Book Title: Khartar Gacchha ka Bruhad Itihas
Author(s): Vinaysagar
Publisher: Prakrit Bharti Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002594/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha kA bujhda itihAsa mahopAdhyAya vinayasAgara Jain Education Internation 2010_04 www.sainalda Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyukta prakAzaka * prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura * ema. esa. pI. esa. jI. ceriTebala TrasTa, jayapura * zrI pI. sI. zrImAla, haidarAbAda * zrI ahamadAbAda kharataragaccha zve. mUrtipUjaka jaina saMgha * zrI mahAvIra svAmI jaina derAsara TrasTa, pAyadhunI, muMbaI * zrI kuzalacanda siMghavI, haidarAbAda * dAdAbAr3I zrI jinakuzalasUrijI, jinacandrasUrijI TrasTa, cennaI * zrI jaina zve. kharataragaccha zrIsaMgha, citalavAnA - zrI nAgezvara tIrtha TrasTa, nAgezvara zrI mahAvIra svAmI jaina zvetAmbara zrIsaMgha, phIlakhAnA, haidarAbAda * zrI jaina zve. kharataragaccha saMgha, sA~cora yugapradhAna zrI jinadattasUrIzvarajI jaina dAdAbAr3I, baiMgalora * zrI jaina zve. kharataragaccha saMgha, gar3hasivAnA * zrI jaina zve. maMdira, sule, cennaI * zrImatI ratnabAI ratanacanda dAsota, ToMka zrI rAjasthAnI jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, sikandarAbAda zrI jaina zve. tIrtha, kUlapAka * zrI koThI jaina zve. ajitanAtha pArzvanAtha mandira, haidarAbAda * zrI pArzvanAtha jaina maMdira, cArakamAna, haidarAbAda * zrI jaina zve. kharataragaccha saMgha, bhuja * zrI jaina zve. kharataragaccha saMgha, aMjAra * zrI jaina zve. kharataragaccha saMgha, jayapura * zrI jaina zve. kharataragaccha saMgha, dillI zrI AdinAtha maMdira, rAmagaMjamaNDI OM zrI golIcandajI DAgA, cennaI er Private & Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNi puSpa - 3 prAkRta bhAratI puSpa - 161 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (kharataragaccha kI gUla paramparA, 10 zAkhAe~, 4 upazAkhAe~ evaM saMvigna-paramparA kA maulika itihAsa) lekhaka sAhitya vAcaspati mahopAdhyAya vinayasAgara saMyojana sAhitya vAcaspati bhaMvaralAla nAhaTA 2010_04 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApti-sthAna: devendra rAja mehatA saMsthApaka prAkRta bhAratI akAdamI 13 - e, mena mAlavIya nagara jayapura- 302 017 dUrabhASa : 0141 - 524827, 524828 jula jaina mainejiMga TrasTI esa0esa0pI0esa0jI0 ceriTebala TrasTa, mena mAlavIya nagara 13 - e, jayapura- 302 017 dUrabhASa : 0141- 524828, mobAIla sampAdana-sahayoga mUlya: 600/ prathama saMskaraNa, 2004 dvitIya saMskaraNa, 2005 ma0 vinayasAgara - lejara TAIpa saiTiMga zrI grAphiksa, jayapura mudraka: populara prinTarsa, 2010_04 jayapura 9314889903 DaoN0 ziva prasAda, sampAdaka - KHARTAR-GACHCHHA-KA-BRIHAT ITIHAAS FIRST PART zramaNa, vArANasI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prakAzakIya prAkRta bhAratI akAdamI evaM ema0esa0pI0jI0 ceriTebala TrasTa evaM anya saMyukta prakAzakoM dvArA kharataragaccha kA bRhad itihAsa grantha kA sundaratama prakAzana pAThakoM ke samakSa prastuta karate hue hameM harSa ho rahA hai| jaina dharma ke abhyudaya aura vikAsa meM vividha gacchoM kI mahattvapUrNa bhUmikA rahI hai| isI kAraNa prAkRta bhAratI akAdamI kI prakAzana yojanAoM meM gacchoM ke itihAsa kA kArya Arambha kiyA gayA thaa| tapAgaccha aura aMcalagaccha ke pazcAt aba zRMkhalA kI saMbhavataH sabase prAcIna va mahatvapUrNa kar3I kharataragaccha kA bRhada itihAsa kI yojanA kA prathama caraNa sampUrNa huA hai| bhagavAn mahAvIra kI paramparA ke jisa aMga ko hama kharataragaccha ke nAma se jAnate haiM vAstava meM usakA prAdurbhAva 1066 se 1072 ke bIca kisI samaya suvihita zAkhA ke rUpa meM huA thaa| pATaNa nareza durlabharAja kI sabhA meM caityavAsI paramparA ke pramukha AcArya sUrAcArya se vardhamAnasUri ke nirdeza para jinezvara sUri ne zAstrArtha kiyA aura inheM parAjita kiyaa| caityavAsa ke zithilAcAra para Agama sammata vizuddha AcAra ke pAlana karane vAle samudAya kI vijaya ke sAtha suvihita zAkhA sthApita huii| durlabharAja dvArA diyA gayA viruda kharatara janazruti meM to A gayA thA para yaha zAkhA usa samaya suvihita nAma se hI jAnI jAtI thii| kAlAntara meM suvihita-vidhi pakSa nAma se prasiddha isa zAkhA ne lokazruti ke anusAra kharataragaccha viruda apanA liyaa| kharataragaccha Aja ke vidyamAna va jIvanta gacchoM meM sabase prAcIna hai| isake manISI, AcAryoM aura zramaNa-zramaNiyoM ne hamArI dhArmika va sAMskRtika paramparA ko akSuNNa rakhA hai aura samaya-samaya para apane mahatvapUrNa yogadAna se samRddha kiyA hai| jinazAsana kI prabhAvanA ke mahatI kArya meM bhI pichalI sahastrAbdi meM kharataragaccha kA yogadAna atulanIya hai| deza ke kone-kone meM kharataragaccha dvArA sthApita 1500 se adhika dAdAbADiyA~ Aja bhI vidyamAna haiM, jIvanta haiM aura isa gaccha dvArA jaina dharma ke pracAra prasAra kI kahAnI kaha rahI haiN| Agama va anya sAhitya ke kSetra meM navAMgI TIkAkAra AcArya abhayadeva sUri ke prati kRtajJatA jaina dharma kI paravartI sabhI AmnAoM ke manISI ni:saMkoca unheM Apta puruSa mAnakara prakaTa karate rahe haiN| kharataragaccha ke anya aneka vividha viSayoM ke vidvAnoM ke kAryoM meM sAhitya va saMskRti kA koI bhI AyAma achUtA raha gayA ho aisA nahIM lgtaa| sAhitya racanA ke atirikta, Ane vAlI pIDhiyoM kA dhyAna rakhate hue graMtha bhaMDAroM kI sthApanA aura usake lie granthoM ke pratilipikaraNa kI jo anUThI paripATI isa gaccha ne sthApita aura paripuSTa kI usakA Aja bhI dUsarA udAharaNa nahIM miltaa| kharataragaccha ke sAhitya seviyoM kI eka anya vizeSatA yaha rahI ki unhoMne mAtra jaina sAhitya ke kSetra taka apane Apako sImita nahIM rakhA apitu jainetara sAhitya para bhI utanI hI ruci aura lagana se kAma kiyaa| isa prakAra yaha svIkAra karane meM kisI ko koI hicaka nahIM hai ki kharataragaccha ke vidvAnoM ne jaina saMskRti mAtra ko nahIM mAnava saMskRti ko bhI apanI sAhitya sevA se samRddha kiyA hai| kharataragaccha kA eka anya mahatvapUrNa yogadAna sAmAjika saMracanA ko sudRr3ha karane ke kSetra meM rahA hai| aitihAsika yuga meM sarvaprathama dAdAguru jinadattasUri ne gotroM kI sthApanA kara zvetAmbara samAja ko eka vyavasthita ___ 2010_04 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura saMgaThita rUpa pradAna kiyaa| unake paravartI AcAryoM ne bhI yaha paramparA cAlU rkhii| samasta zvetAmbara jaina samAja kharataragaccha ke isa adbhuta prayoga se prabhAvita hai, isakA jIvanta sAkSya yaha hai ki sampUrNa zvetAmbara jaina samAja meM Aja jitane gotra pracalita haiM unameM se 80 pratizata se adhika jinadattasUri va unakI paramparA dvArA sthApita kie gae haiM - cAhe vartamAna meM ve kisI bhI AmnAya se jur3e hoN| vibhinna mata-matAntaroM ke bIca bhI zvetAmbara samAja ko yaha eka sUtra Aja bhI bA~dhe hue hai| mAnava jIvana ke anya sabhI pahaluoM ke samAna hI isa gaccha ne bhI aneka utAra-caDhAva dekhe haiN| itihAsa kI isa yAtrA ke aneka sAkSya aneka sthAnoM para bikhare par3e haiN| gacchoM ke itihAsa lekhana kI isa kaDI meM una bikhare sAkSyoM ko eka sthAna para lAne kA prayAsa kiyA jA rahA hai| kintu yaha kArya kisI eka vyakti ke lie eka sImita kAla paridhi meM kara pAnA saMbhava nahIM hai| isI tathya se prerita ho isa itihAsa ko bhaviSya ke zodhArthiyoM ko dhyAna meM rakha kara saMyojita kiyA gayA hai| ___ kharataragaccha bRhad gurvAvalI ke AdhAra para Arambha kiye gae isa itihAsa meM pustaka ke vidvAn saMpAdakoM ne anya aneka upalabdha granthoM se to sAmagrI saMkalita kI hI hai, sAtha hI anya aneka srotoM se bhI mahatvapUrNa sAkSya va sAmagrI ekatra kI hai| prAkRta bhAratI akAdamI ke nidezaka sAhitya vAcaspati mahopAdhyAya vinayasAgara ne isa yojanA kI dhuri ke rUpa meM dIrghakAlIna athaka parizrama se itihAsa ke anya sAkSyoM tathA itihAsa marmajJa sva0 zrI bhaMvaralAla nAhaTA dvArA saMkalita aitihAsika sUtroM ke AdhAra para isa itihAsa ko samRddha va prAmANika bnaayaa| DaoN0 zivaprasAda ne isa kArya meM yathA saMbhava sahayoga pradAna kiyaa| kharataragaccha ke itihAsa ke isa vitAna meM sAmAjika va sAMskRtika sUcanAoM evaM viziSTa vyaktiyoM va ghaTanAoM kA bhI rocaka va zikSAprada varNana sammilita kiyA gayA hai| kharataragaccha se saMbaMdhita vividha sUcanA sAmagrI ke isa vizAla saMkalana ko sahajagamya banAne ke lie prathama bhAga meM cAra vizeSa pariziSTa diye gaye haiM jinameM akArAnta krama meM sUciyA~ dI gaI haiN| isa yojanA ko kriyAnvita va sampanna karane ke lie hama isake manISI saMpAdakoM ke prati AbhAra prakaTa karate haiN| sAtha hI vibhinna saMsthAoM, sthAnIya saMghoM va vyaktigata dAnadAtAoM ke prati bhI AbhAra prakaTa karate haiM jinhoMne zraddheya sAdhu-sAdhviyoM kI preraNA se isa prakAzana meM sahayoga pradAna kiyA hai| hameM AzA hI nahIM pUrNa vizvAsa hai ki yaha grantha pAThakoM ke lie rocaka va zikSAprada siddha hogA aura zodhArthiyoM ke lie atyanta upayogI tathA preraka bhii| maMjula jaina __ saMyukta prakAzaka evaM sahayogIgaNa mainejiMga TrasTI ema0esa0pI0esa0jI0 ceriTebala TrasTa devendra rAja mehatA saMsthApaka prAkRta bhAratI akAdamI 2010_04 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (samarpaNa svarga-pRthvI-pAtAla meM sthita una pAvana jina-mandiroM ko, jinake smaraNa aura darzana mAtra se bhava-bhava ke pApa vilIna ho jAte haiN| - ma0 vinayasAgara 2010_04 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_04 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalam jaina dharma ke sabase prAcIna gaccha kharataragaccha ke avaDharadAnI AcAryoM kA jaina saMgha para hI nahIM, apitu saMpUrNa mAnava jAti ke vikAsa meM bahuta yogadAna rahA hai| osavAla samAja kI saMracanA va vistAra una AcAryoM ke sAdhanA pakSa kI nirmalatA kA hI itihAsa hai| dUra-sudUra pradezoM meM vicaraNa kara bikhare hue bhAratIya samAja ko apratyakSa rUpa se ekatra karane meM unakI bhUmikA ko rekhAMkita kiye binA koI bhI itihAsa AdhA adhUrA hI mAnA jaayegaa| itihAsa mAnavIya mana ko sadA hI AkRSTa karatA rahA hai| pannoM para aMkita apane pUrvajoM ke vyaktitva evaM kartRtva ko jyoM-jyoM vaha paDhatA hai, tyoM-tyoM use aisA lagatA hai, jaise vaha unase sAkSAtkAra kara rahA hai / itihAsa ko isIliye to gavAkSa kahA jAtA hai kyoMki isI gavAkSa se hama apane svarNima atIta meM jhAMka sakate haiN| itihAsa mAtra apane pUrvajoM kI kahAnI kahakara hI itizrI nahIM karatA balki vartamAna pIDhI ke liye vaha preraNA kA pAtheya bhI banatA hai| itihAsa kI sArthakatA ko koI bhI nakAra nahIM sktaa| prANI jagata vismaraNazIla hai| vaha ghaTanAoM kA sAkSI hokara bhI lambe samaya taka usakI smRti apane mastiSka meM saMjokara nahIM rakha sktaa| ghaTanAoM ko smRti meM banAye rakhane kA kArya unheM lipibaddha karane se hI hotA hai| vaha lipibaddha ghaTanAkrama hI bhaviSya meM itihAsa ke nAma se jAnA jAtA hai| ___ jaina dharma ke AcArya, sAdhugaNa prasiddhi kI kAmanA se sadaiva dUra hI rahe haiN| ve apanI AcAra niSThA ke hI puruSArthI rahe / isa kAraNa anya bAhya kriyAoM se nirlipta hI rhe| unakI yaha aliptatA unake vyaktitva kI garimA aura sAdhanA kI pUrNatA ke pUrNa anukUla thii| isa kAraNa itihAsa kI sUkSmatA aura vizAlatA ke Alekhana ke liye ve rucivAn nahIM rahe / isaliye itihAsa kA vistAra hameM pUrNa mAtrA meM upalabdha nahIM hotaa| phira bhI hameM jitanA upalabdha hai vaha bhI paryApta hai| hama isa upalabdhi se bhI apane una divya tapomUrtiyoM kI jhAMkI pA sakate haiM aura vaha jhAMkI bhI kama mUlyavAn nahIM hai| kharataragaccha paramparA jaina samAja kI sarvAdhika prAcIna paramparA hai| isa paramparA meM sAdhanA, sAhitya, tIrtha-sthApanA, jJAna bhaMDAroM kI sthApanA, saMgha vistAra Adi AyAmoM meM aise mUlyavAn vyaktitvoM kA sarjana kiyA hai jo Aja bhI prakAzastaMbha bana kara hamArA mArgadarzana karate haiN| paramAtmA mahAvIra ke nirvANa ke bAda unakI mUlavANI ko spaSTa karane ke lakSya se una para TIkAe~ likhane vAle navAMgI vRttikAra zrI abhayadevasUri isI paramparA kI dena hai| bhagavAn mahAvIra ke nirvANa ke bAda jaina saMgha ke vistAra kA rikArDa Aja bhI dAdA gurudeva zrI jinadattasUri ke nAma hai, ve bhI isI paramparA ke _ 2010_04 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anamola hIre haiN| nirdoSa pAnI na milane ke kAraNa prANotsarga karanA maMjUra hai, para sadoSa pAnI asvIkAra hai, aisA tejasvI saMkalpa karane vAle jinamANikyasUri bhI isI paramparA kI anamola thAtI hai to mAtra ATha varSa kI alpAyu meM AcArya pada prApta karane vAle maNidhArI jinacandrasUri isI amRtamayI gaMgA kI dhArA hai / ni:saMdeha hamAre pAsa itihAsa ke aise-aise ujale pRSTha haiM, jina para koI bhI garva kara sakatA hai| hama gauravAnvita haiM isa camakatI damakatI tyAga evaM sAdhanA se mahimA maMDita paramparA pravAha se| itihAsa paDhanA, itihAsa kI ghaTanAoM kA kahanA, sunanA bahuta AsAna hai para itihAsa likhanA atyanta zramasAdhya durUha kArya hai| hajAroM varSa pUrva ghaTita ghaTanAoM ko A~khoM dekhI ghaTanA kI bhA~ti likhanA lekhaka ke lie cunautIpUrNa hai| isameM usake dhIraja kI kasauTI bhI hai| itihAsa kI surakSA ke bAre meM hamArA samAja sajaga nahIM hai| itihAsa kI mahattvapUrNa hastalikhita kaI pothiyA~ mAtra bhaMr3AroM kI zobhA baDhA rahI haiN| ve saMpAdana hetu upalabdha nahIM ho pAtIM / kaI pothiyA~ hamAre samAja kI lAparavAhI kA bhoga hokara dImaka kA AhAra bana cukI haiN| to avazeSa pothiyoM para kAma karane kA hamAre pAsa paryApta samaya bhI nahIM hai / itihAsa kI khoja kA dUsarA mukhya AdhAra zilAlekha hai| prazastiyoM meM, pratimAoM ke zilAlekhoM meM itihAsa ke mahatvapUrNa lekha aMkita haiN| una para bhI hamArA dhyAna nahIM hai| bahudhA pratiSThA Adi ke avasaroM para una zilAlekhoM para lAparavAhI ke sAtha sImenTa pota diyA jAtA hai| khasakuMcI Adi ke prayoga ke kAraNa ve ghi haiN| aura isakA mahatvapUrNa evaM prAmANika sAkSya naSTa ho jAte haiN| aisI sthiti meM itihAsa-lekhana bahuta muzkila kArya hai| 1 parama vidvAn mahopAdhyAya zrI vinayasAgarajI ne isa kaThina bIr3e ko uThAyA hI nahIM balki ise saphalatApUrvaka saMpanna karake sAhitya jagata ko lAbhAvinta kiyA hai| sAtha hI kharataragaccha samAja ko bhI upakRta kiyA hai| ni:saMdeha kharataragaccha paramparA unake isa mahAn avadAna ko kabhI bhI vismRta nahIM kara skegii| isa itihAsa-lekhana se unakA sarvatobhAvena gaccha samarpaNa mukhara huA hai| ni:saMdeha umra ke isa saMdhyAkAla meM unake dvArA sampanna yaha mahatvapUrNa kRti badhAI yogya hai| unhoMne eka bahuta bar3I pUrti kI hai| maiM isa prakAzana para unheM badhAI dene ke sAtha apanI zubhakAmanA prastuta karatA hU~ / baiMgalora 2010_04 upAdhyAya maNiprabha sAgara Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha kA bRhad itihAsa svakathya viSaya sUcI bhUmikA [- XVIII IXI - XLIV vivaraNa pRSTAMka kharataragacchAlaGkAra yugapradhAnAcArya-gurvAvali : 1 - 208 0 maGgalAcaraNa (pRSTha 1), 0 AcArya zrI vardhamAnasUri (1), 0 AcArya zrI jinezvarasUri (2), 0 AcArya zrI jinacandrasUri (14),. 0 navAGgI-TIkAkAra zrI abhayadevasUri (14), 0 AcArya zrI jinavallabhasUri (21), 0 yugapradhAna zrI jinadattasUri (40), 0 maNidhArI zrI jinacandrasUri (54), 0 yugapravarAgama zrI jinapatisUri (62),AcArya zrI jinezvarasUri - dvitIya (124),0 AcArya zrI jinaprabodha sUri (139), 0 kalikAlakevalI zrI jinacandrasUri (149), 0 yugapradhAna zrI jinakuzasUri (168),0 AcArya zrI jinapadmasUri (202) / / kharataragacchapaTTAvalyAdisaMgraha : 209 - 259 o AcArya zrI jinalabdhisUri (209), AcArya zrI jinacandrasUri (210), 0 AcArya zrI jinodayasUri (211),0 AcArya zrI jinarAjasUri - prathama (215), AcArya zrI jinabhadrasUri (216),0 AcArya zrI jinacandrasUri (219), AcArya zrI jinasamudrasUri (219), 0 AcArya zrI jinahaMsasUri (220),0 AcArya zrI jinamANikyasUri (221), 0 yugapradhAna zrI jinacandrasUri (223),0 AcArya zrI jinasiMhasUri (233), 0 AcArya zrI jinarAjasUri - dvitIya (235), AcArya zrI jinaratnasUri (237), 0 AcArya zrI jinacandrasUri (238), 0 AcArya zrI jinasukhasUri (239), AcArya zrI jinabhaktisUri (240),0 AcArya zrI jinalAbhasUri (242),0 AcArya zrI jinacandrasUri (245),0 AcArya zrI jinaharSasUri (246), o AcArya zrI jinasaubhAgyasUri (247), AcArya zrI jinahaMsasUri (252),0 AcArya zrI jinacandrasUri (255), AcArya zrI jinakIrtisUri (255), AcArya zrI jinacAritrasUri (255),0 AcArya zrI jinavijayendrasUri (257), 0 zrIpUjya zrI jinacandrasUri (259) / / kharataragaccha kI zAkhAoM kA itihAsa 260 - 326 0 1. madhukara zAkhA (260), 0 2. rudrapallIya zAkhA (261), _ 2010_04 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 3. laghu kharatara zAkhA ( 265 - 267 ) 0 AcArya zrI jinasiMhasUri ( 265), O AcArya zrI jinaprabhasUri (265), O jinadevasUri - jinamerusUri - jinahitasUri (266 ), 0 jinasarvasUri - jinacandrasUri - jinasamudrasUri - jinatilakasUri - jinarAjasUri - jinacandrasUri - jinabhadrasUri - jinamerusUri - jinabhAnusUri (267) / O 4. begar3a zAkhA (268 - 279 ) 0 AcArya zrI jinezvarasUri (268), AcArya zrI jinazekharasUri (269), AcArya zrI jinadharmasUri (270), AcArya zrI jinacandrasUri (271), AcArya zrI jinamerusUri (272), AcArya zrI niguNaprabhasUri (273), AcArya zrI jinezvarasUri (276), AcArya zrI jinacandrasUri (276), AcArya zrI jinasamudrasUri (278), AcArya zrI jinasundarasUri (278), AcArya zrI jinodayasUri AcArya zrI jinacandrasUri AcArya zrI jinezvarasUri - AcArya zrI jinakSemacandrasUri - AcArya zrI jinacandrasUri (279) / O 5. pippalaka zAkhA ( 280 - 287 ) 0 AcArya zrI jinavarddhanasUri (280), AcArya zrI jinacandrasUri - AcArya zrI jinasAgarasUri AcArya zrI jinasundasUri (283), AcArya zrI jinaharSasUri AcArya zrI jinacandrasUri AcArya zrI jinazIlasUri AcArya zrI jinakIrtisUri AcArya zrI jinasiMhasUri ( 284 ), AcArya zrI jinacandrasUri AcArya zrI jinaratnasUri AcArya zrI jinavarddhamAnasUri AcArya zrI jinadharmasUri - AcArya zrI jinacandrasUri (zivacandrasUri ) (285) / O 6. Adya pakSIya zAkhA (288 - 292 ) 0 AcArya zrI jinasamudrasUri AcArya zrI jinadevasUri (288), AcArya zrI jinasiMhasUri - AcArya zrI jinacandrasUri (paMcAyaNa bhaTTAraka) AcArya zrI jinaharSasUri ( 289), AcArya zrI jinalabdhisUri AcArya zrI jinamANikyasUri AcArya zrI jinacandrasUri (290), AcArya zrI jinodayasUri - AcArya zrI jinasaMbhavasUri AcArya zrI jinadharmasUri AcArya zrI jinacandrasUri - AcArya zrI jinakIrtisUri - AcArya zrI jinabuddhivallabhasUri - AcArya zrI jinakSamAratnasUri AcArya zrI jinacandrasUri (291) / - - - 2010_04 - 0 7. bhAvaharSIya zAkhA (293 - 296 ) 0 AcArya zrI bhAvaharSasUri (293), AcArya zrI jinatilakasUriAcArya zrI jinodayasUri AcArya zrI jinacandrasUri AcArya zrI jinasamudrasUri AcArya zrI jinaratnasUri AcArya zrI jinapramodasUri AcArya zrI jinacandrasUri (294), AcArya zrI jinasukhasUri AcArya zrI jinakSamAsUri AcArya zrI jinapadmasUri - AcArya zrI jinacandrasUri (295), AcArya zrI jinaphatendrasUri - AcArya zrI jinalabdhisUri (296) / - - - O 8. AcArya zAkhA (297 - 308) 0 AcArya zrI jinasAgarasUri (297), AcArya zrI jinadharmasUri (298), AcArya zrI jinacandrasUri AcArya zrI jinavijayasUri AcArya zrI jinakIrtisUri (299), AcArya zrI jinayuktisUri AcArya zrI jinacandrasUri AcArya zrI jinodayasUri (300), AcArya zrI jinahemasUri - AcArya zrI jinasiddhisUri - AcArya zrI jinacandrasUri - AcArya zrI jinasomaprabhasUri (301), mahopAdhyAya samayasundara (302), zrImad devacandra (305) / - -w O 9. zrI jinaraMgasUri zAkhA (309 - 317) 0 zrI jinaraMga sUri (309), AcArya zrI jinacandrasUri - AcArya zrI jinavimalasUri (310), AcArya zrI jinalalitasUri AcArya zrI jinAkSayasUri (311), AcArya zrI jinacandrasUri Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (312), AcArya zrI jinanandivavarddhanasUri (313), AcArya zrI jinajayazekharasUri - AcArya zrI jinakalyANasUri (314), AcArya zrI jinacandrasUri (315), AcArya zrI jinaratnasUri (316), AcArya zrI jinavijayasenasUri (317) / 0 10. maNDovarA zAkhA (318-323) 0 AcArya zrI jinamahendrasUri (318), AcArya zrI jinamuktisUri (320), AcArya zrI jinacandrasUri - AcArya zrI jinadharaNendrasUri (322), (mahopAdhyAya udayacandajI, kotavAla motIcandrajI, (323) / 0 diGmaNDalAcArya zAkhA (324 - 326) 0 AcArya kuzalacandrasUri (324), upAdhyAya rAjasAgara gaNi - upAdhyAya rUpacandra gaNi - AcArya bAlacandrAcArya (325), AcArya nemicandrasUri - AcArya zrI hIrAcandrasUri (326) / kharataragaccha kI upazAkhAoM kA itihAsa 327 - 351 0 zrI kSemakIrti upazAkhA (327 - 335) 0 zrI sAgaracandrasUri upazAkhA (336 - 339) 0 zrI jinabhadrasUri upazAkhA (upAdhyAya sAdhukIrti aura unakA ziSya parivAra - 341 - 344) (jayasAgara upAdhyAya aura unakI ziSya paramparA - 344 - 347), 0 zrI kIrtiratnasUri upazAkhA (348 - 351) kharataragaccha kI saMvigna sAdhu-paramparA kA itihAsa 352 -398 1. 0 zrI sukhasAgarajI ma0 kA samudAya (352-375) 1. upAdhyAya zrI prItisAgara gaNi (352), 2. vAcaka zrI amRtadharma gaNi, 3. upAdhyAya zrI kSamAkalyANa (353), 4. zrI dharmAnanda, 5. zrI rAjasAgara (356), 6. zrI RddhisAgara, 7. gaNAdhIza zrI sukhasAgara (357), 8. gaNAdhIza zrI bhagavAnasAgara, 9. gaNAdhIza zrI chaganasAgara (358), mahopAdhyAya sumatisAgara (359), 10. gaNAdhIza zrI trailokyasAgara, 11. AcArya zrI jinaharisAgarasUri (360), AcArya zrI jinamaNisAgarasUri (362), 12. AcArya zrI jinAnaMdasAgarasUri (366), 13. AcArya zrI jinakavIndrasAgarasUri (367), 14. gaNAdhIza zrI hemendrasAgara, 15. AcArya zrI jina udayasAgarasUri (368), 16. AcArya zrI jinakAntisAgarasUri (369), 17. AcArya zrI jinamahodayasAgarasUri (370), 18. gaNAdhIza zrI kailAzasAgara - upAdhyAya zrI maNiprabhasAgara (371), gaNi zrI mahimAprabhasAgara - gaNi zrI pUrNAnandasAgara - zrI manojJasAgara (372), muni zrI suyazasAgara - muni zrI pIyUSasAgara - muni zrI maNiratnasAgara (373), mahopAdhyAya kSamAkalyANa paramparA kA vaMzavRkSa (374) / 2. 0 zrI jinakRpAcandrasUri kA samudAya (376-380), 1. AcArya zrI jinakRpAcandrasUri (376), 2. AcArya zrI jinajayasAgarasUri, 3. upAdhyAya zrIsukhasAgara ___ 2010_04 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (378), muni zrI kAntisAgara (380) / 3. 0 mahAn pratApI zrI mohanalAlajI kA samudAya (381-398), 1. mohanalAlajI mahArAja (381), 2. AcArya zrI jinayaza:sUri (382), 3. AcArya zrI jinaRddhisUri (385), 4. AcArya zrI jinaratnasUri (387), upAdhyAya zrI labdhimuni (392), gaNivarya zrI buddhimuni (394), muni zrI jayAnanda (396), zrI mohanalAlajI mahArAja ke samudAya kA vaMzavRkSa (398) / kharataragaccha sAdhvI-paramparA kA itihAsa - 1 399 - 407 zrI sukhasAgara jI ke samudAya kI sAdhvI-paramparA kA itihAsa - 2 408 - 425 0 sAdhvI udyotazrI (408), 1. pravartinI zrI lakSmIzrIjI kA samudAya - (409 - 419) 01. pravartinI zrI lakSmIjI, 2. pravartinI zrI puNyazrI (409), 3. pravartinI zrI suvarNazrI (411), 4. pravartinI zrI jJAnazrI (412), 5. pravartinI zrI vicakSaNazrI (413), 6. pravartinI zrI sajjanazrI (415),7. pravartinI zrI tilakazrI - zrI vinItAzrI - zrI candrakalAzrI (416), zrI candraprabhAzrI - zrI manoharazrI - zrI suraMjanAzrI (417), zrI maNiprabhAzrI - zrI zaziprabhAzrI - zrI sUryaprabhAzrI (418), zrI vimalaprabhAzrI - zrI divyaprabhAzrI - zrI kamalazrI (419) / 2. pravartinI zrI zivazrIjI kA samudAya - ( 420 - 425) 0 pravartinI zrI zivazrI, 1. pravartinI zrI pratApazrI, 2. pravartinI zrI devazrI (420), 3. pravartinI zrI premazrI (zrI anubhavazrI - zrI vinodazrI - zrI hemaprabhAzrI - zrI sulocanAzrI, zrI sulakSaNAzrI) (421), 4. pravartinI zrI vallabhazrI, 5. pravartinI zrI pramodazrI (zrI prakAzazrI - zrI vijayendrazrI - zrI ratnamAlAzrI evaM DaoN0 vidyutprabhAzrI)(422), 6. pravartinI zrI jinazrI (423), 7. pravartinI zrI hemazrI, 8. mahattarA zrI manohara zrI, 9. pravartinI zrI vidvAnzrI (422), zrI nipuNAzrI (425) pariziSTa - kharataragaccha kA bRhad itihAsa - gata 426 - 504 1. prathama pariziSTa - AcArya-sAdhu-sAdhviyoM kI nAma sUcI (426-463) dvitIya pariziSTa - zrAvaka-zrAvikAoM kI vizeSa nAma sUcI (464-481) tRtIya pariziSTa - nRpati-maMtrI-daNDanAyaka Adi sattAdhArI janoM kI vizeSa nAmAnukramaNI (482-487) caturtha pariziSTa - sthalajJApaka vizeSa nAmAnukramaNI (488-504) 2. 2010_04 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA jaina dharma ahiMsA, satya aura anekAnta kA saMdezavAhaka hai| isane sadA ve hI mApadaNDa apanAye haiM, jinameM jIvana ke naitika mUlyoM ko saMvahana karane kI zakti hai| kamala kI bhA~ti nirlipta jIvana jIne kI kalA sikhAne vAlA yahI dharma hai| yaha jIvana, gaNita evaM vijJAna kI vijaya kA eka cirasthAyI adbhuta smAraka hai| isa dharma-paramparA ko jIvita evaM vizuddha banAye rakhane ke lie samaya-samaya para aneka amRta-puruSa hue, jinhoMne tIrthaMkara aura AcArya-padastha hokara dharmasaMgha ko sthApita evaM saMcAlita kiyaa| vastutaH AcAryoM, muniyoM, sAdhviyoM, rAjAoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke sAmUhika athaka yogadAna ke phalasvarUpa hI isa dharma kA astitva nirantara banA rhaa| __ saiddhAntika matabhedoM ko lekara athavA saMghIya vyavasthA ko samucita rUpa se calAne ke lie jaina dharma meM kaI bhedopabheda hue, aneka zAkhAe~ evaM gaccha prakaTa hue| sabhI gaNoM, zAkhAoM, kuloM kA kAphI mahimApUrNa itihAsa rahA hai| dharma-saMgha para inakA anupama prabhutva evaM varcasva bhI rahA hogaa| inameM se katipaya gaNa, kula, zAkhA to aitihAsika dRSTi se apanA garimApUrNa sthAna rakhate haiN| kharataragaccha zvetAmbara paramparA ke koTika-gaNa kI vajra-zAkhA se sambaddha hai| kharataragaccha kA pravartana ___ koI bhI dharma sadA eka-sA banA rahe, yaha kama sambhava hai| pratyeka dharma meM hrAsa aura vikAsa huA hai, kSINatA aura vyApakatA AI hai| jaina dharma ne bhI kaI utAra-car3hAva dekhe haiN| dharma-saMgha ke samaya-samaya para hue vicchedoM ne usakI ekarUpatA tathA ekasUtratA ko bhale hI kSati pahu~cAyI ho, lekina vibhinna prakAra ke gaNa, kula, zAkhA, gaccha, samudAya eka-se-eka niHsRta hote hue bhI bhagavAn mahAvIra ke patha se cyuta nahIM hue aura jina kSaNoM meM dharmasaMgha padacyuta hone lagA, usI samaya kharataragaccha ne prakaTa hokara dharmaratha kI bAgaDora thAma lii| ___ jaina dharma ke lie yaha bAta suprasiddha hai ki yaha eka AcAra-pradhAna dharma rahA hai| yaha tattva-niSThA aura AcAra-niSThA ko samAna mahattva detA hai| cAhe zramaNa ho yA zrAvaka athavA samasta saMgha kA pratinidhitva karane vAlA AcArya ho, saba ke lie tAttvika evaM AcAramUlaka Adarza anukaraNIya rhaa| dharma ke nirdeza to saba ke lie eka-se evaM cirasthAyI hote haiN| isalie dharma kabhI bhI usa chUTa ke mArga kI anumodanA nahIM karatA, jo jIvana-mUlyoM ko patanonmukha banAtA ho| para manuSya suvidhAvAdI hai| vaha apanI suvidhAoM bhUmikA (1) 2010_04 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke anusAra dharma-nirdiSTa AcAra-paramparA meM AmUla-cUla parivartana to nahIM kara pAtA, kintu usameM uccatA yA zithilatA to svIkAra kara sakatA hai| bhagavAn mahAvIra kA tatkAlIna zramaNa-saMgha to samarUpeNa AcAra evaM vicAraniSTha thaa| unake samasAmayika evaM paravartIkAla meM hue zramaNoM tathA zramaNAcAryoM ne apane yogabala, jJAnabala aura cAritrabala ke dvArA AtmotthAna kiyaa| ise kAla kA duSprabhAva samajheM yA bhAgya kI viDambanA ki tatparavartIkAla meM AcAra-niSThatA dhUmila hone lagI aura zithilatA kI mahAmArI se aneka zramaNa grasita ho gye| yadyapi zramaNocita dharma kA paripAlana na karane ke kAraNa ve zramaNa kahalAne kI adhikArI hI nahIM the, tathApi ve svayaM ko zramaNa kahate aura usI rUpa meM hI pratiSThA evaM sammAna prApta krte| yaha varga hI paravartI kAla meM caityavAsIyativarga ke rUpa meM prasiddha huaa| caityavAsI yatijanoM kI bahulatA ho jAne ke kAraNa jinopadiSTa Agamika AcAra-darzana kA samyaktayA pAlana karane vAle zramaNa ginatI ke hI raha gye| zAstrokta yatidharma yA zramaNadharma ke AcAra-vyavahAra meM aura caityavAsI yatijanoM ke AcAra-vyavahAra meM paraspara asaMgati hone se dhArmika krAnti anivArya thii| isa ora sarvaprathama kadama uThAyA AcArya jinezvarasUri ne| inhoMne caityavAsI yati-zramaNoM ke viruddha prabala Andolana kiyaa| unhIM ke prayAsoM kA yaha sumadhura phala thA ki Agamika AcAra-darzana ke mArga kI punarsthApanA huii| isake lie gyArahavIM sadI meM zrI vardhamAnasUri ke netRtva evaM buddhisAgarasUri ke sahabhAgitva meM jinezvarasUri ne suvihita mArga-pracAraka eka nayA gaNa sthApita kiyA, jo kharataragaccha ke nAma se vikhyAta huaa| yaha gaNa avicchinna evaM akSuNNa rUpa se gatizIla rhaa| isa gaccha kI sthApanA ke saMdarbha meM hama prastuta grantha meM vistRta jAnakArI prApta kreNge| jaina dharma ko isane jo anudAna kiyA, usakA apane-Apa meM aitihAsika mUlya hai| kharataragaccha kA vaiziSTya kharataragaccha vaha paramparA hai jisane caityavAsa aura muni-jIvana ke zithilAcAra ke viruddha krAnti kii| isa gaccha meM hue AcAryoM ke dvArA caityavAsa kA unmUlana aura suvihita mArga kA pracAra karane ke kAraNa hI Aja taka zramaNa-dharma pratiSThita rhaa| kharataragaccha kI yaha to prAthamika sevA hai, sAhitya-sAdhanA aura sAmAjikasevA bhI kharataragaccha kI anya vizeSatAoM meM pramukha hai| isa mata kA samAja para itanA varcasva evaM prabhutva chAyA ki hajAroM logoM ne isameM nirgrantha-dIkSA lI aura lAkhoM logoM ne isakA anugamana kiyaa| samAja meM sarvAdhika prasiddha osavAla-jAti kA vistAra isI gaccha kI dena hai| (2) bhUmikA 2010_04 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastutaH ina sabhI vizeSatAoM ke kAraNa hI kharataragaccha kA nAma gauravAnvita huA aura isakI paramparA meM hue zramaNa evaM zramaNAcArya jana-jana kI zraddhA ke kendra bne| ___ kharataragaccha svayaM meM aneka vizeSatAoM ko sameTe hai| yahA~ hama isa gaccha kI kucha viziSTa upalabdhiyoM para carcA kara rahe haiN| 1. zithilAcAra kA unmUlana : eka krAntikArI caraNa jaise nadI kI dhArA meM ghaTotarI aura bar3hotarI hotI hai, vaise hI jaina dharma meM bhI kSINatA aura vyApakatA aaii| dharma-paramparA evaM vidhi-vidhAnoM ke amRta meM logoM ne yoM jahara gholA ki amRta kA astitva khatare meM par3a gyaa| kharataragaccha ne dharma, saMgha evaM paramparA ko isa jaharIle vAtAvaraNa se na kevala mukta kiyA, varan amRta-jIvana kI pagaDaMDI para ArUr3ha kiyaa| kharataragacchIya paramparA meM hue AcAryoM/muniyoM kI dena jaina-itihAsa meM svarNAkSaroM meM aMkita rhegii| kharataragaccha kI paramparA prakaTa nahIM hotI to Aja zAyada jaina mandira/jinAlaya bhogalipsA ke sAdhana aura jaina sAdhu maThAdhIza yA paNDoM ke rUpa meM dRSTigata hote| DaoN. dazaratha zarmA ke anusAra kharataragaccha ke AcAryoM kA maiM to sabase bar3A kArya yaha samajhatA hU~ ki rAja-virodha, jana-virodha, zreSThi-virodha kI kucha paravAha na kara unhoMne anAcAra evaM anaikya kI jar3a para kuThArAghAta kiyaa| unhoMne jaina dharma kA mArga sarva jJAtiyoM ke lie kholA, saba ko samAnAdhikAra dekara eka sUtra meM bA~dhane kA prayatna kiyaa| zithilAcAra kA unmUlana karane ke lie AcArya jinezvarasUri, buddhisAgarasUri, jinavallabhasUri, jinadattasUri Adi ke nAma ullekhanIya haiN| kharataragaccha jJAnamUlaka AcAra ko mukhyatA detA rahA hai| ataH gaccha meM yadi kabhI zithilAcAra ke dImaka lage, to gaccha-sthavira jAgarUkatApUrvaka zithilAcAra ko samApta krte| yahI kAraNa hai ki apanI AcAra-paramparA ko nirmala evaM pavitra banAye rakhane ke lie kharataragacchAcAryoM ne samaya-samaya para 'kriyoddhAra' kiyaa| akabara pratibodhaka AcArya jinacandrasUri dvArA kiyA gayA 'kriyoddhAra' kharataragaccha kI AcAra-paramparA ko jIvana evaM vizuddha banAne kA mahattvapUrNa kadama thaa| 2. zAstrIya vidhAnoM kI punarsthApanA caityavAsI logoM ne apanI suvidhA evaM manobhAvanA ke anurUpa apanA AcAra-vyavahAra banA rakhA thaa| dharma-saMgha se sambaddha pratyeka vyakti ko apanA AcAra zAstra-sammata siddha karanA bhI anivArya hai| anuyAyI loga sAmAnyatayA bhole-bhAle evaM zAstroM kI gUDha bAtoM se anabhijJa hote haiN| caityavAsI yativarga ne isa kamajorI kA lAbha utthaayaa| unhoMne zAstrIya bAtoM kI apane DhaMga se vyAkhyAe~ kI aura bholIbhAlI janatA ko gumarAha karane kI koziza kii| bhUmikA 2010_04 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha kA abhyudaya zAstrokta AcAra-vyavahAra ke pAlana meM AI kamajorI ko dUra karane ke lie hI huA thaa| ataH zAstrIya vidhAnoM kI samyak vyAkhyA evaM punaH sthApanA kharataragaccha dvArA honI svAbhAvika hI thii| kharataragacchAcAryoM ne azAstrIya, akaraNIya aura avAMchanIya kA khaNDana karake zAstrIya, karaNIya evaM vAMchanIya tattvoM kA maNDana aura navanirmANa kiyaa| kharataragacchAcAryoM ne zramaNa sAdhuoM ke lie bhI nimnAMkita karttavyoM kA paripAlana karanA anivArya batAyA, jinake binA sAdhu, sAdhu nahIM, apitu sAMsArika vRttiyoM meM racA-pacA gRhastha jaisA hai| (1) azuddha aura svayaM ke lie nirmita bhojana grahaNa nahIM karanA caahie| (2) caitya Atma-sAdhanA kA sthAna hai| ata: vahA~ nivAsa nahIM karanA caahie| (3) caityoM/jina maMdiroM ke artha kA upabhoga aura vahA~ gRhastha-dharma kA sevana anucita hai| (4) gaddI Adi kA Asana, tatsambandhita kAmoddIpaka sAdhana aura AsravapUrNa kriyAoM kA parityAga honA caahie| (5) siddhAnta-mArga kI avajJA, unmArga/utsUtra kI prarUpaNA, sanmArga prarUpaka AtmasAdhaka-muniyoM kI avahelanA evaM guNIjanoM kI upekSA kadApi nahIM karanI cAhie aadi-aadi| isI prakAra anya bhI aneka choTe-bar3e vidhAna 'vidhi-caitya' aura sAdhugaNa ke lie prarUpita kiye gye| kharataragaccha kI mAnyatAoM, vidhAnoM evaM vyavasthAoM kA vistRta vivaraNa jinavallabhasUri racita 'pauSadhavidhi', maNidhArI jinacandrasUri racita 'padavyavasthA kulaka', AcArya jinaprabhasUri racita 'vidhiprapA', rudrapallIya AcArya vardhamAnasUri racita 'AcAradinakara' aura samayasuMdara racita 'samAcArI-zataka' Adi granthoM meM draSTavya hai| 3. zAstrArtha-kauzala kharataragaccha kA to AvirbhAva hI zAstrArthamUlaka pariveza meM huA thaa| AcArya jinezvarasUri evaM buddhisAgarasUri ina donoM yugala-bandhuoM ne caityavAsI AcAryoM ko zAstrArtha ke lie lalakArA aura vijaya prApta kii| sUrAcArya jaise udbhaTa vidvAnoM ko parAsta karane kA zreya kharataragaccha ko hI hai| kharataragaccha kI paramparA meM hue AcAryoM, muniyoM aura vidvAnoM ne anekazaH zAstrArtha kiye| unakI manISA ne diggaja vidvAnoM ko zAstrArtha meM parAsta kara jaina dharma kI prabhAvanA meM bar3hotarI kii| apratima medhA ke dhanI AcArya jinapatisUri kA nAma yahA~ vizeSa ullekhya hai, jinhoMne apane jIvana meM chattIsa bAra zAstrArtha meM vijaya prApta kara dharma-prabhAvanA meM cAra-cA~da lgaae| bhUmikA 2010_04 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. yaugika zakti-prayoga kharataragaccha ke zramaNasaMgha meM anekAneka yoga-pratibhAe~ prakaTa huiiN| kharataragacchAcAryoM kA sAdhanAmaya jIvana bar3A ojasvI rhaa| anaginata kaSToM, bAdhAoM aura vighnoM ke bIca bhI ve avicala rhe| kharataragacchIya itihAsa una mahApuruSoM ke sadvicAra, sadAcAra, tyAga, yoga, vairAgya ke anekAneka ghaTanA-kramoM se bharA hai| unhoMne apanI yaugika zaktiyoM kA upayoga karake zAsana-rakSA evaM zAsana-prabhAvanA meM AzAtIta abhivRddhi kii| una amRta-puruSoM ke varada hasta kI chatra-chAyA ke puNya-prabhAva se hI yaha gaccha anaginata bAdhAoM ko cIratA huA jaina samAja meM apanA gauravapUrNa sthAna banAye hue hai| kharataragaccha meM hue cAra dAdA-gurudevoM kI yaugika zaktiyA~ evaM unake camatkAra to prasiddha hI haiN| saikar3oM camatkAra unase jur3e hue haiN| unheM pratyakSa prabhAvI mAnakara pratyeka jaina unake prati zraddhAnvita hai| kharataragacha ke sarvAdhika prabhAvazAlI AcArya jinadattasUri to mantra-vidyA meM atyanta niSNAta the| kharataragaccha ke hI eka mahAn yogIrAja Anandaghana ke yaugika camatkAra bhI prasiddha haiN| adhyAtma yogI zrImad devacaMdra, jJAnasAra, cidAnaMda, jJAnAnaMda aura sahajAnandaghana (bhadramuni) bhI acche yogI the| nAmollekha kitane logoM kA kiyA jA sakatA hai| kharataragaccha to yoga-sAdhanA kA ratnAkara hai| andhoM ko A~kheM denA, gUgoM ko vANI denA, amAvasyA ko pUrNimA meM badala denA, aise kitane hI camatkAra haiM jo kharataragacchAcAryoM kI yaugika pratibhA ke jvalanta udAharaNa haiN| 5. narezoM ko pratibodha kharataragaccha kI yaha pramukha vizeSatA hai ki vaha Ama janasamudAya ke sAtha-sAtha rAjyAdhipati narezoM se bhI sambaddha rhaa| pratyeka kharataragacchAcArya ne apane samasAmayika narezoM ko pratibodha diyA aura una para apanA prabhutva jamAkara dharma ke hita meM kAma krvaaye| AcArya zrI jinezvarasUri aura zrI buddhisAgarasUri ke caritra evaM jJAna se pATaNa-nareza durlabharAja atyanta prabhAvita thaa| ina yugalabandhuoM kA rAjA para prabhAva hone ke kAraNa hI suvihitamArgI muniyoM kA pATaNa evaM sAre gujarAta meM AvAgamana zuru huaa| AcArya zrI jinavallabhasUri kA dhArAnareza naravarma para vizeSa prabhAva thaa| naravarma ne AcArya ke nirdeza se cittaur3a ke do jaina mandiroM meM do lAkha rupaye kharca karake pUjana-maNDapikAe~ banAI thii| AcArya jinadattasUri kA bhI aneka rAjAoM para prabhAva thA, jinameM tribhuvanagiri ke rAjA kumArapAla aura ajamera ke rAjA arNorAja kA nAma ullekhanIya hai| dillI ke mahArAja madanapAla maNidhArI jinacandrasUri ke ananya bhakta the| bhUmikA (5) 2010_04 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya jinapatisUri se AzikA nagara ke nareza bhImasiMha bar3e prabhAvita the| ajamera ke prasiddha mahArAja pRthvIrAja cauhAna bhI AcArya jinapatisUri ke prabala samarthaka the| pATaNa ke rAjA bhImadeva bhI inake prati zraddhA rakhate the| lavaNakher3A ke rAjA kelhaNa AcAryazrI ke prati sadaiva natamastaka rhe| nagarakoTa ke rAjA pRthvIrAja AcArya jinapatisUri aura upAdhyAya jinapAla ke parama zraddhAlu bhakta the| bIjApura ke mahArAja sAraMgadeva, mahAmAtya malladeva va upamantrI vindhyAditya AcArya jinaprabodhasUri se prabodhita evaM prabhAvita the| sivANA/zamyAnayana-nareza zrIsoma aura jaisalamera-nareza karNadeva jinaprabodhasUri ke bhakta the| zamyAnayana ke mahArAja somezvara cauhAna, jaisalamera ke mahArAja jaitrasiMha aura zamyAnayana nareza zItaladeva AcArya jinacandrasUri se bar3e prabhAvita the| unheM dharmamArga para ArUr3ha karane kA zreya inhIM AcArya ko hai| alAuddIna ke putra sulatAna kutubuddIna, mer3atA ke rANA mAladeva cauhAna bhI inase jabaradasta prabhAvita hue| __ 'kalikAla-kevalI' viruda prApta jinacandrasUri ne cAra rAjAoM ko pratibodha diyA thaa| kharataragaccha kA jo dUsarA nAma 'rAjagaccha' prasiddha huA, vaha rAjAoM para vizeSa prabhAva hone ke kAraNa hI huaa| dillIpati gayAsuddIna bAdazAha ne dAdA jinakuzalasUri se dharmabodha prApta kiyA thaa| suprasiddha mahAmantrI vastupAla bhI jinakuzalasUri ke prati zraddhAvanta the| bAhaDamera ke nareza rANA zikharasiMha para AcArya jinapadmasUri kA anUThA prabhAva thaa| satyapura/sA~cora ke rANA haripAladeva, azoTA ke rAjA rudranandana, bUjadrI ke rAjA udayasiMha, trizRGgama ke adhipati rAjA rAmadeva AcArya ke vyaktitva se prabhAvita the| __AcArya jinaprabhasUri kharataragaccha ke hI the, jo bAdazAhoM ko pratibodha dene kI zrRMkhalA meM sarvaprathama mAne jAte haiN| bAdazAha muhammada tugalaka ko jainadharma kI zikSA dene vAle AcArya ye hI the| bAdazAha akabara caturtha dAdA AcArya jinacandrasUri kA parama bhakta thaa| akabara ne AcArya kI bahumukhI pratibhA se prabhAvita hokara unheM 'yugapradhAna' pada pradAna kara eka mahAn rASTra santa ke rUpa meM svIkAra kiyaa| mugala samrAToM para jaina dharma meM yadi kisI gaccha vizeSa kA prabhAva rahA, to unameM kharataragaccha kA nAma pramukha evaM prathama hai| akabara jaise samartha bAdazAha ko apane caraNoM meM jhukAnA aura amAri-ghoSaNA jaisI ahiMsAmUlaka AjJAoM ko deza meM pracArita karavAnA kharataragaccha kI pramukha vizeSatA hai| apane pitA kI taraha jahA~gIra bhI kharataragacchAcAryoM kI vidvattA evaM pratibhA se prabhAvita the| bAdazAha jahA~gIra kI sAdhu-vihAra-pratibandhajanya AjJA ko miTAne meM bhI jinacandrasUri ke prayAsa saphala rhe| (6) bhUmikA 2010_04 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. jainasaMgha kA vyApaka vistAra jainIkaraNa kharataragaccha kI abhUtapUrva dena hai| kharataragaccha ne jaina-saMkhyA meM jitanA vistAra kiyA, utanA Aja taka kisI anya gaccha yA zAkhA dvArA nahIM huaa| kharataragaccha meM hue AcAryoM meM se eka-eka AcArya ke dvArA hajAroM-hajAra naye jaina banAye gye| AcArya jinavallabhasUri ne eka lAkha naye jaina bnaaye| jainIkaraNa kA vizva-kIrtimAna sthApita kiyA AcArya jinadattasUri ne| AcArya kA jaina-saMgha ko yaha anupama aura advitIya anudAna hai| prApta ullekhoM ke anusAra jinadattasUri ke haste eka lAkha tIsa hajAra se adhika naye jaina bne| isI prakAra AcArya jinakuzalasUri ne apane jIvana meM pacAsa hajAra naye jaina bnaaye| jaina dharma ke vyApaka vistAra kI dRSTi se kharataragaccha ne bahuta bar3A kArya kiyA, lAkhoM ajainoM ko jainadharma meM pravRtta kiyaa| kSatriya jAti kA jaina dharma ke sAtha prArambha se hI bar3A nikaTatApUrNa sambandha rahA, kintu Age calakara paristhitivaza vaisA nahIM raha skaa| zatAbdiyoM bAda AcArya zrI jinadattasUri evaM unakI paramparA meM hue AcAryoM ne apane tyAga-tapomaya AdarzoM aura upadezoM se lAkhoM kSatriyoM ko prabhAvita kiyA, unhoMne jainadharma svIkAra kiyaa| osavAla jAti, jo Aja lAkhoM kI saMkhyA meM hai, usI kSatriya-paramparA kI AnuvaMzikatA liye hai| 7. gotroM kI sthApanA kharataragacchAcAryoM meM AcArya jinavallabhasUri, jinadattasUri, jinacandrasUri Adi AcAryoM ne zatAdhika nUtana gotra sthApita kiye| zrI agaracaMda bhaMvaralAla nAhaTA bandhuoM ke anusAra AcArya zrI vardhamAnasUri se lekara akabara-pratibodhaka zrI jinacandrasUri taka ke AcAryoM ne lAkhoM ajainoM ko jainadharma kA pratibodha diyaa| osavAla vaMza ke aneka gotra inhIM mahAn AcAryoM ke dvArA sthApita haiN| mahattiyANa jAti ko prasiddhi maNidhArI zrI jinacandrasUri se vizeSa rUpa meM huii| isa jAti ke bhI 84 gotra batalAye jAte haiN| zrImAla jAti ke 135 gotroM meM 79 gotra kharataragaccha ke pratibodhita batalAye gaye haiN| poravAr3a jAti ke paMcAyaNecA gotra vAle bhI kharataragacchAnuyAyI the| kharataragacchIya gotroM meM osavAla-vaMza ke 84, zrImAla ke 79, poravAr3a aura mahattiyANa ke 166 gotroM kA ullekha prApta hotA hai| ___ kharataragaccha ne kevala jainIkaraNa hI nahIM kiyA, apitu jaina samAja ke anurUpa nUtana jainoM ko DhAlA bhii| unheM jainadharma ke anurUpa sAmAjika vyavasthAe~ dI gaI, dhArmika evaM sAMsArika vyAvahArikatAe~ unase jor3I giiN| jaina vidhimUlaka vyavahAra-dharma kA pAlana karane ke lie unheM alaga-alaga gotra diye gye| eka-eka gotra se saikar3oM-hajAroM logoM kA sambandha jor3A gyaa| kharataragaccha dvArA aba taka do sau se adhika gotra sthApita hue haiN| bhUmikA 2010_04 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gelar3A rAjasthAna meM jo osavAla vipula saMkhyA meM dikhAI de rahe haiM, unameM se adhikAMza ke pUrvaja AcArya jinezvarasUri va unake ziSya-praziSya abhayadevasUri, jinavallabhasUri, jinadattasUri, jinakuzalasUri, jinacandrasUri Adi dvArA pratibodhita haiN| inameM sabase adhika zreya AcArya jinadattasUri ko hI prApta hai| Aja isI paramparA ke guruoM ke upadezoM kA hI phala hai ki hama zuddha zAkAhArI haiM, ahiMsA ke upAsaka haiM, jaina dharma ke anuyAyI haiN| kharataragacchAcAryoM dvArA pratibodhita gotra nimnalikhita haiM, jinakA mUla gaccha kharatara haiostavAla gulaguliyA TAMka AyariyA gadhaiyA TAMTiyA kaTAriyA gAMga TraeNkaliyA kaThotiyA ToDaravAla kavAr3a ghIyA DAgA kaMkucaupar3A ghevariyA. DuMgarecA kAMkariyA ghor3Avata DozI kAMsTiyA catura DAkaliyA kuMbhaTa capalota DhaDDhA kUkar3A Dhelar3iyA koTecA coraDiyA koThArI caudharI tAter3a khaTor3a caupar3A daka khajAMcI chajalAnI daphtarI khIMvasarA chAjer3a dasANI gaDavANI jaDiyA dAMtevaDiyA gaNadhara caupar3A jindAnI dAsota gAMdhI jogiyA dugar3a giDiyA jhAr3acUra golecchA jhAbaka dusAja gor3avAr3A jIrAvalA dhAr3IvAla (8) bhUmikA cIpar3a Dhora dudher3iyA 2010_04 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badaliyA dhUpiyA navalakhA nAvar3iyA marar3iyA mIThar3iyA mehatA nAhaTA nAhara beMgAnI baDerA bAgarecA bAlar3a bokar3iyA baitAlA borUMdiyA bhUter3iyA pagAriyA muthA rAMkA rAkhecA rAmapuriyA rAtar3iyA paTavA pArakha pAlarecA rANAvata pAlAvata pIMcA lUNiyA lUNAvata bhaTanerA caudharI bhaMsAlI bhIr3akacyA bhaMDArI bhar3agatiyA puMgaliyA punamiyA pokaraNa phophaliyA lAlANI bhAMDAvata lor3hA lUMkar3a lalavAnI vaDera varamecA vaMTha barar3iyA balAI bAMThiyA bhAcAvata mUMdar3A maroTI mAlU buccA bAphanA bUbakiyA buccA bAghamAra zAha boharA botharA mukIma mer3atavAla muNota mahimavAla moghA mahatiyANa maMDovarA bacchAvata zekhAvata zrImAla zrIzrImAla saMcetI sAMDa burar3a bAbela (9) bhUmikA 2010_04 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvAnoM kI kRtiyA~ aura siddhiyA~ apane gaccha kI sImita paridhi se Upara uThakara sarvagacchIya sammAna prApta kara sakI haiN| kharataragaccha kA samagra sAhitya sarasvatI kA virATa bhaMDAra hai| isa gaccha ne aise-aise grantha diye haiM, jinakI Takkara ke dUsare grantha sampUrNa saMsAra meM nahIM haiN| udAharaNa ke lie assttlkssii| isa grantha meM 'rAjA no dadate saukhyam' isa aSTAkSarIya vAkya ke dasa lAkha bAIsa hajAra, cAra sau sattAIsa artha prastuta haiN| vizva-sAhitya ko aise granthoM para garva hai| kharataragaccha kI sAhityika-sAdhanA lagabhaga hajAra varSa kI hai| vikrama kI satarahavIM-aThArahavIM zadI meM kharataragaccha ne sarvAdhika sAhitya kA sRjana kiyaa| ___ kharataragaccha ke sAhityakAroM meM AcArya abhayadevasUri, jinavallabhasUri, mantri-maNDana, Thakkura pheru, mahopAdhyAya samayasundara, upAdhyAya devacandra, agaracanda nAhaTA, bhaMvaralAla nAhaTA Adi ke nAma vizeSataH ullekhya haiN| kharataragaccha ne sAhitya-saMsAra ko hajAroM grantha-ratna pradAna kiye haiN| (1) Agama TIkAe~ :-jaina AgamoM ke TIkAkAroM meM AcArya abhayadevasUri kA nAma bar3e sammAna ke sAtha liyA jAtA hai| abhayadeva kharataragaccha ke tRtIya paTTadhara the| Agama-sAhitya para Aja taka jisane bhI kalama calAI, usane abhayadevasUri kRta Agama-TIkAoM kA avazya Azraya liyaa| abhayadeva ne nau aMga-AgamoM para vyAkhyA grantha likhe the|| anya Agama-TIkA-granthoM meM nimna ullekhanIya haiM-jinarAjasUri kRta bhagavatIsUtra-TIkA evaM sthAnAMgasUtraTIkA, sAdhuraMga kRta sUtrakRtAMgasUtra-TIkA-dIpikA, upAdhyAya kamalasaMyama kRta uttarAdhyayanasUtra-TIkA sarvArthasiddhi, upAdhyAya puNyasAgara kRta jambudvIpaprajJapti-TIkA, matikIrti kRta dazAzrutaskandhasUtra-TIkA, sahajakIrti kRta nizIthasUtrArtha-TIkA aadi| kalpasUtra para kharataragacchIya vidvAna muniyoM ne tIsa se adhika vyAkhyA-grantha nibaddha kiye haiM, jinameM mahopAdhyAya samayasundara kRta kalpalatA nAmaka TIkA ullekhanIya hai| samayasundara kRta dazavaikAlika TIkA bhI apanA mahattvapUrNa sthAna rakhatI hai| (2) saiddhAntika-prakaraNa :-kharataragacchIya vidvAnoM ne Agamika vyAkhyA granthoM ke atirikta saiddhAntika evaM dArzanika granthoM kI bhI racanA kI hai| unhoMne etadviSayaka granthoM kI vyAkhyAe~ bhI prastuta kI haiM aura svatantra rUpa se bhI likhA hai| saiddhAntika granthakAroM meM AcArya abhayadevasUri, jinadattasUri, jinavallabhasUri, jinaprabhasUri, gaNi rAmadeva, mahopAdhyAya samayasundara, upAdhyAya devacandra, upAdhyAya kSamAkalyANa, cindAnanda Adi pramukha haiN| (3) vaidhAnika evaM saiddhAntika praznottaramUlaka sAhitya :-jaina dharma meM vibhinna gacchoM evaM samudAyoM meM bheda mukhyataH vidhi-vidhAna sApekSa hai| pratyeka gaccha kI dhArmika kriyA evaM vidhi-vidhAna dUsare gaccha se kucha bhinnatA liye rahate haiN| kharataragaccha kI paramparA meM mAnya vidhi-vidhAnoM ko muniyoM ne bhUmikA (11) 2010_04 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya meM nibaddha kiyA hai| unameM sarvAdhika grantha mahopAdhyAya samayasundara evaM cidAnanda ke prApta hue haiN| katipaya mahattvapUrNa granthoM ke nAma isa prakAra haiM-AcArya vardhamAnasUri kA AcAra-dinakara, jinaprabhasUri racita vidhi-mArga-prapA, upAdhyAya guNavinaya kRta kumatimata-khaMDana, mahopAdhyAya samayasundara kRta vicArazataka, vizeSa-zataka, vizeSa-saMgraha, visaMvAda-zataka, samAcArI-zataka, upAdhyAya devacandra kRta vicAraratnasAra, jinamaNisAgarasUri kRta muMhapati-nirNaya, paryuSaNA-nirNaya, bAlacandrasUri kRta nirNaya-prabhAkara cidAnanda kRta Atmabhramocchedana-bhAnu, kumatakuliMgocchedana-bhAskara, jinAjJAvidhiprakAza aadi| (4) yoga evaM dhyAnaparaka sAhitya :-isa sandarbha meM kharataragacchAcAryoM kA vistRta sAhitya abhI taka prApta nahIM huA hai| jo prApta huA hai, usameM upAdhyAya merusundara kRta yogaprakAza-bAlAvabodha, yogazAstra bAlAvabodha, upAdhyAya zivanidhAna kRta yogazAstra stabaka aura suganacandra kRta dhyAnazataka bAlAvabodha ke nAma ullekhanIya haiN| (5) darzana evaM nyAya-sAhitya :-kharataragaccha meM aneka tattva-cintaka, dArzanika evaM nyAyaparaka pratibhA ke dhanI mahApuruSa hue haiN| darzana evaM nyAya ke durUha se durUha viSayoM ko kharataragacchAcAryoM ne zIghrabodhagamya banAne kA prayAsa kiyaa| unhoMne apanI maulika dRSTiyA~ bhI pradAna kI hai| yahA~ hama katipaya viziSTa granthoM kA ullekha kara rahe haiM AcArya jinezvarasUri kRta pramAlakSma, devabhadrasUri kRta pramANa-prakAza, jinaprabodhasUri kRta paMjikAprabodha, somatilakasUri kRta SaDdarzana samuccaya TIkA, dayAratna kRta nyAyaratnAvalI, sumatisAgara kRta tattvacintAmaNi TippaNaka, guNaratna kRta tarkabhASA-prakAza, tarkataraMgiNI, upAdhyAya samayasundara kRta maGgalavAda, cAritranandI kRta syaadvaad-pussp-klikaa-svopjny-ttiikaa| (6) vyAkaraNa-sAhitya :-vyAkaraNa para pacAsoM kharataragacchIya vidvAnoM ne apanI kalama calAI hai| kharataragaccha meM anekAneka udbhaTa vaiyAkaraNa paMDita hue haiN| AcArya buddhisAgarasUri ne to pANinI aura hemacandra kI taraha svatantra saMskRta-vyAkaraNa parigumphita kiyA thaa| anya bhI aneka choTe-bar3e vyAkaraNagrantha likhe gye| yathA-buddhisAgarasUri kRta zabda-lakSma-lakSaNa, mantrimaNDana kRta upasargamaNDana, sArasvatamaNDana, jinacandrasUri kRta siddhAntaranikA, haimaliGgAnuzAsana-avacUrNi, upAdhyAya zrIvallabha kRta siddhahemazabdAnuzAsana TIkA, vimalakIrti kRta pada-vyavasthA, sahajakIrti kRta RjuprAjJavyAkaraNa, sAdhusundara kRta dhAturatnAkara-kriyAkalpalatA, vizAlakIrti kRta prakriyAkaumudI TIkA, tilaka gaNi kRAta prAkRtazabdasamuccaya, bhaktilAbha kRta bAlazikSA-vyAkaraNa, jJAnatilaka kRta siddhAntacandrikA TIkA, jinahemasUri kRta siddhaant-rtnaavlii| (7) koSa-sAhitya :-koSa-sAhitya meM sahajakIrti kRta siddha zabdArNava-nAmakoSa, sAdhusundara kRta zabdaratnAkara, sAdhukIrti kRta vizeSa nAmamAlA aura cAritrasiMha kRta abhidhAna cintAmaNi nAmamAlA Adi nAma ullekhanIya haiN| kharataragacchIya vidvAnoM ne vibhinna kozoM para TIkA-grantha bhI likhe haiN| ullekhanIya (12) bhUmikA 2010_04 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAe~ haiM-jinaprabhasUri racita anekArtha-saMgraha-TIkA, dharmavardhana racita amarakoSa TIkA, upAdhyAya zrIvallabha racita haimanighaNTu koSa ttiikaa| (8) kAvya-lakSaNa-chanda-sAhitya :-sAhitya evaM kAvya-kSetra meM kharataragaccha kA anudAna vizeSa upalabdhipUrNa hai| kAvya ke lakSaNoM, chandoM ke niyamoM kA kharataragacchIya vidvAnoM ne pUrNa vivaraNa diyA hai| 'chandonuzAsana' isa sandarbha meM eka mahattvapUrNa grantha hai| kuzalalAbha kA piGgalaziromaNi piMgala chanda zAstra kA sabase pahalA aura atyanta mahattvapUrNa grantha piMgalaRSi praNIta chanda-zAstra para AdhArita hai| prasiddha chandazAstrIya grantha 'vRttaratnAkara' para kSemahaMsa, upAdhyAya merusundara aura samayasundara ke mahattvapUrNa vyAkhyA-grantha upalabdha hue haiN| 'vAgbhaTAlaMkAra' para jinavardhanasUri, kSemahaMsa, udayasAgara, jJAnapramoda, rAjahaMsa, samayasundara, sAdhukIrti, merusundara Adi vidvAna muniyoM kI TIkAe~ prApta huI haiN| vidgdhamukhamaNDana para jinaprabhasUri, merusundara, zrIvallabha, zivacandra, vinayasAgara kI vyAkhyAe~ upalabdha huI haiN| kAvya-lakSaNa chanda se sambandhita jo aura bhI grantha prApta hue haiM, unameM se kucheka ke nAma nimnalikhita haiM-buddhisAgarasUri kA chandazAstra, vAcaka dharmanandana kA chanda-tattvasUtra, jinaprabodhasUri kA vRttaprabodha, jJAnasAgara kA mAlApiMgala, mantrimaNDana kA alaMkAramaNDana, jJAnameru kA kavimukhamaNDana, guNaratna kA kAvyaprakAzaTIkA, kIrtivarddhana kA caturapriyA, udayacandra kA pANDityadarpaNa, anUpazRMgAra, mahimasiMha kA rasamaMjarI aadi| (9) vAstu-mudrA-ratna-dhAtu-sAhitya :-etad-sambandhita Thakkura-pheru kI pA~ca racanAe~ prApta huI haiM-vAstusAra prakaraNa, dravya-parIkSA, dhAtutpatti, bhUgarbhaprakAza aura rtnpriikssaa| kharataragaccha-paramparA kI ye pA~coM kRtiyA~ kAphI mahattvapUrNa mAnI jAtI haiN| (10) maMtra-sAhitya :-kharataragaccha kI paramparA meM vividha vidvAnoM ne mantra-sambandhita sAhitya kA sRjana kiyA hai| unameM se kucha pratiSThita grantha isa prakAra haiM-pUrNakalaza kRta mahAvidyA, jinaprabhasUri racita sUrimantrakalpa, saMghatilakasUri racita vardhamAna vidyaa-klp| (11) jyotiSa-sAhitya :-kharataragacchIya sAhityakAroM ne jyotiSa para gahanatama vivecana kiyA hai aura mahattvapUrNa upalabdhi arjita kI hai| jyotiSa-sAhitya se sambandhita kharataragacchIya prAcInatama grantha vardhamAnasUri (12 vIM zatI) kA zakunaratnAvalI upalabdha hai| jyotiSa sambandhita ullekhanIya evaM sarvAdhika grantha kharataragacchIya muniyoM ne 18vIM zatAbdI meM likhe haiM / isa zatAbdI meM likhita 30 se adhika grantha Aja bhI upalabdha haiN| jyotiSa sambandhita kharataragacchIya mahattvapUrNa sAhitya nimna haiM-vardhamAnasUri racita zakunaratnAvalI, munisundara racita karaNarAja-gaNita, lakSmIvallabha racita kAlajJAnabhASA, rAyacandra racita avayadI zakunAvalI, lAbhavarddhana racita aGkapastAra, hIrakalaza racita joisahIra, puNyatilaka racita grahAyu, mahimodaya racita jyotiSaratnAkara, paMcAMgAnayana-vidhi, prema-jyotiSa, janmapatrI paddhati, kIrtivarddhana racita janma bhUmikA (13) 2010_04 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA-jyotiSa, rAmavijaya racita muhUrtamaNimAlA, bhUdharadAsa racita bhaudharI-grahasAraNI, rAmacandra racita sAmudrika bhASA, cidAnanda racita svarodaya / (12) mahAkAvya tathA TIkA-sAhitya :-kharataragaccha kI vidvadparamparA ne mahAkAvya evaM TIkAsAhitya kI saikar3oM kRtiyA~ mA~ bhAratI ke bhaNDAra ke lie arpita kI haiM, jinakA itihAsa, samAja evaM AtmotthAna se gaharA sambandha hai| jina mahAkAvyoM evaM TIkA-granthoM kI kharataragacchIya vidvAnoM ne racanA kI hai, ve jIvana kI viSAktatA miTAne ke lie amRta-varSaNa haiM, zAstrIya zabdArthoM ko samajhane ke lie eka vinamra mArgadarzana hai| pramukha granthoM ke nAma nimnalikhita haiM upAdhyAya candratilaka racita abhayakumAra carita mahAkAvya, maMtrI maMDana racita kAdambarI maMDana, kAvya maMDana, campU maMDana, candravijaya, mahopAdhyAya samayasundara racita aSTalakSI, dharmacandra racita karpUramaMjarI-paTTaka-TIkA, upAdhyAya lakSmIvallabha racita kumArasambhava-TIkA, jinasamudrasUri racita tattvabodha-nATaka, vinayasAgara racita nalavarNana-mahAkAvya, kIrtiratnasUri viracita neminAtha-mahAkAvya, upAdhyAya lakSmItilaka racita pratyeka buddha-mahAkAvya, upAdhyAya zrIvallabha racita vijaya deva mAhAtmya mahAkAvya, vidvad prabodha-kAvya, upAdhyAya jinapAla racita sanatkumAra cakrI-caritra mahAkAvya, lalitakIrti racita zizupAla-vadha mahAkAvya-TIkA sandeha-dhvAnta-dIpikA, jinarAjasUri racita naiSadhakAvya ttiikaa| (13) kathAmUlaka kAvya-sAhitya :-zatAdhika prApta kathAmUlaka kAvya granthoM meM se kucheka granthoM ke nAma ullekhanIya haiM-vardhamAnasUri likhita upamitibhavaprapaMcakathAsAra, devabhadrasUri likhita kathAratnakoSa, somatilakasUri likhita kumArapAla prabandha, saMghatilakasUri likhita dhUrtAkhyAna, jinaprabhasUri likhita vividha tIrthakalpa, upAdhyAya jayasAgara likhita pRthvIcandra caritra, guNasamRddhi mahattarA likhita aMjanAsudarI-kathA, mahopAdhyAya samayasundara likhita kAlikAcArya kathA, kathAkoSa, draupadI-saMharaNa, jinarAjasUri likhita jaina rAmAyaNa, vAdI harSanandana likhita AdinAtha-vyAkhyAna, kIrtisundara likhita vAgvilAsa kathA saMgraha, rAjalAbha likhita svaprAdhikAra, upAdhyAya kSamAkalyANa likhita zrIpAlacaritra-TIkA, upAdhyAya labdhimuni likhita jinadattasUri carita, jinacandrasUri carita, jinakuzalasUri carita Adi / (14) rAsa-caupAI Adi kAvya-sAhitya :-kAvya ke rUpa meM kharataragacchIya muniyoM ne jo sAhitya hindI jagat ko diyA hai vaha sarala, upayogI aura yuga ke yathArtha darpaNa kA pradarzaka hai| vaha dhArmika, vyavasthAmUlaka tathA naitika pRSThabhUmi meM pratiSThita hai| bhASA, varNana-kauzala, sAhityaka tattva, vicAra Adi sabhI dRSTiyoM se kharataragacchIya sAhitya bhAratIya kAvya-paramparA ke gaurava ko bar3hAtA hai| ina kAvyoM meM kharataragacchIya sAhityakAroM ne una vyaktiyoM ko caritranAyaka ke rUpa meM grahaNa kiyA hai, (14) bhUmikA 2010_04 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo samAja ke lie AdarzabhUta haiN| inameM kucha caritra jaina AgamoM evaM Agametara sAhitya meM se grahaNa kiye gaye haiM tathA kucha kAlpanika bhI haiN| rAsa-caupAI Adi ke nirmANa meM kharataragacchIya muniyoM ne abhUtapUrva saphalatA prApta kI hai| kharataragacchIya muniyoM dvArA likhita sahasrAdhika rAsa, caupAI Adi upalabdha haiN| inameM vinayaprabha upAdhyAya dvArA racita gautamasvAmI rAsa ne sarvAdhika prasiddhi prApta kI hai| vikrama kI 17vIM evaM 18vIM zatI meM kharataragacchIya sAhityakAroM ne vipula rAsa caupAI likhe haiN| isa kSetra meM kharataragaccha ke hajAroM grantha haiN| (15) gIta Adi sAhitya-kharataragaccha meM hindI bhASI bhakta kaviyoM meM sarvaprathama mahopAdhyAya kavi samayasundara kA nAma ullekhya hai| unake pA~ca sau se adhika bhaktiparaka gIta aba taka upalabdha ho cuke haiN| kharataragacchIya bhakti kAvya paramparA meM do kaviyoM ke nAma yahA~ vizeSa ullekhanIya hai, ve haiM yogIrAja Anandaghana evaM upAdhyAya devacandra / samagra jaina bhakta kaviyoM meM inakI tulanA ke kavi ine-gine mileNge| kharataragacchIya bhakta kaviyoM ne bhaktiparaka svatantra gIta likhane ke sAtha caubIsa tIrthaMkaroM kA stutiparaka sAhitya bhI nibaddha kiyA hai| kharataragaccha meM stutiparaka sAhitya pRthak-pRthak rUpoM meM prApta hotA hai| bhaktiparaka bIsI-sAhitya meM jinarAjasUri, jinaharSa, vinayacandra, devacandra, jJAnasAra Adi kaviyoM kI 'bIsI' ullekhanIya hai| caubIsI-sAhitya meM jinalAbhasUri, jinaharSa, Anandaghana, devacandra Adi kI caubIsiyA~ ullekhanIya haiN| kSamApramoda kRta caubIsa jina-paMcAzikA bhI draSTavya hai| ___pUjAparaka-sAhitya bhI suvizAla hai| kharataragaccha meM pUjA-sAhitya kI racanA karane vAloM meM upAdhyAya devacandra, cAritranandI, sumatimaNDana, RddhisAra, jinaharisAgarasUri, kavIndrasAgarasUri ke nAma pramukha haiN| (16) aupadezika sAhitya :-janahita ke lie upadeza denA muni kA dharma hai, ataH usake sAhitya meM upadezaparaka tathyoM kI bahulatA honI svAbhAvika hai| yoM to pratyeka muni kA sAhitya kisI-na-kisI aupadezika uddezya se samanvita hotA hai, para yahA~ hama mAtra usI sAhitya kA ullekha karanA cAheMge jo vizuddha AdyopAnta upadeza-paraka hI hai| yathA-jinezvarasUri likhita upadezakoSa, jinacandrasUri likhita saMvegaraMgazAlA, jinavallabhasUri likhita dharmazikSAprakaraNa, jinadattasUri racita gaNadharasArdhazataka-prakaraNa, jinaratnasUri likhita uttamapuruSa-kulaka, rAjahaMsalikhita jinavacanaratna-koSa, abhayacandra likhita ratnakaraNDa, puNyanandI likhita rUpakamAlA, cAritrasiMha likhita zIlakalpadruma-maMjarI, upAdhyAya lakSmIvallabha kRta bhAvanA-vilAsa, puNyazIla likhita jJAnAnanda-prakAza, jinalAbhasUri likhita Atma-prabodha aadi| (15) bhUmikA 2010_04 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ukta sabhI grantha bRhat evaM saMskRta-nibaddha haiN| marugurjara-bhASA (prAcIna hindI bhASA) meM bhI aupadezika sAhitya kI racanA huii| yaha sAhitya gItoM evaM padoM meM racita hai| upadezaparaka hajAroM pada mileNge| ekaeka kavi ne saikar3oM upadezaparaka pada evaM gIta likhe haiN| svatantra padoM evaM gItoM ke alAvA sAmUhika rUpa meM bhI milate haiN| kaviyoM ne unheM paccIsI, battIsI, bAvanI, sittarI, bahuttarI, saIkI Adi nAma diye haiN| 8. sAmpradAyika sauhArda kharataragaccha ke muniyoM kI sAmpradAyika udAratA sabhI gacchoM ke lie eka Adarza hai| kharataragaccha ke bahuta se vidvAn AcAryoM ne anya gacchoM ke sAdhuoM ko vidyAdAna diyA hai, unake sahayoga evaM sahakAra se sAhitya kA nirmANa evaM saMzodhana kiyA hai, unake vividha zAsana-prabhAvaka kAryoM meM apanI sannidhi dI hai| anya gacchIya yA sAdhuoM ko yathocita sammAna denA bhI isa gaccha kA pramukha vaiziSTya kharataragaccha ke vidvAna muniyoM ne anya dharma ke granthoM para vidvattApUrNa vyAkhyA-grantha likhe haiN| kharataragacchIya muniyoM ne tapAgacchIya saMtoM kA bhI guNagAna kiyA hai| upAdhyAya zrIvallabha ne AcArya vijayadevasUri ke sambandha meM 'vijayadeva-mAhAtmya' aura mahopAdhyAya samayasundara ne mahAtapasvI puMjA RSi ke sambandha meM zrI puMjA RSi rAsa likhakara kharataragaccha kI udAravAditA kA prakRSTa udAharaNa prastuta kiyA hai| itanA hI nahIM, samayasundara ne apane samakAlIna tapAgacchIya prabhAvaka AcArya hIravijayasUri kI mukta kaMTha se stuti bhI kI hai| jinaharSa ne satyavijaya nirvANa rAsa likhA hai| 9. anya vizeSatAe~ jaina dharma saMgha ko kharataragaccha kI dena bahuta AyAmI hai| jahA~ usane samyag darzana, jJAna aura cAritra samanvita sAdhanA ke dvArA apane antara-vyaktitva ko nikhArA, to vahIM vizvahita ke lie vividha naitika mApadaNDoM ko apnaayaa| khAtaragaccha ne zAsana-hita evaM mAnava jAti ke abhyudaya ke lie jo-jo kArya kiye, unameM se katipaya binduoM para hamane carcA kI hai| inake atirikta bhI sAmAjika, dhArmika tathA rASTrIya maMca para kharataragaccha kA anudAna apratima hai| bhagavAna mahAvIra ke zAsana ke unnayana hetu to kharataragaccha samagrarUpa se samarpita rahA hai| kharataragacchAcAryoM kI pAvana nizrA meM hajAroM jina-pratimAoM kI pratiSThAe~ huI haiN| bhArata ke vibhinna jaina tIrthoM kI caturvidha saMghIya pada-yAtrAe~ huI haiN| jina tIrthoM kI samucita vyavasthA ke lie zrI Ananda jI kalyANa jI peDhI jaisI rASTrIya prabandha samitiyA~ isa gaccha ne hI sthApita kI haiN| prAcIna hastalikhita dharma-zAstroM kA sabase mahattvapUrNa granthAlaya 'jaisalamera jJAnabhaNDAra' kI saMsthApanA bhI kharataragaccha dvArA hI huI hai| jainoM ke pramukha tIrthoM meM nAkor3A tIrtha eka hai| isakI sthApanA bhI kharataragaccha dvArA hI huI (16) bhUmikA ___Jain Education international 2010_04 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| tIrtharAja sammetazikhara, pAvApurI, kSatriyakuMDa, campApurI, rANakapura Adi tIrthoM meM bhI kharataragaccha kA hI prabhutva thA, aura hai bhii| mahAtIrtha zatrujaya para bhI eka samaya meM kharataragaccha kA sarvAdhika prabhAva thaa| vahA~ nirmita 'kharataravasahI kI TraeNka' isI gaccha kI dena hai| tIrthaMkaroM kI pratimAe~ to sarvatra pUjanIya haiM, kintu guruoM kI mUrtiyoM ko pratiSThita evaM prasArita karane kA zreya kharataragaccha ko hI hai| kharataragaccha bhale hI eka paramparA ho, kintu isameM hue dAdA gurudevoM ke prati niSThA pratyeka jaina ke mana meM hai| Aja bhArata meM dAdA gurudevoM ke dasa lAkha se bhI jyAdA bhakta haiN| ___ kharataragaccha meM kevala dharmAcArya hI nahIM paidA hue, varan bar3e-bar3e dAnavIra bhI janme haiN| karmacanda bacchAvata jaise prabuddha mahAmantrI aura motIzAha seTha jaise mahAdAnavIra isI gaccha ke samarthaka the| kharataragaccha sAdhvI-samAja ke vikAsa ke lie bhI udAra-dRSTikoNa rakhatA hai| bhArata puruSa-pradhAna deza hai, kintu kharataragaccha ne kabhI bhI nArI-jAti athavA sAdhvI-samAja ke sAtha upekSAmUlaka vyavahAra nahIM kiyaa| samagra jaina paramparA meM kharataragaccha ne hI sabase pahale sAdhvI ko pravacana dene kA adhikAra diyaa| paravartI kAla meM dUsare gacchoM ne bhI isa krAntikArI caraNa kA anumodana evaM anusaraNa kiyaa| isa prakAra hama dekhate haiM ki kharataragaccha dharmasaMgha kI eka aitihAsika paramparA hai aura isakA apanA suvistRta itihAsa hai| prastuta grantha : eka aitihAsika prayatna mahopAdhyAya vinayasAgara jI dvArA likhita prastuta grantha 'kharataragaccha kA bRhad itihAsa' isa gaccha ke gauravamaya mahApuruSoM ke jIvana caritra evaM unake kRtitva se paricita karAtA hai| isa gaccha ke pravartaka AcArya jinezvarasUri se prArambha huI jJAna aura cAritra kA paryAya banI yaha gauravamaya yAtrA Aja bhI avicchinna rUpa se pravAhita hai| kharataragaccha kA eka hajAra varSa kA itihAsa jaina dharma ke vikAsa meM ahaM bhUmikA adA karatA hai| kaI varSoM meM kharataragaccha ke niSThAzIla anuyAyiyoM kI yaha hArdika abhilASA thI ki isa gaccha kA taba se lekara aba taka kA eka hajAra varSa kA itihAsa kisI eka hI grantha meM upalabdha ho jAye, to zreSTha kArya hogaa| kharataragaccha meM kaI zAkhAe~, upazAkhAe~ pragaTa huI, ataH inake itihAsa kA lekhana eka duSkara kArya thaa| isake itihAsa ke lekhana ke lie aise kisI vidvAna kI AvazyakatA thI jo kharataragaccha ke prati niSThAzIla bhI ho aura itihAsa kA pAraMgata vidvAna bhii| AtmatoSa kI bAta hai ki mahAmanISI vinayasAgarajI ne yaha bhagIratha kArya apane kandhoM para uThAyA aura 'kharataragaccha kA bRhad itihAsa' nAma se bhUmikA (17) 2010_04 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizAla grantha taiyAra kiyaa| ve isa kSetra ke rASTrIya stara ke vidvAna haiN| itihAsa ke bAre meM unakA jJAna kAphI vistRta hai| mahopAdhyAya vinayasAgara jI ne bacapana se hI apanA jIvana jaina dharma ke zAstra, darzana, itihAsa evaM paraMparAgata adhyayana meM lagAyA hai| ve itihAsavettA bhI haiM, sAtha hI sAtha saMskRta, prAkRta Adi bhASAoM para bhI unakI gaharI pakar3a hai| unake dvArA likhita sampAdita kaI grantha evaM zAstra Aja deza-videza meM zodhakartAoM dvArA upayoga meM liye jA rahe haiN| prastuta grantha meM vinayasAgara jI ne kharataragaccha ke gauravamaya itihAsa ko 'aitihAsika saMdarbho evaM pramANoM ke sAtha sIdhI-sarala bhASA meM prastuta kiyA hai| nizcaya hI, yaha grantha kharataragaccha paramparAvAloM ke lie upayogI hai hI, sAtha hI anya paramparAvAloM ke lie bhI isakI pUrI upAdeyatA hai| grantha kA lekhana svayaM eka itihAsa hai aura itihAsa premI logoM ke lie 'mIla kA ptthr'| isI ke jariye hama apane atIta ke gaurava ko nihAra sakate haiN| kharataragaccha ne atIta meM jisa gaurava ko arjita kiyA, yadi yaha phira se doharAyA jA sake, to kharataragaccha kA bhaviSya bhI utanA hI gauravapUrNa hogA, jitanA ki kabhI isake bIte dinoM meM thaa| hamArA atIta kyA thA, yaha jAnane ke lie hI prastuta grantha kI upayogitA hai| nizcaya hI prastuta grantha hamAre lie 'prakAza-stambha' kA kAma karegA, jisakI rozanI meM hama naI sArthaka dizAoM kI talAza kara sakate haiN| AzA hai, vinayasAgara jI ke anya granthoM kI taraha yaha bhI vidvad samAja meM samAdRta hogaa| sarvajanahitAya likhe gaye isa grantha lekhana kI sArthakatA isI meM hai ki hama isakA adhikAdhika prasAra aura upayoga kareM aura apane pustakAlaya meM isakI prati saheja kara rkheN| sAdhuvAda evaM zubhakAmanA ke sAtha amRta prem| -zrI candraprabha saMbodhi-dhAma, kAlayAnA ror3a, jodhapura (rAja.) (18) bhUmikA 2010_04 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (svakathya bhagavAn zrI mahAvIra kI vizAla ziSya-sampadA aura garimApUrNa paTTa-paramparA rahI hai| dharmasaMgha meM bhagavAn mahAvIra ke zAsana kI jo paTTa-paramparA vartamAna samaya meM avicchinna rUpa se cala rahI hai, vaha gaNadhara sudharmAsvAmI se mAnI jAtI hai| itane vizAla zramaNa-saMgha kA saMcAlana, saMrakSaNa aura vyavasthApana kA kArya kaThina thaa| ataH paramagItArthoM ne ise kula, gaNa, saMgha meM vibhAjita kiyaa| saba ke upAcArya alaga-alaga hote aura ina saba ke mukhya saMcAlaka gaNanAyaka hote| kalpasUtra ke AdhAra para kahA jA sakatA hai ki vikrama kI pA~cavIM zatAbdI meM kSamAzramaNa devardhigaNi ke samaya taka yaha zramaNa-saMgha ATha gaNa, sattAIsa kula, paiMtAlisa zAkhA ke rUpa meM pracalita thA aura inake adhikArI, zAsaka aura vyavasthApaka varga ko kramazaH gaNadhara, AcArya, upAdhyAya, sthavira, pravartaka, gaNi tathA gaNAvacchedaka Adi ke rUpa meM sammAnita kiyA jAtA thaa| prAcIna purAlekhoM evaM graMtha-prazastiyoM ke AdhAra para majjhamikA, uccA, nirvRttikula, vidyAdharagaccha Adi ke ullekha prApta hote haiM / sambhavataH candrakula hI candragaccha ke rUpa meM pravartita huA ho| vartamAna meM kevala kauTikagaNa, vajrazAkhA aura candrakula ke nAma hI prApta haiM jo ki sabhI gacchoM meM mAnya haiN| zeSa gaNa, zAkhA aura kula samaya ke pravAha meM vilIna ho cuke haiN| paramparA zramaNa bhagavAn mahAvIra ke zAsana kI jo paTTa-paramparA avicchinna rUpa se calI A rahI hai vaha isa prakAra hai1. gaNadhara tulya yugapradhAna paramparA - jisameM zrutadhara, pUrvadhara, paramagItArthoM kI gaNanA kI gaI hai| ye gaNadharoM ke tulya, yuga ke sarvazreSTha prabhAvazAlI zAsanaprabhAvaka gItArtha AcArya mAne jAte haiN| 2. avicchinna paTTadhara-paramparA - isameM bhagavAn mahAvIra se lekara jo paTTa paramparA meM padAsIna AcArya hue haiM, unakI gaNanA kI jAtI hai| 1. gaNadhara tulya yugapradhAna paramparA - bhagavAn mahAvIra kI paramparA ke itihAsa meM AcAryoM kI jo sarvamAnya sUcI upalabdha hai vaha kalpasUtra kI sthavirAvalI hI hai| samaya ke sAtha jo zAkhAe~ nikalatI calI gaIM unake saMbaMdha meM vyavasthita sUcanA usa sthavirAvalI se upalabdha nahIM ho pAtI kyoMki usa vyApaka sUcI meM sabhI AcAryoM ke nAma sammilita haiN| bha0 mahAvIra kI paramparA meM sarvaprathama yugapradhAnoM kI paramparA ko vyavasthita rUpa dene kA mahattvapUrNa kArya yugapradhAna jinadattasUri ne kiyaa| unhoMne bha0 mahAvIra ke paTTadharoM kI paTTAvalI kA rUpa de ise unase hI AraMbha kiyaa| yugapradhAna jinadattasUri ne gaNadharasArddhazataka prakaraNa meM gaNadhara tulya jina AcAryoM kA ullekha kiyA hai| ve nimna haiM- gautama svAmI/ svakathya 2010_04 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharmasvAmI, jambUsvAmI, Arya prabhava, Arya zayyaMbhava, Arya suhasti, Arya bhadrabAhu, Arya sthUlabhadra, AryamahAgiri, Arya samudra, Arya bhadragupta, Arya siMhagiri, Arya vajra, Arya rakSita, vAcaka umAsvAti, AcArya haribhadrasUri ___ tatpazcAt apanI pUrva-paramparA kA ullekha karate hue nimnAMkita paTTa paramparA ke yugapradhAna tulya AcAryoM kA ullekha kiyA hai- devasUri > nemicandrasUri > udyotanasUri > vardhamAnasUri > jinacandrasUri > abhayadevasUri > jinvllbhsuuri| ina AcAryoM ke guNa-gaurava kA gAna karate hue aura inake gItArtha ziSya-praziSya paramparA ke AcAryoM kA smaraNa kiyA hai| zrI jinaprabhasUri ne prAbhAtika nAmAvalI meM yugapradhAna AcAryoM kA isa prakAra ullekha kiyA hai siddhArtha, jaMbUsvAmi, prabhava, zayyaMbhava, yazobhadra, saMbhUtivijaya, bhadrabAhu, sthUlabhadra, Arya suhasti, siMhagiri, dhanagiri, Aryasamita, vairasvAmi, AryarakSita, dubbalikApuSyamitra, ghRtapuSyamitra, vastrapuSyamitra, vajrasena, nAgendra, candra, nirvRtti, uddehika, koTyAcArya, jinabhadragaNi kSamAzramaNa, siddhasena divAkara, umAsvAti vAcaka, Arya zyAma vAcaka, goviMda vAcaka, revatI, nAgArjuna, Arya khapaTa, yazobhadrasUri, mallavAdI, vRddhavAdI, bappahabhaTTi, kAlakasUri, zIlAMkasUri, haribhadrasUri, siddharSi, pAdaliptasUri, devasUri, nemicaMdrasUri, udyotanasUri, varddhamAnasUri, jinezvarasUri, jinacaMdrasUri, jinabhadrasUri ? ) abhayadevasUri, jinavallabhasUri, jinadattasUri aadi| paTTa paramparA ke AcArya - isa paramparA meM bhI zrutadhara, pUrvadhara, gItArtha, zreSThatama AcAryoM ke ullekha prApta hote hai:- 1. bhagavAn mahAvIra > 2. Arya sudharma > 3. Arya jambU > 4. Arya prabhava > 5. Arya zayyaMbhava > 6. Arya yazobhadra > 7. Arya sambhUti vijaya > 8. Arya bhadrabAhu > 9. Arya sthUlabhadra > 10. Arya mahAgiri > 11. Arya suhasti > 12. Arya susthita > 13. Arya indradinnasUri > 14. Arya dinnasUri > 15. Arya siMhagiri > 16. Arya vajrasvAmI > 17. vajrasenasUri > 18. candrasUri > 19. samantabhadrasUri > 20. devasUri > 21. pradyotanasUri > 22. mAnadevasUri > 23. mAnatuMgasUri > 24. vIrasUri > 25. jayadevasUri > 26. devAnandasUri > 27. vikramasUri > 28. narasiMhasUri > 29. samudrasUri > 30. mAnadevasUri > 31. vibudhadevasUri > 32. jayAnaMdasUri > 33. raviprabhasUri > 34. yazobhadrasUri > 35. vimalacandrasUri > 36. devasUri > 37. nemicandrasUri > 38. udyotnsuuri| yaha paramparA guNavinayopAdhyAyakRta gurvAvalI gIta aura kSamAkalyANopAdhyAya kRta kharataragaccha paTTAvalI saMgraha se lI gaI hai| guNavinayagaNi ne 34. yazobhadrasUri ke pazcAt 35. jinabhadrasUri 36. haribhadrasUri 37. devacandrasUri 38. nemicandrasUri 39. udyotanasUri nAma diye haiN| zeSa pUrvavat haiN| isa gurvAvalI meM gautama svAmI aura sudharmasvAmI ko alaga-alaga kramAMka dene se 39 naM0 para udyotanasUri Ate haiN| donoM ko eka hI mAnane para 38 naM0 para udyotanasUri Ate haiN| udyotanasUri se kaI gaccha udbhUta hue the, unameM kharataragaccha, bRhadgaccha Adi pramukha haiN| ataH udyotanasUri ke bAda kI paTTa-paramparA kA varNana Age kiyA jaaegaa| zrI munisundarasUri saMdarzita gurvAvali paTTa-paramparA meM 35veM kramAMka para vimalacandrasUri aura 36veM para udyotanasUri Ate haiM aura dharmasAgaropAdhyAya praNIta tapAgaccha paTTAvalI meM 34 kramAMka para vimalacandrasUri, 35 para udyotanasUri Ate haiN| inake anusAra pUrNa paTTa paramparA isa prakAra hai- 1. bhagavAn mahAvIra ke paTTadhara (20) svakathya 2010_04 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharmasvAmI, 2. jambUsvAmI, 3. prabhavasvAmI, 4. zayyaMbhavasUri, 5. yazobhadrasvAmI, 6. sambhUtivijayabhadrabAhusvAmI, 7. sthUlabhadrasvAmI, 8. AryamahAgirI-Arya suhasti, 9. susthitasUri-supratibaddhasUri, 10. indradinnasUri, 11. dinasUri, 12. siMhagiri, 13. vajrasvAmI, 14. vajrasenasUri, 15. candrasUri, 16. samaMtabhadrasUri, 17. vRddhadevasUri, 18. pradyotanasUri, 19. mAnadevasUri, 20. mAnatuMgasUri, 21. vIrasUri, 22. jayadevasUri, 23. devAnandasUri, 24. vikramasUri, 25. narasiMhasUri, 26. samudrasUri, 27. mAnadevasUri, 28. vibudhaprabhasUri, 29. jayAnaMdasUri, 30. raviprabhasUri, 31. yazodevasUri, 32. pradyumnasUri, 33. mAnadevasUri 34. vimalacandrasUri, 35. udyotnsuuri| kaI sUciyoM meM vRddhadevasUri ke pUrva samantabhadrasUri kA bhI nAma prApta hotA hai| vastutaH kramAMka 18 zrIcandrasUri ke pazcAt kI paramparA kA vyavasthita rUpa prApta nahIM hotA hai aura inakA itihAsa timirAcchanna hai| kramAMka bhI prApta nahIM hai| ataH kharataragaccha kI paramparA ke anusAra 38veM pATa para udyotanasUri ko mAnanA hI abhISTa hai| caurAsI gaccha kSamAzramaNa devarddhi gaNi ke pazcAt kA kramabaddha itihAsa prApta nahIM hotA hai| caurAsI gacchoM kI utpatti ke sambandha meM bhI bhinna-bhinna ullekha milate haiN| kSamAkalyANa upAdhyAya racita kharataragaccha paTTAvalI meM likhA hai "caityavAsI jinacandrAcArya ke ziSya vardhamAna jinacaitya kI caurAsI AzAtanA kA adhikAra par3hane para caityavAsa se virakta hokara udyotanasUri ke ziSya bne| idhara udyotanasUri ne apane tiyAsI ziSyoM ke sAtha zatrujaya tIrtha kI yAtrA se lauTate hue siddhavar3a para vizrAma kiyA aura vahA~ madhyarAtri ke samaya AkAza meM zakaTa ke madhya meM bRhaspati kA praveza karate hue dekhakara vicAra kiyA ki 'yaha samaya sarvazreSTha hai jisa kisI ziSya ke mastaka para hAtha rakhA jAe to vaha prasiddhimAna hogA,' usI samaya vAsakSepa ke abhAva me kASTa-chagaNAdi kA cUrNa lekara, abhimaMtrita kara, 83 ziSyoM para nikSipta kara sabhI ko AcArya pada pradAna kiyaa| vardhamAnasUri pahale hI AcArya bana cuke the| ataH 84 AcArya hue aura unase pRthak-pRthak gacchoM kI sthApanA huii|" yahAM vicAraNIya prazna yaha hai ki kharataragaccha kI prAcIna gurvAvaliyoM meM kahIM bhI ullekha nahIM milatA hai ki udyotanasUri ke 84 ziSya the| isa ghaTanA ke koI prAmANika ullekha bhI nahIM haiN| saMbhava hai unhoMne kisI sandarbha se yaha ghaTanA prApta kI hai| yugapradhAna jinadattasUri ne gaNadharasArddhazataka meM apane pUrvajoM ke guNa-gauravoM kA smaraNa karate hue bhI isa ghaTanA kA ullekha nahIM kiyA hai| gaNadharasArddhazataka ke TIkAkAra sumatigaNi (racanA vi0saM0 1285) aura 'kharataragaccha bRhad gurvAvali' ke racanAkAra zrI jinapAlopAdhyAya (racanA vi0saM0 1305) ne bhI isa ghaTanA kA kahIM ullekha nahIM kiyA hai| unake svakathya (21) 2010_04 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusAra vardhamAnasUri ke guru 84 sthAnoM ke adhipati the| inhIM 84 sthAna/maThoM ko paravarti vidvAnoM ne 84 gaccha mAna liye hoM, aisA saMbhava hai| kSamAkalyANopAdhyAya ke pUrva kisI bhI prAcIna paTTAvalikAra ne isakA ullekha nahIM kiyA hai| tapAgaccha paramparA meM zrI guNaratnasUri svaracita guruparvakramavarNana (padya 18 se 20) meM likhA hai - 'vikrama saM0 994 meM udyotanasUri saMgha ke sAtha AbU ke samIpa TelIpura meM bRhadvaTa (vizAla bar3e vRkSa) ke nIce zubha muhUrta dekhakara apane pada para 8 AcAryoM ko pratiSThita kiyA thaa| vizAla bar3a ke nIce yaha saMsthApanA hone se yaha gaccha bRhad gaccha ke nAma se prasiddha huA aura usake prathama AcArya sarvadevasUri hue|' isI prakAra mahopAdhyAya dharmasAgara racita tapAgaccha paTTAvalI svopajJa vRtti meM likhA hai - 'zrI vimalacandrasUri ke paTTa para udyotanasUri hue| AbU kI yAtrA karate hue TelI grAma kI sImA meM vizAla vaTa-vRkSa kI chAyA meM baiThe hue zreSThatama muhUrta dekhakara vIra samvat 1464 aura vikrama samvat 994 meM apane paTTa para sarvadevasUri Adi 8 AcAryoM ko sthApita kiyaa|' kitane hI paTTAvalikAra kahate haiM - 'kevala sarvadevasUri ko hI sthApita kiyA thaa| vaTa-vRkSa ke nIce sUri pada dene se yaha gaccha vaTa gaccha/bRhad gaccha ke nAma se jaga meM prasiddha huaa|' ina donoM prAcIna ullekhoM se bhI spaSTa hai ki tapAgaccha kI paramparA meM bhI udyotanasUri ke dvArA kevala 1 athavA 8 AcArya hI apane paTTa para sthApita kiye gaye the na ki 84 / ataH yaha vicAraNIya prazna banatA hai ki 84 gaccha ke saMsthApaka udyotanasUri the, yaha dhAraNA kisa prakAra pracalita ho gaI? yaha vidvAnoM ke lie zodha kA viSaya hai| bRhadgaccha ke saMsthApaka udyotanasUri aura kharataragacchIya vardhamAnasUri ke guru udyotanasUri ke samaya meM bhI antara hai| ataH donoM udyotanasUri pRthak-pRthak haiM, yaha mAnane meM koI saMdeha nahIM hai| dUsarI bAta caurAsI gacchoM ke jo nAmollekha milate haiM, unameM se kaI gaccha pUrvavartI aura kaI gaccha paravartI haiM jo kaI zatAbdiyoM meM pracalita hue haiN| ataH isa ghaTanA ke sAtha sambandha jor3anA aitihAsika dRSTi se upayukta nahIM hai| yoganiSTha AcAryazrI buddhisAgarasUri ne apane 'jaina gacchamata prabandha' nAmaka pustaka meM (adhyAtma jJAna prasAraka maNDala, pAdarA se prakAzita) meM 99 gacchoM ke nAma isa prakAra diye haiM 1. nirgrantha gaccha 2. koTika gaccha 3. vanavAsI gaccha 4. upakeza gaccha 5. vajra zAkhA gaccha 6. nAgila gaccha 7. khaNDilla zAkhA gaccha 8. nirvRttikula rAjacaitra gaccha . 9. brahmadvIpa gaccha 10. harSapurIya gaccha 11. malladhArI gaccha 12. sAMDera gaccha 13. vaDa gaccha 14. koraMTa gaccha 15. kUrcapurIya gaccha (22) svakathya 2010_04 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. caityavAsa mata gaccha 44. bRhad kharatara gaccha 72. caitravAsa gaccha 17. nANAvala gaccha 45. pippalaka kharatara gaccha 73. vAgaDa gaccha 18. citravAla gaccha 46. kharataragaccha madhukarA zAkhA 74. bhinnamAla gaccha 19. vidhipakSa gaccha 47. tapA gaccha vRddha pauSAlika 75. dharmaghoSa gaccha 20. sArdha pUrNimA gaccha (acaMla) 48. tapA gaccha laghu pauSAlika 76. devanandita gaccha 21. kharatara gaccha 49. tapA gaccha vijayadevasUri gaccha 77. kharataragaccha vegaDazAkhA 22. Agamika gaccha 50. tapA gaccha AnandasUri gaccha 78. rAladrA gaccha 23. stavapakSa gaccha 51. sAgara gaccha 79. sIdAghaTIya gaccha 24. dvivaMdanika gaccha 52. praznavAhana kula 80. zrI palliya gaccha 25. jIrAulA gaccha 53. zeSura gaccha 81. kaccholivAla gaccha 26. nimbajIya gaccha 54. kUvaDa gaccha 82. hArIja gaccha 27. hastikuMDI gaccha 55. huMbaDa gaccha 83. saiddhAMtika gaccha 28. rAja gaccha 56. upakeza gaccha 84. hIrApallI gaccha 29. rudrapallIya gaccha 57. dvivandanika vRddha zAkhA 85. jAtyoddhAra gaccha 30. vAyaTIya gaccha 58. vRddha tapA gaccha 86. kAzahRdIya gaccha 31. ukeza gaccha 59. koraMTA tapA gaccha 87. mahukara gaccha 32. pUnamiyA gaccha 60. kaDavo paMtha mata 88. sIdrAnI gaccha 33. tapA gaccha 61. bIja gaccha (vijaya gaccha) 89. jAkhaDIyA gaccha 34. vizAvala gaccha 62. kamalakalaza gaccha 90. chitrAvAla gaccha 35. thArApadrIya gaccha 63. katakapurA gaccha 91. caturdazI pakSa 36. kRSNarAjarSi gaccha 64. pAyacaMda (pArzvacandra gaccha) 92. trIbhaviyA gaccha 37. purandara gaccha 65. kAsadrA gaccha 93. ratnAkara gaccha 38. kamalA gaccha 66. zrI zaravAla gaccha 94. jeraMDa gaccha 39. cAndra gaccha 67. brahmANa gaccha 95. jAMgiDa gaccha 40. vidyAdhara gaccha 68. nANakIya gaccha 96. kinnarasa gaccha 41. nivRtti gaccha 69. pippaliyA gaccha 97. nAgara gaccha 42. nAgapurI tapA gaccha 70. bhAvaDAra gaccha 98. bhAvadevAcArya gaccha 43. laghu kharatara gaccha 71. bhAvarahera gaccha 99. nigamaprabhAvaka gaccha ukta 84 gacchoM ke nAmoM para vimarza karane para aisA pratIta hotA hai ki ina gacchoM ke nAmoM kI utpatti kaI prakAra se huI hai| jaise - 1. pratiSThita AcArya ke nAma se, 2. AcArya kI viziSTa prarUpaNA ke nAma se, 3. grAma ke nAma se aura 4. gotra ke nAma se| svakathya (23) 2010_04 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. AcArya ke nAma se - AcArya kRSNarSi ke nAma se kRSNarSigaccha; pArzvacandrasUri ke nAma se paarshvcndrsuurigcch| 2. AcAryoM ke vicArabheda/mAnyatAbheda se bhI gacchoM kI utpatti huI hai| jaise :- aMcalagaccha, pUrNimAgaccha, saiddhAntika gaccha, dvivandanIkagaccha, tristutigaccha Adi gcch| 3. grAmoM ke nAma se - upakezapura se upakezagaccha, koraTA se koraMTAgaccha, pAlI se pallIvAlagaccha, bhImapallI (bhIlar3I) se bhImapallIgaccha, rudrapallI se rudrapallIgaccha, sAMDerAva se saMDerakagaccha, jIrApallI se jIrApallIgaccha, nAgapura se nAgaurIgaccha, hastikuNDI se hastikuNDIgaccha, nimbAja se nimbAjagaccha aadi| 3. gotra ke nAma se - prasiddha AcArya ke gotra se athavA unake anuyAyioM ke gotra se bhI kucha gacchoM kA udbhava huA hai| jaise - rAMkA gotra (zrI pUraNacandra nAhara, jaina lekha saMgraha ke AdhAra se), rAMkAgaccha, humbar3a gotra se humbar3agaccha aadi| ukta gacchoM ke nAmoM para vicAra karane se aisA pratIta hotA hai ki - kramAMka 4 upakezagaccha kI punarAvRtti kramAMka 56 para huI hai| kramAMka 31 ukeza upakeza kA hI nAma hai| isI prakAra kramAMka 38 kamalAgaccha bhI upakezagaccha kA hI nAma hai| kramAMka 13 vaDagaccha se nizrita tapAgaccha hai aura kramAMka 33. tapAgaccha kI zAkhAe~ aura upazAkhAe~ nimna haiM- 47. tapAgaccha vRddha pauSAlika 48. tapA gaccha vijayadevasUri gaccha 49. tapA gaccha vijayadevasUri gaccha 50 tapA gaccha AnandasUri gaccha 51. sAgara gaccha 58. vRddha tapA gaccha 63. kamalakalaza gaccha 99. nigamaprabhAvaka gcch| kramAMka 44 bRhad kharataragaccha kI nimna zAkhAe~ haiM- 43. laghu kharatara gaccha 45. pippalaka kharatara gaccha 46. kharataragaccha madhukarA zAkhA, 77. kharataragaccha vegaDazAkhA 87. mahukara gcch| kramAMka 17. nANAvala gaccha aura kramAMka 68. nANakIya gaccha eka hI hai| kramAMka 25. jIrAulA gaccha aura kramAMka 84. hIrApallI gaccha eka hI pratIta hote hai| jIrApallI ke sthAna para hIrApallI likha diyA gayA ho| caurAsI gaccha kI udbhava kI kalpanA se pUrva hI nimna gaccha vidyamAna the| jaise - kramAMka 1. nirgrantha gaccha 2. koTika gaccha 3. vanavAsI gaccha 5. vajra zAkhA gaccha 6. nAgila gaccha 8. nirvRttikula rAjacaitra gaccha 9. brahmadvIpa gaccha 36. kRSNarAjarSi gaccha 39. cAndra gaccha 40. vidyAdhara gaccha 41. nivRtti gaccha 52. prazravAhana kula aadi| ukta sUcI meM se kaI gacchoM ke nAma aise hai jo ki bahuta bAda meM (16vIM zatAbdI taka) gaccha ke rUpa meM vyavaharita hue haiM, ataH ve arvAcIna hI haiN| jaise - kramAMka 19. vidhipakSa gaccha 20. sArdha pUrNimA gaccha (aMcala), kharataragaccha evaM usakI zAkhAe~, (24) svakathya 2010_04 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapAgaccha evaM usakI zAkhAe~ aura upa-zAkhAe~, kramAMka 42. nAgapurI tapA gaccha, kramAMka 60. kaDavo paMtha mata, 61. bIja gaccha (vijaya gaccha) 64. pAyacaMda (pArzvacandra gcch)| caurAsI gacchoM ke nAmoM meM kaI svataMtra gaccha haiM aura kaI unakI zAkhA prazAkhAe~ haiN| jaise - paurNamAsI se sArddhapaurNamAsI, candragaccha se rAjagaccha, usI se dharmaghoSagaccha, prazravAhanakula se harSapurIya aura usase maladhArI aura usI se vijayagaccha aadi| aisA pratIta hotA hai ki jisa kisI zatAbdI meM caurAsI saMkhyAtmaka gacchoM kI kalpanA udbhUta huI thI, usa samaya meM vidyamAna/pracalita gacchoM ke nAmoM ko, zAkhA-prazAkhAoM ko sammilita kara caurAsI kI saMkhyA pUrNa kI gaI ho| caityavAsa bhagavAn mahAvIra ke zAsana meM sAdhvAcAra kA vizuddha pAlana karane ke lie utsarga mArga kA avalambana hI mukhya AdhAra mAnA hai| kucha viziSTa kAraNoM se zAsana kI rakSA, dharma-pracAra, rAjAoM ko pratibodha aura kAla kI paristhitiyoM ko samakSa rakhate hue apavAda mArga ko bhI svIkAra kiyA gyaa| apavAda mArga ko aMgIkAra karane para prAyazcitta kA vidhAna bhI kiyA gayA hai| kAla ke prabhAva se utsarga mArga dhIme-dhIme kaiMsara kI taraha apavAda ke rUpa meM pariNata hotA gyaa| mAnava suvidhAvAdI hai, tanika bhI suvidhA milane para phisalana kI ora AkRSTa ho jAtA hai aura usa mArga para ghisaTatA huA calA jAtA hai| Arya suhastisUri samprati rAjA ko pratibodha dene ke kAraNa usake nikaTa samparka meM aae| idhara bihAra meM bhISaNa duSkAla bhI pdd'e| ina kAraNoM se sambhava hai kucha apavAda bhI svIkAra kiye gaye hoM, idhara Arya mahAgiri jaise utkRSTa saMyamadhArI ne pRthak hokara jinakalpImArga svIkAra kiyaa| sambhavataH zithilatA kA yaha prathama caraNa ho| vajrasvAmI ke AkAza-gamana se puSpa lAne Adi kathAnakoM se bhI isa prakAra ke kucha bIja prApta hote haiN| yahI zithilatA kramazaH panapatI huI, suvidhAvAda kI ora bar3hatI huI 8vIM zatAbdI meM caityavAsa ke rUpa meM prasiddhi ko prApta ho gaI thii| kucha kathAnakoM ke anusAra AcArya haribhadrasUri bhI caityavAsI AcArya ke ziSya the, kintu ve isa paramparA se vimukha ho kara vizuddhAcAra kI ora agrasara ho gye| unake hRdaya meM caityavAsa zUla kI taraha khaTakatA rhaa| yahI kAraNa hai ki unhoMne apane "saMbodhaprakaraNa' meM hArdika rudana karate hue caityavAsiyoM kI zithilatA kA jo citraNa kiyA hai, vaha draSTavya hai| _ 'ye muni-vezadhArI tathAkathita zramaNa ko AvAsa dene vAloM ke yahA~ yA rAjA ke yahA~ bhojana karate haiM, binA kAraNa hI apane lie lAe gae bhojana ko svIkAra karate haiM, bhikSAcaryA nahIM karate haiM, Avazyaka karma arthAt pratikramaNa Adi zramaNa-jIvana ke anivArya kartavya kA pAlana nahIM karate haiM, kautuka karma, bhUta-karma, bhaviSya-phala evaM nimitta-zAstra ke mAdhyama se dhana-saMcaya karate haiM, ye ghRta-makkhana Adi svakathya (25) ___ 2010_04 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikRtiyoM ko saMcita karake khAte haiM, sUrya pramANa bhojI hote haiM arthAt sUryodaya se sUryAsta taka aneka bAra khAte rahate haiM, na to sAdhu- samUha ( maNDalI) meM baiThakara bhojana karate haiM aura na kezaluMcana karate haiM / ' phira ye karate kyA haiM? AcArya likhate haiM- 'savArI meM ghUmate haiM, akAraNa kaTi-vastra bA~dhate haiM aura sArI rAta nizceSTa hokara sote rahate haiN| na to Ate-jAte samaya pramArjana karate haiM, na apanI upadhi (sAmagrI) kA pratilekhana karate haiM aura na svAdhyAya hI karate haiM / ' 'anaiSaNIya puSpa, phala aura peya grahaNa karate haiN| bhoja - samArohoM meM jAkara sarasa AhAra grahaNa karate haiN| jina - pratimA kA rakSaNa evaM kraya-vikraya karate haiM / uccATana Adi karma karate haiM / nitya dina meM do bAra bhojana karate haiM tathA lavaMga, tAmbUla aura dUdha Adi vikRtiyoM kA sevana karate haiM / vipula mAtrA meM dukUla Adi vastra, bistara, jUte, vAhana Adi rakhate haiN| striyoM ke samakSa gIta gAte haiN| AryikAoM ke dvArA lAyI sAmagrI lete haiN| loka-pratiSThA ke lie muNDana karavAte haiM tathA mukhavastrikA evaM rajoharaNa dhAraNa karate haiN| caityoM meM nivAsa karate haiM, (dravya) pUjA Adi kArya Arambha karavAte haiM, jina - mandira banavAte haiM, hiraNya-suvarNa rakhate haiM, nIca kuloM ko dravya dekara unase ziSya grahaNa karate haiM / mRtaka - kRtya nimitta jina - pUjA karavAte haiM, mRtaka ke nimitta jina - dAna ( caDhAvA) karavAte haiN| dhana prApti ke liye gRhasthoM ke samakSa aMga - sUtra Adi kA pravacana karate haiN| apane hInAcArI mRta - guru ke nimitta naMdikarma, balikarma Adi karate haiN| pATa-mahotsava racAte haiM / vyAkhyAna meM mahilAoM se apanA guNagAna karavAte haiM / yati kevala striyoM ke sammukha aura AryikAe~ kevala puruSoM ke sammukha vyAkhyAna karatI haiN| isa prakAra jina - AjJA kA apalApa kara mAtra apanI vAsanAoM kA poSaNa karate haiN| ye vyAkhyAna karake gRhasthoM se dhana kI yAcanA karate haiM / ye to jJAna ke bhI vikretA haiN| aise AryikAoM ke sAtha rahane aura bhojana karane vAle dravya-saMgrAhaka, unmArga ke pakSadhara mithyAtvaparAyaNa na to muni kahe jA sakate haiM aura na AcArya hI haiN| aise logoM kA vandana karane se na to kIrti hotI hai na nirjarA hI, isake viparIta zarIra ko mAtra kaSTa aura karmabandhana hotA hai / ' aise vezadhAriyoM/zithilAcAriyoM ko phaTakArate hue punaH ve kahate haiM - 'yadi mahApUjanIya yati (muni) veza dhAraNa karake bhI zuddha caritra kA pAlana tumhAre lie zakya nahIM hai to phira gRhastha- veza kyoM nahIM dhAraNa kara lete ho? are, gRhasthaveza meM kucha pratiSThA to milegI, kintu muni - veza dhAraNa karake yadi usake anurUpa AcaraNa nahIM karoge to ulTe nindA ke hI pAtra banoge / ' zAstra - viruddha AcaraNa karane vAle ko apUjanIya aura avandanIya mAnate hue AcArya haribhadra Akroza bhare zabdoM meM puna: kahate haiM - 'aise duzzIla, sAdhu-pizAcoM ko jo bhaktipUrvaka vandana namaskAra karatA hai, kyA vaha mahApApa nahIM hai ? are, ina sukhazIla svacchandAcArI mokSa - mArga ke vairI, AjJA bhraSTa sAdhuoM ko saMyati arthAt muni mata kaho / are, devadravya ke bhakSaNa meM tatpara, unmArga ke pakSadhara aura sAdhujanoM ko dUSita karane vAle ina vezadhAriyoM ko saMgha mata kaho / are, ina adharma aura anIti ke poSaka, anAcAra kA sevana karane vAle sAdhutA ke coroM ko saMgha mata kaho / jo aise ( durAcAriyoM ke ( 26 ) 2010_04 svakathya Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samUha) ko rAga yA dveSa ke vazIbhUta hokara bhI saMgha kahatA hai use bhI cheda-prAyazcitta hotA hai|' ina veza viDambakoM ke kAryakalApoM aura garhita jIvana ko dekhate hue puna: AcArya kahate haiM- 'jinAjJA kA apalApa karane vAle ina muni vezadhAriyoM ke saMgha meM rahane kI apekSA to garbhavAsa aura narakavAsa kahIM adhika zreyaskara hai|' upAlambhapUrvaka ina kaThora bhartsanAoM kA isa caityavAsa samAja para kucha asara par3A yA nahIM, kahA nahIM jA sktaa| kintu yaha viSavallarI nirantara vega ke sAtha bar3hatI rahI aura 11vIM zatAbdI meM inakA vikRta svarUpa rAjyamAnya bhI ho gyaa| isa samaya to ve rAjakumAroM ko yuddha kA zikSaNa bhI dene lage the| yahIM taka nahIM apitu gujarAta meM rAjAoM ke dvArA yaha Adeza patra bhI nikalavA diyA thA ki 'gurjara dharA kI sImA para koI bhI saMvigna AcArazIla kriyAzIla suvihita sAdhu praveza bhI na kara skeN|' bhUla se koI suvihita sAdhu sImA meM praveza bhI kara jAe to unheM rAjyAdeza se niSkAsita kara diyA jaataa| rAjyAdeza prApta hone ke kAraNa ye caityavAsI AcAryagaNa niraMkuza hokara svacchaMda AcaraNa karane lage the aura svanirmita graMthoM ke dvArA svahita-AcAra kI puSTi bhI karate the| itanA hI nahIM yadi suvihita AcArasampanna sAdhu usa sImA meM praveza kara jAtA to unheM bhojana, pAnI (AhAra, pAnI) aura rahane ko sthAna bhI nahIM diyA jaataa| yadi koI inheM AhAra, pAnI aura sthAna detA to vaha daNDanIya aparAdhI hotaa| vaise to yaha caityavAsa sAre uttara bhArata meM vyApta thA kintu isakA gar3ha gujarAta hI mAnA jAtA thaa| medapATa (mevAr3a) bhI isase achUtA na thaa| yahA~ bhI AcAra-sampanna sAdhuoM ko bhojana, pAnI aura sthAna nahIM milatA thaa| zAstrArtha-vijaya vardhamAnasUri caityavAsI AcArya jinacandra ke ziSya the| ye jinacandrAcArya caurAsI sthAnoM ke adhipati/maThapati the| vardhamAna siddhAntoM kI vAcanA ko grahaNa karate hue jina maMdira/pratimA kI caurAsI AzAtanAoM ko par3hakara caityavAsa se virakta ho gaye aura guru se anumati lekara zrI udyotanasUri ke samIpa samyak prakAra se Agama tattvoM kI jAnakArI prApta kara unake pAsa upa-sampadA grahaNa kii| udyotanasUri ne unheM pUrNatayaH medhA-sampanna aura yogya jAnakara AcArya pada para sthApita kiyaa| vardhamAnasUri ne veda-vidyA sampanna zrIdhara aura zrIpati ko apanA ziSya bnaayaa| jinezvara aura buddhisAgara nAma rakhA aura kramaza: inako AcArya pada bhI pradAna kiyaa| anya aneka ziSyoM ko bhI dIkSita kiyaa| vardhamAnasUri caityavAsa tyAga kara suvihita bane the ataH caityavAsa zalya kI taraha unake hRdaya meM sadA khaTakatA rahatA thaa| jaba ve dRSTipAta karate the to sArA deza caityavAsamaya dRSTigocara hotA thaa| gujarAta meM caityavAsiyoM kI durdamya adharma lIlA dekhakara ve sadA yahI cAhate the ki 'gujarAta se caityavAsa svakathya (27) 2010_04 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko dhUli-dhUsarita kiyA jaae|' inhIM vicAroM se prerita hokara ve gujarAta ke pATaNa nagara aNahilapura pattana pahu~ce, jahA~ unheM rahane ko 'sthAna na milA' na khAne ko 'aahaar-paanii'| rAjapurohita somezvara ne jinezvara kI vAgmitA, vaiduSya, cAroM vedoM para Adhipatya/adhikAra dekhakara unheM apane AvAsa meM Thaharane ko sthAna diyA aura bhojana-pAnI kI vyavasthA kii| caityavAsiyoM ko AcAra-sampanna sAdhuoM kA nagara praveza aura rAja purohita dvArA sthAna denA kA~Te kI taraha khaTakane lagA aura unhoMne aneka prakAra ke SaDyantra racakara unako gujarAta kI sImA se bAhara nikAlane kA prayatna bhI kiyaa| rAja-purohita somezvara dvArA rAjA durlabharAja ko samajhAne para zAstrArtha kA samaya nizcita kiyA gyaa| caityavAsiyoM ke pramukha AcArya sUrAcArya Adi zAstrArtha ke lie paMcAsarA pArzvanAtha meM aae| mahArAjA durlabharAja ne isa sabhA kI adhyakSatA grahaNa kii| idhara se vardhamAnasUri bhI jinezvarasUri aura buddhisAgarasUri ke sAtha sabhA-sthala para phuNce| rAjA ne donoM kA sammAna kiyaa| vardhamAnasUri kI ni:saMgatA aura sAdhutva se durlabharAja yaha socakara prasanna bhI hue ki ye vAstava meM vizuddha AcAra-pAlaka sAdhugaNa haiM, SaDyaMtrakArI guptacara nhiiN| zAstrArtha kA viSaya thA - sAdhujanoM kA AcAra kaisA ho ? idhara caityavAsiyoM kI ora se zAstrArtha ke lie sUrAcArya ko adhikRta kiyA gayA aura vardhamAnasUri ne apanI ora se jinezvasUri ko adhikAra pradAna kiyaa| jinezvarasUri ne Agama graMthoM - dazavaikAlika, AcArAMga Adi zAstroM ke AdhAra se apratibaddhavihArI apramatta sAdhujanoM ke AcAra-vicAra ko pratiSThita kiyaa| Agamika ullekhoM ke sAmane caityavAsI AcArya niruttara ho gye| vijayapatAkA vardhamAnasUri ko prApta huii| kahA jAtA hai ki mahArAjA durlabharAja ne 'ApakA pakSa kharA hai, satya hai' isa viruda se sammAnita kiyaa| isa vijaya ke kAraNa samasta gurjara-dharA para lage rAjakIya pratibandha samApta ho gaye aura suvihita sAdhu apanI zramaNacaryA kA pAlana karate hue sukhapUrvaka vicaraNa karane lge| vasativAsa prArambha huaa| mahArAjA durlabharAja ke mukha se vijaya sUcaka 'kharA' zabda hI 'kharataragaccha' kA AvirbhAvaka bnaa| kaI vidvAn paramparAgraha ityAdi kAraNoM se kucha prazna khar3e karate haiM1. mahArAjA durlabharAja ke samakSa zAstrArtha huA hI nhiiN| 2. prabhAvakacaritrakAra prabhAcandrasUri prabhAvakacarita ke antargata sUrAcArya caritra meM isa zAstrArtha kA ullekha bhI nahIM karate haiN| 3. kharataragaccha paTTAvaliyoM meM isa zAstrArtha kA jo samvat diyA hai, vaha bhrAmaka hai| 4. jinezvarasUri ke ziSyoM ne vijayasUcaka kahIM 'kharatara' zabda kA ullekha nahIM kiyaa| ina prazroM kA samAdhAna saMkSipta paddhati se prastuta kara rahA huuN| (28) svakathya 2010_04 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. yugapradhAna jinadattasUri (samaya 1137 se 1211 taka) svapraNIta gaNadharasArddhazataka gAthA (64 se 68), sugurupArataMtryastava gAthA (9 se 11) aura suguruguNastava saptatikA (gAthA 49 se 51) meM spaSTa ullekha karate haiM ki aNahilapura pATaNa meM mahArAjA durlabharAja kI rAjyasabhA meM sAdhvAcAra ko lekara zAstrArtha huA aura isa vijaya ke upalakSya meM sampUrNa gurjara dharA meM vasativAsa kA pracAra huaa| zrI sumatigaNi ne gaNadharasArddhazataka bRhadvRtti meM ina zlokoM kI vyAkhyA karate hue zAstrArtha aura vijaya kA pUrNa varNana diyA hai| zrI jinapAlopAdhyAya ne kharataragaccha bRhad gurvAvalI (racanA samvat 1305) meM bhI isa ghaTanA kA sAMgopAMga varNana diyA hai| zrI prabhAcandrasUri bhI prabhAvaka carita ke antargata abhayadevasUri carita meM (padya 44 se 89 taka) isa zAstrArtha ghaTanA kA sAMgopAMga ullekha karate haiM ki aNahilapura pattana meM durlabharAjA kI sabhA meM zAstrArtha huA thA aura isa vijaya ke bAda samasta gujarAta meM vasativAsa kI paramparA sthApita huI thii| __ ataH spaSTa ho jAtA hai ki durlabharAja kI rAjasabhA meM yaha zAstrArtha avazya huA thaa| 2. prabhAcandrAcArya kA prabhAvakacarita ke antargata sUrAcArya carita meM isa zAstrArtha kI ghaTanA kA kahIM ullekha nahIM hai| isa prasaMga meM ye mauna hI rahate haiN| prabhAvakacarita kI racanA vi0saM0 1334 meM huI hai| ve isa sUrAcArya carita meM isa ghaTanA kA ullekha nahIM krte| isa sambandha meM purAtattvAcArya padmazrI muni 'jinavijayajI' kathAkoza prakaraNa kI prastAvanA pRSTha 41 meM mere mata kA samarthana karate hue likhate haiM 'yoM to prabhAvakacarita meM sUrAcArya ke carita kA varNana karane vAlA eka svataMtra aura vistRta prabandha hI grathita hai jisameM unake carita kI bahuta sI ghaTanAoM kA bahuta kucha aitihAsika tathyapUrNa varNana kiyA gayA hai; lekina usameM kahIM bhI unakA jinezvara ke sAtha isa prakAra ke vAda-vivAda meM utarane kA koI prasaMga varNita nahIM hai| paraMtu hamako isa viSaya meM ukta prabandhakAroMkA kathana vizeSa tathyabhUta lagatA hai| prabhAvakacarita ke varNana se yaha to nizcita hI jJAta hotA hai ki sUrAcArya usa samaya caityavAsiyoM ke eka bahuta prasiddha aura prabhAvazAlI agraNI the| ye paMcAsara pArzvanAtha ke caitya ke mukhya adhiSThAtA the| svabhAva se bar3e udagra aura vAda-vivAda priya the| ataH zAstrAdhAra kI daSTi se yaha to nizcita hI hai ki jinezvarAcArya kA pakSa sarvathA satyamaya thA ataH unake vipakSa kA usameM niruttara honA svAbhAvika hI thaa| isaliye isameM koI sandeha nahIM ki rAjasabhA meM caityavAsI pakSa niruttarita ho kara jinezvara kA pakSa rAjasammAnita huA aura isa prakAra vipakSa ke netA kA mAnabhaMga honA aparihArya bnaa| isaliye, saMbhava hai ki prabhAvakacaritakAra ko sUrAcArya ke isa mAnabhaMga kA, unake carita meM koI ullekha karanA acchA nahIM mAlUma diyA ho aura unhoMne isa prasaMga ko ukta rUpa meM Alekhita kara, apanA maunabhAva hI prakaTa kiyA ho|' svakathya (29) 2010_04 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ataH yaha dhruva satya hai ki AcArya jinezvara kA sUrAcArya ke sAtha durlabharAja kI rAjyasabhA meM zAstrArtha huA aura usameM sUrAcArya parAjita hue / 3. samvat bhrAmaka hai arvAcIna paTTAvalikAroM ne paTTAvaliyoM meM kahIM 1080 samvat kA ullekha kiyA hai to kisI ne 1024 kaa| yaha vastutaH zravaNa paramparA para AdhArita hai| isako AdhAra mAnakara kucha loga samaya ke viSaya meM nirarthaka hI vivAda upasthita karate haiM / isa sambandha meM itanA hI kahanA paryApta hai ki yugapradhAna jinadattasUri, jinapAlopAdhyAya, sumatigaNi, prabhAvakacaritakAra Adi mauna haiN| isakA kAraNa bhI yahI hai ki saba hI prabandhakAroM ne janazruti, gItArthazruti ke AdhAra se prabandha likhe haiM aura ve bhI saba 100 aura 250 varSa ke madhya kAla meM / vastutaH samagra lekhakoM ne saMvat ke sambandha meM maunadhAraNa kara aitihyatA kI rakSA kI hai anyathA saMvat ke ullekha meM asAvadhAnI honA sahaja saMbhAvya thA / mahArAjA durlabharAja kA rAjyakAla 1066 se 1078 taka kA mAnA jAtA hai, usI ke madhya meM yaha ghaTanA huI hai| jinezvarasUri ke ziSyoM ne vijayasUcaka kahIM 'kharatara' zabda kA ullekha nahIM kiyA 4. vardhamAnasUra aura jinezvarasUri ne mahArAjA durlabharAja ke mukha se nikale hue 'ApakA mArga kharA . hai', isa viruda ko vizeSa mahattva nahIM diyA aura usake sthAna para unake samaya se suvihita zabda kA pracalana huA / suvihita arthAt bhagavAn mahAvIra pratipAdita Agama graMtha sammata zramaNAcAra kA samyak prakAra se pAlana karane vAle hotA hai / isa zabda kA jinezvarasUri ke pUrva sAdhujanoM / AcAryoM ke lie prayoga prApta nahIM hotA hai / vardhamAnasUri candrakulIya the / candrakula ke sAtha kharatara viruda zabda kA lagAnA upayukta na samajhA / navAMgITIkAkAra abhayadevasUri ne bhagavatI sUtra kI vyAkhyA (racanA saM0 1928) inake lie cAndre kule sadvanakalpakakSe, candrakula, samavAyAMga kI TIkA prazasti meM 'niHsambandhavihArahAricaritAn' jJAtAsUtra kI TIkA meM nissaMbandhavihAramapratihataM zAstrAnusArAttathA aura zrIsaMvignavihAriNaH zabdoM kA, aupapAtikasUtra kI TIkA - prazasti meM 'candrakula aura ni:saMbandhavihArasya' tathA sthAnAMgasUtra kI TIkA ke prArambha meM 'candrakulInapravacanapraNItApratibaddhavihArahAricarita zrIvarddhamAnAbhidhAnamunipAtipAdopasevinaH pramANAdivyutpAdanapravaNaprakaraNa-vidhapraNAyinaHprabuddhapratibandhakapravaktRpravINApratihatavacanArthapradhAnavAkprasarasya suvihitamunijanamukhyasya zrIjinezvarAcAryasya' kA ullekha kiyA hai / candrakula ke sAtha zAstravihita AcAra kA pAlana karane vAle suvihita vizeSaNa kA prayoga prApta hotA hai / AcArya vardhamAna aura jinezvara ne caityavAsa- unmUlana ke lie jo jyotizikhA prajvalita kI thI, usa jyoti-zikhA ko pracaNDa rUpa se prajvalita karane vAle AcArya jinavallabhasUri, AcArya jinadattasUri, jinapatisUri, dvitIya jinezvarasUri Adi hue haiN| jinavallabhasUri ne niSedha ke sAtha vidhimArga ko pradhAnatA dI isalie inake samaya se ye suvihita vidhipakSAnuyAyI kahalAne lage / jana-samUha inheM kharatara kahatA rahA kintu ina AcAryoM ne apane sAtha isa viruda kA prayoga nahIM kiyA / caityavAsa prathA ke nirasana ke sAtha (30) 2010_04 - svakathya Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI loga jihvA para car3hA zabda inake lie 'kharatara saMgha' athavA 'kharatara gaccha' kA prayoga karane lgaa| isa paramparA ne isa loka zruti ko 1270 ke pazcAt hI apane lie koTikagaNa, vajrazAkhA candrakula ke sAtha 'kharataragaccha' viruda ko apanA liyA jo Aja taka avicchinna rUpa se kharataragaccha ke nAma se abhihita hone lagA aura ho rahA hai| naye yuga kA sUtrapAta gurjara-dharA para caityavAsiyoM para vijaya aura caityavAsa kA jar3a se unmUlana hone se evaM unake khara, tIkSNa,kaThora, kaThina, suvihita AcAra kA pAlana karane se jinezvarasUri ne suvihitoM ke jIvana meM naye prANa phUMka diye| yahA~ se eka naye yuga kA prArambha huaa| jinezvarasUri ke vaiduSya aura suvihita AcAra kA prabhAva samasta bhArata ke udbhaTa vidvAn jainAcAryoM para bhI par3A aura ve zithilAcAra kA tyAga kara suvihita AcAra kI ora kadama bar3hAne lge| isa virATa prabhAva kA aMkana karate hue purAtattvAcArya muni 'jinavijayajI' kathAkoza prakaraNa kI prastAvanA pRSTha 6 para likhate haiM - _ 'jinezvarasUri ke prabala pANDitya aura prakRSTa cAritra kA prabhAva isa taraha na kevala unake nija ke ziSyasamUha meM hI prasArita huA, apitu tatkAlIna anyAnya gaccha evaM yatisamudAya ke bhI bar3e-bar3e vyaktitvazAlI yatijanoM para usane gaharA asara DAlA aura usake kAraNa unameM se bhI kaI samartha vyaktiyoM ne, inake anukaraNa meM, kriyoddhAra aura jJAnopAsanA Adi kI viziSTa pravRtti kA bar3e utsAha ke sAtha uttama anusaraNa kiyaa| inameM bRhadgaccha ke nemicandra aura municandrasUrikA saMpradAya tathA maladhAragacchIya abhayadevasUrikA samudAya evaM pUrNatalla gacchAnuyAyI pradyumnasUri kA ziSya-parivAra vizeSa ullekha yogya hai| municandrasUri kI ziSya-santati meM vAdI devasUri, bhadrezvarasUri, ratnaprabhasUri, somaprabhasUri Adi bar3e khyAtimAn, mahAvidvAn aura samartha graMthakAra hue| inhIM kI ziSya paramparA meM Age jA kara jagaccandrasUri aura unake ziSya devendrasUri tathA vijayacandrasUri Adi prakhyAta AcArya hue, jinase zvetAmbara saMpradAya meM pichale 500600 varSoM meM sabase adhika pratiSThAprApta tapAgaccha nAmaka saMpradAyakA pracAra aura prabhAva phailaa| vartamAna meM zvetAmbara saMpradAya meM sabase adhika prabhAva isI gaccha kA dikhAI de rahA hai|' 'maladhAragacchIya abhayadevasUri ke ziSya - praziSyoM meM hemacandrasUri (vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAdi ke kartA) lakSmaNagaNI, zrIcandrasUri Adi bar3e samartha vidvAn hue jinake cAritra aura jJAna ke prabhAva ne tatkAlIna jaina samAja kI unnati meM vizeSa prazaMsanIya kArya kiyaa| pUrNatalla gaccha meM devacandrasUri aura unake jagatprasiddha ziSya kalikAla-sarvajJa hemacandrasUri aura unake ziSya rAmacandra, bAlacandra Adi hue| hemacandrasUri kI sarvatomukhI pratibhA ne jaina sAhityako kaisA gauravAnvita kiyA aura unake apratima sadAcaraNa tathA alaukika tapasteja ne jaina samAja ko kitanA samunnata banAyA yaha itihAsa prasiddha hai|' isI prakAra mani jinavijayajI isI graMtha kI prastAvanA meM 'jinezvarasUri se jaina samAja meM nUtana yuga kA prArambha' zIrSaka se dete hue likhate haiM svakathya (31) 2010_04 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'inake prAdurbhAva aura kAryakalApa ke prabhAva se jaina zvetAmbara samAja meM eka sarvathA navIna yuga kA Arambha honA zuru huaa| purAtana pracalita bhAvanAoM meM parivartana hone lagA / tyAgI aura gRhastha donoM prakAra ke samUhoM meM naye saMgaThana hone zuru hue| tyAgI arthAt yativarga jo purAtana paramparAgata gaNa aura kula ke rUpa meM vibhakta thA, vaha aba naye prakAra ke gacchoM ke rUpa meM saMghaTita hone lagA / devapUjA aura gurUpAstikI jo kitanIka purAnI paddhatiyAM pracalita thIM unameM saMzodhana aura parivartana ke vAtAvaraNa kA sarvatra udbhava hone lgaa| isake pahale yativarga kA jo eka bar3A samUha caityanivAsI ho kara caityoM kI saMpatti aura saMrakSA kA adhikArI banA huA thA aura prAyaH zithilakriyA aura svapUjAnirata ho rahA thA, usameM inake AcAra-pravaNa aura bhramaNazIla jIvana ke prabhAva se, baDe vega se aura baDe parimANa rUpa meM parivartana honA prArambha huA / inake Adarza ko lakSya meM rakha kara, jaisA ki hama Upara sUcita kara Aye haiM, anyAnya aneka samartha yatijana caityAdhikArakA aura zithilAcArakA tyAga kara, saMyama kI vizuddhi ke nimitta ucita kriyoddhAra karane lage aura acche saMyamI banane lge| saMyama aura tapazcaraNa ke sAtha-sAtha, bhinna-bhinna viSayoM ke zAstroM ke adhyayana aura jJAna saMpAdana kA kArya bhI ina yatijanoM meM khUba utsAha ke sAtha vyavasthita rUpa se hone lgaa| sabhI upAdeya viSayoM ke naye naye graMtha nirmANa kiye jAne lage aura purAtana graMthoM para TIkA-TippaNa Adi race jAne lge| adhyayana-adhyApana aura graMtha nirmANa ke kArya meM Avazyaka aise purAtana jaina graMthoM ke atirikta brAhmaNa aura bauddha saMpradAya ke bhI, vyAkaraNa, nyAya, alaMkAra, kAvya, koSa, chanda, jyotiSa Adi vividha viSayoM ke sabhI mahattva ke graMthoM kI pothiyoM ke saMgrahavAle bar3e-bar3e jJAna bhaNDAra bhI sthApita kiye jAne lage / ' 4 'aba ye yatijana kevala apane sthAnoM meM hI baddha ho kara rahane ke badale bhinna-bhinna pradezoM meM ghUmane lage aura tatkAlIna paristhiti ke anurUpa, dharma ke pracAra kA kArya karane lge| jagaha jagaha ajaina kSatriya aura vaizya kuloM ko apane AcAra aura jJAna se prabhAvita kara, naye naye jaina zrAvaka banAe jAne lage aura purAne jaina goSThI - kula navIna jAtiyoM ke rUpa meM saMgaThita kiye jAne lge| purAne jaina devamandiroM kA uddhAra aura navIna mandiroM kA nirmANa kArya bhI sarvatra vizeSa rUpa se hone lgaa| jina yatijanoM ne caityanivAsa chor3a diyA thA unake rahane ke lie aise naye vasatigRha banane lage jinameM una-una yatijanoM ke anuyAyI zrAvaka bhI apanI nitya naimittika dharmakriyAeM karane kI vyavasthA rakhate the| ye hI vasatigRha pichale kAla meM upAzraya ke nAma se prasiddha hue / mandiroM meM pUjA aura utsavoM kI praNAlikAoM meM bhI naye naye parivartana hone lage aura isake kAraNa yatijanoM meM paraspara, zAstroM ke kitaneka vivAdAspada vicAroM aura zabdArthoM para bhI vAda-vivAda hone lagA, aura isake pariNAma meM kaI naye-naye gaccha aura upagaccha bhI sthApita hone lge| aise carcAspada viSayoM para svataMtra choTe-bar3e graMtha bhI likhe jAne lage aura ekadUsare saMpradAya kI ora se unakA khaNDana - maNDana bhI kiyA jAne lagA / isa taraha ina yatijanoM meM purAtana pracalita pravAha kI dRSTi se, eka prakAra kA navIna jIvana pravAha cAlU huA aura usake dvArA jaina saMgha kA nUtana saMgaThana bananA Arambha huA / ' (32) 2010_04 svakathya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'isa taraha tatkAlIna jaina itihAsa kA siMhAvalokana karane se jJAta hotA hai, ki vikrama kI 11vIM zatAbdI ke prArambha meM jaina yativarga meM eka prakAra se nUtana yuga kI uSA kA AbhAsa hone lagA thA jisakA prakaTa prAdurbhAva jinezvarasUri ke guru vardhamAnasUri ke kSitija para udita hone para dRSTigocara huaa| jinezvarasUri ke jIvana kArya ne isa yuga-parivartana ko sunizcita mUrtasvarUpa diyaa| taba se le kara pichale prAyaH 900 varSoM meM, isa pazcima bhArata meM, jaina dharma kA jo sAMpradayika aura sAmAjika svarUpa kA pravAha pracalita rahA usake mUla meM jinezvarasUri kA jIvana sabase adhika viziSTa prabhAva rakhatA hai aura isa dRSTi se jinezvarasUri ko, jo unake pichale ziSya-praziSyoM ne, yugapradhAna pada se sambodhita aura stutigocara kiyA hai vaha sarvathA hI satya vastusthiti kA nidarzaka hai|' isa zAstrArtha-vijaya se jo sAdhu aura zrAvaka varga meM nava cetanA prAdubhUta huI aura samAja meM jo vikAsa huA usakA sArA zreya kharataragaccha ko dete hue 'jaina dharma kA maulika itihAsa', caturtha bhAga* ke pRSTha 455 meM likhA gayA hai - zvetAmbara paramparA meM Aja jitane gaccha vidyamAna haiM, unameM sabase prAcIna gaccha kauna-sA hai tathA kisa gaccha ne jinazAsana ke abhyudaya-utthAna meM sarvAdhika mahattvapUrNa yogadAna diyA, yaha vastutaH eka gahana zodha kA viSaya hai| isa viSaya meM nitAnta niSpakSa dRSTi se upalabdha aitihAsika sAmagrI ke pariprekSya meM vicAra karane para yaha tathya prakAza meM AtA hai ki vartamAna meM zvetAmbara paramparA ke jitane gaccha gatizIla haiM, unameM varddhamAnasUri evaM unake yazasvI ziSya jinezvarasUri ke adbhuta sAhasa ke pariNAmasvarUpa vikrama kI gyArahavIM zatAbdI ke uttarArddha meM prakaTa huA aura kAlAntara meM 'kharataragaccha' ke nAma se vikhyAta huA 'kharA' gaccha sarvAdhika prAcIna gaccha hai| sarvAdhika prAcIna hone ke sAtha-sAtha 'kharA gaccha' ne jinazAsana ke abhyudaya-utthAna ke liye aura bAhyADambaroM ke ghaTATopa se Acchanna jaina dharma ke vAstavika Agamika svarUpa ko katipaya aMzoM meM punaH prakAza meM lAne kI dizA meM bhI aisA sarvAdhika mahattvapUrNa, ullekhanIya evaM aitihAsika yogadAna diyA, jo jainadharma ke itihAsa meM sadA sarvadA svarNAkSaroM meM likhA jAtA rhegaa| kharataragaccha kI paTTa-paramparA kharataragaccha/suvihita-paramparA kA udbhava vardhamAnasUri se hI mAnA jAtA hai| mahArAjA durlabharAja kI rAjasabhA meM jo caityavAsI AcAryoM ke sAtha zAstrArtha huA thA, usameM eka pakSa kA netRtva vardhamAnasUri ne hI kiyA thaa| unhoMne apanI upasthiti meM hI zAstrArtha karane kA adhikAra apane ziSya jinezvarasUri * nirdezana - sthAnakavAsI samAja ke pUjya AcArya zrI hastimalajI mahArAja, lekhaka evaM mukhya sampAdaka - zrI gajasiMha rAThaur3a, mukhya sampAdaka - zrI premarAja bogAvata, sampAdaka maNDala - zrI devendramani zAstrI, DA0 narendra bhAnAvata, prakAzaka jaina itihAsa samiti, jayapura, prakAzana san 1987 svakathya (33) 2010_04 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko diyA thaa| jinezvarasUri ne zAstrArtha meM vijaya prApta kI kintu usakA netRtva vardhamAnasUri kA hI rahA, ataH vijaya aura viruda bhI unhIM kA hI mAnA jAnA caahie| jinapAlopAdhyAya ne kharataragaccha bRhad gurvAvalI kA prArambha bhI vardhamAnasUri se hI kiyA hai| isI samaya se kharataragaccha kI paramparA mAnI jAtI hai| yaha paramparA Aja taka avicchinna rUpa se calI A rahI hai| paTTadhara AcAryoM kI paTTa-paramparA isa prakAra hai - 39. zrI varddhamAnasUri 40. zrI jinezvarasUri 41. zrI jinacandrasUri 42. zrI abhayadevasUri 43. zrI jinavallabhasUri 44. yugapradhAna jinadattasUri (prathama dAdA) 45. maNidhArI jinacandrasUri 46. zrI jinapatisUri 47. zrI jinezvasUri (dvitIya) (dvitIya dAdA) 48. zrI jinaprabodhasUri 49. zrI jinacandrasUri 50. zrI jinakuzalasUri (tRtIya dAdA) 51. zrI jinapadmasUri 52. zrI jinalabdhisUri 53. zrI jinacandrasUri 54. zrI jinodayasUri 55. zrI jinarAjasUri 56. zrI jinabhadrasUri 57. zrI jinacandrasUri 58. zrI jinasamudrasUri 59. zrI jinahaMsasUri 60. zrI jinamANikyasUri 61. yugapradhAna jinacandrasUri 62. zrI jinasiMhasUri (caturtha dAdA) 63. zrI jinarAjasUri (dvitIya) 64. zrI jinaratnasUri 65. zrI jinacandrasUri 66. zrI jinasukhasUri 67. zrI jinabhaktisUri 68. zrI jinalAbhasUri 69. zrI jinacandrasUri 70. zrI jinaharSasUri 71. zrI jinasaubhAgyasUri 72. zrI jinahaMsasUri 73. zrI jinacandrasUri 74. zrI jinakIrtisUri 75. zrI jinacAritrasUri 76. zrI jinavijayendrasUri zrI jinalAbhasUri se jinavijayendrasUri taka kI paramparA 'zrIpUjya' paramparA kahalAtI hai| isa paramparA meM zithilAcAra praveza kara cukA thA ataH prItisAgaragaNi ke pautra ziSya aura amRtadharmagaNi ke ziSya zrI kSamAkalyANopAdhyAya ne kriyoddhAra kara saMvigna paramparA kI sthApanA kii| isI prakAra zrI jinakRpAcandrasUri aura zrI mohanalAlajI mahArAja bhI kriyoddhAra kara saMvigna pakSIya bne| ataH ina tInoM kI saMvigna sAdhuparamparA kI sUcI prastuta kI jA rahI hai69. prItisAgaragaNi > amRtdharmagaNi > kSamAkalyANopAdhyAya > dharmAnaMda > rAjasAgara > (34) svakathya 2010_04 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhasAgara > bhagavAnsAgara > chaganasAgara > trailokyasAgara > jinaharisAgarasUri > jinAnaMdasAgarasUri > jinakavIndrasAgarasUri > gaNanAyaka hemendrasAgarajI > jinodayasAgarasUri, jinakAMtisAgarasUri > jina mahodayasAgarasUri > gaNanAyaka upAdhyAya kailaashsaagr| jinakRpAcandrasUri mUlataH isI mUla-paramparA ke rkItiratnasUri ke santAnIya the| unhoMne bhI kriyoddhAra kara saMvigna pakSa dhAraNa kiyaa| unakI paramparA kI nAmAvalI isa prakAra hai - jinakRpAcandrasUri > jinajayasAgarasUri > upAdhyAya sukhasAgara > muni kAMtisAgara / mohanalAlajI mahArAja bhI kharataragaccha kI maMDovarA zAkhA ke anuyAyI the| ve bhI zithilAcAra kA tyAga kara saMvegI muni bne| inakI paramparA kharataragaccha, tapAgaccha donoM gacchoM meM clii| yahA~ kevala kharataragaccha paramparA kI sUcI dI jA rahI hai| unakI paramparA isa prakAra hai - mohanalAlajI mahArAja > jinayazaHsUri > jinaRddhisUri > jinaratnasUri > buddhimunigaNi > jyaanndmuni| kharataragaccha kI isa mAnya paramparA ko vicchinna/khaNDita evaM manokalpita siddha karane ke prayAsa meM 'navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUri kharataragaccha ke the, aisA mAnane para hama kharataragaccha ke upa-jIvya na hoM?' isa dhAraNA se kucha vidvAnoM kA yaha abhimata hai ki kharataragaccha kI utpatti jinavallabhasUri se mAnI jA sakatI hai| jinavallabhasUri caityavAsI AcArya ke ziSya hone para bhI unhoMne navAMgI TIkAkAra abhayadevasUri ke pAsa upa-sampadA grahaNa kI thI isa bAta ko 'jinavallabhagaNi' svayaM apanI 'aSTasaptati' meM svIkAra karate haiN| yugapradhAna dAdA jinadattasUri 'gaNadharasArddhazataka' meM jinavallabhasUri ko abhayadevasUri kA paTTadhara mAnate haiN| 'palha kavi' (12vIM zatAbdI) 'jinadattasUri stuti' (padya 4) meM jinavallabhasUri ko abhayadevasUri kA paTTadhara svIkAra karate haiN| yahI nahIM jinavallabhasUri ke svargavAsa ke 4 varSa pazcAt hI 'candrakulIya dhanezvarasUri' samvat 1171 meM sukSmArthavicArasAroddhAra prakaraNa kI 142 padya kI vyAkhyA karate hue likhate haiM - "jiNavallahagaNi" tti jinavallabhagaNinAmake na matimatA sakalArthasaGgrAhisthAnAGgAdyaGgopAGgapaJcAzakAdizAstravRttividhAnAvAptAvadAtakIrtisudhAdhavalitadharAmaNDalAnAM zrImadabhayadevasUrINAM ziSyeNa 'likhitaM' karmaprakRtyAdigambhIrazAstrebhyaH samuddhatya dRbdhaM jinvllbhgnnilikhitm|" isI prakAra tapAgacchIya AcArya munisundarasUri svapraNIta 'tridazataraMgiNI gurvAvalI' meM bhI jinavallabha ko abhadevasUri kA paTTadhara svIkAra kiyA hai| 'rAjagaccha paTTAvalI' meM bhI (vividhagacchIya paTTAvalI saMgraha, sampAdaka AcArya jinavijaya pRSTha 64) meM bhI likhA hai| yadi jinavallabha abhayadevasUri ke paramapriya ziSya na hote to abhayadevasUri se zikSA prApta karane vAle 'kahArayaNakosa' ityAdi ke nirmAtA devabhadrAcArya inako kabhI bhI jinavallabha ko AcArya pada dekara abhayadevasUri kA paTTadhara ghoSita nahIM krte| rudrapallIya paramparA bhI apanA prAdurbhAva abhayadevasUri ke ziSya jinavallabha ke sahapAThI jinazekharasUri se hI svIkAra karate haiN| svakathya (35) ___JainEducation International 2010_04 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rudrapallIya zAkhA dvArA nirmita samasta sAhitya se bhI isa bAta kI puSTi hotI hai| kharataragaccha kI paramparA ke atirikta anya koI bhI paramparA jinezvarasUri se sambaddha nahIM hai| ataH vidvAnoM kI yaha dhAraNA bhI upayukta evaM saMgata nahIM hai ki jinavallabhasUri abhayadeva ke ziSya nahIM the| kharataragaccha itihAsa lekhana ke sAdhana jayasomopAdhyAya guruparvakrama, samayasundaropAdhyAya kharatara-guru-paTTAvalI aura mahopAdhyAya kSamAkalyANa kharataragaccha paTTAvalI, sUri-paramparA prazastiyA~, graMtha-racanA prazastiyA~, graMtha-lekhana prazastiyA~, zilAlekhamUrtilekhoM Adi sAdhanoM se hI kharataragaccha ke AcAryoM ke sambandha meM hameM jAnakArI prApta hotI rahatI thii| mahopAdhyAya kSamAkalyANa kRta kharataragaccha paTTAvalI kA AdhAra saba se adhika rahA hai| isa paTTAvalI kA bhI prakAzana sarvaprathama samvat 1987 meM svargIya zrI pUrNacandajI nAhara ke dvArA huaa| kSamAkalyANopAdhyAya racita kharataragaccha paTTAvalI kI racanA vi0saM0 1830 meM huI hai| yaha paTTAvalI zravaNa paramparA para AdhArita hai| 8, 9 zatAbdI pUrva ke AcAryoM ke vRttAnta evaM ghaTanAoM meM kucha bhUla ho, yaha svAbhAvika hai| jaina-sAhitya ke praur3ha manISI zrI agaracandajI zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA kharataragaccha paramparA ke asAdhAraNa vidvAn the| unakI nirantara khoja se anekoM aise rAsa - kavi palha racita jinadattasUri stutiH, kavi somamUrti gaNi kRta zrI jinezvarasUri saMyamazrI vivAha varNana rAsa, zrI jinapatisUri paMcAzikA, zrI jinezvarasUri catuHsaptatikA vivekasamudra gaNi kRta zrI jinaprabodhasUri catuHsaptatikA, taruNaprabhAcArya kRta zrI jinakuzalasUri cahuttarI, zrI taruNaprabhAcArya kRta zrI jinalabdhisUri cahuttarI, kavi jJAnakalaza kRta zrI jinodayasUri paTTAbhiSeka rAsa, upAdhyAya merunandana gaNi kRta zrI jinodayasUri vivAhalau, kavi sumatiraMga kRta zrI kIrtiratnasUri (utpatti) chanda, vegaDa kharataragaccha gurvAvalI, kharataragaccha pippalaka zAkhA guru paTTAvalI caupai, zrI jinazivacaMdasUri rAsa Adi graMtha prApta hue, jo ki tatkAlIna AcAryoM ke samaya vidvAn zramaNoM yA bhaktoM dvArA racita haiN| unhoMne una aitihAsika kRtiyoM kI zodha ke daurAna presa kaoNpI taiyAra kI aura kucha kRtiyA~ aitihAsika jaina-kAvya saMgraha meM prakAzita bhI kIM, kucha kRtiyA~ sAhityika patrikAoM meM prakAzita kI aura kucha kRtiyA~ abhI taka aprakAzita unake saMgraha meM surakSita haiN| inake dvArA prakAzita kRtiyoM se kharataragaccha itihAsa para nayA prakAza par3atA hai| zodha-khoja ke daurAna unheM eka asAdhAraNa aitihAsika amara kRti bhI prApta huI jisakA nAma hai - 'kharataragaccha bRhad gurvaavlii'| isakI racanA samvat 1305 meM jinapAlopAdhyAya ne kI thii| usake pazcAt AcAryoM kA aitihAsika jIvana-caritra samvat 1395 taka kA tatkAlIna kisI vidvAn muni ne likhA hai| isa kRti kA prArambha vardhamAnasUri se lekara jinapadmasUri ke vidyamAna taka kA hai| isa racanA (36) svakathya 2010_04 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA vaiziSTya hai ki isameM varNita sArI ghaTanAe~ A~khoM dekhI haiN| AcAryoM kA padAbhiSeka, vihAra, nagarastha rAjAoM kA samparka, rAjyasabhAoM meM zAstrArtha, pratiSThA samAroha, muni dIkSAe~, pada- samAroha, bhinna-bhinna nagarastha AcAryoM se samparka aura unake sAtha zAstrArtha Adi kA sajIva varNana isameM upalabdha hote haiN| isakI aitihAsikatA isI se spaSTa hai jina rAjAoM kA varNana kiyA hai, ve usa samaya zAsaka the aura jisa samvat aura mAsa meM unhoMne pratiSThAe~ karavAI thIM unameM se kucha pratimAe~ Aja bhI vidyamAna haiN| isakI eka mAtra hastalikhita prati kSamAkalyANopAdhyAya saMgraha, suganajI kA bhaNDAra, bIkAnera meM upalabdha hai| isa graMtha - ratna kI prApti se nAhaTA bandhuoM ko putra - janmotsava kI taraha asIma harSa huA aura unhoMne kisI sAdhAraNa vidvAn se pratilipi karavAI / isa pratilipi ko AcArya pravara zrI jinaharisAgarasUrijI mahArAja ke pAsa hindI anuvAda hetu bhijvaaii| AcAryazrI ne bhI kisI paMDita se hindI anuvAda karavAyA / azuddha prati kA anuvAda bhI unhoMne paMDitAu bhASA meM kara DAlA / isa kAraNa vaha anuvAda prAmANika anuvAda nahIM bana sakA / dainaMdina DAyarI ke samAna aitihAsika ghaTanAoM se ota-prota isa kRti ko dekhakara purAtattvAcArya muni jinavijayajI ne isakA saMzodhana-sampAdana kara 'kharataragaccha bRhad gurvAvalI' ke nAma se bhAratIya vidyA bhavana, muMbaI dvArA san 1956 meM prathama saMskaraNa prakAzita kiyA thaa| isI graMtha kA dUsarA saMzodhita saMskaraNa mere dvArA sampAdita hokara prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura se san 2000 meM prakAzita huA hai| isa graMtha kI aitihAsika mahattA ko pradarzita karate hue jinavijayajI likhate haiM 'siMghI jaina graMthamAlA meM kharataragaccha yugapradhAnAcArya gurvAvalI nAmaka eka saMskRta gadya graMtha chapa rahA hai jo zIghra hI prakAzita hogA / isa graMtha meM vikrama kI 11vIM zatAbdI ke prAraMbha meM hone vAle AcArya varddhamAnasUri se lekara 14vIM zatAbdI ke anta meM hone vAle jinapadmasUri taka ke kharataragaccha ke mukhya AcAryoM kA vistRta carita varNana hai| gurvAvalI arthAt guru-paramparA kA itanA vistRta aura vizvasta carita varNana karane vAlA aisA koI aura graMtha abhI taka jJAta nahIM huA / prAyaH 4000 zloka parimANa yaha graMtha hai aura isameM pratyeka AcArya kA jIvana caritra itane vistAra ke sAtha diyA gayA hai ki jaisA anyatra kisI graMtha meM, kisI bhI AcArya kA nahIM miltaa| pichale kaI AcAryoM kA caritra to prAyaH varSa vAra ke krama se diyA gayA hai aura unake vihAra-krama kA tathA varSA nivAsa kA kramabaddha varNana kiyA gayA hai / kisa AcArya ne kaba dIkSA lI, kaba AcArya padavI prApta kI, kisa-kisa pradeza meM vihAra kiyA, kahA~-kahA~ cAturmAsa kiye, kisa jagaha kaisA dharmapracAra kiyA, kitane ziSya - ziSyAe~ Adi dIkSita kiye, kahA~ para kisa vidvAn ke sAtha zAstrArtha yA vAda-vivAda kiyA, kisa rAjA kI sabhA meM kaisA sammAna Adi prApta kiyA - ityAdi bahuta hI jJAtavya aura tathya-pUrNa bAtoM kA isa graMtha meM bar3I vizada rIti se varNana kiyA gayA hai| gujarAta, mevADa, mAravADa, sindha, vAgaDa, paMjAba, aura bihAra Adi aneka dezoM ke, aneka gA~va meM rahane saikaDoM hI dharmiSTha aura dhanika zrAvaka-zrAvikAoM ke kuTuMboM kA aura vyaktiyoM kA nAmollekha isameM milatA hai aura unhoMne kahAM para, kaise pUjA-pratiSThA evaM saMghotsava Adi dharma kArya kiye, isakA nizcita vidhAna milatA hai| aitihAsika dRSTi se yaha graMtha, apane DhaMga kI eka anokhI kRti jaisA hai| hama isakA hindI anuvAda ke sAtha saMpAdana kara rahe haiN| isa graMtha ke AviSkAraka bIkAnera nivAsI sAhityopAsaka zrIyuta agaracandajI nAhaTA haiM aura inhoMne 2010_04 svakathya ( 37 ) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI hameM isa graMtha ke saMpAdana kI sAdara preraNA kI hai / ' bhAratIya vidyA, pustaka 1, aMka 4, pRSTha 299 isa graMtha kA prakAzana hone ke pazcAt kharataragaccha kA aitihAsika evaM prAmANika itihAsa likhane kA mArga prazasta ho gayA / prakAzana kA prArambhika itihAsa san 1955 meM merA cAturmAsa mahAsamunda meM thA / isI samaya yugapradhAna dAdA jinadattasUri ko 800 varSa pUrNa ho gaye the / bhAratavarSIya kharataragaccha saMgha ne ajamera meM hI aSTama zatAbdI samAroha manAne kA nirNaya kiyaa| mujhase anurodha kiyA gayA ki maiM isa sammelana meM ajamera avazya phuNcuuN| cAturmAsa pazcAt vihAra karatA huA maiM koTA pahu~cA / usI samaya aSTama zatAbdI samAroha ke saMcAlakoM ne mere kaMdhoM para 'kharataragaccha kA itihAsa' prakAzana karane kA bhAra sauNpaa| koTA meM kucha asvastha rahA, isa kAraNa vighnabAdhAe~ upasthita ho giiN| tatpazcAt itihAsa lekhana kA kArya prArambha kiyA / pUrva anuvAda ko samakSa rakhate hue saMzodhana, sampAdana, yatra-tatra parivartana karanA pdd'aa| vardhamAnasUri se jinapadmasUri taka kA jIvana carita kA AdhAra yaha 'kharataragaccha bRhad gurvAvalI' hI rahI aura usake pazcAt jinapadmasUri se lekara jinalAbhasUri ke paTTadhara jinacandrasUri kA itihAsa kSamAkalyANopAdhyAya racita kharataragaccha paTTAvalI ke AdhAra para sArAMza lekhana kiyaa| lekhana ke sAtha saMzodhana aura prakAzana kArya bhI mere Upara thA / ataH jaise-taise do mAha ke atyalpa samaya meM isa kArya ko sampanna kara ajamera pahu~cA / aSTama zatAbdI samAroha 19, 20, 21 maI 1956 ko thA ataH usa sammelana ke samaya kucha pratiyA~ hI ajamera pahu~ca paaiiN| yaha pustaka 'kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa' ke rUpa meM dAdA jinadattasUri aSTam zatAbdI samAroha svAgata kArya samiti, ajamera se prakAzita huA / mere dRSTi meM hI atyalpa samaya meM kiyA huA yaha kArya saMtoSajanaka nahIM thA ataH kharataragaccha ke vidvadna gaNi zrI buddhimunijI mahArAja ko bhejaa| unhoMne bhI vaiduSya pUrNa saMzodhana kiyaa| tatpazcAt maiMne aura sAhitya vAcaspati bha~varalAlajI nAhaTA ne isako sarvAMgINa rUpa dene kA prayatna kiyaa| rAsAdi aneka prAcIna kRtiyoM ke AdhAra para TippaNa dekara ise parimArjita bhI kiyaa| isa sAmagrI ke AdhAra para mahopAdhyAya candraprabhasAgarajI ne zrI vardhamAnasUri se lekara dvitIya jinezvarasUri taka kA itihAsa 'kharataragaccha kA AdikAlIna itihAsa' nAma se pustaka likhI aura vaha prakAzita bhI huii| prastuta graMtha ke prakAzana kA itihAsa sAhitya sevA karate hue merI varSoM se abhilASA thI ki kharataragaccha kA eka prAmANika itihAsa prakAzita ho, jo Adarza svarUpa ho aura bhaviSya meM zodhArthiyoM ke lie upayogI ho / isI dRSTi se varSoM sAmagrI ekatrita karatA rahA aura lekhana karatA rhaa| jIvana ke zeSa varSa bhI kharataragaccha ke se sAdhana, (38) 2010_04 svakathya Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya sevA meM pUrNa hoM, isa dRSTi se isakI maiMne prakAzana yojanA banAI, isa graMtha kA nimnAnusAra saMyojana kiyA gayA hai kharataragaccha kA bRhad itihAsa (ka) isameM kharataragaccha saMsthApaka vardhamAnasUri se lekara vartamAna paramparA meM zrI pUjya AcArya jinacandrasUri taka kA vRttAMta ho / (kha) kharataragaccha kI 10 zAkhAe~ haiM 1. madhukara zAkhA 4. begar3a zAkhA 7. bhAvaharSa zAkhA 10. maNDovarI zAkhA (ga) cAra upazAkhAe~ 1. kSemakIrti zAkhA 3. sAgaracandrasUri zAkhA prAyaH ina zAkhAoM kA itihAsa ajJAta hI hai / isameM se prArambhika pA~ca zAkhAoM kA astitva do-tIna dazAbdI pUrva hI vilIna ho gayA aura zeSa pA~ca zAkhAe~ bhI kucha dazAbdI pUrva vidyamAna thIM, ve bhI vilIna ho giiN| ina zAkhAoM kA jo bhI itihAsa jJAta ho, usakA lekhana ho / 2. rudrapallIya zAkhA 5. pippalaka zAkhA 8. AcArya zAkhA 1. sukhasAgarajI kA samudAya 2. jinakRpAcandrasUrijI kA samudAya 3. mohanalAlajI mahArAja kA samudAya ina upa-zAkhAoM ke yatigaNa bhI prAyaH samApta ho gae haiN| ina upa-zAkhAoM kA bhI jo kucha sphuTa varNana prApta ho, usa sAmagrI kA lekhana ho / 3. laghu kharatara zAkhA 6. AdyapakSIya zAkhA 9. jinaraMgasUri zAkhA (gha) saMvigna paramparA * zithilAcAra se kSubdha hokara kaI sammAnanIya yatigaNoM ne kriyoddhAra kara, saMvigna pakSIya bana kara zuddha sAdhvAcAra kA pAlana karate rhe| vartamAna samaya meM saMvigna pakSIya ke tIna samudAya haiM 2. jinabhadrasUri zAkhA 4. kIrtiratnasUri zAkhA 2010_04 jinakRpAcandrasUrijI ke samudAya ke koI sAdhu-sAdhvI nahIM rahe aura mohanalAlajI mahArAja udAradarzI aura samabhAvI AcArya the, inakA samudAya donoM gacchoM meM vibhakta thA / ataH kharataragaccha samudAya ke sAdhuoM kA hI varNana kiyA jaae| (Ga) prAcIna sAdhvIvarga kA itihAsa prAcIna sAdhvIvarga kA koI itihAsa prApta nahIM hotA svakathya ( 39 ) -- Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| madhyakAla meM to isakA koI itihAsa hI nahIM hai| isaliye gurvAvalI Adi ke AdhAra para kucha nAmoM kA ullekha avazya kiyA jaae| (ca) vartamAna sAdhvI samudAya kA itihAsa - sukhasAgarajI ke samudAya kA sAdhvIvarga do samudAya meM vibhakta hai - 1. zrI lakSmIzrIjI kA samudAya 2. zrI zivazrIjI kA smudaay| ina donoM samudAyoM kA tathA vartamAna samaya meM vidyamAna pramukha sAdhviyoM kA paricaya diyA jaae| zrI jinakRpAcandrasUrijI kA sAdhvI samudAya aura kharataragacchIya mohanalAlajI mahArAja kA sAdhvI samudAya isa samaya meM vidyamAna nahIM hai| bhAvI prakAzana yojanA kharataragaccha ke gaNanAyakoM, AcAryoM, upAdhyAya Adi padadhArakoM, muniyoM, pravartiniyoM, sAdhviyoM evaM zrIpUjyoM tathA yatiyoM kA sAre bhAratavarSa meM nirantara vicaraNa rahA hai| yahI kAraNa hai ki bhArata ke konekone meM kharataragaccha kA bAhulya rahA hai| AcAryoM ke upadeza se zrAvaka samudAya ne bar3e-bar3e saMgha nikaale| bar3e-bar3e tIrthoM para nava-nirmANa karavAe, hajAroM mUrtiyoM kI pratiSThAe~ krvaaiiN| bhArata ke pramukha-pramukha tIrtha bhI kharataragaccha ke AcAryoM dvArA pratiSThita hue haiM, kintu ina pratiSThita mUrtilekhoM, zilAlekhoM kA eka sthAna para saMgraha nahIM huA hai, ataH abhI taka prakAzita samasta lekha saMgrahoM se kharataragaccha ke lekhoM kA ekatrIkaraNa kiyA jAe aura vartamAna meM jo bhI pratiSThAe~ huI haiM, unake lekha prApta kara eka saMkalana taiyAra kara aura una lekhoM ko 'kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha' ke nAma se prakAzita kiyA jaae| lagabhaga 2,760 pratiSThA lekhoM kA saMkalana kiyA jA cukA hai| kharataragaccha bRhad sAhitya-sUcI kharataragacchIya manISiyoM dvArA nirmita sAhitya ke sambandha meM muni jinavijayajI 'kathAkoza prakaraNa' ke pRSTha 5 para likhate hai : 'isa kharataragaccha meM aneka bar3e-bar3e prabhAvazAlI AcArya, bar3e bar3e vidyAnidhi upAdhyAya, bar3e baDe pratibhAzAlI paNDita muni aura bar3e bar3e mAMtrika, tAMtrika, jyotirvida, vaidyakavizArada Adi karmaTha yatijana hue jinhoMne apane samAja kI unnati, pragati aura pratiSThA ke bar3hAne meM bar3A bhArI yoga diyaa| sAmAjika aura sAMpradAyika utkarSa kI pravRtti ke sivA, kharataragacchAnuyAyI vidvAnoM ne saMskRta, prAkRta, apabhraMza evaM dezya bhASA ke sAhitya ko bhI samRddha karane meM asAdhAraNa udyama kiyA aura isake phalasvarUpa Aja hameM bhASA, sAhitya, itihAsa, darzana, jyotiSa, vaidyaka Adi vividha viSayoM kA nirUpaNa karane vAlI choTIbar3I saikar3oM-hajAroM graMthakRtiyAM jaina bhaNDAroM meM upalabdha ho rahI haiN| kharataragacchIya vidvAnoM kI huI yaha sAhityopAsanA na kevala jaina dharma kI hI dRSTi se mahattva vAlI hai, apitu samuccaya bhAratIya saMskRti ke (40) svakathya 2010_04 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaurava kI dRSTi se bhI utanI hI mahattA rakhatI hai|' "sAhityopAsanA kI dRSTi se kharataragaccha ke vidvAn yati-muni bar3e udAracetA mAlUma dete haiN| isa viSaya meM unakI upAsanA kA kSetra kevala apane dharma yA saMpradAya kI bADa se baddha nahIM hai| ve jaina aura jainetara vAGmaya kA samAna bhAva se adhyayana-adhyApana karate rahe haiN| vyAkaraNa, kAvya, koSa, chanda, alaMkAra, nATaka, jyotiSa, vaidyaka aura darzanazAstra taka ke agaNita ajaina granthoM kA unhoMne bar3e Adara se Akalana kiyA hai aura ina viSayoM ke aneka ajaina graMthoM para unhoMne apanI pANDityapUrNa TIkAe~ Adi raca kara tattad graMthoM aura viSayoM ke adhyayana kArya meM baDA upayukta sAhitya taiyAra kiyA hai| kharataragaccha ke gaurava ko pradarzita karane vAlI ye saba bAteM hama yahA~ para bahuta hI saMkSepa meM, kevala sUtrarUpa se, ullikhita kara rahe haiN|' yaha kahanA atizayoktipUrNa nahIM hogA ki zvetAmbara samAja ke samasta gacchoM dvArA nirmita sAhitya tulA ke eka palar3e meM rakhA jAe aura dUsare palar3e meM kharataragaccha ke manISiyoM dvArA sAhitya ko rakhA jAe to kharataragaccha dvArA nirmita sAhitya kA palar3A bhArI rhegaa| dillI meM Ayojita maNidhArI dAdA jinacandrasUri aSTama zatAbdI samAroha, san 1969 ke samaya mere dvArA likhita 'kharataragaccha sAhitya sUcI' ke nAma se eka saMkSipta pustaka prakAzita huI thii| ataH isa sUcI meM naye graMthoM kA samAveza kara, parivartita evaM parivardhita kara, graMthanAmAnukrama se aura kRtinAmAnukrama se prakAzita kI jAe jo 'kharataragaccha bRhad sAhitya-sUcI' ke nAma se prakAzita ho| lekhana aura sampAdana-paddhati kharataragaccha kA bRhad itihAsa meM nimnalikhita lekhana-paddhati apanAI gaI hai(ka) zrI jinapAlopAdhyAya ne zrI vardhamAnasUri se lekara jinezvarasUri dvitIya ke vi0 saM0 1305 taka kA jIvana carita 'kharataragacchAlaMkAra yugapradhAnAcArya gurvAvali' ke nAma se likhA hai aura vi0 saM0 1306 se 1395 taka kA jinezvarasUri dvitIya se lekara jinapadmasUri kA vRttAMta kisI praur3ha vidvAn zramaNa ne samAsabahula aura sAlaMkRta bhASA meM likhA hai| isI ko mUlAdhAra ke rUpa meM svIkAra karate hue isa graMtha kA prAmANika anuvAda dene kA prayatna kiyaa| jinapAlopAdhyAya kI dIkSA vi0 saM0 1225 meM huI thI aura svargavAsa 1307 meN| ataH vi0 saM0 1225 se lekara 1305 taka kA itihAsa A~khoM dekhI ghaTanA ke rUpa meM hai| isake pUrva kA itihAsa zravaNa-paramparA para AdhArita hai| vi0 saM0 1306 se 1395 taka kA itihAsa bhI dainaMdina DAirI ke samAna itihAsa ke rUpa meM Alekhita huA hai| yaha sAmagrI mudrita pRSTha 208 taka hai| isa itihAsa ke sAtha katipaya AcAryoM ke sambandha meM graMthAntaroM evaM prazastiyoM se jo vizeSa jJAtavya prApta hotA hai aura ina AcAryoM ke dvArA pratiSThita zilAlekha aura mUrtiyA~ prApta hotI haiM, unake zilAlekha bhI vizeSa ke antargata bhinna TAIpa meM bhinna rUpa meM diye gaye haiN| __ AcArya jinapadmasUri kA zeSa vRttAMta vi0 saM0 1396 se lekara jinacandrasUri (vartamAna) taka kA svakathya (41) 2010_04 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsa mukhyataH kSamAkalyANopAdhyAya kRta kharataragaccha paTTAvalI ke AdhAra se liyA gayA hai| isameM bhI anya paTTAvaliyoM, graMthAMtaroM, rAsoM, graMthaprazastiyoM aura mUrtilekhoM se jo vizeSa jAnakArI prApta hotI hai vaha TippaNI ke rUpa meM dI gaI hai| yaha sAmagrI pRSTha 209 se 259 taka mudrita hai| praur3ha vidvAn AcAryoM dvArA nirmita sAhitya kA yahA~ ullekha nahIM kiyA gayA hai| ina saba kA ullekha 'kharataragaccha bRhad sAhitya-sUcI meM kiyA gayA hai| (kha) kharataragaccha kI jo mukhya 10 zAkhAe~ haiN| unameM se kaI zAkhAoM kI paTTAvaliyA~ aura daphtara bahiyA~ prApta nahIM hai jo paTTAvaliyA~ prApta haiM: vaha bhI bahuta saMkSipta meM haiN| ataH mUrtilekhoM evaM graMtha-prazastiyoM ke AdhAra para likhA gayA hai| yahI kAraNa hai ki kaI AcAryoM ke padAbhiSeka aura svargavAsa samvat bhI prApta nahIM haiN| AcArya zAkhA kA itihAsa prApta gurvAvali ke AdhAra se liyA gayA hai| jinaraMgasUri zAkhA aura jinamahendrasUri (maMDovarA) zAkhA kA itihAsa yativarya zrI rAmapAlajI evaM kotavAla yativarya motIcandajI se prApta sAmagrI ke AdhAra para liyA gayA hai| yaha sAmagrI pRSTha 260 se 326 taka mudrita (ga) kharataragaccha kI cAra upa-zAkhAoM kA koI kramabaddha vRtta prApta nahIM hai aura na koI gurvAvalI ityAdi hI prApta hai, ataH sphuTa patroM, graMtha-prazasti tathA lekhana prazastiyoM ke AdhAra se jo sAmagrI prApta huI hai, use hI dene kA prayatna kiyA gayA hai| kSemakIrti upazAkhA kI to zodha karane para aura bhI paramparAe~ prApta ho sakatI haiN| isI prakAra jinabhadrasUri upazAkhA kI bhI yahI sthiti hai| kIrtiratnasUri zAkhA kA itihAsa (mere saMgraha meM surakSita kIrttiratnasUri kI utpatti, zaMkhavAla gotra kI utpatti tathA vaMza paramparA likhita hai) ke AdhAra para diyA gayA hai| yaha upazAkhAoM kA itihAsa pRSTha 327 se 351 taka mudrita hai| (gha) kharataragaccha kI saMvigna paramparA kA itihAsa vartamAna samaya meM cala rahA hai ataH usase sambandhita AcAryoM ke jIvana-carita aura pUjya munijanoM se jo jAnakArI prApta huI hai use dene kA prayatna kiyA gayA hai aura isameM inake vaMza-vRkSa bhI diye gaye haiN| yaha sAmagrI pRSTha 352 se 398 taka mudrita hai| (Ga) kharataragaccha sAdhvI-paramparA kA prAcIna itihAsa upalabdha nahIM hai| kharataragaccha bRhad gurvAvalI meM ullikhita mahattarAoM, pravartiniyoM evaM sAdhvI varga ke jo bhI nAma prApta hote haiM, unakA saMkalana lekha ke rUpa meM DaoN0 zivaprasAda ne kiyA thA, vahI mudrita kiyA hai| (cha) sukhasAgarajI mahArAja ke samudAya kI sAdhvI paramparA kA itihAsa udyotazrIjI se liyA gayA hai| unakI do ziSyAe~ huIM - lakSmIzrIjI aura shivshriijii| donoM kI paramparAe~ pRthak-pRthak cala rahI haiN| lakSmIzrIjI kI ziSyA puNyazrIjI huI aura unakI paramparA Aja bhI vizAlarUpa meM cala rahI hai, ataH isa paramparA kI pravartiniyoM evaM pramukha-pramukha sAdhviyoM kA saMkSipta meM paricaya dene kA prayatna kiyA gayA hai| isI prakAra zivazrIjI kI paramparA bhI Aja vizAla rUpa meM vidyamAna hai, usakI pravartiniyoM aura pramukha-pramukha sAdhviyoM kA paricaya diyA gayA hai| (42) svakathya 2010_04 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna samaya meM donoM samudAya kA jo sAdhvI varga hai| unameM se kucha ne samaya-samaya para patra likhane para bhI apanA paricaya likha kara nahIM bhejA, unake sambandha meM jo bhI jAnakArI mujhe prApta huI hai, usI ke AdhAra para lekhana kiyA gayA hai| yaha sAmagrI pRSTha 408 se 425 taka mudrita hai| zrI jinakRpAcandrasUri aura mohanalAlajI mahArAja kI samudAya kA sAdhvIvarga Aja vidyamAna nahIM hai, ataH unakA paricaya nahIM likhA gayA hai| zrI jinakRpAcandrasUri samudAya kI viduSI sAdhvI mahendraprabhAzrIjIDaoN0 sAdhvI lakSyapUrNAzrIjI Adi vidyamAna haiN| adhyetAoM, zodhArthiyoM kI suvidhA ke lie isameM cAra pariziSTa die gaye hai:prathama pariziSTa - isameM kharataragaccha kA bRhad itihAsa ke antargata Ae hue AcAryoM, upAdhyAyoM, munivaroM, mahattarAoM, pravartiniyoM evaM sAdhviyoM ke nAma akArAnukrama se die gaye haiN| isameM unakI zAkhAoM, upazAkhAoM kA ullekha kiyA gayA hai| (pRSTha 426 se 463) dvitIya pariziSTa - isa itihAsa meM Agata zrAvaka-zrAvikAoM ke vizeSa nAma akArAnukrama se die gaye haiN| (pRSTa 464 se 481) tRtIya pariziSTa - isa itihAsa meM Ae hue rAjAoM, maMtriyoM, daNDanAyakoM, rAjyAdhikAriyoM aura sattAdhArIjanoM ke vizeSa nAmoM ko anukramaNikA meM kiyA gayA hai| (rAjA, maMtrI, rAjyAdhikArI Adi kA ullekha bhI kiyA gayA hai|) (pRSTha 482 se 487) caturtha pariziSTa - isa itihAsa gata grAma, nagara, sthAnoM ke vizeSa nAmoM kI sUcI akArAnukrama se dI gaI hai| (pRSTha 488 se 504) AbhAra anta meM, maiM apanA AbhAra-jJApana sarvaprathama kharataragaccha ke adhinAyaka AcArya zrI vardhamAnasUri evaM AcArya zrI jinezvarasUri ke prati samarpita karU~gA jinase prArambha huI kharataragaccha kI divya kiraNa ne eka hajAra varSa taka jaina-dharma ko Alokita kiyA hai aura isa dharma kA abhivardhana kiyA hai| prastuta itihAsa ke lekhana meM jinapAlopAdhyAya, sumatigaNi, guNavinayopAdhyAya, kSamAkalyANopAdhyAya Adi racita gurvAvaliyoM, paTTAvaliyoM, mUrtilekhoM, graMtha-prazastiyoM, lekhana-prazastiyoM aura anya graMthoM Adi se sAmagrI kA cayana kiyA gayA hai, ata: una sabhI pUjya munivRndoM, manISiyoM aura lekhakoM ke prati sAdara prnnti| mere nivedana para pUjya munirAja zrI jayAnandajI mahArAja, upAdhyAya zrI maNiprabhasAgarajI mahArAja, viduSI sAdhvI zrI candraprabhAzrIjI mahArAja, viduSI sAdhvI zrI hemaprabhAzrIjI mahArAja, viduSI sAdhvI zrI suraMjanAzrIjI mahArAja aura viduSI sAdhvI zrI sulocanAzrIjI mahArAja evaM zrI sulakSaNAzrIjI mahArAja tathA adhyakSa, dAdAbAr3I zrI jinakuzalasUrijI, jinacandrasUrijI TrasTa, cennaI, zrI surendra kumArajI luNiyA adhyakSa, kulapAka tIrtha Adi TrasToM ne evaM vyaktigata rUpa se zrI pI0sI0 zrImAla haidarAbAda evaM zrI (43) svakathya 2010_04 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuzalacandajI siMghavI haidarAbAda Adi zreSThiyoM ne isa graMtha ke saMyukta prakAzaka bana kara 'kharataragaccha kA bRhad itihAsa' prakAzana kA jo lAbha liyA evaM akhila bhAratavarSIya zrI kharataragaccha mahAsaMgha ke upAdhyakSa zrI lalita kumAra nAhaTA ke prayata va preraNA se jo bhI prakAzana sahayogI bane hai, una sabhI ke prati maiM AbhAra vyakta karatA huuN| cAritracUDAmaNi, parama zAntamUrti gurudeva zrI jinamaNisAgarasUrijI mahArAja ke apUrva vAtsalya aura amogha AzIrvAda kA hI phala hai ki unakA sAnnidhya pAkara maiM sAhitya-sevI bana sakA aura isa itihAsa ke lekhana meM sakSama ho skaa| prasiddha vicAraka mahopAdhyAya zrI candraprabhasAgarajI ne mere kathana ko svIkAra kara isa itihAsa kI sAMgopAMga bhUmikA likhI hai| bhUmikA meM inhoMne vividha AyAmoM se kharataragaccha kI mahattA aura samAja ko jo udAratA se dena dI hai, usakA vizAla paimAne para lekhA-jokhA bhI prastuta kiyA hai| maiM unake prati apanI kRtajJatA samarpita karatA huuN| prAkRta bhAratI ke saMsthApaka zrI DI0Ara0 mehatA aura ema0esa0pI0esa0jI0 ceriTebala TrasTa ke mainejiMga TrasTI zrI maMjula jaina ne isako saMyukta prakAzana ke rUpa meM sahayoga dekara mere isa kArya ko pragati pradAna kI hai, usake lie maiM ina donoM saMsthAoM ke padAdhikAriyoM kA AbhAra vyakta karatA huuN| gaccha aura paramparAoM ke ciMtaka evaM lekhaka DaoN. zivaprasAda, sampAdaka zramaNa (pArzvanAtha vidyApITha, vArANasI) kA mujhe jo sahayoga milA, usake lie unheM sAdhuvAda bhI aura AzIrvAda bhii| sarvAdhika AbhAra evaM sAdhuvAda maiM AtmIya saMta mahopAdhyAya zrI lalitaprabhasAgarajI mahArAja ke prati samarpita karatA hU~ jinhoMne na kevala isa grantha kA sampUrNa avalokana kara mujhe mahattvapUrNa sujhAva diye, apitu isake mudraNa-prakAzana kA durUha kArya bhI apane mArgadarzana meM sampanna karavAne kA apratima sahayoga pradAna kiyaa| maiM unakA abhivAdana karatA huuN| __ anta meM AtmIya bhAI zrI surendra botharA, AyuSmAna maMjula, putravadhu nIlama, putra vizAla, pautrI titikSA aura pautra vardhamAna ke sneha, samarpaNa aura sahayoga ke lie Dhera sAre sAdhuvAda aura antaraMga aashiirvaad| - ma0 vinayasAgara (44) svakathya 2010_04 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdA gurudevoM ke prasiddha tIrthasthala DOOODOODOORDADDIAN DADE DE DEDONDO COCOOOOOOOO.GIJOOOOOOOO HOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOL DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD dAdA zrI jinadattasUri dAdAvAr3I, ajamera maNidhArI zrI jinacandrasUri dAdAvAr3I, maharaulI GAN Ravivartoon (MONOCONDONTHONDONG fadaNGANGAND pod GEORGARANG Cooleroecond dAdA zrI jinakuzalasUri dAdAvAr3I, mAlapurA * dAdA zrI jinacandrasUri dAdAvAr3I, bilAr3A 2010_04 For Private & Personal use only , Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha ke adhiSThAyaka zrI ambikAdevI zrI padmAvatIdevI mahAbalIpurama, dillI 444444 TECENE Merrertiseertirerrrrrrrette zrI bhairavadeva, nAkor3A zrI bhomiyAjI, sammetazikhara 2010_04 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sowaload dAdA jinadattasUri jI, kASThapaTTikA, jinabhadrasUri jJAna bhaNDAra, jaisalamera dAdA jinadattasUri jI AzIrvAda mudrA meM, jinabhadrasUri jJAna bhaNDAra, jaisalamera prAcIna kASThapaTTikA meM dAdA gurudeva Resanal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdA jinadattasUri jI kASThapaTTikA, bArahavIM sadI hivarakSita thImatinAra SIDHONECONOCOCIVODOORLD mAlalalalalalalAva dAdA jinadattasUri jI kASThapaTTikA, bArahavIM sadI, jaisalamera jJAna bhaNDAra SPHORNOOOL Sokola PORDSATYAparatonym) GOOGoGOOGGAGGAO tADa patra meM dAdA gurudeva AcArya zrI jinezvarasUri : prAcIna citra 2010_04 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdA gurudevoM evaM AcAryoM kI prAcIna mUrtiyA~ dAdA zrI jinadattasUri jI mahArAja caudahavIM sadI, javerIvAr3a, pATana dAdA zrI jinakuzalasUri jI mahArAja pandrahavIM sadI, choTA mandira, mAlapurA NODAVARIANCATARIANRANCE dAdA zrI jinakuzalasUri jI mahArAja AcArya zrI jinavarddhanasUri jI mahArAja _Jain Education IntepandrahavIM sadI dAdAvAr3I, maharaulI For Private & Fersonal use on pandrahavIM sadI, devakulapATakawwwjanelibrary.org | Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryoM kI prAcIna mUrtiyA~ AcArya jinabhadrasUri jI mahArAja solahavIM sadI, zAMtinAtha mandira, nAkor3A yu. dAdA jinacandrasUri jI mahArAja RSabhadeva mandira, bIkAnera AcArya zrI kIrtiratnasUri jI mahArAja mahopAdhyAya zrI kSamAkalyANa jI ma. Jan Education In nAkor3A tIrtha sthApaka, nAkor3A For Private & Personal use sugana jI kA upAsarA, bIkAnera Ambrary.org, Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // namo yugprdhaan-muniindrebhyH|| kharataragacchAlaGkAra yugapradhAnAcArya-gurvAvali [ maGgalAcaraNam ] vardhamAnaM jinaM natvA, vrdhmaan-jineshvraaH| muniindrjincndraakhyaa'bhydevmuniishvraaH||1|| zrIjinavallabhasUriH, shriijindttsuuryH| yatIndrajinacandrAkhyaH, shriijinptisuuryH||2|| eteSAM caritaM kiJcin, mandamatyA yducyte| vRddhebhyaH zrutavetRbhyastanme kathayataH shRnnu||3|| antima tIrthaMkara 'vardhamAna' zrI mahAvIra svAmI ko namaskAra karake vardhamAnasUri, jinezvarasUri, jinacandrasUri, abhayadevasUri, jinavallabhasUri, jinadattasUri, jinacandrasUri aura jinapatisUri ina AcAryoM kA yatkiJcit jIvana caritra maiM apanI manda-buddhi ke anusAra kahatA hU~, jo maiMne paramparA ke jAnane vAle vRddhoM se jJAta kiyA hai| mere kathana ko Apa suniye AcArya zrI vardhamAnasUri 1. abhohara deza meM caurAsI deva-gharoM ke mAlika caityavAsI jinacandra nAma ke eka AcArya the| unakA vardhamAna nAmaka ziSya thaa| usa ziSya ko zAstra par3hate samaya jina mandira viSayaka caurAsI AzAtanAoM kA varNana par3hane meM aayaa| unakA vicAra karate hue vardhamAna ke mana meM yaha bhAvanA utpanna huI ki-"yadi ina caurAsI AzAtanAoM kA rakSaNa kiyA jAya to Atma-kalyANa ho|" usane apanA yaha vicAra guru ko nivedana kiyaa| gurujI ne mana meM socA ki-"isakA mana ThIka nahIM hai|" isalie use AcArya pada para sthApita kara diyaa| AcArya pada milane para bhI unakA mana caitya-gRha meM vAsa karake rahane meM sthira nahIM huaa| isalie apane guru kI sammati se vaha kucha muniyoM ko sAtha lekara dillI-1 vAdalI Adi 1. bhAratavarSa kI rAjadhAnI, jise yoginIpura bhI kahate the| vAdalI nagara bhI usI pradeza meM hai jahA~ se vadaliyA (zrImAla) gotra huaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa _ 2010_04 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezoM kI tarapha nikala aayaa| usa samaya vahA~ para zrI udyotanAcArya nAma ke sUri virAja rahe the| unake pAsa vardhamAna ne Agama-zAstra ke tattvoM kA samyak jJAna prApta kiyA aura unhIM ke samIpa upasaMpadA arthAt punardIkSA grahaNa kii| kramazaH ve vardhamAnasUri bana gye| isake bAda una vardhamAnasUri ko isa bAta kI cintA huI ki-"sUri-mantra kA adhiSThAtA deva kauna hai?" isake jAnane ke liye unhoMne tIna upavAsa kie| tIsarA upavAsa samApta hote hI dharaNendra nAmaka deva pragaTa huaa| dharaNendra ne kahA ki-"sUri-mantra kA adhiSThAtA maiM huuN|" aura phira usane sUri-mantra ke padoM kA alaga-alaga phala btaayaa| isase AcAryamantra sphurAyamAna ho gyaa| phira ve vardhamAnasUri sAre muni parivAra sahita sphurAyamAna ho ge| vizeSa vRddhAcAryaprabandhAvalI ke anusAra udyotanasUri araNyavAsI (vanavAsI) gaccha ke nAyaka the| vRddhAcArya-prabandhAvalI evaM kSamAkalyANakRta kharataragaccha paTTAvalI meM kahA gayA hai ki daNDanAyaka vimala dvArA nirmita vimalavasahI ke pratiSThApaka ukta vardhamAnasUri hI the| sUrimantra siddha hone ke pazcAt ye sphurAcArya ke nAma se bhI vikhyAta hue| inake dvArA racita upadezapadaTIkA (vi0saM0 1055), upadezamAlAbRhadvRtti, upamitibhavaprapaMcAkathAsamuccaya Adi grantha milate haiN| durlabharAja kI sabhA meM hue zAstrArtha (vi0saM0 1080 ke AsapAsa) ke pazcAt hI inakA nidhana huaa| Wan Wan AcArya zrI jinezvarasUri 2. isI avasara meM paNDita jinezvara gaNi ne -jo vardhamAna sUri ke ziSya the, nivedana kiyA ki "bhagavan! yadi kahIM deza-videza meM jAkara pracAra na kiyA jAya to jinamata ke jJAna kA phala kyA hai? sunA hai ki gurjara deza bahuta bar3A hai aura vahA~ caityavAsI AcArya adhika saMkhyA meM rahate haiM, ata: vahA~ calanA caahie|" yaha sunakara zrI vardhamAnAcArya ne kahA-"ThIka hai, kintu zakuna-nimittAdi dekhanA paramAvazyaka hai, isase saba kArya zubha hote haiN|" phira ve vardhamAnasUri sattaraha ziSyoM ko sAtha lekara bhAmaha nAmaka bar3e vyApArI ke saMgha ke sAtha cle| krama se prayANa karate hue pAlI phuNce| eka samaya jaba zrI vardhamAnasUri paNDita jinezvaragaNi ke sAtha bahirbhUmikA (zaucArtha) jA rahe the, unheM somadhvaja nAma jaTAdhara-jogI milA aura usake sAtha manohara vArtAlApa huaa| vArtAlApa ke prasaMga meM somadhvaja ne guNa dekhakara AcArya vardhamAna se prazna kiyA kA daurgatyavinAzinI hariviraMcyugrapravAcI ca ko, varNaH ko vyapanIyate ca pathikairatyAdareNa shrmH| candraH pRcchati mandireSu marutAM zobhAvidhAyI ca ko, dAkSiNyena nayena vizvaviditaH ko vA bhuvi bhraajte||1|| 1. jinezvarasUri kA pUrvavRtta dekhane ke lie dekheM-prabhAvakacaritAntargata abhayadevasUricarita pRSTha 161 se 163 / 2. pAlI (jodhapura ddiviijn)| (2) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [daurgata / daridratA kA nAza karane vAlI vastu kyA hai? viSNu-brahmA-ziva kA vAcaka varNa kyA hai? pathika loga apane kisa zrama ko Adara / sukhapUrvaka dUra karate haiM? candra pUchatA hai ki devamandiroM meM zobhA bar3hAne vAlI vastu kyA hai? aura jagat meM caturatA tathA nyAya Adi guNoM se vizva vikhyAta hokara kauna prakAzamAna hai? / ina pA~coM praznoM kA uttara "somadhvaja" isa prakAra eka hI pada meM sUri jI ne diyaa| sAhityakAroM ne isakA nAma "dvirvyasta samasta jAti" rakhA hai, isakA artha yaha ki do bAra sandhi vizleSa karake tIsarI bAra samasta vAkya ko par3hanA, arthAt-prathama saMdhi vizleSa meM "sA-Um-adhvajaH" se prathama ke 3 aura dvitIya saMdhi vizleSa meM "somaH dhvajaH" se cauthe evaM samasta vAkya "somadhvajaH" se pAMcaveM prazna kA uttara nimnalikhita prakAra se milatA hai-daurgata-dAridraya kA nAza karane vAlI sAlakSmI hai| Um yaha varNa brahmA-viSNu-maheza tInoM kA vAcaka hai arthAt isa pada se tInoM hI grahaNa kiye jAte haiN| pathika loga adhvaja yAnI mArgajanita zrama ko bar3e cAva se dUra karanA cAhate haiN| he soma! - caMdra! devatAoM ke mandiroM meM zobhA bar3hAne vAlI vastu dhvaja arthAt dhvajA hai| mandiroM kI zobhA dhvajA se bar3hatI hai| caturAI aura nIti meM vizvavikhyAt yadi koI hai to vaha Apa somadhvaja "somadhvaja" yaha uttara sunakara vaha tapasvI bahuta prasanna huA aura usane sUri jI kI bahuta bhakti kii| phira usI bhAmaha seTa ke saMgha ke sAtha calate hue gujarAta kI prasiddha nagarI aNahilapura pATaNa meM phuNce| vahA~ nagara ke bAhara maNDapikA arthAt sarakArI cuMgI ghara meM tthhre| usa samaya vahA~ usake Asa-pAsa koTa nahIM thA, jisase surakSA ho aura zahara meM susAdhuoM kA koI bhakta zrAvaka bhI nahIM thA, jisake pAsa jAkara sthAnAdi kI yAcanA kI jA ske| vahA~ virAjamAna muni-vRndasaha AcArya ko grISma se AkrAnta dekhakara paNDita jinezvara ne kahA-"pUjyapAda! baiThe rahane se koI kArya nahIM hotA!" AcArya ne kahA- "he sacchiSya! kyA karanA cAhie?" taba paNDita jinezvara ne prArthanA kI-"yadi Apa AjJA deM to sAmane jo bar3A ghara dikhAI de rahA hai, vahA~ jaauuN|" AcArya ne uttara diyaa-"jaao|" guru kA vandana kara ve vahA~ se cle| vaha ghara zrI durlabharAja ke purohita kA thaa| usa samaya purohita apane zarIra meM abhyaMga-mardana karA rahA thaa| usake sAmane jAkara AzIrvAda diyA zriye kRtanatAnandA, vishessvRsssnggtaaH| bhavantu tava viprendra!, brhm-shriidhr-shngkraaH|| [he brAhmaNa zreSTha ! bhaktoM ko Ananda dene vAle, krama se haMsa, zeSanAga aura vRSabha (baila) para car3hane vAle brahmA, viSNu, ziva ApakI lakSmI kI vRddhi kreN|] isako sunakara purohita bahuta prasanna huA aura hRdaya meM vicAra kiyA ki yaha sAdhu koI bar3A vicakSaNa-buddhimAna jJAta hotA hai| usI purohita ke ghara meM kaI chAtra veda pATha kara rahe the, use sunakara saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM0 jinezvara gaNi ne unase kahA- "isa taraha pATha mata karo kintu isa prakAra kro|" yaha sunakara purohita ne kahA-"zUdroM ko veda paThana-pAThana kA adhikAra nahIM hai, to tuma kaise jAna sake ki yaha pATha azuddha hai|" paNDita jinezvara ne kahA-"sUtra aura artha se cAroM vedoM ko jAnane vAle hama caturvedI brAhmaNa haiN|" taba prasanna hokara purohita ne pUchA-"Apa kahA~ se padhAre haiM aura yahA~ kahA~ virAja rahe haiM?" gaNi jI ne uttara diyA-"hama dillI prAnta se Aye haiM aura isa deza meM hamAre virodhI manuSya hone ke kAraNa hameM koI ThIka sthAna nahIM milA hai| abhI zahara ke bAhara cuMgI ghara meM Thahare hue haiN| mere guru mahArAja sAtha haiM, hama saba aThAraha muni haiN|" yaha sunakara purohita ne kahA-"yaha catuHzAla vAlA merA makAna hai| isameM eka tarapha pardA bA~dhakara eka mArga-dvAra se praveza karake eka zAlA meM Apa saba sukhapUrvaka viraajeN| bhikSA ke samaya merA sevaka Apake sAtha rahane se brAhmaNoM ke gharoM se Apako sukhapUrvaka bhikSA prApta ho jaavegii|" isa prakAra purohita ke Agraha se ye loga usake catuHzAla ke eka bhAga meM Akara Thahara gye| taba yaha bAta pATana zahara meM phaila gaI ki "vasati nivAsI koI navIna yati loga Aye haiN|" sthAnIya deva-gRha-nivAsI yatiyoM ne bhI yaha bAta sunii| unheM inakA Agamana acchA mAlUma nahIM huA aura unhoMne socA ki yadi roga ko uThate hI nAza kara diyA jAya to acchA hai| taba unhoMne adhikAriyoM ke bAlakoM ko-jo unake pAsa par3hate the-batAse Adi miThAI dekara prasanna kiyA aura unake dvArA nagara meM yaha bAta phailAI-"ye paradeza se muni rUpa meM koI guptacara Aye haiM, jo durlabharAja ke rAjya ke rahasya ko jAnanA cAhate haiN|" yaha bAta sArI janatA meM phaila gaI aura kramazaH rAjasabhA taka jA phuNcii| taba rAjA ne kahA-"yadi yaha ThIka hai aura aise kSudra puruSa Aye haiM to inako kisane Azraya diyA hai?" taba kisI ne kahA-"rAjan ! Apake guru ne hI apane ghara meM ThaharAyA hai|" usI samaya rAjA kI AjJA se purohita vahA~ bulAyA gyaa| rAjA ne purohita se pUchA-"yadi ye dhUrta puruSa haiM to inako tumane apane yahA~ kyoM sthAna diyA?" purohita ne kahA-"yaha burAI kisane phailAI hai? maiM lAkha rupayoM kI bAjI mArane ke lie ye kaur3iyA~ pheMkatA hU~, inameM dUSaNa siddha karane vAlA ina kaur3iyoM kA sparza kre|" parantu koI bhI aisA na kara skaa| taba purohita ne rAjA se kahA-"deva! mere ghara meM Thahare huye yatijana sAkSAt mUrtimAna dharmapuJja se dikhAI dete haiM, unameM kisI prakAra kA dUSaNa nahIM hai|" yaha sunakara sUrAcArya Adi sthAnIya caityavAsI yatiyoM ne vicAra kiyA-"ina videzI muniyoM ko zAstrArtha meM jIta kara nikAla denA hogaa|" unhoMne purohita se kahA-"hama tumhAre ghara meM Thahare hue muniyoM ke sAtha zAstra vicAra karanA cAhate haiN|" purohita ne kahA-"unase pUchakara jaisA hogA vaisA maiM uttara duuNgaa|" phira usane ghara jAkara una muniyoM se kahA"mahArAja! vipakSI loga Apa pUjyoM ke sAtha zAstra-vicAra karanA cAhate haiN|" unhoMne kahA-"ThIka hI hai, tuma Daro mata aura unase yaha kahanA-agara Apa loga unake sAtha vAda-vivAda karanA cAhate haiM to ve zrI durlabharAja ke sAmane jahA~ tuma zAstrArtha ke lie kahoMge, vahA~ karane ko taiyAra haiN|" isako sunakara unhoMne socA ki yahA~ ke saba adhikArI hamArI vazIbhUta haiM, inase koI bhaya nahIM hai| ataH rAjA ke samakSa rAja-sabhA meM hI zAstra-vicAra kiyA jaay| taba paJcAsarIya pArzvanAtha bhagavAn ke bar3e (4) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mandira meM amuka dina zAstra-carcA hogI, aisA nivedana purohita kI ora se sarva sAdhAraNa ko kara diyA gyaa| avasara pAkara purohita ne ekAnta meM rAjA se kahA-"deva! Agantuka munijanoM ke sAtha sthAnIya yati zAstra-vicAra karanA cAhate haiM aura vicAra nyAyavAdI rAjA kI adhyakSatA meM kiyA jAnA zobhA detA hai| ataH Apa kRpA karake usa avasara para sabhA bhavana meM avazya viraajeN|" isa para rAjA ne kahA-"ThIka hai, yaha to hamArA kartavya hai|" tadanantara niyata dina usI bar3e mandira meM zrI sUrAcArya Adi sthAnIya caurAsI AcArya apaneapane mAna-sammAna ke sAtha Akara baiTha gye| phira pradhAna puruSoM ne rAjA ko AmaMtrita kiyaa| vaha bhI Akara apane sthAna para baiTha gyaa| taba rAjA ne purohita se kahA-"jAo, tuma apane mAnya muniyoM ko bulA lAo!" taba purohita ne vahA~ jAkara zrI vardhamAnasUrijI se prArthanA kI-"sthAnIya AcArya parivAra sahita vahA~ A gaye haiM aura zrI durlabharAja nareza paJcAsarIya mandira meM Apake padhArane kI pratIkSA kara rahe haiN| rAjA ne una sthAnIya AcAryoM ko tAmbUla dekara sammAnita kiyA hai|" purohita ke mukha se yaha bAta sunakara zrI vardhamAnasUrijI ne zrI sudharmA svAmI, zrI jambU svAmI Adi caudaha pUrvadhara yugapradhAna sUriyoM kA hRdaya meM dhyAna kiyA aura paNDita jinezvara Adi kaI eka gItArtha vicakSaNa sAdhuoM ko sAtha lekara zubha zakuna se sabhA bhavana ko cle| vahA~ pahu~cane para rAjA se nivedita sthAna para paNDita jinezvara dvArA bichAye hue Asana para AcArya zrI baiTha ge| rAjA inheM bhI tAmbUla bheMTa karane lgaa| taba saba upasthita janatA ke samakSa guruvara bole"rAjan ! sAdhu puruSoM ko pAna khAnA ucita nahIM hai, kyoMki zAstroM meM kahA hai ki : brahmacAriyatInAM ca, vidhavAnAM ca yossitaam| tAmbUlabhakSaNaM viprA!, gomAMsAna vishissyte|| [brahmacArI, yati aura vidhavA striyoM ko tAmbUla bhakSaNa karanA gau mA~sa ke samAna hai|]" yaha sunakara vahA~ upasthita vivekavAna jaina saMgha kI AcArya ke prati bar3I zraddhA utpanna huii| zAstrArtha-vicAra ke viSaya meM gurujI bole-"hamArI tarapha se paNDita jinezvara uttara-pratyuttara kareMge aura ye jo kaheMge, vaha hameM mAnya hogaa|" ise sunakara sabhI ne kahA ki aisA hI ho| isake bAda pUrva pakSa grahaNa karate hue, sarva pradhAna sUrAcArya ne kahA-"jo muni vasati meM nivAsa karate haiM, ve prAyaH SaDdarzana se bAhya haiN| ina SaDdarzanoM meM kSapaNaka, jaTI Adi kA samAveza hai, inameM se yaha koI bhI nahIM haiN|" aisA artha nirNaya karane ke lie nUtana vAdasthala nAmaka pustaka par3hane ke lie unhoMne apane hAtha meM lii| usa avasara para "bhAvI meM bhUta kI taraha upacAra hotA hai" isa nyAya kA avalambana karake zrI jinezvarasUri ne kahA-"zrI durlabharAja! Apake rAjya meM kyA pUrvapuruSoM se nirdhArita nIti calatI hai yA Adhunika puruSoM kI nirmANa kI huI navIna nIti?" taba rAjA ne kahA-"pUrva puruSoM kI banAI huI nIti hI hamAre deza meM pracalita hai, navIna rAjanIti nhiiN|" tadantara jinezvarasUri ne kahA"mahArAja! hamAre jaina mata meM bhI aise hI pUrva puruSa jo gaNadhara aura caturdaza pUrvadhara ho gaye haiM, unhIM saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (5) 2010_04 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA batAyA huA mArga pramANasvarUpa mAnA jAtA hai, dUsarA nhiiN|" taba rAjA ne kahA-"bahuta ThIka hai|" tadantara jinezvarasUri ne kahA-"rAjan ! hama loga bahuta dUra deza se Aye haiM, ataH apane pUrvAcAryoM ke banAye huye siddhAnta grantha hama apane sAtha nahIM lAye haiN| isalie, mahArAja! ina caityavAsI AcAryoM ke maThoM se pUrvAcAryoM ke viracita siddhAnta-granthoM kI gaTharI maMgavA dIjie, jinake AdhAra para mArgaamArga kA nirNaya kiyA jA ske|" taba rAjA ne una caityavAsI yatiyoM ko sambodhita karake kahA"ye vasativAsI muni ThIka kahate haiN| pustakeM lAne ke liye maiM apane sarakArI puruSoM ko bhejatA huuN| Apa apane yahA~ sandeza bheja deM jisase inako ve pustakeM sauMpa dI jAya~" ve caityavAsI yati jAna gaye the ki inakA pakSa hI prabala rahegA, ata: cuppI sAdhakara baiThe rhe| taba rAjA ne hI rAjakIya puruSoM ko siddhAnta-granthoM kI gaThar3I lAne ke lie zIghra bhejaa| ve gaye aura zIghra hI pustakoM kA baMDala le aaye| use lAte hI usI samaya vaha kholA gyaa| deva-guru kI kRpA se usameM sabase pahile caturdaza pUrvadhara praNIta "dazavaikAlika sUtra" hAtha meM aayaa| usameM bhI sabase pUrva yaha gAthA nikalI annaTuM pagaDaM leNaM, bhaija synnaasnnN| uccArabhUmisaMpannaM, itthiipsuvivjjiyN|| [sAdhu ko aise sthAna meM rahanA cAhie jo sthAna sAdhu ke nimita nahIM, kintu anya kisI ke lie banAyA gayA ho, jisameM khAna-pAna aura sone kI suvidhA ho, jisameM mala-mUtra tyAga ke lie upayukta sthAna nizcita ho aura jo strI, pazu, paNDaga Adi se varjita ho|] isa prakAra kI vasati meM sAdhuoM ko rahanA cAhie, na ki deva mandiroM meM / yaha sunakara rAjA ne kahA-yaha to ThIka hI kahA hai| aura jo saba adhikArI loga the, unhoMne jAna liyA ki hamAre guru nirutara ho gae haiN| taba vahA~ para saba adhikArI loga paTave se lekara zrIkaraNa maMtrI paryanta rAjA se prArthanA karane lage-"ye caityavAsI sAdhu to hamAre guru haiN|" ina logoM ne samajhA thA ki rAjA hameM bahuta mAnatA hai| isalie hamAre lihAja se hamAre sAdhuoM ke prati bhI pakSapAta karegA hii| para rAjA pakSapAtI nahIM thA, vaha to nyAyapriya thaa| isa avasara ko dekhakara jinezvarasUri ne kahA-"mahArAja ! yahA~ koI zrIkaraNa adhikArI kA guru hai, to koI maMtrI kA, to koI paTavoM kA guru hai| adhika kyA kaheM, inameM sabhI kA paraspara guru-ziSya kA sambandha banA huA hai| aura bhI hama Apase pUchate haiM ki isa lAThI kA sambandha kisake sAtha hai?" rAjA ne kahA-"isakA sambandha mere sAtha hai|" taba jinezvarasUri ne kahA-"mahArAja! isa taraha saba koI kisI na kisI kA sambandhI banA hI huA hai| yahA~ hamArA koI sambandhI nahIM hai|' yaha sunakara rAjA bolA-"Apa mere Atma-sambandhI guru haiN|" isake bAda rAjA ne apane adhikAriyoM se kahA-"are, anya sabhI AcAryoM ke liye ratna paTTa se nirmita sAta-sAta gAdiyA~ baiThane ke lie haiM aura hamAre guru nIce Asana para baiThe haiM, kyA hamAre yahA~ gAdiyA~ nahIM haiM? inake liye bhI gAdiyA~ laao|" yaha sunakara AcArya jinezvarasUri ne kahA-"rAjan ! sAdhuoM ko gAdI para baiThanA ucita nahIM hai|" zAstroM meM kahA hai : kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavati niyatamevAsaMyamaH syAdvibhUSA, nRpatikakuda! etallokahAsazca bhikssoH| sphuTatara iha saGgaH sAtazIlatvamuccai-riti na khalu mumukSoH saGgataM gbdikaadi|| [mumukSu ko gAdI Adi kA upayoga karanA yogya nahIM hai| yaha to zRGgAra kI eka cIja hai, jisase avazya hI asaMyama-mana kA cAMcalya hotA hai| isase loka meM sAdhu kI ha~sI hotI hai| yaha spaSTatayA AsaktikAraka hai aura isase atyaMta sukhazIlatA bar3hatI hai| isalie "he rAjan ! isakI hameM AvazyakatA nahIM hai|"] ___isa prakAra isa padya kA artha rAjA ko sunaayaa| rAjA ne pUchA-"Apa kahA~ nivAsa karate haiM?" sUrijI ne kahA-"mahArAja ! jisa nagara meM aneka vipakSI hoM, vahA~ sthAna kI prApti kaisI?" unakA yaha uttara sunakara rAjA ne kahA-''nagara ke karaDi haTTI nAmaka muhalle meM eka vaMzahIna puruSa kA bahuta bar3A ghara khAlI par3A hai, usameM Apa nivAsa kreN|" rAjA kI AjJA se usI kSaNa vaha sthAna prApta ho gyaa| rAjA ne pUchA-"Apake bhojana kI kyA vyavasthA hai?" sUrijI ne uttara diyA-"mahArAja ! bhojana kI bhI vaisI hI kaThinatA hai|" rAjA ne pUchA-"Apa kitane sAdhu haiM?" sUrijI ne kahA"aThAraha sAdhu haiN|" rAjA ne punaH kahA-"eka hAthI kI khurAka meM Apa saba tRpta ho sakeMge?" taba sUrijI ne kahA-"mahArAja! sAdhuoM ko rAjapiNDa kalpita nahIM hai| rAjapiNDa kA zAstra meM niSedha hai|" rAjA bolA-"astu, aisA na shii| bhikSA ke samaya rAja karmacArI ke sAtha rahane se Apa logoM ko bhikSA sulabha ho jaayegii|" phira vAda-vivAda meM vipakSiyoM ko parAsta karake rAjA aura rAjakIya adhikArI puruSoM ke sAtha unhoMne vasati meM praveza kiyaa| isa prakAra prathama hI prathama gujarAta meM vasati mArga kI sthApanA huii| 3. dUsare dina vipakSiyoM ne socA ki hamAre donoM upAya vyartha ho ge| aba inako yahA~ se nikAlane kA aura koI upAya socanA caahie| unhoMne socA-rAjA paTarAnI ke vaza meM hai| vaha jo kahatI hai, vahI karatA hai| isalie kisI prakAra rAnI ko prasanna karake usake dvArA inheM nikalavAnA caahie| basa phira kyA kahanA thA? sabhI adhikArIgaNa apane-apane guruoM ke kathana se Ama, kele, dAkha Adi phaloM se bharI huI DAliyA~ tathA kaI AbhUSaNa sahita sundara-sundara vastroM kI bheMTa lekara rAnI ke pAsa ge| jisa taraha bhakta loga bhagavAn ke sAmane bali-bheMTa pUjA rakhate haiM, usI taraha unhoMne rAnI ke Age yaha bheMTa dhrii| isase rAnI prasanna huI aura unakA vAMchita kArya karane ko udyata huii| usI samaya rAjA ko rAnI se koI bAta puchavAne kI AvazyakatA A pdd'ii| rAjA ne eka naukara ko jo dillI prAnta kA rahane vAlA thA-rAnI ke pAsa bhejA aura kahA ki yaha bAta rAnI se kaha 1. tulanA kIjie-tataH prabhRti saJjajhe, vasatInAM prmpraa| mahabhdiH sthApitaM vRddhimaznute nAtra saMzayaH (89) (prabhAvaka critr)| 2. isI vijaya ke upalakSa meM AcArya jinezvara sUri kI pUrNa va kaThora sAdhutA ke kAraNa inakI paramparA yahIM se suvihita-vidhi-kharatara pakSa ke nAma se prasiddha huii| dekheM-maho0 vinaya sAgara likhita "vallabha bhaartii"| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aao| mahArAja! kaha AtA huuN| aisA kaha kara vaha turanta rAnI ke samIpa gayA aura rAjA kA prayojana usase nivedana kiyaa| usane usa samaya vahA~ aneka ukta prakAra kI bheMTa lekara baiThe hue bar3ebar3e adhikAriyoM ko upasthita dekhakara socA ki yaha to hamAre deza se Aye hue AcAryoM ko nikAlane kA upAya socA jAnA pratIta hotA hai| ataH mujhe bhI unakA kucha pakSa poSaNa karane ke lie rAjA se kahanA caahie| aisA vicAra karatA huA vaha rAjA ke pAsa pahu~cA aura bolA-"mahArAja ! ApakA sandeza rAnI ko nivedana kara diyA hai, kintu mahArAja! maiMne vahA~ para eka bar3A kautuka dekhaa|" rAjA ne pUchA-"bhadra! so kaisA?" sevaka ne kahA-"rAnI arhada svarUpa ho rahI hai| jaise arhad bhagavAn kI pratimA ke Age bali-pUjA-racanA kI jAtI hai, usI prakAra mahArAnI ke Age bhI adhikAriyoM ne pUjA-sAmagrI kA Dhera lagA rakhA hai| taraha-taraha ke bhUSaNa-vasana bheMTa car3hAye jA rahe haiN|" yaha sunakara rAjA samajha gayA ki-jina nyAyavAdI muniyoM ko maiMne guru rUpa meM svIkAra kiyA hai, unakA duSTa loga aba bhI pIchA nahIM chor3a rahe haiN| rAjA ne usI saMvAdadAtA puruSa ko zIghra rAnI ke pAsa bhejakara kahalavAyA-"tumhAre sAmane ina logoM ne jo bheMTa dharI hai, usameM se yadi tumane eka supArI bhI le lI hai to tuma merI nahIM aura maiM tumhArA nahIM-arthAt tumhArA hamArA koI sambandha nahIM raha jaayegaa| tuma tumhAre hama hmaare|" rAjA kA yaha Adeza sunakara rAnI bhayabhIta huI aura bolI"jo puruSa jo vastu lAyA hai, use apane ghara le jaaye| mujhe ina vastuoM se koI prayojana nahIM hai|" isa prakAra una vipakSiyoM kA yaha prayatna bhI niSphala huaa| 4. phira unhoMne cauthA upAya socA ki-"yadi rAjA videzI muniyoM ko bahuta adhika mAnegA to hama saba devasthAnoM ko zUnya chor3akara videzoM meM cale jaaveNge|" yaha samAcAra kisI ne rAjA ke pAsa pahu~cA diyaa| rAjA ne spaSTa kahA ki-"yadi unheM yahA~ rahanA pasanda nahIM hai to ve khuzI se jA sakate haiN|" ve loga jhuMjhalAkara vahA~ se nikala gye| unake jAne ke bAda deva-mandiroM meM pUjA ke lie brAhmaNoM ko pujArI banAkara rakha liyA gyaa| ve caityavAsI yati-jana ghaTanAcakra ke vaza ho deva mandiroM ko chor3akara cale to gaye, kintu mandiroM se bAhara rahane meM unheM bar3I kaThinatA pratIta hone lgii| khAna, pAna, sthAna, yAna, Asana, AbhUSaNa Adi vaibhava-sukha-upabhoga ke ve itane paravaza (dAsa) ho cuke the ki mandiroM ke binA unake sAre Ananda meM itanI mahatI bAdhA upasthita ho gaI, jisako ve kisI prakAra bhI nahIM saha sake aura mAnApamAna kA tyAga karake ve loga bhinna-bhinna bahAnoM se eka-eka karake saba hI vApisa mandiroM meM Akara rahane laga ge| 5. zrIvardhamAnasUri bhI rAja-sammAnita hokara apane ziSya parivAra sahita usa deza meM sarvatra vicaraNa karane lge| aba koI bhI kisI prakAra se inake sAmane bolane kI kSamatA nahIM rakhatA thaa| isake bAda zrI jinezvarasUri kI yogyatA aura vidvattA dekhakara zubha lagna meM unheM apane pATa para sthApita kiyA aura unake bhAI buddhisAgara ko AcArya pada diyA evaM unakI bahina kalyANamati ko zreSTha "mahattarA" pada diyA gyaa| isake pazcAt usI taraha grAma-grAmAntaroM meM vicaraNa karate hue AcArya jinezvarasUri ne jinacandra, abhayadeva, dhanezvara, haribhadra, prasannacaMdra, dharmadeva, sahadeva, sumati Adi anekoM (8) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko dIkSA dekara apane ziSya banAye / inhIM dinoM vardhamAnasUri jI kA zarIra vRddhAvasthA ke kAraNa zithila ho gayA thA / ataH AbU tIrtha meM siddhAnta vidhi se anazana lekara devagati ko prApta hue / 6. tatpazcAt jinezvarasUri ne jinacandra aura abhayadeva ko guNapAtra jAnakara sUri pada se vibhUSita kiyA aura ve zramaNa dharma kI viziSTa sAdhanA karate-karate krama se yugapradhAna pada para AsIna ho gaye / dhanezvara jinakA jinabhadra nAma thA - ko tathA haribhadra ko sUripada aura dharmadeva, sumati, vimala ina tInoM ko upAdhyAya pada se alaMkRta kiyaa| dharmadevopAdhyAya aura sahadeva gaNi ye donoM bhAI the / dharmadeva upAdhyAya ne harisiMha aura sarvadeva gaNi ko evaM paNDita somacandra ko apanA ziSya bnaayaa| sahadeva gaNi ne azokacandra ko apanA ziSya banAyA, jo gurujI kA atyanta priya thA / usako jinacandrasUri ne acchI taraha zikSita karake AcArya pada para Arur3ha kiyA / inhoMne apane sthAna para harisiMhAcArya ko sthApita kiyA / prasannacandra aura devabhadra nAmaka do sUri aura the| inameM devabhadrasUri sumati upAdhyAya ke ziSya the| prasannacandra Adi cAra ziSyoM ko abhayadevasUri jI ne nyAya Adi zAstra par3hAye the / isIlie jinavallabhagaNi ne citrakUTIya prazasti meM likhA hai sattakaM nyAyacarcArcitacaturagiraH zrIprasannendusUriH, sUriH zrIvardhamAno yatipatiharibhadro munIDdevabhadraH / ityAdyAH sarvavidyArNavasakalabhuvaH saJcariSNUrukIrtiH, stambhAyante'dhunApi zrutacaraNaramArAjino yasya ziSyAH // [jina AcArya abhayadevasari jI ke ziSya uttama tarka nyAya va carcA se vibhUSita catura vANI vAle, sarvavidyArUpI samudra ko pI lene meM agastya RSi kI tulanA meM Ane vAle, sarvatra vistArita hone vAlI mahAn kIrti vAle aura zruta va cAritra kI lakSmI se zobhita hone vAle AcArya zrI prasannacandrasUri, AcArya zrI vardhamAnasUri yatipati, haribhadrasUri va munIza devabhadrasUri Adi anekoM Aja bhI zAsana rUpI prAsAda ke staMbhatulya haiM / ] 7. zrI jinezvarasUri vahA~ se vihAra karake AzApallI nAmaka nagarI meM gaye / vahA~ Apake kaI dina vyAkhyAna hue / vyAkhyAna meM bar3e-bar3e vicakSaNa puruSa upasthita huA karate the / vahA~ para mahArAja ne aneka arthoM evaM varNana se saMyukta vaiduSyapUrNa lIlAvatIkathA nAmaka grantha kI racanA kI / vahA~ se DiNDiyANA' grAma meM gye| Apake pAsa adhika pustakeM nahIM thIM, isalie gA~va ke nivAsI caityavAsI AcAryoM se vyAkhyAnArtha pustakeM mA~gI / una caityavAsiyoM kA antaHkaraNa IrSyA-dveSa se malina thA, ataH unhoMne pustakeM nahIM dii| jinezvarasUri dina ke uttarArdha meM racanA karate aura prAtaHkAla vyAkhyAna krte| cAturmAsa meM kathAvAcakoM ke hitArtha kathAkoza kI racanA kii| una dinoM usI grAma meM kucha 1. vartamAna meM ise DIDavANA kahate haiN| jo jodhapura ke parvatasara DivIjana meM hai / 2. siMghI jaina granthamAlA se muni jinavijaya dvArA sampAdita svopajJa vRtti saha prakAzita ho cukI hai| 1. Ti0pR0 161 - 166 1. vizeSa adhyayana karane ke lie dekheM mahopAdhyAya vinayasAgara likhita vallabhabhAratI / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (9) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhviyoM ke sAtha marudevI nAma vAlI gaNinI AI huI thiiN| usane vahA~ cAlIsa dina kA saMthArA liyA thaa| zrIjinezvarasUri jI ne samAdhikAla meM saMlekhanA pATha sunAyA aura kahA thA-"Arye! isa zarIra ko tyAga kara dUsare bhava meM Apa jahA~ utpanna hoM, vaha sthAna hameM batalA diijiyegaa|" usane bhI kahA-"avazya nivedana kruuNgii|" paMca parameSThI kA dhyAna karatI huI vaha svarga ko sidhAra gii| vahA~ se paramarddhika devaloka meM utpanna huii| unhIM dinoM eka zrAvaka yugapradhAna AcArya kA nizcaya karane ke lie ujjayanta parvata ke zikhara para jAkara upavAsa karane lgaa| usakI yaha pratijJA thI ki jaba taka koI bhI devatA mujhe yugapradhAna nahIM batalA degA, taba taka maiM nirAhAra rhuuNgaa| saubhAgya se unhIM dinoM brahmazAnti nAmaka yakSa, jo bhagavAn kA paricAraka thA-tIrthaMkara vandanA ke liye mahAvideha kSetra meM gayA thaa| vahA~ para devarUpa dhAriNI marudevI ne usake dvArA jinezvarasUri jI ke pAsa yaha saMdeza bhejA marudevi nAma ajjA gaNiNI jA Asi tumha gcchNmi| saggaMmi gayA paDhame, devo jAo mhiddddiio|| TakkalayaMmi vimANe dusAgarAo suro smuppnno| samaNesa-sirijiNesarasUrissa imaM khijjaasu|| Takkaure jiNavaMdaNa-nimittamihAgaeNa saMdiTuM / caraNaMmi ujamo bhe kAyavvo kiM va sesesu|| [Apake gaccha meM jo marudevI nAmaka gaNinI AryA thI, vaha prathama svarga meM jAkara mahardhika deva huI hai| vaha Takkala nAmaka vimAna meM hai aura do sAgara AyuSya ke parimANa se utpanna huI hai| munIndra jinezvarasUri ko yaha samAcAra merI ora se kaha denA aura kahanA ki maharddhi deva dehadhAriNI marudevI jina vandanA ke liye Takkalapura meM AI thI, vahA~ para saMdeza diyA hai ki Apa cAritra ke lie adhika se adhika udyama kreN| zeSa anya kAryoM se koI prayojana siddha nahIM hogaa|] usa brahmazAnti nAmaka yakSa ne yaha saMdeza jinezvarasUri ko nahIM sunAyA, kintu giranAra parvata ke zikhara para yuga-pradhAna kA nizcaya karane ke liye upavAsa karane vAle usa zrAvaka ko uThAyA aura usake pahanane ke vastra para ma.sa.Ta.sa.Ta.ca. ye akSara likha diye aura kahA ki pATana meM jAo aura vahA~ para jisa AcArya ke hAtha se dhone para ye akSara miTa jAyeM, usI ko yugapradhAna AcArya samajha lenaa| vaha zrAvaka vahA~ se calakara pATana AyA aura aneka upAzrayoM meM gayA tathA aneka AcAryoM ko ve akSara dikhAye kintu unake tAtparya ko koI bhI nahIM jAna skaa| bAda meM saubhAgyavaza vaha usa upAzraya meM pahu~cA jahA~ jinezvarasUri virAja rahe the| sUrijI ne una akSaroM ko bA~ca kara jAna liyA ki tIna gAthAoM ke ye Adi akSara haiN| phira unako vastra para se dho diyA aura saMdeza ke rUpa meM marudevI kI kahI huI tInoM gAthAe~ jyoM kI tyoM likha diiN| isa bAta ko dekhakara usako yaha nizcaya ho gayA ki ye hI yugapradhAna AcArya haiM aura mukhya rUpa se unako apanA guru svIkAra kiyaa| isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA pradarzita dharma ko aneka sthAnoM para aneka prakAra se pradIpta karake zrI jinezvarasUri jI devaloka padhAra gye| (10) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa jinezvara evaM buddhisAgarasUri prabhAvakacarita ke anusAra AcArya jinezvara aura buddhisAgarasUri madhyadeza ke nivAsI aura kRSNa nAmaka eka brAhmaNa ke putra the| inakA bacapana kA nAma zrIdhara aura zrIpati thaa| donoM hI bhAI bar3e pratibhAvAna the| inhoMne alpavaya meM hI brAhmaNIya paramparA ke aneka dharmazAstroM kA adhyayana kiyA aura dezATana hetu ghUmate-ghUmate dhArA nagarI ke zreSThI lakSmIdhara ke yahA~ pahu~ce / zreSThI inakI vidvattA se atyadhika prabhAvita huaa| eka bAra zreSThI ke ghara Aga laga jAne se usakA dIvAroM para likhA hisAba-kitAba bhI naSTa ho gyaa| bhrAtAdvaya ne apanI tIvra smaraNazakti se punaH ukta hisAba-kitAba ko batalAkara apanI vidvattA aura upAdeyatA siddha kara dii| isa ghaTanA se prabhAvita ho ukta zreSThI inheM aura bhI jyAdA sammAna dene lgaa| zreSThI lakSmIdhara ne hI AcArya vardhamAnasUri se inakI bheMTa kraayii| vardhamAnasUri ke tapa aura teja se ye donoM bhAI atyanta prabhAvita hue aura antataH unase dIkSita hokara jinezvarasUri evaM buddhisAgarasUri ke nAma se vikhyAta hue| guru kI preraNA se ye suvihitamArga kA pracAra karate hue aNahillapurapATana pahuMce jahA~ caityavAsiyoM ke sAtha durlabharAja kI rAjasabhA meM inakA zAstrArtha huA jisameM inakA suvihitapakSa sabala siddha huaa| caityavAsa : jaina munijanoM kA mukhya karttavya hai kevala AtmakalyANa meM lIna rahanA, isake liye unheM zama, dama, tapa Adi zAstrokta niyamoM kA pAlana karanA anivArya hai| jIvanayApana ke liye unheM bhikSA meM jo kucha bhI rUkhA-sUkhA AhAra prApta ho jAye aura vaha bhI zAstrokta vidhi se, use hI grahaNa krnaa| bhikSA ke atirikta unheM zrAvakoM se kisI prakAra kA saMsarga rakhanA varjita thaa| varSARtu ke atirikta unheM eka sthAna para rahanA bhI niSiddha hai| jaina sUtroM meM jaina muni ko nimnalikhita bAtoM kA pAlana karanA anivArya thA1. sarva prakAra ke parigraha kA tyaag| 2. kisI bhI sthAna para sthAyI rUpa se na rhnaa| 3. madhukarI vRtti se 42 doSoM se rahita bhikSA grahaNa krnaa| 4. brahmacarya kA pAlana krnaa| 5. strI-pazu rahita sthAna meM ThaharanA / 6. aMgarAga, tAmbUla, tela Adi kA prayoga na krnaa| 7. kisI prakAra kA vyApAra na karanA aura na hI usase prApta dhana rkhnaa| 8. kSamA, laghutA Adi dazavidha yatidharma kA pAlana karanA / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ ukta niyamoM kA caityavAsI munijana sarvathA ullaMghana kara rahe the| AcArya haribhadrasUri (8vIM zatI) ne apane grantha sambodhaprakaraNa meM ina caityavAsI munijanoM kI kaTu AlocanA kI hai| Age kI zatAbdiyoM meM to caityavAsa kA svarUpa aura bhI vikRta hotA gyaa| zvetAmbara samAja meM aise munijanoM kA bAhulya ho gayA jo sadaiva caityoM meM rahate the, isI kAraNa ye caityavAsI kahalAne lge| samAja meM inakA atyanta prabhAva thaa| kintu jaina zAstroM meM varNita nirgrantha muni ke AcAroM se unakA jIvana pUrNataH asaMgata ho gayA thaa| aise hI munijanoM ne suvihitamArgIya vardhamAnasUri, jinezvarasUri Adi kA pATaNa meM praveza karane para sazakta virodha kiyA thA jinheM jinezvarasUri ne durlabharAja kI rAjasabhA meM zAstrArtha meM parAjita kara gurjarabhUmi ko suvihitamArgIya munijanoM ke liye khola diyaa| kharataraviruda evaM zAstrArtha kA samaya : AcArya vardhamAnasUri kI adhyakSatA meM unake ziSya jinezvarasUri evaM buddhisAgarasUri ne caityavAsa ke viruddha jo Andolana calAyA vaha mukhyarUpa se caityavAsiyoM ke unmUlana kA Andolana thaa| unakI yaha vicAradhArA hameM unake evaM unake ziSyoM dvArA racita vibhinna granthoM meM dikhAI detI hai| tatkAlIna anya granthakAroM ne bhI isakA ullekha kiyA hai| vardhamAnasUri evaM jinezvarasUri dvArA Arambha kiye gaye caityavAsa virodhI Andolana / krAMti ko unake anuyAyI jinacandrasUri, abhayadevasUri, devabhadrasUri, jinavallabhasUri, jinadattasUri, maNidhArI jinacandrasUri, jinapatisUri Adi ne apane-apane DhaMga se jArI rakhA, pariNAma svarUpa caityavAsa kI paramparA 13vIM zatAbdI ke anta taka naSTaprAyaH ho gyii| prArambha meM AcArya vardhamAnasUri evaM jinezvarasUri se uddhRta isa zAstrokta paramparA ko suvihitamArga nAma prApta huaa| abhayadevasUri taka prAyaH yahI nAma pracalita rhaa| Age jinavallabhasUri evaM jinadattasUri ke samaya yaha paramparA vidhimArga ke nAma se jAnI gayI aura yahI Age calakara kharataragaccha ke nAma se prasiddha huii| kharataragacchIya paramparA ke anusAra caulukya nareza durlabharAja kI rAjasabhA meM caityavAsiyoM ke pramukha AcArya sUrAcArya se zAstrArtha meM vijayI hone para rAjA ne jinezvarasUri ko kharatara upAdhi pradAna kI aura unakI ziSyasantati kharataragacchIya khlaayii| durlabharAja ne jinezvarasUri ko kharatara virud pradAna kiyA ho athavA nahIM kintu itanA to sunizcita hai ki zAstrArtha meM unakA pakSa sabala arthAt kharA siddha huA aura usI samaya se suvihitamArgIya munijanoM ke liye gUrjara bhUmi vihAra hetu khula gyaa| muni jinavijaya Adi vibhinna vidvAnoM ne bhI isa bAta ko svIkAra kiyA hai| kucha arvAcIna vidvAnoM ne yaha zaMkA prakaTa kI hai ki paTTAvaliyoM meM zAstrArtha sambandhI jo bhinna-bhinna tithiyA~ milatI haiM usa samaya yahA~ durlabharAja kA zAsana hI nahIM thA ataH zAstrArtha kI carcA nirarthaka hai| yaha satya hai ki uttarakAlIna kharataragacchIya paTTAvaliyoM meM zAstrArtha sambandhI (12) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinna-bhinna tithiyA~ milatI haiM kintu unameM se eka tithi (vi0saM0 1080) to durlabharAja ke nikaTatama hI hai| durlabharAja kA zAsana vi0saM0 1076 taka hI rahA aura uttarakAlIna paTTAvaliyA~, jo gItArtha paramparA para hI AdhArita haiM, yadi unameM do-cAra varSa kA antara hai to vaha sAmAnya bAta hI hai| prAcIna paTTAvaliyoM meM zAstrArtha kI tithi nahIM dI gayI hai kintu zAstrArtha aura usameM vijaya prApta hone kI spaSTa carcA hai ataH yaha sunizcita hai ki zAstrArtha huA aura usameM jinezvarasUri kA pakSa sabala rhaa| caityavAsa virodhI yaha saMgaThana usa samaya suvihitamArga ke nAma se prasiddha huaa| Age calakara jinavallabhasUri evaM jinadattasUri apane kaThora AcAra ke kAraNa vizeSa vikhyAta hue aura inake samaya meM yaha paramparA vidhimArga ke nAma se prasiddha huI aura jaisA ki Upara kahA jA cukA hai yahI vidhimArga zanaiH zanaiH kharataragaccha ke nAma se vikhyAta huaa| isa prakAra spaSTa hai ki vardhamAnasUri evaM jinezvarasUri dvArA pravartita suvihitamArgIya Andolana uttarakAla meM kharataragaccha ke rUpa meM hamAre sAmane aayaa| kharataragacchIya paramparA eka svara se vardhamAna, jinezvara, abhayadeva Adi ko kharataragacchIya svIkAra karatI hai| vibhinna vidvAnoM ne isa para zaMkA prakaTa kI hai aura kahA hai ki isa samaya taka kharataragaccha zabda hI pracalana meM nahIM AyA thaa| yaha satya hai ki isa samaya kharatara zabda kA pracalana nahIM rahA kintu jaisA ki Upara hama dekha cuke haiM kharatara zabda se pahale isake liye suvihitamArga evaM vidhimArga jaise zabda pracalita rahe aura vardhamAna, jinezvara, abhayadeva Adi ko sabhI vidvAn suvihitamArgIya hI batalAte haiN| svayaM kharataragacchIya paramparA bhI unheM apanA pUrvaja mAnatI hai aura koI bhI anya paramparA svayaM ko inase sambaddha nahIM karatI ataH yaha spaSTa hai ki vardhamAna, jinezvara, abhayadeva kharataragacchIya nahIM apitu kharataragacchIya jinavallabha, jinadatta, maNidhArI jinacandrasUri, jinapatisUri Adi ke pUrvaja avazya the aura aisI sthiti meM uttarakAlIna munijanoM dvArA apane pUrvakAlIna AcAryoM ko apane gaccha kA batalAnA svAbhAvika hI hai| zvetAmbara paramparA meM jainadarzana kA sarvaprathama grantha pramAlakSma-svopajJavRttisaha jinezvarasUri dvArA hI racita hai| isI prakAra zvetAmbara paramparA meM hI sarvaprathama vyAkaraNa sambandhI grantha buddhisAgaravyAkaraNa buddhisAgarasUri dvArA racita hai| ___AcArya jinezvarasUri ke khyAtinAma ziSyoM meM saMvegaraMgazAlA ke kartA jinacandrasUri, navAGgaTIkAkAra abhayadevasUri, surasundarIcaritrakAra dhanezvarasUri, aparanAma jinabhadrasUri, haribhadrasUri, dharmadevagaNi, sumatigaNi, sahadevagaNi, vimalagaNi Adi ke nAma ullekhanIya haiN| jinezvarasUri kA nidhana vi0saM0 1108 ke pazcAt aura 1120 ke pUrva sunizcita hai| (13) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinacandrasUri meM 8. AcArya jinezvarasUri ke pazcAt sUriyoM meM zreSTha jinacandrasUri huye, jinake aSTAdaza-nAmamAlA kA pATha tathA artha saba acchI taraha jihvAgra upasthita thA / saba zAstroM ke pAraMgata ina mahArAja ne aThAraha hajAra zloka pramANa vAlI saMvegaraMgazAlA' kI saM0 1925 meM racanA kI / yaha graMtha bhavya jIvoM ke liye mokSa rUpI mahala ke sopAna sA hai / Apane jAvAlipura meM jAkara zrAvakoM kI sabhA meM '"cIvaMdaNamAvassaya'' ityAdi gAthAoM kI vyAkhyA karate hue jo siddhAnta saMvAda kahe the unako unhIM ke ziSya ne likhakara tIna sau zlokoM ke parimANa kA dinacaryA 3 nAmaka grantha taiyAra kara diyA, jo zrAvaka samAja ke liye bahuta hI upakArI siddha huA hai / ve jinacandrasUri bhI apane kAla meM jina dharma kA yathArtha prakAza phailAkara devagati ko prApta huye / navAGgI-TIkAkAra zrI abhayadevasUri 9. tadanantara navAGgI vyAkhyAkAra yugapradhAna zrImad abhayadevasUri huye / inhoMne nau aMgoM kI vyAkhyA karane meM jo apane buddhi kI kuzalatA prakaTa kI hai usakA svarUpa isa prakAra hai sAdhuoM kI caryA meM agragaNya zrI abhayadevasUri jI krama se grAmAnugrAma vihAra karate hue zambhANa nAmaka grAma meM gye| vahA~ para kisI roga ke kAraNa ApakA zarIra asvastha ho gyaa| jaise-jaise auSadhi Adi kA prayoga kiyA gayA vaise-vaise ghaTane ke bajAya roga adhika se adhika bar3hatA hI gayA / tanika bhI ArAma nahIM huaa| caturdazI ke dina cAra yojana dUra rahane vAle zrAvaka bhI mahArAja ke sAtha pAkSika pratikramaNa karane ko AyA karate the| mahArAja ne kisI samaya apane zarIra ko adhika roga grasta jAnakara saba zrAvakoM ko bulAkara Adeza diyA, "AgAmI caturdazI ke dina hama . saMthArA leNge| isalie mithyA duSkRta dAna- kSamatakSAmaNA ke vAste Apa logoM kI upasthiti Avazyaka hai|" sUri jI ke isa AdezAnusAra aneka bhaktajana A phuNce| usake bAda trayodazI ke dina ardharAtri ke samaya zAsanadevI pragaTa huI aura usane sUri jI se kahA - " sote ho yA jAgate ho?" durbalatAvaza manda svara se sUri jI ne kahA- "jAgatA huuN|" devI ne kahA- " zIghra uThiye aura ulajhI huI sUtra kI ina nau kUkar3IyoM ko suljhaaiye|" sUri jI bole - " samartha nahIM hU~, mA~ / " devI bolI - "kyoM, zakti Wan Wan Wan 1. isakA saMzodhana AcArya devabhadra aura zrIjinavallabha gaNi ne kiyA thaa| 2. jAvAlipura " jAlaura " ko kahate haiM jo vartamAna meM jodhapura DivIjana meM hai| isakA svarNagirI nAma bhI kaI granthoM meM milatA hai jo pahAr3a para basA thA, prAcIna tIrtha rUpa meM prasiddha hai / 3. saMbhavataH yaha graMtha prApta nahIM hai / (14) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyoM nahIM hai? abhI to bahuta varSoM taka jIvita rhoge| nava aMgoM kI vyAkhyA tumhAre hI hAthoM se hogii|" AcArya ne kahA-"mere zarIra kI to yaha avasthA hai, maiM vyAkhyA kaise kara sakU~gA?" taba devI ne unheM upadeza diyA-" stambhanakapura meM seDhI nadI ke kinAre khAkhara (palAza) pattoM ke nIce pArzvanAtha bhagavAn kI svayaMbhU pratimA vidyamAna hai| usa pratimA ke Age bhakti bhAva se stavanA kara devavaMdana kiijie| ApakA zarIra svastha ho jaayegaa|" aisA kahakara devI adRzya ho gii| prAta:kAla hote hI gurujI antima mithyA-duSkRta dAna deMge-isa abhiprAya se sthAnIya aura bAhara rahane vAle saba zrAvaka ekatrita hokara Aye aura pUjyazrI ko vandanA kii| pUjyazrI ne kahA-"hama pArzvanAtha bhagavAn kI vandanA karane ke lie stambhanakapura jaayeNge| aba yahA~ nahIM raheMge aura aba saMthArA bhI nahIM liyA jaayegaa|" sUrIzvara ke vicAra meM sahasA parivartana dekhakara zrAvakoM ko vizvAsa ho gayA ki mahArAja zrI ko avazya hI kisI na kisI zAsana deva kA upadeza huA hai| unhoMne nivedana kiyA-"bhagavan ! hama loga bhI bhagavadarzana ke lie Apake sAtha cleNge|" yAtrArthI zrAvakoM kA saMgha taiyAra ho gyaa| mahArAja ke lie yAna kA prabandha kiyA gyaa| zubha zakuna meM sArA hI saMgha vahA~ se ravAnA ho gyaa| roga ke kAraNa mahArAja kI bhUkha sarvathA baMda sI ho gaI thii| parantu deva-guru kI kRpA se mArga meM pahale hI prayANa meM mahArAja kI bhUkha kucha-kucha jAgRta huI aura SaD rasoM kI abhilASA hone lgii| calate-calate jaba dhavalakA' nAmaka grAma meM pahu~ce, taba taka to sUrijI kA zarIra saba pIr3A dUra hokara svastha ho gyaa| svastha hone para AcAryazrI ne vAhana kA tyAga kara diyA aura paidala hI yAtrA karate hue stambhanakapura phuNce| vahA~ para zrAvaka loga zrI pArzvanAtha bhagavAn kI pratimA ko zAsanadevI ke kahane ke anusAra khojane lge| parantu unheM kahIM bhI dikhAI nahIM dii| hatAza hokara gurujI se Akara pUchA-"bhagavan ! pratimA kisa sthAna para hai?" guru mahArAja ne kahA-"DhAka ke pattoM ke Dhera ke nIce dekho|" gurujI kI AjJAnusAra pattoM ko haTAne para saba ne dedIpyamAna pratimA dekhii| vahA~ ke nivAsiyoM se bhakta vRnda ko jJAta huA ki yahA~ para eka gAya pratidina Akara bhagavAn kI pratimA ko snAna karAne ke liye dUdha jhAratI thii| bhagavAn kI pratimA ke darzana karake zrAvaka bar3e Ananda vibhora huye aura gurujI se Akara nivedana kiyA-"bhagavan ! Apake batalAe hue sthAna para pratimA prApta ho gaI hai|" zrAvakoM ke ye vacana sunakara AcArya bhagavadvandanA ke liye cle| vahA~ pratimA ke darzana karake bhaktipUrvaka stuti karate hue AcAryajI ne khar3e-khar3e hI zAsanadevI kI sahAyatA se "jaya tihuyaNa' Adi 32 padyoM ke stotra kI racanA kii| isa stotra meM antima do gAthAyeM devatAoM kA AkarSaNa karane vAlI thiiN| isaliye devatAoM ne AcArya mahArAja se kahA-"bhagavan ! namaskAra sambandhI tIsa gAthAoM 1. vartamAna meM khaMbhAta ko mAnate haiM para vahA~ to samudra meM mahI nadI sammilita hotI hai| ata: kher3A ke nikaTa seDhI nadI ke tIra para basA huA hAla maujUda thAMbhaNa nAmaka grAma hI staMbhanakapura samajhanA cAhie jahA~ pArzvanAtha pratimA pragaTa huI thii| 2. yaha gujarAta prAnta kA vartamAna "dholakA" dAdA zrIjinadattasUrijI kI janmabhUmi hai aura kalikuNDa pArzvanAtha kA prAcIna tIrtha bhI hai jisakA jIrNoddhAra ho gayA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (15) _ 2010_04 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke stotra pATha se hI hama prasanna hokara pATha karane vAloM kA kalyANa kreNge| antima do gAthAoM ke pATha se to hamako pratyakSa upasthita honA par3egA, jo hamAre liye kaSTadAyI hogaa| ataH stotra meM se anta kI do gAthAoM kA saMharaNa kara diijiye|" devatAoM ke anurodha se AcArya ne stotra meM se ve do gAthAe~ kama kara diiN| vahA~ para AcArya mahArAja ne sAre samudAya ke sAtha devavandana kiyA aura saMgha samudAya ne aneka upacAroM se vistArapUrvaka pUjA kara usa pratimA kI vahA~ sthApanA kI aura vahA~ para eka sundara vizAla deva mandira kA nirmANa kiyA gyaa| tabhI se vizva meM zrI abhayadevasUri dvArA sthApita saba manorathoM kA pUrNa karane vAlA yaha zrI pArzvanAtha svAmI kA tIrtha prasiddha huaa| 10. vahA~ se vihAra kara AcArya mahArAja pATaNa zahara meM A ge| vahA~ para svargIya jinezvarasUri dvArA pratiSThita "karaDi haTTI" vasati meM rhe| saba prakAra kI suvidhA dekhakara sthAnAMga, samavAyAMga, vivAhaprajJapti Adi nau aMgoM kI TIkA kA praNayana prArambha kiyaa| vyAkhyA karate samaya kahIM-kahIM para jaba-jaba unheM sandeha hotA to ve jayA-vijayA-jayantI-aparAjitA nAmaka zAsanadeviyoM kA smaraNa karate the| ve deviyA~ mahAvideha kSetra meM virAjamAna tIrthaMkara bhagavAn se pUchakara jaba taba unakA sandeha nivAraNa karatI thiiN| 11. unhIM dinoM meM caityavAsI AcAryoM meM pradhAna droNAcArya ne bhI siddhAnta vyAkhyA-Agama vAcanA prArambha kii| apane-apane zAstra lekara sabhI caityavAsI AcArya unake pAsa zravaNa karane hetu Ane lge| mahArAja abhayadeva jI bhI vahA~ jAyA karate the| unako droNAcArya apane pAsa Asana para biThalAte the| siddhAntoM kI vyAkhyA karate samaya jina-jina gAthAoM meM AlApakoM meM droNAcArya ko sandeha hotA thA, vahA~ ve AcArya abhayadevasUri jI se itane maMda svara se aise bola dete the ki dUsaroM ko kucha sunAI nahIM detaa| isa taraha hote hue kisI dina jisa sthala kA vyAkhyAna hone vAlA thA usI sthala kI vyAkhyAvRtti AcArya zrI abhayadevasUri jI ne lAkara droNAcArya ko dI aura kahA-"ise dekha evaM vicAra kara Apa siddhAnta kA vyAkhyAna kreN|" jo koI bhI usa vyAkhyA ko artha-vicAraNA pUrvaka dekhatA thA, vaha Azcaryacakita ho uThatA thaa| kintu droNAcArya ne jaba usa vyAkhyA ko par3hI to unheM to bar3A hI vismaya huaa| ve socane lagekyA yaha vyAkhyA gaNadharoM kI banAyI huI hai yA abhayadevasUri kI? jaba unheM mAlUma huA ki abhayadevasUri kI hI banAI huI haiM, taba to droNAcArya ke mana meM abhayadevasUri ke prati sammAna kA bhAva bahuta bar3ha gyaa| dUsare dina vyAkhyAna ke samaya jaba abhayadevasUri vyAkhyA zravaNa karane Aye taba droNAcArya gaddI se khar3e hokara unakA svAgata karane ke liye sammukha gye| apane AcArya ke dvArA vidhimArgAnuyAyI AcArya ke prati pratidina isa prakAra Adara dekhakara vahA~ Ane vAle saba caityavAsI AcArya ruSTa ho gye| sabhAsthala se uThakara saba ke saba apane-apane sthAna meM jAkara kahane lage-"abhayadevAcArya meM hamase kauna sA guNa adhika hai? jisake kAraNa hamAre pradhAna AcArya bhI unakA itanA Adara karate haiN| aisA karane se hamArI pratiSThA to sarvathA naSTa hI ho gii| aura phira hama to kucha bhI nahIM rhe|" droNAcArya to bar3e buddhimAna aura guNoM ke pakSapAtI the, unhoMne (16) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka nUtana zloka banAkara maThoM meM saba caityavAsI AcAryoM ke pAsa bhijavAyA : AcAryAH pratisadma santi mahimA yeSAmapi prAkRtaimAtuM nA'dhyavasIyate sucaritaisteSAM pavitraM jgt| ekenA'pi guNena kintu jagati prajJAdhanAH sAmprataM, yo dhatte'bhayadevasUrisamatAM so'smaakmaavedytaam|| [Ajakala ghara-ghara meM aneka AcArya haiM, jinakI mahimA ko bhI sAdhAraNa puruSa samajha nahIM sakate aura jo apane saccaritroM se sAre saMsAra ko pavitra kara rahe haiN| yadyapi yaha saba kucha satya hai, phira bhI maiM vidvAn logoM se pUchatA hU~ ki isa samaya jagat meM koI eka AcArya bhI aisA batalAveM jo kisI eka guNa meM bhI ina abhayadevasUri kI samAnatA kara sakatA ho!] isa zlokabaddha sUcanA ko par3hakara saba AcArya ThaMDe par3a gye| tadanantara droNAcArya ne abhayadevasUri se kahA-"Apa siddhAntoM kI jo vRttiyA~ banAveMge unakA lekhana aura saMzodhana maiM kruuNgaa|" vahA~ para rahate hue zrI abhayadevasUri jI ne do pArigrahika-parigrahadhArI-gRhasthoM ko pratibodha dekara samyaktva mUla dvAdaza vratadhArI bnaayaa| ve donoM hI zAnti ke sAtha zrAvaka dharma kA pAlana karake devaloka meM phuNce| devaloka se tIrthaMkara vandanA ke liye mahAvideha kSetra meM gye| vahA~ para sImaMdhara svAmI aura yugamaMdhara svAmI kI vandanA kii| unake pAsa se dharma sunakara pUchA-"hamAre guru zrI abhayadevasUri jI kauna se bhava meM mokSa padhAreMge?" donoM tIrthaMkara bhagavantoM ne kahA-"tIsare bhava meM mukti jaayeNge|" yaha sunakara ve donoM deva bar3e prasanna hue aura apane guru zrI abhayadevasUri ke pAsa jAkara vandanA karake bhagavAn kI kahI huI bAta sunAI aura vahA~ se vApisa lauTate samaya unhoMne isa agrima gAthA kA uccAraNa kiyA bhaNiyaM titthayarehiM mahAvidehe bhavaMmi tiyNmi| tumhANa ceva guravo muttiM sigdhaM gmissNti|| [mahAvideha kSetra meM tIrthaMkaroM ne yaha bAta kahI hai ki tumhAre guru tIsare bhava meM zIghra hI mukti ko jaayeNge|] isa gAthA ko svAdhyAya karatI huI mahArAja kI eka sAdhvI ne sunaa| usane Akara vaha gAthA mahArAja ko sunaaii| mahArAja ne kahA-"hamako pahale hI deva sunA gye|" tadanantara kisI samaya vahA~ se sUrijI vihAra karake pAlhaUdA nAmaka grAma meM pdhaare| vahA~ para bahuta se zramaNopAsaka mahArAja ke bhakta the| unake kaI jahAja samudra meM calA karate the| unhoMne jahAjoM ko kirAne ke mAla se lAda kara videza meM bhejA thaa| vahA~ yAtrI logoM kI jubAnI aphavAhakiMvadantI-sunAI dI ki kirAne se bhare hue jahAja DUba gye| isa duHkhada bAta ko sunakara zrAvaka atyanta udAsa ho gae aura isI kAraNa ve usa dina zrI abhayadevasUri jI kI vandanA karane ko ThIka samaya para nahIM jA ske| zrI sUrijI ne kisI kAraNavaza unheM yAda kiyA, taba ve gaye aura vandanA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (17) _ 2010_04 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karake baiTha gye| taba mahArAja ne unase vandanArtha Ane meM dera ho jAne kA kAraNa puuchaa| zrAvaka bole"mahArAja! jahAjoM ke DUbane kI kiMvadantI sunakara hama loga bahuta duHkhita ho uThe haiM aura yahI kAraNa hai ki Aja hamArA vandana karane bhI AnA nahIM huaa|" mahArAja ne unakA yaha kathana sunakara jahAja sambandhI kucha bAta jAnane ke lie ekAgra citta se kSaNa bhara kucha dhyAna lgaayaa| phira zrAvakoM se kahA-"Apa loga isa viSaya meM cintita na hoN| koI cintA karane kI bAta nahIM hai|" phira dUsare dina kisI manuSya ne Akara samAcAra sunAye ki -"Apa logoM ke jahAja sakuzala samudra pAra pahu~ca gaye haiN|" isa zubha samAcAra ko pAkara zrAvaka loga saba milakara mahArAja ke pAsa Aye aura nivedana kiyA-"bhagavan! Apane jo AjJA kI thI vaha satya huii| isa kirAne ke vyApAra meM jitanA lAbha hogA usakA AdhA dravya hama loga siddhAnta kI pustakoM kI likhAI meM vyaya kreNge|" "isase ApakI mukti hogI, yaha sarvathA yukta hai| ApakA yaha karttavya hI hai|" isa taraha mahArAja ne unakI sarAhanA prazaMsA kii| una logoM ne protsAhita hokara zrI abhayadevasUri viracita siddhAMta vRtti kI aneka pustakeM likhvaaii| vahA~ se vihAra karake zrI sUrijI vApasa pATaNa A gye| una dinoM cAroM dizAoM meM yaha prasiddhi ho gaI ki isa samaya zrI abhayadevasUri jI hI saba siddhAntoM ke pAraMgata haiN| vizeSa jinacandrasUri ke paTTadhara abhayadevasUri hue| inakA jIvana vRttAnta hameM prabhAvakacarita pR0 161-166 meM prApta hotA hai| isake anusAra vi0saM0 1080 ke pazcAt AcArya jinezvarasUri vihAra karate hue mAlavA pradeza kI rAjadhAnI dhArAnagarI pdhaare| yahA~ ke nivAsI zreSThI mahIdhara ke putra abhayakumAra ne AcAryazrI ke vyAkhyAna se prabhAvita hokara unase dIkSA grahaNa kara abhayadeva muni nAma prApta kiyaa| guru ke pAsa hI abhayadeva ne svazAstra aura parazAstra kA vidhivata adhyayana kiyaa| ApakI yogyatA se prabhAvita hokara AcArya jinezvarasUri ne inheM sUri pada pradAna kiyA aura ye AcArya abhayadevasUri ke nAma se vikhyAta hue| sthAnAMga sUtra Adi nava aMga granthoM kI TIkA kA racanAkAla vikrama saMvat 1120 se 1128 ke madhya kA hai| TIkAoM kA prArambha bhI pATaNa meM huA thA aura pUrNatA bhI pATaNa meM huI thii| pArzvanAtha kI pratimA pahale prakaTa huI athavA nau aMgoM para vRtti pahale likhI gayI, isa prazna para lambe samaya se hI racanAkAroM meM matabheda calA A rahA hai| sumatigaNi kRta gaNadharasArdhazatakavRtti, upA0 jinapAla dvArA racita yugapradhAnacArya gurvAvalI, jinaprabhasUri kRta vividhatIrthakalpa Adi ke anusAra pahale pratimA prakaTa huI phira nau aMgoM para TIkA kI racanA huii| isake viparIta prabhAvakacarita, prabandhacintAmaNi evaM purAtanaprabandhasaMgraha meM pahale TIkAoM kI racanA kA aura phira pArzvanAtha kI pratimA ke prakaTIkaraNa hone kI carcA hai| vastutaH kauna kA kArya pahale huA isa para vicAra karanA Avazyaka hai| TIkAoM kI racanA meM aharniza jAgaraNa evaM racanA ke prArambha hone se lekara pUrNa hone taka atiugra Ayambila tapa ke sevana se AcAryazrI kA zarIra rogagrasta ho gyaa| sAtha hI (18) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durjanoM/virodhiyoM ke kuvAkyoM ne mana para bhI AghAta phuNcaayaa| isI kAraNa ve anazana karane ko taiyAra ho gaye the| yaha jinazAsana kA saubhAgya hI thA ki anazana kA pUrvanizcita kAryakrama sthagita ho gayA aura usake sthAna para unhoMne dUsarA hI kArya kiyaa| yaha kArya thA stambhanapura meM pArzvanAtha kI pratimA kA prkttiikrnn| cU~ki janasAmAnya meM camatkAroM ke prati adhika zraddhA rahatI hai aura sAhityasRjana kevala vidvAn hI jAna pAte haiN| isa dRSTi se pArzvanAtha kI pratimA kI prApti camatkArapUrNa rUpa se prApta hone aura usake darzana se AcAryazrI kA roga zAnta hone vAlI bAta janasAmAnya meM pUrva meM sthAna prApta kara sakI / vastutaH navAGga TIkA kA kArya AcArya ne pUrva meM hI kiyA thA aura upari ullikhita nirantara jAgaraNa aura lambe kAla ke Ayambila tapa ke kAraNa zarIra jarjarita ho gayA, usI samaya ve stambhanaka padhAre jahA~ pratimA kA camatkArika rUpa se prakaTIkaraNa huaa| kSamAkalyANopAdhyAya kRta paTTAvalI ke pRSTha 23 ke anusAra pArzvanAtha kI pratimA yathAsthAna na milane para abhayadevasUri ne jayatihuaNa stotra dvArA prabhu kI stavanA prArambha kii| isa stotra kA 16vA~ padya "phaNiphaNaphAraphuranta' kA uccAraNa karane ke sAtha hI bhUmi se stambhana pArzvanAtha kI pratimA prakaTa huii| abhayadevasUri ke vidvAn ziSyoM meM prasannacandrasUri, vardhamAnasUri, haribhadrasUri, devabhadrasari, jinavallabhasUri Adi kA nAma ullekhanIya hai| zvetAmbara paramparA ke pichale sabhI gaccha evaM pakSa ke vidvAnoM ne atyanta Adara evaM satyaniSThA ke sAtha abhayadevasUri kA smaraNa kiyA hai aura inake vacanoM ko pUrNatayA Aptavacana kI koTi meM rakhA hai| apane samakAlIna vidvat samAja meM bhI inakA sarvocca sthAna rhaa| abhayadevasUri kA nidhana vi0saM0 1138 ke AsapAsa mAnA jAtA hai| navAMgavRttikAra zrI abhayadevasUri-paramparA 1. abhayadevasUri 2. prasannacaMdrasUri 3. devabhadrasUri 4. devAnandasUri 5. vibudhaprabhasUri 6. devaprabhasUri 7. padmaprabhasUri AcArya abhayadevasUri kI paramparA ke AcArya zrI prasannacandrasUri aura zrI devabhadrasUri ina donoM AcAryoM ke vidyAguru AcArya abhayadevasUri the| ina donoM kA yatkiJcita prApta ullekha pUrva meM hI AcArya abhayadeva, AcArya jinavallabha aura AcArya jinadattasUri caritroM meM A cukA hai| avaziSTa AcAryoM ke sambandha meM koI ullekha prApta nahIM hotA aura padmaprabhasUri ke pazcAt yaha paramparA kahA~ taka calI, jJAta nahIM hai| kintu AbU ityAdi se prApta mUrti lekhoM ke AdhAra para yaha nizcita hai ki sAdhu paramparA 15vIM zatI ke pUrvArddha taka calatI rahI hai| paramparA zabda se yahA~ para ziSya praziSyAdi krama bhAvi paramparA nahIM, kintu AcAryazrI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (19) _ 2010_04 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke samudAya-varti tatkAla va pazcAt kAla-bhAvi prabhAvazAlI vidvAna AcAryoM kI nAmAvalI samajhanA cAhie, kyoMki prasannacandrAcArya aura devabhadrAcArya kA pArasparika guru ziSya kA sambandha nahIM hai| yugapradhAnAcArya gurvAvalI evaM gaNadharasArddhazataka vRtti Adi ke kathanAnusAra zrI prasannacandrAcArya kI dIkSA to vasatimArga-prakAzaka, kharatara-viruda saMprApaka, suvihita ziromaNi AcArya zrI jinezvarasUri jI ke kara-kamaloM se huI thI, parantu ziSya the zrI abhayadevasUri jI mahArAja ke aura zrI devabhadrAcArya ziSya the AO zrI jinezvarasUri jI ke hastadIkSita upAdhyAya zrI sumati gaNi ke| jaise ki svayaM devabhadrAcArya apane racita kathAratnakoSa kI prazasti meM likhate haiM tANa jiNacaMdasUrI, sIso siriabhydevsuurivi| ravi-sasaharavva payar3A, ahesi siya guNamaUhehiM // 3 // tesiM asthi viNeo, samattha-sattha'tthapArapatta mii| sUrI pasannacaMo, na nAmao atthao vi prN|| 4 // tasseva gehiM siri sumai - vAyagANaM vinneylesehiN| .. siridevabhaddasUrIhiM, esa raiso khaakoso|| 5 // __ [una (AcArya zrI jinecarasUri jI mahArAja) ke ziSya AcArya zrI jinacandrasUri jI evaM zrI abhayadevasUri jI bhI hue, jo ujjvala guNa rUpa kiraNoM se sUrya aura candramA kI bhA~ti bhUtala meM prasiddha the| unake ziSya samasta zAstroM ke artha meM pAra prApta mati (nipuNa buddhi) vAle AcArya zrI prasannacandrasUri hue jo ki kevala nAmamAtra se hI nahIM, kintu artha se bhI prasannacandra (nirmalacandra tulya) hI the| una (prasannacandrAcArya ke caraNa sevaka evaM vAcaka zrI sumati gaNi ke ziSyaleza zrI devabhadrasUri ne isa kathA (ratna) koSa kI racanA kii|] isase yaha spaSTatayA jAnA jAtA hai ki uparokta paramparA navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUri kI ziSya-praziSyAdi krama-bhAvi paramparA nahIM hai| yadi ise krama-bhAvi paramparA mAnI jAya to zrI devabhadrasUri ko AcArya zrI prasannacandrasUri ke ziSya mAnane cAhie aura aisA mAnanA svayaM devabhadrAcArya ke hI kathana se viruddha hotA hai| kyoMki? kathAratnakoSa ke Upara ullikhita avataraNa meM svayaM devabhadrAcArya apane ko AcArya zrI prasannacandrasUri ke sevaka likhate haiM, nahIM ki ziSya / ziSya to ve apane ko vAcaka zrI sumati gaNi ke hI likhate haiM, ataH isa paramparA ko guruziSyAdi krama-bhAvi paramparA na mAna kara AcArya zrI abhayadevasUri jI kI paramparA meM hue prabhAvazAlI vidvAna AcAryoM kI nAmAvalI hI mAnanA ucita hai| Di Yong (20) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinavallabhasUri 13. usa samaya meM AzikA nagarI meM kUrcapuragacchIya caityavAsI jinezvarasUri nAma ke eka maThAdhIza AcArya rahate the| usa nagarI meM jitane zrAvakoM ke bAlaka the, ve saba unake pAsa maTha meM par3hate the| usI AzikA meM eka zrAvaka putra jinavallabha nAma kA thaa| usakA pitA use bacapana meM hI choDakara svarga sidhAra gayA thA, ata: mAtA ne hI usakA pAlana-poSaNa kiyA thaa| jaba usakI Ayu par3hane yogya huI, taba mAtA ne usako anya bAlakoM ke sAtha par3hane ke lie maTha meM bhejanA zuru kiyaa| anya sabhI sahapAThiyoM kI apekSA vaha adhika pATha yAda kara letA thaa| eka dina jaba vaha jinavallabha maTha se par3hakara ghara jA rahA thA to mArga meM usako eka TIpanA milA, jisameM sarpAkarSaNI tathA sarpamokSaNI nAmaka do vidyAe~ likhI huI thiiN| usameM batAyI huI vidhi ke anusAra jinavallabha ne pahale pahalI vidyA ke maMtroM kA uccAraNa kiyaa| usake prabhAva se saba dizAoM se sarpa hI sarpa Ane lage, unheM dekhakara vidyA ke prabhAva ko jAnakara vaha jarA bhI nahIM ghabar3AyA aura dUsarI sarpamokSaNI vidyA kA yathAvidhi uccAraNa karake una Ate hue so ko vApasa lauTA diyaa| yaha samAcAra jaba guru jinezvarasUri jI ne sunA to unakA hRdaya usa bAlaka para AkarSita hone lagA aura ve jAna gaye ki yaha bAlaka bar3A guNI hai| taba unhoMne kisI bhI prakAra se usako apane adhikAra meM le lene kA dRr3ha saMkalpa kiyaa| sUri jI ne aneka pralobhana dekara usa bAlaka ko apane vaza meM karake usakI mAtA ko madhura vacanoM se samajhA bujhA kara pA~ca sau rupaye dilAye aura jinavallabha ko apanA ziSya kara liyaa| use chanda, alaMkAra, kAvya, nATaka, jyotiSa tathA lakSaNAdi saba vidyAoM kA adhyayana kraayaa| kisI samaya una AcArya zrI kA grAmAntara jAne kA saMyoga upasthita huaa| jAte samaya maTha Adi ke saMrakSaNa kA bhAra jinavallabha ko sauMpa kara bole-"sAvadhAnI se kArya krnaa| hama bhI apanA kArya siddha karake zIghra hI vApasa Ate haiN|" ziSya ne prArthanA kI-"saba barAbara karU~gA, zrImAn nizciMta hokara padhAreM aura kArya samApta karake zIghra hI vApasa lauTa aaveN|" gurujI ke cale jAne ke bAda dUsare dina hI jinavallabha ne socA, bhaNDAra meM pustakoM kI bharI haI peTI dharI hai| use kholakara dekhanA cAhie ki pustakoM meM kyA-kyA likhA hai kyoMki pustakoM se hI saba prakAra kA jJAna prApta kiyA jAtA hai| yaha vicAra karake usane peTI kholakara siddhAnta kI eka pustaka nikaalii| usameM likhA huA dekhA-"sAdhu ko gRhasthoM ke gharoM se 42 doSoM se rahita bhikSA-madhukarI vRtti se lekara saMyama pAlane ke lie deha nirvAha karanA caahie|" isa prakAra ke vicAroM ko dekhakara usane socA-"saMyama aura AcAra hI mukti meM le jAne vAlA mArga hai| hamAre vartamAna AcAra se to hameM mukti kI prApti nitAnta durlabha hai|" isa prakAra gaMbhIra vRtti se vicAra karate hue jinavallabha jI ne pustaka ko jaisI kI taisI yathAsthAna rakha dI aura maTha ke saMcAlana ke kArya meM pUrvavat saMlagna ho ge| kucha dina bAda guru jI A gaye aura maTha ko pahale se suvyavasthita dekhakara bar3e prasanna hue aura unakI prazaMsA karane lage ki-"yaha bar3A catura hai| vAstava meM jaisA hamane socA hai yaha vaisA hI niklegaa| kintu, isane jaina siddhAnta ke binA sabhI vidyAe~ par3hI haiM, aba ise jaina siddhAnta kA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (21) 2010_04 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa karAnA cAhie aura vaha siddhAnta, vidyA isa samaya abhayadevasUri jI ke pAsa sunate haiN| isalie isa jinavallabha ko unake pAsa bhejakara siddhAntoM kA ThIka jJAna prApta karAnA cAhie aura tadanantara isako apanI gaddI para biThA denA caahie|" aisA nizcaya karake vAcanAcArya banAkara aura bhojana Adi prabandha ke lie pA~ca sau mohareM dekara tathA sevA ke lie jinazekhara nAmaka sAdhu ke sAtha jinavallabha ko siddhAnta jJAnArtha zrI abhayadevasUri ke pAsa bheja diyaa| aNahilapura pATaNa jAte hue donoM sAdhu mArga meM Aye marukoTa meM rAtri rhe| vahA~ mANU zrAvaka ke banAye jina mandira meM pratiSThA kii| vahA~ se calakara pATaNa pahu~ce aura vahA~ logoM se abhayadevasUri jI kA sthAna pUcha kara unakI vasati meM phuNce| guru jI ke darzana karake bhakti-zraddhA ke sAtha unakI vandanA kii| guru jI ko sAmudrika cUr3AmaNi kA jJAna thaa| ata: inako dekhate hI zArIrika lakSaNoM se jAna gae ki-yaha koI bhavya jIva hai| sUrijI ne pUchA-"tumhArA yahA~ Agamana kisa prayojana se huA hai?" jinavallabha ne uttara diyA-"bhagavan ! hamAre guru ne siddhAntavAcana-rasAsvAdana ke lie makaranda ke lobhI bhramara ke sadRza mujha ko zrImAn ke caraNa-kamaloM meM bhejA hai|" isa uttara ko sunakara abhayadevasUri ne vicAra kiyA"yadyapi yaha caityavAsI guru kA ziSya hai, tathApi yogya hai| isakI yogyatA, namratA aura ziSTatA dekhakara siddhAnta-vAcanA dene ko hRdaya svataH cAhatA hai| zAstra meM batalAyA hai marijjA saha vijjAe kAlaMmi Agae viu| apattaM ca na vAijjA pattaM ca na vimaanne|| [avasAna samaya ke Ane para vidvAn manuSya apanI vidyA ke sAtha bhale hI mara jAye, parantu kupAtra ko zAstra-vAcanA na deve aura pAtra ke Ane para vAcanA na dekara usakA apamAna na kre|] isa prakAra zAstrIya vAkyoM se pUrvApara kA vicAra karake sUrijI ne usase kahA-" jinavallabha! tumane bahuta acchA kiyA jo siddhAnta-vAcanA ke lie mere pAsa aaye|" tadanantara acchA dina dekhakara mahArAja ne usako siddhAnta graMtha par3hAnA prArambha kara diyaa| gurujI jisa samaya siddhAnta-vAcanA dete usa samaya jinavallabha bar3A prasanna hokara ekAgra citta se sudhArasa kI taraha upadezAmRta kA pAna karatA thaa| usakI jJAna-pipAsA aura upadezAmRta-grahaNa karane kI adbhuta pratibhA ko dekhakara gurujI ko bar3I prasannatA huii| AcAryazrI ne prasanna hokara isa prakAra siddhAnta- vAcanA denA prArambha kiyA ki thor3e hI samaya meM vaha paripUrNa ho gii| 14. unhIM dinoM meM koI eka jyotiSI AcArya kA ananya bhakta ho gyaa| usane mahArAja se prArthanA kI-"yadi ApakA koI yogya ziSya ho to mujhe diijiye| maiM usako acchA jyotiSI banA duuNgaa|" AcArya ne usakA yaha kathana sunakara apane yogya ziSya isa jinavallabha gaNi ko jyotiSa par3hAne ke liye usake pAsa bheja diyaa| jyotiSI ne bar3I udAratA se apanI yogyatA ke anusAra usako jyotiSa zAstra kA jJAna kraayaa| yathAvidhi vidyAdhyayana pUrNa kara lene ke anantara jinavallabha jI ne apane AzikA nagarIstha dIkSA gurujI ke pAsa cale jAne kI icchA kI aura vahA~ se vihAra karane ke (22) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie zubha muhUrta nikAla kara vidyA guru zrI abhayadevasUri jI mahArAja se jAne ke lie AjJA mA~gane gye| gurujI ne jAne kI AjJA dete hue Adeza diyA-"maiMne sAre siddhAnta apanI jAnakArI ke anusAra tumheM par3hA diye haiN| tumako apane jIvana meM siddhAnta ke anusAra hI AcaraNa karanA caahie| he vatsa! zAstra ke pratikUla kisI bhI prakAra kA vyavahAra mata krnaa|" jinavallabha gaNi ne kahA-"bhagavan ! zrImAn kI AjJA ke anusAra hI sadA bartAva kruuNgaa|" gurujI kI AjJA pAkara jinavallabha jI zubha dina dekha vahA~ se calakara jisa nArga se pahale gaye the-usI mArga se phira marukoTa A phuNce| vahA~ para unhoMne deva mandira meM siddhAntoM ke anukUla eka vidhi likhI, jisase avidhi caitya bhI mukti-sAdhaka vidhi-caitya bana sakatA hai| vaha vidhi yaha hai atrotsUtrajanakramo na ca na ca snAnaM rajanyAM sadA, sAdhUnAM mamatAzrayo na ca na ca strINAM pravezo nishi| jAtijJAtikadAgraho na ca na ca zrAddheSu tAmbUlami tyAjJAtreyamanizcite vidhikRte shriijaincaityaalye|| [isa mandira meM utsUtrabhASI manuSyoM kA AnA-jAnA va bartAva nahIM hogaa| rAtri meM snAtra mahotsava nahIM honA caahie| sAdhuoM kA mamatAbhAvaadhikAra isa mandira meM nahIM rahanA caahie| rAtri ke samaya striyoM kA AnA-jAnA isa mandira meM nahIM hogaa| jJAti-jAti kA durAgraha na hogA, yAni kisI jAti-jJAti kA Adhipatya isa mandira para nahIM rahegA aura zrAvaka loga paraspara tAmbUla kA denA-lenA va bhakSaNa karanA isa mandira meM nahIM kara skeNge| isa prakAra kI ye zAstravihita AjJAyeM kisI kI nizrA rahita aura vidhipUrvaka sthApita isa jina-mandira meM pravartita rhegii| abhiprAya yaha thA ki isa vidhi kA pAlana karanA cAhie, jisase dharma-kriyA mukti kA sAdhana bne|] . tadanantara apane guru zrI jinezvarasUri jI ke pAsa jAte hue AzikA nagarI se tIna koza dUrI para mAiyar3a nAmaka grAma meM jAkara tthhre| vahA~ eka puruSa ko hastalekha dekara gurujI ke pAsa bhejaa| usa patra meM likhA thA-"ApakI kRpA se suguru zrI abhayadevasUri jI se siddhAnta-vAcanA grahaNa karake maiM mAiyar3a grAma meM AyA huuN| Apa kRpA karake mere se yahIM Akara mileN|" patra ko par3hakara gurujI ne vicAra kiyA ki-"jinavallabha ko yahA~ AnA cAhie thaa| hamako vahA~ bulAne jaisA anucita kArya usane kisa kAraNa kiyaa|" astu| dUsare dina guru jinezvarAcArya aneka nAgarikoM ke sAtha apane priya ziSya se milane ke liye pUrvokta grAma meM aaye| jinavallabha jI guru jI kA svAgata karane unake sammukha Aye aura vandanA kii| kuzala-kSema pUchane para jinavallabha jI ne apane adhyayana kArya kA sArA vRtAsta kaha sunaayaa| guru ke sAtha meM Aye hue kaI eka brAhmaNoM ke prazna karane para unakA samAdhAna karane ke lie durbhikSa-subhikSa-varSA sambandhI praznoM ke uttara meM jinavallabha jI ne jyotiSa vidyA ke bala se kaI eka AzcaryakArI bAteM batAIM, jinako sunakara gurujI bhI Azcarya-cakita ho ge| taba guru ne jinavallabha gaNi se pUchA- "tuma apane sthAna para na Akara bIca meM hI kyoM Thahara gaye?" jinavallabha jI ne kahA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (23) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhagavan ! suguru ke mukha se jinavacanAmRta ko pIkara viSa ke samAna devagRha - nivAsa ko sevana karane kI icchA kaise karU~?" jinezvarAcArya ne kahA - " merA vicAra thA ki tumheM apanI gAdI para biThalA kara aura gaccha, maTha, mandira, zrAvaka Adi kA saba kArya bhAra tumhAre hAtha meM sauMpa kara phira kisI suyogya guru dvArA vasatimArga svIkAra kruuNgaa|" jinavallabha jI bole - " yadi yahI vicAra hai to phira derI kyoM kI jA rahI hai? kyoMki viveka kA phala to yahI hai ki yogya bAta ko svIkAra kiyA jAye aura anucita kA parityAga kiyA jaaye|" yaha sunakara guru ne kahA - " hama meM aisI niHspRhatA nahIM hai ki jo maTha, mandira, zrAvaka, vATikA Adi kI saMrakSA kA bhAra kisI yogya uttarAdhikArI puruSa ko diye binA hI suyogya guru ke pAsa jAkara vasatimArga svIkAra kara leM / ataH kisI yogya puruSa ko maThAdi kA dAyitva dekara vasatimArga svIkAra karU~gA aura tumhArI yahI icchA ho to abhI bhale hI vasativAsa svIkAra kara lo|" taba zrI jinavallabha jI apane dIkSA guru zrI jinezvarasUri kI sammati milane para guru ko vandana kara vahA~ se pIche punaH pATaNa A gaye aura zrI abhayadevasUri jI ke caraNoM meM zIghra hI Akara bhaktipUrvaka vandanA kii| unake Ane se zrI abhayadevasUri kA hRdaya Ananda se umar3a par3A aura ve mana hI mana socane lage ki - "hamane isake viSaya meM jaisA vicAra kiyA thA, yaha vaisA hI siddha huA / yaha mere pATa para baiThane yogya hai / parantu yaha caityavAsI AcArya kA dIkSita hai, isa kAraNa gaccha ke saba sAdhu loga mere isa kArya se sahamata nahIM hoNge|" yaha socakara unhoMne gaccha ke AdhArabhUta vardhamAnAcArya ko guru pada gacchanAyakatva para AsIna kiyA aura jinavallabha gaNi ko apanI ora se upasampadA pradAna kara unheM AjJA dI ki - "tuma hamArI AjJA se saba jagaha vihAra kro| " zrI abhayadevasUri jI ne eka samaya prasannacandrAcArya ko ekAnta meM bulAkara kahA - " mere pATa para acchA lagna dekhakara jinavallabha gaNi ko sthApita kara denA / " parantu daivayoga se isa prastAva ko kArya rUpa meM pariNata karane kA suavasara nahIM AyA thA ki prasannacandrasUri devaloka cale gaye / unhoMne svargavAsa ke pUrva kapar3avaMja meM devabhadrAcArya ko pUrvokta prastAva sunAkara kahA ki- " maiM gurudeva kI isa AjJA ko pUrNa nahIM kara sakA hU~ / ata: tuma isa Adeza ko kAryarUpa meM jarUra lAnA / " devabhadrAcArya ne yaha bAta sunakara kahA - "jaisA samaya- saMyoga hogA, avasara milane para isa AjJA kA pAlana kiyA jaayegaa| Apa apanI AtmA ko santoSa diijie|" 44 15. zrI abhayadevasUri ke devaloka pahu~ca jAne ke bAda vAcanAcArtha jinavallabha gaNi kitane hI dinoM taka pATaNa ke Asa-pAsa vihAra karate rahe / parantu gujarAta ke loga, caityavAsI AcAryoM kA atyadhika saMparka hone ke kAraNa ardha-vidagdha the / ataH inameM pratibodha-vidhAna kI saphalatA na dekhakara mahArAja kA mana vahA~ rahane ko nahIM caahaa| isalie apane sAtha do anya sAdhuoM ko lekara zubha zakuna dekhakara bhavya jIvoM ko bhagavadbhASita dharmavidhi kA upadeza dene ke lie citrakUTa (cittaur3a) Adi dezoM meM vihAra kara gye| una dezoM meM adhikatara caityavAsI sAdhuoM kA prabhAva tathA nivAsa thA / janatA bhI unhIM kI anuyAyinI thii| adhika kyA kaheM? aneka grAmoM meM vihAra karate huye mahArAja zrI cittaur3a phuNce| yadyapi vahA~ para virodhI varga ne janatA meM mahArAja ke viruddha bahuta bar3A Andolana khar3A kiyA, tathApi ve loga mahArAja (24) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA kucha bhI aniSTa karane meM samartha na ho sake, kyoMki pATaNa meM rahate hue hI mahArAja kI prasiddhi ko saba janatA suna hI cukI thii| vahA~ jAkara mahArAja ne apane Thaharane ke lie vahA~ ke logoM se sthAna maaNgaa| unhoMne kisI sthAna kA prabandha kara dene ke bajAya ha~sIpUrvaka kahA-"yahA~ eka sUnA caNDikA kA mandira hai yadi Apa usameM ThahareM to|" mahArAja ne unake kuTila abhiprAya kA jJAna kara liyA ki "TUTephUTe aura sUne maTha meM bhUta-preta pizAcoM kI zaMkA hotI hai| isI se aisA sthAna mere aniSTa kI buddhi se ye loga batalA rahe haiN| parantu koI cintAjanaka bAta nahIM hai| deva-guru kI kRpA se saba zubha hI hogaa|" aisA socakara jinavallabha gaNi ne kahA-"bhale vahI sahI, tuma AjJA do jisase vahA~ tthhreN|" logoM ne kahA-"bhale vahA~ tthhro|" tadanantara gaNi jI deva-guru kA dhyAna karane ke sAtha devI kI anujJA le karake unake nirdiSTa sthAna para hI gye| usa sthAna kI adhiSThAtrI devI caNDikA mahArAja ke jJAna, dhyAna aura sadanuSThAna se prasanna ho gii| jisa caNDikA kA logoM ko bar3A bhArI bhaya thA aura jisase kaI logoM kA aniSTa bhI ho cukA thA, vahI caNDikA Aja ina gaNi jI ke tapa prabhAva ko dekhakara, jo anyoM ke lie bhakSikA thI, inakI rakSikA ho gii| mahArAjazrI ke isa AzcaryakAraka apUrva prabhAva ko dekhakara saba loga cakita ho ge| gaNijI sAdhAraNa vyakti nahIM the| ye saba vidyAoM ke pAradarzI vidvAn the| zAstra jJAna ke bhaNDAra the| aneka siddhAntoM ke jJAtA the| jinendra mata pracAraka zrI haribhadrasUri ke anekAntajayapatAkA Adi granthoM ke abhijJa the| paradarzaniyoM ke nyAyakandalI, kiraNAvalI Adi nyAya grantha tathA pANinI Adi AThoM vaiyAkaraNoM ke sUtra aura artha inako kaNThastha the| caurAsI nATaka, sampUrNa jyotiSa zAstra, paMca mahAkAvya Adi sabhI kAvya graMtha tathA jayadeva prabhRti kaviyoM dvArA racita chanda granthoM 1. solahavIM zatAbdI ke samartha kavi zrImAn kSemarAja muni apane svopajJa upadezasaptatikA TIkA meM likhate haiM ki-gaNivara jI apane ziSya parivAra saha cittaur3a padhAre, vahA~ ke jaina gRhasthoM se utarane yogya sthAna kI yAcanA kI, ve sabhI loga prAyaH caityavAsiyoM ke bhakta the, ataH dveSa buddhi se caNDikA devI kA mandira batA diyaa| vaha devI atyanta caNDa svabhAvI hone ke kAraNa usake mandira meM jo koI rAta meM ThaharatA use vaha mAra hI ddaaltii| gaNijI to apane bhAgya ke bharose para aTala zraddhA rakhate hae devaguru kA smaraNa karake vahA~ ke kI anumati lekara aura devI se avagraha kI yAcanA karake nizcinta hokara vahA~ gye| samayAnusAra pratikramaNAdi kriyAnaMtara svAdhyAyAdi karane pUrvaka saMthArAporasI par3hakara so gye| Apake bhAgyabala va cAritravizuddhi ke prabhAva se yadyapi devI ne Apako koI upadrava nahIM kiyaa| phira bhI ApakA eka bAla ziSya arddharAtri ko laghuzaMkA nivAraNa nimitta uThA, usa samaya bAla svabhAva ke sahaja svabhAva se kutUhala vaza devI kI A~kheM ukhAr3a diiN| usase kupita huI devI ne usa bAla ziSya kI donoM A~kheM khIMca nikaalii| usakI pIr3A se vaha bAla ziSya ekadama rone lagA, ataH gurujI uThe aura ziSya se sArI hakIkata jaanii| turanta hI apane dhyAna bala se devI ko bulAyA aura kahA ki-"are caNDa svabhAvi devI caNDikA! binA A~khoM ke isa ziSya kI dazA kyA hogI? isane bAla svabhAva sulabha kutUhala vaza terI mUrti kI A~kheM ukhAr3a dIM to yaha isakI ajJAna dazA hai, usake lie kSamA kara aura isakI A~kheM jaldI acchI kara de| guru mahArAja kI isa AjJA ko aMgIkAra kara devI ne apanI daivI zakti se turanta hI ziSya kI donoM A~kheM kamala patra ke jaisI svaccha banA dii| unake isa viziSTa AcAra ke prabhAva va upadeza se aisI daSTa devI bhI zAnta ho gii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa / (25) 2010_04 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke ve vizeSa marmajJa the| mahArAja ke isa prakAra ke vizeSa jJAna kI sAre cittaur3a meM khUba prasiddhi ho rahI thii| anya matAnuyAyI brAhmaNa Adi sabhI loga apane-apane sandehoM kA nivAraNa karane ke lie mahArAja ke pAsa Ane lge| jisa-jisa ko jisa-jisa zAstra meM sandeha utpanna hotA thA, mahArAja saba zAstra viSayaka yathArtha uttara dete hue saba kI zaMkAe~ dUra karate the| aba to dhIre-dhIre zrAvaka loga bhI kuchakucha Ane lge| siddhAnta-vacanoM ko suna kara aura tadanusAra kriyA ko dekhakara sAdhAraNa, saGghaka prabhRti zrAvakoM ne santoSapUrvaka vAcanAcArya jinavallabha gaNi ko guru ke rUpa meM svIkAra kiyaa| guru upadeza se prApta kI huI jyotiSa vidyA ke bala se jinavallabha gaNi jI ko atIta tathA anAgata (bhUta-bhaviSya) kA pUrNa jJAna thaa| eka samaya sAdhAraNa nAmaka eka zrAvaka ne mahArAja se parigraha-parimANa vrata ke nimitta prArthanA kii| gurujI ne vrata grahaNa kI use AjJA de dI aura pUchA-"kitanA parigraha parimANa lenA cAhate ho?" sAdhAraNa bolA-"mahArAja! sarva saMgraha 20 hajAra kA kruuNgaa|" phira gaNi jI ne kahA-"yaha to bahuta thor3A hai, aura adhika kro|" guru jI kI AjJA se parigraha parimANa eka lAkha kA kiyaa| guru jI ke prabhAva se sAdhAraNa zrAvaka ke lakSmI kI vRddhi hone lagI, lakSmI ke bar3hane se sAre saMgha kI sahAyatA karane lgaa| sAdhAraNa zrAvaka kI taraha anya zrAvaka bhI mahArAja kI AjJA meM pratidina adhikAdhika pravRtta hone lge| 16. Azvina mAsa ke kRSNa pakSa kI trayodazI ko zrI mahAvIra bhagavAn kA garbhApahAra kalyANaka AtA hai| usa dina jinavallabha gaNi jI ne saba zrAvakoM ke sAmane kahA-"yadi deva mandira meM jAkara bhagavAn ke samakSa deva vandanA kI jAya to atyuttama ho| pA~ca kalyANaka to haiM hI jo sabhI tIrthaMkaroM ke niyamita hamezA hote haiM, parantu unake atirikta bhagavAn mahAvIra deva kA chaThA bhI kalyANaka garbhApahAra hai kyoMki (paMca hatthutare hotthA sAiNA parinivvue) isa siddhAnta-vAkya se isakA honA spaSTa siddha hai| yahA~ para koI vidhi-caitya to hai nhiiN| isalie caityavAsiyoM ke mandira meM calakara deva vandanAdi dharmAnuSThAna kreN|" tadanantara zrAvakoM ne kahA-"bhagavan ! yadi ApakI yaha sammati hai to aisA hI kreN|" phira saba zrAvaka snAna kara ke pavitra vastra pahana kara pUjA kI pavitra sAmagrI lekara gaNi jI ke sAtha mandira ke lie ravAnA hue| jisa mandira meM unako jAnA thA usake mukhya dvAra para baiThI huI caityavAsinI AryA ne zrAvaka samudAya ke sAtha Ate huye guru jI ko dekhakara pUchA-"Aja ke dina kauna sA vizeSa parva hai?" kisI ne uttara diyA ki-"vIra garbhApahAra nAma ke chaThe kalyANaka ke nimitta pUjA karane ke liye ye saba loga A rahe haiN|" usa AryA ne vicAra kiyA-"Aja taka kisI ne bhI yaha chaThA kalyANaka kA parva yahA~ nahIM mnaayaa| ye loga hI Aja pahale pahala naye rUpa se isa parva ko manAyeM yaha yuktisaMgata nahIM hai|" aisA nizcaya karake vaha sAdhvI dvAra para Ar3I par3a gaI aura una AgantukoM se bolI-"mere jIte jI Apa loga mandira meM praveza nahIM kara skte|" usakA isa prakAra durAgraha dekha kara ve mandira meM nahIM gaye aura zrAvaka saMgha ke sAtha vApasa apane sthAna para cale gye| bAda meM zrAvakagaNa kahane lage-"yahA~ zrAvaka logoM ke bar3e-bar3e makAna haiN| unameM se kisI eka makAna para caturviMzati jina paTTaka ko rakhakara devavandanA Adi samasta dharma kArya ko kiyA (26) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAe to kyA anucita hai?" guru jI ne kahA-"bahuta acchA, aisA hI kreN|" isa prakAra gurudeva kI sammati milane para bar3e samAroha se kalyANaka utsava manAyA gyaa| guru jI ko bar3A santoSa huaa| kisI dUsare dina sabhI zrAvakoM ne ekatra hokara maMtraNA kI aura guru jI se nivedana kiyA-"avidhi pravRtta virodhiyoM ke mandira meM hama loga vidhipUrvaka dhArmika anuSThAna ke lie sthAna nahIM pAveMge ataH yadi guru mahArAja kI AjJA mila jAya to eka cittaur3a meM pahAr3a ke Upara aura eka nIce-do mandira banavA lie jaaeN|" zrAvaka samudAya ke isa prastAva se santuSTa hokara gurujI ne kahA jinabhavanaM jinabimbaM jinapUjAM jinamataM ca yaH kuryaat| tasya narAmarazivasukha - phalAni krpllvsthaani|| [jo koI puruSa jina mandira, jina pratimA, jina pUjA aura jinamata kA ArAdhana kregaa| usa manuSya ke deva loka aura manuSya loka ke evaM mokSa prApti taka ke sukha rUpI phala hastagata hI smjheN|] isa prakAra kI dezanA se saba zrAvaka vRnda mahArAja ke abhiprAya ko jAna ge| logoM meM yaha bAta prasiddha ho gaI ki ye loga do mandira bnvaayeNge| isa bAta ko suna kara prahlAdana ke saba se bar3e seTha bahudeva ne abhimAna pUrvaka kahA-"ye ATha kApAlika (bhikhArI) do mandira banavAyeMge aura rAjamAnya hoMge arthAt ina becAroM kI kyA zakti hai|" yaha bAta mahArAja ne bhI sunii| saMyogavaza bAhira bhUmi jAte samaya eka dina vaha seTha svayaM mahArAja se mila gyaa| taba mahArAja ne usase kahA"he bhadra! tumheM kabhI bhI garva nahIM karanA caahie| dekho, bhaviSya meM inameM se koI rAjamAnya bhI ho sakegA jo tumako jela se chudd'aayegaa|" tadanantara sAdhAraNa Adi zrAvakoM ne bar3e utsAha ke sAtha do deva mandira banavAne Arambha kara diye jo deva-guru kI kRpA se thor3e hI samaya meM taiyAra bhI ho ge| pahAr3a ke Upara ke mandira meM pArzvanAtha bhagavAn kI pratimA kI sthApanA kI gaI aura nIce ke mandira meM mahAvIra svAmI kI pratimA sthApita kI gii| donoM hI mandiroM kI pratiSThA zAstra-vidhi ke anusAra bar3e samAroha se zrI jinavallabha gaNi jI ne kraaii| isa gurutara kArya ke kiye jAne se mahArAja kI sarvatra khyAti ho gaI ki vAstavika guru ye hI haiN| 17. zvetAmbara sAdhu varga ke pramukha tathA sarva zAstra-viSaya ke prakhara paNDita Aye hue haiM, aisA suna kara koI paNDitAbhimAnI jyotiSI brAhmaNa eka dina mahArAja ke pAsa aayaa| zrAvakoM ne Asana dekara use AdarapUrvaka baitthaayaa| mahArAja ne usase pUchA-"ApakA nivAsa kahA~ hai?" usane uttara diyA-"yahIM hai?" phira guru mahArAja ne pUchA-"kisa zAstra meM ApakA adhikatara abhyAsa hai? Apa kisa zAstra ke paNDita haiM?" brA0-jyotiSa zAstra meM hai| gaNi-candra-sUrya lagnoM ko acchI taraha jAnate ho? brA0-khUba acchI taraha, kyA yahIM para binA gaNita kiye hI eka-do-tIna lagna batAU~? usakI bAtoM se gaNi jI jAna gaye ki yaha abhimAnI hai aura vidyA se garvita hokara yahA~ AyA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (27) 2010_04 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNi- ApakA zAstrIya jJAna bahuta uttama 1 - Apako bhI lagna viSaya meM kucha abhyAsa hai ? brAhmaNa-: gaNi- hA~, lagna viSayaka kucha-kucha anubhava hai / brA0 - to Apa koI lagna batalAiye / gaNi-kaho, kitane lagna kahU~, dasa yA bIsa / yaha vacana sunakara brAhmaNa ko bar3A bhArI Azcarya huA, ataH mauna raha gyaa| phira gaNi jI ne kahA - " paNDita jI ! batalAiye, AkAza meM jo yaha do hAtha kI badalI dikhAI detI hai, kitanA pAnI brsaayegii|'' brAhmaNa ko isa pratha kA uttara na sUjhA, ataH zUnya dRSTi hokara idhara-udhara dekhane lagA / gaNi jI ne usI samaya kahA - " paNDita jI ! yaha bAdala kA do hAtha kA Tukar3A do ghar3I meM sAre AkAza meM phaila jAegA aura itanA barasegA ki do caur3e-caur3e pAtra apane Apa jala se bhara jAyeMge / ' brAhmaNa ke vahA~ para hI baiThe rahate mahArAja kI bhaviSyavANI ke anusAra usa bAdalI ne itanA pAnI barasAyA ki ve donoM bar3e pAtra thor3I dera meM pAnI se paripUrNa ho ge| yaha camatkAra dekhakara brAhmaNa ne mahArAja ko hAtha jor3a kara praNAma kiyA aura prArthanA kI ki - " jaba taka yahA~ rahU~gA ApakI caraNa vandanA karake bhojana kruuNgaa| mujhe jJAta nahIM thA ki Apa isa prakAra ke mahAtmA haiN|" isa ghaTanA se gaNi jI kI sarvatra prasiddhi ho gii| saba loga kahane lage ki zvetAmbara sAdhuoM kA zAstra viSayaka jJAna bahuta adhika hai| 18. kisI samaya municandrAcArya ne apane do ziSyoM ko siddhAnta - vAcanA ke lie jinavallabha gaNa ke pAsa bhejA / gaNi jI bhI unako adhikArI samajha kara siddhAnta - vAcanA dene ko sahamata ho ge| ve donoM apane mana meM mahArAja ke prati dveSa rakhate the / ataH ve sarvadA mahArAja kA ahita socA karate the| gaNi jI ke zrAvakoM ko bahakAne ke vicAra se ve unase prIti kA vyavahAra karane lage / eka samaya unhoMne apane guru ke pAsa bhejane ke lie eka patra likhaa| usa likhita patra ko baste meM rakhakara vAcanA-grahaNa karane ke lie vAcanAcArya ke pAsa Aye aura gaNi jI ke nikaTa vandanA karake baiTha gye| par3hane ke lie bastA kholA to usa nUtana patra para mahArAja kI dRSTi par3a gii| mahArAja ne patra ko le liyA aura par3hane lge| usa patra ko mahArAja ke hAthoM se le lene kA unakA sAhasa na huA / usa lekha meM likhA thA - " jinavallabha gaNi ke kaI zrAvakoM ko to hamane apane anukUla kara liyA hai| thor3e hI dinoM meM sabako hI apane adhIna kara lene kA dRr3ha saMkalpa hai|" mahArAja ko unakI manovRtti kA pUrA jJAna ho gyaa| isa para mahArAja ne usa patra ko phAr3a DAlA aura eka AryA chaMda raca kara kahA (28) 2010_04 AsIjjanaH kRtaghnaH kriyamANaghnastu sAmprataM jAtaH / iti me manasi vitarkoM bhavitA lokaH kathaM bhavitA // kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kiye hue upakAra ko na mAnane vAle kRtaghna puruSa pahile bhI the, kintu pratyakSa meM kiye jAne vAle upakAra ko na mAnane vAle bhI kRtaghna puruSa to isa samaya dekhe jAte haiN| isase mujhe raha-raha kara vicAra AtA hai ki Age hone vAle loga kaise hoMge?] mahArAja ne unase kahA-"vidyA guru ke prati tumhAre aise azubha bhAva punaH cintanIya haiN| ata: aba vAcanA lene kI jarUrata nahIM hai|'' ve atyanta lajjita ho kara apane sthAna para vApasa cale gaye, phira kabhI dekhane meM hI nahIM aaye| 19. kisI samaya jaba jinavallabha gaNi jI bahirbhUmikA ke lie jA rahe the, usa samaya mahArAja kI vidvattA kI prazaMsA suna kara AyA huA eka paNDita rAste meM hI unase milA aura kisI rAjA ke varNana ke lakSya se eka samasyA pada unake sAmane rakhA-"kuraMgaH kiM bhuMgo marakata maNiH kiM kimshniH|" mahArAja ne kucha thor3A sA socakara tatkAla hI usa samasyA kI pUrti kara dI aura use sunA dI ciraM cittodyAne vasati ca mukhAbjaM pibasi ca, kSaNAdeNAkSINAM viSayaviSamohaM harasi c| nRpa! tvaM mAnAdriM dalayasi rasAyAM ca kutukI, kuraGgaH kiM bhRGgo marakatamaNiH kiM kimshniH|| [he rAjan ! Apa mRganayanI sundariyoM ke cittarUpI udyAna meM vicarate haiM, isalie Apake viSaya meM udyAnacArI hariNa kI AzaMkA hotI hai| unhIM sundariyoM ke mukha-kamaloM kA pAna karate haiM, isalie Apa meM bhramara kA sandeha hotA hai| Apa kAminiyoM kI viyoga viSa se utpanna huI mUrchA ko dUra karate haiM, ataH Apa marakata maNi jaise zobhita hote haiM aura mAniniyoM ke mAna rUpI parvata ko cUra-cUra kara dete haiM, ataH Apake viSaya meM vajra kI AzaMkA hone lagatI hai|] isa prakAra sundara sAbhiprAya samasyA-pUrti ko suna kara vaha Agantuka paNDita ati prasanna huA aura kahane lagA ki-"loka meM ApakI jaisI prasiddhi ho rahI hai vAstava meM Apa vaise hI haiM, ApakI yaha prasiddhi yathArtha hai|" mahArAja zrI kI prazaMsA karatA huA caraNoM meM vandanA karake vaha calA gyaa| tadanantara guru jI bhI apane vAsa sthAna para A gye| vahA~ padhArane para zrAvakoM ne prArthanA kI"Aja Apako bAhara se Ane meM bahuta adhika samaya lagane kA kyA kAraNa huA?" taba Apake saMga meM jAne vAle ziSya ne samasyA sambandhI sArI bAteM kahIM, jise sunakara zrAvakoM ko bar3I prasannatA huii| 20. kisI samaya gaNadeva nAmaka eka zrAvaka yaha sunakara ki mahArAja ke pAsa suvarNa banAne kI siddhi hai| ataH suvarNa prApti ke lie cittaur3a meM Akara tana-mana-dhana se mahArAja kI sevA karane lgaa| mahArAja ne usake abhiprAya ko jAna liyA aura use yogya samajhakara dhIre-dhIre aisI dezanA dI ki jisase alpa samaya meM hI usako vairAgya bhAva prApta ho gyaa| jaba vaha acchI taraha virakta ho gayA taba mahArAja ne usase kahA-'bhadra ! kyA tumheM suvarNa siddhi batalAU~?" usane kahA-"bhagavan ! aba saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (29) 2010_04 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujhe suvarNa siddhi se koI prayojana nahIM hai, mere pAsa ke ye bIsa rupaye hI paryApta haiN| inake dvArA hI maiM vyApAra karatA huA zrAvaka dharma kA pAlana karU~gA / adhika parigraha sarvathA duHkha kA kAraNa hai / " mahArAja ne vicArA-'' isakI janma kuNDalI aura hasta rekhA se vidita hotA hai ki isake dvArA bhavya puruSoM meM dharma-vRddhi hogI / " usameM vaktRtva zakti bahuta uttama thI, isake lie usako dharma tattvoM kA upadeza karake use dharma pracAra ke lie bAgar3a deza kI ora bheja diyaa| apane nirmita " kulaka" lekha bhI usako par3hA diye the jinake dvArA usane vahA~ logoM ko vidhimArga kA pUrNa svarUpa batalAkara adhikAMza janatA ko gaNi jI ke mantavyoM kA anuyAyI banA diyA / 21. gaNi jI mahArAja ke vyAkhyAna meM acche-acche vidvAn manuSya AyA karate the| adhikatara brAhmaNa loga apane-apane sandehoM ko nivAraNa karane ke lakSya se AyA karate the / eka dina vyAkhyAna meM nimnokta gAthA AI [ samyaktva ke cauthe AcAra amUDha dRSTipane kA varNana karate hue isa gAthA meM kahA gayA hai kijisa manuSya kI dRSTi (mati) dhigjAtiyoM (brAhmaNoM) ko, gRhasthoM ko yA pAsatthe Adi ko dekha kara bhI mugdha nahIM banatI, yAni zaMkAyukta nahIM banatI, yAni zaMkAyukta nahIM hotI use zAstrakAra amUDhadRSTi kahate haiM / ] dhijjAINa gihINa ya, pAsatthAINa vA vidaTThaNaM / jassa na mujjhai diTThI, amUDhadiTThi tayaM biMti // isa gAthA meM brAhmaNoM ko dhigjAtIya kahA hai use suna kara brAhmaNa loga ruSTa hokara uTha gaye aura vyAkhyAna sabhA se bAhara cale gye| saba ne ekatra hokara sarvasammati se nizcaya kiyA ki - " inake sAtha zAstrArtha kiyA jAe aura usameM inako parAjita kiyA jAe / " unake isa nizcaya ko sunakara gaNa jI ke hRdaya meM aNu mAtra bhI bhaya kI utpatti na huI, kyoMki vidyA, buddhi, pratibhAbala meM unakA tIrthaMkaroM ke samAna prabhAva thA / ataH maryAdAbhaGga bhIteramRtamayatayA dhairyagAmbhIryayogAt, na kSubhyantyeva tAvanniyamitasalilA: sarvadaite samudrAH / Aho kSobhaM vrajeyuH kvacidapi samaye daivayogAttadAnIM, na kSoNI nAdricakraM na ca ravizazinau sarvamekArNavaM syAt // [sarvadA niyamita jala vAle ye samudra amRtamaya hone ke kAraNa dhIratA va gaMbhIratA ke yoga se evaM maryAdA bhaMga ke bhaya se prathama to kabhI kSobhita hote hI nahIM, phira bhI kadAcit daivayoga se yadi ye samudra kSobha ko prApta ho gae to pRthvI va pahAr3a - parvata evaM sUrya-candra taka koI nahIM rahane kA, sArA jagata ekArNava jalamaya hI ho jAegA / ] (30) mahArAja zrI ne isa zloka ko bhojapatra para likha kara eka yogya manuSya ke hAtha meM dekara kahA-'"isa patra ko brAhmaNoM kI sabhA meM le jAo aura unameM sabase bar3e mukhya brAhmaNa ko de 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aao|" ApakI AjJAnusAra vaha patra eka mukhya brAhmaNa ke hAtha meM sauMpa diyA gyaa| usane apanI jJAnapta dRSTi se zloka ke abhiprAya ko jAna kara socA-"hama to kevala eka-eka zAstra ke vidvAn haiM aura ye saba vidyA ke bhaNDAra haiN| inake sAtha hama zAstrArtha kaise kara sakeMge?" aisA vicAra kara usa vivekazIla brAhmaNa ne sabako samajhA kara zAnta kiyaa| 22. kisI samaya dhArA nagarI ke rAjA zrI naravarma deva kI rAjamAnya paNDita sabhA kI prasiddhi sunakara dakSiNa dizA se do paNDita utsuka hokara unakA pANDitya dekhane kI icchA se Aye aura rAjakIya paNDita sabhA meM "kaNThe kuThAraH kamaThe ThakAraH" kI samasyA rakha kara sabhAsada sthAnIya paNDitoM se usakI pUrti karane ko khaa| saba rAja paNDitoM ne apanI vidvattA aura pratibhA ke anusAra samasyA pUrti kI, kintu usase Agantuka vidvAnoM ko santoSa nahIM huaa| usa avasara para kisI ne rAjA se nivedana kiyA-"rAjan ! inakA mana rAjakIya paNDitoM dvArA kI gaI samasyA pUrti se saMtuSTa huA ho aisA pratIta nahIM hotaa|" rAjA ne unase pUchA-"kyA koI aura bhI aisA vidvAn hai jisake dvArA samasyA pUrti karAI jAkara ina donoM ko prasanna kiyA jaay|" taba koI vivekI puruSa bolA"deva! cittaur3a meM jaina zvetAmbara sAdhu jinavallabha gaNi saba vidyAoM meM pAraMgata haiM-aisA sunA jAtA hai|" rAjA ne tatkAla zIghragAmI do U~Ta savAroM ko patra dekara sAdhAraNa zrAvaka ke pAsa bhejaa| usameM likhA thA-"sAdhAraNa! Apa apane guru jI se isa samasyA kI sundarAtisundara pUrti karA ke zIghra bhijvaaveN|" yaha patra sAdhAraNa ke pAsa sAyaM kAla meM pratikramaNa ke samaya phuNcaa| sAdhAraNa ne vaha rAja patra guru jI ko sunaayaa| guru jI ne pratikramaNa kriyA ko samApta karake samasyA pUrNa karake likha dI re re nRpAH! zrInaravarmabhUpa-prasAdanAya kriyatAM ntaanggaiH| kaNThe kuThAraH kamaThe ThakArazcake ydshvogrkhuraagrghaataiH|| [re re rAjAoM! jisane apane ghor3oM ke tIkSNa khurAgra ghAta se bhUtala ke nIce rahe hue kacchapa para ThapakAra kiyA hai usa naravarma rAjA ko prasanna karane ke vAste tuma nata mastaka hokara apane kaNTha ke pAsa kuhAr3A dhAraNa kro|] __isa samasyA-pUrti ko lekara prayANa karane vAle ve donoM rAjakIya puruSa rAtoM-rAta cala kara zIghrAtizIghra dhArA nagarI ko A pahu~ce aura rAja sabhA meM Akara vaha pUrti paNDitoM ke sAmane dhara dii| usako dekha una Agantuka paNDitoM kI prasannatA kI sImA na rhii| ve bole-"isa sabhA meM to isa prakAra udbhaTa kavitA karane vAlA aisA kavi nahIM hai| yaha pUrti to inake atirikta kisI anya kavi dvArA kI huI hai|" rAjA ne vastra-dravyAdi se unakA satkAra karake unako vidA kiyaa| 23. tadanantara gaNi mahArAja bhI cittaur3a se vihAra karake kramazaH vicaraNa karate hue dhArA nagarI meM aaye| kisI ne rAjA ko sUcanA dI, "rAjan ! samasyA pUrti karane vAle ve zvetAmbara sAdhu mahArAja Ajakala yahA~ dhArA nagarI meM hI Aye hue haiN|" rAjA kA mana to mahArAja kI pratibhA se pahale hI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (31) _ 2010_04 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRSTa ho rahA thA ataH apane anucara se kahA-"svAmI mahArAja ko zIghra yahA~ sammAna ke sAtha laao| unakA upadeza suneNge|" rAjA ke Adeza se mahArAja bulAye gye| Apake upadezAmRta se rAjA atyanta prasanna huA aura prArthanA karane lagA-"mahArAja ! maiM Apako tIna lAkha rupaye yA tIna gA~va denA cAhatA huuN|" mahArAja ne kahA-"rAjan ! hama loga vratI sAdhu haiN| hamane dhanAdi parigraha kA tyAga kara diyA hai ataH dhanAdi saMgraha hama nahIM karate, phira bhI yadi ApakA yahI Agraha hai to cittaur3a meM zrAvakoM ne do mandira banavAye haiM, unakI pUjA nimitta Apa apane mahasUla-dAna meM se pratidina do rupaye dilAte rhiye|" yaha suna kara mahArAja ke itane bhArI tyAga ko dekha rAjA bahuta prasanna huA aura mahArAja kI bhUri-bhUri prazaMsA karane lagA aura yaha dAna merA sadA zAzvata ho jAegA aisA samajha kara gaNi jI ke kathanAnusAra donoM mandiroM meM rAjA ne vRtti niyata kara dii| 24. usI samaya nAgapura (nAgaura) ke zrAvakoM ne neminAtha bhagavAn kA navIna mandira aura mUrti banavAI thii| vahA~ ke zrAvakoM kA yaha vicAra huA ki-"usa mandira aura mUrti kI pratiSThA zrI jinavallabha gaNi ko guru banA kara unake hAtha se kraaveN|" aisA eka mata se vicAra karake unhoMne bar3e Adara sammAnapUrvaka mahArAja zrI ko apane yahA~ bulaayaa| pUjya zrI ne zubha dina aura zubha lagna meM neminAtha svAmI kA mandira va mUrti kI yathA vidhi pratiSThA kii| isa puNya kArya ke prabhAva se vahA~ ke prAyaH sabhI zrAvaka lakSAdhIza ho gye| unhoMne zrI neminAtha bhagavAn kI pratimA ke ratna jaTita AbhUSaNa banavAye, yahI dhanavRddhi kA sadupayoga hai| naravarapura ke zrAvakoM ke mana meM bhI yaha bhAva utpanna huA"gaNi jI ko guru svIkAra karake unake dvArA deva mandira kI pratiSThA kraaveN|" aisA soca kara mahArAja zrI ko Adara se bulaayaa| unhoMne Akara zrAvakoM kI icchAnusAra pratiSThA sambandhI saba kArya vidhipUrvaka karavA diyaa| gaNivarya mahArAja ne nAgapura aura naravara donoM hI sthAnoM ke mandiroM para rAtri meM bhagavAn ke naivedyAdi bheMTa car3hAnA, rAtri meM striyoM ke Agamana va DAMDiye ramaNa Adi ke niSedha ke lie zilAlekha ke rUpa meM vidhi likhavA dI, jisako "mukti sAdhaka vidhi' nAma se kahA hai| tadanantara marukoTTa nagarastha zrAvakoM ne gaNi jI mahArAja se apane yahA~ padhArane kI prArthanA kii| unakI isa vinatI ko svIkAra karake mahArAjazrI vikramapura hote hue marukoTTa pdhaare| vahA~ ke zraddhAlu zrAvakoM ne mahArAja ko eka ati sundara sthAna para ThaharAyA, jisameM bhojana-bhajana Adi ke lie alagaalaga sthAna bane hue the| mahArAja vahA~ para sukhapUrvaka viraaje| zrAvakoM ne prArthanA kI-"mahArAja ! Apake mukhAravinda se jina vANI ke rasAmRta kA AsvAdana karanA cAhate haiN|" mahArAja ne kahA"zrAvaka logoM kA upadeza sunanA hI dharma hai| Apa logoM kI icchA ho to "upadezamAlA" kA prArambha kiyA jAe?'' zrAvakoM ne kahA-"yaha to hamane pahale bhI sunI hai| phira mahArAja ke mukhAraviMda 1. yaha mandira dhanadeva seTha ne banavAyA thA, jisakA ullekha tatkAlIna devAlaya ke nirmApaka seTha dhanadeva ke hI putra kavi padmAnaMda apane vairAgyazataka meM isa prakAra karate haiM :"siktaH zrIjinavallabhasya suguroH zAntopadezAmRtaiH, zrImannAgapure cakAra sadanaM zrIneminAthasya yH| zreSThI zrIdhanadeva ityabhidhayA khyAtazca tasyAgaMjaH, padmAnandazataM vyadhatta sudhiyAMmAnanda smpttye||" (32) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se bhI suna leNge|" unakI icchAnusAra mahArAja ne zubha dina dekha kara vyAkhyAna prArambha kiyaa| "saMvaccharamusabhajiNo" isa eka gAthA kI vyAkhyA meM chaH mAsa kA samaya vyatIta ho gyaa| isa prakAra ke dRSTAnta udAharaNa aura siddhAntoM ke upadezAmRta se zrAvakoM ko abhUtapUrvaka lAbha milA aura ve tRpta nahIM hue| zrAvaka bole-"bhagavan ! vyAkhyAna meM aisI apUrva varSA yA to tIrthaMkara bhagavAn hI kara sakate haiM yA Apane hI kI hai|" isa prakAra zrAvaka loga mahArAja kI dezanA kI bhUri-bhUri prazaMsA karane lge| 25. eka dina vyAkhyAna dekara mahArAja zrAvakoM ke sAtha deva mandira se A rahe the| apane nivAsa sthAna para jAte samaya mArga meM mahArAja ne eka azvArur3ha dUlhe ko dekhA, jisake sAtha meM kaI kuTumbI, bandhuvarga tathA janetiyoM kA samUha thA aura pIche-pIche manohara mAMgalika gAyana karatI huI mahilAoM kA jhuNDa cala rahA thaa| vaha sajadhaja kara vivAha karane jA rahA thaa| use dekhakara mahArAja bole-"dekho saMsAra kI paristhiti kaisI vicitra hai? ye striyA~ jo isa samaya utsAha se maMgala gAna kara rahI haiM, rotI huI lautteNgii|" vaha vara rAjA vadhU ke ghara pahu~ca kara ghor3e se nIce utarA aura makAna para sIr3hiyA~ car3hane lagA ki daivayoga se usakA pA~va phisala gayA aura vaha gira kara gharaTa ke kIle para A pdd'aa| phira kyA thA, vaha kIlA usake peTa meM ghusa gyaa| peTa ke do vibhAga ho gaye, camar3A phaTa gayA aura vaha mara gyaa| una striyoM ko rotI huI vApasa AtI dekha kara saba zrAvaka loga mahArAja ke isa bhaviSyaviSayaka jJAna se cakita ho gae aura mahArAja kI khUba stuti karane lage ki mahArAja to trikAlajJa haiN| isa prakAra zrAvakoM meM dharma-bhAvanA bar3hAkara tathA apane adbhuta camatkAroM se saba ko cakita karake mahArAja zrI vahA~ se nAgapura (nAgaura) pdhaare| 26. unhIM dinoM meM devabhadrAcArya jI vicarate hue gujarAta prAnta ke mukhya nagara pATaNa meM aaye| vahA~ Ane para unhoMne socA prasannacaMdrAcArya ne pUrva meM mujha se kahA thA ki-"jinavallabha gaNi ko abhayadevasUri jI mahArAja ke pATa para sthApita kara denaa| isa kArya ke sampAdana karane kA isa samaya ucita avasara hai|" aisA nizcaya karake unhoMne jinavallabha gaNi jI ke pAsa nAgaura patra bhejaa| usameM likhA thA, "samudAya ke sAtha Apa zIghra hI cittaur3a aaveN| vahA~ hama saba mila kara pUrva vicArita kArya ko saphala kreNge|'' patra ko par3hakara gaNi jI parivAra sahita cittaur3a A ge| udhara devabhadrAcAya bhI A phuNce| paNDita somacaMdra ko bhI AhvAna patra bhejA thA kintu ve samaya para na A ske| zubha muhUrta dekhakara zrI devabhadrasUri ne zrI jinavallabha gaNi ko sUri pada pradAna kara zrI abhayadevasUri jI mahArAja ke paTTa para sthApita kara diyaa| padArUr3ha hone kA samaya ASAr3ha zuklA 6 saM0 1167 vi0 aura sthAna cittaur3a zahara meM vIra prabhu kA vidhi caityAlaya thaa| upadeza sunane ke lie Ane vAle aneka bhavyajana yugapradhAna zrI abhayadevasUri jI ke caraNa sevaka yugapradhAna zrI jinavallabhasUri ko tathA unake upadezAmRta ko sunakara mokSa mArga ke pathika ho gye| tadanantara zrI devabhadrAcArya jI pATa mahotsava sambandhI saba kArya sampanna karake vihAra karate hue apane abhISTa sthAna para pahu~ca gye| vi0saM0 1167 mitI kArtika kRSNA 12 rAtri ko caturtha prahara meM zrI jinavallabhasUri jI tIna dina kA anazana saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (33) 2010_04 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara paMca parameSThI kA dhyAna karate hue, caturvidha saMgha ko mithyAduSkRta dAna dekara cauthe devaloka meM deva rUpa meM utpanna hue| vizeSa jinavallabhasUri kI eka apUrva racanA hai vIracaityaprazasti / vividha chandoM meM racita 78 zlokoM kI racanA hone ke kAraNa yaha aSTasaptati ke nAma se bhI prasiddha hai| cittaur3a sthita mahAvIra caitya kI pratiSThA ke samaya yaha prazasti vi0saM0 1163 meM racI gayI thI aura zilApaTTa para utkIrNa kara mahAvIra caitya meM lagAyI gayI thI / vastutaH yaha prazasti jinavallabha kI AtmakathA hai / isameM jIvana ke prArambhika varSoM se lekara 1163 taka kI jIvana meM ghaTita ghaTanAoM kA saMkSipta kintu sarasa Alekhana huA hai| durbhAgya se vaha jinAlaya muslima AkrAntAoM dvArA naSTa kara diyA gayA kintu kisI suvijJa vidvAna ne isa zilApaTTa prazasti kI pratilipi kara lI thI usakI ekamAtra prati L.D. Institute Ahmedabad meM surakSita hai / isa prazasti arthAt aSTasaptatikA kA ullekha aura uddharaNa jinapatisUri, jinapAlodhyAya Adi ne apane granthoM meM kiyA hai| prazasti kA sAra nimna hai : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. paramAravaMzIya rAjA bhoja, udayAditya aura citrakUTAdhipati naravarma kA ullekha aitihAsika mahattva kA hai| svayaM ko kUrcapuragacchIya AcArya jinezvarasUri kA ziSya batalAte hue caityavAsa unmUlaka jinezvarasUri kA guNagAna karate hue suvihita pakSIya AcArya abhayadeva kA ziSya banane kA ullekha kiyA hai / citrakUTa ke pramukha zreSThiyoM - ambaka, kehila, vardhamAna ityAdi ke isameM nAma prApta hote haiN| svakIya upAsakoM meM dharkaTavaMzIya somilaka, vardhamAna putra vIradeva, mANikya, pallikA nivAsI pradyumravaMzIya sumati, vaidya kSemasarIya, sarvadeva ke putra rAsalla, dhanadeva, vIraka, khaMDelavaMzIya mAnadeva, padmaprabha, pallaka, zAlibhadra putra sAdhAraNa, saDhaka ityAdi ke nAma bhI isameM prApta hote haiN| (34) cittaur3a meM vidhi caitya nirmANa kI AvazyakatA kyoM huI? isakA kAraNa batAte hue upAsakoM dvArA mahAvIra aura pArzvanAtha ke eka-eka caityoM kA nirmANa huA / vidhi caityoM meM kisa prakAra upAsanA kI jAye, isakA zAstrIya mArga bhI dikhAyA gayA hai / ina caityoM ke vyaya ke liye citrakUTAdhipati naravarmA ne jo dAna diyA thA, usakA bhI isa prazasti meM ullekha hai / yaha prazasti sUtradhAra jasadevaputra rAmadeva ne zilApaTTa para utkIrNa kI thI / 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prazasti meM, gurvAvalI aura paravartI racita sAhitya meM pArzvanAtha aura mahAvIra ke do maMdiroM kI jinavallabhasUri dvArA pratiSThA kA ullekha prApta hotA hai| mahAvIra caitya kI prazasti yahI hai| pArzvanAtha maMdira bhI naSTa-bhraSTa ho gayA thaa| isa maMdira kA eka zilAkhaMDa bhI cittaur3a kI gaMbhIrA nadI meM bane pula ke khambhe meM lagAyA huA thA aura Aja yaha cittaur3a ke saMgrahAlaya meM surakSita hai| isa vidhi caitya kI prazasti citrakAvyamaya hai| utkIrNa prazasti kA mUlapATha nimnalikhita to OM 1. (nirvANArthI vidhatte) varada surucirAvasthitasthAnagAminsarbo (pI)2. (ha stavaM te) nihatavRjina he mAnavendrAdinamya (1) saMsAra-klezadAha (stva)3. (yi) ca vinayinAM, nazyati sAvakAnAM deva dhyAyAmi citte tadahamRSi4. (vara) tvAM sadA vacmi vAcA (I)-1 // nandanti prollasantaH satatamapi haTha (kSi)5. (ptaci) ttotthamalaM prekSya tvAM pAvanazrIbhavanazamitasaMmoharohatkuta6. (rkaaH|) bhUtyai bhaktavyAptapArthA samasamuditayonibhrAme mohavArDoM 7. (svA) minpotastvamudyatkunayajalayuji syAH sadA vizvavaM (ba) dho (I) 2 // 8. navanaM pArthAya jinavallabhamuniviracitamiha iti nAmAMkaM ca (kre ) 9. (sa) tsaubhAgyanidhe bhavadguNakathAM sakhyA mithaH prastutAmukSiptaikata10. saMbhramarasAdAkarNayantyAH kSaNAt / gaMDAbhaugamalaMkaroti viza (daM) 11. (sve) dAMvu (bu) sekAdiva prodgacchanpulakacchalena sutanauH zugArakandAMku12. (raH) | // 1 // purastAdAkarNapratatadhanuSaM prekSya mRgayuM calattArAM cA (ru pri)13. (ya) sahacarI pAzapatitAM (taam)| bhayapremAkUtAkula-tarala-cakSurmuhu14. (ra) ho kuraGga sarvAgaM jigamiSati tiSThAsati punH|| 2 // sadvRtta (ra)15. (myapa) dayA mattamAtaGgagAminI / doSAlakamukhI tanvI tathA16. (pi) rataye nRNAM (NAm) // 3 // kSIranIradhikallola-lolalocanayA17. nayA / kSA (la) yitveva lokAnAM sthairya dhairyaM ca nIyate // 8 // jinapAlodhyAya Adi kaI kavipuMgavoM ne jinavallabhasUri ko zizupAlavadha mahAkAvyakAra mAgha kavi se bhI adhika uTbhaTa vidvAn batalAyA hai| jo inake prApta kAvyoM ke AdhAra para siddha bhI hotA hai| zrRMgArazataka bhI inhIM kI racanA hai jo zrRMgArarasa se ota-prota hai| AcArya abhayadeva ke pAsa upasampadA grahaNa karane ke pazcAt ghora zRMgAramaya racanA karanA kiMcit bhI sambhava nahIM, ataH yaha kaha sakate haiM ki caityavAsa meM rahate hue hI ukta racanA kI hogii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (35) _ 2010_04 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavallabhasUri siddhAnta, karma, guNasthAna Adi viSayoM ke marmajJa vidvAn the| sUkSmArthavicArasAroddhAra (sArdhazataka), AgamikavastuvicArasAra (SaDazIti) aura piNDavizuddhi Adi grantha isake sAkSya haiN| inake svargavAsa ke 3 varSa bAda se hI usa samaya ke anya gacchoM ke dhurandhara aura praur3ha vidvAnoM ne inakI vibhinna kRtiyoM para TIkA racakara inako prAmANika vidvAn mAnA hai| aise TIkAkAroM meM dhanezvarAcArya, haribhadrAcArya, malayagiri, zrIcandrasUri, udayasiMhasUri, municandrasUri, mahezvarasUri, cakrezvarasUri, yazobhadrasUri, yazodevasUri, ajitadevasUri, saMvegadevagaNi, kanakakuzala Adi anya gacchIya evaM kharataragacchIya jinapatisUri, jinapAlopAdhyAya, rAmadevagaNi, puNyasAgaropAdhyAya, sAdhusomopAdhyAya, merusundara upA0, cAritravardhana upA0, samayasundara upA0, guNavinaya upA0 Adi pacAsoM vidvAnoM ne inake saiddhAMtika sAhitya, aupadezika sAhitya aura stotra sAhitya para TIkAyeM racakara inakI sArvabhaumikatA ko svIkAra kiyA hai| jaina sAhitya meM jinavallabha jaisA asAdhAraNa vidvAn zAyada hI koI ho ki jinake granthoM para itane adhika vidvAnoM ne apanI lekhanI calAyI ho aura sammAna ke sAtha jinako smaraNa kiyA ho| vidhimArgIya jinavallabhasUri ko navAGga TIkAkAra AcArya abhayadeva kA ziSya mAnane para 'hama kharataragaccha ke upajIvya na ho jAyeM', isako dhyAna meM rakhate hue 17vIM zatAbdI se hI kucha paramparAvAdI vidvAnoM ne inake viruddha viSavamana karanA prArambha kara diyaa| aise vidvAnoM meM sarvaprathama dharmasAgara upAdhyAya kA ullekha kiyA jA sakatA hai| dharmasAgara jI ne apanI sampUrNa pratibhA aura vidvattA kA upayoga durAgraha, kalaha-prema aura chindrAnveSaNa meM hI kiyA, jisake kAraNa tatkAlIna gaNanAyakoM-vijayadAnasUri aura hIravijayasUri dvArA unheM gaccha bahiSkRta kiyA gayA aura unake utsUtra prarUpaNAmaya granthoM ko jalazaraNa karavAnA pdd'aa| 20 vIM zatI meM AnandasAgarasUri, Adi vidvAnoM ne punaH dharmasAgara jI ke caraNacihnoM para calanA prArambha kara jinavallabhasUri ke viSaya meM vibhinna vivAda uThAyeM haiM jo isa prakAra haiM1. jinavallabhasUri ne AcArya abhayadeva ke pAsa upasampadA grahaNa nahIM kI thii| 2. SaTkalyANaka kI prarUpaNA unakI utsUtra prarUpaNA thii| 3. utsUtra prarUpaNA ke kAraNa ve saMgha-bahiSkRta the| 4. piNDavizuddhi aura saiddhAntika granthoM ke praNetA jinavallabha nAmaka dUsare AcArya the| inakA saMkSipta uttara nimnalikhita hai1. upasampadA :- jaisA ki Upara kahA jA cukA hai ki jinavallabhasUri mUla meM kUrcapurIya caityavAsI jinezvarAcArya ke ziSya the aura AcArya abhayadeva se saiddhAntika vAcanA prApta kara suvihita sAdhuoM ke AcAra-vyavahAra ko samajha kara caityavAsa tyAga kara abhayadeva ke pAsa unhoMne upasampadA grahaNa kI thii| isa bAta ko na kevala kharataragacchIya apitu anya gacchIya vidvAnoM jinameM tapAgacchIya vidvAn bhI sammilita haiM, ne bhI apane-apane granthoM meM svIkAra kiyA hai| (36) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (i) AcArya jinezvarasUri ke ziSya aura abhayadevasUri ke satIrthya jinacandrasUri ne vi0saM0 1125 meM racita saMvegaraMgazAlA kI puSpikA meM likhA hai ki apane ziSya prasannacandrAcArya kI prArthanA para guNacandra gaNi (devabhadrasUri)aura jinavallabha gaNi ne isa grantha ko saMzodhita kiyaa| isase spaSTa hai ki yadi jinavallabhasUri caityavAsa tyAga kara abhayadeva ke ziSya na bane hote to prasannacandrasUri, haribhadrasUri, vardhamAnasUri jaise samartha vidvAnoM kI upasthiti meM jinacandrasUri eka caityavAsI muni se kisa prakAra apane grantha kA saMzodhana karAte? (ii) jinavallabha ko abhayadevasUri ke pAsa upasampadA grahaNa kiye vagaira devabhadrasUri dvArA unheM abhayadevasUri ke paTTa para baiThAnA asambhava thaa| (iii) sUkSmArtha-vicAra-sAroddhAra (sArdhazataka) prakaraNa para bRhadgacchIya dhanezvarasUri ne vi0saM0 1171 meM TIkA kI racanA kii| isake 152 veM padya kI TIkA meM ve svayaM likhate haiM ki sArdhazataka ke praNetA navAGgIvRttikAra abhayadevasUri ke ziSya the| isase bhI spaSTa hai ki abhayadevasUri ne inheM upasampadA pradAna kara apanA ziSya ghoSita kara diyA thaa| (iv) dharmasAgara jI ke pUrvaja tapAgacchIya hemahaMsasUri ne kalpAntarvAcya meM likhA hai ki navAGgIvRttikAra abhayadevasUri ke ziSya jinavallabhasUri hue jinhoMne aneka granthoM kI racanA kii| (v) upasaMpadA kA artha hai "upasampat ito bhavadIyo'mityabhyupagamaH arthAt aba maiM ApakA huuN|" isa prakAra kI svIkRti denA hI upasampadA kahalAtI hai| jinavallabha svaracita citrakUTIya mahAvIra caitya-prazasti meM svayaM ko kUrcapuragacchIya AcArya jinezvarasUri kA ziSya batalAte hue abhayadevasUri ke pAsa upasampadA aura zrutasampadA prApta karane kA ullekha karate haiM lokAya'kUrcapuragacchamahAghanottha - muktAphalojjvalajinezvarasUriziSyaH / prAptaH prathAM bhuvi gaNirjinavallabho'tra, tasyopasampadamavApya tataH zrutaM ca | jinavallabha svayaM svaracita praznottaraikaSaSTizataka meM mere sadguru abhayadevasUri haiM, aisA kahate haiN| pAke dhAturavAci kaH? kka bhayato bhIro manaH prIyate? sAlaGkAravidagdhayA vada kayA rajyanti vidvajjanAH? pANau kiM murajibibharti? bhuvi taM dhyAyanti kA ke sadA? ke vA sadguravo'tra cArucaraNazrIsuzrutA vizrutAH? zrImadbhayadevAcAryAH jinavallabhasUri ke paTTadhara yugapradhAna jinadattasUrijI likhate haiM ki kUrcapUrIya jinezvarasUri ke ziSya jinavallabhagaNi ne caityavAsa kA parityAga kara abhayadevasUri ke pAsa zrutasampadA prApta kI aura devabhadrasUri ne cittaur3a meM abhayadevasUri ke pada para inako sthApita kiyaa| ito'pyabhayadevAkhya-sUreH shriishrutsmpdaaN| samavApya tato matvA, caityavAso'sti pApakRt // 1 // zrImatkUrcapurIya-zrIsUrejinezvarasya shissyenn| jinavallabhenagaNinA, caityavAsaH parityaktaH // 2 // saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (37) 2010_04 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtAGgIgaNabhadreNa, devabhadreNa suurinnaa| zrIcitrakUTadurge'smin, so'pi sUripade kRtH|| 3 // kintu jinavallabhIya praznottaraikaSaSTizataka padya 159 "brUhi zrIjinavallabha stutipadaM kIdRvidhAH ke satAm?" ke uttara ke rUpa meM "madguravo jinezvarasUrayaH" pradAna kiyA hai| yahA~ jinezvarasUri ke lie 'madguravaH' aura abhayadevasUri ke lie 'satguruvaH' zabdoM kA prayoga hai, prArambhika guru caityavAsI jinezvarasUri the, upasampadAdAyaka guru abhayadevasUri the| jinezvarasUri ke pAsa hI samasta prakAra ke sAhitya kA adhyayana kara aura unakI anumati se hI abhayadevasUri ke pAsa AgamoM kA adhyayana kiyA thA aura unakI svIkRti se hI unhoMne abhayadevasUri ke pAsa upasampadA grahaNa kI thii| ataH zraddhA aura bhakti ke kAraNa jinezvarasUri ko mere guru ke rUpa meM smaraNa karate haiM to yaha ziSTAcAra kA dyotaka hai| yahA~ unhoMne jinezvarasUri ko sadguru se sambodhita nahIM kiyA hai| abhayadevasUri ke pAsa yadi unhoMne upasampadA grahaNa nahIM kI hotI to devabhadrAcArya jaise gItArtha AcArya unako kadApi abhayadeva ke paTTa para sthApita nahIM krte| AcArya jinezvara se prArambha kharataragaccha kI mUla paramparA, samasta zAkhAe~ aura upazAkhAe~ eka svara se jinavallabha ko navAGgITIkAkAra abhayadevasUri kA hI paTTadhara svIkAra karatI haiN| kharataragaccha kI rudrapallIya zAkhA ke AcArya prabhAnandasUri to RSabha paJcAzikA TIkA kI racanA prazasti meM apanI paramparA ke pUrvaja abhayadevasUri, jinavallabhasUri, jinazekharasUri hI mAnate haiN| isa prakAra yaha siddha hai ki jinavallabhasUri AcArya abhayadeva ke ziSya the aura isameM kisI bhI prakAra kI zaMkA kA koI sthAna nahIM raha jAtA hai| 2. SaTkalyANaka :- pratyeka tIrthaMkara ke pA~ca kalyANaka hote haiM-cyavana, janma, dIkSA, kevalajJAna aura nirvANa / mahAvIra kA eka anya kalyANaka bhI hotA hai vaha hai garbhApahAra / 24 tIrthaMkaroM meM kevala mahAvIra hI aise haiM jinakA jIva pahale brAhmaNI devAnandA ke garbha meM AtA hai, vahA~ se 82 dina bAda unakA sthAnAntaraNa trizalA ke garbha meM hotA hai| devAnandA ke garbha meM jaba mahAvIra kA jIva AtA hai to ve caudaha svapna dekhatI haiN| vahI jIva jaba trizalA ke garbha meM sthAnAntarita ho jAtA hai to trizalA bhI caudaha svapna dekhatI haiN| isa prakAra garbhApaharaNa ko milAkara kula 6 kalyANaka mahAvIra ke hote haiN| prAcIna granthakAroM-zIlAMka, hemacandra, tapAgacchIya zAMticandragaNi, pRthvIcandrasUri, vinayacandrasUri, tapAgacchIya kulamaNDanasUri, jayacandrasUri, somasundarasUri, aMcalagacchIya dharmazekharasUri ke ziSya udayasAgara, aMcalagacchIya mANikaRSi, upakezagacchIya rAmatilaka gaNi ke ziSya gaNapati, aMcalagacchIya merutuMgasUri, AgamikagacchIya jayatilakasUri Adi ne apanI kRtiyoM meM mahAvIra ke garbhApahAra ko bhI kalyANaka mAna kara unake 6 kalyANaka svIkAra kiye haiN| ataH isa sambandha meM koI bhI vivAda uThAnA nirarthaka hai| vizeSa adhyayana ke liye draSTavya-zrI maNisAgarajI (AcArya zrI jinamaNisAgarasUri) likhita pustaka SaTkalyANaka nirNaya nAmaka pustk| (38) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. utsUtra prarUpaka :- * jinavallabhasUri ne sUkSmArthavicArasAraprakaraNa kI 14vIM kArikA ke uttarArdha meM zaktivizeSa ko bhI saMhanana svIkAra kiyA hai| jinavallabha se pUrvavartI AcArya haribhadrasUri, abhayadevasUri, candragacchIya dhanezvarasUri, tapAgacchIya devendrasUri Adi ne bhI zaktivizeSarUpa saMhanana ko svIkAra kiyA hai| isa prakAra yaha spaSTa hai ki yaha jinavallabha kI apanI prarUpaNA nahIM hai, usakI mAnyatA vyApaka hai| isa sambandha meM jo bhI carcA pUrva meM uThAyI gayI yA Aja uThAI jA rahI hai, vaha mAtra gacchadveSa para hI AdhArita hai| saMgha AcArya jinavallabha praNIta saMghapaTTaka kI 33vIM kArikA para likhI gayI jinapatisUri kI TIkA ke apUrNa vAkyoM ko tor3a-maror3a kara usakA manamAnA artha dharmasAgara upAdhyAya aura 20vIM zatI ke vidvAn sAgarAnandasUri, vijayapremasUri Adi ne kiyA hai| vastutaH caityavAsI saMgha se jinavallabhasUri bahiSkRta the, kintu suvihita saMgha ke andara aura usake pradhAna the / 4. piNDavizuddhikAra :- 17vIM zatI ke tapAgacchIya vidvAn somavijayagaNi ne svaracita "senaprazna" meM piNDavizuddhi ke karttA jinavallabha ko kharataragacchIya jinavallabha se bhinna mAnA hai / kintu sumatigaNa ne gaNadhara sArdhazatakavRtti meM jinavallabha kI anya kRtiyoM ke sAtha-sAtha piNDavizuddhi kA bhI ullekha kiyA hai jisakA samarthana dhanezvarasUri ne apanI sArdhazatakaTIkA meM kiyA hai| piNDavizuddhidIpikA ke racanAkAra udayasiMhasUri ( I0sa0 1245 - racanAkAla ) piNDavizuddhi ke karttA ke liye "suvihitasUtradhAra" vizeSaNa kA prayoga karate haiM jo nizcita rUpa se jinavallabhasUri ke liye hI hai / svayaM dharmasAgarajI bhI apanI kRti "pravacanaparIkSA" meM jinavallabha ke liye yahI vizeSaNa prayukta karate haiN| isa prakAra yaha spaSTa hai ki piNDavizuddhi ke karttA jinavallabha hI haiN| paM0 lAlacandabhagavAn gAMdhI ne svasampAdita apabhraMza kAvyatrayI meM bhI isI bAta ko spaSTa rUpa se svIkAra kiyA hai / : yadi hama mAna bhI leM ki piNDavizuddhi ke karttA kharataragacchIya jinavallabhasUri nahIM hai to yaha prazna svAbhAvika rUpa se uThatA hai ki ve jinavallabha kauna the? kisa gaccha ke the? isa prazna kA koI bhI uttara nahIM hai| tatkAlIna 3-4 zatAbdiyoM meM kharataratagacchIya jinavallabha ko chor3akara koI bhI aise vyakti kI upalabdhi jaina sAhitya ke itihAsa meM nahIM dikhAI detI jo piNDavizuddhi kA karttA mAnA jA sake / ataH yaha spaSTa hai ki piNDavizuddhi ke karttA jinavallabha navAGgIvRttikAra abhayadevasUri se pRthak koI anya AcArya nahIM haiM / isa sambandha meM vistAra ke liye draSTavya " vallabhabhAratI", pR0 62-84 / jinavallabhari ke pramukha sahapAThI jIvana bhara sAtha dene vAle jinazekhara the| yugapradhAna jinadattasUri ke samaya vi0saM0 1205 ke AsapAsa inase zAkhA bheda huaa| ye rudrapallIya ke rahane vAle the ataH bhaviSya meM isa paramparA kA idhara hI adhika vicaraNa rahane meM isa zAkhA kA Age yahI nAmakaraNa ho gayA jo ki kharataragaccha kI hI eka zAkhA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Dan Dan Dan (39) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugapradhAna zrI jinadattasUri 27. pahale kisI samaya zrI jinezvara sUri ke ziSya upAdhyAya zrI dharmadeva upAdhyAya kI AjJA meM rahane vAlI viduSI sAdhviyoM ne dholakA meM cAturmAsa kiyA thaa| vahA~ para kSapaNaka-bhakta vAchiga kI dharmapatnI bAhar3a devI apane putra ke sAtha ina AryAoM ke pAsa dharmakathA sunane ko AyA karatI thii| usa zrAvikA kA dharma-prema dekhakara sAdhviyA~ vizeSa rUpa se dharmakathAyeM sunAyA karatI thiiN| ye AryAe~ sAmudrika zAstra ke bala se puruSa sambandhI zubhAzubha lakSaNa bhI jAnatI thiiN| bAhar3a devI ke putra ke zarIra meM vartamAna pradhAna-lakSaNoM ko ve acchI taraha se jAna giiN| una lakSaNoM kA lAbha uThAne ke lie ve zrAvikA ko bArambAra samajhAtI thiiN| AryAoM ke kahane-sunane se vaha unakA kathana mAna gaI aura apane putra ko ziSya banAne ke lie dene ko taiyAra ho gii| cAturmAsa samApta hone para AryAoM ne dharmadevopAdhyAya ko samAcAra diyA ki-"hamane yahA~ para eka pAtra ratna pAyA hai| yadi Apako yogya lage to svIkAra kreN|" saMvAda pAte hI dharmadevopAdhyAya uttama zakuna lekara zIghrAtizIghra vahA~ phuNce| bAlaka ko dekhakara atIva prasanna hue| zubha lagna, muhUrta evaM tithi dekha vi0saM0 1141 meM dIkSA dekara usa bAlaka ko somacandra nAma se apanA ziSya bnaayaa| upAdhyAya jI ne navadIkSita somacandra ko zrI sarvadeva gaNi ko sauMpa diyA aura gaNijI se kahA ki-"tuma isakI dekha-rekha karo tathA ise sAdhu sambandhI kriyA-kalApoM ko sikhAte hue bahirbhUmikA Adi ke lie sAtha le jAyA kro|" isa bAlaka kA janma saM0 1132 meM huA thaa| dIkSA ke samaya isakI avasthA nau varSa kI thii| pratikramaNa sUtra vagairaha isane ghara para rahate hI yAda kara liye the| azokacandrAcArya ne inako bar3I dIkSA dii| dIkSA lene ke bAda, pahale hI dina sarvadeva gaNi inako sAtha lekara bahirbhUmikA ke lie gye| somacandra bAlaka thA, ajJAna dazA thii| isalie kheta meM se uge hue bahuta se cane ke paudhoM ko isane jar3a se ukhAr3a diyA, (aisA karanA sAdhvAcArya ke viparIta thaa)| sarvadeva gaNi ne isa anucita vyavahAra ko dekhakara use zikSA dene ke lie somacandra se rajoharaNa aura mukhavastrikA le lI aura kahA ki-"tuma apane ghara jaao| dIkSA lie bAda sAdhu ko harI vanaspati kA tor3anA vanaspatikAya kI virAdhanA hai|" isa tarjana-garjana ko sunakara bAlaka somacandra bolA-"Apa ghara jAne ke lie kahate haiM so to ThIka, parantu pahale mere mastaka para jo coTI thI use dilA dIjie, to lekara apane ghara calA jaauuN|" isa uttara ko sanakara gaNi jI ko Azcarya haA aura mana hI mana kahane lage-"isa bAta kA hamAre pAsa koI pratyuttara nahIM hai|" isa bAta ko sthAna para jAkara gaNi jI ne dharmadevopAdhyAya se khii| use sunakara upAdhyAya jI ne socA-"ina lakSaNoM se jAnA jAtA hai ki yaha avazya hI yogya hogaa|" 28. somacandra muni pattana meM sarvatra ghUma-ghUma kara acche-acche vidvAnoM se lakSaNa paMjikA Adi zAstroM ko parizrama ke sAtha par3hane lge| eka dina somacandra muni sthAnIya bhAvar3AcArya kI dharmazAlA meM paMjikA par3hane jA rahe the| mArga meM anya matAvalambI kisI uddhata manuSya ne kahA-"are zvetAmbara sAdhu! yaha kapalikA (ka~valI-par3hane kA bastA) kisa lie grahaNa kI hai?" somacandra muni ne tatkAla (40) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI uttara diyA- " tumhArA mukha mardana karane ke lie aura apane mukha kI zobhA bar3hAne ke liye / " vaha puruSa isakA kucha bhI uttara na de sakA aura apanA sA mu~ha lekara calA gayA / somacandra muni dharmazAlA bahuta se rAjyAdhikAriyoM ke putra paMjikA par3hate the, somacandra muni bhI vahI paJjikA par3hate the / eka dina adhyApaka ne yogyatA kI jA~ca karane ke lie pUchA - " somacandra ! na vidyate vakAro yatra sa navakAraH arthAt vakAra jisameM na ho vaha navakAra yaha artha ThIka hai na?" somacandra muni ne kahA"nahIM, "navakaraNaM navakAraH" navakAra zabda kA artha nava karaNa yAni Atma kalyANa ke sAdhana rUpa nava pada hai jisameM vaha navakAra, aisA honA caahie|" aisA uttara suna kara adhyApaka ne vicArA ki'barAbara uttara dene vAlA hai - isake sAtha uttara - pratyuttara karanA jarA Ter3hI khIra hai ( airA - gairA paMca kalyANI isake sAtha bhir3a nahIM sakatA) / " 44 eka samaya luMcana kA dina hone se somacandra muni pAThazAlA na jA ske| pAThazAlA kA yaha niyama thA ki yadi eka bhI vidyArthI anupasthita ho to usa dina pAThazAlA baMda rakhI jaae| usa dina garviSTha adhikArI- putroM ne AcArya se kahA- " bhagavan ! kRpayA pATha par3hAiye / somacandra ke sthAna para hamane patthara rakha diyA hai, ise Apa somacandra hI samajha liijie|" AcArya ne una saba ke anurodha se pracalita pAThazAlIya niyama ko tor3akara usa dina saba ko pATha pddh'aayaa| dUsare dina somacandra muni pAThazAlA Aye / unako apane katipaya sAthiyoM se pahale dina kI bAtoM kA patA lagA / somacandra muni ne adhyApaka AcArya se kahA- " Apane bar3A uttama kAma kiyA jo merI anupasthiti meM mere sthAna para patthara rakha kara kAma nikAla liyA / parantu Apa kRpA karake Aja taka par3hAyA huA paMjikA pATha mujhase bhI pUchie aura inase bhI, jo javAba na de sake use hI patthara samajhanA caahie|" adhyApaka guru ne kahA- " somacandra ! tU sugandha yukta kastUrikA kI taraha prajJAdi guNoM se yukta hai / maiM tere ko bhalI-bhA~ti jAnatA hU~ parantu ina mUrkhoM ne par3hAne ke liye bAra-bAra anurodha kiyA, ataH aisA kiyaa| tuma hameM kSamA karo!" 29. jaba somacandra muni anya zAstroM ko par3ha kara taiyAra ho gae taba harisiMhAcArya ne inako samasta zAstroM kI vAcanA dI aura apane pAsa kI maMtra pustikA evaM vaha kapalikA (ka~valI-puThA) bhI jisase svayaM unhoMne vidyAbhyAsa kiyA thA, de dii| devabhadrAcArya ne prasanna hokara apanA kaTAkharaNa (kASThotkIrNaka-kASTha paTTikA para likhane kA eka upakaraNa ) diyA, jisase unhoMne mahAvIracarita Adi cAra kathA zAstra kASTha kI paTTikA para likhe the / paNDita somacandra gaNi isa prakAra sarva siddhAntoM ke jJAtA hokara vicarane lage / jJAnI, dhyAnI, manohArI aura AhlAdakArI somacandra gaNi ko dekhakara upAsaka varga atIva Anandita hotA thA / 30. gaccha ke pradhAna aura vayovRddha zrI devabhadrAcArya (jo gaccha ke saMcAlaka the) ne jaba AcArya jinavallabhasUri kA devaloka gamana sunA to inheM bar3A duHkha huA / kahane lage - " svargIya guru zrI abhayadevasUri jI ke paTTa ko jinavallabhasUri jI ujjvala kara rahe the parantu kyA kiyA jAe? saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (41) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sArA kAma hI caupaTa ho gyaa)|" devabhadrAcArya ke hRdaya meM yaha bAta AI ki-"zrI jinavallabhasUri jI yugapradhAna the| unake sthAna para kisI vaise hI yogya ko nahIM baiThAyA gayA to hamArI guru bhakti kA kyA mUlya hai? hamAre gaccha meM unake pATa para baiThane yogya kauna hai?" aisA vicAra karate huye unakA lakSya paNDita somacandra gaNi kI tarapha gyaa| upAsaka varga bhI inhIM ko cAhate haiM aura yaha jJAnadhyAna-kriyA meM bhI nipuNa hai, isalie yahI yogya hai| sarvasammati se isakA nirNaya karake somacandra ko likhA gayA ki-"tumako zrI jinavallabhasUri ke pATa para sthApita kiyA jAegA isalie jahA~ taka ho sake zIghra hI cittaur3a cale aao|" svargIya AcArya ko bhI yaha bAta abhISTa thii| zrI jinavallabhasUri ke pATa mahotsava para tuma bulAne para bhI nahIM pahu~ca sake the| aisA na ho ki isa samaya bhI tuma lAparavAhI kara jaao| pATa para baiThane ke lie bahuta se ummIdavAra khar3e hue the (parantu saMgha ke saMcAlaka devabhadrAcArya ne unakI AzAlatAoM para tuSArapAta kara diyaa)| patra paha~cate hI paNDita somacandra gaNi zIghra vihAra kara cittaur3a A gaye aura devabhadrAcArya bhI A gye| samAja ko pATa mahotsava kI sUcanA dI gaI ataH sAdhAraNa janatA kevala itanA hI jAnatI thI ki zrI jinavallabhasUri jI ke paTTa para kisI yogya vyakti ko sUri pada diyA jaaygaa| yaha pada kisako aura kaba diyA jAyagA? isa bAta kA kisI ko patA nahIM thaa| zrI devabhadrasUri ne somacandra gaNi ko ekAnta meM bulAkara kahA-"zrI jinavallabhasUri jI se pratiSThita, sAdhAraNa, sAdhu Adi zrAvakoM se pUjita zrI mahAvIra svAmI ke vidhi caitya meM samasta saMgha ke samakSa AgAmI dina zrI jinavallabhasUri ke pATa para hama tumako sthApita kreNge| lagna kA nizcaya kara liyA gayA hai|" isa kathana ko sunakara paNDita somacandra gaNi ne kahA-"Apane jo kahA so ThIka hai, para merI prArthanA yaha hai ki kala ke dina sthApanA kIjiyegA to yoga aisA hai jisase maiM adhika dina taka jIvita nahIM raha skuuNgaa| isalie Aja se sAtaveM dina zanivAra ko jo lagna hai, usa lagna meM yadi maiM pATa para baiThAyA jAU~gA to maiM nirbhaya hokara sarvatra hI vicarU~gA aura zrI jinavallabhasUri jI ke abhimata mArga meM mere dvArA caturvidha saMgha kI adhikAdhika vRddhi ho skegii|" zrI devabhadrAcArya ne kahA-"bahuta acchA, vaha lagna kyA dUra hai? usa dina hI shii|" nizcita dina Ane para vi0saM0 1169 vaizAkha sudi pratipadA ko sAyaM kAla ke samaya zrI jinavallabhasUri jI ke pATa para bar3e Aroha-samAroha ke sAtha paNDita somacandra gaNi sthApita kiye gaye aura zrI saMgha kI ora se nAma parivartana kara inakA nAma zrI jinadattasUri rakhA gyaa| pada sthApanA vidhi ke anantara bAje-gAje ke sAtha nivAsa sthAna para aaye| sabhI sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikAoM ne vidhipUrvaka vandanA kii| isake pazcAt zrI devabhadrAcArya ne dvAdazAvarta vaMdanA kara kahA"mahArAja! yahA~ para upasthita saba logoM kI Apake mukhAraviMda se upadezAmRta pAna karane kI abhilASA hai, dezanA diijiye|" isa prArthanA ko svIkAra karake AcArya zrI jinadattasUri jI ne amRta ke samAna karNapriya siddhAntodAharaNoM se yukta dezanA dI, jise suna kara upasthita janatA atIva pramudita huI aura kahane lagI-" devabhadrAcArya ko dhanyavAda hai ki jinhoMne supAtroM ke sthAna meM supAtra ko hI padArUr3ha kiyA aura svargIya AcArya jinavallabhasUri jI ne isa loka ko tyAgate samaya jo kahA thA ki (42) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "hamAre pada para somacandra gaNi ko sthApita karanA; use devabhadrAcArya ne saphala kiyA hai|" tadanantara zrI devabhadrAcArya ne AcArya jinadattasUri se prArthanA kI-"Apa kucha samaya taka pATaNa sivAya anya pradezoM meM vicaraNa kreN|" yaha sunakara jinadattasUri ne kahA-"bahuta acchA, aisA hI kreNge|" 31. eka samaya jinazekhara nAmaka sAdhu ne kalaha Adi kucha anucita kArya kiyA, isalie devabhadrAcArya ne use samudAya se bAhara nikAla diyaa| jaba jinadattasUri jI bahirbhUmikA ke lie bAhara gaye to unakI pratIkSA meM baiThA huA jinazekhara mArga meM hI mahArAja ke pairoM meM A girA aura bar3I dInatA ke sAtha kahane lagA-"mahArAja! mere se yaha bhUla ho gii| Apa eka bAra kSamA kreN| Age se isa prakAra kI udaNDatA kabhI nahIM kruuNgaa|" dayA ke samudra zrI jinadattasUri jI ne bhI kRpA karake use samudAya meM le liyaa| devabhadrAcArya ko yaha mAlUma hone para unhoMne AcArya zrI se kahA-"isako samudAya meM lekara Apane acchA kArya nahIM kiyaa| yaha Apako kabhI bhI sukhAvaha na hogaa|" yaha suna kara AcArya zrI ne kahA-"yaha sadA se hI svargIya AcArya zrI jinavallabhasUri jI kI sevA meM rahA hai, isako kaise nikAlA jAya? jaba taka nibhegA taba taka nibhaayeNge|" tatpazcAt devabhadrAcArya jI anyatra vihAra kara gye| 32. AcAryazrI jinadattasUri jI ne "kisa tarapha vihAra karanA cAhie?" isake nirNayArtha devaguruoM ke smaraNa nimitta tIna upavAsa kie| unake dhyAna bala se AkRSTa hokara zrI harisiMhAcAya devaloka se Aye aura bole-"hamako smaraNa karane kA kyA kAraNa hai?" jinadattasUri jI ne kahA"mujhe kisa tarapha vihAra karanA cAhie? yaha nirNaya prApta karane ke liye maiMne Apako smaraNa kiyA hai|" "mAravAr3a Adi kI tarapha vihAra kro|" aisA upadeza dekara harisiMhAcArya adRzya ho gye| devayoga se unhIM dinoM mAravAr3a ke rahane vAle mehara, bhAkhara, vosala, bharata Adi zrAvaka vyApAravANijya ke lie vahA~ Aye hue the| ve loga guru zrI jinadattasUri jI ke darzana karake tathA unakA pravacana sunakara bar3e prasanna hue aura unako sadA ke lie apanA guru bnaayaa| unameM bharata to zAstrajJAna ke liye vahIM raha gayA aura bAkI saba apane-apane ghara jAkara kuTumbiyoM ke sammukha gurujI ke guNa-varNana karane lge| isa prakAra mAravAr3a meM mahArAja kI prazaMsA kA sUtrapAta ho gyaa| vahA~ se vihAra karake pUjya zrI nAgapura phuNce| nAgapura ke zrAvakoM meM mukhya seTha dhanadeva mahArAja kI khUba sevA bhakti karatA rhaa| kisI dina vaha mahArAja se kahane lagA ki-"mahArAja! yadi Apa mere vacana ke anusAra kareM to saba ke pUjya bana sakate haiN|" guru mahArAja ne kahA-"kaise?" dhanadeva ne kahA"yadi Apa apane vyAkhyAna meM "Ayatana-anAyatana" kA jhagar3A chor3a deM to maiM Apako vizvAsa dilAtA hU~ ki sabhI zrAvaka Apake AjJAkArI bana jaayN|" usakA kathana sunakara sUri jI bole"dhanadeva! zAstroM meM likhA hai-"zrAvaka guru vacanAnusAra caleM, kintu yaha kahIM bhI dekhane meM nahIM AyA ki guru zrAvakoM kI AjJA kA pAlana kare (utsUtra bhASaNa mahAn doSa hai)| yadi tuma kahate ho ki "adhika parivAra ke abhAva meM hamArI mAna-pUjA nahIM hogI" to tumhArA yaha kathana bhI ThIka nahIM hai| munivaroM ne kahA hai : saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maivaM maMsthA bahuparikaro jano jagati pUjyatAM yaati| yena ghanatanayayuktApi zUkarI guuthmshraati|| [arthAt Apa yaha na samajhiye ki adhika parivAra vAlA AdamI jagat meM avazya hI pUjya ho jAtA hai| putra-pautroM ke adhika parivAra ko sAtha rakhatI huI sUkarI maile ko khAtI hai|]" yaha kathana dhanadeva ko nahIM bhaayaa| pratyuta karNa-kaTu mAlUma huaa| kisI ko acchA lage yA na lage, gurujanoM ko to yuktiyukta hI kahanA caahie| guru mahArAja ke ye vacana vahA~ baiThe hue katipaya vivekazIla puruSoM ko bar3e acche mAlUma hue| mahArAja zrI nAgapura (nAgaura) se ajamera gye| vahA~ para ThAkura AzAdhara, sAdhAraNa, rAsala Adi zrAvaka inake ananya bhakta the| zrI jinadattasUri pratidina vahA~ para bAhar3adeva ke mandira meM devavandanA ke lie jAyA karate the| eka dina vahA~ para mandirAdhyakSa caityavAsI AcArya A gyaa| vaha ina mahArAja se (dIkSA-paryAya Adi) pratyeka bAta meM choTA thA, tathApi mandira meM inake sAtha ziSTAcAra kA pAlana nahIM karatA thaa| ThAkura AzAdhara Adi zrAvakoM ne mahArAja se kahA-"yahA~ Ane se kyA phAyadA, jabaki Apake sAtha yukta sadvyavahAra nahIM baratA jaay|" usI dina se (mandira meM jAkara kiyA jAne vAlA deva-vandanA Adi) vyavahAra ruka gyaa| isake bAda saba zrAvakoM kA eka samUha ajamera ke tatkAlIna rAjA arNorAja ke pAsa gayA aura rAjA se nivedana kiyA ki "hamAre guru zrI jinadattasUri jI mahArAja yahA~ ApakI nagarI meM padhAre haiN|" rAjA ne kahA-"yadi Aye haiM to bar3e Ananda kI bAta hai, Apa loga mere pAsa kisa kArya ke lie Aye haiN| usa kAma ko kho|" zrAvaka bole-"mahArAja, hamako eka aise bhUmi khaNDa kI jarUrata hai, jahA~ para hama loga deva-mandira, dharmasthAna aura apane kuTumba ke liye kucha ghara banavA leN|" unakI yaha prArthanA suna kara rAjA ne kahA-"zahara se dakSiNa kI ora jo pahAr3a hai usake Upara aura nIce jo tumhAre jaMce so banavA lo| tumhAre gurujI ke darzana hama bhI kreNge|" zrAvakoM ne yaha sArA vRttAnta gurujI se Akara khaa| sunakara gurujI kahane lage-"jabaki rAjA svayaM hI darzanoM kI abhilASA prakaTa karatA hai, to Apa loga unako avazya bulaaveN| unake yahA~ Ane meM aneka lAbha haiN|" acchA dina dekhakara zrAvaka logoM ne rAjA ko AmaMtrita kiyaa| rAjA sAhaba Aye aura gurujI ko sammAna ke sAtha vandanA kii| AcArya zrI ne rAjA ko isa prakAra AzIrvAda diyA zriye kRtanatAnandA vishessvRsssNgtaaH| bhavantu bhavatAM bhUpa! brhmshriidhrshNkraaH|| [he rAjan! bhaktoM ko Ananda dene vAle krama se garur3a, zeSanAga aura baila para car3hane vAle brahmA, viSNu aura mahAdeva Apako kalyANakArI hoN|] mahArAjazrI kI vidvattA dekha kara prasanna huA rAjA kahane lagA-"bhagavan ! sadA hamAre yahA~ hI rhiye|" gurujI bole-"rAjan ! Apane kahA to ThIka, parantu hama sAdhuoM kI maryAdA aisI hai ki hameM (44) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka sthAna para adhika dina nahIM ThaharanA caahie| sarvasAdhAraNa ke upakAra kI dRSTi se hameM sarvatra vihAra karanA par3atA hai| hA~ hama yahA~ para sadA Ate-jAte raheMge, jisase ki Apako mAnasika santoSa hotA rhe|" AcArya zrI ke sAtha vArtAlApa se atyanta santuSTa huA rAjA vahA~ se uThakara apane sthAna ko gyaa| usake jAne ke bAda pUjyazrI ThAkura AzAdhara se bole idamantaramupakRtaye prakRticalA yAvadasti sNpdiym| vipadi niyatodayAyAM punarupakartuM kuto'vsrH|| _ [svabhAva se hI caMcala, yaha lakSmI jaba taka pAsa meM hai, taba taka paropakAra jarUra karanA caahie| vipatti kA AnA nizcita hai| vipatti Ane para dhokhA karate raho to phira paropakAra karane kA maukA hAtha AnA kaThina hai| vipatti saMpatti meM yahI aMtara hai|] isalie Apako staMbhana, zatrujaya aura girinAra ke mandiroM ke samAna zrI pArzvanAtha svAmI, zrI RSabhadeva svAmI tathA zrI neminAtha svAmI ke mandira banavAne caahie| una mandiroM ke Upara ambikA devI kI chatarI aura nIce gaNadhara Adi ke sthAna banAne caahie| Apa sampattizAlI haiN| lakSmI ke sadupayoga kA yaha acchA avasara hai| Apa isase lAbha utthaaiye| lakSmI kA sarvadA sthAyI rahanA bar3A muzkila hai| 33. AzAdhara ThAkura ko isa prakAra karttavya kA upadeza dekara sUrIzvara jI zubha zakuna dekhakara vAgar3a deza kI ora vihAra kara ge| pahale se hI vahA~ ke loga zrI jinavallabhasUri jI mahArAja ke ananya bhakta the| unakA devalokagamana suna kara vahA~ vAloM ko bar3A kheda huA thA, parantu jaba unhoMne sunA ki unake pATa para virAjamAna zrI jinadattasUri jI bar3e hI jJAnI, dhyAnI tathA mahAvIra svAmI ke vadanAravinda se nikale hue aura sudharmA svAmI gaNadhara racita siddhAntoM ke bar3e acche jJAtA haiM, to unake Ananda kI koI sImA na rhii| jaba logoM ne Akara yaha samAcAra sunAyA ki kriyAkuzala, yugapradhAna, tIrthaMkaroM ke samAna sadguru zrI jinadattasUri jI mahArAja ajamera se vihAra karake hamArI tarapha A rahe haiM, to loga unake darzanoM ke lie bar3e hI Atura ho utthe| jaba mahArAja vahA~ padhAre to unake darzana karake logoM ko hArdika santoSa huaa| zrAvaka logoM ne mahArAja se aneka prakAra se prazna kiye| sUri jI ne kevalajJAnI kI taraha una saba ko yathocitta uttara diyaa| mahArAja ke upadeza se prabhAvita hokara kaI logoM ne samyaktva, kaiyoM ne dezavirati tathA kaiyoM ne sarvavirati vrata dhAraNa kiyaa| sunate haiM ki vahA~ para mahArAja ne bAvana sAdhviyA~ aura aneka sAdhuoM ko dIkSA dii| 34. usI samaya sAdhu jinazekhara ko upAdhyAya pada dekara katipaya muniyoM ke sAtha vihAra karA kara rudrapallI (vartamAna rudaulI, uttarapradeza) bheja diyaa| vahA~ para vaha apane nAtI-gotiyoM (svajana varga) kI zraddhA vRddhi karane ke lie tapa karane meM pravRtta ho gyaa| caityavAsI jayadevAcArya ne apane sthAna para Ane-jAne vAle logoM se sunA ki jinavallabhasari jI ke pATa para ArUDha sarva guNa sampanna, zrI jinadattasUri jI mahArAja Ajakala hamAre isa (bAgar3a) prAnta meM Aye hue haiN| unhoMne socA inakA AnA hamAre lie bar3A hI kalyANakArI hai| svargIya zrI jinavallabhasUri jI ne caityavAsa ko saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (45) 2010_04 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAga kara zrI abhayadevasUri jI ke pAsa vasati mArga svIkAra kiyA thaa| tabhI se hamArA mAnasika jhukAva vasati mArga kI ora hai| ve apane parivAra ke sAtha zrI jinadattasUri jI ke darzana evaM vandanA ke lie unake pAsa aaye| vandanAdi ziSTAcAra ke bAda siddhAntAnusAra madhura vacanoM se sUri jI ne unake sAtha kucha dera taka saMbhASaNa kiyaa| mahArAja ke madhura vacanoM se mugdha hue jayadevAcArya ne apane mana meM socA ki-"janma-janmAntara meM hamAre guru ye hI ho|" zubha dinoM meM zrI jayadevAcArya ne unake pAsa cAritropasaMpadA grahaNa kii| zAstroM meM varNita sanatkumAra cakravartI ne jisa prakAra tyAga ke bAda sAmrAjya-sampatti kI ora mu~ha mor3a kara nahIM dekhA, vaise hI zrI jayadevAcArya ne maTha, mandira, udyAna, koza, khajAnA Adi ko chor3akara unakI tarapha jarA bhI lakSya nahIM kiyaa| zrI jinaprabhAcArya nAma ke eka caityavAsI AcArya ramala vidyA ke acche jAnakAra hone se logoM meM khUba prasiddha ho cuke the| ve ghUmate-phirate kisI samaya turkoM ke rAjya meM cale ge| vahA~ para unako jJAnI samajha kara eka yavana ne pUchA-'mere hAtha meM kyA vastu hai?" sUri jI ne gaNita karake batalAyA ki-"tumhAre hAtha meM bAdAma, khar3iyA miTTI kA Tukar3A aura usake sAtha eka bAla bhI hai|" usako bAla kA patA nahIM thaa| jaba muTThI kholakara dekhA to mRttikA khaNDa ke sAtha eka keza bhI hai| isa jJAna-bala ko dekha kara vaha turka bar3A prasanna huA aura sUri jI kA hAtha pakar3a kara cUmatA huA apanI mAtR bhASA meM "caMgA-caMgA" aise bolaa| (vaha musalamAna koI bar3A AdamI thaa| usane cAhA ki isa sAdhu ko apane sAtha meM rakhU) AcArya ne socA-"ye yavana loga prAyaH duSTa vizvAsaghAtI huA karate haiN| inakA koI bharosA nahIM, kadAcit mujhe mAra ddaaleN|" isa kAraNa AcArya jI vahA~ se rAtoMrAta bhAga nikale aura kramazaH apane deza meM A gye| deza meM Ane para caityavAsiyoM meM prasiddha zrI jayadevAcArya ko zrI jinadattasUri jI ke pAsa vasatimArga ke Azrita hue jAna kara unakI bhI icchA vasatimArga sevana kI huI, parantu vasatimArga ke niyamoM ko asidhArA ke samAna kaThina samajha kara mana meM jhijhaka gye| vasatimArga ke AcArya zrI jinadattasUri jI ko apanA guru banAyA jAya yA nahIM? isa bAta kA nizcaya karane ke lie unhoMne ramala kA pAzA ddaalaa| prathama bAra pAzA DAlane para gaNita karane se zrI jinadattasUri jI kA nAma aayaa| dUsarI bAra bhI pAzA DAlane para unhIM kA nAma aayaa| tIsarI bAra jaba gaNita karane lage to AkAza se eka agni kA golA girA aura AkAzavANI huI-"yadi tumheM zuddha dharma mArga se prayojana hai to kyoM bArambAra gaNita karate ho? inhIM ko apanA guru mAnakara dharmAcaraNa kro|" isa vANI se saMzaya rahita hokara jinaprabhAcArya ne zrI jinadattasUri jI se cAritropasaMpadA grahaNa kI aura apanI AtmA ko santoSa diyaa| unhIM dinoM meM vahA~ rahate hue atizaya jJAnI zrI jinadattasUri jI mahArAja ke pAsa Akara caityavAsI zrI vimalacandra gaNi ne apanI sampradAya ke do AcAryoM ko unake anuyAyI bane jAnakara svayaM bhI vasatimArga ko svIkAra kiyaa| usI samaya jinarakSita aura zIlabhadra nAmaka do bhrAtAoM ne bhI apanI mAtA ke sAtha pravrajyA grahaNa kii| vaise hI sthiracaMdra aura varadatta nAma ke do bhAiyoM ne bhI pravrajyA svIkAra kii| (46) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahIM para bAgar3a deza meM eka jayadatta nAma kA caityavAsI muni bar3A maMtravAdI thaa| usake pUrvaja maMtra vidyA meM vikhyAta the, parantu ve pUrvaja kruddha huI devI se naSTa kara diye gae the| kevala yaha eka bacA thaa| yaha vahA~ se bhAgA aura jinadattasUri jI kI zaraNa meM Akara dIkSita ho gyaa| sUri jI ne duSTa devatA se isakI rakSA kii| guNacandra gaNi ko bhI sUri jI ne yahIM bAgar3a meM dIkSA dii| inako jaba ye zrAvaka avasthA meM the, turka loga pakar3a kara le gaye the| inakA hAtha dekhakara turkoM ne socA ki apanA bhaNDArI acchA hogaa| ataH yaha kahIM bhAga na jAe isa kAraNa se inako jaMjIra se jakar3a diyA gayA thaa| parantu inhoMne kaida kI koTharI meM par3e-par3e namaskAra maMtra kA eka lakSa jApa kiyaa| usa jApa ke prabhAva se sAyaMkAla jaMjIra apane Apa chinna-bhinna ho gii| vahA~ se nikala kara ve r3halatI rAta meM eka dayAlu bur3hiyA ke ghara meM chipa kara rhe| bur3hiyA ne dayA karake inako apanI dhAnya koThI meM chipA liyA thaa| turkoM ne idhara-udhara inakI khUba khoja kI, parantu ye mile nhiiN| rAta meM vahA~ se nikala kara jaise-taise apane ghara aaye| isa ghaTanA se vairAgya utpanna hone se inhoMne pravrajyA grahaNa kI thii| rAmacandra gaNi apane putra ke sAtha anya gaccha kI apekSA uttama sAdhana jAnakara sUri kA AjJAkArI bnaa| isI prakAra brahmacaMdra gaNi ne bhI inase vrata grahaNa kiyaa| zrI jinadattasUri jI ke pAsa jaba sAdhu-sAdhviyoM kA vizAla samudAya ho gayA, to inhoMne unake sahayogiyoM ko cuna-cuna kara vRtti-paMjikA Adi TIkA grantha par3hane ke liye dhArA nagarI meM bhejaa| unameM jinarakSita, zIlabhadra, sthiracandra, varadatta Adi sAdhu aura zrImati, jinamati, pUrNazrI Adi sAdhviyoM ke nAma vizeSatayA ullekhanIya haiN| vahA~ para inhoMne zrAvaka mahAnubhAvoM kI sahAyatA se vidyAbhyAsa kiyaa| __ vahA~ se jinadattasUri jI mahArAja ne rudrapallI kI tarapha vihAra kiyaa| rAste ke eka gA~va meM eka zrAvaka pratidina jabaradasta vyantara deva se satAyA jAtA thaa| vaha gA~va mArga meM A gyaa| usa vyantara pIr3ita zrAvaka ke puNya se mahArAja vahIM Thahara gye| usa zrAvaka ne mahArAja ke pAsa jAkara apanI zarIra kI avasthA btaaii| mahArAja samajha gaye ki isake zarIra meM jo vyantara hai vaha bar3A bhayAnaka hai aura maMtra-taMtroM se sAdhya nahIM hai| mahArAja ne gaNadharasaptatikA kI racanA karake TippaNa meM likhakara usake hAtha meM diyA aura kahA-"tuma apanI dRSTi aura mana isameM sthira rkho|" aisA karane se vaha vyantara pahale dina bImAra kI zayyA taka pahu~cA, dUsare dina gRha dvAra taka aura tIsare dina AyA hI nhiiN| vaha pIr3ita zrAvaka ekadama svastha ho gyaa| vahA~ se calakara mahArAja rudrapallI phuNce| jinazekharopAdhyAya jI vahA~ pahale se the hii| mahArAja kA Agamana sunakara sthAnIya zrAvaka vRnda ko sAtha lekara ve unake sammukha aaye| bar3e Aroha-samAroha tathA gAje-bAje ke sAtha pUjya zrI kA nagara meM praveza karAyA gyaa| rudrapallI ke eka sau bIsa zrAvaka kuTumboM ko jina dharma meM sthira kiyA tathA pArzvanAtha svAmI aura RSabhadeva svAmI ke do mandiroM kI sUri jI ne pratiSThA kii| kaI zrAvakoM ne (47) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezavirati aura kaiyoM ne sarvavirati vrata dhAraNa kiye| sarvavirati vratadhArakoM meM devapAla gaNi Adi mukhya the| upadeza Adi se saba logoM ko samAdhAna dekara "jayadevAcArya ko hama yahA~ bheja deMge" aisA kaha kara mahArAja punaH pazcima deza kI ora vihAra kara gye| 35. zrI jinadattasUri jI vahA~ se phira bAgar3a deza meM aaye| vahA~ vyAghrapura meM jayadevAcArya se bheMTa huii| mahArAja ne jayadevAcArya ko yogya zikSA bhalAmaNa dekara rudrapallI bheja diyA aura svayaM vyAghrapurI meM raha kara zrI jinavallabhasUri prarUpita, caityagRhavidhi svarUpa "carcarI" kAvya kI racanA kii| usako Tippana ke AkAra meM likhakara mehara, vAsala Adi zrAvakoM ko jJAna ke lie vikramapura bhejaa| vikramapura meM devadhara ke pitA saNhiyA ke ghara ke pAsa kI pauSadhazAlA meM ekatrita hokara zrAvakoM ne vaha carcarI TippaNa kholaa| usI samaya unmatta devadhara ne acAnaka kahIM se Akara "carcarI Tippana kyA hai kaccarI Tippana hai" aise bolate hue carcarI Tippana zrAvakoM ke hAtha se chIna kara phAr3a ddaalaa| ye loga usa unmatta kA kucha bhI na kara ske| usake pitA se zikAyata kI to usane kahA"yaha to unmatta hai, isakA kyA ilAja kiyA jAya? tathApi hama use samajhA deNge| yaha bhaviSya meM aisI harakata nahIM kregaa|" zrAvakoM ne sarvasammati se pUjyazrI ko eka patra diyaa| usameM bhejI huI carcarI pustaka ke phAr3e jAne kA hAla likha diyaa| patra likhita samAcAroM ko jAnakara pUjya zrI ne dUsarA carcarI Tippana likhavA kara bhejA aura usake sAtha patra meM yaha bhI likhA ki-"devadhara ko khoTI-kharI kucha bhI mata khnaa| deva-guruoM kI kRpA se yaha thor3e hI dinoM meM sudhara jaaegaa|" "carcarI" kAvya ke dUsare Tippana ko pAkara saba zrAvakoM ne ekatra hokara use kholA aura par3hane se saba ko atIva santoSa huaa| devadhara ko mAlUma huA ki dUsarA Tippana A gayA hai, to usane socA ki-"eka to maiMne phAr3a DAlA thaa| phira bhI AcArya ne dUsarI bAra bhejA hai, to jarUra isa pustaka meM kucha rahasya chipA huA hai| jaise bhI ho yaha bAta jAnanI cAhie, pracchannatayA dekhU isake andara kyA likhA hai?" eka dina zrAvaka loga apane nitya niyama se nivRtta hokara carcarITippana ko sthApanAcArya ke pAsa Ale meM rakhakara pauSadhazAlA ke kapATa baMda karake cale ge| devadhara ko maukA mila gyaa| vaha apane ghara ke uparibhAga se utarakara pauSadhazAlA meM A gayA aura yathAsthAna rakhe hue ukta Tippana ko bar3e cAva se par3hane lgaa| jyoM-jyoM par3hatA gayA tyoM-tyoM gAthAoM kA artha samajhane se mana meM AhlAda Ane lgaa| "anAyatanaM bimbaM", "strI pUjAM na karoti'' ye do pada usakI samajha meM nahIM aae| pustakollikhita jaina dharma ke ucca rahasyoM ko samajhakara usake mana meM jaina siddhAntoM ke prati bar3I zraddhA utpanna ho gaI aura usane apane mana meM yaha saMkalpa kiyA ki maiM bhI isa mArga kA anusaraNa kruuNgaa| idhara jinadattasUri jI mahArAja ne bAgar3a deza meM rahate huye jina sAdhu-sAdhviyoM ko vidyAbhyAsa karane ke lie dhArA nagarI bheje the, una saba ko vahA~ se bulA lie aura sabhI ko siddhAntoM kA abhyAsa kraayaa| apane dIkSita jIvadevAcArya ko munIndra (AcArya) pada kI upAdhi dI aura anya ziSyoM ko vAcanAcArya ke padoM se sammAnita kiyA, jinake zubha nAma ye haiM-vAcanAcArya jinarakSita (48) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNi, vA0 zIlabhadra gaNi, vA0 sthiracandra gaNi, vA0 brahmacandra gaNi, vA0 vimalacandra gaNi, vA0 varadatta gaNi, vA0 bhuvanacaMdra gaNi, vA0 varanAga gaNi, vA0 rAmacandra gaNi, vA0 maNibhadra gaNi aura zrImati, jinamati, pUrNazrI, jJAnazrI, jinazrI ina pA~ca AryAoM ko mahattarA pada se vibhUSita kiyaa| isI prakAra svargIya harisiMhAcArya ke suyogya ziSya municaMdra jo upAdhyAya padavI dhAraka the| ina municandra jI ne zrI jinadattasUri jI mahArAja se prArthanA kI thI ki-"yadi merA koI yogya ziSya Apake pAsa A jAye to kRpayA Apa use AcArya pada dene kI udAratA drshaaveN|" mahArAja ne yaha bAta svIkAra kara lii| kucha kAla ke bAda unake ziSya jayasiMha ko, diye hue vacana ke anusAra cittaur3a meM AcArya kI upAdhi dI aura usI jayasiMha ke ziSya jayacandra ko bhI pATaNa meM samavasaraNa meM munIndra (sUri) pada para sthApita kiyA aura mahArAja ne donoM ko upadeza diyA ki-"dekho, rIti se pAlana karanA, kahIM kriyA-kANDa meM asAvadhAnI na hone paave|" jIvAnanda ko upAdhyAya padArUr3ha kiyaa| yahA~ yadi ina AcArya, upAdhyAya, vAcanAcArya prabhRti pratyeka munivaroM kA pada-sthApanA ke sthAna, yogyatA, ziSya-praziSya Adi kA varNana karane lageM to eka bar3A vistRta graMtha bana jaaegaa| isalie saMkSepa meM itanA hI kahanA paryApta hogA ki jinadattasUri jI mahArAja ne AcAryAdi samasta padadhAriyoM ko bhaviSya ke lie karttavya samajhA kara saba ke vihAra Adi ke sthAna nizcita kara diye aura mahArAja svayaM ajamera kI ora prasthAna kara gye| ajamera ke bhaktimAna zrAvakoM ne gAje-bAje ke sAtha ThAThabATa se pUjya zrI kA nagara praveza kraayaa| 36. vahA~ para ThAkura AzAdhara Adi ne pahAr3a para tIna deva mandira evaM ambikA devI Adi ke sthAna banavAye the| zrAvakoM kI prArthanA se zrI jinadattasUri jI mahArAja ne acchA lagna dekhakara devamandiroM ke mUla niveza meM vAsakSepa kiyA aura zikhara Adi mandira ke pArzvavatI sthAnoM meM una-una mUrtiyoM kI sthApanA krvaaii| yaha pahale kahA jA cukA hai ki vikramapura meM saNhiyA putra devadhara carcarI Tippana ke par3hane se suvihita-pakSa ke prati anurakta evaM bhaktimAna ho gayA thaa| usI devadhara ne kuTumba ke pandraha zrAvakoM ko ekatrita karake apane pitA evaM seTha Asadeva ko sambodhana karake kahA-"zrI jinadattasUra jI mahArAja se yahA~ vikramapura meM padhArane hetu vihAra karane ke liye prArthanA karanI caahie|" yadyapi ye loga caityavAsI AcAryoM meM zraddhA rakhate the, parantu prabhAvazAlI devadhara ke viruddha bolane kA kisI ko sAhasa nahIM huaa| zrAvakoM ko sAtha lekara vaha ajamera ke lie cala pdd'aa| mArga kI thakAvaTa dUra karane ke lie nAgapura meM tthhraa| dhanI mAnI devadhara kA vikramapura se AnA nAgapuravAsiyoM ko vidita ho gyaa| 37. usa samaya vahA~ para caityavAsI devAcArya vizeSa rUpa se prasiddha ho rahe the| devadhara bhI kucha sAmAnya vyakti nahIM thA, khUba khyAti prApta thaa| vaha "vikramapura se AyA hai" aisA devAcArya ne sunA, idhara devagRha meM vyAkhyAna kA samaya hone se devAcArya baiThe the| taba devadhara apane caraNa prakSAlanAdi kara deva-gRha meM AyA, prabhu vandana kara AcArya kI vandanA kii| phira donoM ora se sukhazAtA aura kuzalaprazna kA ziSTAcAra huaa| tatpazcAt zrAvaka devadhara ne pUchA-"bhagavan ! jisa mandira meM rAtri ke samaya striyoM kA praveza Adi hotA ho, use kaisA caitya kahanA cAhie?" isa prazna ko sunakara devAcArya ne saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (49) ____ 2010_04 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ socA-"isake kAna meM jinadattasUri kA maMtra praveza kara gayA mAlUma hotA hai|" tadanantara devAcArya ne prakaTa meM kahA-"zrAvaka jI! rAtri meM strI pravezAdi ucita nahIM hai|" devadhara - to Apa loga phira nivAraNa kyoM nahIM karate? AcArya - lAkhoM AdamiyoM ke madhya meM kisa-kisa ko nivAraNa kiyA jAe? devadhara - bhagavan ! jisa deva mandira meM jinAjJA na calatI ho, jahA~ jinAjJA kI avahelanA karake loga svecchA se bartate hoM use jinagRha kahA jAya yA janagRha? isakA javAba diijiye| AcArya - jahA~ para sAkSAt jina bhagavAn kI pratimA bhItara virAjamAna dikhAI detI ho use jinamandira kyoM nahIM kahanA cAhie? devadhara - AcArya jI! itanA to hama mUrkha loga bhI samajha sakate haiM ki jahA~ para jisakI AjJA na mAnI jAtI ho, vaha usakA ghara nahIM kahA jA sktaa| kevala pASANamaya arhat mUrti ko bhItara rakha dene se aura arhantoM kI AjJA ko tyAga kara manamAnA vyavahAra karane mAtra se hI jina mandira kyoM kara ho sakatA hai? Apa isa bAta ko jAnate huye bhI pracalita pravAha ko nahIM rokate haiN| yaha maiMne Apako vandana kara sUcita kara diyA ki Apa rokate nahIM, pratyutaH isako puSTa karate haiN| isalie aise guruoM ko Aja se merI yaha antima vandanA hai| aba se jahA~ tIrthaMkaroM kI AjJA kA yathArtha rUpa se pAlana hotA hai, usI mArga kA maiM anusaraNa kruuNgaa| isa prakAra kaha kara devadhara vahA~ se uThakara cala diyaa| isa praznottara ko sunakara sAtha vAle svakuTumbI zrAvakoM kI bhI vidhimArga meM sthiratA ho gii| devadhara zrAvaka- vRnda ke sAtha vahA~ se ajamera gyaa| jinadattasUri jI mahArAja kI sevA meM pahu~ca kara usane bhakti bhAva pUrvaka vandanA kii| unakA abhiprAya jAna kara zrI sUri jI ne dezanA dii| dezanA sunane se devadhara ke samasta saMzaya dUra ho gye| devadhara Adi zrAvakoM ne mahArAja se vikramapura vihAra karane ke lie prArthanA kii| ajamera se deva-mandira, pratimA, ambikA, gaNadhara Adi kI dhUmadhAma se pratiSThA karake sUri jI mahArAja devadhara ke sAtha vikramapura A gye| vahA~ para bahuta se AdamiyoM ko pratibodha diyA aura zrI mahAvIra svAmI kI sthApanA kii| - 38. vahA~ se pUjya gurudeva uccAnagarI gye| mArga meM jo vighnakArI bhUta-preta Adi mile unako bhI pratibodha de diyA, to phira uccAvAsI logoM ko upadeza diyA, isameM to kahanA hI kyA hai? vahA~ se ve naravara gye| naravara ke bAda tribhuvanagiri gye| vahA~ ke kumArapAla (yAdava) nAma ke rAjA ko sadupadeza de pratibodha diyaa| vahA~ bahuta se sAdhu santoM ko vihAra karavAyA evaM bhagavAn zAntinAtha deva kI pratiSThA krvaaii| vahA~ se ujjaina jAkara vyAkhyAna ke samaya mahArAja ko chalane ke lie zrAvikAoM ke veza meM AyI huI causaTha yoginiyoM ko pratibodhita diyaa| eka samaya mahArAja cittaur3a padhAre the| nagara meM praveza ke samaya vighnapremI logoM ne kAle sarpa ko rassI se bA~dha kara sUrijI ke sammukha le aaye| zrAvakoM ne apazakuna samajha kara gAje-bAje baMda (50) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavA diye aura saba para viSAda chA gayA tathA ve saba atyanta duHkhI hue| unakI yaha sthiti dekhakara jJAna ke sUrya zrI jinadattasUri jI mahArAja bole-"Apa loga udAsa kyoM ho gaye haiM? jaise yaha kAlA sarpa rassI se baMdhA hai isI taraha dUsarA bhI jo hamAre prati dveSa karate haiM ve bhI isI prakAra jaMjIroM se bAMdhe jAkara rAjA dvArA jela khAne meM DAle jaayeNge| isa bAta kA sUcaka yaha zakuna bahuta acchA hai isalie julUsa ko Age calane do?" jaba kucha dUra Age pahu~ce to duSToM ne apazakuna ke lie hI eka nakaTI aurata ko sAmane bhejA, vaha Akara khar3I huii| usako Age khar3I dekhakara usI kI bhASA meM pUjya gurudeva bole-"AI bhllii''| usa duSTA ne pratyuttara diyA-"bhallai dhANukkaI mukkii|" kucha ha~sakara pratibhAzAlI pUjya zrI bole-"pakkhaharA teNa tuha chinnaa|" isake bAda vaha niruttara ho vahA~ se calI gii| mahArAja kA prabhAva dekhakara logoM ko bar3A Azcarya huaa| ina mahArAja ne apane jIvana meM aneka AzcaryakArI kArya kie| devatA loga naukaroM kI taraha sarvadA inakA hukma uThAyA karate the| mahArAja karuNA ke samudra the| mahArAja zrI ne dhArApurI, gaNapadra Adi aneka nagara, pura, grAmoM meM mahAvIra, pArzvanAtha, zAntinAtha, ajitanAtha Adi tIrthaMkaroM kI pratimA, mandira aura zikharoM kI sthApanA kI thii| inhoMne apane jJAna bala se apane bAda pATa kI unnati karane vAle, rAsala zrAvaka ke putra jinacandrasUri ko apanA uttarAdhikArI manonIta kara diyA thaa| unhoMne isa bhavana meM bhavya puruSoM ko usI prakAra pratibodha diyA jaise sUrya kamaloM ko bodha detA hai| isa prakAra zrI jinadattasUri jI mahArAja kA yaha jIvana caritra ati saMkSepa se kahA gayA hai| astu! usa nakaTI aurata ke haTa jAne para mahArAja bar3e samArohapUrvaka nagara meM praviSTa hue aura vahA~ para kaI dinoM taka raha kara tIrthaMkara pratimApratiSThA Adi bahuta se mahotsava krvaaye| vahA~ se prasthAna karake AcArya zrI ajamera gye| ajamera meM vi0saM0 1203 phAlguna sudI 9 (navamI) ko jinacandrasUri ko dIkSA dI gii| anya manuSyoM se duHsAdhya ati kaThina tapobala ke prabhAva se bahuta hI uttamottama vidyAe~ va maMtra-taMtra tathA yaMtroM ke prabhAva ko mahArAja zrI jinadattasUri jI ne jAna liye the ataH ye mahAtmA bhaktoM ke vAMchita manoratha saphala karane meM cintAmaNi ratna ke samAna the| inhoMne vi0saM0 1205 ko vaizAkha sudi SaSThI ke dina rAsala maMtrI ke kula rUpI AkAza maMDala meM calate hue sUrya maNDala jaise pratApazAlI zrI jinacandrasUri ko apane pATa para baitthaayaa| usa samaya zrI jinacandrasUri kI avasthA kevala nau hI varSa kI thI, parantu itanI choTI avasthA meM hI ye mahAtmA bar3e-bar3e vidvAnoM ke kAna katarate aura saubhAgya-bhAjana aneka guNoM ke nidhAna the| apanI upasthiti meM jinacandrasUri ko uttarAdhikAra dekara tathA karane yogya samasta kAryoM ko vidhipUrvaka sampanna karake ajamera meM hI vi0saM0 1211 meM ASAr3ha vadi ekAdazI ko zrI jinadattasUri jI mahArAja isa asthira saMsAra ko tyAga kara devatAoM ko darzana dene ke lie indra kI prasiddha nagarI amarAvatI padhAra gye| 1. prastuta gurvAvalI ke atirikta anya sabhI paTTAvaliyoM tathA caritroM meM svargagamana kI tithi ASAr3ha zukla 11 hI ullikhita hai tathA paramparA se mAnya bhI hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (51) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa jinadattasUri :- paravartI samasta kharataragacchIya gurvAvalIkAroM evaM aneka granthakAroM ne apanI kRtiyoM evaM kharataraguruguNavarNanachappaya meM ullekha kiyA hai ki mahAdevI ambikA pradatta yugapradhAna pada ko ye alaMkRta karate the| ambikAdatta vaha zloka nimnalikhita hai : dAsAnudAsA iva sarvadevA, yadIya pAdAbjatale luThanti / marusthalI kalpataruH sabhUjIyAt, yugapradhAno jindttsuuriH|| ThakurapheTha ne "kharataragacchIyayugapradhAna catuSpadikA" meM ambikAdevI ke sthAna para zAsanadevI kA ullekha kiyA hai| isI samaya se ambikAdevI kharataragaccha kI adhiSThAtrI devI ke rUpa meM prasiddha huii| granthakAroM meM inake sambandha meM jo vizeSa jAnakArI prApta hotI hai, vaha isa prakAra hai :eka lAkha tIsa hajAra vyaktiyoM ko madirA, mAMsa ityAdi hiMsAjanaka kAryoM kA tyAga karavA kara unheM osavAla jAti meM sammilita kara 52 gotroM kI inhoMne sthApanA kI thii| yahI kAraNa hai ki sampUrNa jaina samAja meM zraddhAlu upAsakoM ne inako prathama dAdA gurudeva ke nAma se sarvadA smaraNa kiyA hai| bhArata ke kone-kone meM inake camatkAroM se prabhAvita hokara upAsanA hetu mandiroM meM, stUpoM meM, dAdAvAr3I zabda se pracalita sthAnoM meM inakI pratimA aura caraNacihna sthApita hue haiM aura Aja bhI yaha krama jArI hai| inake camatkAroM se prabhAvita hokara lAkhoM jaina evaM jainetara bhakta inakI Aja bhI pUjA evaM upAsanA karate haiM aura unake manovAMchita kArya bhI pUrNa hote dikhAI dete haiN| somarAjAdi devagaNa, pIra evaM yoginiyA~ bhI inake samakSa sadaiva upasthita rahA karatI thiiN| ye jaina Agama ke to uTbhaTa vidvAn the hI aura prAkRta, apabhraMza, saMskRta Adi bhASAoM para bhI inakA pUrNa Adhipatya thaa| carcarI, upadezarasAyana Adi apabhraMza bhASA meM racita kRtiyA~ apabhraMzakAlIna racanAoM meM utkRSTa kRtiyA~ mAnI jAtI haiN| gurvAvalIkAra jinapAlopAdhyAya ne inake svargavAsa kI tithi ASAr3ha vadi 11 likhA hai kintu isa gurvAvalI ke atirikta anya samasta gurvAvaliyoM evaM jIvanavRttAntoM meM svargagamana kI tithi ASAr3ha zukla 11 kA hI ullekha prApta hotA hai aura yahI tithi Aja mAnya bhI hai| __kahA jAtA hai ki jinadattasUrijI mahArAja kI vaha cAdara jo dAha saMskAra ke samaya prajjvalita citA meM bhI jalI nahIM thI, vaha jaisalamera jJAna bhaMDAra meM Aja bhI surakSita hai aura pUjita hai| jaisalamera jJAna bhaMDAra meM unake nAmAMkita svayaM ke svAdhyAya ke liye kaI grantha prApta hote haiM aura usa samaya una granthoM kI surakSA hetu citrita 4-5 kASTha paTTikAyeM prApta hotI haiM jinameM (52) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI para jinadattasUri ke sammukha tribhuvanagiri (vartamAna-tihuNagaDha-bharatapura) ke rAjA kumArapAla baiThe haiN| kisI meM somacandra (dIkSAnAma) to unake sammukha dUsare AcArya baiThe haiN| inameM se kucha kASTha paTTikAyeM Aja bhI jaisalamera grantha bhaMDAra meM haiM aura kucha idhara-udhara calI gayI haiN| ajayameru nareza arNorAja inake bhakta the| inake dvArA pradatta jisa bhUmi para vidhi caitya kA nirmANa huA thA usa caitya ko videzI AkramaNakAriyoM ne masjida ke rUpa meM badala diyaa| ukta maMdira ke kaI avazeSa isa masjida ke lage haiN| yaha masjida Aja ar3hAI dina kA jhoMpar3A kahalAtA hai| ajamera meM madAra nAmaka eka TekarI (choTI pahAr3I) hai, usake bAre meM kahA jAtA hai ki vaha jinadattasUri kI sAdhanAbhUmi thii| Aja se 60 varSa pUrva taka usa madAra para caraNacihna taka vidyamAna the, parantu ve Aja vahA~ nahIM haiM, sAtha hI sthAnIya jaina samAja kA bhI usa TekarI se koI sambandha nahIM rhaa| ___jinadattasUri ke sambandha meM kucha asat pralApa dharmasAgara jI ne kiyA, kintu usakA tatkAla hI upA0 jayasoma, upA0 guNavinaya Adi ne apanI racanAoM meM sacoTa uttara de diyA thA, ataH usakA yahA~ ullekha karanA anAvazyaka pratIta hotA hai| sva0 zrI bhaMvaralAla jI nAhaTA ke matAnusAra mahAvIra svAmI kA maMdira, DAgoM kI gavAr3a, bIkAnera meM vi0saM0 1176 mArgasira vadi 6 kA eka lekha hai| yaha lekha eka parikara para utkIrNa hai| isameM jAMgalakUpa durga nagara meM vidhi caitya-mahAvIra caitya kA ullekha hai| isI varSa, mAha aura tithiyukta eka anya abhilekha bhI prApta huA hai| yaha abhilekha cintAmaNi pArzvanAtha jinAlaya, bIkAnera meM saMrakSita eka pratimA ke parikara para utkIrNa hai| ina donoM lekhoM meM "vIracaitye vidhau" aura "vidhikArite" zabda se aisA lagatA hai ki ye jinadattasUri dvArA hI pratiSThApita rahe haiN| kucha aisI bhI jina pratimAyeM prApta huI haiM jina para spaSTa rUpa se "pratiSThitaM kharataragaNAdhIzvara zrIjinadattasUribhiH" aisA zabda utkIrNa hai| isakI lipi paravartIkAlIna hai| dUsare isa samaya taka kharataragaccha zabda kA prayoga hI nahIM huA thA, ataH ye lekha apramANika mAnane meM koI Apatti nahIM hai| (bIkAnera jaina lekha saMgraha, lekhAMka 2183) Wan Wan Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (53) 2010_04 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNidhArI zrI jinacandrasUri : 39. vikrama saMvat 1214 meM zrI jinacandrasUri jI ne tribhuvanagiri meM sajjanoM ke mana ko harane vAle zrI zAntinAtha prAsAda ke zikhara para bar3e ThATha-bATa ke sAtha suvarNakalaza aura suvarNamaya dhvajadaNDa kA AropaNa kiyaa| isake bAda hemadevI gaNinI nAma kI AryA ko pravartinI para dekara vi0saM0 1217 meM phAlguna zukla dazamI ke dina mathurA pahu~ca kara pUrNadeva gaNi, jinaratha, vIrabhadra, vIrajaya, jagahita, jayazIla, jinabhadra Adi sahita zrI jinapatisUri ko dIkSita kiyA / zrA0 kSemaMdhara nAmaka dhanImAnI seTha ko unhoMne pratibodha diyA aura uparyukta varSa meM hI vaizAkha zukla dazamI ko marukoTa meM bhagavAn candraprabhasvAmI ke vidhicaitya meM suvarNakalaza aura suvarNamaya dhvajadaNDa kA AropaNa kiyaa| ye kalaza va dhvajadaNDa sAdhu seTha gollaka ne apane nija ke dhana vyaya se taiyAra karavAye the / isa mahotsava meM seTha kSemaMdhara ne pA~ca sau dramma dekara mAlA grahaNa kii| vahA~ se mahArAja uccAnagarI meM phuNce| vahA~ saM0 1298 meM RSabhadatta, vinayacandra, vinayazIla, guNavarddhana aura varddhamAnacandra Adi pA~ca sAdhu tathA jagazrI, sarasvatI, guNazrI- tIna sAdhviyA~ dIkSita kiiN| ina mahArAja ke zAsana kAla meM sAdhu-sAdhviyoM kI saMkhyA bar3hane lgii| tatpazcAt saM0 1221 meM ye mahArAja sAgarapAr3A pdhaare| vahA~ para zrA0 gaNadhara dvArA banAye gaye zrI pArzvanAtha vidhicaitya meM devakulikA pratiSThita kii| ajamera padhAra kara svargIya zrI jinadattasUri jI mahArAja ke smAraka stUpa kI pratiSThA kI / tadanantara babberaka grAma meM jAkara vAcanAcArya guNabhadra gaNi, abhayacandra, yazacandra, yazobhadra aura devabhadra ina pA~ca ziSyoM ko dIkSA dI aura inake sAtha devabhadra kI dharmapatnI ko bhI adhikAriNI samajhakara dIkSita kiyA / AzikA nagarI meM nAgadatta muni ko vAcanAcArya kA pada diyA / mahAvana meM zre0 devanAga nirmApita zrI ajitanAtha bhagavAn ke mandira kI vidhipUrvaka pratiSThA kI / isI prakAra indrapura meM vA0 guNacandra gaNi ke pitA mahalAla zrAvaka dvArA banavAye hue suvarNamaya daNDakalaza, dhvajA Adi kI zrI jinacandrasUri jI ne prAcIna pArzvanAtha bhuvana meM pratiSThita kara, ambikA zikhara para bhI suvarNakalaza kI sthApanA kara pUjya zrI rudrapallI kI ora vihAra kara gaye / rudrapallI se Age narapAlapura meM mahArAja gaye / 44 vahA~ para jyotiSa zAstra ke jJAna se garvita eka jyotiSI mahAzaya se pUjya zrI kI mulAkAta huI / vAda-prativAda calane para mahArAja ne kahA ki - "cara - sthira - dvisvabhAva ina tIna svabhAva vAle lagnoM meM kisI lagna kA prabhAva dikhAo / " jyotiSI jI ke inkAra karane para sUrijI ne kahA'sthira svabhAva vAle vRSa lagna kI sthiratA kA prabhAva dekhiye; vRSa lagna ke unnIsa se tIsa aMzoM taka ke samaya meM aura mRgazIrSa muhUrta meM zrIpArzvanAtha svAmI ke mandira ke sAmane eka zilA amAvasyA ke dina sthApita kii| yaha 176 varSoM taka sthira rhegii|" aisA kahakara paNDita ko jIta liyaa| paNDita lajjita hokara apane sthAna ko gayA / sunate haiM usa zilA ke Upara kI bhIMta aba bhI ukta sthAna meM jyoMki tyoM vartamAna hai / (54) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. mahArAjazrI narapAlapura se lauTakara phira rudrapallI cale aaye| vahA~ para choTI avasthA vAle jinacandrasUri jI kisI dina caityavAsI muniyoM ke maTha ke pAsa hokara apane ziSyoM ke sAtha bahirbhUmikA ke lie jA rahe the| maThAdhIza zrI padmacandrAcArya ne unako dekhakara mAtsaryavaza pUchA-"kahie AcArya jI! Apa maje meM haiM?" pUjyazrI ne kahA-"deva aura guruoM kI kRpA se hama Ananda meM haiN|" padmAcandrAcArya phira bole-"Apa Aja kala kina-kina zAstroM kA abhyAsa kara rahe haiM?" mahArAja ke sAtha vAle muni ne kahA-"pUjyazrI Ajakala "nyAya-kandalI" grantha kA cintana karate haiN|" padmacandrAcArya-"tamovAda (aMdhakAra prakaraNa) kA cintana kiyA hai|" pUjyazrI-"hA~, tamovAda prakaraNa dekhA hai|" padmacandrAcArya-"acchI taraha se manana kara liyA?" pUjyazrI-"hA~, kara liyaa|" padmacandrAcArya-"aMdhakAra rUpI hai yA arUpI? aMdhakAra kA kaisA rUpa hai?" pUjya zrI-"aMdhakAra kA rUpa kaisA hI ho| isa samaya isake vivecana kI AvazyakatA nahIM hai| rAja sabhA meM pradhAna-pradhAna sabhyoM ke samakSa zAstrArtha kI vyavasthA kI jaaye| tadanantara vAdI-prativAdI apane-apane yukti pramANoM ke dvArA isa viSaya kA marmodghATana kreN| yaha nizcita hai ki svapakSa sthApana karane para bhI vastu apanA svarUpa nahIM chodd'tii|" padmacandrAcArya-"pakSa sthApanA mAtra se vastu apanA svarUpa chor3e yA na chor3e, parantu tIrthaMkaroM ne tama ko dravya kahA hai| yaha sarvasammata hai|" pUjyazrI-"andhakAra ko dravya mAnane meM kauna inkAra karatA hai? parantu AcArya jI prativAdI ko jItanA aise-vaise nahIM ho sktaa|" isa prakAra pUjyazrI jinacandrasUri jI vArtAlApa ke samaya jyoM-jyoM ziSTatA aura vinayadarzita kiyA vaise-vaise padmacandrAcArya darpa sImA ko pAra kara gye| kopa ke Avega se unakI A~kheM lAla ho gaIM aura kahane lage-"maiM jaba pramANa rIti se "andhakAra dravya hai" ise sthApita karU~gA, taba kyA tuma mere sAmane Thaharane kI yogyatA rakhate ho?" pUjyazrI-"kisakI yogyatA hai, kisakI nahIM" isakA patA rAja sabhA meM lgegaa| (yahA~ para vyartha hI pAgala kI taraha pralApa karanA mujhe nahIM aataa)| pazuoM kI jaMgala hI raNabhUmi hai| Apa mujhe kama umra kA samajha kara apanI zakti ko adhika na bghaarie| mAlUma hai choTe zarIra vAle siMha kI dahAr3a sunakara parvatAkRti gajarAja mAre bhaya ke bhAga jAte haiN|" saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (55) 2010_04 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina donoM AcAryoM kA yaha vivAda sunakara kautuka dekhane ke lie vahA~ para bahuta se nAgarika loga ikaTThe ho gye| donoM pakSa ke zrAvaka apane-apane AcArya kA pakSa lekara eka-dUsare ko ahaMkAra dikhAne lge| adhika kyA kaheM, yaha mAmalA rAjyAdhikAriyoM ke samakSa upasthiti kiyA gyaa| donoM ora se niyama kAyade nizcita kara zAstrArtha kI vyavasthA nirdhArita kI gii| jinacandrasUri jI jaba dRr3hatA ke sAtha zAstrArtha karane lage, to zAstrArtha ke prArambha meM hI padmacandrAcArya phisala gye| unakA garva zAstrArtha kI prathamAvasthA meM hI bhagna ho gyaa| rAjakIya adhikAriyoM ne bar3I sAvadhAnI se vastu sthiti ko samajha kara upasthita darzakoM ke sAmane hI rAjya kI ora se zrI jinacandrasUri jI ko vijaya patra diyaa| cAroM ora se sUrIzvara kA jaya-ghoSa hone lgaa| jina zAsana kI logoM meM bar3I prabhAvanA huii| isa AzAtIta vijaya ke upalakSya meM mahArAja ko badhAI dene ke lie atyanta prasanna hue zrAvakoM ne utsava mnaayaa| tatpazcAt pUjyazrI ke bhakta zrAvaka "jayatihaTTa" isa nAma se prasiddha huye aura padmacandrAcArya ke zrAvaka logoM ke AkSepa tathA upahAsa ke pAtra banakara "tarkahaTTa" isa nAma se prasiddha hue| isa prakAra yazasvI AcArya jinacandrasUri jI kaI dinoM taka vahA~ rhe| bAda meM siddhAntoM meM batAyI huI vidhi ke anusAra eka sArthavAha ke sAtha vahA~ se vihAra kiyaa| 41. mArga meM cora siMdAnaka grAma ke pAsa sAre hI saMgha ne par3Ava ddaalaa| vahA~ para mlecchoM ne bhaya se saMgha ko Akula-vyAkula dekhakara pUjyazrI ne pUchA-"Apa kyoM vyAkula ho rahe haiM?" saMgha vAloM ne kahA-"bhagavan ! Apa dekhie mlecchoM kI senA A rahI hai| idhara isa dizA meM dhUla kA bavaMDara uTha rahA hai aura kAna lagAkara dhyAna se suniye, phauja kA hohallA sunAI de rahA hai|" mahArAja ne sAvadhAna hokara sabase kahA-"saMgha sthita bhAiyoM! dhairya rakho, apane UMTa, baila Adi catupaSdoM ko ekatrita kara lo| prabhu zrI jinadattasUri jI mahArAja saba kA bhalA kreNge|" isake bAda pUjya zrI ne maMtra dhyAnapUrvaka apane daNDa se saMgha ke par3Ava ke cAroM aura koTAkAra rekhA khIMca dii| saMgha ke tamAma AdamI usa sImA meM ghusakara baiTha gye| una logoM ne ghor3oM para car3he huye, par3Ava ke pAsa hokara jAte huye hajAroM mlecchoM ko dekhA parantu mlecchoM ne saMgha ko nahIM dekhA, kevala koTa ko dekhate huye dUra cale gye| saMgha ke samasta loga nirbhaya hokara Age cle| dillI meM samAcAra pahu~cA ki pichale grAma se saMgha ke sAtha pUjya AcAryazrI A rahe haiN| khabara pAte hI dillI ke mukhya-mukhya zrAvaka vandanA karane ke lie bar3e samAroha ke sAtha sanmukha cle| ThAkura nohaTa, seTha pAlhaNa, seTha kulacandra aura seTha mahIcaMda Adi ke nAma vizeSa rUpa se ullekhanIya haiN| nagara ke mukhiyA dhanI, mAnI, seTha-sAhUkAra sundara vastrAbhUSaNa pahana kara apane-apane parivAra ko sAtha lekara hAthI, ghor3A, pAlakI Adi zreSTha savAriyoM para car3ha kara jaba dillI se bAhara jA rahe the, taba apane mahala kI chata para baiThe hue dillI nareza mahArAjA madanapAla (anaGgapAla) ne unheM jAte dekhakara vismaya ke sAtha maMtriyoM se pUchA-"Aja ye nagara nivAsI bAhara kyoM jA rahe haiM?" maMtriyoM ne kahA-"rAjan ! atyanta sundarAkRti, aneka zakti sampanna inake guru Aye haiN| ye loga bhaktivaza unake sanmukha jA rahe haiN|'' rAjA loga manamaujI hote haiM, mantriyoM kA kathana sunakara rAjAdhirAja ke mana meM (56) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha abhilASA huI hai ki aise prabhAvazAlI guru kA darzana hama bhI kareM aura usI samaya azvazAlAdhyakSa ko Adeza diyA-"mahAsAdhanika! hamAre mukhya ghor3e ko sajAo tathA nagara meM udghoSaNA karavA do ki saba rAjapUta ghur3asavAra yahA~ AveM aura loka sajadhaja ke sAtha hamAre sAtha cleN|" bhUpati kA Adeza pAte hI hajAroM kSatriya vIra azvArur3ha hokara narapati ke sAtha ho liye| zrAvaka logoM ke pahuMcane ke pahale hI mahArAjA madanapAla pUjya gurudeva ke pAsa pahu~ca gye| vahA~ para pUjyazrI ke sAtha vAle saMgha ke zreSThigaNoM ne pracura bheMTa (najarAnA) dekara rAjA kA satkAra kiyaa| pUjya gurudeva ne bhUpati jAnakara karNapriya madhura vANI se rAjA ko dharmopadeza diyaa| dezanA sunakara rAjA ne kahA-"AcAryavara! ApakA zubhAgamana kisa sthAna se huA hai?" pUjyazrI ne kahA-"hama isa samaya rudrapallI se A rahe haiN|" rAjA ne kahA-"ApazrI apane caraNa-vinyAsa se merI nagarI (dillI) ko pavitra kiijie|" rAjA ke yaha vAkya sunakara AcArya mahArAja mana hI mana socane lage-"pUjya gurudeva zrI jinadattasUri jI mahArAja ne dillI-praveza kA niSedha kiyA thaa| rAjA calane ke lie Agraha kara rahA hai| aisI sthiti meM kyA kareM?" isa prakAra AcAryazrI duvidhA meM par3akara kucha bhI uttara nahIM de ske| AcAryazrI kI mauna mudrA dekhakara rAjA bole-"bhagavan ! Apa cupa kyoM ho gaye? kyA mere nagara meM ApakA koI pratipakSI hai? kyA Apake mana meM yaha AzaMkA hai ki mere parivAra se upayogI AhAra-pAnI nahIM milegA? athavA aura koI kAraNa hai, jisase mArga meM Aye hue mere nagara ko chor3akara Apa anyatra jA rahe haiM?" yaha sunakara AcAryazrI ne kahA-"rAjan! ApakA nagara dharma-pradhAna kSetra hai|" yaha sunate hI bIca meM mahArAjA ne kahA-"to phira uThiye, dillI pdhaariye| Apa vizvAsa rakhiye merI nagarI meM ApakI tarapha koI aMgulI uThAkara bhI nahIM dekha skegaa|" isa prakAra dillIzvara mahArAjA madanapAla ke bArambAra anurodha se jinacandrasUri jI dillI ke prati vihAra karane ko prastuta ho gye| yadyapi svargIya AcArya zrIjinadattasUri jI ke dillI gamana niSedhAtmaka antima upadeza ke tyAgane se unake hRdaya meM mAnasika pIr3A avazya thI, parantu bhAvI ke vaza hokara AcAryazrI rAjA ke prema bhakti ke prabhAva meM Akara dillI cala diye, astu| jainAcArya ke zubhAgamana ke upalakSya meM sArA nagara sajAyA gyaa| caubIsa prakAra ke bAje bajane lge| bhATa-cAraNa loga virudAvalI par3hane lge| gaganacumbI vizAla bhavanoM para dhvajA patAkAe~ phaharAne lgiiN| vasaMta Adi mAMgalika gAne gAye jA rahe the| nartakiyA~ nAca rahI thiiN| mahArAja ke mastaka para chatra virAjamAna ho rahA thaa| lAkhoM AdamI julUsa ke sAtha cala rahe the| svayaM dillIpati mahArAjA madanapAla apanI bA~ha pakar3Aye huye mahArAjazrI ke Age cala rahe the| vandaravAra aura toraNoM se sabhI gRha-dvAra sajAye gaye the| "caubIsI" gAtI huI hajAroM ramaNiyoM kA jhuNDa chatoM para se AcAryazrI ke darzana karake apane ko dhanya mAna rahI thiiN| aise abhUtapUrva samAroha ke sAtha sUrIzvara ne bhArata kI paramparAgata pradhAna rAjadhAnI dillI meM praveza kiyaa| mahArAja ke virAjane se nagara-nivAsiyoM meM rAjA se raMka taka navajIvana kA saMcAra ho gyaa| upadezAmRta kI jhar3I se aneka logoM kI santapta AtmA ko zAnti phuNcii| isa prakAra vahA~ rahate huye kaI dina bIta gye| 42. eka dina dayAlu svabhAva vAle mahArAja ne ananya bhakta zreSThi kulacandra ko dhanAbhAva ke saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (57) _ 2010_04 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa artha- durbala dekhakara kesara, kastUrI, gorocana Adi sugandhita padArthoM kI syAhI se maMtrAkSara likhakara eka " yantrapaTa " diyA aura kahA - " kulacandra ! isa yantrapaTa ko apanI muTThI bhara aSTa gaMdha cUrNa se pratidina pUjana karanA / yantra para car3hA huA yaha cUrNa pAre Adi ke saMyoga se suvarNa bana jaaegaa|" pUjyazrI kI batAI huI vidhi ke anusAra yaMtra kI pUjA karane se zreSThi kulacandra kAlAntara meM karor3apati ho gayA / 43. navarAtra kI navamI ke dina pUjyazrI nagara ke uttara dvAra hokara bahirbhUmikA ke liye jA rahe the| mArga meM mAMsa ke lie lar3atI huI do mithyA dRSTi vAlI deviyoM ko dekhA / karuNArdra hRdaya sUrijI ne unameM se adhigAlI nAmaka devI ko pratibodha diyaa| usa devI ne sadupadeza se zAnta-citta hokara pUjyazrI se nivedana kiyA- " bhagavan! Aja se maiM mAMsa-bali kA tyAga karatI hU~, parantu kRpA karake mujhe rahane ke lie sthAna batalAiye, jahA~ para rahate huye maiM Apake Adeza kA pAlana kara sakU~ / " usake santoSa ke lie pUjyazrI ne kahA- "devIjI ! zrI pArzvanAtha bhagavAn ke vidhicaitya meM tuma cale jAo aura vahA~ praveza karate hue dakSiNa stambha meM rho|" devI ko isa prakAra AzvAsana dekara mahArAja pauSadhazAlA meM ge| zreSThi lohaTa, kulacandra, pAlhaNa Adi pradhAna zrAvakoM se kahA-' -" pArzvanAtha mandira meM praveza karate dakSiNa stambha meM adhiSThAyaka mUrti banavA do / vahA~ maiMne eka devI ko sthAna diyA hai|" Adeza pAte hI zrAvakoM ne saba kArya sampanna kara diyaa| pUjyazrI ne pratiSThA karavA dii| adhiSThAtR kA nAma atibala rakhA gayA / zrAvakoM kI ora se usake lie acche bhoga kA prabandha kara diyA gyaa| atibala ( nAmaka pratiSThita devatA) bhI zrAvakoM ke abhISTa manoratha kI pUrti karane meM pravRtta huA / I vi0saM0 1223 meM zrI jinacandrasUri jI mahArAja caturvidha saMgha se kSamA prArthanA karake anazana vidhi ke sAtha dvitIya bhAdrapada kRSNa caturdazI ke dina isa saMsAra ko tyAga karake devaloka ko prayANa kara gye| 44. zarIra tyAgate samaya mahArAja ne apane pArzvavartI logoM se kahA thA ki- "nagara se jitanI dUra hamArA dAha saMskAra kiyA jAyegA, nagara kI AbAdI utanI hI dUra taka bddh'egii|" isa guruvacana ko yAda karake upAsakagaNa mahArAjazrI ke mRta zarIra ko aneka maNDapikAoM se maNDita vimAna meM rakhakara zahara se bahuta adhika dUra le ge| vahA~ para bhUmi para rakhe hue pUjyazrI ke vimAna ko dekhakara tathA jagattraya ko AnandadAyaka guNoM kA smaraNa karake pradhAnagItArtha sAdhu guNacandragaNi zokAzru pUrNa gadgadvANI se mahArAja jI kI stuti karane lage (58) cAturvarNyamidaM mudA prayatate tvadrUpamAlokituM, mAdRkSAzca maharSayastava vacaH kartuM sadaivodyatAH / zakro'pi svayameva devasahito yuSmatprabhAmIhate, tatkiM zrIjinacandrasUrisuguro ! svargaM prati prasthitaH // 1 // 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityaM ca nirarthakaM samabhavanirlakSaNaM lakSaNaM, mantrairmantraparairabhUyata tathA kaivlymevaashritm| kaivalyAjjinacandrasUrivara! te svargAdhirohe hahA! siddhAntastu kariSyate kimapi yattannaiva jAnImahe // 2 // prAmANikairAdhunikairvidheyaH, pramANamArgaH sphuttmprmaannH|| hahA! mahAkaSTamupasthitaM te, svargAdhirohe jincndrsuure!||3|| [he suguru zrI jinacandrasUri jI mahArAja! cAroM vargoM ke loga sadaiva ApakA darzana karane ke lie nitya saharSa prayatna kiyA karate the| tathaiva mere jaise sAdhugaNa sarvadA ApakI AjJA kA pAlana karane ke lie prastuta rahA karate the| phira bhI Apa hama niraparAdha logoM ko chor3akara svarga padhAra gye| isakA ekamAtra kAraNa hamArI samajha meM yahI AyA hai ki devatAoM ke sAtha svayaM devarAja iMdra bhI bahuta samaya se Apake darzanoM kI pratIkSA karatA thaa|| 1 // ApazrI ke svarga padhArane se sAhitya-zAstra nirarthaka ho gayA, arthAt Apa hI usake pAragAmI marmajJa the| vaise hI nyAyazAstra lakSaNa-zUnya ho gyaa| ApakA Azraya TUTa jAne se nirAdhAra maMtrazAstra ke maMtra parampara meM maMtraNA karate haiM ki aba hameM kisakA sahArA lenA cAhie, arthAt Apa maMtra zAstroM ke advitIya jJAtA the| isI prakAra jyotiSa kI avAntara bheda ramala vidyA ne Apake viyoga meM vairAgyavaza mukti kA Azraya liyA hai| aba siddhAnta zAstra kyA kareMge? isakA hameM jJAna nahIM hai // 2 // Adhunika mImAMsakoM ke lie mImAMsA zAstra kA pramANa mArga apramANa svarUpa ho gayA hai, kyoMki usakA vizeSajJa aba isa dharAdhAma para nahIM rhaa| zrIjinacandrasUri jI! Apake svargAdhirohaNa se saba zAstroM meM halacala maca gaI hai // 3 // ] isa prakAra guru-guNa-gAna karate-karate guNacandra gaNi adhIra ho gye| A~khoM se A~suoM kI dhArA baha niklii| isI taraha anya sAdhu varga bhI guru-sneha se vihvala ho paraspara meM parAGmukha hokara azrupAta karane lge| upasthita zrAvaka varga bhI vastrAMcala se netra DhAMka kara hicakiyA~ lene lge| kSaNAntara meM guNacandra gaNi svayaM dhairya dhAraNa karake isa apriya dRzya ko rokane ke lie sAdhuoM ko sambodhana karake kahane lage-"paMcamahAvratadhArI munivaroM! Apa loga asaMtoSa na kareM aura apanIapanI AtmA ko zAnti deN| pUjyazrI ne svarga sidhArate samaya mujhe Avazyaka karttavya kA saba nirdeza kara diyA hai| jisa taraha Apa logoM ke manoratha siddha hoMge vaisA hI kiyA jaayegaa| isalie Apa loga mere pIche-pIche cale aaveN|" isa taraha dAha saMskAra sthAna meM sAdhu yogya kriyAkalApa ko sampAdita kara saba munijanoM ke sAtha sarvAdaraNIya bhANDAgArika guNacandra gaNi pauSadhazAlA meM A gye| kucha dina dillI meM rahane ke bAda caturvidha saMgha ke sAtha bhANDAgArika guNacandra gaNi babberaka kI tarapha vihAra kara gye| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (59) 2010_04 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa maNidhArI jinacandrasUri :- prastuta gurvAvalI meM jinapAlopAdhyAya ne jinacandrasUri ke bacapana ke nAma kA kahIM bhI ullekha nahIM kiyA hai balki isake liye rAsalanandana zabda kA prayoga kiyA hai, kintu paM0 becaradAsajI dozI ne apanI laghukAvyakRti jinacandrasUrikAvyakusumAMjali meM inake bacapana kA nAma sUryakumAra diyA hai / atyalpa avasthA meM bhI ye nyAya aura darzana ke udbhaTa vidvAn the / yaha bAta gurvAvalI meM ullikhita padmacandrAcArya se hue zAstrArtha se spaSTa hai / yaha ullekhanIya hai ki tama arthAt andhakAra dravya hai yA nahIM, isa viSaya para inakA padmacandrAcArya se zAstrArtha huA thA jisameM inheM vijaya prApta huI thii| jaisalamera jJAna bhaMDAra meM AcArya AnandavardhanakRta dhvanyAlokalocana kI eka prati saMrakSita thI / isa prati kI lekhana prazasti nimnalikhita hai 1. 2. 3. 4. 5. pUrNaM cedaM kAvyAlokalocanaM ... labdhaprasiddheH zrImadAcAryAbhinavaguptasya // cha // samAptaM cedaM locanagranthaH // ............... dha su? ravau // zrImajinavallabhasUriziSyaH zrImajjinadattasUriH pravaravidhidharmasara ... prativAdikaraTikaraTavikaTara dapA ... caraNendIvaramadhukaro vijJAtasakalazAstrArthaH.. jinacandranAmnA'lekhi.. isa puSpikA kI aMtima paMkti meM jinadattasUri ke ziSya jinacandrasUri ( jinacandranAmnA'lekhi) kA nAma spaSTataH likhA gayA hai| isase spaSTa hai ki yaha grantha unhoMne svayaM likhA thA yA svayaM ke lie likhavAyA thaa| isa puSpikA meM 'saMvat' kA aMza naSTa ho jAne se yaha anumAna karanA asaMgata na hogA ki jinacandrasUri kA padAbhiSeka saM0 1211 aura svargavAsa saM0 1223 hai, ataH yaha grantha bhI saM0 1211 aura saM0 1223 ke madhya meM likhA gayA hogA / (60) puSpikA meM pradatta 'prativAdikaraTikaraTavikaTarada........ vijJAtasakala-zAstrArtha' vizeSaNoM se spaSTa hai ki AcArya svamata aura paramata ke samastazAstroM ke udbhaTa vidvAn aura prativAdiyoM ke liye paMcAnana ke samAna haiN| jinapAlopAdhyAya praNIta 'kharataragacchAlaMkAra yugapradhAnAcArya gurvAvalI' meM likhA hai ki AcArya kA rudrapallI meM padmacandrAcArya ke sAtha tama (andhakAra) dravya hai yA nahIM ? isa viSaya para zAstrArtha huA thA aura isameM maNidhArIjI vijayI rahe the / pUrvokta vizeSaNoM se isa prasaGga kI prAsaMgika rUpa meM puSTi hotI hai / na jinavijaya jI ne bhAratIya vidyA, bhAga-3 meM isake antima patra kI pratilipi prakAzita hai / ukta pratimuni jinavijaya jI sampAdana hetu jaisalamera se le Aye, parantu na to ve use sampAdita hI kara sake aura na hI jaisalamera grantha bhaMDAra ko lauTA ske| unake svargavAsa ke 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcAt yaha prati Aja rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura meM saMrakSita hai| muni jI ne isakA lekhanakAla vi0saM0 1204 mAnA hai aura apane Alekha meM isakA ullekha bhI kiyA hai| kAgaja para likhita hone ke kAraNa yaha aba taka bhArata meM prApta prAcInatama pratilipi hai| AcArya jinacandrasUri ne bhI jinadattasUri pravartita varNana jaina banAne kI paramparA meM jainetaroM ko pratibodha dekara maMtridalIya (mahatiyANa) jJAti kI sthApanA kara jinazAsana kI prabhAvanA kI / isa jJAti ke loga adhikAMzataH uttarapradeza aura bihAra prAnta meM nivAsa karate the| saMbhavataH yaha jAti bAda meM zrImAla jAti meM sammilita ho gayI / inake bhAlasthala para maNi thI, isIliye ye maNidhArI ke nAma se bhI jAne jAte rhe| dvitIya dAdAguru ke rUpa meM bhI inheM pUjya mAnA jAtA hai| inakA svargavAsa sthala meharaulI (dillI) hai, jahA~ inake prAcInatama caraNacihna sthApita haiM / yaha sthAna bhI camatkArapUrNa mAnA jAtA hai| paravartI gurvAvalIkAroM ke anusAra inhoMne apanI mRtyu se pUrva hI zrAvakoM se kahA thA ki dAha saMskAra ke samaya eka pAtra meM dUdha vahA~ para rakhA jAye, kintu viyogavyathA meM zrAvakagaNa yaha bAta bhUla gaye / eka yogI ko yaha bAta kisI taraha jJAta ho gayI thI aura usane ukta vidhi se vaha maNi prApta kara lii| yaha bhI kahA jAtA hai ki ukta yogI ne apanI vRddhAvasthA meM jinacandrasUri ke paTTadhara ko tadanurUpa atizayayukta mAnakara aura unakI parIkSA lekara vaha maNi unheM sauMpa dii| bAda meM vaha maNi kahA~ gayI isakA kucha patA nahIM lagatA / bADI pArzvanAtha grantha bhaMDAgAra, pATana meM saTIka haimAnekArthasaMgraha kI vi0saM0 1282 meM likhI gayI prati saMrakSita hai| isake padyAMka 5-6 kA sArAMza yaha hai ki marukoTTa nagara ke rAjA siMhabala kI sammati se dharkaTavaMzIya golla nAmaka zrAvaka ne candraprabha kA maMdira banavAyA aura usakI pratiSThA jinacandrasUri se karavAyI / isa prazasti meM jinacandrasUri ke liye vAdigajakezarI aisA vizeSaNa prayukta kiyA gayA hai| yaha prazasti jinapatisUri ke zrAvaka ziSya dvArA likhavAyI gayI thii| (draSTavya-muni jinavijaya jaina pustaka prazasti saMgraha, bhAga -1, prazasti kramAMka 8) Dan Dan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (61) Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra yugapravarAgama zrI jinapatisUri 45. vahA~ para saMgha ke pradhAna puruSoM kI sammati lekara bar3e gAje-bAje aura ThATha-bATa ke sAtha jinacandrasUri ke pATa para AcArya yogya chattIsa guNoM se alaMkRta caudaha varSa kI Ayu vAle narapati svAmI nAma ke brahmacArI ko biThAyA gyaa| pATa para ArUr3ha hone ke pazcAt inakA nAma parivartana karake jinapatisUri rakhA gyaa| pATArohaNa sambandhI sArA kArya svargIya jinadattasUri jI mahArAja ke vayovRddha ziSya zrI jayadevAcArya ke tatvAvadhAna meM sampanna huaa| jinapatisUri jI kA janma vi0saM0 1210 meM vikramapura meM huA thaa| unakI dIkSA saM0 1217 kI phAlguna zuklA 10 ko huI thI aura ve saM0 1223 kArtika sudi 13 ko pATa para ArUr3ha hue| inakI dIkSA meM aneka deza-dezAntaroM se loga Aye the| AgantukoM ke Athitya meM eka hajAra 1000/- rupayoM kA vyaya bhAra zrI seTha mAnadeva jI ne uThAyA thaa| zrI jinacandrasUri jI mahArAja ke samaya meM vAcanAcArya pada ko dhAraNa karane vAle zrI jinabhadrAcArya ko AcArya pada dekara zrIsaMgha ne dvitIya zreNI kA AcArya bnaayaa| usI sthAna para zrI jinapatisUri jI ne sarvaprathama padmacandra, pUrNacandra nAma ke do gRhasthoM ko pratibodha dekara sAdhu-vrata meM dIkSita kiyaa| tatpazcAt saM0 1224 meM vikramapura meM guNadhara, guNazI, pUrNaratha, pUrNasAgara, vIracaMdra aura vIradeva ko krama se tIna nandiyoM kI sthApanA karake dIkSA dii| mahArAja ne jinapriya muni ko upAdhyAya pada pradAna kiyaa| saM0 1225 meM puSkaraNI nAmaka nagara meM sapatnIka jinasAgara, jinAkara, jinabandhu, jinapAla, jinadharma, jinaziSya, jinamitra ko paMcamahAvratadhArI bnaayaa| mahArAja ne punaH vikramapura meM Akara jinadevagaNi ko dIkSA dii| isake bAda saM0 1227 meM pUjyazrI uccAnagarI meM Aye aura vahA~ para dharmasAgara, dharmacandra, dharmapAla, dharmazIla, dhanazIla, dharmamitra aura inake sAtha dharmazIla kI mAtA ko bhI dIkSita kiyaa| jinahita muni ko vAcanAcArya kA pada diyA gyaa| vahA~ se mahArAja marukoTa Aye, marukoTa meM zIlasAgara, vinayasAgara aura zIlasAgara kI bahana ajitazrI ko saMyama vrata diyaa| saM0 1228 meM pUjyazrI sAgarapAr3A phuNce| vahA~ para senApati ambar3a tathA dusAjha gotrIya seTha sAr3hala ke banAye huye ajitanAtha svAmI tathA zAntinAtha svAmI ke mandiroM kI pratiSThA krvaaii| isI varSa babbareka gA~va meM bhI vihAra kara pdhaare| vahA~ se AzikA nagarI ke zrAvakoM ko patA lagA ki mahArAja pAsa ke gA~va meM padhAra gaye haiM, to AzikA ke rAjA bhImasiMha ko sAtha lekara zrAvaka varga mahArAja ke pAsa phuNcaa| vandanA-namaskAra vyavahAra ke bAda Aja pUjyazrI ne kuzala prazna kiyA to rAjA ne svarUpavAna aura laghuvaya vAle AcArya ke vacanoM meM atyadhika madhuratA dekhakara kucha upadeza sunAne ke lie prArthanA kii| sUrIzvara ne rAjanIti ke sAtha dharma kA upadeza diyaa| avasara dekhakara rAjA ne kelivaza kahA-"bhagavan ! hamAre nagara meM eka digambara mahAvidvAn haiN| kyA usake sAtha Apa zAstrArtha kareMge?" mahArAja kI sevA meM baiThe hue jinapriya upAdhyAya ne kahA-"rAjan! hamAre dharma meM cala kara (62) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI se vivAda karanA ucita nahIM mAnA hai, parantu yadi koI abhimAnI paMDita apanA sAmarthya dikhalAtA hai aura jinazAsana kI avahelanA karatA huA hameM vyartha hI khinna karatA hai to, hama pIche nahIM haTate haiN| jaise-taise usakA mAna-mardana karake hI hameM zAnti milatI hai|" rAjA ne pUjyazrI kI tarapha izArA karate hue kahA ki-"kyA ye ThIka kahate haiM?" pUjyazrI ne kahA-"bilkula ThIka kahate haiM?'' phira upAdhyAya jI bole-"jJAna kI adhikatA se hamAre guru samartha hI haiM, parantu dhArmika maryAdA ke anusAra jJAna kA abhimAna nahIM karate huye bhI apanI zakti se dharma meM bAdhA dene vAle prativAdI ko saba logoM ke sAmane ghamaMDa ke pahAr3a se nIce utAra sakate haiN|" phira rAjA ne pUchA-"AcArya jI! Apake ye paNDita jI kyA kahate haiM?" pUjyazrI ne kahA jJAnaM madadarpaharaM mAdyati yastena tasya ko vaidyH| amRtaM yasya viSAyati tasya cikitsA kathaM kriyte||1|| [jJAna, abhimAna aura moha ko dUra karatA hai, jo manuSya jJAna ko pAkara bhI ghamaMDa kare, usakA vaidya koI nahIM hai| jisako amRta bhI jahara lage, usa puruSa kI cikitsA kisa prakAra kI jAya? arthAt vidyA kA pahalA phala vinaya prApti hai|] isa prakAra aneka prakAra ke sadupadezoM se rAjA kA hRdaya Avarjita ho gyaa| rAjA ne kahA"AcAryavara! aba dera kyoM karate haiM? hamAre nagara meM praveza karane ke lie kAphI samaya lgegaa|" adhika kyA kaheM, rAjA tathA zrAvakoM kA anurodha mAna kara mahArAja AzikA ko gye| bhUpati bhImasiMha jI va caturvidha saMgha ke sAtha pUrvokta dillI pradeza kI taraha AzikA meM praveza kiyaa| 46. vahA~ para rahate hue kisI dina apane bahuta se anuyAyI sAdhuoM ke sAtha mahArAja bahirbhUmikA ke lie jA rahe the| usa samaya sAmane se Ate hue mahA prAmANika digambarAcArya nagara dvAra ke pAsa mila gye| mahArAja ne sukhazAtA prazna ke bahAne usake sAtha vArtAlApa zuru kiyaa| usI prasaMga meM sajjanatA ke vivecana ke lie zlokoM kI vyAkhyA cala pdd'ii| kisI pada kI vyAkhyA meM matabheda hone ke kAraNa vivAda jarA kucha adhika bar3ha gyaa| usa prasaMga ko sunane ke lie utsuka katipaya nAgarika puruSa evaM rAjakIya puruSa bhI vahA~ upasthita ho gye| pUjyazrI kI siMha garjanavat sphUrti evaM pramANa sahita yukti tathA tarkoM ko dekha suna kara sabhI loga kahane lage-"choTe se zvetAmbarAcArya ne paNDitarAja digambarAcArya ko jIta liyaa|" vahA~ para upasthita maMtrI dIdA, kakkariu, kAlA Adi rAjakIya karmacAriyoM ne rAjasabhA meM jAkara rAjA bhImasiMha ke samakSa kahA-rAjAdhirAja! Apa usa dina jina AcArya ke sammukha gae the, una alpavayaska AcArya ne sthAnIya digambarAcArya ko jIta liyaa| rAjA sunakara bahuta praphullita huA aura bolA-kyA yaha bAta satya hai? saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (63) 2010_04 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve bole-rAjan! yaha bAta ekadama satya hai| isameM ha~sI nahIM hai| rAjA ne pUchA-kahA~ aura kisa prakAra unakA zAstrArtha huA? unhoMne prasannacitta se zahara ke daravAje ke pAsa jo jisa prakAra sArI janatA ke samakSa carcA-vArtA huI vaha sArI kaha sunaaii| sunakara rAjA jI kahane lage-"puruSArtha prANiyoM ke samasta sampattiyoM kA hetu hai| isa viSaya meM bar3epana aura choTepana kA koI mUlya nahIM hai| maiMne unakI AkRti dekha kara usI dina jAna liyA thA, inake Age digambara ho yA aura koI vidvAna, Thahara nahIM sktaa|" isa prakAra rAjA ne bharI sabhA meM jinapatisUri jI kI adhikAdhika prazaMsA kii| isI varSa phAlguna zuklA tRtIyA ke dina devamandira meM zrI pArzvanAtha pratimA kI sthApanA karake pUjyazrI sAgarapATa padhAre aura vahA~ devakulikA kI pratiSThA kii| 47. sUrIzvara jI vahA~ se saM0 1229 meM dhanapAlI pahuMce aura vahA~ para zrI saMbhavanAtha svAmI kI pratimA kI sthApanA aura zikhara kI pratiSThA kii| sAgarapATa meM paMDita maNibhadra ke paTTa para vinayabhadra ko vAcanAcArya kA pada diyaa| saM0 1230 meM vikramapura se vihAra karake sthiradeva, yazodhara, zrIcaMdra aura abhayamati, jayamati, Asamati, zrIdevI Adi sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSA dekara saMyamI bnaayaa| saMvat 1232 meM punaH vikramapura Akara phAlguna sudi 10 ko bhAMDAgArika guNacandra gaNi smAraka-stUpa kI pratiSThA kii| uparyukta varSa meM hI zrAvakoM ke Agraha se devamandira kI pratiSThA karavAne ke lie jinapatisUri jI mahArAja phira AzikA nagarI aaye| usa samaya AzikA kA vaibhava dekhane hI yogya thaa| nagarI ke bAhara rAjA bhIma siMha ko prasanna karane ke liye Ane vAle adhInavartI rAjAoM ke tambU lage huye the| eka aura rAjakIya phauja-palTanoM jamaghaTa lagA huA thaa| rAjakIya mahala, prAsAdAdi evaM bAgabagIcoM ke manohara dRzya dekhane se AzikA nagarI cakravartI kI rAjadhAnI sI lagatI thii| vahA~ para pArzvanAtha mandira tathA zikhara para car3hAye jAne vAle suvarNamaya-dhvaja kalaza mahotsava para nAnA dezoM se Aye hue darzanArthI yAtriyoM kA adhikAdhika jamaghaTa ho rahA thaa| mahArAja ke sAtha vikramapura se bhI hajAroM zrAvaka Aye the| sUrijI mahArAja caturdaza vidyAoM ke vizeSa rUpa se jAnakAra the aura buddhi meM bRhaspati ke samAna the| ina mahArAja kA upadeza muniyoM ke manarUpI kamala ko vikasita karane meM sUryamaMDala ke samAna thaa| mahArAja kA nagara praveza bar3e samAroha ke sAtha kiyA gyaa| praveza ke samaya zaMkha, bherI Adi nAnA prakAra ke bAje baja rahe the| aneka loga AdarapUrvaka saharSa mahArAja ke dIrghAyuSya ke hetu vAraNA kara rahe the| nRtya aura gAyana ho rahA thaa| yugapradhAna guruoM ke nAmoccAraNa ke sAtha stutigAna karane vAle gaMdhoM ko diye jAne vAle dravya se kubera kA dhanAbhimAna vidIrNa ho rahA thaa| vaise hI apane pUrvajoM ke nAma suna-suna kara logoM ko atyadhika Ananda A rahA thaa| hajAroM AdamI pUjyazrI ke pIche cala rahe the| isa prakAra mahAn sammAna ke sAtha zrImAn pUjya AcArya jI kA nagara praveza huaa| usa samaya mahArAja ke sAtha 80 sAdhu the| sabhI sAdhu labdhidhArI jaise zAstrArtha meM anekoM vidvAnoM ko (64) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harA kara dhanyavAda prApta kiye tathA mahArAja ke caraNa-kamaloM meM bhramaravat anurakta the| jyeSTha zuklA tRtIyA ke dina bar3e vidhi-vidhAna ke sAtha pArzvanAtha svAmI ke mandira ke zikhara para svarNa kA banA huA dhvajA-kalaza Aropita kiyA gyaa| usI mahotsava ke zubha avasara para dusAjha sADhala zrAvaka kI tAU nAmaka putrI ne 500 mohareM dekara mAlA phnii| AcAryajI ne dharmasAgara gaNi aura dharmaruci gaNi ko vratI bnaayaa| kanyAnayana ke vidhi-caityAlaya meM ASAr3ha mahIne meM vikramapuravAsI gRhasthAvasthA ke sambandha se zrI jinapatisUri jI ke cAcA sAha mAnadevakArita zrI mahAvIra bhagavAn kI pratimA sthApita kii| vyAghrapura meM pArzvadeva gaNi ko dIkSA dii| saM0 1234 meM phalavaddhikA (phalaudI, mer3atA ror3a) ke vidhicaitya meM pArzvanAtha svAmI kI pratimA sthApita kii| loka-yAtrA Adi vyavahAra meM dakSa zrI jinamata gaNi ko upAdhyAya pada pradAna kiyaa| yadyapi jinamata gaNi ke lokottara asAdhAraNa guNoM ko dekhakara unheM AcArya pada diyA jAnA thA, parantu apane nija ke dharmadhyAna aura zAstra-jJAna ke manana meM hAni kI saMbhAvanA se inhoMne AcArya pada svIkAra nahIM kiyaa| AcArya ko sAre gaccha kI dekhabhAla karanI par3atI hai| ataH samayAbhAva ke kAraNa dharmadhyAna aura zAstrAbhyAsa honA ati kaThina hai| isI prakAra guNazrI nAmaka sAdhvI ko mahattarA kA pada diyA gyaa| vahIM para zrI sarvadevAcArya aura jayadevI nAma kI sAdhvI ko dIkSA dI gii| saM0 1235 meM mahArAja zrI kA cAturmAsa ajamera meM huaa| vahA~ para zrI jinadattasUri jI ke purAne stUpa kA jIrNoddhAra karavAkara usakA vizAla AkAra vAlA bnvaayaa| devaprabha aura usakI mAtA caraNamati ko dIkSA dekara zAnti pradhAna jaina dharma kI chatra chAyA meM Azraya diyaa| ajamera meM hI saM0 1236 meM seTha pAsaTa kI banavAI huI mahAvIra mUrti kI sthApanA kii| ambikA ke zikhara kI bhI pratiSThA krvaaii| vahA~ se jAkara sAgarapAr3e meM bhI ambikAzikhara kI sthApanA kii| saM0 1237 meM babberaka gA~va meM jinaratha ko vAcanAcArya kA pada diyaa| saM0 1238 meM AzikA meM Aye aura vahA~ do bar3I jina pratimAoM kI pratiSThA kii| 48. sUri mahArAja saM0 1239 meM phalavarddhikA (phalaudI) Aye aura vahA~ para zrAvakoM kI bhakti aura mahArAja zrI kA prabhAva dekhakara naTa-bhaTa-vidoM kI saMgata meM rahane vAle, vRthA abhimAnI, upakezagacchIya padmaprabhAcArya matsara vaza, IrSyAvaza yA ajJAna se, bahuta dhanI zrAvakoM ke ghamaNDa se athavA kukarma vipAka se mahArAja zrI ke vihAra kiye bAda pIche se bhAToM ke dvArA isa bAta kA pracAra karAne lagA ki padmaprabhAcArya ne jinapatisUri ko harA diyaa| jinapatisUri jI ke bhakta zrAvakoM ne jaba yaha mithyA saMvAda sunA to unheM bar3A roSa aayaa| ve saba milakara padmaprabhAcArya ke pAsa gae aura bole- padmaprabhAcArya mahAzaya! Apa bar3e mithyAbhASI haiN| Apa pApa se nahIM Darate? Apane jinapatisUri jI ko kisa samaya aura kahA~ parAjita kiyA thA? jhUThamUTha hI bhAToM se apanI virudAvalI par3havAte ho? inakA kathana sunakara padmaprabhAcArya bole-yadi Apa loga isa bAta ko mithyA samajhate haiM, to Apa apane guru jI ko phira bulA liijie| maiM phira unheM jItane ko taiyAra huuN| (65) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa bAta ko sunakara ve bole-"asAdhAraNa zauryazAlI siMha yadi apane samAna prakRti vAle siMha se spardhA kare to vaha ucita bhI ho sakatA hai, parantu gIdar3a hokara yadi tuma siMha ke sAtha spardhA karanA cAhate ho to nizcaya hI maraNa kI icchA rakhate ho|" dUsare pakSa ke zrAvaka bhI vahA~ A gye| donoM daloM meM vivAda hone lgaa| unhoMne hor3a ke sAtha zAstrArtha kA krama nirdhArita kiyaa| isa jhagar3e kA samAcAra ajamera meM zrI jinapatisUri jI ke pAsa phuNcaa| mahArAja ne vipakSI kI parAjaya ke lie tathA saMgha kI prasannatA ke vAste jinamata upAdhyAya ko vahA~ bhejaa| phira bhI saMgha vAloM ne vicAra kiyA-" padmaprabhAcArya mithyAbhASI haiM, kaha degA pahale maiMne jinapatisUri ko jIta liyA thA, isalie ve to mere sAmane Thahara nahIM sakate the, ataeva apane paMDita ko bhejA hai ataH AcArya mahArAja svayaM hI isako jIte!" yaha nizcaya karake jinamata upAdhyAya ko sAtha lekara sabhI zrAvaka mahArAja ke pAsa ajamera gye| ajamera meM usa samaya rAjA pRthvIrAja cauhAna rAjya karate the| ajamera ke rAjamAnya zrAvaka rAmadeva ne rAjamahaloM meM jAkara rAjA se prArthanA kI-pRthvIpate! hamAre guru mahArAja kA eka zvetAmbara sAdhu ke sAtha zAstrArtha honA nizcita huA hai| isalie nivedana hai ki vidvAn maMDalI maMDita Apa kI sabhA meM vaha zAstrArtha ho! aisI hamArI kAmanA hai| ataeva Apa kRpA kareM aura isake lie maukA deN| zAstrArthapremI rAjA pRthvIrAja ne kahA-isake lie abhI hI avasara hai| seTha rAmadeva ne nivedana kiyA-svAmin ! dUsarA sAdhu padmaprabha yahA~ nahIM hai phalavarddhikA (phalaudI) meM hai| vinodI rAjA ne kahA-bhAToM ko bheja kara use maiM bulA duuNgaa| tuma apane guru ko taiyAra kro| seTha rAmadeva ne kahA-rAjan ! hamAre guru to yahA~ hI haiN| rAjA ne bhAToM ke lar3akoM ko bhejakara phalaudI se padmaprabhAcArya ko bulaayaa| isI bIca mahArAja ne digvijaya karane ke nimitta narAnayana kI tarapha apanI vizAla senA ke sAtha prasthAna kiyaa| usa samaya seTha rAmadeva ne rAjA se phira arja kiyA-rAjan! hamAre lie kyA Adeza diyA hai| pratijJApAlaka rAjA pRthvIrAja ne kahA-tuma apane guru jI se kaho ki kArtika zuklA saptamI kA dina zAstrArtha ke lie nizcita hai| seTha rAmadeva ne A0 zrI jinapatisUri jI se kahA, ataH ve nara-samUha ke sAtha meM zrI jinamatopAdhyAya, paM0 zrI sthiracandra, vAcanAcArya mAnacandra Adi munivRnda ko sAtha lekara usa dina narAnayana rAjasabhA meM jA phuNce| padmaprabha bhI bhAToM ke lar3akoM ke sAtha vahA~ A phuNcaa| rAjA ne apane pradhAnamaMtrI kaimAsa ko AjJA dI ki-"maiM pIche AU~ vahA~ taka tuma paMDitarAja vAgIzvara, janArdana gaur3a aura vidyApati Adi rAja paMDitoM ke samakSa inakA zAstrArtha hone do|" aisA kahakara rAjA pRthvIrAja vyAyAma karane ke lie vyAyAma ghara kI ora cale gye| (66) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhA bhavana meM pradhAnamaMtrI (kaimAsa) pUjyazrI kI manohara mUrti ko dekhakara harSapUrvaka kahane lagAaho! jagat meM kaI eka aise zAMta evaM gaMbhIra mUrti mahAtmA haiM ki jinake darzana se netroM ko atIva Ananda milatA hai aura kaI digambara aise milate haiM jinake dekhane se nairAzya chA jAtA hai aura A~khoM ko udvega hotA hai, dUra se hI pizAca jaise dikhAI dete haiN| maMtrI kA yaha kathana sunakara pUjyazrI kahane lage paMcaitAni pavitrANi sarveSAM dhrmcaarinnaam| ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunvrjnm|| 1 // [cAhe jisa dharma ke anuyAyI hoM, sabhI ne ahiMsA, satya, asteya, tyAga (aparigraha) aura brahmacarya ye pA~ca niyama pavitra hI mAne haiN| isa kAraNa ina pA~ca niyamarUpa mahAvratadhAriyoM kI nindA kabhI nahIM karanI caahie|] isa prakAra zrI jinapatisUri jI vyAkhyA karake kaimAsa ko samajhA rahe the| isI bIca meM hI unakI bAta kATa kara IrSyAlu padmaprabhAcArya pradhAnamaMtrI ko nimna zloka sunAne lagA prANA na hiMsA na pibecca madyaM vadecca satyaM na hretprsvm| parasya bhAryA manasA na vAJche svargaM yadIcche vidhivtprvissttum|| [artha-kisI ke prANoM kI hiMsA nahIM karanI cAhie, madya nahIM pInA cAhie aura parAI strI kI mana se bhI vAMchA nahIM karanI caahie| jisa puruSa ko vidhipUrvaka svarga-praveza kI icchA ho, vaha uparyukta kAryoM ko bhUla-cUka kara bhI na kre|] ina zloka ko sunakara pUjyazrI bole-ahA hA! kaisA bar3hiyA zuddha uccAraNa hai? padmaprabhAcArya-Apa merI ha~sI ur3Ate haiM? pUjyazrI-mahAnubhAva padmaprabha! isa paMcama Are meM logoM kA jJAna adhUrA hai, kisakI ha~sI kI jAe aura kisakI na kI jAe? padmaprabhAcArya-to phira Apane yaha AkSepa kaise kiyA ki kaisA zuddha uccAraNa hai| pUjyazrI-mahAzaya! paNDitoM kI sabhA meM zuddha uccAraNa karane se hI mukha kI zobhA hai| padmaprabhAcArya-kyA koI aisA bhI hai jo mere bole hue zlokoM meM azuddhiyA~ nikAla ske| pUjyazrI-yadi aisA ghamaMDa hai to usI zloka ko phira se boliye| janArdana, vidyApati Adi rAjapaNDitoM ne bhI kahA-"paNDita mahAnubhAvoM! zrI padmaprabhAcArya jI zloka bolate haiM, use Apa loga jarA sAvadhAna hokara suneN|" zrI padmaprabhAcArya bhItara se to kSubdha ho rahA thA, phira bhI dhRSTatA ke sAtha zloka bolane lgaa| saba sadasyoM ko sAkSI banA kara pUjyazrI ne usake zloka meM dasa azuddhiyA~ dikhalAIM aura kahA-mahApuruSa! isa prakAra bolane se zuddha samajhA jAtA hai saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (67) 2010_04 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANAnna hiMsyAnna pibecca madyaM vadecca satyaM na haretparasvam / parasya bhAryAM manasA na vAJchet, svargaM yadIcchedvidhivatpraveSTum // padmaprabha0 - AcArya jI ! Apa isa vacana cAturI se becAre bhole AdamiyoM ko Thagate haiM / pUjya zrI - yadi zakti ho to Apa bhI aisA kareM / maMtrI kaimAsa bolA - Apa logoM ne pahale-pahale hI yaha zuSka vAda kyoM cher3A? yadi Apa logoM meM kucha vidvatA kI zakti hai to Apa donoM meM se eka mahAtmA kisI eka viSaya ko lekara usakI sthApanA kareM aura dUsarA usakA khaNDana kareM / pUjya zrI - padmaprabhAcArya ! maMtrIzvara kA kathana bahuta ThIka hai / ataeva Apa kisI pakSa kA Azraya lekara bolie / vaha bolA- AcArya ! jinazAsana ke AdhArabhUta aise aneka AcAryoM ko sammata hai vaha dakSiNAvarta AratI ke parityAga kA kyA kAraNa hai? vidvAnoM kA kathana hai ki "vakro vakroktayaiva nirloThyaH " kuTila ko kuTilatA se hI dabAnA cAhie, isa abhiprAya ko lekara pUjyazrI bole- kyA Apake kathanAnusAra bahujana sammata vastu ko AdaraNIya samajhanA caahie| yadi aisA hai to mithyAtva kA Adara kyoM nahIM karate? ise bhI aneka AdamiyoM ne apanA rakhA hai| padmaprabha-vRddha paramparAgata jo kucha bhI ho usakA hama Adara karate haiM / pUjya zrI - vRddha paramparAgata na hone para bhI caityavAsa ko Apake pUrvajoM ne kyoM apanAyA? padmaprabha - kaise mAnA jAya ki caityavAsa vRddha paramparAgata nahIM hai / pUjya zrI - kyA bhagavAn mahAvIra ke samavasaraNa meM yA kisI jina mandira meM gaNadhara gautama svAmI ke bhojana-zayana kA kahIM varNana AyA hai? isakA uttara na Ane se padmaprabhAcArya lajjita hokara bole- AcArya ! "karNa spRSTe kaTiM cAlayasi " kAna chUne para kaTi pradeza ko hilAne jaisA karate ho? maiMne pUchA thA ki- dakSiNAvartArAtrikAvatAraNa vidhi paramparAgata hai phira bhI Apa logoM ne isakA tyAga kyoM kiyA? isI bIca meM Apa le Aye caityavAsa ke prasaMga ko / pUjya zrI - mUrkha ! ' vakre kASThe vakro vedhaH kriyate' Ter3he kATha meM Ter3hA hI vedha kiyA jAtA hai| kyA yaha nyAya Apako yAda nahIM hai? athavA jo kucha bhI ho| aba Apa sAvadhAna hokara suniye| Apane kahA -dakSiNAvartIrAtrikAvatAraNa vidhi vRddha paramparAgata hai, yaha kaise jAnA jAye ? kyoMki siddhAnta granthoM meM to ArAtrikAvatAraNa vicAra hai hI nahIM / kintu mahAvIra svAmI ke bAda hone vAle bahuzruta vidvAnoM ne janakalyANa ke lie ina vidhiyoM kA anuSThAna Acarita kiyA hai| aba prazna yaha hotA hai ki unase anuSThita vidhi dakSiNAvarta thI yA vAmAvarta? isa saMzaya ko dUra karane ke lie kisI yukti (68) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA anusaMdhAna karanA cAhie / isa viSaya meM " na zavamuSTi nyAyaH karttavyaH " jaise murde kI muTThI banda hue bAda khulatI nahIM, vaise hI haTha karanA yogya nahIM hai, kintu jo yukti yukta ho, use mAnanA cAhie, isase viparIta ko nahIM / isa bAta ko sunakara sabhI sabhAsada bole- padmaprabha ! AcAryazrI ThIka kahate haiM / tatpazcAt sabhI kI sammati se pramANapUrvaka pUjya zrI usI sabhA meM sabhI ke zarIra meM romAMca paidA karane vAlI dhArApravAhI deva vANI (saMskRta) se bolakara vAmAvarttArAtrikAvatAraNa kI yathAvat sthApanA kii| isa prakaraNa kA hama yahA~ adhika vistAra nahIM kreNge| yadi vizeSa dekhatA ho to vahA~ pradyumnAcAya kRta vAdasthala nAmaka graMtha para pUjya zrI kA banAyA huA vAdasthala grantha hai, usameM dekha sakate haiM / yahA~ grantha gaurava ke bhaya se nahIM likhA hai| adhika kyA kaheM? isa para sabhI sabhyoM ne pUjya zrI kA jaya jayakAra kiyA / 49. isI avasara para rAjA pRthvIrAja bhI sabhA meM A gaye aura rAjasiMhAsana para baiThakara pUchane lage maMDalezvara ! kaho kauna jItA aura kauna hArA? maMDalezvara ne pUjyazrI kI tarapha aMgulI nirdeza karake kahA- ye jIte haiM / padmaprabha isa bAta se cir3hakara bolA- rAjan ! maMDalezvara rizvata lene meM pravINa haiM, guNiyoM ke guNa grahaNa karane meM pravINa nahIM haiM / isa bAta ko sunakara kruddha huA maMDalezvara bolA - re muNDa zvetapaTa ! aba bhI kucha nahIM bigar3A hai| ye AcArya baiThe haiM aura ye saba sabhAsada upasthita haiN| maiMne rizvata le lI hai to maiM maunadhAraNa kiye baiThA rhuuNgaa| bar3I khuzI hai yadi Apa abhI bhI mahArAjA zrI pRthvIrAja ke samakSa AcArya ko jIta leM, to maiM mAna lU~gA ki pahale bhI Apa hI jIte / padmaprabhAcArya maMDalezvara kaimAsa kI nArAjagI kA khyAla karake kucha sahama gaye aura bolemahAnubhAva ! maiM yaha nahIM kahatA ki Apane AcArya jI ke pAsa se kisI taraha kI rizvata lI hai| Apake samajhane meM kucha bhrama ho gayA hai / merA kathana yaha hai ki AcArya jinapatisUri jI ne apanA galA phAr3a kara jabaradastI se samasta AcAryoM ke abhimata dakSiNAvartArAtrikAvatAraNa vidhi ko amAnya ThaharA kara Apake hRdaya meM viparIta vizvAsa jamA diyA hai| isa kathana ko sunakara pUjyazrI bole- mahAtman padmaprabha! vidhi saba AcAryoM ko abhimata hai, yaha kathana ApakA satya nahIM hai / kyoM hamArI AjJA meM rahane vAle AcAryoM ko yaha mAnya nahIM hai| padmaprabhAcArya-kyA Apa anya AcAryoM se adhika jJAnavAna haiM jo Apa unake abhimata artha ko nahIM maante| 1. kaimAsa ko maMDalezvara kI upAdhi milI huI thI isalie isako "maMDalezvara" sambodhana diyA gayA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (69) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pUjyazrI- padmaprabha! kyA anya AcArya hamArI AjJA meM vartamAna AcAryoM se vizeSajJa haiM jo ve hamAre AcAryoM ke sammata vAmAvartArAtrika vidhi ko nahIM mAnate? ityAdi vakroktiyoM ke dvArA pUjyazrI ne rAjA pRthvIrAja ke samakSa padmaprabhAcArya ko niruttara kara diyaa| isake bAda padmaprabhAcArya rAjA ko sambodhana karake bolA-yadi Apa AjJA deM to abhI ApakI sabhA meM baiThe hue sammAnita sabhyoM kA manoraMjana karane ke lie kucha kutUhala dikhlaauuN| jaise ki AkAza maNDala se utara kara ApakI goda meM baiThI huI atyanta sundara vidyAdharI ko dikhalA sakatA huuN| bar3e se bar3e pahAr3a ko aMgula pramANa meM banA kara dikhA duuNgaa| hari hara Adi devoM ko AkAza meM nAcate hue dikhalA duuNgaa| jisameM bar3I-bar3I taraMgamAlAe~ hiloreM le rahI haiM, aise Ate hue samudra ke darzana karA duuNgaa| ApakI isa nagarI ko AkAza meM nirAdhAra AbAda huI dikhA duuNgaa| isa kathana ko sunakara sabhAsada bole- padmaprabha! Apane yadi aisI indrajAla kalA hI sIkhI hai, to phira AcArya jI ke sAtha zAstrArtha ke jhagar3e meM kyoM par3e? rAjAdhirAja se inAma pAne ke lie lAkhoM aindrajAlika Ate rahate haiN| unake sAtha Apa bhI apanA khela dikhlaaveN| prasannacita A0 padmaprabha ne kahA-rAjapaNDitoM! yaha AcArya (jinapatisUri) apane Apa ko samasta kalAoM kA pAraMgata mAnatA hai| isalie yadi Aja mahArAjA pRthvIrAja kI rAjasabhA meM Apa logoM ke samakSa isake parvata samAna akharva-garva ko cUra-cUra na kiyA jAegA, to sannipAta ke rogI kI taraha isameM vAyu bahuta bar3ha jAegI, phira isakA ilAja jarA muzkila ho jAegA aura yaha isase pa karana laga jaaegaa|" isa kathana para jarA ha~sate hae AcAryajI ko dekha kara vaha bolA-"AcAryajI ! kyA ha~sate haiM? yaha ha~sI kA samaya nahIM, parIkSA kA samaya hai| agara zakti hai to Apa saba logoM ke citta meM camatkAra paidA karane vAlA apanA koI kalA-kauzala dikhalAiye, nahIM to isa sabhA se bAhara nikala jaaiye| isake bAda pUjyazrI ne zrI jinadattasUri jI ke nAma maMtra kA smaraNa kara kahA- padmaprabha! pahale Apa apanI Atmazakti kI sphuraNA ke anusAra pUrvokta indrajAla ko dikhlaaiye| tatpazcAt jo samayocitta hogA vaha hama bhI kreNge| kautuka dekhane ke lie utkaNThita rAjA pRthvIrAja ne utsukatA se kahA- padmaprabha! lo AcArya ne bhI anumati de dI hai, aba zIghratApUrvaka svecchAnusAra nAnA prakAra ke kautuka dikhlaaiye| padmaprabha ke pAsa dikhalAne ko kyA dharA thA, vaha to sAra zUnya thaa| pUjyazrI ke puNya prabhAva ke vaza Akula vyAkula hokara, padmaprabha bolA-"Aja rAta ko devI kI pUjA kara abhISTa devatA kA AhvAna karake ekAntacitta se maMtroM kA dhyAna karU~gA aura kala prAtaH aneka prakAra ke indrajAla dikhlaauuNgaa|" isa kathana ko sunakara padmaprabhAcArya kI pola ko dekhakara sabhAsadoM meM ha~sI ke phavvAre chUTane lage, sabhI logoM ne durvAkya kaha kara usakI ha~sI udd'aaii| (70) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirlajjoM kA ziromaNi padmaprabhAcArya pUjyazrI kI prasannAkRti dekhakara unase bolA-AcArya jI! kyA ha~sate haiM yadi Apa bhale haiM to abhI isI samaya hI kucha dikhlaayeN| pUjyazrI kucha ha~sa kara bole- padmaprabha! svastha hokara batAo, indrajAla kise kahate haiM? vaha bolA-Apa hI btlaaiye| pUjyazrI-devAnAM priya! asaMbhava vastu kI sattA ke AvirbhAva ko indrajAla kahate haiN| padmaprabha-kaise? pUjya zrI- padmaprabha! Aja vaha indrajAla tumhArI A~khoM ke sAmane hI huA, kyA dekhate nhiiN| padmaprabha-vaha kyA huA hai? pUjyazrI ne utkarSapUrvaka kahA-mahAnubhAva! kyA tumane yaha bAta svapna meM bhI socI thI ki maiM uttamottama AsanoM para baiThe hue hajAroM mukuTadhArI narapatiyoM se ThasAThasa bharI huI mahArAjA pRthvIrAja kI sabhA meM jAkara hAra jAU~gA aura logoM kA hAsya pAtra banane ke lie asaMbaddha pralApa karU~gA, parantu daivayoga se hamArI upasthiti meM tumhAre liye yaha asaMbhAvita bAta bana gii| jisa indrajAla ko Apa dikhalAnA cAhate haiM usameM aura isameM kyA bheda hai? padmaprabhAcArya upahAsa kI paravAha na karatA huA rAjA ko lakSya karake duSTa abhiprAya se kahane lagA-mahArAja! Apane atula parAkrama se pratApI rAjAoM ko harA-harAkara apane AjJAkArI banA liyA hai| rAjA loga ApakI AjJA ko amRta kI taraha vAMchanIya mAnate haiN| isa samaya isa samasta bhUmaNDala ke Apa hI eka advitIya zAsaka haiN| bar3e Azcarya kI bAta hai ki Apake zAsaka hote hue bhI yaha AcArya rupaye paise kA lobha-lAlaca de dekara bhATa logoM ke mukha se apane Apako yugapradhAna vikhyAta karA rahe haiN| rAjA ne kahA- padmaprabha! yugapradhAna zabda kA kyA artha hai? padmaprabhAcArya ne apanA manoratha pUrA hotA huA samajhakara saharSa kahA-rAjan! yuga zabda kA artha hai "kAla" pradhAna zabda kA artha hai sarvottama, arthAta vartamAna kAla meM jo sarvottama ho, usako yugapradhAna kahate haiN| aba Apa hI vicArie ki yugapradhAna Apa haiM yA yaha sAdhu? isa bIca pUjyazrI bole-mUrkha padmaprabha! anargala pralApa kara hamAre sAmane hI rAjA ko pratAraNA denA cAhate ho? isake bAda AcAryazrI rAjA ko saMbodhita kara kahane lage-mahArAja! saba prANiyoM kI ruci bhinna-bhinna hai| kisI ko koI vastu priya hai aura kisI ko koI nhiiN| jo jinako abhISTa hai, usake prati nAnA prakAra ke hArdika premapUrvaka zabdoM kA prayoga loga karate haiN| jisa prakAra maNDalezvara kaimAsa evaM rAjya ke pradhAna loga Apake prati aneka prakAra ke Adara sUcaka zabdoM kA prayoga karate haiM, usI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (71) 2010_04 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAra priya vastu kA loga aneka taraha se abhivAdana karate haiM, isameM koI burAI kI bAta nahIM tathA unake sevakagaNa bhI unake lie isI prakAra ke zabda vyavahAra karate haiN| yaha padmaprabhAcArya rAjya sabhA meM manamAnI bAteM karatA huA saba ke sAtha zatrutA prakaTa karatA hai| isa kathana ko sunakara rAjA ne kahA-AcArya jI! Apa ThIka kahate haiN| yaha to lokAcAra hai, koI vizeSa bAta nhiiN| rAjA ke dhyAna meM yaha bAta bhI A gaI ki padmaprabhAcArya IrSyAvaza cugalI kara rahA hai| rAjA pRthvIrAja ne janArdana, vidyApati Adi apane rAjapaNDitoM se kahA ki-Apa loga sAvadhAna hokara parIkSA kareM ki ina donoM meM kauna mahAvidvAna hai| inameM se jo yogya vidvAna ho usako jayapatra diyA jAye aura usakA hI satkAra kiyA jaaye| paNDitoM ne kahA-rAjAdhirAja ! nyAya, vyAkaraNa Adi viSayoM meM AcArya jinapatisUri jI praur3ha vidvAna haiN| isa bAta kI hamane parIkSA kara lI hai| aba ApakI AjJA se inake sAhitya viSayaka anubhava kI jA~ca karate haiN| rAja-paNDita bole-Apa donoM mahAzaya rAjA pRthvIrAja ne bhAdAnaka ke narapati ko jIta liyA isa viSaya ko lekara kavitA kiijie| mahArAja ne kSaNa mAtra ekAgra citta hokara ukta viSaya para nimna padya prastuta kiyA yasyAntarbAhugehaM balabhRtakakubhaH zrIjayazrIpraveze, dIpraprAsaprahAra - prahataghaTa - taTaprastamuktA valIbhiH / nUnaM bhAdAnakIyai raNabhuvi karibhiH svastiko'pUryatoccaiH, pRthvIrAjasya tasyAtulabalamahasaH kiM vayaM vrnnyaamH|| [atula balazAlI isa rAjA pRthvIrAja kA hama kahA~ taka varNana kreN| inhoMne apane sainya bala se tamAma dizAoM ko jIta liyA hai| ataeva jayalakSmI ne Akara inakI bhujAoM ko apanA ghara banA liyA hai| prathama hI prathama navoDhA vadhU ghara meM praveza karatI hai, usa samaya gRha dvAra meM svastika kA nirmANa kiyA jAtA hai, vaise hI inakI bhujAoM meM jayalakSmI praveza ke samaya raNabhUmi meM bhadAnaka rAjA ke hAthiyoM ne tIkhe bhAloM kI mAra se phaTe hue apane kuMbhasthala se nikale hue gaja-muktAoM se svastika pUrti kI hai|] isa zloka ko banAkara AcArya ne isakI vyAkhyA kii| dekhA-dekhI padmaprabhAcArya ne bhI pUrvApara ko binA soce hI zIghratayA saMkSepa meM eka zloka banAkara sunaayaa| pUjyazrI ne kahA-zloka to cAra caraNoM kA hI dekhA aura sunA hai| padmaprabhAcArya! yaha vicitra zloka pA~ca caraNoM vAlA kyoM banAyA hai? tadanantara usI zloka meM sadasya logoM ko pA~ca azuddhiyA~ drshaaii| IrSAvaza padmaprabhAcArya ne bhI kahA-AcArya ne jo yasyAntarbAhugeham zloka kahA yaha tAtkAlika racanA nahIM hai, pahale kA abhyAsa kiyA huA hai| (72) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDitoM ne kahA-Apa dhairya dhAraNa kIjie, hama jAnate haiN| rAjapaNDitoM ne kahA-AcAryapravara! Apa kRpA karake gadyabaddha zailI meM pRthvIrAja ke sabhAmaNDapa kA varNana kreN| pUjyazrI mana hI mana sabhA varNana kI varNanA karake khar3iyA se jamIna para likhane lge| jaise "caJcanmecakamaNinicayaruciraracanAracitakuTTimoccaranmarIciprapaJcakhacitadik cakravAlam, saurabhabharasambhUtalobhavazabambhramyamANajhaGkArabhRtabhuvanabhavanAbhyantarabhUribhramarasambhRtavikIrNakusumasambhAravibhrAjamAnaprAGgaNam, mahAnIlazyAmalanIlapaTTacelollasadullocAJcalalambamAnAnilavilolabahalavimalamuktAphalamAlAtulitajalapaTalAviralavigaladujjvalasaliladhAram, digvikSiptavalakSacakSuH kaTAkSalakSavikSepakSobhitakAmukapakSAmuktamauktikAdyanarghapaJcavarNanUtanaratnAlaGkAravisaraniH sarakiraNanikurumbacumbitAmbarArabdhanirAlambanavicitrakarmapravizatkusumAyudharAjadhAnI-vilAsavAravilAsinIjanam, kvaciccUtAMkurarasAsvAdamadakalakaNThakalaravasamAnanavagAnagAnakalAkuzalagAyanajanaprArabdhalalitakAkalIgeyam, kvacicchucicaritracAruvacanaracanAcAturIcaJcunItizAstravicAravicakSaNasacivacakracarcyamANAcArAnAcAravibhAgam, kvacidAsInoddAmaprativAdyamandamadabhidurodyadanavadyahRdyasamagravidyAsundarIcumbyamAnAvadAtavadanAravindakovidavRndArakavRndam, uddhatakandharavividhamAgadhadarNyamAnoddharadhairyazauryaudAryavardhiSNu, mudhAdhAmadIdhitisAdhAraNayazorAzidhavalitavasundharAbhoganivizamAnasAmantacakram, prasarannAnAmaNikiraNanikaraviracitavAsavazarAsanasiMhAsanAsI nadordaNha caNDimADambarakhaNDitAkhaNDavairibhUmaNDalanamanmaNDalezvarapaTalaspardhodbhaTakirITataTakoTisaMkaTavighaTita-visaMkaTapAdaviSTarabhUpAlam, api codyAnamiva punnAgAlaMkRtaM zrIphalopazobhitaM ca, mahAkavikAvyamiva varNanIyavarNAkIrNaM vyaJjitarasaM ca, sarovaramiva rAjahasAvataMsaM padmopazobhitaM ca, purandarapuramiva satyA(?)dhiSThitaM vibudhakulasaMkulaM ca, gaganatalamiva lasanmaGgalaM kavirAjitaM ca, kAntAvadanamiva sadalaGkAraM vicitracitraJca / " - [rAjA pRthvIrAja kA sabhA bhavana kaisA sundara hai| camakatI huI sundara maNioM se usakI bhIta aura A~gana banAyA gayA hai| unhIM maNiyoM kI rucira racanA se racita pharza se nikalane vAlI kiraNoM se isake cAroM ora kI dizAe~ jagamagA rahI haiN| jisakI sugandha ke lobha se Agata bhramaroM ke garjana se sAre hI sabhA-bhavana kA madhya bhAga bhara gayA hai, aise phUloM ke gucche sabhA maNDapa ke A~gana meM bikhare hue haiN| isa sabhA meM uttama nIla maNi ke samAna nIle raMga ke rezamI vastra kA canduA tanA huA hai| usake cAroM ora lagI huI aura havA se hilatI huI caMcala muktAmAlAe~ aisI mAlUma hotI haiM mAno kisI jalAzaya ke cAroM ora nirmala jala dhArA TapakatI hoN| jisameM kAmadeva kI rAjadhAnI ke upayukta sundarI-vezyAyeM vidyamAna haiM, unake sundara kaTAkSoM se kAmIjanoM kA hRdaya kSubhita ho rahA hai| vezyAoM ke dhAraNa kiye gae motI Adi aneka varNa vAle mahAmUlya ratnajaTita AbhUSaNoM se visphurita phailI huI raMga-biraMgI kiraNoM ke samUha se nirAlaMba hI AkAza meM vicitra citrakArI sI ho rahI hai| sabhA bhavana meM kisI sthAna para Ama kI maMjarI khAne se masta huI koyala ke kalarava ke samAna nUtana saMgIta kalA meM nipuNa kalAvaMta gaMdharva logoM se kAkalI svara meM sundara gAna kiyA jA rahA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (73) 2010_04 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai / kahIM para sadAcAra sampanna sundara vacanoM kI racanA - cAturI meM prasiddha, nItizAstra ke vicAra meM vicakSaNa aisA maMtrimaNDala AcAra - anAcAra kA vicAra kara rahA hai| isI sabhA meM kisI sthAna para utkaTa prativAdiyoM ko parAsta karane meM samartha, uttamottama samasta vidyAe~ jinakI jihvA para nRtya kara rahI haiM, aisA vidvad vRnda vidyamAna hai / yahA~ para aneka uddhata kandharA vAle aneka mAgadha-bhATa loga rAjAoM kI atyanta dhIratA, gaMbhIratA aura udAratA kA bakhAna kara rahe haiM / candramA kI kiraNoM ke samAna zveta-yaza ke dvArA dhavala kI huI pRthvI ko bhogane vAle, aneka choTe-bar3e sAmanta rAjA AAkara jisameM praveza kara rahe haiN| jisameM rAjA nAnA varNa kI maNiyoM ke jar3Ava se banAye hue indra dhanuSAkAra siMhAsana para baiThe hue haiN| jisane apane bAhubala se tamAma zatru samudAya ko chinna-bhinna kara diyA hai, aise rAjA pRthvIrAja ke caraNa-kamaloM meM aneka rAjA loga kirITa-mukuTAcchAdita mastaka ko jhukAte haiN| jaise bagIcA punnAga aura zrIphala ke vRkSoM se zobhita hotA hai vaise hI yaha sabhAbhavana hasti tulya puSTakAya vAle puruSoM se tathA lakSmI ke vaibhava se zobhita hai / jaise mahAkaviyoM kA kAvya vyAkhyA karane yogya varNoM se pUrNa tathA zrRMgAra, hAsya, karuNa Adi rasoM se yukta rahatA hai, vaise hI yaha sabhAbhavana brAhmaNa, kSatriya Adi varNoM se yukta hai tathA abhilASA ko vyaJjita karane vAlA hai / jaise sarovara kI zobhA rAjahaMsa aura kamaloM se hotI hai vaise hI Apake sabhA bhavana kI zobhA rAjA aura padmA lakSmI se hai / indra kI nagarI amarAvatI meM koI bhI mithyAbhASI nahIM haiM tathA usameM sadaiva devatAoM kI bhIr3a banI rahatI hai, vaise hI isa sabhA meM saba satyavaktA haiM aura isameM vidvAnoM kI bhIr3a sadaiva lagI rahatI hai| AkAza meM jisa prakAra maMgala aura zukra graha zobhAvRddhi karate haiM vaise hI ApakI sabhA meM gAnAdi mAMgalika kArya tathA kavi loga zobhA bar3hAne ke hetu haiM / kAntA ke mukha kI zobhA accheacche alaMkAroM se va vicitra phUla pattiyoM se hai, tathaiva isa sabhA maNDapa kI zobhA bhI sundara sajAvaTa se hai evaM vividha prakAra ke citrita citroM se hai / ] mahArAja varNana kara hI rahe the ki bIca meM hI rAjapaNDita loga bole- AcArya ! pakate hue anAja ke eka dAne kI taraha hamane ApakI sAhitya - viSayaka yogyatA pahacAna lii| aba Apa kRpayA isa varNana ko antima kriyA pada dekara samApta kiijie| mahArAja ne apane sabhA - varNanAtmaka nibandha kA upasaMhAra karate hue kahA evaMvidhaM zrIpRthvIrAjasabhAmaNDapamavalokya kasya na citrIyate cetaH ? [ arthAt-t- mahArAja pRthvIrAja ke aise sabhA maNDapa ko dekhakara kisa puruSa kA citta Azcaryamagna nahIM hotA ? ] AcArya ne isa nibandha ( sabhAvarNana) ko vistAra vyAkhyA sahita phira se bAMca sunAyA / paNDita logoM ne vidvattApUrNa sabhAvarNana sambandhI nibaMdha ko sunakara Azcaryamagna ho sira hilAyA / padmaprabhAcArya ne kahA-paNDita mahAnubhAvoM! yaha racanA bhI kAdambarI, vAsavadattA Adi kAvyoM se lI huI jAna par3atI hai / (74) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNDitoM ne javAba diyA- mUrkha ! kAdambarI Adi kI kathAe~ hamArI acchI taraha se dekhI huI haiN| isalie Apa cupa rahie, adhika TIkA TippaNI karane kI AvazyakatA nahIM hai| hamAre hAthoM apane mu~ha para dhUla giravAne kI koziza na kariye / 50. paNDitoM ne pUjyazrI ko lakSya karake kahA - " aba Apa prAkRta bhASA meM zleSAlaMkAra dvArA dvayarthaka (do artha vAlI ) gAthA kI racanA karake pRthvIrAja mahArAja ke antaHpura aura vIrayoddhAoM kA varNana kreN|" pUjyazrI ne mana hI mana muhUrta paryanta khUba vicAra karake gAthA kI racanA karake isa prakAra kaha sunAI - varakaravAlA kuvalayapasAhaNA ullasaMtasattilayA / suMdaribiMdu vva nariMda! maMdire tuha sahaMti bhaDA // [he rAjan! Apake mahala meM kamala ke phUloM se zrRMgArita sundara hAthoM vAlI, lalATa taTa para kezara kastUrI ke tilaka ko dhAraNa karane vAlI sundariyA~ virAjamAna haiM aura acche-acche khaGgadhArI, bhUmaNDala ke alaMkAra, jinakI zakti rUpa latA dinoM-dina bar3ha rahI hai aise zUravIra yoddhA Apake mahala meM sundariyoM ke lalATa bindu (tilaka) kI taraha zobhAyamAna haiM / ] yaha zloka dvyarthaka hai / isa gAthA kI vyAkhyA AcAryazrI ne bar3e vistAra se kii| pUjya zrI kA pANDityapUrNa pravacana sunakara bar3I zraddhA bhakti se unake mukha kI tarapha dekhate hue logoM ko dekhakara nirlajja padmaprabhAcAya bolA-'"AcArya! mere sAtha vAda zurU karake aba dUsaroM ke Age apane Apako bhalA darzAte ho?" pUjyazrI ne usI samaya nandinI nAmaka chaMda meM eka zloka banAkara kahA saha pRthivInarendra ! samupAdade riporavarodhanena sindhurAvalI / bhavatAM samIpamanutiSThatayA svayaM na hi phalguceSTitamaho! mhaatmnaam||| [he narendra pRthvIrAja ! Apane zatruoM ke pAsa jAkara unako kaida karake unake hAthiyoM kI katAra chIna lii| Azcarya hai ki mahApuruSoM kA puruSArtha kabhI vyartha nahIM jAtA / ] AcAryazrI ne sabhA ke samakSa isa nUtana zloka ko sunAkara padmaprabhAcArya se pUchA ki "vaha kauna se chaMda kA zloka hai?" rAjapaNDita bole - " AcAryavara! isa ajJAnI ke sAtha bolane se Apako kleza ke sivA aura koI lAbha nahIM hai / " isake bAda paNDita loga bole - " aba khaGga bandha nAma ke citrakAvya kI racanA karake dikhalAveM / " AcAryazrI ne tatkSaNa hI jamIna para rekhAkAra talavAra banAkara do zlokoM se usakI pUrti kara dI - lasadyazaH gaH sitAmbhoja ! pUrNasampUrNaviSTapa ! / payodhisamagAmbhIrya ! dhIrimAdharitAcala ! // 1 // lalAmavikramAkrAnta labdhapratiSTha! bhUpAlA - vanImava kalAmala ! // 2 // parakSmApAlamaNDala / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 - (75) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [Apake nirmala yazaH saroja se sArA jagat bharA huA hai| Apa gaMbhIratA meM samudra ke samAna haiM aura Apane dhIratA meM acala (pahAr3oM) ko mAta kara diyA hai| Apane apane prazaMsanIya parAkrama se anya narapatiyoM ke samudAya ko dabA diyA hai| he rAjan! Apa sAre jagat meM pratiSThA pAye hue haiM, catuHSaSThi kalAoM ke jAnakAra haiN| aise Apa cirakAla taka pRthvI kA zAsana karate rheN|] ___ AcAryazrI dvArA nirmANa kie gae isa citrakAvya ko par3hakara paNDita loga bar3e prasanna hue| pUjyazrI kI khUba prazaMsA karane lage, use sunakara padmaprabhAcArya mana hI mana jala-bhuna gayA aura bolA-"paNDitavarga! rizvata meM eka hajAra mudrA maiM bhI de sakatA hU~, ataH Apa loga merI bhI prazaMsA kreN|" isa asatya AkSepa ko sunakara pradhAnamaMtrI kaimAsa ne kahA-re muNDika! mahArAja pRthvIrAja ke sAmane bhI jo kucha yadvA-tadvA bolatA hai, mAlUma par3atA hai tuma kaNTha pakar3avAne kI phikra meM ho| yaha sArA dRzya dekhakara rAjA bolA-Apa sabhyoM ko samadRSTi rakhanI caahie| kaimAsa Adi bole-rAjan! ye mahAzaya gorUpa (vRSabha) ke samAna haiM, yadi vRSabha ko kucha jJAna ho to inheM bhI ho| rAjA ne kahA-isa bAta kA paricaya to isakI sUrata-zakla dekhane se hI mila rahA hai aura yaha bhI hama jAna gaye haiM ki AcArya jI vidvAn haiN| parantu, nyAyamayI hamArI sabhA meM kisI ko pakSapAta Adi ke viSaya meM kucha kahane kA avasara na mile, isa kAraNa saba viSayoM meM padmaprabhAcArya kI bhI parIkSA karanI yogya hai| paNDitoM ne kahA-kRpAnAtha! padmaprabhAcArya ko kavitA karane kA jJAna nahIM hai| AcArya racita zlokoM meM yaha chaMda hI nahIM phcaantaa| AcAryazrI ne tarka aura dalIloM se (vAmAvartArAtrika avatAraNa) ko siddha kara diyaa| usake mukAbale meM yaha koI javAba nahIM de skaa| ataH yaha tarkazAstra ko bilkula hI nahIM jAnatA hai| ise to kevala viruddha bolanA AtA hai| khaira, jo kucha bhI ho, Apa zrImAn kI AjJA se vizeSa rUpa se samAna bartAva kreNge| rAjapaNDita bole-AcArya jI! aura padmaprabhAcArya jI! Apa donoM nimnalikhita samasyA kI pUrti kareM cakarta dantadvayamarjunaH zaraiH, kramAdamuM nArada ityabodhi sH| pUjyazrI ne tatkSaNa hI socakara kahA cakarta dantadvayamarjunaH zaraiH, kramAdamuM nArada ityabodhi sH| bhUpAlasandohaniSevitakrama! kSoNIpate! kena kimatra sNgtm|| [arjuna ne bANoM se donoM dantoM ko kATa ddaalaa| usane krama se isako yaha nArada hai aisA jaanaa| narendra maNDala se sevita pRthvIrAja ! ina donoM samasyAoM meM kisake sAtha kisakA sambandha hai?] (76) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake uttara meM sabhya logoM ne kahA-AcArya jI! aisI samasyAoM kI pUrti se koI lAbha nhiiN| isakI paraspara meM koI saMgati nhiiN| yaha asaMgati haTAne ke lie hI hamane Apase pUchA thA kintu Apane to usI asaMgati kA samarthana kiyA hai| sarala kAvya racanA kI apekSA samasyA-pUrti meM yahI to kaThinatA hai ki usake asaMgati doSa ko haTA kara use saMgata banAnA par3atA hai| - pUjyazrI ne kahA-paNDita mahAnubhAvoM! isa prakAra bhI samasyA-pUrti hotI hai| dekhiye, eka samaya rAjA bhoja kI sabhA meM kisI bAhara se Aye hue paNDita ne samasyA-pUrti ke lie nimnalikhita tIna caraNa kahe sA te bhvaanusupriitaa'vdycitrknaagraiH| AkAzena bakA yaanti| usI samaya sabhA meM sthita rAjakIya paNDita ne deva! kiM kena saMgatam yaha caturtha caraNa kahakara pUrti kara dii| ___AcArya kA yaha kathana sunakara rAjapaNDitoM ne kahA-hA~! isa taraha bhI samasyA-pUrti ho jAtI hai| yadi samasyApUraka padmaprabhAcArya sadRza koI ho to, parantu kAvya-racanA kI zakti rakhane vAle Apa sarIkhoM ke lie isa prakAra kI asaMgati binA haTAye sAmAnya samasyA-pUrti karanA zobhAjanaka nahIM hai| tatpazcAt pUjyazrI ne kSaNabhara gaMbhIratApUrvaka vicAra kara isa prakAra padoM kI yojanA kI cakarta dantadvayamarjunaH zaraiH, kIrtyA bhavAn yaH kariNo rnnaanggnne| didRkSayA yAntamilAsthito hariH, kramAdamuM nArada ityabodhi sH|| [raNAMgaga (saMgrAma ke maidAna) meM hAthiyoM ke jisa danta dvaya (do dA~toM) ko arjuna ne bANoM se kaattaa| usI danta dvaya ko Apane apanI dhavala kIrti se kATa DAlA arthAt Apane apanI kIrti kI ujjvalatA se hAthI ke dA~toM kI ujjvalatA ko parAjita kara dI hai aura AkAza mArga se jAte hue isa (nArada) ko dekhane kI icchA se bhUtala para rahe zrIkRSNa ne kramaza: jAnA ki yaha nArada hai|] isakI vyAkhyA sunakara Azcarya rasa meM nimagna hue rAjapaNDitoM ne kahA-AcArya! bhagavatI sarasvatI kI eka Apa hI para bar3I bhArI kRpA hai| isI kAraNa Apa jisa viSaya ko lete haiM, usI meM bhagavatI ApakI sahAyatA karatI hai| pAsa meM baiThe hue jinamatopAdhyAya ne kahA-paNDita mahodaya! AcAryajI ke viSaya meM Apa logoM kA yaha kathana akSarazaH satya hai| ina para yadi vAgdevI prasanna na hotI, to sarasvatI ke putrasvarUpa Apa vidvAnoM se inakI mulAkAta kaise hotI? paNDitoM ne padmaprabhAcArya se kahA-mahAzaya! Apa bhI kucha khiye| vaha bolA-"Apa eka kSaNa Thahariye maiM kucha soca rahA huuN|" unhoMne makhaula ur3Ate hue kahA"chaH mAsa taka socate rhie|" sarva paNDitoM ne eka rAya hokara kahA-sarvapradhAna maNDalezvara kaimAsa jI! Apane Aja taka zrI jinapatisUri AcArya ke samAna koI vidvAn dekhA? saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (77) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha bolA-Aja se pahale nahIM dekhaa| isI samaya rAjA ne apane sAmane tabele meM baMdhe hue ghor3oM kI tarapha aMgulI nirdeza karate hue kahAAcAryazrI! udhara dekhie to, ye hamAre ghor3e kisa kAraNa se isa prakAra uchala rahe haiM, inakA varNana kariye ! AcAryazrI ne kucha dera soca kara kahA-rAjan ! suniye UrdhvasthitazrotravarottamAGgA jetuM hrershvmivodhuraanggaaH| khamutplavante javanAsturaGgAstavA'vanInAtha! yathA kurnggaaH|| 1 // [he pRthvIpate! Urdhva sthita kAnoM se sundara-zobhanIya mastaka vAle Apake ye vega vAle teja ghor3e hariNoM kI taraha AkAza kI ora uchala rahe haiN| mAlUma hotA hai ye U~ce hokara sUraja ke ghor3oM ko jItanA cAhate haiN|] ___ isa artha ko sunane se prasanna mukha rAjA ko dekhakara paNDita loga bole-AcArya! udayagiri nAma ke hAthI para car3he hue mahArAja pRthvIrAja kisa prakAra zobhate haiM? isakA varNana kreN| pUjyazrI ne mana hI mana kalpanA karake isa taraha varNana kiyA visphUrjaddantakAntaM lasadurukaTakaM visphuraddhAtucitraM, .. pAdairvibhrAjamAnaM garimabhRtamalaM zobhitaM pusskrnn| pRthvIrAjakSitIzodayagirimabhivinyastapAdo vibhAsi, tvaM bhAsvAn dhvastadoSaH prbltrkraakraantpRthviibhRduccaiH|| [he pRthvIrAja bhUpati! Apa jaba apane udayagiri hAthI para ArUr3ha hote haiM, taba ApakI zobhA udayAcala para sthita sUrya ke samAna ho jAtI hai| Apake hAthI ke danta Apake ArohaNa hetu camakate haiM, udayAcala ke zikhara bhI sUrya kI kiraNoM se camakate haiN| hAthI ke dantoM meM suvarNamaya kar3e sohate haiM aura parvata kA madhya bhAga suhAvanA hai| hAthI usake zarIra para kI huI citroM kI sajAvaTa se sundara hai aura udayagiri geru Adi raMga-biraMge khanija padArthoM se manohara lagatA hai| yaha hAthI cAra caraNoM se acchA lagatA hai aura vaha udayAcala Asa-pAsa ke choTe pahAr3oM se| donoM hI gurutA (bhArIpana) ko lie hue haiN| parvata kamala aura jalAzayoM se sundara hai aura gajendra zuNDAdaNDa se| he rAjan ! Apa dedIpyamAna aura nirdoSa haiN| sUrya camakIlA aura rAtri ko miTAne vAlA hai| Apane apane prabala bhujadaNDoM se bar3e-bar3e rAjAoM ko dabA diyA hai aura sUrya ne apanI kiraNeM bar3e U~ce-U~ce parvatoM para pahu~cA dI hai| (yaha zloka do artha vAlA hai| sUrya, rAjA aura parvata, hAthI inakI samatA isameM samAna vizeSaNoM se batalAI gayI hai|)] ___ isa zloka ke artha ko sunakara rAjA atyanta prasanna hokara sUrijI ko pAritoSika dene ko tatpara hue, tabhI rAjapaNDitoM ne kahA-"nRpate! cAroM dizAoM meM, saikar3oM koza ke maNDala meM aise mahAn vidvAn haiM jo vidyA kI adhikatA se phUTate hue peTa para sone kA paTTA bA~dhate sune jAte haiN| una (78) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saba meM se vyAkaraNa, dharmazAstra, sAhitya, tarka, siddhAnta aura loka vyavahAra ko jAnane meM AcArya adhika haiN| adhika kyA kaheM, aisI koI vidyA bAkI rahI huI nahIM hai, jo inake mukha-kamala meM Akara na virAja gayI ho|" asahanazIla, nirlajja padmaprabhAcArya ne apane karane kI samasyA-pUrti ko binA kie hI maukA dekhakara pUjyazrI kI samAlocanA karanI zuru kI-rAjan! kalahazIla, jhagar3AlU kaI eka manuSyoM ke pAsa vidyA kA na honA hI bhalA hai, kyoMki aise loga vidyAbala se nirantara logoM ke sAtha kalaha kiyA karate haiM aura logoM ke Age burA Adarza khar3A karate haiN| dekhiye likhA hai vidyA vivAdAya dhanaM madAya, prjnyaaprkrssaa'prvnycnaay| abhyunnatirlokaparAbhavAya, yeSAM prakAze timirAya tessaam|| [jina puruSoM kI vidyA vivAda (jhagar3A) karane ke lie hai aura dhana garva (ghamaNDa) paidA karane ke lie hai buddhi kI adhikatA dUsaroM ko Thagane ke liye hai aura unnati logoM kA tiraskAra karane ke vAste hai| unake lie prakAza bhI andhakAra ke samAna hai| aisA kahanA koI atyukti nahIM hai|] pUjyazrI ne kahA-bhadra padmaprabha! yadi Apa nArAja nahIM ho to hama eka hita kI bAta kheN| usane khaa-khie| AcArya bole-mahAnubhAva! isa prakAra azuddha zloka kA uccAraNa karate hue Apa jaise eka bhI paMca mahAvratadhArI sAdhu ko dekhakara mithyAtvI loga samajheMge ki ina zvetAmbara sAdhuoM ko zuddha zloka taka bolanA nahIM AtA to aura zAstra-vicAra to kyA jAna skeNge| isalie lokopahAsa se bacane ke lie Aja ke bAda "prajJAprakarSaH paravaJcanAya aura yeSAM prakAzastimirAya teSAm" isa prakAra bolA kiijie| dUsare isa prasaMga meM jo (vidyA vivAdAya) zloka kahA vaha sarvathA prasaMga viruddha hai, kyoMki hamane tumase nahIM kahA thA ki tuma hamAre sAtha vAda-zAstrArtha kro| tumane hI phalaudI meM hamAre bhakta zrAvakoM ke Age kahA thA ki-apane guru ko yahA~ le Ao, maiM unako harAne meM samartha huuN| apanA kandhA hilAtA huA padmaprabha bolA-hA~! maiMne kahA thaa| pUjyazrI-kisakI zakti ke bharose para? padmaprabha-merI apanI nijI zakti ke bharose pr| pUjyazrI-aba vaha tumhArI zakti kyA kauoM ne cara lI? padmaprabha-nahIM, nhiiN| pUjyazrI-to phira kahA~ gaI? padmaprabha-merI bhujAoM ke bIca vidyamAna hai, parantu binA avasara prakAzita nahIM kI jaatii| pUjyazrI-usake prakAzita karane kA avasara kaba aayegaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (79) 2010_04 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmaprabha-rAjA sAhaba kI AjJA lekara apanI zakti kA paricaya duuNgaa| pUjyazrI-zIghratA kiijiye| isake bAda padmaprabhAcArya apane mana meM socane lagA-isa AcArya ne zArIrika prabhAva se, vacana cAturI se, vidyAbala se aura vazIkaraNAdi maMtra ke prayoga se yahA~ para upasthita sabhI rAjA aura rAjapuruSoM ko apane anurAgI bhakta banA liye haiM aura maiMne apane bhakta zrAvaka loga jo usa prakAra kI rAja-prasannatA ke kAraNa prasanna mukha the unake mukha para bhI kAlimA lagA dii| kyA kareM? koI bhI upAya phala nahIM detaa| astu, tathApi puruSeNa satA puruSakAro na moktavyaH arthAt kucha bhI ho kintu puruSa ko puruSArtha nahIM chor3anA caahie| isa kahAvata ke anusAra aba bhI jaise-taise himmata karake isa AcArya ke sAtha samatA/barAbarI prApta karanA yogya hai| tabhI isa deza meM rahanA ho skegaa| anyathA logoM meM hone vAle upahAsa evaM anAdara ko hama nahIM saha skeNge| isa duHkha se hameM aura hamAre zrAvakoM ko yaha deza hI tyAganA pdd'egaa| isa prakAra gaharAI ke sAtha khUba soca kara vaha rAjA se kahane lagA-"mahArAja! maiMne chattIsa saMkhyA meM daNDa nAmaka Ayudha prakAra ke abhyAsa se (zastra) malla vidyA meM parizrama kiyA hai| isalie isa AcArya ko mere sAtha kuztI ldd'aaiye|" rAjA pRthvIrAja jaina-sAdhuoM ke AcAra-vyavahAra se anabhijJa thA aura kuztI kA kautuka dekhane kI icchA thI, isalie pUjyazrI kI ora isa abhiprAya se dekhane lagA ki ye bhI kuztI ke lie taiyAra ho jaayeN| pUjyazrI ne AkRti aura ceSTAoM se rAjA kA abhiprAya jAnakara kahA-rAjan ! bAhu yuddha Adi krIr3Ae~ hAthiyoM kI hai| ve apane zuNDA-daNDa se bala kI AjamAIza kiyA karate haiN| eka-dUsare ke gale cipaTa kara jhagar3anA bAlakoM ke lie zobhAdAyaka hai, bar3oM ke liye nhiiN| zastra lekara paraspara meM lar3ate hue rAjapUta hI acche lagA karate haiN| isa kArya ko yadi baniye kareM to unakI zobhA nahIM hotii| danta-kalaha karanA vezyAoM kA kAma hai na ki rAja-rAniyoM kaa| aba Apa hI batalAiye, padmaprabhAcArya kA yaha yuddha nimaMtraNa kaise svIkAra kareM? yaha hamArA kAma nahIM hai| paNDita loga to apane-apane zAstra jJAna ke anusAra uttara-pratyuttara dete hue hI acche lagA karate haiN| AcAryazrI ke isa kathana ke madhya meM hI rAjapaNDitoM ne bhI rAjA se kahA-mahArAjAdhirAja! hama loga paNDitAI ke guNa se hI Apa zrI ke pAsa se jIvikA pAte haiM, na ki malla vidyA guNa se| kadAcit Apa hameM malla-yuddha meM pravRtta hone kI AjJA deM to hama usa AjJA kA pAlana karane meM asamartha haiN| pUjyazrI bole- padmaprabha! isa sabhA meM apane mu~ha aisI bAta karate hue tumheM jarA bhI zarma nahIM aatii| ve phira rAjA se bole-rAjan ! yadi isakI zakti ho to yaha hamAre sAtha zuddha prAkRta bhASA, saMskRta bhASA, mAgadhI bhASA, pizAca bhASA, zUrasenI bhASA, apabhraMza bhASA Adi bhASAoM meM gadya (80) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padya racanA kare athavA vyAkaraNa, chanda, alaMkAra, rasa, nATaka, tarka, jyotiSa aura siddhAnta granthoM para vicAra kre| yadi hama pIche haTeM to, yaha jaisA kahe vaisA karane ko taiyAra haiM, parantu hamAre hAtha se loka-viruddha, dharma-viruddha, malla yuddhAdi kArya karavAnA cAhatA hai| isa kArya ko hama kisI bhI taraha karane ko taiyAra nahIM hai aura isake na karane se hamArA koI halkApana bhI na samajhA jaaegaa| kAraNa, isI taraha kala koI kisAna kahe ki-agara Apa paNDita haiM, to hamAre sAtha hala calAnA Adi kRSi kAma kariye, kyA hama usakA kahanA mAna leMge? aura yadi hama usake kathanAnusAra usa kArya ko nahIM kareM to, kyA hamArI paNDitAI calI jAegI? nahIM, kadApi nahIM jA sktii| yadi yaha hamako jItanA hI cAhatA hai to kaThina se kaThina kUTa zloka, praznottara, gusa kriyA aura kAraka Adi jo isake mana meM Ave so puuche| athavA vaha cAhe jisa taraha bhI apanI marjI ke anusAra kisI bhI sAMketika lipi meM koI zloka likhe, yadi hama isake hRdaya sthita chanda ko na batA deM to hameM hArA huA samajhA jaay| kintu zarta yaha rahe ki yaha usa chanda ko pahale hI sabhya puruSoM ko hama na sune vaise kAna meM kahakara batalA de, jisase ki phira yaha apanI bAtoM ko badala na ske| athavA yaha kisI chanda ke kevala svara yA kevala vyaJjanoM ko hI likha de, hama yadi isake hRdaya sthita zloka ko na batA deM to hama hAra gye| eka bAra sune hue zloka yA zlokAkSaroM ko anAnupUrvika (viparIta krama se) yaha likha kara batAve, yA hama batAte haiN| aura vartamAna samaya meM pracalita bA~surI se gAI jAne vAlI rAga-rAginiyoM ke nAma paricaya detu hue tatkAlika gAyana svarUpa kavitA dvArA anya kisI se batAe hue koSThaka kI pUrti yaha karake dikhAye yA hama karake dikhalAte haiN| AcArya ke isa kathana ko sunakara rAjA ne kahA-AcArya jI mahArAja! Apa saba rAga-rAginiyoM ko pahacAnate haiM? pUjyazrI ne kahA-mahArAjAdhirAja! yadi kisI paNDita ke sAtha zAstrArtha ho to bAta kreN| isa ajJAnI manuSya ke sAtha vivAda karane se to kevala apanA kaNTha-zoSaNa karanA hai| isake uttara meM rAjA ne kahA-AcArya! Apako cintita hone kI koI AvazyakatA nhiiN| apanI batAyI huI koSThaka pUrti sambandhI kalA ko Apa dikhalAveM jisase hamArI utkaNThA pUrI ho| pUjyazrI bole-hA~, mallayuddhAdika binA isa prakAra kI AjJA se hameM bhI hArdika santoSa milatA hai| rAjAjJA se sabhA meM usI samaya tatkAla banAyI huI naI bA~surI bajAI gaI, usameM nikalatI huI naInaI rAga-rAginiyoM kA AcAryazrI ne paricaya diyA aura tatkAla hI rAjA pRthvIrAja ke nyAyapriyatA Adi guNa varNana svarUpa zlokoM kI racanA karake unhIM zlokoM ke akSaroM ko sarvAdhikArI kaimAsa se nirdiSTa koThoM kI pUrti kii| sUrijI mahArAja kI sarva taMtroM meM svataMtra pratibhA ko dekha kara usa sabhA meM aisA kauna manuSya thA jisake mana rUpI kamala para Azcarya lakSmI ne adhikAra na jamA liyA ho? saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (81) 2010_04 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atIva prasanna hokara rAjA pRthvIrAja ne kahA-AcArya! Apa jIta gaye haiN| hama Apake vijaya kI mukta-kaNTha se ghoSaNA kare haiN| aba Apake jItane ke bAre meM kisI ke bhI mana meM kisI bhI prakAra kA saMkalpa-vikalpa nahIM raha gayA hai| maiMne apane dharma ke prabhAva se hajAroM pradezoM para prabhutA prApta kI hai aura sattara (70) hajAra ghor3oM para merA Adhipatya hai| maiM samajhatA hU~ ki koI bhI pratipakSI mere samAna darje ko abhI taka prApta nahIM kara sakA hai| parantu isI deza meM jisameM maiM hU~-Apako maiM samAna zreNI kA mAnatA hU~, kyoMki Apane bhI samasta dezoM ke dharmAcAryoM ko jIta kara una para Adhipatya-prabhutA prApta kI hai| AcArya mahodaya! Aja taka hameM aisA mAlUma nahIM thA ki Apa isa prakAra ke ratna haiN| isalie jAna meM yA anajAna meM hamane Apake prati jo kucha anucita vyavahAra kiyA ho, use Apa kSamA kreN| isa prakAra kahate hue narapati ne AcAryazrI ke Age kSamA prArthanA ke lie donoM hAtha jodd'e| badale meM pUjyazrI ne harSa vaza hokara nimnokta zloka se AzIrvAda diyA aura rAjA kI bhUri-bhUri prazaMsA kI bambhramyante tavaitAstribhuvanabhavanA'bhyantaraM kIrtikAntAH, sphUrjatsaundaryavaryA jitasuralalanA yoSitaH sNghttnte| prAjyaM rAjyaM pradhAnapraNamadavanipaM prApyate yatprabhAvAt, pRthvIrAja! kSaNena kSitipa! sa tanutAM dharmalAbhaH zriyaM te|| [he pRthvIrAja nRpate! jisa dharma ke prabhAva se terI kIrti trilokI meM phaila rahI hai, jisa dharma ke prabhAva se hI atyanta saundarya guNavAlI, devAgaMnAoM ko mAta karane vAlI sundarI striyA~ tujhe mila rahI hai aura jisa dharma ke hI pratApa se pradhAna-pradhAna rAjAoM ko jIta kara tujhe yaha vizAla rAjya milA hai, vaha dharmalAbha terI rAjya lakSmI ko dinoM-dina bddh'aave|] rAjA aura AcArya donoM meM isa prakAra kA ziSTAcAra dekhakara padmaprabhAcArya udAsInatA se kahane lagA-mahArAja! isa sabhA meM aba taka kevala Apa hI samadarzI the, aba Apa bhI apane maMtrI Adi parivAra kI dekhA-dekhI AcArya kI taraphadArI karane laga gaye haiN| rAjA ne kahA- padmaprabhAcArya! Apa hamAre hAtha se kyA karavAnA cAhate haiM? agara Apa meM koI pANDitya kalA hai to Apa AcArya ke sAtha bolie, hama nyAya kreNge| agara kucha nahIM jAnate haiM to uThiye apane ghara jaaiye| ___vaha bolA-rAjan ! nyAyAdhIza pRthvIrAja kI rAja-sabhA meM yadi koI kalA-kauzala kA abhimAna rakhatA hai to vaha mere sAtha aave| isa prakAra raNa-nimaMtraNa detA huA maiM sabake Upara U~cA hAtha utthaauuNgaa| isI abhiprAya se maiMne daNDa (lAThI) calAne ke chattIsa bheda sIkhe haiN| isalie maiM kahatA hU~ ki bar3I parizrama se sIkhI huI merI yaha kalA ApakI sabhA meM bhI yadi saphala na hogI to phira kahA~ hogii| 51. isa avasara para mahArAja pRthvIrAja kA kRpApAtra hone ke kAraNa maNDalezvara kaimAsa kA samakakSa aura zrI jinapatisUri jI kA ananya bhakta seTha rAmadeva bolA ki-"svAmin ! kRpayA merI (82) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bAta suneM-mere janma ke samaya pitAjI ko jyotiSiyoM ne kahA thA ki seTha vIrapAla! Apake putra kI janmapatrI se jAnA jAtA hai ki tumhArA putra rAjamAnya dhanavAna aura dAnI hogaa| jyotiSiyoM ke isa vacana meM vizvAsa karake pitAjI ne apane kisI eka paNDita ke dvArA bAlyakAla se hI mujhe bahattara kalAoM kA abhyAsa karavAyA hai| usameM mere pitAjI kA yaha Azaya thA ki rAjasabhA meM aneka prakAra ke puruSa AyA karate haiM, koI kisI bAta meM mere putra kA anAdara na kara sake? ApakI kRpA se Aja taka ApakI sabhA meM merI ora kisI ne vakra dRSTi se nahIM dekhA hai| una abhyasta kalAoM meM se anyAnya bahuta sI kalAoM kA pariNAma (natIjA) maiMne dekha liyA hai, parantu isa bAhuyuddha kalA kA maukA kabhI nahIM AyA hai| Aja mAno mere puNyabala se khiMcA huA hI ApakI sabhA meM padmaprabhAcAya A gayA hai| isalie yadi ApakI AjJA ho aura padmaprabhAcArya ko yaha bAta svIkAra ho to, sIkhI huI bAhu yuddha kalA kA phala bhI dekha liyA jaave|" dvandva-yuddha priya rAjA ne kahA-isameM kyA harja hai, seTha Apa zIghratA se taiyAra ho jaao| padmaprabhAcArya jI! Apa bhI uTheM, apanI abhyasta kalA kA phala prApta kreN| rAjA ke Adeza ko pAkara donoM ne laMgoTa kasa liye| gutthama-gutthI hokara apane-apane bala kI jA~ca karane lge| thor3I dera bAda seTha rAmadeva ne padmaprabhAcArya ko pachAr3a diyaa| rAjA pRthvIrAja ne rAmadeva seTha ko sambodhita karate hue vyaMga vacanoM meM kahA-"seTha! seTha! isake kAna lambe haiM, tor3anA mt|" hAsya meM kahe isa niSedha kA eka prakAra kI AjJA mAnakara seTha rAmadeva ne usake kAna ko hAtha se pakar3a kara pUjyazrI kI tarapha dekhaa| pUjyazrI ne mastaka hilA ke kahA-"isa kArya se jina-zAsana kI nindA hotI hai, isalie aisA mata kro|" isa kANDa ko lekara logoM meM kAphI hacacala maca gii| paraspara adhikatA se aneka bAteM karane lage, jaise-"maiMne yaha pahale hI kaha diyA thA ki seTha jiitegaa| kAraNa padmaprabhAcArya ne chattIsa daNDa kalAoM kA abhyAsa kiyA hai aura seTha jI ne inase dUnI kalAe~ sIkhI haiN|' isa prakAra ikaTThI huI bhIr3a meM se loga apanI-apanI icchAnusAra bAteM banAne lge| tadanantara rAjA ke Adeza se rAmadeva seTha padmaprabhAcArya ko chor3a kara alaga ho gayA, vaha bhI uTha khar3A huA aura apane kapar3oM kI dhUla jhAr3ane lgaa| isa avasara para rAjA kA saMketa pAkara rAja-putrAdi rAjakIya puruSoM ne galA pakar3a kara use aisA dhakkA diyA ki rAjasabhA kI eka se dUsarI per3I para girate hue usa becAre kA sira phUTa gyaa| kramazaH per3iyoM ke pAsa jamIna para girane se kSaNa mAtra ke lie vaha mUrchita ho gyaa| vahA~ khar3e hue kisI manuSya ne usake pahanane kI pracchAdikA (dhotI) khIMca lii| mahArAja zrI jinapatisUri jI se yaha nahIM dekhA gyaa| isa kArya ko unhoMne jina-zAsana kI nindA karavAne vAlA smjhaa| mahArAja ne dayA ke pariNAma se apane nija ke bhakta zrAvaka se usako pracchAdikA (dhotI) dilAI aura vahIM ekatrita hue janasamUha meM se kisI eka manuSya ne hAtha kA sahArA dekara use baiThA diyaa| vahI manuSya dUsare hAtha se usake sira para yaha kahatA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa ___ 2010_04 (83) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huA thapakiyA~ dene lagA ki hamArA ThAkura zAstrArtha meM jIta gayA / vahA~ khar3e hue hajAroM AdamiyoM meM se katipaya dhUrtoM ne becAre padmaprabhAcArya ke mastaka para thappiyA~ lagAte hue dhavalagRha nAma ke rAjamahala se use bAhara nikAla diyA / pUjyazrI ne zveta vastra - khaNDa para kisI siddhahasta citrakAra ke hAtha se zlokAkAra pradhAna chatra baMdha kI racanA kara rAjA ko diyaa| rAjA ne bar3e cAva se usa chatrAkAra citra ko dekhakara zloka ko par3hA pRthvIrAya ! pRthupratApatapana pratyarthipRthvIbhujAM, kA spardhA bhavatA'parArddhArya (rcya) mahasA sArdhaM prajAraJjane / yenA''jau hariNeva khaGgalatikAsaMpRktimatpANinA, durvArA'pi vidAritA karighaTatA bhAdAnakorvIpateH // [ sUrya ke samAna vistIrNa pratApa vAle he nRpati pRthvIrAja ! anya janoM se arcya (AdaraNIya) teja vAle Apane bhadAnaka rAjA kI hasti-senA ko siMha kI taraha khaGga rUpa latikA ke saMsarga vAle hAtha se yAni hAtha meM lI huI talavAra se chinna-bhinna kara dI hai, aise Apake sAtha prajAraMjana karane meM zatru pakSa ke rAjAoM kI sparddhA ( samAnatA kI cAhanA ) kisa kAma kI? yAni zatru loga prajAraMjana karane meM ApakI samAnatA kisI taraha bhI nahIM kara sakate / ] yaha chatrabandha vRtta par3hA, paNDitoM ne do prakAra se usakA vyAkhyAna kiyaa| usI citrapaTa meM citrita do rAjahaMsiyoM ke Upara likhI huI ye do gAthAe~ rAjA ne par3hI (84) 2010_04 kayamaliNapattasaMgahamasuddhavayaNaM malImasakamaM va / mANasahiyaM piavaraM parihariyaM rAyahaM sakulaM // parisuddho bhayapakkhaM rattapayaM rAyahaMsamaNusarai / taM puhavirAyaraNasarasi jayasirI rAyahaMsi vva // [kiyA hai malina patroM (pA~khoM) kA saMgraha jisane yAni jisakI pA~kheM maila se bharI huI haiM, jisakA vacana azuddha (aspaSTa yA karNakaTu ) hai, jisake krama (caraNa) malina (kIcar3a se lipta ) haiM, jo mAna sahita ( abhimAna / ghamaNDa yukta yA mAnasarovara vAsI) hai aura priya hai motI Adi uttama padArtha jisako, aise dUSaNAnvita rAjahaMsa ke samudAya ko chor3akara jisakI donoM pA~kheM zuddha (ujjvala) haiM, jisake caraNa kIcar3a Adi se alipta hone ke kAraNa lAla varNa haiN| aise rAjahaMsa kA anusaraNa jaise rAjahaMsI karatI hai, vaise raNa/saMgrAma rUpa mAnasarovara meM jayazrI ne he bhUpati pRthvIrAja! ApakA varaNa kiyA hai malina (asadAcArI) pAtroM (manuSyoM) kA saMgraha jisane, jisakA vacana azuddha hai yAni jisakI bhASA kaThora hai, jisakA krama (vartana) malina hai yAni jo svayaM asadAcArI hai, jo (abhi) mAna sahita (ghamaMDI) hai, jisako vara (sAdhuvara) priya hai yAni apane meM uttamatA na hone para bhI duniyA ke mukha se apane Apako bhalA-bhalA kahalAne kI lAlasA kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakhatA hai, vaise aneka doSoM se dUSita rAjAoM ke samUha ko chor3a kara jisake mAtR-pitR rUpa donoM pakSa zuddha (nirdoSa) haiM, jo rakta pada (apane anurAgiyoM kA Azraya sthAna) hai| jisake caraNa tala lAla raMga ke haiM, aise guNAnvita ApakA anusaraNa karatI, jaise rAjahaMsI nAnA prakAra ke doSoM vAle anya haMsoM ke samudAya ko chor3akara aneka suguNoM se AkIrNa rAjahaMsa kA Azraya letI hai vaise raNa maidAna meM jayazrI bhI aneka doSoM se dUSita anya rAjAoM ko chor3a kara rAjahaMsa ke samAna Apako prApta hotI hai|] ina donoM gAthAoM kI vyAkhyA pUjyazrI ne bar3e vistAra se kii| gAthAoM ke artha ko sunakara atyanta prasanna hokara rAjA mana hI mana vicArane lagA ki ina AcArya kA koI abhISTa siddha kruuN| bAda meM rAjA ne kahA-"AcArya mahArAja! Apako mere athavA Apake guru kI zapatha hai, Apa mere se kucha apane vAMchita padArtha kI yAcanA avazya kreN| jisa deza athavA nagara meM ApakA mana prasanna rahatA ho, usI kA paTTA Apa mujha se le liijiye|" pUjyazrI ne kahA-mahArAja! merA kathana suniye-jisane apanI hI kamAI se eka lAkha rupayoM kI pU~jI paidA kI hai, sA0 mANadeva jisakA nAma hai, aisA eka zrAvaka vikramapura meM rahatA hai| vaha gRhasthAvasthA ke sambandha se merA cAcA hotA hai| mere dIkSA lene ke samaya usane bar3e premapUrvaka mujhase kahA thA ki, beTA! maiM apane bAla-baccoM ko aneka prakAra se Ananda vilAsa karate hue kaise dekhuMgA, isa abhiprAya se maiMne aneka kaSToM ko yaha kara itanA dhana kamAyA hai| beTA! tUne yaha mana meM kyA vicArA hai? jo tU gRhasthAvAsa se udvigra huA sA dikhalAI detA hai| terA mana ho to dasa-bIsa hajAra rupaye dekara tujhe videza bheja dUM, athavA yahA~ hI koI dukAna khulavA dUM, yA kisI suyogya sundarI kulIna kanyA se terA vivAha karavA dUM, athavA aura jo kucha tere mana meM manoratha ho to balatA usako bhI pUrNa karU~? ityAdi aneka taraha se mujhe smjhaayaa| parantu maiMne to ina saba bAtoM kI tarapha kucha bhI khyAla na dekara guru ke upadeza se utpanna hue gAr3ha vairAgya se sarva saMga parityAga kara diyaa| vaha maiM Aja Apake diye hue deza yA nagarI kI kaise icchA kara sakatA huuN| rAjA ne kahA-to aura kucha kArya pharamAiye, jisase maiM ApakI kucha sevA kara mere mana meM utpanna hue harSa ko saphala kara skuuN| rAjA aura AcArya ina donoM kA saMvAda sunakara parama utkaNThita hue seTha rAmadeva ne kahAkRpAnAtha! Apa guru mahArAja ko vijaya patra bheMTa karane kI kRpA kreN| rAjA ne kahA-seTha rAmadeva! Aja to samaya bahuta ho gayA hai, hamAre hAtha meM avakAza bhI nahIM haiN| kintu maiM apane mahalavAr3e se do dina ke bAda kAryavaza ajamera aauuNgaa| vahA~ Ane para avazya hI jaya-patra arpaNa kara duuNgaa| seTha rAmadeva ne kahA-jaisI ApakI AjJA, parantu merI eka prArthanA hai ki yahA~ se bar3e samAroha ke sAtha hamAre guru kA ajamera meM praveza ho, aisI AjJA pharamA diijie| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (85) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA ne pradhAnamaMtrI kaimAsa ko kahA-maNDalezvara! nagara sajA kara bar3e ThATha-bATa aura zAnazaukata ke sAtha seTha rAmadeva ke guru kA nagara praveza karavA denA aura inake upAzraya meM pahu~cA denaa| 52. isake bAda AcAryazrI vahA~ se uThakara maMtrIzvara kaimAsa Adi rAjakIya pradhAna-puruSoM se vArtAlApa karate hue nagara kI ora cle| unake pIche-pIche rAjapUtoM kI ghur3asavAra palaTana cala rahI thii| usa samaya mahArAja apane kAnoM se apanI madhura kIrti suna rahe the| cAroM ora aneka logoM dvArA kI huI 'jaya ho-ciraMjIva hoM" Adi kA ghoSa grahaNa kara rahe the| yadyapi siddhAntAnusAra jaina muniyoM ko chatra dhAraNa nahIM karanA cAhie, parantu jaina dharma ke udyota evaM prabhAvanA ke lie ve mahArAja pRthvIrAja dvArA diye gaye meghADambara nAma ke chatra ko dhAraNa kiye hue the| nagara meM sthAna-sthAna para khUba utsAha se sundariyA~ nRtya kara rahIM thiiN| zrAvaka loga usa khuzI ke avasara para garIba logoM ko dAna de rahe the| tAliyA~ dete hue manohara dhavala-maMgala gAne gAye jAte rhe| bhATa loga gautama gaNadhara Adi pradhAna-pradhAna pUrvajoM ke guNavarNana ke sAtha virudAvalI par3ha rahe the| mahArAja pRthvIrAja kI sabhA meM ina AcAryazrI ne paMDita padmaprabhAcArya ko jIta liyA, isa artha ko lekara tatkAla banAyI huI caupAiyA~ par3hI jA rahI thiiN| jagaha-jagaha zaMkha Adi pA~coM prakAra ke bAje baja rahe the| usa samaya rAjAoM se alaMkRta ajamera zahara meM pahu~ca kara kramazaH jina-caityoM kI paripATI-caityavandana karake mahArAja pauSadhazAlA meM phuNce| 53. do dina bAda apanI pratijJA kA pAlana karane ke lie dala bala sahita rAjA pRthvIrAja ajamera apane mahaloM meM aaye| vahA~ se jaya-patra ko hAthI ke haude meM rakha kara nagara ke mukhya-mukhya sthAnoM se hokara rAjA pRthvIrAja svayaM pauSadhazAlA meM Aye aura pUjyazrI ke hAthoM meM jaya-patra arpita kiyaa| badale meM pUjyazrI ne AzIrvAda diyA aura zrAvaka logoM ne najareM bheMTa kara rAjA sAhaba kA svAgata kiyaa| isa mahotsava meM seTha rAmadeva ne apane ghara se solaha hajAra rupaye kharca kie the| isake bAda AcArya mahArAja ajamera se vihAra karake vi0saM0 1240 meM vikramapura aaye| vahA~ para apane sAtha ke 14 muniyoM sahita pUjyazrI ne chaH mAha taka gaNiyoga tapa kiyaa| vahA~ se calakara vi0saM0 1241 meM phalaudI Akara jiNanAga, ajita, padmadeva, gaNadeva, yamacaMdra aura dharmazrI, dharmadevI nAma ke sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSA dii| vahA~ para vi0saM0 1242 mAgha sudi pUrNimA ke dina paM0 zrI jinamatopAdhyAya jI kA svargavAsa huaa| isake bAda vi0saM0 1243 meM kher3A nagara meM mahArAja ne cAturmAsa kiyaa| vahA~ se grAmAnugrAma vicarate huye punaH ajamera kI ora padhAra gye| vi0saM0 1244 meM aNahilapura pATaNa nagara meM sthAnIya jaina bandhuoM kI ora se kisI nimitta ko lekara koI iSTa goSTI ho rahI thii| vahA~ para bhaNDazAlika (bhaNazAlI) gotrIya kisI zrAvaka ne kisI vazyAya nAmaka upa pada vAle abhayakumAra nAma ke zrAvaka ko bAtoM-bAtoM meM kahA-"abhayakumAra! terI sajjanatA, dhanADhyatA aura rAjamAnyatA se hama logoM ko kyA phAyadA huA, jaba tumane samartha hokara bhI hamAre guru zrI jinapatisUri jI ko uJjayanta, zatrujaya Adi tIrthoM kI yAtrA nahIM kraaii|" (86) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa kathana ko suna kara vaha vazyAya abhayakumAra bhaMDazAlI se bolA-"Apa khinna na hoiye| (tumhAre kathanAnusAra) tIrtha-yAtrA sambandhI kArya karavA diyA jaaegaa|" isa prakAra kaha kara vaha nagara ke adhipati mahArAja bhImasiMha aura unake pradhAnamaMtrI jagadeva nAmaka pratihAra ke pAsa gyaa| prArthanA karake khuda rAjA ke hAtha se ajamera nivAsI kharataragaccha-saMgha ke nAma se eka AjJA patra likhavA kara apane ghara le aayaa| bhaMDazAlI ko apane ghara bulA kara usakI rAya se kharataragaccha saMgha ke nAma patra likhe ge| usa rAjakIya Adeza ko tathA apanI ora se zrI jinapatisUri jI kI sevA meM likhe gaye prArthanA patra ko dekara zrI saMgha ke pAsa ajamera bhejaa| zrI jinapatisUri jI mahArAja rAjA ke hukamanAme ko tathA abhayakumAra ke prArthanA patra ko par3hakara evaM ajameravAsI zrIsaMgha kI prArthanA ko svIkAra karake saMgha ke sAtha tIrtha-vandanA ke liye cle| 54. pUjyazrI ke do ziSya yatipAla gaNi aura dharmazIla gaNi, tribhuvanagiri meM yazobhadrAcArya ke pAsa anekAntajayapatAkA, nyAyAvatAra, tarka, sAhitya, alaMkAra Adi ke graMthoM kA abhyAsa karate the| ve donoM apane guru jI kI AjJA pAkara tribhuvanagiri vAsI zrI saMgha ke sAtha nyAya par3hane meM sahAyatA dene vAle zIlasAgara evaM somadeva yati ko sAtha lekara tIrthayAtrA ke lie prasthita hue zrI guru jI kI sevA meM A sammilita hue aura yaha samAcAra bhI kahA ki-"ApakI sevA meM Ate hue hama logoM ko yazobhadrAcArya ne kahA hai ki-"yadi pUjyazrI kI AjJA ho to maiM bhI yAtrArtha Akara Apake sAtha sammilita ho aauuN| mahArAja jaba gujarAta deza meM padhAreMge taba maiM pratihArI kI taraha Age-Age calU~gA, tAki koI bhI prativAdI mahArAja ke sAtha zAstrArtha karane kI himmata na kara ske| isa prakAra apane guruoM kA bahumAna karane se mere bhI karmoM kA saMcaya avazya hI kucha halakA hogaa| parantu unheM sAtha lAne kI ApakI AjJA na hone se yazobhadrAcArya ko hamane Ane se niSedha kara diyaa|" isake uttara meM pUjya zrI ne kahA-"bahuta acchA ho yadi tuma usa AcArya ko le aao| kyA aba bhI ve kisI prakAra lAye jA sakate haiM?" ve bole-"he prabho! vaha yahA~ se bahuta dUra haiM, isalie aba unakA AnA bar3A kaThina hai|" jisa prakAra cArtumAsa meM caudaha hajAra nadiyoM ke pravAha-gaMgA pravAha meM jAkara milate haiM, vaise hI vikramapura, uccA, marukoTa, jaisalamera, phalaudI, dillI, vAgar3a aura mAMDavyapura Adi nagaroM ke nivAsI bhavyajanoM ke saMgha eka-dUsare kI spardhA se A-Akara ajamera vAle saMgha meM milane lge| pUjyazrI bhI apane vidyA guNa se, tapoguNa se, AcArya maMtrAdi kI zakti se, zrAvaka logoM kI bhakti se, saMsAra se hone vAlI virakti se aura bRhaspati ke samAna suyogya manuSyoM ke yA nija vANI ke saMsarga ke sthAna-sthAna para jina dharma kA udyota karate hue zrIsaMgha ke sAtha candrAvartI nagarI phuNce| 55. vahA~ para saMgha ke madhya meM sthita rathArUr3ha jinapratimA ke vandana ke lie pandraha sAdhu aura pA~ca AcAryoM ke sAtha pUrNimA gaccha ke prAmANika zrI akalaMkadevasUri jI aaye| parantu rathasthita saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (87) _ 2010_04 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapratimA-snAna-mahotsava-darzana ke lie Aye hue logoM kA melA lagA huA dekha kara ve lauTa gaye aura kucha dUra jAkara eka vRkSa ke nIce baiTha gye| jaba pUjyazrI ko jJAta huA to unhoMne apanI ora se AdamI bhejakara puchavAyA ki-"AcArya mahAnubhAva! kyA kAraNa huA ki caityavandana binA kie hI Apa vApasa lauTa gye|" unhoMne Agantuka manuSya ko javAba diyA ki-"jo yahA~ AcArya haiM, ve kyA hamAre sAtha bar3e-choTe kA vyavahAra kareMge?" usa manuSya ne Akara AcAryazrI se kahA, to pUjyazrI ne usI manuSya ke sAtha kahalavA bhejA ki-"Apa khuzI se Aiye, vyavahAra-pAlana meM koI bhI truTi nahIM kI jaayegii|" isa AzvAsana ko pAkara ve Aye aura choTe-bar3e ke hisAba se jisa prakAra se vandanA kI paramparA honI cAhie thI vaha kI gii| tatpazcAt Agantuka A0 akalaMkadevasUri ne logoM se pUchA-zrImAn AcAryajI kA zubha nAma kyA hai? pAsa meM baiThe kisI muni ne kahA-pUjyazrI kA nAma zrI jinapatisUri hai| akalaMkadeva-AcAryazrI ! ApakA yaha ayukta nAma kisa kAraNa se rakhA gayA? pUjyazrI-kaise jAnA ki yaha nAma ayukta hai? akalaMkadeva-yaha to acchI taraha spaSTatA se jAnA jAtA hai ki "jina" zabda se sabhI kevaliyoM kA bodha hotA hai| unakA "pati" tIrthaMkara hI ho sakatA hai| apane Apako jinapati (tIrthaMkara) nAma se kahalAte hue Apa paramezvara tIrthaMkaroM kI bar3I bhArI AzAtanA kara rahe haiN| isalie jinapatisUri nAma ThIka nahIM hai| pUjyazrI ne kahA-AcAryajI! Apa hI kI eka vivakSA/vyAkhyA ko yadi vidvAna loga pramANabhUta mAna leM to kisI prakAra yaha kathana ThIka ho sakatA hai| parantu vidvAn loga AgA-pIchA bahuta vicArate haiN| agara ve loga aisA nahIM vicAreM to unake vicArakapane kI bahuta kucha hAni ho sakatI hai| Apake isa kathana ko sunakara hama aisA samajhate haiM ki Apane kevala lokaraMjana ke lie vyAkhyAna denA sIkha liyA hai aura graMthoM kA abhyAsa chor3a diyA hai| nahIM to isa "jinapati" zabda meM Apako isa prakAra bhrama kyoM hotA? Apako mAlUma hai ki vyAkaraNa zAstra meM kevala eka tatpuruSa samAsa hI nahIM hai, kintu aura bhI pA~ca samAsa varNita kiye gaye haiN| jaisA ki kahA hai SaT samAsA bhuvriihirdvigurdvdvnstthaa'prH| tatpuruSo'vyayIbhAvaH karmadhAraya itymii|| vyAkaraNa meM bahuvrIhi, dvigu, dvandva, tatpuruSa, avyayIbhAva tathA karmadhAraya ye chaH samAsa kahe gaye haiN| samAsa use kahate haiM, jisake dvArA aneka padArthoM kA eka pada banAyA jaae| isI prakAra artha kI vicitratA dikhalAne ke lie kisI eka anya paNDita ne bhI ina samAsoM ke nAma se eka AryA chaMda kI racanA kI hai| jaise (88) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvigurapi sadvandvo'haM gRhe ca me sttmvyyiibhaavH| tatpuruSa! karma dhAraya yenAhaM syAM bhuvriihiH|| [koI paNDita kisI dhanI-mAnI puruSa ke pAsa jAkara apanI gharelU sthiti kA varNana karatA huA Arthika sahAyatA kI yAcanA karatA huA kahatA hai ki-dhanADhya puruSa! mere do gAye haiM, maiM sapatnIka hU~, mere pAsa ghara meM kharca karane ke liye kucha bhI nahIM hai| Apa kRpayA usa kArya ko dhAraNa kareM, jisase mere pAsa khAne ke lie bahuta se cAvala ho jaayeN| anna kI truTi na rhe|] isa zloka meM vaktA kI cAturI se chaH prakAra ke samAsoM ke nAmoM kA paricaya bhI de diyA gayA akalaMkadeva-Apake isa kathana se prakRta viSaya meM kyA siddha huA? pUjyazrI-isake kahane kA abhiprAya yaha hai ki jo artha kisI eka samAsa se ThIka na baiThatA ho, usakI saMgati dUsare samAsa se ThIka baiTha jaayegii| Apane utAvale hokara kaise kaha diyA ki nAma ayukta hai| akalaMkadeva-acchA Apa hI batalAiye ki kauna se samAsa se jinapati nAma susaMgata hotA hai| pUjyazrI-jinaH patiryasyAsau jinapati: arthAt jina hai pati jisakA vaha puruSa jinapati kahA jAtA hai| batalAiye, isa prakAra bahuvrIhi samAsa karane se kauna sA guNa athavA doSa hotA hai? akalaMkadeva-AcArya jI! bahuvrIhi samAsa karane para doSa koI nahIM hotA balki apane Apake lie jainatva sUcaka guNa hotA hai| parantu isa prakAra kI kaSTa kalpanA karake logoM ko kyoM cakkara meM DAlA jAye? sIdhA hI jinapattisUri nAma kyoM na rakha liyA jAye? pUjyazrI-jinako vyAkaraNa zAstra kA acchI taraha jJAna hai, unake lie aise zabda kA artha lagAne meM koI kaThinAI nahIM hotI hai| vyAkaraNa ke jAnakAra loga saMdigdha evaM kaThina va azuddha zabdoM ko bhI zuddha banA lete haiM aura unakA artha bhI bhalI-bhA~ti nikAla lete haiN| phira aise-aise sAdhAraNa zuddha zabdoM kI to bAta hI kyA! akalaMkadeva-astu, nAma ke bAre meM hama kucha nahIM kahate, yaha yoM hI shii| parantu hama pUchate haiM ki siddhAntoM meM saMgha ke sAtha yAtrA karanA sAdhuoM ke lie kyA ucita batalAyA hai? ki jisake AdhAra para Apa saMgha ke sAtha cale haiN| pUjyazrI-kisI eka utsUtrabhASI ko chor3akara aisA kauna vidvAn hogA, jo thor3A bahuta siddhAnta kA Azraya liye binA hI kisI dharma kArya meM pravRtta hotA ho| akalaMkadeva-AcArya jI! Apa bar3e dhRSTa (uddaNDa) haiN| siddhAntaviruddha kArya karate hue bhI siddhAntoM kI duhAI de rahe haiN| pUjyazrI-isakA patA to aba laga jAyegA ki kauna uddaNDa hai aura kauna nahIM hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (89) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akalaMkadeva-Apa hI akeloM ne siddhAnta dekhA hai, auroM ne thor3e hI dekhA hai? pUjyazrI-yadi dUsare bhI siddhAntoM ko dekhe hue hote, to avazya hI isa prakAra nahIM bolte| akalaMkadeva-AcArya jI! paMca mahAvratadhArI sAdhu ko tIrtha-yAtrA meM saMgha ke sAtha hI nahIM jAnA cAhie-ityAdi niSedhaka vAkya hama siddhAntoM meM dikhalAveM, yA Apa saMgha ke sAtha jAne ke sambandha meM pramANa dikhlaaiye| athavA siddhAntoM ko dUra rakhiye Apa gurujI ke vacanoM ko to na bhuulie| dekhie unhoMne kyA kahA hai vihisamahigayasuyattho saMviggo vihiysuvihiyvihaaro| kaiyA'haM vaMdissAmi sAmi taM thaMbhaNayanayare // [he svAmi pArzva prabho ! maiM vidhipUrvaka sUtrArtha ko prApta karake vairAgya ke sAtha suvihita (sAdhu yogya apratibaddha) vihAra karatA huA staMbhanaka nagara (khaMbhAta) meM pahu~ca kara Apako vaMdana kaba kruuNgaa|] isa gAthA meM vairAgya ke sAtha vidhipUrvaka vihAra kahA gayA hai| jisakA yaha Azaya hai ki saMgha meM Asakta na hokara Arambha-samArambha ke binA vihAra kreN| saMgha ke sAtha rahane se aneka prakAra ke Arambha-samArambha hue binA nahIM raha skte| ataH sAdhu ko tIrthayAtrA meM saMgha ko sAtha nahIM lenA caahie| pUjyazrI-AcArya jI! Apa isa bAta para vyartha hI itanA jora kyoM lagA rahe haiM ki hama siddhAntAkSaroM ko dikhalA deN| apane ApakI zakti kA tabhI pradarzana karanA cAhie jabaki siddhAntoM meM na hote hue bhI kinhIM asatya akSaroM ko Apa dikhalA deM aura yadi dikhalA bhI deM to vidvAn loga unheM mAneMge nahIM, ataH Apa kA jora lagAnA vyartha hai| jo akSarasiddhAnta granthoM meM likhA hai, Apa vizvAsa rakhiye ve to auroM ne bhI jarUra dekhe hI hoNge| ataH unako dikhAne ke lie itanA prayatna karanA koI artha nahIM rkhtaa| akalaMkadeva-parantu ApakA bhI siddhAnta ke kathana kA Azraya lekara hI hama saMgha ke sAtha yAtrA meM cale haiM yaha kathana yukta nahIM hai| pUjyazrI-hA~, ApakA yaha kathana yukta ho sakatA hai yadi hama siddhAntAnusAra kisI bhI taraha Apako saMtuSTa na kara sakeM, parantu Apako bhI cAhie ki matsara bhAva ko tyAga kara sAvadhAna hokara hamArA kathana suneN| yadi hamArI batAI huI yukti siddhAntAnusAriNI ho, taba to use mAne anyathA nhiiN| mRta manuSya kI muTThI kI taraha kisI bAta ko pakar3a kara baiTha jAnA prazaMsanIya nahIM kahA jA sktaa| akalaMkadeva-hA~, Apake isa kathana ko hama mAnate haiM, Apa usa yukti kA pratipAdana kreN| pUjyazrI-AcArya mahAnubhAva! AcArya usI puruSa ko banAnA cAhie jisane aneka deza dekhe hoM tathA aneka dezoM kI bhASAe~ jAnI hoN| yaha bAta to siddhAnta meM hai, yaha bAta Apa mAnate haiM? (90) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akalaMkadeva-hA~, hai| pUjya zrI-kAraNavaza hamako choTI umra meM hI AcArya pada para baiThAyA gayA hai| isalie aba katipaya dezoM kA dezATana aura bhinna-bhinna bhASAoM se paricaya ho jAye, ataH isa saMgha ke sAtha tIrthayAtrA ko cale haiN| ise yoM kahanA cAhie ki zaMkha aura kSIra yukta, kastUrI aura kapUra se mila gaI, Apake tarapha se kiye gae AkSepa kA yaha pahalA uttr| zrIsaMgha ne hamase bar3I prArthanA kI ki-mahArAja gujarAta meM aneka cArvAka (nAstika) rahate haiN| vahIM hama loga tIrthayAtrA karane jA rahe haiN| yadi koI hamAre sAmane tIrthayAtrA niSedha ke pramANa upasthita karegA to, hama use koI bhI uttara nahIM de sakeMge kyoMki hama siddhAntoM ke rahasya se anabhijJa haiN| isase jinazAsana kI hInatA jAnI jaayegii| isalie Apa hamAre sAtha tIrthavandana ke liye cleN| isa prakAra saMgha kI abhyarthanA se hama Aye haiN| yaha dUsarA uttara / saMgha ke sAtha yAtrA karane se sAdhuoM ke nitya-niyama meM vyAghAta hone kI saMbhAvanA se siddhAnta graMthoM meM saMgha ke sAtha yAtrA karane kA niSedha likhA hai| hama bhI mAnate haiM ki yadi nitya-karma meM bAdhA pahu~ce to saMgha ke sAtha yAtrA nahIM karanI caahie| parantu isa saMgha meM sAyaM prAtaH donoM vakta pratikramaNa, brahmacarya pAlana aura eka samaya bhojana Adi abhigraha dhAraNa karake zrAvaka loga tIrtha-vaMdana ke liye cale haiN| aba Apa hI batalAiye ki hamAre Avazyaka nitya niyama meM bAdhA pahu~cAnA kaise saMbhava hai? ___ isa prakAra kI aneka yuktiyoM ko sunakara prasanna hue zrI akalaMkadevasUri jI bole-AcArya mahodaya ! kharatarAcArya isa zabda ko sunane se hI hamane jAna liyA thA ki Apa kisI prabala avalambana ke binA isa lokApavAda ko apane Upara nahIM lete? parantu aisA sunate haiM ki mAravAr3a ke loga bar3I bolI bolane vAle hote haiN| Aja hamane sunA ki saMgha ke sAtha AcArya bhI Aye haiN| dekheM, ye AcArya kisa-kisa prakAra bolate haiM, inakA AcAra-vyavahAra, veSa, bhASA Adi kisa prakAra kA hai| ina bAtoM ko dekhane ke lie hama loga kautukavaza yahA~ Aye haiN| Apake sAtha jo hamane tarka-vitarka kiyA, vaha kevala zailI jAnane ke lie hI kiyA gayA hai| kisI anya abhiprAya se nhiiN| isa prasaMga meM hamArI ora se yadi kucha anucita kahA gayA ho to hameM kSamA kreN| pUjyazrI-AcArya jI ! iSTa-goSThI (snehavArtA) meM bhI to kucha kA kucha kahane meM A jAtA hai to phira vAda-vivAda kA kahanA hI kyA? yAni vivAda chir3ane para to ucitAnucita kA dhyAna hI nahIM rhtaa| isalie hamArI ora se bhI Apake prati koI anucita vyavahAra kiyA gayA ho to usake lie hama kSamA prArthI haiN| akalaMkadevasUri jI bole-AcArya jI mahArAja! hama isa deza meM sunA karate the ki kharataragaccha ke AcArya vAdalabdhi se sampanna haiN| yaha sunI huI bAta kahA~ taka satya hai, isakA nizcaya karane ke lie hama yahA~ Aye the, parantu Aja yahA~ para Apake bhASaNa kI rIti dekhakara hamAre citta se saMzaya calA gyaa| hama yaha jAnate haiM ki prasiddhi nirmUla nahIM huA krtii| AcArya jI! hamAre sAdhuoM ke vaharane (gocarI) jAne meM ati vilamba ho rahA hai| isalie hama Apase vidA lete haiN| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (91) 2010_04 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyazrI ne kahA-kyA Aja Apa hamAre atithi nahIM hoMge? prasannacitta se akalaMkadeva jI bole-atithi to ve huA karate haiM, jo dezAntara se Aye hoM? hama to yahA~ ke hI rahane vAle haiN| isalie Apake pAhuNe (atithi) kaise ho sakeM? balki Apa hamAre atithi ho sakate haiN| pUjyazrI ne kahA-ApakA kahanA sahI hai| isa prakAra prema pUrNa bAteM karake ve loga harSita citta se upAzraya ko cale gye| 56. isake bAda dUsare dina vahA~ (candrAvatI nagarI) ke zrAvaka dvAdazAvarta vandanaka dene ke liye pUjyazrI ke pAsa Aye aura prArthanA kI ki-"bhagavAn ! Apa hamArI vandanA svIkAra kara liijiye|" pUjyazrI-"jaise tumheM sukha upaje vaise kro|" yaha kahakara zAnta mudrA dhAraNa karake virAja ge| tatpazcAt ve zrAvaka loga zrI jinavallabhasUri jI ke darzAe hue vidhimArga ke anusAra vandanA karane lge| harSita hokara pUjyazrI ne kahA-'he mahAbhAgyazAlI zrAvakoM! gujarAta meM ATha paTa vAlI mukha-vastrikA se vandanA kI jAtI hai, Apa logoM ne cAra paTa vAlI se kyoM dI?" una zrAvakoM ne javAba diyA ki- "he bhagavan ! svargIya zrI abhayadevasUri jI mahArAja ne hameM aise hI karane kI zikSA dI thii|" isa prakAra apane pUrvajoM kI bAta sunakara mahArAja ko atIva harSa huaa| isa prakAra candrAvatI nagarI meM. do-cAra dina vizrAma karake mahArAja saMgha ko sAtha lie hue kAsahRda (kAMsidarA) phuNce| vahA~ para usa samaya caityavandana ke lie mahAprAmANika, paurNamAsika gacchAvalambI zrItilakaprabhasUri aneka sAdhu parivAra sahita saMgha ke utAre meM aaye| paraspara meM sukha-zAntA sambandhI prazna kiyA gyaa| apane guru kI caraNa-sevA karane se jisakI kIrti cAroM ora phaila rahI thI, jisane hIroM se jar3I huI sundara rezamI pozAka pahana rakhI hai, svarga ke AbharaNoM se alaMkRta-kAmadeva ke samAna jisakA sundara zarIra hai, aise mAMDavI nivAsI jauharI seTha lakSmIdhara zrAvaka kI ora aMgulI nirdeza karate hue tilakaprabhasUri ne pUjyazrI se pUchA-"kyA Apake saMgha ke saMghapati ye hI haiM?" 1. yaha kAsahRda (kAMsidarA) to AbU roDa (kharAr3I) se mAravAr3a kI tarapha AbU parvata ke jor3a meM abhI basA huA hai aura candrAvatI kA udvasita sthAna kharAr3I se pAlanapura kI tarapha thor3I hI dUra batAyA jAtA hai| isameM yaha vicAraNIya hai ki-AcAryazrI jinapatisUri jI mahArAja zatrujayAdi tIrtha yAtrA nimitta ajamera ke saMgha sahita mAravAr3a A rahe haiM to, candrAvatI (kharAr3I se pAlanapura tarapha) Ake phira pIche kAsiMdarA (kharAr3I se mAravAr3a tarapha) kaise gaye hoMge? ataH saMbhava hai kAsahRda sthAna vartamAna kAsiMdarA na hokara gujarAta kI tarapha meM kAsahRda nAma kA koI anya sthAna ho, yA to candrAvatI kA udvasa sthAna jo kharAr3I se pAlanapura tarapha ke mArga meM batAyA jAtA hai vaha na hokara kharADI se mAravADa tarapha kAsiMdarA ke Age kahIM ho, yadi aisA na mAnA jAya to jinapAlopAdhyAya likhita yugapradhAnAcArya gurvAvalI kA lekhana Age-pIche honA avazya mAnanA pdd'egaa| (92) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake uttara svarUpa pUjyazrI bole-AcArya! zrAvaka mAtra ko saMghapati nAma denA kyA ThIka hai? tilakaprabha-loka meM aisI hI bhASA bolI jAtI hai| pUjyazrI upahAsapUrvaka bole-grAmINa jana sulabha bhASA kA sahArA lekara javAba dete haiN| isameM koI zAstrIya yukti ho| tilakaprabha-Apa bhI to koI pramANa nahIM de rahe haiM, loka prasiddha bhASA ko kevala apane kathana mAtra se hI chur3avAne kA Adeza dete haiN| pUjyazrI-vAkyazuddhi nAmaka adhyayana ke artha ko jAnane vAle sAdhu loga bahulatA se lokaprasiddha zabdoM ko chor3a dete haiN| AcArya jI! logoM ke sAtha hamArA kisI prakAra kA matsara nahIM hai, jisase ki hama unakI bhASA ko pramANabhUta na maaneN| parantu kahane kA sArAMza yaha hai ki vratadhArI ko aisI bhASA bolanI cAhie, jisake bolane se mAnanIya puruSoM kI laghutA na hotI ho| tilakaprabha-isa bhASA meM kyA bar3oM kI laghutA hotI hai? pUjyazrI-isa bAta ko sabhI koI jAnate haiN| tilakaprabha-kaise? pUjyazrI-AcAryazrI ! saMgha zabda se sAdhu-sAdhvI, zrAvaka, zrAvikAoM kA samudAya grahaNa kiyA jAtA hai| likhA hai-"sAhUNa, sAhuNINaya sAvaya sAviya cauvviho sNgho|" isa caturvidha saMgha ke pati tIrthaMkara yA AcArya hI huA karate haiN| tilakaprabha-akele zrAvaka samudAya ke lie bhI saMgha zabda kA prayoga dekhA jAtA hai| pUjyazrI-kAraNa meM kArya kA upacAra hone se aisA lagatA hai, jaise 'aSTatamAyuH' arthAt ATha varSa kI Ayu hai| 'Ayurghatam' ghI Ayu bar3hAne vAlA hai| yaha saba hI hai, paranta isa prakAra saba jagaha upacAra ke bharose zabdoM kA prayoga karane se mithyA-dRSTi logoM meM kahIM upahAsa bhI ho sakatA hai| vaha lakSmIdhara zrAvaka gRhastha hai| isake kisI kutsita kArya ko dekhakara loga majAka ur3Ate kaheMgejainiyoM meM yaha sarva pradhAna hai, anya saba isase nIce haiM kyoMki yaha saMgha kA pati hai| isake kutsita karttavya ko dekhakara sthAlI pulAka nyAya se samajha lenA ki jainiyoM ke karttavya kaise huA karate haiM, hamAre kathana kA yaha sArAMza nikalatA hai| isalie AcArya jI! bhaviSya meM isa upacAra ke bharose zabdoM kA prayoga karanA chor3a deN| hA~, zrAvaka ke lie saMghapati zabda kA prayoga anya rIti se ho sakatA hai| maiM dikhalAtA huuN| tilakaprabha-kaise? pUjyazrI-bahuvrIhi samAsa kA Azraya lene se jaise ki 'saMghaH patiryasyAsau saMghapatiH, zrAvaka mAtraH' arthAt saMgha hai pati jisakA vaha saMghapati pratyeka zrAvaka ho sakatA hai| tilakaprabha-maiMne maharddhika zrAvaka ke lie saMghapati zabda kA prayoga kiyA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (93) 2010_04 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyazrI-hA~, bhrAnti vaza aneka jagaha loga aise zabdoM kA prayoga karate haiN| isa prakAra aneka taraha se bar3e vistAra ke sAtha saiddhAntika yuktiyoM kA prakAzana karate hue mahArAjazrI ne zrAvaka ke lie prayoga kiye jAne vAle saMghapati zabda kA khaNDana kiyaa| mahArAja kI isa yukti-pratyuktiyoM ke sAmane tilakaprabhasUri niruttara ho ge| unako cupa huA dekha kara sukha-vArtA pUchane ke bahAne mahArAja ne phira bola-cAla zurU kI-"sAmpraMta yUyamatraiva sthASNavaH arthAt aba Apa kyA yahA~ hI ThahareMge?" tilakaprabhAcArya ne ha~sate hue kahA-"aho AcArya atraiva" isa pada ko kahate hue Apane vAkya-zuddhi nAma ke adhyayana kI nipuNatA darzA dii| kAraNa vahA~ kahA hai ki "tahaiva sAvajaNumoiNo girA, ohAriNI jA u parovaghAyaNI" arthAt sAvadha kA anumodana karane vAlI tathA dUsaroM ko pIr3A pahu~cAne vAlI, nizcayAtmaka vANI sAdhu ko bolane yogya nahIM hai| ityAdi graMtha-vAkyoM se jAnA jAtA hai ki muni ekAnta nizcaya rUpa bhASA na bole| Apa zAstrAjJA ke viruddha "yahA~ hI Thaharoge kyA?" aisA nizcayAtmaka vacana bolate haiN| sarala prakRti vAle pUjyazrI bole-Apane bahuta acchI bAta sujhaaii| kAraNa ki nizcayAtmaka vacana yadi vyartha calA jAya to sAdhu para mithyA-bhASaNa kA doSa AtA hai aura aisA hone se vrata bhaMga hotA hai| isalie sAdhu ko ekAnta vacana bolanA kalpatA nahIM hai| parantu AcArya jI! Apane hamArA abhiprAya nahIM jAnA, isaliye aba hama nyAyazAstra kI rIti se apanA abhiprAya prakAzita kreNge| tarkazAstra par3hane kA yahI phala hai ki abhimAna chor3akara apanA jaisA-taisA jo bhI vAkya ho usakA jaise ho sake vaise samarthana kiyA jaay| aura "kAkatAlIya nyAya" se gaMgA-jamunA ke pravAhoM kI taraha Aja apanI mulAkAta bhAgyavaza ho gaI hai| isalie abhiniveza (Agraha) ko chor3akara tarka rIti se iSTa goSThI kI jAya to apane samAgama kI saphalatA hai| tilakaprabhAcArya ne kahA-hA~, Apake kathana ko maiM akSarazaH mAnatA huuN| pUjyazrI-AcArya! hama pUchate haiM ki sAdhu nizcayAtmaka vacana bilkula bole hI nahIM yA kabhI bola bhI sakatA hai| yadi kabhI kisI prasaMga meM sAdhu ko ekAnta vANI bolanI to kaba aura kauna sI bolanI cAhie? "nizcayAtmaka vacana kabhI bhI nahIM bolanA caahie|" isa prathama pakSa ko yadi leM to Apake nija vacana kA khaNDana hotA hai, aura aiyammi ya kAlammi ya pccuppnnmnnaage| nissaMkiya bhave jaMtu evameyaM tu niddise // [bhUta, bhaviSyat aura vartamAna kAla meM jo saMzaya-rahita ho usI bAta meM "yaha aise hI hai" aisA nizcayAtmaka bhASA sAdhu ko bolanI ucita hai|] isa siddhAnta-vAkya ke sAtha virodha par3atA hai| "kabhI-kabhI sAdhu nizcaya-bhASA bola sakatA hai|" yadi isa dUsare pakSa ko grahaNa kiyA jAya to phira hamako koI upAlaMbha nahIM mila sktaa| kyoMki hamane Apake isa abhiprAya ke anusAra hI nizcayAtmaka bhASA kA uccAraNa kiyA hai aura (94) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya jI! jisa vAkya meM nizcaya sUcaka pada kA sAkSAt nirdeza na kiyA gayA ho, vahA~ para "sarva vAkyaM sAvadhAraNam" isa nyAya ke anusAra arthAt saba vAkyoM ke sAtha nizcaya rahA huA hai, binA nizcaya ke koI vAkya nahIM hotaa| apanI buddhi se aise zabda kI kalpanA avazya kara lenI caahie| na mAnane se kahIM bhI vyavasthA nahIM rhegii| jaise "paTamAnaya" arthAt kapar3A laao| isa vAkya meM aise nizcaya artha ko na lene se kapar3e kI jagaha aura hI koI cIja kyoM nahIM lAnI cAhie? aura "paTaM nayet' isake sunane se kapar3e ke sivA aura hI kisI vastu ko kyoM nahIM le jAnI cAhie? aura "arhan devaH susAdhurguruH" ityAdi vAkyoM meM bhI paramapada prApti ke kAraNa arhan hI deva haiN| isase arhan deva hI haiM, adeva nahIM haiN| isI prakAra ekamAtra mokSa-mArga kA upadezaka hone se susAdhu hI guru hai| ina vAkyoM ko sAvadhAraNa mAne binA uparyukta padoM meM vyavasthA nahIM ho sktii| isI prakAra siddhAnta-granthoM ke vAkya bhI sAvadhAyaNa hone se hI manohara haiM, anyathA nhiiN| yathA-"dhammo maMgalamukkiTuM" ityAdi vAkyoM se yaha nizcaya hotA hai ki dharma hI sarvotkRSTa maMgala rUpa hai, na ki dahI-dUba aadi| yA to yoM kahA jAya ki-dharma maMgala hI hai amaMgala nahIM, athavA dharma utkRSTa maMgala hI hai, na ki dahI-dUba aadi| yaha saba sunakara tilakaprabhasUri ne kahA-AcArya jI! ayoga vyavaccheda, anya yoga vyavaccheda athavA atyantAyoga vyavaccheda ke lie buddhimAna loga evakAra kA prayoga karate haiM, to Apake kahe huye "sAmprataM yUyamatraiva sthASNavaH" arthAt aba Apa yahA~ hI tthhreNge| isa vAkya meM prayukta evakAra zabda se uparyukta tInoM meM se kisa kA vyavaccheda kiyA gayA hai? yadi Apa kaheM ki yahA~ ayoga vyavaccheda hai to yaha ThIka nahIM, kyoMki vizeSaNa se Age kahA huA evakAra ayoga vyavaccheda ke lie samartha huA karatA hai aura yahA~ to vizeSaNa kA hI abhAva hai| yadi anyayoga vyavaccheda ke lie evakAra ko mAnA jAya to vaha bhI ThIka nhiiN| kyoMki hama loga havA kI taraha udyata vihArI rahate haiM, ataH hamAre lie sthAnAntara-yoga kA niSedha azakya hai aura yadi kaheM ki atyantAyoga vyavaccheda ke lie evakAra hai so bhI yukti-yukta nhiiN| kyoMki kriyA ke sAtha par3hA huA eva zabda hI atyantAyoga nivAraNa meM samartha hai, kintu kevala nhiiN| yahA~ kriyA kA sarvathA abhAva hai| isalie vicAra maryAdA kI kasauTI para kasane se yaha ApakA zabda ayogya ThaharatA hai| tilakaprabhasUri kI ora se kahe gaye niSkarSa ko sunakara pUjyazrI ne jarA Aveza meM tejI se kahA-hA~, Apake kathanAnusAra hamArA yaha "eva" zabda ayukta ho sakatA hai, yadi hama isakA kisI prakAra samarthana na kara sakeM to| parantu isake samarthana ke liye pahale hamane anekoM yuktiyA~ darzAI, aba phira Apake prazna uttara dene ke lie hama anekoM yuktiyA~ dikhalAte haiN| dekhiye-varNanIya vastu meM sandeha athavA virodha upasthita hone para use haTAne ke lie vicakSaNa loga avadhAraNa artha vAle evakAra zabda kA prayoga karate haiN| jaise kaI loga apane yukti bala se AtmA ke astitva kA samarthana karate haiM, vaise hI dUsare loga yuktiyoM dvArA hI AtmA kI sattA kA khaNDana karate haiM aura AtmA kA sAkSAtkAra anya ghaTa-paTAdi padArthoM kI taraha kisI ko hotA nhiiN| isalie AtmA hai yA nahIM, isa saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa JainEducation International 2010_04 (95) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzaya meM par3e hue ziSya ke prati yAni usake sandeha ko miTAne ke liye tathA jo vastu apane nija ke svarUpa se yA anya ke svarUpa se kahI na jA sake arthAt jisake sAtha kisI dUsarI cIja kA sthira sambandha na batAyA jA sake, aisI koI vastu hI nahIM hai jaise ki AkAza kA phUla, vaise hI sukha duHkhAdi koI vastu nahIM hai / aba vicAranA yaha hai ki sukha duHkhAdi ke sAtha AtmA kA sambandha hai yA nahIM? isa sambandha meM ekAnta nizcaya denA kaThina hai / kyoMki AtmA ke sAtha sukha-duHkhAdi kA bheda yA abheda siddha karane ke lie hetu nahIM miltaa| yadi abheda kahA jAya to AtmA dvArA hone vAlI sukha-duHkhadAyinI kriyAoM meM virodha AtA hai, kyoMki nitya sukha - duHkhAdi ke sAtha abhinna rUpa AtmA meM kriyA kA honA asaMbhava hai / yadi sukha-duHkha Adi ke sAtha AtmA kA bheda mAneM to bhI ThIka nahIM ghaTatA, kyoMki krama se hone vAle bIjAkuMrAdi bhinna padArthoM kI taraha sukha - duHkhAdi ke sAtha AtmA kA samavAya sambandha (nitya sambandha), jaisA ki anya loga mAnate haiM vaisA hai| jaisA ki anya loga mAnate haiM vaisA hai nahIM, ityAdi prakAra kI yuktiyoM se AtmA hai hI nahIM aisI viparIta zraddhA vAle ziSya ke prati AtmA sambandhI nizcaya karAne ke liye guru ko nizcayAtmaka vAkya bolanA par3atA hai, jaise ki - " asti eva AtmA" arthAt AtmA avazya hai / kyoMki pratyeka prANI meM jo caitanya aura jJAna dekhA jAtA hai, yaha AtmA ke binA ho nahIM sktaa| kisI sthAna para prayoga kiyA huA vaha avadhAraNa rUpa "eva" zabda cAhe ekAdi padArtha kA nirAkaraNa karatA hai, kintu hamAre dvArA prayukta yaha " eva" zabda ayoga- anya yoga- atyantAyoga tInoM kA hI nirAkaraNa (vyavaccheda) nimnokta prakAra se karatA hai / "sAmprataM yUyamatraiva sthASNavaH " arthAt aba Apa yahA~ hI tthhreNge| hamAre isa vAkya meM kahe gae saptamyanta etat zabda se niSpanna " atra" pada se mAsa kalpAdi yogya itara kSetroM se isa kSetra kA kucha vyavaccheda hotA hai yA nahIM? yadi nahIM hotA hai taba to isa pada kA prayoga hI vyartha hai aura yadi hotA hai to " atra " pada vizeSaNa ho gayA aura prakaraNavaza nagara vizeSya hotA hai / vizeSaNa ke Age kahA huA " eva" zabda vartamAna kAla kI apekSA se isa nagara ke sAtha ApakA ayoga sutarAM siddha ho jAtA hai| aura yaha siddha hone para isa nagara ke ayoga kA vyavaccheda " eva" kAra karatA hai aura vartamAna kAla kI apekSA se hI anya nagarAdi ke yoga kA bhI svayaM " eva" kAra hI vyavacchedita karatA hai, isI prakAra atyantAyoga bhI samajha lIjiye / isI abhiprAya se hamane ukta vAkya meM "sAmpratam" pada kA prayoga kiyA hai| ina yuktiyoM se hamAre kathita vAkya meM " eva" kAra kA prayoga sarvathA yukti yukta hai| hA~, eka bAta aura hai, kAmacAra - yathecchA vicarane vAle guru Adi ke viSaya meM yadi eva zabda kA prayoga kahIM kiyA jAya to vyAkaraNa ke niyama ke anusAra pUrva avarNa kA lopa hotA hai| jaise" he guru! ihaiva tiSTha, anyatraiva vA tiSTha" arthAt he gurujI ! yahA~ Thaharo yA anyatra Thaharo, jaisI ApakI icchA ho vaisA kro| guru Adi ke sivA anya logoM ke prati, "ihaiva tiSTha, mA yAsI: kvApi " arthAt yahA~ hI Thaharo, anya jagaha kahIM bhI mata jaao| aisA AjJA dyotaka vAkya kahA (96) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtA hai| ina donoM vAkyoM meM eka jagaha avarNa kA lopa huA hai aura dUsarI jagaha nahIM huA hai, isa rahasya ko vyAkaraNa-zAstra ke jAnakAra acchI taraha se samajha skeNge| punaH pUjyazrI ne ha~sakara kahA-kyA Apa hamAre niyoga se itane bar3e parivAra ke sAtha yahA~ Thahare hue hai? tilakaprabhAcArya ne kahA-yahA~ hama Apake niyoga se nahIM Thahare haiM, phira bhI Apane niyoga sUcaka pada kA prayoga kiyA hai| isalie ApakA "atraiva" zabda apazabda hai| uttara meM pUjyazrI ne kahA-prayogoM ke artha ko binA jAne hI apazabda kahanA ucita nahIM hai| tilakaprabha-Apake kathana mAtra se hI mere meM ajJAnatA kA Aropa nahIM ho sktaa| pUjyazrI bole-yaha bAta yoM hI hai| tilakaprabhAcArya ne kahA-to phira Apa batalAiye, ApakA yaha "eva" zabda kisa artha meM hai| pUjyazrI bole-vaise to "eva" zabda ke aneka artha haiM, parantu pahale hama isako eka hI artha meM prayukta huA batalAte haiN| Apa jarA sAvadhAna hokara suniye-"vacanameva vacanamAtram" ityAdi prayoga meM svArtha meM hI "eva" zabda prayukta hai| isI prakAra hamAre vAkya meM bhI smjhiye| aba dUsarA artha suniye| jahA~-tahA~ saMbhAvanA artha meM "api" zabda kA prayoga kiyA huA dekhA jAtA hai, vaise hI yaha "eva" zabda bhI saMbhAvanA artha meM prayukta huA hai| aise prayoga vidvAnoM dvArA kiye hue bahudhA dekhe jAte haiN| jaise ki haribhadrasUri ke vAkyoM meM "vapureva tavAcaSTe bhagavan ! vItarAgatAm" arthAt bhagavan ApakA zarIra hI vItarAgatA kA paricaya de rahA hai| aura bhI yatra tatraiva gatvAhaM bhariSye svodaraM budhaaH| mAM vinA yUyamatraiva bhaviSyatha tRnnopmaaH|| [he paNDitoM! maiM jahA~ kahIM jAkara apanA peTa bhara lU~gA, parantu Apa loga mere binA tRNa tulya bana jaaoge|] ___ isI prakAra yaha evakAra yogya hI hai, isa evakAra meM Apa kisI prakAra artha sambandhI Apatti khar3I nahIM kara skte| isake atirikta prazna karate samaya praznakartA sAvadhAraNa vAkya bole yA niravadhAraNa vAkya bole, yaha usakI icchA para nirbhara hai| usake vacana meM koI UhApoha nahIM kiyA jAtA, yaha laukika maryAdA hai| kAraNa praznakartA anajAna hai isIlie pUchatA hai| hA~, vahI manuSya paricaya prApta karane ke bAda yadi anya samaya meM sAvadhAraNa (nizcayAtmaka) vacana bole, to usake vacana meM zakti bhara doSa darzAne kI koziza karanI caahie| aisA karane se samAlocaka kI bar3I zobhA hogii| parantu ziSTa janoM kI isa rIti ko bhUla kara Apane apanI paNDitAI kA utkarSa dikhAne ke lie hI prayatna kiyA hai| isa bAta ko hama bhalI-bhA~ti samajha gye| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (97) 2010_04 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra apane se prayukta zrI jinapatisUri jI ke mukha kamala se evakAra ke viSaya meM saikar3oM uttara sunakara guNagrAhI tilakaprabhAcArya jI atizaya pramudita mana se kahane lage - " AcArya ! Apa samasta gujarAta meM siMha kI taraha niDara hokara vicreN| Apake sammukha pratimalla rUpa se koI nahIM Thahara skegaa| maiMne Apake prabhAva ko acchI taraha se jAna liyA hai| isa zubha vacana ko sunakara mahArAja ke pAsa meM baiThe hue eka muni ne apane kapar3e kI khU~Ta meM zakuna graMthI bA~dhI / apane yA apane pyAre ke sambandha meM koI zubha saMvAda sunakara kapar3e meM gA~Tha lagAne kI prathA aba bhI mAravAr3a meM pracalita hai / 11 isa abhUtapUrva apane yogya paNDita goSThI se tilakaprabhasUri ko atyanta Ananda huaa| ataeva pUjyazrI kI adhikAdhika prazaMsA karate huye ve apane upAzraya ko cale gaye / 57. isake bAda saMgha vahA~ se calakara AzApallI phuNcaa| vahA~ para sAdhu kSemaMdhara seTha apane putra prAcArya kI vandanA karane ke lie vAdIdevAcArya kI pauSadhazAlA meM gaye / vandanA vyavahAra ke bAda pradyumnAcArya ne kuzalavArtA ke bahAne seTha ke sAtha vArtAlApa karate huye kahA - " seThajI ! vAda -labdhi dvArA jagattraya vikhyAta zrI devAcArya pradarzita aura pitR-paraMparAgata mArga ko chor3akara Apa kumArga meM laga gaye ho, isakA kyA kAraNa hai?" uttara meM seTha kSemaMdhara ne kahA- maiM Apako mastaka se vandanA karatA huA nivedana karatA hU~ ki maiMne apanI samajha se acchA kiyA hai jo kharataragaccha meM saba vidyAoM ke pAraMgata siddhAntAnuyAyI zrI jinapatisUri jI ko apanA guru mAnA hai, yaha koI burI bAta nahIM hai / jarA gusse meM Akara pradyumnAcArya ne kahA- seThajI ! mAravAr3a ke rUkhe mulka meM jar3a logoM ko pAkara Apake ye guru sarvajJa mAne jAte haiM so ThIka hai, jahA~ aura vRkSa nahIM hotA, vahA~ araNDa ko bhI kalpavRkSa mAna liyA jAtA hai| lekina hamArA mana to isa bAta ko jAna kara bar3A duHkha pAtA hai ki paramaguru zrI devasUri ke vacanAmRta se pUrNa Apa logoM kI karNapuTI rUpa nahara se sIMce gaye hRdaya kSetra meM jo vivekAMkura paidA huA thA, usa para jina pravacana ke viruddha prarUpaNa karane meM pravINa dhUrta logoM ke upadeza kA pAlA par3a gayA, yaha mahAn anartha huA / khaira "bItI tAhi visAriye" ke anusAra aba bhI Apa hamase mila liye yaha acchA huA / seTha kSemaMdhara ne kahA-AcArya ! hamAre guru mAravAr3a ko chor3akara isa samaya gujarAta meM Apake pAsa nagAre ke dhauMse ke sAtha A pahu~ce haiN| yadi Apa unake sammukha hoM to Apako unakI asaliyata kA patA laga jAya / nakalI ha~sI ha~sate hue pradyumnAcArya ne kahA- seTha zAstrArtha meM apanI prarUpaNA ko sthira karane ke lie Apa apane guru ko zIghra taiyAra kareM, hama taiyAra haiN| apane putra pradyumnAcArya ko mahArAja se pratibodha mila jAya to acchA hai, isa abhiprAya se mahArAja ke pAsa Akara seTha kSemaMdhara kahane lagA- "mahArAja ! Apa mere putra pradyumnAcArya ko Ayatana (98) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAyatana sambandhI viSaya ko samajhA kara apanA ziSya banA leN| maiM abhI pauSadhazAlA meM usako vandanA karane ke lie gayA thA, vaha isa viSaya meM parAmarza karane ke lie taiyAra sA dikhatA hai|" sunakara pUjyazrI ne kahA-seTha! bahuta acchA, aisA karane ko hama taiyAra haiN| isa zAstrArtha kI taiyArI ko dekhakara bhaNazAlI gotrIya saMbhava aura vAhitra gotrIya uddharaNa Adi saMgha ke pradhAna puruSoM ne paraspara meM parAmarza karake mahArAja se kahA-"mahArAja! jisa khAsa prayojana ko lekara Apa padhAre haiM, pahale use karanA cAhie aura vAda-vivAda Adi pazcAt kariyegA?" seTha kSemaMdhara ne bhI ise ThIka smjhaa| pUjyazrI ne kahA-bhale Apa loga jaisA ucita samajheM, hama vaisA karane ko taiyAra haiN| kSemaMdhara seTha ne pradyumnAcArya ke pAsa jAkara kaha diyA-AcArya! isa samaya sArA saMgha utkaNThAvaza tIrthavandanA ke lie utAvalA hai, ataH jAne kI jaldI hai| lauTate samaya hamAre AcAryazrI Apake sAtha Ayatana-anAyatana saMbaMdhI vicAra avazya kreNge| pradyumnAcArya ne isa bAta ko svIkAra karate hue kahA-dekho, lauTatI vakta isa sthAna se baca kara mata nikala jaanaa| vahA~ se prasthAna karake sArA saMgha stambhanaka (khaMbhAta), ujjayaMta (giranAra) Adi tIrthoM meM jAkara ThaharA, vahA~ para mahA dravyastava evaM mahA bhAvastava se tIrtha vandanA tathA pUjA kI gii| isase Age mArga kI gar3abar3I Adi ke kAraNa saMgha zatrujaya tIrtha meM nahIM jA skaa| 58. jaba saMgha lauTakara Ane lagA taba saMgha meM se pUjyazrI ke ananya bhakta zrAvakoM meM kaI eka manuSya kautuka vaza saMgha ke pahuMcane se pahale hI AzApallI nagarI meM A pahu~ce aura vahA~ para kisI eka sthAnIya vyApArI kI dukAna para baiTha gye| una logoM se dukAnadAra vyApArI ne pUchA-"saMgha ke sAtha koI AcArya bhI haiM?" una logoM ne kahA-"hA~ haaN|" punaH dukAnadAra kahane lagA-"hA~, dharAmaNDala meM AcArya aneka haiM, parantu pradyumnAcArya ke samAna to bharata kSetra meM koI nahIM hai|" isa bAta ko sunakara una logoM ko bar3I ha~sI AI aura ve bole ki-"seThajI! yaha Apane bahuta saca khaa| mAlUma hotA hai, Apake samAna bhI saMsAra meM koI nahIM hai to phira AcArya ke samAna to bhalA hotA hI kahA~ se? kintu, isa bAta ko hama bhI mAnate haiM ki jo pradyumnAcArya se samagra guNoM meM adhika haiM, ve bhalA pradyumnAcArya ke samAna kaise kahe jA sakate haiN|" jaba AzApallI vAsiyoM ko sUcanA milI ki zrIsaMgha nagara ke samIpa pahu~ca gayA taba pradyumnAcArya ke bhakta abhayaDa daNDanAyaka nAmaka nagara kotavAla ke tattvAvadhAna (mukhyatA) meM sthAnIya logoM ko eka bar3A samudAya saMgha ke saMmukha phuNcaa| bar3e samAroha ke sAtha nagara-praveza karAkara saMgha ko yogyayogya sthAnoM meM ThaharAyA gyaa| pUjya zrI ko svaccha-sundara sthAna rahane ke lie diyA gyaa| vahA~ AcAryazrI apane muni-maNDala ke sAtha tthhre| (99) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha kSemaMdhara phira se pUjyazrI kI AjJA lekara pradyumnAcArya ko vandanA karane unake upAzraya meM gye| AcArya ne bhI bahumAnapUrvaka seThajI se tIrtha-vandanA sambandhI bAteM pUcha kara pUrva pratijJA ko yAda dilAte hue kahA ki-seThajI! kyA Apa apanA yaha vacana bhUla gae? uttara meM kSemaMdhara ne kahA-bhalA maiM usa bAta ko kaise bhUlA sakatA huuN| usa prayojana se to yahA~ AnA hI huA hai| pradyumnAcArya ne apane mana meM socA-isa avasara se hameM lAbha uThAnA caahie| saMgha meM hamAre kaI eka sAMsArika bandhu Aye huye haiM, zAstrArtha ke bahAne una saba ko hama pratibodha de skeNge| mana meM isa prakAra nizcaya karake ve seTha kSemaMdhara se kahane lage-seThajI ! to aba vilamba kisa bAta kA hai? seTha ne kahA-uThiye, abhI caliye, derI kA kyA kAma? isa prakAra ke vacana suna seTha kSemaMdhara ke sAtha pradyumnAcArya zrI jinapatisUri jI ke pAsa aaye| sAdhu saMpradAya ke niyamAnusAra bar3e-choTe ke hisAba se donoM ora se vandanAnuvaMdana kA vyavahAra pradarzita kiyA gyaa| tatpazcAt pUjyazrI ne pradyumnAcArya se pUchA-Apane kauna-kauna se grantha dekheM haiM? naI umra meM svabhAvataH paidA hone vAle ahaMkAra ke adhIna hokara pradyumnAcArya bole ki-vartamAna kAla meM vidyamAna sabhI graMtha hamane dekhe haiN| isa ahaMkAra bhare vAkya ko sunakara pUjyazrI ne vicArA ki-yadi hama isake vAkyoM meM pahale hI pahale nukatAcInI kareMge to, yaha Akula-vyAkula hokara kucha kA kucha bolane laga jaaygaa| aisA hone se isake zAstrIya jJAna kA svarUpa nahIM jAnA jaayegaa| ataH pUjyazrI ne kahA-Apa apane abhyasta zAstroM ke nAma to batalAiye? usane kahA-haimavyAkaraNa Adi lakSaNa zAstra, mAgha kAvya Adi mahAkAvya, kAdambarI Adi kathA, mahAkavi murAri Adi ke praNIta Adi anekoM nATaka, jayadeva Adi anekoM kavi racita chandaHzAstra, kandalI, kiraNAvalI, abhayadevIya nyAya tarka, kAvyaprakAzAdi alaMkAra aura sabhI siddhAnta (Agama) hamane AnupUrvika dekhe haiN| pUjyazrI mana hI mana vicArane lage-isane to khUba gAla bjaaye| isakA zAstrIya jJAna itanA hai yA nahIM? jarA jA~ca to kreN| pUjyazrI ne pUchA-AcArya! lakSaNa kA kyA svarUpa hai aura kitane bheda haiM? pradyumnAcArya-kAvyaprakAza ke anusAra lakSaNa ke svarUpa aura bhedoM kA vivecana karane lgaa| taba pUjyazrI ne vicArA ki yadi hama bIca meM hI ise rokeMge-TokeMge, to yaha isI para ar3a jaaygaa| Ayatana-anAyatana viSayaka carcA nahIM ho skegii| isalie ise beroka-Toka bolane diyA jAya, jisase yaha ahaMkAra kI carama sImA taka pahu~ca jAya / isalie pUjyazrI ne aisA koI vacana nahIM kahA, jisase usakA manamlAna ho| (100) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa __ 201004 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumnAcArya ne kAphI dera taka apanI gala-garjanA karake pUjyazrI se prazna kiyA-AcArya! anAyatana kisa siddhAnta meM kahA hai? jo Apa vyartha hI bhole-bhAle logoM ko isa prakAra bahakA rahe haiN| pUjyazrI ne javAba diyA- dazavaikAlika, oghaniyukti, paMcakalpa, vyavahAra Adi siddhAnta graMthoM meM anAyatana viSayaka vivecana ThIka taura se kiyA gayA hai| pradyumnAcArya bole-bhagavan ! gAr3ha abhyAsa ke kAraNa sampUrNa oghaniyukti mujhe apane nAma kI taraha anubhUta hai| maiM dAve ke sAtha kaha sakatA hU~ ki usameM anAyatana sambandhI koI carcA nahIM hai| javAba meM pUjyazrI ne kahA-AcArya! anya siddhAntoM ko dUra rahane dIjie, yadi hama kisI taraha oghaniyukti se siddha kara Apako yaha mAnya karA deM ki devagRha aura jinapratimA anAyatana hotI hai, taba to Apa hamArI jIta huI mAnoge? uttara meM pradyumnAcArya ne kahA-hA~! yaha bAta hameM svIkAra hai| parantu Aja to dera bahuta ho gaI hai, vArtAlApa kA samaya kala prAta:kAla kA nizcita rkhiye| pUjyazrI ne kahA-kyA harja hai aisA hI shii| pradyumnAcArya hAtha se hAtha milAye hue seTha kSemaMdhara ko sAtha lekara apanI pauSadhazAlA meM cale ge| vahA~ para seTha rAsala ke pitA seTha dhaNezvara ne seTha kSemaMdhara ko sunAte hue jinapatisUri jI ke paira meM phor3e para baMdhI huI pATI ko lakSya kara vyaMgya vacana kahA-"Apake gurujI ke paira meM baMdhe hue cIra-kaTaka (kapar3e ke Tukar3e) kA pramANa kala subaha mAlUma hogaa|" isa bAta ko sunakara krodhavaza lAla netra hokara seTha kSemaMdhara ne kahA-re lampaTa ! tere baDavAoM (pUrvajoM) se to kahI adhika mAna pUjyazrI ke paira meM baMdhe hue cIra-kaTaka kA hai| isa tU-tU maiM-maiM ko zAnta karate hue pradyumnAcArya ne kahA-tuccha kAraNa ko lekara Apa logoM kA kalaha karanA acchA nahIM hai| prAta:kAla saba ke lie acchA hogA aura sabhI ke mAna-pramANa mAne jaayeNge| isake bAda pradyumnAcArya ko vandanA karake kSemaMdhara seTha pUjyazrI ke pAsa A gaye vahA~ para yadapasarati meSaH kAraNaM tat prahartu, mRgapatirapi kopAt sNkuctyutptissnnuH| hRdayanihitavairA gUDhamantropacArAH, kimapi vigaNayanto buddhimantaH shnte|| [jisake hRdaya-maMdira meM vidveSAgni dhadhaka rahI ho, jisakI gupta mantraNA durjeya ho, aise buddhimAna loga anukUla samaya kI pratIkSA meM zatruoM se kiye jAne vAle kisI bhI durvyavahAra ko koI cIja nahIM ginate hue cupa-cApa sahana kara lete haiN| jaise ki-lar3AI meM mer3he kA pIche kI ora haTanA hAra kA cihna nahIM hai, kintu jora se Takkara dene ke liye hai| siMha kA sikur3anA-kamajorI evaM bhIrutA kA cihna nahIM hai, kintu vaha apane zikAra para U~cI chalAMga mArane ke lie sikur3atA hai|] dhIra puruSoM kI bhI yahI nIti hai| ve prathama hI prathama duzmana ke sAtha namratA se peza aayeNge| bAda meM apane parAkrama kA paricaya deNge| pradyumnAcArya ke sAtha carcA ko prAraMbha karate hue, pUjyazrI ne bhI isI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (101) 2010_04 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adarza ko apanAyA thaa| parantu sthUla buddhi ke zrAvaka loga pUjyazrI ke isa abhiprAya ko na jAnate hue kahane lage-"mahArAja! pradyumnAcArya ne apane gAla phulA-phulA kara bahuta kucha kahA aura usake viruddha Apa kucha bhI nahIM bole, yaha kahA~ taka ucita hai? jarA Apa hI soceN|" isake uttara meM mahArAja kahane lage-zrAvaka logoM zAnta raho, dhairya dhAraNa karo, utAvale mata bno| kahAvata hai-eka hI sapane meM rAta khatma nahIM huA krtii| idhara ye bAteM ho rahI thI, udhara pradyumnAcArya kI tarapha kA hAla suniye-pradyumnAcArya ne zAstrArtha kA raNa-nimaMtraNa svIkAra to kara liyA, parantu aba mAna-hAni kA bhaya A khar3A huaa| ataH pradyumnAcArya ne apane pakSa ke aneka AcArya paMDitoM ko bulAyA aura unake sAtha baiTha kara atyanta prakAzamAna dIpakoM ke prakAza meM rAtri bhara "oghaniyukti" kI mUla sahavRtti pustakoM ko vAMcI, dekhI, parantu ghora parizrama karate hue bhI "anAyatana ke svarUpa" ko batalAne vAlA sthala prakaraNa unheM nahIM milaa| bar3I nirAzA huii| Akhira upAyAntara na dekha kara pUchane ke lie pUjyazrI ke pAsa apane AdamI ko bhejaa| pUjyazrI ne unake prazna ke anusAra sthala batalA diyaa| batAye hue uddeza ko dekhate hue anAyatana saMbaMdhI prasaMga mila gyaa| usa sthala meM se anAyatana pratipAdaka gAthAoM ke TIkA-pATha ko anyAnya TIkA-pATha ke sAtha jor3a ke khUba ciMtana kiyA yAni apanI abhISTa siddhi ho vaisI yukti prayuktiyoM kA vicAra kiyaa| tatpazcAt prAta:kAla hote hI hajAroM nAgarika logoM ke sAtha evaM apane bhakta abhayaDa nAmaka daNDanAyaka (nagara kotavAla) ke hAtha se hAtha milAye hue aura sthAnAntaroM se bulAye hue aneka AcAryoM se parivRtta hue pradyumnAcArya pUjyazrI jinapatisUri jI ma0 se alaMkRta makAna para A phuNce| Ane ke sAtha apane kSudra svabhAva ke kAraNa vandanAdi ziSTa vyavahAra kiye binA hI nIce ke bhUmitala para sabhI AcArya loga jaldI se baiTha gye| A0 zrI jinapatisUri jI bhI inake Agamana kI sUcanA milane para apane parivAra ke sAtha nIce aaye| dekhA to koI yogya jagaha baiThane ko hai nahIM, ataH mahArAja kI vaiyAvacca (sevA) karane vAle jinAgaragaNi ne una logoM kI kapaTa kriyA jAna kara kahA- bhagavan !ApakA Asana kahA~ bichAU~? tIna tarapha kA hissA inhoMne roka liyA hai| pUjyazrI ne kahA-aura to koI baiThane yogya jagaha nahIM, ata: yahIM bichA do| ziSya ne kahA-mahArAja! yahA~ baiThane se yoginI sanmukha pdd'egii| pUjyazrI ne kahA-bhale ho, gurudeva zrI jinadattasUri jI mahArAja saba bhalA kareMge, tU yahIM Asana bichA! aisA kaha kara mahArAja Asana bichavA kara pUjya zrI usI sthAna para virAja gye| usa samaya bharI meM seTha kSemaMdhara aura vAhitra gotrIya uddharaNa Adi ne khar3e ho hAtha jor3a kara AcArya jI se vinatI kI ki-"prabho! yaha bar3e-bar3e AcAryoM kA sammelana Aja aneka dinoM meM hameM dekhane ko milA hai, isalie yadi Apa loga saMskRta bhASA meM boleM to hamAre kAnoM ko bar3A suhAvanA lgegaa|" (102) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyazrI ne kahA-"hA~, isameM kyA burA hai? parantu yaha bAta Apa pradyumnAcArya se bhI svIkAra karavA leN|" zrAvakoM ne pradyumnAcArya se prArthanA kI-bhagavan ! logoM meM sunate haiM ki devatA loga paraspara meM sadaiva saMskRta bhASA hI bolate haiN| parantu devadarzana hameM durlabha hai aura saMskRta sunane kI hama logoM kI bar3I icchA hai| isalie Apa loga hamAre Upara parama anugraha karake saMskRta bhASA boleMge to hamArI deva-darzanecchA pUrNa ho jaaygii| kAraNa ki Apa donoM AcAryoM ne apanI sundarAkRti se devatAoM ko bhI mAta kara diyA hai| ha~sa kara pradyumnAcArya ne kahA-zrAvaka logoM! kyA Apa loga saMskRta bhASA samajha jAyeMge? ve bole-hA~, mahArAja! ApakA kahanA yukta hI hai| mAravAr3a meM paidA hone vAle itanA bhI nahIM jAnate ki bera kA mukha Upara hai, nIce hai yA bAMI ora hai| mahArAja! kahA~ pUjyazrI, kahA~ Apa aura kahA~ hama log| phira bhI Aja yaha Apa logoM kA zubha saMyoga hamAre mahAbhAgya se ho hI gayA hai| Apa logoM ke zubha saMbhASaNa se yadi hama logoM ke kAnoM ko sukha mile to yaha bar3e santoSa kI bAta hogii| isa taraha ke durlabha samAgama ke hone kI Age bahuta kama saMbhAvanA hai| isa prakAra zrAvakoM kA atyadhika anurodha dekhakara pradyumnAcArya ne kahA-bahuta acchA, Apa loga kahate haiM to vaisA hI kreNge| pradyumnAcArya apane sAtha eka khar3iyA kA Tukar3A va paTTI Adi likhane kA sAdhana le Aye the| use dekha kara pUjyazrI ne kahA-yaha khar3iyA kA Tukar3A kyoM lAye haiM? pradyumnAcArya ne kahA-saMskRta bolate hue yadi kadAcit koI apazabda (azuddha prayoga) bolane meM A jAya to usako siddha karane ke vaaste| AcAryazrI ne kahA-mukha jabAnI zabda-siddhi karane kA sAmarthya jisameM na ho usako saMskRta bhASA meM bolane kA adhikAra hI kyA hai? vAste ise alaga rkhiye| dUsare yaha paTTI kisa vAste lAyI gaI hai? pradyumnAcArya-bolane meM A jAne vAle apazabdoM ko likha lene ke vaaste| pUjyazrI-jo manuSya bole jAte apazabdoM ko apane hRdaya meM dhAraNa kara rakha nahIM sakatA hai vaha vAda-vivAda meM vijaya prApta karane kI icchA kaise rakha sakatA hai? ataH Apa isa paTTI ko bhI dUra haTA diijiye| isa prakAra AkSepapUrvaka AcAryazrI ke kahane para pradyumnAcArya ne vaha khar3iyA aura paTTI donoM hI alaga rakha diye| bAda meM naiyAyika paddhati se "anAyatana' viSaya ko lekara donoM AcArya saMskRta bhASA meM khaMDana-maMDanAtmaka bhASaNa karane lge| usa samaya jaina zAstroM meM varNita bharatezvara aura bAhubali ke yuddha kI taraha una donoM AcAryoM kA vAgyuddha dekhane yogya thaa| pradyumnAcArya ke tAtkAlika zAstrArtha saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (103) 2010_04 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI zailI, yukti va pramANa dekhane kI jinheM icchA ho ve sajjana pradyumnAcArya kRta "vAdasthala' nAmaka graMtha ko dekheN| isI taraha jinako zrI jinapatisUri ke agAdha pANDitya kA rasAsvAdana lenA ho ve mahAnubhAva AcAryazrI kI racI huI "vAdasthala'1 pustaka kA avalokana kreN| usase vidita hogA ki mahArAja ne kisa prakAra pradyumnAcArya ke vacanoM kA nirAkaraNa karake saba logoM ke sAmane kharataragaccha ke mantavyoM kI puSTi kI hai| ina donoM granthoM ke dekhane se vidvAna pAThakoM ko apUrva Ananda prApta hogaa| zAstrArtha ke tamAma viSaya ko yahA~ para hamane isalie nahIM likhA ki eka to itanA saba viSaya likhane se pustaka kA AkAra-prakAra bahuta bar3ha jaaygaa| dUsare yaha ki zrAvakoM ke Agraha se ye zAstrArtha sambandhI kucha parimita bAteM likhI jAtI haiN| ataH jo bAteM zrAvakoM ke lie upayogI bhI siddha hoM ve hI likhanI cAhie aura yadi vAdasthala likhita sabhI bAteM likhI jAtI to hama samajhate haiM ki usa jaTila evaM kaThina viSaya kA sArAMza sAdhAraNa pAThakoM ke samajha meM AnA hI kaThina thaa| phira bhI sthAna khAlI na rahane ke bhAva se kucha thor3I sI bAteM likhate haiN| pradyumnAcArya ne kahA-jisa devagRha (jinamandira) Adi meM sAkSAt sAdhu nivAsa karate haiM, vaha Apake kathanAnusAra anAyatana hI sahI, parantu bAhara rahate hue sAdhu loga jisa devagRha kI sArasaMbhAla karate haiM, use Apa kyA kheNge| pUjyazrI unakA kathana suna kara khUba ha~se aura bole-AcArya! Apane-apane vaktavya meM "sArA" zabda kA prayoga kiyA hai| isa zabda kA saMskRta bhASA meM prayoga karate huye Apane apanA vartamAnakAlavartI zAstrajJAna kA paricaya acchI taraha de diyaa| pradyumnAcArya-kyA sArA zabda nahIM hai| pUjyazrI-hA~, bilkula nahIM hai| pradyumnAcArya-saba logoM meM prasiddha 'sArA' zabda ko Apa kevala apane kathana mAtra se hI apalApita nahIM kara skte| pUjyazrI-logoM se Apa kA matalaba hala calAne vAle, gopAlana karane vAle logoM se hai athavA vyAkaraNAdi vidyAoM meM pAraMgata paNDitagaNoM se? yadi Apa kaheM ki merA abhiprAya halavAhakAdi se hai, to kahanA par3egA ki saMskRta bhASA ke bIca meM halavAhakAdi kI bhASA bolate hue Apa paNDitoM kI sabhA meM apane Apa kA gaurava ghaTAte haiM aura yadi Apa kaheM ki "sArA" zabda ke uccAraNa se maiM paNDitoM kA anukaraNa kara rahA hU~, to Apa kRpayA isakI puSTi-samarthana ke lie kisI paNDita ko sAkSI rUpa se upasthita kariye yA kisI paNDita ne kisI pustaka meM "sArA" zabda kA prayoga kiyA ho to hameM dikhlaaiye| 1. yahA~ donoM hI kRtiyA~ "vAdasthala" nAma se likhI haiM, parantu jahA~ taka merA khyAla hai, cAhe jinapatisUri jI kI ho yA pradyumnAcArya kI ho, do meM se eka kI kRti "vAdasthAnaka" nAma kI hai| (104) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa phaTakAra ko suna kara pradyumnAcArya Akula vyAkula ho gayA aura bolA - jaise sAraNa - vAraNa ityAdi zabdoM kA prayoga hai vaise hI sArA zabda kA prayoga hamane kiyA hai| pUjya zrI majAka se ha~sa kara bole- AcArya jI ! Apane vartamAna kAlavartI zAstroM kI jAnakArI kA bar3A zreSTha paricaya diyA hai / dhanya hai Apa aura dhanya hai ApakA zAstra jJAna / pradyumnAcArya apanI kamajorI kA anubhava karake kucha-kucha khinna hokara bolA- siddhAnta-granthoM kA vicAra prAraMbha karake bIca meM hI yaha zabdApazabdoM kI vicAraNA kyoM zuru kara dii| AyatanaanAyatana viSayaka nirNaya karane ke lie prastuta siddhAnta graMthoM kI vAcanA kyoM nahIM karate / pUjyazrI ne kahA- hA~, aisA kriye| usI samaya pradyumnAcArya ne sthApanikA (ThavaNI - sAMpar3A) rakha dI aura usake Upara oghaniyuktisUtravRti pustaka ke saba pAnoM-patroM se bharI huI kapalikA (vastA) rakha dii| pUjyazrI ne kahA- granthoM ko par3ha kara sunAyegA kauna? kapaTAzaya se pradyumnAcArya ne kahA- maiM par3hakara sunAU~gA / sarala hRdaya vAle pUjyazrI ne vicArA - " kyA kSobhavaza isakI buddhi vicalita ho gaI, jo yaha hamAre sAmane granthoM ko vA~ca - vA~ca sunAne ko svIkAra karatA huA apane ApakI laghutA ko bhI dhyAna meM nahIM lAtA / khaira, isakI icchaa|" aisA vicAra ke AcAryazrI ne kahA- " bhale, aisA kro| " tatpazcAt pradyumnAcArya nimnalikhita gAthAoM ko vA~cane lage nANassa daMsaNassa ya, caraNassaya tattha hoi uvaghAo / vajjijja vajjabhIrU, aNAyayaNavajjao khippaM // 778 // jattha sAhammiyA bahave, bhinnacittA aNAriyA / mUlaguNapparisevI, aNAyayaNaM taM viyANAhi // 779 // jattha sAhammiyA bahave, bhinnacittA aNAriyA / uttaraguNapaDisevI, aNAyayaNaM taM viyANAhi // 780 // jattha sAhammiyA bahave, bhinnacittA aNAriyA / liMgavesapaDicchannA, aNAyayaNaM taM viyANAhi // 781 // AyayaNaM pi ya duvihaM, davve bhAve ya hoi nAyavvaM / davvammi jiNaharAI, bhAvammi hoi tivihaM tu // 782 // jattha sAhammiyA bahave, sIlamaMtA bahussuyA / carittAyArasaMpannA AyayaNaM taM viyANAhi // 783 // suMdarajaNasaMsaggI, sIladariddaM vikuNai sIlaDDuM / jaha merugirIjAyaM, taNaM pi kaNayattaNamuvei // 784 // saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (105) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. vyAkhyA-jJAnasya darzanasya cAritrasya ca "yatra" anAyatane bhavatyupaghAtastadvarjayedavadyabhIruH saadhuH| kiM viziSTaH anAyatanaM varjayatIti anAyatanavarjakaH sa evaM vidhaH kSipramanAyatanamughAta iti matvA varjayediti // 778 // idAnIM vizeSato anAyatanaM pradarzayannAha2. vyAkhyA-sugamA, navaraM-mUlaguNAH prANAtipAtAdayastAnpratisevanta iti mUlaguNapratisevinaste yatra nivasanti tadanAyatanamiti // 779 // 3. vyAkhyA-sugamA, navaraM uttaraguNAH "piNDamsa jA visohI" ityAdi tatpratisevino ye|| 780 // 4. vyAkhyA-sugamA, navaraM-liMgaveSamAtreNa praticchannA bAhyato'bhyarataH punarmUlaguNapratisevina uttaraguNapratisevinazca, te yatra tdnaaytnmiti| uktaM lokottarabhAvAnAyatanaM, tatpratipAdanAccoktamanAyatanasvarUpaM // 781 / / idAnImAyatanapratipAdanAyAha5. vyAkhyA-Ayatanayapi dvividhaM-dravyaviSaye bhAvaviSaye ca bhvti| tatra dravye jinagRhAdi, bhAve bhavati trividhaMjJAnadarzanacAritrarUpamAyatanamiti / / 782 // jatthetyAdi sugmaa| [jahA~ para rahane se jJAna, darzana aura cAritra kA vyAghAta hotA ho, use anAyatana kahate haiM ataH anAyatana ko varjita karane vAlA pApabhIru sAdhu usa sthAna ko bahuta jaldI chor3a de| jahA~ para bhinna citta vAle, anArya mUla guNoM ke pratisevI yAni caraNasittarI rUpa mUla guNoM meM doSa lagAne vAle aneka sAdharmI (veSa se samAnatA vAle sAdhu) rahate hoM, use anAyatana jaano| jahA~ bhinna-bhinna citta vAle piNDavizuddhayAdi karaNasitarI rUpa uttara guNoM ke doSa sevana karane vAle sAdharmI rahate haiM, use bhI anAyatana smjho| jahA~ para bhinna citta vAle, anAcArI kevala sAdhu ke cihna rajoharaNAdi aura veza ko dhAraNa karane vAle bahuta se samAna dharmI rahate haiM, use anAyatana samajhanA caahie| dravyAyatana aura bhAvAyatana bheda se Ayatana bhI do prakAra kA hotA hai| dravyAyatana meM jina gRha (mandira) Adi kI gaNanA hai aura bhAvAyatana mUlaguNa va uttaraguNa ke viSaya meM mAnA gayA hai| jahA~ bhinna citta vAle bahuzruta aura cAritrAcAra sampanna bahuta se sahadharmI rahate hoM use Ayatana kahate haiM, isI kA nAma bhAvAyatana bhI hai| ___acche sadAcAra sampanna manuSyoM kA saMsarga zIlarahita manuSyoM ko bhI zIlavAna banA detA hai| jaise svarNAcala meru nAma ke pahAr3a meM ugA huA ghAsa bhI suvarNa bana jAtA hai|] / pUjyazrI dvArA batAI huI ina gAthAoM kI TIkA ko pradyumnAcArya bA~cane lage aura AcArya mahArAja askhalita vANI se inakI hAthoM-hAtha vyAkhyA karane lge| isake bAda apane mata kI sthApanA ke liye jisakI buddhi meM kapaTa bharA huA hai aise pradyumnAcArya ne sabakI A~khoM meM dhUla jhoMkate hue usa (106) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa ko TAlane ke lie eka sAtha hI do pannoM ko ulaTa diyA aura jo gAthA bA~cI usako chor3a ke anya hI gAthA-vRti ko bA~cane lge| __pUjyazrI ke pAsa baiThe hue jinahitopAdhyAya ne isa cAlAkI ko dekhakara pradyumnAcArya kA hAtha pakar3akara kahA-"AcArya! ina chor3e hue pichale do pannoM ko bA~ca kara Age baaNciye|" cAlAkI ke pakar3e jAne se pradyumnAcArya Akula-vyAkula ho gaye aura yoM hI Age-pIche ke pannoM ko ulaTane lge| isa avasara para "her3AvAhaka' upAdhi ke dhAraNa karane vAle zrImAlavaMzotpanna vIranAga nAmaka zrAvaka ne mAmA padavIdhArI abhayaDa nAmaka zahara ke kotavAla se kahA-mAmA! Apake nagara meM kyA usI puruSa ko kaida kiyA jAtA hai, jo rAtri meM corI kare aura dina dahAr3e corI karane vAlA yoM hI chor3a diyA jAtA hai? isa bAta ko sunakara kotavAla cauMkA aura idhara-udhara dekhatA huA bolA-her3AvAhaka Apa kyA kahate haiM? vIranAga bolA-mAmA sAhaba! dekhiye-dekhiye, tumhAre guru pradyumnAcArya ne cAlAkI se do pannoM ko chipA diyaa| isa bAta ko sunakara cir3he hue abhayaDa daNDanAyaka ne apane hAtha meM rahI camar3e kI beMta dvArA vIranAga kI pITha para AghAta kiyaa| idhara pradyumnAcArya bhI cAlU prakaraNa ko bA~cane lage aura pUrvavat pUjyazrI jI usakI vyAkhyA vistAra se karate rhe| bIca meM hI mAno pUjyazrI ke bhAgya-bala se prerita pradyumnAcArya ne kahA-"AcArya! isa rIti se to devagRha hI anAyatana hotA hai, pratimA anAyatana nahIM samajhI jAtI aura Apa to pratimA ko bhI anAyatana batalAte haiN|" pUjyazrI ha~sa kara bole-"Apa sthiratA rkhiye| isa sabhA ke bIca Apane apane mukha se devagRha anAyatana hotA hai, yaha to svIkAra kara liyaa| isase hamAre sabhI manoratha siddha ho ge|" pradyumnAcArya bole-to kyA pratimA bhI anAyatana kahI hai? AcAryazrI ne ha~sa kara kahA-jaba ki devagRha anAyatana siddha huA to pratimA bhI anAyatana siddha hI smjhiye| pradyumnAcArya bole-Apake kahane se samajheM yA isameM koI yukti yA pramANa bhI hai? ha~sa kara pUjyazrI bole-yukti aura pramANa rahita vacana halavAhakAdi ga~vAra loga hI bolA karate haiN| hama nahIM bolte| pradyumnAcArya ne kahA-to vaha kauna sI yukti hai? pUjyazrI ne vicAra kara kahA-suniye saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (107) Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamiNaM uvagaraNaM dhAremANo vihIi parisuddhaM / hoi guNANAyayaNaM avihi asuddhe aNAyayaNaM // 762 // vyAkhyA-"evam" uktanyAyena uvakaraNaM dhArayan vidhinA "parizuddhaM" sarva doSa varjita, kiM bhavati? guNAnAmAyatanaM-sthAnaM bhavati / athapUrvoktaviparItaM kriyate yadutAvidhinA dhArayati avizuddhaM ca tadupakaraNaM, tato'vidhinA azuddhaM dhriyamANaM tadevopakaraNaM "anAyatanaM" asthAnaM bhavatIti // [isa prakAra jo upakaraNa udgamAdi sarva doSoM se rahita hote hue zAstrokta vidhi se dhAraNa kiyA jAtA hai, vaha (upakaraNa) samasta guNoM kA Ayatana (sthAna) hotA hai aura jo isase viparIta ho yAni udgamAdi doSa dUSita hone ke sAtha avidhi se dhAraNa kiyA gayA ho vaha upakaraNa anAyatana kahA jAtA hai| isI taraha jina pratimA ke lie bhI samajhiye, yAni jo jinapratimA pramANahInatvAdi doSa mukta ho evaM jisakI pUjA Adi meM zAstrokta vidhi kA yathAvat pAlana na hotA ho usa jina pratimA ko bhI anAyatana kyoM na mAnI jAya? arthAt anAyatana hI mAnanI caahie|]" pUjyazrI ke mukha se isa gAthA kI vyAkhyA sunakara pradyumnAcArya udAsa ho mauna dhAraNa karake cupacApa baiTha gye| isake bAda seTha kSemaMdhara ne hAtha jor3a kara pradyumnAcArya se pUchA-jinapratimA anAyatana hai yA nhiiN| pradyumnAcArya ne kahA-seThajI, isa gAthA ke artha se to yahI jAnA jAtA hai ki jinapratimA bhI anAyatana hotI hai| tatpazcAt kSetroM meM AnandAzru dhAraNa karate huye seTha kSemaMdhara ne apane mastaka ke kezoM se pradyumnAcAya ke caraNa poMche aura putra sneha se bolA-vatsa! zrI jinadattasUri jI ke mArga meM lage hue mujhe itane dina ho gae, parantu mere mana meM yaha bAta nahIM jamI thI ki lAkhoM rupaye lagA kara U~ce toraNa vAlA jo devagRha banAyA jAtA hai, vaha bhI avidhi ke kAraNa anAyatana ho sakatA hai? Aja tumhAre mu~ha se aisA devagRha bhI anAyatana ho sakatA hai, yaha bAta suna kara mujha ko bar3I khuzI huii| pradyumnAcArya ne kahA-seTha kSemaMdhara! dUsare siddhAntoM ke pramANa dikhalA kara maiM yaha siddha karU~gA ki devagRha anAyatana nahIM hotaa| pUjyazrI se bhI pradyumnAcArya ne kahA-AcArya jI! hamAre nAma se aMkita parAjaya sambandhI rAsa kAvya aura caupAI bagairaha mata banavAnA aura na kisI se pddh'vaanaa| isake bAda pUjyazrI ne seTha kSemaMdhara ke lihAja ke kAraNa bulanda AvAja se apane saMgha meM yaha ghoSaNA kara dI ki-"jo hamArI AjJA mAnatA ho use cAhie ki pradyumnAcArya ke parAjaya sambandhI artha se pUrNa rAsa kAvya aura caupAI na banAveM aura na par3heM pddh'aaveN|" premAI hRdaya hone ke kAraNa A~khoM meM azru lAkara seTha kSemaMdhara ne kahA-"vatsa! maiMne tumheM badanAma karane ke lie yaha vAda prArambha nahIM karAyA hai| merA abhiprAya to yaha thA ki vidyApAtra, (108) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya-pada-prApta mere putra ko pratibodha dilAkara yugapradhAna zrI jinapatisUri jI kA ziSya banA duuN|" pitA putra meM jabaki isa prakAra kI bAteM ho rahI thI usI samaya ati pramudita hue zrAvakoM ke sAtha abhayaDa daNDanAyaka kA hAtha pakar3a kara pUjyazrI vahA~ se uTha kara makAna ke Upara vAle talle meM cale gye| pIche-pIche anyAnya nAgarika loga bhI gaye, una logoM ke sAtha abhayaDa daNDanAyaka AcAryazrI ko vandanA karake nIce A gyaa| pradyumnAcArya bhI mAnasika paritApa ke kAraNa mlAna mukha hue, lajjAvaza pRthvI kI ora dekhate hue seTha kSemaMdhara ke sAtha apanI pauSadhazAlA meM cale gye| vahA~ ekatrita hue anya tamAma kautuhala premI loga bhI apane-apane gharoM ko gye| 59. apane guru pradyumnAcArya ke mAnasika kaSTa ko dekhakara daNDanAyaka abhayaDa ko bar3A duHkha huaa| isI kAraNa sAre nagara meM zUnyatA chA gaI aura nagara ke bAhara saMgha meM ati Ananda huaa| bhANDazAlika (bhaNazAlI), saMbhava, vaidya sahadeva, Tha0 haripAla, seTha kSemaMdhara, vAhitrika uddharaNa aura seTha somadeva Adi pramukha logoM kI ora se vijaya ke upalakSa meM bar3e vistAra ke sAtha eka mahotsava manAyA gyaa| abhayaDa daNDanAyaka ne socA-"ye loga Age jAkara mere guru kI nindA kareMge, isalie ina logoM ko kisI taraha yahA~ zikSA de dI jAya to bar3A acchA ho|" aisA vicAra kara abhayaDa daNDanAyaka ne mAlavA deza meM sthita gurjara kaTaka ke pratihAra jagadeva ke pAsa vijJapti patra sahita eka manuSya ko bhejA aura dUsare hI dina saMgha ko rAjAjJA kI ANa dekara kahA-"mahArAjAdhirAja zrI bhImadeva kI ANa hai ki Apa loga hamArI AjJA ke binA yahA~ se nahIM jA skeNge|" itanA hI nahIM saMgha kI caukasI ke lie gupta rUpa se eka sau sainikoM kI gArada bhI vahA~ DAla dii| saMgha ke loga bhI Dara ke mAre apane-apane mana meM nAnA prakAra kI saMbhAvanA karane laga gye| apane pakSa kI vijaya dekhakara hiloreM lete hue parama Ananda ke vaza hokara bhaMDazAlI seTha saMbhava pUjyazrI ke pAsa Akara harSa pUrNa gad-gad vANI se kahane lagA-"prabho! hama Apake parAkrama ko jAnate haiN| siMha ke bacce bhI siMha hI hote haiM na ki shRgaal| gujarAtiyoM meM prAyaH kapaTa bAhulya hai, isalie ina kapaTiyoM ke sAtha zAstrArtha karane meM saphalatA ko bhI viralA hI pAtA hai| maiMne Apako pradyumnAcArya ke sAtha zAstrArtha karane kI anumati isalie hI to nahIM dI thI ki-yadi ina kapaTiyoM ke kUTa prayoga se kadAcit koI nindA ho jAyagI to phira logoM ke sAmane U~cA mastaka karake bola nahIM skeNge| parantu, mahArAja Apane to bar3A hI acchA kiyA ki gujarAta prAnta meM samasta AcAryoM ke mukuTabhUta pradyumnAcArya ko saba logoM ke sAmane harA kara, usakI bolatI baMda karake dAnta khaTTe kara diye| mahArAja! Apake isa eka caritra se atyanta harSita hue svargastha gurudeva zrI jinadattasUri jI mahArAja amRtapAna kI abhilASA ko bhUla ge| prabho! Apake dhairya ko dekhakara bhagavatI zAsanadevatA bhI Aja apane ko sajIva huI mAnatI hai| bhagavan ! ApakI isa prakAra kI vAda-labdhi ko dekhakara bhagavatI sarasvatI ne bhI apanI prasannatA kA prabhAva jAnA hai| pUjyavara! ApakA isa prakAra apUrva saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (109) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhasa dekha kara indra Adi deva bhI Apako mu~ha mA~gA vara dene ko utkaNThita ho rahe haiN|" isa prakAra bhaMDazAlI saMbhava ne mahArAja kI bhUri-bhUri prazaMsA kii| isake bAda zrImAlavaMza-bhUSaNa vaidya sahadeva, seTha lakSmIdhara, ThAkura haripAla, seTha kSemaMdhara, vAhitrika uddharaNa Adi saMgha-pradhAna puruSoM ne mahArAjazrI ke pAsa Akara abhayaDa daNDanAyaka kA duSTa abhiprAya khaa| mahArAja ne khUba socakara javAba diyA ki-"zrAvaka mahAnubhAvoM! Apa loga kisI prakAra se mana meM paritApa na kareM, zrI jinadattasUri jI mahArAja kI caraNa kRpA se saba bhalA hogaa| parantu aba Apa logoM ke prati merA Adeza yaha hai ki, zrI pAzvanArtha bhagavAn kI ArAdhanA karane ke lie snAtra, kAyotsarga Adi dhArmika kRtya karane ke lie Apa saba loga udyata ho jaaveN|" pUjya zrI ke upadeza se sArA hI saMgha dharmakArya meM udyata ho gyaa| pUjA, dharmadhyAna karate-karate caudaha dina bIta gae, parantu phira bhI vahA~ se saMgha ke nikalane kA koI upAya nahIM sUjha pdd'aa| taba saMgha ke logoM meM se do sau U~Ta vAle manuSya taiyAra hue aura vicAra kara nizcaya kiyA ki "kala prAta:kAla hote hI aisA kucha sAhasa kareMge, jisase saMgha ke saba loga apane-apane sthAnoM para pahu~ca jaayeNge|" idhara abhayaDa daNDanAyaka ke bhejA huA manuSya vahA~ pahu~ca kara senApati jagadeva par3ihAra kI sevA meM hAjira huA aura apane bhejane vAle mAlika kA sandeza kahate hue vaha patra unake caraNoM meM bheMTa kiyaa| jagadeva kI AjJA se unake karmacArI ne patra ko par3hakara sunaayaa| usameM likhA thA ki"apane deza meM isa samaya bar3e-bar3e dhana sampanna, sapAdalakSa deza kA eka saMgha AyA huA hai| yadi ApakI AjJA ho to, sarakArI ghor3oM ke lie dAnekA bandobasta kara duuN|" isa samAcAra ko sunate hI rAjA jagadeva Aga-babUlA ho gayA aura usI kSaNa apane AjJAkArI ke hAtha se eka AjJA patra likhvaayaa| usa patra kA Azaya yaha thA ki-"maiMne bar3e kaSTa se ajamera ke adhipati zrI pRthvIrAja ke sAtha sandhi kI hai| yaha saMgha ajamera sapAdalakSa deza kA hai| isalie isa saMgha ke sAtha cher3a-chAr3a bilkula bhUla kara bhI mata krnaa| yadi karoMge, to yAda rakhanA, jIte jI tumako gadhe kI khAla meM silA duuNgaa|" rAjAjJA se javAba bhejA gyaa| usa manuSya ne bhI zIghragati se pahu~ca kara daNDanAyaka ko patra diyaa| Aye hue isa javAba ko pAkara abhayaDa kI AzAlatAoM para pAlA par3a gyaa| vaha ThaMDA ho gayA aura phalasvarUpa abhayaDa ne zIghra jAkara una logoM se kSamA mAMgate hue bar3e Adara-sammAna ke sAtha saMgha ko vahA~ se vidA kiyaa| saMgha vahA~ se calakara anahilapATana nagara phuNcaa| vahA~ para pUjyazrI ne apane gaccha ke cAlIsa AcAryoM ko apanI maMDalI meM milA karake nAnA prakAra ke vastra dekara unakA sammAna kiyaa| 60. isake bAda AcAryazrI saMgha ke sAtha lavaNakheTaka nAma ke nagara meM gye| vahA~ para pUrNadeva gaNi, mAnacandra gaNi, guNabhadra gaNi Adi ko krama se vAcanAcArya kI padavI dii| isake bAda puSkaraNa nAma kI nagarI meM jAkara saM0 1245 ke phAlguna mAsa meM dharmadeva, kulacandra, sahadeva, somaprabha, sUraprabha, (110) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIrticandra, zrIprabha, siddhasena, rAmadeva aura candraprabha ina muniyoM ko tathA saMyamazrI, zAntamati, ratnamati, ina sAdhviyoM ko dIkSA dii| saM0 1246 meM zrIpatana meM zrI mahAvIra pratimA kI sthApanA kii| saM0 1247 (?) 1248 meM lavaNakher3A meM rahakara muni jinahita ko upAdhyAya pada diyaa| saM0 1249 meM punaH puSkariNI Akara malayacandra ko dIkSA dii| saM0 1250 meM vikramapura meM Akara sAdhu padmaprabha ko AcArya pada diyA aura sarvadevasUri nAma se unakA nAma parivartana kiyaa| saM0 1251 meM vahA~ se mANDavyapura meM Akara seTha lakSmIdhara Adi aneka zrAvakoM ko bar3e ThATha-bATa se mAlA phnaaii| 61. vahA~ se ajamera ke lie vihAra kiyaa| vahA~ para musalamAnoM ke upadrava ke kAraNa do mAsa bar3e kaSTa se bitaaye| tadanantara pATaNa Aye aura pATaNa se bhImapallI Akara cAturmAsa kiyaa| kuhipaya grAma meM jinapAla gaNi ko vAcanAcArya pada diyaa| lavaNakher3A meM rANA kelhaNa kI ora se vizeSa Agraha hone ke kAraNa punaH samatApUrvaka vAda-vicAra, carcA ke sAtha dakSiNAvarta ArAtrikAvatAraNa (jImaNI tarapha se AratI utAranA) svIkAra kiyaa| saM0 1252 meM pATaNa Akara vinayAnaMda gaNi ko dIkSita kiyaa| saM0 1253 meM prasiddha bhaNDArI nemicandra zrAvaka ko pratibodha diyaa| isake bAda musalamAnoM dvArA pATana nagara kA vidhvaMsa hone para mahArAja ne ghATI gA~va meM Akara cAturmAsa kiyaa| saM0 1254 meM zrI dhArA nagarI meM jAkara zrI zAntinAtha deva ke mandira meM vidhimArga ko pracalita kiyaa| apane tarka sambandhI pariSkAroM se mahAvIra nAma ke digambara ko atiraMjita kiyA aura vahIM para ratnazrI ko dIkSita kiyaa| Age calakara yahI bhahAsatI pravartinI pada para ArUr3ha huii| tatpazcAt mahArAja ne nAgadraha nAmaka gA~va meM caumAsA kiyaa| saM0 1256 kI caitra vadi paMcamI ke dina lavaNakheTa meM nemicaMdra, devacandra, dharmakIrti aura devendra nAma ke puruSoM ko vratI bnaayaa| saM0 1257 meM zrI zAntinAtha deva ke vizAla vidhi mandira kI pratiSThA karanI thI, parantu prazasta zakuna ke abhAva meM vilamba ho gyaa| isalie vahI pratiSThA saM0 1258 kI caitra vadi 5 ko kI gaI aura vidhipUrvaka mUrti sthApanA tathA zikhara-pratiSThA bhI kI gii| vahA~ para caitra vadi 2 ke dina vIraprabha tathA devakIrti nAmaka do zrAvakoM ko sAdhu bnaayaa| saM0 1260 meM ASAr3ha vadi 6 ke divasa vIraprabha gaNi aura devakIrti gaNi ko bar3I dIkSA dI gaI aura unake sAtha hI sumati gaNi evaM pUrNabhadra gaNi ko cAritra diyA gayA tathA AnandazrI nAma kI AryA ko "mahattarA" kA pada diyaa| tadanantara jaisalamera ke devamandira meM phAlguna sudi dvitIyA ko zrI pArzvanAtha svAmI kI pratimA kI sthApanA kii| isakA utsava seTha jagaddhara ne bar3e vistAra ke sAtha kiyaa| saM0 1263 phAlguna vadi caturthI ko lavaNakher3A meM mahaM0 kuladhara kArita mahAvIra pratimA kI sthApanA kii| ukta sthAna meM hI naracandra, rAmacandra, pUrNacandra aura vivekazrI, maMgalamati, kalyANazrI, jinazrI ina sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSA dekara dharmadevI ko pravartinI pada se vibhUSita kiyaa| usI avasara para vahA~ ThA0 Abhula Adi bAgar3Iya zrAvaka samudAya pUjyazrI kI caraNa vandanA karane ko AyA thaa| lavaNakher3A meM hI saM0 1265 meM municandra gaNi, mAnabhadra gaNi, sundaramati aura Asamati ina cAra strI-puruSoM ko muni vrata meM dIkSita kiyaa| saM0 1266 meM vikramapura meM bhAvadeva, jinabhadra tathA vijayacandra ko vratI bnaayaa| guNazIla saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (111) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko vAcanAcArya pada diyA aura jJAnazrI ko dIkSA dekara sAdhvI bnaayaa| saM0 1269 meM jAbAlIpura meM mahaM0 kuladhara ke dvArA kArita zrI mahAvIra pratimA ko vidhi-caityAlaya meM bar3e samAroha se sthApita kii| zrI jinapAla gaNi ko upAdhyAya pada diyaa| dharmadevI pravartinI ko mahattarA pada dekara prabhAvI nAmAntaraNa kiyaa| isake atirikta mahendra, guNakIrti, mAnadeva, candrazrI tathA kevalazrI ina pA~co ko dIkSA dekara vikramapura kI ora vihAra kara gye| 62. saM0 1270 meM bAgar3I logoM kI prArthanA svIkAra karake "bAgar3a" deza meM gye| vahA~ jAkara dAridreraka nAma ke nagara meM saikar3oM zrAvaka-zrAvikAoM ko mAlAropaNa, samyaktva, parigrahaparimANa, dAna, upadhAna, udyApana Adi dhArmika kAryoM meM lagAyA aura usa nimita bar3e vistAra ke sAtha sAta nandiyA~ kii| saM0 1271 meM bRhadvAra nagara meM saMmukhAgata zrI AsarAja rANaka Adi samAja ke mukhya-mukhya aneka logoM ke sAtha ThAkura vijayasiMha dvArA vistArapUrvaka kiye gaye pravezotsava se praveza huA aura pUrvavat nandiyoM kI racanA karake anekoM utsava mnaaye| vahA~ mithyAdRSTi gotradeviyoM kI pUjA Adi mithyA-kriyA ko banda kraayaa| isase vahA~ ke rahane vAle zrAvaka varga ke hRdayoM meM atyadhika pramoda kA saMcAra huaa| saM0 1273 meM bRhadvAra meM loka prasiddha "gaMgA dazaharA" parva para gaMgA yAtrA karane ke liye bahuta se rANAoM ke sAtha nagarakoTa ke mahArAjAdhirAja zrI pRthvIcandra bhI Aye hue the| unake sAtha meM manodAnaMda nAma kA eka kAzmIrI paNDita rahatA thaa| usa paNDita ko jinapriyopAdhyAya ke ziSya zrI jinadAsa aparanAma zrI jinabhadra ne jinapatisUri jI ke sAtha zAstrArtha karane ko uksaayaa| paNDita manodAnanda ne jinapatisUri jI kI pauSadhazAlA ke dvAra para zAstrArtha kA AhvAna patra cipakAne ke lie apane eka vidyArthI ko bhejaa| vaha vidyArthI dina ke dUsare prahara ke samaya upAzraya meM Akara patra cipakAne lgaa| usI samaya pUjyazrI ke ziSya dharmaruci gaNi ne vismaya vaza hokara alaga le jAkara usase pUchA-yyahA~ tuma kyA kara rahe the? brAhmaNa bAlaka ne nirbhaya hokara uttara diyA-rAjapaNDita manodAnanda jI ne Apake guru zrI jinapatisUri jI ko lakSya karake yaha patra cipakAne ko diyA hai| usa vidyArthI kI bAta sunakara haMsate hue dharmaruci gaNi jI ne kahA-"re brAhmaNa bAlaka! hamArA eka sandeza paNDita jI ko kaha denA ki-paNDita jI! zrI jinapatisUri jI ke ziSya dharmaruci gaNi ne merI jabAnI kahalavAyA hai ki paM0 manodAnaMda jI! yadi Apa merA kahanA mAneM to Apa Aja pIche vRkSa zAkhA kA avalaMbana kariyegA, patrAvalaMbana nahIM, yAni isa zAstrArtha kI AkAMkSA se Apa pIche haTa jAe~ tathA apanA patra vApasa le leM, anyathA Apake dA~ta TUTa jaayeNge| abhI na sahI, kintu bAda meM Apa avazya hI merI salAha kA mUlya smjheNge|" usI vidyArthI se paM0 manodAnanda ke viSaya meM jAnane yogya sArI bAteM pUcha kara use chor3a diyaa| (112) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 . Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaruci gaNi ne yaha samasta vRttAnta pUjyazrI ke Age nivedana kiyaa| vahA~ para pUjyazrI ke pAsa upasthita Tha0 vijaya nAmaka zrAvaka ne zAstrArtha sambandhI bAta sunakara apane naukara ko usa patra cipakAne vAle vidyArthI ke pIche bhejA aura kahA ki-"tuma isa lar3ake ke pIche-pIche jAkara jA~ca karo ki yaha lar3akA kisa-kisa sthAna para jAtA hai| hama tumhAre pIche hI A rahe haiN|" isa prakAra Adeza pAkara vaha naukara usa kArya kA anusaMdhAna karane ke lie lar3ake ke caraNa cihnoM ko dekhatA huA calA gyaa| aneka paNDita prakANDoM ko zAstrArtha meM pachAr3ane vAle pragAr3ha vidvAna yazasvI zrI jinapatisUri jI ne apane Asana se uTha kara apane anuyAyI munivaroM ko kahA ki-"zIghra vastra dhAraNa karo aura taiyAra ho jaao| zAstrArtha karane ko calanA hai, svayaM bhI taiyAra ho gye|" ____ mahArAja ko jAne ke lie taiyAra hue dekhakara muni jinapAlopAdhyAya aura ThA0 vijayasiMha zrAvaka kahane lage-"bhagavan! yaha bhojana kA samaya hai, sAdhu loga AhAra vahora karake A gaye haiM isalie Apa pahale gaucarI kreN| bAda meM vahA~ jaayeN|" una logoM ke anurodha se mahArAja bhojana karake utthe| zrI jinapAlodhyAya jI ne mahArAja ke caraNoM meM vandanA karake prArthanA kI-prabho! manodAnaMda paNDita ko jItane ke lie Apa mujhe bhejeN| ApakI kRpA se maiM use jIta aauuNgaa| bhagavan! pratyeka sAdhAraNa manuSya se Apa yadi isa prakAra vAda-prativAda karane ko svayaM uTheMge to phira hama logoM ko sAtha lAne kA kyA upayoga hai? usa mAmUlI paM0 manodAnaMda ko harAne ke lie Apa itane vyagra kyoM ho gaye haiN| kahA bhI hai kopaadektlaaghaatnipaatmttdntinH| harerhariNayuddheSu kiyAn vyaakssepvistrH|| [krodhavaza apane caraNa kI eka capeTa se masta hAthiyoM ko mAra DAlane vAle siMha ko hariNoM ke sAtha yuddha karane meM vizeSa vyagra hone kI AvazyakatA? yAni bilkula nahIM hai|] rAjanIti meM bhI pahale paidala senA yuddha karatI hai aura bAda meM raNa-vidyA vizArada senApati lar3A karate haiN| pUjyazrI ne kahA-upAdhyAya jI? Apa jo kahate haiM vaha yathArtha hai, kintu paNDita kI yogyatA kaisI hai yaha mAlUma nhiiN| upAdhyAya jI ne kahA-paNDita kaisA bhI kyoM na ho, saba jagaha ApakI kRpA se vijaya sulabha hai| pUjyazrI ne kahA-koI harja nahIM hama bhI calate haiM, kintu bolanA tumhiiN| upAdhyAya jI ne kahA-mahArAja! ApakI upasthiti meM lajjA vaza merI jabAna bolane meM barAbara nahIM clegii| isalie ApakA yahIM virAjanA acchA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (113) ___Jain Education international 2010_04 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra zrI jinapAlopAdhyAya kA vizeSa Agraha dekhakara mahArAjazrI ne prasanna mana se mantra smaraNa ke sAtha mastaka para hAtha rakha kara dharmaruci gaNi, vIrabhadra gaNi, sumati gaNi aura ThAkura vijayasiMha Adi zrAvakoM ke sAtha upAdhyAya jI ko manodAnanda paNDita ko jItane ke lie bheja diyaa| nagarakoTTIya rAjAdhirAja zrI pRthvIcandra kI sukha pRcchA nimitta Aye hue aneka rAjA-rANAoM se bhUSita unake sabhA bhavana meM paNDitapravara zrI jinapAlopAdhyAya jI apane parivAra ke sAtha phuNce| 63. upAdhyAya jI ne sundara zlokoM dvArA rAjA pRthvIcandra kI samayAnukUla prazaMsA karake vahA~ para baiThe hue paM0 manodAnanda ko sambodhana karake kahA-paNDitaratna ! Apane hamArI pauSadhazAlA ke dvAra para vijJApana patra kisalie cipakAyA thaa| usane kahA-Apa logoM ko jItane ke lie| upAdhyAya jI ne kahA-bahuta acchA, kisI eka viSaya ko lekara pUrva pakSa aGgIkAra kiijie| paNDita-Apa loga SaDdarzanoM se bahirbhUta haiN| isa bAta ko maiM siddha karU~gA, yahI merA pakSa hai| upAdhyAya-ise nyAyAnusAra pramANa siddha karane ke lie anumAna svarUpa baaNdhiye| paNDita-"vivAdAdhyAsitA darzanabAhyAH prayuktAcAravikalatvAt mlecchavat" arthAt vAda-prativAda karane vAle jaina-sAdhu chahoM darzanoM se bahiSkRta hai, prayukta AcAra se vikala (rahita) hone ke kAraNa mlecchoM kI trh| zrI upAdhyAya jI ha~sa kara bole-paNDitarAja manodAnanda! Apake kahe hue isa anumAna meM kitane dUSaNa dikhalAU~? paNDita-hA~, Apa apanI zakti ke anusAra dikhlaaveN| parantu isakA bhI dhyAna rahe ki una sabakA Apako samarthana karanA pdd'egaa| upAdhyAya-paMDitarAja ! sAvadhAna hokara suniye! Apane kahA ki-"vivAdAdhyAsitA darzanabAhyAH prayuktAcAravikalatvAt mlecchavat" Apake kahe isa anumAna meM "prayuktAcAravikalatvAn" yaha hetu nizcita nahIM kintu anekAntika hai| ApakA uddezya hama logoM meM SaDdarzana bAhyatA siddha karane kA hai arthAt SaDdarzana bAhya sAdhya hai| parantu SaDdarzanoM ke bhItara mAne huye Apake vipakSabhUta bauddha, cArvAkI Adi meM bhI yaha ApakA diyA huA hetu calA jAtA hai-lAgU hotA hai, kyoMki ve bhI Apake abhimata veda prayukta AcAra se parAGmukha hai| isalie ativyApti nAmaka doSa anivArya hai| aura ApakA diyA huA "mlecchavat" yaha dRSTAnta bhI sAdhana vikala hai| Apa mlecchoM meM prayukta AcAra kI vikalatA eka deza se mAnate haiM yA sarvatobhAvena? yadi kaheM ki eka deza se, to vaha ThIka nahIM, kyoMki mleccha bhI apanI jAti ke anusAra kucha na kucha lokAcAra kA pAlana karate huye dikhalAI dete haiM aura lokAcAra sabhI vedokta hI haiM, isalie ApakA kahA huA hetu asiddha hai yAni dRSTAnta meM nahIM ghtttaa| yadi Apa kaheM ki mlecchoM meM sampUrNa vedokta AcAra nahIM pAyA jAtA, isalie ve darzana bAhya (114) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM, to aisA kathana bhI ThIka nahIM, kyoMki phira to Apa bhI darzana bAhya haiM / vedokta sampUrNa AcAravyavahAra kA pAlana zAyada Apa bhI nahIM kara skte| isa prakAra tarka rIti se bolate hue upAdhyAya jI ne sabhA meM sthita tamAma logoM ko acambhe meM DAla diyA aura aneka doSa darzA kara manodAnanda ke prAthamika kathana ko avyavasthita btlaayaa| phira bhI mAnI paNDita manodAnanda dhRSTatA se apane pakSa ko siddha karane ke lie anyAnya pramANa upasthita karane lgaa| parantu upAdhyAya jI ne apanI pracura vizAla pratibhA ke prabhAva se rAjA pRthvIcandra Adi samasta logoM ke sAmane asiddha, viruddha, anekAntika Adi doSa dikhalAkara tamAma anumAnoM kA khaNDana karake paM0 manodAnanda ko parAjita kara diyaa| itanA hI nahIM, upAdhyAya jI ne pradhAna anumAna ke dvArA apane Apako SaDdarzanAbhyantaravartI honA bhI siddha kara diyaa| aise vAkpaTu jaina muni ke samakSa jaba koI uttara nahIM de sakA taba atilajjita hokara paM0 manodAnanda mana hI mana socane lagA ki-"yahA~ sabhA meM baiThane vAle rAjA raIsa logoM ko jaisA cAhie vaisA zAstrIya jJAna kA abhAva hai| isIlie ve loga apane sAmane adhika bolate hue kisI vyakti ko dekhate haiM to samajha baiThate haiM ki yaha puruSa bahuta acchA bolane vAlA vidvAna hai| ataH isa dhAraNA ke anusAra mujhe bhI kucha bolate rahanA caahie| loga jAna jAyeMge ki paM0 manodAnanda bhI eka acchA bolane vAlA vAkpaTu puruSa hai|" aisA socakara zabdabrahma yadekaM yaccaitanyaM ca srvbhuutaanaam| yatpariNAmastribhuvanamakhilamidaM jayati sA vaannii|| [jo eka brahma zabdamaya hai aura jo sarva bhUtoM (jIvoM) kA caitanya hai evaM jisakA pariNAma yaha samasta tribhuvana hai, vaha vANI jayavaMtI hai|] ityAdi pustakoM se yAda kiyA huA pATha bolane lgaa| aisA dekha kara zrImAn upAdhyAya jI ne jarA kopAveza meM Akara kahA-"are nirlajjoM ke saradAra! aisA yaha asaMbaddha kyoM bola rahA hai? maiMne pramANa aura yuktiyoM ke bala se tumako SaDdarzanoM se bahirbhUta siddha kara diyA hai| agara tumhArI koI zakti hai to pauSadhazAlA ke dvAra para cipakAye gaye apane zAstrArtha patra ke samarthana ke lie kucha sapramANa bolo| par3hI huI pustakoM ke pATha kI yathAvat AvRtti karane meM to hama bhI samartha haiN|" isake bAda upAdhyAya jI kI AjJA pAkara dharmaruci gaNi, vIraprabha gaNi aura sumati gaNi ye tInoM muni zrI jinavallabhasUri jI mahArAja kI banAI huI citrakUTIyaprazasti, saMghapaTTaka, dharmazikSA Adi saMskRta prakaraNoM kA pATha U~ce svara se karane lge| inako dhArApravAha rUpa dhar3A-dhar3a saMskRta pATha kA uccAraNa karate hue dekhakara vahA~ para upasthita sabhI rAjA raIsa loga kahane lage-"o ho! ye to sabhI paNDita haiN|" saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (115) _ 2010_04 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAra khAye hue paNDita manodAnanda kA mukha malina dekhakara rAjAdhirAja pRthvIcandra ne vicArA"hamAre paNDita manodAnanda jI kI mukhacchAyA phIkI hai, agara yaha rAjapaNDita hAra jAyagA to duniyA meM hamArI mahAn laghutA siddha hogii| isalie abhI upasthita janatA ke Age hI donoM kI samAnatA siddha ho jAya to acchA hai|" aisA mana meM nizcaya kara upAdhyAya jI kI ora lakSya karake rAjA kahane lage-"Apa bar3e acche maharSi mahAtmA haiN|" vaise hI manodAnanda jI kI ora mukha karake - "Apa bhI bar3e acche paNDita haiN|" pRthvIcandra rAjA ke mu~ha se yaha vacana suna kara upAdhyAya jI ne vicAra kiyA-Aja dina se hama zAstrArtha karane lage the, rAta ke tIna pahara bIta gaye haiN| isa bIca hamane aneka pramANa dikhalAe, apanI dimAgI zakti kharca kI, lekina phala kucha nahIM huaa| hamane manodAnanda ko parAjita karake usakI jabAna baMda kara dI, niruttara banA diyaa| phira bhI rAjA sAhaba apane paNDita ke pakSapAta ke kAraNa donoM kI samAnatA darzA rahe haiN| astu, kucha bhI ho, hameM jayapatra liye binA isa sthAna se uThanA nahIM caahie| skaMdhAsphAlana pUrvaka upAdhyAya jI spaSTa bole-mahArAja! Apa yaha kyA kahate haiM, maiM kahatA hU~ ki sAre bhArata khaNDa meM mere sAmane Tikane vAlA koI paNDita nahIM hai| yadi yaha manodAnanda paNDita hai to mere sAtha vyAkaraNa, nyAya, sAhitya Adi kisI bhI viSaya meM svataMtratA se bola sakatA hai| agara isakI zakti nahIM hai, to yaha pauSadhazAlA vAle patra ko apane hAtha se phAr3a ddaale| are yajJopavIta mAtra ko dhAraNa karane kI zakti vAle manodAnanda! zrI jinapatisUri jI mahArAja ke Upara patra cipakAtA hai, kintu re baTuka, tujhe mAlUma nahIM ki inhoMne sabhI vidyAoM meM nirNaya dene vAle yAni sabhI vidyAoM ke pAragAmI zrI pradyumnAcArya jaise paNDitarAjoM ko bhI saba logoM ke sAmane dhUla phAMkate kara die haiN| isI avasara para zrI pRthvIcandra mahArAja ne svayaM usa zAstrArtha ke AhvAna patra ko lekara phAr3a ddaalaa| upAdhyAya jI ne kahA-mahArAja! isa patra ko phAr3ane mAtra se hI mujhe santoSa nahIM hotaa| rAjA ne pUchA-Apako santoSa kisa bAta se ho sakatA hai? upAdhyAya jI ne uttara diyA-hameM santoSa jayapatra milane se hogaa| kAraNa? rAjan ! hamAre sampradAya meM aisI vyavasthA hai ki jo koI hamAre upAzraya ke dvAra para patra cipakAtA hai, dUsare dina usI puruSa ke hAtha se jayapatra likhavAkara apane upAzraya ke dvAra para lagavAyA jAtA hai| isalie mahArAja! Apase nivedana hai ki Apa apane nyAyAdhIzoM se sammati lekara ApakI rAjasabhA meM hamArI sampradAyI vyavasthA jaise vRddhi prApta ho vaise kriye| paNDita manodAnanda jI kI mukhacchAyA ko malina huI dekhakara yadyapi rAjA ko aisA karane meM mAnasika bar3A duHkha hotA thA, parantu sabhA meM baiThane vAle nyAya vicAra meM pravINa buddhimAna pradhAna puruSoM ke anurodha se rAjA ko apane sariztedAra ke hAtha se jayapatra likhavA kara jinapAlopAdhyAya ke (116) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAthoM meM denA pdd'aa| upAdhyAya jI ne isake badale meM dharmalAbha rUpa AzIrvAda dene ke sAtha mahArAjAdhirAjazrI pRthvIcandra kI aneka zlokoM dvArA bhUri-bhUri prazaMsA kii| rAta bhara zAstrArtha hote rahane ke kAraNa prAta:kAla vahA~ se uThakara zaMkha dhvani Adi vAjitroM ke paMca zabda dvArA badhAI lete hue tathA jayapatra ko liye hue munimaNDalI ko sAtha lekara upAdhyAya jI AcArya pravara zrI jinapatisUri jI ke pAsa aaye| pUjyazrI ne apane ziSya ke dvArA hone vAlI jina zAsana kI prabhAvanA se bar3e harSa kA anubhava kiyA aura bar3e Adara satkAra ke sAtha jinapAlopAdhyAya ko apane pAsa biThalA kara zAstrArtha sambandhI sArI bAteM byaurevAra puuchii| saM0 1273 jeTha vadi 13 ke dina zrI zAMtinAtha bhagavAn ke janma-kalyANaka ke avasara para isa jaya ke upalakSa meM vahA~ ke zrAvakoM ne bar3e harSapUrvaka eka bRhat jayotsava mnaayaa| 64. vahA~ (bRhadvAra) se saM0 1274 meM vihAra karake Ate hue pUjyazrI ne mArga meM bhAvadeva muni ko dIkSA dii| seTha sthiradeva kI prArthanA svIkAra karake "dAridreraka" gA~va meM cAturmAsa kiyaa| vahA~ bhI pahale kI taraha nandI sthApanA kii| saM0 1275 meM jAbAlipura Akara jeTha sudi 12 ke dina bhuvanazrI gaNinI, jagamati tathA maMgalazrI ina tIna sAdhviyoM ko aura vimalacandra gaNi evaM padmadeva gaNi ina sAdhuoM ko dIkSA dii| saM0 1277 meM pAlanapura Akara aneka prakAra kI dharma prabhAvanAe~ kiiN| vahA~ para mahArAja ke nAbhi ke nIce sthAna para eka gA~Tha paidA huii| usakI vedanA satAne lagI aura isI vedanA ke kAraNa pezAba kI rukAvaTa ho gii| usake atyanta kaSTa se mahArAja ne apanI Ayu zeSa huI jAnakara caturvidha saMgha ko ekatrita karake mithyA duSkRta kiyA aura saMgha ko yathocita zikSA dekara kahA-"Apa loga mana meM koI taraha se kheda na kareM aura yaha bhI nahIM samajhe ki jo AcArya jIte jI aneka logoM se zAstrArtha karake dharma prabhAvanA karate rahe haiM, aba unake binA kAma kaise calegA? kAraNa, hamAre pIche bhI sarvadevasUri, jinahitopAdhyAya aura jinapAlopAdhyAya Adi hamArI taraha saba yathocita uttara dene meM samartha haiN| yaha Apa logoM ke manorathoM ko pUrA kara skeNge| inake atirikta vAcanAcArya sUraprabha, kIrticandra, vIraprabha gaNi aura sumati gaNi ye cAroM hI ziSya mahApradhAna (zreSTha) taiyAra hue hai| inameM eka-eka kA bhI apUrva sAmarthya hai, ye girate hue AkAza ko bhI sthira rakhane meM samartha haiN| parantu jaba hama apane pATa ke yogya baiThAne meM kisI ko chA~Tate haiM, to hamAre dhyAna meM vIraprabha gaNi AtA hai| hamAre zarIra meM isa samaya bar3I vyAdhi hai| isalie yadi saMgha kahe to abhI bhI hama use apane pATa para baiThA deN|" ___zoka aura harSa donoM kA dvandva jinake citta meM macA huA hai, aise saMgha ne pUjyazrI se nivedana kiyA ki-"mahArAja! vaise to jo Apake samajha meM AtA hai, vahIM hameM mAnya hai| parantu isa vakta jaldI meM kI huI AcArya pada kI sthApanA, jaisI cAhie vaisI zobhA ke sAtha nahIM ho skegii| isalie yadi ApakI AjJA ho to yahA~ ke zrIsaMgha kI ora se bhejI huI AmaMtraNa patrikAoM ko dekhakara Aye hue samasta saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (117) 2010_04 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezavAsI kharataragacchIya saMgha samudAya kI upasthiti meM bar3e Ananda ke sAtha pATa mahotsava manA kara vIraprabha gaNi ko bar3e ThATha-bATa ke sAtha AcArya pada para sthApita kiyA jaay|" pUjyazrI ne kahA-"jo kucha karttavya samudAya ke dhyAna meM Ave vahI acchA hai, hamako mAnya hai|" isake bAda saba logoM se kSamata-kSAmaNA karake saba logoM ke citta meM camatkAra paidA kara anazana vidhi ke sAtha zrI jinapatisUri jI mahArAja svarga ko sidhAra gye| 65. tatpazcAt yadyapi pUjyazrI ke viyoga se hone vAle parama duHkha se saMgha kA anta:karaNa kiMkartavyavimUr3ha sA ho gayA thA, parantu unake pIche hone vAle deha saMskAra Adi kArya ko atyAvazyaka samajha kara eka sundara vimAna meM pUjyazrI ke zava kI sthApanA kara unake dAha-saMskAra ke lie taiyArI kI gii| saM0 1277 ASAr3ha zuklA dazamI ko usa samaya kI prathA ke anusAra karNa ko sukhadAyaka aura hRdaya ko dravita kara dene vAlI megha rAga Adi rAginiyoM ko vArAMganAe~ gA rahI thiiN| usI prakAra prANahArI mRtyu deva ko upAlaMbha dene vAle aura bhI nAnA prakAra ke gAyana gAye jA rahe the| aneka prakAra ke kamala gaTTA Adi vana phaloM kI uchAla ho rahI thii| zaMkhAdi pA~caprakAra ke tumula dhvani ke bIca samasta nAgarika logoM ke sAtha caturvidha saMgha ke loga mahArAja kI arthI ko le jA rahe the| isI avasara para mahArAja zrI kI bImArI ke samAcAra suna kara zrI jinahitopAdhyAya jI jAbAlipura se tvarita gati vihAra karake vahA~ (pAlanapura) A phuNce| kaNapITha (dhAnamaNDI) meM Ane para unako mahArAjazrI kI zmazAna yAtrA ke darzana hue| pUjyazrI kI yaha avasthA dekhakara zoka vihvala ho, unake guNa-gaNoM ko yAda karake jinahitopAdhyAya jI 16 zlokoM se isa prakAra vilApa karane lage zrIjinazAsanakAnanasaMvarddhivilAsalAlase vstaa| hA zrIjinapatisUre!, kimetadasamaJjasamavekSe? // 1 // jinapatisUre! bhavatA shriipRthviiraajnRpsdHsrsi| padmaprabhAsivadane nA'ramiva jayazriyA sArdham // 2 // mathitaprathitaprativAdijAtajaladheH prabho! smuddhRty| zrIsaMghamanaHku NDe nyadhAt tvamAnandapIyUSam // 3 // budhabuddhicakravAkI SaTtarkIsariti trkckrenn| krIDati yathecchamudite jinapatisUre! tvayi dineshe|| 4 // tava divyakAvyadRSTAvekavidhaM saumanasyamullasati / drAk sumanasAM ca tatpratipakSANAM ca prabho! citrm||5|| (118) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAtuvibhaktyanapekSaM kriyAkalApaM tvananyasAdhyamapi / yaM sAdhayat jinapate! camatkRte kasya no jAtaH // 6 // mayi sati kIdRk cAsannayamatra kaviriti nAma vahatIti / roSAdasurAcAryaM jetuM kiM jinapate! svaragAH ? // 7 // bhagavaMstvayi divi gacchati harSAttvadabhimukhamakSatAH kSiptAH / suraramaNIbhirmanye sArIbhUtAsta evAbhre // 8 // indrAnurodhavazato madhye svarge yayau bhavAnittham / jinapatisUre ! santo dAkSiNyadhanA bhavanti yataH // 9 // vAmapadaghAtalagnendrANyavatAritazarAvapuTakhaNDAH / svaH zrIvivAhakAryaM tava nUnaM divyuDU bhUtAH // 10 // jinajananadinasnAnAdhAnecchAtaH kimAkulIbhUya / tvaM paJcatvaM prAptaH surapativajjinapatirbhagavAn ? // 11 // tvadabhimukhamiva kSiptAnAzAnArIbhirakSatAn nUnam / upabhoktuM viyadajire vicarati candro marAla iva // 12 // nAstikamatakRdamaragurujayanAyevAsi jinapate ! svaragAH / parametajjagadadhunA vinA bhavantaM kathaM bhAvi ? // 13 // hA! hA! zrImajjinapatisUre! sUre tvayItthamastamite / ahaha kathaM bhavitA nIticakravAkI varAkIyam // 14 // karataladhRtadInAsye zrIzAsanadevi! mA kRthAH kaSTam / yanmanye tava puNyairjinapatisUrirdivamayAsIt // 15 // re daiva ! jaganmAtuH zrIvAgdevyA api tvayAtrepi? / nA manye yadamuSyAH sarvasvaM jinapatirahAri // 16 // [ hA ! he jinapatisUri jI mahArAja ! zrI jina zAsana rUpI bagIce meM pratidina vRddhi pAte vilAsa kI lAlasA meM basatA huA maiM yaha kyA ayogya banAva dekha rahA hU~ // 1 // ] [he jinapatisUri jI mahArAja ! padmoM (kamaloM) se prabhAsita ( zobhita ) mukha (madhyabhAga) vAle sarovara meM jaise pAnI praviSTa hotA hai, vaise padmaprabhAcArya Adi vidvAnoM se suzobhita ajamera ke mahArAjA pRthvIrAja kI rAjasabhA rUpa sarovara meM Apane jayazrI ke sAtha praveza kiyA thA // 2 // ] saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa , 2010_04 (119) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he prabho jinapatisUri jI mahArAja! Apane mathita (parAjita) kiye hue vAdiyoM ke vizAla samudAya rUpI samudra meM se AnaMdarUpa amRta ko udbhaTa karake zrI saMgha ke mana rUpI kuNDa meM sthApita kara diyA hai // 3 // ] _[he jinapatisUri jI mahArAja! sUrya jaise ApakA udaya hone para vidvAn logoM kI buddhi rUpa cakravAkI (cakorI) SaD darzanoM kI tarka rUpI saritA (nadI) meM tarka rUpI cakra ko lekara icchAnusAra krIr3A karatI hai|| 4 // ] [he prabho jinapatisUri jI mahArAja! Azcarya hai ki ApakI kAvya dRSTi meM yAni Apake racita kAvyoM ko dekha kara sajjana va durjana donoM ko eka hI samAna saumanasya (harSollAsa) utpannA hotA hai // 5 // ] [he jinapatisUri jI mahArAja! dhAtu va vibhakti kI apekSA rakhe binA evaM anya vidvAnoM se sAdhe na jAya vaise kliSTa kriyAkalApa ko bhI Apane prativAdiyoM ke samakSa jo siddha kara batAyA vaha kisako camatkArakAraka nahIM huA? yAni ApakI isa prakAra atyadbhuta prayoga siddhi ko dekha kara sabhI loga Azcarya mugdha ho jAte haiM // 6 // ] [he jinapatisUri jI mahArAja! yahA~ bhUtala para mere vidyAmAna rahate hue mere samIpa meM yaha (zukra) "kavi" aise nAma ko kaise vahana kara rahA hai? isa roSa se kyA asurAcArya (zukra nAma ke graha) ko jItane ke lie Apa svarga meM sidhAra gaye haiM? // 7 // ] [he bhagavan jinapatisUri jI mahArAja! maiM mAnatA hU~ ki Apake svarga meM jAte hue devAMganAoM ne harSa ke kAraNa Apake sAmane jo akSata uchAle ve hI AkAza maNDala meM tAre bana gaye haiM // 8 // ] [he jinapatisUri jI mahArAja! maiM kalpanA karatA hU~ ki indra ke anurodha (Agraha) se Apa isa prakAra akasmAt svarga sidhAra gaye haiM, kAraNa ki-satpuruSa dAkSiNyatA (lihAja) rUpa dhana vAle huA karate haiN||9||] [he pUjya gurudeva jinapatisUri jI mahArAja! svargazrI ke sAtha ApakA vivAha kArya karane hetu indrANI dvArA bA~ye paira kA prahAra lagAne se utare hue zarAva saMpuTa ke Tukar3e AkAza meM nizcaya hI tAre, graha va nakSatra rUpa bana gaye haiM // 10 // ] [he bhagavan jinapatisUri jI mahArAja! Apa janma kalyANa ke dina jinezvara bhagavaMtoM ko janmAbhiSeka karAne ke lie utkaMThita hue indra mahArAjA jaise paMcatva (pA~ca rUpa) dhAraNa karate haiM, vaise Apa bhI jinezvara devoM ko janmAbhiSeka karAne kI utkaTa icchA ke kAraNa kyA paMcatva (svargavAsa) ko prApta ho gae haiM? // 11 // ] [he guruvarya zrI jinapatisUri jI mahArAja! jaise mAnasarovara meM haMsa motI cugane ko idhara-udhara ghUmatA hai vaise hI nizcala AzA (dizA yA tRSNA) rUpa striyoM ne Apake sAmane uchAle hue akSatoM ko cugane ke lie candramA AkAza meM ghUma rahA hai / / 12 // ] (120) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [he pUjya jinapatisUri jI mahArAja! nAstika mata ke pravartaka bRhaspati ke nAma ko vahana karane vAle sura guru (bRhaspati) ko mAno jItane na gae hoM vaise Apa svarga sidhAra gae ho, parantu prazna hotA hai ki aba Apake binA jagat kI kyA hAlata hogI? / / 13 / / ] _ [hA hA! he zrI jinapatisUri jI mahArAja! bar3A hI kheda hai ki isa prakAra akasmAt Apa jaise sUrya ke asta ho jAne para raMka samAna isa nIti rUpa cakravAkI (cakorI) kI kyA dazA hogI? // 14 // ] [hathelI meM sthApita dIna (udAsa) mukhavAlI he zAsana devI! tuma kheda mata karanA, kAraNa? maiM mAnatA hU~ ki tumhAre puNya se AkRSTa hokara AcArya zrI jinapatisUri jI mahArAja svarga sidhAre haiM // 15 // ] - [are bhAgya! maiM mAnatA hU~ ki tUne jagat kI mAtA sarasvatI devI ko bhI lajjita kara dI, jo ki usake sarvasvabhUta manuSya zrI jinapatisUri jI ko tUne hara liyaa|| 16 // ] ityAdi zlokoM dvArA atyanta zoka pUrNa hRdaya se vilApa karate hue upAdhyAya jI mUrchita ho ge| mUrchA haTane para dhairya dhAraNa karake pUjyazrI ke caraNoM meM vandanA karake svargavAsa ke bAda sAdhu yogya kRtya karane ke lie jinahitopAdhyAya jI sAdhu parivAra sahita zrAvaka saMgha ke sAtha zuddha sthaMDila (zmazAna) bhUmi para aaye| vahA~ para apane sAdhu niyama ke anusAra karane yogya samasta kArya ko karake upAzraya meM A gye| vahA~ para gaNadhara zrI gautamasvAmI Adi pUjya puruSoM ke caritra kA kIrtana karake upasthita samasta saMgha ko AhlAdita kiyaa| isa sthAna para yaha bhI samajha lenA cAhie ki dAha saMskAra karake anya zrAvaka loga bhI isa upadeza meM sammilita ho gaye the| zrI jinapatisUri jI mahArAja ke ziSyoM ne jAbAlipura meM jAkara cAturmAsa kiyaa|' | vizeSa jinapatisUri : zAha rayaNakRta 'jinapatisUridhavalagItam' ke anusAra marumaMDala ke vikramapura meM vi0saM0 1210 caitra sudi 8 ke dina inakA janma huA thaa| inake mAtA-pitA kA nAma yazovardhana aura suhavadevI thA, jo mAlUgotrIya the| inakA bacapana kA nAma narapati thaa| vi0saM0 1218 phAlguNa vadi 10 ke dina bhImapallIpura meM jinacandrasUri (maNidhArI) ne inheM dIkSA dI thii| 1. yugapradhAnAcArya gurvAvalI meM "tatpazcAturmAsI kRtA jAvAlipure" aisA ullekha hai| isase AcArya zrI jinapatisUri jI ke svargavAsa bAda hI Agata cAturmAsa saba sAdhuoM ne jAvAlipura kiyA ho yaha saMbhava kama lagatA hai, kAraNa? AcArya zrI jinapatisUri jI kA svargavAsa ASAr3ha sudi dazamI ko huA thaa| tatpazcAt 3-4 dina meM jAlaura pahu~canA saMbhava nahIM hai| vizeSa anivArya saMyogoM ke binA ASAr3ha caumAse ke bAda sAdhu kA vihAra saMbhava nahIM hogaa| ata: saMbhAvanA yahI hai ki "tataH" zabda se saMvat 1277 kA cAturmAsa pAlanapura kara saMvat 1278 kA cAturmAsa jAlaura kiyA hai aura cAturmAsa ke pazcAt saMvat 1278 mAgha sudI 6 ke dina vIraprabha gaNi ko AcArya pada pradAna kiyA gayA ho| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (121) Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhinna sthAnoM para aneka AcAryoM ke sAtha inhoMne 36 zAstrArtha kiye the aura sabhI meM vijayapatAkA prApta kI thii| isIliye inakA viruda Sar3atriMzadavAdivijetA pracalita ho gayA thaa| jayasiMha kI rAjasabhA meM bhI inakA zAstrArtha huA thaa| aneka rAjAoM ne inheM Adara pradAna kiyA thA aura inakI AjJA ko sira para dhAraNa karate the| kharataragaccha kI mAnya paramparA ke anusAra inhoMne aneka jina pratimAoM kI sthApanA kI thii| jAlandharA devI ko bhI inhoMne prasanna kiyA thaa| marukoTTa nivAsI bhaMDArI nemicandra ne 12 varSa taka inake sAtha grAma-nagaroM meM vicaraNa kara ke vizaddha AcaraNa se prabhAvita hokara inake pAsa dIkSA grahaNa kI thii| (nAhaTA-aitihAsika jaina kAvya saMgraha, pR0 6-7) zrIjinapatisUri paMcAzikA :- yaha 55 gAthA kI prAkRta bhASAmaya racanA hai| isameM racayitA ne apanA nAma nahIM diyA hai para dvitIya gAthA ke "jiNavaiNo niya guruNo" vAkya se jJAta hotA hai ki yaha racanA zrI jinapatisUri jI ke kisI ziSya kI hI hai| AzApallI meM pradyumnAcArya ke sAtha zAstrArtha kA ullekha hai ataH yaha nizcita hai ki saMvat 1245 ke bAda kI yaha racanA hai| isa kRti kA sArAMza hai :-maru maNDala ke vikramapura nivAsI yazovarddhana kI bhAryA sUhavadevI (jasabhaI) kI kukSI se saM0 1210 kI mitI caitra vadi 8 mUla nakSatra meM ApakA janma huaa| bAlyakAla meM hI vairAgya vAsita hokara saM0 1218 phAlguna vadi 10 ko atizaya jJAnI suguru jinacandrasUri se dIkSita hue| gurudeva ne pahale se hI ApakI tIrthAdhipatitva kI yogyatA kA khyAlakara jinapati nAma nizcaya kara liyA thaa| bAgar3a deza ke babberakapura meM Apako AcArya pada se alaMkRta kiyaa| Apa samasta zrutajJAna svasamaya-parasamaya ke pAragAmI aura vAdIbhapaMcAnana the| Apane anekoM vAdiyoM kA darpa dalana kiyA aura zAkaMbharI ke rAjA (pRthvIrAja) ke samakSa "jayapatra' prApta kiyaa| AzApallI meM (zAstrArtha-vijayajJarA) saMgha ko Anandita kiyA / Apa gautama svAmI kI bhA~ti labdhisampanna, sthUlibhadra kI bhA~ti dRr3havratI aura tIrtha prabhAvanA meM vrajasvAmI kI bhA~ti the| Apa vAstavika arthoM meM yugapradhAna puruSa the| saM0 1223 kArtika sudi 13 ko Apako AcArya pada milA thaa| kavi bhattau racita jinapatisUrigIta ke anusAra inakA janmanakSatra mUla thaa| inakA dIkSA samvat bhI 1218 ullikhita hai| ajamera meM jayasiMha kI rAjasabhA meM inakA zAstrArtha huA thaa| aneka bimboM kI inhoMne kharatara-vidhi se pratiSThA kI thii| jAlandharA devI ko inhoMne prasanna kiyA thaa| (nAhaTA-aitihAsika jaina kAvya saMgraha, pR0 8-9) saTIka hemAnekArtha saMgraha nAmaka pustaka kI lekhana-prazasti ke anusAra dharkaTa vaMzIya pArzvanAtha kA putra golla zrAvaka jinadattasUri suguru kI AjJA ko cUr3AmaNi kI taraha dhAraNa karatA thaa| usake cAra putra the-lakSmIdhara, samuddhara, muNA aura aasig| Asiga ke tIna putra the-vIrapAla, AzApAla aura jayapAla / AzApAla jinapatisUri kA AjJAkArI thaa| isake 3 putra the-kulacandra, vIradeva aura padmadeva / AzApAla kI dharmapatnI suSmiNI ne yaha grantha vi0saM0 1281 meM likhavAyA thaa| (jaina pustaka prazasti saMgraha, pR0 10) (122) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa _ 2010_04 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| uparokta vivaraNoM kI samIkSA : zAha rayaNa aura kavi bhattau ne ajamerastha jayasiMha kI rAjasabhA meM jisa zAstrArtha kA ullekha kiyA hai, vaha bhrAmaka hai| yaha zAstrArtha vi0saM0 1239 meM upakezagacchIya padmaprabhAcArya ke sAtha ajamera meM aMtima hindU samrATa pRthvIrAja cauhAna kI sabhA meM huA thA aura isakA A~khoM dekhA vizada varNana jinapAlodhyAya ne kiyA hai, ataH vahI prAmANika hai| ___ ukta gurvAvalI meM AcArya jinapatisUri kA upakezagacchIya padmaprabhAcArya ke sAtha jo zAstrArtha antima hindU samrATa pRthvIrAja cauhAna kI rAjya sabhA meM vikrama saMvat 1239 meM huA thA/usa meM AcArya jinapatisUri ne chatra bandha citrakAvya banAkara pRthvIrAja cauhAna kI kIrti kA varNana kiyA thaa| usa varNana meM bhAdAnaka vijaya kA ullekha hai| isa bhAdAnaka vijaya kI puSTi prasiddha itihAsavettA DaoN0 dazaratha zarmA ne apanI pustaka Early Chauhan Dynasties pRSTha 82-83 para kiyA hai| isI prakAra mAlavA ke zAsaka pratihAra jagadeva ne abhayaDa daMDanAyaka ko usake patra kA uttara dete hue likhA-"maiMne bar3e kaSTa se ajamera ke adhipati zrI pRthvIrAja ke sAtha sandhi kI hai| yaha saMgha ajamera-sapAdalakSa kA hai| isalie isa saMgha ke sAtha cher3a-chAr3a bilkula bhUlakara bhI mata krnaa|' isa sandhi kI puSTi bhI DaoN0 dazaratha zarmA ne apanI pustaka Early Chauhan Dynasties ke pRSTha 84 para kI hai| jinapatisUri na kevala zAstrArtha vijetA hI the balki AgamasAhitya ke dhurandhara vidvAn bhI the| jinezvarasUri 'prathama' dvArA racita paMcaliGgIvivaraNa aura jinavallabhasUri dvArA racita saMghapaTTaka para vizada TIkA inake pANDitya ko pradarzita karatI hai| AcArya jinapatisUri kA AcAryatvakAla bhI dIrgha samaya taka rahA to inakI ziSya paramparA bhI vipula saMkhyA meM thii| inameM se katipaya pramukha vidvAnoM ke nAma nimna haiM-jinapAlodhyAyasanatkumAracakricaritamahAkAvya Adi; pUrNabhadragaNi-paMcAkhyAna Adi; sUraprabhAcArya kAlasvarUpakulaka vRtti; jinaratnasUri-nirvANalIlAvatIsAra; nemicandra bhaMDArI-SaSTizataka; sumtignnignndhrsaardhshtkbRhdvRtti| Wan Wan Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (123) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinezvarasUri nayA 66. kucha samaya pazcAt jAlaura meM sAre saMgha kI sammati se zrI jinahitopAdhyAya, zrI jinapAlopAdhyAya Adi pradhAna - pradhAna sAdhuoM ke sAtha zrI sarvadevasUri jI ne zrI jinapatisUri jI mahArAja kI batAI huI rIti ke anusAra AcArya pada ke yogya, chattIsa guNoM se yukta, saubhAgya bhAjana, sarvajana grAhya vacana, mRdubhASI, vinIta, daza prakAra ke yati dharmoM ke Adi bhUta, kSamA ke krIDA sthAna zrI vIraprabha gaNi ko saM0 1278 mAgha sudi 6 ke dina svargIya AcArya zrI jinapatisUri jI ke pATa para sthApita kiyaa| aba inakA nAma parivartana kara jinezvarasUri rakhA gayA / yaha pATa mahotsava aneka dRSTiyoM se anupama huA thA / isa zubha avasara para bar3e bhakti bhAva se deza - dezAntaroM se aneka dhanImAnI bhavya loga Ae the| unakI ora se sthAna-sthAna para garIboM ke lie sadAvarta khole gaye the / jagaha-jagaha sundarI lalanAe~ yugapradhAna guruoM kI kIrtigAna ke sAtha nRtya kara rahI thIM / utsava ke dinoM meM prANivadha ke niSedha nimitta amAri ghoSaNA kI gaI thii| hajAroM rupaye vyaya kara yAcakoM ke manoratha pUre kiye gaye the| Aye hue loga veSa aura AbhUSaNoM kI chaTA se indra kI bhI spardhA kara rahe the| usa samaya jaina zAsana kI prabhAvanA dekhakara anyadarzanI loga bhI niHsaMkoca hokara zAsana kI prazaMsA karate the / anyamatAvalambI loga apane-apane devoM ko bAra-bAra dhikkArate hue jaina dharma para mugdha hue jAte the| bhATa loga kharataragaccha kI virudAvalI par3ha rahe the| cAroM tarapha se aneka prakAra ke AzIrvAdoM kI jhar3I laga rahI thI / tIrtha - prabhAvanA ke nimitta toraNa bandaravAra Adi se bhagavAn mahAvIra kA mandira ki jisameM yaha sUri padArohaNa hone ko thA, bar3e acche DhaMga se sajAyA gayA thaa| pATa mahotsava ke bAda mAgha sudi navamI ke dina zrI jinezvarasUri jI mahArAja ne yaza: kalaza gaNi, vinayaruci gaNi, buddhisAgara gaNi, ratnakIrti gaNi, tilakaprabha gaNi, ratnaprabha gaNi aura amarakIti gaNi ina sAta sAdhuoM ko dIkSita kiyaa| jAbAlipura ke seTha yazodhavala ke sAtha vihAra kara ke zrI bhinnamAlapura ge| vahA~ para jyeSTha sudi 12 ke dina zrIvijaya, hemaprabha, tilakaprabha, vivekaprabha aura cAritramAlA gaNinI, jJAnamAlA, satyamAlA gaNinI ina sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSA dekara nivRtti mArga ke pathika bnaaye| isake bAda vahA~ se vihAra kara ge| bAda meM seTha jagaddhara kI prArthanA svIkAra karake punaH zrImAlanagara Aye vahA~ mahArAja kA nagara praveza abhUtapUrva rIti se huA / ASAr3ha sudi dazamI ke dina unhIM seThajI ke samavasaraNa kI pratiSThA tathA zrI zAntinAtha bhagavAn kI sthApanA kI gaI aura jAbAlIpura meM deva - mandira racanA prArambha karavAI / jAbAlIpura meM hI saM0 1279 mAgha sudi 5 paMcamI ke dina arhata gaNa aura vivekazrI gaNinI, zIlamAlA gaNinI, candramAlA gaNinI evaM vinayamAla gaNinI ko saMyama pradAna kiyaa| vahA~ se punaH zrImAlapura meM Akara saM0 1280 mAgha sudi 12 ko zAntinAtha bhagavAn ke mandira para dhvajA kA AropaNa kiyA aura RSabhadeva svAmI, zrI gautamasvAmI, zrI jinapatisUri, meghanAda (124) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetrapAla aura padmAvatI devI inakI pratimAoM kI pratiSThA krvaaii| tatpazcAt phAlguna kRSNA pratipadA ke dina kumudacaMdra aura pUrNazrI gaNinI, hemazrI gaNinI ko sAdhu-sAdhvI banAkara unake trividha santApa kA nivAraNa kiyaa| vahA~ se vihAra kara prahlAdanapura (pAlanapura) meM aaye| vahA~ para vaizAkha sudi 14 ke dina bar3I dhUma-dhAma se paMcAyatI stUpa meM zrI jinapatisUri jI kI pratimA kI sthApanA kii| isa stUpa kI vistAra se pratiSThA zrI jinahitopAdhyAya ne kii| saM0 1281 vaizAkha sudi 6 ke dina jAbAlIpura meM vijayakIrti, udayakIrti, guNasAgara, paramAnanda aura kamalazrI, kumudazrI prabhRti kA dIkSA kArya sampanna kiyaa| usI nagara meM jyeSTha sudi 9 ke dina mahAvIra svAmI ke mandira para dhvajAropaNa kiyaa| saM0 1283 mAgha vadi 2 ke dina bAr3amera meM zrI RSabhadeva caitya para dhvajA phhraaii| mAgha vadi 6 ko zrIsUraprabha ko upAdhyAya pada dekara sammAnita kiyA aura usI dina maMgalamati gaNinI ko pravartinI pada tathA vIrakalaza gaNi, nandivarddhana gaNi, vijayavarddhana gaNi ko dIkSA dii| tadanantara saM0 1284 meM bIjApura jAkara zrI vAsupUjyasvAmI kI sthApanA kI evaM ASADha sudi 2 ko amRtakIrti gaNi, siddhakIti gaNi aura cAritrasundarI gaNinI, dharmasundarI' gaNinI ko dIkSita kiyaa| saM0 1285 kI jyeSTha sudi dvitIyA ko kIrtikalaza gaNi, pUrNakalaza gaNi tathA udayazrI gaNinI ko upadeza dekara nigranthanigranthinI bnaaye| jyeSTha sudi 9 ko bIjApura meM zrI vAsupujya svAmI ke mandira ke zikhara para bar3e samAroha ke sAtha dhvajA kA AropaNa kiyaa| bIjApura meM hI saM0 1286 phAlguna vadi paMcamI ke dina vidyAcandra, nyAyacandra aura abhayacandra gaNi ko sAdhu dharma meM dIkSita karake lokamAnya muni bnaaye| saM0 1287 phAlguna sudi paMcamI ko pAlanapura meM jayasena, devasena, prabodhacandra, azokacandra gaNi aura kulazrI gaNinI, pramodazrI gaNinI ko dIkSA dekara asAra saMsAra se mukta kiyaa| saM0 1288 bhAdrapada sudi 10 ko jAbAlIpura meM meM stUpa-dhvaja kI pratiSThA krvaaii| isI varSa Azvina zuklA dazamI ko pAlanapura meM samudAya sahita seTha bhuvanapAla ne rAjakumAra zrI jagasiMha kI upasthiti meM dhvajAropaNa sambandhI mahAmahotsava kiyA, jo zrI jinapAlopAdhyAya ke hAthoM se sampanna huaa| pauSa zuklA ekAdazI ko jAlaura meM zaraccandra, kuzalacandra, kalyANakalaza, prasannacandra, lakSmItilaka gaNi, vIratilaka, ratnatilaka aura dharmamati, vinayamati gaNinI, vidyAmati gaNinI, cAritramati gaNinI ina strI-puruSoM ko dIkSita kiyaa| cittaur3a meM jyeSTha sudi 12 ko ajitasena, guNasena aura amRtamUrti, dharmamUrti, rAjImati,, hemAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI gaNinI tathA muktAvalI gaNinI kI dIkSA huii| vahIM para ASADha vadi dvitIyA ke dina zrI RSabhadeva, zrI neminAtha, zrI pArzvanAtha kI mUrtiyoM kI pratiSThA kii| ina devoM kI mUrtiyA~ seTha lakSmIdhara va seTha rAlhA ne banavAI aura pratiSThA meM seTha lakSmIdhara ne ATha hajAra rupaye kharca kie the| mUrtiyoM ko snAna karAne ke lie sarakArI gAje-bAje ke sAtha jalayAtrA kA varaghor3A nikAlA gayA thaa| 1. dharmasuMdarI, jinapatisUri ke mAlhU vaMza meM khIvar3a-lakSmI kI putrI thii| inheM saM0 1316 mAgha sudi 14 ko jAlaura meM pravartinI pada milA thaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (125) _ 2010_04 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1281 meM pUjya zrI jinezvarasUri ne ThA0 azvarAja aura seTha rAlhA kI sahAyatA se ujjayanta, zatruJjaya aura staMbhanaka ina pradhAna tIrthoM kI yAtrA kI thii| stambhanaka (khambhAta) meM vAdI yamadaNDa nAma ke digambara paNDita se pUjyazrI kA milApa hokara vidvattApUrNa vArtAlApa huA thaa| vahIM para prasiddha mahAmaMtrI zrI vastupAla apane parivAra sahita nagara praveza ke samaya pUjyazrI ke sammukha Aye the| isase usa samaya jina zAsana kI acchI prabhAvanA huI thii| saM0 1291 vaizAkha sudi dazamI ke dina jAbAlIpura meM Akara yatikalaza, kSamAcandra, zIlaratna, dharmarana, cAritraratna, meghakumAra gaNi, abhayatilaka gaNi, zrIkumAra tathA zIlasundarI gaNinI, candanasundarI ina sAdhu-sAdhviyoM ko vidhi-vidhAna se dIkSA dii| jyeSTha vadi dvitIyA ravivAra ke dina zubha mUhUrta meM mUla nakSatra para zrI vijayadevasUri ko AcArya pada se vibhUSita kiyaa| saM0 1294 meM saMghahita muni ko upAdhyAya pada diyaa| saM0 1296 phAlguna vadi paMcamI ko pAlanapura meM pramodamUrti, prabodhamUrti, devamUrti gaNi ina tInoM kI dIkSA vipula dhana vyaya ke sAtha kI gii| jyeSTha sudi 10 ko usI nagara meM zrI zAntinAtha bhagavAn kI pratiSThA karavAI, yahI mUrti Ajakala pATaNa meM vidyamAna hai| saM0 1297 caitra sudi 14 ke divasa devatilaka aura dharmatilaka ko pAlanapura meM dIkSA dI gii| saM0 1298 vaizAkha kI ekAdazI ko jAvAlIpura meM samudAya sahita mahaM0 kuladhara ne (jina caitya meM) sUtradhAra guNacandra se banavAye hue suvarNamaya daNDa para dhvajA kA AropaNa kiyaa| saM0 1299 ke prathama Azvina mAha kI dvitIyA ke dina pragAr3ha vairAgya ke vazIbhUta hokara mahAmaMtrI kuladhara ne dIkSA dhAraNa kii| inakI dIkSA ke samaya jo mahotsava kiyA gayA vaha rAjA gaNa aura nAgarika logoM ke Azcarya samudra ko bar3hAne meM pUrNimA ke cA~da ke samAna huA arthAt itane bar3e vaibhavazAlI rAjanIti paTu maMtrI ko sAdhu hote hue dekhakara una logoM ke Azcarya kI koI sImA nahIM rhii| dIkSA ke bAda maMtrI jI kA nAma kulatilaka muni rakhA gyaa| ___saM0 1304 vaizAkha sudi 14 ke dina jinezvarasUri jI ne vijayavarddhana gaNi ko AcArya pada diyA aura inakA nAma badala kara jinaratnAcArya rkhaa| trilokahita, jIvahita, dharmAkara, harSadatta, saMghapramoda, vivekasamudra, devagurubhakta, cAritragiri, sarvajJabhakta aura trilokAnanda ko saMyama pradAna kiyaa| saM0 1305 meM ASAr3ha sudi 10 ko pAlanapura meM zrI mahAvIra svAmI, zrI RSabhadeva svAmI', zrI neminAtha svAmI, zrI pArzvanAtha svAmI kI pratimAoM kI tathA nandIzvara tIrtha ke bhAvayukta paTTa kI pratiSThA kii| __iti zrIjinacandrasUri-zrIjinapatisUri-zrIjinezvarasUrisatkasajanamanazcamatkAriprabhAvanAvArtAnAmaparimitatve api tanmadhyavartinyaH katicit sthUlAH sthUlA vArtAH shriicturvidhsNghprmodaarthm| DhillI vAstavyasAdhu-sAhulisuta sA0 hemaabhyrthnyaa| jinapAlopAdhyAyaritthaM grathitAH svguruvaartaaH|| 1. isI pratiSThA kI bha0 RSabhanAtha kI do pratimAe~ ghoghA ke jinAlaya meM vidyamAna haiM jinake lekha "ghoghA nA aprakaTa jaina pratimA lekho" lekha meM zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ke svarNa mahotsava graMtha meM prakAzita haiN| (126) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vaise to maNidhArI zrI jinacandrasUri, zrI jinapatisUri aura zrI jinezvarasUri jI mahArAja ke jIvana caritra meM camatkAra paidA karane vAlI aneka bAteM haiM, parantu dillI nivAsI sAhulI seTha ke putra zrI hemacandra seTha kI prArthanA se zrI jinapAlopAdhyAya ne caturvidha saMgha ke Amoda ke lie unameM se moTImoTI aura sarala bAteM uparyukta rIti se likhI haiN|) ve svayaM likhate haiM : lokabhASAnusAriNyaH sukhabodhA bhvtytH| ityekavacanasthAne kvApi (ca) bhuuktirpi|| bAlAvabodhanAyaiva sandhyabhAvaH kvcitkRtH| iti zuddhikRccetobhiH saddhirjeyaM svcetsi|| buddhaye zuddhaye jJAnavRddhayai janasamRddhaye / caturvidhasya saMghasya bhaNyamAnA bhvntvtH|| (hamane ina AcAryoM ke jIvana kI bAteM saMskRta meM lokabhASA ke muhAvare ke anusAra likhI haiN| inameM kAThinya nAmamAtra kI bhI nahIM hai| hara eka AdamI sugamatA se jAna sakeM, isakA dhyAna rakhA gayA hai| isIlie kahIM-kahIM AcAryAdi ke lie ekavacana ke sthAna meM bahuvacana bhI de diyA gayA hai| sAdhAraNa saMskRtajJoM kI jAnakArI ke lie kahIM-kahIM sandhi kA abhAva bhI kiyA gayA hai| zuddhAzuddha kA vicAra karane vAle vidvAn loga hamAre isa abhiprAya ko jAna leN| hamArI kahI huI prAtaHsmaraNIya AcAryoM ke jIvana-caritra sambandhI ye bAteM caturvidha saMgha ke lie buddhi, zuddhi, jJAnavRddhi aura jana-samRddhi ko dene vAlI hoN|) [pAThaka vRnda! Upara ke lekha se vidita hotA hai ki zrI jinapAlopAdhyAya jI ne zrI jinezvarasUri jI mahArAja kA jIvana-caritra yahIM taka likhA hai| unakA Age kA jIvana-caritra kisI anya vidvAn muni kA likhA huA hai|] 68. isake bAda zrI jinezvarasUri jI ne zrImAla nagara meM saM0 1306 jeSTha sudi 13 ke dina kunthunAtha aura aranAtha bhagavAn kI pratimAoM kI pratiSThA kI aura seTha dhIdhAka kI prArthanA svIkAra karake dUsarI bAra dhvajAropaNa kiyaa| ___ saM0 1309 meM mArgazIrSa zuklA 12 ko samAdhizekhara, guNazekhara, devazekhara, sAdhubhakta, vIravallabha muni tathA muktisundarI sAdhvI ko dIkSA dI aura usI varSa mAgha sudi 10 ko zAntinAtha, ajitanAtha, dharmanAtha, vAsupUjya, munisuvrata, sImaMdharasvAmI, padmanAbha Adi tIrthaMkaroM kI pratimAoM kI pratiSThA seTha vimalacandra, sA0 hIrA Adi dhanI-mAnI zrAvaka samudAya ne pUjyazrI se krvaaii| yahA~ para yaha batalA denA bhI anucita na hogA ki kisa-kisa zrAvaka-samudAya ke dhanavyaya se kisa-kisa tIrthaMkara bhagavAna kI pratimA sthApita kI gaI thii| seTha vimalacandra ne nagara koTa meM jo sthApita hai, una zrI zAntinAtha jI kI pratiSThA paryApta dhana vyaya karake krvaaii| ajitanAtha bhagavAn kI pratiSThA bala0 sAdhAraNa zrAvaka saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (127) ___ 2010_04 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne, dharmanAtha svAmI kI vimalacandra putra kSemasiMha ne, vAsupUjya svAmI kI saba zrAvikAoM ne, munisuvrata svAmI kI thehar3a nAma ke goThI ne, sImaMdhara svAmI kI goThI hIrA ne, padmanAbha svAmI bhagavAn kI atizaya bhAva se pradhAna seTha hAlAka ne vipula dhanarAzi kharca karake vidhipUrvaka pratiSThA krvaaii| dhyAna rahe ki yaha pratiSThA sambandhI kArya pAlanapura meM huA thaa| usI varSa sahajArAma seTha ke suputra bacchar3a ne bAr3amera jAkara bar3e utsava ke sAtha do svarNakalazoM kI pratiSThA karavAI aura AdinAtha mandira ke zikhara para cddh'aaye| __ saM0 1310 meM vaizAkha sudi 11 ko jAvAlIpura (jAlaura) meM cAritravallabha, hemaparvata, acalacitta, lobhanidhi, modamandira, gajakIrti, ratnAkara, gatamoha, devapramoda, vIrAnanda, vigatadoSa, rAjalalita, bahucaritra, vimalaprajJa aura ratnanidhAna ina pandraha sAdhuoM ko prabrajyA dhAraNa kraaii| ina pandraha meM cAritravallabha aura vimalaprajJa pitA-putra the| inhoMne sAtha hI dIkSA dhAraNa kii| isI varSa vaizAkha kI trayodazI ke dina zanivAra svAtI nakSatra meM zrI mahAvIra bhagavAn ke vidhi-caitya meM rAjAzrI udayasiMha jI Adi bahuta se rAjA logoM kI upasthiti meM rAjamAnya mahAmaMtrI zrI jaitrasiMha jI ke tatvAvadhAna meM prahlAdanapura (pAlanapura), vAgar3a Adi sthAnoM ke mukhya-mukhya zrAvakoM kI sannidhi meM caubIsI jinAlaya, eka sau sattara tIrthaMkara, sammetazikhara, nandIzvara dvIpa, tIrthaMkaroM kI mAtAyeM, hIrA zrAvaka ke pAsa meM sthita neminAtha svAmI, ujjayinI satka zrImahAvIra svAmI, zrIcandraprabha svAmI, zrI zAntinAtha svAmI, evaM seTha haripAla satka sudharmA svAmI, zrI jinadattasUri, sImaMdharasvAmI, yugamandhara svAmI Adi kI nAnA pratimAoM kI pratiSThA abhUtapUrva mahAmahotsava ke sAtha kI aura pramodazrI gaNinI ko mahattarA kI upAdhi dekara lakSmInidhi nAma diyA tathA jJAnamAlA gaNinI ko pravartinI pada diyaa| (yaha mahotsava kriyA jAlaura meM huI ho aisA saMbhava hai|) ___ saM0 1311 vaizAkha sudi 6 ko pAlanapura meM zrI candraprabha svAmI ke vidhi-caitya meM bhImapallI nagarI ke mandira meM sthita zrI mahAvIra pratimA kI pratiSThA seTha bhUvanapAla ne apane nijopArjita dhana ke vyaya se kraaii| saMgha samudAya kI ora se RSabhadeva svAmI kI; bohittha zrAvaka kI tarapha se anantanAtha svAmI kI; molhAka nAma ke zrAvaka dvArA abhinaMdana svAmI kI; AmbA ke bhAI bhAvasAra kelhaNa kI ora se bAr3amera ke lie neminAtha svAmI kI; seTha haripAla ke choTe bhAI seTha kumArapAla kI tarapha se zrIjinadattasUri jI kI pratimAoM kI pratiSThA pUjyazrI se karavAI gii| isake bAda pAlanapura meM kharataragaccha kI naukA ke karNadhAra, saMskRta sAhitya ke prauDha vidvAna vayovRddha zrI jinapAlopAdhyAya jI ne anazana karake indrAdi devoM ke guru bRhaspati ke sAtha zAstrArtha karane ke lie svarga kI ora vihAra kiyaa| tatpazcAt saM0 1312 vaizAkha sudi pUrNimA ke dina candrakIrti gaNi ko upAdhyAya pada pradAna kiyA gayA aura candratilakopAdhyAya nayA nAmakaraNa kiyA gyaa| usI avasara para prabodhacaMdra gaNi aura lakSmItilaka gaNi ko vAcanAcArya ke pada se sammAnita kiyA gyaa| isake bAda jyeSTha vadi 1 ko upazamacitta, pavitracitra, AcAranidhi aura trilokanidhi ko pravrajyA dhAraNa karavAI gii| (128) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1313 phAlguna sudi caturthI ko jAlaura meM svarNagiri ke Upara vAle mandira meM vAhitrika uddharaNa nAma ke zrAvaka se kArita zrI zAntinAtha bhagavAn kI mUrti kI sthApanA kii| caitra sudi caturdazI ko kanakakIrti, tridazakIrti, vibudharAja, rAjazekhara, guNazekhara tathA jayalakSmI, kalyANanidhi, pramodalakSma aura gacchavRddhi kI dIkSA huii| isake bAda svarNagiri zikhara paTa ke dUsare mandira meM padrU aura mUliga nAma ke zrAvakoM ne bahuta sA dhana kharca karake vaizAkha vadi 1 ko zrI ajitanAtha pratimA kI sthApanA krvaayii| pAlanapura meM ASADha sudi 10 ke dina bhAvanAtilaka aura bharatakIrti ko dIkSA kI gaI aura usI dina AcAryazrI kI AjJA se bhImapallI meM zrI mahAvIra svAmI kI pratimA kI sthApanA huii| __ saM0 1314 mAgha sudi 13 ko isa nagarI ke kile para banavAye hue mukhya mandira para dhvajA car3hAI gii| yaha kArya zrI udayasiMha rAjA kI dekha-rekha meM nirvighnatApUrvaka sampanna huA thaa| tadanantara pAlanapura meM agrima varSa kI ASAr3ha sudi 10 ko sakalahita aura rAjadarzana ko evaM buddhisamRddhi, RddhisundarI, ratnavRSTi ina sAdhviyoM ko bar3e hI ThAThabATa se dIkSA dI gii| ___ saM0 1316 mAgha sudi 14 ke dina jAlaura meM dharmasundarI gaNinI ko pravartinI pada tathA mAgha sudi 3 ko pUrNazikhara aura kanakakalaza ko pravajyA dI gii| mAgha sudi 3 ke dina mahArAja zrI cAcigadeva ke rAjatva meM padrU aura mUliga nAma ke zrAvakoM ne svarNagiri meM zrI zAntinAtha svAmI ke mandira para svarNamaya kalaza aura dhvajadaNDa kA AropaNa kraayaa| isI prakAra zrI somacandra nAma ke maMtrI ne bIjApura meM ASAr3ha sudi 11 ke dina zrI vAsupUjya bhagavAn ke mandira para svarNakalaza aura svarNa ke banAye hue dhvaja daNDa cddhaaye| saM0 1317 mAgha sudi 12 ko adhika dhana vyaya ke sAtha zrI lakSmItilaka gaNi ko upAdhyAya pada pradAna kiyA tathA padmAkara nAma ke vyakti ko dIkSA dI gii| mAgha sudi 14 ke dina AcAryazrI kI AjJAnusAra zrI jAvAlIpura ke zobhAvarddhaka zrI mahAvIra jinendra ke mandira meM sthApita caubIsa devakulikAoM para paMcAyata kI tarapha se svarNakalaza aura sone ke dhvajadaNDa car3hAye ge| phAlguna sudi 12 ko zrI zAntanapura meM ajitanAtha svAmI ke mandira meM dhvajadaNDa kI pratiSThA aura dhvajArohaNa kiyA gyaa| yaha pratiSThA sambandhI kArya vAcanAcArya pUrNakalaza gaNi ne karavAyA thaa| isI prakAra bhImapallI meM zrI mAMDalika rAjA ke rAjatvakAla meM vaizAkha sudi 10 somavAra ke dina rAjya ke pradhAna daNDanAyaka zrI mIlagaNa? (sIlaNa) kI sannidhi meM seTha zrI khImar3a ke putra seTha jagaddhara aura usake putraratna seTha zrI bhuvana ne apane kuTumba va saMgha samudAya ke sAtha bar3A dhana kharca kara zrI varddhamAna svAmI ke "mandira-tilaka" nAmaka mandira para svarNadaNDa aura svarNakalaza car3havAye aura unakI pratiSThA bhI usI dina krvaayii| usa samaya vahA~ para zrI mahAvIra svAmI ke kevalajJAna mahotsava kA dina hone se pAlanapura Adi aneka nagaroM ke zrAvakoM ke Ane se melA laga gayA thaa| isake atirikta vahA~ para aura bhI bahuta sI jina pratimA va devI-devatAoM kI pratiSThA karavAI gayI thii| jaise ki seTha haripAla aura usake bhAI kumArapAla ne saMsAra kI tamAma sarvazreSTha vidyAoM kI cakravartI, candramA ke samAna saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (129) _ 2010_04 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhavala krAnti vAlI, sakala saMgha ko subuddhi dene vAlI aura ekAvana aMgula pramANa vAlI "sarasvatI" pratimA kI pratiSThA bar3e samAroha se krvaaii| seTha rAjadeva ne ikatIsa aMgula pramANa kI zAntinAtha svAmI kI pratimA kI sthApanA kraaii| seTha mUladeva aura kSemaMdhara ne RSabhadeva pratimA, seTha sAvadeva ke putra pUrNasiMha ne zrI mahAvIra svAmI kI pratimA, Ajar3a putra bodhAka ne zrI pArzvanAtha svAmI kI pratimA, seTha dhArasiMha ne zrI pArzvanAtha svAmI aura zrI bhImabhujabala parAkramayukta kSetrapAla pratimA, zrI RSabhadeva aura mahAvIra svAmI kI pratimA pUnANI udA ne, caubIsa tIrthaMkaroM ke paTTa aura ajitanAtha svAmI kI pratimA seTha bAlacandra ne, RSabhadeva kI pratimA seTha bhAvar3a ke suta dhAMdhala ne, zAntinAtha kI pratimA botharA zAMtiga ne, RSabhadeva kI pratimA AsanAga ne, mahAvIra svAmI jI kI tIna pratimAe~ seTha sADhala ke putra dhanapAla ne, zAMtinAtha kI pratimA seTha bhojAka ne, dAdA jinadattasUri aura candraprabha svAmI kI pratimA seTha haripAla tathA kumArapAla ne, zrIneminAtha kI pratimA rUpacandra ke putra narapati ne, staMbhanaka pArzvanAtha kI pratimA seTha dhanapAla ne, caNDe0 () kI pratimA seTha bIjA ne aura ambikAdevI kI pratimA zrI saMgha ne sthApita krvaaii| dvAdazI ke dina saumyamUrti aura nyAyalakSmI nAmaka sAdhviyoM kI dIkSA dhUmadhAma se karavAI gii| saM0 1318 pauSa sudi tRtIyA ke dina saMghabhakta ko dIkSA aura dharmamUrti gaNi ko vAcanAcArya pada diyA gyaa| ___ saM0 1319 migasira sudi 7 ke dina abhayatilaka gaNi ko upAdhyAya pada diyA gyaa| usI varSa paM0 devamUrti Adi sAdhuoM ko sAtha lekara zrI abhayatilaka upAdhyAya jI ujjaina gae, vahA~ para tapAgaccha ke paMDita vidyAnanda ko jIta kara "prAsukaM zItalaM jalaM yatikalpyam" arthAt prAsuka (acita-nirjIva) huA zItala pAnI yatijanoM ko kalpanIya hai| isa bAta ko aneka siddhAntoM ke bala se apane pakSa kA sthApana karake rAjasabhA meM jaya-patra prApta kiyaa| isa kAraNa ina sUri mahArAja kA pAlanapura Adi sthAnoM meM bar3e vistAra se pravezotsava huA thaa| saM0 1319 mAgha vadi paMcamI ko vijayasiddhi sAdhvI kI dIkSA huii| mAgha vadi 6 ko zrI candraprabhasvAmI kI pratimA, ajitanAtha pratimA aura sumatinAtha kI pratimA kI seTha budhacandra ne bar3e mahotsava se pratiSThA krvaaii| seTha bhuvanapAla ne RSabhadevasvAmI kI pratimA, seTha jasadhara ke putra jIviga nAmaka zrAvaka ne dharmanAtha svAmI kI pratimA, ratra aura pethar3a zrAvaka ne supArzvasvAmI kI pratimA, seTha haripAla aura usake bhAI kumArapAla ne zrI jinavallabhasUri mUrti aura siddhAntayakSa mUrti kI sthApanA evaM pratiSThA kraaii| seTha abhayacandra ne zrI patana meM akSaya tRtIyA ke dina zrI zAntinAtha deva ke mandira para daNDa kalaza cddh'aaye| ___ saM0 1321 phAlguna sudi 2 ke dina guruvAra ko cittasamAdhi aura kSAntinidhi nAmaka AryAoM kI dIkSA huii| saM0 1321 phAlguna vadi 11 ko pAlanapura meM mandira ke eka gokha meM tIna pratimAoM kI aura dhvajadaNDa kI pratiSThA kii| bAda meM jaisalamera ke zrI saMgha kI prArthanA se zrI jinezvarasUri jI jaisalamera 1. yahA~ phAlguna vadi gyArasa kA ullekha gujarAtI mAsa gaNanA ke anusAra diyA gayA pratIta hotA hai| (130) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahu~ce aura vahA~ para jyeSTha sudi 12 ke dina seTha yazodhavala ke banavAye hue devagRha ke zikhara para daNDadhvaja kA AropaNa kiyA aura pArzvanAtha svAmI sthApanA kii| saM0 1321 jyeSTha sudi pUrNimA ke dina vikramapura meM cAritrazekhara, lakSmInivAsa tathA ratnAvatAra nAma ke tIna sAdhuoM ko dIkSA dii| saM0 1322 mAgha sudi 14 ko vikramapura meM tridazAnanda, zAntamUrti, tribhuvanAnanda, kIrtimaNDala, subuddhirAja, sarvarAja, vIrapriya, jayavallabha, lakSmIrAja aura hemasena tathA muktivallabhA, nemibhakti, maMgalanidhi aura priyadarzanA ko tathA vikramapura meM hI vaizAkha sudi 6 ko vIrasundarI ko dIkSita kiyA gyaa| ___ saM0 1323 mArgazira vadi paMcamI ko nemidhvaja ko sAdhu aura vinayasiddhi tathA Agamasiddhi ko sAdhvI bnaayaa| saM0 1323 vaizAkha sudi 13 ke dina devamUrti gaNi ko vAcanAcArya pada diyA aura dvitIya jyeSTha sudi dazamI ko jaisalamera meM zrI pArzvanAtha vidhi caitya para caDhAne ke lie seTha nemikumAra aura gaNadeva ke banavAye hue svarNa daNDa aura kalazoM kI pratiSThA kI tathA vivekasamudra gaNi ko vAcanAcArya kA pada diyaa| ASAr3ha vadi 1 ko hIrAkara ko sAdhu pada pradAna kiyaa| saM0 1324 mArgazIrSa kRSNA 1 zanivAra ke dina kulabhUSaNa, hemabhUSaNa do sAdhu aura anantalakSmI, vratalakSmI, ekalakSmI, pradhAnalakSmI ina pAMca (? cAra) sAdhviyoM ko gAje-bAje Adi pradarzana ke sAtha dIkSita kiyaa| yaha dIkSA mahotsava jAvAlIpura (jAlaura) meM huA thaa| saM0 1325 vaizAkha sudi 10 ko jAvAlIpura meM hI zrI mahAvIra vidhi caitya meM pAlanapura, khaMbhAta, mevAr3a, uccA, vAgar3a Adi sthAnoM se Ae hue samudAyoM ke mele meM vrata-grahaNa, mAlAropaNa, samyaktvAropaNa, sAmAyika grahaNa Adi tathA nandiyA~ vistAra se kI giiN| vahA~ para gajendrabala nAma kA sAdhu tathA padyAvatI nAma kI sAdhvI banAI gii| vaizAkha sudi 14 ke dina mahAvIra vidhi-caitya meM caubIsa jina pratimAoM kI, caubIsa dhvaja daNDoM kI, sImaMdhara svAmI, yugamaMdhara svAmI, bAhu-subAhu svAmI kI evaM anya aneka jina mUrtiyoM kI pratiSThA bar3e vistAra se huii| vaise hI jyeSTha vadi 4 ke dina suvarNagiri kile meM sthita zrI zAMtinAtha vidhi-caitya meM caubIsa devakulikAoM meM unhIM caubIsa jina pratimAoM kI, sImaMdhara svAmI, yugamaMdhara svAmI, bAhu-subAhu svAmI kI pratimAoM kI sthApanA sarva samudAya ke mele meM bar3e utsava se kii| usI dina dharmatilaka gaNi ko vAcanAcArya kA pada diyA gayA aura vaise hI vaizAkha sudi 14 ko jaisalamera ke zrI pArzvanAtha vidhi-caitya meM seTha nemikumAra aura seTha gaNadeva ke banAye hue suvarNadaNDa aura suvarNakalazAropaNa mahotsava vizeSa ThATha se kiyA gyaa| 69. saM0 1326 meM seTha bhuvanapAla ke putra abhayacandra ne tathA maMtrI ajita suta dedAka nAma ke zrAvaka ne rAste ke prabandha bhAra ko svIkAra kara liyaa| tabhI se seTha abhayacandra, maha0 ajita suta maha0 dedA, seTha rAjadeva, seTha kumArapAla, seTha nImbadeva suta seTha zrIpati, seTha mUliga aura seTha dhanapAla Adi cAroM dizAoM ke vidhi saMgha ke pramukha sajjanoM ne zatruJjayAdi tIrthoM kI yAtrA ke lie mahArAja se bahuta prArthanA kii| caturvidha saMgha kI usa prArthanA ko svIkAra karake zrI jinaratnAcArya, zrI candratilakopAdhyAya, kumudacandra Adi 13 sAdhu tathA zrI lakSmInidhi mahattarA Adi mukhya 13 sAdhviyoM saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (131) 2010_04 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko sAtha lekara AcArya zrI jinezvarasUri jI mahArAja ne pAlanapura se tIrthayAtrA ke lie caitra vadi 13 ko vihAra kiyaa| mArga meM sthAna-sthAna para vidhi-mArga kI prabhAvanA karatA huA yaha vidhimArgAnuyAyI zrI saMgha zrI tAraNagiri (tAraMgA ) mahAtIrtha pahu~cA / vahA~ para maha0 dedAka ne pandraha sau dramma dekara indrapada liyaa| pUnA jI ke putra seTha pethar3a ne cAra sau rupayoM meM maMtripada, kulacandra ke putra vIjar3a ne sau rupaye dekara sArathI pada, seTha rAjAka ne eka sau dasa rupaye meM bhANDAgArika pada, mahaM0 dedA kI do dharmapatniyoM ne tIna sau rupaye dekara Adya cAmaradhArI pada, tejapAla ne nabbe rupayoM meM chatradhara pada aura seTha jayadeva tathA tejapAla kI patniyoM ne pichalA cAmaradhArI pada prApta kiyaa| isI prakAra bIjApura meM zrI vAsupUjya bhagavAn ke vidhi - caitya meM seTha zrIpati ne tIna sau solaha rupaye meM mAlA lii| isa prakAra kula milAkara bhaNDAra meM tIna hajAra rupayoM kA saMgraha huA / tadanaMtara saMgha khaMbhAta pahu~cA / vahA~ para bahuguNa ke bhAI thakkaNa ne chaH sau solaha rupayoM se indra pada paayaa| sAkariyA gotrIya sahajapAla ne eka sau cAlIsa rupayoM meM maMtripada prApta kiyA / sAha pAsu zrAvaka ne do sau battIsa meM do Age aura do pIche isa taraha cAmaradhAriyoM ke cAroM pada lie / seTha sAMgaNa ke putra ne assI rupaye bheMTa car3hAkara pratihAra kA ohadA prApta kiyA / seTha pAsu ke putra ne sattara rupaye dekara sArathI kA sthAna grahaNa kiyaa| bhAM0 rAjaka ke putra nAvaMdhara ne assI rupayoM meM bhaNDArI kA pada prApta kiyaa| bahuguNa ne cAlIsa rupayoM meM chatradhara pada prApta kiyaa| kAM0 pArasa ke putra somA ne pacAsa rupayoM meM char3IvAhaka kA pada liyA / padadhAriyoM kI tarapha se kula teraha sau ATha rupaye saMgraha kie ge| vaise sAre saMgha kI tarapha se pAMca hajAra rupaye kI Avaka huii| vahA~ se calakara saMgha zatruMjaya mahAtIrtha meM pahu~cA / sA0 muliMga ne eka hajAra cAra sau cauhattara rupaye bheMTa car3hAkara indra pada ko dhAraNa kiyaa| mahaM0 dedA ke putra mahaM0 pUnasI (puNyasiMha) ne ATha sau rupayoM meM maMtrI pada prApta kiyA / bhAM0 rAjA ke putra isala ne cAra sau bIsa meM bhAMDAgArika pada prApta kiyaa| seTha sAlaka ne do sau cauhattara meM pratihAra kA sthAna grahaNa kiyaa| mahaM0 sAmaMta ke putra AlhaNasiMha ne do sau caubIsa meM sArathI kA sthAna paayaa| seTha dhanapAla ke putra dhIMdhA ne eka sau solaha meM chatradhara kA pada pAyA / cho0 dehar3a ne do sau assI meM pAraghiya pada lekara apane ko kRtArtha kiyaa| padmasiMha ne eka sau rupaye dekara char3IvAhaka kA pada liyA / bahuguNa ne sAr3he cAra sau meM Adya cAmaradhArI ke pratiSThita pada ko prApta kara ke apane ko saMgha kA prItipAtra bnaayaa| bhAM0 rAjA ne tathA sAM0 rUpA ne sau rupayoM meM pIche kI ora kA cAmara grAhI kA sthAna grahaNa kiyA / ina uparyukta saba padoM se pAMca hajAra tIna sau ar3atIsa rupaye Aya huii| sA0 pAsU zrAvaka ne ar3atIsa dramma se mUlanAyaka yugAdideva (lepyamaya) kI mukhodghATana mAlA . lii| seTha padrU ke putra seTha bAhar3a ne tIna sau cAra meM mUlanAyaka yugAdideva kI mAlA phnii| mahaM0 dedA kI mAtA hIrala zrAvikA ne pAMca sau rupaye meM maru devI svAminI kI mAlA paaii| seTha rAjadeva kI mAtA tIvI zrAvikA ne eka sau cAlIsa meM puNDarIka gaNadhara kI mAlA grahaNa kii| usake putra mUlarAja (132) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne eka sau sattara rupaye meM kapardiyakSa kI mAlA phnii| isa prakAra saba milAkara tIrtha ke khAte meM satraha hajAra rupaye kI Aya huii| isake bAda saMgha vahA~ se calakara ujjayanta mahAtIrtha meM phuNcaa| vahA~ para zAha zrIpati ne ikkIsa sau rupaye bheMTa dekara indra pada, seTha haripAla ke putra pUrNapAla ne chaH sau solaha rupaye meM maMtrI pada, pAsU zrAvaka ne dau sau nabbe meM pratihAra pada, bhAM0 rAjA ke putra ATA ne pAMca sau meM bhaMDArI kA pada, kAM0 manoratha ne do sau sATha meM sArathI pada, sA0 rAjadeva ke bhatIje bhuvanA ne Der3ha sau meM pArighiya pada, sA0 rAjadeva ke putra salakhaNa ne eka sau cAlIsa meM char3IvAhaka pada, dhanadeva ne eka sau teraha meM chatradhara pada, seTha zrIpati ne do sau meM prathama cAmaradhAri pada aura picAsI rupaye meM caturtha cAmaradhArI pada, vai0sA0 bahuguNa ne eka sau sATha meM dvitIya cAmaradhAri pada aura nabbe meM tRtIya cAmaradhAri pada, vai0 hAMsila putra vai0 dehar3a ne pAMca sau solaha meM neminAtha mukhodghATana mAlA, seTha abhayacandra kI mAtA tihuaNapAlahI zrAvikA ne eka sau cAlIsa meM rAjImatI mAlA, seTha zrIpati kI mAtA molhA zrAvikA ne paiMtIsa meM ambikA mAlA, pAlhaNa ke putra devakumAra ne eka sau cavAlIsa meM zAMba mAlA, zAha abhayacaMdra ke putra vIradhavala ne eka sau assI meM pradyumna mAlA, seTha rAjadeva ke bhAI bholA ne tIna sau gyAraha meM kalyANa jayamAlA, seTha pAsU kI bahana rAsala zrAvikA ne do sau cAlIsa meM zrI zatrujaya RSabhadeva mAlA, seTha pAsU kI mAtA pAlhI zrAvikA ne eka sau caubIsa meM maru devI mAlA, sA0 UdA ke putra bhImasiMha ne eka sau ATha meM puNDarIka mAlA, seTha dhanapAla ne avalokanA zikhara mAlA tathA zAha rAjadeva ke bhAI guNadhara ke putra bIjar3a ne caubIsa rupayoM meM kapardiyakSa mAlA grahaNa kii| isa prakAra milAkara 7079 rupaye hue| isa saMgha ke dvArA saba milA kara zatrujaya tIrtha ke deva bhaMDAra meM bIsa hajAra aura ujjayanta tIrtha ke deva koSa meM satraha hajAra rupaye kI Avaka huii| zrI jinezvarasUri jI mahArAja ne ujjayanta tIrtha meM zrIneminAtha svAmI kI mUrti ke samakSa jyeSTha vadi ....... ke dina prabodhasamudra, vinayasamudra ko dIkSA dI tathA mAlAropaNa Adi mahotsava kiyaa| isake bAda saMgha devapattana meM gyaa| vahA~ para patiyANa (paTela) logoM dvArA die hue rAjakIya vAjitrAdi uttama sAdhana ke dvArA bar3e hI ThATha se caturvidha saMgha sahita zrI jinezvarasUri jI ne sakala logoM kA hita karane vAlI caitya-paripaTI kI yAni samasta jina mandiroM ke darzana kie| aisA karane se saba patiyANa loka aura unakA mAlika bahuta prasanna huaa| __isa prakAra mArga meM sthAna-sthAna para mahAprabhAvanA karane se saMgha ne apane janma aura sAmarthya ko saphala kiyaa| mahArAja ne bhI vidhimArgIya saMgha ke sAtha tIrthayAtrA nirvighna samApta karake apane cira saMkalpita manoratha ko saphala kiyaa| seTha abhayacandra ne ASAr3ha sudi navamI ke dina zrI jinezvarasUri jI mahArAja Adi caturvidha saMgha sahita jaMgama jina caitya jo saMgha ke sAtha meM thA, usakA pAlanapura nagara meM bar3e hI ThATha se aisA mahotsava karAyA ki jise dekhakara logoM ko bar3A Azcarya huaa| isa prakAra tIrthayAtrA aura nagara praveza donoM hI bRhatkArya zrI jinezvarasUri jI mahArAja ke puNya prabhAva se nirvighnatA ke sAtha sampanna hue| isa prasaMga meM dAnavIra va karmavIra seTha abhayacandra ke guNoM kA paricaya saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (133) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dene vAle zloka tathA unakA bhavArtha yahAM diyA jAtA hai sumerau nirmerairapi sapadi jagme taruvaraiTuMgavyA divyante salilanidhau cintaamnnignnaiH| (?) kalau kAle vIkSyAnavadhimabhito yAcakagaNaM na tasthau ke nA'pi sthiramabhayacandrastu vijyii|| dhairyaM te sa vilokatAnabhaya! yaH zailendradhairyotmanA, gAmbhIryaM sa tavekSatAM jalanidhergAmbhIryamicchuzca yH| bhaktiM devagurau sa pazyatu tava zrIzreNikaM ya stute, yAtrAM tIrthapateH sa vettu bhavato yaH sAMpratI jnyiipsti|| [kaliyuga meM cAroM tarapha anaganita yAcakoM kI phauja ko dekhakara kalpadruma bhAgakara sumeru pahAr3a para cale ge| kAmadhenu devaloka meM aura cintAmaNi samudra meM, isa taraha sabhI apane-apane sthAna pahu~ca ge| yAcakoM kI adhikatA ko dekhakara saba kI sthiratA jAtI rhii| parantu hameM isa bAta ko prakAzita karate hue mahAn harSa hotA hai ki dAnavIra abhayacandra sadA vijayI haiM yAni usakI sthiratA jyoM kI tyoM rhii|] __ "abhayacandra ! jo manuSya dhairya guNa se parvatoM ke indra-meru ko jAnanA cAhatA ho, vaha tumhAre dhairya guNa ko dekhe, jo samudra kI gaMbhIratA (gaharAI) ko jAnanA cAhe vaha tumhArI gaMbhIratA ko dekhe, jo bhakti guNa se paripUrNa rAjA zreNika ko jAnanA cAhe vaha deva va guru ke prati tumhArI ananya sAdhAraNa bhakti ko dekhe aura jo samprati rAjA dvArA kI huI tIrthapati zatrujayAdi tIrthoM kI yAtrA kA vRttAnta jAnanA cAhatA ho vaha tumhAre dvArA kI huI tIrtha yAtrA ke vRttAnta ko yathAvat smjhe|") isake bAda saM0 1328 vaizAkha sudi caturdazI ke dina jAlaura meM seTha kSemasiMha ne zrI candraprabha svAmI ke bar3I mUrti kI, mahaM0 pUrNasiMha ne RSabhadeva kI aura mahaM0 brahmadeva ne zrI mahAvIra pratimA kI pratiSThA kA mahotsava kiyaa| jyeSTha vadi 4 ko hemaprabhA ko sAdhvI bnaayaa| saM0 1330 vaizAkha vadi 6 ko prabodhamUrti gaNi ko vAcanAcArya kA pada aura kalyANaRddhi gaNinI ko pravartinI kA pada diyaa| tadanantara vaizAkha vadi aSTamI ko suvarNagiri meM zrI candraprabhu svAmI kI bar3I pratimA kI sthApanA caitya ke zikhara meM kii| ____70. isa prakAra pratidina saMsAragata prANi mAtra ke citta ko camatkRta karane vAle aneka saccaritroM ko karate hue, zrI mahAvIra zAsana kI prabhAvanA ko bar3hAte hue, bar3hatI huI ApadAoM kI taraMgoM se bhayAnaka-saMsAra rUpI mahAsamudra meM DUbate hue prANI samUha ko bacAte hue, samasta prANiyoM ke mana meM utpanna hone vAle anekavidha manorathoM ko kalpavRkSa kI taraha pUrNa karate hue, apanI vAkpaTutA se devaguru bRhaspati ko parAjita karane vAle, lokottara jJAnadhana ke bhaMDAra, jAvAlIpura (jAlaura) meM sthita prabhu zrI jine zrarasUri jI mahArAja ne apanA mRtyukAla nikaTa AyA jAnakara samasta saMgha ke sAmane (134) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka guNoM kI khAna vAcanAcArya prabodhamUrti gaNi ko saM0 1331 Azvina vadi paMcamI ko prAta:kAla saMkSepa vidhi se apane pATa para apane hAtha se sthApita kiyaa| unakA jinaprabodhasari nAma diyaa| pAlanapura meM sthita jinaratnAcArya ko yaha sandeza bhijavAyA ki-"cArtumAsa ke bAda sAre gaccha aura samudAya ke sAtha acche muhUrta meM zrI jinaprabodhasUri kA AcArya-pada-sthApanA mahotsava khUba ThATha se vidhipUrvaka krnaa|" isake bAda pUjyazrI ne anazana grahaNa kara liyA aura vizeSatA se paMca parameSThI kA dhyAna karate hue, aneka ArAdhanA sUtra va stotroM kA paThana karate hue, prANI mAtra se kSamA prArthanA karake zubha dhyAna meM nimagna hokara Azvina vadi 6 ko do ghar3I rAta bIte bAda jina zAsana gagana ke camakate hue cA~da zrI jinezvarasUri jI mahArAja sadA ke lie isa saMsAra ko tyAga kara svargIya devoM se paricaya bar3hAne ke lie yaha lIlA saMvaraNa karake svargadhAma ko padhAra gye| prAta:kAla hone para rAjA-prajA Adi sAre samudAya ne ekatrita hokara gAje-bAje ke sAtha pUjyazrI kA dAha-saMskAra kiyaa| sarva samudAya kI sammati se seTha kSemasiMha ne citA-sthAna para pUjyazrI kI yAdagArI meM eka sundara stUpa banavA diyaa| | vizeSa jinezvarasUri 'dvitIya' : somamUrti gaNi racita jinezvarasUrisaMyamazrIvivAhavarNana rAsa ke anusAra inake sambandha meM vizeSa varNana isa prakAra hai :- marudezastha marukoTa nivAsI nemicandra bhaMDArI ke ye putra the| inakI mAtA kA nAma rukmiNI thaa| vi0saM0va 1245 mArgazIrSa sudi 11 ko inakA janma huA thaa| ambikA devI ke svapnAnusAra inakA janmanAma ambar3a rakhA gayA thaa| saM0 1258 meM caitra vadi 2 ko kher3a nagara ke zAntinAtha jinAlaya meM inheM jinapatisUri ne dIkSA dekara vIraprabha nAma rakhA thaa| saM0 1331 Azvina vadi 6 ko inakA nidhana huaa| zrI jinezvarasUri catuHsaptatikA yaha 74 gAthA kI prAkRta racanA hai| isameM bhI racayitA kA nAma nahIM hai| isameM likhA hai-ApakA janma marukoTa nivAsI bhAMDAgArika nemicandra ke yahA~ saM0 1245 mitI mArgazIrSa zuklA 11 ko lakhamiNi mAtA kI kukSI se huaa| ApakA janmanAma AMbaDa thA / saM0 1258 meM kher3apura meM zrI zAMtinAtha svAmI kI pratiSThA ke avasara para zrI jinapatisUrijI ne Apako dIkSita kara vIraprabha nAma rkhaa| lakSaNa, pramANa aura zAstra siddhAnta ke pAragAmI hokara Apane mAravAr3a, gujarAta, vAgar3a deza meM vicaraNa kiyaa| saM0 1278 mAgha sudi 6 ke dina jAvAlipura-svarNagiri meM AcArya zrI sarvadevasUrijI ne inheM zrI jinapatisUri jI ke paTTa para sthApita kara jinezvarasUri nAma rkhaa| yaha paTTAbhiSeka bhagavAn mahAvIra svAmI ke maMdira meM huA thaa| Apane 14 varSa kI laghuvaya meM dIkSA lI aura 34veM varSa meM gacchAdhapati bne| Apane zatrujaya, giranAra, sthaMbhanaka pArzvanAtha Adi tIrthoM kI yAtrA kii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa ___ 2010_04 (135) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inake samaya meM ukezavaMzIya brahmadeva ne zrAvakadharmaprakaraNavRtti kI pratilipi karAyI thii| (jaina. pustaka prazasti saMgraha, pR0 84-85) isakI lekhana prazasti meM brahmadeva ke pUrvaja aura unakI vaMza-paramparA kA vistAra se varNana kiyA gayA hai| ukezavaMzIya zrAvaka khetU dvArA likhita abhayakumAracaritrAdi pustaka paMcaka prati kI lekhana prazasti ke anusAra vIradeva ke pautra pArzva ke putra mAnadeva hue| mAnadeva ke putra yazovardhana jinapatisUri kI sadA upAsanA karate the| sAdhu khimbar3a kI putrI sundarI ne jinezvarasUri se dIkSA grahaNa kI thii| sAdhu lAlaNa kI putrI AmbazrI (AmbI) ne bIjApura meM padmaprabha jinAlaya kA nirmANa karAyA / AmbI ne jinaprabodhasUri ke pAsa vrata bhI grahaNa kiyA thaa| sAdhu lAlaNa ne jAvAlipura meM 12 devakulikAoM para suvarNakalaza aura dhvajA sthApita karAyI thii| bIjApura meM vAsupUjya vidhicaitya meM bhI inhoMne devakulikA-nirmANa karAyA thaa| jinezvarasUri 'dvitIya' ke Adeza se vAsupUjya jinAlaya meM kulacandra ne devakulikA kA 1328 meM nirmANa karAyA thaa| vi0saM0 1328 caitra 11 ko bIjApura meM kulacandra ne 24 mAtRkAoM kI pratiSThA karAyI thii| isa prazasti kI racanA jinezvarasUri ke ziSya zrIkumAragaNi ne kI thii| isa prazasti meM mAnadeva kI vizAlavaMza paramparA aura unake dvArA kiye gaye satkRtyoM kA vizad varNana hai| (jaina pustaka prazasti saMgraha, pR0 88-91) ___ saM0 1295 meM likhI gayI karmavipAka TIkA kI lekhana prazasti ke anusAra vi0saM0 1295 meM nalakaccha ke mahArAjAdhirAja jayatugIdevakalyANavijaya ke zAsanakAla meM mahApradhAna dharmadeva ke kAryakAla meM citrakUTa nivAsI ukezavaMzIya AzAputra jinavallabhasUri saMtAnIya zrI jinezvarasUri ke caraNopAsaka the| zatrujaya, ujjayanta Adi tIrthoM kI yAtrA kara suguru ke upadeza se samasta jaina zAstroddhAra kA pratilekhana karAte hue salhAka ne svabhrAtR dedA ke sAtha yaha pustikA likhvaayii| (jaina pustaka prazasti saMgraha, pR0 120) kSamAkalyANopAdhyAyakRtapaTTAvalI meM ullekha milatA hai ki aNahillapattana meM rAjA kumArapAla ne hemacandrAcArya se nivedana kiyA ki, he svAmin yadi Apa mujhe svarNasiddhi kA upAya batalAyeM to maiM sAre vizva ko RNarahita kara vikramAditya kI taraha navIna saMvatsara kA pravartana kruuN| AcArya hemacandra ne uttara diyA ki AcArya haribhadrasUri ke ziSyoM dvArA lAyI gayI bauddha pustaka meM svarNasiddhi kA upAya hai| vaha pustaka kharataragaccha vAloM ke pAsa isa samaya hai| kumArapAla ne apane AdamiyoM (bhRtyoM) ko jinezvarasUri ke pAsa bhejakara usa pustaka kI unase mA~ga kii| jinezvarasUri ne citrakUTa ke cintAmaNi pArzvanAtha jinAlaya ke stambha se pustaka nikalavAkara unheM sauMpa dI aura yaha saMdeza bhI diyA ki isa pustaka ko nahIM kholeM aura na hI par3heM, apitu granthabhaMDAra meM sthApita kara deN| hemacandra ke Adeza para kumArapAla ne pustaka ko nahIM kholA kintu hemacandrasUri kI sAdhvI bahana hemazrI ne durAgrahavaza pustaka ko kholA aura vaha tatkAla hI aMdhI ho gyii| aisA bhayaMkara prasaMga dekhakara rAjA ne bhayabhIta hokara tatkAla hI vaha pustaka bhaMDAra meM rakhavA dii| usI rAtri agnikANDa meM vaha bhaMDAra jalakara naSTa ho gayA, vaha pustaka bhI (136) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usI ke sAtha samApta ho gayI / dhArmika dRSTikoNa se yaha ghaTanA mahattvapUrNa ho sakatI hai, parantu itihAsa kI dRSTi se isakA koI mahattva nahIM hai / samakAlIna pramukha racanAkAra : lakSmItilaka upAdhyAya abhayatilaka upAdhyAya pratyekabuddhacarita, zrAvakadharmabRhadvRtti Adi hemacandrAcAryakRta saMskRtadvayAzrayakAvya para TIkA, nyAyAlaMkAra TippaNa Adi dharmatilaka prabodhacandrasUri vivekasamudra upAdhyAya sarvarAjagaNi pUrNakalaza upAdhyAya kavi Asigu, zAha rayaNa, zAha bhattau Adi bhI inhIM ke samakAlIna racanAkAra rhe| gurvAvalI ke anusAra vi0saM0 1305 ASAr3ha sudi 10 ko inhoMne jina pratimAoM kI pratiSThA kii| inameM se 4 lekha cintAmaNi jI kA maMdira, bIkAnera meM saMrakSita jina pratimAoM para haiM, do lekha navakhaMDA pArzvanAtha maMdira, ghoghA (gujarAta) meM prApta pratimAoM para prApta haiM tathA vi0saM0 1310 vaizAkha sudi 13 kA eka lekha neminAtha kI pratimA para utkIrNa hai / yaha pratimA pArzvanAtha jinAlaya, jAlaura meM hai / inakA mUla pATha nimnAnusAra hai : 1. sumatinAtha-paMcatIrthI saM0 1305 ASAr3ha sudi 10 zrIjinapatisUriziSyaiH zrIjinezvarasUribhiH sumatinAtha (?) pratimA pratiSThitA kAritA sA0 lol zrAvakeNa / [ nAhaTA - bIkAnera jaina lekha saMgaha, lekhAMka 142] laghuajitazAMtivRtti sandehadohAvalI bRhadvRtti puNyasArakathAnaka, naravarmacAritra Adi gaNadharasArdhazataka laghuvRtti evaM paMcaliMgIlaghuvRtti hemacandrAcAryakRta prAkRtadvyAzrayakAvyavRtti 2. paMcatIrthI saM0 1305 ASAr3ha sudi 10 zrIjinapatisUriziSyaiH zrIjinezvarasUribhiH zrIpratiSThitA zrAvaka bhuvanapAla bhAryayA tihuNapAlahI zrAvikayA kAritA / [ nAhaTA, pUrvokta, lekhAMka 144] 2010_04 3. paMcatIrthI saM0 1305 ASAr3ha sudi 13 (110) zrIjinapatisUriziSya zrIjinezvarasUribhiH pratiSThitA sA0 bhuvanapAla bhAryayA tihuNapAlahI zrAvikayA kAritA / [ nAhaTA, pUrvokta, lekhAMka 145] saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (137) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. paMcatIrthI saM0 1305 ASAr3ha sudi 13 (10) zrIjinapatisUriziSya zrIjinezvarasUribhiH zrI amaranAtha (aranAtha) pratiSThitA sAka0 lolU zrAvakeNa kAritA // [nAhaTA, pUrvokta lekhAMka 143] 5. saMvat 1305 ASAr3ha sudi 10 zrI RSabharAja pratimA zrI jina .....tisUri ziSyaiH zrI jinezvara sUribhiH prtisstthitaaH| sA0.........zrAvakeNa kAritAH / [ghoghA, navakhaNDA pArzvanAtha maMdira ] 6. saMvat 1305 ASAr3ha sudi 10 zrI RSabhanAtha pratimA zrI jina.. .. (lau) lU zrI vakaNakAritA // jinesarasUribhiH pratiSThita / sA0..... [ ghoghA, navakhaNDA pArzvanAtha maMdira ] 7. neminAtha // arhaM // saMvat 1310 vaizAkha sudi 13 zrIneminAthapratimA zrIjinapatisUriziSyaiH zrIjinezvarasUribhiH pratiSThitA zrI jAvAlipure zrImahAvIravidhicaitye kAritA goSThika rAjAsuta hIrAmolhA- manoratha zrAvakaiH satparikarazca hIrAbharyA dhanadevahI molhAbhAryA kAmadevahI zreyorthaM kAritaH / [jinaharisAgarasUri lekhasaMgraha, aprakA0, pArzvanAtha maMdira, jAlaura ] (138) 2010_04 .. ti sUri ziSya zrI Dan Dan kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinaprabodhasUri 71. cAturmAsa samApta hone para zrI jinaratnAcArya jI zrI jinezvarasUri jI kI AjJAnusAra zrI jinaprabodhasUri jI kI pada-sthApanA khUba ThATha se karane kI icchA se jAvAlIpura A ge| zrAvakoM kI ora se AmaMtraNa patrikA pAkara cAroM dizAoM se aneka nagaropanagaroM ke loga Akara juTa gye| zrI candratilakopAdhyAya, zrI lakSmItilakopAdhyAya, vAcanAcArya padmagaNi Adi mukhya-mukhya aneka sAdhu loga bhI aaye| pratidina anAtha dukhiyoM ko dAna diyA jAne lgaa| khAna-pAna-miSThAnnAdi sukha sAdhanoM se Agantuka caturvidha saMgha kA Adara-satkAra hone lgaa| logoM ke manamayUra ko Anandita karane ke lie meghADambara ke samAna nAnA prakAra ke nAca-kUda khela kiye jA rahe the| usI samaya saM0 1331 phAlguna vadi aSTamI ravi ke dina gaccha ke niyantA, vyavahAra paTu, vayovRddha zrI jinaratnAcArya jI ne zrI jinaprabodhasUri jI kI padasthApanA kii| isake bAda phAlguna sudi paMcamI ke dina sthirakIrti', bhuvanakIti do muniyoM aura kevalaprabhA', harSaprabhA, jayaprabhA, yazaHprabhA nAmaka cAra sAdhviyoM ko jinaprabodhasUri jI ne dIkSA dii| saM0 1332 jyeSTha vadi pratipadA zukravAra ke dina zrI jAvAlIpura meM sabhI dezoM se Aye hue zrIsaMgha ke mele meM zrAvaka-ziromaNi seTha zrI kSemasiMha ne nami-vinami se parivRta zrI RSabhadeva, zrI mahAvIra svAmI, avalokanazikhara, zrI neminAtha, zAmba-pradyumna, zrI jinezvarasUri jI, dhanada yakSa ina saba kI mUrtiyA~ aura suvarNagiri sthita zrI candraprabha svAmI ke caitya para vaijayantI (dhvajA) kI pratiSThA krvaaii| isI avasara para dillI nivAsI dalikaharu zrAvaka ne zrI neminAtha svAmI kI, seTha haricandra zrAvaka ne zAntinAtha bhagavAn kI evaM aura bhI aneka jina mUrtiyoM kI pratiSThA krvaaii| jyeSTha vadi 6 ko suvarNagiri meM zrI candraprabha svAmI ke mandira para dhvajA kA AropaNa kiyA gyaa| jyeSTha vadi navamI ke dina zrI jinezvarasUri ke stUpa meM unakI mUrti sthApita kI gii| usI dina vimalaprabha muni ko upAdhyAya pada, rAjatilaka ko vAcanAcArya kA pada pradAna kiyA gyaa| jyeSTha sudi tRtIyA ke dina gacchakIrti, cAritrakIrti, kSemakIrti nAmaka muniyoM ko aura labdhimAlA, puSpamAlA nAmaka sAdhviyoM ko dIkSita kiyA gyaa| 72. saM0 1333 mAgha vadi 13 ko jAvAlipura meM kuzalazrI gaNinI ko pravartinI pada diyA gyaa| isI varSa seTha vimalacandra ke putra seTha kSemasiMha aura seTha cAhar3a ke dvArA banAye hue kAryakrama ke anusAra aura inhIM donoM zrAvakoM dvArA mArga-prabandha karane para seTha kSemasiMha, sA0 cAhar3a, hemacandra, haripAla, dillI nivAsI jeNU seTha ke putra pUrNapAla, sonI dhAMdhala ke putra bhImasiMha, maMtrI dedA ke putra maMtrI mahaNasiMha Adi saba dizAoM meM Akara ikaTThe hue vidhisaMgha ne, zatrujaya Adi mahAtIrthoM kI 1. ye donoM bhAI-bahana jinapatisUri jI ke gRhastha cAcA nibodha ke vaMzaja lAlaNa-AMbazrI ke putra-putrI the, putra kumArapAla thaa| (jaina pustaka prazasti saMgraha pR0 89) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (139) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAtrA ke lie mahArAja se atyanta anurodha kiyaa| saMgha kI prArthanA aGgIkAra karake jinaratnAcArya, lakSmItilakopAdhyAya, vimalaprajJopAdhyAya, vAcaka padmadevagaNi, vAcaka rAjatilakagaNi Adi sattAIsa sAdhu, pravartinI jJAnamAlA gaNinI, pra0 kuzalazrI, pra0 kalyANaRddhi Adi ikkIsa sAdhviyoM se parivRtta hue guru zrI jinaprabodhasUri jI ne caitra vadi paMcamI ke dina jAvAlIpura se tIrtha yAtrA ke lie prasthAna kiyaa| zrIsaMgha sthAna-sthAna para camatkAra karane vAlI vidhimArga kI prabhAvanA karatA huA zrImAla phuNcaa| vahA~ para zAMtinAtha bhagavAn ke vidhi-caitya meM isa Aye hue vidhi-saMgha kI tarapha se caudaha sau cauhattara rupaye maMdira ke bhaMDAra meM die ge| __isI prakAra pAlanapura vagairaha meM bar3e vistAra se caitya-paripATI Adi kAryoM meM prabhAvanA karake zrIsaMgha zrI tAraNa-tAraMgA tIrtha pahu~ca gyaa| vahA~ para seTha niMbadeva ke putra sAha hemA ne gyAraha sau cauhattara rupayoM meM indrapada grahaNa kiyaa| indra ke parivAra ne ikkIsa sau dekara maMtrI Adi pada prApta kie| isa prakAra kalaza car3hAne Adi se sAre milAkara koSa meM pA~ca hajAra do sau cauhattara rupayoM kI Aya huii| vahA~ se zrIsaMgha ne bIjApura pahu~ca kara mAlA Adi grahaNa karake zrI vAsupUjya vidhicaitya ke koSa meM cAra hajAra rupaye pradAna kie| isase Age calakara stambhanaka mahAtIrtha meM goThI kSemadhara ke putra goThI yazodhavala ne gyAraha sau cauhattara rupaye dekara indra pada, indra ke parivAra ne caubIsa sau dekara maMtrI Adi ke pada prApta kiye| zrIsaMgha kI ora se kula Aya sAta hajAra rupayoM kI huii| isI prakAra bhRgukaccha tIrtha meM zrIsaMgha ne cAra hajAra sAta sau rupaye bheMTa cddh'aaye| zrI zatrujayatIrtha meM yugAdideva bhagavAn ke mandira meM dillI vAle seTha pUrNapAla ne battIsa sau meM indrapada, indra ke parivAra ne tIna hajAra meM maMtrI Adi ke pada lekara aura seTha haripAla ne mAlA pahana kara bayAlIsa sau pradAna kie| kalaza Adi kI bolI bola kara saMgha samasta ne kula paccIsa hajAra rupaye diye| isa prakAra dAna dekara zrIsaMgha ne dravya kA sadupayoga karake akSaya kIrti upArjita kii| ___ vahA~ para yugAdideva zrI RSabhadeva bhagavAn kI mUrti ke sAmane zrI jinaprabodhasUri jI ne jyeSTha vadi saptamI ko jIvAnanda sAdhu tathA puSpamAlA, yazomAlA, dharmamAlA, lakSmImAlA Adi sAdhviyoM ko dIkSA dI aura vidhimArga kI prabhAvanA ke lie mAlAropaNa Adi mahotsava bar3e vistAra se kiye| zrI zreyAMsaprabhu ke vidhicaitya meM zrIsaMgha ne sAta sau ATha rupaye die| isake bAda giranAra (ujjayanta) tIrtha meM seTha mUliga ke putra kumArapAla ne sAr3he sAta sau meM indra pada liyaa| indra ke parivAra vAloM ne sAr3he ikkIsa sau meM maMtrI Adi pada prApta kiye| seTha hemacandra ne apanI mAtA rAjU ke vAste do hajAra meM neminAtha bhagavAn kI mAlA lii| isa prakAra kula teIsa hajAra rupaye vahA~ ke koSa meM saMgRhIta hue| isa prakAra tIrthoM meM, gA~voM meM, nagaroM meM, zaharoM meM, pravacana, zAsana kI zobhAvarddhaka vividha prabhAvanAoM se apanA dhana aura janma saphala karake tIrthayAtrA kI pUrti se saphala manoratha hokara yaha zrIsaMgha jAlaura A phuNcaa| vahA~ seTha kSemasiMha ne ASAr3ha sudi caturdazI ke dina caturvidha saMgha sahita zrI jinaprabodhasUri jI Adi caturvidha saMgha sahita jinAlaya jo zrIsaMgha ke darzana-pUjana nimitta sAtha meM thA, usakA nagara (140) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praveza vidhi-mArga kI prabhAvanA ke sAtha nirvighnatA pUrvaka krvaayaa| yaha praveza mahotsava jaba taka sUraja-cA~da rahe, taba taka samasta saMgha ko pramoda dene vAlA ho| 73. saM0 1334 mArgazira sudi 13 ke dina ratnavRSTi gaNini ko pravartinI pada diyA gyaa| tadanantara bhImapallI nagarI meM vaizAkha vadi paMcamI ke dina seTha rAjadeva ne zrI neminAtha svAmI, zrI pArzvanArtha svAmI, zrI jinadattasUri kI mUrtiyoM kI pratiSThA tathA zrI zAntinAtha deva ke mandira meM para daNDa-dhvajA kA AropaNa kiyaa| isI prakAra saba samudAyoM ko bulAkara mahotsava ke sAtha seTha vayajala ne zrI gautamasvAmI kI pratimA kI pratiSThA kii| vaizAkha vadi navamI ke dina maMgalakalaza ko sAdhu dIkSA dI gii| isake bAda pUjyazrI jI mahArAja jyeSTha sudi dvitIyA ke dina vihAra kara bAr3amera gye| vahA~ para saM0 1335 meM mArgazira vadi caturthI ke dina padmakIrti, sudhAkalaza, tilakakIrti, lakSmIkalaza, nemiprabha, hematilaka aura nemitilaka Adi ko bar3e samAroha se dIkSita kiyaa| 74. vahA~ se vihAra kara pauSa sudi navamI ko cittaur3a gae aura usI dina cittaur3a meM sonI zrI dhAMdhala aura usake putra bhAM0 bAhar3a zrAvaka ne sAre saMgha samudAya tathA rAjA-raIsa-nAgarika logoM ke sAtha bar3e sajadhaja se mahArAja kA nagara-praveza mahotsava krvaayaa| phAlguna vadI paMcamI ko zrI samarasiMha mahArAja ke rAma rAjya meM Asa-pAsa ke nagaroM aura grAmoM se Ane vAle logoM kA melA laga gyaa| isake alAvA cittaur3a meM rahane vAle brAhmaNa, jaTAdhArI tapasvI, rAjaputra, pradhAna kSetrasiMha, karNarAja Adi mukhya-mukhya nAgarika logoM kI upasthiti meM mahotsava huaa| sthAnIya ekAdaza mandiroM ke ekAdaza chatroM sahita pAlakiyoM se julUsa kI zobhA bar3ha rahI thii| Thaura-Thaura para bAraha prakAra ke nAMdI (vAjitra) ninAda ho rahe the| yAcakoM ke manorathoM ko pUrNa karane vAlA dAna diyA jA rahA thaa| usa samaya cittaur3a ke caurAsI nAmaka mohalle meM logoM ke citta meM Azcarya paidA karane vAlI jalayAtrA ke sAtha zrI munisuvrata svAmI, yugAdideva, zrI ajitanAtha svAmI, vAsupUjya bhagavAn kI pratimAoM tathA zrI mahAvIra samavasaraNa kI sthApanA kI gii| isake sAtha hI seTha dhanacanda ke putra samuddhara dvArA banAye gae aura pUrNagiri meM sthita zAntinAtha vidhi-caitya meM pittalamaya zAMtinAtha svAmI kA samavasaraNa evaM zAmba Adi anya mUrtiyoM kA tathA daNDadhArI dvArapAla pratimAoM kA vidhimArga ke jaya-jayakAra ke sAtha bar3e vistAra se pratiSThA mahotsava karavAyA gyaa| usI dina caurAsI mohalle meM zrI RSabhadeva aura neminAtha svAmI kI mUrti kI sthApanA huii| phAlguna sudi paMcamI ko hI usI caurAsI mohalle meM zrI RSabhadeva, neminAtha, pArzvanAtha, zAmba, pradyumnamuni, ambikA aura catvarahaTTI ambikA devI ke mandiroM meM dhvajA car3hAne ke nimitta eka bahuta bar3A apUrva darzanIya mahotsava kiyA gyaa| isa mahotsava meM sAre 1. yaha mUrti Aja bhI bhImapallI (bhIlar3iyAjI) tIrthapati bhagavAn pArzvanAtha svAmI ke sammukha bhUmighara meM utarate hue dAhinI tarapha eka Ale meM virAjamAna hai| usakA lekha isa prakAra hai :saMvat 1334 vaizAkha vadi 5 budhe zrI gautamasvAmImUrtiH zrIjinezvarasUriziSyazrIjinaprabodhasUribhiH prtisstthitaa| kAritA ca sA0 do (bo)hittha pu (su)ta sA0 vaijalena mUladevAdibhrAtRsahite (na) svazreyorthaM kuTuMbazreyo'rthaM c| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (141) Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjya ke bhAra ko vahana karane vAle mahArAjakumAra zrI arisiMha jI kI upasthiti se aura vizeSatA A gaI thii| ina sabhI mahotsavoM meM dhana to paMcAyata kI ora se kharca kiyA gayA thA, parantu sonI seTha dhAMdhalajI aura unake putra bAhar3a ne apanA dravya kharca ke sAtha pUrNa parizrama karake utsava ko pUrNa saphala banAyA thaa| - isake bAda pUjyazrI badradahA gA~va meM pdhaare| vahA~ para jisakI pratiSThA kabhI zrI jinadattasUri jI mahArAja ne karavAI thI, usI pArzvanAtha vidhicaitya kA mahaNa, jhAMjhaNa Adi putroM ke sAtha seTha AhlAka ne jIrNoddhAra karavA kara usa para cittaur3a meM pratiSThita dhvaja-daNDa kA AropaNa phAlguna sudi caturdazI ko vistAra se krvaayaa| mahArAja vahA~ se jAher3A gA~va meM gye| vahA~ para seTha kumAra Adi apane kuTambiyoM ke sAtha somala zrAvaka ne caitra sudi terasa ke dina samyaktvAropAdi nandimahotsava bar3e vistAra se kiyaa| isake bAda baraDiyA sthAna meM vaizAkha vadi 6 ko zrI puNDarIka svAmI, zrI gautamasvAmI, pradyumnamuni, jinavallabhasUri, zrI jinadattasUri, jinezvarasUri aura sarasvatI devI kI mUrtiyoM kI jalayAtrA mahotsava ke sAtha nirvighnatA se pratiSThA mahotsava sampanna kiyA gyaa| vaizAkha vadi saptamI ko mohavijaya tathA munivallabha ko dIkSA dI aura hemaprabha gaNi ko vAcanAcArya pada diyaa| 75. saM0 1336 jeTha sudi navamI ko yugapradhAna zrI AryarakSitasUri ke caritra ko yAda karate huye pUjyazrI ne apane pitA seTha zrIcanda kA anta samaya jAnakara zIghratayA cittaur3a se calakara pAlanapura Akara unheM dIkSita kiyaa| usa samaya bhAgya se devapattanIya komalagaccha ke bahuta se zrAvaka vahA~ A gaye the| seTha zrIcanda ne dhana se dIna aura anAtha logoM ke manoratha pUrNa kiye the| seTha ne dAna yogya sAtoM kSetroM meM apane dhana ko dekara apane ko saphala kara diyA thaa| saMyama dhAraNa ke samaya bAraha prakAra kA nAda-ninAda ho rahA thaa| seTha zrIcanda jI niraMtara zuddhazIla rUpI alaMkAra ko dhAraNa kie hue the| puNyarAga (dharmaprema) rUpI aMgarAga-kesarAdi lepa se unakA zarIra suvAsita thaa| ve aneka prakAra ke svAdhyAya rasa rUpI tAMbUla se raMjita mukha vAle the| ina puNyAtmA zrIcanda ne jinakA dIkSita dUsarA nAma zrIkalaza rakhA gayA thA, eka prakAra ke purohita somadeva kA caritra pragaTa kara diyA, kyoMki unhoMne bhI anta samaya meM apane putra se dIkSA dhAraNa kI thii| ina mahAtmA zrIcanda jI ne apane bar3hate hue vairAgya se tIvra asidhana ke samAna pApiyoM ko duSprApya sAdhuvrata ko dhAraNa karake satraha dinoM meM satraha prakAra ke asaMyama ko nirdalita karane vAle apUrva cAritra ke dvArA logoM ko Azcaryacakita kara diyaa| unhoMne aticAra rahita pratyAkhyAna kiye the| naI-naI ArAdhanA rUpa amRtapAna kiyA thaa| khaMbhAta tIrtha Adi aneka saMghoM ke vandana nimitta Aye bhaktajanoM ko dharmalAbha rUpa AzIrvAda dekara pavitra kiyA thaa| ye sAdhuoM meM ratna ke samAna the| dIkSA dhAraNa karane ke kAraNa ye apane kula rUpI mahala ke suvarNa kalaza ho gaye the| ina mahAmuni zrIkalaza jI ne paMca parameSThi mahAmaMtra ke dhyAna ko svarga meM car3hane ke lie sopAna-zreNi (nisaraNI) banAkara usa para ArUr3ha hokara svarga kI ora prasthAna kiyaa| 1. ArakSitasUri ne bhI apane pitA purohita somadeva ko anta samaya meM dIkSA dekara saMyamadhArI banAyA thaa| (142) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76. saM0 1337 meM vaizAkha vadi navamI ko guru zrI jinaprabodhasUri jI mahArAja ne apane caraNavinyAsa se samasta gujarAta prAnta ke pradhAnanagara bIjApura ko pavitra kiyaa| isa zubha avasara meM seTha mohana, seTha AsapAla Adi samudAya ke mukhya-mukhya loga aura maMtrI vindhyAditya, ThAkura udayadeva, bhAM0 lakSmIdhara Adi rAja ke mukhiyA loga tathA anya nAgarika mahAjana logoM ke sammilita hone para saba manuSyoM ke AnandadAyI bAraha prakAra ke nandi bAjoM ke guMjAra meM aneka nRtya kalAkAra Thaura-Thaura apanI nRtyakalA kA paricaya de rahe the| dAna ke lobhI bhATa loga U~ce svara meM stuti gAna kara rahe the| uttama upadeza se Anandita maMtrI vindhyAditya, ThA0 udayadeva Adi rAjapradhAna puruSoM ke dvArA unakI prazaMsA ho rahI thI, unhoMne jinezvaroM kI taraha zveta chatra dhAraNa kara rakhA thaa| sAre nagara meM sthita devAdhidevoM ko ve namaskAra karate jAte the| isa prakAra pUjyazrI kA praveza mahotsava bar3e ThATha-bATa se huaa| utkaTa mahAmithyAtva ke kAraNa Aja se pahale kabhI isa prakAra kA praveza mahotsava isa nagaravAsiyoM ne nahIM dekhA thaa| isalie nagaravAsI samasta sundariyoM ke mana meM isake dekhane se kSobha huaa| yAcakajanoM ke manoratha nAnA prakAra ke dAna dvArA parNa kiye gye| yaha utsava anekoM bhavyajanoM ke mana ko harane vAlA siddha huaa| isa utsava ke prabhAva se sthAnIya tamAma vighna Tala ge| kaI kAraNoM ko lekara yaha mahotsava lokottara huaa| zrAvakoM ne mukta-hasta hokara isameM pracura dhana kharca kiyA thA, isalie isameM acchA raMga A gayA thaa| 77. tadanantara jyeSTha vadi cautha zukravAra kA dina aayaa| zrI sAraMgadeva mahArAjAdhirAja ke rAmarAjya meM mahAmAtya malladeva ke eka prati (anya) zarIra tulya buddhisAgara maMtrI vindhyAditya kA zAsanakAla thaa| sakala pRthvI kI sArabhUta gujarAta bhUmi rUpI strI ke alaMkAra rUpa aneka pura-grAma Adi the| una saba meM mukuTa ke samAna bIjApura nagara thaa| usa nagara meM mukuTa ke mANikya samAna zrI vAsupUjya vidhi-caitya thaa| usa caitya ke darzanArtha bar3e cAva se aneka dezoM se Ane vAle sampattizAlI zrIsaMgha kA melA lgaa| isa mele meM yAcaka logoM se bajAye jAne vAle nandI bAje ke ninAda se digaMganAoM ke karNachidra pUrita ho rahe the| romAMca aura harSa paidA karane vAlI virudAvalI ko hajAroM AdamI par3ha rahe the| Thaura-Thaura pada pramudita manuSya rAsalIlA kara rahe the| bAjAra ke aneka rAstoM para saikar3oM gAyana maNDaliyA~ vividha prakAra ke gAyana kara rahI thiiN| mahAmithyAtva aura mahAmoha Adi rUpI prabala zatruoM ko pachAr3ane vAle tathA jinazAsana ke staMbha-svarUpa mahArAja ke Age-Age tIna chatra va cAmara-pAlakI Adi cala rahe the| utsava meM julUsa ke Age-Age vidyamAna mahAmaMtrI vindhyAditya, ThAkura udayadeva Adi rAjya ke kartA svayaM julUsa kA saMcAlana kara rahe the| Anandaparavaza puravAsI sabhI sampradAyoM ke logoM ne bAjArastha gharoM kI bhIMtoM ko evaM dukAna va devamandiroM ke vistAra ko aneka prakAra ke AcchAdanoM se AcchAdita kara diye the, athavA aneka logoM kI bhIr3a se uparokta sabhI sthAna AcchAdita ho gaye the| isa prakAra sAre bhUmaNDala para Azcarya paidA karane vAlA, bhavya logoM ke mana ko harane vAlA sAMgopAMga jalAnayana mahotsava (jalayAtrA kA vara ghor3A) abhUtapUrva huaa| dUsare dina bhI usI prakAra mahotsava hone lge| jagaha-jagaha sadAvarta diye jA rahe the| saba jagaha ahiMsA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (143) 2010_04 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI ghoSaNA kara dI gaI thii| aise zubha avasara para vahA~ ke jinAlaya nimitta caubIsa jina pratimAoM va dhvaja-daNDoM kA, joyalA grAma ke vAste zrIpArzvanAtha kI aura bhI bahuta sI jina pratimAoM kA pratiSThA mahotsava vidhimArga ke jaya-jaya ghoSa ke sAtha kiyA gayA thaa| isa utsava ke samaya kRSNa nAma ke paMDita ne zrIpaMjikAprabodha, zrIvRttaprabodha, zrIbauddhAdhikAravivaraNa Adi pUjyazrI racita granthoM ko dekhakara pramudita citta hokara turaga-pada samasyA, anuloma-pratiloma Adi aneka prakAra se kahe hue zlokoM ko sampUrNa rUpa se kahanA Adi aneka avadhAna karake dikhlaaye| usane aneka paNDita tathA maMtrI vindhyAditya Adi ucca zreNI ke puruSoM se bharI huI sabhA meM aneka chandoM meM banAye hue pavitra zlokoM se pUjyazrI kI stuti kii| usa utsava meM kisI prakAra kA vighna upasthita nahIM huaa| isakA ekamAtra kAraNa pUjyazrI kA vaha vajra samAna japa-tapa dhyAna hai jisake dvArA kalikAlotpanna pratyUha-samUha-zaila nirdalita ho gayA hai| ye sabhI mahotsava seTha mohana aura AsapAla Adi sakala saMgha ne apane lAkhoM rupaye kharca karake asAra saMsAra ko saphala banAne ke lie kie the| isa mahotsava ke samaya zrIvAsupUjya vidhicaitya meM saMgha kI ora se tIsa hajAra rupaye kI Aya huii| vahIM para dvAdazI ke dina AnandamUrti tathA puNyamUrti nAmaka do muniyoM ko dIkSA dI gii| isake nimitta bhI vizeSa mahotsava huaa| ___78. saM0 1339 phAlguna sudi 5 ke dina, maMtrI pUrNasiMha, bhaMDArI rAjA, go0 jisahar3a aura devasiMha, mohA Adi kI pradhAnatA meM Ae hue jAvAlIpura ke samasta saMgha ke atirikta, prahlAdanapurIya, bIjApurIya, zrI zrImAlapurIya, rAmazayanIya, zrIzamyAnayanIya, bAr3amerIya, zrI ratnapurIya Adi aneka grAmanagaroM se AI huI saMghoM kI pA~ca sau gAr3iyA~ ikaTThI huIM thiiN| ina saba vidhimArgAnugAmI saMghoM ke sAtha zrI jinaratnAcArya, devAcArya, vAcanAcArya vivekasamudra gaNi Adi nAnA muniyoM ko sAtha lekara tAmasaajJAna paTaloM ko haTAne vAle, samasta janatA ke vadanarUpI kumuda (kamala) vana ko vikasita karane vAle, sampUrNa manuSyoM ke netra cakoroM ko vAGmaya-amRtavANI se Anandita karane vAle, pratigrAma tathA pratinagara meM vidhimArga ke jaya-jayakAra ke sAtha apane aizvarya ko saphala karane vAle, pavitratA kI mUrti yugapradhAnAcArya zrI jinaprabodhasUri jI mahArAja ne phAlguna cAturmAsa meM atIva ramaNIyatA dhAraNa karane vAle, sarvavizva ke sArabhUta, parvatottama AbU parvata meM jAkara vahA~ para virAjamAna zrI RSabhanAtha aura neminAtha tIrthaMkaroM kI vandanA kii| yahA~ para Anandamagna zrAvaka loga apane gharoM kI cintA bhUla gye| dhana kharca karake puNyAnubandhI puNya kA saMcaya karane vAle zrAvaka loga trilokI meM apane ko dhanya mAna rahe the| isa utsava meM ATha dinoM kA samaya lgaa| ina dinoM meM indrAdi pada lekara zrAvaka logoM ne sAta hajAra rupaye tIrtha meM samarpaNa kiye| tadanantara pUjyazrI ke pratApa se apane janma aura vaibhava ko saphala karane vAle tathA bar3e-bar3e manorathoM ko pUrNa karane vAle zrIsaMgha ne AnandapUrvaka nagara praveza mahotsava ke sAtha jAvAlipura meM praveza kiyaa| 1. vartamAna meM ye tInoM hI grantha duSprApya haiN| (144) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79. usI varSa jyeSTha vadi cautha ke dina jagaccandra muni aura kumudalakSmI, bhuvanalakSmI ko dIkSA dI gaI aura paMcamI ke dina caMdanasundarI gaNinI ko mahattarA pada diyA gayA / usakA candanazrI yaha nAmAntara rakhA gyaa| isake bAda sammukha Aye hue zrIsoma mahArAja kI vinatI svIkAra karake pUjyazrI ne zamyAnayana meM cAturmAsa kiyA / tadanantara atula balazAlI rAjAoM ke mukuToM meM lage hue ratnoM kI kiraNa rUpa pANI pravAha se nija caraNa-kamaloM ko dhavalita karane vAle, bhavya logoM ko samyaktva sampAdita karane vAle pUjyazrI jaisalamera pdhaare| jaisalamera nareza karNadeva mahArAja sampUrNa senA ke sAtha munIndra ke svAgata ke lie sammukha pdhaare| munIndra zrI jinaprabodhasUri jI mahArAja kA jaisalamera meM saM0 1340 phAlguna caumAsI ke dina bar3e samAroha ke sAtha nagara praveza mahotsava huA / vahIM para vaizAkha sudi akSaya tRtIyA ke dina uccApura, vikramapura, jAvAlipura Adi sthAnoM se Aye hue saMgha ke mele meM sarva saMgha samudAya sahita seTha nemikumAra aura gaNadeva ne vipula dhana vyaya karake caubIsa jina mandira nimitta jina-pratimA tathA aSTApadAdi tIrthoM kI pratimAoM kA aura unhIM ke dhavala daNDoM kA pratiSThA mahotsava bar3e hI ThATha se kiyaa| isa avasara para dharma koSa meM chaH hajAra rupayoM kI Aya huii| jeTha sudi caturthI ke dina merukalaza muni, dharmakalaza muni, labdhikalaza muni tathA puNyasundarI, ratnasundarI, bhuvanasundarI, harSasundarI ina sAdhviyoM kA dIkSA mahotsava sAnanda sampanna huA / zrI karNadeva mahArAja kA vizeSa Agraha hone se vahA~ para (jaisalamera meM hI) cAturmAsa karake nAnA prakAra ke dharmopadezoM se nAgarika logoM ke mana meM camatkAra paidA karake pUjya zrI vikramapura se Aye hue saMgha kI atyanta bhaktipUrva prArthanA se vikramapura pdhaare| vahA~ para bar3e ThATha se praveza kara yugapradhAna zrI jinadattasUrijI mahArAja dvArA saMsthApita marudhara bhUmi meM kalpavRkSatulya zrI mahAvIra svAmI ke zreSThatIrtha kI vidhipUrvaka vaMdanA kI / vahA~ para uccApura, marukoTa Adi nAnA sthAnoM se Ane vAle logoM ke mele meM zrI mahAvIra vidhi - caitya meM bar3e vistAra ke sAtha samyaktvadhAraNa, mAlA grahaNa, dIkSAdAna Adi nandi mahotsava kiyA gayA / yaha kArya saM0 1341 phAlguna kRSNa ekAdazI ke divasa huA thaa| usa utsava ke avasara para vinayasundara, somasundara, labdhisundara, candramUrti, meghasundara ko sAdhu dIkSA aura dharmaprabhA, devaprabhA ko sAdhvI ke rUpa meM dIkSita kiyA / yaha sAdhu-sAdhvI choTI umra ke the, isalie inako kSullaka kSullikA likhA gayA hai| vahA~ para zrI mahAvIra tIrtha kA prabhAva bar3hAne vAle, jJAna-dhyAna ke bala se saba manuSyoM ke mana meM Azcarya utpanna karane vAle, svapakSI - parapakSI, jaina- jainetara saba loga jinake caraNa-kamaloM kI ArAdhanA kara rahe haiM, jinake AcAra - cAritra bar3e pavitra haiM, aise pUjyazrI ke zarIra meM bhayaMkara dAha jvara utpanna huaa| jvara kI bhayAnakatA dekhakara dhyAna-bala se apane AyuSya kA atyalpa parimANa jAnakara, nirantara vihAra karake pUjyazrI jAvAlipura A gye| vahA~ para saba logoM ke lie AzcaryakArI zrI varddhamAna svAmI ke mahAtIrtha meM bAraha prakAra ke nandi bAjoM ke bajate hue, zreSTha dhavala - maMgala gItoM ke gAye jAte hue, pura-sundariyoM ke nAcate hue, dIna- anAtha duHkhI logoM ko mahAdAna diye jAte hue, aneka grAma va anekoM nagaroM ke zrIsaMghoM kI vidyamAnatA meM pUrvajoM ke samAna nirmala caritra vAle zrI jinaprabodhasUri saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (145) Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI ne saM0 1341 zrI yugAdideva bhagavAn ke pAraNe se pavitra kI huI vaizAkha sudi akSaya tRtIyA ko bar3e Aroha- samAroha pUrvaka apane pATa para zrI jinacandrasUri ko sthApita kiyA, jo apane zarIra kI zobhA se kAmadeva ko mAta karane vAle the, saba bhavya puruSoM ke mana- kamala ko vikasita karane meM sUrya kA sAdRzya rakhane vAle the, nAnA guNa ratnoM kI khAna evaM atyadhika gaMbhIratA ke guNa se samudra ko bhI parAsta karane vAle the| usI dina rAjazekhara gaNi ko vAcanAcArya kA pada diyA / isake bAda vaizAkha sudi aSTamI ke divasa pUjyazrI ne sAre saMgha ko ekatra karake khUba vistAra se mithyA duSkRta diyA / dinoM-dina bar3hate hue zubhabhAvoM se jinhoMne saMsAra ke padArthoM kI anityatA jAnakara cautarapha baiThe hue sAdhuoM dvArA nirantara geyamAna samArAdhanAoM ko sunate hue, deva guruoM ke caraNa-kamaloM kI bhalI-bhA~ti ArAdhanA karake, apane mukha kamala se paMca parameSThI namaskAra mahAmaMtra kA uccAraNa karate hue, apanI kIrti se pRthvI ko dhavala karake, uttama jJAna rUpa lakSmI ke kaNTha ke hAra tulya AcArya zrI jinaprabodhasUri jI mahArAja vaizAkha sudi ekAdazI ke dina sadA ke lie isa asAra saMsAra ko chor3akara amara pada ko pahu~ca gye| vizeSa zrI jinaprabodhasUri catuHsaptatikA :- yaha racanA bhI 74 prAkRta gAthAoM meM hai| isake racayitA vivekasamudra gaNi haiM / inhoMne vikrama saM0 1304 meM dIkSA grahaNa kI / 1323 meM vAcanAcArya bane / 1342 meM upAdhyAya bane / isa kRti kA sArAMza nimna hai osavAla sAhU khIMvaDa gotrI zrIcandra aura unakI patnI siriyA devI ke kula meM candramA ke sadRza Apa the / ApakA janma gujarAta ke thArApadra nagara meM saM0 1285 meM mitI zrAvaNa sudi 4 ke dina pUrvA phAlgunI nakSatra meM huaa| ApakA janmanAma mohana rakhA gyaa| saM0 1297 mitI phAlguna vadi 5 ke dina zrI jinezvarasUri jI mahArAja ne Apako pAlanapura meM dIkSita kara ApakA nAma prabodhamUrti rakhA jo ki svasamaya parasamaya jJAtA hone se sArthaka ho gyaa| saM0 1331 ke Azvina kRSNa 5 ke dina svayaM zrI jinezvarasUri ne unheM apane paTTa para virAjamAna kiyaa| unake svargavAsa ke pazcAt zrI jinaratnasUri jI ne dazoM dizAoM se Aye hue caturvidha saMgha ke samakSa saM0 1331 mitI phAlguna kRSNa 8 ke dina jAvAlipura meM nAnA utsava mahotsavapUrvaka zrI jinaprabodhasUri kA paTTAbhiSeka kiyaa| Apane vRtti - paMjikA sahita durga-pada- prabodha nAmaka graMthatraya kI racanA kI / Apa bar3e bhArI vidvAna, prabhAvaka aura gacchabhAra dhurA dhuraMdhara hue / -: kSamAkalyANopAdhyAya kRta paTTAvalI ke anusAra prabodhamUrti kI dIkSA thArApadra meM huI thI / AcArya pada prApti ke pUrva inhoMne kAtaMtradurgaprabodha TIkA kI racanA kI thii| kharataragacchabRhadgurvAvalI ke anusAra vi0saM0 1337 aura 1338 ke madhya inhoMne vRttaprabodha, paMjikAprabodha aura bauddhAdhikAravivaraNa kI racanA kI thii| ye kRtiyA~ vartamAna meM anupalabdha haiN| (146) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0saM0 1333 kA 1, vi0saM0 1334 ke 2 evaM vi0saM0 1337 ke 6 abhilekha mile haiN| inakI vAcanA nimnAnusAra hai : 1. zilApaTTa-prazastiH samvat 1333 varSe jyeSTha vadi 14 bhaume zrIjinaprabodhasUrisugurUpadezAt uccApurIvAstavyena zre0 AsapAla suta zre0 haripAlena AtmanaH svamAtR harilAyAzca zreyo'rthaM zrIujjayantamahAtIrthe zrIneminAthadevasya nityapUjArthaM dra0 2000 zatadvayaM pradattaM / amISAM vyAjena puSpasahasra 2000 dvayena pratidinaM pUjA karttavyA zrIdevakIyaArAmavATikAsatkapuSpAni zrI devaka.......... paJcakulena zrIdevAya UTApanIyAni // 1. jinavijaya, prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-2, lekhAMka 54, neminAtha maMdira, giranAra 2. gautamasvAmI-pratimA saM0 1334 vaizAkhavadi 5 budhe gautamasvAmImUrtiH zrIjinezvarasUri-ziSya-zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitA kAritA ca sA0 bohitha putra sA0 vaijalena mUladevAdi bhrAtRsahitena svazreyorthaM kuTumbazreyo) c| 2. jaina tIrtha sarva saMgraha bhAga-1, pRSTha 36; yatIndra vihAra digdarzana bhAga-1, pRSTha 225 tathA daulatasiMha lor3hA lekhAMka 339 : pArzvanAtha mandira bhUmigRha, bhIlaDiyA 3. jinadattasUri-mUrtiH saMvat 1334 vaizAkhavadi 5 zrIjinadattasUrimUrtiH zrIjinezvarasUriziSya zrIjinaprabodhasUri...... 3. jinavijaya, prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-2, lekhAMka 524, jaina maMdira TAMgr3iyAvAr3A, pATaNa 4. ajitanAthaH saM0 1337 jyeSTha vadi 5 zrIajitanAthabimbaM zrIjinezvarasUriziSya zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM zrI munIcandrasUri vaMzIya...... sA nAhaDA tatputra zA bhAlu........ AtmazreyorthaM / zubhamastu / 4. zatraMjayagirirAja darzana, lekhAMka 86, derI naM0 97/1 samavasaraNa parikara, zatrujaya 5. suvidhinAthaH samvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrIsuvidhinAthabimbaM devagRhikA ca zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca sA0 mohaNapramukhaputrairnijamAtuH padamala zrAvikAyAH zreyorthaM // 5. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 122, kharataravasahI samavasaraNa/2 parikara, zatrujaya 6. zreyAMsanAthaH samvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrIzreyAMsabimbaM devakulikA ca zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM // sA0 tihuNasiMha suta bhImasIha.......... Atmazreyo'rthaM // 6. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 116, derI naM0 92 /5 kharataravasahI parikara, zatrujaya saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (147) Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zAntinAthaH samvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrIzAntinAthabimbaM zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca ukezavaMzIya sA0 zolAputra sA0 ratnasiMha zrAvakeNa Atmazreyo nimittaM // 7. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 123, derI naM0 92/5 kharataravasahI parikara, zatrujaya 8. munisuvrataH samvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrImunisuvratasvAmibimbaM zrIjinezvarasUriziSyaiH zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca zreSThi rohaDa sutena vAsujAtiikena........ godhikena svazreyorthaM // 8. zazrRMjayagirirAja darzana, lekhAMka 120, kharataravasahI samavasaraNa/106, kharataravasahI parikara, zatrujaya 9. zAntinAthaH samvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrIzAntinAthadevabimbaM zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM gorjarajAtIya Tha0 zrI bhImasiMha bRhatbhrAtR zreyorthaM Thakara zrI udayadevena pratipannasAreNa suvicAreNa kAritaM // 9. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 121, kharataravasahI samavasaraNa 1 parikara, zadhuMjaya samakAlIna racanAkAravivekasamudropAdhyAya puNyasArakathAnaka, naravarmacaritra somamUrti jinezvarasUrivivAhalo, nirvANa lIlAvatI kA saMzodhana jagaDU samyaktvamAi caupAI kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa (148) ___ 2010_04 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlakevalI zrI jinacandrasUri 80. isake bAda zrI jinacandrasUri jI ne saM0 1342 vaizAkha sudi dasamI ke dina jAvAlIpura ke mahAvIra svAmI ke vidhi-caitya meM bar3e utsava ke sAtha prIticandra tathA sukhakIrti nAmaka do kSullaka aura jayamaMjarI, ratnamaMjarI tathA zIlamaMjarI nAma kI tIna kSullikAoM ko dIkSA dii| usI dina vAcanAcAryoM meM zreSTha zrI vivekasamudra gaNi jI ko abhiSeka (upAdhyAya) pada tathA sarvarAja gaNi ko vAcanAcArya pada aura buddhisamRddhi gaNinI ko pravartinI pada diyaa| saptamI ke dina samyaktva-dhAraNa, mAlAropaNa, sAmAyika-grahaNa, sAdhu-sAdhviyoM kI bar3I dIkSA nimitta nandI mahotsava kiyA gyaa| vaise hI jyeSTha kRSNa navamI ko dhanikoM meM zreSTha seTha kSemasiMha ke banAe hue sattAisa aMgula pramANa vAle sphaTikAdi ratnamaya zrI ajitanAtha svAmI ke bimba kA aura inhIM seTha ke banAye hue zrI yugAdi-deva, zrI neminAtha Adi (pASANamaya) bimboM kA, mahAmaMtrI dedAjI ke nirmANa karAye hue yugAdideva-neminAtha-pArzvanAtha svAmI ke bimboM kA, bhaMDArI chAhar3a kArita zrI zAntinAtha svAmI ke vizAlakAya bimba kA aura vaidya dehar3i ke banAye gaye suvarNamaya aSTApada caitya ke dhvajadaNDa kA, vaise hI aura bhI bahutasI pratimAoM kA sakala loka-manazcamatkArakArI, sakala pApahArI pratiSThA mahotsava bar3e hI ThATha se zrI jinacandrasUri jI ne zrI sAmantasiMha mahArAja ke vijayarAjya meM kiyaa| isI pratiSThA mahotsava ke anukUla samaya meM vizeSa khuzI hue zrI sAmantasiMha kI sannidhi meM svapakSa-parapakSa sabhI ko AhlAdakArI, sakala vidhi-mArga meM navIna jIvana saMcAra kara dene vAlA zrI indra mahotsava, vidhimArga kA prabhAva bar3hAne vAle, Ananda meM sarAbora, sadbhAva ko bar3hAne vAle seTha kSemasiMha Adi samasta zrAvakoM ne pracura dravya vyaya karake saMpAdita kiyaa| jyeSTha kRSNa ekAdazI ke dina vA0 devamUrti gaNi ko abhiSeka (upAdhyAya) pada dekara mAlAropaNa Adi nandi mahotsava kiyaa| saM0 1344 mArgasira sudi dazamI ko jAlaura meM zrI mahAvIra vidhi-caitya meM zrI jinacandrasUri jI ne seTha kumArapAla ke putra paM0 sthirakIrti gaNi ko khUba ThATha se AcArya pada diyA aura unakA nayA nAma zrI divAkarAcArya rakhA gyaa| saM0 1345 ASAr3ha sudi tRtIyA ke dina maticandra, dharmakIrti Adi bhavyajanoM ko dIkSA dI gii| tathaiva vaizAkha vadi 1 ko puNyatilaka, bhuvanatilaka tathA cAritralakSmI ko pravrajyA grahaNa karavAI aura 1. zrI jinakuzalasUri kRta zrI jinacandrasUri catuH saptatikA ke anusAra Apa samiyANA ke maMtrI devarAja kI dharmapatnI komala devI ke putra the aura maMtrI jaisala (jilhAgara) ke bhrAtA the| inakA janma nAma khaMbharAya thA aura zrI jinakuzalasUri jI ke pitRvya hote the| inakA janma saM0 1324 mArgazIrSa sudi 4 ko huA, saM0 1332 jyeSTha sudi 3 ko dIkSita ho kSemakIrti nAma se prasiddha hue| jaisalamera nareza gaNadeva, jaitrasiMha aura samiyANA ke samarasiMha, zItaladeva Apake parama bhakta the| Apane samrATa kutubuddIna ko apane sadguNoM se camatkRta kiyaa| paTTAvaliyoM meM inakA kalikAla kevalI viruda likhA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (149) __ 2010_04 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjadarzana gaNi ko vAcanAcArya pada se vibhUSita kiyaa| saM0 1346 meM mAha vadi pratipadA ke dina seTha kSemasiMha bhAM0 (? bhrA0) bAhar3a dvArA banAye gaye svarNagiri para zrI candraprabha svAmI mandira ke pAsa meM sthita (devakulikA meM) zrI yugAdideva aura neminAtha bimboM kA evaM kucha gaharAI vAle banAye gaye maNDapoM meM sammetazikhara para siddha hue bIsa tIrthaMkaroM kI pratimAoM kA sthApanA mahotsava kiyA gyaa| phAlguna sudi aSTamI ke dina zrI zamyAnayana nagara (gar3ha sivANA) meM seTha bAhar3a, bhAM0 bhIma, bhAM0 jagasiMha aura bhAM0 khetasiMha nAmaka zrAvakoM ke banAe hue bhavana meM cAhamAna (cauhANa) vaMzIya zrI somezvara mahArAja dvArA khUba ThATha se pravezotsava karAe hue zAntinAtha deva kA sthApanA mahotsava bar3e vistAra se karavAyA tathA devavallabha, cAritratilaka, kuzalakIrti evaM ratnazrI ko saMyamadhAraNa karAyA gyaa| dIkSA ke sAtha-sAtha mAlAropaNAdi mahotsava bhI huaa| tatpazcAt caitra sudi 1 ko jahA~ bAjAra meM sarvatra dhvajA patAkAe~ phaharA rahI haiM aise pAlanapura meM saM0 mAdhava Adi mukhya nAgarika logoM ke sammukha Ane para gAje-bAje ke sAtha seTha abhayacandra Adi kI pramukhatA meM samasta samudAya ne mahArAja kA pravezotsava krvaayaa| pAlanapura kI taraha bhImapallI meM bhI vaizAkha vadi caturdazI ko praveza mahotsava huaa| vaizAkha sudi saptamI ko seTha abhayacaMdra kI banavAI huI adbhuta atyanta suhAvanI zilA (pASANa) maya zrI yugAdi-deva kI pratimA, caubIsa jinAlayoM (devakulikAoM) meM caubIsa jina pratimAe~, indradhvaja, zrI anantanAtha daNDadhvaja, zrI jinaprabodhasUri ke stUpa (jAlaura) meM sthApana karane nimitta mUrti-daNDadhvaja evaM zilAmaya va pittalamaya aneka pratimAoM kI pratiSThA ke nimitta vistAra se mahotsava kiyA gyaa| jyeSTha vadi saptamI ko naracandra, rAjacandra, municandra, puNyacandra sAdhuoM aura muktilakSmI tathA muktizrI sAdhviyoM kA dIkSA mahotsava mahAprabhAvanA ke sAtha huaa| saM0 1347 mArgasira sudi 6 ko pAlanapura meM sumatikIrti ko dIkSA aura naracandrAdi sAdhusAdhviyoM kI bar3I dIkSA tathA mAlAropaNAdi mahotsava kiyA gyaa| isake pazcAt mArgasira sudi 14 ko khadirAlukA nagarI meM sUrIzvara ke zubhAgamana ke upalakSa meM sthAna-sthAna para toraNAdi sajAye gaye the| maM0 caMDAjI ke putra maM0 sahaNapAla ne nagara ke sabhI mahAjana-brAhmaNa Adi logoM ke samudAya ko sAtha lekara praveza mahotsava krvaayaa| maMtrI sahaNapAla ne sAre saMgha ko ekatra karake pUjyazrI ko zrI tAraNagar3ha (tAraMgAjI) tIrtha ke alaMkArabhUta ajitanAtha svAmI kI tIrtha yAtrA krvaaii| vahA~ para pauSa vadi 5 ko zrI bIjApura ke seTha lakhamasiMha tathA AsapAla Adi saMgha samudAya ke sAtha khadirAlukA kI taraha praveza mahotsava krvaayaa| tatpazcAt sUri mahArAja jAlaura padhAre, vahA~ para seTha abhayacandra ne 1. ye hI munivara zrI kuzalakIrti jI samagra jaina samAja ke mahAna upakArI, bhaktajanoM kI manaH kAmanAoM ko pUrNa karane meM kalpavRkSa va cintAmaNi ratna samAna choTe dAdA zrI jinakuzalasUri mahArAja haiN| gurvAvalI ke isa kathanAnusAra pratiSThA mahotsava ke dina hI yadi dIkSA mahotsava bhI huA to gurudeva kI dIkSA dina saM0 1346 phAlguna sudi 8 siddha hotA hai| zrI taruNaprabhAcArya ne zrI jinakuzalasUri cahuttarI meM bhI isI dina dIkSA honA likhA hai| 2. vartamAna samaya 'kherAlu' gA~va jo tAraMgAjI ke pAsa meM hai| (150) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAgha sudi ekAdazI ke dina jinaprabodhasUri jI ke stUpa meM mUrti sthApanA karake dhvaja-daNDAropaNa mahotsava krvaayaa| isake bAda vihAra kara bIjApura padhAre, vahA~ caitra vadi 6 ko amararatna, padmaratna, vijayaratna aura mukticandrikA ko dIkSA dI gii| isa avasara para mAlAropaNa, parigraha-parimANAdi nandi mahotsava bhI kiyA gyaa| isa utsava meM khaMbhAta, AzApallI, bAgar3a, vaTapadra Adi sthAnoM ke aneka zrAvaka saMgha sammilita hue the| __saM0 1348 vaizAkha sudi tRtIyA ke dina pAlanapura meM vIrazekhara sAdhu aura amRtazrI sAdhvI ko saMyama dhAraNa karavAyA gyaa| tridazakIrti gaNi ko vAcanAcArya pada diyA gyaa| usI varSa sudhAkalaza, munivallabha Adi sAdhuoM sahita pUjyazrI ne gaNiyoga tapa kiyaa| saM0 1349 bhAdrapada vadi aSTamI ke dina sahadharmiyoM kI bhakti ke lie satrAkAra (dAnazAlA) samAna udAra mana vAle saMghapati suzrAvaka abhayacandra seTha kA anta samaya jAnakara usako saMstAraka dIkSA dI gaI aura unakA nAma abhayazekhara rakhA gyaa| vahA~ para mArgasira vadi kI dvitIyA ko yaza:kIti. ko dIkSA dI gii| saM0 1350 vaizAkha sudi navamI ke dina karahaTeka, AbU Adi sthAnoM kI tIrtha-yAtrA se apanA janma saphala karane vAle barar3iyA nagara ke mukhya zrAvaka nolakhA vaMza-vibhUSaNa bhAM0 suzrAvaka jhAMjhaNa ko svapakSa-parapakSa sabhI ko Azcarya dene vAlI saMstAraka dIkSA dI gaI tathA naratilaka rAjarSi nAma diyA gyaa| saM0 1351 mAgha vadi 1 ko pAlanapura ke RSabhadeva svAmI ke vidhi-caitya meM maMtrI tihaNa satka yugAdideva mUrti aura zre0 bIjA satka zrI neminAtha prabhu evaM seTha jagasiMha dvArA banavAI mahAvIra mUrti Adi 640 sundara pratimAoM kA pratiSThA mahotsava samudAya sahita maMtrI tihuNa aura zre0 bIjA zrAvaka ne vistAra se krvaayaa| mAgha vadi paMcamI ke dina aneka sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAoM se parivRta, pUjyazrI ne bar3e vistRta naMdi mahotsava se anekoM ko mAlAropaNa karavAyA tathA vizvakIrti sAdhu evaM hemalakSmI sAdhvI ko dIkSA dii| 81. saM0 1352 meM guru zrI jinacandrasUri jI mahArAja kI AjJA se vAcanAcArya rAjazekhara gaNi, subuddhirAja gaNi, hematilaka gaNi, puNyakIrti gaNi aura ratnasundara muni sahita vihAra karake zrI bRhad-grAma (bar3a gA~va) gye| vahA~ se bar3a gA~va ke Thakkura ratnapAla va seTha cAhar3a nAma ke mukhya zrAvakoM dvArA bheje hue svakIya bhrAtA Tha0 hemarAja tathA bhANeja bAMcU zrAvaka apane-apane parivAra sahita evaM seTha bohitha ke putra seTha mUladeva zrAvaka ne banArasa, kauzambI, kAkandI, rAjagRha, pAvApurI, nAlandA, kSatriyakuNDa grAma, ayodhyA, ratnapura Adi nagaroM kI tIrtha yAtrA kii| ye nagara jinezvaroM ke janma Adi kalyANakoM se pavitra hue haiN| parivAra sahita rAjazekhara gaNi ne hastinApura kI yAtrA pahale kI huI thii| ata: isa zrAvaka samudAya ke sAtha hastinApura sivAya anya tIrthoM kI yAtrA kii| isa prakAra yAtrA karake vAcanAcArya rAjazekhara gaNi ne rAjagRha ke pAsa uddaNDa vihAra nAma ke gA~va meM cAturmAsa kiyA aura mAlAropaNAdi nandi mahotsava kiyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (151) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idhara isI varSa meM nAnA prakAra ke adbhuta puNyoM kI vallI samAna zrI bhImapallI se seTha dhanapAla ke suputra seTha bhar3asiMha tathA seTha sAmala zrAvaka ke nikAle hue saMgha ke sAtha pAlanapura, bhImapallI, zrIpattana, satyapura Adi sthAnoM se Ane vAle svapakSIya-parapakSIya mele ke sAtha apanI vAkpaTutA se bRhaspati kA parAjaya karane vAle upAdhyAya zrI vivekasamudra gaNi Adi uttama sAdhu maNDalI sahita jagatpUjya AcAryapravara pUjya zrI jinacandrasUri jI mahArAja ne tIrthayAtrA ke lie prasthAna karake zaMkhezvarapura ke alaMkAra cUDAmaNi, vAMchita vastu ke pUraNa karane meM cintAmaNi ratna ke tulya, saMsAra ke duHkha rUpa dAvAgni ko zAMta karane meM zItala jala ke samAna zrI pArzvanAtha bhagavAn kI vandanA kii| vahA~ para zrI saMgha ne snAtra-pUjA, udyApana, dhvajAropAdi mahotsava kiyaa| isake bAda sAre saMgha ko sAtha lekara pUjyazrI zrIpattana aaye| vahA~ para zrI zAntinAtha bhagavAn ke vidhi-caitya meM vistAra ke sAtha dhvajAropaNAdi mahotsava kiyA aura bAje-gAje ke sAtha striyoM ke uttama nRtya karate hue, sAre nagara ke sabhI mandiroM meM bar3e vistAra se caitya-paripATI karake pUjyazrI bhImapallI A gye| isake bAda bIjApura ke zrIsaMgha kI prArthanA se unhoMne bIjApura meM cAturmAsa kiyaa| vahA~ para saM0 1353 mArgasira vadi paMcamI ke dina zrIvAsupUjya bhagavAn ke vidhicaitya meM munisiMha, tapasiMha tathA jayasiMha ko dIkSA aura sAtha hI mAlorApaNAdi nandi mahotsava bhI huaa| ___isake bAda saMgha kI prArthanA se mahArAja jAvAlipura ge| vahA~ para seTha salakhaNa zrAvaka ke putraratna seTha sIhA zrAvaka tathA mAMDavyapura se Aye hue seTha jhAMjhaNa ke putra sA0 mohaNa dvArA AbU tIrtha kI yAtrArtha eka vizAla saMgha taiyAra kiyA gyaa| usa saMgha ke sAtha jAvAlipura, zamyAnayana, jaisalamera, nAgapura, rUNapura, zrImAlapura, satyapura, pAlanapura aura bhImapallI Adi sthAnoM se Ane vAle aneka dhanI-mAnI zrAvakavRnda ke sAtha zrImAla jAti ke bhUSaNa dillI nivAsI seTha vAlhA zrAvaka ke putra sAha lohadeva Adi pramukha zrAvakoM kA samudAya sammilita thaa| rAste meM sarvatra anivArita bhojanAlaya khule rahate the evaM vizAla saMgha samudAya ke jamaghaTa se caitya paripATI Adi aneka mahotsava manAye jAte the| isa prakAra ke saMgha ke sAtha jAvAlipura se vaizAkha kRSNa paMcamI ke dina vihAra karake, pracura muni maNDalI se sevyamAna, caturvidha zrIsaMgha se saMstUyamAna, jagatpUjya pUjyazrI jinacandrasUri jI mahArAja AbU tIrtha ke alaMkArabhUta samasta daurgatya (durbhAgya) ko nivAraNa karane vAle jinezvara zrI RSabhadeva aura neminAtha jI kI vandanA kii| aneka zubha kAryoM se kalikAla rUpI cora ko bhagA dene vAle, yAcakoM ko mu~ha mA~gA dAna dekara kalpavRkSa ko parAjita karane vAle tathA zubha pariNAmoM kI dhArA meM aneka janma-janmAntaroM ke pApa-puJja ko dho dene vAle samasta vidhimArga saMgha ne zrI indrapadAdi grahaNa, snAtrotsava aura dhvajAropAdi mahotsavoM se tIrtha-phaNDa meM bAraha hajAra rupayoM kA dAna diyaa| isake bAda parama Ananda se romAMcita hotA huA apane puNya rUpI rAjA se sammAnita, nirmala anta:karaNa vAlA zrI vidhimArga saMgha vahA~ se calakara vApisa jAvAlipura A gayA aura bar3e ThATha-bATa se nagara praveza huaa| ___ saM0 1354 jyeSTha vadi dazamI ko jAvAlipura meM mahAvIra vidhi-caitya meM zAha salakhaNa jI ke putra seTha sIhAjI kI lagana evaM bhagIratha prayatna se dIkSA aura mAlAropaNa sambandhI mahotsava huaa| (152) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA lene vAle sAdhu-sAdhviyoM ke nAma vIracandra, udayacandra, amRtacandra aura jayasundarI the| isI varSa ASAr3ha sudi dvitIyA ko siriyANaka gA~va meM zrI mahAvIra svAmI ke mandira kA jIrNoddhAra karavAkara saM0 1355 meM mahAvIra pratimA kI sthApanA mahAmahotsava se krvaaii| isa sthApanotsava meM sArA dhana vyaya seTha bhAMDA zrAvaka ke putra jodhA zrAvaka ne kiyA thaa| saM0 1356 meM mahArAjAdhirAja zrI jaitasiMha kI prArthanA se mArgasira vadi caturthI ko pUjyazrI jaisalamera pdhaare| vahA~ para pUjyazrI kA svAgata karane ke liye svayaM rAjA sAhaba cAra koza sammukha Aye the| seTha nemikumAra Adi samasta samudAya ne pracura dhana-vyaya karake bahumAnapUrvaka nagara meM praveza karavAyA thaa| praveza ke samaya taraha-taraha ke bAje baja rahe the| bandIjanoM ne sundara-sundara kavitAe~ banAkara par3hI thiiN| usa khuzI meM jagaha-jagaha netra aura mana ko Ananda dene vAle sundara dRzya sajAye gae the| zrAvaka aura zrAvikAe~ rAsa, gIta aura maMgala gAyana karane meM nimagna the| yaha praveza mahotsava svapakSIya tathA parapakSIya sabhI logoM ke mana meM camatkAra paidA karane vAlA huA thA jisase vidhi mArga kI khUba uttama prabhAvanA huI thii| pUjyazrI saM0 1356 meM cAturmAsa bhI vahIM rhe| saM0 1357 mArgasira sudi navamI ke dina, zrI mahArAja jaitrasiMha jI ke bheje hue gAje-bAjoM kI dhvani ke sAtha mAlAropaNAdi mahotsava tathA seTha lakhama aura bhAMDArI gaja ke jayahaMsa tathA padmahaMsa nAma ke do putroM ko dIkSA mahotsava saharSa kiyaa| saM0 1358 mAgha zukla dazamI ko zrI pArzvanAtha vidhi-caitya meM bAje-gAje ke sAtha bar3e vistAra se sammetazikharAdi pratimAoM kA pratiSThA mahotsava pUjyazrI ke dvArA seTha kezava jI ke putra tolA zrAvaka ne kraayaa| vahA~ para phAlguna sudi paMcamI ke dina samyaktvadhAraNa tathA mAlAropaNa sambandhI mahotsava bhI huaa| saM0 1359 meM phAlguna sudi ekAdazI ko seTha mokalasiMha, sA0 vIjar3a Adi samudAya kI prArthanA se bAr3amera jAkara pUjyazrI ne zrI yugAdideva tIrthaMkara ko namaskAra kiyaa| vahA~ para saM0 1360 meM mAgha vadi dazamI ko sA0 bIjar3a, sA0 sthiradeva Adi zrAvakoM ne pracura mAtrA meM dhana kharca kara zrI jinazAsana kI prabhAvanA ke liye mAlAdhAraNAdi nandi mahotsava bar3e ThATha-bATa se krvaayaa| isake anantara zrI zItaladeva mahArAja kI vinatI aura maM0 nANacandra, maM0 kumArapAla tathA seTha pUrNacandra Adi kI prArthanA svIkAra karake pUjyazrI ne zrI zamyAnayana jAkara zrI zAntinAtha deva tIrtha kI vandanA kii| saM0 1361 meM dvitIya vaizAkha vadi 6 ko maM0 nANacandra, maM0 kumArapAla, bhaMDArI padma, seTha pUrNacandra, sAha rUpacandra Adi sthAnIya paMcoM ne jAvAlipura, sapAdalakSa (ajamera ke nikaTavartI) Adi ke aneka grAma-nagara Adi sthAnoM se Aye huye sahasroM manuSyoM ke mele meM zrI pArzvanAtha Adi aneka mUrtiyoM kI pratiSThA krvaaii| isI prakAra dazamI ko apane parAye sabhI ko Ananda dene vAlA mAlAropaNAdi nandi mahotsava zrI devaguruoM kI kRpA se vistArapUrvaka karavAyA gyaa| isa avasara para paM0 lakSmInivAsa gaNi evaM paM0 hemabhUSaNa gaNi ko vAcanAcArya kA pada diyA gyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (153) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82. isake pazcAt jAvAlipura ke saMgha kI prArthanA se jAvAlipura meM jAkara pUjya zrI ne vahA~ para mahAvIra bhagavAn ko namaskAra kiyaa| saM0 1364 kI vaizAkha vadi trayodazI ke dina, maMtrI bhuvanasiMha, sA0 subhaTa, maM0 nayanasiMha, maM0 dussAja, maM0 bhojarAja tathA seTha sIhA Adi samasta zrIsaMgha dvArA kiye jAne vAle nAnA prakAra ke utsavoM ke sAtha pUjyazrI ne zrIrAjagRha Adi aneka tIrthoM kI yAtrAvandana Adi se puSkala puNya saMcaya karane vAle vAcanAcArya rAjazekhara gaNi ko AcArya pada pradAna karake sammAnita kiyaa| isa upalakSa meM samudAya ne svapakSa-parapakSa sabhI ko Ananda dene vAlA mAlAropAdi nandi mahotsava bhI kiyaa| isake bAda mArga meM cora-DAkU Adi ke upadrava hone para bhI bhaNazAlI durlabha jI kI sahAyatA se pUjyazrI bhImapallI aaye| pATaNa ke (khar3A) koTar3ikA mohalle meM zrI zAntinAtha vidhicaitya aura zrAvaka pauSadhazAlA Adi dhArmika sthAnoM ke banavAne vAle seTha jaisala prabhRti samudAya kI abhyarthanA se pUjya mahArAjazrI ne pATaNa meM Akara zrI zAntinAtha deva kI vandanA kii| isake bAda khaMbhAta tIrtha ke koTar3ikA nAmaka pAr3e meM, zrI ajitanAtha deva ke vidhi-caityAlaya, zrAvaka pauSadhazAlA Adi dharma-pradhAna sthAnoM ke banavAne meM kuzala seTha jaisala ke sAtha maMtraNA karate hue pUjyazrI zerISaka nAmaka gA~va meM Akara zrI pArzvanAtha deva kI vandanA karake svapakSa-parapakSa ko camatkAra utpanna karane vAle zrI jaisala zrAvaka dvArA karAye gaye praveza mahotsava ke sAtha khaMbhAta tIrtha meM praveza karake, zrI ajitanAtha deva kI vandanA kii| yaha praveza mahotsava vaisA hI huA jaisA jinezvarasUri jI mahArAja ke padhArane para maMtrI zrI vastupAla jI ne karavAyA thaa| saM0 1366 jyeSTha vadi dvAdazI ko aneka prakAra ke ujjvala karttavyoM se, jisane apane pUrvajoM ke kula kA uddhAra kara diyA hai aura sAdharmika logoM ke prati vAtsalya bhAva vAle seTha jaisala ne zrIpattana, bhImapallI, bADamera, zamyAnayana Adi nagaroM se Aye hue saMgha ko sAtha lekara apane jyeSTha bhrAtA tolA zrAvaka ko saMgha kA dhuryapada dekara tathA choTe bhAI lAkhU ko mArga-prabandhaka kA pada dekara isa viSama paMcamakAla meM deza meM mlecchoM kA bhayaMkara upadrava hote hue bhI devAlaya-pracalana-mahotsava manAkara khaMbhAta se Age tIrthayAtrA ke lie prasthAna kiyaa| usa saMgha ke sAtha jayavallabha gaNi, hematilaka gaNi Adi gyAraha sAdhu tathA pravartinI ratnavRSTi gaNinI Adi pA~ca sAdhviyoM se zuSUzrita pUjya zrI jinacandrasUri jI ravAnA hue| mArga meM jagaha-jagaha caityoM meM caitya paripATI Adi mahotsava kiye gye| aneka prakAra ke bAje bajAye gye| zrAvaka logoM ne mArga meM jahA~-tahA~ zrI deva-guruoM ke guNa gaae| bhATa logoM ne apanI naI-naI kavitAe~ khUba pddh'iiN| calate-calate krama se sArA saMgha zrI pIpalAulI grAma meM phuNcaa| vahA~ para zrI zatrujaya mahAtIrtha ke dikhAI dene se zrIsaMgha ne bar3A utsava mnaayaa| vahA~ se calakara harSa kI adhikatA ke kAraNa vikasita roma rAji se pavitra tathA caturvidha saMgha se parivRta pUjyazrI ne apAra saMsAra samudra meM DUbate hue logoM ke lie pravahaNa samAna zrI zatrujaya mahAtIrtha ke alaMkAra devAdhideva zrI RSabhadeva jI ko namaskAra karane rUpa yAtrA kii| vahA~ para seTha salakhaNa ke putraratna seTha mokalasiMha Adi zrAvakoM ne bar3e vistAra se indrapadAdi mahotsava kie aura jyeSTha sudi dvAdazI ke dina mAlAropaNa Adi nandi mahotsava bhI vistAra se kiyaa| (154) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isake bAda saurASTra (soraTha-kAThiyAvAr3a) deza ke bhUSaNa, giranAra parvata meM sthita mahAtIrtha rUpa zrI neminAtha prabhu ko namaskAra karane ke lie caturvidha saMgha sahita pUjyazrI ne vahA~ se vihAra kiyaa| yadyapi usa samaya kAThiyAvAr3a deza najadIka se nikalatI huI musalamAnoM kI senAoM se upadravita thA aura jagaha-jagaha mArakATa macI huI thI, parantu jagat ke nAtha zrI neminAtha jI kI kRpA se, zrI ambikA devI ke sAnnidhya se aura pUjyazrI ke jJAna va dhyAnabala se sArA saMgha nirvighnatA ke sAtha sukhapUrvaka ujjayanta tIrtha kI talahaTI meM pahu~ca gyaa| vahA~ jAkara zubha avasara meM sakala saMgha ko sAtha lekara pUjya zrI ne ujjayanta parvatarAja ke alaMkAra, bhAdrapada mAsa meM megha ghaTA ke samAna saubhAgya se sundara zrI neminAtha bhagavAn ke caraNa-kamala rUpI mahAtIrtha kI vandanA kii| yaha parvata zrI neminAtha jI mahArAja ke tIna kalyANakoM se pavitra kiyA huA hai| vahA~ para seTha kulacandra ke kula meM pradIpa ke tulya sA0 bIMjar3a Adi saba zrAvakoM ne milakara indrapada Adi mahotsava kiye| isa prakAra zrI neminAtha bhagavAn kI vandanA karake Thaura-Thaura para dharma kI aneka prakAra se prabhAvanA karake zrIsaMgha sahita pUjyazrI lauTakara pIche khaMbhAta A ge| vahA~ para pahale kI taraha jaisala zrAvaka ne saMgha ke sAtha vAle devAlaya kA aura pUjyazrI kA bar3e vistAra se praveza mahotsava kiyaa| mahArAjazrI ne khaMbhAta meM hI cAturmAsa kiyA aura maMtridalIya Tha0 bharahapAla kI sahAyatA se pUjyazrI ne stambhapura ke alaMkArasvarUpa zrI pArzvanAtha kI vandanA kii| 84. cAturmAsa pazcAt vihAra kara bIjApura Akara zrI vAsupUjya deva ko namaskAra kiyaa| vahA~ kucha dina raha kara saM0 1367 meM mAgha vadi navamI ko zrI mahAvIra prabhu Adi jinezvaroM kI zailamaya aneka pratimAoM kI pratiSThA ke sAtha mAlAropaNAdi nandi mahotsava kiyaa| isake bAda bhImapallI vAle zrAvakoM kI prArthanA se vahA~ jAkara tathA pAlanapura Adi se Ane vAle samudAyoM ke mele meM aneka prakAra ke dAnoM se zrI jinazAsana kI prabhAvanA bar3hAte hue pUjyazrI ne tIna kSullaka aura do kSullikAoM ko dIkSA dii| unake nAma paramakIrti, varakIrti, rAmakIrti tathA padmazrI aura vratazrI the| usI dina zrIsaMgha ne mAlAropaNAdi nandi mahotsava bhI kiyA aura paM0 somasundara gaNi ko vAcanAcArya kA pada diyA gyaa| usI varSa seTha kSemaMdhara, sA0 padmA, sA0 sADhala ke kula meM mukuTa samAna apanI bhujAoM se paidA kI huI lakSmI ko bhogane vAle, prazaMsanIya puNyazAlI, sthiratA-gaMbhIratA Adi guNoM ko dhAraNa karane vAle, tIrtha-yAtrA se pavitra gAtra vAle svargIya seTha dhanapAla ke putra, saba manuSyoM ko Ananda dene vAle, bhImapallIpurI nivAsI, rAjamAnya, zreSTha dharmakArya meM kuzala, seTha sAmala ne pAlanapura, pATaNa, jAvAlIpura, zamyAnayana, jaisalamera, rANumakoTa, nAgapura, zrIrUNA, bIjApura, satyapura, zrImAlapura aura ratnapura Adi sthAnoM meM kuMkuma patrI bhejakara tIrtha-yAtrA ke lie bar3e Adara-sammAna ke sAtha zrIsaMgha ko bulAkara ekatra kiyaa| tIrthayAtrA ke lie Aye hue vizAla saMgha sahita seTha sAmala kI gAr3ha abhyarthanA se pUjyazrI bhI calane ko tatpara hue| yadyapi deza meM saba jagaha mleccha yavanoM dvArA bhArI upadrava macA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (155) _ 2010_04 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huA thA, to bhI zubha-muhUrta dekhakara sadhavA zrAvikAoM se maMgala gAna gAe jAte hue, hasta tAliyoM ke AvAja hote hue, taraha-taraha ke sundara bAje bajate hue, bar3e utsAha ke sAtha antima tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmI kI janma tithi caitra zuklA trayodazI ke dina, mahAmahimazAlI caturvidha saMgha sahita, jagatpUjya pUjyazrI ne devAlaya ke sAtha bhImapallI se prasthAna kiyaa| rAste meM jagaha-jagaha zubha zakunoM se protsAhita hote hue, tIrtha zrIzaMkhezvara meM pahu~ca kara mahAprabhAvazAlI zrIjinezvara bhagavAn ko mahAvizAla saMgha ke sAtha vidhi-vidhAna se Apane namaskAra kiyaa| vahA~ para ATha dina Thahara kara saMgha ne bar3A bhArI mahotsava kiyaa| isake bAda pATalA gA~va meM neminAtha prabhu ke prAcIna tIrtha ko namaskAra karake zrI rAjazekharAcArya, jayavallabha gaNi Adi solaha sAdhu aura pravartinI bRddhisamRddhi gaNinI Adi pandraha sAdhviyoM sahita sAre saMgha kA bhAra uThAne meM agragaNya seTha zrI sAmala, bhaNazAlI narasiMha ke putra AsAjI tathA saMgha kI rakSA ke lie jimmedAra, sAdhu sAmala ke kuTumbI durlabhAdi, bhaNazAlI pUrNa jI ke putra ratanacanda tathA saMgha meM pAzcAtya pada ko nibhAne vAle, uttama, audAryazAlI, bhaNazAlI lUNA Adi sahita samasta saMgha ko sAtha lie hue pUjyazrI pratigrAma, prati nagara, nRtya-gAna, upadeza Adi se jinazAsana kA prabhAva bar3hAte hue ni:zaMkatayA sukhapUrvaka kramazaH tIrtha ke alaMkArasvarUpa evaM trilokI meM sArabhUta, samasta tIrtha-paramparA se parivRta, sura-asura-narendroM se sevita, zrI RSabhadeva bhagavAn kI vandanA kI aura ujjayanta tIrtha meM pahu~ca kara tIrtha ke maNDana bhUta, sakala pApa kA khaNDana karane vAle, sundaratA ke khajAne, yaduvaMza bhUSaNa, kalyANa-traya Adi nAnA tIrthoM se virAjamAna zrI neminAtha svAmI kI naye-naye stuti-stotroM kI racanA karake, saba mahAjanoM meM pradhAna, guNanidhAna seTha devIsiMha ke putra aura seTha thAlaNa ke putra seTha kulacandra tathA dedA nAma ke do zrAvakoM ne apane pracura dhana ko saphala karane ke lie indra pada grahaNa kiyaa| isI prakAra goThI yazodhara ke putra goThI sthirapAla ne ujjayanta tIrtha meM khUba dravya kharca karake ambikA devI kI mAlA grahaNa kii| isake atirikta seTha zrIcandra ke putra sA0 jAlhaNa, sA0 cAhar3a ke putra sA0 jhAMjhaNa, sA0 uddharaNa, nolakhA gotrIya nemicandra, seTha pUnA, seTha tihuNa, bhAM0 padmacandra kA putra bhaUNA, sA0 mahaNasiMha aura seTha bhImAjI ke putra lUNasiMha Adi anya uttama zrAvaka mahAnubhAvoM ne bhI tIrtha pUjA, saMgha pUjA, svadhArmika vAtsalya ke kAraNa kiye gae anivAri bhojanAlaya Adi puNya kAryoM meM agaNita dhana vyaya karake puNyAnubaMdhI puNya kI upArjanA kii| isa prakAra isa bhayAnaka kalikAla meM bhI, lokottara dharma ke nidhAna, spRhaNIya puNyapradhAna, zrI vidhi-saMgha ne saba janoM ke citta ko harane vAlI tathA camatkAra karane vAlI tIrtha-yAtrA nirvighnatA pUrvaka kii| bar3I prabhAvanA ke sAtha samasta tIrthoM kI vandanA karake seTha sAmalajI Adi saMgha evaM muni maMDalI sahita AcArya zrI jinacandrasUri jI mahArAja ASAr3ha cAturmAsI lagane kI dina zrI vAyar3a grAma meM Akara zrI mahAvIra svAmI ke jIvanakAla meM banAI huI unakI alaukika pratimA kA mahAvistAra (bar3e ThATha) se vaMdana kiyaa| isake bAda zrAvaNa mAsa ke pahale pakhavAr3e meM pratipadA ke dina dharmabhAvanAzAlinI zrAvikAoM ke nRtya hote hue, anya nAgarika striyoM ke maMgala gIta hue, Thaura-Thaura meM dekhane yogya tamAzoM ke hote hue, (156) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandI-logoM ke stuti-pATha sunate hue, zrAvaka logoM dvArA aneka prakAra ke mahAdAnoM ko die jAte hue, saMgha hita karane vAle lokottara prabhAva vAle zrI jinacandrasUri jI mahArAja kA bhImapallI nagarI meM praveza mahotsava zrIsaMgha ne vistArapUrvaka evaM prabhAvanA ke sAtha krvaayaa| __saMgha meM Ane vAle deva-guru kI AjJA kA pAlana meM sadA tatpara, sahadharmI bandhuoM ke premI bhaNazAlI zrI lUNA zrAvaka ne yAtrA meM zrIsaMgha ke pRSTha-poSaka pada ko nibhAne va zAsana kI mahAprabhAvanA dvArA samupArjita apane samasta puNyarAzi ko, dAna-zIla-tapa aura bhAvanA rUpa dharma sAdhana meM udyata, apanI mAtuzrI bhaNa0 dhanI suzrAvikA ko arpita kiyA aura usane parama zraddhA se usakA anumodana kiyaa| ___ vahA~ para bhImapallI nagarI meM ....... ko sthAnIya paMcAyata dvArA nirmita mahotsava se pratApakIrti Adi do kSullakoM ko bar3I dIkSA tathA taruNakIrti, tejakIrti, vratadharmI tathA dRr3hadharmI ina kSullaka-kSullikAoM kI dIkSA kA mahotsava krvaayaa| usI dina ThAkura hAMsila ke putraratna ThAkura dehar3a ke choTe bhAI ThAkura sthiradeva kI putrI ratnamaMjarI gaNinI ko (jise pUrva meM pUjyazrI ne apane hAtha se hI dIkSA dI thI) pUjyazrI ne mahattarA pada pradAna kara jayarddhi mahattarA nAma rakhA tathA priyadarzanA gaNinI ko pravartinI pada diyaa| isake bAda zrIsaMgha kI prArthanA se pUjyazrI nagaroM meM zreSTha nagara pATaNa pdhaare| vahA~ para saM0 1369 mArgasira vadi SaSThI ke dina svapakSa evaM parapakSa meM Azcarya paidA karane zrIsaMgha dvArA kiye gae mahAmahotsava ke sAtha "jayati jinazAsanam" ke jaya ghoSa ke sAtha utsAhapUrvaka jagat ke pUjane yogya pUjyazrI ne candanamUrti, bhavanamUrti, sAramUrti aura harimUrti nAmake cAra choTe sAdhu bnaaye| kevalaprabhA gaNinI ko pravartinI pada diyA aura mAlAropaNAdi mahAnandi mahotsava bhI kiyaa| saM0 1370 mAgha zuklA ekAdazI ke dina sAre saMsAra ke lie kalpadruma ke avatAra pUjyazrI ne svapakSa-parapakSa ko Anandita karane vAle, sakalasaMgha kI ora se dIkSA-mAlAropaNAdi nandi mahotsava krvaayaa| isa mahotsava meM (jJAna) nidhAna muni aura yazonidhi, mahAnidhi nAma kI do sAdhviyoM ko dIkSA dii| isake bAda bhImapallI ke saMgha samudAya kI abhyarthanA se pUjyazrI bhImapallI aaye| vahA~ para saM0 1371 phAlguna sudi ekAdazI ke dina pUjyazrI ne bhImapallI ke sAdhurAja zyAmala Adi saMgha ke dvArA amAri ghoSaNA, anivArita anna kSetra, saMgha pUjA, sahadhArmika vAtsalya Adi nAnA prakAra ke utsava ke sAtha saba manuSyoM ke mana ko harane vAle vrata-grahaNa, mAlAropaNa Adi nandi mahotsava krvaaye| usa mahotsava meM tribhuvanakIrti muni ko tathA priyadharmA, yazolakSmI, dharmalakSmI nAmaka sAdhviyoM ko dIkSA dii| 85. bAda meM zrIsaMgha kI gAr3ha abhyarthanA se pUjyazrI vahA~ se jAvAlipura ko vihAra kara gye| vahA~ para saM0 1371 jyeSTha vadi dazamI ke dina maMtrI bhojarAja tathA devasiMha Adi saMgha ke pramukha logoM dvArA Ayojita tathA apane-parAye sabhI ko Ananda dene vAlA mAlAropaNAdi nandi mahotsava bar3I zAna se huaa| usa avasara para devendradatta muni, puNyadatta muni, jJAnadatta, cArudatta muni aura puNyalakSmI, jJAnalakSmI, kamalalakSmI tathA matilakSmI sAdhviyoM ko dIkSA dii| isake bAda jAlaura ko mlecchoM ne saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (157) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMga kara diyA / isalie mahArAja ne zrI zamyAnayana, zrIrUNApura, zrIbabberaka Adi nAnA sthAnoM meM rahane vAle logoM ko santoSa dekara rUNA se vihAra kiyA, so zrImAlavaMza bhUSaNa, jinazAsana prabhAvaka sakala svadhArmika vatsala seTha mAnala ke putra sA0 mAlhA sA0 dhAMdhU Adi bhAiyoM ke sAtha tathA marudezIya samasta sapAdalakSa paragane ke nagara gA~voM meM rahane vAle sakala zrAvakoM ke tIna sau gADoM ke jhuNDa ke sAtha phalavarddhikA (phalaudI) jAkara sampUrNa atizayoM ke nidhAna, mlecchoM se vyAkula sampUrNa sapAdalakSa rUpa khAre samudra meM amRta bhare kuNDa ke tulya zrI pArzvanAtha bhagavAn kA prathama yAtrA mahotsava kiyaa| isa yAtrA mahotsava meM vidhi-saMgha ke zrAvakoM ne zrI indra pada Adi aneka padoM ko grahaNa karake, anivArita uttama bhojana dAna, zrI svadhArmika vAtsalya, zrIsaMgha pUjA Adi aneka prakAra se jinazAsana kI prabhAvanA bar3hAte hue apane aparimita dhana ko saphala kiyaa| isake bAda nAgapura ke zrAvakoM kI prArthanA svIkAra karake pUjyazrI nAgaura ge| vahA~ se seTha lohadeva, sA0 lakhaNa, sA0 haripAla Adi uccApurIya vidhi-saMgha kI atyanta prabala prArthanA se, jJAna, dhyAna tathA balazAlI zrI meghakumAra deva se mArga meM surakSita, aneka sAdhuoM se parivRta zrI jinacandrasUri jI mahArAja ne garmI kA mausama hote hue bhI aneka mlecchoM se saMkula mahAmithyAtva se paripUrNa, sindha prAnta kI nirjala - nIrasa bhUmi meM dharmakalpadrumakA paudhA lagAne ke liye vihAra kiyaa| usa deza ke alaMkArabhUta uccApurI ke samIpavartI devarAjapura meM uccApurIya vidhi - saMgha ke zrAvakoM dvArA praveza mahotsava karAye jAne para pUjya zrI mahAmithyAtva ke rAjya ko ukhAr3ane ke lie kucha dina vahIM tthhre| vahA~ para tamAma sindha deza ke zrAvakoM kI atyanta gAr3ha prArthanA se saM0 1373 meM mArgasira vadi caturthI ke dina pUjyazrI ne samasta ajJAnI logoM ko samyaktva dene ke hetu AcArya - pada-sthApanA, vrata-grahaNa tathA mAlAropaNAdi mahAmahotsava prArambha kie| pazcAt mahotsava ke dina Arambha-siddhi rAtri meM apane jJAna-dhyAna ke atizaya se yugapradhAna dAdA zrI jinadattasUri kI yAda dilAne vAle pUjyazrI ne paraspara meM rAjAoM ke atyadhika yuddhoM ke kAraNa ujar3ate hue dezoM meM, coraDAkuoM ke aneka upadravoM se paripUrNa hote hue mArga meM bhI apane jJAna - bala se kuzalatA kA nizcaya karake cAturmAsa ke bIca meM hI apane ziSyaratra rAjacandra muni jo ki pATaNa meM prasiddha vidvAn mahopAdhyAya vivekasamudra jI ke pAsa rahakara vyAkaraNa- tarka sAhitya - alaMkAra - jyotiSa - svakIya- parakIya siddhAntoM ko bhalI-bhA~ti jAna cuke the| ye AcArya meM hone vAle guNoM se vibhUSita the / unako livAne ke lie seTha vIsala aura mahaNasiMha ko devarAjapura se gujarAta kI bhUmi ke mukuTa samAna mukhya nagara pA bhejA / upAdhyAya jI ne AcAryazrI kI AjJA ke anusAra puNyakIrti gaNi ko sAtha dekara paM0 rAjacandra muni ko bheja diyaa| pUjyazrI ke dhyAna-bala se AkarSita hokara zAsanadevatA ke prabhAva se mArga meM hone vAle cora-DAkuoM ke upadravoM kI paravAha na karate hue paM0 rAjacandra muni jI kArtika cAturmAsa samApti ke dina devarAjapura pahu~ce aura apane dIkSAguru pUjya zrI ke caraNakamalarUpI mahAtIrtha kI vandanA kii| unake Ane ke bAda uccApura, marukoTa, zrIkyAsapura Adi sindha ke aneka nagaroM aura grAmoM se Ane vAle agaNita zrAvakoM ke vizAla mele meM AcArya pada-sthApanA, vrata- grahaNa, mAlAropaNAdi (158) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandi mahAmahotsava kiyaa| isa utsava ke samaya jagaha-jagaha khela-tamAze dikhalAye jA rahe the| nAgarika-nAriyA~ nAca-gAna kara rahI thIM, hasta tAliyoM ke sAtha garabe gAye jA rahe the, bandijana acchI-acchI kavitAyeM par3hakara sunA rahe the| yAcakoM ko udAra dila se dhana bA~TA jA rahA thaa| nagara ke dhanI-mAnI seTha udayapAla, zre0 gopAla, sA0 vayarasiMha, ThAkura kumarasiMha Adi mukhya zrAvaka loga khUba udAra bhAvanA se svarNa, anna, vastroM kA dAna de rahe the| jagaha-jagaha bhojanAlaya khole gaye, jinameM kisI prakAra kI roka-Toka nahIM thii| isake atirikta svadharmika logoM ke prati premabhAva darzaka aneka sAhamI vacchala bhI kiye gye| aise mahAmahotsava meM jisane vAk cAturI meM vRhaspati ko bhI jIta liyA hai, jo samasta vidyArUpI samudra ko pI jAne meM agastya RSi ke samAna hai, usa ziSyaratna paM0 rAjacandra muni ko AcArya pada dekara pUjyazrI ne "rAjacandra" isa nAma ko badala kara "rAjendracandrAcArya" nAma rkhaa| isake sAtha hI lalitaprabha, narendraprabha, dharmaprabha, puNyaprabha tathA amaraprabha nAma ke sAdhuoM ko dIkSA dI gaI evaM aneka zrAvaka-zrAvikAoM ne mAlA grahaNa kii| samyaktvAropaNa, sAmAyikAropaNa bhI kiyaa| isa mahotsava meM sAhukAroM meM pradhAna seTha zrI yazodhavala ke kula ke pradIpasamAna zAha nemikumAra ke putraratna, jinazAsana prabhAvaka, sakala svadhArmika vatsala seTha zrI vayarasiMha suzrAvaka ne svadharmika vAtsalya, sarvasulabha bhojana, amAri ghoSaNA tathA zrIsaMgha pUjA Adi kAryoM meM lagAkara apanA dhana saphala kiyaa| 860 isake bAda saM0 1374 meM phAlguna vadi SaSThI ke dina uccApurI Adi aneka nagaroM meM rahane vAloM evaM sakala siMdha dezavAsI vidhi-saMgha kI prArthanA se pUjyazrI ne vratagrahaNa, mAlAropaNa aura upasthApanA nimitta nandi mahotsava krvaayaa| saba ko Azcarya dene vAle isa mahotsava meM darzanahita tathA bhuvanahita aura tribhuvanahita nAmaka muniyoM ko pravrajyA dhAraNa krvaaii| saikar3oM zrAvikAoM ne mAlA grahaNa kii| isa prakAra devarAjapura meM lagAtAra do caumAse karake pUjyazrI ne mahAmithyAtva aMdhakAra kA unmUlana kiyaa| seTha pUrNacandra aura unake putra udAracaritra, jinazAsana prabhAvaka, sArthavAha zrI haripAla kI sAhAyya se marusthala ke bAlU kA samudra arthAt retIle maidAna ko pAra karake nAgaura ko aaye| nAgaura ke zrAvakoM ne bar3e dhUma-dhAma se nagara praveza krvaayaa| __ vahA~ para kanyAnayana-nivAsI zrImAlakulabhUSaNa jinazAsanonnatikAraka sAha zrI kAlA suzrAvaka ne kanyAnayana Adi samagra bAgar3a deza aura sapAdalakSa prAntavartI gA~voM tathA nagaroM ke rahane vAle zrAvakoM ko ikaTThA kiyaa| unake sammilita saMgha ke sAtha pUjyazrI ne phalaudI jAkara dUsarI bAra zrI pArzvanAtha deva kI yAtrA kii| vahA~ jAkara dhanADhya zrAvakoM ne annasatra, dhArmika vAtsalya tathA zrIsaMgha kI pUjA Adi zubha kAryoM se jinazAsana kI bar3I prabhAvanA kii| ___ tadanantara saM0 1375 meM mAgha zukla dvAdazI ke dina nAgaura meM maMtrIdalIya kulAvataMza ThAkura vijayasiMha, Tha0 seDhU, sA0 rUdA aura dillI vAle saMgha ke pramukha maMtridalIya Tha0 acalasiMha Adi pramukha zrAvakoM ke mahAprayatna se samagra DAlAmaU samudAya, kanyAnayana, AzikA, zrInarabhaTa, bAgar3a dezIya samasta samudAya saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (159) 2010_04 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA maM0 kumarA evaM maM0 mUdharAja pramukha kozavANA samudAya, solakha (nAgaura), prAntavartI aneka grAmanagaroM ke samudAya, jAvAlipura, zamyAnayana Adi mAruvatrA (marudharIya) gA~voM se prAntoM se Agata aneka saMgha samudAyoM kA melA huaa| usa samaya jagaha-jagaha anna kSetra khole gye| nAnA prakAra ke khela-tamAze dikhalAe ge| striyoM ke nRtya hue| hasta tAliyoM ke sAtha garabe gAye ge| sAdhArmika bhAiyoM kI sevAzuzrUSA kI gii| dhanavAna zrAvaka logoM ne sone-cA~dI ke kar3e, anna-vastra baaNtte| nAgaura ke zrAvakoM kI prArthanA se zrI varddhamAna svAmI kI zAsana-vRddhi ke lie tatpara pUjyazrI ne asaMkhya janoM ke mana ko harane vAlA, mithyAdRSTi logoM ko AzcaryadAyaka vratagrahaNa, mAlAropaNAdi nandi mahotsava kiyaa| usa mahotsava meM somacandra sAdhu ko, zIlasamRddhi, durlabhasamRddhi, bhuvanasamRddhi sAdhviyoM ko dIkSA dii| paM0 jagaccandra gaNi ko tathA saba vidyA rUpI vAraMgAnAoM kI nATya kalA ke abhinavopAdhyAya kalpa, aneka ziSyaratna bar3hAne meM siddhahasta, gRhastha sambandha se pUjyazrI ke bhatIje hone se evaM saMyama dhAraNa ke bAda ziSya hone se isa taraha donoM tarapha saMtAna rUpa hai aura jisako pUjyazrI ne apanI paTTarUpI lakSmI ke yogya vicAra liyA hai aise paNDitarAja zrIkuzalakIrti gaNi ko vAcanAcArya kA pada pradAna karake sammAnita kiyaa| dharmamAla gaNinI aura puNyasundarI gaNinI ko pravartinI pada se alaMkRta kiyaa| ___isake bAda Thakkura vijayasiMha, Tha0 seDhU, Tha0 acalasiMha aura bAhara se Ane vAle samagra saMgha ke gAr3o va ghor3oM ke sAtha bar3A melA banAkara, pUjyazrI ne phalaudI jAkara pArzvanAtha prabhu kI tIsarI bAra yAtrA kii| vahA~ para jinazAsana kI prabhAvanA karane meM pravINa, saba sahadharmiyoM ke vAtsalya bhAva vAle maMtrIdalIyakulamaMDana Tha. seDhU zrAvaka ne jaithala sikke ke bAraha hajAra rupaye dekara indra pada grahaNa kiyaa| anya zrAvakoM ne amAtya Adi pada grahaNa karake tathA anna satra, saMgha pUjA, svadharmI bhAiyoM kI sevA, sone-cA~dI ke kar3oM evaM anna-vastra kA dAna Adi puNya kAryoM se jaina dharma kI bar3I bhArI prabhAvanA kii| zrI pArzvanAtha bhagavAn ke bhaMDAra meM jaithala sikke ke tIsa hajAra rupayoM kI Aya huii| isake bAda pUjyazrI saMgha ke sAtha vApasa nAgaura pdhaare| 87. saM0 1375 vaizAkha vadi aSTamI ke dina vahA~ para nija ke aneka ujjvala kAryoM se apane pUrvajoM ke samasta kula kA uddhAra karane vAle, apanI bhujAoM se upArjana kI huI uttama lakSmI ke krIDAsthAna, maMtridalIyakulabhUSaNa Thakkura pratApasiMha ke putraratna, jinazAsana kA prabhAva bar3hAne meM dakSa, saba sahadharmiyoM ke premI, bejor3a puNya saMcaya se zobhAyamAna, sthiratA-gaMbhIratA tathA udAratA Adi guNagaNoM ko dhAraNa karane vAle, saba rAjAoM ke AdaraNIya Thakkura rAja acalasiMha zrAvaka ne mahApratApI bAdazAha kutubuddIna sultAna kA sarvatra nirvirodha yAtrA ke lie pharamAna nikalavAkara, tIrtha yAtrA ke lie gA~voM-gA~va sammAna ke sAtha kuMkuma patrikAe~ bhejiiN| ataH zrInAgapura, zrIrUNA, zrI kozavANA, zrImer3atA, kaDuyArI, zrInavahA, jhuMjhunUM, narabhaTa, zrI kanyAnayana, zrI AzikApura, rohataka, yoginIpura, dhAmainA, yamunApAra Adi sthAnoM meM rahane vAle aneka zrAvakoM kA vizAla samudAya Akara nAgaura meM ekatra huaa| usake sAtha meM hastinApura aura mathurA mahAtIrthoM ke lie yAtrotsava prArambha kiyaa| usa (160) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya deza meM mlecchoM kA prabala upadrava hote hue bhI zrI vajrasvAmI aura Arya suhastisUri ke samAna sarvAtizayazAlI jagatpUjya zrI jinacandrasUri jI, jayadeva gaNi, padmakIrti gaNi, paMDita amRtacandra gaNi Adi ATha sAdhu aura jayarddhi mahattarA Adi sAdhvI evaM caturvidha saMgha sahita, suhAginI zrAvikAoM ke maMgala gIta, bandijanoM ke stuti pATha evaM bAraha prakAra kI bAjoM kI madhura dhvani ke bIca zrI devAlaya ke sAtha nAgaura se ravAnA hue| usake bAda uttama zakunoM se preraNA pAte hue sAre saMgha ke bhAra ko vahana karane meM samartha, apUrvadAna se kalpadruma ko mAta karane vAle, Thakkura acalasiMha zrAvaka tathA zrImAlakulamukuTamaNi, deva guru kI AjJA rUpa cintAmaNi se vibhUSita mastaka vAle, saMgha ke pRSTharakSaka ke samasta bhAra ko svIkAra karane vAle seTha surarAja ke putraratna dhaniyoM meM mAnanIya sAdhurAja rudrapAla zrAvaka aura sakala saMgha sahita pUjya zrI mArga ke gA~voM aura nagaroM meM bedhar3aka nRtya va bAje-gAje se caitya - paripATI karane dvArA jina zAsana kI prabhAvanA bar3hAte hue kramazaH zrI narabhaTa phuNce| vahA~ para samAroha ke sAtha nagara - praveza hone ke bAda, zrI jinadattasUri jI se pratiSThApita samasta atizayoM ke nidhAna navaphaNAoM se maNDita zrI pArzvanAtha prabhu kI vandanA kii| zrI narabhaTapura ke zrAvakoM ne caturvidha saMgha aura devAlaya sahita pUjyazrI kI evaM saMgha kI pUjAbhakti karake bar3I bhArI prabhAvanA kI / isake bAda sakala bAgar3a deza ke grAma-nagaroM ke nivAsI uttama zrAvaka logoM ke manorathoM ko pUrNa karate hue pUjyazrI ne bar3e utsAha se, zrIkanyAnayana meM jAkara svargIya zrI jinadattasUri jI mahArAja dvArA pratiSThita, samasta tIrthoM ke mukuTa, atizayadhArI zrI vaddharmAna svAmI ko namana kiyaa| seTha mehara, seTha padma, seTha kAlA Adi zrI kanyAnayana ke pradhAna zrAvakoM ne nagara meM mlecchoM kI pradhAnatA hote hue bhI hinduoM ke samaya kI taraha pUjya zrI ke zubhAgamana ke upalakSya meM jagaha-jagaha khela-tamAze karavAye, isake atirikta vahA~ para mahAvIra tIrtha meM saMgha pUjA, sAdharmika vAtsalyAdi karake janma-janmAntara se upArjita pApa evaM kaSToM ko harane vAlI bar3I bhArI prabhAvanA kI aura vahA~ sAre zrIsaMgha ne zrIvarddhamAna svAmI ke Age bar3e utsAha se ATha dina taka aSTAhnikA mahAmahotsava kiyaa| 88. isake bAda vahA~ se samagra yamunApAra prAnta tathA bAgar3a deza ke zrAvakoM ke cAra sau ghor3e, pA~ca sau gAr3e tathA sAta sau baila Adi gaNanAtIta manuSyoM ke samudAya sahita, DholoM ke DhamAke se mArga meM jagaha-jagaha maMgala pATha tathA vAditra dhvani ke hote hue, cakravartI rAjA kI senA ke samAna caturvidha zrIsaMgha hastinApura pahu~cA / isa saMgha meM asaMkhya mleccha ghur3asavAra rakSakatayA pIche-pIche calate the aura Tha0 javanapAla, Tha0 vijayasiMha, Tha0 sedU, Tha0 kumArapAla tathA Tha0 devasiMha Adi maMtridalIya samudAya evaM suzrAvaka ThA0 bhojA, zreSThI padma, sA0 kAlA, ThA0 depAla, ThA0 pUrNa, seTha mahaNA, ThA0 rAjU, sA0 lUNA tathA Tha0 pherU Adi aneka zrI zrImAlavaMza ke zrAvaka tathA seTha pUnar3a, sA0 kumarapAla, maM0 mehA, maMtrI vIlhA, sA0 tAlhaNa, sA0 mahirAja Adi Ukeza vaMza ke asaMkhya zrAvakoM kA samUha saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (161) Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartI kI senA tulya thA, usameM pUjyazrI hI cakravartI sadRza evaM senApati ke sthAnApanna Tha0 acalasiMha jI the| isa saMgha ne manda manda yAtrA karate hue hastinApura taka kaI par3Ava kie the| isake pITha saMrakSaka seTha rudrapAla the| saMgha ne mArga meM Ane vAlI yamunA nadI ko acchI-acchI nAvoM meM baiTha kara pAra kI thii| saMgha hastinApura isalie gayA ki vahA~ para zrI zAMtinAtha, zrI kunthunAtha, zrI aranAtha nAmaka cakravartI tIrthaMkaroM ke garbhAvatAra, janma, dIkSA, jJAna Adi cAra kalyANaka yathAsamaya hone se vahA~ kI bhUmi pavitra samajhI gaI hai| 89. vahA~ para sAdhu-saMgha ke ziromaNi, caturvidha saMgha samanvita pUjyazrI ne naye banAye hue stuti - stotra, namaskAroccAraNa pUrvaka zuddha bhAva se zrI zAMtinAtha, kunthunAtha aura aranAtha devoM kI janma-janmAntarita pApoM ko harane vAlI yAtrA kii| aura zrIsaMgha ne indra pada Adi grahaNa karanA, hareka ko be roka-Toka bhojana denA, sAdharmi vAtsalyAdi dvArA sahadharmI sevA karanA, zrIsaMgha-pUjA karanA aura yAcakoM ko sone-cA~dI ke kar3oM evaM anna-vastra kA dAna denA Adi nAnA prakAra ke sukRta karake kalikAla meM bhI satayuga kI taraha saba ko sukhI banAne vAlI aura kyA svapakSa- kyA parapakSa sabhI ke citta ko camatkRta karane vAlI vIrazAsana kI bar3I bhArI prabhAvanA kI / vahA~ para Tha0 harirAja ke putraratna, udAra caritra, deva guru AjJA pAlaka, Tha0 madanasiMha ke choTe bhAI Tha0 devasiMha zrAvaka ne bIsa hajAra jaithala ( usa jamAne kA pracalita sikkA) dekara indra pada grahaNa kiyA / isI prakAra Tha0 harirAja Adi dhanADhya zrAvakoM ne maMtri Adi pada grahaNa kiye| deva bhaNDAra meM sAre milAkara Der3ha lAkha jaithala ikaTThe hue / hastinApura meM pA~ca dina jinazAsana kI prabhAvanA karake samasta saMgha zrI mathurA tIrtha kI yAtrA ke lie ravAnA huaa| mArga meM jagaha-jagaha utsavAdi karatA huA zrIsaMgha dillI ke pAsa vAle tilapatha nAmaka sthAna meM pahu~cA / isa samaya pUjyazrI kI pratiSThA se kur3hane vAle, durjana svabhAva vAle dramakapurIyAcArya ne bAdazAha kutubuddIna ke Age cugalI kI ki - " jinacandrasUri nAmaka sAdhu ApakI AjJA binA hI sone kA chatra dhAraNa karate haiM aura siMhAsana para baiThate haiN|" yaha saMvAda sunakara mleccha svabhAva vAle bAdazAha ne sAre saMgha ko roka diyA aura muni parivAra tathA saMghapati Thakkura acalasiMha ke sAtha pUjyazrI ko apane pAsa bulAyA / pUjyazrI ke tejasvI mukha maNDala ko dekhate hI nyAya ke samudra aura apane pratApa se samagra pRthvI ko jItane vAle zrI alAuddIna sulatAna ke putraratna zrI kutubuddIna sulatAna ne kahA - "ina zvetAmbara sAdhuoM meM durjanoM kI kahI huI eka bhI bAta nahIM ghaTatI / " pUjya zrI ko dIvAna khAne meM bhejate hue sulatAna ne dIvAna ko kahA ki - " ina zvetAmbara sAdhuoM ke AcAra-vyavahAra Adi kI acchI taraha jA~ca kara jo jhUThI zikAyata karane vAle anyAyI hoM, unheM daNDa diyA jAya / " pradhAna adhikArI puruSoM ne bhalI-bhA~ti nyAya-anyAya kI jA~ca kara Dara ke mAre gupta sthAna meM chipe hue caityavAsI dramakapurIyAcArya ko pakar3a ma~gavAyA aura rAjadvAra para khar3A kiyaa| sarakArI 1. dramakapura zaharAdi ke nAma se pravRtta dramakapurIya gaccha ke AcArya jinakA nAma yahA~ nahIM diyA hai| (162) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAriyoM ne pUchA ki-"Apa apanI zikAyata ko pramANoM se satya kara sakate haiM?" uttara meM koI santoSajanaka bAta na kahane ke kAraNa, pUjyazrI ke sAmane hI rAjadvAra para khar3e hue lAkhoM hindUmusalamAnoM ke samakSa, rAjakIya puruSoM ne usako lAThI, cUMsA, mukkA Adi se jarjaradeha banA kara jela khAne meM DAla diyA aura usakI bar3I burAI kii| sarakArI AdamiyoM ne pUjyazrI se kahA ki-"Apa satyabhASI haiM, nyAyI haiM aura sacce zvetAmbara sAdhu haiN| Apa bAdazAha kI bhUmi para svecchA se vicareM, isa viSaya meM Apa kisI prakAra kI zaMkA na kreN|" yadyapi bAdazAha kI ora se pUjyazrI ko jAne kI ijAjata mila gaI thI, parantu dayAlu svabhAva vAle pUjyazrI ne sAdhurAja tejapAla, sA0 khetasiMha, Tha0 acalasiMha aura Tha0 pherU Adi ko bulAkara kahA ki durjana svabhAva vAle dramakapurIyAcArya ko kaida se chur3Aye binA hama isa sthAna se Age nahIM caleMge kyoMki bhagavAn varddhamAna svAmI ke anuyAyI zrI dharmadAsa gaNi ne upadezamAlA meM kahA hai ki jo caMdaNeNa bAhu~ , Alippai vAsiNAi tcchei| saMthuNai jovi niMdai, mahArisiNo tattha smbhaavaa|| [jo manuSya candana ke vilepana se bhujA ko sugandhita karatA hai evaM sule (bAMsale) se kATatA hai| jo isI taraha stuti va nindA karatA ho, sabhI para maharSi-muni loga samabhAva vAle hote haiN|] anya zAstroM meM bhI likhA hai . zatrau mitre tRNe straiNe svarNe'zmani maNau mRdi| mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munipunggvH|| [uttama muni loga zatru-mitra, ghAsa, strIvRnda, suvarNa, patthara, maNi, miTTI kA DhelA, mokSa aura saMsAra ina saba meM niSpRha rahate huye samAna bhAva rakhate haiN|] isa prakAra zatru-mitra meM samabhAva vAle, tRNa, maNi, miTTI ke Dhele aura kaMcana ko ekasA samajhane vAle, dayA ke samudra pUjyazrI kA duzmana ko bhI kaida se chur3Ane kA dRr3ha abhiprAya jAnakara sarakArI aura gaira sarakArI sabhI logoM ne Azcarya se apanA mAthA dhunate hue pUjyazrI kI adhikAdhika prazaMsA kii| isake bAda pUjyazrI ne tejapAla Adi zrAvakoM ke dvArA dayAlu adhikAriyoM ko samajhA-bujhA kara dramakapurIyAcArya ko jela se chur3avAkara usako apanI pauSadhazAlA meM bhejaa| tatpazcAt azvazAlA ke adhyakSa dvArA atIva sammAnita hue evaM hindU-musalamAna tathA seTha tejapAla, khetasiMha, sA0 Izvara, Tha0 acalasiMha zrAvaka Adi logoM se anugamyamAna arthAt ye saba loga jinake sAtha cala rahe haiM aise pUjya AcAryazrI gurutara prabhAvanA pUrvaka khaNDAsarAya nAma ke sthAna meM aaye| isa yAtrA pravAsa meM jina-zAsana prabhAvaka, samasta rAjAoM ke mAnya, saba kAmoM ko nibhAne meM samartha, zrI zrImAlavaMza ke mukuTamaNi, sAre saMgha ke bhAra ko uThAne vAle seTha tejapAla, sA0 khetasiMha, sA0 Izvara Adi suzrAvakoM ne tathA sakala saMgha ke agragaNya, udAra caritradhArI, saba dizAoM meM vikhyAta, maMtrIdalIya saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (163) Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMza bhUSaNa apane putraratna zrIvatsa sahita Tha0 acalasiMha zrAvaka ne pUjyazrI kI aura sAre saMgha kI bar3I bhArI sahAyatA kii| isa prakAra yAtrA meM kaI mAsa bIta jAne ke kAraNa yahA~ pahu~cane para caumAsA laga gyaa| saMgha samudAya ke logoM ko vidA karake zrI acalasiMhAdi zrAvaka khaNDAsarAya meM hI rahe aura pUjyazrI ne bhI vahIM cAturmAsa kiyaa| isa samaya pUjya AcAryazrI ne sulatAna ke kahane se tathA saMgha ke anurodha se "rAyAbhiyogeNaM gaNAbhiyogeNaM" ityAdi siddhAnta vAkyoM kA smaraNa karate hue zrAvaNa mahIne meM caumAse ke bIca meM hI saMgha ke saMrakSaka Thakkura acalasiMha, sA0 rudrapAla Adi samagra bAgar3a deza ke saMgha ko sAtha lekara mathurA kI yAtrA ko prasthAna kiyaa| kramazaH vahA~ pahu~ca kara zrI supArzva, zrI pArzva, zrI mahAvIra svAmI Adi tIrthaMkaroM kI yAtrA bar3e ThATha se kii| mathurA meM zrIsaMgha ne beroka-Toka annasatra, sAdharmika vAtsalya Adi kAryoM se zAsana kI bar3I prabhAvanA kii| vahA~ se lauTakara saMgha sahita pUjyazrI ne yoginIpura Akara zeSa cAturmAsa ko khaNDAsarAya meM pUrA kiyaa| vahA~ para rahate hue cAturmAsa meM svargIya maNidhArI AcArya zrI jinacandrasUrijI mahArAja ke stUpa kI bar3e vistAra se do bAra yAtrA kii| 90. yaha cAturmAsa samApta hone para pUjyazrI ne svazarIra meM kampa roga janita bAdhA ko dekhakara, apane jJAna-dhyAna ke bala se apanA antima samaya nikaTa AyA jAnakara, apane hAtha se dIkSita dvidhA (donoM hI taraha se) sva-saMtAna vAle, apanI pATalakSmI ke dhAraNa karane yogya lakSaNoM vAle, vyAkaraNa-nyAya-sAhitya-alaMkAra-jyotiSa Adi zAstroM ke vicAra meM catura, svakIya-parakIya siddhAnta samudra ko tairane meM nAva ke samAna apane ziSyaratna vAcanAcArya kuzalakIrti gaNi ko pATa para sthApita karanA tathA apane Apa nirdhArita usakA nAmakaraNa Adi sarva-zikSAsamanvita eka patra likhakara zrI rAjendracandrAcArya ke pAsa bhejane ke lie vizvAsapAtra zrI devaguru AjJA pAlaka Thakkura zrI vijayasiMha ke hAtha meM sauNpaa| cauhAna kulabhUSaNa zaraNAgata kI rakSA ke lie vajramaya piMjare ke samAna mer3atA nareza rANA zrI mAladeva jI kA anurodha pUrNa AmaMtraNa pAkara pUjyazrI ne mer3atA nagara jAne ke lie dillI se vihAra kiyaa| mArga meM Ane vAle dhAmainA, rohataka Adi mukhya-mukhya anekoM sthAnoM ke zrAvakoM kI vandanA svIkAra karate hue zrI kanyAnayana nagara meM Akara zrImahAvIra deva ko namaskAra kiyaa| vahA~ para pUjyazrI ke zarIra meM zvAsa aura kampa kI vyAdhi bar3ha gii| isI se sthAnIya caturvidha saMgha ke samakSa mithyA duSkRta dAna dekara phira se saba prakAra kI zikSA se pUrNa lekha likhavAkara zrI rAjendracandrAcArya ke pAsa bhejane ke lie apane vizvAsapAtra pravartaka zrI jayavallabha gaNi ke hAtha meM diyaa| eka mahIne taka kanyAnayanIya samudAya ko santoSa dekara zrI narabhaTa Adi nAnA sthAnoM ke logoM kI vandanA svIkAra karate hue mAravAr3a ke prasiddha nagara mer3atA phuNce| mer3atA meM rANA mAladeva aura saMgha samudAya kI prArthanA se una logoM ke santoSa ke lie caubIsa dina Thahara kara pUjya zrI apane nirvANa yogya sthAna samajha kara zrI kozavANA nagara phuNce| vahA~ para caturvidha saMgha se khamata-khAmaNA karake saM0 1376 ASAr3ha sudi navamI ko Der3ha prahara rAta gaye bAda (164) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paisaTha varSa kI umra meM zrI jinacandrasUri jI mahArAja ne isa vinAzazIla paMca bhautika zarIra ko tyAga kara svarga meM devatAoM kA Atithya svIkAra kiyaa| prAtaH kAla hote zrIsaMgha ne zrI vardhamAna svAmI ke nirvANa samaya kI zibikA ke samAna aneka maNDapikAoM se suzobhita vimAna banAkara usameM zrI sUrIzvara jI ke pArthiva deha ko rakhakara nAgarika aura rAjakIya logoM ke samudAya ke sAtha zmazAna yAtrA mahotsava kiyaa| usa avasara para bAraha prakAra ke bAjoM kA ninAda, nANoM kI uchAla tathA sadhavA mahilAoM dvArA pUrvAcAryoM kA guNagAna Adi kArya kiye gaye the| isa bAbata meM katipaya vidvAnoM ne guru mahArAja ke leza mAtra guNa gaNoM kA smaraNa isa bhA~ti kiyA yasminnastamite'khilaM kSititalaM zokAkulavyAkulaM, jajJe durmadavAdikauzikakulaM sarvatra yenolvnnm| jyotirlakSaNatarkamantrasamayAlaMkAravidyAsamA, duHzIlA vanitA ivAtra bhuvane vAJchanti hA tucchtaam|| paGkApahAranikhile mahItale gArminirjarataralitaiH? vidhAya ye'staMgatAH zrIsvargaM ye.............|| ye tu rIneputranicatavayaM muktaM mA hatyAkulaM (?), sadyastatpathagAmibhiH sahacaraiH sauraajysaubhikssykaiH| sthAsyAmo'panayaH (?) kathaM vayamiti jJAtveva cintAturaiH, prAtaH zrIjinacandrasUriguravaH svargasthitA mngglm|| bhAvyaM bhUvalaye kSayaM kalipaterdurbhikSasenApatetviA tanmathanodyatAH suraguruM praSTaM sakhAyaM nijm| manye nAzikamannavAraNayutAbhAvAt patrAddhRtA (?), rAjAno jinacandrasUraya iti svargaM gatA daivtH|| mahArAjazrI kI pAralaukika kriyAoM ke vidhipUrvaka sampanna kiye jAne bAda maMtrIzvara devarAja ke pautra aura maMtrI mANakacandra ke putraratna maMtrI zrI mUMdharAja zrAvaka ne citA sthAna kI jagaha pUjyazrI kI caraNa pAdukA sahita eka sundara stUpa bnvaayaa| vizeSa jinacandrasUri : jinaprabodhasUri ne apane nidhana ke pUrva hI vi0saM0 1341 vaizAkha sudi 3 ko 1. svargavAsa ke samaya 65 varSa kI avasthA kA ullekha samIcIna nahIM hai kyoMki zrI jinakuzalasUri jI kRta zrI jinacandra sUri catuH saptatikA meM inakA janma saM0 1324 likhA hai yataH - 'veya (4) viloyaNa (2) tihuyaNa (3) sasimiya (1) varise tuhu ptii|' ata: 52 varSa Ayu hogii| paiMsaTha varSa to 1389 meM hote jo zrI jinakuzalasUri jI kA svargavAsa samaya hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (165) Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane paTTa para AsIna kara diyA thaa| prastuta gurvAvalI meM kahIM bhI inake mAtA-pitA aura bacapana ke nAma kA ullekha nahIM kiyA hai| jinakuzalasUri dvArA racita jinacandrasUri catuHsaptatikA ke anusAra vi0saM0 1324 mArgazIrSa sudi 4 ko inakA janma huA thaa| inake pitA kA nAma devarAja aura mAtA kA nAma komala devI thaa| inakA bacapana kA nAma khaMbharAya thaa| vi0saM0 1332 meM inhoMne jinaprabodhasUri se dIkSA grahaNa kI aura kSemakIrti nAma prApta kiyaa| dIkSA ke pazcAt inhoMne vizada adhyayana kiyaa| inake paTTadhara jinakuzalasUri ke pitA maMtrI jilhAgara khambharAya ke bhrAtA the ataH ye jinakuzalasUri ke cAcA hote the| ye kalikAlakevalI ke viruda se sammAnita the| inhoMne vibhinna vAdiyoM para vijaya prApta kI thii| kucha stotroM ke atirikta grantha ke rUpa meM inakI koI kRti prApta nahIM hai| inake samaya meM lakhamasIkRta jinacandrasUrivarNana rAsa prApta hai| suprasiddha racanAkAra Thakura pheru inhIM ke zrAvaka the| samakAlIna vidvAn 1. bhuvanahitAcArya 2. rAjazekharAcArya 3. rAjendracandrAcArya 4. divAkarAcArya ukta gurvAvalI meM inake dvArA vibhinna avasaroM para pratimAoM kI pratiSThA kA ullekha prApta hotA hai inameM se kucha Aja bhI upalabdha hotI haiN| inakA vivaraNa isa prakAra hai 1. pArzvanAtha-saparikaraH / / || OM // saM0 1346 vaizAkha sudi 7 zrIpArzvanAthabimbaM zrIjinaprabodhasUribhiH ziSyaiH zrIjinacandrasUribhiH pratiSThitaM kAritaM.... rA0 khIdA sutena sA0 bhuvaNa zrAvakena svazreyorthaM AcaMdrA naMdatAt 1. nAhaTA, bIkAnera jaina lekha saMgraha, le0 1357, mahAvIra svAmI mandira (vaidoM kA) bhaNDArastha, biikaaner| 2. jinaprabodhasUri-mUrtiH saM0 1351 mAghavadi 1 zrIprahlAdanapure zrIyugAdidevavidhicaitye zrIjinaprabodhasUriziSya zrIjinacandrasUribhiH zrIjinaprabodhasUrimUrtiH pratiSThitA kAritA........ rAmasiMhasutAbhyAM sA0 nohAkarmaNa zrAvakAbhyAM svamAtRrAImaI zreyo'rthaM // 2. buddhisAgarasUri, jaina dhAtu pratimA lekha saMgraha bhAga-2, le0 734, zAntinAtha mandira bhUmigRha, raadhnpur| 3. zAntinAthaH samvat 1353 mAgha vadi 1 zrIzAntinAtha prati0 zrIjinacandrasUribhiH pratiSThitA ca sA0 hemacandra bhA0 ratana suta zrAvakAbhyAM deva (?) lakSmI zreyorthaM / ___3. kAntisAgara, jaina dhAtu pratimA lekha, bhAga-1, lekhAMka 20, bar3A mandira, naagpur| 4. catuSkikA stambhalekhaH // OM // samvat 1356 kArtikyAM zrIyugAdidevavidhicaitye zrIjinaprabodhasUripaTTAlaMkArazrIjinacandrasUri-sugurUpadezena sA0 jAlhaNasuta sA0 rAjadevasatputreNa sA0 salakhaNazrAvakeNa sAo mokalasiMha tihuNasiMha parivRtena svamAtuH sA paumiNisuzrAvikAyAH zreyo'rthaM sarvasaMghapramodArthaM (166) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___Jain Education international 2010_04 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvavarticatuSkikAdvayaM kAritaM / AcandrArkaM nandatAt // zubhamastu // " 4. jaina tIrtha lekha saMgraha, bhAga-1, khaNDa-2 pR0 182, jaina mandira, jUnA, baadd'mer| 5. catuSkikA-stambhalekhaH // OM // samvat 1356 kArtikyAM zrIyugAdidevavidhicaitye zrIjinaprabodhasUripaTTAlaGkArazrIjinacandrasUri - sugurUpadezena sA0 AlhaNasuta sA0 nAgapAla zrAvakena sA0 mahaNAdiputraparivRtena madhyacatuSkikA svaputra sA0 mUladevazreyorthaM kAritA // AcandrArkaM nandatAt // zubhaM // 5. jaina tIrtha lekha saMgraha, bhAga - 1, khaNDa-2 pR0 182, jaina mandira, jUnA, bAr3amera / 6. stambhalekhaH samvat 1360 (varSe) ASADhavadi 4 zrIkharataragacche zrIjinezvarasUripaTTanAyakazrIjinaprabodhasUrizrIdivAkarAcAryAH paMDi0 lakSmInivAsagaNi hematilakagaNi matikalazamuni municandramuni amaratnaNi yazaH- kIrtimuni sAdhusAdhvIcaturvidhazrIvidhisaMghasahito ( tAH) zrIAdinAthazrIneminAthadevAdhidevau nityaM praNamanti // 6. jayantavijaya, AbU bhAga-2, lekhAMka 317, lUNavasahI hastizAlA, delavAr3A AbU / 7. mahAvIra - paJcatIrthI: saM0 1361 vaizA0 suda 6 zrImahAvIrabimbaM zrIjinaprabodhasUri-ziSya - zrIjinacandrasUribhiH pratiSThitaM / kAritaM ca zre0 padmasI suta UdhAsIha putra sohaDa salakhaNa pautra somapAlena sarvaM kuTumbazreyorthaM // 7. nAhaTA, bIkAnera jaina lekha saMgraha, lekhAMka 225, cintAmaNi mandira bhUmigRha, bIkAnera | 8. zilAlekhaH oM arhaM // samvat 1366 varSe pratApAkrAntabhUtala zrIalAvadInasuratrANapratizarIrazrIalpakhAnavijayarAjye zrIstambhatIrthe zrIsudharmAsvAmisantAnanabhonabhomaNisuvihitacUDAmaNiprabhuzrIjinezvarasUri paTTAlaGkAraprabhuzrIjinaprabodhasUriziSyacUr3AmaNiyugapradhAnaprabhuzrIjinacandrasUrigurUpadezena ukezavaMzIya sAha jinadeva sAha sahadevakulamaNDAsya zrIjesalamerau zrIpArzvanAthavidhicaityakArita - zrIsammetazikharaprAsAdasya sAha kesavasya putraratnena zrIstambhatIrthe nirmApitasakalasvapakSaparapakSa-camatkArinAnAvidhamArgaNalokadAridryamudrApahAriguNaratnAkarasya gurugurutarapurapravezakamahotsavena saMpAdita zrIzatruJjayojjayaMtamahAtIrthayAtrAsamupArjitapuNyaprAgbhAreNa zrIpattanasaMsthApitako ddaDikAlaGkAra- zrI zAntinAthavidhicaityAlayazrIzrAvakapauSadhazAlAkArApaNopacitasRmarayazaH saMbhAreNa bhrAtR sAha rAjudeva sAha voliya sAha jeDa sAha laSapati sAha guNadhara putraratna sAha jayasiMha sAha jagadhara sAha laSaNa sAha ratnasiMha pramukha parivArasAreNa zrIjinazAsanaprabhAvakeNa sakalasAdharmivatsalena sAha jesalasuzrAvakeNa koDikA-sthApana pUrva zrI zrAvakapauSadhazAlAsahitaH sakalavidhilakSmIvilAsAlayaH zrIajitasvAmidevavidhicaityAlayaH kArita AcandrA yAvannandatAt / zubhamastu / zrIbhUryAt zramaNasaGghasya / zrIH / 8. jinavijaya, prAcIna jaina lekha saMgraha, bhAga-2 lekhAMka 447, staMbhana pArzvanAtha mandira, khaMbhAta / Wan Wan Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (167) Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugapradhAna zrI jinakuzalasUri 91. cAturmAsa samApta hone para pUjyazrI ke diye hue saba taraha kI zikSA yukta patra lekha ko lekara jayavallabha gaNi zrI rAjendracandrAcArya jI ke pAsa bhImapallI Aye / patra ke Azaya ko samajha kara zrI rAjendracandrAcArya jI, zrI jayavallabha gaNi Adi-Adi sAdhuoM ko sAtha lekara pATaNa Aye / pATaNa meM usa samaya musalamAnoM ke upadrava evaM durbhikSa ke kAraNa sthiti bar3I bhayAnaka thI, parantu apane jJAna-dhyAna ke bala se mahotsava meM Ane vAle caturvidha saMgha ke kuzala maMgala kA nizcaya karake apane divaMgata guruzrI ke Adeza ko lakSya bindu mAna kara siddhi - rAmA ke tulya nirmala citta vAle zrI rAjendracandrAcArya jI ne saM0 1377 jyeSTha vadi ekAdazI ke dina kuMbha lagna meM mUla pada sthApanA (mukhya sUri pada) kA mahotsava nizcaya kiyA / candrakulAvataMsa, zrI jinazAsana kI prabhAvanA karane meM udyata, udAratA meM karNAdi ko bhI parAjita karane vAle seTha jAlhaNa ke putra suzrAvaka tejapAla ne apane bhAI rudrapAla ke sAtha zrImAn pUjya AcArya mahArAja ke anugrahoM se AcArya pada sthApanA mahotsava karAne kA bhAra apane Upara lekara cAroM dizAoM meM yoginIpura, uccApura, devagiri, cittaur3a, khaMbhAta Adi sthAnoM taka ke samagra deza - - nagara va grAmoM meM rahane vAle vidhi mArgAnuyAyI zrAvakoM ko pATa mahotsava para bulAne ke lie apane AdamiyoM ke hAtha kuMkuma patrikAe~ bhejiiN| patra dvArA samAcAra pAkara durbhikSa Adi kI bhayAnakatA kI paravAha na karake saba sthAnoM ke vidhi - samudAyavartI prasanna mukha vAle aneka zrAvaka loga hor3Ahor3a karate hue mahotsava ke dina para pATaNa A pahu~ce / Thakkura zrI vijayasiMha bhI pUjya zrI ke diye pATa - sthApanA sambandhI kAryoM kI zikSA dene vAle banda liphAphe ko lekara yoginIpura (dillI) se pATaNa A pahu~cA / saba sthAnoM se saba samudAyoM ke A jAne ke bAda apane pratijJA kArya ko saphala karane meM tatpara zrI rAjendracandrAcArya ne zrI jinadattasUri jI ke gaccha rUpa mandira ke AdhAra stambha, sakala vidyAoM ke par3hAne meM advitIyopAdhyAya zrI vivekasamudropAdhyAya, pravartaka jayavallabha gaNi, hemasena gaNi, vAcanAcArya hemabhUSaNa gaNi Adi taitIsa sAdhuoM kI upasthiti meM tathA jayarddhi mahattarA, pravartinI buddhisamRddhi gaNinI, pravartinI priyadarzanA gaNinI Adi 23 sAdhviyoM aura sAre sthAnoM se Ane vAle samudAyoM ke samakSa zrI jayavallabha gaNi aura Tha0 vijayasiMha jI ke dvArA prApta svargIya pUjyazrI ke donoM patra par3ha kara sunAye / divaMgata AtmA ke sandezoM ko patroM dvArA sunakara caturvidha saMgha navIna harSa kI taraMgoM meM hiloreM lene lagA, jaise koI navIna nidhi prApta ho gaI ho| guru kI AjJA-pAlana meM dRr3ha, saba prakAra ke atizayoM se zobhita, cAra prakAra ke vidhi-saMgha se parivRta zrI rAjendracandrAcArya ne karttavya kI samagra zikSA se samanvita pUjyazrI ke patra - lekha ke anusAra maMtrIzvara rAjakula ke pradIpa, maMtrI jaisala kI dharmapatnI jayazrI ke putra, cAlIsa varSa kI umra vAle, apane yuga meM sarva vidyamAna tamAma uttama zAstroM ke jJAtA, vAcanAcArya kuzalakIrti gaNi ko zAntinAtha deva tathA sakala samudAyoM ke samakSa gujarAta ke mukuTa ke samAna zrI pATaNa nagara meM yugapradhAna padavI dekara utsava ke sAtha kalikAla kevalI zrI jinacandrasUri jI mahArAja ke pATa para sthApita kiyA aura pUjya gurudeva kA (168) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdiSTa "zrI jinakuzalasUri" nAma rakhA tathA pUjya gurudeva kA dilAyA huA sUri-pada samavasaraNa (paTa) bhI pradAna kiyA gyaa| kuzalakIrti gaNi jI gaNadharoM ke samAna sarva labdhidhArI the / sthairya, audArya, gAmbhIrya Adi guNa- gaNoM se upArjita unake yaza rUpI kapUra pravAsa se sArA vizva sugandhita thaa| unakA yaza mahAdeva kA hAsya, pUrNimA kI rAta, cA~da kI kiraNeM, gAya kA dUdha, motiyoM kA hAra, barpha, sapheda hAthI dA~ta ke cUrNa kI taraha svaccha thA / ye rAjendracandrasUri ke sahapAThI the| navIna nATya rasa ke avatArapUrvaka tatkAla banAyI jAtI navIna navIna taraha kI kAvya- paramparA se tamAma paNDitoM ko vismita karane vAle the| jJAna-dhyAna ke atizayoM meM pUrvAcAryoM kI yAda dilAne vAle the yAni unase kisI taraha bhI kama nahIM the| saba vidyAoM ke pAraMgata the / vAkcAturya meM bRhaspati se bhI viziSTa the| usa samaya samagra deza meM mlecchoM kI pradhAnatA hone para bhI hindU mahArAjAdhirAjA zreNika, samprati, kumArapAla Adi ke samaya kI taraha yaha yugapradhAna pada-sthApanA kA utsava bar3A camatkArI huA / utsava ke dinoM meM sone-cA~dI ke kar3e bA~Te gaye / anna-vastrAdi dekara yAcakoM ke manoratha pUre kiye gye| gAnA-bajAnA, khela-tamAze, rAga-raMga khUba kiye / cAraNa- bhATa - bandijanoM ne naI-naI kavitAyeM sunA kara apane sAhitya - jJAna kA paricaya diyaa| bAhara se Ane vAle sAdharmI bhAiyoM kA atithi satkAra acchI taraha se kiyA gyaa| isake sAtha saMgha - pUjA bhI kI gaI thii| isa utsava ke kArya ko sAnanda samApta karake zrI rAjendracandrAcArya jI ne yugapravarAgama zrI jinacandrasUri jI mahArAja ke Adeza rUpI mahala para eka prakAra se suvarNa kalaza car3hAyA / isa utsava meM apane saba manorathoM ko pUrNa karane vAle, udAra caritra seTha tejapAla ne sarvasthAnoM se caturvidha saMgha ke Agantuka sabhI zrAvakoM ko vastrAdi siropA~va dekara sammAnita kiyA thA / aneka gacchoM ke saikar3oM AcArya aura hajAroM sAdhuoM ko bhI vastrAdi dekara prasanna kiye the / saba vAcanAcAryoM ke bhI manoratha pUre kiye gaye the| isa mahotsava meM pradhAna seTha sAmala ke putra, sAdharmika-vatsala, bhImapallI samudAya ke mukuTa tulya puruSasiMha seTha vIradeva zrAvaka, zrI zrImAla kulabhUSaNa vAjjala ke putraratna seTha rAjasiMha, maMtridalIya rAjamAnya deva - guru AjJA rUpa cintAmaNi ko zirodhArya karane vAle Tha0 vijayasiMha, Tha0 jaitrasiMha, Tha0 kumarasiMha, Tha0 javanapAla, Tha0 pAlhA Adi maMtrIdalIya zrAvakoM ne tathA sAha subhaTa ke putraratna sA0 mohana, maM0 dhanU - jhAMkA pramukha jAvAlipura ke tathA sAha guNadhara Adi pATaNa ke, sAha tihUNa Adi bIjApura ke, ThAkura padmasiMha Adi AzApallI ke aura goThI jaitrasiMha Adi khaMbhAta ke samudAya ne zrIsaMgha - pUjA, sAdharmika vAtsalya, beroka-Toka bhojanadAna Adi zubha kArya sampAdana karake apane aparimita dravya kA sadupayoga kiyaa| usI dina AcAryazrI ne mAlAropaNAdi nandi mahotsava bhI kiyaa| isake bAda sAre zrIsaMgha ne zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke pATa mahotsava ke upalakSya meM zrI zAMtinAtha deva ke Age atyadhika utsAhapUrvaka ATha aThAI mahotsava kiye / ' 1. zrI jinakuzalasUri paTTAbhiSeka rAsa ke anusAra seTha tejapAla ne apane ghara para 100 AcArya, 700 sAdhu, 2400 sAdhviyoM ko prati lAbha kara vastra phiraaye| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (169) Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92. isa prakAra yugapradhAna rAjya ko pAkara zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne mahAmithyAtva rUpa zatru ke uccATana ke lie digvijaya kI kAmanA se bhImapallI jAne ke lie vihAra kiyaa| vahA~ para vIradeva zrAvaka ne aguA hokara pUjyazrI kA praveza mahotsava bar3e ADambara se krvaayaa| mahArAja ne prathama cAturmAsa bhImapallI meM hI kiyaa| isake bAda saM0 1378 mAgha sudi tRtIyA ke dina bhImapallI ke seTha vIradeva Adi samasta samudAya bulAye hue zrI pATaNa ke zrAvaka vRnda ke sAtha sakala jana-mana ko camatkArI, dIkSA-bRhaddIkSA, mAlA-grahaNa Adi nandI mahotsava kiyaa| isa mahotsava meM sAdharmika vAtsalya, zrIsaMgha-pUjA Adi aneka prabhAvanAoM ke kArya hue| usa mahotsava meM zrI rAjendracandrAcAya ne mAlA grahaNa kii| devaprabha muni ko dIkSA dii| vAcanAcArya hemabhUSaNa gaNi ko abhiSeka (upAdhyAya) pada diyaa| paM0 municandra gaNi ko vAcanAcArya pada pradAna kiyaa| usI varSa apane pratijJAta kArya ko pUrNa karane meM pravINa pUjyazrI ne apane jJAna-dhyAna ke bala se sakala gaccha ke hita-sAdhana meM sadaiva udyata zrI vivekasamudropAdhyAya jI kI AyuH samApti kA samaya jAna kara bhImapallI se pATaNa kI ora vihAra kiyaa| pATaNa meM jyeSTha vadi caturdazI ke dina zarIra meM koI vyAdhi na hone para bhI vivekasamudropAdhyAya jI ko caturvidha saMgha ke sAtha mithyAduSkRta dilavAyA aura atyanta zraddhApUrvaka anazana krvaayaa| tatpazcAt pUjyazrI ke caraNa-kamala kA dhyAna karate huye paMca parameSThI namaskAra rUpa mahAmaMtra kA japa karate hue, aneka prakAra kI ArAdhanAoM kA zravaNa rUpa amRtapAna karate hue, zrIsaMgha dvArA kI huI zAsana prabhAvanAoM ko apane kAna se sunate hue vivekasamudropAdhyAya jI jyeSTha sudi dvitIyA ke dina mAno devaguru bRhaspati ko jItane ke lie svarga padhAra gye| pATaNa ke zrAvaka vRnda ne unake zava ko zmazAna le jAne ke lie sundara sA vimAna banA kara saba manuSyoM ke mana meM camatkAra paidA karane vAlA nirvANa mahotsava kiyaa| isake bAda pUjyazrI ke upadeza se zrIsaMgha ne vivekasamudropAdhyAya jI kI smRti ke lie eka stUpa banavAyA aura ASAr3ha sudi trayodazI ke dina bar3e vistAra se usa para pratiSThA vAsakSepa kiyaa| vivekasamudropAdhyAya jI ne samAja kA bar3A upakAra kiyA thaa| inhoMne hI AcAryazrI ke gurudeva zrI jinacandrasUri jI, divAkarAcArya, zrI rAjazekharAcArya, vA0 rAjadarzana gaNi, vA0 sarvarAja gaNi Adi aneka muni mahAtmAoM ko AgamAdi zAstra par3hAye the evaM tIna bAra haimavyAkaraNa bRhadvRtti nAmaka mahAgraMtha par3hAyA thA jo aThAraha hajAra anuSTap zloka pramANa hai| isake atirikta 36000 zloka pramANa zrI nyAya mahAtarka Adi samasta zAstroM kA abhyAsa bhI anekoM muniyoM ko inhoMne karavAyA thaa| isake bAda vahA~ zrIsaMgha kI ora se kI gaI prArthanA svIkAra kara pUjya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne dUsarA cAturmAsa pATaNa meM kiyaa| 93. vahA~ para saM0 1379 meM migasara vadi paMcamI ke dina zrI zAMtinAtha deva ke vidhi-caitya kI mahAmahotsava ke sAtha vidhipUrvaka pratiSThA krvaaii| isa pratiSThA mahotsava meM aneka prAntoM se Akara agaNita nara-nArI sammilita hue the| yaha utsava dasa dina taka manAyA gayA thaa| isake kharca kA kula bhAra jinazAsana kI prabhAvanA karane meM udAra caritra vAle, dAkSiNya, dhairya, audAryAdi aneka guNa zreNI se alaMkRta seTha zrI tejapAla ne uThAyA thaa| seTha ke bhAI rudrapAla ne bhI isameM kAphI madada dI thii| ye (170) kharataragaccha kA itihAsa. prathama-khaNDa 2010 04 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seTha tejapAla jI guru zrI jinaprabodhasUri jI ke choTe bhAI jAlhaNa jI ke putra the| kaI bAtoM ko lekara yaha pratiSThA mahotsava abhUtapUrva thaa| isameM anna-dhana pracura pramANa meM bA~TA gayA thaa| bAhara se Aye huye sAdharmika bhAiyoM kI bar3I Avabhagata kI gaI thii| pratiSThA meM jalayAtrA mahotsava bhI dekhane hI yogya huA thaa| isI dina deva guru kI AjJA kA pAlana karane meM tatpara seTha narasiMha ke putraratna seTha khIMvar3a ke prayatna se seTha tejapAla Adi pattana vAstavya zrAvaka samudAya kI ora se zatrujaya nAmaka tIrthasthAna meM zrI RSabhadeva jI mahArAja ke mandira kI nIMva DAlI gaI thii| usa pratiSThA mahotsava ke samaya zrI zAntinAtha Adi tIrthaMkaroM kI zilAmaya, ratnamaya aura pItala Adi dhAtuoM kI banI huI Der3ha sau pratimAe~, AcAryazrI ke nija ke do mUla samavasaraNa (sUrimaMtra paTTa) aura zrI jinacandrasUri, jinaratnasUri Adi guruoM kI tathA nAnA adhiSThAyakoM kI pratimAe~ pUjyazrI dvArA pratiSThita kI giiN| usa mahotsava meM bhImapallI ke zrAvakoM meM pradhAna udAra caritra sAMvala nAmaka seTha ke putraratna seTha vIradeva ne evaM zrI pattana, bhImapallI, AzApallI Adi nagaroM ke saMgha samudAya ne saMgha-pUjA va sAdharmika vAtsalya dvArA tathA seTha sahajapAla ke putra seTha sthiracandra ne aura seTha dhINA jI ke suputra seTha khetasiMha Adi vahA~ Aye hue zrAvakoM ne indra pada Adi mahotsavoM kI racanA karake zrI jinazAsana ko bhArI prabhAvita kiyaa| isake bAda zrI bIjApura ke zrAvaka saMgha ke anurodha se pUjyazrI vahA~ ke zrAvaka samudAya ke sAtha bIjApura aaye| bar3I dhUmadhAma se mahArAja kA nagara meM praveza karAyA gyaa| vahA~ para pUjyazrI ne mahAtIrtha rUpa zrI vAsupUjya bhagavAn ko namaskAra kiyaa| isake bAda bIjApura ke zrAvakoM ke sAtha pUjyazrI ne trizRMgama nAmaka nagara kI tarapha vihAra kiyaa| vahA~ pahu~cane para zAsana ke prabhAva ko bar3hAne vAle seTha jaisalajI ke putra seTha jagadhara aura sulakSaNa nAma ke donoM bhAiyoM ne hajAroM manuSyoM ke sAtha gAje-bAje se mahArAjazrI kA nagara praveza krvaayaa| isake pazcAt pUjya mahArAja zrI maMtrIdalIya kula meM utpanna, deva guru kI AjJA ko mAnane vAle Tha0 AsapAla ke putra Tha0 jagatasiMha Adi zrAvaka vRnda ke sAtha zrI ArAsaNa aura tAraMgA nAmaka mahAtIrthoM meM gye| vahA~ para mahArAjazrI ke sadupadeza se bIjApurIya aura trizRMgamapurIyoM ne sAdharmika vAtsalya, zrIsaMgha-pUjA, beroka-Toka dAnazAlA aura mahAdhvajAropaNa Adi zAsana-prabhAvanA ke aneka kArya kiye| yahA~ se Akara mahArAja zrI ne tIsarA caumAsA pATaNa meM kiyaa| saM0 1380 kArtika zuklA caturdazI ke dina pUjyazrI mahArAja ne seTha tejapAla tathA rudrapAla kI ora se zatrujaya pahAr3a para banAye gaye bhavya vizAla vidhi-caitya meM sphaTika maNivat nirmala aura karpUra jaisI dhavala pASANamaya sattAIsa aMgula pramANa vAlI AdinAtha bhagavAn kI pratimA kI sthApanA kii| dhArmika kAryoM meM seTha tejapAla ne bahuta nAma kamAyA thaa| inake dAdA seTha yazodhavala bhI mAravAr3a ke kalpavRkSa kahe jAte the| pahale hI kahA jA cukA hai ki seTha tejapAla jI candrakulapradIpa guru cakravarti AcArya zrI jinaprabodhasUri jI mahArAja ke choTe bhAI jAlhaNa nAmaka zrAvaka ke putraratna the aura nirabhimAniyoM meM cUDAmaNi samAna the| zrI jinakuzalasUri jI ke pATa-mahotsava ke samaya inhoMne pracura mAtrA meM dhana kharca karake bar3I kIrti paidA kI thii| isa pratiSThA mahotsava meM cAroM tarapha nimaMtraNa patra de saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (171) 2010_04 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekara svadharmiyoM ko bulAyA gayA thaa| sabhI Agantuka logoM ko madhura miSTAnna bhojana-dAna se santuSTa kiyA thaa| paryApta mAtrA meM dhana bA~TA gayA thaa| aneka prakAra ke nRtya-nATakoM kA Ayojana karake logoM kA manoraMjana kiyA gayA thaa| isa utsava meM vyApArI-vyavahArI, rAjA-raMka sabhI sammilita hue the| jisameM pATaNa kA saMgha samudAya bahuta adhika pramANa meM thaa| isa avasara para seTha tejapAla kI banavAI huI zrI yugAdideva Adi pASANamaya tathA sarvadhAtumaya anekoM jina pratimAoM kI evaM anya aneka zrAvakoM kI banavAI huI AcArya zrI jinaprabodhasUri jI, zrI jinacandrasUri jI tathA kapardiyakSa, kSetrapAla, ambikA Adi adhiSThAyaka deva-deviyoM kI bhI pratimAe~ aura zatrujaya pahAr3a ke uccazikhara para bane hue usa vizAla mandiroM ke yogya dhvajadaNDa kI pratiSThA pUjyazrI ne kI thii| usa mahotsava meM sAha dhInAjI ke putra khetasiMha Adi suzrAvakoM ne indra pada, zrI yugAdideva mukhodghATanAdi nimitta mAlAgrahaNa Adi vividha dhArmika kAryoM meM khule hAtha se kharca karake apane dhana ko saphala kiyaa| isake bAda mArgazIrSa kRSNA SaSThI ke dina mAlAropaNa, samyaktvAropaNa, sAmAyikAropaNa, parigraha-parimANa Adi nandi mahAmahotsava bar3e vistAra se kiyA gyaa| 94. isake bAda vikrama saM0 1380 meM zrImAla kulotpanna, gaMgA pravAha kI taraha nirmala anta:karaNa vAle, zrI jinazAsana ko dipAne meM pravINa, pUrvakAla meM zrI phalavarddhikA mahAtIrtha kI vistAra se yAtrA mahotsava karane vAle, atyadbhuta bhAgya aura pratApa ke kAraNa laMkezvara (rAvaNa) ke samAna bhArata vikhyAta, jisane samasta pRthvI kA dAna karane vAloM ko bhI pIche haTA diye haiM aise mahAdAnI-mahAbhAgyazAlI, dillI nivAsI prasiddha seTha zrI harujI ke putraratna seTha rayapati ne dillIpati bAdazAha gayAsuddIna tugalaka ke darabAra meM pratiSThA prApta apane putra dharmasiMha ke dvArA pradhAna maMtrI zrI neba sAhaba kI sahAyatA se isa Azaya kA eka zAhI-pharamAna nikalavAyA ki "zrI jinakuzalasUri jI mahArAja kI adhyakSatA meM seTha rayapati zrAvaka kA saMgha zrI zatrujaya, giranAra Adi tIrtha-yAtrA ke nimitta jahA~-jahA~ jAye, vahA~vahA~ ise sabhI prAntIya sarakAreM Avazyaka madada deM aura saMgha kI yAtrA meM bAdhA pahu~cAne vAle logoM ko daNDa diyA jaaye|" yaha pharamAna sabhI amIra-umarAvoM ko Azcarya dene vAlA thaa| usake pazcAt seTha ne zatrujaya-giranAra Adi mahAtIrthoM kI yAtrA karane ke hetu apane AdamiyoM ko pATaNa bhejakara mahArAjazrI se prArthanA kii| ___ mahArAja ne seTha ke sandeza ko sunakara, acchI taraha soca-samajha kara tIrthayAtrA kA Adeza de diyaa| pUjyazrI ke Adeza ko sunakara seTha rayapati bahuta prasanna hue aura apane putra mahaNasiMha, dharmasiMha, zivarAja, abhayacandra tathA pautra bhISma evaM bhrAtA seTha javaNapAla Adi uttama parivAravRnda ko sAtha lekara ke pUjyazrI kI AjJA ke anusAra dillI nivAsI zrAvakoM meM mukhya maMtrIdalIya kulotpanna seTha javaNapAla, deva-guru-bhakta zrI zrImAlakulabhUSaNa seTha bhojA jI, sAha chItama, Tha0 pherU tathA dhAmaina grAma nivAsI sA0 rUpA, sA0 bIjA Adi, paMcaulI seTha kSemaMdhara Adi, lUNI bar3I grAma ke nivAsI zrAvakoM ko ikaTThA karake aura dillI ke samIpavartI anya anekoM grAmavAsiyoM ko bulAkara dillI se vidA hone ke samaya kA utsava mnaayaa| usa samaya apane putra zreSThivarya dharmasiMha ke prayatna se zAhI (172) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sar3aka se eka julUsa nikAlA gayA, jisameM aneka (bAraha) prakAra ke bAje baja rahe the, bAdazAha tathA anya rAjA-mahArAjAoM ke baMdI (bhATa-cAraNa) loga aneka prakAra se virudAvaliyA~ bola rahe the, rAsar3e die jA rahe the| nagara-ramaNiyA~ maMgala gIta gA rahI thiiN| duHkhI-bhUkhe logoM ko chUTa se dAna diyA jA rahA thaa| sarakArI AdamiyoM ko suvarNa-bhUSaNa, zAla-duzAle tathA ghor3e inAma svarUpa diye gye| prathama vaizAkha vadi saptamI ke dina navIna nirmita prAsAda ke sadRza devAlaya ko sAtha lekara bar3e Aroha-samAroha ke sAtha samasta caturvidha zrIsaMgha ne dillI se prasthAna kiyaa| yAtrA ke prathama dina se seTha zrI rayapatijI kI ora se hamezA ke lie beroka-Toka anna kSetra kholA gayA; jisameM koI bhI vyakti manovAMchita bhojana pA sakatA thaa| isa prakAra bhArI ADaMbara saha dillI se calakara zrIsaMgha kanyAnayana nAmaka nagara meM phuNcaa| vahA~ para yugapradhAna zrI jinadattasUri jI mahArAja se pratiSThita zrI mahAvIra tIrtharAja kA arcana-vandana kiyA gayA aura jainetara logoM ke hRdayoM meM samyaktva-zraddhA paidA karane vAlI mahAn zAsana prabhAvanA kI gii| vahA~ se zAsana prabhAvaka aura samagra utsava meM agragaNya seTha pUnA, seTha padmA, seTha rAjA, seTha rAtU, Tha0 depAla, seTha kAlU, seTha pUnA Adi zrAvakoM ko tathA AzikA nagarI ke seTha dedA Adi zrAvaka samudAya ko sAtha lekara saMgha bar3e ADaMbara se Age ko claa| isake pazcAt pratyeka gA~voM aura nagaroM meM dharma kI prabhAvanA karatA huA sArA saMgha narabhaTa nagara meM phuNcaa| yahA~ para zrI jinadattasUri jI mahArAja se pratiSThita zrI navaphaNA se vibhUSita pArzvanAtha jI kI prabhAvazAlI pratimA ko nAnAvidha bhakti se saMgha samasta ne namaskAra kiyaa| vahA~ se sAha bhImA, sA0 devarAja Adi acche-acche zrAvaka loga saMgha ke sAtha ho liye| isake bAda khATU ke sA0 gopAla, zrI navahA, jhUjhaNU Adi gA~voM va nagaroM ke rahane vAle sA0 kAnhA Adi zrAvaka loga bhI saMgha ke sAtha cala pdd'e| tatpazcAt jinazAsana kI prabhAvanA karane vAle seTha rayapati jI sAre saMgha ko sAtha lie hue phalaudI (mAravAr3a) phuNce| vahA~ para zrI pArzvanAtha deva kI yAtrA ke nimitta bar3A bhArI utsava manAyA gyaa| usa saMgha meM sammilita hone ke lie saMghapati kI ora se aneka grAmoM va nagaroM ko kuMkuma patra bheje gae the| ataH jaise samudra meM anekoM nadiyoM kA pravAha A milatA hai vaise seTha rayapati ke saMgharUpa samudra meM aneka grAmoM va nagaroM ke saMgha rUpa nadI pravAha yahA~ Akara sammilita hue| saMgha meM Ane vAloM meM katipaya mukhya-mukhya sajjanoM ke nAmoM kA yahA~ ullekha kiyA jAtA hai| seTha haripAla ke putraratna seTha gopAla, sAha pAsavIra ke putra sAha naMdana, seTha hemala ke putra sAha kaDuA, sAha pUrNacandra ke prabhAvazAlI putra seTha haripAla, sA0 pethar3a, sA0 bAhar3a, sA0 lAkhaNa, sA0 sIvA, sA0 sAmala, sA0 kIkaTa Adi uccApurI nivAsI evaM sA0 vastupAla Adi devarAjapura ke tathA kayAsapura nivAsI sA0 mohanadAsa Adi samudAya, marukoTa (maroTa) ke rahane vAle sAha tAlhaNa Adi samudAya vagairaha, samagra sindha ke aneka nagaroM ke saMgha samudAya tathA mer3atA ke sAha AMbA Adi evaM kosavANA ke maMtrI kelhA Adi anekoM zrAvaka-samudAyoM ke jhuMDa ke jhuMDa yahA~ para isa saMgha meM zAmila hue| vahA~ se calakara mArga meM guDahA nivAsI zrAvaka sA0 melU Adi samudAya ko sAtha lekara sArA saMgha jAlaura phuNcaa| vahA~ para nagara praveza ke samaya sarakArI aura gaira sarakArI sabhI logoM ne saMgha (173) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA AzcaryotpAdaka svAgata kiyaa| vahA~ para vipakSiyoM ke hRdaya meM kIla kI taraha cubhe vaise mahA ADaMbara se caitya-paripATI Adi karane dvArA mahatI prabhAvanA zrIsaMgha ne kii| vahA~ se sAha mahirAja Adi aura koraNTaka gA~va ke rahane vAle sAha gAMgA Adi svapakSa-parapakSa ke anekoM zrAvaka loga bhI saMgha ke sAtha tIrthayAtrA ke lie cala pdd'e| isake pazcAt saMgha ne zrImAla nagara meM zrI zAMtinAtha jI kI aura bhImapallI evaM vAyaDa gA~va meM vizeSa samAroha ke sAtha zrI mahAvIra deva kI arcA-pUjA saha yAtrA kii| vahA~ se calakara sArA saMgha jyeSTha vadi caturdazI ke dina gujarAta ke pradhAna nagara pATaNa nagara meM phuNcaa| yaha nagara usa samaya aneka vyApArI va musalamAnoM se bharA huA thaa| vahA~ mahArAjAdhirAja ke sainya kI lIlA ko dhAraNa karane vAle vizAla saMgha ko yogya sthAna meM ThaharAyA gyaa| bAda meM saMghapati zrImAn seTha rayapati evaM seTha mahaNasiMha Adi aneka grAmoM se Aye hue zrAvaka logoM ne suvarNa va vastroM kI varSA karane ke sAtha jainAgamoM meM varNita mahArAjAdhirAja dazArNabhadra kI taraha mahAbhakti aura zraddhA ke sAtha sthAvaratIrtha zrI zAntinAtha prabhu ko va jaMgama tIrtha rUpa yugapradhAna guru cakravartI zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke caraNoM meM vidhipUrvaka vaMdanA kii| zrI zAntinAtha bhagavAn ke caitya meM saMgha ne aTThAI mahotsava bar3e hI ThATha se kiyaa| isake bAda zrIsaMgha ne pATaNa ke tamAma mandiroM meM aneka prakAra ke gAje-bAje va agaNita nara-nAriyoM ke mahA melAvar3e sahita jAkara bar3e vistAra ke sAtha caitya-paripATI kii| isa caitya-paripATI ke samaya yAcakoM ko aparimita dravya dAna diyA jA rahA thaa| anekoM vAjitroM kA ghoSa bar3e jora se ho rahA thA, dekhane vAle sabhI loga Azcaryacakita ho rahe the aura yaha prasaMga vidharmiyoM ko prazaMsA karane ke kAraNa samyaktva prApta karAne vAlA thA evaM asahiSNu vipakSI varga ke hRdaya meM zalya samAna thaa| 95. isake bAda sakala saMgha ke mukuTa tulya pradhAna puruSa saMghapati seTha rayapati evaM samagra saMgha ke bhAra ko nibhAne meM pravINa sAha mahaNasiMha, seTha gopAla, sAha javaNapAla, sAha kAlU, sAha haripAla Adi dezAntarIya zrAvaka samudAya ne aura pattana nivAsI sAdhurAja jAlhaNa ke kula ke dIpaka A0 zrI jinakuzalasUri jI ma0 ke padasthApanAdi samagrotsavAdi aneka puNya kAryoM ko karane vAle zreSThivarya zrImAn tejapAla evaM zrImAla kulabhUSaNa seTha chajjala ke kula meM mukuTa maNi tulya seTha rayapati ke saMgha ke padadhAraka evaM usa pada ko nibhAne meM atyanta tatpara zreSThivarya zrImAn rAjasiMha tathA seTha zrIpati ke putraratna seTha kulacandra tathA sAha dhINA jI ke putraratna seTha gosala Adi hammIrapura tathA pATaNa nivAsI mukhya zrAvakoM ne asatya-azaucAdi asanmArga ko jinhoMne tyAga diyA hai evaM anyAya se alaMkRta zarIra vAle yAni anyAyamaya aura jabaradasta kalikAla rUpa rAjA ke bhaya se jo akampita hai, aise dharmacakravartiyoM meM indra tulya pUjyavara zrI jinakuzalasUri jI mahArAja se vijJapti kI ki-"he svAmin ! yadyapi varSA Rtu nikaTa A gaI hai| phira bhI samasta zrIsaMgha ke Upara mahAn kRpA karake anekoM upadravAdi mahAsubhaToM ke bala vAle evaM duSTasvabhAvI kalikAla mahIpAla kRta anekoM ApattiyoM se saMgha kI rakSA karane ke lie Apa prasanna hokara tIrtha kI vijayayAtrA meM zrIsaMgha ke sAtha padhAriye, jisase hamAre samasta saMgha ke manazcintita kArya sabhI turanta siddha hoN|" isa prakAra saMgha samasta kI vijJapti ko (174) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunakara dAkSiNyatA ke samudra evaM hamezA paropakAra-parAyaNa tathA zrI Arya suhastisUri, zrI vajrasvAmI, zrI abhayadevasUri, zrI jinadattasUri Adi anekoM yugapradhAnAcAryoM ke caritra tulya caritra (AcaraNa) se jinhoMne acchI kIrti upArjana kI hai, aise AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne 'saMgha kI vijJapti mAnanI hI cAhie' kyoMki AvazyakAdi zAstrakAroM kA kathana hai ki jo avamannai saMghaM pAvo thovaM pi maannmylitto| so appANaM bolai dukkhamahAsAgare bhIme // [jo pApI manuSya mAna-mada meM lipta hokara zrIsaMgha kA thor3A bhI anAdara karatA hai, vaha apanI AtmA ko bhayaMkara du:kha ke samudra meM DubAtA hai|] sirisamaNasaMghaAsAyaNAo pAviMti jaM duhaM jiivaa| taM sAhiuM samattho jai pari bhayavaM jaNo hoi|| [zrI zramaNa saMgha kI avajJA-AzAtanA se nAnA prakAra ke jina duHkhoM ko jIva pAte haiM, unako kahane meM vahI samartha ho sakatA hai jo sampUrNa jJAnI kevalI ho|] titthapaNAmaM kAuM kahei sAhAraNeNa sddennN| savvesiM sannINaM joyaNanIhAriNA bhayavaM // [tIrthaMkara deva bhagavAn tIrtha (saMgha) ko praNAma karake eka yojana pramANa bhUmi meM barAbara sunAI de sake evaM sabhI prANI mAtra apanI-apanI bhASA meM samajha sake vaise sAdhAraNa zabdoM meM dharmadazanA dete tappuvviyA arahayA pUiyapUyA ya viNayakammaM c| kayakicco'pi jaha kaha kahei namae tahA titthaM // [arahaMta bhagavaMta usI tIrtha svarUpa saMgha meM se hote haiM ataH saMgha ko namaskAra karanA pUjitapUjA yAni indrAdikoM se pUjita tIrthaMkara devoM dvArA saMgha kA pUjA evaM vinayakarma hai, yadi aisA na ho to ye tIrthaMkara deva kRtakRtya hokara bhI dharmopadeza kyoM deM? aura tIrtha ko namaskAra kyoM kareM?] yaH saMsAranirAsalAlasamatirmuktyarthamuttiSTha te , yaM tIrtha kathayanti pAvanatayA yenAsti nAnyaH smH| yasmai tIrthapatirnamasyati satAM yasmAcchu bhaM jAyate, sphUrtiryasya parA vasanti ca guNA yasmin sa sNgho'rcytaam|| [he bhavyAtmAoM! jisa saMgha kI mati saMsAra ke jaMjAla ko haTAne kI lAlasA vAlI hai, pavitratA ke kAraNa vidvAn loga jisako tIrtha kahate haiN| jisake samAna dUsarA koI padArtha nahIM hai| jisako bhagavAn tIrthaMkara bhI namaskAra karate haiN| jisase satpuruSoM ko zubha kI prApti hotI hai| jisameM apUrva sphUrti hai jisameM anekoM guNoM kA nivAsa hai, usa saMgha kI pUjA kro|] saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (175) _ 2010_04 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSmIstaM svayamabhyupaiti rabhasAt kIrtistamAliGgati, prItistaM bhajate matiH prayatate taM lbdhmutknntthyaa| svaHzrIstaM parirabdhumicchati muhurmuktistamAlokate, yaH saMgha guNasaMghake lisadanaM zreyoruciH sevate // [jo kalyANAbhilASI manuSya aneka guNa samudAya ke krIDAdhara tulya saMgha kI tana, mana, dhana se sevA karatA hai usake pAsa lakSmI svayaM calI AtI hai| kIrti zIghratA se usa puruSa kA AliMgana karatI hai| saba koI usase prema karane lagate haiN| buddhi becArI bar3e cAva se usa puruSa ko pAne kI koziza karatI hai| svargIya lakSmI usa puruSa se AliMgana karanA cAhatI hai aura mukti bAraMbAra usako dekhA karatI hai-usakI pratIkSA karatI rahatI hai|] ityAdi pUrvAcArya racita zAstra-vAkyoM se vidita hotA hai ki zrIsaMgha tIrthaMkaroM ko bhI mAnya hai, to phira hama jaisoM kI to bAta hI kyA? isa prakAra AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne mana meM vicAra kara AsannavartI cAturmAsa kI bhI apekSA na karake aura zrIsaMgha kA prabala Agraha jAnakara jyeSTha sudi SaSThI ke dina zubha muhUrta meM apane guru zrI jinacandrasUri jI mahArAja kA dhyAna dharate hue mAnoM kalirAja ko jItane ke lie aura apanA kArya siddha karane ke lie gAje-bAje ke sAtha, bar3e ThAThabATa se sAre dala-bala ko lekara tIrthayAtrA ko cle| isa yAtrA meM mahArAja ke sAtha sevA karane ke lie acche-acche par3he-likhe satraha sAdhu aura jayarddhi mahattarA, puNyasundarI gaNinI Adi unnIsa sAdhviyA~ thiiN| isa yAtrA meM caturvidha saMgha senA thI aura seTha rayapati jI senAnAyaka the tathA seTha rAjasiMha senAnAyaka ke pRSTharakSaka the| sAha mahaNasiMha, sAha javaNapAla, sAha bhojA, sAha kAlA, Thakkura pheru, Tha0 depAla, zreSThI gopAla, sAdhurAja tejapAla, sA0 haripAla, sA0 mohaNa, sA0 gosala Adi anekoM maharddhika zrAvaka loga isa senA meM mahArathI prabala yoddhA the| inake sAtha pA~ca sau gAr3e, saikar3oM ghoDe tathA tathA agaNita bAje the| ghor3oM para kase hue nagAre, Dhola, mAru bAje bajAye jA rahe the| khAna-pAna ke lie beroka-Toka bhojanAlaya khola diyA gayA thaa| calatI huI saMgha senA kI dhUli se AkAza meM aMdherA chA rahA thaa| zIghra hI dIkSA lene vAle kSullakoM ko hamezA uttama bhojana va bahumUlya vastra diye jA rahe the| mArga meM Ane vAle pratyeka nagara va grAma meM hindU, musalamAna Adi sabhI jAti ke loga zrIsaMgha va saMghapati kA bar3A hI Adara-sammAna karate the| zrIsaMgha ne zaMkhezvara nAmaka nagara meM pahu~cakara, zrI pArzvanAtha bhagavAn ko namaskAra kara dhvajAropaNAdi kAryoM se dharma prabhAvanA karake Age kA mArga liyaa| krama se daNDakAraNya ke samAna vAlAka prAnta ko pAra karake samagra saMgha sahita pUjyazrI samasta adhiSThAyaka devoM ke prabhAva va tamAma muslima navAboM kI sahAyatA se binA kisI vighna-bAdhA ke zatrujaya pahAr3a kI talahaTI meM phuNce| vahA~ para zrI pArzvanAtha bhagavAna ke darzana karake ASAr3ha vadi 6 ke dina sakala tIrthoM meM pradhAna, sarvAtizayoM ke nidhAna, zrI zatrujaya parvata ke alaMkArabhUta zrI RSabhadeva bhagavAn ko saMgha sahita pUjyazrI (176) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne apane banAye hue alaMkAra pUrNa sundara stotroM se stuti karane pUrvaka namaskAra kiyaa| strI-putroM sahita saMghapati seTha rayapati zrAvaka ne saba se pahale sone kI muharoM se navAMgI pUjA kii| isI prakAra anya dhanI-mAnI zrAvakoM ne bhI rupayoM se nava aMgoM kI pUjA kii| usI dina bhagavAn zrI yugAdideva ke samakSa devabhadra aura yazobhadra nAmaka kSullakoM kI dIkSA kA mahotsava bar3e ADambara se kiyA gyaa| - isake bAda jinazAsana kI prabhAvanA karane meM pravINa, zrIdeva-guru kI AjJA-pAlana meM tatpara zrI rayapati seTha ke vizAla saMgha ke pRSTharakSaka, nirantara annadAna karane se yaza ko upArjita karane vAle, caturvidha buddhi ke atizaya se mahArAjA zreNika ke maMtrI abhayakumAra ke samAna, kAThiyAvAr3a nareza mahIpAladeva kI dehAntara-samAna, saMgha kArya saMcAlana meM dakSa, mahAprabhAvazAlI, apane kaniSThabhrAtA seTha mokhadeva sahita, zrImAlakulabhUSaNa seTha chajjala ke vaMza meM dIpaka samAna seTha rAjasiMha zrAvaka ne ASAr3ha vadi saptamI aura aSTamI ke dina vidhipUrvaka zrI RSabhadeva bhagavAn ke mukhya mandira meM nija kI banavAI huI zrI neminAtha Adi aneka mUrtiyoM kA pratiSThA mahotsava samagra labdhi-nidhAna jaMgama yugapradhAna zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke hAtha se krvaayaa| utsava meM bAraha prakAra ke bAje bajavAye ge| samasta svadharmiyoM kI bar3I sevA kI gii| samasta prANiyoM ko miSThAnna-pAna dekara santuSTa kiyA gyaa| svarNa-vastra-AbhUSaNa-ghor3e Adi bA~Te ge| isa avasara para AcAryazrI ke nija bhaMDAra meM rakhane yogya samavasaraNa (sUrimaMtra paTa) evaM AcArya zrI jinapatisUri, zrI jinezvarasUri Adi gurumUrtiyoM pratiSThA kI gaI thii| logoM kA kahanA hai ki apane ziSya kI labdhi se prasanna hokara yugapradhAnAcArya zrI jinacandrasUri jI mahArAja bhI svarga se isa mahotsava ko dekhane Ae the, jo kitane hI uttama zrAvakoM ko dRSTigocara hue the| usI dina seTha jAlhaNa ke kula meM dIpaka samAna aura samasta dharmakAryoM kI ArAdhanA meM bhagavAn mahAvIra svAmI ke zrAvaka Ananda-kAmadevAdika kA anukaraNa karane vAle, dAna se yAcakoM ke manoratha pUre karane vAle seTha tejapAla ne apane choTe bhAI rudrapAla ke sAtha pattana meM pratiSThita mUlanAyaka zrI yugAdideva bhagavAn kI pratimA pattanIya saMgha kI tarapha se nUtana banavAye gaye mandira meM apane adbhuta prabhAva se Arya zrI vajrasvAmI kA anukaraNa karane vAle pUjya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke kara-kamaloM se krvaaii| usa samaya mahArAjAdhirAja zrI saMprati ke samAna puNya prabhAvazAlI seTha rayapati pramukha nAnA sthAna vAstavya samasta zrAvaka saMgha kA bar3A bhArI melA jamA huA thA evaM samasta vaijJAnika (mandira ke banAne vAle zilpI) varga ko svarNamaya hasta saMkalikA va kaMbikA (soTI) tathA uttama rezamI vastrAdi ke dAna se khUba saMtoSita kiyA gayA thaa| vahIM para yugAdideva ke maMdira meM mAlAropaNa, samyaktvadhAraNa, parigraha-parimANa, sAmayika vrata-dhAraNa Adi nimitta nandi mahotsava bar3e ThATha se kiyA gayA thaa| navamI ke dina sukhakIrti gaNi ko vAcanAcArya pada pradAna kiyA gayA aura hajAroM zrAvakoM-zrAvikAoM ne nandyAropaNa (mAlAropaNa) kiyaa| usI dina naye banAye hue mandira para dhvajArohaNa kArya bhI vistAra se kiyaa| isa prakAra zatrujaya tIrtha para dasa dina taka bar3I cahala-pahala rhii| zrI zrImAlakula ke mukuTamaNi zrI haru seTha ke vaMza rUpI mandira para kalaza kI upamA ko pAne vAle seTha rayapati, sA0 mahaNasiMha, sA0 tejapAla, sA0 rAjasiMha Adi saMgha saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (177) Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke pradhAna-pradhAna zrAvakoM ne mUla mandira aura apane mandira meM hor3A-hor3a se aneka pUjAyeM pddh'vaaii| mandiroM para nAnA prakAra ke rezamI Adi vibhinna vastramaya dhvajA evaM dhvaja daNDa kA AropaNa kiyaa| suvarNa, anna, vastra ke dAna se yAcaka varga ko santuSTa kiyaa| isa zrIsaMgha ke dillI se prasthAna karane samaya se aba taka, seTha rayapati ke kiye jAne vAle vividha vastuoM ke dAna se kalpavRkSa ko bhI lajjita honA par3A hai| isa avasara para uccApurI nivAsI rohar3a (? rIhar3a go0) hemala ke putraratna sA0 kaDuyA zrAvaka ne jinazAsana prabhAvaka apane bhatIje haripAla ke sAtha do hajAra chaH sau cauhattara rupayoM meM indra pada prApta kiyA aura seTha dhINAjI ke putraratna sA0 gosala ne cha: sau rupayoM meM maMtrI pada grahaNa kiyaa| pratiSThA, udyApana, indra pada mahotsava, kalaza-maNDanAdi dvArA RSabhadeva bhagavAn ke bhaNDAra meM pacAsa hajAra rupayoM kA saMgraha huaa| 96. isake bAda pUjyavara zrI jinakuzalasUri jI mahArAja sAre saMgha ke sAtha punaH pahAr3a kI talahaTI para saMgha ke utAre meM A ge| yadyapi varSA Rtu nikaTa A gaI thI, Ubar3a-khAbar3a mArga meM luTeroM kA bhaya thaa| kAThiyAvAr3a kI jamIna patharIlI thI, tathApi vahA~ se lauTate samaya mArga meM varSA Adi se kisI prakAra kI vighna-bAdhA upasthita nahIM huI thii| yaha meghakumAra deva kI kRpA kA prabhAva hai| saMgha ke pradhAna seTha rayapati jI kA prabhAva bhI bar3I madada pahu~cA rahA thA, unake prabhAva meM Akara upadravakArI aneka mleccha mArga meM anugAmI aura AjJAkArI bana gae the| caturvidha-saMgha rUpI senA se parivRta hue dharma-cakravartI pUjya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja pATaNa Adi nagaroM ke rAjamArgoM kI taraha usa mArga meM calate hue sukha pUrvaka saurASTra deza ke alaMkArabhUta khaMgAragar3ha (jUnAgar3ha) A phuNce| vahA~ para sarakArI, gaira sarakArI sabhI logoM ne sammukha Akara saMgha sahita pUjyazrI kA sammAna kiyA aura giranAra pahAr3a kI talahaTI meM saMgha kA DerA lgvaayaa| vahA~ para khaMgAra (jUnAgar3ha) meM svapakSIya-parapakSIya logoM ke citta meM camatkAra utpanna karane vAlI caitya-paripATI ko saMgha ke sAtha bar3e ThATha se vidhi-pUrvaka sampanna karake pUjyazrI ne ASADha kI cAturmAsI ke dina AbAla-brahmacArI rAjya evaM rAjimatI kA parityAga karane vAle, zrI ujjayantAcala mahAtIrtha ke aMlakArabhUta zrI neminAtha svAmI ko apane naye banAye hue stuti-stotroM se namaskAra kiyaa| saMgha ke adhyakSa seTha rayapati Adi pramukha zrAvakoM ne zatrujaya tIrtha kI taraha yahA~ bhI suvarNa kI muharoM aura svarNa TaMkoM se navAMgI pUjA kii| usI dina mAMgalaura (mAMgarola) kA rahane vAlA, udAra caritra, prabhAvazAlI seTha jagatasiMha kA putraratna seTha jayatA zrAvaka aneka abhigraha lekara vandanA karane ko vahA~ AyA thaa| usane khaMgAragar3ha nivAsI, mahA sampattizAlI rIhar3a jhAMjhaNa ne tathA rIhar3a ratnacandra ke putra mokhadeva Adi zrAvaka-zrAvikAoM ne samyaktva-dhAraNa sAmAyikA-ropaNa, parigraha-parimANa Adi hetu nandi mahotsava kiyaa| seTha rayapati Adi saMgha ke pramukha sabhI zrAvakoM ne zatrujaya mahAtIrtha kI taraha yahA~ bhI cAra dina taka bar3e bhakti bhAva se mahA pUjA, mahAdhvajA ropaNAdi mahotsava kie| hamIrapura ke rahane vAle jinazAsana ke prabhAvaka seTha dhINA jI ke putraratna seTha gosala zrAvaka ne 2474 rupaye bheMTa caDhAkara indra pada grahaNa kiyA aura zAsana prabhAvaka seTha kAlA zrAvaka ke putraratna seTha bIjA (178) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010-04 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka ne ATha sau mudrA arpaNa karake maMtrI pada liyaa| anya logoM ne bhI yathAzakti bolI bola kara anyAnya pada grahaNa kie| sArI saMkhyA milAkara zrI neminAtha deva ke bhaNDAra meM cAlIsa hajAra rupaye jamA hue| pahAr3a para pUjA samApta karake samasta saMgha ke sAtha pUjyazrI talahaTI meM aae| vahA~ para nAnA prakAra ke dhArmika utsavoM ke karane se prabala pracaNDa kalikAla kI jar3a ukhAr3ane meM tatpara apane svAmI pUjyazrI ko dekhakara, apane dAnAtizaya se cintAmaNi-kAmadhenu-kalpavRkSa ko bhI mAta karane vAle, parama yazasvI, samasta zrAvakavRnda ziromaNibhUta rayapati seTha ne mahaNasiMha Adi apane putroM ke sAtha pUjyazrI kI kIrti phailAne ke lie tIna dina taka barAbara rAta-dina vividha prakAra ke svarNAbhUSaNa, baDhiyA se baDhiyA rezamI vastrAdi uttamotama vastuoM kA dAna dekara samagra saurASTra deza meM rahane vAle agaNita yAcakoM ko santuSTa kiyaa| sA0 rAjasiMha, sA0 haripAla, sA0 tejapAla Adi anya zrAvakoM ne bhI yathecchA miSThAnna-pAnAdi pradAna kara yAcakavarga ko harSita kiyaa| 97. apane saMkalpita kArya kA vidhi pUrvaka saMpAdana karane vAle, yugapravarAgama zrI jinacandrasUri jI tathA ambikA Adi devI-devatAoM kI sahAyatA se yukta, vyAkaraNa, nyAya, sAhitya, alaMkAra, nATaka, jyotiSa, maMtra, taMtra aura chandaH zAstra ke parama jJAtA, turagapada, koSThaka-pUraNa Adi zabdAlaMkAra aura jaTila samasyA-pUrtiyoM se bar3e-bar3e vidvAnoM kA manoraMjana karane vAle, samagra janatA para akhaNDa AjJaizvarya ke AropaNa se candra jyotsnA samAna ujjvala kIrti kA upArjana karane vAle, apane vizuddha cAritra se candrakula ke aneka pUrvAcAryoM ko bhI prakAzita karane vAle, guruoM meM cakravartI ke samAna yugapradhAna zrI jinakuzalasUri jI mahArAja, isa prakAra tIrtha yAtrA karane se, apane janma va aneka kaSTodyamoM se upArjita dravya ko saphala karane vAle, zrI jinazAsana va apara zAsanavartI aneka mahApuruSoM dvArA bandI varga kI bhAMti saMstavita hone vAle yAni jaise baMdI bhATa-cAraNa loga dAna prApti kI lAlasA se dAnI puruSoM kI khUba stavanA karate hai vaise sva-para-darzana ke mahApuruSa guNAnurAgitA se jisakI mukta kaNTha stavanA karate haiM, Ajanma se nAnA vidha abhigrahoM ke pratipAlana dvArA nija deha ko pavitra banAne vAle, mana cAhe padArtha kI prApti ke kAraNa paidA hue harSa se vikasita mukha vAle zrImAn seTha rayapati Adi vidhi-mArgAnuyAyI samasta saMgha ke sAtha, varSA Rtu se hone vAlI jIva-virAdhanA kI nivRtti pUrvaka, zUnya araNya sadRza durgama saurASTra deza ko bhI rAjamArga kI taraha nirAbAdha tathA ullaMghana karake, rAste meM sthAna-sthAna para zrIsaMgha kI ora se mahatI zAsana prabhAvanA ke hote hue zrAvaNa zukla trayodazI ke dina pattana pahu~ce aura nagara ke bAhara upavana (udyAna) meM zrIsaMgha kA nivAsa huaa| vahA~ para cAroM dizAoM se Ae hue caturvidha zrIsaMgha ko upadeza dAnAdi dvArA saMtoSita karane ke hetu pUjya AcArya zrIsaMgha ke sAtha udyAna meM hI tthhre| __isake bAda bhAdrapada vadi ekAdazI ke dina abhilaSita pratyeka kArya ko siddha karane meM samartha aura nijaputra sA0 mahaNasiMhAdi parivAra se parivRta saMghapati zrImAn seTha rayapati evaM sA0 tejapAla saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (179) 2010_04 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA sA0 rAjasiMha Adi vibhinna dezAntarIya aneka saMgha samudAya tathA pattana vAstavya svapakSa-parapakSIya mahAjana janoM ke mahAsamudAya ke sAtha sUri jI mahArAja ne jaise laMkA vijaya ke bAda ayodhyA meM rAmacandra jI ne praveza kiyA vaise atyadbhuta ThATha se pattana zahara meM praveza kiyaa| guruvarya ke isa pravezotsava meM udAra dila bhaktajana yAcakoM ko khUba dAna de rahe the, uttama gAyaka loga va bhaktimaMta zrAvikA varga vividha prakAra ke guru-guNa-garbhita gIta gA rahe the, nRtya karane vAle aneka vidha nRtya kara rahe the, anekoM prakAra ke maMgala vAjina baja rahe the, ghor3oM kI pITha para kase hue aneka DholoM kI AvAja se tamAma loga vismita ho rahe the| isa prakAra yaha pravezotsava samasta rAjavargIya va nAgarika janoM ke citta meM camatkAra aura samasta durjanoM ke hRdaya meM udvega (kheda) paidA karane vAlA thaa| adhika kyA kahanA? isakA yathAvat varNana karanA manuSya ke sAmarthya se bAhara hai| 98. isake bAda seTha rayapati jI ne dUsarI bAra pATaNa ke yAcakoM ko santuSTa karake pUjyazrI ke caraNa-raja ko mastaka para dhAraNa kara, unakI AjJA se sakala saMgha ke sAtha dillI jAne ke lie prasthAna kiyaa| Ate samaya kI taraha hI sthAna-sthAna para prabhAvanA karatA huA samagra saMgha sahita seTha rayapati yugapravarAgama zrI jinacandrasUri jI mahArAja kI nirvANabhUmi 'zrIkozavANA' nAmaka nagara meM phuNcaa| yahA~ para zrI jinacandrasUri jI mahArAja ke stUpa para dhvajA caDhAI aura mahApUjA karake bar3A utsava mnaayaa| miSThAnna-vitaraNa aura kanaka-turagAdi dAna se jinazAsana ko prabhAvita kiyaa| phira vahA~ se calakara dUsarI bAra phalaudI phuNce| vahA~ para bar3e harSollAsa se pArzvanAtha prabhu kI yAtrA karane ke bAda vastrAdi dAna-sammAna se sammAnita kara deza-dezAntaroM se Akara saMgha meM sammilita hone vAle zrAvakoM ko apane-apane gharoM kI ora vidA kiyaa| isake bAda seTha rayapati jI jisa mArga se Ae the, usI mArga se hokara kArtika vadi caturthI ke dina yavanoM kI rAjadhAnI dillI phuNce| rAjakIya pratiSThA pAye hue seTha jI ke suputra sAdhurAja (seTha) dharmasiMha ne nirgamana mahotsava se bhI adhika ThATha pUrvaka yAtrA meM sAtha lie devAlaya sahita seTha rayapati kA praveza mahotsava krvaayaa| 99. isake bAda vikrama saMvat 1381 vaizAkha vadi paMcamI ke dina pUjya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne pATaNa nagara meM eka bar3A bhArI virATa pratiSThA mahotsava krvaayaa| yaha utsava zAntinAtha bhagavAn ke vidhi-caitya meM sampanna kiyA gayA thaa| isameM sammilita hone vAle aneka prAntoM se Ae hue mukhya zrAvakoM ke nAma ye haiM:-dillI nivAsI zrI zrImAlakula ke mukuTamaNi sAha rudrapAla, sA0 nIMbA, jAlaura ke maMtrI bhojarAja ke putra maMtrI salakhaNa siMha, raMgAcArya, lakhaNa, satyapura (sAMcaura) se samAgata maMtrI malayasiMha, bhImapallI ke vIradeva Adi samagra saMgha, khaMbhAta se Ae hue vyavahArI chAr3A, zrI ghoghAbandara se samAgata sA0 depAla, maMtrI kumara, sA0 khImar3a Adi anekoM uttama zrAvakoM ke mahAn samudAya kI vidyamAnatA meM utsava ke kAryoM meM vizeSa bhAga lekara puNya kamAne vAle seTha jAlhaNa ke putraratna sA0 tejapAla aura sA0 rudrapAla ne zrI zrImAlakulabhUSaNa sA0 rAjasiMha, bhaNazAlI (180) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lUNA, sAha kSemasiMha, sAha devarAja, bhaNazAlI padmA, mannA Adi zrAvakoM ke parivAra saha pandraha dina taka saMgha kA satkAra kiyaa| garIboM ko dravya bA~TA, khela-tamAze, nRtya-gAna krvaaye| duHkhI va bhUkhoM ke lie anna kSetra khole| sAdharmI vAtsalya kiyaa| dIkSA ke lie vairAgya dhAraNa karane vAle kSullakakSullikAoM ko nAnA prakAra kI uttamottama vastrAbhUSaNa sAmagrI dI gii| caturthI ke dina bar3e dhUmadhAma se jalayAtrotsava evaM paMcamI ko pratiSThA mahAmahotsava kiyA gyaa| isa utsava se logoM ke mana meM bar3A Azcarya huaa| __ pratiSThA karAne vAle AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja bar3e labdhidhArI, zrI gautamasvAmI aura zrI vajrasvAmI Adi aneka pUrvadhara AcAryoM ke samAna the| svargIya guru zrI jinacandrasUri jI mahArAja aharniza unakI sahAyatA karate the| jina-jina mUrtiyoM kI pratiSThA karavAI unake nAma ye haiM: jAvAlipura yogya zrI mahAvIra pratimA, devarAjapura yogya zrI yugAdideva pratimA, zrI zatrujaMya tIrtha meM sthita bUlhA vasahI mandira kA jIrNoddhAra karAne ke lie seTha chajjala sAha ke putraratna zreSThivarya rAjasiMha aura seTha mokhadeva zrAvaka dvArA banAI huI zreyAMsanAtha Adi aneka tIrthaMkaroM kI prtimaaeN| isI prakAra zatrujaya para seTha tejapAlAdi pattanIya vidhi-saMgha nirmApita caitya meM sA0 lUNA zrAvaka ke banavAye hue aSTApada yogya caubIsa bhagavAnoM kI pratimAe~ pratiSThita kI giiN| ina meM DhAI sau mUrtiyA~ pASANa kI thIM aura pItala kI mUrtiyA~ agaNita thiiN| inake atirikta uccApurI ke yogya zrI jinadattasUra mahArAja kI pratimA, zrI devarAjapura ke yogya jinacandrasUri jI kI mUrti aura ambikA Adi adhiSThAtrI devI-devatAoM kI mUrtiyA~ bhI pratiSThita kI giiN| isI prakAra sUri jI mahArAja ke nija bhaNDAra ke yogya samavasaraNa (sUri maMtra paTa) kI pratiSThA kii| isake pazcAt SaSThI ke dina vrata-grahaNa, bar3I dIkSA, mAlA-dhAraNa Adi nandi mahotsava ati vistAra se kiyaa| usI mahotsava meM devabhadra, yazobhadra nAmaka kSullakoM ko bar3I dIkSA dI gii| sumatisAra, udayasAra, jayasAra nAmaka kSullakoM aura dharmasundarI, cAritrasundarI nAmaka kSullikAoM ko dIkSA dhAraNa krvaaii| jayadharma gaNi ko upAdhyAya pada diyA gayA aura unakA nAma jayadharmopAdhyAya hI rakhA gyaa| aneka sAdhviyoM tathA zrAvikAoM ne mAlA grahaNa kI aura zrAvakazrAvikAoM ne samyaktva-dhAraNa, sAmAyika grahaNa tathA zrAvaka ke bAraha vratoM ko dhAraNa kiyaa| isake bAda tIrtha yAtrA kI icchA rakhane vAle seTha zrImAn vIradeva Adi bhImapallI ke zrAvakoM kI prArthanA se pUjyazrI ne bhImapallI nagarI meM seTha vIradeva nirmita bar3e bhArI samAroha se vaizAkha vadi trayodazI ke dina praveza karake zrI mahAvIra bhagavAn ko vidhipUrvaka vandana kiyaa| 100. sUri mahArAja ke bhImapallI padhArane ke bAda usI varSa apane bhAI mAladeva evaM sA0 hulamasiMha se parivRta seTha vIradeva jI ne dillIpati samrATa gayAsuddIna ke yahA~ se tIrtha yAtrA kA pharamAna nikalavA kara, anya zrAvakoM ke sAtha samasta atizayoM ke nidhAna aura apane udAra caritra se gaNadhara bhagavAn zrI gautama svAmI, zrI sudharmA svAmI zrIjaMbU svAmI, zrI sthUlabhadra svAmI, zrI Arya mahAgiri, zrI vajra svAmI, zrI jinadattasUri jI Adi yugapradhAnoM kI yAda dilAne vAle yugapravarAgamAcArya zrI jinakuzalasUri jI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (181) 2010_04 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja se yAtrA ke lie atyAgraha yukta gAr3ha prArthanA kii| zrAvaka vIradeva jinazAsana ko dIpAne vAlA thaa| apane parAye sabhI logoM ke kAryoM meM sahayoga dene vAlA thaa| bhImapallI ke zrAvakoM meM mukuTamaNi ke samAna thaa| apane-apane ujjvala karttavyoM se seTha khIMvar3a, sA0 abhayacandra, sA0 sADhala, sA0 dhaNapAla, sA0 sAmala Adi nija pUrvajoM se bhI vaha khUba Age bar3hA huA thaa| isake caritra bar3e udAra the| kaThinAtikaThina abhigrahoM ke nibhAne meM pravINa thaa| pUjyazrI ke prArthanA svIkAra karane para seTha vIradeva ne gA~voM aura nagaroM meM nimaMtraNa-patra bheja kara svadharmI samudAya ko ekatrita kiyaa| tatpazcAt sUricakravartI yugapravarAgamAcArya zrI jinacandrasUri jI mahArAja ke ziSyoM meM cUDAmaNi ke sadRza zrI jinakuzalasUri jI mahArAja apane jJAna-dhyAna ke bala se yAtrA viSayaka pUrvApara-nirAbAdhatAdi ko soca-samajha kara jyeSTha vadi paMcamI ke dina zrIsaMgha ke sAtha tIrtha-namaskAra ke lie bhImapallI se ravAnA ho ge| mahArAja ne prasthAna karane ke pUrva seTha vIradeva ko saMgha rUpI senA kA saMcAlana karane ke lie saMghapati kA pada diyA aura jinazAsana ke ananya prabhAvaka pUrNapAla tathA saiMTA nAmaka bhrAtAoM ke sAtha, rAjadeva seTha ke putraratna seTha jhAMjhA zrAvaka ko saMgha ke pRSTharakSaka pada para niyukta kiyaa| puNyakIrti gaNi, sukha kIrti gaNi Adi bAraha sAdhuoM aura pravartinI puNyasundarI Adi sAdhviyoM ko sAtha lekara vIradeva zrAvaka ke banavAe hue kRtayugAvatAra mahAratha ke samAna mandira meM bar3I prabhAvanA ke sAtha jina caubIsI ke paTTa ko sthApita karake tIna sau gAr3e, aneka ghor3e, aneka U~Ta aura vividha sthAnoM se Ae hue zrIsaMgha ke anaginata sainikoM ke jhuNDa ke sAtha niSkramaNa mahotsava pUrva vahA~ se yAtrA kA prasthAna kiyaa| yadyapi cAturmAsa samIpa A rahA thA, parantu pUjyazrI zrIsaMgha kI prabala prArthanA ko ThukarA nahIM sake; kyoMki zrIsaMgha tIrthaMkaroM ke bhI AdaraNIya haiN| vahA~ se calane ke bAda mArga meM jagaha-jagaha aneka utsavoM ko manAtA huA zrIsaMgha vAyaDa nagara phuNcaa| vahA~ para zrI mahAvIra bhagavAn kI pUjA-vandanA karake bar3I dhUma-dhAma se serIsAnagara meM praveza kiyaa| vahA~ do dina Thahara kara pArzvanAtha bhagavAn kI pUjA kI aura vahA~ anna-dhana bA~TA gayA tathA bhagavAn ke mandira para dhvajA car3hAI gii| vahA~ se cala kara zirakhija mahAnagara meM saMgha saha pUjyazrI phuNce| vahA~ para samagra logoM ko Azcarya mugdha banAne vAle jaMgama (calate hue) mandira-jinAlaya ke samAna bar3e bhArI mahotsava se praveza kiyaa| vahA~ se AzApallI nagara najadIka thA isalie vahA~ ke zrAvaka vyavahArika mahaNapAla, vyava0 maMDalika, sA0 vayajala Adi vidhi-saMgha kI prArthanA mAna kara AcArya mahArAja saMgha sahita AzApallI ge| sthAnIya zrAvakoM ke bhagIratha prayatna se kie gae sakalajanAzcaryakAraka bar3e samAroha pUrvaka nagara praveza kara zrI RSabhadeva bhagavAn ke darzana-pUjanasparzana-vandana vidhipUrvaka kie| vahA~ para bar3e vistAra se mAlAropaNa mahotsava manAyA gyaa| isake bAda sampUrNa saMgha ke sAtha pUjyazrI bar3e ADambarapUrvaka samagra gujarAta deza ke alaMkAra samAna zrI staMbhana pArzvanAtha svAmI ke darzana yAtrA karane ke lie khaMbhAtanagara kI ora cle| mArga meM Ane vAle aneka grAma aura nagaroM meM uttama maMdira ke samAna devAlaya ke mahotsavoM ko karatA huA zrIsaMgha bar3e Ananda ke sAtha khaMbhAta tIrtha phuNcaa| (182) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101. vahA~ para nirupamAtizayazAlI yugapravarAgama Arya suhastisUri kA anukaraNa karane vAle, zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke upadeza se sabhI taraha itihAsa prasiddha mahArAja zrI samprati ke tulya aura sakala buddhi ke nidhAna seTha vIradeva zrAvaka ne khaMbhAta nagara nivAsI uttama, madhyama, jaghanya sabhI logoM ke mahAsamudAyoM ke sAtha jaMgama yugapradhAna aneka labdhinidhAna zrI jinakuzalasUri jI mahArAja kA nagara praveza hindU sAmrAjya meM jaisA hotA vaisA krvaayaa| virodhI yavana logoM ke dekhate hue bhI ca~vara DulAye jA rahe the| mastaka para chatra dhAraNa kiyA gayA thaa| bherI aura Dhola Adi nAnA prakAra ke bAje bajAye jA rahe the| ghor3oM para kase hue Dhola Adi vAjitroM ke AvAja se samagra AkAza va digmaMDala paripUrNa ho rahA thaa| khela-tamAze karane vAle nRtyakAra loga jagaha-jagaha vividha prakAra ke nRtya kara rahe the| sadhavA striyA~ sthAna-sthAna para rAsar3e de rahI thiiN| tIrthaMkara devoM ke, yugapradhAna guruoM ke evaM saMghapati ke aneka puNya kArya garbhita gAyana gAye jA rahe the| baMdI loga anekoM prakAra kI kavitAyeM par3ha rahe the, jisakI khuzI meM saMghapati va anya dAnI loga chUTa se dravya dAna kara rahe the| kahA~ taka kahA jAe? nAnA prakAra ke nATakAdi utsava aise ho rahe the, jinakA varNana karanA manuSyavANI kI zakti ke bAhara kA viSaya hai| sAre nagara ke ghara va dukAneM talAI toraNAdi se khUba sajAye gae the| hindU rAjya ke alaMkArabhUta maMtrI zrI vastupAla ne yugapravarAgama zrI jinezvarasUri jI mahArAja kA jaisA pravezotsava karAyA thA evaM yavana rAjyakAla meM rAja maMtrIzvara seTha zrI jesala jI ne samagra atizayoM ke nidhAna yugapradhAnAcArya zrI jinacandrasUri jI ma0 kA yahA~ para jaise nagara-praveza karavAyA thA, unase bhI adhika ADambara pUrvaka aneka labdhinidhAna jaMgama yugapradhAnAcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja kA yaha nagara praveza huaa| usa samaya vizAla jina mandira ke tulya devAlaya kA ratha sAtha meM hone se rathayAtrA ke samAna isa julUsa kA dRzya thaa| vahA~ para navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUri jI mahArAja kI stavanA se hue, khaMbhAta nagara ke alaMkArabhUta zrI staMbhana pArzvanAtha jI mahArAja aura usa caitya meM virAjamAna zrI ajitanAtha svAmI kI stavanA AcAryazrI ne apane nUtana banAye hue nava-nava alaMkAra maya stuti-stotroM se kii| sakala caturvidha saMgha sahita pUjyazrI ne aneka bhavoM se saMcita pApa-rUpI kIcar3a ko dhone ke lie yaha pavitra yAtrA kI thii| isake bAda lagAtAra ATha dina taka seTha vIradeva tathA anya dhanI zrAvakoM ne khaMbhAta nivAsI vidhisamudAya ke sAtha mahAdhvajAropaNAdi mahApUjA evaM anivArita anna-vastra dAna, saMgha vAtsalya, saMgha pUjA aura indra mahotsava Adi dhArmika kArya pracura dhana vyaya se kie, isa se mahatI zAsana prabhAvanA huii| ye kArya svapakSa ke sabhI logoM ke lie Ananda-dAyaka aura vipakSiyoM ke lie kaSTaprada hue| isa utsava meM sA0 kaDuA zrAvaka ke putraratna do0 khAMbharAja ke choTe bhAI do0 sAmala zrAvaka ne bAraha sau rupaye bolI meM bola kara indra pada prApta kiyA aura maMtripada Adi anyAnya pada anya uttama zrAvakoM ne grahaNa kie| 102. ATha dina khaMbhAta meM raha kara samagra saMgha zatrujaya yAtrA ke lie claa| yadyapi usa samaya deza meM jagaha-jagaha rAjAoM meM lar3AiyA~ cala rahI thIM, bhaya ke mAre jahA~-tahA~ nagara, grAma sUne ho rahe saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (183) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the tathApi gurudeva kI kRpA se Ananda se calatA huA zrIsaMgha dhaMdhUkA nAmaka nagara phuNcaa| (yaha nagara paramAt mahArAjA kumArapAla ke dharmaguru AcAryavarya zrI hemacandrasUri jI kA janma sthAna thaa)| vahA~ para sAre nagara meM pradhAna maMtrIdalIya-kula-bhUSaNa Thakkura udayakaraNa zrAvaka ne zrIsaMgha vAtsalya aura zrIsaMgha pUjA Adi kAryoM se bar3I prabhAvanA kii| vahA~ se prasthAna kara kramazaH calatA huA saMgha tIrthAdhirAja zrI zatrujaya kI talahaTI meM phuNcaa| pUjyazrI AcArya mahArAja sAre saMgha ke sAtha zatrujaya parvata ke zikhara para dUsarI bAra ge| saMsAra ke bhavarUpI belar3I ko kATane meM talavAra kI dhArA ke samAna, zatrujaya tIrtha ke alaMkArabhUta zrI RSabhadeva bhagavAn kI dUsarI bAra yAtrA apane banAe hue nAnA prakAra ke alaMkAramaya evaM bhakti rasa pUrNa sundara racanA vAle stotroM se stavanA karate hue kii| bAda meM vahA~ para sakala saMgha meM mukhya zreSThivarya zrI vIradeva, saMgha-pRSTharakSaka-poSaka seTha tejapAla, sA0 nemicandra, dillI nivAsI zrI zrImAla sA0 rudrapAla, sA0 nIMbadeva, maMtrIdalIya kulabhUSaNa Tha0 javanapAla, sA0 lakhamA, jAlaura ke nivAsI sA0 pUrNacandra, sA0 sahajA aura guDahA nagara ke rahane vAle seTha vAdhu Adi aneka sthAnoM ke rahane vAle dhanI zrAvakoM ne dasa dina taka mahAdhvajAropaNAdi mahApUjA, saMghapUjA, avArita satra, svadharmI vAtsalya, indra pada-mahAmahotsava Adi kArya bar3e utsAha se kie| isa avasara para vastrAbhUSaNa Adi khUba bA~Te ge| ina kAryoM ke karane se jinazAsana kI atyadhika prabhAvanA huii| jinazAsana kI prabhAvanA karane meM pravINa seTha lohaTa ke putraratna sA0 lakhamA zrAvaka ne bAraha sau rupayoM meM maMtrIpada grahaNa kiyaa| zeSa padoM ko anyAnyaM dhanI mAnI zrAvaka-zrAvikAoM ne grahaNa kiyaa| bhagavAn AdinAtha ke bhaNDAra meM isa vidhi-saMgha kI ora se pandraha hajAra rupaye saMcita hue| zrI AdinAtha bhagavAn ke mandira meM nae banAe hue caubIsI jinAlaya kI devakulikAoM para pUjyazrI ne vistAra pUrvaka vidhi-vidhAna se kalaza aura dhvajA kA AropaNa kiyaa| isa prakAra zrI AdinAtha prabhu ke pUjana-vandana Adi kRtyoM se nivRtta hokara pUjyazrI pahAr3a ke nIce talahaTI meM apane sthAna para A ge| isake bAda sArA saMgha jisa prakAra gayA thA, usI prakAra ThATha-bATa se vApasa lauTatA huA serIsA nagara meM zrI pArzvanAtha bhagavAn kI yAtrA pUjA karake kramazaH calatA huA zaMkhezvara nAmaka tIrtha sthAna meM phuNcaa| vahA~ para cAra dinoM taka avArita satra, svadharmIvAtsalya, zrIpArzvanAtha prabhu kI mahApUjA aura mahAdhvajAropaNa zrI zaMkhezvara pArzvanAtha kA kiyA aura vahIM nikaTavartI pATalAlaMkAra zrI neminAtha jI kI yAtrA caturvidha saMgha se parivRta pUjyazrI ne apane banAye nae-nae stuti stotroM se stavanA karane pUrvaka kii| isake bAda sakala saMgha sahita pUjyazrI zrAvaNa sudi ekAdazI ke dina zAsana prabhAvaka seTha vIradeva zrAvaka dvArA kie gae atyanta ThATha pUrvaka praveza mahotsava ke sAtha bhImapallI Ae aura zrI mahAvIra deva kI vandanA kii| deza-dezAntaroM se Aye hue zrAvaka logoM ko saMghapati seTha vIradeva ne dAna sammAna pUrvaka apane-apane gharoM ko vidA kiyaa| 103. isake bAda saM0 1382 meM vaizAkha sudi 5 ke dina sA0 sAmala seTha ke kula meM dIpaka ke samAna, sthiratA, udAratA aura gaMbhIratA Adi guNoM se meruparvata aura samudra ko bhI halakA dikhAne vAle, samasta nAgarika logoM ke mukuTa samAna, jinazAsana ko prabhAvita karane meM agraNI, zatrujaya Adi (184) ____ 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthoM kI yAtrA se puNya-nidhAna kA saMcaya karane vAle seTha vIradeva ne dIkSA, mAlAropaNa Adi nimitta nandi mahotsava krvaayaa| isameM bhImapallI, pATaNa, pAlanapura, bIjApura, AzApallI Adi nAnA sthaloM ke loga bahuta bar3I saMkhyA meM Ae the| vividha prakAra ke bAje baja rahe the, sthAna-sthAna para tAlhA rAsa die jA rahe the, sadhavA striyoM ke nRtya ho rahe the, saMgha pUjA va sAdharmika vAtsalya kie jA rahe the, yAcakAdikoM ko anaginatI dravya dAna diyA jA rahA thA, avArita satra (bhojanAlaya) kholA gayA thA aura tIna dina taka amAri ghoSaNA kI gaI thii| isI prakAra hindU rAjyakAla kI bhA~ti bar3e ThATha se yaha utsava tamAma sajjana logoM hRdaya meM camatkAra aura vipakSiyoM ke hRdaya meM zalya paidA karane vAlA huaa| isa mahAmahotsava se jinazAsana kI mahatI prabhAvanA huii| isa mahotsava meM apane prazasya caritra se pUrvAcAryoM kA smaraNa karAne vAle, sarva labdhiyoM se zreSTha AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne cAra kSullaka aura do kSullikAoM ko dIkSA pradAna kii| jinameM kSullako ke nAma vinayaprabha, matiprabha, hariprabha, somaprabha evaM kSullikAoM ke nAma kamalazrI va lalitazrI sthira kie gae the| anekoM sAdhviyoM va zrAvikAoM ne mAlA grahaNa kii| anekoM zrAvaka-zrAvikAoM ne samyaktva tathA sAmAyika vrata dhAraNa kie, kaIyoM ne parigraha parimANa kiyaa| usI varSa pUjyazrI jinakuzalasUri jI mahArAja zrAvaka vRnda ke prabala anurodha se sA~caura gae aura vahA~ para dhUmadhAma se nagara meM praveza kara ke tIrtharAja zrI mahAvIra deva ko namaskAra kiyaa| vahA~ para eka mAsa taka Thahara kara zrAvakoM ko dharmopadeza diyaa| lATahrada nAmaka gA~va ke zrAvakoM ke anurodha se mahArAja vahA~ ge| vahA~ para devAdhideva zrI mahAvIra ko namaskAra karate hue pandraha dina tthhre| vahA~ ke zrAvakoM ko santuSTa karake bAhar3amera ge| vahA~ para zrI RSabhadeva bhagavAn ke darzana vandana se kRta kRtya hokara zrAvakoM ke anurodha se cAturmAsa vahIM kiyaa| 104. bAhar3amera meM saM0 1383 kI pauSI pUrNimA ke dina jinazAsana prabhAvanA, svadharmIvAtsalya Adi nAnA prakAra ke dharma kAryoM meM udyata seTha pratApasiMha Adi bAhar3amera sthita zrAvaka samudAya kI abhyarthanA se mahArAja ne amAri ghoSaNA pUrvaka bar3I dIkSA, mAlAropaNa, samyaktvAropaNa, sAmAyikAropaNa, parigraha parimANa Adi kA nandi mahotsava kiyaa| isameM jaisalamera, lATahrada, sA~caura, pAlanapura Adi nAnA sthAnoM ke rahane vAle sabhI acche-acche zrAvaka Ae the| Agantuka logoM kA svAgata-sammAna khUba kiyA gayA thaa| nRtya-gAna aura anna-dAna Adi zubha kArya adhika mAtrA meM kie gae the| 105. usI varSa jAlaura vAstavya zrAvaka mahAnubhAvoM ke vizeSa Agraha se samasta atizayoM ke nidhAna, samagra sUri samudAya meM pradhAna, zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne bAhar3amera se jAlaura kI ora vihAra kiyaa| mArga meM lavaNakher3A aura zamyAnayana nAmaka do gA~va aae| ina donoM grAmoM meM kucha dina 1. ye hI vinayaprabha muni Age jAkara prauDha vidvAna vinayaprabhopAdhyAya bane hai, jinakI aneka racanAe~ prApta hai aura mahAprabhAvazAlI gautamasvAmI kA rAsa Aja sarvatra prasiddha hai| 2. ye Age calakara zrI jinacandrasUri ke paTTa para saM0 1415 meM zrI jinodayasUri nAma se gacchanAyaka hue| vizeSa paricaya Age dekhanA caahie| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa ___JainEducation International 2010_04 (185) Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Thahara kara pUjyazrI ne apane pIyUSavarSI sadupadezoM se zrAvaka samudAya ko santuSTa kiyaa| lavaNakher3A meM rAjakIya samasta kAryabhAra ko vahana karane meM vRSabha samAna rAjamaMtrI evaM apane (svayaM sUri jI mahArAja ke) pUrvaja vAhitraka (chAjer3a) gotrIya seTha uddharaNa ne utuMga toraNa va zikhara se suzobhita zrI zAMtinAtha bhagavAn kA mahAna vizAla mandira karavAyA thA aura zamyAnayana meM apane dIkSA guru yuga-pravarAgamAcArya zrI jinacandrasUri jI mahArAja kA janma mahotsava evaM khuda A0 zrI jinakuzalasUri jI mahArAja kA janma tathA dIkSA mahotsava huA thaa| isa kAraNa isa sthAna kA mahatva aura bhI adhika thaa| ina donoM hI nagaroM meM bar3e hI Ananda se zrI zAMtinAtha prabhu ke darzana kie| yahA~ se calakara vidhi-dharma rUpI kamala vana ugAne ke lie sarovara tulya jAvAlipura pdhaare| vahA~ para nAnA prakAra ke utsava karane meM tatpara zrIsaMgha samasta ke kie hue bar3e bhArI mahotsava se nagara meM praveza kiyA aura apane hastakamala se pratiSThita evaM jAvAlipura saMgha ke manovAMchita pUrNa karane meM kRta-pratijJa kalpavRkSa samAna mahAtIrtha svarUpa bhagavAn zrI mahAvIra deva ke caraNoM meM vidhipUrvaka vandana kiyaa| vahA~ maMtrIzvara zrImAn kuladhara ke kula meM pradIpa sadRza maMtrI bhojarAja ke putraratna maMtrI salakhaNasiMha tathA seTha cAhar3a jI ke putraratna sA0 jhAMjhaNa Adi jAvAlipura ke samasta vidhi-saMgha samudAya ne uccApura (siMdha) vAstavya zreSThivarya haripAla ke putraratna zreSThI gopAla jI Adi tathA devarAjapura (derAurasiMdha) ke samudAya evaM tamAma utsava sambandhI dhurA ko dhAraNa karane meM vRSabha samAna sA0 jAlhaNI ke putraratna sA0 tejapAla tathA unake laghubandhu sA0 rudrapAla Adi pATaNa ke tathA jaisalamera, zamyAnayana, zrImAlapura (bhinnamAla), satyapura (sAMcaura), guDahAnagara Adi nAnA grAma-nagara vAstavya vidhi-saMgha ke agragaNya zrAvaka janoM kI mahAmedinI kI upasthiti meM evaM apane jJAna-dhyAna ke balAtizaya se bhAvi kuzala ko saba taraha jAnane vAle AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja kI adhyakSatA meM saM0 1383 phAlguna vadi navamI ke dina pratiSThA, vratagrahaNa upasthApanA, mAlAropaNa aura samyaktvAropaNAdi nandinimitta bar3e hI ThATha se eka virATa mahotsava kA Ayojana kiyaa| yaha mahotsava pandraha dina taka lagAtAra calatA rhaa| isameM svalpa samaya bAda hI cAritra lene kI bhAvanA vAle laghu vayaska vairAgiyoM ko puSpAGka dAna yAni puSpamAlA AbhUSaNAdi pahanAne nimitta mahAmahotsava kiye gaye the| sthAna-sthAna para tAlarAsa diye jAte the, anekoM maharddhika zrAvaka loga udAra dila se sonA-cA~dI, uttama vastra evaM anna dAna dekara apane dravya ko saphala kara rahe the, sadhavA striyA~ sthAna-sthAna para maMgala gIta gA rahI thiiN| saMgha pUjA, sAdharmika vAtsalya, beroka-Toka bhojanAlaya, amAri ghoSaNA Adi aneka vidha puNya kAryoM se mahatI zAsana prabhAvanA ho rahI thii| jyAdA kyA kahA jAye? atyanta viSama duHSama (paMcama) kAla ke hote hue evaM usa duHSama kAla ke hAtha sva-para-pakSa ke uttama-madhyama aura jaghanya sabhI logoM ke mastaka para par3A hote hue bhI, suSama (caturtha Are ke) kAla kI taraha samagra sva-para-pakSa ke tathA asaMkhya yavanoM ke hRdaya meM bhI Azcarya paidA karane vAlA aura vidhi-mArga kI prabhAvanA ko nahIM saha sakane vAle dveSiyoM ke hRdaya meM zUla kI taraha cubhane vAlA yaha mahotsava nirvighna samApta huaa| (186) _ 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa mahotsava meM sabhI logoM ke krIr3A sthAna evaM bhagavAn vardhamAna svAmI ke caraNa kamaloM kI sparzanA se tathA bhagavAn zrI mahAvIra deva ke zrI gautamasvAmI Adi 11 gaNadhara vagairaha aneka mahAmuniyoM nirvANa se pavitra hue vaibhAragiri parvata para rAjagRha nagara nivAsI Tha0 pratApasiMha ke kula meM pradIpa kalpa maMtridalavaMza ke mukuTa maNi aura saMgha ke mukhiyA Tha0 acalasiMha ke banavAye hue uttuMga toraNa zikharopazobhita caturviMzati jinAlaya prAsAda meM mUlanAyaka tathA sthApana karane yogya zrI mahAvIra deva Adi pASANamaya evaM sarva dhAtumaya anekoM jina - pratimA, guru- mUrti va adhiSThAyaka deva - deviyoM kI pratiSThA huii| sAtha hI chaH kSullakoM kI dIkSA huI, unake nAma isa prakAra haiM- nyAyakIrti, lalitakIrti, somakIrti, amarakIrti, jJAnakIrti aura devakIrti / aneka zrAvaka-zrAvikAoM ne mAlA grahaNa karane pUrvaka samyaktva, sAmAyika tathA dvAdaza vratoM ko aMgIkAra kiyA / 106. isake bAda sindha - dezAlaMkAra uccAnagara tathA devarAjapura vAstavya maharddhika zrAvakoM ke gAr3ha anurodha se yugapravarAgama zrI Arya suhastisUri ke samAna lokottara ujjvala kAryoM ko karane vAle, binA aticAra ke kaThina cAritra va brahmacarya pAlana evaM lokottara tapovidhAna se AkarSita hokara kiMkara (naukara ) vat bane hue anekoM vyantara devatAoM ke sAnnidhya vAle, apane dhyAnAtizaya se Azrita bane nirupama gambhIra devI rUpa kuMjaroM vAle, aThAraha hajAra zIlAMga rUpI mahArathoM ko jItane vAle, kAyika-vAcika-mAnasa bhedoM meM se pratyeka ke kRta, kArita va anumodita bheda se tridhAvibhakta hone ke kAraNa navadhA vibhakta chattIsa prakAra ke sUriyoM ke guNa rUpI acche ghor3oM tathA dUsaroM se ajeya, anekoM munimaNDalarUpI padAtiyoM ke zreSTha parivAra se yukta, yugapradhAna zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne cakravartI samrATa kI taraha mleccha samudAya se paripUrNa vizAla siMdha deza meM jame hue udaNDa mithyAtva rUpI bhUpati ukhAr3a kara usake sthAna meM apane Azrita vidhi-dharma rUpI rAjA kI sthApanA ke lie caitramAsa ke kRSNa pakSa meM jAlaura se vijaya yAtrA kA muhUrta kiyA, yAni siMdha kI ora prayANa kiyA / mArga meM sthAna-sthAna para hote hue zubha zakunoM se preraNA pAte hue, rAste meM dUsarI bAra Aye hue (apane janma sthAna) zrI zamyAnayana tathA zrI kher3anagarAdi sabhI sthAnoM meM apanI AjJA rUpI bhUpAla kI sthApanA karate hue kramazaH marusthala deza ke mukha samAna sarvAdhika sampattizAlI jaisalamera pdhaare| vahA~ ke mahAdurga (kile) meM aDDA jamA kara baiThe hue aura anya sAmAnya manuSya se ajeya mahA ajJAna rUpI daitya ko bhagAne kA mahArAja kA vahA~ Ane kA mukhya uddezya thA / rAjakIya va nAgarika janoM ke aparimita samudAya ke sAtha nAnA prakAra ke vAjitra bajate hue, bhaktajana uttama zrAvakoM dvArA muktahasta pracura dAna diye jAte huye, sthAnIya vidhi-saMgha ke kiye hue samagra logoM ko AzcaryotpAdaka mahAmahotsava ke sAtha sUri mahArAja ne nagara meM praveza karake apane hasta-kamala se pratiSThita tamAma vighna paramparA kA nAza karane meM tatpara devAdhideva zrI pArzvanAtha svAmI ke caraNoM meM vandana kiyA / bAda meM vahA~ para pandraha dina taka rahakara apanI vAkcAturI rUpa khaGgalatA se ajJAna rUpI daitya kA ucchedana karane ke sAtha jJAnAvabodharUpI bhUpAla ko sthApita kiyaa| bAda meM uccApura va devarAjapura ke zrAvaka samudAya ke sAtha pUjyazrI ne siMdha kI tarapha vihAra kiyA / pracaNDa grISma Rtu thI phira bhI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (187) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meghakumAra devoM kI sAnnidhyatA thI aura marusthala ke aneka bhUta-pretAdi vyaMtara devatA naukara kI taraha hAjarI bharate the, ataH kisI taraha ke santApa binA prasannacitta se dhIre-dhIre calate hue IryA samityAdi pA~coM samitiyoM se alaMkRta pUjyazrI pattana ke rAjamArga kI taraha bar3I prasannatA se retI ke mahAsamudra ko ullaMghana karake sukhapUrvaka devarAjapura padhAre / sthAnIya saMgha samudAya ne nAnA vAjitroM ke bajate hue, svarNa-vastrAdi vividha prakAra kA dAna dete hue, nAgarika janoM ke mahAn samudAya ke sAtha bar3e ThATha se pravezotsava kraayaa| vahA~ para sUri mahArAja ne svayaM ke kara kamaloM se pratiSThita tIrtha-svarUpa zrI yugAdi - deva ko namaskAra kiyA / 107. vahA~ para eka mAsa Thahara kara hamezA dharma-marma ke jJAna rUpI daNDa ratna se virAjamAna aura vyAkhyAna rUpa senA ke adhipati pUjyazrI ne prANiyoM ke hRdaya rUpI kile meM virAjamAna mithyAtva bhUpati ke kuvAsanA Adi sImAla (AjJAvartti ) rAjAoM ko dUra bhagA kara, nAnA vidha aMgoM se utpanna huI mahAzakti vAle pUjya mahArAjAdhirAja zrI jinakuzalasUri jI mahArAja durjaya mithyAtva - bhUpati kA unmUlana karane ke lie usa (mithyAtva ) kI rAjadhAnI rUpa uccAnagarI meM phuNce| isI uccAnagarI meM hindU rAjAoM ke zAsanakAla meM bar3e-bar3e mahAn vAdI rUpa hAthiyoM ke samUha ko bhagAne meM siMha ke barAbara suguru cakravartI AcArya zrI jinakuzalasUri mahArAja pahale bhI eka bAra Aye the, usase yaha nagarI pavitra huI thI / mahArAja ke nagara praveza ke samaya cAroM varNoM ke sarakArI-gaira sarakArI hindU-muslima hajAroM manuSya svAgata meM Aye the / zubhAgamana ke avasara para aneka dhanI-mAnI zrAvakoM ne nAnA prakAra ke gAje-bAje bajavAne ke sAtha garIboM ko anna-dhana bA~TA / isa taraha bar3e ThATha se nagara meM praveza karake sUri mahArAja ne caubIsI paTa ke alaMkAra - bhUta zrI RSabhadeva svAmI ko namaskAra karake ni:zaMka hokara vahA~ Thahare aura saba logoM ko duHkha dene vAle, pracaNDa bala vAle mithyAtva rUpI rAjA ko apane sarvottama dharma-guNoM ke sAmarthya se haTA kara mahArAja ne apane Azrita vidhidharma -rAja kI jar3a majabUtI se jmaaii| isa prakAra eka mAsa kA samaya bitA kara varSA kAla kI cAturmAsI samIpa Ane para aneka zrAvakoM ke sAtha phira se devarAjapura Akara yugAdideva ko namaskAra kiyA / yaha cAturmAsa vahIM para kiyA / 108. isake bAda saM0 1384 mAgha sudi paMcamI ke dina sthairya, audArya, gAmbhIrya Adi guNoM se alaMkRta, deva- guruoM kI AjJA ko suvarNa mukuTa kI taraha mastaka para dhAraNa karane vAle, jina zAsana kI prabhAvanA ke nimitta vividha manoraMjaka sAdhanoM ko juTAne vAle, seTha gopAla ke putraratna seTha narapAla, sA0 vayarasiMha, sA0 naMdaNa, sA0 mokhadeva, sA0 lAkhaNa, sA0 AMbA, sA0 kaDuyA, sA0 haripAla, sA0 vIkila, sA0 bAhar3a Adi uccApurI ke bar3e-bar3e maharddhika zrAvakoM kI prArthanA se tathA devarAjapura, kiyAsapura, bahirAmapura, malikapura Adi nAnA nagaroM evaM grAmoM ke pramukha agragaNya zrAvaka loga evaM rAjyAdhikAriyoM ke atyanta anurodha se zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne devarAjapura meM hI pratiSThA, vrata- grahaNa, mAlA-grahaNa Adi nandi mahotsava bar3e vistAra ke sAtha kiyaa| isa mahotsava ke samaya rANakoTa aura kiyAsapura meM sthita vidhi - caitya ke lie mUlanAyaka zrI yugAdideva ke do pramukha bimba (188) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura zilAmaya-pItalAdi dhAtumaya aneka jina-pratimAoM kI pratiSThA kii| yaha utsava bahuta dinoM taka manAyA gayA thaa| isameM jagaha-jagaha nATakoM kA Ayojana kiyA gayA thaa| gandharyoM meM prasiddha hA-hAhU-hU ke samAna gAyanAcAryoM ne apanI saMgIta kalA kA paricaya diyA thaa| bandIjanoM ne nAnA prakAra kI sarasa kavitAe~ par3hI thiiN| maharddhika zrAvaka rAjyAdhikAriyoM dvArA sonA, cA~dI, anna, vastra, ghor3e Adi dekara yAcaka varga ko tRpta kiyA gayA thaa| bhaviSyat kAla meM hone vAle kSullaka-kSullikAoM ko puSpAMka dAna bar3e vistAra se kiyA gayA thaa| sAdharmI-vAtsalya, saMgha-pUjA Adi aneka vidha dhArmika kAryoM se, viSama duHSamakAla meM bhI suSamAkAla kA sA bhAna hotA thaa| yaha utsava cakravartI ke paTTAbhiSekotsava ke samAna thaa| mahAmithyAtva rUpI daitya ke vinAza karane meM zrIkRSNa kA anukaraNa karane vAlA thaa| svapakSa ke puruSoM ko Anandaprada thaa| dveSI vipakSiyoM ke hRdaya meM kIla kI taraha cubhane vAlA thaa| apane vidhidharma sAmrAjya kI prApti pUrvaka mithyAtva bhUpAla ko parAjita karane nimitta kI gaI siMdha deza kI vijaya yAtrA se samupArjita puNyarUpI rAjya-lakSmI ke pANigrahaNa kA paricaya karAne vAlA thaa| ___ isa suavasara para nau nidhAna tulya nau kSullaka aura tIna kSullikAe~ mahArAja kI adhInatA meM Aye yAni unako dIkSA dii| inake nAma- bhAvamUrti, modamUrti, udayamUrti, vijayamUrti, hemamUrti, bhadramUrti, meghamUrti, padmamUrti, harSamUrti tathA kuladharmA, vinayadharmA, zIladharmA isa prakAra the| isa samaya 77 zrAvaka-zrAvikAoM ne parigraha-parimANa, sAmAyikAropaNa, samyaktvAropaNa Adi vrata dhAraNa kiye| suguru cakravartI AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja pratidina vRddhi prApta ziSya-prApti Adi labdhi-sampanna bar3e prabhAvazAlI AcArya the| inhoMne Arya-anArya sabhI dezoM meM jinadharma kI pravRtti bddh'aaii| anekoM bhUpatiyoM ko pratibodha diyA thaa| nirlobhatA, sUrimaMtra kA ArAdhana, nAnA zAstroM kI vyAkhyA karanA, saMvega bhAvanA, surAsuravazIkaraNa, prativAdI nirAkaraNa, sarva grAmoM aura nagaroM meM jina bhavana-jina pratimA sthApanA karanA Adi nAnA prakAra kI labdhi-zakti se gautamasvAmI, sudharmasvAmI Arya suhastisUri, vajrasvAmI, sUrimaMtra ke prabhAva ko prakaTa karane meM pravINa A0 zrI varddhamAnasUri, navAGgI TIkAkAra evaM staMbhana pArzvanAtha svAmI ko prakaTa karane dvArA upArjita vizuddha yaza vAle AcArya zrI abhayadevasUri tathA anekoM devatAoM ke ArAdhya evaM marusthalI meM kalpadruma ke avatAra zrI jinadattasUri, prativAdI rUpI hastI samUha ko bikherane meM paMcAnana siMha samAna zrI jinapatisUri, anekoM sthAnoM meM uttuMga toraNa va zikharoM se zobhita jinamandira tathA jinapratimAoM ke pratiSThApakAcArya jinezvarasUri Adi apane pUrvaja yugapradhAna puruSoM kI paddhati kA inhoMne pUrNatayA anukaraNa kiyA thaa| tapasyA, kriyA, vidyA, vyAkhyAna, dhyAna Adi ke atizaya se vazIbhUta devatA, bar3e-bar3e mleccha va hindU rAjAoM dvArA vandanIya caraNa-kamala vAle yuga-pravarAgamAcArya zrI jinacandrasUri jI mahArAja ke pradhAna ziSya the| inhoMne yugapradhAna pada prApti ke bAda prativarSa vRddhiMgata kie jAne vAle pratiSThA, vratagrahaNa, mAlAropaNa, mahAtIrtha-yAtrA-vidhAna Adi kAryoM se vizva bhara meM gokSIra, ziva ke aTTahAsa, himakaNa, candra kiraNa ke samudAya sadRza ujjvala yaza:khyAti prApta kara lI thii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (189) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109. vyAkaraNa, chanda, alaMkAra, uttama nATaka aura aparimita pramANa (nyAya) zAstra prasiddha nirdoSa siddhAntAdi traividha rUpI mahAnagara ke mArgoM meM prApya janoM ke pracAra (praveza) nimitta sArathIbhUta aura apane ati tIkSNa-buddhi-bala se suraguru (bRhaspati) ko bhI parAjita karane vAle AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne saMvat 1385 phAlguna sudi caturthI ke dina uccAnagara, bahirAmapura, kyAsapura Adi sthAnoM se Ane vAle kharataragacchIya zrAvakoM ke mele meM padasthApanA, kSullaka-kSullikAoM kI dIkSA, mAlA-grahaNa Adi nandi mahotsava bar3e vistAra se kiyaa| isI mahotsava meM paMDita kamalAkara gaNi ko vAcanAcArya pada diyA aura nava dIkSita kSullaka va kSullikAoM kI upasthApanA kii| bIsa zrAvikAoM ne mAlA grahaNa kI, aneka zrAvaka-zrAvikAoM ne parigraha-parimANa, sAmAyikAropaNa, samyaktva-dhAraNa Adi kArya kiye| 110. isake bAda saM0 1386 meM upamAtIta sacce antaHkaraNa kI ati-dRr3ha-bhakti samudAya rUpI zRMgAra se saubhAgyazAlI, maMgalabhUta zrI deva-guruoM kI AjJA rUpI cintAmaNi vibhUSaNa ko mastaka para car3hAne kI bhAvanA vAle, jinazAsana kI prabhAvanA rUpI bhUmi-tana ko sIMcane meM megha ghaTA kA anusaraNa karane vAle bahirAmapurIya kharatara saMgha ke vizeSa Agraha se yugapradhAnAcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja pArzvanAtha svAmI ke vidhi-mandiroM meM jAkara jinakI sevA se saba manoratha pUre hote haiM aise zrI pArzvanAtha bhagavAn kI vidhipUrvaka vandanA kii| AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja hamezA suvihita sAdhuoM ke vihAra krama se vicarane vAle the| cautarapha vistArita hone vAlI apanI kIrtiprabhA se prANiyoM ke AMtarika ajJAna rUpI ghora aMdhakAra ko haTAne vAle the| anekoM prakAra ke mAMgalika kArya karane ke lie zrAvaka saMgha ko jAgRta karane vAle the, svIkAre hue caraNa sittarI va karaNa sittarI ke guNoM se alaMkRta deha vAle evaM uttama zrAvaka-gaNa ke parivAra vAle the aura bhavya jIva rUpI kamala vana ko prabodhita karane meM yAni pratibodha dene meM sadA udyata rahane vAle the| zrAvakoM ke mohAndhakAra ko haTAne ke lie bahirAmapura padhAre aura vahA~ para nagara praveza ke samaya seTha bhImasiMha, sA0 dedAjI, sA0 dhIrAjI, sA0 rUpAjI Adi bahirAmapura vAstavya samagra vidhi-samudAya ne svajana yA parajana sabhI ke hRdayoM meM camatkAra utpanna karane vAlA bar3e hI vistAra se mahAn utsava kiyaa| usa pravezotsava meM aneka loga pUjyazrI ke sammukha aaye| unake dvArA mahArAja ke kunda (mogare) ke phUla tathA candra kiraNa sadRza zreSTha zama-damAdi anekavidha saMyama guNoM kA utkIrtana rUpa nirmala yazovarNana kiyA jAtA thaa| ramaNIya AkRti, sundara-rUpa-lAvaNya Adi guNoM se yukta mahArAja apanI mahimA ke atizaya se tIkSNa dhAra vAle pharase kI taraha vighna-velar3iyoM ko kATane meM dakSa the| vahA~ para bahirAmapurIya zrAvaka samudAya ne kisI caitya yA pratimA Adi kI pratiSThA pUjyazrI ke kara-kamaloM se krvaaii| isa pratiSThA sthApanA mahotsava meM sammilita hone ke lie aneka grAmoM tathA nagaroM se bahuta se zrAvaka samudAya Aye the| yAvat kamalA gaccha ke zrAvaka bhI sammilita the| isa avasara para sabhI kI ora se pArasparika sparddhApUrvaka sAdharmI-vAtsalya, saMgha-pUjA, avArita satra Adi nAnA prakAra se zAsana prabhAvanAe~ kI gaI thiiN| nagara meM ekaTaka dekhane yogya aneka prakAra ke khela tamAzoM se jagaha-jagaha sundara nRtya ke (190) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha pUjyazrI ke guNa-grAma kA varNana kiyA jA rahA thaa| bahirAmapura meM kitane hI dina Thahara kara aura apanI vANI rUpa kiraNoM se mithyAndhakAra ko bhagA kara usake sthAna para samyag jJAna rUpa mahAprakAza kA sAmrAjya phailaayaa| isake bAda kyAsapura ke kharataragacchIya zrAvaka samudAya ke prabala anurodha se mahArAja ne prAcIna yuga ke uttama Agama (zAstra) rUpa ratna kI mUla dhAraNA ke abhAva vAle yAni jina praNItAgama ke yathArtha jJAna se zUnyatA vAle sUriyoM se prApta hote hue ajJAna rUpa aMdhakAra ke krIr3A nagara tulya kyAsapura kI ora vihAra kiyaa| mArga meM zrI (si) lAra vAhaNa nAmaka gA~va ke nivAsI sAha dhINiga, sAha jeThU, sAha velA, sAha mahAdhara Adi mukhya-mukhya zrAvaka samudAya ne jaba sunA ki pUjyazrI padhAra rahe haiM, taba ve loga apane nagara ke navAba ko sAtha lekara mahArAja ke sammukha Aye aura bar3e bAje-gAje ke sAtha mahArAja kA nagara meM praveza krvaayaa| yaha praveza mahotsava bhI bahirAmapura kI bhA~ti hI huaa| usa pravezotsava meM bajane vAle nAnA jAtIya vAjitroM kI mahAn AvAja sunakara mayUroM ko megha garjanA kA bhrama hone se khUba nAcane lge| mandiroM ke dvAroM para vaMdanamAlAe~ bA~dhI gaI thiiN| yahA~ para pUjya zrI chaH dina viraaje| ina chahoM dinoM meM lagAtAra sAdharmI-vAtsalya, avArita satra aura saMgha-pUjA Adi kArya bar3I uttamatA se hote rhe| isake bAda saba ko prabodha dene vAle jinakuzalasUri jI mahArAja vahA~ se calakara bIca meM khojA vAhana nAmaka nagara meM phuNce| vahA~ ke zrAvakoM ne bar3e samAroha ke sAtha nagara meM praveza krvaayaa| 111. mahArAja vahA~ se phira kyAsapura kI ora cle| mahArAja ko lene ke lie kyAsapura nivAsI mukhya-mukhya zrAvakoM kA dala mArga meM hI A milaa| jinameM seTha mohana jI, sA0 kumarasiMha, vyava0 khImasiMha, sA0 nAthU, sAha jaTTaDa Adi zrAvakoM ke nAma vizeSatayA ullekhanIya haiM, kyoMki svAbhAvika guru-bhakti ke rasa meM inakI AtmA atyanta nimagna thii| ye loga jisakI sImA nahIM aise vizAla vidhi-mArga rUpI sarovara meM kalahaMsa ke samAna the| zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke zubhAgamana kI khuzI meM ina sabhI ke roma-roma khila rahe the| ye loga kyAsapura ke navAba se mAMga kara daMDAdhArI pulisa ke ATha muslima javAnoM ko sAtha lekara isalie Aye the ki nagara praveza ke samaya koI duSTa manaSya kisI prakAra kA bakheDA utpanna na kara ske| mahArAja ke svAgata ke lie seTha cAciga Adi kamalAgaccha ke zrAvaka evaM anya logoM ne utsava meM bhAga liyA thaa| usa samaya nara-nAriyoM kA khAsA melA lagA thaa| usa samaya bhAdoM mAsa ke sajala jaladharoM kI gajariva dhvani ke samAna gAjebAjoM kI dhvani kA tumula guMjArava ho rahA thaa| mahAmithyAtva ke marma kA nAza karane meM kataranI rUpa carcariyAM gAyI jA rahI thiiN| sadhavA nAriyA~ tamAma amaMgala rUpI agni kI jvAlAoM ko zAnta karane meM jala kA kAma karane vAle dhavala maMgala gIta gA rahI thiiN| cAraNa-bhATa Adi loga uttama hastI ke dA~ta jaise ujjvala caritroM se prasarita mahArAja ke nirmala yazovarNanA garbhita nUtana sarasa racanA vAlI kavitAyeM sunA rahe the| tamAma sakarNa (samajhadAra) manuSyoM ke karNa rUpI mRga bAlakoM ko priya lage vaise sundara rAga-rAginiyoM se uttama gAyaka (gaMdharva) loga gAyana gA rahe the| pUrvakAla meM kabhI dekhe na hone ke kAraNa jaina zvetAmbara muniyoM ke darzanArtha utkaNThita hue anekoM nara-nAriyA~ apane-apane kAryoM ko saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (191) 2010_04 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chor3akara gharoM ke daravAje meM, UparI maMjila meM, chapare va agAsI (chata) para khUba jamA ho rahe the| pUjya zrI ke abhUtapUrva darzanoM se Azcaryacakita hokara nagara nivAsI samasta nara-nArI kahane lage-"aho! inakA rUpa-lAvaNya vidhAtA kI eka anokhI racanA hai| aho! zvetAmbaroM ke bAdazAha ina mahArAja kI zAMtipriyatA varNanAtIta hai| aho! indriya rUpI durdamanIya ghor3oM ko vaza karane meM inakI cAturI apUrva hai| aho! inakA zAMta veSa saba manuSyoM ko Ananda dene vAlA hai| inake samAna anya koI tapasvI nahIM hai| isalie anuyAyI hajAroM manuSya inake guNa-grAma kA varNana kara rahe haiN|" isa prakAra hajAroM aMguliyA~ mahArAja kA paricaya de rahI thiiN| "ye mahArAja cirakAla taka jIte rheN|" cAroM ora se aisI AzIrvAda paramparA sunAI de rahI thii| pUjyazrI ke puNya ke prabhAva se bar3e-bar3e gharoM kI svayaM AI huI madamAtI sundara striyA~ kAma-kuMbha ke samAna uttama maMgala kalaza mastaka para dhAraNa kiye hue utsava ke Age zobhA bar3hA rahI thiiN| mahArAja ne apane prabhAva ke atizaya rUpI pharasI se sabhI vighna belar3iyoM ko chinna-bhinna kara Ananda umaMga ke sAtha nagara meM praveza kiyaa| mahArAja prativAdIrUpa hAthiyoM ke lie siMha ke samAna the| isalie duSTa bhI ziSTa bana gae aura mlecchoM ne bhI zrAvaka vRnda kI bhA~ti pUjyazrI ke caraNAravindoM meM vidhipUrvaka vandanA kii| mahArAja kA yaha nagara praveza vaisA hI huA, jaisA ki itihAsa prasiddha cauhAna mahArAjA pRthvIrAja ke dvArA ajamera meM jinapatisUri mahArAja kA huA thaa| isa mahotsava kI saphalatA ko dekhakara kaI eka vighna se santuSTa hone vAle duSToM kI mukhAkRti phIkI par3a gaI thii| vahA~ para mahArAja ne apane hAtha se pratiSThita sarvakAmanAoM ko pUrNa karane vAle zrI yugAdideva bhagavAn ke pAdAravindoM meM vandanA kii| kyAsapura nivAsI kharatara-samudAya ke vidhi-mArgopadezaka, komala hRdaya vAle kamalAgacchIya zrAvaka bhI jJAna, dhyAna, pavitra cAritra Adi sabhI guNoM se sampanna pUjyazrI ke ananya bhakta ho gae aura isa khuzI ke upalakSa meM nAnA prakAra ke pakvAnoM, vyaMjanoM va phaloM se sAdharmI-bandhuoM kA unhoMne atyadhika satkAra kiyA evaM garave gAnA, nATaka, khela-tamAze karanA Adi kAryoM ko karake zAsana kI mahatI prabhAvanA kii| mahArAja ne bhI kutUhala vaza Aye hue bar3e-bar3e yavana netAoM ko apanI vacana cAturI se AhlAdita kara unake hRdaya rUpI kandarAoM meM samyaktva bodha rUpI prakAza ko pahu~cA kara mithyAtva aMdhakAra ko bhgaayaa| suzrAvaka bhavika-kamaloM ko sUrya kI kiraNAvalI kI taraha vacanAvalI se vikasita karane vAle tathA aneka prakAra ke tyAga-pratyAkhyAna karane vAle mahArAja caumAsI pUrNimA ke zubha avasara para devarAjapura pdhaare| samasta saMgha samudAya ne milakara praveza mahotsava krvaayaa| vahA~ para mahArAja ne yugAdideva ke mandira meM darzanArtha padhAra kara vidhi se unakI vandanA kI aura vaha caumAsA devarAjapura meM kiyaa| 112. isake bAda samvat 1387 meM seTha narapAla, sAha haripAla, sAha A~bA, sAha lakhaNa, sAha vIkala Adi uccAnagarI ke zrAvaka samudAya ke prabala Agraha se 12 sAdhuoM ko sAtha lekara mahArAja uccAnagarI pdhaare| vahA~ para eka mAsa taka Thahara kara pahale kI taraha unake tIrtha-prabhAvanA Adi kArya kiye aura gujarAta ke pradhAna nagara pATaNa kI taraha yahA~ bhI arhat dharma kA khUba vistAra kiyaa| isake pazcAt parazurora koTa ke nivAsI seTha haripAla, sAha rUpA, sAha AzA, sA0 sAmala Adi mukhya (192) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakoM ke prabala anurodha se zrI jinakuzalasUri jI mahArAja vahA~ se cle| mArga meM grAmAnugrAma aneka zrAvakoM ke jhuNDa ko liye hue, mahArAja ke zubhAgamana se praphullita hote nAnA grAmoM ke zrAvaka samudAya kI vandanA svIkAra karate hue, Dhola-DhamAke ke sAtha mahArAja ne parazurora koTa nagara meM praveza kiyaa| praveza ke samaya sundara vastra-AbharaNoM se susajjita aneka nara-nArI mahArAja ke sammukha Aye the| vahA~ para kucha dina taka apane sadupadezoM se zrAvaka samudAya kA hita sAdhana kara mahArAja zrI bahirAmapura aaye| vahA~ para bhagavAn pArzvanAtha prabhu ke caraNoM meM bhakti se gad-gad hokara vandanA kii| kucha dina nivAsa kara pahale kI taraha jinazAsana ko khUba prabhAvita kiyA aura vahA~ se vihAra kara kyAsapura Adi nagaroM tathA grAmoM meM, grAma meM eka tathA nagara meM pA~ca, isa rIti se rAtriyA~ bitA kara bhavyajanoM ke upakAra ke lie caumAsI tithi para zreSTha nagara devarAjapura Aye aura zrI RSabhadeva bhagavAn ke caraNoM meM Adara, zraddhA-bhakti paripUrNa hRdaya se vaMdana kiyaa| 113. isake bAda saMvat 1388 meM vimalAcala zikhara ke alaMkArahArasama zrImAnatuMga-vihAra ke zrRMgAra zrI prathama tIrthaMkara Adi jinezvaroM kI pratimAoM kI pratiSThA, sthApanA, vrata-grahaNa, mAlAropaNa Adi dhArmika kArya sUrijI ne krvaaye| mahArAja ne deza-videzoM meM bhramaNa kara aise-aise aneka kArya karavAye the jinake kAraNa sUrIzvara kA gokSIra-kAca-kapUra ke samAna dhavala yaza trilokI meM phaila gayA thaa| bar3he hue zreSTha jJAna-dhyAna ke bala se samaya kI anukulatA-pratikUlatA ko pahicAna kara mahArAja kArya karate the| apane bhujabala se arjita jJAna bala se bhakta vRnda ke manoratha pUrNa karane meM devadruma-kalpavRkSa ko bhI parAjita kara diyA thaa| saba samudAyoM ne suvarNatilaka ke samAna uccApurIya, bahirAmapurIya, kayAsapurIya, silAra vAhaNIya Adi nAnA nagara grAma nivAsI vidhi samudAya tathA samasta sindhu deza ke zrAvaka samudAyoM ke mela meM migasara sudi dazamI ke dina pada-sthApana, vrata-grahaNa, mAlAropaNa, sAmAyika-grahaNa, samyaktva-dhAraNa Adi nandi mahotsava bar3I dhUmadhAma se kiyaa| isameM nAca-gAna, khela-kUda, tamAze khUba hI karavAye gaye aura zrIsaMgha kI pUjA, sAdharmI bhAiyoM ko manovAMchita bhojana tathA garIboM ko dAna Adi kArya dhanI-mAnI bhAiyoM kI ora se mukta hasta hokara kiye gye| bhAvI kSullaka-kSullikAoM ko puSpAMka dAna dekara sammAnita kiyA gyaa| usI mahotsava meM gAMbhIrya, audArya, dhairya, sthairya, Arjava, vidvattA, kavitva, vAgmitva, sAhitya, jJAnadarzana-cAritra Adi chattIsa sUri guNoM kI khAna paM0 taruNakIrti gaNi jI ko AcArya pada pradAna kiyA gayA aura "taruNaprabhAcArya" yaha nayA nAma rakhA gayA aura paM0 labdhinidhAna gaNi jI ko "abhiSeka' (upAdhyAya) pada diyA gayA tathA labdhinidhAnopAdhyAya isa prakAra nAma parivartana kiyA gyaa| isI avasara para do kSullaka aura do kSullikAe~ bhI huI, jinake nAma jayapriya muni, puNyapriya muni tathA jayazrI va dharmazrI rakhe gaye va trayodaza zrAvikAoM ne mAlA-grahaNa kii| aneka zrAvakazrAvikAoM ne parigraha-parimANa, sAmAyika-grahaNa evaM samyaktva-dhAraNa kI saphalatA ke lie nandi mahotsava bhI kiyaa| isa prakAra pUjya AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne apane jIvanakAla meM aneka grAma-nagaroM meM vicarate hue apane puruSArtha se samupArjita nirnidAna jJAnAdi dAna dene se saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (193) 2010_04 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ullasita, hasti-danta ke samAna tathA muktoda, kSIroda, kSIrasamudra ke jhAga, ziva ke aTTahAsa evaM kAza ke samAna nirmala yaza ko cAroM dizAoM meM phailaayaa| 114. usake bAda ApakA caumAsA jaina zAsanAvalaMbI saMgha ke mUla-sthAna-tulya devarAjapura meM huaa| usa cAturmAsa meM zrI taruNaprabhAcArya aura zrI labdhinidhAna mahopAdhyAya ko pUjya mahArAjazrI ne mahAn tarka rUpI ratnoM kI khAna sadRza syAdvAdaratnAkara nAmaka mahA tarka siddhAnta kA jisakA parizIlana Apane pahale nahIM kiyA thA, bar3I sUkSma vicAraNA saha usa siddhAnta kA parizIlana krvaayaa| anyAnya ziSya maNDalI apane-apane zAstrAbhyAsa meM saMlagna thii| isa samaya mahArAja ko aisA bhAna huA ki aba merA zarIra adhika dina nahIM rhegaa| ataH svargazrI se pANigrahaNa karane kI vidhi meM isa kSetra ko zuddha samajha kara caumAse bAda bhI Apa vahIM tthhre| mAgha zukla pakSa meM.......... Apake zarIra meM prabala jvara va zvAsa kI vyAdhi ne bAdhA khar3I kara dii| mahArAja ne usa vyAdhi kI sthiti para se apane nirvANa (deha tyAga) kA samaya nikaTa AyA samajha kara taruNaprabhAcArya aura labdhinidhAna mahopAdhyAya ko zrImukha se AjJA dI ki-"mere bAda mere pATa para mere ziSyoM meM pradhAna. pandraha varSa kI Aya vAle seTha lakSmIdhara ke putraratna, seThoM meM pradhAna seTha AMbAjI kI putrI sAdhvI kIkI ke nandana, yugapradhAna ke guNa rUpa lakSmI ke krIr3A-lIlA sthAna evaM meru parvata rUpa uttama naMdana vana ke samAna sundara AkRti vAle padmamUrti nAmaka kSullaka ko AcArya padArpaNa kara paTTadhara bnaanaa|" aisA kaha kara saM0 1389 meM phAlguna mAsa kI kRSNa paMcamI ko dina ke tIsare prahara sAre saMgha ko ikaTThA kara, sabase kSamA yAcanA kara, svamukha se caturvidha AhAra kA pratyAkhyAna kara anazana svIkAra kiyaa| nAnA prakAra se ArAdhanA kA amRtapAna karate hue, paMca parameSThI ke zreSTha dhyAna rUpI pA~ca saugandhika padArthoM se mizrita tAmbUlAsvAdana se surabhita mukha vAle AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ne do pahara rAtri bItane para isa asAra saMsAra ko tyAga kara svargarUpI lakSmI se vivAha kiyA arthAt svargIya devoM kI paMkti meM apanA Asana jA jmaayaa| isake bAda vidyutgati se yaha samAcAra phailate hI viSama kAla rUpa kAlarAtri ke ajJAnAndhakAra ko haTAne meM catura bhAskara, vidhi-saMgha ke parama AdhAra yugapradhAna zrI jinakuzalasUri jI ke asta hone se duHkhita anta:karaNa vAle, samasta sindha dezIya nagara-grAma nivAsI zrAvakoM kA vRnda ekatrita huaa| pacahattara maNDapikAoM se maMDita, sundara camakIle sunahale daNDa se suzobhita, indra ke niryANa vimAna ke sadRza banavAye gae niryANa vimAna se nirvANa mahAmahotsava manAyA gayA aura kapUra, agara tagara, kastUrI, malayacaMdana Adi sugandhita padArthoM se hI dAha-saMskAra kiyA gyaa| unakI dAha-bhUmi para rIhar3a (gotrIya) seTha pUrNacandra ke kuladIpaka seTha haripAla zrAvaka ne apane putra jhAMjhaNa, yazodhavala Adi sarva parivAra ke sAtha eka sundara stUpa bnvaayaa| yaha stUpa saMgha ke samasta manuSyoM kI dRSTi ko sudhArasa kI taraha Ananda dene vAlA thaa| zrI bharata mahArAja se banavAye gaye aSTApada parvata ke zikhara ke zirobhUSaNa-ikSvAku vaMzotpanna munizreSThoM ke saMskAra bhUmi ke pradhAna stUpa ke sadRza thaa| muslima pradhAna sindha deza ke madhya meM basane vAle zrAvakoM ke citta ko avaSTaMbha (Azraya) dene ke lie eka dvIpa samAna thaa| (194) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa zrI jinakuzalasUri cahuttarI-yaha prAkRta racanA zrI taruNaprabhAcArya dvArA 74 gAthAoM meM racita hai| unhoMne 1368 meM dIkSA grahaNa kI thii| dIkSA nAma taruNakIrti thaa| 1388 meM AcArya pada dekara inakA nAma taruNaprabhAcArya rakhA gyaa| inhoMne cahuttarI kRti meM likhA hai sarvaprathama kalpavRkSa ke sadRza guruvara zrI jinacandrasUri aura bhagavAn pArzvanAtha ko namaskAra karake yugapradhAna, atizayadhArI sadguru zrI jinakuzalasUri jI kA guNavarNana karane kA saMkalpa karate hue taruNaprabhAcArya mahArAja kahate haiM ki mAravAr3a ke samiyANA nagara meM maMtrIzvara devarAja ke putra jelhAgAra the| ve dharmAtmA the, unakI buddhi artha aura kAma ke apekSA dharmadhyAna meM vizeSa gatizIla thii| usakI zIlavatI strI kA nAma jayatazrI thA jisakI kukSi se vi0saM0 1337 ke mitI mArgazIrSa vadi 3 somavAra ke dina zubhavelA meM candramAdi uccasthAna sthiti samaya meM punarvasu nakSatra meM ApakA janma huaa| zubhakarma sAdhanA meM sakarma, laghukarmI hone se ApakA nAma karmaNakumAra rakhA gyaa| saM0 1346 mitI phAlguna sudi 8 ke dina samiyANA ke zrI zAMtijinaprAsAda meM zrI jinacandrasUri jI ke kara-kamaloM se ApakI dIkSA huii| mahopAdhyAya zrI vivekasamudra gaNi kI caraNa sevA meM rahakara Apane vidyAdhyayana kiyA aura vidyArUpI svarNapuruSa kI siddhi kii| usa svarNapuruSa ke vyAkaraNa rUpI do caraNa, chaMda-jAnu, kAvyAlaMkAra-urusaMdhi, nATaka rUpI-kaTimaMDala, gaNita-nAbhi saMvata, jyotiSa-nimitta-garta, dharma-zAstra rUpI-hRdaya, mUla zruta skaMdha-bAhu, chedasUtra-hAtha, chahatarka-uttamAMga Adi aMgopAMga the| guNa zreNI rUpa ziva-niseNI para Arur3ha hokara mithyAtva paTa ko dezanA zakti se phAr3a ddaalaa| ucca caritra ke prabhAva se kaSAyoM ko upazAMta kiyaa| brahmacarya rUpI tIra se kAma senApati kA hanana kara ddaalaa| adhyavasAna cakradhArA se moharAja ko niptakara jaya-jayakAra kIrti patAkA dazodizi meM prasArita kii| guruvarya zrI jinacandrasUri jI ne caritranAyaka kI yogyatA se prabhAvita hokara saM0 1375 mitI mAgha sudi 12 ke dina nAgapura ke jinAlaya meM bar3e bhArI saMgha ke mele meM caritranAyaka ko vAcanAcArya pada se alaMkRta kiyaa| tatpazcAt vikrama saM0 1377 mitI jyeSTha kRSNA 11 guruvAra ko gurunirdezAnusAra pATaNa nagara ke zAMtinAtha jinAlaya meM AcArya zrI rAjendrasUri ne yugapradhAna zrI jinacandrasUri jI ke paTTa para inako sthApita karake jinakuzalasUri nAma prasiddha kiyaa| inhoMne mahAtIrtha zatrujaya ke zikhara para mAnatuMga prAsAda meM RSabhadeva svAmI kI; zatrujaya, aNahilapura, jAlora, derAvara Adi aneka sthAnoM meM jina bimboM kI tathA jaisalamera meM mUlanAyaka kI sthApanA kii| zrImAla zreSThI rayapati ke saMgha sahita zatrujaya Adi tIrthoM kI yAtrA kii| phira osavAla vaMza-zukti-mauktika sAhu vIradeva ke sAtha bhI zatrujayAdi kI vaMdanA kii| gurjara, mAravAr3a, siMdha, savAlakSAdi dezoM meM vicarakara dIkSA, mAlAropaNa, zrAvaka-vratAropaNa Adi dvArA sthAna-sthAna meM dharma kI prabhAvanA kii| ve sarva vidyAoM ke jJAtA the, syAdvAda, nyAyazAstrAdi do bAra ziSyoM ko saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (195) ___ 2010_04 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pddh'aae| caityavandana kulaka vRtti Adi sarasa kathAnaka paropakArArtha rce| vidyA-vinoda, kavitAvinoda aura bhASA-vinoda satata cAlU rahatA thaa| gurudeva ke eka-eka upakAra kA varNana hajAroM jihvAoM dvArA bhI nahIM kiyA jA sktaa| anta meM gurudeva zrI jinakuzalasUri jI ne apanA Ayu zeSa jJAtakara zrI taruNaprabhasUri ko apane paTTa para padmamUrti nAmaka ziSya ko abhiSikta karane kA Adeza dete hue unakA nAma jinapadmasUri rakhA jAnA nirdiSTa kiyaa| Apa anazana ArAdhanApUrvaka navakAra maMtra kA dhyAna karate hue mithyAduSkRta dete hue saMlekhanA sahita saM0 1389 mitI phAlguna vadi 6 ko derAvara meM svarga ko prApta hue| (gurvAvalI meM paMcamI ko rAtri ke tIsare prahara kA ullekha hai ataH jyotiSa gaNanA ke AdhAra para chaTha kahe jAne meM koI virodha dikhAI nahIM pdd'taa|) vahA~ naMdIzvara mahAvideha Adi meM tIrthaGkaroM jinavaMdanAdi satkAryoM meM apanA kAla nirgamana karate haiN| inakI yazokIrti kA guNagAna karane vAlI dUsarI racanA jayasAgaropAdhyAya dvArA racita jinakuzalasUricatuSpadI-saptati hai| yaha vi0saM0 1481 meM racI gayI hai| isake pazcAt saikar3oM kI saMkhyA meM saMskRta, prAkRta, gujarAtI, rAjasthAnI Adi bhASAoM meM inake Upara stavana, chaMda, gIta, lAvaNI, bhAsa, aSTaka, nIsANI Adi race gye| isa sambandha meM draSTavya hai-ma0 vinayasAgara sampAdita : daadaagurubhjnaavlii| inhoMne apane jIvanakAla meM 50 hajAra logoM ko jainadharma meM dIkSita kara unheM osavAla jAti meM sammilita kara kaI naye gotra sthApita kiye| svargavAsa tithi kharataragacchAlaGkAra yugapradhAnAcArya gurvAvalI - zrI jinakuzalasUri caritra meM pRSTha 81 para lekha hai-"saM0 1389 phAlguna-kuSNa-paJcamyAM......... rAtriharadvayoddeze svargakamalApANipIDanavidhiM viddhuH|' arthAt saMvat 1389 phAlguna vadi paJcamI kI rAtri ke tIsare prahara meM zrI jinakuzalasUrijI kA svargavAsa huaa| isI sandarbha meM kaI gurvAvaliyoM meM bhI phAlguna vadi paJcamI ko hI svargavAsa kA ullekha prApta hotA hai| kucha udAharaNa prastuta haiM1. abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera kI saMvat 1674 taka ke varNana vAlI gurvAvalI patra 3 meM "saMvat 1389 phAguna vadi 5 devarAjapure divaM gmnm|" / 2. abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera kI saMvat 1612 taka ke varNana vAlI 7 patrAtmaka prati meM "saMvat 1389 phAguNa vadi 5 / " 3. abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera kI saMvat 1612 ke lagabhaga jinacandrasUri taka kI 33 patrAtmaka prati meM-"saMvat teraha sai nivAsIi phAguNa vadi 5 tithai zrI derAura svarga praaptaa|' 4. abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera kI saMvat 1674 taka ke varNana vAlI 18 patrAtmaka prati meM-"phAguNa vadi pA~ca tithai derAura svarga prApti / ' (196) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera kI saMvat 1712 ke lagabhaga jinacandrasUri ke rAjya kAla kI 6 patrAtmaka prati meM-"zrI rAure phAguNa vadi pA~ca saM0 1389 suurysti|" 6. abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera kI saMvat 1712 ke lagabhaga jinacandrasUri ke rAjya kAla kI 19 patrAtmaka prati meM-"saMvat teraha saya nivAsIya phAguNa vadi pA~ca tithai zrI derAura svargai prApta / " 7. abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera kI saMvat 1800 vaizAkha vadi dUja maroTa meM likhita 5 patrAtmaka prati meM-"zrI derAvara phAguNa vadi 5 saMvat 1389 divaMgatA stUpamasti / " 8. zrI jinaharisAgarasUrijI saMgraha kI saMvat 1612 ke lagabhaga kI 6 patrAtmaka prati meM"saMvat 1389 phAguNa vadi 5 tithau zrI devarAjapure stUpa niveshH|" 9. zrI phUlacandajI jhAbaka, phalaudI ke saMgraha kI patra 1 kI prati meM-"54, zrI jinakuzalasUrichAjahar3a gotra (saM0) 1389 phAguNa vadi 5 derAure svarga phutaa|" 10. pAlI kharataragaccha zrIpUjyajI ke saMgraha meM saMvat 1533 ke lagabhaga kI prati meM aura saMvat 1612 ke lagabhaga kI prati meM-"saMvat 1689 phAguna vadi 5 devarAjapure divaM gmnm|" 11. sAhitya mandira, pAlItANA naM0 601 kI 6 patrAtmaka paTTAvalI meM-"saM0 1389 varSe phAguNa vadi 5 dine zrI derAure svarge phutaa|" ukta pramANoM se yaha atyanta spaSTa hai ki zrI jinakuzalasUrijI kA svargavAsa phAlguna vadi paJcamI ko huA thaa| kintu vikrama saMvat 1800 ke pazcAt vadi paJcamI ke sthAna para vadi amAvasyA kaise mAna lI gaI? yaha eka zodha kA viSaya hai| mahopAdhyAya kSamAkalyANa ne kharataragaccha paTTAvalI, racanA saMvat 1830 meM phAlguna vadi amAvasyA kA ullekha kiyA hai| isake pazcAt kI paramparA to Aja taka svargavAsa divasa phAlguna vadi amAvasa hI mAnatI A rahI hai| inakA svargavAsa devarAjapura (derAura) meM huA thaa| vartamAna meM yaha sthAna pAkistAnasindha meM hai aura senA ke adhikAra meM hai| ataH vahA~ eka miTTI ke TIle ke atirikta koI bhI avazeSa prApta nahIM hai| usa TIle kI pavitraraja prApta kara jayapura ke nikaTa derAura dAdAbAr3I meM sthApita kI gayI hai| kahA jAtA hai ki bhakta kI ArAdhanA se prabhAvita hokara unhoMne mAlapurA meM sazarIra darzana diyA thA, vahIM prastara para aMkita caraNa vidyamAna haiM aura inakA prAcIna sthala mAnA jAtA hai| bhArata ke kone-kone meM tRtIya dAdA gurudeva ke nAma se pratyakSa prabhAvI aura manovAMchita pUrNa karane vAle mAne jAte haiN| deza ke pratyeka dizA meM inakI mUrtiyA~-caraNa Adi sthApita haiN| Aja bhI deza bhara meM 1500 dAdAbAr3iyA~ haiM jinameM mukhyataH jinadattasUri aura jinakuzalasUri kI pratimAyeM aura caraNacihna sthApita haiM aura Aja bhI pUjya haiN| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (197) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0saM0 1389 bhAdrapada sudi 4 ko inake upadeza se zrAvaka kumArapAla ne kalpacUrNi kI pratilipi karAyI jo Aja jaisalamera jJAna bhaMDAra meM surakSita hai| inake dvArA racita caityavandana-kulakavRtti aura katipaya stotra prApta haiN| samakAlIna racanAkAra taruNaprabhasUri - SaDAvazyakabAlAvabodha, labdhinidhAna - caityavandanakulakavRttiTippaNaka, vinayaprabha upA0 - gautamarAsa, kavipadma, dharmakalaza, sAramUrti aadi| paramparA vinayaprabhopAdhyAya ke pautra ziSya kSemakIrti hue jinhoMne 500 dhADetI (barAtI) logoM ko eka sAtha dIkSA dI thii| isI kAraNa kSemakIrti ke nAma se eka upazAkhA kA prAdurbhAva huA, jo vartamAna meM bhI kSemadhAr3a zAkhA ke nAma se vidyamAna hai| pratiSThita pratimAlekha (prApta) kharataragacchabRhadgurvAvalI meM inake dvArA vibhinna avasaroM para jinapratimAoM kI pratiSThA karane kA ullekha prApta hotA hai| inameM se kucha Aja bhI upalabdha hotI haiN| inakA vivaraNa evaM mUlapATha isa prakAra hai 1. samavasaraNa (dhAtuH) samvat 1379 mArga va0 9 (5) aa| jinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrIsamavasaraNa (Na) pratiSThitaM kAritaM sA0 vIjaDasutena sA0 pAtusuzrAvakeNa || 1. jaina tIrtha sarva saMgraha bhAga-2, pRSTha 372, pArzvanAtha mandira, hAlA 2. mahAvIra-ekatIrthIH / OMo samvat 1309 (? 1379) mArgazIrSa vadi 5 zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrI mahAvIradevabimbaM pratiSThitaM kAritaM ca svazreI (ya) se bhaNa gAMgA sutena bhaNa0 bacarA suzrAvakeNa putra sonapAla sahitena // 2. jayantavijaya, AbU bhAga-2, lekhAMka 527, kunthunAtha mandira, acalagar3ha ___ 3. jinacandrasUri-mUrtiH saM0 1379 mArga va0 5 kharatara0 zrIjinakuzalasUribhiH zrIjinacandrasUri........... pratimA pratiSThitaM // 3. vinayasAgara, nAkor3A pArzvanAtha tIrtha, lekhAMka 8, zAntinAtha mandira bhaNDArastha, nAkoDA 4. jinaratnasUri-mUrtiH samvat 1379 mArga vadi 5 zrIjinezvarasUriziSya zrIjinaratnasUrimUrti zrIjinacandrasUriziSyaiH (198) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitA kAritA // 4. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 144, derI naM0 784/34/2 zatrujaya 5. padmaprabhaH samvat 1379 zrIpattane zrIzAntinAthavidhicaitye zrIpadmaprabhabimbaM zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca zA0 hemala putra kaDuA zA0 pUrNacandra zA0 haripAlakuladhara-suzrAvakaiH putra kAkuA pramukhasarvakuTumbaparivRtaiH svazreyorthaM // zubhamastu // 5. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 119, derI naM0 114 kharataravasahI parikara, zatrujaya 6. mahAvIraH samvat 1379 zrIpattane zrIzAntinAthavidhicaitye zrImahAvIradevabimbaM zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM zA0 sahajapAla putraiH zA0 dhAdhala zA0 gayadhara zA0 thiracandra suzrAvakaiH sarvakuTumbaparivRtaiH......... bhagini dhAraNi suzrAvikA zreyorthaM // 6. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 118, derI naM0 101 kharataravasahI parikara, zatrujaya 7. anantanAthaH saM0 1379 zrImatpattane zrIzAntinAthIyacaitya zrIanantanAthadevasya bimba zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM / / kAritaM vya0 brahmazAnti vya0 kaDuka vya0 metulAkena // 7. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 87, derI naM0 97/2 samavasaraNa parikara, zatrujaya samvat 1379 zrI zatruaye yu......... zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM // 8. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 82, derI naM0 67/3 samavasaraNa parikara, zatrujaya 9. pArzvanAtha-paJcatIrthIH saM0 1399 (? 1379) bha0 zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrIpArzvanAthabimbaM pratiSThitaM kAritaM ca sA kezava putraratna sA jehadu suzrAvakena punnyaarthN| 9. nAhara, jaina lekha saMgraha, bhAga-2 lekhAMka 1545, padmaprabhamandira, lakhanau 10. mahAvIraH saM0 1380 kArtika sudi 12 (? 14) kharataragacchAlaGkAra-zrIjinakuzalasUri zrImahAvIradevabimbaM pratiSThitaM // 10. jinaharisAgarasUri lekha saMgraha, aprakAzita, jaina mandira, sarANA 11. paJcatIrthIH samvat 1380 varSe kArtika zu0 13 (? 14) kharatarajinabhadra (? candra) sUripaTTAlaGkAra.......... saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (199) Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThitaM // zrIjinakuzala... 11. buddhisAgarasUri, jaina dhAtu pratimA lekha saMgraha bhAga-1, lekhAMka 236, bhAbhA pArzvanAtha mandira, pATaNa 12. ambikA - mUrtiH (dhA0 ) // 90 // saM0 1380 kArtika su0 14 zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrI ambikA pratiSThitA // 12. jaina tIrtha sarva saMgraha bhAga-2, pRSTha 372, pArzvanAtha mandira, hAlA 13. jinaprabodhasUri - mUrtiH // OM // saM0 1381 vaizAkha vadi 5 zrIpattane zrIzAntinAthavidhicaitye zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrIjinaprabodhasUrimUrti pratiSThitA // kAritA ca sA0 kumarapAlaratnaiH sA0 mahaNasiMha sA0 depAla sA0 jagasiMha sA0 mehA suzrAvakaiH saparivAraiH svazreyorthaM // cha // 13. nAhara, jaina lekha saMgraha bhAga-2 lekhAMka 1988, pArzvanAtha mandira, delavAr3A (mevAr3a); devakulapATaka, lekhAMka 8; vijayadharmasUri, prAcIna lekha saMgraha, lekhAMka 56 14. ambikA - mUrtiH saM0 1381 vaizAkha va0 5 zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH ambikA pratiSThitA // 14. nAhaTA, bIkAnera jaina lekha saMgraha, lekhAMka 1312, mahAvIra mandira vedoM, kA bIkAnera 15. munisuvrataH samvat 1380 ASAr3ha vada 8 (7) zrI zatruJjaye zrImunisuvratasvAmibimbaM zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca ..... mayA ta0 rAmala0 ta0 rAjapAla putra na0 nAnaDa na0 nemicandra na0 dusala zrAvakaiH putra na0 vIrama-Damaku - devacandra - mUlacandra - mahaNasiMha nijakuTumba zreyorthaM // zubhamastu // ThArapuriSTha 15. zatruMjayagirirAja darzana, lekhAMka 117, derI naM0 100 kharataravasahI, parikara, zatruMjaya 16. naminAthaH samvat 1381 varSe vaizAkha vadi 9 gurau vAre kharataragacchIya zrImad jinakuzalasUribhiH zrInaminAthadevabimbaM pratiSTitaM ...... devakulapradIpaka..... zrImaddevaguruAjJAcintAmaNi- snggmken......|| 16. zatruMjayagirirAja darzana, lekhAMka 113, derI naM0 86 kharataravasahI, parikara, zatruMjaya 17. zAntinAtha - paJcatIrthIH . kharatara zrIjinakuzalasUribhiH zrI zAntinAthabimbaM kA0 saM0 1381 varSe ASAr3ha vadi .... pra0 zreyorthaM dehasutena dhAmAsuzrAvakeNa // 17. buddhisAgarasUri, jaina dhAtu pratimA lekha saMgraha bhAga-1, lekhAMka 378, mahAvIra mandira, pATaNa (200 ) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. dharmanAthaH samvat 1381 zrIdharmanAthabimbaM zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca / sA0 sAmata suta sA0 rAula bhAryA teju putraiH sA0 dhaNapati sA0 narasiMgha sA0 raNasiMgha sA0 govinda sA0 bhImasiMha ukezagacche (sAteurIgacche) rAUla bhAryA zreyorthaM // chH|| zubhaM bhavatu caturvidhasaMghasya // 18. zatrujayagirirAja darzana, lekhAMka 112, derI naM0 86 kharataravasahI, parikara, zatrujaya 19. pArzvanAtha-paJcatIrthIH || OM // samvat 1383 varSe phAlguna vadi navamI dine some zrIjinacandrasUriziSya zrIjinakuzalasUribhiH zrIpArzvanAthabimbaM pratiSThitA kAritaM do0 rAjA putreNa do0 arasiMhena svamAtR pitR zreyorthaM // 19. nAhaTA, bIkAnera jaina lekha saMgraha, lekhAMka 1767, supArzvanAtha mandira, bIkAnera 20. ambikA-mUrtiH // OM // saM0 1384 mAgha su0 5 zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca...... sA.u. ....... . pAlI s|| 20. vinayasAgara, pratiSThA lekha saMgraha bhAga-1, lekhAMka 124, pArzvanAtha mandira zrImAloM kI dAdAvAr3I, jayapura 21. paJcatIrthIH saM0 1384 mAgha su0 5 zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca zA0 baDera pAlIkA 21. jinaharisAgarasUri, aprakAzita, bar3A mandira, nAgaura 22. AdinAtha-paJcatIrthIH saM0 1384 mAdha su0 5 zrIjinakuzalasUribhiH zrIAdinAthabimbaM pratiSThitaM kAritaM ca sA0 somaNa putra sA0 lAkhaNa zrAvakena bhAvaga haripAla yutena / 22. nAhaTA, bIkAnera jaina lekha saMgraha, lekhAMka 299, cintAmaNi mandira bhUmigRha, bIkAnera Wan Wan || (201) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinapadmasUri 115. isake bAda saM0 1390 jyeSTha sudi chaTha somavAra ko mithuna lagna meM devarAjapura meM yugAdideva bhagavAn ke vidhi-caitya meM taruNaprabhAcArya ne zrI jayadharma mahopAdhyAya, zrI labdhinidhAna mahopAdhyAya Adi tIsa muni, aneka sAdhviyoM, nAnA deza, nagara-grAma-nivAsI svapakSI-parapakSI agaNita zrAvaka, brAhmaNa, brahmakSatriya, rAjapUta, yavana, navAba Adi hajAroM manuSyoM kI agaNita upasthiti meM zrI jinakuzalasUri jI mahArAja kI AjJA ke anusAra padmamUrti' nAmaka kSullaka ko unake pATa-siMhAsana para sthApita kiyA gayA aura pUjya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke AdezAnusAra unakA nAma parivartana kara zrI jinapadmasUri ghoSita kiyA gyaa| isa pATa mahotsava ke zubha avasara para amAri-ghoSaNA, nAnAvidha prabhAvanA, avArita satra, tAlapUrvaka rAsagAna, saubhAgyavatI kulInalalanAoM kA maMgalamaya gAyana va pramoda nRtya, puSkAvartamegha kI bhA~ti akhaNDa rUpa se dhana-dhAnya, vastra, suvarNa, turaMga Adi bahumUlya aneka vastuoM kA dAna ityAdi vividha dharma kArya kiye gye| dhanikoM ne caturvidha saMgha-pUjA meM dhana-vyaya kA suyaza saMcita kiyaa| yaha mahotsava rIhar3a kula meM dIpaka ke samAna, seTha dhanadeva ke putraratna seTha hemala ke putra seTha pUraNacandra ke suputra, jina-zAsana ko prabhAvita karane meM pravINa seTha haripAla zrAvaka ne sarvadezoM-nagaroM-grAmoM meM kuMkuma patrikAe~ bheja kara cAroM ora se, sarva sthAnoM se vidhi-saMghoM ko AmaMtrita kara, eka mAsa taka svAgata kara, isa utsava ko apane vipula dhanavyaya se saphala bnaayaa| isI haripAla zrAvaka ne zatrujaya, giranAra Adi mahAtIrthoM kI yAtrA kI thii| isI ne yugapravarAgamAcArya zrI jinacandrasUri aura zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ko sindha deza meM vihAra karavAyA thaa| anekoM muniyoM ko AcArya pada, upAdhyAya pada dilAne ke sAtha apanI putrI ko dIkSA dilAyI thii| isane hastidaMta ke samAna ujjvala suyaza ko paidA karane vAle anekoM puNya kAryoM se digdigantaroM taka apane kuTumbiyoM kI khyAti kI thii| ina kAryoM meM apane cAcA seTha kaTuka evaM bhatIje kuladhara aura apane suputra sA0 jhAMjhaNa, sA0 yazodhavala Adi sabhI kuTumbiyoM ko sadaiva sAtha rakhakara agrasara hotA thaa| isa mahotsava meM saMgha-pUjA, sAdharmI-vAtsalya Adi kAryoM meM hajAroM rupaye isane apane pAsa se lagAye the| yaha sadaiva yAcaka varga ko mAnasika santoSa dene meM tatpara rahatA thaa| usa utsava meM seTha AMbA, sA0 jhAMjhA, sA0 maMmI, sA0 cAhar3a, sA0 dhussuka, sA0 mohaNa, sA0 nAgadeva, sA0 gosala, sA0 karmasiMha, sA0 khetasiMha, sA0 bohittha Adi nAnA sthAnoM ke nivAsI dhanI zrAvakoM ne apane-apane dhana kA sadupayoga kiyA thaa| ukta avasara para zrI jinapadmasUri jI mahArAja ne jayacandra, zubhacandra, harSacandra ina tIna muniyoM ko tathA mahAzrI, kanakazrI ina do kSullikAoM 1. zrI jinapadmasUri jI kI dIkSA saM0 1384 mA0 su0 5 ko pratiSThA mahotsavAdi aneka AyojanoM meM 9 kSullaka aura 3 kSullikAoM ke dIkSotsava ke sAtha hone kA ullekha Age A cukA hai| inake pitA kA nAma aMbadeva (sAdhu zrI sahakAradeva satputra munIzvara) thaa| kharataragaccha prathama-khaNDa (202) 2010_04 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko dIkSA dii| paM0 amRtacandra gaNi ko vAcanAcArya kA pada pradAna kiyaa| aneka zrAvikAoM ne mAlA grahaNa kii| bahuta se zrAvaka-zrAvikAoM ne samyaktva-dhAraNa, sAmAyika-grahaNa tathA parigraha-parimANa kA vrata liyaa| tadanantara jyeSTha sudi navamI ke dina seTha haripAla ne yugAdideva zrI RSabhadeva Adi arhat pratimAoM kA pratiSThA-mahotsava padasthApanA-mahotsava kI taraha bar3e vistAra se krvaayaa| usameM saMskAra bhUmi ke stUpa aura jaisalamera tathA kyAsapura sthAnoM ke lie banAI gaI zrI jinakuzalasUri jI mahArAja kI tIna pratimAoM kI bhI pratiSThA kI gii| usI (jyeSTha sudi navamI ke) dina caturvidha saMgha ke mahAn samudAya ke samakSa yugapravarAgama AcArya zrI jinakuzalasUri jI mahArAja kI mUrti unake saMskAra-sthAna vAle stUpa meM sthApita kI gii| tatpazcAt paTTAbhiSeka (sUripadArohaNa) mahotsava meM Aye hue jaisalamera ke vidhi samudAya kI gAr3hatara abhyarthanA se pUjyazrI upAdhyAya-yugala Adi bAraha sAdhuoM ko sAtha lekara jaisalamera kI tarapha vihAra kiyA aura kramazaH jaisalamera phuNce| vahA~ para jaisalamera ke vidhi-saMgha-samudAya dvArA kiye gaye svapakSa-parapakSa, hindU, mleccha Adi saba ke lie AnandakArI mahAn vistRta praveza mahotsavapUrvaka nagara meM praveza kiyA aura devAdhideva pArzvanAtha bhagavAn ko namaskAra kiyaa| mahArAja kA yaha pahalA cAturmAsa yahIM huaa| 116. tadanantara saM0 1391 pauSa vadi dazamI ke dina mAlAropaNa Adi mahotsava ko vistArapUrvaka karavAkara lakSmImAlA gaNinI ko pravartinI pada diyaa| vahA~ se mahArAja ne bAr3amera kI ora vihAra kiyaa| vahA~ para sAha pratApasiMha, sA0 sAtasiMha Adi zrAvaka samudAya ne aura zrI cAhamAna (cauhAna) kuladIpaka rANA zrI zikharasiMha Adi rAjapuruSa evaM anya nAgarika logoM ko sammukha lAkara bar3e ThATha ke sAtha mahArAja kA nagara praveza krvaayaa| vahA~ para sarvaprathama mahArAja ne mandira jAkara yugAdideva ko vidhipUrvaka bhAva se vandanA kii| bAr3amera meM dasa dina taka zrAvaka-samudAyoM ko sadupadeza dekara pUjyazrI ne satyapura (sAMcaura) kI ora vihAra kiyaa| vahA~ para rAjamAnya, samasta saMgha ke kArya saMcAlana meM samartha seTha nIMbAjI Adi zrAvakoM ne rANA zrI haripAladeva Adi rAjakIya pradhAna puruSoM tathA anekoM nagaravAsiyoM ko sammukha lAkara bar3e ThATha-bATa se nagara praveza krvaayaa| vahA~ para pUjyazrI ne zrI mahAvIra bhagavAn kI sAdara savinaya vandanA kii| sAMcaura ke samasta samudAya ne eka rAya hokara mAgha sudi chaTha ke dina saba manuSyoM ke mana ko harane vAlA vrata-mAlAropaNAdi mahotsava kiyaa| isa avasara para pUjyazrI ne nayasAgara aura abhayasAgara nAmaka do kSullakoM ko dIkSA dii| aneka zrAvikAoM ne mAlA-grahaNa aura samyaktva-dhAraNa kiyaa| yahA~ para lagabhaga eka mAsa Thahara kara pUjyazrI ne zrAvaka samudAya kA samAdhAna kiyaa| phira vahA~ se calakara saMgha ke pradhAna puruSa seTha vIradeva Adi ke anurodha se dhUmadhAma ke sAtha AdityapATa nagara meM praveza kara bhagavAn zrI pArzvanAtha prabhu ko vidhipUrvaka namaskAra kiyaa| vahA~ se calakara mAgha zuklA trayodazI ke dina Apa pattana padhAre, vahA~ para navalakSaka (naulakhA) kula meM pradIpatulya udAra caritra vAle seTha amarasiMha ne bar3e ThATha se ApakA praveza mahotsava kiyA, jise dekhakara sva-para-pakSa ke sabhI loga Azcaryacakita ho gye| vahA~ para mahAtIrtha svarUpa tIrthaMkara deva zrI zAntinAtha bhagavAn ko namaskAra kiyaa| vahA~ para mAgha zuklA pUrNimA ke dina seTha zrI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (203) ___ 2010_04 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAlhaNajI ke kula meM mukuTamaNi tulya seTha tejapAla Adi zrAvakoM ne milakara bar3e samAroha ke sAtha pratiSThA mahAmahotsava krvaayaa| usa mahotsava meM zrI RSabhadeva svAmI Adi pA~ca sau jina pratimAoM kI pratiSThA pUjyazrI ke hAtha se karavAI gii| tatpazcAt phAlguna vadi SaSThI ke dina mAlAropaNa, samyaktvadhAraNa Adi mahotsava huaa| ___isake bAda saMvat 1392 mArgazIrSa vadi SaSThI ke dina do kSullakoM ko bar3I dIkSA pradAna aura zrAvikAoM ke mAlAgrahaNa ke nimitta eka uttama utsava kiyA gyaa| 117. isake bAda saM0 1393 meM kArtika ke mahIne meM avasthA meM choTe hote hue bhI pUjyazrI ne apanA Avazyaka karttavya samajha kara seTha tejapAla dvArA vistArapUrvaka karavAye gaye ghanasAra nandi mahotsava ke pUrva paMcamaMgala mahAzrutaskaMdha rUpa namaskAra mahAmaMtra kA "prathamopadhAna tapa" bar3I uttamatA se vahana kiyaa| isake bAda zrI jIrAvalA nagara ke alaMkArasama bhagavAn jIrAvalI pArzvanAtha ko vandana karane kI icchA se atyanta kaThina abhigrahadhAraka aura zrI zrImAlakula ke mukuTa seTha somadeva zrAvaka kI atyadhika AgrahapUrNa vijJapti hone se mahArAja ne phAlguna sudi dazamI ke dina pATaNa se calakara jIrApallI ke alaMkArabhUta bhagavAn zrI pArzvanAtha deva kI vandanA kii| vahA~ se vihAra kara nAraudra (nAr3oda) padhAre, vahA~ para maMtrIzvara gohAka ne bar3e ThATha se pravezotsava kiyaa| do dina Thahare aura phira vahA~ se vihAra kara zrI AzoTA nAmaka sthAna ko gye| AzoTA meM seTha zyAmala jI ke kulabhUSaNa, zatrujayAdi mahAtIrthoM kI yAtrA karane se vizvavikhyAta, nAnA prakAra se sadAcArI, zrIsaMgha ke pradhAna puruSa seTha vIradeva-zrAvaka ne vidhi-saMgha ke zrAvaka samudAya evaM rAjA zrI rudradeva ke putra rAjA godhAjI tathA sAmaMtasiMha Adi samasta rAjavargI tathA bar3e-bar3e nAgarika logoM ko sammukha lAkara bar3e ThATha-bATa se mahArAja kA nagara meM praveza krvaayaa| yaha praveza mahotsava zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke bhImapallI pravezotsava se bhI vizeSa mahattvazAlI huaa| vahA~ se calakara mahArAja bUjadrI nAmaka sthAna meM aaye| yadyapi mArga bar3A vikaTa thA aura DAkU tathA hiMsaka jantuoM kI bharamAra thI, nadI-nAle, pahAr3a Adi ke kAraNa jamIna bhI bar3I Ubar3a-khAbar3a thI, parantu mArga meM seTha mokhadeva zrAvaka kI ora se suprabandha hone ke kAraNa pUjyazrI nagaravartI rAjamArga kI bhA~ti niHzaMka ho apane prApya sthAna (bUjadrI) ko sakuzala pahuMca ge| bUjadrI meM mokhadeva' zrAvaka seTha chajjalajI ke vizAla kula gaganatala kA alaMkArabhUta camakIlA sUrya thaa| usane samasta vidhi-saMgha ke zrAvaka samudAya ko sAtha meM lekara cAhamAnavaMzarUpI mAnasa sarovara ke rAjahaMsa tathA apanI pratijJA ke nibhAne meM advitIya bUjadrI ke rAjA udayasiMha ko tathA samasta nAgarika logoM ko sammukha lAkara bar3e ThATha-bATa se pUjyazrI kA nagara meM praveza krvaayaa| 118. usI varSa zreSThivarya mokhadeva ne seTha rAjasiMha ke putra seTha pUrNasiMha, seTha dhanasiMha Adi sakala kuTumbiyoM se parAmarza kara zrI rAjA udayasiMha kI tarapha se rAjakIya sahAyatA pAkara arbudAcala (AbU parvata) Adi tIrthoM kI yAtrA saMgha sahita karane ke lie pUjya zrI se prArthanA kii| jJAna-dhyAna meM 1. saMbhava hai-bUjadrI saMgha ke pratinidhi hokara mahArAja ko livAne AzoTA Ae hoN| (204) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane yugapradhAna pUrvAcAryoM kA anukaraNa karane vAle pUjyazrI jinapadmasUri jI mahArAja ne apane daivI jJAna-bala se yAtrA kI nirvighnatA ko jAna kara aura tIrtha-yAtrA dharma-prabhAvanA kA sabase bar3A aMga hai, samyaktva kI nirmalatA kA nidAna hai, yaha suzrAvakoM ko avazya karane yogya hai, aisA samajha kara mokhadeva zrAvaka ko apanI ora se anumati dii| pUjyazrI kA Adeza pAne para sapAdalakSa aura zrImAlapura Adi prAntIya saMgha ke pradhAna puruSa zreSThivarya sAha bIjA, sAha depAla, sAha jinadeva, sAha sAMgA Adi svapakSIya-parapakSIya mahAnubhAvoM ko tathA anya saMghoM ko tIrtha-yAtrA nimaMtraNa ke lie kuMkuma patrikAe~ bheja kara bulaaye| mArga meM samasta saMgha kI dekhabhAla nigAha-nigarAnI kA bhAra sAha mUlarAja aura sAha padmasiMha ko sauMpA gyaa| seTha mokhadeva ne tIrthayAtrA meM sAtha calane yogya devAlaya ke AkAra kA eka ratha banavAyA, jisameM caitra zuklA SaSThI AdityavAra ke dina zrI zAntinAtha bhagavAn ke bimba kI sthApanA karake mahArAja se vAsakSepa krvaayaa| isake bAda bar3e ThATha-bATa se aThAI mahotsava kiyA gyaa| bUjadrI nivAsI seTha kAlA, sAha kIratasiMha, sAha hotA, sAha bhojA Adi vidhi-saMgha tathA maMtrI UdA Adi anya zrAvaka saMghoM ko sAtha lekara caitra sudi pUrNimA ke dina zubha muhUrta meM devAlaya sahita saMgha ne prasthAna kiyaa| pUjyazrI bhI zrI labdhinidhAnopAdhyAya, vA0 amRtacandra gaNi Adi pandraha muniyoM aura jayarddhi mahattarA Adi ATha sAdhviyoM ko sAtha lekara saMgha ke sAtha tIrtha-yAtrA ko cle| 119. mArga meM zrI bUjadrI saMgha ko solakha (nAgaura) prAntIya saMgha mila gyaa| ye donoM saMgha milakara zrI nANA tIrtha meM aaye| vahA~ para seTha sUrA Adi mukhya-mukhya zrAvakoM ne tathA seTha mokhadeva ne indrapada Adi padoM ko grahaNa kara bar3I prabhAvanA kI aura zrI mahAvIra bhagavAn ke khajAne meM do sau rupaye nagada dekara apane dravya kA sadupayoga kiyaa| isake bAda zubha zakunoM se atyadhika utsAhita hote hue aura samasta zrIsaMgha dvArA hor3A-hor3a se pUjita-sevita pUjya mahArAja zrI tIrtharAja AbU phuNce| vahA~ para arbudAcala ke alaMkAra, sakala jana manohAraka, bhAratIya prAcIna zilpa kalA ke sAra, prasiddha mandira zrI vimala vihAra, zrI lUNa vihAra, zrI tejasiMha vihAra ke mUla alaMkArasama zrI RSabhadeva evaM neminAtha pramukha tIrthaMkaroM kI bhakti-bhAva se vandanA kii| vahA~ zreSThI mokhadeva Adi samasta zrIsaMgha ne indra pada, amAtyapada Adi pada-grahaNa, mahAdhvajAropaNa, avArita-satra Adi aneka mahotsava kiye aura pA~ca sau rupaye bhagavAn ke bhaNDAra meM pradAna kara apane dhana ko saphala kiyaa| vahA~ se calakara AcAryazrI ne samasta zrIsaMgha sahita prahlAdanapura ke stUpa meM alaMkAra samAna yugapradhAna zrI jinapatisUri jI mahArAja kI pratimA ko mudrasthalA grAma meM Akara namaskAra kiyaa| isake bAda jIrApallI meM Akara samasta saMgha sahita pUjyazrI ne jAgrata prabhAvarUpI lakSmI se sanAtha yAni prakaTa prabhAvazAlI zrI pArzvanAtha bhagavAn kI vandanA kii| vahA~ para zrIsaMgha ne indrapada Adi mahotsava kA vidhAna kiyA aura 1. jo ki saM0 1280 vaizAkha zuklA 14 ke dina pAlaNapura meM hI AcArya zrI jinapatisUri jI mahArAja ke ziSyaratna zrI jinahitopAdhyAya jI ke varada kara-kamaloM se pratiSThita karavA ke sthAnIya vidhi-samudAya ke zrI saMgha ne sthApita kI thii| saMbhava hai pIche se kisI ajJAta kAraNa vaza vahI pratimA mudrasthalA meM lAkara sthApita kI gaI ho| ataH usa pratimA ko vaMdana nimitta yaha saMgha zrI madrasthalA gyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (205) 2010_04 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn ke bhaNDAra meM Der3ha sau rupaye pradAna kara dhana kA sadupayoga kiyaa| vahA~ se calakara samagra saMgha candrAvatI nagarI aayaa| vahA~ para seTha jhAMjhaNa, maMtrI kUpA Adi nagara nivAsI uttama zrAvaka vRnda ne sAdharmI-vAtsalya, zrIsaMgha-pUjA Adi ke vidhAna se saMgha kA bar3A sammAna kiyaa| saMgha ne vahA~ bhI indra Adi pada ke grahaNa se zrI yugAdideva ke mandira koza meM do sau rupaye pradAna kiye| vahA~ se vidA hokara pUjyazrI ne samasta saMgha ke sAtha ArAsana nAmaka (kuMbhAriyA jI tIrtha) sthAna meM zrI nemIzvara Adi pA~ca caitya rUpa paMca tIrthoM ko namaskAra kiyA aura zrIsaMgha ne indra-padAdi grahaNa kara Der3ha sau rupaye vitaraNa kie| tadanantara zrI tAraMgAjI tIrtha meM Akara samasta yAtrI dala ne zrI kumArapAla bhUpAla ke kIrtistambha rUpa ajitanAtha bhagavAn ko praNAma kiyaa| vahA~ para vizeSa prakAra se indra-padAdigrahaNa nimitta do sau rupaye dekara dhana ko saphala kiyaa| vahA~ se lauTakara zrIsaMgha trizRMgam aayaa| vahA~ para maMtrivara sAMgaNa jI ke putraratna maMtrI maMDalika, maMtrI vayarasiMha, sAha nemA, sAha kumArapAla, sAha mahIpAla Adi sthAnIya zrIsaMgha ne mahArAja zrI mahIpAla ke putra mahArAjA zrI rAmadeva jI ko jJAta kara unakI AjJA se bar3e hI ThATha-bATa ke sAtha zrIsaMgha kA nagara praveza mahotsava krvaayaa| vahA~ para pUjyazrI ne samasta caturvidha saMgha ke sAtha bar3e samAroha se samasta jina-mandiroM meM darzana karane rUpa caitya-paripATI kI aura zrIsaMgha ne anya sthAnoM kI taraha indra Adi padoM ko svIkAra kara Der3ha sau rupaye zrI pArzvanAtha bhagavAn ke mandiroM meM bheMTa cddh'aaye| 120. cAroM dizAoM se phailane vAle mahArAja ke guNa-gaNa aura kIrti samvAda ko sunakara rAja- sabhA ke sadasyoM sahita mahArAja rAmadeva ke hRdaya meM pUjyazrI ke darzana kI utkaNThA jAgRta huI aura seTha mokhadeva evaM maMtrI maMDalika ko kahA ki-"choTI sI umra vAle hone para bhI Apake guru mahArAja kA bhArI buddhi prakarSa sunane meM AtA hai, isalie unake darzanoM ke lie maiM calU~ athavA tuma loga unheM yahA~ merI sabhA meM laao|" usake bAda sA0 mokhadeva aura maMtrI maMDalika ne upAzraya meM Akara bar3e AgrahapUrvaka AcAryazrI se vijJapti kii| unakA vizeSa Agraha dekhakara AcArya mahArAja zrI labdhinidhAna mahopAdhyAya Adi sAdhuoM ke parivAra ke sAtha mahArAja rAmadeva kI sabhA meM pdhaare| rAjA rAmadeva ne pUjyazrI ko dUra hI se Ate hue dekhakara apane rAja siMhAsana se uTha kara pUjyazrI kI caraNa vandanA kI aura pUjyazrI ke baiThane nimitta caukI bichvaaii| pUjyazrI ne zubha AzIrvAda diyaa| munirAjoM ke virAjane ke bAda zrI sAraMgadeva nAmaka mahArAja ke vyAsa ne jo vahA~ sabhA meM hI baiThA thA, apanI racI huI saMskRta kavitA sunAI aura usakI vyAkhyA kii| unakI racanA meM zrI labdhinidhAna mahopAdhyAya jI ne kriyA sambandhI truTi btlaaii| isa bAta se rAjA rAmadeva ke hRdaya meM Azcarya huA aura bArambAra sabhA meM kahane lage ki-"ina upAdhyAya jI mahArAja kI vAkpaTutA aura samasta zAstroM kA rahasya jJAna alaukika zakti kA paricAyaka hai| inhoMne hamArI sabhA ke praur3ha vidvAn vyAsa jI kI racanA meM bhI azuddhi darzA dI hai|" isI prakAra anya sabhAsada bhI Azcarya se apanA mastaka dhunate hue pUjya zrI aura upAdhyAya jI ke guNoM kI mukta kaNTha se prazaMsA karane lge| pUjyazrI ne tAtkAlika AryA chaMda se zrI rAmadeva mahArAja kA varNana isa prakAra kiyA (206) kharataragaccha prathama-khaNDa 2010_04 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihitaM suvarNasAraGgalobhinA'pi tvayA'dbhutaM raam!| yatte laGkApuruSeNa nanu dade zrIrvarA siitaa|| [he bhUpati rAmadeva! nizcaya hI suvarNa sAraMga ke lobhI hokara bhI Apane adbhuta kArya kiyA hai jo ki Apako laMkA puruSa ne uttama saMpatti rUpa sItA pradAna kI hai| yAni suvarNa sAraMga (suvarNamaya mRga) ke lobhI hone para mahArAjA rAmacandra kI zIla saubhAgyAdi uttama sampattizAlI AryA sItA ko laMkA puruSa (laMkAdhipati rAvaNa) ne hara lI thI jabaki Apa suvarNa sAraMga (sonA yA hastI athavA suvarNa-zuklAdi uttama varNa vAle hastiyoM) ke lobhI hone para bhI laMkA puruSa ne Apako uttama saMpatti rUpa sItA pradAna kI hai|] isa bhAvagarmita AryA (gAthA) ko sunakara sArI sabhA Azcarya nimagna ho gii| isake bAda rAjA sAhaba rAmadeva ne tatrastha siddhasena Adi AcAryoM ko bulAkara unake samakSa rAjasabhA ke kAyasthajJAtIya paNDita dvArA kathita kAvya ko vikaTa (spaSTa) akSaroM meM pUjyazrI se likhvaayaa| isa nUtana dRSTa rAjasabhA meM bhI svabhAva-siddha-pragalbhatA (hAjara javAbIpana) ko dhAraNa karane vAle pUjyazrI ne usa ullikhita kAvya ko eka bAra sarala rIti se bA~ca kara poMcha ddaalaa| bAda meM mukha dvArA avicchinna vAgdhArA se nAmamAlA (koSa) ko guNate hue svakara-kamala se usI zloka ko dUsarI bAra vakratA se likha diyaa| sabhI sabhAsada loga pUjyazrI kI ora ekaTaka nigAha se nihArane lge| isake bAda pUjyazrI ne Aye hue AcAryazrI siddhasenasUri tathA sAraMgadeva vyAsa evaM mahArAjA rAmadeva ke sabhAsada kAyastha se unake abhimata bhinna-bhinna tIna zlokoM ke 1-1 akSara likhavA kara poMcha ddaale| phira dUsarI bAra tIsarI bAra karate hue yAvat tInoM zloka pUrNa hone taka 1-1 akSara A0 siddhasenAdi tInoM se pUjya zrI likhavAte gaye aura svayaM poMchate gye| yAvat tInoM zloka pUrNa ho jAne para apratima-pratibhAzAlI pUjya zrI jinapadmasUri jI mahArAja ne ve tInoM hI zloka sampUrNa eka paTTI para likha diye| isa atyuttama kliSTa kArya ko karake pUjyazrI ne apane zloka (prazaMsAtmaka sAdhuvAda) rUpa haMsa ko khelane ke lie tInoM jagat meM bheja diyaa| yAni isa ananya sAdhya kArya se sarvatra ApakI bar3I bhArI khyAti huii| isa pratibhA ke camatkAra ko dekhakara rAjasabhA ke samasta loga ki-"yadyapi isa viSama kalikAla meM saba logoM kI kalAe~ luptaprAya ho gaI haiM, phira bhI jinazAsana meM atizaya kalA-kalApa ko dhAraNa karane vAle pUjyazrI jaise sUrivara aba bhI bhUmaNDala para vartamAna haiN|" isa prakAra mahArAja kA guNavarNana kiyA jAne lgaa| isa bhA~ti pUjyazrI ne rAjA rAmadeva kI sabhA meM camatkAra dikhalA kara vahA~ se lauTa kara zrIsaMgha ke AvAsa sthAna para padArpaNa kiyaa| 121. samasta caturvidha saMgha sahita pUjyazrI vahA~ se calakara candrAvatI nagarI Adi ke mArga se calate hue bUjadrI sthAna meM vApisa aae| vahA~ para tIrtha yAtrA meM caturvidha saMgha ke sAre bhAra ko nibhAne vAle, binA kisI kAmanA ke sonA-cA~dI, vastra, ghor3A Adi mukhya-mukhya vastuoM ke supAtra dAna se apane dhana ko saphala banAne vAle saMghapati sA0 mokhadeva zrAvaka ne mahArAja udayasiMha Adi rAjyAdhikArI va nAgarika logoM ko sammukha lAkara gAje-bAje ke sAtha caturvidha saMgha sahita rathastha devAlaya kA praveza mahotsava kiyaa| pUjyazrI ne apane muni parivAra ke sAtha isI sthAna para cAturmAsa kiyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (207) Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahA~ taka to sArA vRttAnta "kharataragacchAlaGkAra yugapradhAnAcArya gurvAvalI" kA hI prAyaH anuvAda hai| isase Age kA vRttAnta upAdhyAya zrI makSamAkalyANa jI gaNivara racita paTTAvalyAdi anyAnya sAdhanoM ke AdhAra para likhA gayA hai| AcArya jinapadmasUri jI ke viSaya meM yaha janazruti prasiddha hai ki eka bAra jaba ve yAtrArtha zrI vivekasamudropAdhyAya Adi muniyoM ke sAtha bAr3amera gaye hue the taba vahA~ laghudvAra vAle mandiroM meM vizAlakAya bhagavAn mahAvIra kI mUrti dekha kara bAlya svabhAva se prerita ho ye zabda kahe ki bUhA NaMDhA vasahI vaDDI andari kiuM kari mANI ___ arthAt itane choTe dvAra vAle mandira ke andara itanI vizAla mUrti kaise lAI gaI hai| isase kitane hI zrAvakoM ko asantoSa va aruci bhI paidA huI, kintu zIghra hI vivekasamudropAdhyAya jI ne usakA samAdhAna kara diyaa| isake bAda jaba Apa gujarAta ke lie vihAra kara rahe the, usa samaya mArga meM sarasvatI nadI ke kinAre tthhre| taba ekAnta meM yaha cintA huI ki-"kala gujarAta pahu~ca kara pattanIya saMgha ke sammukha dharmadezanA denI hai aura maiM bAlaka hU~, kaise dharmadezanA de sakU~gA?" to sarasvatI nadI ke kinAre Thaharane ke kAraNa sarasvatI ne santuSTa hokara varadAna diyA aura Apane prAtaH kAla pATaNa pahu~ca kara "arhanto bhagavanta indramahitA" ityAdi zArdUlavikrIr3ita chandobaddha navIna kAvya kA nirmANa kara usakA aisA sundara vivacana pattanIya saMgha ke sammukha kiyA ki saba Azcaryacakita ho gae aura Apako-"bAla dhavala kUrcAla sarasvatI" isa upAdhi se suzobhita kiyA gyaa| somakuMjara kRta paTTAvalI meM-"kUrcAli sarasvatI virud pArTANa jAsu saMghahiM diddhau // 26 // " likhA hai| saMvat 1400 meM vaizAkha zuklA caturdazI ke dina ApakA alpAyu meM hI svargavAsa ho gyaa| vizeSA kharataragacchavRhadgurvAvalI meM inake dvArA vibhinna avasaroM para pratiSThApita jinapratimAoM kA ullekha milatA hai| inameM se eka pratimA Aja upalabdha hai| isa para utkIrNa lekha nimnAnusAra hai pArzvanAtha-paJcatIrthIH samvat 1391 mA0sa0 15 kharataragacchIya zrIjinakuzalasUriziSyaiH zrIjinapadmasUribhiH zrI pArzvanAthapratimA pratiSThitA kAritA ca mava0 bAhi sutena ratnasiMhena putra AlhAdi parivRtena svapitRvya sarva pitRvya puNyArthaM / (nAhara, jaina lekha saMgraha, bhAga-2, lekhAMka 1926, pArzvanAtha mandira, karer3A) 1. saMbhava hai sUri pada prApti ke bAda prathama cAturmAsa jaisalamera karake jaba Apa bAr3amera padhAre usa samaya kI yaha ghaTanA ho, parantu vivekasamudropAdhyAya jI kA svargavAsa jinapadmasUri jI kI dIkSA se 6 varSa pUrva saM0 1378 jyeSTha sudi 2 ko ho cukA thaa| unake sthAna para labdhinidhAnopAdhyAya jI ho sakate haiM jo Age calakara zrI jinalabdhisUri nAma se inhIM ke paTTadhara AcArya bne| (208) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinalabdhisUri AcArya zrI jinapadmasUri jI ke paTTa para zrI jinalabdhisUri jI abhiSikta hue| zrI taruNaprabhAcAya kRta zrI jinalabdhisUri cahutarI ke anusAra ApakI prAmANika jIvanI yahA~ prastuta hai / mADa deza ke jaisalamera mahAdurga meM yAdava rAjA jayatasiMha ke rAjya meM durgasthita pArzvanAtha jinAlaya zAzvata caityoM kA khyAla karAne vAlA hai / vahA~ osavAla vaMza kI navalakhA zAkhA meM dhaNasiMha zrAvaka hue jinakI bhAryAratna khetAhI kI kukSi se saM0 1360 mArgasira zuklA 12 ke dina apane nanihAla sAMcaura meM lakkhaNasIha kA janma huA / aNahilapura meM vicarate hue zrI jinacandrasUri jI mahArAja kA upadezAmRta pAna kara saM0 1370 mitI mAgha zuklA 11 ko dIkSita hue| ApakA nAma labdhinidhAna rakhA gyaa| zrI municandra gaNi ke pAsa svAdhyAya, AlApaka, paMjikA, kAvyAdi tathA zrI rAjendracandrAcAya ke nikaTa nATaka, alaMkAra, vyAkaraNa, dharmaprakaraNa, pramANa- zAstroM kA adhyayana kara mUlAgamoM kA abhyAsa kiyA / damayantIkathA, kAvyakusumamAlA, vAsavadatA, kammapayar3I Adi zAstra pddh'e| zrI jinakuzalasUri jI ke pAsa mahAtarka khaNDanAdi tathA taruNaprabhAcArya ke sAtha viSama granthoM kA abhyAsa kiyA / inake kSAnta, dAnta Adi guNoM kI kAnti ko dekhakara vacana - kalAdi se mugdha hokara saba loga sira dhunate hue Azcarya prakaTa karate the / saM0 1388 mitI mArgazIrSa zuklA 11 ke dina derAvara meM zrI jinakuzalasUri jI ne inheM upAdhyAya pada se alaMkRta kiyA, jisakA varNana Age A cukA hai| saM0 1389 ke cAturmAsa meM inheM syAdvAda - ratnAkara, mahAtarka ratnAkara Adi granthoM kA parizIlana karavAyA thA / inhoMne prathama bhuvanahitopAdhyAya ko par3hAyA evaM janapadmasUri, vinayaprabha, somaprabha ko pramANa, AgamAdi vidyAoM kA abhyAsa kraayaa| saM0 1400 ke mitI ASAr3ha mAsa kI prathama pratipadA ko pATaNa ke zrI zAntinAtha jinAlaya meM zrI taruNaprabhAcArya ne AcArya pravara pUjya zrI jinapadmasUri ke pada para zrI labdhinidhAnopAdhyAya ko AcArya padAdhiSThita kara zrI jinalabdhisUri nAma prasiddha kiyA / inhoMne gujarAta, mAravAr3a, savAlakSa, lATa, mADa, sindhu, sauraTha Adi dezoM meM vicaraNa kara sthAna-sthAna para mahotsavAdi dvArA zAsana prabhAvanA kI / cAroM dizAoM meM zAsana bhavana ke nimitta cAra pada bnaaye| tIna upAdhyAya, cAra vAcanAcArya, 8 ziSya sAdhu aura do AryAe~ kiiN| apane pragaTita guNa mAhAtmya se rAya vaNavIra, mAlaga pramukhAdi se pada sevA kraaii| isa prakAra atizayavAna AcArya mahArAja ne apanA Ayu zeSa jAna kara apane paTTa yogya zikSA dekara saM0 1404 mitI Azvina zuklA 12 ke dina nAgaura meM samAdhipUrvaka svargavAsI hue| zrIsaMgha ne 1. kharatara guru guNa varNana chappaya 23 meM bhI - " navalakha kuli dhaNasIha naMdaNu suprasiddhau / khetAhi tiya kukhi jAu, bahu gajara samiddhau / " likhA hai| (aitihAsika jaina kAvya saMgraha pR0 35) AcArya pada ke lie bhI pR0 26 ke 10 veM chappaya meM - " sayacaudaha jiNalabadhi sUri paTTahi suprasiddhau, ASADhaha vadi par3avi, tahavi paTTAgama kiddhau" likhA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (209) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unake smAraka stUpa kA nirmANa bar3e prazasta rUpa se krvaayaa| muni sahajajJAna racita zrI jinacandrasUra vivAhalau ke anusAra Apane apane antima samaya meM yazobhadra muni ko paTTAbhiSeka karane kI zikSA de gaye the| ve aSTAvadhAnI aura bar3e vidvAn the| trizRMgama kI rAjasabhA meM aura saM0 1393 ke tIrtha yAtrA meM Apa zrI jinapadmasUri jI ke sAtha the, jisakA ullekha Age AyA hI hai| zrI jinapadmasUri jI kI padasthApanA ke samaya ye mahopAdhyAya the| zrI jinakuzalasUri jI kRta caityavandanakulakavRtti para Apane TippaNa likhaa| 1 zAMtistavana, 2 vItarAga vijJaptikA, 3, 4, 5 pArzvanAtha stavana, 6 prazasti Adi ApakI racanAe~ bhI prApta haiN| AcArya zrI jinacandrasUri / zrI kSamAkalyANa jI kRta paTTAvalI meM ApakA janma chAjahar3a gotra meM saM0 1385 meM aura dIkSA saM0 1390 meM kevala pA~ca varSa kI umra meM hone kA likhA hai, vaha vAstava meM bhrAmaka hai| muni sahajajJAna racita vIvAhalo ke anusAra ApakA janma marudeza ke kusumANa gA~va meM maMtrI kelhA kI patnI sarasvatI kI kokha se huA thaa| ApakA nAma pAtAla kumAra thaa| dillI nagara se saMghapati rayapati kA vizAla yAtrI saMgha jaba kusumANe meM AyA to maMtrI kelhA bhI usameM saparivAra sammilita ho ge| yaha saMgha saM0 1380 meM nikalA thA aura usameM maMtrI kelhA ke sammilita hone kA ullekha Age A cukA hai| kramazaH zatrujaya pahu~cane para tIrthapati zrI RSabhadeva prabhu ke darzana kara saMgha ne apanA janma saphala maanaa| vahA~ gacchanAyaka zrI jinakuzalasUri kA vairAgyamaya upadeza zravaNa kara pAtAla kumAra ko dIkSA lene kA utsAha prakaTa huA, para mAtA se anumati prApta karanA kaThina thaa| anta meM kisI prakAra mAtA ne prabodha pAkara AjJA de dI aura pAtAla kumAra ko sUrijI ne vAsakSepa dekara unheM ziSya rUpa meM svIkAra kiyaa| yathAsamaya dIkSA kI taiyAriyA~ hone lgii| maMtrI kelhA ne caturvidha vidhi-saMgha kI pUjA kii| yAcakajanoM ko manovAMchita dAna diyaa| pAtAla kumAra kA vara ghor3A nikalA aura ve dIkSA lene guru mahArAja ke nikaTa aaye| gurudeva ne unheM ASAr3ha vadi 6 ke dina yugAdideva ke samakSa mahotsavapUrvaka dIkSA dI aura nAma yazobhadra rkhaa| inake sAtha devabhadra kI bhI dIkSA huI thI jisakA ullekha Age A cukA hai| saM0 1381 mitI vaizAkha vadi 6 ke dina pATaNa meM pratiSThA mahotsava ke samaya inakI bar3I dIkSA hone kA ullekha Age yathAsthAna AyA hai| Apane zrI amRtacanda gaNi ke pAsa vidyAdhyayana kiyaa| yathAsamaya par3ha-likhakara yogyatA prApta hone para zrI jinalabdhisUri jI apane aMtima samaya meM yazobhadra muni ko apane pada para pratiSThita karane kI zikSA de ge| tadanusAra zrI taruNaprabhasUri ne saM0 1406 mitI mAgha sudi 10 ko jaisalamera meM Apako gacchanAyaka pada para pratiSThita kiyaa| pATa mahotsava hAthI sAha ne kiyaa| saM0 1404 meM zrI jinalabdhisUri jI ke svargavAsa samaya ye pAsa meM nahIM the, mAlUma hotA hai| (210) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyathA usI varSa paTTAbhiSeka ho jAtA kyoMki zrI jinalabdhisUri jI aMtima zikSA de hI gae the| saM0 1414 ASAr3ha vadi 13 ke dina staMbha tIrtha meM zrI jinacandrasUri jI kA svargavAsa huaa| kUpArAma ramaNIya pradeza meM ApakA stUpa niveza kiyA gyaa| AcArya zrI jinodayasUri ApakA janma saM0 1375 meM pAlhaNapura nivAsI mAlhU gotrIya sAha rudrapAla kI dharmapatnI dhArala devI kI ratna kukSi se huA thaa| ApakA janma nAma samara kumAra (samariga) thaa| saM0 1382 meM vaizAkha sudi 5 ko bhImapallI ke zrImahAvIra vidhi-caitya meM pitA rudrapAla kRta utsava se bahina kIlhU ke sAtha AcArya pravara zrI jinakuzalasUri jI ke kara kamaloM se dIkSA grahaNa kii| dIkSA nAma somaprabha rakhA gyaa| saM0 1406 meM jaisalamera meM zrI jinacandrasUri jI mahArAja ne svahasta se inheM vAcanAcArya pada pradAna kiyA thaa| saM0 1415 jyeSTha kRSNa' 13 ko stambha tIrtha meM zrI ajitanAtha vidhi-caitya meM lUNiyA gotrIya sAha jaisala' kRta nandi mahotsava dvArA taruNaprabhAcArya ne ApakI pada sthApanA kii| tadanantara Apane stambhatItha meM ajita jina-caitya kI pratiSThA kI tathA zajaya tIrtha kI yAtrA kii| vahA~ para pA~ca pratiSThAe~ kii| Apane 24 ziSya aura 14 ziSyAoM ko dIkSita kiyA evaM anekoM ko saMghapati, AcArya, upAdhyAya, vAcanAcArya, mahattarA Adi padoM se alaMkRta kiyaa| isa prakAra paMca parva (pA~coM tithi) ke upavAsa karane vAle, bAraha gA~voM meM amAri ghoSaNA karAne vAle tathA 28 sAdhuoM ke parivAra ke sAtha aneka dezoM meM vihAra karane vAle AcAryazrI kA saM0 1432 bhAdrapada vadi ekAdazI ko zrI lokahitAcArya ko apane pada yogya aMtima zikSA dekara pATaNa nagara meM svargavAsa huaa| bhakta saMgha dvArA stUpa pratimA kI sthApanA huii| ___inake viSaya meM vijJapti patra ke AdhAra para kucha vizeSa vRtta jJAta huA hai, yaha vijJapti zrI jinodayasUri jI ke ziSya merunandana gaNi ne likha kara saM0 1431 meM ayodhyA meM virAjamAna zrI lokahitAcArya ko bhejI thii| isameM unhoMne apanI aura guru jinodayasUri jI kI yAtrA kA vistRta varNana diyA hai| ve likhate haiM : 1. rAjalAbha-sudi 13, kSamAkalyANa-ASAr3ha sudi 2, samayasundarIya paTTAvalI meM ASAr3ha vadi 13 likhA hai| 2. jayasomIya guruparvakrama tathA jJAnakalaza kata rAsa Adi ke anasAra paTTAbhiSeka mahotsava dillI nivAsI zrImAla rudrapAla, nIMbA, sadharA ke putra saMghavI ratanA pUniga aura zAha vastupAla ne kiyA thaa| 3. inakI dIkSA saM0 1374 kAttika vadi 6 ko zrI jinacandrasUri ke kara-kamaloM se uccApurI meM huI, dIkSA nAma bhuvanahita thaa| AcArya pada ke anaMtara ye lokahitAcArya nAma se prasiddha hue| AcArya pada zrI jinodayasUri ne diyA thaa| gacchanAyakoM ke sAtha saMbhavataH inakA vicaraNa kama huA jisase inakA itivRta ajJAta hai| kintu saM0 1431 meM AcArya zrI jinodayasUri ke ziSya merunandana gaNi ne ayodhyA meM virAjamAna Apako jo vijJapti patra bhejA thA, usase kucha bAtoM para prakAza par3atA hai| isake bAda aNahillapura kA varNana hai| vahA~ se tejakIrti gaNi, harSacandra gaNi, bhadrazIla muni, paNDita jJAnakalaza muni, dharmacandra muni, merunandana muni, munitilaka muni, jJAnanandana muni, sAgaracandra muni Adi ziSya saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (211) 2010_04 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hama prAta:kAla pariSadA meM vyAkhyAna dete haiM, dopahara ko jJAnakalaza muni ko jainAgama kI vAcanA dete haiM evaM unheM aura merunandana muni, jJAnanandana muni tathA sAgaracandra muni ko sAhitya-lakSaNAdi zAstra par3hAte haiN| nAgapura (nAgaura) se do choTe lekha Apake pAsa bheje| usake bAda phalavaddhikA (phalaudI) meM zrI pArzvanAtha ko namaskAra kiyaa| usake bAda phira nAgaura meM mohaNa zrAvaka dvArA mAlAropaNa krvaayaa| isake bAda rAjA kheta ke parama prasAda pAtra sAdhurAja rAmadeva zrAvaka ne medapATa (mevAr3a) meM hameM AmaMtrita kiyaa| hama zrAvakoM sahita kuzamAnapura (kosavANA) pahu~ce aura jinacandrasUri ke caraNoM se pavitrita stUpa ko namaskAra kiyaa| zuddhadantIpurI (sojata) meM pA~ca dina tthhre| ASAr3ha kI prathama dvAdazI ke dina nadakUlavatI (nADola yA nADolAI) meM zrI mahAvIra ko namaskAra kiyaa| prAta:kAla zrImAla kula ke sA0 bhAdA ke putra tolhA zrAvaka ne mahotsava se apane sthAna para bulAyA aura hamane vidhipUrvaka varSa-granthi parva mnaayaa| vahA~ pandraha dina tthhre| phira paidala sipAhiyoM sahita sAdhurAja rAmadeva hameM lene aayaa| do prahara meM saba mArga ko pAra kara hamane mevAr3a ke kapila pATaka (kelavAr3A) nAmaka susajjita nagara meM zrI vidhibodhida vihAra ke zrI karaheTaka (karaher3A) pArzvanAtha kI sAdara vandanA kI aura vahA~ cAturmAsa kiyaa| mArgazIrSa ke prathama SaSThI ke dina zrI bhAgavatI dIkSA mahotsava huaa| dIkSAe~ ye thIM :pUrva nAma dIkSA nAma 1. caurAsI gA~voM meM amAri ghoSaNA karAne ke liye prasiddha maMtrIzvara arasiMha kI saMtAna botharA gotrIya lAkhA kA putra dhINAka maMtrI kalyANavilAsa muni maMDala sahita zrI jinodayasUri ne apanI paryupAsti nivedana kI hai| vijJapti ayodhyA bhejI gaI thii| usakA ATha zrokoM meM acchA varNana hai| usa aneka vizeSaNa-yutA nagarI meM ratnasamudra gaNi, rAjameru muni (ye Age calakara zrI jinarAjasUri hue) svarNameru muni, puNyapradhAna gaNi Adi yativaroM sahita zrI lokahitasUri virAjamAna the| isase pUrva zrI ratnasamudra muni dvArA zrAvaNa (nabhasa) mAsa meM likhita vijJapti ko prApta kara zrI jinodayasUri Adi atyanta Ananda prApta kara cuke the| unheM mAlUma ho cukA thA ki zrI lokahitAcArya ne upadezamAlA kA vyAkhyAna karate hue cAturmAsa vyatIta kiyA hai aura paNDita ratnasamudra gaNi, paM0 suvarNameru muni, paNDita rAjameru muni Adi ne karmagrantha para kisI TIkA kA nirmANa kiyA hai| usase yaha bhI jJAta huA ki Thakkura canda ke putra maMtridalIya vaMzodbhava rAjadeva zrAvaka dvArA sUcita tIrtha yAtrA meM zrI lokahitAcArya magadhadeza meM vihAra pradeza ke samudAya ko prasanna karate hue rAjagRha pahu~ce aura munisuvrata jinezvara kI vandanA kii| tadanantara vaibhAragiri evaM vipulAcala para jina-pratimAoM ko namaskAra kiyaa| zrAvakoM ne navIna jina-prAsAdoM kA nirmANa kara zrI brAhmaNa kuNDa aura kSatriya kuNDa ko vizeSa rUpa se bhUSita kiyaa| vahA~ se lauTakara vihArAdi sthAnoM meM phuNce| punaH vApisa jAkara vaibhAra aura vipulAcala para jina-pratimAoM ko namaskAra kiyA aura aneka kI savistAra pratiSThA kii| vahA~ se hote hue ve ayodhyA pahu~ce aura paMca tIrthoM ko namaskAra kiyaa| sAdhAra zrAvaka ke Agraha se unhoMne vahIM cAturmAsa kiyaa| (212) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. kANor3A - gotrIya rANA kA putra jehar3a kIrtivilAsa muni kuzalavilAsa muni 3. chAhar3avaMzIya khetA kA putra bhImar3a zrAvaka 4. bhUtapUrva deza saciva mAlhUzAkhIya DUMgarasiMha kI putrI umA matisundarI sAdhvI 5. vyAvahArikavaMzIya mahIpati kI putrI hAMsU harSasundarI sAdhvI isake bAda sAdhurAja rAmadeva ne pA~ca dina kI amAri kI ghoSaNA karavAI aura sAta - ATha dina nirdhana zrAvakoM kI sahAyatA kii| isake bAda jaba saba loga apane-apane sthAnoM para cale gae to hama sellahasta khemU zrAvaka dvArA Amantrita hokara usake zatapatrikA Adi sthAnoM meM ghuume| isake bAda yadyapi hama gujarAta jAnA cAhate the to bhI sAdhurAja rAmadeva ke Agraha se rAjadhAnI pahu~ce / phAlguna kRSNA aSTamI ko somavAra ke dina amRtasiddhi yoga meM jina bimba pratiSThA mahotsava kiyaa| vahA~ aneka jina pratimAe~ aura zrI jinaratnasUri jI kI mUrti kI sthApanA kii| yaha karaTaka pArzvanAtha kI hI kRpA thI ki mleccha saMkula sannivezoM meM bhI yaha saba kArya nirAbAdha sampanna huA / isake bAda narasAgarapura ke nivAsI maMtrIzvara muljA ke vaMzaja maMtrIzvara vIrA ne hameM lene ke lie apane bhAI maMtrIzvara maNDalika ke putra maMtrI sAraMga ko bhejaa| hama maMtrI sAraMga ke sArtha sahita zrIkaraheTaka pArzvanAtha ko namaskAra kara phAlguna zuklA dazamI ko ravAnA hue| nAgahRda (nAgadA) meM hamane navakhaNDa pArzvanAtha ke darzana kiye| IDara ke kile meM caulukyarAja dvArA nirmApita sundara toraNayukta vihAra vAle RSabhadeva kI, bar3anagara meM AdinAtha aura varddhamAna kI, siddhapura ke cakravartI siddharAja jayasiMha dvArA kArita devAlaya meM parameSThI kI cAra mUrtiyoM kI vandanA karate hue hama caitra ke prathama pakSa meM SaSThI ke dina (?) pattanapura pahu~ce / maMtrIzvara vIrA bahuta sI bheMTa lekara khAna se milA / khAna prasanna huA aura yAtrA ke lie pharamAna pradAna kiyaa| usake bAda praveza mahotsavapUrvaka nagara meM praveza kara usane zrI zAMtinAtha kI vandanA kI aura puNyazAlA meM guru ko namaskAra kara apane sthAna para gayA / usane lakar3I kA sundara evaM susajjita devAlaya taiyAra kiyaa| usameM caitra kI dvitIya pakSa kI SaSThI ke zrI RSabhadeva kA niveza kiyaa| maMtrIzvara vIrA aura maMtrI sAraMga saMgha ke adhIzvara bne| unhoMne narasamudra ko sarvathA tRpta kiyaa| cAroM dizAoM se loga saMgha meM sammilita hue aura zrI devAlaya kA niSkramaNa mahotsava atyanta vistAra se huA / narasamudra nikalakara kumaragiri para pahalA prayANa huA / isake bAda kuMkuma patrikAoM dvArA samAhUta maru- medapATa- sapAdalakSa- mADa - sindhu-bAgar3a-kauzala Adi dezoM ke logoM sahita hama bhI vaizAkha kI pahalI tRtIyA ke dina vahA~ se salakSaNapura pahu~ce / geTA ke putra DUMgara ne praveza mahotsava kiyA / sA0 kocara dvArA uddhArita vidhi-vihAra meM saindhava- pArzva ko namaskAra kiyaa| do dina Thahara kara zaMkhavarapura pahu~ce aura vahA~ cAra dina tthhre| phira pATala paJcAsara meM nemijina aura varddhamAna svAmI ko saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (213) Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra kara maNDala grAma phuNce| vahA~ bAhar3amera ke parIkSi vikrama, rAjApattana ke kAnhaDa, staMbha tIrtha ke govala ko mahAdhara pada diyaa| vIrA ne unakA sammAna kiyA aura unake saMghapati sUcaka tilaka kara saMghapati sthApanAcArya kA viruda prApta kiyaa| isake bAda sAdhu tejapAla ke putra kaTuka suzrAvaka kA sarva zrIsaMgha meM saba kAryoM meM prAdhAnya huaa| isake bAda myAna dvIpa deza se paM0 harSacandra gaNi hamase mile| phira saurASTra maNDala ke bhaDiyAudra sthAna meM mile hue saurASTrapati ke prasAda pAtra ajAgRhapura (ajAharA) pArzvanAthAdi ke samuddhAraka muMjAladeva ke naMdana vIrA ke bar3e bhAI pUrNa suzrAvaka ne akSaya tRtIyA ke dina sampUrNa saMghanAyakatva dhAraNa kiyA aura hama praveza mahotsava sahita ghoghA velakula sthAna meM pahu~ce aura navakhaNDa pArzvanAtha kI vandanA kii| vahIM zrI vinayaprabha se sAkSAtkAra huaa| Age bar3ha kara vimalAcala ke nikaTa saMgha ne tambU lgaaye| yahA~ se zatrujaya dikhAI dene lgaa| aneka dAnoM dvArA saMgha ne siddhAcala ke darzana ko saphala kiyaa| usake bAda saMgha pAdaliptapura hotA huA zatrujaya parvata para cddh'aa| prAkAra ke andara ghusa kara kharatara-vihAra, nandIzvarendra maNDapa, ujjayantAvatAra, zrIsvargArohaNa, trilakSa toraNAdi sthAnoM kA saundarya dekhatA huA saMgha vihAra maNDala meM phuNcaa| vahA~ usane yugAdideva ke darzana kara apane Apako kRtakRtya kiyaa| saMghapati maMtrI pUrNa aura maMtrI vIrA ne aneka prakAra se isa mahAtIrtha kI mahimA ko sphArita kiyA evaM jyeSTha kRSNA tRtIyA ko pratiSThA mahotsava kiyaa| hamane 68 mUrtiyA~ pratiSThita kiiN| vistArapUrvaka mAlAropaNa mahotsava huaa| phira yugapradhAna jinakuzalasUri kI kArti ke vistAraka mAnatuMga nAma ke kharatara-vihAra meM saMghapatiyoM ne pUjA kii| zrI jinaratnasUri ko pUjAdi dvArA prasanna kiyaa| phira vimalAcala ke vihAroM meM mahAdhvajAropaNa pUjA kii| isa prakAra vahA~ ATha dina taka rhe| isake bAda saMgha giranAra tIrtha ke lie claa| vinayaprabha mahopAdhyAya zarIra se sazakta na the| ataH stambha tIrtha cale gye| ajAgRhapura meM tIna dina zrI pArzvanAtha kI upAsanA kii| phira arNApura hote koTinArapura pahuMce aura vahA~ ambikA kA pUjana kiyaa| devapattanapura meM zrIcandraprabha svAmI Adi jinazvaroM ko namaskAra kiyaa| mAMgalyapura meM navapallava pArzvanAtha kI vandanA kii| hamane maMtrI pUrNa dvArA kArita dArumayI pauSadhazAlA meM tIna dina taka vizrAma kiyaa| zrI jIrNadurgastha zrI pArzvaprabhu ko pUja kara raivatAcala para cddh'e| vahA~ zrI nemi jinavara ke darzana kiye| vahA~ bhI vIrA aura pUrNa ne za@jaya kI taraha kRtya kiye| pA~ca dina vahA~ Thahara kara ujjayanta se utre| mAMgalyapura phuNce| vahA~ logoM ke Agraha ke kAraNa lalitakIrti upAdhyAya, devakIrti gaNi aura sAdhutilaka muni ko rkhaa| devapattanapura meM dIkSA mahotsava huaa| vahA~ sIhAkula vAle maMtrIzvara dAdU ke putra khetasiMha kA dIkSA nAma kSetramUrti muni aura mAlhU zAkhIya cAmpA ke putra padmasiMha kA nAma puNyamUrti muni rkhaa| phira navalakSadvIpa hote hue zerISakapattana pahu~ce aura loDaNa pArzvanAtha jina ko namaskAra kiyaa| vahA~ vIrA ne suvarNakalaza cddh'aayaa| zrAvaNa mAsa kI pahalI ekAdazI ko saMgha ne narasamudra pattana meM praveza kiyaa| Apake lie mevAr3a ke deva namaskAra ke sapheda akSata, zatrujaya ke pAna aura ujjayanta pUjana kI supArI bhejate haiN| Apa svIkAra kreN| yahA~ zrIpattana meM cAturmAsa sAnanda huA hai| (214) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1431 jina paJcaka paMca kalyANaka dvArA pavitrita ekAdazI ke dina zrIpattanapura meM sthita zrI kharataragacchAcArya zrI jinodayasUri guru ke Adeza se unake ziSya merunandana gaNi ne ayodhyApurI sthita zrIlokahitAcArya ke lie yaha mahotsava samarpita kiyaa| ___ jaisalamera caitya-prazasti meM rAMkA seTha jesala ke putra AMbA dvArA saM0 1425 meM derAvarayAtrA aura saM0 1427 meM zrI jinodayasUri dvArA pratiSThotsava karAne kA ullekha hai| Wan st AcArya zrI jinarAjasUri (prathama) saM0 14321 phAlguna kRSNA SaSThI ke divasa aNahilapura (pATaNa) meM lokahitAcArya jI ne ina rAjameru gaNivarya ko gurvAjJAnusAra AcArya pada pradAna kara zrI jinodayasUri jI kA paTTadhara ghoSita kiyaa| paTTAbhiSeka pada mahotsava sA0 kaDuA dharaNA ne gaccha ke vinayaprabhopAdhyAya va jasasamRddhi mahattarA Adi sAdhu-sAdhviyoM aura AmaMtrita vizAla saMgha kI upasthiti meM bar3e samArohapUrvaka kiyA thaa| karmacandra maMtrI vaMza-prabandha ke anusAra ye dAdA zrI jinakuzalasUri kA pATaNa meM paTTotsava evaM zatrujaya tIrtha para mAnatuMga vihAra-kharatara vasahI ke nirmAtA ke putra vIlhA-vInA devI ke putra the| kaDuA, dharaNA aura naMdA tIna bhAI the| vaMza-prabandha meM mahotsava ke sambandha meM likhA hai zrIjinarAjagurUNAM lokhitaacaaryvrykrmuule| sUri-pada-kRta-nandI-mahotsavo daapyaamaas|| sUripadotsava-darzana-samutsukAyAta jaanpdlokaan| vastrAdidAnapUrvaM tutoSa yodosskRtmoghH||1|| zrI guNavinayopAdhyAya ne karmacaMdra maMtrivaMza prabandha rAsa meM bhI isa prakAra likhA hai lokahitAcArija karae eM, zrI jinarAja nai paatt| dirAyau jiNi vidhai e, nandi mahotsava thaadi|| 53 // tiNi utsavi je AvIyA e, vastrAdika nai daani| saMtoSyA sAhamI e, mAnI kADhai kaan|| 54 // zrI jinarAjasUri jI savA lAkha zoka pramANa nyAya granthoM ke adhyetA the| Apane apane karakamaloM 1. jinarAjasUri rAsa (truTakapatra) meM saM0 1433 likhA hai| 2. jinarAjasUri rAsa meM inheM tejapAla kA putra batAyA gayA hai evaM tejapAla ke pitA jAlhaNa ko jinaprabodhasUri ke choTe bhAI aura saMghapati khImar3a putra bhIma putra zrIcaMda ke putra likhA hai ataH karmacandra maMtrivaMza prabaMdha ke pUrva nAmoM se yaha adhika vizvasanIya hai| paTTAbhiSeka ke samaya abhayacaMda ne pracura dAna diyA thaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (215) ____ 2010-04 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se suvarNaprabha, bhuvanaratna aura sAgaracaMdra ina tIna manISiyoM ko AcArya pada pradAna kiyA thaa| Apane saM0 1444 meM cittaur3agar3ha para AdinAtha mUrti kI pratiSThA kI thii| zrI sAgaracandrAcArya ne saM0 1459 meM Apake Adeza se jaisalamera ke zrI cintAmaNi pArzvanAtha jinAlaya meM jina bimba-sthApanA kI thI naveSuvAndumitetha vatsare nidezataH shriijinraajsuureH| asthApayan garbhagRhetra bimbaM, munIzvarAH saagrcndrsaaraaH|| saM0 1444 meM kailavAr3A mevAr3a ke maMtrI zAkhA ke arajana zreSThI kI patnI lakhamiNi devI ke aMgaja rAvaNa kumAra ko mitI kArtika kRSNA 12 ko dIkSita kara rAjyavarddhana nAma se prasiddha kiyaa| saM0 1461 meM anazana ArAdhanApUrvaka devakula pATaka (delavAr3A) meM svargavAsI hue| delavAr3A ke sA0 nAnhaka zrAvaka ne ApakI bhaktivaza mUrti banavA kara zrI jinavarddhanasUri jI se pratiSThita karavAI jo Aja bhI delavAr3A meM vidyamAna hai| isa mUrti para nimnalikhita lekha utkIrNita hai "saM0 1469 varSe mAgha sudi 6 dine UkezavaMze sA0 soSAsantAne sA0 suhar3A putreNa sA0 nAnhakena putra vIramAdi parivArayutena zrI jinarAjasUrimUrtiH kAritA pratiSThitA zrI kharataragacche zrI jinavarddhanasUribhiH" AcArya zrI jinabhadrasUri - AcArya pravara zrI jinarAjasUri jI ke pada para zrI sAgaracandrAcArya ne jinavarddhanasUri ko sthApita kiyA thA, kintu una para deva-prakopa ho gayA, ataH caudaha varSa paryanta gacchanAyaka rahane ke anantara gacchonnati ke hetu saM0 1475 meM zrI jinarAjasUri jI ke pada para unhIM ke ziSya zrI jinabhadrasUri ko sthApita kiyA gyaa| zrI jinavarddhanasUri jI ke sambandha meM pippalaka zAkhA ke itihAsa meM likhA jaayegaa| jinabhadrasUri paTTAbhiSekarAsa ke anusAra ApakA paricaya isa prakAra hai mevAr3a deza meM deulapura nAmaka nagara hai| jahA~ lakhapati rAjA ke rAjya meM samRddhizAlI chAjahar3a gotrIya zreSThi dhINiga nAmaka vyavahArI nivAsa karatA thaa| unakI zIlAdi vibhUSitA satI strI kA nAma khetaladevI thaa| inakI ratnagarbhA kukSi se rAmaNakumAra ne janma liyA, ve asAdhAraNa rUpaguNa sampanna the| ___ eka bAra jinarAjasUri jI mahArAja usa nagara meM pdhaare| rAmaNakumAra ke hRdaya meM AcAryajI ke upadezoM se vairAgya paripUrNa rUpa se jAgRta ho gyaa| kumAra ne apanI mAtuzrI se dIkSA ke lie AjJA 1. jaisalamera ke tatkAlIna rAjA lakSmaNadeva rAula inake bar3e prazaMsaka aura bhakta the| inake paTTa para bhAvaprabhasUri baiThe jo mAlhU zAkhA ke lUNicA kula ke savvar3a sAha kI bhAryA rAjalade ke putra aura jinarAjasUri jI ke ziSya the| (dekheM aitihAsika jaina kAvya saMgraha, pR0 41) (216) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maaNgii| mAtA ne aneka prakAra ke pralobhana diye - minnata kI, para vaha vyartha huI / anta meM svecchAnusAra AjJA prApta kI aura samArohapUrvaka dIkSA kI taiyAriyA~ huiiN| zubhamuhUrta meM jinarAjasUri jI ne rAmaNakumAra ko dIkSA dekara kIrtisAgara nAma rakhA / sUri jI ne samasta zAstroM kA adhyayana karane ke lie unheM vA0 zIlacandra guru ko sauNpaa| unake pAsa inhoMne vidyAdhyayana kiyA / candragaccha-zrRMgAra AcArya sAgaracandrasUri ne gacchAdhipati zrI jinarAjasUri jI ke paTTa para kIrtisAgara jI ko baiThAnA taya kiyA / bhANasaulIpura meM sAhukAra nAlhiga rahate the jinake pitA kA nAma mahur3a aura mAtA kA nAma AMbaNi thA / lIlA devI ke pati nAlhigasAha ne sarvatra kuMkumapatrikA bhejii| bAhara se saMgha vizAla rUpa meM Ane lagA / saM0 1475 meM zubhamuhUrta ke samaya sAgaracandrasUri ne kIrtisAgara muni ko sUripada para pratiSThita kiyA / nAlhiga zAha ne bar3e samAroha se paTTAbhiSeka utsava mnaayaa| nAnA prakAra ke vAjitra bajAye gae aura yAcakoM ko manovAMchita dAna dekara santuSTa kiyA gayA / upA0 kSamAkalyANa jI kI paTTAvalI meM ApakA janma saM0 1449 caitra zuklA ' SaSThI ko ArdrAnakSatra meM likhate hue bhaNazAlI gotra Adi sAta bhakAra akSaroM ko milAkara saM0 1475 mAgha sudi pUrNimA budhavAra ko bhaNazAlI nAlhAzAha kArita naMdi mahotsavapUrvaka sthApita kiyaa| isameM savA - lAkha rupaye vyaya hue the / ve sAta bhakAra ye haiM - 1. bhANasola nagara, 2. bhANasAlika gotra, 3. bhAdo nAma, 4. bharaNI nakSatra, 5. bhadrAkaraNa, 6. bhaTTAraka pada aura jinabhadrasUri nAma / Apane jaisalamera, devagiri, nAgora, pATaNa, mANDavagar3ha, AzApallI, karNAvatI, khaMbhAta Adi sthAnoM para hajAroM prAcIna aura navIna graMtha likhavA kara bhaMDAroM meM surakSita kiye, jinake lie kevala jaina samAja hI nahIM, kintu sampUrNa sAhitya saMsAra ApakA cira kRtajJa hai| Apane AbU, giranAra aura jaisalamera ke mandiroM meM vizAla saMkhyA meM jinabimboM kI pratiSThA kI thI, unameM se saikar3oM aba bhI vidyamAna haiN| zrI bhAvaprabhAcArya aura kIrtiratnAcArya ko Apane hI AcArya pada se alaMkRta kiyA thA / saM0 1514 mArgazIrSa vadi 9 ke dina kuMbhalamera meM ApakA svargavAsa huaa| AcArya zrI jinabhadrasUri jI uccakoTi ke vidvAn aura pratiSThita ho gae haiN| unhoMne apane 40 varSa ke AcAryatva, yugapradhAnatva kAla meM aneka dharmakArya karavAye / vividha dezoM meM vicaraNa kara dharmonnati kA vizeSa prayatna kiyaa| jaisalamera ke saMbhavanAtha jinAlaya kI prazasti meM Apake sadguNoM kI bar3I prazaMsA kI gaI hai| Apake dvArA aneka sthAnoM meM jJAna bhaMDAra sthApita karane kA vivaraNa Upara likhA jA cukA hai| rAula zrI vairisiMha aura tryaMbakadAsa jaise nRpati Apake caraNoM meM bhaktipUrvaka praNAma karate the| saM0 1494 1. upA0 jayasomIya guruparva krama meM chAjahar3a gotrIya sA0 dhANika bhAryA khetalade kA putra likhA / mAtA-pitA ke nAmoM meM to uccAraNa bheda hai / bhaNazAlI gotra ke padotsavakAraka nAlhigazAha the jisase sAta bhakAra samarthita ho jAte haiN| zrI jinabhadrasUri jI kA chAjahar3a gotra hI ThIka hai / guruparva krama meM kRSNapakSa likhA hai| dIkSA 12 varSa kI Ayu meM lI aura AcArya pada kI prApti ke samaya 25 varSa ke the | saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (217) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM isa mandira kA nirmANa caupar3A gotrIya sA0 hemarAja-pUnA-dIhA-pA~cA ke putra zivarAja, mahIrAja lolA aura lAkhaNa ne karavAyA thaa| rAula vairisiMha ne ina cAroM bhrAtAoM ko apane bhAI kI taraha mAnakara vastrAlaMkAra se sammAnita kiyA thaa| saM0 1497 meM sUri jI ke kara-kamaloM se pratiSThA aMjanazalAkA kraaii| isa avasara para 300 jina bimba, dhvaja-daNDa zikharAdi kI pratiSThA huii| isa 35 paMktiyoM vAlI prazasti kA nirmANa jayasAgaropAdhyAya ke ziSya somakuMjara ne kiyA aura paM0 bhAnuprabha ne Alekhita kiyA thaa| isa prazasti kI 10vIM paMkti meM likhA hai ki AbU parvata para zrI varddhamAnasUri jI ke vacanoM se vimala maMtrI ne jinAlaya kA nirmANa karavAyA thaa| zrI jinabhadrasUri jI ne ujjayanta, cittaur3a, mAMDavagar3ha, jAura meM upadeza dekara jinAlaya nirmANa karAye va uparyukta nAnA sthAnoM meM jJAna bhaNDAra sthApita karAye, yaha kArya sarvAdhika mahattvapUrNa thaa| isa mandira ke talaghara meM hI vizva vizruta zrI jinabhadrasUri jJAna-bhaNDAra hai, jisameM prAcInatama tAr3apatrIya 400 pratiyA~ haiN| khaMbhAta kA bhaMDAra dharaNAka ne taiyAra karAyA thaa| ___ mAMDavagar3ha ke sonigirA zrImAla maMtrI maMDana aura dhanadarAja Apake paramabhakta vidvAn zrAvaka the| inhoMne bhI eka vizAla siddhAnta koza likhavAyA thA jo Aja vidyamAna nahIM hai, para pATaNa bhaMDAra kI bhagavatIsUtra kI prazasti yukta prati mAMDavagar3ha ke bhaMDAra kI hai| ApakI "jinasattarI prakaraNa' nAmaka 210 gAthAoM kI prAkRta racanA prApta hai| saM0 1484 meM jayasAgaropAdhyAya ne nagara koTa (kAMgaDA) kI yAtrA ke vivaraNa svarUpa "vijJapti triveNI" saMjJaka mahattvapUrNa vijJapti patra Apako bhejA thaa| inhoMne saM0 1509 kArtika sudi 13 ko jaisalamera ke candraprabha jinAlaya meM pratiSThA kii| zrutarakSaka AcAryoM meM zrI jinabhadrasUri jI kA nAma mUrdhanya sthAna meM hai| kharataragaccha ke dAdA saMjJaka cAroM gurudevoM kI bhA~ti Apake caraNa va mUrtiyA~ aneka sthAnoM meM pUjyamAna haiN| zrI jinabhadrasUri zAkhA meM aneka vidvAn hue haiN| kharataragaccha kI vartamAna meM ubhaya bhaTTArakIya, AcArgIya, bhAvaharSIya va jinaraMgasUri Adi zAkhAoM ke Apa hI pUrva puruSa haiN| Apane kIrtirAja upAdhyAya ko AcArya pada dekara zrI kIrtiratnasUri nAma se prasiddha kiyA thaa| ye neminAtha mahAkAvyAdi ke racayitA aura bar3e prabhAvaka AcArya hue haiN| inake guNaratnasUri, kalyANacandrAdi 51 ziSya the| inake bhrAtAoM va unake vaMzajoM ne jaisalamera, jodhapura, nAkor3A, bIkAnera Adi aneka sthAnoM meM jinAlaya nirmANa karAye va aneka saMgha-yAtrAdi zAsana prabhAvanA ke kArya kiye the| zrI kIrtiratnasUri zAkhA meM pacAsoM vidvAn kavi Adi hue haiN| gItArtha ziromaNi zrI jinakRpAcandrasUri bhI zrI kIrtiratnasUri jI kI paramparA meM hI hue haiN| zrI jayasAgara jI ko jo zrI jinavarddhanasUri jI ke ziSya the, Apane hI saM0 1475 meM upAdhyAya pada se alaMkRta kiyaa| ye bar3e vidvAn aura prabhAvaka hue haiN| AbU kI "kharatara vasahI" darar3A gotrIya saM0 maMDalika jo upAdhyAyajI ke bhrAtA the, ne hI nirmANa karavAI thii| upAdhyAya jI kI paramparA meM bhI anekoM vidvAn hue| upAdhyAya jI ke nirmANa kie aneka graMtha va stotrAdi upalabdha haiN| jaWan (218) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinacandrasUri mahAn prabhAvaka AcArya zrI jinabhadrasUri jI ke paTTa para zrI jinacandrasUri baitthe| inakA janma saM0 1487 meM jaisalamera nivAsI camma gotrIya sAha vaccharAja ke ghara huaa| inakI mAtA kA nAma vAlhA devI thaa| saM0 1492 meM ye dIkSita hue| ApakA janma nAma karaNA aura dIkSA nAma kanakadhvaja thaa| saM0 1515 jyeSTha vadi dvitIyA ke dina kuMbhalameru nivAsI kUkaDa copar3A gotrIya sAha samarasiMha kRta naMdi-mahotsava meM zrI kIrtiratnasUri jI ne padasthApanA kii| saM0 1518 meM jaisalamera sthita saMbhavanAtha jinAlaya meM mandira nirmAtA copar3A parivAra ne zatrujaya giranAra paTTikAe~ nirmANa karAke Apake karakamaloM se pratiSThita krvaaii| zrI jayasAgaropAdhyAya ke bhrAtAoM ne arbudAcala para navaphaNA pArzvanAtha svAmI ke sarvocca timaMjile "kharatara vasahI" saMjJaka jinAlaya kA nirmANa karAyA jisakI pratiSThA Apane kii| zrI dharmaratrasUri Adi aneka muniyoM ko AcArya pada pradAna karane vAle sUri mahArAja sindha, saurASTra, mAlava Adi dezoM meM vicaraNa kara saM0 1537 meM jaisalamera meM svargavAsI hue| Wan // AcArya zrI jinasamudrasUri ye bAhar3amera nivAsI pArakha gotrIya deko sAha ke putra the| inakI mAtA kA nAma devala devI thaa| saM0 1506 meM inakA janma huA aura saM0 1521 meM inhoMne dIkSA grahaNa kii| dIkSA nandimahotsava puJjapura meM maNDapadurga nivAsI zrImAlavaMzIya sonapAla ne kiyaa| dIkSA nAma kulavarddhana thaa| saM0 1533 mAgha sudi trayodazI ke dina jaisalamera meM saMghapati zrImAlavaMzIya sonapAla kRta nandi mahotsava meM zrI jinacandrasUri jI ne apane hAtha se pada sthApanA kI thii| ye paMca nadI ke soma yakSa Adi ke sAdhaka the| saM0 1536 phAlguna sudi 3 ke dina rAvala devakarNa ke rAjyakAla meM Apane aSTApada prAsAda meM kuMthunAtha evaM Upara zAMtinAtha svAmI kI pratiSThA kI thii| parama pavitra cAritra ke pAlaka AcAryazrI kA saM0 15553 migasara vadi 14 ko ahamadAbAda meM svargavAsa huaa| Wan 55 1. somakuMjara kRta gurvAvalI meM inheM sAhuzAkhA gotrIya aura mAtA kA nAma syANI likhA hai (ai0jai0kA0saM0pR0 48) 2. yaha pratiSThA zrI jinacandrasUri jI ke sAtha karAI thii| unake aneka zilAlekha milate haiM jinameM satziSya zrI jinasamudrasUrisahitaiH likhA hai| 3. 1554 mAgha saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (219) ___ 2010_04 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinahaMsasUri / zrI jinasamudrasUri ke paTTa para gacchanAyaka zrI jinahaMsasUri jI hue| setrAvA nAmaka grAma meM copar3A gotrIya sAha megharAja inake pitA aura zrI jinasamudrasUri jI kI bahina kamalA devI mAtA thiiN| saM0 1524 meM inakA janma huA thaa| ApakA janma nAma dhanarAja aura dIkSA kA nAma dharmaraMga thaa| saM0 1535 meM vikramapura meM dIkSA lI thii| saM0 1555 meM ahamadAbAda nagara meM AcAryapada sthApanA huii| tadanantara saM0 1556 jyeSTha sudi navamI ke dina rohiNI nakSatra meM zrI bIkAneranagara meM bohitharA gotrIya karamasI maMtrI ne pIrojI lAkha rupayA vyaya karake punaH ApakA vistAra se pada mahotsava kiyA aura usI samaya zAMtisAgarAcArya ne Apako sUri maMtra pradAna kiyaa| vahIM neminAtha caitya meM bimboM kI pratiSThA krvaayii| tadanantara eka bAra AgarA nivAsI saMghavI DUMgarasI, megharAja, pomadatta pramukha saMgha ke AgrahapUrvaka bulAne para Apa AgarA nagara gye| usa samaya bAdazAha ke bheje huye ghor3e, pAlakI, bAje, chatra, ca~vara Adi ke ADambara se ApakA pravezotsava karAyA gyaa| isa utsava meM guru bhakti, saMgha bhakti Adi kArya meM do lAkha rupaye kharca hue the| sajAvaTa bar3I darzanIya huI thii| logoM kI bhIr3a se mArga saMkIrNa ho gae the| dillIpati bAdazAha sikaMdara gajArur3ha hokara amIra, umarAva, vajIra Adi amaladAroM ke sAtha sAmane aaye| vAjiba baja rahe the| zrAvikAe~ apane mastaka para maMgalakalaza dhAraNa kara guruzrI ko motiyoM se badhA rahIM thiiN| rajata mudrA (rupayoM) ke sAtha pAna (tAMbUla) diye gye| isa yazasvI kArya se bAdazAha ko bar3A Azcarya huaa| cugalakhoroM ke bahakAne se sUrijI ko rAjasabhA meM bulA kara karAmAta dikhAne ke lie Agraha kiyA, kyoMki use zrI jinaprabhasUri jI ke camatkAroM kI bAteM karNa gocara thiiN| unheM dIvAna-darabAra dhavalagRha meM rkhaa| pUjyazrI ne tapasyA aura dhyAna prArambha kiyaa| yathAsamaya zrI jinadattasUri jI ke prasAda aura causaTha yoginiyoM ke sAnnidhya se camatkAra huaa| sUrijI ne daivI zakti se bAdazAha kA manoraMjana kara pA~ca sau bandIjanoM ko kaida se chur3AyA aura abhaya ghoSaNA se suyaza prApta kara upAzraya pdhaare| sArA saMgha bar3A harSita huaa| Apane tIna nagaroM meM pratiSThAe~ kiiN| anekoM saMghapati pramukha pada para sthApita kiye| saM0 1582 meM AcArAMga dIpikA kI bIkAnera meM racanA kii| pATaNa nagara meM tIna dina anazana karake saM0 1582 meM svargavAsI hue| saM0 1587 meM zrI jinamANikyasUri jI dvArA pratiSThita Apake caraNa jaisalamera ke zrI pArzvanAtha jinAlaya meM jambUdvIpaprajJapti ke TIkAkAra mahopAdhyAya puNyasAgara Apa hI ke ziSya the| mahopAdhyAya puNyasAgara jI ke ziSya padmarAja gaNi bhI uccakoTi ke vidvAna the aura inake nirmita kaI grantha prApta hote haiN| jinahaMsasUrijI ke zAsanakAla meM mahopAdhyAya dhavalacandra evaM gajasAra Adi anekoM uccakoTi ke vidvAna vidyamAna the| (220) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinamANikyasUri / zrI jinahasasUri jI ne apane paTTa para zrI jinamANikyasUri jI ko sthApita kiyaa| inakA janma saM0 1549 meM kUkaDa copar3A gotrIya sAha rAuladeva kI dharmapatnI rayaNAdevIM kI kokha se huaa| inakA nAma sAraMga thaa| saM0 1560 bIkAnera meM gyAraha varSa kI alpAyu meM Apane AcArya zrI jinahaMsasUri ke pAsa dIkSA grahaNa kii| inakI vidvattA aura yogyatA dekha kara gacchanAyaka zrI jinahaMsasUri ne svayaM saM0 1582 (mAgha zukla 5) bhAdrapada vadi trayodazI ko pATaNa meM bAlAhika gotrIya zAha devarAja kRta nandi mahotsavapUrvaka AcArya pada pradAna karake apane paTTa para sthApita kiyaa| Apane gUrjara, pUrvadeza, siMdha aura mAravAr3a Adi dezoM meM vihAra kiyaa| saM0 1593 mAgha zukla pratipadA guruvAra ko bIkAnera nivAsI maMtrI karmasiMha ke banAye hue zrI naminAtha bhagavAn ke mandira kI pratiSThA kii| saM0 1582 se saM0 1608 taka ke bahuta se bimba-pratiSThAdi ke lekha samprApta haiN| puDadala nagara meM pratiSThita pratimA AgarA ke jinAlaya meM hai| saM0 1595 ASAr3ha sudi dazamI ko Apane paMca nadI kI sAdhana kI thI, jisakA mahopAdhyAya puNyasAgara kRta gIta meM varNana hai| antima kucha varSa Apa jaisalamera virAje, usa samaya gaccha ke sAdhuoM meM zithilAcAra A gayA thaa| pratimotthApaka mata bhI prasArita hone lgaa| zithilAcAra parihAra kara tyAga mArga kI ora pravRtti hone lagI tathA gaccha meM bhI kriyoddhAra ke vicAra jAgrata hone lge| saM0 1606 meM kharataragacchIya zrI kanakatilakopAdhyAya ne bhI kriyoddhAra niyama pracArita kie| parigraha tyAga kara kriyoddhAra karane kI tIvra utkaNThA Apake hRdaya meM jAgRta huii| bIkAnera meM bahusaMkhyaka yatijana the| vahA~ ke maMtrIzvara saMgrAmasiMha bacchAvata ne gaccha kI rakSA ke lie Apako vinatIpatra bhejaa| Apake sAtha bhI suvihita sAdhu varga thA va bIkAnera meM bhI tyAgI evaM vidvAn munigaNa cAturmAsa karate the, para gacchanAyaka kA prabhAva kucha aura hI hotA hai| Apa bhAva se kriyoddhAra saMkalpita kara, dAdA zrI jinakuzalasUri jI ke stUpa ke darzanArtha yAtrA karane ke hetu derAura padhAre / vahA~ gurudeva ke stUpa kI yAtrA, caraNavandana kara jaisalamera kI ora jAte samaya mArga meM jala ke abhAva ke kAraNa pipAsA pariSaha utpanna huaa| rAtri meM thor3e se jala kI suvidhA bhI milii| bhaktoM dvArA usa jala ko pIkara pipAsA zAnta kara lene kI prArthanA para Apane dRr3hatA se uttara diyA-"itane varSoM taka pAlana kiye hue caturvidhAhAra vrata ko kyA Aja eka dina meM bhaMga kara dUM? yaha kabhI nahIM kiyA jA sktaa|" ___ isa prakAra zubha nizcayoM dvArA vrata bhaMga na karake svayaM anazana-ArAdhanA dvArA saM0 1612 ASAr3ha zuklA paMcamI ko deha tyAga kara svarga pdhaare| eka prAcIna paTTAvalI ke anusAra Apane eka hI dina meM 64 sAdhuoM ko dIkSA dI, 12 muniyoM ko upAdhyAya pada se vibhUSita kiyaa| antima samaya meM derAvara yAtrA meM bhI Apake sAtha 24 ziSya the| 1. u0 kSamAkalyANa jI kI paTTAvalI meM mAtA-pitA kA nAma zAha jIvarAja aura padmA devI likhA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (221) _ 2010_04 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinamANikyasUri jI ke svahasta dIkSita ziSyoM kI saMkhyA vizAla hai| grantha prazastiyoM evaM anya anta:sAkSyoM ke AdhAra para katipaya nAma prApta hote haiM, ve nimna haiM :1. yugapradhAna jinacandrasUri, 2. bhuvanadhIra, 3. anantahaMsa, 4. upAdhyAya vinayasamudra, 5. kavi kanaka, 6. vAcanAcArya vinayasoma, 7. vAcanAcArya kalyANadhIra, 8. devatilaka, 9. vAcanAcArya kalyANatilaka, 10. vAdI vijayarAja, 11. sumatikalaza, 12. nayavilAsa, 13. bhuvanasoma, 14. hIrodaya aadi| isameM kramAGka 4 upAdhyAya vinayasamudra ke do ziSya hue-harSazIla aura gunnrtn| harSazIla kI paramparA meM kramazaH jJAnasamudra, jJAnarAja, labdhodaya Adi hue aura guNaratna kI ziSya paramparA meM kramazaH ratnavilAsa, tribhuvanasena, matihaMsa evaM mahimodaya hue| kramAGka 7 kalyANadhIra ke tIna ziSya hue-kamalakIrti, kuzaladhIra aura knkviml| kamalakIti ke ziSya cAritralAbha, cAritralAbha ke sumatilAbha, sumatilAbha ke sumatimaMdira, sumatimaMdira ke jayanaMdana tathA jayanaMdana ke ziSya labdhisAgara hue| kalyANadhIra ke dUsare ziSya kuzaladhIra ke ziSya dharmasAgara hue| kalyANadhIra ke tIsare ziSya kanakavimala kI ziSya paramparA ke bAre meM koI vivaraNa upalabdha nahIM hai| Wan (222) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugapradhAna zrI jinacandrasUri - yugapradhAna zrI jinacandrasUri jI caturtha dAdA gurudeva ke nAma se prasiddha haiN| inakA janma khetasara gA~va meM rIhar3a gotrIya osavAla zreSThI zrIvanta zAha kI dharmapatnI zriyA devI kI kokha se saM0 1595 caitra kRSNA 12 ke dina huaa| mAtA-pitA ne ApakA guNaniSpanna "sulatAnakumAra" nAma rakhA jo Age cala kara jaina samAja ke sulatAna-samrATa hue| bAlyakAla meM hI aneka kalAoM ke pAragAmI ho gae, vizeSataH pUrva-janma-saMskAra-vaza ApakA dharma kI ora jhukAva atyadhika thaa| saM0 1604 meM kharataragaccha-nAyaka zrI jinamANikyasUri jI mahArAja ke padhArane para unake upadezoM kA Apa para bar3A asara huA aura ApakI vairAgya bhAvanA se mAtA-pitA ko dIkSA lene kI AjJA pradAna karane ko vivaza honA pdd'aa| nau varSa kI Ayu vAle sulatAnakumAra ne bar3e hI ullAsapUrvaka saMyama mArga svIkAra kiyaa| guru mahArAja ne ApakA nAma "sumatidhIra" rkhaa| pratibhA sampanna aura vilakSaNa buddhizAlI hone se Apa alpakAla meM hI gyAraha aMga Adi sakala zAstroM kA abhyAsa kara vAda-vivAda, vyAkhyAna-kalAdi meM pAragAmI hokara guru mahArAja ke sAtha deza-videza meM vicaraNa karane lge| __usa samaya jaina sAdhuoM meM AcAra-zaithilya kA praveza ho cukA thA jisakA parihAra kara kriyoddhAra karane kI bhAvanA sabhI gacchanAyakoM meM utpanna huii| zrI jinamANikyasUri jI mahArAja bhI dAdA sAhaba zrI jinakuzalasUri jI mahArAja ke svargavAsa se pavitra tIrtha rUpa derAvara kI yAtrA evaM gaccha meM phaile hue zithilAcAra ko samUla naSTa karane kA saMkalpa kara yahA~ padhArane aura vahIM se lauTate hue jaisalamera ke mArga meM pipAsA-pariSaha utpanna hone para anazana svIkAra kara svargavAsI hone kA varNana Age A cukA hai| tatpazcAt jaba unake 24 ziSya jaisalamera padhAre to gurubhakta rAvala mAladeva ne svayaM AcArya padotsava kI taiyAriyA~ kI aura tatra virAjita kharataragaccha kI begar3a zAkhA ke prabhAvaka AcArya zrI guNaprabhasUri jI mahArAja se bar3e samAroha ke sAtha miti bhAdrapada zuklA 9 guruvAra ke dina satraha varSa kI Ayu vAle zrI sumatidhIra jI ko AcArya pada para pratiSThita krvaayaa| gaccha maryAdAnusAra ApakA nAma zrI jinacandrasUri prasiddha huaa| usI rAtri meM guru mahArAja zrI jinamANikyasUri jI ne darzana dekara samavasaraNa pustikA sthita sAmnAya sUrimantra kalpa vidhi nirdeza patra kI ora saMketa kiyaa| isI varSa kArtika sudi 4 ko Apane zrI jinamANikyasUri ke caraNoM kI pratiSThA kI jo pArzvanAtha jinAlaya, jaisalamera meM hai| cAturmAsa pUrNa kara Apa zrI bIkAnera pdhaare| maMtrIzvara saMgrAmasiMha bacchAvata kI prabala prArthanA thI, ataH saMgha ke upAzraya meM jahA~ tIna sau yatigaNa vidyamAna the, cAturmAsa na kara sUrijI maMtrIzvara kI azvazAlA meM hI rhe| unakA yuvaka hRdaya vairAgya rasa se ota-prota thaa| unhoMne gahana cintana-manana ke pazcAt krAnti ke mUla maMtra kriyoddhAra kI bhAvanA ko kAryAnvita karanA nizcita kiyaa| maMtrIzvara saMgrAmasiMha kA isa kArya meM pUrNa sahayoga thaa| sUri mahArAja ne yatijanoM ko AjJA dI ki jinheM zuddha sAdhu-mArga saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (223) ___ 2010_04 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se prayojana ho ve hamAre sAtha raheM aura jo loga asamartha hoM, ve veza tyAga kara gRhastha bana jAveM, kyoMki sAdhu veza meM anAcAra akSamya hai| sUrijI ke prabala puruSArtha se 300 yatiyoM meM se solaha vyakti candramA kI solaha kalA rUpa zrI jinacandrasUri jI ke sAtha ho ge| saMyama pAlane meM asamartha avaziSTa logoM ko mastaka para pagar3I dhAraNa karA ke "mattheraNa" gRhastha banAyA gayA, jo mahAtmA kahalAne lage aura adhyApana, lekhana va citrakalAdi kA kAma karake apanI AjIvikA calAne lge| sUrijI kI krAnti saphala huii| yaha kriyoddhAra saM0 1614 caitra kRSNA 7 ko huaa| bIkAnera cAturmAsa ke anantara saM0 1615 kA cAturmAsa mahevA nagara meM kiyA aura zrI nAkor3A pArzvanAtha prabhu ke sAnnidhya meM chammAsI tapArAdhana kiyaa| tapa-japa ke prabhAva se ApakI yoga-zaktiyA~ vikasita hone lgiiN| cAturmAsa ke pazcAt Apa gujarAta kI rAjadhAnI pATaNa pdhaare| saM0 1616 mAgha sudi 11 ko bIkAnera se nikale hue yAtrI saMgha ne, zatrujaya yAtrA se lauTate hue pATaNa meM jaMgamatIrtha-sUri mahArAja kI caraNa vandanA kii| pATaNa kharataraviruda prApti kA aura vasativAsa prakAza kA Adya durga thaa| sUri mahArAja vahA~ cAturmAsa meM virAjamAna the| unhoMne pauSadhavidhiprakaraNa para 3554 zrIka parimita vidvattA pUrNa TIkA racI, jise mahopAdhyAya puNyasAgara aura vA0 sAdhukIrti gaNi jaise vidvAn gItArthoM ne saMzodhita kii| usa yuga meM tapAgaccha meM dharmasAgara upAdhyAya eka kalahapriya aura vidvattAbhimAnI vyakti hue, jinhoMne jaina samAja meM pArasparika dveSabhAva vRddhi karane vAle katipaya granthoM kI racanA karake zAnti ke samudra sadRza jaina samAja meM dveSa-bar3avAgni utpanna kii| unhoMne sabhI gacchoM ke prati viSavamana kiyA aura "suvihita ziromaNi navAMgavRttikartA zrImad abhayadevasUri kharataragaccha meM nahIM hue, kharataragaccha kI utpatti bAda meM huI" yaha galata prarUpaNA kI, kyoMki abhayadevasUri jI sarva gaccha mAnya mahApuruSa the aura ve kharataragaccha meM hue yaha amAnya karake hI ve apanI citta-kAluSya-vRtti khaNDanAtmaka duSpravRtti kI pUrti kara sakate the| jaba unakI duSpravRtti prakAza meM AI to zrI jinacandrasUri jI mahArAja ne usakA prabala virodha kiyA aura dharmasAgara upAdhyAya ko samasta gacchAcAryoM kI upasthiti meM kArtika sudi 4 ke dina zAstrArtha ke lie AhvAna kiyaa| parantu ve paMcAsarA pAr3A kI pozAla meM dvAra baMda kara chipa baitthe| dUsarI bAra kArtika sudi 7 ko punaH dharmasAgara ko bulAyA, parantu unake na Ane para caurAsI gaccha ke ekatrita gItArthoM ke samakSa zrImad abhayadevasUri ke kharataragaccha meM hone ke vividha pramANoM sahita "matapatra' likhA gayA aura usameM samasta gacchAcAryoM ke hastAkSara karA ke utsUtrabhASI dharmasAgara ko nihnava pramANita kara jaina saMgha se bahiSkRta kara diyA gyaa| isa prakAra pATaNa meM punaH zAstrArtha-vijaya kI suvihita patAkA phaharA kara sUri mahArAja khaMbhAta pdhaare| saM0 1618 kA cAturmAsa karake saM0. 1619 meM rAjanagara-ahamadAbAda pdhaare| yahA~ maMtrIzvara sAraMgadhara satyavAdI ke lAye hue vidvattAbhimAnI bhaTTa kI samasyA pUrti kara use parAjita kiyaa| saM0 (224) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1620 kA cAturmAsa vIsalanagara aura saM0 1621 kA bIkAnera meM kiyA / saM0 1622 vaizAkha sudi 3 ko pratiSThA karAke cAturmAsa jaisalamera meM kiyaa| bIkAnera ke maMtrI saMgrAmasiMha ne bIca meM nAgaura meM hasana kulI khAna se saMdhi vigraha meM jaya prApta kara sUri mahArAja kA pravezotsava karAyA / saM0 1623 kA cAturmAsa bIkAnera meM bitAkara khetAsara ke copar3A cAMpasI - cAMpalade ke putra mAnasiMha ko mArgazIrSa kRSNA 5 ko dIkSita kiyA / inakA nAma " mahimarAja' rakhA, jo Age cala kara sUri mahArAja ke paTTadhara zrI jinasiMhasUri ke nAma se prasiddha hue / saM0 1624 kA caumAsA nADolAI kiyA, mugala senA ke bhaya se sabhI nAgarika itastataH nagara chor3a kara bhAgane lge| sUri mahArAja to nirbhaya the, upAzraya meM nizcala dhyAna lagA kara baiThe rahe, jisake prabhAva mugala senA mArga bhUla kara anyatra calI gii| logoM ne lauTa kara sUrijI ke pratyakSa camatkAra ko dekhakara bhakti bhAva se unakI stavanA kI / saM0 1625 bApeU, saM 1626 bIkAnera, saM0 1627 kA cAturmAsa pUrNa kara AgarA padhAre aura zauripura, candravADa, hastinApurAdi tIrthoM kI yAtrA kii| saM0 1628 kA cAturmAsa AgarA kara saM0 1629 kA cAturmAsa rohataka meM kiyA / saM0 1630 ke bIkAnera cAturmAsa meM pratiSThA va vratoccAraNa Adi dharmakRtya hue| saM0 1631 - 32 kA cAturmAsa bhI bIkAnera meM kiyA / saM0 1633 meM phalaudI pArzvanAtha tIrtha ke vipakSiyoM dvArA lagAye gaye tAloM ko hasta-sparza mAtra se khola kara tIrtha darzana kie| phira saM0 1633 kA jaisalamera cAturmAsa kara gelI zrAvikAdi ko vratoccAraNa karavAye / tadanantara derAvara padhAre aura dAdA kuzala guru ke svarga sthAna kI yAtrA kara saM0 1634 kA vahIM cAturmAsa kiyA / saM0 1635 jaisalamera, saM0 1636 bIkAnera, saM0 1637 seruNA, saM0 1638 bIkAnera, saM0 1639 jaisalamera aura saM0 1640 meM AsanIkoTa caumAsA kara jaisalamera pdhaare| mAgha sudi 5 ko apane paTTa ziSya mahimarAja jI ko vAcaka pada se vibhUSita kiyaa| saM0 1641 kA cAturmAsa karake pATaNa pdhaare| saM0 1642 ko cAturmAsa kara zAstrArtha meM vijaya prApta kii| saM0 1643 meM ahamadAbAda cAturmAsa karake dharmasAgara ke utsUtrAtmaka granthoM kA uccheda kiyaa| saM0 1644 meM khaMbhAta cAturmAsa kara ahamadAbAda padhAre aura saMghapati somajI zAha ke saMgha sahita zatruMjayAdi tIrthoM kI yAtrA kii| saM0 1645 meM sUrata cAturmAsa kara saM0 1646 meM ahamadAbAda padhAre aura vijayA dazamI ke dina hAjA paTela kI pola sthita zivAsomajI ke zAnti jinAlaya kI pratiSThA bar3I dhUmadhAma se sampanna kraaii| isa mandira meM 31 paMktiyoM kA zilAlekha lagA huA hai evaM eka deharI meM saMkhavAla gotrIya zrAvakoM kA lekha hai| saM0 1647 meM pATaNa caumAsA kiyA, zrAvikA koDAM ko vratoccAraNa kraayaa| phira ahamadAbAda hote hue khaMbhAta pdhaare| Apake tyAga tapomaya jIvana aura vidvattA kI saurabha akabara ke darabAra taka jA phuNcii| akabara maMtrI karmacandra ko Adeza dekara sUri mahArAja ko zIghra lAhaura padhArane ke lie vInatipatra bhejane ko saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (225) Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaa| karmacandra ne kahA-"gurudeva rAjanagara gujarAta meM haiM, deha bhArI hai, pAda-vihAra karake gAr3he dhUpa meM dUra deza se AnA kaThina hai, kyoMki ve vAhana vyavahAra karate nhiiN|" samrATa ne kahA-"unake ziSya ko AmaMtrita kro|" maMtrIzvara ne do zAhI dUtoM ke sAtha kahalAyA-" mAnasiMha jI ko zIghra bhejiye| samrATa unake darzanoM kA utsuka hai|" sUrijI ne vAcaka mahimarAja (mAnasiMha) jI ko samayasundara jI Adi anya 6 sAdhuoM ke sAtha lAhaura bheja diyaa| muni maNDala ke zIghra pahuMcane para samrATa atyanta harSita huA aura sUrijI ko zIghra bulAne ke lie maMtrIzvara ko phira Adeza dete hue kahA-"cAturmAsa nikaTa hai to kyA huA, maiM unheM bahuta lAbha duuNgaa|" usa samaya sUrijI khaMbhAta the| zAhI pharamAna va vInatipatra pAkara sUrijI ne khaMbhAta se ahamadAbAda Akara ASAr3ha sudi 13 ko samasta saMgha ke sAtha vicAra-vimarza kiyaa| idhara aura do zAhI pharamAna va karmacandra kA vInatipatra AyA to sUrijI ne lAhaura jAne kA nizcaya kara liyA aura vahA~ se prasthAna kara mehasANA, siddhapura, pAlanapura hote hue sirohI ke rAva kI vInatI se sirohI pdhaare| paryuSaNa ke ATha dina sirohI meM bitaaye| rAva ne apane rAjya meM pUrNimA ke dina jIva-hiMsA niSiddha kii| vahA~ se jAlaura pdhaare| bAdazAha kA pharamAna AyA ki Apa caumAse bAda zIghra pdhaareN| sUrijI ne cAturmAsa jAlaura meM pUrNa kara vihAra kiyA aura dechara, sarANA, bhamarANI, khAMDapa pdhaare| vikramapura kA saMgha vaMdanArtha AyA aura lAhaNa kii| vahA~ se druNAr3A (dhunAr3A) padhAre jahA~ jaisalamera kA saMgha darzanArtha aayaa| vahA~ se rohITha nagara pahu~cane para sAha thirA aura merA ne bar3e samAroha se nagara praveza karAyA, yAcakoM ko dAna diyaa| yahA~ jodhapura kA vizAla saMgha vandanArtha AyA, lAhaNa kI, naMdi maMDANa karake caturtha vratAdi lie| vahA~ ke ThAkura ne bArasa kI tithi ko abhayadAna ghoSita kiyaa| pAlI meM bhI naMdi mAMDa kara zrAvaka-zrAvikAoM ne vrata lie| vahA~ se lAMbiyA hote hue sojata pdhaare| vahA~ se bIlAr3A padhArane para suprasiddha kaTAriyA (saMbhavataH jUTha zAha) ne pravezotsava kiyaa| phira jayatAraNa hote hue mer3atA pdhaare| maMtrIzvara karmacandra ke putra bhAgyacandra, lakSmIcandra ne bar3e ThATha se pravezotsava kiyaa| pUjA-prabhAvanA, dAna-puNya kie, naMdimaMDANapUrvaka aneka vrata paccakkhANa zrAvaka-zrAvikAoM ne lie| vahA~ phira zAhI pharamAna milaa| vahA~ se sUri mahArAja phalaudI pArzvanAtha tIrtha kI yAtrA kara nAgaura pdhaare| maMtrIzvara mehA ne pravezotsava kiyaa| vahA~ bIkAnera kA saMgha 300 sijavAlA (pAlakhI) aura 400 vAhana saha guru vandanArtha AyA aura svadharmI-vAtsalyAdi karake lauttaa| vahA~ se sUrijI bApeU, paDihArA, mAlAsara, rAjaladesara Adi gA~voM meM hote hue riNI (vartamAna tArA nagara) padhAre, saMgha ne svAgata kiyaa| maMtrIzvara ThAkurasiMha ke putra maM0 rAyasiMha ne pravezotsava kiyA, yahA~ para mahima kA saMgha vandanArtha aayaa| yahA~ se vihAra karane para lAhaura taka bhakti karane ke lie zAMkara suta vIradAsa sAtha ho gyaa| sarasA aura kasUra hote hue hApANA phuNce| yahA~ se lAhaura cAlIsa koza rhaa| sUrijI ke zubhAgamana kA saMdeza le jAne vAle ko maMtrIzvara ne svarNa-jihvA, karakaMkaNAdi mUlyavAna vastue~ dekara sammAnita kiyaa| maMtrIzvara ke sAtha lAhaura kA saMgha guru vandanArtha jA kara bhaktipUrvaka samAroha ke sAtha ApakA nagara praveza kraayaa| pahale jo vAcaka jI Adi 7 ThANA the ve bhI svAgatArtha gaye aura sUrijI saM0 1648 phAlguna zuklA 2 ke dina puSya yoga meM lAhaura pdhaare| (226) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usa dina musalamAnoM ke Ida kA parva thA aura lAhaura praveza ke samaya sUrijI ke sAtha jayasoma, kanakasoma, mahimarAja, ratnanidhAna, guNavinaya, samayasundarAdi 31 prakANDa vidvAna munivarya the| caturvidha saMgha ke sAtha jaya-jayakAra dhvani se pahu~ce dekha samrATa akabara svayaM ullAsapUrvaka sAmane AyA aura vaMdanapUrvaka hAtha pakar3a kara sUrijI ko Dyor3hI mahala meM le gayA aura dharmagoSThI kii| samrATa ne gurudeva ke pravacana se prabhAvita hokara pratidina Dyor3hI mahala padhAra kara upadeza sunAne kI prArthanA kii| isake bAda maMtrI karmacandra ko AjJA dI-"guru mahArAja ko hAthI-ghor3A vAjitrAdi sahita zAhI sammAna ke sAtha upAzraya meM praveza kraao|" sUrijI ne aise ADambara kI anAvazyakatA batalA kara manA kiyA para samrATa ne atyanta AgrahapUrvaka phira se AjJA kii| maMtrIzvara kI AjJA lekara jauharI parvatazAha ne pravezotsava kA lAbha liyaa| maMtrIzvara ke prati samasta saMgha ne AbhAra vyakta kiyaa| sUri mahArAja pratidina zAhI mahala meM jAkara dharmopadeza dene lge| unake nitya satsaMga pravacana se samrATa akabara bar3A prabhAvita huaa| vaha unheM "bar3e guru' nAma se pukAratA thA jisase gurudeva kI isI nAma se sarvatra prasiddhi huii| eka bAra usane guru mahArAja ke samakSa eka sau svarNa mudrAe~ bheMTa rakhIM jise asvIkAra karane para samrATa unake nirlobhI aparigrahI-jIvana se prabhAvita hokara maMtrIzvara ko dharmakArya meM vyaya karane ke lie dravya arpaNa kiyaa| maMtrIzvara ne caitrI pUnama ke dina zAnti snAtra kA Ayojana kiyA aura deva-guru vaMdana kara yAcakoM ko dAna dekara santuSTa kiyaa| eka bAra nauraMga khAna dvArA dvArikA ke mandiroM ke vinAza kI vArtA sunI to jaina tIrthoM aura mandiroM kI rakSA ke hetu samrATa se vijJapti kI gii| samrATa ne tatkAla pharamAna likhavA kara apanI mudrA lagA ke maMtrIzvara ko samarpita kara diyA, jisameM likhA thA-"Aja se samasta zatrujayAdi jaina tIrtha maMtrI karmacandra ke adhIna haiN|" gujarAta ke sUbedAra Ajama khAna ko tIrtha rakSA ke lie sakhta Adeza bhejA jisase zatrujaya tIrtha para mlecchopadrava kA nivAraNa huaa| eka bAra kAzmIra vijaya ke nimitta jAte hue samrATa ne sUri mahArAja ko bulAkara AzIrvAda prApta kiyA aura ASAr3ha zuklA 9 se pUrNimA taka bAraha sUboM meM jIvoM ko abhayadAna dene ke lie 12 pharamAna likha bheje| isake anukaraNa meM anya sabhI rAjAoM ne bhI apane-apane rAjyoM meM 10 dina, 15 dina, 20 dina, 25 dina, mahInA, do mahInA taka jIvoM ke abhayadAna kI ghoSaNA kraaii| samrATa ne apane kAzmIra pravAsa meM bhI dharma-goSThI hotI rahe aura jIva dayA kA pracAra ho, isa uddezya se sUrijI se prArthanA kI-"Apa lAhaura meM virAjeM, para hamAre sAtha vAcaka mAnasiMha-mahimarAja ko avazya bhejeM, bar3A lAbha milegaa|" sUrijI ne vAcaka jI ke sAtha muni harSavizAla aura paMcAnana mahAtmA (jo meghamAlI guru ke jyotiSa-maMtra taMtrAdi meM nipuNa the) ko sAtha kara diyA tAki samrATa nirdiSTa kisI sAvadha kArya meM muni dharma ke AcAra meM bAdhA na aave| samrATa zrAvaNa sudi 13 ke dina sasainya prayANa karake rAjA rAmadAsa kI bAr3I meM tthhre| usa samaya samrATa, zAhajAdA salIma, rAjA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (227) ____ 2010_04 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjA aura vidvAnoM kI eka vizAla sabhA ekatra huI jisameM AzIrvAda prApti hetu sUri mahArAja ko bhI apanI ziSya maMDalI sahita AmaMtrita kiyaa| itaH pUrva eka bAra kisI ne jainoM ke "egassa sutassa aNaMto atyo" vAkya para upahAsa kiyA thA, jisa para sUrijI ke vidvAna praziSya samayasundara jI ne agAma vAkyoM ko sArthaka pramANita karane kI cunautI svIkAra kI aura vyAkaraNa siddha "rAjAno dadate saukhyaM' ke dasa lAkha bAIsa hajAra cAra sau sAta (1022407) artha kie; jisameM chadmastha saMbhava ayukta artha-yojanA kI pUrti ke lie 222407 artha chor3a kara graMtha kA nAma aSTalakSI rkhaa| samrATa ne isa sabhA meM prastuta graMtha ko bar3I utsukatA se sunA aura harSapUrvaka vidvad maMDalI kI prazaMsA ke bIca apane hAtha se saubhAgyazAlI graMtha nirmAtA zrI samayasundara jI ke kara-kamaloM meM samarpita kiyA aura isake sarvatra adhikAdhika pracAra kI zubhecchA prakaTa kii| maMtrIzvara ne vAcaka jI Adi ko niravadya AhAra-pAnI sulabha ho isake lie kaI anya zrAvakoM ko bhI apane sAtha le liyaa| rohitAsapura pahuMcane para samrATa ne maMtrIzvara ko zAhI antaHpura kI rakSA hetu vahIM rakha diyaa| kAzmIra kI ThaNDa aura patharIle viSama mArga meM paidala calane ke kaThina pariSaha ko sahate dekha samrATa bar3A prabhAvita huaa| usane mArga ke kitane hI tAlAboM kI hiMsA banda karAI aura kAzmIra vijaya kara lauTate hue zrInagara meM ATha dina taka kI amAri udghoSaNA kii| saM0 1649 ke mAgha mAsa meM lAhaura lauTane para sUrijI ne jayasoma, guNavinaya, ratnanidhAna, samayasundara Adi muniyoM ke sAtha jAkara samrATa ko AzIrvAda diyaa| samrATa ne vAcaka jI ko kAzmIra pravAsa meM nikaTa se dekhA thA ataH unake guNoM kI prazaMsA karate hue AcArya pada se vibhUSita karane ke lie sUrijI se nivedana kiyaa| sUrijI kI sammati pAkara samrATa ne maMtrI karmacandra se kahA-"vAcaka jI siMha ke sadRza cAritra dharma meM dRr3ha haiM ataH unakA nAma "siMha sUri" rakhA jAya aura bar3e guru mahArAja ke upayukta tumhAre dharmAnusAra aisA kauna sA sarvocca pada hai, jo unheM diyA jaae|" maMtrI karmacandra ne zrI jinadattasUri kA jIvanavRtta batalAyA aura unako devatA pradatta yugapradhAna pada se prabhAvita hokara akabara ne sUrijI ko "yugapradhAna" ghoSita karate hue jaina dharma kI vidhi ke anusAra utsava karane kI AjJA dii| karmacandra ne rAjA rAyasiMha jI kI anumati pAkara saMgha ko ekatra kiyA aura saMgha AjJA prApta kara phAlguna kRSNA 10 se aSTAhnikA-mahotsava prArambha kiyA aura phAlguna zuklA 2 ke dina madhyAhna meM zrI jinasiMhasUri ko AcArya pada, vA0 jayasoma aura ratnanidhAna ko upAdhyAya pada, paM0 guNavinaya aura samayasundara ko vAcanAcArya pada se vibhUSita kiyA gyaa| yaha utsava saMkhavAla sAdhudeva ke banavAye hue kharatara-gacchopAzraya meM huaa| maMtrIzvara ne dila kholakara apAra dhanarAzi vyaya kii| samrATa ne lAhaura meM to amAri udghoSaNA kI hI, para sUrijI ke upadeza se khaMbhAta ke samudra ke asaMkhya jalacara jIvoM ko bhI varSAvadhi abhayadAna dene kA pharamAna jArI kiyaa| "yugapradhAna" guru ke nAma para maMtrIzvara (228) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne savA karor3a kA dAna kiyaa| samrATa ke sanmukha bhI dasa hajAra rupaye, 10 hAthI, 12 ghor3e aura 27 tukkasa bheMTa rakhe, jisameM se samrATa ne maMgala ke nimitta kevala eka rupayA svIkAra kiyaa| sUri mahArAja ne bohittha saMtati ko pAkSika, cAturmAsika va sAMvatsarika paryoM meM jayatihuaNa bolane kA va zrImAlI ko pratikramaNa meM stuti bolane kA Adeza diyaa| rAjA rAyasiMha jI ne kitane hI AgamAdi graMtha sUri mahArAja ko samarpaNa kiye, jinheM bIkAnera jJAna bhaNDAra meM rakhA gyaa| lAhaura meM dharma prabhAvanA karake sUrijI mahArAja hApANA padhAre aura saM0 1650 kA cAturmAsa kiyaa| eka dina rAtri ke samaya upAzraya meM cora Aye para sAdhuoM ke pAsa kyA rakhA thA? bIkAnera jJAna bhaNDAra ke lie prApta granthAdi curA kara cora jAne lage to sUrijI ke tapobala se ve andhe ho gaye aura pustakeM vApasa A giiN| samrATa ke pAsa lAhaura meM jayasoma upAdhyAyAdi cAturmAsa hetu sthita the hI, sUri mahArAja ne lAhaura Akara saM0 1651 kA cAturmAsa kiyA jisase akabara ko dharmopadeza nirantara milatA rhaa| aneka zilAlekhAdi se pramANita hai ki sUrijI ke upadeza se samrATa ne saba milA kara varSa meM cha: mAsa apane rAjya meM jIva-hiMsA niSiddha kI tathA sarvatra govadha banda kara gorakSA kI aura zaQjaya ko kara mukta kiyaa| samrATa ke darabArI abulaphaz2ala, AjamakhAna khAnakhAnA ityAdi para bhI sUrijI kA bar3A prabhAva thaa| dharmasAgara upAdhyAya ke graMtha jo kaI bAra apramANita ThaharAye jA cuke the, phira pravacana parIkSA graMtha kA vivAda chir3A jise abulaphaz2ala kI upasthiti meM nikAle hue zAhI pharamAna se nirAkRta kiyA jAnA pramANita hai| samrATa ne sUrijI se paMcanadI ke pA~ca pIroM ko vaza meM karane kA Agraha kiyA kyoMki jinadattasUri jI ke kathA prasaMga se vaha prabhAvita thaa| sUrijI saM0 1652 kA cAturmAsa hApANA meM karake mulatAna padhAre aura candravelipattana jAkara paMcanadI ke saMgama sthAna meM AyaMbila va aSTama tapa pUrvaka phuNce| sUrijI ke dhyAna meM nizcala hote hI naukA nizcala ho gii| unake sUrimaMtra jApa aura sadguNoM se AkRSTa hokara pA~ca nadI ke pA~ca pIra, maNibhadra yakSa, khoDiyA kSetrapAlAdi sevA meM upasthita ho gaye aura unhoMne dharmonnati-zAsana prabhAvanA meM sahAyatA karane kA vacana diyaa| sUrijI prAta:kAla candravelipattana pdhaare| poravADa sAha nAniga ke putra rAjapAla ne utsava kiyaa| vahA~ se uccanagara hote huye derAvara padhAre aura dAdA zrI jinakuzalasUri jI ke nirvANa sthAna kI caraNa vandanA kii| tadanantara zrI jinamANikyasUri jI ke nirvANa stUpa aura navaharapura pArzvanAtha kI yAtrA kara jaisalamera meM saM0 1653 kA cAturmAsa kiyaa| phira ahamadAbAda Akara mAgha sudi 10 ko dhannA sutAra kI pola meM, zAmalA kI pola meM aura TemalA kI pola meM bar3e samArohapUrvaka jinAlayoM kI pratiSThA krvaayii| saM0 1654 meM zatrujaya padhAra kara jyeSTha sudi 11 ko moTITka-vimalavasahI ke sabhA maNDapa meM dAdA sAhaba zrI jinadattasUri jI evaM zrI jinakuzalasUri jI kI caraNa pAdukAe~ pratiSThita kii| vahA~ se ahamadAbAda padhAra kara cAturmAsa kiyaa| saM0 1655 kA varSAvAsa khaMbhAta meM kiyaa| samrATa akabara ne burahAnapura meM sUrijI ko smaraNa kiyaa| phira IDara Adi meM vicarate hue ahamadAbAda saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (229) 2010_04 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaye| yahA~ maMtrI karmacandra kA dehAnta saM0 1656 ke mArgazira mAsa ke bAda huaa| saM0 1657 kA varSAvAsa pATaNa meM bitA kara sirohI padhAre, vahA~ para mAgha sudi 10 ko pratiSThA kii| saM0 1658 khaMbhAta, 1659 ahamadAbAda, saM0 1660 pATaNa, saM0 1661 meM mahevA cAturmAsa kiyaa| mitI migasara kRSNA 5 ko kAMkariyA kammA ke dvArA jinAlaya pratiSThA krvaaii| saM0 1662 meM bIkAnera pdhaare| mitI caitra vadi 7 ke dina nAhaToM kI gavAr3a sthita zatrujayAvatAra AdinAtha jinAlaya kI pratiSThA krvaaii| saM0 1663 kA cAturmAsa bIkAnera huaa| saM0 1664 vaizAkha sudi 7 ko bIkAnera meM zrI mahAvIra jinAlaya kI pratiSThA kii| saM0 1664 kA cAturmAsa laverA meM huaa| jodhapura se rAjA sUrasiMha vandanArtha aaye| apane rAjya meM sarvatra sUrijI kA vAjitroM ke sAtha pravezotsava ho, aisA paravAnA jArI kiyaa| saM0 1665 meM mer3atA cAturmAsa kara ahamadAbAda pdhaare| saM0 1666 kA khaMbhAta, saM0 1667 kA ahamadAbAda aura saM0 1668 kA cAturmAsa pATaNa meM kiyaa| isa samaya eka aisI ghaTanA huI jisase sUrijI ko vRddhAvasthA meM bhI satvara vihAra karake gujarAta se AgarA AnA pdd'aa| bAta yaha thI ki jahA~gIra kA zAsana thA, usane kisI yati ke anAcAra se kSubdha hokara sabhI yati sAdhuoM ko Adeza diyA ki ve gRhastha bana jAe~, anyathA unheM giraphtAra kara liyA jaay| isa AjJA se sarvatra khalabalI maca gii| kaI deza-dezAntara gaye aura kaI bhUmigRhoM meM chipa gye| isa samaya jaina zAsana meM Apake sivA koI aisA prabhAvazAlI nahIM thA jo samrATa ke pAsa jAkara usakI AjJA radda kraave| sUri mahArAja AgarA jAkara bAdazAha se mile aura usake hukma ko radda karavA ke sAdhuoM kA vihAra khulvaayaa| saM0 1669 kA cAturmAsa Apane Agare meM kiyaa| isa caumAse meM bAdazAha jahA~gIra kA sUrijI se acchA saMparka rahA aura zAhI darabAra meM bhaTTa ko parAjita kara sUrijI ne "savAI yugapradhAna bhaTTAraka" nAma se prasiddhi prApta kii| ___cAturmAsa ke pazcAt sUrijI mer3atA pdhaare| bIlAr3A ke saMgha kI vinatI se Apane bIlAr3A cAturmAsa kiyaa| Apake sAtha sumatikallola, puNyapradhAna, munivallabha, amIpAla Adi sAdhu the| paryuSaNa ke pazcAt jJAnopayoga se apanI Ayu zeSa jAna kara, ziSyoM ko hita zikSA dekara anazana kara liyaa| cAra prahara anazana pAla kara saM0 1670 Azvina kRSNA 2 ko svargadhAma pdhaare| ApakI antyeSTi bANa gaMgA ke taTa para vanarAjI zobhita bhUmikA meM mer3atiyA daravAjA ke bAhara bar3e bhArI samAroha ke sAtha kI gii| kRSNAgara, caMdana, ghRta se citA prajvalita huI aura dekhate-dekhate ApakI tapaH pUta deha bhasmIbhUta ho gaI, parantu Azcarya hai ki ApakI mukhavastrikA leza mAtra bhI nahIM jlii| agni-saMskAra sthAna para bIlAr3A saMgha ne sundara stUpa banavAyA aura gurudeva ke caraNoM kI pratiSThA mArgazIrSa sudi 10 ke dina kI gii| Apake paTTa para zrI jinasiMhasUri virAjamAna hue| ApazrI mahAn prabhAvaka yugapradhAna AcArya the, cirakAla taka vividha prakAra se zAsana sevA kara IzAna devaloka meM utpanna hue| jaina zAsana meM Apa cauthe dAdA sAhaba nAma se sarvatra prasiddha haiN| (230) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApakI caraNa pAdukAe~-mUrtiyA~ usI samaya jaisalamera, bIkAnera, mulatAna, khaMbhAta, zatrujaya Adi sthAnoM meM pratiSThita huiiN| bilAr3A to mUla svarga-sthAna hI hai, jahA~ dAdAvAr3I meM prativarSa svargavAsa tithi para melA lagatA hai| sUrata, pATaNa, ahamadAbAda, bharuca, bhAikhalA-bambaI Adi sthAnoM para ApakI svargatithi dAdA dUja nAma se prasiddha hai aura gujarAta kI dAdAvAr3iyoM meM melA lagatA hai| sUrijI kA vizAla sAdhu-sAdhvI samudAya thA, unhoMne 44 nandiyoM meM dIkSAe~ dI jisase 2000 sAdhuoM ke samudAya kA sahaja anumAna kiyA jA sakatA hai| inake svayaM ke 95 ziSya the, praziSya samayasundara jI jaisoM ke 44 ziSya the| inake AjJAnuvartI sAdhu-sAdhvI sAre bhArata meM vicaraNa karate the| Apane svayaM rAjasthAna meM 29, gujarAta meM 20, paMjAba meM 5 aura dillI-AgarA pradezoM meM 5 cAturmAsa kiye| yugapradhAna jinacandrasUri ke svadIkSita ziSya 95 the| sAdhanAbhAva se sabhI ke nAma prApta nahIM haiM, kintu inakI vidvat ziSya-paramparA meM kaI prasiddha sAhityakAra vidvAn hue haiN| unake dvArA racita kRtiyoM kI prazastiyoM evaM anta:sAkSyoM ke AdhAra para jo nAma prApta hote haiM, unameM se katipaya ullekhanIya nAma nimna haiM :1. paTTadhara zrI jinasiMhasUri - inakA paricaya Age diyA gayA hai| 2. inake prathama ziSya sakalacandra gaNi the aura sakalacandra gaNi ke ziSya vizvavizruta sAhityakAra mahopAdhyAya samayasundara hue| inakA paricaya evaM ziSya paramparA kA ullekha AcArya zAkhA kI paramparA meM diyA gayA hai| 3. nayavilAsa, 4. jJAnavilAsa, 5. harSavimala, 6. kalyANakamala, 7. vAcaka tilakakamala, 8. nayanakamala, 9. samayarAjopAdhyAya, 10. dharmanidhAnopAdhyAya, 11. ratnanidhAnopAdhyAya, 12. raMganidhAna, 13. kalyANatilaka, 14. sumatikallola, 15. vAcaka harSavallabha, 16. vAcaka puNyapradhAna, 17. maho0 sumatizekhara, 18. dayAzekhara, 19. bhuvanameru, 20. lAlakalaza, 21. rAjaharSa, 22. nilayasundara, 23. kalyANadeva, 24. hIrodaya, 25. vijyraaj| ___kramAGka 4 jJAnavilAsa ke cAra ziSya hue| inake nAma haiM :-samayapramoda, labdhizekhara, jJAnavimala aura nynklsh| kramAGka 5 harSavimala ke eka ziSya zrIsundara kA ullekha milatA hai| kramAta 7 vAcaka tilakakamala ke ziSya padmahema hue| inake cAra ziSyoM Anandavardhana, dAnarAja, nemasundara aura harSarAja kA ullekha milatA hai| inameM se dAnarAja kI ziSya santati kA vikAsa 1. jinacandrasUri ke pautra ziSya aura padmakIrti ke ziSya rAmacandra acche vidvAn, kavi aura vaidyakazAstra meM niSNAt the| inake dvArA vi0saM0 1720 meM racita rAmavinodavaidyaka aura vi0saM0 1723 meM racita vaidyavinoda Ayurveda ke prasiddha grantha haiM aura abhI taka aprakAzita hI haiN| (231) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huaa| dAnarAja ke ziSya hIrakIrti hue| inake do ziSyoM- rAjaharSa aura matiharSa kA ullekha milatA hai| rAjaharSa ke ziSya rAjalAbha hue| rAjalAbha ke do ziSyoM-rAjasundara aura kSamAdhIra kA ullekha milatA hai| hIrakIrti ke dUsare ziSya matiharSa ke do ziSyoM-bhuvanalAbha aura mahimAmANikya kA ullekha milatA hai| bhuvanalAbha ke ziSya tejasundara hue| bhuvanalAbha ke gurubhrAtA mahimAmANikya ke tIna ziSya hue-mahimasundara, muktisundara aura shriicndr| kramAGka 8 nayanakamala ke ziSya jayamaMdira hue| kramAGka 9 samayarAjopAdhyAya ke ziSya abhayasundara hue| abhayasundara ke ziSya kamalalAbhopAdhyAya aura kamalalAbhopAdhyAya ke ziSya labdhikIrti hue| inake ziSya rAjahaMsa hue| rAjahaMsa ke ziSya devavijaya aura devavijaya ke ziSya caraNakumAra hue| kramAGka 10 dharmanidhAnopAdhyAya ke tIna ziSya hue-sumatisundara, dharmakIrti aura samayakIrti. dharmakIrti ke cAra ziSyoM- dAnasAra, vidyAsAra, mahimasAra aura rAjasAra kA ullekha milatA hai| dharmanidhAnopAdhyAya ke tIsare ziSya samayakIrti ke eka ziSya zrIsoma kA ullekha milatA hai| kramAGka 11 ratnanidhAnopAdhyAya ke ziSya ratnasundara hue| kramAGka 14 sumatikallola ke ziSya vidyAsAgara kA ullekha milatA hai| kramAGka 16 vAcaka puNyapradhAna kI ziSya santati kA AcArya zAkhA meM svataMtra rUpa se paricaya diyA gayA hai| kramAGka 17 sumatizekhara ke pA~ca ziSyoM-jJAnaharSa, cAritravijaya, mahimAkuzala, ratnavimala aura mahimAvimala kA ullekha milatA hai| inameM se jJAnaharSa ke ziSya khetasI hue| anya munijanoM kI ziSya paramparA ke bAre meM jAnakArI upalabdha nahIM hai| kramAGka 19 bhuvanameru ke ziSya puNyaratna hue| inake ziSya kA nAma dayAkuzala thaa| dayAkuzala ke ziSya dharmamaMdira hue| kramAGka 20 lAlakalaza ke ziSya jJAnasAgara hue aura jJAnasAgara ke ziSya hue kmlhrss| (232) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinasiMhasUri AcArya jinasiMhasUri yugapradhAna zrI jinacandrasUri ke paTTadhara the| sAtha hI ve asAdhAraNa pratibhAzAlI vidvAn aura kaThina sAdhvAcAra vAle prabhAvaka puruSa the| inakA janma saM0 1615 ke mArgazIrSa pUrNimA ko khetAsara grAma nivAsI copar3A gotrIya zAha cAMpasI kI dharmapatnI cAMpala devI kI ratnakukSi se huA thaa| ApakA janma nAma mAnasiMha thaa| saM0 1623 meM AcArya jinacandrasUri khetAsara padhAre the, taba AcAryazrI ke upadezoM se prabhAvita evaM vairAgyavAsita hokara ATha varSa kI alpAyu meM hI Apane pUjyazrI ke pAsa bIkAnera meM dIkSA grahaNa kii| dIkSAvasthA kA nAma mahimarAja rakhA gayA thaa| AcAryazrI ne saM0 1640 mAgha zuklA 5 ko jaisalamera meM Apako vAcaka pada pradAna kiyA thaa| sUrijI ke sAtha vicaraNa kara inhoMne vidyAdhyayana aura tIrthayAtrAe~ kI thiiN| saM0 1628 meM mevAta deza meM vicaraNa aura zaurIpura, hastinApurAdi tIrthoM kI yAtrA kA ullekha hai jisameM Apa bhI gurudeva ke sAtha hI the| zrI jinacandrasUri akabara pratibodha rAsa ke anusAra Apako sUrijI ne akabara ke AmaMtraNa se chaH sAdhuoM ke sAtha lAhaura bhejaa| inakI vidvattA se prabhAvita hokara bAdazAha pratidina inase dharmacarcA karatA thA aura kAzmIra pravAsa meM bhI sUrijI se AjJA prApta kara inako sAtha le gayA jisase gajanI aura kAbula taka amAri udghoSaNA huii| inhoMne kAzmIra tathA mArgavartI aneka tAlAboM ke jalacara jIvoM kI rakSA va zrInagara meM ATha dina amAri udghoSaNA kraaii| vAcakajI ke sahavAsa se samrATa para jo amiTa prabhAva par3A thA isI se samrATa ne kAzmIra se Ate hI sUrijI se prArthanA kara inheM AcArya pada se alaMkRta kraayaa| usa avasara para maMtrIzvara karmacandra ne karor3oM rupaye sadvyaya kara abhUtapUrva mahotsava kA Ayojana kiyA, jisakA ullekha pIche A cukA hai| sUracandra kRta rAsa ke anusAra isa pada mahotsava para TAMka gotrIya zrImAla rAjapAla ne 1800 ghor3e dAna kiye the| akabara kI sabhA meM brAhmaNoM ke AkSepa para gaMgA nadI kI pavitratA aura sUrya kI anupasthiti meM rAtribhojana-tyAga Adi pratyuttara dekara vijaya prApta kI thii| pATaNa meM dharmasAgara kRta graMtha ko apramANita karane tathA saMghapati somajI ke saMgha ke sAtha zatrujayAdi tIrthoM kI yAtrA kI thii| isa rAsa meM Apake pitA kA nivAsa sthAna bIThAvAsa likhA hai| saM0 1656 migasara sudi 13 ko bIkAnera meM botharA dharmasiMha-dhAraladenaMdana-khetasI ko dIkSA dekara rAjasiMha kA nAma rkhaa| bar3I dIkSA guru mahArAja ke kara-kamaloM se huii| taba "rAjasamudra' nAma prasiddha kiyaa| saM0 1661 mAgha sudi 8 ko bIkAnera ke zAha vaccharAja botharA aura mRgA devI ke putra colA (upanAma sAmala) ko mAtA aura bar3e bhAI vikrama ke sAtha amarasara meM dIkSA dii| zrImAla thAnasiMha ne dIkSotsava meM pracura dravya vyaya kiyaa| inakA dIkSA nAma siddhasena muni prasiddha kiyA gyaa| bar3I dIkSA rAjanagara meM zrI jinacandrasUri jI ne dii| ye donoM ziSya Age calakara bhaTTAraka AcArya jinarAjasUri aura jinasAgarasUri nAma se prasiddha hue| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (233) _ 2010_04 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isI samaya meM (ilAhI san 41 tA0 31 khuradAda) ASAr3hI aSTAhnikA ke pharamAnoM meM sUbe mulatAna kA pharamAna kho jAne se zrI jinasiMhasUri jI ne samrATa akabara se nayA pharamAna prApta kiyaa| jisakA ullekha samrATa ne svayaM kiyA hai| saM0 1662 meM bIkAnera ke RSabhadeva jinAlaya kI pratiSThA ke samaya Apa guru mahArAja ke sAtha the| samrATa akabara aura jahA~gIra se ApakA barAbara sambandha rahA hai| jahA~gIra ko bodha dekara abhayadAna kI udghoSaNA karAI evaM navAba mukurabakhAna ko bhejakara "yugapradhAna" pada diyaa| saM0 1670 meM gurudeva ke nirvANa ke anantara gacchanAyaka yugapradhAna hue| saM0 1671 meM laverA meM samayasundara vAcanAcArya ko upAdhyAya pada se vibhUSita kiyaa| isI varSa mitI pauSa sudi 13 ko mer3atA se AsakaraNa copar3A ke zatrujaya-AbU Adi tIrthoM ke vizAla saMgha ke sAtha caitrI pUnama kI yAtrA kara AsakaraNa ko saMghapati pada diyaa| phira khaMbhAta se staMbhana pArzvanAtha kI yAtrA kara pATaNa, ahamadAbAda hokara baDalI pdhaare| dAdA jinadattasUri jI ke caraNoM ke darzana kiye| vahA~ se sIrohI pdhaare| vahA~ rAjA rAyasiMha ne bar3I bhakti kii| vahA~ se jAlaura padhArane para saMgha ne samArohapUrvaka nagara praveza kraayaa| khAMDapa, drunAr3A hote hue ghaMghANI tIrtha meM prAcIna pratimAoM ke darzana kie| vahA~ se kramazaH vihAra karate bIkAnera padhArane para zAha bAghamala ne dhUmadhAma se pravezotsava kraayaa| zrI jinasiMhasUri jI ne gurudeva ke svargagamana sthAna bilAr3A meM migasara sudi 10 ko unakI caraNa pAdukAe~ pratiSThita kii| saM0 1672 meM vaizAkha sudi 9 ko jaisalamera meM dedAnasara tAlAba sthita dAdAvAr3I meM caraNapAdukAe~ sthApita kii| yahA~ ke staMbha para lekha khudA hai jisameM rAula kalyANadAsa va kuMvara manoharadAsa kA rAjyakAla likhA hai| khaMbhAta meM bhI Apane gurudeva ke caraNa pratiSThita kie the jinakA lekha saM0 1677 (?) mAgha vadi 10 kA hai aura Apake dvArA pratiSThA karAne kA ullekha hai| jainadhAtupratimAlekhasaMgraha, bhAga 1, lekhAGka 882 meM saMvat par3hane meM bhUla huI hai| saM0 1674 kA cAturmAsa bIkAnera meM huaa| samrATa jahA~gIra Apake darzanoM ke lie ati utkaNThita thaa| usane apane bar3e-bar3e umarAva aura vajIroM ko bhejakara AgarA padhArane kI vInatI kraaii| pharamAna par3ha kara saMgha bar3A Anandita huaa| samrATa ke Agraha se AcAryazrI ne bIkAnera se vihAra kiyA aura mer3atA pdhaare| vahA~ ke saMgha kI atizaya bhakti se eka mAsa rukanA pdd'aa| vahA~ se samrATa ke pAsa jAne ke lie prayANa kiyA para manuSya kA vicArA nahIM hotaa| sUri mahArAja kA zarIra asvastha ho gayA aura unheM vApasa lauTakara mer3atA AnA pdd'aa| jJAnadRSTi se apanA AyuSya alpa jJAta kara, anazana-ArAdhanApUrvaka caurAsI lakSa jIvayoni se kSamata-kSAmaNA karake mitI pauSa sudi 13 ke dina svarga sidhaare| mer3atA saMgha ne sUrijI ke paTTa para abhiSikta karane ke sambandha meM vicAra-vimarza kara rAjasamudra vAcaka jI ko gacchanAyaka bhaTTAraka aura siddhasena ko AcArya pada dene kA nirNaya kiyaa| copar3A AsakaraNa, amIpAla, kapUracanda, RSabhadAsa, sUradAsa parivAra ne saMgha se AjJA prApta kara saM0 1674 phAlguna vadi 7 somavAra ko padasthApanA mahotsava kiyaa| (234) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIkAnera rela dAdAjI meM ApazrI kI eka stUpa meM caraNa pAdukAe~ pratiSThita kI gii| jisa para saM0 1676 mitI jyeSTha vadi 11 kA lekha utkIrNa hai| nAhaToM kI gavAr3a meM zrI RSabhadeva jI ke mandira meM bhI jasamA zrAvikA ne ApazrI ke caraNa saM0 1686 caitra vadi 4 ko zrI jinarAjasUri jI ke kara-kamaloM se pratiSThita krvaaye| - AcArya jinahaMsasUri ke paTTadhara jinarAjasUri aura AcArya jinasAgarasUri hue| inake atirikta pA~ca ziSyoM ke nAma aura milate haiM :-1. hIranandana, 2. padmakIrti, 3. jIvaraGga, 4. guNacandra aura 5. hemmndir| 1. hIranandana kA ziSya - laalcnd| 2. padmakIrti ke ziSya - 1. padmacandra 2. raamcndr| 3. jIvaraGga kA ziSya - padmaratna - dhrmviml| isake do ziSya hue - raGgadharma aura klyaannkiirti| Wan AcArya zrI jinarAjasUri bIkAnera nivAsI bohittharA (botharA) gotrIya zreSThI dharmasI ke ye putra the| inakI mAtA kA nAma dhArala devI thaa| saM0 1647 vaizAkha sudi 7 budhavAra, chatrayoga, zravaNa nakSatra meM inakA janma huaa| inakA janma nAma khetasI thaa| ve sAta bhAI the 1. rAma, 2. mehA, 3. khetasI, 4. bhairava, 5. kezava, 6. kapUra, 7. saald| saM0 16561 meM zrI jinasiMhasUri jI ke padhArane para unake upadeza se vairAgyavAsita hokara mArgazIrSa sudi 13 ko dIkSAgrahaNa kii| dharmasI sAha ne dIkSA kA bar3A utsava kiyaa| navadIkSita muni kA nAma rAjasiMha rakhA gyaa| maNDala-tapAdi vahana karane ke pazcAt zrI jinacandrasUri jI ne inheM bar3I dIkSA dI aura nAma rAjasamudra prasiddha kiyaa| ye bAlyakAla se hI pratibhAzAlI the, 16 varSa kI avasthA meM to AgarA meM inhoMne "cintAmaNi" zAstra kA pUrNa adhyayana kiyA thaa| isa samaya kI inakI svalikhita prati vartamAna meM maho0 vinayasAgara jI ke pAsa jayapura meM surakSita hai| alpa samaya meM hI svayaM zrI jinasiMhasUri jI ke pAsa adhyayana kiyA aura sUtroM ko par3hakara gItArtha ho ge| AsAuli meM gurudeva zrI jinacandrasUri jI ne inheM vAcanAcArya pada se alaMkRta kiyaa| Apake prabala puNyodaya se ambikA devI pratyakSa huI aura usI bhagavatI kI kRpA se ghaMghANI meM jo saM0 1662 meM pratimAe~ bhUmigRha se nikalI thIM, unakI prAcIna lipi par3hakara sabako cakita kara diyaa| jaisalamera meM rAula bhImasiMha ke sanmukha tapAgacchIya somavijaya 1. samayasundara jI ne 1657 mi0su0 1 evaM prabandha meM bhI, budha kI jagaha zukravAra likhA hai| 2. padArthatattvaTippaNa, patra 19 lekhana 1663 rAjasamudra (jinarAjasUri) ne likhA hai| "pAThitam ca mahAdeva bhaTTAcAryaiH" arthAt mahAdeva bhaTTAcArya ke pAsa inhoMne nyAya zAstra kA adhyayana kiyA thaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (235) 2010_04 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI ko zAstrArtha meM Apane parAjita kiyaa| saM0 1674 meM AcArya zrI jinasiMhasUri jI kA mer3atA meM svargavAsa ho jAne para phAlguna zuklA 71 ko gacchanAyaka AcArya bne| isakA paTTa mahotsava mer3atA ke copar3A gotrIya saMghavI AsakaraNa ne kiyaa| pUrNimApakSIya zrI hemAcArya ne sUri-maMtra pradAna kiyA thA, inake sAtha hI AcArya jinasAgarasUri ko bhI padastha kiyA gyaa| ahamadAbAda nivAsI saMghapati somajI zAha ne zatrujaya ke aSTamoddhAra rUpa meM marudevI TraMka vAle zikhara para kharatara-vasahI kI eka naI DhUMka vizAla rUpa meM aThAvana lAkha ke artha vyaya se nirmANa kraaii| somajI zAha kA dehAnta ho jAne para unake putra rUpa jI zAha ne saM0 1675 vaizAkha sudi 13 zukravAra ko zrI jinarAjasUri jI ke kara-kamaloM se 501 pratimAoM kI pratiSThA krvaayii| cAroM ora se vizAla yAtrI saMgha ekatra huaa| jaisalamera nivAsI thAharu zAha bhaNazAlI ne prAcIna tIrtha laudravAnI kA punaruddhAra karAyA aura sahasraphaNA pArzvanAtha prabhu kI advitIya kalApUrNa do pratimAoM Adi kI pratiSThA bhI saM0 1675 mArgazIrSa zuklA 13 ko sUrijI ke kara-kamaloM se sampanna kraaii| inhIM thAharu zAha ne jaisalamera meM jJAna bhaNDAra sthApita kiyA thA aura sUrijI kI nizrA meM zatrujaya kA saMgha bhI nikAlA thaa| bhANavar3a nagara meM amRtasrAvi pArzvanAtha Adi jinezvaroM kI 80 pratimAoM kI pratiSThA karAkara tIrtha kI sthApanA bhI Apa hI ne kI thii| saM0 1677 jyeSTha vadi 5 ko mer3atA nagara meM gaNadhara copar3A, AsakaraNa kArApita zAntinAtha jinAlayAdi kI pratiSThA kI evaM bIkAnera, ahamadAbAda, pAlI Adi nagaroM meM bhI Apane kaI bAra pratiSThA kraaii| saM0 1686 meM mArgazIrSa kRSNA 4 ravivAra ko Apa Agare meM samrATa zAhajahA~ se mile the aura vahA~ brAhmaNoM ko vAda meM parAsta kiyA thaa| darzanIsAdhu logoM ke vihAra kA jahA~ kahIM pratiSedha thA vaha khulavAkara Apane zAsanonnati kii| rAjA gajasiMha jI, sUrasiMha jI, asaraphakhAna, Alama dIvAna Adi ne ApakI bar3I prazaMsA kii| navAba mukarabakhAna bhI Apake zuddha aura kaThora sAdhvAcAra kA bar3A prazaMsaka thaa| ambikA devI aura 52 vIra Apake pratyakSa the| Apane sindha vihAra meM paMca nadI ke pA~ca pIroM ko sAdhita kie the| ____ Apa uccakoTi ke sAhityakAra bhI the| naiSadhakAvya para 36000 zrIka parimita jainarAjI vRtti, sthAnAMgasUtraviSamapadArtha vRtti, zAlibhadra caupAI, gajasukamAlacaupAI, caubIsI, bIsI tathA saMkhyAbaddha stavana sajjhAya padAdi kI racanA kI jo "jinarAjasUrikRtikusumAMjali" meM prakAzita haiN| Apane 8 bAra zatrujaya kI yAtrA kii| pATaNa ke saMgha ke sAtha gaur3I pArzvanAtha, giranAra, AbU, rANakapurAdi kI yAtrA kii| Apane 6 muniyoM ko upAdhyAya pada, 41 ko vAcaka pada evaM eka sAdhvI jI ko pravartinI 1. prabaMdha meM dvitIyA likhI hai| svargavAsa 1699 bhI milatA hai| saMbhava hai dIkSA meM bar3I dIkSA kI tithi ko tathA svargavAsa saMvat ko gujarAtI paddhati se likhA ho| 2. naiSadhIya jainarAjI vRtti kI pUrNa prati bhANDArakara orienTala risarca insTITyUTa, puNe meM surakSita hai| kintu isa prati meM racanA prazasti prApta nahIM hai| mahopAdhyAya vinayasAgara saMgraha meM dasa sargAtmaka prati prApta hai| nirNaya sAgara, bambaI ke saMskaraNa meM saMpAdakoM ne TippaNa meM jainarAjI TIkA ke matoM kA yatra-tatra ullekha kiyA hai| (236) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada se vibhUSita kiyaa| navAnagara ke cAturmAsa ke samaya dosI mAdhavAdi ne 36000 jAmasAhI (mudrA) vyaya kii| rAula kalyANadAsa va kuMvara manoharadAsa ke AmaMtraNa se jaisalamera pdhaare| saMghavI thAharU ne pravezotsava kiyaa| Apake ziSya-praziSyoM kI saMkhyA 41 thii| saM0 1678 meM phAlguna kRSNA 7 ko jaisalamera meM raMgavijaya jI ko dIkSA dI evaM upAdhyAya pada se bhI Apane hI unheM vibhUSita kiyA thaa| saM0 1700 meM cAturmAsa hetu pATaNa padhAre aura zrI jinaratnasUri jI ko paTTa para sthApita kara ASAr3ha zuklA 9 ko svarga sidhaare| Wan Wan AcArya zrI jinaratnasUri 8 marudhara deza ke seruNA grAma meM osavAla lUNiyA gotrIya tilokasI zAha kI dharmapatnI tArAdeva kI kokha se Apane saM0 1670 meM janma liyaa| ApakA janma nAma rUpacanda thaa| saM0 1771 meM likhe eka patra ke anusAra seTha ke do striyoM meM prathama tArA ke putra kA nAma ratanasI aura janmadAtR tejalade ke putra rUpacanda the| sukhapUrvaka kAla nirgamana karate seTha tilokasI kA dehAnta ho gyaa| bhaTTAraka zrI jinarAjasUri ke bIkAnera padhArane para vairAgyavAsita mAtA apane donoM putroM ke sAtha bIkAnera AI aura pUjya zrI se nivedana kiyA ki mujhe donoM putroM ke sAtha dIkSita karane kI kRpA kreN| sUrijI ne 16 varSIya ratanasI ke sAtha mAtA ko dIkSA de dii| rUpacanda ATha varSa ke the| ataH bhAvacAritrIvairAgI rUpa meM vidyAdhyayana karane lage, gRhastha ke yahA~ bhojana karate the| vimalakIrti gaNi ke pAsa mahAvyAkaraNa, kAvyAdi pddh'e| unake guru zrI sAdhusundaropAdhyAya ne jaba ye 14 varSa ke the taba jodhapura meM adhyayanapUrNa karAke pATaNastha bhaTTAraka AcArya zrI jinarAjasUri jI se vAsakSepa maMgA kara dIkSita kiyaa| jaba ye 12 varSa ke the taba eka bAra jAlaura meM tapAgacchapati zrI vijayadevasUri jI mahArAja ke sanmukha pA~ca ghaMTe taka dhArA pravAha saMskRta bolate dekha kara unhoMne zrI jinarAjasUri jI se kahA thA"ye Apake pATa ke atyadhika yogya hogaa|" saM0 1684 vaizAkha sudi 3 ko dIkSA huii| bhaNasAlI gotrIya maMtrI sahasakaraNa ke putra maMtrI jasavaMta ne dIkSotsava kiyaa| dIkSA ke pazcAt inhoMne yAvajjIvana kar3hAI vigaya kA tyAga kara diyA thaa| bhaTTAraka zrI jinarAjasUri jI ne inheM bar3I dIkSA dekara "ratnasoma" nAma prasiddha kiyaa| __Apake sadguNoM aura yogyatA se AkRSTa ho zrI jinarAjasUri jI ne ahamadAbAda bulAkara upAdhyAya pada se vibhUSita kiyaa| nAhaTA jayamala tejasI ne bahuta sA dravya vyaya karake utsava kiyA thaa| saM0 1700 meM zrI jinarAjasUri jI cAturmAsa hetu pATaNa virAjamAna the, kanakasiMha kRta gIta ke anusAra mitI ASAr3ha sudi 7 ko arthAt apane svargavAsa ke do dina pUrva apane paTTa para sthApita kara svayaM sUrimaMtra dekara zrI jinaratnasUri nAma prasiddha kiyaa| pATaNa se vihAra kara zrI jinaratnasUri jI pAlanapura padhAre, saMgha ne harSita hokara utsava kiyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (237) 2010_04 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vahA~ se saMgha ke Agraha se svarNagiri-jAlora pdhaare| zreSThi pIthe ne pravezotsava kiyaa| vahA~ se bIkAnera padhAre, nathamala veNe ne bahuta sA dravya vyaya kara pravezotsava kiyaa| vahA~ se ugravihAra karate hue saM0 1701 kA cAturmAsa vIramapura meM saMghAgraha se kiyaa| cAturmAsa samApta hote hI saMgha ke Agraha se bAhar3amera padhAra kara saM0 1702 kA caumAsA vahA~ kiyaa| saM0 1703 kA cAturmAsa koTar3e meM kiyaa| vahA~ se zrAvakoM kI vInatI se jaisalamera pdhaare| gopA sAha ne pravezotsava kara dhana sArthaka kiyaa| yAcakoM ko dAna se saMtuSTa kiyaa| saMgha ke Agraha se saM0 1704 se 1707 taka ke cAra cAturmAsa jaisalamera meM hI kiye| AgarA saMgha kI vinatI se AgarA pdhaare| mAnasiMha ne begama kI AjJA prApta kara sUrijI kA pravezotsava bar3e samAroha se kraayaa| vrata-paccakkhANa dharmadhyAna kA ThATha laga gyaa| tIna cAturmAsa saM0 1708 se virAje / saM0 1711 kA bhI saMghAgraha se vahIM huA, kyoMki ASAr3ha sudi 10 se hI zArIrika azAtA vizeSa rUpa se ho gii| apanA AyuSya alpa jJAta kara caurAsI lakSa jIvayoni se kSamApanA-AlocanApUrvaka svayaM apane mukha se anazana kara, apane paTTa para harSalAbha ko sthApita kara, saM0 1711 mitI zrAvaNa vadi 7 somavAra ko svarga sidhaare| sUrijI kI antyeSTi bar3e dhUmadhAma se karake saMgha ne dAhasthala para sundara stUpa kA nirmANa kraayaa| Yong AcArya zrI jinacandrasUri / unake bAda AcArya zrI jinacandrasUri unake paTTa para AsIna hue| ApakA janma bIkAnera nivAsI copar3A gotrIya sAha sahasakaraNa (mala) kI patnI supiyArade kI kokha se saM0 1693 meM huA thaa| ApakA janma nAma hemarAja thaa| saM0 1707 (5?) mitI migasara sudi 12 ko jaisalamera meM dIkSA huI aura dIkSA nAma harSalAbha rakhA gyaa| usa samaya Apa bAraha varSa ke the| saM0 1711 meM zrI jinaratnasUri jI kA Agare meM svargavAsa huA, taba Apa rAjanagara meM the| unakI AjJAnusAra bhAdrapada kRSNA saptamI ko rAjanagara meM nAhaTA gotrIya sAha jayamalla, tejasI kI mAtA kastUra bAI kRta mahotsava dvArA ApakI padasthApanA huii| Apa tyAgI, vairAgyavAn aura saMyama mArga meM dRr3ha the| gacchavAsI yatijanoM meM praviSTa hotI zithilatA ko dUra karane ke lie Apane saM0 1717 mitI Asoja sudi 10 ko bIkAnera meM vyavasthA patra jAhira kiyA, jisase zaithilya kA parihAra huaa| saM0 1735 ASAr3ha zukla 8 ko khaMbhAta meM Apane bIsa sthAnaka tapa karanA prArambha kiyaa| Apane aneka dezoM meM vihAra karate hue sindha meM jAkara paMca nadI kI sAdhanA kii| jodhapura nivAsI zAha manoharadAsa dvArA kArita saMgha ke sAtha zrI zatrujaya tIrtha kI yAtrA kI aura maMDovara nagara meM saMghapati manoharadAsa dvArA kArita caitya ke zRMgAratulya zrI RSabhadevAdi caubIsa tIrthaMkaroM kI pratiSThA kii| 1. mAtA kA nAma kavi harSacanda aura kalyANaharSa "supiyArade" likhate haiN| kavi vidyAvilAsa sindUrade aura kavi karamasI rAjalade likhate haiN| (238) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apane apane zAsana kAla meM bahuta sI dIkSAe~ dI aura aneka sthAnoM meM vicarate hue saM0 1762 meM sUrata baMdara pdhaare| ASAr3ha sudi 11 ko svayaM sakala saMgha samakSa apane paTTa para zrI jinasukhasUri jI ko sthApita kiyaa| pArakha sAmIdAsa, sUradAsa ne pada mahotsava bar3e dhUmadhAma se kiyaa| saM0 1763 meM ApazrI sUrata meM svargavAsI hue| Wan Wan Wan AcArya zrI jinasukhasUri AcArya jinacandra ke paTTa para zrI jinasukhasUri jI viraaje| ye phogapattana nivAsI sAhaleca boharAgotrIya pIMcA nakha ke sAha rUpasI' putra the| inakI mAtA kA nAma surUpA thaa| inakA janma saM0 1739 mArgazIrSa zuklA 15 ko huA thA aura janma nAma sukhajI thaa| saM0 1751 mAgha sudi 5 ko puNyapAlasara grAma meM dIkSA grahaNa kii| dIkSAnaMdisUcI ke anusAra ApakI dIkSA saM0 1752 phAlguna vadi 5 guruvAra ko bIkAnera meM kIrti naMdI meM huI aura ApakA nAma sukhakIrti rakhA gayA aura yaha bhI likhA hai ki Apa svayaM zrI jinacandrasUri jI ke ziSya aura bAda meM "bhaTTAraka thayA" kinAre para uddhRta kiyA gayA hai| saM0 1763 ASAr3ha sudi 11 ko sUrata meM pArakha sAmIdAsa sUradAsa kRta padamahotsavapUrvaka pATa para viraaje| isa avasara para rAtIjagA, saMgha meM paTTakUlAdi lAvaNI aura svadharmIvAtsalyAdi meM pracura dravya vyaya kiyA gyaa| sUri-pada prApti ke anantara kucha varSa gujarAta meM vicare aura pracura parimANa meM dIkSAe~ saM0 1763, 1766, 1767, 1768 meM kramazaH khaMbhAta, pATaNa aura pAlanapurAdi meM aneka bAra huiiN| saM0 1770 meM sAMcaura, rAr3adharA, siNadharI, jAlaura, thobha, pATodhI Adi meM bahuta sI dIkSAe~ huiiN| saM0 1771 se 1773 taka jaisalamera evaM pokaraNa meM bahuta sI dIkSAe~ huiiN| saM0 1773 meM navahara meM migasira vadi 3 ko indrapAlasara ke seThiyA bhImarAja ko dIkSA dekara bhaktikSema nAma se prasiddha kiyaa| eka bAra jaba gujarAta meM vicarate the, ghoghAbandara meM navakhaNDA pArzvanAtha bhagavAn kI yAtrA karake saMgha sahita zrI jinasukhasUri jI mahArAja staMbhatIrtha jAne ke lie naukA meM baitthe| daivayoga se jyoMhI nAva samudra ke bIca meM pahu~cI ki usake nIce kA pATiyA TUTa gyaa| aisI avasthA meM nAva ko jala se bharatI huI dekha kara AcAryazrI ne apane iSTa deva kI ArAdhanA kii| taba dAdA gurudeva zrI jinakuzalasUri jI ke sahAyya se ekAeka usI samaya eka navIna naukA dikhAI dI, jisa para baiTha kara sArA saMgha sakuzala samudrapAra kara taTa para utarA, phira vaha naukA vahIM adRzya ho gii| isa prakAra zrI zatrujayAdi tIrthoM kI yAtrA karane vAle, sarvazAstroM ke pAragAmI tathA zAstrArtha meM aneka vAdiyoM ko parAsta karane vAle AcArya zrI jinasukhasUri jI the| Apake dvArA racita jaisalamera caitya saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (239) 2010_04 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paripATI evaM saM0 1767 pATaNa meM racita jaisalamerI zrAvakoM ke praznoM ke uttaramaya siddhAMtIya vicAra (patra 35 jayacandajI bhaMDAra') nAmaka graMtha upalabdha haiN| saM0 1780 jyeSTha kRSNA dazamI ko riNI (vartamAna tArAnagara) nagara meM tIna dina kA anazana pUrNa kara zrI jinabhaktisUri jI ko apane hAtha se gacchanAyaka pada pradAna kara svarga sidhaare| usa samaya devoM ne adRzya rUpa meM bAje bajAye, jise zravaNa kara usa nagara ke rAjA-prajA sabhI loga cakita ho gae the| antyeSTi kriyA ke sthAna para saMgha ne eka stUpa banAyA jisakI pratiSThA mAgha zuklA 6 somavAra ko Apake paTTadhara zrI jinabhaktisUri jI ne kI thii| ve caraNa dAdAvAr3I se lAkara riNItArAnagara ke zItalanAtha jinAlaya meM rakhe gaye jo abhI vidyamAna haiN| usa para nimna abhilekha utkIrNita hai "saMvat 1780 varSe zAke 1645 pravartamAne jyeSTha mAse kRSNa pakSe 10 tithau zanivAre bhaTTAraka zrI jinasukhasUri jI devalokaM gataH teSAM pAduke zrIriNImadhye bhaTTAraka zrI jinabhaktisUribhiH pratiSThitaM / shubhbhuuyaat|.... mAgha sudi 6 tithau|" zubha AcArya zrI jinabhaktisUri zrI jinasukhasUri ke paTTa para zrI jinabhaktisUri AsIna hue| inake pitA seTha gotrIya sA0 haricandra the, jo indrapAlasara gA~va nivAsI the| inakI mAtA thI harisukha devii| saM0 1770 jyeSTha sudi tRtIyA ko ApakA janma huA thaa| ApakA janma nAma bhImarAja thA aura saM0 1779 migasara vadi 32 ko navahara meM zrI jinasukhasUri jI ne dIkSita kara "bhaktikSema" nAma se prasiddha kiyaa| saM0 17803 jyeSTha vadi 3 ko riNIpura meM zrIsaMgha kRta mahotsava se guru mahArAja ne apane hAtha se inheM paTTa para baiThAyA thaa| tadanantara Apane aneka dezoM meM vicaraNa kiyaa| sAdar3I Adi nagaroM meM virodhiyoM ko hasticAlanAdi prakAra se (?) parAsta karake vijayalakSmI ko prApta karane vAle, saba zAstroM meM pAraGgata, zrI siddhAcalAdi saba mahAtIrthoM kI yAtrA karane vAle, zrI gUr3hA nagara meM ajita jina-caitya ke pratiSThApaka, mahAtejasvI, sakala vidvajjana ziromaNi AcArya zrI jinabhaktisUri ke rAjasomopAdhyAya, 1. upAdhyAya yati jayacandra jI bIkAnera kA saMgraha vartamAna meM rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, zAkhA kAryAlaya, bIkAnera meM surakSita hai| 2. pAThAntara mAgha zukla 9 3. 1779 (ai0jai0kA0saM0, pR0 252) 4. inakI dIkSA saM0 1754 meM zrI jinaratnasUri paTTe jinacandrasUri dvArA pAlI meM huii| AcAryazrI ke ziSya tilakadhIra (1746 dIkSita) ke ziSya the| ye kSamAkalyANa jI ke vidyAguru the| inakA rAjasoma-vidyAguru aSTaka aitihAsika jaina kAvya saMgraha meM prakAzita hai| (240) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmavijayopAdhyAyAdi' vidvAn AjJAnuvartI the| prItisAgaropAdhyAya sUri jI ke ziSya the, jinakI dIkSA saM0 1789 caitra vadi 3 ko sAMcaura meM huI thii| unakA gRhastha nAma premacaMda thA / zrI jinabhaktisUri jI ne bahutoM ko dIkSita kiyA / saM0 1479-80, 81 meM riNI, gArabadesara aura bIkAnera meM bhakti naMdI meM 30 dIkSAe~ dIM / saM0 1782 meM bIkAnera meM harSa naMdI meM 19 dIkSita hue / saM0 1783 meM varddhana naMdI meM 17 dIkSAe~ udarAmasara, kairu aura phalaudI meM, saM0 1784 meM jaisalamera meM naMdana naMdI meM 11 dIkSAe~ aura 1786 meM samudra naMdI meM 6 dIkSAe~ dIM / saM0 1788 meM siNadharI meM, 1789 meM sAMcaura va maMgalavAsa meM sAgara naMdI meM 20 dIkSAe~ diiN| saM0 1790 meM sojata, dehariyA tathA 1791 meM pAlI meM tilaka naMdI meM 18 dIkSAe~ huiiN| isI varSa pAlI meM 9 dIkSAe~ vimala naMdI meM huiiN| saM0 1793 jAlaura, AgolAI meM saubhAgya naMdI meM 10 dIkSAe~ diiN| saM0 1794-95 meM bIkAnera meM mANikya naMdI meM 11 va lAbha naMdI meM 8 dIkSAe~ diiN| saM0 1796 jaisalamera meM 12 dIkSAe~ vilAsa naMdI meM diiN| saM0 1797 meM sena naMdI kI, jisameM jaisalamera va siNadharI meM 14 dIkSAe~ huIM / saM0 1800 meM pAnalA meM kalaza naMdI meM 7 va jUnAgar3ha meM AnaMda naMdI meM bhI 7 dIkSAe~ saM0 1802 meM huIM / isake bAda Apa kaccha padhAre aura zrI mAMDavIbaMdara meM saM0 1804 mitI jyeSTha sudi caturthI ko divaMgata hue| usa rAtri ko Apake agni-saMskAra kI bhUmi ( zmazAna) meM devoM ne dIpamAlA kI / saM0 1852 meM jaisalamera sthita amRta-dharmazAlA meM vA0 kSamAkalyANa jI ne Apake caraNa pratiSThita kie| upA0 prItisAgara gaNi ke ziSya amRtadharma kA gRhastha- nAma arjuna thA / inako saM0 1804 phAlguna sudi 1 ko bhujanagara meM jinalAbhasUri jI ne dIkSA dI thii| unake ziSya kSamAkalyANa gaNi kI paramparA meM vartamAna sAdhu samudAya hai / 1. ye kSema zAkhA meM dayAsiMha ke ziSya the| inakA gRhastha nAma rUpacaMda thA / saM0 1755 mAgha vadi 6 ko sAdar3I meM zrI jinacandrasUri ne dIkSA dI thii| saM0 1807 jodhapura meM inhoMne gautamIya mahAkAvya kI racanA kI / saM0 1788 meM zatakatraya bAlAvabodha sojata meM racA thaa| 2. dekheM, kharataragaccha - dIkSAnandI sUcI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Wan Wan Wan (241) Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinalAbhasUri AcArya zrI jinabhaktisUri ke paTTa para zrI jinalAbhasUri ArUr3ha hue| ye bIkAnera nivAsI bohittharA gotrIya sAha paMcAyaNadAsa ke putra the| padmAdevI inakI mAtA thiiN| ApakA janma saM0 1784 zrAvaNa zuklA paMcamI ko bApeU grAma meM huA thaa| janma nAma lAlacandra thaa| inhoMne saM0 17961 jyeSTha sudi SaSThI ko jaisalamera meM dIkSA grahaNa kii| dIkSA nAma lakSmIlAbha rakhA gyaa| saM0 1804 jyeSTha sudi paMcamI ko mAMDavIbaMdara meM ApakI pada sthApanA huI, jisakA pATa mahotsava chAjahar3a gotrIya sAha bhojarAja ne kiyA thaa| saM0 1804 kA cAturmAsa bhuja meM kiyaa| vahA~ phAlguna sudi 1 ko dIkSA mahotsava huaa| dharma naMdI meM 15 dIkSAe~ huiiN| saM0 1805 kA cAturmAsa mAMDavI meM karake pauSa vadi 1 meM 5 dIkSAe~ diiN| phAlguna vadi 7 ko cItalavANA meM 2 aura vadi 9 ko kairiyA meM 6 dIkSAe~ huiiN| vahA~ se vihAra kara devIkoTa pdhaare| vahA~ saM0 1806 vaizAkha vadi 9 ko 5 dIkSAe~ tathA vaizAkha sudi 1 ko jaisalamera meM 10 dIkSAe~ huiiN| kula milAkara dharma naMdI meM 43 dIkSAe~ huiiN| ___saM0 1806 mAgha vadi 7 ko jaisalamera meM zIla naMdI meM 11 aura saM0 1807 migasara sudi 7 ko vahIM 7 dIkSAe~ diiN| saM0 1808 jyeSTha sudi 3 ko jaisalamera meM datta naMdI meM 17 dIkSAe~ diiN| saM0 1809 meM vinaya naMdI meM pauSa sudi 12 ko 3 va mAgha sudi 10 ko devIkoTa meM 5 dIkSAe~ huiiN| saM0 1810 vaizAkha vadi 13 ko jUnA bahilavA meM 13 dIkSAe~ huiiN| vaizAkha sudi 2 ko ruci naMdI meM navA bahilavA meM 13 dIkSAe~ diiN| vahA~ se bIkAnera pdhaare| saM0 1810 ASAr3ha vadi 7 ko rAja naMdI meM 19 dIkSAe~ huiiN| phAlguna vadi 3 ko zekhara naMdI meM 4 dIkSAe~ huiiN| saM0 1811 jyeSTha vadi 10 ko 12 tathA ASAr3ha meM 4 dIkSAe~ huiiN| saM0 1812 meM bIkAnera meM phAlguna sudi 2 ko kamala naMdI meM 18 dIkSAe~ huiiN| saM0 1813 meM mAgha vadi 9 ko sundara naMdI meM bIkAnera meM hI 31 dIkSAe~ sampanna huiiN| saM0 1814 taka bIkAnera meM cAturmAsa kara saM0 1815 meM gArabadesara zahara meM cAturmAsa hetu viraaje| migasara vadi 5 ko nAthUsara meM kalyANa naMdI sthApita kI aura 7 dIkSAe~ diiN| caitra vadi 1 ko kAtara meM 5, saM0 1816 meM vaizAkha vadi 3 ko phalaudI meM 1 dIkSA dekara ASAr3ha vadi 2 ko jaisalamera meM 14 dIkSAe~ diiN| saM0 1816 phAlguna sudi 3 ko kumAra naMdI meM 16 logoM ko dIkSita kiyaa| saM0 1618 meM dhIra naMdI meM mAgha sudi 4 ko 8, saM0 1819 vaizAkha vadi 13 ko bAr3amera meM 7 dIkSAe~ dekara, 1. dIkSA naMdI sUcI ke anusAra saM0 1795 mAgha sudi 13 ko bIkAnera meM dIkSA huii| (242) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrAbAva meM jyeSTha vadi 3 ko 8 dIkSAe~ diiN| vahA~ se saM0 1819 meM udaya naMdI sthApita kara gur3hA meM 2, DabhAla meM 2 va kArolA meM 7 dIkSAe~ diiN| mitI jyeSTha vadi 5 ko 75 sAdhuoM ke sAtha zrI gaur3I pArzvanAtha tIrtha kI pArakara (sindha) meM yAtrA karake saM0 1820 kA cAturmAsa gur3he meM kiyaa| isa varSa hema naMdI meM rAjadrahA meM mAgha sudi 5 ko 7, caitra sudi 1 ko 2, caitra sudi 5 ko 2, talavAr3A meM jeTha vadi 8 ko 3, paMcapadarA meM jeTha sudi 2 ko 6 aura mAgha sudi 3 ko bAlotarA meM 3 kula 23 dIkSAe~ huiiN| zrI nAkor3A pArzvanAtha tIrtha kI yAtrA karake saM0 1821 kA cAturmAsa jasola meM kiyaa| mAgha sudi 8 ko sAra naMdI sthApita kara pAdaru meM 12 aura rohITha meM 5 dIkSAe~ diiN| saM0 1821 phAlguna zuklA pratipadA ko paccAsI muniyoM ke sAtha zrI AbUtIrtha kI yAtrA kii| tadanantara Apa ghANerAva, sAdar3I nAma ke do zaharoM meM copar3A vakhatasAha Adi dvArA kiye gaye mahotsava meM pdhaare| vahA~ vighna karane ko Aye hue virodhiyoM ko buddhibala se parAjita karake jaya ke bAje bjvaaye| usa deza meM rANapurAdi pA~ca tIrthoM kI yAtrA kii| khejar3alA, khAriyA, rohITha, maNDovara, jodhapura, timarI hote hue mer3atA pdhaare| saM0 1822 meM priya naMdI meM phAlguna vadi 11 meM maNDovara meM 8 aura vaizAkha sudi 5 budhavAra ko mer3atA meM 9 aura jeTha sudi 5 guru ko 2 dIkSAe~ diiN| saM0 1823 kA cAturmAsa mer3atA meM kara migasara vadi 7 ko kIrti naMdI meM 4 dIkSAe~ dekara jayapura pdhaare| caitra vadi 8 ko 5 dIkSAe~ huIM aura saM0 1824 pauSa vadi 3 ko 3 dIkSAe~ huiiN| saM0 1824 meM jayapura meM prabha naMdI meM pauSa vadi 6 ko 5 dIkSAe~ dekara rUpanagarAdi hokara mevAr3a pdhaare| udayapura meM vaizAkha sudi 3 ko 4 dIkSAe~ dekara vahA~ se 18 koza RSabhadeva kezariyAnAtha kI yAtrA 88 muniyoM ke sAtha vaizAkha sudi 15 ko kii| saMgha kI gAr3ha vinatI se "pAlIvAle" pATa virAje arthAt cAturmAsa kiyaa| __ saM0 1825 migasara vadi 12 dvitIyA ko pAlI meM hI prabha naMdI meM 2, mAgha sudi 10 ko gUr3hA grAma meM 2 aura mAgha sudi 12 ko 4 dIkSAe~ dekara rAyapura padhAre aura mAgha sudi 15 ko 2 dIkSAe~ diiN| saM0 1825 phAlguNa vadi 13 somavAra ko chipIyA meM mUrti naMdI meM 2, vaizAkha vadi 3 ko dhUnAr3A meM 1, vaizAkha vadi 10 ko dahIpur3A meM 2 dIkSAe~ dekara sAMcaura pdhaare| mAgha vadi 5 ko 3 dIkSAe~ diiN| sUrata ke dhanADhya saMgha kI avasarocita vInatI patra prApta kara sUrata kI ora vihAra kiyaa| rAdhanapura Adi nagaroM meM vicarate hue zrI zaMkhezvara pArzvanAtha kI yAtrA karake seTha gulAbacaMda, bhAIdAsa Adi zrIsaMgha ke Agraha se saM0 1826 vaizAkha sudi 5 ko sUrata pdhaare| mArga meM pAdarA meM 11 dina rhe| saM0 1827 vaizAkha sudi 3 ko sUrata meM rAjamUrti kI dIkSA huii| mitI vaizAkha sudi dvAdazI ko saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (243) 2010_04 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi gotrIya sAha nemIdAsa ke putra zAha bhAIdAsa dvArA kArita tIna khaNDa vAle uttama prAsAda caitya meM zrI zItalanAtha, sahasraphaNA zrI gaur3I pArzvanAtha Adi 181 pratimAoM kI pratiSThA kii| saM0 1828 vaizAkha sudi dvAdazI ko vahA~ para usI devagRha meM zrI mahAvIra svAmI Adi 82 pratimAoM kI pratiSThA kii| isa maMdira ke pratimA nirmANa aura donoM pratiSThA vidhAnAdi kAryoM meM va saMgha ke satkAra Adi meM chattIsa hajAra rupaye vyaya hue| saM0 1829 mitI caitra sudi 13 ko soma naMdI meM 4 muniyoM kI dIkSA huii| sUrata ke saMgha ko saMtuSTa kara vahA~ se pAda vihAra karate hue munisuvrata bhagavAn kI yAtrA ke lie bharoMca pdhaare| narmadA taTa para yoginI ke ghanaghora vRSTi upadrava se vyAkula samasta saMgha kI cintA apane iSTadeva kA dhyAna kara dUra kii| vahA~ se ASAr3ha vadi 5 ko 28 ThANoM se sUrijI pAda vihAra karate hue saM0 1829 meM rAjanagara pdhaare| vahA~ tAlevara ne bahuta utsava kiyaa| do varSa taka sevA kA khUba lAbha liyaa| vahA~ se saMgha sahita pauSa vadi 5 ko dholakA, vIsAvAr3A, rAyakA, sIhora hokara mAgha vadi 1 ko bhAvanagara, ghoghAbaMdara pdhaare| navakhaNDA pArzvanAtha tIrtha kI yAtrA karake pAlItAnA ge| saM0 1830 mAgha vadi paMcamI ko 75 muniyoM ke sAtha zatrujaya tIrtha kI yAtrA kii| phira jUnAgar3ha Akara saM0 1830 phAlguna zuklA 9 ko 105 muniyoM ke sAtha zrIgiranAra maNDana nemijinezvara kI yAtrA kii| phira caitra sudi 5 ko vairAvala Aye, Der3ha mAsa rhe| vaizAkha sudi 3 devakA pATaNa (velAkula) padhAre , navAnagara (jAmanagara) meM vicre| caitra vadi 4 ko jUnAgar3ha meM 6 dIkSAe~ tathA caitra vadi 11 ko 5 dIkSAe~ soma naMdI meM huiiN| saM0 1831 ASAr3ha vadi 6 ko mAMDavI-kaccha pdhaare| vahA~ aneka koTyAdhIza, lakSAdhIza zrImaMta vyApArI nivAsa karate the| una logoM kA samudrI vyApAra calatA thaa| zrI guru mahArAja ke caraNa-kamaloM ko vaMdana kiyaa| eka varSa taka saMgha ne khUba ThATha se rkhaa| vahA~ se bhujanagara saM0 1832 meM Aye, saMgha ne zreSTha bhakti kii| vaizAkha sudi 12 ko jaya naMdi meM 1 dIkSA huI aura mAgha sudi 9 ko aMjAra meM 1 dIkSA huii| saM0 1832 jyeSTha sudi 8 ko AsaMbiyA pdhaare| saM0 1833 kA caumAsA minarAbaMda kiyaa| usa deza meM sarvatra vicaraNa kara bAgar3a deza ke rAupura (rApara) meM zrIcintAmaNi pArzvanAtha kI vandanA kii| saM0 1833 caitra vadi dvitIyA ko zrI gaur3I pArzvanAtha jI kI yAtrA karake gur3hA nagara pdhaare| ASAr3ha vadi 1 ko 2 dIkSAe~ tathA ASAr3ha vadi 6 ko 1 va sudi 8 ko 1 dIkSA huii| isa prakAra parama saujanya, saubhAgyazAlI, mahopakArI, aneka sadguNoM se zobhita AcAryapravara zrI jinalAbhasUri ne saM0 1834 Azvina vadi 10 ko gUDhA nagara meM devagati prApta kii| Apane apane jIvana meM deza-videza meM khUba vicaraNa kara aneka mumukSuoM ko dIkSita kiyaa| ApakI racanAoM meM "Atmaprabodha" prakAzita hai tathA do caubIsiyA~ va stavanAdi bhI prApta haiN| Wan Wan Wan (244) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinacandrasUri AcArya zrI jinacandrasUri jI bIkAnera nivAsI bacchAvata muMhatA rUpacandra ke putra the| inakI mAtA kA nAma kesaradevI thaa| inakA janma saM0 1809 meM kalyANasara nAmaka gA~va meM huA thaa| inakA mUla nAma anUpacandra thaa| saM0 18211 mAgha sudi 8 ko pAdarU meM ApakI dIkSA huI aura dIkSA nAma udayasAgara thaa| saM0 1834 ke Azvina vadi 13 somavAra ko zubha lagna meM gUr3hA nagara meM kUkar3a caupar3A gotrIya dosI lakhA sAha kRta utsava meM ApakA sUri padAbhiSeka huaa| tadanantara Apa mahevApura-nAkor3AjI ke caityoM kI vandanA kara, zrI gaur3I pArzvanAtha kI yAtrA kara kramazaH jaisalamera meM laudravA cintAmaNi pArzvanAtha kI yAtrA kii| jaisalamera meM AvazyakAdi yoga kriyAe~ kii| tadanantara Apane ayodhyA, kAzI, candrAvatI, campApurI, makasUdAbAda, sammetazikhara, pAvApurI, rAjagRha, mithilA, dutArA-pArzvanAtha, kSatriya kuNDa grAma, kAkaMdI, hastinApura Adi kI yAtrA kii| usa samaya lakhanaU nagara meM nAhaTA gotrIya suzrAvaka rAjA vaccharAja ne tIna cAturmAsa bar3e mahotsava pUrvaka kraaye| vahA~ bahuta phaile pratimotthApaka (sthAnakavAsI) nihnavamArga kA AcAryazrI ne bar3I yukti se nirAkaraNa kiyaa| aneka zraddhAlujanoM ko punaH sanmArga meM laaye| ApakI bahuta khyAti huii| usa nagara ke samIpastha bagIce meM rAjA sAhaba ne dAdA zrI jinakuzalasUri kA stUpa-nirmANa kraayaa| pUraba deza se Apa rAjasthAna kI ora lauTa kara jayapura, pAlI hote hue gujarAta pdhaare| pATaNa, ahamadAbAda meM vicaraNa kara zatrujaya, giranAra Adi tIrthoM kI yAtrA kii| pAlItAnA meM virodhiyoM ke sAtha bar3A vivAda huA, usameM zrI gurudeva kI kRpA se ApakI vijaya huI, vipakSI loga parAsta hokara bhAga nikle| vahA~ ke rAjA aura prajA ne ApakA bahuta adhika sammAna kiyaa| AcAryazrI kI mahimA cAroM ora khUba phaila gii| eka varSa bAda moravAr3A gA~va meM eka lakSa manuSyoM se bhI adhika saMkhyA vAlA saMgha jaba zrI gaur3I pArzvanAtha kI yAtrA karane AyA taba vahA~ ke maMtrI Adi mahAn vyaktiyoM ke kahane para saMghasthita AcArya aura ApakA paraspara mela ho gyaa| Apane rAjasthAna, uttarapradeza, baMgAla va gujarAta meM vicaraNa kara 17 naMdiyoM meM dIkSA dii| Apane saba milakara 391 vyaktiyoM ko dIkSA dii| jisameM 26 lakhanaU, 13 pATaNa, 5 ahamadAbAda meM huI avaziSTa sabhI rAjasthAna meM huii| saM0 1756 meM Apa aMtarikSa pArzvanAtha tIrtha kI yAtrA kara sUrata pdhaare| isI varSa pUnA kI dAdAvAr3I meM zrI jinakuzalasUri jI ke caraNoM kI pratiSThA kii| saM0 1850-51 meM Apane cUrU meM mandira va dAdAvAr3I meM dAdA sAhaba ke caraNoM kI pratiSThA kI va saM0 1840 meM jaisalamera meM guru zrI jinalAbhasUri jI ke caraNoM kI pratiSThA kii| saM0 1849 meM nAla meM zrI amaravijaya ke caraNa pratiSThita kie| isa prakAra parama saubhAgyazAlI, sakala vizva ke manohartA, saba siddhAntoM ke pAThI, sarvatra vikhyAta kIrti vAle, jaMgama yugazreSTha, vANI se bRhaspati ko jItane vAle bRhatkharatara gacchezvara zrI jinacandrasUri jI sUrata baMdara meM saM0 1856 mitI jyeSTha zuklA tRtIyA ko devaloka ge| Wan Wan 1. saM0 1822 maNDovara-pAThAntara paTTAvalI meM hai| hamane dIkSA naMdI sUcI se likhA hai jo prAmANika hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (245) 2010_04 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinaharSasUri 8 inakA janma bAlevA gA~va meM huA thaa| mUla nAma " hIracaMda" thaa| mIThar3iyA boharA gotrIya sAha tilokacaMda inake pitA kA aura tArA devI mAtA kA nAma thaa| saM0 1841 meM AU grAma meM Apa dIkSita hue, dIkSA nAma hitaraMga thaa| saM0 1856 jyeSTha zuklA paurNamAsI ko sUrata meM zrIsaMgha kRta utsava meM Apa paTTAsIna hue aura zrI jinaharSasUri nAma vikhyAta huaa| usa samaya vahA~ zrI saMgha ne caitya bimboM kI pratiSThA krvaaii| saM0 1860 akSaya tRtIyA ke dina devIkoTa ke zrIsaMghakArita jina caitya meM 150 bimboM kI pratiSThA kara, phira jAlaura nagara meM maMtrI akSayarAja kArita devagRha kI pratiSThA kii| saM0 1866 caitra sudi pUrNimA ko saMgha ke adhinAyaka gir3iyA rAjArAma, lUNiyA sAha tilokacaMda kRta saMgha meM savA lAkha zrAvaka aura gyAraha sau sAdhuoM ke sAtha zrIgiranAra, zrI puMDarIkagiri Adi tIrthoM kI yAtrA kii| vahA~ se aneka dezoM meM bhramaNa karake saM0 1870 meM sammetazikhara mahAtIrtha kI yAtrA kii| saM0 1871 mAgha sudi SaSThI budhavAra ko kalakattA meM zrIsaMgha dvArA banAye hue zAntinAtha jinAlaya kI pratiSThA kii| saM0 1876 meM zrIsaMgha ke sAtha punaH zrI zikhara girirAja kI yAtrA kii| tadanantara dakSiNa deza ke antarikSa pArzvanAtha, mAlavA ke makasI pArzvanAtha, medapATa ke dhulevA-kezariyAnAtha jI Adi kI yAtrA karake bIkAnera pdhaare| saM0 1887 ASAr3ha zuklA dazamI ko zrI sImaMdhara svAmI ke maMdira meM paccIsa jina pratimAoM kI pratiSThA kraaii| jAMgalU ke mUlanAyaka pArzvanAtha va dAdAsAhaba ke caraNa bhI isI dina pratiSThA karAke vahA~ saM0 1890 meM inhIM ke upadeza se virAjamAna kie, jabaki jAMgalU ke pArakha ajayarAja jI ke putra tilokacaMda ke nirmApita navapada yantra kI pratiSThA Apake dvArA 1885 meM huI hai| bIkAnera ke zrI gaur3I pArzvanAtha jinAlaya kA jIrNoddhAra ApazrI ke upadeza se 12000/- rupaye lagAkara mahArAjA ratanasiMha jI ke samaya meM zrIsaMgha ke karavAne kA zilAlekha lagA hai| isI jinAlaya meM saM0 1889 mitI mAgha zuklA 9 budhavAra ko seThIyA gotrIya bAlacaMda ke pautra aura kezarIcaMda ke putra amIcaMda ne sammetazikhara giribhAva vAle mandira kI pratiSThA ApazrI ke kara-kamaloM se kraaii| usa samaya jaisalamera nivAsI bAphaNA bahAduramala jorAvalamala ke hRdaya meM siddhAcalajI kI yAtrA kA vicAra huaa| unake mana meM yaha bhAva uThA ki "jo puruSa siddhAcala kA sparza kara letA hai, usakA jIvana saphala ho jAtA hai|" aisA vicAra karake saparivAra bIkAnera aaye| yahA~ mahotsava se bahuta dravya kharca karake gurudeva kI vandanA kI, sAta kSetra meM khUba dhana diyaa| saba yati-sAdhu-sAdhviyoM ko bahumUlya vastra arpaNa kie| udarAmasara ke dAdA zrI jinadattasUri jI ke mandira kA jIrNoddhAra ApazrI ke upadeza se karavAkara bAhara se nau caukiyoM kA nirmANa karavAnA prArambha kiyaa| ina bAphaNA (246) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (paTavA) bhrAtAoM ke Agraha se AcAryazrI bhI saMgha ke sAtha zrI siddhAcala jI kI yAtrArtha cle| bIca meM varSAkAla A gyaa| ataH zrI jinaharSasUri jI ne maNDovara meM caumAsA kiyaa| saM0 1860 vaizAkha sudi 7 guruvAra ko dezanoka-AMcaliyAvAsa ke saMbhavanAtha svAmI (mUlanAyaka) kI pratiSThA Apane kii| saM0 1879 meM nAla va saM0 1888 meM nAla evaM reladAdAjI meM bhI Apake dvArA caraNa-pAdukAdi pratiSThita haiN| saM0 1891 meM cUrU meM bhI Apane pratiSThA karavAI thI evaM dezanoka-bhUroM ke vAsa meM zAntinAtha jinAlaya meM dAdA sAhaba ke caraNa pratiSThita kie the| isa prakAra aneka sthAnoM meM pratiSThA karake, anekavAdiyoM para vAda meM vijaya prApta kara, dezadezAntara meM vicaraNa kara dharma-pracAra karane vAle AcAryazrI kA saM0 1892 kArtika vadi 9 ke dina cAra prahara kA anazana pAlakara maNDovara meM svargavAsa huaa| Apa gujarAta, mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, uttarapradeza, bihAra, baMgAla Adi dezoM meM cirakAla vicare / lagabhaga 22 naMdiyoM meM 500 ziSyoM ko dIkSita kiyA thaa| 30 varSoM kI dIkSAnaMdI sUcI (saM0 1856 se 1886) se ApakI prazasta zAsana sevA para prakAza par3atA hai| Yong Yong Yong AcArya zrI jinasaubhAgyasUri AcArya zrI jinasaubhAgyasUri kA janma saM0 1862 meM mAravAr3a ke savAI serar3A gA~va meM huA thaa| inakA mUla nAma sUratarAma thaa| ye gaNadhara copar3A gotrIya sAha karamacaMda ke putra the, karuNA deva inakI mAtA thii| saM0 18771 meM siMdhiyA daulatarAva ke lazkara nagara meM inakI dIkSA huI thI, dIkSA nAma saubhAgyavizAla thaa| saM0 1892 mArgazIrSa zuklA 7 guruvAra ko zubha lagna meM bIkAnera nagara meM khajAMcI sAha lAlacaMda sAlamasiMha kRta naMdI mahotsava se paTTAbhiSeka huaa| tadanantara vi0saM0 1893 mArgazIrSa mAsa meM bIkAnera nareza zrI ratanasiMha jI ke Agraha se bIkAnera se calakara usake eka sau sattAisa gA~voM meM vicaraNa karake unakI bhUmi ko apane caraNa-kamala kI dhUli se pavitra kiyA aura aneka prakAra ke duHkhoM se vyAkula vahA~ kI janatA ko apane kRpA kaTAkSa se anugrahIta kiyA tathA unake dvArA kiye hue sammAna ko svIkAra kara saM0 1894 ASAr3ha zuklA ekAdazI ko vApasa bIkAnera Akara vahA~ cAturmAsa kiyaa| isake pazcAt saM0 1894 ke mArgazIrSa mAsa meM zubha avasara dekhakara bIkAnera se prasthAna karake dezanoka, rAmagar3ha, sIkara, bharatapura, lazkara, mIrajApura, kAzI, paTanA, campApurI Adi nagaroM meM krama se vicaraNa karake saM0 1895 kI ASAr3ha zuklA ekAdazI tithi ko zrI saMghakRta bar3e mahotsava ke sAtha makasUdAbAda-ajImagaMja meM gaMgA ke taTa para upAzraya meM eka dina mukAma kiyaa| vahA~ se bAlUcara nagara 1. dIkSA naMdI sUcI ke anusAra vizAla naMdI meM ApakI dIkSA saM0 1869 mAgha sudi 10 bIkAnera meM huI thii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (247) 2010_04 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM padhAra kara, vahA~ ke bhAvikajanoM ke puNyodaya se cAturmAsa paryanta vahIM virAje / vahA~ mAgha kRSNA 13 ko dUgar3a zrI indracandra ke Agraha se apane bhakta parivAra sahita zrI sammetazikhara tIrtha-yAtrArtha cale aura vahA~ pahu~cakara tIrtharAja kI vandanA kI / zrI indracandra ne bhaktipUrvaka saMgha kI pUjA kii| phira vahA~ se lauTakara bAlUcara nagara pdhaare| saM0 1896 kI ASAr3ha sudi gyArasa ke dina ajImagaMja nivAsI bhakta saMgha kI prArthanA se ajImagaMja padhAre aura cAturmAsa vahIM sukha se kiyA / vahA~ se mArgazIrSa zuklA ekAdazI ko prasthAna karake dUgar3a zrI pratApasiMha kI prArthanA se zrIsaMgha mahotsava ke sAtha kolAhala se bharI huI kalakattA rAjadhAnI meM pdhaare| zrI pratApasiMha ke Agraha se kArtika-pUrNimA ke mahotsava se bhI bar3hakara zrI dharmanAtha jinendra kA mahAmahotsava karake dAdAvAr3I nAma se vikhyAta bAga meM bhakta saMgha sahita pdhaare| AcArya zrI usa mahotsava meM tIna dina taka vahA~ para Thahara kara phira kalakattA ko lauTa aaye| vahA~ ke sabhI bhakta saMghoM kI prArthanA se cAra mAsa taka vahA~ Thahara kara caitra mAsa meM zubha lagna se phira ajImagaMja ko cale ge| vahIM cAturmAsa karake golecchA dharmacaMda, karmacaMda, seThiyA pAnAcaMda, sAvanasukhA gulAbacaMda Adi dhanikoM kI prArthanA se saM0 1897 mAgha mAsa ke zubhadina meM zrIsaMgha ke sAtha phira zikharagiri kI yAtrA kI aura bhaktoM dvArA kiye gaye mahotsava ke kAraNa vahA~ pandraha dina paryanta virAja kara pIche ajImagaMja lauTa Aye / sAvanasukhA sukhamala kI zraddhAlu patnI pannA bIbI ne AcArya zrI jinasaubhAgyasUri dvArA saM0 1900 ASAr3ha zuklA navamI ko zrI neminAtha maMdira meM jina bimba kI pratiSThA karAI aura saparivAra AcAryazrI kI isa pratiSThA mahotsava meM bar3I bhakti se pUjA kI / isake bAda Apane dUgar3a indracandra ke hita ke lie use siddhagiri kI yAtrA karane kA upadeza diyA / AcAryazrI ke upadeza se prasanna huA indracandra saMgha sahita ApazrI ko Age karake zubhamuhUrta se campApurI gayA aura vahA~ se parivAra sahita kAzI AyA / AcArya zrI jinasaubhAgyasUri to campApurI se hI saMgha ke AgrahAnusAra sammetazikhara tIrtharAja ko cale gaye aura vahA~ ATha dina nirantara mahotsava karake bIkAnera nivAsI zrIsaMgha kArita zrI jina maMdira kI pratiSThA kii| phira kisI dina prAtaHkAla ravAnA hokara kAzI meM zrIsaMgha se A mile aura saMgha sahita vahA~ ke tIrthoM kI yAtrA kI / vahA~ se calakara jayapura, kRSNagar3ha, ajamera, pAlI, paMcatIrthI, AbU, zaMkhezvara pArzvanAtha, tAraMgA, pATaNa, pAlhaNapura Adi nagaroM meM zrI jina caityoM kI vandanA - arcanA kara giranAra gaye aura vahA~ se calakara saM0 1902 ASAr3ha ke zubha dina meM tIrtharAja zrI siddhagiri padhAra kara zrIsaMgha sameta vahIM cAturmAsa karake ninAnaveM vAra (ninnANu yAtrA) tIrtharAja kI yAtrA kI / kArtika zuklA pUrNimA kI yAtrA kara, vahA~ se calakara ghoghAbaMdara, bhAvanagara, ahamadAbAda Adi nagaroM meM devadarzana karate hue zrI dhulevAgar3ha RSabhanAtha kI yAtrA kI / vahA~ se ajamera Aye / zrIsaMgha ke sammAna ko aMgIkAra karake pA~ca-chaH dina vahIM sukhapUrvaka nivAsa kiyaa| (248) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajamera se dUgar3a indracandra to saMgha sahita jayapura cale gaye aura AcArya mahArAja bIkAnera nareza zrI ratanasiMha dvArA surANA zAha zrI mANakacaMda ke hAtha bhejI huI patrikA dvArA prArthanA karane para surANA zAha mANakacaMda aura dUgar3a zrI bholAnAtha ke sAtha saM0 1902 phAlguna sudi saptamI ko bar3e mahotsava ke sAtha bIkAnera pdhaare| vahA~ zrIsaMgha ke dvArA banavAye hue zrI supArzvanAtha jinAlaya ke Upara ke naye sundara maMdira meM Apane saM0 1904 mAgha zuklA dazamI ko zrI jina pratimAoM kI pratiSThA kii| saM0 1905 vaizAkha zuklA paMcamI ko zrI cintAmaNi jina maMdira meM zrIsaMghakRta mahotsava dvArA zrI jinabimboM kI pratiSThA kii| saM0 1906 mArgazIrSa zuklA trayodazI ke dina maNDovara meM "gaurA" nAma se prasiddha kharataragaccha ke adhiSThAtA kSetrapAla kI jala, puSpa, dhUpa, covA, sugaMdha, tela, sindUra, miSThAnna Adi se arcanA karake pIche bIkAnera ko cale gye| saM0 1908 pauSa sudi pUrNimA ko zrI nAla gA~va meM zrI jinakuzalasUri jI kI vandanA-arcanA karake mAgha kRSNA pratipadA ko lauTa kara jaba "mukhiyAjI" ke nAma se vikhyAta bAga ke nikaTa pahu~ce, taba darzanAbhilASI mahArAjA zrI saradArasiMha jI ke bheje hue mohanalAla nAmaka koTapAla ne AcAryazrI ke sammukha Akara prArthanA kI-"Apake darzanArtha mahArAja yahA~ aayeNge|" yaha sunakara Apa thor3I dera bAga meM Thahare the ki rAjA saradArasiMha jI A gae aura sASTAMga daNDavat karake AcAryazrI ke Age khar3e ho ge| taba Apane AzIrvAda diyA lakSmIrvezmani bhAratI ca vadane zauryaM ca doSNoryuge, tyAgaH pANitale sudhIzca hRdaye saubhAgyazobhA tnau| kIrtirdikSu sapakSatA guNijane yasmAdbhavedaGgi nAM, soyaM siddhipadapradAnanipuNaH zrIdharmalAbho'stu vH|| [he rAjan ! jisa dharma ke prabhAva se prANiyoM ke ghara meM lakSmI, mukha meM sarasvatI, donoM bhujAoM meM zauryAnvita bala, hAtha meM dAna zakti, hRdaya meM sadabuddhi aura zarIra meM saubhAgya tathA sundaratA nivAsa karatI hai aura dizA-vidizAoM meM kIrti, vidvattAdi guNijanoM ke prati maitrI bhAva prApta hotA hai evaM jo dharma tamAma karmoM kA nAza karake AtmA ko siddhi pradAna karane meM nipuNa hai aise isa zrI dharma kA lAbha tumako prApta ho|] rAjA ne sau rupaye aura bezakImatI eka zaoNla kA sunaharI kalAvatU vAlA jor3A bheMTa kiyaa| anantara thor3I dera Apa donoM meM bAteM hotI rhiiN| phira Apane vahA~ se calate samaya rAjA ke pitRmaraNajanita zoka kI nivRtti ke nimitta eka suvarNAbhUSita tathA kezara se raMgA huA vastra rAjA ko oddh'aayaa| isake pazcAt sAmanta tathA mantrijanoM ko sAtha lekara rAjA ne ghur3asavAra tathA paidaloM ke sAtha bar3I bhArI savArI se, zaMkha nakkAroM kI ghoSa-dhvanipUrvaka zrI AcArya mahArAja ko bar3e upAzraya meM pahu~cAyA aura kile meM jAkara upAzraya meM bahuta sA miSThAnna bhejA tathA anya 84 gaccha ke yati-sAdhuoM ke lie bhI bahuta miSThAnna bhejaa| svayaM maMtrI ne saba yati-sAdhuoM ko AhAra krvaayaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (249) 2010_04 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1910 vaizAkha mAsa meM zubha dina dekhakara saradAra zahara meM dAdA zrI jinakuzalasUri ke caraNa-cihna-maMdira kI pratiSThA kii| yaha pratiSThA bohatharA zrI gulAbacaMda ne karavAI thii| isake bAda saM0 1910 jyeSTha kRSNA amAvasa ke dina Apa nAla gA~va meM zrI dAdAjI mahArAja ke caraNAravinda ke darzana ko pdhaare| vahA~ para Apake darzana ko utkaNThita mahArAja zrI saradArasiMha jI ne gajasiMhapura (gajanera) se mahArAva harisiMha maMtrI ko bhejakara mahArAja se apane vahA~ padhArane kI vinatI kraaii| unakI prArthanAnusAra Apa maMtrI ke sAtha gajasiMhapura (gajanera) aaye| vahA~ jyeSTha zuklA pratipadA ko bar3e samAroha ke sAtha mahArAja zrI ko prAtaHkAla paTabhavana meM pdhraayaa| rAjA saradArasiMha jI AcArya caraNa ke darzana ko tatkAla Aye aura paccIsa rupaye bheMTa kiye| praNAma tathA thor3I dera taka vArtAlApa karake lauTa ge| madhyAhna meM saba yatijana tathA zrI gurudeva ko rAjA ne svayaM apane hAthoM se miSThAnna, AhAra-pAnI dAna diyaa| phira dina meM tIsare pahara meM rAjA ne apane naye catuSka nAma ke mahala ko pavitra karane ke lie maMtriyoM ko bhejakara mahArAja se padhArane ke lie prArthanA kraaii| taba gurudeva rAjA ke ghara pdhaare| vahA~ rAjA ne sau rupaye, pAlakI, svarNa kI char3I bheMTa kI aura bahumUlya zaoNla kA jor3A gurudeva ko or3hA kara praNAma kiyaa| thor3I dera taka paraspara bar3e Ananda ke sAtha bAtacIta kii| isake pazcAt maMtriyoM dvArA bIkAnera nagara se upAzraya meM ApazrI kA pravezotsava bar3e dhUmadhAma se krvaayaa| saM0 1910 mAgha zuklA pUrNimA ke dina rAjA vivAha ke lie pUgala gye| phira vahA~ se Akara eka dina zrI lakSmInArAyaNa jI ke maMdira meM jAne kI icchA se savArI kii| mArga meM bar3e upAzraya ke sAmane hAthI khar3A karake rAjA ne pahale donoM hAtha jor3akara vaida muMhatA nathamalla ke putra chogamala ke hAthoM se gurudeva ko paccIsa rupaye bheMTa kiye aura pazcAt lakSmInArAyaNa jI ke maMdira meM gye| saM0 1914 ASAr3ha sudi pratipadA ke dina bIkAnera nagara meM bimboM kI pratiSThA kii| saM0 1916 vaizAkha kRSNA SaSThI ko nAla grAma meM dAdAvAr3I meM zrIsaMgha ko dharmopadeza dekara navIna jina maMdira banavA kara zrI jina maMdira kI tathA bimboM kI pratiSThA kraaii| usa avasara para saMgha ne bahuta miSThAnna AhAra pAnI dvArA satkAra karake gurubhakti aura saMghabhakti (svadharmIvAtsalya) kii| saM0 1916 kArtika kRSNA pratipadA ko bIkAnera nagara meM gogA daravAje ke bAhara zrI gaur3I pArzvanAtha jI ke maMdira meM saMgha kI tarapha se navapada maNDala kI racanA kI gii| usako dekhane ke liye pUjyazrI saba sAdhu saMgha ke sAtha ikaTThe hokara Dhola-DhamAke ke sAtha pdhaare| usa navapada maNDala kI mahimA ko sunakara rAjA bhI darzanotsuka hokara savArI ke sAtha siddhacaka ke darzana ko gyaa| gyAraha rupaye bheMTa kiye tathA pA~ca rupaye zrI gaur3I pArzvanAtha ko bheMTa kiye| daNDavat praNAma karake phira sammetazikhara maMdira ke nikaTa zAlA-jahA~ zrI gurudeva virAja rahe the, meM Akara rAjA ne daNDavat praNAma karake sau rupaye bheMTa kiye| thor3I dera bAtacIta ke bAda rAjA apane kile meM calA gayA aura gurudeva bhI upAzraya meM A gye| (250) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1917 meM Azvina zuklA saptamI ko saMgha ne vahIM para navapada maNDala racanA kA kArya Arambha kiyaa| AdIzvara maMdira ke sevaka karaNIdAsa se isa bAta ko sunakara narendra ziromaNi zrI saradArasiMha jI ne navapada maNDala kI racanA ke lie pacAsa rupaye diye| phira rAmalAla maMtrI ne kahA ki-"mere koSThAgAra se prativarSa pUjA ke lie pacAsa rupaye bheje jAte rheNge|" pUrNimA ke dina rAjA svayaM zrI gaur3I pArzvanAtha maMdira meM gayA aura siddhacakra maNDala ke sammukha gyAraha rupaye bheMTa kiye| thor3I dera vArtAlApa ke anantara rAjA apane mahala meM A gayA aura zrI gurudeva upAzraya meM cale gye| phira gurudeva ne nagarAdhIza ko, saradArazahara nivAsI bohatharA gulAbacaMda ko tathA bIkAnera nivAsI bAgar3I mANakacaMda ko putrAmnAya pradAna kiyaa| saM0 1894 meM Apane jaba baMgAla kI ora prasthAna kiyA thA taba mArga meM rAmagar3ha nagara meM mukAma kiyA thaa| vahA~ para eka vRddhA kI putrI ke gupta bhAga meM prastarI kA roga thA, isalie vaha usakI pIr3A se rAta meM bahuta roii| taba gurudeva ne phaujadAra ke mukha se usakA sArA vRttAnta sunakara madhyAhna meM apane AhAra ke pAtra meM saba AhAra ikaTA karake eka grAsa usa vaddhA kI patrI usane usa grAsa ko khAyA ki usake prabhAva se thor3I dera meM usako laghuzaMkA huI, jisameM vaha patharI bAhara A girii| usa patharI para ghaNa calAye gaye taba bhI vaha nahIM ttuuttii| isa prakAra Apane aneka upakAra kiye| tadanantara zrI gurudeva yAvajjIvana pAdacArI, ekAhArI rahane lge| isa taraha AcArya ke guNoM se bhUSita zrI jinasaubhAgyasUri jI saM0 1917 mAgha zukla tRtIyA ko rAtri ke prathama prahara meM cAra prahara kA anazana lekara svargavAsI hue| Apake smAraka stUpa caraNa banavAkara bIkAnera saMgha ne 1918 phAlguna sudi 8 ko jinahaMsasUri jI se pratiSThita krvaayii| Wan Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (251) 2010_04 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinahaMsasUri 8 inakA janma saM0 1900 meM mAravAr3a ke kujaTI gA~va meM huA thaa| inakA mUla nAma himatarAma thaa| gotANI gotrIya sAha minarUpa jI inake pitA aura jayAdevI inakI mAtA thii| saM0 1917 phAlguna kRSNa paMcamI ke dina bIkAnera meM inakI dIkSA huii| dIkSA-mahotsava copar3A koThArI ghevaracaMda ne kiyA thaa| dIkSA nAma hitavallabha huaa| saM0 1917 phAlguna kRSNA ekAdazI guruvAra ko zubha muhUrta meM bIkAnera meM bacchAvata zrI amaracaMda, jhAlarApATaNa nivAsI zrI bhUrAmala golechA, zrI jJAnacaMda Adi ke naMdI mahotsava se ApakA paTTAbhiSeka huaa| saM0 1918 jyeSTha zuklA pUrNimA ko zrI gurudeva nAla grAma meM dAdAvAr3I darzana ko ge| vahA~ rAjA ne mahArAva zrI harisiMha Adi maMtriyoM ko bhejakara vijJapti kraaii| unakI prArthanA sunakara gurudeva gajanera gye| taba ASAr3ha kRSNa pratipadA ko prAtaHkAla bar3e ADaMbara ke sAtha nakkAre nizAna pUrvaka ApakA tambU meM pravezotsava kraayaa| taba rAjA saradArasiMha jI ne zIghra hI zrIguru caraNoM kA sparza karane hetu Akara paccIsa rupaye bheMTa kiye aura daNDavat praNAma ke pazcAt thor3I dera taka vArtAlApa karake rAjA phira apane mahala meM calA gyaa| taduparAnta madhyAhna meM rAjA ne svayaM zrI gurudeva tathA saba yatijanoM ko miSThAnna-pAna kA AhAra-dAna diyaa| phira dina ke tIsare prahara meM apane nUtana catuSka-mahala ko caraNAravinda se pavitra karane ke lie padhArane kI vijJapti lekara maMtriyoM ko bhejaa| unakI prArthanA se gurudeva rAjabhavana meM pdhaare| vahA~ rAjA ne sau rupaye, pAlakI tathA sone kI char3I bheMTa kI aura daNDavat praNAma karake zAla jor3A nAmaka bahumUlya vastra oddh'aayaa| phira thor3I dera taka bAtacIta ke pazcAt bar3e ADaMbara ke sAtha maMtriyoM dvArA bIkAnera nagara ke bar3e upAzraya meM ApakA pravezotsava krvaayaa| saM0 1918 kA caumAsA bIkAnera nagara meM hI kiyaa| saM0 1919 vaizAkha zuklA saptamI ke dina zrI sUratagar3ha meM aSTAhnikA mahotsavapUrvaka caitya kI pratiSThA kii| vahA~ ke saMgha ne gurudeva kI bahuta Adara bhakti kii| phira Apa vahAM se bIkAnera A ge| isake pazcAt saM0 1919 mArgazIrSa zukla saptamI ke dina bIkAnera se prasthAna karake mahArAjA zrI saradArasiMha jI kI prArthanA tathA Agraha se unake sattAisa sau gA~voM meM bhramaNa karake, apanI caraNa dhUli se vahA~ kI bhUmi ko tathA kRpA kaTAkSa se vahA~ kI nAnAvidha duHkhoM se pIr3ita janatA ko anugrahIta karake evaM unake dvArA kiye gaye satkAra ko grahaNa karate hue saM0 1920 ASAr3ha zuklA ekAdazI ke dina pIche bIkAnera Aye aura cAturmAsa yahIM kiyaa| saM0 1920 mAgha zuklA paMcamI ko bIkAnera se prasthAna kara dezaNoka, rAyagar3ha, akabarAbAda (252) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hokara ajImagaMja pdhaare| vahA~ ke nivAsI saMghapati zrI pUraNacaMda golecchA ke sAtha Apa campApurI ko ge| saM0 1921 vaizAkha zuklA paMcamI ke dina vahA~ vAsupajya jinezvara ko vaMdanA karake, vahA~ se calakara krama se saMghapati pUraNacaMda ke sAtha saM0 1922 vaizAkha zuklA aSTamI ko zrIsaMgha kRta mahotsava se zrI makasUdAbAda nagara meM, ajImagaMja ke gaMgAtIra ke upAzraya meM jAkara solaha dina paryanta nivAsa kiyaa| vahA~ se vihAra karake jyeSTha kRSNA dazamI ko zrI bAlUcara nagara meM zrIsaMgha kRta mahotsava dvArA upAzraya meM praveza kiyaa| do varSa paryanta vahA~ hI sukhapUrvaka nivAsa kiyaa| saM0 1922 phAlguna zuklA dvitIyA zanivAra ko dUgar3a indracandra kI prArthanA se apane bhakta saMghoM ke sAtha zrI sammetazikhara para padhAra kara zrI tIrtharAja kI vandanA kii| zrI indracandra ne bhaktipUrvaka saMgha kA bahuta hI satkAra kiyaa| phira caitra kRSNA dvitIyA ko vahA~ se vApasa bAlUcara nagara meM pdhaare| vahA~ ke saMgha ne ApakI adhika bhaktipUrvaka pUjA kii| saM0 1923 ASAr3ha zukla pakSa meM zrIsaMghakRta mahotsava dvArA ajImagaMja gaye aura vahA~ pA~ca varSa taka nivAsa kiyaa| saM0 1924 pauSa kRSNA dvAdazI ko nAhaTA zrI amaracaMda kI prArthanA se apane bhakta saMgha ke sAtha pAvApurI jAkara zAsanAdhIzvara mahAvIra jinendra kI stuti kii| vahA~ nAhaTA zrI amaracaMda ne saMgha kI 1. Apake pitA kA nAma dharmacaMda jI golechA thA, Apa hI ne pavitra tIrthadhAma zrI giranAra jI kI talahaTI meM saM0 1921 ke mAgha yA jyeSTha dvitIyA ko kharataragacchIya saMvegI muni zrI premacaMda jI-jinake nAma se khyAta guphA giranAra parvata para rAjImatI kI guphA se dakSiNa dizA meM aba bhI maujUda hai-kI caraNa pAdukA evaM saM0 1922 ke jyeSTha zukla pakSa meM parama pUjya dAdA gurudeva ke caraNa inhIM zrIpUjyAcArya zrI jinahaMsasUri jI se pratiSThita karavA ke sthApita kiye haiN| jinake lekha kramaza: isa prakAra haiM "saMvat 1921 zAke satare se chAsInA pravartamAne mAsottaM mAse puNyapavitramAse mAghamAse zukla pakSe tithau jeTha zukla (?) 2 zukre saMghanAyaka saMghamukhya seTha devacandra lakhamIcaMda tathA jIrNagar3ha no saMgha samasta zrI giranAra kSetre munI premacaMda jI nI pAdukA talATI madhye thApayatvAt (?) li0paM0 valabhavije hastI shtkH| zrImakasUdAbAda vAstavya o0| jJA0 / vR0 / golechA gotre zA0 dharmacaMda jI tatputra pUraNacandra jI saMvegI premacaMda jI pAdukA kena (?) kArita (?) pratiSThitaM ca bRhatkharataragacche jaM0 / yu0| pr0| bh0| zrIzrI zrI 1008 zrI jinasaubhAgyasUrizvara jI tatpaTTe jN0| yu0| yu0| pr0| bh0| zrI 1008 zrI jinahaMsasUrIzvareNa pratiSThitaM c| shrii|" / isa pAdukA ke Upara eka jor3a choTI pAdukA aura hai jo isI saMvat kI pratiSThita hai| lekha pUrA par3hA nahIM gyaa| saMbhava hai inake gurvAdi kI ho| isa pAdukA vAlI chatrI se saMlagna dAhinI tarapha kI chatrI meM parama pUjya gurudeva dAdA sAhaba kI caumukhAkAra cAra pAdukA ke lekha isa prakAra hai___ saMvat 1922 zAke 1787 jaiTha mAsa zukla pakSe.... zrImakasudAbAda vAstavya o0 / jJAti golacchA gotre zA0 dharmacaMda tatputra bAbU pUraNacaMda jI zrI revatAcala taleTI madhye pAdukA kena (?) karApitaM pratiSThitaM bRhatkharataragaccha jN0| yu0| pra0 / bh0| zrI zrI zrI 1008 zrI jinahaMsasUrIzvareNa pratiSThitaM vidyA arthi dayAcaMdajI vaM0(danA) dA (?) jnyeyaa| zrI shubhN| pUrva-zrI jinakuzalasUri jii| dakSiNa-zrI jinadattasUri jii| pazcima-zrI jinalAbhasUri jii| uttara zrI jinacandrasUri jii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (253) 2010_04 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhApUrvaka pUjA bhakti kii| vahA~ se prasthAna karake guNazIla caitya, rAjagRha, gubbara grAma kI vandanA karake bIca mArga meM sUbA bihAra, pATaliputra, gayA Adi nagara hote hue saM0 1924 mAgha kRSNA aSTamI zanivAra ko zrI gurudeva amaracaMda Adi sakala saMgha ke sAtha, sakala tIrtha ziromaNi zrI zikhara girirAja kI vandanA karane pdhaare| vahA~ para amaracaMda Adi sAre saMgha ne zrI guru tathA sAdhu (yati) saMgha kI bhaktipUrvaka arcanA kii| tadanantara saM0 1924 phAlguna kRSNA caturthI ke dina zubha lagna meM dUgar3a zrI pratApasiMha ke putra rAyabahAdura zrI lakSmIpatasiMha, dhanapatasiMha ke banAye hue RSabha jinacaraNa, vAsupUjya jinacaraNa, nemijinacaraNa, vIra jinacaraNoM kI zrI gurudeva ne zrI sammetazikhara para viSama bhUmi meM alaga-alaga pratiSThA kii| vahA~ rAyabahAdura dUgar3a lakSmIpatasiMha, dhanapatasiMha ne saMgha sahita gurudeva kI bhaktipUrvaka arcanA kii| tatpazcAt gyAraha dina zrI tIrtharAja kI sevA karake vahA~ se lauTakara phira gurudeva savArI ke sAtha upAzraya meM padhAre aura amaracaMda Adi bhakta saMgha bAlUcara calA gyaa| isake bAda ajImagaMja meM nAhaTA zrI zitAbacaMda ne zrI bIbI sAhibA ke banavAye hue sumati jina maMdira meM zrI gurudeva ke kara-kamaloM se vedI pratiSThA krvaaii| phira campApurI meM bAlUcara nivAsI nAhaTA amaracaMda ne zrI vAsupUjya jinamaMdira meM AcAryazrI se vedI pratiSThA krvaaii| saM0 1926 phAlguna zuklA saptamI ke dina Apane ajImagaMja ke rAmabAga meM aSTApada bhAvakRta caitya meM maMdira kI aura jina pratimAoM kI pratiSThA kii| usa samaya vahA~ ke bhakta saMgha ne aSTAhnikA mahotsava kiyaa| tadanantara saM0 1927 pauSa zuklA dazamI ke dina ajImagaMja nivAsI golecchA gotrIya zrI harakhacaMda indracaMda kI prArthanA se kharataragaNAdhIzvara zrI jinahaMsasUri ne vAcanAcArya zrI sumatizekhara gaNi, paM0 haMsavilAsa gaNi Adi saba yatijanoM ke sAtha bIjAmati nAyaka (vijayagacchIya) zrI zAMtisAgarasUri jI evaM yatiyoM sahita zrI sammetazikhara tIrtha para zrIsaMgha ke sAtha jAkara zrItIrtharAja kI vandanA kii| usa tIrtharAja para kharataragaNAdhIza zrI jinahaMsasUri jI kA bIjAmatanAyaka zrI zAntisAgarasUri jI ke sAtha milApa ho gyaa| donoM meM dera taka vArtAlApa huaa| donoM ne zAla jor3A nAmaka bahumUlya vastra Apasa meM eka-dUsare ko oddh'aaye| tadanantara ubhaya AcAryoM ne donoM saMdhyAoM meM devavandanArtha sAtha-sAtha jAkara sAre saMgha ke sAtha tIrtharAja ko praNAma kiyaa| zrI harakhacaMdra vahA~ pandraha dina taka ThaharA aura lauTa kara sakala saMgha sahita ajImagaMja A gyaa| tadanantara saM0 1928 vaizAkha zuklA saptamI ke dina bAlUcara nivAsI saMgha kI prArthanA se zrI gurudeva ajImagaMja se bAlUcara padhAre aura vahIM cAturmAsa kiyaa| saMgha ne bahuta bhakti pradarzita kii| saM0 1928 phAlguna zuklA saptamI ko vahA~ se vihAra karake krama se dillI gye| sthAnIya saMgha ne adhika samAroha ke sAtha ApakA nagara pravezotsava kiyA tathA bahuta zraddhA-bhakti kii| pandraha dina taka dillI meM Thahara kara vahA~ se calakara krama se rAjagar3ha, riNI, saradArazahara Adi nagaroM ko pavitra karate huye AcArya saM0 1929 jyeSTha kRSNA navamI ke dina sukhapUrvaka bIkAnera pdhaare| (254) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ saM0 1931 jyeSTha sudi dazamI ke dina bIkAnera meM mANaka cauka (rAMgar3I) meM upAdhyAya zrI lakSmIpradhAna jI gaNi ke upadeza se banavAye hue navIna zrI kunthunAtha jinAlaya kI pratiSThA kii| saM0 1932 meM zrI cintAmaNi jI ke maMdira meM saMghakArita kriyA utsava ke sAtha zrI jina bimboM kI pratiSThA kii| isa prakAra aura bhI aneka pratiSThAe~ va aneka dharmakRtya karane vAle saubhAgyaguNadhAraka zrI jinahaMsasUri jI saM0 1935 kArtika kRSNA 12 ke dina cAra prahara kA anazana karake samAdhipUrvaka svargavAsI hue| AcArya zrI jinacandrasUri ye golechA gotrIya the| saM0 1935 mAgha zukla ekAdazI ke dina inheM AcArya pada kI prApti huI thii| tadanantara aneka nagaroM meM vicaraNa kara, dharma kA udyota karake Apa saM0 1956 kArtika vadi 5 ko anazana karake svargavAsI hue AcArya zrI jinakIrtisUri inakA janma saM0 1931 meM jodhapura nivAsI bhaNazAlI muhatA gotrIya pannAlAla jI kI dharmapatnI nAjU devI kI ratnakukSi se huA thaa| ApakA janma nAma kezarIcaMda thaa| saM0 1956 kArtika kRSNA 6 ko Apa dIkSita hue| bIkAnera meM saMgha kRta naMdI mahotsava pUrvaka Apako AcArya pada kI prApti huii| tadanantara Apane mAravAr3a, pUraba, dakSiNa Adi dezoM meM vihAra karake dharma kA pracAra kiyaa| zrI sammetazikhara jI Adi tIrthoM kI yAtrAe~ tathA pratiSThAdi aneka zubha kArya karane vAle ApazrI kA saM0 1967 kArtika vadi amAvasyA, dIpAvalI ke dina kevala 36 varSa kI Ayu meM svargavAsa huaa| Wan AcArya zrI jinacAritrasUri mAravAr3a deza meM mADapurA grAma nivAsI chAjer3a gotrIya sAha pAbUdAna jI kI dharmapatnI sonA devI kI ratnakukSI se ApakA janma saM0 1942 vaizAkha zuklA 8 ke dina huA thaa| ApakA janma nAma cunnIlAla thaa| saM0 1962 vaizAkha sudi tRtIyA ke dina Apane bIkAnera meM dIkSA grahaNa kii| ApakA dIkSA nAma cAritrasundara thA jo yathAnAma tathAguNa thaa| Apane zAstrAbhyAsa karake thor3e se samaya meM hI jaina siddhAnta ke sAtha-sAtha vyAkaraNa, tarka, kAvya, koSa, maMtra-zAstra Adi viSayoM kA pragAr3ha jJAna prApta kara liyaa| saM0 1967 mAgha kRSNA paMcamI ko bIkAnera meM saMgha kRta nandi mahotsava pUrvaka AcArya pada prApta kiyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (255) 2010_04 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadanantara deza-videzoM meM vihAra karake aneka nagaroM meM cAturmAsa karake dharma kA pracAra kiyaa| zrI zikharajI Adi tIrthoM kI yAtrA kii| mAlava prAnta meM vicaraNa kiyaa| badanAvara, gaMgadhAra, koTA Adi nagaroM meM zrI guru mUrti, caraNapAdukA Adi kI pratiSThA kii| koMkaNadeza tathA bambaI kI ora vicaraNa kara zrI kIrtiratrasUri paramparA ke kriyoddhAraka zAstravizArada zrI jinakRpAcandrasUri jI ko lAla bAga meM AcArya pada, zrI sumatisAgara jI ko upAdhyAya pada aura zrI matisAgara jI ko paNDitapravara pada pradAna kiye| zrI siddhAcala jI kI yAtrA Adi dharma kriyA pUrvaka vicarate hue Apane satya, gAMbhIrya Adi aneka vizeSa guNoM se vibhUSita hokara makasUdAbAda, kalakattA Adi nagaroM meM vyAkhyAna-vAcaspati viruda prApta kiyaa| viziSTa sAhitya ke prakAzanArtha Apane zrI abhayadevasUri jaina graMthamAlA kI sthApanA kI aura kaI graMthoM kA prakAzana kraayaa| zAsana prabhAvanA ke anekoM kArya sampanna karAte hue saM0 1998 meM bIkAnera ke dAdAtIrtha nAla gA~va meM svarga ke atithi bne| ApakA smRti maMdira bIkAnera nivAsI zrI dIpacaMda jI golechA ne satraha hajAra rupayoM kI lAgata se banavAkara saM0 2007 ASAr3ha kRSNA 11 ko zrI jinavijayendrasUri jI ke kara-kamaloM se pratiSThita karavAke caraNa pAdukAe~ sthApita kii| zrI jinacAritrasUri jI dvArA pratiSThita jina maMdira, gurudeva mUrti-caraNa jina-jina nagaroM meM haiM, unakI sUcI nimna hai :1. sujAnagar3ha, 2. mahAjana, 3. udarAmasara, 4. rela dAdAjI, 5. dUgar3oM kI dAdAvAr3I, 6. kuzalarAmavATikA, 7. nAla meM vedI, 8. khajavANA, 9. sojata, 10. pAlItAnA, 11. gulAbapurA (mevAr3a), 12. badanAvara, 13. bar3avAya, 14. koTA, 15. gaMgadhAra, 16. jabalapura, 17. bhAMdaka tIrtha, 18. navaNagAma, 19. parabhaNI, 20.-21. campApurI jI, 22. kSatriyakuNDa, 23. kAkaMdI tIrtha, 24. phAbizagaMja, 25.-28. jIyAgaMja, 29. mAMDala, 30. amraavtii| Apake kara-kamaloM se 35 zAMti pUjA aura 27 maMDala pUjAe~ sampanna huiiN| Apake dvArA pada sthApanA isa prakAra huI-1 AcArya, 12 upAdhyAya, 1 vAcanAcArya, 1 pravartaka va 1 gaNi pd| (256) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI jinavijayendrasUri zrIpUjya zrI jinacAritrasUri jI ke paTTa para bhaTTAraka zrIpUjya zrI jinavijayendrasUri jI baitthe| ApakA janma saM0 1972 meM saurASTra ke bhAvanagara ke samIpa eka gA~va meM huA thaa| gA~dhI gotrIya kalyANacaMda Apake pitA aura vimalA devI mAtA thii| ApakA janma nAma vijayalAla yA vijayacaMda thaa| saM0 1987 vaizAkha zuklA saptamI ke dina mAlapurA grAma meM kSemadhADazAkhIya upAdhyAya zivacandragaNi kI paramparA ke antargata u0 zrI zyAmalAla jI gaNi ke hAtha se ApakI dIkSA huii| ApakA dIkSA nAma vijayapAla thaa| saM0 1998 mAgha zuklA dazamI ko zrIsaMgha kRta nandi mahotsavapUrvaka bIkAnera nareza gaMgAsiMha jI dvArA AcArya pada-gaccheza pada prApta huaa| bIkAnera se calakara ajImagaMja, jIyAgaMja, bhAgalapura, kalakattA, nAgapura, rAyapura, bambaI, kaliMgapoMga, dArjiliMga, jayapura, udayapura, ratalAma, ujjaina Adi aneka nagaroM meM vicarate hue Apane dharma pravacanoM dvArA jaina dharma kI prabhAvanA kii| Apako saM0 2002 meM ajImagaMja ke zrIsaMgha dvArA "siddhAntamahodadhi" tathA saM0 2005 meM dhamatarI ke zrIsaMgha dvArA "vyAkhyAna-vAcaspati" padoM se alaMkRta kiyA gyaa| ___ Apake upadeza se ajImagaMja nivAsiyoM ne zikharajI, pAvApurI, caMpApurI, guNAyA, kSatriyakuNDa, kAkaMdI kA saMgha nikaalaa| saM0 2005 meM dhamatarI se bhAMDakajI, kulpAkajI tIrtha yAtrI saMgha niklaa| saM0 2012 meM zatrujaya, giranAra, AbU, zaMkhezvara, khaMbhAta ke lie saMgha niklaa| nAgapura se koThArI bhaMvaralAla jI, DUMgaramala jI ne akSaya tRtIyA nimitta siddhagiri Adi kA laghu saMgha nikaalaa| Apake kara-kamaloM se aneka sthAnoM meM pratiSThAe~ sampanna huiiN| saM0 2002 meM bIkAnera meM nUtana mahAvIra prAsAda, saM0 2003 meM rAyapura ke RSabha jinAlaya meM pratiSThA, saM0 2004 meM bhAgalapura ke vAsupUjya jinAlaya meM pratiSThA, saM0 2005 meM dhamatarI ke candraprabhu jinAlaya pratiSThA, saM0 2007 meM zrI jinacAritrasUri guru maMdira nAla grAma (bIkAnera) meM pratiSThA, saM0 2008 meM dhvajA-daMDa-kalaza, bhRkuTI devI pratiSThA, saM0 2009 phaijAbAda meM zAMtinAtha jinAlaya pratiSThA, saM0 2010 meM nAgapura meM ajitabalA devI mUrti pratiSThA aura maNidhArI jinacandrasUri dAdAbAr3I pratiSThA, saM0 2011 meM ajImagaMja meM mahAvIra svAmI vedI pratiSThA, saM0 2012 meM khariyAra ror3a meM pArzvanAtha maMdira evaM jinakuzalasUri dAdAbAr3I pratiSThA, ratalAma meM amRtasAgara dAdAvAr3I meM jinacandrasUri kI pratimA kI pratiSThA, saM0 2013 kUcavihAra meM mallinAtha maMdira pratiSThA, ujjaina meM zAMtinAtha vedI pratiSThA, indaura meM navapada paTTa pratiSThA, saM0 2014 meM jhAlAvAr3a meM gurudeva caraNa-mUrti pratiSThA, saM0 2017 mAgha sudi 10 ko dAr3hI (durga) meM zAMtinAtha jinAlaya va dAdA sAhaba kI pratiSThA Adi lagabhaga 30 pratiSThAe~ kraaii| saM0 2012 meM khariyAra ror3a meM pArzvanAtha mandira kI pratiSThA ke avasara para upAdhyAya vinayasAgara ko mahopAdhyAya pada pradAna kiyA thaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (257) _ 2010_04 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake hAtha se mahopAdhyAya pada 1, vAcanAcArya pada 1, upAdhyAya pada 3, dIkSAe~ 14 (saM0 1998 meM 8, saM0 2001 meM 4, saM0 2007 meM 2), zAnti pUjA 15, maNDala pUjA 9, udyApana 5 sampanna hue| Apake cAturmAsa saM0 1999 se 2001 bIkAnera, 2002 ajImagaMja, 2003 jIyAgaMja, 20045 dhamatarI, 2006-8 kalakattA, 2009 bIkAnera, 2010-11 nAgapura, 2012 rAyapura, 2013 kalakattA, 2014 ujjaina, 2015 indaura, 2016 jIyAgaMja, 2017 ajImagaMja, 2018 indaura, 2019 madrAsa va saM0 2020 ujjaina meM hue| ujjaina cAturmAsa meM raktacApa kI vyAdhi bar3ha gii| anta meM bIkAnera Adi sthAnoM se hote hue rela dAdAjI meM virAje / AhAra-pAnI, auSadhi Adi kA tyAga kara bar3A upAzraya padhAre aura saM0 2020 prathama kArtika amAvasyA ke uSA kAla meM sudi 1 ko prAtaH 5 baje bhautika zarIra tyAga kara svargavAsI hue| ApazrI ne apane pUrvAcAryoM dvArA saMgRhIta zrI jinacAritrasUri jJAna bhaMDAra ko san 1962 tA0 14 maI ko purAtattvAcArya zrI jinavijaya jI "padmazrI" kI preraNA se rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna (bIkAnera zAkhA) ko bheMTa kara diyaa| sAtha hI sAtha u0 zrI jayacandra jI kA jJAna bhaMDAra, bhInAsara ke yati sumeramala jI kA saMgraha, viveka varddhana saMgraha, AryA maganazrI jI va yati himmatavijaya jI kA saMgraha bhI zrIpUjya jI mahArAja kI preraNA se prAcya vidyA pratiSThAna ko prApta ho gae jo bIkAnera sTeDiyama grAuNDa sthita bhavana meM hai| yahA~ 21 hajAra hastalikhita graMthoM kA anupama saMgraha hai| (258) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrIpUjya zrI jinacandrasUri zrI jinavijayendrasUri jI ke paTTa para unake svargavAsa ke 8 varSa pazcAt zrI candrodaya gaNi baiThe jo zrIpUjya zrI jinacandrasUri nAma se prasiddha hue| inakA janma saM0 2011 Azvina zuklA caturdazI kI madhya rAtri meM jayapura nagara meM huaa| inake pitAjI kA nAma haMsamukhalAla jI goliyA aura mAtA kA nAma candrakalA devI thaa| inakA nAma rakhA gayA devendr| dillI gA~dhI nagara meM rahate the, mA~ kA dehAnta ho jAne para pitA ne nanihAla jayapura bheja diyaa| viduSI sAdhvI zrI vinayazrI jI kI preraNA se vairAgya pUrvaka saM0 2021 jyeSTha zuklA 6 ko zrIpUjya jI zrI jinadharaNendrasUri jI ke nikaTa dIkSA lekara "candrodaya" nAma prApta kiyaa| rAyapura meM yativarya zrI jatanalAla jI ke sAnnidhya meM sucAru rUpa se vidyAdhyayana kiyaa| vivekavarddhana sevAzrama kI gatividhiyoM meM samucita anubhava prApta hokara bIkAnera aaye| saM0 2028 meM mAgha zuklA 13 ko bar3e upAzraya meM samArohapUrvaka sUri pada prApta kara zrIpUjya jinacandrasUri jI ke nAma se prasiddha hue| Apane bIkAnera, rAyapura, ujjaina, kalakattA, ajImagaMja, zikAgo phira bIkAnera aura jIyAgaMja meM cAturmAsa kiye| zrI suzIla muni jI ke sAtha Apane san 1975 meM videza yAtrAe~ kii| thAilaiNDa, hAMgakAMga, jApAna, amerikA, kanADA, iMglaiMDa Adi aneka sthAnoM meM jaina dharma pracAra ke sAtha-sAtha vividha anubhava prApta kara bhArata lautte| phira videzI bhaktoM kI pukAra para videza jAkara kara do varSa rhe| zikAgo meM cAturmAsa kiyaa| amerikA ke mANTriyala ke nikaTa bAla mArina nagara meM bhagavAn mahAvIra zodha kendra sthApita kiyaa| vApasa bhArata lauTa kara deza ke vividha sthAnoM meM vicaraNa kara rahe haiN| Apane gaddI para baiThane ke bAda bhilAI meM pratiSThA kii| phira bAgapura, bIgA, par3AnA, sAraMgapura Adi meM bhI maMdiroM kI pratiSThAe~ kii| ajImagaMja meM dAdA sAhaba ke caraNa evaM bIkAnera meM sImadhara svAmI kI va rela dAdAjI meM samAdhi sthala para apane guru mahArAja ke caraNoM kI pratiSThA kii| Andhrapradeza ke prAcIna tIrtha kulpAka jI meM dhvajA daNDa pratiSThita kiyaa| zrImad rAjacandra Azrama (hampI) meM bhI sAdhanA hetu virAje / jiyAgaMja saMgha ne Apako siddhAnta-mahodadhi pada se vibhUSita kiyaa| dhArmika ziviroM kI upayogitA nirvivAda hai| Apake sAnnidhya meM jIyAgaMja aura kalakattA meM dhArmika zikSaNa zivira Ayojita hue| jiyAgaMja meM netra-zivira bhI lgaa| vartamAna meM Apane apanA dhyAna vipazyanA kI ora kendrita kiyA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (259) 2010_04 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha kI zAkhAoM kA itihAsa - 1 kharataragaccha kI 10 zAkhAoM kA yatkiJcit itivRtta tatsambandhita paTTAvaliyoM, mUrtilekhoM, racanA - prazastiyoM evaM lekhana-puSpikAoM Adi meM prApta hotA hai, jo kramazaH isa prakAra hai : 1. madhukara zAkhA mahopAdhyAya kSamAkalyANIya paTTAvalI ke anusAra yugapravarAcArya zrI jinavallabhasUri ke samaya meM isa zAkhA kA prAdurbhAva huA thA, kintu isa zAkhA ke pravartaka AcArya kauna the? kisa kAraNa se pRthak AvirbhAva huA? ityAdi praznoM kA hameM koI samAdhAna nahIM miltaa| sAtha hI isa paramparA meM kauna-kauna AcArya hue aura yaha paramparA kaba taka calI? nizcita rUpa se nahIM kahA jA sakatA / kintu zilAlekhoM ke AdhAra se yaha nizcita hai ki solahavIM zatI taka yena-kena rUpeNa yaha paramparA calatI rahI hai| zrI dhanaprabhasUri (saM0 1512), muniprabhasUri (1548, 1563), zrIsUri, cAritraprabhasUri aura guNaprabhasUri Adi ke lekha prApta hote haiN| inameM kaI AcArya sandigdha ho sakate haiM kintu inake nAma ke sAtha '"kharatara madhukara" zabda kA spaSTollekha hone se sandeha kA avakAza nahIM rhtaa| kaI lekhoM se "caturdazIpakSa" mAnyatA kA ullekha bhI milatA hai| (260) 2010_04 Dan Dan Dan kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. rudrapallIya zAkhA ___ isa zAkhA ke prathama AcArya zrI jinazekharasUri the jo AcArya zrI jinavallabhasUri jI ke ziSya the| inake sambandha meM sAmAnyatayA AcArya jinavallabhasUri tathA jinadattasUri ke caritra meM ullekha ho cukA hai| uttara pradeza ke rudrapallI nAmaka sthAna meM jinazekharasUri aura unake ziSya-praziSyoM ke cAturmAsa hue, vicaraNa huaa| mandira pratiSThAdi aneka dharmakArya hue jo Aja atIta meM vilIna ho cuke haiN| phira bhI pratimA lekhoM se vidita hotA hai ki zrI jinavallabhasUri pratibodhita dUgar3a Adi vibhinna gotroM para isa zAkhA kA prabhAva thaa| paMjAba meM bhI isa zAkhA ke vibhinna munijanoM kA paryApta vicaraNa huA thaa| isa zAkhA ke vibhinna vidvAnoM ne kaI graMthoM kA nirmANa bhI kiyA hai jinake sambandha meM isI grantha ke antargata tRtIya khaNDa meM kharataragacchIya, sAhityasUcI draSTavya hai| isa zAkhA kI AcArya paramparA kA vaMzavRkSa isa prakAra hai1. zrI jinazekharasUri 11. zrI abhayadevasUri 2. zrI padmacaMdrasUri 12. zrI jayAnaMdasUri 3. zrI vijayacaMdrasUri 13. zrI varddhamAnasUri 4. zrI abhayadevasUri 14. zrI jinahaMsasUri 5. zrI devabhadrasUri 15. zrI jinarAjasUri (1501) 6. zrI prabhAnandasUri 16. zrI jinodayasUri (1525) 7. zrI candrasUri (1327) 17. zrI jinacaMdrasUri (1532) 8. zrI jinabhadrasUri 18. zrI devasundarasUri 9. zrI jagatilakasUri 19. zrI jinadevasUri 10. zrI guNacandrasUri (1415-21) 6. zrI prabhAnandasUri kI dvitIya paramparA meM7. vimalacaMdrasUri 1. saM0 1222 meM rudrapallI nagara meM maNidhArI jinacandrasUri jI ke sAtha "nyAyakandalI" paThana prasaMga meM rAjasabhA meM zAstrArtha meM ye parAjita hue the| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (261) 2010_04 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. guNazekharasUri 9. saMghatilakasUri guNacaMdrasUri (1415-21) somatilakasUri devendrasUri guNAkarasUri harSasundarasUri labdhisundarasUri (1506) guNasundarasUri (1528) somasundarasUri (1497-1517) u0 guNaprabha yaha paramparA Age kaba taka calatI rahI, yaha pramANAbhAva se nahIM kahA jA sakatA, kintu saM0 1869 ASAr3ha vadi 10 tathA saM0 1889 bhAdrapada vadi 4 kI lekhana prazastiyoM ke AdhAra para yaha nizcita hai ki paramparA naSTa ho cukI thI aura jo kucha avaziSTa thI, vaha mathena (kulaguru) ke rUpa meM vidyamAna thii| vizeSa AcArya jinazekharasUri ke sambandha meM jinapAlodhyAya ne kharataragacchayugapradhAnAcAryagurvAvalI (pR0 8) meM likhA hai-"kUrcapuragacchIya jinezvarasUri ne siddhAntavidyA kA adhyayana karane ke liye usa samaya ke prasiddha AgamavettA AcArya abhayadevasUri ke pAsa jinavallabha ko jinazekhara ke sAtha pATaNa bhejA thaa| gaNi jinavallabha ke sAtha hI jinazekhara ne bhI abhayadevasUri se upasampadA prApta kI thii| jinazekhara AjIvana jinavallabhasUri kI hI sevA meM saMlagna rhe| jinavallabhasUri ke svargavAsa ke pazcAt jaba devabhadrAcArya ne jinadattasUri ko jinavallabhasUri ke pATa para biThAyA to jinazekhara bhI jinadattasUri ke AjJAnuvartI ho gye|" gurvAvalI ke pRSTha 16 para likhA hai-"usake kucha ayukta kAryoM ko dekhakara devabhadrAcArya ne use gaccha se bahiSkRta kara diyaa| jinadattasUri se kSamA mA~gane para use unhoMne punaH sAdhu parivAra meM sammilita kara liyaa| jaba devabhadrAcArya ko yaha jJAta huA to unhoMne jinadattasUri se kahA ki ise samudAya meM lekara Apane acchA kArya nahIM kiyaa| yaha Apako kabhI bhI sukhAvaha nahIM hogaa| uttara meM jinadattasUri ne kahA ki "yaha sadA se hI svargIya AcArya zrI jinavallabhasUri ke sevA meM rahA hai, ise kaise nikAlA jAye? jaba taka nibhegA taba taka nibhaayeNge|" ___ "jinadattasUri ne jinazekhara ko upAdhyAya pada pradAna kiyaa| jinazekhara rudrapallI ke hI rahane vAle the| unake svajana-sambandhI bhI vahIM rahate the ataH unhoMne dharma kArya meM viziSTa rUpa se dharma evaM zAsana kI vRddhi ke liye jinazekhara ko rudrapallI bheja diyaa|" (vahI, pRSTha 17) (262) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jinadattasUri jI vihAra karate hue jaba rudrapallI padhAre taba jinazekhara ne bar3e samAroha ke sAtha unakA nagarapraveza kraayaa| rudrapallI ke 120 zrAvaka kuTumboM ko jinadharma meM dIkSita kiyA tathA pArzvanAtha svAmI aura RSabhadeva ke do maMdiroM kI sUrijI ne pratiSThA kii| kaI zrAvakoM ne dezavirati aura kaI ne sarvavirati vrata dhAraNa kiyaa|" (vahI, pR0 18) aisA pratIta hotA hai ki jaba yugapradhAna jinadattasUri ne rAsalanandana ko vi0saM0 1203 meM ajamera meM dIkSA dekara alpAvasthA meM hI vi0saM0 1205 vaizAkha sudi 6 ko vikramapura meM AcArya pada pradAna kara jinacandrasUri nAma ghoSita kiyA, tabhI sambhava hai ki isase ruSTa hokara jinazekhara inase pRthak ho gaye hoM aura rudrapallIya sthAna ko hI apanA vicaraNakSetra banA liyA ho| rudrapallIya unakA pradhAna kSetra hone ke kAraNa isa zAkhA kA nAma rudrapallIya zAkhA par3A ho| kintu yaha nAmakaraNa anumAnataH 6-7 dazaka bAda hI rudrapallIyagaccha ke nAma se jAnA jAne lgaa| yahI kAraNa hai ki paravartI AcAryoM kI paramparA meM yaha pramukha gaccha ke rUpa meM sthAna prApta kara skaa| kharataragaccha kI paramparA ko dekhate hue yaha spaSTa pratibhAsita hotA hai ki AcArya banane para 'jina' zabda nAma ke Age lagatA hai aura caturtha paTTadhara kA hamezA jinacandrasUri nAmakaraNa hI hotA hai| ye donoM paramparA-jina aura jinacandrasUri nAma kI paramparA usI samaya se avicchinna rUpa se calI A rahI hai| kharataragaccha kI vibhinna zAkhAoM meM bhI Aja taka yahI kama dekhane ko prApta hotA hai, parantu rudrapallIya zAkhA meM yaha krama prApta nahIM hotaa| saMbhava hai maNidhArI jinacandrasUri ke AcArya pada se atyanta ruSTa aura khinna hokara isa paramparA ne ye donoM krama kiye hoN| isa paramparA ke AcAryoM dvArA racita sAhitya se spaSTa hai ki jinazekhara ke pUrvavartI paramparA jinavallabha, abhayadeva, jinacandra aura jinezvarasUri se hI prArambha hotI hai| ataH rudrapallIya gaccha ko eka svataMtra gaccha na mAnakara kharataragaccha kI eka zAkhA hI mAnanA caahie| muni kAntisAgara jI-jainadhAtu-pratimAlekha, lekhAMka 242, saMvat 1542; zrI nAharajainalekhasaMgraha, lekhAMka 2200, saMvat 1538 ke lekha meM jinodayasUri paTTe devasuMdarasUri kA nAma prApta hotA hai| __ muni kAntisAgara jI-jainadhAtupratimAlekha, lekhAMka 124 meM, saMvat 1511 ke lekha meM aura nAhara-jainalekhasaMgraha, lekhAMka 2337 meM, saMvat 1516, lekhAMka 1267 meM, saMvat 1517, lekhAMka 1315 meM, saMvat 1513; vinaya-pratiSThAlekhasaMgraha bhAga eka lekhAMka 520 meM, saMvat 1513, lekhAMka 570 meM, saMvat 1517, ke lekhoM meM devasuMdarasUri paTTe somasuMdarasUri kA nAma prApta hotA hai| __ vinaya-pratiSThAlekhasaMgraha bhAga eka lekhAMka 830, saMvat 1542 ke lekha meM somasuMdarasUri paTTe harikalazasUri nAma milatA hai| isI ke lekhAMka 455 aura 456 meM saMvat 1510 rudrapallIya haribhadrasUri kA nAma prApta hai| isI lekha saMgraha ke lekhAMka.669 aura 840 ke saMvat 1525 evaM 1545 ke lekhoM meM rudrapallIya hemaprabhasUri kA nAma prApta hotA hai| 1. dekheM, prabhAnandasUri racita RSabha paJcAzikA vRtti kI racanA prshsti| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (263) 2010_04 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThAlekhasaMgraha lekhAMka 741, saMvat 1532 ke lekha meM devasuMdarasUri paTTe guNasuMdarasUri likhA hai| vahIM bIkAnerajainalekhasaMgraha lekhAMka 1835, saMvat 1487 ke lekha meM rudrapallIya zrI harSasundarasUri paTTe zrI devasuMdarasUri kA nAmollekha hai| nAhaTA-bIkAnerajainalekhasaMgraha lekhAMka 1455, vi0 saMvat 1569 ke lekha meM vinayarAjasUri, upAdhyAya AnandarAja, cAritrarAja, vAcaka devaratna ke nAma prApta hote haiM aura isI lekha saMgraha ke lekhAMka 1626, saMvat 1556 ke lekha meM sarvasUri nAma milatA hai| ___ kavi Uda (saMvat 1970) kRta chaMda meM harikalazasUri (maMtrI, ThAkura dUgaDa kI patnI sAligahI ke putra) kI paramparA meM upAdhyAya mahimAnidhAna ke paTTadhara somadhvaja kA nAma prApta hai| kavi sAraMga kRta zatrujaya chaMda meM devasuMdarasUri ke vacanoM se yAtrA kA ullekha milatA hai| zrI saMghatilakasUri ne svakRta 'samyaktva saptati TIkA' kI racanA prazasti meM jinaprabhasUri (laghu kharatarazAkhA ke AcArya) kA vidyA guru ke rUpa meM ullekha kiyA hai| rudrapallIya zAkhA ke viziSTa racanAkAra-jinazekharasUri ke prapautra ziSya abhayadevasUri hue jinake liye isa zAkhA ke paravartI AcAryoM ne inakA dvitIya abhayadeva ke nAma se guNagAna kiyA hai| prathama abhayadeva navAGga TIkAkAra haiM to dvitIya abhayadeva ye hI hue| inake dvArA vi0saM0 1278 meM racita jayantavijaya mahAkAvya eka prasiddha kRti hai| jinazekharasUri kI paramparA meM chaThe paTTadhara prabhAnandasUri hue, jinakI prasiddha kRti haiRSabhapaMcAzikA vRtti aura vItarAgastuti vRtti / inhIM prabhAnandasUri kI paramparA meM samyaktvasaptati TIkA, vardhamAnavidyAkalpa Adi ke racanAkAra saMghatilakasUri hue| saMghatilakasUri ke ziSya somatilakasUri hue| inakA dIkSA nAma vidyAtilaka thaa| inakI prasiddha racanAyeM haiM-SaTdarzana samuccaya TIkA, kumArapAlaprabandha, zIlopadezamAlA vRtti aura tripurAbhAratIlaghustava ttiikaa| saMghatilakasUri ke dvitIya ziSya devendrasUri hue jinakI pramukha racanA hai prazrottararatnamAlA TIkA (vi0saM0 1420) / devendrasUri ke ziSya lakSmIcandra hue jinakI prasiddhatama kRti hai-apabhraMzabhASA meM racita sandezarAsaka kI TIkA / divAkarAcArya kI prasiddha kRti dAnopadezamAlA hai| isI paramparA meM jayAnandasUri ke ziSya vardhamAnasUri hue| inhoMne vi0saM0 1468 meM jAlandhara-nandanavanapura (paMjAba) meM AcAradinakara kI racanA kii| yaha kRti savistara vidhi-vidhAna kA sarvottama aura sarvamAnya grantha hai| aMjanazalAkA, pratiSThA Adi samasta vidhiyA~ samastagaccha vAle bhI isI ko AdhAra banAkara karate A rahe haiN| isI paramparA meM bhaktAmaraTIkA (1426) ke praNetA guNAkarasUri, gautamapRcchAvRtti (1476) ke kartA zrItilaka aura jinapaMjara stotrakAra kamalaprabhAcArya Adi aneka prasiddha racanAkAra hue| Wan '' (264) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 . Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. laghu kharatara zAkhA (1. AcArya zrI jinasiMhasUri) AcArya jinapatisari ke paTTa para jinezvarasUri virAje / Apake do pramukha ziSya the| eka zrImAla jinasiMhasUri aura dvitIya jinprbodhsuuri| eka samaya Apa pAlUpura (pallU) kI pauSadhazAlA meM virAja rahe the ki Apake daNDa ke tar3a-tar3a zabda ke sAtha akasmAt do Tukar3e ho ge| yaha jAnakara Apane mana meM socA ki mere pIche saMgha ke do bhAga ho jAyeMge to maiM svayaM hI gaccha-vibhAga kyoM na kara dU~? inhIM dinoM zrImAla saMgha ne jinake deza meM koI guru nahIM the-mahArAja kI sevA meM jAkara prArthanA kii| jinezvarasUri ne apane pUrva nizcayAnusAra zrImAla vaMzotpanna jinasiMhasUri ko saM0 1280 meM AcArya pada aura padmAvatI maMtra dekara kahA ki "yaha zrImAla saMgha tumhAre adhIna hai, saMgha ke sAtha jAo aura unake prAnta meM adhikAdhika dharmapracAra kro|" gurudeva kI AjJAnusAra Apane usa saMgha ke prAnta meM vihAra kiyaa| upakArI gurudeva ke saMbaMdha se usa sAre saMgha ne Apako apane pramukha dharmAcArya rUpa se sammAnita kiyaa| (2. AcArya zrI jinaprabhasUri zrI jinasiMhasUri ne gurudeva zrI jinezvarasUri pradatta padmAvatI maMtra kI ArAdhanA karake chaH mAsa meM devI ko pratyakSa kara liyaa| devI ne Apase kahA ki-"ApakI Ayu thor3I hai, vizeSa lAbha kI saMbhAvanA kama hai|" isI prasaMga meM devI ne Apako bhAvI paTTadhara ziSya hone yogya vyakti kA saMketa kiyA, jo ki mohilavAr3I nivAsI zrImAla jJAtIya tAMbI gotrIya maharddhika zrAvaka mahIdhara kI dharmapatnI khetala devI kI kokha se utpanna saba se choTe putra subhaTapAla the| devI ke saMketAnusAra Apane usa grAma meM jAkara sAha mahIdhara kI icchA aura sammati se AcAryocitta saba zubha lakSaNoM se sampanna suvinIta subhaTapAla ko dIkSA dii| saM0 1341 meM kiDhivANA nagara meM apane paTTa para sthApita karake "jinaprabhasUra' nAma vikhyAta kiyaa| guru kRpA se padmAvatI devI Apako bhI pratyakSa thiiN| devI kI AjJAnusAra Apane dharmapracAra tathA unnati ke lie dillI prAnta meM vihAra kiyaa| Apake guNa gaurava tathA mAhAtmya para sulatAna kutubuddIna bhI mugdha thaa| aTThAhI, aSTamI, caturthI ko samrATa Apako sabhA meM AmaMtrita kiyA karatA thaa| 1. yaha samaya bhrAnta hai, jinaprabodhasUri kA janma 1285 aura dIkSA saM0 1296 meM hai ataH jinasiMha inase dIkSA paryAya meM choTe hone cAhie tabhI "kharatara laghu zAkhA" khlaaii| jinasiMhasUri ke janma sthAna kA nAma lADanUM bhI pAyA jAtA hai| (265) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdazAha muhammada tugalaka ke AhvAna se saM0 1385 pauSa zuklA 8 zanivAra ko ye usase mile| ApakI adbhuta pratibhA aura alaukika pANDitya se prasanna hokara bAdazAha ne ApakA bahuta Adara kiyA aura hAthI, ghor3e, rAja, dhana, deza, grAma Adi arpaNa karane lagA kintu sAdhvAcAra ke viparIta hone se Apane koI vastu grahaNa nahIM kii| Apake tyAga kI sultAna ne bar3I prazaMsA kI aura vastra, kambala Adi se ApakI pUjA kii| zAhI muhara kA pharamAna dekara navIna upAzraya nirmANa karAyA aura apane baiThane ke pradhAna hAthI para bar3I saja-dhaja kI savArI ke sAtha Apako punaH pauSadhazAlA meM phuNcaayaa| padmAvatI devI ke sAnnidhya se ApakI kIrti se dazoM dizAe~ dhavalita ho gaIM thiiN| Apa bar3e camatkArI aura prabhAvaka the| Apake camatkAroM meM 1. AkAza se kulaha (TopI, ghar3A) ko oghe (rajoharaNa) dvArA nIce lAnA, 2. mahiSa (bhaiMsa) ke mukha se vAda karanA, 3. bAdazAha ke sAtha vaTa (bar3a) vRkSa ko calAnA, 4. zatrujaya yAtrArtha samrATa Apake sAtha saMgha lekara gayA taba rAyaNa vRkSa se dUdha barasAnA, samrATa ko saMghapati pada denA, 5. dorar3e se mudrikA prakaTa karanA, 6. kanyAnayanIya mahAvIra pratimA kI bAdazAha se pUjana karavA kara pratimA ke mukha se AzIrvacana bulavAnA Adi-Adi haiN| Apane apane samaya meM jaina zAsana kI mahatI unnati aura pracAra kiyaa| kahA jAtA hai ki Apa pratidina ekAdha navIna stotra kI racanA karane ke pazcAt AhAra grahaNa karate the| saMgha aura tIrtha rakSA ke lie samrATa se anekoM pharamAna prApta kiye the| aneka tIrthoM kI yAtrAe~ kara aitihAsika prabandha likhakara pravAsa ko jo aitihAsika rUpa pradAna kiyA thA vaha unakI asAdhAraNa pratibhA kA dyotaka thaa| "kalpapradIpa" aparanAma "vividhatIrthakalpa" grantha isakA prabala pramANa hai| Apa eka uccakoTi ke camatkArI aura sva-para siddhAnta ke udbhaTa vidvAn evaM maulika sAhitya sarjaka the| 3. jinadevasUri-inake pitA kA nAma sAha kuladhara aura mAtA kA nAma vIriNI thaa| sulatAna muhammada tugataka ke Upara ApakA bhI acchA prabhAva thA aura paryApta samaya taka samrATa ke pAsa Apa rahe bhI the| samrATa bhI Apako vizeSa Adara diyA karate the| jinaprabhasUri ne svayaM inheM AcArya pada pradAna kiyA thaa| samrATa dvArA praveza mahotsava meM sUri jI ke sAtha Apako bhI hAthI para baiThanA par3A thaa| sUri jI ne apane devagiri pravAsa ke samaya 14 sAdhuoM ke sAtha Apako samrATa ke pAsa dillI meM rakhA thaa| jaba ye chAvanI meM samrATa se mile to samrATa ne sammAnapUrvaka eka bastI jaina saMgha ke nivAsArtha dI, sAtha hI pauSadhazAlA va mandira nirmANa karavA diyA jahA~ 400 zrAvaka parivAra rahane lge| isI mandira meM kanyAnayanIya camatkArika mahAvIra pratimA virAjamAna kI gaI, jo 17vIM zatAbdI taka vidyamAna thii| Apake racita kAlikAcArya kathA va ziloJcha nAmamAlA grantha (saM0 1433) upalabdha haiN| 4. jinamerusUri-Apa jinadevasUri ke paTTadhara the, Apake guru bhrAtA zrIcandrasUri the| 5. jinahitasUri-jinamerusUri ke paTTadhara the, inake racita vIra stava (gA0 9), tIrthamAlA stava (gA0 12) va pratimA lekha prApta haiN| (266) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. jinasarvasUri-jinahitasUri ke paTTadhara the| 7. jinacandrasUri-ye jinasarvasUri ke paTTadhara the| inake dvArA saM0 1469-1506 meM pratiSThita pratimAe~ prApta haiN| 8. jinasamudrasUri-ye jinacandrasUri ke paTTadhara the| Apa dvArA racita raghuvaMza evaM kumArasaMbhava TIkA prApta hai| 9. jinatilakasUri-Apa jinasamudrasUri ke paTTadhara the| saM0 1510 kA TAMka zrImAla kArita pratimA lekha prApta hai| inake dvArA pratiSThApita saM0 1508 se 1528 taka kI salekha jinapratimAyeM upalabdha haiN| 10. jinarAjasUri-jinatilakasUri ke paTTadhara the, inakA saM0 1559 kA pratimA lekha prApta hai| 11. jinacandrasUri-jinarAjasUri ke paTTadhara the, inake saM0 1566-1587 ke pratimA lekha prApta haiN| 12. jinabhadrasUri-Apake dvArA pratiSThApita kaI pratimAe~ prApta haiN| 13. jinamerusUri 14. jinabhAnusUri-ye jinabhadrasUri jI ke ziSya the| __isa paramparA ke upAdhyAya vAcanAcArya Adi aneka vidvAn aura samartha sAhityakAra hue haiN| abhayacandra, vidyAkIrti (1505), rAjahaMsa, cAritravarddhana, mahIcandra (1591), lakSmIlAbha, bhAnutilaka, samayadhvaja (saM0 1611) Adi aneka vidvAnoM evaM zrI jinaprabhasUri ke sAhitya ke saMbaMdha meM mahopAdhyAya vinayasAgara jI kRta zAsana prabhAvaka AcArya jinaprabha aura unakA sAhitya nAmaka grantha avazya dekhanA caahie| '' (267) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. begar3a zAkhA gurvAvali meM jinalabdhisUri ke paTTadhara AcArya jinacandrasUri taka kA krama eka samAna hI hai| jinacandrasUri ' ke paTTadhara bhaTTAraka zAkhA kI ora jinodayasUri huye / ve mAlhU gotrIya the, isI se begar3a zAkhA vAle unakI paramparA ko mAlhU zAkhA bhI kahate haiM aura AcArya jinezvarasUri se begar3a zAkhA kA AvirbhAva huA / isa zAkhA ke katipaya niyamAnusAra bhaTTAraka pada para chAjer3a gotrIya hI abhiSikta hotA thA evaM pratyeka sAtaveM (chaThe ) paTTa para sthApita AcArya kA nAma jinezvarasUri hI rakhA jAtA thaa| isa (begar3a) zAkhA kI paramparA isa prakAra hai 1. zrI jinezvarasUri 2. zrI jinazekharasUri 3. zrI jinadharmasUri 4. zrI jinacandrasUri 5. zrI jiname sUri 6. zrI jinaguNaprabhasUri zrI jinezvarasUri 8. zrI jinacandrasUri 7. 9. zrI jinasamudrasUri 10. zrI jinasundarasUri 11. zrI jinodayasUri 12. zrI jinacandrasUri 13. zrI jinezvarasUri 14. 15. zrI jinakSemacandrasUri 16. zrI jinacandrasUri 1. AcArya zrI jinezvarasUri Apa chAjahar3a gotrIya sAha jhAMjhaNa kI satI dharmapatnI jhabakU devI kI ratnakukSi se utpanna huye / Apa kaI bAdhAoM kA sAmanA karake guru zrI jinacandrasUri ke pATa para virAje / Apane chaH mAsa taka bAkulA aura eka loTI jala lekara vArAhI devI ko ArAdhanA dvArA pratyakSa kiyA / dharaNendra bhI Apake pratyakSa thaa| Apane saM0 1409 meM svarNagiri meM mahAvIra svAmI ke mandira kI pratiSThA tathA saM0 1411 meM zrImAla nagara meM mandira kI pratiSThA kii| saM0 1414 meM Apane AcArya pada prApta kiyA / aNahillavAr3a (pATaNa) meM khAna kA manoratha pUrNa karake mahAjana bandiyoM ko chur3avAyA / rAjanagara meM vihAra karake 1. u0 kSamAkalyANa jI kRta paTTAvalI ke anusAra A0 jinacandrasUri ke paTTadhara zrI jinodayasUri ne apane paTTa para vAcaka dharmavallabha ko biThAne kA vicAra kiyA thA, kintu pazcAt kucha kAraNoM se yaha vicAra sthagita kara jinarAjasUri ko paTTa para bitthaayaa| isase vAcaka jI ruSTa ho gae aura jaisalamerI saMgha kI sahAyatA prApta kara pRthak ho ge| Apake kuTumbI begar3a chAjahar3a the isaliye inakA samudAya saM0 1422 se begar3a nAma se khyAta huA, likhA hai / vA0 dharmavallabha gaNi hI jinezvarasUri hue| (268) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa * Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdazAha mahamUda ko pratibodha diyaa| bAdazAha ne ApakA atyadhika samAroha ke sAtha pada-sthApana mahotsava kiyaa| Apake bhrAtA ne Apake darzana para 500 ghor3oM kA dAna kiyA aura eka karor3a dravya vyaya kiyaa| saM0 1422 meM bAdazAha ne eka samaya prasanna hokara "begar3A" viruda pradAna kiyA aura kahA-"maiM bhI begar3a tuma bhI begar3a, begar3a guru gaccha nAma / sevaka gacchanAyaka sahI begar3a avicala pAmI tthaam|" tabhI se Apake zrAvaka aura Apa bhI begar3a kahalAte haiN| eka bAra Apa sAMcaura padhAre, begar3a aura dhUlaga donoM gotra paraspara mile| vahA~ rADaraha se lakhamIsiMha maMtrI ne saMgha sahita Akara guruzrI ko vandana kiyA aura apane "bharama" nAmaka putra ko guruzrI ko vaharAyA aura cAra caumAse vahIM rkhaa| saM0 14302 meM anazana karake jodhapura ke nikaTa zaktipura meM svarga pdhaare| ApakA vahA~ stUpa banavAyA gyaa| vaha bar3A camatkArI hai, hajAroM vyakti vahA~ darzanArtha Ate haiN| svarga gamana ke bAda bhI Apane tilokasI zAha ko cha: putriyoM ke pazcAta (Upara) eka putra dekara usakI vaMzavRddhi kii| ___zrI jinezvarasUri jI ne saM0 1425 vaizAkha sudi 11 ko tathA saM0 1427 jyeSTha vadi 1 ko jina bimbAdi kI pratiSThAe~ karAI thIM jinake lekha bIkAnera jaina lekha saMgraha lekhAMka 473 va 2768 meM prakAzita haiN| (2. AcArya zrI jinazekharasUri saM0 1450 meM Apa AcArya pada prApta kara mahAprabhAvazAlI aura bar3e pratApI hue| eka samaya jaba ApakA mahevA cAturmAsa thA, vahA~ para bAdazAha teraha tuMbaNa senA lekara car3ha aayaa| taba vahA~ ke rAvala ne gurudeva kI zaraNa meM Akara lajjA rakhane kI prArthanA kii| ApazrI ne teraha kalazI sarasoM aura teraha kalazI cAvala abhimaMtrita karake rAvala jI ko die aura kahA ki "cintA mata karo, yuddha meM jAo aura bAdazAha kI phauja sAmane Aye taba tIna tAlI bajAnA, tatkAla ye sarasoM ghor3e aura 1. mahamUda begar3A kA zAsanakAla I0 san 1458-1511 sunizcita hai| (draSTavya-ramezacandra majumadAra aura e.DI. pusAlakara, hisTrI eNDa kalcara oNpha inDiyana pIpula-bhAga 6, dillI saltanata, prathama saMskaraNa, mumbaI 1960 I0. pR0 162) ataH zAkhA pravartaka jinezvarasari aura mahamada begaDA kI samasAmayikatA asaMbhava hai| yaha zAkhA begar3a kyoM kahalAyI, yaha anveSaNIya hai| 2. saMvat cauda trIsA samaiM, guru saMthAro kIdha ho| saraga thayau sakatIpurai, begar3a dhaMna jasa lIdha ho| (ai00kA0saM0, pR0 315) 3. lakSmIsiMha ke putra bharama bAlaka the ataH cAra varSa vahI rADadraha meM rahe ataH bar3e hone para zikSA prApta kara dIkSA lI aura saM0 1450 meM AcArya padAsIna hokara jinazekharasUri bhaTTAraka bane hoN| chAjahar3a gotra ke Agraha ke kAraNa gaccha saMcAlana 20 varSa somadattasUri ne kiyA hogA kyoMki saM0 1438 ke lekha meM (bIkAnera jaina lekha saMgraha lekhAMka 534) jinezvarasUri paTTe somadattasUri likhA hai, yaha chAjahar3a vaMza kA lekha hone se anumAna hotA hai| paTTAvalI meM somadattasUri kA nAma nahIM hai| hamAre saMgraha kI eka begar3a gaccha paTTAvalI meM somadatta somadattasari ko maMDalAcArya likhA hai aura unakI vidyamAnatA meM svargastha honA likhA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (269) _ 2010_04 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAvala savAra ho jAyeMge / " AjJA pAkara rAvala jagamAla yuddha meM gayA aura vijayI huA / taba bIbI ne ye dohA kahA bAdazAha ko jIvita pakar3a gurudeva ke pAsa lAyA aura gurudeva kI ANa mAna kara use chor3a diyA / ityAdi aneka camatkAra kartA ApakA 30 varSa saMyama (sUripada) pAlane ke anaMtara saM0 1480 meM svargavAsa huaa| paga paga nejA pAr3iyA, paga paga pAr3I DhAla / bIbI pUche khAna ne, jaga ketA jagamAla // 3. AcArya zrI jinadharmasUri zrI jinazekharasUri ke paTTa para saM0 1480 mitI jyeSTha sudi 10 guruvAra ko mahevA nagara meM begar3a bhuvanapAla kArita naMdi mahotsava dvArA AcArya zrI kIrtisAgarasUri jI ne Apako sUri pada dekara sthApita kiyaa| Apake pitA kA nAma Isara ( bharathiga maMtrI) va mAtA kA nAma tejI ( kamalA devI ) thA / saM0 1491 pratiSThita ajitanAtha bimba, saM0 1501 mAgha vadi 6 ko zrI ajitanAtha tathA sumatinAtha bimba pratiSThita kie| saM0 1504 meM bhI Apane bimba pratiSThAe~ kI jinake lekha " bIkAnera jaina lekha saMgraha" meM prakAzita haiN| eka prAcIna truTaka paTTAvalI ke anusAra Apane grAmAnugrAma vihAra kiyA thaa| begar3a bAva meM deva juhAre, sAtalapura, rAyanapura Adi ke deva juhAra kara bharUpA - bharuya (ca) pdhaare| zrAvakoM ne bar3e ADaMbara se pravezotsava karAyA evaM sAdharmI vAtsalya kiyA / bhadrezvara ke deharA meM pratiSThA karavAI / vahA~ se gaur3I pArzvanAtha tIrtha kI yAtrA karake sara padhAre, yahA~ se sUratI saMgha AbU kI ora gayA / sara (thara) pAra karake saMghAgraha se cAturmAsa virAje, khUba dharma dhyAna huaa| pIlU modarA ke jinAlaya kI pratiSThA kI evaM zrI jayAnandasUri jI ko AcArya pada diyA, mahAmahotsava hue| lauTate hue zrI pArakara saMgha ke sAtha chavaTaNa aaye| bAhar3amera, rADadraha, bhInamAla, sIrohI, jAlaura, AbU, sAMcaura, sUrAcaMda ke deva juhAre / yahA~ zrI Thila suta kAlU ne nagara pravezotsava kraayaa| sUrAcanda se Dor3ha koza rAyapura hai jahA~ zrI mahAvIra svAmI kA jinAlaya nirmANa karA ke saM0 1509 ASAr3ha sudi 2 ko Apake kara-kamaloM se pratiSThA krvaayii| yahA~ kA rANA zrI ghaDasI ApazrI ke upadezoM se pratibodha pAkara zrAvaka bnaa| rANA ghar3asI ne ghar3asIsara nirmANa karAyA tathA kAlU muMhatA ne bhI kAlUsara kA nirmANa karAyA jo abhI bhI sUrAcanda meM vidyamAna hai| vahA~ se vihAra kara guru mahArAja kAMpilI, kuMbhA, chata, ghATa, khAvar3a Adi ke saMgha ko vaMdAte hue rAha pdhaare| zrI pArzvanAtha aura mahAvIra jinAlaya ke deva juhAra kara maMtrI nAlhA ko vNdaayaa| phira zatruMjaya, AbU kI yAtrA karake ratnapura padhAre, ratnapurA zrAvakoM ko pratibodha diyaa| zrI dhIre, bhAgave, kuNDala, sivANA Adi ke saMgha ko vaMdA kara jinavandana kara mahevA padhAre / yahA~ maMtrI vaNavIra, UdA ne bar3e mahotsava kiye| rAvala jI vandanArtha Ae / AgrahapUrvaka cAturmAsa rakhe, khUba dharmadhyAna hue / yahA~ guru mahArAja zrI jinazekharasUri jI ke stUpa kI yAtrA karake zivANacI, mahevacI, koTaNA Adi ke samasta (270 ) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgha ko vaMdA kara zrI jAgusA gA~va pdhaare| maMtrI jayasiMha ne bar3e ADaMbarapUrvaka caumAsA kraayaa| khUba dharmadhyAna hue| lauTate samaya maMtrI jayasiMha aura usakI bhAryA jamanAde ne apanA dedA nAmaka putra samarpita kiyaa| phira pUjyazrI siNadharI, talavAr3A, thala, pokaraNa Adi deva juhAra kara AsaNIkoTa pdhaare| yahA~ zrI jaisalamerI saMgha vandanArtha sanmukha aayaa| __ saM0 1512 meM rAjadraha gA~va meM maMtrI samara saradAra ne Apako DUMgarapura se bulAkara pratiSThA karAI thii| saMgha dvArA pravezotsava pUrvaka jaisalamera nagara pdhaare| rAva zrI devakaraNa jI sanmukha aaye| cAturmAsa meM khUba dharmadhyAna hue| saM0 1513 mAgha zukla 3 zukravAra ko maMtrI guNadatta ne mahotsavapUrvaka bimba pratiSThA krvaaii| rAvala jI ne mahArAjazrI ke virAjane ke lie nayA upAzraya nirmita kraayaa| dedA ko dIkSA dekara dayAdharma nAma se prasiddha kiyaa| Apane eka bAra jaisalamera meM apane alaukika prabhAva se meha barasA kara akAla mittaayaa| ___ saM0 1523' ke ASAr3ha mahIne meM maM0 guNadatta, maM0 rAjasiMha ne bar3e dhUmadhAma se naMdi mahotsava kiyA aura AcArya zrI jayAnandasUri ke kara-kamaloM se AcArya pada dilAkara zrI jinacandrasUri ko apanA paTTadhara banAyA aura svayaM zrAvaNa vadi 7 ko svargavAsI hue| saM0 1525 meM Apake smAraka stUpa kI pratiSThA zrI jayAnandasUri jI ne ASAr3ha zukla 10 ko kI thii| inake ziSya jayAnanda ne vi0saM0 1510 meM dhanyacarita mahAkAvya kI racanA kii| 4. AcArya zrI jinacandrasUri zrI jinadharmasUri ke paTTa para zrI jinacandrasUri baitthe| Apa maMtrI kuladhara ke vaMzaja maMtrI jayasiMha aura dharmapatnI jamanAde (jasamA) ke suputra the| ApakA janma nAma dediga aura dIkSA nAma dayAdhama (devamUrti) thaa| Upara dIkSA aura sUri maMtra kA vivaraNa diyA gayA hai| paTTAvalI meM saMvat ayathArtha hai, para zilAlekhAdi saM0 1525 va 1528 ke tathA saM0 1556 va 1564 ke lekha milate haiN| AcArya jinacandrasUri jI vahA~ se vihAra kara khAvar3a, ghATa Adi gA~voM meM vicarate hue pArakara pdhaare| gauDI pArzvanAtha jI kI yAtrA kara pArakara meM cAturmAsa kiyaa| kaccha deza padhAre, maM0 samaratha, subhakara ne bar3e ThATha se cAturmAsa kraayaa| giranAra aura zatrujaya mahAtIrthoM kI yAtrA kraaii| phira apane sthAna meM Akara maM0 samaratha ne apane putra kI dIkSA bar3e ADaMbara se kraaii| mahimAmaMdira dIkSA nAma 1. yadyapi paTTAvaliyoM meM ApakA svargavAsa saM0 1528 va 29 likhA hai para Apake smAraka stUpa ke caraNa jo isa samaya zrI samayasundara jI ke upAzraya meM rakhe haiM usase samasta bhrAMti dUra ho jAtI hai| pAdukA lekha isa prakAra hai|| 90 // OM namaH shriigurubhyH| saMvat 1523 varSe zrAvaNa vadi 7 budhe sva:prApti tat saM0 1525 varSe ASAr3ha zukla dazamyAM candre begar3a zrI kharataragacche zrI jinezvarasUri saMtAne bha0 zrI jinazekharasUri paTTAlaMkAra zrI bhaTTAraka zrI jinadharmasUrIzvara pAduke zrI jayAnaMdasUri pratiSThite saMghasya zreyase / namaH namaH shrii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (271) ___ 2010_04 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huaa| vahA~ se vihAra kara sAtalapura, rAdhanapura, sUrata, khaMbhAta, rAjanagara, pATaNa Adi gujarAta meM vicara kara mAravAr3a se samIyANA pdhaare| rANA zrI devakaraNa svAgatArtha sAmane aaye| hariyar3a gotrIya seTha thirAdriyA bannA guNarAja ne nagara pravezotsava kraayaa| zrI zAntinAtha jinAlaya meM vaMdana kara upAzraya meM cAturmAsa rahe aura zrI jayaratnasUri ko AcArya pada diyaa| batrA guNarAja ne mahotsava kiyaa| zrI jayaratnasUri ko deza saMbhalAkara jodhapura, timarI, sAtalameru ke saMgha ko vaMdA kara jaisalamera pdhaare| kAlU vaMza zRMgAra maM0 sIhA ke putra samadhara, samarasiMha ne pravezotsava kiyaa| rAula zrI jayatasIha vaMdanArtha Aye aura bar3I dharma prabhAvanA huii| cAturmAsa meM khUba dharmadhyAna hue| gaNadharavasahI ke RSabhadeva jinAlaya meM kAyotsargI bharata pratimA, jo maM0 sIhA suta samadhara ne nirmANa karAI thI, pratiSThita kii| zrI mahimamandira ko apane paTTa para sthApita kiyA, zrI jinamerusUri nAma prasiddha kiyaa| saM0 1559 mitI pauSa vadi 10 ko gAjIpura meM svargavAsI hue| inake dvArA vi0saM0 1526 meM pratiSThApita bharata cakravartI kI eka pratimA prApta huI hai| yaha Aja AdinAtha jinAlaya, jaisalamera meM hai| (nAhara-jaina lekha saMgraha, bhAga-2 lekhAMka 2401 / ) (5. AcArya zrI jinamerusUri zrI jinacandrasUri ke paTTa para Apa abhiSikta hue| ApakA AcArya kAla saM0 1559 se saM0 1582 hai| chAjahar3a gotrIya samaratha sAha kI dharmapatnI mUlAdevI kI kokha se ApakA janma huA, dIkSA nAma mahimAmandira thaa| saM0 1559 ASAr3ha zukla 9 ravivAra ko somadatta putra maM0 cApA kRta mahotsava meM jayaratnasUri ne Apako sUrimaMtra diyA aura pauSa vadi 10 ko Apa pATa para virAje jisakA mahotsava jhUThila kulotpanna samadhara, sama, sIhA maMtrI ne kiyaa| Apa svayaM bhI jhUThila kulotpanna the| tadanantara Apa vihAra kara sAtalamera, jodhapura, ghaMghANI, khImasara, mer3atA, nAgaura, bIkAnera ke saMgha ko vaMdAte hue sojata, jaitAraNa, dhUnAr3A Adi kar3A, sIvANacI, mahevacI, jAlaurI, sAcaurI ke saMgha ko vaMdA kara sIvANA pdhaare| zrIsaMgha ne bar3e dhUmadhAma se pravezotsava kara cAturmAsa kraayaa| zrI jayasiMhasUri ko Apane AcArya pada diyaa| isI prakAra bhAvazekhara, devakallola, devasundara, kSamAsundara ko upAdhyAya pada tathA jJAnasundara, kSamAmUrti, jJAnasamudra ko vAcaka pada diyaa| ___vahA~ se vihAra kara rAjadrahI, kuMbhAchata, kAMpalI, sUrAcaMda, thirAda vaMdAte hue dhANadhAra, rAdhanapura, sAtalapura, bhuja, nAgalA, hAlA, soraTha vaMdAkara aNahillapura pATaNa pdhaare| saMghavI pUnA Adi ne pravezotsava kraayaa| cAturmAsa meM khUba dharma dhyAna huaa| jaisalamera saMgha kI vInatI AI ki AcArya jayAnandasUri kA svargavAsa ho jAne se gaccha meM asta-vyastatA Ane lagI hai| sUri jI sAMcaura, rAr3adrahA, chavaTaNa, bhopA, bAhar3amera, koTar3A hote hue AsaNIkoTa padhAre, jahA~ jaisalamerI saMgha sanmukha aayaa| maM0 samarasIha ne mahotsavapUrvaka nagara praveza karAke cAturmAsa kraayaa| parvAdhirAja paryuSaNa kI caitya pravAr3I para paMca zabda-vAjina bajane ko lekara (272) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAda khar3A ho gyaa| maMtrI samadhara Adi ne kahA-"zrI jinadharmasUri ke sAtha rAvala devakaraNa kI dI huI maryAdAnusAra hogaa|" rAvala jayatasIha soDhoM para car3hAI karane gaye the| rAjakumAra lUNakaraNa donoM pakSa ko samajhA na ske| jinamerusUri saMgha sahita ghar3asIsara Akara tthhre| tAlAba meM pAnI nahIM hone se guru mahArAja ko prArthanA kii| unhoMne meghamAlI-dharaNendra kA dhyAna kiyA jisase turanta tAlAba bhara gayA, bAhara eka bUMda bhI nahIM girI, loga camatkRta hue| begar3a zrAvakoM ne janatA ko pAnI na lene diyaa| rAjakumAra ke pAsa zikAyata kI to usane logoM ko zAMta rahane kA Adeza diyaa| rAvala jI ne padhArate hI guru mahArAja ko vandana kara, unheM anunaya vinayapUrvaka manA kara, ADaMbara sahita nagara meM le jAkara nayA upAzraya bheMTa kiyaa| sUri jI ne vahA~ kA kArya zrI jayasiMhasUri ko saMbhalA kara vihAra karake thaTA, nasarapura, bhakkhara, sItapura, mulatAna, ucca, DerA, biNNUM, bheharA, lAhaura Adi sabhI sthAnoM para yogya zikSA dekara sAtalameru, jodhapura kI ora pdhaare| zrI bhAvazekharopAdhyAya ko maMDovara, mer3atA, nAgaura, bIkAnera, khImasara, sarasA, pATaNa, navahara Adi saMgha kI saMbhAla dekara svayaM jAlaura pdhaare| mArgavartI dhUnAr3A, vAr3A, dhArA, bhAgavA, thala, kaDa, rAyapura, dhANasA, moharA saMgha ko vaMdAkara, jAlaura meM aneka bhavyoM ko pratibodha dekara, bhInamAla, sAMcaura, dhAkhA, dhanerA, pAlanapura, sItapura hote hue aNahillapura pATaNa pdhaare| vahA~ harakhA, barajAMga sona kirIyA ne saMgha sahita baDalI ke pAsa kaunagira meM caumAsA rkhaa| upAdhyAya devakallola kA cAturmAsa pATaNa meM kraayaa| bahuta se dharmadhyAna hue| svayaM upAdhyAya zrI kSamAsundara, jJAnasundara ko tathA AcArya zrI jayasiMhasUri ko samasta saMgha kI bAgaDora sauMpa kara pUjyazrI saM0 1582 meM aNahillapura pATaNa meM svargavAsI hue| baDalI gA~va meM ApakA stUpa pratiSThita huaa| Apane saM0 1564 vaizAkha vadi 8 ko apane hI vaMza ke zrAvakoM dvArA nirmApita zreyAMsa biMbAdi kI pratiSThA kii| (nAhara, lekhAMka 2408) mahevA meM sadAraMga kArita jinamandira kI pratiSThA karAI aura zatrujayAdi tIrthoM kI yAtrA kii| (6. AcArya zrI jinaguNaprabhasUri) jaisalamera meM AcArya zrI jayasiMhasUri vicArane lage-" jinamerusUri ke paTTa para kise sthApita kiyA jAe? yadyapi maiM svayaM chAjahar3a gotra kA hU~ para merI vRddhAvasthA hai, yadi pUjyazrI kA ziSya ho to uttama ho!" tripurA devI ne kahA-"cintA na kareM, jUThila kula zRMgAra maMtrI bhodeva ke putra dedA ke putra nagarAja-nAgalade mAtA ke cAra putra haiM aura guru mahArAja kI AjJA se unakA pUrvaja kuladhara bhI vacanabaddha thA ataH gaccha kI paramparA rakSArtha unase saMgha sahita jAkara putra kI yAcanA kreN|" saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (273) _ 2010_04 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devI ke nirdezAnusAra AcArya jI kI AjJA se saMgha ne ghara jAkara vaccharAja se bhAI bhojarAja kI yAcanA kii| usane saMgha kI bAta mAna kara bhAI bhojA ko upAzraya lAkara jayasiMhasUri ko samarpita kiyaa| janmapatrI ke anusAra usakA janma saM0 1565 mArgazIrSa zuklA caturthI guruvAra kI rAtri meM 11 ghar3I 11 pala para uttarASAr3hA nakSatra, RSiyoga, karka lagna, gaNa varga meM huA thA aura mahAbuddhimAna, dIrghAyuSa, bhAgyavAna, rAja- pratibodhaka hone ke phala kA vicAra kara saM0 1575 meM bar3e samArohapUrvaka dIkSita kara bhojakumAra nAma rkhaa| saM0 1582 phAlguna sudi 4 guruvAra ke dina jodhapura meM paTTAbhiSeka karane kA nirNaya AcArya jayasiMhasUri, upAdhyAya bhAvazekhara, u0 kSamAsundara, u0 jJAnasundara Adi kI upasthiti meM kiyA gyaa| paTTAbhiSeka ke avasara para zrI gaMgeva rAva ko sAgraha AmaMtraNa diyA / gujarAta - sUrata, cAMpAnera, dIpa, nAganA, hAlA, kaccha, pArakara, gUDara, dhANadhAra, sAmuhI, ghATa, khAvar3a, mADa, mevAr3a, nAgaura, ucca, mulatAna, derA, lAhaura, bhoharA, hA~sI, hisAra, mAnapurA, sivANacI, mahevacI, jAlaurI, sAMcaurI, rAdrahA Adi kA saMgha upasthita huaa| maM0 rAjasiMha putra santa, pattA, noga, cautha, cAcA deva, sUra, sahajapAla Adi parivAra ke sahita naMdi maMDANa karake bar3agacchanAyaka zrI puNyaprabhasUri dvArA sUrimaMtra dilAyA / gaMgeva rAva Adi kI pahirAvaNI kI, svadharmI vAtsalyAdi samasta saMgha meM kiyA, yAcakoM ko kar3A, ghor3A, hAthI Adi va bAgA, cUnar3I Adi vitarita kie aura zrI jinaguNaprabhasUri nAma sthApanA kI gaI / maMtrI rAjasiMha ne guru mahArAja ko saMgha sahita zatruMjaya, giranAra, AbU, zaMkhezvara, gaur3I jI, varakANA, bIjhevA, bhInamAla, jAlaura, sAMcaura, sUrAcanda, bAhar3amera Adi kI yAtrA kraaii| yaha yAtrA saM0 1585 meM huii| jodhapura lauTakara saMgha pUjA, svadharmI - vAtsalyAdi karake bAhara se Agata saMgha ko vidA kiyaa| isa prakAra kramazaH 12 cAturmAsa ke anantara jaisalamera ke rAvalajI evaM maM0 zrIraMga, maM0 bhodeva, maM0 vastA, maM0 rAipAla, maM0 sadAraMga, chuTTA, bhojA, jIyA Adi samasta saMgha kI vInati se jaisalamera kI ora vihAra kiyA / upA0 bhAvazekhara ko jodhapura rakhA / zrIghaNa, timarI, sAtalamera, pokaraNa Adi saMgha ko vaMdAte hue AsaNIkoTa pdhaare| saMgha ne pravezotsava kiyaa| zrI pArzvanAtha bhagavAn ko vandana kara saM0 1587 ASAr3ha vadi 13 guruvAra ko vijaya velA meM jaisalamera upAzraya pdhaare| rAvala dAsa ke paTTadhArI zrI jetasIha upAzraya padhAre, motiyoM se badhAyA, cAturmAsaparyanta amAri pravartita kI / rAvala jI ne Apako apanA guru sthApita kara jaisalamera meM hI virAjane kI prArthanA kii| sUrijI ne kSamAsundara ko sAMcaura kA deza, jJAnasundara ko mAravAr3a kA deza, devakallola ko pATaNa-gujarAta deza, jJAnasamudra aura nayasAra ko sindha deza, bhAvazekhara aura vIrameru ko jAlaura, bhInamAla, mahevacI prAnta sauMpe / vIrameru ke ziSya sAgaracandra, udayacandra ko bIkAnera aura nAgaura vicarane kI AjJA dekara svayaM jaisalamera virAje / sabako nirdiSTa prAntoM meM do-do varSa vicarane kI AjJA dI / (274) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1594 meM tIna varSI duHkAla se prajA ko duHkhI dekhakara rAvala lUNakaraNa jI ne guru mahArAja ko meha barasAne kI prArthanA kii| rAvala jI ne bAhar3amera kI ora kaTaka bhejI thI jisake vijaya kI badhAI Ane se phira Agraha kiyA so guru mahArAja ne aSTama tapa pUrvaka zrI dharaNendra meghamAlI kA ArAdhana kara AhvAna kiyaa| sAdhanA meM ru0 2200/- vyaya hue| dharaNendra ne pratyakSa hokara saMketa diyaa| bhAdrapada sudi 1 ko vRSTi huii| prathama prahara meM apane ziSya ko mu0 jhAMjhaDa ke sAtha kAcalI dekara khar3A rkhaa| tAlAba bhara gye| sUri jI kI bar3I mahimA huii| rAvala lUNakaraNa jI ne upAzraya Akara guru mahArAja ko motiyoM se bdhaayaa| paTolIkaraNa vidhi kA kevala begar3a gacchAcArya ko Adeza diyaa| eka bAra alIkhAna khaMdhArI gajanI se car3hakara jaisalamera aayaa| usane tUMbe citrita-maMtrita kara mahaloM meM baMdhA die| eka tUMbA apane pAsa rakha liyaa| sUri jI ne jJAna bala se jJAta kara liyA ki usane apane pAsa jo tUMbA rakhA hai usakA chedana karane se mahaloM meM sthita-vyaktiyoM kA ziroccheda ho jaayegaa| unhoMne sAre tUMbe utaravA die jisase usakA maMtra asaphala ho gyaa| phira usane apanA kaTaka ekatra kara sAtha dhanamAla bhATiyoM ko bA~Ta kara vizvAsa meM le liyaa| guru mahArAja ne maMtrI jIyA ko pahale hI kaha diyA ki "Aja do prahara taka kAla kUTa belA hai, ghara se na niklnaa|" kintu usane bAta na mAnI aura rAvala jI ke Avazyaka bulAve para calA gyaa| lauTate hue vezyA se jhamele kA samAcAra milaa| nIce aura Upara ke pratolIdvAra baMda ho gye| madhya meM rahe asuroM ne yuddha kiyaa| usa yuddha meM maM0 jIyA aura bhI bahuta se loga kAma aaye| bhATI loga bArUda pheMka kara unheM jalAne lage to unhoMne dekhaa| "agni se jalane para dojakha milegA" socakara hAra svIkAra kara lI, una logoM ke Dere lUTa liye gye| guru mahArAja ke vacanoM kI satyatA jJAta kara siMhAsana, cAra caMdruA dekara vAjibAdi ke sAtha upAzraya phuNcaaye| saM0 1612 meM jaba zrI jinamANikyasari jI derAvara yAtrA ke mArga meM svargastha ho gae to jaisalamera Ane para AcArya pada ke lie matabheda ho gyaa| rAvala zrI mAladeva jI ne jinaguNaprabhasUri jI ko matabheda miTA kara padasthApanA karane kA bhAra sauNpaa| sUrijI ne rIhar3a gotrIya zrIvaMta ke putra suratANa ko bhAdavA sudi 9 ke dina rAvalajI kRta padasthApanA mahotsava dvArA sUrimaMtra dekara zrI jinacandrasUri nAma prasiddha kiyaa| jaba dhana upAdhyAya ne bAdazAhI pharamAna se gaccha-bheda karanA cAhA aura sarakArI sahAyatA se bhaMDAra Adi hastagata karanA cAhA to zrI jinaguNaprabhasUri ne do aThAI karAI aura pratyeka ghara meM zveta Ayambila karAyA evaM "Ambila amRta vANI, dhanne thAsye dhUr3adhANI" jApa kraayaa| sarakArI loga bhaMDAra meM gaye to unheM sAMpa aura aMgAre dikhAI diye jisase ve loga bhAga ge| dhanna u0 jhUThA pdd'aa| begar3agaccha-paTTAvalI ke anusAra jaba zrI jinacandrasUri jI paMcanadI sAdhana karane ke lie akabara ke Agraha se gae to zrI jinaguNaprabhasUri jI kI anumati se gae evaM lAhaura-mulatAna se repar3I meM Aye to unheM sukhAsana bhejakara bulaayaa| paMcanadI sAdhana meM pahale 3 pIra aaye| phira sUrijI ke sAdhane se khoDiyA (kSetrapAla) A gyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (275) 2010_04 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIlAr3A ke buharA TIlA kA putra dhannA bhAga kara guru mahArAja ke pAsa jaisalamera aayaa| pIchA karake Ane vAloM ko unhoMne samajhA kara lauTA diyA aura use apanA zrAvaka banAkara zItapura jAne kA saMketa kiyaa| vaha vahA~ jAkara nAhar3a bArahamakhAna khAnakhAnA kA pradhAna ho gyaa| guNasAgara upAdhyAya ko bulaayaa| anya yati ko na rakhA, vaha jaisalamera Akara rhaa| paryuSaNa meM caitya-pravADI meM jhAlara bajAne ke jhamele meM apanA Dhola Upara rkhaa| isa prakAra zAsana kI mahatI prabhAvanA kara, 72 varSa paryanta saMgha kA netRtva kara saM0 1655 vaizAkha vadi 8 ko tivihAra aura gyArasa ko saMgha sAkSI se DAbha ke saMthAre para 15 dina saMlekhanA pUrNa kara, 90 varSa 5 mAsa 5 dina kA AyuSya pUrNakara vaizAkha sudi 9 somavAra ko jaisalamera meM svarga sidhaare| Apake smAraka stUpa kI pratiSThA saM0 1663 meM huI jisa para 21 paMkti kA abhilekha utkIrNita hai| saM0 1671 zrAvaNa sudi 11 ko paM0 matisAgara dvArA pratiSThita ApazrI ke caraNa abhI samayasundara jI ke upAzraya meM rakhe hue haiN| inake dvArA racita citrasaMbhUtasaMdhi, sattarabhedIpUjAstava, navakAragIta Adi kaI racanAyeM prApta hotI haiN| vibhinna sAhityika sAkSyoM se inake 6 ziSyoM-guNasAgara, kamalasundara, matisAgara, paM0 bhaktimaMdira, jJAnamaMdira, jinezvarasUri Adi kA ullekha milatA hai| 7. AcArya zrI jinezvarasari ye saM0 1655 meM zrI jinaguNaprabhasUri jI ke paTTa para virAje / Apane guru mahArAja ke smAraka stUpa va caraNa kamaloM kI pratiSThA karAI jisa para 21 paMkti kA vizada zilAlekha hai jo inake gurubhrAtA aura AjJAnuvartI matisAgara ne likhA hai| isameM paM0 vidyAsAgara, paM0 ANaMdavijaya, paM0 udyotavijaya Adi ziSyoM ke nAma haiN| inhoMne matisAgara ke ziSya vivekavijaya ko goda lekara apanA ziSya banAyA kintu usake laghuvayaska hone se paM0 ANaMdavijaya ko vajIra pada dekara saM0 1682 kArtika vadi 1 ko svarga sidhaare| inakA stUpa jaisalamera meM hai| inake dvArA racita jinaguNaprabhasUriprabandha nAmaka kRti milatI hai, jo vi0saM0 1655 ke bAda racI gayI hai| inhIM ke kAla meM vi0saM0 1673 meM jaisalamera ke begar3agacchIya upAzraya ke dvAra kA nirmANa karAyA gyaa| yaha bAta vahA~ lage zilAlekha se jJAta hotI hai| (nAhara0 jaina lekha saMgraha, bhAga-3, lekhAMka 2447) (8. AcArya zrI jinacandrasUri Apa zrI guNaprabhasUri ke ziSya zrI jinezvarasUri ke paTTadhara the| bIkAnera nivAsI bAphaNA gotrIya sA0 rUpajI kI bhAryA rUpAdevI kI kokha se saM0 1668 mitI vaizAkha sudi 3 ko ApakA janma (276) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huA thaa| ApakA janma nAma vIrajI thaa| saM0 1672 meM cAra varSa kI Ayu meM mAtA-pitA ne guru mahArAja ko samarpita kara diyaa| ye matisAgara ke ziSya the, unase jinezvarasUri ne goda liyA thaa| laghu vaya meM pragAr3ha vairAgya ke kAraNa jinezvarasUri se dIkSA grahaNa kI, dIkSA nAma vivekavijaya huaa| gurudeva kI AjJA se saM0 1682 migasara sudi 5 ko saMgha kRta mahotsava dvArA Apako paTTa para sthApita kiyaa| AnaMdavijaya ne jaba inheM adhyayana karAne kA kartavya pAlana na kiyA to unheM bahiSkRta kara diyA gyaa| paM0 guNaratna aura paM0 zrIsAra jo zrI jinabhadrasUri paramparAnuyAyI the, ne inheM vyAkaraNAdi pddh'aayaa| kintu vidyA na AI taba tripurA bhavAnI ko smaraNa kara zAstra-pAraMgata hone kA varadAna prApta kiyA, jisase ye vAda-vivAda, zAstrajJAna meM ajeya ho gye| devI ne do bhAgyazAlI ziSya prApta hone kA unake aMga lakSaNa, janma kuNDalI Adi bhI batalAte hue unakI prApti ke bAda bAhara vihAra karane kA nirdeza kiyaa| __ saM0 1684 meM nagara meM mahAmArI kA upadrava phailA jisase aneka loga kAla-kavalita hone lge| rAvala manoharadAsa jI ne sarvadarzanI vidvAnoM se laghuvayaska jinacandrasUri jI kI prazaMsA sunakara, pradhAna puruSoM dvArA AmaMtrita kara darabAra meM bulaayaa| sUrijI ne deva-guru prasAda se zAnti hone kA upAya karanA btlaayaa| mitI pauSa vadi 1 ko Apa saparivAra nagara ke bAhara A gye| IzAna koNa meM hanumAnajI kI bhavya pratimA sthApita kara bala-bAkulA vidhi se yoginI Adi ko prasanna kara upadrava mittaayaa| nagara ke caturdig paMcAmRta kI dhArA dekara samArohapUrvaka praveza kiyaa| sarvatra suyaza prApta huaa| saM0 1687 meM mAgha sudi 14 ke dina mAdhavadAsa aura rAghavadAsa, jo zrI zrImAlI aura mAhezvarI jAti ke the, devI ke vacanAnusAra aaye| rAvala jI ne rAghavadAsa kA rAmacandra nAma dekara sammAnapUrvaka upAzraya bhejakara par3hAne meM udyama karane kA nirdeza diyaa| jyotiSiyoM ne aMga lakSaNa dekhakara paTTa yogya btlaayaa| janmapatrI maMgA kara dekhI gii| saM0 1688 vaizAkha sudi 3 ke dina vijaya muhUrta meM dIkSA kA muhUrta niklaa| dIkSotsava bar3e dhUmadhAma se kiyA gyaa| varaghor3A julUsa ke sAtha ghar3asIsara phuNce| zrIvRkSa ke nIce Ane para tAlAba se pA~ca hAthiyoM ne suNDA daNDa meM jala lAkara abhiSeka kiyaa| vidhipUrvaka dIkSA dekara mahimAcandra nAma rakhA gyaa| bar3e ThATha ke sAtha upAzraya meM praveza huaa| alpa vayaska hone para bhI vyAkhyAna-paccakkhAna Adi samasta kArya saMbhAlane lge| zrI jinaguNaprabhasUri jI ne maM0 korapAla kallANI ko svapna meM kahA ki "jJAna bhaNDAra kA kArya mahimAcandra ko sauMpo anyathA grantha ujar3a jaayeNge|" unhoMne zrIpUjya jinacandrasUri ko khaa| unheM bhI yahI dRSTAnta hone se sArA jJAna bhaNDAra mahimAcandra ko sauMpa diyaa| zAsanadevI ne unheM sAMcaura kI ora vihAra karane kA saMketa diyaa| tadanantara aneka grAma nagaroM meM vicarate hue saM0 1713 pauSa vadi 10 ke dina anazana-ArAdhanA pUrvaka AyupUrNa kara pA~caveM devaloka meM ge| __saM0 1721 meM pUjyazrI ne thirapura meM darzana dekara upadrava dUra kiyA, sarvatra suyaza phailaa| jinasamudrasUri jI ne inakI stavanA meM pauSa vadi 13 ko prativarSa va prati somavAra ko pUjA karAne kA nirdeza kiyA hai evaM inheM camatkArI, sarvavighnahara, manovAMchita dAyaka yugapradhAna batalAyA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (277) 2010_04 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinacandrasUri ke eka ziSya jinasAgarasUri se zAkhA bheda huaa| unake ziSya jinadevasUri hue| yaha zAkhA saM0 1781 meM zrI jinodayasUri ke samaya vApasa eka ho gii| jinacandrasUri ne vi0saM0 1698 meM paMcapANDavarAsa aparanAma draupadIrAsa kI racanA kii| isI samaya inake eka ziSya mahimAnidhAna ne RSidattAcaupAI kI racanA prArambha kI, parantu ve apane jIvanakAla meM use pUrNa na kara sake, jise inhIM kI paramparA meM Age calakara hue jinasundarasUri ke ziSya kSamAsundara ne vi0saM0 1766 meM pUrNa kiyaa| jinezvarasUri ke eka anya ziSya jinalabdhisUri ne vi0saM0 1724 meM vicAraSaTtriMzikApraznottara kI racanA kii| inhIM ke eka ziSya padmacandra ne bharatasaMdhi kI racanA kii| dharmacandra ne vi0saM0 1767 meM jJAnasukhaDI kI racanA kii| (9. AcArya zrI jinasamudrasUri) Apa zrImAla gotrIya hararAjakI dharmapatnI lakhamAdevI ke putra the| saM0 1680 mAgha sudi 15 ravivAra ko ApakA janma huA thaa| ApakA janma nAma rAmacandra thaa| saM0 1688 pauSa zukla 3 ko jaisalamera meM dIkSA lii| dIkSA nAma mhimcndr-mhimsmudrhuaa|anek dezoM meM vihAra kara bhavya jIvoM ko pratibodha diyA evaM zAsana prabhAvanA kii| ye bar3e vidvAn aura mahAkavi the| inake rAsa, caupAI, stavana, sajjhAya Adi bhASAkRtiyA~ pracura parimANa meM upalabdha haiN| saM0 1726 meM osavAla, zrImAla saMgha ne nandi mahotsava karake Apako sAMsanagara (?) jaisalamera meM AcArya pada para sthApita kiyaa| rAvala amarasiMhane ApazrI ke aneka camatkAroM se prabhAvita hokara ApakA bahuta sammAna kiyaa| upAzraya banavAkara bheMTa kiyaa| saM0 1741 kArtika sudi 15 ko sUrata nagara (varddhanapura) meM ye svargavAsI hue| sUrata meM zAha chatarAja ke mahotsavAdi karane kA varNana milatA hai| inake samaya meM kucha zrAvakoM dvArA jinasAgarasUri ko AcArya pada diyA jo lahur3A begar3a khlaaye| inhIM ke kAla meM vi0saM0 1725 meM paM ratnasoma ne sUrata bandara sthita ajitanAtha jinAlaya meM zrIpAlacaritabAlAvabodha kI racanA kii| (10. AcArya zrI jinasundarasUri) ApakA janma pArakha vaMza vibhUSaNa zAha bhojarAja kI bhAryA jasodA devI kI kokha se zrImAlapura meM saM0 1702 meM huaa| janma nAma cintAmaNi thaa| saM0 1719 meM dIkSA grahaNa kii| saM0 1741 kArtika zuklA 13 ke dina guru mahArAja se AcArya pada prApta kiyaa| saM0 1742 meM sUrata nivAsI zAha vimaladAsa ne AcArya padotsava kiyaa| yugapradhAna viruda prApta kara, 31 varSa kaThina saMyama pAlate hue aneka sAtizaya guNoM ke nidhAna sUri mahArAja saM0 1772 zrAvaka sudi 8 budhavAra ko prahayApura (?) nagara meM svargastha hue| inhoMne porabandara ke rANabhANa jeThuyA ke 12 varSIya khavIza ke upadrava ko zAnta kiyaa| samudra kI khAr3I meM sAre nagara kI cArapAyI ke khaTamala lAkara hiMsA kI jAtI thI jise baMda karAke tAmrapatra likhavAyA tathA zikAra baMda krvaayaa| inake dvArA racita mAnatuMgamAnavatIcaupAI tathA kaI anya kRtiyA~ bhI milatI haiN| (278) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___Jain Education international 2010_04 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. AcArya zrI jinodayasUri Apa nAhaTA vaMza meM utpanna hue the / saM0 1772 ASAr3ha sudi 13 ko gurudeva zrI jinasundarasUri jI ne svayaM Apako AcArya pada para sthApita kiyA thaa| Apane aneka dezoM meM vihAra kara zAsana kI mahatI prabhAvanA kI thii| jaisalamera meM Apane mitI ASAr3ha sudi 7 saM0 1781 meM zrI jinasAgarasUri ke samudAya ke sAdhuoM ko milAkara, zrAvakoM ko ekatra kara, gaccha ke virodha ko dUra karake ekatva sthApana kiyA thA / zrI sUracandra ne AjJA mAnya kI / saM0 1805 kArtika vadi 11 ke zilAlekha meM Apako vidyamAna bhaTTAraka likhA hai / isake pazcAt aura saM0 1812 se pUrva ApakA svargavAsa huA thaa| (dekhiye nAhara, jaina lekha saMgraha, bhAga 3, lekhAMka 2508 - 9) / Apa acche vidvAn the / Apake dvArA racita guNasandarIcaupAI, guNAvalIcaupAI, udayavilAsa, sUtrakRtAMgabAlAvabodha Adi kRtiyA~ upalabdha haiM / 12. AcArya zrI jinacandrasUri zrI jinodayasUri ke Apa paTTadhara the / saM0 1812 se pUrva Apako sUri pada nizcita hI prApta ho gayA thA kyoMki isa saMvat meM Apane gurudeva ke caraNa pratiSThita kie the| 13. AcArya zrI jinezvarasUri inakA samaya saM0 1830 - 1841 evaM kaI pratiyoM meM saM0 1843 se 1861 pAyA jAtA hai| jaisalamera ke zilAlekha saM0 1843 se 1846 ke ( nAhara, lekhAMka 2510 mahopAdhyAya jayavallabha aura le0 2511 meM varddhamAna jI ke stUpa pratiSThA ) prApta haiM / 14. (15. AcArya zrI jinakSemacandrasUri saM0 1902 kArtika sudi 14 ko inakA svargavAsa huA thA / 16. AcArya zrI jinacandrasUri ye saM0 1930 taka bIkAnera meM vidyamAna the / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Dan Dan Dan (279) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. pippalaka zAkhA gurvAvalI meM jinarAjasUri (prathama) taka to krama eka sA hI hai| unake paTTadhara jinavarddhanasUri jI se yaha zAkhA bhinna huI thii| unake paTTadhara AcAryoM kI paramparA isa prakAra hai1. jinavarddhanasUri 8. jinakIrtisUri 2. jinacandrasUri 9. jinasiMhasUri 3. jinasAgarasUri 10. jinacandrasUri 4. jinasundarasUri 11. jinaratnasUri 5. jinaharSasUri 12. jinavarddhamAnasUri 6. jinacandrasUri 13. jinadharmasUri 7. jinazIlasUri 14. jinazivacandrasUri (jinacandrasUri) (1. AcArya zrI jinavarddhanasUri) mevAr3a deza meM kailavAr3apura nAmaka eka samRddha nagara hai, jahA~ maMtrI zAkhA ke arajana zreSThI aura unakI zIlavatI patnI lakhamiNI devI nivAsa karate the| unake rAvaNa nAmaka putra thA, usane sadguru zrI jinarAjasUri jI kI vairAgyapUrNa dezanA sunakara unase dIkSita karane kI prArthanA kii| sUrijI ne mAtApitAmaha se pUchane ko khaa| mAtA ke sAMsArika pralobhanoM meM na Akara jaba rAvaNa kumAra apane vairAgya pariNAmoM meM dRr3ha rahA to use vivaza ho AjJA denI pdd'ii| maMtrI zAkhA ke zrRMgAra arjuna ne dIkSA kI kuMkuma patrikAe~ sarvatra bhejI aura mahotsavapUrvaka saM0 1444 kArtika kRSNA 12 ke dina sUrijI ne rAvaNa kumAra ko dIkSita kara rAjyavarddhana nAma se prasiddha kiyaa| rAjavarddhana muni zAstra-paThana, grahaNA aura AsevanA meM dattacitta ho ge| kitane hI varSoM bAda zrI jinarAjasUri jI ne apanA Ayu zeSa jJAta kara apane hAtha se ciTThI likhakara mahIpata zAha ko sauMpI aura anazana ArAdhanA pUrvaka svargavAsI ho ge| devalavAr3A-mevAr3a meM mahIpati zAha ne AcArya zrI sAgaracandrasUri jI mahArAja ko pUcha kara sAre saMgha ko ekatra kiyA aura AcArya padotsava prArambha kiyaa| saM0 1461 mitI ASAr3ha kRSNA 10 zanivAra ke dina bar3e bhArI samAroha se zrI sAgaracandrasUri jI ne rAjavarddhanamuni ko AcArya pada dekara zrI jinarAjasUri ke paTTadhara zrI jinavarddhanasUri nAma se prasiddha kiyaa| tadanantara sUri mahArAja grAmAnugrAma vicarate huye gujarAta ke aNahilapura pATaNa pdhaare| pATaNa ke kharataragaccha samudAya ne bar3e samAroha se sUri mahArAja kA svAgata samAroha kiyaa| yahA~ upAdhyAya pada pradAna, dIkSA aura mAlA paridhAna Adi aneka utsava hue| sUrijI gujarAta meM nAnA dharmodyota karate hue vicarane lge| (280) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idhara pUraba deza (u0pra0) ke javaNApura (jaunapura) meM mahattiyANa zAkhA ke zRMgAra ThAkura rAmasiMha aura unakI zIlavatI strI khImiNI nivAsa karate the, jinake putraratna ThAkura jinadAsa-jo rAjya dhurA dhAraNa meM samartha vyakti the-ne guru mahArAja ko pUraba deza meM bulAne kA ciramanoratha sAkAra karane ke lie apane mAmA saMghapati bhISana ko bulAkara unheM gujarAta jAkara guru mahArAja ko bulA lAne ke lie Agraha kiyaa| bhISana bhI zrAvaka saMgha ke sAtha prayANa kara viSama bhUmi ullaMghana kara pATaNagujarAta A phuNce| bhISana ne saMgha kI upasthiti meM guru mahArAja ko tIna pradakSiNApUrvaka vandana kara, bhaTTa Adi yAcakajanoM ko azva, kaMkaNa, vastrAdi dAna kiye| usane kahA-"prabho! kuguru, kudeva aura kudharma vAsita pUraba deza meM sadguru kI anivArya AvazyakatA samajha kara jinadAsa ThAkura ne mujhe Apako bulA lAne ke lie bhejA hai, Apa jinabhASita dharma kA prakAza phailA kara bhavyoM ke pratibodhArtha avazya pdhaarie|" sUrijI ne pandraha munivaroM ko lekara bhISana ke sAtha vihAra kara diyaa| ve gujarAta se sAMcaura, jIrAvalA, AbU tIrthAdi kI yAtrA karate hue devalavAr3A (mevAr3a) pdhaare| ADU nAlhA sAha ne bar3e samAroha ke sAtha sUrijI kA pravezotsava kraayaa| mAlAropaNa, vratagrahaNa aura saMgha pUjAdi ke dvArA dharma prabhAvanA kara sUri mahArAja gopAcala-gvAliyara pdhaare| zrImAn raghupati zAha ne vahA~ ke rAjA ko AmaMtrita kara guru mahArAja kA pravezotsava kraayaa| vahA~ se vihAra kara " hathakaMti" pdhaare| nAnA prakAra ke utsava calane lge| rAjA udayarAja ne sUri jI ko vandana kara nivedana kiyA-"prabho! mere dhana-dhAnya aura rAjya vistAra meM koI kamI nahIM hai, para putra ke binA merA rAjyAdi saba kucha zUnya hai|" sUrijI ne dhyAna bala se kahA-"yadi tuma mAMsa-madirA kA tyAga karo to chaH mahIne meM tumhArI AzA pUrNa ho sakatI hai|" rAjA ne guru mahArAja kA vacana mAnya kiyA, jisase use putraratna kI prApti ho gaI aura nita naye utsava hone lge| sUri jI vahA~ se siMhar3aIpura pdhaare| rAjA pRthvIcandra ne bar3e bhArI samAroha se pravezotsava kiyaa| brAhmaNa loga IrSyA se jala-bhuna gae aura kahane lage-"yaha zvetAmbara kahA~ se A gayA? jisakI ora rAjA bhI AkRSTa ho gayA hai|" paNDita loga mila kara zAstrArtha ke lie aaye| sAta dina taka zAstrArtha huA, sUri jI ne unheM jIta kara yaza prApta kiyaa| sUri mahArAja vihAra karake javaNapura phuNce| ThAkura jinadAsa ne harSollAsapUrvaka abhUtapUrva pravezotsava kiyaa| tatrastha logoM ne nAnA prakAra ke vratAdi grahaNa kiye| upadhAna va mAlAropaNa utsava hue| eka dina jinadAsa ne rAjagRha yAtrArtha saMgha nikAlane kI bhAvanA vyakta kii| muhUrta nikAlakara AmaMtraNa patra bheje ge| javaNapura meM saMgha ekatra huaa| pahalA tilaka saMghapati jinadAsa ke huaa| phira molhaNa, bhISana, dharmadAsa, ghATama, karmasiMha, depAla, hAlU, seU, vIlha, devacaMda, zrImAloM meM narapAla, oDhara, DAlU, peDhau, sahajapAla, samudA, sAraMga Adi 52 saMghapati zrI jinavarddhanasUri ne sthApita kie| saMgha ke sAtha devAlaya thA, cAra hajAra pAlakiyA~ thI, ghor3e, bailoM kA pAra nahIM thaa| taMgoTI, sAivAna, sirAicA Adi sArI sAmagrI bharapUra thiiN| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (281) 2010_04 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI munisuvrata svAmI kI janmabhUmi rAjagRha pahu~ca kara vaibhAragiri, vipulagiri Adi kI yAtrA kii| garama pAnI ke sapta kuNDa, Amravana Adi dekha kara vaibhAragiri para munisuvratasvAmI aura vipulagiri para pArzvanAtha jinezvara ko vandanA kii| tadanantara pAvApurI, nAlandA, kuNDagrAma, kAkaMdI kI yAtrA karake vihAranagara aaye| bhagavAn mahAvIra Adi sabhI jinezvaroM kI vistAra ke sAtha vandanA kii| phira candrapurI, vArANasI, raNavAhI (ratnapurI), kauzAmbI kI tIrthavandanA kara lautte| svadharmI vAtsalya, saMgha pUjA Adi utsava hue| saMghapati jinadAsa ne bimba pratiSThA krvaayii| paMcamI tapa ke udyApana meM dasa-bAraha svarNAkSarI pothiyA~-kalpasUtra likhvaaye| isa prakAra pA~ca varSa pUraba deza meM vicara kara saMgha ke Agraha se pazcima deza kI ora vihAra kiyaa| sUri mahArAja ke vihAra meM bhISana AgevAna thaa| unake jAne-Ane meM bIsa hajAra rupayoM kA kharca huaa| jaba ve mevAr3a kI sImA meM pahu~cane ko hue to saMgha ne nAnA abhigraha-niyama lie| devalavAr3A nagara meM padhArane para nAnA prakAra ke utsava hone lge| saMghapati nAlhA osavAla ne khUba dhana brsaayaa| bhISana vApasa jaunapura lauTa gyaa| sUri jI ne dasa-dasa ziSyoM ko dIkSita kie| nAlhA ne do hajAra pratimAoM kI pratiSThA krvaaii| ___mevAr3a se vihAra kara sUri jI gujarAta aaye| sthAna-sthAna meM dasa ziSya dIkSita kie| nAlhA saMghapati ne zatrujaya evaM giranAra kA saMgha nikAlA, sUri jI kA sAnnidhya thA, tIrtha vandanA karate hue khaMbhAta aaye| nAlhA, jIvA aura jinadatta kI bar3I khyAti huii| sUri jI ne khaMbhAta meM cAturmAsa kiyaa| upadhAna, mAlAropaNa Adi utsava hue| vahA~ se marudeza kI ora vihAra kiyaa| rAjadraha, sAMcaura, bAhar3amera, mahevA pdhaare| mahIne meM 25 ziSyoM ko dIkSA dii| jaisalamera pahu~ca kara pratiSThA krvaaii| phira mevAr3a ke sagrevA grAma meM pratiSThA ke hetu samariMga, sAMgA aura sAjaNa ne sUri jI ko bulaayaa| zAntinAtha bhagavAn ke vizAla jinAlaya meM pratiSThA karake devalavAr3A pdhaare| maMtrIzvara cauNDAgara ne pravezotsava kiyaa| usane svarNamaya daNDa kalaza yukta bhagavAn mahAvIra kA jinAlaya bnvaayaa| mayAlai gA~va padhArane para delhA dvArA bimba pratiSThA, svadharmIvAtsalyAdi utsava kie ge| gujarAta ke saMgha kI vInatI se sUri jI gujarAta-pATaNa pdhaare| meghA, tihuNA, sivA ne utsava kiyaa| kitane hI ziSya-ziSyAoM ko vAcanAcArya aura pravartinI pada se vibhUSita kiyaa| yahA~ sUri jI ne apanA Ayu zeSa jJAta kara saMlekhanA kii| saM0 1486 phAlguna zuklA 12 ke dina saMgha ko zikSA dekara zubha dhyAnapUrvaka svargArohaNa kiyaa| Apane apane zAsana kAla meM 136 muni, 53 sAdhviyA~, 3 upAdhyAya, 21 vAcanAcArya aura 12 pravartinI pada pradAna kie| Apane sAta sau saMghapati sthApita kie| bAraha bar3I-bar3I pratiSThAe~ karAI, choTI-moTI kI to koI ginatI nhiiN| __ ApakA janma saM0 1436, dIkSA 1444, sUri pada 1461, svargavAsa 1486 hai| kula pacAsa varSa kI alpAyu meM Apane bar3I zAsana prabhAvanA kii| zrI kIrtiratnasUri aura (282) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayasAgaropAdhyAya jaise vidvAnoM ke Apa zikSA-dIkSA guru the| guNaratnAcArya ko Apane hI dIkSA pradAna kI thii| saM0 1472 caitrI pUnama ko Apane jaisalamera ke pArzvanAtha jinAlaya kI pratiSThA karavAI thii| zrI jinavarddhanasUri jI prakANDa vidvAn aura prabhAvaka AcArya the| inakI cArapratyekabuddha caritra, vAgbhaTAlaMkAra vRtti, tIrthamAlA, pUrvadezIyacaityaparipATI, satyapuramaMDana mahAvIrastavana, vIrastava, pratilekhanAkulaka Adi racanAe~ upalabdha haiN| inake ziSya-nyAyasundara (? AjJAsundara) dvArA vi0saM0 1516 meM racita vidyAnarendracaupaI aura vidyAvilAsacaupaI nAmaka kRti milatI hai| saM0 1474 caitra vadi 6 ke dina kSetrapAla kRta upadrava ke kAraNa zrI jinabhadrasUri kI zAkhA pRthak huI aura AcArya jinavarddhanasUri jI kI zAkhA "pippalaka" nAma se prasiddha huii| (2. AcArya zrI jinacandrasUri) ye mAlhU gotrIya the| saM0 1486 jyeSTha sudi 5 ke dina zrI devakulapATaka meM sAha sahaNapAla kRta naMdI mahotsavapUrvaka zrI jinavarddhanasUri jI mahArAja ne Apako AcArya pada pradAna kiyA thaa| inake dvArA racita koI kRti nahIM miltii| vibhinna pratimAlekhoM meM pratimA pratiSThApaka AcArya ke rUpa meM jinacandrasUri kA nAma milatA hai| (3. AcArya zrI jinasAgarasari) ye navalakhA gotrIya the| saM0 1490 vaizAkha vadi 12 (sudi 6) ko devakulapATaka meM sAha pAlhA, maM0 DUMgara, bhAkhara, parvata kArita nandI mahotsava meM zrI mativarddhanasUri ne Apako AcArya pada pradAna kiyA thaa| Apane vibhinna sthAnoM meM 84 pratiSThAe~ karAI thiiN| jinameM se vi0saM0 1489 se 1520 ke madhya pratiSThApita 21 pratimAyeM Aja bhI milatI haiN| ahamadAbAda meM inakA svargavAsa huA, vahA~ smAraka stUpa prasiddha hai| suprasiddha racanAkAra zubhazIla gaNi inhIM ke ziSya the| 4. AcArya zrI jinasundarasUri) Apa kUkar3a copar3A gotrIya the| saM0 1511 phAlguna vadi 5 ke dina citrakUTa meM maMtrI pAlhA, saM0 DUMgara Adi kArita naMdImahotsava dvArA zrI vivekaratnasUri jI ne ApakA paTTAbhiSeka kiyaa| vi0saM0 1515 aura 1525 ke madhya aneka pratimA lekhoM meM pratimA pratiSThApaka AcArya ke rUpa meM jinasundarasUri kA nAma milatA hai| (283) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5. AcArya zrI jinaharSasUri ) Apa boharA gotrIya the| saM0 1517 ASAr3ha vadi 10 budhavAra ke dina zrIpattana meM bahurA gotrIya sA0 dharaNA, sA0 jagiyA, sA0 nayaNa kRta nandi mahotsava dvArA zrI vivekaratnasUri jI ne AcArya pada diyaa| inake dvArA bar3I saMkhyA meM pratiSThApita jinapratimAyeM prApta haiN| vi0saM0 1537 meM racita ArAmazobhAkathA inhIM kI racanA hai| (6. AcArya zrI jinacandrasUri ) ApakA janma bhArIA gotra meM huA thaa| saM0 1544 vaizAkha vadi 12 budhavAra ke dina khaMbhAta meM saM0 mANika aura saM0 mAlA kArita naMdi mahotsavapUrvaka zrI jinaharSasUri jI ne svayaM Apako paTTa para sthApita kiyaa| vi0saM0 1567 aura 1577 ke tIna pratimA lekhoM meM pratimA pratiSThApaka ke rUpa meM inakA nAma milatA hai| jinacandrasUri ke praziSya evaM vivekasiMha gaNi ke ziSya dharmasamudra gaNi dvArA racita sumitrakumArarAsa, prabhAkaraguNAkaracaupAI, kuladhvajakumArarAsa Adi vibhinna kRtiyA~ milatI haiN| ArAmazobhAkathA ke kartA malayahaMsa bhI jinacandrasUri ke hI ziSya the| (7. AcArya zrI jinazIlasUri) Apa saMkhavAla gotrIya the| saM0 15892 jyeSTha sudi pratipadA ko zrIpatana meM saMgha kRta nandi mahotsava dvArA zrI jinacandrasUri jI ne Apako sUri maMtra diyaa| 8. AcArya zrI jinakIrtisUri) Apa nAhaTA gotrIya the| saM0 15963 meM bAphaNA gotrIya saM0 kaDuA kArita nandi mahotsavapUrvaka ahamadAbAda nagara meM zrI jinazIlasUri jI ne Apako AcArya pada pradAna kiyaa| (9. AcArya zrI jinasiMhasUri ) Apa navalakhA gotrIya the| vi0saM0 1609 mAgha vadi 3 ko ahamadAbAda ke zAha sonapAla 1. anya paTTAvaliyoM meM sudi 2. anya paTTAvaliyoM meM 1530 vaizAkha vadi likhA hai jo ayathArtha hai| 3. anya paTTAvaliyoM meM saM0 1594 likhA hai| 4. anya paTTAvalI meM saM0 1607 hai| (284) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArA kArita nandi mahotsava meM jinakIrtisUri ne ApakI padasthApanA kii| inake ziSya guNalAbha ne vi0saM0 1650 meM jIbharasAla kI racanA kii| (10. AcArya zrI jinacandrasUri) __ Apa bhI navalakhA gotrIya the| saM0 1631 phAlguna' sudi 13 guruvAra ko goguMdA (mahArAjadhAnI) nagara meM maMtrI khImA suta maM0 ratanasI dvArA kArita nandi mahotsavapUrvaka ApakI padasthApanA huI aura zrI jinasiMhasUri jI ne sUrimaMtra diyaa| inake eka ziSya rAjasundara ne vi0saM0 1668 meM apane zAkhA kI gurupaTTAvalIcaupaI kI racanA kii| suprasiddha racanAkAra vinayasAgara bhI isI zAkhA se sambaddha the| (11. AcArya zrI jinaratnasUri) ApakA janma rAMkA gotra meM huA thaa| saM0 1682 mAgha sudi 5 ko ahamadAbAda meM nandi mahotsava dvArA ApakA paTTAbhiSeka huaa| (12. AcArya zrI jinavarddhamAnasUri Apa nAhaTA gotra meM utpanna huye the| saM0 1688 mAgha sudi 5 somavAra ke dina ahamadAbAda meM nandi mahotsava dvArA ApakA paTTAbhiSeka huaa| zrI jinaratnasUri jI ne svayaM Apako AcAryapada diyaa| vi0saM0 1710 meM inhoMne dhannARSicaupAI kI racanA kii| (13. AcArya zrI jinadharmasUri) saM0 1757 meM Apane AcArya pada prApta karake, aneka deza-videzoM meM vihAra karake jaina siddhAnta kA pracAra tathA prasAra kiyaa| saM0 1776 meM Apa udayapura pdhaare| vahA~ antima samaya jJAta kara vaizAkha sudi 7 ko apane paTTa yogya zivacandra jI ko gacchanAyaka pada dekara anazana ArAdhanA pUrvaka svarga sidhaare| (14. AcArya zrI jinacandrasUri (zivacandrasUri) mAravAr3a ke bhinnamAla nagara meM bhUpati ajitasiMha ke rAjya meM osavAla rAMkA gotrIya sAha padmasI nivAsa karate the, unakI dharmapatnI padmA devI kI kokha se saM0 1750 meM zubha muhUrta meM ApakA 1. anya paTTAvalI meM mArgazIrSa sudi 10 / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (285) 2010_04 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma huaa| ApakA janma nAma zivacandra rakhA gyaa| saM0 1763 meM zrI jinadharmasUri jI ke padhArane para vairAgyavAsita ho teraha varSa kI Ayu meM mAtA-pitA se AjJA prApta kara dIkSita hue| mAsakalpa pUrNa hone para nava-dIkSita zivacandra ke sAtha sUri jI vihAra kara gye| jJAnAvaraNIyakarma ke kSayopazama se vyAkaraNa, kAvya, nyAya, tarka va siddhAnta graMthoM kA adhyayana kara gItArtha ho ge| zrI jinadharmasUri jI udayapura padhAre taba apane zarIra meM vedanA utpanna hone se aMtima samaya jJAta kara saM0 1776 mitI vaizAkha zuklA 7 ko zivacandra jI ko AcArya pada dekara vahIM svarga sidhaare| niyamAnusAra zivacandra jI kA nAma jinacandrasUri rakhA gyaa| usa samaya rANA saMgrAma ke rAjya meM dosI bhIkhA ke putra kuzala jI ne pada mahotsava kiyaa| svadharmI vAtsalya, paharAmaNI Adi bar3e samAroha se kiye, yAcakoM ko dAna diyaa| AcArya-padaprApti ke anantara ziSya hIrasAgara ko dIkSita kiyaa| saMgha ke Agraha se vahIM cAturmAsa kara dharma kI bar3I prabhAvanA kii| phira gujarAta kI ora vihAra kara diyaa| saM0 1778 meM gaccha-parigraha tyAga kara vizeSa bhAva se Apane kriyoddhAra kiyA aura AtmaguNoM kI sAdhanA karate hue svapara-hitArtha bhavyoM ko bodha dene lge| gujarAta meM vicarate hue zatrujaya tIrtha padhAre aura vahA~ cAra mahIne kI sthiti para 99 yAtrAe~ kii| jUnAgar3ha padhAra kara giranAra jI meM neminAtha bhagavAn kI yAtrA kii| staMbhana pArzvanAtha kI yAtrA kara khaMbhAta meM cAturmAsa kiyaa| dharmadhyAna vizeSa hue| vahA~ se mAravAr3a kI ora vihAra kiyA, AbU yAtrA kara tIrthAdhirAja sammetazikhara pdhaare| bIsa tIrthaMkaroM kI nirvANa bhUmi sparza kara vArANasI meM pArzvanAtha jI kI yAtrA kii| saMgha ke sAtha pAvApurI, campApurI, rAjagRhI-vaibhAragiri yAtrA kara hastinApura meM zAnti-kuMthu-aranAtha prabhu kI yAtrA kara dillI pdhaare| dillI meM cAturmAsa bitA kara gujarAta (rAjanagara) padhAre, bhaNazAlI kapUra ne caumAsA kraayaa| bhagavatIsUtra ke vyAkhyAna se sAre saMgha ko lAbhAnvita kiyaa| zatrujaya-giranAra kI yAtrA kara dIvabaMdara meM caumAsA kiyaa| phira zatrujaya, ghoghA, bhAvanagara kI yAtrA kara saM0 1794 meM khaMbhAta pdhaare| guNAnurAgI zrAvakoM ne bahumAna kiyA Apane dharmadezanA meM tattvAmRta kI jhar3I lagA dii| ___ eka dina kisI duSTa vyakti ne yavanAdhIza ke samakSa mithyA cugalI khAI ataH usane apane sevakoM ke sAtha pUjyazrI ko bulAkara kahA-"Apake pAsa jo dhana hai vaha hameM de do!" sUrijI to sarvathA parigraha tyAgI the ataH unhoMne kahA-"hamAre pAsa to bhagavaMta ke nAma ke atirikta koI dhana nahIM hai|" vaha artha-lobhI kaba mAnane vAlA thA, usane sUrijI ko taMga karanA prArambha kiyaa| itanA hI nahIM, sattA ke andhe yavanAdhipa ne sUrijI kI khAla utArane kI AjJA de dii| sUrijI ne apane pUrva saMcita azubhakarmoM kA udaya samajhakara kiMcit bhI krodha nahIM kiyaa| rAtri meM marmasthAna para daNDa prahAra kiye gye| hAthoM-pairoM ke jIvita nakha utAra kara asahya vedanA utpanna kI gyii| vedanA bar3hakara maraNAnta avasthA A pahu~cI, para una mahApuruSa ne samatA ke nirmala sarovara meM praviSTa hokara bheda-vijJAna dvArA AtmaramaNa meM tallInatA kara dii| apane pUrva ke khaMdaka, gajasukumAla Adi mahApuruSoM ke caritra kA smaraNa kara Atmastha ho gye| (286) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha vRttAnta jJAta kara prAta:kAla zrAvaka gaNa sUrijI ke pAsa aaye| yavana bhI sUrijI kA dhairya dekhakara unheM apane sthAna para le jAne ko khaa| rUpA boharA unheM apane ghara lAyA, nagara meM sarvatra hAhAkAra maca gyaa| nAyasAgara ne uttarAdhyayana Adi siddhAnta sunAye, anazana ArAdhanA krvaaii| zrAvakoM ne yathAzakti caturthavrata, harita tyAga, dvAdaza vratAdi niyama lie| AcAryazrI gaccha kI zikSA apane ziSya hIrasAgara ko dekara saM0 1794 vaizAkha 6 ravivAra, siddhi yoga, prathama prahara meM jinezvara kA dhyAna karate hue nazvara deha kA tyAga kara divaMgata hue| zrAvakoM ne utsavapUrvaka antyeSTi kii| rUpa boharA ne stUpa kraayaa| isI taraha rAjanagara ke bahirAmapura meM bhI stUpa banavAyA gyaa| vi0saM0 1795 meM racita jinazivacandrasUrirAsa se inake bAre meM vistRta jAnakArI prApta hotI hai| inhoMne gaccha vyavasthA apane ziSya hIrasAgara ko sauMpI, unhoMne inake pATa para kise baiThAyA? yaha itihAsa aMdhakAra meM hai kintu saM0 1893 meM zatrujaya para motIzAha nAhaTA kI DhUMka kI mahAn pratiSThA yadyapi unhoMne zrI jinamahendrasUri jI mahArAja se karAI thI para unakI paramparAgata mAnyatA kharataragaccha kI pippaliyA zAkhA kI thI, kyoMki kaI zilAlekhoM meM "kharatara-pippaliyA gacche zrI jinadevasUri paTTe zrI jinacandrasUri vidyamAne" likhA hai| isase jJAta hotA hai ki paramparA-krama prabhAvazAlI ho gaI thii| ___ zrI jinavarddhanasUri jI kA mevAr3a meM bar3A prabhAva thaa| devalavAr3A kA navalakhA gotrIya maMtrI rAmadeva rANA khetA kA maMtrI aura suzrAvaka laddha kA putra thaa| seTha rAmadeva ne mevAr3a meM kaI pratiSThAe~ karavAI thI, inakI patnI ne kaI graMtha likhavAye va apane bhrAtA merunaMdanopAdhyAya kI mUrti saM0 1462 meM jinavarddhanasUri se pratiSThita karavAI thii| inake putra sahaNapAla ne jinavarddhanasUri jI ke upadeza se vahA~ kharataravasahI kA nirmANa karAyA thaa| saM0 1491 meM zrI jinavarddhanasUri ke ziSya jinacandrasUri ke ziSya zrI jinasAgarasUri ne usakI pratiSThA karAI thii| nAgadA tIrtha meM rAmadeva kI dvitIya bhAryA mAlaNade ke putra seTha sAraMga navalakhA ne 11 lAkha ke vyaya se jinAlaya nirmANa karAke saM0 1494 mAgha sudi 11 ko jinasAgarasUri jI se pratiSThA karAI thii| sahaNapAla rANA mokala aura unake putra rANA kumbhakaraNa kA maMtrI thaa| usane samprati rAjA ke banavAe hue Ahar3a ke mandira kA jIrNoddhAra krvaayaa| isI navalakhA vaMza ke navalakhA varddhamAna bhAryA vimalAde ke putra kapUracaMda ne udayapura ke padmanAbha tIrtha ke vizAla jinAlaya kA nirmANa karAyA aura saM0 1819 mAgha sudi 5 ko mahopAdhyAya hIrasAgara gaNi se pratiSThita karAyA thaa| inakI racanAoM meM saM0 1817 meM racita "caubIsI" upalabdha hai| isake zilAlekha meM zrI jina (ziva) candrasUri kA pATa mahotsava karane vAle dosI kuzalasiMha kI bhAryA kastUrade aura putrI mANaka bAI ke sahAya karane kA bhI lekha ke anta meM ullekha hai| Wan Wan Wan 1. dekhie kuzalanirdeza, varSa 9, aMka 9 meM 'udayapura kA zrI padmanAbha tIrtha' zIrSaka bhaMvaralAla nAhaTA kA lekh| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (287) 2010_04 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. Adya pakSIya zAkhA yaha zAkhA pippalaka zAkhA ke antargata hai| saM0 1566 meM zrI jinadevasUri se nirgata huI thii| inake Adi AcArya zrI jinadevasUri hI haiM jo ki pippalaka zAkhA ke AcArya jinavarddhanasUri ke caturtha paTTadhara hote haiN| upalabdha paTTAvalI ke AdhAra para isa zAkhA kI paTTa-paramparA isa prakAra hai1. jinavarddhanasUri 10. jinacandrasUri 2. jinacandrasUri 11. jinodayasUri 3. jinasamudrasUri 12. jinasaMbhavasUri 4. jinadevasUri 13. jinadharmasUri 5. jinasiMhasUri 14. jinacandrasUri 6. jinacandrasUri 15. jinakIrtisUri 7. jinaharSasUri 16. jinabuddhivallabhasUri 8. jinalabdhasUri (paMcAyaNa bhaTTAraka) 17. jinakSamAratnasUri 9. jinamANikyasUri 18. jinacandrasUri AcArya jinavarddhanasUri aura AcArya jinacandrasUri kA paricaya pippalaka zAkhA ke anusAra hI hai| (3. AcArya zrI jinasamudrasUri saM0 1533 mAgha sudi 13 ko puMjApurI meM ApakA padotsava huaa| dharma kA pracAra tathA prasAra karate hue saM0 1556 meM dIpAgrAma (cariyA) meM Apa svargavAsI hue| (4. AcArya zrI jinadevasUri ApakA janma dosI gotrIya soma sAha kI dharmapatnI zyAmA devI (somadevI) kI ratnakukSi se saM0 1542 meM huA thaa| saM0 1555 meM Apane vijayapura meM dIkSA grahaNa kii| 1556 meM rAjapura meM dhArIvAla kRta nandi mahotsava meM zrI zAntisAgarasUri ne Apako sUripada pradAna kiyaa| Apane rAvala mAladeva jI ko pratibodha diyA thaa| apanI dhavala yazaH kIrti se kalikAla kevalI viruda prApta kiyA thaa| saMvat 1636 mArgazIrSa sudi 3 ko mer3atA meM ApakA svargavAsa huaa| Apa hI ke samaya se yaha zAkhA AdyapakSa nAma se prasiddha huii| 1. upAdhyAya kSamAkalyANajI kI paTTAvalI ke anusAra saMvat 1654 meM zAntisAgarasUri jI se isa zAkhA kA AvirbhAva huaa| 2. zlokabaddha paTTAvalI meM saMvat 1635 likhA hai| (288) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ inake dvArA pratiSThApita koI jinapratimAdi nahIM milatI hai aura na hI kisI kRti ke racanAkAra ke rUpa meM inakA nAma milatA hai| (5. AcArya zrI jinasiMhasUri jaisalamera nivAsI lor3hA (DosI) gotrIya vIko sAha kI dharmapatnI mahAlade (vAlhAde) kI ratnakukSi se saM0 1584 meM ApakA janma huA thaa| saM0 1593 meM rAjasiMha amIpAla kRta nandi mahotsava dvArA medinIpura meM dIkSA lii| saM0 1615 (? 1613) meM jodhapura meM AcArya pada prApta kiyaa| aneka dezoM meM vihAra karake bhavya jIvoM kA kalyANa kara saM0 1654 kArtika sudi 11 ko mer3atA meM Apa svargavAsI hue| vi0saM0 1617 aura 1620 ke pratimA lekhoM meM pratimA-pratiSThApaka ke rUpa meM inakA ullekha milatA hai| (6. AcArya zrI jinacandrasUri (paMcAyaNa bhaTTAraka)) beThavAla (lor3hA) gotrIya zAha tejasI "jetasI" kI dharmapatnI tArAde kI ratnakukSi se saM0 1654 pauSa vadi 5 guruvAra ke dina ApakA janma huaa| janma nAma paMcAyaNa aura dIkSA nAma padmaraMga gaNi thaa| mahAbuddhinidhAna, cAritrapAtra, yugapradhAna jinasiMhasUri jI ne Apako AcArya pada pradAna kiyA thaa| Apane kAparar3A nagara meM svayaMbhU pArzvanAtha bhagavAn kI pratimA prakaTa kii| bAdazAha jahAMgIra ne Apake adbhuta camatkAra dekhakara murataba lavAjamA Adi se ApakA bar3A sammAna kiyaa| bhAdrapada mahIne meM mer3atA meM Apane amAri kI udghoSaNA krvaaii| bhaNDArI gotrIya bhAnA jI nArAyaNazAha ko pratibodha dekara mahArAja zrI sUrasiMha se 60,000/- rupaye chur3Aye aura tatkArita caitya meM Apane svayaMbhR pArzvanAtha kI bhI pratimA sthApita kii| arthAt kAparar3A pArzvanAtha tIrtha kI saMsthApanA Apa hI ne kI thI tathA ragatiyA jI, kAlAjI, gorAjI, khoDiyA, hanumAna, cAcar3iyA, padmAvatI, pratyaMgirA, acchuptA ina nau devoM ko sthApita kiyaa| saM0 1693 jyeSTha vadi 14 ko jaitAraNa meM ApakA svargavAsa huaa| Apake eka ziSya guNaprabhasUri bhI the jinase saM0 1694 meM eka upazAkhA aura niklii| vi0saM0 1634 se 1678 taka ke vibhinna pratimAlekhoM meM pratimA-pratiSThApaka ke rUpa meM ukta AcArya jinacandrasUri kA nAma milatA hai| 7. AcArya zrI jinaharSasUripaMcAyaNa bhaTTAraka ke anantara Apa paTTadhara huye| sahasrakarAvatAra, sAkSAt sarasvatI ke avatAra, dosI kula zRMgAra zrI jinaharSasUri kA janma bhAdo sAha kI dharmapatnI bhagatA devI kI ratnakukSi se huaa| saM0 1693 meM bhaMDArI gotrIya nArAyaNa sAha kRta nandi mahotsava meM Apako sUripada diyA gyaa| 1. paTTAvalI meM parapakSIya dvArA ullekha hai| ataH saMbhava hai ki AcArya jinarAjasUri ne Apako AcArya pada pradAna kiyA hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (289) 2010_04 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1712 meM sojata meM Apane hAthI ko kIlita kiyA, jisakA sAkSI sArA sojata zahara hai| hAthI ke sthAna para aba kotavAlI cautarA ke pAsa maMDI ke bIca meM sagir3A pUjA jAtA hai| saM0 1725 caitra vadi 9 ke dina mer3atA meM ApakA svargavAsa huaa| ___ saM0 1723 meM Apane bhaM0 tArAcaMda kArita pArzvanAtha kI pratiSThA karAI thI jo bIkAnera ke gaur3I pArzvanAtha jinAlaya meM mUlanAyaka rUpa meM virAjamAna hai| jinaharSasUri ke ziSya sumatihaMsa aura sumatihaMsa ke ziSya mativardhana dvArA racita vibhinna kRtiyA~ milatI haiN| 8. AcArya zrI jinalabdhisari saM0 1711 vaizAkha vadi 11 ke dina dhAr3IvAla sAha karmacaMda jI kRta nandi mahotsava meM svayaM zrI jinaharSasUri jI ne Apako apane pATa para sthApita kiyaa| ApakA janma rAyapura meM dosI gotrIya dedo sAha kI dharmapatnI dADimade kI ratnakukSi se huaa| saM0 1754 jyeSTha vadi 111 ko jodhapura meM ApakA svargavAsa huaa| inake dvArA racita navakAra-mAhAtmya caupAI (vi0saM0 1750) nAmaka kRti prApta hotI hai| (9. AcArya zrI jinamANikyasUri) tadanantara Apa paTTadhara hue| ApakA janma udo sAha kI dharmapatnI ucharaMgade kI kukSi se huaa| AcArya zrI jinalabdhisUri ne svayaM saM0 1754 pauSa vadi 9 ke dina Apako AcAryatva pradAna kiyaa| kevala nau mAsa pada bhoga kara saM0 1755 bhAdavA vadi 9 ko mer3atA meM ApakA svargavAsa huaa| (10. AcArya zrI jinacandrasUri) unake bAda Apa paTTadhara hue| ApakA janma udo sAha kI dharmapatnI ucharaMgade kI kukSi se huaa| saM0 1755 Azvina zuklA dvAdazI ko bhaNDArI premacaMda rUpacaMda kArita nandi mahotsava pUrvaka AcArya jinacandrasUri se Apako sUri pada prApta huaa| saM0 1774 vaizAkha sudi 15 ko bhaNDArI gotrIya rUpacaMda kRta zrI vimalanAtha prAsAda kI Apane pratiSThA kii| saM0 1775 jyeSTha sudi 14 ko tAvariyA karmacaMda kArita AdinAtha prAsAda kI sojata meM pratiSThA kii| saM0 1809 phAlguna sudi 14 ke dina jaitAraNa meM ApakA svargavAsa huaa| 1. pauSa vadi 11 jaitAraNa (saMskRta paTTAvalI zloka 36 meM) 2. saMbhavataH jinaratnasUri paTTadhara / (290) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. AcArya zrI jinodayasUri Apa raiyA grAma nivAsI dosI gotrIya somo sAha kI dharmapatnI sobhAgade kI ratnakukSi se utpanna hue| saM0 1809 mitI caitra vadi 11 ko jaitAraNa nivAsI dhAr3IvAla ThAkura saMkhavAla khImarAja bhImarAja kRta nandi mahotsava meM Apane AcArya-bhaTTAraka pada prApta kiyaa| saM0 18222 mArgazIrSa sudi 3 ko mer3atA nagara meM ApakA svargavAsa huaa| 12. AcArya zrI jinasaMbhavasUri) bIko sAha pitA kAlAde mAtA ke Apa putra the| padotsava saM0 1823 caitra sudi ko lor3hA dhArIvAloM dvArA kiyA gayA thaa| ApakA saM0 1856 mAgha vadi 10 ko zrI mAlava dezastha kukarsa kApasI nagara meM svargavAsa huaa| 13. AcArya zrI jinadharmasUri - ApakA svargavAsa saM0 1857 ratalAma meM huaa| 14. AcArya zrI jinacandrasUri - ApakA AcArya pada saM0 1858 jaitAraNa meM huaa| 15. AcArya zrI jinakIrtisUri - ApakA svargavAsa saM0 1932 meM huaa| 16. AcArya zrI jinabuddhivallabhasUri - inakA AcArya pada saM0 1882 migasira vadi 5 evaM svargavAsa saM0 1942 meM huaa| 17. AcArya zrI jinakSamAratnasUri - ApakA svargavAsa saM0 1962 meM huaa| 18. AcArya zrI jinacandrasUri - ku0 varSa pUrva pAlI meM svargastha hue| AdyapakSIya paTTAvalI (hastalikhita) kI prati ke anta meM katipaya AcAryoM kI ziSya santati kA ullekha hai, jo nimna hai :jinacandrasUri 1661 - samayakIrti - mahopAdhyAya kanakatilaka - mahopAdhyAya lakSmIvinaya - ratnAkara - hemanandana - harSa jinaharSasUri upAdhyAya udayaratna - upAdhyAya kezavadAsa - vAcaka dAmojI (dayAnidhAna), indrabhAna - vAcaka kizanojI - paNDita sakaramala jI - vAcaka hIrAcanda (hitalAvaNya) - paNDita daulatarAma, lakSmIcanda - agaracanda, nayaNacanda 1. dvitIya paTTAvalI ke anusAra mAtA-pitA kA nAma jodhosAha aura jasavaMtade thaa| 2. dvitIya paTTAvalI ke anusAra saM0 1822 caitra vadi 6 / 3. rAyasiMha aura raMgarUpa de mAtA kA ullekha hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (291) _ 2010_04 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinalabdhisUri - harSavimalasUri - paNDita dayAsAgara - jasakuzala - udayabhAna - rUpacanda - premarAja - kanIrAma - ANandarAma jinakIrtisUri - muktivasana, shivraaj| paNDita jayaruci, shivlaal| labdhiratna, zivaratna, muktiratna patra ke anta meM likhA hai : saMvat 1844 aNadojI (Ananda rAya) ziSya malUkacanda svarUpacanda mANakacanda ratanacanda sumatihaMsa saMvat 1731 pauSa vadi 12 jaitAraNa svarga 72 varSa aayu| amarasI ke svargavAsa ke saMskAra samaya meM 56 rAjasthAnI soraThe meM svarga saMvat 1761 kArtika sudi 2 svarga amarasI pdhaare| Wan y (292) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. bhAvaharSIya zAkhA zrI jinamANikyasUri jI ke rAjyakAla meM gaccha meM vyApta zaithilya kA parihAra kara kaI tyAgI - vairAgiyoM ne kriyoddhAra kiyA thA aura suvihita gaccha ke sAdhu mArga kI sthiti sUtrabaddha kI thI / saM0 1606 meM upAdhyAya kamalatilaka jI ke sAtha vA0 bhAvaharSa gaNi va zubhavarddhana gaNi kA bhI 52 bola ke patra meM varNana milatA hai| bhAvaharSa gaNi sAgaracandrasUri zAkhA ke vA0 sAdhucandra ke ziSya kulatilaka jI ke ziSya the / bhAvaharSIya zAkhA ke Apa Adya AcArya the| bAlotarA meM isa zAkhA kI gaddI hai jisakI paramparA isa prakAra hai 1. bhAvaharSasUri 2. jinatilakasUra 3. jinodayasUri 4. jinacandrasUri 5. jinasamudrasUri 6. jinaratnasUra 7. jinapramodasUri 8. jinacandrasUri 9. jinasukhasUri 10. jinakSamAsUra 11. jinapadmasUri 12. jinacandrasUri 13. jinaphatendrasUri 14. jinalabdhisUri 1. AcArya zrI bhAvaharSasUri marudhara dezAntargata bhaTanera meM nAhara gotrIya koDA zAha kI dharmapatnI koDamade ke Apa putra the / saM0 1561 meM ApakA janma huA thA / saM0 1566 meM arthAt 5 varSa kI laghuvaya meM hI sAgaracandrasUri saMtAnIya sAdhucandra jI ke pAsa dIkSA lekara kulatilaka gaNi ke ziSya bane / unake pAsa siddhAnta granthoM kA abhyAsa kara vAcaka pada prApta kiyaa| bIkAnera meM saM0 1606 ke kriyoddhAra niyama patra (52 bola) ke samaya Apa vAcaka padArUr3ha the / saM0 1610 mAgha zu0 10 ko jaisalamera meM gaccha nAyaka zrI jinamANikyasUri ne Apako pAThaka pada se alaMkRta kiyA / mahevA ke chAjer3a harakhA ne saMvatsarI ke dina chIMka Ane se gaccha bheda kA tAnA mArane para usane saM0 1616 meM vaizAkha su0 10 guruvAra ko jodhapura (vIramapura-mahevA nagara) meM Apako AcArya banAyA, bhaNazAlI lAkhA ne padotsava kiyaa| ApakA bhAvaharSasUri nAmakaraNa kiyA gyaa| Apake nAma se hI yaha zAkhA bheda huaa| Apane sarasvatI devI kI prasannatA aura zubhAzISa prApta kiyA thaa| Apake hemasAra, raMgasAra Adi kaI vidvAn aura kavi ziSya the| inake dvArA saM0 1622 meM racita jaisalamera aSTApada prAsAda gIta gAthA 13 jaisalamera ke kalApUrNa jaina maMdira meM prakAzita hai / inhoMne vi0saM0 1626 meM sAdhuvaMdanA nAmaka kRti kI bhI racanA kI / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (293) Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2. AcArya zrI jinatilakasUri) timarI mAravAr3a meM lUMkar3a gotrIya zreSThI dhArA rahate the, jinakI patnI kA nAma dhAralade thaa| inhIM kI kokha se ApakA janma huaa| saM0 1610 meM Apane dIkSA grahaNa kii| saM0 1628 meM AcArya pada prApta kiyaa| zrImAla hAthIzAha ne pada-sthApana kA mahotsava kiyaa| navakoTI mAravAr3a (mer3atA) ke adhipati rAjA zrI gajasiMha jI Apake bhakta the aura Apake upadeza se rAjA ne cha8 kI amAri pAlana karavAyI thii| saM0 1676 jyeSTha vadi amAvasyA ko anazana karake Apa svargastha hue| inake eka ziSya ratnasundara hue jinake ziSya meghanidhAna ne saM0 1688 meM kSullakakumAracaupAI kI racanA kii| (3. AcArya zrI jinodayasUri ) ApakA dIkSA nAma AnaMdodaya thaa| saM0 1672 vaizAkha su0 8 ko Apane AcArya pada prApta kiyA thaa| ApakI racanAoM meM 1. vidyAvilAsacaupAI saM0 1622 A0 sudi 13 bAlotarA meM racita va 2. haMsarAjavaccharAjacaupAI saM0 1680 tathA 3. caMpakasenacaupAI saM0 1669 vIrapura meM racita upalabdha hai| (4. AcArya zrI jinacandrasari) vikramapura (bIkAnera) ke zrIzrImAla vIrAzAha kI dharmapatnI vIrAde kI kokha se saM0 1664 meM ApakA janma huaa| janma nAma naiNasI (devakumAra) thaa| saM0 1674 meM zrI jinodayasUri ke pAsa Apane dIkSA grahaNa kii| dIkSA mahotsava seTha dhenu ne kiyA thaa| saM0 1678 meM jodhapura meM jinodayasUri ne apane kara-kamaloM se inheM paTTadhara bnaayaa| saM0 1715 meM mahArAja jasavaMtasiMha jI ko pratibodha dekara dazamI ke divasa kI amAri ghoSaNA krvaaii| saM0 1733 zrAvaka sudi 3 ko jaitAraNa meM anazana karake Apa svarga sidhaare| 5. AcArya zrI jinasamudrasUri - AcArya pada saM0 1742 mArgazIrSa su0 7 6. AcArya zrI jinaratnasUri - AcArya pada saM0 1776 jyeSTha va0 3 7. AcArya zrI jinapramodasUri - AcArya pada saM0 1792 ASAr3ha vadi 5 ko huaa| eka bAra caitra mahIne meM bAlotarA meM nadI kA pAnI car3hane para kisI kI cunautI se nadI pAra utara ke paracA dikhaayaa| vApasa Akara anazanapUrvaka svargavAsI hue| 8. AcArya zrI jinacandrasUri - AcArya pada saM0 1815 mAgha sudi 13 / inake 3 ziSya the 1. paTTadhara jinasukhasUri, 2. jagacandra, 3. mANakacaMda (294) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. AcArya zrI jinasukhasUri - 10. AcArya zrI jinakSamAsUri - AcArya pada saM0 1828 vai0su0 3 bAlotarA AcArya pada saM0 1847 bhA0su0 8 ko huaa| saM0 1884 agahana dazamI ko bAlotarA meM svargavAsa huaa| (11. AcArya zrI jinapadmasUri) ye mathANiyA golachA bhairavadAsa ke putra the| inakI mAtA kA nAma amaratA thaa| saM0 1884 phAlguna vadi 3 ko ye pATa para baitthe| ahamadAbAda meM seTha haThIsiMha ke suprasiddha mandira kI pratiSThA ke samaya muhUrta sambandhI camatkAra dikhaayaa| bambaI meM do cAturmAsa kie, bhagavatI sUtra baaNcaa| zAsana kI bar3I prabhAvanA huii| bAlotarA ke cAMpAvata aura aMgrejoM ke saMgharSa ke samaya 1914 meM daMDa kI rAzi pUchane para sAta hajAra kA aMka likha diyaa| jise mAdaliye meM maMDha diyA, kholane para sahI paracA paayaa| saM0 1916 jyeSTha su0 5 ko sirohI meM dAdA sAhaba ke caraNoM kI pratiSThA kii| AbaurI nagara meM cAturmAsa kara dharma prabhAvanA kii| jodhapura ke mutA lakhamIcaMda ko cAra mahIne meM deza kA dIvAna hone kA bhaviSya khaa| phaujarAja ko sAvadhAna kara dharma karane ko khaa| zivai siMghI ko durbhikSa hone kA tathA yuddha meM vIragati kA bhaviSya evaM 1925 se 30 taka durbhikSa honA btlaayaa| ahamadAbAda ke seTha sUrajamala kA bhAgyodaya batalAte hue 50 varSa kI vaya meM prArthanA karane para tIna varSa meM do putra honA batalA kara, yAtrA kA upadeza diyaa| putra janma para eka hajAra ru0 seTha kA bheMTa AyA jise mandira meM lagA diyaa| AUvA ke khuzyAlasiMha ko bhI bhaviSyavANI se paracA diyaa| mahevA ke jIrNa maMDapa aura mandira kA upadeza dekara jIrNoddhAra kraayaa| rAjA takhtasiMha jI ko camatkRta kara tIrtha ko zatrujaya banA diyaa| nAkor3A tIrtha meM zaMkhavAlecAgotrIya mAlAsA nirmApita zAMtinAtha mandira meM mUlanAyaka zAMtinAtha aura AjU-bAjU meM supArzvanAtha aura candraprabha bhagavAn kI mUrtiyA~ virAjamAna haiN| ye tInoM mUrtiyA~ saMvat 1910 mAgha sudi 5 ko zrI jinapadmasUri jI dvArA pratiSThita haiN| isa prakAra 44 varSa paryanta anekavidha zAsana prabhAvanA kara nAgapura pdhaare| yati pratApa aura juhAramala ko apanA svargavAsa samaya batalAte hue "hemA" ko pATa yogya batalA kara bholAvana dii| zrAvakoM ne praveza mahotsavAdi dhUmadhAma se kie| saM0 1929 ASAr3ha vadi 15 ko dhyAnAvasthA meM karma khapAte hue svargavAsI ho ge| agnisaMskAra sthAna meM dAdAvAr3I meM bar3I sundara chatrI banavA kara caraNa pratiSThita hue| camatkArI sthAna meM ThATha se pUjA hone lgii| (12. AcArya zrI jinacandrasUri ye sivANA ke tAter3a gotrIya osavAla jeThamala pitA aura panA mAtA ke putra the| Apa saM0 1929 ASAr3ha sudi 13 karka lagna ke samaya nAgapura meM zrI jinapadmasUrike pATa para viraaje| nAgapurasaMgha ke bIkAnerI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (295) _ 2010_04 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agaracaMdagolachA, jItamalabotharA, dharmacaMdagolechA Adi ne bar3A bhArI utsava kiyaa| golachA agaracaMda aura usakI patnI lachamAdene hajAroM kharca kie, dAdAvAr3I kA jIrNoddhAra karA ke jinapadmasUrijI kI chatrI meM caraNa pratiSThita kraaye| inhoMne jIvANai meM zrI RSabhadeva bhagavAn kI pratiSThA kraaii| saM0 1929 aura 1930 ke do caumAse bAlotarA meM kie| cAra varSa se pAnI kI taMgI thI, Apake virAjane se ThATha ho gyaa| saM0 1929 meM jeTha sudi 5 ko nAgapura ke gIta meM zrI jinapadmasUri kI smRti meM mahotsava kA varNana hai tathA saM0 1939 ke isa guTake meM bhAvaharSa zAkhA ke aneka yatijanoM va AcAryoM ke gIta va kavittoM Adi kA saMgraha hai| (13. AcArya zrI jinaphatendrasUri inake sambandha meM koI itivRtta prApta nahIM hai| nAkor3A pArzvanAtha tIrtha kI sArI vyavasthA inhIM ke pAsa thii| inhIM kI anumati se yati juhAramala jI ne nAkor3A meM pauSa vadi 10 kA melA cAlU kiyA thaa| pravartinI sAdhvI sundarazrI jI kI isa tIrtha ke vikAsa ke prati vizeSa lagana dekhakara aura sAdhvIjI se preraNA pAkara zrI jinaphatendrasUri ne vikrama saMvat 1966 meM isa tIrtha kI nigarAnI aura dekha-rekha kA sArA bhAra apanI ora se bAlotarA jaina samAja ko saMbhalA diyA thaa| (14. AcArya zrI jinalabdhisUri inake sambandha meM koI jAnakArI prApta nahIM hai| vartamAna meM isa zAkhA kI yati paramparA bhI lupta ho gaI hai| Wan Wan Wan (296) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. AcArya zAkhA AcArya jinasiMhasUri ke ziSya bhaTTAraka jinarAjasUri aura AcArya jinasAgarasUri saM0 1674 meM sUri padArur3ha hue the| 12 varSa pazcAt ApasI matabheda ke kAraNa saM0 1686 meM AcArya jinasAgarasUri se yaha pRthak zAkhA niklii| (1. AcArya zrI jinasAgarasUri) bIkAnera nivAsI botharA zAha baccharAja kI bhAryA mRgAde kI kokha se saM0 1652 kArtika zuklA 14 ravivAra ko azvinI nakSatra meM inakA janma huA thaa| janma nAma colA thA para sAmala nAma se prasiddhi huii| saM0 1661 mAgha sudi 7 ko amRtasara jAkara apane bar3e bhAI vikrama aura mAtA ke sAtha zrI jinasiMhasUri jI mahArAja ke pAsa dIkSA lekara "siddhasena" nAma paayaa| Agama ke yogodvahana kie, phira bIkAnera meM cha:mAsI tapa kiyaa| kavivara samayasundara jI ke vidvAn ziSya vAdI harSanandana ne Apako vidyAdhyayana bar3e manoyoga se kraayaa| zrI jinasiMhasUri jI ke sAtha saMghavI AsakaraNa ke saMgha saha zatrujaya tIrtha kI yAtrA kii| khaMbhAta, ahamadAbAda, pATaNa hote hue vaDalI meM jinadattasUri jI ke stUpa kI yAtrA kii| sirohI padhArane para rAjA rAjasiMha ne bahuta sammAnita kiyaa| jAlaura, khaMDapa, dunAr3A hote hue ghaMghANI Akara prAcIna jina bimboM ke darzana kiye| bIkAnera padhAre, zAha bAghamala ne pravezotsava kiyaa| samrATa jahAMgIra ke AmaMtraNa se vihAra kara AgarA jAte hue mArga meM jinasiMhasUri kA svargavAsa ho jAne se rAjasamudra ko bhaTTAraka pada va siddhasena jI ko AcArya pada se alaMkRta kiyaa| copar3A AsakaraNa, amIpAla, kapUracaMda, RSabhadAsa aura sUradAsa ne pada mahotsava kiyaa| pUnamiyAgacchIya hemasUri jI ne sUrimaMtra dekara saM0 1674 phA0su07 ko jinarAjasUri va jinasAgarasUri nAma prasiddha kiyaa| mer3atA se rANakapura, varakANA, tiMvarI, osiyAM, ghaMghANI yAtrA kara mer3atA meM cAturmAsa bitA kara jaisalamera pdhaare| rAula kalyANa va saMgha ne vaMdana kiyaa| bhaNazAlI jIvarAja ne utsava kiyaa| vahA~ zrIsaMgha ko gyAraha aMga sunaaye| zAha kuzalA ne mizrI sahita rupayoM kI lAhaNa kii| laudravA jI meM thAharU sAha ne svadharmI-vAtsalyAdi meM pracura dravya vyaya kiyaa| zrI jinasAgarasUri jI phalaudI padhAre, zrAvaka mAne ne pravezotsava kiyaa| karaNuMjA hote hue bIkAnera pdhaare| pAtAjI ne saMgha saha pravezotsava kiyaa| maMtrI karmacaMda ke putra manoharadAsa Adi sAmahiye meM pdhaare| lUNakaraNasara cAturmAsa kara jAlapasara padhAre, maMtrI bhagavaMtadAsa ne utsava saha vaMdana kiyaa| DIDavANA, surapura, mAlapura jAkara bIlAr3A meM caumAsA kiyA, kaTAriyoM ne utsava kiyaa| mer3atA meM golachA rAyamala ke putra amIpAla-netasiMha va pautra rAjasiMha ne nandisthApana kara vratoccAraNa kiye| phira saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (297) 2010_04 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapura-kuMbhalamera hote hue udayapura pdhaare| maMtrIzvara karmacanda ke putra lakSmIcaMda ke putra rAmacandra, rughanAtha ne dAdI ajAyabade ke sAtha vaMdana kiyaa| phira svarNagiri hote hue sAMcaura ge| hAthIzAha ne sAgraha cAturmAsa kraayaa| saM0 1686 meM pArasparika manomAlinya se donoM zAkhAe~ bhinna-bhinna ho giiN| jinasAgarasUri kI AcArajIyA zAkhA meM u0 samayasundara jI kA sampUrNa ziSya parivAra, puNyapradhAnAdi yugapradhAna jinacandrasUri jI ke sabhI ziSya tathA aneka nagaroM kA saMgha jinasAgarasUri jI ko mAnane lgaa| mukhya zrAvaka samudAya ke dharmakRtya isa prakAra haiM karamasI zAha saMvatsarI ko mahammadI mudrA, unakA putra lAlacaMda zrIphala kI prabhAvanA krtaa| mAtA dhanAde ne upAzraya kA jIrNoddhAra kraayaa| bhAryA kapUrade ne dharma kAryoM meM pracura dravya vyaya kiyaa| zAha zAMtidAsa, kapUracaMda ne svarNa ke liye dekara DhAI hajAra kharca kiyaa| unakI mAtA mAnabAI ne upAzraya ke eka khaNDa kA jIrNoddhAra kraayaa| pratyeka varSa caumAsI (ASAr3ha) ke pauSadhopavAsI zrAvakoM ko poSaNa karane kA vacana diyaa| zA0 manajI ke kuTuMba meM udayakaraNa, hAthI jeThamala, somajI mukhya the| hAthIzAha ke putra dhana jI bhI suyaza-pAtra the| mUla jI, saMghajI putra vIra jI evaM parIkha sonapAla ne 24 pAkSikoM ko bhojana kraayaa| AcAryazrI kI AjJA meM parIkha candrabhANa, lAlU, amarasI, saM0 kacaramalla, parIkha akhA, bAchar3A devakarNa, zAha guNarAja ke putra rAyacaMda, gulAlacaMda Adi rAjanagara kA saMgha tathA khaMbhAta ke bhaNazAlI vadhU kA putra RSabhadAsa bhI dharmakRtya karane meM ullekhanIya thaa| harSanandana ke gItAnusAra mukarabakhAna navAba bhI Apako sammAna detA thaa| aneka gItArthoM ko upAdhyAya, vAcaka Adi pada pradAna kiye aura svahasta se apane paTTa para jinadharmasUri ko sthApita kiyaa| usa samaya bhaNazAlI vadhU kI bhAryA vimalAde aura sadhuA kI bhAryA sahajalade va zrAvikA devakI ne padotsava bar3e samAroha se kiyaa| zrI jinasAgarasUri jI kA zarIra asvastha ho jAne se vaizAkha sudi 3 ko gacchabhAra chor3a kara, ziSyoM ko gaccha kI zikhAmaNa dekara vaizAkha sudi 8 ko anazana uccAraNa kara liyaa| usa samaya Apake pAsa upAdhyAya rAjasoma, rAjasAra, sumatigaNi, dayAkuzala vAcaka, dharmamandira, jJAnadharma, sumativallabha Adi the| saM0 1719 jyeSTha kRSNA 3 zukravAra ko Apa samAdhipUrvaka svarga sidhaare| hAthI zAha ne dhUmadhAma se antyeSTi kriyA kii| saMgha ne do sau rupaye kharca kara gAyeM, pAr3e, bakariyoM Adi kI rakSA kii| zAnti jinAlaya meM devavaMdana kiyaa| inake racita viharamAna bIsI evaM stavanAdi upalabdha haiN| bIkAnera zAntinAtha mandira aura rela dAdAjI meM Apake caraNa sthApita haiN| (2. AcArya zrI jinadharmasUri bIkAnera nivAsI bhaNazAlI riNamala pitA aura ratnAde mAtA kI kokha se saM0 1618 meM ApakA janma huA thaa| janma nAma kharahattha thaa| saM0 1708 vaizAkha zuklA tRtIyA ko ahamadAbAda meM zrI (298) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasAgarasUri jI ke hAthoM se dIkSA grahaNa kii| bhaNazAlI sadhuA kI patnI sahajalade ne dIkSotsava kiyaa| vAdI harSanaMdana ne Apako adhyayana karAyA / saM0 1711 mAgha sudi 12 ko ahamadAbAda meM guru mahArAja ne Apako apane paTTa para sthApita kiyaa| bhaNasAlI vadhU kI patnI vimalAde ne pATotsava kiyaa| saM0 1720 meM bIkAnera meM golechA gotrIya acaladAsa kRta utsava se bhaTTAraka pada prApta kiyaa| saM0 ugrasena ne ApakI adhyakSatA meM zatruMjaya kA saMgha ahamadAbAda se nikAlA thaa| bIkAnera padhArane para giradhara zAha ne samArohapUrvaka pravezotsava kiyA / antima avasthA meM apane paTTa para jinacandrasUri ko sthApita kara lUNakaraNasara meM saM0 1746 migasara vadi 8 ko arddharAtri meM Apa svargastha hue| 3. AcArya zrI jinacandrasUri bAvar3I grAma meM baharA vaMza ke sAMvaladAsa kI patnI sAhibade kI ratnakukSi se saM0 1729 meM ApakA janma huA thaa| janma nAma sukhamAla thA / saM0 1738 meM jinadharmasUri ke pAsa dIkSita hue| saM0 1746 migasara sudi 12 ko lUNakaraNasara meM Apako bhaTTAraka pada milaa| padasthApanA kA mahotsava chAjahar3a (jodhANI) ratanasI ne bar3e vistAra se kiyA thaa| isa prasaMga para bIkAnera ke zrIsaMgha ne utsava ko saphalatama bnaayaa| saM0 1785 meM bIkAnera meM jinavijayasUri ko Apane AcArya pada pradAna kiyA thA / saM0 1794 jyeSTha sudi pUrNimA ko bIkAnera meM ApakA svargavAsa huA thA / isI varSa phAlguNa vadi 5 ko jinavijayasUri ne rela dAdAjI meM Apake caraNa sthApita pratiSThita kiye the| 4. AcArya zrI jinavijayasUri nAhaTA gotrIya DUMgarasI ke Apa putra the / ApakI mAtA kA nAma dADimade thA / saM0 1747 meM ApakA janma huaa| janma nAma ratanasI thA / saM0 1753 meM jinacandrasUri ke pAsa Apane dIkSA grahaNa kii| saM0 1785 meM ASAr3ha zuklA pratipadA ko guru puSya yoga meM bIkAnera meM AcAryazrI ne Apako AcArya pada se vibhUSita kiyaa| inakA padotsava hAjIkhAna derAvAsI bar3aharA dhIrUmalla ne kiyA thA / saM0 1794 meM bIkAnera meM Apako bhaTTAraka pada prApta huaa| padotsava DAgA- pU~jANiyoM ne kiyA aura prabhAvanA bAI phUlA ne kii| saM0 1797 Azvina vadi 6 ko jaisalamera meM sarvAyu pUrNa kara Apane svarga kI ora prayANa kiyaa| saM0 1825 migasara sudi 5 ko jaisalamera meM Apake stUpa- pAdukA kI pratiSThA huI (bI0jai0le0saM0, lekhAMka 2862) / 5. AcArya zrI jinakIrtisUri pitharAsara (phalaudI) grAmavAsI khImasarAgotrIya ugrasena kI sahacarI ucharaMgade kI kukSi se saM0 1792 vaizAkha sudi 7 ko ApakA janma huaa| janma nAma kizoracaMda (kisanacaMda ) thA / saM0 1797 saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (299) Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azvina kRSNA 5 ko jinavijayasUri se dIkSA grahaNa kii| isI varSa Apako AcArya pada prApta hokara mAha vadi dvitIyA ko jaisalamera meM bhaTTAraka pada prApta huaa| padotsava loDhA gotrIya kAnajI ne kiyA thaa| pazcAt jaisalamera se gujarAta hokara pUrva dezastha tIrthoM kI yAtrA karate hue bIkAnera pdhaare| saM0 1819 ASAr3ha vadi 4 ( kArtika sudi 14) ko vahIM 27 varSa kI Ayu pUrNa kara svargavAsI hue / saM0 1821 mAgha sudi 13 ko bIkAnera rela dAdAjI meM jinayuktisUri jI ne ApakI caraNa pAdukA pratiSThita kii| 6. AcArya zrI jinayuktisUri boharAgotrIya haMsarAja kI patnI lAchala devI kI kokha se saM0 1803 vaizAkha sudi 5 ko ApakA janma huA thaa| janma nAma jIvana thA / saM0 1815 meM jinakIrtisUri se dIkSA grahaNa kii| saM0 1819 meM gacchanAyaka pada prApta kiyaa| bIkAnera meM golechoM ne padotsava kiyA / 21 varSa kI alpAyu meM saM0 1824 Azvina kRSNA 12 ko svargavAsI ho gae / 7. AcArya zrI jinacandrasUri bhaggu grAma nivAsI har3agotrIya zreSThi bhAgacaMda ke Apa putra the / ApakI mAtA kA nAma yazodA thA / saM0 1807 meM ApakA janma huA, mUla nAma tejasI thA / saM0 1824 meM Apane AcArya pada prApta kiyaa| ratalAma meM rUpacaMda kArita mandira kI pratiSThA karavAI / saM0 1825 mArgazIrSa sudi 5 ko jaisalamera meM guru mahArAja jinayuktisUri ke stUpa kI pratiSThA mahArAvala mUlarAja ke rAjya kAla meM kraaii| bIkAnera meM zAntinAtha devAlaya kA nirmANa krvaayaa| Apake vijaya rAjya meM AcAryagacchIya zrIsaMgha ne paM0 malUkacaMda jI ke upadeza se pauSadhazAlA ( upAzraya) kA nirmANa karAyA jisakA zilAlekha saM0 1845 kA lagA huA hai| saM0 1861 meM muhaNota rAmadAsa jI nirmApita rajatamaya hrIMkAra yaMtra pratiSThita kiyaa| ApakA svargavAsa jaisalamera meM anazanapUrvaka saM0 1875 kArtika sudi pUrNimA ko huaa| saM0 1876 meM Apake paTTadhara zrI jinodayasUri ne zrIsaMghakArita smRtizAlA - stUpa caraNoM kI rAvala gajasiMha jI ke samaya meM pratiSThA karavAI / 8. AcArya zrI jinodayasUri rIhar3agotrIya puNyapAla kI dharmapatnI jatanAde kI kukSi se Apa avatarita hue / saM0 1875 meM AcArya jinacandrasUri ke paTTa para virAje / saM0 1897 vaizAkha sudi 6 ko bIkAnerastha zAntinAtha caitya kI vidhipUrvaka pratiSThA krvaaii| zilAlekha ke anusAra yaha jinAlaya kharatarAcArya gaccha ke zrIsaMgha ne banavAyA thA aura pratimAoM para golechA vaMza kI bar3I-bar3I prazastiyA~ utkIrNita haiM / pratiSThA (300) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahotsava bhI golechA mANakacaMda jI ne karavAyA thaa| isake anantara isI varSa sUrijI kA svargavAsa ho gyaa| Apake paTTadhara zrI jinahemasUri ne saM0 1901 mAgha sudi 10 ko nAla meM Apake caraNa pratiSThita kie| rela dAdAjI meM Apake smAraka kA jIrNoddhAra saM0 1945 zrAvaNa sudi 7 ko huaa| (9. AcArya zrI jinahemasUri bIkAnera nivAsI botharAgotrIya sAha pRthvIrAja (vaccharAja) ke Apa putra the| ApakI mAtA kA nAma prabhAde (mRgAde) thaa| saM0 1897 jyeSTha zuklA paMcamI ko Apa AcArya pada se suzobhita hue| mahArAnI vikToriyA ke samaya Ayojita sarvadharma pariSad kA eka aMgreja vidvAn jaina darzana kA jJAna prApta karane Apake pAsa AyA thA, ApakI yogyatA aura pratibhA se bar3A santuSTa huA thaa| 90 varSa kI Ayu pUrNa kara Apa svargastha hue| saM0 1945 meM Apake smRti sthAna para zrAvaNa sudi 7 kA lekha hai| Apake saM0 1901 se lekara 1942 taka ke kaI pratiSThA lekha saMprApta haiN| nAla, jhajjhU, pannI bAI kA upAzraya (bIkAnera), zAntinAtha jinAlaya, rela dAdAjI Adi sthAnoM ke Apake lekha prakAzita haiN| 10. AcArya zrI jinasiddhisUri) gar3ha sivANA nivAsI vaidya mohatAgotrIya maMtrIzvara zrI sulatAnasiMha jI ke Apa putra the jo pUrva meM nAgaura meM rahate the| vahIM ApakA janma huaa| ApakI mAtA kA nAma cainAde thaa| ApakA dIkSA nAma amRtavimala thaa| saM0 1945 meM jinahemasUri ke svargavAsa ke bAda Apa pATa para baitthe| ApakA AcArya padotsava bIkAnerIya saMgha ne kiyaa| Apa eka yogya vidvAn the| saM0 1983 meM ApakA svargavAsa huaa| saM0 1964-1967 ke pratiSThA lekha saMprApta haiN| saM0 2000 meM Apake caraNa rela dAdAjI meM yati nemicandra jI dvArA pratiSThita haiN| (11. AcArya zrI jinacandrasUri) ye pahale terApaMthI sAdhu the| inakA nAma AsakaraNa jI thaa| saM0 1984 vaizAkha vadi 12 ko bIkAnera meM akSayanidhAna nAma se dIkSita hue| ye acche vyAkhyAnadAtA the| nAla dAdAjI meM sAdhanA karake ratalAma, bambaI Adi meM vicre| saM0 1986 meM Apane saubhAgyamala jI ko haidarAbAda meM saubhAgyasakala nAma se dIkSita kiyaa| (12. AcArya zrI jinasomaprabhasUri) ye bhI AmeTa (cAra bhujA roDa) ke osavAla the, saubhAgyamala jI nAma thaa| guru jI ke svargavAsa saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (301) 2010_04 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bAda saM0 2008 mAgha sudi 8 ko bIkAnera meM saubhAgyasakala se zrI jinasomaprabhasUri nAma prasiddha huaa| saM0 2010 jyeSTha sudi 10 ko bambaI meM Apane do ziSyoM ko dhara nandi meM dIkSA dii| yadyapi samayasundara jI yugapradhAna jinacandrasUri jI ke praziSya hone se bhaTTAraka paramparA ke the| kintu bhaTTAraka aura AcArya zAkhA kA vibhAjana hone para ye apane ziSya vAdI harSanandana ke kAraNa jinasAgarasUri kI AjJA meM vicaraNa karane lage the| ataH AcArya zAkhA ke anuyAyI ho jAne ke kAraNa yahA~ inakA paricaya diyA jA rahA hai| (mahopAdhyAya samayasundara) prakhyAta kavizreSTha mahopAdhyAya samayasundara jI yugapradhAna AcArya jinacandrasUri ke praziSya evaM sakalacandra gaNi ke ziSya the| ApakA janma sAMcaura meM huA thaa| Apake pitA kA nAma rUpasI aura mAtA kA nAma lIlA devI thaa| ye poravAr3a jJAti ke the| laghuvaya meM hI Apane AcArya jinacandrasUri ke pAsa cAritragrahaNa kiyA aura vAcaka mahimarAja aura vAcaka samayarAja ke pAsa vidyAdhyayana karane lge| thor3e hI samaya meM inhoMne vibhinna zAstroM kA adhyayana kara liyA aura gItArtha vidvAn ho gye| aisA mAnA jAtA hai ki vi0saM0 1640 mAgha sudi 5 ko inheM apane vidyAguru mahimarAja (jinasiMhasUri) ke sAtha hI gaNipada prApta huaa| vi0saM0 1649 phAlguna sudi 2 ko lAhaura meM jaba mahimarAja gaNi ko AcArya pada diyA gayA usa samaya inheM vAcanAcArya pada pradAna kara sammAnita kiyA gyaa| vi0saM0 1671 ke anta yA 1672 ke prArambha meM Apako upAdhyAya pada prApta huaa| vi0saM0 1680 meM Apako gaccha meM vayovRddha, jJAnavRddha aura paryAyavRddha hone ke kAraNa mahopAdhyAya pada se alaMkRta kiyA gyaa| samayasundara jI dvArA racita granthoM kI prazastiyA~, tIrthamAlAyeM aura stavanasAhitya ko dekhane se spaSTa hotA hai ki ApakA pravAsa sindha, paMjAba, vartamAna uttara pradeza kA pazcimI bhAga, rAjasthAna, saurASTra, gujarAta Adi prAntoM ke vibhinna nagaroM evaM grAmoM meM rahA hai| Apake samaya meM hI gujarAta meM 1687 meM bhaMyakara duSkAla pdd'aa| isake kAraNa sarvatra trAhi-trAhi hone lgii| aisA koI bhI nahIM bacA jise isakI mAra na jhelanI par3I ho| AhAra na milane se munijanoM kI bar3I vicitra sthiti ho gaI, devamandira zUnya ho ge| aneka sAdhu kAlakalavita hone lge| aisI avasthA meM bhI kucha sAdhuoM ne akAla kA lAbha uThAte hue bahuta se baccoM ko unake mAtA-pitA kI anicchA ke bAvajUda bhI unheM dIkSita kara apane samudAya kI vRddhi kii| samayasundara bhI akAla kI mAra se baca na sake, parantu aise samaya meM bhI unhoMne sAdhu ke lie akaraNIya kArya vastra-pAtra becakara bhI apane ziSya samudAya kI rakSA kii| durbhikSa samApta hone para unhoMne vi0saM0 1691 meM kriyoddhAra kara sAdhu samAja ke samakSa eka Adarza upasthita kiyaa| (302) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahopAdhyAya samayasundara vAdI harSanaMdana sahajavimala meghavijaya medhakIrti mahimAsamudra sumatikIrti mAidAsa 2010_04 harirAma harSakuzala jayakIrti dayAvijaya megharatna rAmacaMda vidyAvijaya dharmasiMha harSanidhAna rAjasoma kIrtikuzala u.kAzIdAsa vIrapAla saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa jJAnalAbha harSasAgarasUri jJAnatilaka puNyatilaka kIrtinidhAna vA. ThAkurasI kIrtisAgara vA. kIrtivardhana ( kuzalo) samayanidhAna maho. puNyacaMdra , vinayacadrakavi pratApasI nayaNasI murAri puNyavilAsa amaravimala (AsakaraNa) bhImajI bA. puNyazIla mAnacaMdra bhIma jI sAraMgajI sUradAsajI* praziSya paramparA bIsavIM zatAbdI taka avichanna rUpa se calatI rhii| dekhie vaMza vRkSa :svadIkSita ziSya the, jinameM se kaI to ati pratibhAsampanna, mahAvidvAna aura vAdI the| ApakI ziSya samayasundara jI kA ziSya parivAra atyanta vizAla thaa| aisA kahA jAtA hai ki inake 42 vodhAjI bhaktivilAsa kalyANacandra Alamacanda mAidAsa . jayavanta hajArInaMda jayaratra ANaMdacanda bhavAnIrAma kastUracanda pratApasI caturbhuja bhagavAnadAsa kapUracaMda haMsarAja dharmadAsa lAlacanda mANakacaMda kapUracanda udecanda harSacaMda gulAbacaMda - jIvaNajI manasukha . tanasukhajI . daulatajI bhAgacanda amaracanda rAmapAla*** cunnIlAla** khemacanda cunnIlAlajI (303) *sUradAsajI se udecaMdajI taka kI paraMparA AcArya zAkhA bhaMDAra, bIkAnerastha eka patra para se dI gaI hai| ** cunnIlAla jI kucha varSoM pUrva taka vidyamAna the| *** vartamAna Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0saM0 1674 meM jinasiMhasUri ke svargavAsa ke pazcAt unake ziSya jinarAjasUri gacchanAyaka bane aura unake gurubhrAtA jinasAgarasUri ko AcArya pada pradAna kiyA gyaa| donoM gurubhrAtA 12 varSa taka sAtha-sAtha hI rahe, parantu samayasundara jI ke pradhAna ziSya vAdI harSanandana ke kAraNa donoM AcAryoM meM matabheda ho gayA aura jinasAgarasUri tathA unakA samudAya alaga ho gyaa| harSanandana ne jinasAgarasUri kA pakSa grahaNa kiyA thA, isI kAraNa samayasundara jI ko bhI jinasAgarasUri ke samudAya meM sammilita honA pdd'aa| zArIrika-kSINatA aura vRddhAvasthA ke kAraNa samayasundara jI saM0 1696 se ahamadAbAda meM sthAyI rUpa se rahane lage aura vi0saM0 1703 caitra sudi 13 ko svargastha hue| ziSya parivAra : jaisA ki Upara kahA jA cukA hai, inake 42 ziSya the, kintu inake granthoM kI prazastiyoM ko dekhane se inake kucha hI ziSyoM aura praziSyoM ke nAma jJAta hote haiN| inake pramukha ziSyoM ke nAma isa prakAra hai :1. vAdI harSanandana 2. sahajavimala 3. meghavijaya 4. merukIrti 5. mahimAsamudra 6. sumatikIrti vAdI harSanandana : Apa samayasundarajI ke pradhAna ziSya evaM udabhaT vidvAn the| Apake dvArA racita vibhinna kRtiyA~ milatI haiM jinameM madhyAhnavyAkhyAnapaddhati (vi0saM0 1673), RSimaMDalaTIkA, uttarAdhyayanasUtravRtti (vi0saM0 1711) aura sthAnAGgagAthAgatavRtti atyanta mahattvapUrNa haiN| inake do ziSya hue jayakIrti aura dyaaviml| ye bhI acche graMthakAra the| sahajavimala : inhIM ke paThanArtha samayasundara jI ne raghuvaMza aura vAgbhaTAlaMkAra kI TIkA racI thii| __samayasundara ke eka ziSya meghavijaya kI paramparA meM kavi vinayacandra nAmaka eka prasiddha racanAkAra hue haiN| inake sambandha meM yathAsthAna vivaraNa diyA gayA hai| samayasundara kI racanAyeM : samayasundara jI ne vyAkaraNa, anekArthI sAhitya, lakSaNa, chanda, jyotiSa, pAdapUrti sAhitya, cArcika, saiddhAMtika aura bhASAtmaka geya sAhitya kI maulika evaM TIkAyeM racakara bhAratIyavAGmaya ko samRddha karane meM apanA atulanIya yogadAna diyaa| Apa dvArA racita pramukha racanAoM meM sArasvatavRtti, sArasvatarahasya, aSTalakSI, meghadUta prathama zloka ke tIna artha, raghuvaMzaTIkA, rUpakamAlAavacUri, jinasiMhasUripadotsavakAvya (raghuvaMza tRtIya sarga kI pAda pUrti), bhAvazataka, vAgbhaTAlaMkAraTIkA, vRttaratnAkaravRtti, sAmAcArIzataka, sandehadohAvalIparyAya, kharataragacchapaTTAvalI Adi evaM rAsa sAhitya tathA zatAdhika stavana-gItAdi kI carcA kI jA sakatI hai| ApakI racanAoM Adi ke sambandha meM zrI vinayasAgara jI dvArA likhita grantha mahopAdhyAya samayasundara draSTavya hai| Apake dvArA nirmita vizva sAhitya meM bejor3a aura anupama kRti hai-"aSTalakSI", isameM "rAjAno dadate saukhyam" pratyeka akSara ke eka-eka lAkha artha kiye gaye haiN| vikrama saMvat 1649 zrAvaNa zuklA terasa 22 julAI 1592 ko rAjA rAmadAsa kI vATikA meM samrATa akabara kI upasthiti aura anekoM diggaja vidvAnoM ke samakSa samayasundara jI ne isa grantha kA vAcana kiyA thaa| samasta vidvAn hataprabha ho gaye the| vidvAnoM ke parAmarza se hI samrATa akabara ne ise prAmANika svIkAra kiyA thaa| (304) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara vinayacandra : akabara pratibodhaka yugapradhAna AcArya jinacandrasUri ke praziSya mahopAdhyAya samayasundara kI paramparA meM hue jJAnatilaka ke Apa ziSya the| Apake janma sthAna, mAtA-pitA, janmatithi, jAti Adi ke sambandha meM koI jAnakArI nahIM hai| ApakI prathama racanA uttamakumAracaritracaupAI vi0saM0 1752 meM pATaNa meM racI gaI hai| isa samaya ApakA jJAna aura yogyatA ko dekhate hue yadi 25 varSa bhI mAneM to ApakA janma lagabhaga 1725-30 ke madhya mAnA jA sakatA hai| lagabhaga 15 varSa kI Ayu meM Apane dIkSA grahaNa kI hogii| isa prakAra vi0saM0 1740-45 ke bIca ApakA dIkSAkAla mAnA jA sakatA hai| dIkSA ke uparAnta Apane yogya gurujanoM ke nirdezana meM saMskRta bhASA evaM kAvya Adi kA acchI prakAra adhyayana kiyaa| Apane apane gurujanoM ke sAtha gujarAta aura rAjasthAna ke vividha kSetroM meM vihAra kiyaa| yaha bAta Apake dvArA racita granthoM kI prazastiyA~ se jJAta hotI hai| Apa dvArA racita pramukha racanAyeM isa prakAra haiM 1. uttamakumAracaritracaupAI (vi0saM0 1752) 2. viharamAnabIsIstavana (vi0saM0 1754) 3. gyArahaaMgasajjhAya (vi0saM0 1755) 4. caturviMzatikAstavana (vi0saM0 1755) isake atirikta bar3I saMkhyA meM stavana, sajjhAya, bArahamAsA ke gIta Adi bhI Apane race haiN| ApakI vibhinna racanAoM kA saMkalana zrI bhaMvaralAla jI nAhaTA ne sampAdita kara "vinayacandrakRti kusumAMjali" ke nAma se sAdUla rAjasthAnI risarca insTITyUTa, bIkAnera se vi0saM0 2018 meM prakAzita karAyA hai| ziSya parivAra : vinayacandra jI ke kitane ziSya the! inakI paramparA kaba taka calI! isa sambandha meM sAdhanAbhAva se koI spaSTa jAnakArI nahIM miltii| jJAnasAgara kRta caubIsI-patra 7 kI prazasti ke AdhAra para zrI bhaMvaralAla jI nAhaTA ne Apake ziSya vinayamandira aura unake ziSya khusyAlacaMda kA ullekha kiyA hai| vinayamandira kA pUrva nAma amIcanda thA aura inakI dIkSA vi0saM0 1769 jyeSTha vadi 5 ko bIkAnera meM huI thii| vinayacandra jI kI aMtima jJAta tithi vi0saM0 1769 hai jaba ki unhoMne amIcanda ko dIkSita kiyA thaa| isake bAda inake sambandha meM koI jAnakArI nahIM miltii| apane dvArA racita granthoM meM bhI unhoMne vi0saM0 1755 ke bAda kI koI tithi nahIM dI hai, ata: Apake Ayu ke sambandha meM kucha bhI jAna pAnA kaThina hai| (zrImad devacandra vAcaka puNyapradhAna gaNi bhI yugapradhAna jinacandrasUri ke svahasta dIkSita ziSya the| inhoMne bhI AcArya zAkhA pravartaka jinasAgarasUri ko gacchanAyaka ke rUpa meM svIkAra kara liyA thaa| ataH inakI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (305) _ 2010_04 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramparA bhI AcArya zAkhA meM ginI jAtI hai| zrImad devacandra bhI puNyapradhAna kI paramparA meM hue haiM, ataH inakA bhI ullekha AcArya zAkhA ke antargata kiyA gayA hai| aThArahavIM zatAbdI ke adhyAtmaniSTha vidvAnoM meM zrImad devacandra jI kA sthAna sabase U~cA hai| Aja pratyeka zvetAmbara mUrtipUjaka jaina jo mandira meM jAkara pUjA karatA hai, vaha jisa snAtra pUjA kI bhAvapUrNa paMktiyoM ko gunagunAtA hai usake racanAkAra zrImad devacandra jI haiN| inakI gaNanA jaina manISiyoM kI agrima paMkti meM hotI hai| Apane gambhIra AdhyAtmika viSayoM para sahaja abhivyakti prastuta kI hai sAtha hI sAtha sAmAnya carcA ko bhI apanI bhAvuka bhASA se adhyAtma kI gaharAI meM le gae haiN| jaina sAhitya meM Aja caubIsa tIrthaMkaroM para racI gaI caubIsiyoM kI saMkhyA saikar3oM meM hai parantu Aja bhI Anandaghana jI tathA devacandra jI dvArA racita caubIsiyA~ bhAvapravaNatA tathA AdhyAtmika gaharAI kI dRSTi se anupama haiN| zrImad devacandra jI ke janma sambandhI kathA kaviyaNakRta devavilAsa meM prApta hotI haiN| usake anusAra inakA janma bIkAnera ke nikaTa eka grAma meM huA thaa| inake mAtA-pitA lUNiyAgotrIya tulasIdAsa aura dhanadevI the| vi0saM0 1746 meM inakA janma huA aura devacandra nAma rakhA gyaa| vi0saM0 1756 meM jaba ye 10 varSa ke the usa samaya rAjasAgara jI kA inake grAma meM Agamana huA aura inake mAtA-pitA ne inakI vairAgya bhAvanA ko dekhate hue inheM rAjasAgara jI ko supurda kara diyaa| rAjasAgara jI ne inheM dIkSA dekara apane pautra ziSya dIpacandra kA ziSya ghoSita kara diyaa| vi0saM0 1759 meM AcArya zAkhA ke jinacandrasUri ke varada hasta se inakI dIkSA huI aura rAjavimala nAma rakhA kintu ye AjIvana isI nAma se prasiddha rhe| zrImad devacandra jI ne apanI vibhinna racanAoM meM apanI guru-paramparA kA ullekha kiyA hai, jo tAlikA ke rUpa meM isa prakAra hai : yugapradhAna jinacandrasUri vAcaka puNyapradhAna upA. sumatisAgara jJAnacandra upA. sAdhuraMga raMgapramoda vinayapramoda upA.rAjasAgara vinayalAbha upA.jJAnadharma upA.dIpacandra upA. devacandra manarUpa vijayacandra rAyacandra jJAnakuzala vimalacandra rUpacandra (306) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatrujaya girirAja darzana ke eka lekha (lekhAMka 114) meM zrImad devacandra jI ne svayaM ko akabara pratibodhaka AcArya jinacandrasUri kI bRhad kharataragacchIya paramparA kA batalAyA hai jaba ki zatrujaya ke hI eka anya lekha (lekhAMka 124) meM svayaM ko AcAryazAkhA kA batalAyA hai| isakA kAraNa spaSTa hai| yugapradhAna AcArya jinacandrasUri ke pautra ziSya jinarAjasUri ke samaya (vi0saM0 1676) meM isa paramparA ke jinasAgarasUri se AcAryazAkhA yA laghu AcAryazAkhA kI sthApanA huii| isa paramparA meM yugapradhAna jinacandrasUri kI vibhinna ziSya santati (maho0 samayasundara, vAcanAcArya puNyapradhAna Adi) ke aneka gItArtha sAdhu bhI inakI AjJA se A gye| yahI kAraNa hai ki vAcanAcArya puNyapradhAna kI paramparA AcArya zAkhA kI anugAmI ho gaI, jinameM zrImad devacandra jI bhI the| aisA kahA jAtA hai ki devacandra jI ko sarasvatI pratyakSa thiiN| inakI zikSA guru dIpacandra jI kI dekha-rekha meM huii| Apane jaina Agama, mahAbhASya Adi sampUrNa vyAkaraNa, kAvya, nATaka, jyotiSa, 18 koza, chandazAstra, karma sAhitya Adi ke sAtha-sAtha AcArya haribhadrasUri aura yazovijaya jI ke sampUrNa sAhitya kA bhI gahana adhyayana kiyaa| vizAla adhyayana ke phalasvarUpa ApakA prAkRta, saMskRta, rAjasthAnI evaM maru-gUrjara bhASA para asAdhAraNa adhikAra ho gyaa| apane guru ke sAtha-sAtha inhoMne multAna, sindha, bIkAnera, zatrujaya, giranAra, limbaDI, sUrata, khambhAta, navAnagara, ahamadAbAda, pATana, bhAvanagara Adi aneka sthAnoM evaM vahA~ sthita tIrthoM kI yAtrA kii| ApakI hI preraNA se vi0saM0 1780 ke Asa-pAsa zatrujaya mahAtIrtha para vahA~ jIrNodvAra evaM anya vyavasthAoM ke lie eka kArakhAnA sthApita kiyA gayA jo Age calakara Ananda jI kalyANa jI kI per3hI ke rUpa meM Aja bhI vidyamAna hai| zatrujaya tIrtha evaM jIrNoddhAra ke kAryoM meM ApakI lagana aisI thI ki apane aMtima samaya taka Apa zatrujaya, giranAra, limbaDI, sUrata, khambhAta, navAnagara, ahamadAbAda Adi kSetroM meM hI vicre| vi0saM0 1777 meM Apane kriyoddhAra kiyA aura isI ke pazcAt ahamadAbAda sthita zAMtinAtha pola ke bhUmigRha se sahasraphaNA pArzvanAtha Adi vibhinna jinabimboM kI pratiSThA kraayii| vi0saM0 1808 meM Apake upadeza se zatrujaya kI yAtrA hetu eka saMgha bhI nikalA thaa| ApakI preraNA se limbaDI, khambhAta, baDhavANa, zatrujaya Adi aneka sthAnoM para caityoM kA nirmANa huA evaM jinabimboM kI pratiSThAyeM huiiN| vi0saM0 1912 meM ahamadAbAda meM ApakA nidhana huaa| yahA~ haripurA ke maMdira ke mukhya dvAra ke sAmane sthita upAzraya meM Apake caraNa sthApita haiN| zrImad devacandra dravyAnuyoga ke vizeSa jJAtA aura AtmasAdhaka yogI the| gaccha kadAgraha se pUrNa rUpa se mukta the| mukta hRdaya se vidyAdAna dete the| usa samaya ke sAdhuoM meM prakhara vidvAn mAne jAne vAle zrI jinavijaya jI, uttamavijaya jI tathA vivekavijaya jI ne zrImad ke pAsa bhaktipUrvaka vizeSAvazyaka mahAbhASyAdi gahana zAstroM kA adhyayana kiyA thaa| zrI uttamavijaya jI ne zrI jinavijaya nirvANa rAsa meM ullekha kiyA hai : "mahAbhASya amRta lahyo, devacandra gaNI paas|" zrImad devacandra dvArA racita sAhitya ko viSaya ke anusAra 4 bhAgoM meM bA~TA jA sakatA hai saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (307) _ 2010_04 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. dArzanika sAhitya 2. bhakti sAhitya 3. caritra pradhAna sAhitya 4. upadezaparaka sAhitya dravyaprakAza, vicAraratnasAra, vicArasAra saTIka, udayasvAmitva paMcAsikA, nayacakrasAra, karmasamvedhaprakaraNa Adi Apake dArzanika grantha haiN| isI prakAra snAtrapUjA, vartamAna jinendra caubIsI bAlAvabodha sahita, atIta jina caubIsI, viharamAna jinastavana bIsI, ratnAkara paccIsI bhAvAnuvAdarUpa vijJapti stavana, zatrujaya caitya paripATI, maMgalagIta Adi 60 ke lagabhaga bhakti sambandhI racanAyeM haiN| paMcapANDava sajjhAya, pArzvanAtha gaNadhara sajjhAya, DhaMDhaNaRSi sajjhAya, gajasukumAra sajjhAya Adi kucha caritra pradhAna racanAyeM haiN| isI prakAra Apa dvArA racita aSTa pravacanamAtA sajjhAya, paMcabhAvanA sajjhAya, dhyAnI nirgrantha sajjhAya, dvAdazAMga evaM caudaha pUrva sajjhAya, upadeza pada, hIyAlI Adi kula 23 racanAyeM haiM jo upadezaparaka sAhitya ke antargata rakhI jAtI haiN| Apa dvArA pratiSThApita kucha lekha bhI mile haiM jo vi0saM0 1784 aura 1794 ke bIca ke haiN| inameM se 1784 kA eka lekha zAMtinAtha jinAlaya, zAMtinAtha pola ahamadAbAda meM pratiSThApita sahasraphaNA pArzvanAtha kI pratimA kA hai tathA zeSa lekha zatrujaya ke haiN| (308) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. zrI jinaraMgasUri zAkhA AcArya jinarAjasUri (dvitIya) ke pazcAt punaH zAkhA bheda huaa| zrI jinarAjasUri jI ne jinaraMgasUri ko yuvarAja pada para sthApita kiyA thA tathA jinaratnasUri jI ko aMtimAvasthA meM pATaNa meM apane paTTa para sthApita kiyA thA, jinaraMgasUri se yaha zAkhA pRthak ho gii| 1. jinaraMgasUri 7. jinanandivarddhanasUri 2. jinacandrasUri 8. jinajayazekharasUri 3. jinavimalasUri 9. jinakalyANasUri 4. jinalalitasUri 10. jinacandrasUri 5. jinAkSayasUri 11. jinaratnasUri 6. jinacaMdrasUri 12. jinavijayasenasUri (1. zrI jinaraMga sUri AcArya jinarAjasUri ke pATa para Apa baitthe| ApakA janma saM0 16641 bhAdrapada sudi 5 ko DIDavANA nivAsI siMghar3a gotrIya zrImAla sAha sAMkarasI kI dharmapatnI sindUrI kI ratnakukSi se huaa| janma nAma raMgalAla thaa| Apake eka bahina thI, jisakA nAma kezarI thaa| vi0saM0 1678 meM donoM bhAI bahina ne phAguNa vadi 7 ko jaisalamera meM dIkSA grahaNa kii| ApakA nAma raMgavijaya evaM bahina kA nAma kIrtivijayA prasiddha kiyA gyaa| saM0 1688 meM Apako pAThaka pada se alaMkRta kiyA gyaa| saM0 1691 meM jinarAjasUri jI ne inheM yuvarAja pada para bIkAnera meM sthApita kiyaa| guru mahArAja ke svargavAsa ke pazcAt saM0 1701 jyeSTha sudi 5 ko ajamera meM zrI govindasUri jI ne saMgha kRta mahotsava pUrvaka ApakI pada sthApanA kii| bAphaNA gotrIya gaurA aura nAnAlAla jI tathA kasAjIta mehatA ne isa mahotsava meM bAraha hajAra rupaye vyaya kie| mAlapurA padhAra kara dAdA jinakuzalasUri jI ke caraNoM kI pratiSThA chatarI meM karavAI tathA tAlAba ke kinAre RSabhadeva svAmI ke caraNa evaM Upara kI ora cAra-caraNa haiM jo upAdhyAya raMgavijaya jI ke nAma se vikhyAta haiN| udayapura ke kaTAriyA mehatA bhAgacaMda bacchAvata aura mehatA rUpacaMda ke atizaya Agraha se udayapura padhAre vahA~ 88 jinabimboM kI pratiSThA krvaayii| ___ isake bAda pAThaka zrIsAra, mahimAsAra, bhuvanakIrti Adi munipuGgavoM ke sAtha dillI pdhaare| Apake alaukika guNoM se camatkRta hokara zAhaMzAha auraMgajeba (? dArAzikoha) ne zAhI pharamAna dvArA yugapradhAna pada se alaMkRta kiyaa| isa avasara para bhAMDiyA gotrIya zrImAla rAya nihAlacaMda Adi zreSThi 1. saM0 1669 bhA0su0 14 / 2. rAjaladesara 3. gorasI (309) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgha ne mahotsava kA Ayojana kiyA / vahA~ se Apa ajamera pdhaare| saMgha sahita zatruMjayAdi tIrthoM kI yAtrA karate hue staMbhana pArzvanAtha ke yAtrArtha khaMbhAta jAne ke lie jahAja para ArUr3ha hue| daivayoga se nIce kA takhtA phaTa jAne se jahAja meM zanaiH zanaiH pAnI bharane lgaa| jahAja ke sabhI yAtrI aura zrAvaka saMgha trAhi-trAhi pukArane lge| usa samaya Apa saba ko sAMtvanA dekara dAdA zrI jinakuzalasUri jI ke dhyAna meM tallIna ho ge| thor3I dera meM vahA~ eka anya jahAja Akara upasthita ho gayA jisa para saba loga sAvadhAnI se baiTha ge| gurudeva kI kRpA se nirvighna samudra pAra hone ke pazcAt vaha jahAja antardhAna ho gyaa| isase camatkRta hokara saba loga gurudeva kA jaya jayakAra karane lage / Apa saba zastroM ke pAragAmI vidvAn the / zAstrArtha meM aneka vAdiyoM ko parAjita kiyA thA / gujarAta se dillI padhArane para AjJAnuvartI zrIsAra pAThaka ne svayaM ko "mahopAdhyAya" pada pradAna karane kI prArthanA kI, kintu Apake asvIkAra karane para zrIsArIyazAkhA kA pRthaka AvirbhAva huaa| tadanantara vihAra kara Apa AgarA pdhaare| saM0 1758 ASAr3ha zuklA 5 ko tIna dina kA anazana kara ASAr3ha zuklA saptamI ko svarga sidhAre / | kavi kamalaratna ne saM0 1710 meM mAlapurA meM inheM yugapradhAna pada para sthApita honA likhA hai (ai0jai0kA0saM0 pRSTha 223) / 2. AcArya zrI jinacandrasUri Apa bAphaNA gotrIya zAha jayatasI kI dharmapatnI lakSmI devI kI ratnakukSi se utpanna hue| ApakA janma nAma kSemacandra aura dIkSA nAma kSemakIrti thA / saM0 1758 zrAvaNa vadi dazamI ke dina AgarA meM rAvata, pAThaka, zrImAla osavAla Adi gotrIya saMgha ke pramukha sajjanoM dvArA vihita mahotsava meM ApakA paTTAbhiSeka huaa| mAlapurA nivAsI saMkhavAlecAgotrIya zAha paMcAyaNadAsa ke nikAle hue saMgha ke sAtha zrI zatruMjaya tIrtha kI yAtrA karake jodhapura, mer3atA, nAgaura, ajamera, caMpAvatI, sAMgAnera, jhuMjhanU Adi nagaroM meM kramazaH vihAra karate hue jobanera padhAre aura bhAMDiyAgotrIya zAha malUkacaMda kArita nUtana mandira meM caubIsa tIrthaMkaroM kI pratiSThA kraaii| saM0 1783 meM paTanA meM Apane zrI jinakuzalasUri jI ke caraNoM kI pratiSThA kraaii| Apane aneka prAntoM meM vicaraNa kara mahatI dharma prabhAvanA kI / dillI meM ApakA svargavAsa huaa| 3. AcArya zrI jinavimalasUri zrImAla pArasANagotrIya zAha vakhatasiMha Apake pitAzrI aura muniyA devI ApakI mAtA thiiN| ApakA janma nAma vithIcanda aura dIkSA nAma vimalalAbha huA / saM0 1789 ASAr3ha sudi 2 ko saMgha ke agragaNya zrImAla bhAMDiyAgotrIya zrI vasantarAya, nArAyaNadAsa, bhagavatIdAsa Adi (310) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajjanoM dvArA kArita mahotsava dvArA dillI prAntAntargata zAhajahAnAbAda meM Apane dIkSA grahaNa kii| AcArya bhaTTAraka pada prApta kara Apa udayapura pdhaare| rAjasabhA ke sammAnya sadasya aura gurudeva ke ananya bhakta bacchAvata mehatA rUpasI kI preraNA se tatkAlIna mahArANA jagatasiMha jI bar3e samAroha aura rAjasI savArI ke sAtha ApazrI ke darzanArtha pdhaare| ApakA zAstrajJAna, adbhuta pratibhA tathA siddhijanita camatkAroM ko dekhakara mahArANA jI AzcaryAnvita hue aura ApazrI ko yugapradhAna pada se vibhUSita kiyaa| Apane siddhAcala Adi aneka tIrthoM kI yAtrA kii| pAThaka labdhodaya, labdhisAgara Adi bar3e-bar3e vidvAnoM dvArA sevita gurudeva ne deza-videza meM vicaraNa karake dharma kA atyadhika pracAra kiyA, anta meM do pahara kA anazana pUrvaka dillI meM ApakA svargavAsa huaa| (4. AcArya zrI jinalalitasUri) Apake pitA kA nAma botharA gotrIya zAha sAMvatasI aura mAtA kA nAma rUpA devI thaa| ApakA janma nAma lakhajI aura dIkSA kA nAma lalitasamudra thaa| saM0 1793 mArgazIrSa zuklA tRtIyA ke dina dillI meM gurudeva ne svayaM AcArya pada pradAna kiyaa| borabar3I nivAsI botharA gotrIya zAha tArAcaMda, phatahacanda ne bar3e utsAha aura dhUmadhAma se pada mahotsava kiyaa| saM0 1794 mArgazIrSa kRSNA 1 ko Apane svayaM apane suyogya ziSya akSayasamudra jI ko AcAryatva pradAna kara diyaa| Apa parama ujjvala kriyAvAna, vidvAn aura ADaMbara zUnya mahAtmA the| saM0 1796 phAlguna kRSNA 2 ko ApakA svargavAsa huaa| usa samaya bhUgarbha (pAtAla) meM bAje-bajane lage, jinheM zravaNa kara janatA ne mahArAja zrI ke prabhAva ko aura adhika jaanaa| (5. AcArya zrI jinAkSayasUri vAgasthala nivAsI nAver3A gotrIya zAha zaMbhUrAma kI dharmapatnI sarUpA devI kI kukSi se ApakA janma huaa| janma nAma akSayacaMda aura dIkSA nAma akSayasamudra thaa| saM0 1796 phAguNa sudi 2 ke dina botharA gotrIya rAjamaMtrI zrI indrabhAna kRta mahotsava dvArA kRSNagar3ha meM AcAryatva prApta huaa| kharataragaccha ke zrI jinacandrasUri ne Apako sUri maMtra diyaa| tadanantara dillI prAntIya AnA grAma kI ora vihAra kiyA aura kramazaH anUpazahara, zAhajahA~pura Adi nagaroM ko pavitra karate hue zrI vAmanAcArya, AzAnaMda Adi muniyoM ke sAtha udayapura (mevAr3a) pdhaare| devIdAsa Adi saMgha ke pradhAna netAoM ne bar3I zraddhA aura Agraha se ApakA cAturmAsa karAyA, jisase satsaMga, dharma dhyAna aura sadupadezoM se janatA ko amita lAbha kI prApti huii| vahA~ se vihAra kara pAThaka mAnavijaya, vIracanda, premadhIra Adi 1. Ajakala zAhabAda nAma se prasiddha hai jo gAjiyAbAda aura zAhadarA ke bIca meM avasthita hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (311) 2010_04 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muniyoM ke sAtha zatruMjayAdi tIrthoM kI yAtrA karate hue kRSNagar3ha padhAre aura vahIM para saM0 1845 Azvina zuklA trayodazI ko apane ziSya premacaMda ko sUrimaMtra dekara eka dina ke anazanapUrvaka devaloka pdhaare| Apake zAsana- samaya meM saM0 1831 ko kisI AryA ne mahAtIrtha pAvApurI meM zrI jinarAjasUri jI ke caraNoM kI pratiSThA karAI thI / 6. AcArya zrI jinacandrasUri ApakA janma mevAr3a prAntIya puramaNDala gA~va meM khAbiyAgotrIya sAha dulIcaMda kI dharmapatnI lAjamadevI kI kukSi se huA thA / ApakA janma nAma premarAja tathA dIkSA nAma premacanda thA / saM0 1843 mArgazIrSa sudi 2 ke dina Apa dIkSita hue| saM0 1845 Azvina zuklA 13 ko zrI gurudeva ne svayaM Apako sUrimaMtra diyA thA / saM0 1845 mAgha sudi 1 ko jayapura tathA dillI nivAsI zrImAla sAMghIyANagotrIya zrI nathamala jI evaM jUnIvAlagotrIya zrIcandra Adi saMgha netAoM ne mahAmahotsava kiyA / tadanantara pAThaka vAdIndra savAIvijaya, vAcanAcArya jayakumAra Adi muniyoM sahita bharatapura pdhaare| vahA~ sIriyA grAma ke zraddhAlu zrAvakoM ne bar3e harSa tathA samAroha se svAgatotsava kiyA / vahA~ se prasthAna karake AgarA hokara pUrva deza meM vicaraNa karate hue lakhanaU pdhaare| nAhaTAgotrIya rAjA vaccharAja jI, caNDAliyAgotrIya vasantarAya zrImAla, bhAMDiyAgotrIya hakIma devIdAsa aura TAMkagotrIya bhUpatirAya Adi saMgha sahita sajjanoM ne bar3e dhUma-dhAma se ApakA vahA~ nagara pravezotsava karAyA / tadanantara Apane ayodhyA, kAzI, candrAvatI, paTanA, campApura, bihAra, makasUdAbAda, sammetazikhara, pAvApurI, rAjagRha, mithilA, dutArA pArzvanAtha, kSatriyakuNDa, kAkandI Adi prasiddha tIrtha sthAnoM kI yAtrA kii| kRSNagar3ha meM saMgha dvArA nirmApita zrIjinakuzalasUri jI ke stUpa kI pratiSThA kraaii| vahA~ apane pakSa ke vidvAnoM se kisI viSaya para zAstrArtha ho gayA aura usameM ApakI vijaya huii| tatkAlIna kRSNagar3ha nareza ne ApakA bar3A sammAna kiyaa| vahA~ se Apa saMkhavAlecAgotrIya mahamIyA rUDhamala, anUpacanda, mUlacanda Adi kI prArthanA aura Agraha se ajamera pdhaare| vahA~ kisI dina rAtri ko ghora vRSTi hone ke kAraNa sArI janatA trasta ho uThI, tAlAboM ke pAla TUTa jAne kI saMbhAvanA upasthita ho gii| taba Apane dayArdra hokara, janatA ko sAntvanA dete hue, iSTa deva kA smaraNa karake tatkAla usa upadrava ko zAnta kara diyA, jisase janatA kA saMkaTa dUra huA / tadanantara lUNiyAgotrIya trilokacanda aura giDiyAgotrIya rAjArAma ke saMgha ke sAtha zatruMjaya Adi tIrthoM kI yAtrA kii| phira kramazaH kRSNagar3ha, saravAr3a, rUpanagara, pacevar3A hokara jayapura padhAre aura saM0 1869 phAlguna zuklA tRtIyA bhRguvAra ko samasta saMgha kArita zrI mahAvIra svAmI Adi 72 gurudevoM ke caraNoM kI pratiSThA kraaii| phira pAThaka matikumAra Adi muniyoM ke sAtha kannauja, vasIha Adi nagaroM meM vicaraNa karate hue dAdarI nagara ge| vahA~ para laghujJAtIya zrImAla caranADAliyA ( caMDAliyA) gotrIya jItasiMha, phatahasiMha Adi ne bar3e samAroha pUrvaka ApakA svAgata mahotsava kiyA / tadanantara dillI padhAre usa samaya lAhaura nivAsI (312) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhavAlecAgotrIya mANakacanda ne svaputra tArAcanda jorAmala Adi saMgha ke sAtha bhArI svAgatotsava dvArA ApakA nagara praveza kraayaa| ApazrI ne buddhibala se bahuta se pathabhraSTa zrAvakoM ko sanmArga dikhaayaa| Apane vahA~ nUtana mandira ke nirmANa kA vicAra kiyA, kintu yavanoM ke Adhikya se isa kArya kA sampanna honA kaThina jAnakara ApazrI ne aSTama tapa ke prabhAva se navAba ko prabhAvita kiyA aura svayaM usa (navAba) kI prArthanA se upAsanA ke lie vahA~ navIna upAzraya sthAna-maMdira bnaayaa| zanaiH zanaiH yavana bastI bhI vahA~ nyUna ho gii| vahI sthAna abhI bhI "yatijI kA chattA" nAma se prakhyAta hai| tadanantara punaH dillI vihAra ke prasaMga se hajArI bhAMDiyA, nathamala Adi ke saMgha sahita Apa hastinApura tIrtha pdhaare| jaba Apa dillI ke samIpavartI mAkar3I gA~va meM praviSTa hue taba vahA~ ke zrImAla siMghar3a gotrIya gulAbarAya pramukha samastasaMgha ne utsAhapUrvaka nagara pravezotsava kraayaa| vahA~ se anUpazahara hote hue pharrukhAbAda padhAra kara maMdira kI pratiSThA kraaii| tadanaMtara vihAra krama se lakhanaU pdhaare| vahA~ ke bhAMDiyAgotrIya mukIma devIdAsa, pahalAvatagotrIya mahAnaMda naubatarAya, mahimavAlagotrIya sadAsukha, jAgAgotrIya mannUlAla Adi zrI saMgha ne Apake padhArane kA mahotsava mnaayaa| saM0 1872 meM zrI sammetazikharajI padhAra kara zrI pArzvanAtha bhagavAn kI bar3I ToMka tathA anya kaI ToMkoM kI pratiSThA kraaii| punaH vApasa lakhanaU padhAra kara mAgha sudi 5 ko suMdhI TolA meM zrI cintAmaNi pArzvanAtha ke mandira kI pratiSThA kraaii| saM0 1878 mAgha zuklA 13 guruvAra ko 39 bimboM tathA mandira ke zikhara va kalaza kI pratiSThA kraaii| ina ubhaya pratiSThA kArya meM bAIsa hajAra rupaye vyaya hue| isake bAda lakhanaU ke saMgha ke sAtha ayodhyA tIrtha kI yAtrA karake baMgAla meM padArpaNa kara nakhatagotrIya vakhatamala zAha ke banavAye hue zrIjinakuzalasUri ke stUpa kI pratiSThA kraaii| vahA~ se punaH lakhanaU Akara nAharagotrIya mukIma viradIcanda jI ke die hue nagara ke nikaTavartI udyAna meM saMgha kArita zrIjinakuzalasUri jI ke stUpa kI saM0 1889 meM Apane pratiSThA kraaii| Apa apanI yogyatA, pratibhA aura kAryaparAyaNatA ke kAraNa bhaTTAraka, bRhadbhaTTAraka, gaNAdhipa, saMvega raMgAGganimagnagAtra, mahAtejasvI, mahAmuni, mahAtmA Adi upAdhiyoM dvArA samalaMkRta the| munirAja cAritrodaya Apake caraNa sevaka the| isa prakAra dharma tathA zAsana kA pracAra karake saM0 1890 jyeSTha sudi 8 ko do dina ke anazana pUrvaka Apa lakhanaU meM svargavAsI hue| (7. AcArya zrI jinanandivarddhanasari inake janma dIkSA Adi kA paricaya samyak upalabdha nahIM hai| saM0 1904 mAgha sudi 12 ko Apane kampilAjI meM zrI vimalanAtha svAmI kA navIna mandira banavA kara, unake cyavana, janma, dIkSA aura kevalajJAna ke cAroM kalyANakaniyata karake tIrtha sthApanA kI tathA vedI kI pratiSThA kraaii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (313) ___Jain Education international 2010_04 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 1906 pauSa vadi 8 aura saM0 1910 phAguna vadi 2 meM jayapura kI dAdAvAr3I meM zrI pArzvanAtha, zrI mahAvIra tathA zrI RSabhadeva kI vedI pratiSThA evaM dAdA zrIjinakuzalasUri ke caraNoM kI pratiSThA kraaii| Apane jhuMjhanUM meM zrI pArzvanAtha, zAMtinAtha, RSabhadeva aura mahAvIra svAmI kI pratimA kI vedI pratiSThA kraaii| mahAvIra svAmI kI yaha pratimA bIsavIM sadI ke prArambha meM bhUgarbha se upalabdha huI thI jo saM0 1111 kI pratiSThita thii| ___saM0 1892 meM Apane jala mandira, pAvApurI meM zrI gautama svAmI aura sudharmA svAmI ke caraNoM kI pratiSThA kraaii| Apake kAla meM zrI raMgasUrizAkhIya yatinIvaryA mahattarA vijayA ke caraNa cihnoM kI pratiSThA unhIM kI ziSyA zrI rUpavijayA jI ne pAvApurI grAma mandira meM krvaaii| saM0 1895 vaizAkha zuklA tRtIyA ke dina sAMgAnera meM Apane AcArya zrI jinacandrasUri jI ke caraNa cihna jo zrI cAritrodaya ke upadezAnusAra jayapurIya zrI saMgha dvArA dAdAbAr3I meM sthApita kie gae the-kI pratiSThA kraaii| __ Apa zrI ke upadeza se hastinApura kA saMgha nikalA, jisameM kaI sthAnoM ke zrAvaka-zrAvikA saMgha sammilita the| saM0 1913 meM lakhanaU meM ApakA svargavAsa huaa| jauharI bAga meM agni saMskAra sthAna meM bhavya stUpa banA huA hai| 8. AcArya zrI jinajayazekharasUri . ApakA janma osavAla vaMza meM huA thaa| Apane saM0 1913 Azvina sudi 13 ko lakhanaU meM padArUr3ha hokara dAdA guru zrI jinakuzalasuri ke caraNoM kA jIrNoddhAra karavA kara punaH pratiSThA karAI aura sAtha hI nija guru zrI jinanandIvarddhanasUri aura dAdA guru zrI jinakuzalasUri ke smAraka stUpa banavAkara caraNoM kI pratiSThA kraaii| (9. AcArya zrI jinakalyANasUri ) ApakA janma lakhanaU meM osavAla vaMzIya pahalAvata gotra meM huaa| Apake vaMzaja Aja bhI lakhanaU meM haiN| ApakA mUla nAma kalyANacandra thaa| taruNAvasthA meM ApakI icchA na hone para bhI mAtA-pitA ne ApakA vivAha kara diyA, kintu anukUla avasara pAte hI gRhastha baMdhana kI ber3I kATa kara Apa pAvApurI cale ge| vIra bhagavAn ke sAmane svameva cAritra grahaNa kara, yati-veSa dhAraNa kara dhyAnAvasthita rahane lge| idhara zrI jinajayazekharasUri mahArAja ke svargArohaNa ke pazcAta saMgha ko AcArya - (314) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padopayogI koI yogya vyakti dRSTigocara nahIM huA, antatogatvA sabakA dhyAna kalyANacandra jI mahArAja para gyaa| saMgha ke atyanta anunaya-vinaya tathA Agraha ke Age icchA na hone para bhI kevala lokakalyANa kAmanA se Apa zrI saMgha sahita lakhanaU Ae aura vahIM para ApakA pATa mahotsava bar3e dhUmadhAma se vi0saM0 1915 phAlguna sudi 5 ko sampanna huaa| tadanantara Apane jhuMjhanUM, ciDAvA, baharor3a, alavara, jayapura, dillI Adi aneka nagaroM meM cAturmAsa karate hue saM0 1921 meM hastinApura tIrtha para kalakattA nivAsI zrI pratApacaMda jI pArasAna ke banavAye hae mandira meM zrI zAMtinAtha svAmI, zrI jinadattasUri jI tathA zrI jinakuzalasUri jI ke caraNoM kI pratiSThA kraaii| saM0 1922 meM kalakattA meM rAyabahAdura badrIdAsajI ke nirmANa karAye hue vizvavizruta zItalanAtha jinAlaya kI pratiSThA kraaii| bAbU badrIdAsajI ko sampattizAlI banAne vAle caritranAyaka AcArya pravara hI the| vahIM mandira ke udyAna meM pratiSThAkAraka AcAryazrI kI aura unake sAtha hI nirmANakartA tathA unake pitAmaha kI pratimAe~ eka bhavya stUpa-devagRha meM virAjamAna haiM, jinakI vedI pratiSThA AcArya jI ke praziSya jinaratnasUri jI ne kraaii| gA~va mandira pAvApurI meM praveza karate hI bAyeM hAtha kI ora zrI jinakalyANasUri jI kA tatkAlIna bhavya upAzraya aba bhI vidyamAna hai| ApazrI kalyANa mUrti the| parigraha se sadA hI ni:spRha rhe| inake jIvana meM yaha zlAghanIya guNa thaa| AcAryazrI kalakattA se vihAra karate hue kAnapura pdhaare| vahA~ para bhI bAbU santoSacandrajI bhaNDArI ke pUrvajoM dvArA nirmApita zIze kA mandira nAma se vikhyAta maMdira kI pratiSThA kraaii| ApakA svargavAsa vi0saM0 1937 meM dillI meM huA, jisakA smRti stUpa choTe dAdA guru ke sthAna (sAutha eksTeMzana) para hai, jahA~ ApakA agni saMskAra sampanna huA thaa| (10. AcArya zrI jinacandrasUri ) ApakA prAraMbhika jIvanavRtta anupalabdha hai| saM0 1936 meM ApakA AcAryazrI jinakalyANasUri jI ke paTTa para abhiSeka huaa| Apa sabhI zAstroM ke udbhaTa vidvAn, tAMtrika aura nirbhIka dharma pracAraka AcArya the| Apane banArasa padhAra kara yahA~ ke vidvAnoM ko zAstrArtha meM santuSTa aura cakita kiyA aura pA~ca-pA~ca rupaye tathA ziroveSTana pradAna karA kara unakA sammAna kiyaa| ApakA tapobala bhI camatkArapUrNa thaa| eka bAra kalakattA meM seTha badrIdAsajI kI bhakti zraddhA se prasanna hokara unake hAtha se Apane kisI gupta surakSita sthAna para kucha rupaye bhUmi meM gar3avA kara tIna dina taka siddhamaMtra prayoga kiyaa| tIsare dina dekhane para rupayoM ke badale maMtra dvArA vilAyata se maMgAI huI nIlama kI Tukar3I dikhAI dii| seTha jI kI vaMza paramparA meM jaba taka vaha . nIlama khaNDa rahA, taba taka aTUTa sampatti aura zArIrika sukha parivAra meM rahatA rhaa| isI prakAra dillI meM Apake nagara praveza mahotsava ke avasara para ati nirdhana, kintu parama zraddhAlu saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (315) Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAbU rAmacandra hajArImala para dayArdra hokara Apane maMtra dvArA maNi-khaNDa maMgavAkara inako bhI pradAna kiyA, jisake prabhAva se ve samRddhizAlI aura sukhI hue tathA ApazrI ke caraNoM meM samarpita hokara jinaraMgasUri gaddI ke anuyAyI ho ge| anArakalI meM aba bhI unakA caityAlaya vidyamAna hai| isa prakAra Apa atyadhika dharma prabhAvanA karake saM0 1941 jyeSTha mAha meM ajImagaMja meM svargavAsI hue| (11. AcArya zrI jinaratnasUri ApakA janma saM0 1927 meM sojata meM osavAla vaMza ke boharA gotra meM huA thaa| Apake pitA kA nAma dIpacaMda aura mAtA kA nAma tArA devI thaa| ajImagaMja meM zrIpUjyajI kA svargavAsa ho jAne se zrI saMgha ne Apako dIkSita kara padArUr3ha karane kA nizcaya kiyaa| tadanusAra saM0 1941 jyeSTha zuklA ko dIkSA grahaNa karA kara dUsare dina tRtIyA ko AcArya pada pradAna kiyaa| saM0 1952 meM Apane kalakattA meM kapUracaMda jauharI kArita maMdira meM candraprabha bhagavAn kI vedI kI pratiSThA kraaii| usI samaya rAya badrIdAsa ke banavAye hue mandira ke pratiSThApaka apane dAdAguru zrI jinakalyANasUri jI kI mUrti kI pratiSThA aura vedI pratiSThA bhI kraaii| saM0 1956 jyeSTha vadi 3 ko jayapura ke zrImAla upAzraya meM nUtana mandira banavA kara zrI pArzvanAtha svAmI kI vedI pratiSThA kraaii| saM0 1964 meM Apane cir3AvA (jayapura) meM mandira kI pratiSThA kraaii| saM0 1972 meM kalakattA meM cAturmAsa kiyA aura pozAla kA nirmANa karAyA jo aba bhI jinaraMgasUripozAla ke nAma se 31 e, bAMsatallA lena, kalakattA meM bhavya bhavana ke rUpa meM vidyamAna hai| saM0 1974 meM Apane baharor3a gA~va meM mandira kI pratiSThA kraaii| saM0 1982 meM kalakattA ke bar3e mandira meM indracaMda jI pArasAna ke dravya se zrI munisuvrata svAmI kI vedI pratiSThA kraaii| saM0 1986 ASAr3ha sudi 6 ko moTha kI masjida, dillI ke samIpastha choTe dAdA zrI jinakuzalasUri jI ke sthAna para navIna mandira kA nirmANa karAke bhUgarbha se nirgata zrI neminAtha svAmI kI vedI pratiSThA kraaii| saM0 1990 meM meharaulI ke samIpa bar3e dAdAguru maNidhArI zrI jinacandrasUri jI ke sthAna para Apane mandira kA zilAnyAsa kraayaa| isakI pratiSThA Apake svargavAsa ke pazcAt yativarya sUryamala jI, yatipravara zrI ratanalAla jI Adi ne saM0 1993 meM vaizAkha zuklA saptamI ke dina kraaii| isa prakAra AcAryocita, nikhila guNAkara, bhAgyazAlI, mahApratApI mahAtmA zrI jinaratnasUri jI kA 54 varSa paryanta ArcAyatva pAlana karake saM0 1992 vaizAkha vadi 14 ko dina ke 3 baje svargavAsa huaa| ApakI samAdhi lakhanaU meM banI huI hai| (316) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. AcArya zrI jinavijayasenasUri zrI jinaratnasUra ke pada para jinavijayasenasUri hue| inakA janma udayapura (mevAr3a) ke osavAla vaMza meM huaa| pitA kA nAma haraSacaMda aura mAtA kA nAma rUpA devI thA / chaH varSa kI avasthA meM gaNezalAla jI vairATI kI preraNA se mAtA-pitA ne inheM samarpita kara diyaa| vairATI jI ke yahA~ lAlanapAlana aura yativarya sUryamala jI ke sAnnidhya se zikSA-dIkSA saMpanna huI / mUla nAma motIlAla thA / saM0 1999 vai0 zuklA 5 ko dIkSA aura do dina bAda hI 7 ko padAbhiSeka huaa| zrI jinavijayasenasUri nAma se prasiddha hue| ajamera yAtrA ke pazcAt pahalA caumAsA dillI kara cAra cAturmAsa jayapura kiyA / saM0 2003 ASAr3ha sudi 10 ko mAlapurA meM dhvaja daNDa aura dAdAjI kI chatrI kI pratiSThA karavAI | dinAMka 4 disambara 1954 ko bhArata ke pradhAnamaMtrI zrI javAharalAla neharu se bheMTa kara samrATa akabara aura jahAMgIra Adi dvArA Apake pUrvajoM ko pradatta aitihAsika pharamAna patra dikhaae| saM0 2012 phAguna sudi 5 ko zrIpUjya jinadharaNendrasUri jI aura jinavijayendrasUri jI ke sAtha sammilita prayAsa se akhila bhAratIya jaina yati pariSad kI sthApanA kI / Apane kampilapura tIrtha meM zrI nandIvarddhanasUri jI 'upadeza se bane zrI vimalanAtha jinAlaya kA jIrNoddhAra zrI miThUmala jI ke putra javAharalAla jI rAkyAna ke prayatna se cAlU karAyA aura vahA~ caitra kRSNA se melA, yAtrA mahotsava Adi prAraMbha karAye / Apane hastalikhita granthoM kA saMgraha zrI jinadatta sUri sevA saMgha, ajamera ko samarpaNa kara diyA jo isa samaya ajamera dAdAbAr3I meM rakhA huA hai| kaI varSa pUrva Apake lakhanaU gaddI se pRthak ho jAne se isa paramparA meM koI yati nahIM rahA / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Dan Dan Dan (317) Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. maNDovarA zAkhA AcArya jinaharSasUri ke Akasmika svargavAsa se uttarAdhikArI ke lie pArasparika vibheda ho gyaa| isI bIca muktizIla jI ko pATa baiThA diyA gayA jo jinamahendrasUri nAma se vikhyAta hue| prathama pakSa meM jodhapura nareza va jaisalamera ke paTavA seTha the, dUsarI aura bIkAnera nareza va gaccha ke katipaya vayovRddha jJAnavRddha yatijana the| unhoMne jinasaubhAgyasUri ko baiThAyA jo bIkAnera gaddI ke mAnya hue| saM0 1892 meM maNDovara (jodhapura) se yaha zAkhA utpanna huI, isalie vaha maNDovarA nAma se vikhyAta hai| isake Adya AcArya jinamahendrasUri haiN| 1. jinamahendrasUri 2. jinamuktisUri 3. jinacandrasUri 4. jinadharaNendrasUri (1. AcArya zrI jinamahendrasUri) saM0 1867 meM alAya (mAravAr3a) grAma nivAsI sAvaNasukhA gotrIya zAha rugha jI kI dharmapatnI sundara devI kI ratnakukSi se ApakA janma huA thaa| ApakA janma nAma manarUpa jI thaa| saM0 1885 vaizAkha sudi 13 ko nAgaura nagara meM Apane dIkSA grahaNa kii| dIkSA nAma muktizIla' thaa| saM0 1892 mArgazIrSa kRSNA ekAdazI somavAra ke divasa prAtaH maNDovara mahAdurga meM zrIsaMgha tathA jodhapura nareza zrI mAnasiMha jI kRta mahotsava dvArA zubha lagna meM 500 sAdhu-yatijanoM kI upasthiti meM ApakA paTTAbhiSeka huaa| vahA~ se vihAra karake pallikA (pAlI) pdhaare| ___ jaisalamera ke bAphaNA gotrIya zAha bahAdaramala, savAIrAma, maganIrAma, jorAvaramala, pratApamala, dAnamala Adi ne saparivAra ApazrI ke upadeza se Apake sAtha zatrujaya tIrthAdhirAja kI yAtrA kara janma saphala karane kA nizcaya kiyaa| mAgha sudi 10 ko vijaya muhUrta meM pAlI meM Akara ekatra hue saMgha ke samakSa bar3e mahotsava ke sAtha dharmapatnI saha zreSThi dAnamala jI ko saMghapati pada pradAna kiyaa| koTA nareza, bUMdI nareza kI ora se phauja-palaTana, topoM ke jor3e Adi saba sAtha the aura donoM hI nareza sAtha meM yAtrArtha padhAre the| AcArya zrI jinamahendrasUri jI kI upasthiti meM loMkA (paMjAbI) gacchIya zrIpUjya rAmacandra jI, aMcalagacchIya zrIpUjya jI, tapAgacchIya zrIpUjya jI, AcArjIyA zrI pUjya kIrtisUri, pIpaliyA zrIpUjya jI, bhAvaharSIyA zrIpUjya jinapadmasUri Adi sAta zrIpUjya tathA digambara bhaTTAraka anaMtakIrti jI Adi saba 700 sAdhu yati the| yaha saMkhyA prAraMbhika hai| Age jAkara 11 zrIpUjya aura sAdhu-sAdhviyoM kI 1. ye jinasukhasUri zAkhA ke paM0 muktisAgara ke ziSya the, jinheM saM0 1888 akSaya tRtIyA ko jinaharSasUri ne apanA dattaka ziSya bnaayaa| daphtara bahI ke anusAra inakI dIkSA saM0 1883 migasara vadi 2 ko bIkAnera meM huI thii| "zIla" naMdI isI samaya kI hai| jinaharSasUri ne saM0 1884 meM "mANikya" naMdI aura 1886 meM "rAja" naMdI sthApita kI thii| (318) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkhyA 2100 ho gaI thii| isa avasara para ApazrI ne kaiyoM ko pada pradAna kiyA tathA saMgha meM Agata hajAroM sAdhuoM-AcAryoM kA vidhi pUrvaka sammAna kiyaa| mitI phAlguna vadi 2 ko saMgha sahita rAjasI ThATha se yAtrA karate hue zrI paMcatIrthI, AbU, tAraMgA, zaMkhezvara, raivatAcala Adi aneka tIrthoM kI yAtrA karate, aneka tIrthoM kA jIrNoddhAra karAte hue, caityoM meM AbharaNa, upakaraNAdi nAnA bheMTa caDhAte hue, aneka bhakti bhAva ke kArya karate hue amarelI nagara meM Thahara kara zrI siddhagirirAja kI pUjA karake maNimANika-ratna Adi se vardhApana kiyA / tadanaMtara zrI pAdalitapura meM gAje-bAje ke sAtha bar3e ThATha se zrI jinavandanArtha pdhaare| vaizAkha sudi 14 ko zrI puNDarIka giri kI vidhipUrvaka pUjA karake saba jina pratimAoM kI bhakti bhAva se vandanA kI / navAMga pUjA kii| vahA~ zrI girirAja para sthita zrI zivA soma zikhara para zrIAdi jinamandira ke dvAra para donoM ora gomukha yakSa tathA cakrezvarI devI kI pratiSThA bar3e utsavapUrvaka kii| isake pazcAt jyeSTha sudi 5 ko jinamahendrasUri jI kI upasthiti meM saMghapati jI ko bar3e samAroha ke sAtha saMghamAlA pahanAI gii| vahA~ se saMgha ke sAtha vihAra karake bhAvanagara Aye / yahA~ se ghoghA navakhaNDa pArzvanAtha kI yAtrA kI / isI samaya bambaI ke seTha motI zAha kA vahA~ vihAra kara padhArane kA vInatI patra Ane para, vahA~ se sakuzala yAtrA kara khaMbhAta, bar3odarA, bharUca Adi nagaroM meM vicarate huye sUrata padhAre aura saMgha kI prArthanA aura Agraha se vahIM cAturmAsa kiyA / vahA~ se mArgazIrSa dvitIyA ko vihAra kara bambaI padhAre / seTha motI zAha ne nagara praveza bar3e ThATha se karavAyA / nAhaTA gotrIya seTha motIcaMda khemacaMda ke Agraha se phira saMgha sahita zrI siddhagiri padhAra kara motIvasahI meM ikkIsa dina ke utsavapUrvaka jina pratimAoM kI pratiSThA kraaii| isa avasara para tapAgaccha ke do AcArya vahA~ pratiSThA kAryArtha Aye hue the, parantu saM0 1893 mAgha sudi 10 ke divasa pratiSThA kArya ApazrI ke karakamaloM dvArA sampanna huA aura phAlguna vadi 2 ko jinabimboM kI vedikA se vidhipUrvaka pahAr3a para sthApanA kI aura apane karakamaloM se bAvana saMghapatiyoM ko mAlA phnaaii| isa samaya saMghapati ne anekoM AcArya aura 1200 sAdhuoM kI pUjA kara unheM satkRta kiyA / zatruMjaya se vihAra kara kramaza: giranAra, zaMkhezvara, rAdhanapura, ahamadAbAda hote hue mAravAr3a meM gUr3hA nagara meM zrI jinalAbhasUri jI ke caraNa pAdukA kI pratiSThA kii| bilADA meM akabara pratibodhaka zrI jinacandrasUri jI - cauthe dAdA sAhaba ke caraNoM kI pratiSThA kI / yahA~ se calakara bAlotarA, sivANa hokara pAlI padhAre aura dvitIya cAturmAsa yahIM kiyaa| vahA~ se benAtaTa, kAparar3A ho kara, jaisalamera padhAre, cAturmAsa kiyA / jaisalamera ke mahArAvala gajasiMha jI ne ApakI bahuta bhakti kI / vahA~ se udayapura padhAra sammetazikhara paTTa kI pratiSThA kraaii| mahArANA svarUpasiMha jI ne bahuta Adara sammAna kiyaa| Apane maNDovara meM zrI jinaharSasUri jI ke caraNoM kI pratiSThA kii| saM0 1901 pauSa sudi pUrNimA ke dina ratalAma meM bAbA sAhaba ke banavAye huye bAvana jinAlaya mandira kI pratiSThA kraaii| isa samaya Apake sAtha 500 yatiyoM kA samudAya thA / mahIdapura ke bar3e saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (319) Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mandira kI pratiSThA bhI Apane hI karAI thii| isa prakAra Apake kara-kamaloM se aneka pratiSThA kArya sampanna hue| jaisalamera meM bAphaNoM ke aitihAsika saMgha meM bIsa lAkha kA vyaya huA thaa| jodhapura nareza aura udayapura nareza ApazrI ke parama bhakta the| ina donoM narezoM ne ApazrI ko jo samaya-samaya para vijJaptiyA~ kI thIM, ve Aja bhI maujUda haiN| Apane bihAra, baMgAla, uttara pradeza, mAlavA Adi pradezoM meM vicaraNa kara hajAroM pratimAoM kI pratiSThA krvaaii| Apake dvArA racita vibhinna graMtha haiN| Apa bRhatkharataragaccha ke pragatizIla AcArya the| saM0 1914 bhAdrapada kRSNA 5 ko maNDovara durga meM ApakA svargavAsa huaa| vahA~ ApazrI kA smAraka tathA caraNa vidyamAna haiN| (2. AcArya zrI jinamuktisUri) AcArya jinamuktisUri jI kA janma sAlecA boharA gotrIya kAchI bar3audA (mAlavA) nivAsI mohatA sAha khemacaMda kI dharmapatnI camanA devI kI kukSi se saM0 1887 kArtika (phAlguna) kRSNA 9 ke dina huaa| janma nAma mUlacaMda thaa| saM0 1907 phAlguna sudi 7 ko sammetazikhara tIrtha meM Apa dIkSita hue| dIkSA nAma mahimAkIrti thaa| saM0 1915 dvitIya jyeSTha zuklA 10 candravAra ko kanyA lagna, deva muhUrta meM zrI lakSmaNapura (lakhanaU) nivAsI nAhaTA gotrIya bhUpa hajArImala gA~dhI saparivAra, chuTTanalAla premacaMda Adi tathA banArasa-mirjApura ke zrIsaMgha dvArA kRta nandi mahotsavapUrvaka banArasa meM ApakI pada sthApanA huii| vahIM para Apane prathama cAturmAsa kiyaa| ApazrI ke upadeza se zAha cunnI ne gurudeva bhaTTAraka zrI jinamahendrasUri jI ke caraNa stUpa kI pratiSThA kraaii| mAdhopura meM stUpa pratiSThA kii| kAzI se grAmAnugrAma vihAra karate hue koTA hokara bUMdI padhAre aura vahA~ saM0 1920 meM jinamandira kI pratiSThA kii| ajamera se pIsAMgaNa meM jAkara mUlanAyaka ciMtAmaNi pArzvanAtha ko sthApita kiyaa| ajamera, bucakalA, pIpAr3a, kAparar3AjI yAtrA kara nAgaura hokara jodhapura pdhaare| saM0 1921 kA cAturmAsa jodhapura kiyaa| phira ajamera meM dAdA jinadattasUri jI kI yAtrA kI, rathayAtrAdi utsava hue| lUNiyA Adi saMgha ne sevA kI, goTha rcaaii| tadanantara Apa jayapura pdhaare| jayapurIya paTavoM ke munIma cA~damala prabhRti saMgha ne ApakA dhUmadhAma se nagara praveza kraayaa| eka samaya Apa jaisalamera se vihAra kara phalaudI padhAra rahe the| mArga meM pokaraNa gA~va meM ThAkura kumAra vana meM zikAra kara rahe the| ahiMsA mUrti ApazrI ke manA karane para bhI vaha baMdUka calAne lagA to Apake tapobala se baMdUka kA mu~ha banda ho gayA aura vaha golI calAne meM asamartha rhaa| usane pUjyazrI ko praNAma kiyA aura prArthanA kara AgrahapUrvaka pokaraNa le jAkara bar3I bhakti kii| vahA~ se cAMpAvata phatahasiMha jI ApazrI ke AzIrvAda se jayapura ke dIvAna bana gae / taba dIvAna sA0 ne tatkAlIna mahArAja rAmasiMha jI ke 1. daphtara bahI meM nAma megharAja likhA hai va dIkSA tithi phAlguna sudi 1 likhI hai| (320) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age ApakI prazaMsA kii| tadanusAra mahArAjA sAhaba ne ApazrI ko rAjabhavana meM AgrahapUrvaka bulAkara koI camatkAra dikhAne kI prArthanA kii| taba ApazrI ne staMbha (khaMbhe) dvArA mahArAjA ke praznoM kA uttara dilvaayaa| yaha adbhuta camatkAra dekha kara mahArAjA sA0 ne upAzraya bheMTa kiyA aura ApazrI kA guru bhAva se sammAna karane lge| isa prakAra aura bhI anyAnya camatkAroM para mugdha hokara mahArAjA sA0 ne "DhIMgAriyA bhIma" nAmaka gA~va, duzAlA, 500/- rupaye, pA~voM meM pahanane kA suvarNa aura ca~vara, chatra-pAlakhI Adi rAjasI upakaraNa bheMTa kiye| lavAjame kI savArI ke sAtha ApazrI ko upAzraya meM phuNcaayaa| saM0 1928 meM Apa jodhapura padhAre, vahA~ bar3e samAroha se nagara praveza karAyA gyaa| Apake guNa saurabha se paricita tatkAlIna jodhapura nareza takhtasiMha jI ne AsopA vyAsa bhAnIrAma jI dvArA Apase rAjamahala meM padhArane kI prArthanA krvaaii| tadanukUla rAjakIya savArI ke sAtha lavAjamA se Apako mahaloM se pdhraayaa| mahArAjA zrI takhtasiMha jI ne jodhapura meM cAturmAsa karane kI bahuta prArthanA kI, kintu jaisalamera pratiSThA karAne ke liye padhAranA Avazyaka thaa| ata: Apa vahA~ cAturmAsa na kara sake aura jaisalamera padhAra gye| paTavoM ke suprasiddha vaMzaja saMghavI seTha himmatarAma jI ne saMgha sahita ApakA jaisalamera meM bar3e samAroha se sAmelA kiyaa| paTavoM dvArA nirmita amarasAgara ke mandira kI ApazrI ne pratiSThA kraaii| saMghavI jI kI atyadhika bhakti aura zraddhA se ApazrI ne vahA~ chaH cAturmAsa kie| saM0 1932 meM hrIMkAra yantra pratiSThita kiyaa| amarasAgara mandira kI saM0 1945 kI prazasti meM yahA~ ApazrI dvArA aMjanazAlAkA karAne, dAdA sAhaba ke caraNa-pratimA va jinamahendrasUri jI ke caraNa sthApanA karane tathA zrI jinamuktisUri jI dvArA pA~ca ziSyoM ko dIkSita karane va pandraha dina taka ke utsava kA vizada varNana hai| saM0 1896 jyeSTha sudi 2 ke 66 paMkti ke lekha meM paTavoM ke saMgha kA vistRta varNana hai (jaina lekha saMgraha, bhAga 3, le0 2530-31) saM0 1940 meM Apane byAvara ke zrIsaMgha dvArA banavAye huye mandira tathA dAdA sAhaba kI pAdukA kI pratiSThA kii| saM0 1943 meM jayapura ke bAMThiyoM ke mandira kI pratiSThA pAyacaMda gaccha ke zrIpUjya jI ke sAtha milakara kii| saMvat 1943 phAlguna sudi 3 ko AgarA nivAsI javAra kaMvara aura rAja kaMvara dvArA nirmita AdinAtha mandira (nayA mandira) kI pratiSThA bhI pAyacaMda gaccha ke zrI pUjya hemacandrasUri ke sAtha Apane karAI thii| isakA varNana mandira meM lage hue zilApaTTa se jJAta hotA hai| yaha zilApaTTa saMvat 2003 taka mandira meM lagA huA thA, kintu vaha Aja yathAsthAna dRSTigocara nahIM hotA hai| saM0 1952 meM ratalAma meM seTha saubhAgyamala jI, cA~damala jI bAphanA ke banavAye huye mandira kI pratiSThA kI aura mandira ke pAsa hI dAdAvAr3I meM zrI jinadattasUri jI mahArAja kI mUrti sthApita kI aura usake eka tarapha zrI jinakuzalasUri jI tathA dUsarI ora zrI jinacandrasUri jI kI caraNa pAdukAe~ virAjamAna kraaiiN| saM0 1955 phAlguna vadi 5 ko Apane "Ahora" meM aMjanazalAkA krvaaii| isa samaya Apa yadyapi atyadhika asvastha the, parantu zrIsaMgha kI sAgraha prArthanA para pratiSThA karane jayapura se saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (321) 2010_04 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ahora (mAravAr3a) pdhaare| vahA~ pratiSThA nirvighna samApta huii| saM0 1955 phAlguna vadi 13 ko Ahora meM ApakA svargavAsa ho gyaa| (3. AcArya zrI jinacandrasUri) ApakA gRhastha nAma ratanalAla thaa| pitA kA nAma thA puruSottama aura mAtA kA nAma thA cauthaabaaii| janma saM0 1931 pAlI nagara meM huA thaa| ApakA gotra vaida muhatA thaa| ApakI dIkSA saM0 1950 phAlguna vadi 2 ko huI thii| dIkSA nAma ratnodaya gaNi rakhA gyaa| ApazrI jinamuktisUri jI ke pATavI ziSya hue| zrI jinamuktisUri jI mahArAja kA svargavAsa hone para Apako jayapura rAja evaM zrIsaMgha ne saM0 1956 vaizAkha sudi 15 ko AcArya pada diyA aura jinacandrasUri nAma rkhaa| jayapura ke paMcAyatI maMdira meM seTha pUnamacaMda jI koThArI ne eka deharI banavAI usameM pratimA jI sthApita kara Apane saM0 1958 meM pratiSThA kraaii| saM0 1976 meM bAhar3amera meM zrIsaMgha ke banavAye zrI AdinAtha svAmI ke mandira kI pratiSThA jyeSTha sudi 3 ke dina Apake kara-kamaloM se huii| jayapura rAjyAntargata barakher3A grAma meM eka AdIzvara bhagavAn kA prAcIna maMdira thA, parantu vaha bahuta jIrNa ho gayA thA, isalie jayapura zrIsaMgha ko upadeza dekara usakA jIrNoddhAra karavAyA aura saM0 1984 ke phAlguna sudi 2 ko usakI pratiSThA bar3e dhUmadhAma se krvaaii| ApakA svargavAsa saM0 1994 bhAdrapada vadi 14 ko jayapura meM huaa| ApakA dAha saMskAra sthAnIya mohanavAr3I meM huA jisake smRti-svarUpa vahA~ caraNapAdukA va chatrI banI huI hai| 4. AcArya zrI jinadharaNendrasUri) cauhaTaNa (bAr3amera) nivAsI seThiyA gotrIya hamIramala Apake pitA the| ApakA janma saM0 1967 phAguna sudi 2 ko huaa| ApakA janma nAma gaNezacandra thaa| ApakI dIkSA vaizAkha sudi 3 saM0 1983 meM huii| dIkSA nAma "dharaNendra" rakhA gyaa| Apa saMskRta sAhitya ke zAstrI rhe| saM0 1987 meM Apako AcArya pada milaa| apane samaya meM ye kharataragaccha meM vayovRddha evaM dIkSAvRddha zrI pUjya jI mahArAja rhe| tatkAlIna jayapura rAjya se Apako duzAlA eva "DhIMgAriyA bhIma" grAma milaa| saM0 1999 meM Apake jaisalamera padhArane para mahArAvala javAharasiMha jI (jaisalamera nareza) dvArA svAgata meM hAthI, ghor3A, tatkAlIna dIvAna sAhaba evaM nagara ke pramukha gaNamAnya nAgarikoM dvArA svAgata sAmelA karAyA gayA thA evaM jaisalamera rAjya se sammAna svarUpa cA~dI kI char3I, duzAlA evaM rokar3a bheMTa meM prApta huI thii| isI prakAra jodhapura rAjya meM bhI ApakA paramparAnusAra duzAlA Adi se satkAra kiyA gyaa| Apane phalaudI, bAr3amera, madrAsa, bambaI evaM sUrata Adi meM cAturmAsa kara zAsana kI acchI prabhAvanA (322) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kii| Apake kara-kamaloM se haidarAbAda (dakSiNa), madrAsa, phalaudI, jaitapurA (ajamera), mohanavAr3I (jayapura) Adi aneka sthaloM para vibhinna pratiSThAe~ sampanna huiiN| sAMgAnera dAdAvAr3I meM Apake prayatna se tIna zrIpUjyoM kA sammelana huA jisase ApakI dIrghadarzitA, audArya, saujanyAdi guNoM kA prAkaTya huaa| Apane apanA koI ziSya uttarAdhikArI nahIM bnaayaa| kalakattA ke jaina zvetAmbara paMcAyatI mandira kI sArddhazatAbdI meM (saM0 2021 mA0su0 6) Apa kalakattA padhAre the| saM0 2044 meM jayapura meM ApakA svargavAsa huaa| * * * mahopAdhyAya udayacandajI upanAma cAMNoda gurAMsA : inakA janma saMvat 1935 vaizAkha sudi 3 ko bar3alUTa (sirohI rAjya) meM huA thaa| ye pArikha purohita the| mahopAdhyAya prANAcArya rAjyavaidya ummedadatta jI inake guru the| inakI zikSA-dIkSA yativarya zrI javAharalAla jI ke sAnnidhya meM huI thii| ye maNDovarAzAkhA ke anuyAyI the| tatkAlIna gacchanAyaka zrI jinacandrasUri ne inheM vi0saM0 1972 meM upAdhyAya pada pradAna kiyA thaa| rAjasthAna ke prasiddha nAr3I vaidyoM meM inakA pramukha sthAna rahA hai| jodhapura rAjya ke ye rAjyavaidya the aura usa rAjya se inheM samaya-samaya para vibhinna sammAna prApta hue the| cAMNoda inheM jAgIra meM prApta huA thA, isI kAraNa ye cAMNoda-gurAMsA kahalAte the| IsvI san 1968 meM inake hIraka jayantI ke avasara para inakA abhinandana grantha bhI prakAzita ho cukA hai| kotavAla motIcanda jI : inakA bacapana kA motIcanda thaa| vi0saM0 1943 meM jayapura meM jinamuktisUri ne Apako dIkSA pradAna kara meghAnanda nAma rakhA kintu ye jIvanabhara motIcanda ke nAma se hI jAne gye| Apa amRtaudaya ke pautra ziSya aura paM0 dayAsundara ke ziSya the, jo kSemazAkhIya the| svopArjita sampatti kA sadupayoga ToMka relve phATaka para jinezvaradeva kA mandira evaM dAdAbAr3I ke nirmANa meM kiyaa| dinAMka 12-12-1980 IsvI ko inakA svargavAsa huaa| Wan Wan Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (323) _ 2010_04 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM diDmaNDalAcArya zAkhA mUla bhaTTAraka paramparAgata AcArya zrI jinalAbhasUri jI ke ziSya upAdhyAya padadhAraka zrI hIradhama jI jaina sAhitya ke prakhara vidvAn the / inake ziSya u0 kuzalacandra gaNi huye aura inhIM se yaha paramparA calI, yoM yaha paramparA maNDovarA zAkhA ke antargata hai / 1. kuzalacandrasUri 2. rAjasAgaropAdhyAya 3. bAlacandrAcArya 4. nemicandrAcArya 5. hIrAcandrasUri 1. AcArya kuzalacandrasUri ye upAdhyAya hIradharma ke ziSya the| inakA janma nAma kuzalacandra thA aura dIkSA saM0 1835 vaizAkha sudi 8 ko maurasI meM zrI jinacandrasUri jI ke kara kamaloM se huI / dIkSA nAma kanakavijaya thA, para prasiddhi kuzalacandra nAma se hI huI / guru mahArAja ke sAtha vicarate hue sammetazikhara mahAtIrtha kI yAtrA kara jaba banArasa pahu~ce to vahA~ Thaharane ke lie sthAna taka kA abhAva thA / bar3I kaThinatA se rAmaghATa tthhre| vArANasI meM bhagavAn pArzvanAtha svAmI ke cyavana - janma - dIkSA va kevalajJAna Adi kalyANaka hone ke kAraNa rAmaghATa meM nUtana mandira va upAzraya sthApita karane kA dRr3ha saMkalpa kiyaa| vArANasIya kAzI nareza kI vidvatsabhA ke adhyakSa zrI kASTha jilhvA svAmI Apake agAdha jJAna kI prazaMsA sunakara milane Aye aura santuSTa hokara svAmIjI ne kAzI nareza ke sammukha prazaMsA kI / kAzI nareza ne bhI apanI sabhA meM bulA kara Apako satkRta kiyA | yogyatA aura camatkAra se prabhAvita hokara bahuta sI vastue~ bheMTa bhI kii| Apane rAmaghATa para mandira kA nirmANa kraayaa| pAMcAladezIya zrAvaka se cintAmaNi pArzvanAtha kI pratimA tIna sau rupaye dekara mugalasarAya se lAe; kyoMki hRdaya meM pratimA jI kA saMkalpa hone se adhiSThAyaka ne svapna meM sUcita kara diyA thA / pratimA jI navanirmita jinAlaya meM virAjamAna kara dii| bhagavAn kI caraNa pAdukA prApti se kevalajJAna-sthAna kA nirNaya huA evaM janma sthAna bhelUpura meM bhI vaTavRkSa ke nIce bhaTTa logoM dvArA adhikRta caraNa pAdukAe~ prApta kara zvetAmbara samAja dvArA tIrthoddhAra kiyA gyaa| bhadainIghATa para rAjA vaccharAja nAhaTA dvArA jinAlaya nirmANa kara supArzvanAtha kalyANaka tIrtha pratiSThita huaa| zreyAMsanAtha bhagavAn kI janmabhUmi siMhapurI sAranAtha se thor3I dUra hIrAmanapura ke pAsa evaM candrAvatI meM gaMgAtaTa para candraprabha bhagavAn kI janmabhUmi kA jIrNoddhAra karAyA / banArasa ke saMgha ne Apako AcArya pada pradAna kiyA / 1. inakI dIkSA saM0 1804 phAlguna sudi 1 ko kaccha ke bhujanagara meM huii| inakA mUlanAma haraSacandra thA / kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa (324) 2010_04 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2. upAdhyAya rAjasAgara gaNi ye hIradharmopAdhyAya ke praziSya aura zrI kuzalacandrasUri ke ziSya the| inakI dIkSA saM0 1861 migasira sudi 2 ko huI thii| inakA nAma rUpacandra thA dIkSA nAma rAjasAgara rakhA aura sAtha hI kapUracandra kI dIkSA huI jinakA nAma karpUrasAgara rakhA gyaa| saM0 1867 meM Apake hAtha se chaH zubha kArya hue| banArasa meM caitra mAsa meM jo bur3havA maMgala kA melA lagatA hai, usa samaya Apane camatkAra dikhA kara aneka bhaktoM ko zAsana premI bnaayaa| zrI kuzalacandrasUri paTTa prazasti meM usakA varNana pAyA jAtA hai| saM0 1897. vaizAkha sudi 3 ko anazana dhAraNa kara Apa svargavAsI hue| hIradharma gaNi ke ziSya vinayaraMga (vijau) kI dIkSA saM0 1842 meM huI tathA praziSya meharacaMda kI dIkSA saM0 1870 meM jayapura meM huI jinakA dIkSA nAma meruvizAla rakhA gayA thaa| (3. upAdhyAya rUpacandra gaNi ye upAdhyAya rAjasAgara jI ke ziSya the| inake tIna ziSya hue-1. bAlacandrAcArya 2. mohana muni 3. jinamuktisUri / ina tInoM kI zikSA-dIkSA AcArya jinamahendrasUri jI ke sAnnidhya meM huI thii| (4. AcArya bAlacandrAcArya inakA janma saM0 1892 meM huA thaa| janma nAma bAlacanda thaa| dIkSA saM0 1902 kAzI meM zrI jinamahendrasUri jI ne hI pradAna kara vivekakIrti nAma rkhaa| zrI jinamahendrasUri ke paTTadhara zrI jinamuktisUri ne Apako diGmaNDalAcArya kI upAdhi se vibhUSita kiyaa| saM0 1939 meM jinamuktisUri ke Adeza se phAguna vadi 7 ko ayodhyA meM pratiSThA krvaaii| bihAra, kAzI, kozala, mAravAr3a, gujarAta, koMkaNa, kaccha, saurASTra, mAlava aura dakSiNa deza meM vicaraNa kara zAsana prabhAvanA karate hue anekoM ko zAsana premI bnaayaa| nAsika, jAmanagara aura junnera meM camatkAra dikhA kara saMgha ke kaSToM kA nivAraNa kara mahatI dharma prabhAvanA kii| tristutika gaccha pravartaka AcArya vijayarAjendrasUri jI aura tapAgacchIya vidvAn jhaverasAgara jI ke madhya meM "caturtha stuti" ke sambandha meM jo zAstrArtha huA thA, usa zAstrArtha ke nirNAyakoM meM A0 bAlacandrasUri aura kharataragacchIya AbUtIrthoddhAraka zrI RddhisAgara jI the| isI prasaMga para nirmita graMtha nirNayaprabhAkara upalabdha hai| rAjA zivaprasAda sitArehinda Apake upAsaka the| guNacandra aura jJAnacandra nAma ke do vidvAn ziSya the| ApakI upasthiti meM hI unakA dehAvasAna ho gayA thaa| antima avasthA meM tIna dina kA anazana kara saM0 1962 vaizAkha sudi 11 ke dina svarga kI ora prayANa kara gye| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (325) _ 2010_04 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. AcArya nemicandrasUri ApakI dIkSA saM0 1963 pauSa kRSNA 14 maMgalavAra ko jayapura meM AcArya jinacandrasUri ke hAtha se huI / nemivimala dIkSA nAma rakhA gayA / saM0 1963 jyeSTha sudi 11 zukravAra ko aSTAhnikA mahotsava ke sAtha AcArya jinacandrasUri jI ne Apako bAlacandrAcArya kA paTTadhara ghoSita kara diDmaNDalAcArya kI upAdhi pradAna kii| Apa bar3e hI zAnta svabhAvI the aura Apane apane jIvana meM kabhI bhI nUtana vastra dhAraNa nahIM kiyA thA (navyaM ca vastramasakau na kadApi dadhre ) / aneka dezoM meM vicaraNa kara antimAvasthA meM kAzIvAsa svIkAra kara liyA thA / mandira kA jIrNoddhAra bhI Apane hI karAyA thaa| apane paTTa para apane yogya ziSya hIrAcanda jI ko sthApita kara saM0 1998 Azvina kRSNA dvitIyA ko anazanapUrvaka devagati ko prApta hue / kaccha nivAsI zreSTha dhArasI bhAI somacandra ne Apa hI ke upadeza se siMhapurI tIrtha kA jIrNoddhAra karAyA thaa| ( AcArya zrI hIrAcandrasUri saM0 1998 mAgha sudi 2 ko jayapura meM zrIpUjya AcArya zrI jinadharaNendrasUri jI ne Apako diGmaNDalAcArya pada se suzobhita kiyaa| inakA padotsava saM0 2000 vaizAkha sudi 13 ko vArANasIya saMgha ne kiyA thA / rAjA zivaprasAda "sitAre hiMda" ke pautra rAjA sAhaba satyAnaMdasiMha jI ne ApakA tilaka kiyA thA / ApakA jIvana bar3A vairAgyamaya thA / vidvat pariSad ne Apako vidyAlaMkAra pada diyA thA / 50 varSa kI Ayu meM AcArya pada prApta karake bhI Apane prAcIna tIrthoM ke jIrNoddhAra kArya meM apane ko antima ghar3I taka pUrNatayA saMlagna rakhA / san 1966 meM Apa kA duHkhada svargavAsa huaa| Apane sArA koSa tIrthoddhAra meM lagAyA, AnandajI kalyANajI per3hI meM diyA para apane zarIra para kabhI kharca nahIM kiyA / nikaTastha gA~va meM devI ke mandira meM hajAroM bakaroM kA balidAna hotA thA jise Apane upadeza dekara baMda kraayaa| svayaM devI ke hAtha lagAkara sArA aniSTa ( apanA balidAna dekara) apane Upara lenA svIkAra kiyA taba balidAna baMda huaa| sva0 yativarya maNicandra jI ne 289 zloka parimita zrI kuzalacandrasUri paTTa prazasti meM isa tIrtha rakSaka zAkhA kA itihAsa likhA hai / maNicandra jI chAjer3a gotrIya aura kAzI hindU vizvavidyAlaya ke snAtaka the / (326) 2010_04 Dan Dan kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha kI upazAkhAoM kA itihAsa - 2 kharataragaccha kI mukhya paramparA meM 4 upazAkhAyeM nirantara pravardhamAna rahIM jinakA kramabaddha itihAsa prApta nahIM hotA / tadtad paramparA ke sAhityakAroM dvArA jo yatkiJcit ullekha prApta hote haiM usI ke AdhAra para inakA paricaya prastuta hai : 1. zrI kSemakIrti upazAkhA tRtIya dAdAguru AcArya jinakuzalasUri ke ziSya vinayaprabha upAdhyAya se eka pRthak sAdhu paramparA calI jo eka svataMtra zAkhA na hokara mukhya paramparA kI AjJAnuvartI rhii| vinayaprabha upAdhyAya ke ziSya vijayatilaka upAdhyAya hue| upA0 kSemakIrti inhIM ke ziSya the / pracalita mAnyatAnusAra inhoMne eka sAtha 500 dhAvar3I (bArAtI) logoM ko dIkSA dI thI isIliye yaha paramparA kSemakIrti yA kSemadhAr3a zAkhA ke nAma se jAnI jAtI hai| apane udaya se lekara 20vIM zatAbdI ke tIsare dazaka taka yaha paramparA avicchinna rUpa se pahale sAdhuoM ke rUpa meM aura bAda meM vahI yatiyoM ke rUpa meM calatI rhii| isa zAkhA meM gItArtha vidvAnoM kI lambI aura vizAla paramparA rahI hai| isameM aneka diggaja vidvAn evaM sAhityakAra hue haiM jinameM se kucha ke nAmollekha isa prakAra haiM :- upAdhyAya taporatna, mahopAdhyAya jayasoma, mahopAdhyAya guNavinaya, matikIrti, upAdhyAya zrIsAra, vA0 sahajakIrti, vinayameru, mahAkavi jinaharSa, lAbhavardhana, upAdhyAya rAmavijaya, u0 lakSmIvallabha, bhuvanakIrti, amarasindhura, mahopAdhyAya RddhisAra (rAmalAla) aadi| kSemakIrti ke ziSya kSemahaMsa dvArA racita AcArAMgadIpikA, vRttaratnAkara TippaNa- ye do kRtiyA~ milatI haiN| kSemahaMsa ke ziSya somadhvaja hue / yadyapi inake dvArA racita koI kRti nahIM milatI kintu inake ziSya kSemarAja dvArA racita phalavardhikApArzvanAtharAsa, zrAvakAcAracaupAI (vi0sa0 1546), cAritramanorathamAlA, iSukArIrAjAcaupAI, maMDapAcalacaityaparipATI Adi vibhinna kRtiyAM milatI haiN| kSemarAja ke praziSya evaM pramodamANikya ke ziSya mahopAdhyAya jayasoma bhI suprasiddha racanAkAra hue / unake dvArA racita kaI kRtiyA~ milatI haiM yathA - iryApithikISaTtriMzikAsvopajJavRttisaha (vi0saM0 1640-41), pauSadhaSaTtriMzikA svopajJa vRttisaha (vi0saM0 1643), sthApanA SaTtriMzikA, aSTottarIsnAtra vidhi (vi0saM0 1645), karmacandra vaMza prabandha Adi / maho0 jayasoma ke ziSya mahopAdhyAya guNavinaya hue jinake dvArA racita khaNDaprazastivRtti (vi0saM0 1646), naladamayantIkathAcampU TIkA (vi0saM0 1657), karmacandravaMzaprabandha TIkA, dhannArAsa, kayavannArAsa Adi vibhinna racanAyeM upalabdha haiM / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (327) Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maho0 guNavinaya ke ziSya matikIrti hue jinake dvArA racita guNakitvaSoDazikA, aghaTakumAra caupAI (vi0saM0 1674) aura dharmabuddhirAsa (1697) Adi racanAyeM upalabdha huI haiN| ___ matikIrti ke ziSya sumatisindhura hue jinhoMne vi0saM0 1696 meM gaur3IpArzvastavana kI racanA kii| sumatisindhura ke ziSya kIrtivilAsa dvArA racita bar3I saMkhyA meM stavanAdi prApta hote haiN| pramodamANikya ke dUsare ziSya kSemasoma hue jinake praziSya vidyAkIrti dvArA naravarmacarita (vi0saM0 1664), dharmabuddhimaMtricaupAI (1672), subhadrAsatI caupAI (vi0saM0 1675) Adi kRtiyA~ milatI kSemakIrti paramparA meM hI hue kanakakumAra ke ziSya kanakavilAsa ne vi0saM0 1638 meM devarAjavaccharAja caupAI kI racanA kii| kSemakIrti kI paramparA meM maho0 sahajakIrti saMskRta sAhitya ke praur3ha vidvAn the| gacchanAyaka zrI jinarAjasUri dvArA pratiSThita thAharUzAha kArita laudravA pArzvanAtha kI pratiSThA ke samaya Apa upasthita the| kalpasUtra TIkA kalpamaMjarI Adi inakI vibhinna kRtiyA~ milatI haiN| zatadalakamalagarbhita pArzvanAthastotra inakI amara racanA hai jo laudravA pArzvanAtha mandira meM Aja bhI tAmrapatra para vidyamAna zAkhApravartaka upAdhyAya kSemakIrti ke eka ziSya taporana hue jinake dvArA racita SaSTizatakaTIkA (vi0saM0 1501) nAmaka kRti milatI hai| inhIM kI paramparA meM Age calakara lakSmIvallabha upAdhyAya hue jinhoMne vi0saM0 1752 meM ratnahAsacaupAI, uttarAdhyayanaTIkA, kalpadrumakalikA Adi kI racanA kii| taporana ke eka ziSya bhuvanasoma hue jinakI paramparA meM 17vIM zatAbdI meM vAcaka zAMtihaSa hue| aneka granthoM evaM stavanoM ke racanAkAra jinaharSa inhIM ke ziSya the| sva0 agaracanda jI nAhaTA evaM bhaMvaralAla jI nAhaTA ne apanI kRti jinaharSagranthAvalI meM inakI sabhI pramukha kRtiyoM kA samIkSAtmaka varNana karate hue anya sabhI racanAoM ko bhI prakAzita kiyA hai| inameM maunaekAdazI bAlAvabodha, ajitasenakanakavatIrAsa (vi0saM0 1751), avantisukumAlarAsa (1741), dIpamalikAkalpa (vi0saM0 1751), kumArapAla rAsa Adi pramukha haiN| vi0saM0 1722 meM jinaratnasUra ke ziSya jinacandrasUri ke kara-kamaloM se hemapramoda ke ziSya raMgavimala kI dIkSA huii| ye bhI isI kSemakIrtizAkhA ke hI the| aghaTarAjarSicaupAI (vi0saM0 1667) ke kartA bhuvanakIrti gaNi, sudarzanazreSThIrAsa (vi0saM0 1661), maMgalakalazacaupAI (vi0saM0 1832), ilAputrarAsa (vi0saM0 1839), tejasAracaupAI (vi0saM0 1838) Adi ke racanAkAra ratnavimala bhI kSemakIrti zAkhA ke hI the| (328) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upA0 jinaharSa ke paTTadhara sukhavardhana hue jinheM vi0saM0 1713 meM jinacandrasUri ne dIkSA pradAna kI thii| inake paTTadhara dayAsiMha bhI vi0saM0 1738 meM jinacandrasUri dvArA hI dIkSita the| dayAsiMha ke ziSya rUpacanda dIkSAnAma mahopAdhyAya rAmavijaya ko bhI jinacandrasUri ne hI vi0saM0 1756 meM dIkSA dI thii| maho0 rAmavijaya kA janma nAma rUpacandra hI adhika prasiddhi meM rhaa| usa samaya ke vidvAnoM meM inakA mUrdhanya sthAna thaa| ye udbhaTa vidvAn aura sAhityakAra the| tatkAlIna gacchanAyaka jinalAbhasUri aura kriyoddhAraka saMvignapakSIya praur3ha vidvAn kSamAkalyANopAdhyAya ke ye vidyAguru bhI the| saM0 1821 meM jinalAbhasUri ne yatiyoM sahita saMgha ke sAtha AbU kI yAtrA kI thI, usameM ye bhI sammilita the| inake dvArA nirmita pramukha racanAyeM nimna hai gautamIya mahAkAvya-(saM0 1807) kSamAkalyANopAdhyAya racita saMskRta TIkA ke sAtha prakAzita hai| guNamAlAprakaraNa-(saM0 1814), caturvizatijinastutipaMcAzikA (saM0 1814), siddhAnta candrikAsubodhinIvRtti pUrvArdha, sAdhvAcAraSaTtriMzikA, SaTbhASAmayapatra, bhartRhari-zatakatrayabAlA0 (saM0 1788), amaruzatakabAlAvabodha (saM0 1791), samayasArabAlavabodha (saM0 1798), kalpasUtra bAlAvabodha (saM0 1811), hemavyAkaraNa bhASA TIkA (saM0 1822) aadi| phalaudI pArzva stavana, alpa-bahutva stavana, sahastrakUTa stavanAdi prApta haiN| nabbe varSa kI paripakva Ayu meM saM0 1834 meM pAlI (mAravAr3a) meM ApakA svargavAsa huA, vahA~ ApakI caraNa pAdukAyeM bhI pratiSThita kI giiN| puNyazIla gaNi:-ye rAmavijayopAdhyAya ke prathama ziSya the| dIkSA naMdI sUcI ke anusAra inakA janmanAma padamo thA aura saM0 1806 mAgha vadi 7 yA isake AsapAsa hI jinalAbhasUri ke pAsa dIkSA huI thii| inakA dIkSA nAma thA punnyshiil| ye bhI acche vidvAn the| inakI ekamAtra kRti prApta hai- cturviNshtijinendrstvnaani| inhoMne isakI racanA saM0 1859 bhAdrapada zukla 5 ke dina pAlI meM zreSThi bhagavAnadAsa ke Agraha se kI thii| isa kRti kI viziSTatA yaha hai ki 12vIM sadI ke mahAkavi jayadeva racita saMgItamaya padAvalI se otaprota "gItagovinda" ke anukaraNa para lokagItoM meM geya rAgoM evaM deziyoM meM saMskRta bhASA meM inhoMne isa caubIsI kI racanA kI hai| isa kRti kI ekamAtra prati mere nijI saMgraha meM hai aura maiMne hI saM0 2004 meM saMzodhana kara prakAzita karavAI thii| inake ziSya samayasundara gaNi aura inake ziSya hue upAdhyAya shivcndr| inako gaNi evaM upAdhyAya pada jinacandrasUri ne athavA jinaharSasUri ne pradAna kiyA hogaa| inhoMne tatkAlIna AcArya jinaharSasUri ke sAtha kaI varSoM taka rahakara unheM par3hAyA thaa| inhIM ke sAtha rahate hue inhoMne saM0 1871 meM bhAdrapada vadi 10 ko ajImagaMja meM bIsasthAnaka pUjA kI racanA kii| inakI saMvatollekha vAlI racanAoM ko dekhane se yaha spaSTa hai ki saM0 1876 se 1879 taka inakA nivAsa sthAna jayapura hI rhaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (329) 2010_04 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. nandIzvara dvIpa pUjA-saM0 1876 jye0 sudi 1, jypur| 2. ikkIsa prakArI pUjA-saM0 1878 mAgha sudi 5 / 3. RSimaMDala-24 jinapUjA-1878 Azvina sudi 5 jypur| 4. pradyumnalIlA prakAza1878 vaizAkha su0 11 / isakI racanA inhoMne saMskRta sAhitya ke mUrdhanya vidvAn mahAkavi bANabhaTTa kI kAdambarI ke anusaraNa para samAsabahula sAlaMkArika gadya meM kI hai| isakI ekamAtra apUrNa prati rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, cittaur3a zAkhA ke yati bAlacandrajI ke saMgraha meM surakSita hai| mahopAdhyAya zivacandra gaNi ne hI Amera ke candraprabha prAsAda kI pratiSThA karavAI hai| arthAt jayapura meM rahate hue inhIM ke upadeza se isa mandira kA nirmANa aura inhIM ke hAthoM se saM0 1877 meM pratiSThA huI hai| ___inake pramukha ziSya the rAmacandra, jinakI dIkSA saM0 1867 meM huI thii| dIkSA nAma thA ratnavilAsa. ye saMskRta aura rAjasthAnI bhASA ke acche vidvAn the| inake dvArA racita sAhitya hai :1. karmabandhavicAra (pannavaNAsUtrAnusAra) saM0 1907 kA0su0 5 gvAliyara siMdhiyA kttk| 2. paMcacAritra (pannavaNAsUtrAnusAra) saM0 1907 kA0su0 5 (patra 28) aadi| rAmacandra ke ziSya ummedacanda racita praznottarazataka (1884 jayapura), dIpAvalIvyAkhyAna (1896) prApta haiM aura Anandavallabha racita-1. daNDakasaMgrahaNIbAlAvabodha (1880 ajImagaMja), 2. vizeSazatakabhASA (1881 bAlUcara), 3. zrAddhadinakRtyabhASA (1882 ajImagaMja) aura 4. holikAvyAkhyAnabhASA (1883) upalabdha haiN| udayarAja kI dIkSA 1886 meM huI thii| inakI koI racanA prApta nahIM hai| udayarAja ke ziSya tilakadhIra hue| inakI dIkSA 1894 meM huI thii| janma nAma tiloka thaa| inakI bhI koI kRti prApta nahIM hai| zivacandropAdhyAya ke eka pautra ziSya nayasoma (nemicaMda) bhI the| inakI dIkSA 1898 meM huI thii| tilokacaMda aura nemicaMda donoM hI sAtha rahate the| jinaharSasUri ke pazcAt zAkhA bheda hone para ve loga bIkAnera gaddI ke hI samarthaka rhe| jayapura meM jinamahendrasUri zAkhA kA adhika prabhAva hone se upAzraya se inheM niSkAsita honA pdd'aa| aisI sthiti meM unheM nikaTa meM eka makAna kharIda kara upAzraya kA rUpa denA par3A, jo Aja unhIM ke ziSya "yati zyAmalAla jI kA upAzraya' nAma se motIsiMha bhomiyoM ke rAste meM dUsarA caurAhA, jauharI bAjAra, jayapura meM avasthita hai| tilakadhIra aura nayasoma kI koI racanA abhI taka dekhane meM nahIM AI hai| tilakadhIra ke mukhya ziSya sumatipadma hue| inakI dIkSA saM0 1935 meM jinahaMsasUri ke paTTadhara jinacandrasUri ke hAthoM se huI thii| inakA janma nAma zyAmalAla thA aura inakI jIvana paryanta isI nAma se pahacAna banI rhii| sumatipadma ke ziSya vijayacandra the| bIkAnera gaddI ke zrI pUjya jinacAritrasUri kA svargavAsa hone para vijayacandra ko gaddI para biThAyA gayA, jo jinavijayendrasUri ke nAma se prasiddha hue inakA bhI do dazaka pUrva svargavAsa ho cukA hai| (330) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___JainEducation international 2010_04 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra hama dekhate haiM ki mahopAdhyAya zivacandra jI kI ziSya paramparA aba lupta avazya ho gaI hai, kintu Amera kA candraprabha mandira, nandIzvara dvIpa kI racanA, nandIzvara dvIpa kI pUjA aura anya viziSTa racanAoM ke kAraNa unakA nAma aura kIrti Aja bhI surakSita hai aura zatAbdiyoM taka vidyamAna rhegii| * * * kSemakIrti kI paramparA meM 20vIM zatAbdI meM hue kuzalanidhAna ke ziSya mahopAdhyAya RddhisAra (rAmalAla) vaidyakazAstra meM apane samaya ke zreSTha vidvAnoM meM se the| nAr3Ivaidya ke rUpa meM inakI atyadhika pratiSThA rahI hai| inhoMne vibhinna viSayoM para aneka granthoM kI racanA kI hai| inake dvArA racita vaidyadIpaka nAmaka grantha prakAzita ho cukA hai| inake dvArA racita dAdAgurudeva kI pUjA (vi0saM0 1953) inakI prasiddhatama kRti hai| jahA~ bhI dAdAguru kI pUjA hotI hai, isI kA pATha kiyA jAtA hai| isakI aba taka lAkhoM pratiyA~ prakAzita ho cukI haiN| kharataragacchIya dIkSA naMdI sUcI ke anusAra inakI guru- / / paramparA isa prakAra hai hemapramoda- raMgavimala- nemimUrti- kSemamANikya-vinayabhadra- labdhiharSa- dharmazIla- kuzalanidhAna- maho0rAmalAla (RddhisAra)- bAlacanda * * * kSemakIrti zAkhA meM dIpaka kI aMtima lau ke samAna nItisAgara jI haiN| inakA janma nAma nemicanda thaa| vi0saM0 1983 meM jinacAritrasUri ne inheM dIkSA dekara zAntisaubhAgya kA ziSya ghoSita kiyA thaa| bar3A upAsarA bIkAnera kI surakSA aura dekhabhAla karane vAloM meM ye akele vyakti haiN| jinavijayendrasUri ke samaya se bIkAnera kI gaddI ke kotavAla rahe haiN| * * * racanA prazastiyA~, lekhana-puSpikAoM evaM hastalikhita truTaka patroM ke AdhAra para kSemakIrti kI aneka vidvat ziSya paramparAyeM prApta haiM kintu una paramparAoM meM se kevala cAra ziSya-paramparAoM ke vizeSa nAmollekha prApta hote haiM, jo nimna haiM :pahalI paramparA : 1. zrI jinakuzalasUri jI 5. u0 taporatna gaNi 2. u0 vinayaprabha gaNi6 . u0 bhuvanasoma gaNi 3. u0 vijayatilaka gaNi 7. u0 sAdhuraMga gaNi 4. u0 kSemakIrti gaNi 8. u0 dharmasundara gaNi (331) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. vA0 puNyazIla gaNi 18. vA0 samayasundara gaNi 19. vA0 zivacandra gaNi 20. vA0 ratnavilAsa (rAmacaMdra) 21. vA0 udayarAja gaNi 22. tilakadhIra (trilokacaMdra), nayasoma (nemicandra) 23. sumatipadma (zyAmalAla) 24. vijayacanda (sva0 jinavijayendrasUri) 9. u0 dAnavinaya gaNi 10. u0 guNavarddhana gaNi 11. u0 zrIsoma gaNi 12. u0 zAntiharSa gaNi 13. u0 jinaharSa gaNi 14. u0 sukhavarddhana gaNi 15. vA0 dayAsiMha gaNi 16. vA0 rAmavijaya gaNi dUsarI paramparA : 1. vA0 kSemakIrti gaNi 2. vA0 kSemahaMsa gaNi 3. vA0 kSemadhvaja gaNi 4. vA0 khemarAja gaNi 5. vA0 dayAtilaka gaNi 6. vA0 pramodamANikya gaNi 7. u0 jayasoma gaNi 8. u0 guNavinaya gaNi 9. u0 matikIrti gaNi tIsarI paramparA : 1. vA0 kSemakIrti gaNi 2. vA0 kSemahaMsa gaNi 3. vA0 kSemadhvaja gaNi 4. vA0 kSemarAja gaNi 5. u0 kanakatilaka gaNi 6. u0 lakSmIvinaya gaNi 7. vA0 ratnasAra gaNi 10. u0 sumatisundara gaNi 11. u0 kanakakumAra gaNi 12. u0 kanakavilAsa gaNi 13. u0 kamalasaubhAgya gaNi 14. u0 dharmakalyANa gaNi 15. u0 kanakasAgara gaNi 16. u0 ratnavimala gaNi 17. u0 kSamAdharma gaNi 8. vA0 hemanandana gaNi 9. maho0 sahajakIrti gaNi 10. vA0 sahajaharSa gaNi 11. vA0 ratnasundara gaNi 12. u0 nemiraMga gaNi . 13. vA0 harSakalaza gaNi (332) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthI paramparA :1. u0 kSemakIrti gaNi 11. u0 rAjasoma gaNi 2. u0 taporatnagaNi, tejarAja gaNi 12. u0 raMgavallabha gaNi 3. u0 bhuvanakIrti gaNi 13. u0 saubhAgyavilAsa gaNi 4. u0 harSakuMjara gaNi 14. harSasundara gaNi 5. u0 labdhimaNDana gaNi 15. zivarAja muni 6. u0 lakSmIkIrti gaNi 16. vA0 dharmasundara gaNi 7. u0 lakSmIvallabha gaNi 17. paM0 kSemaratna muni 8. u0 somaharSa gaNi 18. paM0 kanakamANikya muni 9. u0 lakSmIsamudra gaNi 19. paM0 zivalAla muni 10. u0 karpUrapriya gaNi pahalI paramparA ke kramAMka 8 se : 8. vA0 dharmasundara gaNi 15. paM0 siddhisoma gaNi 9. vA0 dharmameru gaNi 16. vA0 amaranandana gaNi 10. vA0 labdhiratna gaNi 17. vA0 ratnakalaza gaNi 11. vA0 suguNakIrti gaNi 18. paM0 dharmodaya muni 12. maho0 ratnavallabha gaNi 19. paM0 mAnabhadra muni 13. u0 yazovardhana gaNi 20. paM0 bhAgyavilAsa muni 14. vA0 kuzalavinaya pahalI paramparA ke kramAMka 10 se :-- 10. vA0 guNavardhana gaNi 14. paM0 raMgodatta muni 11. vA0 jJAnamUrti gaNi 15. paM0 ilAvallabha muni 12. vA0 rAmacandra gaNi 16. paM0 kanakavinaya muni 13. paM0 mANikyaratna muni 1. paM0 zivarAja muni, paM0 sadArAma muni, paM0 khuzAlajI muni, paM0 mAdhavajI muni saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (333) 2010_04 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI paramparA :12. 3. kanakavilAsa gaNi ke 2 ziSya-1. vA0 muniraMga, 2. paM0 gopaaljii| 1. vA0 muniraMga-vA0 kssmaanndn| 2. gopAlajI- sUjojI- khIMvojI-vardhamAna- jIvana / 13. kamalasaubhAgya- paM0 dayAmUrti- paM0 vardhamAna-paM0 devkumaar| 16. ratnavimala- guptidharma- kSamAdhIra- dyaakushl| tIsarI paramparA :kramAMka 9 - maho0 sahajakIrti-vA0 devarAja-vA0 cAMpojI-vA0 kAnajI*-vA0 ratnazekhara -vA0 dIpacanda-vA0 hastiratna- yuktisena vA0 zrIdhara-u0 sadAnanda vA0 zobhAcandra- zrIcandra saakrcnd| vA0 sobhAcanda vA0 Ananda harSa-vA0 vardhamAna vA0 kanakaraMga- vA0 dAnavizAla-paM0 kSamAkamala + - vA0 kAnajI-vA0 hIrojI- vA0 sAMvalajI*-vA0 harSameru- paM0 DUMgarasI vA0 kAnajI-vA0 samayadhIra -vA0 mahimAnidhAna-vA0 rAmavallabha paM0 kuzalo -paM0 kalyANacanda- jaivaMto- devo- maano| vA0 sAMvalajI-vA0 vidyAvizAla- dayArAja-paM0 suvAIjI paM0 rAujI- godhU vA0 samayadhIra vA0 rAmavallabha paM0 sahojI- pannAlAlajI paM0 gaMbhIracanda- paM0 ratanacanda>paM0 diipcnd| yuktisena - vA0 jayacanda-vA0 amaracanda- paM0 rUpacanda- paM0 kesara> paM0 sukhaannd| vA0 jayacanda- paM0 mahimAratna- paM0 aNadu- vakhatAvara vA0 jaitasI (? jayacanda)-maNasiMdhura> paM0 cimano- paM0 khusaalcnd| Wan - u0 ratnazekharavA0 lAlacandavA0 dayAcanda- paM0 jayarUpa-paM0 rAmakisana- khushaal| u0ratnazekhara - paM0 ratanasI- vA0 RSabhadAsa- paM0 vijo, devkrnn| u0ratnazekhara - vA0 megharAja-vA0 gaMgArAma-paM0 gulAbacanda- paM0 harSacanda paM0 motIcanda tejsii| (334) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthI paramparA : u0 lakSmIvallabha aura somaharSa gaNi gurubhrAtA the| 9. vA0 lakSmIsamudra - paM0 kanakapriya-vA0 yazasoma- u0 mANikyavallabha- paM0 jagavilAsa gnni| paM0 kanakapriya> paM0 udayasoma> paM0 kSamAvardhana- paM0 muktidharma- paM0 bhaktiudaya paM0 kmlnndn| 11. maho0 rAjasoma - paM0 tattvavallabha- paM0 prItivilAsa'-paM0 devadatta paM0 merukuzala paM0 bhuvanabhakti, mAnasiMha- suujaa| paM0 mantravallabha- vA0 jayadatta- paM0 muniraMga- bhaktiraMga, nayaraMga / 1. prItivilAsa- paM0 dharmasundara- paM0 amRtasamudra, laabhsmudr| ___paM0 amRtasamudra> paM0 vijyviml| paM0 lAbhasamudra> paM0 munisNgh| 2. paM0 muniraMga - bhavAnI- maannk| 3. paM0 bhaktiraMga- paM0 budhaa| 4. paM0 nayaraMga-paM0 meghaa| Wan Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (335) 2010_04 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. zrI sAgaracandrasUri upazAkhA AcArya jinodayasUri ke praziSya aura AcArya jinarAjasUri ke ziSya sAgaracandrasUri apane samaya ke prabhAvazAlI AcArya the| vi0saM0 1461 meM jaba jinarAjasUri kA nidhana huA, usa samaya inhoMne jinavardhanasUri ko unake paTTa para sthApita kiyaa| bAda meM jaba jaisalamera ke pArzvanAtha jinAlaya meM kSetrapAla kI pratimA ko jinAlaya se bAhara sthApita karane ke kAraNa jinavardhanasUri para daivI prakopa huA to inhoMne unake sthAna para jinabhadrasUri ko sthApita kara diyA aura unhIM se mUla paramparA Age clii| inhoMne saMvat 1444 meM cittaur3agar3ha para AdinAtha kI mUrti kI pratiSThA kI thii| saMvat 1459 meM cintAmaNi pArzvanAtha mandira, jaisalamera meM jinabimba kI sthApanA kI thii| vijJaptitriveNI ke anusAra jaisalamera nareza lakSmaNadeva rAula inake bhakta the| sAgaracandrasUri kI ziSyasantati unake nAma ke AdhAra para sAgaracandrasUri zAkhA khlaayii| yaha paramparA bhI koI svataMtra zAkhA na hokara kSemakIrti zAkhA, jinabhadrasUri zAkhA evaM kIrtiratnasUri zAkhA kI hI bhA~ti mukhya paramparA kI hI AjJAnuvartI rahI hai| racanA prazastiyoM ke anusAra jo ziSya paramparA kA ullekha milatA hai, vaha nimna hai :- (dekheM, pRSTha 338) . sAgaracandrasUri dvArA racita na to koI kRti hI milatI hai aura na hI kinhIM pratimAlekhAdi meM pratimApratiSThApaka ke rUpa meM inakA nAma milatA hai| inhIM kI paramparA meM samayabhakta ke ziSya puNyanaMdi hue jinhoMne vi0saM0 1530-32 meM rUpakamAlA kI racanA kii| vikrama kI 17vIM zatI ke madhya hue jJAnapramoda ne vAgbhaTAlaMkAra TIkA aura unake ziSya guNanandana ne vi0saM0 1665 meM maMgalakalazarAsa kI racanA kii| jJAnapramoda aura unake ziSya guNanandana sAgaracandrasUri zAkhA ke hI the| yaha bAta ukta kRtiyoM kI prazasti se jJAta hotI hai| vibhinna grantha bhaMDAroM ke prakAzita sUcI patroM meM dI gayI prazastiyoM se jJAta hotA hai ki isa zAkhA ke vibhinna munijanoM ne samaya-samaya para vibhinna granthoM kI pratilipiyA~ taiyAra kii| isa zAkhA se sambaddha kucha abhilekhIya sAkSya bhI upalabdha haiM jo vi0saM0 1755 se vi0saM0 1965 taka ke haiM aura inase 20vIM zatI ke chaThe dazaka ke madhya taka isa zAkhA kI vidyamAnatA kA patA calatA hai| 20vIM zatAbdI meM to isa zAkhA ke 50 se adhika yati vidyamAna the| inameM se do yatiyoM ke viziSTa kArya ullekhanIya haiN| upAdhyAya Anandavinaya gaNi ke pautra ziSya satyanandana ko jinahaMsasUri ne vi0saM0 1930 meM bIkAnera meM dIkSA dI thii| inakA janma nAma samIramala thA aura ye AjIvana isI nAma se jAne jAte rhe| vi0saM0 2001 taka ye vidyamAna rhe| ye bhInAsara meM rahate the| inake hastalikhita granthoM ke saMgraha meM upAdhyAya samayasundara dvArA racita jinasiMhasUripaTTAbhiSekakAvya kI svalikhita evaM Adarza prati thii| mahAkavi kAlidAsa ke raghuvaMzamahAkAvya ke dvitIya sarga kI pAdapUrtirUpa yaha kAvya racA gayA thaa| - (336) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samIramala jI ke ziSya ne apanA sampUrNa saMgraha rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, bIkAnera ko bheMTa kara diyaa| samIramala jI ke ziSya ne apanA svayaM kA ziSya hote hue bhI yati bhUrAmala ko dattaka rUpa meM svIkAra kiyA thaa| yati bhUrAmala jI snAtakottara taka zikSA prApta haiM aura Aja bhI vidyamAna haiN| isI upazAkhA meM dUsare yati paM0 pUnamacanda ke pautra ziSya TIkamacandra ko jinacAritrasUri ne vi0saM0 1967 meM bIkAnera meM dIkSA pradAna kI thii| inakA janma nAma TIkama thaa| inakA adhikAMza samaya rAyapura aura mahAsamuMda meM biitaa| apanI nijI sampatti se inhoMne rAyapura dAdAvAr3I meM padmAvatIpArzvanAtha kA bhavya maMdira banavA kara pratiSThA krvaaii| _ zrI sAgaracandrasUri dharmaratnasUri u.ratrakIrti vA. puNyasamudra samayabhakta vA. dayAdharma puNyanandi vA. zivadharma vA. harSahaMsa vA. ratnadhIra vA. jJAnapramoda kSamApramoda vidyAkalaza u. vizAlakIrti vA. guNanandana vA. hemaharSa-kSemaharSa samayamUrti vA. amaramANikya . vA. lakSmIvinaya hemaharSa vinayacaMda 1 matiratna vA. guNavardhana Rddhinanda samartha dayAkalyANa paM. dayAkamala sphuTa patra ke anusAra ApakI eka ziSya saMtati kA ullekha prApta hotA hai, jo nimna hai : sAgaracandrasUrikasya ziSya catvAro jAtA tAni ucyante-vA0 mahimarAja gaNi tasya ziSya vA0 dayAsAgara zi0vA0 jJAnamandira zi0vA0 devatilaka, vA0 somasundara bohitthA gotrIya ziSyau 1. vA0 sAdhucandrazi0 kulatilaka gnni| 2. bhAvaharSasUri vA0 cAritrodaya prmukhaaH| vA0 sAdhulAbha bhnnsaalii| vA0 cArudharma gaNi prmukhaa| samayakalaza zi0 4 (sAMgAnera dhuMbha po0 5) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (337) 2010_04 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. cAritradharma 2. zrIdharma 3. kamalatilaka 4. vA0 sukhanidhAnagaNi (1667 A0 va0 8 mAlapurA) - 1. sakalakIrti, 2. guNasena, 3. sujasakIrti mahimAmeru gaNi (1727 mi0va0 8 pAlI parokSa), kalyANasAgara, jJAnanidhAna gaNi (1761 riNI prokss)| paM0 jJAnanaMdana gaNi, vA0 ANaMdadhIra gaNi, saM0 1803 pauSa vadi 3 daurAM vA0 sukhahemagaNi, rai do ziSya - vA0 bhuvanavizAlagaNi (1809 mi0su0 bIkAnera parokSa) paM0 sukhavilAsa 2, saM0 1809 mA0va0 7 bIkAnere mokSa paM0 phatecaMdajI 1876 phA0su0 5 bIkAnera parokSa vA0 guNakalyANagaNi rA ziSya catvAro jAtAH 1. paM0 varddhamAna, 2 paM0 kanakameru, 3. paM0 vIramaU, 4. paM0 buddhivimala paM0 kIrtimeru saM0 1869 parokSa haidarAbAda meM mi0va0 7 paM0 kSAnti vimala vA0 matisAra vA0 guNasAra gaNi zrI dhavalacandropAdhyAya, hemahaMsa zrI jJAnasAgaropAdhyAya ziSyau - vA0 vinayaharSa bhaNasAlI, vA0 samayanandi zrImAlI zrI dharma gaNi - yuktameru 1. munimeru, 2. mAnaharSa, 3. sthiraharSa, 4. haMsaharSa, 5. hemanidhAna, raMgavarddhana, raMgadhIra sakalakIrti saM0 1698 Agarai - meghavijaya - kalyANavijaya - prItivijaya paM0 kalyANasAgara rA ziSya saM0 pAlanapura parokSa vA0 devadhIra - devavallabha saM0 1795 cai0 (1795 cai0su0 15 riNI parokSa) paM0 harSahema, paM0 dhyAnasena saM0 paM0 caturaharSa rAjasena cAritradharma gaNi kSamAmeru mANikyameru jinodaya rAjasI devodaya gokala guNasena saM0 1714 ASAr3ha va0 8 bhuja0 meM parokSa vA0 yazolAbha gaNi vA0 yuktisundara gaNi u0 zivanaMdana gaNi saM0 1784 ASAr3ha va0 4, tilakasundara vA0 satyadhIra gaNi dillI parokSa saM0 1802 rA0 (338) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM0 jJAnanaMdana - riNI saM0 1761 phA0va0 14 paM0 jJAnavijaya saM0 1811 parokSa nAthUsara paM0 jJAnavilAsa paM0 bhuvanavizAla gaNi ziSya - 1. paM0 kizoracaMda, 2. haracaMda paM0 kizoracaMda re ziSya 2. paM0premarAja 1. vijayacaMda 3. bhAgacaMda, paM0 neNasukha navalo haracaMda 2. paM0 kIrtivijaya 2. laalcNd| giradhArI 2 paM0 caturanidhAna paM0 shriicndr| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (339) 2010_04 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. zrI jinabhadrasUri upazAkhA kharataragacchIya AcArya jinarAjasUri ke paTTadhara AcArya jinabhadrasUri apane samaya ke prabhAvaka jaina AcArya the| aneka prAcIna aura mahattvapUrNa granthoM kI bahuta bar3I saMkhyA meM pratilipi karAne aura use deza ke vibhinna nagaroM meM grantha bhaMDAra sthApita kara vahA~ saMrakSita karAne meM Apake samakakSa koI dUsarA AcArya aba taka nahIM huaa| Apane hajAroM kI saMkhyA meM jina pratimAoM kI pratiSThA karAyI jinameM se saikar3oM pratimAyeM Aja bhI prApta hotI haiN| deza ke anyAnya nagaroM meM Apa dvArA pratiSThApita jJAna bhaMDAra jahA~ lupta ho cuke haiM, vahIM jaisalamera durga sthita vizvavikhyAta jJAna bhaMDAra Aja bhI Apake gauravagAthA kA eka jIvanta pramANa hai| Apane jahA~ bar3I saMkhyA meM vibhinna granthoM kI pratilipi karAyIM, vahIM aneka granthoM kA saMzodhana bhI kiyA aura unheM grantha bhaMDAra meM sthApita kraayaa| AcArya jinabhadrasUri ke vi0saM0 1514 meM nidhana ke pazcAt jinacandrasUri unake paTTadhara bane aura unase kharataragaccha kI mUlaparamparA Age clii| jinabhadrasUri kA svayaM kA ziSya parivAra atyanta vizAla thaa| inakI paramparA Age calakara inhIM ke nAma para jinabhadrasUrizAkhA ke nAma se prasiddha huii| AcArya jinabhadrasUri ne AcArya pada para sthApita hone ke pazcAt AcArya jinavardhanasUri ke AjJAnuvartI jinarAjasUri ke ziSya jayasAgara upA0, jinavardhanasUri ke ziSya kamalasaMyama upAdhyAya aura kIrtirAja upAdhyAya Adi pravara gItArthoM ko sasammAna apanI ora milA liyaa| jinabhadrasari ke ziSya-praziSya varga meM pramukha haiM siddhAntaruci upaadhyaay| siddhAntaruci ke ziSya sAdhusoma ne puSpamAlATIkA Adi vibhinna granthoM kI racanA kii| siddhAntaruci ke dUsare ziSya munisoma ne raNasiMhanarendrakathA kI racanA kii| siddhAntaruci ke praziSya evaM abhayasoma ke ziSya harSarAja ne saMghapaTTaka para TIkA kI racanA kii| jinabhadrasUri ke ziSya kSemahaMsa ne meghadUta, raghuvaMza evaM vRttaratnAkara para TIkAoM kI racanA kii| jinabhadrasUrizAkhA meM hI upA0 samayaprabha, munimeru, kanakaprabha, raMgakuzala, sAdhukIrti, sAdhusundara, dharmasiMha, dharmavardhana, nayaraMga, vinayavimala, rAjasiMha, upA0 jJAnavimala, upA0 zrIvallabha tathA vartamAna yuga meM vRddhicandra jI Adi aneka suprasiddha vidvAn evaM prakhyAta racanAkAra ho cuke haiM jinhoMne apanI sAhitya sevA se na kevala jaina sAhitya balki sampUrNa bhAratIya vAGmaya ko samRddha karane meM mahattvapUrNa bhUmikA nibhAI hai| jayasAgara upAdhyAya aura dharmavardhana kI ziSya paramparA kA atyadhika vikAsa huA ataH yahA~ unakA svataMtra rUpa se yathAsthAna vivaraNa prastuta hai| (340) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhadrasUri paTTAbhiSeka rAsa (vi0saM0 1475 ke pazcAt ) ke racanAkAra upA0 samayaprabhaM jinabhadrasUri ke hI ziSya the / uttarAdhyayanasUtra kI sarvArthasiddhivRtti ke karttA aura kalpasUtra kI vibhinna svarNAkSarI pratiyoM ke pralekhaka ke rUpa meM vikhyAta u0 kamalasaMyama gaNi inhIM ke AjJAnuvartI the ' jinabhadrasUri ke prapautra ziSya, zIlacandra ke pautraziSya, ratnamUrti ke ziSya merusundara upAdhyAya prakhara vidvAn the| bAlAvabodha (bhASA TIkA) racane meM inakI tulanA meM koI anya vidvAn nahIM dikhAI detA hai| inake lagabhaga 20 bAlAvabodha grantha prApta hote haiM / vAgbhaTAlaMkAra ( alaMkAra zAstra), vRttaratnAkara (chaMdazAstra), yogaprakAza (yoga) aura saiddhAntika viSayoM ke granthoM para inhoMne ajastra lekhanI calAI hai / merusundara upAdhyAya ke ziSya meruharSa upAdhyAya bhI acche vidvAn the / inake dvArA zIlopadeza mAlAbAlAvabodha nAmaka kRti kI racanA kI gayI / jinabhadrasUri, munimeru Adi ne apane upadezoM se sacitra kalpasUtra kI anekoM pratiyA~ likhavAyIM, jinameM bahuta sI raupyAkSarI aura svarNAkSarI bhI haiM / zIlavatI caupAI ke racanAkAra devaratna bhI isI zAkhA ke vidvAn the / vi0saM0 1604 meM du:khasukhavipAkasandhi ke racanAkAra dharmameru bhI isI zAkhA ke caraNalAbha ke ziSya the / racanA - prazastiyoM ke AdhAra para jinabhadrasUri ke katipaya vidvata ziSyoM kA ullekha milatA hai :(1) jinacandrasUri paTTadhara samayadhvaja jJAnamaMdira guNazekharanayaraMga vimalavinaya - rAyasiMha aura dhrmmNdir| dharmamaMdira puNyakalaza jayaraMga (jayatasI) trilokacaMda | (2) upAdhyAya kamalasaMyama upAdhyAya muni meru (3) mahopAdhyAya siddhAntaruci upAdhyAya sAdhusoma, vijayasoma, abhayasoma / (4) padmameru - jinakA paricaya abhI diyA gayA hai| (5) dayAkamala zivanaMdana devakIrti devaratna / (6) bhAnuprabha matisena, mahimAlAbha, kuzalasiMha / matisena meghanaMdana aura dayAnaMdana / meghanaMdana ratnAkara / kuzalasiMha candravardhana - jayalAbha / upAdhyAya sAdhukIrtti aura unakA ziSya parivAra jinabhadrasUri ke ziSya padmameru kI paramparA meM upAdhyAya sAdhukIrti, vAcaka kanakasoma, dharmavarddhana Adi aneka prasiddha vidvAn hue haiM / grantha prazastiyoM ke AdhAra se unakI vaMzAvalI isa prakAra hai : saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (341) Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSamAraMga | ranalAbha + rAjakIrti vimalatilaka + vimalakIrti | vimalacanda + vijayaharSa + dharmavarddhana + kIrtisundara (342) V gaMgArAma u. sAdhakIrti sAdhusundara udayakIrti jinabhadrasUri + jJAnameru 2010_04 padmame + mativarddhana + merutilaka dayAkalaza amara mANikya mahimasundara 7 kanakasoma nayameru lAvaNyaratna + kuzalasAgara lakSmIprabha + somakalaza + mAnasiMha yugapradhAna jinacandrasUri ke samaya meM sAdhukIrti kI gaNanA gItArthoM meM hotI thI aura ve mahopAdhyAya bhI the| yugapradhAna jinacandrasUri dvArA racita pauSadhavidhiprakaraNa bRhad vRtti (racanA saMvat 1617) kA inhoMne saMzodhana kiyA thA / samrATa akabara kI sabhA meM inhoMne tapAgacchIya buddhisAgarajI ko pauSadha kI carcA meM niruttara bhI kiyA thA / inakI racita " satraha bhedI pUjA" paramparA se Aja bhI kharataragaccha meM mAMgalika avasaroM para par3hAI jAtI hai| inakI nimna racanAe~ prApta haiM : raMgakuzala kanakaprabha satrahabhedIpUjA (vi0saM0 1618), saMghapaTTaka TIkA (vi0 saM0 1619), ASADhabhUti prabandharAsa (vi0saM0 1624), maunaekAdazIstava (vi0saM0 1624), gurumahattA gIta, vAgbhaTAlaGkAraTIkA, vizeSanAmamAlA, karmagranthastabaka, jIvavicAraprakaraNa bAlAvabodha Adi / dharmakuzala bhuvanasoma + rAjasAgara vAcaka kanakasoma sAdhukIrti ke guru bhrAtA the / inakI pramukha racanAe~ haiM : - caritrapaMcakaavacUri (vi0saM0 1615), kAlakAcAryakathA (vi0saM0 1632), guNasthAnavivaraNa caupAI (vi0saM0 1631), jinapAlita jinarakSita rAsa (vi0saM0 1632), ASADhabhUti dhamAla, ArdrakakumAra dhamAla (vi0saM0 1644), haribalasaMdhi, maMgalakalazarAsa, harikezI saMdhi (1640) Adi / vAcaka kanakasoma ke ziSya kanakaprabha racita dasavidhiyatidharmagIta (vi0saM0 1664 ) aura raMgakuzala dvArA nirmita amarasena- vayarasena saMdhi (vi0saM0 1644), mahAvIra sattAisa bhava stavana (vi0saM0 1670) Adi kRtiyA~ bhI milatI haiM / kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhadrasUrizAkhA meM hI vA0 nayaraMga, vinayavimala, rAjasiMha nAmaka bhI muni ho cuke haiM jinake dvArA racI gayI vibhinna kRtiyA~ milatI haiN| sAdhukIrti ke ziSya sAdhusundara bhI bahuta acche vidvAn the| inake dvArA racita dhAturatnAkara, kriyAkalpalatATIkA (vi0saM0 1680), uktiratnAkara Adi kaI kRtiyA~ milatI haiN| sAdhusundara ke ziSya udayakIrti dvArA racita padavyavasthA aura paMcamIstotra upalabdha haiN| ___sAdhukIrti ke eka anya ziSya vimalatilaka ke ziSya vimalakIrti bhI acche racanAkAra the| inake dvArA racita candradUtakAvya (vi0saM0 1681), Avazyaka bAlAvabodha, jIvavicAra-bAlAvabodha, jayatihuaNabAlA0, pakkhIsUtra bAlA0, dazavaikAlika bAlA0, gaNadharasArdhazatakaTabbA Adi aneka kRtiyA~ tathA bar3I saMkhyA meM stavana evaM sajjhAya Adi prApta hote haiN| inhIM vimalakIrti ke ziSya vijayaharSa hue jinake ziSya the dhrmvrdhn| 19 varSa kI laghu Ayu meM hI Apane zreNikarAsa (1719) kI racanA kara apanI pratibhA kA paricaya diyaa| Apane 13 varSa kI alpAyu meM hI dIkSA grahaNa kI thI aura apane guru vijayaharSa ke pAsa thor3e samaya meM vyAkaraNa, kAvya, nyAya, jainAgama Adi meM pravINatA prApta kara lii| apane guru ke sAtha inhoMne aneka grAma aura nagaroM meM bhramaNa kiyA tathA zatrujaya, AbU, kezariyAjI, lodravA, jaisalamera, zaMkhezvara, gaur3IpArzvanAtha Adi vibhinna tIrthoM kI yAtrA kii| Apake vidvattA se prabhAvita hokara gacchanAyaka jinacandrasUri ne saM0 1740 meM inheM upAdhyAya pada pradAna kiyaa| gacchanAyaka ke dehAnta ke pazcAt jinasukhasUri gacchanAyaka bane, Apane unheM bhI vidyAdhyayana kraayaa| jaba taka ve jIvita rahe, unhIM ke sAtha vihAra kiyaa| vi0saM0 1779 meM jinasukhasUri ke nidhana ke pazcAt unake paTTadhara jinabhaktisUri hue| usa samaya unakI Ayu mAtra 10 varSa kI thI isa kAraNa gaccha kI sampUrNa vyavasthA bhI dharmavardhana jI ke hAtha rhii| ApakI vidvattA aura guNoM se prabhAvita hokara bIkAnera, jaisalamera, jodhapura Adi rAjyoM ke zAsakoM ne apane-apane yahA~ Apako sammAnita kiyaa| vi0saM0 1783-84 meM bIkAnera meM inakA nidhana huaa| reladAdAjI meM Apake nirvANasthala para chatarI banI huI hai| dharmasiMha aparanAma dhrmvrdhn| inake dvArA racita zreNikacaupAI (vi0saM0 1719), amarasenavayarasenacaupAI (vi0saM0 1724), surasundarIrAsa (vi0saM0 1736), paramAtmaprakAza hindITIkA (vi0saM0 1762) Adi pramukha kRtiyA~ haiN| inake atirikta Apa dvArA racita 300 se adhika racanAyeM milatI haiM jinheM zrI agaracanda bhaMvaralAla nAhaTA ne dharmavarddhanagranthAvalI ke nAma se eka svataMtra pustaka ke rUpa meM sampAdita kara use prakAzita kiyA hai| dharmavardhana ke ziSya jJAnatilaka the jinake dvArA racita siddhAntacandrikAvRtti, saMskRtavijJaptilekhadvaya tathA kucha stavana Adi milate haiN| dharmavardhana ke dUsare ziSya kAnhajI (kIrtisundara) hue jinake dvArA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (343) 2010_04 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racita avantisukumAla cauDhAliyA (vi0saM0 1757), mAMkaNa rAsa (vi0saM0 1757), abhayakumArAdi pAMcasAdhu rAsa (1758), jJAnachattIsI (1758), kautukabattIsI (1761) Adi grantha prApta hote haiN| jayasundara aura jJAnavallabha bhI dharmavardhana ke hI ziSya the| kAnhajI (kIrtisundara) ke ziSyoM-zAntisoma aura sabhAratna dvArA likhI gayI vibhinna granthoM kI pratilipiyA~ jaisalamera grantha bhaMDAra meM prApta hotI haiN| zrI agaracanda jI nAhaTA ke anusAra 18vIM zatI taka dharmavardhana kI ziSya paramparA vidyamAna thii| jayasAgara upAdhyAya aura unakI ziSya paramparA upAdhyAya jayasAgara-AcArya jinarAjasUri se inhoMne dIkSA grahaNa kI thii| unake ziSya evaM prathama paTTadhara jinavardhanasUri (jinase kharataragaccha kI pippalaka zAkhA astitva meM AyI) Apake vidyAguru the| vi0saM0 1475 meM jaba daivI prakopa ke kAraNa jinavardhanasUri ke sthAna para jinabhadrasUri ko jinarAjasUri ke paTTa para sthApita kiyA gayA to inheM apane pakSa meM karane ke liye jinabhadrasUri ne inheM upAdhyAya pada para pratiSThita kiyaa| vi0saM0 1515 ASAr3ha vadi 1 ko AbU sthita kharataravasahI ke lekhoM se jJAta hotA hai ki jayasAgara osavAla vaMza ke darar3AgotrIya the| inake pitA kA nAma AsarAja va mAtA kA nAma sokhU thaa| inake saMsArapakSIya bhrAtA mANDalika ne AbU sthita kharataravasahI kA nirmANa karAyA aura vi0saM0 1515 ASAr3ha vadi 1 ko jinacandrasUri ke hAthoM pratiSThA kraayii| jayasAgara upAdhyAya apane samaya ke viziSTa vidvAn the| unake dvArA racI gayI vibhinna racanAyeM milatI haiN| jo nimnAnusAra haiM : ___ maulika grantha 1. parvaratnAvalI - racanAkAla vi0saM0 1478 2. vijJaptitriveNI - racanAkAla vi0saM0 1484 3. pRthvIcandracaritra - racanAkAla vi0saM0 1505 ____TIkA grantha 4. sandehadohAvalIlaghuvRtti - racanAkAla vi0saM0 1485 5. gurupArataMtryalaghuvRtti 6. upasargaharastotravRtti 7. bhAvArivAraNastotravRtti 8. raghuvaMzasargAdhikAra 9. nemijinastutiTIkA isake atirikta inake dvArA bar3I saMkhyA meM racita choTI-choTI chanda, stutiyA~, rAsa, vInatI, vijJapti, stava, stotra Adi prApta hote haiN| isa sambandha meM vistAra ke liye draSTavya-muni jinavijaya dvArA sampAdita vijJaptitriveNI kI bhUmikA evaM maho0 vinayasAgara dvArA sampAdita arajinastava kI bhuumikaa| ziSya samudAya-jayasAgara upAdhyAya ke vibhinna ziSyoM kA ullekha prApta hotA hai| vijJaptitriveNI se jJAta hotA hai ki inake prathama ziSya megharAja gaNi the| inake dvArA racita hAracitrabaMdha-stotra nAmaka (344) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka laghu kRti milatI hai| inake dUsare ziSya somakuMjara the| inake dvArA racita kucha alaMkArika padya prApta hote haiN| jaisalamera sthita saMbhavanAtha jinAlaya kI bRhatprazasti inhIM kI racanA hai / vijJaptitriveNI se jJAta hotA hai ki satyarucigaNi, paM0 matizIlagaNi Adi bhI inhIM ke ziSya the, parantu inake dvArA racita koI racanA kA ullekha nahIM milatA / jayasAgara ke ukta ziSyoM ke atirikta ratnacandra nAmaka eka ziSya bhI the jo ukta sabhI ziSyoM se jyAdA prasiddha the / jayasAgara kI paramparA meM Age calakara bhAnumeru ke ziSya jJAnavimala evaM tejoraGga gaNi hue| jJAnavimala pAThaka kI pramukha racanA hai - mahezvara kavi racita zabdabhedaprakAza (koza) para vizada TIkA / ukta koza para racI gayI yaha eka ekamAtra TIkA hai / pAThaka zrIvallabha ne apane ziloJcha nAmamAlA TIkA Adi kI prazastiyoM meM jo guru-paramparA dI hai usake anusAra isa prakAra vaMzavRkSa banatA hai / (dekhiye pRSTha 346 para vaMzavRkSa) pAThaka zrIvallabha vyAkaraNa, koza aura kAvya sAhitya ke advitIya vidvAn the / maho0 zrIvallabha dvArA racita anya kaI kRtiyA~ bhI milatI haiM :1. svopajJajinastavavRtti - vi0 saM0 1655 ke pazcAt, 2. liGgAnuzAsana - durgapadaprabodhavRtti - vi0 saM0 1661, 3. vijayadevamahAtmyamahAkAvya - vi0 saM0 1684 ke Asa-pAsa, 4. nighaNTuzeSanAmamAlATIkA (aprApya), 5. sArasvataprayoganirNaya, 6. kezApadavyAkhyA, 7. ziloJchanAmamAlATIkA, 8. zeSasaMgrahadIpikA, 9. saMghapatirUpajIvaMzaprazasti Adi / zrIvallabha ke sambandha meM vistAra ke liye draSTavya- arajinastava kI bhUmikA / zrIvallabha dvArA praNIta granthoM ke avalokana se pratIta hotA hai ki inakA bAlyakAla aura praur3hAvasthA rAjasthAna meM vyatIta huA, kintu vijayadevamAhAtmya ko dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki ye apanI vRddhAvasthA meM gujarAta pahu~ce aura vahIM vijayadevasUri ke cAritra aura tapa se prabhAvita hokara vijayadevamAhAtmya kI racanA kii| isa AdhAra para unakA svargavAsa bhI vahIM huA hogA, aisA mAnA jA sakatA hai| * saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 ** (345) Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_04 (346) kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa jina bhadrasUri ( kharataragaccha mUla zAkhA ) cAritrasAra upAdhyAya bhAnumeru upAdhyAya jJAnavimala upAdhyAya jJAnasundara ratnacandra upA0 (pradhAnaziSya) bhaktilAbha upAdhyAya bhAvasAgara gaNi jIvakalaza jayavallabha + madharAja gaNi ( hAracitrabaMdha] stotra ke racanAkAra) vAcaka somacandra kanakakalaza tejoraMga gaNi zrIvallabha upAdhyAya (prasiddha racanAkAra) jinarAjasUri (vi0saM0] 1461 meM svargastha ) jayasAgara upAdhyAya somakuMjara (jaisalamera sthita saMbhavanAtha jinAlaya kI bRhadyazakti ke kartA) upA0 satyaruci (inakI prArthanA para vi0saM0 1503 meM jayasAgara upA0 ne pRthvIcandra caritra kI racanA kI, isa kArya meM unheM apane pradhAna ziSya ratnacandra gaNi se sahAyatA prApta huii|) jinavardhanasUmi (kharataragaccha pippalakazAkhA ke AdipuruSa) paM0 matizIla (vijJapti triveNI meM ulikhita) Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhadrasUrizAkhA meM paM0 padmahaMsa ke pautra ziSya evaM satyavinaya ke ziSya vRddhicandra jI hue| inakA janma nAma vardhI ( vRddhicandra) rahA aura ye AjIvana vRddhicandra ke nAma se hI jAne gaye / vi0saM0 1932 meM jinamuktisUri ne jaisalamera meM inheM dIkSA pradAna kI thii| ye bar3e zAnta svabhAvI aura milanasAra prakRti ke the| saMgIta ke bhI ye acche jJAtA the| ye AjIvana jaisalamera meM rhe| inake hastalikhita granthoM kA sampUrNa saMgraha inhIM ke ziSya paM0 lakSmIcandra yati ne Agama prabhAkara muni puNyavijaya jI kI preraNA se lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyA mandira, ahamadAbAda ko de diyA | vRddhicandra jI ke pUrvaja atyanta camatkArI the| unhIM ke mArganirdezana meM jaisalamera ke paTavAbAphanA parivAra bhaviSya meM samRddhazAlI hue / isI zAkhA meM hue upA0 lakSmIpradhAna ke ziSya upA0 muktikamala ne kharataragacchIya vidhividhAnoM aura pUjAoM se sambandhita ratnasAgara nAmaka eka vizAla grantha do bhAgoM meM prakAzita kiyA / inake ziSya jayacandra jI hue| inakA dIkSA nAma jayapadma thA / inheM bIkAnera meM dIkSA prApta huI thI / inake pAsa hastalikhita granthoM kA vizAla saMgraha thA / ukta saMgraha ko inhoMne zrIpUjya jinavijayendrasUri aura padmazrI munijinavijaya jI kI preraNA se rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna - bIkAnera ko saprema bheMTa kara diyaa| granthoM ko grahaNa karate samaya jinavijayendrasUri jI aura jayacandra jI ke sAtha rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThA ne jo anubaMdha kiyA thA usakA pUrNa rUpa se pAlana pratiSThAna kI ora se Aja taka nahIM ho sakA hai| jinabhadrasUrizAkhA meM hI hue upAdhyAya dAnasAgara gaNi ke pautra ziSya upA0 hitavallabha ko jinasaubhAgyasUri ne vi0saM0 1909 meM dIkSA pradAna kI thii| inakA mUla nAma himatU jI thA / inhoMne bahuta prayatna kara bIkonara ke bar3e upAzraya meM bRhatjJAnabhaMDAra kI sthApanA kI thI aura usameM upAdhyAya dAnasAgara jI kA saMgraha bhI sammilita kiyA thA / maho0 dAnasAgara ke dUsare praziSya vivekavardhana hue / inakI dIkSA jinahaMsasUri dvArA saM0 1934 meM bIkAnera meM huI thii| inake ziSya jayalAbha ko jinacAritrasUri ne vi0saM0 1966 meM dIkSA dI thii| inakA janma nAma jatanalAla thA aura ye AjIvana isI nAma se prasiddha rhe| ye suprasiddha svataMtratA senAnI the / chattIsagar3ha ke svataMtratA senAniyoM meM tripuTI mAnI jAtI thI - ravizaMkara zukla, yati jatanalAla aura mahanta lakSmInArAyaNa / ye kaI bAra jela bhI gye| deza ke AjAda hone para jaba prathama Ama cunAva hue, usa samaya inheM lokasabhA kA TikaTa diyA gayA parantu inhoMne svayaM ko yati batalAte hue use svIkAra nahIM kiyA / inakA kAryakSetra mahAsamuMda rahA / yahIM inhoMne apane guru ke nAma se vivekavardhana Azrama kI sthApanA kii| Aja se lagabhaga 10 varSa pUrva inakA nidhana huaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 Shi Shi Shi (347) Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. zrI kIrtiratnasUri upazAkhA yaha kharataragaccha kI svataMtra zAkhA na hokara kSemakIrtizAkhA, jinabhadrasUrizAkhA Adi ke samAna eka upazAkhA hI thii| yaha paramparA kIrtiratnasUri ke samaya se lekara kIrtisAra (kriyoddhAra ke pazcAt jinakRpAcandrasUri) ke samaya taka bar3I gaddI arthAt bIkAnera ke zrIpUjyajI kI hI AjJAnuvartI rhii| AcArya kIrtiratnasUri jinavardhanasUri ke ziSya the| unhIM se inhoMne dIkSA grahaNa kI aura guru ne hI inheM vi0saM0 1470 meM vAcaka pada pradAna kiyA thaa| vi0saM0 1475 meM jaba kSetrapAla ko lekara vivAda aura phalasvarUpa zAkhA bheda huA to usa samaya ye jinavardhanasUri aura jinabhadrasUri donoM se taTastha rhe| bAda meM jinabhadrasUri ne inheM (kIrtirAja) ko apanI ora milA liyA aura vi0saM0 1480 meM upAdhyAya pada pradAna kiyaa| jinabhadrasUri ne hI vi0saM0 1497 meM inheM AcArya pada para pratiSThita kara kIrtiratnasUri nAma pradAna kiyaa| inakI paramparA meM inake pazcAt guNaratnasUri ko chor3akara kisI bhI anya muni ko AcArya pada nahIM milaa| kIrtiratnasUri ke sambandha meM hameM nimnalikhita sAkSyoM se jAnakArI prApta hotI hai-1. kIrtiratnasUristUpa prazasti, 2. harSakallola gaNi dvArA likhita kIrtiratnasUri paramparA kA itihAsa (aprakAzita), 3. zaMkhavAla gotra kA itihAsa, 4. kIrtiratnasUriutpattichaMda evaM gIta-stavana Adi / ukta sAkSyoM ke AdhAra para inake jIvana-paricaya ko yahA~ ati saMkSipta meM prastuta kiyA jA rahA hai| ___ inake pitA kA nAma depamalla aura mAtA kA nAma devalade thaa| ye zaMkhavAlecA gotra ke the| vi0saM0 1449 caitra sudi 8 ko koraTA meM inakA janma huaa| ye apane bhAiyoM meM sabase choTe the| 13 varSa kI umra meM inakA vivAha honA nizcita huA aura ye bArAta lekara cale bhI, kintu mArga meM inake sevaka kA duHkhada nidhana ho gayA jisase inheM vairAgya ho gayA aura apane parijanoM se AjJA lekara vi0saM0 1463 ASAr3ha vadi 11 ko jinavardhanasUri ke pAsa dIkSita ho gaye aura kIrtirAja nAma prApta kiyaa| alpasamaya meM hI vibhinna zAstroM meM nipuNa ho gaye taba pATaNa meM jinavardhanasUri ne inheM vi0saM0 1470 meM vAcaka pada pradAna kiyaa| jaisA ki Upara kahA jA cukA hai ki jaisalamera ke jinAlaya meM kSetrapAla ko bAhara sthApita karane ke prasaMga meM saMgha bheda ho gayA aura jinavardhanasUri kA ziSya samudAya alaga ho gayA jo Age calakara pippalaka kharatara ke nAma se jAnA gyaa| kIrtirAja ko jinavardhanasUri aura jinabhadrasUri donoM ne AmaMtrita kiyaa| duvidhA kI sthiti meM inhoMne 4 varSa mahevA meM hI bitaaye| vi0saM0 1480 meM jinabhadrasUri svayaM mahevA padhAre aura inheM vi0saM0 1480 vaizAkha sudi 10 ko upAdhyAya pada pradAna kiyaa| kIrtirAja upAdhyAya saMskRta sAhitya ke praur3ha vidvAn aura pratibhA sampanna kavi the| vi0saM0 1473 meM jaisalamera meM racita lakSmaNavihAraprazasti inakI sulalita padAvalI yukta ramaNIya kRti hai| (draSTavya0 jainalekhasaMgraha, bhaag-3)| saM0 1476 meM racita ajitanAthajayamAlA citrastotra citrAlaMkAra aura zleSagarbhita (348) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ____ 2010_04 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praur3ha racanA hai| vi0saM0 1485 meM racita neminAthamahAkAvya inakI sarvazreSTha racanA mAnI jAtI hai| inake atirikta saMskRta evaM prAkRta bhASAoM meM inake dvArA racita kucha stotra bhI prApta hote haiN| ApakI vidvattA se prabhAvita hokara AcArya jinabhadrasUri ne vi0saM0 1497 mAgha sudi 10 ko jaisalamera meM AcArya pada pradAna kara kIrtiratnasUri nAma rkhaa| vi0saM0 1512 meM nAkor3A grAma ke zuSka tAlAba se pArzvanAtha kI pratimA inheM prApta huI, jise inhoMne vIramapura ke jinAlaya meM pratiSThApita kii| sAtha hI bhairava deva kI bhI sthApanA kii| Aja bhI nAkor3A tIrtha meM bhagavAn pArzvanAtha mandira ke garbhagRha ke bAhara hI jahA~ eka tarapha bhairava deva virAjamAna haiM, vahIM unake samakSa saMvat 1536 kI pratiSThita zrI jinakIrtisUri kI mUrti bhI virAjamAna hai| vi0saM0 1514 meM jaba jinabhadrasUri kA nidhana huA, usa samaya inhoMne jinacandrasUri ko gacchanAyaka ke pada para pratiSThita kiyaa| vi0saM0 1518 jyeSTha vadi 5 ko vIramapura meM zAntinAtha jinAlaya kI pratiSThA ke samaya jinacandrasUri ke sAtha Apa bhI upasthita rhe| inhoMne svahasta se 51 logoM ko dIkSA dI jinameM upAdhyAya lAvaNyazIla, vAcaka kSAntiratna gaNi, vAcaka dharmadhIra gaNi Adi pramukha the| vAcaka kSAntiratna gaNi hI AcArya banane para guNaratnasUri ke nAma se prasiddha hue| vi0saM0 1525 vaizAkha vadi5 ko vIramapura meM kIrtiratnasUrikA nidhana huaa| jisa rAtri meM AcAryazrI kA svargavAsa huA usa rAtri meM jina-mandira ke daravAje svata: banda ho gaye aura AcArya ke puNyaprabhAva se mandira meM svata: hI dIpa paMktiyA~ prajjvalita ho giiN| jisa sthAna para inakA dAha saMskAra kiyA gayA thA usI sthAna para AcArya ke parivAra vAloM mAlAzAha Adi ne stUpa banavAkara vi0saM0 1525 vaizAkha vadi 6 ke dina kharataragacchAlaMkAra zrI jinabhadrasUri ke paTTadhara zrI jinacandrasUri se pratiSThA krvaaii| Aja yaha sthAna nAkor3A tIrtha meM zrI kIrtiratnasUri dAdAbAr3I ke nAma se prasiddha hai| pAThaka lalitakIrti racita kIrtiratnasUri gIta ke anusAra kevala vIramapura meM hI nahIM apitu AcAryazrI kI smRti meM mahevA, jodhapura, rAjanagara, AbU aura bIkAnera Adi nagaroM meM chatrI banavAkara caraNa sthApita kiye gaye the| isa zAkhA ke munijanoM kI nAmAvalI isa prakAra hai : 1. kIrtiratnasUri 2. upAdhyAya lAvaNyazIla (seTha gotrIya) 3. vAcaka puNyadhIra gaNi (kAMkariyA) 4. vAcaka jJAnakIrti gaNi (zrImAla) 5. vAcaka guNapramoda gaNi (huMbar3a) 6. vAcaka samayakIrti gaNi (nAhaTA) 7. vAcaka harSakallola 8. vinayakallola 9. upAdhyAya candrakIrti 10. upAdhyAya sumatiraMga saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (349) _ 2010_04 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. upAdhyAya sukhalAbha 12. vAcaka jagasI (jinahaMsa) 13. maho0 mANikyamUrti 14. paM0 bhAvaharSa 15. upAdhyAya amaravimala 16. paM0 amRtasundara 17. paM0 mahimAhema 17. paM0 jayakIrti 18. paM0 harSavijaya 18. paM0 pratApasaubhAgya 19. paM0 kalyANasAgara 19. paM0 abhayacandra 20. paM0 samudrasoma 21. paM0 yuktiamRta 22. zrI jinakRpAcandrasUri (kIrtisAra) 23. zrI jayasAgarasUri-paM0 Anandamuni, u0 sukhasAgara, vAcaka rAjasAgara, paM0 jItasAgara, mayAsAgara, hemasAgara, vivekasAgara, magnasAgara, vardhanasAgara, udayasAgara, maMgalasAgara, matisAgara, kIrtisAgara, tilakabhadra Adi 25 ziSya 24. upA0 sukhasAgara 25. muni kAMtisAgara paM0 jayakIrti ke paTTadhara paM0 pratApasaubhAgya kI paramparA meM dAnavizAla hue| unake ziSya Rddhikamala hue, jinake praziSya aura amRtasAra ke ziSya prItivijaya (pyArelAla) hue| inakA dehAnta lagabhaga 35 varSa pUrva bIkAnera meM huaa| 17. paM0 jayakIrti 18. paM0 pratApasaubhAgya 19. paM0 abhayacandra 19. paM0 dAnavizAla 20. paM0 Rddhikamala 21. paM0 amRtasAra 22. paM0 prItivijaya (pyArelAla) (350) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIrtiratnasUri ke eka ziSya kalyANacandra gaNi dvArA racita kIrtiratnasUricaupai, kIrtiratnasUrigIta Adi kRtiyA~ milatI haiN| inakA racanAkAla vi0saM0 1525 ke pazcAt mAnA jAtA hai| kIrtiratnasUri ke eka anya ziSya guNaratna hue, jinake dvArA racita koI bhI kRti nahIM milatI kintu inake ziSya padmamandira gaNi dvArA racita jAlauranavaphaNApArzvanAthastavana (vi0saM0 1543), guNaratnasUrivivAhalo (vi0saM0 1545), varakANApArzvastotra, devatilakaupAdhyAyacaupai Adi kucha racanAyeM prApta hotI haiN| kIrtiratnasUri ke eka ziSya harSavizAla kI paramparA meM hue labdhikallola dvArA racita vibhinna kRtiyA~ milatI haiM, inameM jinacandrasUriakabarapratibodharAsa (vi0saM0 1648), ripumardanarAsa (vi0saM0 1649), kRtakarmarAjarSicaupAI (vi0saM0 1665) pramukha haiN| labdhikallola gaNi ke eka ziSya gaMgAdAsa ne vi0saM0 1671 meM vaGkacUlarAsa kI racanA kii| labdhikallola ke dUsare ziSya lalitakIrti dvArA racita zizupAla vadha TIkA viziSTa kRti prApta hai| inake ziSya puNyaharSa dvArA racita thAvaccAsugaselagacaupAI (vi0saM0 1703), arahannakacaupAI (vi0saM0 1732), neminAthaphAgu Adi ullekhanIya haiN| puNyaharSa ke ziSya abhayakuzala dvArA vi0saM0 1709 meM racita jinapAlitajinarakSitarAsa, vi0saM0 1737 meM racita RSabhadattarUpavatI-caupAI, haribalacaupAI Adi kucha kRtiyA~ milatI haiN| vi0saM0 1744 zrIpAlacarita ke racanAkAra paM0 cAritraudaya bhI isI zAkhA meM hue jo jayasaubhAgya gaNi ke ziSya the| kIrtiratnasUri ke pramukha ziSya upA0 lAvaNyazIla kI paramparA meM hue vAcaka candrakIrti ke ziSya upAdhyAya sumatiraMga dvArA racita kaI kRtiyA~ milatI haiM inameM yogazAstra (vi0saM0 1720), prabodhacintAmaNi (vi0saM0 1722), harikezIsAdhusaMdhi (vi0saM0 1727), jambUsvAmIcaupAI (vi0saM0 1729) mukhya haiN| isI paramparA meM Age calakara hue amRtasundara ke ziSya jayakIrti ne vi0saM0 1868 meM zrIpAlacarita (saMskRta gadya) kI racanA kii| kramAMka 17 se yaha paramparA do bhAgoM meM baMTa jAtI hai-mahimAhema kI paramparA aura paM0 jayakIti kI prmpraa| mahimAhema kI paramparA meM unake bAda kramazaH paM0 harSavijaya aura paM0 kalyANasAgara hue| inake pazcAt yaha paramparA samApta ho gyii| paM0 jayakIrti ke ziSya pratApacanda ke pazcAt yaha paramparA punaH do bhAgoM meM baMTa jAtI hai-prathama paM0 abhayacanda kI paramparA aura dvitIya paM0 dAnavizAla kI paramparA / dAnavizAla paramparA ke aMtima kar3I meM paM0 prItivijaya (pyArelAla) the| inakA Upara ullekha A cukA hai| ___paM0 abhayacanda kI paramparA meM 22 veM kramAMka meM Aye jinakRpAcandrasUri 20vIM zatAbdI ke prabhAvaka jainAcArya the| inhoMne paramparA meM zithilAcAra ko dekhate hue vi0saM0 1941 meM kriyoddhAra kiyaa| vi0saM0 1972 meM mumbaI meM Apako AcArya pada prApta huA aura vi0saM0 1994 meM pAlitAnA meM Apa svargavAsI hue| ApakI paramparA kA paricaya saMvinasAdhu paramparA ke antargata vistAra se diyA gayA hai ataH yahA~ usakI punarAvRtti anAvazyaka hai| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (351) _ 2010_04 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha kI saMvigna sAdhu-paramparA kA itihAsa yaha nirvivAda satya hai ki yazolipsA aura zArIrika suvidhAvAda Adi aisI mAnavIya durbalatAe~ haiM ki isake ghere meM Akara acche se acche vratI aura tapasvI bhI apane AtmasAdhanA mArga se phisala jAte haiN| ye durbalatAe~ yaha bheda nahIM karatIM ki yaha sAdhu hai yA sAdhvI, zrAvaka hai yA zrAvikA, vratI hai yA avrtii| tanika-sI phisalana bhI kramazaH apanA vyUha banAkara bRhad rUpa dhAraNa kara letI hai| phalataH mAnava usa phisalana kI garta meM dhIme-dhIme bar3hatA jAtA hai aura usakA aisA AdI ho jAtA hai ki usako dharma ke AvaraNa meM lapeTanA cAhatA hai| isI ke pratiphalasvarUpa jIvana meM zithilAcAra bar3hatA jAtA hai / jisa zithilAcAra kA AcArya vardhamAna aura AcArya jinezvara ne sakriya virodha kiyA thA aura suvihita/saMvigna paramparA kI nIMva rakhI thI vaha zatAbdiyoM taka phUlatI - phalatI rhii| dhIredhIre zithilAcAra ne isameM praveza karanA prArambha kiyaa| isI ke pratikAra rUpa meM akabara pratibodhaka yugapradhAna jinacandrasUri ne samvat 1614 meM kriyoddhAra kiyA / punaH isameM zithilatA ke bIja paidA hue| samvat 1691 meM samayasundaropAdhyAya ne kriyoddhAra kiyA / dhIme-dhIme puna: isameM vikRtiyA~ Ane lagIM to isake pratikArasvarUpa kaI kriyApAtra sAdhuoM ne samaya-samaya para kriyoddhAra kiyA / ina kriyoddhAraka sAdhuvarga kI paramparA vartamAna samaya meM saMvigna paramparA kahalAI / isa samaya meM yaha saMvigna paramparA tIna mahApuruSoM ke nAma se kharataragaccha meM prasiddha hai : 1. sukhasAgarajI mahArAja kA samudAya, 2. kRpAcandrasUrijI mahArAja kA samudAya aura 3. mohanalAlajI mahArAja kA smudaay| ata: ina tIna samudAyoM kA yahA~ saMkSipta paricaya prastuta karanA abhISTa hai| 1. zrI sukhasAgarajI ma0 kA samudAya sukhasAgara jI ma0 kI paramparA meM yaha eka vizeSa bAta hai ki ve apanI paramparA ko " kSamA kalyANajI mahArAja kI vAsakSepa" ke nAma se mAnate A rahe haiM, ataH sukhasAgara jI mahArAja kI paramparA kA vastutaH abhyudaya mahopAdhyAya kSamAkalyANa jI mahArAja se hI prArambha hotA hai / isI kAraNa isa paramparA kA paricaya kSamAkalyANa jI ke dAdAguru upAdhyAya prItisAgara gaNi se prArambha karate haiM / ( 1 ) upAdhyAya zrI prItisAgara gaNi zrI jinabhaktisUri jI ke ziSya upAdhyAya prItisAgara gaNi hue| dIkSA naMdI sUcI ke anusAra Apa kI dIkSA saM0 1788 meM huii| ApakA janma nAma premacaMda thA / saM0 1801 meM rAdhanapura meM zrI jinabhaktisUri jI ke sAtha the / saM0 1804 meM jinalAbhasUri jI ke sAtha bhuja nagara, saM0 1805 meM gUDhA, saM0 1806 meM jaisalamera meM bhI Apa sAtha hI the / saM0 1808 meM kArtika vadi 13 ko bIkAnera (352) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya gaNanAyaka zrI sukhasAgara jI ma. kA samudAya/paraMparA WONGOZGUBOXCONUTOS COLONULU ROZTOONS OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO OICECOM OCCCCCCCCCCOCOACCCCCCCOOS COOOOOOOOO OOOOOAD sva. gaNanAyaka zrI sukhasAgara jI ma. sva. gaNAdhIzvara zrI chaganasAgara jI ma. PURACUCUCUCUOUOURU9 DODANONE AND DONDO DYDD annnaalaivnnntOOOOaavnnnm DDADADDDDDDDDDDDDAADDIDDUDD mlaimaimai leOOOOOOOOOOOOOOOD sva. gaNanAyaka zrI trailokyasAgara jI ma. 3. aariar friefll. diary.org) Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mahopAdhyAya zrI sumatisAgara jI ma. sva. AcArya zrI jinamaNisAgarasUri jI ma. E n Internati04 y Putsorat Only nargs Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. AcArya zrI jinAnaMdasAgarasUri jI ma. sva. gaNAdhIza zrI hemendrasAgara jI ma. sva. AcArya zrI jinakavIndrasAgarasUri jI ma. sva. AcArya zrI jinaudayasAgarasUri jI ma. Private & Personal Use Only / Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GOZDNOUND DND DN D ODONDADO sva. AcArya zrI jinakAMtisAgarasUri jI ma. NOLONDOASLSACROACMSNSLSASLSAAR sva. AcArya zrI jinamahodayasAgarasUri jI ma. bhaOCONUTANDONVOCVOCE gaNAdhIza upAdhyAya zrI kailAzasAgara jI ma. 2010_04 www.jaindia Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CANCHANGEDO COCOMOTCOICTIO upAdhyAya zrI maNiprabhasAgarajI ma. COMOT zrI manojJasAgara jI ma. zrI muktiprabhasAgara jI ma. zrI manISaprabhasAgara jI ma. zrI mayaMkaprabhasAgara jI ma. zrI manitaprabhasAgara jI ma. zrI mehalaprabhasAgara jI ma. Jain Education interna onalt 20% "ware & Personal USE Wannelibrarorg Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNi zrI mahimAprabhasAgara jI ma. mahopAdhyAya zrI lalitaprabhasAgara jI ma. dArzanika saMta zrI candraprabha jI ma. 2010_04 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziS(950.00 GSSSSSSSSSSSS hiSS Si SSS, in iti /> < a gaNa zrI pUrNAnasAgaranI mae ka SSSSSSSSSSS : CUCU BUCUCURUADED BUCODOU bhuni zrI kIrtisAgarajI ma. daAGS CADORDODOVODOVODOVODADOVODA che. rahI NOOOOOOOOOO muni zrI suyazapramasAgaranI ma0 raNajika ee G ITS R 2010_04 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Saatw alerailwarancescato muni zrI maNiratnasAgarajI ma0 SO90S00000000SS DOGOTATEGOGATEGOJRJAGATOR muni zrI pIyuSasAgarajI ma0 00000000000 CTEGOGOTATOFOTOGATOGOGODAGA muni zrI mahendrasAgarajI ma0 onooooooooo or pervates Personale Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM svargavAsI hue / saM0 1852 meM pratiSThita ApakI caraNa pAdukAe~ jaisalamera meM haiM (bI0jai0 le0saM0, lekhAMka 2844) / ( 2 ) vAcaka zrI amRtadharma gaNi ApakA kaccha deza ke osavaMzIya vRddha zAkhA meM janma huaa| ApakA nAma arjuna thA / saM0 1804 phAlguna sudi 1 ko bhuja nagara meM zrI jinalAbhasUri jI ke kara-kamaloM se dIkSita hokara saMvignapakSIya zrI prItisAgara jI ke ziSya hue| zatruMjayAdi tIrthoM kI yAtrA kI / siddhAntoM ke yogodvahana kie / vairAgya vAsita to the hI, ataH pahale kucha vrata niyama grahaNa kie aura saM0 1838 mAgha sudi 5 ko sarvathA parigraha kA tyAga kara diyA / saM0 1826 meM zrI jinalAbhasUri jI ne apane pAsa bulAkara saM0 1827 meM vAcanAcArya pada se vibhUSita kiyaa| saM0 1840 taka unake tathA paTTadhara zrI jinacandrasUri jI ke sAtha rhe| saM0 1843 meM Apa pUraba deza padhAre, vahA~ ke tIrthoM kI yAtrA aura dharma pracAra kiyaa| Apake upadeza se kaI navIna jinAlaya bane, dhvaja daNDa pratiSThAdi utsava hue| saM0 1848 meM paTanA meM sudarzana zreSThI ke dehare ke samIpa kozA vezyA kA sthAna ( jamIMdAra se 200 meM kharIdI huI bhUmi) para Apake upadeza se sthUlibhadra jI kI deharI banI jisameM Apane pratiSThA kraaii| saM0 1850 kA cAturmAsa bIkAnera meM kiyA aura saM0 1851 kA jaisalamera cAturmAsa karane ke pazcAt mitI mAgha sudi 8 ko vahA~ svargavAsI hue| vahA~ amRtadharma smRti zAlA meM Apake guruoM ke caraNoM ke sAtha Apake caraNa pratiSThita haiM tathA kSamAkalyANa jI dvArA racita aSTaka bhI zilAlekha meM utkIrNita hai jo 'aitihAsika jaina kAvya saMgraha' aura 'bIkAnera jaina lekha saMgraha' ke lekhAMka 2841 meM prakAzita hai| (3) upAdhyAya zrI kSamAkalyANa bIkAnera ke nikaTavartI kesaradesara gA~va ke osavAla vaMzIya mAlU gotra meM ApazrI ne janma grahaNa kiyaa| ApakA janma saM0 1801 aura janma nAma khuzAlacaMda thA / saM0 1812 meM Apane guruvarya amRtadharma gaNi ke pAsa Akara adhyayana prArambha kiyA aura saM0 1816 mitI ASAr3ha vadi 2 ko jaisalamera meM kharataragacchanAyaka zrI jinalAbhasUri jI ke kara-kamaloM se dIkSita hokara kSamAkalyANa jI nAma se zrI amRtadharma gaNi ke ziSya rUpa meM prasiddha hue / ApakA zAstrAdhyayana kSemakIrti zAkhA ke upA0 rAjasoma jI ke pAsa saM0 1822 taka aura bAda meM upA0 rAmavijaya (rUpacaMda jI) ke sAnnidhya meM sucAru rUpa se huaa| ApakA vicaraNa gacchanAyaka zrI jinalAbhasUri jI va zrI jinacandrasUri jI ke sAtha aura adhikAMza guru mahArAja zrI amRtadharma jI ke sAnnidhya meM huA / saM0 1824 meM bIkAnera, bAda meM saM0 1826 se 1833 taka gujarAta-kAThiyAvAr3a meM vicare / saM0 1834 meM AbU va saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (353) Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravAr3a ke tIrthoM kI yAtrA karate hue jaisalamera padhAre aura saM0 1838 se 40 taka vahIM rhe| saMvat 1838 meM ApazrI ne kriyoddhAra kiyA aura sAdhu-paramparA ke liye kaI viziSTa niyama bnaaye| guru mahArAja sAtha hI the| saM0 1843 meM baMgAla Akara bAlUcara meM cAturmAsa kiyaa| yahA~ bhagavatI sUtra jaise artha gaMbhIra Agama kI vAcanA (vyAkhyAna) kii| saM0 1848 taka Apa pUraba deza meM hI vicaraNa kara dharmapracAra karate rhe| saM0 1850 meM bIkAnera hote hue saM0 1851 jaisalamera pdhaare| guru mahArAja kA vahA~ svargavAsa ho gyaa| saM0 1852 jaisalamera, saM0 1853 bIkAnera meM cAturmAsa kara, saM0 1854 meM ghANerAva saMgha ke sAtha giranAra aura zatrujaya pdhaare| saM0 1855 meM gacchanAyaka zrI jinacandrasUri jI ne Apako vAcaka pada diyaa| unake paTTadhara zrI jinaharSasUri jI ne upAdhyAya pada se alaMkRta kiyaa| saM0 1855 meM sUrata se aMtarikSa jI yAtrA karate hue nAgapura gye| saM0 1856 se jaisalamera, bIkAnera, jodhapura, jayapura, kizanagar3ha, dezanoka, ajamera Adi rAjasthAna ke vibhinna sthAnoM meM vicaraNa karate rhe| saM0 1873 pauSa kRSNa 14 maMgalavAra ko Apa bIkAnera meM svargavAsI hue| reladAdA jI meM ApakI caraNa pAdukAe~, sImaMdhara jinAlaya va sugana jI mahArAja ke upAzraya meM ApakI mUrtiyA~ pratiSThita huiiN| ___ eka bAra Apa jaba jaisalamera meM the taba mahArAjA jodhapura ne jaisalamera para AkramaNa kara diyaa| mahArAvala jI kI senA bhI raNabhUmi meM utara par3I para vijaya prApta karanA kaThina thaa| aisI viSama paristhiti meM mahArAvala jI ne ApazrI ke pAsa Akara lajjA rakhane kI prArthanA kii| Apane eka nagArA maMgavA kara usa para sarvatobhadra yaMtra likha diyA, jise lekara mahArAvala jI DaMke kI coTa garjArava karate hue yuddha kSetra meM Age bddh'e| yaMtra ke amogha prabhAva se zatrusenA palAyana kara gii| mahArAvala jI vijayI hokara aaye| ve Apake parama bhakta to the hI, jaina dharma para bhI dRr3ha zraddhAlu ho gye| eka dina sabhA meM mahArAvala jI ne eka jyotiSI se apanI Ayu ke sambandha meM prazna kiyaa| jyotiSI ne sAta varSa Ayu zeSa btlaaii| narezvara ne guru mahArAja se isakA nirNaya dene kI prArthanA kI to ApazrI ne satraha varSa paryanta nirApada Ayu btlaaii| Apake kathanAnusAra rAvala jI satraha varSa jIvita rahe aura ApakA bhaviSya kathana satya pramANita huaa| tIrthayAtrA :-Apane zatrujaya, giranAra, AbU, zaMkhezvara, sammetazikhara, pAvApurI, paTanA, rAjagRha, kSatriyakuNDa, aMtarikSajI, ghoghAbaMdara, laudravA, nAkor3A, phalavarddhi, gaur3I pArzvanAtha, jIrAvalA, khaMbhAta Adi aneka tIrthoM kI yAtrAe~ kI thiiN| saM0 1866 meM saMghapati rAjArAma giDiyA va tilokacaMda lUNiyA dvArA ApazrI ke upadeza se zatrujaya-giranAra Adi samasta tIrthoM kA yAtrI saMgha nikalA, jisameM cAra zrIpUjya AcArya aura bahusaMkhyaka yati-sAdhu evaM deza ke vibhinna nagaroM se AyA huA yAtrI saMgha sammilita thaa| pratiSThAe~ :-Apane ajImagaMja, mahimApura, mahAjanaTolI (ArA), paTanA, rAjagRha, devIkoTa, dezanoka, ajamera, bIkAnera, jodhapura, maMDovara Adi vibhinna sthAnoM meM jinAlayoM va yaMtra-paTTAdi kI pratiSThAe~ (354) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa ___ 2010_04 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAI thiiN| baMgAla se kaccha taka evaM rAjasthAna, gujarAta, madhyapradeza, uttarapradeza, bihAra, dillI pradezAdi meM sarvatra vicaraNa kara dharmapracAra kiyA thA / grantha-racanA :-Apa apane samaya ke bar3e bhArI gItArtha vidvAn, cintanazIla aura Agama prakaraNAdi ke gaMbhIra abhyAsI the / Apane saMskRta va maru-gurjara bhASA meM aneka vidvattApUrNa maulika grantha, praznottara grantha va aneka granthoM para TIkAoM kA nirmANa kiyA thA; jinameM tarkasaMgrahaphakkikA, gautamIyakAvyavRtti, kharataragacchapaTTAvalI, Atmaprabodha, zrAvakavidhiprakAza, sAdhuvidhiprakAza, yazodharacaritra, sUkti ratnAvalIsvopajJa vRtti, praznottarasArddhazataka, aMbar3acaritra, vijJAnacandrikA, cAturmAsikavyAkhyAna, aSTAhnikAvyAkhyAna, merutrayodayIvyAkhyAna, holikAvyAkhyAna, zrIpAlacaritravRtti, samarAdityacaritra (apUrNa) Adi saMvatollekha vAle tathA jina-stuti, caturviMzaticaityavadana, pratikramaNahetavaH, saMgrahaNI saparyAya Adi evaM stotra stavanAdi tathA maru - gurjara bhASA kI bhI saMkhyAbaddha racanAe~ upalabdha haiM jinakI sUcI yahA~ sImita sthAna meM denA saMbhava nahIM / Apake apUrNa grantha samarAdityacaritra ko vidvAn muni sumativarddhana ne 1874 meM raca kara pUrNa kiyA / sumativarddhana kI aura bhI kaI kRtiyA~ upalabdha haiN| inake ziSya cAritrasAgara ne sAdhuvidhiprakAza kA bhASAnuvAda kiyA va Apake pAsa vidyAdhyayana karane vAle dUsare vidvAn ummedacandra ke bhI praznottarasArazataka va dIvAlIvyAkhyAnAdi racanAe~ upalabdha haiM / jaba zrI kSamAkalyANa jI kA saM0 1873 pauSa vadi 14 maMgalavAra ko bIkAnera meM svargavAsa ho gayA to usI dina apane parama bhakta sampratirAma vyAsa ko jaisalamera aura laudravAjI tIrtha ke bIca meM Apane darzana diye / vyAsa jI ne do dina bAda jaisalamera Ane para jaba ApazrI ke svargavAsI ho jAne kI khabara sunI to ve avAk ho ge| unakI do dina pUrva pratyakSa darzana hone kI bAta ne sAre saMgha ko Azcaryacakita kara diyA / ziSya paramparA :- Apake kalyANavijaya, vivekavijaya ( donoM kI dIkSA saM0 1835 meM huI thI), vidyAnandana aura dharmavizAla, jinakA dUsarA nAma dharmAnanda jI hai, ziSya the / dharmavizAla jI kI paramparA meM rAjasAgara jI ke praziSya evaM RddhisAgara jI ke ziSya gaNAdhIza sukhasAgara jI hue| dharmAnanda jI ke dUsare ziSya sumatimaNDana jI (sugana jI) dvArA aneka pUjAdi sAhitya racita haiM / ve pahale saMvegI the bAda meM zithila ho ge| kharataragacchadIkSAnandI sUcI ke anusAra do anya praziSyoM ke nAmollekha prApta haiM :- guNAnanda aura jJAnAnanda ( dIkSA saM0 1856 ) / zrI kSamAkalyANa jI saM0 1838 meM apane guru mahArAja ke sAtha sarvathA parigraha tyAgI (saMvegI ) hokara apane vastra bhI yatijanoM se bhinnatA dikhAne ke lie katthe ke pAnI meM Dubo kara pahanane lage the / vartamAna meM usa raMga bheda kI upayogitA bhI nahIM rahI / upAdhyAya zrI kSamAkalyANa jI bar3e cAritrapAtra aura puNyAtmA the| Aja kharataragaccha ke lagabhaga 200 sAdhu-sAdhvI ApakI hI paramparA / samudAya ke haiM jo sukhasAgara jI mahArAja kA saMghAr3A (samudAya) kahalAtA hai / saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (355) Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSamAkalyANajI ke vAsakSepa kA mahattva :- saMvignapakSIya mahopAdhyAya kSamAkalyANa jI kI paramparA meM zrI sukhasAgara jI mahArAja ke samudAya meM dIkSAnAmakaraNa saMskAra ke samaya udghoSita kiyA jAtA hai "koTikagaNa, vajrazAkhA, candrakula, kharataraviruda, maho0 kSamAkalyANajI kI vAsakSepa, sukhasAgara jI kA samudAya, vartamAna AcArya............. Adi / " isa udghoSa meM maho0 kSamAkalyANa jI ke vAsakSepa kA uccAraNa viziSTa sthAna rakhatA hai| dIkSAdAna ke samaya AcArya dvArA pradatta vAsakSepa apanA vizeSa mahattva rakhatI hai, kintu tatkAlIna AcAryagaNa zrIpUjyajI mahArAja the ataH saMvignapakSIya sAdhu paramparA meM use upayukta na samajha kara kSamAkalyANajI ke vAsakSepa kI paramparA surakSita rakhI gyii| usI pUrva vAsakSepa meM tatkAlIna padadhArI gItArtha sAdhu navIna vAsakSepa kA mizraNa kara pradAna karate rahe haiN| yaha vartamAna meM kharataragaccha-sukhasAgara jI mahArAja kI paramparA meM sarvamAnya hai / (4) zrI dharmAnanda inakI dIkSA saM0 1870 jyeSTha vadi 6 ko jayapura meM huI, dIkSA nAma dharmavizAla huaa| Apane saM0 1874 ASAr3ha zuklA 6 ko bIkAnera reladAdA jI meM zrI kSamAkalyANopAdhyAya jI ke caraNa pratiSThita kiye| Apake upadeza se zrI bhAMDAsara jI mandira ke parisara meM zrI sImaMdhara svAmI ke jinAlaya kA nirmANa huA aura saM0 1887 ASAr3ha sudi 10 ko zrI jinaharSasUri jI dvArA pratiSThA huii| saM0 1878 kArtika sudi 5 ko Apake dvArA pratiSThita siddhacakrayaMtra dezanoka meM hai| saM0 1886 mAgha sudi 5 ko bIkAnera meM rAjArAma ko ratnarAja nAma se dIkSita kiyA, saMbhavataH yahI rAjasAgara jI nAma se prasiddha hue hoM / saM0 1912 meM ziSya suganajI kI dIkSA dvi0 ASAr3ha sudi 1 ko huI, sumatimaNDana nAma rakhA gyaa| ye acche vidvAn aura kavi hue haiN| bIkAnera kA upAzraya dharmAnanda jI yA sugana jI kA upAzraya kahalAtA hai| zrI dharmAnanda jI ke caraNa saM0 1928 jyeSTha vadi 2 ko reladAdA jI meM sumatimaNDana ne pratiSThita kiye the / antima avasthA meM inake AcAra meM kucha zaithilya A gayA thA / saM0 1968 mAgha zukla 5 budhavAra ko pratiSThita inake caraNa prApta haiN| kharataragaccha dIkSA nandI sUcI ke anusAra sumatimaNDana (suganajI) ke tIna ziSya 1. jayadatta (dIkSA saM0 1941), 2. hitakuzala (dIkSA saM0 1954), 3. rAjasaubhAgya (dIkSA saM0 1956) aura pautra ziSya ratnasundara (dIkSA saM0 1963) the| (5) zrI rAjasAgara inakI dIkSA saM0 1886 mAgha sudi 5 ko huI / ye prakANDa vidvAn the / inhoMne apane jJAna bala se saikar3oM logoM ko upadeza dekara aura mA~sa-madirA kA tyAga karavA ke durvyasanoM se mukta kraayaa| inake sambandha meM vizeSa vivaraNa upalabdha nahIM hai| (356) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) zrI RddhisAgara ye ucca koTi ke prabhAvazAlI vidvAn the, sAtha hI camatkArI aura mantravAdI bhI / vRddhajanoM se jJAta hotA hai ki daivIya mantra zakti se inheM aisI vidyA prApta thI ki ve icchAnusAra AkAzagamana kara sakate the| AbU tIrtha kI aMgrejoM dvArA AzAtanA dekhakara inhoMne virodha kiyA thA / rAjakIya kAryavAhI meM samaya-samaya para svayaM upasthita hote the aura anta meM tIrtha rakSA hetu gavarnamenTa se 11 niyama pravRtta karavAkara apane kArya meM saphala hue the / tristutika AcArya vijaya rAjendrasUri jI aura tapAgaccha ke jhaverasAgara jI ke caturtha stuti sambandhI zAstrArtha ke nirNAyakoM meM maNDalAcArya bAlacandrasUri jI ke sAtha Apa bhI the| saM0 1952 meM Apa svargavAsI hue / 7) gaNAdhIza zrI sukhasAgara ApakA janma sarasvatI pattana (sarasA) ke dUgar3a gotrIya manasukhalAla jI kI dharmapatnI jetI bAi kI kokha se saM0 1876 meM huA / taruNAvasthA meM praviSTa hote hI mAtA-pitA kA viyoga ho jAne se apanI bahana ke Agraha se Apa jayapura A ge| golechA mANakacaMda jI, lakSmIcaMda jI kI sahAyatA se kirAne kA vyApAra karane lge| thor3e dinoM meM apane vyavahAra kauzalya ke kAraNa unake yahA~ munIma jaise uttaradAyitva pUrNa pada para suzobhita ho ge| bAlyAvasthA se hI dharma dhyAna kI ora ruci hone se sAmAyika, pUjA, tapazcaryA meM vizeSa saMlagna rahane lage / saM0 1906 meM jayapura meM muni zrI rAjasAgara jI RddhisAgara jI kA cAturmAsa huA / utkRSTa vairAgya pariNAma hone se Apane nikaTa sambandhiyoM se anumati prApta kara kSamata- kSAmaNA ke mAMgalika parva bhAdrapada sudi 5 ke dina guru mahArAja se dIkSA grahaNa kii| golechA parivAra ne dIkSotsava dhUmadhAma se kiyaa| muni zrI rAjasAgara jI ne Apako muni zrI RddhisAgara jI kA ziSya ghoSita kiyaa| sAdhvAcAra aura siddhAnta ke adhyayana meM Apa vizeSa saMlagna the| mArgazIrSa mAha meM ApakI bar3I dIkSA huI / jainAgamoM ke adhyayana se zAstrokta sAdhujIvana kI apane vartamAna jIvana se tulanA kara zithilAcAra kA tyAga Avazyaka samajha kara muni padmasAgara jI va guNavantasAgara jI ke sAtha guru jI se alaga hokara saM0 1918 meM sirohI meM kriyoddhAra kiyA / tadanantara suvihita mArga kA pracAra va tapa-saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / anukrama se tIrthAdhirAja zatruMjaya kI yAtrA kara phalaudI padhAre / idhara sAdhvI zrI rUpa zrI jI kI ziSyA udyota zrI jI zithilAcAra se sambandha viccheda kara saM0 1922 meM phalaudI AIM aura Apako suvihita sadguru jJAta kara Apase vAsakSepa lekara AjJAnuvartinI ho giiN| saM0 1924 meM lakSmIzrI jI kI dIkSA huii| saM0 1925 meM bhagavAnadAsa ne guruzrI se dIkSA aura bhagavAnasAgara jI ke nAma se prasiddha hue| muni padmasAgara jI phalaudI Ane se pUrva hI alaga ho cuke the ata: ApakA 3 sAdhu aura 3 sAdhviyoM kA samudAya huaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (357) Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bAra Apane svapna meM manohara vATikA meM bachar3oM ke sAtha gAyoM ke jhuNDa ko vicarate hue dekhA, jisake phalasvarUpa Apane bhaviSya meM sAdhvI samudAya kA vistAra honA batalAyA aura ApakI yaha bhaviSya vANI pUrNarUpa se satya siddha huii| Apane adhyayana bala se jJAna kI vRddhi kara janasAdhAraNa ke subodhArtha jIvAjIva rAzi prakAza, bhASA kalpasUtra, bAsaTha mArgaNA yaMtra, aSTaka evaM anya kaI bola-cAla ke granthoM kI racanA kii| isa prakAra suvihita mArga kA punaruddhAra va dharma pracAra kara, 36 varSa 4 mAsa 14 dina nirmala saMyama kA pAlana kara saM0 1942 (23 janavarI 1886 I.) mAgha vadi 4 zani ke dina prAtaH kAla phalaudI meM anazana ArAdhanA pUrvaka svarga sidhaare| Apa puNyazAlI mahApuruSa the| ApakI vidyamAnatA meM 5 sAdhu va 14 sAdhviyoM kA samudAya thA, vaha kramazaH bar3hatA hI gyaa| vartamAna meM Apane suvihitamArga kA punaruddhAra kiyA thA, isI kAraNa inakA samudAya sukhasAgara jI mahArAja ke samudAya ke nAma prasiddha huaa| bIsavIM zatAbdI ke kharataragacchIya vidvAn granthakAra va kriyApAtra yogIrAja cidAnanda jI mahArAja ne zivajIrAma jI mahArAja se alaga ho kara Apa se ajamera meM upasampadA dIkSA grahaNa kI thii| Apa zAstra carcA meM niSNAta the| Apa dvArA nirmita sAhitya haiM :1. AtmabhramocchedanabhAnu, 2. dayAnandakutarka timira taraNi, 3. dravyAnubhavaratnAkara, 4. jinAjJAvidhiprakAza, 5. shuddhdevanubhv-vicaar| ((8) gaNAdhIza zrI bhagavAnasAgara Apa rohiNI gA~va ke jATa jasA jI ke putra the| gaNAdhIzvara sukhasAgara jI ke upadeza se vairAgya raMjita hokara phalaudI meM prathama ziSya ke rUpa meM ApakI dIkSA saM0 1925 meM huI thii| saM0 1942 meM Apane gaNAdhIza pada prApta kiyaa| Apake ziSya mahopAdhyAya sumatisAgara jI, muni dhanasAgara jI, muni tejasAgara jI, trailokyasAgara jI Adi the| Apane mahAtapasvI zrI chaganasAgara jI mahArAja ko uttarAdhikArI ke rUpa meM apane bhatIje harisiMha (zrI harisAgara jI) ko jo unake priya the, yogya avasthA meM dIkSita karane kI AjJA dii| saM0 1957 jyeSTha vadi 14 ko ApakA svargavAsa ho gyaa| Apake zAsana meM 7 munirAja evaM 41 sAdhviyA~ huiiN| mahopAdhyAya sumatisAgara jI ke ziSya zrI jinamaNisAgarasUri jI aura gaNAdhIza zrI trailokyasAgara jI ke ziSya vIraputra zrI AnandasAgarasUri jI hue jinakA paricaya Age diyA hai| ((9) gaNAdhIza zrI chaganasAgara .. Apane phalaudI nivAsI golechA sAgaramala jI kI dharmapatnI caMdanabAI kI kokha se saM0 1896 meM janma liyA, ApakA nAma chogamala jI thaa| akhaicaMda jI jhAbaka kI putrI cunnI bAI se ApakA (358) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANigrahaNa huA, jisase 3 putra va 1 putrI huii| saM0 1942 meM phalaudI meM zrI puNyazrI jI mahArAja ke prayatna se vaizAkha zuklA 10 guruvAra ko dampati ne zrI bhagavAnasAgara jI mahArAja ke kara-kamaloM se dIkSA lii| Apa zrI rAjasAgara jI ke ziSya sthAnasAgara jI mahArAja ke ziSya banAe ge| bar3I dIkSA jyeSTha sudi 8 ko lohAvaTa meM huii| Apane dIkSA lete hI ugra tapazcaryA va zAstrAdhyayana prArambha kara diyaa| 45 AgamoM ke vettA bane evaM saMskRta kA khUba pracAra kiyaa| saM0 1957 meM bhagavAnasAgara jI kA svargavAsa hone para jyeSTha sudi 14 se samudAya kA bhAra Apake Upara A gyaa| Apa 9 varSa 2 mAsa 7 dina samudAya ke adhipati rhe| ApakI nizrA meM 68 sAdhviyAM dIkSita huiiN| anta meM 52 upavAsa ke saMthAre pUrvaka saM0 1966 dvitIya zrAvaNa sudi 6 ko lohAvaTa nagara meM svargavAsI hue| 40 upavAsa taka tivihAra meM janatA ke samakSa vyAkhyAna dharmopadeza dete rhe| zeSa 12 upavAsa cauvihAra kie| saM0 1970 ke vaizAkha meM lohAvaTa meM Apake caraNa sthApita kie ge| mahAtapasvI chaganasAgara jI ke svargavAsa ke pazcAt saMgha ne zrI bhagavAnasAgara jI ke pramukha ziSya zrI sumatisAgara jI se (jo ki usa samaya khAnadeza meM the) gaccha bhAra saMbhAlane kA anurodha kiyA thA, kintu sumatisAgara jI ne apanI anicchA pradarzita karate hue apane gurubhrAtA trailokyasAgara jI ko sauMpane kA Agraha kiyaa| mahopAdhyAya sumatisAgara jaisAki pUrva meM saMketa kiyA jA cukA hai ki gaNanAyaka bhagavAnasAgara jI ma0 ke pramukha ziSya sumatisAgara jI the| inakA janma saM0 1918 meM nAgaura meM huA thaa| rekhAvata gotrIya the aura nAma thA sujaannml| zAdI bhI huI thii| putrI bhI thI, jisakA bhaviSya meM vivAha dhanarAja jI botharA ke sAtha huA thaa| putrI kI putrI kA vivAha nAgaura ke hI saradAramala jI samadar3iyA ke sAtha huA thaa| vairAgya raMga laga jAne se 26 varSa kI avasthA meM ghara-bAra, patnI evaM putrI kA tyAga kara saM0 1944 vaizAkha sudi 8 ke dina sirohI meM bhagavAnasAgara jI ma0 ke pAsa dIkSA grahaNa kara unake ziSya bne| dIkSAvasthA kA nAma thA-muni sumatisAgara / tatkAlIna gaNanAyaka chaganasAgara jI ma0 kA svargavAsa hone para saMgha kI bAgaDora saMbhAlane ke liye saMgha ne sumatisAgara jI se nivedana kiyA thA, kintu sumatisAgara jI ne jo ki usa samaya khAnadeza meM the, apane laghu gurubhrAtA zrI trailokyasAgara jI ko gaNanAyaka banAne kA anurodha kiyaa| Apane saM0 1965 vaizAkha sudi 10 ke dina rAjanAdagAMva (chattIsagar3ha) meM dAdAzrIjinakuzalasUri ke caraNapAdukA kI pratiSThA kraayii| saMvat 1972 meM bambaI meM AcArya zrI kRpAcandrasUri ne sumatisAgara jI ko upAdhyAya pada aura saMvat 1979 meM indaura meM mahopAdhyAya pada se alaMkRta kiyA, saMvat 1994 pauSa sudi 6 ke dina ApakA acAnaka hRdaya gati ruka jAne se koTA meM 76 varSa kI avasthA meM svargavAsa ho gyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (359) ___Jain Education international 2010_04 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) gaNAdhIza zrI trailokyasAgara jaisalamera rAjyAntargata girAsara nivAsI, jItamala jI pArakha kI dharmapatnI kulaNAdevI kI kokha se saM0 1918 zrAvaNa zukla 14 ko ApakA janma huA, ApakA janma nAma cunnIlAla thaa| apanI bar3I bahina pannI bAI (puNyazrI jI) ke prayatna se Apane AbAla brahmacarya vrata liyA aura saM0 1952 jyeSTha sudi 7 ke dina gaNAdhIzvara zrI bhagavAnasAgara jI mahArAja ke pAsa bhAgavatI dIkSA lekara trailokyasAgara jI nAma se prasiddha hue| saM0 1955 mAgha sudi 13 ko phalaudI meM ApakI bar3I dIkSA huii| saM0 1966 meM zrI chaganasAgara jI mahArAja kA svargavAsa hone para apane bar3e gurubhrAtA zrI sumatisAgara jI kA Adeza prApta kara Apa gaNAdhIza hue| saM0 1969 meM 5 muni va 16 sAdhviyoM ke sAtha rAya bahAdura zrI kezarIsiMha jI bAphanA ke Agraha se koTA nagara meM cAturmAsa kiyaa| zrI jJAna sudhArasa dharma sabhA kI sthApanA kii| parAzalI tIrtha yAtrA ke hetu Daga, gaMgadhAra aura sItAmahU se tIna saMgha niklvaaye| saM0 1970 meM zrI vimalazrI jI ke prayatna se jaisalamera kA saMgha niklvaayaa| saMgha sahita aneka tIrthoM kI yAtrA kii| sujAnagar3ha pratiSThA va navama jaina zve0 kAnphreMsa meM zAmila hue| saM0 1968 meM vIraputra AnaMdasAgara jI ko ratalAma meM dIkSita kiyaa| lohAvaTa meM zrI chaganasAgara jaina pAThazAlA khulvaaii| saM0 1973 meM bIkAnera cAturmAsa kiyaa| taba taka 4 munirAja aura 53 sAdhviyoM kI dIkSA huI thii| saM0 1974 zrAvaNa zukla 15 ko Apa lohAvaTa meM svargavAsI hue| saM0 1974 meM vIraputra AnaMdasAgara jI mahArAja likhita pustaka sukhacaritra prakAzita huaa| usameM likhA hai ki zrI sukhasAgara jI mahArAja ke samudAya meM Aja taka 32 sAdhu hue jinameM 16 munivara kAladharma prApta hue| 3 veza tyAga kara cale gae yA yati ho ge| usa samaya 13 vidyamAna the| tathaiva Apake saMghAr3e meM 176 sAdhviyA~ huIM, jinameM 31 kAladharma prApta huIM aura 145 (usa samaya) vidyamAna rhiiN| ((11) AcArya zrI jinaharisAgarasUri) ApakA janma nAgaura paragane ke rohiNA gA~va meM jamIMdAra jhUriyA jATa hanumantasiMha kI dharmapatnI kesara devI ke kokha se saM0 1949 meM migasara sudi 7 ko huaa| gaNAdhIzvara bhagavAnasAgara jI ke Apa bhatIje the| pA~ca bhAIyoM meM madhyama honahAra harisiMha ko zrI hanumaMtasiMha jI ne gaNAdhIza ko bheMTa kiyaa| guru mahArAja kI AjJAnusAra saM0 1957 ASAr3ha kRSNA 5 ke dina mahAtapasvI zrI chaganasAgara jI mahArAja ne samAroha pUrvaka dIkSita kara gaNAdhIzvara bhagavAnasAgara jI ke ziSya harisAgara jI nAma se udghoSita kiyaa| saM0 1957 se 65 taka sthavira tapasvI jI ke sAnidhya meM lohAvaTa aura (360) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalaudI cAturmAsa kara saMskRta-prAkRta bhASA aura Agama prakaraNAdi kA praur3ha jJAna prApta kiyaa| saMvat 1974 meM gaNAdhIza trailokyasAgara jI kA svargavAsa ho jAne para Apa gaNAdhIza bne| Apa itihAsa aura sAhitya ke premI sarala svabhAvI vidvAn the| Apake samaya meM samudAya meM sAdhu-sAdhviyoM kI paryApta vRddhi huii| cAlIsa varSa ke gaNAdhIza kAla meM Apane deza ke prAyaH sabhI bhAgoM meM vihAra kiyA, tIrthayAtrAe~ kI, pratiSThA, udyApana, saMgha yAtrA, sAhityoddhAra Adi prazaMsanIya kArya kie| zatrujaya para naI kharataravasahI kA pATiyA haTA dene para Apane prayatna karake AnaMda jI kalyANa jI kI per3hI dvArA vApasa lgvaayaa| prAcIna zilAlekha, prAcIna granthoM kI pratilipiyA~ evaM grantha prazastiyA~ Apane saMgrahIta kii| jJAna bhaNDAra, pAThazAlA Adi aneka saMsthAe~ sthApita kii| inakA saMkSipta paricaya isa prakAra hai:pratiSThAe~ :-zrI panAcaMda jI siMghI dvArA sujAnagar3ha meM nirmApita kalApUrNa jinAlaya, kelU (jodhapura) kA RSabhadeva jI kA paMcAyatI mandira, mohanavAr3I (jayapura) meM dulIcaMda jI hamIramala jI golechA dvArA pArzvanAtha svAmI, sirahamala jI saMcetI dvArA nirmApita navapada paTTa, koTA meM dIvAna bahAdura seTha kezarIsiMha jI kArita tathA hAtharasa meM mohakamacaMda jI boharA ke dAdAvAr3iyoM kI, lohAvaTa ke guru mandira meM gaNanAyaka zrI sukhasAgara jI, bhagavAnasAgara jI va chaganasAgara jI ke mUrti-caraNoM kI sthApanA kii| udyApana :-apane sAnnidhya meM aneka bhAgyazAliyoM ke tapazcaryAdi ke udyApana krvaae| phalaudI meM ratanalAla jI golechA kA navapada jI kA, koTA ke dIvAna bahAdura seTha kezarIsiMha jI kA pauSa dazamI kA, jayapura ke gokulacaMda jI pugaliyA, hamIramala jI golechA, sAgaramala jI sirahamala jI saMcetI, vijayacaMda jI pAlecA Adi ke navapada jI, jJAnapaMcamI, vIsa sthAnaka jI ke, tivarI meM zrImatI seThIbAI ke jJAnapaMcamI kA, dehalI ke kezarIcaMda jI boharA ke jJAnapaMcamI, navapada jI ke udyApana Adi vizeSa ullekhanIya hue| saMgha yAtrA :-ApazrI ke upadeza se kaI bhavyAtmAoM ne tIrthayAtrA ke hetu chaHrI pAlita saMgha nikaale| phalaudI se pahalI bAra jaisalamera ke lie seTha sahasamala golachA va dUsarI bAra suganamala jI golechA kI dharmapatnI zrImatI rAdhAbAI dvArA, bArejA pArzvanAtha tIrtha ke lie mAMgarola se pahalI bAra seTha jamanAdAsa morAra jI dvArA va dUsarI bAra seTha mAna jI kAna jI dvArA, aMjArA pArzvanAtha tIrtha ke lie verAvala se kharataragaccha paMcAyata dvArA, tAladhvaja mahAtIrtha ke lie pAlItAnA se Ahora nivAsI seTha candanamala chogAjI dvArA, zrI siddhAcala jI ke lie ahamadAbAda se seTha DAhyA bhAI dvArA, dehalI se hastinApura mahAtIrtha ke lie lAlA cA~damala jI ghevariyA kI dharmapatnI zrImatI kapUrI bAI dvArA tathA aura bhI kaI saMgha nikle| saMsthAoM kI sthApanA :-Apake upadeza se pAlItAnA meM jinadattasUri brahmacaryAzrama, jAmanagara meM zrI kharataragaccha jJAnamandira jaina zAlA, lohAvaTa meM jaina mitra maMDala, zrI harisAgara jaina pustakAlaya, kalakattA saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (361) 2010_04 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM zrI jaina zve0 sevA saMgha vidyAlaya, bAlUcara ( murzidAbAda) meM zrI harisAgara jaina jJAna mandira - jaina pAThazAlA Adi viziSTa saMsthAoM kI sthApanA huI / AcAryapada :- saM0 1992 meM Apa ziSya parivAra sahita ajImagaMja pdhaare| zrI saMgha ne zAsana sevA aura yogyatA kA mUlyAkaMna kara ApazrI ko mArgazIrSa sudi 14 ko AcArya pada se vibhUSita kiyA / sAhitya sevA :- Apako jJAna - nirIkSaNa, zilAlekha saMgraha, prazasti saMgraha, prAcIna kRtiyoM kI pratilipi karane kA utsAha thaa| bIkAnera, lohAvaTa Adi ke jJAna bhaMDAra ko suvyavasthita karane meM Apa saMlagna rahe / do varSa paryanta jaisalamera meM sthiti kara rAta-dina svayaM to kArya karate hI, pA~ca paNDita aura pA~ca lahiyoM ko rakhakara alabhya granthoM kI pratilipiyA~ karavAI / stavanAvalI do bhAga, cAra dAdA sAhaba kI pUjA, mahAtapasvI zrI chaganasAgara jI mahArAja kA jIvana vRtta Adi graMtha likhe tathA sukhasAgara jJAna bindu / puSpa / kramAMka ke rUpa meM se 50 granthoM kA prakAzana kiyaa| svargavAsa : - anavarata sAhityika parizrama karane se Apa asvastha ho ge| jaisalamera se padhArane ke pazcAt apanA antima samaya tIrtha bhUmi meM vyatIta karane ke hetu phalaudI pArzvanAtha tIrtha pdhaare| svAsthya dinoM dina giratA hI gayA / antataH saM0 2006 pauSa vadi 8 maMgalavAra ko prAtaH kAla samAdhi pUrvaka svargavAsI hue / AcArya zrI jinamaNisAgarasUri mahopAdhyAya sumatisAgara jI ke Apa ziSya ratna the / ApakA janma saM0 1943 meM rUpAvaTI gA~va - bAMkaDiyA bar3agAMva ke poravAr3a gulAbacaMda jI kI patnI pAnIbAI kI kokha se huA / ApakA nAma manajI thaa| eka bAra gA~va vAloM ke sAtha siddhAcala kI yAtrArtha jAne para Apako apUrva zAnti milI aura prabhu ke mArga para calane ko lalAyita ho gae / dRr3ha nizcayI manajI ko manAne Ae hue mAtA-pitA ko dIkSA grahaNa karane kI AjJA denI pdd'ii| saM0 1960 vaizAkha sudi 2 ko siddhAcalajI meM muni sumatisAgara jI ke pAsa dIkSA lii| muni maNisAgara nAma rakhA gyaa| Apane zAstrAdhyayana bar3I lagana se kiyA aura saM0 1964 meM saMgha ke Agraha aura upakAra buddhi se rAyapura aura rAjanAMdagA~va meM guru-ziSya ne alaga-alaga cAturmAsa kiyaa| yogIrAja cidAnaMda jI (dvitIya) kRta Atma-bhramocchedanabhAnu nAmaka 80 pRSTha kI pustikA ko vistRta kara 350 pRSTha meM unhIM ke nAma se prakAzita krvaayaa| yaha ApakI udAratA aura niHsvArthatA kA udAharaNa hai| sammetazikhara mahAtIrtha ke lie zvetAmbara aura digambara samAja kA rAjakIya adAlata meM vivAda cala rahA thaa| udhara sarakAra apanI senA ke lie vahA~ bUcar3akhAnA kholanA cAhatI thii| zve0 samAja kI ora se pairavI karane vAle kalakattA ke rAya badrIdAsajI the| unhoMne AdhyAtmika zakti kI sahAyatA hetu sAdhu samAja se nivedana kiyA / pAda vihAra se zIghra pahuMcanA saMbhava nahIM thA / sumatisAgara jI ke (362) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAsa prastAva Ane para unhoMne maNisAgara jI ko mAnanIya gulAbacaMda jI DhaDhDhA aura dhanarAja jI botharA ke sAtha rela meM sammetazikhara jI bhejaa| Apa taruNa aura dhuna ke pakke the| guru AzIrvAda ke bala para sammetazikhara jI para jAkara eka mAha taka anuSThAna kiyaa| usase zve0 samAja ko pUrNa saphalatA milii| samAja meM ApakI khUba pratiSThA bddh'ii| kalakattA saMgha ne kalakattA bulAyA aura chaH varSa vahA~ bitaaye| anuSThAna ke lie rela meM zikhara jI Ane kA daNDa-prAyazcitta mA~gA to mahAmuni kRpAcaMda jI, zivajIrAma jI Adi kharataragaccha ke evaM tapAgaccha ke muniyoM kI ora se nirNaya milA ki "yaha daNDa dene kA kArya nahIM apitu zAsana-prabhAvanA kA kArya hai| isameM sAdhu jIvana kI upavAsAdi va iryApathikI nitya kriyA hI paryApta hai|" saM0 1966 meM muni vidyAvijaya jI ne "kharataragaccha" vAloM kI paryuSaNAdi kriyAe~ laukika paMcAMgAnusAra hone se azAstrIya haiM, isa viSaya kA vijJApana nikaalaa| rAya badrIdAsa jI Adi kharataragacchIya zrAvakoM ne Apase isa bhrama pUrNa pracAra ko rokane ke lie vidvattApUrNa uttara dene kI prArthanA kii| Apane zAstra pramANa ke hetu grantha sulabha karane ke lie lambI sUcI dii| badrIdAsa jI ne tatkAla pATaNa, khaMbhAta Adi sthAnoM se prAcIna tAr3apatrIya aura kAgaja kI hastalikhita pratiyA~ maMgA kara prastuta kii| maNisAgara jI ne pahale to eka sAragarbhita choTA lekha likhakara jinayazaHsUri jI, zivajIrAma jI, kRpAcaMda jI evaM pravarttinI puNyazrI jI Adi ko bhejaa| jaba saba ne mukta kaNTha se prazaMsA kI to Age calakara vaha eka hajAra pRSThoM kA "bRhatparyuSaNAnirNaya" grantha rUpa meM prakAzita huaa| kalakattA se vicarate hue bambaI padhArane para saM0 1972 meM zrI jinakRpAcaMdrasUri jI ne sumatisAgara jI ko upAdhyAya pada evaM maNisAgara jI ko paNDita pada se vibhUSita kiyaa| tapAgaccha ke kaI mahArathiyoM zrI sAgarAnandasUri, vijayavallabhasUri Adi ne bambaI meM kalakattA vAle vivAda ko uThAne ke sAtha-sAtha prabhu mahAvIra ke SaT kalyANaka mAnyatA kA bhI virodha kiyaa| donoM ora se cAlIsoM parce nikle| maNisAgara jI dvArA zAstrArtha kA AhvAna karane para koI unakA sAmanA na kara sakA, jisase kharataragaccha kA sikkA jama gayA aura koI kharataragaccha kI mAnyatA ko azAstrIya kahane kA dussAhasa na kara skaa| maNisAgara jI ke pANDitya kI saurabha sarvatra vyApta ho gaI thii| devadravya ke viSaya meM sAgarAnandasUri jI aura vijayadharmasUri jI ke madhya matabheda-vivAda calatA thaa| maNisAgara jI bhI indaura padhAre aura vijayadharmasUri jI se patra vyavahAra kiyaa| jaba TAlamaTola hone lagI to Apane deva dravya nirNaya nAmaka pustikA prakAzita kii| indaura meM sthAnakavAsI cauthamala jI ke ziSya ne "guru guNa mahimA" pustikA meM mukhavastrikA ke sambandha meM vivAda khar3A kiyA aura usameM mUrtipUjaka samAja kI nindA kii| zrI jinakRpAcandrasUri jI vahIM para the, upadhAna tapa cala rahA thaa| pUrNAhuti para sumatisAgara jI ko mahopAdhyAya aura maNisAgara jI ko paMnyAsa pada diyA gyaa| sthAnakavAsI samAja kI ora se AcAryazrI se pustaka kA uttara mA~gA gayA to zAntamUrti AcAryazrI ne paM0 maNisAgara jI kI ora sAbhiprAya dekhaa| unhoMne - saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (363) 2010_04 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare hI dina vijJapti nikAla kara zAstrArtha ke lie AhvAna kiyA, para nirdhArita tithi se pUrva hI muni cauthamala jI apane ziSya sahita vihAra kara gye| maNisAgara jI cupa na baiThe unhoMne AgamAnusAra muMhapatti nirNaya aura jAhira udghoSaNA naM0 1-2-3 pustaka likha kara prakAzita karavA dii| vartamAna meM hindI bhASA meM jainAgamoM ke prakAzana kI upayogitA aura janatA kA vizeSa upakAra jJAta kara jaina priMTiMga presa kI sthApanA karavAI aura koTA se 7-8 AgamoM ke hindI anuvAda prakAzita karavAye / gurujI kI vRddhAvasthA, pakSAghAta aura prakAzana kArya ke hetu Apa 14 varSa koTA-chabar3A ke Asa-pAsa vicre| saM0 1994 pauSa sudi 6 ke dina koTA meM guruvarya mahopAdhyAya zrI sumatisAgara jI kA akasmAta hI hRdayagati avaruddha ho jAne se svargavAsa ho gyaa| phalataH tyAgI jIvana ke lie prakAzana-vyavasthA Adi ko bandhana jJAta kara saba kucha chor3a kara koTA se vihAra kara diyaa| kezariyA jI kI yAtrA kara AbU meM yogirAja zrI zAntivijaya jI ke pAsa gye| vahA~ eka varSa rhe| rAtri meM ghaNToM gupta sAdhanA va ekAnta vArtAlApa krte| yogirAja ne Apako upAdhyAya pada se alaMkRta kiyaa| AbU se Apa lohAvaTa padhAre aura apane kAkA guru zrI jinaharisAgarasUri jI se premapUrvaka mile| phalaudI cAturmAsa meM vastImala jhAbaka ko dIkSita kara vinayasAgara banAnA par3A kyoMki vastImala maNisAgara jI se hI dIkSA lene ko kRtapratijJa thaa| AcArya jinaharisAgarasUri jI aura vIraputra AnandasAgara jI ke pArasparika matabheda ko miTAkara gaccha meM aikya sthApita karane ke lie Apane satprayatna kara, phalaudI meM bRhatsammelana bulAkara saMgaThana sthApita kiyaa| kaMvalAgacchIya muni jJAnasundara jI ne puruSoM kI sabhA meM sAdhvI ke vyAkhyAna sambandhI carcAtmaka pustaka prakAzita kI to Apane usake uttara meM jaina dhvaja ke 20 aMkoM meM uttara diyA jo "sAdhvI vyAkhyAna nirNaya" nAma se pustaka prakAzita huii| ApakI nimnalikhita anya pustakeM haiM : devArcanaeka dRSTi; kyA pRthvI sthira hai?| Apane upadhAna tapa kI AvazyakatA anubhava kara cha: upadhAna tapa krvaae| pahalA upadhAna tapa saM0 1998 meM jayapura meM zrI ghAsIlAla jI mA~gIlAla jI golechA kI ora se huaa| zrI sukhasAgara jI ke samudAya meM yaha pahalA upadhAna tapa thaa| yaha upadhAna tapa zrI nathamala jI ke kaTale meM huA thaa| zrI kalyANamala jI golechA aura unakI dharmapatnI zrImatI sajjanabAI donoM hI upadhAna karane vAloM meM the| zrI kalyANamala jI golechA ko bar3I kaThinatA se samajhAkara unakI dharmapatnI sajjanabAI kI dIkSA saMvat 1999 meM apane hI kara-kamaloM se pradAna kara sajjanazrI nAma pradAna kiyA thaa| yahI sajjanazrI jI bhaviSya meM pravartinI padadhArikA banIM aura unake sammAna meM zramaNI nAmaka abhinandana grantha bhI prakAzita huaa| saMvat 2000 kA cAturmAsa bIkAnera huaa| vahA~ dUsarA upadhAna sva0 zrI mohanalAla jI daphtarI kI dharmapatnI varajIbAI ne karavAyA thaa| (gaNi zrI mahimAprabhasAgara jI mahArAja unhIM ke putra haiN|) (364) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadhAna tapa ke mAlAropaNa mahotsava ke prasaMga para AcArya zrI jinaRddhisUri jI mahArAja ne saMvat 2000 pauSa vadi 1 ko inheM AcArya pada se alaMkRta kiyA thaa| saM0 2000 meM nAgaura saMgha meM jo Apasa meM virodha aura vaimanasya carama sImA para cala rahA thA, use sulajhA kara saMgha meM aikya sthApita kiyaa| saMvat 2003 meM AcArya zrI jinaratnasUri jI aura upAdhyAya labdhimuni jI Adi ke sAtha koTA meM cAturmAsa kiyA thaa| koTA meM hI guNacandra, bhakticandra aura gautamacandra ko dIkSita kiyA thaa| bhaviSya meM gautamacandra (gautamasAgara) ke ziSya tyAgI sthiramuni hue| / saMvat 2006 kA cAturmAsa apanI janmabhUmi vAMkar3iyA bar3agAMma meM kiyA jo saMvat 1960 meM dIkSA grahaNa karane ke pazcAt yahA~ unakA prathama cAturmAsa thaa| vahA~ bhI upadhAna tapa krvaayaa| ApakA antima cAturmAsa mAlavAr3A meM huaa| yahA~ para upadhAna tapa ke mAlAropaNa mahotsava para apane priya ziSya vinayasAgara ko apane hAthoM se upAdhyAya pada diyA thaa| saMvat 2007 mAgha vadi amAvasyA 6 pharavarI san 1951 ko acAnaka hI ApakA svargavAsa ho gyaa| svargavAsa ke pUrva mAlavAr3A se vihAra kara apanI janmabhUmi vAMkar3iyA bar3agAma jAne hetu vihAra kiyaa| gA~va kI sImA para mAMgalika sunAne ke bAda mAlavAr3A saMgha kI AgrahapUrNa vinatI "hamAre samAja meM jo matabheda cala rahA hai, usako sulajhAne ke liye Apako punaH mAlavAr3A padhAranA hogaa|" vApasa mAlavAr3A padhAre, samAja kA bheda miTAkara ekIkaraNa kiyaa| kucha hI dinoM pazcAt ApakA vahIM svargavAsa ho gyaa| yahI kAraNa hai ki mAlavAr3A kA jaina saMgha taba se lekara Aja taka sAyaMkAlIna pratikramaNa ke pazcAt AcArya zrI jinamaNisAgara jI mahArAja kI jaya udghoSa karatA A rahA hai| tapAgacchIya AcArya zrI vijayamunicandrasUri jI mahArAja kI preraNA va prayatna se vAMkar3iyA bar3agAma meM vyAkhyAna kakSa ke pATa ke dAyIM ora AcAryazrI kA taila citra lagA huA hai| (Apake jIvanavRtta tathA kRtitva para eka pustaka likhI jA rahI hai|) Apa yogasAdhaka the| Apako daivika zaktiyA~ bhI prApta thiiN| saMvat 1996 phalaudI ke cAturmAsa meM upAdhyAya bhuvanavijaya jI (bhuvanatilakasUri) ke eka ziSya ratnavijaya Aveza se grasta the| Aveza Ane para 5-7 vyakti bhI unako saMbhAla nahIM pAte the| vahI ratnavijaya jaba upAdhyAya maNisAgara jI ke pAsa Ae aura unake dRSTipAta se hI vaha Aveza pIr3A sadA ke liye zAnta ho gii| gA~dhIjI ke svadezI vastra Andolana kA prabhAva par3ane ke kAraNa unhoMne AjIvana svadezI moTA vastra hI dhAraNa kiyaa| siddhAntoM ke pAragAmI vidvAn the, zAstra carcA meM durgharSa vAdI the, vizuddha cAritrapAlaka aura kharataragaccha kI rakSA ke liye sujAgrata praharI the| eka hI pAtra meM samasta gocarI lAkara cUrakara eka hI samaya khAne vAle cAritrapAtra the| inake ziSya upAdhyAya vinayasAgara kA krAntikArI vicAroM ke kAraNa saMgha se matabheda ho gayA aura dAdA jinadattasUri aSTama zatAbdI samAroha, ajamera meM maMca para apane vicAra prastuta kara 21 maI, 1956 ko pRthak hokara gRhastha bana gye| prAkRta bhASA, purAtattva tathA Agama sAhitya meM ruci hone se saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (365) 2010_04 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve inhIM kSetroM meM kAryarata rahe aura apanI sAhitya sevA ke kAraNa hindI sAhitya sammelana dvArA sAhitya vAcaspati ke mAnada sammAna se vibhUSita kiye gye| vartamAna meM ve sAhitya sevA tathA kharataragaccha ke kAryoM meM saMlagna haiM tathA sAdhu-sAdhvI varga kI Agamika zikSA hetu upalabdha haiN| (12) AcArya zrI jinAnaMdasAgarasUri Apa zrI jinaharisAgarasUri jI ke bar3e gurubhrAtA gaNanAyaka zrI trailokyasAgara jI ke ziSya the| ApakA janma saM0 1946 ASAr3ha sudi 12 somavAra ko sailAnA ke koThArI tejakaraNa jI kI bhAryA kezara devI kI kokha se huaa| ApakA nAma yAdavasiMha thaa| sailAnA sTeTa meM ApakA parivAra rAjamAnya adhikArI pada para thaa| Apa samucita zikSA prApta kara, pravartinI zrI jJAnazrI jI ke cAturmAsa meM dhArmika jJAna prApta kara tyAgamaya jIvana kI ora AkRSTa hue aura 22 varSa kI taruNAvasthA meM vi0saM0 1968 vaizAkha sudi 12 budhavAra ko pUjyavarya zrI trailokyasAgara jI ke kara-kamaloM se dIkSita hue| dIvAna bahAdura seTha kezarIsiMha jI bAphanA ne dhUmadhAma se dIkSotsava kiyaa| ApakA hindI, aMgrejI, saMskRta, prAkRta Adi bhASAoM para acchA adhikAra thA aura apane samaya ke prakhara vyAkhyAtA the| Apane Agama granthoM kA anuvAda va kaI svataMtra granthoM kI bhI hindI meM racanA kii| bhArata ke vibhinna prAntoM meM vicaraNa kara Apane acchI dharma prabhAvanA kii| Apane pravartinI vallabhazrI jI, pramodazrI jI, pravartinI vicakSaNazrI jI Adi sAdhviyoM ko pravacana zailI sikhaayii| AgamasAra jaise vivecanAtmaka grantha kI racanA kI aura apane jIvana kAla meM 46 granthoM kA prakAzana kraayaa| sailAnA nareza Apake mitra aura sahapAThI the ataH unake Agraha se vahA~ para zrI Ananda jJAna maMdira kI sthApanA kii| zrI jinaharisAgarasUri jI kA svargavAsa ho jAne para saM0 2006 mAgha sudi 5 ko pratApagar3ha (rAjasthAna) meM kharataragaccha saMgha dvArA Apa AcArya pada se vibhUSita hue| Apa saMgaThana premI the| saM0 2007 meM koTA cAturmAsa ke samaya digambarAcArya sUryasAgara jI, sthAnakavAsI AcArya cauthamala jI aura Apa eka pATa para viraaje| tInoM mahApuruSoM kA eka sAtha pravacana hone se saMgaThana ko bar3A bala milaa| saM0 2011 meM dAdA zrI jinadattasUri jI aSTama zatAbdI samAroha ajamera meM manAyA gyaa| isa samaya ApakI adhyakSatA meM sAdhu-sammelana bhI huA thaa| saMgaThana vyApaka ho isake lie akhila bhAratIya zrI jinadattasUri sevA saMgha kI sthApanA huii| zrI pratApamala jI seThiyA usake prathama pradhAnamaMtrI hue| Apa zrI ne kaI jagaha dIkSAe~, pratiSThAe~, aMjanazalAkA, upadhAna karavAye aura charI pAlita saMgha Adi nikalavAe; jinameM pramukha haiM phalaudI se jaisalamera, indaura se mAMDavagar3ha, mAMDavI se bhadrezvara tIrtha, mAMDavI se sutharI tIrtha aadi| ___ tIrthAdhirAja siddhAcalajI para mUla dAdA kI ToMka meM dAdA zrI jinadattasUri, zrI jinakuzalasUri kI caraNa pAdukAyeM akabara pratibodhaka dAdA zrI jinacandrasUri jI dvArA pratiSThita the, jinakA jIrNoddhAra (366) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hone se jinadattasUri sevA saMgha ke prayatna se peDhI dvArA sampanna huaa| bambaI ke seTha pUnamacaMda gulAbacaMda golechA ne isakA pUrA lAbha liyaa| pratiSThA hetu Apa sailAnA se pAlItAnA padhAre / gaccha ke sabhI sAdhu-sAdhviyoM kA samAgamana huaa| saM0 2016 vaizAkha sudi 6 ko navanirmita dehariyoM meM Apake kara-kamaloM se prAcIna caraNoM kI sthApanA huii| isa varSa pAlItAnA cAturmAsa meM 26 munirAja va 82 sAdhviyA~ virAjamAna rhe| zrI jinadattasUri sevA saMgha kA dvitIya adhivezana huA, jisameM madrAsa ke seTha pUnamacaMda rUpacaMda bhaMsAlI adhyakSa hue| dasa mAsakSamaNa, upadhAna tapa Adi aneka utsava hue| zrI jinaharivihAra ke lie plATa kharIdA gyaa| saM0 2017 pauSa sudi 10 ko ApakA Akasmika svargavAsa ho jAne se usI sthAna para antima saMskAra sampanna huaa| ((13) AcArya zrI jinakavIndrasAgarasUri ApakA janma pAlanapura nivAsI zrI nihAlacaMda zAha kI dharmapatnI babbU bAI kI kokha se saM0 1964 meM caitra sudi 13 ke zubha divasa meM huaa| nAma thA dhnpt| 10 varSa kI Ayu meM pitAzrI kI chatrachAyA uTha jAnA hI Apake vairAgya kA kAraNa bnaa| AryAratna zrI puNyazrI jI mahArAja ke pAsa dIkSita sAdhvI dayAzrI jI ApakI bar3I mausI thiiN| ataH zrI ratnazrI jI ke upadezoM se ApakA vairAgya puSTa huA aura unhoMne zikSA-dIkSA hetu inako gaNAdhIzvara zrI harisAgara jI ke pAsa koTA bheja diyaa| thor3e dinoM meM pratikramaNa, stavana, sajjhAya, jIvavicAra, navatattvAdi prakaraNa, kizora bAlaka dhanapatazAha ne sIkha lie| gaNAdhIza jI jayapura padhAre aura saM0 1976 meM phAlguna kRSNA 5 ko cAra anya vairAgiyoM ke sAtha dIkSita kara kavIndrasAgara nAma se apanA ziSya prasiddha kiyaa| gurudeva kI chatrachAyA meM Apane vyAkaraNa, kAvya, koza, chanda, alaMkArAdi zAstroM kA adhyayana kiyaa| solaha varSa kI Ayu meM Apa Azu kavi bana ge| ApakI hindI aura saMskRta racanAe~ dArzanika aura tattvajJAna se paripUrNa haiN| kyA stavana-sajjhAya, kyA pUjAe~, kyA caityavaMdana stutiyA~ sabhI sarala aura prasAda guNa yukta haiN| Apa yoga-sAdhana meM niSNAta the| osiyA~ kI parvata guphA aura lohAvaTa kI TekarI para Apane sAdhanA kI thii| jayapura kI mohanavAr3I meM tapasyA pUrvaka sAdhanA meM baiThane para rAta bhara phana uThAe nAgadeva upasthita rhe| Apane mAsakSamaNa, pakSakSamaNa, aThAiyA~, paMcole Adi tapa bhI kie| Apane laghu racanAoM ke atirikta pUjA sAhitya meM pracura vRddhi kii| aneka racanAe~ Apane guru mahArAja aura gurubhrAtAoM ke nAma se bhI guMphita kii| Apa dvArA nirmita-ratnatraya pUjA, pArzvanAtha paMca kalyANaka pUjA, mahAvIra pUjA, causaTha prakArI pUjA, cAroM dAdA sAhaba kI pUjAe~, caitrI pUrNimAkArtikI pUrNimA vidhi, upadhAna tapa-bIsa sthAnaka tapa-varSI tapa-chaH mAsI tapa, devavandana vidhi evaM zatAdhika stavanAdi prApta aura prakAzita haiN| pAlItAnA kA zrI jinaharivihAra ApakA kIrti staMbha hai| Apake hI prayatnoM se hari vihAra kI bhUmi kharIdI gaI thii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (367) 2010_04 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake hI prayatnoM se mer3atA ror3a meM phalodhI pArzvanAtha vidyAlaya kI sthApanA huii| saM0 2006 migasara sudi 10 ke dina zrI jinaharisAgarasUri jI ne Apako upAdhyAya pada pradAna kiyaa| zrI jinAnaMdasAgarasUri jI ke svargavAsa ke anantara ahamadAbAda meM kharataragaccha saMgha dvArA saM0 2017 caitra vadi 7 ke dina Apako AcArya pada se vibhUSita kiyA gyaa| parantu durbhAgyavaza Apa pUre eka varSa bhI AcArya pada dvArA zAsanasevA na kara pAe ki karAla kAla ne nirdayatA pUrvaka chIna liyaa| Apa ahamadAbAda se vihAra kara 20 dina meM mandasaura ke pAsa pratiSThA va yogodvahanAdi hetu bUTA gA~va padhAre the| vahA~ phAlguna zuklA 5 zanivAra ko rAtri meM 12 baje hRdayagati ruka jAne se navakAra maMtra kA dhyAna karate hue Apa svargavAsI hue| (14) gaNAdhIza zrI hemendrasAgara vRddha puruSoM se sunA thA ki inhoMne bAlyAvasthA meM jayapura sthita yati zyAmalAla jI (sumatipadma) ke pAsa yati dIkSA grahaNa kI thii| zrI jinaharisAgarasUri jI mahArAja ke nikaTa saMparka meM Ane para ye unake ziSya bane aura nAma hemendrasAgara prApta kiyaa| vikrama saMvat 2018 phAlguna sudi paMcamI ko tatkAlIna AcArya zrI jinakavIndrasAgarasUri jI kA akasmAt svargavAsa ho jAne para inako gaNAdhIza pada pradAna kiyA gyaa| zArIrika asvasthatA aura netra jyoti kSINa hone ke kAraNa inhoMne sUrata meM kaI varSoM taka sthiravAsa kiyA aura vahIM vikrama saMvat 2034 meM ApakA svargavAsa ho gyaa| ((15) AcArya zrI jina udayasAgarasUri gaNAdhIza zrI hemendrasAgara jI kA bhI sUrata meM svargavAsa ho jAne ke pazcAt samAja meM yaha abhAva vizeSa rUpa se khalane lagA ki gaccha meM koI AcArya hI nahIM hai| phalataH akhila bhAratIya jaina zvetAmbara kharataragaccha mahAsaMgha ne nirNaya liyA ki aba AcArya pada rikta na rakhakara donoM hI munigaNoM ko AcArya banA diyA jaay| phalataH san 1982 meM jayapura meM AcArya pada mahotsava huA aura saMgha ne eka sAtha do AcArya banAye-jinaudayasAgarasUri evaM jinkaantisaagrsuuri| Apa donoM kA saMkSipta paricaya nimna prakAra hai : jinaudayasAgarasUri jI kA gRhasthAvasthA kA nAma thA devarAja bhNddaarii| inake mAtA-pitA kA nAma thA zrI sultAnakaraNa jI bhaMDArI evaM zrImatI jatana devii| inakA janma 1960 phAlguna vadi amAvasyA ko sojata meM huA thaa| vikrama saMvat 1988 mAgha sudi paMcamI ko bIkAnera meM 28 varSa kI avasthA meM hI vIraputra AnandasAgara jI (jinaAnandasAgarasUri) ke pAsa dIkSA grahaNa kara unake ziSya bne| dIkSA nAma muni udayasAgara rakhA gayA thaa| 13 jUna 1982, vi0saM0 2038 ASAr3ha vadi 6 ko jayapura nagara meM zrIsaMgha ne Apako AcArya pada se vibhUSita kiyaa| tabhI se Apa jinaudayasAgarasUri (368) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke nAma se prasiddha hue aura tabhI se isa sukhasAgara jI mahArAja ke samudAya ke gaNanAyaka pada kA bhAra saMbhAlA aura samudAya kA netRtva kiyaa| Apa gujarAtI, hindI, aMgrejI, urdU Adi bhASAoM ke acche jAnakAra the| ApakA vicaraNa kSetra mukhyata: rAjasthAna, gujarAta, mahArASTra, madhyapradeza, bihAra, baMgAla aura uttarapradeza rahA hai| Apane aneka sthaloM para pratiSThA, aMjanazalAkA Adi mahotsava karAye haiN| Apake netRtva meM kaI udyApana bhI hue haiN| kaI sthAnoM para naI dAdAvAr3iyoM kA nirmANa aura kaI kA jIrNoddhAra bhI Apane karavAyA hai| Apane kaI pustakoM kA punarprakAzana bhI karavAyA hai jisameM paMcapratikramaNa sUtra savidhi Adi mukhya haiN| Apa sarala svabhAvI the| Apa ke ziSyoM zrI pUrNAnandasAgara jI aura pIyUSasAgara jI gaNi mukhya haiN| ApakA svargavAsa vi0saM0 2052 kArtika sudi 5 ko huaa| (16) AcArya zrI jinakAntisAgarasUri / san 1982 meM jayapura meM jo dUsare AcArya bane ve the jinakAntisAgarasUri / inakA janma vikrama saMvat 1968 mAgha vadi ekAdazI ko ratanagar3ha meM huA thaa| Apake pitA kA nAma muktimala jI siMghI thA aura mAtA kA nAma thA sohndevii| ApakA janma nAma thA tejkrnn/tolaaraam| ratanagar3ha meM terApaMthI saMpradAya kA prAcurya evaM prabhAva hone ke kAraNa inake mAtA-pitA terApaMthI paramparA ko hI mAnate the| tatkAlIna terApaMthI samudAya ke aSTama AcArya kAlUgaNi ke pAsa inhoMne apane pitA ke sAtha hI (tejakaraNa) dasa varSa kI bAlyAvasthA meM hI saMvat 1978 meM dIkSA grahaNa kii| terApaMtha meM dIkSita hone ke pazcAt inhoMne zAstra adhyayana kiyaa| prakhara buddhi to thI hI, sAtha hI ciMtana bhI praur3ha thaa| phalataH mUrtipUjA, mukhavastrikA, dayA, dAna Adi ke sambandha meM terApaMtha saMpradAya kI mAnyatAe~ inheM azAstrIya lagIM aura terApaMtha saMpradAya kA tyAga kara saMvat 1989 jyeSTha sudi trayodazI ko anUpa zahara meM gaNanAyaka harisAgara jI mahArAja (jinaharisAgarasUri jI) ke karakamaloM se bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kii| tabhI se Apa muni kAntisAgara jI ke nAma se prasiddha hue| __ Apa prakhara vaktA the| ApakI vANI meM oz2a thaa| zrotAoM ko maMtra mugdha karane kI Apa meM kalA thii| bhASaNoM meM kurAna zarIpha, bAibala, gItA aura jaina sAhitya kA puTa dete hue sundara pravacana dete the| phalataH ApakI khyAti bar3hatI hI gii| Agama jJAna ke atirikta Apa saMskRta, prAkRta, hindI, gujarAtI, mAravAr3I kA bhI acchA jJAna rakhate the, sAtha hI kavi bhI the| hindI aura rAjasthAnI bhASA meM Apane stavana sAhitya aura rAsa sAhitya kI kaI racanAe~ kI haiM, jinameM se pramukha haiM :-aMjanA rAsa, mayaNarehA rAsa, pratimAbihAra, paiMtIsa bola vivaraNa, kAntivinoda aadi| ApakA vicaraNa kSetra rAjasthAna, gujarAta, mahArASTra, uttarapradeza, bihAra, baMgAla, hariyANA, jammUkazmIra, madhyapradeza, karnATaka, kerala aura tamilanADu rhaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (369) 2010_04 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apane aneka sthAnoM para pratiSThAe~ krvaaiiN| dAdAvAr3iyoM kA nirmANa krvaayaa| anekoM upadhAna tapa karavAye / nAkor3A tIrtha jaise kSetra meM kharataragaccha kA DaMkA bjvaayaa| ApakI nizrA meM bAr3amera se zatrujaya kA jo paidala yAtrI saMgha nikalA thA, vaha vAstava meM avarNanIya thaa| isa yAtrA meM eka hajAra vyakti the| lagabhaga 100 varSa ke itihAsa meM kharataragaccha ke lie yaha pahalA avasara thA ki itanI dUrI kA aura itane samUha kA eka vizAla yAtrI saMgha niklaa| Apane kaI saMsthAyeM bhI nirmita kii| kharataragaccha kI vRddhi ke lie Apa satata prayatnazIla rhe| 13 jUna 1982 ko jayapura meM zrIsaMgha ne Apako AcArya pada se vibhUSita kiyA, tabhI se Apa jinakAntisAgarasUri ke nAma se vikhyAta hue| apane dIrgha jIvanakAla meM ApazrI ne deza ke vibhinna bhAgoM meM cAturmAsa kiyaa| Apane ArvI, bhadrAvatI, nAkor3A, kulpAka, sammetazikhara Adi vibhinna tIrthoM para upadhAna tapa sampanna kraaye| isake atirikta ArvI, jalagAMva, kulpAka, Ahora, sammetazikhara, pAvApurI, udayapura, jodhapura, bAr3amera Adi tIrtha sthAnoM para pratiSThAyeM sampanna krvaayiiN| saMvat 2042 mArgazIrSa vadi 7 ko mANDavalA meM akasmAt hRdaya gati ruka jAne se ApakA svargavAsa ho gyaa| ApakI smRti meM mAMDavalA meM suprasiddha jahAjamandira kA nirmANa huA hai jo Aja tIrtha ke rUpa meM vikhyAta ho cukA hai| isameM inakI pratimA pratiSThApita kI gayI hai| Apake ziSyoM meM upAdhyAya maNiprabhasAgara jI, manojJasAgara jI, muktiprabhasAgara jI, suyazaprabhasAgara jI, gaNi mahimAprabhasAgara jI, lalitaprabhasAgara jI, candraprabhasAgara jI Adi vidyamAna haiN| upAdhyAya maNiprabhasAgara jI acche vidvAn haiM, vyavahArapaTu haiM, kArya dakSa haiM aura kharataragaccha kI sevA meM saMlagna haiN| ((17) AcArya zrI jinamahodayasAgarasUri sutharI (kaccha) ke nivAsI osavAlajJAtIya zrI kuMvara jI bhAI aura zrImatI khetadevI inake mAtA-pitA the| 1887 bhAdrapada zuklA 2 ko sutharI meM inakA janma huA thA aura bacapana kA inakA nAma navInacandra thaa| vi0saM0 20151 meM jyeSTha sudi 10 ko mer3atA ror3a (phalaudI pArzvanAtha tIrtha) meM dIkSA grahaNa kara AcArya jinaAnandasAgarasUri ke ziSya bane the| vikrama saMvat 2043 mAgha sudi chaTha budhavAra ko pAvApurI meM zrI jinaudayasAgarasUri jI mahArAja ne upAdhyAya pada pradAna kiyA thaa| 25 apraila 1996 vikrama saMvat 2053 vaizAkha sudi 7 guruvAra ko ajamera meM zrIsaMgha ne AcArya pada pradAna kiyA thaa| ApakI nizrA meM tIna yAtrI saMgha, tIna upadhAna tapa aura aneka sthAnoM para pratiSThA tathA Apake hAthoM se aneka choTI-bar3I dIkSAe~ huiiN| Apa sarala svabhAvI the| 27 maI 2000 ko malakApura (mahArASTra) meM ApakA akasmAt hI svargavAsa ho gyaa| 1. DaoNkTara vidyutprabhAzrI jI saMpAdita paricaya-pustikA meM dIkSA saMvat 2015 kA ullekha hai aura Ananda svAdhyAya saMgraha pustaka meM citra paricaya dete hue dIkSA saMvat 2014 likhA huA hai| (370) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) gaNAdhIza zrI kailAzasAgara I rUNa nivAsI kaTAriyA gotrIya zrImatI dAkhI devI aura zrI caturbhuja jI inake mAtA-pitA the inakA bAlyakAla kA nAma sampatarAja thA / vi0saM0 2015 ASAr3ha zuklA 2 ko inakI nAgaura meM dIkSA huI aura ye kailAzasAgara jI ke nAma se jAne gye| inake guru kA nAma AcArya zrI jinakavIndrasAgarasUri thA / AcArya jinamahodayasAgarasUri jI ke svargavAsa ke pazcAt zrIsaMgha ne Apako gaNAdhIza pada se alaMkRta kiyaa| Apa sarala svabhAvI aura bhadrapariNAmI haiN| vartamAna meM Apa kharataragaccha ke gaNAdhIza pada kA samyak prakAra se nirvahana kara rahe haiM / vi0saM0 2058 mAgha sudi 10 ko mAlapurA kI asAdhAraNa pratiSThA bhI Apake sAnnidhya meM huI thii| upAdhyAya zrI maNiprabhasAgara luMkaDa gotrIya zrI pArasamala jI aura rohiNI devI Apake mAtA-pitA the / janma vi0saM0 2016 phAlguna sudi 14 ko mokalasara meM inakA janma huaa| ApakA janma nAma mIThAlAla thA / saM0 2030 ASAr3ha vadi 7 ko pAlitANA meM dIkSA grahaNa kara ye AcArya jinakAMtisAgarasUri ke ziSya bane / inakA dIkSA nAma maNiprabhasAgara huaa| inakI mAtA rohiNI devI aura bahana vimalA kumArI ne bhI isI avasara para dIkSA grahaNa kI aura kramazaH ratnaprabhAzrI aura vidyutprabhAzrI nAma prApta kiyA / dinAMka 24.06.1988 ko pAdaru nagara meM inheM gaNi pada prApta huA aura gaNAdhIza kailAzasAgara jI kI anujJA se dinAMka 26 janavarI, 2001 vi0saM0 2057 mAgha sudi 2 ko gar3ha sivANA meM upAdhyAya pada prApta kiyaa| guru ke samAna hI ye acche vyAkhyAtA aura jyotiSa vidyA meM niSNAta haiM / lekhaka aura kavi ke rUpa meM bhI prasiddha haiM / vyavahArapaTutA ke kAraNa Aja samAja meM ApakI bahuta khyAti hai / pUjAyeM, jIvanacaritra, anuvAda, sampAdana evaM saMgraha Adi kI kaI pustakeM prakAzita ho cukI haiN| inake sAnnidhya meM sATha se adhika aMjanazalAkA, pratiSThA evaM dAdAvAr3iyoM kA nirmANa huA hai / inhIM ke kara-kamaloM se 55 se adhika laghu aura bar3I dIkSAyeM sampanna ho cukI haiN| mAlapurA meM kharataragaccha kI dRSTi se vi0saM0 2058 meM asAdhAraNa pratiSThA mahotsava Apake saMcAlakatva meM hI huA hai| saM0 2059 kA jinaharivihAra pAlItANA meM inakA bhavya evaM yazasvI cAturmAsa samapanna huA / isa cAturmAsa meM Apake sAnnidhya meM 600 zraddhAlu yAtriyoM ne girirAja kI ninnANu yAtrA kA lAbha liyaa| maMgalakArI upadhAna tapa huA aura aMjanazalAkA pratiSThA mahotsava bhI nirvighna huA / sva0 AcArya jinakAMtisAgarasUri jI kI puNyasmRti meM mANDavalA meM jisa anupama jahAjamandira aura guru mandira kI sthApanA huI hai vaha inhIM ke satata prayatnoM kA suphala hai evaM guru ke prati zraddhAMjali svarUpa Apake kaI ziSya haiN| ApakI bahana sAdhvI DaoN0 vidyutprabhAzrI jI acchI viduSI haiN| I saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (371) Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gaNi zrI mahimAprabhasAgara bIkAnera nivAsI zrI mohanalAla jI Apake pitA evaM varajI devI mAtA thiiN| ApakA janma vi0saM0 1982 meM bIkAnera meM huA thaa| ApakA gRhasthAvasthA kA nAma milApacandra thaa| ApakI mAtuzrI varajI devI ne vi0saM0 2000 meM bIkAnera meM zrI jinamaNisAgarasUri jI ma0 kI adhyakSatA meM upadhAna tapa karAyA thaa| vi0saM0 2035 jyeSTha sudi 11 ko bAr3amera meM zrI vimalasAgara jI ke samIpa apanI patnI aura putra ke sAtha Apane dIkSA grahaNa kI thii| inakA dIkSAnAma mahimAprabhasAgara rakhA gyaa| patnI jeThIbAI kA jitayazAzrI aura laghu putra lalita kA nAma lalitaprabhasAgara rakhA gayA thaa| vi0saM0 2036 pauSa sudi 7 ko nAkor3A tIrtha meM zrI jinakAMtisAgarasUri ke varadahastoM se inhoMne bar3I dIkSA grahaNa kI aura zrI jinakAMtisAgarasUri ke ziSya ghoSita kiye gye| lalitakumAra ke bar3e bhAI pukharAja ne vi0saM0 2036 mAgha sudi 11 ko dIkSA grahaNa kara candraprabhasAgara nAma prApta kiyaa| bandhuyugala lalitaprabhasAgara aura candraprabhasAgara na kevala vidvAn aura lekhaka hI haiM balki asAdhAraNa pravacanapaTu bhI haiN| aba taka Apake pravacanoM ke zatAdhika saMgraha pustakAkAra rUpa meM prakAzita ho cuke haiN| vartamAna meM yoga sAdhanA kI ora ye adhika AkarSita haiM aura isa sambandha meM kaI zivira bhI Ayojita kara cuke haiN| gaNi zrI mahimAprabhasAgara jI ke sAnnidhya evaM bandhuyugala ke satprayatnoM se sammetazikhara tIrtha meM jaina saMgrahAlaya evaM jodhapura meM sambodhi dhAma kA bhI nirmANa huA hai| vikrama saMvat 2046 vaizAkha sudi 13 ke dina sUrata meM AcArya zrI cidAnandasUri jI mahArAja ke kara-kamaloM se inako gaNi pada pradAna kiyA gyaa| gaNi zrI pUrNAnandasAgara dhamatarI nivAsI baMgAnI gotrIya zrI jamanAlAla jI aura zrImatI kastUrI devI ke yahA~ inhoMne janma liyaa| inakA janma nAma campAlAla thaa| vikrama saMvat 2030 pauSa vadi tIja ko nayApArA (rAjima) meM inhoMne AcArya zrI jinaudayasAgara jI mahArAja ke kara-kamaloM se dIkSA lI aura unake ziSya bne| inakA dIkSA nAma pUrNAnandasAgara rakhA gyaa| zrI jinamahodayasAgarasUri jI ne inako gaNi pada pradAna kiyaa| zrI manojJasAgara sva0 zrI kAMtisAgarasUri ke ziSyoM meM zrI manojJasAgara jI bhI haiN| vi0saM0 2019 mAgha vadi 5 ko inakA janma huaa| inakA bacapana kA nAma mizrImala thaa| inake pitA pratApamala jI aura mAtA (372) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemIdevI the| ye chAjer3a gotrIya the| inake pitA bhI dIkSita hokara muni pratApasAgara ke nAma se prasiddha hue, jinakA svargavAsa jayapura meM huaa| inakI dIkSA vikrama saMvat mArgazIrSa vadi dUja 2030 meM pAlitANA meM huI aura ye AcArya zrI jinakAMtisAgarasUri ke ziSya bne| inakA dIkSA nAma manojJasAgara rakhA gyaa| zrI manojJasAgara jI ke satprayatnoM se brahmasara tIrtha kA uddhAra ho rahA hai jo ki dAdA jinakuzalasUri kA hI darzanIya sthAna mAnA jAtA hai| (muni zrI suyazasAgara saMvat 2019 Asoja sudi 10 ko bhuja (kaccha) meM inakA janma huaa| inake pitA-mAtA kA nAma thA-zrI zaMkaralAla jI aura zrImatI sAvitrI devii| inakA janma nAma sUryakAnta thaa| inhoMne saMvat 2035 migasara vadi 5 ko sihora meM zrI jinakAntisAgarasUri jI ke ziSya banakara suyazasAgara nAma prApta kiyaa| (muni zrI pIyUSasAgara saMvat 2019 mArgazIrSa sudi 12 ko nayApArA (madhyapradeza) meM pArakha gotrIya zrI nemIcanda jI - zrImatI jamanAdevI ke yahA~ inakA janma huaa| janma nAma pradIpakumAra thaa| vikrama saMvat 2041 phAlguna sudi dUja ko mAlavIya nagara - durga meM AcArya zrI jinaudayasAgara jI mahArAja ke pAsa dIkSA grahaNa kii| nAma rakhA gyaa-piiyuusssaagr| Apake ziSya-praziSya zrI samyakratnasAgara - zrI mahendrasAgara - zrI manISasAgara haiN| ApakA saMvat 2059 kA cAturmAsa gA~dhIdhAma meM hai| (muni zrI maNiratnasAgara paToMdA (sTezana zrImahAvIrajI rAja0) ke nivAsI pallIvAla jAtIya rAjoriyA gotrIya zrI dhannAlAla jI jaina-zrImatI camelI bAI ke putra ke rUpa meM 1960 I0 ke lagabhaga ApakA janma huaa| ApakA janma nAma mahezacandra thaa| akasmAt hI vairAgya bhAvanA bar3ha jAne se 26 janavarI 2000 ko mAlegAMva meM zrI jinamahodayasAgarasUri ke pAsa Apane dIkSA grahaNa kara muni maNiratnasAgara nAma prApta kiyaa| Apake ziSya muni malayaratnasAgara haiN| pratiSThA sambandhI vidhi-vidhAnoM ke Apa viziSTa jAnakAra haiN| mahezacandra ke rUpa meM Apane saikar3oM sthAnoM para pratiSThAdi ke vidhi-vidhAna karAye haiN| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (373) 2010_04 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahopAdhyAya kSamAkalyANajI (374) vaMzavRkSa 2010_04 vidyAnandana vidyAnandana dharmavizAla (dharmAnanda) rAjasAgara jI sumativizAla RddhisAgara padmasAgara guNavantasAgara rUpasAgara sthAnasAgara sukhasAgara maNisAgara mahAtapasvI chaganasAgara pUrNasAgara bhagavAnsAgara cidAnandajI rAmasAgara kalyANasAgara ratnasAgara navanidhisAgara kSemasAgara caitanyasAgara sumatisAgara gumAnasAgara dhanasAgara tejasAgara bailokyasAgara harisAgara (jinaharisAgarasUri) . vallabhasAgara devendrasAgara zAMtisAgara himmatasAgara premasAgara kIrtisAgara kSamAsAgara maNisAgara matisAgara (jinamaNisAgarasUri) labdhisAgara bhAvasAgara ravIndrasAgara ma.vinayasAgara bhakticandra gautamacandra guNacandra sthiramuni kavIndrasAgara harSasAgara (jinakavIndrasAgarasUri) hemendrasAgara muktisAgara kAMtisAgara nandasAgara karuNAsAgara tIrthasAgara (jinakAMtisAgarasUri) darzanasAgara ratnasAgara kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa trailokyasAgara kusumasAgara kalyANasAgara kailAzasAgara vimalasAgara kIrtisAgara dharmasAgara Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzavRkSa bailokyasAgara _ 2010_04 kAMtisAgara (jinakAMtisAgarasUri) rUpasAgara kalyANasAgara ratanasAgara vIraputra Ananda sAgara bhImasAgara (jina AnandasAgarasUri) saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa u. maNiprabhasAgara pratApasAgara manojasAgara prakAzasAgara muktiprabhasAgara suyazaprabhasAgara vimalaprabhasAgara mahimAprabhasAgara lalitaprabhasAgara candraprabhasAgara zaziprabhasAgara (3) tIrthayazasAgara (ga.) mahAyazasAgara mohitasAgara (ga.) manISaprabhasAgara mayaMkaprabhasAgara manitaprabhasAgara mitezaprabhasAgara mehulaprabhasAgara mahendrasAgara narendrasAgara rAjendrasAgara udayasAgara maMgalasAgara vijayasAgara (jinaudayasAgarasUri) haMsasAgara . prabhAkara sAgara gautamasAgara mahodayasAgara sUryasAgara (jina mahodayasAgarasUri) candrasAgara pUrNAnanda sAgara pIyUSa sAgara maNiratnasAgara kalparatnasAgara samyakrana sAgara malayaratnasAgara mahAratnasAgara mahendrasAgara (375) manISasAgara Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. zrI jinakRpAcandrasUri kA samudAya 1. AcArya zrI jinakRpAcandrasUri zrI kIrtiratnasUri jI kI paramparA meM zrI jinakRpAcandrasUri jI bIsavIM zatAbdI meM eka tejasvI vidvAn aura mahAn prabhAvazAlI AcArya ho gae haiN| ApakA janma jodhapura rAjya ke comuM gA~va meM bAphaNA megharAja jI kI dharmapatnI amarAdevI kI kokha se saM0 1913 meM huA / kRpAcandra janma nAma thaa| yativarya yuktiamRta muni ke pAsa Apane siddhAntoM kA samucita adhyayana kara saM0 1925 caitra di 3 meM yati dIkSA svIkAra kii| dIkSA nAma kIrttisAra rakhA gayA / tIrthayAtrA aura dharma pracAra karate hue Apane madhyapradeza ke rAyapura, nAgapura Adi nagaroM meM paryApta vicaraNa kiyA / tyAga, vairAgya aura saMyamamArga meM agrasara hone kI bhAvanA to thI hI, gurujI ke divaMgata hone para Apane bIkAnera ke do upAzraya, jJAna bhaNDAra, mandira aura nAla kI dharmazAlA Adi lAkhoM kI sampatti chor3a kara saM0 1945 meM kriyoddhAra kara liyA / indaura meM paitAlIsa Agama kA vAcana kiyaa| Apane 32 varSa paryanta anavarata vidyAdhyayana kiyA / yati avasthA meM jyotiSa vidyA meM pAragAmitva prApta kiyA, para sAdhu hone ke pazcAt usa ora lakSa bhI nahIM diyA / saM0 1952 meM udayapura cAturmAsa kara kesariyA jI pdhaare| khairavAr3A meM jinAlaya pratiSThita kiyaa| desUrI, jodhapura, jaisalamera aura phalaudI cAturmAsa kara saM0 1957 meM bIkAnera Akara yati-jIvana kI parityakta sampatti ko vidhivat TrasTI Adi niyukta kara saMgha ke adhIna kii| saM0 1958 kA cAturmAsa jayatAraNa kara gor3avAr3a paMcatIrthI kI yAtrA kii| phalaudI ke seTha phUlacaMda jI golecchA ke saMgha sahita zatruMjaya kI yAtrA kI / saM0 1959 pAlitANA aura saM0 1960 meM porabandara cAturmAsa kara kaccha deza meM padArpaNa kiyaa| mudrA, mAMDavI, bidar3A, bhADiyA, aMjAra Adi meM pA~ca varSa vicare, pA~ca upadhAna karAye, dasa sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSita kiyaa| mAMDavI ke seTha nAthA bhAI ne Apake upadeza se zatruMjaya kA saMgha nikAlA / saM0 1966 meM Apane 17 ThANoM se pAlItANa meM cAturmAsa kiyA / nandIzvara dvIpa kI racanA huI aura pA~ca sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSita kiyA / saM0 1960 kA cAturmAsa jAmanagara kara upadhAna kraayaa| vahA~ cAra dIkSAe~ huiiN| saM0 1968 kA cAturmAsa morabI meM kara bhoyaNI, zaMkhezvara hokara ahamadAbAda pdhaare| saM0 1967 kA caumAsA ahamadAbAda meM kiyA / vahA~ Apane bhagavatIsUtra bA~cA | sone kI moharoM kI prabhAvanA huI, svadharmIvAtsalyAdi kiye gaye / vahA~ se bhAvanagara, talAjA hote hue khaMbhAta pdhaare| vahA~ se seTha pAnAcaMda bhabhAI kI vinatI se sUrata padhAra kara saM0 1971 kA cAturmAsa kara sAdhuoM ko dIkSita kiyaa| jagar3iyA, bharoMca, kAvI hote hue pAdarA pdhaare| phira bar3audA hote hue bambaI padhArane para motIzAha seTha ke vaMzaja ratanacaMda khImacaMda, mUlacaMda hIrAcaMda, premacaMda kalyANacaMda, kezarIcaMda kalyANacaMda ne pravezotsava kara saM0 1972 kA cAturmAsa lAlabAga meM bar3e ThATha se karAyA / bhagavatIsUtra bA~cA | saMgha (376) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya zrI jinakRpAcandrasUri jI mahArAja kA samudAya/paraMparA GADADNDADDDDANDDDDDDADAV OGAOACOLADOOOOOOOOOOK sva. AcArya zrI jinakRpAcandrasUri jI ma. sva. AcArya zrI jinajayasAgarasUri jI ma. ARENDEVDAENDAOLD DUNDYDD OCOGOGIC0000000000000000008 DOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOD sva. muni sva. upAdhyAya sva. muni zrI maMgalasAgara jI ma. zrI sukhasAgara jI ma. zrI kAntisAgara jI ma. JIMEneation international-2010-04 www.jane Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya ziromaNi zrI jinavallabhasUri jI ma. qrrdd rdr khrdr lykhr `rrrrdrd wrwr pyAja 2. 8 zrIkrinavallIpa hagala) lalalalalalalAmakolA bArahavIM sadI, kASThapaTTikA, zrI jinaharisAgarasUri jJAna bhaNDAra, pAlItAnA yugapradhAna dAdA zrI jinadattasUri jI ma. SECSECSEQQAMOR zrIunadattasthaH da dalalalalalala bArahavIM sadI, kASThapaTTikA, zrI jinaharisAgarasUri jJAna bhaNDAra, pAlItAnA HJainEducation intinationalOGHI Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke atyanta Agraha se vahA~ Apane saM0 1972 pauSa sudi 15 ko AcArya pada svIkAra kiyaa| AcArya nAma jinakIrtisUri rakhA gayA, kintu Apa jinakRpAcandrasUri ke nAma se hI prasiddha rahe / sUrimaMtra dene ke lie bIkAnera se zrIpUjya zrI jinacAritrasUri jI ko bulAyA gayA, paMcatIrthI kI racanA huI / isI AcArya padotsava para Apane sumatisAgara jI ko upAdhyAya pada se vibhUSita kiyA / saM0 1973 kA cAturmAsa bambaI meM huA / vihAra mArga meM tIna sAdhuoM ko dIkSA dii| sUrata vAlI kamalAbAI kI vinatI se buhArI cAturmAsa kara vAsupUjya jinAlaya meM pratiSThA krvaaii| tIna dIkSAe~ huiiN| sUrata ke seTha pAnAcaMda bhagubhAI aura kalyANacaMda chelAbhAI Adi kI vinatI se vahA~ zItalabAr3I upAzraya meM virAje / pAnAcaMda bhAI ne zrI jinadattasUri jJAna bhaNDAra banavAyA va udyApana kiyaa| zrI jayasAgara jI ko upAdhyAya pada aura sukhasAgara jI ko pravartaka pada se vibhUSita kiyaa| premacaMda kezarIcaMda ne udyApana kiyaa| dhammAbhAI, pAnAbhAI, motIbhAI Adi ne caturtha vrata grahaNa kiyA / saM0 1975-76 kA cAturmAsa karake saM0 1977 meM bar3audA caumAsA kiyaa| ratalAma vAle seTha jI ne Akara mAlavA padhArane kI vinatI kI / ApazrI ahamadAbAda, kapar3avaMja, raMbhApura, jhAbuA hote hue ratalAma pdhaare| upadhAnatapa ke avasara para ratalAma nareza sajjanasiMha jI bhI darzanArtha pdhaare| yahA~ pA~ca sAdhviyoM ko dIkSita kara indaura padhAre / saM0 1979 meM bhagavatIsUtra bA~cA, zrI jinakRpAcaMdrasUri jJAna bhaNDAra kI sthApanA huI / upAdhyAya sumatisAgara jI ko mahopAdhyAya pada, rAjasAgara jI ko vAcaka pada aura maNisAgara jI ko paMDita pada se vibhUSita kiyaa| saMgha sahita mAMDavagar3ha kI yAtrA kara bhopAvara, rAjagar3ha, khAcaroda, semaliyA hote hue sailAnA pdhaare| sailAnA nareza Apake upadezoM se bar3e prabhAvita hue| phira pratApagar3ha hote hue maMdasaura Akara saM0 1980 kA cAturmAsa kiyA / vahA~ se nImaca, nIMbAher3A, cittaur3a, karaher3A pArzvanAtha, devalavAr3A hokara udayapura pdhaare| kalakattA vAle bAbU caMpAlAla pyArelAla ke saMgha sahita zrI kezariyA jI kI yAtrA kI / 25 ThANA se udayapura meM saM0 1981 kA cAturmAsa pUrNa karake rANakapura paMcatIrthI karate hue jAlaura hokara bAlotarA padhAre / saM0 1982 kA cAturmAsa pUrNa kara nAkor3A jI yAtrA kii| sAdhuoM kA vihAra na hone se mAravAr3a ke loga dharma vimukha ho gae the, Apane bAr3amera meM eka dina meM 400 mu~hapattiyA~ tur3avAkara jinapratimA ke prati AsthAvAna banAyA / saM0 1983 meM jaisalamera saMgha meM cAturmAsa kiyaa| zrI jinabhadrasUri jJAna bhaNDAra ke tAr3apatrIya granthoM kA jIrNoddhAra kraayaa| kaI granthoM kI nakaleM va presa kApiyA~ krvaaiiN| saM0 1984 kA cAturmAsa phalaudI meM karake mAgha sudi 5 ko bIkAnera padhAre / bIkAnera meM tIna cAturmAsa kara dIkSAyeM dI va premacaMda jI khajAMcI ne upadhAna krvaayaa| saM0 1987 ke anantara Apa sUrata vAle zrI phatecaMda premacaMda kI vinatI se pAlItANA pdhaare| saM0 1994 mAgha sudi 11 ke dina Apa svargavAsI hue| usa samaya ApakA sAdhu-sAdhvI samudAya 70 ke lagabhaga thA / Apake upadeza se indaura, sUrata, bIkAnera Adi meM jJAna bhaMDAra, pAThazAlAe~, kanyAzAlAe~ khulIM / kalyANabhavana, cA~dabhavana Adi dharmazAlAe~ tathA jinadattasUri brahmacAryazrama Adi saMsthAoM ke sthApanA meM ApakA upadeza mukhya thA / Apane kalpasUtraTIkA, dvAdazaparvavyAkhyAna ke hindI anuvAda va kRpAvinoda saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (377) Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (aneka stavana-sajjhAyeM), giranAra pUjA Adi kI racanA kii| sUrata se zrI jinadattasUri pustakoddhAra phaMDa se aneka mahattvapUrNa granthoM kA prakAzana krvaayaa| __ ApakI pratimAe~ zacuMjaya-talahaTI meM sthita dhanavasahI dAdAvAr3I meM, jaina bhavana kI dAdAvAr3I jinAlaya meM, rAyapura mandira aura bIkAnera meM haiN| ApakA utkRSTa cAritra, vidvattA aura saMgha para upakAra ajor3a thaa| zrI jinakRpAcandrasUri jI ne svahasta se aneka ziSya-praziSyoM ko dIkSita kiyA thaa| khoja karane para hameM kevala 25 ke nAma prApta hue haiM, jo isa prakAra haiM :1. tiloka muni, 2. Ananda muni, 3. jayasAgarasUri, 4. u0 sukhasAgara, 5. rAyasAgara, 6. udayasAgara, 7. vardhamAnasAgara 8. ratnasAgara, 9. vivekasAgara, 10. kIrtisAgara, 11. rAmasAgara, 12. tilokasAgara, 13. ummedasAgara, 14. matisAgara, 15. pramodasAgara, 16. padmasAgara, 17. hemasAgara, 18. harakhasAgara, 19. maMgalasAgara, 20. zobhanasAgara, 21. caturasAgara, 22. premasAgara, 23. zubhasAgara, 24. ratisAgara, 25. jiitsaagr| (2. AcArya zrI jinajayasAgarasUri ApakA janma saM0 1943 meM huA thaa| Apane dIkSA 1956, upAdhyAya pada saM0 1976 va AcArya pada saM0 1990 meM svayaM guru mahArAja ke kara-kamaloM se prApta kiyA thaa| Apake laghu bhrAtA vAcaka rAjasAgara jI va choTI bahina ne bhI dIkSA lI jinakA nAma hetazrI jI thaa| Apane zrI jinadattasUri caritra do bhAga va gaNadharasArdhazataka bhASAntara evaM zrIpAlacaritra kA anuvAda Adi kaI pustakeM likhiiN| zrI jinakRpAcandrasUri caritra mahAkAvya kA saMskRta meM nirmANa kiyaa| Apa dRr3ha, saMyamI aura ThAma cauvihAra karate the| zAstra-siddhAnta ke itane praur3ha vidvAn the ki binA zAstra hAtha meM lie zRMkhalAbaddha vyAkhyAna dete the| Apane gar3ha sivANA, mokalasara Adi meM cAturmAsa kie| Apake granthoM kA saMgraha sivANA kI dAdAvAr3I meM hai| bIkAnera kI bhayaMkara garmI meM bhI Apane pAnI lenA svIkAra nahIM kiyA aura saM0 2003 meM bIkAnera meM samAdhipUrvaka deha tyAga kara diyaa| rela dAdAjI-bIkAnera meM Apake caraNa vidyamAna haiN| (3. upAdhyAya zrI sukhasAgara zrI jinakRpAcandrasUri jI ke ziSyoM meM inakA sthAna bar3A mahattvapUrNa hai| Apa prasiddha vaktA the| bulanda AvAz2a aura hajAroM zloka kaNThastha the| zrI jinadattasUri pustakoddhAra phaMDa se pacAsoM granthoM (378) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke prakAzana meM ApakA parizrama aura upadeza mukhya thaa| Apane jainAgamoM ke atirikta saMskRta kAvya, alaMkArAdi kA bhI acchA abhyAsa kiyA thaa| Apa indaura nivAsI marAThA jAti ke the| seTha kAnamala jI ke paricaya meM Akara ullAsapUrvaka kaccha jAkara zrI jinakRpAcandrasUrijI se dIkSA lii| saM0 1974 mAgha sudi 10 ko sUrata meM guru mahArAja ne maMgalasAgara ko dIkSita kara Apake ziSya rUpa meM prasiddha kiyaa| usa samaya sUrata meM 18 ThANe the, inakA 19vA~ nambara thaa| indaura meM pravartaka pada pAkara Apane zrI jinakRpAcandrasUri jJAna bhaMDAra kI sthApanA kii| Apake upadezoM se bAlotarA caumAsA meM bahuta se sthAnakavAsiyoM ko jinapratimA ke prati zraddhAlu banAne se, upadhAnatapAdi dvArA tathA mithyAtva tyAga, abhakSya tyAgAdi meM samAja ko bar3A lAbha milaa| jaisalamera jJAna bhaMDAra ke jIrNoddhAra meM prAcIna pratiyoM kI nakala va phoTosTeTa Adi kAryoM meM ApakA pUrNa yogadAna thaa| saM0 1992 meM dhanavasahI meM Apake upadeza se nirmita dAdAvAr3I kI pratiSThA zrI jinacAritrasUri jI dvArA karavAI gyii| usa samaya Apa upAdhyAya pada se vibhUSita hue aura suprasiddha purAtattvajJa aura vidvAn lekhaka zrI kAntisAgara jI kI dIkSA huii| grantha sampAdanAdi kArya satata cAlU rhaa| guru mahArAja ke svargavAsa ke pazcAt Apane sUrata, amalanera, bambaI, nAgapura, sivanI, bAlAghATa, goMdiyA Adi meM cAturmAsa kie| upadhAna tapa Adi aneka dharmakArya hote rhe| goMdiyA meM pandraha varSoM se cale A rahe mana muTAva ko dUra kara saM0 1999 ke mAgha meM pratiSThA krvaayii| rAjanAdagA~va meM upadhAna kraayaa| rAyapura hokara mahAsamunda cAturmAsa kiyaa| dhamatarI padhAra kara saM0 2009 ke phAlguna meM aMjanazalAkA pratiSThA, gurumUrti sthApanA Adi aneka utsava kraaye| muni zrI kAntisAgara jI kI preraNA se mahAkozala jaina saMgha kA mahattvapUrNa sammelana huaa| phira rAyapura cAturmAsa kara sammetazikhara mahAtIrtha kI yAtrA karate hue saMgha kI vinatI se kalakattA padhAra kara do cAturmAsa kie| vahA~ se lauTate hue paTanA aura vArANasI meM cAturmAsa kie, phira mirjApura, rIvA hote hue jabalapura pdhaare| saM0 2007 meM vahA~ dhvajadaNDArohaNa, tapazcaryA ke utsava hue| sivanI hokara saM0 2008 kA cAturmAsa rAjanAMdagA~va kiyaa| Apake upadeza se nUtana dAdAvAr3I kA nirmANa hokara pratiSThA sampanna huii| vahA~ se sivanI hokara bhopAla, lazkara, gvAliyara cAturmAsa kie| jayapura cAturmAsa ke anantara ajamera meM dAdAzrI jinadattasUri aSTama zatAbdI ke utsava meM bhAga lekara udayapura cAturmAsa kiyaa| phira gar3hasivANA cAturmAsa kara gogolAva ke jinAlaya kI pratiSThA kraaii| ___ Apako gujarAta chor3e bahuta varSa ho gae the ataH ahamadAbAda saMgha ke Agraha se vahA~ cAturmAsa kara pAlItANA pdhaare| saM0 2016 meM upadhAna tapa huaa| girirAja para vimala vasahI meM dAdA sAhaba kI jIrNoddhArita dehariyoM meM pratiSThA ke samaya zrI jinadattasUri sevA saMgha ke adhivezana va sAdhu sammelanAdi meM sabase milanA huaa| pAlItANA jaina bhavana meM kaI cAturmAsa hue| ApakI preraNA se jaina bhavana kI bhUmi para guru mandira kA nirmANa huaa| dAdA sAhaba va guru-mUrtiyoM kI pratiSThA huii| saM0 2022 meM ghaNTAkarNa mahAvIra kI pratiSThA huI jisameM guru bhakta kezariyA kaMpanI pAlanapura vAloM kI ora se 51 saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (379) 2010_04 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kilo kA mahAghaNTa pratiSThApita kiyA gyaa| dAdA sAhaba ke citra va pratimA Adi sAhitya prakAzana hotA rhaa| vRddhAvasthA ke kAraNa girirAja kI chAyA meM hI virAjamAna rhe| saM0 2024 vaizAkha sudi 9 ko ApakA svargavAsa ho gyaa| mani zrI kAntisAgara upAdhyAya sukhasAgara jI ke laghu ziSya kAntisAgara jI saurASTra jAmanagara ke jainetara kulotpanna the| laghuvaya meM saM0 1992 meM upAdhyAya jI ke pAsa dIkSita hokara apanI asAdhAraNa pratibhA se aneka viSayoM ke pAragAmI vidvAn bne| hindI bhASA para ApakA acchA adhikAra thaa| saMskRtaniSTha prAJjala bhASA meM Apake granthoM kA vidvAnoM meM bar3A Adara huaa| khaNDaharoM kA vaibhava aura khoja kI pagaDaMDiyoM do grantha to bhAratIya jJAnapITha jaisI prasiddha saMsthA se prakAzita hue| uttarapradeza sarakAra ne inakI zreSThatA para puraskAra ghoSita kiyaa| purAtattva aura kalA ke Apa adhikArI vidvAn the| jaina dhAtu pratimA lekha, nagaravarNanAtmaka hindI padya saMgraha aura AyurvedanA anubhUta prayogo bhI apane viSaya ke acche grantha haiN| nAgadA aura ekaliMga jI para Apane mahattvapUrNa bRhad grantha athaka parizrama se taiyAra kiyA thA jo aprakAzita hI raha gyaa| zrI mohanalAla dalIcaMda desAI, purAtattvAcArya jinavijaya jI, DaoN0 haMsamukhalAla sAMkaliyA jaise adhyavasAyI anveSakoM kA Apako satsaMga milA aura DaoN0 hajArIprasAda jI dvivedI jaise vidvAn ne 'khoja kI pagaDaMDiyA~' nAmaka grantha kI prastAvanA likhii| ___ jayapura saMgha ke anurodha se Apa pAlItANA se jayapura pdhaare| paryuSaNa vyAkhyAnAdi meM zrama adhika par3ane se zarIra kSINa hone lgaa| tA0 28 sitambara 1969 ko hRdaya gati avaruddha hone se ApakA svargavAsa ho gyaa| saM0 1984 ke Asa-pAsa zrI jinakRpAcandrasUri jI ma0 ke samudAya meM lagabhaga 70 sAdhviyA~ thIM kintu Aja isa samudAya meM eka bhI sAdhu vidyamAna nahIM hai aura kucha 5-7 sAdhviyA~ zeSa haiN| (380) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 . arataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. mahAn pratApI zrI mohanalAla jI kA samudAya zrI jinasukhasUri jI kI paramparA meM kharataragaccha vibhUSaNa mahAn pratApI zrI mohanalAla jI kriyoddhAraka aura sarva gaccha samabhAvI mahApuruSa hue haiM jinakA sAdhu samudAya kharatara tathA tapAgaccha kI zobhA bar3hA rahe haiN| Apane saM0 1930 meM kriyoddhAra kiyA thA / itaH pUrva ve kalakattA ke AdezI yati the| ApakI guru paramparA kA sampUrNa paricaya yahA~ diyA jAtA hai 1. karmacaMda jI - inakA dIkSA nAma kIrtivarddhana thA / saM0 1787 migasira sudi 12 ko udarAmasara meM zrI jinasukhasUri ne dIkSita kiyaa| 2. vRddhicaMda jI - inakA dIkSA nAma ilAdharma thA / inheM saM0 1804 phAlguna sudi 1 ko zrI jinalAbhasUri bhuja nagara meM dIkSA dii| 3. buddhicaMda jI - inakA dIkSA nAma vinItasundara thA / saM0 1813 mAgha vadi 8 ko bIkAnera meM zrI jinalAbhasUri ne dIkSita kiyA / 4. lAlacaMda jI - inakA dIkSA nAma lakSmImeru thA / saM0 1843 phAlguna sudi 11 ko zrI jinacandrasUri inheM bIkAnera meM dIkSita kiyaa| 5. sAlagau jI - inako saM0 1851 vaizAkha sudi 3 ko rohiNI gA~va meM zrI jinacandrasUri ne dIkSA dekara sumativarddhana nAma se prasiddha kiyA / 6. amarA jI - inakA dIkSA nAma amRtasAgara thA / saM0 1863 pauSa vadi 3 ko zrI jinaharSasUri dvArA jAlaura meM dIkSA huii| 7. rUpacaMda jI - saM0 1880 phAlguna vadi 8 ko bIkAnera meM zrI jinaharSasUri ne dIkSita kara Rddhizekhara nAma se prasiddha kiyA / 8. zrI mohanalAla jI mahArAja - ApakI dIkSA saM0 1900 jyeSTha sudi 13 ko nAgaura meM huI / yativarya Rddhizekhara (rUpacaMda jI) ke ziSya mAnodaya nAma se prasiddha hue / zrI jinamahendrasUri ke kara-kamaloM se makSI jI meM inakI dIkSA hone kA jIvana caritra meM varNana hai / 1. mohanalAla jI mahArAja ApakA janma saM0 1887 vaizAkha sudi 6 ko mathurA ke nikaTavartI candrapura grAma meM sanADhya brAhmaNa bAdaramala jI kI dharmapatnI sundara bAI kI kokha se huA / janma nAma mohanalAla thA / saM0 1894 meM inheM mAtA-pitA ne nAgaura Akara yativarya rUpacaMda jI ko samarpita kara diyA / yati jI ke pAsa inakA vidyAbhyAsa huaa| Apa lakhanaU aura kalakattA bhI rahe / saM0 1930 meM kalakattA se ajamera padhAra kara kriyoddhAra kara kaThina sAdhvAcAra pAlana karate hue vicarane lge| eka bAra ekAkI 1 saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (381) Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicarate hue nagara meM na pahu~ca pAye to vRkSa ke nIce hI kAyotsarga meM sthita rhe| Apake dhyAna ke prabhAva se nikaTa AyA huA siMha bhI zAnta ho gayA / tatpazcAt saMyamI jIvana meM Apako rAtri meM pAnI taka rakhane kI AvazyakatA nahIM par3I, pIche jaba samudAya bar3hA to rakhane lge| prAcIna tIrtha osiyAM jAne para mandira kA garbhagRha evaM prabhu pratimA bAlU se Dhake hue the| Apane jaba taka jIrNoddhAra kArya na ho vigaya tyAga kara diyaa| nagara seTha ko mAlUma par3ane para jIrNoddhAra huaa| vahA~ ke mandira meM ApazrI kI pratimA virAjamAna hai / Apane mAravAr3a, gujarAta, saurASTra Adi aneka dezoM meM vihAra kiyA / bambaI jaisI mahAnagarI meM jaina sAdhuoM kA vicaraNa sarvaprathama Apane hI prArambha kiyaa| ApakA vahA~ bar3A prabhAva huA, vacana siddha mahApuruSa to the hI, bambaI meM ghara-ghara meM Apake citra dekhe jAte haiN| Apane aneka bhavyAtmAoM ko deza virati-sarvavirati dharma meM dIkSita kiyaa| ApakA vizAla sAdhu samudAya huA / aneka sthAnoM meM jIrNoddhAra pratiSThAe~ Apake upadezoM se sampanna huiiN| saM0 1949 meM mahAtIrtha zatruMjaya kI talahaTI meM murzidAbAda nivAsI rAya bahAdura dhanapatasiMha dUgar3a dvArA vizAla jinAlaya "dhanavasahI" kA nirmANa karAyA gyaa| unakI dharmapatnI rAnI mainAsundarI ko svapna meM Adeza huA ki jinAlaya kI pratiSThA zrI mohanalAla jI mahArAja ke kara-kamaloM se karAveM / unhoMne pati se svapna kI bAta khii| unake mana meM bhI vahI vicAra thA ataH apane putra bAbU narapatasiMha ko bheja kara mahArAja sAhaba ko pAlItANa pratiSThA ke hetu padhArane kI prArthanA kI 1 bAbU sAhaba kI bhakti-zakti-prArthanA svIkAra kara pUjyavara apane ziSya samudAya ke sAtha pAlItANA padhAre aura nau dvAra vAle vizAla jinAlaya kI pratiSThA saM0 1949 mitI mAgha sudi 10 ko bar3e ThATha se karAI / pandraha hajAra mAnavamedinI kI upasthiti meM dhanavasahI ke vidhi-vidhAna meM guru mahArAja ke sAtha upasthita yazomuni jI kA pUrNa sahayoga thA / Apake va Apake ziSya samudAya dvArA aneka mandiroM aura dAdAvAr3iyoM kA nirmANa va jIrNoddhAra huaa| jJAna bhaMDAra Adi saMsthAe~ sthApita huiiN| sAhityoddhAra Adi kArya bhI hue / saM0 1964 vaizAkha kRSNA 14 ko sUrata nagara meM ye yuga puruSa samAdhipUrvaka svarga sidhAre / vistRta paricaya ke liye dekheMmohanamuni caritra mahAkAvya (saMskRta) / 2. AcArya zrI jinayazaH sUri kharataragacchavibhUSaNa, vacanasiddha yogIzvara zrI mohanalAla jI mahArAja ke paTTaziSya zrI yazomuni jI kA janma saM0 1912 meM jodhapura ke pUnamacaMda jI sAMr3a kI dharmapattrI mAMgI bAI kI kokha se huA / inakA nAma jeThamala thA / pitAzrI kI chAyA uTha jAne se mAtA kI AjJA se AjIvikA aura dhArmika abhyAsa ke lie kisI gAr3e vAle ke sAtha ahamadAbAda kI ora cala pdd'e| inake pAsa thor3A sA bhAtA aura rAha kharca ke lie mAtra do rupaye the / bhagavAn pArzvanAtha ke nAma kA saMbala thaa| bhUkha-pyAsa (382) kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa 2010_04 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA khyAla kiye binA anavarata yAtrA karate hue ahamadAbAda phuNce| kisI seTha kI dukAna meM jAkara madhura vyavahAra se use prasanna kara naukarI kara lI aura niSThApUrvaka kAma karane lge| munirAjoM ke pAsa vyAkhyAna zravaNa va dhArmika abhyAsa ke sAtha tapazcaryA karane lge| kaccha ke parAsavA gA~va jAne para jItavijaya jI mahArAja ke samAgama meM Akara dharmAdhyApaka niyukta ho ge| dhArmika zikSA dete hue bhI 45 upavAsa kI tapasyA kii| svadharmI bandhuoM ke sAtha sammeta zikhara jI Adi paMcatIrthoM kI yAtrA kara aaye| ___pandraha varSa ke dIrgha pravAsa se jodhapura lauTa kara, vinayapUrvaka mAtA ko sthAnakavAsI mAnyatA chur3A kara jinapratimA ke prati zraddhAlu bnaayaa| ikyAvana dina kI dIrgha tapazcaryA kii| dIvAna kuMdanamala jI ne bar3e ThATha se apane ghara le jAkara pAraNA kraayaa| mAtA-putra donoM vairAgya rasa se ota-prota the| mAtA ko dIkSA dilAne ke anantara navAzahara jAkara kharataragacchanabhomaNi zrI mohanalAla jI mahArAja se dIkSA kI bhAvanA vyakta karate hue jodhapura padhArane kI vinatI kii| guru mahArAja ke padhArane para saM0 1941 jyeSTha sudi 5 ko dIkSA lekara "jasamuni" (yazomuni) bane / vyAkaraNa, kAvya, jainAgamoM kA abhyAsa karate hue guru mahArAja ke sAtha ajamera, pATaNa, pAlanapura cAturmAsa kara phalaudI pdhaare| jasamuni jI ko cAturmAsa ke lie jodhapura AnA pdd'aa| AyaMbila tapapUrvaka caumAsA pUrNa kiyaa| uttarAdhyayana kA pravacana kiyaa| jaisalamera, AbU, acalagar3ha Adi kI yAtrA kara ahamadAbAda caumAsA kiyaa| pAlItANA cAturmAsa kara guNamuni ko dIkSA dii| saM0 1949 meM dhanavasahI kI pratiSThA ke samaya Apa guru mahArAja ke sAtha hI the| ASAr3ha sudi 6 ko curU ke yati rAmakumAra ko dIkSA dekara Rddhimuni nAmakaraNa kara guru mahArAja ne yazomuni kA ziSya prasiddha kiyaa| saM0 1952-53 meM sUrata, ahamadAbAda pdhaare| saM0 1954-55-56 meM dayAvimala jI se 45 AgamoM kA yogodvahana kiyaa| paMnyAsa va gaNi pada se vibhUSita hokara sUrata Aye aura harSamuni jI ko yogodvahana kraayaa| saM0 1957-58 meM sUrata va bambaI cAturmAsa kara harSamuni jI ko paMnyAsa pada diyaa| phira sAta ziSyoM ke sAtha zivagaMja cAturmAsa kara upadhAna kraayaa| rAjamuni jI ke ziSya ratnamuni jI, labdhimuni jI aura hetazrI jI ko bar3I dIkSA dii| saM0 1960 kA cAturmAsa jodhapura meM karake saM0 1961 meM ajamera meM Apa virAja rahe the taba zve0 jaina kAnphreMsa ke adhivezana meM bhAga lene Aye hue kalakattA ke rAya bahAdura badrIdAsa mukIma, ratalAma ke seTha cA~damala jI paTavA, gvAliyara ke rA0ba0 nathamala jI golechA aura phalaudI ke seTha phUlacaMda jI golechA ne zrI mohanalAla jI mahArAja se arja kI ki "Apa kharataragaccha ke haiM aura idhara dharma kA udyota karate haiM to rAjasthAna, uttarapradeza, baMgAla ko bhI dharma meM TikAye rkhiye|" unhoMne paM0 harSamuni jI ko AjJA dI ki "tuma kharataragaccha ke ho, pArakha gotrIya ho ataH kharataragaccha kI kriyA kro|" paMnyAsa jI ne gurvAjJA zirodhArya mAnate hue bhI cAlU kriyA karate hue udhara ke kSetroM ko saMbhAlane kI icchA prakaTa kii| guru zrI mohanalAla jI mahArAja ne ajamera sthita yazomuni jI ko AjJA patra likhA jise unhoMne sahI svIkAra kiyaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (383) _ 2010_04 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAturmAsa ke pazcAt paMnyAsa jI bambaI kI ora padhAre, dahANu meM guru mahArAja ke caraNoM meM upasthita hue aura guru sevA meM laga ge| eka dina guru mahArAja ne paM0 yazomuni jI ko zatruMjaya yAtrArtha jAne kA Adeza diyaa| Apa 8 ziSyoM ke sAtha vallabhI taka pahu~ce to unheM guru mahArAja ke svargavAsa ke samAcAra mile| saM0 1964 kA cAturmAsa pAlItANA karake seThAnI AnandakuMvara bAI kI prArthanA se ratalAma pdhaare| seThAnI jI ne udyApanAdi meM pracura dravya vyaya kiyaa| sUrata ke navalacaMdabhAI ko dIkSA dekara nItimuni nAma se Rddhimuni jI kA ziSya ghoSita kiyaa| isI samaya sUrata ke pAsa kaThora gA~va meM pratiSThA ke avasara para samudAya ke kAntimuni, devamuni, Rddhimuni, nayamuni, kalyANamuni, kSamAmuni Adi 30 sAdhuoM ne zrI yazomuni jI ko AcArya pada para pratiSThita karane kA likhita nirNaya kiyaa| zrI yazomuni jI semaliyA, ujjaina, maksIjI hote hue indaura padhAre aura kezaramuni, ratanamuni, bhAvamuni ko yogodvahana kraayaa| Rddhimuni sUrata se vihAra kara mAMDavagar3ha meM A mile| jayapura se gumAnamuni bhI guNA kI chAvanI A phuNce| Apane donoM ko yogodvahana kriyA meM praveza kraayaa| saM0 1965 kA cAturmAsa gvAliyara meM kiyaa| gumAnamuni, Rddhimuni aura kezaramuni ko paMnyAsa pada se vibhUSita kiyaa| gvAliyara, datiyA, jhA~sI, kAnapura, lakhanaU, ayodhyA, kAzI, paTanA hote hue pAvApurI pdhaare| nirvANa bhUmi kI yAtrA kara kuMDalapura, rAjagRha, kSatriyakuNDa Adi hote hue sammetazikhara padhAre / kalakatta saMgha kI vinatI se kalakattA padhAre / saM0 1966 kA cAturmAsa kiyaa| saM0 1967 ajImagaMja meM aura saM0 1968 meM bAlUcara cAturmAsa kiyaa| Apake satsaMga se amaracaMda jI botharA ne dharma kA rahasya samajhakara saparivAra terApaMtha kI zraddhA tyAga kara jina pratimA kI dRr3ha mAnyatA svIkAra kii| saMgha kI vinatI se gumAnamuni jI, kezaramuni jI aura buddhimuni jI ko kalakattA cAturmAsa ke lie ApazrI ne bhejA / ApazrI zAnta-dAnta, vidvAn aura tapasvI the| sArA saMgha Apako AcArya pada pradAna karane ke pakSa meM thaa| sUrata meM hue muni - sammelana kA nirNaya, kRpAcandra jI mahArAja va aneka sthAnoM ke saMgha ke patra A jAne se jagat seTha phatehacaMda, rA0ba0 kezarImala jI, rA0ba0 badrIdAsa jI, nathamala jI golecchA Adi ke Agraha se Apako saM0 1969 jyeSTha sudi 6 ke dina AcArya pada se vibhUSita kiyA gayA / ApazrI kA lakSya Atmazuddhi kI ora thA / mauna, abhigraha pUrvaka tapazcaryA karane lge| paM0 kezaramuni jI, bhAvamuni jI Adi sAdhuoM ke sAtha bhAgalapura, campApurI, zikhara jI kI yAtrA kara pAvApurI pdhaare| Azvina sudi meM Apane dhyAna aura jApa pUrvaka dIrgha tapasyA prArambha kI / icchA na hote hue bhI saMgha ke Agraha se migasara vadi 12 ko 53 upavAsa kA pAraNA kiyaa| dopahara meM ulTI hone ke bAda azAtA bar3hatI gaI aura migasira sudi 3 saM0 1970 meM samAdhipUrvaka rAtri meM 2 baje nazvara deha ko tyAga kara svargavAsI hue / pAvApurI meM jala mandira - tAlAba ke sAmane deharI meM ApakI pratimA virAjamAna kI gaI / (384) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya zrI mohanalAlajI mahArAja kA samudAya/paraMparA sva. AcArya zrI jinayaza:sUri jI ma. sva. AcArya zrI jinaRddhisUri jI ma. sva. AcArya zrI jinaratnasUri jI ma. sva. upAdhyAya zrI labdhimuni jI ma. sva. pUjya zrI mohanalAla jI mahArAja sva. paMnyAsa zrI kezaramuni jI ma. sva. gaNi zrI buddhimuni jI ma. muni zrI jayAnandamuni jI ma. muni zrI kuzalamuni jI ma. Jan Education international 2010_04 www.jainelibrary Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_04 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3. AcArya zrI jinaRddhisUri curU ke yati cimanIrAma jI ke ziSya rAmakumAra jI brAhmaNa parivAra meM janme the| tyAgavairAgya ke kAraNa gaddI ke jaMjAla meM par3anA asvIkArya thaa| bIkAnera Akara jinAlayoM va nAla dAdAjI ke darzana kara pada yAtrA karate hue AbU phuNce| rela bhAr3e kA paisA kahAM thA? eka yatijI ke sAtha giranAra jI aura siddhAcala jI kI yAtrA kara, saM0 1949 ASAr3ha sudi 6 ko gurudeva zrI mohanalAla jI mahArAja se dIkSita ho rAmakumAra se Rddhimuni bane / Apako zrI yazomuni jI kA ziSya ghoSita kiyA gyaa| gurudeva kI sevA meM rahakara satata vidyAdhyayana kiyaa| saM0 1952 meM guru zrI yazomuni jI ke sAtha rohir3A meM pratiSThA kraaii| saM0 1961 meM buhArI meM pratiSThotsava ke samaya manA karane para bhI azlIla rikArDa bajAne para, Apake mauna rahane para, grAmophona bhI mauna ho gyaa| saM0 1963 ke kaThora cAturmAsa meM gujarAtI-mAravAr3iyoM kA pArasparika kleza dUra kara samparka kraayaa| mohanalAla jI mahArAja ke caraNoM kI va naye mandira jI kI pratiSThA kraaii| jhagar3iyA jI kI saMgha yAtrA va bar3oda meM zAMtinAtha bhagavAn kI pratimA aura vyAre, saramoNa, sUrata-navApurA Adi sthAnoM meM pratiSThA kraaii| mAMDavagar3ha meM gurvAjJA se yogodvahana kiyaa| saM0 1966 mArgazIrSa zuklA 3 ko gvAliyara meM guru mahArAja ne Apako paMnyAsa pada se vibhUSita kiyaa| jayapura cAturmAsa kara prathama bAra janmabhUmi curU padhAre aura terApaMthiyoM ko zAstra-carcA meM niruttara kiyaa| nAgaura saMgha meM anaikya dUra kara saMpa karAyA, dIkSA mahotsavAdi hue| saM0 1967 kA cAturmAsa kucerA meM kiyaa| vahA~ ThAkura jI kI savArI aura yajJAdi se anAvRSTi dUra na huI to Apake upadeza se jaina ratha yAtrA hone para mUsaladhAra varSA se tAlAba bhara ge| isI prakAra lUNasara meM bhI varSA huI to kucerA ke 30 ghara sthAnakavAsiyoM ne punaH mandira AmnAya svIkAra kara utsavAdi kie| 150 vyaktiyoM ne prathama bAra za-jaya kI yAtrA kii| ApazrI ke jayapura padhArane para udyApanAdi hue| bambaI meM do cAturmAsa kara Apa pAlItANA pdhaare| 81 AyaMbila aura 50 navakaravAlI pUrvaka ninnANu yAtrA kii| saM0 1971 meM khaMbhAta meM mohanalAla jI jaina hunnarazAlA va pAThazAlA sthApita kraaii| saM0 1972 sUrata, 1973-74 bambaI meM upadhAna tapa Adi aneka utsava kraaye| pAlItANA padhAra kara ekAntara upavAsa aura pAraNe meM AyaMbila pUrvaka ugra tapazcaryA kii| sthAnakavAsI muni rUpacaMda jI ke ziSya gulAbacaMda va giradhArIlAla ne Akara saM0 1975 vaizAkha sudi 6 ko ApazrI ke pAsa dIkSA lii| gulAbamuni va girivaramuni nAma sthApana kiyaa| saM0 1976 bambaI cAturmAsa kara khaMbhAta pdhaare| aThAI mahotsavAdi ke pazcAt sUrata padhAra kara dAdAguru zrI mohanalAla jI mahArAja ke jJAna bhaNDAra ko suvyavasthita karane kA bIr3A utthaayaa| 45 almAriyoM kI alaga-alaga dAtAoM se vyavasthA kii| AlIzAna makAna thaa| upadhAna-mAlA Adi se tIsa hajAra jJAna bhaMDAra meM jamA hue| mohanalAla jI jaina pAThazAlA kI bhI sthApanA huii| saM0 1979 meM khaMbhAta aura 1980 kar3oda cAturmAsa kiyaa| lADuA zrImAlI bhAIyoM ko saMgha ke bhoja meM zAmila na karane ke bhedabhAva ko dUra saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (385) _ 2010_04 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyaa| saM0 1981 valasAr3a cAturmAsa karake naMdurabAra padhAre / Apake upadeza se navIna upAzraya, prabhu pratiSThA, dhvajadaNDArohaNAdi hue| saM0 1982 meM vyArA meM upadhAnAdi hue| TAMkela gA~va meM mandira va upAzraya nirmita hue| saM0 1983 meM sAmaTA baMdara meM mandira pratiSThA aura saM0 1983-84 kA cAturmAsa bambaI meM kiyaa| upadeza dekara gholavar3a meM mandira va upAzraya nirmita krvaayaa| saM0 1985 sUrata, 1986 kaThora meM cAturmAsa kiyaa| tIna mahIne taka Apane cAra aura pA~ca upavAsa kara eka-eka pAraNA karane kI kaThina tapasyA kii| sAyaNa aura sUrata meM vicaraNa kara saM0 1987 meM dahANu cAturmAsa kiyaa| borar3I padhAra kara upAzraya ke kAma ko pUrA kraayaa| phaNasA meM upAzraya va deharAsara bnvaaye| gujarAta meM sthAna-sthAna para vicaraNa kara vividha dharma kArya sampanna kraaye| maraulI meM upAzraya bnvaayaa| khaMbhAta dAdAvAr3I meM cAroM dehariyoM kA jIrNoddhAra hone para pratiSThA 1988 jyeSTha sudi 10 ko krvaayii| kaTAriyA gotrIya pArekha choTAlAla maganalAla ne pratiSThA, svadharmIvAtsalyAdi meM acchA dravya vyaya kiyaa| mAtara tIrtha kI yAtrA kara sojitrA padhArane para maNibhadra vIra kI deharI se AkAzavANI ke anusAra khaMbhAta padhAra kara mANeka cauka ke upAzraya sthita maNibhadra deharI ke jIrNoddhAra kA upadeza diyaa| saM0 1989 phAlguna sudi 1 ko jIrNoddhAra sampanna huaa| kArtika pUrNimA ke dina mahodayamuni ko dIkSA dekara gulAbamuni kA ziSya bnaayaa| aneka gA~voM meM vicaraNa kara ahamadAbAda ke saMgha kI vinatI se khaMbhAta padhAra kara kaMsArA pArzvanAtha kI pratiSThA kraaii| ahamadAbAda meM dAdA jayantI manAI, dAdAvAr3I kA jIrNoddhAra huaa| aneka mandira, upAzrayoM ke jIrNoddhArAdi kA upadeza dete hue davIyara padhAra kara pratiSThA kraaii| gholavar3a meM jaina borDiMga sthApita krvaayaa| saM0 1991 kA cAturmAsa bambai meM kiyaa| paMnyAsa kezaramuni jI ThANA 3 mahAvIra svAmI meM va zrI Rddhimuni jI ne kacchI vIsA osavAloM ke Agraha se mAMDavI meM cAturmAsa kiyaa| varddhamAna tapa AyaMbila khAtA khulvaayaa| saM0 1992 meM lAlavAr3I meM cAturmAsa huaa| bhAdrapada do hone se kharataragaccha va aMcalagaccha ke paryuSaNa sAtha hue| dUsare bhAdrapada meM gulAbamuni ne dAdara meM va paMnyAsa Rddhimuni jI ne lAlavAr3I meM tapAgacchIya paryuSaNa parvArAdhana kraaye| paMnyAsa kezaramuni kA kArtika sudi 6 ko svargavAsa hone para pAyadhunI pdhaare| jayapura nivAsI nathamala ko dIkSA dekara buddhimuni jI kA ziSya naMdanamuni bnaayaa| saM0 1993 kA cAturmAsa dAdara huaa| ThANA nagara padhAra kara saMgha meM vyApta kusaMpa ko dUra kara bAraha varSa se ruke hue mandira ke kAma ko cAlU krvaayaa| saM0 1994 mitI vaizAkha sudi 6 kA pratiSThA muhUrta niklaa| vaizAkha vadi 13 se aThAI mahotsavAdi Arambha hokara isa kalApUrNa zrIpAlacaritra ke zilpacitroM se suzobhita mandira kI pratiSThA bar3e ThATha se kraaii| vaizAkha sudi 12 ko bambaI ke upanagaroM meM vicaraNa kara mATuMgA meM ravajI sojapAla ke deharAsara meM pratimA kI pratiSThA kraayii| malADa meM seTha bAlUbhAI ke deharAsara meM pratimAjI virAjamAna kii| ThANA saMgha ke Agraha se vahIM saM0 1994 kA cAturmAsa kiyaa| dAdA sAhaba kI jayantI va pUjA bar3e ThATha se huii| varddhamAna AyaMbila tapa khAtA kholA gyaa| svadharmIvAtsalya meM kacchI, gujarAtI, mAravAr3I bhAIyoM kA sahabhoja nahIM hotA thA, vaha prArambha huaa| (386) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThANA aura bambaI saMgha paMnyAsa jI mahArAja ko AcArya pada para pratiSThita karane kA vicAra karatA thA para Apa svIkAra nahIM karate the| anta meM seTha ravajI sojapAla Adi samasta zrIsaMgha ke Agraha se saM0 1995 phAlguna sudi 5 ko bar3e bhArI samAroha pUrvaka Apako AcArya pada se alaMkRta kiyA gyaa| Apa paMnyAsa zrI Rddhimuni jI se zrI jinayaza:sUri jI mahArAja ke paTTadhara jainAcArya bhaTTAraka zrI jinaRddhisUri nAma se prasiddha hue| saM0 1996 meM jaba Apa dahANu meM virAjamAna the to gaNivarya ratnamuni jI, labdhimuni jI bhI Akara mila ge| ApakI hArdika icchA thI ki suyogya cAritra cUDAmaNi zrI ratnamuni ko AcArya pada evaM vidvadvarya labdhimuni ko upAdhyAya pada diyA jaay| bambaI saMgha ne bhI AcAryazrI ke vyAkhyAna meM yahI manoratha prakaTa kiyaa| AcArya mahArAja aura saMgha kI AjJA se ratnamuni va labdhimuni ko padavI lene meM ni:spRha hote hue bhI svIkAra karanA pdd'aa| dasa dina paryanta mahotsava karake zrI ratnamuni ko AcArya pada va labdhimuni ko upAdhyAya pada se saM0 1997 ASAr3ha sudi 7 ke dina alaMkRta kiyaa| tadanantara aneka sthAnoM meM vicaraNa karate hue Apa rAjasthAna padhAre aura janmabhUmi curU ke bhaktoM ke Agraha se vahA~ saM0 2000 kA cAturmAsa kiyaa| bIkAnera meM upAdhyAya maNisAgara jI ke tattvAvadhAna meM upadhAna tapa cala rahA thaa| mAlAropaNa ke avasara para pauSa mAha meM ApazrI bIkAnera padhAre aura maNisAgara jI ko AcArya pada se alaMkRta kiyaa| phira nAgaura Adi sthAnoM meM vicaraNa kara jIrNoddhAra, pratiSThAdi dvArA zAsanonnati kA kArya karane lge| anta meM bambaI padhAra kara borIvalI meM saMbhavanAtha jinAlaya ke nirmANa kA upadeza dekara kArya prArambha krvaayaa| saM0 2008 meM ApakA svargavAsa ho gyaa| mahAvIra svAmI ke mandira meM ApazrI kI tadAkAra mUrti virAjamAna kI gii| ApakA jIvana vRttAnta zrI jinaRddhisUri jIvanaprabhA meM (saM0 1995 meM prakAzita) draSTavya hai| vidvat ziromaNi u0 labdhimuni jI ne saM0 2014 meM ApakA saMskRta kAvyamaya caritra kaccha mAMDavI meM racA jo aprakAzita hai| (4. AcArya zrI jinaratnasari inakA janma lAyajA kaccha meM saM0 1938 meM huaa| ApakA janma nAma devajI thaa| ATha varSa kI Ayu meM pAThazAlA meM praviSTa ho dhArmika va vyavahArika zikSA prApta kara, bambaI meM pitAjI kI dukAna kA kAma saMbhAla kara mAtA-pitA ko santuSTa kiyaa| deza meM Apake vivAha-sagAI kI bAta cala rahI thI aura ve utsukatApUrvaka devajI bhAI kI rAha dekha rahe the| para idhara bambaI meM zrI mohanalAla jI mahArAja kA cAturmAsa hone se devajI bhAI apane mitra ladhA bhAI ke sAtha pratidina vyAkhyAna sunane jAte aura unakI amRtavANI se donoM kI AtmA meM vairAgya bIja aMkurita ho gye| donoM ne yathAvasara pUjya zrI se dIkSA pradAna karane kI prArthanA kii| pUjyazrI ne inheM yogya jAna kara apane ziSya zrI rAjamuni ke pAsa revadara bhejaa| saM0 1958 caitra vadi 3 ko dIkSA dekara devI saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (387) 2010_04 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAI kA nAma ratnamuni aura ladhA bhAI ko labdhimuni nAma se prasiddha kiyaa| saM0 1959 kA cAturmAsa maMDAra meM karane ke bAda saM0 1960 vaizAkha sudi 10 ko zivagaMja meM paMnyAsa zrI yazomuni jI ke kara-kamaloM se bar3I dIkSA huii| saM0 1960 zivagaMja, 1961 navAzahara aura 1962 kA cAturmAsa pIpAr3a meM guruvarya zrI rAjamuni ke sAtha huaa| kucerA padhArane para rAjamuni ke upadeza se 25 sthAnakavAsI ghara mandiramArgIya bne| zrI ratnamuni yogodvahana hetu. paMnyAsa jI ke pAsa cANoda gye| zAstrAbhyAsa sucAru cala rahA thaa| idhara zrI mohanalAla jI mahArAja kI asvasthatA ke kAraNa paMnyAsa jI ke sAtha bambaI kI ora vihAra kiyA, para zrAvakoM ke Agraha se sUrata jAte hue mArga meM hI dahANu meM gurudeva ke darzana ho ge| zrI mohanalAla jI mahArAja 18 ziSyoM ke sAtha sUrata padhAre, zrI ratnamuni unakI sevA meM dattacitta rhe| phira unakI AjJA se paMnyAsa jI ke sAtha pAlItANA pdhaare| phira ratalAma Adi meM vicaraNa kara bhAvamuni ke sAtha zrI kezariyA jI pdhaare| zarIra asvastha hone para bhI Apane 21 mAsa paryanta Ayambila tapa kiyaa| saM0 1966 meM gvAliyara meM paMnyAsa jI ne uttarAdhyayana va bhagavatIsUtra kA yogodvahana kezaramuni jI, bhAvamuni va cimanamuni ke sAtha Apako bhI krvaayaa| Apa gaNi pada se vibhUSita hue| saM0 1967 kA cAturmAsa guru mahArAja rAjamuni jI ke sAtha karake saM0 1968 meM mahIdapura pdhaare| saM0 1969 meM bambaI meM cAturmAsa kiyaa| phAlguna sudi 2 ko guru mahArAja kI AjJA se bIbar3oda ke zrI pannAlAla ko dIkSA dekara premamuni nAma se prasiddha kiyaa| saM0 1970 kA cAturmAsa bambaI meM thA, vahA~ zrI jinayaza:sUri jI mahArAja ke pAvApurI meM svargastha hone ke duHkhada samAcAra mile| gaNivarya ratnamuni ko janmabhUmi chor3e bahuta varSa ho gae the| ataH zrAvaka saMgha kI prArthanA se pAlItANA-zatrujaya kI yAtrA karate hue, kaccha aMjAra hote hue bhadrezvara yAtrA kara lAyajA pdhaare| yahA~ pUjA, prabhAvanA, udyApanAdi aneka hue| saM0 1971 meM bIdar3A aura 1972 kA mAMDavI meM cAturmAsa kiyaa| nAMgalapura padhArane para guruvarya rAjamuni jI ke svargavAsI hone ke samAcAra mile| saM0 1973 kA bhuja aura 1974 kA lAyajA meM cAturmAsa huaa| mAMDavI meM rAjazrI ko dIkSA dii| saM0 1975 meM navAvAsa durgApura caumAsA kiyaa| saMgha meM par3e hue do dhar3oM ko eka kara zAnti kii| saM0 1973 meM DosA bhAI lAlacaMda kA saMgha nikalA hI thA, phira bhuja se sA0 vasanajI vAghajI ne bhadrezvara kA saMgha nikaalaa| gaNivarya yAtrA karake aMjAra pdhaare| idhara siddhAcala kI yAtrA karate hue labdhimuni jI A pahu~ce, unake sAtha phira bhadrezvara pdhaare| saM0 1976 bhuja, saM0 1977 mAMDavI cAturmAsa kara jAmanagara, sUrata, katAra gA~va, ahamadAbAda, serisA, bhoyaNIjI, pAnasara, tAraMgA, kuMbhAriyAjI, AbU yAtrA kara aNAdarA pdhaare| labdhimuni, bhAvamuni ko zivagaMja bhejA aura svayaM premamuni ke sAtha maDAra cAturmAsa kiyaa| pAlI meM kezaramuni jI se mile| dayAzrI ko dIkSA dii| saM0 1980 kA cAturmAsa jaisalamera kiyaa| kile para dAdA sAhaba kI navIna deharI meM donoM dAdAguru kI pratiSThA kraaii| saM0 1981 meM phalaudI cAturmAsa kiyaa| jJAnazrI jI aura vallabhazrI jI ke Agraha se hemazrI ko dIkSA dii| lohAvaTa meM zrI gautama svAmI jI aura cakrezvarI jI kI pratiSThA kara ajamera pdhaare| vahA~ se ratalAma, semaliyA - (388) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padhAra kara saM0 1982 kA nalakher3A meM cAturmAsa kiyaa| caudaha pratimAoM kI aMjanazalAkA kii| maMDodA meM rikhabacaMda jI corar3iyA ke nirmApita guru mandira meM dAdA jinadattasUri jI Adi kI pratiSThA krvaaii| khujanera aura par3ANA meM guru pAdukAe~ pratiSThita kii| Daga padhArane para zrI lakSmIcaMda jI vaida kI ora se udyApanAdi hue, dAdAzrI jinakuzalasUri jI kI va ratnaprabhasUri jI va pAdukAoM kI pratiSThA kii| mAMDavagar3ha yAtrA kara iMdaura, maksIjI, ujjaina hote hue mahIdapura pdhaare| labdhimuni va premamuni ko vIbar3oda cAturmAsArtha bhejaa| svayaM bhAvamuni ke sAtha ruNIjA padhAra kara saM0 1983 kA cAturmAsa kiyaa| saM0 1984 mahIdapura, saM0 1985 bhAnapurA cAturmAsa kiyA, udyApana va bar3I dIkSAdi hue| ApazrI mAlavA meM the to seTha ravajI sojapAla ne bambaI padhArane kI Agraha pUrNa vinatI kii| ApazrI grAmAnugrAma vicarate hue ghATakopara phuNce| meghajI sojapAla, puNasI bhImasI Adi kI vinatI se bambaI lAlavAr3I pdhaare| zrI gaur3I jI ke upAzraya meM dAdAsAhaba kI jayantI zrI vijayavallabhasUri jI kI adhyakSatA meM bar3e ThATha se manAI / saM0 1986 kA lAlabAr3I meM cAturmAsa kiyaa| ____ gaNivarya zrI ratnamuni ke upadeza aura mUlacaMda hIrAcaMda bhagata ke prayAsa se mahAvIra svAmI deharAsara ke pIche kharataragacchIya upAzraya kA jIrNoddhAra huaa| saM0 1987 kA cAturmAsa vahIM kara labdhimuni jI ke bhAI lAlajI bhAI ko saM0 1988 pauSa sudi 10 ko dIkSita kara mahendramuni nAma se labdhimuni kA ziSya bnaayaa| premamuni ko yogodvahana ke lie zrI kezaramuni jI ke pAsa pAlItANA bhejaa| vahA~ kaccha ke meghajI ko saM0 1989 pauSa sudi 12 ke dina zrI kezaramuni jI ke hAtha se dIkSita kara muktimuni nAma rakhakara premamuni kA ziSya bnaayaa| zrI ratnamuni jI sUrata, khaMbhAta hote hue pAlItANA pdhaare| zrI kezaramuni jI ko vandana kara phira giranAra jI kI yAtrA kI aura muktimuni jI ko bar3I dIkSA dii| saM0 1989 kA cAturmAsa jAmanagara karake aMjAra pdhaare| bhadrezvara, muMdrA, mAMDavI hokara merAvA pdhaare| neNabAI ko bar3e samAroha aura vividha dharma kAryoM meM sadvyaya karane ke anantara dIkSA dekara rAjazrI jI kI ziSyA ratnazrI nAma se prasiddha kiyaa| saM0 1991 kA cAturmAsa Apane premamuni aura muktimuni ke sAtha bhuja meM kiyaa| mahendramuni kI bImArI ke kAraNa labdhimuni mAMDavI rhe| umarasI bhAI kI dharmapatnI indrA bAI ne upadhAna, aThAI mahotsavAdi kiye| tadanantara bhuja se aMjAra, muMdrA hokara mAMDavI pdhaare| yahA~ mahendramuni bImAra to the hI, caitra sudi 2 ko kAladharma prApta hue| gaNivarya lAyajA padhAre, kherAja bhAI ne utsava, udyApana, svadharmI vAtsalyAdi kiye| kaccha ke DumarA nivAsI nAgajI-neNa bAI ke putra mUlajI bhAI jo antarvairAgya se raMge hue the, mAtA-pitA kI AjJA prApta kara gaNivarya zrI ratnamuni ke pAsa Aye, dIkSA kA muhUrta niklaa| nitya naI pUjA-prabhAvanA aura utsavoM kI dhUma maca gii| dIkSA kA varaghor3A bahuta hI zAnadAra niklaa| mUlI bhAI kA vairAgya aura dIkSA lene kA ullAsa apUrva thaa| ratha meM baiThe varsIdAna dete hue jaya jayakAra saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (389) 2010_04 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvaka vaizAkha sudi 6 ke dina gaNIzvara ke pAsa vidhivat dIkSA lii| ApakA nAma bhadramuni rakhA gyaa| saM0 1992 kA cAturmAsa ratnamuni kA lAyajA, labdhimuni aura bhAvamuni kA aMjAra va premamuni evaM bhadramuni kA mAMDavI meM huaa| cAturmAsa ke bAda mAMDavI Akara guru mahArAja ne zrI bhadramuni ko bar3I dIkSA dii| tUMbar3I ke paTela zAmajI bhAI ke saMgha sahita paMca tIrthI-yAtrA kii| sutharI meM ghRtakallola pArzvanAtha ke samakSa saMghapati mAlA zAmajI bhAI ko pahanAI gyii| saM0 1993 meM mAMDavI cAturmAsa kara muMdrA meM padhAre aura rAmazrI ko dIkSita kiyaa| vahIM inakI bar3I dIkSA huI aura kalyANa zrI kI ziSyA prasiddha kI gii| vahA~ se rAyaNa meM saM0 1994 kA cAturmAsa kara siddhAcalajI pdhaare| isa samaya Apake sAtha 10 sAdhu the| premamuni ke bhagavatIsUtra kA yogodvahana aura nandanamuni kI bar3I dIkSA sampanna huii| kalyANabhuvana meM kalpasUtra ke yoga karAye, pannavaNAsUtra bA~cA, pracura tapazcaryA huii| pUjA-prabhAvanA, svadharmIvAtsalyAdi hue| murzidAbAda nivAsI rAjA vijayasiMha jI kI mAtA suguNa kumArI kI ora se upadhAna tapa huaa| mArgazIrSa sudi 5 ko gaNivarya zrI ratnamuni ke hAtha se mAlAropaNa huaa| dUsare dina buddhimuni aura premamuni ko gaNi pada se vibhUSita kiyA gyaa| jAvarA ke seTha jar3AvacaMda pagAriyA kI ora se udyApanotsava huaa| saM0 1996 kA cAturmAsa ahamadAbAda huaa| phira bar3audA padhAra kara gaNivarya ne neminAtha jinAlaya ke pAsa guru-mandira meM dAdAsAhaba zrI jinadattasUri jI kI mUrti-pAdukA Adi kI pratiSThA bar3e hI ThATha-bATha se kii| vahA~ se bambaI kI ora vihAra kara dahANu pdhaare| vahA~ virAjamAna zrI jinaRddhisUri jI se milanA huaa| bambaI padhAra kara saMgha kI vinatI se AcAryazrI ne Apako AcArya pada se vibhUSita karanA nizcaya kiyaa| bambaI meM vividha prakAra se utsava hone lage, saM0 1997 ASAr3ha sudi 7 ke dina sUrijI ne Apako AcArya pada diyaa| saM0 1997 kA cAturmAsa pAyadhunI meM, zrI jinaRddhisUri kA dAdara aura labdhimuni kA ghATakopara aura premamuni kA lAlavAr3I meM huaa| vividha utsava hue| caritanAyaka ke upadeza se zrI jinadattasUri jJAna bhaMDAra kI sthApanA huii| apane bhrAtA puNasI bhAI kI prArthanA se saM0 1998 kA cAturmAsa lAlavAr3I meM kiyaa| velajI bhAI ko dIkSA dekara meghamuni nAma se prasiddha kiyaa| ___saM0 1999 meM zrI jinaratnasUri ne dasa sAdhuoM ke sAtha sUrata cAturmAsa kiyaa| phira bar3audA padhAra kara u0 labdhimuni ke ziSya meghamuni va gulAbamuni ke ziSya ratnAkaramuni ko bar3I dIkSA dii| saM0 2000 kA cAturmAsa ratalAma kiyA, upadhAna tapa Adi aneka dharmakArya hue| semaliyAjI kI yAtrA kara mahIdapura pdhaare| mahIdapura meM rAjamuni jI ke bhAI cunnIlAla jI bAphaNA ne mandira nirmANa karAyA thaa| pratiSThA kArya bAkI thaa| ataH kharataragaccha saMgha ko isakA bhAra sauMpA gayA, para vaha lekhapatra unakI bahina ke pAsa rkhaa| vaha tapAgaccha kI thI, usane una logoM ko de diyaa| korTa se donoM ko milakara pratiSThA karane kA Adeza huA, para unhoMne kabjA nahIM chor3A to kleza bar3hatA dekha (390) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragaccha vAloM ne naI jamIna lekara mandira banavAyA aura usameM rAjamuni jI va nayamuni jI ke granthoM kA jJAna bhaMDAra sthApita kiyaa| pratimA kI aprApti se saMgha cintita thA kyoMki utsava prArambha ho gayA thaa| phira upAdhyAya jI, ratnazrI jI, zrAvaka aura zrAvikA gomIbAI ko pratimA prApta hone va puSpAdi se pUjA karane kA ekasA svapna aayaa| AcAryazrI ne bIkAnera jAkara pratimA prApta karane kI preraNA dii| saM0 1955 kI pratimA tatkAla prApta ho gaI aura sAnanda pratiSThA sampanna huii| dAdA sAhaba kI mUrti, pAdukAe~, rAjamuni jI va sukhasAgara jI kI pAdukAe~ tathA cakrezvarI devI kI bhI pratiSThA huii| saM0 2001 kA cAturmAsa mahIdapura huaa| bar3odiyA padhArane para udyApana va dAdA sAhaba kI caraNa pratiSThA huii| zujAlapura ke mandira meM dAdA sAhaba kI caraNa pratiSThA kii| saM0 2002 kA cAturmAsa kara AsAmapurA, indaura hote hue mAMDavagar3ha yAtrA kara ratalAma pdhaare| garoTha gA~va meM dAdA sAhaba kI caraNa pratiSThA kii| tadanantara bhANapurA, kurkuTezvara, pratApagar3ha va caraNoda pdhaare| caraNoda meM pratiSThA kArya sampanna karAke saM0 2003 kA cAturmAsa pratApagar3ha meM kiyaa| mandasora meM cakrezvarI devI kI pratiSThA kraaii| jAvarA se semaliyAjI kA saMgha nikalA, saMghapati cA~damala jI copar3A ko tIrtha mAlA phnaaii| ratalAma se khAcaroda pdhaare| jAvarA se pyAracaMda jI pagAriyA ne vahI pArzvanAtha kA saMgha nikaalaa| tadanantara vahA~ se jayapura kI ora vihAra kara koTA pdhaare| gaNizrI bhAvamuni ko pakSAghAta ho gayA aura jyeSTha vadi 15 kI rAtri meM unakA samAdhipUrvaka svargavAsa ho gyaa| saM0 2004 kA cAturmAsa zrI jinamaNisAgarasUri ke sAtha koTA meM huaa| bhagavatIsUtra kA vAcana kiyaa| aThAI mahotsava, svadharmI-vAtsalyAdi aneka dharmakArya seTha kezarIsiMha jI bAphaNA ne krvaaye| jayapura padhAra kara zrImAloM ke mandira meM DerAgAjIkhAna se AI huI pratimAeM sthApita kii| saM0 2005 jayapura aura saM0 2006 ajamera caumAsA kara saM0 2007 jyeSTha sudi 5 ko vijayanagara meM candraprabha svAmI va dAdA sAhaba ke caraNoM kI pratiSThA kii| ratanacaMda jI sucaMtI kI vinatI se ajamera pdhaare| bIsa sthAnaka kA unakI ora se udyApana huaa| bhaDagatiyA jI ke deharAsara meM bar3e dAdA sAhaba kI pratimA virAjamAna kii| vahA~ se byAvara padhAra kara mulatAna nivAsI hIrAlAla jI bhugar3I ko saM0 2007 ASAr3ha sudi 9 ko dIkSita kara hIramuni bnaayaa| upadhAna tapa huaa| phira pAlI, rAtA mahAvIrajI, zivagaMja, koraTA hote hue gar3hasivANA pdhaare| vahA~ se vAkalI, takhtagar3ha hokara zrI kezaramuni jI kI janmabhUmi cUr3A pdhaare| saM0 2008 jyeSTha vadi 7 ko dAdA jinadattasUri pratimA tathA maNidhArI jinacandrasUri, zrI jinakuzalasUri aura paM0 kezaramuni kI pAdukAe~ pratiSThita kii| gar3hasivANA cAturmAsa kara nAkor3A pdhaare| mArgazIrSa sudi 1 ko dAdA zrI jinadattasUri mUrti va zrI kIrtiratnasUri kI jIrNoddhArita deharI meM pratiSThA kraaii| vahA~ se DIsA, bhIlar3iyAjI, rAdhanapura, kaTAriyA, aMjAra hote hue bhadrezvara tIrtha phuNce| vahA~ se mAMDavI hote hue bhuja padhAra kara saMgha kA cira manoratha pUrNa kiyaa| bhuja kI dAdAvAr3I kA lambA itihAsa hai| isakA prayAsa karane vAle hemacaMda bhAI jisa dina svargavAsI hue usI dina Apane svapna meM purAnI aura naI dAdAvAr3I saha pratiSThotsava va hemacaMda bhAI ko dekhA / vahI dRzya saM0 2009 mAgha sudi 11 ko pratiSThA ke samaya sAkSAt ho gyaa| sUrata se seTha bAlU saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (391) _ 2010_04 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAI vidhi vidhAna ke liye aaye| dAdA jinadattasUri kI pratimA evaM maNidhArI zrI jinacandrasUri va zrI jinacandrasUri ke caraNoM kI pratiSThA bar3e samArohapUrvaka huii| saM0 2010 kA cAturmAsa sUrijI ne mAMDavI kiyaa| migasira vadi 2 ko dharmanAtha jinAlaya para dhvajA daNDa car3hAyA gayA, utsava hue| moTA AsaMbiyA meM mandira kA zatAbdI mahotsava huaa| bhuja kI dAdAvAr3I meM hemacaMda bhAI ke parivAra kI ora se navIna jinAlaya ke nirmANa hetu arpita bhUmi para saM0 2011 vaizAkha sudi 12 ko sUrijI ke kara-kamaloM se khAtamuhUrta huA, tadanantara Apane aMjAra cAturmAsa kiyaa| cAturmAsa ke pazcAt bhadrezvara tIrtha kI yAtrA kara ApazrI mAMDavI pdhaare| vahA~ kI vizAla dAdAvAr3I meM zrI jinadattasUri kI pratimA virAjamAna karane kA upadeza diyaa| paTela vIkamasI rAghava jI ne isa kArya ko sampanna karane kI apanI bhAvanA vyakta kii| sUrijI kA zarIra svastha thA, kevala A~kha kA motiyA utaratA thA parantu ekAeka saM0 2011 mAgha vadi 8 ko ardhAMga vyAdhi ho gaI aura mAgha sudi 9 ko samAdhi pUrvaka svargavAsI ho gye| Apane apane jIvana meM zuddha cAritra pAlana karate huye jina zAsana aura gaccha kI khUba prabhAvanA kI thii| zrI bhadramuni jI aparanAma sahajAnanda jI Apa prAkRta aura saMskRta bhASA ke prakhara vidvAn hone ke sAtha-sAtha yoga sAdhanA meM tallIna rahate the| isI kAraNa Apane paramparAgata veza-bhUSA kA tyAga kara diyA aura sahajAnanda jI ke nAma se vikhyAta hue| karNATaka prAnta meM sthita hampI ko apanA kendra banAkara vahIM guphA meM dhyAna-sAdhanA meM nimagna rahane lge| ApakA nidhana bhI vahIM huaa| kahA jAtA hai ki ye ekAvatArI the| inake viSaya meM vistRta vivaraNa ke liye bhaMvaralAla jI nAhaTA racita sahajAnandaghanacariyaM draSTavya hai| (5. upAdhyAya zrI labdhimuni mahAn pratApI zrI mohanalAla jI mahArAja ke vacanAmRta se virakta hokara apane mitra zrI devI bhAI (jinaratnasUri) ke sAtha dIkSA lene vAle ladhA bhAI kA janma kaccha ke moTI khAkhara gA~va meM huA thaa| Apake pitA danAbhAI der3hiyA bIsA osavAla the| saM0 1935 meM janma lekara saMskAra yukta mAtA-pitA kI chatra chAyA meM bar3e hue| Apake choTe bhAI nAnajI aura bahina kA nAma ratana bAI thaa| saM0 1958 meM pitAjI ke sAtha bambaI jAkara ladhA bhAI seTha ratanasI kI dukAna bhAyakhalA meM kAma karane lge| yahA~ se thor3I dUra seTha bhImasI karamasI kI dukAna thii| unake jyeSTha putra devajI ke sAtha ApakI ghaniSTatA ho gaI kyoMki ve dhArmika saMskAra vAle vyakti the| saM0 1958 meM plega kI bImArI se seTha ratanasI bhAI cala bse| unakA svastha zarIra dekhate-dekhate vilIna ho jAnA donoM mitroM ke vairAgya kA poSaka bnaa| saMyogavaza parama pUjya mohanalAla jI mahArAja kA vahA~ cAturmAsa thA, dIkSA dene kI prabala prArthanA kii| (392) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyazrI ne mumukSu cimanAjI ke sAtha ukta donoM-devajI bhAI aura ladhA bhAI ko apane vidvAn ziSya zrI rAjamuni ke pAsa AbU ke nikaTavartI maMDAra gA~va meM bhejaa| rAjamuni ne donoM mitroM ko saM0 1958 caitra vadi 3 ko zubha muhUrta meM dIkSita kara ratnamuni aura labdhimuni nAma se prasiddha kiyaa| prathama cAturmAsa meM hI paMca pratikramaNAdi abhyAsa pUrNa kiyaa| saM0 1960 vaizAkha sudi 10 ko paM0 yazomuni jI ke nikaTa bar3I dIkSA sampanna huii| tadanantara saM0 1972 taka guruvarya zrI rAjamuni ke sAtha vicaraNa kiyaa| unake svargavAsa ke pazcAt saM0 1974-75 ke cAturmAsa bambaI, sUrata meM paM0 zrI Rddhimuni va kAntimuni jI ke sAtha kiye| saM0 1976-77 bhuja va mAMDavI meM gurubhrAtA zrI ratnamuni ke sAtha kiye| saM0 1978 sUrata cAturmAsa kara saM0 1985 taka rAjasthAna va mAlavA meM kezaramuni va ratnamuni ke sAtha vicre| phira cAra varSa bambaI viraaje| saM0 1989 jAmanagara caumAsA kara kaccha pdhaare| saM0 19901994 taka kramazaH merAU, mAMDavI, aMjAra, moTI khAkhara, moTA AsaMbiyA meM cAturmAsa kiye| saM0 1995-96 pAlItANA, ahamadAbAda aura 1997-1998 bambaI, ghATakopara caumAse kara, saM0 1999 kA sUrata meM cAturmAsa kara mAlavA pdhaare| mahIdapura, ujjaina, ratalAma cAturmAsa kara, 2004 meM koTA, phira jayapura, ajamera, byAvara hokara 2008 kA gar3hasivAnA cAturmAsa kara kaccha pdhaare| saM0 2009 bhuja meM zrI jinaratnasUri jI ke sAtha dAdAvAr3I kI pratiSThA kraaii| saM0 2011 taka adhikAMza cAturmAsa zrI jinaratnasUri jI ke sAtha kie| unake svargavAsa ke pazcAt bhI kaccha deza ke vibhinna kSetroM ko pAvana karate rhe| Apa prakANDa vidvAn, gaMbhIra aura apramattavihArI the| Apa meM vidyAdAna kA bejor3a zughanIya guNa thaa| kAvya, koza, alaMkAra, nyAya va vyAkaraNa ke sAtha-sAtha jainazAstroM ke diggaja vidvAn hone para bhI Apa nirahaMkAra va saralatA kI pratimUrti the| adhyApana aura grantha-racanA ke atirikta Apa adhikAMza samaya japa-dhyAna meM bitAte the| Azukavi the, sarala saMskRta meM kAvya racanA kara Apane jana-sAdhAraNa kA bar3A upakAra kiyaa| zrI jinaratnasUri jI ke ziSya yogIndra santa pravara zrI bhadramuni jI, sahajAnaMda jI ke to Apa hI vidyAguru the| unhoMne vidyAguru kI eka saMskRta meM va chaH stutiyA~ rAjasthAnI bhASA meM racI jo labdhi jIvana prakAza meM prakAzita haiN| saM0 1997 ASAr3ha sudi 7 ko bambaI meM zrI jinaRddhisUri jI ne Apako upAdhyAya pada se alaMkRta kiyA thaa| Apane saM0 1970 meM kharataragaccha paTTAvalI kI racanA 1745 padyoM meM kii| usake bAda samaya-samaya para Apane jitane kAvyoM kI racanA kI, unheM dekhate hue hama inheM sarvAdhika aitihAsika kAvyoM ke racayitA kaha sakate haiN| Apane saM0 1972 meM kalpasUtra TIkA rcii| navapada stuti, dAdAsAhaba ke stotra, dIkSA vidhi, yogodvahana vidhi Adi kI racanA Apane saM0 1977-79 meM kii| saM0 1990 meM zrIpAlacaritra kI racanA kii| ___ saM0 1992 meM yugapradhAna zrI jinacandrasUri grantha prakAzita hote hI Apane usake anusAra 1212 zloka parimita chaH sargoM meM saMskRta kAvya raca ddaalaa| saM0 1980 meM jaisalamera cAturmAsa meM tatrastha jJAnabhaMDAra ke kitane hI granthoM kI pratilipiyA~ kii| saM0 1996 meM 633 padyoM meM zrI jinakuzalasUri saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (393) 2010_04 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra, saM0 1998 meM 201 zlokoM meM maNidhArI zrI jinacandrasUri caritra evaM saM0 2005 meM 468 zlokamaya zrI jinadattasUri caritra kAvya kI racanA kii| saM0 2011 meM zrI jinaratnasUri caritra, 2012 meM jinayaza: sUri caritra, saM0 2014 meM jinaRddhisUri caritra, saM0 2015 meM zrI mohanalAla jI mahArAja kA jIvana caritra zlokabaddha likhA / isa prakAra Apane nau aitihAsika kAvya racane kA abhUtapUrva kArya sampanna kiyA / inake atirikta Apane 2001 meM AtmabhAvanA, 2005 meM dvAdaza parvakathA, caityavandana caubIsI, vIsasthAnaka caityavandana, stutiyA~ aura pA~ca parva stutiyoM kI bhI racanA kI / saM0 2007 meM saMskRta bhASA meM susaDhacaritra kAvya, saM0 2008 meM siddhAcalajI ke 108 khamAsamaNa bhI zlokabaddha banAye / Apane jaina mandiroM, dAdAvAr3iyoM aura guru caraNa- mUrtiyoM kI aneka sthAnoM meM pratiSThA kraaii| saM0 2013 meM kaccha mAMDavI kI dAdAvAr3I kA mAgha vadi 2 ke dina zilAropaNa kraayaa| saM0 2014 meM nirmANa kArya sampanna hone para zrI jinadattasUri mandira kI pratiSThA karAI aura dharmanAtha jinAlaya ke pAsa kharataragacchopAzraya meM zrI jinaratnasUri jI kI mUrti pratiSThita karavAI / saM0 2019 meM kaccha bhuja kI dAdAvAr3I meM saM0 hemacaMda bhAI ke banavAye hue jinAlaya meM saMbhavanAtha bhagavAn Adi jinabimboM kI aMjanazalAkA karavAI / aura bhI aneka sthAnoM para guru mahArAja aura zrI jinaratnasUri jI ke sAtha pratiSThAdi zAsanonnati ke kAryoM meM barAbara bhAga lete rahe / r3hAI hajAra varSa prAcIna kaccha deza ke suprasiddha bhadrezvara tIrtha meM Apake upadeza se zrI jinadattasUri Adi gurudevoM kA bhavya guru mandira nirmita huA, jisakI pratiSThA Apake svargavAsa ke pazcAt bar3e samAroha pUrvaka gaNivarya zrI premamuni va zrI jayAnaMdamuni ke kara-kamaloM saM0 2026 vaizAkha sudi 10 ko sampanna huii| upAdhyAya zrI labdhimuni bAla- brahmacArI, nirabhimAnI, zAnta - datta aura sarala prakRti ke diggaja vidvAn the| ve 65 varSa paryanta utkRSTa saMyama sAdhanA karake 88 varSa kI Ayu meM saM0 2023 meM kaccha moTA AsaMbiyA gA~va meM svarga sidhAre / 6. gaNivarya zrI buddhimuni darzana jJAna cAritra kI sAkAra mUrti, utkRSTa saMyamI zrI buddhimuni kA janma jodhapura rAjyAntargata gaMgANI tIrtha ke samIpavartI bilAre gA~va meM huA thA / caudharI (jATa) vaMza meM janma lekara bhI pUrva janma kRta puNya saMyogavaza Apane jainadIkSA grahaNa kii| Apake mastaka para se pitA kA sAyA to bAlyakAla meM hI uTha gayA thA aura mAtA ne bhI apanA antima samaya jAnakara inheM eka maThAdhIza mahanta ko sauMpa diyA thaa| vahA~ rahate samaya suyoga vaza paMnyAsajI zrI kezaramuni kA satsamAgama pAkara Apa meM jaina muni dIkSA lene kI bhAvanA jAgRta huii| paMnyAsajI ke sAtha pada yAtrA meM jaba Apa lUNI jaMkzana ke pAsa Aye to saM0 1963 meM 9 varSa kI alpAyu meM Apa dIkSita hue / janma nAma navala se badala kara (394) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA nAma buddhimuni prApta kiyaa| ApakA nAma sArthaka pramANita huA aura thor3e varSoM meM jJAna aura cAritra kI adbhuta ArAdhanA kara eka acche vidvAn ho ge| - AcArya zrI jinayaza:sUri aura apane guruvarya zrI kezaramuni ke sAtha Apa sammetazikhara kI yAtrA kara vIra prabhu ke nirvANa tIrtha pAvApurI pdhaare| cAturmAsa vahIM huA aura 53 upavAsa karake vahA~ AcAryazrI kA svargavAsa ho gyaa| tadanantara guru mahArAja ke sAtha aneka sthAnoM meM vicarate hue sUrata pdhaare| guruzrI asvastha ho ge| bambaI cAturmAsa meM kArtika sudi 6 ko pUjya kezaramuni kA svargavAsa ho gyaa| Apa 20 varSa taka guruzrI kI sevA meM rahakara tapa-saMyama sAdhanA meM rata rhe| AbhyaMtaratapa rUpa vaiyAvRtya meM ApakI bar3I ruci thii| guru zrI ke bhrAtA pUrNamuni ke zarIra meM bhayaMkara phor3A ho jAne se usake mavAda meM kIr3e aura durgandha itanI asahya ho gaI ki koI nikaTa baiTha hI nahIM pAtA thaa| Apane chaH mAsa paryanta apane hAthoM se marahama-paTTI Adi karake unheM svastha kiyaa| __ AgamoM ke adhyayana hetu Apane sampUrNa AgamoM kA yogodvahana kiyaa| tatpazcAt saM0 1995 meM siddhakSetra pAlItANA meM AcAryadeva zrI jinaratnasUri ne Apako gaNi pada se vibhUSita kiyaa| mAravAr3a, gujarAta, kaccha, saurASTra aura pUrva pradeza taka Apa nirantara vicarate rhe| kaccha va mAravAr3a meM to Apane kaI sundara pratimAoM aura pAdukAoM kI pratiSThA krvaaii| zrI jinaratnasUri kI AjJA se bhuja meM dAdA jinadattasUri mUrti va anya pAdukAoM kI pratiSThA bar3e samAroha pUrvaka kraaii| vahA~ se cUr3AgrAma meM Akara jinapratimA, nUtana dAdAvAr3I aura zrI jinadattasUri jI kI mUrti-pratiSThA krvaaii| cUr3A cAturmAsa ke samaya zrI jinaratnasUri ke svargavAsa ke samAcAra mile| AcAryazrI kI antima AjJAnusAra Apane zrI jinaRddhisUri ke ziSya gulAbamuni jI kI sevA ke lie bambaI kI ora vihAra kiyA aura unako antima samaya taka apane sAtha rakhA, bar3I sevA kii| unake sAtha giranAra, siddhAcala Adi tIrthoM kI yAtrA kii| isI bIca upAdhyAya zrI labdhimuni ke darzanArtha Apa kaccha pdhaare| vahA~ maMjala grAma meM naye mandira aura dAdAvAr3I kI pratiSThA upAdhyAya jI ke sAnnidhya meM kraaii| isI prakAra aMjAra ke zAntinAtha jinAlaya ke dhvajAdaNDa evaM guru-mUrti Adi kI pratiSThA krvaaii| vahA~ se vicarate hue Apa pAlItANA pdhaare| azAtA vedanIya ke udaya se asvastha rahane lage, phira bhI jJAna aura saMyama kI ArAdhanA meM Apa nirantara lage rahate the| kadambagiri ke saMgha meM sammilita hokara saubhAgamala jI mehatA ko Apane saMghapati kI mAlA phnaaii| tadanantara upAdhyAya jI kI AjJAnusAra asvastha hote hue bhI bhuja-kaccha padhAra kara vahA~ ke saMbhavanAtha jinAlaya kI aMjanazalAkA aura pratiSThA upAdhyAya labdhimuni ke sAnnidhya meM krvaaii| phira pAlItANA padhAra kara siddhagiri para sthita dAdAjI ke jIrNoddhArita dehariyoM meM caraNa-pAdukAoM kI pratiSThA va zrI jinadattasUri sevA saMgha ke adhivezana meM sammilita hue| zrI gulAbamuni kAphI asvastha the, unakI sevA meM Apane koI kasara nahIM rakhI, para AyuSya samApti kA avasara A cukA thaa| ataH saM0 2017 vaizAkha sudi 10 mahAvIra svAmI ke kevalajJAna kalyANaka ke dina zrI gulAbamuni svargastha ho ge| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (395) 2010_04 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apane asvasthatA vaza kAphI azakta hone para bhI DAkTarI ilAja svIkAra nahIM kiyaa| havA pAnI badalane kI rAya thI to Apako DolI meM baiThanA maMjUra nahIM thaa| jvara bhI phAlguna mAha se adhika rahane lgaa| cikitsakoM kI ArAma karane kI rAya na mAnakara lekhana kArya cAlU rakhA aura yaha kahA ki "merI ruci kA viSaya hai, likhanA banda karane para aura bhI bImAra par3a jaauuNgaa|" azAtA vedanIya kA udaya thA, cikitsA lAgU nahIM pdd'ii| kalpasUtra gujarAtI anuvAda ke mudraNa kA kAma adhUrA thaa| ziSyoM ne kahA-use kauna pUrA karegA? Apane kahA-"cintA kI bAta nahIM, usa kArya ke pUre hone se pUrva merI mRtyu nahIM hogii|" bhaviSyavANI saphala huI, svargavAsa ke do-tIna dina pUrva hI kalpasUtra chapakara A gayA, Apane use mastaka se lagAyA, aisI ApakI apUrva jJAna bhakti thii| zrAvaNa sudi 8 saM0 2019 ko pArzvanAtha nirvANa divasa ke dina Apane bhI samAdhipUrvaka deha tyAga diyaa| Apa eka virala vibhUkti the| Apake cAritra kI prazaMsA svagaccha aura paragaccha ke sabhI loga mukta kaNTha se karate the| Apane eka minaTa bhI vyartha nahIM khoyaa| sAdhujanocita kriyAkalApa ke atirikta sArA samaya jJAna-sevA meM bitaayaa| aneka jJAna bhaNDAroM kI Apane sUcI bnaaii| aneka granthoM kA sampAdana, saMzodhana bhI Apane bar3e parizrama pUrvaka kiyaa| yugapradhAnAcArya-gurvAvalI ke hindI anuvAda ke saMzodhana kA kArya sauMpA gayA to Apane sAvadhAnI pUrvaka paMkti-paMkti kA saMzodhana kiyaa| Apake sampAdita evaM saMzodhita granthoM meM praznottara maMjarI, piNDavizuddhi, navatattva saMvedana, cAturmAsika vyAkhyAna paddhati, pratikramaNa hetu garbha, kalpasUtra saMskRta TIkA, Atmaprabodha, puSpamAlA-laghuvRtti Adi prAkRta-saMskRta granthoM kA ullekha kiyA jA sakatA hai tathA dAdA jinakuzalasUri, maNidhArI jinacandrasUri, yugapradhAna jinacandrasUri Adi granthoM ke gujarAtI anuvAda ke saMzodhana meM bhI Apane paryApta zrama kiyaa| sUtrakRtAGga sUtra bhAga 1-2, dvAdaza parva kathA ke atirikta jayasoma upAdhyAya ke praznottara catvAriMzat zataka kA sampAdana evaM gujarAtI anuvAda bahuta hI mahattvapUrNa hai| isa grantha kA sampAdana kara Apane kharataragaccha kI mahAn sevA kii| zrImad devacandra jI mahArAja kI racanAoM ke svAdhyAya aura pracAra kI ora ApakI vizeSa ruci thii| ApakA jIvana una mahApuruSoM ke padacihnoM para calane kA apratima udAharaNa thaa| (7. muni zrI jayAnanda inakA janma saM0 1880 bhAdrapada meM mundrA (bhuja-kaccha) meM huaa| inake mAtA-pitA kA nAma zrI dAmajI bhAI aura caMcalabAI thaa| inakA janmanAma jayasukha bhAI thaa| mundrAnagara aura jinadattasUri brahmacaryAzrama, pAlItANA meM inhoMne prArambhika zikSA prApta kii| 26 varSa kI Ayu meM mAgha vadi 6 saM0 2016 meM ye gaNi zrI buddhimuni jI ke ziSya bne| (396) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa cAritrapAtra sAdhu aura padalipsA se pUrNataH rahita haiN| Apane apane sAdhu jIvana meM 2021 se 2058 taka kaccha, rAjasthAna, gujarAta, madhyapradeza, uttarapradeza, dillI Adi prAntoM ke vibhinna nagaroM meM aMjanazalAkAyeM, pratiSThAyeM evaM nUtana dAdAvAr3iyoM kA nirmANa kraayaa| mAgha sudi 10 saM0 2058 ko mAlapurA kI pratiSThA bhI Apake sAnidhya meM sampanna huI hai| ApakI nizrA meM sivANA, indaura, jayapura aura osiyA meM upadhAna tapa bhI sampanna hue haiN| apane kara-kamaloM se 2 puruSa aura 5 mahilAoM ko sAdhu-sAdhvI kI dIkSA pradAna kii| Apake prathama ziSya zrI kuzalamuni haiM jo golechA gotrIya evaM jayapura ke nivAsI rhe| Wan Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (397) _ 2010_04 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (398) 2010_04 zrI mohanalAla jI mahArAja ke samudAya kA vaMzavRkSa Anandamuni jinayazaHsUri kAntimuni harSasUri (tapAgaccha) udyotamuni (tapAgaccha) rAjamuni devamuni hemamuni . gumAnamuni kSamAmuni vinayamuni sumatimuni saubhAgyamuni kamalamuni cimanamuni dayAlamuni meghamuni nayamuni jIvanamuni u. labdhimuni chaganamuni jinaratnasUri kezaramuni tArakamuni meghamuni mahendramuni gajamuni pUrNAnandamuni devendramuni ga. buddhimuni premamuni darzanamuni rAjendramuni bhadramuni (sahajAnanda) vinayamuni muktimuni sAmyAnandamuni raivatamuni jayAnandamuni . gaMbhIramuni guNamuni amaramuni jinaRddhisari pratApani (tapAgaccha) saubhAgyamuni kevalamuni bhaktimuni gajamuni kuzalamuni bhAvamuni bhAnumuni karpUramuni sumatimuni lakSmImuni tArAmuni kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa . . hIramuni rAjendramuni mahodayamuni nItimuni gayavaramuni gulAbamuni manaharamuni ratnAkaramuni Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharataragacchIya sAdhvI - paramparA kA itihAsa - 1 samAja kI sRSTi meM nArI kA viziSTa yogadAna hai| samAja kA artha hI hai nara aura nArI / usakA artha na to nara hI hai aura na kevala nArI / nArI ke binA sRSTi kI racanA, samAja kA saMgaThana, jAtIya kAryakalApa, gRhastha jIvana sabhI adhUre haiN| jIvana ke pratyeka kSetra meM, cAhe vaha dhArmika Adarza ho, cAhe samAja-sudhAra athavA rAjanIti ho, nArI kA sakriya yogadAna rahA hai / jahA~ taka nAriyoM ke saMnyAsa yA pravrajyA kA prazna hai, vaidika yuga meM nAriyoM ke lie aisI koI vyavasthA nahIM thii| bRhadAraNyaka upaniSad', rAmAyaNa aura mahAbhArata meM nAriyoM ke saMnyAsa lene ke prasaMga milate haiN| ina nAriyoM ne pati ke saMnyAsa lene, usakI mRtyu athavA yogya vara na milane para saMnyAsa kA Azraya liyA thA / zramaNa paramparA ke jaina aura bauddha donoM dharmoM meM ina kAraNoM ke sAthasAtha vairAgya ke kAraNa bhI striyoM ke saMnyAsa lene kI vyavasthA dRSTigata hotI hai| jahA~ taka jaina dharma meM striyoM kI pravrajyA kA prazna hai, sUtrakRtAMga ke dvitIya zrutaskandha se jJAta hotA hai ki pArzvanAtha kI paramparA mahAvIra se bhinna thI / uttarAdhyayanasUtra 23/87 meM to pArzvApatyIya zramaNoM aura zramaNiyoM ke lie paMcamahAvratoM ko svIkAra karane para hI mahAvIra ke saMgha meM sammilita karane kA ullekha hai| isI prakAra spaSTa hai ki mahAvIra ke pUrva hI jaina dharma meM bhikSu-bhikSuNI saMgha kI sthApanA ho cukI thI / AcArAMgasUtra meM zramaNa evaM zramaNiyoM ke AcAra sambandhI niyamoM kI carcA se spaSTa hai ki jaina dharma meM zramaNa saMgha aura zramaNI saMgha donoM kI hI sAtha - sAtha sthApanA huI thii| samAja ke pratyeka varga kI mahilAoM ke praveza ke lie jaina zramaNI saMgha kA dvAra khulA huA thaa| sthAnAMgasUtra aura usakI TIkA' meM 10 vibhinna kAraNoM kA ullekha hai, jinake kAraNa hI striyA~ dIkSA grahaNa karatI thiiN| ye kAraNa mukhya rUpa se sAmAjika, pArivArika evaM Arthika haiN| sAmAnyataH nArI apane pati, putra, bhAI yA anya kisI priya sambandhI kI mRtyu yA pravrajyA grahaNa karane para svayaM bhI pravrajita ho jAtI thI / kabhI-kabhI dharmAcAryoM ke upadeza se bhI striyoM dvArA pravrajyA lene kA ullekha milatA hai| jaina paramparA meM prArambha se hI striyoM ko samAna dhArmika adhikAra die gae aura caturvidha saMgha meM sAdhu ke sAtha sAdhvI tathA zrAvaka ke sAtha zrAvikA ko bhI sammilita kiyA gyaa| jaina dharma ke donoM sampradAyoM aura unakI zAkhAoM meM Aja bhI bar3I saMkhyA meM sAdhviyA~ vidyamAna haiM / yahA~ zvetAmbara sampradAya kI eka prAcIna aura mahattvapUrNa zAkhA - kharataragaccha kI sAdhvI paramparA para prakAza DAlA 1. bRhadAraNyakopaniSad, 4-4 3. mahAbhArata, Adiparva 3-74-10 5. sthAnAMga 10 - 712, TIkA bhAga-5, pR0 365-66 6. jaina aura bauddha bhikSuNI saMgha, DaoN0 aruNapratApasiMha, pR0 12-13 saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2. rAmAyaNa 2-29-13, 3-73-26, 3-74-3 4. sUtrakRtAMga 2,7,71-80 2010_04 (399) Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA hai| vikrama saMvat kI gyArahavIM zatAbdI meM apane abhyudaya se lekara Aja bhI yaha gaccha jaina dharma ke loka-kalyANakArI siddhAntoM kA pAlana kara vizva ke samakSa eka ujjvala Adarza upasthita kara rahA hai| ___kharataragaccha meM aneka prabhAvaka AcArya, upAdhyAya, vidvAn sAdhu evaM sAdhviyA~ tathA bar3I saMkhyA meM tantra-mantra ke vizeSajJa, jyotirvida, vaidyaka zAstra ke jJAtA yatijana ho cuke haiM, jinhoMne na kevala samAjotthAna balki saMskRta, prAkRta, apabhraMza aura dezya bhASAoM meM sAhitya-sRjana kara use samRddha banAne meM mahAn yoga diyA hai| caityavAsa kA unmUlana kara suvihitamArga ko punaH pratiSThita karanA kharataragacchIya AcAryoM kI sabase bar3I dena hai| kharataragacchabRhadgurvAvalI meM isa gaccha ke mahAn AcAryoM ke dIkSA, vihAra, sAdhu-sAdhvI samudAya, sthAnIya zrAvakoM ke nAma, rAjAoM ke nAma, pratidvandvI dharmAcAryoM se zAstrArtha, tIrthoddhAra Adi aneka bAtoM para vizada prakAza DAlA gayA hai| yahA~ isI gurvAvalI ke AdhAra para kharataragacchIya sAdhvI paramparA kI eka jhalaka prastuta hai| vardhamAnasUri kharataragaccha ke Adima AcArya mAne jAte haiN| unake ziSya jinezvarasUri ne caulukya nareza durlabharAja kI rAjasabhA meM caityavAsI AcArya ko zAstrArtha meM parAjita kara gurjaradharA meM suvihitamArgIya muniyoM ke vihAra ko sambhava bnaayaa| AcArya jinezvarasUri dvArA dIkSita jinacandrasUri, abhayadevasUri, jinabhadra aparanAma dhanezvarasUri, haribhadrasUri, prasannacandrasUri, dharmadeva, sahadeva Adi aneka muniyoM kA ullekha to hameM milatA hai, parantu inake dvArA kisI mahilA ko dIkSA dene kA ullekha nahIM milA hai| kharataragacchabRhadgurvAvalI se jJAta hotA hai ki inhoMne svagacchIya marudevI pravartinI ko AzApallI meM usake saMthArA ke samaya sallekhanA pATha sunAyA thaa| jinezvarasUri ke ziSya upAdhyAya dharmadeva kI AjJAnuvartinI sAdhviyoM dvArA dholakA nivAsI bhakta vAchiga aura usakI patnI bAhar3adevI ke putra somacandra ko sarvalakSaNoM se yukta dekhakara use dIkSA pradAna karavAne kA ullekha milatA hai| yahI bAlaka Age calakara jinadattasUri ke nAma se kharataragaccha kA nAyaka bnaa| jinacandrasUri aura abhayadevasUri dvArA dIkSita sAdhviyoM kA ullekha to nahIM milatA hai, parantu inake samaya meM bhI kharataragaccha meM sAdhvI saMgha kI vidyamAnatA ko asvIkAra nahIM kiyA jA sakatA 1. kharataragaccha kA itihAsa (prathama khaNDa)-mahopAdhyAya vinayasAgara, bhUmikA pR0 4-5 2. vahI, pRSTha 4-5 3. yaha grantha muni jinavijaya jI ke saMpAdakatva meM siMghI jaina granthamAlA ke antargata 1956 I0 meM prakAzita ho cukA hai| 4. jinavijaya jI, saMpA0-kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 5 5. jinavijaya jI, vahI, pR0 14-15 (400) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavallabhasUri kA atyadhika samaya vidhimArga ke prasAra meM hI vyatIta huaa| unake upadezoM se gujarAta, rAjasthAna aura mAlavA ke aneka sthAnoM para vidhicaityoM kA nirmANa huA / AcArya pada para pratiSThita hone ke kucha mAha pazcAt hI unakA svargavAsa ho gayA, tatpazcAt somacandragaNi ko jinadattasUri ke nAma se jinavallabha kA paTTadhara banAyA gayA / jinadattasUri dvArA aneka sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSA dene kA ullekha milatA hai / unake varadahasta se bAgar3a deza meM zrImati, jinamati, pUrva zrI jJAnazrI aura jinazrI ko sAdhvI dIkSA prApta huI / jinadattasUri atyanta vidyAnurAgI AcArya the, isIlie unhoMne apane gaccha ke sAdhu-sAdhviyoM kI zikSA para atyadhika bala diyaa| zrImati, jinamati aura pUrva zrI ina tIna sAdhviyoM ko anya svagacchIya muniyoM ke sAtha unhoMne adhyayanArtha dhArA nagarI bhejA thaa| unakI hI ziSyA gaNinI zAMtimati ne vi0saM0 1215 meM prakaraNasaMgraha nAmaka grantha kI pratilipi kI, jo jaisalamera grantha bhaNDAra meM surakSita hai| AcArya jinadattasUri ke svargArohaNa ke pazcAt maNidhArI jinacandrasUri kharataragaccha ke nAyaka bne| inake alpakAla ke nAyakatva meM bhI kharataragaccha meM aneka sAdhu-sAdhviyoM kI dIkSA huI / vi0 saM0 1214 meM inhoMne tribhuvanagiri meM zAntinAtha jinAlaya para bhavya mahotsava ke sAtha suvarNadhvaja aura kalaza kA AropaNa kiyA aura sAdhvI hemAdevI ko pravartinI para se vibhUSita kiyA / ' vi0saM0 21218 meM uccAnagarI meM unhoMne 5 muniyoM ke sAtha jagazrI, guNazrI aura sarasvatI ko sAdhvI dIkSA pradAna kii|' vi0saM0 1221 meM AcAryazrI ne devabhadra aura usakI patnI ko anya 4 sAdhuoM ke sAtha dIkSita kiyaa| vi0saM0 1223 bhAdrapada vadi caturdazI ko dillI meM AcAryazrI kA svargavAsa ho gayA, tatpazcAt AcArya jinapatisUri ko unake paTTa para pratiSThita kiyA gyaa| jinapatisUri ne vi0saM0 1227 meM uccAnagarI meM dharmazIla aura usakI mAtA ko 5 anya vyaktiyoM ke sAtha dIkSita kiyaa| isake pazcAt ve vihAra karate hue marukoTa padhAre, jahA~ ajitazrI ne unase pravrajyA lI / ' vi0saM0 1229 meM phalavardhikA meM abhayamati, Asamati aura zrIdevI ne unase sAdhvIdIkSA prApta kI / yahIM vi0saM0 1234 meM sAdhvI guNazrIne mahattarA pada prApta kiyA aura jagadevI ne sAdhvI dIkSA lii| isI nagarI meM vi0saM0 1241 dharmazrI aura dharmadevI ko unhoMne zramaNIsaMgha meM sammilita kiyA / 1 vi0saM0 1245 meM puSkaraNI nagarI meM saMyamazrI, zAntamati evaM ratnamati ko sAdhvI dIkSA dI gii| 12 vi0saM0 1254 meM dhArA nagarI meM 1. jinavijayajI, saMpA0- kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 15 2. kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 18 4. zrI jaisalameradurgastha jaina tAr3apatrIya grantha bhaNDAra sUcI - patra, saMpA0 - munipuNyavijaya, kramAMka 154, pR0 51-52 / 5. kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 20 6. vahI, pR0 20 7. vahI, pR0 20 9. vahI, pR0 23 19. vahI, pR0 24 saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 3. kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 18 8. vahI, pR0 23 10. vahI, pR0 24 12. vahI, vahI pR0 34 (401 ) Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unhoMne sAdhvI ratnazrI ko dIkSita kiyaa| yahI sAdhvI ratnazrI Age calakara gaccha pravartinI bniiN| vi0saM0 1260 meM AcAryazrI ne lavaNakher3a meM AryA AnandazrI ko mahattarA pada pradAna kiyaa| isI nagarI meM vi0saM0 1263 meM vivekazrI, maMgalamati, kalyANazrI aura jinazrI ne unake varadahasta se bhAgavatI dIkSA lI aura sAdhvI dharmadevI ne pravartinI pada prApta kiyA / lavaNakher3a meM hI vi0saM0 1265 meM Asamati aura sundaramati tathA vi0saM0 1266 meM vikramapura meM jJAnazrI ne unase sAdhvI dIkSA lii| vi0saM0 1269 meM candra zrI aura kevala zrI ko sAdhvI - dIkSA dI gaI aura sAdhvI dharmadevI ko mahattarA pada pradAna kara unheM prabhAvatI ke nAma se prasiddha kiyA gayA / ' vi0 saM0 1275 meM AcAryazrI bhuvanazrI, jagamati aura maMgala zrI ko bhAgavatI dIkSA dekara zramaNIsaMgha meM praviSTa kraayaa| isa prakAra spaSTa hai ki AcArya jinapatisUri ke samaya kharataragacchIya zramaNIsaMgha meM paryApta sAdhviyA~ thiiN| AcArya jinapatisUri ke svargArohaNa ke pazcAt jinezvarasUri (dvitIya) kharataragaccha ke nAyaka bne| inake samaya meM bhI aneka mahilAe~ sAdhvIsaMgha meM praviSTa huiiN| inhoMne vi0saM0 1279 meM zrImAlapura meM jyeSTha sudi 12 ko cAritramAlA, jJAnamAlA aura satyamAlA ko sAdhvI dIkSA dI / ' vi0saM0 1279 mAgha sudi paMcamI ko Apane vivekazrI gaNinI, zIlamAlA gaNinI aura vinayamAlA gaNinI ko saMyama pradAna kiyaa| vi0 saM0 1280 mAgha sudi dvAdazI ko zrImAlapura meM pUrNa zrI tathA hemazrI aura vi0saM0 1281 vaizAkha sudi 6 ko jAvAlipura meM kamalazrI evaM kumudazrI ko sAdhvI dIkSA pradAna kI gii|deg vi0saM0 1283 mAgha vadi 6 ko bAr3amera meM AryA maMgalamati pravartinI pada para pratiSThita kI giiN|11 vi0saM0 1284 meM bIjApura meM vAsupUjya jinAlaya meM pratimA pratiSThA ke avasara para zrAvakoM dvArA bhavya mahotsava kA Ayojana kiyA gayA / 12 isI nagarI meM vi0saM0 1284 ASAr3ha sudi dvitIyA ko AcAryazrI ne cAritrasundarI aura dharmasundarI ko sAdhvI dIkSA pradAna kI / 13 vi0saM0 1285 jyeSTha sudi dvitIyA ko bIjApura meM hI udayazrI ne bhAgavatI dIkSA grahaNa kii| 14 vi0saM0 1287 phAlguna sudi 5 ko pAlanapura meM kulazrI aura pramoda zrI sAdhvI saMgha meM sammilita huiiN| 15 vi0saM0 1288 bhAdrapada sudi 10 ko AcAryazrI ne jAvAlipura meM stUpadhvaja kI pratiSThA kI / 16 isI varSa isI nagarI meM pauSa zukla ekAdazI ko dharmamati, vinayamati, vidyAmati aura cAritramati kharataragacchIya zramaNI saMgha meM dIkSita kI giiN| 17 vi0saM0 1289 jyeSTha sudi 12 ko cittaur3a meM rAjImatI, hemAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI aura muktAvalI ko AcAryazrI ne pravrajyA dI / " cittaur3a meM isI varSa ASAr3ha vadi 2 ko 1. kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 34 3. vahI, pR0 34 6. vahI, pR0 34 9. vahI, pR0 44 12. vahI, pR0 44 15. vahI, pR0 44 18. vahI, pR0 49 (402) 2010_04 4. vahI, pR0 34 7. vahI, pR0 44 10. vahI, pR0 44 13. vahI, pR0 44 16. vahI, pR0 44 2. vahI, pR0 34 5. vahI, pR0 34 8. vahI, pR0 44 11. vahI, pR0 44 14. vahI, pR0 44 17. vahI, pR0 44 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI ne RSabhanAtha, neminAtha aura pArzvanAtha ke navanirmita jinAlayoM meM pratimAoM kI pratiSThA kii| vi0saM0 1291 vaizAkha sudi 10 ko jAvAlipura meM zIlasundarI aura candanasundarI ne pravrajyA lii| vi0saM0 1309 mArgazIrSa zukla dvAdazI ko muktisundarI ko sAdhvI dIkSA dI gii| vi0saM0 1313 phAlguna sudi caturdazI ko jAvAlipura meM jayalakSmI, kalyANanidhi, pramodalakSmI aura gacchavRddhi ina cAra nAriyoM ko zramaNI dIkSA dI gii| vi0saM0 1315 ASAr3ha sudi 10 ko pAlanapura meM buddhisamRddhi, RddhisamRddhi, RddhisundarI aura ratnasundarI ko AcAryazrI dvArA sAdhvI dIkSA dI gii| vi0saM0 1316 mAgha sudi ko jAlaura meM AcAryazrI ne dharmasundarI gaNinI ko pravartinI pada para pratiSThita kiyaa| vi0saM0 1319 mAgha vadi paMcamI ko vijayazrI tathA vi0saM0 1321 phAlguna sudi 2 ko cittasamAdhi evaM zAMtisamAdhi ko pAlanapura meM AcAryazrI ke hAthoM sAdhvI dIkSA pradAna kI gii| vikramapura meM vi0saM0 1322 mAgha sudi caturdazI ko muktivallabhA, nemivallabhA, maMgalanidhi aura priyadarzana tathA vi0saM0 1323 vaizAkha sudi 6 ko vIrasundarI kI pravrajyA huii| isI varSa vikramapura meM hI mArgazIrSa sudi paMcamI ko vinayasiddhi aura Agamasiddhi ko sAdhvI dIkSA dI gii| vi0saM0 1324 mArgazIrSa vadi 2 zanivAra ko jAvAlipura meM anantazrI, vratalakSmI, ekalakSmI aura pradhAnalakSmI tathA vi0saM0 1325 vaizAkha sudi 10 ko padmAvatI ne bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kii|10 vi0saM0 1326 meM AcAryazrI ne zreSThivarga kI prArthanA para 23 sAdhuoM tathA lakSmInidhi mahattarA Adi 13 sAdhviyoM ke sAtha zatrujaya tIrtha kI yAtrA kii|1 vi0saM0 1328 jyeSTha vadi caturthI ko jAvAlipura meM hemaprabhA ko sAdhvI dIkSA tathA vi0saM0 1330 vaizAkha vadi 6 ko kalyANaRddhi gaNinI ko mahattarA pada diyA gyaa|2 vi0saM0 1331 meM AcArya jinezvarasUri (dvitIya)kA svargavAsa huaa|13 AcArya jinezvarasUri ke svargArohaNa ke pazcAt vi0saM0 1331 phAlguna vadi 8 ko AcArya jinaprabodhasUri ne kharataragaccha kA nAyakatva prApta kiyaa| Apake varadahasta se aneka mumukSu mahilAoM ne dIkSA prApta kI, jisakA vivaraNa isa prakAra hai ___ AcAryazrI ne vi0saM0 1331 phAlguna sudi 5 ko kevalaprabhA, harSaprabhA, jayaprabhA, yazaprabhA ina cAra mahilAoM ko dIkSA pradAna kara zramaNIsaMgha meM sammilita kiyaa| dIkSA mahotsava jAvAlipura meM sampanna huaa|4 1. kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 49 4. vahI, pR0 51 7. vahI, pR0 52 10. vahI, pR0 52 13. vahI, pR0 54 2. vahI, pR0 49 5. vahI, pR0 51 8. vahI, pR0 52 11. vahI, pR0 52 14. vahI, pR0 54 3. vahI, pR0 50 6. vahI, pR0 51 9. vahI, pR0 52 12.vahI, pR0 52 saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (403) 2010_04 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0saM0 1332 jyeSTha vadi pratipadA zukravAra ko jAvAlipura meM hI labdhimAlA aura puNyamAlA ko sAdhvIdIkSA pradAna kI gii| vi0saM0 1333 mAgha vadi 13 ko AcAryazrI ne gaNinI kuzalazrI ko pravartinI pada para pratiSThita kiyaa| vi0saM0 1334 caitra vadi 5 ko AcAryazrI zatrujaya tIrtha kI yAtrA para ge| isa yAtrA meM unake sAtha 27 muni tathA pravartinI kalyANaRddhi Adi 15 sAdhviyA~ bhI thiiN| zatrujaya tIrtha para hI AcArya zrI ne jyeSTha vadi 7 ko bhagavAn AdinAtha kI pratimA ke samakSa puSpamAlA, yazomAlA, dharmamAlA aura lakSmImAlA ko sAdhvI dIkSA pradAna kii| vi0saM0 1334 mArgazIrSa sudi 12 ko jAlaura meM gaNinI ratnazrI ko AcArya jinaprabodhasUri ne pravartinI pada pradAna kiyaa| vi0saM0 1340 jyeSTha vadi 4 ko jAvAlipura meM hI Apane kumudalakSmI aura bhuvanalakSmI kI dIkSA pradAna kii| agale dina arthAt jyeSTha vadi 5 ko Apane sAdhvI candanazrI ko mahattarA pada pradAna kiyaa| vi0saM0 1341 jyeSTha sudi 4 ko AcAryazrI ke varadahasta se jaisalamera meM puNyasundarI, ratnasundarI, bhuvanasundarI aura harSasundarI ko sAdhvI dIkSA prApta huii| isI varSa phAlguna vadi 11 ko AcAryazrI ne jaisalamera meM hI dharmaprabhA aura hemaprabhA ko unakI alpAyu ke kAraNa sAdhvI dIkSA na dekara kSullikA dIkSA dii| vi0saM0 1341 vaizAkha sudi 3 akSaya tRtIyA ko Apane jinacandrasUri ko hI apanA paTTadhara ghoSita kara vaizAkha sudi 11 ko devaloka prayANa kiyaa| kalikAlakevalI AcArya jinacandrasUri ne bhI aneka mumukSu mahilAoM ko sAdhvI dIkSA pradAna kara kharataragacchIya zramaNIsaMgha ke gaurava meM vRddhi kii| Apake varadahasta se vi0saM0 1342 vaizAkha sudi 10 ko jAvAlipura meM jayamaMjarI, ratnamaMjarI aura zAlamaMjarI ko kSullikA dIkSA tathA gaNinI buddhisamRddhi ko pravartinI pada pradAna kiyA gyaa| isa dIkSA mahotsava meM prIticanda aura sukhakIrti ko bhI kSullaka dIkSA dI gii|11 vi0saM0 1345 ASAr3ha sudi 3 ko jAvAlipura meM hI cAritralakSmI ko sAdhvI dIkSA dI gii|12 isI nagarI meM vi0saM0 1346 phAlguna sudi 8 ko ratnazrI evaM vi0saM0 1347 jyeSTha vadi 7 ko muktilakSmI aura yuktilakSmI ko AcAryazrI ke varadahasta se sAdhvI dIkSA prApta huii|13 vi0saM0 1347 mArgazIrSa sudi 6 ko pAlanapura meM Apane sAdhu-sAdhviyoM ko bar3I dIkSA pradAna kii|4 1. kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 55 4. vahI, pR0 55 7. vahI, pR0 58 10. vahI, pR0 59 13. vahI, pR0 59 2. vahI, pR0 55 5. vahI, pR0 56 8. vahI, pR0 58 11. vahI, pR0 59 14. vahI, pR0 60 3. vahI, pR0 55 6. vahI, pR0 58 9. vahI, pR0 58 12.vahI, pR0 59 (404) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0saM0 1348 caitra vadi 6 ko bIjApura meM mukticandrikA tathA isI varSa vaizAkha sudi 6 ko pAlanapura meM amRtazrI ko sAdhvI dIkSA pradAna kI gii| vi0saM0 1351 mAgha vadi 5 ko pAlanapura meM hI hemalatA ko sAdhvI dIkSA dI gii| vi0saM0 1354 jyeSTha vadi 10 ko jAvAlipura meM AcAryazrI ne jayasundarI ko dIkSA dekara zramaNIsaMgha meM sammilita kiyaa| vi0saM0 1366 jyeSTha vadi 12 ko AcArya jinacandrasUri zatrujaya, giranAra Adi tIrthoM kI yAtrA para nikle| isa yAtrA meM Apake sAtha pravartinI ratnazrI gaNinI Adi 5 sAdhviyA~ tathA kucha muni bhI the| tIrtha yAtrA pUrNa kara Apa bhImapallI padhAre jahA~ dRr3hadharmA aura vratadharmA ko do anya vyaktiyoM ke sAtha kSullikA dIkSA pradAna kii| isI avasara para gaNinI priyadarzanA ko pravartinI pada tathA gaNinI ratnamaMjarI ko mahattarA pada pradAna kiyaa| vi0saM0 1369 mArgazIrSa vadi 6 ko Apane pATaNa meM gaNinI kevalaprabhA ko pravartinI pada pradAna kiyaa| vi0saM0 1371 phAlguna sudi 11 ko bhImapallI meM priyadharmA, yazolakSmI aura dharmalakSmI ko bhAgavatI dIkSA pradAna kI gii| isI varSa jyeSTha vadi 10 ko jAvAlipura meM puSpalakSmI, jJAnalakSmI, kanakalakSmI aura matilakSmI ne pravrajyA lii| prAkRta bhASAmaya aMjanAsundarIcarita (racanAkAla vi0saM0 1407) kI racayitrI aura prAkRta bhASA kI ekamAtra lekhikA sAdhvI guNasamRddhi mahattarA Apa kI ziSyA thiiN| vi0saM0 1375 mAgha sudi 12 ko nAgaura meM eka bhavya samAroha meM zIrSasamRddhi, durlabhasamRddhi aura bhuvanasamRddhi ko sAdhvI dIkSA tathA gaNinI dharmamAlA evaM gaNinI puNyasundarI ko pravartinI pada pradAna kiyA gyaa| isI avasara para AcAryazrI ne paM0 kuzalakIrti ko apanA uttarAdhikArI (paTTadhara) ghoSita kara unheM vAcanAcArya pada diyaa|2 saMvat 1376 ASAr3ha sudi 9 ko 65 varSa kI Ayu meM 1. kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 60 2. vahI, pR0 61 3. vahI, pR0 62 4. vahI, pR0 62 5. vahI, pR0 63 6. vahI, pR0 64 7. vahI, pR0 64 8. vahI, pR0 64 9. vahI, pR0 64 10. sirijesalamerapure vikkamacaudasahasatuttare vrise| vIrajiNajammadivase kiyamaMjaNasundarIcariyaM // 503 // jo AsAyaNa kuNaI aNaMtasaMsAru bhamai so jiivo| jo AsAyaNa rakkhai so pAmai sAsayaM tthaannN|| 504 // iti zrIaMjaNAsundarImahAsatIkathAnakaM smaaptm| kutiriyaM shriijincndrsuurishissynniishriigunnsmRddhimhttraayaaH|| ch| 'zrI jaisalamera durgastha jaina tAr3apatrIya grantha bhaNDAra sUcIpatra' saMpA0-muni puNyavijayajI, ahamadAbAda, 1972 I0, kramAMka-1278, pR0 281-282 11. kharataragacchabRhadgurvAvalI pR0 65 12.vahI, pR0 65 saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (405) _ 2010_04 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya jinacandrasUri kA nidhana ho gyaa| gacchanAyaka AcArya ke nidhana ke pazcAt gaccha ke jyeSTha munijanoM, sAdhviyoM evaM zrAvakoM ne eka sabhA Ayojita kara svargIya AcArya ke pUrva AdezAnusAra gaNi kuzalakIrti ko pATana meM jinakuzalasUri ke nAma se unake paTTa para AsIna kraayaa| ___ AcArya jinakuzalasUri ne vi0saM0 1381 vaizAkha vadi 6 ko pATana meM dharmasundarI aura cAritrasundarI ko sAdhvI dIkSA dii| vi0saM0 1383 vaizAkha vadi 5 ko kamalazrI aura lalitazrI kI dIkSA huii| vi0saM0 1386 ko devarAjapura meM kuladharmA, vinayadharmA aura zIladharmA ne sAdhvI dIkSA grahaNa kii| isI nagarI meM vi0saM0 1388 meM jayazrI aura dharmazrI ko kSullikA dIkSA dI gii| isa prakAra spaSTa hai ki kharataragaccha meM isa samaya bhI sAdhviyoM kI bar3I saMkhyA thii| vi0saM0 1389 phAlguna vadi 5 ko AcArya zrI jinakuzalasUri kA svargavAsa huaa| divaMgata AcArya jinakuzalasUri ke pUrva AdezAnusAra kSullaka padmamUrti ko jinapadmasUri nAma se vi0saM0 1390 jyeSTha sudi 6 ko AcArya pada para pratiSThita kiyA gyaa| yaha paTTamahotsava devarAjapura sthita vidhicaitya meM svagacchIya sAdhu-sAdhviyoM tathA samAja ke svapakSIya zrAvakoM ke samakSa bar3e dhUmadhAma se sampanna huaa| ___ AcArya jinapadmasUri ne vi0saM0 1391 pauSa vadi 10 ko lakSmImAlA nAmaka gaNinI ko pravartinI ke pada para pratiSThita kiyaa|deg vi0saM0 1394 caitra zukla pUrNimA ko Apa 15 muniyoM tathA jayaddhi mahattarA Adi 8 sAdhviyoM aura kucha zrAvakoM ke sAtha arbudatIrtha kI yAtrA para ge|1 jinapadmasUri dvArA kisI mahilA ko sAdhvI dIkSA dene kA ullekha nahIM miltaa| vi0saM0 1404 vaizAkha zukla caturdazI ko alpAyu meM hI inakA duHkhada nidhana ho gyaa|12 bAda kI zatAbdiyoM meM bhI kharataragaccha meM sAdhviyoM kI paryApta saMkhyA rhii| nAhaTAjI dvArA saMkalita aura sampAdita "bIkAnerajainalekhasaMgraha" meM bhI 18 sAdhviyoM kA ullekha milatA hai|3 anya lekha saMgrahoM meM bhI khojane para kaI sAdhviyoM ke nAma mila sakate haiN| kharataragacchIya zramaNIsaMgha meM yadyapi bar3I saMkhyA meM sAdhviyA~ thIM, parantu unhoMne svayaM ko dhArmika anuSThAnoM taka hI sImita rkhaa| jahA~ isa gaccha meM aneka sAhityopAsaka muni ho cuke haiM, vahIM 1. kharataragacchabRhadgurvAvalI, pR0 68 3. vahI, pR0 77 5. vahI, pR0 82 7. vahI, pR0 85 9. vahI, pR0 86 11-12. vahI, pR0 177 2. vahI, pR0 70 4. vahI, pR0 80 6. vahI, pR0 75 8. vahI, pR0 85 10. vahI, pR0 87 13. draSTavya-pariziSTa-ca, pR0 38 (406) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNIsaMgha meM mAtra 4-5 viduSI sAdhviyoM kA ullekha prApta hotA hai| zrI agaracandajI nAhaTA ne nArI zikSA kA abhAva isakA pramukha kAraNa batalAyA hai, jo satya pratIta hotA hai| vartamAnayuga meM nArI zikSA ke uttarottara pracAra ke kAraNa zvetAmbara-digambara donoM sampradAyoM kI sabhI zAkhAoM meM Aja aneka viduSI sAdhviyA~ haiM jo tapazcaraNa ke sAtha-sAtha svAdhyAya meM bhI samAna rUpa se rata haiN| kharataragaccha meM vibhinna viduSI sAdhviyA~ ho cukI haiM aura Aja bhI aisI viduSI sAdhviyA~ haiM jo apanI vidvattA ke kAraNa hI prasiddha haiN| vastutaH nArI zikSA ke pracAra ke kAraNa madhyakAla kI apekSA Aja kharataragaccha hI nahIM varan sampUrNa jaina zramaNIsaMgha kA bhaviSya ujjva la hai| Wan Wan Wan 1. agaracanda nAhaTA, 'katipaya viduSI kavitriyAM', candAbAIabhinandanagrantha (ArA, vihAra 1954, pR0 570) aura aage| 2. vahI, pR0 573 saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (407) 2010_04 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sukhasAgarajI ke samudAya kI sAdhvI paramparA kA itihAsa-2 jisa prakAra zithilAcAraparihArI kriyoddhAraka kharataragacchIya saMvigna sAdhu paramparA kA prArambha 20vIM zatAbdI meM upAdhyAya prItisAgara gaNi se mAnakara unakI paramparA kA pUrva meM itivRtta/paricaya diyA gayA hai usI prakAra sAdhvI varga ne bhI ina muni-vRndoM ke sAtha kriyoddhAra avazya kiyA hogA, kintu isakA koI prAmANika ullekha prApta nahIM hai| kriyoddhArikA ke rUpa meM sarvaprathama 20vIM zatAbdI meM udyotazrI jI kA hI nAma prApta hotA hai| vartamAna meM samudAya kI paramparA bhI udyotazrI jI kI hI ziSyAparamparA hai, ataH udyotazrI jI se hI paricaya prastuta kiyA jA rahA hai| sAdhvI udyotazrI inakA nAma nAnIbAI aura nivAsa sthAna phalaudI thaa| bAlyAvasthA meM hI phalaudI ke hI ratanacandI golechA ke sAtha inakA vivAha huA thaa| azubhakarmodaya ke kAraNa inake pati kA acAnaka svargavAsa ho gayA, isase inakA mana saMsAra se virakta ho gyaa| inhoMne pratijJA kI thI ki 'maksI tIrtha kI yAtrA karane ke pazcAt hI ghI kA prayoga kruuNgii|' tIrtha yAtrA hetu hI jodhapura aaiiN| vahIM saMyoga se rAjasAgara jI mahArAja kI ziSyA rUpazrI jI se inakA milanA huA aura inameM virakti kI bhAvanA jAgRta ho gii| tIna putra, pA~ca pautra aura tIna pautriyA~ Adi parivAra ke sneha bandhana se mukta hokara samvat 1918 ke mAgha sudi pA~cama ko sAdhvI rAjazrI ke pAsa dIkSA grahaNa kI, nAma udyotazrI rakhA gyaa| samvat 1919 kA jodhapura, samvat 1920 kA ajamera, 1921 kA kizanagar3ha aura 1922 kA cAturmAsa phalaudI meM kiyaa| phalaudI meM hI inheM sadguru kA saMyoga milaa| sadguru the kriyoddhAraka sukhasAgara jii| sukhasAgara jI kI utkRSTa kriyA-pAtratA dekhakara udyotazrI ne bhI kriyoddhAra kiyA aura unakI AjJAnuyAyinI bana giiN| dIkSA ke pazcAt bhI kaI varSoM taka pUrvagRhIta abhigraha pUrNa nahIM huA thA, taba taka Apane ghRta kA prayoga nahIM kiyA thaa| kaI varSoM bAda maksI tIrtha kI yAtrA sAnanda kI aura inakA abhigraha pUrNa huaa| inhoMne 5 sAdhviyoM ko dIkSA dekara apane sAdhvI samudAya meM vRddhi kii| pA~coM sAdhviyA~ thIMdhanazrI, lakSmIzrI, maganazrI, puNyazrI aura shivshrii| lakSmIzrI jI ko samvat 1924 meM aura maganazrI jI ko samvat 1930 meM dIkSA pradAna kI gayI thii| ___ sAdhviyoM ko zikSA-dIkSA detI huI aneka sthAnoM para vicaraNa karatI rhiiN| samvat 1940 ke bAda phalaudI meM hI ApakA svargavAsa huaa| inakI ziSyAoM lakSmIzrI jI aura zivazrI jI kI ziSyAoM meM atyadhika mAtrA meM vRddhi hone ke kAraNa udyotazrI jI kI paramparA do bhAgoM meM vibhakta ho giiN| eka lakSmIzrI jI kI paramparA aura dUsarI zivazrI jI kI prmpraa| / (408) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvI zrI lakSmIzrI jI ma. kA samudAya/paraMparA PAGAO CINCSENGEACANCESCINGEA GOOOOOOO.CO.ZO.COCO.JOGO GOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOD ...ece/GOGOGORACIOSIOCONTATO DOODOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO SONG ONE GONGENGONCINO ZONAXENONONCONCINNKOZONO sva. sAdhvI zrI lakSmIzrI jI ma. sva. pravartinI zrI puNyazrI jI ma. AAVIGAGROINS GAGANGBANG GENEACING GENCE GENDONCACOEGINGING COOOOOOOOOOOOOKTATOmAmalA COOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO COOOOOOOOOOOOOOOGIOOOOOOO010 TIODODRIDEVOODOOOOOOOD GOOOOOOOO sva. pravartinI zrI sohanazrI jI ma. sva. pravartinI zrI jJAnazrI jI ma. 2010_04 For PrivatesPerson Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANDROOOOOOOOD ALPHA DONDONDONDOCOCOCCANCINGOND Colalalalalalalalalala sva. pravartinI zrI vicakSaNazrI jI ma. C OLONYADD DDLENDOROVIDNA G DNNESWARD NDANDANDYANDA SOCTOCTOCIACOTTOOONDTACTORI COOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOONDA CLACOTIOCOCIADOOOOZANCIANCTIOCOCCIDY OR SECONONO NEON GNON ROND sva. mahattarA zrI campAzrI jI ma. sva. pravartinI zrI sajjanazrI jI ma. __ 2010_04 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COLUGAILUCATALOOK ECENSTEACOCCASIONERSNEDREACTIONSIONaidoedia BODODOOOOOOOOOOOOOOOOOOOD 24/ esariladiolaTOR OI0-0IOOOOOO CCCCIGATIONORGANIGAD pravartinI zrI tilakadhI jI ma. sAdhvI zrI vinItAzrI jI ma. VSSAWANTONTACONG OCOOOOOOZANOCODEAOGENOTENT GOOOOOOOOOOODDDDDDDDDDDDDE SociaomindiaGOOOOOOOOOTICE eROIDDEDIODOOOOOOOOOOOOOOO sAdhvI zrI candrakalAzrI jI ma. sAdhvI zrI maMjulAzrI jI ma. For Privates Personal use only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MusrAANHNDINNINNIETaraman sAdhvI zrI candraprabhAzrIjI sAdhvI-maNDala sahita 2010_04 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvI zrI suraMjanAzrI jI sAdhvI-maNDala sahita sAdhvI zrI suraMjanAzrI jI ma. sAdhvI zrI siddhAMjanAzrI jI ma. sAdhvI zrI muktAMjanAzrI jI ma. sAdhvI zrI mitrAMjanAzrI jI ma. sAdhvI zrI amRtAMjanAzrI jI ma. sAdhvI zrI mokSAMjanAzrI jI ma. sAdhvI zrI surakSAzrI jI ma. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PADOSTOONSORDEODislusiothole SAptoiesupresents STOORoadORAK GLONG C ONG SEORANG GooaraswayaSCIES sAdhvI zrI manoharazrI jI ma. sAdhvI zrI maNiprabhAzrI jI ma. sAdhvI zrI vimalaprabhAzrI jI ma. GOOGONDOOGONDOCOCOCOND GOOGOGOOGOGOOGLEGOGOOD sAdhvI zrI zaziprabhAzrI jI ma. sAdhvI maNDala sahita TortinacpmUsconly www.jainelibrary Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. pravartinI zrI lakSmIzrIjI kA samudAya (1. pravartinI zrI lakSmIzrIjI inakA nivAsa sthAna phalaudI thaa| ye jItamala jI golechA kI suputrI aura kanIrAmajI jhAbaka ke putra saradAramala jI kI patnI thiiN| inakA nAma lakSmIbAI thaa| bAlavidhavA ho jAne se ApakI bhAvanA vairAgya kI ora agrasara huii| sukhasAgara jI mahArAja kI dezanA se pratibodha pAkara samvat 1924 migasara vadi 10 ko dIkSA grahaNa kii| dIkSAnantara samvat 1925 kA jayapura, 1926 kA phalaudI, 1927 kA bIkAnera aura 1928 kA pATaNa meM cAturmAsa kiyaa| pATaNa se zatrujaya tIrtha kI yAtrA kara 1929 kA cAturmAsa ahamadAbAda aura 1930 kA cAturmAsa nAgaura meM kiyaa| inhoMne aneka mahilAoM ko dIkSA dii| samvat 1931 meM puNyazrI ko Apane dIkSA dI thii| Apa kaba taka vidyamAna rahIM, kaba svargavAsa huA aura kahA~ huA? isakA koI ullekha prApta nahIM hai| 2. pravartinI zrI puNyazrI jaisalamera ke nikaTa girAsara nAmaka gA~va meM pArakhagotrIya jItamala jI rahate the| unakI dharmapatnI kA nAma kundanadevI thaa| do lar3ake aura eka lar3akI ke pazcAt jaba kundanadevI ne garbhadhAraNa kiyA to siMha kA svapna dekhaa| samvat 1915 vaizAkha sudi chaTha ko kundanadevI ne bAlikA ko janma diyA, nAma rakhA pnniibaaii| 11 varSa kI umra meM hI vivAha kI bAtacIta calI, pannIbAI ne apanI mA~ se spaSTa zabdoM meM kahA ki 'maiM dIkSA lenA cAhatI hU~ vivAha karanA nhiiN|' pitA ke samakSa pannIbAI kI na calI aura samvat 1927 ASAr3ha vadi 7 ko phalaudI nivAsI daulatacanda jhAbaka ke sAtha vivAha huaa| kintu, yaha saubhAgya adhika dinoM taka na raha sakA aura vivAha ke 18 dina pazcAt hI pannIbAI ko durdaiva se vaidhavya jIvana svIkAra karanA pdd'aa| tadanantara apanI bar3I bahana mUlIbAI ke sAtha Akara phalaudI rahane lagI aura kastUracanda jI lUNiyA se dhArmika saMskAra prApta karane lgiiN| vivAha ke pUrva hI dIkSA kI bhAvanA thI, jo aba vega pakar3ane lgii| pitRpakSa aura zvasurapakSa ne dIkSA kI AjJA na dii| pannIbAI ne AjJA hetu annapAnI kA tyAga kara diyaa| bar3I kaThinatA se dIkSA kI anumati prApta huI aura samvat 1931 vaizAkha sudi 11 ko phalaudI meM hI mahotsava ke sAtha gaNanAyaka sukhasAgara jI mahArAja ke hAthoM punIta dIkSA grahaNa kara lakSmIzrI jI kI ziSyA banIM aura inakA nAma rakhA gayA punnyshrii| samvat 1931 se lekara 1976 taka 45 varSa paryanta sthAna-sthAna para vicaraNa kara, dharmopadeza dete hue zAsana kI sevA aura kharataragaccha kI vRddhi meM satata saMlagna rhiiN| inakI daidIpyamAna AkRti thI, A~khoM meM teja thA, vANI meM oja aura maadhury| gurujanoM ke pAsa rahakara Agama sAhitya Adi kA acchA adhyayana kiyA thaa| vyAkhyAna zailI bhI rasotpAdaka thii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (409) Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahI kAraNa hai ki Apake upadezoM se aneka bhavya mahilAoM ne dIkSA grahaNa kii| sarvaprathama samvat 1936 meM phalaudI meM do mahilAoM ko dIkSAe~ dekara apanI ziSyAe~ banAI thiiN| ve thIM-amarazrI aura shRNgaarshrii| samvat 1936 se lekara 1976 taka ke kAla meM ApakI nizrA meM 116 dIkSAe~ vibhinna sthAnoM para huIM aura ve bhI bar3e mahotsava ke saath| ina 116 dIkSAoM meM se 49 to inhIM kI ziSyAe~ thIM aura zeSa inakI ziSyAoM aura praziSyAoM kI ziSyAe~ banI thiiN| gaNanAyaka sukhasAgara jI mahArAja kA vaha svapna ki "kucha bachar3oM ke sAtha gAyoM kA jhuNDa dekhA" vaha puNyazrI jI ke samaya meM sAkAra ho gyaa| sukhasAgara jI mahArAja ke samudAya ke sAdhuoM kI vRddhi ke lie bhI ye satata prayatnazIla rahIM aura anekoM ko sAdhumArga kI ora AkarSita kara dIkSAe~ dilavAkara kharataragaccha kI abhivRddhi meM apanA eka viziSTa sthAna bnaayaa| mahAtapasvI chaganasAgara jI bhI ApakI hI preraNA se samvat 1943 meM dIkSita hue| mahopAdhyAya sumatisAgara jI bhI jinakA nAma sujAnamala rekhAvata thA, nAgaura nivAsI the, ApakI hI preraNA se unhoMne bhI saM0 1944 vaizAkha sudi 8 ko sirohI meM bhagavAnasAgara jI mahArAja ke pAsa dIkSA grahaNa kI thii| apane bhAI cunnIlAla ko bhI prerita kara samvat 1953 meM pATaNa meM dIkSA dilavAI thI; jo ki bAda meM gaNanAyaka trailokyasAgara jI bane the| pUrNasAgara aura kSemasAgara bhI ApakI preraNA se hI samvat 1963 meM dIkSita hue| yAdavasiMha koThArI bhI pra0 jJAnazrI jI ke prayatnoM aura puNyazrI jI kI preraNA se hI samvat 1964 meM ratalAma meM dIkSita hue the, yahI bhaviSya meM vIraputra AnandasAgara jI / jinAnandasAgarasUri hue| AryAratna puNyazrI jI kA jaisA nAma thA vaise hI puNya kI puMja thiiN| inake kAryakAla meM jo viziSTa dhArmika kRtya sampanna hue unakI tAlikA isa prakAra hai saM0 1937 meM nAgaura ke saMgha ke sAtha inhoMne kezariyAjI kI yAtrA kii| 1941 meM phalaudI meM maMdiroM para kalazAropaNa va udyApana huaa| 1942 meM kucerA meM jinamaMdira meM tAle laga gae the, kA~ToM kI bAr3a lagA dI gaI thI, usakA nivAraNa kara vahA~ zatAdhika kuTumboM ko maMdiramArgI bnaayaa| 1944 meM nAgaura se saMgha ke sAtha zatrujaya tIrtha kI yAtrA kii| mArga meM jaMgala meM eka azvArohI ne zRMgArazrI ko lAvaNyavatI dekhakara apanI vAsanA kA zikAra banAnA caahaa| usa samaya puNyazrI jI ne kar3akatI AvAja meM usake aniSTa kI ora saMketa kiyaa| usako dikhAI denA baMda ho gayA, phalataH usane kSamAyAcanA kI aura bhaviSya ke lie kuvAsanAoM se bacane kI pratijJA kii| use punaH dikhAI dene lgaa| samvat 1948 meM phalaudI meM navanirmApita AdinAtha maMdira kI pratiSThA huii| pratiSThAkAraka the zrI RddhisAgara jI mhaaraaj| isa pratiSThA avasara para bhagavAnasAgara jI, sumatisAgara jI, chaganasAgara jI Adi bhI vidyamAna the| samvat 1948 meM phalaudI meM hI RddhisAgara jI mahArAja ke pAsa se puNya zrI jI ne bhagavatI sUtra kI vAcanA grahaNa kii| samvat 1951 meM jaisalamera kI yAtrA kii| 1951-52 meM khIMcana ke mUla nivAsI tatkAlIna lazkara-gvAliyara nareza ke koSAdhyakSa seTha nathamala jI golechA ne (410) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAcala kA saMgha nikAlane kA nirNaya kiyA aura puNyazrI jI se vinatI kii| isI saMgha ke sAtha inhoMne siddhAcala kI yAtrA kii| saMgha kI adhyakSA thIM seTha nathamala jI kI bahana jvaahrbaaii| samvat 1959 meM kesariyAjI kI yAtrA kii| saM0 1963 meM kAliMdrI ke saMgha meM jo vaimanasya thA use samApta krvaayaa| 1965 meM ratalAma meM dIvAna bahAdura seTha kesarIsiMha jI bAphanA ne vizAla va darzanIya udyApana mahotsava krvaayaa| isa utsava meM yazamuni jI mahArAja (jinayaza:sUrijI) upasthita the| 1965 meM maksI tIrtha kI yAtrA kii| 1966 meM iMdaura nivAsI seTha pUnamacaMda sAmasukhA ne mANDavagar3ha kA saMgha nikaalaa| 1969 meM raghunAthapura ke jAgIradAra kulabhAnucandrasiMha evaM ThakurAnI ko upadeza dekara mAMsa kA tyAga karavAyA thaa| 1969 meM gvAliyara nareza ko bhI upadeza diyA aura rAjamAtA evaM mahArAniyoM ko parva tithi para madya-mAMsa kA tyAga krvaayaa| 1972 se 1976 ke cAturmAsa Apake jayapura meM hI hue| jayapura kA pAnI Apako laga gyaa| phalataH asvastha rahane lagIM, zarIra vyAdhigrasta aura jarjara ho gyaa| dharmArAdhana aura zAstrazravaNa karatI huI saMvat 1976 phAlguna sudi 10 ko jayapura meM hI Apa svargavAsinI huiiN| mohanabAr3I meM ApakA dAhasaMskAra kiyA gayA aura vahIM zivajIrAmajI mahArAja kI chatarI ke pAsa ApakI chatarI banAkara caraNa pAdukA sthApita kI gii| ApakI svahasta dIkSita ziSyAoM meM se mahattarA vayovRddhA campAzrI jI kA 105 kI avasthA meM svargavAsa huA hai| ApakI sAdhvI paramparA meM Aja bhI 100-120 ke lagabhaga ziSyAyeM-praziSyAe~ vidyamAna haiM, jo dharma prabhAvanA karatI huIM zAsana kI sevA kara rahIM haiN| 3. pravartinI zrI suvarNazrI pravartinI puNyazrI jI ke svargavAsa ke pazcAt unhIM ke nirdezAnusAra pravartinI suvarNazrI jI huiiN| ye ahamadanagara nivAsI seTha yogIdAsa jI boharA kI putrI thiiN| mAtA kA nAma durgAdevI thaa| inakA janma samvat 1927 jyeSTha vadi 12 ke dina huA thaa| sundarabAI nAma rakhA gayA thaa| 11 varSa kI avasthA meM samvat 1938 mAgha sudi 3 ke dina nAgaura nivAsI pratApacanda jI bhaMDArI ke sAtha inakA zubha vivAha huaa| samvat 1945 meM puNyazrI jI ke samparka se vairAgyabhAvanA jAgRta huii| bar3I kaThinatA se apane pati se dIkSA kI AjJA prApta kara samvat 1946 migasara sudi 5 ko dIkSA grahaNa kii| kesarazrI jI kI ziSyA banI arthAt puNyazrI jI ke prapautrI ziSyA bniiN| sAdhvI avasthA meM nAma rakhA gayA suvrnnshrii| bar3I tapasvinI thiiN| nirantara tapasyA karatI rahatI thiiN| ghaNToM taka dhyAnAvasthA meM rahA karatI thiiN| aneka varSoM taka puNyazrI jI mahArAja ke sAtha hI raha kara unakI sevA zuzrUSA meM lagI rhiiN| 22vA~ caumAsA apanI janmabhUmi ahamadanagara meM aura caubIsavA~ bambaI meM kiyaa| puNyazrI jI ke sAnnidhya meM suvarNazrI kI dIkSA bArahaveM nambara para huI thii| inake dIkSita hone ke pazcAt sAdhviyoM kI dIkSAoM meM atyadhika vRddhi huii| saMvat 1991 taka yaha saMkhyA lagabhaga 140 ko saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa 2010_04 (411) Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAra kara giiN| puNyazrI jI kA yaha mAnanA thA ki isa suvarNa ke Ane se yaha vaMza vRddhi vega se huii| puNyazrI jI kA ina para atyadhika sneha thaa| svargavAsa ke pUrva inhIM ko gaNanAyikA ke rUpa meM ghoSita kiyA thaa| samvat 1973 se suvarNazrI ne pravartinI pada kA kuzalatA ke sAtha nirvAha kiyaa| inakI svayaM kI 18 ziSyAe~ thIM, praziSyAe~ Adi bhI bahuta rhiiN| Apake samaya meM jo viziSTa dhArmika kRtya hue unakI sUcI isa prakAra haihApur3a meM motIlAla jI buraDa dvArA nUtanamaMdira kA nirmANa huaa| AgarA meM dAnavIra seTha lakSmIcanda jI veda ne belanagaMja meM bhavya mandira va vizAla dharmazAlA bnaaii| saurIpura tIrtha kA uddhAra krvaayaa| mahilA samAja kI unnati hetu dillI meM sAptAhika strI sabhA prArambha kii| saMvat 1948 kArtika sudi 5 ke dina jayapura meM dhUpiyoM kI dharmazAlA meM zrAvikAzrama kI sthApanA kI; jo rAjarUpa jI TAMka Adi ke satata prayatnoM se vIra bAlikA mahAvidyAlaya ke rUpa meM vidyamAna hai| bIkAnera meM bIsa sthAnaka udyApana mahotsava krvaayaa| antima avasthA meM sAdhvI samudAya kI pravartinI kA pada bhAra apane hAthoM se jJAnazrI ko pravartinI banAkara sauNpaa| samvat 1989 mAgha vadi 9 ko bIkAnera meM inakA svargavAsa huaa| reladAdAjI meM inakA dAhasaMskAra huA aura vahA~ svarNa samAdhi sthala sthApita kiyA gyaa| 4. pravartinI zrI jJAnazrI pravartinI svarNazrI jI ke svargavAsa ke pazcAt jJAnazrI pravartinI huiiN| inakA janma samvat 1942 kArtika vadi 13 ke dina phalaudI meM huA thaa| inakA nAma thA giitaakumaarii| kevalacaMda jI golechA kI ye suputrI thiiN| mAravAr3a kI purAnI paramparA ke anusAra gItA/gIthA kA vivAha nau varSa kI avasthA meM hI bhIkamacaMda jI vaida ke sAtha kara diyA gayA thaa| durbhAgya se eka varSa meM hI pati kA svargavAsa ho gayA aura Apa bAlavidhavA ho giiN| sAdhvI ratnazrI jI ke samparka se vairAgya kA bIja panapA aura samvat 1955 pauSa sudi 7 ko gaNanAyaka bhagavAnasAgarajI, tapasvI chaganasAgarajI evaM trailokyasAgarajI kI upasthiti meM phalaudI meM hI inakI dIkSA huI aura puNyazrI jI kI ziSyA ghoSita kara jJAnazrI nAmakaraNa kiyA gyaa| ___inhoMne 40 varSa taka vibhinna prAntoM-mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, gujarAta, kAThiyAvAr3a Adi meM vicaraNa kara dharma kA pracAra kiyaa| zatrujaya, giranAra, AbU, tAraMgA, khambhAta, dhulevA, mANDavagar3ha, maksI aura hastinApura Adi tIrthoM kI yAtrAe~ kii| samvat 1989 meM inheM pravartinI pada diyA gyaa| taba se puNyazrI mahArAja ke samudAya kA saphalatApUrvaka netRtva karatI rhiiN| Apane anekoM ko dIkSAe~ pradAna kii| jinameM sajjanazrI jI Adi 11 ziSyAe~ huiiN| samvat 1994 se zArIrika asvasthatA aura (412) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azaktatA ke kAraNa jayapura meM hI sthiravAsa kiyaa| ApakA svabhAva bar3A zAnta aura prakRti bar3I nirmala thii| nindA-vikathA se dUra rahakara japa-dhyAna aura zAsana-prabhAvanA ke kAryoM meM dattacitta rahatI thiiN| samvat 2023 caitra vadi 10 ko jayapura meM ApakA svargavAsa huaa| mohanabAr3I meM inakA agnisaMskAra kiyA gyaa| zrI upayogazrI Apa phalaudI nivAsI kanhaiyAlAla jI golechA kI putrI thiiN| kesarabAI nAma thaa| inakA vivAha jugarAja jI barar3iyA ke sAtha huA thaa| choTI avasthA meM hI ye vidhavA ho gaI thiiN| jJAnazrI jI ke upadeza se 1974 mAgha sudi 13 ko phalaudI meM dIkSA grahaNa kI thii| ziSyA avazya hI puNyazrI jI kI khlaaiiN| kintu sArA jIvana jJAnazrI jI kI sevA meM hI biitaa| udArahRdayA aura sevAbhAvinI thiiN| samvat 2016 meM jayapura meM inakA akasmAt hI svargavAsa ho gyaa| 5. pravartinI zrI vicakSaNazrI jaina kokilA, prakharavaktrI viduSI vicakSaNazrI kA janma 1967 ASAr3ha vadi ekama ke dina amarAvatI meM huA thaa| inake pitA kA nAma thA mizrImala jI mUthA aura mAtA kA nAma thA ruupaadevii| mUthA jI mUlataH pIpADa ke rahane vAle the, kintu vyApAra hetu amarAvatI meM nivAsa kara rahe the| isa bAlikA kA janma nAma thA daakhiibaaii| dAkha ke anusAra hI bAlyAvasthA se lekara sAMdhya belA taka inakA vyavahAra madhura hI rhaa| choTI sI avasthA meM hI inakI sagAI pannAlAla jI muNota ke sAtha kara dI gaI thii| samvat 1970 meM inake pitA mizrImala jI kA acAnaka svargavAsa ho gyaa| svarNazrI jI ke samparka meM satata Ane ke kAraNa mAtA aura putrI donoM hI dIkSA kI icchuka ho giiN| sasurAla se Ae AbhUSaNoM ko inhoMne pahananA asvIkAra kara diyaa| ghara kI zAdiyoM meM bhI sammilita nahIM huiiN| isase inake dAdAjI asantuSTa hue| mAtA-putrI dvArA dIkSA kI anumati cAhane para unhone asvIkAra kara dI, bar3I kaThinatA se svIkAra bhI kiyaa| utsava bhI cAlU hue, aina vakta para dAdAjI ne manA hI kara dI aura anta meM nimbAja ke ThAkura ke yahA~ isakI pezI huii| nimbAja ThAkura ne inakA parIkSaNa karane ke pazcAt dIkSA kI svIkRti de dii| dIkSA hetu jatanazrI, jJAnazrI, upayogazrI Adi pIpAr3a pahuMca cukI thiiN| inhIM kI upasthiti meM samvat 1981 jyeSTha sudi paMcamI ko dIkSA dI gii| donoM ke nAma-mAtA rUpAbAI kA nAma vijJAnazrI aura dAkhI bAI kA nAma vicakSaNazrI rakhA gayA aura donoM ko svarNazrI jI mahArAja kI ziSyA ghoSita kiyaa| ina donoM ko bar3I dIkSA gaNanAyaka harisAgara jI mahArAja ne dI aura vicakSaNazrI ko jatanazrI kI ziSyA ghoSita kiyaa| dIkSA grahaNa ke pazcAt zAstroM kA adhyayana karane lgiiN| prakhara buddhi thI hI aura pratibhA bhI thii| kucha hI samaya meM acchI viduSI bana giiN| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (413) 2010_04 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApakI vANI meM zrotA ko mugdha karane kA jAdU thaa| bar3I-bar3I vizAla sabhAoM meM nirbhIkatA ke sAtha bhASaNa/ pravacana detI thiiN| bar3e-bar3e jainAcAryoM ke samakSa bhI bhASaNa dene meM kabhI bhI hicakicAI nhiiN| tapAgaccha ke prasiddha AcArya yuga divAkara vijayavallabhasUri jI ne to inake bhASaNoM se mugdha hokara inheM "jaina kokilA " zabda se sambodhita kiyA thaa| pravartinI jJAnazrI jI mahArAja ke svargavAsa ke pazcAt isa samudAya kA bhAra inhIM ke kandhoM para A gayA aura inhoMne saphalatApUrvaka nibhaayaa| apane samAja kI garIba mahilAoM ke poSaNa hetu inhoMne prayatna karake 'akhila bhAratIya suvarNa sevA phaNDa' amarAvatI aura jayapura meM sthApita karavAye aura dillI meM 'sohanazrI, vijJAna zrI kalyANa kendra' kI sthApanA krvaaii| ina tInoM saMsthAoM se Arthika sthiti se kamajora mahilAoM ko pratyeka prakAra se gupta rUpa se sahayoga diyA jAtA hai| Apane ratalAma meM 'sukhasAgara jaina gurukula kI sthApanA karavAI / Apane apane upadezoM se aneka bAlikAoM, mahilAoM ko pratibodha dekara vairAgya kI ora prerita kiyA aura pacAsoM ko dIkSA pradAna kI / ApakI dIkSita ziSyAoM meM sarvaprathama dIkSita avicala zrI thIM jo pradhAna pada ko suzobhita kara rahI thiiN| inako samvat 1991 meM dIkSA dii| kaI ziSyAe~ viduSI haiM, vyAkhyAna paTu haiM aura Apake nAma ko dIpita karatI huI zAsana kI sevA meM saMlagna haiM / samvat 2033 meM Apake sIne para akasmAta hI kaiMsara kI gA~Tha ho gaI / vaha gA~Tha bar3hatI hI gaI, gA~Tha ke sAtha vedanA bhI bar3hatI hI gii| Apane kabhI upacAra nahIM karavAyA / azubha karmoM kA udaya samajhakara zAMta bhAva se sahana karane meM hI apanA kuzalakSema samajhA / deha bhinna aura AtmA bhinna hai isa vibheda jJAna ko sAkAra rUpa se apane jIvana meM caritArtha kiyA / " tana meM vyAdhi mana meM samAdhi" dhAraNa kara eka anupama Adarza prastuta kiyA / antima dinoM meM gA~Tha ke phUTa jAne se jo asIma vedanA huI use ve zAMta bhAva se sahana karatI rahIM aura samvat 2037 vaizAkha sudi 4 ko zrImAloM kI dAdAbAr3I, jayapura meM isa nazvara deha kA tyAga kara svarga kI ora prasthAna kiyaa| mohanabAr3I meM bar3e utsava ke sAtha inakA dAha-saMskAra kiyA gyaa| mohanabAr3I meM hI inakA vizAla evaM bhavya samAdhi mandira banA hai| vicakSaNazrI jI ne apanA upanAma 'komala' rakhA thaa| Apake dvArA racita bhajana sAhitya pracura saMkhyA meM prApta haiM unameM kaI sthala para 'komala' kA prayoga kiyA hai| hRdaya se jaisI komala thIM, madhura thIM vaisI hI anuzAsana priya bhI thIM / antima samaya ke pUrva Apane bar3I buddhimAnI se vaicakSaNya pUrvaka kArya kiyA ki sajjana zrI ko pravartinI pada dene kA nirdeza diyA aura apanI sAdhvI samudAya ke lie unakA netRtva apanI prathama ziSyA avicala zrI ko pradhAna pada dekara unake kaMdhoM para DAla diyA / Aja bhI Apake sAdhvI samudAya meM lagabhaga 61 sAdhviyA~ haiM aura ve isa samaya aneka sthAnoM para vicaraNa kara rahI haiM / (414) 2010_04 kharataragaccha kA itihAsa, prathama khaNDa Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. pravartinI zrI sajjanazrI samatA, samanvaya aura udAratA kA adbhuta udAharaNa pravartinI zrI sajjanazrI kA janma vi0saM0 1965 vaizAkhI pUrNimA ko jayapura meM lUNiyA parivAra meM huA thaa| Apake pitA kA nAma zrI gulAbacaMda jI lUNiyA thA jo tatkAlIna yuga ke pramukha jauharI the| ApakI mAtA kA nAma mehatAba bAI thaa| Apake mAtA-pitA terApanthI samAja ke agragaNya zrAvaka the| mAtA-pitA ne ina kA vivAha jayapura rAjya ke dIvAna nathamala jI golechA ke putra kalyANamala jI se kara diyaa| ApakA sasurAla pakSa sthAnakavAsI samudAya kA anugAmI thaa| ApakA dhyAna sAMsArika kRtyoM meM na hokara adhyAtma kI ora hI banA rahatA thaa| ApakI dharmasAdhanA ko dekhate hue Apake parivAra ne Apako dIkSA lene kI anumati pradAna kara dii| vi0saM0 1999 ASAr3ha sudi 2 ko jayapura meM upAdhyAya maNisAgara jI ne Apako dIkSA dekara pravartinI jJAnazrI kI ziSyA ghoSita kiyA aura Apa sajjanakumArI se sAdhvI sajjanazrI bana gyiiN| vi0saM0 2000 meM lohAvaTa meM zrI jinaharisAgarasUri se bar3I dIkSA prApta kii| apane lambe jIvanakAla meM Apane rAjasthAna, madhyapradeza, uttarapradeza, bihAra aura baMgAla ke vividha sthAnoM kI yAtrA karate hue dharmaprabhAvanA kii| apanI dharmayAtrA meM Apane pravacana, lekhana, tapa, svAdhyAya Adi ko avirata rUpa se jArI rkhaa| Apa dvArA likhita aura anUdita vibhinna grantha prakAzita ho cuke haiN| vi0saM0 2032 meM jodhapura meM AcArya jinakAMtisAgarasUri ne Apako pravartinI pada para pratiSThApita kiyaa| san 1969 vi0saM0 2046 meM jayapura saMgha ne akhila bhAratIya stara para ApakA abhinandana kara Apako zramaNI nAmaka abhinandana grantha bheMTa kiyaa| I0san 1992 disambara kI nau tArIkha ko jayapura meM ApakA nidhana ho gyaa| sthAnIya mohanabAr3I meM ApakA dAha saMskAra kara vahA~ ApakI smRti meM eka bhavya smAraka kA nirmANa karAyA gyaa| ApazrI ne zrutasAdhanA kI jo jyoti prajjvalita kI hai use ApakA sAdhvI maMDala nirantara pracArita va prasArita karatA huA jinazAsana ke gaurava meM abhivRddhi kara rahA hai| Wan Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (415) 2010_04 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. pravartinI zrI tilakazrI ) Apa kA janma vi0saM0 1982 ASAr3ha sudi 10 ko pAdarA (gujarAta) meM huaa| janmanAma tArA kumArI thaa| zrImAla chajalAnI gotrIya motIlAla jI evaM lakSmIbahana inake mAtA-pitA the| vi0saM0 1996 phAlguna vadi 2 ko aNAdarA meM vicakSaNazrI jI ke pAsa dIkSA grahaNa kii| dIkSA nAma tilakadhI rakhA gyaa| abhI Apa pravartinI pada kI zobhA bar3hA rahI haiN| Apa milanasAra aura acchI viduSI haiN| asvasthatA ke kAraNa abhI Apa ahamadAbAda meM sthiravAsa kara rahI haiN| pra0 puNyazrIjI maMDala kI Apa pramukha haiN| jaina zAsana ke pracAra-prasAra meM atyanta vicakSaNa evaM vyavahArakuzala sva0 zrI vicakSaNazrI jI kA ziSyA-praziSyA maMDala atyadhika vizAla hone se vicakSaNamaMDala ke nAma se vikhyAta hai| isa maMDala kI pramukha ziSyAoM ke nAma isa prakAra haiM1. zrI vinItAzrI 2. zrI candrakalAzrI 3. zrI candraprabhAzrI 4. zrI manoharazrI 5. zrI suraMjanAzrI 6. zrI maNiprabhAzrI ina saba kA saMkSipta paricaya isa prakAra hai zrI vinItAzrI inakA janma vi0saM0 1983 vaizAkha vadi 4 ko pAdarA meM huaa| ApakA janmanAma vidyAkumArI thaa| inake mAtA-pitA zrImAla chajalAnI gotrIya campAbahena aura motIlAla zAha the| vi0saM0 1996 phAlguna vadi 2 ko anAdarA meM dIkSA grahaNa kara vicakSaNazrI jI kI ziSyA banIM aura vinItAzrI nAma prApta kiyaa| Apa atyanta sarala hRdaya haiM aura AjIvana guru kI sevA meM saMlagna rahI haiN| Apa abhI 5 sAdhviyoM ke sAtha vicaraNa kara rahI haiN| candrakalAzrI inakA janma vaizAkha zuklA 1 saM0 1991 ko mulatAna meM huaa| ApakA janma nAma lAjavantI kumArI thaa| nAhaTA gotrIya sarasvatI bAI aura dhanIrAma inake mAtA-pitA the| vi0saM0 2009 phAlguna sudi 5 ko chApIher3A meM pravartinI vicakSaNazrI kI ziSyA banakara candrakalAzrI nAma prApta kiyaa| Apa atyanta saralamanA aura udAratA kI pratIka haiN| sulocanAzrI jI Adi 4 sAdhviyoM ke sAtha mAlapurA dAdAvAr3I kI pratiSThA meM Apa sammilita huI thiiN| (416) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI candraprabhAzrI) vi0saM0 1995 mAgha vadi 13 ko bIkAnera meM nAhaTA gotrIya bAlacandra jI kI dharmapatnI dhApU bAI kI kukSi se inakA janma huaa| inakA janma nAma mohinI kumArI thaa| vairAgyavAsita hokara vi0saM0 2008 phAlguna sudi 12 ko khujanera (mAlavA) meM dIkSA grahaNa kara vicakSaNazrI jI kI ziSyA banIM aura candraprabhAzrI nAma prApta kiyaa| jaina sAhityamahArathI zrI agaracanda jI bhaMvaralAla jI nAhaTA kI Apa bhatIjI haiN| Apa atyanta viduSI aura vyavahAradakSA haiN| Apa apane 14 sAdhviyoM ke sAtha mAlapurA kI pratiSThA vi0saM0 2058 meM sammilita huI thiiN| Apake dvArA paThita maMgala pATha (mAMgalika) bar3A prabhAvazAlI aura vighnahArI hai| ApakA 2059 kA cAturmAsa jayapura meM huaa| zrI manoharazrI inakA janma pAdarA meM vi0saM0 1993 zrAvaNa zuklA 1 ko zrImAla cimanabhAI-candanabAlA ke ghara huA thaa| ApakA janmanAma madhukAntA thaa| vi0saM0 2011 mArgazIrSa sudi 11 ko pAdarA meM dIkSA grahaNa kara pravartinI zrI vicakSaNazrI jI kI ziSyA bniiN| ApakA dIkSA nAma manoharazrI rakhA gyaa| Apa zatAvadhAnI haiM, vyAkhyAna meM dakSa aura kuzala lekhikA bhI haiN| purAtanasthaloM kA jIrNoddhAra va saMgha ke vikAsa hetu Apa sarvadA prayatnazIla rahI haiN| - ApakI aneka ziSyAyeM bhI viduSI aura lekhikAyeM haiN| 5 sAdhviyoM ne zodha prabandha likhakara pIeca0DI0 kI upAdhi bhI prApta kI hai1. DaoN0 surekhAzrI (Apa vartamAna meM DI0liT kara rahI haiM) 2. madhusmitAzrI 3. DaoN0 divyaguNAzrI 4. sumitaprajJAzrI 5. hemarekhAzrI mAlapurA dAdAvAr3I kI prasiddha pratiSThA ke samaya Apa apane 16 ziSyAoM ke sAtha vidyamAna thiiN| zrI suraMjanAzrI inakA bacapana kA nAma ramA kumArI thaa| vi0saM0 1993 mAgha sudi ko pAdarA meM inakA janma huaa| Apake mAtA-pitA mehatA bADIlAla bhAI aura icchA bahena the| vi0saM0 2012 ASAr3ha sudi 10 ke dina zrI vicakSaNazrI jI se dIkSA grahaNa kara suraMjanAzrI nAma prApta kiyaa| Apa milanasAra, saralahRdayA aura viduSI sAdhvI haiN| siddhAMjanA Adi 6 sAdhviyoM ke sAtha ApakA varSa 2059 kA cAturmAsa gar3hasivAnA thaa| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (417) 2010_04 . Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI maNiprabhAzrI jayapura nivAsI chAjer3a gotrIya zrI anantamala jI saMtoSabAIke ghara saM0 1996 bhAdrapada zuklA 11 ko inakA janma huaa| ApakA bAlyAvasthA kA nAma munnAkumArI thaa| saM0 2013 phAlguna zuklA 10 ko ToMka meM pravartinI zrI vicakSaNazrI jI ke pAsa Apane dIkSA grahaNa kara maNiprabhAzrI nAma prApta kiyaa| Apa prasiddha vyAkhyAtrI haiN| ApakA upadeza atyanta sarala aura lokapriya rahA hai| Apake vyAkhyAna meM pratidina dUra-dUra se zrotAgaNa Ate haiN| Apake upadeza se jalagA~va, amarAvatI Adi vibhinna sthAnoM para kaI naI dAdAvAr3iyoM kA nirmANa huA hai| Apa viduSI evaM prabhAvikA haiN| apanI 11 ziSyAoM ke sAtha Apane 2059 kA cAturmAsa dhamatarI meM kiyaa| ApakI viduSI ziSyA hemaprajJAzrI zodha prabandha likhakara DAkTareTa kI upAdhi prApta kara cukI haiN| zrI zaziprabhAzrI zrI puNyazrI jI ma0 kI paramparA meM pravartinI zrI vicakSaNazrI jI mahArAja ke pazcAt pravartinI zrI sajjanazrI jI banI thii| unakI pramukha ziSyAoM meM zrI zaziprabhAzrI haiN| inakA paricaya isa prakAra hai inakA janma vi0saM0 2001 bhAdrapada vadi 15 ko phalaudI meM huA thaa| inake mAtA-pitA golechA gotrIya zrI tArAcanda jI evaM bAlAbAI the| sAdhvI sajjanazrI jI ke upadeza se prabuddha hokara saM0 2014 mArgasira vadi 6 ko byAvara meM dIkSA grahaNa kara kiraNakumArI se zaziprabhAzrI bniiN| Apa ucca adhyayana kara vyAkaraNazAstrI Adi kaI upAdhiyA~ prApta kara cukI haiN| Apa acchI viduSI aura vyAkhyAtrI haiN| Apake prayatnoM se hI svargIyA zrI sajjanazrI jI ma0 ke samAdhi sthAna ko bhavya svarUpa prApta huA hai| ApakI eka ziSyA saumyaguNAzrI ne DAkTareTa kI upAdhi prApta kI hai| ApakA saM0 2059 kA cAturmAsa mAlegAMva meM thaa| mahattarA padavibhUSitA svargIyA zrI campAzrI jI ma0sA0 ke sAdhvI maMDala meM pramukha haiM-zrI sUryaprabhAzrI aura zrI vimlprbhaashrii| zrI sUryaprabhAzrI inakA janma vi0saM0 2003 vaizAkha zukla 5 ko phalaudI meM huA thaa| mAlU gotrIya zrI jJAnacanda jI evaM tejA devI Apake mAtA-pitA the| bacapana kA nAma suzIlA kumArI thaa| saM0 2022 mArgasira sudi 10 ko phalaudI meM campAzrI jI se dIkSA grahaNa kara sUryaprabhAzrI nAma prApta kiyaa| Apane vyAkaraNa, kAvya, koza, chanda evaM jaina zAstroM kA acchA adhyayana kiyA hai| udAratA aura milanasAritA Apake pramukha guNa haiN| Apa apane 12 ziSyAoM ke sAtha mAlapurA pratiSThA mahotsava meM sammilita huI thiiN| (418) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vimalaprabhAzrI inakA janma 2014 mAgha vadi 4 ko sivAnA meM huA thaa| lalavANI gotrIya zrI vaMzarAja jI evaM zrImatI pyArI devI inake mAtA-pitA the| inakA janmanAma nAraMgI kumArI thaa| vi0saM0 2033 mAgha sudi 11 ko sivAnA meM hI Apa dIkSA grahaNa kara zrI campAzrI jI kI ziSyA banIM aura vimalaprabhAzrI nAma prApta kiyaa| Apa vyAkaraNa, kAvya, koza, nyAya evaM jaina sAhitya kI acchI jJAtA haiN| Apa apanI 10 ziSyAoM ke sAtha vicaraNa kara rahI haiN| sUryaprabhAzrI aura vimalaprabhAzrI ne apanI svargIyA guruvaryA kI smRti meM gar3hasivAnA meM hI campAvAr3I nAmaka bhavya smAraka kA nirmANa sampanna karAyA hai| samvat 2057 meM isakA pratiSThA mahotsava sampanna huA thaa| divyaprabhAzrI lohAvaTa nivAsI bhaMsAlI gotrIya zrI megharAja jI evaM zrImatI mUlI bAI ke ghara vi0saM0 1999 migasara sudi 11 ko inakA janma huaa| janmanAma candrAkumArI thaa| svanAmadhanyA pravartinI puNyazrI jI mahArAja kI ziSyA zrI pavitrazrI jI ke pAsa candrAkumArI ne vi0saM0 2009 migasara sudi pUnama ko lohAvaTa meM dIkSA grahaNa kii| inakA dIkSA nAma divyaprabhAzrI rakhA gyaa| Apa acchI viduSI aura vyAkhyAtrI haiM, kaI barasoM se gujarAta kI ora hI vicaraNa kara hI haiN| ApakA vistRta ziSyA-praziSyA maNDala hai| zrIkamalazrI pravartinI zrI svarNazrIjI mahArAja kI ziSyA zrI candanazrIjI kI paramparA meM kamalazrIjI vidyamAna haiN| maMdasaura nivAsI zrI mannAlAla jI lor3hA va hullAsa devI inake pitA-mAtA the| vi0saM0 1969 ASAr3ha sudi saptamI ko inakA janma huaa| janma nAma kaMcana kumArI thaa| saMvat 2002 vaizAkha sudi tIja ko maMdasaura meM dIkSA grahaNa kI aura candanazrIjI kI ziSyA bniiN| Wan saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (419) 2010_04 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. pravartinI zrI zivazrIjI kA samudAya zrI udyotazrIjI mahArAja kI praziSyA evaM zrI lakSmIzrIjI kI ziSyA zrI zivazrIjI mahArAja thiiN| inakA dUsarA nAma siMhazrIjI bhI milatA hai| inakA janma vikrama saMvat 1912 meM phalaudI meM huA thaa| pitA kA nAma lAlacandrajI aura mAtA kA nAma amolaka devI thaa| janma nAma ApakA zerU thaa| bAlyAvasthA meM hI vaidhavyAvasthA prApta ho gaI thii| saMvat 1932 akSaya tRtIyA ko dIkSA grahaNa kii| dIkSA nAma zivajI rakhA gyaa| vikrama saMvat 1965 pauSa sudi 12 ko ajamera meM ApakA svargavAsa huaa| ApakA sAdhvI samudAya vizAla hone ke kAraNa Apake nAma para hI 'zivazrIjI kA samudAya' ke nAma se prasiddha hai| Apane aneka mahilAoM evaM kanyAoM ko dIkSA dii| una sabake nAma prApta nahIM hai, kintu ApakI sAta ziSyAe~ prasiddha haiM :1. pratApazrI 2. devazrI 3. premazrI 4. jJAnazrI 5. vallabhazrI 6. vimala zrI 7. pramodazrI ina prasiddha sAta ziSyAoM meM se pA~ca ziSyAe~ pravartinI pada ko suzobhita kara cukI haiM, unakA paricaya kramazaH isa prakAra hai : ((1) pravartinI zrI pratApazrI) ApakA janma pauSa sudi 10 vi0saM0 1925 ko phalaudI meM huaa| luMkar3agotrIya sukanacanda jI evaM sukana devI Apake mAtA-pitA the| ApakA janmanAma AsIbAI (jyoti bAI) thaa| 12 varSa kI alpAyu meM sUryamalla jI jhAbaka ke sAtha ApakA vivAha huA thA kintu Apa zIghra hI saubhAgyasukha se vaMcita ho gyiiN| vi0saM0 1947 mArgasira vadi 10 ko ApakI dIkSA huI aura zivazrI jI kI pradhAna ziSyA banIM aura nAma pratApazrI jI rakhA gyaa| zivazrI jI ke svargavAsa ke pazcAt inheM pravartinI pada prApta huaa| vi0saM0 1997 meM ApakA phalaudI meM svargavAsa huaa| dvAdazaparvavyAkhyAna, caityavaMdana-stuti-caturviMzati, AnandaghanacaubIsI Adi aneka graMtha ApakI preraNA se prakAzita hue| Apa dvArA dIkSita caitanyazrIjI Adi 12 sAdhviyA~ thIM, kintu inakI ziSyAoM meM vartamAna samaya meM zrI divyazrI hI vidyamAna haiN| ve phalaudI nivAsI aura jhAbaka gotrIya haiN| vi0saM0 1996 mAgha sudi 3 ko phalaudI meM inakI dIkSA huI thii| kaI varSoM kI asvasthatA ke kAraNa khar3agapura (baMgAla) meM sthiravAsa kara rahI haiN| (2) pravartinI zrI devazrI vi0saM0 1928 meM phalaudI meM ApakA janma huA thaa| vaidhavya ke pazcAt inhoMne dIkSA grahaNa kara lii| pravartinI pratApazrI jI ma0 ke svargavAsa ke pazcAt saM0 1997 mAgha vadi 13 ko inheM pravartinI pada pradAna kiyA gyaa| inakA nidhana vi0saM0 2010 bhAdrapada vadi 13 ko phalaudI meM huaa| hIrAzrI jI Adi kaI viduSI sAdhviyA~ ApakI ziSyAyeM thiiN| (420) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ((3) pravartinI zrI premazrI inakA janma vi0saM0 1938 ko zarat pUrNimA ke dina phalaudI meM huaa| chAjer3a gotrIya kizanalAla jI evaM zrImatI lAbhU devI Apake mAtA-pitA the| ApakA janmanAma dhUlIbAI thaa| 13 varSa kI alpAvasthA meM AIdAna jI golechA ke sAtha ApakA vivAha huA thaa| eka varSa ke andara hI Apa vaidhavya ko prApta ho gyiiN| 16 varSa kI Ayu meM vi0saM0 1954 migasara vadI 10 ko phalaudI meM ApakI dIkSA huI aura siMhazrI jI kI ziSyA bana kara premazrI nAma prApta kiyaa| pravartinI devazrI jI ma0 ke svargavAsa ke pazcAt vi0saM0 2010 bhAdrapada sudi 15 ko pravartinI pada Apako pradAna kiyA gayA, kintu isI varSa Azvina vadi 13 ko ApakA svargavAsa ho gyaa| ApakA jIvana saMyama, dhyAna-mauna niSThAmaya thaa| ApakI yazazrI, anubhavazrI, tejazrI Adi 25 viduSI ziSyAe~ thiiN| ApakI praziSyAoM meM anubhavazrIjI kI ziSyA vinodazrI, hemaprabhAzrI tathA sAdhvI tejazrIjI kI ziSyA sulocanAzrI Adi vidyamAna haiM / inakA paricaya isa prakAra hai :(ka) zrI anubhavazrI-inakA janma vi0saM0 1959, bhAdavA vadi 8 ke dina zAjApura meM huA thaa| inake mAtA-pitA kA nAma sonAdevI, jamunAdAsajI mAMDAvata thaa| janma nAma gulAbakumArI thaa| pravartinI zrI premazrIjI mahArAja ke pravacanoM se prabhAvita hokara samvat 1979 ko dIkSA grahaNa kara anubhava zrI banI thiiN| Apa saMskRta, prAkRta kI viduSI, Agama-marmajJA evaM prakhara vyAkhyAtrI thiiN| jaMghAbala kSINa hone ke kAraNa 26 varSa taka pAlI meM sthAnApanna hokara zAsana kI sevA karatI rhiiN| vi0saM0 2043 phAlguna vadi 3 ko samAdhipUrvaka ApakA svargavAsa huaa| vartamAna meM ApakI chaH ziSyA evaM 11 praziSyAe~ haiN| (kha) zrI vinodazrI-inakA janma vi0saM0 1987 kArtika zuklA 1 ko bhopAla meM huA thaa| inake pitA bhANDAvata gotrIya geMdamala jI the aura mAtA kA nAma laharabAI thaa| ApakA janmanAma yazavanta kumArI thaa| vi0saM0 2000 ASAr3ha vadi 13 ko phalaudI meM ApakI dIkSA huI aura anubhavI jI kI ziSyA banakara vinodazrI nAma prApta kiyaa| vyAkaraNa, nyAya, jaina sAhitya Adi para ApakA acchA adhikAra hai| zrI hemaprabhAzrI ApakI AjJAnuvartinI haiN| (ga) zrI hemaprabhAzrI-inakA janma 2001 zrAvaNa zuklA 10 ko ujjaina meM huaa| ApakA janmanAma indirA thaa| bhANDAvata gotrIya geMdAmala Apake pitA aura candrA devI mAtA thiiN| vi0saM0 2012 vaizAkha sudi 7 ko pAlI meM inakI dIkSA huI aura anubhavazrI jI kI ziSyA banakara hemaprabhAzrI nAma prApta kiyaa| Apane darzanazAstra meM ema0e0 kara sAhitya, darzana, jyotiSa aura jainAgama sAhitya para acchA adhikAra prApta kiyaa| Apa prakhara vyAkhyAtrI haiN| 'pravacanasAroddhAra TIkA saha' nAmaka kaThina grantha kA Apane hindI meM anuvAda kiyA hai jo prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura se 2 bhAgoM meM prakAzita ho cukA hai| ApakI kaI anya pustakeM bhI prakAzita ho cukI haiN| Apa prabhAvazAlinI aura madhura bhASiNI haiN| ApakI ziSya maMDalI meM 15-16 sAdhviyA~ haiN| Apa unake sAtha haidarAbAda meM virAjamAna haiN| ApazrI ne preraNA dekara aneka dAdAvAr3iyoM kA nirmANa karAyA hai| gata varSa ApakI eka sAdhvI ne pIeca0DI0 kI upAdhi prApta kI hai| (gha) zrI sulocanAzrI-vi0saM0 2005 vaizAkha vadi 3 ko phalaudI meM inakA janma huA thaa| hur3iyA vaida zrI gumAnamala jI inake pitA aura mAtA lAr3a devI thiiN| sva0 zrI gumAnamala jI ne apane jIvanakAla meM 500 se adhika aThAiyA~ kI thiiN| Apa tapasvIratna the| vi0saM0 2018 meM saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (421) 2010_04 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASAr3ha vadi 6 ko phalaudI meM candana kumArI ne tejazrI jI ke pAsa dIkSA lekara sulocanAzrI nAma prApta kiyaa| Apa apane 21 sAdhviyoM ke sAtha cennai meM vicaraNa kara rahI haiN| inakI pramukha ziSyA sAdhvI sulakSaNAzrI haiN| (Ga) zrI sulakSaNAzrI-inakA janma saM0 2010 zrAvaNa sudi 5 ko phalaudI meM huaa| inakA janma nAma suzIlA thaa| Apa sulocanAzrI jI kI laghu bhaginI haiM aura vi0saM0 2028 phAlguna sudi 3 ko sulocanAzrI se hI dIkSA grahaNa kara sulakSaNAzrI nAma prApta kiyaa| Apa nirantara sAdhanA meM saMlagna rahatI haiN| ((4) pravartinI zrI vallabhazrI __ pravartinI zrI premazrIjI ke svargavAsa ke pazcAt sAdhvI samudAya kA netRtva zrI vallabhazrIjI ke kandhoM para AyA, pravartinI bniiN| inakA janma saMvat 1951 pauSa vadi 7 ko lohAvaTa meM huA thaa| pArakha gotrIya sUrajamala jI aura gogA devI inake pitA-mAtA the| lohAvaTa nivAsI pArakha gotrIya mukundacanda jI-kastUra devI kI suputrI jar3AvabAI kA janma 1928 zrAvaNa zuklA tIja ko huA thaa| jar3AvabAI kA vivAha lakSmIcanda jI copar3A ke sAtha huA thaa| bAraha varSa pazcAt hI jar3AvabAI vidhavA ho cukI thiiN| jar3AvabAI vallabhazrIjI kI sagI buA lagatI thiiN| __saMvat 1961 migasara sudi paMcamI ko buA-bhatIjI donoM kI dIkSA mahAtapasvI zrI chaganasAgara jI mahArAja ke hAthoM se huii| yaha jor3I siMhazrIjI mahArAja kI ziSyA bnii| jJAnazrI bar3I thIM aura vallabhazrIjI choTI, saMvat 1996 vaizAkha sudi 13 ko jJAnazrIjI kA phalaudI meM svargavAsa ho gyaa| yahI kAraNa hai ki pravartinI devazrIjI ke svargavAsa ke pazcAt pravartinI pada premazrIjI ko prApta huA aura unake svargavAsa ke pazcAt pravartinI pada saMvat 2010 zarad pUrNimA ke dina choTI sAdar3I meM vallabhazrIjI ko prApta huaa| vallabhazrIjI praur3ha viduSI thIM, upadeza dene meM paTu thIM apane prabhAvazAlI pravacanoM se aneka viziSTa vyaktiyoM ko pratibodha dekara ahiMsaka banAyA thaa| jaMghAbala kSINa hone para chaH varSa taka amalanera meM rhiiN| vikrama saMvat 2018 phAlguna sudi caturdazI ko ApakA svargavAsa huaa| inakI ziSyA-praziSyAoM meM lagabhaga 50 abhI vidyamAna haiN| Apane lagabhaga 20 pustakoM kA lekhana, sampAdana va prakAzana karavAyA thaa| (5) pravartinI zrI pramodazrI zrI zivazrIjI mahArAja kI eka ziSyA vimala zrIjI thiiN| vimalazrIjI ke saMbaMdha meM koI paricaya prApta nahIM hotA hai| phalaudI nivAsI sUrajamala jI golechA inake pitA the| vikrama saMvat 1955 kArtika sudi paMcamI ko inakA janma huaa| janma nAma lakSmI thaa| lakSmI kI mAtA kA nAma jeThIbAI thaa| lakSmI kI 21/2 varSa kI avasthA meM hI phalaudI nivAsI zrI lAlacanda (422) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI DhaDhDhA ke sAtha sagAI kara dI gii| lakSmI ke jIvana meM vivAha baMdhana kA yoga nahIM thA, yoga thA saMyama grahaNa karane kaa| vikrama saMvat 1964 mAgha sudi 5 ko hI mAtA-putrI donoM ne hI zivazrIrjI mahArAja ke pAsa saMyama grahaNa kara liyaa| mAtA jeThIbAI kA nAma jayavaMtazrI tathA putrI lakSmI kA nAma pramodazrI rakhA gyaa| pramodazrI ko zikSA-dIkSA dekara yogyatama banAne kA sArA zreya vimalazrIjI ko jAtA hai| Apa AgamoM kI jJAtA thIM, ojasvI pravacanakAra thIM, vyAkhyAna paTu thIM aura tapasvInI bhI thiiN| 74 varSa kI avasthA meM Apane mAsakSamaNa jaisI mahAn tapasyA kii| antima avasthA meM asvasthatA ke kAraNa bAr3amera meM sthAnApanna ho gaI thiiN| vikrama saMvat 2039 pauSa vadi dazamI ko bAr3amera meM hI ApakA svargavAsa huaa| ApakI ziSyAoM meM zrI prakAzazrI, zrI vijayendrazrI aura DaoN0 vidyutprabhAzrI Adi pramukha haiN| (ka) zrI prakAzazrI-vi0saM0 1972 Azvina kRSNA 11 ko khairavA (pAlI) meM inakA janma huaa| janmanAma haMsakumArI thaa| samadar3iyA mUthA hIrAcaMda jI zrImAla Apake pitA the aura mAtA kA nAma banIbAI thaa| vi0saM0 1984 mArgasira sudi 13 ko khairavA meM hI zrI pramodazrI jI se Apane dIkSA grahaNa kii| ApakA dIkSA nAma prakAzazrI rakhA gyaa| sva0 zrI zivazrI jI ma0 ke maNDala meM Apa isa samaya sabase vayovRddha sAdhvI haiN| (kha) zrI vijayendrazrI-inakA janma vi0saM0 1984 mArgazIrSa sudi 11 ko pratApagar3ha meM huA thaa| inakA janmanAma kamalA kumArI thaa| jhavAsA gotrIya zrI motIlAla jI aura jhamakU bAI Apake pitAmAtA the| vi0saM0 2009 mAgha sudi 11 ko udayapura meM Apane pramodazrI jI se dIkSA grahaNa kara vijayendra zrI nAma prApta kiyaa| 12 sAdhviyoM ke sAtha Apa vicaraNa kara rahI haiN| (ga) zrI ratnamAlAzrI evaM DaoN0 vidyutprabhAzrI-ratnamAlAzrI kA janma vi0saM0 1998 jyeSTha sudi ko mokalasara meM huA thaa| pArasamala jI luMkar3a kI Apa dharmapatnI thiiN| ApakA janma nAma rohiNI devI thaa| vi0saM0 2030 ASAr3ha vadi 7 ko apane putra mIThAlAla aura putrI vimalA ke sAtha Apane pAlItANA meM AcArya jinakAMtisAgarasUri jI se dIkSA grahaNa kI aura ratnamAlAzrI nAma prApta kiyA gyaa| mIThAlAla hI Aja upAdhyAya maNiprabhasAgara jI haiM aura vimalA hI DaoN0 vidyutprabhAzrI haiN| DaoN0 vidyutprabhA kA janma vi0saM0 2020 jyeSTha sudi 6 ko mokalasara meM huA thaa| Apa acchI viduSI, kuzala vyAkhyAtrI evaM lekhikA haiN| seTha motIzAha Adi kaI pustakeM ApakI prakAzita ho cukI haiN| dravya-vijJAna para Apako DAkTareTa kI upAdhi bhI prApta ho cukI hai| (6) pravartinI zrI jinazrI pramodazrI jI ke pazcAt pravartinI pada para vallabhazrI jI kI ziSyA zrI jinazrI jI vibhUSita huiiN| ApakA janma vi0saM0 1957 Azvina sudi 8 ko tivarI meM huA thaa| Apake pitA kA nAma lAdhUrAma saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (423) _ 2010_04 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI burar3a evaM mAtA kA nAma ghUr3IdevI thaa| saMvat 1976 migasara sudi 5 ko Apane zrI vallabhazrI jI mahArAja se dIkSA grahaNa kii| vi0saM0 2040 vaizAkha zukla 2 ko Apako pravartinI pada prApta huaa| ApakA svargavAsa vi0saM0 2045 jeTha sudi saptamI ko amalanera nAmaka sthAna para huaa| (7) pravartinI zrI hemazrI ) phalaudI nivAsI golechA gotrIya zrI jamunAlAla jI evaM zrImatI sugana devI ke yahA~ inakA janma saM0 1962 Azvina sudi 2 ko huaa| inakA janma nAma kolA kumArI thaa| vi0saM0 1980 jyeSTha sudi 5 ko phalaudI meM pravartinI zrI valalabhazrI jI ke pAsa dIkSA grahaNa kara sAdhvI hemazrI nAma prApta kiyaa| Apa viduSI sAdhvI thiiN| pravartinI zrI jinazrI jI ke svargavAsa ke pazcAt Apako pravartinI pada saMvat 2046 migasara vadi paMcamI ko saidhavA meM pradAna kiyA gyaa| inakA svargavAsa saMvat 2046 vaisAkha vadi 13 ko ujjaina meM huaa| ___ vartamAna samaya meM mahattarA pada vibhUSitA zrI manoharazrI jI aura pravartinI pada vibhUSitA zrI vidvAnzrI jI zrI zivazrI jI mahArAja ke samudAya kA netRttva saMbhAla rahI haiN| Apa donoM kA saMkSipta paricaya isa prakAra hai : (8) mahattarA zrI manoharazrI Apa pravartinI zrI zivazrI jI ke samudAya kI pUrva pravartinI zrI vallabhazrI jI kI praziSyA evaM zrI guptizrI kI ziSyA haiN| inakA janma vi0saM0 1979 mAgha sudi 5 ko phalaudI meM huA thaa| ye rAkhecA gotrIya rAvatamala jI aura jIyodevI kI putrI thiiN| bacapana kA nAma pArvatI kumArI thaa| vi0saM0 1991 meM mAgha sudi 13 ko lohAvaTa meM dIkSA prApta kara manoharazrI nAma prApta kiyaa| Apane chattIsagar3ha aMcala ko kharataragaccha kA kendra banAne meM bahuta udyoga kiyaa| Apa sarala svabhAvI evaM milanasAra haiN| ApakA vyaktitva atyanta prabhAvazAlI hai| samudAya meM jJAna-anubhava evaM saMyama meM vayovRddha hone ke kAraNa Apako mahattarA pada se vibhUSita kiyA gyaa| ApazrI kI ziSyAoM kI saMkhyA 31 ke lagabhaga haiM jo acchI vyAkhyAtrI haiN| zArIrika asvasthatA hone ke kAraNa Apa nAgapura meM hI sthiravAsa kara rahI haiN| (9) pravartinI zrI vidvAn zrI) inakA janma vi0saM0 1978 kArtika vadi 15 (dIpAvalI) ko lohAvaTa meM huaa| pArekha gotrIya sampatalAla jI inake pitA aura jhamakUbAI inakI mAtA thiiN| bacapana kA nAma bidAmI kumArI (424) kharataragaccha kA itihAsa, prathama-khaNDa 2010_04 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvI zrI zivazrI jI (siMha zrI jI ) ma. kA samudAya paraMparA A sva. sAdhvI zrI zivazrI jI ma. sva. sAdhvI zrI jJAnazrI jI ma. sva. pravartinI zrI pratApazrI jI ma. For Private & Personal sva. pravartinI zrI premazrI jI ma. Jainelibrary.org Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. pravartinI zrI vallabhazrI jI ma. sva. pravartinI zrI pramodazrI jI ma. sva. pravartinI zrI jinazrI jI ma. sva. pravartinI zrI hemazrI jI ma. D For private / urational Personal use only Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahattarA zrI manohara zrI jI ma. pravartinI zrI vidvAn zrI jI ma. mahattarA zrI manohara zrI jI ma. sAdhvI- maNDala sahita * For Private & Fersonal Use Only 2010-04 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. pra. zrI premazrI jI ma. kA ziSyA-praziSyA maNDala zrI vinodazrI jI ma. sva. zrI anubhavazrI jI ma. zrI priyadarzanAzrI jI ma. zrI vinayaprabhAzrI jI ma. zrI kalpalatAzrI jI ma. zrI priyaMvadAzrI jI ma. zrI amitayazAzrI jI ma. zrI vinItaprajJAzrI jI ma. zrI vinItayazAzrI jI ma. zrI hemaprabhAzrIjI ma. zrI zuddhAMjanAzrI jI ma. zrI zraddhAMjanAzrIjI ma. zrI yogAMjanAzrI jI ma. zrI zIlAMjanAzrI jI ma. zrI dIpamAlAzrI jI ma. zrI dIpazikhAzrI jI ma. 2010_04 For Private & Pesonal Use Only Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. pravartinI zrI pramodazrI jI ma. kA ziSyA-praziSyA maNDala zrI prakAzazrI jI ma. pravartinI zrI pramodazrI jI ma. zrI ratanamAlAzrI jI ma. zrI zAsanaprabhAzrI jI ma. zrI nIlAMjanAzrI jI ma. zrI prajJAMjanAzrI jI ma. DaoN. zrI vidyutprabhAzrI jI ma. zrI dIptiprajJAzrI jI ma. zrI nItiprajJAzrI jI ma. 2010_04 zrI vijJAMjanAzrIjI ma. For Private a Personaneonly zrI vibhAMjanAzrI jI ma. Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. pravartinI zrI premazrI jI ma. ziSyA - praziSyA maNDala zrI sulocanAzrI jI ma., zrI sulakSNAzrI jI ma. Adi maNDala Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ORDMROGRAM BASOOOOO COCOCOCONCONCOCONCOCONS) CCCCCCCCCCCCCCCCCCOCOCOGOD pravartanI zrI tilakazrIjI mahArAja sAdhvI bhaNDala sahita Coloddadata sAdhvI zrI divyaprabhAzrI jI ma0 sAdhvI zrI nipuNAzrI jI ma. sAdhvI zrI sUryaprabhAzrI jI ma0 Santdeallopinternational-2010-04 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TOTOJOT TUOTTOTOTOU CaTaTCECOTECTCT.Cececece sAthvI zrI ratnAzrI nI ma0 sAthvI mArUtra sahiMta DODUODDUDUB CaracajacagadacaqAJAGATACAU sAdhvI zrI madrapramAthI nI ma0 pvuM sAthvI thI sUkSyapUNathI nI ma0 Jain E arlatan Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaa| vi0saM0 1992 ASAr3ha sudi 3 ko lohAvaTa meM pravartinI zrI zivazrI jI mahArAja ke samudAya kI pUrva pravartinI zrI jJAnazrI jI kI ziSyA banI thiiN| dIkSA nAma vidvAnzrI rakhA gyaa| vartamAna meM Apa pravartinI pada ko suzobhita kara rahI haiN| ApakI nizrA meM bhI nipuNAzrI Adi 10-12 sAdhviyoM kA samudAya hai| zrI nipuNAzrI inakA janma vi0saM0 1982 bhAdrapada vadi terasa ko pAdarA meM huaa| inake pitA kA nAma somAbhAI amRtalAla zAha evaM mAtA kA nAma jAsu bahana thaa| vikrama saMvat 2012 ASAr3ha sudi terasa ko dhUliyA meM dIkSA grahaNa kara pravartinI vallabhazrI jI mahArAja kI ziSyA bniiN| dIkSA nAma nipuNAzrI rakhA gyaa| acchI viduSI aura upadeSya haiM abhI Apa chattIsagar3ha prAnta meM vicaraNa kara rahI haiN| isa prakAra kharataragaccha kI sukhasAgara jI mahArAja kI paramparA meM khyAti prApta puNyazrI maMDala aura zivazrI maMDala meM lagabhaga 250 sAdhviyA~ kharataragaccha aura jinazAsana kA gaurava bar3hAtI evaM apane pravacanoM ke mAdhyama se janamAnasa ko jhaMkRta karatI huI deza ke sabhI bhAgoM meM vicaraNa kara rahI haiN| (zrI mahendraprabhAzrI zrI jinakRpAcandrasUrijI mahArAja ke samudAya meM dIkSita hone para bhI isa samudAya kA koI sAdhu na rahane ke kAraNa nimnAMkita sAdhvIvarga pUrva meM munizrI jayAnandamunijI mahArAja kI AjJAnuvartI rahA aura aba gaNAdhIza upAdhyAya zrI kailAzasAgarajI mahArAja kI AjJAnuvartI haiN| zrI mahendraprabhAzrI kA janma 1 sitambara, san 1940 ko huaa| kohATa bannu nivAsI surANA gotrIya lAla hemarAjajI aura dhanavantI bAI unake pitA-mAtA the| san 1958 meM ratalAma meM inhoMne dIkSA grahaNa kI aura mahendraprabhAzrI nAma prApta kiyaa| inakI guruvaryA kA nAma zrI trilokazrIjI thaa| bahuta hI zAnta prakRti kI aura nizchala hRdayA haiN| ziSyAoM ko sarvocca zikSA dilAne meM inakA pramukha hAtha rahA hai| DaoN0 (sAdhvI) lakSyapUrNAzrI - 14 navambara, san 1959 khImela meM inakA janma huaa| mAtA kA nAma dhApubAI aura pitA kA nAma hemarAjajI mehatA thaa| janma nAma lIlA mehatA thaa| san 1978 meM dIkSA grahaNa kara lIlA se lakSyapUrNAzrI bnii| zrI mahendraprabhAzrIjI ki pramukha ziSyA haiN| jaina prAkRta AgamoM meM syAdvAda naya aura saptabhaMgI kA samIkSAtmaka adhyayana viSaya para zodha prabandha likhakara pI. eca. DI. kI upAdhi prApta kI hai| darzanAcArya kI parIkSA meM bhI svarNapadaka prApta kiyA thaa| saralahRdayA va viduSI haiN| zvetAJjanAzrI ema. e. ApakI ziSyA haiM, jinhoMne ki san 1998 meM dIkSA grahaNa kI thii| saMvigna sAdhu-sAdhvI paramparA kA itihAsa (425) 2010_04 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama pariziSTa kharataragaccha kA bRhad itihAsa-gata AcArya-sAdhu-sAdhviyoM kI nAma sUcI akalaMkadevasUri [pUrNimAgaccha0] 125 334 87,88 89, ajitasena 90, 91, 92 aNadu [kSema0] 311 aNadojI [Adya0] anaMtakIrti [diga0] 301 anantalakSmI 311 anantazrI 291 anantahaMsa 9, 159 anubhava zrI 318 anUpacandra [jinacandrasUri] 128 abhayakuzala [kIrtiratna0] abhayacandra 36 abhayacandra [laghu0] 62, 401 abhayacandra [kIrtiratna0] akSayacaMda [jinAkSayasUri] akSayanidhAna [AcArya zA0 jinacandrasUri] akSayasamudra [jinaraMga0] agaracanda [Adya0] agastya [RSi] aMcalagaccha acalacitta ajita ajitadevasUri ajitazrI 292 318 131 403 222 421 245 351 54, 125 267 350,351 |saMketAkSara-sUcana [ mu0-muni, ga0=gaNi, vA0=vAcaka, vAcanAcArya, pA0=pAThaka, maho0=mahopAdhyAya, anya ga0=anyagacchIya, sA0 sAdhvI, ga0=gaNinI, maha0 mahattarA, prava0=pravartinI, madhu0 madhukara zAkhA, rudra0 rudrapallIya zAkhA, laghu0-laghu kharatara zAkhA, Adya0=AdyapakSIya zAkhA, begar3a-begar3a zAkhA, pippalaka0-pippalaka zAkhA, bhAva0=bhAvaharSIya zAkhA, AcArya0 AcArya zAkhA, jinaraMga0=jinaraMgasUri zAkhA, maNDo0 maNDovarI zAkhA, digmam = digmaNDalAcArya zAkhA, sAgaracandra 0=sAgaracandra sUri zAkhA, kSema0 = kSemakIrti zAkhA, jinabhadra0=jinabhadrasUri zAkhA, kIrtiratna0 kIrtiratnasUri zAkhA, dig0-digmbr| ] (426) pariziSTa-4 2010_04 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 abhayatilaka ga00 126, 130, 137 amRtacandra ga0vA0 161, 203, 205, 210 abhayadevasUri [navAMgITIkAkAra] 1, 8, 9, 12, amRtadharma 241 13, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, amRtadharmagaNi vA0 353 24, 33, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 46, amRtamUrti 125 92, 175, 183, 189, 224, 262, 400 amRtavijaya [kSema0] abhayadevasUri [rudra0] 261, 264 amRtavimala [jinasiddhisUri] 301 abhayamati 64, 401 amRtazrI -151, 405 abhayazekhara 151 amRtasamudra [kSema0] 335 abhayasAgara 203 amRtasAgara 381 abhayasundara 232 amRtasAra [kIrtiratra0] 350 abhayasoma [jinabhadra0] 340, 341 amRtasundara [kIrtiratna0] 350, 351 amarakIrti 187 ambar3a [jinezvarasUri dvitIya] 135 amarakIrti gaNi 124, 125 arjuna [amRtadharma] 241, 353 amaracanda [AcArya0] 303 arhaddatta gaNi 124 amaracanda vA0 [kSema0] 334 avicala zrI . 414 amaranandanagaNi vA0 [kSema0] 333 azokacandra gaNi amaraprabha . 159 azokacandra muni amaramANikya vA0 [sAgaracandra0] 337 azokacandrAcArya 40 amaramANikya [jinabhadra0] 342 Agamasiddhi 131, 402 amaramuni 398 AcAranidhi 128 amararatna 151 AjJAsundara amaravijaya 245 ANaMdacandra [AcArya0] 303 amaravimala [AsakaraNa] [AcArya0] 303 ANaMdadhIragaNi vA0 [sAgaracandra0] 338 amaravimala u0 [kIrtiratna0] 350 ANandarAma [Adya0] amara zrI 410 ANaMdavijaya .[begar3a0] 276 amarasindhura [kSema0] 327 Anandaghana 306 amarasI [Adya0] 292 Anandamuni [kIrtirana0] .350 amarAjI 381 Anandamuni 378, 398 amIcanda [AcArya zAkhA] 305 AnandamUrti amIpAla 230 AnandarAja u0 [rudra0] 264 amRtaudaya [maNDo0] 323 Anandavardhana 231 amRtacandra 151 Anandavallabha [kSema0] 330 283 292 144 (427) kharataragaccha kA bRhad itihAsa _ 2010_04 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnandavinayagaNi u0 [ sAgaracandra0 ] AnaMdodaya Ananda zrI [ maha0 ] AnandasAgarasUri [anya ga0 ] AnandaharSa vA0 [ kSema0 ] Arya mahAgiri Arya rakSitasU Arya suhasti Alamacanda [ AcArya0 ] AzAnaMda [mu0] AsakaraNa [ AcArya0 jinacandrasUri ] Asamati [ sA0] indrabhAna [Adya0 ] indirA [ sA0 hemaprabhAzrI ] ilAvallabha paM0 [ kSema0 ] ilAdharma uttamavijaya udayakIrti [mu0] udayakIrti [ jinabhadra0 ] udayacanda [ maho0] udayacandra udayacandra [begar3a0] udayabhAna [Adya0 ] udayamUrti udayaratna upA0 [ Adya0 ] udayarAja gaNi [ kSema0 ] udayavilAsa udayazrI [gaNinI ] udayasAgara [ anya ga0 ] udayasAgara [ jinacandrasUri ] udayasAgara [ kIrti0 ] (428) 2010_04 336 294 111, 402 36 334 181 142 161, 175, 189, 183, 187 303 311 301 342, 343 udayasAra [kSu0] udayasiMhasUri [ anya ga0] udayasoma paM0 [ kSema0 ] udecanda [ AcArya0 ] udyotanasUri udyotamuni 292 189 291 330, 332 279 125 38 245 350, 378 udyotavijaya [ begar3a0 ] udyota zrI upayoga zrI 64, 110, 401, 402 291 421 333 381 Rddhimuni 307 Rddhizekhara 125 RddhisamRddhi RddhisAgara RddhisAra maho0 [ rAmalAla ] upazamacitta ummedacanda [ kSema0 ] ummedacandra ummedadatta maho0 ummedasAgara Rddhikamala [ kIrtiratna0 ] Rddhinanda [ sAgaracandra0 ] 323 153 RddhisundarI 274 RSabhadatta 398 276 357, 408, 420 413 128 330 355 323 378 350 337 383, 384, 385, 386, 393 381 403 325, 355, 357, 374, 410 327, 331 129, 403 54 334 131, 403 222 129 346 129 328, 332 36 332 RSabhadAsa vA0 [ kSema0 ] ekalakSmI kanaka kavi kanakakalaza kanakakalaza [jinabhadra0 ] kanakakIrti kanakakumAra gaNi [ kSema0] kanakakuzala [ anya ga0 ] kanakatilaka gaNi [kSema0 ] 181 36, 39 335 303 2 pariziSTa-4 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 231 kanakatilaka u0 221 kamalasundara [begar3a0] 276 kanakatilaka maho0 [Adya0] 291 kamalasaubhAgya gaNi [kSema0] 332, 334 kanakadhvaja 219 kamalaharSa 232 kanakaprabha [jinabhadra0] 340, 342 kamalAkara gaNi 190 kanakapriya paM0 [kSema0] 335 kamalAkumArI [sA0 vijayendrazrI] 423 kanakamANikya paM0 [kSema0] 333 karamasI [kavi] 238 kanakameru paM0 [sAgaracandra0] 338 karpUramuni 398 kanakaraMga vA0 [kSema0] 334 karpUrasAgara [rAjasAgaragaNi] 325 kanakalakSmI 405 karmacaMda 381 kanakavijaya [digmaMDalA0 kuzalacandrasUri] 324 karuNAsAgara 374 kanakavinaya paM0 [kSema0] 333 kalparatnasAgara kanakavimala 222 kalyANaRddhi [ga0 prava0] 134, 140,403, 404 kanakavilAsa gaNi [kSema0] 328, 332, 334 kalyANakamala kanakazrI 202 kalyANakalaza 125 kanakasAgara gaNi [kSema0] 332 kalyANakIrti 235 kanakasiMha 237 kalyANacanda paM0 [kSemakIrtizAkhA] 334 kanakasoma mu0 vA0 [jinabhadra0] 227, 341, 342 kalyANacandra 218 kanakAvalI 125, 402 kalyANacandra [AcArya0] kanIrAma [Adya0] 292 kalyANacandra [jinakalyANasUri] 314,315 kapUracanda [AcArya0] 303 kalyANacandra gaNi [kIrtiratna0] 351 karpUrapriya gaNi u0 [kSema0] 333 kalyANatilaka vA0 222, 231 kamalakIrti 222 kalyANadeva 231 kamalatilaka u0 [sAgaracandra0] 293, 338 kalyANadhIra vA0 222 kamalanandana paM0 [kSema0] 335 kalyANanidhi 129,403 kamalaprabhAcArya [rudra0] 264 kalyANamatI [maha0] kamalamuni 398 kalyANamuni 384 kamalaratna 310 kalyANavijaya [sAgaracandra0] kamalalakSmI 157 kalyANavijaya kamalalAbha u0 232 kalyANavilAsa 212 kamalazrI 125, 185, 402, 406 kalyANa zrI 111,402 kamala zrI 419 kalyANazrI 390 kamalasaMyama u0 340, 341 kalyANasAgara [sAgaracandra0] 338 303 8 338 355 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (429) 2010_04 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumudazrI . 110 kalyANasAgara paM0 [kIrtiratna0] 350, 351 kIrtivilAsa 213 kalyANasAgara 374, 375 kIrtivilAsa [kSema0] 328 kalyANaharSa 238 kIrtisAgara 217 kastUracanda [AcArya0] 303 kIrtisAgara [AcArya0] 303 kAnajI vA0 [kSema0] 334 kIrtisAgara [kIrtiratra0] 350 kAMtimuni 384, 393, 398 kIrtisAgara 374, 378 kAntisAgara muni 263, 350, 369, 380 kIrtisAgarasUri 270 kAnhajI [kIrtisundara] [jinabhadra0] 343, 344 kIrtisAra [jinakRpAcandrasUri] 376 kAlUgaNi [terApaMtha] 369 kIrtisundara [jinabhadra0] 342 kAzIdAsa u0 [AcArya0] 303 kIrtisUri [AcArya0] 318 kASThajihvA svAmI [vaidika santa] 324 kumAragaNi 136 kiraNakumArI [zaziprabhAzrI] 418 kumudacaMdra 125, 131 kizanojI vA0 [Adya0] 291 kumudalakSmI 145, 404 kizoracaMda [AcArya 125, 402 jinakIrtisUri kA nAma] 299 kulacandra kizoracaMda paM0 [sAgaracandra0] 339 kulatilaka 126 kIkI [sA0] 194 kulatilaka gaNi 293 kIrtikalaza gaNi 125 kulatilaka [sAgaracandra0] kIrtikuzala [AcArya0] 303 kuladharmA 189,406 kIrticandra mu0 vA0 111, 117 kulabhUSaNa 131 kIrtinidhAna [AcArya0] 303 kulamaNDanasUri [anya ga0] kIrtimaNDala 131 kulavardhana 219 kIrtimeru paM0 [sAgaracandra0] 338 kulazrI gaNinI 125, 402 kIrtiratnasUrizAkhA 336, 348 kuzalakIrti [jinakuzalasUri] 150, 160, kIrtiratnasUri 217, 218, 219, 256, 164, 168, 169, 405 282, 349, 376 kuzalacandra 125 kIrtirAja u0 218,340 kuzalacandra u0 324 kIrtirAja [kIrtiratnasUri] 348 kuzalacandrasUri [digmaMDalA0] kIrtivardhana 381 kuzaladhIra 222 kIrtivardhana [kuzalo] vA0 [AcArya0] 303 kuzalanidhAna [kSema0] kIrtivijaya paM0 [sAgaracandra0] 339 kuzalamuni 397, 398 kIrtivijayA [sA0] 309 kuzalavinaya vA0 [kSema0] 333 337 38 324 331 (430) pariziSTa-4 2010_04 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 130 349 kuzalavilAsa 213 kSamApramoda [sAgaracandra0] 337 kuzalazrI ga0 prava0 139, 140, 404 384, 398 kuzalasAgara [jinabhadra0] 342 kSamAmUrti vA0 [begar3a0] kuzalasiMha [jinabhadra0] 341 kSamAmeru [sAgaracandra0] 338 kuzalo paM0 [kSema0] 334 kSamAraMga [jinabhadra0] 342 kusumasAgara 374 kSamAvardhana paM0 [kSema0] 335 kUrcapurIyagaccha kSamAsAgara 374 kRpAcaMda 363, 384 kSamAsundara u0 [begar3a] 272, 273, 274, 278 kRpAcandrasUri 359 zAntinidhi [sA0] kRpAcandrasUri samudAya 352 kSAntiratna vA0 [kIrtiratra0] kevalaprabhA [sA0] 139, 403 zAntivimala paM0 [sAgaracandra0] 338 kevalaprabhA [ga0 prava0] 157, 405 kSetramUrti 214 kevalamuni 398 kSemacandra [jinacandrasUri] 310 kevala zrI [sA0] 112, 402 kSemakIrti gaNi u0 [kSema0 ke pravartaka] 327, 331, kezara paM0 [kSema0] 334 332, 333 kezaramuni 384, 386, 388, 389, kSemakIrti [jinacandrasUri] 391, 395, 398 kSemakIrti 139, 149, 166, 198 kezarIcaMda [jinakIrtisUri] 255 kSemakIrti [zAkhA, upazAkhA] 327,336, kezavadAsa u0 [Adya0] 291 348, 353 kesarabAI [upayogazrI] 413 kSemadhvaja gaNi [kSema0] 332 kailAzasAgara u0 gaNAdhIza 371, 374 kSemadhAr3a zAkhA [kSemakIrti zA0] 257, 327 kolAkumArI [hemazrI] 424 kSemamANikya [kSema0] kaMvalAgaccha 364 kSemarAja kSamAkamala paM0 [kSema0] 334 kSemarAja [kSema0] kSamAkalyANa mu0 u0 maho0 19, 136, kSemaratna paM0 [kSema0] 333 197, 210, 211, 217, 221, 240, 241, kSemasAgara 374, 410 268, 288, 329, 353, 345, 356, 374 kSemasoma [kSema0] 328 kSamAcandra 126 kSemahaMsa gaNi [kSema0] 327,332 kSamAdharmagaNi [kSema0] 332 kSemahaMsa [jinabhadra0] 340 kSamAdhIra 232 khaMdaka [RSi] 286 kSamAdhIra [kSema0] 334 khaMbharAya [jinacandrasUri] 166 kSamAnandana vA0 [kSema0] 334 kharataravasahI 287, 344 331 25 327 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (431) 2010_04 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 235 . kharahattha [jinadharmasUri] khIMvojI [kSema0] khuzAlacaMda [upA0 kSamAkalyANa] khuzAla [kSema0] khuzAlacanda paM0 [kSema0] khusyAlacaMda [AcArya0] khetasI khetasI [jinasiMhasUri] khetasI [jinarAjasUri] khemacanda [AcArya0] khemarAjagaNi [kSema0] gaMgAdAsa [kIrtiratna0] gaMgArAma vA0 [kSema0] gaMgArAma [jinabhadra0] gacchakIrti gacchavRddhi gajakIrti gajamuni gajasAra gajasukumAla gajendrabala gaNadeva gaNapati [upakeza ga0] gaNezacandra [jinadharaNendrasUri] gatamoha gambhIracanda paM0 [kSema0] gaMbhIramuni gayavaramuni giradhArI [sAgaracandra0] giradhArIlAla [girivara muni] gItAkumArI [jJAnazrI] guNakalyANagaNi vA0 [sAgaracandra0] 298 guNakIrti 334 guNacandra [digmam0] 325 353 guNacandra 333, 334 guNacandra 365, 374 334 guNacandragaNi [devabhadrasUri] 37, 47 305 guNacandra gaNi 54, 58, 59 232 guNacandra bhAMDA0 gaNi 64 233 guNacandrasUri 261, 262 235 guNadhara 303 guNanadana vA0 [sAgaracandra0] 336, 337 332 guNaprabha u0 262 351 guNaprabhasUri [begar3a0] 223 334 guNaprabhasUri [madhu0] 260 342 guNaprabhasUri [Adya0] 289 139 guNapramodagaNi vA0 [kIrtiratra0] 349 129, 403 guNabhadragaNi vA0 54 128 guNabhadra gaNi 120 398 guNamuni 383, 398 220 guNaratna 222 286 guNaratna [kIrtiratra0] 350 131 guNaratnasUri [kIrtiratna0] 218, 348, 349 guNaratnAcArya 283 guNalAbha [pippalaka0] 285 322 guNavanta 357, 374 128 guNavardhana 54 334 guNavardhanagaNi vA0 [kSema0] 332, 333 398 guNavardhana vA0 [sAgaracandra0] 337 398 guNavinaya [mu0 ga0 u0 maho0] 53, 227, 228, 339 327, 328, 332 385 guNazIla vA0 412 guNazekhara 127, 129 338 guNazekhara [jinabhadra0] 341 86 111 (432) pariziSTa-4 ___ 2010_04 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNazrI 422 416 128 guNazekharasUri 262 caturbhuja [AcArya0] 303 54, 62, 401 candanakumArI [sulocanAzrI] guNasamRddhi [maha0] 405 candanabAI [chaganasAgara kI mAtA] 358 guNasAgara 125 candanamUrti 157 guNasAgara u0 [begar3a0] 276 candanazrI [maha0] 145,404 guNasAgaragaNi vA0 [sAgaracandra0] 338 candanazrI [sA0] 419 guNasundarasUri 262, 264 candanasundarI [sA0] 126,403 guNasena 125 candanasundarI [gaNinI] 145 guNasena [sAgaracandra0] 338 candrakalAzrI guNAkarasUri [rudra0] 264 candrakIrti gaNi guNAnanda 355 candrakIrti upA0 vA0 [kIrtiratna0] 349, 351 guptidharma [kSema0] 334 candratilaka [upA0] 128, 131, 139 guptizrI 424 candraprabha 111 gumAnamuni 384, 398 candraprabhasAgara 370, 372, 375 gumAnasAgara 374 candraprabhAzrI 416,417 gulAbacaMda [AcArya0] 303 candramAlA gaNinI 124 gulAbacanda paM0 [kSema0] 334 candramUrti 145 gulAbacaMda [gulAbamuni] 385 candravardhana [jinabhadra0] 341 gulAbamuni 386, 390, 395, 398 candrazrI 112, 402 gokala [sAgaracandra0] 338 candrasAgara godhU [kSema0] 334 candrAkumArI [divyaprabhAzrI] 419 gopAla paM0 [kSema0] 334 candrodayagaNi [jinacandrasUri] 259 govindasUri 309 campAlAla [pUrNAnandasAgara] 372 gautamasvAmI [gaNadhara] 121, 122, 124, 141, campAzrIjI [maha0] 411, 418,419 142, 181, 187, 189 caraNakumAra gautamacandra 365, 374 caraNamati 65 gautamasAgara 375 caraNalAbha [jinabhadra0] 341 cakrezvarasUri 36 cAMNoda gurAMsA 323 caturanidhAna paM0 [sAgaracandra0] 339 cAMpojI vA0 [kSema0] 334 caturasAgara 378 cAritraudaya [jinaraMga0] 313, 314 caturaharSa paM0 [sAgaracandra0] 338 cAritraudaya paM0 [kIrtiratna0] 351 caturdazIpakSa [kharatara-madhu0 kA eka nAma] 260 cAritrakIrti 139 375 232 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (433) 2010_04 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritragiri cAritratilaka cAritradharmagaNi [ sAgaracandra0 ] cAritraprabhasUri cAritramatI gaNinI cAritramAlA gaNinI cAritraratna cAritrarAja [ rudra0 ] cAritralakSmI cAritralAbha cAritravardhana upA0 [ laghuzAkhA ] cAritravijaya cAritrazekhara cAritrasAgara cAritrasAgara upA0 [jinabhadra0 ] cAritrasundara [jinacAritrasUri ] cAritrasundarI [ kSullikA ] cAritrasundarI gaNinI cAritrodaya vA0 [sAgaracandra0 ] cArudatta cArudharmagaNi vA0 [sAgaracandra0 ] cittasamAdhi cidAnanda cimanamuni cimanIrAma [cUrU ke yati] cimano paM0 [ kSema0 ] cidAnandasUri [ anya ga0 ] cintAmaNi [ begar3a0 jinasundarasUri ] cunnIlAla [jinacAritrasUri ] cunnIlAla [AcArya0 ] cunnIlAla [ trailokyasAgara ] caitanyasAgara (434) 2010_04 125 cauthamalajI [ sthAnakavAsI AcArya ] 150 chaganamuni 338 chaganasAgara chogamala [chaganasAgara ] jagacandra [bhAva0 ] jagaccandra gaNi jagatilakasUri 260 125, 402 124, 402 126 264 jagadevI jagamati 149, 404 222 36, 231 232 131 355 346 255 181 125, 402, 406 337 157 337 130, 403 358, 362, 374 372 278 398 385 334 255 303 360, 410 374 jagazrI jagasI vA0 [ kIrtirattra0 ] jagahita jaDAvabAI [jJAnazrI ] jatanalAla yati [ svataMtratA senAnI ] jatana zrI jambUsvAmI [ gaNadhara ] jayakIrti [AcArya0 ] jayakIrti paM0 [kIrtirana0 ] jayakumAra vA0 [jinaraMga0 ] jayacandra jayacandra jayacandra vA0 [ kSema0 ] jayacandra u0 [ jinabhadra0 ] 363, 366 398 374, 410, 412, 422 358 294 145, 160 261 401 117, 402 54, 401 350 54 422 259, 347 413 5, 181 303, 304 350, 351 jayadatta [ caityavAsI ] jayadatta muni jayadatta vA0 [ kSema0 ] jayadeva gaNi jayacandrasUri jayatilakasUri [ AgamikagacchIya AcArya ] jayadevAcArya jayadevI jayadharma maho0 312. 49 202 334 258, 347 38 38 47 356 335 161 45, 46, 48, 62 65 202 pariziSTa- 4 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 292 jayadharmagaNi u0 181 jayasiMhasUri [begar3a0] 272, 273, 274 jayanaMdana 222 jayasundara [jinabhadra0] 344 jayapadma [jayacandra] 347 jayasundarI 153, 405 jayaprabhA 139, 403 jayasena gaNi jagapriya 193 jayasoma upA0 maho0 53, 211, 217, jayamaMjarI [kSullikA] 149, 404 227, 228, 229, 327, 396 jayamati 64 jayasomagaNi [kSema0] 332 jayamaMdira 232 jayasaubhAgyagaNi [kIrtiratna0] 351 jayaraMga [jayatasI] [jinabhadra0] 341 jayahaMsa 153 jayaratna [AcArya.] 303 jayAnaMdamuni 394,396,398 jayaratnasUri [begar3a] 272 jayAnaMdasUri [rudra0] 261 jayaruci paM0 [Adya0] 292 jayAnandasUri [begar3a0] 270, 272 jayarUpa paM0 [kSema0] 334 javAharalAla 323 jayarddhi maha0 157, 161, 168, 175, jasakuzala [Adya0] 205, 406 jasAjI [bhagavAnasAgara ke pitA] 358 jayalakSmI 129, 403 jiNanAga jayalAbha [jinabhadra0] 341, 347 jitayazAzrI 372 jayavanta [AcArya] 303 jinaudayasAgarasUri 368,375 jayavaMtazrI 423 jinaRddhisUri 365, 385, 387, 390, jayavallabha mu0 ga0 131,154,156, 393, 398 164, 168 jinakalyANasUri [jinaraMga0] 309, 314, jayavallabha [jinabhadra0] 346 315, 316 jayavallabha maho0 [begar3a.] 279 jinakavIndrasAgarasUri 367, 368, 371, 374 jayazIla 54 jinakAMtisAgarasUri 368, 369, 372, 373, jayazrI 193, 406 374, 415, 423 jayasAgara upA0 196, 218, 219, 283, jinakIrtisUri [pippalaka0] 280, 284, 285 340, 344, 345, 346 jinakIrtisUri [Adya0] 288, 292 jayasAgara 377 jinakIrtisUri [jinakRpAcandrasUri] 377 jayasAgarasUri [kIrtiratna0] 350, 378 jinakuzalasUri 149, 150, 165, 166, jayasAra [kSullaka] 181 168, 169, 170, 171, 174, 175, 176, 177, jayasiMha 49 178, 179, 181, 182, 183, 185, 186, 187, jayasiMha [sAdhu] 152 188, 189, 190, 191, 193, 194, 195, 196, kharataragaccha kA bRhad itihAsa (435) 2010_04 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 197, 202, 203, 204, 209, 210, 211, 214, jinacandrasUri [rudra0] 261 215, 221, 223, 229, 239, 245, 249, 250, jinacandrasUri [laghuzAkhA] ___327, 331, 406 jinacandrasUri [begar3a0] 268, 271, 272 jinakRpAcandrasUri 218, 256, 348, 350, jinacandrasUri [pippalaka0] 280, 283, 285, 351, 376, 378, 379, 380 286, 287 jinaguNaprabhasUri [begar3a0] 268, 274, 275, 276 jinacandrasUri [Adya0] 288, 290, 291 jinakSamAratnasUri [Adya0] 288, 293 jinacandrasUri [bhAva0] 293, 294, 295 jinakSamAsUri [bhAva0] 293, 295 jinacandrasUri [AcArya0] 299, 300, 301, 306 jinakSemacandrasUri [begar3a0] 268, 279 jinacandrasUri [jinaraMga0] 309, 311, 312, 314,315 jinacandrasUri [pra0 jinezvara0paTTa0] 1, 8, 9, jinacandrasUri [maNDo0] 323, 327 12, 14, 18, 20, 37, 400 jinacandrasUri maNidhArI 12, 13, 51, 54, 55, jinacAritrasUri 255, 257, 330, 331, 337, 347, 377 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 121, 127, 164, 263, 401 jinajayazekharasUri [jinaraMga0] 309, 314 jinajayasAgarasUri 378 jinacandrasUri [jinaprabodha0 paTTa0] 146, 149, 151, jinatilakasUri [laghu khara0] 267 152, 154, 156, 157, 158, 161, 162, 165, jinatilakasUri [bhAva0] 293, 294 168, 169, 170, 171, 172, 176, 177, 179, jinadattasUri [yugapradhAna] 1, 12, 13 15, 40, 180, 181, 182, 183, 185, 186, 195, 202, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 209,404,405, 406 12 13.54.57.61,62, 65,70,108, 109, jinacandrasUri [jinalabdhisUri paTTa0] 210, 211 110, 122, 128, 130, 141, 142, 145, 158, jinacandrasUri [jinabhadra0 paTTa0] 219, 340, 161, 168, 173, 175, 181, 189, 197, 212, 341, 344, 349 220, 228, 229, 234, 246, 261, 263, 401 jinacandrasUri [yugapradhAna] 222, 223, 224, jinadeva ga0 231, 233, 275, 299, 302, jinadevasUri [laghu khara0] 305, 306, 307, 319, 342 jinadevasUri [rudra0] 261 jinacandrasUri [jinaratna0 paTTa0] 238, 240, jinadevasUri [begar3a0] 278 241, 328, 329 jinadevasUri [pippalaka0] 287 jinacandrasUri [jinalAbha0 paTTa0] 245, 353, jinadevasUri [Adya0] 354, 381 jinadharma jinacandrasUri [jinahaMsa0 paTTa0] | 255, 300 jinadharmasUri [begar3a0] 268, 271, 273 jinacandrasUri [jinavijayendra0 paTTa0] 259 jinadharmasUri [pippalaka0] . 280, 285, 286 62 266 288 (436) pariziSTa-4 2010_04 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinadharmasUri [Adya0] 288, 291 jinabhadrasUrizAkhA 283, 336 jinadharmasUri [AcArya0] 298, 299 jinabhadrasUri [rudra0] 231 jinadharaNendrasUri 259, 317, 322, 326 jinabhadrasUri [laghu kharatara0] 267 jinanaMdivardhanasUri [jinaraMga0] 309, 313, 317 jinamaNisAgarasUri 358, 362, 372, 374, 391 jinapatisUri 1, 12, 13, 34, 36, 54, 62 jinamata ga0 upA0 / 65, 66, 86 . 64, 65, 66, 67, 70, 72, 77, 83, jinamati [sA0] 47, 49, 401 86, 87, 88, 98, 100, 102, 104, jinamahendrasUri 287, 318, 319, 320, 109, 112, 113, 116, 117, 118, 321, 325, 330, 381 119, 120, 121, 122, 123, 124, jinamahodayasAgarasUri / 370, 372, 375 125, 127, 135, 136, 139, 177, jinamANikyasUri 220, 221, 222, 223, 189, 192, 205, 265, 401, 402 229, 275, 293 jinapadmasUri 196, 202, 205, jinamANikyasUri [Adya0] 288, 290 207, 208, 209, 210 jinamitra 62 jinapadmasUri [bhAva0] 293, 295, 296, 318 jinamuktisUri [maNDo0] 320, 321, 322, jinapAla upA0 18, 34, 35, 36, 52, 60, 325, 347 62, 111, 112, 113, 114, 116, jinamerusUri [laghu kharatara0] 266, 267 117, 123, 124, 125, 128, 262 jinamerusUri [begar3a0] 268, 272, 273 jinaprabodhasUri __ 135, 136, 139, jinayaza:sUri 362, 382, 387, 388, 140, 143, 144, 145, 146, 150, 151, 165, 395, 398 166, 171, 172, 199, 265, 403, 404 jinayuktisUri [AcArya0] 300 jinaprabhasUri [laghu0] 18, 220, 264, 265 jinaraMgasUri [jinaraMga0 ke pravartaka] jinaprabhAcArya [jinadattasUri ziSya] 46 jinaraMgasUri zAkhA 218, 309 jinapramodasUri [bhAva.] 293, 294 jinaratnasUri, jinaratnAcArya jinapriya [muni upA0] 62, 112 [dvi0 jinezvarasUri ziSya] 123, 126, 131, jinaphatendrasUri [bhAva0] 293, 296 135, 139, 140, 144, 146, 171, 213, 214 62 jinaratnasUri [dvi0 jinarAja0 paTTa0] 237, 238, jinabuddhivallabhasUri [Adya0] 288, 291 240, 290, 328 jinabhaktisUri 240, 241, 242, 343, 352 jinaratnasUri [pippalaka0] 280, 285 jinabhadrasUri [dhanezvarasUri] 9, 13, 400 jinaratnasUri [ bhAva0] 293, 294 jinabhadra [mu0 AcArya] 54, 72, 111, 112 jinaratnasUri [jinaraMga0] 309, 316, 317 jinabhadrasUri 216, 218, 219, 336, 340, jinaratnasUri [mohana0samu0] 365, 387, 390, 342, 344, 346, 348, 349 395, 398 .309 jinabandhu kharataragaccha kA bR (437) 2010_04 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 267 jinaratha 54 jinaziSya jinarakSita 37, 46, 48 jinazIlasUri [pippalaka0] 280, 284 jinarAjasUri [prathama] 212, 215, 216, 217, jinazekharasUri sA0 mu0u0A0 [rudra0] 22, 38, 280, 336, 340, 344, 346 39, 43, 45, 47, 261, jinarAjasUri [dvitIya] 233, 235, 236, 237, 262, 263, 264 297, 304, 307, 309, 328 jinazekharasUri [begar3a0] 268, 269, 270 jinarAjasUri [rudra0] 261 jinazrI [sA0] 49, 111, 401, 402 jinarAjasUri [laghu khara0] 267 jinazrI pravartinI 423 jinalabdhisUri [jinakuzala0paTTa0] 208, 209, jinasamudrasUri [AcArya0] 219, 220 210, 211 jinasamudrasUri [laghu kharatara0] 267 jinalabdhisUri [begar3a0] 278 jinasamudrasUri [begar3a0] 268, 277, 278 jinalabdhisUri [Adya0] 288, 290, 292 jinasamudrasUri [Adya0] jinalabdhisUri [ bhAva0] 293, 296 jinasamudrasUri [bhAva0] 293, 294 jinalalitasUri [jinaraMga0] 307, 311 jinasaMbhavasUri [Adya0] 288, 291 jinalAbhasUri 241, 242, 245, 319, 324, jinasarvasUri [laghukhara0] 329, 352, 353, 381 jinasAgara 62 jinavardhanasUri 216, 218, 280, 282, 287, jinasAgarasUri [begar3a0] 278 288, 336, 340, 344, 346, 348 jinasAgarasUri [pippalaka0] 279, 280, jinavardhamAnasUri [pippalaka0] 280, 285 283, 287 jinavallabhasUri [ga0 AcArya] 1, 12, 13, 14, jinasAgarasUri [AcArya0] 233, 235, 236, 19, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 297, 298, 299, 302, 304, 305, 307 31, 32, 33, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 42, jinasiMhasUri [yu0 jinacandra0 paTTa0] 228, 230, 43, 45, 92, 115, 123, 130, 136, 142, 231, 233, 234, 235, 236, 297, 304 260, 261, 262, 401 jinasiMhasUri [kharatara0 laghu0] 265 jinavijaya 258, 307, 380 jinasiMhasUri [pippalaka0] 280, 284, 285 jinavijayasUri [AcArya0] 299, 300 jinasiMhasUri [Adya0] 288, 289 jinavijayasenasUri [jinaraMga0] 309, 317 jinasiddhisUri . 301 jinavijayendrasUri 256, 257, 259, 331, jinasukhasUri 239, 240, 343, 381 ____332, 347 jinasukhasUri zAkhA 318 jinavijayendrasUri [tapAgacchIya AcArya] 317 jinasukhasUri [bhAva0] 293, 294, 295 jinavimalasUri [jinaraMga0] 309 jinasundarasUri [begar3a0] 268, 278, 279 jinazivacandrasUri [pippalaka0] 280 jinasundarasUri [pippalaka0] 280, 283 pariziSTa-4 (438) 2010_04 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 303 jinasaubhAgyasUri 247, 248, 251, 253, jinezvarasUri [begar3a0] 268, 269, 276, 318, 347 277, 278, 279 jinasomaprabhasUri [AcArya0] 301 jinodayasUri 185, 210, 211, 212, jinahaMsasUri [prathama] 220, 221, 235 214, 215, 336 jinahaMsasUri [dvitIya] 251, 252, 253, 254, jinodayasUri [rudra0] 255, 330, 336, 347 jinodayasUri [begar3a0] 268, 278, 279 jinahaMsasUri [rudra0] 261 jinodayasUri [Adya0] 288, 291 jinaharisAgarasUri 360, 364, 366, jinodayasUri [bhAva0] 293, 294 368, 369, 415 jinodayasUri [AcArya0] 300 jinaharSa ga0 [kSema0] 327, 328, 329, 332 jinodaya [sAgaracandra0] 338 jinaharSasUri 246, 247, 318, 319, 329, jItavijaya 383 330, 354, 356, 381 jItasAgara paM0 [kIrtiratna0] 350, 378 jinaharSasUri [pippalaka0] 280, 284, 290 jIvakalaza [jinabhadra0] 346 jinaharSasUri [Adya0] 288, 289 jIvaNa [AcArya.] jinahita mu0 vA0 upA0 jIvadevAcArya 48 [jinapati ziSya] 62, 107, 111, 117, 118, jIvana [kSema0] 334 ___ 121, 124, 125, 205 jIvanamuni 398 jinahitasUri [laghu kharatara0] 266, 267 jIvaraMga jinahemasUri [AcArya0] . 301 jIvahita 126 jinAkara 62 jIvAnanda 140 jinAkSayasUri [jinaraMga0] 309, 311 jIvAnanda upA0 jinAgara gaNi 102 juhAramala [bhAva0] 295, 296 jinAnaMdasAgarasUri 366, 368 jeThIbAI [jitayazAzrI] jinezvarasUri [prathama] 1, 2, 3, 4, 5, jaitasI [? jayacanda] vA0 [kSema0] 334 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, jaivaMto [kSema0] 334 14, 16, 18, 20, 40, 400 jhaverasAgara [tapAgacchIya mu0] 325, 357 jinezvarasUri [kUrcapura ga0] 21, 23, 24, 34, jJAnakalaza paM0 211, 212 36, 37, 38, 262 jJAnakIrti jinezvarasUri [dvitIya] 123, 124, 126, jJAnakIrti vA0 [kIrtiratna0] 349 127, 133, 134, 135, 136, jJAnakuzala [AcArya0] 306 139, 142, 146, 154, 183, jJAnacandra [AcArya0] 306 189, 265, 402, 403 jJAnacandra [digmam0] 325 235 49 372 187 (439) kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 364 225 335 jJAnatilaka [jinabhadra0] 343 jJAnasundara upA0 [begar3a0] 274 jJAnatilaka [AcArya0] 303,305 jJAnasundara [jinabhadra0] jJAnadatta 157 jJAnasundara [kaMvalAgacchIya mu0] jJAnadharma upA0 [AcArya0] 298, 306 jJAnaharSa 232 jJAnanandana 211, 212 jJAnAnanda 355 jJAnanaMdanagaNi paM0 [sAgaracandra0] 338, 339 TIkamacandra [sAgaracandra0] 337 jJAnanidhAnagaNi [sAgaracandra0] 338 ThAkurasI vA0 [AcArya0] 303 jJAnapramoda [sAgaracandra0] 336, 337 DUMgarasI paM0 [kSema0] 334 jJAnamaMdira [begar3a0] 276 tattvavallabha paM0 [kSema0] jJAnamandira vA0 [sAgaracandra0] 337 tanasukha [AcArya0] 303 jJAnamaMdira [jinabhadra0] 341 tapasiMha 152 jJAnamAlA [ga0 prava0] 124, 140, 402 tapAgaccha 318, 319 jJAnamUrtigaNi vA0 [kSema0] 333 taporatna ga0u0 [kSema0] 327, 328, 331, 333 jJAnameru [jinabhadra0] 342 taruNakIrti mu0 gaNi 157, 193 jJAnarAja 222 taruNaprabhasUri 198, 210 jJAnalakSmI [sA0] 157, 405 taruNaprabhAcArya 150, 193, 194, 195, jJAnalAbha [AcArya0] 303 196, 202, 209, 211 jJAnavallabha [jinabhadra0] 344 tArakamuni 398 jJAnavijaya paM0 [sAgaracandra0] 339 tArAkumArI [tilakazrI] 416 jJAnavimala 231 tArAmuni 398 jJAnavimala upA0 [jinabhadra0] 340, 345, 346 tilakakamala 231 jJAnavilAsa 231 tilakakIrti jJAnavilAsa paM0 [sAgaracandra0] 339 tilakadhIra 240 jJAnazrI 49, 401 tilakadhIra [kSema0] 330 112, 402 tilakadhIra [trilokacaMdra] [kSema0] 332 jJAnazrI [sA0 prava0] 366, 388, 412, 415 tilakabhadra [kIrtiratna0] 350 jJAnazrI 413, 420, 422, 425 tilakaprabha gaNi 412,02, 124 jJAnasamudra 222 tilakaprabhasUri [pUrNimAgacchIya] 92, 93, jJAnasamudra vA0 [begar3a0] 262, 274 94, 95, 97 jJAnasAgara 232 tilakazrI [prava0] jJAnasAgara [AcArya0] ___ 305 tilakasundara [sAgaracandra0] 338 jJAnasundara vA0 [begar3a0] 272, 273 tilokamuni 378 141 jJAnazrI 416 (440) pariziSTa-4 2010_04 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilokasAgara tIrthasAgara tIrthayAsAgara tejakaraNa [ tolArAma ] [jinakAMtisAgarasUri ] tejakIrti gaNi tejazrI tejasAgara tejasI [AcArya0 jinacandrasUri ] tejasI [kSema0 ] tejasundara tejoraGga gaNi [ jinabhadra0 ] tridazakIrti ga0 vA0 tridazAnanda tribhuvanakIrti tribhuvanasena tribhuvanahita tribhuvanAnanda trilokacaMda [ jinabhadra0 ] trilokanidhi trilokahita trilokAnanda tristutika gaccha trailokyasAgara mu0 gaNA0 dayAkamala paM0 [sAgaracandra0 ] dayAkamala [jinabhadra0 ] dayAkalaza [ jinabhadra0 ] dayAkuzala dayAkuzala vA0. [AcArya0 ] dayAkuzala [ kSema0 ] dayAcanda vA0 [ kSema0 ] kharataragaccha kA bRhad itihAsa 378 dayAtilakagaNi [ kSema0 ] 374 dayAdharma 373 300 334 232 345, 346 129, 151 131 157 222 159 dayAsiMha gaNi [ kSema0 ] 131 dayAsundara [ maNDo0] 341 dAkhAbAI [ vicakSaNazrI ] 128 dAnarAja 126 126 325 358, 359, 360, 361, 366, 374, 375, 412 337 2010_04 dayAdharma vA0 [ sAgaracandra0 ] dayAnaMdana [ jinabhadra0 ] 369 dayAmUrti paM0 [ kSema0 ] 211 421, 422 358, 374 dayArAja [ kSema0 ] dayAlamuni 341 dayAvijaya [ AcArya0 ] dayAvimala [ AcArya0 ] dayAvimala darzanamuni dayAzekhara dayAzrI dayAsAgara paM0 [ Adya0 ] dayAsAgara vA0 [ sAgaracandra0 ] dayAsiMha dAnavinayagaNi [ kSema0 ] dAnavizAla vA0 [ kSema0 ] dAnavizAla [ kIrtiratna0 ] dAnasAra dAnasAgara gaNi upA0 [jinabhadra0 ] dAmojI vA0 [Adya0 ] divAkarAcArya divAkarAcArya [rudra0] 342 232 divyaguNAzrI 298 divyaprabhAzrI 334 334 dIpacanda paM0 [ kSema0 ] dIpacandra upA0 [AcArya0 332 271 337 341 334 334 398 303 304 383 398 231 367, 388 292 337 241 329, 332 323 413 231, 232 332 334 350, 351 232 347 291 149, 166, 170 264 417 419 334 306, 307 (441) Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 150 338 125 19 259 398 durlabhasamRddhi [sA0] 160, 405 devarAja vA0 [kSema0] dRr3hadharmA [ kSullikA] 405 devarAja bhaMDArI [jinaudayasAgarasUri] dRr3hadharmI [sA0] 157 devalade [kIrtiratnasUri kI mAtA] 348 devakaraNa [kSema0] 334 devavallabha devakallola [begar3a0] 272, 274 devavallabha [sAgaracandra0] devakIrti mu0 ga0 111, 187, 214 devavijaya 232 devakIrti [jinabhadra0] . 341 devazekhara 127 devakumAra [kSema0] 334 devazrI [prava0] 420, 421, 422 devagurubhakta mu0 126 devasundara upA0 [begar3a.] 272 devacandra upA0 [AcArya0] 305, 306, devasundarasUri 261, 263, 264 307, 396 devasena devajI bhAI [jinaratnasUri] 387, 393 devAcArya [caityavAsI AcArya] 49, 50, 144 devatilaka 126, 222 devAnandasUri devatilaka vA0 [sAgaracandra0] 337 devendra [jinacandrasUri] devadatta [kSema0] 335 devendradatta 157 devadhIra vA0 [sAgaracandra0] 338 devendramuni devapAla gaNi 48 devendrasAgara 374 devaprabha 65, 170 devendrasUri [rudra0] 262, 264 devaprabhasUri 19 devendrasUri [tapAgacchIya] 39 devaprabhA 145 devo [kSema0] devapramoda 128 devodaya [sAgaracandra0] 338 devabhadra 54, 177, 181 daulata [AcArya0] devabhadra 401 daulatarAma [Adya0] 291 devabhadrasUri 9, 12, 14, 19 dramakapurIyAcArya [anya ga0] 162, 163 devabhadrasUri 261 droNAcArya [caityavAsI AcArya] 16, 17 devabhadrAcArya 20, 24, 33, 41, dhana upAdhyAya 42, 43 dhanapata [jinakavIndrasAgarasUri] 367 devabhadrAcArya 262 dhanaprabhasUri [madhu0] devamuni 384, 398 dhanazIla 62 devamUrti ga0 vA0 126, 130, 131, 149 dhanazrI 408 devaratna vA0 [rudra0] 264 dhanasAgara 358, 374 devaratna [jinabhadra0] 341 dhanezvara 8,9 334 303 275 260 (442) pariziSTa-4 2010_04 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dhanezvarasUri 13, 39 dharmameru ga0 vA0 [kSema0] 333 dhanezvarasUri [bRhadgacchIya AcArya] 37 dharmaraMga 220 dhanezvarAcArya __ 36 dharmaratna dharaNendra [jinadharaNendrasUri] 322 dharmaratna [sAgaracandrasUri ke ziSya] 337 dharmakalaza 145, 198 dharmaratnasUri 219 dharmakalyANa gaNi [kSema0] 332 dharmaruci gaNi 65, 112, 113, 114, 115 dharmakIrti 111, 149, 232 dharmalakSmI 157, 405 dharmakuzala [jinabhadra0] 342 dharmavardhana [jinabhadra0] 340, 341, 342, dharmacandra 62 343,344 dharmacandra 211 dharmavallabha ga0 vA0 268 dharmacandra [begar3a0] 278 dharmavimala 235 dharmatilaka ga0vA0 126, 131 dharmavizAla [dharmAnanda] 355, 356, 374 dharmadAsa gaNi 163 dharmazIla mu0 ga0 62, 87, 401 dharmadAsa [AcArya0] 303 dharmazIla [kSema0] 331 dharmadeva mu0 upA0 8, 9, 13, 40 dharmazekharasUri [aMcalagacchIya] 38 dharmadeva 120, 400 dharmazrI 86,401 dharmadevI [sA0 prava0 maha0] 86, 111, 112, dharmazrI 193, 406 401, 402 dharmasamudragaNi [pippalaka0] 284 dharmadhIra ga0 vA0 [kIrtiratna0] 349 dharmasAgara mu0 ga0 62, 65 dharmanidhAnopAdhyAya 231 dharmasAgara upA0 [tapA0] 36, 37, 39, 53, dharmapAla 62 224, 225, 229, 233 dharmaprabha 159 dharmasiMha [jinabhadra0] 340 dharmaprabhA 154, 404 dharmasiMha [dharmavardhana] [jinabhadra0] 343 dharmamati 125, 402 dharmasiMha [AcArya0] 1:303 dharmamaMdira 232 dharmasundaragaNi vA0 [kSema] 331, 333 dharmamaMdira [AcArya0] 298 dharmasundara paM0 [kSema0] 335 dharmamaMdira [jinabhadra0] 341 dharmasundarI 125, 402 dharmamAlA gaNinI 140, 160, 404, 405 dharmasundarI gaNinI 125, 129, 403 dharmamitra 62 dharmasundarI [kSullikA] 181, 406 dharmamUrti [sA0] 125 dharmAkara 126 dharmamUrti ga0 vA0 130 dharmAnanda dharmameru [jinabhadra0] 341 dharmodayamuni [kSema0] 333 356 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (443) 2010_04 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 398 331 389 339 374 301 WWW 303 326 141 141 131 342 dhavalacandra maho0 220, 338 nilayasundara dhUlIbAI [premazrI] 421 nItimuni dhyAnasena [sAgaracandra0] 338 nItisAgara [kSema0] nathamala [naMdanamuni] 386 neNabAI [ratna zrI] nandanamuni 390 neNasukha [sAgaracandra0] nandasAgara nemacandra naMdivardhana gaNi nemasundara nayaNacanda [Adya0] nemicandra bhaMDArI [granthakAra] nayaNasI [AcArya nemicanda [kSema0] [nItisAgara] nayanakamala nemicandrasUri [digmam0] nayanakalaza nemitilaka nayamuni nemiprabha 384,391,398 nayameru [jinabhadra0] nemibhakti [sA0] nayaraMga [kSema0] nemimUrti [kSema0] nemiraMgagaNi [kSema0] nayaraMga vA0 [jinabhadra0] 340, 341, 343 nemivallabhA [sA0] nayavilAsa nemivimala [digmam0 nemicandrasUri] nayasAgara 203 nyAyakIrti nayasAra [begar3a0] 274 nyAyacandra nayasoma [nemicaMda] [kSema0] 330,332 nyAyalakSmI naracandra 111, 150 nyAyasAgara [pippalaka] narapati [jinapatisUri] nyAyasundara narapatisvAmI [jinapatisUri] paMcAyaNa [Adya0 jinacandrasUri] narendraprabha paMcAyaNa bhaTTAraka [jinasiMhasUri] narendrasAgara padamo [kSema0 puNyazIla] navanidhisAgara padma kavi navalacaMda [nItimuni] 384 padma gaNi vA0 navInacandra [jinamahodayasAgarasUri] 370 padmakIrti mu0 ga0 nAgadatta vA0 padmakIrti nAnIbAI [udyotazrI] 408 padmacandra nAyasAgara [pippalaka0] padmacandra nAraMgIkumArI [vimalaprabhA zrI] 419 padmacandra [begar3a0] nipuNAzrI 425 padmacandrasUri 331 332 403 325 231 187 125 130 283 121 283 289 289 375 329 198 139 54 141, 161 231, 235 287 278 161 (444) pariziSTa-4 2010_04 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 157 padmaratna padmaratna padmacandrAcArya [anyagacchIya AcArya] 55, 56, 60 pArvatIkumArI [manohara zrI] 424 padmadeva 86 pArzvadeva gaNi padmadeva [vA0] 140 pippaliyA zAkhA 312 padmanAbha [bhAvI tIrthaMkara] 127, 128, 287 pIyUSasAgara 369, 373, 375 padmaprabha 111 puNDarIka [prathama tIrthaMkara ke gaNadhara] 132, 142 padmaprabhasUri 19 puNyakalaza [jinabhadra0] 341 padmaprabhAcArya [upakezagacchIya AcArya] 65, 66, puNyakIrti gaNi 151,158,182 67, 68, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 76, puNyacandra 150 77, 79, 80, 82, 83, 84, 86, 123 puNyacaMda maho0 [AcArya0] 303 padmamandiragaNi [kIrtiratna0] 351 puNyatilaka 149 padmamUrti 189, 194 puNyatilaka [AcArya0] 303 padmamUrti [jinapadmasUri] 202, 406 puNyadatta padmameru [jinabhadra0] 341, 342 puNyadhIra ga0 vA0 [kIrtiratna0] 349 padmaraMga 289 puNyanaMdi [sAgaracandra0] 336,337 151 puNyapradhAna ga0 vA0 212, 230, 231, 235 232, 305, 306, 307 padmarAja gaNi 220 puNyaprabha padmazrI 155 puNyaprabhasUri [bar3a gaccha] 274 padmasAgara 357, 374, 378 puNyapriya 193 padmahaMsa 153 puNyamAlA 404 padmahaMsa [jinabhadra0] 347 puNyamUrti 144, 214 padmahema 231 puNyaratna padmAvatI [sA0] 131, 403 puNyalakSmI 157,405 pannAlAla [kSema0] 334 puNyavijaya [tapAgaccha muni] pannAlAla [prema muni] 388 puNyavilAsa [AcArya0] 303 pannIbAI [puNyazrI] 360, 409 puNyazIla vA0 [AcArya0] 303 paramakIrti 155 puNyazIlagaNi [kSema0] 329, 332 paramAnanda 125 puNyazrI [sA0 ma0] 359, 363, 367, 408, pavitracitta 128 409, 410, 411, 412, pavitrazrI 419 413, 418, 419, 425 pAtAlakumAra [jinacandrasUri] 210 puNyasamudra vA0 [sAgaracandra0] 337 pAyacaMdagaccha 321 puNyasAgara upA0 maho0 36, 220, 221, 224 159 238 347 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (445) 2010_04 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyasundarI [sA0 ga0 prava0 ] puNyaharSa [ kIrtiratna0 ] puSpamAlA. [sA0] pUnamacanda [ sAgaracandra0 ] pUrNakalaza ga0 upA0 pUrNacandra mu0 pUrNadeva gaNi pUrNabhadra gaNi pUrNamuni pUrNaratha pUrNazikhara pUrNa zrI sA0 ga0 pUrNasAgara pUrNA pUrNAnanda muni pUrNAnandasAgara pUrNimAgaccha pRthvIcandrasUri [ anya ga0 ] prakAza zrI pratApa [bhAva0] pratApakIrti pratApacanda [ kIrtiratna0 ] pratA pratApa zrI prava0 145, 160, 176, 182, 404, 405 351 139, 140, 404 pratApasAgara pratApasI [AcArya0 ] pratApasaubhAgya paM0 [kIrtirattra0 ] pradyumramuni pradyumnAcArya [ anya ga0 AcArya ] 62 129 47, 49, 125, 401, 402 62 (446) 2010_04 125, 129, 137 62 prabhAkarasAgara 337 prabhAnandasUri [ rudra0 ] 54, 110 111, 123 395 pradhAnalakSmI prabodhacandra mu0 ga0 prabodhamUrtigaNi [ vA0] 142 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 116, 122 131, 403 125, 128 134, 135, 146 375 38, 261, 263, 264 112, 402 327, 328, 332 126 129, 403 125, 128, 402 420, 422 133 378 1, 8, 9, 19, 23, 24, 37, 125, 400 131, 157, 168, 403, 405 157, 405 149, 404 338 350, 351 335 241, 352, 353, 408 253, 312 240, 352 311 388, 389, 394, 398 292 339 312 420, 421, 422 prabhAvatI [ maha0 ] pramodamANikya gaNi [kSema0 ] pramodamUrti pramodalakSmI pramoda zrI [ga0 maha0 ] pramoda zrI [prava0 ] pramodasamudra pramodasAgara prasannacaMdra prasannacandrasUri prasannacandrAcArya 374, 410 398 369, 375 87 38 priyadharmA 423 prIticandra [ kSullaka ] 295 prItivijaya [sAgaracandra0 ] 157 prItivijaya [ kIrtirana0 ] 351 prItivilAsa paM0 [ kSema0 ] 398 prItisAgara ga0 upA0 420 premacanda 373 premacanda [ prItisAgara upA0] 303 premadhIra 350 premamuni priyadarzanA sA0 ga0 pra0 premarAja [ Adya0] premarAja [ sAgaracandra0 ] premarAja [ jinacandrasUri ] premazrI [prava0 ] pariziSTa- 4 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 267 bhAnuprabha paM0 398 premasAgara 374, 378 bhagadAnasAgara 358,359,360, phatecaMda [sAgaracandra0] 338 374, 410, 412 bahucaritra 128 bhadramuni [sahajAnanda] 390, 392, 398 bAlacanda [kSema0] 331 bhadramUrti 189 bAlacandra [bAlacandrasUri] 325 bhadrazIla 211 bAlacandrasUri [bAlacandrAcArya] 325, 326, 357 bharatakIrti 129 bAhu-subAhu svAmI [viharamAna] 131 bhavAnI [kSema0] bidAmI kumArI [vidvAnazrI] 424 bhavAnIrAma [AcArya0] 303 buddhimuni ga0 384, 394, 395, 396, 398 bhAgacanda [AcArya0] 303 buddhivimala paM0 [sAgaracandra0] 338 bhAgyavilAsa [kSema0] 333 buddhisamRddhi 129, 403, 404 bhAnutilaka [laghu kha0] buddhisamRddhi [ga0 maha0] 149, 168 218, 341 bhAnumuni buddhisAgara mu0 bhAnumeru u0 [jinabhadra0] buddhisAgarasUri 12, 13 345, 346 bhAvadeva 111, 117 buddhisAgara gaNi bhAvanAtilaka [sA0] 129 buddhisAgara [tapAgacchIya] bhAvaprabhasUri 216 budhA [kSema0] 335 bhAvaprabhAcArya 217 bRhatkharataragaccha 307 bhAvamuni 384, 388, 389, 390, 391, 398 begar3A [viruda] bhAvamUrti 189 bodhA [AcArya0] 303 bhAvazekhara u0 [begar3a0] 272, 273, 274 brahmacandra ga0 vA0 47, 49 bhAvasAgara 374 bhaktiudaya [kSema0] bhAvasAgara gaNi [jinabhadra0] 346 bhaktikSema [jinabhadrasUri] 239, 240 bhAvaharSa gaNi [bhAva0] 293 bhakticandra 365, 374 bhAvaharSasUri bhaktimaMdira [begar3a0] bhAvaharSIyA zAkhA 318 bhaktimuni 398 bhImajI [AcArya0] 303 bhaktiraMga [kSema0] 335 bhImasAgara 375 bhaktilAbha upA0 [jinabhadra0] 346 bhuvanakIrti 139 bhaktivilAsa [AcArya0] 303 bhuvanakIrti [jinaraMga0] 309 bhagavAnadAsa [AcArya0] 303 bhuvanakIrti ga0u0 [kSema0] 327, 328, 333 bhagavAnadAsa [bhagavAnasAgara] 357 bhuvanacandra ga0 vA0 269 335 337 276 (447) kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 337 290 342 bhuvanadhIra 222 maNibhadra paM0 ga0 vA0 49,64 bhuvanatilaka 149 maNiratnasAgara 373, 375 bhuvanatilakasUri 365 maNisAgara u0 362, 374, 377, 387, 415 bhuvanabhakti paM0 [kSema0] 335 matikumAra pA0 312 bhuvanamUrti 157 matikIrti gaNi [kSema0] 327, 328, 332 bhuvanameru 231, 232 maticandra 149 bhuvanaratna 216 matiprabha bhuvanalakSmI 145, 404 matiratna [sAgaracandra0] bhuvanalAbha 232 matilakSmI [sA0] 157,405 bhuvanavijaya u0 365 matilAbha [jinabhadra0] 341 bhuvanavizAlagaNi [sAgaracandra0] 338, 339 mativardhana [Adya0] bhuvanazrI gaNinI 117, 402 mativarddhana [jinabhadra0] bhuvanasamRddhi 160, 405 mativarddhanasUri [pippalaka0] 283 bhuvanasundarI 145, 404 matizIlagaNi [jinabhadra0] 345, 346 bhuvanasoma 222 matisAgara 256, 374, 378 bhuvanasoma gaNi [kSema0] 328, 331 matisAgara [begar3a0] . 276, 277 bhuvanasoma [jinabhadra0] 342 matisAgara [kIrtiratna0] 350 bhuvanahita mu0 u0 159, 209 matisAra vA0 [sAgaracandra0] 338 bhuvanahitAcArya 166 matisundarI 213 bhUrAmala [sAgaracandra0] 337 matisena [jinabhadra0] bhojakumAra [jinaguNaprabhasUri]] 274 matihaMsa maMgalakalaza 141 matiharSa 232 maMgalanidhi [sA0] 131, 403 madhukAntA [manoharazrI] maMgalamati [sA0 ga0 pra0] 111, 125, 402 madhusmitAzrI 417 maMgalazrI 117, 402 manarUpa [AcArya0] 306 maMgalasAgara [kIrtiratna0] 350, 375, 378, 379 manarUpajI [jinamahendrasUri] 318 maganazrI 258, 408 manasukha [AcArya0] magnasAgara [kIrtiratna0] 350 manaharamuni maNasiMdhura [kSema0] 334 manitaprabhasAgara maNicandra 326 manISaprabhasAgara 375 maNiprabhasAgara u0 370, 375 manISasAgara 373, 375 maNiprabhAzrI 416, 418 manojJasAgara 370, 372, 375 341 222 417 303 398 375 (448) pariziSTa-4 2010_04 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manohara zrI manohara zrI [ maha0 ] mantravallabha [ kSema0 ] mayaMkaprabhasAgara mayAsAgara [kIrtiratna0 ] marudevI ga0 pra0 malayagiri [ TIkAkAra ] malayacandra malayaratnasAgara malayahaMsa [ pippalaka0 ] malUkacanda [ Adya0 ] malUkacaMda [AcArya0 ] mahAnidhi [sA0] mahAyazasAgara mahAvIra [ digambara mu0 ] mahAzrI [sA0] mahimarAja [jinasiMhasUri ] mahimarAjagaNi vA0 [sAgaracandra0 ] mahimasAra mahimasundara mahimasundara [ jinabhadra0 ] mahimAkIrti [jinamuktisUri ] mahimAudaya mahimAkuzala mahimAcandra [begar3a0 ] mahimAnidhAna u0 [ rudra0 ] mahimAnidhAna [ begar3a0 ] mahimAnidhAna vA0 [ kSema0 ] mahimAprabhasAgara gaNi mahimAmaMdira [jinamerusUri ] mahimAmANikya 2010_04 416, 417 424 kharataragaccha kA bRhad itihAsa 335 375 350 10, 400 36 111 372, 375 mahimAmerugaNi [ sAgaracandra0 ] mahimAtra paM. [ kSema0 ] mahimAvimala mahimAsamudra [ begar3a0 jinasamudrasUri ] mahimAsamudra [AcArya0 ] mahimAsAra [jinaraMga0 ] mahimAhema [ kIrtiratna0 ] mahIcandra [ laghu khara0 ] mahendra 284 mahendramuni 292 mahendrasAgara 300 mahezacandra [ maNiratnasAgara ] 157 mahezvarasUri [ anya ga0] 375 mahodayamuni 111 202 225, 227, 233, 302 337 232 mAidAsa [AcArya0 ] mANaka [ kSema0 ] mANakacanda [ Adya0 ] mANakacaMda [bhAva0 ] mANakacaMda [AcArya0 ] mANika RSi 232 342 mANikyameru [ sAgaracandra0 ] 320 mANikyaratra paM0 [ kSema0 ] 222 mAdhava muni [ kSema0 ] 232 mAnacandra vA0 277 mAnacandra [AcArya0 ] 264 mAnacandra gaNi 278 mAnadeva 334 364, 370, 372, 375 mANikyamUrti maho0 [kIrtiratna0 ] mAnabhadra gaNi mAnabhadra paM0 [ kSema0 ] mAnavijaya 272 232 mAnasiMha [ jinasiMhasUri ] 338 334 232 278 303, 304 309 350, 351 267 112 389, 398 373, 375 373 36 386, 398 303 335 292 294 303 38 350 338 333 333 66 303 110 112 111 333 311 225, 226, 233 (449) Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnasiMha [ kSema0 ] mAnasiMha [ jinabhadra0 ] mAnaharSa [ sAgaracandra0 ] mAno [kSema0 ] mAnodaya mitezaprabhasAgara milApacanda [ mahimAprabhasAgara ] mizrImala [ manojJasAgara ] mIThAlAla [ maNiprabhasAgara ] muktAvalI gaNinI muktikamala u0 [jinabhadra0 ] mukticandrikA [sA0] muktidharma [kSema0] muktiprabhasAgara muktimuni muktirasa [ Adya0 ] muktilakSmI muktivallabhA muktivasana [Adya0] muktizIla muktizrI muktisAgara muktisundara muktisundarI municandra vA0 ga0 municandra [upA0] municandrasUri [ anya ga0 ] municandrAcArya [anya ga0 ] munitilaka muniprabhasUri [ madhu0] munimeru u0 [ jinabhadra0 ] munimeru [sAgaracandra0 ] (450) 2010_04 335 342 338 334 381 375 372 372 371, 423 125, 402 347 151 335 370, 375 398 292 150, 404 131, 403 292 318 150 318, 374 232 127, 403 111, 150, 170, 209 muniraMga vA0 [ kSema0 ] munivallabha munisaMgha [ kSema0 ] munisiMha munisoma [jinabhadra0 ] munnAkumArI [maNiprabhAzrI ] murAri [ AcArya0 ] mUlacanda [jinamuktisUri ] mUlajI bhAI [ bhadramuni ] meghakIrti 340, 341 338 meghakumAra gaNi meghajI [ muktimuni ] meghanaMdana [jinabhadra0 ] meghanidhAna [bhAva0 ] meghamuni meghamUrti megharala [AcArya0] megharAjagaNi [ jinabhadra0 ] megharAja vA0 [ kSema0 ] meghavijaya [AcArya0 ] meghavijaya [sAgaracandra0 ] meghasundara meghA [ kSema0 ] meghAnanda [kotavAla motIcandajI ] merukalaza merukIrti 49 28 36 merukuzala paM0 [ kSema0 ] merutilaka [ jinabhadra0 ] 211 merutuMgasUri [ aMcalagacchIya ] merunandana mu0 ga0 merunandanopAdhyAya 260 merusundara upA0 334, 335 142, 151, 230 335 152 340 418 303 320 389 303 126 389 341 294 390, 398 189 303 344, 346 334 303, 304 338 145 335 323 145 304 335 342 38 211, 212, 215 287 36, 341 pariziSTa- 4 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 meruharSa upA0 [jinabhadra0] 341 yazomuni [jinayaza:sUri] 382, 384, meharacanda 325 385, 393 motIcanda paM0 [kSema0] 334 yazomuni [jasamuni 383 motIcanda paM0 kotavAla 323 yazolakSmI [sA0] 157,405 motIlAla [jinavijayasenasUri] 317 yazolAbhagaNi vA0 [sAgaracandra0] 338 modamaMdira 128 yazovardhanagaNi upA0 [kSema0] 333 modamUrti 189 yazovijaya [anya ga0] 307 mohanamuni [digmam0] 325 yAdavasiMha [jinAnaMdasAgarasUri] 366 mohanalAlajI 381, 382, 385, 387, yAdavasiMha koThArI [vIraputra AnandasAgara] 392, 394, 398 yuktiamRta [kIrtiratna0] 350,376 mohanalAlajI kA samudAya 352 yuktimeru [sAgaracandra0] 338 mohanalAla [koTapAla 249 yuktilakSmI [sA0] 404 mohavijaya 142 yuktisundaragaNi vA0 [sAgaracandra0] 338 mohitasAgara 375 yuktisena [kSema0] mohinIkumArI [candraprabhAzrI] 417 yugamandharasvAmI [viharamAna] 128,131 yatikalaza 126 raMgakuzala [jinabhadra0] 340, 342 yatipAla gaNi raGgadharma yamacaMdra muni raMgadhIra [sAgaracandra0] 338 yaza:kalaza gaNi 124 raMganidhAna 231 yaza:kIrti 151 raMgapramoda [AcArya0] 306 yazaHprabhA [sA0] 139 raMgavardhana [sAgaracandra0] 338 yazacandra raMgavallabhagaNi upA0 [kSema0] 333 yazaprabhA [sA0] 403 raMgalAla [jinaraMgasUri] 309 yazavantakumArI [vinodazrI] 421 raMgavijaya 237 yazodevasUri [anya ga0] 36 raMgavijaya [jinaraMgasUri] 309 yazodhara 64 raMgavimala [kSema0] 328, 331 yazonidhi [sA0] 157 raMgasAra [ bhAva0] yazobhadra 54 raMgodattamuni [kSema0] 333 yazobhadra muni 177, 181, 210 ratanacaMda [kSema0] yazobhadrasUri [anya ga0] 36 ratanacanda [Adya0] 292 yazobhadrAcArya [anya ga0] 87 ratanamuni 384 yazomAlA [sA0] 140, 404 ratanalAla [jinacandrasUri] 322 235 54 293 334 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (451) 2010_04 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 212 332 332 ratanalAla 316 ratnazrI gaNinI 367, 391, 402, ratanasAgara 375 404 , 405 ratanasI [AcArya0 jinavijayasUri] 299 ratnazrI 412 ratanasI [kSema0] 334 ratnazekhara vA0 u0 [kSema0] ratisAgara 378 ratnasAgara 374 ratnakalazagaNi vA0 [kSema0] 333 ratnasAgara 378 ratnakIrti gaNi 124 ratnasamudra mu0ga0 ratnakIrti u0 [sAgaracandra0] 337 ratnasAgaragaNi [kSema0] ratnacandra u0 [jinabhadra0] 345, 346 ratnasundara 151 ratnatilaka 125 ratnasundara 232 ratradhIra vA0 [sAgaracandra0] 337 ratnasundara 356 ratnanidhAna muni 128 ratnasundara [bhAva0] 294 ratnanidhAna mu0u0 227, 228, 231 ratnasundaragaNi [kSema0] ratnaprabha gaNi 124 ratnasundarI 145, 403, 404 ratnaprabhasUri [anya ga0] 389 ratnasoma 237 ratnamaMjarI [kSullikA] maha0 149, 157, ratnasoma [begar3a0] 278 404,405 ratnAkara 128 ratnamati 111, 401 ratnAkara [Adya0] 291 ratnamAlAzrI 423 ratnAkara [jinabhadra0]] ratnamani 383, 387, 388, 389, 393 ratnAkaramuni 390, 398 ratnamUrti [jinabhadra0] 341 ratnAvatAra 131 ratnarAja [rAjasAgara] 356 ratnAvalI gaNinI 125, 402 ratnalAbha [jinabhadra0] 342 ranodayagaNi [maNDo0 jinacandrasUri] 322 ratnavallabhagaNi maho0 [kSema0] __333 ramAkumArI [suraMjanAzrI] 417 ratnavijaya [anya ga0] 365 ravIndrasAgara 374 ratnavimala 232 rAujI paM0 [kSema0] 334 ratnavimala ga0 [kSema0] 328, 332, 334 rAjakIrti [jinabhadra0] 342 ratnavilAsa 222 rAjacandra 150, 158, 159 ratnavilAsa [kSema0] 330 rAjatilaka ga0 vAcanAcArya 139, 140 ratnavilAsa [rAmacandra] [kSema0] 332 rAjadarzana vAga0 129, 170 ratnavRSTi [sA0] ga0pra0 129, 141, 154 rAjamuni 383, 388,390, 391,398 ratnazrI 111, 150 rAjamUrti 243 341 (452) pariziSTa-4 2010_04 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjameru rAjalalita rAjalAbha rAjavimala [ devacandra ] rAjazekharagaNi vA0 rAjazekharAcArya rAjazrI rAjasamudra rAjasamudra [jinarAjasUri ] rAjasAgara upA0 [AcArya zAkhA ] rAjasAgara [jinabhadra0 ] rAjasAgara vA0 [kIrtiratna0 ] rAjasAgara rAjasAgaropAdhyAya [digmam0] rAjasAra rAjasAra rAjasiMha [jinabhadra0 ] 212 rAjendrasAgara 128 211, 232 306 129, 146, 151, 154 156, 166, 170 388, 389 234, 235 297 306 342 350 354, 355, 356, 357, 359, 374, 377, 408 324, 325 232 298 340, 342 232 285 338 240, 298 rAjasundara rAjasundara [ pippalaka0 ] rAjasena [ sAgaracandra0 ] rAjasoma u0 rAjasoma [AcArya0 ] 303 rAjasomagaNi u0 maho [kSema0 ] 333, 335, 353 232 267 231, 232 125, 402 169, 195 159, 164, 166, 168, 170, 209 398 rAjahaMsa rAjahaMsa [laghu khara0 ] rAjaharSa rAjImatI rAjendracandrasUri rAjendracandrAcArya rAjendramuni kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 rAjyavarddhana [ jinavardhanasUri ] rAmakisana [ kSema0 ] rAmakIrti rAmakumAra rAmacandra rAmacandra rAmacandra gaNi vA0 rAmacandra [AcArya0 ] rAmacandra ga0vA0 [ kSema0 ] rAmacandra zrIpUjya [ loMkAgacchIya ] rAmatilakagaNi [ upakezagacchIya ] rAmadeva rAmadevagaNi rAmapAla [AcArya0 ] rAmavallabha vA0 [ kSema0 ] rAmavijaya u0 maho0 [kSema0 ] rAmazrI rAmasAgara rAyacandra [AcArya0 ] rAyasAgara rAyasiMha [jinabhadra0 ] rAvaNa [ jinavardhanasUri ] rudrapallIyazAkhA rUpacanda [jinaratnasUri] rUpacanda [ AdyapakSIya ] rUpacandra [AcArya0 ] rUpacanda [ kSema0 maho0 rAmavijaya ] rUpacaMda rUpacaMda [ sthAnakavAsI muni ] rUpacandra [ digmam0 rAjasAgaragaNi] 375 216, 280 334 155 383, 385 111 231, 235 47, 49 303 330, 333 318 38 111 36 303 334 240, 327, 329, 332, 353 390 374, 378 306 378 341 280 261 237 292 306 329, 334 381 385 325 (453) Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raivatamuni 351 rUpavijayA [sAdhvI jinaraMga0] 314 lakSmIsamudragaNi upA0 [kSema0] 333,335 rUpazrI [sAdhvI] 357, 408 lakhajI [jinalalitasUri] 311 rUpasAgara 374, 375 ladhA bhAI [labdhimuni] 388,393 rUpAbAI [vijJAnazrI] 413 labdhiudaya 311 398 labdhikalaza 145 rohiNI [ratnamAlAzrI] 423 labdhikallola [kIrtiratna0] lakSmI [pravartinI pramodazrI] 422 labdhikIrti 232 lakSmIkalaza 141 labdhinidhAna gaNi maho0 193, 194, 198, lakSmIkIrtigaNi upA0 [kSema0] 333 202, 205, 206, 208, 209 lakSmIcandra [Adya0] 291 labdhimaMDanagaNi upA0 [kSema0] 333 lakSmIcandra [rudrapallIya] 264 labdhimAlA [sAdhvI] 139, 404 lakSmIcandra [jinabhadra0] 347 labdhimuni upA0 365, 383, 387, 388, lakSmItilaka gaNi u0 125, 128, 129, 389,390, 392, 393, 398 137, 139, 340 labdhiratna [Adya0] 292 lakSmInivAsa mu0vA0 131, 153 labdhiratnagaNi vA0 [kSema0] lakSmInidhi mahattarA 131, 403 labdhizekhara 231 lakSmIpradhAnagaNi 255 labdhisAgara [jinaraMga0] lakSmIpradhAna upA0 [jinabhadra0] 347 labdhisAgara lakSmIprabha [jinabhadra0] 342 labdhisAgara 374 lakSmIbAI [lakSmIzrI] 409 labdhisundara 145 lakSmImAlA ga0pra0 140, 203, 404, 406 labdhisundarasUri 262 lakSmImuni 398 labdhiharSa [kSema0] 331 lakSmImeru 381 labdhodaya 222 lakSmIrAja 131 lalitakIrti [muni, upA0] 187, 214 lakSmIlAbha [jinalAbhasUri] 242 lalitakIrti pAThaka [kIrtiratna0] 349, 351 lakSmIlAbha [laghuzAkhA] 267 lalitaprabha 159 lakSmIvallabha u0 [kSema0] 327, 328, lalitaprabhasAgara 370, 372, 375 333, 335 lalitazrI [sAdhvI] 185,406 lakSmIvinaya maho0 [AdyapakSIya] 291 lalitasamudra [jinalalitasUri] 311 lakSmIvinayagaNi [kSema0] 332 lAjavantIkumArI [candrakalAzrI] lakSmIvinaya vA0 [sAgaracandra0] 337 lAbhavardhana [kSema0] 327 lakSmIzrI sAdhvI prava0 357, 409, 408, 420 lAbhasamudra [kSema0] 335 311 222 416 (454) pariziSTa-4 2010_04 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 339 11 363 257 lAlakalaza 231, 232 vAmanAcArya 311 lAlacanda [AcArya0] 303 vigatadoSa lAlacanda vA0 [kSema0] 334 vijayakIrti 125 lAlacaMda [sAgaracandra0] 339 vicakSaNazrI prava0 413, 416, 417 lAlacanda 235 vijayacaMda [sAgaracandra0] lAlacaMda 381 vijayacandra lAlacandra [jinalAbhasUri] 242 vijayacandra [AcArya0] 306 lAlajI bhAI [mahendramuni] 389 vijayacandra [kSema0] 330 lAvaNyaratna [jinabhadra0] 342 vijayacandra [jinavijayendrasUri] 330 lAvaNyazIla upA0 [kIrtiratna0] 348, 351 vijayacandrasUri 261 loMkA gaccha ___318 vijayatilaka ga0 upA0 327, 331 lokahitasUri, lokahitAcArya 211, 212, 215 vijayadAnasUri [tapAgaccha] lobhanidhi 128 vijayadevasUri [dvi0 jinezvara0 zi0] 126 vakhatAvara [kSema0] 334 vijayadevasUri [tapAgacchIya] 237, 345 vajrasvAmI 122, 161, 175, 177, 181, 189 vijayadharmasUri [tapAgaccha] varakIrti 155 vijayapAla [jinavijayendrasUri] varadatta muni, gaNi 47, 49 vijayapremasUri [tapAgaccha] varanAga vA0 49 vijayamunicandrasUri [tapAgacchIya] 365 vardhanasAgara [kIrtiratna0] 350 vijayamUrti 189 vardhamAna vA0 [kSema0] 334 vijayaratna 151 varddhamAna [sAgaracandra0] 338 vijayarAja vAdI 222, 231 vardhamAna muni [vardhamAnasUri] 1, 2 vijayarAjendrasUri [tristutika gaccha] / 325, 357 vardhamAnacandra 54 vijayalAla [jinavijayendrasUri] 257 vardhamAnasAgara 378 vijayavardhana gaNi 125, 126 vardhamAnasUri 1, 2, 5, 8, 9, 11, vijayavimala [kSema0] 335 12, 13, 189, 218, 400 vijayavallabhasUri [tapAgaccha] 389,414 vardhamAnasUri [abhayadeva0zi0] 19, 24, 37 vijayazrI 403 vardhamAnasUri [rudra0] 261 vijayasAgara vallabhazrI [sAdhvI] prava0 388, 420, 422, vijayasiddhi 130 423, 424, 425 vijayasoma [jinabhadra0] 341 vallabhasAgara 374 vijayaharSa [jinabhadra0] 342, 343 vAdidevAcArya [vRhadgacchIya] 98 vijayA mahattarA sAdhvI 314 32 375 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (455) ____ 2010_04 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 124, 402 398 327 325 264 124 306 340,343 vijendrazrI 423 vinayamandira [AcArya zAkhA] vijo [kSema0] 334 vinayamAlA gaNinI vidyAkalaza [sAgaracandra0] 337 vinayamuni vidyAkIrti [laghuzAkhA] 267 vinayameru [kSema0] vidyAkIrti [kSema0] 328 vinayaraMga vidyAkumArI [vinItAzrI] 416 vinayarAjasUri [rudrapallIya] vidyAcandra 125 vinayaruci gaNi vidyAnanda [tapAgaccha] 130 vinayalAbha [AcArya zAkhA] vidyAnandana 355, 374 vinayavimala [jinabhadra0] vidyAmati gaNinI 125, 402 vinayazIla vidyAvijaya [AcArya0] 303 vinayazrI vidyAvijaya muni [tapAgacchIya] 363 vinayasamudra muni, u0 vidyAvilAsa 238 vinayasAgara vidyAvizAla vA0 [kSema0] 334 vinayasAgara [pippalaka0] vidyAsAgara 232 vinayasAgara upA0 vidyAsAgara [begar3a0] 276 vinayasAgara mu0 u0 maho0 vidyAsAra 232 vinayasiddhi vidyutaprabhAzrI 423 vinayasundara vidhIcanda [jinavimalasUri] 310 vinayasoma vinayakallola [kIrtiratna0] 349 vinayaharSa vA0 [sAgaracandra0] vinayacanda 54 vinayAnaMda gaNi vinayacaMda [sAgaracandra0] 337 vinItasundara vinayacandra kavi [AcArya0] 303, 304, 305 vinItAzrI vinayacandrasUri [anya ga0] 38 vinodazrI vidvAn zrI pravartinI 424 vibudhaprabhasUri vinayadharmA 189, 406 vibudharAja vinayaprabha muni, upA0 185, 198, 209, vimala ga0 upA0 214, 215, 327, 331 vimalakIrtigaNi vinayapramoda [AcArya zAkhA] 306 vimalacandra gaNi, vA0 vinayabhadra vAcanAcArya 64 vimalacandra [AcArya.] vinayabhadra [kSema0] 331 vimalacandra [jinabhadra0] vinayamati gaNinI 125, 402 vimalaprajJa [mu0, u0] 259 133, 222 622 285 257 365, 374 131, 403 145 222 338 111 381 416 421 129 9, 13 237, 342, 343 . 46, 49 306 342, 343 128, 139, 140 (456) pariziSTa-4 2010_04. Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 128 124 284 156 347 157 307, 355 vratazrI vimalaprabhasAgara 375 vIrapriya 131 vimalaprabhAzrI 418, 419 vIrabhadra muni, gaNi 54, 114 vimalalAbha [jinavimalasUri] 310 vIramaU paM0 [sAgaracandra0] 338 vimalavinaya [jinabhadra0] 341 vIrameru [begar3a.] 274 vimalazrI 360, 420, 422, 423 vIravallabha 127 vimalasAgara ___ 372, 374 vIrazekhara vimalAkumArI [DaoN0 vidyutprabhAzrI] 371, 423 vIrasundarI 131,403 vivekakIrti [bAlacandrAcArya] 325 vIrAnanda vivekaprabha vRddhicandra [jinabhadra0] 340, 346 vivekaratnasUri 283, 284 vRddhicaMda 381 vivekasiMhagaNi [pippalaka0] vRddhisamRddhi gaNinI vivekavardhana [jinabhadra0] vratadharmA [kSullikA] 405 vivekavardhanaAzrama 347 vratadharmI vivekavijaya [begar3a jinacandrasUri] 276, 277 vratalakSmI 131,403 vivekavijaya 155 vivekazrI sA0 gaNinI 111, 124, 402 zaraccandra vivekasamudra [ga0, upA0] 131, 137, 144, zaziprabhasAgara ___ 149, 152, 158, 168, 170, 195, 208 zaziprabhAzrI 418 vivekasAgara [kIrtiratna0] 350,378 zAntamati 111, 401 vizAlakIrti upA0 [sAgaracandra0] 337 vizvakIrti zAntamUrti vIrakalaza gaNi zAnticandragaNi [anya ga0] 364 zAMtivijaya yogirAja vIracandra 62,153 vIracanda zAntisamAdhi 311 374 vIrajaya zAntisAgara vIrajI [begar3a0 jinacandrasUri] zAntisAgarasUri [vijayagacchIya A0] 254, vIratilaka zAntisAgarAcArya 220 125 vIradeva zAntisoma [jinabhadra0] 344 vIrapAla [AcArya0] zAntisaubhAgya [kSema0] 303 331 vIraputra AnandasAgara 358, 360, 368, 375 zAntiharSa [kSema0] 328, 332 vIraprabha muni, gaNi 111, 115, 117, zAlamaMjarI 404 118, 121, 124, 135 zivacandra 285, 286 125 375 151 38 125 403 277 62 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (457) 2010_04 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 334 257, 330 330 142 126 64 232 312 334 339 36 261 266 zivacandragaNi u0 maho0 [kSema0] 257, 329, zobhanasAgara ___330, 331, 332 zobhAcandra vA0 [kSema0] zivacandrasUri [pippalaka0] 285 zyAmalAla gaNi zivajIrAma 358, 363 zyAmalAla [kSema0 sumatipadma] zivadharma vA0 [sAgaracandra0] 337 zrIkalaza zivanaMdanagaNi upA0 [sAgaracandra0] 338 zrIkumAra zivanaMdana [jinabhadra0] 341 zrIcaMdra zivaratna [AdyapakSIya] 292 zrIcandra zivarAja [AdyapakSIya] 292 zrIcandra zivarAja [kSema0] 333 zrIcandra [kSema0] zivalAla [AdyapakSIya] 292 zrIcandra [sAgaracandra0] zivalAla [kSema0] 333 zrIcandrasUri [anya ga0] zivazrI sAdhvI pra0 408, 420, 422, zrIcandrasUri [rudra0] 423, 424, 425 zrIcandrasUri [laghuzAkhA] zivazrImaMDala [sAdhvI samudAya] 425 zrItilaka [rudra0] zIrSasamRddhi 405 zrIdevI zIlacandra vAcaka 217 zrIdhara [jinezvarasUri prathama] zIlacandra [jinabhadra0] 341 zrIdhara vA0 [kSema0] zIladharmA 189, 406 zrIdharmagaNi [sAgaracandra0] zIlabhadra 47 zrIpati [buddhisAgarasUri] zIlabhadra gaNi vAcanAcArya zrIprabha zIlamaMjarI [kSullikA] 149 zrImatI zIlamAlA gaNinI 124, 402 zrIraMgasUrIyazAkhA [kharataragaccha zIlaratna 126 kI upazAkhA] zIlasamRddhi 160 zrIvallabha upA0 [jinabhadra0] zIlasAgara 62, 87 zrIvijaya zIlasundarI gaNinI 126, 403 zrIsAra pAThaka [zrIsArazAkhApra0] zIlAMka 38 zrIsAra upA0 [kSema0] zubhacandra 202 zrIsundara zubhazIlagaNi [pippalaka0] 283 zrIsUri [madhu0] zubhasAgara 378 zrIsoma zRMgArazrI 410 zrIsoma gaNi [kSema0] 264 64, 401 11 334 338 49 zrI 11 111 47, 49, 401 314 340, 345, 346 124 309, 310 327 231 260 232 332 (458) 2010_04 pariziSTa-4 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 126 65 saMghatilakasUri [rudra0] 262, 264 samayamUrti [sAgaracandra0] 337 saMghapramoda 126 samayarAja upA0 231, 302 saMghabhakta 130 samayasundara muga0u0maho0 36, 211, 226, saMghahitamuni upA0 126 227, 228, 231, 234, 235, 276, 297, 298, saMvignapakSa 353 302, 303, 304, 305, 307, 336, 352 saMyamazrI 111, 401 samayasundara gaNi [kSema0] 329, 332 saMvegadevagaNi [anya ga0] 36 samartha [sAgaracandra0] 337 sakalakIrti [sAgaracandra0] 338 samAdhizekhara sakalacandragaNi 231, 302 samIramala [satyanandana] 336, 337 sakaramala [Adya0] 291 samudrasoma [kIrtiratna0] 350 sakalahita [muni] 129 samyakratnasAgara 373, 375 sajjanazrI pra0 364, 412, 415 sarasvatI 54,401 satyadhIra gaNi vA0 [sAgaracandra0] 338 sarvajJabhakta satyanandana [sAgaracandra0] 336 sarvadeva gaNi 9,40 satyamAlA gaNinI 124, 402 sarvadevasUri 111, 117, 124, 135 satyarucigaNi u0 [jinabhadra0] 345, 346 sarvadevAcArya satyavinaya [jinabhadra0] 347 sarvarAja gaNi, vA0 131, 137, 149, 170 sadAnanda u0 [kSema0] 334 savAI vijaya vAdIndra [jinaraMga0] 312 sadArAma muni [kSema0] 333 sahajakIrti vA0 maho0 [kSema0] 327, 328, sabhAratna [jinabhadra0] 344 332, 334 samayakalaza [sAgaracandra0] 337 sahajajJAna 210 samayakIrti 232 sahajavimala [AcArya0] 303, 304 samayakIrti [AdyapakSIya] 291 sahajaharSagaNi [kSema0] samayakIrtigaNi vA0 [kIrtiratna0] 349 sahajAnaMda 392, 393 samayadhIra vA0 [kSema0] 334 sahadeva gaNi 8, 9, 13 samayadhvaja [laghuzAkhA] 267 sahadeva 110, 400 samayadhvaja [jinabhadra0] 341 sahojI paM0 [kSema0] samayanandi vA0 [sAgaracandra0] 338 sAMvala vA0 [kSema0] samayanidhAna [AcArya0] 303 sAkaracanda [kSema0] 334 samayaprabha upA0 [jinabhadra0] 340 sAgaracandra 211, 212, 216 samayapramoda 231 sAgaracandra [begar3a0] 274 samayabhakta [sAgaracandra0] 336, 337 sAgaracandrasUri [ AcArya] 217, 280, 336, 337 332 334 334 (459) kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 338 359 sAgaracandrasUrizAkhA 293 sukhalAbha upA0 [kIrtiratna0] 350 sAgarAnandasUri [anya ga.] ___39, 363 sukhavardhana [kSema0] 329, 332 sAdhukIrti ga0 vA0 u0 224, 340, 341, sukhavilAsa [sAgaracandra0] 342, 343 sukhasAgara gaNAdhIza 355, 357, 369, sAdhucandra vA0 293 __391, 408, 409, 410, 425 sAdhucandra vA0 [sAgaracandra0] 337 sukhasAgara samudAya 352 sAdhutilaka 214 sukhasAgara upA0 [kIrtiratna0] 350, 374, sAdhubhakta 127 377, 378, 380 sAdhuraMga upA0 [AcArya0] 306 sukhahemagaNi vA0 [sAgaracandra0] sAdhuraMgagaNi [kSema0] 331 sukhAnanda paM0 [kSema0] 334 sAdhulAbha vA0 [sAgaracandra0] 337 suganajI 354 sAdhusundara upA0 237, 340, 342, 343 suguNakIrtigaNi vA0 [kSema0] 333 sAdhusoma upA0 36, 340, 341 sujasakIrti [sAgaracandra0] 338 sAmyAnandamuni 398 sujANamala [maho0 sumatisAgara] sAraMga [jinamANikyasUri] 221 sudhAkalaza 141, 151 sAraMga [AcArya.] 303 sudharmA svAmI [gaNadhara] 5, 128, 181, 189 sAramUrti 157, 198 sundarabAI [suvarNazrI] 411 sAlagau 381 sundaramati 111, 402 siMhazrI [zivazrI] 420, 421, 422 sundarazrI siddhakIrti gaNi 125 sundarI 136 siddhasena 207 subuddhirAja muni, gaNi 131, 151 siddhasena 111 sumati muni, gaNi siddhasena [jinasAgarasUri] 233, 234, 297 [pra0 jinezvarasUri ziSya] 8, 9, 13, 18, 20 siddhAMjanAzrI 417 sumatigaNi [jinapatisUri ziSya] 39, 111, siddhAntaruci upA0 maho0 340, 341 ___ 114, 115, 117, 123 siddhisomagaNi [kSema0] 333 sumatigaNi [AcArya0] 298 sImaMdharasvAmI 127, 128, 131 sumatikalaza 222 sukhakIrti [ kSullaka] 149, 404 sumatikallola 230, 231, 232 sukhakIrti gaNi 182 sumatikIrti .. 150 sukhakIrti [jinasukhasUri] 239 sumatikIrti [AcArya0] 303, 304 sukhanidhAnagaNi vA0 [sAgaracandra0] 338 sumatidhIra 223 sukhamAla [AcArya0 jinacandrasUri] 299 sumatipadma [kSema0] 330 296 (460) pariziSTa-4 2010_04 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumatipadma [ zyAmalAla ] sumatimaNDana [suganajI ] sumatimaMdira sumatimuni sumatiraMga upA0 [ kIrtiratra0 ] sumatilAbha sumativardhana sumativarddhana sumativallabha [ AcArya0 ] sumativizAla sumatizekhara muni, maho0 sumatisAgara muni, maho0 sumatisAgara upA0 [ AcArya0 ] sumatisAra [kSullaka] sumatisindhura [kSema0 ] sumatisundara sumatisundara gaNi sumatihaMsa [Adya0] sumitaprajJAzrI sumeramala yati suyazaprabhasAgara suyazasAgara suraMjanAzrI surekhA zrI sulakSaNAzrI sulatAnakumAra [jinacandrasUri ] sulocanA zrI suvarNaprabha suvarNazrI pravartinI suvAI jI [kSema0] suzIlamuni [ sthAnakavAsI ] kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 332 355, 356 222 398 349, 351 222 355 381 298 374 231, 232, 254 256, 358, 360, 374, 377, 410 306 181 328 232 332 290, 292 373, 375 suzIlAkumArI [ sUryaprabhAzrI ] sUjA [kSema0 ] sujo [ kSema0 ] sUracandra sUradAsa [AcArya0 ] sUraprabha [ mu0vA0 upA0] sUraprabhAcArya sUrAcArya [ caityavAsI ] sUryakAnta [ suyazasAgara ] sUryakumAra [maNi0 jinacandrasUri ] sUryaprabhAzrI 416, 421 216 411, 412 sUryamalla yati sUryasAgara [ digambara AcArya ] sobhAcandra vA0 [ kSema0 ] somakalaza [jinabhadra0 ] somakIrti 417 258 somacandra 377 somacandra vAcaka [jinabhadra0 ] somakuMjara somakuMjara [jinabhadra0 ] somacandra [jinadattasUri ] somatilakasUri 416 somadattasUri [ begar3a0 ] 417 somadeva 422 somadhvaja [ rudra0] 223 somadhvaja [ kSema0 ] somaprabha somamUrtti gaNi somavijayagaNi [tapAgaccha ] 334 somavijaya [ tapAgacchIya ] 259 somasundara muni, upA0 vA0 418 335 334 233 303 110, 117, 125 123 4, 5 373 60 418, 419 316, 317 366 334 342 187 208, 218, 219 345, 346 9, 40, 41, 42, 400, 401 160 346 262 269 87 264 327 110, 185, 209, 211 135 39 235 145, 155 (461) Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 333 somasundara vA0 [sAgaracandra0] 337 haribhadrasUri [prAcIna] 12, 39, 97, 136, 307 somasundarasUri [tapAgacchIya] ___38 haribhadrasUri [abhayadeva0 zi0] 19, 25 somasundarasUri [rudra0] 262, 263 haribhadrAcArya [AcArya vRhad] somaharSagaNi upA0 [kSema0] 333, 335 harimUrti 157 sohanazrI 414 harirAma [AcArya0] 303 saubhAgyakalaza 301, 302 harisAgara gaNAdhIza 367,374,413 saubhAgyamuni 398 harisiMha [jinaharisAgarasUri] 360 saubhAgyavilAsa gaNi upA0 [kSema0] 333 harisiMha [muni] saubhAgyavizAla 247 harisiMhAcArya 40, 43, 49 saumyaguNAzrI 418 harSa [AdyapakSIya] 291 saumyamUrti 130 harSakalaza gaNi [kSema0] 332 sthAnasAgara 359, 372 harSakallolagaNi [kIrtiratna0] 348 sthirakIrti [muni, ga0] 139, 149 harSakallola vAcaka [kIrtiratna0] 349 sthiracandra [muni, ga0 vA0] 45, 49, 66 harSakuMjaragaNi upA0 [kSema0] sthiradeva 64 harSakuzala [AcArya0] 303 sthiramuni 365, 374 harSacanda 202 sthiraharSa [sAgaracandra0] 338 harSacanda [AcArya0] 303 sthUlabhadra 181 harSacanda [kSema0] sthUlibhadra [AcArya] 122, 353 harSacandra 238 svarUpacanda [AdyapakSIya] 292 harSacandra gaNi 211, 214 svarNameru 212 harSadatta 126 svarNazrI 413, 419 harSanandana vAdI 297, 298, 302, 303, 304 haMsAkumArI [prakAzazrI] 423 harSanidhAna [AcArya0] haMsarAja [AcArya0] 303 harSaprabhA 139, 403 haMsavilAsa 254 harSamuni 383, 398 haMsasAgara 375 harSamUrti 189 haMsaharSa [sAgaracandra0] 338 harSameru vA0 [kSema0] hajArInaMda [AcArya0] 303 harSarAja harakhasAgara 378 harSarAja [jinabhadra0] | 340 haracaMda [sAgaracandra0] 338 harSalAbha 238 harikalazasUri [rudra0] 263, 264 harSavallabha vAcaka 231 hariprabha [muni] 185 harSavijaya paM0 [kIrtiratna0] 350,351 haribhadra [pra0 jinezvara0 zi0] 8 harSavimala 231 haribhadrasUri 9, 13, 27, 400 harSavimalasUri [AdyapakSIya] 292 334 303 334 231 (462) pariziSTa-4 2010_04 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 421 334 151 harSavizAla [kIrtiratna0] harSavizAla harSazIla harSasAgara harSasAgarasUri [AcArya0] harSasundaragaNi [kSema0] harSasundarasUri harSasundarI harSasoma paM0 [sAgaracandra0] harSahaMsa vA0 [sAgaracandra0] hastiratna vA0 [kSema0] hitakuzala hitaraMga [jinaharSasUri] hitavallabha [jinahaMsasUri] hitavallabha upA0 [jinabhadra0] himatarAma [jinahaMsasUri] himmatavijaya [tapAgaccha] himmatasAgara hIraudaya hIrakIrti hIradharma upA0 hIranandana hIramuni hIravijayasUri [tapAgaccha0] hIrasAgara gaNi [pippalaka0] hIrAkara hIrAcandra vAcaka [AdyapakSIya] hIrAcandrasUri hIrAzrI hIrojI vA0 [kSema0] hIrodaya hetazrI hemacandrasUri [pAyacandagaccha] hemacandrAcArya [anya ga0] hematilaka [muni, ga0] 351 hemadevI gaNinI 227 hemanandana [AdyapakSIya] 291 222 hemanandanagaNi [kSema0] 374 hemanidhAna [sAgaracandra0] 338 303 hemaparvata 128 333 hemaprajJAzrI 418 262, 264 hemaprabha [mu0ga0vA0] 124, 142 145, 213, 404 213 404 hemaprabhasUri 263 338 hemaprabhA 134, 403, 404 hemaprabhAzrI 337 hemapramoda [kSema0] 328, 335 hemabhUSaNa [muga0vA0] 131, 153, 168 hemamaMdira 235 hemamuni 398 hemamUrti 189 hemarAja [jinacandrasUri] 238 hemarekhAzrI 417 258 hemalakSmI 374 hemalatA 405 222 hemazrI 136, 402 hemazrI gaNinI 125 324, 325 hemazrI 388 235 hemazrI pravartinI 424 391, 398 hemasAgara [kIrtiratra0] hemasAgara 378 286, 287 hemasAra [bhAva0] 293 131 hemasUri [pUrNimAgacchIya] 297 291 hemasena [muga0] 131, 168 326 hemahaMsasUri [tapAgacchIya] 420 hemaharSa vA0 [sAgaracandra0] 337 334 hemAcArya [pUrNimApakSIya AcArya] 236 231 hemAdevI [prava0] 383 hemAvalI 125, 402 321 hemendrasAgara 374 38, 136, 184 hemendrasAgara gaNAdhIza 368 141, 151, 154 000 232 350 36 37 401 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (463) 2010_04 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya pariziSTa kharataragaccha kA bRhad itihAsa-gata zrAvaka-zrAvikAoM kI vizeSa nAma sUcI 295 203 425 akhA parIkha 298 amaracaMda botharA 384 akhila bhAratIya jaina yati pariSad 317 amaratA akhaicaMda jhAbaka 358 amarasiMha agaracaMda golechA 296 amarasI 298 acaladAsa 298 amarAdevI 376 acchuptA [devI] 289 amIpAla 234, 289, ajayarAja 246 amRtalAla zAha ajAyabade 298 ambAjI 194 atibala [adhiSThAyaka deva] 58 amolakadevI 420 adhigAlI [devI] 58 ambikA [devI] 45, 49, 50, 52, 54, 65, anantamala 418 130, 135, 141, 155, 156, 172, anUpacanda 312 179, 181, 214, 236 aparAjitA [zAsanadevI] 16 arasiMha abhayakumAra 18 arajana, arjuna 216, 280 abhayakumAra 86, 87 AIdAna golechA abhayacaMda zAha 133 Ajar3a 130 abhayacaMda 215 ATA abhayacandra Ananda [bha0 mahAvIra kA zrAvaka] 177 150, 151, 172, 182 AmbaDa amaracanda nAhaTA 253, 254 AmbazrI 136, 139 amaracanda bacchAvata 252 AmbA 128 212 421 133 135 (464) pariziSTa-4 2010_04 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 286 251 247 AlhaNasiMha 132 RSabhadAsa 234, 297, 298 AMvA sAha 173, 188, 192 oDhara 281 AMvA seTha 202 kacaramalla saM0 298 AzA sAha 192 kaTuka seTha 202, 214 AsakaraNa 236, 297 kaDuA sAha 173, 178, 183, 188, 284 AsakaraNa copar3A 234, 297 kaDuA dharaNA 215 Asadeva 49 kanIrAma jhAbaka 409 AsanAga 130 kanhaiyAlAla golechA 413 AsapAla 143, 144, 150 kapardi [yakSa] 133, 172 AsarAja 344 kapUracanda 234, 287, 297, 298 Asiga 122 kapUracaMda jauharI Asigu [kavi] 137 kapUra bhaNazAlI AsIbAI [sA0 pratApazrI] 420 kamalAdevI 220, 270 AhlAka 142 karaNIdAsa icchA bahena 417 karamacaMda indracandra 248 karamasI zAha 298 indracandra dugar3a 249 karmacaMda 248, 290 indracanda pArasAna 316 karmacanda tAvariyA indrAbAI 389 karmasiMha sA0 202 Izvara sA0 163 karmasiMha 281 270 karuNAdevI 247 ugrasena saM0 299 kalyANacanda 257 ucharaMgade 290, 299 kalyANacaMda chelAbhAI 377 udayakaraNa 298 kalyANamala golechA 364,415 udayapAla seTha 159 kaviyaNa udA 130 kasAjIta mehatA 309 udo sAha 290 kastUracanda lUNiyA 409 uddharaNa 99, 102,110,156,186 287 umarasI bhAI 389 kastUradevI 422 umA [zrAvikA] 213 kastUrabAI 238 Uda kavi 264 kastUrIdevI 372 UdA sA0 133 kAnajI 300 290 Isara 306 (465) kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnamala seTha kAnhaDa kAnhA sA0 kAlA se0 kAlAjI [deva] kAlAde kAlidAsa mahAkavi kAlU seTha kAlU muMhatA kizanalAla kITaka sA0 kIratasiMha sAha kolhU [ zrAvakaputrI ] kuMvarajI bhAI kundanadevI kumarasiMha sA kumAra zreSThI kumArapAla zreSThI kulacandra zreSThI kuladhara zreSThI kulaNAdevI kuMzala kuzalasiMha dosI kRSNa [ paMDita ] kelhaNa kevalacaMda golechA kezarI [ zrAvikA ] kezarIcaMda kesaradevI kocara sA 378 koDamade 214 koDA zAha 173 159, 161, 176, 178, 205 289 291 336 173, 174, 270 270 421 173 205 211 370 409 191 (466) 2010_04 komaladevI kozAvezyA kSetrapAla [deva-yakSa ] kSemaMdhara zreSThI 245, 360, 366 213 kSemasAra vaidya kSemasiMha zreSTha 142 128, 129, 130, 139, 140, 149, 161, 198, 206 56, 57, 58, 122, 132, 136, 155, 156, 174 186, 202, 266, 273 360 286 287 khetU 144 khemacaMda khaMbharAya khimbar3a khIMbar3a seTha khImar3a zreSThI khImar3a sA0 khImarAja bhImarAja khImasiMha vyava0 khImiNI khuzyAlasiMha khetadevI khetaladevI khetasiMha sA0 khetAhI 353 172, 283, 336, 348 54, 98, 99, 100, 101, 102, 108, 109, 110, 130, 172 34 128 khemU 412 khor3iyA [ kSetrapAla deva] 309 gaja 361 gaNadeva gaNadeva zreSThI gaNadhara zreSThI 293 293 149, 166 128, 134, 135, 139, 140, 149, 181 149 136 125, 17, 182 129 180, 215 291 191 281 295 370 216, 265 163, 171, 172, 202, 214, 213 209 136 320 213 229, 275, 289 153 29 131, 145 54 pariziSTa- 4 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNezalAla vairAThI gAMgA sAha gAMdhIjI giradhara zAha guNacandra [ sUtradhAra ] guNadhara sA0 guNarAja zAha gumAnamala gulAbacaMda gulAbacanda bohatharA gulAbacanda bohitharA gulAbacaMda lUNiyA gulAbacaMda DhaDhDhA gulAbarAya geTA geMdAmala gokulacaMda pugaliyA gogAdevI gopA sAha gopAla zre0 gomIbAI gorasI gorAjI [deva] golla gollaka zreSThI govala gosala seTha gaurA 2010_04 317 caMcalabAI 174 cakrezvarI [devI] caNDikA [devI ] caturbhuja 133, 169 298 421 243, 248, 298, 362 251 250 415 ghATama ghAsIlAla mAMgIlAla golechA ghevaracanda koThArI 365 299 126 kharataragaccha kA bRhad itihAsa 61, 122 54 214 174, 176, 178, 202 309 281 363 313 213 421 361 422 238 159, 173, 174, 176, 186, 188 391 309 289 cAmpA candanabAlA [ zrAvikA ] candanamala chogA jI candrakalAdevI 364 252 candrabhANa parIkha candrAdevI camanAdevI camelIbAI campA bahena caMpAlAla pyArelAla zreSThI cAcar3iyA [deva] cAcAdeva cAciga seTha cAMdamala zreSThI cAMdamala copar3A cAMdamala paTavA seTha cAMdamala bAphanA zreSThI cAMpalade cAMpaladevI cAMpasI cAhar3a zreSThI cimanabhAI cimanAjI mumukSu cunnIbAI cunnIlAla bAphaNA zreSThI cainAde cautha cauthAbAI 396 319, 391 25 371 417 361 259 298 421 320 373 416 377 289 274 191 361 391 383 321 225 233 225, 233 214 151, 156, 186, 202 417 393 358 390 301 274 322 (467) Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 16 252 411 317 chuTTA 274 250 34 235 291 284 chajjala seTha 174, 177, 204 jayasiMha chajjalazAha 181 jayA [zAsanadevI] chatarAja zAha 278 jayAdevI [zrAvikA] chAr3A vya0 180 javAra kaMvara [zrAvikA] 321 chItama zAha 172 javAharabAI chuTTanalAla premacanda 320 javAharalAla neharU javAharalAla rAkyAna 317 chogamala muMhatA jasadeva [sUtradhAra] choTAlAla maganalAla pArekha zreSThI 386 jasadhara jagatasiMha jasamA 271 jagadhara seTha jasamAde jagaddhara zreSThI jasavaMtade 124, 129 jAlandharA [devI] 122 jagasiMha zreSThI 151 jAlhaNa sA0 zreSThI 156, 168, 171, 174, jagiyA sA0 177, 180, 186, 204, 215 jaTTar3a sAha 191 jAsu bahana jatanadevI 425 368 jinadatta 282 jatanAde 300 jinadeva sAha 205 janArdana gaur3a [paMDita] jisahar3a go0 144 jamanAlAla jItamala golechA jamanAdAsa morAra 361 jItamala pArakha 360, 409 jamunAdAsa mAMDAvata jItamala botharA jamunAlAla 424 jItasiMha 312 jamanAde jIyA 274 jamanAdevI 372 jIyodevI 424 jayatazrI 168 221 jayatasI zAha 310 jIvarAja bhaNazAlI 297 jayatA seTha 178 jIvA 282 jayadeva mahAkavi [gItagovindakAra] 130, 329 jIviga 130 jayadeva 132 jugarAja barar3iyA jayantI [zAsanadevI] 16 jaThila 270 jayamala tejasI 237 jeThamala 295 jayamalla zreSThI 238 jeThU sAha 66,72 372 409 421 296 271 jIvarAja 413 pariziSTa-4 (468) 2010_04 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jeNU jetasI jetIbAI jehar3a jaitrasiMha goThI jaisala zreSThI jodhA jodho sAha jorAvaramala jhabakUdevI jhamakUbAI jhAMkA jhAMjhaDa sA0 jhAMjhar3a mu0 jhAMjhaNa zre0 139 tArAdevI 237, 246,316 289 tAlevara zreSThI 244 357 tAlhaNa sA0 161,173 213 tilokacanda 246 169 tilokacaMda lUNiyA 354 154, 155, 171, 211 tilokasI zAha 237, 269 153 tihuaNapAlahI 133 291 tihuNa seTha 156,169 318 tihuNA 282 268 tIvI [zrAvikA] 132 423, 424 tulasIdAsa 306 169 tejakaraNa koThArI 366 186, 194 tejapAla seTha 132, 163, 168, 170, 171, 275 172, 174, 176, 177, 179, 180, 142, 152, 156, 202, 181, 184, 196, 203, 214, 215 206, 268 tejasI zreSThI 238, 289 182, 202 tejAdevI 418 252, 418 tolhA 212 276 tripurAdevI [devI] 273 281 trilokacanda 361 trizalA [bha0 mahAvIra kI mAtA] 38 213, 283 thakkaNa 283 thAnasiMha zreSThI 233 257 thAlaNa seTha 156 213 thAharuzAha bhaNazAlI zreSThI 236, 297, 328 220 thehar3a zreSThI 128 299 danAbhAI der3hiyA 392 388 dalikaharu 295 dAkhIdevI 290, 311, 418 dADimade 290, 299 313 dAnamala 289 dAmajI bhAI jhAMjhAM zreSThI jJAnacaMda TIlA DAlU 312 132 DAhyAbhAI seTha DUMgara DUMgara maM0 DUMgaramala saMghapati DUMgarasiMha DUMgarasI DUMgarasI DosAbhAI lAlacaMda takhtasiMha tArAcaMda tArAcanda jorAmala tArAde 139 371 318 396 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (469) 2010_04 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIpacanda dIpacanda golechA dIhA sA0 durgAdevI durlabhajI bhaNazAlI dulIcaMda sAha dulIcaMda hamIracanda golechA deko dAseTha dedA dodo sAha depamalla depAla sA0 delhA devakarNa devakI devakumAra devacaMda devacandra devadhara devanAga zreSThI devarAja sA0 devaladevI devasiMha devAnandA [brAhmaNI, mahAvIra kI mAtA ] devIdAsa devIdAsa mukIma devIdAsa hakIma devIsiMha zreSThI devendra dehar3a cho0 dehar3a vai0 (470 ) 2010_04 316 daulatacanda jhAbaka 256 dhaNasiMha 218 dhaNesara zreSThI 411 154 312 361 219 156, 173, 190 270 290 348 180, 205, 281 282 298 298 133 281 111 48, 49, 50 54 166, 173, 181, 221 219 144, 157 38 dhanacandra zreSThI dhanajI dhanajI botharA dhanada [yakSa ] dhanadeva zreSThI dhanadevI dhanapatasiMha zreSThI dhanapAla zreSThI dhanarAja dhanarAja botharA dhanasiMha seTha dhanI bhaNa0 dhanIrAma dhannA dhannAlAla dhammAbhAI dharaNendra [deva] dharaNedra - meghamAlI [deva] dharaNA sA0 dharmacaMda dharmacanda golechA zreSThI dharmadAsa dharmasiMha zreSThI dharmasI 311 313 312 156 dhAMdhala zreSThI 111 dhAdhUM sA0 132 dhApUbAI 133 dhAralade 409 209 101 141 298 363 139 32, 34, 43, 133, 202 306 254 130, 131, 132, 133, 152, 155, 182 220 359 204 157 416 275 373 377 2, 268 275 215, 284 248 253, 296 281 172, 180, 233 235 130, 139, 142 158 417 233, 294 pariziSTa- 4 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 206 135 dhAraladevI 210, 235 nAnhaka sA0 dhArasiMha 130 nArAyaNadAsa 310 dhArA zreSThI 294 nArAyaNa zAha 289 dhArIvAla 288 nAlhAzAha zreSThI, saMghapati 217, 281, 282 dhINA seTha 171, 174, 178 nAlhiga [zreSThI] 217 dhINiga zAha 191, 216 nibodha 139 dhIMdhA zreSThI 132 nihAlacaMda rAya 309 dhIdhAka zreSThI 127 nihAlacaMda zAha 367 dhInA sAha 172 nImbadeva zreSThI 131, 184 dhIrA sA0 190 nIMbA sA0 180, 203, 211 dhIrumalla 299 neNabAI 389 dhussuka sA0 202 netasiMha 297 dhUDIdevI 424 nemA sAha nathamala 238, 312, 313, 364 nemikumAra zreSThi 131, 145, 153, 159 nathamala golechA seTha 384, 411 nemicanda 111 nathamalla muMhatA 250 nemicaMda bhaMDArI naMdaNa sA0 nemicanda sA0 184 naMdana sAha 173 nemicandra naulakhA 156 naMdA 215 nemIcanda naMdIzvara tIrtha [zAzvata tIrtha] 126 nemIdAsa 244 nayaNa sA0 284 nemIdevI 373 narapati 130 naiNasI 294 narapAla seTha 188, 192, 281 noga narasiMha seTha 171 paMcAnana [jyotirvid] 227 navahA [ zrAvaka] 173 paMcAyaNadAsa nAgajI 389 paMcAyaNadAsa zAha 310 nAgadeva sA0 202 pattA 274 nAjUdevI 255 padma zreSThI nAthU sA0 191 padmadeva 122 nAnajI [labdhimuni ke laghu bhrAtA] 392 padmadeva sAha 205 nAnAlAla 309 padmaprabha 34 naani| 229 padmasiMha 132, 214 188 373 274 242 161 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (471) 2010_04 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 padmasI sAha padmA sA0 padmAkara padmAdevI padmAvatI [devI] padmAnaMda [kavi] padrU panAcaMda siMghI pannAbIbI pannAlAla pannAlAla muNota parvata parvatazAha 272 pallaka 214 285 pIlU modarA 270 155, 173 puNasI bhImasI 389 129 puNyapAla 221, 242, 285 puruSottama 322 125, 265, 266, 289 pUnar3a seTha 32 pUnamacaMda gulAbacaMda golechA seTha 367 129, 132 pUnamacaMda rUpacaMda bhaMsAlI seTha 367 361 pUnamacaMda sAMDa 382 248 pUnamacaMda sAmasukhA seTha 255 pUnA seTha 131, 156, 173, 218 413 pUnA saMghavI 283 pUniga 211 227 pUraNacaMda golechA 252 34 pUraNacandra seTha 202 297 pUrNa 248 pUrNacandra zreSThI 111, 153, 159, 173, 174 376, 377 pUrNapAla zreSThI 133, 139, 140, 182, 194 377 pUrNasiMha zreSThI 130, 204 362 pRthvIrAja 300 255 peDhau 132 pethar3a 130, 131,173 371 pomadatta 220 423 pyAracaMda pagAriyA 136 pyArIdevI pratApacanda pArasAna 50,56,133 pratApacanda bhaMDArI 411 283 pratApamala 318,372 133 pratApamala seThiyA 366 65 pratApasiMha sAha 203, 248 173 pratApasiMha dUgar3a zreSThI 132, 133 pratyaMgirA [devI] 238 prabhAde 300 281 pAtA pAnAcaMda pAnAcaMda bhagubhAI seTha pAnAbhAI pAnIbAI pAbUdAna sAha pArasa kAM0 pArasamala pArasamala lukar3a pArzva pArzvanAtha pAlhaNa zreSThi pAlhA sAha pAlhI pAsaTa zreSThI pAsavIra sAha pAsU sA0 pIthA zreSThI 391 419 315 254 289 (472) pariziSTa-4 2010_04 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 329 babbUbAI 194 43 premacanda kalyANacandra zreSThI 376 bIjA seTha 130, 151, 172, 178, 205 premacaMda kezarIcaMda zreSThI 377 buddhicaMda 381 premacaMda khajAMcI 377 budhacandra [zreSThI] 130 premacanda rUpacanda bhaNDArI 290 bodhAka phatahacaMda 311 bohittha [zreSThI] 151, 202 phatahasiMha 312 brahmadeva 136 phatecaMda premacaMda zreSThI 377 brahmazAMti [yakSa] phUlacaMda golechA seTha 376, 383 brahmA [deva] phUlAbAI 299 bhaMvaralAla koThArI saMghapati bacchar3a zreSThI 128 bhagatA devI banIbAI 423 bhagavatIdAsa 310 bannA guNarAja zreSThI 272 bhagavAnadAsa zreSThI 367 bhar3asiMha zreSThI 152 bastImala jhAbaka [ma0 vinayasAgara] 364 bhattau zAha [kavi] 122, 123,137 bahAdaramala zAha 318 bharata [cakravartI] bahuguNa vai0sA0 132, 133 bharata bahudeva zreSThI 27 bhAIdAsa bAghamala zAha 234, 297 bhAMDA 153 bAMcU 151 bhAkhara bANabhaTTa mahAkavi 330 bhAgacaMda bacchAvata 309 bAdaramala [mohanalAla jI ma0 ke pitA] 381 bhAgacandra zreSThI 300 bAlacandra 130 bhAgyacandra 226 bAlacaMdra seThiyA 246 bhAdA sA0 212 bAlacandra 417 bhAdo sAha bAvana vIra [deva] 236 bhAnAjI nArAyaNazAha 289 bAlAbAI 418 bhAmaha [zreSThI] bAlUbhAI seTha 386 bhAvar3a 130 bAhar3a zreSThI 141, 142, 150, 173, 178 bhIkamacanda vaida bAhar3adevI 40, 400 bhIkhA dosI bIko sAha 289, 291 bhIma 215 bIjar3a 132, 133 bhImar3a 213 bIjar3a sA0 153, 155 bhImarAja seThiyA 239 289 412 286 kharataragaccha kA (473) 2010_04 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 202 270 54 235 191 349 bhImasiMha 133, 139 mannAlAla lor3hA bhImasiMha seTha 190 mannUlAla 313 bhImasI karamasI zreSThI 392 maMmI sA0 bhImA seTha 156, 173 malUkacaMda zAha 310 bhISana saMghapati 281, 282 mahaNa 142 bhISma 172 mahaNapAla vyava0 182 bhuvanapAla zreSThI 125, 128, 130, 161 / mahaNasiMha sA0 139, 156, 158, bhuvanapAla 172, 174, 176 bhuvanA 133 mahaNA seTha 161 bhUpatirAya 312 maharddhika 93, 189 bhUpa hajArImala gAMdhI 320 mahalAla bhUrAmala golechA 252 mahAdeva bhaTTAcArya [nyAyazAstrI] bhairavadAsa 295 mahAdhara sAha bhairavadeva [deva] mahAnaMda naubatarAya 313 bhojarAja 157, 242, 274, 278 mahAlade [zrAvikA] 289 bhojA sAha 172, 176, 205, 274 mahirAja sA0 161,174 bhojAka zreSThI 130 mahIcandra seTha bholA 133 mahIdhara zreSThI bholAnAtha 249 mahIpati maganIrAma 318 mahIpati zAha 280 maMDalika vyava0 182 mahIpAla sAha 206 maNDalika 213, 218 mahIrAja zrAvaka 218 mANDalika [jayasAgara upA0 ke bhrAtA] 344 mahezvarakavi 345 maNibhadrayakSa 229 mAMgIbAI 382 maNibhadravIra 386 mANakacaMda zreSThI 249 manajI zA0 298 mANakacanda bAgar3I 251 manajI [jinamaNisAgarasUri] 362 mANakacaMda 301,312 manasukhalAla 357 mANakacaMda golechA 357 manodAnaMda [paMDita] 112, 113, 114, mANakabAI 115, 116 mANadeva manoharadAsa 297 mANikya mannA 181 mANU 18, 265 213 (474) pariziSTa-4 2010_04 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 mAdhavadAsa mAdhava dosI mAnajI kAnajI seTha mAnadeva mAnabAI mAnasiMha mAlaga zreSThI mAlaNade mAladeva mAlAzAha zreSThI mAlAsA zreSThI mAlhA sA0 miThUmala minarUpa mizrImala mUthA mukundacanda muktimala siMghI muMjAladeva muNA muniyA devI murAri [suprasiddha kavi] mUlacanda mUlacaMda hIrAcaMda zreSThI mUlacaMda hIrAcaMda bhagata mUlajI mUladeva zreSThI mUlarAja sAha mUlAdevI mUliga zreSThI mUlIbAI mRgAde mRgAdevI 277 meghakumAra [deva] 158, 178 237 meghajI sonapAla 389 361 meghanAda [kSetrapAla] 34, 136 meghamAlI-dharaNendra [deva] 273 298 megharAja bAphaNA 376 238 megharAja 220 209 megharAja 287 meghA 282 181 melU sA 173 349 mehara 43, 48 295 mehara seTha 161 158 mehatAba bAI 415 317 mainAsundarI 382 252 mokalasiMha zreSThI 153, 154 413 mokhadeva zreSThI 177, 178, 181, 422 204, 205, 206, 207 369 motIcaMda khemacaMda nAhaTA [zreSThI] 319 214 motIbhAI 377 122 motIlAla 416,423 310 motIlAla burar3a 412 100 motIlAla zAha 416 312 motIzAha seTha 319,376 376 motIzAha nAhaTA zreSThI 287 389 molhaNa 298 molhA 130, 151 molhAka 128 132, 205 mohakamacaMda boharA zreSThI 361 272 mohaNa sA0 152, 176, 202, 212 129, 131, 132, 140 mohana zreSThI 143, 144, 169, 191 409, 419 mohanadAsa sA0 173 297 mohanalAla dalIcaMda desAI 380 233 mohanalAla daphtarI 364,372 281 133 kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 (475) Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohA 411 144 rAjadeva zreSThI 130, 131, 132, yazodA 300 133, 181, 212 yazodhara goThI 156 rAjapAla 229, 233 yazodhavala zreSThI 124, 131, 140, rAjarupa TIka 412 159, 171, 194, 202 rAjalade 216, 238 yazovardhana 121, 122, 136 rAjasiMha zreSThI 169, 174, 176, 177, yogIdAsa 179, 180, 181, 204, 289 ragatiyAjI [deva] 289 rAjasiMha 297 raMgarUpade 291 rAjA seTha 173 raMgAcArya 180 rAjArAma 312, 356 raghupatizAha 281 rAjArAma giDiyA zreSThI 354 ratanacanda 156 rAjU 140 ratanacanda golechA 408 rANA 213 ratanacaMda khImacaMda 376 rAtU seTha 173 ratanacaMda sucaMtI 391 rAdhAbAI 231 ratanabAI [labdhimuni kI bhaginI] 392 rAmacandra 277, 278, 298 ratanalAla golechA zreSThI 360 rAmacandra hajArImala 316 ratanasI 299 rAmadAsa 300 ratanasI seTha zreSThI 392 rAmadeva 212, 213 ratanA saMghavI 211 rAmadeva [sUtradhAra] 34 ratna 130 rAyacaMda 298 ratnacandra 178 rAya baNavIra 209 ratnAde 298 rAyamala golechA 297 rayaNa zAha 123, 137 rAyasiMha 291 rayapati seTha saMghapati 172, 173, 174, 176, rAlhA zreSThI 125, 126 177, 178, 179, 180, 210 rAvaNakumAra 216, 217 rayaNAdevI 221 rAvatamala 424 ravajI sonapAla seTha 386, 389 rAsala ravizaMkara zukla 347 rAsala zreSThI ___101 rAuladeva 221 rAsala [zrAvikA] 133 rAghavadAsa 277 rAsalla ___34 rAjakaMvara 321 rikhabacaMda corar3iyA 389 44,51 pariziSTa-4 (476) 2010_04 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riNamala rukmiNI rughajI zAha rughanAtha rur3hamala rudrapAla seTha rUpacandra sA0 rUpacanda rUpajI rUpacanda mehatA rUpasI rUpasI mehatA rUpA sA0 rUpAdevI rUpA boharA rAja bhAI rohiNI devI lakSmI lakSmIcaMda lakSmIcaMda lakSmIcanda copar3A lakSmIcaMda baida seTha lakSmIcaMdra lakSmIdevI lakSmIdhara zreSThI lakSmIbahana lakhaNa sA0 lakhama lakhamasiMha lakhamasI lakhamA sA0 298 312 161, 162, 164, 168, 170, 171, 180, 184, 186, 211 130, 153 245, 300 275 307 302 311 172, 190, 192 298 lakhamAdevI 135 lakhamiNi 318 276, 311, 317, 413 287 389 kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 lakhamiNidevI lakhamIcaMda lakkhaNasIha lakhA sAha laddhU laharabAI lAkhaNa sA0 lAkhA lAkhA bhaNazAlI lAchala devI lAr3adevI lAjamadevI lAdhUrAma burar3a lAbhU devI lAlacanda 371 lAlacanda bhagavAnadAsa gAMdhI 125 lAlacaMda sAlamasiMha zreSThI 298 lAlaNa 357 422 389, 412 lAlaNa sAdhu lAlU lIlAdevI 226 310 92, 110, 111, 122, 125 lUNA 416 lolA sA0 158, 180, 192 lohaTa zreSThi 153 lohadeva sAha 150 vakhatamala zAha 166 184 lUNA sA0 lUNasiMha vakhatasAha vakhatasiMha zAha 278 135 216, 280 295 209 245 287 421 173, 188, 218 212 293 300 421 312 424 421 420 39 247 136, 139 136 298 302 161, 181 156 157 218 58, 184 152, 158 313 243 310 (477) Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 215 34 298 226 34 388 vaccharAja vaccharAja nAhaTA zreSThI vaccharAja botharA vaccharAja nAhaTA rAjA zreSThI vaccharAja zAha vadhU bhaNazAlI zreSThI vanA [zrAvikA] vayajala zreSThI vayarasiMha sA0 varajI devI varajIbAI vardhamAna vardhamAna navalakhA vaMzarAjajI vasanajI bAghajI sAha vasantarAya vasantarAya zrImAla vastupAla sA0 vAgIzvara [rAjapaMDita] vAchiga vAjjala zreSThI vADIlAla bhAI vArAhI devI [devI] vAriNI vAlhA seTha zreSThI vAlhAdevI vAsala vikrama vijayacaMda pAlecA zreSThI vijayA [zAsanadevI] vidyApati [rAjapaMDita] vimalacandra zreSThI 274 vimaladAsa 278 245 vimalAde 287, 298, 299 233 vimalAdevI 257 324 viradIcanda mukIma 219, 297 viSNu [deva] 298 vIkala sAha 192 295 vIkamasI rAghavajI paTela 392 141 vIkila sA0 188 159, 188 vInAdevI 372 vIraka 364 vIrajI 34 vIradAsa 287 vIradeva 419 vIradeva seTha 122, 136, 168, 169, 180, 181, 182, 184, 204 310 vIradhavala 133 312 vIrapAla zreSThI 173, 211 vIrAde 294 66 vIrAzAha 294 40, 400 vIlha 281 169 vIlhA 417 vIsala seTha 268 velajI bhAI [meghamuni] 390 266 velA sAha 191 152 vosala 219 zaMkaralAla 373 48 zaMbhUrAma zAha 311 214, 233, 297 zAMkara 361 zAMtiga botharA 130 16 zAMtidAsa zAha 298 66, 72 zAmajI bhAI paTela 126, 128, 139 zAlibhadra 83 215 158 226 390 (478) pariziSTa-4 2010_04 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 77, 130, 142 0.w 311 46 133, 152, 154 318 216 132, 171, 174, 281 298 184 128 283 zitAbacanda nAhaTA zreSThI 254 saradAramala samadar3iyA ziva [deva] 3 sarasvatI [devI] zivarAja 172, 218 sarasvatI [zrAvikA] zivA somajI zreSThI 225 sarasvatIbAI zivaisiMghI 295 sarUpAdevI zIlabhadra sarvadeva zyAmala seTha 157, 204 salakhaNa zreSThI zyAmAdevI [somadevI] 288 savAIrAma zriyAdevI 223 savvar3azAha zrIcandra zreSThI 142, 146, 156, 215 sahajapAla zrIpati zreSThI 131, 133, 174 sahajalade zrIvantazAha 223 sahajA sA0 saMghajI 298 sahajArAma zreSThI saMtoSabAI 418 sahaNapAla saTTaka 34 sahadeva vaidya saNhiyA 49 sahasamala golechA zreSThI sadAsukha 313 sAMkarasI sadharA 211 sAMgaNa sadhuA 298 sAMgAsAha sadhuA bhaNazAlI 299 sAMvatasI zAha 274 sAMvaladAsa [zrAvaka] santoSacandra bhaMDArI 315 sAgaramala golechA samarakumAra-samariga 211 sAjaNa samaratha zAha 272 sAr3hala zreSThI samarasiMha 219, 272 sAtasiMha sA0 samariga 282 sAdhAra samudA 281 sAdhAraNa samuddhara zrAvaka 122 sAdhAraNa bala sampatarAja [kailAzasAgara] 371 sAdhudeva saMkhavAla sampatalAla 424 sAdhurAja sampratirAma vyAsa 355 sAmala zreSThI saradAramala 409 109, 110 361 309 132 205, 282 311 santa 299 358 282 62, 130, 155, 182 203 212 26, 27, 34, 42, 44 127 228 161 152, 155, 156, 169, 173, 182, 192 (479) kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sUra 274 295 422 247 159 234, 239, 297 205 122 281 344 219 298 255, 421 291 sAmIdAsa sAraMga zreSThI sAraMgadeva [vidvAn] sAvadeva zreSThI sAvitrI devI sAhivade sAhulI zreSThI sindUrI sirahamala saMcetI siriyA devI sivA sImaMdhara zreSThI sIvA sA0 sIhA seTha sukanacanda sukanadevI sukhamala suganadevI suganamala golechA suguNa kumArI sudarzana zreSThI sundaradevI sundarabAI supiyArade subhaTa sA0 subhaTapAla sumati surarAja surUpA [zrAvikA] sulakSaNa / sultAnakaraNa bhaMDArI suSmiNI 239 suhavadevI 281, 287 la~TA [zreSThI] 206 130 sUrajamala zreSThI 373 sUrajamala 299 sUratarAma 127 sUdA sA0 309 sUradAsa 361 sUrA seTha 146 sUhavadevI 282 seU 155 sokhU [zrAvikA] 173 sonapAla 152, 154 sonapAla parIkha 420 sonAdevI 420 sobhAgade 248 soma 424 soma sAha somadatta 390 somadeva 353 / somadhvaja [jaTAdhara] 318 somala 381 somA 238 somilaka 154, 169 somo sAha 265 sohanadevI 34 saubhAgamala mehatA 161 saubhAgyamala 239 sthiracaMdra seTha 171 sthiradeva zreSThI 368 sthirapAla goThI 122 ha~samukhalAla goliyA 298 288 361 272 204 2,3 142 132 34 291 369 395 301, 321 46, 171 117, 153 156 259 / (480) pariziSTa-4 2010_04 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 172 213 128 298 294 ha~samukhalAla sAMkaliyA 380 harisukhadevI haMsarAja 300 harujI hajArIprasAda dvivedI 380 hAMsU hajArI bhAMDiyA 312 hAlAka zreSThI haThIsiMha zreSThI hAthI jeThamala hanumantasiMha hAthIzAha zreSThI hAthI sAha hanumAna [deva] hamIramala hAlU hIrala zrAvikA harakhacanda indracanda golechA hIrA sA0 harakhA hIrA goThI hararAja hIrAcanda harakhacaMda hIrAlAla bhugar3I harakhA chAjer3a 293 hulamasiMha haricandra zreSThI 139 hullAsadevI haricandra 240 hemacandra haripAla zreSThI 128, 129, 130, 133, 139, hemarAja sA0 140, 158, 159, 173, 174, 176, 178, hemala seTha 179, 186, 188, 192, 194, 202, 203 hotA sAha 210, 298 281 132 127, 128 128 423 391 181 419 139, 140 218 173, 178, 202 205 (481) kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya pariziSTa kharataragaccha kA bRhad itihAsa-gata nRpati-maMtrI-daNDanAyaka Adi sattAdhArI janoM kI vizeSa nAmAnukramaNI 111 236 171 311 184 143 akabara [mugala bAdazAha] 225, 227, 229, Athula ThA0 233, 234, 275, 304, 317, 342 Alama dIvAna [rAjyAdhikArI] akSayarAja [maMtrI] 246 AzAdhara Thakkura 44, 45,49 acalasiMha Tha0 159, 160, 162, AsapAla Tha0 163, 164, 187 AsarAja [rAjA] 112 ajita [maMtrI] 131 indrabhAna [maMtrI] ajitasiMha [mAravAr3a nareza] 285 udayakaraNa Thakkura abuz2aphaz2ala 229 udayadeva Tha0 [rAjyAdhikArI] abhayakumAra [zreNika rAjA kA maMtrI] 177 udayarAja [zAsaka] 281 abhayaDa [daNDanAyaka] 99, 102, 107, udayasiMha [rAjA] 128, 129 109, 110 udayasiMha [bUjadrI ke rAjA] amarasiMha rAvala [jaisalamera nareza] 278 udayasiMha mahArAjA [rAjA] 207 ambar3a [senApati] 62 udayAditya [paramAranareza] arisiMha [rAjA] 142 UdA [maMtrI] arNorAja [ajamera nareza] 44, 53 auraMgajeba [bAdazAha] 309 alAuddIna sulatAna 162 kakkariu [maMtrI] 63 alIkhAna khaMdhArI 275 karamasI [maMtrI] 220 azvarAja ThA0 126 karNadeva [jaisalamera nareza] 145 asarapha khAna [rAjakIya uccAdhikArI] 236 karNarAja [rAjyAdhikArI] AjamakhAna [gujarAta kA sUbedAra] 227 karmacandra bacchAvata [maMtrI] 225, 226, 227, 228, AjamakhAna khAnakhAnA 229 230, 233, 297, 298 204 34 270 141 (482) pariziSTa-4 2010_04 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 287 257 274 236 294 319 149 181 270, 271 204 270 282 150 212 272 karmasiMha [maMtrI] 221 khetasiMha bhAM0 kalyANadAsa rAula [jaisalamera nareza] 237 khetA rANA [zAsaka] kAlA [maMtrI] 63 gaMgAsiMha [bIkAnera nareza] kutubuddIna [samrATa] 149, 160, 162, 265 gaMgevarAva [zAsaka] kundanamala [dIvAna] 383 gajasiMha [zAsaka] kumara [maM0] 180 gajasiMha [mer3atA nareza] kumarasiMha ThA0 159, 169 gajasiMha mahArAvala [jaisalamera nareza] kumarA maM0 160 gaNadeva [rAjA] kumArapAla [caulukya nareza] 136, 169, gayAsuddIna [dillIzvara] 184, 208 guNadatta [maMtrI] kumArapAla [yAdava nareza] 50 godhAjI [rAjaputra] kumArapAla [tribhuvanagiri ke rAjA] 53 ghar3asI [zAsaka] kumArapAla maM0 153 cauNDAgara [maMtrI] kumArapAla Tha0 161 caMDA jI maM0 kuladhara [maMtrI] 126, 271 candra Thakkura kuladhara mahaM0 111, 112, 126 cApA maMtrI kulabhAnucandrasiMha [jAgIradAra] 411 cAcigadeva [rAjA] kUpA maMtrI 206 cAMpAvata [bAlotarA ke zAsaka] kelhaNa [rAjA] 111 cAhar3a [pradhAna] kelhA [maMtrI] 173, 210 chAhar3a bhaMDArI kezarImala rAyabahAdura 384 jagatasiMha mahArANA [ mevAr3Adhipati] kezarIsiMha bAphanA rAyabahAdura 360, 361, 391 jagatasiMha Tha0 kezarIsiMha bAphAnA dIvAna bahAdura 361, 411 jagadeva [rAjA bhIma kA pradhAnamaMtrI] kaimAsa mahAmaNDalezvara jagadeva [prAntapati] [pRthvIrAja cauhAna kA maMtrI] 66, 67, 68, 69, jagamAla rAvala 71, 76, 77, 86 jagasiMha [rAjakumAra] kSetrasiMha [pradhAna rAjakarmacArI] 141 jagasiMha bhAM0 kSemasiMha bhAMDAgArika 150 jayatasiMha rAjA [yAdava nareza] khaMbharAja do 183 jayatasIha rAula [jaisalamera nareza] khAna [pATaNa kA zAsaka/rAjyapAla] 213 jayatugIdeva [zAsaka] khImA [maMtrI] 285 jayasiMha [rAjA] kheta [rAjA] 212 jayasiMha [maMtrI] 129 295 139 149 311 171 87 109,110 270 125 150 209 272 136 122, 123 270 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (483) _ 2010_04 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javanapAla Tha0 javAharasiMha mahArAvala [ jaisalamera nareza ] jasavaMta [maMtrI] jasavaMtasiMha mahArAjA [ jodhapura nareza ] jahAMgIra [bAdazAha ] 161, 169, 172, 176, 184 322 jilhAgara [ maMtrI ] jIyA [maMtrI ] jetasIha [jaisalamera nareza ] jesala Tha0 jaitasiMha [rAjA ] jaitrasiMha [ rAjA jaitrasiMha [maMtrI ] jaitrasiMha Tha0 jaisala [ maMtrI ] jhAMjhaNa bhAM0 ThAkurasiMha [maMtrI] takhtasiMha [ jodhapura nareza ] tihuNa [maMtrI] trizRMgama [rAjA ] tryaMbakadAsa [rAjA] dAdU [maMtrI] dArAzikoha [ zAhajahAM ke putra ] dIdA [ maMtrI] durlabharAja [ caulukya nareza ] (484) dusAja maM0 dedA [ maMtrI ] dedA mahaM0 dedAka mahaM0 dedAsa rAvala [jaisalamera ke zAsaka ] depAla ThA0 2010_04 237 294 230, 234, 289, 297, 317 166 275 274 183 153 149 128 169 149, 168 151 226 devakaraNa rANA devakaraNa rAva [ zAsaka ] devakaraNa rAvala [jaisalamera ke zAsaka ] nathamala golechA [ jayapura dIvAna ] nayanasiMha maM0 naravarmadeva [ dhArAnagarI ke rAjA ] nANacandra maM0 nAlhA [maMtrI] nemicandra bhaM0 narasiMha bhaNazAlI 210 nAvaMdhara bhAM0 217 nohaTa ThAkura 214 nauraMgakhAna [ muslima rAjyAdhikArI ] 309 padma bhaM0 63 2, 3, 4, 5, 11, 12, 13 154 139, 149 132 131, 132 274 161, 173, 176 321 151 devakaNra rAvala [ zAsaka rAjA ] devarAja [maMtrI] devasiMha Tha0 devIsiMha Tha0 dehar3a Tha0 dhanapatasiMha rAyabahAdura dhanU maM0. dhINAka [maMtrI] nathamala golechA rAyabahAdura padmacandra bhAM0 padmasiMha Tha0 padmA bhaM0 pAlhA Tha0 pAlhA [maMtrI] pUnasI mahaM0 pUrNa Tha0 pUrNa ThA0 pUrNasiMha [ maMtrI ] 272 271 273 219 149, 165 162 161 157 382 169 212 383, 410 415 154 31, 34 153 270 111, 122 156 132 56 227 153 156 169 181 169 283 132 156 161 144 pariziSTa-4 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 218 180 143 269 206 165 pUrNasiMha mahaM0 134 bhodeva [maMtrI] pRthvIcandra [rAjA] 112, 114, 115, bhojA ThA0 161 116, 117 maMDana [maMtrI] pRthvIcandra [rAjA] 281 maMDalika [maMtrI] 206 pRthvIrAja cauhAna [nareza] 66, 69, 70, 71, 72, madanapAla [anaMgapAla]-dillI nareza 56, 57 73, 74, 75, 76, 78, 80, 81, madanasiMha Tha0 162 82, 84, 86, 110, 119, 123, 192 manoratha kAM0 pratApasiMha Tha0 [maMtrI] 160 manoharadAsa kuMvara [rAjaputra] 237, 238 pratApasiMha Tha0 187 manoharadAsa rAvala [jaisalamera ke zAsaka] 277 phatahacaMda jagataseTha 384 malayasiMha [maMtrI] phatahasiMha cAMpAvata 320 malladeva [mahAmAtya] pheru Tha0 161, 163, 166, mahaNasiMha [maMtrI] 177, 178 172, 176 mahamUda bAdazAha badrIdAsa rAyabahAdura 315, 316, 362, mahIpAla mahArAja [rAjA] 363, 383, 384 mahIpAladeva [kAThiyAvAr3a nareza] 177 bastA [maMtrI] 274 mANakacandra [maMtrI] bAhar3a bhAM0 132 mAdhava saM0 [pramukha nAgarika] 150 brahmadeva mahaM0 134 mAnasiMha [jodhapura nareza] 318 bhagavAnadAsa (maMtrI) 297 mAladeva rANA [mer3atA nareza] 164 bharahapAla maMtridalIya Tha0 155 mAladeva rAvala 223, 275, 288 bhaUNA bhAM0 156 mIlagaNa [daMDanAyaka] bhAnIrAma vyAsa [rAjyAdhikArI] 321 mukarabakhAna [mugalarAjyAdhikArI] 234 bhIma bhAM 150 mukarabakhAna [navAba] 236 bhImadeva [caulukya nareza] 109 mukarabakhAna [ahamadAbAda sUbedAra] 298 bhImasiMha [AzikA nareza] 62, 63, 64 muhammada tugalaka [dillI kA bAdazAha] bhImasiMha [rAjA] 87 muljA [maMtrI] 213 bhImasiMha rAula [jaisalamera nareza] 235 mUdharAja maM0 160,165 bhuvanasiMha [maMtrI] 154 mUlarAja mahArAvala [jaisalamera nareza] 300 bhoja [paramAranareza 34 mehA maM0 161 bhojarAja [jAlaura kA maMtrI] 180 ratanasiMha [bIkAnera nareza] 246, 247, 249 bhojarAja maM0 154 ratanasI [maMtrI] bhojarAja [maMtrI] 186 ratnapAla Tha0 151 129 266 285 kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 (485) Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 rAipAla [maMtrI] 274 vikToriyA mahArAnI [briTiza sAmrAjJI] 301 rAjaka bhAM0 132 vijaya Tha0 113, 114 rAjasiMha [sirohI ke zAsaka] 297 vijayasiMha rAjA 390 rAjasiMha [maMtrI] 271, 274 vijayasiMha Tha0 112, 159, 160, 161, rAjA bhAM0 132, 133, 144 164, 168, 169 rAjAka bhAM0 132 vindhyAditya [maMtrI] 143, 144 rAjU ThA0 161 vimala [daNDanAyaka] rAmadAsa rAjA 304 vimala [maMtrI] 218 rAmadeva mahArAjA [zAsaka] 206 vIranAga [heDaivAhaka] 107 rAmadeva [rAjA] 207 vIrasiMha [rAjA] 217 rAmadeva [pRthvIrAja kI rAjasabhA vIrA [maMtrI] 213, 214 meM uccAdhikArI] 66, 82, 83, 85, 86 vIlhA maMtrI rAmadeva [maMtrI] 287 vairasiMha [rAjA] 218 rAmalAla [maMtrI] 251 zAhajahAM [mugalasamrATa] 236 rAmasiMha ThAkura 281 zikharasiMha rANA [cAhamAna nareza] 203 rAmasiMha mahArAjA [jayapuranareza] 320 zivaprasAda rAjA sitAre hinda 325, 326 rAyasiMha [bIkAnera nareza] 228, 229 zItaladeva [rAjA] 149 rAyasiMha rAjA [sirohI nareza] 234 zrIkaraNa [maMtrI] rAyasiMha [maMtrI] 226 zrIraMga [maMtrI] 274 rudradeva [rAjA] 204 zrIvatsa Tha0 lakSmaNadeva [rAjA] 216 zrIsoma [rAjA] lakSmaNadeva rAula [jaisalamera nareza] 336 zreNika [nareza] 134, 169, 176 lakSmIdhara bhAM0 [rAjyAdhikArI] 143 saMgrAma rANA [zAsaka] 286 lakSmInArAyaNa mahanta [svataMtratA senAnI] 347 saMgrAmasiMha vacchAvata [maMtrI] 221, 223, lakSmIpatasiMha rAyabahAdura 254 sajjanasiMha [ratalAma nareza] 377 lakhamIsiMha [maMtrI] 269 satyAnandasiMha 326 lUNakaraNa [jaisalamera kA yuvarAja] 272 sadAraMga [maMtrI] 273, 274 lUNakaraNa rAvala [jaisalamera ke zAsaka] 275 sanatkumAra [cakravartI] vaNavIra [maMtrI] 270 samadhara [maMtrI] 272, 273 vayarasiMha [maMtrI] 206 samara saradAra [maMtrI] 271 vastupAla [maMtrI] 126 samarasiMha [rAjA] 141, 149 vastupAla [gujarAta ke maMtrI] 183 samprati [magadha nareza] . 169, 177, 183 6 164 145 46 (486) pariziSTa-4 2010_04 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 129 saMbhava bhaM0 99, 109, 110 sultAnasiMha [maMtrI] 301 saradArasiMha [bIkAnera nareza] 249, 251, 252 sUrasiMha [rAjA] 236 salakhaNasiMha [jAlaura kA maMtrI] 180, 186 sUrasiMha [mer3atA nareza salIma zAhajAdA 227 sedU Tha0 159,160,161 sahaNapAla maM0 150 somajI zAha saMghapati 225, 236 sahasakaraNa [maMtrI] 237, 238 somacandra [maMtrI] sAMgaNa maMtrI 206 somadeva [purohita] 142 sAmaMta mahaM0 132 somezvara [cAhamAna nareza] 150 sAmantasiMha [rAjA] 149 sthiradeva ThA0 157 sAmantasiMha [rAjaputra] 204 svarUpasiMha mahArANA [ mevAr3Adhipati] 319 sAmala do0 183 haripAla Tha0 109, 110 sAraMga [maMtrI] 213 haripAladeva rANA [variSTha rAjyAdhikArI] 203 sAraMgadeva [baghelanareza] 143 harirAja Tha0 sAraMgadhara [maMtrI] 224 harisiMha mahArAva [bIkAnera nareza ke maMtrI] 252 sAlAka [pratIhAra] 132 harisiMha [maMtrI] siMhabala [rAjA] 61 hasanakulIkhAna 225 sikaMdara bAdazAha [dillIzvara] 220 hAMsila vai0 133 siddharAja jayasiMha [caulakyanareza] 213 hAMsila Tha0 157 sIhA [maMtrI] 272 hemarAja Tha0 162 250 151 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (487) 2010_04 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha pariziSTa) kharataragaccha kA bRhad itihAsa-gata sthalajJApaka vizeSa nAmAnukramaNI aMjAra 388, 389, 390, 391, aNAdarA 388, 416 392, 393, 395 anUpazahara 311, 313 aMjArA 361 antarikSa [tIrtha]. 354 akabarAbAda 252 amarasara 233 acalagar3ha 383 amarasAgara 321 ajamera 44, 45, 49, 50, 51, 54, 65, amarAvatI 51, 256, 414 85, 86, 87, 92, 110, 111, 119, 123, 248, amarelI 319 249, 309, 310, 312, 317, 320, 354, 358, amalanera 424 370, 379, 381, 383, 388, 391, 393, 408 amRtadharmasmRtizAlA, jaisalamera 353 ajayameru 53 amRtasara 297 ajAgRhapura 214 amerikA 259 ajImagaMja 247, 252, 253, 254, 257, ayodhyA 151, 180, 211, 212, 245, 258, 259, 316, 329, 330, 354, 362, 384 312, 313, 325, 384 ar3hAI dina kA jhopar3A [masjida] 53 arNApura 214 aNahilapATana 110 arbudatIrtha aNahilapura 3, 195, 209, 215 204, 219 aNahilapurapattana 136 alavara 315 aNahilapurapATana 22, 86, 273, 280 alAya 318 aNahilavAr3a ahamadanagara 411 aNahillapura 211 ahamadAbAda 219, 220, 231, 234, 236, aNahillapurapATana 11, 272 237, 245, 248, 283, 284, 285, 295, 297, 406 (488) pariziSTa-4 2010_04 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 259 295 171 298, 299, 307, 308, 319, 347, 361, 368, indrapura ___376, 382, 383, 386, 388, 393, 409 IDara 213, 229 AUvA 295 ucca 273, 274 AgarA 220, 225, 230, 231, 234, 236, uccanagara 229 297, 310, 321, 338, 412 uccA [nagara] AgolAI 241 uccAnagara 187, 188, 190, 192, 193 AnA grAma 311 uccAnagarI 50, 54, 62, 401 Andhrapradeza uccApura 145, 158, 159, 168, 186 AdityapATa 203 uccApurI 173, 178, 181, 211 AbU [tIrtha] 19, 92, 144, 151, 152, ujjayanta [tIrtha] 10, 86, 99, 126, 133, 217, 218, 234, 236, 243, 248, 257, 136, 155, 156, 178, 218 270, 274, 281, 286, 319, 329, 343, ujjaina 50, 130, 257, 258, 344, 349, 353, 383, 388 ____384, 389, 393 Amera uttarapradeza 330, 331 302, 320 AbaurI udayapura 243, 257, 285, 286, 287, 298, 309, 311, 317, 319, 370, 376, 377, 379 ArAsaNa udarAmasara 241, 246, 256, 381 ArAsanA 206 ArvI uddaNDavihAra 260 osiyAM 297, 367, 382 AzApallI . 9, 98, 122, 151, 169, 171, kailavAr3apura 280 182, 185, 217, 400 kaccha [pradeza] 241, 274, 325, AzikA 21, 22, 23, 54, 62, 63, 64, 353, 383, 395 65, 99, 159, 173 kaTAriyA 391 AzikApura kaThora gAMva 384 AzoTA 204 kar3A 272 AsaNIkoTa 271, 272, 274 kaDuyArI 160 AsanIkoTa 225 kaDoda AsAmapurA 391 kaNapITha 118 Ahora 321, 322, 361, 370 katAragA~va iMglaiNDa 259 kadambagiri indaura 257, 258, 359, 363, 366, 376, kanADA 384, 389, 391, 411 kanyAnayana [nagara] 159, 160, 161, indrapAlasara 239, 240 164, 173 151 160 385 388 395 259 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (489) 2010_04 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 282 270 388 213 kannauja 312 kizanagar3ha 354,408 kapaDavaMja 24, 377 kIrtiratnasUri dAdAvAr3I, nAkor3A 349 kapilapATaka [kelavAr3A] 212 kukasI kApasI kampilA [tIrtha] 313 kukkuTezvara 381 kayAsapura 173 kucerA 385,388,410 karaguMjA 297 kujaTI 252 karaheTaka [karer3A] 151, 212, 213 kuNDagrAma karNATaka 392 kuNDala karNAvatI 217 kuMDalapura 384 kalakattA 246, 248, 256, 257, 258, kuMbhalamera 217, 298 259, 315, 316, 323, 361, 363, 381, 383 kuMbhAchata 272 kaliMgapoMga kaMbhAriyA kalikuNDapArzvanAtha [tIrtha] 15 kuMbhA 270 kAMpalI 272 kumaragiri kAMpilI 270 kulpAka [tIrtha] 257,370 kAMpilyapura 317 kuzamAnapura [kosavANA] 212 kAkandI [tIrtha] 151, 245, 256, kusumANa 257, 282, 312 kusumANA 210 kAchI bar3audA 320 kuhiyapa 111 kAThiyAvAr3a [pradeza] 177, 178 kUpArAma kAtara 242 kRSNagar3ha 248, 311, 312 kAnapura 315, 384 kelU kAparar3A [tIrtha] 289, 319, 320 kezariyAjI 343, 376, 377, 410, 411 kAbula 233 kesaradesara 353 kArolA 243 kairiyA kAliMdrI 411 kairu kAvI [tIrtha] 376 kailavAr3A kAzahada 92 koMkaNa [pradeza] 256, 325 kAzI 245, 247, 312, 320, 325, 384 koTar3A 238, 272 kAzmIra 227, 233 koTaNA kiDhivANA 265 koTA 256, 318, 320, 359, 360, kiyAsapura 188 361, 365, 366, 367, 391, 393 211 361 242 216 270 - pariziSTa-4 (490) 2010_04 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTinArapura koTA koraMTaka kozala [deza ] kozavANA kauzAmbI [tI] kayAsapura kSatriyakuNDa [ tIrtha ] kSatriyakuNDagrAma [tIrtha ] khaMgAragar3ha khaMDapa khajavANA khadirAlukA kharataravasahI khariyAra ror3a khAMDapa khAcaroda khATU khAriyA khAvar3a khIcana khImasara khujanera 214 kher3a 348, 391 2010_04 160, 164, 170, 173, 180 kharataragaccha kA bRhad itihAsa 174 kher3A 325 151, 282 158, 190, 191, 192, 193, 203 256, 257, 312, 354, 384 151, 245 178 287 khaNDAsarAya [sthAna vizeSa ] 163, 164 khaMbhAta 15, 131, 132, 142, 151, 154, 155, 168, 169, 180, 182, 183, 217, 218 224, 226, 228, 229, 230, 231, 234, 239, 257, 272, 282, 286, 297, 298, 307, 310, 319, 354, 363, 376, 385, 386, 412 256 150 gAjIpura 218, 219 257 226, 234 377, 391 kher3apura 173 243 271, 274 410 272, 273 389, 417 khejar3alA khetasara khetAsara khairavA khairavAr3A khojAvAhana gaMgANI tIrtha gaMgadhAra gaMbhIrA nadI [cittaur3a ] gajanI gajanera gajasiMhapura [gajanera kA purAnA nAma ] gar3ha sivANA 250 301, 371, 378, 379, 391, 417, 419 51 254 391 311 272 242 10, 45, 135, 140, 155, 172,202, 217, 236, 245, 253, 257, 274, 282, 285, 286, 306, 319, 354, 405, 412 girAsara 360, 409 gujarAta [ pradeza ] 135, 174, 208, 209, 213, 302, 305, 310, 353, 395 173, 184 186 243, 244 gaNapadra gayA garoTha gAjiyAbAda gArabadesara giranAra [ tIrtha] guDahA guDahAnagara gur3hA 187 135 86 243 223 225, 233 423 376 191 394 256, 360 35 233, 275 252 (491) Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 270 guNazIlacaitya 254 caMpAvatI 310 guNA 384 caraNoda guNAyA 257 cAMpAnera 274 gubbara grAma 254 cir3AvA 315, 316 gurjara [prAnta] 2, 87, 221 cittaur3a [nagarI] 25, 27, 29, 31, 34, gulAbapura 256 37, 42, 49, 50, 125, 141, gUDara 274 142, 168, 216, 217, 377, 402 gUr3hA 245, 319 cittaur3agar3ha - 336 gUrjara [deza] 195 citrakUTa [cittaur3a] 24, 136, 283 goguMdA 285 cItalavAr3A 242 gogolAva 379 curU 245, 247, 383, 385, 387 gopAcala 281 cUr3A 391 gauDI pArzvanAtha 343 comuM 376 gvAliyara 330, 379, 383, 385, 388 corasiMdAnaka 56 ghaMghANI [tIrtha] 234, 235, 272, 297 cauhaTaNa 322 ghar3asIsara [tAlAba 273 chata ghar3asIsara 277 chavaTaNa 270, 272 270, 271, 274 chApIher3A 416 ghATakopara [mumbaI] 389 chipIyA ghANerAva 243, 354 jabalapura 256,378 ghoghA [baMdara] 180, 214, 239, 244, jayatAraNa 376 248, 286, 319, 354 jayapura 243, 245, 248, 257, 312, 314, gholavar3a 386 315, 316, 317, 320, 321, 322, 323, 325, candrapura 381 326, 329, 354, 356, 364, 367, 379, 384, candrapurI [tIrtha] 282 385, 386, 391, 393, 411, 412 candravAr3a 225 jalagAMva 260 candrAvatI 87, 92, 207, 245, 312 javaNApura [jaunapura] 281 candrAvatI [tIrtha] 324 jasola candravelipattana 229 jAura 218 campApura 312 jAMgalakUpa durga [jAMgalU] campApurI 245, 247, 248, 256, jAMgalU 257, 286, 384 jAgusA ghATa 243 243 246 271 pariziSTa-4 (492) 2010_04 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 jAvAlipura 14, 112, 117, 118, 121, 300, 309, 318, 319, 320, 321, 322, 336, 124, 125, 126, 128, 129, 131, 136, 340, 343, 345, 347, 348, 352, 353, 354, 139, 140, 144, 145, 149, 152, 153, 355, 360, 361, 362, 366, 376, 383, 388, 154, 155, 157, 160, 169,181, 186, 401, 404, 409, 410 402, 403, 404, 405 jodhapura 10, 14, 218, 226, jAmanagara 325, 361, 376, 380, 230, 237, 241, 238, 243, 255, 269, 272, 388, 389, 393 273, 274, 279, 289, 290, 293, 294, 295, jAlapasara 297 310, 318, 320, 321, 322, 343, 349, 354, jAlaura 14, 121, 124, 134, 140, 149, 370, 372, 376, 382, 383, 408, 415 150, 157, 173, 180, 184, 185, 187, 195, jobanera 310 226, 234, 237,238, 239, 241, 246, 270, joyalA 144 272, 273, 274, 297, 377, 381, 403, 404 jaunapura 282 jAvarA 391 jhagar3iyAjI [tIrtha] jAher3A 142 jhajjhU 301 jApAna 259 jhAMsI 384 jIyAgaMja 256, 257, 258, 259 jhAbuA 377 jIrApallI 205 jhAlarApATana jIrAvalA 204, 281, 354 jhAlAvAr3a 257 jIrNadurga [jUnAgar3ha] 214 jhuMjhaNu 173, 310, 314, jAlandhara 264 jhuMjhunU 160 junnara 325 TAMkelagA~va jUnAgar3ha 244, 286 Takkalapura 10 jaitAraNa 272, 289, 290, ThANA 291, 292, 294 Daga 360, 389 jaitapurA 323 DabhAla 243 jaisalamera 52, 53, 60, 87, 111, DAlAmaU 130, 131, 145, 152, 153, 155, 185, 186, DiNDiyANA 187, 197, 203, 208, 209, 210, 211, 216, DIDavAnA 9, 297, 309 217, 219, 220, 221, 223, 225, 226, 229, DIsA 391 231, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 241, DumarA 242, 245, 246, 271, 272, 273, 274, 275, DUMgarapura 271 276, 278, 279, 282, 283, 289, 293, 299, DerA 252 286 386 159 389 273 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (493) 2010_04 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 132 durga 216 226 derAura 221 DerAgAjIkhAna 391 dillI 1,4,7, 56, 57, DhIgAriyA bhIma 321 59, 63, 87, 127, 139, 140, 152, 159, takhtagar3ha 391 162, 164, 172, 173, 178, 184, 210, talavAr3A 243, 270 231, 254, 259, 286, 309, 310, 311, talAjA 312, 313, 315, 317, 338, 401 tAraMgA [tIrtha] 140, 171, 206, 248, dIpa 274 319, 388, 412 dIpAgrAma 288 tAraNagar3ha [tIrtha] 150 dutArA pArzvanAtha [tIrtha] 312 tAraNagiri [tIrtha] dunAr3A 297 tAladhvaja [talAjA] 361 373 timarI 243, 272, 274, 294 druNAr3A 226, 234 tilapatha deulapura tiMvarI 297, 423 dechara 274 tihuNagar3ha tUMbar3I derAvara tejasiMhavihAra [AbU sthita maMdira] 215, 223, 229, 275 devakA pATaNa 244 tribhuvanagiri 50, 53, 54, 87, 401 devakulapATaka 216, 283 trizRMgama devagiri 168, 217, 266 ghaTA devapattana 133 thAilaiNDa devapattanapura 214 thArApadra 146 devarAjapura 158, 159, 173, 181, 186, thirapura 277 187, 188, 192, 193, 195, 197, 202, 406 devalavAr3A 281, 282, 287, 377 239 devIkoTa 242, 276, 354 datiyA dezaNoka 247, 252, 354, 356 davIyara 376 dahANu 386, 387, 388, 390 dehariyA dAdara [mumbaI] 386 dehalI dAdarI 312 dhaMdhUkA 184 dAridreraka 112, 117 dhanerA 273 dArjiliMga 257 dhamatarI 257, 372 171 273 272 thirAda thobha 384 386 desurI 240 361 (494) pariziSTa-4 2010_04 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhavalakA dhAimanA dhANadhAra dhANasA dhArA dhArAnagarI dhulevA dhulevAgar3ha dhUnAr3A dholakA nagarakoTa [ tIrtha] nadakUlavatI [ nAdolAI ] nandanavanapura naMdurabAra nayApArA narapAlapura narabhaTa naravara naravarapura narasAgarapura narAnayana nalakaccha nalakher3A navaNagAma navalakSadvIpa navahara navaharapura navahA navAnagara navApurA 2010_04 15 navAvAsa navAzahara nasarapura nAkor3A [ tIrtha ] 160, 164, 172 272, 274 273 273 18, 31, 47, 48, nAMgalapura 51, 111, 401 nAgadA 412 nAganA 248 nAgapura 272, 273 15, 40, 244, 400 112, 114, 127 388 383, 388 273 218, 245, 295, 349, 354, 370, 372, 377, 391 388 287 274 32, 43, 44, 49, 152, 155, 158, 160, 212, 257, 258, 295, 296, 354, 376, 424 272 111, 213 159, 160, 161, 209, 212, 217, 225, 226, 272, 273, 274, 301, 310, 318, 320, 359, 360, 365, 381, 385, 405, 409, 410, 411 225 kharataragaccha kA bRhad itihAsa nAgalA nAgadraha nAgaura 212 264 386 373 54, 55 159, 160, 161, 164, 173 50 32 213 66 136 nAlandA 389 nAsika 256 nimbAja 214 nIMbAher3A nADolAI nANA nAthUsara nAraudra- nAr3oda nAlagrAma 239, 273 nImaca 229 par3AnA 160 236, 244, 307 385 par3ihArA pacapadarA pacaver3A 205 242, 338 204 249, 250, 252, 257, 282, 301, 376 151 325 413 377 377 259, 389 226 243 312 (495) Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 383 pAvanapura 219 paMjAba 302 pAlI 2, 226, 236, 240, 241, 245, paTanA 247, 310, 312, 353, 248, 319, 322, 329, 338, 388, 391 354, 379, 384 pAlItAnA 244, 245, 256, 351, 361, pattana [nagara] 40, 130, 171, 179, 367, 371, 376, 377, 382, 384, 180, 203, 213, 215 385, 388, 389, 393, 395, 396 parabhaNI 256 pAlUpura parazurorakoTa 192, 193 pAlhaUdA 17 parAzalI [tIrtha] pAlhaNapura 211, 248 parAsavA 185 pallikA 318 pAvApurI [tIrtha] 151, 245, 257, 282, 286, pATana 312, 314, 315, 354, 370, 384, 388, 389 4, 10, 12, 16, 24, 25, pitharAsara 33, 49, 61, 111, 126, 154, 155, 157, 299 pIpalAulI 158, 168, 169, 170, 172, 174, 180, 154 pIpAr3a 320, 388,413 185, 186, 192, 204, 208, 210, 211, pIsAMgaNa 320 217, 220, 221, 224, 225, 230, 231, puJjapura 233, 234, 236, 237, 239, 245, 248, puMjApurI 262, 272, 273, 274, 281, 297, 307, puDadala nagara 221 363, 383, 405, 406, 409, 410 puNyapAlasara 239 pATalA puNDarIkagiri 319 pATaliputra puSkaraNI 62, 110, 111, 401 pATodhI pUgala 250 pAdarA pUrNagiri 141 *pAdaru 243, 245, 371 pokaraNa 239, 271, 274, 320 pAdaliptapura 214, 319 278 pAnalA 241 pratApagar3ha 366,377,391 pAnasara 388 prahlAdana [pura] 27 pAyadhunI [mumbaI] prahlAdanapura [pAlanapura] 125, 128, 144, 205 pArakara 243, 270, 271, 274 386 pAlanapura 92, 117, 118, 121, 125, 126, pharrukhAbAda 128, 129, 130, 131, 133, 135, 140, 142, phalavarddhi 354 150, 151, 152, 155, 185, 205, 226, 237, phalavarddhikA [phalaudhI-mer3atA roDa] 65, 66, 239, 273, 338, 367, 402, 403, 404, 405 158, 172, 212 288 porabandara 386 phaNasA 313 (496) pariziSTa-4 2010_04 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 257 394 phalaudhI pArzvanAtha tIrtha 370 bApeU 226, 241 phalaudI 86, 87, 159, 160, 173, bArejA 361 180, 225, 226, 241, 242, 297, 320, 322, bAlUcara 247, 248, 252, 253, 254, 323, 357, 359, 361, 362, 366, 376, 378, 330, 354, 362, 384 383,388,408,410,412, 413, 418 bAlevA phAbizagaMja 256 bAlotarA 243, 293, 294, phaijAbAda 295, 319, 377 phogapattana 239 bAvar3I 299 baMgAla [pradeza] 313, 320, 354 bAhar3amera [bAr3amera] 185, 214, 219, 238, bambaI [mumbaI] 256, 257, 295, 301, 270, 272, 274, 275, 282, 322 302, 319, 322, 359, 367, 376, biNNUM 273 377, 382, 384, 385, 386, 387, bidar3A 376 388, 389, 390, 395, 411 bilAr3A 231, 234, 319 baDalI 297 bilAre bar3alUTa 323 bihAra [prAnta] 312, 320 bar3avAya 256 bIkAnera 53, 218, 220, 221, 223, 224, bar3odarA 319 225, 229, 230, 231, 233, 234, 235, bar3odiyA 391 238, 240, 241, 242, 245, 246, 247, bar3audA 376, 390 249, 250, 251, 252, 254, 255, 256, badanAvara 256 257, 258, 259, 272, 273, 276, 279, banArasa 151, 315, 320, 324, 325 290, 293, 297, 298, 299, 300, 305, babberaka 54, 59, 62, 65, 158 307, 309, 318, 331, 336, 337, 338, barar3iyA 142, 151 343, 347, 349, 350, 352, 353, 334, balasAr3a 355, 356, 362, 368, 372, 376, 377, baharor3a 315, 316 378, 381, 385, 387, 391, 409, 412 bahirAmapura 190, 191, 286 bIjApura 125, 132, 136, 140, 143, 144, bahilavA 242 150, 152, 155, 169, 171, 185, 402, 405 bAMkaDiyA var3agAMva 362, 365 bIjheva 274 bAgar3a [pradeza] 45, 48, 128, 135, bIdar3A 388 151, 159, 161, 164, 213 bIThAvAsa 233 bAr3amera 128, 141, 153, 154, 203, bIbar3oda 208, 242, 370, 372, 377, 402 bIlAr3A 226, 230, 276, 297 386 389 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (497) 2010_04 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bucakalA burahAnapura buhArI bUMdI 386 273 320 bhAyakhalA [mumbaI] 392 229 bhAvanagara 244,248, 257, 377, 385 286,319,376 318,320 bhinnamAla 285 204, 205, 207 bhinnamAlapura 124 112, 117 bhInamAla 270, 274 151 bhInAsara 258, 336 319 bhImapallI [bhilar3iyA, bhIlar3I] 111, 121, 244 128, 129, 141, 152, 154, 155, 156, 412 157, 170, 171, 174, 180, 181, 182, 184, 185, 204, 211, 405 311 241, 242, 243, 272, 338, 387 388, 389, 391, 393 321,391 bhRgukaccha 140 bheharA 273 293 214 bhopAla 324 377 370 bhoyaNI [tIrtha] 376, 388 366, 388, 391 bhoharA 274 maMgalapura 53, 247,312 maMgalavAsa 231, 244,319 maMjalagrAma 395 376 maNDapadurga 219 256, 257 maNDala 214 257,384 maMDAra 388 maMDodA 389 236 maMDovara 238, 243, 247, 249, 217 273, 318, 319, 320, 354 368, 377, 391 72, 123 makasUdAbAda 245, 247, 253, 256, 312 bhopA 272 bUjadrI bRhadvAra bRhadgrAma-vaDagAma benAtaTa berAvala belanagaMja [AgarA] borar3I boravar3I borIvalI [mumbaI] byAvara bhakkhara bhaTanera bhaDiyAudra bhadainI ghATa [kAzI] bhadrAvatI bhadrezvara [tIrtha] bhamarANI bharatapura bharuca bharoMca bhAMdaka tIrtha bhAgalapura bhAgavA bhANapurA bhANavar3a bhANasaulIpura bhANasola bhAdAnaka 379 bhopAvara 226 178 241 217 mandasaura (498) pariziSTa-4 2010_04 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 386 maksI [tIrtha] 246, 381, 384, 389, mANDavalA 370, 371 408, 411, 412 mAMDavI 92, 241, 242, 244, 366, 376, mathANiyA 295 386, 387, 388, 389, 390, 391, 392, 393 mathurA 54, 160, 162, 164, 381 mAMDavyapura 87, 111, 152 madAra [pahAr3I, ajamera] 53 mAkar3IgA~va 313 madrAsa [cennaI 258, 322, 323, 367 mATuMgA [baMbaI] 386 mayAlai 282 mADa [pradeza] 209, 213, 274 maru [pradeza] 213 mADapurA 255 marukoTa 22, 23, 32, 54, 61, 62, mAtara [tIrtha] 122, 135, 145, 158, 173, 401 mAdhopura 320 marumaMDala [pradeza] 121, 122 mAnapurA 274 maraulI 386 mAravAr3a [pradeza] 43, 92, 103, 135, 164, malakApura 370 171, 195, 209, 221, 252, 272, 285, malADa [mumbaI] 286, 319, 325, 354, 377, 382, 395 malikapura 188 mAlapurA [tIrtha] 257, 297, 309, mahAjana 256 310, 317, 338, 371 mahAjanaTolI [bihAra, ArA] 354 mAlavA [pradeza] 18, 219, 320, 325, mahAvana 54 377, 393, 412 mahAvideha [zAzvata tIrtha] 10,16 mAlavAr3A 365 mahAsamuMda 337, 347, 354, 378 mAlAsara mahirAmapura 188 mAlegAMva 373 mahIdapura 319, 389, 390, 391, 393 mithilA 245, 312 mahevacI 270, 272 minarAbaMda 244 mahevA 224, 230, 269, 270, 273, mirjApura 320,379 274, 282, 293, 295, 348, 349 mIrajApura 247 mahevApura 245 muMdrA 389, 390, 396 mAiyaDa 23 mugalasarAya 324 mAMgarola 361 mudrasthalA mAMgalyapura 214 mumbaI 231, 351 mAMDala 256 murzidAbAda 362, 382, 390 mANDavagar3ha 216, 218, 366, 377, mulatAna 229, 273, 275 384, 385, 389, 391, 412 multAna 231, 274, 307, 391, 416 226 205 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (499) 2010_04 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mer3atAror3a medapATa [mevAr3a ] medinIpura merAU merAvA mevAr3a [ pradeza ] 160, 164, 173, 226, 234, 236, 243, 272, 273, 288, 289, 290, 291, 294, 297, 310 368 212, 213, 246 289 meharaulI [dillI ] mehasANA mokalasara 393 389 131, 212, 214, 216, 218, 274, 280, 282, 311, 412 61, 316 mohA AsaMbiyA moTI khAkhara morabI moravAr3A mohilavAr3I yatijI kA chattA [dillI ] yoginIpura [dillI ] raMbhApura rAjadraha raghunAthapura raNavAhI [ ratnapurI] tIrtha ratanagar3ha ratalAma ratnapura [ tIrtha] rAjagar3ha rAjagRha [tI] (500) 226 371, 378 392, 393, 394 392, 393 376 245 265 313 1, 160, 164, 168 360, 377, 383, 384, 388, 390, 391, 393, 411, 414 2010_04 rAyakA rAyagar3ha 377 rAyaNa 411 282 369 257, 300, 301, 319, 321, riNI [ tArAnagara ] 151, 155, 270 254, 377 151, 154, 187, 212, 245, 254, 282, 286, 312, 354, 384 282 rAjanagara [ ahamadAbAda ] rAjanAMdagAMva rAjapura rAjaladesara rAjasthAna [ pradeza ] rAjApattana rADadraha rADadharA rANakapura [ tIrtha] rANakoTa rANapura rANumakoTa rAtA mahAvIra [ tIrtha ] rAdhanapura rAmagar3ha rAmazayanIya rAyanapura rAyapura rIvAM rudaulI rudrapallI ruNIjA rUMNa 224, 226, 229, 230, 233, 238, 244, 268, 272, 286, 298, 349 359, 362, 379 288, 298 226, 309 302, 305 214 243, 269, 270, 272, 274 239 236, 297, 377 188 241 155 391 243, 272, 319, 352, 391 247 144 244 252 390 170 243, 257, 258, 259, 270, 273, 290, 337, 362, 376, 379 226, 240, 254, 338, 339 379 45 45, 47, 48, 54, 55, 57, 60, 261, 262, 263 389 371 pariziSTa- 4 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUNapura rUNA rUNApura rUpanagara rUpAvaTI repaDI [grAma ] revadara raivatAcala [ tIrtha] rohataka rohir3A rohitAsapura rohITha lakSmaNapura [ lakhanaU ] lakhanaU lavaNakheTa lavaNakheTaka lavaNakher3a kher3A laverA lazkara lATa [ pradeza ] lATahRda lADanUM lADuA lAMbiyA lAyajA lAhaura limbar3I lUNakaraNasara 152 lUNavihAra [ AbU sthita maMdira ] 160 lUNasara 158 lUNI 312 lohAvaTa kharataragaccha kA bRhad itihAsa 2010_04 362 275 386 214, 253, 319 160, 164, 225 385 228 226, 243 387, 388, 389, 390 225, 226, 227, 228, 229, 233, 273, 274, 275, 302, 312 307 297, 299 laudravA [ tIrtha] vaTapadra vaDanagara vaDalI var3oda vaDhavANa 320 245, 312, 313, 314, 315, 317, 381, 384 111 110 186, 402 111,175 230, 234 vAr3A 247, 379 vAdalI 205 385 182 359, 360, 361, 362, 364, 388, 415 236, 245, 297, 343, 354, 355 151 213 234, 273 385 307 274, 297 322 384 312 391 47, 87, 112, 131, 401 311 273 1 156, 174, 182 282, 286, 379 176 32, 48, 49, 50, 62, 64, 65, 85, 86, 87, 111, 112, 121, 122, 131, 145, 220, 226, 263 294, 402, 403 391 288 varakANA varakher3A vallabhI vasIha vAkalI vAgar3a [ pradeza ] vAgasthala 209 vAyaDa 185 265 385 226 vArANasI vAlAka [ pradeza ] vikramapura vikramapura [ bIkAnera ] vijayanagara vijayapura vidhibodhitavihAra vipulagiri 212 282 (501) Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 129 311 311 270 275 vipulAcala [parvata] 212 zambhANA vimalavasahI [AbU] 2 zamyAnagara [gar3hasIvANA] vimalavihAra [AbU] 205 zamyAnayana 145, 152, 154, 155, 158, vimalAcala [zatrujaya] 193, 194 160, 185, 186, 187 vIrapura 294 zamyAnayanIya 144 vIramapura 238, 293, 349 zAkaMbharI [pradeza] vIrAvAva 243 zAntanapura vIsalanagara 225 zAhajahAnAbAda vIsAvAr3A 244 zAhajahAMpura 311 vUlhAvasahI [zatrujaya] 181 zAhadarA [dillI] 311 verAvala 361 zAhAbAda [dillI] vaibhAra [parvata] 187 zikAgo 259 vaibhAragiri [parvata-tIrtha] 212, 286 zikharajI [sammeta zikhara] 256, 257 vyAghrapura 65 zivagaMja 388,391 vyAghrapurI 48 zivANacI vyArA 386 zItapura [grAma] vyAre [grAma] 385 zujAlapura 381 zaktipura 269 zuddhadantIpura 212 zaMkhavarapura 213 zerISaka 154 zaMkhezvarapura [tIrtha] 152 zauripura 225, 233 zaMkhezvara [tIrtha] 156, 176, 257, 274, zrInagara 228, 233 319, 343, 354, 376 / zrIpattana 111, 152, 154, 284 zatrujaya [tIrtha] 45, 86, 131, 132, 133, zrImAla [nagara] 140 134, 135, 136, 140, 154, 171, 172, zrImAlanagara [ bhInamAla] 124, 127, 174, 268 176, 177, 178, 181, 183, 184, 195, zrImAlapura 144, 152, 155, 186, 202, 204, 210, 211, 214, 224, 229, 205, 278, 402 227, 231, 234, 236, 244, 245, 257, zrIrUNA 155 270, 273, 275, 282, 286, 295, 297, sagrevA 282 299, 307, 308, 310, 312, 343, 354, satyapura [sAMcaura] 152, 155, 180, 203 361, 376, 382, 384, 385, 403, 404, sapAdalakSa [pradeza] 110, 123, 153, 158, 405, 410, 412 159, 205, 213 zatapatrikA 213 samiyANA 149, 272 (502) pariziSTa-4 ___ 2010_04 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 385 281 273 sammetazikhara [tIrtha] 128, 150, 245, 246, sindha [pradeza] 158, 159, 173, 187, 193, 248, 253, 254, 255, 286, 312, 194, 195, 202, 209, 213, 313, 320, 324, 354, 362, 363, 219, 221, 274, 302, 307 370, 372, 379, 383, 384, 395 siriyANaka saradArazahara 250, 251, 254 sirohI 226, 230, 234, 270, 295, saramoNa 297, 323, 357, 410 saravAr3a 312 sIvANacI 272 sarasA 273 sivANA 270, 272, 274, 295, 319 sarasvatIpattana 357 siMhapurI [tIrtha] 324 sarANA 226 siMhur3aIpura salakSaNapura 213 sIkariyA 312 . savAI serar3A 247 sIkara 247 savAlakSa [pradeza] 209 sItapura sAMgAnera 310, 314, 323 sItAmahU 360 sAMcaura 185, 186, 209, 239, 241, 269, sIhora 244 270, 272, 274, 277, 281, 282, 298, 302 sujAnagar3ha 256, 360, 361 sAMsanagara 278 sutharI [tIrtha] 366, 390 sAgarapATa 64 surapura sAgarapAr3A 54, 62, 65 suvarNagiri [jAvAlipura] 131, 134 sAtalapura 170, 272, 273 sUrata 225, 231, 239, 243, 244, 274, sAtalamera 272, 274 278, 307, 320, 322, 354, 368, sAtalameru 272 372, 382, 384, 385, 386, 388, sAdar3I 240, 241, 243 389, 390, 393, 395 sAmaTAbaMdara 386 sUratagar3ha 252 sAmuhI 274 sUrAcanda 270, 272, 274 sAyaNa 386 setrAvA 220 sAraMgapura 259 semaliyA 377,384, 388,390, 391 sAvara 393 seruNA 225, 237 siNadharI 241, 271 serIsA [tIrtha] 182, 184, 388 siddhagiri [tIrtha] 319 serISakapattana siddhapura 213, 226 sailAnA 366, 367,377 siddhAcala [tIrtha] 311, 361, 385 sokhala 160 297 214 kharataragaccha kA bRhad itihAsa (503) 2010_04 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 174 392 haripurA 307 259 274 299 sojata 226, 241, 256, 272, hamIrapura 290, 316, 368 hammIrapura sojitrA 386 hampI [karNATaka] solakha .205 saurASTra [pradeza] 155, 179, 209, 214, hAMgakAMga 219, 302, 325, 382, 395 hAMsI saurIpura 412 hAjIkhAna staMbhana [tIrtha] 45, 182, 211, hAtharasa 214, 239, 310 hApANA stambhanaka 19, 90, 99, 126, 140 stambhanakapura 15, 19, 155 hAlA svarNagiri [jAlaura] 14, 129, 268, 298 hisAra hastinApura [tIrtha] 151, 160, 161, 162, 225, 233, 245, 286, 313, 314, 315, 412 hIrAmanapura hathakaMti haidarAbAda 361 226, 229 412 hApur3a 272, 274 274 324 281 323, 338 (504) pariziSTa-4 2010_04 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_04 For Private & Personal mahopAdhyAya vinayasAgara eka paricaya janma-tithi : 1 julAI 1929 mAtA-pitA : (sva.) zrI sukhalAlajI jhAbaka, zrImatI pAnIbAI / guru : AcArya sva. zrI jinamaNisAgarasUrijI mahArAja zaikSaNika yogyatA 1. sAhitya mahopAdhyAya 2. sAhityAcArya 3. jaina darzana zAstrI 4. sAhityaratna (saMskRta-hindI) Adi sAmAjika upAdhiyA~ zAstravizArada, upAdhyAya, mahAmanISI, mahopAdhyAya, vidvadratna sammAnita rAjasthAna zAsana zikSA vibhAga, jayapura; nAhara sammAna puraskAra, mumbaI; sAhitya vAcaspati : hindI sAhitya sammelana, prayAga kI sarvocca mAnada upAdhi sAhitya sevA - san 1948 se nirantara zodha, lekhana, anuvAda, saMzodhana/saMpAdana; vallabha-bhAratI, kalpasUtra Adi vividha viSayoM ke 51 grantha prakAzita aura prAkRta bhAratI akAdamI ke 171 prakAzanoM kA sampAdana; zodhapUrNa pacAsoM nibandha prakAzita / bhASA evaM lipi jJAna prAkRta, saMskRta, apabhraMza, gujarAtI, rAjasthAnI, hindI bhASAoM evaM purAlipi kA vizeSa jJAna / kArya kSetra san 1977 se prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura ke nidezaka evaM saMyukta saciva pada para kAryarata / Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahopAdhyAya vinayasAgara 'kharataragaccha kA bRhad itihAsa' na kevala atIta ke itihAsa kI garimApUrNa prastuti hai varan yaha grantha svayaM itihAsa kI dharohara bana cukA hai| kharataragaccha kA eka hajAra varSa kA lambA itihAsa kisI prAcI se udita sUrya kI kahAnI kI taraha hai| AcArya jinezvarasUrijI se prArambha huI yaha sudIrgha yAtrA Aja taka avicchinna rUpa se cala rahI hai| itihAsa kisI kA bhI kyoM na ho, use utAra-car3hAva ke hara galiyAre se gujaranA hI par3atA hai kharataragaccha bhI itihAsa ke isI satya se gujarate hue apanI jJAna manISA aura saccaritratA kA upayoga karatA rahA hai| kharataragaccha kA vaTa vRkSa to atyanta vizAla rahA hai| prastuta grantha usa virATatA ko dekhane kI eka khula cukI A~kha hai| AkAza kitanA bhI vistRta kyoM na ho para choTI sI A~kha se bhI isakA bahuta bar3A hissA avalokana kiyA jA sakatA hai| prastuta grantha ko hama kharataragaccha kI A~kha hI smjheN| koI bhI itihAsakAra itihAsa ke ananta ko to nahIM chU sakatA para itihAsa ke sAgara ke taTa para to hameM khar3A kara hI sakatA hai| mahopAdhyAya vinayasAgarajI ne athaka parizrama karate hue isa grantha ke mAdhyama se hameM kharataragaccha ke itihAsa ke sAgara ke kinAre upasthita hone kA, sAgara ko samajhane aura usakI gaharAIyoM ko jAnane kA anamola avasara pradAna kiyA hai| yadi vartamAna apane atIta ke prakAza kI Dora thAmane meM saphala hotA hai to bhaviSya bhI utanA hI sundara aura svarNima huA karatA hai, jitanA kI vaha kabhI atIta meM rhaa| -mahopAdhyAya lalitaprabha sAgara in Education international 2010-04