM samAptam / 1 nandaH 2 bhadraH 3 zeSaH 4 sAraGgaH 5 zivaH 1. ga. nAsti pAThaH / * TippaNI - bhaTTalakSmInAthaviracitAyAM SiGgalapradIpAkhyAyAM prAkRtapiGgalavRttau guruhAsa - laghuvRddhayanupAtena skandhakasyASTAviMzatibhedAH pradarzitAstadyathA 30 guru 4 laghu 26 guru 6 laghu 28 guru 8 laghu 27 guru 10 laghu 26 guru 12 laghu 14 laghu 16 laghu 18 laghu 6 brahmA 7 vAraNaH 8 varuNaH 9 nIla: 10 madanaH 11 tAlAGkaH 12 zekhara: 13 zara: 14 gaganam 15 zarabhaH 16 vimati: 17 kSIram 18 nagaram 16 naraH 20 snigdhaH 21 snehaH 22 madakala: 1. mAthA - prakaraNa 23 bhUpAlaH 24 zuddhaH 25 sarit 16 kumbha: 27 kalazaH 28 azI 25 guru 24 guru 23 guru 22 guru 21 guru 20 guru 16 guru 18 guru 17 guru 16 guru 15 guru 14 guru 13 guru 12 guru 11 guru 10 guru 6 guru 8guru 7 guru 6 guru 5 guru 4 guru 3 guru 20 laghu 22 laghu 24 laghu [ 13 26 laghu 28 laghu 30 laghu 32 laghu 34 laghu 36 laghu 38 laghu 40 laghu 42 laghu 44 laghu 46 laghu 48 laghu 50 laghu 52 laghu 54 laghu 56 laghu 58 laghu 34 akSara 35 akSara 36 akSara 37 akSara 38 akSara 36 akSara 40 prakSara 41 akSara 42 akSara 43 akSara 44 akSara 45 akSara 46 akSara 47 akSara 48 akSara 46 akSara 50 akSara 51 akSara 52 akSara 53 akSara 54 akSara 55 akSara 56 akSara 57 akSara 58 akSara 16 akSara 60. akSara 61 akSara Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM SaTpada-prakaraNam 1. dohA tridazakalA viSame racaya sama ekAdaza dhehi / dohAlakSaNametaditi kavibhiH kathitamavehi / / 1 // TagaNa-DagaNa-DhagaNAH kramata iti viSame ca patanti / samapAdAnte caikakalamiti dohAM kathayanti / / 2 // yathA gaurIviracitatanuzakala mstkraajitgngg| jaya vRSabhadhvaja puramathana mahAdeva niHsaGgaH / / 3 / / dohAyAH trayoviMzatibhedAH yasyAH prathamatRtIye pAde jagaNA bhavanti sA kartu: / zvapacagRhItastrIvad' dohAdoSaM prakAzayati // 4 // bhramara-bhrAmara-zarabhAH zyeno maNDUka -markaTau karabhaH / madakala-payodhara-calAH naro marAlastathA trikalaH // 5 // vAnara-kacchau matsyaH zArdU lopyahivaro vyAghraH / undura-zunaka-biDAlAH sarpazcaite prabhedAH syuH // 6 // rasapakSavarNayukto dvAviMzatiguruka-vedalaghusahitaH / / kathitaH prathamo bhedaH guruzUnyaH sarvalaghuko'ntyaH / / 7 // ekaikasya gurorlopAllaghudvayavivRddhitaH / dohAbhedassamuddiSTAstrayoviMzatisaMkhyakAH // 8 / / sphuTataramete bhedAH samudAhRtya pradarzitAH pitrA / svanibandhe* kavivaryaistata eva vilokanIyAste / / / / iti dohaa| 1. ga. kdduH| 2. ga. tAvad / 3. ga. saddha k| 4. ga. rsaal| 5. ga. padayaM 6-7. nAsti / *TippaNI-bhaTTalakSmInAthapraNIte piGgalapradIpe guruhrAsa-laghuvRddhayanupAtena dohA-dvipathAcchandasaH trayoviMzabhedAnAM vargIkaraNam1 bhramaraH 22 guru 26 akSara 2 bhrAmaraH 21 guru 6 laghu 27 akSara 3 zarabhaH 20 guru 8 laghu 28 akSara Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 10.11 2. SaTpada -prakaraNam . 2. rasikA dvijavarayugalamupanaya, dahanalaghukamiha racaya / iti vidhizarabhavavadana caraNamiha kuru suvadana / iti hi rasikamanukalaya, bhujagavara kathitamabhaya // 10 // yathA - jaya jaya hara vRSagamana, taraNidahana vidhunayana / nayanadahana jitamadana, nijazarakRtapurakadana / mama hRdayagatamapanaya mavinayamadhikamapanaya // 11 // 16 guru 18 guru 17 guru 16 guru 15 guru 14 guru 13 guru 10 guru 11 guru 4 zyenaH 5 maNDUkaH 6 markaTa: 7 karabhaH 8 naraH 6 marAlaH 10 madakalaH 11 payodharaH 12 calaH 13 vAnaraH 14 trikala: 15 kacchapaH 16 matsya: 17 zArdUla: 18 ahivaraH 19 vyAghraH 20 biDAlaH 21 zunakaH 22 unduraH 23 sarpaH 10 laghu 12 laghu 14 laghu 16 laghu 18 laghu 20 laghu 22 laghu 24 laghu 26 laghu 28 laghu 30 laghu 32 laghu 34 laghu 36 laghu 38 laghu 40 laghu 42 laghu 44 laghu 46 laghu 48 laghu 26 akSara 30 akSara 1 akSara 32 akSara 33 akSara 34 akSara 35 akSara 36 akSara 37 akSara 38 akSara 36 akSara 40 akSara 41 akSara 42 akSara 43 akSara 44 akSara 45 akSara 46 akSara 47 akSara 48 akSara " Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamovidhaka -prathamamaNDa [ 50 12 - 17 rasikAyA praSTo bhedAH yasyAzcatuSkaladvayamAdau syAt punarapi pikalaH / evaM SaTpadayuktA yA saukkacchA' bhujaGgamaproktA / / 12 / / atra laghuyugaviyogAdekakagurozca saMyogAt / aSTau bhavanti bhedAH zeSAH syudaNDakanyAyAt // 13 // rasikA haMsI rekhA tAlAGkA kampinI ca gmbhiiraa| kAlI kalarudrANI ityaSTau bhedanAmAni // 14 // udAharaNamaJjaryAmudAhRtiratisphuTAH / * eteSAmapi bhedAnAM draSTavyA kavipaNDitaH // 15 / / iti rasikA 3. rolA yA caraNe kalAnAM caturadhikaviMzergaditA, sA kila rolA bhavati nAgakavipiGgalakathitA / ekAdazakalaviratirakhilajanacintAharaNA, sulalitapadakulakalitavimalakavikaNThAbharaNA // 16 // yathA arigaNamabhitApayati vibudhalokAnupagacchati, ___ dhrnnivivrgtbhujgnikrmbhitaapenrcchti| sakaladigIzapuramabhinijatApairabhiyojayati, bhUpa kathaM pratApastava kotti na zoSayati // 17 // 1. ga. yAso kRcchA / kha. yA sA kacchI / 2. ga. kecid paNDitaH / 3. ga. prastAvastava / *TippaNI-bhaTTalakSmInAthapraNIte piGgalapradIpe guruvRddhi-laghuhrAsAnukrameNa rasikAyA aSTau bhedA: * guru 66 mAtrA 1 guru 1 rasikA 2 haMsI 3 rekhA 4 tAlakinI 5 kampinI 6 gambhIrA 7 kAlI 8 kalarudrANI 66 laghu 64 laghu 62 laghu 60 laghu 58 laghu 56 laghu 54 laghu 52 laghu 5 guru 7 guru Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 18 - 22 ] 2. SaTpada - prakaraNam rolAyAH trayodazabhedAH kundaH karatala-meghau tAlAGko rudra-kokilo kamalam / induH zambhuzcamaro gaNeza-zeSau sahasrAkSaH / 18 / / trayodazaguruyaMtra saptatirlaghavastathA / sa Adyabhedo 'vijJeyasso'ntya ekaguruya'taH / / 16 // ekaikasya gurornAzA' laghudvayanivezataH / bhedAstrayodaza jJeyA rolAyAH kavizekharaH / / 20 / / trayodazaiva bhedaanaamudaahRtirudiiritaa|' udAharaNamaJjA ' draSTavyA tata eva hi // 21 // iti rolaa| 4. gandhAnakam racaya prathamaM padaM munividhuvarNaracitaM, tathA dvitIyamapi vsuvidhuvrnnairymkcitm| ' tathAnyadalamapi yatigaNaniyamarahitaM, gandhAnakavRttamavadhehi kavipiGgalagaditam // 22 / / 1. ga. praadibhedo| 2. ga. hAsAt / 3. ga. vivRddhitH| 4. ga. rolAyAM / 5: ga. yutam / * TippaNI-bhaTTalakSmInAthapraNIte piGgalapradIpe rolAyAH trayodazabhedAnAM guruhAsa laghuvRddhayanusAreNa pradarzanam:1 kundaH 13 guru 70 laghu 66 mAtrA 2 karatalaH 12 guru 72 laghu 3 meghaH 11 guru 74 laghu 4 tAlAGka 10 guru 76 laghu 5 kAlarudraH 6 guru 78 laghu 6 kokilaH 80 laghu 7 kamalam 82 laghu 6 guru 84 laghu 9 zambhuH 86 laghu 10 cAmaraH 4 guru 88 laghu 11 gaNezvaraH 3 guru 12 sahasrAkSa: 62 laghu 13 zeSaH 64 laghu 8 guru 7 guru ", urd" morn lagha 2 guru Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] yathA yathA thA vRttamauktika - prathamakhaNDa yathA lakSmaNa dizi dizi vilasati ghanamanu zampA, iyamapi caJcalataraGga calajalaruhapampA / dayitodantaH samprati' kathamapi na hyavagataM, soDhuM zakyo virahaH kathamiha hi mayakAnugataH / / 23 // garjati jaladharaH parinRtyati zikhinivahaH, nIpavanImavadhUya vahati dakSiNagandhavahaH / dUre dayitaH kathaya sakhi ! kimiha hi karavai, [ 10 23-26 prajvAlaya dahanaM kaTiti zalabhamanukara / / 24 // iti gandhAnakam / 5. copeyA chandaH caupaiyA chandaH kavikulacandraH kathayati piGgalanAgaH, kuru saptacatuSkalagaNamiha puSkalamadhigurucaraNavibhAgaH / iha digvasUryaiH paNDitavaryairyatiriha mAtrAstrizat, yasmin kila * kathite kavijanamathite rAjati nRpavarasaMsat ||25|| yA viMzatyadhikazatairmAtrANAmekapAdeSu / sA caupaiyA nyasyAdazItyadhikazatacatuSTayakalAkAH // 26 // cetaH smaramahitaM kamalAsahitaM dAritadAruNakaMsaM, hatadhenukadAnavamicchAmAnavamRSijanamAnasahaMsam / yamunAvaratIre taralasamIre kAritagopI saM bhavabAdhAharaNaM rAdhAramaNaM kundakusumasamahAsam / / vrajajanakulapAlaM lAlitabAlaM vAditamRduravavaMza, rocanayutabhAlaM ghRtavanamAlaM zobhitataralavataMsam / ditijavrajakAlaM vAditatAlaM kRtasuramunigaNazaMsaM, rucikalitatamAlaM jitaghanajAlaM bhAsitayAdavavaMzam // sarasIruhanayanaM jagatAmayanaM kaNThatalasthitahAraM, dhRtagopasuveSaM kuJcitakezaM smitajitanavaghanasAram / 1. ga. kathitodantamidAnIM / 2. kha. ga. na sahanamidaM duHkhaM maraNaM zaraNamanugataM / 3. ga. nAsti pAThaH / 4. kha ga jhaTiti / 5. ga. kala / 6. ga. mRdutaravaMzaM / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 27 - 34] 2. SaTpada-prakaraNam [ 16 jitanayanacakoraM nandakizoraM gopImAnasacoraM, ___ kRtarAdhAdhAraM sajjanatAraM ditisutanAzakaThoram / / navakalitakadambaM jagadavalambaM sevitayamunAtIraM, nanditasuravRndaM jagadAnandaM gopIjanahRtacIram / dhRtadharaNIvalayaM karuNAnilayaM dantavinirjitahIraM, bhavasAgarapAraM bhuvanAgAraM nandasutaM yaduvIram // 27 // iti caupayA 6. pattA piGgalakavikathitA tribhuvanaviditA ghattA dvirasakalA bhavati / kuru saptacatuSkala-mantatrikala-trilaghukametadapi dvipadi / / 28 / / prathamaM dazasu yatiH syAd vasumAtrAbhidvitIyA'pi / / dahanAvanibhiH punarapi yatiriha(ya)mekArddhaghattAyAH / / 26 / / yathA bhavabAdhAharaNaM rAdhAramaNa nandakizoraM smara hRdaya / yamunAyAstIre taralasamIre kRtamanurAsaM tvamanusara' / / 60 / / iti ghattA / 7. ghattAnandam ahipatipiGgalakathitamayutaguNayutamiha bhavati ghattAnandam / yadyekAdazaviratirmuniSu ca bhavati yatiradhikajanitAnandam / / 31 / / Adau SaTkalamiha racaya DagaNatrayamiha dhehi / ThagaNaM DagaNaM dvayamapi dhattAnande dhehi // 32 // yathA ditisutanivahagaJjanamasukhabhajanamanugattajanatApaharaNam / nikhilamAnasaraJjanamatiniraJjanamastu kimapi mahaH zaraNam / / 33 / / iti ghattAnandam 8[1] kAvyam atha SaTpadahetutvAt kAvyaM samyaG nirUpyate / lakSyalakSaNasaMyukta prollAlaM' saprabhedakam / / 34 / / 1. ga. tamanusara / 2. ga. tdythaa| 3. kha. ga. prollAsam / ullAlasthAne kha. ga. prato sarvatrApi ullAsaM vidyate / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] vRdhamauktika - prathamakhaNDa [50 35-43 TagaNamihAdau kalaya jaladhikalatrayamanu ca kuru / TagaNaM cAnte racaya dahanayutavipraM jaM kuru // 35 // ekAdazakalaviratiratha dahanavidhubhirapi bhavati / kAvyaM bhujagakaviriti budhajanasukhakaramanuvadati // 36 // yathA mukuTavirAjitacandra candrakalopamatilakavara, lilakadahanavaranayana nayanajitamadanamanohara / amaranikarakRtamanana manananiravadhikaruNAkara, karadhRtamanujakapAla vibudhajanatimiravibhAkara // 37 / / 6. ullAlam Adau trayasturaMgAstadanu trikalo rasastathA turagaH / trikalazcAnte yasminnullAlaM taM vijAnIyAt // 38 // SaTpadavRttaM dvAbhyAM vRttAbhyAM jAyate yasmAt / kAvyollAlo tasmAnnirUpitau vRttamauktike sphuTataH // 39 // prastArastu dvidhA prokto gurulaghvAdibhedataH / atra laghvAdibhedena prastAraparikalpanA // 40 // caturadhikA iha catvAriMzad guravo bhavanti kAvye'smin / yad guruhInaM vRttaM zakraM tannAmato vRttam // 41 / / yathA abhinavajaladharapaTalasadRzatara kanakavasanadhara, pariNatazazadharavadana samaravidhikaraNacaturatara / aviratavitaraNanipuNa sakalaripukulavanakarivara, vidalitagajadalaturaga vigatabhaya jaya jaya yaduvara // 42 / / kAvyasya paJcacatvAriMzadbhedAH yathA yathA'smin valayo vivarddhate, tathA tathA nAma vidhividhIyatAm / paThantu' zambhuH prathamaM tato budhAH, bhRGgaM tadante zrutiyugmasambhavam // 43 // 1. ga. vittN| 2. kha.ga. paThanti / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5044 - 52 ] 2. SaTpada - prakaraNam [21 AdAya guru vihInaM zakraM bhedAn budhAH paThata / indriyavedairgaNitAn nAgAdhipapiGgalaproktAn / / 44 / / atha laghuyugmavilopA'dekaikagurovivRddhitaH kramazaH / bANAmbudhiparigaNitA bhedAH samyak pradarzyante // 45 // yathA zakraH zambhuH sUryo gaNDaH skandhastathA vijayaH / tAlAGka-darpa-samarAH siMhaH zeSastathottejAH // 46 / / pratipakSaH paridharmo marAla-daNDau mRgendrazca / markaTa-madanI rASTro vasanta-kaNThau mayUro'pi / / 47 // bandho bhramaro'pi tathA bhinno'yaM syAnmahArASTra: / balabhadro'pi ca rAjA valito rAmastathA ca manthAnaH // 48 / / moho balI tataH syAt sahasranetrastathA baalH| dRptaH zarabho dambho divasoddambhau tathA ca valitAGkaH / / 46 // turago hariNo'pyandho bhRGgazcaite prasaMkhyAtAH / vAstukAkhye chaMdasi bANAmbudhibhimitA bhedAH // 50 // pAde yatyanurodhAt tRtIyajagaNAnurodhAcca / vedAGkalaghukayuktazcandra gururyaH sa AdyaH syAt // 51 // zaravedamitA bhedAH kAvyavRttasya darzitAH / udAharaNamaJjaryA bodhyeteSAmudAhRtiH / / 52 // * iti kAvyam / 1. ga. hAsAda / TippaNI:- bhaTTalakSmInAthapraNIte piGgalapradIpe kAvyavRttasya guruvRddhi-laghuhrAsakrameNa paJca catvAriMzadbha dAnAM vargIkaraNam1 zakra: 0 guru 66 laghu 16 akSara 2 zambhuH 1 guru 64 laghu 65 akSara 3 sUryaH 2 guru 62 laghu 14 akSara 4 gaNDa: 90 laghu 93 akSara 5 skandhaH 4 guru 62 akSara 6 vijayaH 5 guru 11 akSara 7 darpaH 60 akSara 8 tAlAGkaH 7 guru 86 akSara & samaraH 88 akSara 10 siMhaH 87akSara 88 laghu mn mn mn laghu Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - prathamakhaNDa 76 laghu 74 laghu 72 laghu 70 laghu 68 laghu 66 laghu 64 laghu 62 laghu 60 laghu 58 laghu 56 laghu 54 laghu 52 laghu 50 laghu 48 laghu 46 laghu 11 zeSaH 10 guru 12 uttejAH 11 guru 13 pratipakSaH 12 guru 14 paridharmaH 13 guru 15 marAlaH 14 guru 16 mRgendraH 15 guru 17 daNDaH 16 guru 18 markaTaH 17 guru 16 madanaH 18 guru 20 mahArASTra: 16 guru 21 vasantaH 20 guru 22 kaNThaH 21 guru 23 mayUraH 22 guru 24 bandhaH 23 guru 25 bhramara; 24 guru 26 dvitIyo mahArASTra: 25 guru 27 balabhadraH 26 guru 28 rAjA 27 guru 26 valitaH 28 guru 30 rAmaH 26 guru 31 manthAnaH 30 guru 32 balI 31 guru 33 mohaH 34 sahasrAkSaH 33 guru 35 bAla: 34 guru 36 dRptaH 35 guru 37 zarabhaH 36 guru 38 dambhaH 37 guru 36 prahaH 38 guru 40 uddambhaH 36 guru 41 valitAGkaH 40 guru 42 turaGgaH 41 guru 43 hariNaH 42 guru 44 andhaH 43 guru 45 bhRGgaH 44 guru 44 laghu 42 laghu 40 laghu 38 laghu 36 laghu 34 laghu 32 laghu 30 laghu 28 laghu 26 laghu 24 laghu 22 laghu 86 akSara 85 akSara 84 akSara 83 akSara 82 akSara 81 akSara 80 akSara 79 akSara 78 akSara 77 akSara 76 akSara 75 akSara 74 akSara 73 akSara 72 akSara 71 akSara 70 akSara akSara 68 akSara akSara 66 akSara 65 akSara 64 akSara 63 akSara 62 akSara 61 akSara 60 akSara 59 akSara 58 akSara 57 akSara 56 akSara 55 akSara 54 akSara 53 akSara 52 akSara 32 garu babana 16 laghu 14 laghu 12 laghu 10 laghu 8 laghu Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa053 -61 2. SaTpada - prakaraNam . 10. SaTpadam SaTpadavRttaM kalaya sarasakavipiGgalabhaNitaM , ekAdaza iha viratiratha ca dahanaividhugaNitam / SaTkalamAdau tadanu catusturagaM parisaMtanu , zeSe dvikalaM racaya catuSpadamevaM saMcinu / ullAladvayamatra hi bhavedaSTAviMzatikalayutam / yadi paJcadaze viratisthitaM paThanAdapi guNigaNahitam // 53 / / dahanagaNaniyamavirahitakAvyaM sollAlacaraNayugalena / kathayati piGgalanAgaH SaTpadavRttaM manohAri / / 54 / / yathA jaya jaya nandakumAra mArasundara varalocana , locanajitanavakaMja kaJjanibhazaya bhavamocana / nUtanajaladharanIla zIlabhUSita gatadUSaNa , dUSaNahara dhRtabhAla bhAlabhUSitavarabhUSaNa / / dUSaNagaNamiha' mama nikhilamapi kuru dUre nandakizora / tava caraNakamalayugalamanudinamanuseve nayanacakora / / 55 / / SaTpadavRttasyaikasaptatirbhedAH vedayugmagurUn kAvyAdullAlAd rasapakSakAn / prAdAya tasya sthAne tu laghudvayanivezataH / / 56 / / bhedAH syurbhUmimunibhirgRhItvAntyaM tu sarvalam / Adyastu ravilo bindumu nigaH so'jayaH smRtaH / / 57 / / vijaya-bali-karNa-vIrA vaitAla-bRhannaro markaH / hari-hara-vidhIndu-candana-zubhaGkarAH zvA ca siMhazca / / 58 / / zArdUla-kUrma-kokila-khara-kuJjara-madana-matsya-tAlAGkAH / zeSaH sAraGgo'pi ca payodharaH kunda-kamale ca / / 56 / / vAraNa-jaGgama-zarabhAstathA dhutISTo'pi dAtA ca / zara-suzara-samara-sArasa-zArada-mada-madakarA meruH // 60 // siddhirbuddhiH karatala-kamalAkara-dhavala-mAnasa-dhruvakAH / kanakaM kRSNo raJjana-meghakara-grISma-garuDa-zazi-sUryAH // 61 / / 1. ga. dUSaNamiha / 2. ga. nivezitaH / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] vRttamauktika-prathamakhaNDa [ 50 62-63 zalyo navaraGga-manoharau gagana-ratna-nara-hIrAH bhramaraH zekhara-kusumAkarau tato dIpta-zaMkha-vasu-zabdAH / / 62 / / iti bhedAbhidhAH pitrA racitAyAmapi sphuTam / udAharaNamaJjaryAmukta tAsAmudAhRtiH* / / 63 // itiSaT padam / 18 laghu 20 laghu *TippaNI-bhaTTalakSmInAthapraNIte piGgalapradIpe SaTpadacchandasaH guruhrAsa-laghuddhiparipATayA - ekasaptatibhedAnAmudAharaNAni1 ajayaH 7. guru 12 laghu 82 akSara 2 vijayaH 66 guru 14 laghu 83 akSara 3 baliH 68 guru 16 laghu 84 akSara 4 karNaH 67 guru 85 akSara 5 vIraH 66 guru 86 akSara 6 vaitAlaH 65 guru 22 laghu 87 akSara 7 bRhannalaH 64 guru 24 laghu 88 akSara 8 markaTaH 63 guru 26 laghu 86 akSara 9 hariH 62 guru 28 laghu 6. akSara 10 haraH 61 guru 30 laghu 91 akSara 11 brahmA 60 guru 32 laghu 62 akSara 12 induH 56 guru 34 laghu 13 akSara 13 candanam 58 guru 36 laghu 64 akSara 14 zubhaGkaraH 57 guru 38 laghu 65 akSara 15 zvA 56 guru 40 laghu 96 akSara 16 siMhaH 55 guru 42 laghu 67 akSara 17 zArdUlaH 54 guru 44 laghu 98 akSara 18 kUrmaH 53 guru 46 laghu 69 akSara 19 kokilaH 52 guru 48 laghu 100 akSara 20 kharaH 51 guru 101 akSara 21 kuJjaraH 50 guru 52 laghu 102 akSara 22 madanaH 46 guru 103 akSara 23 matsyaH 48 guru 56 laghu 104 akSara 24 tAlAGkaH 47 guru 58 laghu 105 akSara 25 zeSaH 46 guru 60 laghu 106 akSara 26 sAraGgaH 45 guru 62 laghu 107 akSara 27 payodharaH 44 guru 108 akSara 50 laghu 54 laghu 64 laghu Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 64.67] 2. SaTpada-prakaraNa [ 25 kAvyaSaTpadayordoSAH kAvyaSaTpadayozcApi doSAH pannagabhASitAH / vakSyante yAn viditvaivaM kAvyaM kartumihArhati / / 64 / / padaduSTo bhavetpaGa guH kalAhInastu khnyjkH| . kalAdhiko vAtUlaH syAt tena zUnyaphalazrutiH // 65 // andho'laGkArarahito badhiro jhalavarjitaH / prAkRte saMskRte cA'pi vijJeyaM padadUSaNam / / 66 / / gaNoTTavaNikA yasya paJcatrikalakA bhavet / sa mUkaH kathyate'rthena vinA syAd durbalastathA // 67 / / 43 guru 42 guru 41 guru 40 muru 36 guru 38 guru 37 guru 66 laghu 68 laghu 70 laghu 72 laghu 74 laghu 76 laghu 78 laghu 80 laghu 36 guru 35 guru 82 laghu 86 laghu 28 kundaH 26 kamalam 30 vAraNaH 31 zarabhaH 32 jaGgamaH 33 yutISTam 34 dAtA 5 zaraH 36 suzaraH 37 samaraH 38 sArasaH 36 zAradaH 40 meruH 41 madakaraH 42 madaH 43 siddhiH 44 buddhiH 45 karatalam 46 kamalAkaraH 47 dhavalaH 48 manaH 46 dhruvaH 50 kamakam 51 kRSNaH 18 laghu 106 akSara 110 akSara 111 akSara 112 akSara 113 akSara 114 akSara 115 akSara 116 akSara 117 akSara 118 akSara 116 akSara 120 akSara 121 akSara 122 akSara 123 akSara 124 akSara 125 akSara 126 akSara 127 akSara 128 akSara 129 akSara 130 akSara 131 akSara 132 akSara 31 guru 30 guru 26 guru 28 guru 27 puru 26 guru 25 guru 24 guru 23 guru 22 guru 21 guru 20 guru 6. laghu 62 laghu 64 laghu 66 laghu 18 laghu 10. laghu 102 laghu 104 laghu 106 laghu 108 laghu 110 laghu 112 laghu Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - prathamakhaNDa [1068-71 haThAtkRSTA'kSarazcApi kaThoraH kekaro'pi ca / zleSaH prasAdAdiguNaivihInaH kANa ucyate // 68 / / sarvairaGgaH samaH zuddhaH sa lakSmIkaH sa rUpavAn / kAvyAtmA puruSaH ko'pi rAjate vRttamauktike / / 66 / / doSAnimAnavijJAya yastu kAvyaM cikIrSati / na saMsadi sa mAnyaH syAt kavInAmatadahaNaH / / 70 / / ete doSAH samuddiSTAH saMskRte prAkRte'pi ca / vizeSatazca tatrApi kecitprAkRta eva hi / / 71 / / iti zAlmalIprastAre dvitIyaM SaTpadaprakaraNaM samAptam / 16 guru 18 guru 17 guru 16 guru 15 guru 14 guru 52 raJjanam 53 meghakaraH 54 grISmaH 55 garur3aH 56 zazI 57 sUryaH 58 zalyaH 56 navaraGgaH 60 manoharaH 61 gaganam 62 ratnam 63 naraH 64 hIraH 65 bhramaraH 66 zekharaH 67 kusumAkaraH 68 dIpa: 66 zaGkhaH 70 vasuH 71 zabdaH 114 laghu 116 laghu 118 laghu 120 laghu 122 laghu 124 laghu 126 laghu 128 laghu 130 laghu 132 laghu 134 laghu 136 laghu 138 laghu 140 laghu 12 guru 11 guru 10 guru 000MaxMGAM. 133 akSara 134 akSara 135 akSara 136 akSara 137 akSara 138 akSara 136 akSara 140 akSara 141 akSara 142 akSara 143 akSara 144 akSara 145 akSara 146 akSara 147 akSara 148 akSara 146 akSara 150 akSara 151 akSara 152 akSara (152mAtrA) 142 laghu 144 laghu 146 laghu 148 laghu 150 laghu 152 laghu 0 guru Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM raDDA-prakaraNam 1. pajjhaTikA DagaNAzcaturaH pAde vidhehi, ante gaNamiha madhyagamavehi / iti pajjhaTikA nikhilacaraNeSu, SoDazamAtrA sarvacaraNeSu // 1 // yathA gAGgaM vandyaM parijayati vAri, nikhilajanAnAM duritvinivaari'| . bhavamukuTavirAjijaTAvihAri, / majjajjanamAnasatApahAri // 2 // iti paJjhaTikA / 2. aDillA [arillA] sarve DagaNA arillA chandasi, nAyakamatra nayati taM nandasi / SoDazamAtrA viditA yasmi nnante supriyamapi kuru tasmin // 3 // yathA harirupagata iti sakhi ! mayi vedaya, kuJjagRhodaragatamapi khedaya / iha yadi sapadi savidhamupayAsyati, radavasanAmRtamidamanupAsyati // 4 // __ iti arillaa| 3. pAdAkulakam gurutlaghukRtamaNa -niyamavirahitaM, ____ phaNipatinAyakapiGgalagaditam / rasavidhukalayutayamakitacaraNaM, pAdAkulakaM zrutisukhakaraNam // 5 / / 1. ma. vinivaasv| 2. ma. addllaa| 3. ga. guNa / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] vattamoktika-prathamakhaNDa [10 6.1. yathA jalabharadAna'-haritavanabhAgaH, zItalamArutakRtaparabhAgaH / caJcalacapalAdhRtavavamAlaH, samupAgata iha jaladharakAlaH // 6 // iti pAdAkulakam / 4. caubolA rasavidhukalakamayugamavadhAraya, samamapi vedavidhUpamitam / sarvamapi SaSTikalaM vicAraya, caubolAkhyaM phaNikathitam / / 7 / / yathA dizi dizi vilasati jaladharagajita matha tAMkekA raajyte| sA mama cetaH kurute tajita mapi ko kAnto bhAsayate // 8 // iti caubolaa| viSamacaraNeSu DhagaNa mupanaya DagaNatrayamanuviracaya jagaNamuta* vipramantyamupanaya DagaNatrayamapi racaya same'nte' sarvalaghu viracaya / dohAcaraNacatuSTayaM teSAmante dhehi / phaNipatipiGgalabhASitaM raDDA vRttamavehi / / 6 / / viSamaH zaravidhumAtro dvAdazamAtrAstathA dvitIyo'pi / turyo rudra kalAkaH prathamAnte jagaNavipraniyamaH syAt // 10 // 1. jkhbrdaav| 2. pribhaamH| 3.na.patharaja / 4. ga. ttgnn| 5. ga. manu / 6. kha. ga. samaM te| 7.ga. rnnddaa| ga. pratI raDAyA: sthAne sarvatrApi raNDAyAH prayogo vidyate / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 11-18 3. raDA-prakaraNam [ 26 aparAnte laghuyugaviyamaH syAt kalAdvayam / samAdau syAccaturthAnte trilaghurgaNa IstiH // 11 // yathA pikarutamidamanuvilasati dikSu kiMzukakalikA vikasati' vahati malayamarudayamapi sulaghu virutamalirapi kalayati vikasati maJjula maJjarirapi ca / iti madhuranuvanamanusarati bahulIbhUya sukezi ! harirapi vinamati caraNayugamanusara taM hRdayezi ! // 12 // raDDAyA: saptabhedAH arthatasyAH saptabhedAH kathyante piGgaloditAH / yAn vidhAya kavi: kAvyagoSThayAM bahumato bhavet // 13 / / prathamA karabhI proktA tato nandA ca mohinii| cArusenA caturthI syAttathA bhadrApi paJcamI / / 14 / / rAjasenA tu SaSThI syAt tathA tAlakinI mtaa| saptamI kathitA raDDA bhedA lakSaNamucyate // 15 // 5[1] karabhI viSame'gnividhukalAko rudrakalAko dvitIyo'pi / turyo'pi rudramAtraH paJcapadAnIha kathitAni / / 16 / / evaM paJcapadAnAmagre dohApi yasyAstAm / karabhIti nAgarAjaH kathayati gaNakalpanA tu dohAvat / / 17 // iti krbhii| ___5[2] nandA viSameSu vedabidhubhidvitIyatuyauM ca rudramAtrAbhiH / agre dohA yasyAM' tAM nandAmAmananti vRtajJAH / / 18 / / iti mndaa| 1. ga. vilasati / 2. ga mjur| 3. kha. ga. prth| 4. ga. yasyAH / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] vRttamauktika - prathamakhaNDa 5[3] mohinI prayuji pade navamAtrAH same'pi digrudrasaMkhyAbhiH / purato dohA yasyAM zeSastAM mohinImAha // 16 // iti mohinI / 5[4] cArusenA asamapade zaracandrA:' samayorekAdazaiva yasyAstAm / dohAviracitazIrSA bhaNati phaNIndrastu cAruseneti // 20 // iti cArusenA | 5[5] bhadrA viSameSu paJcadazabhidvitIyaturyo ca sUryasaMkhyAbhiH / yA dohAGkitazIrSA sA bhadrA bhavati piGgalenoktA / / 21 / / [ 10 16-25 iti bhadrA / 5][6] rAjasenA pUrvavadeva hi viSame same kramAdeva sUryarudraizca / pUrvavadeva hi dohA yatra syAd rAjasenA sA // 22 // iti rAjasenA / 5[7] tAlaGkinI viSame padeSu (ca) yasyAM SoDazamAtrA virAjante / pUrvavadeva hi samayordohA'pi ca pUrvavadbhavati // 23 // tAlaGkinIti kathitA sA raDDA nAgarAjena / 3 evaM saptavibhedA vivicya samyak pradarzitAH kramazaH 3 / / 24 / / udAharaNameteSAM granthavistarazaGkayA / nokta subuddhibhistaddhi svayamUhyaM mahAtmabhiH / / 25 / / iti zrIvRttamaktikavatike' tRtIyaM raDu - prakaraNaM samAptam / 1. ga. candro / 2. kha. ga. ca / 3. ga. kramataH / 4. ma. tad / 5. ga. viracayA / 6. ga. 'vArtike' nAsti / 7. ga. thaIr3A / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha padmAvatI-prakaraNam 1. padmAvatI yadi yogaDagaNakRta-caraNaviracita-dvijaguruyugakaravasucaraNAH nAyaka virahita pada- kavijanakRtamada paThanAdapi mAnasaharuNA / iha dazavasumanubhiH kriyate kavibhirviratiryadi yugadahanakalA sA padmAvatikA phaNipatibhaNitA trijagati rAjati guNabahulA // 1 // yathA - 1 yathA karayugadhRtavaMzI ruciravataMsI govarddhanadhAraNazIlaH, priyagopavihArI bhavasantArI vRndAvanaviracitalolaH / dhRtavaravanamAlI nijajanapAlI varayamunAjalarucizAlI, mama maGgaladAyI kRtabhavamAyI varabhUSaNabhUSitabhAlI // 2 // iti padmAvatI / 2. kuNDalikA dohAcaraNacatuSTayaM prathamaM niyatamavehi, kuNDalikAM phaNiranuvadati kAvyaM tadanu vidhehi / kAvyaM tadanu vidhehi padaM pratiyamakitacaraNaM, tadubhayavirato bhavati punarapi ca tadubhayapaThanam / tadubhayasupaThanasamayaracitakaraka vijanamohA / kuNDalikA sA bhavati bhavati yadi pUrvaM dohA // 3 // caraNaM zaraNaM bhavatu tava muralIvAdanazIla, suragaNavanditacaraNayuga vanabhuvi viracitalIla / vanabhuvi viracitalIla duSTajanakhaNDanapaNDita, durjanajanahRdi kIla gaNDayugakuNDalamaNDita | durjanajanahRdi kIla" bhItabhayatApaviharaNaM", munijanamAnasahaMsa haratu mama tApaM caraNam // 4 // " , | 1. ga. munibhiH / 2. ga. tadyathA / ga. pratau yathA zabdasya sthAne sarvatra tadyathA pATho dRzyate , 3. ga. mAlI / 4. ga. navavaradAyo / 5. ga. mAlI / 6. ga. nAsti pATha: / 7. ga. nAsti pAThaH / ka. kha. viharaNa | 6. kha. caraNaH, ga. vararNam / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] vRttamauktika -prathamakhaNDa [ 50 5-6 3. gaganAGgaNam TagaNa'mihAdI racayata viramita vinatAnandanaM', madhye niyamavirahitaM ravikRtayati kavivandanam / zarapakSakalitakalAka-nakhamita'-varNavikAsitaM, gaganAGgaNamidaM bhavati phaNipatipiGgalabhASitam / / 5 / / yathA mAnasamiha mama kRntati kokilavirutamakAraNaM, kalitazarAsanasAyakamatanu: kalayati mAraNam / madhusamaya kathamapi sakhi ! jIvaM nijamapi dhAraye, ruciramadhubhidamantarA kSaNamapi soDhumapAraye // 6 // iti gaganAGgaNam / 4. dvipadI Adau TagaNasamuparacitaM tadanu ca zaraDagaNasuvihitam / gAntaM dvipadIvRttaM vasupakSakalaM phaNipatibhaNitam // 7 // yathA mama mAnasamabhilaSati sakhi-kRtarAsakelirasanAyake / nijarucijitanUtanajaladhara-muralInAdasukhadAyake / / 8 / / ___ iti dvipdii| 5. jhullaNA. prathamamiha dazasu yatiranu ca tadavadhi bhavati, tadupari ca munividhubhiratra yuktA / iti'' hi vidhiyugadalA munidahanakRtakalA jhullaNA bhavati gaNaniyamamuktA // 6 / / yathA karavidhRtavaMzaravakRtahRdaya-cittabhava ___ gokulAnandakararucirarAse / 1. ga. ddhgnn| 2. ga. vircit| 3. na. dhinatAmanda / 4. ga. kavivanda / 5. ga. klaa| 6. ga. nakhamiti / 7. ga. kathitamami / 8. ga. sakhI / 6. ga. bhASitam / 10. ga. kllnnaa| 11. ma. iha / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 10 . ] 4. padmAvatI-prakaraNa mama savidhamupayAsi mama vacanamanupAsi vallavIrabhibhUya janitadAse' / / 10 / / iti mullnnaa| 1. ga. hAse / *TippaNI-zrIkRSNabhaTTa na vRttamuktAvalyAM dvitIyagumphe'sya chandasaH jhullaNa-upamullaNasujhullana-atimullananAmabhizcatvAro bhedAH pradarzitAste cAtrAvikalaM samudhriyante atha jhullanacchandaH yasya caraNe sapta paJcakalAstato dva kale taj bhullanaM nAma / yadyapi paJcakalabhedA avizeSeNaiva gRhItAstathApi pratigaNaM dvitIyA kalA parayA kalayA mizritodvejiketyanubhavasAkSikam / yathA zeSapatagezavibudhezabhuvanezabhUtezasavizeSasunidezadharaNI, kndlitsundraanndmkrndrsmjjnmilindbhvsindhutrnnii| jJAnamaNDanaparA karmakhaNDanadharA zamanadaNDanaparA bhUtiharaNI, nityamiha vakti munivRndamanuraktimajjayati haribhaktirAsaktikaraNI / / 61 / / aSTatriMzat kalaM upabhullam / tasmizcopAntyo gururantyo laghuniyataH / yathA caNDabhujadaNDasadakhaNDakodaNDa (za) zikhaNDazarakhaNDajharadaNDitavipakSa, parvatazarvarInAtharucigarvaharasarvahRdakharvasukhalIlanavalakSa / duSTanararuSTatarapuSTanayajuSTajanatuSTamatighuSTacaritaughakRtidakSa. tatkSaNasamakSakRtarakSaNasapakSagaNalakSitasulakSaNa jayeza gatalakSa / / 62 / / kalAdvayAdhikyana ekonacatvAriMzatkalacaraNamapi saMbhavati, tacca sajhallanaM nAma / yathA cUtanavapallavakaSAyakalakaNThabalamaJjakalakokilAkUjitanidAnaM, mAdhurImadhuramadhupAnamattAlikulavallakItArajhaGkArasukhadAnam / cArumalayAcalodyAtapavamAnajavanAgaritacittabhavasAyakavitAnam, pazya sakhi pazya kusumAkaramuditvaraM mA kalaya mAnase mAnamatimAnam / / 63 / / catvAriMzatkalaM pratibhullanamapi svIkAryam / yathA kAsakailAsasavilAsaharahAsamadhumAsasavikAsasitasArasasamAnagati, zAradataSArakarasAraghanasArabharahArahimapAradavisArasamadAramati / bAlakamRNAlamRdumAlatIjAlarucicAlitavizAlavibudhAlayamarAlatati, rAjamRgarAjavara rAjate tava yazo rAma surarAjasusabhAjitasamAjanati / / 64 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] yathA yathA vRttamauktika prathamakhaNDa yathA 6. khaJjA navajaladhikalamitagaNamiha samupanaya tadanu ca kuruta ragaNamapi phaNibhaNitakhaJjake / iti vidhiviracitadalayugamiha bhavati 1 [ 10 11 - 16 nikhilabhuvanagatavaraka vijanahRdayasukhasaJjake // 11 // nijatanurucivijitanavajaladhararuci vidhRtaruciratara mukuTa haririha mama hRdi bhAsatAm / mama hRdayamaviratamanubhavatu tava nijajanasukhavitaraNarasikacaraNasarasijadAsatAm / / 12 / / iti khaJjA | 7. zikhA rasajaladhikalamupanayata phaNiriti vadati sakalakavisakhA hi / aparadalamatha munikRtamubhayamapi jagaNaviratigamiti bhavati zikhA hi // 13 vikacana linagatamadhuramadhukarakalaravamanukalaya sukezi ! haririti vinamati caraNayugamapi mayi kuru hRdayamaparuSamati suveSi ! || 14 | iti zikhA / 8. mAlA 6 jalanidhikalamiha navagaNamupanaya tadanu ca gaNamapi hi guruyugagaNamatha kuru piGgalaproktam / gAthottarArddhasahitaM mAlAvRttaM vijAnIhi / / 15 / / pitahRdaya karayugakRtavasana vasanaharaNa paravazayuvatikRta vinatira bhayamAntatadvAsA : * ( ? ) / tIre kadambazAlI varavanamAlI hariH pAyAt // 16 // iti mAlA / 1. ga. kalanaguraNanagaraNamiha / 2. ga. vara / 5. ga. hRdi ruSamati / / 6. ga. siMha / 3. ga. triracitamiti / 4. ga. tam / 7. ga. kRtatrAsaH / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa017 . 23 ] 4. padmAvatI-prakaraNa [ 35 6. culimAlA' yadi dohAdalaviratikRta, zarakalakusumagaNo hi virAjati / phaNinAyakapiGgalaracita, culipAlA kila jAtiSu rAjati / / 17 / / yathA kSaNamupaviza vanabhuvi hare, mama punarAgamanA'vadhi pAlaya / upayAtA miha mama sakhI', tAmadhe rAdhAmupalAlaya / / .18 / / iti culimaalaa| 10. soraThA soraThThAkhyaM tattu phaNinAyaka bhaNitaM bhavati / dohAvRttaM yattu viparItaM kavijanamavati // 16 // yathA rUpavinirjitamAra ! sakalayAdavakulapAlaka ! / jaya jaya nandakumAra ! gopagopIjanalAlaka ! // 20 // yathA bA galakRtamastakamAla ! bhAlagatadahana virAjita ! jaya jaya hara ! bhUteza ! zeSakRtabhUSaNabhAsita ! // 21 // iti soraThA 11. hAkali sagaNa gaNanalaghuyutaH, sakalaM caraNaM praviracitam / gurukena ca sarvaM kalitaM, hAkalivRttamidaM kathitam / / 22 / / prathamadvitIyacaraNo rudrArNAvatha tRtIyaturyoM ca / dazavaNI sakaleSu ca mAtrA vedendubhiH proktAH // 23 / / 1. ga. cuuliimaalaa| 2. kha. upuyaataa| 5. ga. sgunnH| 6. ga pravidharitaM / 3. kha. ya. skhiiN| 4. pa. pAlaya / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - prathamakhaNDa [ pa0 24-26 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww yathA vikRtabhayAnakaveSakalaM, caraNAGkitavarabhUmitalam / vyomatalAmalakambugalaM, naumi vibhUSitabhAlatalam / / 24 // yathAvA' yamunAjalakeliSu kalitaM, vanitAjanamAnasavalitam / surabhIgaNasaGghA ccalitaM, naumi hRdA balasammilitam // 25 / / iti haakli| 12. madhubhAraH DagaNamavadhehi, jagaNamanu dehi / madhubhAramAzu, parikalaya vAsu // 26 / / yathA urasi kRtamAla, bhaktajanapAla / rucijitaMtamAla, jaya nandabAla / / 27 / / iti mdhubhaarH| 13. prAbhIraH ante jagaNamavehi, ___ vidhuyugakalA vidhehi| AbhIraM parizobhi, kavijanamAnasalobhi // 28 // yathA brajabhuvi racitavihAra, shrutishtklitvicaar| yadukulajanitanivAsa, jaya bhUtalakRtarAsa' // 26 // ityaabhiirH| 1. ga. uktnyc| 2. ga. saMgAt / 3. ga. jaya jaya bhuvi kRtarAsa / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 30 - 35 ] 4. padmAvatI-prakaraNa nnnnnnnnnnnnnarwwwwww Wwww 14. daNDakalA vedaDagaNaviracitamanu' ca TagaNakRta-mante DagaNadvayavihitaM, gurukRtapadavirataM kabijanasumataM daNDakalAkhyamidaM viditam / varaphaNikulapatinA vimalasumatinA pakSadahanakRtacaraNakalaM, gaganenduvirAjita-yogavikAsita-vedAvanikRtayativimalam / / 30 // yathA kharakeziniSUdana-vinihatapUtana-racitaditijakulabaladalanaM, bANAvalimAlita-saGgarapAlita-pArthavilokitazubhavadanam / kRtamAyAmAnava-raNahatadAnava-dustarabhavajalarAzitariM, surasiddhi-vidhAyaka-yAdavanAyakamazubhaharaM praNamAmi harim / / 31 / / iti dnnddklaa| 15. kAmakalA yadi rasavidhumAtrANAmante viratirbhavettadA saiva / kAmakaleti phaNIzvarapiGgalakathitA matA sadbhiH // 32 / / yathA kamalAkaralAlitapadakamalaM nijajanahRdayavinAzita zamalaM, pItavasanaparibhAsitamamalaM jitakambumanoharavimalagalam / nAbhikamalagatavidhikRtanamanaM phaNimaNikuNDalamaNDitavadanaM, naumi jaladhizayamatirucisadanaM dAnavanivahasamarakRtakadanam / / 33 / / iti kaamklaa| 16. rucirA saptacatuSkalakalitasakaladala-mantyAhitakuNDalarucirA / na kuru payodharamiha phaNipativara-bhaNitamidaM vRttaM rucirA // 34 // yathA kasya tanurmanujasya sitAsita-saGgamamadhividhitaH ptitaa| yasya kRte karabhoru viSIdasi mihirAtapanihiteca latA // 35 / / iti ruciraa| 5. ga. 1. ga. tanu / 2. ga. 'ca' nAsti / 3. ga. viracita / 4.ga. siddh| sNss| 6. ga. sadbhyaH / 7. hRdayavibhAzita / 8. ga. vihiteva / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] vattamauktika-prathamakhaNDa [ 50 36.41 yathA athavA 17. dIpakam DagaNaM kuru vicitra mante jagaNamatra / madhye dvilamavehi', dIpakamiti vidhehi // 36 / / zeSaviracitahAra, pitRkaannvihaar| jaya jaya hara ! maheza, gaurIkRtasuveSa ! // 37 / / turagaikamupadhAya, sunarendra mvdhaay| iti dIpakamavehi, laghumantamadhidhehi / / 38 // yathAkSaNamAtramativalgu, jagadetadatiphalgu / dhanalobhamapahAya, nama padmanayanAya // 39 // iti dIpakam / 18. siMhavilokitam sagaNadvijagaNaviracitacaraNaM, caraNe rasabhUmikalAbharaNam / phaNinAyakapiGgalabhaNitavaraM, varasiMhavilokitahRdayaharam / / 40 / / hatadUSaNakRtajalanidhitaraNaM, raNabhuvi kRtavAnavakulamaraNam / raNaraNitazarAsana bhaGgakaraM, karakalitaziro nama devavaram // 41 // iti siMhavilokitam / 1. ga. diklmvehi| 2. ga. sunavendra / 3. ga. brh| 4. ga. uktaJca / 5. ga. 'raNa' nAsti / 6 ga. shvaasn| ga. mama / yathA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa042 . 46 / 4. padmAvatI - prakaraNa 16. plavaGgamaH AdAvAdiguruM kuru SaTkalabhASitaM, [paJcakalaM tadanu ca DagaNaM vibhUSitam / ante nAyakamatha racaya guruvikAsitaM) vRttamidaM plavaGgamamahipatisubhASitam / / 42 / / yathA kuJcitacaJcalakuntalakalitavarAnanaM, veNuvirAvavinodavimohita'kAnanam / maNDalanAyakadAnavakhaNDanapaNDitaM, cintaya caNDakaropamakuNDalamaNDitam // 43 / / iti plavaGgamaH / 20. lIlAvatI laghuguruvarNaracita-niyamavirahita-vasuDagaNakRta-caraNaviracitA, sgnndvijvr-jgnn-bhgnn-guruyugkRtpdmtiymksukthitaa| lIlAvatikA pakSadahanakRtakalA varakavijanahRdayamahitA, viracitalalitapada-janahRdayakRtamada-phaNinAyakapiGgalabhaNitA / / 44 / / yathA gujAkRtabhUSaNamakhilajanahatadUSaNamadhikakRtarAsakalaM, karayugadhRtamuraliM navajaladhara nIlaM vRndAvana bhuvi capalam / hatagopImAnaM nAradakRtagAnaM lIlAbaladevayutaM, smara nandatanUjaM suravarakRtapUjaM mama hRdayamunijananutam / / 45 / / iti liilaavtii| 21[1] harigItam caraNe prathamaM viracaya ThagaNaM tadanu TagaNavirAjitaM, racaya zarakalaM tadanu dahanamitamante guru vikAsitam / vasupakSakalAkaM kavijanasaMsadi hRdayasukhadAyakaM, harigItamiti vRttamahipatikavinRpatijalpitanAyakam / / 46 / / 1. koSThakAntargato'yaM pAThaH sva. ga. pratAvevAsti / pAThe'smin paJcakala-catuSkalayoviSAnaM dRzyate tacca prAkRtapaiGgalamataviruddhaM 'paMcamatta caumatta gaNA gahi kijae' iti niyamAt / (saM0) 2. ga. vimodita / 2. nayanajaladhara / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] yathA vRttamauktika prathamakhaNDa - racaya kadalIdalanavazayanaM kamaladalAvalimAlitaM, vIjaya mRdupavanena ghanAghanasundaravirahadAlitam / zrRGgakamapi ghanasAravirAjitacandanaracanalAlitaM, kuru mama vacanamAnaya kamalAnanavanamAlinamAli tam // 47 // iti harigItam * yathA 21. [2] harigIta [ka] m ante yadi guruyugakRtacaraNaM nUnaM bhavedidaM hi tadA / harigIta [ka] miti phaNIzvarapiGgalakathitaM vijAnIta // 48 // urasi vilasitA ''nupamana linakRtamadhukararutayutavanamAlaM, munijanayama niyamAdivinAzakasakaladanuja kula vikarAlam / 1. ga. vizalatA / * TippaNI - zrI kRSNabhaTTa ena vRttamuktAvalyA dvitIyagumphe 'harigIta' vRttasya anuharigItaM mandraharigItaM laghuharigItaJceti trayo bhedAH svIkRtAste yathA "antya gurumAtra Na hInaM dhanuharigItam / yathA: navakokilAkula lalitakalakala kalitajAgarakAma. matidhIramalayasamIradhorariNavalitamadhukaradAma | sakhi bhUrikusumaparAgapUritakuJjamaJjuladhAma, paripazya mAnini madhudinaM ramaNena santanu sAma // 46 // yadA tu nuharigItasyAdau kalAdvayaM varddhate tadA mandra (hari) gItaM utprekSitaM bhavati / yathA jaladharaghAmadhAraNa mohatAraNa bhavanivAraNazIla, madhumuranarakagaJjana duritabhaJjana nayanaraJjanalIla / tribhuvanabhavyabhAvaka nijajananAyaka kalitapAvakapAna, jaya rasakelibhAjana surabhAjana kRtasabhAjanamAna // 50 // [ 1047-48 zratha kalAdvayahrAse laghuharigItam / yathA: -- mallikAna va mallikAsumatallikArasapIna, mAlikAna mAlikA kamalAlikAmaghulIna / so'dhunA vikarAla kAlakalAkulodyata eva, kundakAnana kautukI mA ghAva madhukaradeva / / 51 / " Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 46 - 54 } 4. padmAvatI- prakaraNa muralIrava'-mohanamanu'-mohitanikhilayuvatijana -kRtarAsaM, vilasatu mama hRdi kimapi gopikAjanamAnasajanitavilAsam / / 46 / / iti hrigiit[k]m| 21. [3] manoharaM harigItam iyameva yadi virAme gurvantaM zarakalaM bhavati / nayatyena kavIndrarvasupakSakalaM manoharaM kathitam / / 50 / / etadanusAreNa pAThAntaraM yathA urasi vilasitAnupamanalinakRtamadhukararutayutamAlaM, munijanayamaniyamAdivinAzakasakaladanujakulakAlam / muralIravamohanamanumohitanikhilayuvatikRtarAsaM, vilasatu mama hRdi kimapi gopikAmAnasajanitavilAsam / / 51 / / iti manoharaM harigotam 21. [4] harigItA randhermunibhiH sUryaiH kRtaviratirbhAvitA kavibhiH / ida (ya) meva hi harigItA phaNinAyakapiGgaloditA bhavati / / 52 / / yathA bhujagaparivArita-vRSabhadhArita-hastaDamaru virAjitaM, kRtamadanagaJjana-mazubhabhaJjana-suramunigaNasabhAjitam / himakaraNabhAsita-dahanabhUSita-bhAlamumayA saGgataM, dhRtakRttivAsasamamalamAnasamanusara sukhadamaGga tam // 53 / / iti hrigotaa| 21. [5] aparA harigItA iyameva vedacandraH kRtavirati vitA kavibhiH / pitRcaraNairativizadA piGgalavivRtAvudAhRtA sphuTataH // 54 // tadudAharaNaM yathA sakhi ! baMbhramIti mano bhRzaM jagadeva zUnyamavekSyate, paribhidyate mama hRdayamarma na zarma samprati vIkSyate / 1. ga. vr| 2. mama / 3. ga. 'jana' naasti| 4. ga. pratI chandaso'sya lakSaNodAharaNe na staH / 5. ka. ga. pratau nAstyudAharaNapadyamidam / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] vRttamauktika - prathamakhaNDa [pa055-56 parihIyate vapuSA bhRzaM nalinIva himatatisaGgatA, nudatI vane' vadatIti sA sudatI ratIzavazaMgatA / / 55 / / ityaparA hrigiitaa| 22. tribhaGgI prathamaM dazasu ca yatiranu ca vasuSu yatiratha ca tadadhikRti-rasa kathitaM, zeSe gurugaditaM tribhuvanaviditaM jagaNavirahitaM jagati hitam / vasuDagaNakRtacaraNa-madhikasukhakaraNa-sakalajanazaraNa-matisumatiH, vadatIti tribhaGgImiha niranaGgIkRtaratisaGgI phaNinRpatiH / / 56 / / yathA varamuktAhAraM hRdi kRtabhAraM virahitasAraM kuru muSitaM, chAdaya vidhubimbaM na kuru vilamba hara nikurumbaM kamalakRtam / jahi malayajapavanaM laghu laghuvahanaM tanukRtadahanaM mohakara, mama cittamadhoraM radajitahIraM yaduvaravIraM yAti param / / 57 / / iti tribhnggii| 23. durmilakA yatrA'STau DagaNAH kavisukhakaraNAH pratipadagumphanalalitayutA gaganAvaniracitA vasuSu ca kathitA yatra vedvidhuytiruditaa| dvAtriMzanmAtrAH syurativicitrAzcaraNe yasmin kavigaNitA janahRdi sukhadAtrI buddhi vidhAtrI sA durmilakA phaNibhaNitA // 58 // yathA haiyaGgavacoraM nandakizoraM tandulakaNarucisamaradanaM, ghanakuJcitakezaM maJjulaveSaM vijitamanujasurarucisadanam / aparisphuTagadanaM dadhiyutavadanaM naumi ditijavarazakaTaharaM, muktAbhUSAlakamadbhutabAlakamakhilamunijanahRdi sukhakaram // 56 // iti durmilkaa| 1. 'rudatI paraM' iti pAThaH piGgalapradIpe / 2. ga. nAsti / 3. k.prth| 4. ga. nAsti / 5. 'muktAbhUSAlakamadbhutabAlakamRSijanahRdaye saukhyakaram' iti pAThe zrutikaTutvadoSanivRtti: syAt (saM.) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa060.62] 4. padmAvato - prakaraNa V uuuuuuuuuuuuu 24. horama Adigayuta-vedalayuta-nAgaracitaSaTkalaM, vahnigadita-lokaviditamantyakathitamadhyakalam / bhAti yadanu-pAdamatanu-kAntisutanusaGgataM, hIramahipavIrakathitamIdRgakhilasammatam // 60 // yathA candravadana-kundaradana-mandahasanabhUSaNaM, bhItikadana-nItisadana'-kAntimadanadUSaNam / dhIramatulahIrabahulacIraharaNapaNDitaM, naumi vimaladhUtakamalanetrayugalamaNDitam // 61 // yathA vA'smattAtacaraNAnAmpAhi janani ! zambhuramaNi ! zumbha'dalanapaNDite ! __tArataralaratnakhacitahAravalayamaNDite / bhAlaruciracandrazakalazobhi sakalanandite ! dehi satatabhaktimatulamuktimakhilavandite ! // 62 // ityAdimahAkaviprabandheSu zatazaH pratyudAharaNAni / iti hIram / 1. ga. nAsti / 2. ga. shmbhu| 3. ga. kalazazobhi / 4. ga. sakalasananvite / *TippaNI--vRttamuktAvalyAM dvitIyagumphe 'hIra'vRttasya suhIraM hIraM laghuhIrakaM parivRttahIraka ceti catvAro bhedA nibaddhAste'tra pradarzyantepratiSaTkalaM yatyA rahitaM suhIram / yathA rAsalalitalAsakalitahAsavalitazobhanaM, lokasakalazokazamalamokamakhilalobhanam / jAtanayanapAtajanitazotamuditabhArasaM, bhAti madanamAnakadanamIzavadanasArasam // 55 // yathApratiSaTkalaM yatyA sahitaM hIram / khajanavaragaJjanakaramaJjanarucirAjitaM, kAmahadabhirAmamatilalAmaratisabhAjitama / nIlakamalazIlamuditakIlavirahamocanaM, jAtikuTilayAti. sudati bhAti tava vilocanam / / 56 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] yathA vRttamauktika prathamakhaNDa . 25. janaharaNam gaganavidhutimahita-vasujayatisahitamanu vasujavihitacaraNayati, kuru munimunigaNakala' - vigata 'sakalamalavarasagaNa bahulapadaviratim / vasuDagaNakRtacaraNa-sakala sukhakaraNa madhikarucidharaNakavizaraNaM, phaNivaranRpatiracita - nikhilamanuja hitasakalaguru rahitajanaharaNam / / 63 / / varajalanidhijalazaya nirupamarucicaya suragaNahRtabhaya gatakumate, bahuditisutakulahara nijajanasukhakara suramunigaNavarakRtasumate / amalakanakasuvasana kaTidhRtasurasana kusumanibhahasana sukhakaraNaM, tava bhavatu padakamalamadhikatara vimala sukhada zubhayugala bhavataraNam / / 64 / iti janaharaNam / [ pa0 63-64 1. atra munigaNo vipragaraNa paryAya: (saM.) / 2. ga. galita | atra SaTkalasya sarvalaghutve, turyAkSarasyaiva gurutve vA chando'ntaramutprekSitaM bhavati / tacca laghuhorakaM parivRttahIrakaM ceti vyavaharttavyam / dvayamapi yathA -- virahagaralabharitatarala kuTilasarasalocanA, caraNanakharakalitamadanayuvatimadavimocanA / amalakamala rajaniramaraNamukuravilasitAnanA, tvahi jayasi sutanu kiraraNavalitasakalakAnanA / / 57 // vilasadaGga rucitaraGga lalitaraGga raJjinI, lasadapArapaTimabhAramadanadAragaJjinI | sakalayAmasukhadavAmataralalAmalIlanA, jayasi nAmahRdabhirAmaratinikAmazIlanA // 58 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa065-67] 4. padmAvatI-prakaraNa [ 45 yathA 26: madanagRham prathamaM dvila'sahitaM varagurumahitaM viratau vimalasakala-caraNe zruti -sukhakaraNe, navaDagaNavikAsita-madhyavirAjita janazubhadAyakadehadharaM phaNibhaNitavaram / gaganAvalikalpita-vasumitajalpita vedavidhUditayatisahitaM vasuyatimahitaM,5 . gaganodadhimAtraM bhavati vicitraM madanagRhaM pavanavirahitaM' sakalakavihitam // 65 / / suranatapadakamalaM hatajanazamalaM vArijavijayinayanayugalaM vArida"vimalaM, ditisutakulavilayaM kamalAnilayaM kala karayugalakalitavalayaM keliSu salayam / candrakacita -mukuTaM vinihatazakaTaM duSTakaMsahRdi bahuvikaTaM munijananikaTaM, gatayamunArUpaM kRtabahurUpaM namatArUDhaharitanIpaMdeg zrutizatadIpam / / 66 / / yathA vA'smatpituH zivastuto karakalitakapAlaM dhRtanaramAlaM bhAlasthAnalahutamadanaM kRtaripukadanaM, bhavabhayabharaharaNaM' 'girijAramaNaM sakalajanastutazubhacaritaM guNagaNabharitam / kRtaphaNipatihAraM tribhuvanasAraM dakSamakhakSayasaMkSubdhaM ramaNIlubdhaM, galarAjitagaralaM gaGgAvimalaM kailAzAcaladhAmakaraM praNamAmi haram / / 67 / / iti pratyudAharaNam / iti madanagRham / 1. ga. dvijasahitam / 2. ga. kamala / 3. ga. ati / 4. kha. mahitam / 5. ga. 'vasuyatimahita' naasti| 6. 'pavanavirahita madanagahaM' iti pAThAt zrutikaTutvadoSanirAsaH syaat| (saM0) 7. ga. vArija / 8. ga. varakara / 6. ga. cndrkjut| 10. ga. haritAnIpam / 11. kha. ga. bhavabhavabhayaharaNam / 12. ga. trailokyahitam / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika prathamakhaNDa [1068-69 27. marahaTThA [mahArASTram] prathamaM kuru TagaNaM punarapi DagaNaM zaraparimitamatizobhi, zeSe kuru hAraM laghumatha sAraM kavijanamAnasalobhi / gaganendau viratiM tadanu vasuyatiM punaratha vidhuyugale'pi, marahaTThAvRtte kavijanacitte navayugaracitakale'pi / / 68 / / yathA garvAvalibhAsura hatakaMsAsura bhuvi kRtavimalavilAsa, muralIbhAsitakara vRSabhAsurahara varataruNIkRtarAsa' / dAvAnalabAlaka godhanapAlaka himakarakaranibhahAsa, kRpayA kuru dRSTi mayi sukhavRSTi munihRdi janitavikAsa / / 66 / / iti mrhtttthaa| iti zrIvRttamauktike vAttike caturtha padmAvatIprakaraNam / 1. ga' haas| 2. ga. mihkr| 3. ga. mAsti / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM savayA-prakaraNam zratha savayA ' saptabhakAravibhUSita-piMgalabhASitamantagurUpahitaM ", zranyadathApi tathaiva bhabhUSitamantagurudvayasaMvihitam / aSTasakAramatho gurusaGgatametadathAnyadapi prathitaM, saptajakAravirAjitamantyalaghuM guru bhAsitamanyadidam // 1 // anyadidaM [ muninAyakabhASitamantyalaghu guruyugmasuyukta N, yogacatuSkalapUjita ] 'manyadidaM yugavahni kalAbhiramuktam / paNDitamaNDalinAyakabhUpatimAnasaraJjanamadbhutavRttaM, 9 sarvamidaM savayAbhidhamuktamazeSakavIndravimohita cittam // 2 // zratheteSAM bhedAnAM nAmAni madirA mAlatI mallI mallikA mAdhavI tathA / mAgadhIti ca nAmAni teSAmuktAnyazeSataH // 3 // krameNodAharaNAni 7, yathA 1. madirA savayA bhAlavirAjitacandrakalaM nayanAnaladA hitakAmavaraM, bahuvirAjitazeSa phaNIndra phaNAmaNibhAsurakAntidharam / bhUdhararAjasutAparimaNDitakhaNDita 'nUpuradaNDadharaM, naumi mahezamazeSa sureza vilakSaNaveSamumeza' 'haram // 4 // iti madirA savayA / 2. mAlatI savayA candrakacArucamatkRticaJcalamaulivilumpita-11 candrakizobhaM, vanyanavIna vibhUSaNabhUSitanandasutaM vanitAgharalobham / dhenukadAnavadAraNadakSa-dayAnidhidurgamavedarahasyaM naumi hariM ditijAvalimAlita ' ' -bhUmibharApanudaM suyazasyam // 5 // iti mAlatI savayA / . 1. ga. savaIyA | 2. ga. pihitam / 3. kha. ga. laghu / 4. ga. muni / 5. koSThakagatoMzo nAsti ka pratau / 6. ga. kalArasamuktam / 7. ga, tAsAM krameNodAharaNAni / 8. ga. tadyathA / 6. ka pratau 'khaNDita' zabdo neva / 10. ga. muneza / 11. ga. vilambita / 12. ga. ditijAvalibhArita / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] vRttamauktika -prathamakhaNDa [ 506-10 3. mallI savayA girirAjasutAkamanIyamanaGgavibhaGgakaraM galamastakamAlaM, paridhUtagajAjinavAsasamuddhatanRtyakaraM vigRhItakapAlam / garalAnalabhUSita-dInadayAlu-madabhramaroddhata'-dAnavakAlaM, praNamAmi vilolajaTAtaTagumphitazeSa'-kalAnidhilAlitabhAlam // 6 // iti mallI svyaa| 4. mallikA saSayA dhunoti mano mama campakakAnanakalpitakelirayaM pavanaH, ___ kathAmapi naiva karomi tathApi vRthA kadanaM kurute madanaH / kalAnidhireSa balAdayi ! muJcati vahnikalApamalIkahima: vidhehi tathA matimeti yathA savidhena pathA vrajabhUmahimaH / / 7 / / iti mallikA svyaa| 5. mAdhavI savayA vilolavilocanakoNavilokita-mohitagopavadhUjanacittaH, - mayUrakalApavikalpitamaulirapArakalAnidhibAlacaritraH / karoti mano mama vihvalamindunibhasmitasundarakundasudantaH, sakhImiti' kApi jagAda hareranurAgavazena vibhAvitamantaH // 8 // iti mAdhavI savayA / 6. mAgadhI savayA mAdhava vidyudiyaM gagane tava kalayati pItavasanamabhirAmam , jaladharanIlagaganapaddhatirapi tava tanurucimanusarati nikAmam / indrazarAsanamapi tava vakSasi bhAsitavaravanamAlAzobhaM. [kuru mama vacanaM saphalaya hRdayaM rAdhAdharamadhuviracitalobham // 6 // ___ iti mAgadhI svyaa| uktAni savayAkhyAni chandAMsyetAni kAnicit / UhyAni lakSyamAlocya zeSANi nijabuddhitaH / / 10 // 1. ga. mdodhk| 2. ga. sakhIriti / prato nAsti / 5. ga. pAlokya / 3. ga. maagdh| 4. caturthacaraNaH ka. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 11 - 12] 5. savayA -prakaraNa 7. ghanAkSaram' rasabhUmivarNayatika' tadanu ca zarabhUmiviratikaM yattu / vidhuvahnivarNa saGgatamidamapratimaM ghanAkSaraM vRttam // 11 // yathA rAvaNAdimAnapUra-dUranAzaneti vIra rAma kiM vizAladurgamAyAjAlameva te, maithilIvilAsahAsa dhUtasindhuvAsara (rA)sa' ___ bhUtapatizarAsanabhaGgakara' bhAsate / dInaduHkhadAnasAvadhAna pArAvArapAra" yAna-vIravAnarendrapakSa kiM mahAmate !, te raNapracaNDabAhudaNDameva hetumatra / bANadAvadagdhazatrusainikAH prakurvate // 12 / / iti ghanAkSaram / iti vRtamauktike vAttike paJcamaM savayA prakaraNam / 1. ga. tadyathA praaryaa| 2. ga. ya ki| 3. ga. kamanuH / 4. ga. vidhuvarNe bhnii| 5. ga. baassaar| 6. ga. sNgkr| 7. ga. pArAbAna / 8. ga. naasti| 6. ga. savAya / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM galitakaprakaraNam yathA pratha galitakAni 1. galitakam zarakalaM paJcaparimitaM jaladhikalayugaM pravilasati yasmizcaraNe laghugurvanugam' / vidhuyugakalAracitamahipatiphaNikalitakaM varakavijanamAnasaharaM bhavati galitakam / / 1 // malli-mAlatiyUthipaGkajakundakalike, kumudacampakaketakiparimalabaladalike' / malayaparvatazItala tvayi jAtapavanaH, hariviyogatanoriyaM mama kathaM dahanaH // 2 // iti galitakam / 2. vigalitakam ThagaNadvayaM bhavati catuSkaladvayasaGgataM ___ tadanu ca zarakalaM bhavati sulalitakavisammatam / dahanapakSakalAvilasitavimalasakalacaraNaM, vigalitakametat phaNipatimadhikasukhakaraNam // 3 // yathA bhavajaladhitAriNi sakalatApahAriNi gaGge, aghadahanakAriNi rucidhAriNi hrkRtsngge| girinikaradAriNi manohAriNi taralabhaGge, svapimi vAriNi haMsahAriNi tava vilasadaGge // 4 / / iti vigalitakam / 3. saGgalitakam DagaNayugena virAjitaM, paJcakalena sabhAjitam / saGgalitakamiti kalpitaM, ___phaNipatipiGgalajalpitam // 5 // 2. ga. mAnasahara tavati / 3. ga. mllikaa| 4. ga. kundacampakake parimalavallike / 5. kha. ttgnndvym| 6. ga. bhavajaladhirtaraNi / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 6.10] 6. galitaka-prakaraNa yathA dhRtimavadhAraya mAnase, harimapi' gttnuraanshe| sakhi ! tava vacanaM mAnaye, nanu vanamAlinamAnaye // 6 // iti saGgalitakam / 4. sundaragalitakam ThagaNadvayena bhASitaM, laaditriklvikaasitm| sundaragalitakanAmakaM, vRttamamalarucidhAmakam / / 7 / / vigalitacikuravilAsinI, navahimakaranibhahAsinIm / subalarAdhikAntAmaye', tanujitakanakAM kAmaye // 8 // iti sundaragalitakam / 5. bhUSaNagalitakam ThagaNadvitayaM prathamaM caraNe, rasabhUmisusaMkhyakalAbharaNe / trikaladvitayaM punareva yadA, phaNibhASita-bhUSaNaketi tadA // 6 / / ruciraveNuvirAvavimohitA drutapadAH kRtarAsarasaiH5 hitAH / harimadUravane hariNekSaNA stamanujagmurananyagatekSaNAH // 10 // iti bhUSaNagalitakam / 6. mukhagalitakam SaTkalaM prathamamatha vedatrikalayutaM, __ punarapi yaccaraNazeSagatavalayacitam / yathA 1. ga. harimapagata / 2. ga. vilaasitm| 3. ga. subalirAvikAm / 4. ga. vaa| 5. kha. ga. rse| 6. ga. kSaNam / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] vRttamauktika-prathamakhaNDa [ 10 11 - 16 gaganapakSakalAkRtacaraNavikAsitaM, mukhagalitakamidaM varaphaNipatibhASitam / / 11 / / yathA yathA brahma bhavAdikanutapadapaGkajayugalaM, nAzitabhaktahRdayagatadAruNazamalam / dInakRpAnidhi-bhavajalarAzitArakaM, naumi hari kamalanayanamazubhadArakam' / / 12 // iti mukhagalitakam / 7. vilambitagalitakam Adau SaTkalaM tadanu cAntagena sahitaM, jalanidhikalacatuSkamahinAyakena vihitam / samagaNe jagaNena sahitaM' phaNIndrabhaNitaM, vilambitAkhyametadakhilasukavIndragaNitam // 13 // namAmi paGkajAnanaM sakaladuHkhaharaNaM, bhavAmburAzitArakaM nikhilavandyacaraNam / kapolalolakuNDalaM vrajavadhUjanasahitaM, vilAsahAsapezalaM sarasarAsamahitam // 14 / / iti vilambitagalitakam / 8 [1]. samagalitakam DagaNavibhUSaM prathamamavehi paJcakalayugayutaM', tadanu catuSkalayugasahitaM virato lagurumahitam / zarayugamAtrAsahitamanuttamapiGgalabhASitaM, samagalitakamidamatisukhakarasulalitapadabhAsitam // 15 / / nikhilasuragaNavinutapaGkajakomalacaraNayugalaM, pItavasanavilasitazarIramanuttamakambugalam / naumi nigamaparigaditamapAraguNayutamindumukhaM, nandatanUjaM nikhilagopavadhUjanadattasukham / / 16 / / iti samagalitakam / 1. ga. dAyakam / 2. ga. rahitam / 3. ga. gaditam / 4. ga. vandyAM caraNam / 5. ga. kujaM / 6. ga. jyatam / 7. ga. laghugurusahitam / yathA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa017-22] 6. galitaka-prakaraNa 8 [2]. aparaM samagalitakam samagalitakaM prabhavati' viSame yadi DagaNatrikalAbhyAM kalitakam / mukhagalitakaM samacaraNe kila bhavati nikhilapaNDitamukhavalitakam // 17 // yathA vibhUtisitaM zirasi nivasitA-nupamanadIbhavapaGkajavilasitam / ahipa-ruciraM kimapi vilasitAM' mama hRdi vedarahasyamatisuciram // 18 // iti dvitIyaM samalitakam / 8 [3]. aparaM sAlatakam viparItasthitasakalapadayutameva samagalitakaM saGgalitakam / / 16 // viparItapaThitamidamevodAharaNam / yathA zirasi nivasitApnupamanadIbhava-paGkajavilasitaM vibhUtisitam / kimapi vilasitAM mama hRdi vedarahasyamati suciraM ahipa-ruciram // 20 // iti dvitIyaM sngglitkm| 8 [4]. aparaM lambitAgalitakam zaramitaDagaNaiH syAd bhAvitA' nikhilapAde viSamajagaNamuktA cAntagA''vigatavAde / yugayugakRtamAtrAH kalpitA' yadanupAdaM, phaNipatibhaNiteyaM lambitA tyaja viSAdam // 21 // rAjati vaMzIrutametat kAnanadeze, ___ gacchati kRSNe tasminnatha maJjulakeze / yAhi mayA sArddhamito rAsAhitacitte, tatsavidhe premavilole tena ca vitte' / / 22 / / iti dvitIyaM lambitAgalitakam / 6. vikSiptikAgalitakam zaroditakalo yadi bhAti' gaNo viSamasthitiyutaH samasthita (ti) vibhUSitena tadanu catuSkalena yutaH / yathA 1. ga. 'samagalitaka' nAsti, bhavati ca / 2. ga. sakalitakam / 3. ga. mukhavatilakam / 4. ga. nivaasitaa| 5. ga. phnnip| 6. ga. vilstaaN| 7. ga. nAsti 8. ga. vilaasitaa| 6. kha. ga. phnnip| 10. ga. bhAvita / 11. ga. vaantgaavitvaave| 12. ga. kalpita / 13. ga. clcitte| 14. ka. bhAvi / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-prathamakhaNDa [pa0 23-28 zaroditagaNaiH paribhAvitasakalacaraNaiH sahitA', kavIndrakathitAntaguruH kila vikSiptikA mahitA' // 23 // yathA yathA candrakacitamukuTamakhilamunijanahRdayasukhakaraNaM, dhRtaveNukalaM varabhaktajanasyAdbhutaM zaraNam / vRndAvanabhUmiSu vallavanArImanoharaNaM, ruciraM nijacetasi cintaya govarddhanoddharaNam // 24 // iti vikSiptikAgalitakam / 10. lalitAgalitakam pUrva kathitA vikSiptikava' caraNasukalitA, ThagaNe' catuSkalena bhUSitA prabhavati lalitA // 25 // kamalApati kamalasulocanamindunibhAnanaM, maJjulaparipItavAsasamapAraguNakAnanam / sanakAdikamAnasajanitanivAsasamastanutaM, praNamAmi hariM nijabhaktajanasya hite niratam / / 26 / / iti lalitAgalitakam / 11. viSamitAgalitakam pUrva dvitIyacaraNe viSamasthitikapaJcakalaH, ___turye tRtIyacaraNe prathamaM bhavati catuSkalaH / sakale samasthita (ti) vedakalo viratau viracitA, yA (yo)gena zaroktagaNena ca sA bhavati viSamitA // 27 / yathA veNu kare' kalayatA sakhi ! gopakumArakeNa, pItAmbarAvRtazarIrabhRtA bhavatArakeNa / premodgatasmitarucA vanajabhUSaNazobhinA, ceto mamApi kavalIkRtaM mAnasalobhinA / / 28 / / iti viSamitAgalitakam / 1. ga. shitaaH| 2. ga. guru| vikSiptikaH kathitA ca / 6. ga.ThagaNena / 10. ga. vennukre| 3. ga. mhitaaH| 4. ga. dharaNam / 5. ga. 7. ga. tury| 8. ga. klau| 9. ga. sAgena / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 26 - 33 ] yathA - yathA - yathA 5 6. galitaka - prakaraNa 12. mAlAgalitakam SaTkalaviracitaM tadanu ca daza' - saMkhyaDagaNa paribhAvitacaraNamudeti mAlAbhidhaM galitakam / madhyaguru jagaNena viracita samastasamagaNa rasodadhikalakamahIndra phaNivadane valitakam // 26 // kAliya kulavibhaJjaka-masuraviDambaka- danujavilumpakamakhilajanastutazubhacaritaMmuninutaM, naumi vimalataraM sakalasukhakaraM kalikaluSaharaM, bhavajaladhirtAraM hari pAlane suniyatam / kaMsahRdi vikaTaM munigaNanikaTaM vinihatazakaTaM parighRtamukuTaM jagadviracane'ticaturaM, bhaktajanazaraNaM bhavabhayaharaNaM varasukhakaraNaM svapadavitaraNaM jagannAzane dhRtadhuram // 30 // iti mAlAgalitakam / 13. mugdhamAlAgalitakam 4 mAlAbhikhyameva hi bhavati catuSkalayugarahitaM phaNipavinna mugdhapUrvam / / 31 / / vande nandanandanamanavarataM marakatasutanuM dhRtaruci murArimA (mI) zaM vAditavaMzamAnatamunijana-nAradaviracitagAnamavanImaNImanISam / kAritarAsahAsa paravazarataM viracitasurataM vitatakuGkumena pItaM, taM devaM pramodabharasuviditaM muditasuranutaM satatamAtmajena gItam / / 32 / / iti mugdhamAlAgalitakam / 14. udgalitakam mugdhapUrvakameva DagaNayugalena rahitapadamudgalitakam / / 33 / / [ 55. nandanandanameva kalayati na kiJcidiha jagati sAramaparaM, putramitrakalatramakhilamapi citraghaTitamiva bhAti na param / 1. ga. zarasaMkhya / 2. ga. phaNipavaneda / 3. ga. UhayamudAharaNaM, udAharaNaM nAsti / 4. ga. mugdhAmAlAgalitakam / 5. ga. mAlAbhisakhyameva / 6. ga. vitta / 7. ga. UhyamudAharaNaM, udAharaNaM nAsti / 8. ga. lakSaNAnusArAdeva kavibhirudAharaNamUhyam, udAharaNaM nAsti / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - prathamakhaNDa [ pa0 34 - 36 sAvadhAnatayaiva lavamapi manaH paramacalamidaM na viditaM bhAvayantu divAnizamanimiSamAtmani paramapadaM pramuditam // 34 / / ityudgalitakam / evaM galitakAdIni vRttAnyuktAni kAnicit / lakSyANi lakSyamAlakSya zeSANi nijabuddhitaH' // 35 // iti galitaka-prakaraNaM SaSTham / [granthakRtprazastiH] randhrasUryAzvasaMkhyAtaM mAtrAcchanda ihoditam / saprabhedavasudvandvazatadvayamudIritam 288 // 36 / / sodAharaNametAvadasminkhaNDe mayoditam / prastArasaMkhyayA teSAM bhASaNe piGgalaH kSamaH / / 37 // zrIcandrazekharakRte ruciratare vRttamauktike'muSmin / mAtrAvRttavidhAyakakhaNDa: sampUrNatAmagamat // 38 / / bANamunitarkacandraiH[1675] gaNitebde vRttamauktike ruciram / mAghe dhavalapakSe paJcamyAM candrazekharazcakre / / 36 / / 5 ityAlaGkArikacakracUDAmaNi-chandaHzAstraparamAcArya-sakalopaniSadrahasyArNavakarNadhArazrIlakSmInAthabhaTTAtmaja-kavizekhara-zrIcandrazevarabhaTTaviracite zrIvRttamauktike piGgalavAttike mAtrAkhyaH prathamaH paricchedaH / shriirstu| 10 1. ga. pUrNa padya nAsti / 2. ga. iti vRttamauktike galitakaM prakaraNaM sssstthN| tadanantaraM ga. prato nimnapadya vartate-- janakulapAlaM lAlitabAlaM vAditamRdutarazaMkha, rocanayutabhAlaM dhRtavanamAlaM zobhitataralavazaMkham / ditivrajakAlaM pAditatAlaM kRtasuramunigaNazaMsaM, rucikalitatamAla jitaghanajAlaM bhAsitayAdavavaMzam // 3. ga. iti zrImaccandrazekharakRte ruciravare vRttamauktike'muSmin mAtrAvRttaviSAyakakhaNDaH samAptam / 4. ga. pUrNa padya naasti| 5. ga. 'ityAlaM' prArabhya 'paricchedaH' paryantaM pAThaM nAsti / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIlakSmInAthabhaTTasUnu-kavicandrazekharabhaTTapraNItaM vRtta maukti kam dvitIyaH khaNDaH prathamaM vRttanirUpaNa - prakaraNam [ maGgalAcaraNam ] ziro'divyad' gaGgAjalabhavakalAlolakamalA nyalaM shunnddaadnnddoddhrnnvissyaanyaarcytaa| jaTAyAM kRSTAyAM dviradavadanenAtha rabhasA, / dudazrurgaurIzaH kSapayatu manaH kSobhanikaram / / 1 / / mAtrAvRttAnyuktvA kautUhalataH phaNIndrabhaNitAni / atha candrazekharakRtI varNacchandAMsi kathayati sphuTataH // 2 // [athaikAkSaraM vRttam ] 1. zrI: yo gaH / sA zrIH / / 3 / / yathA zrI-rmA-mavyAt / / 4 / / iti zrIH 1 2. atha i. la i-ri-ti / / 5 / / yathA za-ma ku-ru // 6 // iti i: 2. atrakAkSarasya prastAragatyA dvAveva bhedau bhavataH' / ityekAkSaraM vRttm| 1. kha. dIpyad / 2. paMktiriyaM nAstika prtii| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 7.14 atha dvayakSaram 3. kAmaH gau cet kaamo| nAga-proktaH // 7 // yathA yathA vande kRSNam / kelI-tRSNam // 8 // iti kAmaH 3. 4. atha mahI lagau mahIm / vadatyahiH // 6 // ramApate / namo'stu te // 10 // iti mahI 4. 5. atha sAram vakra-lau ca / sAra-matra // 11 // yathA kaMsa-kAla / naumi bAla // 12 // iti sAram 5. 6. atha madhuH dvilkRti| madhuriti // 13 // yathA matimava / mama bhava // 14 // iti madhuH 6. atrApi dvayakSarasya prastAragatyA catvAra 4 eva bhedA bhavantIti, tAvantopyuktAH / iti dvayakSaram / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 15 - 22 ] 1. vRttanirupaNa - prakaraNa pratha yakSaram 7. tAlI pAde yA ma proktaa| tAlI sA nAgoktA // 15 // yathA govRnde snycaarii| pAyAd dugdhAhArI // 16 // iti tAlI 7. 'nArI'tyanyatra / 8 atha zazI zazIvRttametat / yakAro yadi syAt // 17 // yathA mude no'stu kRSNaH / priyAyAM satRSNaH / / 18 / / iti zazI 8. 6. pratha priyA vallakI raajte| sA priyA bhAsate // 16 // ' yathA rAdhikA-rAgiNam / naumi gocAriNam // 20 // iti priyA . 10. pratha ramaNaH kriyate sagaNaH / phaNinA ramaNaH // 21 // yathA sakhi me bhvitaa| harirapyacitA // 22 // iti ramaNaH 10. 1. vRttametad rgnnodaahRteH| (saM) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRttamauktika dvitIyakhaNDa [pa023-30 vvvvvvvvv. mannamrammam 11. praca pAlam' pAdeSu to yahi / paJcAla-vRttaM hi // 23 // yathA- - zaM dehi gopeza / mande mahatkeza // 24 // iti paJcAlam 11. 12. atha mRgendraH narendra virAji / mRgendra mavehi // 25 // yathA vilolavataMsa / namo dhRtavaMza // 26 // iti mRgendraH 12. 13. pratha mandaraH bho yadi sundri| mandarameva hi // 27 // yathA cnyclkuntl| naumi sumaGgala // 28 // iti mandaraH 13. 14. pratha kamalam nmnukly| kamalamamala // 26 // yathA ahipvly| zamiha kalaya // 30 // iti kamalam 14. atrA'pi tryakSarasya prastAragatyA aSTau bhedA bhavantIti tAvantopyudAhRtAH / iti tryakSaram / 1. ka. prato pAJcAlavRttasya lakSaNamRdAharaNe nollikhite / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 31 - 38] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa yathA yathA atha caturakSaram 15. tI yasmin kaNauM vRtte svau~ / sA syAt tIrNA nAgotkIrNA // 31 // gopIcittAkarSe saktam / nde kRSNaM gobhiryuktam // 32 // iti tIrNA 15. 'kanyA' ityanyatra / 16. praSadhArI pakSibhAsi merudhaari| vArirAzi varNavAri' // 33 / / gossikoddusngghcndr| naumi janmapUtananda // 34 // iti dhArI 16. 17. atha nagANikA vidhehi jaM tato gurum / nagANikA bhavedaram // 35 // vilolamaulibhAsuram / namAmi saMhatAsuram // 36 // iti nagAriekA 17. 18. atha zubham dvijavaramiha ydi| vidadhata, zubhamiti // 37 // yathA yathA azubhamapaharatu / hRdi harirudayatu // 38 // iti zubham 18. atrApi caturakSarasya prastAragatyA SoDaza 16 bhedA bhavanti, teSu cAdyantabhedayuktA granthavistarazaGkayA'tra catvAro bhedAH pradarzitAH, zeSabhedAH sudhIbhirUhyA iti| iti caturakSaram / 1. kha. varNavAri / *zeSabhedAH paJcamapariziSTe draSTavyAH / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ 50 36-46 yathA atha paJcAkSaram 16. sammohA Adau ma proktaM pazcAt karNoktam / bANArNairyuktaM sammohAvRttam // 39 // vande gopAlaM daityAnAM kAlam / gopIgopAnAM pAlaM dInAnAm / / 40 / / iti sammohA 16. 20. pratha hArI yasmin takAraH pakSoktahAraH / paJcANayuktaM hArIti vRttam // 41 // AnandakArI gopiivihaarii| mAM pAtu bAlaH kelIrasAlaH // 42 // iti hArI 20. 21. atha haMsaH AdirathAntaH kuNDalayuktaH / madhyagataH so yatra sa haMsaH / / 43 // yathA yathA nandakumAraH sundrhaarH| gokulapAlaH pAtu sa bAlaH // 44 // iti haMsaH 21. 22. pratha priyA sagaNAhitA lg-sNyutaa| bhavatIha yA kila sA priyA // 45 // sakhi ! gokule sukhsNkule'| vajasundaro nanu nirdayaH // 46 // iti priyA 220 yathA 1. kha. 'sukhasaMkule' nAsti / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa047 - 53 ] yathA yathA vA tatra yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa yathA 23. atha yamakam namiha kuru layugamatha / iti yamakamanukala // 47 // surayama zamiha mama / anukalaya phaNivalaya // 48 // atra prastAragatyA paJcAkSarasya dvAtriMzad 32 bhedA bhavanti teSu katica - noktAH zeSAstUhyAH / * kaluSahara dharaNidhara / dalitabhava sujanamava // 46 // iti yamakam 23. iti paJcAkSaram / atha SaDakSaram 24. zeSA nAgAdhIzaproktaM sarvairdIrgheryuktam / SaDbhirvarNairvRttaM ' zeSAkhyaM syAd vRttam // 50 // kaMsAdInAM kAlaH gogopInAM pAlaH / pAyAnmAyAbAlaH muktAbhUSAbhAlaH / / 51 // iti zeSA 24. 25. atha tilakA yadisadvitayAcita sarva padA / tilaketi phaNirvadatIha tadA / / 52 / / kamanIyavapuH zakaTAdiripuH / jayatIha hariH bhavasindhutariH / / 53 / / iti tilakA 25. [ 63 1. ga. vintaM iva / 2. kha. mAlaH / * TippaNI - zeSabhedAH paJcamapariziSTe draSTavyAH / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 54.61 yathA yathA 26. atha vimoham pakSirAjadvayaM yatra pAdasthitam / piGgalenoditaM tad vimohaM matam / / 54 // gopikAmAnase yaH sadA vyAnaze / pAtu mAM sevakaM so'hanadyo bakam' // 55 / / ___ iti vimoham 26. 'vijjohA' iti strIliGga piGgale / 27. atha caturaMsam prathamanakAra tadanu yakAram / kuru caturaMse phaNikRtazaMse // 56 / / vinihatakaMsaM taralavataMsam / nama dhRtavaMzaM surakRtazaMsam // 57 // iti caturaMsam 27. 'cauraMsA' iti strIliGga piGgale / 28. atha manyAnam pAde dvitaM dehi SaDvarNamAdhehi / jAnIhi nAgoktamanthAnametaddhi / / 58 / / dhUtAsurAdhIza gogopakAdhIza / mAM pAhi govinda gopIjanAnandaH // 56 / / iti manyAnam 28. strIliGgamanyatra / 26. atha zaGkhanArI yadA sto yakArau rasaproktavauM / tadA zaGkhanArI phaNIndroditA syAt // 60 // vraje rAsakArI mnstaaphaarii| vadhUbhiH sameto hariH pAtu cetaH // 61 / / iti zakanArI 26. 'somarAjI' tyanyatra / yathA yathA 1. kha. paMktiriyaM nAsti / 2. ka. sva. pustake 'nakAra' sthAne 'namaskAra' pAThaH so'smiiciinH| (saM0) 3. kha. amanda / *TippaNI-1 prAkRtapaiGgalamapariccheda 2 padya 45 *TippaNI-2 , , . Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 62 - 66 ] yathA yathA yathA tatra 1. vRttanirUpaNa prakaraNa yathA * 30. atha sumAlatikA kArayugena vibhAti yutena / hirvadatIti sumAlatiketi // 62 // vrajAdhipabAla vibhUSitabAla' / surArivinAza namAmyanalAza / / 63 / / iti sumAlatikA 30. 'mAlatI'ti piGgale * " / 31. atha tanumadhyA yasyAM zarayugmaM kuntIsutayugme / granthaiH khalu sAdhyA sA syAttanumadhyA / / 64 / / rAdhAsukhakArI vRndAvanacArI / kaMsAsurahArI pAyAd giridhArI / / 65 / / iti tanumadhyA 31. 32. atha damanakam vrajajanayuta suragaNavRta / jaya muninuta vrajapatisuta / / 67 / / iti damanakam 32. atra prastAragatyA SaDakSarasya catuHSaSTiH 64 bhedA bhavanti teSu prAdyantasahitAH kiyanto bhedA uktAH, zeSabhedAH sudhIbhirUhyA / granthavistarazaGkayA nAtroktA iti / 2 nagaNayugalamiha racayata / damanakamiti parikalayata / / 66 / / iti SaDakSaram |6| atha saptAkSaram 33. zIrSA varNA dIrghA yasmin syuH pAde'drINAM saMkhyAkAH / nAgAdhIzaproktaM tat zIrSAbhikhyaM vRttaM syAt // 68|| muNDAnAM mAlAjAlairbhAsvatkaNThaM bhUtezam / kAlavyAlaiH khelantaM vande devaM gaurIzam / / 66 / / iti zIrSA 33. | 65 1. kha. bhAla / *TippaNI - 1 prAkRtapaiGgalam - pariccheda 2 padya 54 / * TippaNI - 2 zeSabhedAH paJcamapariziSTe draSTavyA: / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika -dvitIyakhaNDa [1070-78 34. atha samAnikA pakSirAjabhAsitA jena saMvibhUSitA / antagena zobhitA sA samAnikA matA // 70 // yathA yathA phullapaGkajAnanaM kelizobhikAnanam / vallavImanoharaM naumi rAdhikAvaram / / 71 // iti samAnikA 34. 35. atha suvAsakam dvijamiha dhAraya bhamanu ca kAraya / bhavati suvAsaka-miti guNalAsaka / / 72 / / vibudhataraGgiNi bhuvi kRt'ringginni| taralataraGgiNi jaya harasaGgini / / 73 // iti suvAsakam 35. ___36. atha karahaJci nagaNamiha dhehi tadanu samavehi / iti kila[za]rAMci bhavati karahaJci / / 74 / / vrajabhuvi vilAsa yuvatikRta[rA]sa / jaya nihatadaitya jaghana kRtarItya // 75 // iti karahaJci 36. 37. pratha kumAralalitA jakArayutakarNA munIndramitavarNA / laghudvitayamadhyA kumAralalitA syAt // 76 // vajAdhipakizoraM navInadadhicoram / kumAralalitaM [taM] namAmi hRdi sattam // 77 // iti kumAralalitA 37. 38. atha madhumatI nagaNayugayutA tadanu ga-mahitA / vadati madhumatI-mahiratisumatiH // 78 // yathA yathA 1. kha 'shubh'| 2. kha. nayana / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1079.85] 1. vRttanirUpaNa * prakaraNa [ 6. yathA yathA yathA ditisutakadanaH zazadharavadanaH / vilasatu hRdi naH tanujitamadanaH // 76 / / iti madhumatI 38. 36. atha madalekhA Adyante kRtakarNA zailaiH sammitavarNA / madhye bhena vizeSA nAgoktA madalekhA / / 80 // gopAlaM kRtarAsaM go - gopIjanavAsam / vande kundasuhAsaM vRndAraNyanivAsam / / 81 // iti madalekhA 36. 40. atha kusumatatiH dvijamanukalaya namanu viracaya / ahiranuvadati kusumatatiriti // 2 // viSamazarakRta kusumatatiyuta / yuvatimanusara manasi-zayakara / / 83 / / iti kusumatati: 40. atra prastAragatyA saptAkSarasya aSTAviMzatyadhikaM zataM 128 bhedA bhavanti, teSu prAdyantasahitaM bhedASTakaM prokta, zeSabhedA UhanIyAH subuddhi bhirgranthavistarazaGkayA nAtroktA iti / ' iti saptAkSaram / atha aSTAkSaraM vRttam 41. vidyanmAlA sarve varNA dIrghA yasminnaSTau naagaadhiishproktaa| abdhAvabdhau vizrAmaH syAd vidyunmAlAvRttaM tat syAt / / 84 / / kaNThe rAjavidyunmAlaH zyAmAmbhodaprakhyo bAlaH / go-gopInAM nityaM pAlaH pAyAt kaMsAdInAM kAlaH / / 85 // iti vidyamAlA 41. yathA *1 zeSabhedAH paJcamapariziSTe draSTavyAH / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] yathA yathA yathA yathA vRttamauktika dvitIyakhaNDa 1. kha. dhRta / * 42. atha pramANikA zaraistathA ca kuNDalaiH krameNa yA'tizobhitA / girIndravarNabhAsitA pramANiketi sA matA // 86 // [ 10 86 - 63 vilolamaulizobhitaM vrajAGganAsu lobhitam / namAmi nandadArakaM taTasthacIrahArakam // 87 / / iti pramANikA 42. iti mallikA 43. iyameva granthAntare aSTAkSaraprastAre samAnikA ityucyate / asmAbhistu saptAkSaraprastAre samAnikA prokta eti vizeSaH / 44. pratha tuGgA dvijavaragaNayuktA tadanu karataloktA / punarapi gurusaGgA phaNipatikRtatuGgA / / 60 / / 43. atha mallikA hAramerumatra dehi taM punaH kramAdavehi / hi yogavarNamAsu (zu) mallikAM kuruSva vAsu // 88 // veNurandhrapUrakAya gopikAsu madhyagAya / vanyahAramaNDitAya me namo'stu kezavAya // 86 // vrajaviharaNazIlaH yuvatiSu kRtalIlaH / hRdi vilasatu viSNuH ditisutakula jiSNuH // 61 // iti tuGgA 44. 45. atha kamalam nagaNa - sagaNAcitaM laghuguruvirAjitam / phaNinRpavikAsitaM kamalamiti bhASitam // 62 // varamukuTabhAsuraH vrajabhuvi hatAsuraH / vrajanRpatinandanaH jayati hRdi ' candanaH // 63 // iti kamalam 45. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 064 - 101] yathA yathA yathA yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa 46. pratha mANavakakrIDitakam bhena yutaM tena citaM daNDakRtaM hAravRtam / vedayati nAgamataM mANavakakrIDitakam // 64 // veNudharaM tApaharaM' nandasutaM bAlayutam / candramukhaM bhaktasukhaM naumi sadA zuddhahRdA // 65 // iti mANavakakrIDitakam 46. 47. pratha citrapadA bhadvitayAcitakarNA zailavikAsitavarNA / vArinidho yatiyuktA citrapadA phaNinoktA / / 66 // veNuvirAjita hastaM gopakumArakazastam / vAridasundaradehaM naumi kalAkulageham // 67 // iti citrapadA 47. 48. pratha anuSTupa sarvatra paJcamaM yasya laghu SaSThaM guru smRtam / saptamaM samapAde tu hrasvaM tatsyAdanuSTubham // 68 // kamalaM lalitApAGgi - kAlAlikulasaGkulam / vilulat kuntalaM subhru ! kalayatyatulaM sukham // 66 // iti anuSTup 48. 49. atha jaladam kuru nagaNayugala manu ca layugamiha / varaphaNipatikRti kalaya jaladamiti // 100 // navajaladavimala zubhanayanakamala / kalaya mama hRdaya-makhilajanasadaya / / 101 / iti jalavam 49. [ 6 atra ca prastAragatyA aSTAkSarasya SaTpaJcAzadadhikaM dvizataM 256 bhedAsteSu prAdyantasahitaM kiyantassamudAhRtAH, zeSabhedAH prastArya samudAharttavyA iti / * ityaSTAkSaram / 1. 'tApaharaM' ka prato nAsti / 2. kha. phaNipatikRtamatha / * TippaNI - granthAntareSu saMprApta ye zeSabhedAste paJcamapariziSTe draSTavyAH / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 tatra ] - 50. rUpAmAlA netroktA mAH pAde dRzyante yasminnaGkA varNA bhAsante / yacchra utvA bhUpAlA modante tad rUpAmAlAkhyaM proktaM te / / 102 // yathA vRttamauktika - - dvitIyakhaNDa atha navAkSaram bhavyAbhiH kekAbhiH sammizrAH kurvantaH sampUrNAH sarvAzAH / ete dantIndrANAM saMkAzA meghAH pUrNAstasmAt santvAzAH / / 103 / / iti rUpAmAlA 50. yathA 51. mahAlakSmikA vainateyo yadA bhAsate sA'pi ced vahninA bhUSyate / randhravarNA yadA saGgatAH sA mahAlakSmikA sammatA / / 104 / / kAnane bhAti vaMzIrutaM kAmabANAvalIsaMyutam / mAnasaM bhAvanAdAhitaM zItaya svaM mano yAhi tam / / 105 / / iti mahAlakSmikA 51. 52. atha sAraGgam gaNayakAraprathitaM laghuyugagaiH ' saMkathitam / kavijanasaJjAtamadaM kalayata sAraGgamidam // 106 // yathA vA [ pa0 102-108 sakhi harirAyAti yadA viracitakampena hRdA / na kimapi vakta kalaye kathamapi dRSTe valaye // 107 // praNamata sarvAghaharaM ditisutagarvApaharam / surapatitarvAharaNaM vilasadakharvAcaraNam / / 108 / iti sAraGgam 52. idameva sAraGgiketi piGgale* nAmAntareNoktam / 1. ka. yugakaiH / * TippaNI - 1 prAkRtapaiMgalam - pari0 2, padya Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 106 - 116 ] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa 53. atha pAintama yasyAdi magaNakRtazcAnto hastena viracitaH / madhye bho yasya vilasitaH tat pAintaM phaNibhaNitam // 106 / / yathA gopAlAnAM racitasukhaM sampUrNendupratimamukham / kAlindIkeliSu lalitaM vande gopIjanavalitam // 110 // iti pAintam 53 pAintA iti piGgale / 54. atha kamalam nagaNayugalamahitaM tadanu karaviracitam / phaNikRtamativimalaM prabhavati kila kamalam / / 111 // yathA yathA taralanayanakamalaM rucirajaladavimalam / zubhadacaraNakamalaM kalaya harimapamalam // 112 // iti kamalam 54. 55. atha bimbam dvijavaranarendra karNaiH praviracitanandasvarNaiH / phaNinRpatinAgavittaM kavisukhadabimbavRttam / / 113 / / lulitanalinAlasAkSaH zaThalalitavAcidakSaH / kalayasi surAgivakSaH tvamapi mayi jAtabhikSaH / / 114 / / iti bimbam 55. 56. matha tomaram sagaNaM mudA tvamavehi jagaNadvayaM ca vidhehi / navasaGkhyA varNavidhAri kuru tomaraM sukhakAri // 115 / / kamaleSu 'saMlulitAli bakulI kRtaM] vrmaali| avalokaye vanamAli vapureti'' kiM vanamAli // 116 / / iti tomaram 56. yathA 1. ' ' cihnamadhyagaH pATho nAsti kha. prato / TippaNI-prAkRtapaiGgalam-pari. 2 padya 80 / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ 50 117 - 124 yathA yathA 57. atha bhujagazizusRtA nagaNayugalasaMdiSTaM tadanu magaNanirdiSTam / bhujagazizusRtAvRttaM kalayata phaNinA vittam / / 117 / / anupamayamunAtIre navapavasa (kml)lsnniire| praNamata kadalIkuJja harimiha sudRzAM puje // 118 // iti bhujagazizusRtA 57. sRtA ityeva zambhuprabhRtiSu pAThaH / bhRtA iti AdhunikAH paThanti* 58. pratha maNimadhyam AdibhakAraM dehi tataH so'pi gaNAnte' nAgamataH / madhyamakAro bhAti yadA syAnmaNimadhyaM nAma tadA / / 116 / / vallavanArImAnaharaH puuritvNshiiraavprH| gokulanetA goSucaraH pAtu haristvAM gopavaraH / / 120 / / iti maNimadhyam 58. 56. pratha bhujaGgasaGgatA sagaNaM vidhehi saGgataM jagaNaM tato'pi saMyutam / ragaNaM ca nAgasammatA kathitA bhujaGgasaGgatA // 121 / / mama dahyate mano bhRzaM paribhAvayAGgakaM kRzam / kathayAmi yaM tamAnaye dhRtimAli yena dhAraye / / 122 / / iti bhujaGgasaGgatA 56. 60. atha sulalitam dahana-namiha vitanu caraNamanu ca sutanu / phaNipatinRpatikRti kalaya sulalitamiti / / 123 / / kalitalalitamukuTa nihatadittijazakaTa / mama sukhamanukalaya karayugadhRtavalaya / / 124 / / ___ iti sulalitam 60. atra prastAragatyA navAkSarasya dvAdazAdhikapaJcazata bhedeSu 512 aAdyantasahitA ekAdazabhedAH pradarzitAH, zeSabhedA UhanIyAH // 6 // . iti navAkSaraM vRttm| yathA yathA 1. kha. gaNonte / / * TippaNI-1 chandomaJjarI dvi0 sta0 kArikA 24. *TappaNI-2 avaziSTAH prAptabhedAH paJcamapariziSTe paryAlocyAH / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 125 - 132 ] 1. vRttanirUpaNa-prakaraNa yathA yathA vA atha dazAkSaram tatra prathamam - 61. gopAla: vahnassaMkhyAkA mAH pAde yasmi-nante hArazcaiko yukto yasmin / nAgAdhIzaprokta tad gopAlaM paMktyarthairyukta muhyadbhUpAlam / / 125 / / yathA__ go-gopAlAnAM vande saJcArI bhUmau dRpyadaityAnAM sNhaarii| yadveNukvANairmohaM saMprApuH gopyaH so'vyAn mAM yaM devA nApuH // 126 / / __ iti gopAlaH 61. 62. atha saMyutam sagaNaM vidhAya manoharaM jagaNadvayaM ca tato'param / gurusaGgataM phaNijalpitaM sakhi ! saMyutaM parikalpitam // 127 // sakhi gopavezavihAriNaM zikhipicchacUDavidhAriNam / madhusundarAdharazAlinaM nanu kAmaye vanamAlinam / / 128 / / vajanAyikA hatakAliyaM kalayanti yA manasAli yam / sadayaM mayA saha zAlinaM kuru tAsu taM vanamAlinam / / 126 / / iti saMyutam 62. saMyutA iti strIliGga piGgale / * 63. pratha campakamAlA AdibhakAro yatra kRtaH syAt preyasi pazcAn mopi mataH syAt / antasakAro gena yutaH syAt campakamAlAvRttamidaM syAt // 130 / / sarvamahaM jAne hRdayaM te kAmini ! ki kopena kRtaM te / pngkjghaatailocnpaataiH kAmitamAptaM cetasi tAM taiH / / 131 // iti campakamAlA 63. rukmavatIti anyatra / rUpavatIti ca kvacit nAmAntareNa iyameva jJeyA / 64. atha sAravatI bhatritayAcita sarvapadA pnndditmnnddlijaatmdaa| gena yutA kila sAravatI nAgamatA guNabhAravatI / / 132 // yathA 1. kha. pdaivaanaapuH| *TinpaNI-prAkRtapaiGgalam, pari0 2, padya 60 / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [10133-140 yathA mAdhavamAsi himAMzukaraM cintaya cetasi tApakaram / mAdhavamAnaya jAtarasaM cittamidaM mama tasya vazam / / 133 / / iti sAravatI 64. 65. pratha suSamA Adau ja(ta)gaNaH pazcAd yagaNaH yasyAmanu pAdaM syAd bhagaNaH / hAraH kathitazcAnte mahitA seyaM suSamA nAgaprathitA' // 134 / / yathA gopIjanacitte saMvalitaM vRndAvanakuJja saMlalitam / vande yamunAtIre taralaM kaMsAdikadaityAnAM garalam / / 135 / / iti suSamA 65. 66. atha amRtagatiH nagaNa-narendra-navihitA tadanu ca caamrmhitaa| amRtagatiH kavikathitA phaNibhaNitodadhimathitA / / 136 / / yathA sakhi manaso mama haraNaM harimuralIkRta karaNam / bhava mama jIvitazaraNaM kimu kalaye nijamaraNam / / 137 / / iti amRtagati: 66. 67. atha mattA AdI kuryAn magaNasuyuktaM jJeyaM pazcAd bhagaNasuvittam / ante hastaM kuru yutahAraM mattAvRttaM kavijanasAram // 138 / / yathA vRndAraNye kusumitakuJja gopIvRndaiH saha sukhapuje / rAsAsakta jaladharanIlaM gopaM vande bhuvi kRtalIlam / / 139 / / iti mattA 67. 68. atha tvaritagatiH nagaNakRtA jagaNadhRtA nagaNahitA gurushitaa| iti ha phaNibhaNati yadA tvaritagatirbhavati tadA // 140 / / 1. kha. prahitA / 2. kha. kta / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 141 - 146 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 75 yathA sarasamatiryadunRpatiH paramatatistvaritagatiH / kSapitamadaH kalitagadaH sakalatarirjayati hariH // 141 / / yathA vA kSitivijiti sthitivihati-vrataratayaH paragatayaH / / uru rurudhurguru dudhuvu-yudhi kuravaH svamarikulam / / 142 / / iti daNDinI' iti tvaritagatiH 68. 66. atha manoramam nagaNapakSirAjarAjita kuru manoramaM sabhAjitam / jagaNakuNDalaprakAzitaM phaNipa-piGgalena bhASitam // 143 / / yathA kalaya bhAva nandanandanaM sakalalokacittacandanam / ditija-devarAjavandanaM kaThinapUtanAnikandanam / / 144 // iti manoramam 66. strIliGgamidamanyatra*2 / atrApi na tena kAcit kSatiH / 70. atha lalitapatiH dahananamiha kalayata tadanu zaramapi kurut| vadati phaNinRpatiriti paThata lalitagatimiti / / 145 / / yathA lalitalalitataragati haririha samupasarati / tava savidhamayi sudati ! saphalaya nijajanurati / / 146 / / iti lalitagatiH 70. __ atra prastAragatyA dazAkSarasya caturviMzatyadhikaM sahasra 1024 bhedA bhavanti teSu kiyanto bhedA lakSitAH, zeSabhedA [stu sudhIbhirUhyAH' 13 iti dazAkSaraM vRttam / 1. kha. prastArya lakSaNIyA / *TippaNI-1 kAvyAdarza tRtIya pariccheda padya 85 *TippaNI-2 chaMdomaMjarI dvi0 sta. kA0 34 *TippaNI-3 granthAntareSUpalabdhAH zeSabhedAH paJcamapariziSTe draSTavyAH / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [5.147 -150 atha ekAdazAkSaram yathA 71. mAlatI yasyAH pAde hArA rudra: saMkhyAtAH, sarve varNAstadvad yasyAM vikhyAtAH / sarveSAM nAgAnAM bhUpenoktA sA, mAlatyukta yaM lokAnAM pUrNAzA / / 147 // sindhUnAM pRSThA' yatpRSThe lIyante, daityAt sarve vedA yenAdIyante / yatpucchocchAlairdevendrA ghUrNante, ___ dharma so'vyAnmAyAmInastUrNa te / / 148 / / iti mAlatI 71. 72. atha bandhuH bhatritaya-pravikAzitavarNaH, zeSavibhUSitabhAsurakarNaH / paNDitacetasi rAjati bandhuH, piGgalanAgakRto guNasindhuH / / 146 / / zyAmalalolagajAlisadakSa zcaNDasamIraNakampitavRkSaH / vAridharastarubhajitanIDa:, bhUtativRSTikRtAvanipIDaH // 150 / / iti bandhuH 72 idamevAnyatra dodhakamiti nAmAntareNokta, piGgale* tu uTTavaNikAntarakRtalakSaNAntaramAdAya rUpabheda iti na kazcidvizeSaH phalata iti samaJjasam / 73. atha sumukhI kuru caraNe prathamaM nagaNaM, tadanu ca pakSamitaM jagaNam / yathA 1. sa. presstthaa| *TippaNI-1. prAkRtapaigalam pari0 2, padya 100 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 151 - 156] 1. vRttanirUpaNa-prakaraNa [77 yathA yathA laghumatha gaM ca janaH sumukhI, bhavati' yataH kila sA sumukhI // 151 / / taruNavidhUpamitaM vadanaM, mama hRdaye kurute madanam / iti kathayaMzcaraNau namate, hariranudhehi dRzaM vanite / / 152 / / iti sumukhI 73. 74. pratha zAlinI kRtvA pAde nUpurau hArayugmaM, dhRtvA vINAmaGkitAM cAmareNa / puSpaprotaM cApi karNaM dadhAnA, nAgaproktA zAlinIyaM vibhAti / / 153 // candrAko te rAma kItipratApau, citraM zatrukSoNipAlApakIrtim / bhAsAgADhadhvAntamadhvaMsayantI, trailokyasya zvetatAM sandadhAte // 154 // yatirapyatra vedlokrjeyaa| iti zAlinI 74. 75. atha vAtormI pUrva pAde magaNena prayuktA, yA vai pazcAd bhagaNenAtha yuktA / vAtormIyaM tagaNAntasthakarNA, vedairlokaH sa yatI rudravarNA // 155 // mAyAmIno'vatu lokaM samastaM, lIlAgatyA kSubhitAmbhodhimadhyaH / dhAtre dAsyannayanaM vedarUpaM, yaH kalpAbdhau jagRhe tiryagAkhyAm // 156 / / iti vAtormI 75. 1. kha. bhavata prataH / 2. sa. bhjte| 3. kha. vaagi| 4. kha. mIna / vishvsyaapi| yathA 5. sva. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 // vRttamoktika - dvitIya khaNDa [50 157 - 156 yathA 76. prathAnayorupajAtiH ced vAtormAcaraNAnAM yadi syAt, ___ pAThaH sArddha zAlinIvRttapAdaH / indraproktAH sambhavantIha bhedA steSAM nAmAnyupajAtIti viddhi // 157 // gopaM vande gopikAcittacauraM, hAsyajyotsnAlubdhahRSyaccakoram / zabdAyantaM' dhenusaMghe dhunAnaM, vaktraM vaMzImadhare sandadhAnam / / 158 / / iti zAlinI-bAtoyupajAtiH 76. anayorekatra paJcamAkSaragurutvAdaparatra ca paJcamalaghutvAt alpo bheda iti caturdazopajAtibhedAH, padena padAbhyAM padaizca parasparaM yojanAt prastAraracanayA jAyanta ityupadezaH / 77. atha damanakam dahanamitanagaNaracitaM, tadanu kuru laghuguruyutam / phaNivaranarapatimathitaM, damanakamidamiti kathitam / / 156 / / 1. kha. gavantaM / *TippaNI-1 chandaso'sya caturdazabhedAnAM nAmalakSaNodAhRtayo granthakRtApyanullikhitA, naiva cAnyatra grantheSu bhavanti samupalabdhAH,pratazcAtra prastArarItyA caturdazabhedAnAM lakSaNAnyadho nirUpyante zA. vA. vA. vA. 8. vA. vA. vA. zA. vA. vA. 9. zA. vA. zA. zA. vA. vA. 10. vA. zA. vA. zA. vA. 11. vA. zA. , zA. vA. 12. vA. vA. zA. vA. vA. zA. 13. vA. vA. zA. zA. zA. vA. 14. vA. vA. atra 'zA' 'vA' iti saMketadvayena zAlinI-vAtormI kramazo jJeye / vA. zA, vA. zA. vA. zA. vA. vA. zA. zA. zA. vA. vA. zA. * Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 - 163 ] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa [ 76 yathA yathA hRdi kalayata madhumathanaM, girikRtajalanidhimathanam / racitasalilanidhizayanaM, taralakamalanibhanayanam // 160 // iti damanakam 77. 78. pratha caNDikA AdizeSazobhihArabhUSito, bibhratI payodharAvadUSitau / svarNazaGkha kuNDalAvabhAsitA, caNDikA'hibhUSaNasya sammatA // 161 / / vyAlakAlamAlikAvikAzitaM, bhAlabhAsitAnalaprakAzitam / zailarAjakanyakAsabhAjitaM, naumi cArucandrikAvirAjitam // 162 / / iti cnnddikaa| senikA iti anyatra / kvacicca zreNIti' ragaNa-jagaNa-ragaNa-laghu-gurubhirnAmAntaraM, phalatastu na kazcidvizeSaH / kiJca iyameva caNDikA yadi laghugurukrameNa kriyate tadA senikA ityasmanmatam / ataeva bhUSaNakAro'pi" hArazaGkhaviparItAbhyAM rUpanUpurAbhyAM laghugurubhyAM kramazo maNDitAM caNDikAmeva senikAmudAjahAra / tanmatamavalambya vayamapi salakSaNamudAharAmaH / 76. atha senikA zareNa kuNDalena ca krameNa, maheza-varNasaMkhyayA bhrameNa / samastapAdapUraNaM vidhehi, ___phaNiprayukta-senikAmavehi // 163 / / 1. kha. reNIti / *TippaNI-hArazaGkhakuNDalena maNDitA yA payodhareNa viinnyaangkitaa| rUpanUpureNa cApi durlabhA senikA bhujaGgarAjavallabhA // 212 / / [vANIbhUSaNa dvi0 pra0] Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 164 - 168 wwwww yathA sarojasaMstarAdi saMvidhehi, __ pikAlivaktramudraNaM vidhehi / murArivazyajIvamAli dehi, mRtAmathAnyathA ca mAmavehi // 164 / / iti senikA 79. 80. atha indra vajrA hAradvayaM meruyutaM dadhAnA, pAde tathA nUpurayugmakaM ca / hastaM supuSpaM valayadvayaM ca, saMdhArayantI jayatIndravajrA / / 165 / / yathA Alokya vedasya surAribhIti, yo daityadAvaM daya (dada)dAdidevaH' / pAThInadehaM kaThinaM babhAra, mInaH sa no maGgalamAtanotu // 166 / / iti indravajrA 80. 81. atha upendravajrA payodharaM kuNDalayugmayukta, vidhArayantI varameruyugmam / sahArapuSpaM dadhatI sukarNa mupendravajrA rabhasena bhAti / / 167 / / yathA parAmbudhAvAmiSavatsudhAMzu, ___ vilokituH pUrvadarIgatasya / mahendrasiMhasya vibhAti jihvA, samaM puraH sAmikharAMzubimbam // 168 / / ___iti upendravajrA 820 1. kha. vadAdidevaH / 2. kha. pAThAnadehaM / 5. kha. sAmisudhAMzubimbam / 3. kha. vissnnuH| 4. vtsraaNshH| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 166 - 172 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa yathA 82. athAnayorupajAtayaH upendravajrAcaraNena yuktaM, syAdindravajrAcaraNaM yadaiva / nAgaprayuktAzca tadaiva bhedAH, ____ mahendrasaMkhyA upajAtayaH syuH // 166 // mukhantavaiNAkSi ! kaThorabhAnoH, soDhaM karaM nAlamiti bruvANaH / paTena pItena vaneSu rAdhAM', cakAra kRSNaH paridhUtabAdhAm // 170 / / iti upajAti: 82. bhedAzcaturdazaitasyAH kramatastu pradarzitAH / prastArya svanibandheSu pitrA'tisphuTastataH / / 171 // vilokanIyA bhedAste nAsmAbhissamudAhRtAH / kathitatvAd vizeSeNa granthavistarazaGkayA' // 172 / / 1. kha. raadhaa| *TippaNI--1. granthakRtA vRttasyAsya bhedAnAM lakSaNodAharaNArtha svapitRzrIlakSmInAthabhaTTakRto. dAharaNamaJjarI draSTavyeti saMsUcitam, kintu udAharaNamaJjarIpustakasyAdyApyanupalabdhatvAdatrAsmAbhiH 'prAkRtapaiGgalA' 2(122) nAmalakSaNAni, chanda:sUtra- (nirNayasAgarasaMskaraNa) sya anantazarmakRtaTippaNIta udAharaNAni samuddhRtAnyadhaHpradarzitAni1. kIrtiH [u. i. i. i] 8. bAlA [i. i. i. u.] 2. vANI [i. u. i. i.] 6. prArdrA [u. i. i. u] 3. mAlA [u. u. i. i. 10. bhadrA i. u. i. u.] 4. zAlA [i. i. u. i.] 11. premA u. u. i. u.] 5. haMsI [u. i. u. i.] 12. rAmA [i. i. u. u.] 6. mAyA [u. u. u. i.] 13. RddhiH [u. i. u u.] 7. jAyA [i. u. u. u.] 14. buddhiH [i. u. u. u.] 1. kItiH - (u.) sa mAnasIM merusakhaH pitR NA, kanyAM kulasya sthitaye sthitijJaH / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] bRttamauktika - dvitIyakhaNDa menAM munInAmapi mAnanIyA(i.) mAtmAnurUpAM vidhinopayeme // [kumArasambhava 1 / 18] 2. vANI(i.) yaH pUrayana kIcakarandhrabhAgAna, (u.) darImukhotthena samIraNena / udgAsyatAmicchati kinnarANAM, tAnapradAyitvamivopagantum / / [kumArasambhaba 1 / 8] 3. mAlA(u.) kapolakaNDU: karibhivinetuM, (u.) vighaTTitAnAM saraladra mAraNAm / (i.) yatra snutakSIratayA prasUtaH, (i.) sAnUni gandhaH surabhIkaroti / / [kumArasambhava / 4. zAlA(i.) udve jayatyagulipANibhAgAn, (i.) mArge zilIbhUtahime'pi yatra / (u.) na durvahazroNipayodharArtA (i.) bhindanti mandAM gatimazvamukhyaH / / kumArasambhava za11] 5. haMsI [viparItAkhyAnikI] (u.) padaM tuSArasra tidhautarakta, (i.) yasminnadRSTvApi hatadvipAnAm / (u.) vidanti mArga nakharandhramukta(i.) muktAphalaiH kesariNAM kiraataaH|| kumArasambhava 116] 6. mAyA(u.) prasIda vizrAmyatu vIravajaM. (u.) zarairmadIyaiH katamaH suraariH| (u.) bibhetu moghIkRtabAhuvIryaH, (i.) strIbhyo'pi kopasphuritAparAbhyaH / [kumArasambhava 36] 7 jAyA(i.) kAlakrameNAtha tayoH pravRtte, (u.) svarUpayogye surtprsngge| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. vRttanirupaNa - prakaraNa (u.) manoramaM yauvanamudvahantyA (u.) garbho'bhavad bhUdhararAjapalyAH / / [kumArasambhava 1116] 8. bAlA yaM sarvazailA: parikalpya vatsaM, merau sthite dogdhari dohadakSe / (i.) bhAsvanti ratnAni mahauSadhIzca, (u.) pRthUpadiSTAM duduhurdharitrIm // [kumArasambhava 12] 6. prArdrA(u.) divAkarAd rakSati yo guhAsu, (i.) lInaM divAbhItamivAndhakAram / kSudra'pi nUnaM zaraNaM prapanne, (u.) mamatvamuccaiH zirasAM satIva / / [kumArasambhava 1112] 10. bhadrA (prAkhyAnikI) astyuttarasyAM dizi devatAtmA, (u.) himAlayo nAma nagAdhirAjaH / pUrvAparau toyanidhI vagAhya, (u.) sthitaH pRthivyA iva mAnadaNDaH / / [kumArasambhava 11] 11. premA anantaratnaprabhavasya yasya, (u.) himaM na saubhAgyavilopi jAtam / (i.) eko hi doSo guNasaMnipAte, (u.) nimajjatIndo: kiraNeSvivAGkaH / / [kumArasambhava 113] 12. rAmA yazcApsarovibhramamaNDanAnAM, (i.) sampAdayitrIM zikharaibibharti / balAhakacchedavibhaktarAgA(u.) makAlasandhyAmiva dhAtumattAm / / [kumArasambhava 14] (i.) Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ 173 - 175 yathA 83. atha rathoddhatA svarNazaGkhavalayaM rasAhitaM, sundaraM karatalena saGgatam / puSpahAramatha rAvinUpuraM, bibhratI vijayate rathoddhatA // 173 / / yAminImadhijagAma dhAmataH, ___ kAminIkulamanantasIriNo[:] / nAmanI kathayadAzu saMgalat sAminIvi sakhi nandanandanam / / 174 / / gopike tava suto'pi kevalo, mAyinAmayi' mamApi nAyakaH / 'nItameva navanItamedhaya tyeSa yaH kapaTaveSanandanaH // 175 // iti rathoddhatA 83. 84. atha svAgatA hArabhUSitakucA'tanubANa bhrAjitA kusumkngknnhstaa| yathA vA 1. ka. maayinaamy| 2. kha. -'corayatyanudinaM gRhe gRhe, na tameva navanItameSayat / 13. RddhiH(u.) prasannadikpAMsuviviktavAtaM, (i.) zaGkhasvanAnantarapuSpavRSTiH / zarIriNAM sthAvarajaGgamAnAM, (u.) sukhAya tajjanmadinaM babhUva // [kumArasambhava 1 / 23] 14, buddhiH(i.) yatrAMzukAkSepavilajjitAnAM, (u.) yadRcchayA kiMpuruSAGganAnAm / (u.) darIgRhadvAravilambibimbA. stiraskariNyo jaladA bhavanti / [kumArasambhava 1 / 14] (u.) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 176 - 176 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [85 nUpureNa ca virAjitapAdA, svAgatA bhavati cet kimihA'nyat // 176 / / yathA vallavInayanapaGkajabhAnuH, dAnavendrakuladAvakRzAnuH / rAdhikAvadanacandracakoraH, saMkaTAdavatu nandakizoraH // 177 // iti svAgatA' 84. 85. pratha bhramaravilasitA pUrvaM maH syAt tadanu ca bhagaNaH, pazcAd yasmin prakaTitanagaNaH / ante lo gaH kavijanasahitA, seyaM proktA bhramaravilasitA // 178 / / yathA svAnte cintAM parihara vanite, nandAdezAt sapadi sulalite / AgantAsmin haririha na ciraM, kuje zayyAM saphalaya suciram // 176 / / iti bhramaravilasitA 85. *TippaNI-1 rathoddhatA-svAgatopajAtivRttasyAsya granthe'smillakSaNodAharaNAnyanullikhitAni, naiva ca granthAntareSu samupalabdhAni, ato'tra caturdazabhedAnAM prastAragatyA nimna lakSaNAnyeva samudadhriyante'smAbhiH1. ra. svA. svA. svA. 8. svA. svA. svo. 2. svA. ra. svA. svA. 6. ra. svA. svA. 3. ra. ra. svA. svA. 10. svA. ra. svA. 4. svA. svA. ra. svA. 11. ra. ra. svA. 5. ra. svA. ra. svA. 12. svA. svA. ra. 6. ra. ra. ra. svA. 13. ra. svA. ra. 7. svA. ra. ra. ra. 14. svA. ra. ra. atra 'ra' kAreNa rathoddhatA 'svA'zabdena svAgateti ca sNbodhyaa| strstw Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [50 180 - 184 86 atha anukUlA nUpuramuccaiH kalitasurAvaM, puSpasuhAraM sarasasuvakram / . rUpavirAjatsavalayahastaM, syAdanukUlA yadi kimihA'nyat // 180 / / yathA gokulanArIvalayavihArI, godhanacArI ditisuthaarii| nandakumArastanujitamAraH, pAtu sahAraH surakulasAraH / / 181 / / iti anukUlA 86. 87. atha moTanakam vande valayadvayasaMvalitaM, hastadvitayaM kalayantamamum / gandhottamapuSpasuhAradharaM, nAgasya sadA priyamoTanakam // 182 // yathA kRSNaM kalaye vanitAvalaye, nRtye sarase lalite slye| divyaiH kusumaiH kalitaM mukuTe, stutyaM munibhirvalitaM lakuTe // 183 // iti moTanakam 87. 88. atha sukezI bibhrANA valayau suvarNacitrau, ___ saMrAjatkarasaGgazobhamAnau / hArAbhyAM lalitaM kucaM dadhAnA mAdyantaM kurute na kaM sukezI / / 184 // yathA gopAlaM kalaye vilAsinInAM, madhyasthaM kalacAruhAsinInAm / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 185 186 ] - yathA yathA 1. vRttanirupaNa - prakaraNa kurvantaM vadanena vaMzarAvaM, yastAsAM prakaTIcakAra bhAsaH / / 185 / iti sukezI 88. 88. zratha subhadrikA atanuracitabANapaJcakaM, kucamanudadhatI ca nUpuraM, kusumakalitahArasaGgatam / mudamiha tanute subhadrikA / / 186 / / hRdi kalayatu kopi bAlakaH, alivilasitapaGkajazriyaM, sulalitamukhalambitAlakaH / parikalayati yaH sa matpriyam // 187 / / iti subhadrikA 8. 60. pratha bakulam dvijavaragaNayugalamiti, tadanu nagaNamapi bhavati / sukavi phaNipativiracita manukalayata bakulamiti // 188 / / grathaya kamalanicaya miha, bakulazayanamanuracaya | kuru maNihatatimiragRha [ 87 miha harirupasarati sakhi ! / / 186 / / iti bakulam 10. atrApi prastAragatyA rudrasaMkhyAkSarasya zraSTacatvAriMzadadhikaM sahasradvayaM 2048 bhedA bhavanti / tatra kiyanto'pi bhedA proktAH, zeSabhedA: prastArya sUcanIyA iti / * " ityekAdazAkSaram / 1. kha. bhAvam / 2. paMktidvayaM nAsti ka. pratau / * TippaNI - 1 granthAtareSu samupalabhyamAnAH zeSabhedAH paJcamapariziSTe paryavekSaNIyAH / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 881 vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa0 190-194 yathA atha dvAdazAkSaram 61. prApIDaH yasmin vedAnAM saMkhyAkA mA dRzyante, pAde varNAH sUryaiH samproktA jAyante / ApIDAkhyaM divyaM vRttaM dhehi svAnte, ___ samprokta nAgAnAmIzenaitatkAnte ! // 160 / / kUrmo nityaM mAmavyAdatyantaM pInaH, yatpRSThe'driH kasmizcitkoNe saMlInaH / yaH sarveSAM devAnAM kAryArtha jAta stralokye nAnAratnAdAtA vikhyAtaH // 161 // iti prApIDa: 91. ayamevAnyatra vidyaadhrH'| 62. atha bhujaGgaprayAtam laghu: pUrvamante bhaved yatra karNaH, raveH saMkhyayA yatra cA'bhAti varNaH / takAratrayaM yatra madhye suyukta, bhujaGgaprayAtaM tadA bhAvi vRttam // 162 / / calatkuntalaM kelilolAkulAkSaM, ___ sadA vallavIlAlitaM nandabAlam / kapolollasatkuNDalAlaGkRtA''syaM, vilolAmalasraglalAma namAmi // 163 // iti bhujaGgaprayAtam 62. 63. atha lakSmIparam bhAnusaMkhyAmitairakSarai sitaM, vedasaMkhyastathA pakSibhiH zobhitam / sarvanAgAdhirAjena saMbhASitaM, taddhi lakSmIdharaM mAnase lobhitam // 164 // yathA *TippaNI-1 prAkRtapaMgalam, pari0 2, padya 112, evaM vANIbhUSaNam dvi0 0 226 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 165 - 166] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 86 yathA veNunAdena saMmohayan gokule, vallavImAnasaM rAsakelI vyadhAt / yaH sadA yogibhirvanditastaM tadA', gopikAnAyakaM gokulendraM bhaje // 165 / / iti lakSmIdharam 63. idamevAnyatra sragviNI* iti nAmAntaraM labhate / 64. atha toTakam yadi vai laghuyugmagurukramataH ___ ravisammitavarNa iha pramitaH / ahibhUpatinA phaNinA bhaNitaM, sakhi toTakavRttamidaM gaNitam // 166 / / alimAlitamAlatibhirlalitaM, lalitAdinitambavatIkalitam / kalitApaharaM kalaveNukalaM, kalaye nalinAmalapAdatalam / / 167 / / iti toTakam 64. 65. atha sAraGgakam jAyeta hAradvayenAtha zavena, yadvai kramAt sUryasaMkhyAtavarNena / sAraGgaka tattu sAraGganetreNa, ___ saMbhASitaM sarvanAgAdhirAjena / / 168 / / yathA yathA zrInandasUno kathaM dhRSTa gopAla, gopISu dhASTayaM vidhatse mahAmAla / AsthAya bAlaiH sahAyaM sukhasthasya, bhItirna te kaMsato gokulasya // 166 / / iti sAraGgakam 65. 1. kha. hRdaa| *TippaNI-chandomaJjarI, dvi0 sta0 kA0 71, evaM vRttaratnAkara dvi0 a0 / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 200-204 yathA 66. atha mauktikadAma payonidhibhUpatimantra vidhehi, kharAMzuvirAjitavarNamavehi / phaNIndra vikAsitasundaranAma, hRdA paribhAvaya mauktikadAma // 200 // svabAhubalena vinAzitakaMsa, ___ kapolavilolalalAmavataMsa / samastamunIzvaramAnasahaMsa, sadA jaya bhAsitayAdavavaMza // 201 // iti mauktikadAma 66. 67. atha modakam vedavibhAvitabhaM paribhAvaya, bhAnuvibhAsitavarNamihAnaya / bhAmini ! piGgalanAgasubhASita modakavRttamitIha nibhAlaya // 202 // nandakumAra vipAraguNAkara, gopavadhUmukhakaMjadivAkara / madvacanaM hitamAzu nizAmaya, kuJjagRhaM nanu yAhi' nizAmaya / 203 // iti modakam 67. 68. pratha sundarI kusumarUparasena samAhitA, llitnuupurraavvihaarinnii| kucayugoparihAravirAjitA, harati kasya mano na hi sundarI // 204 / / yathA yathA udayadarddhadivAkaraDarDara', lalitavartulavAdyavizeSakam / 1. kha. maadhi| 2. kha. ddurN| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 - 210 ] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa 61 yathA sakaladigracitaM vihagAravaiH, ___ sa rutamAtanute vidhibhikSukaH // 205 / / yathA vA, 'vANIbhaSaNe'.1asulabhA zaradindumukhIpriyA, manasi kAmaviceSTitamIdRzam / malayamArutacAlitamAlatI parimalaprasaro hatavAsaraH // 206 / / iti sundarI 98. 66. pratha pramitAkSarA susugandhapuSpakRtahArakucA', sarasena zaMkharacitena yathA / valayena zobhitakarA kurute, pramitAkSarA rasikacittamudam // 207 // haraparvata i(e)va babhugirayaH, patagAstathA jagati haMsanibhAH / yamunApi devataTinIva babhau, ___ himabhAsasA jagati saMvalite / / 208 / / yathA vA, bhUSaNe 2abhajad bhayAdiva nabho vasudhAM, dadhurekatAmiva sametya dizaH / abhavan mahIpadayugapramitA, timirAvalIkavalite jagati // 206 / / iti pramitAkSarA 9. 100. pratha candravarma pakSirAjamathanaM kuru caraNe, saM vidhehi bhagaNaM sukhkrnne| hastamatra kuru piGgalakathitaM, candravartma kavibhiha di mathitam // 210 / / 1 ka. rucaa| *TippaNI-1 vANIbhUSaNam-dvitIya adhyAya, padya 252 " 2 , 254 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ 211.215 yathA yathA vA devakUlini miladvanasalile, divyapuSpakalite suranamite / candrazekharajaTAvalivalite, dehi zaM mama sadA bhuvi lalite / / 211 / / candravarma pihitaM ghanatimira rAjavartma rahitaM janagamanaiH / iSTavartma tadalakuru sarase, kuJjavama'ni haristava kutukI / / 212 // iti chndomryaampi| iti candravartma 100. iti prathamaM zatakam / 101. atha vratavilambitam kuru nakAramatho bhagaNaM tataH, - saravanUpurapuSpaguruM kuru / kalaya zabdamato gururantato, drutavilambitavRttamidaM sakhi ! // 213 / / atrApi samapAdasthayoH pAdAntalaghvoH vaikalpikaM gurutvam / yathA-matkRta 'pANDavacarite' mahAkAvye karNavarNanaprastAve-- nRSu vilakSaNamasya punarvapu ssahajakuNDalavarmasumaNDitam / sakalalakSaNalakSitamadbhutaM, na ghaTate rathakArakulocitam // 214 / / yathA vA, tatraiva viduroktobhiduramAnasamAzucicakSuSaM, sa viduro ninadairatibhISaNaH / sakalabAlaparAkramavarNanaiH sadasi bhUmipati samabodhayat // 215 // TippaNI-1 chandomaJjarI. dvitIyastabaka, kArikAyA 65 udAharaNama / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 216 - 219] 1. vRttanirupaNa - prakaraNa yathA vA, chandomaJjaryAm*taraNijApuline navapallavI pariSadA saha kelikutUhalAt / drutavilambitacAruvihAriNaM, harimahaM hRdayena sadA vahe // 216 / / ityAdi raghuvaMzamahAkAvyAdiSu ca sahasrazo nidarzanAni / ___ iti vratavilambitam 101. 102. atha vaMzasthavilA payodharaM hArayugena saGgataM, kara tathA puSpasukaGkaNAnvitam / surAvayukta dadhatI ca nUpuraM, vibhAti vaMzasthavilA sakhe ! puraH / / 217 // yathA vilolamauliM taralAvataMsakaM, vrajAGganAmAnasalobhakArakam / karasthavaMzaM parivItabAlakaM, hari bhaje gokulagopanAyakam // 218 // iti vaMzasthavilA 102. napuMsakamidamanyatra* 2 / vaMzastanitamiti kvacit / 103. atha indravaMzA karNaM surUpaM dhRtakuNDaladvayaM, ___ puSpaM sugandhaM dadhatI ca nUpuram / vakSojasaMbhUSitahArazobhinI, __ syAdindravaMzA hRdi modadAyinI // 216 / / yathA kUrmaH za (sa)mavyAn mama yaH payonidhau, pRSThe mahAparvataghoragharSaNAt / *TippaNI--1 chandomaJjarI, dvitIya stabaka, kArikAyA 74 udAharaNam / 2 'vadanti vaMzasthavilaM jato jarau' chandomaMjarI dvi0 sta0 kA066 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ 50 220 - 222 kadrU'vinodena sukhAtisaMbhramAn, nidrAM jagAmAlasamIlitekSaNaH / / 220 / / yathA vAkampAyamAnA sakhi ! sarvato dizaM, zampAM dadhAnA navanIradAvaliH / kampAyitaM saMvidadhAti mAnasaM, mAM pAhi nandasya sutaM samAnaya / / 221 / / iti indravaMzA 103. 104. prathAnayorupajAtayaH yadIndravaMzAcaraNena saGgatA, pAdo'pi vaMzasthavilasya jAyate / bhedAstadA syuH surarAjasaMkhyakAH, nAgoditAstepyupajAtisaMjJakAH // 222 / / iti vaMzasthavilendravaMzopajAti:' / anayorapyekatra prathamAkSaraM laghuH, aparatra ca prathamAkSaraM gururiti svalpabhedatvAccaturdazopajAtibhedAH pUrvavadeva prastAraracanayA bhavanti / tathA cAtra sarvatra svalpabhedAcchandobhyAmupajAtayo bhavantIti upadizyata iti dik / 1. kha. kuNDavinodena / 2. kha. saGgataH / *TippaNI-1 ka. kha. pratau vaMzasthavilendravaMzopajAterudAharaNaM na vidyate / *TippaNI-2 granthakAreNa vaMzasthavilendravaMzopajAte tasya caturdazabhedAH svIkRtAH, paraM tattad bhedAnAM lakSaNodAharaNAdibhiH pratipAdanaM naiva kRtam / ato'trAsmAbhiranyagranthA dhAreNa tattannAmalakSaNodAharaNAni prastUyante / 1. vairAsikI [vaM. i. i. i ] 8. vAsantikA [i. i. i. vaM.] 2. ratAkhyAnikI [i. vaM. i. i.] 6. mandahAsA (naM. i. i. vaM.] 3. indumA [vaM. vaM. i. i.] 10. zizirA [i. vaM. i. va.] 4. puSTidA [i. i. vaM. i.| 11. vaidhAtrI vaM. vaM. i. vaM.] 5. upameyA [vaM. i. va. i.] 12. zaGkhacUDA [i. i. vaM. vaM.] 6. saurabheyI [i. vaM. vaM. i.] 13. ramaNA vaM. i. vaM. vaM.] 7. zIlAturA [vaM. vaM. vaM. i.] 14. kumArI [i. vaM. vaM. vaM.] Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. vRttanirupaNa - prakaraNa [65 bihi bi or his bibis ior Hibis 1. vairAsikI mahAcamUnAmadhipAH samantataH, saMnahya sadyaH sutarAmudAyudhAH / tasthuvinamrakSitipAlasakule, tasyAGgaNadvAri bahiHprakoSThake / / [kumArasambhava 15 // 6] 2. ratAkhyAnikI parananvItavadhUmukhAto, gatA na haMsa: zriyamAtapatrajAm / dUre'bhavan bhojabalasya gacchataH, zailopamAtItagajasya nimngaaH|| [zizupAlavadham 1261] 3. indumA camUprabhuM manmathamardanAtmajaM, vijitvarIbhivijayazriyAzritam / zrutvA surANAM pRtanAbhirAgataM, citte ciraM cukSubhire mhaasuraaH|| [kumArasambhava 15 / 2] puSTidA zrutveti vAcaM viyato garIyasIM, krodhAdahaGkAraparo mahAsuraH / prakampitAzeSajagattrayo'pi sanAkampatoccaidivamabhyadhAcca sH| [kumArasambhava 15 // 36] 5. upameyA [rAmaNIyakam]-- nitAntamuttuGgaturaGgaheSitaruddAmadAnadvipabRhitaiH zataiH / caladdhvajasyandananeminiHsvanaizcAbhUnnirucchavAsamathAkulaM nabhaH / [kumArasambhava 14 / 41] 6. saurabheyI-- saGgena vo garbhatapasvinaH zizu rvarAka eSo'ntamavApsyati dhruvam / ataskarastaskarasaGgato yatho, tadvo nihanmi prathamaM ttopymum| [kumArasambhava 1542] to his to his Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-dvitIyakhaNDa 7. zIlAturA-- nivAryamANarabhitonuyAyibhigrahItukAmairiva taM muhurmuhuH| apAti gRdhrarabhimauli cAkulabhaviSyadetanmaraNopadezibhiH / [kumArasambhava 1 / 26] 8. vAsantikA abhyAjato'bhyAgatatUrNatarNakAniryANahastasya puro dudhukSataH / vargAdgavA huMkRticAru niryatIramadhorekSata gomatallikAm / [zizupAlavadha 12141] mandahAsA na jAmadagnyaH kSayakAlarAtrikRt, sa kSatriyANAM samarAya valgati / yena trilokIsubhaTena tena te, kuto'vakAzaH saha vigrhgrhe| [kumArasambhava 15537]] 10. zizirA-- sA'vajJamunmIlya vilocane sakRt, kSaNaM mRgendraNa suSupsunA punaH / sainyAnna yAtaH samayA'pi vivyathe, vaM. kathaM surAjambhavamanyathA'thavA / _[zizupAlavadha 12 / 52] 11. vaidhAtrI prayAnti mantraH(ntraiH) prazamaM bhujaGgamAna mantrasAdhyAstu bhavanti dhAtavaH / kecicca kaJcicca dazanti pannagAH, sadA ca sarvaca tudanti dhAtavaH / saundarAnanda A. hi nimnAH pradezAH sthalatAmupAgaman, nimnatvamuccarapi sarvatazca te| turaGgamAraNAM vrajatAM khuraiH kSatArathargajendra : paritaH smiikRtaaH|| [kumArasambhava 14044] Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 223 - 223 ] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa [ 67 yathA 105. atha jaloddhatagatiH avehi jagaNaM tato'pi sagaNaM, vidhehi jagaNaM punazca sagaNam / phaNIndrakathitA jaloddhatagatiH, cakAsti hRdaye kRtAtisumatiH / / 223 / / navInanalinopamAnanayanaM, payodaruciraM payodhizayanam / namAmi kama sadA nijahRdA bhavAmbudhitarim // 224 // iti jaloddhatagatiH 105. 106. atha vaizvadevI karNA jAyante yatra pUrva niyuktAH, vahnassaMkhyAkA: ya-dvayena prayuktAH / bANArNaizchinnA vAjibhizcApi bhinnA, ___ nAgenoktA sA vaizvadevI vibhAti // 225 // yathA vande govindaM vAridhau rAjamAnaM, zrIlakSmIkAntaM nAgatalpe zayAnam / atyantaM pItaM vastrayugmaM dadhAnaM, pArve tiSThaMtyA padmayA sevyamAnam // 226 / / iti vaizvadevI 106. 13. ramaNA balI balArAtibalA'tizAtanaM, i. digdantinAdadravanAzanasvanama / vaM. mahIdharAmbhodhinavAritakrama, yayau rathaM ghoramathAdhiruhya saH / / [kumArasambhava1518) kumArI kiM bratha re vyomacarA mahAsurAH, smarArisUnupratipakSavartinaH / madIyabANavaNavedanA hi sA'dhunA kathaM vismRtigocriikRtaa| [kumArasambhava 15 / 40] hiro va Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa0 227-226 107. atha mandAkinI iha yadi nagaNadvayaM jAyate, tadanu ca ragaNadvayaM dIyate / phaNipamukhasumerumandAkinI, prabhavati hi tadaiva mandAkinI // 227 / / yathA sakhi ! mama purato murAreH kathAM, kuru na kuru tathA vRthA'nyAM kathAm / di madhuripureti vRndAvanaM, kalaya mama tadA zarIrAvanam // 228 // iti mandAkinI 107. __ kvacidiyameva prabheti* ' nAmAntaraM labhate / 'saha zaradhi nijaM tathA kArmukam' ityAdi kirAte*2 / yathA vA-'atisurabhirabhAji puSpazriyA' iti mAghe'pi / *3 108. atha kusumavicitrA viracaya vipraM tadanu ca kaNaM, punarapi tadvat kuru ravivarNam / zrutimitapAde vimalacaritrA, paramapavitrA kusumavicitrA // 226 // *TippaNI-1 vRttaratnAkaraH a03, kA065. "TippaNI-2 saha zaradhi nijastathA kArmukaM vapuratanu tathaiva saMvarmitam / nihitamapi tathaiva pazyannasiM, vRSabhagatirupAyayo vismayam / / [kirAtArjunIyam sa0 18, 50 16] *TippaNI-3 atisurabhirabhAji puSpazriyA matanutaratayeva saMtAnakaH / taruNaparabhata: svanaM rAgiNAmatanuta rataye vasantAnakaH / / [zizupAlavadham sa0 6, pa0 67] Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 230 - 234] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa yathA bhayayutacitto vigatavilambaM, kathamapi yAto haritakadambam / taraNisutAyAstaTabhuvi kRSNaH, sa jayati gopIvasanasatRSNaH // 230 // iti kusumavicitrA 108. 106. atha tAmarasam sarasasurUpasugandhasazobhaM, ___ kucayugasaGgamasaMvRta'lobham / rasayutahArayugAhitamukta, kalayata tAmarasaM varavRttam // 231 / / yathA vilasati mAlatipuSpavikAsaH, na hi haridarzanato vanavAsaH / sakhi ! navaketakikaNTakakarSaH, vanakalitonutanUruhaharSaH // 232 // iti tAmarasam 106. 110. atha mAlatI kalaya nakAramatopi nAyako, tadanu vidhAraya pakSiNAM patim / phaNipatipiGgalanAgabhASitA, __kavihRdi rAjati mAlatI matA // 233 // yathA kalayati cetasi nandadArakaM, sakalavadhUjanacitta hArakam / nikhilavimohakaveNudhArakaM, ditisutasaGghavinAzakArakam // 234 / / iti mAlatI 110 1. kha. saMbhRtam / 2 kha. kalayata / 3. kha. cIrahArakam / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa kutracid iyameva yamunA iti nAmAntaraM labhate / 'ayi vijahIhi dRDhopagUhanam ' ityudAharaNAntaraM bhAravi sthiram * 1 yathA yathA zrAdau vidadhAnA hAro varamerU, yuktA ravavadbhyAM sannUpurakAbhyAm / karNe rasapuSpodyatkuNDalayugmA, 111. zratha maNimAlA gaurIkRta dehaM vyAlAvalimAlaM, nRtye vidhunAnaM kRtti purakAlam / lolAnalakAlai : ' saMbhUSitabhAlaM, chinnA rasayukta rvarNairmaNimAlA / / 235 / / yasyAmAdo padaviratau vA karNAH, 1. kha. kolaMH / kAmaiH zaraNaM tvaM saMprApya zivAlam / / 236 // iti maNimAlA 111. 112. zratha jaladharamAlA madhye vipro jalanidhizailaizchinnA, *TippaNI - 1. pakSaproktA dinakarasaMkhyAvarNAH / zItaiH puSpairabhinavazayyAM kRtvA, [ 10235-238 nAgaproktA jaladharamAlA bhinnA / / 237 / / vakSaspIThe tava suciraM dhyAyantI, tAmyaccittA malayajamUrti dhRtvA / tiSThatyeSA zaThavidhidoSaM pazyantI / / 238 / / iti jaladharamAlA 112. vijahIhi dRDhopagUhanaM tyaja navasaGgamabhIru ! vallabham / aruNakarodgama eSa vartate, varatanu ! saMpravadanti kukkuTAH // padyamidaM vRttamauktikakAreNa chandomaJjarIkRtA ca bhAraveH svIkRtaM kintu tatkRto kirAtArjunIye tu nAstyupalabdhirasya / zrato'nyatra cohyam / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 236 - 243 ] yathA yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa 113. atha priyaMvadA kusumasaGgatakarA rasAhitA, vimalagandhakucahArabhUSitA / sarutanUpura suzobhitA sadA, jayati cetasi sakhe ! priyaMvadA / / 236 // vrajavadhUjanamanovimohanaM, sarasacandanavilepacacitaM, sarasakeliSu kalAniketanam / kalaya cetasi hari sadArcitam / / 240 / / iti priyaMvadA 113. 114. pratha lalitA hAradvayAcitakucena bhUSitA, hastasthitojjvala supuSpakaGkaNA pAde virAvayutanUpurAJcitA, citte cakAsti lalitA vilAsinI // 241 / / gopISu kelirasasaktacetasaM, sUryAtmajAvilulitA tivetasam / cittAvamohakara veNudhArakaM, vande sadA lalitanandadArakam / / 242 / / iti lalitA 114. iyameva anyatra sulalitA iti gaNabhedena uktam / zrataeva 'to bho jarau sulalitA zrutau yatiH / ' iti vRttasAre sayati lakSaNaM lakSitamiti / 115. atha lalitam dhehi bhakAraM tadanu ca tagaNaM, dhAraya naM vA tadanu ca sagaNam / bANavirAmaM phaNipatikalitaM, [ 101 cetasi vRttaM kalayata lalitam // 243 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 244 - 248 yathA yathA cetasi kRSNaM kalayati' lalitaM, ___gokulagopIjanahRdi valitam / vAditavaMzaM taralitamukuTa, kAritarAsaM vinihatazakaTam / / 244 / / iti lalitam 115. idameva anyatra lalanA' ityuktam / 116. atha kAmavattA dvijavara-sagaNau vidhehi tUrNa, jagaNamatha tato'pi dehi karNam / sarasasukavipiGgalena vittA, lasati kavimukheSu kAmadattA / / 245 // kalaparimalacaJcalAlimAlaM, sulalitadalamAlatIvizAlam / vanamidamalisaMluladrasAlaM, harimiha hi vinA sukhAya nAlam / / 246 / / ___ iti kAmadattA 116. 117. atha vasantacatvaram yadA laghurguruH krameNa bhAsate, kharAMzuvarNakena ced vikAsate / phaNIndranAgabhASitaM susatvaraM, vidhehi mAnase vasantacatvaram // 247 // mudA vilolamauligopanAyakaM, hRdA sadaiva cittamodadAyakam / yadA vibhAvayiSyasi tvamAzu re, tadA sukhe nimajjitAsi bhAsure // 248 / / iti vasantacatvaram 117. yathA 1. sa. kha. klyt| 2 kha. nimaGa kSyasi prabhAsure / *TippaNI-1 chandaHsUtra Ti0pa0 137 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 246 - 253 ] yathA yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa sarasaka vijanAhitA bhAvitA, 128. atha pramuditavadanA bhavati sukavipiGgalenoditA / sakala rasikacittahRdyA tadA, pramuditavadanA tu nau rau yadA // 246 // kalaya sakhi ! virAji vRndAvanaM, sahacari ! kuru me zarIrAvanam / yadi kathamapi mAnase bhAvayeH, *9 iyameva anyatra prabhA' yadukulatilakaM tadaivAnayeH / / 250 / / iti pramuditavadanA 118. 1 116. pratha navamAlinI sakhi ! navamAlinIM rasavirAmAM, nanu kalayAli pUrvayatiyuktAm / najabhayakArabhAvitapadADhyAM, phaNipatinAgapiGgala vibhaktAm / / 251 / / iha kalayAli ! nandasutabAlaM, sarasavilAsarAsakRtamAlaM, navaghanakAntinirjitatamAlam / munivarayogimAnasamarAlam / / 252 / / iti navamAlinI 116. 120 atha taralanayanam jaladhi-nagaNamiha racayata, ravimita laghumiha kalayata / sukaviphaNipatiriti vadati, taralanayanamiti hi bhavati / / 253 / / * TippaNI-1 vRttaratnAkaraH zra0 3, kA0 65 [ 103 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] yathA tatra vRttamauktika - dvitIyakhaNDa yathA tava kusumanibhahasitamayi, iti hi sakhi ! hariranuvadati, gatatanumanukalayati mayi / 'atra prastAragatyA dvAdazAkSarasya SaNNavatyadhikaM sahasracatuSTayaM 4066 bhedA bhavanti teSu kiyantaH pradarzitAH zeSabhedAH, sudhIbhiH prastArya sUcanIyA iti / * " iti dvAdazAkSaram / atha trayodazAkSaram parikalaya dRzamayi sudati ! / / 254 / / iti taralanayanam 120. 121. vArAhaH yasmin pAde dRzyante saMyuktAH SaTkarNAH, sUryANAmekenAgrANAM saMkhyAkA varNAH / karNasyAnte yasmin saMproktazcaiko hAraH, [ 10254 - 257 so'yaM nAgoko vArAho vRttAnAM sAraH / / 255 / / kalpAntaprodyadvArAM rAzau dRbdhA magnaM, yaH kSoNIpRSThaM daMSTAgre kRtvA saMlagnam / hatvA daityaM dRpyantaM sindhormadhyAdAgAt, kuryAt kAlaH so'yaM sarveSAM rakSAM vegAt / / 256 / / 2 iti vArAhaH 121. 122. atha mAyA hArau kRtvA svarNasumerudvayayuktau, pratyekaM hastau valayAbhyAmapi saktau / mithyA cittasthasya dadhAnA varavarNe, mAyA sarveSAM hRdaye rAjati tUrNe 4 / / 257 / / 1. ka. pratau ' paMktidvayaM nAsti / 2. kha. kolaH / 3. kha. vadhAna varavarNam / 4. kha. tUrNam / * TippaNI - 1. anyagrantheSu prAptazeSabhedAH paJcamapariziSTe'valokanIyAH / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 - 260 ] 1. vRttanirUpaNa-prakaraNa [ 105 etasyA evAnyatra zrutiH navayatisahitaM magaNa - tagaNa - yagaNa-sagaNaguruyutaM mattamayUramiti gaNAntareNa nAmAntaramuktam / tathA ca chandomaJjaryAm [dvitIyastabake kA. 67] 'vedai randhramtauM yasagA mattamayUram / ' iti lakSaNAt / yathA vande gopaM gopavadhUbhiH kRtarAsaM, haste vaMzaM rAvi dadhAnaM varahAsam / navye kuJja saMvidadhAnaM navakeliM, __ lolAkSaM rAdhAmukhapadmAkarahelim / / // 258 / / iti mAyA 122. yathA vA, asmadvRddhaprapitAmahazrIrAmacandra bhaTTaviracita kRSNakutUhale mahAkAvye rAsavarNanaprastAverAsakrIDAsaktavacaskAyamanaskAH, saMskArAtiprApitanATyAdivizeSAH / vRndAraNyaM tAlatalodghaTTa navAcA matyAsaMgAccakrurimA mattamayUram / / 256 / / yathA vA, chandomaJjaryAm [dvitIyastabake kA0 97] lIlAnRtyanmattamayUradhvanikAntaM, __ caJcannIpAmodipayodAnilaramyam / kAmakrIDAhRSTamanA gopavadhUbhiH, kaMsadhvaMsI nirjanavRndAvanamApa / / 260 // 'gaurImambAmamburuhAkSImahamIDe,*' taM saMsAradhvAntavinAzaM harimIDe 2 *TippaNI-1 'lIlArabdhasthApitaluptAkhilalokAM lokAtItairyogibhirantazciramRgyAm / bAlAdityazreNisamAnadyutipujA gaurImambAmamburuhAkSImahamoDe / / 1 / [zaGkarAcAryakRtagaurIdazakastotra pa0 1] stoSye bhaktyA viSNumanAdi jagadAdi yasminna tat saMsRticakraM bhramatIttham / yasmin dRSTe nazyati tatsaMsRticakraM, taM saMsAradhvAntavinAzaM hrimiidde||1|| [zaGkarAcAryakRtaharimIDe stotra pa0.1.] *TippaNI-2 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [10 261 - 264 iti ca zrIzaGkarAcAryaviracite gaurodazake haristotre ca / 'hA tAtetiRnditamAkarNyaviSaNNa' ' ityAdi raghuvaMze ca sahasrazo nidarzanAni / iti mattamayUram 122. 123. atha tArakam jalarAzivirAjitahastasayuktaM, __ caraNasya tathA viratau guruvRttam' / hRdaye kurutAkhilamohitacittaM, phaNinAyakabhASita-tArakavRttam / / 261 // yathA vimalaM kamalaM garalaM manute sA, sarasena visena susevitaveSA / avanaM gamanaM tadananditacittaM, hRdaye sadaye tadaye kuru vittam // 262 / / prathA vA, bhUSaNe'2atibhArataraM hRdi candanapata, __ manute sarasIpavanaM viSazaGkam / tava dustaratAraviyogapayodhi na hi pAramasau bhavitA paramAdheH // 263 // iti tArakam 123. 124. pratha kandam zaraM hArayugmaM kramAdatra saMdhehi, trayaH paMktisaMkhyAkavarNa tathA dhehi / idaM kandasaMjJaM samuktaM phaNIndreNa, kavInAM yathA modakandaM kavIndreNa / / 264 // 1. kha. vittam / *TippaNI-1 hA tAteti kranditamAkarNya viSaNNa stasyAnviSyan vetasagUDhaM prabhavaM saH / zalyaprotaM vIkSya sakumbhaM muniputra, tApAdantaH zalya ivAsIt kSitipopi // [raghuvaMza sa0 6, pa0 75] *TippaNI-2. vANIbhUSaNam dvi0 a0 padya 248 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 265 - 269] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 107 yathA yathA viloladvirephAvalInAM virAvaNa, himAMzoH karANAM ca saGghana dAveNa / vapurme sadA dAhitaM zItayasvAli, puro darzayitvA vapurmAlatImAli // 265 / / iti kandam 124. 125. atha paGkAvaliH bhaM kuru tadanu nakAramihAnaya, dhehi jamatha jagaNaM paribhAvaya / zaMkhamiha tadanu bhAmini mAnaya, paGkasuparikalitAvalimAnaya // 266 // komalasulalitamAlati'mAlini, __ paGkajaparimalasaMlulitAlini / kokilakalakala kUjitazAlini, rAjati haririha vaz2ulajAlini // 267 / / iti paGkAvaliH 125. 126. atha praharSiNI karNAbhyAM sulalitakuNDalaM dadhAnA, zaMkhAbhyAmatisurasA kucADhyahArA / vizrAmaM nanu ravanUpurasya yugme, bibhrANA sakhi ! jayati praharSiNIyam // 268 // yaddante vilasati bhUmimaNDalaM ta nmAlinyazriyamupayAtamujjvalAbhe / devendrarabhikalitaH stavaprayogai rasmAkaM vitaratu zaM sa koladehaH / / 266 / / yathAvA, asmavRddhaprapitAmaha-mahAkavipaNDitazrIrAmacandrabhaTTaviracite kRSNakutUhale mahAkAvye zrIbhagavadAvirbhAvavarNanaprastAve-- yathA 1. kha. kundayumAlini / 2. kha. kokilanavakala / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] [ 270 - 274 vRttamauktika - dvitIyakhaNDa satyaM sadvasu vasudevadevakIbhyAM, rohiNyAmuDuni nabhasya kRSNapakSe / parjanye kaTati nizIthanIravAyA maSTamyAM nigamarahasyamAvirAsIt // 270 / / iti praharSiNI 126. 127. atha rucirA payodhare kusumitahArabhUSitA, __ supuSpiNI sarasavirAvinUpurA / rasAnvitA sakanakarAvakaGkaNA, caturyatiH sakhi ! rucirA virAjate // 271 // yathA kalApinaM nijadayitAvihAriNaM payodharaM sakhi ! kalaye virAviNam / hariM vinA mama sakalaM viSAyitaM, hareH punaH sakalamidaM sukhAyitam / / 272 / / iti rucirA 127. 128. atha caNDI kalaya nayugamiha dhAraya hastaM, tadanu ca viracaya saM kila zastam / caraNaviratiyutabhAsurahArA, trijagati varasakhi rAjati caNDI // 273 // yathA sarutacaraNayutanUpurazobhA, bahuvidhaviracitamAnasalobhA / harigatavanamanugacchati rAdhA sakhi manasijakRtamAnasabAdhA / / 274 / / iti caNDI 128. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 275 - 278 ] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa [106 yathA 126. pratha maJjubhASiNo karasaGgipuSpayutakaGkaNAnvitA, rsruupraavmitnuupuraanycitaa| kucazobhamAnavarahAradhAriNI, kurute mudaM manasi maJjubhASiNI // 275 / / janitena mitraviraheNa duHkhitA, militu tathaiva vanitA hareharit / vidhubimbacittabhavayantrapUjanaM, kusumaistanoti navatArakAmayaiH // 276 / / iti majubhASiNI 126. sunandinI ityanyatra / anyatreti zambhau / kvacidiyameva prabodhitA c*| 130. pratha candrikA kuru nagaNayugaM dhehi pAde tataH, tagaNayugalakaM go'pi cAnte ttH| caraNamanu tathA kAmavarNAnvitA , hayarasaviratizcandrikA pUjitA // 277 // yathA'kalayata hRdaye zailasaMdhAraka, munijanamahitaM devakIdArakam / vrajajanavanitA-duHkhasantArakaM, jaladhararuciraM daityasaMhArakam / / 278 / / iti candrikA 130. ___'iha duradhigamaiH kiJcidevAgamaiH / ' ityAdi kirAtArjunIye 2 / kvacidiyameva utpalinI iti prasiddhA / yathA vA 1. kha. yathA udAharaNa naasti| *TippaNI-1 chandomaJjarI, dvitIyastabaka, kArikA 99 evaM 102 / *TippaNI--2 'iha duradhigamaH kiJcidevAgamaH satatamasutaraM varNayatyantaram / / amumativipinaM vedadigvyApinaM puruSamiva paraM padmayoniH param / / [kirAtArjunIyam saM0 5, 10 10) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 276 - 283 131 atha kalahaMsaH sagaNaM vidhehi jagaNaM ca suyukta, sagaNadvayaM kuru punaH phaNivittam / gurumantagaM kuru tathA hRtacittaM, kalahaMsanAmakamidaM varavRttam / / 276 / / yathA navanItacoramamaladyutizobhaM, vrajasundarIvadanapaGkajalobham / lAlatAdigopavanitAkRtarAsaM, kalaye hariM nijahRdA varahAsam // 280 // iti kalahaMsaH 131. kutracidayameva siMhanAda iti, kvacicca kuTajAkhyamiti / 132. atha magendramukham kuru nagaNaM tadanantaraM narendra, tadanu ca jaM kuru pakSiNAmathendram / tadanu vidhAraya nUpuraM padAnte racaya mRgendramukhaM sukhena kAnte ! // 281 // kumudavanISu sakhe ! vidhUtabandhaH, kamalavanasya sadA hRtAtigandhaH / vidhurudito dhavalIkRtAtilokaH. pratirajanISu ca dattakokazokaH / / 282 // iti mRgendra mukham 132. 133. atha kSamA dvijavara-sagaNau dhehi vainateyaM, yagaNamatha tathA paNDitAligeyam / muniracitayatiH sajjanAdimeyaM, phaNipatikathitA rAjati kSameyam / / 283 // yathA yathA kalayata hRdaye nandagopasUnu, phaNipatidamanaM nyakkRtAtibhAnum / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 284.288] 1. vRttanirUpaNa-prakaraNa yathA zazadharavadanaM rAdhikArasAlaM, sarasijanayanaM paGkajAlimAlam // 284 // iti kSamA 133. iyameva kvacid gaNAntareNApi kSamaiva'* bhavati / 134. atha latA kalaya nagaNaM vidhehi tataH karaM, ____ jagaNayugalaM ca dehi tataH param / caraNaviratau guruM kuru sammatA, rasakRtayatirmudA vihitA latA / / 285 / / kalaya hRdaye mudA vajanAyakaM, lalitamukuTaM sadA sukhadAyakam / yuvatisahitaM vrajendrasutaM hariM, kanakavasanaM bhavAmbunidhestarim // 286 // iti latA 134. 135. atha candralekham kuru na-sagaNau pakSirAjaM ca yuktaM, __ racaya ragaNaM kAmavaNaramuktam / tadanu ca punaH kuNDalaM dhehi zeSa, ___ kalaya phaNinA bhASitaM candralekham / / 287 / / yathA namata satataM nandagopasya sUnu, phaNipa-damanaM dAnavolUkabhAnum / kamalavadanaM rAdhikAyA rasAlaM, taralanayanaM paGkajAlIsumAlam / / 288 / / iti candra lekham 135. candralekhA' ityanyatra / *TippaNI-1 vRttaratnAkarasya (a0 3 kA0 75) nArAyaNITIkAyo 'iyaM kSamaiva prAcAryoM matabhedena saMjJAntarArtha punruuce'| *TippaNI-2 chandomaJjarI, dvitIyastabaka, kArikA 105 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 286-263 136. atha sudha tiH kuru na-sagaNau pAde takArI tathA, kalaya valayaM syuH kAmavarNA yathA / rasaparimitairvarNaistathA syAd yatiH, __ phaNipakathitA saMzobhate sudha tiH // 286 // yathA vadanavalitai gairyutA sadvayA, lulitalalitA lolAlasAkSidvayA / sakhi harigRhAd yAti prage rAdhikA, sakalasudRzAM nityaM manobAdhikA // 260 / / iti sudhu tiH 136. 137. atha lakSmIH karNe virAjisarasakuNDalAnvitA, gandhADhayapuSpayutakareNa shobhitaa| vakSoruhe ca vimalahArazobhinI, lakSmIH sadA phalatu mamAtulaM phalam / / 261 // yathA vande hari phaNipatibhogazAyinaM, sarvezvaraM sakalajaneSTadAyinam / pItAmbaraM maNimukuTAdibhAsuraM, go-gopikAnikaravRtaM hatAsuram / / 262 / / iti lakSmI: 137. 138. pratha vimalagatiH jaladhimita nagaNamiha kalaya, tadanu ca sakhi laghumiha racaya / phaNipatisukalitamiti bhavati, vitanu yati vimalagati sudati ! // 263 / / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 264 . 267 ] 1. vRttanirUpaNa-prakaraNa yathA abhinavasajalajaladavimala, nijajanavihatasakalazamala' / kamalasulalitanayanayugala, jaya ! jaya ! suranutapadakamala // 264 // iti vimalagatiH 138. atrApi prastAragatyA trayodazAkSarasya dvinavatyuttaraM zatamaSTau sahasrANi ca 8162 bhedA bhavanti, teSu katicana bhedAH samudAhRtAH, zeSabhedAH sudhIbhiH prastArya samudAharaNIyA ityalaM pallavena / * iti tryodshaakssrm| atha caturdazAkSaram 136. siMhAsyaH yasminnindraiH saMkhyAtA rAjante yuktA varNAH, 'pAde sUryAzvaH saMkhyAkAH saMzobhante karNAH / nAgAnAmIzenaitat prokta siMhAsya kAnte ! bhUpAlAnAM cittAnandasthAnaM dhehi svAnte / / 265 // yathA yo daityAnAmindraM vakSaspIThe hastasyAprai bhidyad brahmANDaM vyAkruzyoccaiyA'mRdnAduH / dattAlIkAnyunmizraM niryadvidhu vRddhAsyastUrNaM so'smAkaM rakSAM kuryAdghora (vIraH)siMhAsyaH // 266 / / iti siMhAsyaH 136. 140. atha vasantatilakA hAradvayaM sphuradurojayutaM dadhAnA, hastaM ca gandhakusumojjvalakaGkaNADhayam / pAde tathA sarutanUpurayugmayuktA, citte vasantatilakA kila cAkasIti / / 267 / / 1. kha. samala / 2. paMktitrayaM nAsti ka. prto| + TippaNI- granthAntareSu samupalabdhazeSabhedAH paJcamapariziSTe paryavekSaNIyAH / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] yathA yathA vA, kRSNakutUhale - yathA vRttamauktika- dvitIyakhaNDa loke tvadIyayazasA dhavalIkRte'smin, chAyAbhayaM nijazarIrakRtaM vimucya' / jyotsnAvatISu rajanISvabhisArikANAM saGghaH priyasya sadanaM sukhataH prayAti // 268 // pAtuM na pArayati yatkathitaM payasta ddadhno vinAzya dRDhanAzayati svakIyAn ' / khaNDaM nidhAya dadhikhaNDamakhaNDameva, kSiptvA mukhe nikhilamatti mukhe sutaste // 266 // iti vasantatilakA 140. 141. zratha cakram kuNDalakalitadahanamita nagaNaM, zaGkhasahitamiha viracaya sagaNam / kuNDala narapativaraka vikalitaM, kramakhilakavijanahRdi lalitam // 300 // kokilakalarava sulalitasamaye, [ 10 268 - 302 zItalamalayajapavanasukhamaye / kAmavizikhacayavidalitahRdaye, sundari ! parihara hRdayamadamaye / / 301 / / yathA vA vANIbhUSaNe - [ dvitIyAdhyAya, padya 258 ] sundari ! nabhasi jaladacayarucire, dehi nayanayugamatighanacikure / mAnamiha na kuru jaladharasamaye, kiM tava bhavati hRdayamidamadaye // 302 // iti cakram 141. 142. atha prasambAdhA bibhrANA karNo kalitala litatATaGkau (GkA), bANaiH saJchinnAdvijaviracitazobhADhyA / ka. vimuktaH / 2. kha. dRDhamAzayati svakozAt / 3. kha. kuNDalI / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50303 - 308 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa [115 hastAgre rAjaviracitavalayadvandvA, stutyA saMproktA varakavibhirasambAdhA / / 303 // yathA vande gopAlaM vrajajanataruNIdhIraM, rAsakrIDAyAmabhigatayamunAtIram / devAnAM vandya hRtavaravanitAcIraM, bAlaiH saMyukta ditisutadalane vIram // 304 // iti asambAdhA 142. 143. atha aparAjitA dvijaparikalitA kareNa virAjitA, kucayugakalitA pralambitahAriNI! bhuvananigaditAtizobhitavaNinI, ratirjayatyaparAjitA / / 305 / / yathA titiA .. ... atirucidazanaiH sabhAtamasAM haraH, ditisutarudhiraH suraktanakhAGkuraH / jalabhRduDugaNau saTAbhirupAharat', jayati haritanurbhaTAnapi saMharat // 306 // iti aparAjitA 143. 144. atha praharaNakalikA racayata nagaNadvayamatha bhagaNaM, laghugurusahitaM kalayata nagaNam / praharaNakalikA muniyatisahitA, phaNipatikathitA kavijanamahitA // 307 / / yathA nama madhumathanaM jalanidhizayanaM, suragaNanamitaM sarasijanayanam / iti gadanamatirbhavati hRdi yadA, bhavajalanidhi[ta]starati sakhi ! tadA // 308 // 1. kha. upAharan / 2. kha. saMharan / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [10306-313 yathAvA, kRSNakutUhalevajayuvatibhirityabhimatavacasi, pratipadamamRtadravamiva vikirati / manasijavizikhaprapatanavidhuta svavirahadahanaprazamanamakali' // 306 / / iti praharaNakalikA 144. 145. pratha vAsantI kI kRtvA kuNDalasahitau gandhaM puSpaM, haste dhRtvA kaGkaNamatha hAraM rAjantam / svarNenADhayaM nUpuramatha dhRtvA rAjantI, nAgaproktA rAjati kavicitte vAsantI / / 310 / / yathA vande gopImanmathajanakaM kaMsArAti, bhUmeH kAryArthaM nRSu kRtamithyAvikhyAtim / rAse vaMzIvAdananipuNaM kuJja kuJja, lIlAlolaM gokulanavanArINAM puje // 311 // iti vAsantI 145. 146. atha lolA karNe kuNDalayuktA hastaM svarNasanAthaM, bibhrANA valayADhayaM hArau cojjvalapuSpau / sadhvAnaM ca dadhAnA divyaM nUpurayugmaM, nAgoktA kavicitte kAntA rAjati lolA / / 312 / yathA gopAlaM kalaye'haM nityaM nandakizoraM, vRndAraNyanivAsaM gopImAnasacauram / vaMzIvAdanasakta navye kuJjakuTIre, nArIbhiH kRtarAsaM kAlindIvaratIre / / 313 / / __ iti lolA 146. 1. ka. kamali / 2. sva. corN| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 314-318 ] yathA yathA 1. vRttanirUpaNa prakaraNa 147. atha nAndImukhI dvijaparikalitA hastayuk kaGkaNADhyA, virutavilasita nUpuro dhArayantI / rasakanakayutaM hAramuccairdadhAnA, yathA svaraviratiyutA bhAti nAndImukhIyam / / 314 // nakhagaladasRjAM pAnato bhISaNAsyaH suranRpatimukhairdevasaMdhai rupAsyaH / bhayajanakaravairnAdayaddiGa mukhAni, prakaTayatu sa vaH siMhavaktraH sukhAni / / 315 / / iti nAndImukhI 147, 148. pratha vaidarbhI karNe kRtvA kanakasulalitaM tATaGkaM, bibhrANAdvijamatha valayaM hastAgre / divyaM hAradvitayamatha dadhAnA yukta vedachinnA jagati vijayate vaidarbhI / / 316 / / vande nityaM naramRgapatidehaM vyagraM, daityezoraHsthaladalanavidhAvatyugram / prahlAdasyAbhilaSitavaradaM sRkkAgre, saMlihyantaM rudhiravilulitaM jihvAgram / / 317 / iti vaidarbhI 148. 146. atha induvadanam hi bhagaNaM tadanu dhAraya jakAraM, hastamatha kAraya tato'pi ca nakAram / hArayugalaM tadanu dehi caraNAnte, [ 117 nAgakRtaminduvadanaM bhavati kAnte ! / / 318 / naumi vanitA vitata sarasayukta, gokulavadhUjanamanoharaNasaktam / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] vRttamoktika-dvitIyakhaNDa [10 319 - 323 devapatigarvaharakhaNDanasudakSaM, bhUmivalaye nihatadaityagaNalakSam // 316 // iti induvadanam 146. stroliGgamanyatra / 150. pratha zarabhI kaNaM svarNojjvalalalitatATaGkayukta, saMbibhrANA dvijamatha rutaM nUpurADhyam / hAraM puSpaM valayayugalaM dhArayantI, vedaizchinnA jayati zarabhI piGgaloktA / / 320 // yathA vande kRSNaM navajaladharazyAmalAGga, vRndAraNye vrajayuvatibhirjAtasaGgam / kAlindIye sarasapuline krIDamAnaM', kAlIyAheH prathitayazaso dhUtamAnam // 321 // iti zarabhI 150. 151. atha ahidhRtiH racaya nayugalaM kuru tato bhagaNaM, ___laghugurusahitaM kuru tathA jagaNam / muniviratiyutA phaNinRpasya kRtiH, jagati vijayate suvimalA'hidhRtiH / / 322 // ' sakalatanubhRtAM jalamapeyataraM, vigatavi[Sa]bhayaM racayitu kRpyaa| patati taruvarAcchirasi nandasute, bhuvanabharasahA vijayate'hidhRtiH // 323 // * iti ahiti: 151. 152. atha vimalA racaya na-bhUpatI kuru tathA bhagaNaM, laghuvalayAcitaM ca viratI jagaNam / yathA kha. svmaanN| 2. pUrNa pa nAsti ka. prato / *TippaNI-1 vRttaratnAkaraH pra. 3, kA0 82 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 324 - 326 ] yathA yathA yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa phaNipatibhASitAravihayaivirati rvaraka vimAnase'tivimalA jayati / / 324 // vrajajananAgarIdadhihRtAvatulA, taraNisutAta haritanurvimalA' / varavanitAdRzAM susukRtaikakalA, mama vimale sadA bhavatu hRdyacalA / / 325 // iti vimalA 152. 153. atha mallikA kuru gandhayugmasahitaM mRgAdhipati, racayAzu santatamatho narAvapi sam / iha mallikAM kalayatAM vilAsavatIM, navapaJcakairyatiyutAM mudo' jananIm / / 326 / / sakhi ! nandasUnuriha me manoharaNaH, janatAprasAdasumukhastamoharaNaH / bhavitA sahAyakaraNo janAnugataH, karavai kamatra zaraNaM vane sukhata: / / 327 / / iti mallikA 153. 154. pratha maNigaNam jaladhimita nagaNamiha kalayata, tadanu ca laghuyugamapi racayata / sakalaphaNinRpativiracitamiti, nijahRdi kalayata maNigaNamiti / / 328 / / bhujayugala vilasitaphaNivalaya, kRtasakaladitisutakulavilaya / pralayasamayabhayajanaka salaya 3, vRSagamanamapi sukhamanukalaya // 326 // iti maNigaNam 154. [ 116 1. padyasya pUrvAddha bhAgaM nAsti kha. pratau / 2. kha. mudA / 3. kha. janasakalaya / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] vRtamauktika - dvitIyakhaNDa [ 50 330 - 332 'atrApi prastAragatyA caturdazAkSarasya caturazItyadhikAni trizatAni SoDaza - sahasrANi ca bhedAsteSu kiyanto bhedAH pradarzitAH, zeSabhedA: sudhIbhirAkarataH svamatyA vA prastArya samUhanIyA iti dik * / iti caturdazAkSaram / atha paJcadazAkSaram tatra prathamam -- yathA 155. lolAkhela: yasmin vRtte vyazvaiH saMkhyAtA dRzyante karNAH, pAde pAde tiyA samproktAH saMzobhante varNAH / hArako'nte yasminnAgAnAmIzena prokta', loke vRttAnAM sAraM lIlAkhelAkhyaM tadvRttam / / 330 / / devairvandya N trailokyAsthAnaM dehaM kharvIkurvan, daityAnAmIzaM bhUmyAM khyAtaH ' pAtAlasthaM kurvan / svArAjyaM devezA yAntyantaM sthairyADhya saMyacchan, mAmavyAd govindo vairocyAnAzIH ' padya N garjan / / 331 // iti lolA khela: 155. yathA vA - a ' mA kAnte pakSasyAnte paryAkAze dezesvApsI:, iti jyotiSikANAM kAlaparimANaparaM udAharaNamiti kaNThAbharaNe * / lIlAkhelasya etasyaivAnyatra sAraGgikA" iti nAmAntaramuktam / 156. zratha mAlinI dvijakaravalayADhyA nUpurArAvayuktA, zravaNaracitapuSpaprotatATaGkayugmA | vasuracitavirAmA sarvalokaikavarNA, phaNipanRpatikAntA bhAsate mAlinIyam // 332 // 1. paMktitrayaM nAstika. prato / 2. kha. cAtaH / 3. kha. vairocanyAzI: * TippaNI - 1 granthAntareSu prAptazeSabhedAH paJcamapariziSTe paryAlocyAH / * TippaNI - 2 mA kAnte ! pakSasyAnte paryAkAze deze svApsIH, kAntaM vaktraM vRttaM pUrNaM candra N matvA rAtrI cet / kSutkSAmaH prATazcetazceto rAhuH krUraH prAdyAt, tasmAddhvAnte harmyasyAnte zayyaikAnte karttavyA // * TippaNI - 3 prAkRtapaiMgalam - dvitIyapariccheda, padya 156 / [ kaNThAbharaNa ] Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 333 - 338] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa [ 121 yathA ayamamRtamarIcidigvadhUkarNapUraM sapadi parividhAtuM ko'pi kAmIva kAntaH / sarasa iva nabhasto'tyantavistArayuktA dur3agaNakumudAni proccakairuccinoti // 333 // yathA vA, pANDavacaritebhavanamiva tataste bANajAlai rakurvan, gajarathahayapRSThe bAhuyuddhe ca dakSAH / vidhRtanizitakhaDgAzcarmaNA bhAsamAnA, vidadhuratha samAje maNDalAt savyavAmAt / / 334 / / yathA vA, asmapitAmahamahAkavipaNDitazrIrAyabhaTTakRte zRGgArakallole khaNDakAvyemana iva ramaNInAM rAgiNI vAruNIyaM, hRdayamiva yuvAnastaskarAH svaM haranti / bhavanamiva madIyaM nAtha zUnyo hi deza stava na gamanamIhe pAntha kAmAbhirAmA / / 335 / / yathA vA, kRSNa niravadhidinamAnA yaM vinA gopavadhva stamabhikamabhisAyaM vIkSamANA nananduH / smitamadhuramapAGgAlokanaM prItivalyAH, kusumamiva tadIyaM vIkSya kRSNopyatuSyat // 336 // iti mAlinI 156. 157. atha cAmaram pakSirAjabhUpatikrameNa yad virAjate, bANabhUmisaMkhyayAkSaraM ca yatra bhAsate / nAgarAjabhASitaM tadeva cArucAmaraM, mAnase vidhehi pAThato'pi mohitAmaram // 338 / / naumi gopakAminImanovinodakAraNaM, lIlayAvadhUtakaMsarAjamattavAraNam / kAliyAhimastakollasanmaNiprakAzitaM, nandanandanaM sadaiva yogicittabhAsitam // 338 / / yathA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 338 - 342 yathA vA, bhUSaNe'*rAsalAsyagopakAminIjanena khelatA, puSpapuJjamaJjukuJjamadhyagena doltaa| tAlanRtyazAligopabAlikAvilAsinA, mAdhavena jAyate sukhAya mandahAsinA / / 336 // iti cAmaram 157. etasyaiva anyatra tUraNakaM *2 iti nAmAntaram / 158. pratha bhramarAvalikA caraNe vinidhehi sakAramiSUpamitaM, kuru varNamapISunizAkarasaMpramitam / phaNinAyakapiGgalacittamudaH kalikA, sakhi ! bhAti kavIndramukhe bhramarAvalikA / / 340 // yathA kalakokilakUjitapUjitanU (tna)vanaM, vanajAkSinavInasarojavanIpavanam / himadIdhitikAntipayaHparidhautamidaM, jagadAzu vilokya' parityaja mAnamidam // 341 // yathA vA, bhUSaNe - sakhi ! samprati kaM prati maunamidaM vihitaM, ___madanena dhanuH sazaraM svakare nihitam / natizAlini kA vanamAlini mAnakathA, ratinAyakasAyakaduHkhamupaiSi vRthA / / 342 / / iti bhramarAvalikA 158. bhramarAvalIti piGgale 1. kha. jagadAzuci lokya / 2. 'mupaiti' vANIbhUSaNe / *TippaNI-1 vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, pa0 262 2 chandomaJjarI, dvitIyastabaka, kArikA 137 3 vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, padya 266 4 prAkRtapaiGgalam, dvitIyapariccheda, pa0 154 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 343 - 348] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 123 yathA yathA vA 156. atha manohaMsaH prathamaM vidhehi karaM jakAravirAjitaM, jagaNaM tato bhagaNena kAraya bhUSitam / vinidhehi pakSipatiM tatastithijAkSaraM, kuru haMsameNavilocane manasaH param / / 343 / / tanujAgninA sakhi ! mAnasaM mama dahyate, . tanusandhiruSNagadAruvat paribhidyate / adharaM ca zuSyati vArimuktasuzAlivat, kuru madgRhaM kRpayA sadA vanamAlimat / / 344 / / navama vaJjulakuJjakUjitakokile. madhumattacaJcalacaJcarIkakulAkule / samayetidhIrasamIrakampitamAnase, kimu caNDi mAnamanorathe na vikhidyase / / 345 // iti manohaMsaH 156. 160 atha zarabham jalanidhikRtamiha viracaya nagaNaM , caraNaviratimanuviracaya sagaNam / varaphaNipativiracitamatiruciraM , zarabhamakhilahRdi vilasati suciram / / 346 // . nabhasi samudayati sakhi ! himakiraNaM, vahati sulaghulaghumalayajapavanam / / tyajati timiramidamapi (bhi) jananayanaM , drutamanuviracaya madhuripuzayanam // 347 / / iti zarabham 160. idamevAnyatra zazikalA*' iti nAmAntareNa uktam / atha maNiguNanikarasRjau chandasI, kiJcaidameva hi yadi vasuyati 8 maNiguNanikarAkhyamIryate hi tdaa| yadi tu rase 6 vizrAmaH sragiti samAkhyAM tadA labhate / / 348 / / yathA *TippaNI-1 chandomajarI, dvitIyastabaka, kArikA 131 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 / ktika-ditIyakhaNDa [346- 33 api ca maNiguNanikarodAhRtiriha zarabhodAhRto jJeyA / sragudAharaNaM jJeyam lakSaNavAkye tu zarabhasya // 346 / / yathAvA narakaripuravatu nikhilasuragati ramitamahimabharasahajanivasatiH' / anavadhimaNiguNanikaraparicitaH , saridadhipatiriva dhRtatanuvibhavaH // 350 // ayi ! sahacari ! rucirataraguNamayI , prdimvstirnpgtprimlaa| sragiva nivasati lasadanupamarasA , sumukhi ! muditadanujadalanahRdaye / / 351 // iti chandomaJjaryAmudAharaNadvayaM 'yatibhedenoktam / prakRtaM tu zarabhameva iti na kazcid vizeSaH / 161. pratha nizipAlakama dhehi bhagaNaM tadanu bhUpatimatho karaM, dehi nagaNaM ca ragaNaM kuru tataH param / nAganRpapiGgalasubhASitamudIritaM , vRttamamalaM hRdi nidhehi nizipAlakam / / 352 // yathA gopataruNIjanamanoharaNapaNDitaM, ___ hastayugadhAritasuveNuparimaNDitam / / candrakavirAjitavilolamukuTaM hRdA, naumi harimarkatanayAtaTagataM sadA / / 353 / / yathA vA, bhUSaNe - candramukhi ! jIvamukhi (Si) ! vAti malayAnile, yAti mama cittamiva pAti madanAnile / 1 ka. sanikhila sugati / 2. gADha 'vaanniibhuussnne'| *TippaNI-1 chandomaJjarI, dvitIyastavaka, kArikA 133, 132 2 vANIbhUSaNam dvitIyAdhyAya, padya 256 . Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA pA0 354 . 356 ] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa [125 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmms tApakara-kAmazara-zalyavarakIlitaM', ___ mAmiha hi pazya jahi kopamatizIlitam // 354 / / iti nizipAlakama. 161. 162. pratha vipinatilakam racaya nagaNaM tadanu dhehi hastaM mudA, ___ nagaNasahitaM ragaNayugmamante sadA / rasanavayati phaNipabhASitaM sundaraM / vipinatilakaM kalaya bANavidhvakSaram // 355 / / naravarapateriva narAH zazAGkAMzavaH, timiranikaraH sapadi coravad gacchati / ayamapi raviH sakhi ! hRtAdhikAriprabhaH, kathayati vidhoH khagakulaM jayaM baMdivat / / 356 / / yathA vAjayati karuNAnidhirazeSasattArakaH, kalitalalitAdivanitAmanohArakaH / sakaladharaNIpakulamaNDalIpAlakaH, paramapadavIkaraNadevakIbAlakaH // 357 / / iti vipinatilakam 162. 163. atha candralekhA karNe tATaGkayugmaM puSpADhayahArau dadhAnA, bibhrANA nUpurasya dvandvaM surarAvaM sucittam / pAdAnte dhArayantI vINAM suvarNAviyuktAM, nAgoktA candralekhA saptASTachedairamuktA / / 358 // nityaM vande mahezaM gaurIzarIrArddhayukta, dagdhA'naGgaM purAri vetAlasaGgharamuktam / bibhrANaM candralekhAM nRtyeSa kRtti dhunAnaM, gaGgAsaJjAtasaGgaM dRSTayA trilokI punAnam // 356 / / iti candralekhA 164. caNDalekhA ityanyatra / yathA 1. talpabharazIlitam, 'vaanniibhuussnne'| 2. zeSamatisaJcitam 'vANIbhUSaNe' / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [pa0360-364 yathA 164. atha citrA karNa dvandvaM tATaGkAbhyAM yojitaM kArayitvA, hArau bibhrANA svarNADhaya puSpayuktaM tathaiva / tithyuktairvarNaiH saMyuktA kaGkaNI dhArayantI, zobhAM dhatte citrAM citrA zabdavannUpurAbhyAm // 360 / / kAlindIkUle kelIlolaM vadhU'saGghayukta, ___ vande gopAlaM rakSAyAM nandagopasya saktam / hastadvandve dhRtvA zvAsaivaMzikAM pUrayantaM, daiteyAn hatvA devAnAM saMkaTaM dUrayantam // 361 / / iti citrA 164. citramidamanyatra / 165. atha kesaram kuru nagaNaM tato'pi ca vidhehi bhUpati, ___ bhagaNapayodharau tadanu pakSiNAM patim / phaNipatibhASitaM tithivibhAvitAkSaraM, sukavimanoharaM hRdi nidhehi kesaram / / 362 / / yathA ciramiha mAnase kalaya nandadArakaM, varavanamAlinaM ditisutApahArakam / vrajavanitArasodadhinimagnamAnasaM, ravitanayAtaTe kalitapItavAsasam / / 363 / / iti kesaram 165. 166. pratha elA prathamaM karaM racaya jagaNamanu kAnte ! nagaNadvayaM tadanu kuru yagaNamante / phaNibhASitA zaraparikalitavirAmA, kRtasaMstutiH sakalavarakavibhirelA / / 364 / / 1. kha. bandhU / *TippaNI-1 chandomaJjarI, dvitIyastabaka, kArikA 139 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 365 - 370 ] 1. vRttanirUpaNa-prakaraNa [ 127 yathA yathA hRdi bhAvaye vimalakamalanayanAntaM , janapAvanaM navajaladhararucikAntam / vrajanAyikAhRdayamadhijanitakAmaM , vanamAlinaM sakalasurakulalalAmam // 365 / / iti elA 166. 167. pratha priyA kuru nagaNayugaM dhehi taM bhagaNaM tataH , pratipadaviratau bhAsate ragaNo'ntataH / muniracitayati'nAgarAjaphaNipriyA , sakalatanubhRtAM mAnase lasati priyA / / 366 / / idameva hi yadi vasuyati raliriti saMjJAM tadApnoti / lakSaNavAkye muniyatiruditA vasukRtayatizca yathA // 367 / / kalaya dazamukhAri hatAkhiladAnavaM , munijanamakhapAlamRSA bhuvi mAnavam / sarasijanayanAntaM zarAsanabhaJjakaM , kapikulavararAjJaH sadA priyasaMjakam / / 368 / / iti priyA 167. 168. atha utsavaH pakSirAja-nagaNI bhagaNa-dvitayaM tataH kArayAzu padazeSakRto ragaNo mataH / utsavaH phaNinAgakRtaH sakhi ! bhAsate , paGa ktijAkSaravirAmayutaH kavimAnase // 366 // baMbhramIti hRdayaM jaladhau taraNiryathA , dahyate sakhi ! tanurnalinIva himAgame / vAyulolakadalIva tanurmama vepate , candanaM zuci sarovadidaM parizuSyati // 370 // iti utsavaH 166. yathA 1. yatiH / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] battamauktika-dvitIyakhaNDa [ 50 371 - 374 pathA 169. pratha uDugaNam / bhuvanaviracitamiha laghumupanaya , tadanu vidhukRtalaghumiha viracaya / uDugaNamakhilahRdayakRtasadana mRSikRtaviratimanukuru suvadana ! // 371 / / dahanagatamalakanakanibhavasana, kaTidhRtavirutaruciravararasana / surakRtanamana jalanidhinivasana, __zamanuviracaya kusumanibhahasana // 372 // iti uDugaNam 166. 'atrApi prastAragatyA paJcadazAkSarasya dvAtriMzatsahasrANi saptazatAni aSTa SaSTya ttarANi 32768 bhedAsteSu AdyantasahitAH kiyantaH proktAH, zeSabhedAH prastArya lakSaNIyA iti dik / iti pnycdshaakssrm| atha SoDazAkSaram 170. rAmaH yasminnaSTau pAdasthityA yuktAH saMdRzyante karNAH, saMzobhante pAde pAde zRGgAraiH saMkhyAtA varNAH / yasmin sarvasmin pAde syAd vedairvedairyadvizrAmaH, sarpANAmIzena proktaH sacchandaH syuH (stu) preSTo rAmaH // 373 / / indrAdyairdevendranityaM vandyaH pAyAllokaM rAmaH, lakSANAM dAtRtve dakSaH sarveSAM kSatrANAM vAmaH / aGgIkRtyAtyanvaM pitrA dattAmAjJAM zastraM vegAt, mAturmUni cchede' bibhrad yo vai haste kampaM nAgAt // 374 / / idamevA'nyatra brahmarUpakam *iti nAmAntaraM labhate / iti rAma: 170. yathA 1. paMktitrayaM nAsti ka. prto| 2. la. mAtamaddhaccheve / * TippaNI-1 granthAntareSu paJcadazAkSaravRttasyopalabdhazeSabhedAHpaJcamapariziSTe drssttvyaaH| * TippaNI-2 prAkRtapaiMgalam dvitIyapariccheda, pa0 174 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 375 - 376 / 1. vRttanirUpaNa-prakaraNa [ 126 yathA 171. atha paJcacAmaram zareNa nUpureNa yatkrameNa bhAvitAkSaraM, vasuprayuktabhedabhAg bhavecca SoDazAkSaram / phaNIndrarAjapiGgaloktamuktamatra bhAsuraM, vidhehi mAnase sadaiva cAru paJcacAmaram / / 375 / / kaThoraThAtkRtidhvanatkuThAradhArabhISaNaM, svayaM kRtapratijJayA sahasrabAhudUSaNam / samastabhUmidakSiNe makhe munIndra toSaNaM, nato mahendravAsinaM bhRguntu' vaMzabhUSaNam // 376 / / yathA vA, asmadvRddhaprapitAmaha-zrIrAmacandrabhaTTamahAkavipaNDitaviracita dazAvatArastotre jAmadagnyavarNaneakuNThadhAra bhUmidAra kaNThapIThalocana kSaNadhvanavanatkRtikvaNatkuThArabhISaNa / prakAmavAma jAmadagnyanAma rAma haihaya kSayaprayatnanirdaya vyayaM bhayasya jambhaya / / 377 / / iti paJcacAmaram 171. etasyaiva anyatra narAcam' iti nAmAntaram / 172. pratha nIlam veda-bhakAravirAjitamadbhutavRttavaraM, bhAmini ! bhAvaya cetasi kaGkaNazobhi karam / piGgalanAgasubhASitamAli vimohakaraM, nIlamidaM rasabhUmivibhAvitavarNadharam / / 378 // parvatadhAriNi gopavihAriNi 'nandasute, sundari hAriNi'2 kaMsavidAriNi bAlayute / paGkajamAlini keliSu zAlini meM sumati rveNuvirAviNi bhUma(bha)rahAriNi jAtaratiH / / 376 / / iti nIlam 172. bathA 1. kha. bhUguruH / '-'2. ka. prato nAsti / / *TippaNI-1. vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, pa0 273 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] yathA yathA yathAvA, bhUSaNe vRttamauktika - dvitIyakhaNDa 173. pratha caJcalA 'hArameru krameNa yadvirAjate sukezi !, SoDazAkSareNa yad vikAsitaM bhavet suveSi ! | piGgalena bhASitaM samasta nAganAyakena, taddhi caJcalAbhidhaM kavIndramodadAyakena // 380 // Ali ! rAsajAtalAsyalIlayA suzobhitena, gairikAdidhAtuvanyabhUSaNAnubhUSitena / gopikA vimoharAva vaMzikA vinoditena, 1 manmano hRtaM vrajATavISu kelimoditena / / 381 // [10380-364 Ali ! yAhi maJjukuJjaguJjitAlilAlitena, bhAskarAtmajAvirAjirAji' tIrakAnanena / zobhite sthale sthitena saGgatA yadUttamena, mAdhavena bhAvinI taDillateva nIradena // 382 / / iti caJcalA 173. etasyaivAnyatra citrasaGgam** iti nAmAntaram / 174. zratha madanalalitA karNaM kRtvA kanakaruciraM tATaGkasahitaM, saMvibhrANAdvijamatha punaH svarNADhayavalayA / hArI dhRtvA kusumakalitau hastena rucirA, vedaiH SaDbhirmadana lalitA chinnA rasayatiH / / 383 // kAlindI taTabhuvi sadA kelIsu lalitaM, rAdhAcittapraNayasadanaM gopeSu (pIsu ) valitam / saMbibhrANaM virutaruciraM vaMzaM karatale, dhyAyennityaM vrajapatisutaM citte'tivimale // 384 // sa madanalA 174. 1. kha. hAramerujakrameNa sadvirAjate pureNa, yadvikAsitaM bhavet sukezi SoDazAkSareNa / 2. kha. ramyatIrakAnanena / 3. kha. taTaparisare / TippaNI - 1. vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, padya 278 2. chandomaJjarI, dvitIyastabaka, kArikA 148 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 385 - 386] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 131 175. atha vANinI kuru nagaNaM vidhehi jagaNaM tato bhakAraM, jagaNamatho'pi rephayutamantajAtahAram / SaDadhikapaMktivarNakalitaM suvRttasAraM, __ kalayata vANinIti kavibhiH kRtapracAram // 385 / / yathA anavarataM kharAMzutanayAcalajjalaughaiH, ___ taTabhuvi 'saMlupte ''khilanRNAM vinAzitAghaH / dvijajanasAdhitA'nupamasaptatantubhoktA, pazupajanairhariH saha vanodanaM jaghAsa' // 386 // iti vANinI 175. 176. atha pravaralalitam yakAraM pUrvasmin racaya magaNaM dhArayAzu, nakAraM hastaM ca prathaya ragaNaM dhehi vAsu / guruM pAdasyAnte viracaya phaNIndreNa gItaM, ___ suhAsye vizrAmaM pravaralalitaM nAma vRttam / / 387 / / yathA taDillolairmedizi dizi mahAdhvAnavadbhi gajAnIkAkArairanavaratamApaH sRjadbhiH / vrajaM bhItaM vIkSya drutamacalarAjaM karAgre, dadhadrakSAM kuryAt bhavajalanidhAvatyudagre / / 388 / / iti pravaralalitam 176. 177. atha garuDarutam dvijavaramatra dhehi ragaNaM nakAraM tataH, kuru ragaNaM tato'pi ragaNaH padAnte mataH / SaDadhikapaMktivarNakalitaM samaste pade, garuDarutaM samastaphaNirAjacittAspade / / 386 / / 1. kha. viTapitale lute / 2. ka. vatodanaM bhukti / 3. kha. channaM / / *TippaNI-1 atra pAde nagaNamanu jagaNopasthitiyuktA kintvatra 'saMlupte' iti pAThe yagaNo jAyate tadayuktam / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] yathA yathA yathA vRttamauktika - dvitIyakhaNDa mRgagaNadAha ke vananadIsaraH zoSake, grasati tarUn vilola nijahetijihvAzataiH / bhayabharakhinna 'DimbhavadanaM nirIkSyAzu yaH, vadanaM papausa dizatAn manovAJchitam / / 360 / / iti garuDarutam 177. 178. zrathaM cakitA bhisaM karNa hArau kuNDalamabale !, dhAraya kusumaM puSpadvandvaM kAmini ! tarale ! / rUpavalayakaM pAdaprAnte syAdiha cakitA, SaDsu ca viratiH kAvyavyaktiH smarale bhavitA / / 361 / / [ 10 360 - 364 kAmini ! sughane vRndAraNye nandaya nayanaM, bhAmini ! bhavane bhavyAkAre bhAvaya zayanam / zItalapavane dhanye puNye khaJjananayane, tvAmaha kalaye talpe'lpe kuJjaragamane / / 392 // iti cakitA 178. 176. atha gajaturagavilasitam dhAra rauhiNeyamatha patagavarapati, kAraya vahnimeya-nagaNavaraguruyatim / SoDazavarNadhAri-gajaturagavilasitaM bhAmini ! bhAvayedamapi muniyatiracitam / / 393 / / sundari ! nandanandanamiha dharaNivalaye, mAnini ! mAnadAnamapi na hi na hi kalaye / bhAva bhAvanIyaguNagaNaparikalitaM, cetasi cintayAzu sakhi ! munijanavalitam / / 364 // iti gajaturagavilasitam 176. kvacid idameva RSabhagajavilasitam * iti nAmAntareNoktam / 1. va bhinna / 2. kha. sarale / 3. kha. mAnagocarasumiha na kalaye / * TippaNI - 1 vRttaratnAkaraH, a0 3, kA0 61, chandomaJjarI, dvi0 sta0 kA0 146 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 365 - 400 ] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa m yathA yathA 180. atha zailazikhA dhehi bhakAramatra khagarAjamavehi tataH, __kAraya naM tato'pi bhagaNo bhagaNena yutaH / nUpuramekasaMkhyamavadhehi padAntagataM, zailazikhAbhidhaM tvamavadhAraya nAgakRtam / / 365 / / gopavadhUmayUravanitAnavameghanibhaH, dAnavasaGghadAraNa vidhAvatisapratibhaH / tumbarunAradAdikamanaHsarasISu gajaH, vAJchitamAtanotu tava gopapatestanujaH / / 366 / / iti zalazikhA 180. 181. atha lalitam kAraya bhaM tato'pi ragaNaM vidhehi nagaNaM, pakSipati vidhAraya punastathaiva nagaNam / kaGkaNamantagaM kuru samastapAdavirato, ghehi manaH sadaiva lalite phaNIzvarakRtau // 367 / / atrApi saptabhirnavabhiH prAyo viratirbhavatIti upadizyate / gopavadhUmukhAmbujavikAsane dinapatiH, dAnavasaGghamantakAridAraNe mRgapatiH / lokabhayApahaH sakalavandyapAdayugalaH, zaM kurutAM mamApi ca vilolanetrakamalaH // 368 / / iti lalitam 181. 182. atha sukesaram nagaNa-segaNau vidhehi jagaNaM tataH paraM, sagaNa-jagaNau ca nUpuramatho'nantaram / phaNinRpatibhASitaM rasavidhUditAkSaraM, kalaya hRdaye sadA sukhakaraM sukesaram // 366 // narapatisamUhakaNThataTaghaTTanodbhava ruDugaNanibhaH sphuliGganikarairbhayAnakaH / bilasati nRpendrazatrugaNadhUmaketuvat. tava raNavidhau sthitaH karatale kRpANakaH / / 400 / / iti sukesaram 182. bathA Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] yathA yathA - vRttamaktika dvitIyakhaNDa - 93 183. pratha lalanA prathamaM kalaya karatalamAtmanA hyapathAM', lalanAM nagaNayugalavatIM jabhAkalitAm / phaNirAja bhaNitaguNa (ru) virAjitAmatulAM, kalayAzu sapadi sujanamAnase valitAm / / 401 // vidadhAtu sakalaphalamanArataM tanute, sanakAdinikhilamuninato vane vanite ! 1 vrajarAjatanaya iha sadA hRdA kalitaH, sa carAcarajanatanumahodadhau phalitaH // 402 // iti lalanA 183. 184. atha girivaradhRtiH [ pa0 401-404 www.m zaraparimitamiha nagaNamanu kuruta, vidhuviracitamatha laghumapi racayata / phaNipatiriti kila madhuramanuvadati, kalayata nijahRdi girivaradhRtiriti / / 403 // vizikhanicayahata nikhila rajanicara !, nijabhujayugabalaraNa vinihatakhara ! | vibudhanihatabhaya ! dazamukhakulahara !, dazarathanRpasuta ! jaya ! jaya ! raghuvara ! / / 404 / / iti girivaradhRtiH 184. acaladhRtiH 1 * ityanyatra / 3 'atrApi prastAragatyA SoDazAkSarasya paJcaSaSTisahasrANi paJcazatAni SaTtriMzaduttarANi 65536 bhedAsteSu kiyanto lakSitAH, zeSabhedAH prastArya svecchayA nAmAni cArayajyA ( vicArya) lakSaNIyA ityupadizyate / iti SoDazAkSaram / 1. kha. hyatha tAm / 2. kha balitam / 3 paMktitrayaM nAsti ka. pratau / * TippaNI - 1 chandomaJjarI, dvitIyastabaka, kA0 155 - 2 SoDazAkSaravRttasyopalabdhazeSabhedAH paJcamapariziSTe paryAlocyAH / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0405 - 406 ] tatra prathamam yathA yathA atha saptadazAkSaram 185. lIlAdhRSTam vRtte yasminnaSTau pAde karNAH saMyuktA saMdRzyante, hArazcaikaH prAnte yasmin varNAH zailazcandraiH zobhante / sarveSAM nAgANAmIzenaitatsaMprokta dhehi svAnte, 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa vArAM rAzau setuM baddhvA laGkAyAmAtaGkaughaM dAsyan, nAnAvarNaiH sugrIvAdyaH laGkAyAM bhinnaM durgaM kurvan / sItA citte premAdhikyaiH lohaiH kIlegraNIvotkIrNAH, bhUpAlAnAM cittAnandasthAnaM lIlAdhRSTAkhyaM kAnte ! / / 405 / / 186. atha pRthvI payodharavirAjitA karasuvarNavatkaGkaNA, kAkutsthaH kalyANaM kuryAda yuSmAkaM kravyAdAbdhi tIrNaH // 406 || iti lIlAdhRSTam 185. sugandhakusumojjvalA sarasahA rasaMzobhinI / surUpayutakuNDalA kanakarAvasunapurA, 1. kha. laMkAyA / vasuprathitasaMsthitirjagati bhAti pRthvI sadA / / 407 // harabhu jaganAyakaM nija giriM bhavAnIpatiH, gajendramamarAdhipo nijamarAlamabjAsanaH / dvijA vibudhakUlinI jagati jAyamAne nRpa !, pathAvA, kRSNakutUhale - tvadIyayazasojjvale kila gaveSayantyAturAH / / 408 / / anena nayatA'dhunA mahadulUkhalaM zAkhino, rAti gamantarA kakubhayoriha kAmatA / itIrayati kecana zradadhurAzu gopAnhRdA, [ 135 puro viharati svake zizukadambake nApare / / 406 / / ityAdi zatazo nidarzanAni kAvyeSu / iti pRthvI 186. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 410 - 414 187. atha mAlAvatI dvijavilasitA payodharavirAjitA hAriNI, sarasakarayuksuvarNavalayA lasatkuNDalA / virutayutanUpurA munidigIzasaMkhyAkSarA, bhujaGgapatibhASitA jagati bhAti mAlAvatI / / 410 // yathA vanacarakadambakairaparasindhuzobhAdharaiH, ___ karajadazanAyudhairjaladhinIramAcchAdayan / raghupatirupAgataH sakhi ! nizAcarAdhIzvaraM, raNabhuvi nihatya dAsyati tavAtulaM sammadam // 411 / / ___ iti mAlAvatI 187. mAlAdhara iti piGgale * nAmAntaram / 188. atha zikhariNI surUpaM svarNADhaya zravaNamadhitATaGkayugalaM, sadA saMbibhrANA dvijamatha supuSpADhayavalayau / surUpaM hastAgraM tadanu dadhato rAjati rasaH, zivaizchinnA nAgaprathitamahimeyaM zikhariNI // 412 / / yathA dizi sphArIbhUtaiH kavinikaragItaistava raNa stavairvAtyAcadviguNitarayaH kSoNitilakaH / pratApo dAvAgnistava kharakarasparzakaThino, vipakSakSoNIndraH prathitavanamatra prabhavati' // 413 / / yathA vA, mamaiva pavanadUte khaNDakAvyeyadA kaMsAdInAM nidhanavidhaye yAdavapurI, gata: zrIgovindaH pitRbhavanato'GkarasahitaH / tadA tasyonmIlavirahadahanajvAlagahane, papAta zrIrAdhAkalitatadasAdhAraNaratiH / / 414 / / 1. kha. pradati / *TippaNI-1 prAkRtapaigalama, dvitIyapariccheda, padya 178 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 415 - 416] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 130 yathA pA, kRSNakutUhalevinA tattadvastu kvacidapi ca bhANDAni bhagavat, prasAdAntA'bhUvan pratibhavanamityadbhutamabhUt / bhayodyadvalakSyA'vitathavacasastaccaraNayo nipetustA hastAhRtavasanamuktAmaNigaNAH // 415 // yathA vA, rUpagosvAmikRta-haMsadUtakAvye*dukUlaM bibhrANo dalitaharitAlA tiharaM, japApuSpazreNIrucirucirapAdAmbujatalaH / tamAlazyAmAGgo darahasitalIlAJcitamukhaH, __ parAnandAbhogaH sphuratu hRdi me ko'pi puruSaH // 416 // yathA vA, zrIzaGkarAcAryakRta-saundaryalaharIstotre*dRzA drAghIyasyA daradalitanIlotpalarucA, davIyAMsaM dInaM snapaya kRpayA mAmapi zive / anenA'yaM dhanyo bhavati na ca te hAniriyatA , vane vA harpA vA samakaranipAto himakaraH // 417 / / ' ityAdi mahAkaviprabandheSu zatazo nidarzanAni draSTavyAni / iti zikhariNI 188. 186. atha hariNI dvijarasayutA karNadvandvasphuradvarakuNDalA, kucataTagataM puSpaM hAraM tathA dadhatI mudA / virutalalitaM saMbibhrANaM padAntaganUpuraM, rasajalanidhizchinnA nAgapriyA hariNI matA / / 418 // sapadi kapayaH zauryAvezasphuratkarajadvijAH, girivaratarUnunmRdnantastathotpathagAminaH / ahamahamikAM kRtvA vArAMnidheratilaGghane', taTabhuvi gatAH saMprekSante mukhAni parasparam / / 416 // yathA 1. ka. prato nAstIdampadyam / 2. kha. saMbibhrANA / 3. sva. laMghate / *TippaNI-1 zrIrUpagosvAmikRta-haMsadUtam prathamapadyam 2 zaMkarAcAryakRta-saundaryalaharI padya 57 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ] vattamauktika - dvitIyakhaNDa [50 420 - 423 yathA ghA, kRSNakutUhalehasitavadane dRSTvA ceSTAM sutasya savismaye, yayaturatha te gopApatyau tadadbhutamanyataH / tadanu katicid bAlA mAtre balena sahocire, mRdamanupadaM kRSNaH prAzIditi pratibhAjuSaH // 420 // yathA vA, lakSyalakSaNayukta tatraivagrahilahRdayodaJcattattadgatipratibhAjuSAM, tribhuvanapatipratyAsattisphuratpulakaspRzAm / zithilakabarIbandhasrastasrajAM hariNIdRzAM, ___ na samarasataH kAyaprAyo laghurgururapyabhUt // 421 / / zleSArtha UhanIyaH / yathA vA- 'atha sa viSayavyAvRttAtmA ythaavidhisuunve*|' ityAdi raghuvaMze mahAkAvyAdisatkaviprabandheSu ca bhUmanidarzanAni / / iti hariNI 186. 160. pratha mandAkrAntA kauM puSpadvitayasahitau gandhavaddhastayuktA, __ hAraM rUpaM tadanu valayaM svarNasaJjAtazobham / saMbibhrANA virutalalitI nUpurau vA padAnte / mandAkrAntA jayati nigamaizchedayuktA rasaizca // 422 / / yathA sindhoSpAre dazamukhapurI vAnarAstatra dUtAH, pampAzampAzatayutacalanIlameghAvalIkAH / vAsaH kekAkavalitataTe mAdRzAmRSyamUke, daivo vAmaH punarayamato bhAvi kiM kiM na jAne // 423 / / *TippaNI- 1. atha sa viSayavyAvRttAtmA yathAvidhisUnave, nRpatikakudaM datvA yUne sitAtapavAraNam / munivanatarucchAyAM devyA tayA saha zizriye, galitavayasAmikSvAkUraNAmidaM hi kulavratam / / [raghuvaMza, sa0 3, pa0 70] Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 424.427 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [136 yathA yathA vA, kRSNakutUhale hRtvA dhvAntasthitamapi vasuprakSipat pakSma[rAji-] spandaM vindan vrajati kuhacit kaizcanAlakSyamANaH / chidrANi drAk kalayati zayAzakyazikyasthabhANDe', nidrAM bhaktvA dravati javatastADayat suptabAlAt / / 424 / / (?) iti mandAkrAntA 160. 161. atha vaMzapatrapatitam kAraya bhaM tato'pi ragaNaM racaya na-bhagaNau, dhehi nakArameruvalayAn tadanu sulalitAn / vyomasudhAMzubhiH kuru hayaiH tadanu ca viratiH2, cetasi vaMzapatrapatitaM racaya phaNikRtam / / 425 // jAnaki ! naiva cetasi kRthA rajanicaramati, rAghavadUtatAmupagataM kalaya hRdi nije / jalpati mArutAviti tadA janakatanayayA datta na mudrikA'pi kalitA jalapihitadRzA / / 426 / / 'samprati labdhajanma zanakaH kathamapi laghuni / ' iti kiraataarjuniiye*| iti vaMzapatrapatitam 191. strIliGgamiti kecit / vaMzavadanam iti zAmbhave tasyaiva nAmAntaramuktam / 162. atha naITakam kuru nagaNaM tataH kalaya jaM vada bhaM ca tato, __ jagaNayugaM tato racaya kAraya merugurU / phaNipatibhASitaM munividhUditavarNadharaM, kavijanamohakaM hRdi vidhAraya naITakam // 427 // yathA vA 1. kha. bhaaro| 2. kha. viratiM / 3. kha. hanta / *TippaNI-1 samprati labdhajanma zanakaiH kathamapi laghuni, kSINapayasyupeyuSi bhidAM jldhrpttle| khaNDitavigrahaM balabhido dhanuriha vividhAH, pUrayitu bhavanti vibhavazikharamaNirucaH // 43 // [kirAtArjunIyam sa0 5, pa0 43] Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [50 428 - 431 yathA anulavamUrcchayA kSapitadehalatA galatA, nayanajalena dUSitamukhI' tava bhuumisutaa| raghuvaramudrikAM hRdi nidhAya sukhAtizaya mukulitalocanA kSaNamabhUdamRtasnapitA // 428 / / yathA vA, zrIbhAgavate dazamaskandhe vedastutau - jaya ! jaya ! jayajAmajitadoSagRhIta 'guNAm / ityAdi / iti naITakam 192. atha kokilakam munirasavedaiviratiryadi kokilakaM tadedameva bhavet / tadudAharaNaM lakSaNavAkye jJeyaM sudhIbhiriti // 426 // thApA, chandomaJjaryAm *- . lasadaruNekSaNaM madhurabhASaNamodakaraM, ___ madhusamayAgame sarasakelibhirullasitam / alilalitA tiM ravisutAvanakokilakaM, nanu kalayAmi taM sakhi ! sadA hRdi nandasutam // 430 // gaNaviracanA saiva, viratikRta evAtra bheda iti nAmAntaram / iti kokilakam / 193. pratha hAriNI karNaM kRtvA kanakalalitaM tATaGkasaMrAjitaM, saMbibhrANA dvijamatha rutasvarNAcitau nUpurau / puSpaM hArau sarasavalayaM saMdhArayantI mudA, vedaiH SaDbhiviracitayatiH zailoditA haarinnii|| 431 / / 1. kha. duussitmukhaa| 2. kha. gRbhItaguNAm / * TippaNI-1. jaya jaya jayajAmajitadoSagRbhItaguNAM - tvamasi yadAtmanA samavaruddhasamastabhAgaH / agajagadokasAmakhilazaktyavabodhaka te kvacidajayAtmanA ca carato'nucarenigamaH / / [bhAgavata-dazamaskandha, a0 87, zlo0 14] . 2. chandomaMjarI, dvi0 sta0 kA0 167 / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 432-436 ] yathA yathA yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa baddhvA sindhuM nagaramiha me rAmaH samAyAtyayaM, roddhu N zrutvA dazamukha iti prIto'bhavattatkSaNam / bAhvoH kaNDUM. gamayitumanA pazcAnnaraM rAghavaM, zrutvA'vajJAkaluSitamanA laGkezvaro'bhUttadA / / 432 // iti hAriNI 193. 164. zratha bhArAkrAntA zrAdau kuryAn magaNa-bhagaNI tato nagaNo mataH, phaM dadyAttadanuruciraM vidhehi karaM tataH / meruM hAraM viracaya tataH phaNIzvarabhASitA, bhArAkrAntA jalanidhirasa virAmayutA matA / / 433 // sindhorbandhaM raghuvarakRtaM nizamya dazAnano, dadhyau mUddharnA sapadi bahudhA vyadhAcca vidhUnanam / zaGke cyotanmaNikapaTato raghUttamarAgiNI, satyAmAkhyAM jagati tanute tadA kamalAlayA // 434 // iti bhArAkrAntA 164. 195. atha mataGgavAhinI hAramerujakrameNa jAyate yadA virAjitA, zailabhUmisaMkhyakAkSaraistathA bhaved vikAsitA / paNDitAvalI vinodakA ripiGgalena bhASitA, jAyate taGgavAhinI guNAvalIvibhUSitA // 435 / / [ 141 naumyahaM videhAti zarAsanasya 'bhaJjakaM, bAvihAriNaM vibhISaNasya rAjyasaJjakam / lakSyavedhane tathA sadA zarAsanasya' dhAriNaM, rAvaNadahaM kaThorabhAnuvaMzadIptikAraNam / / 436 // iti mataGgavAhinI 165. 1 kha yoddham / 2 kha mUrddhaM naH / 3, cihna, nagarto'zaH ka. prato nAsti / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] yathA yathA vRttamauktika - dvitIyakhaNDa 196. zratha padmakam racaya nagaNaM saM tasyAnte dhehi pazcAnmakAraM, tadanu caraNe tasya dvandvaM kArayAzu dvihAram / samunividhubhiH pAde chinnaM piGgalena prayukta, kalaya hRdaye chandaH zreSThaM padmakaM vRttasAram // / 437 // prayamiha puraH pArAvAra: cetasA gamyapAraH, sapadi sahitaH pAdaH saGgharbhASaNo vIcihastaiH / kapigaNamahAsenA ceyaM pAramutprekSamANA, racaya yadiha nyAyaM zIghraM vAnarANAM pateH tat // 438 // iti padmakam 166. 167. zratha dazamukha haram jalanidhiparimita nagaNamiha viracaya, [ 50 437- 440 tadanu ca zaraparimitalaghumapi kalaya / sakalaphaNigaNanarapatiriti hi vadati, sakhi ! kalaya nijahRdi dazamukhaharamiti // 439 / / jaya ! jaya ! raghuvara ! jaladhitaraNanipuNa !, dazarathasuta ! vibudhanikarakathitaguNa suravimatadazavadana kulakadanakara ! 1 suragaNanutacaraNa ! zamiha mama vitara / / 440 // iti dazamukhaharam 167. atrApi prastAragatyA saptadazAkSarasya ekaM lakSaM ekatriMzat sahasrANi dvisaptatizca 131072 bhedAsteSu kiyantaH proktAH zeSabhedAH prastArya samudAharaNIyA, ityalamativistareNa ' * / iti- saptadazAkSaram / 1. kha. zrayamapi / 2. kha. pate / 3. paMktitrayaM nAsti ka. pratau / TippaNI 1 - saptadazAkSaravRttasyAvaziSTaprAptabhedAH paJcamapariziSTe''loDanIyAH / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 441 . 445 } 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 143 . atha aSTAdazAkSaram 168. atha lolAcandraH azvaiH saMkhyAtA yasmin vRtte pAde pAde zobhante karNAH, pazcAd vedaiH saMkhyAtA hArAH yogaizcandrassaMyuktA varNAH / lIlAcandrAkhyaM vRttaM prokta nAgAnAmIzenaitat kAnte !, randhrAkairvarNaiH saMvicchinnaM dhehi svAnte bhAsvannetrAnte // 441 // yathA hAlApAnoghUrNannetrAntastucchIkurvatkailAsaM bhAsA, nIlAmbhojaprodyacchobhAvat skandhaM dvandve saMrAjadvAsAH / mAlAM vakSaHpIThe bibhrANo nyakkurvantI kAntyAlIn tUrNaM, tAlAGkassarveSAM lokAnAM kalyANoghaM dadyAt sampUrNam // 442 // iti lIlAcandraH 168. 166. atha majIrA pUrva' karNatritvaM kAraya pazcAddhehi bhakAraM divyaM, hAraM vahniprokta dhAraya hastaM dehi makAraM cAnte / randhrarvaNairvizrAmaM kuru pAde nAgamahArAjokta, maJjIrAkhyaM vRttaM bhAvaya zIghraM cetasi kAnte ! svIye // 443 / / yathA sindhurgambhIro'yaM rAjati gantAraH kapayastatpAraM, zaile zaile kekI kUjati vAto'yaM malayAdrervAti / laGkAyAM vaidehI tiSThati kAmo'yaM purataH sajjAstraH, sAmagrIyaM tAvallakSmaNa sarvaM pUrvakRtasyAdhInam / / 444 / / yathA vA, bhUSaNe'*prauDhadhvAnte garjadvAridadhArAdhAriNi kAle gatvA, tyaktvA prANAnagre kaulasamAcArAnapi hitvA yaantii| kRtvA sAraGgAkSI sAhasamuccaiH kelinikuJja zUnyaM, dRSTvA prANatrANaM bhAvi kathaM vA nAtha ! vada preyasyAH // 445 / / iti majIrA 169. 1 kha. pUrNam / . *TippaNI-1. vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, padya 264 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 446 - 450 200. pratha carcarI kuNDalaM dadhatI surUpasuvarNarAvarasAhitaM, nUpuraM kucayugmasaGgatadivyahAravibhUSitA / hastayuktasurUpakaGkaNabhAsitA phaNibhASitA, carcarI kavimAnase paribhAti bhAvukadAyinI // 446 / / yathA rAsakelirasoddhatapriyagopaveSa! jagatpate ! daityasUdana ! bhogimaddena ! devadeva ! mahAmate ! kaMsanAzana ! vArijAsanavandyapAda ! ramApate !, cintayAmi vibho ! hare ! tava pAduke tridazarnute // 447 / / 'yathA vA, asmattAtacaraNAnAM zrInandanandanASTakemandahAsavirAjitaM munivRndavaMdyapadAmbujaM, sundarAdharamandarAcaladhAri cAru lasadbhujam / gopikAkucayugmakuGka mapaGkarUSitavakSasaM, nandanandanamAzraye mama kiM kariSyati bhAskariH // 448 / / yathA vA, teSAmeva zrIsundarIdhyAnASTakekalpapAdapanATikAvRtadivyasaudhamahArNave, ratnasaGghakRtAntarIpasunIparAji virAjate, cintitArthavidhAnadakSasuratnamandiramadhyagAM, muktipAdapavallarImiha sundarImahamAzraye // 446 / / yathA vA, bhUSaNe* kokilAkalakUjitaM na zRNoSi samprati sAdaraM, manyase timirApahAri sudhAkaraM na sudhAkaram / dUramujjhasi bhUSaNaM vikalAsi candanamArute, kasya puNyaphalena sundari ! mandiraM na sukhAyate // 450 / / 1. 2. nandanandanASTaka-sundarIdhyAnASTakaJceti padyadvayaM nAsti ka. prato / 3. vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, padya 266 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 451 - 454 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa yAvA, mArkaNDeyamahAmuniviracitacandra zekharASTake - [ prathamaM padyam ] ratnasAnuzirAsanaM rajatAdizva Gga niketanaM, siJjinIkRtapannagezvaramacyutAnalasAyakam / kSipradagdhapuratrayaM tridazAlayairabhivanditaM, 1 yathA thA, zaGkarAcAryakRta- navaratnamAlikAstotre ' kundasundaramandahAsa virAjitAdharapallavA candrazekharamAzraye mama kiM kariSyati vai yamaH / / 451 / / candanAgurupaGka rUSitatuGgapInapayodharAM, mindubimba nibhAnanAmaravindacAruvilocanAm / candrazekharavallabhAM praNamAmi zailasutAmaham / / 452 // ityAdi mahAkaviprabandheSu sahasrazo nidarzanAni anusandheyAni / iti carcarI 200 iti dvitIyaM zatakam / 201. zratha krIDAcandra: yakAraM rasenoditaM sarvapAdeSu saMdhehi yukta', tathA dhehi pAde nagAdhIzazItAMgu saMkhyAtavarNam / kavInAmadhIzena nAgAdhirAjena saMbhASitaM tat, yathA vA, bhUSaNe * 1_ mudA krIDayA zobhitaM candrasaMjJaM hRdA ghehi' vRttam / / 453 / / yathA - munIndrAH patanti sma hastaM nRpAH karNayugme tathAdhuH, sabhAyAM niyuktA dadhuH kampamuccaistadA stambhasaGghAH / surANAM samUhena nAzrAvi loke tathAnyonyavAca4 stadA rAmasaMbhinnabANAsanADhyAtapUrNo triloke / / 454 / / bhramantI dhanurmuktanArAcadhArAniruddhe samaste, nabhaH prAGgaNe pakSivAyvoH prayAte nirante prazaste / 1. navaratnamAlikAyAH padyaM ka. pratau nAsti / 3. hi / 4. kha. vANI / 5. kha. sanAdyAtapUrNe / [ 145 2. 'zItAMzu' ka. prato nAsti / TippaNI- 1 rA.prA.vi.pra. gra0 saM0 14250 stha uparoktapadyaM nAsti, kintvasya sthAne nimnoddhataM padyaM vartate / 'padAnyAsana zrI kRtakSoNicakra truTanmaku bhramattuGgakhaGgAGgavikSepakauberavairaM ca darpam / bhujaGge'zaniH zvAsavAtoccalaccakra vAlA calendra, zivAyAstu candracUDAmaNestANDavADambaraM vaH // 266 // [vANIbhUSaNam, dvi. pra. pa. 268 ] Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vattamauktika - dvitIyakhaNDa [ 455 -456 yathA tathA caNDagANDIvabANAvalInIcarakSAvirakSaH', babhUvAGgarAjo yathA na sthito'sau vipakSaH svapakSaH // 455 / / iti krIDAcandraH 201. 202. atha kusumitalatA ko tATaGkaprathitayazaso dhArayantI dvijaM ca, prodyadrUpADhaya kanakakalitaM kaGkaNaM cAdadhAnA / puSpAktI hAro tadanu dadhatI rAvavannUpurau ca, chinnA bANANaiH kusumitalatA syAd rasairvAjibhizca / / 456 / / ghUrNannetrAnte halakalanayA bhinnapAtAlamUlaM, tAlAGke gAGge kSipati rabhasAnnAgasAGkaHpravAhe / hANAM saGghaH kurubhirabhitazcUrNitaM ghUNitaM ca, krIDArtha bAlairiva viracite krIDitaM zailarAje / / 457 // yathA vA___'goDaM piSTAnnaM dadhi sakRzaraM nirjalaM madyamamlam / ' ityAdi vAgbhaTe cikitsaagrnthe|' iti kusumitalatA 202. 203. pratha nandanam racaya nakArayukta-jagaNaM vidhehi pazcAcca bhaM, __kuru jagaNaM tato'pi ragaNaM vidhehi rephaM tataH / zivaracitAM vidhehi viratiM tathA hayairbhAsitAM, . kavijananandanaM kuru sakhe ! sadA hRdA nandanam / / 458 / / tava yazasA trilokavalaye valakSatAmAgate, bahulanizAsvapi prakaTitAzcakorakaizcaJcavaH / jagati payaHpravAhamatibhiH sukhaM marAlairvRtaM, __ sapadi guhAM gatAH himadhiyA munIzvarA durbalAH / / 456 / / yathA 1. kha. vilksso| 2. kha. yshsau| 3. kha. hlkljyaa| 4. kha. prvaaho| 5. kha viracitaM kautukAt / -TippaNI-1 'grAmyAbjAnUpaM pizitamabalaM zuSkazAkaM tilAnna gauDa piSTAnna dadhi salavaNaM vijjalaM madyamamlam / dhAnAvallUra samazanamatho guvaMsAtmyaM vidA hi, "svapnaM cArAtrI zvayathugadavAn varjayenmathunaM ca / / vAgbhaTa-aSTAGgahRdaya, a017, zlo0 42] Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 460 - 462 ] 1. vRttanirupaNa - prakaraNa / 147 yathA vA, chandomAma'*taraNisutAtaraGgapavanaiH salIlamAndolitaM, ___ madhuripupAdapaGkajarajaH supUtapRthvItalam / muraharacitraceSTitakalAkalApasaMsmArakaM, kSititalanandanaM vraja sakhe ! sukhAya vRndAvanam / / 460 // yathA pA, ''prahRta dhanezvarasya yudhi yaH sametamAyodhanam' / ityAdi bhttttikaavye*| iti nandanam 203. 204. atha nArAyaH racaya na-yugalaM samasta pade vedasaMkhyAkRtaM, tadanu ca kalayAzu pakSiprabhuM bhAsamAnaM pade / vasuhimakiraNaprayuktAkSarodbhAsamAnaM hRdA, parikalaya phaNIndranAgokta-nArAcavRttaM mudA // 461 / / surapatiharito galatkuntalacchAdyamAnaM mukhaM, ___ sapadi virahajena duHkhena mitrasya pANDuprabham / anuharati ghanena saJchAdita: kiJcidudyatprabhaH, samuditavaramaNDalo'yaM puraH zItarazmiH priye ! / / 462 / / yathA vA, 'raghupatirapi tAta vedo vizuddho pragRhya priyAm / ' ityadi raghuvaMze* / SoDazAkSaraprastAre narAcaH, atra tu nArAca ityanayorbhadaH / iti nArAcaH 204. maJjulA ityanyatra / yathA 1. paMktiriyaM nAsti ka. prato / *TippaNI-1 chaMdomaJjarI, dvi0 stabaka, kA0 175 yA udAharaNam ,, 2 ahRta dhanezvarasya yudhi yaH sametamAyo dhanaM, tamahamito vilokya vibudhaiH kRtottamA''yodhanam / vibhavamadena niha nutahriyA'timAtrasampannakaM, vyathayati satpathAdadhigatA'thaveha saMpanna kam / / [bhaTTikAvya, sarga 10, pa0 37] , 3 raghupatirapi jAtavedovizuddhAM pragRhya priyAM, priyasuhRdi vibhISaNe saMgamayya zriyaM vairiNaH / ravisutasahitena tenAnuyAtaH sa saumitriNA, bhujavijitavimAnaratnAdhirUDhaH pratasthe purIm / / [raghuvaMza, sa0 12, 50 14] . Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [10463-467 wwwanm 205. pratha citralekhA karNa kRtvA kanakasulalitaM kuNDalaprAptazobhaM, saMbibhrANA dvijamatha ca karaM kaGkaNena prayuktam / puSpaM hAradvayamatha dadhatI rAvavannUpurau ca, vedairazva, niracitayatirbhAsate citralekhA / / 463 / / zrImadrAjannayamiha gagane tvatpratApAhitasya, chidrasyenduH kalayati suSamAM mudraNe sIsakasya / tArAzobhAM vidadhati viyato hAritasya pratApaisphoTasyaiSA digapi kimu hare kuGka mai ti kIrNA / / 464 / / iti citralekhA 205. 206. patha bhramarapavam kAraya bhaM tato'pi ragaNamatha nagaNayugalaM, dhehi nakArakaM tadanu ca viracaya karatalam / bhAsitamakSaraigirivarahimakaraparimitaiH, / piGgalabhASitaM bhramarapadamidamatilalitam / / 465 / / yathA nIlatamaHpaTAdhigatamida'muDugaNamakhilaM, mauktikameSa kAlanarapatiratilalitataram / vAsavadiggatadvijapataya iha kalitakara, yacchati so'pi tAnanukalayati nijakaragaNaiH // 466 / / iti bhramarapadam 206. 207. atha zArdUlalalitam prAdau maM satataM vidhehi tadanu jJeyaM sarasija, tatpazcAd viracaya jaM kalaya saM kaNaM tadanugam / tasyAnte kuru rUpahastamatulaM jAnIhi sarasaM, navyapremabharAlase sulalite zArdUlalalitam / / 467 / / 1.. mimI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 468 - 472 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 146 yathA zrIgovindapadAravindamanizaM vande'tisarasaM, mAyAjAlajaTAlamAkulamidaM matvA'tivirasam / vRndAraNyanikuJjasaJcaraNataH saJjAtasuSamaM, 'dambholyaMkuzasadhvajaM sarasijaprodbhAsamasamam / / 468 // iti zArdUlalalitam 207. 208. atha sulalitam kalaya nayugalaM pazcAdvakra tathAtimanoharaM, tadanu viracayeH kaNoM puSpAnvitI bhagaNaM tataH / vitanu sulalitaM pakSIndraM vA vilAsinIsundaraM, muniviratiyutaM vedaizchinnaM hayaizca vibhAvitam // 466 / / yaNa trijagati jayinaste te bhAvA navendukalAdayaH, pariNatimadhurAH kAmaM sarve manoramatAM gatAH / mama tu tadakhilaM zUnyAraNyaprabhaM sakhi ! jAyate, muraripurahitaM tasmAd bhadre samAhvaya taM harim / / 470 / / iti sulalitam 208. 206. atha upavanakusumam salilanidhiparimita-nagaNamiha viracaya, tadanu ca rasa nigaditalaghumapi kalaya / kavijanahitasakalaphaNipatikathitamiha, hRdi kalaya sulalitamupavanakusumamiti // 471 / / yathA asitavasanavaralalitahalamuzaladhara !, - nijatanurucivijitapuramathanagirivara! / dvividakapivarakadanakara ! navarucicaya !, jaya ! jaya ! kurunarapatinagarajanitabhaya ! // 472 // iti upavanakusumam 206. 1. sa. bambhospaMkuzatanAmnanuciraM sacchobhamasamam / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 473 - 476 'atrApi prastAragatyA aSTAdazAkSarasya lakSadvayaM dvASaSTisahasrANi catuScatvAriMzaduttaraM ca zataM 262144 bhedAsteSu kiyanto bhedAH proktAH, zeSabhedAstU hyAH sudhIbhiriti dik / ' iti aSTAdazAkSaram / atha ekonaviMzAkSaram tatra prathamam 210. atha nAgAnandaH azvAnAM saMkhyAkA yasmin sarvasmin pAde saMdRzyante karNAH, pazcAd bANaiH saMproktA hArA yuktA randharbhUmyA coktA varNAH / sarveSAM nAgAnAmIzenaitat prokta nAgAnandAkhyaM vRttaM, vizveSAM yaccha tvA saMmajjatyAnandAnAM vArAM rAzau cittam // 473 // yathA jainaproktAnAM dharmANAM sarvebhyo lokebhyaH zikSA saMdAsyan, yajJAnAM hiMsAGgAnAM tanmUlAnAM vedAnAM vA nindAM kurvan / sarvasmistrailokye bhUtAnAM rakSArUpAM dharmAnevAdhAsyan, kalyANaM kuryAt so'yaM govindaH krIDA) bauddhAbhikhyAM gRhNan / / 474 / / iti nAgAnandaH 210. 211. atha zArdUlavikrIDitam karNa kuNDalapuSpagandhalalitaM hAraM ca vakSoruhe, ___ hastaM kaGkaNayugmasundarataraM zabdollasannUpurau / rUpADhayAM rasanAM tathaiva ca dadhattIkSNAMzuviccheditaM, zrImatpiGgalabhASitaM vijayate zArdUlavikrIDitam / / 475 / / yathA te rAjannaticaNDa'kItitaTinIDiNDIrapiNDAkRti brahmANDAtilasatkaraNDanihitazvetANDajaprojjvalam / tanvIgaNDavipANDuradyutipurasphUrjadvidhormaNDalaM, rAhormaNDaka (la)khaNDametadudayatyAkhaNDalAzAmukhe // 476 // 1. paMktitrayaM nAsti ka. prto| 2. kha. rAjaste paripUrNakIti / *TippaNI-1 aSTAdazAkSaravRttasya granthAntareSUpalabdhazeSabhedAH paJcamapariziSTe draSTavyAH / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 477 - 481 ] yathA vA mamaiva pANDavacarite arjunAgamane droNavAkyam - jJAnaM yasya mamAtmajAdapi janAH zastrAstrazikSAdhikaM, ghathA vA, kRSNakutUhale - 1. vRttanirUpaNa yathA - - prakaraNa pArthaH so'rjunasaMjJako'tra sakalaiH kautUhalAd dRzyatAm / zrutvA vAcamiti dvijasya kavacI godhAGgulitrANavAn, pArthastUNazarAsanAdirucirastatrAjagAma drutam // 477 / / unmIlanmakaradhvajavrajavadhUhastAvadhUtAJcala vyAjodaJcitabAhumUlakanakadroNIkSaNAdIkSaNe / udyatkaNTakakaitavasphuTajanAnandAdisaMkhyAmita brahmAdvaitasukhazciraM sa bhagavAMzcikrIDa tatkandukaiH // 478 // ityAdi mahAkaviprabandheSu sahasraza udAharaNAni pratyudAharaNatvena' draSTavyAni / iti zAhUM lavikrIDitam 211. 212. zratha candram pratipadamiha kuru nagaNatritayamatha kalaya, jagaNamiha nagaNayugalaM tadanu ca viracaya | caraNaviratimanu ruciraM kusumamatha vitanu, yathA vA, bhUSaNe'*_ [ 151 sakalaphaNinRpatikRta-candramiti zRNu sutanu ! / / 476 / / navakulavanajanitamandamarudiha vahati, kiraNamanukalayati vidhutrijagati sumahati / sapadi sakhi ! mama nijahitaM vacanamanukalaya, samanusara vanagatahari tanumatisaphalaya / / 480 / anupahatakusumarasa tulyamidamadharadala mamRtamayavacanamidamAli viphalayasi cala / yadapi yaduramaNapadamIza munihRdi luThati, tadapi tava rativalitametya vanataTamaTati // 481 // iti candram 212. candramAlA ityasyaiva nAmAntaraM piGgale * * / 1. kha. ' pratyudAharaNatvena' nAsti / * TippaNI - 1. vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, padya 300 * TippaNI - 2. prAkRtapaiMgalam, pariccheda 2, padya 110 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa . [50 482 - 486 wwwwwwwwww 213. pratha avalam dvijavaragaNamiha racaya jalanidhiparimitaM, tadanu kalaya sagaNamatha caraNaviratigatam / sakalakavikulahRdayatalaviluThanakaraNaM, phaNipatibhaNita-dhavalamiha zRNu sukhakaraNam' // 482 // yathA jalamiha kalaya sakhi ! kanakayutamiva vimalaM, gaganatalamapi vigatajaladharamatidhavalam / gatavacanaracanamidamapi zikhikulamabalaM, _ navavapuridamava mama kusumavizikhataralam // 483 // yathA vA, bhUSaNe'upagata iha surabhisamaya iti sumukhi ! vade, nidhuvanamadhi saha piba madhu jahi ruSamapade / kamalanayanamanusara sakhi ! tava rabhasaparaM, ___ priyatamagRhagamanamucitamanucitamaparam // 484 // . iti dhavalam 213. dhavalA iti pinggle*| 214. atha zambhuH kuru hastaM svarNavirAjatkaGkaNapuSpodyadgandhairyukta, zravaNaM tATaGkasurUpaprAptarasaM hAradvandvaM pazcAt / rasanAyugmaM kanakenAtyantavirAjadvakrAbhyAM prAnte, navabhUvarNaiH kathitaM nAgAcitazambhvAkhyaM vRttaM kAnte ! // 485 / / yathA navasandhyA vahnijabhItyA pazcimasindhau mitre saMmagne, nalinIyaM paGkajanetraM mIlayatIvAtyantaM zokena / harito vadhvaH patagaughAnAM virutairuccaurnAdaM saMdadhruH2, ___ varabhRtyAMzcAmbaramuccarbhAnusamUhArakta saMbabhruH / / 486 // 1. kha. sukhazaraNam / 2. kha. saMcakruH / *vippaNI-1 vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, padya 302 . 2 prAkRtapaiMgalam, pari0 2, padya 162 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 487 - 461] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa yathAvA*.. yathA jaya ! mAyAmAnavamUrte dAnavavaMzadhvaMsavyApArI', * balamAdyadrAvaNahatyAkAraNa laGkAlakSmIsaMhArI / kRtakaMsadhvaMsana-karmAzaMsana-go-gopI-gopAnandI, ___ balilakSmInAzana-lIlAvAmana-daityazreNIniSkandI // 487 // iti zambhuH 214. .215. atha meghavisphUjitA yakAraM saMdehi prathamamatha maM dehi pazcAnnakAraM, karaM tasyApyante racaya ruciraM rephayugmaM tatopi / guruM tasyApyante kalaya lalitaM SaDrasacchedayuktaM, kuru cchandaHsAraM phaNipakathitaM meghavisphUrjitAkhyam / / 488 // vilole: kallolestaraNiduhituH krIDanaM kArayantaM, lasadvazaM kaMsaprabhRtikaThinAn dAnavAnayantam / surANAM sendrANAM dadatamabhayaM pItavastraM dadhAnaM, salIlaM vinyAsaizcaraNaracita mibhAgaM punAnam // 486 / / yathA vA, kavirAkSasakRtadakSiNAnilavarNaneudaJcatkAberIlahariSu pariSvaGgaraGge luThanta: kuhUkaNThI kaNThIravaravalavatrAsitaproSitebhAH / amI caitre maitrAvaruNitaruNIkelikaGkellimallI caladvallIhallIsakasurabhayazcaNDi caJcanti vAtAH // 460 // ityaadi| ' iti meghavisphUjitA 215. 216. atha chAyA surUpADhaya karNaM kanakalalitaM tATaGkayugmAnvitaM, dvijaM gandhaM svarNaM valayayugalaM puSpADhayahAradvayam / dadhAnA pAdAnte lalitavirutaprodbhAsitaM nUpuraM, rasaiH SaDbhizchinnA phaNipakathitA chAyA sadA rAjate // 461 // 1. kha. vyApArin / 2. kha. hiNsaakaarnn| 3. saMhArin / 4. kha. gopAnandin / 5. kha. niSkandin / 6. kha. vadhUTIH / *TippaNI-1. vANIbhUSaNam, dvitIyAdhyAya, padya 304 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 462 - 466 ww wwwwAAAAAAAA yathA bhavacchede dakSaM ditisutakuladhvAntasya vidhvaMsane, sadAbhiM vakSaHsthalagatalasadratnAMzubhirbhUSitam / vadhUbhirgopAnAM taraNitanayAkuGgeSu rAsaspRhaM, sadA nandAdInAmamitasukhadaM gopAlaveSaM bhaje // 462 / / iti chAyA 216. 217. atha surasA karNadvandvaM virAjat kusumasulalitaM kuNDalayugaM, saMbibhrANA tatopi dvijamatha ca karaM kaGkaNayutam / rUpADhyA divyarAvA kusumavilasitA nUpurayutA, zailairazvazca bANaviracitavirati ti surasA // 463 // yathA gopAlaM kelilolaM vrajajanataruNI-rAsarasikaM, kAlindIye nikuJja pazupasutagaNairveSTitatanum / vaMzIrAveNa gopIsulalitamanasAM mohanaparaM, kaMsAdInAmarAtiM vrajapatitanayaM naumi hRdaye // 464 // iti surasA 217. 218. atha phulladAma ko svarNADhayau kusumarasamayau rUparAvAnvitau ced, puSpodyadrUpo kanakaviracitaM nUpuraM puSpazobham / hArau rAvADhayau vilasadamalagau kaGkaNenAtiramyau, zasvallokAnAM sukathitamatulaM phulladAma prasiddham // 465 / / yathA dIvyad devAnAM paramadhanakaraM kAmapUraM janAnAM, zasvadbhaktAnAM parikalitakalAkauzalaM kAminInAm / divyAnandAnAM parama'nilayanaM vedagamyaM purANaM, puNyAraNyAnAM gahanamahamimaM naumi mUrddha nA nitAntam // 466 / / ___ iti phulladAma 218. 1. divyAnandAnAM parama' iti nAsti ka. prato / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 467 - 500 ] mm yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa 216. atha madulakusumam racaya nagaNamiha rasaparimita' manukalaya, yathA tatra prathamam zizirakiraNaracita kusumagaNanamapi kuru / sakalabhujaganarapatikathitamidamatizaya sulalita mRdulakusumamiti hRdi parikalaya / / 467 / / ayi ! sahacari ! nirupamamRdulakusumaracitamanukalaya sarasamalayajakaNalulitamiti / varavipinagatataruvaratalakalitazayana manusara sara sijanayanamanupamaguNamiha // 468 // iti mRdulakusumam 216. atrApi prastAragatyA ekonaviMzatyakSarasya lakSapaJcakaM caturviMzatisahasrANi aSTAzItyuttaraM zatadvayaM 524288 bhedAsteSu katipayabhedAH proktAH, zeSabhedA: sudhIbhiH prastArya udAharaNIyA, ityupadizyate ' * / ityUnaviMzatyakSaram / atha vizAkSaram [ 155 220. yogAnandaH yasmin vRtte diksaMkhyAtAH saMlagnAH zobhante'tyantaM pUrNAH karNAstadvallIlAlole pAdaprAnte vikhyAtAH khyApyantaM nakhyA varNAH / zrImannAgAdhIzaproktaM vidvatsAraM hAroddhAraM dhehi svAnte, tadvadvRttaM yogAnandaM sarvAnandasthAnaM dhairyAdhAnaM kAnte ! ||4|| vande'haM taM ramyaM gamyaM kAntaM sarvAdhyakSaM devaM dIptaM dhIraM, nAthaM navyAmbhodaprakhyaM kAmaM zravyaM rAmaM mitraM sevyaM vIram / sarvAdhAraM bhavyAkAraM dakSaM pAlaM kaMsAdInAM kAlaM bAlaM, AnandAnAM kandaM vidyAsindhuM seve yena kSiptaM mAyAjAlam / / 500 / / iti yogAnandaH 220. 1. kha. pariganu / 2. paMktitrayaM nAsti ka. pratI / * TippaNI - 1. labhyazeSabhedAH paJcamapariziSTe vilokanIyAH / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 501 - 505 221. atha gItikA kuru hastasaMgisuzaGkhakaGkaNarUparAvasamanvitaM, varapakSirAjavirAjitaM navagandhayugmavibhUSitam / kuru vallakoravadhAriNaM rasamugdhasundararUpiNo ravayuktanUpuramatra dhehi vidhehi bhAmini ! gItikAm // 501 // yathA ayi ! muJca mAnamavehi dAnamupaihi kuJjagataM hariM, navakaJjacAruvilocanaM bhayamocanaM bhavasantarim / kuruSe vilambamakAraNaM sakhi ! sAdhayAzu manorathaM, nanu khidyase'tibhRzaM vRthaiva janurvidhArayase katham / / 502 / / yathA vAalamIza-pAvaka-pAkazAsana-vArijAsanasevayA, gamitaM janurjanakAtmajApatirapyasevyata no myaa| karuNApayonidhireka eva' sarojadAmavilocanaH, sa paraM kariSyati duHkhazeSa'mazeSadurgatimocanaH / / 503 / / 'atha sAlatAlatamAlavaJjulakovidAramanoramA' ityaadi| ziko kAvye ca pratyudAharaNa miti / iti gItikA 221. 222. atha gaNDakA' hArapuSpasundaraM vidhehi tanmanoharaM manohareNa, nAgarAjakuJjareNa bhASitaM ca reNa yatpayodhareNa / antagena cAmareNa rAjitaM virAjitaM ca kAhalena, gaNDaketi yasya nAma dhAritaM supaNDitena piGgalena // 504 // deva! deva! vAsudeva! te padAmbujadvayaM vibhAvayema, nAma puSpadAma dhAmatejasAM sadA hRdA vidhArayema / tAvadeva sAravastu nAnyadasti kiJcanAtra dhAritena, ___ vAjirAjikuJjarAdisAdhanena tena kiM vibhAvitena / / 505 / / yathA 1. kha. ek| 2. kha. duHkhanAza / 3. kha. tdudaahrnnm| 4. kha. puSpadAna / *TippaNI- 1 vRttasyAsya nirdiSTalakSaNaMkArikA parisphuTA navAsti kintu granthakartR yaMda bhISTaM tadudAharaNenaivaM parijJAyate-'yacchandasi hArapuSpayoH (1) navavAramanukrameNa yojanaM tadanu cAmara-kAhalayoH (s1)nyasanaM bhavettad gaNDakAvRttaM syAditi / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 506 - 510] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 157 yathA yathA vA, bhUSaNe * pratyudAharaNamdRSTamasti vAsudeva vizvametadeva zeSa[vaktra]kaM tu', vAjiratnabhRtyadArasUnugehavittamAdivannavaM tu / tvatpadAbjabhaktirastu cittasImni vastutastu sarvadaiva, _zeSakAlaluptakAladUtabhItinAzanIha hanta saiva // 506 / / kvacidiyameva cittavRttam iti / kevalaM vRttamAtramanyatra / iti gaNDako 222. 223. atha zobhA yakAraH prAgaste tadanu ca magaNaH kathyate yatra bAle !, tato'pi syAt pazcAd yadi nagaNayugaM syAttakAradvayaM ca / tatazcAnte hAradvayamuparitanaM kArayAzu prakAmaM, rasairazvaizchinnA muniviratigatA bhAsate kA'pi zobhA // 507 // ramAkAntaM vande tribhuvanazaraNaM zuddhabhAvaikagamyaM, viraJceH sraSTAraM vijitaghanaruciM vedavAcAvagamyam / zivaM lokAdhyakSa samaravijayinaM kundavRndAbhadantaM (vadAtaM), - sahasrA/rUpaM vidhRtagirivaraM hArdakaje vasantam // 508 / / iti zobhA 223. 224. atha suvadanA Adau mo yatra bAle ! tadanu ca ragaNo jaGghAsughaTitaH, __ pazcAddeyo nakArastadanu ca yagaNastAtena racitaH / kAyauM tat pArzvadeze tadanu laghugurU jJeyA suvadanA, nAgAdhIzena nunnA nakhamitacaraNA navyA sumadanA // 506 / / zrImannArAyaNaM taM namata budhajanA saMsArazaraNaM, ___ sarvAdhyakSa vasantaM nijahRdi sadayaM gopIviharaNam / kalyANAnAM nidhAnaM kalimaladalanaM vAcAmaviSayaM, kSorAbdhau bhAsamAnaM damitaditisutaM vedAntaviSayam // 510 // yathA 1. zeSavaktrabhAji 'vANIbhUSaNe / *TippaNI-1 vANIbhUSaNam, dvi0 a0, padya 318 2 chandomaJjarI, dvi0 stabaka, kA0 206 evaM vRttaratnAkaraH, pra0 3, kA. 103 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158. ] * yathA vA, halAyudha bhaTTaviracita chandovRttau ' vRttamauktika - tIyakhaNDa yA pInAGgorutuGga'stanajaghanaghanAbhogAlasagati ryasyAH karNAvataMsotpalarucijayinI dIrghe ca nayane / sImA sImantinInAM matilaDahatayA yA ca tribhuvane, yathA samprAptA sAmprataM me nayanapathamasau daivAt suvadanA / / 511 / / iti suvadanA 224. 225. zratha plavaGgabhaGga maGgalam yadA laghuguru nivezyate tadA plavaGgabhaGgamaGgalaM, jarau jarau jarau rasaprayuktamucyate lagau sumaGgalam / kavIndrapiGgaloditaM suzaGkha hArabhUSitaM manoharaM, [ 0 511-515 navInameghasundaraM bhaje bhUpurandaraM vibhuM varaM, pramANikA-padadvayena pUryate ca yacca paJcacAmaram / / 512 / / yathA vilAsinIbhujAntarAniruddhamugdhavigrahaM smarAturaM, prakAmadhAmabhAsuraM dadhAnamadbhutAmbaraM dayAparam / carAcarAdijIvajAtapAtakApahaM jagaddhurandharam / / 513 / / iti plavaGgabhaGgamaGgalam 225. 226. atha zazAGkacalitam karNaH payodharakarau yadA ca bhavato vilAsalalite, jJeyastataH sutanu ! jaH suhastakalitaH zazAGkacalite / tato'pi ced bhavati jaH supANighaTito vasau ca virati statau rasairapi yatiH kalAvati bhavet punA rasayatiH / / 514 / / kRSNaM praNaumi satataM balena sahitaM sadA zubharataM, kalyANakAricaritaM surairabhinutaM pramodabhaNitam * / kaMsAdidarpadalanaM ca kalAkutukinaM vilAsabhavanaM, saMsArapArakaraNaM parodayakaraM sarojanayanam // 515 / / iti zazAGkacalitam 226. 1. mA pono gADhatuGga - ' halAyudhe' / 2. zyAmA sImantinInAM ' halAyudhe' / adabhutaM varam / 4 kha bharitam / * TippaNI - 1. adhyAya 7, kArikAyA 23 udAharaNam / 3. kha. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0516- 516 ] 227. zratha bhadrakam vedasusammitamAdiguruM kuru johalaM kamalaM priye !, antagataM kuru puSpasukaGkaNarAjitaM vijitakriye / randhrarasairapi bANavibheditaviMzakaM kuru varNakaM, yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa cetasi pAdayugaM navapallavakomalaM kila bhAvaye, maJjulakuJjagataM sarasIruhalocanaM nanu cintaye / nayanandasutaM sakhi ! mAnaya meduraM rajanImukhaM, yathA kAmakalArasarAsayute nijamAnase kuru bhadrakam / / 516 // 228. pratha anavadhiguNagaNam rasaparimitamiti sarasanagaNamiti' viracaya, vikacakamalamukhi ! laghuyugamanumatamanunaya / sutanu ! sudati ! yadi nigadasi bahuvidhamanavadhi kuJcitakezamamuM parizIlaya kAmukaM kuru me sukham / / 517 / / iti bhadrakam 227. guNagaNamanusara nakhalaghumitamanulavamayi ! // 518 / / anupama guNagaNamanusara muraharamabhinava bhimatamanumatamatizayamanunayaparamaba [ 156 sakapaTayaduvarakaradhRtagirivaraparamayi, kuru mama suvacanamaphalaya sakhi na hi na hi mayi // 516 // iti zranavadhiguNagaNam 228. atrApi prastAragatyA vizatyakSarasya dazalakSamaSTacatvAriMzatsahasrANi SaTsaptatyuttarANi paJcazatAni ca 1048576 bhedA bhavanti teSu cAdyantasahitAH vistarabhItyA kiyanto bhedA lakSitAH, zeSabhedA: subuddhibhi: prastArya sUcanIyA iti / iti viMzAkSaram / 1. kha. miha / 2. kha. manugata / 3. paMkticatuSTayaM nAstika. prato / * TippaNI - 1 labdhazeSabhedAH paJcamapariziSTe samolokanIyAH / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] tatra prathamam - yathA vRtamauktika - dvitIyakhaNDa zratha ekaviMzAkSaram 226. atha brahmAnandaH yasmin vRtte paMktiH khyAtA zobhante'tyantaM karNAH prAnte caikohAraH, nAgAdhIza prokto'pAraH sAroddhAro brahmAnando vRttAnAM sAraH / vizrAmazca prAyo yasmin vedhaH zrotraiH zailendraiH zastrairvA syAt prAnte, viMzatyAH varNai rekAgraiH saMyuktairlIlAlole so'yaM jJeyaH kAnte ! // 520 // sarvaM kAlavyAlagrastaM matvA strISu vyAsaGgaM hitvA kRtvA dhairyaM, kAlIndIye kuJje kuJje bhrAmyadbhRGgaH saMgIte bhrAtRmuktvA krauryam / zrIgovindaM vRndAraNye meghazyAmaM gAyantaM veNukvANairmandaM, brahmAnandaM prApyAja dhyAtvA cetaH sAphalyaM ghehi svAnte'mandam // 521 iti brahmAnandaH 226. 230. pratha sragdharA Adau mo yatra bAle ! tadanu ca ragaNaH syAt prasiddhastu yasyAM pazcAd bhaM cApi naM ca triguNitamapi yaM dhehi kAnte ! vicitram / zailendraH sUryavAhairapi ca munigaNairdRzyate ced virAmaH, yathA, mamaiva pANDavacarite - [ 0 520 - 524 kAmavyAsaktacitte sudati ! nigaditA sragdharA sA prasiddhA / / 522 / tuSTenAtha dvijena tridazapatisutastatra dattAbhyanujaH, karNopi prAptamAna sadasi kurupaterdvandvayuddhArthamAgAt / jambhArAtiH svasUnorupari jaladharaissaMvyadhAdAtapatraM, ausizucApi karNoparinijakiraNAnAtatAnA tizItAt // 523 // yathA vA, matpituH khaGgavarNane - saGgrAmAraNyacArI vikaTabhaTabhujastambhabhUbhRdddvihArI, zatrukSoNIzacetomRganikaraparAnanda vikSobhakArI / mAdyanmAtaGgakumbhasthala galadamalasthUlamuktAgrahArI, sphArIbhUtAGgadhArI jagati vijayate khaGgapaJcAnanaste / / 524 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 525 - 530 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 161 yathA yathA pA, kRSNakutUhalekezidveSiprasUzca kvacidatha samaye sadmadAsISu kArya-' ___vyagrAsu pragrahAntagrahaNacalabhujAkuNDalodgrIvasUnuH / putrasnehasnutorustanamanaNaraNatkaGkaNakvANamudyatkampasvidyatkapolaM dadhikacavigaladdAmabandhaM mamantha / / 525 / / iti sragdharA 230. 231. atha maJjarI' kaGkaNaM kuru manoharaM tadanu sundaraM racaya tumburaM, sundarI kalaya sundarI tadanu pakSiNAmapi patiM tataH ! bhAvamAtanu tataH paraM sutanu ! pakSiNaM ca kuru saGgataM, __bhAvameva kuru maJjarI [tadanu] johalaM viracayAMtataH / / 526 / / ragaNanagaNakrameNa ca saptagaNA bhAnti yatra saMracitAH / . nava-rasa-rasayatisahitAM vadanti tajjJAstu maJjarImiti tAm / / 527 / / hAranUpurakirITakuNDalavirAjitAM varamanoharaM, sundarAdharavirAjiveNuravapUritAkhiladigantaram / nandanandanamanaGgavarddhanaguNAkaraM paramasundaraM, cintayAmi nijamAnase ruciragopagodhanadhurandharam / / 528 / / yathA vA, zrIzaGkarAcAryANAM navaratnamAlikAyAmdADimIkusamamaJjarInikarasundare madanamandire, yAminIramaNakhaNDamaNDitazikhaNDake taralakuNDe (kuNDale) / pAzamaMkuzamudaJcitaM dadhati komale kamalalocane ! ___tAvake vapuSi santataM janani ! mAmakaM bhavatu mAnasam / / 526 / / iti maJjarI 231. 232. pratha narendraH kuNDalavajrarajjumunigaNayutahastavirAjitazobhaH, pANivirAjizaMkhayugavalayita-kaGkaNacAmaralobhaH / kAmavizobhayogavaraviratigacandravilocanavarNaH, panagarAjapiGgala iti gadati rAjati vRttanarendraH / / 530 / / *TippaNI-1 maJjarIvRttasya lakSaNodAharaNapratyudAharaNAni naiva santi ka. prtau| Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 531 - 534 mAnini ! mAnakAraNamiha' jahihi nandaya taM sakhi ! kRSNaM, cintaya cintanIyapadamanumatamAkalayAzu satRSNam / jIvaya jIvajAtamupagatamapi mA kuru mAnasabhaGga, kevalameva tena saha sahacari ! santanu tattanusaGgam // 531 // yathA vA paGkaja koSapAnaparamadhukaragItamanojJataDAgaH, paJcamanAdavAdapara parabhRtakAnanasatparabhAgaH / vallabhaviprayuktakulavaratanujIvanadAnadurantaH, kiM karavANi vakSi mama sahacari ! sannidhimeti vasantaH / 532 / iti narendraH 232.. 233 atha sarasI sahacari ! no yadA bhavati sA kathitA sarasI kavIzvarai yadi tu jabhau jajau ca bhavatopi jarau samanantaraM paraiH / iha viratI yadA zaravilocanaje bhavato munIzvaraiH, zizirakaraissadA bhavati locanato gaNanApadAkSaraiH / / 533 / / yathA namata sadA janAH praNatakalpataruM jagadIzvaraM hari, prabalahRdandhakArataraNiM bhavasAgarapArasantarim / / sakalasurAsurAdijanasevitapAdasaroruhaM paraM, jalaruhazaGkhacakrakamanIyagadAdharasundarAmbaram / / 534 / / yathAvA'turagazatAkulasya paritaH prmekturnggjnmnH|' ityAdi maaghkaavye''| iti sarasI 233. surataruriti anyatra / siddhakam iti kvacit / 1. ka. mAnakAriNimiha / 2. kha. pnycmnaadgaanpr| 3. kha. paridha *TippaNI-1. 'turagazatAkulasya paritaH paramekaturaGgajanmanaH, pramathitabhUbhRtaH pratipathaM mathitasya bhRzaM mhiibhRtaa| paricalato balAnujabalasya puraH satataM dhRtazriyazciravigatazriyo jalanidhezca tadAbhavadantaraM mahat / / 82 // [zizupAlavadham-sa0 3, pa0 82] 2. vRttaratnAkaraH, nArAyaNITIkAyAm-a. 3, kA. 104 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 535 - 538 ] yathA 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa 234. pratha rucirA kuru nagaNaM tato racaya bhUmipati dahanaM ca sundaraM, tadanu vidhehi jaM triguNitaM lalitaM vihagaM tataH param / muni munibhirbhavedviratirapyatulA sukalA manoharA, yathA nayanamanoharaM paramasaukhyakaraM sakhi ! nandanandanaM, kanakanibhAMzukaM trijagatItilakaM muralIvinodanam / bhuvanamahodayaM ghanaruci ruciraM kalaye sadonnataM ', sukavivaraiH parA nigaditA rucirA paramArthato varA / / 535 / / surakulapAlakaM zrutinutaM sadayaM dayitaM zriyaH patim / / 536 / / iti rucirA 234. 235. zratha nirupamatilakam sutanu ! sudati / sarasamunimitanagaNamiha racaya, zizirakarajanayanamita supadamapi parikalaya | [ 163 kanakakaTakavalayakalitakarakamalamupanaya, phaNipatibhaNitamiha nirupamatilakamiti kathaya / / 537 / / jaya ! jaya ! nirupama ! dizi dizi vilasitaguNanikara !, karadhRtagirivara ! vigaNitaguNagaNavarasukara ! / kanakavasanakaTakamukuTakalita ! militalalana !. vijitamadana ! dalitazakaTa ! sabaladitijadalana ! / / 538 // iti nirupamatilakam 235. trApi prastAragatyA ekaviMzatyakSarasya nakhalakSaM saptanavatisahasrANi dvisamadhikapaJcAzaduttaraM zataM 2067152 bhedA bhavanti teSu bhedasaptakaM prokta, zeSabhedAH sudhIbhiH svabuddhyA prastArya sUcanIyA iti dik / *1 iti ekaviMzAkSaram / 1. kha. sadoti / 2. paMktitrayaM nAstika, pratau / *TippaNI - 1 ekaviMzatyakSaravRttasya granthAntareSu labdhazeSabhedAH paJcamapariziSTe draSTavyAH Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ 50 536 - 543 atha dvAviMzatyakSaram tatra prathamam 236. vidyAnandaH yasmin vRtte rudraproktAH kuntIputrA netrarne trairvarNAH pAdaprAnte, SaDbhiH karNa vizrAmaH syAt tadvad yasmin ramyaiH pANDoH putraiH syAt tasyAnte / zrImannAgAdhIzenokta sAraM vRttaM zravyaM bhavyaM navyaM kAvyaM kAnte !, bAle ! lIlAlole ! mugdhe ! vidyAnandaM divyAnandaM samyag dhehi svAnte / / 539 / / kAzIkSetre gaGgAtIre caJcannIre vizvezAMghridvandvaM samyag dhyAtvA, kRtvA tattanmAtrAyuktaprANAyAma zocyaM nazyattattasaGgamuktvA / mAyAjAlaM sarvaM vizvaM matvA citte ramyaM hayaM putrAH kiJcinnatacchasvatkAmakrodhakrauryAkrAntaH zrAntaH prAnte nAhaM dehaM so'haM tatsat / / 540 / / iti vidyAnanda : 236. 237. pratha haMsI yasyAmaSTau pUrvaM hArAstadanu ca dinapatimita varavarNAH, daNDAkArAH kAnte ! caJcatkarayugavilasitavalayavilole / tadvaddIrghAvantyau vaNI *yatiriha vilasati vasubhuvanANaH, sA vijJa yA haMsI bAle ! prabhavati yadi kila nayanayugArNA // 541 // prauDhadhvAnte prAvaTakAle kSititalavilasitataralitakande, kAlindIye kuje kuje tvdbhisrnnkRt-srbhsvessaa| rAdhAtyantaM bAdhAyuktA prasarati manasijavizikhavilUnA, vanyasragbhiviracitabhUSastvamapi ca viharasi sarasakadambe' // 542 // yathA vA zrIkRSNena krIDantInAM kvacidapi vanabhuvi manasijabhAjAM, gopAlInAM candrajyotsnAvizadarajanigurujanitaratInAm / dharmabhrazyatpatrAlInAmupacitarabhasavimalatanubhAsAM, 'rAsakrIDAyAsadhvaMsI mudamupanayati' malayagirivAtaH // 543 // iti haMsI 237. "ciha nagato'yaM pATho nAsti ka. prto| 1. 1. ka. rAsakrIDAyApAsadhvaMsamudamupanayamida / "TippaNI-1 pAdo'yaM sarvathA'zuddhaH varNadvayavarddhanAddIrghadvayarahitatvAcca / ato'smin pAde.yadi 'viracita'padasthAne 'saSTA' padayojanA syAttadoSaparihArasaMbhavaH / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 544 . 548] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 165 ___ 238. atha madirA AdiguruM kuru saptagaNaM sakhi ! piGgalabhASitamantaguruM, paMktivirAji-yatiM ca tataH kuru sUryavibhAsiyatiM ca tataH / cintaya cetasi vRttamidaM madireti ca nAma yataH prathitaM, saptabhakAragurUpahitaM bahubhiH kavibhirbahudhA kathitam / / 544 // yathA mA kuru mAvini ! mAnamaye vanamAlini santati' sAlini he, pANitalena kapolatalaM na vimuJcati samprati kiM manuSe / yauvanametadakAraNakaM na hi kiJcidato'pi phalaM tanuSe, kuJjagataM parizIlaya taM parilambamidaM sakhi ! kiM kuruSe // 545 / / iti madirA 238. iyameva asmAbhirmAtrAprastAre pUrvakhaNDe savayAprakaraNe madirAbhisandhAya savayA ityuktA, sA tata evAvadhAraNIyA / 236. atha mandrakam kAraya bhaM tatopi ragaNaM tato narana rAstatazca na-gurU, digravibhirbhavecca virativilocanayugerapInduvadane ! / kalpaya pAdamatra ruciraM kavIndravarapiGgalena kathitaM, mandra kavRttametadabale ! subhASitamahodadheH sumathitam / / 546 / / yathA divyasugItibhiH sakRdapi stuvanti bhavaye (bhuvi ye) bhavantamabhayaM, bhaktibharASanamrazirasaH kRtAJjalipuTA nirAkRtabhavam / te paramIzvarasya padavImavApya sukhamApnuvanti vipulaM, mayaMbhuvaM spRzanti na punarmanoharasutAGganAparivRtAH / / 547 / / ' iti mandrakam 236. 240. atha zikharam mandrakameva hi vRttaM yadi dazarasayugavirati bhavet / zikharaM tadatra bAle ! kathitaM kavipiGgalena tadA / / 548 / / 1. kha. snntishaalinii| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] yathA yathA yathA vRttamauktika dvitIyakhaNDa - [ 10 542 - 553 kRSNapadAravindayugalaM namanti nanu ye janAH sukRtinaH, saMsRtisAgaraM suvipulaM taranti muditAsta eva kRtinaH / divyadhunIta raGgalalite taTe kRtakuTAH smaranti paramaM, dhAma nirantaraM manasi tajjarAkavalitaM janurna caramam / / 549 / / iti zikharam 240. mandrakasya gaNA eva atrApi yatikRta eva paraM bhedaH / 241. zratha pracyutam salayuga - nigamanagaNamiha * kuru pakSi - pANisabhAjitaM, tadanu ca racaya kamalamukhi ! sakhi ! puSpahAravirAjitam / nigamazizirakaraviracitayatiyogabaddha vibhAvitaM, kavivaraphaNipatisubhaNitamiti' mAnase kalayAcyutam / / 550 / / saghanatimirubharabharitavipinamAtmanaiva vibhAvitaM, na khalu sahacari ! vitanu vidalitamAzrayAmi sujIvitam / kanakanibhavasanamaruNanayanamAnayAzu manoharaM, sRNamaNigaNakhacitatanumapi hArayAmi tamoharam / / 551 / / iti zracyutam 241. 242. atha madAlasam karNaM kAra - rasayugmaM vidhehi sakhi ! karNaM tataH kuru rasaM, hAraM nakAramatha karNaM narendramiha hastaM vidhehi ca tataH / sUryAzvasaptati kuryAd yathAbhiruci pazcAd vasau ca viratiH, netradvayena kuru pAdAntavarNamiti vRttaM madAlasamidam / / 552 / / zambho ! jaya praNamadambhojanAmavidhidambholipANitaraNe rambhorugADhaparirambhopabhogadivi rambhopagItasatatam / stambhodayapraNatajambhopaghAti' zizudambhopakalpitatano !, rambhodarapratimazaMbho ! jayAmalavidambhodhi*varddhanavidho ! / / 553 / / 1. ka. subhASitamiti / 2. kha. viti / 3. kha. jambho ca ghAti / 4. kha. cidambhodhi / * TippaNI - 1. 'salayuga nigamanagaraNamiha' iha - pracyutavRtte laghudvayasahitaMca turnagaraNamarthAt caturdazaladhvakSaramaMtra 'kuru' racayetyarthaH / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 554 - 557 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 167 yathA vA mandAkinIpulinamandAradAmazatavRndArakAccitavibho'! nArAyaNaprakharanArAcaviddhapuranArA dhiduSkRtavatA / gaGgAcalAcalataraGgAvalImukuTaraGgAvanImatipaTo! gaurIparigrahaNagaurIkRtArddha tava gaurIdRzI zrutigatA // 554 / / yathA vA, asmadvRddhaprapitAmahakavipaNDita mukhyazrImadarAmacandra bhaTTakRtanArAyaNASTake kundAtibhAsi zaradindAvakhaNDaruci vRndAvanatrajavadhUvRndAgamacchalanamandAvahAsakRtanindArthavAdakathanam / vandAruvibhyadaravindAsanakSubhitavRndArakezvarakRta cchandAnuvRttimiha nandAtmajaM bhuvanakandAkRti hRdi bhaje / / 555 // ityAdi mahAkaviprabandheSu zatazaH pratyudAharaNAni / iti madAlasam 242. 243. atha taruvaram sahacari ! ravihayaparimita sunagaNamiha viracaya, tadanu zizirakaraparimita kumumamiha parikalaya / kavivarasakalabhujagapatinigaditamidamanusara, navarasasughaTita-naravarasupaThita-taruvaramiti / / 556 / / avanatamunigaNa ! karadhRtagirivara ! sadavanapara !, tribhuvananirupama ! naravaravilasita ! sakapaTavara ! / damitaditijakula ! kalitasakalabala ! satatasadaya !, sarabhasa vidalitakarivara ! jaya ! jaya ! nigamanilaya ! // 557 / / atra prAyo'STASTarasaiviratirityupadezaH / iti taruvaram 243. atrApi prastAragatyA dvAviMzatyakSarasya ekacatvAriMzallakSANi caturnavatisahasrANi caturuttaraM zatatrayaM 4164304 bhedAH, teSu bhedASTakamuktam / zeSabhedAstu zAstrarItyA prastArya pratibhAvadbhirudAharttavyAH / iti diGa mAtramupadizyate / ___ iti dvAviMzatyakSaram / / yathA 1. kha. vibhaa| .2kha. gtiptto| 3. kha. tadudAharaNam / *TippaNI-1. labdhAH zeSabhedA draSTavyAH paJcamapariziSTe / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] vRtsamauktika - dvitIyakhaNDa [pa. 158-562. yathA atha trayoviMzAkSaram tatra pUrvam 244. divyAnandaH kuntIputrA yasmin vRtte diksaMkhyAtAH saikAH zobhante prAnte caiko hAraH, raurneauryasmin sarvairvarNairvA so'yaM divyAnandazchandogranthe sAraH / vizrAmaH syAt SaDbhiH karNairyasmistadvat sAr3heMH ' pANDoH putrarvA syAttasyAnte, bAle ! lIlAlole! kAmakrIDAsakte!pUrvoktaM divyaM vRttaM dhehi svAnte // 558 / / vande devaM sarvAdhAra vizvAdhyakSa lakSmInAthaM taM kSIrAbdhau tiSThantaM, yo hastIndraM bhaktaM grAhagrastaM matvA hitvAptaM sarvaM strIvarga bhAsantam / ArUDhaH sauparNe pRSThe'nAstIrNepi prAptazcakrI vegAdevoccaiH krIDat, vyApAdyAmuM naktaM' madhye vaktraM sadyastaM dantIndraM saMsArAnmuktaM kurvan / / 556 / / iti divyAnanda: 244. 245 [1]. atha sundarikA karayuktasupuSpadvayalalitA tATaGkamanoharahAradharA, dvijakarNavirAjatpadayugalA gaNDena sumaNDitakuNDalakA / yadi saptavibhinnA zaraviratiH zarvairapi cedvihativihitA, kila sundarikA sA phaNibhaNitA netrAgnikalA kavirAjahitA // 560 / / sakhi ! paGkajanetraM muraharaNaM vijJa kamanIyakalAlalitaM, varamauktikahAraM sukhakaraNaM ramyaM ramaNIvalaye valitam / taruNIjanacittaM varataruNaM bhavyaM bhavabhItivinAzakaraM, ghanakuJcitakezaM munizaraNaM nityaM kalaye'khiladaityaharam // 560 / / iti sundarikA 245[1]. 245[2]. atha padmAvatikA sundarikaiva hi bAle ! yadi munirasadazavirAmiNI bhavati / vijJApayanti tajjJAH padmAvatiketi nayanadahanakamalAm // 562 / / yathA yathA sakhi ! nandakumAraM tanujitamAraM kuNDalamaNDitagaNDayugaM, hatakaMsanarezaM racitasuvezaM kuJcitakezamazeSasugam / 1. kha. shessaiH| 1. kha. na / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0563 -566 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 169 yamunAtaTakuJja satimirapuJja kAritarAsavilAsaparaM, mukhanijitacandraM vigalitatandraM cintaya cetasi cittaharam / / 563 // iti padmAvatikA 245[2]. 246. atha advitanayA sahacari ! cennajau bhajagaNau bhajau ca bhavatastato bhalagurU, zivaviratistathaiva viratiH prabhAkarabhavA bhavecca niyatA' / pratipadamatra vahninayanAkSarairgaNaya pAdaminduvadane !, jagati jayA prakAzitanayA janaiH kila vibhAvitA'dritanayA // 564 // prakArAntareNApi lakSaNaM yathA sudati ! vidhehi naM tadanu jaM tato'pi bhagaNaM tatazca jagaNaM, tadanu ca dehi bhaM tadanu jaM tato'pi bhagaNaM tato laghugurU / / kuru virati zive dinakare yati surucirAM vibhAvitanayAM, dahanavilocanAkSarapadAM vidhehi subhageM ! mudA'dritanayAm // 565 / / yathA nayanamanoramaM vikasitaM palAzakusumaM vilokya sarasaM, vikacasaroruhAM ca sarasI vibhAvya subhRzaM mano'tivirasam / gaganatalaM ca candrakiraNaiH kaNairiva' vibhAvasossupihitaM,.. sahacari ! jIvanaM na kalaye vinA sahacaraM vidhehi vihitam // 566 / / yathAvA 'vilulitapuSpareNukapizaprazAntakalikApalAzakusumam // ' ityAdi bhaTTikAvye * iti pradritanayA 246. azvalalitamidamanyatra*, tathAhi 1. kha. niymaa| 2. kha. subhgN| 3. kha. karaNariva / * TippaNI-1 'vilulitapuSpareNukapizaM prazAntakalikA-palAzakusumaM, kusumanipAtavicitravasudhaM sazabdanipatad dra motkazakunam / zakunaninAdanAdikakubvilolavipalAyamAnahariNaM, hariNavilocanAdhivasatiM babhaJja pavanAtmajo ripuvanam / / bhaTTikAvya, sa0 8, pa. 131] 2 vRtta ratnAkara-nArAyaNITIkA a03; kA0 106 / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 567 - 571 pavanavidhUtavIcicapalaM vilokayati jIvitaM tanubhRtAM, na punarahIyamAnamanizaM jarAvanitayA vazIkRtamidam / sapadi nipIDanavyatikaraM yamAdiva narAdhipAnnarapazuH, paravanitAmavekSya kurute tathApi hatabuddhirazvalalitam // 567 // __ iti pratyudAharaNam / 'atrApi gaNayativarNavinyAsastu pUrvavadeva, nAmamAtre bhedaH, phalato na kazcid vizeSaH / / 247. atha mAlatI atraiva saptabhagaNAnantaraM gurudvayadAnena mAlatIvRttaM bhavati / lakSaNaM ca yathAiyameva saptabhagaNAdanantaraM bhavati mAlatIvRttam / / yadi guruyugalopahitA piGgalanAgastadAkhyAti / / 568 // yatha candrakacArucamatkRticaJcalamaulivilumpitacandrakizobhaM, vanyanavInavibhUSaNabhUSitanandasutaM vanitAdharalobham / dhenukadAnavadAraNadakSa-dayAnidhi-durgamavedarahasyaM, naumi hari ditijAvalimAlitabhUmibharApanudaM suyazasyam // 566 / / iti mAlatI 247. iyameva asmAbhiH pUrvakhaNDe mAlatI savayA ityuktaa| [sA tata evAvalokanIyA] kiJca 248. pratha mallikA saptajagaNAdanantaramapi cellaghugurunivezanaM bhavati / jalpati piGgalanAgaH sukavistanmallikAvRttam / / 570 / / yathA dhunoti mano mama campakakAnanakalpitakelirayaM pavanaH, kathAmapi naiva karomi tathApi vRthA kadanaM kurute madanaH / kalAnidhireSa balAdayi muJcati vahnikalApamalIkahimaH, vidhehi tathA matimeti yathA savidhena pathA vrajabhUmahimaH / / 571 // iti mallikA 248. 3. kha. bharApanude / 1. kha. udaahrnnm| 2-2. cihnago'yamaMzo nAsti ka. prto| 4. kha. hitH| 5. kha. vrajabhUmahitaH / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 572- 575 ] 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 179 iyamevAsmAbhiH pUrvakhaNDe mallikA savayA ityuktA / sA tata evAvadhAraNIyA / 249. atha mattAkrIDam yasminnaSTI pUrvaM hArAstadanu ca manumita laghumiha racayet', pAdaprAnte caikaM hAraM vikacakamalamukhi ! viracaya niyatam / mattA krIDaM vRttaM bAle ! vasutithiyatikRta ratisukhanivahaM, kuntIputraM vedairuktaM nigamanagaNamapi viracaya sagaNam / / 572 / / yathA navye kAlindIye kuJje surabhisamaya madhumadhurasukharasaM, rAsollAsakrIDAraGge yuvatisubhagabhuja racitavaravazam / sAndrAnandaM meghazyAmaM muralimadhura ravavimuSitahariNaM, vRndAraNye dIvyatpuNye smarata paramamiha harimanavaratam / / 573 / / iti mattAkrIDam 246. 250. pratha kanakavalayam sutanu ! sudati ! munimitamiha sunagaNamiti ha viracaya, tadanu vikacakamalamukhi ! sakhi ! khalu laghuyugamupanaya / dahananayana mitalaghumiha padagatamapi parikalaya, kanakavalayamiti kathayati bhujagapatiriti tadavaya / / 574 / / yathA kanakavalaya racitamukuTa ! * vidhUtalakuTa ! nikaTabala !, zamitazakaTa ! kanakasupaTa ! dalitaditijasubhaTadala ! / kamalanayana * ! vijitamadana ! yuvativalayaracitalaya !, taralavasana ! vihitabhajana ! dharaNidharaNa ! jaya ! vijaya ! // 575 / / iti kanakavalayam 250. 6 atrApi prastAragatyA trayoviMzatyakSarasya tryazItilakSANi zraSTAzItisahasrANi aSTottarANi SaTzatAni ca 8388608 bhedA bhavanti teSu praSTI bhedAH proktAH, zeSabhedAH prastArya gaNayativarNanAmasahitAssamudAharaNIyA iti digupadizyate 1 iti trayoviMzaH kSaram / * 2. kha. paravazam / 3. ka. sAndrAvakSaM / 1. kha. racayeH / 4. kha. lalitamadhura / 5. kha. ca tadaya / 6. paMktitrayaM nAsti ka pratau / * * cihnagato'yaM pAThaH ka. prato nAsti / *TippaNI - 1 tratroviMzatyakSaravRttasya graMthAntareSu labdhazeSabhedAH paJcamapariziSTe paryAlocyAH / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [70 576 - 580 atha caturvizAkSaram tatra prathamam 251. rAmAnandaH AdityaH saMkhyAtA yasmin vRtte divye zrInAgAkhyAte zobhante'tyantaM karNAH, SaDbhiH karNaM dvitvaM prAptairyadvizrAmaH syAt sattattvairasAMkhyaiH khyAtAstadvadvarNAH / kAmakrIDAkUtasphItaH prAptAnande bhavyAkAre candrAgavye navye kAnte !, vedaitrairyasmin pAde hArAH saMpatkandaM rAmAnandaM vRttaM dhehi svAnte / / 576 / / yathA rAsollAse gopastrIbhivandAraNye kAlindIye kuje kuje guJjabhRGge, divyAmode puSpAkIrNe dhRtvA vaMzI mandaM mandaM divyaistAnaiH saGgAyantam / kAmakrIDAkUtasphItaM tAsAmaGge'naGga sAGgaM kurvantaMtaM kAmaM kAntaM, sarvAnandaM tejorUpaM vizvAdhyakSaM vande devaM bhAsantaM prAtaHsAyAntam // 577 / / iti rAmAnandaH 251. 252. atha durmilakA vinidhAya karaM sakhi ! pANitalaM kuru ratnamanoharabAhuyugaM, sagaNaM ca tataH kuru pANitalaM sakhi ! ratnavirAjitapAdayutam / yadi yogarasairapi paMktivirAjita-tattva vibhAsitavarNadharA, bhavatIha tadA kila durmilakA sakhi ! netravibhAvasubhAsikalA // 578 / / yathA girirAjasutAkamanIyamanaGgavibhaGgakaraM nRkapAladharaM, paridhUtagajAjinavAsasamuddhatanRtyakaraM zazikhaNDavaram / garalAna labhUSita-dInadayAlamadabhramadoddhatanIlagalaM, praNamAmi vilolajaTAtaTagumphitazeSakalAnidhibhAlatalam / / 576 / / yathA vA, bhUSaNe'' kati santi na gopakule lalitAH smaratApahatAzca vihAya ca tAH, ratikelikalArasalAlasamAnasamAgatamujjhitamAnarasam / vanamAlinamAli namasya namasya namasya mudasya cirasya vRthA, bhavitA paritApavatI bhavatI yuvatI janasaMsadi hAsakathA / / 580 / / ___ iti durmilakA 252. TippaNI---1 vANIbhUSaNam, dvi0 a0 padya 318 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50581 - 585] 1. vattanirUpaNa - prakaraNa [ 173 NUPURNO 253. prathakirITam pAdayugaM kuru nUpurarAjitamatra karaM vararatnamanoharavajrayugaM kusumadvayasaGgatakuNDalagandhayugaM samupAhara / paNDitamaNDalikAhRtamAnasakalpitasajjanamaulirasAlaya, piGgalapanagarAjaniveditavRttakirITamidaM paribhAvaya / 581 // yathA mallilate malinAsi kimityalinA rahitA bhavatI bata yadyapi, sA punareti zaradrajanI tava yA tanute dhavalAni jagantyapi / SaTpadakoTivighaTTitakuNDala'ko Tavinirgatasaurabhasampadi, na tvayi ko'pi vidhAsyati sAdaramantaramuttaranAgarasaMsadi / / 582 // iti kirITam 253. 254. atha tanvI kAraya bhaM taM sucaritabharite naM kuru saM sakhi ! sumahitavRtte, dhehi bhayugmaM nagaNasusahitaM kAraya sundari ! yagaNamihAnte / bhUtamunInaryatiriha kathitA dvAdazabhizca sukavijana vittA, tattvabirAmA bhujagaviracitA rAjati cetasi paramiti tanvI // 583 // yathA mA kuru mAnaM kuru mama vacanaM kuJjagataM bhaja sahacari ! kRSNaM, kAritarAsaM valayitavanitaM gopavadhUjanayuvatisatRSNam / kokilarAvairmadhukaravirutaiH sphoTitakarNayugalaparikhinnA, dAhamupetA malayajasalilaissampratidehaja zarabharabhinnA / / 584 / / yathA vA, chandovRttau dvAdazAkSaraviratiH candramukhI sundaraghanajaghanA kundasamAnazikharadazanAyA, niSkalavINA zrutisukhavacanA trstkurnggtrlnynaantaa| nimukhapInonnatakucakalazA mattagajendra lalitagatibhAvA, nirbharalIlA nidhuvanavidhaye muJjanarendra ! bhavatu tava tanvI / / 585 / / iti pratyudAharaNam / iti tanvI 254. 1. kha. kuDmala / 2. ka. mdhukrvirtiH| *TippaNI-1 chandaHzAstra-halAyudhIyaTIkA pra0 7, kArikAyA 26 udAharaNam / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ {74 ] yathA yathA vRttamauktika dvitIyakhaNDa - 255. atha mAdhavI tattvAkSarakRtavRttaM yadi vasubhirnAyakairghaTitam / tatsakhi ! piGgalabhaNitaM kathitaM tviha mAdhavIvRttam / / 586 / / [ 10 586 - 586 vilolavilocanakoNavilokitamohita gopavadhUjana cittaH, mayUrakalApavikalpitamaulirapArakalAnidhibAlacaritraH / karoti mano mama vihvala mindunibhasmitasundarakundasudantaH, sakhImiti kApi jagAda hareranurAgavazena vibhAvitamantaH / / 587 / / iti mAdhavI 255. idamevAsmAbhiH pUrvakhaNDe mAdhavI savayA ityuktA / 256. atha taralanayanam vasumitalaghumiha sahacari ! vikacakamalamukhi ! viracaya, tadanu ghaTaya sakhi ! rasadazalaghumapi taralanayana iha / sakalacaraNamiti vasumitasunagaNamanu kuru suramaNi, phaNimaNihi vibhuranuvadati suruciramiti parikalaya // 588 / / tatra prathamam - kusumanikaraparikalitamadhuravana viharaNasunipuNa, sarabhasavidalitakarivarana ravaradalita ditijagaNa / karatagirivara vilasitamaNigaNa munimatamurahara, phaNipativigaNitaguNagaNa jaya jaya jaya sadavanapara / / 586 // iti taralanayanam 256. 'atrApi prastAragatyA caturviMzatyakSarasya ekAkoTiH saptaSaSTilakSANi saptasaptatisahasrANi SoDazottaraM zatadvayaM ca 16777216 bhedAsteSu bhedaSaTkamudAhRtaM, zeSabhedAH prastArya sudhIbhirudAharaNIyA, iti dik / iti caturviMzatyakSaram / atha paJcaviMzAkSaram 257. kAmAnandaH yasmin vRtte sAvitrAH kaunteyAH kAntAH yatpAdaprAnte kAnte ! caiko muktAhAraH, vizrAmaH syAt SaDbhiH karNairbhavyAkAraiH sArddhastaireva syAt so'yaM vRttAnAM sAraH / 1. paMktitrayaM nAsti ka. pratau / *TippaNI - 1 caturviMzatyakSa ravRttasya labhyazeSabhedAH paJcamapariziSTe paryavekSaNIyA: / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10560 - 595 / mm 1. vRttanirUpaNa - prakaraNa [ 175 yathA tattvairAtmA yasmin vRtte vaNaH khyAtAH' chandovidbhiH sadbhiH saMsevyaH sarvAnandaH, so'yaM nAgAdhIzenokto vRttAdhyakSaH saMsAdhyaH pumbhizcitte kAmaM kaamaanndH|560 / yathA vanyaiH pItaiH puSpairmAlAM samathnataM zrImadvandAraNye gopIvRnde' khelantaM, mAyUraiH patraMdivyaM chatraM kurvantaM vRkSANAM zAkhAM dhRtvA hindole dolantam / vaMzImoSThaprAnte kRtvA saMgAyantaM tAsAM tannAmnAnyuktvA gopIrAhvAyantaM, dakSaM pAdaM vAme kRtvA saMtiSThantaM kAlpevAH mUle vande kRSNaM bhaasntm||561|| iti kAmAnandaH 257. 258. pratha krauJcapadA kAraya bhaM maM dhAraya saM bhaM nigamanagaNamiha viracaya ruciraM, saJcitahArA paJcavirAmA zaravasumuniyutasuracitaviratiH / krauJcapadA syAt kAJcanavaNe gativazasuvijitamadagajagamane, tattvavibhedairvarNavirAmA bahuvidhagatirapi bhavati ca gaNane / / 562 / / yA taralAkSI kuJcitakezI madakalakarivaragamanavilasitA, phullasarojazreNikaTAkSA mdhumdsumuditsrbhsgmnaa|| sthUlanitambA ponakucADhayA bahuvidhasukhayutasuratasunipuNA, sA pariNeyA saukhyakarA strI bahuvidhanidhuvanasukhamabhilaSatA / / 563 / / yathA vA, halAyudhe* yA kapilAkSI piGgalakezI kaliruciranudinamanunayakaThinA, dIrghatarAbhiH sthUlazirAbhiH parivRtavapuratizayakuTilagatiH / AyatajaGghA nimnakapolA laghutarakucayugaparicitahRdayA, sA parihAryA krauJcapadA strI dhruvamiha nirvdhisukhmbhilsst| / / 594 // iti pratyudAharaNam / iti krauJcapadA 258. 256. atha mallI sagaNASTakagurughaTitA zarapakSakavarNavilasitA yA syAt / tAmiha piGgalanAgaH kathayati mallImiti sphuTataH / / 565 / / 1. kha. khyaatH| 2. ka. saGgrISmantaM / 3. kha. gopiivRndH| 4. kha. taM tiSThantaM stkaadmbe| 5. ka. kRssnne| *TippaNI-1 chandaHzAstra-halAyudhIyaTIkAyAM pa07, kArikAyA 30 udAharaNam / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 596 - 566 yathA girirAjasutAkamanIyamanaGgavibhaGgakaraM galamastakamAlaM, paridhUtagajAjinavAsasamuddhatanRtyakaraM vigRhItakapAlam / garalAnalabhUSita-dInadayAlamadabhramadoddhatadAnavakAlaM, praNamAmi vilolajaTAtaTagumphitazeSakalAnidhilAlitabhAlam // 596 // ____ iti mallI 256. iyameva mAtrAvRtte mallIsavayA ityuktaa| 260. atha maNigaNam sutanu ! sudati ! vasumitanagaNamiha vidhusumukhi ! suviracaya, tadanu vikacakamalasadRzamukhi ! surabhikusumamapi kalaya / gativaza vidalitamadakalakarivaragamana iha suramaNi, maNigaNamiti phaNipatirapi kathayati vimalamatiratiraNi' / / 567 // yathA nigamavidita satatamudita paramapuruSasukRtasulalita', sakalamanujakaluSadahana taralayuvativacanavicalita / vikaTagahanadahanakavala pihitanayana militasakhibala ! kalitavividhavibudhasukhacaya jaya jaya dalitaditijadala // 568 / / ___ iti maNigaNam 260. 4atrApi prastAragatyA paJcaviMzatyakSarasya koTitrayaM paJcatrizallakSANi catuHpaJcasahasrANi dvAtriMzaduttarANi catuHzatAni ca 33554432 bhedAsteSu digupadarzanArthaM bhedacatuSTayamuktaM. vRttAntarANi ca prastArya sudhobhirUhyAnIti zivam / iti paJcaviMzatyakSaram / atha SaDviMzAkSaram tatra prathamaM sarvagurum 261. zrIgovindAnandaH . yasmin vRtte diksaMkhyAtAH karNA rAmaiH saMpannA zobhante'tyantaM vAmavyAkArAH, vizrAmaH syAt SaDbhiH karNaiH pazcAdante kuntIputrarmonasteSAM lokaiH khyAtAhArAH / sarveSAM nAgAnAmIzenAyaM proktaH sarvAntyaH prastAraH SaDviMzatyAhAraistAraiH, so'yaM zrIgovindAnandazcchandassAraH sarvAdhAraH kAryazcitte'pAraizchandaskAraiH // 566 // 1. ka. vilamatiratitaraNi / 2. kha. suphalita / 3. paMkti catuSTayaM nAsti ka. prato / *TippaNI-1 paJcaviMzatyakSaravRttasyopalabdhazeSabhedA: paJcamapariziSTa lokanIyAH / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 600.604 ] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa [ 577 yathA yathA zrIgovindaH sarvAnandazcitte dhyeyaH vittaM mitraM svArAjyaM strIvargaH sarvo heyaH, vRndAraNye gujadbhuGge puSpaiH kIrNe zrIlakSmInAthaH zrIgopIkAntaH zazvadgeyaH / dvAre dvAre vyarthaM saMsAre re re re bhrAmaM bhrAmaM kAmaM kiM kuryAstvaM kSAmaM cetaH, mAyAjAlaM sarvaM caitat pazyacchAvanbhrAmyannAnAyonI pUrvaM khinno'si tvaM bhrAtaH // 600 // iti zrIgovindAnanda: 261. 262. pratha bhujaGgavijRmbhitam Adau yasmin vRtte kAle' magaNayuga-tanananagaNI rasau ca lagau tato-2 vasvIzAzvacchedopetaM capalatarahariNanayane vidhehi sukhena vai / pAdaprAntaM yasmin vRtte rasanaranayanavilasitaM manoharaNaM priye !, nAgAdhIzenoktaM proktaM vibudhahRdayasukhajanakaM bhujaGgavijRmbhitam / / 601 / / dhyAnaikAgrAlambAdRSTiSkamalamukhi ! lulitamalakaiH kare sthitamAnanaM, cintAsaktA zUnyA buddhistvaritagatipatitarazanAtanustanutAM gtaa| pANDucchAyakSAmaM vaktraM madajanati rahasi sarasA karoSi na saMkathA, ko nAmAyaM ramyo vyAdhistava sumukhi ! kazraya kimidaM na khalvasi nAturA' // 602 // yathA vA, halAyudhe'*_ yaiH sannaddhAnekAnIkainaraturagakariparivRtaiH samaM tava zatravaH, yuddhazraddhAlubdhAtmAna'stvadabhimukhamatha gatabhiyaH patanti dhRtAyudhAH / te'dya tvAM dRSTvA saMgrAme tuDiganRpakRpaNamanasaH patanti digantaraM, kiM vA soDhuM zakyaM tastairbahubhirapi saviSaviSamaM bhujaGgaviz2ambhitam // 603 / / ___ iti pratyudAharaNam / iti bhujaGgavijRmbhitam 262. 263. atha apavAhaH AdI maM tadanu ca kuru sahacari ! rasaparimitamiha nagaNaM gaNyaM, hastaM saMviracaya sakhi ! vikacakamalamukhi ! tadanu ca ruciraM karNam / vizrAmaH sutanu ! sudati ! navarasarasazaraparimita iha bobhUyAt, nAgo jalpati phaNipatiratizayamiti ratikRtidhRtirapavAhaH syAt / / 604 / / 1. kha. baale| 2. kha. tno| 3. kha. vRttaM / 4. kha. saarsaa| 5. kha. caaturaa| 6. kha. laghvAtmAnaH / *TippaNI-1 chandaHzAstrahalAyUdhaTIkAyAM pra07, kArikAyA 31 udAharaNam / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] yathA vRttamauktika dvitIyakhaNDa 9. yathA vA, halAyudhe '*-- [ 605 -608 zrIkRSNaM bhavabhayaharamabhimataphala karaNanipuNataramArAdhyaM, lakSmIzaM dalitaditijamavajitaparamavanatamunivarasaMsAdhyam / sarvajJaM garuDagamanamahipatikRtarucirazayanamanaghaM navyaM, taM vande kanakavasanatanurucijitajaladapaTalamajitaM divyam / / 605 / / zrIkaNThaM tripuradahanamamRtakiraNazakalakalitazirasaM rudraM, bhUtezaM hatamunibhayamakhilabhuvanamitacaraNayugamIzAnam / sarvajJaM vRSabhagamanamahipatikRtavalaya rucirakaramArAdhyaM, taM vande bhavabhayanudamabhimataphalavitaraNagurumumayA yuktam / / 606 // iti pratyudAharaNam / iti zrapavAhaH 263. 264. pratha mAgadhI atraiva vasubhagaNAnantaraM gurudvayadAnena mAgadhIvRttaM bhavati / tallakSaNaM yathA - bhagaNASTakaguruyugalA rasayugavarNA rasAgnirAzikalA / pannagapiGgalalapitA vijJeyA mAgadhI sudhiyA / / 607 / / yathA - mAdhava vidya diyaM gagane tava saMtanute navakAJcanaraJjitavastra, nIravRttamidaM gagane'pi ca bhAvayati prasabhaM tava dehamahAstram / indrazarAsanajAlamidaM tava vakSasi bhAvayate' vanamAlatimAlAM, mAnaya me vacanaM kuru samprati sundara cetasi bhAvayatAmiha bAlAm ||608 // iti mAgadhI 264. iyameva ca dvAtriMzatkalakA mAgadhI savayA ityuktA pUrvakhaNDe / atra tu gurudvayamadhikamiti Sazatkaleti, tato bhedaH / varNaprastAratvAcca SaDviMzatyakSaraniyamaH / * prataeva ca jAtivRttasAMkaryeNa chandaH sandarbhavaicitrI mAvahatIti sarvatra rahasyaM cAkasIti chandaH zAstreSu / * 1. kha. saMtanute / * * ciha, nagato'yaM pAThaH ka. prato nAsti / *TippaNI - 1 chandaHzAstra halAyudhaTIkAyAM pra0 7, kArikAyA 32 udAharaNam / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50606 - 615] 1. vRttanirUpaNa -prakaraNa [176 athAntyaM sarvalaghu 265. atha kamaladalam sahacari ! vikacakamalamukhi ! vasumitasunagaNamiha viracaya, tadanu sakalapadavizadasurabhikusumayugamapi parikalaya / rasayugaparimitapadagatalaghumanukalaya kamaladalamiti, tadiha manasi kuru suruciraguNavati ! kathayati phaNipatirapi / / 606 / / yathA kaluSazamana ! garuDagamana ! kanakavasana ! kusumahasana ! [jaya, lalitamukuTa ! dalitazakaTa ! kalitalakuTa ! racitakapaTa ! jaya / kamalanayana !] ' jaladhizayana ! dharaNidharaNa ! maraNaharaNa ! jaya, sadayahRdaya ! paThitasunaya ! viditavinaya ! racitasamaya ! jaya / / 610 // iti kamaladalam 265. atrApi prastAragatyA rasalocanavarNasya koTiSaTkaM ekasaptatilakSANi vasusahasrANi catuHSaSTya ttarApi aSTau zatAni ca bhedAH 67108864 teSu bhedapaJcakamabhihitaM, zeSabhedAH prastArya gurUpadezataH svecchayA nAmAni Aracayya sUcanIyA iti sarvamavadAtamiti / '* iti SaDaviMzatyakSaram / uktagranthamupasaMharatilakSyalakSaNasaMyuktaM mayA chando'tra kIrtitam / pratyudAharaNatvena kvacit prAcAmudAhRtam // 611 / / sujAtipratibhAyuktaM sAlaGkAraM sphuradguNam / kurvantu sudhiyaH kaNThe vRttamauktikamuttamam / / 612 / / sarvagurvAdilaghvantaprastArastvatiduSkaraH / / iti vijJAya vAdyantabhedakalpanamIritam / / 613 / / paJcaSaSTayadhikaM netrazatakaM samudIritam / tyaktvA lakSaNamitrANi' varNavRttamiti sphuTam / / 614 / / yathAmati yathAprajJamavadhArya manISibhiH / zodhanIyaM prayatnena baddhaH santo'yamaJjaliH // 615 // 1. [-] koSThagato'za: ka. prato nAsti / 2. paMkticatuSTayaM nAsti ka. prato / 3. kha. nAsti pATha:1 4. sa. vRttAni / *TippaNI-1 labhyazeSabhedAH paJcamapariziSTe pryaalocyaaH| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 616 - 617 wwwwwwwww.... atra caikAkSarAdiSaDviMzatyakSarAvadhiprastArapiNDasaMkhyArasalocanasaptAzvacandradRgvedavahnibhiH / AtmanA yojitaimigatyA jJeyA manISibhiH // 616 // ityasmapitRcaraNapradIpita 'piGgalapradIpabhASya'* nirdiSTadizA 'trayodaza koTayo dvicatvAriMzallakSANi saptadazasahasrANi SaDviMzatyuttarANi saptazatAni ca 134217726 samastaprastArasya / SaDviMzatiHsaptazatAni caiva tathA sahasrANyapi saptapaMktiH / lakSANi dRgvedasusammitAni koTayastathA rAmanizAkaraiH syuH // 617 / / iti madupadiSTapUrvakhaNDoktapiNDasaMkhyA ca siMhAvalokanazAlibhiranusandhAtavyA iti sarvamanavadyam / iti zrIlakSmInAtha bhaTTAtmaja-kavizekharacandrazekharabhaTTaviracite 1 zrIvRttamauktike ekAkSarAviSaDviMzatyakSaraprastAreSvAdyantabhedasahitavRttanirUpaNa prakaraNaM prathamam / 1. kha. vRttamauktike piGgalavAttike ekAkSarAdiSaDviMzatyakSarAntaprastArai / *TippaNI-1 lakSmInAthabhaTTakRtAyAM prAkRtapaiGgalavRttau 211 padyasya TIkAyAm / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM prakIrNaka-prakaraNam atha prastArottIrNAni katicida vRttAni varNa niyamarahitAnyabhidhIyante / tatra prAcInAnAM saMgrahakArikA 1-4. atha bhujaGgavijRmbhitasya catvAro bhevAH vedaiH pipIDikA syAnnavabhiH karabhazcaturdazabhiH / paNavamidaM tu zaraizcenmAlA iha madhyagairlaghubhiradhikaiH / / 1 / / .. iti bhujaGgavijRmbhitabhedanirUpaNam 1-4.' *TippaNI-1 granthakAreNa dvitIyakhaNDasya dvAdazaprakaraNe vijJApitamidaM yadasya dvitIya khaNDasya dvitIyaprakaraNe pipIlikA-pipIlikAkarabha - pipIlikAparaNavapipIlikAmAlAcchandAMsi lakSaNodAharaNasahitAni niruupitaani'| paramatra caturvRttAnAM lakSaNodAharaNAni kvacidapi naiva dRzyante, kevalaM tvatra prAcInasaMgrahakArikava samupalabhyate / kArikAyAH pUrvAparaprasaGgarahitatvAt lakSaNAnyapi na prasphuTIbhavanti / ataH kalikAlasarvajJa-hemacandrAcAryapraNItAccchandonazAsanAdeSAM caturvRttAnAM lakSaNodAharaNAnyadhaH prstuuynte| vRttAnyetAni santi SaDviMzatyakSarAtmaka-bhujaGgavijRmbhitasyaiva bhedarUpANi / "mAtanIjabhrAH pipIlikA jaNaH / 385 / vyA0] madvayaM tagaNo nagaNacatuSTayaM jabharAH / jaNairiti aSTabhiH paJcadazabhizca yatiH / paSA niSpratyUhaM puNyAM lakSmImaviratamabhilaSasi yadi ramayituM sukhaM ca yadIcchasi, sthAtuM nyAyonmIlabuddha laghubhirapi saha bahubhiriha kuru mA virodhapadaM tdaa| visphUrjapUtkAraM krIDAkavalitasakalamRgakulamajagaraM bhujaGgamamunmadaM, saGghAtaM kRtvA pazyatA glapitavapuSamanavadhiracitarujA adanti pipIlikAH // 385 / / eSaiva nIparata: paJca-daza-paJcadazalavRddhAkrameNa karabhaH // 35 // paNavaH / / 40 // mAlA // 45 // // 386 // vyA0] eSava pipIlikA cato nagaNebhyaH parataH paJcabhiH, dazabhiH, paJcadazabhizca laghubhirvRddhA: zeSagaNeSu tathaiva sthiteSu krameNa karabhAdayo bhavanti / te'tra paJcabhirvRddhApipIlikAkarabhaH / yathA nityaM lakSmacchAyAchannaH kalayatu kathamiva tava vadanarucimamRtarucizciraM kSayasaMyutaH, tulyaM nAbjaM sphUrjaddhulIvidhuritajananayanayugamatimRdukaracaraNasya nirmalacAruNaH / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] vRttamauktika -dvitIyakhaNDa [50 2 5, pratha dvitIyatribhaGgI prathamata iha kuru sahacari ! daza-paramamapi ca bhaM kuru zeSe guruyugmaM hastasuyukta, punarapi guruyuga-laghuyuga-guruyugamapi kuru, jalpati nAgaH kRtarAgaH pItavibhAgaH / zrutipadamiha sakhi ! samamiti viracaya zubhadati' vedahaguktAM virato mAtrAM kuru yuktAM, vasurasazazimitakalamiha kalaya sakalapada maGgadabhaGgI sukharaGgI sajjanasaGgI // 2 // 1. kha. varatana / *Ti-kaNThasyeyaM dAsI zyAmAparabhRtayuvatirapi madhuparicayakalavirutinisargakaladhvaneH, bhrU vallIbhaGge chekAyA hariNanayanamacatura matilalitatanu karabhoru te sadRzaM dRzaH / / 386 / / vazabhikhApipIlikApaNavaH / yathA rundo'mandaH kundacchAyaH zaradamalaghanatuhinavikacakumudavanaharahasitasitaH zazAGkakarojjvalaH, tAra: pArAvArApAraH sthalajalagaganatalasakalabhuvanapathadhavalanaparicitaH prasAdhitadiGmukhaH / lokAlokacchedaM gatvA dRDhakaThinavikaTadigavadhitaTaghaTanavivalanacalayito vizuddhayazazcayaH, prota GgaH zvetaprAkAro dhvanitaguNapaNava tava jayati nRpavara navalalitavasatejagatritayazriyaH / / 387 // paJcavazabhivaMDA pipIlikAmAlA / yathA utphullAmbhojAkSyAstasyAH kusumazarasubhaga tava virahadava iha hi jayini samupavaraNaviSaye vyadhAyi sakhIjanaiH, aGge vAsaH karpUrAmbhastimitazucituhinakiraNakaraparibhavacaturadhavalimakucataTayuge sumauktikadAma ca / rambhAgulmaM lIlAgAraM malayajarasakalitavasudhAmabhinavavikacakumudavanadalasamudayazca talpakakalpanA, navyA maulo mallImAlA tadidamakhilamapi davahutavaharuhiparicitamahima viracayati muhuH pradAhamahAjvaram // 388 // " chindonuzAsanam dvi0 a.] Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 3-6 ] yathA 2. prakIrNaka - prakaraNa dvakalaghudazakasyAnte bhagaNa-gayuga-sagaNa- guruyugalam / laghuyugalaM guruyugalaM yadi ghaTitaM syAt tribhaGgikAvRttam // 3 // sa jayati hara iha valayitaviSadhara tilakitasundaracandraH paramAnandaH sukhakandaH / vRSabhagamana DamarudharaNa nayanadahana janitAtanubhaGgaH kRtaraGgaH sajjanasaGgaH / jayati ca haririha karadhRta girivara vinihatakaMsana rezaH paramezaH kuJcitakezaH / garuDagamana kaluSazamana caraNazaraNajanamAnasahaMsaH suvataMsaH pAlitavaMzaH // 4 // iti dvitIyatribhaGgI 5. yathA 6. gratha zAlUram karaM, karNadvijavaragaNamiha rasaparimitamatisuruciramanukalaya zAlUramamalamiti vikacakamalamukhi ! sakhi ! sahacari ! parikalaya varam / netrAnalakalamidamatizayasahRdaya vizadahRdaya sukharasajanakam / nAgAdhipa kathitamakhilavibudhajana mathitamagaNitaguNagaNakanakam // 5 // [ 183 gopIjanavalayita - munigaNasumahitamupacitaditisutamadaharaNaM; vyarthIkRtajaladhara-karadhRtagirivara- gatabhaya-nijajanasukhakaraNam / vRndAvanaviharaNa- parapadavitaraNa vihitavividharasarabhasaparaM pItAmbaradharamaruNacaraNakaramanusara sakhi ! sarasijanayanavaram / / 6 / / iti zAlUram 6. iti prakIrNakaM vRttamukta sadvRtta mauktike / prastAragatyA vRttAni zeSANyUAni paNDitaiH // 7 // iti prakIrNaka-prakaraNaM dvitIyam / - Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM daNDaka-prakaraNam yathA atha daNDakAH tatra yatra pAde dvau nagaNau ragaNAzca sapta bhavanti sa daNDako nAma SaDviMzatyakSarapAdasya vRttasyAnantaraM 'daNDako nau ra:' [i7 / 33 / / ]"* iti sUtrakArapAThAt saptaviMzatyakSaratvameva yuktaM daNDakasya / prathamaM tAvadekAkSarazrayAdivRttAnAmekaikAkSaravRddhayA prastArapravRttirata UrdhvaM punarekaikarephavRddha yA prastAraH / tallakSaNaM yathA 1. atha caNDavRSTiprapAtaH nagaNayugalAdanantaramapi yadi ragaNA bhavanti saptaiva / daNDaka eSa nigaditazcaNDakavRSTiprapAta iti / / 1 // iha hi bhavati daNDakAraNyadeze sthitiH puNyabhAjAM munInAM manohAriNI, tridaza vijayivIryadRpyaddazagrIvalakSmIvirAmeNa rAmeNa saMsevite / janakayajanabhUmisambhUtasImantinIsImasItApadasparzapUtAzrame, bhuvananamitadivyapadmAbhidhAnAmbikAtIrthayAtrAgatAnekasiddhAkule / / 2 / / __iti caNDavRSTiprapAtaH 1. 2. atha pracitakaH 'zeSaH pracitakaH' [7 / 36]* iti sUtrakAroktadizA [caNDavRSTiprapAtAdUrva adhikaikarephadAnena prastAre kRte daNDakaH pracitaka iti saMjJAM labhate / lakSaNaM, yathA yadi ha na-dvayAnantaramapi rephAH syurvsuprmitaaH| pracitaka iti tatsaMjJA kathitA zrInAgarAjena // 3 // prathamakathitadaNDakaH]' caNDavRSTiprapAtAbhidhAno muneH piGgalAcAryanAmno mataH, pracitaka ititatparaM daNDakAnAmiyaM jAtirekakarephAbhivRddhayA yatheSTaM bhavet / svaruciracitasaMjJayA tadvizeSarazeSaiH punaH kAvyamanyepi kurvantu vAgIzvarAH, bhavati yadi samAnasaMkhyAkSaraistatra pAdavyavasthA tato daNDakaH pUjyate'sau janaiH iti pracitakaH 3. // 4 // yathA 1. [-] koSThakAntargato'zo nAsti ka. prtau| 2. 'pracita iti tataH paraM' iti halAyudhe / *TippaNI-1 chandaHzAstra / 2 chndHshaastr-hlaayudhttiikaa| Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa05-6] 3. daNDaka -prakaraNa [ 185 wwwwwwwww 3 atha arNAdayaH pitRcaraNariha kathitAH praticaraNavivRddhi rephA ye / daNDakabhedAH piGgaladope*'pyarNAdayaH sphuTataH // 5 // tata eva hi te vibudhaiH vijJa yA rephavaddhitaH prAjJaiH / / prastArya te vidheyA ityupadezaH kRto'smAbhiH / / 6 // atrApi samAnasaMkhyAkSara eva pAdo bhavatIti dhyeyam / tatrAoM yathAjaya jaya jagadIza viSNo hare rAma dAmodara zrInivAsAcyutAnanta nArAyaNa, tridazagaNaguro murAre [mukundAsurAre]' hRSIkeza pItAmbara zrIpate mAdhava / garuDagamana kRSNa vaikuNTha govinda vizvambharopendra cakrAyudhAdhokSaja zrInidhe, balidamana nRsiMha zaure bhavAmbhodhighorANasi tvaM nimajjanta 'mabhyuddharopetya mAm7 ityudAharaNam ityAdayo daNDakAH 3. 4. atha sarvatobhadraH rasaparimitalaghukAnte yadi yagaNA syumunipramitAH / daNDaka eSa nigaditaH piGgalanAgena sarvatobhadraH // 8 // yathA jaya jaya yadukulAmbhodhicandra prabho vAsudevAcyutAnantaviSNo murAre, prabaladitijakuloddAmadantAvalastomavidrAvaNe kesarIndrAsurAre / praNatajanaparitApogadAvAnalacchedameghaughanArAyaNa zrInivAsa, caraNanakha[ja]sudhAMzucchaTonmeSaniHzeSitAzeSavizvAndhakAraprakAza / / 6 / / etasyaiva anyatra pracitaka iti nAmAntaram / iti sarvatobhadraH 4. 1. [-] koSThagato'zo nAsti ka. prato / 2. dhvastamajjanta / 3. ka. iti pratyuvAharaNam / "TippaNI-1. "athArNAdayaH-praticaraNavivRddhirephAH syurArNavavyAlajImUtalIlAkaroddAma zaMkhAdayaH / yadi nagaNadvayAntarameva praticaraNaM vivRddhi rephAH kramAt samadhikaragaNAstadA arNa-arNava-vyAla-jImUta-lIlAkara-uddAma-zaGkhAdayo daNDakAH syuriti / etena nagaNayugala-vasurepheNa arNaH / tataH pare kramAd ragarapavRddhayA jnyeyaaH| prAdizabdAdanye'pi ragaNavRddhayA svabuddhayA nAmasametA daNDakA vidheyA ityupdishyte| (prAkRtapaMgalam pR0 508) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 10 - 15 5. atha prazokakusumamaJjarI ragaNa-jagaNa-krameNa hi randhragaNA yatra laghvantAH / / piGgalanAganigaditA jJeyA sA'zokakusumamaJjarikA / / 10 / / yathA rAdhike vilokayAdya kelikAnanaM pikAvalIvirAvarAjitaM manoramaM ca, sundarAGgi cArucampakasragAvalI-virAjite vilolahAramaNDite'paraM ca / ' madvacaH zRNuSva te hitaM ca vacmi he sakhi pramodakAraNaM manovinodanaM ca, phullanAgakesarAdipuSpareNubhUSitaM bhajAdya nandanandanaM manoharaM ca // 11 // iti azokakusumamaJjarI 5. 6. atha kusumastabakaH sakhi ! yatra randhra-sagaNAH zrutipadaghaTitA virAjante / kusumastabakaM daNDakamAha tadA taM tu piGgalo nAgaH // 12 // yathA sakhi ! nandasutaM kamanIyakalAkalitaM karuNAvaruNAlayamIzahariM, rajanIzamukhaM bhavabhItiharaM navanItakaraM bhavasAgarapAratarim / capalArucirAMzukavallidharaM kamalAvalimAlitamAli tamAlaruci, bhavamocana-paGkajalocanarocanarocitabhAla mahaM zaraNaM kalaye / / 13 / / iti kusumastabakaH 6. 7. atha mattamAtaGgaH yatra svecchA ghaTitA bhavanti vihagAH sarojAkSi ! / piGgalamujagAdhipatiH kathayati taM mattamAtaGgam // 14 / / badhA yAmune saMkate rAsakhelAgataM gopikAmaNDalImadhyagaM veNuvAdya taraM, maJjuguJjAvataMsaM jaganmohanaM cAruhAsazriyA saMJcitaM kuntalairaJcitam / divyakelIkalollAsasambhAvitaM dAsavRndApadunmUlaka kAmanApUrakaM, kalpavRkSasya mUle sthitaM candrikottaMsahArAJcitaM cetasA kRSNacandraM bhaje // 15 // iti mattamAtaGgaH 7. 1. kha. dvitIyacaraNaM ka. prato naarit| 2. ka. me vacaH / 3. kha. vighgaa| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 16 - 17 ] 3. daNDaka-prakaraNa [ 187 8. anaGgazekharaH jagaNa-ragaNa-krameNa ca randhragaNA yatra laghvantAH (gurvantAH) / phaNipatipiGgalabhaNitAH' sa zeyo'naGgazekharaH kavibhiH // 16 / / yathA vilolacArukuNDalaH sphuratsugaNDamaNDalaH sulolamaulikuntalaHsmarollasat, navInameghamaNDalIvapurvibhAsitAmbaraprabhAtaDitsamAzritaH smitaM dadhat / mayUracArucandrikAcayaprapaJcacumbitollasakirITamaNDitaH samuccha vasan, vilAsinIbhujAvalIniruddha bAhumaNDalaH karotu vaH kRtArthatAM janAnavan // 17 // _ iti anaGgazekharaH 8. iti daNDakAH evamanyepi nakAradvayAnantaramaniyataistakAraiH daNDakAH prabandheSu dRzyante / tesmAbhirapi yatatvAdevopekSitAH granthavistarabhayAcceha na lakSitA, ityuparamyate / iti zrIvRttamauktike[tRtIyaM]daNDakaprakaraNam / 1. kha. bhaNitaH / 2. kha. janAnanavan / *TippaNI-daNDakavRttasya granthAntareSu prAptabhedA: paJcamapariziSTe draSTavyAH / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha arddha sama-prakaraNam atha arddhasamavRttAni lakSyantecatuSpadaM bhavet padya dvidhA tacca prakIrtitam / jAtivRttaprabhedena chandaH [zAstravizAradaH // 1 // mAtrAkRtA bhavejjAtirvRttaM varNakRtaM matam / taccApi trividhaM prokta samArddha] ' samakaM tathA // 2 / / viSamaM ceti tasyApi lakSyate lakSaNaM tviha / catuSpadI samA yasya tatsamaM parikIrtitam // 3 / / yasya syAt prathamaH pAdastRtIyena samastathA / dvitIyastu caturthena bhavatyaddhaM samaM hi tat // 4 // yasya pAdacatuSkaM syAd bhinnaM lakSaNabhedataH / tadAhuviSamaM vRttaM chandaHzAstravizAradAH // 5 // samaM tatra mayA proktamathArddhasamamucyate / yathA zrInAgarAjena bhASitaM sUtravRttibhiH // 6 // tatra prathama 1. puSpitAnA yadi rasalaghurephato yakAro, viSamapade paribhAti pannagoktA / sama iha caraNe ca no jajo ro, gururapi cejjayatIha puSpitAgrA // 7 // yathA sahacari ! kathayAmi te rahasyaM, na khalu kadAcana tadgRhaM vrajethAH / iha viSamaviSamA giraH sakhInAM, sakapaTacATutarAH purassaranti // 8 // yathA vA prasarati purataH sarojamAlA, tadanu madAndhamadhuvratasya paGktiH / tadanu dhRtazarAsano manobhU-stava hariNAkSi vilokanaM tu pazcAt // 9 // iti vA dizi dizi parihAsagUDhagarbhAH, pizunagiro gurugaJjanaM ca tAdRk / sahacari ! haraye nivedanIyaM, bhavadanurodhavazAdayaM vipAkaH : / 10 // 1. koSThagoMszaH ka. prato naasti| 2. kha. pngoktH| 3. sa. vrajethAm / 4 ka. manohara / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 11 -18 ] 4. prarddhasama - prakaraNa [189 iha khalu viSamaH purA kRtAmAM, vilasati jantuSu karmaNAM vipAkaH / kgha janakatanayA kva rAmajAyA, kva ca rajanIcarasaGgamApavAdaH // 11 // ityAdi mahAkaviprabandheSu zatazaH pratyudAharaNAni' / iti puSpitAgrA 1 2. atha upacitram viSame yadi sau salagAH priye ! bhau ca same bhagagAH sarasAzcet / phaNinA bhaNitaM gaNitaM gaNe-vRttamidaM kathitaM hya pacitram // 12 // yathA yathA navanItakaraM karuNAkaraM, kAliyagaJjanamaJjanavarNam / bhavamocana-paGkajalocanaM, cintaya cetasi he sakhi ! kRSNam // 13 // iti upacitram 2. 3. atha vegavatI viSame yadi sAdazanirgo, bhatritayaM samake guruyugmam / kavinA phaNinA bhaNitaivaM, vedaya cetasi vegavatIyam // 14 // sakhi ! nandasutaM kamanIyaM, yAdavavaMzadhurandharamIzam / sanakAdimunIndravicintyaM, kuJjagataM parizIlaya kRSNam // 15 // iti vegavatI 3. 4. pratha hariNaplutA viSame yadi sau sagaNo lagau, sakhi ! same nagaNe bhabharAH kRtaaH| kavinA phaNinA parijalpitA, sumukhi ! sA gaditA hariNaplutA // 16 // yathA navanIradavRttamanoharaH', kanakapItapaTadyu tisundaraH / alike tilakIkRtacandana-stava tanotu mudaM madhusUdanaH / / 17 // iti hariNaplutA 4. 5. atha aparavaktram viSama iha pade tu nau ralo, gururapi ced ghaTitaH sumadhyame / sama iha caraNe najau jarau, tadaparavaktramidaM bhavenna kim // 18 // 1. kha. smudaahrnnaani| 2. kha. vRndmnohrH| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa0 19 - 25 www m W yayA- sphuTamadhuravacaH prapaJcanaiH, kalitamidaM hRdayaM tadaiva te / alamalamadhunA tavAnanaM, na khalu kadApi vilokayAmyaham / / 16 // yathA vA, harSacarite [prathamocchvAse] taralayasi dRzaM kimutsakA-maviratavAsavilAsalAlase' / avatara kalahaMsi vApikA, punarapi yAsyasi paGkajAlayam / / 20 / / iti pratyudAharaNam / iti aparavaktram 5. 6. atha sundarI viSame yadi sau lagau lagau, samake sbhau ralagA bhavanti cet / ghanapInapayodhare ! tadA, kathitA nAganRpeNa sundarI // 21 // yathA ayi mAnini ! mAnakAraNaM, nanu tasminna vilokayAmyaham / kuru samprati me vaco'mRtaM, priyagehaM vraja kiM viDambanaH / / 22 // yathA vA atha tasya vivAhakotukaM, lalitaM bibhrata eva pArthivaH / vasudhAmapi hastagAminI-makarodindumatImivAparAm / / 23 // ' iti raghuvaMzAdimahAkAvyeSu zatazaH pratyudAharaNAni / . iti sundarI 6. 7. atha bhadravirATa yasmin viSame tajau ragau ced, maH so jaH samake gurU bhavetAm / tadvai kathitaM kavIndravarya-stajjJa bhadravirADiti prasiddham / / 24 / / yathA yadveNuvirAvamohitAstA, gopyaH svaM vasanaM ca na smareyuH / dvAryeva nivAritA janodhai tivye kRtanizcayA babhUvuH // 25 // iti bhadravirAT 7 1. makaluSamAnasavAsalAlite 'harSacarite' / 2. kha..samudAharaNAni / 3. kha. smaranti 4. ka. dvApyeva / * TippaNI-1 raghuvaMza, sa0 8, padya 1 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 26 - 31 ] 4. arddhasama-prakaraNa [ 191 8. atha ketumatI viSame sajI sakhi ! sagau ced, bhaH samake ranau guruyugAbhyAm / militau yadaiva bhavatastau, ketumatIti sA bhavati vRttam // 26 // yathA yamunAvihArakalanAbhiH, kAliyamauliratnanaTanAbhiH / vidito janena paramezaH, kevalabhaktitastu bhuvanezaH // 27 / / iti ketumatI 8. 6. atha vAGmatI yadyayugmayoH rajau rajau kRtau ca, jarau jarau ca yugmayorgasaMgatI vaa| hArazaGkhakakrama rayugmatazca, samAnayoviparyayeNa vAGmatIyam / / 28 // yathA kAJcanAbha-vAsasopalakSitazca, mayUracandrikAcayaivirAjitazca / nandanandanaH punAtu santataM ca, manovinodanaH prakAmabhAsurazca / / 26 // atra samayoH pAdayoH pAdAntagurutvamavadheyam / iti vAGamatI 6. 10. atha SaTpadAvalI vAGmatyeva hi sukale, viparItA bhavati ced bAle ! / kathayati piGgalanAgastAmetAM SaTpadAvalI rucirAm // 30 // UhyamudAharaNam / iti SaTpadAvalI 10. ityarddhasamavRttAni kathitAnyatra kAnicit / sudhIbhirUhyAnyAnyAni prastArya svamanISayA // 31 // .. . iti zrIvRttamauktike [caturtha'] arddhasamaprakaraNam / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra prathamam - yathA paJcamaM viSamavRtta prakaraNam gratha viSamavRttAni bhinna cihnacatuSpAdamuddiSTaM viSamaM mayA / athedAnIM tadevAtra sodAharaNamucyate // 1 // 1. udgatA sajasA laghuH prathamatastu, nasajagurukANi yugmataH / syustadanu bhanabhA gayutAH, sajasA jagau caramatarapadodgatA / / 2 / / vilAsa goparamaNISu, taraNitanayAtaTe hariH / vaMzamadharadale kalayan, vanitAjanena nibhRtaM nirIkSitaH // 3 // sajasA laghuH prathamatastu, nasajagurukANi yugmataH / syustadanu bhanalajA gayutAH, sajasA jagau ca khalu turyato bhavet // 4 // tRtIyacaraNe vA syAd bhedaH samupalabhyate / tato bhAravi - mAghAdau udgateyamudIritA / yathA - iti udgatA 1. prathodgatAbhedaH zratha vAsavasya vacanena, ruciravadana strilocanam / klAntirahitamabhirAdhayituM vidhivattapAMsi vidadhe dhanaJjayaH / / 5 / / * ' yathA vA, mAghe* * , 99 tava dharmarAja iti nAma, sadasi yadapaSThu paThyate / bhaumadinamabhidadhatyathavA, bhRzamaprazastamapi maGgalaM janAH / / 6 / / iti udgatAbhavaH 1. 2. atha saurabham prathamaM dvitIyamatha turya - miha samamuzanti paNDitAH / saurabhaM yadi tRtIyapade, vihago nabhI gururapIha dRzyate // 7 // * TippaNI - 1. kirAtArjunIyam, sa0 11, padya 1 / 2. zizupAlavadham, sa0 15, padya 17 / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa08.15] 5. viSamavRtta -prakaraNa [163 yathA yamunAtaTe viharatIha, sarasavipine mnohre| rAsakelirabhasena sadA, vrajasundarIjanamanoharo hariH / / 8 / / iti saurabham 2. 3. atha lalitam na-yugaM ca hastayugalaM ca, sumukhi ! caraNe tRtIyake / bhavati sukavividitaM lalitaM, kathitaM tadeva bhuvane manoharam / / 6 / / yathA vrajasundarIsahacareNa', muditahRdayena gIyate / sulalitamadhurataraM hariNA, karuNAkareNa satataM murAriNA // 10 // iti lalitam 3. 4. atha bhAvaH SaTsaMkhyAtA hArAH, pAdeSu triSvevam / ante kAntaM yasmin, bha-traya-ga-dvitayaM vada bhAvam // 11 // yathA rAdhAmAdhAyainAM, citte bAdhAM tyaktvA / kalpAnte yaH krIDet, taM kila cetasi bhAvaya nityam / / 12 / / iti bhAvaH 4. 5. atha vaktram kadAcidarddhasamakaM, vaktraM ca viSamaM bhavet / dvayostayorupAnteSu, vRttaM tadadhunocyate // 13 / / tatra vaktram yugbhyAM vaktraM magau syAtAM, sAgarAd yastvanuSTubhiH / khyAtaM sarvagaNairetat. prasiddhaM taddhalAyudhe // 14 // yathA mukhAmbhojaM sadA smeraM, netraM nIlotpalaM phullam / gopikAnAM murArAtezcetobhRGgaM jahAroccaiH / / 15 / / iti vaktram 5. 1. sa. samudayena / 2. ka. yatrayagadvitayama / 3. caturthAkSarAdanantaraM yagaNo deya ityarthaH / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [80 16 - 25 yathA athavA yathA 6. pratha pathyAvaktram api ca yujozcaturthato yena (jena), pathyAvaktraM prakIrtitam / [evamanye'pi bhedAstu, vijJayA gaNabhedataH / / 16 // ]' rAsakelisatRSNasya, kRSNasya mdhuvaasre| AsId gopamRgAkSINAM, pathyAvaktraM madhuzrutiH / / 17 / / iti pathyAvaktram 6. evamanyAnyapi gaNavibhedAt jJa yAni vaktravRttAni / paJcamaM laghu sarvatra saptamaM dvicaturthayoH / guruSaSThaM tu pAdAnAM zeSeSvaniyamo mataH / / 18 / / ataH zrIkAlidAsazca svaprabandhe smujjgo| tathAnye'pi kavIndrAzca svanibandhe babandhire / / 16 / / vAgarthAviva sampRktau vAgarthapratipattaye / jagataH pitarau vande, pArvatIparamezvarau // 20 // ' kinca prayoge prAyikaM prAhuH kepyetad vaktralakSaNam / loke'nuSTubiti khyAtistasyASTAkSaratA kRtA // 21 // tathA nAnApurANeSu naanaagnnvibhedtH|| vRttamaSTAkSaraM vaktraM, viSamAkhyAM prayAti hi // 22 // evaM tu viSamaM vRttaM diGa mAtramiha kIrtitam / zeSamAkarato jJeyaM, sudhIbhirbhAvanAparaiH // 23 // padacaturUrddha vaM vRttaM mAtrAsamakameva ca / upasthitapracupita-mathAnyadapi vRttakam // 24 // halAyudhe prasiddhatvAdatra [nAtyupa] yoginaH / tadagranthagauravabhItyA ca mayakA na prapaJcitam 2 // 25 // iti zrIvattamauktike vArtike dvitIye vRttaparicchede __viSamavRtta prakaraNaM paJcamam / [-] koSThavayaMzo nAsti ka prtau| *TippaNI-1 raghuvaMza, sa0 1, pa0 1 *TippaNI-2 padacaturUddha vAdivRttAnAM lakSaNAni zrIhalAyudharacita-chandaHsUtraTIkAnusAreNa .saMkSepeNodhriyante Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. viSamavRtta prakaraNa padacaturUrdhvam - prathamacaraNe bhraSTo varNAH, dvitIyacaraNe dvAdazAkSaravarNAH, tRtIyacaraNe SoDaza. varNAH, caturthacaraNe ca viMzativarNAH bhavanti / asmin vRtte gurulaghuniyamo nAsti / zrApIDaH - [pra.ca.] laghu 6, guru 2 / [dvi.ca.] laghu 10, guru 2 / [tR. ca.] laghu 14, guru 2 / [ ca.ca.] laghu 18, guru 2 / pratyApIDaH-- [pra.ca.] guru 2, laghu 6 / [ dvi.ca.) guru 2, laghu 10 / [tR. ca. ] guru 2, laghu 14 / (ca.ca. ] guru 2, laghu 18 / / [ ca.ca.] ga 2, la. 16, ga 2 / pratyApIDaH -- [ pra.ca. ] ga 2, la. 4, ga. 2 / (dvi.ca.] ga. 2. la8, ga. 2 / [tR.Sa. ] ga 2. la 12, ga. 2 [pra.ca. ] 12 varNAH / [dvi. ca.] [tR.ca. ] 16 varNAH / [pra.ca. ] 16 varNAH maJjarI -- 8 varNAH / [ ca.ca.] 20 varNAH / lavalI- / [dvi.ca. ] 12 varNAH / [tu.ca.] varNAH / amRtadhArA - [praca. ] 20 varNAH / [tR.ca. ] 12 varNAH upasthitapracupitam - varddhamAnam - zuddhavirATvRSabha: / [ca.ca. ] 20 varNAH / [dvi.ca.] 16 varNAH / [ca.ca.] varNAH / [ pra.ca. ] ma.sa.ja. bha. ga.ga / [dvi.ca.] sa.na. ja. ra. ga. [tR ca.] na.na.sa. [pra.ca.] ma. sa.ja. bha. ga.ga. [tR.ca.] na.na.sa.na. na. sa. [pra.ca.] ma. sa. ja bha. ga.ga. [tR.ca.] ta.ja.ra. 165 [ca.ca.] na.na.na.ja.ya. [dvi.ca. | sa.na. ja. ra. ga. [ca.ca.] na.na.na.ja.ya. [dvi.ca.] sa.na.ja.ra.ga. [ca.ca.] na.na.na.ja.ya. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTaM vaitAlIya-prakaraNam yathA 1. aya vaitAlIyam viSame rasasaMkhyakAH kalAH, samake'STau na kalAH pRthakkRtAH / na samAtra parAzrayA kalA, vaitAlIyentye ra-daNDa-gAH // 1 // viSame rasamAtrAH syuH same cASTau klaastthaa| vaitAlIyaM bhaved vRttaM' tayorante ralau guruH / / 2 // tava tanvi ! kaTAkSavIkSitaiH, pracaradbhiH zravaNAntagocaraiH / vizikhairiva tIkSNakoTibhiH, prahataH prANiti duSkaraM naraH // 3 // asya ca bhUyAMsi saprapaJcamudAharaNapratyudAharaNAni piGgalavRttau santi, tAni tata evAvadheyAni / [naiSadhakAvye ca dvitIye sarge santi tAni tata evAvadheyAni] ' iti vaitAlIyam 1. 2. atha aupacchandasakam tatraivAnte'dhike gurau syA-daupacchandasakaM kavIndrahRdyam / phaNibhASitamuttamaM rasAlaM, paThanIyaM kavipaNDitairudAraiH // 4 // yathA paramarmanirIkSaNAnurakta, svayamatyantanigUDhacittavRttim / anavasthitamarthalubdhamArAd, viparItaM vijahIhi mitramevam // 5 // iti praupacchandasakaM vaitAlIyam 2. 3. atha prApAlikA ApAtalikA kathiteyaM, bhAd gurukAvatha pUrvavadanyat // 6 // sthApiGgalakezI kapilAkSI, vAcA yA vikaTonnatadantI / ApAtalikA punareSA, nRpatikule'pi na bhAgyamupaiti // 7 // iti pApAtalikA . 4. atha nalinam viSamapadaiH syAnnalinAkhyam // 8 // 1. ka. vRtte / 2. koSThagatoMzoH nAsti ka. prto| Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 01 - 17 ] 6. vaitAlIya - prakaraNa [ vyA0] viSamaMreva catubhirApAtalikApadairna linAkhyaM vaitAlIyamityarthaH / yathA kuJcitakezI nalinAkSI, sthUlanitambA rucikAntA / padmahastA ruciroSThI, goSThIrasikA pariNeyA // & // iti nalinAkhyaM vaitAlIyam 5. zrathAparaM nalinam samacaraNairapi cAnyadudIte // 10 // [vyA0] samereva catubhirApAtalikApAvairaparaM nalinaM bhavatItyarthaH / yathA paGkajalocanamambudadehaM, bAlavinoda - sunanditageham / padma zambhukRtastutimIzaM cintaya kRSNamapAramanISam / / 11 / / iti zraparaM nalinAkhyaM vaitAlIyam 5. 6. zratha dakSiNAntikA vaitAlIyam dvitIyalasyAntyayogataH, padeSu sA syAd dakSiNAntikA // 12 // [vyA0] dvitIyalaghorantyena - tRtIyena yogatazcaturSu pAdeSu yatra sA dakSiNAntikA ityarthaH / prataeva zuddhavaitAlIyasya viSamapaderda kSiNAntikA, samapaderuttararAntikA iti zambhurapyAha / yathA aat maruddakSiNAntiko, viyoginIprANahArakaH / prakampitAzoka campako, vasantajo'naGgabodhakaH / / 13 / / yathA vA mamapratyudAharaNam' namo'stu te rukmiNIpate, jagatpate zrIpate hare / bhavAmbudhestArayAzu mAM, vidhehi sanmati zubhAm // 14 // iti dakSiNAntikA vaitAlIyam 6. 7. atha uttarAntikA vaitAlIyam zuddha vaitAlIyasya samapadairuttarAntikA / / 15 / yathA * sahasA sAditakaMsabhUpati, dhRtagovarddhanazailamuddha ram / yamunAkuJjavihAriNaM hari, yaduvIraM kalayAmyaharnizam // 16 // iti uttarAntikA vaitAlIyam 7. [ 197 8. zratha prAcyavRttiH turyasya tu zeSayogataH, prAcyavRttiriha yugmapAdayoH // 17 // 1. kha. mamai ( vo) dAharaNam / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika dvitIyakhaNDa [ 1018 - 24 [oro] [ caturthalakArasya zeSeNa - paJcamena yogataH prAcyavRttirnAma betAlIyaM yugmapAdayo: samapAdayorityarthaH / ] ' *9 168 yathA- halAyudhe vipulArtha suvAcakAkSarAH, kasya nAma na haranti mAnasam / rasabhAvavizeSapezalAH, prAcyavRtti kavikAvyasampadaH / / 18 / / yathA vA sulhaNe - svaguNairanuraJjitaprajaH, prAcyavRttiparipAlane rataH / raNabhUmiSu bhImavikrama, vindhyavarmanRpatirjayatyasau // 16 // yathA vA, mama' pratyudAharaNam kati santi na gopabAlakAH, kAmakelikalanAsukovidAH / yi mAdhava ! eva kevalaM, cetanAM nanu parikSiNoti me / / 20 / / iti prAcyavRttirnAma vaitAlIyam 8. 9. pratha udIcyavRttirvaitAlIyam udIcyavRttistvayugmayoH, bhavati tRtIyasyAdyayogataH / / 21 / / [auto] yugmayo: - prathamatRtIyayoH pAdayoH tRtIyasya laghorAdya ena - dvitIyena yogAdudocyavRttirnAma vaitAlIyam / yathA yathA - halAyudhe 2 vAcakamanUjitAkSaraM zrutiduSTaM zrutikaSTamakramam / prasAdarahitaM ca neSyate, kavibhiH kAvyamudIcyavRttibhiH / / 22 / / yathA vA, mamApi udAharaNam zravaJcakamaninditaM paraM paramezaM paramArthapezalam / anAkalitavaibhavaM vibhuM jagatAM vandyamanArataM bhaje // / 23 / / iti udIcyavRttirvetAlIyam 6. 10. atha pravRttakaM vaitAlIyam pravRttakaM padbhiretayoH // 24 // [auto] udIcya vRtti prAcyavasyoryugapatpravRttayoH parvaH pravRttakaM yukpAde paJcamena pUrva saMyujyate, prayukpAde tRtIyena pUrvamityarthaH / 1. [ - ] koSThAgAMzasya sthAne 'samayorityartha' ityaMza evAsti ka. prato / 1. kha. mamaivodAharaNam / 2. kha. na tu / * TippaNI - 1 chanda: zAstra - halAyudhaTIkA pra0 4 kA0 37 udAharaNam 2" 38 he " 19 39 " Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5025 - 31] 6. vaitAlIya-prakaraNa [ 166 yathA ,halAyudhe' jayo bharatavaMzasya', zrUyatAM zrutamanorasAyanam / pavitramadhikaM zubhodayaM, vyAsavaktrakathitaM pravRttakam / / 25 / / pratyudAharaNamhari bhajata re janAH paraM, zrUyatAM paramadharmamuttamam / na kAla iha kAlayatyasau, sarvaghasmaraghanAghanadyutiH / / 26 // iti pravRttakaM vaitAlIyam 10. 11. pratha aparAntikA asya yugmaracitA'parAntikA // 27 / / [vyA.] asya-pravRtta kasya samapadakRtA-samapAdalakSaNayuktazcatubhiH pAdai racitA'parAntikA / yathA, halAyudhe sthiravilAsanatamauktipezalA', [kamalakomalA] GgI mRgekssnnaa| harati kasya hRdayaM na kAminaH, suratakelikuzalA'parAntikA // 28 / / yathA vA, sulhaNe tuGgapIvara ghanastanAlasA, cArukuNDalavatI mRgekSaNA / pUrNacandravadanA'parAntikA, cittamunmadayatIyamaGganA // 26 // yathA vA, mama pratyudAharaNam cArukuNDalayugena maNDito, bahibahakRtamaulizekharaH / brUta bhoH panasapippalAdayo, nandasUnuriha nAvalokitaH // 30 // iti aparAntikA 11. 12. atha cAruhAsinI ayukkRtA cAruhAsinI / / 31 / / dhyA0] pravRtakasyaiva viSamapAdalakSaNayuktazcatubhiH pAdaviracitA cArahAsinI nAma batAlIyam / ki tallakSaNam ? caturdazamAtratvaM tRtIyena ca dvitiiyyogH| 1. idaM bhrtbhuubhRtaam| 2. kha. mutiH| 3. kAvalI 'hlaayudhe'| 4. koSThagato'zo nAsti ka. prto| 'TippaNI-1 chandaHzAstrahalAyudhaTIkA a0 4, kA. 36 udAharaNam / 2 , , , , ,41 udAharaNam / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [50 32 - 34 yathA, halAyudhaH prAha' manAkprasRtadantadIdhitiH, smrollsitgnnddmnnddlaa| kaTAkSalalitA ca kAminI, mano harati cAruhAsinI // 32 // yathA vA, vRttaratnAkaraTokAyAM sulhaNaH provAca-- na kasya cetaH samanmathaM, karoti sA sundarAkRtiH / vicitravAkyoktipaNDitA, vilAsinI cAruhAsinI // 33 // yathA vA, mama pratyudAharaNam-- . suvRttamuktAvalIdharaM, prataptacAmIkarAmbaram / mayUrapicchevirAjitaM, namAmyahaM nandanandanam // 34 / / iti cArahAsinI vaitAlIyakam 12. iti zrIvRttamauktike vaMtAlIyaprakaraNaM SaSTham / *TippaNI-1 chandaHzAstrahalAyuSaTIkAyAM pra0 4, kArikAyAH 40 udAharaNam Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM yatinirUpaNa-prakaraNam athAbhidhIyate cAtra ytivicchedsNjnyitaa| virAmadhRtivizrAmAvasAnapadarUpiNI / / 1 / / samudrendriyabhUtendra rasapakSadigAdayaH / sAkAMkSatvAdime zabdA yatyA sambandhamAtritAH // 2 // tasyAstu lakSaNaM samyagucyate vRttamauktike / Alocya mUlazAstrANi sodAharaNamaJjasA // 3 // yatiH sarvatra pAdAnte zlokasyAH vizeSataH / samudrAdipadAnte ca vyaktAvyaktavibhaktike // 4 // kvacittu padamadhye'pi samudrAdau tathaiva c| atra pUrvAparau bhAgau na syAtAmekavarNakau // 5 // pUrvAntavata svaraH sandhau kvacideva parAdivata / draSTavyo yaticintAyAM yaNAdezaH parAdivat / / 6 // nityaM prAkpadasambandhAzcAdayaH prAkpadAntavat / / pareNa nityasambandhAH prAdayazca parAdivat / 7 / / 'yatiH sarvatrapAdAnte' ityAdi kArikAcatuSTayaM yathAsthAnaM vyAkariSyAmaH / tatra-yatiH sarvatra sarvavRtteSu ityarthaH, pAdAnta eva bhavati / yathA [vizuddhajJAnadehAya, zivAya gurave namaH / ityAdi / tasyaiva pratyudAharaNaM yathA] - __ namastasmai mahAdevAya zazAGkArddhamaulaye / iti / 'ilokasyA'rddha vizeSataH' ityatra sandhikAryAbhAvaH, spaSTavibhaktikatvaM ca vizeSato yatra bhavati / tadyathA namasyAmi sadodbhUtamindhanIbhUtamanmatham / IzvarAkhyaM paraM jyotirajJAnatimirApaham // atrezvaramityasya makAreNa saMyogo na kartavyaH / samAse tasyaiva pratyudAharaNaM / yathA surAsuraziroratnasphuratkiraNamaJjarI piJjarIkRtapAdAbjadvandvaM vandAmahe zivam / / iti / 'samudrAdipadAnte ca vyaktAvyaktavibhaktike / ' tatra svatantravyaktavibhaktikaM samAsAntabhUtamavyaktavibhaktikam / yathA 1. [-] ka. prato nAsti kosstthgoN'shH| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa / yakSazcakre janakatanayAsnAnapuNyodakeSu / ityAdi vyaktAdhyaktavibhaktika iti / yatiH sarvatrapAdAnte ityanena sambadhyate / yathA vazIkRtajagatkAlaM kaNThekAlaM namAmyaham / mahAkAlaM kalAzeSaM zazilekhAzikhAmaNim // api ca namastuGgazirazcumbicandracAmaracArave / trailokyanagarArambhamUlastambhAya zambhave / / kvacittu padamadhye'pi samudrAdau yatirbhavet / yadi pUrvAparau bhAgau na syAtAmekavarNako // 5 // iti / caturakSarA yatibhaMvati / yathA paryAptaM taptacAmIkarakaTakataTe zliSTazItetarAMzau / ityAdi / yathA vA unmIlannIlapaGkeruharuciraruco devadevasya viSNoH / ityAdi / tathA kUjatkoyaSTikolAhalamukharabhuvaH prAntakUlAntadezAH / ityAdi / tathA vairiJcAnAM' tathoccAritaruciraRcA cAnanAnAM caturNAm / ityAdi / samudrAvo iti kim ? pAdamadhye'pi ytiH| padAnte tu mA'bhUt / tadyathA praNamata bhavabandhaklezanAzAya nArAyaNacaraNasarojadvandvamAnandahetum / ityaadi| pUrvottarabhAgayorakArAkSaratve tu padamadhye yatiduSyati / yathA etasyA gaNDamaNDala-mamalaM gAhate candrakakSAm / ityaadi| yathA etasyA rAjati mukhamidaM pUrNacandraprakAzam / ityAdi / tathA surAsurazironighRSTacaraNAravindaH zivaH / ityAdi. 1. ka. raanycinaa| 2. kha. gAhatendrakakSAm / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. yatinirUpaNa -prakaraNa [ 203 pUrvAntavat svaraH sandho kvacideva parAvivat / asyAyamarthaH-yo'yaM pUrvaparayorekAdezaH svaraH sandhI vidhIyate / sa kvacit pUrvasyAntavad bhavati, kvacit parasyAdivad bhavati / tathA ca pANiniH smarati-'antAdiSacca' [pA0sU0 6 / 185] iti / tatra pUrvAntavadbhAve yathA syAt / yathA syAdasthAnopagatayamunAsaGgame cAbhirAmA' / ityAdi / tathA jambhArAtIbhakumbhodbhavamiva dadhataH sAndrasindUrareNum / ityAdi / tathA dikkaalaadynvcchinnaanntcinmaatrmuurtye| svAnubhUtyekamAnAya namaH zAntAya tejase / / ityaadi| parAdivadbhAve yathA skandhaM vindhyAdrimUrddhA nikaSati [mahiSasyAhito'sUnahArSIt / ityAdi / tathA zUlaM zUlaM tu gADhaM prahara hara hRSIkeza] kezo'pi vaktra zcakreNA'kAri kiM te / ityaadi| atra hi svarUpasya parAdivadbhAve vyaJjanamapi tavabhaktatvAt tadAdivad bhavati / 'yadi pUrvAparI bhAgo na syAtAmekavarNako' ityantAdivadbhAve viSAvapi sambadhyate / tena asyA vaktrAbjamavajitapUrNenduzobhaM vibhAti / ityevaMvidhA yati[naM]bhavati / yathA vA svaraH sandho rAkAcandrAdadhikamabalAvaktracandraM vibhAti / tathA zeSe'pi, yathA raamaatrunnimoddaamaannggrnggprsngginii| ityAdi unneyam / 'yaNAdezaH parAdivat' bhavatIti zeSaH / yathA vitatajalatuSArAsvAduzubhrAMzupUrNA svaviralapadamAlAM zyAmalAmullikhantaH / ityaadi| 'nityaM prAkpadasambandhAzcAdayaH prApavAntavat / ' tebhyaH pUrvA yatina kartavyA ityarthaH / 1. kha. naabhiraamaa| 2. koSThagato'zaH kha. prato nAsti / 3. kha. ityAdyantyavat / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ] yathA svAdu svacchaM salilamapi ca prItaye kasya na syAt / ityAdi / nityaM prAkpadasambandhA iti kim ? anyeSAM pUrvapadAntavadbhAvo mA'bhUt / tadyathAmandAyante na khalu suhRdAmabhyupetArthakRtyAH / ityAdi / 'pareNa nityasambandhaH prAdayazca parAdivat ' tebhyaH parA yatinaM bhavatItyarthaH / tadyathAduHkhaM me prakSipati hRdaye dussahastadviyogaH / vRttamoktika - dvitIyakhaNDa ityAdi / 'pareNa nityasambandhA' ityAdi kim ? karmapravacanIyasaMjJakebhyaH prAdibhyaH parApi yatiyaMthA syAditi / tacca yathA na priyaM prati sphuratpAde mandAyante na khalviti / zreyAMsa bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / ityAdi / zrayaM tu cAdInAM prAdInAM caikAkSarANAmanekAkSarANAM vA pAdAMte yatAvAdivadbhAva iSyate, zranekAkSarANAM pAvamadhye yato / tatra hi padamadhyepi ca cAmIkarAdiSviva yaterabhyanujJAtatvAt / tatra cAdInAM yathA tu pratyAdezAdapi ca madhuno vismRta bhrUvilAsam / ityAdi / prAdInAmapi, yathA ityAdi / * dUrArUDhaH pramodaM hasitamiva tathA dRSTamArAt sakhIbhiH / evaM mAdhurya saMpattinimittaM yatibandhanam' / navinA yatisaundaryaiH kAvyaM bhavyataraM bhavet // 8 // [ pR0 8-11 bharatAdimunIndrairapyevamevAbhidhIyate / tathA'nyepi kavIndrAstu yati badhnantyanuttamAm // 6 // zranyairapyuktam - evaM yathA yathodvegaH sudhiyAM nopajAyate / tathA tathA madhuratAnimittaM yatiriSyate / / 10 // iti / kiJca - piGgale jayadevazca saMskRte yatimicchataH / zvetamANDavya 'mukhyaistu munibhirnAnumanyate / / 11 / 1. kha. yatisambandhanam / 2. kha. zvetamaNTivya Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2012-15 ] 7. yatinirUpaNa-prakaraNa [ 205 m tena saMskRte yatirakSAyAM guNaH / yatibhaGgena doSo'pIti teSAmAzayaH / ataeva murAriH" yAcnAdatyaparAMci yasya kalahAyante mithastvaM vRNu, tvaM vRNvityabhito mukhAni sa dazagrIvaH kathaM varNyatAm / / ityaadi| jayadevo'pi* bhAvaM zRGgArasArasvatamayajayadevasya viSvag vacAMsi / iti / evamanye'pi koSThIkRtya jagaddhanaM kati varATIbhimadaM yAsyati / ityAdi, mahAkavInAM svarasAditi vik / prapi ca yatibhaGgo nAmadhAtubhAgabhede bhaved yathA / punAtu narakArizcakrabhUSitakarAmbujaH / / 12 / / diviSadvandavandhaM vande govindapadadvayam / svarasandhau tu na zrIzo'stu bhUtyai bhavato yathA // 13 // na syAdvibhaktibhede bhAtyeSa rAjeti kutracit / kvacittu syAd yathA devAya namazcandramaulaye / / 14 // cAdayo na prayoktavyA vicchedAt parato yathA / namaH kRSNAya devAya ca dAnavavinAzine // 15 // *TippaNI-1. 'saMtuSTe tisRNAM purAmapi ripo kaNDUladormaNDalI krIDAkRttapunaHprarUDhaziraso vIrasya lipsovaram / yAccAdaityaparAJci yasya kalahAyante mithastvaM vRNu, tvAM vRNvityabhito mukhAni sa dazagrIvaH kathaM vayaMtAm / / / [murArikRta-manargharAghavam aMka-3, 50 41] 2. 'sAdhvI mAdhvIkacintA na bhavati bhavata: zarkare karkazAsi, drAkSe drakSyanti ke tvAmamatamatamasi kSIranIraM rasaste / mAkranda kranda kAntAdhara dhara na tulAM gaccha yacchanti bhAvaM, yAvaccha GgArasAraM zubhamiva jayadevasya vaidagdhyavAcaH / / jayadevakRta-mItagovindaH-sa0 12, 3. devezvarakRta-kavikalpalatAyAM shbdstbkcchndo'myaasprkrnne| Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [pa016 - 18 ekasvaropasargeNa viccheda: zrutisaukhyahRt / yathA pinAkapANiM praNamAmi smarazAzanam // 16 // ityAdi, kavikalpalatAyAM vAgbhaTanandanena devezvareNAbhyadhAyi / chandomaJjayA~ 'tu yatijihveSTavizrAmasthAnaM kavibhirucyate / sA vicchedavirAmAdyaiH padairvAcyA nijecchayA // 17 // iti sAmAnyalakSaNamuktam / kiJca kvacicchandasyAste yatirabhihitA pUrvakRtibhiH, padAnte sA zobhAM vrajati padamadhye tyajati ca / punastatraivAsI svaravihitasandhiH zrayati tAM, yathA kRSNaH puSNAtvatulamahimA mAM karuNayA / / 18 / / iti chandogovinde' gaGgAdAsenApyuktamityuparamyate / iti sarvamaGgalam / iti zrIvRttamauktike vAtike dvitIyaparicchede yatinirUpaNa-prakaraNaM saptamam / 1. ka. kha. saukhyakRt / *TippaNI-1. chandomaJjarI, prathamastabaka, pa0 12, 13 / .2. 'govinde' ityasya sthAne 'maJjayA~' iti pATha eva samIcIno'sti gaGgAdAsa. krttttvaat| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM gadyanirUpaNa-prakaraNam tatra tatra pratha gadyAni vAGa mayaM dvividhaM proktaM padyaM gadyamiti kramAt / tatra padya purA proktaM gadya samprati gadyate // 1 // asavarNaM savaNaM ca gadya tatrAsavarNakam / trividhaM kathitaM tacca kavIndrairgadyavedibhiH / / 2 // cUrNakotkalikAprAyavRttagandhiprabhedataH / akaThorAkSaraM svalpasamAsaM cUrNakaM viduH / / 3 // taddhi vaidarbharItisthaM gadya hRdyataraM bhavet / AviddhaM lalitaM mugdhamiti taccUrNakaM tridhA // 4 // dIrghavRtti-kaThorArNamAviddhaM parikIrtitam / svalpavRttaM kaThorANaM lalitaM kIrtyate budhaiH // 5 // mugdhaM mRdvakSaraM proktamavRttyatyalpavRtti vaa| bhavedutkalikAprAyaM dIrghavRttyutkaTAkSaram // 6 // vRttyeka 'dezasambaddhaM vRttagandhi punaH smRtam / athAtra kramatazcaiSAmudAharaNamucyate // 7 // tatra prathamaM yathA 1. zuddhacUrNakam sa hi khalu trayANAmeva jagatAM gatiH paramapuruSaH puruSottamo dRptasamastadaityadAnavabhareNa bhaGga rAGgImimAmavanimavalokya karuNarasAmRtaparipUrNAhRdayastathA bhuvo bhAraM avatArayitu rAmakRSNasvarUpeNa yadukule'vatatAra / yaH prasaGgenApi smRto'bhyarcitaH praNato vA gRhItanAmA pusaH saMsArasAgarapAramavalokayati / ___ iti zuddhacUrNakam 1. 1[1]. atha prAviddha cUrNakam ___ daladali'sahakAramaJjarIvigalanmakarandabindusandohasandAnitamandAnilavIjyamAnadazadigAbhogasurabhisamayaH samupAjagAma / ityAdi / iti prAviddhaM cUrNakam 1[1]. 1. kha. vRttaM kdesh| 2. kha. daradalita / yathA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] vRttamauktika -dvitIyakhaNDa yathA 12]. atha lalitaM cUrNakam sadAbhirAma nAbhijitakAma rAmaNIyakadhAma mAdhuryasaundaryazauryAdiguNagrAmAbhirAma bhaktajanaparipUritakAma sakalalokavizrAmadhAma vAmadevAbhinandyapauruSa rAma jaya jaya / yathA yathA ityaadi| iti lalitaM cUrNakam 1[2]: mugdhamapi dvividham / avRtti-atyalpavRtti ceti / tatra ___ 1[3]. pravRttimugdhaM cUrNakam yatra ca nAyikAnAM nayanaiH kamalamayamiva, vadanaiH paripUrNacandramaNDalamayamiva, hastaiH mRNAlamayamiva, jaghanaiH' kadalIstambhamayamiva virAjitaM bhavanakulam / ityAdi / ityavRttimugdhaM cUrNakam 1[3]. 1[4]. atha atyalpavRttimugdhaM cUrNakam __ kamalamiva candrabimbamiva mukhaM, mRNAlamiva kAmapAzamiva bhujayugalaM, mInavRndamiva khajarITayugamiva nIlotpalamiva eNanayana miva nayanayugalaM, kokayugmamiva sindUrasamUhakamiva puSpagucchamiva kanakakalazayugalamiva vakSojayugalam / ityAdi / ityalpavRttimugdhaM cUrNakamidam 1[4]. 2. prathotkalikAprAyam saGgrAmasImakaNDUladordaNDakuNDalitakodaNDa nirgalitakANDapracaNDAghAtakhaNDitArAtivRndanarapatisImantinInayanAravindAviralavigaladambunikarakIrNasaptArNavAntabhraMmatkamanIyakIttihaMsaH, trijagatkAminIkarNAvataMsAnantasAmantasantAnaziromukuTaratnarAgadviguNitAMghrinakhamayUkhAnavaratakaladhautadAnasammAnasantoSitAzeSayAcaka cayavikarNavAkpIyUSaprayANakAlakolAhalasamucchala tpAthodhipAthaHplAvitAzeSabhuvanamaNDalaH, bhayaGkarabherIbhAGkArasamma saMbhrAntakhaNDalAticapalacalaccArucaturacaturaGgacamUcakracaMkramaNabharabhaGga ritaphaNipatiphaNAnikAyavizvavikhyAtanijAnvavAyaprakharataraturagakhurapuTodbhUtadhUlIdhArAndhakArAkulitacakrAGganAsamUhanItinirastasamastapratyUhavyUhapra tinRpativilAsinItATaGkApasAraNasAvadhAnacaturdazavidyA - yathA 1 ka. caraNa: 2. kha. kodnnddi| 3. samullasat / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. gadyanirUpaNa-prakaraNa [206 nidhAnadAnapathAtItasuradrumakathAsamArambharambhAdiviSanArIgaNodgIyamAnakamanIya - kIttibharabharaNIyajanapravRddha kRpApArovAravAraNendrasamAnasArasAditArAtiyuSatiSacovarNadattakarNakarNabalidIyamAnopamAnamAnavatImAnApamAnodanavizAradazAradendukulAvadAtakItiprINitAzeSajanahRdayAnurUpasamarasImavyApAditArAtivargacakravattimahA - mahograpratApamArtaNDasamaravijayI mahArAjAdhirAjaH samAjJApayatyazeSasAmantagaNAn / ityAdi / yathA vA praNipAtapravaNapradhAnAzeSasurAsurAdivRndasaundaryaprakaTakirITakoTiniviSTaspaSTa maNimayUkhacchaTAcchuritacaraNanakhacakravikramoddAmavAmapAdAGga SThanakharazikharakhaNDitabrahmANDabhANDavivaranissaratkSaradamRtakaraprakarabhAsvarasuravAhinIpravAhapavitrIkRta - viSTapatrayakaiTabhAre krUratarasaMsArApArasAgaranAnAprakArAvartavivarttamAnavigrahaM mAmanugRhANa / ityAdi / ityatkalikAprAyaM gadyam 2. 3. atha vRttamandhi gadyam / ____samarakaNDUlaniviDabhujadaNDamaNDalIkRtakodaNDasiJjinITaGkArojjAgaritavairinAgarajanasaMstutAnekavirudAvalIvirAjamAnamAnonnatamahArAjAdhirAja jaya jaya / ityAdi / yathA vA, mAlatImAdhave* gato'hamavalokitAlalitakautukaH' kAmadevAyatanam / ityAdi / yathA dhA, kAdambaryAm pAtAlatAlutalavAsiSu dAnaveSu / ityAdi / haradravajitamanmatho guha ivApratihatazaktiH / ityAdi / pathA yathA vA ____jaya jaya janArdana sukRtijanamanastaDAgavikasvaracaraNapadma padmanayana padminI vinodarAjahaMsabhAsvarayazaHpaTalapUritabhuvanakuhara harakamalAsanAdivRndArakavRndavandanIyapAdAravinda dvandva nirmukta' yogIndrahRdayamandirAviSkRtaniraJjanajyotiHsvarUpa nIrUpa vizvarUpa svarnAthanAtha jagannAtha mAmanavadhiduHkhavyAkulaM rakSa rakSa / iti vRttagandhigadyam 3. 1. kha. janitakotukaH / 2. kha. indra dvandvanimukta / TippaNI-1 mAlatImAdhavam, prathamA viMzatipadyAnantaraM gadyabhAgaH / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [8-6 granthAntare tu prakArAntareNa caturvidhameva gadya tallakSaNamupalakSitaM vicakSaNaH / yathA vRttabandhojjhitaM gadya muktakaM vRttagandhi ca / bhavedutkalikAprAyaM kulakaM ca caturvidham // 8 // prAdya samAsarahitaM vRttabhAgayutaM param / anyaM dIrghasamAsADhya turyaM cAlpasamAsakam // 6 / / tatra muktakaM, yathA gururvacasi' pRthururasi / ityAdi / vRttagandhi-'samarakaNDUla' ityAdinavodAhRtam / utkalikAprAyaM tu-vyapagataghanapaTalamamalajalanidhisadazamambaratalaM vilokyate aJjanacUrNapujazyAmalaM zArvaraM tamastyAyata / ityAdi / yathA vA, prAkRte cApi aNisavisumaraNi' sidasaravidalidasamaraparigadapavaraparabalahaNidamaagalahalahalidasamalajalaNihisarisasamattusamUhasaMkhuhipravairiNapraraNAarINivaha jI mahArAa cakkavaTTi karuNArA / ityAdi / kulakam, yathA guNaratnasAgara jagadekanAgara kAminImadanajanacittaraJjana karuNAparAyaNanArAyaNacaraNasmaraNasamAsAditapuruSArthacatuSTayaprArthanIyaguNagaNa zaraNAgatarakSaNavicakSaNa jaya jaya / ityAdi / iti zrIkavizekharacandrazekharaviracite zrIvattamauktike vAttike gadyanirUpaNamaSTamaM prakaraNam // 8 // 1. kha. guruvaJcasi / 2. kha- sumaraHNi / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM virudAvalI-prakaraNam [prathamaM kalikAprakaraNam ] atha virudAvalI athA'tra virudAvalyAH sodAharaNamucyate / lakSaNaM lakSitAzeSa-vizeSaparikalpanam // 1 // gadya-padyamayI rAjastutivirudamucyate / tadAvalI samAkhyAtA kavibhivirudAvalI // 2 // kiJca kalikAbhistu kalitA virudAvalikA mtaa| savarNA kalikA proktA virudADhayA manoharA // 3 // dvAdazArddhakalAH kAryAH catuHSaSTikalAvadhi / tabhedAzcAtra kathyante lakSyalakSaNasaMyutAH // 4 // dvigA rAdizca mAdizca nAdirgalAdireva ca / mizrA madhyA dvibhaGgI ca tribhaGgI kalikA nava // 5 // 1. dvigAkalikA caturbhisturagaiH nijaidigA maitrI hayadvaye / pathA jaya jaya vIra ! kSitipati hIra ! ityAdi / evaM caraNacatuSTayaM boddhavyamatra / granthavistarabhayAdasmin prakaraNe sarvatra pAdamAnamudAhiyate / iti dvigAkalikA 1. 2. atha rAdikalikA vedaiH paJcakalaiH kAryA maitryaH rAdikA kalA / / 6 // yathA kAminIkalitasukha yAminIramaNamukha / ityaadi| iti rAdikalikA 2. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] yathA jhayAdi / yathA ityAdi / macA ityAdi vRttamaktika dvitIyakhaNDa - 3. prathamAdikalikA aSTabhiH SaTkalairmAdirmetryaddhe viratirmatA / bhUmIbhAno prabhavasi bhuvane bahalArambhaH sattattadA nonnatA bahumAnojvalataradambhaH / iti mAdikalikA 3. 4. atha nAdikalikA sAnuprAsastu no nAdiH - -- dalitazakaTa kalitalakuTa lalitamukuTa racitakapaTa / iti nAdikalikA 4. 5. zratha galAdikalikA - gAdyA galAdirucyate // 7 // vIravara hIrarada cIrahara tIracara / iti galAdikalikA 50 6. zratha mizrAkalikA tilatandulavanmizrAH - manamastilasandula va dvinyAso mizrAH / yathA kSIranIravivekadhIra saGgaravIra gopikAcI rahara hare jaya jaya / iti mizrAkalikA 6. 7. atha madhyAkalikA - madhyA kalikayoryadi / -6 ] Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508-11 6. parudAvalI-prakaraNa [ 213 madhye gadya kalAvApi gadyayo rasapadyayoH // 8 // [vyA0] prasyArthaH-madhyAkalikA tAvat vibhevA, tathA cAdAvante ca kalikA tayoH kalikayormadhye yadi gadya bhavatItyeko bhevH|1tnn prasavarNayomaitrIrahitayogadhayormadhye vA kalAkalikA bhavatItyaparo bhedaH / 2 / ityevaM dvibhedA madhyAkalikA bhavati / sAmudAharaNam / iti madhyAkalikA 7. 8. atha dvibhaGgI kalikA dvituryoM madhurazliSTau SaDgA lAntAzcaturguruH / atra bhaGgAttayomaitrI SaDbhaGgA syAt dvibhaGgikA // 6 // yathA raGgarakta saGgasakta caNDacakra daNDazaka candramudra sAndrabhadra viSNo jiSNo! . ityaadi| iti dvibhaGgI kAlakA 8. 6, pratha tribhaGgI kalikA tatra tribhirbhaGgastribhaGgI syAnnavadhA sA tu kathyate / vidagdha-turagau padya-hariNapluta-nartakAH // 10 // bhujaga-trigate sA varatanvA dvipAdikA / yugmArNabhaGgau tryAvRttau tano bhau mitrito tataH / / 11 // ___[1] vidagdha-tribhaGgo kalikA vidagdhe yathA saMdIpitazara-mandIkRtapara-nandIzvarapada-bhAvana-pAvana / ityaadi| iti vidagdhatribhaGgo kalikA 6 [1]. 6[2]. atha turagatribhaGgI kalikA -turage tadvat tabhalAH zeSago guruH / 1. ka. kha. rsvrnnyoH| Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 12 - 14 yathA caNDIpatipravaNa-paNDIkRtaprabala-khaNDIkRtAhitavibho / ityaadi| iti turagatribhaGgo kalikA 6[2]. 6[3]. atha padyatribhaGgI kalikA tribhaGgIbhiH padaiH padyatribhaGgIyathA-padmAvatItribhazrIvaNDakalAdayo'tra samudAhatAstAstata eva drssttvyaaH|*" iti patribhaGgI kalikA [9] 3. [4]. pratha hariNaplutatribhaGgo kalikA -hariNaplute // 12 // SaSThabhaGgA trirAvRttA nayabhA'mitritau ca bhau| yathA atinata-devArAdhita bahuvidhasevAsAdhita suratarurevAsi priya-dAyaka ! nAyaka ! ityaadi| iti hariNaplutatribhaGgI kalikA 6[4]. [5]. atha nartakatribhaGgI kalikA hariNo najalAntazcennartakaH___ [dhyA0] hariNapluta eva nayabhAnantaraM yavi nagaNa-jagaNa-laghvanto bhavet tadA nattako bhavatIti zeSaH / yathA manasijarUpArAdhita bahubalabhUpAbAdhita bahutarayUpAsaJjaka nijakularaJjaka / ityaadi| iti nattakatribhaGgI kalikA 6[5]. [6]. atha bhujaGgatribhaGgI kalikA -bhujage punaH / / 13 // tryAvRttA mabhalA lAntA yugme turye ca bhaGginaH / kvacitturye na bhaGgaH syAn mitritau bhagaNI tataH // 14 // 1. ka. nayanA / *1TippaNI-31, 37, 42, pRSThe draSTavyAH / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa015 - ] 6. virudAvalI-prakaraNa [ 215 yathA dambhArambhAmitabala jambhAlambhAdhikabala jambhAsambhAvitaraNa-maNDita paNDita / kvacitturye na bhaGgaH, iti samudAhriyate / yathA jambhArAtipratibala-dambhAbAdhAnatadala sambhArAsAdanacaNa-dAraNakAraNa / iti bhujagatribhaGgI kalikA 6[6]. [7]. atha trigatA tribhaGgI kalikA tRtIye kRtabhaGgA trirmananA bhI ca valgitA / tryAvRttAstanabhA bho'nte lalitAtrigatA dvaye // 15 // pA0] asyArtha:-trigatA tribhaGgI kalikA tAvad dvividhA, yA mananA:-magaNa-nagaNa. magaNAstrayo gaNAstriritrayaM bhavanti, ante bhau-bhagaNadvayaM, tRtIyeca varNe bhaGgaH sA palgitAbhidhAnA zigatA tribhaGgI kalikA / yasyAM ca tryAvRttAstanabhA:-tagaNa-nagaNa-bhagaNAstrayo gaNA bhavanti, etasyAnte bho-bhagaNa eka eva bhavati / parantu dvaye-dvitIye varNe bhaGgaH sA lalitAbhidhAnA trigatA tribhaGgI kalikA iti vaividhyam / krameNa yathA [7-1]. atha valgitA trigatA tribhaGgI kalikA bANAlI-hataripugaNa tAlolI-tata-zaravaNa mAlAlI-vRtatanuvara-dAyaka nAyaka ! ityaadi| iti vasgitAbhidhAnA trigatA tribhaGgI kalikA [ [7-2]. atha lalitAbhidhAnA trigatA tribhaGgI kalikA nAkAdhipasamanAyaka pAkAdhikasukhadAyaka rAkAdhipamukhasAyaka sundara ! iti lalitAbhidhAnA trigatA tribhaGgI kalikA evaM trigatA tribhaGgI kalikA dvividhovAhRtA 6[7].* ] 6 [8]. atha varatanutribhaGgI kalikA SaSThabhaGgA varatanustryAvRttA nayanA laghuH / bhau ca yathA avikalatArAdhipamukha adhigatanArAyaNasukha bahuvidhapArAyaNapara paNDita maNDita ! *[-] koSThagatoza: ka. prato nAsti / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [50 16 - 16 ityAdi / kiJca - -bhaGgAntasaMyuktA chavireSava kathyate // 16 // yathA caturimacaJcadguNagaNa vivaladudaJcadraNacaNa madhurimacandrastavakita kuGkumabhUSita / ityaadi| iti dvividhA varatanutribhaGgI kalikA [8]. E[E). atha dvipAvikA yugmabhaGgA kalikA dvipAdikA ca kalikA SaDvidhA prikiirtitaa| dvayAvRttA sA tu vijJa yA chandaHzAstravizAradaH / / 17 // mugdhA pragalbhA madhyA ca zithilA madhurA tathA / taruNI cetyamI bhedA dvipadAyA udIritAH / / 18 / / ta [6-1]. mugdhA dvipAdikA dvibhaGgI kalikA matalA matalAzcaiva yugmabhaGgA bhayugmakam / mugdhA syAt yathA daNDAdezAkampita caNDAdhozAlambita vandana nandana ! ityaadi| iti magSA dvipAdikA dvibhaGgI kalikA [6-1]. 6[9-2]. atha pragalbhA dvipAdikA dvibhaGgI. kalikA -bhadvaye kI cet pragalbhA tadA matA // 16 // [vyA0] bhadvaye- bhagaNadvayasthAne prAvezarUpeNa cet ko bhavatastadA mugdhauva pragalbhA matA ityarthaH / yathAdevAdhIzArAdhaka sevAdezAsAdhaka bhUmIbhAno ityaadi| iti pragalbhA-dvipAvikA-dvibhaGgo kalikA 6[E-2]. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 20. ] 6. virudAvalI-prakaraNa [217 6[-3]. atha madhyA dvipAvikA dvibhaGgI kalikA uktA mabhau samo madhyA bhau nalI vA bhanau jalau / nanasA ladvayaM vApi zeSe vA najanA laghU // 20 // [vyA0] asyArthaH-madhyAyAstAvat catvAro bhedA lakSyante / yathA-mabhau-magaNa-bhagamo, atha ca samo-sagaNa-magaNI, tato bho-bhagaNadvayaM yatra bhavati, etAdRzI madhyA uktA-kathitA ityarthaH / iti prathamo bhedaH / yathA nityaM nRtyaM kalayati kAlI kelImaJcati caJcati / ityaadi| / iti madhyAyAH prathamo bhedaH / / atha madhyAyA dvitIyo bhedaH bhano-bhagamanamaNI, [vyA0] 'nalo vA bhanauM jalo' iti / yatra nalo-nagaNalaghU, aba tatazca jalo -jagaNalaghU bhavataH / iti dvitIyo bhevaH / yathA raNabhuvi aJcati raNabhuvi caJcati / ityaadi| iti madhyAyA dvitIyo bhedaH // 2 // atha madhyAyAH tRtIyo bhedaH [vyA0] 'namasA ladvayaM vApi' iti / nanasA:-nagaNa-nagaNa-sagagAH, pratha va laghudayaM bhavati patra sa tRtIyo bhedaH / yathA atizayamadhiraNamaJcati / ityaadi| iti madhyAyAH tRtIyo bhedaH / 3 / / atha madhyAyAzcaturtho bhedaH [dhyA0] 'zeSe vA najanA laghU' iti / zeSe-caturthe bhede najanA:-nagaga-jagana-nagaNAH, atha ca laghu-laghudvayaM yatra bhavati sa caturtho bhedaH / yathA atizayamaJcati raNabhuvi / ityaadi| iti madhyAyAzcaturtho bhedaH / / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] vRttamauktika - dvitIyakha [50 21 - 22 evaM madhyAyA asaMkIrNAzcatvAro bhedAH salakSaNAH samudAhRtya pradarzitAH / iti madhmA dvipAvikA vimaGgI kalikA [9-3]. [9-4]. atha zithilA dvipAvikA vibhaGgo kalikA mugdhAyA bhadvaye vipro yadi sA zithilA mtaa| nyA0] mugNAyA:-prathamoktAyAH bhadvaye-bhagaNadvayasthAne AdezanyAyena yadi 'vipraHcaturladhvAtmako gaNo bhavati tadA sA zithilA matA bhavatItyarthaH / kelIraGgAraJjita-nArIsaGgAsaJjita manasija / ityaadi| iti zithilA dvipAdikA dvibhaGgo kalikA 6[E-4]. [-5]. atha madhurA dvipAvikA dvibhaGgI kalikA dvayAvRttA mabhalA lAntA bhadvayaM madhurA matA // 21 // vyA0] atratyaM yAvattatvaM pUrvatra sarvatra saMbaddham / tathA ca mabhalA:-magaraNa-bhagaraNalaghavazcet dhAvattA: santo lAntA-ladhvantA bhavanti / atha ca bhadvayaM-bhagaraNadvayaM bhavati tadA madhurA matAsammatA bhavatItyarthaH / yathA tArAdArAdhikamukha-pArAvArAzayasukha-dAyaka nAyaka / ityaadi| iti madhurA dvipAdikA dvibhaGgI kalikA 6[E-5]. 6[E-6]. atha taruNI dvipAdikA dvibhaGgI kalikA madhurA bhadvaye kaNau taruNI samanantaram / vyA0] uktAyAH-madhurAyAH magaraNabhagaNalAntAyAH bhadvaye-bhagaNadvayasthAne pUrvoktanyAyena badi kI bhavatastadA taruNI bhavati / tArAhArAnatamukha pArAdArAgatasukha-pAtA-dAtA / ityaadi| iti taruNI dvipAdikA dvibhaGgI kalikA 6[-6]. iti dvipAdikA kalikA yugmabhaGgino bhedAH proktA iti shessH| iti virudhAvalyAmavAntara-dvibhaGgI-tribhaGgI-kalikAprakaraNaM prathamam / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ virudAvalyAM dvitIyaM caNDavRtta-prakaraNam ] prathAbhidhIyate caNDavRttaM virudamuttamam / zuddhAdibhedasahitaM kalikA-kalpanAnvitam / / 1 // [vyA0] prAdipadena saMkIrNA gabhitamizritA gRhyante tAMzca ythaasthaanmudaahrissyaamH| pratha mahAkalikArUpaM caNDavRttam, tacca dvividhaM-salakSaNa-sAdhAraNabhedena / tatra uktalakSaNasampUrNa salakSaNamudIritam / anyat sAdhAraNaM prokta caNDavRttaM dvidhA budhaiH / / 2 / / atha paribhASA tatra madhura-zliSTa-saMzliSTa-zithila-hrAdibhedataH / saMyogAH paJcahrasvAcca dIrghAcca dazadhA matAH / / 3 // anusvAravisagauM tu na dIrghavyavadhAyako / svasvavargAntyasaMyuktA madhurA itareM punaH / / 4 / / zliSTAH sarephazirasaH saMzliSTAstvanyayoginaH / yamAtrayuktA ityuktAH zithilA hrAdinastvamI / / 5 / / hazekharAH sAmyamatra naNayoH khaSayostathA / jayayorvadhvayoraMhaH' saccayo: sazayorapi // 6 // hyapyayo vadhvayozcaiva kSacchayoritsavarNayoH / zaSayoH tsacchayozcaiva kSakhyayorapi varNayoH / / 7 / / zliSTasaMzliSTayoruktau saMgrAhyA madhuretarAH / ityeSA paribhASA'tra rAjate vRttamauktike / / 8 / / iti paribhASA. atha caNDavRttasya mahAkalikArUpasya vyApakasya vyApyavyApakabhAvena puruSottamAvi-kusumAntaM catustrizatiH 34 prabhedA bhavanti / teSAM coddezakramo'nukramaNikAprakaraNe sphuTataraM vakSkSamANatvAnaha prapaJcyate / 1. kha. jayayo baMzyorahaH / 2. kha. sNdhcyo| 3. ka. tyAyoH / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [-10 tatra prathamam 1. puruSottamazcaNDavRttam evaM sarvatra zliSTau turyASTamau dIghauM tri-SaSThI sagaNau ca bhH| puruSottamacaNDaM syAt[vyA0] asyArthaH-yatra caturthASTamI varNI zliSTau-sarephazirasko ca, tRtIya-SaSThI ca dIghoM bhavataH / tatra gaNaniyamamAha-'sagaNo' iti / sagaNo bhavataH / tatazca bhaH-bhagaNo bhavati, tat puruSottamAkhyAM mahAkalikArUpaM caNDavRttaM bhvti| navAkSaramidaM vRttam / asmin prakaraNe sarvatra virAmadvayameva bhavatItyupavizyate / yathA ditijAIna jaatprbh| ityaadi| iti puruSottamazcaNDavRttam 1. 2. atha tilakaM caNDavRttam -sAdau nau zeSagau ca nau // 9 // madhuro dazamo varNastilakamnyA. ayamarthaH- yatra sAdau-sagaNasyAvibhUto nau-nagaNI yatra ca sagaNasya zeSagozeSe ca dhartamAnau nagarapAveva bhavataH / madhyabhUtasya sagaNasyAdyantayornagaNI bhavata iti phalito'rthaH / kinca-bazamo varNo maSura:-svavargAntyasaMyuktaH parasavarNoM bhavati / tattilaka nAma caNDavRttasyAvAntaro bheva iti / paJcavazAkSaramidaM padam / yathA viSamavizikhagaNagajitaparabala / ityAdi / yathA vA amalakamalarucikhaNDanapaTupada naTanapaTimahRtakuNDalipatimada navakuvalayakulasundararucibhara ghanataDidupamitabandhurapaTadhara taraNiduhitRtaTamaJjulanaTavara nayananaTanajitakhaJjanaparikara mujataTagataharicandanaparimala pazupayuvatigaNanandana varakala navamadamadhuradRgaJcalavilasita - mukhaparimalabharasaJcaladalivRta Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. 10-11 ] 8. vizvAvalI-prakaraNa [ 221 zaradupamitazazimaNDalavaramukha kanakamakaramayakuNDalakRtasukha yuvatihRdayazukapaJjaranibha(ja)bhuja parihitavicakilamaJjara (jula) zirasija sutanuvadanavidhucumbanapaTutara danujanibiDamadaDumbanaraNakhara dhIra! raNati hare' tava veNau nAryo danujAzca kampitAH khinnAH / vanamanapekSitadayitAH karavAlAnprojhya dhAvanti / kuGkumapuNDraka gumphitapuNDrakasaMkulakaGkaNa kaNThagaraGgaNa deva ! sAraGgAkSIlocanabhRGgAvalipAnacArubhRGgAra / tvAM maGgalazRGgAraM zRGgArAdhIzvara stomi / virudamidaM tilakam 2. 3. atha acyutaM caNDavRttam --vA'cyutaH punaH / [cyA0] patrAtha zabdArSazcakAraH / tena acyutAkhyaM caNDavRttamucyata ityuktaM bhavati / lakSaNaM gaNaniyamapUrvakamAha nayo cet paJcamo dIrghaH SaSThaH zliSTaparo najau // 10 // sarvazeSe[dhyA0] asyArtha:-yatra nayI-nagaNayagaraNI ced bhavataH, kiJca paJcamo varNo yatra dI? bhavati, SaSTho varNaH zliSTapara:-zliSTaH paraH saH saptamo yasya sa tAdRzo bhavati / evaM catvAro. 'STo vA pAdA yatheSTaM bhavanti / sarvazeSe najo-nagaNa-jagaNo bhavataH so'cyutAkhyazcaNDavRttasyAvAntaro bheda iti / caturvizatyakSaramidaM padam / yathA prasaradudAra-dyutibharatAra-praguNitahAra-sthiraparivAra / ityAdi / zeSesu kRtaraNaraMga / ityaadi| . pathAvA jaya jaya vIra smararasadhIra dvijajitahIra pratibhaTavIra sphuradupa(ru)hAra-priyaparivAracchuritavihAra-sthiramaNihAra 1. ka. hte| Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [11 prakaTitarAsa stavakitahAsa sphuTapaTavAsa-sphuritavilAsa dhvanadalijAla-stutavanamAla vrajakulapAla praNayavizAla pravilasadasa-bhramadavataMsa kvaNaduruvaMza-svanahRtahaMsa prazamitadAva praNayiSu tAvadvilasitabhAva stanitavirAva stanaghanarAgazritaparabhAga kSatahariyAga tvaritadhRtAga kRtarasasaMga' vIra ! sthitiniyatimatIte dhIratAhArigIte, . priyajanaparivIte kuGa kumAlepapIte / kalitanavakuTIre kAJcyudaJcatkaTIre, sphuratu rasagabhIre goSThavIre rtirnH|| ambAvinihatacumbAmalatarabimbAdharamukhalambAlaka jaya ! deva! dRSTvA te padanakhakoTikAntipUra, pUrNAnAmapi zazinAM zatairApam / niviNNo murahara muktarUpadarpaH, kandarpaH sphuTamazarIratAmayAsIt // iti acyutaM caNDavRttam 3. 4. pratha vaddhitaJcaNDavRttam ___-yadi zliSTA, dvi-nava-dvAdazA api / vaddhito bhanajA jolaH[vyA0] etaduktaM bhavati, yadi dvi-nava-dvAdaza api varNAH zliSTA:-sarephaziraskAzcetsyastadA vaddhita iti nAma caNDavRttaM bhavatIti / tatra ca gaNaniyamamAha-bhanajA:-bhagaraNanagaNajagaNAH, atha ca jo-jagaNaH, tato laH-laghurityarthaH / trayodazAkSaramidaM padaM svecchayA yatra vinivezitaM bhavati tada vaddhitAkhyaM caNDavRttam / yathA durjayaparabalagarjanavajita / ityaadi| yathA vA, zrIgovindavirudAvalyAm brahmA brahmANDabhANDe sarasijanayana sraSTumAkrIDanAni, ____sthANubhaktuca khelAkhuralitamatinA tAni yena nyayoji / 1. govi0 kRtarasasaGga nAsti / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 api ca 6. virudAvalI - prakaraNa tAdRkkrIDANDakoTIvRta jalakuDavA yasya vaikuNThakulyA, karttavyA tasya kA te stutiriha kRtibhiH prokya lIlAyitAni // niviDataraturASADantaraNoSmasaMpad' } - vighaTanapaTukhelADambaromiMcchaTasya / sagarimagirirAjacchatradaNDAyitazrI 1. govi. samyag / litakRtasarpavinigraha | jaMgadidamaghazatroH savyabAhU dhanotu // abhramupatimadamaddipadakrama vibhramaparimalaluptasuhRccha, ma duSTadanujadaladarpavimarddana tuSTahRdayasurapakSavivarddhana darpakavilasitasarganirargala sarpatulitabhujakarNagakuNDala nirmalamalayajacarcitavigraha nalasitaparivarjita vigraha * duSkarakRtibharalakSaNavismita puSkarabhavabhayamarddanasusmita vatsalahaladharatakkitalakSaNa vatsaravirahitavatsasuhRdgaNa garjitavijayivizuddhatarasvaratarjitakhalagaNa durjanamatsara dhIra ! tava muralIdhvaniramarIkAmAmbudhivRddhizubhrAMzuH / acaTulagokulakulajAdhairyAmbudhipAnakumbhajo jayati / 3 bhujaGga ripucandra kasphuradakhaNDacUDAGka ure, dhRtagovarddhana surabhIvarddhana pazupAlapriya racitopakriya vIra ! niraGka uzadRgaJcalabhraminibaddha bhRGgabhrame / 2. govi. satyabAhu | 3. goSi. kuDmala / [ 223 4. movi. narmala Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] .. vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [10 11 - 12 pataGgaduhitustaTIvanakuTIrakelipriye, parisphuratu me muhustvayi mukunda zuddhA ratiH / iti virudamidaM ddhita: 4. 5. atha raNazcaNDavRttam -tri-paJca-nava-saptamAH // 11 // pAdirekAdazazcaiva zliSTA jo ro jarau laghuH / sarvazeSe raNAkhye syAt[vyA0] idamatrAkRtam / yatra tri-paJca-nava-saptamAH varNAH, prAdirekAdazazceti ca SaDvarNAH zliSTA bhavanti / tatra gaNaniyamamAha-'jo ro jaro laghuH' jo-jagaNaH ro-ragaNaH bhavatIti zeSaH / atha ca jarau-jagaNaragaNo eva bhavataH, tataH sarvazeSe pade caiko laghurbhavati / tat raNAkhyaM saviruvaM mahAkalikArUpacaNDavRttaM bhavati / dvAdazAkSaramidaM padam / caturdazAkSaraM cAntyaM padaM bhavati / virAmavayepi ekakasyAdhikasya laghonAdityAzayaH' / padavinyAsastu svecchayA bhavatItyupadezaH / tathA cAntyapade virAmadvayepi laghudAnAjjabhalA:-jagaNa-bhagaraNo laghavo bhavantIti vA / yathA pragalbhavikrama prasappisatkrama / ityAdi / prapannavarddhanaka prasannagarddhanaka / ityuttaram / etasya cAnyatra samagna iti nAmAntaram / tathodAhRtamapi zrIrUpasvAmibhiH zrIgovindavirudAvalyAm / yathA aniSTakhaNDana svabhaktamaNDana prayuktacandana prapannanandana prasannacaJcala sphuradRgaJcala zrutipralambaka-bhramatkadambaka praviSTakandaraprakRSTasundarasthaviSThasundaraka-prasarpabandhuraka' deva ! vRndArakataruvIte vRndAvanamaNDale vIra / nanditabAndhavavRnda sundaravRndArikA ramaya / 1. kha. ladhvo nAvityAzayaH / 2. kha. ca / 3. sva. ityntm| 4. goSi. mariSTa. khaMDana / 5. govi. sthaviSThasindhuraprasarpabandhura / Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 12 - 13 ] . virudAvalI - prakaraNa [ 225 khalinIDumbaka muralIcumbaka jananIvandaka - pazupInandaka viir| anudinamanuraktaH padminIcakravAle, navaparimalamAdyaccaJcarIkAnukarSI / kalitamadhurapadmaH ko'pi gambhIravedI, jayati mihirakanyAkUlavanyAkarIndraH / iti saviruvaM samagrovAharaNam / iti raNazcaNDavRttam 5. 6. atha vIrazcaNDavRttam -mabhau nau vIracaNDake // 12 // prAdyavarNAttu catvAro varNAH syumadhuretarAH / [cyA0] asyArthaH-yatra mabhI-magaNabhagaNo, atha ca nau-nagaNau bhavataH / kiJca, mAdhavarNAtprathamAkSarAt catvAro varNAH madhuretarA:- kevala zliSTA evetyrthH| tat bIracaNDakAkhyaM caNDavRttaM bhavati / idamapi dvAdazAkSarameva padam / atrApi padavinyAsaH pUrvavaveva / bAhulyena dvAdazapadamidaM bhavati, tathA dRSTatvAditi / yathA yuddha kruddhprtibhttjypr| ityaadi| etasyaiva anyatra vIrabhadra iti nAmAntaram / yathA udyadvidya dyutiparicitapaTa sarpatsarpasphuradurubhujataTa svasthasvasthatridazayuvatinuta rakSaddakSapriyasuhRdanusRta mugdhasnigdhavrajajanakRtasukha navyazravyasvaravilasitamukha hastanyastasphuTasarasijavara sajjadgajatkhalavRSamadahara yuddhakruddhapratibhaTalayakara varNasvarNapratimatilakadhara ruSyattuSyayuvatiSu kRtarasa bhaktavyaktapraNaya manasi vasa vIra ! Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa ityAdi / pracuraparamahaMsaH kAmamAcamyamAne, praNatamakaracatraiH zazvadAkrAntakukSau / aghahara jagadaNDAhiNDihindola hAse, sphuratu tava gabhIre kelisindhau ratirnaH / udgIrNatAruNya vistIrNakAruNya guJjAlatA pichapuJjADhyatApiJcha / dhIra ! [ pa0 13-15 ucitaH pazupatyalaMkriyAyai nitarAM nanditarohiNIyazodaH / tava gokulakelisindhujanmA jagaduddIpayati sma kIrticandraH / savirudaM vIrabhadrodAharaNamidam / iti vIrazcaNDavRttam ||6| 7. pratha zAkaracaNDavRttam bhau ro laH paJcamaH zliSTo dIrghau navama - saptamI // 13 // dvitIyo madhuraH zAke - [ vyA0] zrayamartha: - zAke - zAkAkhye caNDavRtte prathamaM bhI bhagaNau, atha ca ze-ragaNa:, tato lo- laghuH / kiJca paJcamo varNa: zliSTa :- saMyukto bhavati, navamasaptamo dIrghA bhavataH, dvitIyo madhuraH - parasavarNo varNo yatra bhavatItyarthaH / tat zAkanAmakaM caNDavRttaM bhavati / dazAkSaraM padaM vinyAsaH pUrvavat / yathA saJcitacakra - bhujAbhirAma / iti zAkaracaNDavRttam / 7 / 8. pratha mAtaGgakhelitaM caNDavRttam - hyatha mAtaGga khelitam / zliSTI vA madhuro bANadazamo rau yalau yadi // 14 // bANe bhaGgazca' maitrI ca prathamASTamaSaSThakAH / tRtIyazcAtra dIrghAH syuH-- [vyA0] idamatrAnusandheyam - pratha mAtaGga khelitaM- mAtaGgakhelitAbhidhAnaM caNDavRttaM lakSyata iti zeSaH / zratra cArthe vAkAraH / tathA ca yatra 'bANadazamI' bANaH - paJcamaH dazamazceti liSTo madhuro - parasavaNoM ca bhavataH / tathA rau-ragaNo, pratha tra yalo -yagaNalaghu yadi 1. ka. vANairbhaGgezca / Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. vizvAvalI-prakaraNa [ 227 bhavatastathA bANe-paJcame bhaGgazca-maMtrI ca yadi bhavati, tathA prathamASTamaSaSThakAH varNAH stRtIyazca varNazceccatvAro'tra varNA dIrghAH syustadA mAtaGgakhelitAbhidhAnaM caNDavRttaM bhavati / dazAkSaraM padamivam / atra padavinyAsaH svecchayA vidheyH| yathA sAdhitAnantasArasAmanta / ityaadi| yathA vA nAtha he nanda-gehinIzanda pUtanApiNDapAtane caNDa dAnave daNDakArakAkhaNDasArapogaNDalIlayoddaNDa gokulAlindagUDha govinda pUritAmanda-rAdhikAnanda vetasIkuJja-mAdhurIpuJja lokanArambhajAtasaMrambhadIpitAnaGgakelibhAgaGgagopasAraGga-locanAraGgakArimAtaGgakhelitAsaGgasauhRdAzaGkayoSitAmaGkapAlikAlamba cArurolambamAlikAkaNTha kautukAkuNTha pATalIkundamAdhavIvRndasevitottuGgazekharotsaGga mAM sadA hanta pAlayAnanta vIra! sphuradindIvarasundara sAndratarAnandakandalIkanda / mAM tava padAravinde nandaya gandhena govinda / / kundadazana mandahasana' baddharasana rukmavasana deva ! prapannajanatAtamaHkSapaNazAradenduprabhA vrajAmbujavilocanA smarasamRddhisiddhauSadhiH / 1. ka. 'manda hasana' nAsti / 2. govi. rukmavasana ramyahasana / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 15-16 viDambitasudhAmbudhiprabalamAdhurIDambarA, bibhartuM tava mAdhava smitakadambakAntirmudam / iti zrIgovindavirudAvalyAM mAtaGgakhelitapratyudAharaNam / savirudamidaM mAtaGgakhelitam / / 6. atha utpalaM caNDavRttam -bhadvayaM cotpalaM matam // 15 // zliSTau dvipaJcamau[dhyA0] prayamartha:-bhadvayaM-bhagaNayotayaM, bhagaNacatuSTayamityarthaH / lakSye tathA darzanAdevaM khyAtam / kiJca-tasminneva bhagaNadaye dvipaJcamo-dvitIyapaJcamo vo liSTau-sarephazirasko ca bhavato yatra tat utpalanAmakaM caNDavRttaM bhavatItyarthaH / SaDakSaraM bhagaNadvayapakSe, bhagaNacatuSTayapakSe tu dvAdazAkSarameva padam / padavinyAsastu pUrvavadeva / yathA sarvajanapriya sarvasamakriya ityAdi / yathA pA, zrIgovindavirudAvalyAm- . natitazarkara-cakRtakarkaravRddhamarudbhara-tarddana nirbharaduSTavimardana ziSTavivarddhana sarvavilakSaNa mitrakRtakSaNa sadbhujalakSita-parvatarakSitaniSThuragajana-khinnasuhRjjana ruSTadivaspati-garvasamunnatitarjanavibhrama nirgalitabhramazakrakRtastava visphuradutsava vIra ! buddhInAM parimohanaH kila hriyAmuccATanaH stambhano darbhodanadhiyAM' manaHkaraTinAM vazyatvaniSpAdanaH / kAlindIkalahaMsa hanta vapuSAmAkarSaNaH subhruvAM, jIyAd vaiNavapaJcamadhvanimayo mantrAdhirAjastava / 1. govi. varbhodanabhiyAm / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 16 ] 9. virudAvalI - prakaraNa kAnanArabdha- kAkalIzabdapATavAkRSTa-gopikAdRSTa cAturIjuSTa- rAdhikAtuSTa kAminIlakSa-modane dakSa bhAminIpakSa' mAmamu N rakSa, deva ! ajarjarapativratAhRdayavajrabhedoddhurAH, 3 kaThorataramAninI - nikaramAnamarmacchidaH / anaGgadhanuruddhatapracalacillicApacyutAH, ityAdi / yathA thA kriyAsuraghavidviSastava mudaM kaTAkSeSavaH / savimidamutpalam || 10. pratha guNaratizcaNDavRttam - sono, lazca dIrghaM tRtIyakam / guNaratyAkhyaM - [ vyA0] prasyArthaH - yatra saH- sagaNaH no-nagaNaH tato lazca - laghurbhavati / yatra caturdazAkSarapadavinyAsasya anyatrApi dRSTatvAt sanalAnAmAvRttiravagantavyA, tena prakRtoTTavaNikA siddhibhaMvati / kiJca, tRtIyakaM - tAtayamakSaraM dIrghaM bhavati / tad guNaratyAkhyaM caNDavRttaM bhavati / caturdazAkSaraM padam / padavinyAsaH pUrvavadeva / yathA viditAkhilasukha sukha ( ) mAdhikamukha / [ 22e prakaTIkRtaguNa zakaTI vighaTana nikaTIkRtanavalakuTIvara vanapaTalItaTacara naTalIla madhura surabhIkRtavana surabhIhitakara muralIvilasita-khuralIhRtajaga daruNAdhara nava-taruNAyatabhuja varuNAlayasamakaruNAparimala kalabhAtibala- zalabhAyitakhala 1. govi. bhAvinIpakSa / 2. govi. kaThoravaravarNinI / 3. govi. dharmacchidaH / 4. gobi. karuNAyatabhuja / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 16-17 dhavalAdhRtidhara' gavalAzritakara sarasIkRtanara sarasIruhadhara kalazIlitamukha kalazIdadhihara lalitAratikara lalitAvalipara dhIra! hariNInayanAvRta prabho phariNIvallabhakelivibhrama / tulasIpriya dAnavAGganAkulasImantahara prasIda me // candanacarcita gandhasamarcita gaNDavivarttana-kuNDalanartana sandaladujjvala kundalasadgala vajulakuntala' maJjulakajjala sundaravigraha nandalasadgraha vIra ! ratimanubadhya gRhebhyaH karSati rAghAM vanAya yA nipunnaa| . sA jayati nisRSTArthA' varavaMzajakAkalI duutii| saviruvA guNaratiriyam // 10 // 11. atha kalpadrumazcaNDavRttam . -antyAntyo navamaH zliSTapUrvagaH // 16 // kalpadrume tajo yazca zliSTAH SaT-tri-nava-dvikAH / / [vyA0] ko'rthaH ? ucyate-patra kalpadrume caNDavRtte antyo-yamaNaH tasyAntyo-navamo varNaH zliSTapUrvagaH-zliSTo varNaH pUrvago yasya sa tAvRzo bhavati / tatra ca gaNaniyamamAhatajo-tagaNajagaNo, atha ca yazca-yagaNopi bhavati / evaM gaNatrayaM yatra bhavati tadetat kalpamAkhyaM caNDavRttaM bhavati / navAkSaramidaM padam / padavinyAsopi pUrvavat / kiJca-patrinavadvikA:SaSThatRtIyanavamadvitIyakA varNAH zliSTA bhavanti / yatra ca navamazleSAdeva dvitIye pave prathama varNasya gurutvaM bhavatIti bhAvaH / yathA udriktatarasthitagarva pravyaktaparisthitasarva / 1. govi. hara / 2. goSi. kuDmala / prkhyktpristhitshrv| 3. govi. nisRSTArthA tb| 4. kha. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 17 - 16 ] 9.virudAvalI-prakaraNa [ 231 evaM padAntaramapi boddhavyam / iti kalpadrumaH // 11 // 12. pratha kandalazcaNDavRttam kandale paJcamaH zliSTo dvitIye madhuro'nu bho / / 17 / / [vyA0) kandale-kandalAkhye caNDavRtte paJcamo varNa: zliSTo bhavati / dvitIyo varNo madhura:-parasavarNo bhavati / tatra gaNanayatyamAha-atrAsmin bho-bhagaNau eva staH / SaDakSarameva padam / tatkandalAbhidhAnaM caNDavRttaM bhavatIti / yathA paNDitavarddhana / ityAdi / iti kandalaH / 12 / 13. atha aparAjitaJcaNDavRttam SaDaSTadazamA dIrghA dvitIyo madhuro yadi / aparAjitametattu bhasajAzca gururlaghuH // 18 // ___ [vyA0] etaduktaM bhavati / yatra SaDaSTadazamA:-SaSThASTamavazamA varNA dIrghA bhavanti / dvitIyo varNo yadi madhuraH-parasavarNo bhavati / yadi ca bhasajA:-bhagaNasagaNajagaNAH bhavanti / atha ca gurustato laghuzced bhavati / tadetat aparAjitAkhyaM caNDavRttaM bhavati / ekAdazAkSaraM padam / yathA gajitaparavIra dhIra hIra / ityaadi| iti aparAjitam // 13 // 14. pratha nartanaJcaNDavRttam catuHsaptamako zliSTau sau ro lau yadi nartanam / aSTamo madhuraH[vyA0] asyArthaH-yadi catuHsaptamako varNo zliSTau bhavataH, aSTamo varNo madhuraH-parasavarNo bhavati / kiJca, yadi sI-sagaNo syAtAm / atha ca ro-ragaNaH, tato lo-laghudvayaM syAt tavA nartanaM-nartanAlyaM caNDavRttaM bhavati / idamapyekAdazAkSaraM padam / yathA bhuvntryshtrumprmiiy| ityAdi / iti nartanam / 14 / 15. atha taratsamastaJcaNDavRttam -zliSTa-saMzliSTamadhurA yadi // 16 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [pa0 20.23 ityaadi| SatripaJcamakA jo maH sagaNo laghuyugmakam / taratsamastamityAhuH' [vyA0] evamuktaM bhavati / yadi patripaJcamakA:-SaSThatRtIyapaJcamA varNAH zliSTasaMzliSTa-madhurAH syuH / tatra gaNaniyamamAha-jo-jagaNaH, mo-magaNaH, sagaNaH gurvantazcatuSkalo gaNastato laghayugmakaM-laghuyugalaM ca yadi bhavati tadA taratsamastaMmiti nAmakaM caNDavRttamAhuzchAndasikAH / ekAdazAkSarameva padam / yathA nirastacaNDadveSidharAdhara iti taratsamastam // 15 // 16. atha veSTanaJcaNDavRttam -dIghauM SaTpaJcamau yadi / / 20 // veSTane saptamaH zliSTo nayau laghucatuSTayam / [vyA0] ayamarthaH-veSTane-veSTanAlaye caNDavRttaprabhede yadi SaTpaJcamau-SaSThapaJcamako ghoM dIpoM syAtAm / saptamazca varNaH zlizTo bhavet / gaNaniyamamAha-nayo-nagaNayagaNo staH, tato laghucatuSTayaM yatra bhavati / dazAkSaraM ca padaM bhavati / tat veSTanAbhidhAnaM caNDavRttaM bhavatIti / mlyjsaaraaccithr| ityaadi| iti veSTanam // 16 // 17. atha askhalitaJcaNDavRttam tarau bhalAvaskhalite vyaSTapaJcamasaptamAH // 21 / / saMzliSTA dIrgha prAMdyaH syAt[vyA0] ko'rthaH ? ucyate-askhalite-askhalitAbhiSAne caNDavRtte yadi taro-tagaNa ragaNI syAtAm / atha ca bhalI-bhagaNalaghUstaH / kiJca, vyaSTapaJcamasaptamA:-tRtIyASTamapaJcama. saptamA varNAzcet saMzliSTA antyayoginaH syuH / prAya:-prathamo varNazced dIrghaH syAt tadA praskhalitAbhidhAnaM caNDavRttaM bhavati / zAkSarameva padaM bhavati / yathA AbaddhazuddhayuddhapraNaya / ityaadi| iti askhalitam / 17 / . 18. atha pallavitaJcaNDavRttam -dIghauM cetturypnycmau| zithilo madhuro vA'tra dvitIyo bhatanadvijAH / / 22 // etat pallavitam Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 23 J 6. virudAvalI prakaraNam [ 233 [aro] idamatrAnusandheyam / zratra pallavitAkhye caNDavRtte tuyaMpaJcamo varNoM ced bodhoM bhavataH / dvitIyo varNaH zithilo madhuro vA bhavati / tatra prAyeNa madhura eva zrutisaukhyakRt / tra gaNanaiyatyamAha - bhatana dvijAH - bhagaNa-tagaNa nagaNa-dvijagaNAH krameNa yatra bhavanti / etat pallavitAbhidhAnamidaM caNDavRttaM bhavati / trayodazAkSaramidaM padaM bhavati / yathA raJjitanA rIjananavamanasija / ityAdi / madhura dvitIyavarNodAharaNamidam / zithiladvitIyavarNodAharaNaM, yathA dallavalIlAsamudayaparicita pallava rAgAdharapuTavilasita vallabhagopIpravaNita munigaNadurlabha kelIbharamadhurimakaNa mallavihArAdbhutataruNimadhara phullamRgAkSIparivRtaparisara cilli vilAsArpitamanasijamada mallikalApAmalaparimalapada rallakarAjI harasumadhurakala hallakamAlAparicitakacakula dhIra ! jaya cAruhAsa kamalAnivAsa lalanAvilAsa parivItadAsa vIra ! vallavalalanAvallI-karapallavazIlitaskandham / ullasitaH pariphullaM bhajAmyahaM kRSNakaGkellim / iti pallavitam / 180 16. atha samagraM caNDavRttam - jo raH samagraM zliSTapaJcamam / tRtIyaM madhuraM sarva-kalAnte laH- [auto ] zrasyArthaH - jo-jagaNa : ro- ragaNazceti gaNadvayaM prAmro unopamityupadezaH / tathA ca dvAdazAkSarapadamivaM samagraM samagrAkhyaM caNDavRttaM bhavati / kiMviziSTaM ? zliSTapaJcamaM - dilaSTa:sarephaziraskaH paJcamo varNo yatra / kiJca, tRtIyamakSaraM madhuraM parasavaNaM yatra / sarvakalAnte Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 ], vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ pa0 23-24 pravintye pade laH-eko laghuradhiko deya ityarthaH, tenAntyaM padaM trayodazAkSaraM bhavati / tacca, jarujabhalAntamityupadizyate / padavinyAsastu svecchayA vidheyaH / yathA anaGgavarjana prasaGgasajjana / ityaadi| ... anaGgamaGgala prasaGgasaJjanaka / ityantam / patra ca madhuratatIyatvAdeva virudAvalyantara-samagrAda bhinnamidaM samagramiti / iti samagram // 16 // 20. atha turaga'zcaNDavRttam -bhanau jalau / / 23 / / madhurau yugmanavamau ceccaNDaturagAhvayam / [vyA0] ayamarthaH-yatra bhanau-bhagaNa-nagaNo bhavataH, tato jalo-jagaNalaghU syAtAm / kiJca, yugmanavamau vo cet madhuro-parasavarNo stastadA turagAhvayacaNDavRttaM bhavatItyarthaH / dazAkSara padamidam / padavinyAsa: pUrvavat / yathA paNDitaguNagaNamaNDita / yathA vA sa~vala vicakilakuNDala maNDitavaratanumaNDala kuNDalipatikRtasaGgara daNDita bhuvanabhayaGkara zaGkarakamalajavandita kiGkaranutilavanandita' gajitasamadapurandara caJcaladamanadhurandhara bandhuragatijitasindhura candanasurabhitakandhara sundarabhujalasadaGgada' santatasakhigaNaraGgada jhaGa kRtikaramaNikaGkaNa 1. govi. turNgH| 2. ka. madhuraM / 3. govi. saMcala / 4. govi. khaNDita / 1. ka. kiGkaratulitavanandita / 6. ka. bhujabaladaGgada / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 24-25 ] 6. virudAvalI - prakaraNam [ 235 kuntalaluThadururaGgaNa kuGa kumarucilasadambara laGgimaparimalaDambara nndbhvnvrmnggl| maJjulaghusRNasupiGgala higularucipadapaGkaja saJcitayuvatisadaGgaja' santatamRgapadapaGkila saMtanu mayi kuzalaGkila vIra ! giritaTIkunaTIkulapiGgale khalatRNAvalisaJjvaladiGgale / prakharasaGga rasindhutimiGgile mama ratirvalatAM vrajamaGgale / jaya cArudAma-lalanAbhirAma jagatIlalAma rucihArivAma' vIra ! unditahRdayendumaNiH pUrNakalaH kuvalayollAsI / paritaH zArvaramathano vilasati vRndATavIcandraH / iti turagaH // 20 // ete mahAkalikArUpasya caNDavRttasya viMzatiH zuddhAH prabhedAH / atha saGkIrNAH ___21. paGkaruhaM caNDavRttam paGkeruhaM nayau SaSThe bhaGgo maitrI ca dRzyate / / 24 / / sA cet kavargaracitA yathA lAbhamanukramAt / tathaiva SaSTho madhuraH svarabhede'pi tadbhidA / / 25 / / dhyA0] etasyArthaH-yatra nayo-nagaNayagaNI bhavataH / tathA SaSThe varNe bhaMgo maitrI ca dRzyate / kiJca, sA maitrI cet kavargeNa yathAlAbhamanukramAt racitA syAt / tathA SaSTho varNo madhura:parasavarNo yadi syAt tadA paGkaruhaM nAma caNDavRttaM bhavati / kiJca, svarabhedepi-ikArAdisvarabhedepi sati tadbhidA paGkahabhedo bhavatIti boddhavyam / SaDakSarameva padam / padavinyAsopi pUrvavaditi boddhavyam / 1. [-] koSThagatozaH nAsti ka. prtau| 2. govi. rucihatavAma / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa yathA jaya gatazaGka praNayaviTaGka priyajanavaGka smitajitazaGkha sphuTatarazRGga. dhvanidhRtaraGga kSaNanaTanaGga praNayikuraGganajakRtasaGga zrutitaTariGganmadhurasapiGgagrathitalavaGga svanaTanabhaGgapraNitabhujaGga stabakitatuGgakSitiruhazRGgasthitabahubhRGgakvaNitataraGgapravaladanaGgabhramadurubhRGgImuditakuraGgIdagaditabhaGgIbhradimabhiraGgIkRtanavasaGgItaka daravakekSaNa navasaGketakasudRgaGkezaya sakalaGketarapRSadaGkeDitamukha paGkeruhapada raGke Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 26 - 28 ] 9. virudAvalI-prakaraNa [ 237 kRpaya sapaGke kila mayi dhIra ! uttaGgodayazRGgasaGgamajuSAM bibhratpataGgatviSAM, vAsastuGga'manaGgasaGgarakalAzauTIryapAraGgataH / svAntaM riGgadapAGgaGgibhiralaM gopAGganAnAM kila', bhUyAstvaM pazupAlapuGgava dRzoravyaGga raMgAya me / / vilasadalikagatakuGa kumaparimala kaTitaTadhRtamaNikiGkiNivarakala navajaladharakulalaGgimarucibhara masRNamuralikalabhaGgimadhuratara dhIra ! avataMsitama majare taruNInetracakorapaJjare / navakuGa kumapuJjapiJjare ratirAstAM mama gopkunyjre| paGkaruhaM savirudamidam / 21 / atha sitakajAdayazcaNDavRttasya catvAro bhedA lakSyante / tatra etAveva gaNau yatra bhaGgo maitrI ca pUrvavat / krameNa cAdivagaistu racitA sA'pi pUrvavat / / 26 / / vyA0asyArthaH--yatra etau-nagaNayagaNau eva-pUrvoktau gaNau bhavataH / kiJca, bhaGgo maitrI ca pUrvavat, SaSThAkSara eva bhavatItyarthaH / etacca SaSThavarNasya madhuratvamapi lakSayatIti boddhavyam / pUrvavad ityanenaivopasthApitatvAt / kiJca, sA'pi maitrI cAdi-catubhirvargaH pUrvavat yathAlAbhaM racitA ced bhavati / api zabdAt svarAntareNAbhedepi sati tadA tattadbhado bhavatItyapi boddhavyam / SaDakSarameva padam / padavinyAso'pi pUrvavadeveti ca // 26 // tadbhedacatuSTayamAha sArddhana zlokena sitakajaM tathA pANDUtpalamindIvaraM tthaa| aruNAmbhoruhaJceti jJeyaM bhedacatuSTayam // 27 // virudena samaM cApi caNDavRttasya paNDitaiH / / [vyA0] sitakaja, pANDUtpalaM, indIvaraM, aruNAmbhoruhaM ceti savirudacaNDavRttasya bhedacatuSTayaM paNDitaH-adhItachandaHzAstranipuNamatibhirjeyamityupadizyate / udAharaNameteSAM krameNaivocyate'dhunA / / 28 / / 1. govi. stuly| 2. govi. gilan / Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa / [vyA0] eteSAM sitakajAvibhedAnAm, zeSaM spaSTam / tatra 22. sitakajaJcaNDavRttam jaya kacacaJcaddhutisamudaJcanmadhurimapaJcastavakitapiJchasphurita viriJcastuta girigaJja'vrajapariguJjanmadhukarapujadrutamRduzija dviSadahigaJja vratatiSu khaJjanavarajasaJjanmarudatipiJja pravalita mujAnalahara gujApriya girikujAzrita ratisaJjA. gara navakaJjAmalakara jhaJjAnilahara majIrajaravapaJjIparimalasaJjIvitanavapaJcAzugazarasaJcAraNajitapaJcAnanamada dhiir| 1. govi. girikunyj-| 2. govi. rsmj-| 3. govi. pravaNita / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. virudAvalI - prakaraNa [ 231 kaNikArakRtakaNikAdyuti: kaNikApadaniyuktagairikA / mecakA manasi me cakAstu te mecakAbharaNa bhAriNI' tanuH / madanarasaGgata saGgataparimala yuvativilambita lambitakacabhara kusumaviTaGkita TaGkita girivara madhurasasaJcita saJcitanaravara' vIra ! bhramaNDalatANDavitaprasUnakodaNDacitrakodaNDa / hRtapuNDarIkagarbha maNDaya me puNDarIkAkSa / savirudaM sitakaJjamidam // 22 // 23. atha pANDUtpalaJcaNDavRttam jaya jaya daNDapriya kacakhaNDagrathitazikhaNDaija zazikhaNDasphuraNasapiNDasmitavRtagaNDa praNayakaraNDa dvijapatituNDa smararasakuNDa kSataphaNimuNDa prakaTapicaNDasthitajagadaNDa kvaNadaNughaNTa sphuTaraNaghaNTa sphuraduruzuNDAkRtibhujadaNDAhatakhalacaNDAsuragaNa paNDA 1. govi. bhaavinii| 2. govi. paMktiriyaM naasti| 3. govi.mama / * mamA Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa ww janitavitaNDAjitabala bhaNDIradayita khaNDIkRtanavaDiNDIrabhadadhihaNDIgaNa kalakuNDI'kRtakalakaNThIkula maNikaNThIsphuritasukaNThIpriya varakaNThI ravaraNa vIra ! daNDI kuNDalibhogakANDanibhayorudaNDadordaNDayoH, zliSTazcaNDimaDambareNa nibiDazrIkhaNDapuNDrojjvalaH / nirddha todyadacaNDarazmighaTayA tuNDazriyA mAmakaM kAmaM maNDaya puNDarIkanayana tvaM hanta hRnmaNDalam / kandarpakodaNDa-darpakriyoddaNDadRgbhaGgikANDIra saMjuSTabhANDIra dhIra! tvamupendra kalindanandinI-taTavRndAvanagandhasindhura / jaya sundarakAntikandalaH sphuradindIvaravRndabandhubhiH / savirudaM pANDUtpalamidam // 23 // 24. atha indIvaram jaya jaya hanta dviSa dabhihantamadhurimasantapitajagadantamRdula vasantapriya sitadanta[ sphuritadiganta prasaradudanta ] 1. govi. kunntthii| 2. paMktidvayaM nAsti ka. prtau| Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 26 - 28 ] 9.virudAvalI-prakaraNa [ 241 prabhavadanantapriyasakha santastvayi ratimantaH svamudaharanta ] prabhuvara nandAtmaja guNakandAsitanavakandAkRtidhara' kundAmalarada tundAttabhuvana vRndAvanabhavagandhAspadamakarandAnvitanavamandArakusumavRndAcitakaca vandArunikhilavandArakavarabandIDita vidhusandIpitalasadindIvaraparinindIkSaNayuga nandIzvarapatinandI hita jaya vIra ! smitarucimakarandasyandi vaktrAravindaM, tava puruparahaMsAnviSTa gandhaM mukunda / viracita pazupAlInetrasAraGgaraGga, mama hRdayataDAge saGgamaGgIkarotu / ambaragatasuravinativilambita tumbaruparibhavimuralikarambita [-] 1. paMkticatuSTayaM nAsti ka. pratau / 2. govi.dhtidhr| 3. kha. paMktiriya nAsti / 4. govi. paricita / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa0 26 - 28 zambaramukhamRganikarakuTumbita saMbhramavalayitayuvativicumbita dhIra ! ambujakuTumbaduhituH kadambasambAdhabandhure puline / pItAmbara kuru keli tvaM vIra ! nitambinIghaTayA / / savirudamidamindIvaram // 24 // 25. atha aruNAmbhoruhaJcaNDavRttam jaya rasasampad-viracitajhampa smarakRtakampa-priyajanazampa pravaNitakampa-sphuradanukampa dhu tijitazampa-sphuTanavacampazritakacagumpa zrutiparilambasphuritakadamba stutamukha Dimbhapriya ravibimbo-dayaparijRmbhonmukhalasadambho-ruhamukha lambo dbhaTabhuja lambo-daravarakumbhopamakucabimbo-SThayuvaticumbodbhaTa parirambhotsuka kuru zaM bhostaDidavalambo-jitamiladambhodharasuviDambo-dhura natazambho rapijitadambho'-ligarimasambhAvitabhujajRmbhA-hitamada lampAkamanasi sampAdaya mayi taM pA kimamanukampAlavamiha dhIra ! divye daNDadharasvasustaTabhave phullATavImaNDale, vallImaNDapabhAji labdhamadirastamberamADambaraH / kurvannaJjanapuJjagaJjanamati zyAmAGgakAntizriyA, lIlApAGgataraGgitena tarasA mAM hanta santarpaya / 1. govi. prijitdmbho| 2. kha. tRmbhA; govi. jambhA / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. virudAvalI ambujakiraNa vimbaka khaJjanaparicaladambaka cumbitayuvatikadambaka kuntalaluThita kadambaka vIra ! premodvellita valgubhirvalayitastvaM vallavIbhirvibho ! rAgollApitavallakI vitatibhiH kalyANavallIbhuvi / solluNThaM muralIkalAparimalaM' mallAramullAsayan, bAlyenollasite dRzau mama taDillIlAbhirutphullaya / savirudamidamaruNAmbhoruham | 25 | pa0 26- 30 ] 1 tatra prabhedA:--- prakaraNa ete kAdipaJcavargotthApitAH paJcacaNDavRttasya mahAkalikArUpasya saGkIrNAH prabhedAH / atha garbhitAH 26. phullAmbujaJcaNDavRttam SaSThe bhaGgazca maitrI ca nayAveva gaNau yadi / antasthasya tRtIyena yadi maitrIkRtA bhavet // 26 // svaropasthApitA zliSTA ramaNIyatarA kvacit / phullAmbujaM taduddiSTaM caNDavRttaM supaNDitaiH // 30 // [ 243 [vyA0] ko'rthaH ? ucyate - yadi nayAveva-nagaNayagaNAveva gaNau staH / SaSThe varNe bhaGgo maitrI ca yadi antasthasya yavargasya tRtIyena lakAreNa kRtA bhavet / sApi kvacit svaropasthApitA zliSTA ca syAt / tadA etaddezAdRtamidaM nAmataH phullAmbujaM iti prasiddhaM supaNDitaizcaNDavRttamuddiSTaM - kathitamityarthaH / yathA vrajapRthuvallI' - parisaravallIvanabhuvi tallIgaNa hai ta mallImanasijabhallI-jita zivamallIkumudamatallISigata jhillI pariSadi hallI - sakasukhajhillI 3 - rata pariphullI - kRtacala cillI 1. govi . kalAbhiramalaM / 2. govi. pallI / 3. govi, jhallI / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa0 26 - 30 jitaratimallImada bhara sallIlatilaka kalyA-tanuzatatulyAhavarasakulyA-caTutilakhalyApramathana kalyANacarita dhIra / gopIH sambhRtacApala-cApalatAcitrayA bhruvA bhramayan / vilasa yazodAvatsala vatsalasaddhenusaMvIta / 5 vallavalalanAlIlAvalayita pallavaracanA mallIvilasita vallabhakalanAkhelAsamudita tallavaghaTanA nIlAlakavRta / tava caraNAmbujamanizaM vibhAvaye nandagopAla / gopAlanAya vRndAvanabhuvi yad reNuraJjitA dharaNI / * savirudaM phullAmbujamidam // 26 // 1 *-*TippaNI-saGkatAntargatAMzasya sthAne nimnAMzo vartate govindavirudAvalyAm / paraJca vRttamauktikakRtA cAyamaMzaH pallavitaJcaNDavRttasya zithiladvitIyavarNodAharaNarUpeNa svIkRtaH, sa ca 233 pRSThe'valokanIyo vidvadbhiH / vallavalIlAsamudayasamucita pallavarAgAdharapuTavilasita vallabhagopIpravariNata munigaNadurlabhakelIbharamadhurimakaNa mallavihArAdbhutataruNimadhara phullamRgAkSIparivRtaparisara cillivilAsApitamanasijamada mallikalApAmalaparimalapada rallakarAjIharasumadhurakala hallakamAlAparivRtakacakula vora ! vallavalalanAvallI-karapallavazIlitaskandham / ullasitaH pariphullaM bhajAmyahaM kRSNakaGkallim // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 31 - 32] & virudAvalI - prakaraNa [ 245 27. atha campakaJcaNDavRttam / dvitIyo madhuro yatra zliSTa: kvApi bhaved yadi / bhanau SaDakSaraM caitat svecchAtaH padakalpanam // 31 // campakaM caNDavRttaM syAtvyA0] asyArthaH-'yatra dvitIyo varNo madhuraH-parasavarNo bhavet / kvApi-kutracit yadi zliSTopi syAt / / tatra gaNaniyamamAha- bhanau-bhagaNanagaNau gaNau bhavetAm / SaDakSaraM caitat padam / kiJca, padakalpanaM svecchAto yatra bhavati tadetaccampakaM nAma caNDavRttaM syAt / yathA saJcaladaruNa -sundaranayana kandarazayana vallavazaraNa pallavacaraNa maGgalaghusRNapiGgalamasRNa candanaracana nandanavacana khaNDitazakaTa daNDitavikaTa-garvitadanuja pavitamanuja rakSitadhavala lakSitagavala pannagadalana sannagakalana bandhuravalana sindhuracalana kalpitasadana - jalpitamadana maJjulamukuTa vaJjulalakuTa-raJjitakarabha gajitazarabha-maNDalavalita kuNDalacalita-sanditalapana nanditatapana-kanyakasuSama dhanyakakusuma -garbhaka dharaNa - darbhakazaraNa tarNakavalita varNakalalita zaM varavalaya Dambara kalaya deva 1-1. kha. prato nAsti paatthH| 2. govi. saMcaladaruNacaJcalakaruNasundaranayana / 3. ka. vadana / 4. govi. mdn| 5. govi. sdn| 6. govi. vanyakakusuma / 7. govi. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa dAnavaghaTAlavitre dhAtuvicitre jagaccitre / hRdayAnandacaritre ratirAstAM vallavImitre / riGgadurubhRGga-tuGgagirizRGga zRGgarutabhaGga-saGgadhRtaraGga vIra ! tvamatra caNDAsuramaNDalInAM raNDAvaziSTAni gRhANi kRtvA pUrNAnyakArSIrvrajasundarIbhirvRndATavI puNDraka maNDapAni // savirudaM campakamidam // 27 // 28. zratha vaJjulaJcaNDavRtta m - vaJjulaM najalA yadi / paJcamo madhurastatra padaM munimitaM matam // [ pa0 32 jaya jaya sundara - vihasita mandaravijitapurandara nijagirikandararatirasazandhara maNiyutakandhara maNimandira hRdi valadindira [ vyA0] zrayamarthaH -- yadi najalA:-nagaNajagaNalaghavaH syuH / kiJca tatra pade paJcamo varNA madhuraH - parasavarNo bhavati / padamapi munibhiH - saptabhirvarNe mitaM - parimitaM yatra tat vaJjulaMvaJjulAkhyamatimaJjulaM caNDavRttaM mataM - sammatamityarthaH / padakalpanaM tu pUrvavat / yathA gatijita sindhura parijanabandhu pazupatinandana tilakitacandana vidhikRtavandana pRthuharicandanaparivRtanandana' - madhurimanindana - madhuvana vandita - kusuma sugandhitavanavararaJjita ratirabhasaJjita zikhidala kuNDala - sahakRtabhaNDila navasita taNDula-jaridamaNDala rati raNapaNDita varatanubhaNDita nakhapadamaNDita dazanavikhaNDita dhIra ! 32 // 1. paMktiriyaM nAsti kha. pratau / 2. ka. madhurimanandana / 3. govi. ratibharasaJjita / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 33 ] 6. virudAvalI - prakaraNa nininda nijamindirA vapuravekSya yAsAM zriyaM, vicArya guNacAturImacalajA ca lajjAM gatA / lasat pazupanandinItatibhirAbhirAnanditaM, bhavantamatisundaraM vrajakulendra vandAmahe | rasaparipATI sphuTataruvATI manasijaghATI priyanatazATI'. hara jaya vIra ! sambhrAntaiH saSaDaGgapAtamabhito vedairmudA vanditA, sImantori gauravAdupaniSaddevIbhirapyarpitA / nAnamraM praNayena ca praNayato tuSTAmanA' vikRto', mRte muralIrutirmuripoH zarmANi nirmAtu na: / savirudaM vaJjulamidam |28| 26. atha kundaJcaNDavRttam dvitIyaSaSThI madhurau zliSTo vA kvApi to yadi / syAtAm bhajI tadA kundam [ vyA0] etaduktaM bhavati / yadi dvitIyaSaSThau varNoM madhurau - parasavarNo kvApi pade zliSTo vA, tau varNo syAtAm / zratha ca bhajI - bhagaNajagaNau bhavataH, tadA kundaM iti nAma caNDavRttaM bhavati / SaDakSaramidaM padam / padavinyAsastu pUrvavat / yathA nandakulacandra luptabhavatandra kundajayidanta dRSTakulahanta riSTasuvasanta miSTasadudanta saMdalitamalli - kandalitavalli - guJjadalipuJja-maJjutarakuJja [ 247 labdharatiraGga hRdyajanasaGgazarmalasadaGga harSakRdanaGga matta parapuSTa- ramya kalaghuSTa gandhabharajuSTa puSpavanatuSTa kRttakhalakSa * yuddhanayadakSa 1. govi. priyanavazATI- / 2. govi. hRSTAtmanA / 3. govi. bhiSTutA / 4. govi yakSa / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa 1 valgukacapakSa- [baddhazikhipakSa ] piSTanatatRSNa tiSTha hRdi kRSNa vIra ! [ pa0 33-34 tava kRSNa kelimuralI hitamahitaM ca sphuTaM vimohayati / evaM sudhomisuhRdA viSaviSameNAparaM dhvaninA / sannItadaiteyanistAra kalyANakAruNyavistAra puSpeSukodaNDaTaGkAra- visphAramaJjarIjhaGkAra dhIra ! raGgasthale tANDavamaNDanena nirasya mallottamapuNDarIkAn / kaMsadvipaM caNDamakhaNDayad yo hRtpuNDarIke sa haristavAstu | savirudaM kundamidam // 26 30. zratha bakulabhAsuraJcaNDavRttam - atho bakulabhAsuram / / 33 / / catubhisturagaiH nirjeH padaM yatrAtisundaram / rasendumAtrauM sollAlaM-- [ vyA0 | asyArthaH - zratha - kundAnantaraM bakulabhAsuraM iti nAmakaM caNDavRttaM kathyata iti zeSaH / yatra catubhiH - catuHsaMkhyAkaiH nirjeH- jagaNavirahitaiH catuvidhaisturagaiH - catuSkalaiH dvijagaNa-karNa- bhagaNa-4 sagaNairevAtisundaraM - pratiramaNIyaM rasendumAtraM - SoDazamAtraM padaM bhavati / tacca padaM utsargasiddhaM sa-favorabANAdhikaM vidheyamityupadezaH / kiJca, sollAlaM - ullalanameva ullAlaH parAvartanaM tena sahitaM zRGkhalAbaddhanyAyena ghaTitamityarthaH / tadIdRzaM bakulabhAsuraM caNDavRttaM savirudaM bhavatIti vAkyArthaH / yathA jaya jaya vaMzIvAdyavizArada zAradasarasIruhaparibhAvakabhAvakalitalocanasaJcAraNa cAraNasiddha vadhUdhRtihAraka hArakalA parucAzritakuNDala kuNDalasita 'govarddhanabhUSita bhUSitabhUSaNavicchana "vigraha vigrahakhaNDitakhalavRSabhAsura 1. [-] ka. kha. nAsti pAThaH / 2. govi. maNDalena / 3. kha. zratha / 4. kha. tagaNasagaNai / 5. govi. rucAJcitakuNDala / 6. govi. kuNDalasad / 7 govi. ciddhana- / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 34 - 35] 6. virudAvalI-prakaraNa [ 246 bhAsurakuTilakacArpitacandraka candrakadamba rucAbhyadhikAnana kAnanakuJjagRhasmarasaGgara saGgarasodhurabAhubhujaGgama jaGgamanavatApiJchanagopama gopamanISitasiddhiSu dakSiNa dakSiNapANigadaNDasabhAjita bhAjitakoTizazAGkavirocana rocanayA kRtacAruvizeSaka zeSakamalabhavasanakasanandananandanaguNa mA nandaya sundara 'sundara mAmava bhItivinAzana' vIra ! bhavataH pratApataraNAvudetumiha lohitAyati sphIte / danujAndhakAranikarAH zaraNaM bhejurguhAkuharam // pulinadhRtaraGga-yuvatikRtasaGga madanarasabhaGga-garimalasadaGga dhIra ! pazuSu kRpAM tava dRSTvA duSTa mahAriSTavatsakezimukhAH / darpa vimucya bhItAH pazubhAvaM bhejire danujAH / / savirudaM bakulabhAsuramidam // 30 // 31. atha bakulamaGgalaJcaNDavRttam -anto bakulamaGgalam / / 34 // catubhirbhagaNareva hayairyatra padaM bhavet / rasendukalakaM tatra tRtIye zRGkhalAsthitA / / 35 / / [vyA0] ko'rthaH ? ucyate / antaH-bakulabhAsurAnantaraM bakulamaGgalaM-bakulamaGgalAkhyaM caNDavRttamucyata iti zeSaH // 34 // yatra catubhiH-catuHsaMkhyAkaiH kevalarAdigurukaiH-bhagaNaireva hayaiH-catuSkalaH rasendukalakaSoDazamAtraM padaM bhavet / kiJca, tatra-tasminpade tRtIye arthAt tRtIye bhagaNe zRGkhalAsthitA ced 1. govi. cndrklaap-| 2-2. govi. paMktiriyaM naasti| 3. govi. nUna / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] - vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 34 - 35 bhavati, tadA bakulamaGgalAbhidhAnaM caNDavRttaM savirudaM bhavatIti vAkyArthaH / padavinyAsopadezastu pUrvavadeva / SoDazamAtratvamubhayatra samAnaM / paraM tu caturthabhagaNaghaTanamadhyazRGkhalAbandhanamAtrameva bakulabhAsurAd bhedaM bodhayatItyavadheyaM sudhIbhiriti zivam // 35 // yathA -tvaM jaya kezava kezavalastuta vIryavilakSaNa lakSaNabodhita keliSu nAgara nAgaraNoddhata gokulanandana nandanativratasAndramudapaka darpakamohana he suSamAnavamAnavatIgaNamAnanirAsaka rAsakalAzrita sastanagauravagauravadhUvRta' kuJjazatoSita toSitayauvata rUpabharAdhikarAdhikayAcita bhIruvilambita lambitazekhara kelikalAlasalAlasalocana zeSamadAruNadAruNadAnavamuktidalokana lokanamaskRtagopasabhAvaka bhAvakazarmada hanta kRpAlaya pAlaya mAmapi deva ! palAyanaM phenilavaktratAM ca bandhaM ca bhItiM ca mRtiM ca kRtvA / pavargadAtApi zikhaNDamaule tvaM zAtravANAmapavargado'si // praNayabharita - madhuracarita bhajanasahita - pazupamahita anubhUya vikramaM te yudhi labdhAH kAMdizIkatvam / hitvA kila jagadaNDaM prapalAyAMcakrire danujAH / savirudaM bakulamaGgalamidam // 31 // 1. ka. kRt| 2. govi. kelikulaals-| 3. govi. viir| 4. govi. parAbhavaM / 5. govi. bhittvaa| Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa036 ] 6. virudAvalI - prakaraNa [ 251 32. atha maJjaryAM korakazcaNDavRttam maJjarI cAtra pUrvaM zloko lekhastadanantaram / korakAkhyaM caNDavRttaM padasaMkhyAnakhairya di / / 36 // vyA0] asyArthaH- abhidhIyata ityarthaH / prathamato maJjarI tataH kalikA bhavatIti laukikAnAM prasiddheH / tatra catubhiH bhagaNaiH zuddharAdyantayamakAGkitaH korakAkhyaM caNDavRttaM / yadi padasya prAdyantayoryamakAzitaiH-yamakena aGkitaiH sayamakairiti yAvat, zuddhaH-zRGkhalArahitaizcatubhiH bhagaNaiH-prAdigurukairgaNaiH padam / atha ca padasaMkhyA yadi nakhaiH-viMzatyA bhavati, tadA korakAkhyaM caNDavRttaM bhavati / zRGkhalArAhityamevAtra pUrvasmAd bhedaM gamayatIti // 36 // . tatra prathamaM maJjarI, yathAnavazikhizikhaNDazikhara citrshstriiv| kSobhayati kRSNa veNI zreNIreNIdRzAM bhavataH / / korakama, yathA mAnavatImadahArivilocana dAnavasaJcayaghUkavirocana | DiNDimavAdisurAlisabhAjita caNDimazAlibhujArgalarAjita dIkSitayovatacittavilobhanavIkSita susmitamArdavazobhana parvatasambhRti nirdhaM tapIvaragarvatamaHparimugdhazacIvara raJjitama parisphuradambara gajitakeziparAkramaDambara komalatAGkitavAgavatAraka somalalAmamahotsavakAraka haMsarathastutizaMsitavaMzaka kaMsavadhUzrutinunnavataMsaka raGgataraGgitacArudRgaJcala saGgatapaJcazarodayacaJcala luJcitagopasutAgaNazATaka saJcitaraGgamahotsavanATaka tAraya mAmurusaMsRtizAtana 1. ka. shikhnnddishikhraaH| 2. govi. prvtsNdhRti-| 3. kha. zazIvara / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] vRta mauktika - dvitIyakhaNDa dhAraya locanamaMtra sanAtana dhIra ! turagadanusutAGgagrAvabhede dadhAnaH, kulizaghaTitaTaGkAddaNDa visphUrjitAni / taduru vikaTa daMSTronmu (mR) STakeyUramudra:, prathayatu paTutAM vaH kaizavo vAmabAhuH / mAdhava visphura dAnavaniSThura yauvataraJjita saurabhasaJjita vIra ! palitaM karaNI dazA prabho muhurandhaMkaraNI ca mAM gatA / subhagaM karaNI kRpA zubhairna tavADhya karaNI ca mayyabhUt // savirudaH korako'yam // 32 // 33. zratha gucchakaJcaNDavRttam saujanau jalau kramAt prayojitau budhA yadA / tadA tu caNDavRttakaM vibhAvayantu gucchakam // 37 // [ vyA0] zrayamartha:-- he budhAH ! yadA nasau-nagaNasagaNau, zratha ca janau - jagaNanagaNau, tatazca jalau - jagaNalaghU kramAt pratipadaM prayojitau vibhAvayantu - kurvantu / zratrobhayatra svArthe kaH // 37 // bhavataH, tadA tu gucchakaM nAma caNDavRttaM kiJca - SoDazArNaM padaM cAtra padAnyapi ca SoDaza / sAnuprAsAni yamakairaGkitAni ca gucchake / / 38 / / [ vyA0] sugamam / yathA jaya jalada maNDalIdya tinivahasundara sphuradamalakaumudImRduhasita bandhura vrajahariNalocanAvadanazazicumbaka pracalatara' khaJjanadya tivilasadambaka smarasamaracAturInicayavara paNDita praNayata rAdhikApaTimabharabhaNDita kvaNadatulavaMzikA 'hRtapazupayovata sthirasamaramAdhurI kulara mitadaivata 1. govi. pracustara- / [ pa0 37-38 2. ka. vIzikA / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 36 ] 6. virudAvalI - prakaraNa grathita zikhicandra kasphuTa kuTilakuntala zravaNataTa'saJcaranmaNimakarakuNDala prathita tava tANDavaprakaTagatimaNDala dvijakiraNadhoraNIvijita silataNDula sphurita tava dADimIkusumayutakarNaka chadanavarakAkalIhRtacaTulatarNaka prakaTamiha mAmake hRdi vasasi mAdhava sphurasi nanu saMtataM sakaladizi mAmava dhIra ! puMnAgastabakanibaddha kezajUTa:, koTarIkRtavara ke kipakSakUTaH / pAyAnmAM marakatameduraH sa tanvA, kAlindItaTavipinaprasUnadhanvA / priya jaya bhargastuta rasa sargasthira nija-varga pravaNita dhIra ! danujavadhU vaidhavyavrata dIkSA zikSaNAcAryaH / sa jayati vidUrapAtI mukunda tava zRGganirghoSaH / saviruvaM gucchAkhyaM caNDavRttam / 33 / 34. atha kusumaJcaNDavRttam catubhirnagaNairyatra padaM yamakitaM bhavet / anantanetrapramitaM kusumaM tatprakIrtitam // 36 // [ 253 [ vyA0] zranantaM - zUnyaM netraM -dvayaM tAbhyAM pramitaM - gaNitaM padaM yatra tat, viMzatipadamityarthaH / zeSaM sugamam // 36 // yathA kusumanikaranicitacikura ' nakharavijitamaNijamukura subhaTapaTamaramitamathura vikaTasamaranaTanacatura 1. govi. zravaNanaTa- / 2. govi. prathitanava- / 3. govi. sphuritavaravADimIkusumayuga4-4. govi. paMktidvayaM nAsti / 5. ka. natvA / 6. govi. racitacikura / karNaka | Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 39 samadabhujagadamanacaraNa nikhilapazupanicayazaraNa' 'amalakamalavizadacaraNa sakaladanujavilayakaraNa muditamadiramadhuranayana zikharikuhararacitazayana ramitapazupayuvatipaTala madanakalahaghaTanacaTula viSamadanujanivahamathana bhuvanarasadavizadakathana kumudamRdulavilasadamalahasitamadhuravadanakamala madhupasadRzavicaladalaka masRNaghusRNakalitatilaka nibhRtamuSitamathitakalaza satatamajita manasi vilasa dhIra ! sakhi! cAtakajIvAturmAdhava surakekimaNDalollAsi / tava daityahaMsabhayadaM . zRGgAmbudarjitaM jayati / / puruSottama vIravrata yamunAdbhutatIrasthita muralidhvanipUrakriya surabhIvrajanAdapriya ! vIra ! jagatIsabhAvalamba: sa tava jayatyambujAkSa do:stambhaH / rabhasAdvibheda danujAn pratApanRhariryato'bhyuditaH / / savirudaM kusumamidam // 34 // ete mahAkalikArUpasya caNDavRttasya navabhirmatA: prbhedaaH| ityevaM catustrizatiH 34 prabhedAH / "iti zrIvRttamauktike virudAvalyAM mahAkalikArUpa-puruSottamAdikusumAnta' savirudamavAntaraM caNDavRttaprakaraNaM dvitIyam / 2 / / 1. ka. caraNa / 2-2. govi. paMktidvayaM nAsti / 3. kha. navabhitAH / 4.4. paMktiriya nAsti ka. prto| Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 255 pa0 1 - 2] 1. viruvAvalI - prakaraNa mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm [ viruvAvalyAM tRtIyaM tribhaGgI-kalikAprakaraNam ] 1. atha daNDakatribhaGgI kalikA atha tribhaGgIkalikAsu daNDakatribhaGgIkalikAbhitaM tadgataiva' lakSyate / tadbhaGgAnA bAhulyAdevAsyAH kalikAyAH daNDakatribhaGgIti saMjJA / athA'syA lakSaNaM samyak sodAharaNamucyate / bhaGgabAhulyatazcAsyA saMjJApyAnvarthikA' bhavet / / 1 / / yathA nagaNayugalAdanantaramiha ced ragaNA bhavanti randhramitAH / virudAvalyAM kalikA kathiteyaM daNDakatribhaGgIti / / 2 // [vyA0] randhrANi-nava kathitA ityatra tditydhyaahaarH| bhaGgabahutvAccAsyAH daNDakatribhaGgI saMjJeti phalito'rthaH / atra ca padaracanAyAM padavinyAsaH svecchayA bhavatIti siMhAvalokanarItyAvagantavyam / yathA citraM murAre suravairipakSa: stvayA smntaadnubddhyuddhH| amitramuccairavibhidya bhedaM, mitrasya kurvannamitaM prayAti // . zritamaghajaladhervahitaM caritraM sucitraM vicitraM phaNitraM samitraM pavitraM lavitraM rujAm / jagadaparimitapratiSThaM paTiSThaM baliSThaM gariSThaM "mradiSThaM suniSThaM laghiSThaM daviSThaM dhiyAm / nikhilavilasite'bhirAmaM sarAmaM mudA maJjudAma nabhAmaM lalAmaM dhRtAmandadhAmaM naye / madhumathanahare murAre purArerapAre sasAre vihAre surArerudAre ca dAre prabhum / ' sphuritaminasutAtaraGge vihaGgezaraGgeNa gaGge 'STabhaGge bhujaGgendrasaGge sadaGgena bhoH / . 1. kha. antrgtaiv| 2. ka. tdbhaanaa| 3. kha. sNjnyaapyaathiko| 4. govi. kurvannamRtaM / 5-5. govi. variSThaM mradiSThaM suniSThaM daviSThaM / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ pa0 3-4 zikharivaradarInizAntaM prayAntaM sakAntaM vibhAntaM ... nitAntaM ca kAntaM prazAntaM kRtAntaM dviSAm / - danujahara bhajAmyanantaM sudantaM nudantaM dRgantaM hasantaM 'bhajantaM carantaM' bhavantaM sadA / vIra ! pItvA bindukaNaM mukunda bhavataH saundaryasindhoH sakRt ___ kandarpasya vazaM gatA vimumuhuH ke vA na sAdhvIgaNAH / dUre rAjyamayantritasmitakalA bhrU vallarItANDavakrIDApAGgataraGgitaprabhRtayaH kurvantu te vibhramAH // cArutaTa - rAsanaTa gopabhaTa pItapaTa padmakara daityahara kuJjacara vIravara narmamaya kRSNa jaya nAtha ! saMsArAmbhasi dustaromiMgahane gambhIratApatrayIkumbhIreNa gRhItamugragatinA' krozantamantarbhayAt / dIpreNAdya sudarzanena bibudhaklAnticchidAkAriNA, cintAsantatiruddha muddhara hare maccittadantIzvaram / iti savirudA daNDakatribhaGgI kalikA 1 // 2. atha sampUrNA vidagdhatribhaGgI kalikA prathAparA sampUrNA vidagdhatribhaGgI kalikA lakSyate / yathA yugme bhaGgastanau tryukto bhau cAnte yatra mitritau / vasusaMkhyaM pare hyatra' pade sA syAt tribhaGgikA / / 3 / / vidagdhapUrvA sampUrNA kalikA'timanoharA / prAdyAntAzI:padyayuktA[vyA0] etad yuktaM bhavati / yatra pade-yasyAM kalikAyAM vA yugme-dvitIyAkSare bhaGgo bhavati / tathA tanau-tagaNanagaNau staH / tau ca yuktau-vAratrayamuktau cet / ante-tanA trayAnte mitritau 1. govi. vasantaM bhajantaM / 2. govi. mtinaa| 3. kha. bhaved ytr| 4. kha tntryaante| Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 3-4 ] 6. virudAvalI - prakaraNam [ 257 saMlagnau bhau-bhagaNau ca yadi staH / yatra caivaMvidhaM vasusaMkhyaM padaM bhavet, sA vidagdhapUrvA-vidAdhazabdapUrvA sampUrNA prathamalakSitalakSaNavilakSaNA atimanoharA vidagdhatribhaGgIkalikA syAt ityanvayaH / aSTapadatvameva pUrvoktAyAH sakAzAt vailakSaNyaM sphuTameva lakSayati / etadeva cAsyAH sampUrNatvamiti / kiJca, AdyantayoH kalikAyA iti zeSaH, prAzIHpadyayuktA-pAzIHpadyAbhyAM yuktA AzIrvAdayuktapadyAbhyAM saMyuktA ityarthaH / prAdyantapadasAhityaM ca tatkalikAyukteSu pUrvokteSu sarveSu caNDavRtteSu jJeyaM sudhIbhirityupadezarahasyaM, agrepi tathaiva vakSyamANatvAditi / iyameva ca khaNDAvalIti vyapadizyate, tathA cAgre tathaiva lakSayiSyamANatvAditi / yathA udvelatkulajAbhimAnavikacAmbhojAlizubhrAMzavaH' __ kelIkopakaSAyitAkSilalanAmAnAdridambholayaH / kandarpajvarapIDitavrajavadhUsandohajIvAtavo, jIyAsurbhavatazciraM yadupate svacchAH kaTAkSacchaTAH // ' caNDIpriyanata caNDIkRtabalaraNDIkRtakhalavallabha vallava paTTAmbaradharaM bhaTTAraka bakakuTTAka lalitapaNDitamaNDita nandIzvarapati-nandIhitabhara saMdIpitarasasAgara nAgara aGgIkRtanavasaGgItaka vara-bhaGgIlavahRtajaGgamalaGgima gotrAhitakara gotrAhitadaya gotrAdhipadhRtizobhanalobhana vanyAsthitabahukanyApaTahara dhanyAzayamaNicora manorama zampArucipaTa sampAlitabhava-kampAkulajana phulla samullasa urvIpriyakara kharvIkRtakhala darvIkarapatigarvitaparvata vIra! piSTvA saGagrAmapaTTe paTalamakuTile daityagokaNTakAnAM, krIDAloThIvighaTTaiH sphuTamaratikaraM naicikIcArakANAm / vRndAraNyaM cakArAkhilajagadagadaGkArakAruNyakAro', yaH saJcArocitaM vaH sukhayatu sa paTuH kuJjapaTTAdhirAjaH / picchalasadghananIlakeza candanacarcitacAruveza khaNDitadurjanabhUrimAya, mnndditnirmlhaarikaay| dhIra ! 1. ka. shubhraaNshnH| 2. govi. padyaM nAsti / 3. ka. pttlmkulite| 4. govi. cArukANAm / 5. govi. kaarunnydhaarH| Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa0 4-6 gIrvANaM sphuTamakhilaM vivarddhayantaM, nirvANaM danujaghaTAsu saMghaTayya / kurvANaM vrajanilayaM nirantarodyat parvANaM muramathana stuve bhavantam // dvitIyA sampUrNA savirudA vidAdhatribhaGgI kalikA / / ete caNDavRttasya garbhitAntargatAH prabhedAH / atha mizritAH tatra 3. mizrakalikA. -mizritA cAtha kathyate // 4 // AdyantAzI:padyayuktA gadyAbhyAM cApi sNyutaa| madhyataH kalikA kAryA sadaNDarbhanajairgaNaH / / 5 / / virudenAnvitA cApi ramaNIyatarA mtaa| SaTpadA sApi vijJeyA chandaHzAstravizAradaH // 6 // [vyA0] asyArthaH-pratha-vidagdhatribhaGgIkalikAnantaraM mizritA-mizrAkalikA kathyateucyata ityrthH| tAM vizinaSTi-kalikAyA AdyantayorAzIHpadyAbhyAM yuktA, tathA prAdyantayoreva gadyAbhyAM ca saMyutA madhyatastayorityarthaH, kalikA kAryA / kalikAM vizinaSTi - sadaNDa:- daNDo laghuH tatsahitaH bhanajaH-bhagaNanagaNajagaNaranvitA-saMyuktA ityarthaH // 4-5 // __tathA virudena caapynvitaa| ataevAtiramaNIyatarA mtaa-smmtaa| sA'pi ca chandaHzAstravizAradaH SaTpadA vijJeyA ityupadizyata iti vAkyArthaH / virudasAhityaM ca vidagdhatribhaGgIkalikAlakSaNakArikAyAmapyavadheyaM sudhIbhiriti zivam // 6 // atra cAdau prAzIHpadya, tato gadya, tatazca SaTpadIkalikA, tadanantaramapi gadya, tato virudaM, anantaramapi gadyameva / tatopi virudaM dhIraM sambodhanopalakSitaM, sarvAnte cAzIHpadyama, iti krameNoktalakSaNopalakSitA mizrA kalikA kAryA, iti phalito'rthaH / pathA udaJcadatimaJjulasmitasudhomilIlAspadaM, taraGgitavarAGganAsphuradanaGgaraGgAmbudhiH / dagindumaNimaNDalIsa lilanijharasyandano, mukunda mukhacandramAstava tanotu zarmAtulam / 1. ka. ldhvH| 2. govi. tanoti zarmANi nH| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 4.6] 6. virudAvalI - prakaraNam [ 256 duSTadurdamAriSTakaNThIravakaNThavikhaNDanakheladaSTApada navInASTApadavispaddhipadAmbaraparIta gariSThagaNDazailasapiNDavakSaHpaTTa pATava daNDitacaTulabhujaGgama kandukavilasitalacima bhaNDila vicakila maNDita saGgaraviharaNapaNDita danturadanujaviDambaka kuNThitakuTilakadambaka / khacitAkhaNDalopalavirAjadaNDajarAjamaNima[ya] kuNDalamaNDitamaJjulagaNDastha* lavizaGkaTabhANDIrataTItANDavakalAraJjitasuhRnmaNDala nandavicumbita-kundanibhasmita gandhakarambita zandaviveSTita tundaparisphura-daNDakaDambara / - "durjanabhojendrakaNTakakaNThakandoddharaNoddAmakuddAla vinamravipadAruNadhvAntavidrAvaNamArtaNDopamakRpAkaTAkSa zAradacandra marIcimAdhuryaviDambituNDamaNDala loSThIkRtamaNi-koSThIkulamunigoSThIzvara madhuroSThIpriya parameSThI] 'Dita parameSThIkRtanara dhIra ! upahitapazupAlInetrasAraGgatuSTiH, prasaradamRtadhArAdhoraNIdhautavizvA / pihitaravisudhAMzuH prAMzutApiJcharamyA, ramayatu bakahantuH kAntikAdambinI vaH / iti mizrakalikA // 3 // ayaM caNDavattasya mizritaH prabhedaH / evamanyepi / iti virudAvalyAM caNDavRttameva daNDakatribhaGgayAdyavAntara tribhaGgIkalikA prakaraNaM tRtIyam // 3 // iti zrIvRttamauktike vAttike salakSaNaM caNDavRttaprakaraNaM samAptam / / 1. kha. tnnddil| 2. ka. vickit| 3. govi. mnnim[y]naasti| 4. govi. durjnbhojendrkttkkdmboddhrnno| 5. govi. shaardaacnndd-| 6 [-] koSTagatoMzo nAsti ka. prtau| 7. ka. kha. vhkNtuH| Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. ] vRttamauktika-dvitIyakhaNDa [1-4 [virudAvalyAM sAdhAraNamataM caNDavRttaM caturthaprakaraNam] tatra atha sAdhAraNaM caNDavRttam svecchayA tu kalAnyAsaH sAdhAraNamidaM matam / na ca saptadazAdUrdhvaM na varNatritayAdadhaH // 1 // kriyate yargaNairAdyAntaireva sakalAH klaaH| - prasvAdivarNasaMyogepyatra varNasya lAghavam // 2 // vyA0] asyArthaH-svecchayA ityAdi sugamam / tatrAkSaraniyamamAha-na ceti / na ca saptadazavarNAdUdhvaM na vA varNatritayAdadhaH kalA kAryA iti zeSaH / kiJca niyamAntaramAhakriyata iti / AdyAt-varNAt yaireva gaNaiH kalAprArambhaH kriyate taireva sakalA apekSitAH kalAH kartavyA iti zeSaH / api ca 'prasvAdIti' prasveti prAdizabdena-Gga-na sphu-smi-sma-kvetyAdInAM saMyuktAnAM varNAnAM saMyogepi sati atra chandaHzAstre tatprakaraNasthale vA pUrvapUrvavarNasya lAghavaM-laghutvaM avgntvymityutsrgH| tatra akSare, yathA aGgaNa ringgnn| ityAdi / saMyukte, yathA praNayapravaNa / ityAdi / evaM gaNAntarepi boddhavyam / caturvarNa sarvalaghau yathA vidhumukha kRtmukh| ityAdi / evaM prastArAntarepi sarvalaghvAdisthale svecchAtaH kalAnyAsodraSTavyaH / mAtrAvRtte, yathA catuSkaladvayenApi kalA jagaNavarjitAH / [vyA0] kartavyA iti zeSaH / yathA __ tArApatimukha sArAyitamukha / ityaadi| prastAradvitayepyevaM kalAnyAsaH svataH smRtaH // 3 // [vyA0] svataH-svecchAto bhavatIti smRta ityarthaH // 3 // sAdhAraNamataM caitad diGmAtramiha darzitam / vizeSastatra tatrApi nokto vistArazaGkayA / / 4 / / [vyA0] tatra tatrApIti-tattatprastAreSu ityarthaH // 4 // iti virudAvalyAmavAntaraM sAdhAraNamataM caNDavRtta-prakaraNaM caturtham / / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 1 - - 6 ] & virudAvalI - prakaraNa 1. zratha sAptavibhaktikI kalikA stutirvidhIyate viSNoH saptabhistu vibhaktibhiH / yatra sA kalikA sadbhirjJeyA sAptavibhaktikI // 1 // athocyate vibhaktInAM lakSaNaM kavisammatam / tattadgaNopanihitaM yathAzAstramatisphuTam // 2 // bhaso tU ghaTitau yatra prathamA sA prakIrtitA / nAbhyAM tu dvitIyA syAt tRtIyA nanasA laghuH // 3 // tribhistaistu caturthI syAt yatra yo paJcamI tu sA / tAbhyAM tu SaSThIvijJeyA yatra sau saptamI tu sA // 4 // vihAya prathamA jJeyA sarvAH sAdhAraNe mate / sthitAstu gaNasAmyena svecchayaiva yataH 1 kalAH / / 5 / / udAharaNametAsAM kramato vRttamauktike / kathyate kavisantoSahetave* harikIrtanaH // 6 // [vyA0] sulabhArthAstu kArikA iti na vyAkhyAyante / krameNodAharaNAni, yathA yaH sthirakaruNa - starjitavaruNaH / tarpitajanakaH sammadajanakaH // 1 // praNatavimAyaM jaguranapAyam / ghanarucikAyaM sukRtijanA yam / / 2 / / sujanakalitakathanena prabaladanujamathanena / praNayiSu ratamabhayena prakaTaratiSu kila yena // 3 // yasmai paridhvastaduSTAya cakruH spRhAM mAlyaduSTAya * / divyAH striyaH kelituSTAya kandarparaGgeNa puSTAya // 4 // dhRtotsAhapUrAd dyutikSiptasUrAt / yato'riviMdUrAd bhayaM prApa zUrAt // 5 // yasyojvalAGgasya saJcAryapAGgasya / veNurlalAmasya haste'bhirAmasya // 6 // smitavisphurite'jani yatra hite / ratirullasite sadRzAM lalite // 7 // iti saptavibhaktayaH / * * cihnAntargatoyamaMzo nAsti kha. pratau / 1. kha. yatA / [ 261 2. govi. juSTAya / Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa0 7-6 AAAAAna *atha sambuddhiH tanI tughaTitau yatra tatsambodhanamIritam / evaM sambodhanAnteyaM vibhaktiH saptakIrtitA // 7 // yathA sa tvaM jaya ! jaya ! duSTapratibhaya ! bhaktasthitadaya' ! luptavrajabhaya ! / / 8 / / vIra ! mitrakulodita narmasumodita raJjitarAdhika zarmabharAdhika / virudamivam dhIra ! haMsottamAbhilaSitA sevakacakreSu darzitotsekA / , murajayinaH kalyANI karuNAkallolinI jayati / iti sAptavibhaktiko kalikA / 2. akSa akSamayI kalikA akaaraadi-ksskaaraant-maatRkaaruupdhaarinnii| viSNoH stutiparA seyaM, kalikA'kSamayI matA // 8 // atra syustu ragAH sarve gaNAH jgnnvrjitaaH| mAtRkAvarNaghaTitAH kramAt bhagavataH stutau / / 6 // vyA0] asyArthaH- atrAkSamayI bhagavataH stutau sarve turagAH-catuSkalAH karNa-dviz2agaNa-bhagaNasagaNAH, jagaNajitA gaNAH kramAt mAtRkAvarNeSu yathAyathaM ghaTitAzcet syustadA pUrvoktavizeSaNaviziSTA seyaM akSamayI kalikA matA-sammatA iti pUrvazlokena anvyH| mAtrAvRtte tu 'catuSkaladvayenApi kalAjagaNavarjitAH' ityatraiva uktatvAd akSamayImAtrAvRttameveti yuktitaH samutpazyAmaH / sarvatra ca mAtrAvRtteSveva jagaNasya heyatvena nirdezAcca / yathA madhureza ! mAdhurImaya mAdhava muralImatallikAmugdha / mama madanamohana mudA mardaya manaso mahAmoham / / acyuta jaya jaya mArttakRpAmaya / indramakhAIna ItivizAtana // 1 // ujjvalavibhrama jitvikrm| Rddhidhurodhura' RbhudayApara // 2 // 1. govi. bhktsthirdy| 2. govi. ghuroddhr| *. cihnagato'zo nAsti kha. pratau / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa07-6] 6. virudAvalI - prakaraNa [ 263 ladivakRpekSita lu vadalakSita / edhitavallava aindavakulabhava // 3 // projaHsphUjita progryavivarjita / aMsavizaGkaTa aSTApadapaTa // 4 // iti ssoddshsvraadyH| atha kAdayaH paJcavargAH kaGkaNayutakara khaNDitakhalavara' / gatijitakuJjara ghanaghusRNAkara' // 5 // DutamuralIrata clcilliilt| chalitasatIzata jalajodbhavanata // 6 // jhaSavarakuNDala noyitdl| TaGkitabhUdhara ThasamAnanavara // 7 // DamaraghaTAhara Dhakkitakaratala / NakharadhRtAcala taralavilocana / / 8 / / / thUtkRtakhaJjana danujavimardana / dhavalAvarddhana nandasukhAspada / / 6 / / paGkajasamapada phaNinutimodita / bandhuvinodita bhaGguritAlaka // 10 // maJjulamAlakaiti kaadipnycvrgaaH| atha yAdayaH -yaSTilasabhuja ramyamukhAmbuja lalitavizArada // 11 // vallavaraGgada zarmadaceSTita / SaTpadaveSTita sarasIruhadhara // 12 // haladharasodara kSaNadaguNotkara // 13 // iti yaadyH| . viir| 1. ka. khldhr| 2. govi. ghnghusRnnaambr| 3. govi. jalajodbhavanuta / 4. govi. tthnibhaannvr| Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [ 50 10 - 11 karNe kalpitakaNikaH kalikayA kAmAyitaH kAntibhiH, kAntAnAM kilakiJcitaM kisalayaM kIlAladhiH kItibhiH / kurvan kUrdanakAni kezaritayA kaizoravAn koTizaH, kopIkokulakaMsakuSTakRtikaH' kRSNaH kriyAt kAMkSitam / saurItaTacara gaurIvrataparagaurIpaTahara caurIkRtakara / dhIra! premoruhaTTahiNDaka kakkhaTasubhaTendrakaNThakuTTAka / kuru kauMkumapaTTAmbara bhaTTAraka tANDavaM hRdi me // iti akSamayI kalikA // 2 // 3. atha sarvalaghukakalikA atha sarvalaghukaM kalikAdvayaM yugapadeva lakSyate / tatra nagaNarpaJcabhiryatra ladhvantarvApi taiH punaH / krameNa paJcadazabhirvarNaiH SoDazabhistathA // 10 // prastAradvayamantyaM syAllaghubhiH sakalAkSaraiH / tatsarvalaghukaM proktaM kalikAdvayamuttamam // 11 // vyA0) asyAyamarthaH-yatra paJcabhiH-paJcasaMkhyAkairnagaNaiH-trilaghukairgaNaH padaM yatra, capunaH laghvantarvApi taireva paJcabhirnagaNaiH-krameNa paJcadazabhirvarNaH SoDazabhirvA padaM bhavati / vA zabdena saptadazAkSaramapi padaM karttavyam / etadUdhvaM tu na karttavyamevetyupadezaH / na ca saptadazAdUrdhvamityatrava niSedhasya uktatvAt / svecchayA kalAnyAsastu saptadazavarNaparyantameva sAdhAraNamate camatkArakArI naitadUrdhvamiti, prastAradvayepi sarvalaghubhissamastairvarNaryadantyaM prastAradvayaM bhavati tat sarvalaghukamuttamaM kalikAdvayaM bhavatItyarthaH / tatra paJcadazAkSarI sarvalaghukA kalikA yathAgopastrIvidyudAlIvalayitavapuSa nandagopAdikeki vyUhAnandaikahetu danujazatabhayoddAmadAvAgnizatrum / ISaddhAsyAmbudhArAvitaraNabhRtasadbandhucetastaDAgaM, cittaM zrIkRSNa me'dya zraya zaraNamaho duHkhadAhopazAntyai / caraNacalanahatajaTharazakaTaka rajakadalana vazagataparakaTaka 1. govi. kopiikokurkNskssttkRtikH| 2. ka. bhi| 3. govi. pUrNapadya nAsti / 4. govi. jaraTha kaTaka / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa010-11 ] 6. virudAvalI - prakaraNa naTanaghaTanalasadagavarakaTaka sakanakamarakatamayanavakaTaka // 1 // iti paJcadazAkSarI sarvalaghukA kalikA / zratha SoDazAkSarI sarvalaghukA kalikA kapaTaruditanaTadakaThinapadataTavighaTitadadhighaTa nibiDita suzakaTa rucitulitapuraTapaTalarucirapaTa - ghaTitavipulakaTa' kuTilacikuraghaTa / viduhitRnikaTa luThadajaTharajaTaviTapanicitavaTataTapaTutaranaTanijavilasitaharuvica TitasuvikaTacaTuladanujabhaTa jaya yuvatiSu zaTha / dhIra ! sphuTanAyakambadaNDita draDhimoDDAmara duSTakuNDalI / jaya goSThakuTumba saMvRtastvamiDA Dimbakadamba Dumbaka // razanamukhara sukharanakhara dazana zikhara - vijitazikhara / vIra ! [ 265 vivRta vividhabAdhe bhrAntivegAdagAdhe, dhavalita' bhavapUre majjato me'vidUre / prazaraNagaNabandho hA kRpAkaumudIndo, . sakRdakRtavilambaM dehi hastAvalambam // nAmAni praNayena te sukRtinAM tanvanti tuNDotsavaM, dhAmAni prathayanti hanta jaladazyAmAni netrAJjanam / sAmAni zrutizaSkulIM muralikAjAtAnyalaMkurvate, kAmA nirvRtacetasA miha vibho ! nAzApi naH zobhate // iti SoDazAkSarI sarvalaghukA kalikA | 3 | 1. govi. vipulaghaTa / 2. govi. jaraThajaTa / 3. govi. caTulavanujaghaTa / ghaTitoDAmara / 5. govi. balavati / 6. govi. he / 4. ka. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa0 12 - 18 atha sarvAsu kalikAsu sthitAnAM virudAnAM yugapadeva lakSaNamucyate vasuSaTpaMktiravibhirmanubhizcApi sarvataH / / kalikAsu kaviH kuryAd virudAnAM tu kalpanam / / 12 / / vyA0] asyArthaH--sarvAsu kalikAsu vasvAdibhiH paJcabhiH saMkhyAsaMketazcakAroktarapi kavivirudAnAM kalpanaM kuryAt / tathA hi-kasyAMzcit kalikAyAmaSTakalikaM virudaM, kasyAMzcit SaTkalika virudaM, aparasyAM dazakalika virudaM, anyasyAJca dvAdazakalika virudaM, kasyAMzcit kalikAyAM caturdazakalika virudam / kutrApi cakAropadiSTaM ca virudatritayamiti krameNa sarvatra virudakalpanaM kavinA kAryamityupadizyate // 12 // kiJca dhIra-vIrAdisaMbuddhayA kalikA virudAdikam / deva-bhUpatitattulyavarNaneSu prayojayet // 13 // saMskRtaprAkRtazravyaiH zauryavIryadayAdibhiH / kIrtipratApaprAdhAnyaiH kurvIta kalikAdikam // 14 / / __[vyA0] sugamam // 13, 14 // api ca guNAlaGkArasahitaM sarasaM rItisaMyutam / mainyAnuprAsasacchabdADambaraM' jIvitaM dvayoH / / 15 / / [vyA0] dvayoH-kalikAvirudayorityarthaH // 15 // kalikAzlokavirudatrika triMzatrikAvadhi / paJcatrikovaM virudAvalI kavibhiriSyate // 16 // [vyA0] asyArthaH-asyAM kArikAyAM sampUrNA virudAvalI lakSayati-virudAvalI tAvat kalikAzlokavirudai stribhiH sampadyate / tatra kalikAzlokavirudamiti trikaM, paJcatrikodhvaM-paJcatrikaM, paJcadaza tadUdhvaM etadArabhya ityarthaH / kiyadavadhItyapekSAyAmucyate-triMzatrikAvadhi-trayastrizAvadhizcet kriyate tadA prakhaNDA virudAvalI bhavati / etAdRzI virudAvalI kavibhiriSyate kattuM yatyata ityarthaH / yathA zrutavyAkhyAne tu mahatI virudAvalI syAt / tathA ca paJcadazAdArabhya trizatrikaM navatissampadyate, tatparyantaM sati mahatI virudAvalI bhavatIti / saMkocAttathA vyAkhyAtamasmAbhiriti sarva samaJjasam // 16 // kvacittu kalikAsthAne kevalaM gadyamiSyate / padamAdyantayorAzI: pradhAnaM sumanoharam // 17 // tricatuHpaJcakalikAH zlokAstAvanta eva hi / 1. kha. chnvaaddmbrN| Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa018 - 16 ] 6. virudAvalI-prakaraNa [267 [vyA0] iti, sArddhana zlokena virudAvalIlakSaNe kasyacinmataM upanyasyati / kvacittakasyAMzcit kalikAyAM-kalikAsthAne gadyamevobhayatra kevalaM savirudaM vA bhavatItISyate / kiJca, AdyantayoH-kalikAvirudayoH, prAzIHpradhAna-pAzIrvAdopalakSita padyamatisumanoharaM bhavatIti ca' // 17 // [vyA0] kiyantyaH kalikAH, kiyantazca zlokAH kAryA ityapekSAyAmucyate - tricatuHpaJcakalikAH svecchayA kartavyAH / zlokA api tAvanta eva hi svecchayaiva vidheyA ityupadezaH / etat sarvaM yathAsthAnamasmAbhiH samudAhRtam / / 18 // [vyA0] sugamam // 18 // virudAvalIpAThaphalamupadizati-- ramyayA virudAvalyA proktalakSaNayuktayA / stUyamAnaH pramuditaH zrIgovindaH prasIdati / / 16 / / . sUyamAnaH pro zrI:4 iti zrIvRttamauktike vAttike virudAvalI prakaraNaM navamam // 6 // 1. kha. 'ca' nAsti / 2. sva. ityupekSAyAmucyate / 3. govi. vaasudevH| 4. sa.. 'zrI' naarti| Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra dazamaM khaNDAvalI -prakaraNam zratha khaNDAvalI AzI:padyaM yadAdyantayoH ' syAt khaNDAvalI tvasau / vinaiva virudaM nAnAgaNabhedairanekadhA // 1 // 1. atha tAmarasaM khaNDAvalI pade ced ragaNaH sau ca laghudvayanivezanam / tadA tAmarasaM nAma sAdhAraNamate bhavet // 2 // [ vyA0 ] anayoH kArikayorayamarthaH / yadA kalikAyA zrAdyantayoH virudaM vinaiva zrAzI:padya bhavati tadA nAnAgaNabhedairanekadhA zrasau khaNDAvalI syAdityanvayaH / kiJca tatra pade cet ragaNo bhavati, zratha ca sau-sagaNau bhavataH, tato laghudvayanivezanaM- laghudvayasthApanaM cet syAttadA sAdhAraNamate svecchAkalAvinyAsalakSaNe tAmarasaM iti nAma khaNDAvalI bhavatIti vAkyArthaH / 1-2 // yathA kalakvaNitavaMzikA vikalanAgarIsAgarI bhavadviSamazAyaka dviguNavRddhizubhradyuti / pataGgatanayAtaTI-vananaTI- bhavadvigrahaM, 1. kha. padAdyantayoH / navIna ghana maNDalIruciramAvirAstAM mahaH || deva ! jaya vaMzIravollAsa ! jaya vRndAvanapriya ! | jaya kRSNa ! kRpAzIla! jaya lIlAsudhAmbudhe ! / / vIra ! chandasAmapi durgamasantatamindubimba samAna zubhAnana ! mandahAsavikasvarasundara ! kundako rakadantarucidraja ! Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 2 10. khaNDAvalI-prakaraNa / 269 w sundarIjanamohanamanmatha candanadravarajyaduraHsthala nandanAlayazIlitasadguNavRnda kacchaparUpasamuddhRtamandarAcalavAhabhujArgalakandalIkRtasArasamartha purandareNa ciraM pariveSitaH' nandinAthasamaJcitadivyaka-2 lindazailasutAjalajanyaravindakAnanakoSakadambamilindazAvaka nirjaranAyaka vRndayA saha kalpitakautuka dandazUkaphaNAvaligaJjana candrikojjvalanirgalitAmRtabindudurdinasUnRtasAra mukundadeva kRpAla dazi (dRzi) tvayi kiM durApamihAsti mamezvara kiM dayAvaruNAlaya durjananindayApi jagattrayavallabha ! kandanIlimadehamahaH kuruvindarakhaNDajapAkusumasphurad indragopakabandhuritAdhara candrakAdbhutapiJchazirastadarindama svamati dayase yadi vindate sukhamena janastava bandivadguNagAnakaraM dhruvamindayan vidito garuDadhvaja nandayannijayAsanayAnaya nandagopakumAra jayIbhava / deva ! 1. kha. prissevitH| 2. kha. dikka / 3. kha. kRpaalu| 4. kha. mev| .. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [pa03 wM jaya nIpAvalIvAsa jaya veNusudhApriya / jaya vallabhasaubhAgya jaya brahmarasAyana / dhIra ! pazupalalanAvallIvRndaiH zritaH karapallava vipulapulakazreNi'sphItasphuratkusumodgamaH / tapanatanayAtIre tIre tamAlataruprabhaH, va layatu mama kSemaM kazcinnavaH kamalekSaNam // 1 // iti tAmarasaM nAma khaNDAvalI // 1 // 2. atha maJjarI khaNDAvalI narendrajitA yatra racitAH syusturnggmaaH| AdyantapadasaMyuktA maJjarI sA nigadyate // 3 / / [vyA0] asyArthaH- yatra-yasyAM majA narendraNa-jagaNena varjitAH-rahitAH turaGgamAH caturvidhAzcatuSkalA racitA yadi syuH / kiJca, AdyantayoH padyAbhyAM saMyuktA ced bhavati tadA sA maJjarIti nAmA prasiddhA khaNDAvalI nigadyate chAndasikariti zeSaH // 3 // yathA pizaGgasicayAJcitaM caTulanacikIcArakaM', camatkRtadRgaJcalaizcalukitA valAnizcayam / caladruciracandrikAbharaNacumbicUDAJcalaM, tamAladalamecakaM suciramAvirAstAM mahaH // deva ! jaya lIlAsudhAsindho ! jaya zIlAdimandiram / jaya rAdhaikasauhAI jaya kandapaMvibhrama / / vIra ! jaya jaya jambhAri bhujastambhAkalitAhambhA-vAhinajambhA-' mudavaSTambhA-pahasararambhAzraya nirdambhA-sAditarambhAlaghukucakumbhA-daraparirambhAnidhuvanapumbhA-vaprArambhA 1. kha. shrennii| 2. kha. kmlekssnnH| 3. kha. vArakaM / 4. kha. culukitaa| 5. kha. mndirH| 6. vaahitjRmbhaa| 7. kha. phsrNbhaa| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 4.6 ] 10. khaNDAvalI - prakaraNa [ 271 dhikasukhasambhA-vanavizrambhAbhASaNasambhArairiha sambhAvaya naH sambhAvitamujjRmbhAmbujasadRzambhASaNamadhurambhAratyAlambhA-gyAyatanambhAktamukhaM sambhAlayataH' kimbhA lAkSarasambhAvanayA deva ! kumArapatrapiJchena virAjatkuntalazriyam / sukumAramahaM vande nandagopakumArakam // dhIra! nityaM yanmadhumantharA madhukarAyante sudhAsvAdina stanmAdhuryadhurINatApariNateH prAyaH parIkSAvidhim / kattuM svAMghrisaroruhaM karapuTe kRtvA muhuH saMlihan, dolAndolanadolitAkhilatanuH pAyAd yazodArbhakaH / / ___ iti maJjarI khaNDAvalI // 2 // itthaM khaNDAvalInAM tu bhedAH santi sahasrazaH / sAkalyena mayA noktA granthavistarazaGkayA // 4 // sukumAramatInAM ca mArgadarzanato bhavet / / vijJAnamiti matvaiva mayA mArgaH pradarzitaH // 5 // sahasraNa mukhenaitad vaktuM zeSo'pi na kSamaH / kathamekamukhenAhamazeSaM vAGamayaM bruve // 6 // zrIHiti zrIvRttamauktike vAttike khaNDAvalIprakaraNaM vazamam / 10 / ... zrIH 1. kha. vatsukaM smbhaalyH| Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM doSa-prakaraNam atha doSAH arthatayonirUpyante doSAH kvisukhaavhaaH| yAnviditvaiva sukaviH kAvyaM kattuM mihArhati // 1 // [vyA0] atheti / virudAvalI-khaNDAvalI-kathanAnantarametayo:-virudAvalI-khaNDAvalIbhedayordoSAH nirUpyante / zeSaM sugamam // 1 // tAn pAha amaitrI niranuprAso daurbalyaM ca kalAhatiH / asAmprataM hataucityaM viparItayutaM punaH // 2 // vizRGkhalaM skhalattAlaM navadoSAnna vetti yaH / kuryAccaitat tamoloke ulUko'sau bhavennaraH // 3 // [vyA0] prasyArthaH-pramaitrI-prakSaramaMtrIrAhityaM / mirnupraasH-anupraasaa'bhaavH| daurbalyaMzlathavarNatA iti nigadenaiva vyAkhyAtaM / kalAhatiH-anyapade pUrvavarNasthAne'nyavarNapAThaH / yathA kamalavadana suvimljl| raJjitaraNa snyjitgunn| prayuktavarNanaM-hataucityaM / spaSTamudAharaNam / zliSTavarNasthAne madhuravarNasthitiH, madhurasthAne vA zliSTasthApana, viparItayutaM / vizRGkhalaM-nyUnAdhikazliSTAdivarNAnAM grathanam / skhalattAlaMyatibhraSTaM lakSaNAnusArAd UhyAni udaahrnnaani| ityetAvannavadoSAn yaH kaviH na vetti-na jAnAti avidvAMzca yadi etat-pUrvoktaM virudAvalI-khaNDAvalolakSaNaM yo naraH kaviH kAvyaM kuryAt tadA tamoloke-gADhAndhakArAjJAnalakSaNe loke asau ulUko-divAndhaHpakSI bhavedityarthaH / tasmAd doSajJAne mahAn guNaH, tadvaiparItye mahabaniSTaM ityanvayavyatirekasiddho'yamarthaH / iti sarva nirmalaM maGgalam / lakSmInAthatanUjena cndrshekhrsuurinnaa| chandaHzAstra viracitaM vAttikaM vRtta mauktikam // iti doSanirUpaNa-prakaraNamekAdazam // 11 // Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM anukramaNI - prakaraNam prathamakhaNDAnukramaNI ravikara-pazupati-piGgala-zambhugranthAn vilokya nibandhAn / sadvattamauktikamidaM cakre zrIcandrazekharaH sukaviH // 1 // athA'bhidhIyate cA'trA'nukramo vRttamauktike / atra khaNDadvayaM prokta mAtrA-varNAtmakaM pRthak // 2 // tatra mAtrAvRttakhaNDe prathame'nukramaH sphuTam / / procyate yatra vijJAte samUhAlambanAtmakam // 3 // jJAnaM bhavedakhaNDasya' khaNDasya' chandaso'pi ca / maGgalAcaraNaM pUrva tato guru laghusthitiH // 4 // tayorudAhRtiM pazcAt tad vikalpasya kalpanam / kAvyalakSaNavalakSye aniSTaphalavedanam // 5 // gaNavyavasthAmAtrANAM prastAradvayalakSaNam / mAtrAgaNAnAM nAmAni kathitAni tataH sphuTam / / 6 / / varNavRttagaNAnAM ca lakSaNaM syAt tataH param / .. taddevatA ca tanmaitrI tatphalaM cApyanukramAt / / 7 / / mAtroddiSTaM ca tatpazcAttannaSTasyAtha kIrtanam / varNoddiSTaM tato jJeyaM varNanaSTamataH param / / 8 / / varNameruzca tatpazcAt tatpatAkA prakortitA / mAtrAmeruzca tatpazcAt tatpatAkA prakIrtitA // 6 // . tato vRttadvayasthasya gurorjJAnaM laghorapi / , varNasya markaTI pazcAt mAtrAyAzcApi markaTI // 10 // tayoH phalaM ca kathitaM SaTprakAraM samAsataH / tatastvekAkSarAdezca SaDviMzatyakSarAvadheH // 11 // prastArasyApi saMkhyA'tra. piNDIbhUtA prkiirtitaa| tato gAthAdibhedAnAM kalAsaMkhyA prakIrtitA // 12 // 1. kha. bhavedakhaNDalasya / 2. kha. 'khaNDasya' naasti| Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 13 - 27 [ pa0 12 / gAthodAharaNaM pazcAt saprabheda salakSaNam / vigAthA ca tathA jJeyA. tato gAhU prakIrtitA // 13 // prathodgAthA gAhinI ca siMhinI ca tataH param / skandhakaM cApi kathitaM saprabhedaM salakSaNam / / 14 // iti gAthAprakaraNaM prathamaM vRttmauktike| dvitIyaM SaTpadasyAtha dvipathA tatra saMsthitA // 15 // salakSaNA saprabhedA rasikA syAt tataH param / atha rolA samAkhyAtA gandhANA syAt tataH param / / 16 / / caupaiyA ca tataH proktA tato ghattA prkiirtitaa| dhattAnandamataH kAvyaM sollAlaM saprabhedakam // 17 // SaTpadaM ca tataH proktaM saprabhedamataH param / kAvyaSaTpadayozcApi doSAH samyaGa nirUpitAH // 18 // prAkRte saMskRte cApi doSAH kavisukhAvahAH / dvitIyaM SaTpadasyaitat proktaM prakaraNaM tviha / / 16 / / atha raDDAprakaraNaM tRtIyaM parikIrtyate / tatra pajjhaTikAchando'DillAchandastataH param / / 20 / / tatastu pAdAkulakaM caubolA - chanda eva c| raDDAchandastataH proktaM bhedAH saptaiva cAsya tu // 21 // raDDAprakaraNaM caiva tRtIyamiha kIrtitam / padmAvatIprakaraNaM caturthamatha kathyate / / 22 // tatra padmAvatI pUrva tataH kuNDalikA bhavet / gaganAGgaM tataH proktaM dvipadI ca tataH param // 23 / / tatastu allaNA-chandaH khajA-chandastataH param / zikhAchandastatazca syAt mAlAchandastato bhavet / / 24 / / tatastu culimAlA syAt soraThA tadanantaram / hAkalImadhubhArazcA''bhIrazca syAdanantaram / / 25 / / matha daNDakalA proktA tataH kAmakalA bhavet / rucirAkhyaM tatazchando dIpakazca tataH smRtam // 26 // siMhAvalokitaM chandastatazca syAt plavaGgamaH / pratha lIlAvatIchando harimItaM tataH smRtam // 27 // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. anukramaNI - prakaraNa manoharamataH param / harigItaM ' tataH proktaM harigItA tataH proktA yatibhedena yA sthitA // 28 // atha tribhaGgI chandaH syAt tato durmilakA bhavet / hIracchandastataH proktamatho janaharaM matam // 26 // tataH smaragRhaM chando marahaTThA tataH smRtA / padmAvatIprakaraNaM caturthamiha kIrttitam // 30 // sarvayAkhyaM prakaraNaM paJcamaM parikIrtyate / tatra pUrvaM savaiyAkhyaM chandaH syAdatisundaram / / 31 / / bhedAstasyApi kathitA rasasaMkhyA manoharAH / tato ghanAkSaraM vRttamatisundaramIritam // 32 // paJcamaM tu prakaraNaM savaiyAkhyamihoditam / atho galitakAkhyaM tu SaSThaM prakaraNaM bhavet // 33 // pUrvaM galitakaM tatra tato vigalitaM matam / atha saGgalitaM jJeyamataH sundara-pUrvakam / / 34 / / bhUSaNopapadaM tacca mukhapUrvaM tataH vilambitAmalitakaM samapUrvaM tato pa0 28-40 ] dvitIyaM samapUrvaM cAparaM saGgalitaM athAparaM galitakaM lambitApUrvakaM lalitA pUrvakaM mAlAgalitakaM vikSiptikAgalitakaM tato viSamatApUrva mugdhamAlAgalitakamathodgalitakaM bhavet / SaSThaM galitakasyaitat proktaM prakaraNaM zivam || 38 // randhrasUryAzvasaMkhyAtaM (76) mAtrAvRttamihoditam / saprabhedaM vasudvandva - zatadvaya - ( 288 ) mudIritam / / 36 / / tathA prakaraNaM cAtra rasasaMkhyaM prakIrttitam / mAtrAvRttasya khaNDo'yaM prathamaH parikIrtitaH // 40 // iti prathamakhaNDAnukramaNikA / 1. haragItaM kha. / 2. ka. rasasaMkhyA / smRtam / matam / / 35 / / tataH / bhavet // 36 // - tataH / tataH / / 37 / / [ 275 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ] atha vRtta mauktika - dvitIyakhaNDa dvitIyakhaNDAnukramaNI dvitIyakhaNDasya varNavRttasya ca kramAt / vRttAnukramaraNI spaSTA kriyate vRttamauktike // 1 // ArabhyekAkSaraM vRttaM SaDvaMzatyakSarAvaSi / tattatprastAragatyA'tra vRttAnukramaNI sthitA // 2 // tatra zrInAmakaM vRttaM prathamaM parikIttitam / tata iH kathitaM vRttaM dvo bhedAvatra kIrtito // 3 // ekAkSare, dvacakSare tu pUrva kAmastato mahI / tataH sAraM madhuzceti bhedAzcatvAra eva hi // 4 // tryakSare cAtra tAlI syAnnArI cApi zazI tataH / tatra [ pra01-12 tataH priyA samAkhyAtA ramaNaH syAdanantaram // 5 // paJcAlazca mRgendrazca mandarazca tataH smRtaH / kamalaM ceti cAtra syuraSTau bhedAH prakIrtitAH // 6 // athAto. dviguNA bhedAzcaturvarNAdiSu sthitAH / yathAsambhavameteSAmAdyAntAnukramAt sphuTam // 7 // vRttAnukramaNI seyamaGkasaMketataH kRtA / pratiprastAravistAraM SaDviMzatyakSarAvadhi / / 8 / / caturvarNaprabhedeSu tIrNA kanyA'pi cAnyataH / dhAra tatastu vikhyAtA nagANI ca tataH param // 6 // zubhaM ceti samAkhyAtAmatra bhedacatuSTayam / zeSabhedA na saMproktA granthavistarazaGkayA // 10 // prastAragatyA te bhedAH SoDazaiva vyavasthitAH / sudhIbhiruhAH prastArya yathAzAstramazeSataH / / 11 / / atha paJcAkSare' pUrvaM sammohA vRttamIritam / hArI tataH samAkhyAtA tato haMsaH prakIrtitaH // 12 // 1. kha. bhedaH kramAt sthitA / 2. kha. ghArI / 3. ka. paJcAkSaraH / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa013 - 26 ] 12. anukramaNI - prakaraNa [ 277 priyA tataH samAkhyAtA yamakaM tadanantaram / prastAragatyA caivA'tra bhedA dvAtriMzadIritAH (32) // 13 // SaDakSare'pi pUrva tu zeSAkhyaM vRttamIritam / tataH syAttilakA vRttaM vimohaM tadanantaram / / 14 // vijohe 'tyanyataH khyAtaM caturaMsamataH param / piGgale cauraMseti strIliGgaM parikIrtitam // 15 // manthAnaM ca tataH proktaM manthAnetyanyato bhavet / zaGkhanArI tataH proktA somarAjIti cAnyataH // 16 // syAt sumAlatikA cAtra mAlatIti ca piGgale / tanumadhyA tataH proktA tato damanakaM bhavet // 17 // prastAragatyA cApyatra bhedA vedarasarmatAH (64) / atha saptAkSare pUrva zIrSAkhyaM vRttamIritam / / 18 // tataH samAnikA vRttaM tato'pi ca suvAsakam / karahaJci tataH prokvaM kumAralalitA tataH // 16 // tato madhumatI proktA madalekhA tataH smRtA / tato vRttaM tu kusumatatiH syAdatisundaram // 20 // prastAragatibhedena vasunetrAtmajeritA' (128) / bhedAH saptAkSarasyAnyA UhyAH prastArya paNDitaiH // 21 // atha vasvakSare pUrva vidyunmAlA viraajte| tataH pramANikA jJeyA mallikA tadanantaram / / 22 // tuGgAvRttaM tataH proktaM kamalaM tadanantaram / mANavakakrIDitakaM . tatazcitrapadA matA // 23 // tato'nuSTup samAkhyAtA jaladaM ca tataH smRtam / atra prastAragatyaiva rasabANayugairmatAH (256) // 24 // bhedA vasvakSare zeSAH sUcanIyAH subuddhibhiH / navAkSare'tha pUrva syAd rUpAmrAlA manoramA // 25 // tato mahAlakSmikA syAt sAraGgaM tadanantaram / sAraGgikA piGgale tu pAintaM tadanantaram / / 26 // 1. kha. viDgohe / 2. ka. vsunetraatmtedditaaH| Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttanoktika - dvitIyakhaNDa [pa0 27-40 pAintA piGgAle tu syAt kamalaM tadanantaram / bimbavRttaM tataH proktaM lomaraM tadanantaram]' | // 27 // bhujagazizusRtAvRttaM maNimadhyaM tasaH smRtam / bhujaGgasaGgatA ca syAt tataH sulalitaM smRtam // 28 // prastAragatyA cAtrAsya netracandrazarairapi (512) / bhedA navAkSare ziSTAH sUcanIyAH subuddhibhiH / / 29 // atha paMktyarNake pUrva gopAlaH parikIrtitaH / saMyutaM kathitaM pazcAt tatazcampakamAlikA / / 30 / / kvacid rukmavatI dheyaM kvacid rUpavatIti ca / tataH sAravatI ca* syAt suSamA tadanantaram / / 31 // tato'mRtagatiH proktA mattA syAttadanantaram / pUrvamuktA'mRtagatiH sA ced yamakitA bhavet / / 32 // pratipAdaM / tadoktaiSA tvaritA'nantaraM gatiH / manoramaM tataH proktamanyatra ca manoramA / / 33 / / tato lalita-pUrva tu gatIti samudIritam / prastArAntyaM sarvaladhuvRttamatyantasundaram // 34 // prastAragatyA bhedAH syuH tattvAkAzAtmasaMkhyakAH (1024) / dazAkSare'pare bhedAH sUcyAH prastArya paNDitaH / / 35 // atha rudrAkSare pUrva mAlatIvRttamIritam / tato bandhuH samAkhyAto hyanyatra dodhakaM bhavet / / 36 // tatastu sumukhIvRttaM zAlinI syAdanantaram / vAtormI tadanu proktA chandaHzAstravizAradaiH // 37 // parasparaM caitayozcet pAdA ekatrayojitAH / tadopajAtinAmAno bhedAste ca caturdaza // 38 // tato damanakaM proktaM caNDikA tadanantaram / senikA zreNikA ceti tathA nAmAntaraM kvacit // 36 / / nAmamAtre paraM bhedaH phalato na tu kiJcana / indravajrA tataH proktA tatazcopendrapUrvikA // 40 // 1. [-koSThagatoMzo nAsti ka. kha. prtau| 2 kha. 'tataH sAravatI ca' nAsti / 3. ka. khaakaarH| 4. kha, tu| Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 41-53] 12. anukramaNI -prakaraNa [ 279 upajAtistataH proktA pUrvoktenaiva varmanA / bhedAzcaturdazaitasyAH vijJeyAH piNDato bahiH // 41 // tato rathoddhatAvRttaM svAgatAvRttatastathA / bhramarAnte vilasitA'nukUlA ca tato bhavet // 42 // tato moTTanaka' vRttaM sukezI ca tato bhavet / tataH subhadrikAvRttaM bakulaM kathitaM tataH // 43 // rudrasaMkhyAkSare bhedA vasuvedakhanetrakaiH (2048) / prastAragatyA jAyante ziSTAn prastArya sUcayet // 44 // atha ravyakSare pUrvamApIDa: . kathito'nyataH / vidyAdharastatazca syAt prayAtaM bhujagAdanu // 45 // tato lakSmIdharaM vRttamanyatra sragviNI tataH / toTakaM syAt tataH sAraGgakaM mauktikadAmataH // 46 // modakaM sundarI cApi tataH syAt prmitaakssraa| candravartma tato jJeyamato drutavilambitam // 47 // tatastu vaMzasthavilA kvacit klIbamidaM bhavet / kvacittu vaMzastanitamindravaMzA tato bhavet / / 48 // pranayorapi caikatrapAdAnAM yojanaM yadi / tadopajAtayo nAma bhedAH syuste caturdaza // 46 // sarvatravaM svalpabhede bhavantIhopajAtayaH / vRttAbhyAmalpabhedAbhyAmupadezaH piturmama // 50 // tato jaloddhatagatirvaizvadevI tato mtaa| mandAkinI tato jJeyA tataH kusumacitritA // 51 // tatastAmarasaM vRttaM tato bhavati maaltii| kutracid yamunA ceti maNimAlA tato bhavet // 52 // tato jalagharamAlA syAt tatazcApi priyaMvadA / tatastu lalitA saiva supUrvAnyatra lakSitA // 53 // 1.sa. moTanakam / Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 54.67 tato'pi lalitaM vRttaM lalanetyapi ca kvacit / kAmadattA tataH proktA tato vasantacatvaram / / 54 // pramuditavadanA-mandAkinyo do na vAstavo ghaTitaH / nAmAntareNa bhedo gaNato yadito na coddiSTaH // 55 // ' pramuditAdUrdhvaM' vadane vadanA'nyatra ca prabhA / vikhyAtA kavimukhyastu tataH syAnnavamAlinI / / 56 / / sarvAntyaM nayanAt pUrva taralaM vRttamIritam / atra prastArarItyA tu bhedA ravyakSare sthitAH / / 57 / / rasarandhrakhavedastu(4096) zeSAH sUcyAH subuddhibhiH / trayodazAkSare pUrva vArAhaH kathito mayA / / 58 // mAyAvRttaM tatastu syAt kvacinmattamayUrakam / tatastu tArakaM vRttaM kandaM paGkAvalI tathA // 56 // tataH praharSiNIvRttaM rucirA tadanantaram / / caNDIvRttaM tataH proktaM tataH syAnmaJjubhASiNI // 6 // zambho sunandinI ceyaM candrikA tadanantaram / kvacidutpalinIvRttaM candrikavocyate budhaH // 61 // kalahaMsastatazca syAt siMhanAdopyayaM kvacit / tato mRgendravadanaM kSamA. pazcAt tato latA / / 62 / / tatastu candralekhAkhyaM candralekhetyapi kvacit / tatazca sudya tiH pazcAllakSmIvRttaM manoharam / / 63 / / tato vimala-pUrva tu gatItiruciraM bhavet / prastArAntyaM vRttametad bhAvitaM kavipuGgavaiH // 64 // prastAragatyA vijJeyA bhedAH kAmAkSare budhaiH / netragrahenduvasubhiH (8192)zeSAn prastArya sUcayet // 65 / / atha manvakSare pUrva siMhAsyaH kathito budhaiH / tato vasantatilakA tatazcakaM prakIrtitam / / 66 // asambAdhA tatazca syAt tataH syAdaparAjitA / kalikAntaM praharaNaM vAsantI syAdanantaram // 67 / / 1. padya nAsti ka. prtau| 2. kha. pramuditazabdasyAnte / 3. ka. vAnte / 4. kha. shessaastuuhyaaH| Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 68 - 81 ] 12. anukramaNI-prakaraNam [ 281 lolA nAndImukhI tasmAd vaidarbhI tadanantaram / prasiddha minduvadanaM strIliGgamidamanyataH / / 68 / / tatastu zarabhI proktA tatazcAhidhRtiH sthitA / tato'pi vimalA jJeyA mallikA tadanantaram // 66 / / tato maNigaNaM vRttamantyaM manvakSare bhavet / prastAragatyA cAtrApi bhedA vedASTato guNAH' // 70 // rasendupramitAzcApi(16384) vijJeyAH kvishekhraiH| yathAsambhavasamproktAH zeSAstUhyAH svabuddhitaH / / 71 / / lIlAkhelamatho vakSye vRttaM paJcadazAkSare / sAraGgiketi yannAma piGgale proktamuttamam / / 72 // tatastu mAlinIvRttaM tataH syAccAru cAmaram / tUNakaM cAnyatazcApi bhramarAvalikA tataH / / 73 / / bhramarAvalI piGgale syAn manohaMsastatastataH / zarabhaM vRttamanyatra matA zazikaleti ca / / 74 / / maNiguNanikaraH sragiti ca bhedI dvAvasya yatikRtI bhavataH / tatprAgevAbhihitaM vRttadvayamasya zarabhato na bhidA / / 75 / / tatastu nizipAlAkhyaM vipinAttilakaM tataH / candralekhA tataH proktA caNDalekhA'pi cAnyataH // 76 / / ' tatazcitrA samAkhyAtA citraM cAnyatra kIrtitam / tatastu. kesaraM vRttamelA syAttadanantaram / / 77 / / tataH priyA samAkhyAtA yatibhedAdaliH punaH / utsavastu tataH proktastatazcoDugaNaM matam / / 78 / / prastAragatyA samproktAH bhedAH pnycdshaakssre| vasuzAstrAzvanetrAgnipramitAH (32768) kavipaNDitaiH / / 7 / / prastArya zeSabhedAstu kRtvA nAmAni ca svataH / asmadIyopadezena sUcanIyAH subuddhibhiH / / 80 // . atha prathamato rAmaH prastAre SoDazAkSare / brahmarUpakamityasya nAma proktaM ca piGgale / / 81 / / 1. ka. gunnH| 2. kha. padya nAsti / Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ]. vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 82-65 narAcamiti yannAma tataH syAt paJcacAmaram / tato nIlaM samAkhyAtaM tataH syAccaJcalAbhidham / / 82 / / idamevAnyatazcitrasaGgamityeva bhASitam / tatastu madanAdUvaM lalitA syAdanantaram / / 83 // vANinIvRttamAkhyAtaM pravarAllalitaM ttH| anantaraM tu garuDarutaM syAccakitA tataH // 84 / / cakitaiva yativibhedAt kvacidapi gajaturagavilasitaM bhavati / kvacididameva RSabhagajavilasitamiti nAma saMdhatte // 85 // tataH zailazikhAvRttaM tatastu lalitaM matam / tataH sukezaraM vRttaM lalanA syAdanantaram / / 86 / / tato giridhRtiH kutrApyacalAnantaraM dhRtiH| prastAragatyaivAtrApi bhedAH syuH SoDazAkSare / / 87 // rasAgnipaJceSurasaiH (65536) mitAHprakhyAtabuddhibhiH / prastArya sUcyAzcAnyepi bhedA ityupadizyate // 8 // atha saptadaze varNaprastAre vRttmiiryte| lIlAdhRSTaM prathamatastataH pRthvI prakIrtitA // 86 // tato mAlAvatIvRttaM mAlAdhara iti kvacit / tataH zikhariNIvRttaM hariNIvRttatastathA // 60 / / mandAkrAntA vaMzapatrapatitaM patitA kvacit / zambhau tu vaMzavadanametannAma prakIrtitam / / 61 / / tato naITakaM vRttaM yatibhedAttu kokilam / tatastu hAriNIvRttaM bhArAkrAntA tato bhavet / / 62 // mataGgavAhinIvRttaM tataH syAt padmakaM tthaa'| dazazabdAnmukhaharamiti vRttaM samIritam / / 63 / / prastAragatyA bhedAH syuratra saptadazAkSare / netrAzvavyomacandrAgnicandraH (131072)parimitAH pare // 14 // bhedAH subuddhi bhistUhyAH prastArya svmniissyaa| athASTAdazavarNAnAM prastAre prathamaM bhavet // 65 // 1. kha. ttH| Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 66-106 ] 12. anukramaNI - prakaraNa [ 283 lolAcandrastatazca syAnmajIrA carcarI tataH / krIDAcandrastatazca syAt tataH kusumitAllatA // 66 // tatastu nandanaM vRttaM nArAca: syAdanantaram / maJjuletyanyataH proktA citralekhA tato bhavet / / 67 / / tatastu bhramarAccApi padamityatisundaram / zArdUlalalitaM pazcAt tataH sulalitaM bhavet / / 68 / / anantaraM copavanakusumaM vRttamIritam / atra prastAragatito bhedA: hyaSTAdazAkSare / / 66 / / vedazru tyavanInetrarasayugmaH(262144)mitA matAH / zeSAH svabuddhayA prastArya vijJeyA: svagurUktitaH / / 100 / / atha prathamato nAgAnandazcaikonaviMzake / zArdUlAnantaraM vikrIDitaM vRttaM tataH smRtam / / 101 // tatazcandraM samAkhyAtaM candramAleti ca kvacit / tatastu dhavalaM vRttaM dhavaleti ca piGgale // 102 / / tataH zambhuH samAkhyAto meghavisphUrjitA tataH / chAyAvRttaM tatazca syAt surasA tadanantaram / / 103 / / phulladAma tatazca syAnmRdulAt kusumaM tataH / prastAragatyA bhedAzcaikonaviMzAkSare kRtAH // 104 / / vasvaSTanetrazrutidRgbhUtaiH (524288) parimitA: pare / bhedAH prastArya boddhavyAH svabuddhayA zuddhabuddhibhiH // 105 / / atha vizAkSare pUrva yogAnandaH' samIritaH / tatastu gItikAvRttaM gaNDakA tadanantaram / / 106 / / gaNDakaiva kvaccitravRttamanyatra vRttakam / zobhAvRttaM tataH proktaM tataH suvadanA bhavet // 107 / / plavaGgabhaGgAcca punarmaGgalaM vRttamucyate / tataH zazAGkacalitaM tato bhavati bhadrakam // 108 / / tato guNagaNaM vRttamantyaM syAdatisundaram / prastAragatyA cAvatyA bhedA rasamunISubhiH / / 106 / / 1. ka.kha. nAgAnandaH / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa vasuvedakhacandraizca (1048576) mitAH syuzcApare' budhaiH / prastAryaM buddhayA saMsUcyA chandaH zAstravizAradaiH // 110 // athaikaviMzatyakSare'smin brahmAnandAdanantaram / sragdharA maJjarI ca syAnnarendrastadanantaram // 111 // tatastu sarasIvRttaM kvacit suratarurbhavet / siddhakaM cAnyataH proktaM rucirA tadanantaram / / 112 / / tatazca syAnnirupama tilakaM vRttamantyagam / prastAragatyA cAtrApi bhedA: netreSucandrakaiH / / 113 / / munirandhra khanetraizca ( 2067152) vijJeyAH kavizekharaH / prastAryAnyatsamunneyaM bhedajAtaM subuddhibhiH / / 114 // [pa0 110-123 atha prathamato vidyAnandavRttamudIritam / dvAviMzatyakSare haMsIvRttaM syAttadanantaram / tatastu madirAvRttaM mandrakaM tadanantaram / / 115 / / tadeva yatibhedena zikharaM parikIrtitam / madAlasamanantaram // 116 // tataH syAdacyutaM vRttaM tatastaruvaraM vRttamantyaM bhavati sundaram / prastAragatyaivAtrApi bhedA vedakhavahnibhiH / / 117 // vedagrahenduvedaizca (4194304) bhavantIti vinizcitam / tathaivAnyepi ye bhedAste prastArya svabuddhitaH // 118 // sUcanIyAH kavivaraiH chandaH zAstravizAradaiH / athAtra tryadhike viMzatyakSare pUrvamucyate // 116 // divyAnandaH sarvagurustataH sundarikA bhavet / tatastu yatibhedena saiva padmAvatI bhavet // 120 // tato'dritanayA proktA saivAzvalalitaM kvacit / tatastu mAlatIvRttaM mallikA syAdanantaram / / 121 / / mattA krIDaM tataH proktaM kanakAdvalayaM tataH / prastAragatito bhedAstrayoviMzAkSare sthitAH / / 122 / vasuvyomarasakSmAbhRdvasvagnivasubhirmitA: ( 8388608) / zeSabhedAH sudhIbhistu sUcyAH prastArya zAstrataH / / 123 / / 1. ka. cAkSare / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 124-138 ] 12. anukramaNI - prakaraNa [ 285 www atha tattvAkSare pUrva rAmAnando'tha durmilA / kirITaM tu tataH proktaM tatastanvI prakIrtitA // 124 // tatastu mAdhavIvRttaM taralAnnayanaM tataH / atra prastArabhedena bhedAH SaDbhUmiyugmakaiH / / 125 / / saptarSimunizAstrendu (16777216)mitAH syurapare punaH / gurUpadezamArgeNa sUcanIyAH manISibhiH / / 126 // atha paJcAdhike viMzatyakSare pUrvamucyate / kAmAnandastataH krauJcapadA mallI tato bhavet / / 127 // tato maNigaNaM vRttamiti vRttacatuSTayam / prastAragatyA cAtrApi bhedA netrAgnisindhubhiH / / 128 / / vedapaJceSuvahnibhyAmapi (33554432) syuraparepi ca / chandaHzAstroktamArgeNa sUcanIyAH svabuddhitaH / / 126 / / SaDbhirabhyadhike vizatyakSare'pyatha gadyate / zrIgovindAnandasaMjJaM vRttamatyantasundaram / / 130 / / tato bhujaGgapUrva tu vijRmbhitamiti smRtam / apavAhastato vRttaM mAgadhI tadanantaram / / 131 // tatazcAntyaM bhaved vRttaM kamalA'nantaraM dalam / prastAragatyA cAvatyA bhedAH samyag vibhAvitAH / / 132 / / vedshaastrvsudvndvkhendshvrssuucitaaH| (67108864) / prastArya zAstramArgeNApare sUcyAH svabuddhitaH // 133 / / ekAkSarAdiSaDviMzatyakSarAvadhi kIrtitam / yathAlAbhaM varNavRttamanyadUhyaM mahAtmabhiH / / 134 / / rasalocanamunyazvacandranetrAbdhivahnibhiH / / zazinA yojitairaGkaH(134217726)piNDasaMkhyA bhavediha // 135 / / bhedeSveteSu cAdyantasahitaH bhedakalpanaiH / paJcaSaSThyadhikaM netrazatakaM (265) vRttamIritam / / 136 / / dvitIye khaNDake varNavRtte savRttamauktike / vRttAnukramaNI rUpamA prakaraNaM tvidam / / 137 / / prakIrNakaprakaraNaM dvitIyamatha kathyate / prastArottIrNavRttAni kAnicittatra cakSmahe / / 138 / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 ] vRttamauktika - dvitIyakhaNDa [50 136 - 152 AdI pipIDikA tatra tatastu karabhaH smRtaH / anantaraM ca paNavaM mAlA syAttadanantaram // 136 / / dvitIyA'tha tribhaGgI syAt zAlUraM tadanantaram / iti prakIrNakaM nAma dvitIyaM vRttamauktike // 140 / / prokta prakaraNaM cAtha tRtIyamidamucyate / daNDakAnAM prakaraNaM kramaprAptaM manoramam // 141 / / caNDavRSTiprayAtastu prathamaM parikIrtitaH / tataH pracitakazcAtha tato'pyarNAdayo mtaaH|| 142 / / tatastu srvtobhdrsttshcaa'shokmnyjrii| kusumastabakazcAtha mattamAtaGga eva ca / / 143 / / anaGgazekharazceti tRtIyaM parikIrtitam / athArddha samakaM nAma caturtha parikIrtyate // 144 / / puSpitAnA bhavettatra prathamaM vRttamuttamam / tatazcaivopacitraM syAdatha vegavatI bhavet / / 145 // hariNA'nantaraM cApi plutA sNprikiirtitaa| tatazcAparavaktraM syAt sundarI ca tato matA // 146 / / atha bhadravirAT vRttaM tataH ketumatI sthitaa| tatastu vAGmatIvRttamatha syAt SaTpadAvalI / / 147 // ityarddhasamakaM nAma turya prakaraNaM matam / athocyate prakaraNaM viSamaM vRttamauktike // 148 // paJcamaM yatra pUrva syAd udgatA vRttamuttamam / tatastu saurabhaM vRttaM lalitaM tadanantaram // 146 // atha bhAvastato vaktraM pathyAvRttamataH smRtam / tatastvAnuSTubhaM vRttamaSTAkSaratayA kRtam / / 150 / / itthaM viSamavRttAnAM proktaM prakaraNaM tviha / atha SaSThaM prakaraNaM vaitAlIyaM prakIyate // 151 // vaitAlIyaM prathamatastatra vRttaM nigadyate / tatazcaupacchandasikamApAtalikameva ca / / 152 / / Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 153 - 165 ] tatra 12. anukramaNI - prakaraNa dvividhaM nalinAkhyaM ca tataH syAd dakSiNAntikA / athottarAntikA pazcAt [ prAcyavRttirudIritA / / 153 / / udIcyavRttistatpazcAt pravRttakamataH param / athAparAntikA pazcA] 'ccAruhAsinyudIritA / / 154 // vaitAlIyaM prakaraNaM SaSThametadudIritam / yatiprakaraNaM cAtha saptamaM parikIrtyate / / 155 / / yatInAM ghaTanaM yatra sodAharaNamIritam / atha dyaprakaraNamaSTamaM vRttamauktike / / 156 // nAnAvidhAni gadyAni gadyante yatra lakSaNaiH / tatra tu prathamaM zuddha N cUrNakaM gadyamucyate / / 157 / / zrathA''viddhaM cUrNakaM tu lalitaM cUrNakaM tataH / tatastUtkalikAprAyaM vRttagandhi tataH smRtam // 158 // granthAntaramataM cAtra lakSitaM gadyalakSaNe / iti gadyaprakaraNamaSTamaM parikIrtitam / / 156 / virudAvalIprakaraNaM navamaM cAtha kathyate / tatra dvigAdyA ca tribhaGgayantA kalikA navadhA purA / / 160 / / tatastribhaGgI kalikA nodhA sA'pi prakIrtitA / vidadhAd yA dvipAdyantA sApi SoDhA tataH smRtA // 161 // mugdhAdikA taruNyantA madhye madhyA caturvidhA / avAntaraprakaraNaM kalikAyAH prakIrtitam / / 162 / / athAto vyApakaM caNDavRttaM virudamIritam / salakSaNaM tathA sAdhAraNaM ceti dvidhaiva tat // 163 // tato'sya paribhASA syAt tadbhedAnAM vyavasthitiH / puruSottamAkhyaM prathamaM tatastu tilakaM bhavet / / 164 // acyutastu tataH prokto vaddhitastadanantaram / tato raNaH samAkhyAtastataH syAd vIracaNDakam / / 165 / 1. [-] koSThagatoMzo ka. pratau nopalabhyate / 2-2. 'navaghA sA' iti suSThu / [ 287 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288] vRtta mauktika - dvitIyakhaNDa anyatra vIrabhadraH syAt tataH zAkaH prakIrtitaH / mAtaGgakhelitaM pazcAdathotpalamudIritam // 166 // tato guNaratiH proktA tataH kalpadrumo bhavet / kandalazcAtha kathitastataH syAdaparAjitam / / 167 / / narttanaM tu tataH proktaM taratpUrvaM samastakam / veSTanAkhyaM caNDavRttaM tatazcAskhalitaM matam // 168 // atha pallavitaM pazcAt samagraM turagastathA / paGkeruhaM tataH proktaM sitakaJjamataH param / / 166 // pANDUtpalaM tatazca syAdindIvaramataH param / aruNAmbhoruhaM pazcAdatha phullAmbujaM matam / / 170 / / campakaM tu tataH proktaM vaJjulaM tadanantaram / tataH kundaM samAkhyAtamatho bakulabhAsuram / / 171 // parikIrtitam / anantaraM tu bakulamaGgalaM maJjaya korakazcAtha gucchaH kusumameva ca / / 172 / / avAntaramidaM cApi proktaM prakaraNaM tviha / zratha tribhaGgI kalikA daNDakAkhyA prakIrtitA // 173 // vidagdhapUrvA sampUrNA tribhaGgI kalikA tataH / tatastu mizrakalikA kathitA vRttamauktike / / 174 / / avAntaraM prakaraNaM tRtIyamatisundaram / itthaM salakSaNaM caNDavRttaprakaraNaM kRtam / / 175 / / tataH sAdhAraNamataM caNDavRttamihoditam / sAdhAraNamataM caikadezataH proktamatra hi // 176 // [ pa0 166 - 17e avAntaraprakaraNaM sAdhAraNamate sthitam / caturtha virudAvalyAM' vijJeyaM kavipaNDitaiH / / 177 / / tatastvatraiva kalikA jJeyA saptavibhaktikI / anantaraM cAkSamayIkalikA kathitA tviha / / 178 // tatastu sarvalaghukaM kalikAdvayamIritam / tatazca virudAnAM tu yugapallakSaNaM kRtam / / 176 / / 1. kha. virudAvalyo / 2. ka. kalikA * / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 180-188 ] 12. anukramaNI - prakaraNa tatastu virudAvalyAH sampUrNa navamaM virudAvalI prakaraNaM lakSaNaM kRtam / vRttamauktike / / 180 / / atha khaNDAvalI tatra pUrvaM tatastu maJjarI nAma bhavet khaNDAvalIprakaraNaM dazamaM parikIrtitam / prathAnayostu doSANAM nirUpaNamudIritam // 182 // 1. kha. netradvayaM / [ 286 tAmarasaM bhavet / khaNDAvalI tviha / / 181 / / ekAdazaM prakaraNamidamuktamatisphuTam / tataH khaNDadvayasyApi proktA'nukramaNI kramAt // 183 // etat prakararaNaM cAtra dvAdazaM parikIrtitam / vRttAni yatra gaNyante tathA prakaraNAni ca / / 184 / / pUrvakhaNDe SaDevAtra proktaM prakaraNaM sphuTam / dvitIyakhaNDe cApyatra ravisaMkhyamudIritam // 185 // avAntaraM prakaraNaM catuH saMkhyaM prakIrtitam / sambhUya cAtra gaditaM rasendumitamuttamam / / 186 // ubhayoH khaNDayozcApi sambhUyaiva prakAzitam / dvAviMzati' prakaraNaM ruciraM vRttamauktike / / 187 / / mAtsaryamutsArya mudA sadA sahRdayairidam / antarmukhaiH prakaraNaM vijJairAlokyatAM mama / / 188 // iti khaNDadvayAnukramaNIprakaraNaM dvAdazam / 12 / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthakRt-prazastiH dusthIbhUtamimaM jalAzayamadhisthitvA nayAntaM kvaci mohAndhIkRtagovraja mnsijsphuurjdvissNjvaalyaa| garvAgni padapadmayugmavalananirvApya sarvAtmanA, tvaM nirvAsaya manmanohradagataM durvAsanAkAliyam // 1 // yahormaNDalacaNDamandarataTIniSpeSaNAloDitA, daityAmbhonidhayo vinAzamagamannissArabhUtA bhuvi / kAlindItaTagandhasindhuramamu lIlAzatairbandhurai' rAbhIrInikurumbabhItizamanaM vande gabhIrAzayam // 2 // ni:kAmatucchIkRtakAmadhAma zravyasphurannAma jagallalAma / uddAmacintAzatadAmabaddha, ___ zrIrAma mAmuddhara vAmabuddhim // 3 // zrIcandrazekharakRte ruciratare vRttamauktike'muSmin / akSaravRttavidhAyakakhaNDassampUrNatAmagamat // 4 // lakSmInAthasubhaTTavarya iti yo vAsiSThavaMzodbhava statsUnuH kavicandrazekhara iti prakhyAtakIrtibhuvi / bAlAnAM sukhabodhahetumatulaM sacchandasAM mandiraM, spaSTArthaM varavRttamauktikamiti granthaM mudA nirmame // 5 // rasamunirasacandrai vite (1676) vaikrame'bde, sitadalakalite'sminkAttike paurNamAsyAm / prativimalamatiH zrIcandramaulivitene, rucirataramapUrva mauktikaM vRttapUrvam // 6 // chandaHzAstrapayonidhilopAmudrApati pitaram / zrImallakSmInAthaM sakalAgamapAragaM vande // 7 // 1. sa. bandhurA / 2. kha. bhaatishmnN| 3. kha. pigntrN| Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa08-81 granthakRtaprazasti [ 261 yAte divaM sutanaye vinayopapanne, zrIcandrazekharakavau kila tatprabandhaH / vicchedamApa bhuvi tadvacasaiva sArddha, pUrNIkRtazca sa hi jIvanahetave'sya / / 8 / / zrIvRttamauktikamidaM lakSmInAthena pUritaM yatnAt / jIyAdAcandrArka jIvAturjIvalokasya // 6 // zrI: ityAlaGkArikacaRcUDAmaNi-chandaHzAstra'paramAcArya-sakalopaniSadrahasyArNavakarNadhAra-zrIlakSmInAthabhaTTAtmaja-kavi candrazekharabhaTTaviracite zrIvRttamauktike piGgalavAttike varNavRttAkhyo dvitIyaH paricchevaH / / zrIH samAptazcAyaM vAttike dvitIyaH khaNDaH / zrIkRSNAyAnantazaktaye namaH / zrIrastu / samAptamidaM zrIvRttamauktikaM nAma piGgalavAttikam / zubhamastu / saMvat 1690 samaye zrAvanavadi 11 ravau zubhadine likhitaM zubhasthAne argalapuranagare lAlamanimizreNa / zubham / idaM pranthasaMkhyA 3850 // + 1. kha. chndHshaastre| 2. kha. kvishekhrshrii| 3. kha. dvitIyakhaNDaH / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chandaHzAstraparamAcAryazrIlakSmInAthabhaTTapraNoto vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAraH prathamo vizrAmaH zrIgaNezAya namaH praNamya jagadAdhAraM vizvarUpiNamIzvaram / zrIcandrazekharakRte vAttike vRttamauktike / / 1 / / antaHsAraM samAlocya naSToddiSTAdiduSkaram / zrIlakSmInAthabhaTTena sukarIkriyatetarAm // 2 // athAnantaraM chAndasikaparIkSArtha kautukArthaJca mAtrANAmuddiSTamucyate / tatra trayodazavibhedabhinneSu SaTkalaprastAragaNeSu idaM kAtima rUpam iti likhitvA * pRSThaM rUpamuddiSTaM prathamapratyayasvarUpaM, tatprakAramAha sArddhana zlokena / dadyAt pUrvayugAGkAna laghorupari gasya tUbhayataH / antyAGka guruzIrSasthitAn vilumpevathAGkAMzca // 51 // urvaritaizca tathAGka trioddiSTaM vijAnIyAt / dadyAditi / tasmin likhite rUpe pUrvayugAGkAn dadyAt / tatra ca laghoruparyeva gurostu ubhayataH-uparyadhazcetyarthaH / atha pazcAdantyAGke-zeSAGke guruzIrSasthitAn aGkAn vilumpet / tathA kRte sati urvaritaizca aGkaH mAtrANAmuddiSTaM jAnIyAt / etadukta bhavati / SaTkalaprastAre tAvadeko guruH, dvau laghU, eko guruzca evaMrUpo gaNa: 5 // kutra sthAne'stIti prazne kRte, tadAkAraM gaNaM likhitvA pUrvayugena samAnAH kramAdaGkA dAtavyAH 2 taH 13 [ta]trAdikalAyAM prathamo'Gko deyaH, tataH pUrvayugAGkAbhAvAdutsargasiddho dvitiiyo'ngkstddhH| tadanantaraM pUrvAGkadvayamekIkRtya tatsaMkhyako'Gko'gre deyaH / evaM ca pUrvayugasamAnAGkAstripaJcAdiya iti pUrvayugakramArthaH / atra guroruparyadhazcAGko deyo dvikalatvAt / etacca gurushiirsspdaallbhyte| evaM teSu aGkeSu antyAGke-caramAGke trayodazarUpe 13 yAvanto guruzIrSasthitAn aGkAMstAn vilumpet / te ca nava tathA ca trayodazAtmani carame'Gke navAle lupte sati urvaritairaGkazcaturbhizcaturthaM sthAnaM likhitvA tatsamAnAGkasthAnako yadgaNa iti jAnIyAt / tadetanmAtrANAmuddiSTam / uddiSTasya gaNasya sthAnamAtrAnayanAditi bhAvaH / Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. prathama vizrAma [ 263 evaM cASTabhedavibhinno paJcakalaprastAre-dvau laghU, eko guruH, eko laghuzca ityevaMrUpo gaNaH / / 5 / kutra sthAne' stIti prazne, prathamalaghorupari prathamAGkastadanu dvitIyalaghorupari dvitIyAGkastato gurorupari tRtIyAGkastadadhaH paJcamAGkastadanu laghorupari aSTamAGkazca deyH| ato'ntyAGke-aSTamAGke 8 guruziroGkastRtIyo'Gko 3 lopyo'vaziSTaH paJcamAGko bhavati / tasmAt paJcamo gaNastAdRzo bhavatIti evaM jAnIyAditi / tathA ca paJcabhede catuSkalaprastAre jagaNaH / / kutrAstIti prazne, prathamalaghorupari prathamAGkastadanu gurorupari dvitIyAGkastadadhastRtIyAGkaH zeSo laghorupari paJcamAGko deyaH / ataH zeSe paJcamAGke 5 guruziro'Gko dvitIyo lopyaH / avaziSTastRtIyA'Gko bhavati / tasmAt tRtIyasthAne jagaNo vartata iti jAnIyAditi / ___ evaJca saptASTakalAdikeSu samasteSu prastAreSu prathame zeSe ca gaNe zakaiva nAvatarItartIti / dvitIyasthAnAdArabhya upAntyasthAnaparyantaM prazne kRte proktaprakAreNa uddiSTaM boddhavyamativizuddhabuddhibhirityAstAM vistAreNa ityuparamyate / iti zivam / zrInAgarAjAya namaH prastAravistAraNakautukena prastArayantaM patagAdhirAjam / madhyesamudraM pravizantamantarbhajAmi hetuM bhujagAdhirAjam // atha mAtrA-varNoddiSTau vaktavye tatra prastAramantareNoddiSTAdInAmazakyakathanatvAt samastaprastArasya vasudhAvalaye'pyasamAvezAt kecana prastArAH prastutopayogino likhynte| evaM anyepi SaDviMzatyakSaraparyantaM prastArAH boddhavyAH subuddhibhiH / dvikalaprastAro yathA 5 1 catuSkalaprastAro yathA // trikalaprastAro yathA 15 51 55 / / 5 IS 5 / / d sh Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] paJcakala prastAro yathA / ' ' SIS |||' SSI / / '| |' / / '| / / |||| 1 2 3 4 5 7 vRttamauktika- vArttika- duSkaroddhAra ||| mAtrANAmuddiSTaM dvilopyaH 1 3 1 S 3 S 2 SaTkalaprastAro yathA SS S IISS ISIS SIIS ||||' ISSI SISI |||'| ' ' / / / / s / / / ' / ' / / / mAtrANAmuddiSTaM prathamapratyayaH 1 3 8 1 5 1 S 13 lopo navAGkaH 6 2 4 5 5 6 10 11 12 13 iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDAmaNi- sAhityArNavakarNadhAra-chandaH zAstraparamAcArya -zrIlakSmInAtha bhaTTArakaviracite zrIvRttamauktike vAtike duSkarodvAre mAtrAprastAro - ddiSTagaNasamuddhAro nAma prathamo vizrAmaH // 1 // Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .dvitIyo vizrAmaH atha mAtrANAmadRSTaM rUpaM naSTaM dvitIyapratyayasvarUpam / tacca SaTkalaprastAre prastArAntare vA amukasthAne kIdRzaM iti praznottaramadhyarddhana zlokadvayenAha atha mAtrANAM naSTaM yadadRSTaM pRcchayate rUpam // 52 // yatkalakaprastAro laghavaH kAryAzca tAvantaH / dattvA pUrvayugAGkAn pRSThAGkalopayevantye // 53 / / urvaritorvaritAnAmaGkAnAM yatra labhyate bhAgaH / paramAtrAM ca gRhItvA sa eva gurutAmupAgacchet // 54 // atheti / pUrvAddhaM avatArikayaiva vyAkhyAtaprAyam / / 52 // yatkalakaprastAraH kRtaH tatkalakaprastArakRte tAvanta eva laghavaH kAryAH / cakAro'vadhAraNArthaH / tatra ca dattvA pUrvayugAGkAn eka-dvi-tri-paJcASTa-trayodazAdIn / yathA- / / / / / / tataH pRSThAvaM antye-zeSe lopayet / / 53 / / evaM covaMritorvaritAnAM avaziSTAnAmaGkAnAM yatra yatrAGke bhAgo labhyate sa sa evAGkaH zeSAGke lopayituM zakyate / saH punastadadhaH sthitakalaM paramAtrA ca gRhItvA gurutAmupAgacchet-gururbhavatItyarthaH / gurutve cA'dhaHsthitakalAyA api saMgraho'rthAd bhavatIti / anyathA laghugururityevaM brUyAditi // 54 // anena vyAkhyAnenAvyutpannatamaH ziSyo bodhayitu na zakyata iti sphuTIkRtya sodAharaNaM vilikhyate / yathA SaTkalaprastAre dvitIyasthAne kIdRzo gaNaH ? iti prazne, pUrvoktAGkasahitAH laghurUpAH SaTkalAH sthApanIyAH / pUrvayugalasadRzA aGkA deyaaH| tataH zeSAGke trayodaze 13 pRSThAGkalope dvitIyAGka 2 lope sati ekAdazAvaziSTA 11 bhavanti / tatrAvyavahitASTalope zeSakalAdvayena eko gururbhavati / avaziSTAGkaH trayaM bhavati / tatra ca paJcalopAzakyatvAt paramAtrAM gRhItvA gururbhavatItyuktatvAcca trilope 3 tRtIyacaturthAbhyAmaparo gururbhavati / zeSAGko nAvaziSyata iti / prathamaM laghudvayameva / tathA cAdI laghudvayamanantaraM gurudvayamityetAdRzo / / 5 5 dvitIyo gaNo bhavatItyarthaH / evmnytraapi| yadyapyAdyantayossandehAbhAvastathApi prathame kIdRzo gaNaH ? iti prazne, gurutrayAtmakaM prathamaM gaNaM likhitvA tatroparyadhaH krameNa pUrvayugAGkA eka-dvi-tri-paJcASTa Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra trayodazAkArA deyAH / yathA- 55s tatra zeSAte trayodazAtmani 13 guruzIrSasthA ye aGkA ekatryaSTarUpAstairjAto dvAdazAGko lopyastathA ca lupte tasmin prathamo gaNastAdRzo bhavatIti veditavyam / atha ca trayodazasthAne kIdRzo gaNaH ? iti prazne, pUrva [va]deva laghUnAmuparyaMGkAn dattvA zeSAGke trayodazAtmani pRSThAGkalope avaziSTAGkAbhAvAnna gurukalpanA / ato laghava evAvaziSyante iti / / / / / / caturdazAdiprazne cAGkalopAsambhavAdasatyatvamAtraM vAcyam / tadadhikaprastArAbhAvAditthaM ca mAtrAprastAre sarvatraiva zeSAGkasamasaMkhyAgaNA bhavantItyapi nizcIyate / iti gurumukhAdavagatArtho likhita iti zivam / mAtrANAM naSTam / / / / dvitIyaH pratyayaH iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDAmaNi-sAhityArNavakarNadhAra-chandaHzAstraparamAcArya-zrIlakSmInAthabhaTTArakaraviracite zrIvRttamauktikavAttikaduSkaroddhAre mAtrAprastAranaSTagaNasamuddhAro nAma dvitIyo vizrAmaH // 2 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo vizrAmaH atha tathaiva kramaprAptaM varNAnAmuddiSTamAha-dviguNAniti zlokena / dviguNAnaGkAna dattvA varNopari laghuziraHsthitAnaGkAn / ekena pUrayitvA varNoddiSTaM vijAnIta // 55 / / varNAnAmupariprasRtAnAM iti adhyAhAryam / tathA ca teSAmupari dviguNAnaGkAn dattvA tato laghuziraHsthitAnaGkAn saMyojyeti zeSaH / tathA ca taM-saMyuktaM ay ekenAdhikena aGkena pUrayitvA-ekIkRtya varNoddiSTaM vijAnIta ziSyA iti zeSaH // 55 // evamuktaM bhavati / ekAkSarAdiSaDviMzatyakSarAvadhiprastAreSu pratiprastAramAdyabhede laghvAbhAvAduddezaH sarvathA nAstyeva / ato dvitIyabhedAdArabhya upAntyabhedaparyantaM uddezo bhavatIti tatprakArabodhanArtha ziSyAnabhimukhIkRtya prastArA nirdhArapUrvakaM varNoddiSTamucyate / tathA ca ekAkSaraprastAre bhedadvayaM bhavati / tatra prathamabhedasya uddezAsambhavAt / dvitIyabhede ca ekalaghurUpe dvitIyAkSarAbhAvAdekamevAGka tasmin dattvA tadupari ekamaGkamadhikaM dattvA dvitIyabhedamuddizet / ityekAkSaraprastAraH / dvayakSaraprastAre bhedacatuSTayaM 4 bhavati / tatra dvitIye eko laghurekogururityevaM bhede / 5, prathame laghAveko'Gko, dvitIye gurau dvitIyo'Gko dAtavyaH, tadanu laghorupari ekamadhikaM dattvA dvitIyaMbhedaM uddizet / evaM tRtIye eko gurureko laghurityevaM bhede 5 / , prathame gurAveko'Gko, dvitIye laghau dvitIyo'Gko'ntyastato laghorupari sthite dvitIye'Gke ekamadhikaM dattvA tRtIyaM bhedamuddizet / evameva laghudvayAtmake // caturthe bhede prathame laghau prathamAjhaM dattvA, dvitIye'pi laghau dvitIyamakaM vidhAya tayoruparisthayoH prathamadvitIyAGkayormelane kRte jAte trike ekAvaM adhikaM dattvA tasya catuSTayaM sampAdya caturtha bhedamuddizediti / iti dvayakSaraprastAraH / tryakSaraprastAre tu bhedASTakaM 8 bhavati / tatra eko laghuH dvau gurU ceti gaNaH kutrAstIti prazne kRte pRSThaM gaNaM / 55 likhitvA tatra prathame laghau prathamAko dAtavyaH, dvitIye gurau tadviguNo dvitIyo'Gko dAtavyaH, tRtIye gurau tadviguNazcaturthA'Gko dAtavyaH / atra sarvatra prathamAdipadena varNo lakSyate, tato laghorupari yo'GkastasminnekamadhikaM dattvA tena saha ekIkRtya vyaGko bhavati tasmAt dvitIyo yagaNAkhyAkSaraprastAre gaNo bhavatItyevaM veditavyam / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra evaM cAtraiva prathamaM laghudvayaM tato gururityevaM gaNaH / / 5 kasmin sthAne'stIti prazne kRte tadAkAraM gaNaM 1, 2 likhitvA prathame laghAvekAGkaM dattvA 1, dvitIye'pi tadviguNaM dvayakaM 2 vidhAya, tRtIye gurau tadviguNaM caturthamaGka kRtvA 4, tato laghoruparisthayoH prathamadvitIyAGkayoH saMyogakRtatrayaM bhavati 3, tasminneke dhike datte sati caturaGko bhavati 4 / atazcaturthassagaNAkhyastryakSaraprastAre gaNo bhavatIti jJeyam / evamanyatra / iti tryakSaraprastAraH / atha caturakSaraprastAre SoDaza bhedA 16 bhavanti / tatra dvau gurU, eko laghureko guruzcetyevaMrUpo gaNaH kutrAstIti prazne kRte, taM pRSThaM gaNaM likhitvA ' ' / ' tatra prathamagurorupari prathamAGko 1 deyaH, tato dviguNAn dviguNAn aGkAn dattvA, tatazca dvitIyagurorupari dvitIyo'Gko deyaH, tRtIyo laghau caturaGkaH, caturtho gurAvaSTamAGko deyaH 8 / iti dvaiguNyam / tato laghoruparizcaturtho'GkastaM ekena pUrayitvA tasya paJcatvaM vidhAya tatsamAnAGkasthAne sa gaNo'stIti vijJAtavyam / ityuddiSTaM varNaprastAre prathamapratyayasvarUpaM vijAnIta ziSyA iti / atra sarvatra gaNazabdena tattaddedo lakSyate / tathA cAtraiva prathamaM laghutrayamanantaraM eko gururityevamAkArako gaNaH kutra sthAne'stIti prazne kRte tadAkAraM gaNaM likhitvA / / / tatra prathamalaghorupari prathamAkaM dattvA, tato'pi dviguNAn dviguNAn aGkAn dattvA, tadanu dvitIyalaghorupari tadviguNaM dvitIyamaGka vilikhya, tRtIye laghau tadviguNaM caturaGka vidhAya, caturthe gurAvaSTamAGka tadviguNaM dattvA, evaM dviguNatvaM sampAdyate / laghuziraHsthitAn eka-dvi-caturaGkAn ekIkRtya jAtaM saptAGka 7, ekena granthisthena pUrayitvA tasyASTatvaM vidhAya tatsamAnAGkasthAne sa gaNo'stIti jJeyam / ityuddiSTaM vispaSTaM vijAnIta vijJAH / iti caturakSaraprastAraH / kiJca viparItaprastAroddiSTe kriyamANe laghuziraHsthitAn aGkAn ityatra guruziraHsthitAn iti pAThastatroddiSTaprakAraH sulabhaH / evaJca sarvapratyayeSu pAThaviparyayaH kArya ityupadizyate / evaJca te sarve'pi pratyayA viparItA bhavantIti rahasyAntaram / evamanyeSvapi prastAreSu tattadgaNasthAnAvasthAnaM boddhavyamiti vizadabuddhibhiH / iti saMkSepaH / iti sarvamavadAtam / ekAkSaraprastAro yathA Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. tRtIya vidhAma [ 269 dvayakSaraprastAro yathA-- ss / / caturakSaraprastAro yathAssss ISS S SI S S / / / ' ' / / / / / / / / / / / / / ' ' ' / / ' ' / ' / ' / 12 s' / / Mr m>>x r900 tryakSaraprastAro yathAsss 1 / 2 ' / ' 3 '' / / ' / / / w / / / / x varNAnAM uddiSTaM tathaiva prathamaH / [iti] zrIvRttamauktikavAttikaduSkaroddhAraprastAre vistAraprakAraH / iti zrImannanvanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDAmaNi-sAhityArNavakarNadhAra-chandaHzAstraparamAcArya-zrIlakSmInAthabhaTTArakaviracite zrIvRttamauktika-vAttikaduSkaroddhAre varNaprastAroddiSTagaNasamuddhAro nAma tRtIyo vizrAmaH // 3 // Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho vizrAmaH atha kramaprAptaM tathaiva varNAnAM naSTamAha-'naSTe pRSThe' iti zlokena / naSTe pRSThe bhAgaH kartavyaH pRsstthsNkhyaayaaH| samabhAge la kuryAd viSame dattvakamAnayed gurukam / / 56 / / naSTe-adRSTarUpe pRSThe sati pRSThasaMkhyAyAH-pRSThAyAH saMkhyAyAH bhAgaH karttavyaHvidheyaH / tatra samabhAge sati laM-laghu kuryAt, viSame'vaziSTe satIti zeSaH / eka dattvA tasyApi bhAgaM kRtvA gurukamAnayet-guruM likhedityrthH| evaM kRte sati prakRtaprastArasthitAdRSTarUpagaNasthAnasiddhirbhavatIti bhAvaH // 56 // idamatrAnusandheyam atra tAvad bhAgo nAma naSTAGkasya yAvatsaMkhyApUraNam / tathAhi sodAharaNamucyate / yathA caturakSaraprastAre SaSTho gaNaH kimAkAraH ? iti prazne, SaDaGgabhAgaM kRtvA tadarddha trayaM 3 sthApanIyam / ayaM ca samo bhAgaH, ubhayakoTisAmyAt / atha eko 1 gururlekhyaH / anantaraM avaziSTasya trayasya viSamatvAt ekaM 1 dattvA catuSTayaM sampAdya tasya bhAgaM kRtvA dvayaM 2 sthApanIyam / tadA eko gururlekhyaH, tato dvayorbhAgaM kRtvA ekaM 1 sthApanIyam / tadA eko 1 laghurlekhyaH / tatopyavaziSTe viSame ekaM 1 dattvA dvitvaM sampAdya tasyApi bhAgaM kRtvA ekameva sthApanIyam / tadA eko gururlekhyaH / evaJca prathamaM laghuranantaraM gurustato laghurantare gururevamAkArazcaturakSaraprastAre ssssttho| ' / ' gaNa iti veditavyam / tathA cAtrava saptamasthAne kimAkArako gaNaH ? iti prazne, saptamasya viSamatvAt pUrvameko gururlekhyaH / tataH saptasu ekaM dattvA aSTau kRtvA vibhAgaH kAryastena avaziSTAzcatvAraH / ayaM ca samo bhAgastata eko 1 laghurlekhyaH / punazcatuSTayasyAvaziSTasya bhAgaM kRtvA dvayaM samaM sthApanIyam / ata eko laghureva lekhyaH / anantaraM avaziSTasya ekAGkasya viSamIbhUtatvAd gurureva lekhyaH / evaJca prathamaM gururanantaraM laghustato'pi laghureva carame ca gururevaM / / 5 AkArazcaturakSaraprastAre saptamo gaNa iti ca vijJeyam / evaM punaH punarbhAge same vibhajanIye laghutivyaH / viSame ekaM dattvA bhAge kRte gurutivyaH / prakRte ca laghAvadhiko gaNa Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... caturtha vibhAma [301 AyAtIti SaDviMzativarNaprastAraparyantaM viSamasthaleSu ekaikaM dattvA gururlekhya iti saMkSepaH / sarvamidamatimaJjulavajulavarNanaSTamiti zivam / varNAnAM naSTam Isis / / / 7 tathaiva dvitiiyprtyyH| iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasabaJcarIkAlaGkArikacakacUDA maNisAhityArNavakarNadhAra-chandaHzAstraparamAcAryazrIlakSmInAthabhaTTArakaviracite zrIvRttamauktikavAttikaduSkaroddhAravarNamastAra naSTagaNasamuddhAro nAma caturtho vizrAmaH // 4 // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo vizrAmaH atha tRtIyapratyayasvarUpavarNamerumAha-zlokadvayena koSThAniti / koSThAnekAdhikAn varNaiH kuryAdAdyantayoH punaH / ekAGkamaparisthAGkadvayaranyAn prapUrayet / / 57 // varNamerurayaM sarvagurvAdigaNavedakam / prastArasaMkhyAjJAnaJca phalaM tasyocyate budhaiH / / 58 / / .' tatra ca kramAd ekAdhikAn koSThAn varNarakSarairupalakSitAn, punarAdyantayorekAGkaca kuryAd vilikhya racayet / tatazca madhyasthakoSThakasyopari sthitAGkadvayairekIkRtarityarthaH / anyAn zUnyAn koSThAn prapUrayet / / 57 / / evaM kRte satyayaM varNamerumairuriva bhavatIti zeSaH / tasyaivaMprakAreNa viracitasya merorbudhaH-adhItachandaHzAstraiH bhASyavAttikatAtparyAbhiriti yAvat / sarvagururAdau yeSAmevaMvidhAnAM gaNAnAM vedakaM-jJApakaM avabodhakamiti, yAvat prastAra saMkhyAjJAnaM ca yato bhavatIti ubhayamapi phalavizeSaNam / tathA ca tattatpaMktisthakoSThagata-tattavarNaprastArasaMkhyAvyApakaM phalaM ucyate-prakAzyata ityarthaH // 58 / / asya nirgalitArthastvevaM samullasati ekAkSarAdiSaDviMzatyakSaraparyantaM svasvaprastAre kati sarvaguravaH, katyekAdiguravaH, kati sarvalaghavaH, kati vA prastArasaMkhyeti prazne kRte varNameruNA pratyuttaraM deyam / tatra ekAkSarAdikrameNa yAvadiSTaM koSThakAn viracayya, prAdAvante ca koSThake prathamAGko dAtavyaH / tato madhyasthakoSThake ca tadIyaziraHkoSThakadvayAta zRGkhalAbandhanyAyena ekIkRtya paraM zUnyaM koSThakaM ekIkRtAGke pUrayet / evaM anyatrApi pUraNIye koSThake koSThAnAmuparisthitakoSThadvayAGkamuktabandhanyAyena pUraNaM vidheyaM iti saMkSepaH / evaM pUriteSu koSTheSu ekAkSaraprastAre AdAvekagurvAtmakastadante ca ekalaghvAtmakaH saMketa iti / dvayakSaraprastAre tu sarvagururAdau triguru-dvigururvAribhAvAt sthAnadvayepyekagururante ca sarvalaghuriti / tryakSaraprastAre cAdau sarvagurustriguroranyatrAsambhavAt, sthAnatraye dviguruH, sthAnatraye ca ekagururante ca sarvalaghuriti / / caturakSaraprastArepi sarvagururAdau ca caturguroranyatrAbhAvAt, sthAnacatuSke triguruH, sthAnaSaTke dviguruH, sthAnacatuSTaye ca ekagururante ca sarvalaghuriti / Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. paJcama vizrAma [ 303 evamanayA praNAlikayA sudhIbhiH SaDviMzatyakSaraprastAraparyantaM aGkasaJcAraprakAraH samunneyaH / kiJcAtra tattatpaGktikoSThagatatattadvarNaprastArapiNDasaMkhyApi tattatpaGktisthitAGka: samullasatIti varNamerurayaM merurivAdibhAgasaMkucitAntavistArarUpo vibhAtIti zrIgurumukhAdavagato varNamerulikhanakramaprakAraH prakAzita iti zivam / zrIlakSmInAthabhaTTana rAyabhaTTAtmajanmanA / kRto merurayaM varNaprastArasyAtisundaraH / / asya svarUpamudAharaNamatra draSTavyam / varNameruryathA tRtIyaH navavarNamerurayam / evaM agrepi samunneyaH sudhIbhiH / iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDAmaNi-sAhityArNavakarNadhAra-chandaHzAstraparamAcArya-zrIlakSmInAthabhaTTArakaviracite zrIvRttamauktikavAttikaduSkaroddhAre ekAkSarAd SavizatyakSarAvadhivarNaprastAramesvAro nAma paJcamo vidhAmaH // 5 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho vizrAmaH atha merugI caturthapratyayasvarUpAM varNAnAM patAkAmAha-zlokatrayeNa dttvetyaadi| dattvA pUrvayugAGkAn pUrvAke yojayedaparAn / aGkaH pUrva yo vai bhRtastataH paMktisaJcAraH // 56 // aGkAH pUrva bhRtA yena tamaGkabharaNaM tyajet / aGkazca pUrva yaH siddhastamaGgha naiva sAdhayet // 60 // prastArasaMkhyayA caivamaGkavistArakalpanA / patAkA sarvagurvAdivedikeyaM viziSya tu / / 61 // tatra pUrvayugAGkAn eka-dvi-caturaSTAdIn aGkAn prathamaM dattvA pUrvAGkarekadvayAdibhiraparAn tryAdIn aGkAn yojayet bibhRyAt bharaNaM kuryAditi yAvat / kiJca, ya evAGkaH pUrva bhRtaH-pUritaH, tatastasmAdeva aGkAt vai-niyamena paMktisaJcAraH vidheya iti zeSaH // 56 // aGkA iti / niyamAntaraM ca, yena-aGkena pUrvamaGkA bhRtAH-pUritAH tamakaM punarbharaNaM tyajet, prayojanAbhAvAt / kiJca, aGkazca pUrvaM yaH siddhastamakaM punarna sAdhayet-na sthApayedityarthaH / / 60 // patAkAprayojanamAha prastAreti / evaM prastArasaMkhyayA atrAGkavistArakalpanA bhavatIti zeSaH / etAdRzI ceyaM patAkA viziSya-viziSTAM kRtvA, tu-avadhAraNe, sarvagurvAdisarvalaghvantavedikA-jJApikA vijJAtavyaiveti vAkyArthaH // 61 // evamuktaM bhavati bho ziSyAH ! uddiSTasadRzA aGkA deyaaH| pUrvAGkaH parabharaNaM kuryAt, pUrayitavyaH / paMkteH pradhAnAGkasya pazcAt sthitAH pUrvAkA bharaNaM pUraNam / ekatrAdhikasya aGkasya prAptau sA paMktireva tadaGkabharaNe tyajyata ityavadheyam / evaJca merUktaprastArasaMkhyayA patAkAGkA varddhayitavyAH / tathAhi caturvarNaprastAre eka-dvi-caturaSTAGkA deyaaH| yathA-1 / 2 / 4 / 8 / atra kAGkasya pUrvAGkAsambhavAt dvitIyAGkAdArabhya paMktiH pUryate / tatra Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. SaSTha vizrAma [ 305 pUrvAGkA ekAGka eva prastArAdibhUtaH sarvagururUpaH, tasya pare dvitIyAdayaH te ca avyavahitAnatikrameNa pUryante / tathA ca ekena dvAbhyAM militvA vyaGko bhavati saH dvitIyAGkAdhastAt sthApanIyaH / tata ekena aSTabhizca militvA navAGko bhavati sa paJcamAGkAdhaHsthAt sthApanIyaH / tataH paMktiparityAgaH / merau trigurUNAM rUpANAM catuHsaMkhyAdarzanAditi bhAvaH / etena caturvarNaprastAre prathama rUpaM sarvaguru brUyAt / dvi-tri-paJca-navasthAnasthAni catUrUpANi trigurUNi jAnIyAditi / evamaGkacatuSTayaM sAdhayitvA, tatazcaturaGkasya adhastAt pUritapaMktisthA: parAmilitA: SaDaGkA deyaaH| tatra prathamaH pUrita eveti tyajyate / tato dvAbhyAM caturbhimilitvA SaSTho'Gko 6 bhavati, sa caturaGkAdhastAt sthApanIyaH / tataH tribhiH catubhiH sambhUya saptamo'Gko bhavati, sa ca SaDaGkAdhastAt sthApanIyaH / evaM ca paJcabhizcaturbhimilitvA jAyamAno navAGko na sthApanIyaH / 'aGkazca pUrva yaH siddhastamakaM naiva sAdhayet' ityuktatvAt siddhasya sAdhanAyogAditi yuktisiddhatvAcca iti / tato dvAbhyAM aSTabhimilitvA dazAGko bhavati, sa ca saptAGkAdhastAt sthApanIyaH / tatazca tribhiraSTabhimilitvA ekAdazAGko bhavati, sa ca dazAGkAdhastAt sthApanIyaH / tataH paJcabhiraSTabhimilitvA trayodazAGko bhavati, sa cAnta ekAdazAGkAdhastAt sthApanIya iti / tataH paGktiparityAgaH / merusaMkhyAparimANadarzanAditi pUrvavad heturiti bhAvaH / etena ca caturvarNaprastAre catu:SaT-sapta-ekAdaza-trayodazasthAnasthAni SaDpANi, dvigurUNi jAnIyAditi / evamaGkaSaTkaM pUrvavadeva sAdhayitvA, tato'STAGkAdhastAt pUritapaktisthAH parAGkami latAzcatvAro'GkA deyAH tathA ca catubhiraSTabhiH sambhUya dvAdazAGko bhavati, sa cASTamAGkAdhastAt sthApanIyaH / tataH SaDbhiraSTabhizca saMbhUya caturdazAGko bhavati, sa tu dvAdazAGkAdhastAt sthApanIyaH / tataH saptabhiraSTabhizca saMbhUya paJcadazAGko bhavati, so'pi caturdazAGkAdhastAt sthApanIyaH / tato'pi paMktiparityAgaH / merAvekagurUNAM catussaMkhyAdarzanAditi bhAvaH / etena caturvarNaprastAre aSTamadvAdazacaturdaza-paJcadazasthAnasthAni rUpANi ekagurUNi brUyAditi / evaM aGkacatuSTayaM sAdhayitvA, tato dazabhiraSTabhistu prastArAdhikAGkasaMbhavAnnaSTAdazAGkasaJcAraH / tahi SoDazAGkaH sarvalaghurUpa: 16 kvAstAmityapekSAyAmaSTamAGkAgre dIyatAM sarvalaghujJAnArthamiti sampradAyaH / tathA ca prathamAGkacaramAGkayoH sadRzanyAyena avasthAnaM bhavatIti jJeyam / patAkAprayojanaM tu merau caturvarNaprastArasya ekaM rUpaM catargarUpalakSitam / sarvagurvAtmakaM catvAri trigurUNi rUpANi, SaD dvigurUNi rUpANi, catvAri ekagurUNi rUpANi, ekaM sarvalaghvAtmaka rUpamasti / Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra wwwwwwwwwwwwww tatra SoDazabhedAbhinne caturvarNaprastAre katamasthAne sarvagurvAtmakaM, katamasthAne ca trigurvAtmakaM, katarasthAne dvigurvAtmakaM, katamasthAne ca ekagurvAtmakaM, kutra vA sarvalaghvAtmakaM rUpamasti, kati vA prastArasaMkhyeti prazne kRte patAkayA uttaraM dAtavyamiti / patAkAjJAnaphalamiti zrIgurumukhAdavagato varNapatAkAlikhanaprakAra: prakAzita iti digupadarzanam / uttaratra ca SaDviMzativarNaparyantaM patAkAviracanaprakAra: samunneyaH sudhIbhiH, grantha vistarabhayAnnehAsmAbhiH prapaJcyata iti zivam / ___ atra caturvarNapatAkAyAM tu siddhAGkAn piGgalodyotAkhyAyAM prAkRtapiGgalasUtravRttI zrIcandrazekharaH zlokAbhyAM saMjagrAha / yathA-. eka-dvi-tri-zarAGkAzca vedatu-muni-dik-zivAH / kAmASTa-sUrya-manavastithi-kSoNIzasammitAH // 1 // siddhAGkAH syuzcaturvarNapatAkAnukrame sphuTam / paJcakoSThe likhedaGkAn zeSAnevaM likhediti // 2 // zeSAn prastArAntarapatAkAGkAn evaM kramAt koSThavarddhanapUrvakakramAt likhetavinyasedityarthaH / atra aGkavinyAsakramastu zrIgurumukhAdevAvagantavya iti sarva maGgalam / caturvarNapatAkA yathA pratyayakAkhyaH 6 12 11 iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamovamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDA. maNi-sAhityArNavakarNadhAra-chandaH-zAstraparamAcArya-zrIlakSmInAthabhaTTArakaviracite zrIvRttamauktikavAttikaduSkaroddhAre varNapatAkAGkoddhAro nAma SaSTho vizrAmaH // 6 // Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo vizrAmaH atha tRtIyapratyayasvarUpamevAtra [mAtrA]merumAha-ekAdhikakoSThAnAmityAdinA sArddhana zlokacatuSTayena ekAdhikakoSThAnAM dve paMktI same kArye / tAsAmantimakoSThaSvakAvaM pUrvabhAge tu // 62 / / ekAGkamayukpaMkteH samapaMkteH pUrvayugmAGkam / dadyAdAdimakoSThe yAvat paMktiprapUrtiH syAt / / 63 // prAdhADUna tadIyaH zIrSAhUrvAmabhAgasthaH / uparisthitena koSThaM viSamAyAM pUrayet paMktau // 64 // samapaMkto koSThAnAM pUraNamAdyAGkamapahAya / uparisthAGkastaduparisaMsthAmasthitaraGkaH // 65 // mAtrAmerurayaM proktaH pUrvoktaphalabhAgiti / tatra kramAdekaikenAdhikena koSThenopalakSitAnAM koSThAnAM madhye dve dve paMktI samesamAne kArye-likhanIye ityarthaH / tAsAM-sarvAsAM paMktInAM antimakoSTheSu ekAyprathamAkaM yAvaditthaM dadyAt itynvyH| atha ca sarvAsAM paMktInAM pUrvabhAge tu aGkavinyAsa ucyata iti zeSaH / / 62 / / ___ ekAGkamiti / tatrAyukpaMkta:-viSamapaMktarAdimakoSThe-prathamakoSThe ekAGkaprathamAGka samapaMktarAdimakoSThe-prathamakoSThe pUrvayugmAGka ekAntaritaM prathamAGka yAvat paMktiprapUti:-pUraNaM syAt-bhavati tAvad dadyAt-vinyased ityarthaH / / 63 / / tadevAha AdyAGkaneti / tatazca sarvatra viSamAyAM paGkto uparisthitena prAdyAGkanaprathamAGkana vAmabhAgasthaiH tadIyaiH zIrSAGkazca koSThazUnyamiti zeSaH prapUrayetsAkaM kuryAdityarthaH // 64 // kiJca samapaGa ktAviti / samapaGktau cAdyA apahAya-tyaktvA uparisthitA:taduparisaMsthaiH vAmabhAgasthitara iMzca zUnyAnAM koSThAnAM pUraNaM vidheyamiti zeSaH // 65. // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra uktaM mAtrAmerumupasaMharati-mAtrAmerurayamityarddhana / bho ziSyAH ! pUrvoktaphalabhAgayaM mAtrAmeruriti prakAreNoktaH / yathA, varNameroH phalaM tathA mAtrAmerorapItyarthaH / .. atraitaduktaM bhavati / dvimAtrAdi-niravadhikamAtrApaMktiparyantaM svasvaprastAre kati sarvaguravaH, katyekAdiguravaH, kati sarvalaghavaH, kati vA prastArasaMkhyeti prazne kRte mAtrAmeruNA pratyuttaraM deyam / / tatra ca krameNaiva ekaikenAdhike koSThenopalakSitAnAM koSThakAnAM madhye dve dve koSThe arthAt paGaktI same-sadRze likhanIye / tatra prathame koSThadvayaM / tathA dvitIye'pi koSThadvayameva / tRtIye koSThatrayaM / caturthe'pi koSThatrayameva / paJcame catvAri / SaSThe'pi catvAryeva / atra koSThapadena koSThAGkaH paMktizca lakSyate, upacArAt ekakalAyAH prastAro nAstIti prathamaM na koSThagaNanAkalpanA / ataH koSThadvayAtmikaiva Ado paMktiriti prathama ityuktiriti samaJjasam / evaJca koSThapaMktiSu adhodhaH krameNAGkAn likhet / sarvatra ca zeSakoSThe prathamAGko deyaH / tatra tatra ca koSThadvayamadhye prAdAbuparikoSThe ca ekarUpo'Gko deyH| uparisthitasyoparisthitAGkAbhAvAd utsargasiddhakarUpAGkana sahitaM kRtvA dvitIyakoSThe dvitIyAGko deyaH iti / tRtIyakoSThe tu uparisthitAGkasahitaM kRtvA arthAt ziraHsthenAGkadvayena militaM kRtvA, pratastrirUpo'GkassamAyAti / tathA cArthAt ziraHsthenAGkana saha prathamo dvitIye'dhaHsthe melanIyaH / ___ yadvA, prAdyadvayamadho milatIyaM tu prkriyaa| tathA ca prathamakoSThadvayasya pUritatvAt dvitIyAdArabhyAGkA daatvyaaH| tatra dvitIye dvayaM, tRtIye punareka, caturthe trayam, paJcame punarekaM, SaSThe catvAri, saptame punareka, aSTame paJca, navame punareka, dazame SaT, ekAdaze punarekaM, dvAdaze saptameti prakriyayA aGkA deyAH / evamAye / tadadhaHkoSThe'ntakoSThe ca pUrNe madhyasthazUnyakoSThe caiSA prakriyA pUraNIyA / koSThazira:-koSThasthAGkaH parakoSThasthAGko dvAvako caikIkRtya madhyakoSThe-zUnyakoSThe melito'Gko deyaH / evaM sarvatra niravadhikatvAt yAvaditthaM koSThakaM viracya mAtrAmeruH pUrvoktarUpaH kartavya iti / ayaM trayodazamAtrAmerulikhanaRmaprakAraH zrIgurumukhAdavagataH prakAzita ityuparamyate / atredaM anusandheyam / samaviSamarUpA dvi-dvi-mAtrAdiprastAramArabhya niravadhikamAtrAprastAraparyantaM svasvaprastAre kati samakale laghavaH, kati ca guravaH, kati Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. saptama vizrAma [ 309 viSamakale laghavaH, kati ca guravaH, kati dobhayatra prastArasaMkhyeti prazne kRte mAtrAmeruNA pratyuttaraM deyam / tatra dvikale samaprastAre ekaH sarvaguruH, dvitIyo dvikalAtmakaH sarvalaghuriti dvibhedaH prastArasaMketaH / trikale viSamaprastAre dvAvekakalakAvekaguruko cAnte trikalAtmakaH sarvalaghuriti dvibhedaH prastArasaMketaH / samakale catuSkalaprastAre cAdau dviguruH sthAnatraye ca ekagurukilazcAnte catuSkalAtmakaH sarvalaghuriti paJcabhedaH prastArasaMketaH / viSamakale paJcakalaprastAre trayo gaNA ekalaghavaH, catvAro gaNAstrilaghavaH, sthAnatraye dviguruH, sthAnacatuSTaye caikagururante ca paJcakalAtmakaH sarvalaghurityaSTabhedaH prstaarsNketH| samakale SaTkalaprastAre Adau sarvaguruH, SaDgaNA dvikalAH, paJcagaNAzcatukalAH, sthAnaSaTke dviguruH, sthAnapaJcake caikagururante ca SaTkalAtmakaH sarvalaghuriti trayodazabhedaH prastArasaGketa iti / evamanena prakArakrameNa yAvaditthaM mAtrAmervabhISTamAtrAprastAre laghugurvAdiprakAraprakriyA avgntvyaa| athavA pUrvarUpaprazne yAvaditthaM yAvatkalakaprastAramAtrAmeru koSThakaiviracya samakalaprastAre vAmataH krameNa dvau catvAraH SaDaSTAvanena prakAreNa gurujJAnam / viSamakalaprastAre tu eka-tri-paJca-saptAnena prakArakrameNa laghujJAnam / ante ca sarvatra laghuriti / ubhayatrApi ekaH dvau trayaH paJcetyAdyanayA sAraNyA dakSiNato vyutkrameNa zRGkhalAbandhanyAyena tattatprabhedajJAnam / kiJcAtra vAmabhAge sarvatraikaikAGkasthale sarvagurujJAnaM bhavatIti vijJAtavyamityupadezarahasyam / iti zivam / sarvatrA'tra ca dakSiNabhAge zRGkhalAbandhanyAyena agrimAGkapiNDotpattirbhavatIti rahasyAntaramiti ca / zrIlakSmInAthabhaTTana rAyabhaTTAtmajanmanA / kRto merurayaM mAtrAprastArasyAtidurgamaH // asya svarUpamudAharaNamatra draSTavyam / Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '310] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra tathaiva tRtIyapratyayaH maatraameruH| mAtrAmeryathA-- / vi0 1 sa0 2 vi03 sa0 4 55 vi0 5 sa0 6 55s vi0 ISSS sa. 5555 vi0 / 5555 . sa. sssss vi0 / ss ss | 5 | 20 | 21 | 8 | 1 | 15 | 35 | 28 | 9 | 1 | |6 | 35 | 56 | 36 | 10 | 1 | ekAdazamAtrAmerurayam / evaM agre'pi samunneyaH / iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDAmaNi-sAhityArNavakarNadhAra-chandaHzAstraparamAcArya-zrIlakSmInAtha bhaTTArakaviracite zrIvRttamauktikavAttikaduSkaroddhAre ekamAtrAdiniravadhikamAtrAprastArameruddhAro nAma saptamo vizrAmaH // 7 // Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo vizrAmaH atha merugarbhaM caturthapratyayasvarUpAmeva mAtrANAM patAkAmAha - prathetyAdi arddhana zlokadvayena - atha mAtrApatAkApi kathyate kavituSTaye // 66 // dattvoddiSTavadaGkAn vAmAvarttena lopayedantye / zravaziSTo vai yo'Gkastato'bhavat paMktisaJcAraH ||67 / / ekaikAGkasya lope tu jJAnamekagurorbhavet / dvitryAdInAM vilope tu paMktidvitryAdibodhinI // 68 // zratheti / mAtrAmerukathanAnantaraM mAtrANAM patAkApi kavituSTaye - kavInAM santoSArthaM kathyate - ucyata ityarthaH / / 66 / tatprakAramAha dattveti / tatra uddiSTavat - uddezakramavat aGkAn - eka dvi-tri- paJcASTa-trayodazAdIn dattvA - likhitvA tato vAmAvarttena - vAmabhAgataH antye - trayodazAGke lopayet pUrvamaGkamiti zeSaH / avaziSTo vai yo'GkaH lope satIti zeSaH / tato'GkAt paMktisaJcAro bhavediti - jAnIyAdityarthaH // 67 // aparAGkalopena prakAramAha ekaikAGkasyeti / ekaikAGkasya lope tu antya iti zeSaH / ekagurorjJAnaM bhavet / dvitryAdInAM praGkAnAM vilope tu paMktiH dvitryAdigurubodhinI bhavatIti zeSaH // 68 // ayamarthaH-uddiSTasadRzA zraGkAH sthApyAH / te yathA - 1, 2, 3, 5, 8, 13 / ekaH dvitripaJcASTatrayodazAdyAH / tato vAmAvarttena paraM lopayet - sarvAntimaM aGkaM tatpUrveNAGkena lopayedityarthaH / tata ekenAGkena antimAGkalope kRte sati ekagururUpajJAnaM bhavati / dvAbhyAM antimAGke lope sati dvigururUpajJAnaM bhavati / tribhirantimAGkalope sati trigururUpajJAnaM bhavatItyAdi jJeyam / evaM kRte mAtrApatAkA siddhayati / tatra SaTkalaprastAre yathA - - uddiSTasamAnA aGkA ekadvitripaJcASTatrayodazarUpAH sthApanIyAH / tataH sarvApekSayA parastrayodazAGkaH tatpUrvo'STamAGkaH, tenASTamAGkana trayodazAGkAvayave lupte sati avaziSTAH paJca / tasya paJcamAGkasya Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra tatpUrva trividyamAnatvAt aSTamAGkalopAt parakalayA saha gurubhAvAcca paJcamAGkAd ekagurupaMktikramo vidheya iti / tatra ca paJcamasthAne Adau caturlaghukamante caikagurukamevaM / / / / ' AkAraM rUpamastIti jJAnapatAkAphalam / evamanyatrApi gurubhAvo jJAtavyaH / ___ tathA paJcabhistrayodazAkAvayave lupte sati aSTAvaziSyante, te tu paJcAdho lekhyaH / tathA tribhistrayodazAGkAvayave lupte sati dazAvaziSyante te ca aSTAdho lekhyAH / tathA dvAbhyAM dvAbhyAM trayodazAGkAvayave lupte sati ekAdazAvaziSyante te'pi dazAdho lekhyaH / tathA ekena trayodazAGkAvayave lupte sati dvAdazAvaziSyante ta ekAdazAdho lekhyAH / atra sarvatra pUrva eva heturunneyaH / ___atazca merAvekagurukacaturlaghukarUpagurusthAnAni prastAragatyA paJcaiva bhavantIti nAgre paMktisaJcAraH / etena SaTkalaprastAre paJcamASTamadazamaikAdazadvAdazasthAnasthAni rUpANi ekagurukAni brUyAditi / evaM aGkapaJcamake ekagurukamuktam / atha dvigurUNi rUpANi ucyante-tatra dvAbhyAmaGkAbhyAM antimAGkalope kRte sati dvigurukaM rUpamiti / paJcASTabhistrayodazAGkAvayave lupte sati bhAgAbhAvAt tadvAmAvarttasthaistribhistadagrastharaSTabhizca jAtairekAdazabhistrayodazAGkAvayave lupte sati dvAvaziSyete, dvayostatpUrvatra chidyamAnatvAt / tatraikAdazAGkalopAt parakalayA saha gurubhAvAcca dvitIyA mArabhya dvigurukapaMktisaMcAro bhavatIti / tathA ca dvitIyasthAne prathama dvilaghukaM tato dvigurukaM / / 55 evamAkArakaM rUpamastIti pUrvavadeva patAkAphalamudetIti / evamanyatrApi prastArAntare gurubhAvo'vagantavyaH / tathA ca dvAbhyAM aSTabhizca jAtairdazabhiH trayodazAGkAvayave lupte sati trayo'vaziSyante, te dvayadho lekhyAH / tata ekena aSTabhizca jAtairnavabhiH trayodazAGkAvayave lupte sati catvAro'vaziSyante, te ca adho lekhyaaH| tataH paJcabhistribhizca jAtairaSTabhistrayodazAMkAvayavalopAd avaziSTaH paJcamAGko vRtta eveti na sthApyate / 'aGkazca pUrvaM yaH siddhastamaGka naiva sAdhayediti / ' varNapatAkAto anuvRttitvAditi / tataH paJcabhibhyiAM ca jAto saptabhistrayodazAGkAvayave lupte sati saptAvaziSyante, te tu SaDadho lekhyaaH| dvitrilopaH paJcamAtmako vRtta eveti na sthApanIyaH, anuvRttasiddhayAdiniSiddhatvAditi / tata ekena tribhizca jAtaizcaturbhistrayodazAGkAvayave lupte sati navAvaziSyante, te'pi saptAdho lekhyAH / eSu ca pUrvavad heturunneyaH / atazca merI dviguruka-dvilaghukarUpasthAnAni prastAraMgatyA SaDeva bhavatIti nAne paMktisaJcAraH / Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. aSTama vizrAma [ 313 / SaTkalaprastAre dvitIya-tRtIya-caturtha-SaSTha-saptama-navamasthAnasthAni rUpANi dvigurUNi brUyAditi / ___ tathA ca trilope trigurukaM rUpaM bhavatIti, tripaJcASTalope bhAgo nAstIti, dvi-tri-paJcalopo'pyaSTAtmako vRtta eveti, paJca-dvaya kalopo'pyaSTalopAtmako vRtta eveti / eka-dvi-trilopopi vRtta iti prakAreNa jAyamAnA aGkA na sthApanIyAH / kRtaprastArasamApteriti bhAvaH / nanu prathamaM rUpaM sarva gurvAtmakaM kutrAstItyapekSAyAM eka-tryaSTabhimilitvA jAtaidazabhistrayodazAGkAvayave lupte sati eko'vaziSTaH, sa Adya sthAne trigurvAtmakaM rUpaM bhavatIti vijJAtavyamiti / caramaM rUpaM tu aSTamAGkAgre uddiSTAGkA''kAratvena sthApitamevAsti / tathA cAtrApi prathamAGkacaramAGkayo pUrvoktanyAyenA'vasthAnaM bhavatIti veditavyam / patAkAprayojanaM tu merau SaTkalaprastArasyaikaM prathamaM rUpaM trigurUpalakSitaM sarvagurvAtmakaM, SaDvigurUNi rUpANi, paJcakagurUNi rUpANi, ekaM sarvalaghvAtmakaM ruupmsti| tatra trayodazabhedabhinne SaTkalaprastAre kutra sthAne sarvagurvAtmakaM, katamasthAne dvigurvAtmakaM, katarasthAne caikagurvAtmakaM, kutra vA sarvalaghvAtmakaM, kati vA prastArasaMkhyeti prazne kRte patAkayottaraM dAtavyamiti patAkAjJAnaphalamiti / zrIgurumukhAdavagato mAtrApatAkAlikhanaprakAraH prakAzitaH / evamanyatrApi niravadhikamAtrAprastAreSu paJcasaptASTakalAnAM yathAkramaM mAtrApatAkAviracanaprakAraH samunneyaH sudhIbhiH, granthavistArabhayAnnehAsmAbhiH prapaJcita iti zivam / atrApi piGgalodyotAkhyAyAM sUtravRttau sArddhana zlokena SaNmAtrApatAkAyAM siddhAGkAH saMgRhItAH / yathA eka-dvi-tri-samudrAGga-munyaGakAzca trystthaa| paJcASTa-dik-zivenAH syuH tathASTau ca trayodaza / SaNmAtrikApatAkAyAmaGkAnukramaNI smRtaa| iti / ihApi ca paMktyA vinyAsakramo gurumukhAdavagantavyaH / kiJca eka-dvi-tri-samudrAGga-muni-vahni-zarastathA / vasu-dig-rudra-sUryASTakramAdakAn samAlikhet / / paJcamAtrApatAkAyAmaGkAnukramaNI matA / Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] vRttamauktika-dhAttika-duSkaroddhAra iti sArddhana zlokena sUtravRttI paJcamAtrApatAkAyAM siddhAGa kAnukramaNikA saMgRhItA iti / atrApyaGkavinyAsakramaH pUrvavadeva / itthaM saptASTanavasu kalAsu aGa kAn samunnayet / diGa mAtramuktamasmAbhiH granthavistarazaGkayA iti sarvamanavadyam / paJcamAtrApatAkA yathA SaNmAtrApatAkA yathA iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDAmaNi-sAhityArNavakarNadhAra-chandaHzAstraparamAcArya-zrIlakSmInAthabhaTTArakaviracite zrIvRttamauktikavAttikaduSkarodvAre mAtrA patAkodAro nAmASTamo vishraamH||8|| Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo vizrAmaH atha vRttajAtisamA samaviSamapadyasthagurulaghusaMkhyAjJAnaprakAramAha 'pRSThe' iti zlokena / pRSThe varNacchandasi kRtvA vAstathA mAtrAH / varNAGkana kalAyA lope guravo'vaziSyante / / 66 / / tatrA'mukasaMkhyAkSaraprastAre'muke chandasi kati guravaH, kati ca laghava iti prazne kRte gurulaghusaMkhyAjJAnaprakAraprakriyA prakAzyate / / tatrodbhAvitacatuSpade varNaprastAracchandasi samavRtte pRSThe sati varNAn-tatrastha varNAn gurulaghurUpatayA samudAyamApannAn mAtrA:-kalAH kRtvA, tathA gurulaghurUpasamu. dAyatayaiva klaaruuptaamaapdytyrthH| tataH kalAyA iti jAtyA ekavacanaM / ataH kalAnAM madhyata ityavadheyam / varNAGa kena pRSThasya vRttasya varNasaMkhyAGkana lope lopAvaziSTakalAsaMkhyayA guravo'vaziSyante, tattadvattagatagurUn jAnIyAdityarthaH / gurujJAne sati parizeSAdavaziSTavRttAkSarasaMkhyayA laghUnapi jAnIyAdityarthaH / 66 / / atra samavRttasyaikapAdajJAnenaiva caturNAmapi pAdAnAmuTTavaNikAM vidhAya likhanena gurulaghujJAnaM bhavatItyanusandheyaH sudhIbhiH / yathA samavRtte ekAdazAkSaraprastAre SoDazamAtrAtmake rathoddhatAvRttapAde 'rAtparainnaralagai rathoddhatA' ityatra 515, / / / , 5 1 5, 15 varNAH 11, mAtrA: 16 SoDazakalAsu piNDarUpAsu saMkhyAtAsu vRttasyaikAdazavarNasaMkhyAyAM luptAyAM satyAmavaziSTapaJcaguravaH SaDlaghavaH parizeSAd vijJeyA / iti samavRttasthagurulaghujAnaprakAraH / evaM pAdacatuSTaye'pi pAdasAmyAt viMzatirguravaH caturviMzatirlaghavazca bhavantIti jJeyam / evaM prastArAntare'pi samavRtteSu gurulaghujJAnamUhyaM sudhIbhirityupadizyate / evaJca SaTtriMzadakSarAyAm / ___ gokulanArI mAnasahArI vRndaavnaantsnycaarii| __ yamunAkujavihArI girivaradhArI hariH pAyAd / / ityasyAM dehIsamAkhyAyAM gAthAjAtau saptapaJcAzat saMkhyAtAsu piNDarUpAsu kalAsu SaDtriMzadakSaralope kRte sati ekaviMzatiguravo'vaziSyante / pArizoSyAt / paJcadaza laghavo'pIti ca jJeyam / iti gAthAjAtiSu gurulaghujJAnaprakAraH / Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra pawana uTTavaNikA yathA SIL SS5 115 SSS isi SSS IS SHI SSI !!! Ssi SSS pUrvAddhe 30 mAtrA, uttarArddha 27 mAtrA / mAzA 57, akSara 36 / evamevAparAsvapi jAtiSu gurulaghujJAnaprakAra UhanIya ityupadezaH / evameva arddhasamavRtte'pi prathama-tRtIyaviSamapAde dvitIyacaturthasamapAde ca sahacari kathayAmi te rahasyaM, na khalu kadAcana tadgRhaM vajethAH / iha viSa-viSamAgiraH sakhInAM, sakapaTacATutarAH purassaranti / iti puSpitAgrAbhidhAne chandasya[STa]SaSTikalAtmake 68 piNDe chandokSarasaMkhyAM paJcAzadAtmakAM 50 lumpet / evaM lope sati aSTAdaza 18 guravo'vaziSyante, parizeSAd dvAtriMzallaghavo'pi 32 tatra vartanta ityrddhsmvRttsthgurulghujnyaanprkaarH| .. uTTavaNikA yathA // // sis iss [12] III ISI 151 SISS 188) III 1. SIS IS [88] III ISI ISI SISS [83] 18 guru, 32 laghu, akSara 50 / evamanyeSvapyarddhasamavRttasthagurulaghujJAnaprakAraH / evamanyeSvapyarddhasamavRtteSUdA. haraNamUhyaM ityupadizyate / tathA ca bhinnacihnacatuSpAde viSamavRtte'pi vilalAsa goparamaNISu taraNitanayAtaTe hriH| vaMzamadharadale kalayan . . vanitAjanena nibhRtaM nirIkSitaH / ityudgatAbhidhAne chandasi saptapaJcAzat 57 kalAtmake piNDe chando'kSarasaMkhyAM trayazcatvAriMzadAtmikAM 43 lumpet / evamakSarasaMkhyAyAM luptAyAM satyAM caturdazaguravo'vaziSyante / parizeSAd Unatrizallaghavopi 26 vijJeyA / iti viSamavRttasthagurulaghujJAnaprakAraH / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9-10. navama-vAma vidhAma uTTavaNikA yathA HIS ISI ISI 12* ___ us iss [10] // // // s [10] IS 151 115 151 s 83) mAtrA 57. akSara 43 / evamanyeSvapi viSamavRtteSu gurulaghujJAnaprakAra UhanIya: subuddhibhirgranthavistarabhayAnnehAsmAbhiH prapaJcyata iti sarvaM caturasram / vRttasthagurulaghUnAM yugapajjJAnaM na jAyate yeSAm / teSAM tadavagamArthe sukaropAyo mayA racitaH // 1 // iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakraghUmamaNi-sAhityArNavakarNadhAra-chandaHzAstraparamAcArya-zrIlakSmInAthabhaTTArakaviracite zrIvRttamauktikavAttikaduSkarodvAre vRttajAtisamArcasamaviSamasamastaprastAreSu tattavRttasthagurulaghusaMkhyAjJAna prakArasamudvAro nAma navamo vishraamH||6|| dazamo vizrAmaH atha paJcamapratyayasvarUpAM varNamarkaTImAha-'markaTI likhyate' ityAdinA zlokaSaTkena markaTI likhyate varNaprastArasyAtidurgamA / koSThamakSarasaMkhyAtaM paGktI racaya SaT tathA // 70 // prathamAyAmAdhAdIn dadyAdakAMzca sarvakoSTheSu / aparAyAM tu dviguNAnakSarasaMkhyeSu teSveva / / 71 // prAdipaMktisthitaravibhAvya parapaMktigAn / prAMzcaturthapaMktisthakoSThakAnapi pUrayet // 72 // pUrayet SaSThapaJcamyAvasturyAGkasambhavaH / ekIkRtya caturthastha-paJcamasthAGkakAn sudhIH // 73 / / Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra kuryAt tRtIyapaMktisthakoSThakAnapi pUritAn / varNAnAM markaTI seyaM piGgalena prakAzitA / / 74 / / vRtta bhedo mAtrA varNA guravastathA ca laghavopi / prastArasya SaDete jJAyante paMktitaH kramataH / / 75 / / tatra ekAkSarAdiSaDviMzatyakSarAvadhivarNavRttaprastAreSu tattadvarNavRttaprastAre kati kati prabhedAH, kiyantyaH kiyantyo mAtrAH, kiyantaH kiyanto varNAH, kati kati guravaH, kati kati ca laghavaH ? iti mahAprazne kRte, varNamarkaTikayA vakSyamANasvarUpayA pratyuttaraM deyamiti / varNamarkaTIviracanaprakAro likhyate markaTIti / bho ziSya. ! varNaprastArasya ekAkSarAdiSaDviMzatyakSarAvadhi kRtasyeti zeSaH / atidargamA-atiduSkarA markaTIva markaTI-tantujAlairiva viracitA aGkajAlapaMktistAvallikhyate-viracyata iti pratijJA / tatra vA svecchayA akSarasaMkhyAtaM-koSThaM racaya tathA SaTsaMkhyAviziSTA: paMktIMzca racaya-kuru ityarthaH / / 70 // atha prathamAM vRttapaMkti sAdhayati prathamAyAmiti / tatra prathamAyAM-prathamapaMktau vRttapaMktAviti yAvat sarvakoSTheSu pUrvaviraciteSu prAdyAdIn-prathamAdIn ekadvitryAdIn aGkAn 1. 2. 3. yAvaditthaM dadyAt-vinyaset / evaM kRte prathamavRttapaMkti: siddhayati / atha dvitIyAM prabhedapaMkti sAdhayati aparAyAmiti / cakAra:-aAnantaryArthaH / tata aparAyAM tu dvitIyAyAM prabhedapaMktAvityarthaH / akSarasaMkhyeSu-tatprastArAkSarasaMkhyeSu teSveva vinyasteSu koSTheSu dviguNAn-dvicaturaSTAdikrameNa dviguNAnaGkAn 2. 4. 8 yAvadityamityasya sarvatrAnuvRttiH, dadyAt iti pUrveNaiva anvayaH / / 71 / / evaM kRte dvitIyAprabhedapaktiH siddhayati / ____ atha kramaprAptAmapi tRtIyAM mAtrApaMktimullaMghya tanmUlabhUtAM caturthI varNapaMkti sAdhayati AdipaMktisthitairiti / AdipaMktisthitaiH-prathamapaMktisthitaiH vRttapaMktisthitairekadvitryAdibhiraGkaH parapaMktigAn-dvitIyapaMktisthitAn dvicaturaSTAdikrameNa sthitAnaGkAn vibhAvya-guNayitvA, tatastadguNitaiH-dvayaSTacaturvizatyAdibhiraGkaH 2. 8. 24. caturthapaMktisthakoSThakAn pUrayedityanvayaH / api evArthe / avicAritaM pUrayedevetyarthaH / 72 // evaM kRte caturthI varNapaMktiH siddhayati / Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. dazama vizrAma [ 319 atha SaSTha-paJcamapaMktyoH pUraNopAyamupadizati - pUrayediti / SaSThapaJcamyau paGktI karmIbhUte turyAGkasambhavaiH caturthyAM paMktisthitAGkotpannaMrarddhaM rekacaturdvAdazAdibhiraG kaiH 1. 4. 12. pUrayet / eva kRte SaSThapaJcamyau gurulaghupaMktI siddhayataH / atra paMktyorvyatyayaH chando'nurodhena kRtaH, phalatastu na kazcid vizeSo'Ga kasAmyAditi paMktidvayaM siddham / thorvaritAM tRtIyAM mAtrApaMkti sAdhayati ekIkRtyeti uttarArddhapUrvArddhAbhyAm / tatra sudhIH - praGa kamelanakuzalo gaNakaH caturtha paMktisthitAn dvayaSTacaturviMzatyAdikAn aGkAn paJcamapaMktisthitAn ekacaturdvAdazAdikAnaGkAMzca, atra cakAro'dhyAhArya:, ekIkRtya - melayitvA tri-dvAdazaSaTtriMzadAdirUpatAmApadyeti yAvat urvaritAn - tRtIyapaMkti sthita koSTha kAnapi tri-dvAdaza - SaTtriMzadAdirUpameM litairaGakaiH 3. 12. 36. pUritAn kuryAdityanvayaH / atrApyapi evArthaH / zravicAritaM pUritAn kuryAdevetyarthaH / evaM kRte tRtIyAmAtrApaMktiH siddhayati / phalitArthamAha- paramArthena 'varNAnAM ' iti / so'yaM pUrvoktaprakAreNa ghaTitA varNAnAM markaTIva markaTI - zraGkajAlarUpiNI piGgalena - zrInAgarAjena prakAzitA - prakaTIkRtA / / 74 / / evaM viracanaprakAreNa paMktiSaTkaM sAdhayitvA varNamarkaTIphalamAha vRttamiti / vRttaM vRttAni - ekAkSarAdIni 'ekavacanaM tu jAtyabhiprAyeNa' bhedaH-prabhedaH vRttAnAM prabhedA ityarthaH / pUrvavadatrApyekavacananirdeza: / mAtrA H- tattadvRttamAtrAH, varNAH tattadvRttavarNAH, guravaH- tattadvRttaguravaH tathA ca laghavo'pi - tattadvRttalaghava ityarthaH / prastArasyeti sambandhe SaSThI / ete vRttAdayaH SaT -SaTsaMkhyAviziSTAH paMktitaH SaTpaMktitaH kramataH - kramAd jJAyate - hRdayaGgamatAM prapadyanta ityarthaH / / 75 / / zrIlakSmInAthakRto markaTikAyAH prakAzo'yam / tiSThatu budhajanakaNThe varamuktAhArabhUSaNaprakhyaH // asyAH svarUpamudAharaNamatra draSTavyam / ityalaM pallaveneti / Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNamarkaTI yathA 320 ] prabhedaH 16 | 32 / 64 | 128 | 256 | 512 | 1024 / 2048 | 4066 | 8192 mAtrAH | 3 | 12 | 36 | 16 | 240 | 576 / 1344 | 3072 | 6912 / 15360 | 33762 |73728159744 varNAH | 2 | 8 | 24 / 64 ! 16. | 384 | 866 | 2048 ! 4608 | 10240 | 22528 |46152 106466 vRttamauktika-dhAttika-duSkaroddhAra guravaH | 1 | 4 . | 12 | 32 / 80 | 192 | 448 | 1024 | 2304 | 5120 | 11264 |24576 53248 laghavaH | 1 | 4 | 12 | 32 | 80 | 192 | 448 | 1024 / 2304, 5120 | 11264 24576 / 53248 iti trayodazavarNA markaTI / evamanyApi varNamarkaTI samunneyA / paMcamaH pratyayo varNamarkaTikAkhyaH / iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDA maNi-chandaHzAstraparamAcArya-sAhityArNavakarNadhAra-zrIlakSmInAthabhaTTArakaviracite zrIvRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAre ekAkSarAdi SaDviMzatyakSarAvadhivarNaprastAreSu varNamarkaTIprastAroddhAro nAma dazamo vidhaamH||10|| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazo vizrAmaH zrInAgarAjamAnamya sampradAyAnumAnataH / zrIcandrazekharakRte vAttike vRttamauktike // 1 // varNamarkaTikAmuktvA mAtrAmarkaTikAmapi / duSkarA duSkaroddhAre sukarAM racayAmyaham // 2 // atha paMcamapratyayasvarUpAmeva mAtrAmarkaTImAha-koSThAn' ityAdinA 'naSToddiSTaM' ityante ekAdazazlokenakoSThAn mAtrAsammitAn paMktiSaTka, kuryAnmAtrAmarkaTIsiddhihetoH / teSu yAdInAdipaMktAvathAGkAM styaktvA''dyAta sarvakoSTheSu dadyAt // 76 // dadyAdaGkAn pUrvayugmAGkatulyAna, tyaktvA''dyAGka pakSapaGktAvathA'pi / pUrvasthAkairbhAvayitvA tatastAn, kuryAt pUrNAnnetrapaMktisthakoSThAn // 77 // prathame dvitIyamaGka dvitIyakoSThe ca paJcamAGkamapi / dattvA bAraNadviguNaM tadviguNaM netraturyayordadyAt // 78 // ekIkRtya tathA'GkAn paJcamapaMktisthitAn pUrvAn / dattvA tathaikamakaM kuryAttenaiva paJcamaM pUrNam // 76 // dattvA paJcamamaGa kaM pUrvAGkAnekabhAvamApAdya / / dattvA tathaikamaGa kaM SaSThaM koSThaM prapUrayed vidvAn // 80 // kRtvakyaM cAGa kAnAM paJcamapaMktisthitAnAM ca / tyaktvA paJcadazAGa kaM hitvakaM pUrayena muneH koSTham / / 81 // evaM niravadhimAtrAprastAreSvaGa kabAhulyam / prakRtAnupayogavazAna na kRto'Ga kAnAM ca vistAraH / / 82 / / evaM paJcamapaMkti kRtvA pUrNA prathamamekA kam / dattvA paJcamapaMktisthitairathAGa kaiH prapUrayet SaSThIm // 83 / / Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra ekIkRtya tathA'Ga kAn paJcamaSaSThasthitAn vidvAna / kuryAccaturthapaMktiM pUrNAM nAgAjJayA tUrNam / / 84 // vRttaM prabhedo mAtrAzca varNA laghugurU tthaa| ete SaTpaMktitaH pUrNaprastArasya vibhAnti vai // 25 // naSToddiSTaM yadvan merudvitayaM tathA patAkA ca / markaTikApi ca tadvat kautukahetonibaddhayate tajjJaH // 86 // tana ca ekamAtrAdiniravadhikamAtrAprastAreSu ca tattajjAtiprastAre kati kati prabhedAH, kiyantyaH kiyantyo mAtrAH, kiyantaH kiyanto varNAH, kati kati laghavaH, kati kati guravaH ? iti mahAprazne kRte mAtrAmarkaTikayA vakSyamANasvarUpayA pratyuttaraM dAtavyamiti mAtrAmarkaTIviracanaprakAro likhyate___ koSThAniti / tatra-tAvanmAtrAmarkaTIsiddhiheto:-mAtrAmarkaTIsiddhayarthaM paMktiSaTakaM yathA syAttathA mAtrAsammitAn-mAtrAbhiH parimitAn mAtrANAM saMkhyayA saMyuktAniti yAvat koSThAn kuryAt-viracayedityarthaH / teSu-koSTheSu AdipaGktoprathamapaGa ktau vRttapaGa ktau iti yAvat dvayAdIn-dvitIyAdIn dvitIya-tRtIyacaturtha-paJcama-SaSThAdInaGkAn 2. 3. 4. 5. 6 ityAdIn krameNa yAvaditthaM prathama dadyAt-vinyaset / kiM kRtvA? atha cetyarthaH / sarvakoSTheSu-SaTsvapi koSTheSu AdyAkaMprathamAjhaM tyaktvA-parityajya / atra sarvakoSTheSu prathamAGkatyAgo na sarvathA sarvakoSThatyAgaparaH, kintu SaSThaguruprathamapaMktikoSThatyAgapara iti pratibhAti / tatra gurorabhAvAdeveti brUmaH / atazca sampradAyAt paJcasu koSTheSu prathamAGkavinyAsaH kartavyaH / anyathA vakSyamANAGkavinyAsabhaGgApatteriti bhAvaH / / 76 / / evaM aGkavinyAse kRte sati prathamA vRttapaMktiH siddhayati // 1 // atha dvitIyAM prabhedapaMkti sAdhayati dadyAditi / atheti-prathamaM paMktisiddha yanantaraM pakSapaGa ktAvapi-dvitIyapaMktAvapi AdyAkaM-prathamAkaM tyaktvA-parityajya, prathamAGkasya pUrvAGkAbhAvAt dvitIyakoSThAdArabhya prathamAGkaziraHsthaM prathamAkaM gRhItvA pUrvayugmAGkatulyAn, uddezakramAnusAreNa eka-dvi-tri-paJcASTa-trayodazAdIn aGkAn 1, 2, 3, 5, 8, 13 zRGkhalAbandhanyAyena kramato yAvaditthaM dadyAt-vinyasedityarthaH / evaM aGkavinyAse kRte sati dvitIyAprabhedapaMktiH siddhayati / 2 / atha tRtIyAM mAtrApaMkti sAdhayati pUrvasthAGkariti / pUrvasthAGka:-prathamapaMktisthitAGkaH tato dvitIyapaMktipUraNAnantaraM tAM dvitIyaM "pratyekaM-pratikoSThaM bhAvayitvA-guNayitvA ityarthaH / netra Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. ekAdaza vizrAma [ 323 paMktisthakoSThAn-tRtIyapaMktisthitakoSThAn pUrNAn kuryAt / atazcAtrakacaturnavaviMzati-catvAriMzadaSTasaptatyAdibhiraGkaH 1, 4, 6, 20, 40, 78 tRtIya paMktisthitakoSThAn pUritAn kuryAdityarthaH / atra netrasaMkhyA raudrIti vijJAtavyA / pAThAntare-agniparyAyatvAt sa evA'rthaH / evamanyatrApi / zAlinIchandasi / / 77 / / evamaGkavinyAse kRte sati tRtIyA mAtrApaMktiH siddhayati // 3 // atha kramaprAptAM caturthI varNapaMktimullaMghya caturtha-SaSThapaMktayo yugapadeva sAdhanArthaM tanmUlabhUtAM prathamaM tAvat paJcamapaMkti sAdhayati prathame iti / tatra SaTsvapi prathamapaMktiSu prathamakoSThasya tyaktatvAt, dvitIyakoSThakamevAtra prathamaM koSThakam / ataH tasmin prathame koSThake dvitIyamakaM, tadapekSAyAH dvitIyakoSThake ca paJcamAkaM ca dattvA, tato bANadviguNaM-paJcadviguNaM daza 10, tadviguNaM-dazadviguNaM viMzatizca 20, to-dvAvako netrataryayoH tadapekSayaiva tRtIyacaturthayoH koSThakayoH dadyAt-vinyasedityarthaH / / 7 / / ___ tathA cAtra paJcamapaMkto prathamakoSThaM vihAya dvi-paJca-daza-viMzatibhirakaiH 2, 5, 10, 20 koSThacatuSTayaM pUrayitvA agrimaitatpaJcamakoSThapUraNArthaM upAyAntaramAha ekIkRtyeti / tathA ca-iti AnantaryArthe / tataH paJcamapaMktisthitAn pUrvAn pUrvAGkAn-dvayAdIn catuSkoSThasthAn ekIkRtya-melayitvA, tathA tato'pItyarthaH / tasminnekIkRtAGke ekamadhikaM dattvA niSpanne etenAGkena aSTatriMzatA 38 aGkenaiva paJcamaM pUrvApekSAyAM paJcamaM koSThakaM pUrNa kuryAt / / 7 / / atratyaM SaSThakoSThapUraNopAyamAha-- tyaktveti / vidvAn-aGkamelanakuzalo gaNakaH pUrvAGkAn-dvitIyAdIn ekabhAvamApAdya-ekIkRtya saMyojyeti yAvat / tataH piNDIkRteSu eteSu aGkeSu paJcamAkaM prathamAGkavat tyaktvA / tathA punarityarthaH / ekamaGkamadhikaM dattvA pUrvavajjAtena tena ekasaptatyA 71 SaSThaM koSThaM prapUrayediti / / 8 / / atha tathaivAtrasthasaptamakoSThapUraNopAyamAha katveti / paJcamapaMktisthitAnAM dvayAdInAM ekasaptatyantAnAM SaNNAmaGkAnAmaikyaM-piNDIbhAvaM kRtvA teSu pUrvavat paJcadazAGkaM tyaktvA / tatasteSvapi caika hitvA muneH koSThaM-saptamaM koSThaM triMzadadhikena zatAGkana 130 pUrayet / iti saptamakoSThakapUraNaprakAraH // 1 // Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 ] vRttamauktika-vAttika-duSkaroddhAra __ evamaGkasaptakena dvi-paJca-daza-viMzatyaSTatriMzadekasaptati-triMzadadhikazatakarUpeNa 2, 5, 10, 20, 38, 71, 130 paJcamapaGktau koSThasaptakaM pUrayediti / evaM cAtratye pUraNIye tattatkoSThe atratyAnAM dvayAdInAmaGkAnAM ekIbhAvaM kRtvA, yathAsambhavaM tattadakaM tyaktvA, teSvapi yathAsambhavaM ekAdikaM hitvA tattatkoSThakaM pUrayediti sNkssepH| evaM aGkavinyAse kRte sati caturthaSaSThapaMktigarbhAH paJcamI laghupaMktiH siddhayati / nanu asyAM paGktAvagrimakoSThA'GkasaJcAraH kriyatAM ityAkAMkSAyAM prakRtAnupayogAdaGkabAhulyAd granthavistarazaGkayA na kriyata ityAha evamiti / sugamam // 2 // atha paMcamapaMktipUraNamupasaMharan SaSThagurupaMktipUraNaprakAramupadizati evamiti / evaM pUrvoktaprakAreNa paJcamapaMkti pUrNAM kRtvA tatra gurusthAnIyaM prathama koSThaM vihAya agrimakoSThaM-prathamaM prathamata evAjhaM dattvA pUraNIyam / atha-anantaraM paJcamapaMktisthitaiH dvitIyAdibhiraGka: pUrvasthApitaireva pratikoSThaM SaSThIM prapUrayediti / tathA ca SaSThapaGktau 0, 1, 2, 5, 10, 20, 38, 71, 130 zUnyaikadvi-paJca-daza-viMzati-aSTatriMzadekasaptati-triMzadadhikazatAGkavinyastA dRzyanta iti / / 83 // evamaGkavinyAse kRte sati SaSThI gurupaMktiH siddhayati // 6 // athorvaritacaturthavarNapaMktipUraNaprakAramupadizati ekIkRtyeti / vidvAn-aGkamelanakuzalo gaNakaH tathA pUrvoktaprakAreNa paJcamaSaSThapaMktisthitAn dvaye kAdIn aGkAn pratikoSThaM ekIkRtya-saMyojya nAgAjJayAzrIpiGgalanAgoktamArgeNa caturthapaMktitatpaMktisthakoSThakarUpAM tUrNaM-avicAritameva pUrNa kuryAditi / atratyaprathamakoSThe asaMyuktaH paJcamakoSThasthaprathamAMkaH sampradAyalabhyo deya iti rahasyam // 84 // tathA caturthapaGkto 1, 3, 7, 15, 30, 58, 106, 201 eka-tri-saptapaJcadaza-triMzad-aSTapaJcAzan-navAdhikazatakottaradvizatAGkA vinyastA dRzyanta iti / evaM aGkavinyAse kRte sati caturthI varNapaMktiH siddhayatIti / / 4 / / evaM viracanaprakAreNa paMktiSaTkaM sAdhayitvA mAtrAmarkaTIphalamAha___ vRttamiti / vRttaM-vRttAni ekamAtrAdiniravadhikamAtrAjAtayaH / ekavacanaM / jAtyabhiprAyeNa / prabhedajAtInAM prabhedA ityarthaH / pUrvavadatrApyekavacananirdezaH / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. ekAdaza vizrAma [ 325 mAtrAH- tattajjAtimAtrAH varNAH tattajjAtivarNAH tathA - tata ityarthaH / laghugurUtattajjAtilaghavastattajjAtiguravazcetyarthaH / ete vRttAdayaH SaTprakArAH pUrNaprastArasya samuditAH SaTpaMktito nizcitaM vibhAnti - prakAzanta ityarthaH // 85 // nanu etatkaraNaM AvazyakamanAvazyakaM vA ? iti parAmarze chAndasikaparIkSA* rUpatvAt kevalaM kautukamAtrAdhAyakatvAcca zrasya karaNaM anAvazyakamevetyAhanaSToddiSTamiti / yathA naSToddiSTAdikaM kautukAvaM tathaiva tadviracanamapItyarthaM iti sarvamavadAtam // 86 // mAtrAmarkaTI yathA vRttam prabhedAH mAtrA: varNAH laghavaH guravaH 1 2 3 4 5 6 1 2 3 1 1 4 1 3 7 o w 5 20 15 8 40 30 2 U 10 20 1 2 5 10 7 5 6 38 71 20 13 21 4 55 86 144 78 | 147 272 465 860 | 1584 58 106 201 365 130 235 36 w' 71 130 11 iti ekAdazamAtrAmarkaTI / evaM anye'pi mAtrAmarkaTI samunneyA / tathaiva mAtrAmarkaTikAkhyaH paMcamaH pratyayaH / Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 ] vRttamauktika-vAtika- duSkaroddhAra [ vRttikRtprazastiH ] zrImatpiGgalanAgena prokto yo markaTIkramaH / vivicya sa mayA proktaH ziSyAnugrahahetave // 1 // munI bhUpatimite 1687 vaikrame'bde pramAthini / kAttike'sitapaJcamyAM lakSmInAtha vyarIracat // 2 // vAtike duSkarodvAramudAraM chAndasapriyam / antaH sAraM sphuTArthaM ca kavInAM kautukAvaham / / 3 / / iti zrImannandanandanacaraNAravindamakarandAsvAdamodamAnamAnasacaJcarIkAlaGkArikacakracUDAmaNi- sAhityArNavakarNadhAra - chandaH zAstraparamAcArya-zrIlakSmInAtha bhaTTArakaviracite zrIvRtta mauktikavAttikaduSkaroddhAre ekamAtrAdiniravadhikamAtrAprastAreSu tattajjAtimAtrAmakaMTIprastAroddhAro nAmaikAdazo vizrAmaH // 11 // samAptazcAyaM vRttamauktikavAtike duSkaroddhAraH / zubhamastu / zrInAgarAjAya namaH / saMvat 1660 samaye bhAdrapadazudi 3 bhaume zubhadine zrargalapurasthAne likhitaM lAlamanimizreNa / zubhaM sUyAt / zrIviSNave namaH / Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahopAdhyAyazrImeghavijayagaNisandRbdhaH vRtta maukti ka durga ma bo dhaH [uddiSTAdiprakaraNavyAlyA] [ maGgalAcaraNam ] praNamya phaNinA namyaM samyak zrIpArvamIzvaram / uddiSTAdiSu sUtrAthaM kurve zrIvRttamauktike // 1 // atha vRttamauktike uddiSTaM naSTaM varNato mAtrAto vA viviyate dattvA pUrvayugAGkAna laghorapari gasya tUbhayataH / antyAGke guruzIrSasthitAn vilumpedathAGkAMzca / / 51 / / udvaritaizca tathAGkAtrodviSTaM vijAnIyAt / SaDbhiH padaiH sUtraM tadvyAkhyA kenApi nareNa likhitvA dattaM / ' / ' / idaM katamat rUpam ? iti prazne uddiSTaM jJeyam / tatra purvayugalAGkAH pratyekaM dhAryAH / purvayugalAGkA iti saMjJA aGkAnAm ! tatkatham ? iti cet, mAtroddiSTe - 1 / 2 / 3 / 58 / 13 / 21 / 34 / 55 / 86 iti / atra 1 madhye 2 yojane 3 / punaH 3 madhye pUrvAGka 2 melane 5 / punaH 5 madhye svapUrvAGka 3 melane 8 / tatrApi svapUrvAGka 5 melane 13 / tatrApi svapUrvAGka 8 kSepaNe 21 / tasminnapi svapUrvAGka 13 ekIkaraNe 34 / tanmadhye svapUrvAGka 21 kSepe 55 / atrApi svapUrvAGka 34 yoge 86 ityevaM yojanArItiH / pUrvaM pUrvamelanAjjAtatvAt pUrvayugAGkA iti saMjJAbhAjaH / taddharaNarItiH / ' / ' / evaM laghorupari eka aGkanyAsaH gasya-gurostu ubhayataH-upari adhazca pArzvadvaye'pi aGkadharaNam / etat kRtvA antyAGke 21 rUpe guroruparisthA aGkA 2 / 8 melane 10, ete 21 madhyAt vilumpayet-parAkuryAt, udarito'GkaH 11 evaM nizcitaM jJAtaM saptamAtre mAtrAcchandasi ekAdazaM rUpamidam / IdRzaM / / / anytraapi| Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328] .. vRttamauktika - durgamaboSa trikale chandasi |' idaM katama rUpam ? iti pRcchAyAM pUrvayugAGkadharaNaM 1 2 / 5 tatrAMtyAGkaH 3 tanmadhyAt guruzIrSasthAGka 2 vilopane zeSaM 1 iti prathama rUpam / ' IdRzam / paratrA'pi 5 / idaM katamat ? iti prazne 1 3 antyAGke 3 guruzIrSastha 1 vilope zeSaM 2 iti dvitIyaM rUpaM trikale '| IdRzam / catuHkale chandasi ' ' idaM katamat ? iti pRcchAyAM 1 3 aGkeSu dhRteSu antyAGkaH 5 tanmadhyAd guruzIrSastha aGkadvayaM 1 / 3 etayormelane 4 tadvilopane zeSaM 1 prathamaM rUpam ss; dvitI'ye'pi 1 2 3 aGkeSu nyasteSu antyAGkaH 5 / / / tanmadhyAt 2 guru ziraHsthAGkaH 3 tallope zeSaM 2 iti dvitIyaM rUpam / tRtiiye| / / IdRze'GkAH 1 2 5 antyAGka: 5 tataH guruziraHstha: 2 lope zeSaM 3 tRtIyaM rUpam / turye ' / / IdRze'GkAH 1 3 5 antyAGkaH 5 tataH guruziraHstha 1 lope zeSaM turya rUpaM 5 / / ; paJcamaM sarvalaghukam / paJcakale / ' ' IdRze'GkAH 1 2 5 atrAntyAGkaH 8 tataH guruziraHstha / ss 215 evaM 7 lope prathamaM rUpam ; 515 IdRze'GkAH 1 3 5 antyaH 5 / / 8 tanmadhyAt 1 / 5 evaM 6 tallope zeSaM 2 dvitIyaM rUpam / tRtIyaM / / / IdRze'GkAH 1 2 3 5 atra prAgvat 8 madhyAt guruzIrSastha 5 lope zeSaM Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 tRtIyam / turyepi 2 saptamaM rUpam / 2 5 lope zeSaM 4 turya rUpam / paJcame'pi 1 2 3 1 1 S 1 mAtroddiSTa-prakaraNa 5 3 lope antyAGka 8 madhye zeSaM 5 iti [ paJcamaM rUpam ] / SaSThe 1 2 58 1 S 1 1 3 antyAGka 8 madhyataH guruziraHstha 2 lope zeSaM 6 [ iti SaSThaM rUpam ] / saptame'pi 1 3 5 8 tatra antyAM madhyAt guruzIrSastha 1 lope zeSaM 7 iti S I I 1 1 1 3.5 S S 1 evaM SaTkale mAtrAcchandasi 1 S [ 329 prAgvat 8 madhyAt 1 / 3 guruzIrSastha 4 1 1 2 5 13 sthitAGka 1 / 3 / 8 eSAM lope zeSaM 1 prathamaM rUpam ; 2 5 5 S 3. 8 atrAntyAGkaH 13 tataH guruzIrSa S S 5 13 prAgvat 3 / 8 evaM 11 teSAM 13 madhyAtlope zeSaM 2 dvitIyaM rUpam / tRtIye 1 2 5 8 prantyAGka 13 tataH 28 evaM 10 guruzIrSastha lope zeSaM 3 / S I S 13 ityatra guruzIrSastha 1 1 S 3 8 34 86 8 madhye zeSaM 6 rUpamidaM dazakale chandasi / 2 3 8 atrApi 1 S S 13 21 55 atra guruzIrSasthAGka sarvamelane 83 tallopaH S 1 puvva juyala sari aMkA dijjasu, guru sira aMka sesa meTijjasu / uvarila lekhi kahuANa, te pari dhuna uddiThThA jAMNa // [ prAkRtapaiGgalam, pari. 1, padya 39] Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 ] vRttamauktika-durgamabodha dattvA pUrvayugAGkaM guruzIrSAta vilupya shessaangke| aGkarito'vaziSTaH ziSTairuddiSTamuddiSTam / / .. [vANIbhUSaNam pari. 1, padya 31] matta matta dhupa aMka, laghu sira gurutara hUM dhro| jora aMka saravaMka, savvahi ghATa uddiThTha kahu / / laghoH zIrSa evAGkaH dhAryaH guroH zIrSe tathA 'tara' iti bhASAvizeSAt tale pradho'pi, aGkaH paaryH| yathA-paJcakale prastAre 1 2 5 atrAntyAGke / ss tataH guruzISaMsthAGkAH 2, 5......7. saptamaM rUpam / 1 2 5 8 21 guru sira aMkeyojane 10 te 21 madhye Una zeSa 11 / / / / / saMkhyA prAptA iti ekAdazamidaM rUpamiti chandoratnAvalIgranthe / 1 2 3 5 8 13 21 patra praznaH-saptakalaprastAre ekAdazaM . . . rUpaM kIdRzam ? iti, tadA prAptaM / / / 5 / idam / iti mAtroddiSTasUtravyAkhyA pUrNA / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrAnaSTa-prakaraNam atha mAtrAnaSTaM yathA yatkalakaH prastAro laghavaH kAryAzca tAvantaH / dattvA pUrvayugAGkAn pRSTAGgha lopayedantye // [ // 53 // ] udvaritodvaritAnAmaGkAnAM yatra labhyate bhAgaH / paramAtrAJca gRhItvA sa eva gurutAmupAgacchet / / [ // 54 i] asyArthaH-yAvaMtya: kalAH prastAre ekakalasya eka eva laghuH : / IdRzaH dvikalasya dve rUpe, Adau eka eva guruH 5 IdRzaH, dvitIyarUpe laghudvayam // IdRzam / atra pRcchAnavakAzAt na iSTarUpalAbhaH, asambhavAt / trikale mAtrAcchandasi trINi rUpANi / catuHkale paJcarUpANi 1 / 2 / 3 / 5 iti pUrvayugAGkAt / paJcakale aSTarUpANi 1 / 2 / 3 / 5 / 8 iti pUrvayugmAGkAt / SaTkale 13 rUpANi tAvat eva pUrvayugmAGkAt / saptakale 21 rUpANi tathaiva / evaM kalApramANA laghavo lekhyAH, yathA-saptakale mAtrAcchandasi iSTaM ekAdazaM rUpaM kIdRzaM ? iti, mukhena kenacit pRSTam, tadA saptaiva laghavaH / / / / / / / anayA rItyA lekhyAH / teSAmupari 1 / 2 / 3 / 5 / 8 / 13 / 21 ete dhAryAH / atra pRSTe iSTAGkaH 11, tasya 21 madhyAllope zeSaM 1 / 2 / 3 / 5 / 8 / 13 / 10 iti / tadA dazamadhye trayodaza na patantIti bhAgAbhAvaH, tadA 8 aGka: 13 madhye pAtyaH, evaM aSTAdhaH kalAmAkRSya trayodazAdho guruH sthApyaH, dazAdha ekA kalA'vaziSTA; aSTakasya lopaH paramAtrAgraheNa gurubhAvAt / atha trikasya kalA paJcake na gRhyate, mukhyakakasya dvikena gRhyate tadA 55 5 / IdRzaM navamarUpatApatteH / yadvA trikasya kalA paJcake na gRhyate 1 / 2 anayoH kalAdvayaM laghurUpameva dhriyate tadA dazamaM rUpaM IdRzaM syAt / / 5 5, tena paJcakA'dhaH kalA ekA bhinnaiva rakSyA, agre dvitIyAGkasya trike kalAgraheNa trikAdho guruH, mukhyakakalAzeSAt, evaM / / / / IdRzaM ekAdazaM rUpaM vyavasthitam / dvikASTakayorlopa 'uvarila aMkalopake lekha' iti vacanAta / yadukta chandoratnAvalyAm saba laghu sira dhruva aMka, praznahIna zeSAGka dhari / para laghu le likha vaGka uvari bhAga jaha jaha priN|| yadvA, dazAnAM bhAgastrayodaze prApyate 'daza eke daza' zeSaM 3 viSamatvAta parasya-anyasya trayodazAt pUrvasya aSTakasya kalAgraheNa trayodazasthAnajAtatrikAdho Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ] vRttamauktika - durgamabodha gaH, tryaSTakalopaH, dazAdho laH, paJcake trikasya bhAge zeSaM 2 iti samatvAt paJcAdho laH ' 1, dvikasya trike bhAgAptau zeSaM 1 iti viSamAGkatvAd guruH, dvikasya kalAgrahAt dvikalopaH, mukhyaikAdho yathAsthito laghureva evaM / 5 / ' / ityekAdazaM vyavasthitaM saptakale / atha bAlabodhAya iyameva vyAkhyA vistarataH - prathamaM trikale mAtrAcchandasi trilaghukaraNaM tasya nyAsaH 1 1 2 3 tadupari 1 1 pUrvayugAGkadAnam / tatra pRSTaM prathamarUpaM trikale kIdRg ? iti evaM iSTaM ekarUpaM tat trikAt zrantyAGkAt parAkRtaM - luptamiti yAvat zeSaM 1 / 2 / 2 'udvarito - dvaritAnAM zraGkAnAM yatra labhyate bhAgaH' iti vacanAt dvikasya dvikena bhAge paradvikAdha gaH, pUrvasya dvikasya kalAgrahAt tasya lopaH, zeSaM / ' iti prathamaM rUpam / pRSTe dvitIye, antyatrikAt 2 lope zeSaM 1 / 2 / 1, atra antyaikakasya bhAgalAbho dvikre tadadhogaH, mukhyaikakalAgrahAt tasya lopaH, antyaikAdho laH ' / iti dvitIyaM rUpam / tRtIyaM sarvalaghukameva / atha catuHkale 1 2 3 ' 1 1 1 trikasya bhAgaH catuSke prApyaH tadadho gaH, trikasya kalAgrahAt trikalopaH, dvikepi mukhyaikasya bhAgaH tena dvikAdho gaH, ekakasya lopaH, jAtaM '' prathamam / pRSTe 2 lope zeSaM 1 / 2 / 3 / 3, trike - trikasya bhAge paratrikAdho gaH, pUrvatrikalopaH kalAgrahAt zeSe dvike ekasya bhAgApattau kalAGka sAmyAdapi pUrvarUpApattiH, tena naikasyApi lopaH, laghudvayaM / dvitIyam / pRSTe 3 lope zeSaM 1 / 2 / 3 / 2, evaM dvikasya antyasya bhAgastri ke tadadho gaH, pUrvadvikasya kalAgrahollopaH, evaM / 5 / tRtIyam / pRSTe 4 lope zeSaM 1 / 2 / 3 / 1 ekasya bhAgo'tra trike, evamantyaikAdho laH, trikespi zeSAbhAvAdadho laH, 'triNa ekuM 3' laghu 1 tasya bhAgaH dvike tadadho gaH, ekalopa:, atra mukhyaikasya bhAgo dvike tadadho gaH, kalApUrteH trike cAntyaikake ca pratyekaM kalA mukhyaikakalopaH, '|| turyam / paJcamaM laghusakalarUpam / 5 atra pRSTe 1 lope zeSaM 1 / 2 / 3 / 4, paJcakale 1 2 3 5 8 atra pRSTe 1 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 7, 1 1 1 I 1 atra saptake paJcakasya bhAgaH, tena saptAgho gaH, paJcakasya lopaH, dvikasya trike bhAgaH tadadho gaH, dvikalopaH, mukhyaikAdhaH kalA sthitaiva / ss prathamam / pRSTe 2 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 6, SaTke paJcakasya bhAge Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 333 SaDadho gaH, paJcakalopaH, trike - trikalasya dvitIyarUpasya gurvadhikatve tAdrUpyAt dvikasya bhAgaH pUrvarUpe kRtaH tenAtra dvike ekasya bhAge dvikAdho gaH, mukhyaika lopaH, trikAdhaH kalA, dvitIyaM ' / ' rUpam / pRSTe 3 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 5, paJcakena paJcakasya bhAge parapaJcakAdho gaH, pUrvapaJcakalopaH, zeSaM kalAtrayamaGkatrayaM ceti sAmyAt 5, 5 iti samabhAgAcca pratyekaM laghavastrayaH, evaM / / / 5 tRtIyam / pRSTe 4 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 4, atra catuSke paJcakabhAgo na prApyaH, paJcake catuHkasya bhAgAt paJcakAdho gaH, trikasya kalAgrahAtlopaH, catuH kAdhaH kalA, evaM kalAtraye siddhe zeSamaGkadvayaM kalAdvayaM ceti sAmyAllaghudvayaM kAryamiti na vicArya dvAbhyAM kalAbhyAM gurusiddherguruH sthApyaH / paJcakale'STarUpAtmake turyarUpe laghvante gurudvayenApi kalApUrte iti ekasya dvike bhAgAt dvikAdho gaH, mukhyaikalopaH, evaM ' ' / turyam / pRSTe 5 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 3, atra trikasyAntyasya paJcake bhAgAt paJcakAdho gaH, antyatrikAdho laH, pUrvatrikalopa:, atrApi samakalAGkatve gururiti na kArya pUrvarUpApatteH, addhapari laghUnAmeva vRddheH / tena laghudvayaM / / 5 / paJcamam / pRSThe 6 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 2, atra paJcakasya trike bhAgo neti dvikasya trike bhAgAt trikAdhogaH, dvikalopaH, paJcAdho laH, zrantyadvikAgho laH, mukhyaikA dho'pi laH, tena / ' / / SaSTham / pRSTe 7 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 1, atra pUrvarUpe dvikasya trike bhAgalAbhAt trikAdho gaH, uktaH saptame punA rUpe dvike ekasya bhAgAt dvikAdho gaH, mukhyaikalopaH tri-paJca antyaikAnAmadhaH pratyekaM laghutrayaM, ' / / / saptamam / paraM sarvalamaSTamam / SaTkale 1, 2, 3, 5, 8, 13, iha pRSTe 1 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 8, 12, I I I 1 1 I mAtrAnaSTa-prakaraNa atra 12 madhye 8 bhAge dvAdazAdho gaH, aSTakalopa:, evaM paJcake trikasya bhAgAt paJcakAdho gaH, trikalopaH, dvike mukhyaikasya bhAgAt dvikAdho gaH, mukhyaika lopaH sarvatrakalAgrahAt ''' prathamam / pRSTe 2 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 8, 11, atrApi 11 madhye'STabhAgAt tatkalAgra he 11 adho gaH 8 lopaH, paJcake trikasya bhAgAt paJcAdho gaH, trikalopaH, zeSAGkakalAsAmyAt / 155 dvitIyam / punaH pRSTe 3 lope'ntyadazAgho gaH, aSTAnAM bhAge tatkalAgrahAt trikAdho gaH, dvikasya kalAgrahAt paJcAdho laH, mukhyaikAdho laH, evaM / ' / ' tRtIyam / punaH pRSTe 4 lope zeSaM 6, ante tatrApyaSTakalAgrahAdadho gaH, dvike ekasya bhAgAt kalAgrahe dvikAdho gaH, trikAdho laH parasya aSTakasya lopAt paJcAdho laH, bhAgAsambhavAt, evaM ' / / ' caturtham / pRSTe 5 tasya 13 madhyAt lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 8,8, pUrvASTakakalAgra hAt parASTakAgho gaH, pUrvASTaka lopaH, zeSe kalAGkasAmyAt Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 ] vRttamauktika-durgamabodha catasraH kalA eva / yadyatra paJcake trikabhAgAt dvike ekasya bhAgAt kalAgrahaNAdi kriyate tadA pUrvarUpApattiH, sA tu sarvatrApi niSiddhA 'uvarila aMka lopikeM lekha' iti vacanAt, / / / / 5 paJcamam / SaSThe pRSTe 13 madhyAt 6 lope ante 7, tadaSTAnAM bhAgo nApyaH, kintu saptAnAM bhAgo'STake, tenASTAdho gaH, saptAdho laH, paJcakasya lopoSTakena kalAgrahAt dvikasya trike bhAgAt trikAdho gaH, dvikalopaH, mukhyaikAdho laH, evaM / '' / SaSTham / pRSTa 7 tallope'nte 6, tadadho laH, aSTake SaTkasya bhAgAt aSTAdho gaH, paJcake lopAt dvike ekasya bhAgAt dvikAdho gaH, ekasya kalAgrahAt ekasya lopaH, trikAdho laH, evaM '|'| saptamam / pRSTe 8 tallope'nte 5 tadadho laH, paJcakasya aSTake kalAgrahAt aSTAdho gaH, paJcakasya antyasya bhAgalAbhAcca zeSe kalAGkasAmyAt trayaH pratyekaM laghavaH, / / / 5 / aSTamam / pRSTe 6 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 8, 4, catuSkasya aSTasu bhAgAt catuHkAdho laH, aSTAdho'pi laH, paJcake trikabhAgAt tatkalAgraheNa paJcAdho gaH, trikalopaH, dvike ekasya bhAgAt tatkalAgrahe dvikAgho gaH, ekasya lopaH, evaM '' / / navamam / atra paJcakasya kalA nASTake kSepyA pUrvarUpApatteH, gurUNAM rUpAdyabhAgasaJcArAt pazcimabhAge laghUnAmAdhikyAcca / pRSTa 10 lope, zeSaM 1, 2, 3, 5, 8, 3, tadA trikasyAntyasya adho laH, aSTAdho'pi laH, trikasya paJcake bhAgAt paJcAdho gaH, vikalopaH, zeSaM 1 / 2 kalAGkasAmyAllaghudvayaM / / 5 / / dazamam / pRSTa 11 lope prAnte 2, tadadho laH, dvikasya trike bhAgAt kalAgrahe trikAdho gaH, dvikalopaH, zeSaM 1, 5, 8, eSu pratyekaM laH, evaM / / / / / ekAdazam / pRSTe dvAdaze 12 lope, zeSaM 1, 2, 3, 5, 8, 1, atra dvikena mukhyaikAdhaH, kalAgrahAt dvikAdho gaH, mukhyaikalopaH, zeSaM 3, 5, 8, 1, eSAmadho laghavaH, evaM / / / / / dvAdazam / paraM srvlghukm| saptakale 1 2 3 5 8 13 21 atra pRSTe 1 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 8, 13, 20, atra viMzatau 13 bhAgaprAptiH tena viMzAdho gaH, 13 lopaH, aSTAdho gaH, paJcalopaH, trikAdho gaH, dvikalopa: mukhyaikakalA sthitaiva, evaM / 555 prathamam / pRSTe 2 lope, zeSaM 16, tadadho gaH, 13 lopAt aSTAdho gaH, paJcalopAt trike dvikakalAgrahaH prathamarUpe, atra dvike mukhyaikakalAgrahAt dvikAdho gaH, ekalopaH, trike kalA, evaM 51 55 dvitIyam / pRSTe 3 lope ante 18, tadadho gaH, 13 bhAgAt 13 lopaH, aSTAdho gaH, paJcakalAgrahAt tallopaH zeSa samakalAGkatvAt 3 laghavaH / / / 55 tRtIyam / pRSTe 4 lope zeSaM 17, tadadho gaH, 13 lopaH paJcAdho gaH, nikakalAgrahAt aSTAdho laH, dvikAdho gaH, mukhyasya kalA sthitA 55 1 5 turyam / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 335 pRSThe paJcalope zeSamante 16, tadadho gaH, 13 kalAgrahAt lopaH, aSTAdho laH, paJcake'dho gaH, trike kalAgrahAtlopaH, zeSe samakalAGkatvAllaghudvayaM / / ' / ' paJcamam / pRSTe 6 tallope zeSamante 15, tadadho gaH, aSTAdho laH, paJcAdho laH, ' trikAdho gaH, dvikasya kalAgrahAt mukhyAdhaH kalA evaM evaM / 5 / / ' SaSTham / pRSTe 7 tallope 14, tadadho gaH 13 nyUnatvAt lopaH 8 / 5 / 3 adho laH, dvikAdho gaH, mukhya kalAgrahAt lopaH '| / / 5 saptamam / pRSTe 8 lope zeSamante 13, pUrva 13 adho gaH, samabhAgabalAt pUrva 13 lopaH, evaM kalAdvayaM, zeSapaJcAGkAH paJcakalAH ceti sAmyAt paJca laghava eva / / / / / zraSTamam / pRSTe 6 lope zeSamante 12, tena bhAgaH pUrva 13 madhye, yadukta vANIbhUSaNe - mAtrAnaSTa-prakaraNa naSTe kRtvA kalAH sarvAH pUrvayugmAGkayojitAH / pRSThAGkahInazeSAGkaM yena yenaiva lupyate // parAM kalAmupAdAya tatra tatra gururbhavet / mAtrAyAM naSTametattu phaNirAjena bhASitam // (vAraNIbhUSaNam, pari. 1, padya 32-33 ) tena 13 adho gaH, 12 adho laH, aSTakasya lopaH kalAgrahAt evaM paJcAdho gaH, trikabhAgena kalAgrahAt dvikAdho gaH, mukhyalopAt, evaM ''' / navamam / pRSTe saptakale chandasi dazamaM rUpaM kIdRg ? iti tadA 12358 1321 evaM 11 11 1 1 I kalAH kRtvA pUrvayugmAGkayojitAH pRSTAGka 10 te 21 madhyAt apakRSTA: zeSaM 11, teSAM 13 madhye bhAgAt tadadho gaH, 11 zradho laH, aSTakalopaH, paJcAdho gaH, trikakalAgrahAt, zeSaM kalAGkayoH sAmyAllaghudvayaM / / 5 / dazamaM rUpam / pRSTe 11 tasya lope 10, tataH 13 madhye bhAgAt 13 zradho gaH, aSTalopaH, trike dvikabhAgAt trikAdho gaH dvikalopaH, evaM rUpaM 1515 | ekAdazam / pRSTe 12 tallope zeSaM 6 tasya 13 madhye bhAgAt 13 adho gaH 6 zradho laH, aSTalopaH, dvike mukhyaikasya bhAgAt dvikAdho gaH, mukhyalopaH trikapaJcakayoH pradho laH pratyekaM, evaM 5 1 1 5 1 dvAdazam / pRSTe 13 tallope zeSaM 8 tasya 13 madhye bhAgAt 13 adhogaH, 8 adho laH, pUrvASTalopaH, zeSaM samAGkakalAbhAvAt 1, 2, 3, 5 eSAmadho laghavaH pratyekaM, / / / / '| trayodazam / pRSTe 14 tasya 29 madhyAllope zeSaM 7, tasya 13 madhye bhAge zeSaM 6 iti parAt - saptamAt nyUnatA iti hetoH 13 zradho laH, saptAdho'pi laH, aSTake paJcakabhAgAt praSTAdho gaH, paJcakalopaH, trike dvikabhAgAt trikAdhogaH, dvikalopa:, mukhyaikAdhaH kalA, |'' / / caturdazam / pRSTe 15 lope Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-durgamabodha zeSaM 6 tadadho laH, 13 adho'pi prAsiddhatvAt la eva, aSTake paJcakabhAgAdaSTAdho gaH, paJcakalopaH, dvike ekasya bhAgAt dvikAdho gaH, trikAdho laH, evaM 515 / / paJcadazam / pRSTa 16 tallope zeSaM 5 tasya 13 madhye bhAge zeSaM 8 tadadho laH, paJcAdho laH, aSTake paJcakabhAgAt aSTAdho gaH, pUrvapaJcalopaH, zeSe samakalAGkatvAt trayopi laghavaH, / / / 5 / / SoDazam / pRSTe 17 tallope zeSaM 4 tadadho laH, tasya 13 madhye bhAge zeSaM 6, ayaM paroGkaH pUrvasthASTakAdadhika iti hetoH tasyApyadho laH paJcake trikasya bhAgAt paJcAdho gaH, vikalopaH, dvike mukhyakabhAgAd dvikAdho gaH, mukhyakalopaH, 55 / / / saptadazam / pRSTe 18 tallope zeSaM 3 tadadho laH, tasya 13 madhye bhAge zeSaM 10 tadadho laH, aSTakAdadhikAH 10 iti aSTakAdho laH, paJcake trikabhAgAt paJcAdho gaH, trikalopaH, zeSe samakalAGkatvAt laghudvayaM, / / / / / aSTAdazam / pRSTa 16 tallope zeSaM 2 tasya 13 madhye bhAge zeSaM 11 tasya praSTa madhye bhAgAbhAvAta, aSTakasya paJcake bhAgAbhAvAt sarvatra 5, 8, 11, 2 eSu laghavaH, dvikasya trikebhAvAt trikAdho gaH, dvikalopaH, mukhyAdho laH, evaM / 7 / / / / ekonaviMzam / atha pRSTe 20 tasya 21 madhyAllope zeSaM 1 tatra 13 madhyAt bhAge zeSaM 12 tasya nASTasu bhAgaH, aSTAnAM na paJcake bhAgaH, paJcakasya na. trike iti sarvatra laghavaH, paJcasvaGkeSu dvike mukhyakabhAgAt dvikAdho gaH, ekasya lopaH, evaM 5 / / / / / viMzatitamaM rUpam / parataH sarvalaghukam iti bhAvyam / evaM sarvatra mAtrAcchandasi iSTajJAnam / ekakale paJcakale aSTa ISS dvikale dve / / / / / s trikale trINi / / / / / / / / / / catuSkale paJca55 ISI 5 / / xxwww Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrAnaSTa-prakaraNa wwwww SaTakale praSTa 16 20 21 SSS / / 55 Is | 5 / / / / / / / / / / / / / / / / / / / saptakalaM pUrNam / 4 KWW. aSTakale catustrizat ISSI 6 ss / / / / / / / / / / / / / / - 0 0 0 0 12 SS SS / / sss ISISS SIISS / / / / ss ISS IS / / / / / 5 / / SSIS / / / / ISIS / / / / - SaTkalaM pUrNam / - - - saptakale ekaviMzati Isss Siss / / / ss SS is / / 5 / / / / / / / / - - PO sss / / TISSI / / / SIISI / / / / / Is / / 5 / / / / / / / / SS III ISS S1 5 / / / / / 55 SSISI / / 5 / / / / / / / / / / / / / / / / / S SSI / / 5 / / ISISI / / 5 / / / / / / / / / is siin / / / / / / / / / / / 27 29 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338] vRttamauktika-durgamaboSa 55 / / / / / / / / / / 15 / / / / / / / / / / / / / / / / / / / aTakalaM pUrNam / 31 32 33 34 navakale paJcapaJcAzat. / ssss .. | 5 ss / / / sss Ss Iss IS Iss ISISS / / / ss / / / / / 55 SSS IS / / 55 / 10 15 ISIS / / / / 5. 12 / / / / / / / 13 IS SIIS / / / / / / / / / / / / 16 5 / / / 17 / / / / / / / 18 / / / / / / 16 / / / / / / 20 / / / / / / / / 21 ssss | 22 / / sss | 23 / / / 24 / / / / . 25 / / / / / 26 Is / 27 SI SISI / / / / / 26 ss / / / / / / / / 31 / / / / / / / / / / / / 33 / / / / / / / 34 IS SS SISSI / / / 5 / / ss | 5 / / / / 5 | 5 / / 39 / / / / / / 40 / / / / / 41 / / / / / / / 42 55 5 / / / 43 / / 55 / / / 44 / / / / / / 45 / / / / / 46 / / / / / / / 47 Iss / / / / 48 s / 5 / / / / 46 / / / / / / / / 50 55 / / / / / 51 / / / / / / / / 52 / / / / / / / 53 / / / / / / / 54 navakalaM pUrNam / dazakale navAzIti sssss . ssss IS I SSS SIISSS Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / / / sss IS SI S S SI SISS / / / '|' ' SSI IS S / / ' / / ss |' / / |' s ' / / / / ss 5 6 7 8 ha mAtrAnaSTa- prakaraNa 10 11 12 / / / / / / ss 13 IS S S IS 14 15 SISSIS / / / ss s 16 SS IS IS 17 / / '|'|' 18 IS I ISIS 16 SI IIS IS 20 21 / / / / / '|' ss s / / s IIS SI I S 22 23 |'|'|| s 24 25 '|| '|| ' ||||'|| ' 26 27 285 |' ' / / / ' '| ' / / / ' / / / '| / |' 26 ' ' / / / / s 30 / ' / / / / ' 31 |' |||||' 32 |||||||' 33 / / 734 IS S SS I 35 ' / ' ' ' / 36 37 38 |||''' Ssss / ||'|'' / 36 |'|| '' / 40 SIII SSI / / / / / ' ' SS SISI / / ' ' / '| / ' / ' / ' / ' / |'|'| / [ ||||'' / / IS SIS || SISISII 41 42 43 44 45 46 47 48 / / / / '|'| |' ' / / '| '| '|| '| 42 / / / '|| '| 50 51 ' ' / / / '| / / ' / / / '| 52 |' / / / / 5 / 53 / / / / / / / / 54 |||||' / 55 issss / / 56 ||'''|| 57 58 IS IS SII '|| ''|| 56 60 61 62 63 / / / '|'|| ss / / '|| 64 65 / / '|| '|| 66 15 |||' / / SI ||'|| 67 ...............|'|| 68 IS SSI 11 66 336 70 SIS SIII ......|'' / / / 71 SSIS III 72 / / '|'||| 73 / ' / / ' / / / 74 '| / / ' / / / 75 / / / / / '||| 76 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 ] vRttamauktika-durgamabodha 55 / / / / 77 / / 5 / / / / 78 ISISITIILE / / / / / / / 80 / / / / / / / / / 81 15 / / / / / 82 5 / / / / / / 83 / / / / / / / / / 84 ss / / / / / / 85 / / / / / / / / 86 / / / / / / / / / 87 / / / / / / / / 88 / / / / / / / / / / 86 dazakalaM sampUrNam / iSTazabdena citteSTaM pRSTarUpamihocyate / prAcAM vAcA naSTamihamamAGgalyaM na coditam // 1 // upAntyato'ntye'bhyadhike hyadho gaH , sAmyepi go lastu tto'ntyhaanii| pazcAdgurorlopanamaGkakasya, kalAGkasAmye laghavo nidheyAH / / 2 // zeSAGkapUrvAparayoradho gaH, sthApyo'tra vRddhasya la ekazeSe / na pUrvarUpaM punareva kArya, yo yatra lupyediti tadvicAryam // 3 // pRSTaM paJcakale paJcamaM 1 2 3 5 8, tadA pRSTaM paJcamaM tasya antyeSTake lope zeSamante 3 tasyAdho laH, upAntyAt hInatvAt zeSAGkAH 1, 2, 3, 5, atra trikasya paJcake bhAgaH vRddhatvAt tadadho gaH, pazcAt trikasya lopaH, zeSaM 112 kalAnAM aGgAnAM ca sAmyAt pratyekaM laghavaH, iti / / / / paJcamaM rUpam / yadyatra ekAt dvikasya vRddhasyAdhaH gururdIyate tadA tu paJcakale turyarUpApattiH / atra hi prathamarUpatraye vikalavat nyaste prAntagurutvam / paJcakatvAcchandasaH trikale pUrvapUrvatvAt prazne tadatikrame catuHkala: svataH pUrvasya dvitIyarUpaprAptistadbhagazca doSazca / atha yo naraH pUrvarUpaM na jAnAti tasya kA gatiH ? iti cet, tena puMsA vicArya yat paJcakale sarvarUpANyaSTa, tahi trirUpavyatikrAnte gurvadhikatA na yuktA / yasya yAvat kalacchandasaH svapUrvacchandasaH 51 parasya yAvad rUpAdhikyaM tAvati rUpe arddha prAntagurutA c| yathA- atra paJcakale svapUrvacatuHkalAt paJcarUpAtmakAt rUpatrayamadhikamiti trirUpI yAvadarddha'ntagurutA ca / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrAnaSTa-prakaraNa [341 pUrva-pUrvatrikalarUpatApi / tatra gurvAdhikyaM parArddha laghUnAmAdhikyaM prAntalaghutA ca / yathA, trikalataH catuHkale rUpadvayAdhikyaM tena prathamarUpadvaye na gurutvaM, zeSadvaye cAntalaghutvaM, paJcamaM tu caturlam / paJcakalepi prathamatrirUpItrikalasya pazcAt paJcarUpI catuHkalasya tatrApi prAntalaghutA / paJcasu rUpeSvapi dvikalAd rUpadvayaM prAntagurukaM tasyApyagre ekaM laghu / tato'pi rUpadvayaM trikalavat prAntalaghudvayaM catuHkalApekSayA paJcamaM, paJcakalApekSayA'STamaM sarvalaghukam / paJcakalAt SaTkale paJcarUpAdhikyaM, paJcApi rUpANi catuHkalavat prAnte ekaguroradhikasya dAnAt kalApUrtiH, paJcame rUpe eko gururante zeSaM laghucatuSTayam / parato'STarUpANi paJcakalavat prAnte ekalaghunA'dhikAni / tatrApyaSTame prAnte ekaguruH zeSaM laghupaJcakaM, aSTASvapi rUpatrayaM trikalavat prAnte gurulaghubhyAmadhikaM SaTsaptamASTarUpaM, paraM rUpapaJcakaM catuHkalavat prAnte laghudvayAdhikaM ityAdI vicAra eva balavAn / evaM pRSTe paJcakale SaSTharUpe tadA prAntyASTamadhye 6 lope zeSaM 1, 2, 3, 5, 2, antyadvikAdho laH, tasya paJcake bhAgAt upAntyAdUnatvAcca paJcakepi dvikasya bhAge labdhaM 2 zeSaM 1 tena paJcakAdhopi laH, trikAdho gaH, dvikalopaH, turye paJcame ca rUpe paJcakAdho gaH, vikalopaH / paJcakale hi trikalavat trirUpI guruNAnte'dhikA idaM pRSTaM SaSThaM rUpaM iti vicArAt labdhasya dvikasya trike bhAgAcca, mukhyakAdhaH kalA / / / / iti SaSThaM rUpam / yathA upAntye-antyasya bhAge upAntyAdho gaH, antyAdho laH, upAntyapUrvasya lopaH, tathA dvikasya paJcake zeSaM 1 tasya trike bhAgepi saMbhavati trikAdho gaH, paJcakasthAnIyadvikAdho laH, pUrvadvikalopaH, mukhyAdho laH / iti rUpanirNayaH / __ paJcakale saptamepi antyASTake saptalope zeSaM 1 tadadho laH zeSakasyApi paJcake bhAge zeSaM pUrNam / agre trikasya dvike bhAgAbhAvaH vRddhatvAt, mukhyakasya dvike bhAgAt dvikAdho gaH, mukhyakalopaH, trikAdho laH, iti / / / / saptamam / yo yasmAt pUrvapUrvo'GkastAvadrUpeSu cAntyagaH / tatparaM prAnta-lAnyeva svataH pUrvAGkasaMkhyayA / / 4 // evaM saptakale pRSTe ekAdaze rUpe antyAGke 21 madhye 11 pAte zeSa 10 tasya upAntyAGke 13 madhye bhAgaH prAptaH, tatra aSTakasya kalAgrahAt 13 sthAnIyatrikAdho gaH, aSTakalopaH, dazAdho laH, dvikasya trike bhAgaH, tena trikAdho gaH, dvikalopaH, mukhyakAdho laH, paJcakAdho laH, evaM / / / / ityekaadshruupsiddhiH| Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ] vRttamauktika-durgamabodha nanu atra paJcake trayodazasthAnIyatrikasya bhAgAt paJcakAdho gaH, pUrvatrikalopaH, agre 1,2 anayoradhaH kalAdvayamiti kathaM na kriyate ? iti cet, na, dazamarUpApatteH / parasya 10 aGkasya pUrvasmin 13 aGka bhAgAdhikArAt pUrvatrike bhAgazcet sambhavati tadA'yaM vidhiyuktaH / yadyapi trayodazasthAnIyatrikasya parasya pUrvasmin paJcake bhAgasambhavaH, paraM madhyeSTakalopena vyavadhAnAnnAyaM vidhirghaTate / yadyapi saptakale dazame rUpe ayameva vidhi zyate, tathApi saptakale pUrvapUrva paJcakalaM tasyASTarUpANi prathamato'tikrAntAni zeSa 6 / 10 / 11 iti SaTkalasya tRtIyaM rUpaM prazne prAptaM, tacca / ' / ' IdRzamiti, tadbhaGgApatterAnIyamadhvApradhvaraH / SaTkalepi tAdRg rUpaM catuHkale svapUrvapUrve tRtIyarUpe / / / IdRze prAnte gurudAnAt siddham / catuHkalepi dvikalavat rUpadvaye prAnte guruNAdhikepyatIte trikalasya prathamaM rUpaM prAptaM, catuHkalApekSayA tRtIyaM, tatrAnte laghoradhikArAt prazne / / IdRzasyaiva siddheH| svapUrvapUrvasya kalApramANe, go'ntaH svapUrvasya klaaprmaanne| lo'nto vicintyeti nivedyamevaM, chandovidA pRSTamihe'STarUpam // na? savva kalA kArijjasu, puvva juyala sari aMkA dijjasu / pucchila aMka meTAvahu sekha, uvarila aMka lopi ke lekha / / jattha jattha pAvijjaha bhAga, eha kaheM phura piMgalanAga / paramattA lei gurutAi, jata levehu tata levehu Ai / naSTAGke kalpayed bhAgaM samabhAge laghurbhavet / dattvakaM viSame bhAge kAryastatra gururbhavet // [vANIbhUSaNam, pari0 1, padya 35) atha silamilI [zAlmalI] prastAraH guru paDhama hiTTha ThANaM, lahuyA pari Thavahu appabuddheNa / sarisA sarisA paMtI, uvvariyA guru-lahU dehu / / iti mAtrAnaSTaM nyaasH| Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNoddiSTa - naSTa-prakaraNam atha varNos[?] ddi ] STarUpajJAnamAha dviguNAnaGkAn dattvA varNopari laghuziraH sthitAnaGkAn / praGkana pUrayitvA varNoddiSTaM vijAnIyAt [ / / 55 / / ] asyArthaH sodAharaNaH / yathA, |'|' idaM caturakSare chandasi katamaM rUpam ? iti, uddiSTe dviguNA praGkA upari deyAH 1 248 iti nyAse laghUpari 1,4 1 S 1 S melane 5, tatra saikakaraNe SaSThaM rUpaM ityuddezyam / uddiSTe varNopari dattvA dviguNakrameNAGkam / ekaM laghuvarNA dattvoddiSTaM vijAnIyAt // [ ? ]STajJAnamapi zrAha - [ vANIbhUSaNam, pari0 1. padya 34 ] naSTe pRSTe bhAgaH karttavyaH puSTasaMkhyAyAH / samabhAge laM kuryAd viSame dattvaikamAnayed gurukam [ / / 56 / / ] yathA caturakSare chandasi SaSThaM rUpaM kIdRzam ? iti pRSTe SaNNAM bhAgo'ddhaM trayaM evaM samabhAgAt laghuH prAptaH punastrayANAmarddha karaNAbhAvAt saikakaraNe 4, tadarddhe 2 evaM guruH prAptaH, dvayasyArddha 1 evaM laghu prAptaH, tasyApyarddhAsambhavAt saMkakaraNe 2 tadardhe 1 evaM guruprAptiH / jAtaM / 515 evaM i ( ? na ) STarUpajJAnam / iti varNoddiSTanaSTaprakaraNam / Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNameru-prakaraNam varNamerumAha koSThAnekAdhikAn varNaiH kuryAdAdyantayoH punaH / ekAGkamuparisthAGka - dvayairanyAn prapUrayet [ // 57 // ] yasya chandaso yAvanto varNAstAvantaH koSThA ekenAdhikAH kartavyAH / tatrApi Adyantakozadvaye ekAGkanyAsaH, tataH punaH uparisthAGkayoH kozayormIlanena vicAlasthakozapUraNaM kAryam / yathA-dvikavarNacchandaso dve rUpe-ekaM gurukaM 1, eka laghukaM ca 2, evaM kozadvayam / dvivarNacchandasopi catvAri rUpANi-55, 15, 51, / / , iti / ekaM sarvagurukaM, dve rUpe ekaguruke, ekaM sarvalaghukaM, evaM uparitanakozadvayAGkI 11 tayormelane dvAviti madhyakoze dvikanyAsaH / trivarNacchandasoSTarUpANi-eka sarvaguru 555, trINi dvigurUNi 2, 3, 5, trINi ekagurUNi 4, 6, 7, ekaM sarvamaghu, madhye kozadvaye 3 / 3 nyAsaH, uparistha 1 / 2 melane jAtaH / caturvarNacchandasi SoDazarUpANi-eka sarvaguru pAdya, catvAri eka gurUNi 8, 12, 14, 15, SaT dvigurUNi 4, 6, 7, 10, 11, 13, catvAri trigurUNi 2, 3, 5, 6, eka sarvalaghu, evaM SoDazarUpA / vicAlakozatraye 113 melane 4 prathama-madhyakozapUraNaM, uparitana 3 / 3 melane 6 dvitIyamadhyakoze, tRtIyepi 1 / 3 melane 4 iti, evamagrepi / 'varNamerurayaM' ityAdi spaSTam / / 58 // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 10 1 1 1 7 1 6 1 1 4 varNamerU - prakaraNa 1 3 2 1 3 2 1 6 4 4 1 8 1 16 5 10 10 5 1 32 15 20 15 6 1 64 21 35 35 21 7 1 & 36 84 126 126 84 36 |128 8 28 56 70 56 28 8 1 | 256 S 1 [ 345 512 45 120 210 252 210 120 45 10 1 1024 iti varNameru / dvayakSare chandasi 4 rUpANi - ekaM sarvagurUpaM, dve rUpe eka guruke, ekaM sarvalaghuH / nyakSare chandasi 8 rUpANi - 1 sarvaguruH, trINi ekagurUNi, trINi dvigurUNi, ekaM sarvalaghuH / caturvarNe chandasi 16 rUpANi - 4 ekaguru, dviguru 6, triguru 4, ekaM sarvaguruH, ekaM sarvalaghuH / paJcavarNe chandasi 32 rUpANi / SaDvarNe 64 rUpANi / saptAkSare 128 rUpANi / aSTAkSare 256 rUpANi / 6 varNe 512 rUpANi / dazAkSare chandasi 1024 rUpANi / iti varNameru-prakaraNam / Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNapatAkA-prakaraNam varNapatAkAmAha dattvA pUrvayugAGkAn pUrvAdheryojayedaparAn / aGkaH pUrva yo vai dhRtastataH paMktisaJcAraH // [ / / 56 // ] aGkAH pUrva bhRtA yena tamaGgha bharaNe tyajet / aGkazca pUrva yaH siddhastamaGgha naiva sAdhayet // [ // 60 // ] prastArasaMkhyayA cavamaGkavistArakalpanA / patAkA sarvagurvAdivedikeyaM viziSyatu // [ // 61 // ] pUrvayugAGkAH varNacchandasi 1 / 2 / 4 / 8 / 16 / 32 / 64 ityAdayaH, taddharaNaM nyAsavedyam / atha tAn yathAyogaM pUrvAGkojayet tadA adho'dhastanI aGkazreNirjAyate / prathamaM ekavarNacchandasi rUpadvayameva, tatra 2 paGktisthApanA / dvivarNe madhyasthA ekApaGktiH / trivarNe madhyasthaM paGa ktidvayaM / caturvarNe madhyasthaM paGktitrayam / paJcavarNe madhyasthaM paGakticatuSTayam / prAdau eka varNe 5 guru / laghuzceti rUpadvayam / dvivarNe 1 / 2 ityanayoryojane 3 dvikAdhaH / atra pUrvaM aGkaH dhRtaH tataH paGaktisaJcAraH, ekaiva dvikAdyApaGa ktiH parataH siddho'Gkastasya sAdhanA nAstIti / tatra ekaM rUpaM sarvagaM prathama, dve rUpe dvitIya-tRtIyarUpe ekaguruke, turyaM sarvalam / evaM dvivarNacchandasa: catvAryeva rUpANi bhavanti / Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNapatAkA-prakaraNa [ 347 trivarNe chandasi 122 yojane 3 dvikAdhaH, punaH 2 / 4 melane 6 parata: siddho'GkaH, punaH 2 / 3 yojane 5, punaH 4 / 3 yojane 7, punaH 4 / 3 yoge 7 zeSAGkAbhAvAt / evaM ekaM rUpaM sarvagaM, dvitIya-tRtIya-paJcamAni rUpANi ekena guruNA UnAni trINi rUpANi dvigurUNi, 4, 6, 7 rUpANi gurudvayonAni eka gurUNi trINi, eka aSTamaM sarvalaghukamiti agrepi mantavyam / sukhena agrepi karaNajJAnAya vidhiH 112 yojane 3, punaH 4 / 2 yojane 6, punaH 8 / 4 yojane 12, dvitIyA kozazreNiH, 16 tyAgaH siddhAGkatvAt / asyAH zreNerapyadhaH 2 / 3 yojane 5, punaH 4 / 3 yojane 7, punaH 8 / 6 yojane 14 tRtIyA shrenniH| tasyA adhaH 4 / 5 yojane 6, punaH 416 yojane 10, punaH 87 yojane 15 turyAzreNiH / 6 / 5 yojane 11, punaH 67 yojane 13, evaM zreNidvayaM ekkoshm| evaM ekaM rUpaM sarvagaM prathamapaGaktI / dvitIyapaGktau 2 / 3 / 56 catvAri rUpANi eka guruNA UnAni trigurUNi / [tRtIyapaGa kto) 4 / 6 / 7 / 10 / 11 / 13 iti SaDrUpANi dvigurUNi / (caturthapaGakto] 8 / 12 / 14 / 15 etAni ekagurUNi / [paJcamapaGa ktau) SoDazaM sarvalaghu, evaM SoDazarUpANi / Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 ] vRttamauktika-durgamabodha 16 21 paJcavarNe chandasi 12 yojane 3 dvikAdhaH, 2 / 4 yojane 6 catuHkAdha., 814 yojane 12, aSTAdhaH, 168 yojane 24 dvitiiyshrenniH| tadadha: 2 / 3 yojane 5, punaH 4 / 3 yojane 7, punaH 8 / 6 yojane 14, punaH 16 / 12 yojane 28 tRtIyazreNiH / 4 / 5 yojane 6, punaH 4 / 6 yojane 10, punaH 87 yojane 15, punaH 16 / 14 yoge 30 turyAzreNiH / 8 / 6 yojane 17, 4 / 7 yojane 1 , punaH 8 / 12 yojane 20, punaH 16 / 15 yojane 31 paJcamazreNiH / 67 yojane 13, punaH 7 / 11 yojane 18, punaH 6 / 10 yojane 16, punaH 10 / 11 yojane 21, punaH 10 / 15 yojane 25, punaH 8 / 14 yojane 22, punaH 8 / 15 yojane 23, punaH 12 / 14 yojane 26, punaH 12 / 15 yojane 27, punaH 14 / 15 yojane 26 evaM patAkayA sarvagurvAdijJApanam / . ekaM sarvagururUpaM / 2 / 3 / 5 / 6 / 17 paMcarUpANi caturgurUNi / 4 / 6 / 7 / 10 / 11 / 13 / 18 / 16 / 21 / 25 etAni trigurUNi / 8 / 12 / 14 / 1 / 20 / 22 / 23 / 26 / 27 / 26 etAni dvigurUNi / 16 // 24 // 28 // 30 // 31 etAni ekagurUNi / 32 ekaM sarvalaghurUpam / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNapatAkA-prakaraNa [ 346 pUrvAGka uparitanaiH pAvasthairvA paGktayantarepyuparisthairaGkAnAM yojanA syAt 112 ityAdayaH, sAmye yojyA: 2 / 3 ityAdayaH, uparitanaiH 364 ityAdayaH, paMktyantarasthairyogo bhAvyaH / yena yena aGkena mIlitena ya aGkaH rUpasya patAkAyAM bhRtastamaGka punarjAyamAnaM na pUrayet, yAvadpaiH prastArastAvadrUpaH koSabharaNamiti jJeyam / uddiTThA sari aMkA dijjasu, punva aMka parabharaNa karijjasu / pAula aMka maDha paritijjasu, patthara saMkha patAkA kijjasu // ekavarNapatAkA dvivarNapatAkA SS 15 dvivarNe ekaM sarvaguru, dve rUpe ekaguruke dvitIya-tRtIye, tuyaM sarvalaghukam / trivarNapatAkA ss sss 15s / / / / / (7) (8) ekaM sarvaguru, dviguru 2 / 3 / 5, ekaguru 4,6,7 rUpANi, aSTamaM sarvalam / Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] SSSS ISSS Ss s IISS SSIS ISIS SIIS IIIS (1) (2) (3) 1 1 vRttamauktika - durgamabodha caturvarNapatAkA 2 5 2 & 3 5 * 6 3 6 4 17 11 ove 4 SoDaza ke prastAre ekaM sarvagururUpam, 2 / 3 / 5 / 6 etAni tri-gurUNi, 4,6,7,10,11,13 etAni dvigurUNi, 8 / 12 / 14 15 etAni ekagurUNi, 16 ekaM sarvalaghurUpam / 6 13 7 18 10 16 11 paJcavarNapatAkA 13 7 14 28 10 15 30 8 16 8 16 32 20 12 12 24 22 14 23 15 26 21 27 25 26 SSSI (ha) ISSI (10) SISI (11) (12) (13) (18) (15) (16) 31 ||'| SSII ISII S / / / 1111 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNapatAkA-prakaraNa [ 351 zrI | ga | paJcavarNapatAkA m >> ekadvayoryoge 3, dvicaturoryoge 6, caturaSTayoryoge 12, aSTaSoDAyoge 24 / UrdhvAdhaH 213 yoge 5, catustriyoge vakratve 7, 8 / 6 yoge 14, 16 // 12 yoge 28 // 1 / 3 / 5 yoge 6, 4 / 6 yoge 10, 817 yoge 15, 16 / 14 yoge 30 / / 4 / 6 / 7 yoge 17, 1137 yoge 11, 8 / 12 yoge 20, [11020 yoge 31; 67 yoge 13, 7 / 11 yoge 18, 6 / 10 yoge 16, 111 yoge 21:10 / 15 yoge 255] 8 / 14 yoge 22,158 yoge 23,12 / 14 yoge 26, 1512 yoge 27, 15 / 14 yoge 26 / sssss (1) ssss (17) ISSSS Isss ssss sss ( / / 5ss / / 5 / (2 SSISS, ss / / (21) ISISS / / ss / / / / / / 5 / (24) SSSIS sss ( ISSIS 155 / / SISIS S / / (27 / / 5 IS / / 5 / / (28 ss / / s / / / (2) / / / / (30 5 / / / (15) / / / / / / / / / (16) / / / / / (32) iti varNapatAkA-prakaraNam / x .. . (23) (12 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha mAtrAchando merumAha mAtrAmeru-prakaraNam ekAdhikakoSThAnAM dve dve paGa ktI same kArye / tAsAmantimakoSTheSvekAGka pUrvabhAge tu [ // 62 // ] ekakalacchandasaH 51 adhikakoSThAnAM dvikala - trikalAdInAM dve dve same paGktI kArye / ko'rthaH ? dvikala - trikalayoH same paGktI dvayorapi catuHkozAtmike kArye / eva~ catuHkalASTakalayoH SaTkozarUpe / trayodazakala - ekaviMzatikalayoH aSTakozAtmike kRtvA antyakoze ekAGka eva dhAryaH / pUrvabhAge tu punaH ayugpaGakta eH 1 / 3 / 5 / 7 ityAdikAyAH prathamakozeSu sarvatra ekakaH sthApyaH, samapaGkteH 2 / 4 / 6 / 8 ityAdikAyAH pUrvabhAge prathamakoze pUrvayugmAGkAH / iha mAtrA chandasi 1 / 2 / 3 / 5 / 8 / 13 / 21 ityAdyA yojyAH / etattu durbodham / sarvapaMktiSu zrAdau pUrvayugmAGkA deyAH / dvikalAdyapekSayA prayugpaGktInAM dvitIyakoze ekakaH, samapaMktInAM dvitIyakoze 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 ityAdayaH sthApyAH yAvatA paMktiH pUryate / prAdya ekakalalaghukozApekSayA 2 / 4 / 68 etAsu paMktisu ekaka iti / zrAdyAG kena tadIyaiH zIrSAGa kairvAmabhAgasthaiH / uparisthitena koSThaM viSamAyAM pUrayet paktau [ / / 63 / ] 13 21 34 55 5 8 2 1 3 2 4 1 1 10 1 1 3 5 20 6 10 4 15 21 1 d 5 6 3 1 1 7 8 4 5 1 1 6 6 1 1 da 6 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrAmeru-prakaraNa [ 353 yathA dvAbhyAM ekakAbhyAM melane jAtaM 2 / agre antakoSThe eka: siddha eva iti dvitIyA paMktiH / asyAH prathamakoze trikastaM vihAya kozabharaNaM evaM tRtIyapaGa kto| viSayAmAM dvitIyapaGa ktigata: dvikaH tadupari vAmasthita ekaH, evaM 1 / 2 mIlane jAtAH 3, madhyakoze, antakoze punaH ekaH siddha eva / prathamakoze tu 'ekAGkamayugpaGa kteH / ' iti sUtraNAt ekAGkaH sthApya eva, tasyApyAdau pUrvayugmAGkaH paJcakaH sakozabharaNena graahyH| evaM prAptaM catu:kale paJcarUpANi eka sarvagaM, trINi ekagurUNi, eka ante sarvalaghurUpam / ___ evaM paJcakalamerukozeSu dvikalena samakozatvAt catuHkalasya 1 / 3 etau saMyojya upAntye 4 ante ekaH siddha eva / tataH dvikalapaMktigaM dvikaM trikalapaMktigaM ekaJca saMyojya trika: sthApyaH, tasyApyagre'STakaH pUrvayugmAGkaH / evaM ca trINi rUpANi dvigurUNi, catvAri eka gurUNi / kAni kAni ? ityAzaGkA patAkayA nirasyA / atra merau laga-kriyAvat rUpasaMkhyaiva / SaTkale tu catu:kalasyaikaM, paJcakalasya catu:kaM ca saMyojya upAntye paJcakaH, antye tu ekaH siddha eva, catu kalagatatrikaM tathA paJcakalagatatrika saMyojya jAtAH 6 / tatopyAdyakoze ekakaH SaTkalatvAt AdI sarvagurukaikarUpajJAnAya tatopyAdau 13 yugmAGkaH / evaJca ekaM rUpaM trigurukaM, SaTpANi dvigurukANi, paJcarUpANi ekagurukANi, ekamantyaM sardalaghukam / evaM sarvANi 13 rUpANi / saptakalake paJcakalasya trikaM, SaTkalasyaikaM saMyojya prAdau 4, tasyApyAdau 21 yugamAGkaH / catuHkAt parakoze paJcakalagataM catu:kaM SaTkalagataM SaTkaM saMyojya 10, tataH paraM paJcakalagataM eka SaTkalagataM paJcakaM saMyojya SaT, tato'nte ekaH siddha eva / evaM ca catvAri rUpANi trigurUNi, dazarUpANi dvigurUNi, SaTpANi ekagurUNi, ekaM sarvalaghu, evaM 21 sarvarUpANi / aSTakalake samapaGktitvAt ekaM sarvagururUpaM tadaGkaH 1, tasyAdau 34 yugmAGkaH, ekasya kozAdatanakoze SaTkalapaMktigataM SaTkaM, saptakalapaMktigataM catuHkaM saMyojya 10, tadane SaTkalagataM paJcakaM saptakalagatadazaka 10 yoge 15 dharaNaM, tadane SaTkalagataM eka saptakalagataM SaTkaM saMyojya 7, ante caikaH / evaM ca ekaM sarvaguru, dazarUpANi triguruka Ni, 15 rUpANi dvigurUNi, sapta ekagurUNi, ekaM sarvalaM, iti 34 rUpANi / .. evaM navakale uparitanapaMktigata 4 / 1 yoge 5, punaH 10 / 10 yoge 20, puna: 6 / 15 yoge 21, punaH 117 yoge 8 iti 55 rUpANi / iti mAtrAmeruH / Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 ] vRttamauktika-durgamabodha - ~ mAtrAmeru-karttavyatA sira aMke tasu sira para aMke, uvarala koTTha puruhu nissNke| mattAmeru aMka saMcAri, bujjhai bujjhai jana dui cAri // [prAkRtapaiGgalam pari0 1, padya 47] duI duI koThA sari lihahu, paDhama aMka tasu aMta / tasu mAIhi puNu ekku sau, paDhame be bi milaMta / 2.5 / / / 12 3. / 5. 155 6.sss 7.1555 8.55s 6. I5555 10. 55555 | | 15 | 35 | 28| | 186 11. 15ssss 35 13. / 555555| | 56 /126 120 | 55 | 12 | 1 |377 14. 5555555 ......... | | | 28 | 126 210 | 165) 66 | 13 | 1610 | 8 |84 | 252 330 220 | 78 | 14 | 1987 15.15555555 ayugapaGa ktaH pUrvabhAge ekAGkaM dadyAt, samakoSThakapaktidvayamadhye prathamapaMkte AdimakoSThe ityarthaH / samakoSThakapaGktidvayamadhye dvitIyapaGa kterAdyakoSThe pUrvayugmAkaM dadyAt / Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrAmeru-prakaraNa [ 355 ___ ekakalo laghureva / dvikale 2 rUpe-eka guru, eka laghu iti / trikale trINi rUpANi-dve rUpe eka guruke, eka sarvalaghurUpam / catu:kale 5 rUpANi-ekaM sarvagurukaM, trINi ekagurUNi, ekaM srvlghu| paJcakale 8 rUpANi-rUpatrayaM dviguruka, rUpacatuSTayaM ekagurukaM, ekaM sarvalaghu / matha mAtrAsUcImeruH akkhara saMkhe koTTha karu, aAi aMta paDhamaMka / sira dui aMke avara bharu, sUI meru NissaMka // [prAkRtapaiGgalam pari. 1, padya 44] 12. ssss | 233 | 21 | 70 | 84 | 45 | 11 | 1 |233 13. Isss ||| 7 | 56 | 126 120 | 55 | 12 | 1 | 377 - 14. sss | 28 | 126 210 165 66 | 13 | 161. Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 ] vRtta mauktika - durgamabodha mAtrA sUcImeru sesanAgagarurasaMvAde jAnIyAt 30002770 / ekakalasya ekaM rUpaM-sarvalaghu tadeva / dvikalasya dve rUpe - ekaM guru 5 rUpaM, dvitIyaM la-dvayam / trikalasya rUpANi 3, dve ekaguruke, ekaM trilaghukam / catu:kale - eka sarvaguru, trINi dvigurUNi, ekaM sarvalaM evaM 5 / paJcakale ca trINi dvigurUNi, catvAri ekagurUNi, ekaM sarvalaM evaM 8 / SaTkale - ekaM sarvagururUpaM, SaT rUpANi dvigurUNi, paMcarUpANi ekagurUNi, ekaM sarvalaM, evaM 13 / saptakale - catvAri trigurUNi, daza dvigurUNi, SaT ekagurUNi, ekaM sarvalaM, evaM sarvANi 21 / aSTakale - ekaM sarvaguru, daza trigurUNi 15 dvigurUNi, sapta ekagurUNi, ekaM sarva laM, evaM sarvANi 34 / 7 7 840, 10 & 8 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 8 e 1 atra '10 ekuM daza' iti / tataH punardazAnAM navatirguNane 60, tatra dvAbhyAM bhAge 45, tataH 45 aSTaguNe 360, tatra 3 bhAge labdhaM 120 teSAM saptaguNatve tatra 4 bhAge labdhaM 210, teSAM SaDguNatve 1260, tatra paJcabhirbhAge labdhaM 252, teSAM paJcaguNatve 1260 labdhaM tatra SaDbhirbhAge 210, teSAM caturguNatve 840, saptabhirbhAge labdhaM 120, teSAM triguNatve 360, tatra 8 bhAge labdhaM 45 teSAM dviguNatve 60, tatra e bhAge labdhaM 10, tatrApyekaguNane tadeva 10, tatra ekena bhAge labdhaM 1 / evaM mervaGkAH siddhAH 1 / 10 / 45 / 120/210 / 252 / 210 / 12045 / 10 / 1 iti / iti mAtrAmeru-prakaraNam / cinAntargato'yamaMzaH vastutastu varNameruprakaraNe patrAGka 345 stha- varName rucitre'ntimakoSThena sambaddho'sti / Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrApatAkA-prakaraNam pratha mAtrApatAkA dattvoddiSTavadaGkAn vAmAvartena lopayevantye / pravaziSTo vai yo'Gkastato'bhavat paGktisaJcAraH [ // 67 // ] atra uddiSTAGkAH 1 / 2 / 3 / 5 / 8 ityAdayaH prAguktAsteSu dvikApekSayA vAmastha ekaH tayoryoge 3 iti trike paMktityAgaH, dvikAdhastrikaH tadadhaH 4, tadadhaH 6, tadadha: 7, tadadhaH 9 / punaH, uddiSTAGkaH 5 vikatrikayooge jAtaH, tadadhaH 8 uddiSTAstasya paMktityAgaH / paJcakAdhaHsthiteH tadadho'dhaH 10 / 11 / 12; punaH paMktI 13, evaM SaTkalasya patAkA / tasyAM trika-pacaJkayo ekasya catuHkasya uddiSTe lopAt-pradarzanAt triSu guruSu prathamarUpastheSu ekasyaiva lopaH / etAvatA 2 / 3 / 4 / 6 / 7 / 6 rUpANi dvigurUNi, paJcakAdanantara uddiSTe 6 / 7 aGkayo.pAt dvigurulopena jAtAni 5 / 8 / 10 / 11 / 12 rUpANi ekagurUNi ityarthaH, ekaM 13 sarvalaghurUpam / evaM sarvatra patAkA prAgeva nyAsena darzitA-udAhRtA dazamAtrikasya 98 pUrNarUpaiH / catuHkale nyAsaH paJcakalapatAkA Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 ] vRttamauktika - durgamabodha viSamakale paJcakalasya aSTarUpANi / tatra 11214 rUpANi dvigurUNi, 5|3| 6 / 7 rUpANi trikasya ekasya lopAt ekagurulopena ekagurukAni / catuH kale ekaM sarvagurukaM, 2|3|4 rUpANi ekalopAt ekagurUNi, paJcamaM sarvalam / iti patAkAkaraNam / samAGkamAtrAyAM, viSame tu lopaM prApto'GkaH paroddiSTAGkAdhaH sthApya ekalope / saptakale tata eva luptastrikaH paJcakAdhaH trikAdhaH, parepi SaDAdyAH saptadazAntA aSTakaSoDazavarjA uddiSTadvikAdhaH 4 6 ityaGkadvayameva triguruka- ekalaghurUpajJApakam / uddiSTapaJcakAdha: 3 | 6 | 7|10 ityAdIni rUpANi dviguruka - trilaghurUpANi / punaH trayodazoddiSTAGkAdhaH 8 / 16 / 18 / 16 / 20 ekaguru- paJcalaghurUpANi / ekaM 21 rUpaM sarvalaghukam / paJcakalepi 1 / 2 / 4 dviguru - eka laghUni, 5 / 3 / 6 / 7 ekaguru- trilaghUni, 8 sarvalam / mAtrApatAkA uddiTThA sarikA thappahu, vAmAvatte paralai luppahu / eka lope ika guru jANa, dui tiNi lope dui tiNi jANa / mattapatAkA piMgala gAva, je pAi tApara hi melAva / / catu:kale 5 bheda 1 2 3 4 5 1 / 214, rUpadvayaM dviguru 5 / 3 / 6 / 7 ekaguru aSTamaM sarvalaghu [ prAkRtapaiGgalam pari 1, padya 48 ] dvi- tri- caturthAni ekagurUNi 1 paJcakale 8 bheda 2 5 4 3 6 7 8 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrApatAkA-prakaraNa [ 356 www SaTkale patAkA 5 SaTkale 1 ekaM sarvaguru 2 / 3 / 4 / 6 / 7 / 6, dvigurUNi paJcASTadazAdIni 5 / 8 / 10 / 11 / 12 / ekagurUNi trayodazaM sarvalaghu saptakalapatAkA / 25 saptakale 1 / 2 / 4 / 6 rUpANi trigurUNi / 5 / 3 / 6 / 7 / 10 / 11 / 12 / 14 / 15 / 17, rUpANi dvigurUNi / 13 / 8 / 16 / 18 / 16 / 20 rUpANi ekagurUNi / 21 ekaM sarvalaghurUpam / a | Ram Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 ] 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21,34, 55, 86 1 2 5 13 34 86 3 8 21 55 4 10 26 68 6 11 26 74 7 12 31 S 16 32 14 18 33 86 15 16 42 87 17 20 47 88 22 23 50 35 24 52 36 25 53 35 27 54 43 28 60 56 30 63 37 65 36 66 40 67 4 1 71 44 73 45 74 46 75 48 46 1 57 58 56 61 62 64 66 70 72 77 78 76 to 82 vRtta mauktika - durgamabodha 83 85 - 1 84 dazamAtrikasya patAkA uddiSTavadaGkA deyAH / 1 / 23 / 58 13|21|55|8e; atra 1 / 2 melane 3 iti trikasya lopossti, 3 / 5 melane 8 tasya lopaH / 8 / 13 melane 21 tallopaH, 21|34melne 55 tallopaH / te luptAGkA dvitIyapaGktau prathamapaMkteradhaH sthApyAH / 2 / 3 / 4 / 6 ityAdi caturgurukANi rUpANi / 5 / 8 / 10 / 11 / 12 ityAdIni trigurukANi rUpANi / 13 / 21 / 26 / 29 ityAdIni dvigurUNi 34 / 55 / 68 / 74 ityAdi ekagurUNi, 86 sarvalam / iti mAtrApatAkA-prakaraNam / Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNamarkaTI-prakaraNam atha varNamarkaTIkaraNaM yathA prathamAyAmAdyAdIn dadyAdakAMzca sarvakoSTheSu / aparasyAM tu dviguNAn akSarasaMkhyeSu teSveva [ // 71 // prathamAyAM paGa ktau 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 ityAdyAn likhet / aparasyAM dvitIyapaGktau dviguNAn 2 / 4 / 8 / 16 / 32 / 64 / 128 ityAdIn likhet / UrdhvAdhaH SaTpaGktayaH kaaryaaH| prathamapaMktisthairai~dvitIyapaMktimAn aGkAn vibhAvayet-guNayet, jAtairakaizcaturthapaMktikozAn pUrayet / 2 / 8 / 24 / 64 / 160 / 384 / 866 ityaadi| tataH paJcamI paMkti SaSThI ca paMkti caturthapaMktikozAGkArddhana 1 / 4 / 12 / 32 / 80 / 162 / 448 IdRzAGkarUpeNa pUrayet / tataH turyapaMktisthaiH paJcamapaMktisthAn aGkAn sammIlya tRtIyapaMktisthakozAn [3 / 12 / 36 / 16 / 240 / 576 / 1344 / ] pUritAn kuryaat| ___ evamanayA markaTyA varNavRttaM 1, tadbhedAH 2, teSAM mAtrAH 3, varNAH 4, guravaH 5, laghavaH 6 SaDapi padArthA jJAyante / prastArasyate prakArA bodhyaaH| yantranyAsaH prAguktaH / evaM ekAkSaraM vRttaM tasya bhedadvayaM, mAtrAstisraH, varNadvayaM, eko guruH, eko laghuH / dvayakSare vRtte catvAro bhedAH, dvAdazamAtrAH, aSTau varNAH, catvAro guravastAvaMta eva laghavaH / evaM sarvatra jJeyam / AdIti / pUrayediti / kuryAditi / vRttamiti / sUtracatuSTayaM gatArtham / [ // 72-75 // akkharasaMkhe koThA kijjasu, chaha paMtI tahi aMkA dijjasu / ekkahi prAihi paDhamA paMtI, dUsari dUNA bevi NibhaMtI / / prAi vevi guNa cauDha Thavijjasu, tA addhe paMcami chami kijjasu / cauthI paMcai duhu melijjasu, tIsari paMtI aMkA dijjasu // vitta patra bhena matta aru vaNNaha, paMcami chaTTami lahu guru gaNNaha / 1. yantranyAsaH 362 patrAGka draSTavyaH / Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 ] vRttamauktika - durgamabodha guru lahu mAlA juyalaM, veya veya ThAvijjeM guru-lahuyaM / tisa picche ima ThAvijjaI, zraddha guru zraddha lahuyAI // varNamarkaTI vRtta bheva 1 varNa laghu + guru 2 mAtrA 3 2 1 2 4 12 IS * 1 4 3 8 36 12 4 5 6 7 12 16 32 64 128 24 64 160 384 866 162 448 32 80 162 448 6 240 576 1344 32 80 + atra laghusaMkhyA vRttamauktike SaSThapaMktAvuktA yuktA ca / pradipaMktisthita ekaH tena dvitIyapaMktigaH dvikaH guNitaH jAtaM 2, evaM turya paktigaH dvikaH siddhaH / zrAdipaMktigadvikena tadadhaH 4 guNyate jAtaM 8, evaM trikena aSTaguNane 24, catuSkena SoDazaguNane 64, paJcakena 32 guNane 160, SaTkena 64 guNane 384, saptakena 128 guNane 866, jAtaM turyapaMktibharaNam / tupaMktisthAGkAnAM arddhena paJcamIM SaSThIM ca paMkti pUrayet / turyaMpaMktisthaM zraGkaM paJcamapaMktisthAGkena yojyate tadA tRtIyapaMktisthA kA jAyante / iti varNamarkaTIkaraNam / Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrAmarkaTI-prakaraNama atha mAtrAmarkaTImAha koSThAn mAtrAsammitAn paMktiSaTkaM, kuryAnmAtrAmarkaTIsiddhihetoH / teSu yAdInAdipaGktAvathAGkA . styaktvA''dyAi~ sarvakozeSu dadyAt [ // 76 // ] dadyAdakAn pUrvayugmAGkatulyAn, tyaktvA''dyADU pakSapaMktAvathApi / pUrvasthAkairbhAvayitvA tatastAM, kuryAt pUrNAnnetrapaMktisthakoSThAn [ // 77 // ] bhevAH| 1 | 2 | 3 | 5 | 8 | 13 | 21 | 34 | 55 prAdyAta ekakaM muktvA dvitIyapaGa ktau dvayAdIn-dvayAdibhireva bhAvayitvAguNayitvA, netrazabdena atra haranetrANi trINIti tRtIyAM paMktiM pUrayet, tadaGkAH 4 / 6 / 20 / 4078 / 147 / 272 / 465 iyaM tRtIyA paMktiH / ____ turyAM paMktiM vimucya paJcamI paMkti vakti-prathame dvitIyamakaM, dvitIyakoSThe ca paJcamAGkamapi dattvA bANadviguNaM tadviguNaM netra (3) turya (4) yoH dadyAta / dvikasya dvikena guNakArakaraNApekSayA prathamakozaH, dvikAdhastanaH varNAGkApekSayA trikAdhastanaH kozaH, tatra dvikaM tato'gre dvitIyakoSThe paJcamAkaM datvA tataH netra(3) turya (4) kozayoH bANA:-paJca, tadviguNaM-dazakaM, punaH tadviguNaM-viMzati 20 dadyAt / Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 ] vRttamauktika-durgamabodha ____ ekIkRtyeti / 2 / 5 / 10 / 20 etAn aGkAn sammIlya jAte 37 aGke eka aGkaM dattvA 38 guNakArApekSayA paJcamapaGakteH paJcamaM kozaM pUrNa kuryAt / / 7 / / tyaktvA paJcamamiti / 2 / 10 / 20 / 38 evaM 70 ekaM tatrApi dattvA 71 paJcamapaMkteH SaSThaM kozaM pUrayet [ // 80 // ] kRtvaikyamiti / 2 / 5 / 10 / 20 / 38171 eSAM aikye-melane jAtaM 146 tatra paJcadazAGkaM 15 ekaM ca hitvA SoDazonatve 130 paJcamapaMkteH saptamakozaM muni(7) pramitaM pUrayet / / 81 // ] evamiti / spaSTArtham [ // 82 // ] evamiti / anayA rItyA paJcamapaMkti pUrayitvA prathamaM guNakArApekSayA prathamakoze dvikAdhastane ekAGkaM datvA paJcamapaMktisthairaGkaH SaSThI paMkti pUrayet [ // 83 // ] ekIkRtyeti / paJcamapaMktisthairaGka: SaSThapaMktisthAGkAnAM mIlanena caturthapaMkti pUrNAM kuryAt / ythaa-1|2 yoge 3, punaH 52 yoge 7, puna: 5 / 10 mIlane 15, punaH 20110 mIlane 30 ityAdi jJeyam [ // 4 // ] __ pratha mAtrAmarkaTI chaha chaha koThA paMtI pAra, ekka kalA likhi lehu vicAra / bIe Aihi paDhamA paMtI, dosari puvva jumala nibhNtii|| paDhama bevi guNi aMkA lijjasu, chaddhai paMtI tihi bhari dijjasu / cauthI aMkA puvva hi deyyahu, tIsari sira para tahi kari lekhahu // tIsari sama chaha mAle aMkA, vAMce paMcami bharahu nisNkaa| paMca ikaTThahu tAhi samAnahi, cauthI likhahu likhAgraha Anahi // soraThA lihi sAara parajanta, ihi vihi kai piMgala Thiprau / aMka bharaNa yaha matta, paDhama bhega bhaNi bhaNi bharahu // dohA vitta bheya guru laghu sahita, akkhara kalA kahanta / piMgalaka ima kkari kahila, jiha gaiMda urabhaMta / Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrAmarkaTI-prakaraNa [ 365 mAtrAmarkaTI 4 | 8 | 20 | 40 / 78 | 147 272 465 mA. 1 ekaM tRtIyapaMktisthaM, dvikaM turyapaMktisthaM ekIkRtya paJcamapaMktI trikaH / evaM 2 / 5 aikye 7, tathA 5 / 10 aikye 15, 10 / 20 aikye 30, puna: 38 / 20 aikye 58, puna: 3871 aikye 106, punaH 71 / 130 aikye 201, punaH tRtIyapaMktistha 130 tatra turyapaMktistha 235 aikye 365; evaM paJcamIpaMktiH puurnniiyaa| dvayodviguNatve 4, trikasya triguNatve 6, catuSkasya paJcaguNatve 20, paJcAnAM aSTaguNatve 40, trayodazAnAM SaDguNatve 78, saptAnAM 21 guNe 147, aSTAnAM 34 guNe 272, navAnAM 55 guNane 465 iti SaSThI paMktiH / prathamadvitIyapaMktibhyAM nisspnnaa| caturthIpaMktistRtIyapaMktisamA paraM pUrNAdha ekaH, tataH 2 / 5 / 10 / 20 / 38 / 71 / 130 / atha tRtIyapaMktistha 130 tasyAdhaH turyapaGa ktau 235 / vRttaM prabhedo mAtrA ca, varNA laghugurU tthaa|| ete SaT paMktitaH pUrNa-prastArasya vibhAnti vai [ // 85 / / ] ata eva laghUnAM varNAnAM saMkhyAGkAH paJcamyAM paGa ktau nyastAH / guravaH SaSThayAm / varNamarkaTayAM laghunyAsaH SaSThapaMktI, gurunyAsaH paJcamapaGa ktau varNeSu gurvAditvAt / mAtrAmarkaTayAM laghusaMkhyA paJcamyAM yuktA laghvAditvAt / tatrApi aSTamakoSThe 235 bharaNaM, anuktamapi 2 / 5 / 10 / 20 / 38 / 71 / 130 eSAM aikye 276; tatra 40 hInakaraNaM, nyAse 5 aGkAdupari tiryak 15 tatopyupari paGa ktI tiryakkoze 40 sadbhAvAt / evaM zeSaM 236 tato'pi saptamakozabharaNavat ekonatve 235 laghavo navakalacchandasi / Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-durgamabodha atra uddiSTAdivat sarve pratyayAH cturvishtijnyeyaaH| prastAra 1, naSTa 2, uddiSTa 3, lagakriyA 4, saMkhyA 5, adhvA 6, meruH 7, patAkA 8, markaTI 6, samapAda 10, ardhasamapAda 11, viSamapAdatA 12 / ete varNamAtrAbhyAM caturviMzatiH / kautukahetu:vRttabhedAH vRttabhedAH 1. [ekAkSare] 14. [caturdazAkSare) 16,384 2. [dvayakSare] 15. [paJcadazAkSare] 32,768 3. [tryakSare] 16. [SoDazAkSare] 65,536 4. [catukSare] 17. [saptadazAkSare] 1,31,072 5. [paJcAkSare] 32 18. [aSTAdazAkSare] 2,62,144 6. [SaDakSare] 64 16. [ekonaviMzAkSare)5,24,288 7. [saptAkSare] . 128 20. [viMzAkSare] 10,48,576 8. [aSTAkSare] 256 21. [ekaviMzAkSare] 20,67,152 : 6. [navAkSare] 512 22. dvAviMzAkSare] 41,94,304 10. [dazAkSare] 1,024 23. [trayoviMzAkSare] 83,88,608 11. [ekAdazAkSare] 2,048 24. [caturviMzAkSare] 1.67,77,216 12. [dAdazAkSare] 4,066 25. [paJcaviMzAkSare]3,35,54,432 13.. [trayodazAkSare] 8,192 26. [SaDviMzAkSare] 6,71,08,864 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [vRttikRtprazastiH ] koTyastrayodaza-dvAcatvAriMzallakSakAH nagAH / bhUH sahasrANi SaDviMzatyagrA saptazatI punaH // 1 // prastArapiNDasaMkhyeyaM vidhRtA vRttamauktike / bodhanAt sAdhanAllabhyA yeSAM nAlasyavazyatA // 2 // uddiSTAdiSu vRtta mauktikamiti vyAkhyAtavAn zveta sik, zrI meghAdvijayAkhyavAcakavaraH prauDhyA tapAmnAyikaH / yatsamyagvivRttaM na vA'navagamAnmithyAdhRtaM sajjanai statsaMzodhya zubhaM vidheyamiti me vijJaptimuktAlA // 3 // samityarthAzvabhU 1755 varSe, prauDhireSA'bhavatzriye / bhAnvAdi vijayAdhyAyahetutaH siddhimAzritA // 4 // iti zrIvRttamauktika durgamabodha zrIrastu / bAcakapAThakAnAm / Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama pariziSTa TagaNAdi kalA-vRttabheda-pAribhASika zabda saGkata 1. TaMgaNa' 6 mAtrA, bheda 13 1. 55s hara 2. / / 55 zazi 3. / / sUrya' 4. / / zaka 5. / / zeSa / 6. / / ahi 7. 5 / kamala 8. / / / / dhAta' e.s / kali 10. / / 5 / candra 11. / / / / dhrava 12.5 / / / / dharma 13. / / / / / / zAli' . 1. Ta. Tha. Da..Dha.Na gaNoM kI kalAyeM, prastAra-bheda, nAma tathA paryAya prAkRtapaigala, vANI bhUSaNa aura vAgvallabha meM vRttamauktika ke anusAra hI haiM kintu prAkRtapaigala meM Ta. Tha. Da Dha. raNa ke sthAna para cha, pa, ca, ta, da gaNa nAma bhI svIkRta haiN| svayambhUchanda aura kavidarpaNa meM TAdi ke sthAna para cha. pa. ca. ta. da aura pa. ta. Ta. ca. ka. svIkRta haiN| ina donoM graMthoM meM kevala chaH pAMca, cAra Adi kalAvidhAna hI die haiM kintu inake prastAra-bheda, nAma tathA paryAya kI sUcI nahIM hai| hemacandrIya chandonuzAsana meM Sa. pa. ca. ta. da gaNa aura prastAra bheda diye haiM kintu nAmAdi kI sUcI nahIM hai| . 2. vANIbhUSaNa aura vAgvallabha meM hara ke sthAna para ziva hai| 3. sUrya ke sthAna para prAkRtapaigala meM sUra, vANIbhUSaNa meM dinapati, aura vAgvallabha meM dinezvara hai| 4. zakra ke sthAna para vANIbhUSaNa meM surapati aura vAgvallabha meM sureza hai / 5. kamala ke sthAna para vANIbhUSaNa aura vAgvallabha meM saroja hai / 6. dhAtR ke sthAna para prAkRtapaMgala meM brahmA aura vAgvallabha meM dhAtA hai / 7. zAli ke sthAna para prAkRtapaigala, vANIbhUSaNa aura vAgvallabha meM zAlikara hai / Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama pariziSTa [ 366 2. ThagaNa 5. mAtrA, bheda 81. / / 5. indrAsana, sunarendra, adhipa, kuJjara paryAya', radana, megha, airAvata', taaraapti| 2. '|'. sUrya, vINA, virAT, mRgendra, amRta, vihaga, garuDa paryAya', johala, ____ yakSa, bhujaMgama', pakSI / / / cApa 4. 5 hIra 5. / / / zekhara 6. / / / kusuma 7. 5 / / / ahigaNa 8. / / / / / pApagaNa tathA praharaNa (AyuSa) ke vividha nAma paMcakala ke vAcaka haiN| 1. kuJjara ke paryAyavAcI zabdoM meM vRttamauktika ke matAnusAra 'gaja' zabda sammilita nahIM hai / 'gaja' ko caturmAtrika svIkAra kiyA hai| 2. vRttajAtisamuccaya ke anusAra paJcamAtrika / 55 airAvata ke nimna paryAya aura svIkRta haiM-suragaja, suravAraNa, surahastin / 3. prAkRtapaigala ke anusAra paJcamAtrika 155 meM gagana jhampa pora lampa tathA vAgvallabha meM dantAvala payodadanta bhI svIkRta haiN| 4. sUra ke sthAna para prAkRtapaMgala, vANIbhUSaNa aura vAgvallabha meM 'sUra' hai| 5. virATa ke sthAna para prAkRtapaigala aura vANIbhUSaNa meM biDAla hai| 6. vRttajAtisamuccaya meM garuDaparyAyoM meM nimna zabda aura svIkRta haiM-pakSinAtha, vihaganAtha, vihagAdhipati, vihaMgapati, suparNa / 7. prAkRtapaMgala, vANIbhUSaNa aura vRttamauktika meM 'bhujaMgama' ko '|' paMcamAtrika svIkAra, kiyA hai jaba ki vRttajAtisamuccaya meM 'bhujagendra, bhogin, viSadhara' ko||| paMcamAtrika mAnA hai| vRttamauktikakAra ne praharaNa (prAyudhoM) ke vividha nAma paJcakala ke vAcaka mAne haiM, aisA mAnate hue bhI 'praharaNa' aura 'vajra' ko|| 5 catuSkala meM, 'paJcazara' ko|| catuSkalavAcI, 'tomara' ko| ' trimAtrika aura 'bANa' ko / / / / catuSkalavAcI aura ekamAtrika bhI svIkAra kiyA hai| vRttajAtisamuccayakAra ne tomara, praharaNa aura bANa ko paMcakalavAcI hI mAnA hai| sAtha hI praharaNa ke nAmoM kI nimnalikhita tAlikA bhI dI hai-prazani, asi, Ayudha, kaNaka, karavAla, kSurapra, cApa, tomara, dhanus, paTriza, prAlamba, bANa, bANAsana, mudgara, rathAGka, zaktidaNDa ,zara, zarAsana, zilImukha / vRttajAtisamuccaya meM purohita, purodhas aura mantrin' zabdoM ko catuSkala evaM paJcakala pAcI svIkAra kiyA hai / vRttamauktika, prAkRtapaiMgala aura vANIbhUSaNa meM inakA koI bhI ullekha nahIM hai| Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 ] 3. DagaNa 5 bheda S S ( guruyugma ) ' karNa, suratalatA guruyugala, karNasamAna, rasika, rasalagna, sumatilambita, manohara e, lahalahita 2. 15 ( gurvanta) karatala, kara4, pANi, kamala, hasta, praharaNa, bhujadaNDa, bAhu, ratna, vrajJa, gajAbharaNa, bhujAbharaNa ( gurumadhya) payodhara, bhUpati, nAyaka, gajapati, narendra, kuca vAcaka zabda, gopAla, rajju, pavana 1. 4. mAtrA, 3. vRttamauktika / '| 4. 5 / / ( zrAdiguru ) vasucaraNa, dahana, pitAmaha, tAta, pada-paryAya, gaNDa, balabhadra, jaGghAyugala, rati 7 / / / / ( sarvalaghu) vipra, dvija, jAti, zikhara, paMcazara, bANa, dvijavara 5. tathA gaja, ratha, turaMgama aura padAti ye saba catuSkala ke vAcaka haiM / 1. caturmAtrika SS ke aura / / / / ke paryAya vAraNIbhUSaNa meM prApta nahIM hai / 2. manohara ke sthAna para prAkRtapaiMgala meM 'manaharaNa' hai / 3 prAkRtapaiMgala meM 55 caturmAtrika meM suvarNaM adhika hai / 4. 'karapallava' ko bhI / / caturmAtrika, vRttajAtisamuccayakAra ne mAnA hai / vAgvallabhakAra ne alaMkRti bhI svIkAra kiyA hai / 5. vRttajAtisamuccaya meM payodhara ke vAcI 'stana, stanabhAra' bhI svIkRta haiM; jaba ki stanAdi kA prayoga vRttamauktikakAra ne kucavAcI zabdoM meM kiyA hai / vAgvallabha meM payodhRt, payoda, jalada, jaladhara, vArida bhI svIkRta haiM / 6. bhUpati ke paryAyoM meM vRttajAtisamuccaya meM narAdhipa, pArthiva, bhUminAtha, rAjan aura sAmanta bhI svIkRta haiM / prAkRtapaiMgala meM narapati, udgatanAyaka adhika hai| vANIbhUSaraNa meM manujapati adhika hai / prA0 paM0 aura vANIbhUSaNa meM azvapati aura cakravartI adhika hai; jaba ki prA. paiM, vRttajAtisamuccaya aura vANIbhUSaNa dvArA samarthita vasudhAdhipa adhika hai / vAgvallabha meM manujapati, cakrAdhIza, turagapati aura varSa adhika haiM / 7. prAkRtapaiMgala meM caturmAtrika 5 / / meM nUpura bhI svIkRta hai; jaba ki prAkRtapaiMgala, vRttamauktikAdi meM dvimAtrika 5 meM svIkRta evaM prayukta haiN| vAgvallabha meM dahana, balabhadra, jaGghAyugala aura rati zabda haiM evaM pitA, halAyudha aura pAvaka adhika haiM / 8. vRttajAtisamuccaya meM catuSkalavAcI gajAdi ke nimnaparyAya svIkRta haiM -- kari, kuJjara, gaja, mAtaMga, vAraNa, vAraNendra, hastin, turaMga, hari, yodha, syandana / jaba ki vRttamauktikakAra ne gajAtirikta kuJjara paryAyoM ko / ' ' paMcamAtrika svIkAra kiyA hai / Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama pariziSTa [ 371 4. DhagaNa 3. mAtrA bheda, 31. / / dhvaja', cihna, cira, cirAlaya, tomara, patra, cUtamAlA', rasa, vAsa, pavana, valaya, tumburu, 2. / karatAla, paTaha', tAla, surapati prAnanda, tUrya, nirvANa, sAgara 3. / / / bhAva', rasa, tANDava aura bhAminI ke paryAyavAcI zabda 5. NagaNa 2 mAtrA, bheda 21. 5 nUpura, rasanA, cAmara, phaNi, muradhAbharaNa, kanaka, kuNDala, vakra, mAnasa, valaya, kaMkaNa, hArAvalI, tATaMka, hAra, keyUra 2. / / supriya, parama' eka laghu ke nAma nimna prakAra haiM zara, meru, daNDa, kanaka, zabda, rUpa, rasa, gandha, kAhala, puppa, zaMkha, tathA baann| 1. vRttajAtisamuccaya meM / 5 vikalavAcI nimna zabda aura adhika haiM-- kadalikA, dhvaja paTa, dhvajapatAkA, dhvajAgra, patAkA, vaijayantI / vAgvallabha meM paTacchadana adhika hai| - 2. vANIbhUSaNa meM cUtamAlA ke sthAna para cUDamAlA hai| vAgvallabha meM cUtabhavA, srak, pAmramAlA hai| 3. vRttamauktikakAra ne tUrya aura paTaha ko / trikalavAcI mAnA hai, jaba ki vRttajAti samuccayakAra ne tUrya aora paTaha ko / / / trikalavAcI mAnA hai| 4. prAkRtapaigala meM 'chnd'| trikalavAcI adhika hai| vAgvallabhakAra ne sakhA, ayaH, prAyaH adhika svIkAra kiye haiM aura sUrapati ke sthAna para sva:pati tathA prAnanda ke sthAna para nanda paryAya svIkAra kiye haiN| 5. vRttamauktika meM bhAva aura rasa / / / trikalavAcI svIkRta haiM, aura rasa / ekakala vAcI bhii| jaba ki vRttajAtisamuccaya meM / / bhAva aura rasa / / dvimAtrika svIkRta haiM / vAgvallabha meM / / / meM kulabhAvinI bhI svIkRta hai| 6. vRttajAtisamuccaya meM 5 dvimAtrika meM nimna zabda bhI svIkRta haiM-kaTaka, padmarAga, bhUSaNa, maNi, marakata, muktA, mauktika, ratna, vibhUSaNa, haarltaa| vANIbhUSaNa meM 'maJjarI' bhI svIkRta hai / vAgvallabha meM aGgada, maJjIra, kaTaka bhI svIkRta haiN| 7. prAkRtapaigala meM supriya, parama ke sthAna para nijapriya, paramapriya haiN| 8. laghuvAcaka / zabdoM meM prAkRtapaigala meM 'latA' aura vANIbhUSaNa evaM vAgballabha meM sparza bhI svIkRta hai| Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 ] vRttamauktika isa paddhati se magaNAdi 8 gaNoM ke paryAya nimnalikhita hote haiM-- 1. magaNa - hara 2. yagaNa - indrAsana, sunarendra, adhipa, kuujaraparyAya, radana, megha, airAvata, taaraapti| 3. ragaNa - sUrya, vINA, virAT, mRgendra, amRta, vihaga, garuDa-paryAya, johala, yakSa, bhujaMgama / 4. sagaNa - karatala, kara, pANi, kamala, hasta, praharaNa, bhujadaNDa, bAhu, ratna, vaja, gajAbharaNa, bhujAbharaNa 5. tagaNa - hiir| 6. jagaNa - payodhara, bhUpati, nAyaka, gajapati, narendra , kuca vAcaka zabda, gopAla, rakju, pavana / 7. bhagaNa - vasucaraNa, bahana, pitAmaha, tAta, pada-paryAya, gaNDa, balabhadra, jaMghA yugala, rati / 8. nagaNa - bhAva, rasa, tANDava aura bhAbhinI ke paryAyavAcI zabda / Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya pariziSTa / (ka) mAtrika-chandoM kA akArAnukrama vRttanAma pRSTha saMkhyA vRttanAma pRSTha saMkhyA ajayaH atimullanam (Ti.) andha: anuharigItam (Ti.) arillA ahivaraH kanakam kamalAkaraH kamalam (rolA) " (SaTpada) kampinI karatala karatalam karabhaH karabhI (raDDA) AbhIraH karNaH induH (rolA) induH (SaTpada)" uttejAH udgalitakam udgAthA kalarudrANI kalaza kAntiH kAmakalA kAlI kAvyam kottiH kuJjara kuNDalikA kundaH (rolA) kundaH (SaTpada) uddambhaH unduraH upamullaNam (Ti.) ullAlam kumbhaH kurarI kacchapaH kusumAkaraH kaNThaH kUrmaH 2 cihnita chanda gAthA, skandhaka, dohA, rolA, rasikA, kAvya aura SaTaSada ke bheda haiN| (Ti)-TippaNI meM uddhata chanda / . Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 ] vRttanAma kRSNa: kokilaH (rolA) # ( SaTpada) B kSamA kSIram khaJjA khara:4 gaganam ( skandhaka) ( SaTpada) s gaganAGgaNam gaNDa: gaNeza:" gandhAnakam gambhIrA# garuDa: galitakam gAthA grAhinI 99 gAhU grISma: 4 gaurI# ghattA dhattAnandaH ghanAkSaram cakrI # candanam camara: 4 cala: 4 (Ti.) ga ca vRttamauktika pRSTha saMkhyA 23 17 23 e 12 34 23 12 24 32 21 17 17 16 23 50 S 11 10 11 23 6 16 16 42 6 1 m 2 x 23 17 14 vRttanAma cArusenA cUrNA culizrAlA cobolA caupayA chAyA" jaGgamaH janaharaNam jhullaNa (Ti.) bhullaNA 13 33 tAlAGkA turag2a: trikala | tribhaGgI daNDa: daNDakalA dambha:" darpa: (raDDA) tAlaGkanI (raDDA) tAlAGkaH ( skandhaka) tAlAGkaH ( rolA) # ( kAvya ) # ( SaTpada) dAtA divasa: dIpa: # dIpakam dumilakA dRptaH ja bha ta pRSTha saMkhyA 30 & 35 28 18 & 23 44 33 32 a 2 a w x x x 30 12 17 21 23 16 21 14 42 21 37 21 21 23 21 24 38 42 21 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttanAma dehI dohA dhu tiSTam dvipadI dvitIya pariziSTa [ 375 wwwmommmmmmmmmmmm pRSTha saMkhyA vRttanAma pRSTha saMkhyA biDAla buddhiH (gAthA) " (SaTpada) bRhannaraH brahmA dhavala dhAtrI bhadraH bhadrA (raDDA) dhruva bhUpAla bhUSaNagalitakam bhRGgaH . bhramaraH (dohA) , (kAvya) __., (SaTpada) bhrAmaraH 14 nagaram nandaH nandA (raDDA) naraH (dohA) " (skandhaka) " (SaTpada) navaraGgaH nIla . .21 maNDUka matsyaH (dohA) " (SaTpada)" mada pajhaTikA padmAvatI payodharaH (dohA) , (SaTpada) paridharmaH parivRttahIrakam (Ti.) pAdAkulakam plavaGgamaH pratipakSa madakaraH madakalaH (skandhaka) , (dohA) madanaH (skandhaka) ,. (kAvya) " (SaTpada) madanagRham madirA savayA madhubhAraH mandraharigItam (Ti.) manthAnaH manohara manoharaharigItam mayUraH balabhadraH baliH balI bAla: Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 ] vRttamauktika vRttanAma pRSTha saMkhyA vRttanAma pRSTha saMkhyA 21 " " rAmA rucirA rudraH rekhA rolA m w lakSmI - marahaThThA. marAlaH (dohA " (kAvya) markaTaH (dohA) * , (kAvya) " (SaTpada) mallikA savayA mallI savayA mahAmAyA mahArASTra: , apara: mAgadhI savayA mAdhavI savayA mAnasa mAnI mAlatI savayA mAlA mAlAgalitakam mukhagalitakam mudhamAlAg2alitakam w X00-umal laghuharigItam (Ti.) laghu hIrakam (Ti.) ltlaa lambitAgalitakamaparam lalitAg2alitakam lIlAvatI 0 0 . 0 varuNa valitaH valitAGkaH vasantaH vasuH mRgendra megha * // l meghakara meruH s kA NOM m moha s mohinI (raDDA) w w vAnaraH vAraNaH (skandhaka , (SaTpada vAsitA vikSiptAgalitakama vigalitakam vigAthA vijayaH (kAvya) " (SaTpada) vidyA vidhiHvimatiH vilambitagalitakam vizvA raJjanam m l m ratnam rasikA s " (Ti.) MMm s rAjasenA (raDDA) rAjA . 21 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya pariziSTa [ 377 vattanAma pRSTha saMkhyA vRttanAma pRSTha saMkhyA 54 zyena: zvA viSamitAgalitakam vIra vaitAla vyAghraH .23 SaTpadam za zakraH zaGkaH zabda bh sh bh saGgalitakam " aparam samagalitakam samagalitakamaparama samaraH (kAvya) " (SaTpada) sarit sarpaH sahasranetraH zambhuH (rolA) , (kAvya) zaraH (skandhaka) " (SaTpada) zarabhaH (dohA) " (skandhaka) , (kAvya) zarabhaH (SaTpada WWW.NE s m h m m s sahasrAkSa m s zalya: h s s s s s m zazI (skandhaka) , (SaTpada) zArada: zArdUlaH (dohA) " (SaTpada) zikhA ziva h m s s sAraMgaH (skandhaka) ,, (SaTpada) sArasa sArasI siddhiH (gAthA) " (SaTpada) siMhaH (kAvya) , (SaTpada) siMhavilokita sihinI siMhI (Ti.) subhullana (Ti.) sundaragalitakam h m s s lh l zuddha: zunaka: l h s s suzara s zubhaGkaraH zekharaH (skandhaka) " (SaTpada) zeSaH (rolA) " (skandhaka) (kAvya) (SaTpada) zobhA s mh suhIram (Ti.) sUryaH (kAvya) , (SaTpada) soraThA s `r Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 ] vRttamauktika vRttanAma pRSTha saMkhyA vRttanAma pRSTha saMkhyA harigItA harigItA aparA skandhaH skandhakam sniAdhaH snehaH hariNaH hariNI hAkali hIram (SaTpada) , (Ti.) . haMsI (gAvA) hari: harigItam harigItakam , (rasikA) Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) vaNika-chandoM kA akArAnukrama saMketa- ( ) vRttamauktika meM diyA huA nAma-bheda, aprarddhasama chanda, da=daNDaka chanda, pra=prakIrNaka chanda, vi=viSamavRtta, vaivaitAlIya vRtta, Ti=TippaNI meM udhata chanda / vRttanAma pRSTha saMkhyA vRttanAma pRSTha saMkhyA hai: acaladhRtiH (girivaradhRtiH) acyutam adritanayA (azvalalitam) anaGgazekharaH (da.) anavadhiguNagaNam anukUlA anuSTup 166 187 156 indravajrA indravaMzA indumA (Ti.) induvadanam (induvadanA) induvadanA (induvadanam) 117 118 86 M r 128 197 186 115 166 177 106 127 192 162 aparavatram (pra.) aparAjitA aparAntikA (kai.) apavAhaH amRtagatiH amRtadhArA (Ti. vi.) arNAdayaH (da.) ali (priyA) azokakusumamaJjarI (da.) azvalalitam (adritanayA) asambAdhA ahidhRtiH uDugaNam uttarAntikA (vai.) utpalinI (candrikA) utsavaH udgratA (vi.) udgatAbhedaH (vi.) udIcyavRttiH (ve.) upacitram (pra.) upajAtiH upameyA (Ti.) upavanakusumam upasthitapracupitam (Ti. vi.) upendra vajrA 165 185 127 198 186 186 14 166 114 118 195 prA pAkhyAnikI (Ti. bhadrA) ApAtalikA (vai.) pApoDa: (vidyAdharaH) prApIDaH (Ti. vi.) ArdrA (Ti.) 166 88 RddhiH (Ti.) RSabhagajavilasitam (gajaturagavilasitam) 132 165 81 // elA 126 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 ] vRttamauktika vRttanAma pRSTha saMkhyA au praupacchandasakaH (4.) 134 kanakavalayam kandam kanyA (tIrNA) kamalam 176 110 0 vRttanAma pRSTha saMkhyA gaNDakA (gaNDaka, citravRttam, vRttam) 156 garuDarutam 131 girivaradhRtiH (acalavRtiH) gItikA gopAla: govindAnandaH ca cauraMsA (caturaMsam) cakram 114 cakitA 132 caJcalA (citrasaGgam) 130 caNDalekhA (candralekhA) 125 caNDavRSTiprapAtaH (da.) 184 caNDikA (senikA) caNDI caturaMsam (cauraMsA) candram (candramAlA) 151 candralekham (candralekhA) 111 candralekhA (caNDalekhA) 125 candravartI 61 candrikA (utpalinI) 106 campakamAlA (rukmavatI, rUpavatI) 73 carcarI 144 cAmaram (tUNakam) cAruhAsinI (vai.) 169 citravRtam (gaNDakA) 157 citram (citrA) 126 citrapadA citrasaMgam (caJcalA) 130 citralekhA 148 citrA (citram) 126 ~ 0 GG . ~ ~ kamaladalam karahaJci kalahaMsaH (siMhanAdaH, kuTajam) kSamA kAmaH kAmadattA kAmAnandaH kirITam krIDAcandraH kItiH (Ti.) kuTejaH (kalahaMsaH) kumAralalitA kumArI (Ti.) kusumatatiH kusumavicitrA kusumastabakaH (da.) kusumitalatA ketumatI (pra.) kesaram kokilakam krauJcaMpadA 0 0 ~ 67 121 // 186 146 161 126 140 175 gajaturagavilasitam (RSabhagaja vilasitama) 132 chAyA 153 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNika chandoM kA prakArAnukrama [ 381 vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 66 jaladam jaladharamAlA jaloddhatagatiH jAyA Ti. ta 173 tanvI tanumadhyA taralanayanam nagANikA nandanam naITakam (kokilakam) narAcam (paJcacAmarama) narendraH nalinam (vai.) nalinamaparam (vai.) navamAlinI nAgAnanda: nAndomukhI nArAcaH (maJjulA) nArI (tAlI) nirupamatilakam nizipAlakam 146 136 126 161 196 167 103 150 117 147 103 174 167 106 124 taruvaram tvaritagatiH tAmarasam tArakam tAlI (nArI) tilakA tIrNA (kanyA) tuGgA tUNakam (cAmaram) toTakama tomarama nIlam 126 pakAvalI 60 dakSiNAntikA (vai.) damanakam dazamukhaharam divyAnandaH drutavilambitam durmilakA dvitIyatribhaGgI (pra.) dodhakam (bandhu) 9xuru xxx W US 107 paJcacAmaram (narAcam) 126 paJcAlam pathyAvaktram (vi. 164 padacaturUrdhvam Ti. (vi.) 165 padmakam 142 padmAvatikA 168 plavaGgabhaGgamaGgalam 158 pAintam (pAintA) pipIDikA Ti. (pra.) pipIDikAkarabha: Ti. (pra.) pipIDikApaNava: Ti. (pra.) pipIDikAmAlA Ti. (pra.) puSTidA Ti. puSpitAnA (pra.) pRthvI pracitakaH (da.) 184, 185 u Sarw 188 135 dhavalam (dhavalA) dhArI Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 ] vRttamauktika-dvitIya pariziSTa (kha.) vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA pratyApIDa: Ti. (vi.) 165 88 bhujagazizusRtA (bhujagazizubhRtA) 72 bhujaGgaprayAtam bhujaGgavijRmbhitam 177 bhujaGgavijRmbhitasya catvAro bhedAH (pra.) 0 0 0 ~ 0 0 prabodhitA (maJjubhASiNI) prabhA (mandAkinI) , (pramuditavadanA) pramANikA pramitAkSarA pramuditavadanA (prabhA) pravaralalitam pravRttakam (ve.) praharaNakalikA praharSiNI prAcyavRttiH (va.) priyamvadA priyA priyA , (aliH ) premA Ti. 122 bhujaGgasaGgatA bhramarapadam bhramaravilasitA bhramarAvalikA (bhramarAvalI) ma 103 131 168 115 107 maJjarI 197 101 56 62 127 phulladAma 154 100 A 87 bakulam bandhuH (dodhakam) brahmarUpakam (rAmaH) 76 " Ti. (vi.) 165 maJjIrA 143 majubhASiNI (sunaMdinI, prabodhitA) 106 maJjulA (nArAcaH) 147 maNigaNam 116 176 maNiguNanikaraH (zarabham) 123 maNimadhyam 72 maNimAlA mataGgavAhinI 141 mattamayUram (mAyA) 105 mattamAtaGgaH (da.) 186 mattA mattAkrIDam 171 madanalalitA madalekhA madAlasam madirA madhuH madhumatI manthAnam (maMthAnA) mandaraH mandrakam 74 brahmAnanda: bAlA Ti. bimbam 130 buddhiH Ti. 166 156 160 bhadrakam bhadravirAT (pra.) bhadrA Ti. (AkhyAnikI) bhArAkAntA bhAvaH (vi.) 141 193 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtta nAma mandahAsA Ti. mandAkinI (prabhA ) mandAkrAntA manoramam ( manoramA ) manohaMsa: mallikA 33 dw mallI mahAlakSmikA mahI mAgadhI mANavakrIDitakam mAdhavI mAyA Ti. mAyA ( mattamayUram ) mAlA Ti. mAlatI mAlatI (sumAlatikA) ( yamunA ) " 10 mAlAvatI ( mAlAdharaH ) mAlinI mRgendraH mRgendramukham mRdulakusumam meghavisphUrjitA moTanakam modakam mauktikadAma yamakam yamunA ( mAlatI yogAnandaH ya varNika chandoM kA prakArAnukrama pRSTha saMkhyA 94 68 138 75 123 68 116 170 175 70 58 178 66 174 81 104 81 76 65 ee 170 136 120 60 110 155 153 86 1666 60 63 100 155 vRtta nAma ra ratAkhyAnikI (Ti.) rathoddhatA ramaNaH ramaNA (Ti.) rAmaH (brahmarUpakam ) rAmA (Ti.) rAmAnandaH rukmavatI (campakamAlA) rucirA 97 rUpAmAlA rUpavatI (campakamAlA) lakSmIH lakSmIdharam (sragviNI ) latA lalanA lalitam ( lalanA) lalitam (vi.) 19 la lalitagatiH lalitA (sulalitA) lavalI Ti. (vi.) lIlAkhela : (sAraGgikA) lIlAcandra: lIlASTam lolA vasantacatvaram vasantatilakA vAGamatI (zra. ) va vaktram (vi.) vardhamAnam Ti. (vi.) [ 383 pRSTha saMkhyA 84 64 56 64 128 81 172 73 108 163 70 73 112 88 111 134 101 133 163 75 101 165 120 143 135 116 163 165 102 113 161 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384] vRttamauktika - dvitIya pariziSTa (kha.) vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA zazikalA (zarabham) r tara zazI 7 104 64 88 vANinI 131 vANI (Ti.) 81 vAtormI 77 vArAhaH vAsantikA (Ti.) vAsantI 116 vijjohA (vimoham) vidyAdharaH (prApIDaH) vidyAnandaH 164 vidyunmAlA 67 viparItAkhyAnikI Ti. (haMsI) 82 vipinatilakam 125 vimalagatiH 112 vimalA 118 vimoham (vijjohA) 64 vRttam (gaNDakA) 157 vegavatI (a.) 186 vaitAvalIyam (ve.) vaidarbhI 117 vaidhAtrI (Ti.) vairAsikI (Ti.) vaizvadevI vaMzapatrapatitama (vaMzapatrapatitA, vaMzavadanam) 136 vaMzasthavilA (vaMzasthavilam, vaMzasta nitam) vaMzasthavilendravaMzopajAtiH zArdUlalalitam zArdUlavikrIDitam zAlA Ti. zAlinI zAlinI-vAtomyupajAtiH zAlUraH (pra.) zikharam zikhariNI zizirA Ti. zIrSA zIlAturA Ti. zuddhavirATvRSabhaH Ti. (vi.) zubham 2 >>47 99 rrrr durxxx zeSA 63 133 zailazikhA zobhA 157 + zrIH zreNI 76 67 161 za SaTpadAvalI (pra.) sa samAnikA sammohA sarvatobhadraH (da.) sragdharA sarasI (surataruH, siddhakama) sAram sAraGgam (sAraGgikA) sAraGgakam sAraGgikA (sAraGgam) 185 160 zaGkhacUDA Ti. zaGkhanArI (somarAjI) zambhuH zarabham (zazikalA) zarabhI zazAGkacalitam 152 123 118 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNika chandoM kA prakArAnukrama [ 385 vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 157 sAraGgikA (lIlAkhelaH) sAravatI siddhakam (sarasI) siMhanAdaH (kalahaMsaH) siMhAsyaH 120 73 162 110 113 74 76 76 sukezI suvadanA suvAsakam suSamA senikA (caNDikA) senikA somarAjI (zaGkhanArI) saurabham (vi.) saurabheyI Ti. saMyutam (saMyutA) srag (zarabham) sragviNI (lakSmIdharam) svAgatA sukesaram 162 sudhu tiH sundarikA 133 112 168 sundarI 123 160 sunandinI (majubhASiNI) subhadrikA sumAlatikA (mAlatI) 0.01xur hariNaplutA (a.) hariNI sumukhI 189 137 140 surataraH (sarasI) surasA hAriNI hArI haMsaH 62 sulalitam 62 154 72 149 101 sulalitA (lalitA) haMsI haMsI Ti. (viparItAkhyAnikA) 164 81 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga.) virudAvalI chandoM kA prakArAnukrama vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA trigatA tribhaGgI kalikA tribhaGgI kalikA 215 213 akSamayIkalikA acyutaM caNDavRttam aparAjitaM caNDavRttam aruNAmbhoruhaJcaNDavRttam askhalitaJcaNDavRttam 262 221 231 242 232 daNDakatribhaGgI kalikA dvigA kalikA dvipAdikA yugmabhaMgA kalikA dvibhaGgI kalikA 255 211 216 213 indIvaraM caNDavRttam 240 u utpalaM caNDavRttam 228 nartakatribhaGgI kalikA nartanaM caNDavRttam nAdikalikA 214 231 212 ka kandalazcaNDavRttam kalpadrumazcaNDavRttam kundaJcaNDavRttam kusumaJcaNDavRttam 230 247 xx 253 paGkaruhaM caNDavRttam padyatribhaGgI kalikA pallavitaM caNDavRttam 232 pANDUtpalaJcaNDavRttam 236 puruSottamazcaNDavRttam 220 pragalbhA dvipAdikA dvibhaMgI kalikA 216 galAdikalikA gucchakaJcaNDavRttam guNaratizcaNDavRttam 212 252 226 phullAmbujaJcaNDavRttam 243 260 caNDavRttam sAdhAraNam campakaJcaNDavRttam - 245 bakulabhAsuram bakulamaGgalam 248 246 ta 231 bhujaGgA tribhaGgI kalikA 214 268 taratsamastaM caNDavRttam taruNI dvipAdikA dvibhaMgI kalikA tAmarasaM khaNDAvalI tilakaM caNDavRttam turagazcaNDavRttam turagatribhaGgI kalikA 220 ma 270 234 215 maJjarI khaNDAvalI maJjaryAM korakazcaNDavRttam 251 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virudAvalI chandoM kA prakArAnukrama [387 225 212 vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA madhyA kalikA 212 vidagdha-tribhaGgI kalikA 213 madhyA dvipAdikA dvibhaGgI kalikA 217 vidagdha-tribhaGgI kalikA sampUrNA 256 madhurA dvipAdikA dvibhaGgI kalikA 218 vIrazcaNDavRttam (vIrabhadram) mAtaGgakhelitaM caNDavRttam 226 vIrabhadraM caNDavRttam (vIraH) 225 mAdikalikA 212 veSTanaM caNDavRttam 232 mizrakalikA mizrakalikA 258 mugdhA dvipAdikA dvibhaGgI kalikA 216 zAkazcaNDavRttam 226 zithilA dvipAdikA dvibhaMgI kalikA 218 raNazcaNDavRttam (samagram) rAdikalikA samagraM (raNa:) 224 samagraM caNDavRttam 233 lalitA trigatA tribhaGI kalikA 215 sarvalaghukalikA 264 va sAptavibhaktikI kalikA 261 vajulaJcaNDavRttam 246 sitakarja caNDavRttam 238 varatanu-tribhaGgI kalikA 215 vaddhitazcaNDavRttam 222 valgitA trigatA tribhaGgI kalikA 215 // hariNapluta-tribhaGgI kalikA 224 214 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya pariziSTa (ka.) padyAnukrama vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 283 262 16 282 287 87 164 276 287 211 201, 216, 273 287 262 286 255 285 284 272 275 274 276 261 prakArAdikSakArAntaaGkA: pUrva bhRtA acyutastu tataH atanuracitaataH zrIkAlidAsaatra laghuyugaatra syusturagaH atha khaNDAvalI atha tattvAkSare atha tribhaGgIatha daNDakalA atha dvitIyakhaNDasya atha paMktyarNake atha paJcAkSare atha paJcAdhike atha pallavitaM atha prathamato atha bhadravirATa atha bhAvastato atha manvakSare atha raDDAprakaraNaM atha ravyakSare atha rudrAkSare atha laghuyugmaatha vasvakSare atha vizAkSare atha SaTpadaatha saptadaze athAto dviguNA athAto vyApakaM prathAtra virudAvalyAprathAbhidhIyate prathAviddhaM cUrNakaM athAsyA lakSaNaM athakaviMzatyakSare arthatayonirUpyante artha tasyAH saptaathocyate vibhaktInAM prathodgAthA anaGgazekharazceti anantaraM copavanaanantaraM tu bakulaanayorapi caikatra ante jagaNamavehi ante yadi guruandho'laGkAraanyatra vIrabhadraH anyadidaM munianusvAravisagauM aparAnte laghuamuSmin me darvI 278 274 276 286 3 288 276 285 288 281, 283, 284 286 286 280 274 47 276 278 216 277 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtta nAma zramaMtrI niranuprAso zrayukkRtA prayuji pade nava alasAH prAkRte zravAntaraM prakaraNaM avAntaramidaM zravehi jagaNaM zrazvAnAM saMkhyAkA zrazvaH saMkhyAtA TabhiH SaTka zrasamapade zrasambAdhA tatazca zrasavarNaM savarNaM asya yugmaracitA hipatipiGgala AdAya guruzrAdAvAdiguru zrAdigayutaveda zrAdigururbhagaNo zrAdiguru kuru zrAdigururvasu zrAdityaH saMkhyAtA zrAdipaMktisthitaH zrAdibhakAraM zrAdibhakAro zrAdirathAntaH zrAdirekAdaza zrAdizeSazobhi zrAdau kuryAnmagaNa zrAdau TagaNasamu zrAdau tagaNaH A Adau trayasturaGgAH Adau pipIDiet pRSTha saMkhyA 272 166 30 1 288,286 288 67 150 143 212 30 280 207 166 phuu 16 21 36 43 4 165 3 172 7 72 73 62 224 76 74, 141 32 74 20 286 padyAnukrama vRtta nAma zrAdau ma proktaM zrAdau maM tadanu zrAdau maM satataM zrAdau mo yatra zrAdo mo yatra zrAdau yasmin vRtte zrAdau vidadhAnA zrAdau SaTkala zrAdau SaTkalaM zrAdyAGkana tadIyaiH zrAdyantAzI: padyazrAdyante kRta zrAdyaM samAsa zrAdyavarNAt ApAtalikA zrArabhyekAkSaraM vRttaM AzI: padya yadA iti gAthA prakaraNaM iti gAthAyA iti piMgalena iti prakIrNaka iti bhedAbhidhAH itthaM khaNDAvalInAM itthaM viSama ityarddha samakaM ityarddhasamavRttAna idameva hi yadi idamevAnyataH indrAsanamatha iyameva yadi iyameva vedacandraH iyameva sapta iha yadi nagaNa i [ 386 pRSTha saMkhyA 62 177 148 157 160 177 100 16 52 6 258 67 210 225 166 276 268 274 6 5 183 10, 24 271 286 286 161 123, 127 282 3 41 rr 170 PS5 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 ] vRtta nAma uktalakSaNa uktAni savayAuktA mabhau samau udAharaNamaJjaryAM udAharaNametAsAM udAharaNameteSAM udIcyavRtti upajAtistataH upendravajrA ubhayoH khaNDayo urvaritaizca urvaritovaritAnAM ekasmAttu kulInA ekAkSarAdi SaD ekAkSare dvayakSare ekAGkamayukpaMkteH ekAdazakala ekAdazaM prakaraNaM ekAdhikoSThAnAM ekIkRtya tathA ekaikaguruviyogAd ekaikasya guroH ekaikAGkasya etatpallavitaM etatprakaraNaM etAvevagaNau ete doSAH samuevaM galitakA - evaM tu viSamaM evaM niravadhi evaM paJcapadAnAM e vRttamauktika - tRtIya pariziSTa (ka.) pRSTha saMkhyA 216 48 217 16 261 30 168, 287 278 81 286 5 5 & 8, 285 276 6 20 286 6 7, 8 e 14, 17 6 232 286 237 26 56 194 5 26 vRtta nAma evaM paMcama paMkti evaM mAdhurya kaGkaNaM kuru kadAcidarddhasamakaM kanakatulA karatAlapaTaha karapANikamala karayuktasupuSpa karasaGgipuSpa karNadvandva tATaGkA karNadvandva virAjat karNa dvijavara karNaparyAyinaH karNA jAyante karNAbhyAM sulalita karNa kuNDalayuktA karNe kRtvA kanaka karNa tATaGka karNe virAji kaNauM kRtvA kuNDala karNau tATa karNau puSpadvitIya kaNau svarNADhyau kaNaM kuNDala kaNaM kRtvA kanaka kaNaM jakAra karNaM surUpaM karNa svarNojvala karNaH payodhara kalaya nakAra kalaya nagaNaM kalaya nayuga kalaya nayugalaM pRSTha saMkhyA da 204 161 163 2 3 3 168 106 126 154 183 3 7 107 116 117 125 112 116 146 138 154 150 130, 140, 148 166 13 118 158 66 111 108 146 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukrama [ 361 vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 280 kvacittu padakvacid rukmavatI 201 278 230 khaNDAvalI prakaraNaM 286 175 12 273 25 144 gaganavidhuyatigaganaM zarabho gaNavyavasthAgaNodRvaNikA gaNDakava kvacit gadyapadyamayI gAthodAharaNaM gAhinI syAd guNAlaGkAraguruyugma kila gurulaghukRtaguroH pUrvasyAnte go cet kAmo granthAntaramataM 283 211 274 1 2 116 kalahaMsastatazca kalpadrume tajau kalikAbhistu kalikA zloka 266 kAraya bhaM tato 133,139,148,165 kAraya bhaM taM 173 kAraya bhaM meM kAvyaSaTpadayoH kottiH siddhirmAnI kuNDalakalita 114 kuNDalavajrarajju 161 kuNDalaM dadhati kuntIputrAH yasmin 168 kundaH karatalakuru gandhayugmakuru caraNe kuru nakAramatho kuru nagaNa 66 kuru nagaNaM 110, 126, 131, 163 kuru nagaNaM tataH 136 kuru nagaNayugaM 106, 127 kuru nasagaNau kuru hastasaMgi. kuru hastaM svarNakuryAt paMktikusumarUpakusumasaGgatakarA kRtvA pAde nUpurI kRtvakyaM cAGkAnAM koSThAnekAdhikAn koSThAna mAtrAkriyate yairgaNakriyate sagaNaH kvacittu kalikA 62 287 cakitava yaticaNDavRSTiprayAtaH caturadhikA iha catubhirnagaNacatubhirbhagaNacaturvarNaprabhedeSu caturbhisturagaiH catuSkaladvayecatuSpadaM bhaved catuHsaptamako campakaM caNDavRttaM campakaM tu tataH caraNe prathama 282 256 20 253 246 276 211, 248 260 188 231 245 288 266 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 ] vRtta nAma caraNe vinidhehi cUrNakotkalikAced vAtormI caupayA ca tataH caupayA chandaH chandaH zAstrapayo kArayugena jakArayuta jagaNaragaNa jaladhinagaNamiha jaladhimita jalanidhikala jalanidhikRta jalanidhipari jalarA zivirA hAradvaye jJAnaM bhavedakhaNDasya TagaNaDagaNa - trayodazabhedAH TagaNamihAvI ThagaNadvayaM ThagaNadvayena ThagaNadvitayaM gaNadvayena saNamavadhehi gaNa vibhUSaM DagaNaM kuru vicitraM cha ja Ta Tha vRttamauktika - tRtIya pariziSTa (ka.) pRSTha saMkhyA 122 207 78 274 18 260 65 66 187 103 112, 116 34 123 142 106 =e 273 14 2 20, 32 50 51 51 50 36 52 38 vRtta nAma DagaNAMzcaturaH tagaNaH zUnyaM tata eva hi te tatazcandraM samA tatazca syAnnirupama tatascAntyaM bhaved tatazcitrA samA tatastaruvaraM tatastribhaGgI tatastvatraiva tatastAmarasaM tatastu candralekhA tatastu culitrAlA tatastu bhullaNA tatastu nandanaM tatastu nizipAlA tatastu pAdAkulakaM tatastu bhramarA tatastu mAdhavI tatastu mAlinI tatastu virudAvalyA: tatastu vaMzasthavilA tatastu zarabhI sarasI tatastu tatastu sarvatobhadra tatastu sarvalaghukaM tatastu sumukhI tato giridhRtiH tatoguNagaNaM tatoguNa ratiH tato jaladharamAlA tato jaloddhatagati tato damanakaM ta pRSTha saMkhyA 27 5 185 283 284 285 281 284 287 288 276 280 274 274 283 281 274 283 285 281 28e 27e 281 284 286 288 278 282 283 288 276 276 278 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukrama [ 363 vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 284 282 273 201 277 281, 285 277 212 277 38 277 4 w .x 282 278 276 276 276 tayorudAhRti tasyAstu lakSaNaM tATakahAratAlakinIti tilatandulavan tuGgA vRttaM tataH turagakamupadhAya turago hariNo turyasya tu zeSatRtIye kRtabhaGgA tyaktvA paMcama trayodazagurutrayodazava bhedAnAM tricatuHpaJcatridazakalA tribhistaistu tribhirbhaGgastribhaGgI triMzadguravo triMzadvarNA lakSmI tryakSare cAtra tryAvRttA mabhalA 9 4.44 278 280 : 273 tato'dritanayA tato naITakaM tato'nuSTup tato'pi lalitaM tato bhujaGgapUrva tato maNigaNaM tato madhumatI tato mahAlakSmikA tato mAlAvatI tato'mRtagatiH tato moTTanakaM tato rathoddhatA tato lakSmIdharaM tato lalitatato vimalapUrva tato vRttadvayasthatato'sya paribhASA tataH praharSiNI tataH priyA samAtataH zambhuH samAtataH zailazikhA tataH samAnikA tataH sAdhAraNamataM tataH smaragRhaM tatra padmAvatI tatra mAtrAvRttatatra zrInAmakaM tatravAnte'dhike tattvAkSarakRtatathA nAnApurANeSu tathA prakaraNaM cAtra tadeva yatibhedena taddhi vaidarbhatanau tu ghaTitau tayoH phalaM ca 261 213 12 287 * 80 281 283 282 277 288 275 276 214 274 72, 75 273 276 166 174 dahanagaNaniyamadahananamiha vahanapitAmahabahanamita dattvA pUrvayugAGkAn dattvoddiSTavad dadyAt pUrva dadyAdaGkAn pUrva divyAnandaH sarva dIrghavRttikaThorAdIrghaH saMyuktaparaH dusthIbhUtamimaM 2 Gm. 164 275 284 207 262 284 207 273 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 ] vRttamauktika-tRtIya pariziSTa (ka.) vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 266 101 dhIravIrAdisaMbuddhayA dhehi bhakAraM dhehi bhakAramatra dhehi bhagaNaM dhvajacihnacira 133 117, 124 mMwu or wr mmm wx0." 115, 117 137 68, 87 152 71, 72 184, 255 71 dehi bhamiha dohAcaraNacatuSTayaM doSAnimAnadvAdazArddhakalA dvikalaghudazakadvigArAdizca dviguNAnaGkAn dvijakaravalayA. dvijajAtizikharadvijaparikalitA dvijamanukalaya dvijamiha dhAraya dvijarasayutA dvijavaragaNadvijavaragaNamiha dvijavaranarendradvijavaramatra dvijavaramiha dvijavarayugaladvijavarasagaNau dvijavilasitA dvitIyalasyAntya dvitIyaSaSThI dvitIyA'tha tribhaGgI dvitIye khaNDake dvitIyo madhuraH dvitIyo madhuro dvitIyaM samapUrva dvituyauM madhuridvipAdikA ca dvilakRti dvividhaM nalinA 131 133 264 102, nakhamuniparimitanagaNakRtA nagaNanarendra nagaNapakSinagaNamiha nagaNayakAranagaNayuganagaNayugalanagaNayugalA nagaNayugalaM nagaNasagaNAnagaNasagaNeH nagaNe paJcabhinando bhadraH zivaH namanukalaya namiha kuru nayugaM ca hastanarAcamiti narendrajitA narendravirAji narttanaM tu tataH navajaladhikalanaSTe pRSThe bhAgaH naSToddiSTaM yadvan nasau janau jalo nAgAdhIzaproktaM nAnAvidhAni gadyAni nAmamAtre paraM 167 247 163 286 285 282 270 226 245 : 288 275 " 213 216 0 " 252 287 287 278 dhAraya rauhiNeya 132 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukrama [ 365 wwwwwwwwwww vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 204 nityaM prAkpadaniSkAmatucchIkRtanUpuramuccaiH nUpurarasanAnetroktAH mAH 185 0 07 WW WM 289 201 64 127 121 143 275 54 275 286 164 179 276 164 piGgale jayadevazca pitRvaraNariha punaraindrAdhipapuSpitAgrA bhavet pUrayet SaSThapUrvakhaNDe SaDevAtra pUrvavadeva hi pUrvAntavat pUrvAddha ca parArddha pUrva kathitA pUrva karNatritayaM pUrva galitakaM pUrva dvitIyacaraNe pUrva pAde magaNena pUrva ma: syAt pathivIjalapRSThe varNacchandasi prakIrNakaprakaraNaM pratipakSaH paridharmoM pratipadamiha pratipAdaM tadoprathamata iha prathamadvitIyaprathamanakAraM prathamamiha dazasu prathamA karabhI prathamAyAmAdyAvIna prathame dvAdazamAtrA prathame dvitIya prathamaM karaM prathamaM kalaya 285 25 pakSibhAsi pakSirAjadvayaM pakSirAjanagaNI pakSirAjabhUtapakSirAjabhAsitA pakSirAjamathanaM paJcamaM tu prakaraNaM paJcamaM tu yatra paJcamaM laghu paJcaSaSTayadhika paJcAlazca magendrazca padacaturUvaM padaduSTo bhavet pade ced ragaNaH payodharavirApayodhare kusumita. payodharaM kuNDalapayodharaM hArapayonidhibhUpatiparasparaM catayopAintA piGgale pANDUtpalaM tatazca pAdayugaM kuru pAde dvitaM dehi pAve yatyanurodhAt pAve yA ma proktA pAdeSu to piGgalakavikathitA 21 151 278 268 135 1 . m. 700 W . 278 278 288 173 126 134 prathamaM kuru TagaNaM prathamaM dazasu prathama dvijasahita 642 45 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 ] vRtta nAma prathamaM dvitIya prathamaM vidhehi pramuditavadanA pramuditAdRSvaM prayoge prAyikaM pravRttakaM padbhi prastAragatibhedena prastAragatyA cAtra prastAragatyA cApyatra prastAragatyA te prastAragatyA bhedA: prastAragatyA vijJeyA prastAragatyA samproktAH prastAradvaya prastArastu dviSA prastArasaMkhyayA prastArasyApi prastAryazeSa prAkRte saMskRte priyA tataH samA proktaM prakaraNaM plavaGgabhaGgAcca phulladAma tatazca bandho bhramaro'pi bANamuni tarka bANe bhaGgazca vibhrANA kaNoM bibhrANA valayo bhagaNASTakabhatritatra vikA pha ba bha vRttamauktika - tRtIya pariziSTa (ka.) pRSTha saMkhyA 162 123 280 280 164 168 277 278 277 276 278, 282 280 281 264 20 6 273 281 274 277 286 283 283 1 x x 56 226 114 86 178 76 vRtta nAma bhatritayAcita bhadvitayAcita bharatAdimunI bhasau tu ghaTitI bhAnu saMkhyA mite bhinnacihna catuSpAda bhujagatri bhujaga zizusRtA bhuvanaviracita bhUpatinAyaka bhUSaNopapadaM bhRtyaudAsInAbhyAM bhedA vasvakSare bhedAzcaturdarza bhedAstasyApi kathitA bhedA: subuddhibhiH bhedA: syu: bhUmi bhedeSveteSu taM tena bho yadi sundari bhaM kuru tadanu bhramarabhrAmara bhramarAvalI piGgale magaNo RddhikArya mastrilaghU maJjarI cAtra maNiguNanikaro maNiguNanikara: mataGgavAhinIvRttaM matalA matalA mattAkrIDaM tataH madirA mAlatI madhurAzliSTa ma pRSTha saMkhyA 73 66 204 261 85 162 213 278 128 4 275 5 277 81 275 282 23 285 66 60 107 14 281 4 251 124 281 282 216 284 47 216 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukrama [ 397 vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 218 220 234 287 277 165 186 282 9 176 US IS MY W W mim 273 286 madhurA bhadvaye madhuro dazamo madhuro yugmamanthAnaM ca tataH mandrakameva hi mandAkrAntA vaMzamakaMTI likhyate mastrigururAdimAtrAkRtA bhavemAtrAprastAre mAtrAmeharayaM mAtrAvRttAnyaktamAtroddiSTaM ca mAtsarya mutsArya mAyAvRttaM tatastu mAlAbhikhyameva mitradvayena mitrAribhyAM mugdhapUrvakameva mugdhamAlAgalitakaM mugvAdikA taruNyantA mugdhA pragalbhA mugdhAyA bhadvaye mugdhaM mRdvakSaraM munipakSAbhyAM munibANakalA munirandhrakhanetramunirasavedaimodakaM sundarI moho balI tataH 63 184 yakAraH prAgaste 157 yatiH sarvatra 201 yatInAM ghaTanaM yatkalakaprastAro yatra svecchA yatrASTau DagaNA: yathAmatiryathA yathA yathAsmin yadA laghurguruH . .102, 150 yadA sto yakArI yadi dohAdalaviratiyadi yogaDagaNayadi rasalaghu 188 yadi rasavidhayadi va laghuyadi sa dvitayAyadi ha nadvayAnantaraM yadIndravaMzA 64 yahormaNDalacaNDa 260 yadyapi dIrgha yadyayugmayoH 161 yasmin kaNoM yasmin takAraH 62 yasminnaSTo pAdayasminnaSTau pUrva yasminnindraH saMkhyAtA yasmin pAde dRzyante yasmin viSame 160 yasmin vedAnAM yasmin vRtta dik. 155, 176 yasmin vRtte paMkti 160 yasmin vRtte raNyazvaH yarima vRtta rudra 164 yasmin vRtta sAvitrAH 174 287 216 128 113 104 284 140 276 88 120 yakAraM pUrvasmin yakAraM rasenoditaM yakAraM saMdehI 145 153 / / Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398] vRttamauktika-tRtIya pariziSTa (ka.) vRtta nAma pRSTha saMkhyA pRSTha saMkhyA 188 188 10, 11, 12 14 156, 164 100 vRtta nAma rasajaladhikalarasapakSavarNarasaparimitarasabANavedarasabhUmivarNarasamanirasacandraH rasarandhrakhavedaiH rasalocanamunyazvarasalocanasaptAzvarasavidhukalakarasAgnipaJceSu rasikA haMsI rekhA rasendupramitArAjasenA tu SaSThI rudrasaMkhyAkSare rephahakAra yasya pAvacatuyasya syAt prathamaH yasyA dvitIyacaraNe yasyAdi magaNayasyAmaSTo pUrva yasyAmAdau padayasyAzcatuSkalayasyAM zarayugma yasyAH pAde hArA yasyAH prathamatRtIye yA caraNe kalAnAM yAte divaM sutanaye yA vizatyadhikapugbhyAM vaktraM pugme bhaGgastano yujozcaturthato yuSmAn pAtu yogaH sA zrIH yo nAnAvidhamAtrA 280 285 180 28 282 261 281 26 193 256 164 276 272 260 ragaNajagaNaragaNanagaNa 186 161 179 14 la iriti lakSaNavikalaM lakSmInAthatanUjena lakSmInAthasubhaTTalakSmIRddhibaMdhiH lakSyalakSaNalagau mahIma laghuguruvarNa laghuH pUrvamante lIlAkhelamatho lIlAcandrastatazca lolA nAndomukhI 125, 142 racayata nagaNaracaya nakAraracaya nagaNamiharacaya nagaNaM racaya nabhUpatI racaya nayugala racaya prathamaM padaM raDDAprakaraNaM caiva randhrasUryAzvarandhrarmunibhiH ramyayA virudAvalyA ravikarapazupati 118, 187 281 283 281 274 56, 275 41 267 273 vakra loca bande valayadvayavarNameharayaM ww // Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukrama [ 366 vRtta nAma saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 196 273 273 30 varNa meruzca varNavattagaNAnAM varNA dIrghA yasmin vallako rAjate 64 186 186, 160 m basupakSapari 13 166 284 196 284 174 26 266 283 191 29 188 28 261 161 207 282 210 276 mr 135 275 23 dhasuvedakhacandravasuvyomarasavasumita laghuvasuSaTpaMktivasvaSTanetrazrutivahnaH saMkhyAkA mA vAGamatyeva hi vAGamayaM dvividha vANinIvRttamAvAnarakaccho dhAraNajaGgamazarabhAH vikSiptikAgalitakaM vijayabalikarNavijohetyanyataH vidagdhapUrvA vidagdhapUrvA sampUrNA vidagdhe turage vidhipraharaNavidhehi jaM vinidhAya karaM viparItasthitaviracaya vipraM virudAvalI prakaraNaM virudena sama virudenAnvitA vilokanIyA vizRGgalaM skhalattAlaM viSama iha pave viSamacaraNeSu viSamapadaiH viSame padeSu viSame yadi viSame yadi sau viSame rasamAtrAH viSame rasasaMkhyakAH viSameSu paJcadazaviSameSu veda. viSame sajI viSamo'gnividha. viSamaM ceti viSamaH zaraviyu vihAya prathamA vINAvirATavRttabandhojjhitaM vRttAnukramaNI vRtte yasminnaSTo vRttaM prabhedo vRttaM bhedo mAtrA vRttyaikadezavevagrahenduvedavedaDagaNaviracitavedapaJceSu vahni vedabhakAravedayugmagurun vedavibhASita vevazAstravasuvevazrutyavanIveSTane saptamaH vevasusammita. vedaH pipIDikA vaMtAlIyaM prakaraNaM vaitAlIyaM prathama vainateyo yadA 277 256 207 284 285 126 23 287 237 258 285 283 232 156 81 272 287 186 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 ] vRtta nAma zakraH zambhuH zatrUdAsInAbhyAM zabdarUparasa zambho sunandinI zarakalaM paJca zaraparimita zaramitaDagaNaH zaravedamitA zareNa kuNDalena zareNa nUpureNa zaraistathA ca zaroditakalo zaraM hArayugmaM zalyo navaraGgazazIti saMjJakA zazIvRtta zalakarmakokila ziro dIvyav gaGgA zuddhatAlIyasya zubhaM ceti samA zrIcandrazekharakRte zrImatpaGgalanAgokta zrIlakSmInAtha bhaTTasya zrIbusamauktika zliSTa saMzliSTa zliSTA : sarepha liSTau turyASTamo liSTau dvipaJcamo za SaTkalaviracitaM SaTkalaM prathama paJcamakA vRtta mauktika - tRtIya pariziSTa (ka.) pRSTha saMkhyA 21 5 4 280 50 134 53 21 76 126 68 23 106 24 12 56 23 57 197 276 56, 20 1 1 261 216 216 220 228 55 51 232 vRtta nAma SaTpadavRttaM kalaya SaTpadavRttaM dvAbhyAM SaTpadaM ca tataH SaTsaMkhyAtA hArAH SaSThabhaGgA SaSThabhaGgA gharatanuSaSThe bhaGgazca SaDakSare'pi pUrva SaDaSTadazamA dorghAH bhirapyadhike viMzatiH sapta SoDazArNa padaM sakhi navamAlinIM sakhi yatra randhra sagaNadvijagaNa sagaNASTaka sagaNAhitA sagaNebhaMgaNaM sagaNaM mudA sagaNaM vidhAya sagaNaM vidhehi sajasA laghuH saptacatuSkala saptajagaNA saptabhakAra saptarSimuni saptaharayaH samagajitakaM samacaraNa samapaMktI samudrendriya samaM tatra mayA samyagasamyag sa pRSTha saMkhyA 23 20 274 193 214 215 243 277 231 285 8, 180 252 103 186 38 175 62 35 71 73 72, 110 162 37 170 47 285 & 53 197 6 201 188 5 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukrama [401 vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 232 266 168 136 153 179 279 221 sundarikaiva supriyaparamo suratalatA surUpaM svarNADhyaM surUpADhyaM karNa susugandhapuSpasUcanIyAH kavisodAharaNametAva soraTThAkhyaM tattu stutividhIyate sphuTataramete syAt samAlatikA svaropasthApitA svarNazaGkhavalayaM svecchayA tu kalA 284 56 35 280 277. 243 26 274 260 saMzliSTA bIrghasaMskRta-prAkRtasarasakaSijanAsarasasurUpasarvagurvAdisarvatra paJcamaM sarvatra svalpasarvazeSe sarvasyA gAthAyAH santyiM nayanAt sarve DagaNA arilA sarve varNA dIrghA sarvaraGgaH samaH salakSaNA saprabhedA salayuganigamasalilanidhisavaiyAkhyaM prakaraNaM sahacari cennajI sahacari no yadA sahacari ravihayasahacari vikacasahasraNa mukhenaitad sA cet kavargasAtvikabhAvA: sAdhAraNamataM sitakaJja tathA siddhitiH karatalasiMhAvalokitaM sukumAramatInAM sujAtipratibhAsutanu sudati sudati vidhehi 146 ha 275 167 176 271 286 . 275 164 219 . haThAtkRSTAkSaraiH harazazisUryAH hariNAnantaraM harigItaM tataH halAyudhe ha zekharAH hAradvayaM meruhAradvaya sphurada hAradvayAcitahArapuSpasundara hArabhUSitakucA hAramerujahAramerumatra hArI kRtvA svarNarApyayordhva 113 260 237 23 274 101 156 84 130, 141 68 104 219 271 163, 171, 176 -- - Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha.) udAharaNa-padyAnukrama vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 223 126 220 260 262 226 210 241 222 243 242 121 214 142 160 156 115 217 217 124,155 akuNThadhAra praGgaNa-riGgaNa acyuta jaya jaya ajarjarapativratA praNisavisamaraNi (ga.) praticaTulacandrikApratinatadevApratibhArataraM atirucidazanaH atizayamaJcati atizayamadhiatisurabhiatha tasya vivAhaatha vAsavasya atha sa viSayaatha sAlatAla. anaGgavarjana anantaratna- (Ti.) anavarataM aniSTakhaNDana anudinamanuraktaH anupamaguNaanupamayamunAanupahataM anubhUyavikrama anulavamUrchayA anena nayatA prabhajad bhayAdiva abhinavajaladharaabhinavasajala ~ 400mm ~ ~ abhyAjatobhyAgata- (Ti.) abhramupatimadaamalakamalaambaragatasuraambAvinihata ambujakiraNaambujakuTumbaayamamRtamarIciayamiha puraH ayi mAnini ayi muJca mAnaayi vijahIhi (Ti.) ayi sahacari arimaNamabhiare re kathaya alamIzapAvakaalimAlitaavaJcakamaninditaM avataMsitamaJjuavanatamunigaNa avAcakamanUavikalatArAazubhamapaharatu asitavasanaasurayama asulabhA zaraastyuttarasyAM (Ti.) prasyA vaktrAbjaahipavalaya prahRta dhanezvara- (Ti.) prA prAnandakArI 4.wmor GG Mmm 131 198 224 215 225 156 149 151 250 300 135 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa-padyAnukrama [403 wwwwwwwwww vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 232 etasyA rAjati evaM yathA yatho. 202 prAbaddhazuddhaprAli yAhi maJjuprAli rAsajAtapAlokya vedasya 204 W 128 103 172, 198 171 indrAya devendraH iha kalayAli iha khalu viSamaH iha duradhigamaH iha hi bhavati 186 >> 106 184 208 272 37 226 237 182 153 258 60 226 225 230 ucitaH pazupatyauttuGgodayazRGgautphullAmbhoja- (Ti.) udaJcatkAberI udaJcadatimaJjaudayadarddhadivAkaraudgIrNatAruNya udyadvidya dyutiudriktataraudvejayatyaMguli- (Ti.) udvelatkulajAunditahRdayenduunmIlanmakaraunmIlannIlaupagata iha upavanamadhyAupahitapazupAlIurasi kRtamAla urasi vilasitA kaThoraThAtkRtikaNThe rAjad kati santi na kanakavalayakandarpakodaNDakapaTaruditanaTadakapolakaNDU (Ti.) kamanIyavapuH kamalamivacandra (ga.) kamalavadanakamalAkaralAlitakamalApati kamaleSu saMlulikamalaM lalitAkampAyamAnA kaMsakAla kaMsAdInAM kAlaH karakalitakapAlaM karayugadhRtavaMzakarayugadhRtavaMzI kaNikArakRta karNa kalpitakaNikaH kalakokilakalakvaNitavaMzikAkalaparimalakalayata hRdaye kalayati cetasi kalaya dazamukhAri kalaya bhAva kalaya sakhi kalaya hRdaye 82 32 257 235 202 152 236 264 122 268 256 dw' 106, 110 40, 41 127 75 ekasvaropaetasyA gaNDamaNDala 206 202 103 111 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 ] vRttamauktika-tRtIya pariziSTa (kha.) vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 158 wr 108 72 176 kRSNaM praNaumi kela raGgAkeSidveSiprasUzca kokilakalarakakokilAkalakomalasulalitakoSThIkRtya kvacicchandasyAste kSaNamAtramatikSaNamupaviza kSitivijitikSIranIraviveka 161 114 144 107 205 144 104 37 191 226 132 212 211 kha kalazIgatadadhikalApinaM nijakalitalalita. kaluSazamana kaluSahara kalpapAdapakalpAntaprodyad kasya tanurmanujasya kAJcanAbhakAnanArabdhakAnane bhAti kAmini sughane kAminIkalita kAlakrameNAtha (Ti.) kAlindIkUla kAlIndIye taTakAliyakulakAzIkSetra gaMgAkAsakailAsa- (Ti.) ki brUtha re (Ti.) kuMkumapuNDraka kuJcitakezI kuJcitacaJcalakundadazana kundasundarakundAtibhAsi kumArapatrapicchena kumudavanISu kusumanikarakUjatkoyaSTikarmo nitya mAM kUrmaH zamavyAn kRSNapadAravindakRSNaM kalaye 82 126 130 55 164 khacitAkhaNDalo. (ga.) khajanavara- (Ti.) kharakeziniSUdana khalinIDumbaka 37 225 221 167 227 145 167 271 110 174, 253 gajitaparavIra 231 gato'hamavalokitA (ga.) 206 gargapriya jaya 253 garjati jaladhara garvAvalibhAsura galakRtamastakagAGga vandya parigiritaTIkunaTI 235 girirAjasutA 48, 172, 176 gIrvANaM sphuTa 258 guJjAkRtabhUSaNa guNaratnasAgara (ga.) 210 gururvacasi moc 0 10 36 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtta nAma gokulanArI go-gopAlAnAM gopataruNI gopavadhUmayUra - gopavadhUmukhA gopastrIvidya dA gopAlAnAM racita. gopAlaM kalaye gopAlaM kRtasaM gopAlaM kelilolaM gopikAmAnase gopike tava gopikoDUsaMgha gopIcittAkarSe gopIjanacitte gopIjanavala gopISu kelirasa gopIH saMbhRtacApala gopaM vande gopikA govRnde saJcArI goDaM piSTAna (Ti.) gaurIkRtadehaM gaurIvaraM bhasma gaurIviracita grathaya kamala grahila hRdayo ghUrNana gha caNDIpriyanata caturimacaJcad ca caJcalakuntala caNDabhujadaNDa- (Ti.) caNDI patipravaNa udAharaNa-padyAnukrama pRSTha saMkhyA 6, 86 73 124 133 133 264 71 86, 116 67 154 64 84 61 61 74 183 101 244 78 58 146 100 2 14 87 138 146 60 33 214 257 216 vRtta nAma candanacacata candrakacita candrakacAru candramukhi candramukhIsundara candravadanakunda candravartmapihitaM candrA te rAma camUprabhu N manmatha (Ti.) caraNacalanahata caraNaM zaraNaM bhavatu calatkuntalaM cAdayo na cArukuNDala cArutaTa citraM murAre ciramiha mAnase cUtanavapallava- (Ti.) cetasi kRSNaM cetasi pAdayugaM cetaH smaramahitaM chaMdasAmapi jagatIsabhAva janakulapAla (Ti.) janitena mitra jambhArAti lis ja jambhArAtIbhakumbho - jaya kacacaJcad jaya gatazaGka jaya cArudAma jaya cAruhAsa jaya jaya jagadIza [ 405 pRSTha saMkhyA 230 54 47, 170 1.24 173 4.3 62 77 65 264 31 88 205 196 256 - 255 126 33 102 156 18 268 254 56 106 215 203 238 236 235 233 185 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 ] vRttamauktika-tRtIya pariziSTa (kha.) vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 206 270 160 140 239 77 104 248 244 23 163 185 166 162 142 223 248 211, 221 240 146 taralanayanataralayasi taruNavidhUpamitaM tava kusumanibhatava kRSNakelimuralI tava caraNAmbujatava tanvi kaTAkSa tava dharmarAja tava muralIdhvanitava yazasA tArAdArAdhika tArApatimukha tArAhArAnata tuGgapIvaraturagadanusutA turagazatAkula- (Ti.) tuSTenAtha dvijena te rAjannatito bho jarau trapitahRdaya trijagati jayinaH tvamatra caNDAsuratvamupendrakalindatvaM jaya kezava 252 jaya jaya janArdana (ga.) jaya jaya jambhAri jaya jaya jaya- (Ti.) jaya jaya daNDapriya jaya jaya nandakumAra jaya jaya nirupama jaya jaya yadukulAjaya jaya raghujaya jaya vaMzIjaya jaya vIra jaya jaya hanta jaya jaya hara jaya jaladamaNDalI. jayati karuNAjayati pradIpitajaya nIpAvalIvAsa jaya mAyAmAnavajaya rasasampad jaya lIlAsudhAjaya vaMzIravo. jaya jaya sundarajayo bharatajaladharadAnajaladharadhAma- (Ti.) jalamiha kalaya jAnaki nava jainaproktAnAM jJAnaM yasya mamA 125 218 260 218 166 252 162 160 150 101 270 153 242 270 268 34 246 166 28 146 246 240 250 40 da 152 139 150 216 256 240 253 131 daNDAdezAdaNDitacaTuladaNDIkuNDalibhogadanujavadhUvaidhavyadambhArambhAmitadaladalisahakAra- (ga.) dalitazakaTa, dahanagatamala dADinIkusuma 215 taDillolermedhaiH tanujArinanA taraNijApuline taraNitanUjA. taraNisutA 123 63 207 212 . 11 128 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa-padyAnukrama [ 407 vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 246 203 200 117 66 62, 60 247 205 256 123 111 162 dAnavaghaTAlavitra dikpAlAdhanaditijAdana ditisutakadanaH ditisutativahaH divAkarAd (Ti.) diviSadvandadivyasugItibhiH divye daNDadharasvasu. vizi dizi paridizi dizi vilasati dizi sphArIbhUtaiH dIvyad devAnAM dukalaM bibhrANau duHkhaM me prakSipati durjanabhojendrakaNTa- (ga.) durjayaparabaladuSTadurdamAriSTa- (ga.) dUrArUDhaH pramoda dRzA drAdhI yasyA dRSTamasti vAsudeva dRSTvA te padanakhadevakUlini deva deva vAsudeva devAdhIzA. devairvandya trailokyA 202 201 165 242 188 28 136 154 137 204 256 222 256 204 137 157 222 na kasya cetaH nakhagaladasRjAM na jAmadagnyaH (Ti.) nandakumAraH nandakulacandra nandanandanameva nandavicumbitanabhasi samudanamata satataM namata sadA janAH namastuGgazironamasyAmi namAmi paGkajAnanaM namo'stu te nayanamanorama nayanamanoharaM narakaripunarapatisamUhanaravarapate nattitazarkaranavakokilA- (Ti.) navajaladanavanItakaraM navanItacora navanIrada. navabakulavananavamaJjulavajulanavazikhizikhaNDanavasandhyAvahni navInanalinonavInameghasundaraM navye kAlindIye na syAd vibhakti 52 197 169 163 124 133 125 228 40 15 186 216 120 110 186 251 123 48, 170 151 dhunoti mano mama dhUtAsurAdhIza dhRtagovarddhana dhutimavadhAraya dhRtotsAhapUrAd dhyAnaikAgrA 152 97 158 171 205 261 177 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-tRtIya pariziSTa (kha.) 408] wwwm vRtta nAma pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 215 227 265 250 252 170 270 246 206 176 5 217 271 181 125 nAkAdhipa. nAtha he nandanAmAni praNayena nikhilasuragaNanigamavidita nijatanurucinitAntamuttuGga- (Ti.) nityaM natyaM kalayati nityaM yanmadhunityaM lakSmacchAyA (Ti.) nityaM vande mahezaM nininda nijamindirA nimnAH pradezAH (Ti.) niravadhidinanirastacaNDanivAryamANe- (Ti.) niviDataraturASAniSpratyUhaM puNyAM (Ti.) nIlatamaH paTA. naSu vilakSaNanaumi gopakAminI naumi vanitAnaumyahaM videhajA 26 166 257 270 247 257 121 232 256 253 254 249 66 223 181 148 palAyanaM phenilapalitaMkaraNI pavanavidhUtapazupalalanApazuSu kRpAM tava pAtAlatAlutala. (ga.) pAtuna pArayati pAhi janani pikaratamidamanupiGgalakezI picchalasadghanapizaGgasicayA piSTvA saMgrAmapaTTa pItvA bindukaNaM punAgastabakapuruSottama vIra pulinadhRtaraMgaprakaTIkRtaguNa pragalbhavikrama pracuraparamahaMsaH praNatavimAyaM praNamata bhavabandhapraNamata sarvApraNayapravaNa praNayabharitapraNipAtapravaNa- (ga.) pratyAdezAdapi ca prathamakathitaprapannajanatAtamaH prayAnti mantraM : Ti.) prasarati purataH prasaradudAraprasannadik-(Ti.) prasIda vizrAmyatu (di.) 226 62 224 226 261 202 121 141 260 250 162 206 167 234 204 184 227 paGkajakoSapAnapaGkajalocanapaNDitaguNagaNapaNDitavarddhana padaM tuSAra- (Ti.) padmarananvIta- (Ti.) paramarmanirIparAmbudhAvAparyAptaM taptacAmIparvatadhAriNi uru 80 202 126 5 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa-padyAnukrama wwwwwwwww [ 406 vRtta nAma pRSTha saMkhyA || vRtta nAma pRSTha saMkhyA 121 priyaM pratisphurat premovellitavalgupremorahaTTahiNDaka prauDhadhvAnte 204 243 264 143, 164 214 200 167 204 144 phullapaGkajAnanaM 127 72 115 232 bambhramIti hRdayaM balI balArAti-(Ti.) bANAlIhata buddhInAM parimohanaH brahmabhavAdikabrahmA brahmANDabhANDe 228 40 50 52 222 173 65 66 154 120 173 165 mana iva ramaNInAM manamAnasamabhi. manasijarUpAmanAkprasRtamandAkinIpulinamandAyate na khalu mandahAsavirAmama dahyate mama madhumathanaM malayajasArAmallikAnava-(Ti.) mallimAlatI. mallilate malinA. mahAcamUnA- (Ti.) mA kAnte pakSma-(Ti.) mA kuru mAnaM mA kuru mAnini mAgadhavidya diyaM mAdhavamAsi mAdhavavidya diyaM mAdhavavisphuramAnavatImadahArimAnasamiha mama mAnini mAnamAyAmIno'vatu mitrakulodita mukuTavirAjitamukhantaveNAkSimukhAmbhojaM muNDAnAM mAlAmudA vilolamaulimude no'stu munIndrAH patanti mRgagaNadAhake 48 246 121 74 178 252 9 251 bhayayutacitto bhavacchede dakSaM bhavajaladhitAriNi bhavataH pratApabhavanamiva bhavabAdhAharaNaM bhavyAbhiH kekAbhiH bhAlavirAjita. bhiduramAnasabhujagaparivAritabhujaGgaripucandrabhujayugalabhuvanatrayabhUmIbhAno bhramantI dhanubhra maNDalatANDavita - 0 223 162 77 262 20 116 231 212 145 163 65 236 102 56 matibhava madanarasaMgata madhureza mAdhurI. 236 145 262 132 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] vRtta nAma yakSazcakre janakayatibhaGgo nAma - yatra ca nAyikAnAM (ga.) yatrAMzukAkSepa (Ti.) yadA kaMsAdInAM yaddante vilasati yadveNuvirAva yamunAjala ke liSu yamunAtaTe yamunAvihAra yazcApsaro (Ti. ) yasmai paridhvasta yasyojvalAGgasya yA kapilAkSI yA taralAkSI yA pInAGgo - yAminImadhi yuddhakruddha yaiH sannaddhAneka yo daityAnAmindraM yaM sarvazailAH (Ti.) yaH pUrayan (Ti.) yaH sthirakaruNaH ya raMgaraktaraGgasthale tANDavaraghupatirapi (Ti.) racaya kadalIdala raJjitanArI raNati hare tava raNabhuvi zraJcati ra vRtta mauktika - tRtIya pariziSTa ( kha ) pRSTha saMkhyA 202 205 206 208 84 136 107 160 36 163 161 83 261 261 175 175 158 84 186 225 177 113 83 82 261 213 248 147 40 233 221 217 vRtta nAma ratimanubadhya ratnasAnuzAsanaM ramAkAntaM vande ramApate rasanamukhara rasaparipATI rAkAcandrAdadhika rAjati vaMzIruta rAdhAmAdhAyainAM rAdhAmukhAbjataraNiH rAdhAsukhakArI rAdhikArAgiNaM rAdhike viloka rAmAtaruNimoddAmA - rAvaNAdimAnapUra rAsakeliraso. rAsakelisatRSNa rAsakrIDAsakta rAsalalitalAsa (Ti.) rAsalAsyagopa rAsollAse riGgadurubhRGga ruciraveNu rundo mandaH (Ti. ) rUpavinijitamAra la lakSmaNa dizi dizi lalitalalita lasadaruNekSaNaM lIlAnRtyanmatta - lIlArabdha (Ti.) lulitanalinA loke tvadIya yazasA loSThIkRtamaNi pRSTha saMkhyA 230 145 157 58 265 247 203 53 163 12 65 56 186 203 42 144 164 105 43 122 172 246 51 182 35 18 75 140 105 105 71 114 256 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtta nAma vadanavalitaiH vadhvA sindhu vanacarakadamba vande kRSNaM vande kRSNaM nava vande gopaM gopa vande gopAlaM vande gopImanmatha vande govindaM vande devaM sarvA vande nandanandana vande nityaM nara vande'ravindanayanaM vande hari phaNipati vande'haM taM ramyaM vanyaH pItaiH puSpaMH varajalanidhi varamukuTa varamuktAhAraM vallavanArI vallavalalanAlIlA vallavalalanAvallI vallavalIlA vallavInayana vavau marud vazIkRtajagatvAgarthAviva va vArAM rAzau setu vikacanalinagata vikRtabhayAnaka vigalitacikura vitatajalatuSArA vidadhAtu sakala udAharaNa-padyAnukrama pRSTha saMkhyA 112 141 136 58 118 105 62, 115 118 67 168 55 117 12 112 155 175 44 68 42 72 244 233 233 85 167 202 194 135 34 36 51 203 134 vRtta nAma viditAkhilasukha vidhumukha vinA tattadvastu vinihatakaMsaM vipulArtha - vibudhataraGgaNi vibhUtisitaM vimalaM kamalaM virahagarala - (Ti. ) vilAsa gopa vilasati mAlati vilasadaGgaruci - (Ti.) vilasadalikagata vilulitapuSpa- (Ti.) vilolacAru viloladvirephA vilolamauli vilolamali vilolavataMsa vilolavilocanavilolaH kallolaH vivRtavividhA vizikhanicaya vizuddhajJAnaviSamavizikha viSamazarakRta vIravara hIrarada vRndArakataruvIte vRndAraNye kusumita ka tApa veNunAdena veNurandhra veNuvirAjita [ 411 pRSTha saMkhyA 226 260 137 64 168 66 53 106 44 162 &e 44 237 166 187 107 61, 68 63 60 48, 174 153 265 134 201 220 67 212 224 74 4 6e 86 68 66 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 ] vRttamauktika-tRtIya pariziSTa (kha.) pRSTha saMkhyA vRtta nAma pRSTha saMkhyA 105 148 157 zrImad rAjan zrImannArAyaNaM zrIrmAmavyAt zrutveti vAcaM (Ti.) zreyAMsi bahuvighnAni 57 15 ma 73 vRtta nAma vedairandhramto variJcAnAM tathovyapagataghana- (ga.) vyAlakAlamAlikAvrajajananAgarI . vajajanayuta vrajanAyikA vrajapRthuvallI vrajabhuvi racitabrajabhuvivilAsa vrajayuvatibhiH vrajavadhujanavrajaviharaNavajasundarI vrajAdhipakizoraM vrajAdhipabAla vraje rAsakArI 243 73 116 101 163 168 w we >>90x19 sakalatanubhRtAM 118 sakhi gokule 62 sakhi gopavezasakhi cAtakajIvAtuH 254 sakhi nandakumAra 168 sakhi nandasutaM 186, 186 sakhi nandasUnu 116 sakhi paGkajanetraM sakhi bambhramIti sakhi manaso mama sakhi mama purato sakhi me bhavitA sakhi samprati ke sakhi harirAyAti 70 saghanatimirasaGgena vo (Ti.) saGa grAmasImakaNDUla- (ga.) saGagrAmAraNyacArI 160 sa jayati muralI 12 sa jayati hara 186 saJcaladaruNa 245 saJcitacakra 226 satyaM sadvasu 108 sa tvaM jaya jaya 262 sadAbhirAma- (ga) 208 santuSTe tisRNAM (Ti.) 205 saMdIpitazara 213 sannItadaiteya 248 100 zama kuru zambho jaya praNazirasi nivasitA zItaiH puSparabhinavazUlaM zUlaM tu gADhaM zeSapatageza (Ti.) zeSaviracitahArazaM dehi gopheza zyAmalalolazritamaghajaladheH zrIkaNThaM tripurazrIkRSNena krIDantInAM zrIkRSNaM bhavabhayazrIgovindapadArazrIgovidaH zrInanda sUnoH 208 255 178 164 178 146 177 86 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa-padyAnukrama [ 413 vRtta-nAma pRSTha-saMkhyA vRtta-nAma pRSTha-saMkhyA 137 206 203 105 222 81 166 136 247 227 234 265 skandhaM vindhyAdristoSye bhaktyA (Ti.) sthitiniyatimatIte sthiravilAsa sphuradindIvarasphuTanATyakaDambasphuTamadhurasmitarucimakarandasmitavisphurite syAdasthAnopasvaguNairanusvabAhubalena svAdusvacchaM svAnte cintAM 5 160 241 261 . 0 . " . ru . W 1 167 ne sapadi kapayaH samarakaNDUla- (ga.) sa mAnasAM (Ti.) sampratilabdhajanma-(Ti.) sambhrAntaiH saSaDaGgasambalavicakilasarasamatiH sarutacaraNasarojasaMstarAdisarvakAlavyAlasarvajanapriya sarvamahaM jAne sahacari kathasaha zaradhi- (Ti.) sahasA sAditasa hi khalu trayANAM (ga.) sAdhitAnantasAdhvImAdhvIka. (Ti.) sAraGgAkSIlocanasAvajJamunmIlya (Ti.) sindhurgambhIro'yaM sindhunAM pRSThA sindhorbandhaM sindhoSpAre sujanakalitasundari nandanandana sundari nabhasi suranatapadasurapatiharitosurAsurazirosuvRttamuktAsaurItaTacara saMsArAmbhasi 207 227 205 221 a 230 W 196 143 27 135 138 106 wr ~~ hatadUSaNakRta haradravajitaharaparvata eva hariNInayanAvRta hari bhajata harirupagata iti hari jagahasitavadane hA tAteti Rndita- (Ti.) hAranUpurahArazaGkhakuNDalena (Ti.) hAlApAno rNahRtvA dhvAntasthitamapi hRdi kalayata hRdi kalayatu hRdi bhAvaye haiyaGgavacauraM haMsottamAbhilaSitA 161 76 114 143 45 139 76 87 147 201, 202 200 264 256 127 // 42 262 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha pariziSTa 12 -; ka. mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda sandarbha-grantha-sUcIgrantha-nAma granthakAra ktika candrazekhara bhaTTaH 2. chandaHsUtra piGgala 3. nATyazAstra prAcArya bharata 4. bRhatsaMhitA varAhamihira 5. svayambhUchanda svayambhU 6. kavidarpaNa ajJAta 7. vRttajAtisamuccaya kavi virahAGka 8. suvRttatilaka kSemendra 6. prAkRtapaiGgala harihara (?) 10. chandonuzAsana hemacandrAcArya 11. chandonuzAsana-svopajJaTIkA 12. vANIbhUSaNa dAmodara 13. vRttaratnAkara kedArabhaTTa 14. vRttaratnAkara-nArAyaNITIkA nArAyaNabhaTTa 15. chandomaJjarI gaMgAdAsa 16. vRttamuktAvalI zrIkRSNabhaTTa 17. vAgavallabha duHkhabhajana 18. jayadevacchandaH jayadeva 16. chandonuzAsana jayakIrti 20. ratnamaJjUSA ajAta jaina kavi 21. gAthAlakSaNa nanditADhya 22. chandoviciti janAzraya saMketa-chandanAma=vRttamauktika ke kramAnusAra haiN| mAtrAsaMkhyA-chanda ke pratyeka caraNa kI maatraayeN| lakSaNa==6 mAtrA, Tha=5 mAtrA, Da=4 mAtrA, Dha=3 mAtrA, ga=2 mAtrA, ga=do mAtrA, la=1 mAtrA / sandarbha-gantha-saGkatA=Upara sUcita sandarbha-grantha-sUcI kI krama-sUcaka saMkhyA hai / chanda-nAma evaM lakSaNa ke Age ke aMka yaha sUcita karate haiM ki ina-ina aMkoM ke granthoM meM bhI yaha chanda isI nAma se svIkRta haiM aura nAma-bheda ke Age ke aMka yaha sUcita karate haiM ki ina-ina granthoM meM isI lakSaNa kA chanda isa nAma se pracalita hai| jina chandoM kA ina granthoM meM ullekha nahIM hai unake aMka yahA~ nahIM die gae haiN| Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAmabheda [ 415 chanda-nAma mAtrA-saMkhyA evaM lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka gAthA vigAthA gAhU udgAthA gAhinI [12, 18, 12 15; Da- 7, 1. 5, 6. 7, 6, 10, 12, 14, 16, ga; isameM chaThA 'Da' jagaNa hotA 17, 21; AryA- 10, 14, 17, 18, hai yA cAra laghu hote haiN| isake 16, 20, 22. viSama gaNoM meM arthAt 1, 3, 5, 7 'Da' meM jagaNa niSiddha hai| caturtha caraNa meM chaThA 'Da' kevala eka laghu hotA hai|] [12, 15, 12, 18] 1, 6, 12, 14, 16, 17, 21 udgIti 5, 6, 10, 14, 17, 18, 19, 21. [12, 15, 12, 15] 1, 6, 14; gAthikA- 16; gAha- 21; upagIti- 5, 6, 7, 10, 12, 14, 17, 18, 19, 21. [12, 18, 12, 18] 1, 6, 14, 16, 17.21, gIti-5, 6, 7, 10, 12, 14, 17, 18, 19, 20, 21, 22. [12, 18, 12, 20] 1, 6, 12, 14, 21; gAthinI- 16, 17, lalitAvalgugIti- 14. [12, 20, 12, 18] 1, 9, 12, 14, 16, 17; lalitAvalgu gIti- 14. [12, 20, 12, 20] 1,5, 6, 7, 9, 10, 12, 14, 16, 17, 21,AryAgIti-14,17, 18, 16, 20 (13, 11, 13, 11; prathama 1, 6, 10, 12, 14, 17; dohaka-6; aura tRtIya caraNa meM Ta, Da, Dha dvipathA- 16; dvipathyA- 17; dvipathaka-7; aura dvitIya tathA caturtha caraNa evaM 5, 21 ke anusAra mAtrAeM- 14. 12, meM Ta, Da. la; arddhasama.] 14, 12 haiN| [11; SaTpadI, Da, Da, Dha.] 1, 6. 17; rasika- 16; utkRSTA-14; sulalita- 17; sulalitamati- 12. [24, catuSpadI] 1, 6, 12, 14, 16, 17. [17, 18, 17, 18 varNa;arddhasama] 1, 6, 12, 16; gandhA-14; 17 ke anu sAra 17 varNa 20 mAtrA 18 varNa 24 mAtrAe~ hotI haiN| [30; catuSpadI; SoDazapadI 1, 6, 12, 17; catuSpadA- 14; catuSpadIsamagra mAtrA 480; Da-7, ga.) 16. sihinI skandhakama dohA rasikA rolA gandhAnaka caupaiyA Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 ] chanda-nAma dhattA dhattAnanda kAvyam ullAlam SaTpada pajjhaTikA zraDillA pAdAkulakam caubolA raDDA mAtrA- saMkhyA evaM lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka [31; dvipadI ; Da-7, Dha; 'Dha' 1, 6, 6, 12, 14, 16, 17; 6 ke trilaghuka hotA hai / / anusAra SaTpadI hai, lakSaNa bhinna-bhinna haiM 12, 8, 13 / 8, 8, 11 / 10, 8, 11 / 12, 8, 11 / 12, 8, 12 / 10, 8,12 / 10, 8, 13 / 10, 8 14 / 10, 8,22 / 5 ke anusAra catuSpadI, lakSaNa - 6, 14, 6, 14 / 12, 12, 12. 12 / 16, 16, 16, 16 hai / vRttamaktika- caturtha pariziSTa (ka.) [31; Ta. Da. Da. Da. Tha. Da. Da. ] [24; catuSpadI; Ta. Da. Da. Da. Ta; tIsarA 'Da' jagaNa ho yA cAra laghu hoM / ] [ 28; catuSpadI; Da. Da. Da. Dha. Ta.Da. Dha] [24, 24, 24, 24, 28,28, mizrita SaTpadI; Ta. Da. Da. Da. Da. Na; do caraNa ullAla ke lakSaNAnusAra ] [16; catuSpadI; Da-4; cauthA 'Da' jagaNa hotA hai / ] [16; catuSpadI; Da- 4; isameM jagaNa varjita hai aura caraNa ke anta meM do laghu hone cAhie] catuSpadI; gaNaniyama [16; rahita] [16, 14, 16. 14 zra0sa0] [15, 12, 15, 11, 15, dohA ke cAra caraNa ; navapadI; prathama caraNa meM 'Dha. Da. Da. Da. ' antima 'Da' jagaNa ho yA cAra 1, 6, 12, 14, 17. 1, 6, 12, 14, 16; vastuvadana - 6. 1, 6, 12, 14, 16; karpUra- 10. 1, 6, 6, 12, 14, 16, 17; vastuka - 21 1, 6, 12, 14, 16, 17; paddhaTikA- 5, 10, 21; paddhatikA- 6. 1, 5, 6, 7, 6, 10; zrarillA- 12; prarilam - 16, 17; lilA - 17; zralilliha - 14. 1, 5, 6, 6, 12, 14, 16, 17, 18, 16, 22; 10 ke anusAra 12 mAtrA catuSpadI hotI hai / 1, 6; caturvacanaM - 16. 1, 5, 6, 7, 6, 10, 14, 17; navapadaM - 6, 12, 14, 17. Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [ 417 chanda-nAma mAtrA-saMkhyA evaM lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka laghu hoM; dvitIya caraNa meM 'Da. Da. Da.' tIsarA 'Da' cAra laghurUpa meM ho; tRtIya aura paJcama caraNa meM 'Dha. Da. Da. Da.' anta meM do laghu Avazyaka haiM; caturtha caraNa meM 'Da. Da. Dha' aura antima cAra caraNa dohA lakSaNAnusAra hote haiN| karabhI raDDA [13, 11, 13, 11. 13, dohA1, 7, 6; kalabhI- 14. nandA raDDA [14, 11, 14, 11, 14, dohA] 1, 6, 14; modanikA- 7. mohinI raDDA [16, 11, 16, 11, 16, dohA) 1, 6, 14. cArusenA raDDA [15, 11, 15, 11, 15, dohA] 1, 6, 14; cArunetrA- 7. bhadrA raDDA [15, 12, 15, 12, 15, dohA] 1, 6, 14. rAjasenA raDDA [15, 12, 15, 11, 15, dohA] 1, 6, 14. tAlaMkinI raDDA [16, 12, 16 11, 16, dohA] 1, 6, 14; rAhusenikA-7. padmAvatI [32; catuSpadI; Da- 8; ye 1, 6, 12, 14, 16; padmAvatikA 'Da' 55,15, 5 / / / / / / 17. rUpa meM hone cAhiye / jagaNa kA niSedha hai|] kuNDalikA [dohA-kAvya-mizrita 1, 6, 12, 14, 16, 17; prAkRtapiGgalA nusAra dohA-ullAlA-mizrita. gaganAGgaNam [25 mAtrA, 20 varNa; catuSpadI; 1, 12, 17; gaganAGga-6, 16;madanAntaka Ta. Da. Da. Da. Da. la. ga.] 14. dvipadI [28; Ta. Da. Da. Da. Da. ga.] 1, 6, 12, 14, 16; 5 ke anusAra 26 mAtrA dvipadI; evaM 6, 10, 16, 21 ke anusAra 28 mAtrA catuSpadI; dvidalA17; bhANDIrakrIDanastotra kI TIkA meM 12 mAtrA, catuSpadI mAnA hai| jhullaNA [37; dvipadI; gaNaniyamarahita] 1; jhullana- 6, 16. khajA [41; dvipadI; Da-6, ragaNa; 1, 6, 12, 14, 16; khaJjikA- 17; 'Da' cAra ladhvAtmaka hoM] khaMjaka-5, 6; 10 ke anusAra 23 mAtrA catuSpadI hai| Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 / vRttamauktika-caturtha pariziSTa (ka.) chanda-nAma zikhA mAtrA-saMkhyA evaM lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka [viSama dvipadI; prathama pada meM 1, 6, 12, 14, 16, 17. 28 mAtrA, 27 varNa; Da- 6, jagaNa; dvitIya pada meM 32 mAtrA, 31 varNa; Da-7, jagaNa; donoM padoM meM 'Da' cAra laghurUpa meM hoN| mAlA culiyAlA soraThA hAkali [viSama dvipadI; prathama pada meM 1, 9, 12, 14, 16, 17. 45 mAtrA, 41 varNa; Da. 6 ragaNa, gurudvaya; dvitIya pada meM gAthA chanda kA tRtIya aura caturtha caraNa arthAt 27 mAtrA] [13, 16, 13, 16 ; arddhasama] 1, 6, 12, 16, 17; cUlikA-14. [11, 13, 11, 13 arddhasama] 1, 6, 12, 17; saurASTra- 16, 17; ___saurASTrA- 14; saurASTrI- 17.. [14; catuSpadI; prathama-dvitIya 1, 6, 12, 16. 17; kAhali- 14. caraNa meM 11-11 varNa aura tRtIyacaturtha caraNa meM 10-10 varNa; sagaNa yA bhagaNa do gaNa hoM aura nagaNa tathA laghu guru hoM] [8; catuSpadI; Da, jagaNa] 1, 6, 12, 16; madhubhAratam- 14; vasukalA-17; tAlavanacarita kI TIkA meM 'kalagIta' [11; catuSpadI; caraNa ke 1, 6, 12, 14, 16, 17; yamalArjuna anta meM jagaNa apekSita hai|] bhaJjanastotra kI TIkA meM 'anukUlA' [32; catuSpadI; Da. Da. Da. 1, 6, 16; daNDakAhala- 14. Da. Ta. Da. Da. guru] [32; catuSpadI; yatibheda- 1, daNDakalA meM 10, 8, 14 para yati hotI hai aura isameM 16, 16 para yati hotI hai] [30 dvipadI; Da-7, guru; jagaNa 1, 12, 17, niSiddha hai madhubhAra bhAbhIra daNDakalA kAmakalA rucirA Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [ 416 chanda-nAma mAtrA-saMkhyA evaM lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka dIpaka [10; catuSpadI; Da, laghu 2, 1, 6 12, 14, 16, 17. jagaNa] siMhavilokita [16; catuSpadI; sagaNa aura 1, 12, 16, 17; siMhAvaloka- 6, 14. 4 laghu kA yatheccha prayoga] plavaGgama [21; catuSpadI; Ta. Tha. Da. 1, 6, 12, 16, 17. jagaNa, guru lIlAvatI [32; catuSpadI; laghu guru varNa- 1, 6, 12, 16; lIlAvatikA- 17. niyama rahita; Da-8; 'Da' meM sagaNa, 4 laghu jagaNa, bhagaNa, gurudvaya kA prayoga apekSita hai] harigItam [28; catuSpadI; Tha. Ta. . Tha. 1, 12, 16; harigItaka- 17. Tha, guru] harigItakam [30; catuSpadI; Tha. Ta. Tha. Tha. 1, Tha. gurudvaya] manohara- 28; catuSpadI; Tha. Ta. Tha. Tha. 1, hari gItam Tha. guru; virAma para 'Tha' gurvata apekSita hai| yati 16, 12 para hai| harigItA [28; catuSpadI; Tha. Ta. Tha. Tha. 1, 6. Tha. guru; virAma 6, 7, 12 para apekSita hai] aparA hari. [28; catuSpadI; 3. Ta. Tha. Tha. 1, gItA Tha. guru; virAma 14-14 para apekSita hai] tribhaMgI [32; catuSpadI; Da- 8; 1, 6, 12, 16, 17. jagaNa niSiddha hai] durmilakA [32; catuSpadI; Da-8] 1, 12; durmilA- 6, 16, 17; hIram [23; catuSpadI; Ta. Ta. Ta. 1. 6, 16; hIraka- 12, 17. ragaNa; 'Ta' eka guru aura 4 laghu rUpa honA caahie| janaharaNam [32; catuSpadI; Da-8, jisameM 1, 16; jalaharaNa- 6, 12, 17. 28 laghu aura anta meM sagaNa Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (ka.) A chanda-nAma mAtrA-saMkhyA evaM lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka madanagRham [40; catuSpadI; Da- 10; 1, 6, 12, 17; madanadIpana- 16. pahalA 'Da' sagaNa honA cAhie) marahaThThA [26; catuSpadI; Ta. Da. Da. Da. 1, 6, 12, 16, 17. Da. Da. guru, laghu] madirA savayA [30; catuSpadI; bha.-7, ga.] 1 mAlatI savayA [32; catuSpadI; bha.-7, ga.2] 1 mallI savayA [34; catuSpadI; sa.-8, ga.] 1 mallikA savayA [31; catuSpadI; ja.-7. la.ga.1 mAdhavI savayA [33; catuSpadI; ja.-7, la.ga.ga.] 1 mArAdhI savayA [32; catuSpadI; Da.-8;] 1 ghanAkSaram [48 mAtrA, 31 varNa; catuSpadI] 1 galitakam [21; catuSpadI; Tha. Tha. Da. Da. 1, 6, 10; saMpiNDitAgalitA- 7. laghu, guru ) vigalitakam [23; catuSpadI; Tha. 3. Da. Da. 1, 10. Tha;] saMgalitakam [13; catuSpadI; Da. Da. Tha.] 1,10; padarAlitA- 7. sundaragalitakam [13; catuSpadI; 6. Tha. laghu. 1, 10. guru;] bhUSaNagalitakam [16; catuSpadI: Tha. Tha. Dha. Dha.] 1, 10. mukhagalitakam [20; catuSpadI; Ta. Dha. Dha. Dha. 1, 10. Dha. guru] vilambita- 22; catuSpadI; Ta. Da. Da. Da. 1, 10. galitakam Da; antima 'Da' gurvanta ho] samagalitakam [25; catuSpadI; Da. Tha. Tha. Da. 1, 10. Da. laghu, guru] aparaM sama- [32; dvipadI; prathama pada meM-- 1 galitakam Da. Tha. Tha. Da.Da. la. ga. Da. Dha; dvitIya pada meM Ta. Dha. Dha. Dha. Dha. ga. Da. Da. Da;] aparaM saGga [32; dvipadI; aparaM saGga- 1 litakam litakam kI padasthiti pUrNarUpeNa viparIta hotI hai] Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [ 421 chanda nAma mAtrA-saMkhyA evaM lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka aparaM lambitA- [22; catuSpadI; Da. Da. Da. Da. 1; lambitAgalitakam-7, 10. galitakam Da. guru; prathama aura tRtIya caraNa meM jagaNa nahIM;] vikSiptikA- [25; catuSpadI; prathama aura 1; vicchittirgalitakama-10. galitakam tRtIya caraNa meM 3. Tha. Tha.. ; dvitIya aura caturthacaraNa meM Da. Tha. Tha. Tha. Tha. ga: hotA lalitA- [24; catuSpadI; -6;] 1.7, 10. galitakam viSamitA- [25; catuSpadI; prathama aura 1; viSamAgalitaka-10; galitakama dvitIya caraNa meM Tha. Da. Da. Da. Da. Da; tRtIya evaM caturtha caraNa meM Da. Da. Da. Da. Da. Da. ga. hotA hai| mAlAgalitakam [46; catuSpadI; Ta. Da- 10; 1, 10. arthAt 1. 3, 5, 7, 6. vAM 'Da' jagaNa; 2, 4, 6, 8 vAM 'Da' cAra laghvAtmaka, aura 10 vAM 'Da' sagaNa honA cAhiye] | mugdhAmAlA- [38; catuSpadI; Ta. Da.8] 1; mugdhagalitakam- 5, 10. galitakam udgalitakam [30; catuSpadI; Ta. Da-6;] 1; udgAtA- 7; ugragalitakam-5, 10. Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka. (2) gAthAdi chanda-bhedoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda gAthA, skandhaka, dohA, rolA, rasikA, kAvya evaM SaTpada nAmaka chandoM ke prastAra-krama se bheda, lakSaNa evaM nAma-bheda nimnalikhita granthoM meM hI prApta haiM gAthA - prastAra-bheda prastAra- guru laghu varNa krama 1 2 3 4 27 26 25 24 5 23 6 22 7 21 5 S 20 20 21 22 23 24 16 25 26 27 13 3 30 5 31 32 33 9 wo 7 6 5 7 4 11 3 2 1 13 35 18 21 2222 22 m m 10 11 17 12 16 4 1 13 15 27 42 15 36 17 37 38 36 40 16 14 14 26 43 15 44 16 45 17 46 47 18 16 36 48 41 42 43 50 45 51 47 52 46 53 51 54 53 55 55 56 34 23 25 12 33 11 35 10 37 6 8 31 vRttamauktika lakSmIH RddhiH buddhiH lajjA vidyA kSamA dehI gaurI dhAtrI cUrNA chAyA kAntiH mahAmAyA kIttiH siddhi: mAnI rAmA vizvA vAsitA zobhA hariNI cakrI kurarI haMsI sArasI X X prAkRta paiMgala lakSmIH RddhiH buddhi: lajjA vidyA kSamA dehI gaurI dhAtrI cUrNA chAyA kAntiH vRttaratnAkara nArAyaNI - TIkA mahAmAyA kIttiH siddhiH mAninI lakSmI: RddhiH buddhi: lajjA vidyA kSamA gaurI dehI rAtrI pUrNA chAyA kAnti: mahAmAyA kottiH vAgvallabha gAthA lakSaNa aura kavidarpaNa rAmA gAhinI vizvA vAsitA zobhA lakSmIH kamalA RddhiH lalitA buddhiH lIlA lajjA jyotsnA vidyA rambhA mAgadhI lakSmI vidya t dhAtrI (rAtrI) mAlA cUrNA haMsI chAyA zazilekhA kAntiH jAhnavI rAmA gAhinI vizvA vAsitA zobhA hariNI hariNI cakrI cakrI sArasI sArasI kurarI kurarI sihI sahI haMsI haMsI siddhA siddhA kumArI mAnI mAninI ( manoramA ) medhA kSamA dehI gaurI mahAmAyA zuddhiH kottiH kAlI rAmA siddhi: gAhinI Rddhi: vizvA kumudinI vAsitA dharaNI zobhA yakSiNI hariNI vINA cakrI brAhmI (vANI) surasI kurarI siMhI haMsI ( haMsapadavI) gAndharvI maJjarI gaurI : X Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAdi chanda-bhedoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [ 423 __ skandhaka prastAra-bheda prastAra- guru laghu varNa vRttamauktika krama prAkRtapaiGgala vRttaratnAkara- vAgvallabha nArAyaNI-TIkA nandaH XX nandaH bhadraH zeSa: sAraMgaH zivaH nandraH bhadraH zeSaH sAraGgaH zivaH brahma cAraNaH 1 30 4 34 ___266 35 28 8 36 27 10 37 26 12 38 ___ 25 14 36 24 16 40 23 18 41 6 22 20 42 10 21 22 43 11 20 24 44 12 16 26 45 13 18 28 46 14 17 30 47 15 16 32 48 16 15 34 46 17 14 36 50 18 13 38 51 16 12 40 52 20 11 42 53 21 10 44 54 226 46 55 8 48 56 7 50 57 6 52 58 5 54 56 MYMm mr m mmm bhadraH zivaH zeSaH sAraGgaH brahmA vAraNaH varuNaH madanaH nIlaH tAlAGkaH zekharaH zaraH gaganam zarabhaH vimatiH kSIram nagaram naraH snigdhaH snehaluH madakala: nandaH bhadraH zeSaH sAraMgaH zivaH brahmA vAraNaH varuNaH nIlaH madanaH tAlAGkaH zekharaH zaraH gaganam zarabhaH vimatiH kSIrama nagaram naraH snigdhaH snehaH madakalaH bhUpAla: brahmA vAraNa: varuNaH nIla: nizaGkaH madanaH tAlaH zekharaH zaraH FEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE + + ! varuNaH nIlaH madanaH tAlaGkaH zekharaH zaraH rAganam zarabhaH vimatiH kSIram nagaram naraH snigdhaH snehanam madakalaH lobhaH gaganam sarabhaH vimatiH kSIram nagnama naraH snigdham snehaH madakalaH bhUpAla: zuddhaH sarit kumbhaH zazI 24 zuddhaH zuddhaH 25 kumbhaH sarita 26 sariH kalazaH kumbhaH kalazaH zazI zazI 28 26 - 30 3 2 1 58 61 6. 62 62 63 sarit kumbhaH kalazaH zazadharaH + + + Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (ka. 2) dohA prastAra-bheda prastAra- guru laghu varNa vRttamauktika prAkRta- vRttaratnA- vAgvallabha gAthApainala kara-nArA lakSaNa yaNI-TIkA 2 25 2 22 20 5 16 8 28 10 29 6 18 12 30 7 17 14 31 . 16 16 32 9 15 18 33 10 14 20 34 11 13 22 35 12 12 24 36 13 11 26 37 14 10 28 38 15 30 36 16 ra 32 40 + + bhramaraH bhramaraH bhrAmaraH bhrAmara: zarabhaH zarabhaH zyenaH zyenaH maNDUkaH maNDUkaH markaTaH markaTa: karabhaH karabhaH madakala: naraH payodharaH marAla: cala: madakalaH naraH payodharaH marAlaH calaH trikala: vAnaraH vAnaraH trikalaH kacchaH kacchapaH matsyaH matsyaH zArdUlaH zArdUlaH ahivaraH ahivaraH vyAghraH vyAghraH unduraH viDAla: zunakaH zunaka: biDAlaH unduraH sarpaH sarpaH bhramaraH + bhramaraH bhrAmaraH bhramaraH bhrAmaraH zarabhaH bhrAmaraH zarabhaH zyenaH samaraH zyenaH maNDUkaH saJcAraH maNDUkaH makaMTa: makarandaH markaTa: karabhaH markaTakaH karabhaH naraH naraH naraH marAlaH marAlaH marAlaH madakAla: madakalaH madakalaH payodharaH payodharaH payodhara: calaH valaH vAnaraH vAnaraH trikalA trikalaH kacchapaH kacchapaH matsyaH matsyaH zArdUlaH zArdUlaH ahivaraH + ahivaraH vyAghraH + vyAghraH viDAla: viDAla: zvA zvA udumbara:(unduruH)+ unduraH sarpaH + sarpaH zazadharaH + + + + + + 5 38 43 4 40 44 3 42 45 2 44 46 46 47 048 48 + Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAdi chanda-bhedoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [425 rolA-prastAra-bheda pra.kra. laghu guru mAtrA vRttamauktika prAkRta- laghu guru mAtrA vRttaratnAkara vAgvallabha nArAyaNI-TIkA paiGgala 66 0 66 62. 2 < and o * 66 Gowar rasikA rasikA 66 066 lohAGginI lohAGgI haMsI haMsI 58 4 66 haMsI haMsinI rekhA rekhA 50 8 66 rekhA rekhA tAlAGkA tAlakinI 42 12 66 tAlakinI tAlAGkI kampinI kampinI 34 16 66 kampI kampI gambhIrA gambhIrA 26 2066 gambhIrA gambhIrA kAlI kAlI 18 24 66 kAlI kAlI kalarudrANI kalarudrANI 10 28 66 kalarudrANI kalarudrANI 58 66 52 7 66 rasikA-prastAra-bheda pra.ka. guru laghU mAtrA vRttamauktika prAkRta- / prathama-caraNe vRtta ratnAkara vAgvallabha paMGgala | guru laghu mAtrA nArAyaNI-TIkA 70 96 72 66 2 12 3 11 24 66 66 66 kundaH kundaH 11 2 24 kundaH kundaH karatalaH karatala: karatAlaH kAMsalA meghaH meghaH meghaH meghaH tAlAGkaH tAlAGkaH |8 8 24 tAlaGkaH tAlAGkaH rudraH kAlarudraH 7 10 24 kAlaH kAlarudraH kokila: kokilaH 6 12 24 rudraH kokila: kamalam kamalam 5 14 24 kokilaH kamala: induH induH 4 16 24 kamalaH candraH zambhuH zambhuH J3 18 24 indraH zambhuH camaraH cAmaraH | 2 20 24 zambhuH cAmaraH gaNezaH gaNezvaraH | 1 22 24 cAmaraH gaNezvaraH zeSaH sahasrAkSaH | 024 24 gaNezvaraH + sahasrAkSaH zeSaH 10 4 11 3 12 2 13 1 88 66 0 96 62 66 94 66 rasikA chanda ke kevala prathama caraNa ke hI vAgvallabha ke matAnusAra 11 bheda hote haiM aura vRttaratnAkara ke TIkAkAra nArAyaNabhaTTa ke matAnusAra 12 bheda hote haiN| vAgvallabha aura nArAyaNI TIkA ke anusAra pravaziSTa dvitIya, tRtIya aura caturtha caraNa 24 mAtrA sahita yethaSTa guru, laghu nirmita hote haiM / Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 ] pra.kra. guru 1 2 3 4 5 6 7 8 EUR 10 11 12 13 14 15 16 17 18 16 20 21. 22 23 24 25 26 27 28 26 30 31 * 1 2 3 4 5 6 7 chi ha 10 11 27 28 26 30 12 13 14 15 16 17 18 16 20 21 22 23 24 25 26 laghu 1 3 24 62 6 60 88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 68 66 64 62 60 58 56 4 52 50 48 46 44 42 40 38 36 vRttamauktika - caturtha pariziSTa (ka. 2) kAvya prastAra bheda varNa 66 65 64 63 62 1 60 ee 88 87 86 85 84 83 82 8 1 80 76 78 77 76 75 74 73 72 71 70 66 68 67 66 * vRttamauktika prAkRtapaiGgala zakraH zambhuH sUryaH gaNDa: skandhaH vijaya: tAlAGkaH darpaH samara: siMhaH zeSaH uttejAH pratipakSaH paridharmaH marAla: daNDa: mRgendraH markaTa: madanaH rASTra: vasantaH 05: mayUraH bandhaH bhramaraH zakraH zambhuH sUrya: gaNDa: rAjA valita: rAmaH manthAnaH skandhaH vijayaH darpaH tAlAGkaH samara: siMhaH zeSa: uttejA: pratipakSaH paridharmaH marAla: mRgendra: daNDa: markaTaH madanaH mahArASTra: vasantaH kaNThaH mayUraH bandhaH vRttaratnAkaranArAyaNI - TIkA balabhadraH rAjA valita: rAmaH manthAnaH zakraH zambhuH zUraH gaNDa: skandhaH vijaya: darpaH tArAGkaH samara: siMhaH zIrSaH uttejaH phaNi: rakSaH pratidharmaH marAla: mRgendra. daNDa: markaTa: bhramaraH bhinnamahArASTraH dvitIyo mahArASTraH bhinnamahArASTra : balabhadraH anubandha: vAsaNThaH kaNThaH mayUraH bandhaH bhramaraH balabhadraH rAjA valita: mayUkha: manthAnaH Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAdi chanda-bhedoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [ 427 pra.kra. guru laghu varNa vRttamauktika prAkRta vRttaratnAkaranArAyaNI-TIkA 34 65 32 33 34 31 32 33 " mohaH balI sahasranetraH bAlaH balI mohaH sahasrAkSaH bAlaH m 35 34 28 36 4 dRptaH 24 0 zarabhaH balI mohaH sahasrAkSaH bAlaH darpitaH sarabhaH dambhaH uddambhaH valitAMka: turagaH hAraH hariNaH andhaH 20 18 0 ur __38 36 40 41 42 43 zarabhaH dambhaH prahaH uddambhaH valitAMka: turaGgaH hariNaH andhaH bhRGgaH 56 55 54 53 14 12 10 divasaH uddambhaH valitAMka: turagaH hariNaH andhaH bhRGgaH Xxxx WW SaTpada-prastAra-bheda varNa vRttamauktika prAkRta paiGgala pra.kra. guru laghu vRttaratnAkaranArAyaNI-TIkA ___70 66 12 14 82 83 ~~~ MY UGU ajayaH vijayaH baliH karNaH vIraH ajayaH vijayaH baliH varNaH vIraH 67 ajayaH vijayaH baliH karNaH vIraH vaitAla: bRhannalaH markaTa: hariH vaitAlaH vetAla: 87 88 86 OMGM bahannaraH markaH hariH bRhannala: markaTa: hariH haraH arr brahmA brahmA 60 56 58 34 36 vidhiH induH candanam zubhaGkaraH 64 candanam zubhaGkaraH candanam zubhaGkaraH x Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 ] pra.kra. 15 16 17 18 16 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 36 40 41 42 43 44 45 46 47 guru laghu 56 55 14 53 52 51 50 42 48 47 46 45 44 43 42 41 40 36 38 37 36 35 34 33 32 31 30 26 28 27 26 25 24 40 42 44 46 4 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 60 62 64 6 68 100 102 104 vRttamauktika - caturthaM pariziSTa (ka. 2.) vRttamauktika varNa 66 67 68 PSPS 100 101 102 103 104 105 106 107 108 106 110 111 112 113 114 115 116 117 118 116 120 121 122 123 124 125 126 127 128 zvA siMhaH zArdUlaH kUrmaH kokilaH kharaH kuJjaraH madana: matsyaH tAlAGkaH zeSaH sAraGgaH payodharaH kundaH kamalam vAraNa: jaGgamaH zarabha: tISTam dAtA zaraH suzaraH samara: sArasa: zAradaH madaH madakaraH meru: siddhiH buddhiH karatalam kamalAkaraH dhavala: prAkRta paiGgala zvA siMha: zArdUlaH kUrmaH kokilaH kharaH kuJjaraH madanaH matsyaH tAlAGkaH zeSa: sAraGgaH payodharaH kundaH kamalam vAraNaH zarabhaH jaGgamaH dya tISTam dAtA zaraH suzaraH samara: sArasa: zAradaH meru: madakaraH madaH siddhiH buddhi: karatalam kamalAkaraH dhavala: vRttaratnAkaranArAyaNI-TIkA zAla: siMha: zArdUlaH kUrmaH kokila: kharaH kuJjaraH madana: matsya: sAraGgaH zeSa: sArasa: payodharaH kunda: kamalam kundaH vAraNa: zarabha: jaGgamaH zaraH suzaraH masaraH sArasa: sarasaH meruH sakala: mRgaH siddha: buddhiH kalakala: kamalAkaraH dhavalaH mRtakaH Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra.kra. 48 42 50 51 52 53 54 55 56 57 58 56 60 61 62 63 64 65 66 67 68 66 70 71 guru laghu 23 22 21 20 16 18 17 16 15 14 13 12 11 10 7 6 5 4 3 2 1 106 108 e 134 - 136 138 0 110 112 114 116 118 120 122 124 126 128 130 132 140 142 144 146 148 150 152 gAthAdi chanda-bhedoM ke lakSaNa evaM nAmabheva varNa vRttamauktika prAkRta paiGgala 126 130 131 132 133 134 135 136 137 138 136 140 141 142 143 144 145 146 147 148 242 150 151 152 mAnasaH dhruvakaH kanakam kRSNaH raJjanam meghakara: grISmaH garuDa: zazI sUrya: zalyaH navaraGgaH manoharaH gaganam ratnam naraH hIra: bhramaraH zekharaH kusumAkaraH dIptaH zaGkhaH vasuH zabda: manaH dhruvaH kanakam kRSNaH raJjanam meghakaraH grISmaH garuDa: zazI sUrya: zalya: navaraGgaH manoharaH gaganam ratnam naraH hIra: bhramaraH zekharaH kusumAkaraH dIpaH zaGkhaH vasuH zabda: [ 426 vRttaratnAkaranArAyaNI- TIkA dhra uvaH valayaH kinnaraH zaka: jana: medhAkara: grISmaH garuDa: zazI sUryaH zalya: nara : turagaH manoharaH gaganam ratnam navaH hIra: bhramaraH zekhara: kusumAkara dIpa: zaGkhaH vasuH zabda: Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kha. varNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda saGketa - kramAGka evaM chanda-nAma = vRttamauktika ke anusAra haiN| lakSaNa - chanda lakSaNa meM prayukta ga = guru, la = laghu, ma= magaraNa, yayagaNa, ra = ragaraNa. sa sagaraNa ta tagaraNa, ja = jagaraNa, bha bhagaraNa aura na=nagaraNa ke sUcaka haiM / sandarbha-grantha saMketAGka = sandarbha-grantha-sUcI evaM tadanusAra kramasUcaka saMkhyA caturtha pariziSTa ka. pR. 414 ke anusAra haiM / kramAMka chanda-nAma lakSaNa [ga. ] [la.] 1. 2. zrIH 3. kAmaH iH 4. mahI 5. sAraH 7. 6. madhuH 5. tAlI zazI 9. priyA 10. ramaNa: 11. paJcAlam 12. mRgendraH [ga. ga.] [la. ga.) [ga. la. ] [la. la.] [ma. ] [ya.] [.] [ sa . ] [ta. ] [ja. ] ekAkSara chanda sandarbha-grantha-saGketAGka 1, 6, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 16, 22; uktam - 5; gI:- 6; gau- 7. 1, 16; stu - 17. dvayakSara chanda 1, 6, 12, 16; atyuktaM -5; nau-7; strI6, 10, 12, 13, 15; padmam - 11, 16; zrAzI: - 22. 1, 6, 12, 16, 17; sukhaM - 10, 16. 1, 16; sAra -6, 12; duHkhaM - 10; cAru - 17, jatru-16; 1, 6, 12, 16, 17; mada:- 10; puSpam - 11; vali - 16. dhyakSara chanda 1, 6, 16; nArI-1, 6, 7, 10, 13, 15, 17; zyAmAGgI - 19. 1, 6, 12, 16; madhyamaM - 5; kezA - 10; SU: 11; balAkA- 17; vanam - 16. 1, 6, 12, 16; 13, 15, 17; caJcalA - 22. 1, 6, 12, 16, 10; rajanI - 11; 1, 6, 12, 16, 1. 6, 12, 16; madhyamaM - 5; mRgI - 6, 10, taDit - 11; sudhI - 16, 17; madhyamaM - 5; madana:pravaraH- 16. 17; senA - 16. mRgendu: - 17; suvastu - 16. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [ 431 wwwwww kramAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 13. mandaraH 14. kamalam [bha.] na. 1, 6, 12, 16; mandari-17; hRdayam-16. 1, 6, 12, 16; haraNi-17; dRga-16. caturakSara chanda 15. tIrNA [ma. ga.] 16. dhArI [ra. la.] [ja. ga.] 1, 6, 12, 16; kanyA-1, 6, 10, 13, 15, 17; kIrNA-17; gIti:-16. 1. 6, 12, 16, 17; vartma-16. 1, 6, 12, 16; vilAsinI-10; jayA-11, 16; kalA-17. 1; paTu-17; hariH-17; dayi-16. 18. zubham na. la.] paJcAkSara chanda 1, 6, 16; sammohAsAra:-12, 17; bAlA 16. sammohA [ma.ga.ga.] 17. .. hArI [ta.ga.ga.] 1. haMsaH (bha.ga.ga.) 1, 6, 12; hArIta-16; lolaM-17; sahArI17; mRgAkSi-7; tiSThadgu-16. 1, 6, 12; paMkti:-10, 12, 13, 15, 17; akSaropapadA-11, kuntalatanvI-11, kAMcanamAlA-16. 1, 15, 17, ramA-16. 1, 6, 16; hali-17; janmi-17. 22. priyA 23. yamakam [sa.la.ga.] (na.la.la.] SaDakSara chanda 24. zeSA ma. ma.] 25. tilakA [sa. sa.] 26. vimoham [ra. ra.] 1, 6, 12, 16, sAvitrI-10, 16; vidya - llekhA-13, 15, 17. 1, 6, 12, 16, 17, ramaNI-10; nalinI11; kumudam-16. 1; vimohA-17; vijjohA-1, 6, 12, 16, 17; mAlatI-3, zapharikA-10, girA11; haMsamAlA-16. 1, 12, 16, cauraMsA-1, caturaMsA-83 zazivadanA-10, 13, 15, 17; makarakazIrSA3, 11; mukulitA-11, 20; kanakalatA-16. 27. caturaMsam (na.ya.] Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 ] vRttamauktika-caturya pariziSTa (kha.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa 28. manthAnam [ta. ta.] 26. zaMkhanArI [ya.ya.] 10. sumAlatikA [ja.ja.] sandarbha-grantha-saGketAGka 1, 6, 12, 16; manthAnA-1. 1, 6, 16; somarAjI-1, 6, 10, 15, 17; zaMkhadhArI-12, drutam-16. 1, 12, mAlatI-1, 6; mAlatikA-17; manohara-16. 1, 2, 3, 6. 7, 8, 10, 13, 15, 18, 16, 20, 22. 1, 6. 12. 16; upavali-17. 31. tanumadhyA [ta.ya. 32. damanakam [na.na.] 33. zIrSA [ma.ma.ga] 34. samAnikA [ra.ja.ga.] 35. suvAsakam [na.ja.la. 36. karahaJci [na.sa.la.] saptAkSara chanda 1, 12; zIrSarUpaka-6; gAndharvI-10, 16%) muktAgumpha-16; ziprA-17. 1, 9, 12, 16; uSNik-10; zikhA-11; cAmaram-17; gobhinI-16; / 1, 6, 12, 16; vAsaki-17; savAsani-17 1, 12; karahaJca-6; karahaMsa-16; ahari17; karahantu-17; gopikAgIte mukhadevam / 1, 2, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 20, 22. 1,14, 15,harivilasitaM-10; harivilasitakaM7; capalA-11; drutagati:-11; laTahaH-19. 1, 6, 7, 10, 13, 15, 16 meM lakSaNa 'bha. sa.ga.' hai| 1. acaTa-17. 37. kumAralalitA [ja.sa.ga.] 38. madhumatI ni.na.ga.] 36. madalekhA [ma.sa.ga.] 40. kusumatatiH [ma.na.la.) aSTAkSara chanda 41. vidya nmAla [ma.ma.ga.ma.] 42. pramANikA [ja.ra.la.ga.] 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9. 10, 12, 13, 15, 16, 18, 16 1, 6, 8, 9, 12, 13, 15, 16, 16; pramANI-10, 18 sthiraH-4; mattaceSTitam-3, 11, bAlabhiNI-22. 1, 6, 12, 16; samAnikA-1, 5, 6, 13. mallika ri.ja.ga.la.] Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka chanda-nAma 44. tuGgA 47. [na.na.ga.ga.] 45. kamalam [ na.sa. la. ga. ] 46. mANavakakrIDitakam [bha.ta.la.ga.] citrapadA 48. anuSTupa 46. jaladam 50. rUpAmAlA 51. 52. sAraGgam mahAlakSmikA 53. pAitam 54. kamalam varNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda 55. bimbam 56. tomaram 57. bhujagazizusutA lakSaNa [bha.bha.ga.ga.] [ma.na.la.la.] [ma. ma.ma.] [ ra. ra. ra. ] [ na.ya.sa. ] [ma.bha.sa.] [ na. na. sa. ] [ na.sa.ya. ] [ sa.ja.ja. ] [ [ na.na.ma. ] sandarbha-grantha-saGka etAGka 10, 13, 15, 17; samAnI- 18, 16; samAnaM - 22. [ 433 1; tuGga - 6, 12; ratimAlA - 10; turaGgA 12. 1, 6, 12, 16, lasadasu - 17. 1, 2, 7, 12, 20, 22; mANavakakrIDA 16; mANavakam - 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 16. 1, 2, 5, 6, 10, 13, vitAnaM - 7, 18, 16; haMsarutam - 22. 1, 12; zloka - 7, 8, 16. 1: kRtayu :- 17; kRzayu: - 17. navAkSara chanda 15, 18, 19; citrapadam - 20; 1, 6; rUpAmAlI - 12, 15.16,17. 1, 6, 12, 17; mahAlakSmI - 16. 1 sAraGgikA - 1, 6, 12, 16, 17; mukhalA - 17. 1, pAiMtA-1, 6, 12, 16; pApittA17; sihAkrAntA - 10; vIrA - 17; zravIrA - 170 1, 6, 12; kamalA-15, 16; laghumaNiguNanikara:- 10; madanakaM - 17; ratipadam - 17. 1, 6, 12, 13, 17; gurvI-7, 18 vizAlA - 6, 10. 1, 6, 12, 16, 17. 1, 2, 5, 10, 17, 18, 20, 22. bhujagazizusRtam - 16; bhujagazizubhRtA - 1, 8, 13, 15, 17; bhujagazizuvRtA - 17, madhukarI - 3; madhukarikA - 11. Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka 58. maNimadhyam [bha.ma.sa.] 1,15, 17, 18, 22; maNibandham-16, 17. 1,15, 17. . 1; culakam-17. 56. bhujaGgasaGgatA [sa.ja.ra.] 60. sulalitam [na.na.na.] dazAkSara chanda 61. gopAla: 62. saMyutam [ma.ma.ma.ga.] [sa.ja.ja ga. 63. campakamAlA [ma.ma.sa.ga.] 64. sAravatI [bha.bha.bhAga] 1; padmAvarta:-17. 1, 16; saMyutA-1, 6, 17, saMyugA17; saMgatikA-12; saMhatikA-17. 1, 2, 6, 7, 6, 11, 12, 16, 17, 18, rukmavatI-1, 8, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, rumavatI-22, rUpavatI5, 17, subhAvA-11; puSpasamRddhiH-11. 1, 6, 16, 17; hAravatI-12; citragati10, 16; vizvamukhI-17, 1, 5, 6, 12, 16, 17. 1, 6, 16, 17, mRgalatikA-17. 1, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, haMsI-16; vilAsitA-22. 1, 7, 10, 15, 17. 16. 1, manoramA-1, 6, 10, 13, 15, 17. 1, kRtakavali-17. 65. suSamA 66. amRtagatiH 67. mattA ti ya.bha.ga.] [na ja.na.ga.] [ma.bha.sa.ga.] 68. tvaritagatiH 66. manoramam 70. lalitagatiH [na.ja.na.ga.) na.ra.ja.ga.] ni.na.na.la.] ekAdazAkSara chanda 71. mAlatI [ma.ma.ma.ga ga.J 72. bandhuH [bha.bha.bha.ga.ga.] 1, 6, 12; mAlA-16; mAratI-17; bhAratI-17. 1, 6, 12, 17; dodhakam-1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22. upacitrA-11; saroruha-16, 1, 6, 6, 10, 12, 13, 15, 16, 17; vratapadagatiH -11 73. sumukhI na.ja.ja.la.ga.] Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vaNika chando ke lakSaNa evaM nAma-bheda [435 kamAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 74. zAlinI [ma.ta.ta.ga.ga.] 1, 2. 3, 4, 5, 6, 7, 8,6, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22. 75. vAtormI [ma.bha.ta.ga.ga.] 1, 3, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 16) urmilA-4 ; vAtormImAlA-20, 22. 10 evaM 16 meM [ma.bha.bha.ga.ga.] lakSaNa bhI mAnA hai| 76. upajAti: [zAlinI-vAtormAmizrA] 1. 77. damanakam [na.na.na.la.ga.] 1. 6, 12, 16. 17. 78. caNDikA [ra.ja.ra.la.ga.] 1; zreNikA-1, zreNiH-19, zyenI-2, 10, 15, 17, 18, 20, 22, zyenikA5, 13, 17 sainikA-12, 17; ni:zreNikA 5, niHzreNikam-11; tAla-16. 76, senikA [ja.ra.ja.ga.la.] 1, 6; sainikam - 17; 80. indravajrA [ta.ta.ja.ga.ga.) 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 16. 20, 22; upa sthitA-6, 11. 81. upendravatA [ja.ta.ja.ga.ga.] 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22. 52. upajAti: [indravajropendravajrAmizrA] 1, 2, 4, 7, 8, 6, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 16; indramAlA-16,20,22. 83. rathoddhatA [ra.na.ra.la.ga.] 1, 2, 3, 4, 5, 6:8, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22. 84. svAgatA [ra.na.bha.ga.ga.] 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,8,10,12,13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22. 85. bhramaravilasitA [ma.bha.na.la.ga.] 1, 4, 5, 15, 17, 18, 20, 22, bhramaravilasitam-2, 7, 10, 13, 16 vAnavAsikA-11. 86. anukUlA bha.ta.na.ga.ga.] 1. 15, 17; kur3amaladantI-2, 10; zrI: 10, 13, 17, 18, sAndrapadam-11,19% rucirA-11; mauktikamAlA-17. 87. moTanakam [ta.ja.ja.la.ga.] 1, 3, 10, 15, 17; moTakam-16. . Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa 88. sukezI - [ma.sa.ja.ga.ga.] 86. subhadrikA ni.na.ra.la.ga.] sandarbha-grantha-saGketAGka 1, ekarUpam-5, 10, 19; vizvavirATa17; maNiH -16. 1, 5, 12, 17, 20; bhadrikA-6, 10, 13, 15, 18, 19; prasabham-4; aparavaktram-11; uttarAntikA-11; samudrikA17. 1, agarima-17. 10. bakulam [na.na.na.la.la.] dvAdazAkSara chanda 11. pApIDaH [ma.ma.ma.ma.] 1, vidyAdharaH-6 vidyAdhAraH-12, 15, 17; vidyAhAra:-16; kalyANaM-10; kAJcanam-11. 1, 2, 4, 6, 6, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22; aprameyA-3, 62. bhujaMgaprayAtam [ya.ya.ya.ya.] 13. lakSmIdharam [ra.ra.ra.ra.] 14. toTakam [sa.sa.sa.sa.) 15. sAraGgakam [ta.ta.ta.ta. 1, 6, 6, 10, 12, 16, 17; sragviNI1, 2, 13, 15, 17, 18, 16; padminI3, 11; zRGgAriNI-17. 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22. 1, sAraGga-12, 15, 17; sAraGgarUpam16; sAraGgarUpakam-6; kAmAvatAraH-10, 16, menAvalI-17; raMgakrIDAstotra meM 'bhRGgAra'. 1,9,10,12,13,15, 17, 16%3 muktAdAma-16. 1, 6, 12, 16, 17; moTaka-15 1, 6, 12, 16; hariNaplutA-3; matakokilakam-16. 1, 2, 3, 4, 6, 10, 12, 13, 15, 17, 18, 16, 20; pratimAkSarA-22. 1, 10, 13, 15, 17, 18, 19. 66. mauktikadAma [ja.ja.ja.ja.] 17. modakam 18. sundarI [bha.bha.bha.bha.) [na.bha.bha.ra.] 16. pramitAkSarA [sa.ja.sa.sa.] 100. candravartma [ra.na.bha.sa.] Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka chanda-nAma lakSaNa 101. drutavilambitam [na.bha.bha.ra. ] varNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda 102. vaMzasthavilA [ ja.ta. ja. ra. ] 103. indravaMzA 104. upajAti [ta.ta ja.ra.] [vaMzasthavilA - indra vaMzA mizrA ]. 105. jaloddhatagatiH [ ja. sa. ja. sa. ] 106. vaizvadevo [ ma.ma.ya.ya.] 107. mandAkinI [na na. ra. ra. ] 108. kusumavicitrA [na. ya. na.ya.] 106. tAmarasam [ na.ja.ja.ya.] 110. mAlatI [na.ja.ja.ra. ] 111. maNimAlA [ta.ya.ta.ya.] 112. jaladharamAlA [ma.bha.sa.ma.] 113. priyamvadA [na.bha.ja. ra. ] 114. lalitA [ta. bha.ja. ra. ] [bha.ta. na.sa.] 115. lalitam [ 437 sandarbha-grantha-saGka etAGka 1, 2, 6, 7, 8, 10, 13, 15, 17, 18, 16, 20, 22; hariNaplutam - 3, 11. 1; vaMzasthavilam - 1, 15, 17; vaMzastanitam - 1; vaMzastham - 3, 6, 7, 8, 10, 13, 16, 17, 18, 16, 22; vaMzasthA2, 20; vasantamaJjarI-7, 11; abhravaMzA - 11. 1, 2, 4, 6, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22; induvaMzA-17, vIrAsikA - 17. 1, 17; karambajAti - 16; kulAlacakram - 16; vaMzamAlikA - 16; vaMzamAlA - 20. 1, 2, 10, 13, 15, 17, 18, 16, 20, 22. 1, 2, 4, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 16, 20, 22; candralekhA - 3. 1, 15, 17; gaurI -2; prabhA-1, 17. 1, 2, 10, 13, 15, 17, 22; madanavikArA - 11; gajalulitam - 11; gajalalitA - 16. 1, 6, 10, 13, 15, 17; lalitapadA4, 16; kamalavilAsinI-11. 1, 4, 6, 10, 13, 15, 17; varatanu- 2, 11, 14, 16; yamunA - 1. 1, 6, 11, 13, 15, 17, 16; zrabjavicitrA - 19; puSpavicitrA - 10, 18. 1, 2, 10, 13, 14, 15, 17, 18. 16; kAntotpIDA - 2, 11; saudAminI - 22 1, 6, 10, 13, 15; priyamvadaH - 17; mattakokilA - 11. 1, 10, 13, 15, 17; sulalitA - 1. 1; lalanA - 1, 2, 10; voraNamAlA - 17; rati - 16. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka 116. kAmadattA ni.na.ra.ya.] 1, 3, 10, 16; parimitavijayA-17. 117. vasantacatvaram [ja.ra.ja.ra.] 1, 6, 11; vibhAvarI-10; paJcacAmaram 13, 15; lalAmalalitAdharA-17; 118. pramuditavadanA [na.na.ra.ra. 1, 6, 10, 13, 17, 19, 22; prabhA-1, 11, 13, 17; caJcalAkSI-2, 11, mandAkinI-17; gaurI-14. 116. navamAlinI na.ja.bha.ya.] 1, 2, 10, 14, 18, 19, 20, 22; navamAlikA-13, 15, nayamAlinI-17; vanamAlikA-17. 120. taralanayanam [na.na.na.na.] 1, 12, 15, 17; taralanayanA-16 taralanayanI-6. trayodazAkSara chanda 121. vArAhaH [ma.ma.ma.ma.ga.] 1; savyAlI-17. 122. mAyA [ma.ta ya.sa.ga.] 1, 6, 12, 16; mattamayUram-1, 2, 3, 4, 6, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 22; mattamayUraH-20. 123. tArakam [sa.sa.sa.sa.ga.] 1, 6, 12, 16, 17. 124. kandam ya.ya.ya.ya.la.] 1, 6, 12, 16; kanda:-17; kandukam 125. paGkAvaliH [bha.na.ja.ja.la. 1, 6, 12; paGkavatI-17; kamalAvalI 126. praharSiNI [ma.na.ja.ra.ga.] 127. rucirA [ja.bha.sa.ja.ga.] 128. caNDI (na.na.sa.sa.ga.] 1, 2, 3, 4, 6, 8, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22, mayUrapiccham-7. 1, 2, 4, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22; prabhAvatI-3; sadAgatiH-7; atirucirA-14, 17. 1, 15, 17; kamalAkSI-10; hAkalikA17; kalAvatI-16. 1, 13, 15, 17: sunandinI-1, nandinI5, 10, 19, 22, prabodhitA-1, 15 kanakaprabhA-2, 14; manovatI-11, 16 meM 'na. ja. sa. ja. ga.' aura 10 meM 'ja. ta. ja.sa. ga.' lakSaNa bhI mAnA hai| 126. majubhASiNI [sa.ja.sa.ja.ga.] Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAGka chanda-nAma 130. candrikA 131. kalahaMsaH 132. mRgendramukham 133. kSamA 134. latA 135. candralekham 136. sudyutiH 137. lakSmI: 138. vimalagati: 136. siMhAsyaH 140. vasantatilakA varNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda lakSaNa [na.na.ta.ta.ga.] [sa. ja. sa. sa.ga. ] [na.ja.ja. ra. ga. ] [na.na.ta. ra. ga. ] [ na.sa.ja.ja.ga. ] [ na.sa. ra. ra. ga. ] [ na.sa.ta.ta.ga.] [ta.bha.ja.ga.] [na.na.na.na.la.] [ma.ma.ma.ma.ga.ga.] [ta. bha.ja.ja.ga.ga.] [bha.na.na.na.la.ga.] [ma.ta. na. sa. ga.ga. ] [na. na.ra. sa.la.ga.] sandarbha-grantha-saGketAGka 141. cakram 142. asambAdhA 143. aparAjitA 144. praharaNakalikA [na.na.bha.na.la.ga.] 1, 13, 15, kuTilamati:- 2; kuTilagatiH - 10; 6 meM candrikA kA lakSaNa 'na. na. ta. ra. ga.' hai aura 16 meM 'ya. ma. ra. ra. ga. ' hai / caturdazAkSara chanda [ 436 17, utpalinI-1, 17; 1, 15.17; siMhanAda: - 1, 1, 10, 16; kuTajA - 17; bhramarI - 16; kSamA - 17. 17; kuTajaM bhramaraH - 11; 1, 15, 17; suvaktrA - 10, 16; zracalA 11. 1, 13; 10 meM 'na. ta.ta. ra. ga.' lakSaNa hai / 1; layaH - 10; upagatazikhA - 17, 1, 14; candralekhA - 1, 10; candrarekhA - 15. 1; vidyunmAlikA - 10. 1, 4, 10, 16, prabhAvatI - 15, 16, 17. ruci:- 16. 1; zraDamarU - 17. 1; saMkalpAsAraH - 17; saMkalpAdhAraH - 170 1, 2, 3, 4, 5, 6, 6, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19; kAzyapamate siMhonnatA - 2, 7, 11, 13, 17, 22 saitavamate uddharSiNI - 2, 10, 13, 17; rAmamate madhumAdhavI 17; bharatamate sundarI17; vasantatilakam - 8, 20, 22; saitavamate indumukhI - 220 1, 12, 17; cakrapadam - 6, 16. 1, 2, 3, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22. 1,2, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 16, 20, 22. 1, 5, 6, 15, 17, 16, 20; praharaNaMkalitA - 2, 10, 13, 18 praharaNagalitA22. Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4404] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 145. vAsantI 146. lolA 147. nAndImukhI [ma.ta.na.ma.ga.ga.] [ma.sa.ma.bha.ga.ga.] na.na.ta.ta.ga.ga.] 148. vaidarbhI [ma.bha.na.ya ga.ga.] 1, 15, 17. 1, 13, 15, 17; alolA-10, 17. 1, 5, 15, 17; nandImukhI-11, vasanta:10, 16. 1, 14; kuTilA-2, 14; kuTilaM-10, 14; haMsazyanI-11; haMsazyAmA-16; madhyakSAmA-14; cUDApIDam-17. 1, induvadanA-1, 13, 17; varasundarI-2; skhalitam-10, vanamayUraH-11, 16% indra vadanA-17; vilAsinI-22%B 10 meM 'bha.ja.sa.na.la.ga.' lakSaNa hai| 1; zarabhA-3. 146. induvadanam [bha.ja.sa.na.ga.ga.) 150. zarabhI 151. ahidhatiH 152. vimalA [ma.bha.na.ta.ga.ga.] [na,na.bha.ja.la.ga.] [na.ja.bha.ja.la.ga.) 153. mallikA 154. maNigaNam [sa.ja.sa.ja.la.ga.] [na.na.na.na.la.la.] 1; tiH-10; maNikaTakam-11. 16; pramadA-14. 1, maJjarI-14; kurarIrutA-17. 1, akahari-17; akuhari-17. paJcadazAkSara chanda 155. lIlAkhelaH [ma.ma.ma.ma.ma.] 156. mAlinI na.na.ma.ya.ya.] 157. cAmaram [ra.na.ra.na.ra. 1, 15; sAraMgikA-1, 6; sAraMgI-12, 16, 17, kAmakrIDA-10. 14, 17 lIlAlekhaH-17; nyoti:-16; mitram-16. 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 6, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22; nAndImukhI-3, 11, 1. 6, 12, 16, tUNakam-1, 10, 15, 17; toNakam-5; toTakaM-7; paMcayAmalaM-17; mahotsavaH-19. 1, 17; bhramarAvalI-1, 6, 12, 16. 1, 6, 12; maNihaMsa:-17, padahaMsakam-16. 1, 6. 12, 16, 17; zazikalA-1, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19; maNiguNanikara:-1, 2, 4, 5, 11, 13, 15, 17 158. bhramarAvalikA [sa.sa.sa.sa.sa.] 159. manohaMsaH [sa.ja.ja.bha.ra.] 160. zarabham ni.na.na.na.sa.] Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka chanda-nAma 164. citrA 161. nizipAlakam [bha. ja.sa.na.ra. ] 162. vipinatilakam [ na.sa. na. ra. ra. ] 163. candralekhA ( ma.ra.ma.ya.ya.] 165. kesaram 166. elA 167. priyA 168. utsava: 166. uDugaNam 170. rAmaH varNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda lakSaNa 173. caJcalA [ma. ma. ma.ya.ya.] [na.ja. bha.ja.ra.] [sa.ja.na.na.ya.] [ na.na. ta.bha.ra. ] [ra.na.bha.bha.ra. ] [na.na.na.na.na.] [ma. ma. ma. ma.ma.ga.] 171. paJcacAmaram [ja.ra.ja.ra.ja.ga.] 172. nIlam [bha.bha.bha.bha.bha.gra.] [ra.ja.ra.ja.ra.la.] 174. madanalalitA [ma.bha.na.ma.na.ya ] SoDaSAkSara chanda [ 441 sandarbha-grantha-saGketAGka 18. 16, 20, 22; trak - 1, 11, 13, 15, 17, 18, 16; candrAvartA - 2, 11, 22; mAlA - 2, 19, 20, 22; maNinikara17; rucirA - 16; candravarmA - 20. 1, 6, 12, 16, 17. 1, 15, 17. 1, 6, 10, 13, 15, 17; caNDalekhA - 1 ; 7, 10, 14 meM 'ra. ra. ma. ya. ya' aura 16 meM ' ra. ra. ta.ta.ma.' lakSaNa hai / 1, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18; citram - 1, maNDukI - 11. 18, 16; caJcalA 11. 1 prabhadrakam - 6, 10, 13, 17, sukesaram - 14, 16. 1, 10, 13, 17, 16. 1; upamAlinI-6, 10; rUpamAlinI- 14 1; sundaram - 10; maNibhUSaNaM - 11, 16; ramaNIyaM - 11, 16; nUtanaM -17; sRkkaNaM17. 1, zarahatiH - 17. 1; brahmarUpakam - 1, 6, 16; brahmarUpam - 15; brahma - 12, 17; kAmukI - 10; candrApIDam - 17. 1, 5, 6, 10, 14, 15, 16; narAcam1, 6, 12, 14, 15, 16, 17. 1, 6, 12, 16, 17; azvagati: - 6, 14, 15; saGgatam - 10; padmamukhI - 11, 16; suratA - 11, sadyamuddharaNaM - 11; sopAnakaM11 ; ravagati: - 17; vizeSikA - 17. 1, 6, 12, 16, 17; citrasaMjJaM - 1, 14, 15; citraM - 5, 6, 17; citrazobhA - 5 ; 1, 10, 15, 17, madanalalitaM - 5. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa 175. vANinI na.ja.bha.ja.ra.ga.] 176. pravaralalitam [ya ma.na.sa.ra.ga.] 177. garuDarutam na.ja.bha.ja.ta.ga.] 178. cakitA bhi.sa.ma.ta.na.ga.] 176. gajaturarA- [bha.ra.na na.na.ga.] vilasitam sandarbha-grantha-saGketAGka 1, 6, 10, 13, 15, 17, 16, 10 meM vANinI kA 'na.ja.ja.ja.ra.ga.' lakSaNa bhI svIkAra kiyA hai| 1, 3, 15, 17; jayAnandam-10, 16. 1, 15, 17; candralekhA-22. 1,15, 17. 1; RSabhagajavilasitam-1, 2, 3, 10, 13, 15, 17, 18, 16; gajavaravilasitam-5; mattagajavilasitam-11; vRSabhagajavilasitA-20% RSabhagajavilasitA 22. 180. zailazikhA 181. lalitam [bha.ra.na.bha.bha.ga.) [bha.ra.na.ra.na.ga.| 1, 2, 10, 14; bhAminI-16. 1, 4; dhIralalitA-14, 15; mahiSI 102. sukesaram [na.sa ja.sa.ja.na.] 183. lalanA [sa.na.na.ja.bha.ga ) 184. girivaradhRtiH [na.na.na.na.na.la.] 1, acaladhatiH-1, 5, 6, 10, 15, 17, 18. saptadazAkSara chanda 185. lIlAdhRSTam [ma.ma.ma.ma.ma.ga.ga.] 1, mAnAkrAntA 17. 186. pRthvI [ja.sa.ja.sa.ya.la.ga.] 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22; vilambitagatiH 3, 11. 187. mAlAvatI na.sa ja.sa ya.la.ga.] 1; mAlAdharaH-1, 6, 12, 16, 17. 188. zikhariNI [ya.ma.na.sa.bha.la.ga.) 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22; 186. hariNI (na.sa.ma.ra.sa.la.ga.] 1,2, 3, 5, 6, 7, 8, 10, 12, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22; vRSabhacaritam 4; vRSabhalalitam 11. 160. mandAkrAntA [ma.bha.na.ta.ta.ga.ga.] 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22. zrIdharA-3, 11. Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [ 443 kramAMka chanda-nAma lakSaNa 161. vaMzapatrapatitam [bha.ra.na.bha.na.la.ga.] sandarbha-grantha-saGketAGka 1, 2, 3, 4, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 22; vaMzapatrapatitA-1, 20; vaMzadalam-1, 11; vaMzatalaM-5; vaMzapatralalitam-5; vaMzapatram-17. 1, 17; narkuTa-8; narkuTakam-4, 7, 11, 13, 15, 18, 16 ; avitatham-2. 10, 14. 1, 2, 10, 13, 14, 15, 17, 16. 1,5,10, 15, 17 meM 'ma.bha.na.ya.ma.la.ga.' 162. naITakam (na ja.bha.ja.ja.la.ga.] kokikalam [na.ja.bha.ja.ja.la.ga.] 193. hAriNI [ma.bha.na.ma.ya.la.ga.] lakSaNa hai| 164. bhArAkAntA [ma.bha.na.ra.sa.la.ga.] 1, 5, 10, 15, 17, 165. mataMgavAhinI (ra.ja.ra.ja.ra.la.ga.) 166. padmakam [na.sa.ma.ta.ta.ga.ga.] 1, 10, padmam-5 167. dazamukhaharam [na.na.na.na nAla la.] 1, pracalanayanam-17. aSTAdazAkSara chanda . 198. lIlAcandraH ma.ma.ma.ma.ma.ma.] 1, 6. 169. majIrA ma.ma.bha.ma.sa.ma.) 1, 6, 12, 16, 17. 200. carcarI [ra.sa.ja.ja.bha.ra. 1, 6, 12, 16, 17; vibudhapriyA-2, 14; ujjvalam- 10; mAlikottaramAlikA11, 16; mattakokilam-17; kUparaM-17; caJcarI 17, rUpagosvAmI kRta mukundamuktAvalI meM 'raMgiNI' aura govaddha noddharaNa meM 'mugdhasaurabham' nAma die haiN| 201. krIDAcandraH [ya.ya.ya.ya.ya.ya.] 1, 12. 17; krIDAcakram-16; vAra vANA-17, krIDagA-17; candrikA-17. 202. kusumitalatA [ma.ta.na.ya.ya.ya] 1, 2, 5, 10, 13, 15,22, citralekhA 3, candralekhA-7; kusumalatAvellitA-17; 18; kusumitalatAvellitA-16, 20 203. nandanam [na ja.bha.ja.ra.ra.]] 1, 15, 17. 204. nArAcaH [na.na.ra.ra.ra.ra.] 1, 15, 17; nArAcakam-2; majulA 1, mahAmAlikA-17; tArakA-6; varadA 16% nizA-16. 205. citralekhA [ma bha.na.ya.ya.ya.] 1, 5, 10, 14, 15, 17; candralekhA 17; mahArANA kumbhakarNa racita pAThagharalalakSaNa 'naI Takam' kA hai parantu yatibheda ke kAraNa apara nAma 'kokilakam' diyA hai| Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) Ditam kramAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka koSa ke anusAra 'ya. ta. na. ya. ya. sa.' lakSaNa hai| 206. bhramarapadam [bha.ra.na.na.na.sa.] 1, 5, 6, 10, 14, 15. 207. zArdUlalalitam[ma sa.ja.sa.ta.sa.] 1, 5, 10, 14, 15, 17. 208. sulalitam ni.na.ma.ta.bha.ra.] 1, 5, 10. 206. upavanakusumam [na na.na.na.na.na.] 1, tumulakam-17. ekonaviMzAkSara chanda 210. nAgAnandaH [ma.ma.ma.ma.ma.ma.sa.] 1, 211. zArdUlavikrI- [ma.sa.ja.sa.ta.ta..] 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22; zArdUlasaTTakam-9. 212. candram [na.na.na.ja.na.na.la.] 1, 12, 16; candramAlA-1, 6. 213. dhavalam na na na.na.na.na.ga.] 1, 12, 16, 17, dhavalA-1, 6. 214. zambhuH [sa ta.ya.bha.ma.ma.ga.] 1,6, 12, 16, 17. 215. meghavisphUjitA [ya.ma.na.sa.ra.ra.ga.] 1, 10, 14, 15, 18, 16; vismitA 2; suvRttA-4; rambhA-5, 11, 16; candrakAntA-7. 216. chAyA [ya.ma.na sa.ta ta.ga.] 1, 5, 10 14, 15, 17. 217. surasA [ma.ra.bha.na.ya.na.ga.) 1,15, 17. 218. phulladAma [ma.ta.na.sa.ra.ra.ga.] 1, 15, 17; puSpadAma-5, 10, 14. 216. mRdulakusumam [na.na.na.na.na.na.la.] 1, vizAkSara chanda 220, yogAnandaH [ma.ma.ma.ma.ma.ma.rA.ga.] 1, 221. gItikA [sa.ja.ja.bha.ra.sa.la.ga.] 1, 12, 15, 17; gItA-6; harigItam 222. gaNDakA [ra.ja.ra.ja.ra.ja.ga.la. 1, 6, 12, 17; cittavRttam-1; citraM--6; vRttam-1, 2, 10. 14, 15, 18, 16, 22; muNDakaM-16; IdRzaM-17; mAdRzaM17. 1, 5, 10, 14, 15, 17. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, vRttam-7; 22 ke anusAra 'ma.ra.bha.na.ya.bha.la.la.' lakSaNa hai| 223. zobhA 224. suvadanA [ya.ma.na.na.ta.ta.ga.ga.] [ma.ra.bha.na.ya.bha.la.ga.] Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNika chanda-bhedoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda kramAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 225. plavaGgabhaGga- [ja.ra.ja.ra.ja.ra.la.ga.) 1, maGgalam 226. zazAGkacalitam [ta.bha.ja.bha.ja.bha.la.ga.] 1; zazAMkacaritam-7; zazAMkaracitam-10. 227. bhadrakam [bha.bha.bha.bha.ra.sa.la.ga.] 1; nandakam-10; bhAsuram-16. 228. anavadhiguNagaNam [na.na.na.na.na.na.la.la.] 1, ekaviMzAkSara chanda 226. brahmAnandaH [ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.] 1, 230. sragdharA [ma.ra.bha.na.ya.ya.ya.] 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22. 231. maJjarI .1%, taraMga:-10, taraMgamAlikA-19%3 kanakamAlikA-17. 232. narendraH [bha.ra.na.na.ja.ja.ja.] 1,6,12,16. 233. sarasI ni.ja.bha.ja.ja.ja.ra.) 1, 15, 17; surataru-1; siddhakam-1; siddhiH-5, 10, siddhikA-6; zazivadanA-2, 11; citralatA-11; citralatikA-16%salilam-14; zrI:-14; campakamAlikA-17, 16%3 campakAvalI 17, paJcakAvalI-17.. 234. rucirA [na.ja.bha.ja.ja ja.ra.] 1,11. 235. nirupama ni.na.na.na.na.na.na.] tilakam dvAviMzAkSara chanda 236. vidyAnandaH [ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.ga.] 1, 237. haMsI [ma.ma.ta.na.na.na.sa.ga.] 1, 9, 12, 15, 16, 17; rajatahaMsI 238. madirA [bha.bha.bha.bha.bha.bha.bha.ga.] 236. mandrakam [bha.ra.na.ra.na.ra.na.ga.] 1,5,10, 14, 15, 17; latAkusumam-6, 11, 16; savaiyA-16; mAninI-17. 1, madrakam-2, 3, 5, 10, 18, 19, 22, bhadrakam-6, 13, 15, 20; vizuddhanacaritam-7; 17 meM 'bha.ra.na.sa. na.ra.na.ga.' lakSaNa hai / bhadraka-17; bhadrikA-17; 1. 240. zikharam [bha.ra.na.ra.na.ra.na.ga.] Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka pabhAmA 241. acyutam ni.na.na.na.sa.ja.ja.ga.] 1, 242. madAlasam [ta.bha.ya.ja.sa.ra.na.ga.] 1; sitastabaka-17; paristabaka-17. 243. taruvaravRttam [na.na.na.na.na.na.na.la.] 1, trayoviMzAkSara chanda 244. divyAnandaH [ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.ga.ga.] 1, 245. sundarikA [sa.sa.bha.sa.ta.ja.ja.la.ga.] 1, 6, 12, sundarI-16. padmAvatikA [sa.sa.bha.sa.ta.ja.ja.la.ga.] 1,12. 246. advitanayA [na.ja.bha.ja.bha.ja.ma.la.ga.] 1, 15, 17; azvalalitam-1, 2, 3, 13, 17, 18, 19, 20, 22; lalitaM 5, 10; hayalIlAGgI-7. 247. mAlatI [bha.bha.bha.bha.bha.bha.bha.ga.ga.] 1; sarvayA 16; mattagajendraH-17. 248. mallikA [ja.ja.ja.ja.ja.ja.ja.la.ga.] 1; mAnavatI-17; mAninI-17. 246. mattAkrIDam [ma.ma.ta.na.na.na.na.la.ga] 1, 15, 18, 16; mattAkrIDA-2, 5, 6, 10,13, 17, 20, 22. 250. kanakavalayam [na.na.na.na.na.na.na.la.la.] 1, catuvizAkSara chanda 251. rAmAnandaH [ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.] 1 252. durmilakA [sa.sa.sa.sa.sa.sa.sa.sa.] 1, 12; durmilA-2, 16; dvimilA-17; savaiyA-16; 253. kirITam [bha.bha.bha.bha.bha.bha.bha.bha.] 1, 6, 12, 17; subhadraM-10; subhadrakam 6; sarvayA-16; meduradantaM-17; meduradaM 17. 254. tanvI [bha.ta.na.sa.bha.bha.na.yaH] 1, 2, 5, 7, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22. 255. mAdhavI [ja.ja.ja.ja.ja.ja.ja.ja.] 1; anAmayaM-17. 256. taralanayanam [na.na.na.na.na.na.na.na.] 1. paMcavizAkSara chanda 257. kAmAnandaH 258. krauJcapadA [ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.ga.] 1 [bha.ma.sa.bha.na.na.na.na.ga.] 1, 2, 3, 5, 6, 10, 13, 15, 18, 16, 20; krauMcapadI-7; kozapadA-17; kauJcIpadA-22. Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda [447 kramAMka chanda-nAma 256. mallI 260. maNiguNam lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka [sa.sa.sa.sa.sa.sa.sa.sa.ga.] 1; mudiram-17. na.na.na.na.na.na.na.na.la. 1. SaDviMzAkSara chanda 261. govindAnandaH [ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.ma.ga.ga.] 1; jImUtAdhAnam-17. 262. bhujaGgavi- [ma.ma.ta.na ma.na.ra sa.la.ga.] 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 13, 15, jambhitam 17, 18, 19, 20, 22. 263. apavAhaH . [ma.na.na.na.na.na.na.sa.ga.ga.] 1, 5, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20; apavAhaka:-2, 22; avabAdham-6; 264. mAgadhI bha.bha.bha.bha.bha.bha.bha.bha.ga.ga.] 1; priyajIvitam-17. 265. kamaladalam [na.na.na.na.na.na.na.na.la.la. 1. prakIrNaka chanda da . 1. pipIDikA [ma.ma.ta.na.na.na.na ja.bha.ra. 1, 5, 10, jalada daNDaka-22 2 pipIDikAkarabhaH [ma.ma.ta.na.na.na.na.la-5, na.bha.ra.] 1, 5, 10. 3. pipIDikApaNavaH [ma.ma.ta.na.na.na.na.la-10, ja.bha.ra.] 1, 5, 10. 4. pipIDikAmAlA [ma.ma ta.na.na.na.na.la-15, ja.bha.ra.] 1, 5, 10. 5. dvitIyatribhaGgI [la-20, bha.ga.ga.sa.ga.ga.la.la.rA.ga.] 1, 16. 6 zAlUraH [.ga. la-24, sa.] 1. caNDavRSTiprapAta: daNDaka chanda [na.na.ra-7] 1, 10, 13, 15, 17; meghamAlA-3; caNDavRSTiH-5, 10, 16, caNDavRSTi prayAtaH-2, 6, 18, 19, 20, 22. [na.na.ra-8] 1, 2. [na.na.ra-] 1, 5, 6, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 16 arNava:-22. 2. pracitakaH 3. arNaH Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) kramAMka chanda-nAma 4. sarvatobhadraH 5. azokakusuma- maJjarI 6. kusumastabakaH lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka [na.na.ya.ya.ya.ya.ya.ya.ya.] 1; pracitaka:-6, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 16. [ra.ja.ra.ja.ra.ja.ra.ja.ra.la.] 1; azokapuSpamaMjarI-5, 6, 10, 15, 17; azokamaMjarI-16. [sa.sa.sa.sa.sa.sa.sa.sa.sa.] 1, 15, 16, 17; kusumastara-5; kusumastaraNa-10. [ra.ra.ra.ra.ra.ra.ra.ra.ra.] 1,10; mattamAtaMgalIlAkaraH-5, 15, 17; mattamAtaMgakhelita:-16. [ja.ra.ja.ra.ja.ra.ja.ra.ja.ga.] 1, 5, 6, 10, 15, 16, 17. 7. mattamAtaGgaH 8. anaMgazekharaH arddha samavRtta 1. puSpitAnA 1,3.* [na.na.ra.ya.] 2.4.. [na.ja.ja.ra.ga.] 1, 2, 3, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22. 2. upacitram , (sa.sa.sa.la.ga.] ,, [bha.bha.bha.ga.ga.] 1, 6, 10, 13, 15; upacitrA 17; upacitrakam-2, 5, 18, 19, 20, 22. 3. vegavatI , [sa.sa.sa.ga. ] , [bha.bha.bha.ga.ga.], 1, 2, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22. 4. hariNaplutA , [sa.sa.sa.la.ga.] , [na.bha.bha.ra.] 1, 2, 10, 13, 15, 16, 17. 18, 22; hariNIplutA-16, 20; hariNapadam-5; hariNoddhatA-6. 5. aparavaktram , [na.na.ra.la.ga.] , [na.ja.ja.ra.] 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22. 6. sundarI , [sa.sa.ja.ga.] , [sa.bha.ra.la.ga.] 1, 15, 17; prabodhitA-10; vibodhitA-19% saramAlikA-17; viyoginI-17. 7. bhadravirAT , (ta.ja.ra.ga.] , [ma.sa.ja.ga.ga.] 1, 2, 10, 13, 17, 18, 19, 20, 22, bhadravirATikA-5. *-1,3. arthAt prathama aura tRtIya caraNa kA lakSaNa / *-2,4. arthAt dvitIya aura caturtha caraNa kA lakSaNa / Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGka etAGka 8. ketumatI 1,3 [ sa.ja.sa.ga.] 2,4. [ bha.ra.na. ga.ga.] 1, 2, 3.5, 6, 10, 13, 17, 18, 19, 20, 22. 6. vAGmatI [ra.ja.ra.ja.] [ ja. ra. ja. ra. ga. ] 1; yavamatI - 2, 5, 6, 10, 13, 18 amarAvatI - 17; yamavatI17, 20, 22, yavadhvani - 16; ke anusAra 'ra. ja. ra.ja.ga. ' 'a.ra. ja. ra. ga.' 'lakSaNa hai / 20 [ra.ja.ra.ja.ga.] 1, 5, 10, 14. 10. SaTpadAvalI, [ja. ra. ja. ra. ] 1. udgatA varNika chandoM ke lakSaNa evaM nAma-bheda 31 4, lalitam viSamavRtta [*1. sa. ja sa.la. *2. na. sa.ja.ga. 3. bha.na.bhaga. *4. sa.ja.sa.ga.] 2. udgatA bhedaH [1. sa. ja. sa. la. 2. na. sa.ja.ga. 3. bha.na.ja.la.ga. 4. sa. ja. sa.ga.] 3. saurabham [ 2. na. sa.ja.ga. + ta.sa.la. 3. ra.na.bha.rA. 4. sa. ja. sa.ja.ga.] 5, bhAvaH wr [1. sa. ja.sa.la. 3. na.na.sa.sa. [1. ma. ma. 3. ma.ma. " [ 446 1, 2, 4, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 16; udyataH 20, 1, 15, 22 1, 17; saurabhakam - 2, 5, 6. 10, 13, 15, 18, 16; saurabhaka :- 206 saurabhaktaM - 22. 1, 2, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 15, 16, 22, lalita :- 20 2. na. sa.ja.ga. 4. sa.ja.sa.ja.ga.] 2. ma.ma. 4. bha.bha.bha.ga.] 1. 6, vaktram [ lakSaNa anuSTup ke samAna hai kintu dvitIya aura caturtha caraNa meM 'ma.ga. ya ga.' hotA hai ] 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 13, 15, 17, 18, 19, 20, 22. 7, pathyAvaktram [ lakSaNa anuSTup ke samAna hai kintu dvitIya evaM caturtha caraNa kA pAMcavAM chaThA zraura sAtavAM akSara 'jagaNa' hotA hai] 1, 2, 6, 10, 13, 15, 17, 15; pathyA-5, 16, 20, 22. * - 1 - prathama caraNa kA lakSaNa, 2- dvitIya caraNa kA lakSaNa, 3- tRtIya caraNa kA lakSaNa, 4- caturtha caraNa kA lakSaNa / Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (kha.) vaitAlIya-chanda kramAGka chandanAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka 1. vaitAlIyam *1,3. [14 mAtrA-kalA 6, ra.la.ga.] 1,2,4,6,7, 10, 13, 15, 2,4. [16 mAtrA-kalA 8, ra.la.ga] 17,18, 19, 20, 22. / 2. praupacchandasakam 1,3. [16 mAtrA-kalA 6, ra.la.ga.ga.] 1, 2, 4, 6, 7, 10, 13, 2,4. [18 mAtrA-kalA 8, ra.ya] 15 17, 18, 16.20, 22. 3. ApAtalikA 1,3. [14 mAtrA-kalA 6, bha.ga.ga.] 1, 2, 6, 7, 10, 13, 17. 2,4. [16 mAtrA-kalA 8, bha ga.ga.] 18, 19, 20. 22. 4. nalinam [14 mAtrA-kalA 6, bha.ga.ga.] 1, 5. aparaM nalinam [16 mAtrA-kalA 8, bha.ga.ga.] 1, 6. dakSiNAntikA vaitAlIyam[14 mAtrA-la.ga, kalA 3, ra la.ga.]1, 6, 10, 13, 17, 22. 7. uttarAntikA vaitAlIyam [16 mAtrA-kalA 8, ra.la.ga.] 1,13. 8. prAcyavRtti: 1,3. [14 mAtrA-kalA 6, ra.la.ga. 1, 2, 6, 10, 13, 17, 2,4. [16 mAtrA-kalA 3, ga, kalA 18, 19, 20, 22. 3, ra.la.ga.] 6. udIcyavRttiH 1,3. [14 mAtrA-la.ga, kalA 3, 1, 2, 6, 13, 17, 18, ra.la.ga.] 16, 20, 22. 2,4. [16 mAtrA-kalA 8, ra.la.ga.] 10. pravRttakam 1,3. [14 mAtrA-la.ga. kalA 3, 1, 2, 6, 10, 13, 17. ra.la.ga.) 18, 19, 20, prasaktakam2,4. [16 mAtrA-kalA 3, ga. kalA 22. 3. ra.la.ga.] 11. aparAntikA [16 mAtrA-kalA 3, ga. kalA 1, 2, 6, 10, 13, 17, 3, ra.la.ga.] 18, 22; aparAntikam 16. 12. cArahAsinI [14 mAtrA-la. ga. kalA 3, 1, 2, 6, 10, 13, 17, ra.la.ga.) 18, 16. *1,3, arthAt prathama aura tRtIya caraNa kA lakSaNa / *2,4. arthAt dvitIya aura caturtha caraNa kA lakSaNa / Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAGka chanda nAma 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 2. 10. 11. 12. 13. 14. ' 15. 16. 17. 18. 16. 20. 21. 22. 23. (ga.) chandoM ke lakSaNa evaM prastArasaMkhyA # zrIH i: AgAyaz Jaagaz 4343 sammohA hArI lakSaNa ekAkSara chanda - prastArabheda 2 S 1 dvayakSara chanda - prastArabheda 4 SS IS SI " yakSara chanda - prastArabheda 8 SS S ISS SIS / / s SSI su SII *** caturakSara chanda - prastArabheda 16 SSS S SISI ISIS I paJcAkSarachanda - prastArabheda 32 SSS SS ssu SS SII SS 115 IS 111 " prastAra saMkhyA W KAAJ Gath J 1 11 6 16 e 5 7 12 32 * yahA~ kramAGka aura chanda nAma vRttamauktika ke anusAra die gae haiN| ' cihnana guru akSara kA sUcaka hai aura / laghu kaa| aMtima koSThaka meM prastAra bhedoM kI saMkhyA dI gaI hai / Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (ga.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka 24. zeSA tilakA nx SaDakSara chanda-prastArabheda 64 ssssss / / / / SIS SIS / / / / vimoham 27. 28. caturaMsam manyAnam zaMkhanArI sumAlatikA tanumadhyA damanakam 30. ISS ISS / / / / SS1 ISS 32. . 1 SH 25 128 saptAkSara chanda-prastArabheda 128 zIrSA SSS SSS S samAnikA Sis 15ls suvAsakam karahaJci / / / / / . kumAralalitA / / / / madhumatI madalekhA sss ss kusumatatiH aSTAkSara chanda-prastArabheda 256 vidya nmAlA SSS SSS SS pramANikA ISI SIS IS mallikA SISISI SI tuGgA / / / / / 55 kamalam / / / / / / / mANavakrakrIDitakam 511 551 15 citrapadA SII SIISS anuSTupa jaladam navAkSara chanda-prastArabheda 512 rUpAmAlA sss sss sss mahAlakSmikA SIS SIS SIS 42. 86 43. 171 64 44. 45. 46. 47. 103 256 50. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chandoM ke lakSaNa evaM prastArasaMkhyA [ 453 kramAMka chanda-nAma lakSaNa prastArasaMkhyA 52. 53. 208 241 256 54. kamalam 55. tomaram 364 56. 169 172 512 ur or ur r 364 166 sAraGgam / / / / 55 15 pAiMttam SSS SIE IS / / / / / / / / bimbam / / / / / 155 / / / / / / bhujagazizusRtA / / / / / / sss maNimadhyam Sit SSS TIS bhujaGgasaGgatA 1151 SI SIS sulalitam . dazAkSara chanda-prastArabheda 1024 gopAlaH SSS SSS SSS S saMyutam HIS ISI ISIS campakamAlA SU SSS IIS S sAravatI SI SII SIIS suSamA SS SS SIT S amRtagatiH / / / / / / / / / mattA SSS Sit IS s tvaritagatiH / / / / / / / manoramama / / / / / lalitagatiH ekAdazAkSara chanda-prastArabheda 2048 mAlatI SSS SSS SSS SS bandhuH 5 / / / / / / 55 sumukhI / / / / / / / / / zAlinI S55 S51 S51 SS vAtormoM SSS Sil SS SS upajAti [zAlinI vAtormI mizrita ] damanakam / / / / / / / / / / caNDikA sis 151 SIS IS senikA ISI SIS ISI SI indravajrA 5555 / / / 55 upendravajrA ISISSI ISI SS upajAti [indravajropendravajrA mizrita] 436 397 466 241 ur 2024 71. Xxxup mi 1024 683 1366 357 358 . or Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-caturtha pariziSTa (ga.) krama ka chanda-nAma lakSaNa prastArasaMkhyA 83. 84. 85. rathoddhatA svAgatA bhramaravilasitA anukalA moTanakam sukezI subhadrikA bakulam 5 / / / / / / 515 / / / 5 / / 55 SS $ Sillil is 5 / / / / / / ss SSI isi 1s) is 555 / / / / ss / / / / / / 5 / / 443 1006 487 877 345 996 704 2048 dvAdazAkSara chanda-prastArabheda 4066 m. m Gmcom 22 prApIDa: bhujaGgaprayAtam lakSmIdharam toTakam sAraGgakam mauktikadAma modakam sundarI pramitAkSarA candravarma drutavilambitam vaMzasthavilA indrabaMzA upajAti naloDatagatiH vaizvadevI mandAkinI kusumavicitrA tAmarasam mAlatI maNimAlA jalagharamAlA priyambadA lalitA 586 1171 1756 2341 2626 3511 1464 1772 1976 1464 1382 1381 10.. 101. 102. 103. SSS SSS SSS SSS ISS 153 ISS ISS SIS SIS SIS SIS / / / / / / / / SSI SSI 551 SSI ISI / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / SIS IIS 151 IISIIS Ss / / / / / / / 5 / / / 5 / / / / sis 151 SSI 151 Sis 551 SSI ISI SIS [vaMzasthavilendravaMzA mizrita ] ISITIS SI TIS SSS SSS SS SS / / / / / / sis / / / / / / / / / ss / / / / / / / Iss / / / / / / / 515 SS SS SS SS SSS SIT 115 SSS / / / / / / / 515 SSI SII ISI SIS 1886 577 1216 976 880 107. 108. 106. 110. 111. 112. 113. 1362 781 241 1400. 1367 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chandoM ke lakSaNa evaM prastArasaMkhyA [ 455 kramAMka chanda-nAma lakSaNa prastArasaMkhyA 2023 704 116. 1216 644 4066 115. lalitam / / / / / / / / / kAmadattA / / / / / / / Iss 117. vasantacatvaram Isi Sis 15l 5!S 118. pramuditavadanA / / / / / / 5 / 116. navamAlinI / / / / / / / / / 120. taralanayanam trayodazAkSara chanda-prastArabheda 8192 121. vArAhaH sss sss sss ssss 122. mAyA 555 551 SS 115 5 123. tArakam 115 IIS IS TISS 124. kandam ISS SS SS SS ! 125. paGkAvaliH / / / / / / / / / / 126. praharSiNI 555 / / / / / sss 127. rucirA / 5 / / / / / / 128. caNDI / / / / / / / / / / 5 s 126. majubhASiNI / / / / / / / 130. candrikA / / / / / 55555 131. kalahaMsaH IIS 151 IIS IIS S 132. mRgendramukham / / / / / / / sss 133. kSamA / / / / / / sssss 134. latA / / / / / / / 15 / / 11111s SIS SIS S 136. sudha tiH / / / / / 55555 / 5 137. lakSmIH 551 Sil lis isi s 138. vimalagatiH caturdazAkSara chanda-prastArabheda 16384 136. siMhAsyaH SSS SSS SSS SS S SS 140. vasantatilakA SSI SII ISI ISI S s 141. cakram / / / / / / / / / / / / 142. prasambAdhA sss s / / / / / / 5 ss 143. aparAjitA / / / / / / 5 / / | / / praharaNakalikA / / / / / / 5 / / / / / / / 145. vAsantI sss 551 / / / sssss 1633 1756 4682 7036 1401 2806 1792 2766 2368 1772 1392 135. candralakhama 2912 1184 2336 2805 8192 2933 8191 2017 5824 8128 144. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (ga.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa prastArasaMkhyA 3067 2368 1006 3823 146. lolA 147. nAndImukhI 148. vaidarbhI 146. induvadanam 150. zarabhI 151. ahiSatiH 152. vimalA 153. mallikA 154. maNigaNam SSS iS SSS Sil Ss / / / / / / ssss / 5s SSS SII III ISS SS 5 / / / / / / / / / ss SSS SII III SS SS / / / / / / 5 / / / / / / / / / / / 5 / / / / / / / / / / / / / / / / 7066 7088 16384 nohaMsaH paJcadazAkSara chanda prastArabheda 32768 155. lIlAkhelaH sss sss sss sss sss mAlinI / / / / / / 555 155 155 157. cAmaram SISISI SISISI SIS 158. bhramarAvalikA / / / / / / / / / / / 156. HIS ISI ISI SII SIS 160. zarabham / / / / / / / / / / / / / 5 161. nizipAlakam / / / / / / / / / 5 5 162. vipinatilakam / / / / / / / / 515515 163. candralekhA SSS SIS SSS SS SS 164. citrA SSS SS5 S55 Iss is s 165. kesarama / / / / / 5 / / / / SIS 166. elA / / / / / / / / / / / ss priyA / / / / / / 5 / / / / / utsavaH sis ili SI SIl Sis 166. uDugaNam 4672 10623 14044 11628 16384 12015 1666 4625 4606 11084 172 11584 11707 32768 167. 168. SoDazAkSara chanda-prastArabheda 65536 / 21846 28087 172. 170. rAmaH 171. paJcacAmaram nIlama 173. caJcalA 174 madanalalitA 175. vANinI sss 5555555555555 ISI SIS 15 Sis 15ls / / / / / / / / / / / SIS 151.515 151 SISI Sss S / / / / / 555 / / / 5 / / / / / / / / / sss 43661 26166 11184 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka chanda-nAma 176. pravaralalitam 177. garuDarutam 181. lalitam 182. sukezaram 183 lalanA 184. girivaradhRtiH 185. lIlAdhRSTam 186. pRthvI 187. mAlAvatI 188. zikhariNI 186. hariNI 160. mandAkrAntA 11. vaMzapatrapatitam Iss sss / / / IIS SIS S 111 ISI SII ISI SSI S 178. cakitA sss ss / / / / S ' / / ||' ' / ' / / / / / / / / / S 176. gajaturagavilasitam / / 150. zailazikhA ' / / '|' / / / '|| '|| ' ' / / '|' / / / '|' / / / S / / / IIS ISI IIS ISI S / / ' III III ISI SIIS 111 11 111 111 111 1 saptadazAkSara chanda - prastArabheda 1,31,072 115 / ' / 15 1 IIS ||' SSS SSS SSS SSS SSSSS ISI ||' 111 / / 5 / ' ' ' ' ' / / / / / / ||' ''' 5 15 ' ' ' ' / / / / / 55 / '|| '|' / / / '|| / / / |'| ' / / ISI / / / / / / 5 / / / '| SSS SII III SSS ' ' ' ' / / / / / ' / ' SIS ISI SIS ISI SIS IS 111 IIS SSS SSI SSI SS ...... 11 111 111 111 11 aSTadazAkSara chanda - prastArabheda 2,62,144 |'| IS ISS IS / / ' IS 12. naTakam kokilakam 193. hAriNI 164. bhArAkrAntA 165 mataGgavAhinI 166. padmakam 167. dazamukhaharam 168. lIlAcandraH 166. maJjIrA 200. carcarI 201. krIDAcandraH 202. kusumitalatA 203. nandanam chandoM ke lakSaNa evaM prastArasaMkhyA 204. nArAca: 205. citralekhA lakSaNa ISS IS ISS IS ' / / IS 115 1s 55 / ss / / / / ' ISI IS SSS SSS SSS SSS SSS SSS Sss sss '|| SSS / / 5 SSS SIS IIS ISI ISI SIS SII ISS ISS ISS ISS ISS ISS ISS SIS Sss ss / / / / |'' / ss / / / |'| '|| |'| SIS / / / / / / '|' ' ' sss '|| / / / / Ss SIS SIS 155 ISS [ 457 prastArasaMkhyA 10,178 16,376 30,751 32,727 30,151 65,536 1 38,750 38,752 56, 330 46, 112 18626 64,683 56,240 56,240 37,873 46,577 1,31,072 1 12,672 93,016 37,450 37,857 76,720 74, 644 37,873 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (ga.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa prastArasaMkhyA 206. bhramarapadam / / Is / / / / / / / / / / / / 1,30,671 207. zArdUlalalitam 55s / / / / / / 55 / / / 1,16,569 208. sulalitam / / / / / / ssssss / / 515 206. upavanakusumam / / / / / / / / / / / / / / / / / / 2,62,44 ekonaviMzAkSara chanda-prastArabheda 5,24,288 210. nAgAnandaH SSS SSS SSS SSS SSS SSS S 211. zArdUlavikrIDitam 55s / / / / / / 55515515 1,46,337 212. candram / / / / / / / / / / / / / / / / / / 5,23,264 213. dhavalam / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 2,62,144 214. zambhuH IIS SSI ISS SII SSS SSS S 3,172 215. meghavisphUjitA ISS SSS IllIIS SIS SIS S 75,714 216. chAyA ISS SSS II IIS SSI SSIS 1.46,442 217. surasA 555 5155 / / / / / / / / / / 2,37,457 218. phulladAma SSS SSI III IIS SIS SIS S 85,745 216. mRdulakusumam / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 5,24,288 vizAkSara chanda-prastArabheda 10,48,576 220. yogAnanda: SSS SSS SSS SSS SSS SSS SS 221. gItikA / / / / II / / SIS / / / 3,72,076 222. gaNDakA SIS 151 SIS isi SISISI SI SEE, 0% 223. zobhA Isssss / / / / / / sssssss 1.51,460 224. suvadanA ssssss / / / / / / ss s / / / 4,66,833 225. plavaGgabhaGgamaGgalam / / / 5 / / / / / / / / 226. zazAGkacalitam / / 5 / / / / 5 / / / / 5 / / / / 227. bhadrakam SIT S 11 SIT SIT SIS IIS is 228. anavadhiguNagaNam / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 10,48,576 ekavizAkSara chanda-prastArabheda 20,67,152 226. brahmAnandaH SSS SSS SSS SSS SSS SSS SSS 230. sragdharA 555 515 s / / / / / / 55 155 155 3,02,663 231. maJjarI 5. / / / SI / / / SI / / / SIS 7,65,627 232. narendraH / / 5 / / / / / / / / / / / / 4,50,516 233. sarasI / / / / / 5 / / / / / / / / / 5 / 7.11,600 234. rucirA / / / / / 5 / / / / / / / / 515 7,11,600 235. nirupamatilakam / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 20,67,152 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chandoM ke lakSaNa evaM prastArasaMkhyA [ 456 kramAMka chanda-nAma lakSaNa prastArasaMkhyA dvAviMzAkSara chanda-prastArabheda 41,94,304 236. vidyAnandaH 55s sss sss 55s sss sss sss s 237. haMsI sssssss5 / / / / / / / / / / / / 55 238. madirA 5 / / / / / / / / / / / / / / / / / / 236. mandrakam 5 / / 515 / / / 5 / / / / 5 / / / / 240. zikharam / / 5 / / / / / / / / / / / / / 5 241. acyutam / / / / / / / / / / / / / / / / / / s 242. madAlasam / / 155 / / / / SI / / / 5 243. taruvaravattam / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 10,48,321 17,97,556 16,31,223 16.31, 123 16,15,506 41,94,304 trayoviMzAkSara chanda-prastArabheda 83,88,608 244. divyAnandaH3555555555sssssssssssss 245. sundarikA / / / / 5 / / / / 555 / / / / / / 35,90,044 padmAvatikA / / / / 5 / / / / ss / / / / / / / 35,60,044 246. adritanayA / / / / 5 / / / / / / / / / / / 38,61,424 247. mAlatI / / 5 / / 5 / / 5 / / 5 / / 5 / / 55 17,97.556 248. mallikA / / / / / / / / / / / / / / / 35,95118 246. mattAkrIDam 555 sss s / / / / / / / / / / / / / / 41,94,046 250. kanakavalayam / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 83,88,608 caturvizAkSara chanda-prastArabheda 1,67,77,216 251. rAmAnanda:55sssssssssssssssssss sss 1 252. durmilakA / / / / / / / / / / / / / / 71,90,236 253. kirITam / / / / / / / / / / / / / 5 / / 5 / / 1,43,80,471 254. tanvI 5 / / / / / / || S / / 5 / / / / / Iss 36,55.367 255. mAdhavI / / / / / / / / / / / / / / / / 1,16,83,726 256. taralanayanam / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 1,67,77,216 paJcaviMzAkSara chanda-prastArabheda 3,35,54,432 257. kAmAnanda: 555 555 555555555 555 555 55s 1 258. krauJcapadA / / 55s / / / / / / / / / / / / / / / / 31,67,76,381 256. mallI / / / / / / / / / / / / / / / / 5 5 71,90,236 260. maNiguNam / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 3,35,54,432 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (ga.) kramAMka chanda-nAma lakSaNa prastArasaMkhyA SaDviMzAkSara chanda-prastArabheda 6,71,08,864 261. govindA- ssssssssssssssssss sss sss ss 1 nandaH 262. bhujaGga- 55555555 / / / / / / / / / / SIS 152,38,54,846 vijRmbhitam 263. apavAhaH 555 / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 555 83,88,601 264. mAgadhI / / 5 / / 5 / / 5 5 / 5 / / 5 / / 55 1,43,80,471 265. kmldlm|||||||||||| / / / / / / / / / / / / / / 6,71,08,864 prakIrNaka-chanda 1. pipIDikA s sssssss / / / / / / / / / / / / / / / / / SIS 2. pipIDikAkarabha: 55555555 / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 515 IIS IS 3. pipIDikApaNavaH 55555555 / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 4. pipIDikAmAlA ssssssss / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / 5 5. dvitIyatribhaMgI / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / sss TISS 6. zAlUraH / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / daNDaka-chanda 1. caNDavRSTiprapAtaH / / / / / / 5155155Isssssssss 2. pracitaka: / / / / / / SIS SI5515 SISISIS SIS SIS 3. arNaH III III SIS SIS SIS SIS SIS SIS SIS SIS 4. sarvatobhadraH / / / / / / / ss ss I55 Iss Iss I55 155 y gath- Sis ISI SISISI SIS 151 SIS ISI SISI maJjarI 6. kusumastabaka: / / / / / / / / / / / / / / / / / / 7. mattamAtaGgaH 5IS SI5515515 sass15515515515 8. anaGgazekharaH / / 5 / ISISIS I SIS ISISIS / / s Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka chanda-nAma 1. puSpitAgrA 2. upacitram 3. vegavatI 4. hariNaplutA 5. aparavaktram 6. sundarI 7. bhadravirAT 8. ketumatI 6. vAGamatI 10. SaTpadAvalI 1. udgatA 2. udgatAbhedaH 3. saurabham 4. lalitam 5. bhAvaH 6. vaktram 7. pathyAvaktram chandoM ke lakSaNa evaM prastArasaMkhyA ardhasamavRtta prathama aura tRtIya caraNa kA lakSaraNa dvitIya aura caturtha caraNa kA lakSaNa !!! "I SIS ISS / |' / / s / / ' ||' IIs Is / / s s IS IS IIS IS / / / / / / '|' '' IIS IS ISI S SSI ISI SIS S IIS ISI IIS S SIS ISI ' / ' / '| ISI SIS ISI SIS viSamavRtta [pra.ca. ] 115 / / / 15 1 [ tu.ca. ] 51 / [pra.ca. ] 115 [tR.ca. ] 5 / / / / / [pra.ca. ] 115 151 [tu ca ] 515 1 / / 15 1 [pra.ca. ] 115 15 / [ tu. ca. ] / / / / / / [pra.ca.] prathama caraNa kA lakSaNa / [tR.ca.] tRtIya caraNa kA lakSaNa / [praca. ] ssssss [tRca.] ssssss / / ' / 5 / / ' / / 5 / / 51 ||' / '|| ' 15 ||' / ||' ||' / / / / 5 / 151 '|| '|| '|| S S SII SI SII SS / / / '|| '|| '|' 5 15 / / / / '| / 5 1 IIS SI SIS IS SSS IIS ISI SS ' / / ' / ' / / / '' ISI SIS ISI SIS S SIS ISI SIS ISIS [ dvi ca . ] " [ ca ca . ] [dvi ca . ] [ ca.ca. ] [dvi.ca. ] [ ca ca . ] 115 / / / 115 151 / / 5 ISI S 111 115 15 5 115 15 1 115 ISI S [dvi.ca. ] ssssss [ ca.ca. ] 511 [ samacaraNe ] sss, sss. s [ samacaraNe ] / 5 / (5.6.7 vAM varNa) 115 111 [ dvi.ca. ] [ ca ca . ] [ 461 [dvi.ca.] dvitIya caraNa kA lakSaNa [ca.ca.] caturtha caraNa kA lakSaNa SIS S IIS ISI S 15 1 11s s 115 1' / ' 151 15 s ||' |'| S '|| '|| s Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha.) virudAvalI chandoM ke lakSaNa chanda-nAma varNasaMkhyA lakSaNa vizeSa yA mAtrAsaMkhyA dvigA kalikA 16 mA0ca0 4-catuSkala catuSkula kI maitrI rAdikalikA 20 mA0ca0 4-paJcakala 1-2 aura 3-4 paMcakaloM kI maitrI mAdikalikA 48 mA0ca0 marANa, SaTkala-7. nAdikalikA 24 mA0 ca0 trikala-8, arthAt nagaNa 8, anuprAsayukta galAdikalikA 20 mA0ca0 4-paMcakala, pratyeka paMcakala ke prAdi meM guru mizrA kalikA 27 va0ca0 guru-laghu-mizra tila-taMdula ke samAna guru aura laghu mizrita hoN| (1) madhyA kalikA prAdi aura anta meM kalikA aura madhya meM gadya (2) madhyA kalikA prAdi aura anta meM maitrIrahita gadya aura madhya meM klikaa| dvibhaGgI kalikA 28 va.ca. guru-laghu-krama se 24 varNa, 6 bhaMga hote haiM inameM bhaMga anta meM 4 guru hone para bhI maitrI hotI hai| dvitIya aura caturtha madhura evaM zliSTa hote haiN| vidagdhatribhanI kalikA 24 va.ca. ta.na,ta.na,ta.na,bha.bha. yugmANa-bhaMga aura donoM bhagaNoM kI maitrI kalikA meM pratyeka ke cAra caraNa hote haiN| caNDavRttoM meM pratyeka meM 6, 8, 10, 12, 14 taka kalikA viruva hote haiM / viruda tIna hote haiN| dhIra, vIra, deva Adi sambodhana hote haiM / yahA~ kevala caNDavRtta chandoM ke lakSaNa mAtra diye gaye haiM, kalikA virudAdi ke nahIM diye gaye haiM kyoMki ye aicchika hote haiN| saMketa-ma = magaNa, ya=yagaNa, ra=ragaNa, sa=sagaNa, ta=tagaNa, ja=jagaNa, bha-bhagaNa, na nagaraNa, ga=guru, la=laghu, SaTkala=6 mAtrA, paJcakala=5 mAtrA, catuSkala=4 mAtrA, trikala=3 mAtrA, ca-catuSpadI,va varNa, mA=mAtrA Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chanda-nAma turagatribhaMgI kalikA padya hariNapluta narttaka bhujaGga " valgitAtrigatA lalitA varatanu 91 (2) (3) 39 madhurA taruNI " pragalbhA " madhyA (1),, tilaka acyuta 19 vaddhata 13 " ,, (4), zithilA, " 17 " 11 " 19 19 19 " " 19 11 mugdhA dvipAdikA yugma 20va0ca0 ma.ta.la.ma.ta.la, bha.bha. bhaMgA kalikA 73 "" 91 19 19 29 " " 99 9) ,, " .. puruSottama caNDavRtta 19 19 13 " 39 19 "" varNa saMkhyA yA mAtrA saMkhyA virudAvalI chandoM ke lakSaNa lakSaNa 22 va0ca0 ta.bha.la, ta bha.la, ta.bha.la. ga. 32 mA0ca0 330ca0 na.ya.bha, na.ya.bha.na.ya.bha.bha.bha. 34va0ca0 na.ya. bha,na. ya. bha, na.ya.bha, na. ja. la. 30va0ca0 ma.bha.la.la.ma.bha.la.la.ma.bha. la.la,bha.bha. 15 24 ,, 33va0ca0 ma.na.na, ma.na.na, ma.na.na, bha.bha. tRtIya varNa meM bhaMga ho / 30va0ca0 ta.na.bha, ta.na.bha ta.na.bha.bha. dvitIya varNa meM bhaMga ho / 36va0ca0 na.ya.na.la,na. ya.na.la., na ya.na.la, 6 bhaMga hote haiM / bha.bha. prati caraNa-varNa & sa.sa.bha. na.na.sa.na.na. na. ya. na.ya.na. ya. na.ya. zeSa caraNa meM - na . ya.na.ya.na.ya.na.ja. 13. bha.na.ja.ja la. vizeSa 18va0ca0 ma.ta. la.ma.ta.la. ga.ga.ga.ga. 18va0ca0 ma.bha.sa.ma.bha.bha. 14va0ca0 nala.bha.na.jala. 11va0ca0 na.na.sa.la.la. 11va0ca0 na.ja.na.la.la. 10va0ca0 ma.ta.la,ma.ta.la, la.la.la.la. 22va0ca0 ma.bha.la.la, ma.bha.la.la. bha, bha. 20va0ca0 ma.bha.la.la.ma.bha.la.la. ga.ga.ga.ga. dekheM, prathama khaMDa ke caturtha prakaraNa meM padmAvatI, tribhaGgI, daNDakAdichanda [ 463 6 bhaMga hoM zrora donoM bhagaNoM kI maMtrI ho / dUsare aura cauthe meM bhaMga, kvacit cauthe meM bhaMga na bhI ho, donoM bhagaNoM kI maMtrI ho / yugmabhaMga 4 8 varNa zliSTa ; 3, 6 varNa dIrgha; 10vAM varNa madhura; chaThA varNa zliSTapara; 4 yA 8 pada hote haiM / 2, 6, 12vAM varNa zliSTa Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 ] vRttamauktika-caturtha pariziSTa (gha.) zAka , chanda-nAma prati caraNa-varNa lakSaNa vizeSa raNa , 12(14) ja.ra.ja ra. 1, 3, 5, 7, 9, 11vAM antima caraNa meM-ja.bha la.ja varNa zliSTa; pada - saMkhyA bha.la. aicchika hotI hai| vIra 12 ma.bha.na.na. 1, 2, 3, 4, varNa zliSTa; pada-saMkhyA 12 bhabha.ra.la. 5vAM varNa zliSTa, 7, vAM varNa dIrgha; dUsarA varNa madhura; mAtaGga khelita, 10 ra.ra.ya.la. ra.ra.ya.la. 5, 10vAM varNa zliSTa yA madhura; 5veM varNa para bhaMga aura maitrI; 1, 3, 6, 8vAM varNa dIrgha; pada - saMkhyA aicchika; utpala , 6(12) bha.bha. 2, 5vAM varNa zliSTa; pada matAntare-bha.bha.bha.bha. saMkhyA aicchika; guNaratiH 7(14) sa.na.la. 3 rA varNa dIrgha; pada-saMkhyA matAntare-sa.na.la.sa na.la. aicchika kalpadruma // ta.ja.ya. 2. 3, 6, 9vAM varNa zliSTa; svAM varNa zliSTapara; pada saMkhyA aicchika kandala bha.bha. 2 rA varNa madhura; 5vAM varNa zliSTa; aparAjita, bha.sa.ja.gra la. 2 rA varNa madhura; 6, 8, 10vAM varNa dIrgha; nartana , sa.sa.ra.la.la. 4, 7vAM varNa zliSTa; 8vAM varNa madhura; taratsamasta, ja.ma.sa.la.la. 3,56 varNa zliSTa, saMzli STa evaM madhura; na.ya.la la.la.la. 7vAM varNa zliSTa ; 5, 6, varNa dIrgha. askhalita ta.ra.bhala. 3,5,7,8vAM varNa saMzliSTa; prathama varNa dIrgha pallavita, bhata.na.la.la.la.la. 2 rA varNa zithila yA madhura, 4, 5vAM varNa dIrgha 6 bha.bha. veSTana " Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virudAvalI chandoM ke lakSaNa [ 465 rrn.rrmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm chanda-nAma prati caraNavarNa lakSaNa vizeSa samagram // 12(13) ja.ra.ja.ra. turaga .. bha.na.ja.la. na.ya. sitakaJja, pANDUtpala , 6 na ya. indIvara , 6 na.ya. aruNAmbhoruha , na.ya. 3 rA varNa madhura, 5vAM varNa zliSTa, pada-saMkhyA aicchika. 2, 6vAM varNa madhura; padasaMkhyA aicchika; chaThA varNa kavarga-racita. chaThA varNa madhura aura isI varNa para bhaMga aura maMtrI bhii| ikArAdi svarabheda hone para isI chanda ke bheda banate haiN| pada-saMkhyA aicchika / chaThA varNa cavargIya; zeSa paMkeruha ke anusaar| chaThA varNa TavargIya; zeSa paMkeruha ke samAna / chaThA varNa tavargIya; zeSa paMkerahavat / chaThA varNa pavargIya: zeSa paMkerahavat / chaThe varNa kA bhaMga aura maitrI yavargIya lakAra se hotI hai| 2 rA varNa madhura evaM kvacit zilaSTa; pada-saMkhyA aicchika / 5vAM varNa madhura; pada-saMkhyA aicchika / 2, 6 varNa madhura evaM kvacit zliSTa; pada-saMkhyA aicchika. zRGkhalAbaddha; tRtIya bhagaNa zRGkhalAbaddha; pada-saMkhyA aicchika prathama maJjarI pazcAt koraka, maJjarI kA lakSaNa nahI; prAdyanta yamakAMkita zRGkhalA rahita; 20 pada phullAmbuja " na.ya. campaka .. campaka bha.na. 6 vajula . na.ja.la. kunda bha.ja. . bakulabhAsura , bakulamaGgala. 16mA0 4 catuSkala, jagaNa rahita 12va0 bha.bha.bha.bha. maJjarI koraka 12va0 'bha.bha.bha.bha. Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-caturtha pariziSTa (gha.) chanda-nAma praticaraNa varNa lakSaNa vizeSa gucchaka , na.sa.ja.na.ja.la. sAnuprAsa evaM yamakAMkita 16 pada; kusuma " na.na.na.na. 20 pada; pAdAntayamaka; daNDakatribhaGgI na.na.ra-6. pada-saMkhyA aicchika. kalikA sampUrNavidagdha- 24 ta.na.ta.na.ta.na. bha.bha. 8 pada; AzIHpadyayukta tribhaMgI kalikA dvitIyAkSara meM bhaMga; mizrakalikA kalikA-lakSaNa-bha.na.ja.la. 6 kalikA; zrAdyanta meM AzI:padya; madhya meM kalikA virudasahita. sAdhAraNa caNDavRtta sAmAnyalakSaNa--kalAnyAsa aicchika; varNa saMkhyA 3 se kama nahIM aura 17 varNa se adhika nhiiN| jisa gaNa se prArambha ho vahI gaNa anta taka rahanA cAhiye / pra, Gga, gra, sphu, smi, sma, kva ityAdi saMyukta varNo ke saMyoga hone para bhI isa prakaraNa meM pUrva-pUrva varNa kA laghutva hotA hai| mAtrika meM catuSkaladvaya hone para jagaNa kA prayoga niSiddha hai| isake aneka bheda hote haiN| sAptavibhaktikIkalikA (prathamA vibhakti) bha. sa; (dvitIyA0) na. ya; (tRtIyA0) na.na.sa la.; (caturthI0) ta. ta. ta.; (paMcamI0) ya. ya; (SaSThI0) ta. ta; (saptamI0) sa. sa; (sambodhana) ta. na; saba vibhaktiyoM ke cAra-cAra caraNa hote haiN| akSamayI kalikA ase kSa paryanta pratyeka akSara ke do catuSkala hote haiN| catuSkala meM 55, / / / / , 5 II, I IS kA yatheccha prayoga; jagaNa kA prayoga niSiddha hai| sarvalaghukalikA 15, 16 yA 17 sarva laghu kalikA sahita khaNDAvalI tAmarasa khaNDAvalI ra.sa.sa.la.la. kalikA ke prAdyanta meM virudarahita prAzI:padya prAdyanta meM prAzI:padya. maJjarI khaNDAvalI 16mA0 cAra catuSkala jagaNa rahita Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAra chanda- nAma saMkhyA 2. 3. 4. 5. 7. 8. 2. 3. 4. vrIDA samRddhiH sumatiH EUR 10. 12. 13. 14. Rju 15. anRju 6. 8. somapriyA sumukhI mRgavadhUH mugdham vAri kAru tAvura paJcama pariziSTa sandarbha-ganthoM meM prApta varNika - vRtta nAlI prItiH ghanapaMktiH satI kala li lakSaNa ya ga raga sa ga ta ga bha ga na ga ma la ya la sa la ta la ja la bhala caturakSara chanda ya gaga ra ga ga saga ga paJcAkSara chanda ja gag2a na ga ga sandarbha-grantha-saGka etAGka 10, 6; krIDA - 17; vRddhi: - 16 10; puNya - 11; nanda:- 17; caddhiH 16 10, 16; bhramarI - 11 ; dolA- 17 ; rAmA-17, 10; dharA- 17; tArA- 16. 10, 16; lalitA - 11; balA - 17. 7, 10, 15; kusumitA - 22; 17; gopAla - 17; 17; 17; 17; 17; 17: satI - 17; madhu - 16; taraNijA - 17. vallI - 16. kartR - 17; vIru - 17; kRSNa - 15; japA-16. nizi - 17; sadma - 16. kadalI- 16 trapu - 16. jatu - 16. 17; 10, 16; sUriNI - 17. 10; praguNaM - 17; catuvaMzA- 17; sudatI - 16. 10, 1; zikhara - 11; kaNThI- 17. 17; * jina chandoM kA vRttamauktika meM samAveza nahIM huA hai aura jo anya sandarbha-granthoM meM prApta hote haiM ve zravaziSTa chanda prastAra krama se isa pariziSTa meM die gae haiN| prArambha meM prastArAnukrama se usa chanda kI prastArasaMkhyA do hai, tatpazcAt chanda kA nAma aura usake lakSaNa die haiN| tadanantara sandarbha grantha kA saMketa aura chanda kA nAma-bheda evaM sandarbha-grantha kA saMketAMka diyA hai / sandarbha-grantha-sUcI aura saMketAMka pRSTha 414 ke anusAra hai / Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa lakSaNa sandarbha-grantha- paGkatAGka prastAra. chanda-nAma saMkhyA sAvitrI 8. jayA vidagdhakaH 11. 13. 15. nandA zilA ratiH abhimukhI 4 17. kumbhAri 17. 18. 16. 20. 21. 22. ma lasa 10; hAsikA-17. ya laga 6, 10; narI-17. ra laga 10; vAgurA-11; vainasa-17; zAminI 22; dhRti-16. ta laga 6, 10, 16: kaNikA-17. jala ga 10; maNDalam-17; zarma-16. na la ga 10; mRgacapalA-11; kanakamukhI-11; dhRtiH-16; sulU-17. maga la ya gala 17. ra ga la 17. sa gala ta ga la jagala bha gala na ga la ma la la ya la la ra la la 17. sa la la 17. __ ta la la 17. jala la 17; haram-17. bha la la 17; viSNuH-17. SaDakSara-chanda 10, 20% panthA-17. 3, 10; kareNu-17. 10, 20; abhikhyA-17. hrIH pAli kiJjalki vAddhi viTa pAMzu mAlInam varIyaH kalkiH 23. 24. 25. 26. jatu chidram kSupam * 17. * zikhaNDinI mAlinI sUcImukhI vajraH kaJjA vikrAntA guNavatI sunandA pikAlI 44444444 17. 10; sindhurayA-17. 17. 10; tantrI-17; taTI-16. 11. 17. Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika vRtta [ 466 chanda-nAma lakSaNa prastAra* saMkhyA sandarbha-grantha-saGkatAGka 12. 14. 15. 17. 18. lw 20. 10; kamanI-17. 17. 10; Iti-17; kAmalalitA-16. 10% avoDhA-17. 17. 17. 10; sthAlI-17. 17. 10, zunakam-17. 17; maNiruci:-16. 10, 16 vIthI-11; niskA-17. lm 22. lh vimalA prarajaskA kAmalatikA taTI kacchapI mRdukIlA jalA valImukhI laghumAlinI nirasikA mukulam mazagA karmadA vasumatI kuhI saurabhi sari sAhUti 23. 24. lh lh lm 17. 27. lh 17. lh 26. 10, 17. llh llh 31. llh 33. coegoyi oe coe 4 coe coesoyi coe yeo coejeogyi seoseo seoseo seoseo siyi yeo coeso coe AAA coeso yi 44 41 doe4 yi yiyi yiyi yiyi 34. vindU 35. mantrikA 36. duNDi 38. kSamApAli rADhi 36. 40. 41. anibhRtam 42. 43. 44. maGa kuram vRttahAri Arbhavam madhumArakam hATakazAli pAkali 47. 48. 46. puTarmAda 50. kaMsari somazruti sopadhi Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa prastAra- chandanAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 10; zaMkhadya tiH-17. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 56. 60. gurumadhyA indhA sAvaTu nandi ayamitam prothA attiH kacchapI visasi atikali sudAyi anati FFFFFFFFF 10 pratari-17. 17. 62. jana bhana 17. 17. saptAkSara-chanda * * ; prahANa ravI zambUkaH nimnAzayA sumohitA adhIrA holA ibhabhrAntA abhIkaM ahiMsA rasadhAri vedhA padyA kiNapA kumudvatI kirmIrama vayasya: haMsamAlA dIptA bhImArjanam yi seo yeo coeso 4 AA 4hoe coeso 4 4 si yamaga ra maga samaga ta maga ja maga bha magra na maga ma ya ga yayaga ra yaga sa yama taya ga jaya ga bha yama na yaga ma ra ga ya ra ga . 15. 10; suri-17, 17. 17. 20. saraga taraga 6, 10; bhUridhAma-17. 10; haMsamAlA-17, 14. 17. Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika vRtta [ 471 chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka prastAra- saMkhyA 22. 23. 24. 26. 27. 28. 26. 10; purohitA-17. 17. 10, kharakarA-17. 10; mahanIyA-17. 10, 3; zaragIti-17; udyatA-22. 17. 10, 3, 16; sthUlA-17; vajraka-20. 10; ruciraM-17; madalekhA-19. 32. subhadrA hoDapadA manojJA muditA uddhatA karabhit bhramaramAlA vidhuvaktrA dutiH hindIraM Upikam mRSTapAdA mAyAvinI rAjarAjI kuThArikA kalpamukhI parabhRtam mahonmukhI mahoddhatA vimalA jara ga bha ra ga na ra ga yasa ga ra saga sa saga ta sa ga bha sa ga na saga ma ta ga ya ta ga ra ta ga sa ta ga ta ta ga ja ta ga bha ta ga na ta ga 34. 36. 37. 36. o ooo Ww FFERENEFFERESERVEDE 10; kaThodgatA-17. 17. pUrNA sa jaga ta jaga ja jaga bhaja ga na jaga ma bhaga yabhaga ra bhaga 48. 46. 50. 51. vahirvali zAradI puraTi saralam kezavatI saurakAntA adhikArI cUDAmaNi mahodhikA mauralikam 10; undari-17; dhunI-16 17. 10, 16; varkaritA-17. 17. 17. 52. 53. 54. 14; nirvAdhikA-17. 17. 17; kalikA-10. 19; sopAnaM-11 22; bhogavatI-11. 17. 56. 57. svanakarI navasarA 17. Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa chanda-nAma lakSaNa sandarbha granya-saGkatAGka prastAra- saMkhyA 58. 17. 56. ciraruciH bahulayA yamanakam hIram yana ga rana ga sa,naga tana ga jana ga bhanaga mamala 62. 63. svidA citram nIhArI kaMsAsAri khaviraNI 17. 17. 17; madhukarikA-10; vajram-11. 17 10, 16% ulapA-17. 17. 17. 66. gRhiNI vardhiSNu zroNI vyAhArI kizalayaM 17. 17; zUra-17. 17; devalam #FVERSEENEFFFFFFFFFFFE trFFFFFFFFFFFFFFFFFFVVVVVVVV kakakaka nahi anAsAdi alAlApi guJjA RcA nandathu anu ammethI mayUrI sAmikA proJchitA vandA pradi mInapadI maNimukhI maulisrak parabhAnu methikA godhi 78. Emm Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke 21. 86. 87. 88. 11. Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAra- chanda-nAma saMkhyA 63. 4. sarAMghri virohI varajApi 65. 67. 68. 6. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 106. 110. 111. 113. 114. 115. 116. 117. 118. staradhi 116. paurasari 120. vIravaTu 121. zramatiH 122. 123. 124. 125. 126. 127. sampAkaH paddhari guNikA kAhI kAmoddhatA kharpari zantanu murajikA kAlambI upohA kApikA muhurA doSA upodari jAsari bhUrimadhu bhUrivasu harSiNI lolatanu koDAntikam zrahatiH varazazi dhanardhAri muzaki kuradi kozi sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta lakSaNa ta sa la ja sa la bha sa la ma ta la ya ta la ra ta la sa ta la ta ta la ja ta la bha ta la na ta la ma ja la ya ja la ra ja la sa ja la ta ja la ja ja la bha ja la ma bha la ya bha la ra bhala sa bha la ta bha la ja bha la bha bha la na bha la ma na la ya na la ra na la sa na la ta na la ja na la bha na la sandarbha-grantha-saGketAGka 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17; lIlA - 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17, 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. [ 473 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa prastAra- chanda-nAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka aSTAkSara-chanda 2. 17. 17; indrabalA-17. 17. 10. 17. 11. 12. 14. 15. 18. 17. 17; zuddhagA-17. 22. 16. 20. 17. 21. 10. 24. 26. anirbhAraH indraphalA gopAvedI bhUmadhArI maulimAlikA yugadhAri virAjikarA vAtyA pAJcAlAMghri kulAdhArI padminI paridhArA vibhA yazaskarI kurarikA manolA paJcazikhA bhAGgI guNalayanI pArAntacArI kaucamAraH karAlI vArizAlA vRttabhAraH siMhalekhA digIzaH sArAvanadA kRSNagatikA citravilasitam pratisIrA pratimohA ya ma ga ga bha ma ga ga na ma ga ga ya ya ga ga ra ya ga ga sa ya ga ga ja ya ga ga bha ya ga ga na ya ga ga ya ra ga ga ra ra ga ga sa ra ga ga ta ra ga ga ja ra ga ga na ra ga ga ya sa ga ga sa sa ga ga ja sa ga ga na sa ga ga ya ta ga ga sa ta ga ga ta ta ga ga ja ta ga ga na ta ga ga ra ja ga ga sa ja ga ga ta ja ga ga bha jaga ga na ja ga ga ma bha ga ga sa bha ga ga 44444444444444AAAAAAAAA 30. 32. 34. 17. 17. 17; ramaNIyazikhA-17. 17. 10; rudrAlI-17. 17. 17. 17; ketumAlA-16. 17; vitAnaM-17. 17. 3, 10, 17; mAlinI-7. 17. 36. . 37. 38. 40. 47 48. 52. 17. 17; vitAnam-10, 13; vitAnaM ke 13 aura 11 ke anusAra 'ta. ra. la. ga.' evaM 'ta. ya. la. la' lakSaNa bhI hai| Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-pranthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 475 vM chanda-nAma prastAra- saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 17. 57. 2, 10, 14, 17. 17. 61. 74. 75. 81. caturIhA vRtamukhI haMsaratam sandhyA vihAvA anuSTup kSamA hemarUpam zallakaplutam nArAcikA ja bha ga ga na bha ga ga ma na ga ga tana ga ga ya ya la ga ra ya la ga ma ra la ga ra ra la ga sa ra la ga ta ra la ga 10. 85. 17. 14, 17; nArAcam-5, 10, nArAcaka6, 16. 10, 16; upalinI-17; kRtavatI-17 10 kalilA-17; karilA-17. 7. 17. 17, uddharA-17. 17; udayA-17; prAnuSTub-16. sumAlatI mahI zyAmA 100. saraghA 104. mANDavakam 105. hAThanI 107. zraddharA 106. vidyA 110. arAli 112. lalitagatiH 115. kurucarI 120. gajagatiH 121. zikhilikhitA 125. IDA 127. ari 128. kusumam 140. nAgAri 147. lakSmIH 148. valIkenduH 150. pramAnikA 152. nakhapadA 160. harit 165. kiSku yi riri doeseo coeso coe si 4yi si oe sooe seog na ra la ga sa sa la ga ta sa la ga sa ta la ga na ta la ga ma ja la ga ra ja la ga ta ja la ma ja ja la ga na ja la ga ra bha la ga na bha la ga mana la ma tana laya bhana laga na na la ga sa ya ga la ra ra gala sa ra ga la ja ra ga la na ra ga la na sa ga la ta ta ga la 4 4 4 4 4 4 4 4 aaaaaaa AAAAAA 4 4 4 4 4 4 4 10, prakhani:-170 17. 15, 17. 17. 17; IlA-17. 17. 7; haripadaM-17; hRtapadaM-17. 17. 17. 17. Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGketAGka prastAra- sakhyA 180. 181. anRtanarma 17; nRtanarma-17. 17 182. 190. sabha gala ta bha ga la ja bha ga la ja na ga la sa ma la la ja ma la la bha ma la la na ma la la amarandi kulacAri karaJji vRntam zAkhoTaki paJjari aprItA 166. 198. 166. 200. 17. 17. 17. 17. 17. 17; prItA-17; atiprItA-17; aliprItA-17. 17. 201. 202. 204. 21.. 216. 220. 230. 235. 241. 244. 246. 250. 251. 252. 253. 254. 255. rUpagosvAmikRta nandAharaNastotra 17, saMbhASA-17; saMbhAsA-17. 17. 17. manthari vAtuli saMphullakam bhASA pAkali pramanA prAkatanu prAkheTam pratijani sRtamadhu mara cayanam kuzakam nirudam sindhuk kSaram vezi ma ya la la ya ya la la ta ya la la ya ra la la na ra la la sa sa la la ja tala la ra ja la la ma bha la la sa bha la la ya na la la ra na la la sa na la la tana la la ja na la la bha na la la 17. 17. 17, kSuraM-17. 17; veSi-17. navAkSara-chanda A 7. meghAlokaH vaktram mAyAsArI khelADhayam tAram ya mama bha mama nayama ma sama sa sama 17. 10. 17. 17. 10; udarazri-17; udarasraka -17; udarAsraka- 7. 25. 28. Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [477 prastAra. saMkhyA chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAta 26. 30. 31. vaisAruH nivindhyA kamiSThA dhRtahAlA kalaham prayanapatAkA ta sama jasa ma bha sama ma bha ma sa bha ma mana ma tana ma 17; vaisAram-17. 17, nirvandhyA-17. 17, kirmiSThA-17. 17. 52. makaralatA 17. 10, rambhA-17; 6 ke anusAra'ma.na.ya' lakSaNa hai 17; bRhatyaM-16. 17; sundarakhekhA-16. 17. 1. zaraloDhA-17. 74. vizalyam 67. ___ardhakSAmA 100. sambuddhiH 103. zambaradhArI 112. zazilekhA 117. rucirA 121. kAMsIkam 124. sugandhiH 125. kAmA 152. bahatikA 164. nibhAlitA 166. cArahAsinI 171. kAminI 173. ravonmukhI 174. avanijA 175. pravaha likA 176. halodgatA 180. madhumallI 182. sahelikA 183. madanoddharA 184. karazayA 187. bhatrikA 192. upacyutam 215. niSadham ya ya ya ma taya sa taya bhata ya na jaya ta bhaya mana ya sana ya ta naya na ra ra sa tara jata ra ra jara ta jara 17. 17. 5,100 17. 19. 10; taraMgavatI-11, 2.. yi yiseo oegug doe 44 4 4 4 4 oegugyi 4 AA 4 4 4 44 yi yi 4 44 seo coe hoe ja bhara bha bhara na bhara 27; utsukam-10, 16. 17. 10, 14, 17, 16. 10, 19. Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478] vRttamauktika-paJcama pariziSTa chanda-nAma lakSaNa prastAra. saMkhyA sandarbha-grantha-saGketAGka 10; gAthA-16. 10; ardhakalA-17. 17. ma sasa sa sa sa bha sa sa sa ja sa bha ja sa sabha sa bha bha sa rana sa ta na sa bhana sa 10, 16. 10 vidyut-16. 17. 17. halamukhI 255. 217. kanakam 220. saumyA 223. raJjakam 236. akSi 236, udayam 244. anavIrA 247. priyatilakA 251. 253. pAkekaram ghaunikama 263. valgA kITamAlA 320. masRNakam 336. lIlA vAridhiyAnam 366. 383. kaThinAsthi 400. vikacavatI 406. vandAruH 436. dadhi 464. sphuTaghaTitA 2, 5, 6, 10, 13, 17, 18, 16, 17. 17. 17. 17. 300. lsm sh sh s 17. 17. 17; ahIrI-17. 17. 17. 17; udadhi-17. dazAkSara-chanda 10. 20. zephAlI dhUmrAlI nIrohA vIrAntA nirmadhA madhyAdhAraH vaMzAropI bandhUkaH kUlam bandhakam bodhAturA yama maga ya ya ma ga sa ra maga ja samaga na ta maga ma bha maga ya bha maga bhabhAmaga tana maga bhana maga yamaya ga 50. 63. 66. 17; sakRdbodhA-17. Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 476 lakSaNa sandarbha-grantha saGketAGka prastAra- chanda-nAma saMkhyA 80. surAkSI 86. kuvalayamAlA 9.. kalApAntaritA 66. dvAravahA 100. vizadacchAyaH 110. indra: 112. vipulabhujA 121. hIrAGgI AAA FFF na ya ya ga ma sa ya ga ya sa ya ga ra ta ya ga sa ta ya ga ja jayaga na ja ya ga mana ya ga 17. 17; bhAravahA-17. 17. 17; aindrI-17. 10. 17; paNavaH-2, 10, 18, 20; paNavaka-16 paNalA-22. kuvalayamAlA-11 17, bAlA-17. 2, 3, 5, 6, 10, 13, 17, 18, 16, 22. 147. 171. hemahAsaH mayUrasAriNI ra ra ra ga ra ja ra ga 17; lAjavatI-17. 10. 17. 16. 17. 10; prasarA-17. 10, 16; keram-17. 17; vitAnam-4. 10 pramitA-11. 172. sukhalA 173. nameruH 165. kalikA 166. gaNadehA 205. madirAkSI 208. naragA 217. uddhatam 216. maNiraMga: 220. uditam. 236. mAlA 244. baladhArI 251. acalapaMktiH 252. asitadhArA 253. unnAlam 254. nirantikam 255. upadhAyyA 256. tanimA 263. vizAlAntikama 264. vizAlaprabham 266 carapadam upasaMkulA saja ra ga ta ja ra ga ra ma sa ga sa ma saga ta ya sa ga na ya sa ga ma sa sa ga ra sa sa ga sa sa sa ga sa ja saga sa bha saga ra na sa ga sa na sa ga saga saga bhana sa ga na na sa ga ta ta ta ga jata ta ga na ta ta ga sa ja ta ga 17. Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 17, prastAra- saMkhyA 303. 306. 317. 327. 331. kheTakam barhAturA nIrAJjaliH dIpakamAlA paMktikA bhajata ga tabhataga ta na ta ga bha ma jaga ra ya ja ga 17. 15. 342. 345. sarAvikA zuddhavirATa jara jaga ma sajaga 5, 10, karNapAlikA-17, mauktikam-16. 17. 2, 5, 6, 10, 17, 18, 19, 20, 22, virATa-17. 17. 347. 348. 346. 351. akSarAvalI sahajA ahilA kupyam anucayitA vamitA upasthitA ra sa ja gra sa sa ja ga ta sajaga bha sajaga na sajaga ra ja ja ga ta ja ja g2a 352. 17. 17. 17. 17. 17. 2, 5, 10, 13, 17, 18, 20, 22. 10; jarA-17. 363. 365. 17. 17. 13,17. 17. 17. 17. 17; kaTikA-17. 366. uSitA 375. bhinnapadam 376. vaDizabhedinI 377. paNavaH 384. citibhRtam 400. phalinI 412. surayAnavatI 415. viralam 424. chalitakam 428. pravAdapadA 433. haMsakrIDA vAravatI 437. paricAravatI 438. kANDamukhI 440. zarat 447. gahanA 448. phaladharam ja ja ja ga bha bha ja ga na bhaja ga ma na ja ga na na ja ga na ya bhaga sa sa bhaga bha sa bhaga na ta bhaga sa ja bhaga ma bha bhaga sabha bhaga ta bha bhaga ja bha bhaga na bha bhaga bhana bha ga na na bhaga 17. 17. Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha granthoM meM prApta vANika-vRtta . [ 481 prastAra- chanda-nAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 487. 10; mauktikamAlA-13. Uw w 17. haMsI kumudinI 14, 17. 10; kusumasamuditA-11. 17; maNitA-17. 10; makaramukhI-17. 17. 17. mRgacapalA dhamanikA 467. 505. 511. kRtamaNitA 512. nilayA 662. mahimAvasAyi 663. kAmacAri 664. nemadhAri 665 hIralambi vanitAvinodi vireki 728. kRkapAdi lulitam 748. cArucAraNam sarasamukhI Rtam 775. kIlAlam 784. khaurali 763. kAmanibhA 800. visrasi kAntiDambaram 1000. vIranidhiH hArihariNam rur 9,9999 bhata naya sa ja na ga ma bha na ga manana ga bhana na ma na na na ga sabharala ta bharala ja bha ra la bha bha ra la na bhara la rana ra la na ra sa la sa sa sa la sa ja sa la ra na sa la ta na sa la na na sa la bhama ta la na ya ta la ma sa tala na sa tala ra sa ja la na ta na la bhasa na la seo seojeog rasabhUma 17. 17. Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke 17, 17. 17. 17. rUpagosvAmikRta sudarzanAdimocana stotra 17. rUpagosvAmikRta varSAzaradavihAracaritam ekAdazAkSara-chanda sh`r 17. 10. 13. pArAdhinI amAlInam meghadhvanipUraH uddhatikarI apayodhA antarvanitA praphullakadalI 15. 20. ta ma ma ga ga ya ya ma gaya ta ya ma ga ga bhaya ma ga ga sa ra maga ga ma samaga ga ja samaya ga M 25. 30. 17. Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 ] prastAra saMkhyA 36. 43. 48. 57. 64. 75. 286. 80. 86. 62. 100. 108. 112. 122. 124. 132. 147. 184. 187. 162. 166. 217. 220. 223. 244. 247. 256. vRntA 293. chanda-nAma 300. lakSaNalIlA bhata maga ga kUlacAriNI ra ja ma garA vilulitamaJjarI na ja maga ga bhUrighaTakam mana maga ga kalitakamalamAlA na na maga ga vallavIvilAsaH ra ya ya ga ga vikasitapadmAvalI na ya ya ga ga amoghamAlikA ja ra ya ga ga lalitAgamanam sa sa ya ga ga saMsRtazobhAsAraH sa ta ya ga ga lalitAvalam sa ja ya ga rA vArtAhArI na ja ya ga ga kaDAram ya na ya ga ga uditadineza: sa na ya ga g2a sa ma ra ga ga jAlapAdaH dAradehA rocakam sudhAdhArA kupuruSajanitA kandavinodaH vilambitamadhyA viSTambhaH krozitakuzalA upahitacaNDI zritakamalA upasthitam vRttamauktika - paJcama pariziSTa prAkArabandhaH lakSaNa ra ra ra ga ga bha bha ra ga ga ra na ra ga ga na na ra ga ga bha ma saga ga ma sa sa ga ga sa sa sa ga ga bha sa sa ga ga sabha sa ga ga bha bha sa ga ga na na sa ga ga ja sa ta ga ga ta ta ta ga ga sandarbha-grantha-saGka etAGka sa ja ta ga ga 17. 17; kUlikA - 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17; dArudehA - 17. 10. 17. 14. 17. 17. 17. 17. 17. 17. vihAriNI * 15 TI0 = chandomaJjarI 'prabhA' TIkA, haridAsa kRta / 2, 10, 13, 18, 19, 20 ; ratha padaM - 17; vRttA - 17; sukRti:- 17. 6, 10, 13, 17, 18; zikhaNDitaM - 15 TI04 17; layagrAhi - 10, 16 vidhvaM kamAlA - 15 TI0 17; bhAsinI - 17. Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 483 prastAra- chanda-nAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGke tAGka 306. 320. 17. A doeri oe 348. 350. 351. 352. 364. 365. 400. IhAmagI parimalalalitam vilAsinI vimalA sarojavanikA amandapAdaH paJcazAkhI paTupaTTikA upasthitA zrutakItiH ta bha ta ga ga na na ta gaga ja ra ja ga ga sa sa ja ga ga ja sa ja ga ga bha sa ja ga ga na sa ja ga ga sa ja ja ga ga ta ja ja ga ga na ya bha ga ga 17. coe yioeyi gugso hoeyiso yi A 17, 16. 17, patitA-10, 4, 14, 16% zrI:-16. 17. 412 415. 440. 4720 480. 505. 508. 512. 586. 600. varNavalAkA zramitazikhaNDI rodhakam madanamAlA azokA mAtrA suvRttiH vRttAGgI bhujaGgI javanazAlinI sAriNI prasRmarakarA sAraNI gallakam prapAtAvatAram gahvaram vArayAtrikam indirA sa sa bha ga ga bha sa bha gaga na bha bha ga ga na ra na ga ga na sa na ga ga mana na ga ga sana na ga gra na na na ga ga ya ya ya la ga na ra yalaya ja sa ya la ga na sa ya la ga sa ja ya la ga na na ya la ga ya ya ra laga ra ra ra la ga bhara ra la ga na ra ra laya 606. 608. 620. 640. 20; saGgatA-22. 17. 10. 17. 17. 17. 17, 15 TI0; kanakamaJjarIrUpagosvAmikRta vastraharaNa stotra bhAvinI-17; bhAminI-17; 17; aparAntikA-16.. sabha ra la ga 662. sIdhuH pratAritA sanara laga Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa lakSaNa prastAra- chanda-nAma saMkhyA sandarbha-grantha-saGkatAGka 701. nIlA 720. saurabhavaddhinI 728. bhujAhAriNI 731. acyutam 732. viduSI It It Rkaka tana ra la ga na ya sa la ga na ra sa la ga ra sa sa la ga sa sa sa la ga 17. 17. 17. 17, 16. 10; upacitram-17, 14; sucitraM17; nareza:-17. 17. 17. 15 TI0; upadArikA-17. 17. 17. 17. RECEFFE 555555 736. sammadamAlikA na sa sa la ga 742. kanakakAminI ja ta sa la ga 747. drutA ra ja sa la ga 748. dArikA sa ja sa la ga 746. mAlavikA ta ja sa la ga 750. nAbhasam ja ja sa la ga 751. saubhagakalA bha ja sa la ga 752. . vIvadhaH na ja sa la ga 753. prAzApAdaH ma bha sa la ga 800. bhujalatA na sa ta la ga 820. harikAntA sa bha ta la ga 823. kalasvanavaMzaH bha bha ta la ga 832. madanayA na na ta la ga 878. khaTakA ja ja ja la ga 876. zalkazakalam bhaja ja la ga 885. utthApanI ta bha ja la ga kuzalakalAvatikA mana ja la ga 865. arthazikhA bhana jala ga 628. niravadhigatiH na sabha laga 66.. dAmaghaTitA na na bha la ga 664. vimalA sa mana la ga 976. kamaladalAkSarI na ya na laga 985. sAmapadA ma sa na la ga 1021. mukhacapalA ta na na la ga 1171. ra ra ragala 1213. kAmukalekhA mama sa gala 1317. saMzrayazrI: tatata gaba 4444444444444 17. 17. 10, jilAzayA-17. 17. 886. 17. 17. 10. 10; ruciramukhI-11; samit-17. 17. 10. 17. gambhAri 17. Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 485 prastAra- chaMda-nAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 17. 1372. piculam 1400. kAlavarma 1511. sAndrapadam 1777. zeSApIDama 2000. kelicaram sa sa jagala nabha jagala bha ta na gala mabha sa la la na ya na la la 17; 15 TI0 17. dvAdazAkSara-chanda 17. 17. 64. 17; ambhAjAlI-17. 17. bhASitabharaNam 32. viSamavyAlI zampA mithunamAlI kiMzukAstaraNam rasalIlA 93. vizAlAmbhojAlI 14. vINAdaNDam 67. mattAlI 128. vasanavizAlA 193. lIlAratnam 253. vivaravilasitama 256. zuddhAntam 348. sAkSI 364. svaravarSiNI 448. dhavalakarI 476. lumbAkSI 505. malayasurabhiH 525. vAhinI 576. ja sa ya ma ma ta yama nana yama ma ma sa ma ta na sa ma na na sa ma sa sa ja ma sa ja ja ma na na bha ma sa sa na ma mana na ma ta ya ma ya na ma maya www 17. 17; lubdhAkSI-17. 17. 578. 604. 608. 614. 662. 688. prAdhidaivI samayaprahitA mihirA kalavallIvihaGgaH asudhArA balojitA 20. 2, 3, 4, 6, 10, 13, 17, 18, 19, 22; puTA:-20 17. 17. 17. 17. 17, astradhArA-17. 17, 16; acalamacacikA-17. Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa prastAra- chanda-nAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha- saGketAGka ma bha ra ya sabha ra ya . bha bha ra ya 17. 10; mahendravajrA-16; zivikA-16. 17. 17. 686. puNDarIkam 662. badhirA 695. valabhI 716. kekIravam 733. kola: 737. loDhAlarkaH 741. vanitAvilokaH 742. kumudinIvikAza: 753. vasantahAsaH 757. zrutiH 758. smRti: 783. siktamaNimAlA 784. vidrumadolA 817. sukhazalam 820. karamAlA 832. vijayaparicayA 865. kAsArakAntA 877. mAyA 878. parilekhaH 876. varatrA 881. kumbhodhnI 884. zarameyA 885. nIrAntikam 888. kalahaMsA 17; zvetamaNimAlA-17. 17. sa ya sa ya ja sa sa ya ma ta sa ya ta ta sa ya ja ta sa ya ma bha saya ta bha saya ja bha saya bha ya ta ya na ya taya ma bha ta ya sabha taya na na ta ya ma ta jaya ta ja jaya ja ja jaya bha ja ja ya ma bha ja ya sabha jaya ta bha jaya ~ ; ; ~ 17. ; ~ ; 17; dhArI-17. 17. 17. 17. 17. 10, 16; drutapadam-17; drutapadA-4, 11, 16; mukharam-11. 17. 812. 893. 864, 865. 971. aditapAdam paritoSA chalitakapadam upadhAnam pathikAntA kumudinI ra na jaya sa na ja ya tana jaya jana jaya bhana jaya ra yana ya 17. 17. 17. 10, kumudavibhA-3; tathA 3 ke anusAra 'na ya.ra.ya.' lakSaNa bhI haiN| 17. 661. arpitamadanA bhasa naya Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 487 chanda-nAma lakSaNa prastAra. saMkhyA sandarbha-grantha-saGkatAGka 14. 1016. drutapadam 1021. viratimahatI 1080. tatam na bha na ya ta na na ya na na mara 2, 10, 18; lalitam-17, 14; gaurI-17. 17. 17. 10 vasantaH-11. 17. 17. 1142. galitanAlA ja bhaya ra 1162. sarojAvalI ya ya ra ra 1176. medhAvalI na ra ra ra 1166. viplutazikhA bhaja ra ra 1200. vizikhalatA na ja ra ra 1236. sutalam sa ra sa ra 1365. antarvikAsavAsakaH ta ra ja ra 1371. paripusitA ra sa jara 1376. prasRmaramarAlikA na sa ja ra 1390. vidhAritA ja ja ja ra 1361. pikAlikA bha ja ja ra 1404. viralA sa na ja ra 1407. aviralaratikA bha na ja ra 1460. rAdhikA sa bha bha ra 1472. ujjvalA . na na bha ra 17. 17. 17. 17; pidhAyinI-17. 17; vIralA-17. 17. 17. 10, 13, 17; capalanetrA-11, calanetrikA 18. 17. 17. 17. 17. 1515. vipulapAlikA ra jana ra 1524. upalekhA sabha na ra 1526. bhasalavinoditA ja bha na ra 1527. virataprabhA ___ bha bha na ra .1531. mukulitakalikAvali rana na ra 1676. ativAsitA sa ya ra sa 1661. bhujaGgajuSI ra sa ra sa 1665. ajitaphalikA bha sa ra sa 1703. lalanA bha ta na sa 1728. hrIH na na na sa 1735. lalanA bha ma sa sa 1738. kuraGgAvatAra: ya ya sa sa 1774. vikatthanam ja ja sa sa 1775. nIlagirikA bha ja sa sa 17; 15 TI. Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 ] prastArasaMkhyA chanda-nAma 1783. vanitAbharaNam 1825. subhadrAvataraNi: 1881. viralAddhatA 1882. suvihitA 1884. udarkaracitA 1885, suvanamAlikA 1972. nagamahitA 1675. sammadavadanA 1682. kumAragati: 2016. udayanamukhI 2020. rasikaparicitA 2026. vyAyogavatI 2030. viyogavatI 2031. saMgamavatI 2044. jvalitA 2045. rUpAvaliH 2046. pranIcakam 2047. bhAsitasaraNiH 225. 241. 375. 436. 472. 2048. kRtakRtikA 2368. vikalabakulavallI 2406. nimagnakIlA 3265. vAsaramaNikA 3508. zrarilA ulkAbhAsaH lIlAlola:: kalAdhAma vAsavilAsavatI vipannakadanam 784. vibhA 75. rasadhArA 1006. prajJAmUlam vRtta mauktika - paJcama pariziSTa lakSaNa bha bha sa sa ma ta ta sa ma saja sa ya sa ja sa sa sa ja sa ta sa ja sa sa bha bha sa bha bha bha sa ja na bha sa na sa na sa sa ta na sa ta ja na sa ja ja na sa bha ja na sa sa na na sa ta na na sa ja na na sa bha na na sa na na na sa na na ta ta ja ta ja ta bha sa sa bha sa bha bha bha ma ta sa ma ga ma bha sa ma ga bha bha ja ma ga bha bha bha ma ga na ra na ma ga sandarbha-grantha-saGketAGka na ya taya ga na ya na ya na ma bha na ya ga 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17; katikA- 17. 17. 17. 17. 17. trayodazAkSara - chaMda 17. 17. 17; upavanamAlikA- 17. 17; kramukavatI - 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17; vipannakalanaM - 17; vipannakavalam - 17. 17. 17. 17; bhadrA - 22. Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 486 lakSaNa prastAra-. chanda-nAma saMkhyA sandarbha-grantha-saGkatAGka 10. 17, 14, candraNI-10; candrikA-16. 17; darbhamAlA-17. 17. 17. 17. na na ma ra ga 1,154. caJcarIkAvala ya mara ra ga 1,162. darpamAlA yaya ra ra ga 1,165. bhAjanazIlA ta ya ra raga 1,171. zraddharAntA ra ra ra ra ga 1,206. mAnatA manara ra ga 1,216. pramodaH nana ra ra ga koDumbhaH ma ta sa ra ga 1,368. sukarNapUram na ra ja ra ga 1,372. jagatsamAnikA sa sa ja ra ga 1,360. atiraMhaH ja ja ja ra ga 1,461. mANavikAvikAzaH ta bha bha ra ga 1,466. kIralekhA na ra na ra ga 1,636. prAnanamUlam bha ta ya sa ga 1,753. lodhrazikhA ma sa sa sa ga upasthitam ja sa ta sa ga gaurI na na ta sa ga 17, candrikA-10. 10. 17. 17. bhaDa 4444444 17. 13. 10; 2 ke anusAra 'na na na sa ga' lakSaNa hai| 17. 17. FF5 PERFor FREE 55 56 4444 17, sAlA-17. 17. 17. 1,866. zalabhalolA 1,881. paMkajadhAriNI 1884. kuberakaTikA 1,886. ruciva 1,887. mayUkhasaraNiH 1,984. vidhuravitAnam / madalalitA 2,341. pArAvataH 2,342. pravAhikA 2,343. svinnazarIrama 2,344. urvazI 2,351. vAmavadanA 2,352. kirAta: vidyut 2,366. bhasalamadam 2,400. kaThinI ya ya ja sa ga ma sa ja sa ga sa sa ja sa ga ja sa ja sa gra bha sa ja sa gra nana bha sa ga na ja na sa ga ta ta ta ta ga ja ta ta ta ga bha ta ta taya na ta ta ta ga bha ja ta ta ga na ja ta ta ga na na ta ta ga bha sa ja ta ga na sa ja ta ga AAAAAAAAAAAAA 10, 16. 17. 17. 10; parivRDham-17; kaumudI-16. 17. 55 17. 14; kuTilagati:-14. 17; bhasalapadam-17. 51 17. Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa prastAra. chaMda-nAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 17. 17. 17; nistuSA-17; 17. 2,405. vRddhavAmA 2,421. marmasphuram 2,706. pRSadvatI 2,710. akhaNDamaNDanam 2,731. kalApatiprabhA 2,752. azokapuSpakam / 2,762. karapallavodgatA / 2,763. sArddha padA 2,764. sudantam ta ta ja ta ga ta bha ja ta ga tara ra ja ga jara ra jaga ra ja ra jaga na na ra jaga ya ya sa ja ga ra ya sa ja ga sa ya sa ja ga 17. 17, azokam-17. 17. 17. 10; ambudAvalI-17; maNikuNDalam-16. 10: maMjuhAsinI-14. 17; maMjubhASiNI-16. 17. 2,760. majubhASiNI ja ta sa ja ga 2,765. maJjumAlatI ra ja sa ja sa 2,808. virodhinI na bha sa ja ga 2,816. nalinam na na sa ja ga 2,607. candrahAsakarA ra sa ja ja ga 2,608. drutalambinI sa sa ja ja ga 2,906. kanakaketakI ta sa ja ja ga 2,610. garudavAritA ja sa ja jaga 2,611. amitanagAnikA bha sa ja ja ga 2,918. prApaNikA ja ta ja jaga 2,926. guNasArikA ja ja ja ja ga 2,933. pramodatilakA ta bha ja ja ga 2,636. sArasanAvaliH na bha ja ja ga 2,943. upacitaratikA bha na ja ja ga 2,682. udAttahAsaH ja ta bha ja ga 3.046. kalanAyikA ja ta na ja g2a 3,277. abhrabhramazIlA ta ya sa bha ga 3,360. vidalA na sa ta bha ga 3,423. prapAtalikA bha sa ja bha ga 3,511. karmaThaH bha bha bha bha ga 3,543. lavalIlatA bhara na bhaga 3,736. aniloddhatamukhI na ra ra 3,771. prabodhaphalitA ra na ra na ga 3.788. komalakalpakalikA sa ya sa na ga SHERPF5MEEV5F5 5 4 55 17. 17. 17. 17; gaNasArikA-17. 17, abhrakam-10. 17. 9 ~ 9 ~ 9 ~ ~ 9 9 ~ ~ 9 17. 17; aGgaruci:-16. 17. 17. 17. 17. Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 461 lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka prastAra- chanda-nAma saMkhyA 17. 17. 17. 17; parivazitA-17. 17. 17; vanitAkSI-17. 17; nirAvali:-17. 3,835. paragatiH 3,862. abhirAmA 3,664. upasarasI 4,048. madanajavanikA 4,060 varivazitA 4,063. ardhakusumitA 4,084. vinatAkSI 4,085. narAvaliH. 4,086. abhIrukA 4,087. kanakitA 4,096. tvaritayatiH 4,460. sukhakArikA 5,813. aTTahAsinI aGgaruciH 7,807. pAvaliH 8,000. prazaniH ra na sa na ga sa bha ta na ga sana jana ga na yanana ga sa sa na na ga bha sanana ga sa bhanana ga ta bhana na ga ja bhana na ga bha bha na na ga na na na na ga sa ja ja mala tabhara sa la bha bha bha bhala bhanaya nala na na ta na la 17. 17. 10; haravanitA-17; upanamitA-17. 17. caturdazAkSara-chanda 17, kAladhvAntam-17. 17. 205. vaMzotsA 661. kAladhvAnam 1,021. pArAvAraH 1,263. prapannapAnIyam 1,266. anindaguvinduH 1,537. dhIradhvAnam 1,744. lalitapatAkA 2,022. sambodhA 2,065. vindhyAkhDham 2,321. lakSmIH taya samaga ga ma ma na ya ga ga ta na na ya ga ga ta ya ta ra ga ga na ya ta ra ga ga ma ma ma sa ga ga na ya sa sa ga ga jata na sa ga ga ma ra ma ta ga ga ma ra ta ta ga ga 17; guvinduH-17; pUrvenduH-17. 17. 17. 17; vandhyArUDham-17. 5, 10; candrazAlA-19% bimbAlakSyam-17. 17. 17. 2,322. dRptadehA 2,323. babhra lakSmI 2,332. saramAsaraNiH 2,335. puSpazakaTikA 2337. niryatpArAvAraH ya ra ta ta ga ga ra ra ta ta gaga sa sa ta ta ga ga bha sa ta ta gaga ma ta ta ta ga ga 17. 16%; lakSmI -16. 17. Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa lakSaNa prastAra- chanda-nAma saMkhyA sandarbha-grantha-saGkatAGka 2,336. kalpakAntA 2,344. parIvAhaH zarabhalalitam 2,687. vATikAvikAzaH 2,731. arkazeSA 2,740. madAvadAtA 2,804. vaMzamUlam 2,805. celAJcalam ra ta ta ta ga ga na ta ta ta gaga na bhana ta gaga bhana ya jaga ra ja ra ja ga ga sabhara ja ga ga sabha sa ja ga ga tabha saja gaga 17. 17. 10; zarabhA-11. 17; vATikAvilAsa:-17; vATikA17. 17. 17, sunandA-16. 17; velAJcalam-17; velAntaram17. 17. 2,806. kusumbhinI 2,808. vilambanIyA 2,816. anantadAmA nadI kumArI kRtamAlam 3,287. zAradacandraH 3,313. pariNAhI 3,466. ratirekhA 3,484. manmathaH 3,511. jAhamukhI 3,515. valanA 3,862. pratibhAdarzanama rAjaramaNIyaH ja bha sa ja ga ga na bha sa ja ga ga na na sa ja ga ga na na ta ja ga ga na ja bhaja ga ga ta ja ya bha ga ga ta ya sa bha ga ga ma bha sa bha ga ga taya bha bha ga ga sa sa bha bha ga ga bhabha bhabha ga ga ra na bha bha ga ga sa bha ta na ga ga jasa ra na ga ga 44444444444 10; latA-11; vanalatA-16. 17. 10, 20, rUpagosvAmikRta-vatsacAraNAdistotra meM 'praphulla kusumAlI' hai| 14. varasundarI supavitram 4,006. upacitram jyotsnA 4,672. karimakarabhujA 4,682. prapAtaH 4.704. jaladarasitA 4844. pathyA 5,267. kalpamIlitA 5.416. sudhAdharA bhaja sa na gaga ta ra na na ga ga na na na na na ga ma ra ma ya laga na na ma ya la ga ya ya ya ya la ga na sa ya ya la ga sa ja sa ya la ga ra ra ra ra laga ra ja ta ra la ga FFFER 10, 16; alipadam-17. 5,10, jyotsnikA-5. 10; kAmalA-17. 17. 17. 17, prathitA-16. 17. 17. Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 463 prastAra- chanda-nAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 17. AAA 10,14. 16. 17. 10. 5, 10. 17; alikAlakA-17. 10, 16. 17. 17. 17. 17; krIDAvasatham-17. FFFFFFFFFFFF V5FFFFFFFFFF555 FFFFFFFFFFFF555 5,456. kalAdharaH 5,462. kuDaGgikA sukesaram sudarzanA 5,662. vitAnitA siMhaH jayA 5,813. malakAlikA 5,815. dardurakaH 5,816. gaganodgatA 5,852. vinandinI 6,172. bhUrizikhA 6.364. krIDAyatanam 6,541. nAsAbharaNam 6,583. kaNizaraH 7,032. vipAkavatI 7,086. kAkiNikA 7,087. kAraviNI 7,315. kUrcalalitam 7,532. kalahetikA 7,535. aJcalavatI 8,027. gaganagatikA ,081. nimuktamAlA 6,363. kAmazAlA 6,675. unnarma 11,628. upakArikA 11,631. hemamihikA 11,632. hetiH 14,044. madhupAli 16,000. vezambhari 17. ra ra ja ra la ga ja ra ja ra la ga narana ra la ga sa ja na ra la ga na na na ra la ga na ma ra sa la ga ma ra ra sa la ga ta bhara sa la ga bha bha ra sa la ga rana ra sa la ga sa sa sa sa la ga sa sa ma ta la ga sa sa sa ta laga taya bha ta laga bha bha bha ta la ga na bha ja ja la ga ja ja bha ja la ga bha ja bha ja la g2a ra ra ra bha la ga sa ja ja bha la gra bha ja ja bha la ga rasa ja na laga ma ra bhana laga ra ra ra ra ga la bhabha sa sa ga la sa ja ja bha ga la bha ja ja bhayala na ja ja bha gala sa sa sa sa la la na na ya na la la doeseogyi yiyi 4 17. 7. 17. 17. 17. 17. 17 paJcadazAkSara-chanda 13. vajrAlI 16. sphoTakrIDam ta ya ma ma ma na ya ma mama Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa lakSaNa sandarbha-grantha- saGketAGka 17. 17. 17. ~ ~ ~ ~ ~ 10, 16. 17. 17. prastAra- chanda-nAma saMkhyA 223. krIDitakaTakA 433. cAvaTakam 2.266. prAnaddham candralekhA 3,316. bahulAbhram 3,881. vANIbhUSA 4,682. siMhapuccham 5,525. kumAralIlA 5,532. bhoginI ketanam zizuH RSabhaH 6,631. dIpakam 7120. parimalam mayUralalitam 7,936. zarakalpA candrodyotaH 6,363. lAsyakArI 9,668. madanamAlikA mRdaGgaH 11,575. plavaMgamaH 11,631. mayUvadanA 11,632. kalabhASiNI 11,712. gauH 11,963. sAriNI 11,668. camarIcarama 12,466. jananidhivelA 13,057. lIlAcandram 13,502. ghoritam 14,015. zAntasurabhiH 14,260. karNalatA 15,601. vizakalitA 15,757. zIrSavirahitA 16,053. zaGkAvalI bhasa samama ma bhabha mama ra na sa ta ma ra ra ta tama sabha sa bha ma ma mata na ma yaya ya ya ya mana ra ya ya nana ra ya ya bha ya sa saya ta ja sa saya sa ja sa sa ya bhata na ta ya na ya na jaya jasa na bhaya na na sa na ya na na ma ra ra ra ra ra ra ra na ra na ra ra ta bha ja ja ra bha bha ta bhara bha ja ja bha ra na ja ja bhara na na bha bha ra rana ra na ra na na ra na ra na ya sa masa ma ma ta yasa bhana ra rasa bhana ra sasa sa bha bhasa sa ma bha sa bha sa taya bha bha sa ta bhara na sa 10, 16; aravindaH-11, 16 10. 17. 17. 7. 17. 17. 17. Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastArasaMkhyA chanda-nAma 23,131 UhinI 23, 264. mitasa vitha 1,024. mAlyopastham 4,066. kalpAhArI vellitA 5,536. pratIpavallI 7,156. zrArabhaTI 6,280. vakrAvalokaH suratalalitA citram 10. 162. zrabhidhAtrI 13,108. anilohA kAntam 13,309. bhogAvaliH 14,044. kAmukI lalitapadam 15, 376. valivadanam 15,565. sUtazikhA 15,580. parikhAyatanam 15,601. mAlAvalayam zaramAlA 16,366. bhImAvarttaH 16,384. zizubharaNam komalalatA 23,264. taravArikA maGgalamaGganA 25,552. kamalaparam 27,824. maNikalpalatA 28, 672. kalahakaram pramuditA sandarbha-granthoM meM prApta vaNika - vRtta lakSaNa ra sa ya ja ja na sa sa ja ja SoDazAkSara-chanda na na na ya ma ga na na na na ma ga sa sa sa na ma ga sa sa bha ra ya ga bha bha na ja ya ga nana ma ra ra ga ma na sa ta ra ga ra ja ra ja ra ga sa sa sa ja ra ga sabha ta ya sa ga na ya na ya sa ga ta na na ya sa ga sa sa sa sa sa gra na na na ja sa ga na ya ma bha sa rA ta ya sa bha sa ga sa sa sa bha sa ga ma bha sa bha sa ga bha bha bha bha sa ga ma bha na na sa ga na na na na sa ga ma ta sa ta ta ga na sa sa ja ja ga na bha ja ja ja ga na ya na ya bha ga na ja ra bha bha gra na na na na bha ga bha ra nara na ma sandarbha-grantha saGketAGka 17. 17. 17. 17. 10, 20. 17. 17. 17. 10. 10. 17. 17. 16. 17. 10 padam - 17. 10; kamaladalam - 16. 17. somaDakam - 11 ; 17. 17; parikhApatanaM - 17. 17. 10; smarazaramAlA - 16. 17. 17. 17. 10. [ 4e5 kaladhauta 10, 20. 17. 10, 16. 17. 6, 10, 14; troTakam - 17; cintAmaNi - 16; indumukhI - 19. Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 466 ] prastArasaMkhyA chanda - nAma 30,584. narazikhI 31,207. sAravarohA varayuvatiH lalanA 32,768. cala dhRti: 36,667 dantAlikA 43,667. kalpadhAri 52,417. kulyAvarttam 11,668. vIravizrAmaH 16,183. valvajam 16,186. krUrAzanam 20,368. kAmarUpam 23,600 pratizAyinI 23,604 zAyinI vANinI 32,320. salekhA 32,383. titikSA 32,768. vasudhArA rohiNI 38,751. bAlavikrIDitam 38, 758. kAlasAroddhataH kAntA hariH 52,465. virudarutam 52,663. kAsAram 56, 167. vaMzala: vilAsinI 64,612. vidhuravirahitA 64,924. zukavanitA 64,947. vAhAntaritam vRttamauktika - paJcama pariziSTa lakSaNa na bha ja sa na ga bha ta na ta na ga bha ra ya na na ga ra na na na na ga na na na na na ga ta ma ra ma ya la ra ra ra ja ra la mama sa bha ta la nana ra na ra ga ga bha bha ta na sa ga ga ta na ta na saga ga ma ra bhana ta ga ga sa sa ja bha ja ga ga sandarbha-grantha-saGka etAGka saptadazAkSara chanda na sa ja bha ja ga ga na ja bha ja ja ga ga na na na na na ga ga bha na ya na na ga ga na na na na na rA ga na sa ma ma ya la ga bha sa ja sa ya la ga ja ta ja sa ya la ga ya bha na ra sa la ga na na ma ra sa la ga ma bha sa bha ta la ga ma ma ta na ta la ga bha ta ja ja ja la ga na ja bha ja bha la ga sa ta ya bha na laga sa sa bha bha na la ga ta na bha bha na laga 17. 17. 2, 10, 14. 10, 20, 22. 10. 17. 17; cAri - 17. 17; kulyAvRttaM - 17. 17. 17; valgujam - 17. 17; kUrAzanam - 17; krUrAsanaM -17; kUrAsanaM 17; 17. 2, 10, 14, 17, 16; yAdavI - 11; citralekhA - 14. 17. 10, 18. 17. 17. 10, 16. 10. 17. 17. 14. 14. 17. 17. 17 4. 17 17; zizukavanitA - 17. 17. Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 467 prastAra- chanda-nAma saMkhyA lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka 17. 69,362. karNasphoTam 74,869. pratIhAraH 75,714. kAntAram 81,140. phalguH lalitabhRGgaH na ya ta na ma gala ra ra ra ra ra gala ya ma na sa ra gala sabha sa bha sa cala bha sana ja na gala 17. 17. rUpagosvAmikRta rAsakrIDAstotra aSTAdazAkSara-chanda 31,450. parAmodaH 32,230. vilulitavanamAlA anaGgalekhA candramAlA 37,440. nIlazArdUlam ya sa sa ja na ma na na mana na ma na sa ma ma ya ya na na ma ma ya ya na na ma ya ya ya mandAramAlA 44,025. satketuH paDUjavaktrA bhaGgiH kAJcI kesaram 74,866. sindhusauvIram nizA FFEE EFFFFFFr sa ta na ya ya ya mana na jara ya na na sa sa ta ya bha bha bha bhana ya mara bhaya ra ra ma bha na ya ra ra 17. 17. 5, 10. 5, 10. 17; nIlazAlUraM-17; nIlamAlUram-17. 16. 17. 10; paGkajamuktA-16. 10, vicchittiH-11. 10; vAcAlakAJcI -11, 20. 5, 10, 14. 17. 10; tArakA-11; mahAmAlikA-14. nana ra ra ra ra 17. 17. 10. 77,504. paviNI 77,806. kroDakrIDam bubudam 86,008. vasupadamaJjarI hariNIpadam 93,017. hariNaplutam kuraGgikA calam 65,704. SaTpaderitam 96,094. pArthivam gucchakabhedaH na na ra na na ra ma bhanana ra ra sa ja sa ja ta ra na ja bha ja jara na sa ma ta bhara ma sa ja ja bhara ma ta na ja bhara ma bha na ja bhara na ra na rana ra ja sa ja sa na ra na na na na na ra 17. 5, 10. 14, 17. 5, 10. 10, 14; acalam-5. 17. 17. rUpagosvAmikRta-ariSTavadhastotra Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 ] prastAra saMkhyA chanda-nAma 1,12,348. paripoSakam krIDA surabhi: maNimAlA 1,26,361. zrazvagatiH 1,46,767. zrarthAntarAlApi 1,46,768. pataGgapAdaH 2,24,665. hIrakahAradharam 2,49,661. daNDI vismitA mugdhakam mAdhavIlatA ratilIlA taruNIvadanenduH 1,30,349. kiraNakIttiH vaJcitam vRttamauktika - paJcama pariziSTa 20,466. jhillIlIlA na ya ma ma ja ma ga 31, 225. vidhunidhuvanam mana na ta na marA 48, 186. mArAbhisaraNam ta na ma bha sa ya ga 74,866. lolalolambalIlam ra ra ra ra ra ra ga ya ma na sa ra ra ga ya ma na na ra ra ga marana sa sa ja ga ja sa ja sa ja sa gra sa sa sa sa sa sa gra ta ja ta bha na sa ga ma ta na sa ta ta ga lakSaNa makarandikA maNimaJjarI sa sa sa sa sa sa ya ma na sa ta sa taralam Urjitam 1,92,192. nirgalitamekhalA vAyuvegA sa na ja na bha sa bha bha bha ma bha sa bha bha bha bha bha sa ta ta ta ta ta ta ja ta ta ta ta ta bha bha bha bha bha bha ta na ta na ta na ekonaviMzAkSara chanda 1,55,481. zilImukhojjRmbhitaM ma sa ja na ja ta ga 1,74,763. kalApadIpakam ra ja ra ja ra ja ga 1,74,784. prapaJcacAmaram paJcacAmaraH na na ra ja ra ja ga na na sa ja ra ja ga 1,78, 136. kalpalatApatAkinI mana na sa sa jaga ya ma na sa ja ja ga yA na ya ja ja ga na bhara sa ja ja ga ra sa sa ta ja ja ga na nara na bha ja ga ma sa ja sa na ja ga sandarbha-grantha-saGka etAGka 17. 10; sudhA - 14; muktAmAlA 14, 17. 10, 16. 10. 16 16. 17; zraddhAntarAlApi - 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 14. 10. 10, 20. 10, 16. 6, 10. 17. 10; candrabimbam - 5; bimba 14; vicitam - 14. 17. 17. 17; prapaJcam-17. 14. 17. 5, 10, 14. 14. 10, 16. 10; zAGgi - 16. 17. 10, 22. Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 466 - - lakSaNa sandarbha-grantha-saGkatAGka prastAra. chanda-nAma saMkhyA 1,66621. grAvAstaraNam samudralatA 2,41,336. TaGkaNam ma bha sa bha ma bhaga ja sa ja sa ta bhaga ra na ra na ra na ga 17. 14. 17. vizAkSara-chanda 17. 5, 10, suprabhA-7. 11. 17. 17. 52,465. vANIvANaH 1,26,031. bhekAlokaH citramAlA 1,51,413. viSvavitAnam 1,51,486. bhUrizobhA 1,61,240. saMlakSyalIlA 1,63,688. bhArAvatAraH 2,24,665. vIravimAnam 2,68,676. mattebhavikrIDitam ratnamAlA 2,99,564. pravandhyopacAraH 3,55,766. kAmalatA ma bha sa bha ta ya ga ga bha ma ma ta na sa ga ga ma ra bha na ta ta ga ga ta bha ja na ta ta ga ga ta ma mana na ta ta ga ga na rana ra na ta ga ga na ta ja na na ta ga ga bha bha bha bha bha bha ga ga sa ma na sa na ma ya la ga ya ya ya ya ya ya la ga bhara na bha bha ra la ga yi gughoe gughoe yioeyi oesig 17; hArAvatAra:-17. 17. 10, 17, 16. 10. 17. 10, utpalamAlikA-11, 17, 16. 10, 20. 10; 16; ujjvalam-11, 16, 16. dIpikAzikhA bhana ya na na ra la ga na bha bha ma sa sa la ga ra sa sa sa sa sa la ga bha ma ta na sa na la ga puTabhedakam 5.07,655. saurabhazobhAsAraH 17; azokalokAlokaH-17. 81.921. azokalokaH lalitagatiH 86,080. mandAkSamandaram 1,61,827. talpakatallajam 2,66,564. vidya dAlI 5,67,605. dUrAvalokaH 5,66,508. zarakANDaprakANDam 6,19,962. kalamatallikA lalitavikramaH vanamaJjarI ekaviMzAkSara-chanda ma ma ma ma ta ra ma na na na ya ya ra ma na na ma ma ja ra ma bha bha bha bha bha jama ya ya ya ya ya ya ya ma ra bha na ya ra ra sa ra na ra ra ra ra na ra na ra na ra ra bhara na rana ra ra na ja ja ja ja bhara doegwa oegugyi oe 20. 10, 10, 16. Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 ] prastArasaMkhyA chanda-nAma kathAgati: padmasadma 8,68,780. pratimA 6,00,112. kamalazikhA 6,36,240. lalitalalAma mattakrIDA candanaprakRtiH 17,17,559. taDidambaram 2,02,651. vAsakalIlA 3,31,776. drutamukham 5,60,113. bhImAbhogaH 5,68,602. vIranIrAjanA 5,69,185. kaGkaNakvANavANI 5,66, 187. kaGkaNakvANaH mahAsragdharA 8,17,638. zrarbhakamAlA 8,76,441. bhastrA nistaraNam 8,68,780. zrayamAnam dIpAciH madana sAyaka: 15.70, 485. bhogAvalI 16,36,060. svarNAbharaNam 16,77,511. niSkalakaNThI 16,14,037. bhujaGgoddhatam lAlityam varatanuH 20,67,152. zracalaviratiH 31,24,588. vanavAsinI 8,42,176. paridhAnIyam 17,52,476. vilAsavAsa: vRttamauktika - paJcama pariziSTa lakSaNa tarabha na ja bha ra ra sa na ja na bhara sa sa sa sa sa sa sa na ya ma bha sa sa sa na ja ta ta ta ta sa ma ma ta na na na sa ra ja ta na na na sa bha bha bha bha bha bha bha dvAviMzAkSara chanda bha masa ta ya bha ma ga na na na na ma ra ya ga ma ta ta ma ma ra ra ga yaya ya ya ra ra ra ga ma ra ra ra ra ra ra ga ra ra ra ra ra ra ra ga sa ta ta na sa ra ra ga bhata na ta na ma saga ma sa bha na ja ra saga sa sa sa sa sa sa sa ga ma sa ja sa ja sa ja ga na bha ja bha ja bha ja ga ta bhara sa na na jaga sa sa sa sa na ya bha ga bha masa ta ya sa bhaga ta bhara rasa ra na ga masa ra sa ta ja na ga ma ta ya na na na na ga na na na na na na na ga sa ja ja bha ra na sa la trayoviMzAkSara-chanda na na bha ta ja ya sa ga ga bha sa bha bha sa ja bha ga ga sandarbha-grantha-saGka etAGka 10, 20. 16. 17; savaiyA - 17. 17. 17. 10. 10. 17; savaiyA - 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 10, 16. 17. 17. 17. 10, 20. 16. 17. 17. 17. 17. 14. 10. 17. 17. 17. 17; subhAga:- 17; vilAsaH 17. Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha granthoM meM prApta vaNika-vRtta chandanAma lakSaNa prastAra- saMkhyA sandarbha grantha-saGketAGka 17,98,104. mantharAyanam na ra na na bha bha bha ga ga 18.31.603. pulakAJcitam bha sa na ya na na bha ga ja 20,86,447. indravimAnama bhata na ma bha na na ga ga vRndArakam ja sa ja sa ya ya ya la ga 28,17,401. vipulAyitam mana ja bha na ja ra la ga citrakama ra na rana ra na ra la ga 32,70,145. pArAvArAntastham ma ma ma sabha sa ta la ga 33,64,801. rAmAbaddham mabha sa bha ta na ta la ga 35,28,542. vilambalalitam ja sa ja sa ja sa ja la ga 35,65,117. zaGkhaH ta ja ja ja ja ja ja la ga 35,95,120. haMsagatiH na ja ja ja ja ja ja la ga 17; mantharaM-17. 17. 17. 10, 20. 17. 6,10,16. 17; pArAvArAntaH-17. 17. 17; bilam-17. 10, 16. 10; 19%mahAtaruNIdayitam11.16zravaNAbharaNaM-17; virAjitama-17. 17. 10. 36,43,876. gotragarIyaH capalagatiH 41,94,304. amaracamarI 50,45,375. saMbhRtazaradhiH 56,61,863. cakora: bhata na ta ya na ja la ga bha ma sa bha na na na la ga na na na na na na na la ga bha na ya bha na ya sa ga la bha bha bha bha bha bha bha ga la 17. 17. 17. 6,88,296. vaMzalonnatA 10.46,263. dhaureyam 23,96,746. bhujaGgaH sara'chanda ra ja ra ma ma ja ra ma bhabha sa sa na na sa ma ya ya ya ya ya ya ya ya 31.02,635. bhAsamAnabimbama ra ja bha sa ja bha saya 17. 17; mahAbhujaGga:-17:sudhAya: 17. 17; mAnabimba-17; bhAsamAnaM-17. 17. 17; gAhitagehaM-17 gAhitadeham-17. 35,95,120. samAhitam * 36,38,272. vigAhitayehama na ja ja ja ja ja jaya na na na yamana jaya 17. 36,53,113. adhIrakarIram 41,56,855. aditam 41,60,335. pArSatasaraNam lalitalatA 41,63,476. kokapadam mana na bha sa na ja ya bha bha bha bha bha bha na ya bhanaya mana na naya nana bhana jana na ya bha ma sa bha na na na ya 17; narditam-17. 17. 10, 16. 17; haMsapadam-16. Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa chanda-nAma lakSaNa sandarbha-grantha-saMGkatAGka prastArasaMkhyA 17 3, 10, 22. 17. 10, 20. 17. 17. 10. 17. 47,63,461. gaGgodakam ra ra ra ra ra ra ra ra meghamAlA nana ra ra ra ra ra ra 48,48,301. utkaTapaTTikA ta ja ra ja na sa ra ra mahAmadanasAyaka: na bha ja bha ja bha ja ra vibhramagatiH ma sa ja sa ta ta bha ra 56,93,912. zambaram na bha bhara na bha bha ra 83,68,567. vellitavelam bha bha bha ma sa na na sa drutalaghupadagatiH bha bha bha ta na na na sa sambhrAntA na ya bha ta na na na sa 83,88,608. atulapulakama na na na na na na na sa paJcaviMzAkSara-chanda mantebhaH ma ma ma ma ma ta ya ma ga 26,76,603. zarabhUriNI ra sa ja ja bha ra sa ya ga 47,93,461. hrINahayaGgavInam ra ra ra ra ra ra ra ra ga 72,02,815. nIpavanIyakam bhana na sa bha sa sa sa ga 75,76,808. kumudamAlA na ta sa bha ya na ta sa ga 82,83,604. rasikarasAlA na na sa sa bha ta na sa ga 83,62,486. virahavirahasyam mana na ta ya na na sa ga 83,81,311. bhAskaram bha na ja ya bha na na sa ga 95,92,467. cittacintAmaNi: ra ra ra na ja ta ta ta ga 1,13,85,973. vyAkozakozalam ta ya bha bha sa sa sa ja ga haMsalayaH na na na na sa bha bha bha ga 1,43,80,471. zivikA bha bha bha bha bha bha bha bha ga 1,54,45,661. bhAvinIvila- rana ra na ra na ra na ga sitam 1,61,75,168. vizeSakavalitam na na ma ma ja ja ja na ga capalam na ja ja ya na na na na ga 1,67,74,717. abhrabhramaNam ta na ma sa na na na na ga haMsapadA taya bha bha na na na na ga 1,67,77,216. alakA na na na na na na na na ga 1,91,73,962. mallapallI- ya ya ya ya ya ya ya ya la prakAzam 2,35,25,084. sodAmanadAma sa sa sa sa na ja ya sa la 16. 17. 17. 17. 17. 1 17. 17. 17. 17. 10, 16. 17. 17. 17; vizeSitaM-17. 10. 17. 6.10, 20. 17; alikA-17. 17. Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAra saMkhyA chanda-nAma makarandaH vanalatikA 33, 66, 166. tanukilakiJcitam yaya ya ya ta ta ta ta ga ga 36,64,576. vinayavilAsaH na ya na ya na ya na ya ga ga 5,11,47. vizvavizvAsaH ma ya ya ya ra ra ta ta gaga 65,34,961. azokAnokaham ma bha na bha na ra ta ta ga ma 65,87,061. zrAbhAsamAnam 65,87,065. vIra vikrAntaH ma na ja ta ta ta ta ta ga gra 1,11,84,811. vikuNThakaNThaH ra ja ra ja ra ja ra ja ga ga 1,12,02,816. cArugati: na na sa ma na ja ra ja ga ga 1,57,90, 321. bhasanazalAkA ma bha sa ma na ya ta naga ga 1,67,67,871. ujjhitakadanam bha na ja ja ja na na na ga ga na ya na ya na na na na ga ga na na na na na na na na ga ga na na ma ya na na sa ya la ga masa ja sa sa sa ya ya la ga 1,61,32,662. kuhakakuharam 1,62,48,285. sUrasUcakaH 1,68,15,610. viSANAzritam ya na ra bha ja ta saya laga 2,23,66,427. vinidra sindhuraH ra ra ra ra ja ra ja ra laga 2,23,80,177. zakuntakuntalaH ma ra ra na na ra ja ra la ga 2,81,42,427. kAkalIkala- ra sa ja ja bha ra sa ja la ga kokila: sudhAkalazaH na ja bha ja ja ja bha ja la ga 2,93,30,943. zRGkhalavalayitaM bhana na bha ma na na ja laga 3,21,75.762. virAmavATikA na ja ra sa najara na laga 3,35,62,821. karNATakam ta bha ja bha ja bha na na la ga bha na na sa ma na na na la ga zrApIDa: vegavatI na ja na sa bha na na na la ga na na ra ra ra ra ra ra ga la sa sa sa sa sa sa sa sa la la 3,83,47, 668. kumbhakam 5,75,21,884. vazaMvadaH sandarbha-granthoM meM prApta vaNika vRtta 27. mAlAvRtta 27. 27. vikasitakusumam mAlAvRttam lakSaNa vaMzAkSara chanda mama mana ja na ta ya ga ma prakIrNaka chanda ma ta ta ta na na ya ya ya ma bha na na na na na na sa ma ma ta na bha ma ma bha ma sandarbha-grantha-saGketAGka 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 17. 16. 17. 17. 17. 17. 17. 17. [ 503 10, 16. 17. 17. 17. 10; 10. 17. 17. 5, 6, mAlAcitra - 10. 16; mAlAvRttam - 16. 16. Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 } varNasaMkhyA chanda-nAma 27. 28. 26. 26. 26. 30. 31. 31. 31. 32. 32. 33. 34. 34. 38. 38. 42. 46. 50. 33. 36. 36. 42. tripadalalitam tribhaGgI pramodamahodayaH kalA maNikiraNa nRttalalitam laharikA vizAlaM khaJjavizAlaM upavizAlaM khaJjopavizAlaM cakra citralaya praticchandaH lalitalatA' pipIlikAdaNDakaH paNavadaNDakaH karabhadaNDakaH lalitadaNDakaH vArI upavArI arNavaH vRtta mauktika - paJcama pariziSTa vyAlaH lakSaNa na na na na bha na bha na sa na sa bha na ta ja ta sa ya ma ta ya ta na na na rasa laga na na na na na na na na na la ga na na bha na ja na na na na la ga bha ja sa na bha ja sa na bha ya na na na na na na na na na na ga 31 varNa 31 varNa 32 varNa 32 varNa bha na na bha na na bha na na bha ya [ na na ra-8 ] [na nara-10 ] jImUta: [na nara-11 ] lIlAkaraH [nana ra - 12 ] bhanana bhana na bha na na bha na ga mamata na na na na na sa ja ja ga na- 12, laga sandarbha-grantha-saGketAGka daNDaka - chandaH 16. 16. 10. 16. 16; 10; vRttalalitam - 16. 16. 16. 16. 16. 16. mama ta na na na na na na na ra salaga 22. ma mata na na na na na na na na ja bhara ma mata na na na na na na na na na sa ja ja g2a ma ma ta na na na na na na na na na na na rasa laga 46 mAtrA 42 mAtrA 16. 16. 20; meghadaNDaka - 22 10, 16. 22. 22. 22. 16. 16. 5, 6, 10, 13.15, 16, 17, 18, 1e; zrarNa - 22. 5, 6, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 16; plavaH - 22. 5, 6, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 16; vyAlaH-22. 5, 6, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 16; jImUta - 22. Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 505 chanda-nAma lakSaNa varNasaMkhyA sandarbha-grantha-saGkatAGka uddAmaH [na. na. ra-13] 5, 6, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 16; lIlAkaraH-22 zaGkhaH ni.na. ra-14 ] | 5, 6. 10, 13, 15, 16, 17, 18, 16; uddAmaH-22. vizvavATa [na.na. ra.-15] 17; samudraH-6, 10; arka:- 16; ArAmaH 14; mAlA-5; siMhaH-22. kAladaNDaH [na.na. ra.-16 ] 17; saMgrAmaH-14, 17; bhujaMga:-6, 10; candraza:-16; mAlAH-5; samudraH-22. pauNDakaH [na.na. ra- 17 ] 17; surAmaH-14; bhogIndraH-16; mAlA:-5; bhujaGgaH-22. ___udArapAdaH [na.na. ra-18] 17; vaikuNThaH-14; pIyUSa.-16; mAlA:-5; pracitaka:-22. sotkaNThaH [na.na. ra-16 ] 14, 17; vArAhaH-16; mAlAH-5. pracitaka:-22. sAraH [na.na. ra.-20 / 14, 17; vAta:-16; mAlA-5. " kAsAraH [na na. ra-21 ] 14, 17; mAlA-5; mahAcaNDavRSTi:-16 vistAraH [na.na. ra-22 / 14,17;mAlA-5;mahAcaNDavRSTiH-16; saMhAraH [na.na. ra-23 / 14, 17 , nIhAraH [na.na. ra-24 ] 14, 17; , mandAraH ni.na. ra-25 ] 14, 17, , kedAraH [na.na. ra-26 ] 14, 17, , sAdhAraH [na.na. ra-27 ] 14 17; , satkAraH [na.na. ra-28 ] 14, 17, , 93. saMskAraH [na.na. ra-26 ] 14, 17, , 66. vimarSaH [na na. ra-30 ] 17; mAkanda:-14;mAlA-5,, 66. zeSazAlI [na.na. ra-31 ] 17; govinda-14; , sAnandaH [na.na. ra-32 ] 4,14; 105. sandohaH [na.na. ra-33 ] 14; 108. nandaH ni.na. ra-34 ] 14; pannagaH [na.ga. ra-8 ] 10, 6; dambholi: [na.ga. ra-6 ] 10, 16; 34. helAvalI [na.ga. ra-10 ] 10, 16; 37. mAlatI [na.ga. ra-11 ] 10, 16; 60. 102. 28. Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-paJcama pariziSTa mawwwww chanda-nAma lakSaNa varNa- saMkhyA sandarbha-grantha-saGkatAGka 40. 28. 48. 57. keli: [na,ga. ra-12] kaMkelliA ni.ga. ra-13] 10, 16; lIlAvilAsaH [na.ga. ra.-14] 10, 16; zakAyatanam [bha-6, ga. ] 17. bhujagavilAsa: [bha-6, ga. ga.] 5, 10, 16. lAvaNyalIlA- [na. ya-8, la] 17. plutam prAlAnikam [na. na. ra. ya-6, la] 17. . smAramAlA- [sa, ya-8, la. ga] 17. kulaH prAstabaka: na ya na ya na ya na ya na ya la] 17. vidagdhasubhaMgI [ta na ta na ta na bha bha ta na ta na ta na bha bha 17. vizeSastabakam [na ya na ya na ya na ya bha sa bha sa bha sa ma bha sa bha sa] caNDapAlaH la 5, ra- 5; caNDakIla:-16 caNDakAlaH-10. [la 5, ra-10] 5. siMhavikrAntaH [la 5, ya-6] 5, 10, 14, 17. meghamAlA [na na ma ma, ya-6] 5, 16 [na na yatheSTa magaNa] 16; na. ma yatheccha yagaNa10] caNDavegaH [na.na. ya-10 ] 5, 10, 16. siMhakrIDaH [ya-10, ga ga] 5, 17. kAmabANaH [ta-10 ] 5, 10; dAma-16; [yatheccha ta, ga 2, sa, ga 2; ja, ga 2; ya, ga 2 / 16. siMhavikrAnta: [la-5, ya-8 ] 16. uddAlakaH [ma-12 ] 16. siMhavikrIDa: [ya-16 ] 10, 16; siMhavikrAnta:-14. vitAnam [ja-12 . ] 16. vartulaH [bha-12 ] 16. 26. mr 3. 26. 48. 36. Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNasaMkhyA 36. 28: 35. 30. 32. 58. SEE. varNasaMkhyA chanda-nAma acala: varNaka: samudraH * utkalikA makarAlayaH siMhaH prabda: caNDa: vAtaH mahAdaNDaka vRttanAma (3,8) kAminI ( 3, 12) zikhI ( 3, 16) nitambinI ( 3, 20) vAruNI (3, 24 ) vataMsino sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta jara jara la. ga ] [na na, paMcamAtrikagaNa 'yatheSTa ] 10. 17. bAlalIlAturaH [10 gaNa aicchika ] manoharaNakavitta | 10 gaNa aicchika, la-2] 17. kusumitakAyaH [ma mata na ta ya ja ta ra bha sa sa bha sa bha sa bha sa bha ta ya sa bha ta yasa bhana na rA ga ] [na gara, saptAkSaragaNa yatheccha ! [na - 12 ] [na na. bha-7, rA. ] [na na ra ja ra ja ra lakSaNa [la. 3, yatheccha gaNa ] [la. 4, yatheccha gaNa ] [la. 5, yatheccha gaNa ] [la. 7, yatheccha gaNaM ] [na na, ra-333 ] [ra viSamacaraNoM kA lakSaNa * [< [ra [ra [ra zraddhasamavRtta ] ] sandarbha-grantha-saGka etAGka ] ] 16. 4. 4. 17. 16. 16. 16. 16. 16. samayasundarakRta vijJaptipatrI samacaraNoM kA lakSaNa * [ja ra laga ] 10. [ja raja ra ] 10. 10. [ja ra ja ra jaga] [jarajara jara la ga sandarbha - saMketAMka 1 10. ] [ ja ra ja ra ja ra ja ra [ 507 ] 10. Ti- varNasaMkhyA ke koSThaka meM prayukta pahalA aMka prathama aura tRtIya caraNoM kA aura dUsarA aMka dvitIya aura caturtha caraNa ke varNoM kA dyotaka hai| * viSama caraNa arthAt prathama aura tRtIya caraNa kA lakSaNa / sama caraNa arthAt dvitIya aura caturtha caraNa kA lakSaNa / Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa varNa-saMkhyA vRttanAma viSamacaraNoM samacaraNoM sandarbha-grantha-saMketAMka kA lakSaNa kA lakSaNa (5, 11) ilA [sa la ga ] [sa sa sa la ga ] 10. (5, 24) mRgAGkamukhI [sa la ga ] [sa sa sa sa sa sa sa sa ] 10. (8, 3) vAnarI [ja ra la ga ] [ra ] 10. (8, 8) pravartakam ra ja ga ga ] [ja ra la ga ] 16. (6, 10) vaisArI [ta ja ra ] [ma sa ja ga ] 17. (10, 10) pratailam [ja ta ta ga ] [ta ta ta ga ] 17. attilam-17. (10, 13) zukAvalI [ta ja ra ga ] [ma na ja ra ga ] 17. (10, 12) samudrakAntA [ta ja ra ga ] [ma sa sa ya ] 17. (10, 14) vilAsavApI [ta ja ra ga ] (sa bha ra ja ga ga] 17. (10, 10) vizvapramA [ta ta ta ga ] [ja ta ta ga ] 17. (10, 12) sampAtazIlA [ta ma ra ga ] [sa na ma ya ] 17. (10, 10) ghaTikA [ta sa ja ga ] [sa sa ja ga ] 17. (10, 13) jAriNI [na ta ta ga ] [ra ra na ta ga ] 17. (10, 6) vAsavavanditA ma sa ja ga ] [ta ja ra ] 17, (10, 11) karadhA [ma sa ja ga ] [na na ra la ga ] 17. (10, 11) sudhA [ma sa ja ga ] [sa bha ra la ga ] 17. (10,10) prabhAsitA ma sa ja ga 1 sa sa ja / / (10, 12) makarAvalI ma sa sa ga ] [sa bha bha sa ] 10. (10, 10) pAlolaghaTikA sa sa ja ga ] [ta sa ja ga / 17. (10, 12) aruntudaH [sa sa ja ga ] na ja ja ra ] 17. (10, 10) prabhAsitA [sa sa ja ga ] [ma sa ja ga ] 17. (10, 12) navanIlatA sa sa ja ga ] [sa bha ja ra ] 17; avanIlatA-17. avalIlatA-17. (11, 11) viparItAkhyAnikI[ja ta ja ga ga ] [ta ta ja ga ga ] 2, 5, 10, 13, 17, 18,19, 22. (11, 11) AkhyAnikI [ta ta ja ga ga ] [ja ta ja ga ga ] 2, 5, 10, 13, 17 16; AkhyAnikA-18 20, 22. (11, 12) kinnaTakaH [ta ja ja la ga] [sa sa sa sa ] 17. (11, 11) samayavatI [tana ta laga ] [sama na la ga] 17. (11, 12) zizirAzikhA [na na ra la ga 1 [na ja ja ra ] 17. (11, 10) vaiyAlI na na ra la ga ] [ma sa ja ga ] 17. (11, 11) pATalikA na ya na ga ga ] [bha bha bha ga ga ) 17. (11, 12) sAcIkRtavadanA [na ya bha ga ga ] [ta na bha sa ] 17. Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-pranyoM meM prApta vaNika-vRtta saMketAMka kA lakSaNa varNa-saMkhyA vRttanAma viSamacaraNoM samacaraNoM sandarbha-grantha kA lakSaNa kA lakSaNa (11, 11) praupagavam niragaga ] [bha ra ra laga] 17. (11, 12) upADhyam na sa ja ga ga ] [bha bhara ya ] 17. (11, 11) karabhoddhatA [bha ta ra la ga ) [sana ra la ga ] 17. (11, 13) vilasitalIlA [bha bha ta la ga ] [na ja na sa ga ] 10, 16. (11, 12) drutamadhyA (bha bha bha ga gra] [na ja ja ya ] 2, 6, 10, 13. 17 18, 19, 20, 22, calamadhyA-5. (11, 11) korakitA [bha bha bha ga ga] [na ya na ga ga ] 17. (11, 12) kamalAkarA [bha bha bha ga ga] [bha na jaya ] 17. (11, 10) vargavatI [bha bha bha ga ga] [sa sa sa ga ] 17. (11, 11) avahitrA [bha bha bha ga ga ] [sa sa sa la ga] 17. (11, 10) ketuH [bha ra na ga ga] [sa ja sa ga ] 17. (11, 11) propagavItam [bha ra ra la ga ] [na ra ra ga ga ] 17. (11, 13) baddhAsyam [ma bha na la ga] [sa sa na na ga ] 17. (11, 10) yuddhavirATa [ma sa ja ga ga ta ja ra ga 17. (11, 12) asurADhayA [ma sa ja ga ga ] [na na ra ya ] 17. (11, 11) vaNinI [ra na bha ga ga ] [ra na ra la ga ) 17. (11. 12) kilakitA [ra na ra la ga 1 [na bha ja ra ] (11, 11) sArikA [ra na ra la ga ] [ra na bha ga ga ] 17. (11, 10) lalitA [ra sa sa la ga] [sa ja ja ga ] 14. (11. 11) zAlabhajikA [sana ra la ga 1 [bha ta ra laga ] 17. (11, 12) vimAnini [sa bha ra la ga ] [ma na ja ra / 17. (11, 10) asudhA [sa bha ra la ga ] [ma sa ja ga ] 17. (11, 10) sundarI [sa bha ra la ga ] [sa sa ja ga ] 17; suramAlikA 17; viyoginI-17. (11, 11) ayavatI [sama na laga] [ta na ta la ga ] 17; (11, 12) mAlabhAriNI sa sa ja ga ga ] [sabha ra ya ] 10, 20; nitambinI 11; upodgatA-17. vasantamAlikA-17. parizrutA-17, subo dhitA-16, priyA-19 (11, 12) hariluptA [sa sa sa la ga ] [sa bha bha ra (12, 12) zaMkhanidhiH [ja ta ja ra ] [ta ta ja ra ] 19; sunandinI-19. (12, 12) viparItabhAmA ja bha saya ] [tabha saya 19. (12, 3) zikhaNDi [ja ra ja ra ] [ra. ] 10. Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-paJcama pariziSTa varNa-saMkhyA vRttanAma viSamacaraNoM samacaraNoM sandarbha-grantha kA lakSaNa kA lakSaNa saMketAMka (12, 13) padmAvatI [ta bha ja ya ] [sa ja sa sa ga ] 17. (12, 12) sarasIkam [ta bha ja ya ] sa bha ja ya ] 17 (12, 12) padmanidhiH [ta ta ja ra ] [ja ta ja ra ] 16; nandinI-16 (12, 11) pravAcIkRtavadanA [ta na bha sa ] [na ya bha ga ga ] 17. (12, 12) bhAmA [ta bha sa ya ] [ja bha sa ya ] 16.. (12, 12) siMhaplutam [ta bha sa ya ] [ja bha sa ya ] 19; (zruti-smRti upajAti) (12, 11) IhA [na ja ja ya ] [bha bha bha ga ga] 17. (12, 11) aparavaktram na jaja ] [na na ra la ga ] 17; madumAlatI-17. (12, 10) anUpakam [na ja ja ra ] [sa sa ja ga ] 17. (12. 13) majusaurabham [na ja ja ra ] sa ja ya ja ga ] 14. (12, 7) kSAnti: [na na na ya ] [ma ma ga ] 16; cUDA-16. (12, 12) kaumudI [na na bha bha ] [na na ra ra ] 14. (12, 11) surADhayA na na ra ya ] [ma sa ja ga ga] 17. (12, 15) zarAvatI [na na ra ya ] [sa bha na ja ra J17. (12, 11) kilakitI [na bha ja ra ] [ra na ra la ga ] 17. (12, 11) akusumacaram [bha na ja ya ] [bha bha bha ga ga ] 17. (12, 11) AmalakI [bha bha bha bha ] [bha bha bha ga ga ] 16; cukSA-16. (12, 11) upADhayam [bha bha ra ya ] [na sa ja ga ga ] 17. (12, 12) ulapohA [bha bha ra ya ] sa bha ra ja ] 17. (12, 11) vimAninI [bha na ja ra ] sa bha ra la ga ] 17 (12, 16) ahInatAlI [ma na ja ra ] [sa bha sa ja ra ga] 17. (12, 13) viyadvANI [ma sa ja ma ] [sa bha ra ya ga ] 17. (12, 10) kAntA [ma sa sa ya ] ta ja ra ga ] 17. (12, 13) mRgIyavAnI [raja ra ja ] [ja ra ja ra ga ] 14, 18. (12, 13) camUrubhIruH [ra na ja ra _] [sa na ja ra ga ] 17. (12, 10) pAtazIlA (sa na maya ] [ta ma ra ga ] 17. (12, 12) upasarasIkam sabha jaya ] [ta bha ja ya ] 17. (12, 10) karIrItA sa bha ja ra ] [sa sa ja ga ] 17. (12, 11) luptA [sa bha bha ra ] [sa sa sa la ga ] 17. (12, 12) arbhakapaMktiH [sa bha ra ja ] [bha bha ra ya ] 17. (12, 13) apramAthinI [sa bha ra ya ] [na ja ja ra ga ] 17. (12, 11) pramAlikA [sa bha ra ya ] [sa sa ja ga ga ] 17; upodgatA-17 saurabhasaMcitam-17. Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha-granthoM meM prApta vaNika-vRtta [ 511 varNa-saMkhyA vRttanAma viSamacaraNoM samacaraNoM sandarbha-graMtha kA lakSaNa kA lakSaNa saMketAMka (12, 11) naTaka: [sa sa sa sa ] [ta ja ja la ga ] 17. (13, 13) prakIrNakam [ja bha sa ja ga] [ta bha sa ja ga ] 19; (ruci-rucira upajAti) (13, 13) nirmadhuvAri ta bha ra sa la ] [sa ja sa ja ga ] 17. (13, 14) lAsyalIlAlayaH [ta ya ra ra ga ] [bha sa ta ta ga ga] 17. (13, 12) aJcitAnA na ja ja ra ga] [na na ra ya ] 17. (13, 12) pramAthinI [na ja ja ra ga] [sa bha ra ya ] 17. (13, 14) pAlepanam [na ta ta ta ga ) [na bha ya ya la ga] 17. (13, 16) paraprINitA [na na ta ta ga ] [na na sa ta ta ga] 17. (13, 13) vimukhI [na na bha sa la ] [na na sa sa ga ] 17. (13, 15) pramodapariNItA [na na ra ja ga ] [na ja ja bha ya ] 17. (13, 13) surahitA ni na sa sa ga ] [ta na na na ga ] 17. (13, 13) rucimukhI [na na sa sa ga] [na na bha sa la ] 17. (13, 13) zizumukhI na bha ja ja ga ] na bha sa ja ga ] 17. (13, 13) anirayA [na bha sa ja ga] na bha ja ja ga ] 17. (13, 14) prativinItA (13, 13) alparutam [bha na ja ja ga] [bha na ya na la ] 17. (13, 13) ardharutam [bha na ya na la] [bha na ja ja ga ] 17. (13, 13) anaGgapadam [bha bha bha bha ga ] [sa sa sa sa ga ] 17. (13, 13) dhIrAvataH [ma ta ya sa ga] [ma bha sa ma ga ] 17. (13, 13) dhIrAvataH ma bha sa ma ga] [ma ta ya sa ga ] 17. (13, 10) kiMzukAvalI [ma na ja ra ga ] [ta ja ra ga ] 17. (13, 13) alipadam [ra ra na ta ga ] [na ta ta ta ga ] 17. (13, 13) madhuvAri sa ja sa ja ga ] [ta bha ra sa la ] 17. (13, 13) kalanAvatI [sa ja sa ja ga ] [sa ja sa sa ga ] 17. (13, 12) padmAvatI [sa ja ga] [ta bha ja ya ] 17. (13. 13) kalanA sa ga ] [sa ja sa ja ga ] 17. (13, 12) camUruH [sa na ja ra ga ] [ra na ja ra ] 17. (13 12) viyadvANI sabha ga ] [ma sa ja ma ] 17. (13, 14) mandAkrAntA [sasa ra ga ] [ma sa ja ra gaya ] 17. (13, 11) kAmAkSI sasa na na ga 1 ma bha na laga (13, 13) bhujaGgabhRtA sa sa sa sa ga ] [bha bha bha bha ga ] 17. (14, 15) avarodhavanitA na bha bha ra la ga] [sa sa ja bha ya ] 17. (14, 13) anAlepanam [na bha ya ya la ga] [na ta ta ta ga ] 17. BENE Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 ] vRttamauktika-paJcama pariziSTa varNa-saMkhyA vRttanAma viSamacaraNoM samacaraNoM saMdarbha-graMtha. kA lakSaNa kA lakSaNa saMketAMka (14, 13) lAsyalIlA [bha sa ta ta gaga] [ta ya ra ra ga ] 17. (14, 13) sammadAkrAntA [ma sa ja ra ga ga] [sa sa ja ra ga] 17. (14, 18) mArdagI [sa na sa na ga ga] [ma na ja na ja ya] 17;mAtaGgI-17. (14. 10) akozakRSTA [sabha ra ja ga ga] [ta ja ra ga ] 17. (14, 13) atiprativinItA [sa bha ra na ga ga] [na ya ja ra ga ] 17. (15, 14) urugI [na na na na sa ] [na na bha na la ga] 16. (15, 15) devagIti [ra ja ra ja ra ] [ja ra ja ra ya ] 22. (15, 13) pramodapadam na ja ja bha ya] [na na ra ja ga ] 17. (15, 16) pAsavavAsitA [na bha ja ra ya sa bha ra ja sa ga] 17. (15, 12) bRhaccharAvatI [sa bha na ja ra ] [na na ra ya ] 17. (15, 14) avarodhavanitA [sa sa ja bha ya ] [na ma bha ra la ga] 17. (16, 3) sArasI [ja ra ja ra ja ga] [ra ] 10. (16. 16) vAsinI [ta ja bha ja ja ga na ja bha ja ja ga] 17. (16, 16) vAsavavAsinI [na ja bha ja ja ga] [ta ja bha ja ja ga] 17. (16. 13) aparaprINitA na na sa ta ta ga) [na na ta ta ga ] 17. (16, 15) anAsavavAsitA [sa bha ra ja sa ga] [na bha ja ra ya ] 17. (16, 12) hInatAlI [sabha sa ja ra ga] [ma na ja ra ] 17. (17, 18) mAninI [bha ra na jana na ja bha sa na sa] 10. laga (17, 18) mAninI [bha ra na bhara na ja bha sa na sa] 16. laga] (18, 14) mAdaMgI [ma na ja na na ya] [sana sa na ga ga] 16. (20, 3) aparA [ja ra ja ra ja ra ] 10. ra la ga (24, 3) haMsI [ja ra ja ra ja ra [ra ] 10. (26, 31) zikhA [na na na na na na na na na la ga] [na na na na na na na na na na ga] na na na na na na 2, 5, 10, 13, 18, na na na na ga] 19, 20, 22. na na na na na na 2, 5, 10, 13, 18, na na na laga] 16, 22. (31, 26) khaJjA Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAya vA pratikriyA SaSTha pariziSTa gAthA evaM dohA bhedoM ke udAharaNa gAthA-bhedoM ke udAharaNa 1. lakSmIH yatrAryAyAM varNAstrizatsaMkhyA laghutrayaM tatra / dIrghAstArAtulyAzcetsyuH proktA tadA lakSmIH // 1 // 2. RddhiH yatrAryAyAM varNA ekatrizanmitA yadA paJca / laghavaH SaDviMzatyA dIrghA RddhiH samA nAmnA // 2 // 3. buddhiH yatrAryAyAM varNA dantaistulyA bhavanti ced dIrghAH / tattvaissaptalaghUnAM nAmnA buddhistadA bhavati // 3 // 4. lajjA yatrAryAyAM varNA devaistulyA jinonmitA guravaH / navalaghavazcettatra proktA nAmnA tadA lajjA // 4 // 5. vidyA varNA vedAgnimitA guravo rAmAzvinirmitA yatra / rudramitA laghavazcennAmnA vidyA tadA AryA / / 5 / / 6. kSamA bANAgnimitA varNA AkRtitulyAstu yatra guravassyuH / hrasvA vizvaniyamitA proktA nAmnA kSamA sAryA // 6 // 7. vahI SatrizanmitavarNAH prakRtimitAH sambhavanti ced dIrghAH / bANendumitA laghavaH kathitA sAryA tadA dehI // 7 // 2 vRttamauktika meM gAthA aura dohA chanda ke prastAra-bheda se nAma evaM saMkSepa meM lakSaNa prApta haiM kintu ina bhedoM ke udAharaNa prApta nahIM haiM ataH vAgvallabha-grantha se, inake lakSaNayukta udAharaNa yahA~ prastuta kiye jA rahe haiN| Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-SaSTha pariziSTa www 8. gaurI saptAgnimitA varNA nakhamitaguravo ghanonmitA laghavaH / yatra syuH kila sAryA tarhi bhavennAmato gaurI // 8 // 6. dhAtrI, rAtrI ca vasuguNatulyA varNA guravo laghavo yadAtidhRtitulyAH / phaNipaproktA sAryA bhavati tadA nAmato dhAtrI // 6 // 10. cUrNA navaguNaparimitavarNA dhRtimitadIrghA bhavanti ceddhasvAH / prakRtimitA yadi sAryA proktA nAmnA tadA cUrNA / / 10 / / 11. chAyA dviguNitanakhamitavarNA ghanamitadIrghA bhavanti ceddhasvAH / vikRtimitA yadi sAryA kathitA nAmnA tadA chAyA // 11 // 12. kAntiH zaziyugaparimitavarNA aSTipramitA bhavanti cedguravaH / zarakRtiparimitalaghavo nAmnA sAryA bhavet kAntiH / / 12 / / 13. mahAmAyA yamayugaparimitavarNAstithimitaguravazca bhonmitA laghavaH / sAryA bhavati tadAnIM phaNinA kathitA mahAmAyA / / 13 / / 14. kottiH guNayugaparimitavarNA manumitaguravo navAzvimitalaghavaH / syuryadi yatra ca sAryA phaNinA kathitA tadA kIttiH // 14 / / 15. siddhA zrutiyugaparimitavarNA atiravitulyA bhavanti cedguravaH / zazadharaguNamitalaghavaH prabhavati sA nAmatassiddhA // 15 // 16. mAninI, manoramA ca zarayugaparimitavarNA ravimitaguravazca devamitalaghavaH / yadi phaNigaNapatibhaNitA sAryA khalu mAninI jJeyA / / 16 / / 17. rAmA rasayugaparimitavarNAH zivamitaguravo bhavanti yadi niyatam / zaraguNaparimitalaghavo yatra bhavati soditA rAmA // 17 // Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA evaM dohA-bhedoM ke udAharaNa 18. gAhinI navayugaparimitavarNA yadi daza guravo bhavanti niyataM cet / nagaguNaparimitalaghavastadanu bhavati gAhinI kila sA / / 18 / / 19. vizvA vasuyugaparimitavarNA yadi nava guravo bhavanti laghavazcet / iha navahutabhugabhimitAH prabhavati phaNipatibhaNitavizvA // 16 // 20. vAsitA navayugaparimitavarNA yadi vasuguravaH zaziyugamitalaghavaH / phaNigaNapatiparibhaNitA bhavati tadanu vAsitA kila sA // 20 // 21. zobhA iha yadi munimitaguravo hutabhugjalanidhimitAstathA laghavaH / phaNigaNapatiriti nigadati bhavati saniyamamiyamiti zobhA // 21 // 22. hariNI [ 515 yadi rasaparimitaguravaH zarayugaparimitalaghava iha tadanu cet / phaNipatiparibhaNitatanuH prabhavati niyataM tadA hariNI // 22 // 23. cakrI nagayugamita laghugaNa iha zaramitaguravo bhavanti yadi niyatam / phaNigaNapatiriti nigadati bhavati nanu saniyamamiha catrI || 23 | 24. sarasI jalanidhiparimitaguravo yadi navajaladhiparimitalaghava iha cet / bhujagAdhipa iti kathayati bhavati niyatavihitatanu sarasI ||24|| 25. kurarI syuratha guNamitagurava iha yadi zazadharazaraparimitalaghava iti ca / phaNigaNapatiriti nigadati bhavati lasadyatiriyaM kurarI || 25 / / 26. siMha dvikaguruguNazaraparimitalaghuviracitatanuriha yadi ca bhavati kila / gaNapatiriti kathayati niyatajanitaviratiratha siMhI // 26 // 27. haMsI, haMsapadavI ca zazimitaguruzarazaramitalaghuviracitatanuriyamiha yadi vilasati / phaNigaNapatibhaNitaviratihaMsapadaviratha niyatakRtayati // 27 // Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttamauktika-SaSTha pariziSTa dohA-bhedoM ke udAharaNa 1. bhramaraH yatra syurdIrghAstrayoviMzatyA tulyAzca / dvau hrasvau syAtAM yadA pUrvaHsyAnnAmnA ca // 1 // 2. bhrAmaraH dvAviMzatyA sammitA dIrghA hrasvA yatra / catvAraH syumiro nAmnA'so syAdatra // 2 // 3. sarabhaH cetsyurbhU dasronmitA dIrghA hrasvA yahiM / SaNNAgezenodito nAmnA sarabhastahi // 3 // 4. zyenaH dIrghA viMzatyA mitA aSTau laghavo yatra / piGgalanAgaproditaH / zyenaH syAdityatra // 4 // 5. maNDUka: dIrghA atidhRtyunmitA hasvAH syurdaza yahi / . brUte'nanto nAmato maNDUkaM kila tahi // 5 // 6. markaTa: dIrghAH syu tisammitA hrasvA dvAdaza yatra / piGgalanAgenodito markaTanAmA tatra // 6 // 7. karabhaH dIrghAH syurghanasammitA indramitA laghavazca / brUte zeSo yadi tadA nAmnA'sau karabhazca // 7 // 8. naraH SoDaza guravaH santi cellaghavo yatra kilApi / piGgalanAgenA'sako nAmnA nara AlApi // 8 // 9. marAlaH aSTAdaza laghavo yadA guravaH paJcadazaiva / marAlanAmetyahipatiH zeSo vakti tadaiva / / 6 / / Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA aura dohA-bhevoM ke udAharaNa 10. madakala: manumitaguravo viMzatirlaghavaH santi yadA ca / madakalanAmA'sau bhaveditthaM zeSa uvAca // 10 // 11. payodharaH nAma payodhara iti bhavedatiraviguravassanti / nyastA zrAkRtisammitA laghavo yatra bhavanti // 11 // 12. cala: laghavazca caturviMzatiguravo dvAdaza yatra / syuH phaNigaNapatiriti vadati calanAmA'sAvatra // 12 // 13. vAnaraH yadA rasayamamitalaghavazca / ekAdaza guravo nAmnA vAnara iha tadA phaNinAyakabhaNitazca // 13 // 14. trikala: vasuyamamitalaghavo yadA daza guravazca bhavanti / tadA viziSya trikala iti nAma budhA nigadanti // 14 // 15. kacchapaH laghavo dviguNitatithimitA guravo nava yadi santi / nAmnA kacchapa iti bhavati sudhiyo niyatamuzanti // 15 // 16. matsyaH yadA va sumitaguravassanti / radaparimitalaghavo bhavati matsya iha khalu tadA vibudhA iti kathayanti // 16 // 17. zArdUlaH zratigaNaparimitalaghava iha nagamitaguravo yatra / phaNigaNapatiparibhaNita iti zArdUlaH syAttatra // 17 // 18. ahivaraH rasaguNaparimitalaghava iha rasamitaguravo yahi / hivara iti khalu nAmataH phaNipatibhaNitastarhi // 18 // 16. vyAghraH vasuguNaparimitalaghava iha zaramitaguravazcApi / vyAghraka iti bhavati saniyamamahigaNapatinA'lApi // 16 // [ 517 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 ] vRttamauktika-SaSTha pariziSTa 20. viDAlaH gaganajaladhimitalaghava iha jalanidhimitaguravazca / prabhavati yadi phaNipatibhaNita iti nAma viDAlazca // 20 // 21. zvA yadi yamayugamitalaghava iha guNaparimitagurukANi / zvA phaNipatigurumatibhiriti bhavati saniyamamabhANi // 21 // 22. udumbaraH, unduruzca dvigurujaladhiyugalaghubhiriha niyamitatanuranubhavati / phaNipatiriti tata unduruH suniyatakRtayati bhavati / / 22 / / 23. sarpaH zazigururasayugamitalaghubhiratha kRtatanuriha lasati / phaNigaNapatiradhikRtavirati sarpa iti samabhilaSati // 23 // 24. zazadharam vasujalanidhiparimitalaghubhirabhiniyamitatanu bhavati / zazadharamidamiti niyatayati phaNigaNapatiranubhavati / / 24 / / Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama pariziSTa granthoddha ta grantha-tAlikA nAma granthakAra pRSThAMka murAriH atha ca athavA anargharAghavam anye'pi aSTAdhyAyI iti vA udAharaNamaJjarI 186. 38. 205. 205. pANiniH 203. 188. lakSmInAthabhaTTaH 10, 13, 16, 17, 21, 24, 81. devezvaraH 205. bANaH 203. daNDI bhAraviH 98, 100, 106,136, 192. rAmacandra bhaTTaH 105, 107, 114, 116, 121, 135, 137, 138, 136, 151, kavikalpalatA kAdambarI kAvyAvarzaH kirAtArjunIyam kRSNakutUhalamahAkAvyam kaNThAbharaNam khaGgavarNane gaurIvazakastotram govindavirudAvalI gItagovindam candrazekharASTakam chandaHsUtram chanvaHsUtravRttiH 120. lakSmInAthabhaTTaH 160. zaGkarAcAryaH 105. zrIrUpagosvAmI 222, 224, 228. jayadevaH 205. mArkaNDeyaH 145. piGgalaH 184, 204. halAyuSaH 158, 173, 105, 177, 178, 194, 198, 196, 200. amaracandraH (?) 330, 331. zambhuH 106, 136, 197.272, 200, 282, 283. gaGgAdAsaH 62, 63, 105, 124, 140, 147, 206. chandoratnAvalI chandazcUDAmaNiH ? chandomaJjarI Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 ] vRttamauktika-saptama pariziSTa jayadevacchandas dakSiNAnilavarNane vazAvatArastotram devIstutiH nandanandanASTakam navaratnamAlikA nArAyaNASTakam naiSadhakAvyam pavanadUtam (khaNDakAvyam) pANDavacarita-mahAkAvyam (prAkRta) piGgalam prAkRtapaMgala-TIkA , piGgalapradIpaH ,, piGgalodyotaH bhaTTikAvyam bhAgavatapurANa mAlatImASavam yathA vA granthakAra pRSThAMka jayadevaH 204. rAkSasakaviH 153. rAmacandrabhaTTaH 126. lakSmInAvabhaTTaH 43. lakSmInAthabhaTTaH 144. zaGkarAcAryaH 145, 161. rAmacandra bhaTTaH 167. zrIharSaH 166. . candrazekharabhaTTaH 136. candrazekharabhaTTaH 62, 121, 151, 160. 3, 64, 65,70,71,73,76, 122, 136,151,152, 272, 277,281, 283, 326, 354, 355, 358. pazupatiH 273. ravikaraH 273. lakSmInAthabhadraH 41,180,185, 196. candrazekharabhaTTaH 306, 313. bhaTri: 147, 169. vedavyAsaH 140. bhavabhUtiH 206. 11, 18, 35, 36, 63, 70, 73, 75, 84, 62,64, 123, 124, 125, 156, 162, 164, 167, 188, 202, 206, 210. 197, 168, 166, 200. kAlidAsaH 106, 138,147, 160, 164. vAgbhaTaH dAmodaraH 76, 61, 106, 114, 122, 124, 130, 143, 144, 145,151,152, 157, 172, 330, 335, 342, 343. 198, 166, 200. .. 101. yathA vA mamaraghuvaMzam vAgbhaTaH (aSTAMgahRdayasaMhitA) vANIbhUSaNam sulhaNaH vRttaratnAkara-TIkA vRttasAra Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthor3hata grantha-tAlikA - [ 521 nAma granthakAra pRSThAMka zRGgArakallolam (khaNDakAvyam) ziko-kAvyam (?) zivastutiH zizupAlavadham sundarIdhyAnASTakam saundaryalaharIstotram harSacaritam harimahamIDe stotram haMsadUtam rAyabhaTTaH 121. 156. lakSmInAthabhaTTaH 45. mAghaH 68, 162, 162. lakSmInAthabhaTTaH 144. zaMkarAcAryaH 137. bANaH 160. zaGkarAcAryaH 105. zrIrUpagosvAmI 137. Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama pariziSTa chandaHzAstra ke grantha aura unakI TIkAyeM nAma 1 abhinavavRttaratnAkara 2 , TippaNa 3 ekAvalI 4 karNatoSa 5 karNAnanda 6 kavidarpaNa 7 kavizikSA 8 kAvyajIvana hai kAvyalakSmIprakAza 10 kAvyAvalokana [kannaDabhASIya] 11 kAtticchandomAlA kartA evaM TIkAkAra ullekha bhAskara sI. sI, , zrInivAsa phatehazAha varman ? mithilA keTalaoNga mudgala anUpa; sI sI. meM isakA nAma 'karNasantoSa hai| kRSNadAsa hi. esa, prakAzita jayamaMgalAcArya hi. esa, prItikara avasthI hi. esa, sI. sI, zivarAma S/o kRSNarAma sI. sI. nAgavarma kannaDaprAntIya tADapatrIya granthasUcI rAmAnArAyaNa S/o yunivarsITI lAyabrarI bambaI viSNudAsa keTalaoNga 12 , TIkA 13 kSepaka vijjAhalA jaina-granthAvalI * saMketa-sI.sI. = keTalaoNgasa keTalaoNgaram; mithilA keTalaoNga = e DiskripTiva keTalaoNga oNpha menyuskripTs ina mithilA; anUpa = keTalaoNga praoNpha dI anUpa saMskRta lAyabrarI bIkAnera; hi.esa. = e hisTrI oNpha klAsikala saMskRta liTarecara, ema. kRSNamAcArI; yunivarsITI lAyabrarI bambaI keTalaoNga = e DiskripTiva keTalaoNga oNpha dI saMskRta eNDa "prAkRta menyUskripTsa ina dI lAyabrarI oNpha dI yUnivarsITI oNpha baoNmbe rAyala eziyA. Tika sosAyaTI bambaI keTalaoNga = ena DiskripTiva keTalaoNga oNpha saMskRta eNDa prAkRta menyuskripTs ina dI bAyabrarI oNpha dI baoNmbe brAMca oNpha dI rAyala eziyATika sosAyaTI; bar3odA keTalaoNga = ena pralphAbeTikala lisTa oNpha menyUskripTsa ina dI oriyanTala insTITyUTa baroDA; .rA.prA.pra. jodhapura - rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura; rA.prA.pra. cittaur3a - rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, zAkhA kAryAlaya cittaur3a, rA.prA.pra. bIkAnera - rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, zAkhA kAryAlaya bIkAnera rA.prA.pra. jayapura - rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, zAkhA kAryAlaya jayapura / Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chandaHzAstra ke anya maura unakI TIkAyeM [ 523 nAma kartA evaM TIkAkAra ullekha jaina-granthAvalI 14 gAthAratnakoSa 15 gAthAratnAkara 16 gAthAlakSaNa 17 18 chandaHkandalI 16 chandaHkalpataru 20 chanda:kalpalatA 21 chandaHkoSa 22 , TIkA 23 chanda:kaumudI 24 chanda:kaustubha 25 // 26 , TIkA 27 , , 28 chandastattvasUtram 26 chandaHpayonidhi 30 chanda:pIyUSa 31 chanda:prakAza 32 , TIkA 33 chandaHprazasti: nanditADhya prakAzita ratnacandra ? raoNyala eziyATika sosAyaTI bambaI keTalaoNga ullekha: kavidarpaNa rAghava jhA mithilA keTalaoNga, hi. esa mathurAnAtha hi. esa. ratnazekharasUri prakAzita " candrakIti sI. sI. nArAyaNazAstrI khriste prakAzita dAmodara bar3odA keTalaoNga rAdhAdAmodara sI. sI, hi. esa. " vidyAbhUSaNa sI. sI. " kRSNarAma dharmanandana vAcaka rA.prA.pra. jodhapura prakAzita jagannAthas/0rAma rA.prA.pra. jodhapura; sI.sI zeSacintAmaNi bar3odA keTalaoNga, hi esa, , somanAtha sI sI. . zrIharSa sI sI. [ullekha-naiSadha 27/219) 'kRSNadeva bar3audA keTalaoNga jayadeva prakAzita sI. sI. paramezvarAnanda zAstrI prakAzita jayazekhara jaina-pranthAvalI rAjazekhara prakAzita prakAzita 34 chandaHprastArasaraNi: 35 chandaHzAstra * harSaTa 37 chanda:zikSA 38 chandaHzekhara 39 , 4. chandazcandrikA 41 chandazcihnam chandazcihnaprakAzanam 43 chandazcUDAmaNi prAtmasvarUpa udAsInaP/o , gaMgArAma udAsIna zambhu ullekhaH vRttaratnAkara-nArAyaNa bhaTTI TIkA kRSNarAma [jayapura hi. esa, 44 chandazchaTAmaNDana Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 ] vRttamauktika-aSTama pariziSTa nAma kartA evaM TIkAkAra ullekha 45 chandaHzloka sI. sI, 46 chandaHsAra cintAmaNi yunivarsITI lAyabrarI bambaI keTalaoNga jagannAtha pANDeya prakAzita 48 chanda:sArasaMgraha candramohana ghoSa 46 chandaHsArAvalI 50 chandaHsiddhAntabhAskara kezavajInandaS/0sUrajI mithilA keTalaoNga 51 chandaHsudhAkara kRSNarAma hi. esa. 52 chandaHsudhAcillaharI jAnImahApAtraS/0jayadeva anUpa, hi.esa. yAjJika 53 chandaHsundara narahari sI.sI. 54 chandaHsaMkhyA 55 chandaHsaMgraha // [ ullekha-tantrasAra ] 56 , [vRttabodhaH) prakAzita 57 chandorUpaka jainagraMthAvalI 58 chando'Gkara gaMgAsahAya prakAzita 56 chando'vataMsa lAlacandropAdhyAya rA.prA.pra. cittaur3a 60 chandograntha sI.sI. 61 chandogovinda gaMgAdAsa sI.sI., [ullekha-vRttaratnA karAdarza aura vRttamauktika 62 chandodarpaNa govinda sI.sI. 63 chandodIpikA kumAramaNi s/o harivallabha ,, 64 , TIkA kRSNarAma , 65 chandonighaNTu anUpa, 66 , (gilasAri- haridvija rA.prA.pra. bIkAnera naSToddiSTalakSaNam) chando'nuzAsana jayakatti prakAzita jinezvara hi.esa. vAgbhaTa sI.sI. [ullekha-alaGkAra tilaka] hemacandra prakAzita 71 , TIkA * vastutaH chandogovinda aura chandomaJjarI donoM eka hI grantha haiN| Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 525 chandaHzAstra ke grantha aura unakI TIkAyeM mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm nAma kartA evaM TIkAkAra ullekha 72 chando'mbudhi 73 chandomaJjarI 74 , TIkA sI.sI. gaMgAdAsa s/o gopAladAsa prakAzita vaidya kRSNarAma sI sI. , kRSNavallabha hi.esa. govardhanadAsa hi.esa.,sI sI , candrazekhara bhAratI , , [chandomaJjarIjIvana chandomaJjarI TIkA chandomaJjarI , jagannAtha sena s/o hi.esa., sI sI. jaTAdhara kavirAja jIvAnanda prakAzita dAtArAma hi.esa, sI.sI. rAmadhana prakAzita vaMzIdhara hi esa, sI.sI. haridattazAstrI prakAzita zaMkaradattapAThakazca gopAla saMskRta kaoNleja banArasa riporTa san 1906-17 gopAladAsa hi.esa. gopAlacandra sI.sI. guruprasAda zAstrI prakAzita dAmodarabhaTTa s/o raghunAtha bar3odA keTalaoNga sI.sI. [ullekha-vRttaratnA karAdarza maNilAla bar3odA keTalaoNga zAdhara hi esa. pyArelAla sI.sI. zambhurAma s/o sItArAma hi.esa., sI.sI. . padmanAbhabhaTTa sI.sI. sI.sI. 86 87 chandomandAkinI chandomahAbhASya 86 chandomAtaGga 1. chandomArtaNDa 11 chaMdomAlA 62 chaMdomuktAvalI 13 64 chaMdoratna 65 chaMdoratnahalAyudha , * chandomaJjarI ke kartA gopAladAsa vaidya ke putra gaMgAdAsa haiM / ataH saMbhava hai pratilipikAroM ke __ bhrama se gopAla. gopAladAsa, gopAlacaMdra nAma se bhinna 2 praNetA kA bhrama ho gayA ho| Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 ] vRttamauktika-praSTama pariziSTa nAma kartA evaM TIkAkAra ullekha 96 chaMdoratnAkara 97 chaMdoratnAvalI sI sI.,hi.esa. [ullekhasaMgItanArAyaNa aura lakSmI nAthabhaTTakRta-piMgalapradIpa] amaracandra kavi jaina - graMthAvalI [ullekha meghavijayakRta-vRttamauktika durgamabodha ghanasAgara p/0 guNavallabha rA.prA.pra. jodhapura upAdhyAya sI.sI. / 98 chaMdorahasya jagaddhara sI.sI. bar3odA keTalaoNga, sI.sI. sukhadeva sI.sI. ., [ullekh-kaavyaadrsh1|12] 106 99 chaMdolakSaNa 100 chaMdolaghuviveka 101 chaMdo'laGkaraNa 102 chaMdovicaya 103 chaMdovicAra 104 chaMdoviciti 105 bhASya 107 , TIkA 108 chaMdovinmaNDana 106 chaMdovilAsa 110 chaMdoviveka 111 chaMdovRttaratna 112 chandovRtti 113 chandovyAkhyA 114 chandazzataka pataJjali daNDI ? yAdavaprakAza ? zaMkarabhaTTa svAmI candanadAsa zrIkaNTha hi.esa. prakAzita sI.sI. zrInivAsa anUpa harSakIti 115 chando'STAdazaka rUpagosvAmI rAjasthAna ke jaina zAstrabhaNDAra, jayapura bhA. 4 sI. sI. [ullekha-vaiSNavatoSiNI sI. sI. prakAzita hi. esa. 116 chandohRdayaprakAza 117 jagadvijayachandaH 118 jaganmohanavRttazataka 116 janAzrayI 120 piGgalachandaHzAstrasaMgraha vAsudevabrahmapaNDita janAzrayaH madhusUdana pustakAlaya, lAhora sUcIpatra prakAzita 121 piGgalachandaHsUtra piGgala Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chandaHzAstra ke grantha aura unakI TIkAyeM [ 527 nAma kartA evaM TIkAkara ullekha 122 ,, TIkA [mitAkSarA 123 124 , TIkA rA.prA.pra., jodhapura hi.esa. sI. sI. sI. sI. , jagannAthamizra "dAmodara , padmaprabhasUri piMgala, pazu kavi ? bhAskarAcArya mathurAnAtha zukla manoharakRSNa yAdavaprakAza 126 127 128 126 hi. esa. [bhASyarAja vAmanAcArya vedAMgarAja zrIharSa zarmAS/o hi. esa. makaradhvaja halAyudha prakAzita 133 " " 134 135 [mRtasaJjIvanI] piMgalasAroddhAra prastAracitAmaNiH citAmaNi daivajJa jaina-graMthAvalI madhusUdana pustakAlaya, lAhora sUtrIpatra, hi esa. hi. esa, sI. sI. TIkA kRSNadeva 137 138 hi. esa. prastArapattana prastAravicAra prastArazekhara prAkRta-chaMda-koSa zrInivAsa pralhU 140 rAjasthAna ke jaina zAstra bhaMDAra, jayapura bhA. 4 prakAzita prAkRtapaMgalam 141 prAkRtapiMgala piMgala , kRSNa , TIkA [kRSNIya vivaraNa TIkA [piMgalabhAvodyota , caMdrazekhara bhaTTa anUpa 144 145 ... citrasena , durgezvara sI. sI. ullekha-rUpagosvAmikRta nandotsavAdicaritaTIkAyAma anUpa 146. " " , nArAyaNadIkSita Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 / chandaHzAstra ke grantha aura usakI TIkAyeM nAma kartA evaM TIkAkAra ullekha 147 148 // , " " sI. sI. bar3odA keTalaoNga [piMgalachaMdovivRti] , pazupati " yAdavendra [dazAvadhAna bhaTTA cArya upanAma]. , ravikara S/o [zrIpati, harihara upanAma ., rAjendradazAvadhAna 146 prakAzita piMgalasAravikAzinI] 150 " " sI. sI. [piMgalatattvaprakAzikA] 151 152 153 154 155 156 157 158 156 160 161 162 , lakSmInAtha bhaTTa prakAzita [piMgalapradIpa] ,, , [vidvanmanoramA] , vidyAnandamizra mithilA keTalaoNga vizvanAtha S/o hi. esa. sI. sI. mithilA [piMgala prakAza] vidyAnivAsa keTalaoNga. baMzIdharaSo/kRSNa sI. sI. [piMgalaprakAza , zrIpati mithilA keTalaoNga , vANInAtha hi. esa. sI. sI. prAkRta piMgalasAra hariprasAda anUpa, sI. sI. , TIkA bandhakaumudI gopInAtha anapa, ratnamaJjUSA prakAzita " bhASya vAgvallabha duHkhabhaJjana TIkA .. devIprasAda [varavaNinI] vANIbhUSaNa dAmodara vRttakalpadruma jayagovinda vRttakArikA nArAyaNa purohita vRttakautuka vizvanAtha vRttakaumudI jagadguru rAmacaraNa vRttakaustubha-TIkA zivarAmaS/okRSNarAma sI. sI. 164 165 hi. esa. sI.sI 167 168 166 170 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka nAma 171 vRttacandrodaya 172 vRttacandrikA 173 vRttacintAmaNi 174 vRttacintAratna 175 vRttajAtisamuccaya TIkA 176 177 vRttataraGkiNI 170 vRttadarpaNa 176 180 181 182 163 17 39 27 " 13 184 19 185 vRttadIpikA 186 30 187 vRttadya maNi 188 wr 39 186 vRttapratyaya 160 vRttapratyayakaumudI 161 vRttapradIpa 162 19 193 vRttamaNikoSa 164 vRttamaNimAlA 165 vRttamaNimAlikA 196 vRttamahohadhi 197 vRttamANikyamAlA 168 vRttamAlA 166 19 200 vRttamuktAvalI 201 202 33 19 chandaH zAstra ke grantha aura unakI TIkAyeM kartA evaM TIkAkAra bhAskarAdhvarin rAmadayAlu gopInAtha dAdhIca zAntarAja paNDita virahAMka 97 gopAla kRSNa gaMgAdhara jAnakInanda kavIndra S/O rAmAnanda bhISmamizra maNimizra mathurAnAtha veMkaTAcArya sItArAma kRSNa veMkaTeza yazavaMta S/O gaMgAdhara gaMgAdhara zaMkaradayAlu janArdana badrInAtha zrInivAsa gaNapatizAstrI zrInivAsa suSeNa vallabhAji virupAkSayajvan kRSNa bhaTTa kRSNarAma gaMgAdAsa ullekha hi. esa, sI, sI, 93 , madhusUdana 0 rA. prA. pra. lakSmInAtha - saMgraha jayapura hi. esa, prakAzita 21 hi. esa, sI. sI. mithilA keTalaoNga 32 sI. sI, sI. sI. sI. sI, hi. esa, 19 hi. esa. sI. sI. " at. at, 13 bar3odA ke . hi. esa, sI sI hi. esa, sI. sI, sI. sI, hi. esa, [ 526 hi. esa, prakAzita hi. esa. hi. esa, bar3odA keTalaoNga sI. sI. hi. esa, " hi. esa, prakAzita hi esa, sI sI. 17 "" Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 / vRttamauktika-aSTama pariziSTa kramAMka nAma kartA evaM TIkAkAra ullekha 203 vRttamuktAvalI 204 205 , TIkA [tarala durgAdatta mallAri zaMkara zarmA mithilA keTalaoNga anUpa, rA.prA.pra. jodhapura ,, bar3odA keTalaoNga sI. sI, keTalaoNga oNpha saMskRta menyuskripTas ina avadha bhA0 21, san 1860 hi. esa, sI. sI, hi. esa. anUpa, sI. sI, hi. esa. anUpa harivyAsa mizra zRMgarAcArya candrazekhara bhaTTa " lakSmInAtha bhaTTa 207 208 vRttamuktasArAvalI 206 vRttamauktika 210 , TIkA duSkaroddhAra] ,, TIkA [durgamabodha] 212 vRttaratnAkara 213 , TIkA 'naukA' 214 ." , 211 ,, meghavijaya vinayasAgara saMgraha, koTA 216 kavicintAmaNi 217 218 216 . " 220 kedAra bhaTTa prakAzita - ayodhyAprasAda hi. esa, sI. sI, , prAtmArAma hi esa, sI. sI, , ThA. prAsala rA. prA. pra., jodhapura , karuNAkaradAsaS/o bar3odA keTalaoNga kulapAlikA " kRSNarAma sI. sI, , kRSNavarmana " kRSNasAra hi. esa, , kSemahaMsa rA. prA. pra. jodhapura, sI. sI, ,, govinda bhaTTa hi. esa, sI. sI. ,, cintAmaNi sI. sI. hi. esa, 221 rarara [vRttapuSpaprakAzana " . 223 [sudhA] 224 ,, cintAmaNi paNDita hi. esa, sI. sI. , cUDAmaNi dIkSita , , jagannAtha S/o rAma sI. sI. 225 [vRttaratnAkaravAtika 226 , janArdana vibudha hi. esa, sI. sI, bar3odA keTalaoNga [bhAvArthadIpikA Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAMka nAma 227 vRttaratnAkara - TIkA 228 226 230 231 232 233 234 235 236 237 238 236 240 241 242 243 244 245 246 247 248 246 33 " 17 "" "" "" [maNimaJjarI] " [vRttaratnAkarAdarza] "" "1 19 w "" [ bAlabodhinI ] " 22 29 19 "" 99 [dhIzodhinI] 19 19 d. 99 "" " "" 19 91 "" 91 39 99 " [chandolakSyalakSaNa] chandaH zAstra ke grantha aura unakI TIkAyeM " [prabhA] [sugamavRtti ] kartA evaM TIkAkara kedaribhaTTa, jIvAnanda jJArasarAma zAstrI "" "" 19 19 31 39 91 13 ,, nArAyaNabhaTTa S/0 rAmezvara 33 33 " 39 , 19 ," yazaH kIrti P/o zramarakIrti 19 ,, raghunAtha 99 devarAja nasa hari nArAyaNa paMDita S/O nRsiMhayajvan "" nRsiMha pUrNAnanda kavi prabhAvallabha bhAskarAya S/O dAyAjibhaTTa tArAnAtha trivikrama S/O raghusUri divAkara S/O mahAdeva anUpa, hi. esa, sIsI, rAmacandra kavi bhAratI vizvanAtha kavi S/o zrInAtha zArdUlavi zubha vijaya zrIkaNTha zrInAtha kavi i; zrInAtha S/O govinda bhaTTa samayasundara prakAzita ullekha hi. esa, 99 17 sI. sI., hi. esa. 29 sI. sI. prakAzita prakAzita bar3odA keTalaoNga hi. esa. [ 531 ,, rA. prA. pra. jodhapura anUpa, rA. prA. pra. jodhapura 19 hi. esa, sI. sI. prakAzita hi. esa, sI.sI, bar3odA keTalaoNga 97 99 rA. prA. pra. jodhapura sI. sI, sI. sI, bar3odA keTalaoNga, hi. esa. anUpa, rA. prA. pra. jodhapura Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 ] vRttamauktika-aSTama pariziSTa kramAMka nAma 250 vRttaratnAkara TIkA [arthadIpikA kartA evaM TIkAkAra ullekha kedArabhaTTa, sadAziva S/o anUpa vizvanAtha ,, sArasvata sadAziva hi. esa. sI. sI, muni , sulhaNa S/o bhAskara , anUpa 251 252 [vRttaratnAvalI [sukavihRdayAnandinI] 253 ,, somapaNDita , somacandragaNi 254 [mugdhabodhakarI] " ", anUpa rA.prA. pra. jodhapura ", anUpa 255 , haribhAskara S/o pApAjI bhaTTa [vRttaratnAkarasetu] 256 vRttaratnAkara, avacUri 257 , bAlAvabodha 258 vRttaratnArNava anUpa, 256 vRttaratnAvalI 260 261 262 263 264 265 266 , merusundara rA.prA. pra. jodhapura narasiMha bhAgavata hi. esa, P/o rAmacandra yogIndra kAlidAsa kRSNarAma ciraMjIva bhaTTAcArya anUpa, mithilA aura bar3odA keTalaoNga yazavaMtasiMha hi. esa, sI. sI. rA. prA. pra.jodhapura durgAdatta nArAyaNa maNirAma S/o vasaMta sI. sI, ,, kAlikAprasAda mizra sAnanda hi. esa, sI. sI. ravikara rAjacUDAmaNi , , [ullekha kAvyadarpaNa] rAmadeva ciraMjIva rAmAsvAmI zAstrI , veMkaTeza S/o sarasvatI prakAzita kavi Pio rAmAnujAcArya sI. sI, ,, TIkA [caMdrikA] 267 268 266 270 271 272 273 vRttarAmAyaNa Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chandaHzAstra ke anya aura unakI TIkAyeM [ 533 kramAMka nAma kartA evaM TIkAkAra ullekha 274 vRttarAmAyaNa 675 vRttarAmAspada 276 vRttalakSaNa 277 vRttavArtikam 278 276 vRttavinoda vRttavivecana 281 vRttasAra rAmasvAmI zAstrI kSemakaraNamizra umApati rAmapANivAda vaidyanAtha phatehagiri durgAsahAya puSkaramizra bhAradvAja hi. esa, hi. esa, sI. sI. hi esa.,sI.sI. vRttavArtika prakAzita hi esa, sI. sI, anUpa. hi. esa, sI. sI, bar3odA keTalaoNga mithilA keTalaoNga, sI. sI, 283 // ramApati upAdhyAya 284 , TIkA [vRttasArAloka 285 vRttasArAvalI 286 vRttasiddhAntamaJjarI 287 vRttasudhodaya 288 vRttasudhodaya 286 vRttAbhirAma anUpa, hi. esa. sI. sI, yazodhara raghunAtha mathurAnAtha zukla veNIvilAsa rAmacandra 260 vRttAlaGkAra 261 vRttibodha 262 vRttivArtika chavilAlasUri balabhadra vidyAnAtha hi. esa, ,, sI sI, bar3odA keTalaoNga hi. esa, anUpa. keTalaoNga praoNpha saMskRta menyuskripTsa ina avadha bhAga 15, san 1852 hi.esa, kannaDaprAntIya tADapIya graMtha sUcI prakAzita nArAyaNa 263 vRttoktiratna 264 zRGgAramaJjarI 265 zrutabodha 296 . TIkA 267 [padadyotanikA 268 [bAlavivekinI] kAlidAsa , kanakalAla zarmA " caturbhuja sI sI tArAcandra hi. esa, sI.sI, mithilA keTalaoNga Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534] vRttamauktika-aSTama pariziSTa kramAMka nAma kartA evaM TIkAkAra ullekha zrutaboSa-TIkA 263 300 301 302 kAlidAsa, nayavimala himAMzuvijayajI nA lekho / nAgajI s/o harajI sI sI, ,, netasiMha rA. prA.pra. jodhapura , manohara zarmA hi. esa, sI. sI. rA.prA.pra. jodhapura , mAdhava S/o goviMda [subodhinI [jyotsnA] 304 , meghacandra hi. esa. [sI. sI. meM kartA kA nAma nahIM hai aura Pio ke sthAna para meghacandra kA nAma hai] hi. esa, sI. sI. prakAzita sI. sI. hi. esa, sI. sI. , lakSmInArAyaNa , vrajaratna bhaTTAcArya ,, vararuci: ? " vAsudeva 307 300 [zrutabodhaprabodhinI 306 310 , zukadeva 312 313 314 315 316 317 , haMsarAja [bAlabodhinI] , harSakItti , [prAnaMdadhinI] samavRttasAraH nIlakaNThAcArya suvRttatilakam kSemendra saMgItarAja-pAThyaratnakoSa mahArANA kuMbhA saMgIta saha piMgala svayambhU chanda svayaMbhU purANAdi graMtha agnipurANa garuDapurANa pUrvakhaNDa nAradapurANa pUrvakhaNDa viSNudharmottara tRtIyakhaNDa bRhatsaMhitA varAhamihira nATyazAstra bharatAcArya prakAzita hi. esa, sI. sI. prakAzita tRtIya ullAsa jaina granthAvalI prakAzita 318 316 320 321 322 adhyAya 328-335 , 207-212 57 vAM 3rA . , 14vAM adhyAya 14-15 323 + + Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAyaka-grantha murAri 10. 12. agnipurANa atharvavedIya bRhatsarvAnukramaNI anargharAghavananATaka ariSTavadhastotra rUpagosvAmI - hRdaya cArabhaTa upanidAna sUtra gAArya RgyajuS pariziSTa Rgveda ke maMtradraSTA kavi . badrIprasa / paMcolI Rgveda meM gotattva e hisTrI oNpha klAsikala saMskRta liTarecara ema. kRSNamAcArI e hisTrI oNpha saMskRta liTarecara Arthara e. mekaDaoNnala e hisTrI oNpha saMskRta liTarecara kIya aitareya AraNyaka kavikalpalatA devezvara kavidarpaNa saM0 eca. DI. velhaNakara kAMkarolI kA itihAsa po0 kaNThamaNi zAstrI kAThaka saMhitA kAmasUtram vAtsyAyana kAvyAdarza daNDI kirAtArjunIya kAvya bhAravi kumArasambhava kAvya kAlidAsa kauSItaki mahAbrAhmaNa gAthAlakSaNa saM0 eca. DI. velhaNakara gItagovinda jayadeva gopAlalIlAmahAkAvya saM0 becanarAma zarmA govardhanoddharaNa stotra rUpagosvAmI govindavirudAvalI gaurIdazakastotra zaMkarAcArya chandaHkoza saM0 eca. DI. velhaNakara chandaHsUtra-halAyudha TIkA sahita piMgala, halAyudha chandaHsUtra-TippaNI anantarAma zarmA chandaHsUtrabhASya yAdavaprakAza WW 26. Amwww 31. 32. Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 ] 33.. 34. 35. 36. 37. 38. 36. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 46. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 56. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. jayadAman jayadevacchanda janAzrayIchandoviciti jaina granthavAvalI jaiminIya brAhmaNa chandonuzAsana chandonuzAsana svopajJaTIkopeta chandomaJjarI TIkAsahita chandomaJjarI jIvana chAndogyopaniSad tAMDyamahAbrAhmaNa taittirIya brAhmaNa digvijaya mahAkAvya devAnanda-mahAkAvya nandAharaNastotra nandotsavAdicaritastotra TIkA nATyazAstra nAradapurANa nirukta- durgavRttisahita ' sahAyaka grantha pAThyaratnakoSa pANinIyazikSA piMgalapradIpa prAkRtapagalodyota prAkRtapaiMgalam prAcIna bhArata meM gaNatAMtrika vyavasthA bRhatsaMhitA bhaTTikAvya bhAgavatapurANa 10 maskandha bhAratendu granthAvalI bhA0 3 mahAbhArata zAntiparva mAtrika chandoM kA vikAsa mAlatImAdhava mukundamuktAvalIstotra maitrAyaNI saMhitA yuktiprabodha raghuvaMza jayakIti, saM0 eca. DI. velhaNakara hemacandrAcArya gaMgAdAsa candrazekhara bhAratI eca. DI. velhaNakara saM0 janAzraya maho0 meghavijaya rUpagosvAmI 11 19 bharatAcArya yAska, durgAsiMha mahArANA kumbhA pANini * lakSmInAtha bhaTTa candrazekhara bhaTTa DaoN0 bholAzaMkara vyAsa badrIprasAda paMcolI varAhamihira bhaTTi saM0 vrajaratnadAsa DA. zivanandanaprasAda bhavabhUti rUpagosvAmI maho0 meghavijaya kAlidAsa Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAyaka-prantha 66. rUpagosvAmI rAmacandra bhaTTa rUpagosvAmI rAmacandra bhaTTa rUpagosvAmI 71. 72. 73. 74. 75. 76. saM0 po0 kaNThamaNi zAstrI rUpagosvAmI du:khabhaJjana kavi 77. 82. 83. 84. raMgakrIDAstotra rasikaraJjanam rAsakrIDAstotra romAvalIzataka vatsacAraNAdistotra varSAzaravihAracaritastotra vallabhavaMzavRkSa vastraharaNastotra vAgvallabha vAjasaneyI saMhitA vANIbhUSaNa vArtA sAhitya eka bRhat adhyayana vijayadevamAhAtmya vijJaptipatrI vijJaptilekha-saMgraha prathama bhAga vRttajAtisamuccaya vRttamuktAvalI vRttaratnAkara nArAyaNITIkAyuta vedavidyA vaidika chandomImAMsA vaidika-darzana . vaidika-sAhitya zatapatha brAhmaNa zizupAlavadha zrutabodha zRGgArakallola sudarzanAdimocanastotra suvRttatilaka saundaryalaharI svayaMmUchanda saptasandhAnamahAkAvya sabhASyA ratnamaJjUSA saMskRta sAhitya kA itihAsa dAmodara DaoN0 hariharanAtha TaMDana zrIvallabhopAdhyAya samayasundaropAdhyAya saM0 muni jinavijaya saM0 haridAmodara velhaNakara devarSi kRSNabhaTTa kedArabhaTTa, nArAyaNabhaTTa DaoN. vAsudevazaraNa agravAla yudhiSThira mImAMsaka DaoN0 phatahasiMha rAmagovinda trivedI 85. 86. 65. 67. 68. mAghakavi kAlidAsa rAyabhaTTa rUpagosvAmI kSemendra zaMkarAcArya saM0 hari dAmodara velhaNakara maho0 meghavijaya saM0 hari dAmodara velhaNakara kIya vAcaspati gairolA lakSmInAtha bhaTTa rUpagosvAmI zaMkarAcArya 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. sarasvatIkaNThAbharaNa-TIkA haMsadUtam harimoDe-stotra himAMzuvijayajI nAM lekho Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 ] vRttamauktika sUcI-patra 1. A descriptive Catalogue of Sanskrit H.D. Velankar and Prakrita Manuscripts in the Library of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society. 2. An alphabetical list of manuscripts in Raghavan Nambiyar the Oriental Institute, Baroda. Shiromani 3. A descriptive catalogue of manus- - Kashi Prasad Jayaswal cripts in Mithila . A descriptive Catalogue of the H. D. Velankar Sanskrit and Prakrit Manuscripts the Library of the University of Bombay. kannaDa-prAntIya tADapatrIya grantha-sUcI ke. bhujabalI zAstrI 6. Catalogue of Anupa Samskrita Lib- Dr. C. Kunhan Raja rary, Bikaner 7. Catalogue of Samskrita manuscripts in Avadha Part-15; 1882 Part-21; 1890 8. Catalogus Catalogum T. Aufrecht 9. madhusUdana pustakAlaya, lAhaura, kA sUcIpatra 10. rAjasthAna ke jaina zAstrabhaMDAra DaoN. kastUracaMda kAsalIvAla II. rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna jodhapura kA sUcIpatra 12. rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna zAkhA-kAryAlaya, cittaur3a, yati bAlacandra jI saMgraha kA sUcIpatra 13. rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna zAkhA-kAryAlaya, jayapura, lakSmInAtha dAdhIca saMgraha kA sUcIpatra 14. rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna zAkhA-kAryAlaya, bIkAnera kA sUcIpatra 15. saMskRta kaoNleja banArasa, riporTa san 1906-1917 OGoo Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna purAtana granthamAlA meM prakAzita (ka) saMskRta - prAkRta - grantha 1. pramANamaJjarI, (granthAGka 4), tArkika cUDAmariNa sarvadevAcArya kRta; advayAraNya, balabhadra, vAmanabhaTTa kRta TIkAtrayopeta; sampAdaka - mImAMsAnyAyakesarI paM0 paTTAbhirAma zAstrI, vidyAsAgara (7+106), 1953 I0 / mu. 6.00 2. yantrarAja - racanA, ( granthAGka 5 ), mahArAjA savAI jayasiMha kArita; saMpAdaka - sva0 paM0 kedAranAtha jyotirvid ( 8 + 28 ), 1953 I0 / ma. 1.75 3. mahaSikulavaMbhavam bhAga 1, (granthAGka 6), sva0 paM0 madhusUdana zrojhA praNIta, ma.ma. paM0 giridhara zarmA caturvedI dvArA sampAdita evaM hindI vyAkhyA sahita ( 56 + 21 ), 1956 I0 / mU. 10.75 4. mahaSikulavaMbhavam (mUlamAtra ), ( granthAGka 56 ), sva0 paM0 madhusUdana projhA praNIta, saMpAdaka - paM0 pradyumna ojhA ( 16 + 133 + 10 ), 1961 I0 / mu. 4.00 kSamAkalyANa gariNa; saMpAdaka - DA0 5. tarkasaMgraha, (gra0 6 ), annaMbhaTTa kRta TIkAkAra jiteMdra jeTalI, ( 17+74), 1956 I0 / mU. 3.00 6. kAraka saMbaMdhodyota (pra018 ), paM0 rabhasanandI kRta; kAtantravyAkaraNaparaka racanA; saMpAdaka - DA0 hariprasAda zAstrI ( 22 + 34), 1656 I0 / mU. 1.75 7. vRttidIpikA, ( gra0 7 ), maunikRSNabhaTTa kRta; saMpAdaka - sva0 paM0 puruSottama zarmA caturvedI, sAhityAcArya ( 6 + 44 + 12 ), 1956 I0 / mU. 2.00 8. kRSNagIti, (pra016), kavi somanAtha viracita, rAdhAkRSNa sambandhI premakAvya; saMpAdikA - DaoN0 ku0 priyabAlA zAha ( 27 + 32), 1956 I0 / mU. 1.75 C. zabdaratnapradIpa, (gra0 19 ), prajJAtakartA ka, bahvarthaMka- zabdakoza ; saMpAdaka DaoN0 hariprasAda zAstrI (12+44), 1956 I0 / mU. 2.00 10. nRttasaMgraha, ( gra0 17 ), ajJAtakatRka ; saMpAdikA - DaoN0 ku0 priyabAlA zAha (6 + 45), 1956 I0 / mu. 1.75 11. zRGgArahArAvalI, (gra0 15), zrI harSakavi viracita saMskRta-gItakAvya; saMpAdikA DaoN0 ku0 priyabAlA zAha (10+ 82) 1956 I0 / mU. 2.75 12. rAjavinoda mahAkAvya, ( gra0 8 ), mahAkavi udayarAja praNIta, ahamadAbAda ke sulatAna mahamUda begar3A kA caritra varNana; saMpAdaka - zrI gopAlanArAyaNa bahurA ( 28 + 44 ) 1956 I0 / mU. 2.25 1 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] 13. cakrapANivijaya mahAkAvya, (gra0 20), bhaTTa lakSmIdhara viracita; uSA-pariNaya saMbaMdhI adyAvadhi ajJAta kAvya; saMpAdaka - ke. kA. zAstrI (7+112), 1956 I. / 14. nRtyaratnakoza (prathama bhAga), (gra0 25), mahArANA kumbhakarNa kRta, saMgItarAjaratna koSAntargata; saMpAdaka - pro. rasikalAla cho0 parIkha evaM DaoN. ku. priyabAlA zAha (7+144), 1957 ii0| mU. 3.75 15. uktiratnAkara, (gra0 12), sAdhusundara gariNa viracita, saMskRta evaM dezI zabdakoSa; saMpAdaka - muni jinavijaya purAtattvAcArya (10+118), 1957 / mU. 4.75 16. durgApuSpAJjali, (gra0 22), ma. ma. paM0 durgAprasAda dvivedI praNIta; saMpAdaka paM0 zrI gaGgAdhara dvivedI (36+147), 1956 I0 / mU. 4.25 17. karNakutUhala evaM kRSNalIlAmRta, (pra. 26), mahAkavi bholAnAtha, jayapura nareza savAI pratApasiMha samAzrita viracita; saMpAdaka - zrI gopAlanArAyaNa bahurA (25+30), 1957 ii0| 18. IzvaravilAsa-mahAkAvyam, (gra0 26), kavikalAnidhi zrIkRSNabhaTTa viracita, jayapura nirmAtA savAI jayasiMha dvArA anuSThita azvamedha yajJa kA pratyakSa varNana evaM jayapura rAjyetihAsa sambandhI aneka saMsmaraNa saMvalita mahAkAvya; saMpAdaka - kaviziromaNi bhaTTa zrI mathurAnAtha zAstrI (76+263), 1958 I0 / - mU. 11.50 16. rasadIpikA, (gra0 41), kavi vidyArAma praNIta, saMskRta rasAlaGkAraparaka sarala evaM laghu kRti; saMpAdaka - zrI gopAlanArAyaNa bahurA (12+80) 1956 I0 / mU. 2.00 20. padyamuktAvalI, (gra0 30), kavikalAnidhi zrIkRSNabhaTTa viracita, aneka sAhityika evaM aitihAsika padya saMgraha; saMpAdaka - kaviziromaNi bhaTTa zrI mathurAnAtha zAstrI (20+146), 1956 ii.| mU. 4.00 21. kAvyaprakAza bhAga 1, (gra046), mUla granthakAra mammaTAcArya ke samakAlIna bhaTTa somezvara kRta 'kAvyAdarza saMketa' sahita, jaisalamera ke jaina grantha-bhaMDAroM se prApta prAcIna prati ke AdhAra para saMpAdita; saMpAdaka - zrI rasikalAla cho0 parIkha (4+352), 1959 ii0| mU. 12.00 22. kAvyaprakAza bhAga 2, (gra0 47), saMpAdaka - zrI rasikalAla cho0 parIkha (22+110+64), 1956 I0 / mU. 8.25 23. vasturasnakoza, (gra0 45), ajJAtakartRka, saMskRta kA sAmAnyajJAna-koza; saMpAdaka - DaoN0 ku. priyabAlA zAha (6+64); 1956 ii0| mU. 4.00 24. dazakaNThavadham, (ma0 23), ma. ma. paM0 durgAprasAda dvivedI kRta, rAmacaritrAtmaka saMskRta. campU; saMpAdaka - zrI gaGgAdhara dvivedI (4+156), 1960 ii.| . mU. 4.00 25. zrI bhuvanezvarImahAstotram, (gra0 54), pRthvIdharAcArya viracita, kavi padmanAbha praNIta bhASyAnvita, pUjA-paJcAGgAdi saMvaliMta; saMpAdaka - zrI gopAlanArAyaNa bahurA (1+166), 1960 I0 / mU. 3.75. Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3 ] 26. ratnaparIkSAdi saptananya saMgraha, (gra0 60), dillI-sultAna alAuddIna khilajI ke mudrAdhIkSaka Thakkura pherU viracita, madhyakAlIna bhArata ko prArthika dazA evaM ratnaparIkSAdi vastujAta-saMgrahAdika viSayoM para vistRta vivecanAtmaka grantha ; saMpAdaka - padmazrI muni jinavijaya purAtattvAcArya / 1961 I0 / / mU. 6.25 27. svayambhUchanda, (gra0 37) kavi svayambhU kRta, dasavIM zatAbdI meM racita prAkRta evaM apa bhraMza chandaHzAstra para alabhya kRti; saMmpA0 pro. eca0DI0 velaNakara (25+244) 1962 I0 / ___mU. 7.75 28. vRttajAtisamuccaya, (gra0 61), kavi virahAGka kRta, vIM zatAbdI meM praNIta saMskRta evaM prAkRta chandaHzAstra para alabhya kRti; saMpAdaka pro0 eca. DI. gelaNakara (32+144); 1962 I0 / ___ mU. 5.25 29. kavivarpaNa, (gra0 62), ajJAtakartRka, 13vIM zatAbdI meM racita prAkRta-saMskRta chandaH zAstra para anupama kRti; saMpAdaka - pro0 eca. DI. velaNakara (52+ 156), 1962 I0 / mU. 6.00 30. vRttamuktAvalI, (gra0 66), kavikalAnidhi zrIkRSNabhaTTa praNIta, vaidika evaM saMskRta chandaHzAstra para durlabha kRti; saMpAdaka -paM0 zrI mathurAnAtha bhaTTa (17+76) 1963 I0 / mU. 3.75 31. karNAmRtaprapA, (gra02) somezvara bhaTTa kRta (13vIM zatAbdI) madhyakAlIna saMskRta-kAvya. saMgraha, jaisalamera ke jaina-bhaMDAroM se prApta alabhya prati ke AdhAra para; saMpAdaka - padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya; (10+56),1963 ii0| mU. 2.25 32. padArtharalamaJjUSA, (gra. 38), zrIkRSNamizra praNIta darzanazAstra kI vaizeSika zAkhA para AdhArita, jaisalamera ke jaina-bhaMDAroM se prApta prAcIna prati ke AdhAra para saMpAdita; saMpAdaka - padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya; prastAvanA - zrI dalasukha mAlavaNiyA / (7+45) 1963, I0 / mU. 3.75 23. tripurAbhAratI-laghu-stava, (gra0 1), laghavAcArya praNIta vAgIzvarI stotra, somatilaka sUri (1340 I0) kRta TIkA sahita; saMpAdaka-padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya (10+56) 1952 I0 / mU. 3.25 34. prAkRtAnanda, (gra0 10). raghunAtha kavi kRta prAkRta bhASA vyAkaraNa saMbaMdhI mahattvapUrNa racanA; saMpAdaka - padmazrI muni jinavijaya, purAtattvAcArya (17+52+53+76) 1962 ii0| mU. 4.25 35. indraprastha-prabandha, (pra.70), prajJAta kartRka, dillI ke prArambhika zAsakoM ke viSaya meM aitihAsika kAvya; saMpAdaka - DA0 dazaratha zarmA (+46) 1963 I. / mU. 2.25 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) rAjasthAnI hindI grantha 1. kAnhar3ade prabandha, (pra. 11) : mahAkavi padmanAbha viracita, sultAna alAuddIna khilajI ke dvArA jAlora durga ke prasiddha ghere mAdi kA varNana; sampAdaka * pro. ke. bI. vyAsa (33+275) 1953 ii.| mU. 12.25 2. kyAmakhAM rAsA, (pra. 13) : kavi jAna kRta, phatehapura ke navAba alaphakhAMna tathA rAja pUtAne ke kyAmakhAnI muslima rAjapUtoM ke udgama aura itihAsa kA rocaka varNana; sampAdaka - DaoN. dazaratha zarmA aura agaracanda bhaMvaralAla nAhaTA (50+128) 1953I. mU. 4.75 3. lAvA rAsA, (gra. 14) apara nAma kUrmavaMzayazaprakAza, gopAladAna kaviyA kRta, narUkA (kachavAhA) rAjapUtoM aura piMDArI paThAnoM ke bIca hue pAMca yuddhoM kA samakAlIna projasvI varNana, sampAdaka - zrI mahatAbacanda khArer3a, (16+86) 1953 ii.| mU. 3.75 4. bAMkIdAsa rI khyAta, (pra.21) bAMkIdAsa kRta, rAjasthAna ke prAcIna aitihAsika vivaraNoM ___kA pramukha grantha; sampodaka - zrI narottamadAsa svAmI (6+218) 1956 ii.| ma. 5.50 5. rAjasthAnI sAhitya saMgraha bhAga 1, (gra. 27) rAjasthAnI bhASA meM racita pratinidhi gadya kathA saMgraha; sampAdaka - zrI narottamadAsa svAmI (14+52) 1957 ii.| mU. 2.25 6. rAjasthAnI sAhitya saMgraha bhAga 2, (gra. 52) tIna aitihAsika vArtAeM; bagar3Avata, pratApasiMha mahokamasiMha aura vIramade sonagirA; sampAdaka - puruSottamalAla menAriyA; (24+108) 1960 ii.| ma. 2.75 7. kavIndra kalpalatA, (pra. 34) : mugala bAdazAha zAhajahA~ ke samakAlIna kavIndrAcArya ____sarasvatI kRta ; sampAdikA - rAnI lakSmIkumArI cUNDAvata (7+55+5) 1958 I. mU. 2.00 8. jugalavilAsa, (gra. 32) kuzalagar3ha ke mahArAjA pRthvIsiMhajI aparanAma kavi pIthala kRta ; sampAdikA - rAnI lakSmIkumArI cUNDAvata, (5+50) 1920 I. / mU. 1.75 6. bhagatamALa, (43) cAraNa brahmadAsa dAdUpaMthI kRta; sampAdaka * zrI udayarAja ujjvala (+64) 1956 ii.| mU.1.75 10. rAjasthAna purAtatva mandira ke hastalikhita granthoM kI sUcI bhAga 1, (pra. 42) I. sa. 1956 taka saMgRhIta 4000 graMthoM kA vargIkRta sUcIpatra ; sampAdaka - muni jinavijaya, purAtattvAcArya, (2+302+20) 1956 ii.| mU. 7.50 11. rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna ke hastalikhita pranthoM kI sUcI, bhAga 2, (gra. 51), 7855 taka ke granthoM kA sUcI-patra ; sampAdaka - zrI gopAlanArAyaNa bahurA, ema.e., (2+361) 1960 ii.| mU. 12.00 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 ] 12. rAjasthAnI hastalikhita-prantha sUcI bhAga 1, (pra. 44) mArca 1958 taka ke graMthoM kA vivaraNa ; sampAdaka - muni jinavijaya, purAtattvAcArya, (302+16), 1960 I., mU. 4.50 13. rAjasthAna hastalikhita prantha sUcI bhAga 2, (gra. 58) 1958-56 ke saMgRhIta graMthoM kA vivaraNa ; sampAdaka - puruSottamalAla menAriyA, (2+61) 1961 ii.| / mU. 2.75 14. sva. purohita harinArAyaNajI vidyAbhUSaNa graMtha saMgraha, (pra. 55), sampAdaka : zrI gopAlanArAyaNa bahurA aura zrI lakSmInArAyaNa gosvAmI (+163+38) 1961 ii.| mU. 6.25 15. muMhatA naiNasI rI khyAta bhAga 1, (gra.48), muMhatA naiNasI kRta sAdhAraNataH rAjasthAna dezIya evaM mukhyataH (mAravAr3a) rAjya kA prathama prAmANika va aitihAsika graMtha; sampAdaka prA. zrI badarIprasAda sAkariyA (11+365), 1960 ii.| mU. 8.50 16. muM0 nai0 rI khyAta bhAga 2, (gra. 46); prA. zrI badarIprasAda sAkariyA (11+343) 1962 ii.| mU. 6.50 17. mu0 na0 rI khyAta bhAga 3, (2+264) 1964 I. , , mU. 8.00 18. sUrajaprakAsa bhAga 1, (gra. 56) : cAraNa karaNIdAna kaviyA kRta, sAmAnya rUpa se mAravAr3a kA aitihAsika vivaraNa aura vizeSata: jodhapura ke mahArAjA abhayasiMhajI va sarabulandakhAna ke bIca hue ahamadAbAda ke yuddha kA samakAlIna varNana; sampAdaka - zrI sItArAma lALasa (20+310+37), 1961 I. / mU. 8.00 16. sUrajaprakAsa bhAga 2, (pra. 57); sampAdaka - zrI sItArAma lALasa (e+363+61) 1962 ii.| mU. 9.50 20. bhAga 3, (pra. 58); , , , (67+275+84), 1963 ii.| m. 6.75 21. nehataraMga, (gra. 63) : bUMdI nareza rAva budhasiMha hAr3A kRta, kAvya-zAstrIya-graMtha; sampAdaka - zrI rAmaprasAda dAdhIca; (32+120), 1961 ii.| mU. 4.00 22. matsya-pradeza ko hindI-sAhitya ko dena, (gra. 66) : lekhaka DaoN. motIlAla gupta, pUrvI rAjasthAna meM hastalikhita graMthoM kI khoja viSayaka zodha-prabandha; (8+296), 1960 mU. 7.00 23. rAjasthAna meM saMskRta sAhitya kI khoja, (pra.31) : anu0 zrI brahmadatta trivedI, prophesara esa.pAra. bhANDArakara dvArA hastalikhita saMskRta graMthoM kI khoja meM madhyapradeza va rAjasthAna meM (1905-6) meM kI gaI khoja kI riporTa kA hindI anuvAda (277+19), 1963 ii.| mU. 3.0. 24. samadarzI prAcArya haribhadra, (pra. 68) : lekhaka-paM0 sukhalAlajI, hindI anuvAdaka-zAnti lAla ma. jaina, rAjasthAna ke gaNamAnya sAhityakAra evaM vicAraka prAcArya haribhadra kA jIvana-caritra aura darzana; (+122), 1963 ii0| mU. 3.00 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] 25. vIravANa, (pra. 33) : DhADhI bAdara kRta, jodhapura ke vIra ziromaNi vIramajI rAThaur3a saMbaMdhI racanA; sampAdikA-rAnI lakSmIkumArI cUMDAvata (16+62+112), 1960 ii0| mU. 4.50 26. vasansa-vilAsa phAgu, (gra. 36) : ajJAtakartRka, 13vIM zatAbdI kA eka pracIna rAjasthAnI bhASA nibaddha zRMgArika kAvya; sampAdaka ema. sI. modI, (14+116), 1960 ii0|| mU. 5.50 27. ruSamIharaNa, (pra. 74) : mahAkavi sAMyAjI jhUlA kRta, rAjasthAnI bhaktikAvya ; sampAdaka-puruSottamalAla menAriyA (52+113) 1964 I0 / mU. 3.50 28. buddhi-vilAsa, (gra. 73) : bakhatarAma sAha kRta, jayapura ke saMsthApaka savAI jayasiMhajI kA samakAlIna aitihAsika varNana; sampAdaka-zrI papradhara pAThaka, (24+176), 1964 I0 / mU. 3.75 29. raghuvarajasaprakAsa, (gra. 50) : cAraNa kavi kisanAjI pAr3hA kRta, rAjasthAnI bhASA kA kAvyazAstrIya grantha; sampAdaka-zrI sItArAma lALasa; (20+376), 1960 I0 / mU. 8.25 30. saMskRta va prAkRta granthoM kA sUcIpatra bhAga 1 (pra. 71) : rAjasthAna prAcyavidyA prati SThAna, jodhapura saMgraha kA svarita romana-lipi meM 4000 kA sUcIpatra, aMta meM viziSTa granthoM ke uddharaNa; sampAdaka-padmazrI muni jinavijaya purAtattvAcArya; (16+6+373+159), 1963 I0 / mU. 37.50 31. saMskRta va prAkRta granthoM kA sUcIpatra bhAga 2 (gra..77) : sampAdaka-padmazrI muni jina. vijaya purAtattvAcArya, (16+7+326+66), 1964 I0 / mU. 34.50 32. santa kavi rajjaba-sampradAya aura sAhitya (pra. 76) : lekhaka-DaoN. vrajalAla varmA, (+314), 1965 I0 / mU.725 33. pratAparAso, jAcika jIvaNa kRta, (pra.75) : alavara rAjya ke saMsthApaka rAvarAjA pratApasiMhajI ke zaurya kA aitihAsika varNana, bhASA-zAstrIya viziSNa adhyayana sahita, sampAdaka-DaoN. motIlAla gupta (166+118), 1965 / mU. 6.75 34. bhaktamAla, rAghodAsa kRta, caturadAsa kRta TIkA; sampAdaka-zrI agaracanda nAhaTA / (42+27+286), 1965 I0 / mU. 6.75 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- _