Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ OC zrIratnazekharasUrivinirmitam guruguNaSatrizatvatrizikAkulakam premIyavRttitadgurjarabhAvAnuvAdasamalaGkRtam prathamo bhAgaH prerakA:: paramapUjya - vairAgyadezanAdakSaAcAryadeva- zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ratnazekharasUrivinirmitam guruguNaSaTtriMzatSaTtrizikAkulakam premIyavRttitadgurjarabhAvAnuvAdasamalaGkRtam prathamo bhAgaH * prerakAH * paramapUjya-vairAgyadezanAdakSaAcAryadeva - zrImadvijaya- hemacandrasUrIzvarAH * vRttikAro bhAvAnuvAdakArazca * paramapUjya - zrIsImandharajinopAsakaAcAryadeva-zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarANAM ziSyANuH muniratnabodhivijayaH * prakAzakaH * zrI- jinazAsana ArAdhanA - TrasTa:, mumbaI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptisthAnam zrIjinazAsanaArAdhanA-TrasTa: zrI candrakumArabhAI bI. jarIvAlA dukAna kra. 6, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAiva 'i' roDa, netAjI subhASa roDa, mumbaI-3 phona naM. 022-22818420, 22818390 mo. 9820837955 candrakAntabhAI esa. saGgavI 6/bI, azokA komplekSa, janatA haoNspiTala ke samIpa, pATaNa-384265, uttara gujarAta phona naM. 02766-231603 mo. 9909468572 AvRttiH prathamA pratayaH 300 mUlyam - rU. 500/prakAzanasaMvatsaraH - vI.saM.2541 vi.saM. 2071, i.sa. 2015 etadgranthasvAmitvaM zrIjainazvetAmbaramUrtipUjakatapAgacchasaGghasyaiva / (c) zrIjinazAsanaArAdhanATrasTa asya grantharatnasya kasyA'pi aMzasya grahaNAtpUrvaM sampAdakaprakAzakalikhitA'numatirlAhyA / idaM grantharatnaM jJAnadravyavyayena prakAzitam, ato gRhasthairjJAnanidhau mUlyArpaNenA'sya svAmitvaM kAryam / akSarAMkana - virati grAphriksa, ahamadAbAda, (mo.) 85305 20629, 7405506230
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhAMtamahodadhi pa.pU.AcAryazIzemasUrImArajImahArAjA nyAyavizArada pa.pU.AcAryazrIbhuvanamAnusUrIzvarajImahA samatAsAgara .sIpavijayajIgaNivarva kRpAvRSTiH paramapUjya-siddhAntamahodadhi-AcAryadeva-zrImadvijaya-premasUrIzvarAH paramapUjya-nyAyavizArada-AcAryadeva-zrImadvijaya-bhuvanabhAnusUrIzvarAH paramapUjya-samatAsAgara-panyAsapravara-zrI-padmavijaya-gaNivarAH ____preraNApIyUSam paramapUjya-vairAgyadezanAdakSa-AcAryadeva-zrImadvijaya-hemacandrasUrIzvarAH paramapUjya-vardhamAnataponidhi-AcAryadeva-zrImadvijaya-kalyANabodhisUrIzvarAH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ asya grantharatnasya prakAzane jJAnanidhidravyArpaNena sahAyIbhUtaH paramapUjya-vairAgyadezanAdakSa-AcAryadeva-zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarANAM puNyapreraNayA jhaveraroDa-muluNDa-mumbApurIsthaH |zrI-muluNDa-zvetAmbara-mUrtipUjaka-jaina-saGghaH zrIsaGghasya sukRtaM bhUri bhUri anumodayAmaH
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (prakAzakIya premIyA vRtti ane tenA gujarAtI bhAvAnuvAdathI alaMkRta "guruguNaSaDhiMtrazatpaTUiMtrazikAkulaka prathama bhAga' saharSa prakAzita karIe chIe. A kulaka zrIratnazekharasUrijI mahArAje racela che. premIyA vRtti ane teno gujarAtI bhAvAnuvAda paramapUjya vairAgyadezanAdakSa gurudeva AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna munirAjazrI ratnabodhivijayajI mahArAje racela che. prastuta kulakamAM graMthakArazrIe gurunA guNonI chatrIsa chatrIsIo samajAvI che. A nUtanaTIkAmAM munirAjazrIe aneka zAstrapATho dvArA mULagraMthanA padArthone khUba ja spaSTa karavAno prayatna karyo che. saMskRta bhASAthI ajJAta jIvo mATe munirAjazrIe gujarAtI bhAvAnuvAdamAM padArthone saraLa gujarAtI bhASAmAM samajAvyA che. Ama A graMthanA racanA, saMkalana ane saMpAdana mATe munirAjazrIe ghaNo parizrama karela che. ame temanI khUba khUba anumodanA karIe chIe. A graMtha traNa vibhAgamAM prakAzita thaI rahyo che. temAM A pahelo bhAga che. temAM pahelI sAta gAthAonA TIkA-bhAvAnuvAda prakAzita thayA che. parama pUjya prAcInazrutasamuddhArapreraka gurudeva AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA preraNA ane mArgadarzana vaDe amAru TrasTa chellA 35 varSothI zrutasamuddhAranuM bhagIratha kArya saphaLatApUrvaka karI rahyuM che. AjasudhImAM 500thI vadhu zAstragraMthono punaruddhAra karavAno amUlya lAbha amane maLela che. A avasare pUjya gurudevazrInA caraNomAM kRtajJabhAve vaMdanA karIe chIe. AgaLa paNa zrutabhaktinA uttarottara caDhiyAtA satkAryo karavAnA sabuddhi ane sAmarthya amane maLe evI zrutAdhiSThAyikA zrI sarasvatIdevIne bhAvabharI prArthanA karIe chIe. A pustakanuM suMdara TAIpaseTIMga karanAra akhilezabhAI mizrAjI ane subhaga mudraNakArya karanAra zivakRpA oNphaseTavALA bhAvinabhAIne A avasare dhanyavAda ApIe chIe. A pustakanuM manamohaka TAITala taiyAra karanAra malTIgrAphiksavALA mukezabhAIne paNa A prasaMge dhanyavAda ApIe chIe. A graMthanA abhyAsa dvArA sahu jIvo gurunA guNo jANIne hRdayamAM guru pratye advitIya bahumAna dhAraNa kare e ja zubhAbhilASA. lI. zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTanA TrasTIgaNa caMdrakumAra bI. jarIvAlA lalitabhAI Ara. koThArI puMDarIka e. zAha vinayacaMdra yAdavasiMha koThArI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 tasmai zrIgurave namaH eka mANasa janmathI AMdhaLo hato. dekhAtuM na hovAnA kAraNe Dagale ne pagale tene Thokaro khAvI paDatI. tenI sthiti khUba ja dayanIya hatI. ekavAra tene eka kAbela vaidya maLI gayA. temaNe tene eka aMjana ApyuM. te aMjana AMkhamAM AMjatA ja te janmAMdha dekhato thaI gayo. tenA AnaMdano avidha na rahyo. teno aMdhApo kAyama mATe jato rahyo. te kAyama mATe sukhI thaI gayo. tenuM Thokaro khAvAnuM baMdha thaI gayuM. have tenI parAdhInatA dUra thaI gaI. ApaNane paNa anaMtakALathI ajJAnano aMdhApo lAgyo che. tethI ApaNane sAcu jJAna thatuM nathI. tethI ApaNe saMsAramAM bhaTakavuM paDe che. ApaNI paristhiti khUba ja dayApAtra banI jAya che. gurubhagavaMta kAbela vaidya jevA che. teo jJAnanuM aMjana ApaNane Ape che. te jJAnAMjana ApaNe ApaNA AtmA upara AMjavAnuM che. tenAthI ApaNo ajJAnano aMdhApo dUra thaI jAya che. ApaNuM saMsAramAM bhaTakavAnuM sthagita thaI jAya che. ApaNI parAdhInatA dUra thaI jAya che. ApaNA AnaMdano avidha raheto nathI. ApaNe kAyama mATe sukhI thaI jaIe chIe. jJAna e ja sukha ane ajJAna e ja duHkha. guru jJAna ApI ApaNuM ajJAna dUra kare che. teo ApaNuM duHkha dUra karI ApaNane sukhI kare che. Ama ApaNA jIvanamAM gurunuM sthAna khUba ja mahatvanuM che. gurunuM mAhAtmya paNa aciMtya che. gurunA guNo paNa aparaMpAra che. ApaNe hajI gurunA mahimAne samajyA nathI. tethI ja guru pratye utkaTa bhaktibahumAna ApaNA jIvanamAM pragaTyA nathI. kyAreka gurunI avagaNanA ane AzAtanA paNa ApaNe karI besIe chIe. gurunI avagaNanA-AzAtanA TALavA ane temanA pratye bhakti-bahumAna pragaTa karavA gurunA mahimAne samajavo jarUrI che. te mATe gurunA guNone jANavA jarUrI che. gurunA guNone samajAvavA zrIratnazekharasUrijI mahArAje 'guruguNaSaziSatrizikAkulaka' nAmanA A kulakanI racanA karI che. 40 gAthAnA A kulakanI racanA prAkRta bhASAmAM thaI che. A kulakamAM graMthakArazrIe gurunA guNonI chatrIsa chatrIsIo batAvI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. eTale ke A graMthamAM temaNe gurunA 1,296 guNo batAvyA che. gurunA guNo to agaNita che. chatAM graMthakArazrIe temAMthI thoDA guNo A graMthamAM batAvyA che. mULa gAthAomAM batAvela chatrIsIono bhAvArtha samajAvavA graMthakArazrIe saMskRta bhASAmAM TIkA paNa racela che. te TIkAmAM temaNe aneka zAstrapAThonA AdhAre mULagAthAonA rahasyo samajAvyA che. zrIratnazekharasUrijI mahArAje svopamTIkAmAM kareluM vivecana khUba ja saMkSipta che. temaNe mUkelA zAstrapAThomAM chatrIsaguNonA nAma ane bahu ja TuMku vivecana che. tenAthI sAmAnya layopazamavALAne padArthono zIgha ane spaSTa bodha thavo muzkela che. tethI graMthakArazrIe mUkelA zAstrapAThonI gAthAonI TIkAonuM saMkalana karI pariziSTarUpe prakAzita karavAnI bhAvanA thaI. pUjaya gurudevazrIne A bhAvanA jaNAvatA temaNe sUcana karyuM ke nUtana TIkA racIne temAM te te zAstrapAThonI gAthAonI TIkAo temAM mUkI devI. gurudevazrInI preraNAthI meM TIkA racavAnuM zarU karyuM. A TIkAmAM mArI racanA bahu ja ochI che, mukhyatve to temAM zAstrapAThonI gAthAo ane temanI TIkAonuM saMkalana ja karyuM che. pUjya gurudevazrInI asIma kRpAthI A TIkAnI racanA nirvine saMpanna thaI che. A TIkAnI racanA khaMbhAtamAM zrIsthaMbhana pArzvanAtha bhagavAnanI chatrachAyAmAM thaI che. zrIsthaMbhana pArzvanAtha prabhunA anarAdhAra anugrahathI ja A kArya pUrNatAne pAmyuM che. A TIkAnuM nAma meM paramapUjya siddhAMtamahodadhi, karmasAhityaniSNAta, suvizuddhabrahmacArI AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA nAma parathI premIyA vRtti evuM rAkhyuM che. A vRtti svopajJavRttine anusarIne ja racI che. A vRttimAM 158 graMthonA 502 zAstrapATho guMthyA che. A vRttinI racanA saraLa zailImAM karI che. tethI mAtra saMskRtanI be bukono abhyAsa karela jIvo paNa A vRttinuM sahelAIthI adhyayana karI zakaze. dareka mULagAvyA pachI tenI saMskRta chAyA karI che. tyArapachI mULagAthAno zabdArtha karyo che. tyArapachI vivecana karyuM che. vRttinA TAIpa moTA che ane avataraNonA TAIpa thoDA nAnA che. tethI vRtti ane avataraNono bheda samajI zakAze. mULagraMthanI pahelI gAthAmAM graMthakAre maMgaLa ane abhidheya kahyuM che. bIjI gAthAthI 37mI gAthA sudhInI 36 gAthAomAM eka-eka gAthAmAM eka-eka chatrIsI batAvI che. 38mI gAthAmAM graMthakAre gurunA badhA guNonuM kahevAnuM potAnuM sAmarthya nathI, evuM kahyuM che. 39mI gAthAmAM temaNe kahyuM che ke temaNe A chatrIsIo zrutasamudramAMthI zodhIne batAvI che ane guru pratyenI bhaktithI batAvI che. 40mI aMtima gAthAmAM temaNe upasaMhAra karI A graMthanI pUrNAhuti karI che. aMtima gAthAmAM temaNe evI bhAvanA paNa vyakta karI che ke A graMthanA abhyAsa dvArA bhavyajIvo kalyANane pAme. graMthakAre mULagraMthamAM kayAMya potAnuM nAma lakhyuM nathI. aMtima gAthAmAM temaNe potAnI oLakhANa potAnA gurunA ziSya tarIke ApI che, potAnA nAmathI nahIM. A bAbata temanI niHspRhatAne sUcave che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta bhASAne nahIM jANanArA sAmAnya jano paNa A graMthanA padArthothI ajJAta na rahe ane temane samajIne gurubahumAnanI vRddhi karI zake evA pavitra AzayathI A saMpUrNa vRttino saraLa gujarAtI bhASAmAM bhAvAnuvAda paNa racyo che. ghaNA avataraNonA bhAvAnuvAda je anya mahAtmAoe racyA che teTalo bhAga te te bhAvAnuvAdomAMthI sAbhAra uddhata karIne prastuta bhAvAnuvAdamAM TAMkyo che. bAkIno badho bhAvAnuvAda meM karyo che. A graMtha traNa vibhAgamAM prakAzita thaI rahyo che jenI vigata nIce mujaba che - vibhAga gAthA pahelo - chatrIsI 1lI thI 6ThThI 7mI thI 23mI 24mI thI 36mI bIjo 1lI thI 7mI 8mI thI 24mI 25mI thI 40mI trIjo A pahelo bhAga che. dareka pAnA para upara te te pAnAmAM AvatA viSayo lakhyA che. dareka bhAgamAM zarUAtamAM vistRta viSayAnukrama mUkyo che. tethI te te padArtho kayA pAne che? te sahelAIthI zodhI zakAya che. trIjA bhAgane aMte pAMca pariziSTo mUkyA che. pahelA pariziSTamAM mULagraMthanI gAthAonI sUci mUkI che. bIjA pariziSTamAM mULagraMthanI gAthAonI akArAdikrame sUci mUkI che. trIjA pariziSTamAM premIyA vRttimAM AvatA avataraNonI sUci che. cothA pariziSTamAM te avataraNonA mULagraMthonI sUci che. pAMcamA pariziSTamAM je anya bhAvAnuvAdomAMthI thoDA bhAgo uddhata karyA che te bhAvAnuvAdonI sUci che. A graMtha aneka padArthothI bharapUra che. A graMthanA vAraMvAra parizIlanathI te padArthono vizada bodha thAya che ane te padArtho rUDha thaI jAya che. A graMthamAM gurunI garimA varNavI che. A graMthanA abhyAsa dvArA gurunI garimAne jANIne temanA pratye ajoDa bahumAna pragaTa karIne bhavya jIvo zIdhra paramapadane vare eja zubhecchA. A graMthanA racanA-saMkalana-saMpAdanamAM koI paNa kSati rahI gaI hoya to tenI kSamA yAcuM chuM ane vidvAnone te sudhAravA mATe vinaMti karuM chuM. jAmanagara, - paramapUjya vairAgyadezanAdakSa jeTha vada 13, AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI vi.saM. 2070, mahArAjAno ziSyANa budhavAra. muni ratnabodhi vijaya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 sukRta anumodanA jinazAsana sukRta mukhya AdhArastaMbha (2) (1) zrI nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA parivAra ha. lInAbena caMdrakumArabhAI jarIvAlA - muMbaI zrI mULIbena aMbAlAla zAha parivAra ha. ramAbena puMDarIkabhAI zAha, khaMbhAta muMbaI zrI nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA parivAra ha. zobhanAbena manIzabhAI jarIvAlA - muMbaI (4) zrI sAyarakaMvara yAdavasiMhajI koThArI parivAra ha. mInAbena vinayacanda koThArI, jodhapura - muMbaI zrI hasamukhabhAI kesarIcaMda cUDagara inTayasa, ahamadAbAda (3) (5) (6) zeTha zrI kAMtilAla lallubhAI jhaverI - jinazAsana sukRta AdhArastaMbha (1) zrI kamaLAbena kAMtilAla zAha parivAra ha. bInAbena kIrtibhAI zAha ( ghATakopara- saMghANI) (2) zrI jAgRtibena kauzikabhAI bAvIsI, DAlInI jayakumAra mahetA, mheMka : pa.pU. A. zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA) zrutoddhAra mukhya AdhArastaMbha (preraka : (1) zrI mATuMgA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha muMbaI - (2) zrI aThavAlAInsa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha ane zrI phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata zrI govAliyA Tenka jaina saMgha - muMbaI (3) (4) zrI navajIvana zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha - muMbaI zrI yazovijaya jaina saMskRta pAThazAlA tathA zrI jaina zreyaskara maMDala, mahesANA (6) zrI dAdara jaina pauSadhazAlA TrasTa saMcAlita OM zrI dAdara ArAdhanA bhavana jaina zve. mU. tapA. saMgha (7) zrI mulunDa zve. mU. jaina saMgha, muMbaI (preraka : pa.pU. A. zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA) (8) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zve. pU. tapA. jaina saMgha, ghATakopara (I) maMbaI ( preraka : pa.pU. gacchAdhipati A. zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA) (9) zrI sahasAvana kalyANaka bhUmi tIrthoddhAra samiti, jUnAgaDha (pa. pU. paM. caMdrazekhara vi.ma.nA ziSya pU. munizrI dharmarakSita vi.ma. tathA pU. munizrI vallabha vi.ma.nI paMnyAsa padavI nimitte) (10) zrI javAharanagara zve. mU. jaina saMgha, goregAva, muMbaI. (preraka : prema-bhuvanabhAnusUri samudAyanA rAjaprabhAvaka pa.pU. A. zrI ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAjA )
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrutoddhAra AdhArastaMbha (1) zrI ke. pI. saMghavI ceriTebala TrasTa - saMcAlita zrI pAvApurI tIrtha jIvamaitrI dhAma (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya kalyANabodhisUri ma.sA.) zrI hemacaMdrAcArya jaina jJAna maMdira, pATaNa / (3) zrI manapharA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha - manapharA . (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya kalAprabhasUrIzvarajI mahArAjA) (4) zrI naDiyAda zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha - naDiyAda (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA) zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA ceriTebala TrasTa ha. zrI AdinAtha jaina saMgha, vaDodarA (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA) (6) zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, sAyana (ziva) muMbaI (7) zrI riddhi-siddhi vardhamAna hAITsa zve.mU.jaina saMgha, bhAyakhalA, muMbaI (preraka : pa.pU. munizrI jinapremavi.ma.sA.) (8) zrI AdinAtha sosAyaTI jaina Tempala TrasTa, pUnA (preraka : pa.pU.paM. zrIaparAjita vi. gaNivarya) (9) zrI mulunDa zve.mU. tapAgaccha samAja, muMbaI (preraka : pa.pU.paM. zrIhiraNyabodhi vi.ma.sA., pa.pU.munizrI hemadarzana vi.ma.sA.) (10) zrI vikrolI saMbhavanAtha jaina zve.mU. saMgha, vikrolI (I.), muMbaI (preraka : pa.pU.munizrI yazakalyANa vi.ma.sA., pa.pU.munizrI tIrthaprema vi.ma.sA.) (11) zrI vizvanaMdIkara jaina saMgha, bhagavAna nagarano Tekaro, amadAvAda (preraka : pa.pU.A.zrImadvijaya jagaccaMdrasUrIzvarajI ma.sA.) (12) zrI AdIzvarajI mahArAja maMdira TrasTa, zrI dazA osavAla sirohIyA sAtha goTIvAlA dhaDA, pUnA (preraka : pa.pU. munizrI abhayaratna vi.ma.sA.) (13) zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, pUnA (preraka : pa.pU.A.zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA.) (14) zrI kastUradhAma, pAlItANA, pa.pU.A.zrI hemaprabhasUrIzvarajI ma.sA.nI AcAryapadavI nimitte (preraka : pa.pU.paM. zrI vajrasena vi. gaNivarya) (15) zrI zAhIbAga giradharanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, amadAvAda. (preraka : pa.pU. A.zrImadvijaya kalyANabodhisUri ma.sA.) (16) zrI kasturadhAma-pAlItANA (preraka : pa.pU.paM. zrI bhadraMkaravijayajI ziSya A. zrIkuMdakuMdasUriziSya pa.pU.paM. zrIvajrasenavijayajI ma.sA.) (17) zrI sAbaramatI zve.mU.jaina saMgha, rAmanagara, amadAvAda (preraka : pa.pU.A. zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA.)
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 (18) zrI gAMdhInagara zve.mU.jaina saMgha (preraka : pa.pU.munirAjazrI abhayaratna vi.ma., pa.pU.munirAjazrI ratnabodhi vi.ma., pa.pU. munirAjazrI muktiprema vi.ma.) (19) zrI bhavAnIpura zve.mU.saMgha, kalakattA (20) zrI kalyANajI saubhAgacaMdajI jaina peDhI, pIDavADA (preraka : pa.pU.A.zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma., pa.pU.A.zrI kalyANabodhisUri ma.) (21) zrI mahesANA upanagara jaina saMgha (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.) (22) zrI pArzvanAtha zve.mU.jaina saMgha, saMghANI, ghATakopara, muMbaI. (preraka : pa.pU.A.zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma., pa.pU.A.zrI kalyANabodhisUri ma.) (23) zrI umarA zve.mU. jaina saMgha, surata zAsana sukRta rajatastaMbha (1) zrI vADIlAla popaTalAla vasA parivAra (dhorAjIvAlA) + pavvajjaM vijjaM piva sAhito hoi jo pamAilo / tassa na sijjhai esA karei garuyaM ca avayAraM // vidyAne sAdhanAro je pramAdI thAya tene te vidyA siddha thatI nathI ane moTo apakAra kare che. tema pravrayAne vidyAnI jema sAdhato je pramAdI thAya che tene e pravrajayA siddha thatI nathI (phaLa ApatI nathI) ane moTo apakAra kare che. gihavAsaM pAsaM piva mannaMto vasai dukkhio taMmi / cArittamohaNijjaM nijjiNiuM ujjamaM kuNai // gRhavAsane baMdhananI jema mAnato temAM duHkhapUrvaka nirasatApUrvaka) vase che ane cAritramohanIya karmane khapAvavA mATe udyama kare che. jaM savvahA na sutte paDisiddhaM neya jIvavahaheU / taM savvaMpi pamANaM cArittadhaNANa bhaNiyaM ca // zAstramAM jeno sarvathA niSedha na karyo hoya ane je jIvahiMsAnuM kAraNa na hoya te saghaLuM ya AcaraNa cAritrarUpI dhanavALA sAdhuone pramANabhUta kahyuM che. avalaMbiUNa kajjaM jaM kiMpi samAyaraMti gIyatthA / thevAvarAhaM bahuguNaM savvesiM taM pamANaM tu // saMyamane upakArI evA kAryane jANIne gItArtho je kaMI paNa ghaNA guNavALu ane alpa nukasAnavALu kArya Acare che te badhAne pramANa hoya che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha kra. m 4-48 3 Gm Soci01 8-48 48 viSayAnukramaH viSayaH vRttikartumaGgalam / prathamavRttam / maGgalAbhidheyaprayojanasambandhapratipAdanam / gurugunnkiirtnkaarnnm| vistareNa guruguNakIrtanakAraNam / gurormaahaatmym| vRttikAranuM maMgaLa. pahelo zloka. bhaMgaNa, mabhidheya, prayo4na, saMbadhanU thana. gurunA guNo kahevAnuM kAraNa. 11 vistArapUrvaka gurunA guNo kahevAnuM kAraNa. 12 gurunuM mAhAtma. (1) prathamA SaTvizikA / caturvidhA dezanA / 14 caturvidhA kthaa| 15 caturvidho dharmaH / caturvidhA bhaavnaa| caturvidhAH smaarnnaadikaaH| caturvidhamArtadhyAnam / 19 caturvidhaM raudradhyAnam / 20 caturvidhaM dharmadhyAnam / caturvidhaM zukladhyAnam / (2) pahelI chatrIsI. cAra prakAranI dezanA. 23 cAra prakAranI kathA. cAra prakArano dharma. cAra prakAranI bhAvanA. cAra prakAranA smAraNA vagere. 27 cAra prakAranuM ArtadhyAna. 50-82 51 para pa3 54-92 93-145 93 93-107 107-127 128 128 128-133 133-136 136-143 143-145 146-207 146 146-163 163-179 179 179 180-182 2
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. 28 29 30 (3) 31 32 33 34 35 36 37 38 (4) 38 40 41 42 43 44 45 46 (5) 47 48 49 50 51 52 53 (EUR) 54 viSayaH cAra prakAranuM raudradhyAna. cAra prakAranuM dharmadhyAna. cAra prakAranuM zukladhyAna. dvitIyA SaTtrizikA | paJcavidhaM samyaktvam / paJcavidhaM cAritram | paJcavidhaM vratam / paJcavidho vyavahAraH / paJcavidha AcAraH / paJcavidhA samiti: / paJcavidhaH svAdhyAyaH / ekavidhaH saMvegaH / bIjI chatrIsI. pAMca prakAranuM samyaktva. pAMca prakAranuM cAritra. pAMca prakAranA vrato. pAMca prakArano vyavahAra. pAMca prakArano AcAra. pAMca prakAranI samiti. pAMca prakArano svAdhyAya. eka prakArano saMvega. tRtIyA SaTtrizikA | paJcavidhAnIndriyANi / paJcavidhA viSayAH / paJcavidhaH pramAdaH / paJcavidhA AsravAH / paJcavidhA nidrAH / paJcavidhAH kubhAvanAH / SaDvidhAH kAyAH / trIjI chatrIsI. pAMca prakAranI indriyo. 13 vRtta kra. 3 4 pRSTha kra. 182-184 184-205 205-207 208-237 208 - 217 217-219 219-221 222-223 223-224 224 - 228 228-235 236-237 238-264 238-246 246-249 249-251 251-253 253-254 254-258 259-263 263-264 265-291 265 - 269 269 - 272 272 - 274 274 274 - 276 276-287 287-291 292-313 292-295
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRtta da0. pada ze. viSayaH 55 pAMca prakAranA viSayo. pAMca prakAranA pramAdo. 57 pAMca prakAranA Asravo. 58 pAMca prakAranI nidrA. 59 pAMca prakAranI kubhAvanAo. 60 cha prakAranA kAyo. (7) vaturthI trizipa 61 SaDvidhA vacanadoSAH / 62 SaDvidhA lezyAH / 63 SaDvidhamAvazyakam / 64 SaDvidhAni savvyANi / SaDvidhAstAH / 66 SaDvidhA bhaassaaH| (8) cothI chatrIsI. 67. cha prakAranA vacananA doSo. 68 cha prakAranI vezyAo. 69 cha prakAranA Avazyako. 70 cha prakAranA dravyo. 71 cha prakAranA tarko. 72 cha prakAranI bhASA. (1) pazcama dviziT I 73 saptavidhaM bhayam / 74 saptavidhAH piNDaiSaNAH / saptavidhAH pAnaiSaNAH / 76 saptavidhaM sukham / 77 aSTavidhAni madasthAnAni / (10) pAMcamI chatrIsI. 78 sAta prakAranA bhayo. 79 sAta prakAranI piDeSaNA. 80 sAta prakAranI pAnaiSaNA. 81 sAta prakAranuM sukha. pR8 a. 295-297 297-299 299 299-300 300-308 308-313 314-343 314-317 317-322 322-330 330-332 332-340 340-343 344-365 344-346 346-349 349-355 355-3pa6 356-363 363-365 366-372 366-367 367-369 367-369 369-371 371-372 393-378 373 374-376 374-376 376-377
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya: ATha prakAranA madasthAno. ( 12 ) pachI ziA | aSTavidhA jJAnAcArAH / aSTavidhA darzanAcArAH / aSTavidhAzcAritrAcArAH / . & 82 3 3 3 3 83 84 85 86 aSTavidhA vAdiguNAH / caturvidhA buddhiH / (12) chaThThI chatrIsI. 88 89 90 91 92 87 + + + ATha prakAranA jJAnAcAra. ATha prakAranA darzanAcAra. ATha prakAranA cAritrAcAra. ATha prakAranA vAdIguNo. cAra prakAranI buddhi. 15 kayavayakammo taha sIlavaM ca guNavaM ca ujjuvavahArI / gurusussUso pavayaNakusalo khalu sAvago bhAve // vRtta kra. 7 vesa vva nirAsaMso ajjaM kallaM cayAmi ciMtaMto / parakIyaM piva pAlai gehAvAsaM siDhilabhAvo // vezyA jema nirdhana pratye nirAzaMsa hoya che tevI rIte bhAvazrAvaka paNa gRhavAsa te bIjAno che ema samajIne arthAt kyAre mArI tAkAta Ave ane A gRhavAsane choDI dauM evI bhAvanA bhAvato DhIlA bhAvavALo thaIne gRhavAsamAM rahe. jaha ciMtAmaNirayaNaM sulahaM na hu hoi tucchavihavANaM / vavavajjiyA jiyANa taha dhammarayaNaM pi // pRSTha. 377-378 379-394 379-383 383-386 386 387-389 389-394 395-412 395-399 399-404 404-405 405-406 406-412 (1) grahaNa karelA vratonuM pAlana karanAro, (2) zIlavAna, (3) guNavAna, (4) saraLa vyavahAravALo, (5) niraMtara gurunI sevA karanAro ane (6) jainazAsananA rahasyone kuzaLatApUrvaka samajanAro - Avo zrAvaka te bhAvazrAvaka che. jema alpa dhanavALAne ciMtAmaNi ratna sulabha na hoya tema guNarUpI dhanathI rahita jIvone dharmarUpI ratna paNa maLatuM nathI.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ + + + + + + + 16 re jhIva ! mukhya mA muA, mA pamAya pti re pAva ! / kiM paraloe gurudukkha bhAyaNaM hohisi ayANa ! // he jIva! tuM bodha pAma. tuM moha na pAmIza. he pApI ! tuM pramAda na karIza. he ajJAnI ! zuM tAre paralokamAM asahya duHkhonuM bhAjana banavuM che ? bujjhasu re jIva tumaM, mA mujjhasu jiNamayaMmi nAUNaM / nanhA muLavi sA, sAmaLI luchI nIva ! // he jIva ! tuM bodha pAma. mahAtA2ka jinazAsana pAmIne tuM viSayo vageremAM moha na pAma, kAraNa ke manuSyabhava ane jinazAsana - A dharmasAmagrI pharI maLavI atidurlabha che. dulo puNa jiNadhammo, tumaM pamAyAyaro suhesI ya / dusahaM ca narayadukkhaM, kaha hohisi taM na yANAmo // he jIva ! jinezvara bhagavAnano dharma durlabha che. tuM pramAdano Adara karanAro ane sukhano abhilASI che. viSayonA bhogathI maLanAruM narakanuM duHkha duHkhethI sahana thAya evuM che. tethI tAruM zuM thaze ? te ame jANatA nathI. athireNa thiro samaleNa, nimmalo paravaseNa sAhINo / deheNa jai viDhappar3a, dhammo tA kiM na pajjattaM // he jIva ! asthira, malIna ane parAdhIna evA zarIrathI sthira, nirmaLa ane svAdhIna evA dharmanI ArAdhanA karI zakAya che, to tuM zuM nathI pAmyo ? badhu pAmyo che. to pramAda zA mATe kare che ? jiNadhammo'yaM jIvANaM, apuvvo kappapAyavo / saggApavaggasukkhANaM, phalANaM dAyago imo // A jinadharma jIvo mATe apUrva kalpavRkSa samAna che, kemake A jinadharma svarga ane mokSanA sukhorUpI phaLo Ape che. dhamma baMdhU sumittoya, dhammo ya paramo gurU / mukkhamaggapaTTaNaM, dhammo paramasaMdaNo // jinadharma zreSTha bhAI che, sAro mitra che ane zreSTha guru che. mokSa mArge AgaLa vadhanArA AtmAo mATe jinadharma zreSTha ratha che. caugaiNaMtaduhAnala-palittabhavakANaNe mahAbhIme / sevasu re jIva ! tumaM jiNavayaNaM, amiyakuMDasamaM // he jIva ! cAra gatinA anaMta duHkho rUpI dAvAnaLathI bhaDake baLatA saMsArarUpI mahAbhayaMkara jaMgalamAM rakSaNa mATe tuM amRtanA kuMDa samAna jinavacananuM pAlana kara.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIratnazekharasUrivinirmitam guruguNaSaTtriMzatSaTvizikAkulakam premIyavRttitadgurjarabhAvAnuvAdasamalaGkRtam prathamo bhAgaH (prathamavRttataH saptamavRttaparyantaH)
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIratnazekharasUrivinirmitam guruguNaSaTvizatSaTvizikAkulakam premIyavRttitadgurjarabhAvAnuvAdasamalaGkRtam vRttikarturmaGgalam nandanaM marudevyAH zrI-nAbhikulakarAtmajam / vande prathamatIrthezaM, zrIRSabhajinezvaram // 1 // nandanamacirAdevyA, vizvasenasutaM tathA / staumi SoDazatIrthenaM, zAntinAthaprabhuM mudA // 2 // putraratnaM zivAdevyAH, samudravijayAtmajam / zrInemi naumi harSeNa, dvAviMzatitamaM prabhum // 3 // vAmAdevIsutaM staumi, nRpAzvasenanandanam / trayoviMzaM jinaM pArvaM, nIlavarNatanucchavIm // 4 // aGgajaM trizalAdevyAH, siddhArtharAjanandanam / vande jinaM caturviMzaM, zrIvardhamAnatIrthapam // 5 // sarvAnapi jinAnanyAn, bhavAbdhau potasannibhAn / praNamAmi pramodena, lokAlokaprakAzakAn // 6 // vIrasya prathamaM ziSyaM, prabhukramasamarpitam / anantalabdhisandohaM, gautamasvAminaM stuve // 7 // nirgatamarhatAM vaktrAd, gaNadharAdigumphitam / ajJAnanAzakaM bhaktyA, praNamAmi jinAgamam // 8 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zvetapadmAsanAM vINA - dhAriNIM haMsavAhanAm / zrutAdhiSThAyikAM devIM, citte smarAmi zAradAm // 9 // ratnazekharasUrIzaM, namAmi dIpikAyutam / prastutaM kulakaM yena, viracitaM subodhadam // 10 // zrIhemacandrasUrIzaM, bhImabhavAbdhitArakam / vairAgyadezanAdakSaM, vande guruvaraM mama // 11 // dIpikAgatapAThAnAM, spaSTabodhakRte mayA / saralA racyate vRttiH, premIyA dIpikAnugA // 12 // atha granthaM prAripsurgranthakAraH prathamavRtte maGgalAbhidheyau pratipAdayatimUlam - vIrassa pae paNamiya, sirigoyamapamuhagaNaharANaM ca / guruguNachattIsIo, chattIsaM kittaissAmi // 1 // chAyA vIrasya pade praNamya, zrIgautamapramukhagaNadharANAJca / guruguNaSatrizikAH, SaTtriMzat kIrttayiSyAmi // 1 // 1 prathamavRttam premIyA vRttiH - vIrasya - asyA avasarpiNyAzcaramajinezituH, zrIgautamapramukhagaNadharANAm-gautama :- zrIvIravibhoH prathamaH ziSya indrabhUtinAmA gautamagotravattvAd 'gautama' itiprasiddhanAmA, pramukhaH mukhyaH, gautamaH pramukho yeSAmagnibhUtyAdidazagaNadharANAmiti gautamapramukhAH, gaNaM - sAdhusamudAyaM dhArayanti - yogakSemakaraNena pAlayantIti gaNadharAH, tIrthAdhipamukhyaziSyA ityarthaH, gautamapramukhAzca te gaNadharAzceti gautamapramukhagaNadharAH, zriyA - bAhyAbhyantarazobhayA yuktAzca te gautamapramukhagaNadharAzceti zrIgautamapramukhagaNadharAH, teSAm, caH samuccaye, pade - caraNau, praNamya - prakarSeNahArdikabahumAnena natvA-vanditveti praNamya, bahumAnapurassaraM namaskRtyetyarthaH, SaTtrizat-SaTtriMzatsaGkhyAkAH, guruguNaSaTtrizikAH- guroH - ajJAnAndhakAranirodhakasya guNAH- vaiziSTyAnIti guruguNAH, teSAM SaTtrizikA :- SaTtriMzataH samUharUpA iti guruguNaSaTtrizikAH, tAH karmatApannAH, kIrttayiSyAmi - kathayiSyAmi / ayaM zabdArthaH / -
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ maGgalAbhidheyaprayojanasambandhapratipAdanam bhAvArthastvayam-asyA avasarpiNyAzcaramatIrthakRto mAtuH kukSau samutpatteranantaraM tatpitRsatkaM jJAtakulaM hiraNya- suvarNa-dhana-dhAnya- priiti-stkaaraadibhirvrdhmaanmbhvt| tataH prabhorjanmanaH pazcAd dvAdaze divase mAtApitRbhyAM bAlaprabhorguNAnurUpaM 'vardhamAna'itinAma sthApitam / ekadA prabhurAmalakIkrIDArthaM mitraiH saha puraadbhirjgaam| tadendreNa svasabhAyAM prabhodhairyaguNo varNitaH / tataH kenacinmithyAdRSTidevena sarparUpeNa kumArarUpeNa ca prabhuH parIkSitaH / tasyAM parIkSAyAM prabhumacalitasattvaM vilokya zakreNa prabhoH 'zrIvIra' itinAma kRtam / tatrASTakarmANi vidArayatIti vIraH, tapasA virAjate iti vIraH, tapovIryeNa yukta iti vIraH / zrIvIraprabhoH zrIgautamasadgotra zrImadindra bhUtyAdyekAdazagaNadharA Asan / yaduktaM zrInandisUtre - 'paDhamittha iMdabhUI bIe puNa hoi aggibhUi ti / taI ya vAubhUI tao viyatte suhamme ya // 20 // maMDia moriyaputte akaMpie ceva ayalabhAyA ya / ajjeya pahAse ya gaNaharA huMti vIrassa // 21 // ' (chAyA - prathamo'tra indrabhUtiH dvitIyaH punaH bhavati agnibhUtiriti / tRtIyazca vAyubhUtiH tataH vyaktaH sudharmA ca // 20 // 5 maNDitaH mauryaputraH akampitaH caiva acalabhrAtA ca / tAryazca prabhAsazca gaNadharA bhavanti vIrasya // 21 // ) zrIvIrasya zrIgautamAdigaNadharANAJca pAdau namaskRtya granthakAreNa maGgalaM kRtam / ziSTAnAmayaM samayaH-'kvacidapi zreyobhUtakArye maGgalapurassaraM pravarttanIyam / ' iti / idaM maGgalaM vighnAn vinAzayati / tato nirvighnaM granthasamAptirbhavati / 'SaTtriMzad guruguNaSaTtrizikAH kIrttayiSyAmi' itipazcArddhena granthakAreNAbhidheyamabhihitam / tato granthapratipAdyaviSayo jJAyate / tena jijJAsUnAM granthe pravRttirbhavati / prayojanasambandhau tu sAmarthyagamyau / tatra granthakartturanantaraM prayojanaM paropakAraH, zroturanantaraM prayojanaM guruguNajJAnam, dvayorapi paramparaM prayojanaM mokSaprAptiH / zraddhAnusAriNa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 guruguNakIrttanakAraNam Azritya guruparvakramalakSaNaH sambandho jJeyaH / asya granthasya padArthAH prathamaM zrIvIreNa svadezanAyAM prarUpitAH / tato gurupAramparyeNa te granthakArasya guruM yAvadAgatAH / tena te granthakArAya prajJApitAH / granthakAreNa te'sminkulake nibaddhAH / itthamidaM kulakaM sarvajJatIrthakRnmUlakam / tata idaM zraddhAtavyam / asminnavizvAso na vidheyaH / tarkAnusAriNaH prati upAyopeyabhAvalakSaNaH sambandho jJeyaH / ayaM grantha upAya:, guruguNajJAnaM tUpeyam / upAyAdupeyasya prAptirbhavati / anena granthena guruguNAnAM jJAnaM bhavati / atha kimarthaM gurorguNAH kIrtyante ? ucyate, guNavAneva guruH padArthayathAvasthitajJAnaprarUpaNAbhyAM svaparatAraNasamartho bhavati / uktaJca gurutattvavinizcaye tadvRttau ca'AyAre vaTTaMto, AyAraparUvaNe asaMkiyao / AyAraparibbhaTTho, suddhacaraNadesaNe bhaio // 2 / 121 // (chAyA AcAre varttamAnaH, AcAraprarUpaNe azaGkyaH / AcAraparibhraSTaH, zuddhacaraNadezane bhaktaH // 2 / 121 // ) - vRttiH -'AyAre'tti | AcAre varttamAnaH khalvAcAraprarUpaNe azaGkyaH azaGkanIyo bhavati / yaH punarAcAraparibhraSTaH saH zuddhacaraNadezane yathAvasthitacAritraprarUpaNe bhaktaH vikalpitaH zuddhacaraNaprarUpaNAkArI bhavati vA na vetyarthaH // 2/121 // ' jJAnasAre tadvRttau coktam 'jJAnI kriyAparaH zAnto bhAvitAtmA jitendriyaH / svayaM tIrNo bhavAmbhodheH paraM tArayituM kSamaH // 9/1 // vRttiH - 'jJAnI'ti - he Atman ! yo jJAnI gurumukhAdgRhItazuddhasarvajJoktAgamaH / kriyAparaH kriyA ubhayakAlAvazyakapratyupekSaNAhArazuddhayugravihArAdikAstAsu parastatparaH sodyamaH zreSTho veti yAvat / zAntastyaktaviSayakaSAyasaGgaH / bhAvitAtmA bhAvitaH samyaktvabhAvanAdhyAnazubhAdhyavasAyAdibhirvAsita AtmA mAnasikopayogo yena saH / jitendriyo jitAni viSayebhyaH parAvartya svavaze samAnItAni indriyANi zrotrAdIni yena saH / pUrvoktasamagraguNayukto muniH / bhavAmbhodherbhava evAmbhodhiH samudrastasmAt / svayaM svAtmanA / tIrNaH pAraM prAptaH / paramanyaM zaraNAgatam / bhavyaprANinamapi / ayameva tArayituM bhavAmbhodheH
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vistareNa guruguNakIrttanasya kAraNam paratIraM prApayituM / kSamaH samartho bhavet / atastvamapyevaM jJAnapUrvakakriyAparo bhavetyarthaH // 9/1 // ' saMvegaraGgazAlAyAmapyuktam 'guNasuTThiyassa vayaNaM, mahughayasittU vva pAvao bhAi / guNahINassa na rehar3a, nehavihUNo jaha paIvo // 8907 // ' (chAyA - guNasusthitasya vacanaM, madhughRtasikta iva pAvakaH bhAti / guNahInasya na rAjate, snehavihInaH yathA pradIpaH // 8907) mArgaparizuddhAvapyuktam - 'tasmAd gurukulavAsaH, zrayaNIyazcaraNadhanavivRddhikRte / gururapi guNavAneva, zlAghyatvamupaiti vimaladhiyAm // 17 // ' ato guNavAneva gururgaveSaNIyaH / gurorguNA aparimitAH / tathApi katipayaguruguNAnAM jJAnArthaM gurorguNA asmin kulake kIrttitAH / ekasyAM SaTtrizikAyAM guroH SaTtriMzad guNA varNitAH / IdRzyaH SaTtriMzat SaTtrizikA asmin kulake pratipAditAH / itthamasmin kulake SaNNavatyadhikadvAdazazataguruguNAH pradarzitAH / etAn guruguNAn jJAtvA gurau bahumAnaH prakaTanIyaH / I nanu kimitthamativistareNa guruguNAH kathyante ? ucyate, guruH samyagjJAnaM dattvA jIvAnbhImabhavodadhernistArayati / tataH paramopakAritvAt paramahitacintakatvAcca gururvinayabahumAnArhaH / yaduktamupadezakalpavallyAm 'gRNAti dharmatattvaM yo, gurUte yazca muktaye / hitaH svaparayoH jJeyaH, sa gururgauravocitaH // 167 // ' kiJca mokSopadezapaJcAzake zrImunicandrasUribhiruktam - 'gururgRhItazAstrArthaH, parAM niHsaGgatAM gataH / mArtaNDamaNDalasamo, bhavyAmbhojavikAzane // 46 // guNAnAM pAlanaM caiva, tathA vRddhizca jAyate / yasmAtsadaiva sa guru-rbhavakAntAratAyakaH // 47 // ' yogazAstre tadvRttau coktam
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam 'athavA guruprasAdAdihaiva, tattvaM samunmiSati nUnam / gurucaraNopAstikRtaH, prazamajuSaH zuddhacittasya // 12/14 // vRttiH - ihaiva ihajanmanyeva janmAntarasaMskAraM vinApItyarthaH // 12/14 // ubhayatrApi gurumukhaprekSitvamanivAryamevetyAha - tatra prathame tattvajJAne, saMvAdako gururbhvti| darzayitA tvaparasmin, gurumeva sadA bhajet tasmAt // 12/15 // vRttiH - prathame janmAntarAbhyaste tattvajJAne / aparasminniti gurUpadarzite tattvajJAne // 12/15 // gurumeva stauti yadvat sahasrakiraNaH, prakAzako nicitatimiramagnasya / tadvad gururatra bhaveda-jJAnadhvAntapatitasya // 12/16 // vRttiH - nicitatimiramagnasya arthasyeti zeSaH, ajJAnadhvAntapatitasya tattvasyeti zeSaH // 12/16 // prazamaratau ajJAtakartRkatadvRttau coktam - ___ "gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAdgurAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvyam // 69 // vRttiH- gRNanti pratipAdayanti zAstrArthamiti guravaH / tadAyattAH zAstrArambhAH sUtrapAThapravRttirarthazravaNapravRttizca gurvAyattAH kAlagrahaNasvAdhyAyapreSaNoddezasamuddezAnujJAparikarAH zAstrArambhAH sarve'pItyucyante / tasmAt / gurAdhanapareNeti gurorArAdhanamaharnizaM pAdasevA samyakriyAnuSThAnaM nRjalamallakaDhaukanaM daNDakagrahaNaM tatpravRttau gamanaM nirvicAraM tadabhihitAnuSThAnamityAdyArAdhanamabhimukhIkaraNaM / tatpareNeti tadupayuktena bhavitavyamiti // 69 // ___ gurau copadizati puNyavAnahamiti ya evamanugrAhyo gurUNAM bahumantavya eva, na dhikkArya iti darzayati dhanyasyopari nipatatyahitasamAcaraNadharmanirvApI / guruvadanamalayanisRto, vacanasarasacandanasparzaH // 70 // (vacanarasazcandanasparza iti pAThAntaram)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam vRttiH- dhanaM jJAnAdi tallabdhA dhanyaH puNyavAn / tasyopari nipatati / vacanasarasacandanasparza iti vakSyati / kIdRgasau vacanasarasacandanasparzaH ? ahitasamAcaraNadharmanirvApI ahitamutsUtraM samAcaraNaM kriyAnuSThAnaM / ahitasamAcaraNameva dharmastApavizeSastaM nirvApayatyapanayati nirasyati tacchIlazceti / guruvadanamalayanisRta iti gurorAcAryAdervadanaM mukhaM tadeva malayaparvatastasmAnnisRto nirgataH / vacanameva sarasacandanaM snehopabRMhitahitopadezagarbhaM sarasaM tadeva candanaM tasya sparzaH zIto gharmApanayanasamarthaH / malaye tu sarasacandanamArdramabhinavacchinnaM / tasya sparzaH gharmApahArI bhavati sutarAM / athavA rasazcandanasparzaH / raso dravatA candanapaGkaH sapAnIya ityarthaH // 70 // evaM ca hitopadezenAnugRhNataH ziSyAnAcAryasya kaH pratyupakAraH ziSyeNa vidheya ityAha - duSpratikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca suduSkaratarapratIkAraH // 71 // vRttiH-duHkhaprApyapratIkAro duHkara iti vA duSpratikAraH / mAtApitarau tAvaduSpratikArau / mAtA tu jAtamAtrasyaivAbhyaGgasnAnastanakSIradAnamUtrAzucikSAlanAdinopakAreNa vRddhimupanayati kalpa(lya)vArtAdyAhArapradAnenopakAravatI adRSTapUrvasyAkRtopakArasya vA apatyasya duHpratikArA / na hi tasyAH pratyupakAraH zakyate kartum / pitApi hitopadezadAnena zikSAgrAhaNena bhaktaparidhAnaprAvaraNAdinopagraheNAnugRhNAno duHpratikAraH / svAmI rAjAdi tyAnAM jaladAnAkarAdinA kRtvetyupakArakaH / bhRtyAstu na tathA pratyupakArasamarthAH / prANavyayamahA| yadyapi zriyamAnayanti svAmino bhRtyAstathApi pUrvamakRtopakArANAmeva bhRtyAnAmupakArakaH svAmI, bhRtyAstu kRtopakArAH pratyupakurvanti / gururAcAryAdiH, sa ca duHpratikAraH sanmArgopadezadAyitvAt zAstrArthapradAnAt saMsArasAgarottaraNahetutvAt ihAmutra ca ihaloke paraloke sudurlabhataraH pratIkAro yasya guroriti suSTha durlabhataraH pratIkAra iti // 71 // ' zrImuktivimalagaNiviracita-upadezapradIpe uktam 'vinA bhRtyairyathA rAjJAM, na kAryaJcalati sphuTam / guruM vinA tathA loke, na jJAnaJjAtu jAyate // 349 // ghanadhvAntagataM vastu, prAkAzyaM nayate yathA / dIpastathA padArthAnAM, tattvaM bodhayate guruH // 350 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 na keSAGkurute hiMsAM, na mithyAbhASaNantathA / na steyaM bhAminIbhogaM, sa gururgururucyate // 351 // na doSeho na vA dambhI, na svarNAdiparigrahI / na vyApArI durAcArI, na rAtribhojanapriyaH // 352 // saGgrahI na ca dhAnyAnAM, na parAnarthacintakaH / na paJcaviSayAsakto, na paracchidravIkSakaH // 353 // sarvathA tyAgazIlazca, sarvathA brahmadhArakaH / etAdRkSazca saMsevyaH, sadgururbhavatArakaH // 354 // guruH pitA gururmAtA, gururbandhuH sakhA suhRt / gurureva sadA sevyaH, saMsArArNavatArakaH // 355 // yathA'yo maNisaMsargA- drukmatAM yAti bhASate / mUDho'pi gurusaddRSTyA, vidvatsu mukuTAyate // 356 // saMsAro gahano bhAti, kAryANyapi tathaiva ca / mandaprajJazca loko'yaM, vizeSAjJAnamohitaH // 357 // sadguruH jJAnadIpena, khaNDayaJjADyasantatim / sanmArge gamayatyetAn, bodhayan vastuno guNAn // 358 // yasyAzritya padaM nityaM, yAnti yAsyanti vai yayuH / satpathaM bahavo bhavyAH, sa gururvizvavallabhaH // 359 // ekAkSarapradAtA'pi, sanmArgabuddhidAyakaH / vijJeyo gururevAsau, nAnyathAsiddhirasya vai // 360 // ' mahopAdhyAyazrImeghavijayaviracita-arhadgItAyAmapyuktam 'gurutraM gururdIpaH, sUryAcandramasau guruH / gururdevo guruH panthA, digguruH sadgatirguruH // 15 // sUryAcandramasorucchaM, padaM zAstre guroH smRtam / guro: pUrNAnubhAvena, siddhiyogo hi nizcitaH // 17 // gurormAhAtmyam
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam guru: poto dustare'bdhau tArakaH syAd guNAnvitaH / sAkSAt pAragataH zveta-paTarItiM samunnayan // 20 // 11 syAdakSarapadaprApti-dvedhApi guruyogataH / gururUpeNa bhUbhAge, pratyakSaH paramezvaraH // 21 // ' upAdhyAyazrIvinayasAgaraviracita hiGgalaprakaraNe'pyuktam' ayomayo'pi yo martyaH, suvarNamukuTopamaH / kRto yadguruNA nAlaM, tasyopakArapUrtaye // 173 // guruH pravahaNaM samyak, saMsArArNavatAraNe / yathA kezIkumAro'bhUt, pradezInRpatArakaH // 174 // harmyajyotirnizAjyoti - rahajrjyotistato'dhikaH / gurujyotizca yenAhaM, tejaHpuJjamayaH kRtaH // 175 // harmyAvalambanaM stambho, daNDo vRddhAvalambanam / dehAvalambanaM bhojyaM, bhavyAvalambanaM guruH // 176 // ' mahopAdhyAya zrIyazovijayaviracita-mArgaparizuddhAvapyuktam'guruparatantrasyAto, mASatuSAdeH pumarthasaMsiddhiH / sphaTika iva puSparUpaM, tatra pratiphalati gurubodhaH // 112 // ibhyo nRpamiva ziSyaH, seveta guruM tato vinayavRddhayA / saddarzanAnurAgAda-pi zuddhirgautamasyeva // 113 // gurusevA'bhyAsavatAM, zubhAnubandho bhave paratrApi / tatparivAro gacchastadvAse nirjarA vipulA // 194 // ' zrIharibhadrasUrisandRbdha - SoDazakaprakaraNe mahopAdhyAya zrIyazovijayaviracitatadvattau coktam 'gurupAratantryameva ca tadbahumAnAtsadAzayAnugatam / paramaguruprApteriha bIjaM tasmAcca mokSa iti // 2/10 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam __ vRttiH - 'gurvi'tyAdi / gurupAratantryameva ca gurvAjJAvazavartitvameva ca tadbahumAnAd guruviSayAntaraprItivizeSAnna tu viSTimAtrajJAnAt / sadAzayena bhavakSayaheturayaM me gururityevaMbhUtazobhanapariNAmena na tu jAtyAdisamasambandhajJAnenAnugataM sahitaM paramaguruprApteH sarvajJadarzanasyeha jagati bIjaM gurubahumAnAttathAvidhapuNyasampattyA sarvajJadarzanasambhavAt tasmAcca hetormokSa iti hetogurupAratantryaM sAdhunA'vazyaM vidheyamiti sopaskAraM vyAkhyeyam // 2/10 // ' yogadRSTisamuccaye tadbhutau coktam 'gurubhaktiprabhAvena tIrthakRddarzanaM matam / samApattyAdibhedena nirvANaikanibandhanam // 64 // vRttiH - gurubhaktiprabhAvena-gurubhaktisAmarthyena tadupAttakarmavipAkata ityarthaH, kimityAha - tIrthakRddarzanaM mataM-bhagavaddarzanamiSTam, kathamityAha samApattyAdibhedena 'samApattiAnataH sparzanA' tathA, AdizabdAttannAmakarmabandhavipAkatadbhAvApattyupapattiparigrahaH / tadeva viziSyate nirvANaikanibandhanaM - avandhyamokSakAraNamasAdhAraNamityarthaH // 64 // ' dharmaratnakaraNDake uktam - "gurubhaktirbhavAmbhodhe-stArikA duHkhvaarikaa| dhanyAnAM vartate citte, pratyahaM nauriva dRDhA // 77 // prathamAntimatIrthezai-stIrthakannAmakarmaNaH / bIjaM labdhamaTavyAM yad-gurubhaktistatra kAraNam // 79 // pApopahatabuddhInAM, yeSAM cetasi na sthitA / gurubhaktiH kutasteSAM, samyagdarzanamuttamam ? // 8 // gauravyA guravo mAnyA, dharmamArgopadezakAH / sevanIyAH prayatlena, saMsArAmbudhisetavaH // 47 // sarvadA mAnase yeSAM, gurubhktirgriiysii| puNyAnubandhipuNyena, teSAM janmeha gIyate // 14 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam audAsInyaM gurau yeSA - mRddhyAdi ca vilokyate / pApAnubandhipuNyena, teSAM janma nigadyate // 95 // abhaktirmAna yeSAM gurau bhavati bhUyasI / pApAnubandhipApena, teSAM janmeti lakSyate // 96 // pUrvaM kRtA kariSyAmaH, sAmprataM vyAkulA vayam / gurubhakti prati procurye teSAM nanu vismRtA // 97 // kAlarAtriryakArUDhA, avijJAtasamAgamA / samApyate kSaNAdeva, yasyAM kAryaparamparA // 98 // kiM bahunA vicAreNa yadi kAryaM sukhairjanAH / tatsarvakugrahatyAgAd-gurubhaktirvidhIyatAm // 99 // ' zrIsUrAcAryaviracita-dAnAdiprakaraNe uktam - 'vyAkhyAnAdanyadApyeSAM cetase yanna rocate / apathyamiva dUreNa, hitaiSI tadvivarjayet // 2/41 // cittAnuvartI sarvatra, praviSTa iva cetasi / pravartteta nivartteta, hitakArI priyaGkaraH // 2/42 // yathA pUrvaM tathA pazcAd, yathA'gre pRSThatastathA / nirvyAjavRttiH pUjyAnAM, sukhIkuryAnmanaH sadA // 2/43 // iti gurujanaM bhaktyA''rAdhya prayatnaparAyaNA, vimalamanaso dhanyA mAnyA janasya sumedhasaH / zrutajaladhergatvA prAntaM nitAntamahIyasaH, sapadi sukhinaH sampadyante padaM parasampadAm // 2/44 // gurUpakAraH zakyeta nopamAtumihAparaiH / upakArairjagajjyeSTho jinendro 'nyanarairyathA // 2/46 // janmazatairapi zakyaM nRbhirAnRNyaM gurorna tu vidhAtum / tadguNadAnAbhAve te ca guNAstasya santyeva // 2/47 // 13
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 gurormAhAtmyam tato gurUNAM caraNAmbujaM sadA kRtajJabhAvena kRtI niSevate / padaM mahAsampadamanyadIhitaM hitaM manohAri yazAMsi vindate // 2/48 // ' zrIjayazekharasUriviracita-prabodhacintAmaNAvuktam - 'gurUpadezabAhyA ye, svairAcArA niraGkuzAH / veSAntaritameSAnAM, teSAM janma nirarthakam // 4/256 // ' paNDitasumativijayagaNikRta-upadezakalpavallyAmuktam 'gurvAjJAM mukuTIkurvan, gurUktaM karNapUrayan / gurubhakti dharan hAraM, suziSyaH zobhate bhRzam // 177 // ' mahopAdhyAyazrIyazovijayaviracita-adhyAtmasAre pannyAsagambhIravijayakRtatadvRttau coktam 'gurvAjJApAratantryeNa, dravyadIkSAgrahAdapi / vIryollAsakramAtprAptA, bahavaH paramaM padam // 2/27 // vRttiH - 'gurvAjJe 'ti-gurvAjJApAratantryeNa gurUNAM zrutavRddhAnAM AjJA nirdezastasyA yatpAratantryaM vazavartitvaM tena hetunA / dravyadIkSAgrahAdapi dravyeNa SaSThaguNasthAnapariNAmAprAptena yaddIkSAyA graho grahaNaM rajoharaNAdisAdhuliGgadhAraNaM tasmAdapi / tathA vIryollAsakramAt vIryasyAntargatarucirUpasya kriyAyAM parAkramasya vA ullAso vRddhistasya krama uttarottarazuddhitvApAdanaM tasmAt / bahavo bhavyAH / paramaM padaM atyutkRSTAnandamayaM mokSaM / prAptA gatAH / yAnti ca mahAvidehAdiSvityarthaH // 2/27 // ' mahopAdhyAyazrIyazovijayaviracita-yatilakSaNasamuccaye uktam - 'guNarattassa ya muNiNo guruANArAhaNaM have nniymaa| bahuguNarayaNanihANA tao Na ahio jao ko vi // 136 // tiNhaM duppaDiAraM ammApiuNo taheva bhaTTissa / dhammAyariyassa puNo bhaNi guruNo viseseuM // 137 // guruANAe cAe jiNavaraANA na hoi NiyameNa / sacchaMdavihArANaM haribhaddeNaM jao bhnniaN||143||
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam eammi pariccatte ANA khalu bhagavao priccttaa| tIe ya pariccAe duNha vi logANa cAo tti // 144 // ' (chAyA - guNaraktasya ca muneH gurvAjJArAdhanaM bhavenniyamAt / bahuguNaratnanidhAnAt tato nAdhiko yataH ko'pi // 136 // trayANAM duSpratikAraM mAtApitrostathaiva bhartuH / dharmAcAryasya punaH bhaNitaM guroH vizeSayitvA // 137 // gurvAjJAyAstyAge jinavarAjJA na bhavati niyamena / svacchandavihArANAM haribhadreNa yato bhaNitam // 143 // etasmin parityakte AjJA khalu bhagavataH parityaktA / tasyAzca parityAge dvayorapi lokayostyAga iti // 144 // ) zrIratnasiMhasUriviracita-dharmAcAryabahumAnakulake uktam 'guruNo nANAijuyA, mahaNijjA sayalabhuvaNamajjhammi / kiM puNa niyayasIsANaM, AsannuvayAraheUhiM ? // 2 // garuyaguNehiM sIso, ahio guruNo havijja jai kaha vi| taha vi huANA sIse, sIsehiM tassa dhariyavvA // 3 // jai kuNai uggadaMDaM, rUsai lahue vi viNayabhaMgammi / coyai pharusagirAe, tADa daMDeNa jai kaha vi // 4 // appasue vi suhesI, havai maNAgaM pamAyasIlo vi / taha vi hu so sIsehi, pUijjai devayaM va gurU // 5 // so cciya sIso sIso, jo nAuM iMgiyaM gurujaNassa / vaTTai kajjammi sayA, seso bhicco vayaNakArI // 6 // jassa gurummi na bhattI, nivasai hiyayammi vajjareha vva / kiM tassa jIvieNaM? viDaMbaNAmettarUveNaM // 7 // paccakkhamaha parokkhaM, avannavAyaM gurUNa jo kujjaa| jammaMtare vi dulahaM, jiNiMdavayaNaM puNo tassa // 8 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 jA kAo riddhIo, havaMti sIsANa ettha saMsAre / gurubhatti pAyavAo, pupphasamAo phuDaM tAo // 9 // jalapANadAyagassa vi, uvayAro neva tIrae kAuM / kiM puNa bhavannavAo, jo tArai tassa suhaguruNo ? // 10 // esa cciya paramakalA, eso dhammo imaM paraM tattaM / gurumANasamaNukUlaM, jaM kijjai sIsavaggeNaM // 13 // juttaM ci guruvaNaM, ahava ajuttaM ca hojja daivAo / taha vi hu eyaM titthaM, jaM hujjA taM pi kallANaM // 14 // kiM tAe riddhIe, corassa va vajjhamaMDaNasamAe ? | guruyaNamaNaM virAhiya, jaM sIsA kaha vi vaMchaMti // 15 // kaMDUyaNaniTThIvaNa - UsAsapamokkhamailahuyakajjaM / bahuvelAe pucchiya, annaM pucchejja patteyaM // 16 // mA puNa egaM pucchiya, kujjA do tinni avarakiccAI / lahue vi kajjesuM, esA merA susAhUNaM // 17 // kAuM guruM pi kajjaM na kahaMti ya pucchiyA vi goviMti / je uNa erisacariyA, gurukulavAseNa kiM tANaM ? // 18 // jaggAjoggasarUvaM, nAuM keNAvi kAraNavaseNaM / sammANAivisesaM, guruNo daM(di) saMti sIsANaM // 19 // eso sayA va maggo, egasahAvA na huMti jaM sIsA / iya jANiya paramatthaM, gurummi kheo na kAyavvo // 20 // mAcita puNa evaM, kiM pi visesaM na pecchimo amhe / rattA mUDhA guruNo, asamatthA ettha kiM kuNimo ? // 21 // rayaNaparikkhagamegaM, muttuM samakaMtivannarayaNANaM / kiM jANaMti visesaM, miliyA savve vi gAmillA ? // 22 // eyaM ciya jANamANA, te sIsA sAhayaMti paraloyaM / avare uyaraM bhariDaM, kAlaM voliMti mahivalae // 23 // gurormAhAtmyam
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam evaM pi humA jaMpa, guruNo dIsaMti tArisA neva / je majjhatthA houM, jahaTThiyavatthaM viyAraMti // 24 // samayAnusAriNo je guruNo, te goyamaM va sevejjA / mA ciMtaha kuviyappaM, jai icchaha sAhiuM mokkhaM // 25 // vakkajaDA aha sIsA, ke vi hu ciMtaMti kiM pi aghaDataM / taha vi hu niyakammANaM, dosaM dejjA na hu gurUNaM // 26 // cakkittaM iMdattaM, gaNaharaarahaMtapamuhacArupayaM / maNavaMchiyamavaraM pi hu, jAyai gurubhattijuttANaM // 27 // ArAhaNAo guruNo, avaraM na hu kiM pi atthi iha amiyaM / tassa ya virAhaNAo, bIyaM hAlAhalaM natthi // 28 // evaM pi hu soUNaM, gurubhattI neva nimmalA jassa / bhaviyavvayA pamANaM, kiM bhaNimo tassa puNa annaM ? // 29 // paraloyalAlaseNaM, kiM vA ihaloyamattasaraNeNaM / hiyaeNa ahava rohA, jaha taha vA ittha sIseNaM // 31 // jeNa na appA Thavio, niyagurumaNapaMkayammi bhamaro vva / kiM tassa jIvieNaM, jammeNaM ahava dikkhAe ? // 32 // juttAjuttaviyAro, guruANAe na jujjae kAuM / davAo maMgalaM puNa, jai hujjA taM pi kallANaM // 33 // ' ( chAyA - guravo jJAnAdiyutAH, mahanIyAH sakalabhuvanamadhye / kiM punaH nijakaziSyANAM, AsannopakArahetubhiH // 2 // gurukaguNaiH ziSyaH, adhikaH guroH bhavet yadi kathamapi / tathApi khalu AjJA zIrSe, ziSyaiH tasya dharttavyA // 3 // yadi karoti ugradaNDaM, ruSyati laghuke'pi vinayabhaGge / codayati paruSagirA, tADayati daNDeNa yadi kathamapi // 4 // alpazruto'pi sukhaiSI, bhavati manAk pramAdazIlo'pi / tathApi khalu sa ziSyaiH pUjyate devateva guruH // 5 // 17
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 sa eva ziSyaH ziSyaH, yo jJAtvA iGgitaM gurujanasya / vartate kArye sadA, zeSaH bhRtyaH vacanakArI // 6 // yasya gurau na bhaktiH, nivasati hRdaye vajrarekheva / kiM tasya jIvitena ? viDambanAmAtrarUpeNa // 7 // pratyakSamatha parokSaM, avarNavAdaM gurUNAM yaH kuryAt / janmAntare'pi durlabhaM, jinendravacanaM punaH tasya // 8 // yAH kAH RddhayaH, bhavanti ziSyANAmatra saMsAre / gurubhaktipAdapAt, puSpasamAH sphuTaM tAH // 9 // jalapAnadAyakasyA'pi, upakAraH na zakyate karttum / kiM punaH bhavArNavAt, yaH tArayati tasya zubhaguroH ? // 10 // eSA eva paramakalA, eSa dharmaH idaM paraM tattvam / gurumAnasAnukUlaM, yat kriyate ziSyavargeNa // 13 // yuktameva guruvacanaM, athavA ayuktaM ca bhavet daivAt / tathApi khalu etat tIrthaM, yat bhaviSyati tadapi kalyANam // 14 // kiM tayA RyA, caurasyeva vadhyamaNDanasamayA ? | gurujanamano virAdhya, yAM ziSyAH kathamapi vAJchanti // 15 // kaNDUyananiSThIvanocchvAsapramukhAtilaghukakAryam / bahuvelayA pRSTvA, anyat pRcchet pratyekam // 16 // gurormAhAtmyam mA punaH ekaM pRSTvA, kuryAt dve trINi aparakAryANi / laghukeSu api kAryeSu, eSA maryAdA susAdhUnAm // 17 // kRtvA gurumapi kAryaM, na kathayanti ca pRSTA api gopAyanti / ye punaH IdRzacaritAH, gurukulavAsena kiM teSAm ? // 18 // yogyAyogyasvarUpaM, jJAtvA kenApi kAraNavazena / sanmAnAdivizeSaM, guravo darzayanti (dizanti) ziSyebhyaH // 19 // eSa sadA'pi mArgaH, ekasvabhAvA na bhavanti yat ziSyAH / iti jJAtvA paramArthaM, gurau khedo na karttavyaH // 20 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam mA cintayatha punaH etat, kimapi vizeSaM na pazyAmaH vayam / raktA mUDhA guravaH, asamarthAH atra kiM kurmaH ? // 21 // ratnaparIkSakamekaM, muktvA samakAntivarNaratnAnAm / kiM jAnanti vizeSa, militAH sarve'pi grAmyAH ? // 22 // etat eva jAnantaH, te ziSyAH sAdhayanti paralokam / apare udaraM bhRtvA, kAlaM gamayanti mahIvalaye // 23 // etadapi khalu mA jalpatha, guravo dRzyante tAdRzA naiva / ye madhyasthA bhUtvA, yathAsthitavastu vicArayanti // 24 // samayAnusAriNo ye gurava-stAn gautamamiva seveta / mA cintayatha kuvikalpaM, yadi icchatha sAdhayituM mokSam // 25 // vakrajaDAH atha ziSyAH, ke'pi khalu cintayanti kimapi aghaTamAnam / tathApi khalu nijakarmabhyaH, doSaM dadyAt na tu gurubhyaH // 26 // cakritvaM indratvaM gaNadhara-arhat-pramukhacArupadam / manovAJchitamaparamapi khalu, jAyate gurubhaktiyuktAnAm // 27 // ArAdhanAyAH guroH, aparaM na khalu kimapi asti iha amRtam / tasya ca virAdhanAyAH, dvitIyaM hAlAhalaM nAsti // 28 // etadapi khalu zrutvA, gurubhaktiH naiva nirmalA yasya / bhavitavyatA pramANaM, kiM bhaNAmaH tasya punaH anyat ? // 29 // paralokalAlasayA, kiM vA ihalokamAtrasmaraNena / hRdayena athavA rodhAt, yathA tathA vA atra ziSyeNa // 31 // yena na AtmA sthApitaH, nijagurumanaHpaGkaje bhramara iva / kiM tasya jIvitena, janmanA athavA dIkSayA ? // 32 // yuktAyuktavicAraH, gurvAjJAyAM na yujyate kartum / daivAt aniSTaM punaH, yadi bhavet tadapi kalyANam // 33 // )
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 mahopAdhyAya zrIvinayavijayaviracita-lokaprakAze uktam 'gurUNAM vinayAtprAptA, phaladAtra paratra ca / dharmArthakAmazAstrArtha- paTuH vainayikI matiH // 3/726 // gurormAhAtmyam gurvAdibhaktikaruNA- kaSAyavijayAdibhiH / badhnAti karma sAtAkhyaM, dAtA saddharmadAyuk // 10/254 // gurvAdibhaktivikalaH, kaSAyakaluSAzayaH / asAtAvedanIyaM ca, badhnAti kRpaNo'sumAn // 10/255 // gururdhrmsyopdessttaa.....||30/4||' mahopAdhyAyazrIyazovijayaviracita - dharmaparIkSAyAM svopajJatadvRttau coktam 'suvarNasadRzatvameva gurUNAM bhAvayannAha satthoiyaguNajutto suvannasariso guru viNioi / tA tattha bhAMti ime visaghAyAI suvannaguNe // 89 // (chAyA - zAstroditaguNayuktaH suvarNasadRzo gururvinirdiSTaH / tasmAttatra bhaNantImAn viSaghAtAdInsuvarNaguNAn // 89 // - vRttiH - 'satthoiya'tti / zAstre dazavaikAlikAdAvuditAH pratipAditA ye guNAH sAdhuguNAstairyuktaH sahitaH suvarNasadRzo gururvinirdiSTaH tattasmAtkAraNAt tatra gurau viSaghAtAdIn imAnanantarameva vakSyamANAn suvarNaguNAn yojayanti // 89 // visaghAi- rasAyaNa-maMgalattha - viNIe payAhiNAvatte / gurue-aDajjha-kucche aTTha suvanne guNA huMti // 90 // atrArthe'STasuvarNaguNapratipAdanAya bhAvasAdhau gurau tadyojanAya ca pUrvAcArya (zrIharibhadrasUri) kRtA eva tisro gAthA upanyasyati (chAyA - viSaghAtirasAyaNamaGgalArthavinItaM pradakSiNAvarttam / gurukamadAhyAkutsyamaSTau suvarNe guNA bhavanti // 90 // ) vRttiH - 'visaghAi' ityAdi / viSaghAti - garadoSahananazIlaM suvarNaM bhavati / rasAyana
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam maGgAlArthavinItamiti karmadhArayapadam / rasAyanaM vayaH stambhanaM, maGgalArthaM maGgalaprayojanaM, vinItamiva vinItaM, kaTakakeyUrAdISTavizeSaiH pariNamanAt / tathA pradakSiNAvarttamatitApane pradakSiNAvRtti / tathA gurukaM alaghusAratvAt / adAhyAkutsyamiti karmadhArayapadaM, tatrAdAhyamagneradahanIyaM, sAratvAdeva, akutsyamakutsanIyaM, akuthitagandhatvAditi / evamaSTa suvarNe ni guNA asAdhAraNadharmA bhavanti syuriti gAthArthaH // 90 // etatsamAnAn sAdhuguNAnAha (chAyA - iti mohaviSaM ghAtayati 1 zivopadezAdrasAyanaM bhavati 2 / guNatazca maGgalArthaM 3 karoti vinItazca yogya iti 4 // 91 // iya mohavisaM ghAyai 1 sivovaesA rasAyaNaM hoi 2 / maMgalathaM 3 kuNai viNIo a joggotti 4 // 91 // tathA vRttiH - 'iya'tti / ityevaM suvarNavadityarthaH, 1 mohaviSaM vivekacaitanyApahAri, ghAtayati nAzayati keSAJcit sAdhurIti prakramaH / kutaH ? ityAha zivopadezAnmokSamArgaprarUpaNAt / tathA 2 sa eva rasAyanamiva rasAyanaM bhavati jAyate, zivopadezAdevA'jarAmararakSAhetutvAt / tathA 3 guNatazca svaguNamAhAtmyena ca maGgalArthaM maGgalaprayojanaduritopazamamityarthaH karoti vidhatte / 4 vinItazca prakRtyaiva bhavatyasau, yogya iti kRtvA // 91 // - maggasAri pAhiNa 5 gaMbhIro garuao tahA hoi 6 / kohaggaNA aDajjho 7 akuccho sai sIlabhAveNaM 8 // 92 // (chAyA - mArgAnusAritvaM pradakSiNatvaM 5 gambhIraH gurukakastathA bhavati 6 / krodhAgninA'dAhyo 7 skutsyaH sadA zIlabhAvena 8 // 92 // ) 21 vRtti: - ' maggaNusAri 'tti / 5 mArgAnusAritvaM sarvatra yatsAdhostatpradakSiNAvarttatvamucyate / 6 gambhIro'tucchacetAH gurukako guruka ityarthaH / tathA iti samuccaye bhavati syAt / tathA 7 krodhAgninA'dAhyaH suvarNavat tathA 8 akutsyaH sadA zIlabhAvena zIlalakSaNasaugandhyasadbhAveneti // 92 // nigamayannAha -
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 gurormAhAtmyam evaM suvannasariso paDipunnAhiaguNo gurU nneo| iyaro vi samuciyaguNo Na u mUlaguNehi parihINo // 13 // (chAyA- evaM suvarNasadRzaH pratipUrNAdhikaguNo guru yaH / itaro'pi samucitaguNo na tu mUlaguNaiH parihInaH // 93||) vRttiH- 'evaM' ti / evamuktaprakAreNa suvarNasadRzaH sAmAnyato bhAvasAdhuguNayogAt / tathA pratipUrNA anyUnAH adhikaguNAH pratirUpAdivizeSaguNA yasya sa tathA gururjeyaH / apavAdAbhiprAyeNAha-itaro'pi kAlAdivaiguNyAdekAdiguNahIno'pi samucitaguNaH pAdArddhahInaguNo guru yaH, na tu mUlaguNaiH parihInaH, tadrahitasya gurulakSaNavaikalyapratipAdanAd / uktaM ca 'guruguNarahio vi ihaM daTuvvo mUlaguNaviutto jo' tti [paMcA0 11/35] / mUlaguNasAhitye tu samucitaguNalAbhAd na kiJcidguNavaikalyenA'gurutvamudbhAvanIyamiti bhAvaH / uktaM ca - 'Na u guNamittavihUNotti caMDaruddo udAharaNaM / ' ti // 93 / / ucitaguNazca gururna parityAjya:, kintu tadAjJAyAmeva vartitavyamityAha eyAriso khalu gurU kulavahuNAeNa Neva mottvyo| eyassa u ANAe jaiNA dhammami jaiavvaM // 14 // (chAyA- etAdRzaH khalu guruH kulavadhUjJAtena naiva moktavyaH / etasya tvAjJayA yatinA dharme yatitavyam // 94 // ) vRttiH- etAdRza ucitaguNaH, khalu nizcaye guruH kulavadhUjJAtena naiva moktavyaH / yathAhi kulavadhUbha; bhatsitApi taccaraNau na parityajati, tathA suziSyeNa bhatsitenApyucitaguNasya gurozcaraNasevA na parityAjyeti bhAvaH / tu punaH etasyocitaguNasya gurorAjJayA yatinA dharme yatitavyam // 9 // tadAjJAsthitasya ca yo guNaH sampadyate tamAha guruANAi Thiyassa ya bajjhANuTANasuddhacittassa / ajjhappajjhANammi vi egaggattaM samullasai // 15 // (chAyA- gurvAjJAyAM sthitasya ca bAhyAnuSThAnazuddhacittasya / adhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullasati // 95 // )
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam vRttiH- 'guruANAi' tti / gurvAjJAsthitasya ca pariNatavyavahArasya sato bAhyAnuSThAnena vihitAvazyakAdikriyAyogarUpeNa zuddhacittasya jJAnayogapratibandhakakarmamalavigamavizadIkRtahRdayasya nizcayAvalambanadazAyAM zuddhAtmasvabhAvapariNatau prakaTIbhUtAyAM adhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullasati // 95 // ' mahopAdhyAyazrIyazovijayaviracita-gurutattvavinizcaye svopajJatavRttau coktam - 'gurutattve vinizcetavye guroreva mAhAtmyamupadarzayati 'guruANAe' ityAdi - guruANAe mukkho, guruppasAyA u atttthsiddhiio| gurubhattIe vijjA-sAphallaM hoi NiyameNaM // 1/2 // (chAyA - gurvAjJayA mokSaH, guruprasAdAttu aSTasiddhayaH / gurubhaktyA vidyA-sAphalyaM bhavati niyamena // 1/2 // ) vRttiH- gurvAjJayA zuddhasAmAcArIlakSaNayA mokSaH sakalakarmakSayalakSaNaH syAt / guruprasAdAcca aSTasiddhayaH aNimAdilakSaNAH prAdurbhaveyuH / gurubhaktyA ca vidyAnAM sAphalyaM kAryasiddhilakSaNaM niyamena bhavati // 1/2 // saraNaM bhavvajiANaM, saMsArADavimahAkaDillammi / muttUNa guruM anno, Natthi Na hohI Navi ya hutthA // 1/3 // (chAyA - zaraNaM bhavyajIvAnAM saMsArATavImahAgahane / muktvA guruM anyaH, nAsti na bhaviSyati nApi cAbhavat // 1/3 // ) vRttiH- 'saraNaM'ti / bhavyAnAM-mArgAnusAriNAM jIvAnAM guruM mArgopadezakaM muktvA saMsArATavImahAgahane'nyaH kazcinna zaraNamasti na bhaviSyati nApi cAbhavat, kAlatraye'pi gururevAtra zaraNamiti bhAvaH // 1/3 // jaha kAruNio vijjo, deha samAhi jaNANa jariANaM / taha bhavajaragahiANaM, dhammasamAhiM gurU dei // 1/4 // (chAyA - yathA kAruNiko vaidyaH, dadAti samAdhi janAnAM jvaritAnAm / tathA bhavajvaragRhItAnAM, dharmasamAdhi guruH dadAti // 1/4 // ) vRttiH- 'jaha'tti / yathA kAruNikaH nirupadhiparaduHkhaprajihIrSAvAn vaidyaH jvaritAnAM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 gurormAhAtmyam jvaravatAM janAnAM bheSajapradAnAdinA samAdhi dravyasvAsthyaM dadAti tathA gururbhavajvaragRhItAnAM ratnatrayalakSaNauSadhapradAnena dharmasamAdhi datte, tathA ca bhAvArogyakAritvAtparamo vaidyo gururiti bhAvaH // 1/4 // jaha dIvo appANaM, paraM ca dIvei dittigunnjogaa| taha rayaNattayajogA, gurU vi mohaMdhayAraharI // 1/5 // (chAyA - yathA dIpaH AtmAnaM, paraM ca dIpayati dIptiguNayogAt / tathA ratnatrayayogAt, gururapi mohAndhakAraharaH // 1/5 // ) vRttiH- 'jaha'tti / yathA dIpo dIptiguNasya-prakAzazaktilakSaNaguNasya yogAdAtmAnaM paraM ca prakAzyamarthaM dIpayati tathA ratnatrayasya jJAnadarzanacAritralakSaNasya yogAd gururapi mohAndhakAraharaH sannAtmAnaM paraM copAdAnanimittabhAvena, dIpayati, tathA ca bhAvadIpatvenAbhyahitatamo gururiti bhAvaH // 1/5 // je kira paesipamuhA, pAviTThA duttudhitttthnilljjaa| guruhatthAlaMbeNaM, saMpattA te vi paramapayaM // 1/6 // (chAyA - ye kila pradezipramukhAH, pApiSThAH duSTadhRSTanirlajjAH / guruhastAlambena, samprAptAste'pi paramapadam // 1/6 // ) vRttiH- 'je kiratti / ye kila pradezinRpatipramukhAH pApiSThAH jIvAstikyAbhAvenAtizAyitapApAH, duSTAH-mohadoSopetatvAt, dhRSTAH-kuvAsanAstabdhatAdoSAta, nirlajjA:svatantratAdoSAt, te'pi guroH-kezigaNadharAdehastAlambenoktadoSanivRttyA suvAsanApravRttyA ca paramapadaM puNyAnubandhipuNyabhogocitaM sthAnaM prAptA iti kRtapApAnubandhaharatvena gururevAzrayaNIyaH // 1/6 // ujjhiyagharavAsANa vi, jaM kira kaTThassa Natthi sAphallaM / taM gurubhattIe cciya, koDinnAINa va havijjA // 1/7 // (chAyA - ujjhitagRhavAsAnAmapi, yat kila kaSTasya nAsti sAphalyam / tad gurubhaktyA eva, kauDinyAdInAmiva bhavet // 1/7 // ) vRttiH- 'ujjhiya'tti / ujjhitagRhavAsAnAmapi caturthAdikAriNAM bAlatapasvinAM 1. 'durvAsanA' 'doSAsanA' iti vA pAThaH /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam yatkila kaSTasya nAsti sAphalyaM tad gurubhaktyaiva koDinyAdInAM gautamagurUpasampattiprabhAvaprAptakevalajJAnAnAM paJcadazazatatApasAnAmiva bhavet / ataH kaSTasya sAphalyaM gurubhaktiprayuktaM tadvaiphalyaM 'cAtadbhAvaprayuktamityanvayavyatirekAbhyAM kriyAphalahetubhUtabhaktikatayA gururevAdaraNIya iti bhAvaH // 1/7 // duhagabbhi mohagabbhe, veragge saMThiyA jaNA bahave / guruparataMtANa have, haMdi tayaM nANagabbhaM tu // 1/8 // (chAyA - duHkhagarbhe mohagarbhe, vairAgye saMsthitA janA bahavaH / guruparatantrANAM bhavet, hanta tad jJAnagarbhaM tu // 1/8 // ) ___ vRttiH- 'duha'tti / duHkhagarbhe mohagarbhe ca vairAgye bahavo janAH saMsthitAH, ArtadhyAnapAravazyena kSaNikanairAtmyAdivAsanAyogena ca bAhyAnAM pArzvasthanihnavAdivAsanAvipralabdhatvena ca jainAbhAsAnAM bahUnAM vairAgyaliGgadhAraNopalambhAt / jJAnagarbhaM tu tad vairAgyaM 'handI'tyupadarzane guruparatantrANAM bhavet, guruparatantratAyA eva jJAnalakSaNatvAt "gurupArataMtaM nANaM" iti vacanAt, ato jJAnagarbhavairAgyAdhAyakatayApi gurureva garIyAniti bhAvaH // 18 // amhArisA vi mukkhA, paMtIe paMDiANa pavisaMti / aNNaM gurubhattIe, kiM vilasiamabbhuaMitto ? // 1/9 // (chAyA - asmAdRzA api mUrkhAH, paGktau paNDitAnAM pravizanti / anyat gurubhakteH, kiM vilasitamadbhutaM itaH // 1/9 // ) vRttiH- 'amhArisA vitti / asmAdRzA api mUrkhA yaditi gamyaM paNDitAnAM dharmagranthakaraNapezalamatInAM paGktau pravizanti, gurubhakterito'nyatkimadbhutaM vilasitam ?, pASANanartanAnukAraH khalvayaM duSkarAnuSThAnaprakAra ityacintyasAmarthyo gurureva // 1/9 // sakkA vi Neva sakkA, guruguNagaNakittaNaM kareuM je| bhattIi pelliANa vi, aNNesiM tattha kA sattI ? // 1/10 // (chAyA - zakrA api naiva zaktAH, guruguNagaNakIrtanaM kartuM / bhaktyA preritAnAmapi, anyeSAM tatra kA zaktiH ? // 1/10 // ) vRttiH- 'sakkA vitti / zakrA api indrA api guruguNagaNakIrtanaM naiva kartuM 1. 'ca tadabhAva' - ityapi /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 gurormAhAtmyam zaktAH, je iti pAdapUraNArtho nipAtaH, tatra guruguNagaNakIrtane bhaktipreritAnAmapyanyeSAM mAdRzamanujAnAM kA zaktiH ? / tathA cAnirvacanIyAnantaguNagarimabhAjanaM gururiti kiyantastadguNA vaktuM zakyante ?, zrotRprotsAhanArthaM digdarzanamAtraM punaretaditi bhAvaH // 1/10 // yata evaM tata Aha itto gurukulavAso, paDhamAyAro NidaMsio samae / __uvaesarahassAisu, eyaM ca viveiaM bahuso // 1/11 // (chAyA - itaH gurukulavAsaH, prathamAcAraH nidarzitaH samaye / upadezarahasyAdiSu, etacca vivecitaM bahuzaH // 1/11 // ) vRttiH- 'itto' tti / itaH anantaguNopetatvAd gurorgurukulavAsaH prathamAcAraH samaye siddhAnte nidarzitaH, AcArasyAdAveva "suaM me AusaMteNaM" iti sUtrasya nirdezAt / etacca upadezarahasyAdiSu, AdinA yatilakSaNasamuccayAdiparigrahaH, 'bahuzaH' bahvIrAH 'vivecitam' upadezapadapaJcAzakAdigranthAnusAreNa viziSya nirNItamiti tata evaitattattvamavaseyaM neha bhUyaH prayAsaH // 1/11 // saMsAruddhArakaro, jo bhavvajaNANa suddhavayaNeNaM / NissaMkiyagurubhAvo, so pujjo tihuaNassa vi // 4/158 // (chAyA - saMsAroddhArakaraH, yaH bhavyajanAnAM zuddhavacanena / niHzaGkitagurubhAvaH, sa pUjya: tribhuvanasyApi // 4/158 // ) vRttiH- 'saMsArauddhArakaro 'tti spaSTA // 4/158 // tadevaM gurutattvaM vinizcityaitadgranthaphalamAha pavayaNagAhAhiM phuDaM, gurutattaM NicchiyaM imaM souM / guruNo ANAi sayA, saMjamajattaM kuNaha bhavvA ! // 4/159 // (chAyA - pravacanagAthAbhiH spaSTaM, gurutattvaM nizcitaM idaM zrutvA / guroH AjJayA sadA, saMyamayAtrAM kuruta bhavyAH ! // 4/159 // ) vRttiH- 'pavayaNagAhAhiM'ti / pravacanagAthAbhiH kvacit sUtrato'pyarthatazca sarvatrAbhinnAbhiridaM gurutattvaM nizcitaM zrutvA gurorAjJayA sadA 'saMyamayanaM' cAritrapAlanodyamaM kuruta bhavyAH ! gurvAjJayA cAritrapAlanasyaiva paramazreyorUpatvAt // 4/159 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam uktameva samarthayati - guruANAi kuNaMtA, saMjamajattaM khavittu kammamalaM / suddhamakalaMkamaulaM, AyasahAvaM uvalahaMti // 4/160 // (chAyA - gurvAjJayA kurvantaH, saMyamayatnaM kSapayitvA karmamalam / zuddhamakalaGkamatulaM, AtmasvabhAvaM upalabhante // 4/160 // ) vRttiH- 'guruANAi'tti / gurvAjJayA saMyamayalaM kurvantaH sarvathA galitAsadgrahatvena karmamalaM adhyAtmaprAptipratibandhakakarmamAlinyaM kSapayitvA zuddhaM paryAyakrameNa tejolezyA'bhivRddhyA zuklazuklAbhijAtyabhAvAdatinirmalaM akalaGka krodhAdikAlikAnAkalitatayA kalaGkarahitaM atulaM sahajAnandaniHsyandasundaratayA'nanyopameyamAtmasvabhAvamupalabhante // 4/160 // ' zrIzrIdharaviracita-gurusthApanAzatake uktam - 'jai guruANAbhaTTho suciraM pi tavaM tavei jo tivvaM / so kUlavAlayaM piva paNaThThadhammo lahai kugaI // 76 // aNamaNNaMto niyaguruvayaNaM jANaMtao vi suttatthaM / ikkArasaMganiuNo vi bhave jamAlivva lahai duhaM // 77 // saMpai suguruhi viNA chaumatthANaM na koI AhAro / sAhUNa jao virahe saDDhA vi hu micchagA jAyA // 78 // guruniNhavaNe vijjA gahiyA vi bahujjameNa purisANaM / jAyai aNatthaheU rathaneurapavaramalluvva // 84 // ' (chAyA - yadi gurvAjJAbhraSTaH suciramapi tapaH tapati yaH tIvram / sa kUlavAlaka iva praNaSTadharmaH labhate kugatim / / 76 / / avamanyamAnaH nijaguruvacanaM jAnannapi sUtrArtham / ekAdazAGganipuNo'pi bhave jamAlIva labhate duHkham // 77 // samprati sugurubhiH vinA chadmasthAnAM na ko'pi AdhAraH / sAdhUnAM yato virahe zrAddhA api khalu mithyAtvagA jAtAH // 78 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 guruvi vidyA gRhItA api bahUdyamena puruSANAm / jAyate anarthahetuH rathanUpurapravaramalla iva // 84 // ) mahopAdhyAya zrI indrahaMsagaNiviracita-upadezakalpavallyAmuktam - 'vacorasasuparvadru-prAdurbhAvasurAcalaH / nigamAgamavAkpAna - dIpodyotitamAnasaH // 21/2 // uktaJca dharmajJo dharmakartA ca sadA dharmapravarttakaH / (chAyA nAnAdezavihArI ca zIlAlaGkAravibhUSitaH / tapaH zoSitagAtrazca pAtraM guruguNazriyAm // 21/3 // - dharmopadezadAtA ca nizcayavyavahAravit / evamAdiguNopeto guruH sevya upAsakaiH // 21 / 4 // // tribhirvizeSakam // dharmadAtA gururthyeyaH stotavyaH sevya eva ca / zramaNopAsakairyasmAddharmadrumaghano guruH // 21 / 5 // sattvebhyo dharmazAstrArtha - dezako gururucyate // 21/6 // saMvegaraGgazAlAyAmuktam avadyamukte pathi yaH pravartate pravartayatyanyajanaM ca niHspRhaH / sa sevitavyaH svahitaiSiNA guruH svayaM taraMstArayituM kSamaH param // 21 / 7 // ' (chAyA guruchandaAnandarucayaH, gurudRSTinipAtaniyamitapracArAH / gururucitavinayaveSAH, kulavadhUsadRzA ataH ziSyAH ||4555 // ) zrIharibhadrasUrisUtrita - paJcavastuke svopajJatadvRttau coktam - 'guruchaMdA''NaMdaruI, gurudiTThinivAyaniyamiyapayArA / gururuiyaviNayavesA, kulavahusarisA ao sIsA // 4555 // ' hamm 'gurupariosagaeNaM gurubhattIe taheva viNaNaM / icchittatthANaM khippaM pAraM samuvayaMti // 1008 // guruparitoSagatena gurubhaktyA tathaiva vinayena / iSTasUtrArthAnAM kSipraM pAraM samupayAnti // 1008|)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 gurormAhAtmyam vRtti: - guruparitoSagatena, gurau paritoSajAtenetyarthaH, gurubhaktyA tathaiva vinayena, upacAraH, vinayo-bhAvapratibandhaH, IpsitasUtrArthAnAM vicitrANAM kSipraM pAraM samupayAnti, anenaiva vidhinA karmmakSayopapatteriti gAthArthaH // 1008 // ' bhaktiH gacchAcAraprakIrNake tadvRttau coktam - (chAyA - 'guruNA kajjamakajje kharakakkasaduTThaniGkuragirAe / bhaNi tahatti sIsA bhAMti taM goyamA ! gacchaM // 56 // - guruNA kAryAkArye, kharakarkazaduSTaniSThuragirA / bhaNite tatheti ziSyA bhaNanti taM gautama ! gaccham // 56 // ) vRtti:- guruNA - AcAryeNa kAryaM ca akAryaM ca kAryAkAryaM tasmin makAro'lAkSaNikaH, kharakarkazaduSTaniSThuragirA - atyarthaniSThurataravANyA bhaNite pravRttinivRttyarthaM kathite sati 'tahatti' tatheti yadyathA yUyaM vadatha tattathaiveti yatra gacche ziSyAH vineyAH bhaNanti pratipadyante ityarthaH, taM gacchaM he gautama ! ghaNTAlAlAnyAyena bhaNantIti kriyAyA atrApi sambandhAd bhaNanti pratipAdayanti tIrthakaragaNadharAdaya iti zeSaH / gAthAchandaH // 56 // ' zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapraNIta- vizeSAvazyakabhASye maladhArizrIhemacandrasUrikRtatadvRttau coktam - - - 'na kevalaM gurucittopakramaH prathamaM vyAkhyAnAGgam, kintu yAni kAnicit sAmAnyena zAstrAdyupakrama-pustako - pAzrayA - ''hAra - vastrapAtra - sahAyAdIni vyAkhyAnA'GgAni tAni sarvANyapi gurucittAyattAni yato vartante, tasmAd yathA gurucittaM suprasannaM bhavati tathA kAryam, iti darzayannAha gurucittAyattAiM vakkhANaMgAIM jeNa savvAiM / to jeNa suppasanna hoi tayaM taM tahA kajjaM // 931 // (chAyA - gurucittAyattAni vyAkhyAnAGgAni yena sarvANi / - tato yena suprasannaM bhavati tat tat tathA kAryam // 931 // ) vRtti:- gatArthaiva, navaraM gurucittaM ca tadA suprasannaM bhavati, yadeGgitAkArAdyabhijJaH ziSyastadupakramAnukUlyena pravartate / ato na gurucittopakramo'trA'prastuta iti bhAvaH // 939 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 gurucittaprasAdanopAyAne vAha jo jeNa pagAreNaM tussai karaNa- viNaya - 'NuvattIhiM / ArAhaNAe maggo so cciya avvAhao tassa // 932 // AgAriMgiyakusalaM jai seyaM vAyasaM vae pujjA / tahavi yasiM na vikUDe virahammi ya kAraNaM pucche // 933 // nivapucchiNa guruNA bhaNio gaMgA kaomuhI vahai / saMpAiyavaM sIso jaha taha savvattha kAyavvaM // 934 // (chAyA - yo yena prakAreNa tuSyati karaNa- vinayA - 'nuvRttibhiH / ArAdhanAyA mArgaH sa evA'vyAhatastasya // 932 // AkAreGgitakuzalaM yadi zvetaM vAyasaM vadeyuH pUjyAH / tathApi ca teSAM na vikUTayed virahe ca kAraNaM pRcchet // 933 // nRpapRSTena guruNA bhaNito gaGgA kutomukhI vahati ? / sampAditavAn ziSyo yathA tathA sarvatra kartavyam // 934 // ) gurormAhAtmyam vRtti: - tisro'pi sugamAH, navaraM prathamagAthAyAM 'karaNe 'tyAdi karaNaM gurvAdiSTasya sampAdanam, vinayo'bhimukhagamanA -''sanapradAna - paryupAstya'JjalibaddhAnuvrajanAdilakSaNaH, anuvRttistviGgitAdinA gurucittaM vijJAya tadAnukUlyena vRttiH, tAbhiH / dvitIyagAthAyAmAkAreGgitakuzalaM ziSyaM prati yadi zvetaM vAyasaM pUjyA guravo vadeyuH, tathApi 'siM' ti teSAM sambandhi vaco na vikUTayed na pratihanyAt / virahe ca tadviSayaM kAraNaM pRcchediti / nRpapRSTena guruNA bhaNito 'gaGgA kena mukhena vahati ?' tato yathA sarvamapi gurubhaNitaM ziSyaH sampAditavAn, tathA sarvatra sarvaprayojaneSu kAryam, iti tRtIyagAthA'kSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakenocyate - kanyakubje pure kenacid rAjJA sUriNA saha goSThIprabandhe proktam- 'rAjaputrA vinItAH / ' sUriNA tUktam - 'sAdhavaH / ' tato vivAde sUriNA'bhyadhAyi'yuSmadIyaH sarvotkRSTavinayaguNo rAjaputraH parIkSyate, asmadIyastvavinIto bhavatAM yaH pratibhAti sa eva sAdhuH parIkSyate / ' tato'bhyupetaM rAjJA / samAdiSTazcAtIvavinItatayA prasiddho rAjaputra:-'kutomukhI gaGgA vahati ?' iti zodhaya / tenoktam- 'kimiha zodhanIyam ?, bAlAnAmapi pratItamevedam - pUrvAbhimukhI gaGgA pravahati iti / ' rAjJA proktam- 'kimityatrApi
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 gurormAhAtmyam vitaNDAvAdaM karoSi ?, gatvA nirIkSasva tAvat / ' tato hRdyasUyAvAn bahiH saMvRtiM kRtvA mahatA kaSTena tataH pradezAd nirgataH / siMhadvAre ca nirgacchan pRSTaH kenApi mitreNa-'bhadra ! kva gantavyam ?' tenAsUyayA proktam - 'araNye rojhAnAM lavaNadAnArtham / ' tato mitreNoktam'ko'yaM vyatikaraH ?' rAjaputreNa sarvamapi rAjAdiSTaM niveditam / mitreNoktam - 'yadi rAjJo graha: saMlagnaH, tat kiM tavApi ? gatvA nivedaya - 'nirIkSitA mayA gaGgA, pUrvAbhimukhI vahati' iti / ' tathaivAnuSThitaM rAjaputreNa / pracchannaherikeNa ca niveditaM rAjJastacceSTitam / tato vilakSeNa rAjJA proktam - 'bhavyam, sAdhurapi parIkSyatAM tAvat / ' tato yaH kazcidavinIto rAjJA lakSitastadviSaye parIkSArthaM pratipAditena guruNA bhaNitaH ziSyaH-'gatvA nirIkSasva kena mukhena gaGgA vahati ? iti / ' tataH 'pUrvAbhimukhI sA'tra vahati, iti guravo'pi vidantyeva, paraM kAraNena kenApyatra bhavitavyam / ' iti cetasi nizcitya proktaM tena-'icchAmyAdezam / ' iti / abhidhAya ca nirgataH / tato gatazca gaGgAyAm, nirIkSitA cAsau svayam, pRSTvA ca parebhyaH, zuSkatRNAdivahanena cAnvayavyatirekAbhyAM tasyAH pUrvAbhimukhavAhitvaM nizcitya niveditamAgatya gurubhyaH-'itthamitthaM ca nizcitA mayA pUrvAbhimukhI vahati gaGgA, tattvaM tu guravo vidanti / ' pracchannaherikeNa cAsyApi sambandhinI ceSTA sarvApi rAjJe niveditA tatazcAbhyupagataM saharSeNa rAjJA guruvacanamiti // 932-933-934 // kiccAkiccaM guravo vidaMti viNayapaDivattiheuM ca / ussAsAi pamottuM tadaNApucchAe paDisiddhaM // 3464 // (chAyA - kRtyAkRtyaM guravo vidanti vinayapratipattihetozca / ucchvAsAdi pramucya tadanApRcchayA pratiSiddham // 3464 // ) vRttiH - pAThasiddhA // 3464 // yatizikSApaJcAzikAyAmuktam 'gurusevA ceva phuDaM, AcAraMgassa paDhamasuttammi / iya nAuM niaguruse-vaNammi kaha sIasi sakaNNa ! ? // 5 // ' (chAyA - gurusevA eva spaSTaM, AcArAGgasya prathamasUtre / iti jJAtvA nijagurusevane kathaM sIdasi sakarNa ! ? // 5 // ) zrIzayyaMbhavasUripraNIta-dazavaikAlikasUtre zrIharibhadrasUrigrathitatadvRttau coktam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 gurormAhAtmyam 'thaMbhA va kohA va mayappamAyA, gurussagAse viNayaM na sikkhe / so ceva u tassa abhUibhAvo, phalaM va kIassa vahAya hoi // 9 // 11 // (chAyA - stambhAdvA krodhAdvA mAyApramAdAt, guroH sakAze vinayaM na zikSate / sa eva tu tasya abhUtibhAvaH, phalamiva kIcakasya vadhAya bhavati // 9 / 1 / 1 // ) vRttiH- 'thaMbhA vatti / asya vyAkhyA - stambhAdvA mAnAdvA jAtyAdinimittAt krodhAdvA akSAntilakSaNAt mAyApramAdAditi mAyAto-nikRtirUpAyAH pramAdAd-nidrAdeH sakAzAt, kimityAha - guroH sakAze AcAryAdeH samIpe vinayam AsevanAzikSAbhedabhinnaM na zikSate nopAdatte, tatra stambhAtkathamahaM jAtyAdimAn jAtyAdihInasakAze zikSAmIti, evaM krodhAtkvacidvitathakaraNacodito roSAdvA, mAyAtaH zUlaM me kriyata ityAdivyAjena, pramAdAtprakrAntocitamanavabudhyamAno nidrAdivyAsaGgena, stambhAdikramopanyAsazcetthamevAmISAM vinayavighnahetutAmAzritya prAdhAnyakhyApanArthaH / tadevaM stambhAdibhyo guroH sakAze vinayaM na zikSate anye tu paThanti-guroH sakAze vinaye na tiSThati vinaye na varttate, vinayaM nAsevata ityarthaH / iha ca sa eva tu stambhAdivinayazikSAvighnahetuH tasya jaDamateH abhUtibhAva iti abhUterbhAvo'bhUtibhAvaH, asampadbhAva ityarthaH, kimityAha - vadhAya bhavati guNalakSaNabhAvaprANavinAzAya bhavati, dRSTAntamAha - phalamiva kIcakasya kIcako - vaMzastasya yathA phalaM vadhAya bhavati, sati tasmiMstasya vinAzAt, tadvaditi sUtrArthaH // 9/1/1 // je Avi maMditti guruM viittA, Dahare ime appasuatti nccaa| hIlaMti micchaM paDivajjamANA, karaMti AsAyaNa te gurUNaM // 9/1/2 // pagaIi maMdAvi bhavaMti ege, DaharAvi aje suabuddhovveaa| AyAramaMto guNasuTTiappA, je hIliA sihiriva bhAsa kujjA // 9/1/3 // je Avi nAgaM DaharaMti naccA, AsAyae se ahiAya hoi| evAyariaMpi hu hIlayaMto, niacchaI jAipahaM khu maMdo // 9/1/4 // AsIviso vAvi paraM suruTTho, kiM jIvanAsAu paraM nu kujjA ? / AyariapAyA puNa appasannA, abohiAsAyaNa natthi mukkho // 9/1/5 // jo pAvagaM jaliamavakkamijjA, AsIvisaM vAvi hu kovijjaa| jo vA visaM khAyai jIviaTThI, esovamA''sAyaNayA gurUNaM // 9/1/6 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam siA hu se pAvaya no DahijjA, AsIviso vA kuvio na bhkkhe| siA visaM hAlahalaM na mAre, na Avi mukkho guruhIlaNAe // 9/1/7 // jo pavvayaM sirasA bhittumicche, suttaM va sIhaM pddibohijjaa| jo vA dae sattiagge pahAraM, esovamA''sAyaNayA gurUNaM // 9/1/8 // siA hu sIseNa giripi bhiMde, siA hu sIho kuvio na bhkkhe| siA narbhidijja va sattiaggaM, na Avimukkho guruhIlaNAe // 9/1/9 // AyariapAyA puNa appasannA, abohiAsAyaNa natthi mukkho| tamhA aNAbAhasuhAbhikaMkhI, guruppasAyAbhimuho ramijjA // 9/1/10 // (chAyA - ye cApi manda iti guruM viditvA, Daharo'yaM alpazruta iti jJAtvA, hIlayanti mithyAtvaM pratipadyamAnA, kurvanti AzAtanAM te gurUNAm // 9/1/2 // prakRtyA mandA api bhavanti eke, DaharA api ca ye zrutabuddhyupapetAH / AcAravantaH guNasusthitAtmAnaH,ye hIlitAH zikhIva bhasmasAt kuryuH // 9/1/3 / / yaH cApi nAgaM Daharamiti jJAtvA, AzAtayati sa tasya ahitAya bhavati / evamAcAryamapi khalu hIlayan, nirgacchati jAtipanthAnaM khalu mandaH // 9/1/4 / / AzIviSaH vApi paraM suruSTaH, kiM jIvitanAzAt paraM nanu kuryAt ? / AcAryapAdAH punaH aprasannAH, abodhiM AzAtanA nAsti mokSaH // 9/1/5 // yaH pAvakaM jvalitamapakrAmeda, AzIviSaM vApi khalu kopayet / yo vA viSaM khAdati jIvitArthI, eSopamA AzAtanayA gurUNAm // 9/1/6 / / syAt khalu sa pAvako na dahet, AzIviSo vA kupito na bhakSayet / syAt viSaM hAlAhalaM na mArayet, na cApi mokSaH guruhIlanayA // 9/1/7 / / yaH parvataM zirasA bhettumicchet, suptaM vA siMhaM pratibodhayet / yo vA dadAti zaktyagre prahAram, eSopamA AzAtanayA gurUNAm // 9/1/8 // syAt khalu zIrSeNa girimapi bhindyAt, syAt khalu siMhaH kupito na bhakSayet / syAt na bhindyAt vA zaktyagram, na cApi mokSaH guruhIlanayA // 9/1/9 // AcAryapAdAH punaH aprasannAH, abodhi AzAtanA nAsti mokSaH / tasmAt anAbAdhasukhAbhikAGkSI, guruprasAdAbhimukhaH rameta // 9/1/10 // )
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam vRttiH - kiM ca - 'je Avi 'tti sUtraM, ye cApi kecana dravyasAdhavo'gambhIrAH kimityAha manda iti guruM viditvA kSayopazamavaicitryAttantrayuktyAlocanA'samarthaH satprajJAvikala iti svamAcAryaM jJAtvA / tathA kAraNAntarasthApitamaprAptavayasaM Daharo'yam aprAptavayAH khalvayaM, tathA alpazruta ityanadhItAgama iti vijJAya, kimityAha - hIlayanti sUyayA'sUyayA vA khisayanti, sUyayA atiprajJastvaM vayovRddho bahuzruta iti, asUyayA tu mandaprajJastvamityAdyabhidadhati, mithyAtvaM pratipadyamAnA iti gururna hIlanIya iti tattvamanyathA'vagacchantaH kurvanti AzAtanAM laghutApAdanarUpAM te dravyasAdhavaH gurUNAm AcAryANAM, tatsthApanAyA abahumAnena ekagurvAzAtanAyAM sarveSAmAzAtaneti bahuvacanam, athavA kurvanti AzAtanAM svasamyagdarzanAdibhAvApAsarUpAM te gurUNAM sambandhinIM, tannimittatvAditi sUtrArthaH // 9/1/2 // 34 ato na kAryA hIlaneti, Aha ca - 'pagai 'tti sUtraM, prakRtyA svabhAvena karmavaicitryAt mandA api sadbuddhirahitA api bhavanti eke kecana vayovRddhA api tathA DaharA api ca apariNatA api ca vayasA'nye'mandA bhavantIti vAkyazeSaH, kiMviziSTA ityAha- ye ca zrutabuddhyapapetAH tathA satprajJAvantaH zrutena buddhibhAvena vA, bhAvinIM vRttimAzrityAlpazrutA iti, sarvathA AcAravanto jJAnAdyAcArasamanvitAH guNasusthitAtmAno guNeSu saGgrahopagrahAdiSu suSThu bhAvasAraM sthita AtmA yeSAM te tathAvidhA na hIlanIyA:, ye hIlitA: khiMsitAH zikhIva agnirivendhanasaGghAtaM bhasmasAtkuryuH jJAnAdiguNasaGghAtamapanayeyuriti sUtrArthaH // 9/1/3 // vizeSeNa DaharahIlanAdoSamAha - 'je Avitti sUtraM, yazcApi kazcidajJo nAgaM sarpaM Dahara iti bAla iti jJAtvA vijJAya AzAtayati kiliJcAdinA kadarthayati sa kadarthyamAno nAgaH 'se' tasya kadarthakasya ahitAya bhavati bhakSaNena prANanAzAya bhavati, eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH-evamAcAryamapi kAraNato'pariNatameva sthApitaM hIlayan nirgacchati jAtipanthAnaM dvIndriyAdijAtimArgaM mandaH ajJaH, saMsAre paribhramatIti sUtrArthaH // 9/1/4 || , atraiva dRSTAntadArSyantikayormahadantaramityetadAha - 'Asi' tti sUtraM, AzIviSazcApi sarpo'pi paraM suruSTaH sukruddhaH san kiM jIvitanAzAt mRtyoH paraM kuryAt ? na kiJcidapItyarthaH, AcAryapAdAH punaH aprasannA hIlanayA'nanugraha pravRttAH, kiM kurvantItyAha - abodhi nimittahetutvena mithyAtvasaMhatiM, tadAzAtanayA mithyAtvabandhAt, yatazcaivamata AzAtanayA gurornAsti mokSa iti, abodhisantAnAnubandhenAnantasaMsArikatvAditi sUtrArthaH // 9/1/5 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam kiJca - 'jo pAvagaM'ti sUtraM, yaH pAvakam agni jvalitaM santam apakrAmed avaSTabhya tiSThati, AzIviSaM vApi hi bhujaGgamaM vApi hi kopayet roSaM grAhayet, yo vA viSaM khAdati jIvitArthI jIvitukAmaH, eSopamA apAyaprApti pratyetadupamAnam, AzAtanayA kRtayA gurUNAM sambandhinyA tadvadapAyo bhavatIti sUtrArthaH // 9/1/6 // ___atra vizeSamAha - "siA hutti sUtraM, syAt kadAcinmantrAdipratibandhAdasau pAvakaH agni: na dahet na bhasmasAtkuryAt, AzIviSo vA bhujaGgo vA kupito na bhakSayet na khAdayet, tathA syAt kadAcinmantrAdipratibandhAdeva viSaM hAlAhalam atiraudraM na mArayet na prANAMstyAjayet, evametatkadAcidbhavati na cApi mokSo guruhIlanayA gurorAzAtanayA kRtayA bhavatIti sUtrArthaH // 9/1/7 // kiJca - 'jo pavvayaMti sUtraM, yaH parvataM zirasA uttamAGgena bhettumicchet, suptaM vA siMhaM giriguhAyAM pratibodhayet, yo vA dadAti zaktyagre praharaNavizeSAgre prahAraM hastena, eSopamA''zAtanayA gurUNAmiti pUrvavadeveti sUtrArthaH // 9/1/8 // atra vizeSamAha - 'siA hutti sUtraM, syAt kadAcitkazcidvAsudevAdiH prabhAvAtizayAcchirasA girimapi parvatamapi bhindyAt, syAnmantrAdisAmarthyAtsihaH kupito na bhakSayet, syAddevatAnugrahAderna bhindyAdvA zaktyagraM prahAre datte'pi, evametatkadAcidbhavati, na cApi mokSo guruhIlanayA gurorAzAtanayA bhavatIti sUtrArthaH // 9/1/9 // evaM pAvakAdyAzAtanAyA gurvAzAtanA mahatItyatizayapradarzanArthamAha - 'Ayaria' tti sUtraM, AcAryapAdAH punaraprasannA ityAdi pUrvArdhaM pUrvavat, yasmAdevaM tasmAd anAbAdhasukhAbhikAGkSI mokSasukhAbhilASI sAdhuH guruprasAdAbhimukhaH AcAryAdiprasAda udyuktaH san rameta varteta iti sUtrArthaH // 9/1/10 // jahAhiaggI jalaNaM namase, nANAhuImaMtapayAbhisittaM / evAyariaM uvaciThThaijjA, aNaMtanANovagao'vi saMto // 9 // 1/11 // jassaMtie dhammapayAI sikkhe, tatsaMtie veNaiyaM puNje| sakkArae sirasA paMjalIo, kAyaggirA bho maNasA a niccaM // 9/1/12 // lajjA dayA saMjama baMbhaceraM, kallANabhAgissa visohiThANaM / je me gurU sayayamaNusAsayaMti, te'haM gurU sayayaM pUayAmi // 9/1/13 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 gurormAhAtmyam jahA nisaMte tavaNaccimAlI, pabhAsaI kevala bhArahaM tu / evAyario suasIlabuddhie, virAyaI suramajjhe va iMdo // 9/1/14 // jahA sasI komuijogajutto, nakkhattatArAgaNaparivuDappA / khe sohaI vimale abbhamukke, evaM gaNI sohai bhikkhumajjhe // 9/1/15 // mahAgarA AyariA mahesI, samAhijoge suasIlabuddhie / saMpAviukAme aNuttarAI, ArAhae tosai dhammakAmI // 9/1/16 // succANa mehAvi subhAsiAI, sussUsae aayriappmtto| ArAhaittANa guNe aNege, se pAvaI siddhimaNuttaraM // 9/1/17 // tti bemi / (chAyA - yathA AhitAgni: jvalanaM namasyati, nAnAhutimantrapadAbhiSiktam / evamAcAryaM upatiSThet, anantajJAnopagato'pi san // 9/1/11 / / yasyAntike dharmapadAni zikSeta, tasyAntike vainayikaM prayuJjIta / satkArayet zirasA prAJjaliH, kAyagirA bho manasA ca nityam // 9/1/12 // lajjA dayA saMyamaH brahmacarya, kalyANabhAginaH vizodhisthAnam / ye mAM guravaH satatamanuzAsayanti, tAnahaM gurUn satataM pUjayAmi // 9/1/13 // yathA nizAnte tapan acirmAlI, prabhAsayati kevalaM bhArataM tu / evamAcAryaH zrutazIlabuddhyA, virAjate suramadhye iva indraH // 9/1/14 / / yathA zazI kaumudIyogayuktaH, nakSatratArAgaNaparivRtAtmA / khe zobhate vimale abhramukte, evaM gaNI zobhate bhikSumadhye // 9/1/15 // mahAkarA AcAryA mahaiSiNaH, samAdhiyogazrutazIlabuddhibhiH / samprAptukAmaH anuttarANi, ArAdhayet toSayet dharmakAmI // 9/1/16 // zrutvA medhAvI subhASitAni, zuzrUSayet AcAryAn apramattaH / ArAdhya guNAn anekAn, sa prApnoti siddhimanuttarAm // 9/1/17 // iti bravImi / ) vRttiH- kena prakAreNetyAha - 'jahAhiaggi'tti sUtraM, yathA AhitAgniH kRtAvasathAdiAhmaNo jvalanam agni namasyati, kiMviziSTamityAha - nAnAhutimantrapadAbhiSiktaM tatrAhutayo-ghRtaprakSepAdilakSaNA mantrapadAni-agnaye svAhetyevamAdIni tairabhiSiktaM-dIkSAsaMskRtamityarthaH, evam agnimivAcAryam upatiSThet vinayena seveta, kiviziSTa ityAha - 'anantajJAnopagato'pI 'ti anantaM svaparaparyAyApekSayA vastu jJAyate yena tadanantajJAnaM tadupagato'pi san, kimaGga punaranya iti sUtrArthaH // 9/1/11 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 gurormAhAtmyam etadeva spaSTayati - 'jassa'tti sUtraM, yasyAntike yasya samIpe dharmapadAni dharmaphalAni siddhAntapadAni zikSeta AdadyAt tasyAntike tatsamIpe kimityAha - vainayikaM prayuJjIta vinaya eva vainayikaM tatkuryAditi bhAvaH, kathamityAha satkArayedabhyutthAnAdinA pUrvoktena zirasA uttamAGgena prAJjaliH prodgatAJjaliH san kAyena dehena girA vAcA mastakena vande ityAdirUpayA 'bho' iti ziSyAmantraNaM manasA ca bhAvapratibandharUpeNa nityaM sadaiva satkArayet, na tu sUtragrahaNakAla eva, kuzalAnubandhavyavacchedaprasaGgAditi sUtrArthaH // 9/1/12 // evaM ca manasi kuryAdityAha - 'lajjA daya'tti sUtraM, lajjA apavAdabhayarUpA dayA anukampA saMyamaH pRthivyAdijIvaviSayaH brahmacaryaM vizuddhatapo'nuSThAnam, etallajjAdi vipakSavyAvRttyA kuzalapakSapravartakatvena kalyANabhAgino jIvasya vizodhisthAnaM karmamalApanayanasthAnaM vartate, anena ye mAM gurava AcAryAH satatam anavaratam anuzAsayanti kalyANayogyatAM nayanti tAnahamevaMbhUtAn gurUn satataM pUjayAmi, na tebhyo'nyaH pUjArha iti sUtrArthaH // 9/1/13 // ___ itazcaite pUjyA ityAha - 'jaha'tti sUtraM, yathA nizAnte rAtryavasAne divasa ityarthaH, tapan acirmAlI sUryaH prabhAsayati udyotayati kevalaM sampUrNa bhArataM bharatakSetraM, tuzabdAdanyacca krameNa evam - acirmAlIvAcAryaH zrutena Agamena zIlena paradrohaviratirUpeNa buddhyA ca svAbhAvikyA yuktaH san prakAzayati jIvAdibhAvAniti / evaM ca vartamAnaH susAdhubhiH parivRto virAjate suramadhya iva sAmAnikAdimadhyagata iva indra iti sUtrArthaH // 9/1/14 // kiJca - 'jaha'tti sUtraM, yathA zazI candraH kaumudIyogayuktaH kArtikapaurNamAsyAmudita ityarthaH, sa eva vizeSyate - nakSatratArAgaNaparivRtAtmA nakSatrAdibhiryukta iti bhAvaH, khe AkAze zobhate, kiM viziSTe khe ? - vimale'bhramukta abhramuktamevAtyantaM vimalaM (tat) bhavatIti khyApanArthametat, evaM candra iva gaNI AcAryaH zobhate bhikSumadhye sAdhumadhye, ato'yaM mahattvAtpUjya iti sUtrArthaH // 9/1/15 / / kiJca - 'mahAgara'tti sUtraM, mahAkarA jJAnAdibhAvaratnApekSayA AcAryA mahaiSiNo mokSaiSiNaH, kathaM mahaiSiNa ityAha - samAdhiyogazrutazIlabuddhibhiH samAdhiyogaiH-dhyAnavizeSaiH zrutena-dvAdazAGgAbhyAsena zIlena-paradrohaviratirUpeNa buddhyA ca autpattikyAdirUpayA, anye tu vyAcakSate-samAdhiyogazrutazIlabuddhInAM mahAkarA iti / tAnevaMbhUtAnAcAryAn samprAptukAmo'nuttarANi jJAnAdIni ArAdhayedvinayakaraNena, na sakRdeva, api tu toSayed asakRtkaraNena toSaM grAhayet dharmakAmo-nirjarArthaM, na tu jJAnAdiphalApekSayA'pIti sUtrArthaH // 9/1/16 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam 'socvANa'tti sUtraM zrutvA medhAvI subhASitAni gurvArAdhanaphalAbhidhAyIni, kimityAha - zuzrUSayedAcAryAn apramatto nidrAdirahitastadAjJAM kurvItetyarthaH, ya evaM guruzuzrUSAparaH sa ArAdhya guNAn anekAn jJAnAdIn prApnoti siddhimanuttarAM, muktimityarthaH, anantaraM sukulAdiparamparayA vA / bravImIti pUrvavadayaM sUtrArthaH // 9/1/17 // 38 (chAyA je AyariauvajjhAyANaM, sussUsAvayaNaMkarA / tesiM sikkhA pavaDuMti, jalasittA iva pAyavA // 9/2/12 // appA paTTA vA, sippA NeuNiANi a / gihiNo uvabhogaTThA, ihalogassa kAraNA // 9/2/13 // jeNaM baMdhaM vahaM ghoraM, pariAvaM ca dAruNaM / sikkhamANA niacchaMti, juttA te laliiMdiA // 9/2/14 // te'vi taM guruM pUaMti, tassa sippassa kAraNA / sakkAraMti narmasaMti, tuTTA niddesavattiNo // 9/2/15 // kiM puNa je suaggAhI, aNaMtahiakAmae / AyariA jaM vae bhikkhU, tamhA taM nAivatta // 9/2/16 // ye AcAryopAdhyAyAnAM, zuzrUSAvacanakarAH / teSAM zikSAH pravarddhante, jalasiktA iva pAdapAH ||9 / 2 / 12 // AtmArthaM parArthaM vA, zilpAni naipuNyAni ca / gRhiNaH upabhogArthaM, ihalokasya kAraNAt // 9/2/13 // yena bandhaM vadhaM ghoraM paritApaM ca dAruNam / zikSamANA niyacchanti, yuktA te lalitendriyAH // 9/2/14 // te'pi taM guruM pUjayanti tasya zilpasya kAraNAt / satkArayanti namasyanti, tuSTA nirdezavarttinaH // 9/2/15 // kiM punaH yaH zrutagrAhI, anantahitakAmukaH / AcAryA yad vadanti bhikSuH, tasmAt tat nAtivarteta // 9/2/16) vRttiH-adhunA vizeSato lokottaravinayaphalamAha - 'je Ayaria'tti sUtraM, ya AcAryopAdhyAyayoH - pratItayoH zuzrUSAvacanakarAH pUjApradhAnavacanakaraNazIlAsteSAM puNyabhAjAM zikSA grahaNAsevanAlakSaNA bhAvArtharUpAH pravarddhante vRddhimupayAnti, dRSTAntamAha - jalasiktA iva pAdapA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 gurormAhAtmyam vRkSA iti sUtrArthaH // 9/2/12 // etacca manasyAdhAya vinayaH kArya ityAha - AtmArtham Atmanimittamanena me jIvikA bhaviSyatIti, evaM parArthaM vA paranimittaM vA putramahametadgrAhayiSyAmItyevaM zilpAni kumbhakArakriyAdIni naipuNyAni ca AlekhyAdikalAlakSaNAni gRhiNaH asaMyatA upabhogArtham annapAnAdibhogAya, zikSanta iti vAkyazeSaH ihalokasya kAraNam ihalokanimittamiti sUtrArthaH // 9/2/13 // yena zilpAdinA zikSyamANena bandhaM nigaDAdibhiH vadhaM kaSAdibhiH ghoraM raudraM paritApaM ca dAruNam etajjanitamaniSTaM nirbhartsanAdivacanajanitaM ca zikSamANA guroH sakAzAt niyacchanti prApnuvanti yuktA iti niyuktAH zilpAdigrahaNe te lalitendriyA garbhezvarA rAjaputrAdaya iti sUtrArthaH / / 9/2/14 // te'pItvaraM zilpAdi zikSamANAstaM guruM bandhAdikArakamapi pUjayanti sAmAnyato madhuravacanAbhinandanena tasya zilpasyetvarasya kAraNAt, tannimittatvAditi bhAvaH, tathA satkArayanti vastrAdinA namasyanti aJjalipragrahAdinA / tuSTA ityamuta idamavApyata iti hRSTA nirdezavartina AjJAkAriNa iti sUtrArthaH // 9/2/15 // yadi tAvadete'pi taM guruM pUjayanti ata:-'kiM' sUtraM, kiM punaryaH sAdhuH zrutagrAhI paramapuruSapraNItAgamagrahaNAbhilASI anantahitakAmukaH mokSaM yaH kAmayata ityabhiprAyaH, tena tu sutarAM guravaH pUjanIyA iti, yatazcaivamAcAryA yadvadanti kimapi tathA tathA'nekaprakAraM bhikSuH sAdhustasmAttadAcAryavacanaM nAtivarteta, yuktatvAtsarvameva sampAdayediti sUtrArthaH // 9/2/16 / / nIaM sijjaM gaiM ThANaM, nIaMca AsaNANi a| nIaMca pAe vaMdijjA, nIaMkujjA a aMjaliM // 9/2/17 // saMghaTTaittA kAeNaM, tahA uvahiNAmavi / khameha avarAhaM me, vaijja na puNutti a||9/2/18|| duggao vA paoeNaM, coio vahaI rhe| evaM dubuddhi kiccANaM, vutto vutto pakuvvaI // 9/2/19 // "AlavaMte lavaMte vA, na nisijjAi paDissuNe / muttUNa AsaNaM dhIro, sussUsAe paDissuNe // " kAlaM chaMdovayAraM ca, paDilehittANa heuhiM / teNa teNa uvAeNaM, taM taM saMpaDivAyae // 9/2/20 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam (chAyA - nIcAM zayyAM gatiM sthAnaM, nIcAni ca AsanAni ca / nIcaM ca pAdau vandeta, nIcaM kuryAt aJjalim // 9/2/17 / / saGkaTya kAyena, tathA upadhinA'pi / kSamasva aparAdhaM me, vaded na punariti ca // 9/2/18 / / durgauriva pratodena, codita: vahati ratham / --- evaM durbuddhiH kRtyAnAM, uktaH uktaH prakaroti // 9/2/19 / / Alapan lapan vA, na niSadyAyAM pratizRNuyAt / muktvA AsanaM dhIraH, zuzrUSayA pratizRNuyAt // kAlaM chandaH upacAraM ca, pratilikhya hetubhiH / tena tena upAyena, tat tat sampratipAdayet / / 9/2/20 / / ) vRttiH- vinayopAyamAha-nIcAM zayyAM saMstArakalakSaNAmAcAryazayyAyAH sakAzAtkuryAditi yogaH, evaM nIcAM gatiM AcAryagateH, tatpRSThato nAtidUreNa nAtidrutaM yAyAdityarthaH, evaM nIcaM sthAnamAcAryasthAnAt, yatrAcArya Aste tasmAnnIcatare sthAne sthAtavyamiti bhAvaH / tathA nIcAni laghutarANi kadAcitkAraNajAte AsanAni pIThakAni tasminnupaviSTe tadanujJAtaH seveta, nAnyathA, tathA nIcaM ca samyagavanatottamAGgaH san pAdAvAcAryasatkau vandeta, nAvajJayA, tathA kvacitpraznAdau nIcaM namrakAyaM kuryAt sampAdayeccAJjaliM, na tu sthANuvatstabdha eveti sUtrArthaH // 9/2/17 // evaM kAyavinayamabhidhAya vAgvinayamAha - 'saMghaTTiya' spRSTvA kAyena dehena kathaJcitathAvidhapradezopaviSTamAcAryaM tathA upadhinApi kalpAdinA kathaJcitsaGghaTya mithyAduSkRtapuraHsaramabhivandya kSamasva aparAdhaM doSaM me mandabhAgyasyaivaM vaded brUyAt na punariti ca nAhamenaM bhUyaH kariSyAmIti sUtrArthaH // 9/2/18 // etacca buddhimAn svayameva karoti, tadanyastu kathamityAha - durgauriva galibalIvardavat pratodena ArAdaNDalakSaNena codito viddhaH san vahati nayati kvApi rathaM pratItam, evaM durgauriva durbuddhiH ahitAvahabuddhiH ziSyaH kRtyAnAm AcAryAdInAM kRtyAni vA tadabhirucitakAryANi ukta uktaH punaH punarabhihita ityarthaH, prakaroti niSpAdayati prayuGkte ceti sUtrArthaH // 9/2/19 // evaM ca kRtAnyamUni na zobhanAnItyataH (Aha) - kAlaM zaradAdilakSaNaM, chandaH tadicchArUpam upacAram ArAdhanAprakAraM, cazabdAddezAdiparigrahaH, etat pratyupekSya jJAtvA
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 gurormAhAtmyam hetubhiH yathAnurUpaiH kAraNaiH kimityAha - tena tenopAyena - gRhasthAvarjanAdinA tattat pittaharAdirUpamazanAdi sampratipAdayet, yathA kAle zaradAdau pittaharAdibhojanaM pravAtanivAtAdirUpA zayyA icchAnulomaM vA yadyasya hitaM rocate ca ArAdhanAprakAro'nulomaM bhASaNaM granthAbhyAsavaiyAvRttyakaraNAdi deze anUpadezAdhucitaM niSThIvanAdibhirhetubhiH zleSmAdyAdhikyaM vijJAya taducitaM sampAdayediti sUtrArthaH // 9/2/20 // niddesavittI puNa je gurUNaM, suatthadhammA viNayaMmi koviaa| tarittu te oghamiNaM duruttaraM, khavittu kammaM gaimuttamaM gaya // 9/2/23 // tti bemi / (chAyA - nirdezavartinaH punarye gurUNAM, zrutArthadharmA vinaye kovidAH / ___ tIrlA te oghamenaM duruttaraM, kSapayitvA karma gatimuttamAM gatAH // 9/2/23 // iti bravImi) vRttiH- vinayaphalAbhidhAnenopasaMharannAha-nirdeza:-AjJA tadvartinaH punarye gurUNAm AcAryAdInAM zrutArthadharmA iti prAkRtazailyA zrutadharmArthA gItArthA ityarthaH, vinaye kartavye kovidA-vipazcito ya itthambhUtAstIvA' te mahAsattvA oghamenaM pratyakSopalakSyamAnaM saMsArasamudraM duruttAraM tIava tIrvA, caramabhavaM kevalitvaM ca prApyeti bhAvaH, tataH kSapayitvA karma niravazeSaM bhavopagrAhisaJjitaM gatimuttamAM siddhyAkhyAM gatAH prAptAH / iti bravImIti pUrvavaditi sUtrArthaH // 9/2/23 // AyariaM aggimivAhiaggI, sussUsamANo pddijaagrijjaa| AloiaM iMgiameva naccA, jo chaMdamArAhayaI sa pujjo // 9/3/1 // AyaramaTThA viNayaM pauMje, sussUsamANo parigijjha vkkN| jahovaiSTuM abhikaMkhamANo, guruM tu nAsAyayaI sa pujjo // 9/3/2 // (chAyA - AcArya agnimivAhitAgniH, zuzrUSamANaH pratijAgRyAt / AlokitaM iGgitameva jJAtvA, yaH chanda: ArAdhayati sa pUjyaH // 9/3/1 // AcArArthaM vinayaM prayuGkte, zuzrUSan parigRhya vAkyam / yathopadiSTaM abhikAGkSan, guruM tu nAzAtayati sa pUjyaH // 9/3/2 // ) vRttiH- sAmprataM tRtIya Arabhyate, iha ca vinItaH pUjya ityupadarzayannAha - AcArya sUtrArthapradaM tatsthAnIyaM vA'nyaM jyeSThArya, kimityAha - agnimiva tejaskAyamiva AhitAgniH brAhmaNaH zuzrUSamANaH samyaksevamAnaH pratijAgRyAt tattatkRtyasampAdanenopacaret / Aha - yathA''hitAgnirityAdinA prAgidamuktameva, satyaM, kiM tu tadAcAryamevAGgIkRtya idaM tu ratnAdhikAdikamapyadhikRtyocyate, vakSyati ca - 'rAyaNIesu viNaya'mityAdi, prati
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam jAgaraNopAyamAha - AlokitaM nirIkSitam iGgitameva ca anyathAvRttilakSaNaM jJAtvA vijJAyAcAryIyaM yaH sAdhuH chandaH abhiprAyamArAdhayati / yathA zIte patati prAvaraNAvalokane tadAnayane, iGgite vA niSThIvanAdilakSaNe zuNThyAdyAnayanena sa pUjyaH sa itthambhUtaH sAdhuH pUjArhaH, kalyANabhAgiti sUtrArthaH // 9/3/1 // 42 prakrAntAdhikAra evAha - AcArArthaM jJAnAdyAcAranimittaM vinayam uktalakSaNaM prayuGkte karoti yaH zuzrUSan zrotumicchan, kimayaM vakSyatItyevam / tadanu tenokte sati parigRhya vAkyam AcAryIyaM tatazca yathopadiSTaM yathoktameva abhikAGkSan, mAyArahitaH zraddhayA karttumicchan vinayaM prayuGkte, ato'nyathAkaraNena 'guruM tvi'ti AcAryameva 'nAzAtayati' na yati yaH sa pUjya iti sUtrArthaH // 9/3/2 // ' zrIbhadrabAhusvAmisandRbdha- AvazyakaniryuktAvuktam - (chAyA guruparitoSagatena, gurubhaktyA tathaiva vinayena / iSTasUtrArthAnAM, kSipraM pAraM samupayAnti // 710 || ) zrIzAntisUriviracitadharmaratnaprakaraNe tadvRttau coktam (chAyA - 'gurupariosagaeNaM, gurubhattIe taheva viNaNaM / icchiyasuttatthANaM, khippaM pAraM samuvayaMti // 710 // ' - 'jo gurumavamannaMto AraMbhai kira asakkamavi kiMci / sivabhUi vva na eso sammAraMbhI mahAmohA // 119 // yo gurumavamanyamAna Arabhate kila azakyamapi kiJcit / zivabhUtiriva na eSa samyagArambho mahAmohAt // 119 // ) vRttiH- yaH kazcinmandamatirguruM-dharmAcAryamavamanyamAno 'hInAcAro'yam' ityavajJayA pazyannArabhate-prakartuM pratijAnIte'zakyamapi - kAlasaMhananAnanurUpaM jinakalpAdikamapi gurubhirakriyamANameva, na tu zeSamanuSThAnamiti prakRtam, zivabhUtiriva Adyadigambaravat naivaiSaprakrAnta puruSaH samyagArambhaH - satpravRttirmahAmohAddhetoH, ayamAzayaH - nAkRtajJatA'jJAnAtirekau vinA kazcid guroH paramopakAriNazchAyAbhraMzAyotsahate iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH kathAnakagamyaH / mahAmohatA cAsya gurAvavajJAbuddhyA''tmAnamunnamayituM pravRttatvAt draSTavyA / gurvAjJayA zAsanonnatikAriNo labdhikhyAtinirapekSasya sAdhoradhikatapaH karmAtApanAdikaraNaM ca vIryAcArArAdhanarUpatvAd guNakarameveti // 119 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam samprati gurvAjJArAdhanarUpaM saptamaM liGgamAha - (chAyA - (chAyA atra kazcidAha pUrvAcAryaizcAritriNo liGgaSaTkamevoktam, yadavAci (chAyA gurupasevAnirao guruANArAhaNammi talliccho / caraNabharadharaNasatto hoi jaI nannahA niyamA // 126 // -- gurupadasevAnirato gurvAjJArAdhane tallipsuH / caraNabharadharaNazakto bhavati yatirnAnyathA niyamAt // 126 // ) mArgAnusArI zrAddhaH prajJApanIyaH kriyAparazcaiva / guNagI zakyArambhasaGgataH tathA ca cAritrI // ) tatkutredaM saptamaM gurvAjJArAdhanarUpaM bhAvasAdhorliGgaM bhaNitam ? ucyate - caturdazazataprakaraNaprAsAdasUtradhArakalpaprabhu zrIharibhadrasUribhirupadezapadazAstre bhaNitamevedamapi liGgam / tathA caitatsUtram - " maggANusArI' saDDo pannavaNijjo kiyAvaro ceva / gugIsakkAraMbhasaMgao taha ya cAritI // " " eyaM ca atthi lakkhaNamimassa nIsesameva dhannassa / taha guruANAsaMpADaNaM ca gamagaM iha liMgaM // 200 // " etaccAsti lakSaNamasya niHzeSameva dhanyasya / tathA gurvAjJAsampAdanaM ca gamakamiha liGgam // ) ityalaM vistareNa, prakRtaM sUtraM vyAkhyAnayannAha - guravaH SaTtriMzadguNayuktAH / tathAhi 43 "desakulajAirUvI, saMghayaNI dhiijuo aNAsaMsI / avikatthaNo amAI, thiraparivADI gahiyavakko // 1 // jayaparaso jiyaniddo, majjhattho desakAlabhAvannU / Asannaladdhapaibho, nANAvihadesabhAsannU // 2 // paMcavihe Ayare, jutto suttatthatadubhayavihinnU / AharaNaheDakAraNanayaniuNo gAhaNAkusalo // 3 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 gurormAhAtmyam sasamayaparasamayaviU, gambhIro dittimaM sivo somo / guNasayakalio jutto, pavayaNasAraM parikahei // 4 // " (chAyA- dezakulajAtirUpI saMhananI dhRtiyuto anAzaMsI / avikatthano amAyI, sthiraparipATiH grAhyavAkyaH // 1 // jitaparSad jitanidraH, madhyasthaH dezakAlabhAvajJaH / AsannalabdhapratibhaH, nAnAvidhadezabhASAjJaH // 2 // paJcavidhe AcAre, yuktaH sUtrArthatadubhayavidhijJaH / AharaNahetukAraNanayanipuNaH grAhaNAkuzalaH // 3 // svasamayaparasamayavid, gambhIraH dIptimAn zivaH somyaH / guNazatakalito yuktaH, pravacanasAraM parikathayati // 4 // ) vRttiH- tatra AryadezodbhUtaH sukhAvabodhavacano bhavati tato dezagrahaNam, kulaMpaitRkamikSvAkvAdi, tajjAtazca yathotkSiptabhAravahane na zrAmyati, jAtirmAtRkI, tatsampanno hi vinayAdiguNavAn syAt / "yatrAkRtistatra guNA bhavanti" iti rUpagrahaNam, saMhananadhRtiyuto na vyAkhyAnAdiSu khedameti, anAzaMsI-zrotRbhyo na vastrAdyAkAGkSati, avikatthanohitabhitabhASI', amAyI-vizvAsyaH9, sthiraparipATi:-sthiraparicitagranthasya sUtrArthagalanAbhAvAt10, grAhyavAkyaH-sarvatrAskhalitAjJa:11, jitapariSad rAjAdisadasyapi na kSobhamupayAti12, jitanidro nidrApramAdinaH ziSyAn sukhenaiva bodhayati13, madhyasthaH - ziSyeSu samacitta:14, dezakAlabhAvajJaH-sukhenaiva guNavaddezAdau viharati17, Asannalabdhapratibho drAk paravAdyuttaradAnasamartha:18, nAnAvidhadezabhASAjJaH-nAnAdezajAn ziSyAn sukhenaivAvabodhayati19, jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacanaH syAt24, sUtrArthatadubhayavidhijJaH utsargApavAdaprapaJcaM yathAvad jJApayati25, AharaNaM-dRSTAntaH, heturanvayavyatirekavAn, kAraNaM dRSTAntAdirahitamupapattimAtram, nayA naigamAdayaH, eSu nipuNaH sukhenaitAn prayuGkte29, grAhaNAkuzala: bahvIbhiyuktibhiH ziSyAn bodhayati30, svasamayaparasamayajJaH sukhenaiva tatsthApanAvyUhau vidhatte32, gambhIro'labdhamadhya:33, dIptimAn-parAdhRSya:34, zivahetutvAcchivaH, tadadhiSThite deze mAryAdhupazamanAt35, saumyaH sarvajanamanonayanaramaNIya:36, guNazatakalitaH prazrayAdyanekaguNopeto yukto'rhatpravacanasAraM parikathayituM pravacanAnuyogayogyo bhavatItyarthaH / athavA evaM SaTtriMzad guNAH -
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam "aTThavihA gaNisaMpaya, caugguNA navari huMti battIsaM / viNao ya caubbheo, chattIsa guNA ime tassa // " (chAyA - aSTavidhA gaNisampada, caturguNA navaraM bhavanti dvAtriMzat / vinayazca caturbhedaH, SaTtriMzad guNA ime tasya // ) gaNo gaccho'syAstIti gaNI AcAryastasya sampat-samRddhiH, sA ca aSTavidhA - "AyAra suya sarIre vayaNe vAyaNa' maI payogamaI / eesu saMpayA khalu aTThamiyA saMgahaparinnA // " (chAyA - AcAraH zrutaM zarIraM vacanaM vAcanA matiH prayogamatiH / eteSu sampat khalu aSTamI saGgrahaparijJA // ) AcArazrutazarIravacanavAcanAmatiprayogamatisaGgrahaparijJAbhedAdaSTadhA, navaraM caturguNAzcaturbhiguNitA bhavanti dvAtriMzat sUriguNAH / tatrAcAro'nuSThAnaM sa eva sampat, sA caturdhA, tadyathA-saMyamadhruvayogayuktatA-caraNe nityaM samAdhyupayuktatetyarthaH1, asampragraha Atmano jAtyAdhutsekarUpAgrahavarjanam aniyatavRttiraniyatavihAraH2, vRddhazIlatA-vapurmanaso nirvikAratA / __ evaM zrutasampaccaturddhA-bahuzrutatA-yugapradhAnAgamatetyarthaH, paricitasUtratA-utkramakramavAcanAdibhiH sthirasUtratA, vicitrasUtratA-svasamayAdibhedAt2, ghoSavizuddhikaraNatAudAttAdivijJAnAt / zarIrasampaccaturddhA - ArohapariNAhayuktatA-ucitadairdhyAdivistaratetyartha:1, anavatrapyatA-alajjanIyAGgatA, paripUrNendriyatA anupahatacakSurAdikaraNatAre, sthirasaMhananatAtapa:prabhRtiSu shktiyukttaa| __ vacanasampaccaturddhA - AdeyavacanatA', madhuravacanatA2, anizritavacanatA madhyasthavacanatetyarthaH3, asndigdhvcntaa| vAcanAsampaccaturkI - viditvoddezanaM-pariNAmakAdikaM ziSyaM jJAtvetyarthaH1, viditvA samuddezanam, parinirvApya vAcanA-pUrvadattAlApakAn ziSyamadhigamayya punaH sUtradAnam, arthanirvApaNA-arthasya pUrvAparasAGgatyena gamanikA / matisampaccaturdhA - avagrahahAvAyadhAraNAbhedAt /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 gurormAhAtmyam prayogamatisampaccaturddhA - iha prayogo vAdamudrA, tatrAtmaparijJAnaM vAdAdisAmarthyaviSaye', puruSaparijJAnam-kimayaM vAdI sAGkhyo bauddho vetyAdire, kSetraparijJAnaM-kimidaM mAyAbahulamanyathA vA, sAdhubhAvitamabhAvitaM vetire, vastujJAnaM-kimidaM rAjAmAtyasabhyAdi bhadramabhadrakaM vA / saGgrahaH - svIkaraNam, tatra parijJAnamaSTamI sampat, sA caturddhA, tathAhi - pIThaphalakAdiviSayA', bAlAdiyogyakSetraviSayAre, yathAsamayaM svAdhyAyAdiviSayA3, yathocitavinayAdiviSayA ceti / tathA vinayazcaturbhedaH - "AyAre 1 suyaviNaye 2, vikkhivaNe ceva hoi boddhavve 3 / dosassa ya nigghAe 4 viNae cauhesa paDivattI // " (chAyA - AcAraH 1 zrutavinayaH 2, vikSipaNaM caiva bhavati boddhavyam 3 / doSasya ca nirghAtaH 4 vinayaH caturdheSA pratipattiH // ) tatrAcAravinayaH-saMyamatapogaNaikakavihAraviSayacaturvidhasAmAcArIsvarUpaH, tatra pRthvIkAyarakSAdisaptadazapadeSu svayaMkaraNAnyakAraNasIdatsthirIkaraNayatamAnopabRMhaNAtmikA saMyamasAmAcArI 1, pAkSikAdiSu caturthAditapasi svaparayorvyApAraNarUpA tapaHsAmAcArI 2, pratyupekSaNAdiSu bAlaglAnAdivaiyAvRttyAdiSu viSIdadgaNapravartanasvayamudyamasvabhAvA gaNasAmAcArI 3, ekAkivihArapratimAyAH svayamaGgIkaraNAnyAGgIkAraNalakSaNaikAkivihArasAmAcArI 4 / zrutavinayazcaturddhA - sUtragrAhaNA', arthazrAvaNAre, hita3-4niHzeSavAcanAtmakaH / hitaM yogyatAnusAreNa vAcayate, niHzeSamAparisamApteH / vikSepaNAvinayazcaturddhA - mithyAtvavikSepaNAnmithyAdRSTeH svasamaye sthApanam 1, samyagdRSTestvArambhavikSepaNAccAritrAdhyAsanam 2, cyutadharmasya dharme sthApanam 3, pratipannacAritrasya parasyAtmano vA'neSaNIyAdinivAraNena hitArthamabhyutthAnamiti lakSaNaH 4 / tathA doSanirghAtavinayo'pi caturbhedaH-kruddhasya krodhApanayanam 1, duSTasya viSayAdidoSavato doSApanayanam 2, kAGkSitasya-parasamayAdikAGkSAvataH kAGkSAcchedaH 3, svatazcoktadoSavirahAdAtmapraNidhAnamiti svarUpa: 4 / evamAtmAnaM paraM ca vinayatIti vinaya iti digmAtramidam, vizeSatastu vyavahArAdava
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurormAhAtmyam 47 seyam / ime militAH SaTtriMzad guNAstasya gaNino bhavanti / tRtIyA ( SaTtriMzikA ) tviyam - (chAyA (chAyA tathA - vrataSaTkaM kAyaSaTkaM ca pratItam / akalpAdiSaTkaM tvevam / akalpo dvidhA zikSakasthApanAkalpo'kalpasthApanAkalpazca / tatrAdyaH (chAyA - "vayacchakkAI aTThAraseva, AyAramAi aTTheva / pAyacchittaM dasahA, sUriguNA hunti chattIsaM // 1 // " vrataSaTkAdiH aSTAdazaiva, AcArAdiH aSTAveva / prAyazcittaM dazadhA, sUriguNA bhavanti SaTtriMzat // 1 // "aNahIyA khalu jeNaM, piMDesaNasijjavatthapAesA / teNANiyANi jaiNo, kappaMti na piMDamAINi // " anadhItA khalu yena, piNDaiSaNazayyAvastrapAtraiSaNA / tenA''nItAni yateH, kalpante na piNDAdIni // ) - "uubaddhammi na aNalA, vAsAvAsAsu dovi no sehA / dikkhijjaMtI pAyaM, ThavaNAkappo imo hoi // " Rtubaddhe na analAH, varSAvAseSu dvAvapi na zaikSau / dIkSyete prAyaH, sthApanAkalpo'yaM bhavati // ) dvitIyo'neSaNIyapiNDazayyAvastrapAtragocaro'kalpaH 1, gRhIbhAjanaM kAMsyakaroTikAdi 2, paryaGko maJcakAdAvupavezanam 3, niSadyA bhikSArthaM gRhe praviSTasya sAdhostatra niSIdanam 4 / snAnaM dvidhA - akSipakSmaprakSAlanamAtramapi dezasnAnam, sarvAGgakSAlanaM tu sarvasnAnaM 5, zobhA vibhUSAkaraNam 6, eSAM varjanamevamaSTAdaza / eSAM cAcAryaguNatvametadaparAdheSu samyakprAyazcittajJAnAt / AcAravattvAdayo'STau guNAH pUrvavat / tathA prAyazcittaM dazadhA tadyathA - 44 'AloyaNa 1 paDikamaNe 2, mIsa 3 vivege 4 tahA viussagge 5 / tava 6 cheya 7 mUla 8 aNavaTTayA ya 9 pAraMcie 10 ceva // " (chAyA AlocanaM 1 pratikramaNaM 2, mizraH 3 vivekaH 4 tathA vyutsargaH 5 / tapaH 6 chedaH 7 mUlaM 8 anavasthApyatA ca 9 pArAJcitaH 10 caiva // ) niraticArasyAsannagRhAnItabhikSAdeH prakaTanamAlocanArham 1, anAbhogAdinA'pramArjita -
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 gurormAhAtmyam niSThIvanAdAvasampannavadhasya mithyAduSkRtadAnaM pratikramaNArham 2, sambhramabhayAdau sarvavratAticAre AlocanApratikramaNarUpamubhayArham 3, upayuktakRtayogigRhItAnnAdeH pazcAjjJAtasyAzuddhasya tyAgo vivekAham 4, gamanAgamanavihArAdiSu paJcaviMzatyucchvAsAdicintanaM vyutsargArham 5, yasmin pratisevite nirvikRtikAdi SaNmAsAntaM tapo dIyate tattapo'ham 6, evaM yatra paJcakAdiparyAyocchedanaM tacchedArham 7, yatra punavratAnyAropyante tanmUlAham 8, yatra punaranAcIrNatayA vrateSu na sthApyate tadanavasthApyArham 9, yatra ca tapoliGgakSetrakAlAnAM pAramaJcati tat pArAJcitamiti 10 / ete vrataSaTkAdayazca sarve militAH SaTtriMzat sUriguNA bhavantIti / evaM ca guNasamanvitA guravasteSAM padAni caraNAsteSAM sevA samyagArAdhanam, na punarAsannavartitvamAtram, tasyAM nizcayena rato nirataH, na hi niSTharoktibhirnirbhasitopi guruM jihAsati, kevalaM guruSu bahumAnameva vidhatte, yathA "dhanyasyopari nipatatyahitasamAcaraNadharmanirvApI / guruvadanamalayaniHsRto, vacanarasazcandanasparzaH // " tathA - "lajjA dayA saMjama baMbhaceraM, kallANabhAgissa visohiThANaM / je me gurU sayayaM aNusAsayaMti, te haMgurU sayayaM pUyayAmi ||9/1/13||"(dsh.) ityaadi| (chAyA - lajjA dayA saMyamaH brahmacarya, kalyANabhAgino vizodhisthAnam / ye mAM guravaH satatamanuzAsayanti tAnahaM gurun satataM pUjayAmi // 9/1/13 // ) tathA gurvAjJArAdhane-gurvAdezasampAdane tallipsustamevAdezaM labdhumicchurgurorAdezaM pratIkSamANaH samIpavayaiva syAt / itthambhUtazcaraNabharadharaNe-cAritrabharodvahane zaktaH-samartho bhavati yatiH-suvihitaH, nAnyathA-bhaNitaviparIto niyamAnnizcayeneti // 126 / / ' candraprajJaptivRttAvuktaM zrImalayagirisUribhiH 'etena caitadAvedayati iha ziSyeNa samyagadhItazAstreNApi gurvanujJAtena satA tattvopadezo'parasmai dAtavyo nAnyatheti / ' itthamanekagrantheSu guroH prabhUtaM mAhAtmyaM prakhyApitam / tato granthakAreNa svaparahRdayayorguruvinayabahumAnaprakaTanArthaM gurumAhAtmyasya ca prajJApanArthamativistAreNa guruguNAH prakIrtitAH / enaM granthamabhyasyA'smAbhirgurAvadvitIyau vinayabahumAnau prakaTanIyau // 1 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ guruguNaSatrizataSatrizikAkulaka premIyA vRtti ane tenA gujarAtI bhAvAnuvAdathI alaMkRta premIyavRttibhAvAnu-vAdo gurjarabhASayA / prAkRtajanabodhArthaM, mayA'dhunA viracyate // 1 // sAmAnya lokone samajAvavA mATe have huM premIyA vRttino gujarAtI bhASAmAM bhAvAnuvAda racuM chuM. (1) vRttikAranuM maMgaLa - marudevImAtA ane nAbhikulakaranA putra evA pahelA tIrthaMkara zrI RSabhadevaprabhune huM vaMdana karuM chuM. (1) acirAdevImAtA ane vizvasenarAjAnA putra evA soLamA tIrthaMkara zrIzAntinAthaprabhunI huM AnaMdathI stuti karuM chuM. (2). zivAdevamAtA ane samudravijayarAjAnA putra evA bAvIsamA tIrthaMkara zrIneminAthaprabhunI huM harSathI stuti karuM chuM. (3) vAmAdevImAtA ane azvasenarAjAnA putra evA, lIlA raMganI zarIranI kAMtivALA trevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAtha prabhunI huM stuti karuM chuM. (4) trizalAdevImAtA ane siddhArtharAjAnA putra evA covIsamA tIrthaMkara zrIvardhamAnasvAmIne huM vaMdana karuM chuM. (5) saMsArasamudramAM vahANa samAna, loka-alokanA svarUpane batAvanArA bIjA paNa badhA tIrthakarone huM AnaMdathI namaskAra karuM chuM. (6) zrIvIraprabhunA prathama ziSya, prabhunA caraNomAM samarpita ane anaMtalabdhionA bhaMDAra evA zrIgautamasvAmInI huM stuti karuM chuM. (7) arihaMta bhagavaMtonA mukhamAMthI nIkaLelA, gaNadharo vagere mahApuruSoe gUMthelA, ajJAnano nAza karanArA evA jinaAgamane huM bhaktithI namaskAra karuM chuM. (8)
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 pahelo zloka zveta kamaLa para beThelI, vINAne dhAraNa karanArI, haMsarUpI vAhanavALI, zrutanI adhiSThAyikA zrI sarasvatI devInuM huM manamAM smaraNa karuM chuM. (9) sArA bodhane ApanAruM, dIpikA sahita prastuta kulaka jemaNe racyuM che te ratnazekharasUri mahArAjAne huM namuM chuM. (10) bhayaMkara saMsAra samudrathI tAranArA, vairAgyabharI dezanA ApavAmAM kuzaLa, mArA gurudeva AcArya vijaya hemacandrasUri mahArAjAne huM vaMdana karuM chuM. (11) dIpikAnA pAThono spaSTa rIte bodha thAya e mATe huM dIpikAne anusaranArI, saraLa premIyA vRtti racuM chuM. (12) graMthane zarU karavA icchatAM granthakAra pahelA zlokamAM maMgaLa ane abhidheya kahe che - zabdArtha - zrIvIraprabhunA ane zrIgautamasvAmI vagere gaNadharonA caraNomAM namaskAra karIne huM gurunA guNonI chatrIsa chatrIsIo kahIza. (1) premIyA vRttino bhAvAnuvAda - zrIvIraprabhu eTale A avasarpiNInA chellA tIrthakara. zrIgautamasvAmI zrIvIraprabhunA pahelA ziSya hatA. temanuM nAma indrabhUti hatuM. teo gautama gotravALA hovAthI temanuM "gautama" evuM nAma prasiddha thayuM hatuM. teo agnibhUti vagere bAkInA dasa gaNadharomAM mukhya hatA. gaNa eTale sAdhuono samudAya. tene dhAraNa kare, eTale tenA yoga-kSema karIne tenuM pAlana kare te gaNadharo. gaNadharo tIrthakaronA mukhya ziSyo hoya che. teo bAhya-atyaMtara zobhAthI yukta hoya che. ajJAnanA aMdhakArane dUra kare te guru. guNo eTale vizeSatAo. chatrIsano samUha te chatrIsI. zrIvIraprabhunA ane zrIgautamasvAmI vagere agiyAra gaNadharonA caraNomAM bahumAnapUrvaka namaskAra karIne huM gurunA guNonI chatrIsa chatrIsIo kahIza. A zabdArtha thayo. bhAvArtha A pramANe che - A avasarpiNInA chellA tIrthaMkarano mAtAnI kukSimAM avatAra thayA pachI temanA pitAnA jJAtakuLamAM cAMdI, sonuM, dhana, dhAnya, prema, satkAra vagere vadhavA lAgyuM. tethI prabhunA janma pachI bAramA divase mAtA-pitAe temanuM guNane anurUpa evuM "vardhamAna" evuM nAma rAkhyuM. ekavAra prabhu AmalakI krIDA mATe mitronI sAthe nagaranI bahAra gayA. tyAre indra potAnI sabhAmAM prabhunA dharmaguNanI prazaMsA karI.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 maMgaLa, abhidheya, prayojana, saMbaMdhanuM kathana tethI koIka mithyAdaSTi deve sApanuM rUpa karIne ane kumAranuM rUpa karIne prabhunI parIkSA karI. te parIkSAmAM prabhunuM sattva calita na thayuM. e joIne indra prabhunuM "zrIvIra' evuM nAma karyuM. ATha prakAranA karmono nAza kare te vIra. tapathI zobhe te vIra. tapa karavAnI zaktithI yukta hoya te vIra. zrIvIraprabhunA gautamagotravALA zrIindrabhUti vagere agiyAra gaNadharo hatA. zrInandIsUtramAM kahyuM che - "pahelA indrabhUti, bIjA vaLI agnibhUti, trIjA vAyubhUti, pachI vyakta, sudharmA, maMDita, mauryaputra, akaMpita, acalabhrAtA, metArya ane prabhAsa - A zrIvIraprabhunA agiyAra gaNadharo che. (20, 21) zrIvIraprabhunA ane zrIgautamasvAmI vagere gaNadharonA caraNomAM namaskAra karIne granthakAre maMgala karyuM. sajjanono A siddhAMta che ke, "koI paNa kalyANakArI kArya karatAM pUrve maMgaLa karavuM." A maMgaLa viznono vinAza kare che. tethI vipna vinA granthanI samApti thAya che. gurunA guNonI chatrIsa chatrIsIo kahIza' - zlokanA A pAchalA ardhabhAgathI graMthakAre abhidheya (graMthano viSaya) kahyuM. tenAthI graMthamAM kahevAno viSaya jaNAya che. tethI jijJAsuonI graMthamAM pravRtti thAya che. prayojana ane saMbaMdha to sAmarthyathI jANavA yogya che. temAM graMthakAranuM anaMtara prayojana paropakAra che. zrotAnuM anaMtara prayojana gunA guNone jANavAnuM che. bannenuM paraMpara prayojana mokSanI prApti che. zraddhAne anusaranArA jIvone AzrayIne guruparaMparArUpa saMbaMdha jANavo. A graMthanA padArtho pahelA zrIvIraprabhue potAnI dezanAmAM kahyA. pachI guruparaMparAthI te graMthakAranA guru sudhI AvyA. temaNe te padArtho graMthakArane kahyA. graMthakAre te padArtho A kulakamAM gUMthyA. Ama A kulakanuM mULa sarvajJa evA tIrthaMkarabhagavaMto che. tethI enI zraddhA karavI. emAM avizvAsa na karavo. tarkane anusaranArA jIvo mATe upAya-upeyabhAvarUpa saMbaMdha jANavo. A graMtha upAya che. gurunA guNonuM jJAna te upeya che. upAyathI upeyanI prApti thAya che. A graMthathI gurunA guNonuM jJAna thAya che. prazna - gurunA guNo zA mATe kahevAya che?
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunA guNo kahevAnuM kAraNa javAba - guNavAna guru ja padArthonA sAcA svarUpane jANe che ane bIjAne samajAve che. Ama te potAne ane bIjAne tAravA samartha thAya che. gurutattvavinizcayamAM ane tenI vRtti mAM kahyuM che - AcAramAM rahenAra AcAranI prarUpaNAmAM azakya rahe che, eTale ke "A AcAranI prarUpaNA zAstra mujaba kare che ke zAstraviruddha kare che?' evI zaMkA bIjAone thatI nathI. paNa je AcArathI bhraSTa che te yathAvasthita cAritranI prarUpaNAmAM vikalpita che, eTale ke te lokone bhagavAne jevuM cAritra kahyuM che tevuM ja batAve ke na paNa batAve. (2/121)' jJAnasAramAM ane tenI vRttimAM paNa kahyuM che - gAthArtha - jJAnI, kriyAmAM tatpara, zAnta, jeNe AtmAne bhAvita karyo hoya te ane jeNe indriyone jItI hoya te - Avo muni saMsArasAgarathI pote taryo che ane bIjAne tAravA samartha che. TIkArya - he AtmanuM! je jJAnI che eTale ke jeNe gurunA mukhethI bhagavAne kahelA zuddha Agamo lIdhA che te. kriyA eTale banne samaya pratikramaNa, paDilehaNa, nirdoSa bhikSAcaryA, ugra vihAra vagere. tatpara eTale temAM udyamavALo ke temAM zreSTha. kriyAmAM tatpara te kriyApara. zAnta eTale jeNe viSayo ane kaSAyono saMga choDI dIdho che te. bhAvitAtmA eTale jeNe samyakta, bhAvanA, dhyAna, zubha bhAva vagerethI mananA upayogane vAsita karyo che te. jitendriya eTale jeNe zrotrendriya vagere pAMca indriyo viSayomAMthI pAchI vALIne potAnA vazamAM karI che te. A pUrve kahelA badhA guNovALo muni saMsArarUpI samudramAMthI pote pArane pAmyo che ane zaraNe AvelA bIjA bhavya prANIne saMsArasamudranA sAmA kinAre pahoMcADavA e ja samartha che. mATe tuM paNa e pramANe jJAnapUrvakanI kriyAmAM tatpara thA ema artha che. (9/1)' saMvegaraMgazALAmAM paNa kahyuM che - jema madha ane ghIthI siMcAyela agni zobhe che tema guNomAM sArI rIte rahevAnuM vacana zobhe che. jema sneha (madha, ghI vagere) vinAno dIvo zobhato nathI tema guNa vinAnA gurunuM vacana zobhatuM nathI. (8907) mArgaparizuddhimAM paNa kahyuM che - tethI cAritrarUpI dhanane vadhAravA gurukuLavAsano Azraya karavo. guru paNa guNavAna hoya to nirmaLa buddhivALA jIvonI prazaMsAne pAme che. (17)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 vistArapUrvaka gurunA guNo kahevAnuM kAraNa mATe guru guNavAna ja zodhavA joIe. gurunA guNo agaNita che. chatAM paNa gurunA keTalAka guNo jANavA mATe gurunA guNo A kulakamAM kahyA che. eka chatrIzImAM gurunA chatrIza guNo kahyA che. AvI chatrIza chatrIzIo A kulakamAM kahI che. Ama A kulakamAM gurunA bArasone chaDyuM guNo batAvyA che. gurunA A guNo jANIne guru upara bihumAna pragaTa karavuM. prazna - kema ATalA badhA vistArapUrvaka gurunA guNo kahevAya che? javAba - guru samyajJAna ApIne jIvone bhayaMkara saMsArasamudrathI pAra utAre che. tethI guru zreSTha upakArI che ane zreSTha hitaciMtaka che. tethI guru vinaya ane bahumAnane yogya che. upadezakalpavallImAM kahyuM che - je dharmanA svarUpane kahe che, je mokSa mATe bhomiyA jevA che, je potAnuM ane bIjAnuM hita kare che te gauravane yogya evA guru jANavA. (167)' vaLI zrImunicandrasUri mahArAje mokSapadezapaMcAlakamAM kahyuM che - guru zAstronA arthane jANanArA hoya che, zreSTha saMgarahitapaNAne pAmelA hoya che. bhavya jIvorUpI kamaLone vikasita karavA guru sUryanA maMDala samAna che. (46) jenA thakI guNonuM pAlana ane vRddhi thAya che te bhavATavIthI rakSaNa karanAra evA guru che. (47)" yogazAstramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - athavA anya janmanA saMskAra vinA paNa gurunA caraNanI sevA karanArA, zAMta rasa sevanArA ane zuddhamanavALA yogIne gurunI kRpAthI A ja bhavamAM avazya tattvano bodha thAya che eTale ke AtmajJAna prApta thAya che. (12/14) banne rIte gurunuM AlaMbana-levuM anivArya che - e kahe che - temAM anya janmamAM abhyAsa karelA tattvajJAnamAM guru (A bhavamAM) saMvAdaka (saMvAda karanAra - meLa karanAra) che. gurue batAvelA tattvajJAnamAM to guru batAvanAra che. mATe tattvajJAna mATe haMmezA gurunI ja sevA karavI. (12/15) gurunI ja stuti kare che - jema gADha aMdhArAmAM rahela vastune sUrya prakAzita kare che tema ahIM ajJAnanA aMdhArAmAM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 gurunuM mAhAbhya rahela tattvane guru prakAzita kare che. (12/16)' prazamaratimAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - je kAraNathI zAstronI badhI ya pravRttio gurune AdhIna che, te kAraNathI hitane icchanArAe gurunI ArAdhanAmAM tatpara thavuM. (69) TIkArya - zAstronA arthane samajAve te guru. zAstranI pravRttio gurune AdhIna che, eTale ke sUtrano pATha levAnI pravRtti ane artha sAMbhaLavAnI pravRtti gurune AdhIna che. kAlagrahaNa levuM, sajhAya paThAvavI, uddeza - samudeza - anujJA rUpa parikaravALI zAstranI pravRttio te badhI ya zAsapravRttio kahevAya che. tethI gurunI ArAdhanAmAM tatpara thavuM. gurunI ArAdhanA eTale haMmezA emanA caraNonI sevA karavI, sArI rIte emanuM kArya karavuM, manuSya-pANI-pyAlo upasthita karavo, dAMDo levo, guru jAya to sAthe javuM, temaNe kaheluM kArya vicAryA vinA karavuM vagerethI temane potAnI sanmukha karavA. tatpara thavuM eTale temAM upayogavALA thavuM. (69). guru upadeza Ape tyAre huM puNyazALI chuM ke gurue mArI upara kRpA karI, guru mane bahu mAne che" evuM sUcita thAya che paNa huM gurunA dhikkArane pAtra chuM' ema sUcita thatuM nathI e batAve che - gAthArtha - ahitanA AcaraNarUpI garamIne zAMta karanAra, gurunA mukharUpI malayaparvatamAMthI nIkaLela, vacana rUpI sarasa caMdanano sparza (pAThAMtaramAM vacana rUpI pANIvALA caMdanano sparza) dhanya jIvanI upara paDe che. (70). TIkArya - jJAna vagere dhanane pAme te dhanya eTale puNyazALI. tenI upara vacanarUpI sarasacaMdanano sparza paDe che. te kevo che? ahita eTale sUtraviruddha. AcaraNa eTale karavuM. garamI eTale tApa. ThAranAra eTale dUra karanAra. te vacana sUtraviruddha karavArUpI tApane dUra karanAra che. guru eTale AcArya. te vacana temanA mukharUpI malaya parvatamAMthI nIkaLela che. te vacana snehathI yukta hitanA upadezavALu hovAthI sarasa che. sparza eTale garamI dUra karavA samartha ThaMDo sparza. te vacana sarasa caMdananA ThaMDA sparza samAna che. malaya parvatanA pakSamAM sarasacaMdana eTale bhInuM navuM chedeluM caMdana. teno sparza avazya garamIne dUra kare che. athavA vacanarUpI rasacaMdanano sparza evA pAThAMtaramAM rasacaMdana eTale pANIvALu caMdana. (70). A pramANe hitano upadeza ApIne ziSyo para upakAra karanArA AcAryano ziSya zI
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 gurunuM mAhAbhya rIte badalo vALavo - e kahe che - gAthArtha - A lokamAM mAtA-pitA, mAlika ane guru - A traNanA upakArano badalo vALavo muzkela che. temAM gurunA upakArano badalo vALavo to A bhavamAM ane parabhavamAM khUba muzkela che. (71) TIkArya - duSpatikAra eTale jeno pratikAra (badalo vALavo) duHkhethI thaI zake che. mAtA-pitAnA upakArano badalo vALavo to muzkela che. janmelA saMtAnane mAtA mAlIza, snAna, stananuM dUdha pIvaDAvavuM, mUtra vagere gaMdakI dhovI vagere upakAro vaDe moTo kare che. pUrve nahIM joyelA ane jeNe pahelA upakAra nathI karyo evA saMtAnanI upara mAtA nAstA vagerenA samaye bhojana ApIne upakAra kare che. teNInA upakArano badalo vALI zakAto nathI. pitA paNa hitano upadeza Ape che, bhaNAve che, bhojana Ape che, paheravAnA kapaDA Ape che. AvA upakAro karanArA temanA upakArano badalo paNa muzkelIthI vaLe che. mAlika eTale rAjA vagere. te pANI ApanArA sarovaro vagere baMdhAvIne nokarI para upakAra kare che. nokarI te upakArano badalo vALavA samartha nathI. jo nokaro prANanA bhoge mAlikane bahu kiMmatI lakSmI lAvI Ape to paNa temaNe to mAlikanA upakArano badalo vALavA te karyuM che, jyAre mAlike to koI upakAra vinA ja nokarI para upakAra karyo hato. guru eTale AcArya vagere. teo sAcA mArgano upadeza ApanArA che, zAstronA artho samajAvanArA che ane saMsArasAgarathI pAra utAravAmAM kAraNabhUta che. tethI AlokamAM ane paralokamAM temanA upakArano badalo vALavo khUba ja muzkela che. (71)" zrImuktivimalagaNi viracita upadezapradIpamAM kahyuM che - "jema nokaro vinA rAjAnuM kAma barAbara thatuM nathI tema lokamAM guru vinA jJAna kyAreya thatuM nathI. (349) jema gADha aMdhArAmAM rahela vastune dIvo prakAzita kare che tema padArthonA svarUpane guru samajAve che. (350) je koInI hiMsA karatAM nathI, khoTuM bolatAM nathI, corI karatAM nathI, strIno bhoga karatAM nathI te guNothI bhAre evA guru kahevAya che. (351) gurune doSonI icchA na hoya. te daMbhI na hoya. te sonA vagereno saMgraha na kare. te vepAra na kare. te durAcAra na seve. temane rAtribhojana priya na hoya. (352) guru anAja vagereno saMgraha na kare, bIjAnA nukasAnane na vicAre, pAMca viSayomAM Asakta na thAya, bIjAnA chidro na juve. (353) guru sarva rIte tyAga karavAnA svabhAvALA hoya ane sarva rIte brahmacaryanuM pAlana karanArA hoya. AvA saMsArathI tAranArA saddagurunI sArI rIte sevA karavI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 gurunuM mAhAbhya joIe. (354) guru pitA che. guru mAtA che. guru bhAI che. guru sahAyaka che. guru mitra che. saMsArasAgarathI tAranArA gurunI ja haMmezA sevA karavI joIe. (355) jema pArasamaNinA saMsargathI loDhuM sonuM banI jAya che tema gurunI suMdara dRSTithI mUDha paNa vidvAnonI sabhAmAM bole che ane mugaTanI jema mastake dhAraNa karAya che. (356) saMsAra kaThaNa lAge che. kAryo paNa tevA (kaThaNa) lAge che. A loko vizeSa ajJAnathI moha pAmelA ane maMdabuddhivALA che. (357) vastunA guNone samajAvatAM saddaguru jJAnarUpI dIpaka vaDe jaDatAnI paraMparAno nAza karIne A jIvone sanmArge laI jAya che. (358) jemanA caraNano haMmezA Azraya karIne ghaNA bhavya jIvo sanmArge jAya che, jaze ane gayA te guru vizvane vhAlA che. (359) eka akSaranuM jJAna ApanAra paNa sanmArganI buddhi ApanAra che. ene guru ja samajavA. emanA vinA enI (jJAna lenAranI) siddhi nathI. (360) mahopAdhyAyazrImeghavijayajIviracita-ahiMgItAmAM paNa kahyuM che - guru AMkha che. guru dIvo che. guru sUrya-caMdra che. guru deva che. guru mArga che. guru dizA che. guru sadgati che. (15) zAstramAM sUrya ane caMdra karatA gurunuM pada UMcuM kahyuM che, kemake gurunA saMpUrNa prabhAvathI avazya mokSano yoga thAya che. (17) duHkhethI karI zakAya evA samudramAM guNothI yukta, sAkSAt pArane pAmelA, sapheda vastrone dhAraNa karanArA evA guru vahANanI jema tAranArA che. (20) gurunA yogathI banne rIte akSarapadanI (akSarapada = jJAna, akSarapada = mokSa) prApti thAya che. pRthvItala upara gurunA svarUpamAM sAkSAt paramezvara avataryA che. (21) upAdhyAyazrIvinayasAgarajIviracita-hiMgulaprakaraNamAM paNa kahyuM che - je gurue loDhA jevA paNa mANasane sonAnA mugaTa jevo banAvyo te gurunA upakArano badalo vALavo azakya che. (173) guru saMsArarUpI samudrathI tAravA mATe sAcA vahANa samAna che. jemake, kezI gaNadhara pradezI rAjAne tAranArA thayA. (174) gharanA agni, caMdra ane sUrya karatA vadhu tejasvI gururUpI jyoti che ke jemaNe mane tenA puMja jevo banAvyo. (175) thAMbhalo gharano AdhAra che, lAkaDI gharaDAno AdhAra che, bhojana zarIrano AdhAra che, guru bhavyajIvono AdhAra che. (176) mahopAdhyAyazrIyazovijayajIviracita-mArgaparizuddhimAM paNa kahyuM che - 'mATe gurune parataMtra evA mANatuSa muni vagerene mokSapuruSArthanI siddhi thaI. jema
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmya 57 sphaTikamAM phulanA rUpanuM pratibiMba paDe che tema gurune parataMtra jIvamAM gurunA jJAnanuM pratibiMba paDe che. (12) jema dhanavAna aizvaryane vadhAravA mATe rAjAnI sevA kare che tema mAMDalImAM praveza thayA pachI ziSya cAritradhanane vadhAravA mATe ane 'gurunI sevA e prabhunI AjJA che' evA samyagdarzananI prItithI vinaya vadhA2vApUrvaka gurunI sevA kare. gurusevAthI ja gautamasvAmInI jema jJAna vagerenI zuddhi thAya che. (113) gurunI sevAnA abhyAsavALA suziSyone A bhavamAM ane parabhavamAM zubhano anubaMdha thAya che. guruno parivAra te gaccha. temAM rahevAthI puSkaLa nirjarA thAya che. (114)' zrIharibhadrasUrijIviracita-SoDazakaprakaraNamAM ane mahopAdhyAyazrIyazovijayajI racita tenI vRttimAM paNa kahyuM che - 'gAthArtha - gurunI parAdhInatA ja temanA bahumAnane lIdhe sArA bhAvathI yukta evuM paramAtmAnI prAptinuM A jagatamAM bIja che ane tenAthI mokSa thAya che. (2/10) TIkArtha - gurunI parAdhInatA eTale gurunI AjJAmAM rahevApaNuM. gurunuM bahumAna eTale guru saMbaMdhI aMdaranI vizeSa prIti. zubha bhAva eTale 'A guru mArA saMsAranA kSayamAM kA2Na che' evo sAro bhAva. paramagurunI prApti eTale sarvajJanuM darzana. gurunI parAdhInatA ja temanA pratyenA bahumAnane lIdhe, mAtra veTha samajIne nahIM, zubha bhAvathI, nahIM ke jAti vagerenA samAna saMbaMdhanA jJAnathI, yukta evuM paramagurunI prAptinuM A jagatamAM bIja che. gurubahumAnathI tevA prakAranuM puNya pedA thavAthI sarvajJanuM darzana thAya che ane te kAraNathI mokSa thAya che. mATe sAdhue gurunI parAdhInatA avazya svIkAravI. Ama adhyAhAra sahita vyAkhyA karavI. (2/10)' yogadRSTisamuccayamAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - 'gurubhaktinA sAmarthyathI arthAt tenAthI upArjita puNyakarmanA udayathI bhagavAnanuM darzana karavAnuM iSTa che. te kevI rIte ? samApatti AdinA prakArathI. samApitta eTale dhyAnathI sparzanA. Adi zabdathI (1) tIrthaMkaranAmakarmanA baMdhano udaya ane (2) 5ramAtmabhAvanI prAptinI sughaTitatAnuM grahaNa che. enI ja vizeSatA batAve che - te bhagavAnanuM darzana mokSanuM amogha (niSphaLa na jAya evuM) kAraNa che. (64)' dharmaratnakaraDakamAM kahyuM che - 'dhanya jIvonA manamAM haMmezA saMsArasamudrathI tAranArI ane duHkhone dUra karanArI dRDha nAvaDI jevI gurubhakti vase che. (77) pahelA ane chellA tIrthaMkarone jaMgalamAM je
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmya tIrthaMkaranAmakarmanuM bIja maLyuM temAM gurubhakti kAraNa che. (79) pApathI haNAyelI buddhivALA jemanA manamAM gurubhakti rahelI nathI temanAmAM zreSTha samyagdarzana kyAMthI hoya ? (80) guru dharmamArgano upadeza ApanArA che ane saMsArasAgarathI pAra utAravA setu (pula) samA che. A guruno gaurava karavo joIe, temane mAnavA joIe ane prayatnapUrvaka temanI sevA karavI joIe. (87) jemanA manamAM haMmezA moTI evI gurubhakti hoya che temano ahIM janma puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI thayo kahevAya che. (94) jeo guru pratye udAsIna hoya eTale ke temanI bhakti vagere na karatA hoya ane chatAM temanA Rddhi vagere dekhAtAM hoya temano janma pApAnubaMdhI puNyanA udayathI thayo kahevAya che. (95) jemanA manamAM guru u52 ghaNI abhakti hoya eTale ke AzAtanA, avajJA vagere hoya temano janma pApAnubaMdhI pApathI thayo che ema jaNAya che. (96) gurubhakti mATe jeo ema kahe che ke, 'ame pahelA ghaNI gurubhakti karI che ne have amAre gurubhakti karavAnI jarUra nathI.' athavA 'hamaNA ame bahu kAmamAM chIe, eTale gurubhakti karavAno amArI pAse samaya nathI, ame bhaviSyamAM gurubhakti karIzuM.' teo kharekhara kALarAtrI (maraNanI rAta) te jagatamAM prasiddha che tene bhUlI gayA che ke jeno AvavAno samaya jaNAto nathI ane jemAM badhA kAryo eka kSaNamAM pUrA thaI jAya che. (97, 98) he loko ! bahu vicAra karavAthI zuM ? jo sukha joItuM hoya to badhA kadAgraho choDIne gurubhakti karo. (99)' 58 zrIsUrAcAryaviracita-dAnAdiprakaraNamAM kahyuM che - 'vyAkhyAna sivAyanA kALamAM paNa emanA (gurunA) cittane je na game tene hitane icchanAra manuSya apathyanI jema dUrathI varte. (2/41) ziSya jANe ke gurunA manamAM pravezI gayo hoya tema badhI bAbatomAM gurunA cittane anusAre pravRtti ane nivRtti kare, gurunuM hita kare, gurune priya kare. (2/42) ziSya jevo pahelA hoya tevo pachI hoya, jevo AgaLa hoya tevo pAchaLa hoya. Ama kapaTavRtti vinAno ziSya gurunA manane haMmezA sukhI kare. (2/43) Ama prayatnapUrvaka gurujananI bhaktithI ArAdhanA karIne ziSyo nirmaLa manavALA thAya che, dhanyavAdane pAtra bane che, lokomAM mAnya bane che, buddhizALI bane che, khUba moTA evA zrutasamudranA pArane pAmIne sukhI thayelA teo tarata zreSTha saMpattinA padane (mokSane) pAme che. (2/44) jema jagatamAM zreSTha evA jinezvara bhagavAnane bIjA manuSyonI sAthe sarakhAvI na zakAya tema A jagatamAM gurunA upakArane bIjA upakAronI sAthe sarakhAvI na zakAya. (2/46) manuSyo seMkaDo bhavomAM paNa gurunA RNamAMthI chUTI zakatAM nathI, sivAya ke temaNe ApelA guNonuM temane dAna karavAmAM Ave. te guNo to temanI pAse che ja. (2/47) tethI puNyazALI jIva haMmezA kRtajJabhAve
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAsya 59 gurunA caraNakamaLanI sevA kare. tethI tene pada, moTI saMpatti, bIjuM icchita, hitakArI vastu, suMdara vastu ane yaza maLe che. (248) zrIjayazekharasUrijIviracita-prabodhaciMtAmaNimAM kahyuM che - jeo gurunA upadezanI bahAra che, svacchaMda AcAravALA che, aMkuza vinAnA che teo veSathI DhaMkAyelA gheTA jevA che. temano janma nakAmo che. (4/256) paMDita sumativijayagaNiracita-upadezakalpavallImAM kahyuM che - gurunI AjJAne mugaTarUpe dhAraNa karanAro, gurunA vacanane kuMDalarUpe dhAraNa karanAro ane gurunI bhaktine hArarUpa dhAraNa karanAro suziSya khUba zobhe che. (177)" mahopAdhyAyazrIyazovijayajIviracita-adhyAtmasAramAM kahyuM che - gAthArtha - gurunI AjJAnI parAdhInatA vaDe dravyathI dIkSA levA chatAM paNa varSollAsanA krame ghaNA paramapadane pAmyA. (2/27) TIkArya - guru eTale adhikajJAnavALA pUyo. AjJA eTale Adezane parAdhInapaNuM eTale vazamAM rahevApaNuM. dravyathI dIkSA levI eTale chaThThA guNaThANAnA bhAva pAmyA vinA rajoharaNa vagere sAdhunuM liMga dhAraNa karavuM. vIrya eTale aMdaranI ruci. ullAsa eTale kriyAmAM ke parAkramanI vRddhi. krama eTale uttarottara zuddhine pAmavI. paramapada eTale atizaya utkRSTa AnaMdarUpa mokSa. gurunA AdezanA vazamAM rahevA vaDe dravyathI dIkSA laIne aMdaranI rucinI vRddhithI uttarottara zuddhine pAmIne ghaNA bhavya jIvo mokSe gayA che ane mahAvidehakSetra vageremAM jAya che. (2/27)" mahopAdhyAyazrIyazovijayajIviracita tilakSaNasamuccayamAM kahyuM che - guNomAM rakta muni gurunI AjJAnI avazya ArAdhanA kare, kemake ghaNA guNaratnonA bhaMDAra samA temanA (gunA) thakI koI paNa adhika nathI. (136) traNanA upakArano badalo muzkelIthI vaLe che - mAtApitAnA, mAlikanA ane dharmAcAryanA. gurunA upakArano badalo vizeSe karIne muzkelIthI vaLe tevo che. (137) gurunI AjJAno tyAga karavA para svaccheda rIte vihAra karanArAone bhagavAnanI AjJAnuM pAlana avazya thatuM nathI, kemake haribhadrasUri mahArAje kahyuM che - "guruno tyAga karavA para kharekhara bhagavAnanI AjJAno tyAga karyo che, ane bhagavAnanI AjJAno tyAga karavA para banne ya loko (Aloka ane paraloka)no tyAga thAya che." (143, 144)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 gurunuM mAhAbhya zrIratnasiMhasUriviracita-dharmAcAryabahumAnakulakamAM kahyuM che - jJAna vagerethI yukta evA guruo saMpUrNa lokamAM pUjAya che. ziSyo mATe to guru najIkanA upakArI che. mATe potAnA ziSyo mATe najIkanA upakAranA kAraNone lIdhe to zuM kahevuM? arthAtu potAnA ziSyo mATe to guru avazya pUjaya che. (2) kadAca ziSya moTA guNo vaDe guru karatAM caDhiyAto hoya to paNa ziSyoe te gurunI AjJA mastake dhAraNa karavI. (3) jo guru tIvra daMDa kare, nAnA paNa avinayamAM gusse thAya, karkaza vANIthI preraNA kare, kadAca lAkaDIthI mAre, alpajJAnavALA hoya, sukhazIlIyA hoya, thoDA pramAdI paNa hoya to paNa ziSyo te gurune devatAnI jema pUje che. (4, 5) te ja ziSya kharo ziSya che je gurujananA iMgita (hAvabhAva) parathI temanA manane jANIne haMmezA temanuM kArya kare che, bAkInA vacananuM pAlana karanArA to nokara che. (6) jenA hRdayamAM guru pratyenI bhakti vajanI rekhAnI jema vasatI nathI, mAtra viTaMbaNA rUpa (nATaka rU5) tenA jIvanathI zuM phAyado? arthAt tenuM jIvana nakAmuM che. (7) je gurunI sAme ke temanI pITha pAchaLa temanI niMdA kare che tene to bIjA bhavamAM paNa bhagavAnanuM vacana durlabha bane che. (8) A saMsAramAM ziSyone je koI Rddhio maLe che te spaSTa rIte gurubhaktirUpI vRkSanA puSpo samAna che. (9) pANI ApanAranA upakArano badalo paNa vALI zakAto nathI, to je saMsArasAgarathI tAre che te zubhagurunA upakArano badalo to zI rIte vALI zakAya? arthAtu na vALI zakAya (10) A ja zreSTha kaLA che, A dharma che ane A zreSTha tattva che ke ziSyo gurunA manane anukULa vartana kare che. (13) gurunuM vacana yogya ja hoya, athavA nasIbajoge ayogya hoya to paNa e tIrtha che, je thaze te paNa kalyANa thaze. (14) phAMsInI sajA pAmelA corane zaNagAravA jevI te RddhithI zuM phAyado ke jene ziSyo gurunA manane avagaNIne koI paNa rIte icche che? arthAt kaMI phAyado nathI. (15) khaMjavALavuM, ghUMkavuM, zvAsocchavAsa levA vagere atizaya nAnA ke vAraMvAra karavA paDe tevA kAryanI bahuvelanA AdezathI rajA laIne bAkInA dareka kAryanI alagathI rajA levI joIe. (16) eka kAryanI rajA laIne bIjA betraNa kAryo na karavA. nAnA kAryomAM paNa sArA sAdhuonI A maryAdA hoya che. (17) moTuM paNa kArya karIne gurune kahetAM nathI, guru pUche to paNa chUpAve che. je AvA caritravALA che temane gurukuLavAsathI zuM phAyado che? arthAt kaMI phAyado nathI. (18) koI kAraNane lIdhe ziSyonuM yogya-ayogya svarUpa jANIne guruo ziSyone viSe ochA-vattA sanmAna vagere batAve che. (19) A haMmezA paNa mArga che ke ziSyo ekasvabhAvavALA hotA nathI. A hakIkatane jANIne gurune viSe kheda na karavo. (20) vaLI AvuM na vicAratAM ke, "amane gurumAM kaMI vizeSatA dekhAtI nathI. guru to rAgI che, mUDha che ane asamartha che. emAM ame
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 gurunuM mAhAmya zuM karIe?' (21) eka ratnanI parIkSA karanArAne choDIne badhA ya gAmaDIyA maLIne samAna tejavALA ane raMgavALA ratnonA bhedane zuM jANe che? arthAt jANatAM nathI. (22) A vAtane jANanArA ziSyo ja paralokane sAdhe che. bAkInA peTa bharIne pRthvItala para samaya pasAra kare che. (23) ema paNa na kaho ke jeo madhyastha thaIne vastunA sAcA svarUpane vicAre che tevA guru dekhAtAM nathI. (24) samayane anusAra je guru che temanI gautamasvAmInI jema sevA karavI. jo mokSa sAdhavA icchatA ho to kharAba vicAro na karo. (25) keTalAka vakra ane jaDa ziSyo kaMIpaNa aNaghaTatuM vicAre che. chatAM paNa potAnA karmone doSa devo, gurune nahIM. (26) gurubhaktivALAne cakravartIpaNuM, indrapaNuM, gaNadhara padaarihaMta pada vagere suMdara pada ane manamAM iccheluM bIjuM paNa maLe che. (27) gurunI ArAdhanA sivAya A jagatamAM bIjuM koI amRta nathI. temanI virAdhanA sivAya bIjuM jhera nathI. (28) A sAMbhaLIne paNa jenA hRdayamAM nirmaLa gurubhakti pragaTa thatI nathI tenA mATe bhavitavyatA pramANa che, tene bIjuM zuM kahIe? (29) paralokanI lAlasAthI ke mAtra A lokane yAda karIne, hRdayathI ke dabANathI, koI paNa rIte A jagatamAM je ziSya potAnA gurunA manarUpI kamaLamAM potAnA AtmAne bhamarAnI jema sthApyo nahIM tenA jIvana, janma ane dIkSAthI zuM lAbha che ? arthAt kaMI lAbha nathI. (31, 32) gurunI AjJA para "A yogya che ke ayogya che?' evo vicAra karavo yogya nathI. nasIbajoge kadAca aniSTa thaze to paNa kalyANa thaze. (33)' mahopAdhyAyazrIvinayavijayajIviracita lokaprakAzamAM kahyuM che - gurujananA vinayathI thayelI Aloka ane paralokane saphaLa karanArI, dharma, artha, kAma tathA zAstrArthane viSe tIvratAvALI buddhi "vainayikI' kahevAya che. (3/726) guru vagere pratyenA bhaktibhAvathI, dayAthI tathA kaSAyono parAjaya karavAthI daDhadharmI dAtA puruSa, sAtAvedanIya karma bAMdhe che. (10/254) guru vagerenI bhakti vinAno, kaSAyathI kaluSita bhAvavALo, kaMjusa jIva asAtAvedanIya karma bAMdhe che. (10/255) guru eTale dharmano upadeza ApanAra....(304)' mahopAdhyAyazrIyazovijayajIviracita dharmaparIkSAmAM ane tenI svopanna vRttimAM kahyuM che - "guruo suvarNasamAna che e vAtanI bhAvanA karatA granthakAra kahe che - gAthArtha-TIkArya - dazavaikAlika vagere zAstromAM sAdhunA je guNo kahyA che te guNothI yukta guru suvarNasamAna kahevAyA che. tethI te gurumAM hamaNAM AgaLa kahevAnAra viSaghAtI vagere
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 gurunuM mAhAbhya rUpa suvarNaguNone kahe che. (89) A bAbatamAM suvarNanA ATha guNonuM pratipAdana karavA ane bhAvasAdhurUpa gurumAM tene ghaTAvavA mATe pUrvAcArya (zrI haribhadrasUri ma.)nI traNa gAthAone granthakAra kahe che - gAthArtha - suvarNanA A ATha asAdhAraNa dharmarUpa guNo hoya che - viSaghAtI, rasAyaNa, maMgalArtha, vinIta, pradakSiNAvarta, guru, adAhya ane akujya (90) TIkArya - suvarNanA ATha asAdhAraNa dharmo - (1) viSaghAtI - sonuM jheranA doSane haNI nAkhavAnA svabhAvavALuM hoya che. (2) rasAyaNa - sonuM uMmaranI asarone aTakAvanAra che. (3) maMgalArtha - sonuM maMgalanuM prayojana sAre che. (4) vinIta - jema vinIta bALakane jevo ghaDavo hoya tevo ghaDI zakAya che tema suvarNa paNa kaDA, bAjubaMdha vagere rUpe jevuM ghaDavuM hoya tevuM ghaDI zakAya evuM hoya che. (5) pradakSiNAvarta - sonAne atyaMta tapAvavAmAM Ave to te pradakSiNAvarta phare che. (6) guruka - sonuM halakuM = tuccha hotuM nathI. (7) adAhya - sonuM agnithI baLatuM nathI ane (8) akusya - sonuM kohavAyelI gaMdha vinAnuM hoI durgachA karavA yogya hotuM nathI. (90) Ane samAna gurunA ATha guNone granthakAra jaNAve che - gAthArtha - TIkArya - suvarNanI jema guru paNa (1) vivekarUpI caitanyane dUra karanAra moharUpI viSane mokSamArganI prarUpaNAthI haNe che mATe viSaghAtI che. tathA (2) guru mokSamArganA upadeza dvArA ja jemAM ghaDapaNa ane maraNa nathI evI rakSAnA kAraNarUpa hoI rasAyaNanI jema rasAyaNa che. tathA (3) guru svaguNonA prabhAve maMgalArtha hoya che, arthAt maMgala jema pApano upazama kare che tema guru paNa pApane upazamAve che. temaja (4) guru yogyatAnA kAraNe svabhAvathI ja vinIta hoya che, eTale ke vinayavALA hoya che. (91). tathA gAthArtha - TIkArtha - (5) guru sarvatra je mArgAnusArapaNuM jALave che e ja tenuM pradakSiNAvartatva che. (6) guru tucchatA-sudratA vinAnA cittavALA hoI guruka hoya che. tathA (7) guru krodharUpI agnithI adAhya hoya che, eTale ke baLatA nathI. temaja (2) guru haMmezA zIlarUpa sugaMdhathI yukta hoI amulya hoya che. (92) A ATha guNono upasaMhAra karatAM granthakAra kahe che - gAthArtha - A pramANe suvarNatulya tathA paripUrNa ke adhikaguNavALA sAdhu guru jANavA. mULaguNothI rahita na hoya tevA Itara paNa samucitaguNavALA sAdhu guru jANavA. (93)
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya TIkArya - sAmAnyathI bhAvasAdhunA guNo hovAthI suvarNasamAna, ane emAMno ekapaNa guNa ocho na hovAthI pratipUrNaguNI, temaja pratirUpavagere vizeSaguNothI paNa yukta hovAthI adhikaguNI AvA sAdhune guru jANavA. apavAdanA abhiprAyathI uttarArdhamAM kahe che ke - kALa vagerenI hInatAnA kAraNe eka-be vagere guNothI hIna hoya yAvat cothA bhAganA ke aDadhA bhAganA guNothI hIna hoya to paNa emane guru jANavA. paNa mUlaguNothI rahita hoya tene guru na mAnavA, kemake tenAmAM gurupaNAnA lakSaNo hotA nathI evuM zAstramAM kahyuM che. paMcAzaka (11-35)mAM kahyuM che ke "guruguNarahita tarIke ahIM te sAdhu levA je mULaguNarahita hoya." mULaguNanI hAjarI hoya to to samucitaguNo hAjara hoI koI koI guNanI gerahAjarI hovA mAtrathI aguru mAnI na levA. kahyuM che ke "ekAda guNamAtravihIna hoya tene guruguNa rahita na mAnavA. emAM caMDarudrAcArya udAharaNarUpa jANavA" (93). vaLI 'ucitaguNavALA guruno tyAga na karavo, kintu temanI AjJAmAM ja rahevuM evuM granthakAra jaNAve che - gAthArtha - TIkArya - AvA ucitaguNavALA gurune kulavadhUnA daSTAntamujaba choDavA nahi. jema kulavadhU pati taraphathI tiraskAra pAme to paNa patinA caraNone choDatI nathI tema suziSya guruvaDe ThapakArAya to paNa ucitaguNavALA gurunA caraNanI sevA choDavI nahi. uparathI ucitaguNavALA A gurunI AjJAnusAre ja suziSya dharmamAM pravartavuM. (94) AvA ucitaguNavALA gurunI AjJAmAM rahela sAdhune je guNa (lAbha) thAya che te have granthakAra jaNAve che - gAthArtha-TIkArya-gurvAjJAmAM rahelA, pariNatavyavahAravALA temaja vihita evI Avazyaka vagere kriyArUpa bAhyAnuSThAnathI zuddhacittavALA thayelA sAdhune adhyAtmadhyAnamAM paNa ekAgratA vilase che. uktakriyAyogathI jJAnayogapratibaMdhaka karmamala dUra thaI hRdaya-aMta:karaNa vizada bane che. AvA vizada aMta:karaNavALA sAdhune nizcayanuM avalaMbana karavAnI dizAmAM zuddha evI Atma-svabhAvapariNati pragaTa thavA para adhyAtmadhyAnamAM paNa ekAgratA Ave che. (95) (saTIka dharmaparIkSAnA A. zrIabhayazekharasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) mahopAdhyAyazrIyazovijayajIviracita gurutattvavinizcayamAM ane tenI svopajJa vRttimAM kahyuM che - gurutattvano vizeSarUpe nirNaya karavAmAM prathama gurunuM ja mAhAbhya jaNAve che - zuddha sAmAcArI rUpa gurvAzAthI sakalakarmakSaya rUpa mokSa thAya che. gurukRpAthI aNimAdi
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAsya ATha siddhio pragaTe che. (aNimAdi ATha siddhio - (1) aNimA-paramANu jeTalA nAnA banI zakAya. (2) mahimA-parvata jeTalA moTA banI zakAya. (3) ladhimA-rU jevA halakA thaI zakAya. (4) garimA-vaja jevA bhAre thaI zakAya, athavA yatrakAmAvasAyitva-jenAthI icchA mujaba gamana karI zakAya te. (5) Izitva-sarva upara sAmrAjya calAvI zakAya. (6) vazitvabadhA vaza banI jAya. (7) prAkAmya-pANInI jema jamInamAM DUbakI mArI zakAya. (8) prAptazakti-zarIranAM aneka rUpo karI zakAya, athavA prApti - jenAthI bhUmi upara rahela vyakti sUrya vagerene sparzI zake te.) gurubhaktithI vidyAo avazya saphaLa bane che. (1/2). atyaMta gahana saMsArarUpa aTavImAM mokSamArgane anusaranArA bhavya jIvone mokSamArganA upadezaka guru sivAya anya koI paNa zaraNa che nahi, thaze nahi ane thayela paNa nathI, arthAt ahIM traNa kALamAM guru ja zaraNa che. (13) jema dayALu (kaniSkapaTapaNe paraduHkhone dUra karavAnI bhAvanAvALo) vaidya tAvavALA lokonuM auSadha AdithI dravya-svAthya kare che, tema guru bhavarUpa tAvathI gherAyelA jIvone ratnatrayI rUpa auSadha ApIne dharmarUpa bhAva-svAthya kare che. guru bhAva Arogya karanArA hovAthI parama vaidya che. (14) jema dIpaka prakAzazakti rUpa guNanA yogathI potAne ane bIjAone prakAzita kare che, tema guru paNa jJAna-darzana-cAritrarUpa ratnatrayInA yogathI moharUpa aMdhakArane dUra karIne sva-parane prakAzita kare che. guru potAne upAdAnabhAvathI ane parane nimittabhAvathI prakAzita kare che. (arthAt guru potAnA AtmAne jue che, temAM pote upAdAnakAraNa che ane bIjA jIvone temanA =bIjA jIvonA) AtmAnAM darzana karAve che, temAM nimittakAraNa bane che. dareka jIva potAnA AtmAne joI zake che. paNa AtmAmAM moharUpa aMdhakAra hoya tyAM sudhI na joI zake. guru A moharUpa aMdhakArane dUra kare che. mohAMdhakAra dUra thatAM jIvane potAnA AtmAnAM darzana thAya che. Ama guru bIjA jIvonAM AtmadarzanamAM mohAMdhakAra dUra karavA vaDe nimitta banI jAya che. mATe guru bIjA jIvonAM AtmadarzanamAM nimittakAraNa che.) Ama guru bhAva-dIpaka hovAthI adhika pUjya che. (15) kharekhara ! AtmAne na mAnavAthI atizaya pApI, mohayukta hovAthI duSTa, kuvAsanA ane abhimAnanA kAraNe vidyA, svacchaMdatAnA kAraNe nirlajja evA paNa pradeza rAjA vagere jIvo kezI gaNadhara vagerenA hAthanA AlaMbanathI ukta doSono nAza ane suvAsanAno vAsa thavAthI paramapadane = puNyAnubaMdhI puNya bhogavavAne yogya sthAnane pAmyA. Ama guru karelAM pApono ane pAponA anubaMdhano nAza karanArA hovAthI gurunuM ja zaraNuM levuM joIe. (1/6)
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 gurunuM mAhAbhya kharekhara! gharano tyAga karIne upavAsAdi tapa karavA chatAM kauDinya vagere bAla tapasvIone kaSTanuM je phaLa na maLyuM te phaLa gurubhaktithI ja maLyuM. kauDinya vagere 1500 tApasone zrIgautamagurunI nizrAnA prabhAvathI kevaLajJAna thayuM. A pramANe gurubhaktithI ja kaSTanuM phaLa maLe che. gurubhaktithI kaSTa saphaLa bane che, gurubhakti vinA kaSTa saphaLa banatuM nathI. eTale gurubhakti kriyAnI saphaLatAmAM kAraNa hovAthI guruno ja Adara karavo joIe. (17) duHkhagarbhita ane mohagarbhita vairAgya ghaNA lokone hoya che. ghaNA loko kevaLa vartamAnakAlIna duHkhanA kAraNe vairAgyavALA bane che. A vairAgyamAM ArtadhyAna hovAthI A vairAgya duHkhagarbhita che. ghaNA loko kSaNika ane nairAbhya vagere mithyA mAnyatAnA kAraNe mohagarbhita vairAgyavALA hoya che. jainetara lokomAM koI duHkhagarbhita vairAgyavALA hoya che, to koI mohagarbhita vairAgyavALA hoya che. jainomAM paNa pAsatthA, nihnavo AdinA asad vicArothI chetarAI javAnA kAraNe ghaNA loko duHkhagarbhita ane mohagarbhita vairAgyavALA hoya che. AvA loko jaina dekhAtA hovA chatAM jaina nathI, kiMtu jainAbhAsa che. vairAgyano mAtra veSa dhAraNa karanArA jainetaro ane jainAbhAso ghaNA jovAmAM Ave che. temano vairAgya duHkhagarbhita ke mohagarbhita hoya che. paNa gurune AdhIna banelA jIvo jJAnagarbhita vairAgyavALA hoya che. kAraNa ke guruparAMta nA" (paMcA. 1-7) guruparataMtratA e ja jJAna che e vacanathI guruparataMtratA e ja jJAnanuM lakSaNa che. (kAraNa ke jJAnanuM je phaLa che, te phaLa, guruparataMtryathI maLe che.) Ama guru jIvomAM jJAnagarbhita vairAgyanuM sthApana karanArA hovAthI guru ja mahAna che. (1/8) amArA jevA mUrkhao paNa gurubhaktinA prabhAvathI paMDitonI paMktimAM praveza kare che. gurubhaktithI thanAro AnAthI bIjo kyo AzcaryakArI banAva che? arthAtu gurubhaktithI thatA AzcaryakArI lAbhomAM A lAbha sauthI mahAna che. kAraNa ke A (=mUrkha paNa paMDita bane te) kArya pASANane nacAvavA samAna duSkara che. AthI guru ja aciMtya sAmarthyavALA che. (19) gurunA guNagaNonuM kIrtana karavA indro paNa samartha nathI, to pachI bhaktithI gurunA guNonuM kIrtana karavAnI bhAvanA chatAM mArA jevA bIjA manuSyonI zI zakti hoya? guru 1. bauddho sarva padArthone kSaNika mAne che, AthI ja temanA mate AtmA ja nathI. vastune kathaMcit nitya mAnavAmAM Ave to ja AtmA siddha thAya. nairAzya eTale AtmAno abhAva. bauddho sarvathA AtmAnA abhAvanuM darzana thAya to tRSNAnI hAni thAya ema mAne che. juo yogabiMdu gAthA-458 vagere. 2. paMcAzaka-11 gAthA-36nI TIkA. nimaLyo.fpa DoDaNanA tirapi..
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya avarNanIya anaMtaguNonA mahAna pAtra hovAthI enA keTalA guNo kahI zakAya? ahIM karela guruguNonuM varNana zrotAonA protsAhana mATe mAtra digdarzana karavA pUratuM che. (1/10) guru anaMtaguNothI yukta hovAthI zAstramAM zuM kahyuM che te kahe che - guru anaMtaguNothI yukta hovAthI ja zAstramAM gurukulavAsane prathama AcAra kahyo che. AcArAMgamAM prAraMbhamAM ja me mIsaMte e sUtrano nirdeza che. (AcArAMganA pahelA sUtramAM "sugaM ne bArasaMteja gaviyA vimavadyAtha' = zrI sudharmAsvAmI potAnA ziSya zrIjaMbusvAmIne kahe che ke, "he AyuSyanuM jaMbu ! gurukulavAsamAM (=bhagavAna pAse) rahetA meM sAMbhaLyuM che ke bhagavAne Ama kahyuM che." ema kahIne gurukulamAM vAsa karavAnuM sUcana karyuM che. AcArAMga sUtramAM sAdhuonA AcAronuM varNana che. mATe ja tenuM AcAra + aMga = AcArAMga evuM nAma che. tenA pahelA ja sUtramAM gurukulavAsanuM sUcana karyuM hovAthI badhA AcAronI pahelA gurukulavAsa rUpa AcAra jaNAvyo che AthI gurukulavAsa prathama AcAra che.) A viSayano upadezapada (gAthA 680 vagere), paMcAzaka (11-sAdhudharmapaMcAzaka, gAthA 19 vagere) Adi graMthonA AdhAre upadezarahasya (gA. 13), yatilakSaNasamuccaya Adi graMthomAM vizeSa nirNaya karyo che. mATe pharI ahIM te viSayanuM vivecana karyuM nathI. jijJAsue A viSaya tyAMthI ja jANI levo. (1/11) je zuddhavacanathI bhavyajanono saMsArathI uddhAra kare che, temAM niHzaMkapaNe gurupaNuM che ane te tribhuvanane paNa pUjya che. (4/158) A pramANe gurutattvano vizeSa nirNaya karIne A graMthanuM phaLa kahe che - he bhavyajano ! sarvatra arthathI abhinna ane kyAMka sUtrathI paNa abhinna pravacananI gAthAothI (=A graMthanI pravacanAnusAriNI gAthAothI) nizcita karelA gurutattvane sAMbhaLIne gurunI AjJAthI sadA cAritrapAlanamAM udyama karo. gurvAjJApUrvaka ja cAritrapAlana parama kalyANarUpa che. (4/159) ukta viSayanuM ja samarthana kare che - gurvAjJAthI saMyamamAM prayatna karatA jIvo karmamalano nAza karIne zuddha, akalaMka ane atula AtmasvabhAvane prApta kare che. karmamala =adhyAtmaprAptimAM pratibaMdha karanAra karmamalinatA. zuddha=cAritraparyAyanA kramathI tejovezyAnI (=zuddha dhyAnanI) vRddhithI zuddha ane atyaMtazuddha pariNAmathI atizaya nirmaLa. akalaMka=krodhAdinI kAlimAthI rahita hovAthI kalaMkarahita. atula=sahaja AnaMdanA jharaNAthI suMdara hovAthI anyanI tole na Ave tevo.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya (4/160)" (saTIka gurutattvavinizcayanA A. zrIrAjazekharasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) zrIzrIdharaviracita-gurusthApanAzatakamAM kahyuM che je gurunI AjJAthI bhraSTa thaIne lAMbA kALa sudhI paNa tIvra tapa kare che phUlavAlakanI jema teno dharma nAza pAme che ane te durgatine pAme che. (76) potAnA gurunA vacananI avagaNanA karanAro sUtra-arthane jANato hovA chatAM ane agiyAra aMgomAM hoMziyAra hovA chatAM paNa jamAlInI jema saMsAramAM duHkha pAme che. (77) hAla sArA guruo vinA chadmastha jIvone koI AdhAra nathI, kemake sAdhu bhagavaMtonA virahamAM zrAvako paNa mithyAtvI thayA. (78) manuSyoe ghaNo udyama karIne meLavelI vidyA paNa guruno apalApa karavAthI (gurune chupAvavAthI) rathanUpuranA zreSTha mallanI jema anarthonuM kAraNa thAya che. (84)' mahopAdhyAyazrIindraraMsagaNiviracita-upadezakalpavallImAM kahyuM che - "vacanarasarUpI kalpavRkSane utpanna thavA mATe meruparvata samAna, jemanuM mana zAstro ane AgamonI vANInA pAnarUpI dIvAthI prakAzita che, judA judA dezamAM vihAra karanArA, zIlarUpI alaMkArathI zobhita, tapathI sukAyelA zarIravALA, guruguNarUpI lakSmInA bhAjana, dharmano upadeza ApanArA, nizcaya ane vyavahArane jANanArA - AvA guNothI yukta gurunI zrAvakoe sevA karavI joIe. (21/2, 3, 4) zrAvakoe dharma ApanAra gurunuM dhyAna karavuM joIe, temanI stuti karavI joIe ane temanI sevA karavI joIe, kemake dharmarUpI vRkSa mATe guru vAdaLa samAna che. (21/5) kahyuM che ke - dharmane jANanArA, dharmane karanArA, haMmezA dharmanI pravRtti karAvanArA, jIvone dharmazAstronA arthono upadeza ApanArA guru kahevAya che. (21/ 6) je pApa vinAnA mArge pote cAle che ane koI apekSA vinA bIjAne calAve che te guru svayaM tare che ane bIjAne tAravA samartha che. potAnA hitanI icchAvALAe te gurunI sevA karavI. (21/7) saMgaraMgazALAmAM kahyuM che - e kAraNe ziSyo gurunI icchAmAM AnaMda ane ruci dharAvanArA, gurunI dRSTi paDatAM ja (mAtra IzArAthI) svecchAcArane rokanArA ane gurune game tevA vinayavALA ane veSavALA tathA kuLavadhU jevA hoya che. (4555)" zrIharibhadrasUriracita paMcavastakamAM ane tenI svopajJa vRttimAM kahyuM che -
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmya 'gurune thayelA saMtoSathI, gurubhaktithI ane guruvinayathI ziSya vividha icchita sUtra-arthano pAra jaldI pAme che. kAraNa ke A ja vidhithI (jJAnAvaraNIya vagere) karmono kSaya thAya che. bhakti eTale bAhya sevA. vinaya eTale AMtarika rAga. (1008)' 68 gacchAcArapayajJAmAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - 'gurue kAraNe ke kAraNa vinA kaThaNa, karkaza, duSTa, niSThura vANIthI kaMIka karavA mATe ke na karavA mATe kahyuM hoya tyAre 'Apa je rIte je kaho cho te rIte ja te che' ema je gacchamAM ziSyo kahe che te gaccha che ema tIrthaMkaro ane gaNadharo vagere kahe che. ghaMTAlAlAnyAyathI 'kahe che' kriyApadano ahIM paNa saMbaMdha thAya che. gAthA chaMda che. (56)' zrIjinabhadragaNikSamAzramaNaracita vizeSAvazyakabhASyamAM ane maladhArI zrIhemacandrasUrijIracita tenI vRttimAM kahyuM che - 'mAtra gurucittaupakrama (gurunA bhAva jANavA) vyAkhyAnanuM prathama aMga che, eTaluM ja nahIM paraMtu zAstro vagerenAM upakrama-pustaka-upAzraya-AhAra-vastra-pAtra vagere sahAyaka kAraNo paNa vyAkhyAnanA je aMgo che, te sarva gurunI prasannatAne AdhIna che. tethI jema guru prasanna thAya tema ziSya karavuM joIe ema batAvatAM kahe che - gurunuM mana tyAre khUba prasanna thAya che jyAre IMgita ane AkAra vagerene jANanAro ziSya gurucittopakramane anukULa rIte pravRtti kare. mATe gurunA cittano upakrama ahIM aprastuta nathI, ema kahevAno bhAva che. (931) gurunuM citta prasanna karavA upAyo kahe che - guru mahArAja je prakAre karaNa-vinaya-anuvRttiAdivaDe prasanna thAya, tema ziSya karavuM joIe, kAraNa ke ziSyane te ja guruArAdhanAno nirvighna mArga che. karaNa eTale gurue karelA AdezanuM pAlana karavuM. vinaya eTale sAme javuM, Asana ApavuM, sevA karavI, hAtha joDavA, pAchaLa javuM vagere. anuvRtti eTale iMgita vagerethI gurunA manane jANIne tene anukULa rIte vartavuM. AkAra ane IMgitamAM kuzaLa evA ziSyane jo gurumahArAja 'kAgaDo sapheda che' ema kahe, to paNa temanuM te kathana mithyA na kare, parantu ekAntamAM tenuM kAraNa pUche. rAjAnA kahevAthI gurue ziSyane kahyuM ke, 'gaMgA kaI tarapha vahe che ?' ziSye te sAMbhaLIne gurue kahyuM te ja pramANe sarva kArya karyuM. tema badhA kAryomAM karavuM. A trIjI gAthAno zabdArtha che. bhAvArtha to kathAnakathI kahevAya che - kAnyakubja nagaramAM (kanojamAM) koIka rAjAe koI AcArya sAthe vAtacIta karatAM kahyuM, 'mahArAja ! amArA rAjaputro vinIta hoya che'
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 gurunuM mAhAbhya AcArye kahyuM, "nA, sAdhuo vinIta hoya che." Ama paraspara vivAda thatAM AcArye kahyuM, 'tamArA rAjaputromAMthI je koI utkRSTa vinayavAna hoya tenI parIkSA karo, ane amArA sAdhuomAMthI je tamane avinIta jaNAya tenI parIkSA karo, eTale jaNAze ke bannemAM koNa vinIta che ane koNa avinIta che." AcArya mahArAjanuM e kathana aMgIkAra karIne rAjAe potAno je putra vinayaguNathI ghaNo ja prasiddha hato tene AjJA karIne kahyuM, "rAjakumAra ! gaMgA kaI tarapha vahe che ? te zodhI lAva." rAjAnI AvI AjJA sAMbhaLIne kumAre kahyuM, mahArAja ! emAM zuM zodhavAnuM che? nAnA bALako paNa jANe che ke gaMgA pUrva tarapha vahe che." AthI rAjAe gusse thaIne kahyuM, "are ! khAlI ahIM rahIne ja jema-tema zA mATe bole che? tyAM jaI tapAsa karI, AvIne kahe." e pramANe rAjAe kahevAthI kumArane ghaNo gusso caDyo. paNa te antaramAM samAvI icchA vinA rAjadvAramAMthI bahAra nIkaLyo. mukhyadvAramAMthI nIkaLatAM tenA koI mitre pUchyuM, bhAI ! kyAM jAo cho ?' kumAre asUyAthI kahyuM, "araNyamAM rojhane mIThuM ApavA." AthI Azcarya pAmI mitre kahyuM, "ema kema kaho cho? satya vAta zuM che? te jo gupta rAkhavA yogya na hoya to jaNAvo." mitranA kahevAthI rAjakumAre rAjAnI sarva AjJA jaNAvI. AthI mitre hasIne kahyuM "are kumAra ! rAjAne evo kadAgraha thayo, to zuM tamane paNa evo kadAgraha che? ke jethI nakAmA rakhaDavA jAo cho. thoDo kALa pasAra karIne rAjA pAse jaIne kaho ke gaMgA pUrva tarapha vahe che." rAjaputre paNa temaja karyuM. A bAbatanI guptacarapuruSe rAjAne khabara ApI, eTale rAjA vilakho thaI bolyo, "ThIka have sAdhunI parIkSA karIe.' AcAryanA ziSyomAMthI je ziSya rAjAne avinIta jaNAyo, tene gurue AjJA karI, he bhadra ! jaIne tapAsa kara ke gaMgA kaI tarapha vahe che? gurunI AjJA sAMbhaLIne ziSya vicAryuM, "gaMgA pUrva tarapha vahe che evuM gurumahArAja jANe che, chatAM zA mATe mane tapAsa karavAnuM kahetA haze ? avazya evI AjJA karavAnuM kaMIka kAraNa haze. kAraNa sivAya evI AjJA kare nahi. mATe mArI pharaja che, mAre gurunI AjJAnusAra gaMgA kaI tarapha vahe che? e barAbara tapAsIne kahevuM.' ema vicArI gurunI AjJA svIkArIne te tarata ja bahAra nIkaLyo. bahAra jaIne gaMgA nadI para gayo. tyAM joyuM ke gaMgA pUrva tarapha vahe che. bIjAone pUchatAM paNa jaNAyuM ke te pUrva tarapha vahe che. sukA ghAsa vagerene vaheNamAM vahetAM joIne anvaya-vyatirekathI "gaMgA pUrva tarapha vahe che." ema nizcaya karI, guru pAse AvI, kahyuM, gurumahArAja! gaMgA pUrva tarapha vahe che. meM te nakkI karavA mATe A pramANe karyuM. tattva to Apa jANo." guptacare paNa khAnagImAM e ja hakIkata kahI. eTale rAjAne guruvacanamAM pratIti thaI ke, "rAjaputro vinIta nathI paNa sAdhuo ja vinIta che.' ema rAjAe harSapUrvaka
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 gurunuM mAhAbhya guruvacana svIkAryuM. (932-933-934) karavA yogya ane nahIM karavA yogya badhuM gurumahArAja jANe che. tethI vinayanI prApti mATe zvAsocchavAsa vagere (vAraMvAra karavA yogya kAryo) sivAyanA kAryo gurune pUchyA vinA karavAno niSedha karyo che. (3464)' (saTIka vizeSAvazyakabhASyanA zAha cunIlAla hakamacaMda kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) yatizikSApaMcAzikAmAM kahyuM che - "AcArAMganA pahelA sUtramAM spaSTa rIte gurusevA ja kahI che. ema jANIne he paMDita ! tuM zA mATe potAnA gurunI sevAmAM sIdAya che? (5) zrIzaabhavasUriracita dazavaikAlikasUtramAM ane zrIharibhadrasUriracita tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - "mAnathI, krodhathI, mAyA ke pramAdathI guru pAse vinaya na zIkhe. teno te ja abhUtibhAva che. jema kIcakanuM phaLa vadhane mATe thAya che. (9/1/1) TIkArya - jAti, kuLAdi nimittathI utpanna thayelA abhimAnathI ke akSamA svarUpa krodhathI, kapaTathI ke nidrAdi pramAdathI je sAdhu AcAryAdi gurunI pAse vinayane = AsevanAzikSAnA bhedothI judA judA vinayane grahaNa karato nathI... temAM ahaMkArathI "huM jAtyAdivALo zI rIte jAtyAdihInanI pAse zIkhuM?" ema krodhathI A pramANe ke koIka bAbatamAM sAdhue khoTuM karyuM ane gurue Thapako Apelo hoya to e sAdhu guru pAse praNAdi zikSA na le. athavA to bIjA koI kAraNasara roSa thavAthI e zikSA na le. mAyAthI A pramANe ke, "mane zULa thAya che" e bahAnAthI zikSA na le. pramAdathI A pramANe ke, "prastutamAM ucita zuM che? e nahi jANato te UMgha vagerenA vyAsaMgathI (nidrAmAM lInatA dvArA) zikSA na le." (atyAre mAre guru pAse zikSA levI ucita che...e badhuM na samaje ane UMgha vageremAM ja masta rahe..) ahIM mAna, krodha vagere krame upanyAsa A rIte ja A mAnAdinI vinayavijJahetutAne AzrayIne pradhAnatA batAvavA mATe karelo che. (mAna vinayamAM vighna karanAra sauthI pradhAna kAraNa che. krodha enA karatAM nAnuM kAraNa...ema nidrA sauthI gauNa kAraNa...)
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya Ama A rIte khaMbhAdinA kAraNe guru pAse sAdhu vinaya na zIkhe. bIjAo A pramANe pATha mAne che ke, "guru pAse vinayamAM na varte." eTale ke vinayane na seve. ahIM te ja vinayazikSAmAM vipnanuM kAraNabhUta khaMbhAdi te jaDamativALAne abhUtibhAva che. bhUti = saMpatti, abhUti = asaMpatti. teno bhAva che. prazna : khaMbhAdi asaMpattibhAvarUpa zA mATe ? uttaraH kemake khaMbhAdikaSAyo guNarUpI bhAvaprANanA vinAza mATe thAya che. dRSTAnta kahe che ke jema vaMzanuM phala vaMzanA vadha mATe thAya, kemake vaMzane phala Ave eTale vaMzano nAza thAya che, tema samajavuM. (9/1/1) gAthArtha - TIkArya - je koIka dravyasAdhu, agaMbhIra jIvo che. teo potAnA gurune maMda tarIke jANIne.... praznaH guru maMda zI rIte? uttara H kSayopazamanI vicitratAnA kAraNe evuM bane ke guru zAstranI yuktionI vicAraNA karavAmAM asamartha hoya, suMdara prajJA vinAnA hoya...AthI e maMda gaNAya. tathA koIka kAraNasara nAnI uMmaravALA sAdhune guru tarIke sthApelA hoya, to e ziSya nAnI uMmaravALA gurune "A to sAva nAnA che" ema jANIne... tathA e Agamone bhaNelA nathI ema jANIne... je ziSyo A badhuM jANIne sUyAthI (kaTAkSathI) ke asUyAthI gurunI halanA kare. emAM sUyAthI A pramANe ke, "tame to vadhu prajJAvALA cho, vayovRddha cho, bahuzruta cho." asUyAthI A pramANe ke, "tame maMdaprajJAvALA cho, nAnA cho, alpazruta che..." gurunI halanA na karavI joIe" A prakAranA tattvane UMdhI rIte jANatA te dravya sAdhuo guruonI = AcAryonI AzAtanA kare che. AzAtanA eTale laghutAnuM ApAdana. (mahAna evA gurune halakA cItaravA.) praznaH koIpaNa sAdhunA guru to eka ja hoya, to ahIM guruomAM ema bahuvacanaprayoga zA mATe karyo? uttaraH gurunI sthApanAnuM eNe bahumAna na karavA dvArA eka gurunI AzAtanA karI,
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 gurunuM mAhAbhya ane eka gurunI AzAtanAmAM tamAme tamAma guruonI AzAtanA gaNAya eTale e daSTie ahIM bahuvacanano prayoga karelo che. (guruvyaktio lAkho che, paNa tamAma guruomAM gurutvanI sthApanA eka che, eTale eka vyaktimAM gurutvasthApanAnuM abahumAna vastutaH saghaLI vyaktimAM gurutvasthApanAnuM abahumAna gaNAI jAya...) athavA to A hIlanA karanArA sAdhuo gurusaMbaMdhI AzAtanA kare che eTale ke potAnA samyagdarzanAdi bhAvonI hAni thavA rUpa AzAtanA kare che. potAnA ja guNono nAza e AzAtanA, paNa e gurunA nimitte thAya che, mATe e gurusaMbaMdhI AzAtanA kahevAya. (9/1/2) tethI guru hIlanA karavA yogya nathI, kahyuM che ke - gAthArtha - TIkArtha - gAthAmAM vikra zabda che, eno artha "keTalAka vayovRddho ema levAno. enA pachI Apa paNa samajavAno. eTale A pramANe artha thaze ke keTalAka vayovRddha hoya to paNa svabhAvathI karmanI vicitratAne lIdhe sadbuddhirahita paNa hoya che. (eTale "mArA guru nAnA che, mATe maMda che." ItyAdi na vicAravuM, kemake moTAo paNa maMda paNa saMbhave ja che.) - tathA bIjAo uMmarathI pariNata nathI, nAnA che, teo amaMda hoya che. (eTale uMmarane maMdatA sAthe saMbaMdha nathI...) ahIM gamakhvA mavati e lakheluM nathI, e bahArathI joDI devuM. praznaH e nAnAo kevA viziSTa che? uttara : jeo mRtathI athavA buddhibhAvathI suMdaraprajJAvALA che. teo bhaviSyanI apekSAe alpazrutavALA che. (Azaya e che nAnAo atyAre zrutAdisaMpanna hoya, paNa bhaviSyamAM e ja alpazruta banI jAya...) paNa A badhA jo sarvathA jJAnAdiAcAravALA hoya, saMgraha-upagraha vagere guNomAM bhAvapradhAna rIte sthira thayelo che AtmA jemano evA teo hoya...to tevA guruo hIlanA karavA jevA nathI. (ziSyAdine utpanna karavA e saMgraha ane emane vastrAdi sAmagrIo pUrI pADIne poSavA e upagraha....) A evA guruo che ke je hIlanA karAyelA chatAM agni jema lAkaDAnA samUhane bALe ema jJAnAdiguNonA saMghAta = samUhane khatama karI de. (sAra ema jaNAya che ke moTI uMmara, vadhu jJAna - A be guNo ziSya jue che. abhAva
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAsya hoya to e hIlanA karI bese che. ahIM e kahe che ke koI vadhu jJAna vinAnA hoya, paNa vadhu uMmaravALA hoya, koI nAnA hoya paNa vadhu jJAnavALA hoya...moTI uMmaramAM e pAchA alpajJAnavALA banavAnA hoya...A badhuM to karmanI vicitratAthI cAlyA ja karavAnuM. ziSya eTaluM jovAnuM ke nAnA ke moTA, alpajJAnI ke vadhunnAnI mArA guru sarvathA jJAnAcArAdithI saMpanna che ke nahi? e saMgrahAdiguNomAM sakSama che ke nahi?...e hoya to emanI hIlanA na karavI....) (9/1/3) nAnA gurunI halanAnAM doSane vizeSathI batAve che ke gAthArtha - jeo sApane nAno jANIne AzAtanA kare, te temanA ahita mATe thAya. tema AcAryanI paNa halanA karato maMda nakkI jAtipathane pAme che. (9/1/4) TIkArya - koIka ajJAnI mANasa sApane bAla che ema jANIne kiliMca (lAkaDAno TukaDo....)thI enI kadarthanA kare, to parezAna karAto sarpa te kadarzakanA ahitane mATe thAya che. te sApa bhakSaNa dvArA = DaMkha dvArA prANanAM nAza mATe thAya che. A daSTAnta che. arthano upanaya A pramANe karavo - e pramANe kAraNasara nAnI uMmaranA ja guru sthapAyelA hoya to evA nAnA AcAryanI paNa hIlanA karato ajJAnI jIva saMsAramAM be indriyAdi jAtionAM mArgamAM bhame che. (9/1/4) ahIM ja daSTA ane dASTrantikamAM moTuM aMtara che e kahe che ke - gAthArtha - atyaMta ruSTa sarpa jIvanAzathI vadhu zuM kare? aprasanna AcArya to AzAtanAthI abodhi kare. mokSa na thAya. (9/1/5) TIkArya - sApa paNa atyaMta vadhAre gusse thayelo hoya to paNa mRtyu sivAya bIjuM zuM karavAno? kaMI ja nahi. jyAre pUjanIya AcArya jo hIlanAne lIdhe akRpA karavAmAM pravartelA thAya, to e ziSyane abodhi kare. praznaH guru ziSyane bodhi-abhAva karI Ape ema? uttaraH (guru kaMI evA kharAba bhAvavALA nathI, paraMtu) guru nimittakAraNa tarIke ziSyane mithyAtvanI saMmati = mithyAtvano samUha karI Ape che. ziSya gurunI AzAtanA dvArA mithyAtva bAMdhe. eTale ema kahevAya ke guru tene mithyAtvasaMtati karAvanArA banyA. (paNa e nimitta rUpe...sAkSAt kartArUpe nahi..)
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 gurunuM mAhAbhya AvuM che, mATe gurunI AzAtanAthI mokSa na thAya. praznaH mokSa kema na thAya? uttara H abodhinI paraMparAno anubaMdha cAle, enAthI anaMtasaMsArIpaNuM thAya eTale mokSa na thAya. (9/1/5) gAthArtha - je baLelA agnine apakrame, sApane gusse kare, jIvitArthI je jhera khAya...gurunI AzAtanA sAthe A upamA che. (9/1/6) TIkArtha - je bhaDabhaDa baLatA agnino Teko laIne Ubho rahe, athavA to sApane gusso karAve, athavA to jIvavAnI icchAvALo jhera khAya, gurusaMbaMdhI karAyelI AzAtanA sAthe A upamA apAya. arthAt nukasAnonI prApti pratye A upamA che. arthAtu agni, sarpa, jhera dvArA jema nukasAna thAya, tema gurunI AzAtanAthI nukasAna thAya. (9/1/6) AmAM vizeSatA batAve che ke - gAthArtha - kadAca agni tene na bALe, kadAca gusse thayela sarpa DaMkhe nahi, kadAca halAhala jhera na mAre to paNa guruhIlanAthI mokSa na thAya. (9/1/7). TIkArtha - kadAca evuM bane ke maMtrAdinA pratibaMdhanA kAraNe agni e mANasane na bALe. kadAca evuM bane ke gusse thayelo sarpa daMza na mAre. maMtrAdinA pratibaMdhanA kAraNe ja AvuM bane. kadAca evuM bane ke atibhayaMkara jhera paNa na mAre. Ama A badhuM kadAca banI jAya, paNa gurunI karAyelI AzAtanAthI mokSa (to kyAreya) na thAya. (9/1/7) gAthArtha - je mastakathI parvatane bhedavA icche, UMghelA siMhane jagADe, je zaktinA agrabhAgamAM prahAra Ape gurunI AzAtanA sAthe A upamA che. (9/1|8) TIkArya - je mANasa parvatane mastakathI bhedavA mATe icche, athavA parvatanI guphAmAM UMdhelA siMhane jagADe, athavA je zakti nAmanA eka zastravizeSanI dhAra upara hAthathI prahAra kare...gurunI AzAtanA sAthe A upamA che... A paNa pahelAnI jema ja samajavuM. (9/1/8). ahIM vizeSatA darzAve che -
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 gurunuM mAhAbhya gAthArtha - kadAca mastakathI parvatane bhede, kadAca kopita siMha khAI na jAya, kadAca zaktino agrabhAga (hastAdine) na bhede paNa gurunI hIlanAthI mokSa nathI. (9/19) TIkArya - kyAreka evuM bane ke koI vAsudevAdi prabhAvanA atizayathI mastaka dvArA parvatane paNa bhede. kadAca evuM bane ke krodhita siMha(paNa) maMtranA sAmarthyane kAraNe mANasane na khAya. kadAca evuM bane ke prahAra ApavA chatAM paNa zaktino agrabhAga devatAnAM anugrahAdinAM kAraNe hastAdine na bhede. paNa gurunI AzAtanAthI mokSa na thAya. (9/1/9) A pramANe "agni vagerenI AzAtanA karatAM gurunI AzAtanA moTI che e AzayanuM pradarzana karavA mATe kahe che ke - gAthArtha - AcArya aprasanna hoya to abodhi, AzAtanA thAya. mokSa na thAya. tethI anAbAdha-sukhAbhikAMkSI guruprasAdAbhimukha rame. (9/1/10) TIkArtha - pUjanIya AcArya aprasanna thAya to...ityAdi pUrvArdha = gAthAno prathama aDadho bhAga pUrvanI jema jANavo. AvuM che, mATe mokSasukhanI abhilASAvALo sAdhu AcAryAdinI kRpA maLe ene vize udyamavALo bane. (9/1/10) kyA prakAre udyamavALo bane? e dekhADe che - gAthArtha - jema AhitAgni vibhinna AhutimaMtrapadothI abhiSikta agnine name, tema anaMtajJAnopagata evo paNa sAdhu AcAryane seve. (9/1/11) TIkArtha - karAyeluM che Avasatha = agnikuMDAdi jenA vaDe evo brAhmaNa agnine namaskAra kare. e agni kevo che? e darzAve che ke ghIno prakSepa karavo vagere Ahuti che. anya svAhI vagere maMtrapado che. A badhAthI abhiSeka karAyelo evo te agni che. eTale ke maMtradIkSAthI saMskArita karAyelo agni che. - Ama agninI sevA jema brAhmaNa kare, ema sAdhu vinaya vaDe AcAryanI sevA kare. e sAdhu kevo che? e darzAve che ke svaparyAya ane paraparyAyanI apekSAe anaMta evI vastu je jJAnathI jaNAya te anaMtajJAna, tene pAmelo evo paNa sAdhu gurune seve. to bIjAo to zuM? (teo to avazya sevA kare ja....) (vastumAM potAnA kahevAtA guNo-paryAyo e svaparyAyo ane vastumAM na rahelA guNo
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 paryAyo e paraparyAyo...) (9/1/11) A ja vAtane spaSTa kare che ke - gurunuM mAhAtmya gAthArtha - jenI pAse dharmapadone zIkhe, tenI pAse vinaya prayuMje. aMjalivALo nitya kAya, vacana ane manathI mastakathI satkAra kare. (9/1/12) TIkArtha - jenI pAse dharmarUpI phaLane ApanArA evA siddhAntapadone bhaNe eTale ke e padone svIkAre, tenI pAse vinaya karavo. vinaya e ja vaiyika kahevAya che. prazna H kevI rIte vinaya karavo ? uttara : abhyutthAnAdi pUrve kahelA prakAre vinaya karavo. tathA mastakathI proDgata aMjalivALo = mAthA upara UMce joDelA hAthavALo sAdhu dehathI, vANIthI = mastana vande evA zabdathI ane manathI = bhAvapratibaMdhathI bahumAnathI sadAya satkAra kare. = mAtra sUtranuM grahaNa karavAnA kALe ja vinaya na karavo (paNa sadA karavo), nahi to puNyAnubaMdhano vyavaccheda thavAno prasaMga Ave. (9/1/12) A pramANe manamAM vicAravuM ke - gAthArtha - kalyANabhAgInAM vizodhisthAnabhUta je lajjA, dayA, saMyama, brahmacaryane guru je mane satata kahe che, huM te gurunI satata pUjA karuM chuM. (9/1/13) TIkArtha - lajjA = niMdAno bhaya. dayA = anukaMpA. saMyama = pRthvI vagere jIva saMbaMdhI saMyama. brahmacarya = vizuddha tapAnuSThAna. A badhuM kalyANane bhajanArA jIvane karmamalano vinAza karavAnuM sthAna che. prazna H e jIva kalyANane bhajanAro zI rIte bane che ? uttara H alajjA, adayA, asaMyama, abrahmacarya A badhA vipakSono e tyAga kare che, e tyAga karavA dvArA e lajjAdi kuzalapakSamAM pravRtti kare che, eTale e kalyANane bhajanAro bane che. (athavA vipakSa = akuzalapakSa...) je AcArya A vizodhisthAna vaDe mane satata anuzAsana kare che eTale ke mane kalyANanI yogyatA pamADe che, te evA prakAranA gurunI huM satata pUjA karuM chuM. guru sivAya bIjo koI pUjAne yogya nathI. (9/1/13)
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya vaLI A kAraNathI paNa teo pUjya che. e kahe che ke - gAthArtha - jema rAtrinA aMte sUrya kevala bhAratane prakAzita kare che. ema AcArya zrutazIlabuddhithI (padArthone prakAzita kare che, A AcArya) devonI madhyamAM iMdranI jema zobhe che. (9/1/14) TIkArya - je rIte rAtrinA aMte, divase tapato evo sUrya AkhA bharatakSetrane prakAzita kare che, tu zabdathI samajavAnuM ke kramazaH bIjA kSetrane paNa prakAzita kare che. ema sUryanI jema AcArya AgamathI, paradrohanI virati(hiMsAtyAga)rUpa zIlathI ane svAbhAvika buddhithI yukta chatAM jIvAdi bhAvone prakAzita kare che. A rIte vartatA, susAdhuothI parivarelA AcArya sAmAnikAdi devonI vacce rahelA iMdranI jema zobhe che. (9/1/14). gAthArtha - jema kaumudIyogayukta, nakSatra-tArAgaNathI parivarelo caMdra nirmaLavAdaLamukta AkAzamAM zobhe, ema gaNI sAdhuonI madhyamAM zobhe. (9/1/15) TIkArya - jema kaumudIyogavALo, kArtika punamanA divase Ugelo evo, nakSatra ane tArAnA gaNathI parivarelA AtmAvALo eTale ke nakSatrAdivALo caMdra AkAzamAM zobhe che... AkAza kevuM? e darzAve che ke vimala ane vAdaLa vinAnuM AkAza. vAdaLa vinAnuM AkAza ja atyaMta nirmaLa hoya che. evuM jaNAvavA mATe abhramukta vizeSaNa che. AvA prakAranA caMdranI jema AcArya sAdhuonI vacce zobhe che. AthI A AcArya mahAna hovAthI pUjya che. (9/1/15) vaLI gAthArtha - TIkArya - AcArya jJAnAdi bhAvaratnonI apekSAe ratnonI moTI khANa jevA che. tathA mahaiSI = mokSanI icchAvALA che. kevI rIte mahepI? e kahe che ke dhyAnavizeSarUpa samAdhiyogathI, dvAdazAMgInA abhyAsarUpa zrutathI, paradrohanI viratirUpa zIlathI tathA autpAtikI vagere rUpa buddhithI teo mokSane pAmavAnI icchAvALA che. bIjAo kahe che ke AcArya samAdhiyoga + zruta + zIla + buddhinI moTI khANa che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmya anuttara evA jJAnAdine meLavavAnI icchAvALo sAdhu AvA prakAranA AcAryanI vinaya karavA dvArA ArAdhanA kare. 78 mAtra ekavAra nahi, paraMtu nirjarAne mATe vAraMvAra vinaya karavA dvArA sAdhu emane saMtoSa pamADe. ''jJAnAdi phalonI apekSAe paNa saMtoSa pamADe." evuM nahi. (''A gurune saMtoSa pamADIza to mane emanI pAsethI zrutajJAna maLaze.' evA prakAranI icchAthI emane khuza nahi karavA. paraMtu ''e mane kaMIpaNa Ape ke na Ape paraMtu emanI sevA karavAthI mane to nirjarA maLavAnI ja che." evI bhAvanAthI emane khuza karavA.) (9/1/16) gAthArtha - medhAvI subhASitane sAMbhaLIne apramatta thaI AcAryanI zuzruSA kare, anekaguNone ArAdhIne te anuttara siddhine pAme. (9/1/17) TIkArtha - medhAvI = buddhimAna = maryAdAvAna. sAdhue gurunI ArAdhanAnAM phaLanuM nirUpaNa karanArA evA subhASitone = suMdaravacanone sAMbhaLIne AcAryAdinI sevA karavI joIe. nidrA vagere pramAda vinAno te temanI AjJAne kare. je A pramANe gurunI zuzrUSAmAM lIna che, te jJAnAdi aneka guNone ArAdhIne anuttara = jenI pachI koI siddhi nathI evI siddhine eTale ke muktine pAme che. A muktine e tarata ja pAme ke sukula vagerenI paraMparAthI pAme. vrImi e zabda pUrvanI jema samajavo. A sUtrArtha che. (9/1/17) have vizeSathI lokottaravinayanA phaLane batAve che - gAthArtha - jeo AcArya-upAdhyAyanA zuzruSAvacanane ka2nA2A che, teonI zikSA jalasikta vRkSonI jema vadhe che. (9/2/12) TIkArtha - AcArya ane upAdhyAya pratIta ja che, teonA zuzruSAvacanane karanArA eTale ke pUjApradhAna evA vacanakaraNanAM svabhAvavALA jeo che. (arthAt emanuM vacana pALe e emanA pratyenAM bahumAna-vinayAdipUrvaka pALe. veTha utAravA rUpe, tiraskArathI vacanapAlana nahi...) puNyazALI evA teonI grahaNazikSA ane AsevanazikSA rUpI bhAvArthAtmaka zikSA vRddhi pAme che. A viSayamAM dRSTAnta kahe che ke jema jalathI siMcAyelA vRkSo vRddhi pAme che tema. (9/2/12)
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya vaLI A vastu manamAM rAkhIne vinaya karavo joIe....e vAta kahe che - gAthArtha - potAne mATe ke parane mATe upabhogane mATe, AlokanAM kAraNe gRhastho zilpone ane naipuNyane zIkhe che. (9/2/13) TIkArya - gRhastho - asaMyato "AnA vaDe mArI AjIvikA thaze." ema potAnA mATe tathA "huM A (zIkhIne) mArA putrane zIkhavADI daIza." ema parane mATe, kuMbhAranI kriyA vagere zilpone ane citrakalA vagere rUpa nipuNatAone annapAnAdinA bhogane mATe zIkhe che. A badhuM Aloka mATe kare che. zikSane e adhyAhArathI levuM. (9/2/13) gAthArtha - zIkhatAM, joDAyelA, lalitendriyavALA teo jene mATe baMdha, raudra vadha ane dAruNa paritApa prApta kare. (9/2/14) TIkArya - zIkhAtA evA zilpAdinA nimitte teo sAMkaLa vagere vaDe baMdhane, cAbuka vagere vaDe ghora vadhane, tathA A badhAthI utpanna thayelA bhayaMkara paritApane, ane tiraskArAdinAM vacanathI utpanna thayelA paritApane guru pAsethI pAme che. teo zilpAdinA grahaNamAM joDAyelA che, lalitendriya = garbhazrImaMta rAjaputra vagere che. (AvA rAjaputrAdi paNa AlokasaMbaMdhI zilpAdi zIkhatI vakhate A badhuM ja sahana kare che...) (9/2/14) gAthArtha - teo paNa tuSTa nirdezavALA chatAM te zilpane kAraNe te gurune pUje che, satkAre che, namaskAra kare che. (9/2/15) TIkArya - Ivara = alpakAlIna = Alaukika zilpAdine zIkhatAM evA paNa teo baMdhAdine karanAra evA paNa te gurune pUje che. arthAt sAmAnyathI madhuravacanathI abhinaMdana ApavA dvArA gurune pUje che. e paNa te ivarazilpane mATe pUje che. tathA vastrAdithI satkAre che. hAtha joDavA vagere dvArA namaskAra kare che. "A guru pAsethI A maLe che." ema khuza thayelA ane temanI AjJAnuM pAlana karatAM teo A pUjAdi kare che. (9/2/15) jo AvAo paNa te gurune pUje che, to pachI - gAthArtha - je zratagrAhI, anaMtahitakAmI che, teNe zuM? (tenI zI vAta karavI?) tethI AcArya je kahe, bhikSu tene na ullaMghe. (9/2/16). TIkArya - je sAdhu paramapuruSe banAvelA = kahelA evA AgamanuM grahaNa karavAnI abhilASAvALo che, anaMtahitane = mokSane icchanAro che...tenI zuM vAta karavI ? arthAt eNe to avazya gurujanone pUjavA joIe.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 gurunuM mAhAbhya Ave che, tethI AcArya je kaMIpaNa aneka prakAranuM kathana kare, sAdhu te AcArya-vacanane ullaMghe nahi. arthAt te vacana yukta hovAthI badhuM ja svIkAre. (9/2/16) vinayanA upAya kahe che - gAthArtha - nIcI zayyA, gati, sthAna, nIcA Asano, pagamAM nIce namIne vaMdana karavA, nIce namIne aMjali karavI. (9/2/17). TIkArtha - sAdhue AcAryanAM saMthArA karatAM potAno saMthAro nIco karavo joIe. ema AcAryanI gati karatA potAnI gati nIcI karavI joIe. arthAt temanI pAchaLa cAlavuM. paNa pAchaLa paNa ghaNe dUra ke ghaNAM jhaDapathI na cAlavuM. ema AcAryanA sthAna karatAM potAnuM sthAna nIcuM rAkhavuM. eTale ke AcArya jyAM bese, tenAthI vadhu nIcA sthAnamAM besavuM. tathA kyAreka kAraNa AvI paDe ane pIThaka upara, pATalAdi upara besavuM paDe, to te AcArya (potAnA pATalAdi upara) besI jAya e bAda temanI rajA laI emanA karatAM nAnA-nIcA pATalAdi upara bese. paNa emanI rajA vinA na bese. tathA sArI rIte mastaka namAvIne AcAryanA be pagane vaMde, paNa avajJAthI na vaMde. tathA koIka prazna pUchavAdi kArya AvI paDe tyAre namrakAyAvALo thaIne hAtha joDe. paNa huThAnI jema akkaDa ja na rahe. (9/2/17) A pramANe kAyavinayane kahIne vANIvinayane kahe che - gAthArtha - kAyAthI tathA upadhithI paNa saMghaTTo thAya to bolavuM ke "mAro aparAdha kSamA karo. pharI nahi karuM." (9/2/18) TIkArya - tevA prakAranA pradezamAM beThelA AcAryane koIpaNa rIte zarIrathI saMghaTTo thaI jAya tathA kapaDA vagere upadhithI koIka rIte sparza thaI jAya to micchAmidukkaDa karavApUrvaka vaMdana karIne kahevuM ke "mandabhAgyavALA mAro A aparAdha kSamA karo. pharIthI huM AvuM nahi karuM..." (9/2/18) buddhimAna sAdhu A vinaya jAte ja kare, paNa je maMdabuddhivALo hoya te kevI rIte karaze? e have batAve che - gAthArtha - gaLIyo baLada pratodathI prerAyelo chato rathane vahana kare che. ema durbaddhivALo kAryone mATe kahevAyelo kahevAyelo chato kare che. (9/2/19) TIkArya - rathika = gADAvALo gaLIyAbaLadane ArAdaMDa rU5 pratodathI vIMdhe, mAre, prere....eTale (ArAdaMDa eTale baLadAdi pazuone preravA-mAravA mATe gADAvALAo je rAkhe che...te.) e vIMdhAyelo gaLIyo baLada kyAMka rathane laI jAya.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya 81 ema duSTabaLada jevo je ahitane vahana karanArI buddhivALo ziSya hoya te AcAryAdinA kAryone vAraMvAra kahevAyelo chato kare che, athavA to AcAryone gamelA kAryone kare che ane bIjA pAse karAve che. (Azaya e che ke vijJAnuM zabda gAthAmAM che, eno tyAnAM zabda lo, to AcAryAdinA...ema artha thAya. paNa AcAryAdinA kAryone kare. ema "kAryone zabda to adhyAhArathI samajavo paDe. eTale tyAna ema zabda paNa laI zakAya. eno artha e ke AcAryone gamelA kAryo...prati nA be artha karelA che. nijhAvita eTale svayaM e kArya kare. prayu eTale anyone paNa e kAryamAM joDe.) (9/2/19) paNa A rIte vAraMvAra kahevAyAthI karAyelA A kAryo sArA nahi. e vAta kahe che - gAthArtha - kAla, chaMda, upacArane jANIne hetuo vaDe te te upAyathI tene tene saMpAdita kare. (9/2/20) TIkArca - zaradaRtu vagere kALa, AcAryanI icchA e chanda, AcAryAdine prasanna karavAno prakAra e upacAra, 2 zabdathI deza vagere paNa laI levA. A badhuM jANIne te te kAryane anurUpa evA kAraNo vaDe gRhasthAvarjana vagere upAyathI AcAryane pittahara vagere azanAdi ApavA joIe. (kAlAdi jANIne e pramANe AcAryAnukULa vastuno nirNaya karavo...e pachI e vastu meLavavA mATe te te upAyo AdaravA.) jemake zarada vagere kALamAM pittane harI le vagere prakAranuM bhojana ApavuM, pravAtanivAta vagere rUpa zavyA karavI (bahupavanavALI ke pavana vinAnI vagere...) athavA icchAne anukULa vastu ApavI. eTale ke jemane je hitakArI hoya ane emane gamatuM paNa hoya te temane ApavuM. upacAra = ArAdhanAprakAra. te A pramANe - anukULa bolavuM, zAstrono abhyAsa karavo, vaiyAvacca karavI vagere. dezanI apekSAe A pramANe ke anUpadeza vagerene ucita vastu ApavI. (bhejavALo deza te anUpadeza.) tathA anurUpa kAraNo vaDe A pramANe ke niSThIvana vagere hetuo (vAraMvAra kaphanA gaLaphA pyAlAdimAM ghUMkavA...) dvArA zleSmanI adhikatAne jANIne tene ucita vastunuM saMpAdana kare. ((1) kALa (2) chanda (3) upacAra (4) deza (5) hetuo...A badhA anusAra
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmya 82 AcAryanI bhakti kevI rIte karavI ? e atre batAveluM che.) (9/2/20) vinayanuM phaLa kahevA dvArA upasaMhAra karatA kahe che - gAthArtha - je vaLI gurunI AjJAmAM vartanArA, zrutadharmArtha, vinayamAM kovida che, teo A duruttara oghane tarIne, karmane khapAvIne uttama gatimAM gayA che, ema huM kahuM chuM. (9/2/23) TIkArtha - AcAryAdinI AjJAmAM rahenArA, tathA dharmanA artho jemaNe sAMbhaLelA che tevA eTale ke gItArtha...ahIM gAthAmAM zrRtArthadhamAM: lakheluM che, e prAkRtazailInA lIdhe jANavuM. eTale eno artha Ama joDavo ke zrutadhaff: = gItArthI..... tathA karavA yogya vinayamAM hoMziyAra... je AvA prakAranA che, te mahAsattvazALIo pratyakSathI dekhAtA, duHkhethI tarI zakAya evA saMsArasamudrane jANe ke tarIne eTale ke caramabhava ane kevalipaNAne pAmIne tyArabAda bhavopagrAhI nAmanAM saghaLA karmone khapAvIne siddhi nAmanI uttamagatine pAmelA che. (saMsA2 tarIne, karmakSaya karIne .A krama UMdho lAge, kemake pahelAM karmono kSaya thAya, pachI siddhiprApti rUpI saMsArataraNa thAya. eTale ja vRttikAre tIr va tIAM ema lakheluM che. Azaya e ke caramabhava ane kevalipaNuM pAme eTale e tarelA jevA ja gaNAya. emane mATe tIrvAM zabda vAparelo che. teo e pachI paNa karmakSaya kare ane mokSa pAme.) ''A pramANe huM kahuM chuM" eno artha pUrvanI jema samajI levo.(9/2/23) have trIjo uddezo AraMbhAya che. A uddezAmAM vinayI pUjya che e dekhADatAM kahe che - gAthArtha - AhitAgni jema agnine, tema AcAryane sevato pratijAgaraNa kare. Alokita, iMgita jANIne je chaMdane ArAdhe te pUjya che. (9/3/1) TIkArtha - jema brAhmaNa agnine seve, ema AcAryanI samyak sevA karato sAdhu te te kAryo karavA dvArA temano upacAra kare = vinaya kare = bhakti kare. AcArya eTale sUtra ane arthane ApanAra, athavA to temanA jevA ja je bIjA moTA sAdhu hoya te samajavA. AhitAgni eTale brAhmaNa. (brAhmaNo agnimAM ghI vagerenuM AdhAna kare...) prazna : bahAhimanI.... e vagere zloka dvArA AhitAgninI = brAhmaNanI vAta pUrve kIdhelI ja che. pharI zA mATe kahI ?
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya uttaraH sAcI vAta che tamArI. paraMtu te vAta AcAryane AzrayIne ja karelI. A vAta to ratnAdhikane AzrayIne paNa kahevAya che. AgaLa kaheze paNa kharA ke ratnAdhikone viSe vinaya karavo, vagere. pratijAgaraNanA = upacAranA = bhaktinA upAyane kahe che - AcAryasaMbaMdhI Alokti ane iMgitane jANIne je sAdhu AcAryanA abhiprAyane ArAdhe (emanI icchA pramANe kare) te pUjaya che. Alokita eTale AcArya AMkhovaDe je jue, darzana kare te. igita eTale anyathAvRtti = pUrvenA vartana karatAM judA prakAranuM vartana. AlokitamAM...dA.ta. ThaMDI paDatI hoya tyAre AcArya vastra tarapha avalokana kare, e vakhate sAdhu vastra lAvavAmAM pravRtti kare. iMgita...dA.ta. AcArya kapha vagerenuM niSThIvana kare, thuMke (sthAthyAdi vakhate je vartana hoya, enA karatAM viparIta vartana che...) tyAre suMTha vagere lAvavA dvArA AcAryanA abhiprAyane anusare. Avo je che, te AvA prakArano sAdhu pUjAne yogya che, kalyANabhAgI che. (9/3/1) prakrAntanA = vinayanAM adhikAramAM ja kahe che - gAthArtha - zuzraSAvALo AcArane mATe vinaya kare. vAkyagrahaNa karIne yathopadiSTane icchato gurunI AzAtanA na kare, te pUjaya che. (9/3/2) TIkArtha - ""A AcArya zuM kaheze ?" e pramANe emanA vacanone icchato sAdhu jJAnAdi AcAronA nimitte uktalakSaNavALA vinayane kare. (enAthI jJAnAcArAdinI prApti thavAnI ja, prasanna guru pAsethI badhuM maLe...) tyArabAda te guru upadeza kahe eTale e AcAryasaMbaMdhI vAkyane grahaNa karIne, temanA kahevA pramANe ja karavAne icchato, mAyA rahita, zraddhAthI karavAne icchato te vinaya kare. AnAthI viparIta karavA dvArA gurunI ja AzAtanA thAya, paNa evuM ja nathI karato te ja pUjya che. (9/3/2)" (saTIka dazavaikAlikasUtranA munizrI guNavaMtavijayajI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) zrIbhadrabAhusvAmI racita AvazyakaniyuktimAM kahyuM che -
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 gurunuM mAhAbhya gurune khuza karavAthI, gurubhaktithI ane vinayathI ziSya icchita sUtra-arthanA pArane zIdhra pAme che. (710) zrI zAMtisUrijI racita dharmaratnaprakaraNamAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - "gurunI avajJA karanAro je kaMIka azakya paNa kAryanI zarUAta kare che, zivabhUtinI jema enI e zarUAta mahAmohane lIdhe sArI nathI. (11) TIkArya - je koI maMdamativALo sAdhu gurunI eTale dharmAcAryanI avagaNanA karato eTale A guru hIna AcAravALA che ema avajJAthI joto chato azakya eTale kALa ane saMghayaNane anucita evA paNa jinakalpa vagere anuSThAna karavAnI zarUAta kare che. gAthAmAM Apa zabda che mATe zakya evuM paNa kAMIka vigaIno tyAga vagere ke je guruo vaDe nahIM karAtuM evuM ja anuSThAna, nahIM ke sarva, ema jANavuM. te maMdamati sAdhu zivabhUtinI jema eTale pahelA digaMbaranI jema mahAmohane lIdhe sArA AraMbhavALo nathI ja. abhiprAya e che ke akRtajJatA ane ajJAnanA adhikapaNA vinA koI paNa mANasa parama upakArI gurunI chAyAno nAza karavA utsAhI thato nathI. bhAvArtha kathAnakathI jANavo. gurunI avajJA karIne potAne caDhiyAto batAvavA pravRtta thayo hovAthI enAmAM mahAmoha jANavo. gurunI AjJA mujaba zAsananI unnati karanArA, labdhi ane prasiddhithI nirapekSa sAdhu adhika tapa, AtApanA vagere kare te vIryAcAranI ArAdhanArUpa hovAthI guNakArI ja che. (119) gAthArtha - gurunA caraNanI sevAmAM tatpara ane gurunI AjJA pALavAmAM tenI ja icchAvALo yati cAritrano bhAra dhAraNa karavAmAM samartha thAya che, anyathA avazya thato nathI. (126) TIkArtha - ahIM koI zaMkA kare ke pUrvanA AcAryoe cAritrInAM cha ja liMgo kahyAM che. te viSe kahyuM che ke "mArgAnusArI, zraddhAvALo, prajJApanIya, kriyAmAM tatpara, guNAnurAgI ane zakyAraMbhI e cha liMgavALo bhAvasAdhu hoya che." to A sAtamuM liMga ahIM kema kahyuM? teno javAba e che je - upadezapada zAstramAM liMga kahI rahyA pachI A liMga paNa kahyuM ja che. te A pramANe "A dhanya bhAvasAdhunAM sarve liMgo che, tathA gurunI AjJAnuM saMpAdana karavuM e paNa ahIM gamaka (bhAvasAdhune jaNAvanAruM) liMga che. (200)" ATalo vistAra basa che. have cAlatI gAthAnI vyAkhyA kare che. guru chatrIsa guNothI yukta hoya che. te A pramANe - (1) Arya dezamAM utpanna thayelA hoya. te gurunA vacana sukhethI samajI zake che athavA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmA tenA vacana guru sukhethI samajI zake che. (2) uttama kuLamAM utpanna thayelA hoya. pitAnuM hoya te kuLa kahevAya - ikvAku vagere. uttama kuLamAM utpanna thayela upADelA bhArane vahana karavAmAM thAkato nathI. (3) uttama jAtimAM utpanna thayelA hoya. mAtAnI hoya te jAti kahevAya. uttama jAtivALA vinaya vagere guNovALA hoya che. (4) sArA rUpavALA hoya. jyAM AkRti hoya tyAM guNa hoya - e nyAye rUpanuM grahaNa karyuM. (pa-6) uttama saMghayaNavALA hoya, dhIrajavALA hoya. te vyAkhyAna vageremAM kheda na pAme. (7) anAzaMsI - zrotAo pAsethI vastra vagerenI icchA na rAkhe. (8) avikalthana - hitakArI ane parimita bolanArA hoya. (9) amAyI - vizvAsa karavA yogya hoya. (10) sthiraparipATi - zAstrone khUba paricita karyA hoya. te sUtra-arthane bhUle nahIM. (11) grAhyavAkya - badhe emanI AjJAnuM pAlana thatuM hoya. (12) jitaparSad - rAjA vagerenI sabhAmAM paNa kSobha na pAme. (13) jitanidra - nidrAnA pramAdamAM paDelA ziSyone sukhethI samajAvI zake. (14) madhyastha - ziSyo para samAna manavALA hoya. (15, 16, 17) deza-kALa-bhAvane jANe - te sukhethI guNavAna deza vageremAM vicare. (18) Asagnalabdhapratibha-paravAdIne tarata javAba ApI zake. (19) judA judA dezonI bhASAne jANe-te judA judA dezomAM janmelA ziSyone sukhethI samajAve che. (20-24) jJAnAcAra vagere pAMca AcArothI yukta hoya. temanA vacana para zraddhA bese. (25) sUtra, artha ane bannenI vidhine jANe. utsarga - apavAdanA vistArane barAbara samajAve.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya ' (26-29) AharaNa, hetu, kAraNa ane nayomAM hoMziyAra hoya. te sukhethI Amano prayoga kare che. AharaNa eTale daSTAMta. anvaya-vyatirekavALo hoya te hetu. daSTAMta vagerethI rahita yukti te kAraNa. naigama vagere nayo che. (30) grAhaNAkuzaLa - te ziSyone ghaNI yuktiothI samajAve che. (31-32) svasiddhAMta ane parasiddhAMtane jANanArA hoya. te sukhethI tenA maMDana ane khaMDana kare che. (33) gaMbhIra - koI emanA aMdaranA bhAvane jANI na zake evA hoya. (34) dIptimAna - bIjA temano parAbhava na karI zake. (35) ziva-kalyANamAM kAraNabhUta hoya. teo jyAM rahelA hoya te dezamAM mArI vagere zAMta thaI jAya. (36) saumya - badhA lokonA mana ane AMkhane game tevA hoya. AvA vinaya vagere aneka guNothI yukta evA guru arihaMtaprabhunA zAsananA sArane kahevA mATe yogya che, eTale ke zAstronI vAcanA (pravacana) ApavA mATe yogya che. athavA A rIte chatrIza guNo che - jenI pAse gaNa eTale ke gaccha che te gaNI eTale ke AcArya. temanI saMpatti eTale samRddhi ATha prakAranI che - (1) AcArasaMpatti (2) zrutasaMpatti (3) zarIrasaMpatti (4) vacanasaMpatti (5) vAcanAsaMpatti (6) atisaMpatti (7) prayogamatisaMpatti (8) saMgrahaparijJAsaMpatti A darekanA cAra prakAra che. eTale 8 x 4 = 32 AcAryanA guNo thAya. vinayanA cAra prakAra che. eTale kula 36 guNo thAya. (1) AcArasaMpatti - AcArarUpI saMpatti te AcArasaMpatti. te cAra prakAranI che. te A pramANe(i) saMyamadhuvayogayuktatA - cAritramAM haMmezA samAdhipUrvakano upayoga hovApaNuM.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAbhya (i) asaMpragraha - potAnA jAti vagerenA abhimAnarUpa Agrahane varjavo. (i) aniyatavRtti - aniyata vihAra karavo. (iv) vRddhazIlatA - zarIranuM ane mananuM nirvikArIpaNuM. (2) zrutasaMpatti - te cAra prakAranI che - (i) bahuzrutatA - yugamAM pradhAna (mukhya) evA badhA zAstro jaNavApaNuM. (i) paricitasUtratA - utkramathI ane kramathI bhaNavA vagere vaDe sUtro sthira hovApaNuM. (ii) vicitrasUtratA - svasiddhAMta, parasiddhAMta vagerenA zAstrone jANavApaNuM. (iv) ghoSavizuddhikaraNatA - udAtta vagere ghoSane jANavAne lIdhe tenI vizuddhi karavApaNuM. (3) zarIrasaMpatti - te cAra prakAranI che - (i) ArohapariNAyuktatA - zarIrano laMbAI vagere vistAra ucita hovo. (i) anavatrapyatA - lajjA thAya tevA zarIranA aMgo na hovA. (ii) paripUrNayitA - AMkha vegera indriyo haNAyelI na hovI. (iv) sthirasaMhananatA - tapa vagere karavAmAM zakti hovI. (4) vacanasaMpatti - te cAra prakAranI che(i) AdeyavacanatA - temanuM vacana bIjA mAne. (ii) madhuravacanatA - mIThA vacano bolavA. (ii) anizritavacanatA - rAga-dveSa vinA madhyastha vacana bolavA. (iv) asaMdigdhavacanatA - temanA vacanamAM bIjAne zaMkA na thAya. (5) vAcanasaMpatti - te cAra prakAranI che(i) vidivodezane - pariNAmaka vagere ziSyane jANIne zAstrono uddeza karavo. (i) vidivA samudezana - pariNAmaka vagere ziSyane jANIne zAstrono samudeza karavo. (ii) parinirvANyavAcanA - pUrve ApelA AlAvA ziSyane samajAvIne pharI sUtra ApavA.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 gurunuM mAhAbhya (W) arthanirvApaNA - AgaLa-pAchaLa saMgata thAya te rIte artha samajAvavA. (6) matisaMpatti - te cAra prakAranI che - (i) avagraha - A kaMIka che evo atiavyakta bodha thavo. (i) ihA - A vastu AvI hovI joIe - evI saMbhAvanArUpa bodha thavo. (ii) apAya - A vastu A ja che - evo nizcayarUpa bodha thavo. (iv) dhAraNA - nirNita vastune smRtirUpe dhArI rAkhavI. (7) prayogamatisaMpatti - prayoga eTale vAdamudrA. prayogamatisaMpatti cAra prakAre che - (i) AtmaparijJAna - vAda vagerenA sAmarthyanA viSayamAM potAnI zakti jANavI. (i) puruSaparijJAna - zuM A vAdI sAMkhya che ke bauddha che? vagere jANavuM. (ii) kSetraparijJAna - zuM A kSetra mAyAnI bahulatAvALuM che ke saraLa che? zuM A kSetra sAdhuothI bhAvita che ke nahIM? vagere jANavuM. (iv) vastujJAna - zuM A rAjA, maMtrI, sabhAjano vagere bhadrika che ke nahIM? te jANavuM. (8) saMgrahaparijJAsaMpatti - saMgraha eTale svIkAravuM. tenA jJAnarUpI saMpatti te saMgraha parijJAsaMpatti. te cAra prakAranI che - (i) pIThaphalakAdiviSayaka - pATa, pATalA vagere saMbaMdhI. (i) bAlAdiyogyakSetraviSayaka - bALa vagerene yogya kSetra saMbaMdhI. (i) yathAsamaya svAdhyAyAdiviSayaka - ucita samaye svAdhyAya vagere saMbaMdhI. (iv) yathocitavinayAdiviSayaka - ucita vinaya vagere saMbaMdhI. | vinayanA cAra prakAra che - (1) AcAravinaya - te cAra prakAre che(i) saMyamasAmAcArI - pRthvIkAyanI rakSA vagere sattara prakAranA saMyamanuM svayaM pAlana karavuM, bIjA pAse pAlana karAvavuM, sIdAtAne sthira karavA, prayatnazIlanI anumodanA karavI. (i) tapasAmAcArI - paknI vageremAM upavAsa vagere tapa pote karavo ane bIjA pAse
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmya karAvavo. 89 (iii) gaNasAmAcArI - paDilehaNa vageremAM ane bALa, glAna vagerenI vaiyAvacca vageremAM sIdAtAM gaNane pravartAvavo ane pote paNa udyama karavo. (iv) ekAkIvihArasAmAcArI - ekAkIvihAranI pratimAne svayaM svIkAravI ane bIjAne svIkAra karAvavI. (2) zrutavinaya - te cAra prakAre che (i) sUtragrAhaNA - sUtra ApavA (ii) arthazrAvaNA - artha samajAvavA. (iii) hitavAcanA - yogyatA pramANe vAcanA ApavI. (iv) niHzeSavAcanA - samApti sudhI pUrI vAcanA ApavI. (3) vikSepaNavinaya - te cAra prakAre che - (i) mithyAdaSTine mithyAtvamAMthI khaseDI jinazAsanamAM sthApavo. (ii) samyagdaSTine AraMbhamAMthI khaseDI cAritramAM sthApavo. (iii) dharmathI bhraSTa thayelAne dharmamAM sthApavo. (iv) cAritra svIkArela potAne ane bIjAne doSita AhAra-pANIthI aTakAvIne hita mATe sajja karavA. (4) doSanirghAtavinaya - te cAra prakAre che - (i) gusse thayelAno gusso dUra karavo. (ii) viSayo vagerenA doSavALAnA doSo dUra karavA. (iii) parasiddhAMta vagerenI kAMkSAvALAnI kAMkSAne chedavI. (iv) pote upara kahelA doSo vinAno hovAthI AtmAmAM ekAgra thavuM. Ama potAne ane bIjAne vinIta banAve te vinaya. A mAtra dizAsUcana che. vizeSa artha to vyavahArasUtramAMthI jANI levo. A badhA maLIne AcAryanA chatrIsa guNo thAya che. trIjI chatrIzI to A pramANe che -
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmya cha vrata - cha kAya - cha akalpa vagere e aDhAra, AcAra vagere ATha ane dasa prakAranuM prAyazcitta - Ama AcAryanA chatrIza guNo thAya che. cha vrata ane cha kAya jaNAyelA che. cha akalpa vagere A pramANe che - (1) akalpa - te be prakAre che - 90 (i) zikSakasthApanAakalpa - jeNe piMDa, zayyA, vastra ane pAtrAnI eSaNA na bhaNI hoya teNe lAvelA piMDa vagere sAdhune na kalpe. zeSakALamAM ayogyamumukSuone ane comAsAmAM yogya-ayogya banne mumukSuone prAyaH dIkSA na apAya. (ii) akalpasthApanAakalpa - doSita piMDa, zayyA, vastra, pAtra saMbaMdhI akalpa. - (2) gRhasthabhAjana - kAMsAnI vATakI vagere. (3) palaMga - mAcaDA vagere para besavuM. (4) niSadyA - gocarI mATe gharamAM pesIne sAdhunuM tyAM besavuM. (5) snAna - te be prakAre che - (i) dezasnAna - mAtra AMkhanI pAMpaNane ve te paNa dezasnAna che. = (ii) sarvasnAna - saMpUrNa za2I2ne dhovuM. (6) zobhA - vibhUSA karavI. A chanuM varjana karavuM. Ama aDhAra thayA. A aDhAra AcAryanA guNa eTalA mATe che ke emanA aparAdhomAM teo sArI rIte prAyazcittane jANe che. AcAravAna vagere ATha guNo pUrve kahyA mujaba jANavA. prAyazcitta dasa prakAre che. te A pramANe (1) AlocanAyogya - najIkanA gharamAMthI lAvela aticAra rahita bhikSA vagere gurune batAvavI. (2) pratikramaNayogya - anupayogathI pramArSyA vinAnI jagyAe thUMkavA vageremAM jIvahiMsA na thaI hoya to micchAmi dukkaDam ApavuM. (3) ubhayayogya - saMbhrama (utAvaLa), bhaya vagerethI badhA vratonA aticAramAM gurune kahevuM ane micchAmidukkaDam ApavuM.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurunuM mAhAtmya 91 (4) vivekayogya - saMyamacusta sAdhue upayoga pUrvaka vahorelA AhAra vagereno pachIthI azuddha che ema khyAla AvatAM tyAga karavo. (5) vyutsarga (kAussagga) yogya - javuM, AvavuM, vihAra vageremAM pacIsa zvAsocchvAsa vagere ciMtavavA. (6) tapayogya - je doSa sevyA pachI nIvi vagere cha mahinA sudhInA tapanuM prAyazcitta apAya te. (7) chedayogya - je doSa sevyA pachI pAMca divasa vagere paryAyano cheda karAya te. (8) mUlayogya - je doSa sevyA pachI pharI vratonuM AropaNa karAya te. (9) anavasthApyayogya - je doSa sevyA pachI anAcIrNa (ayogya) hovAthI vratomAM sthApita na karAya te. (10) pArAMcitayogya - je doSa sevyA pachI tapa, liMga, kSetra ane kALanA pArane pAme te. A cha vrata vagere badhA maLIne AcAryanA chatrIsaguNo thAya che. AvA guNothI yukta evA gurunA caraNanI sevA eTale samyak prakAre ArAdhanA karavI te, mAtra samIpe ja rahevuM ema nahIM. kahyuM che ke ''gurunI samIpe vasatA chatAM paNa jeo gurune anukULa thatA nathI, teo te gurunA sthAnathI atyaMta dUra rahe che eTale teo kadI gurunuM pada (sthAna) dhAraNa karI zakatA nathI, pAmavAnA ja nathI." te gurunI sevAmAM nizcayathI rakta hoya, kadApi gurue kaThora vacanavaDe tiraskAra karyo hoya to paNa guruno tyAga karavA icchato nathI, paraMtu kevaLa gurune viSe bahumAna ja kare che. te A pramANe '"azubha AcaraNa rUpI ghAmano nAza karanAra garunA mukharUpI malayAcala parvatamAMthI nIkaLelo vacananA rasarUpI caMdanano sparza koI dhanyanI upara ja paDe che.'" tathA '"je guru mane haMmezAM lajjA, dayA, saMyama, brahmacarya ane kalyANabhAgInuM vizodhisthAna (prAyazcitta) e sarvano upadeza ApyA kare che te gurune huM niraMtara pUjuM chuM. (dazavaikAlikasUtra 9/1/13)" tathA gurunI AjJAnI ArAdhanAmAM eTale guruno Adeza saMpAdana karavAmAM taslipsa eTale te ja Adezane pAmavAnI icchAthI gurunA AdezanI rAha joto temanI pAse ja rahe che, AvA prakArano yati eTale suvihita sAdhu caraNano bhA2 dhAraNa karavAmAM eTale cAritranA bhArano nirvAha karavAmAM zakta eTale samartha hoya che, ane anyathA eTale tenAthI viparIta AcaraNavALo sAdhu nizce samartha hoto nathI. (126)'
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 caMdraprajJaptinI vRttimAM zrImalayagirisUri mahArAje kahyuM che - 'AnAthI e jaNAve che ke ahIM jeNe sArI rIte zAstro bhaNyA che - evA paNa ziSya gurunI rajA maLyA pachI bIjAne tattvono upadeza Apavo, gurunI rajA meLavyA vinA nahIM.' Ama aneka graMthomAM gurunuM ghaNuM mahattva batAvyuM che. tethI graMthakAre potAnA ane bIjAnA hRdayamAM gurunA vinaya-bahumAna pragaTAvavA ane gurunuM mahattva samajAvavA ghaNA vistArathI gurunA guNo kahyAM che. A graMtha bhaNIne ApaNe guru pratye ajoDa vinayabahumAna pragaTa karavA. (1) + + gurunuM mAhAtmya micchppavAhe ratto logo, paramatthajANao thovo / gurugAravehi rasiA suddhaM maggaM na bUrhati // loko khoTA pravAhanA rAgI che. vAstavikatAne jANanArA thoDA che. bhAre gAravonA rasIyA jIvo zuddha mArgane samajatA nathI. Alassa 1 moha 2 vannA 3 thaMbhA 4 kohA 5 pamAya 6 kiviNattA 7 / bhaya 8 sogA 9 annANA 10 vakkheva 11 kutUhalA 12 ramaNA 13 // (1) ALasa, (2) moha, (3) avajJA, (4) abhimAna, (5) krodha, (6) pramAda, (7) kRpaNatA, (8) bhaya, (9) zoka, (10) ajJAna, (11) vyAkSepa (vyagratA / vyAkulatA), (12) kutUhala ane (13) krIDA - A AtmAnA tera zatruo che. + cullaga 1 pAsaga 2 dhanne 3 jUe 4 rayaNe 5 ya sumiNa 6 cakke 7 ya / kumma 8 juge 9 paramANU 10 dasa diTTaMtA maNualaMbhe // (1) bhojana, (2) pAsA, (3) dhAnya, (4) jugAra, (5) ratna, (6) svapna, (7) cakra, (8) kAcabo, (9) dhUMsarI, (10) paramANu - manuSyabhavanI durlabhatA samajAvavA mATe A 10 dRSTAMto che.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamA SaTtrizikA atha guruguNaSaTtriMzatSaTtrizikAsu prathamAM SaTtrizikAmAha mUlam - cauvihadesaNakahadhammabhAvaNAsAraNAikusalamaI / caDavihacaujhANaviU, chattIsaguNo gurU jayau // 2 // chAyA - caturvidhadezanAkathAdha-rmabhAvanAsmAraNAdikuzalamatiH / caturvidhacaturdhyAnavid, SaTtriMzadguNo gururjayatu // 2 // premIyA vRttiH - caturvidhadezanAka thAdharmabhAvanAsmAraNAdikuzalamatiHcaturvidhAsu dezanAsu, caturvidhAsu kathAsu, caturvidheSu dharmeSu, caturvidhAsu bhAvanAsu, caturvidhAsu smAraNAdiSu kuzalA caturA matiH prajJA yasyeti tathA, tathA caturvidhacaturdhyAnavid-pratyekaM pratyekaM caturvidhAni catvAri dhyAnAni vettIti tathA, itthaM SaTtriMzadguNaH- SaTtriMzatsaGkhyA guNA yasyeti tathA, guruH - prAguktazabdArthaH, jayatu sarvatrA'skhalitaprasaro bhavatviti saGkSepArthaH / vistarArthastvayam - dezanA - parapratipAdanaparA vacanapaddhatiH / sA caturvidhA / tadyathA 1 AkSepiNI, 2 vikSepiNI, 3 saMvejanI 4 nirvedinI ca / etAsAM svarUpamagre caturvidhakathAvivaraNe pradarzayiSyate / - kathyate iti kathA / sA caturvidhA / tadyathA 1 arthakathA, 2 kAmakathA, 3 dharmakathA 4 mizrakathA ca / etAsAM svarUpamevaM pratipAditaM zrIdazavaikAlikasUtratRtIyAdhyayananiryuktau tasyAzca hAribhadrIyavRttau - 'sAmprataM kathAmAha - 1 atthakahA kAmakahA dhammakahA ceva mIsiyA ya kahA / to ekkekkAdi ya NegavihA hoi nAyavvA // 188 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 vijjAsippamuvAo aNiveo saMcao ya dakkhattaM / sAmaM daMDo bheo uvappayANaM ca atthakahA // 189 // satthAhasuo dakkhattaNeNa seTThIsuo ya rUveNaM / buddhIeN amaccasuo jIvai punnerhi rAyasuo // 190 // dakkhattaNayaM purisassa paMcagaM saigamAhu suMderaM / buddhI puNa sAhassA sayasAhassAiM punnAI // 191 // (chAyA - arthakathA kAmakathA dharmakathA caiva mizritA ca kathA | ataH ekaikApi ca anekavidhA bhavati jJAtavyA // 188 // vidyA zilpamupAyaH anirvedaH saMcayazca dakSatvam / sAma daNDo bhedaH upapradAnaM ca arthakathA // 189 // sArthavAhasutaH dakSatvena zreSThisutazca rUpeNa / buddhyA amAtyasuto jIvati puNyaiH rAjasutaH // 190 // dakSatvaM puruSasya paJcakaM zatikamAhuH saundaryam / buddhiH punaH sahasravatI zatasahasrANi puNyAni // 191 // ) caturvidhA vyAkhyA 'arthakathe 'ti vidyAdirarthastatpradhAnA kathA'rthakathA, evaM kAmakathA dharmakathA caiva mizrA ca kathA, ata AsAM kathAnAM caikaikApi ca kathA anekavidhA bhavati jJAtavyetyupanyastagAthArthaH // 188 // - adhunA'rthakathAmAha-vidyA zilpaM upAyo'nirvedaH saJcayazca dakSatvaM sAma daNDo bheda upapradAnaM cArthakathA, arthapradhAnatvAdityakSarArthaH, bhAvArthastu vRddhavivaraNAdavaseyaH, taccedamvijjaM paDucca'tthakahA jo vijjAe atthaM uvajjiNati, jA egeNa vijjA sAhiyA sA tassa paMcayaM paippabhAyaM dei, jahA vA saccaissa vijjAharacakkavaTTissa vijjApabhAveNa bhogA uvaNayA, saccaissa uppattI jahA ya saDDhakule'vatthito jahA ya mahesaro nAmaM kayaM evaM niravasesaM jahAvassae jogasaMgahesu tahA bhANiyavvaM, vijjatti gayaM / iyANi sippatti, sippeNattho uvajjiitti, ettha udAharaNaM kokkAso jahAvassae, sippetti gayaM / iyANi uvAetti, ettha diTTaMto cANakko, jahA cANakkeNa nANAvihehiM uvAyehiM attho uvajjio, kahaM ? do majjha dhAurattAo0, eyaMpi akkhANayaM jahAvassae tahA bhANiyavvaM / uvAe tti gayaM / iyANi aNivve saMcae ya ekkameva udAharaNaM mammaNavANio, sovi jahAvassae tahA bhANiyavvo /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhA kathA (chAyA - vidyA pratItyArthakathA yo vidyayA'rthamupArjayati, yA ekena vidyA sAdhitA sA tasmai paJcakaM pratiprabhAtaM dadAti, yathA vA satyakeH vidyAdharacakravatino vidyAprabhAveNa bhogA upanatAH, satyake: utpattiryathA ca zrAddhakule'vasthito yathA ca mahezvaro nAma kRtaM, etanniravazeSaM yathA''vazyake yogasaGgraheSu tathA bhaNitavyaM, vidyeti gatam / idAnIM zilpamiti, zilpenArtha upAya'te iti, atrodAharaNaM kokAzo yathA''vazyake, zilpamiti gatam / idAnImupAya iti, atra dRSTAntazcANakyaH, yathA cANakyena bahuvidhairupAyairartha upArjitaH, kathaM ?, dve mama dhAturakte0, etadapyAkhyAnakaM yathAvazyake tathA bhaNitavyam / upAya iti gatam / idAnImanirvede saMcaye ca ekamevodAharaNaM mammaNavaNiga, so'pi yathAvazyake tathA bhaNitavyaH / ) sAmprataM dakSatvaM tatsaprasaGgamAha-dakSatvaM puruSasya sArthavAhasutasya paJcagamitipaJcarUpakaphalaM, zatikaM-zataphalamAhuH saundaryaM zreSThIputrasya, buddhiH punaH sahastravatI sahasraphalA mantriputrasya, zatasahasrANi puNyAni-zatasahasraphalAni rAjaputrasyeti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam - jahA baMbhadatto kumAro kumArAmaccaputto seTTiputto satthavAhaputto, ee cauro'vi paropparaM ullAvei-jahA ko bhe keNa jIvai ?, tattha rAyaputteNa bhaNiyaM-ahaM punnehiM jIvAmi, kumArAmaccaputteNa bhaNiyaM-ahaM buddhIe, seTThiputteNa bhaNiyaM-ahaM rUvassittaNeNa, satthavAhaputto bhaNai-ahaM dakkhattaNeNa, te bhaNaMti-annattha gaMtuM vinnANemo, te gayA annaM NayaraM jattha Na NajjaMti, ujjANe AvAsiyA, dakkhassa Adeso dinno, sigdhaM bhattaparivvayaM ANehi, so vIhiM gaMtuM egassa theravANiyayassa AvaNe Thio, tassa bahugA kaiyA eMti, taddivasaM kovi Usavo, so Na pahuppati puDae baMdheuM, (chAyA - yathA brahmadattaH kumAraH kumArAmAtyaputraH zreSThiputraH sArthavAhaputraH, ete catvAro'pi parasparamulpanti - yathA'smAkaM kaH kena jIvati ?, tatra rAjaputreNoktaM - ahaM puNyairjIvAmi, kumArAmAtyaputreNa bhaNitaM - ahaM buddhyA, zreSThiputreNa bhaNitaM - ahaM rUpitayA, sArthavAhaputro bhaNati - ahaM dakSatvena, te bhaNanti - anyatra gatvA parIkSAmahe, te gatA anyannagaraM yatra na jJAyante, udyAne AvAsitAH, dakSAyAdezo dattaH zIghraM bhaktaparivyayamAnaya, sa vIthIM gatvA ekasya sthaviravaNija ApaNe sthitaH, tasya bahavaH krayikA AyAnti, tadivase ko'pyutsavaH, sa na prabhavati puTikA barddha) tao satthavAhaputto dakkhattaNeNa jassa jaM uvaujjai lavaNatellaghayaguDasuMThimiriyaevamAi tassa taM dei, aivisiTTho lAho laddho, tuTTho bhaNai - tumhettha AgaMtuyA udAhu vatthavvayA ?, so
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 caturvidhA kathA bhaNai - AgaMtuyA, to amha gihe asaNapariggahaM karejjaha, so bhaNai - anne mama sahAyA ujjANe acchaMti, tehiM viNA nAhaM bhuMjAmi, teNa bhaNiyaM - savve'vi eMtu, AgayA, teNa tesiM bhattasamAlahaNataMbolAi uvauttaM taM paJcaNhaM rUvayANaM / biiyadivase rUvassI vaNiyaputto vuttoajja tume dAyavvo bhattaparivvao, evaM bhavautti, so uTheUNa gaNiyApADagaM gao appayaM maMDeuM, tattha ya devadattA nAma gaNiyA purisavesiNI bahUhiM rAyaputtaseTThiputtAdIhiM maggiyA Necchai, tassa ya taM rUvasamudayaM daTThaNa khubbhiyA, paDidAsiyAe gaMtUNa tIe mAUe kahiyaM jahA dAriyA suMdarajuvANe diTTi dei, tao sA bhaNai - bhaNa evaM mama gihamaNuvaroheNa ejjaha iheva bhattavelaM karejjaha, tahevAgayA saio davvavao ko| (chAyA - tataH sArthavAhaputro dakSatvena yadyasyopayujyate lavaNatailaghRtaguDazuNThImarIcyAdi tasmai taddadAti, ativiziSTo lAbho labdhaH, tuSTo bhaNati - yUyamatra AgantukA utAho vAstavyAH ?, sa bhaNati - AgantukAH, tadA'smAkaM gRhe'zanaparigrahaM kuryAta, sa bhaNati - anye mama sAhAyyakA udyAne tiSThanti taivinA nAhaM bhuje, tena bhaNitaM - sarve'pyAyAntu, AgatAH, tena teSAM bhaktasamAlabhanatAmbUlAdhupayuktaM yattadrUpakANAM paJcAnAm / dvitIyadivase rUpI vaNikputra uktaH - adya tvayA bhaktaparivyayo dAtavyaH, evaM bhavatviti, sa utthAya gaNikApATakaM gata AtmAnaM maNDayitvA, tatra ca devadattAnAmnI gaNikA puruSadveSiNI bahubhiH rAjaputrazreSThiputrAdibhirmAgitA necchati, tasya ca tat rUpasamudayaM dRSTvA kSubdhA, pratidAsyA gatvA tasyA mAtuH kathitaM yathA dArikA sundarayUni dRSTiM dadAti, tataH sA bhaNati - bhaNainaM mama gRhamanuparodhenAyA ihaiva bhaktavelAM kuryAH tathaivAgatAH zatiko dravyavyayaH kRtaH / ) taiyadivase buddhimanto amaccaputto saMdiTTo ajja tume bhattaparivvao dAyavvo, evaM havau tti, so gao karaNasAlaM, tattha ya taIo divaso vavahArassa chijjaMtassa, paricchejjaM na gacchai, do savattIo, tAsi bhattA uvarao, ekkAe putto atthi iyarI aputtA ya, sA taM dArayaM NeheNa uvacarai, bhaNai ya-mama putto, puttamAyA bhaNai ya-mama putto, tAsiM Na parichijjai, teNa bhaNiyaM - ahaM chiMdAmi vavahAraM, dArao duhA kajjau davvaMpi duhA eva, puttamAyA bhaNai - Na me davveNa kajjaM dArago'vi tIe bhavau jIvantaM pAsihAmi puttaM, iyarI tusiNiyA acchai, tAhe puttamAyAe diNNo, taheva sahassaM uvogo| cautthe divase rAyaputto bhaNio - ajja rAyaputta ! tumhehiM puNNAhiehiM jogavahaNaM vahiyavvaM, evaM bhavau tti, tao rAyaputto tesiM aMtiyAo NiggaMtuM ujjANe Thiyo, taMmi ya Nayare aputto rAyA mao, Aso ahivAsio, jIe rukkhachAyAe rAyaputto NivaNNo sA Na oyattati, tao AseNa tassovari ThAiUNa hiMsitaM, rAyA ya
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 caturvidhA kathA abhisitto, aNegANi sayasahassANi jAyANi, evaM atthuppattI bhavai / dakkhattaNaM ti dAraM gye| __ (chAyA - tRtIyadivase buddhimAn amAtyaputraH sandiSTaH - adya tvayA bhaktaparivyayo dAtavyaH, evaM bhavatviti, sa gataH karaNazAlAM, tatra ca tRtIyo divaso vyavahAraM chindataH, paricchedaM na gacchati, dve sapatnyau, tayorbharttAparataH, ekasyAH putro'sti itarA'putrA ca, sA taM dArakaM snehenopacarati bhaNati ca - mama putraH, putramAtA bhaNati ca - mama putraH, tayorna paricchidyate, tena bhaNitaM - ahaM chinadri vyavahAraM, dArako dvidhA kriyatAM dravyamapi dvidhaiva, putramAtA bhaNati - na me dravyeNa kAryaM dArako'pi tasyA bhavatu jIvantaM drakSyAmi putraM, itarA tUSNIkA tiSThati, tadA putramAtre dattaH, tathaiva sahasrasyopayogaH / caturthe divase rAjaputro bhaNitaH - adya rAjaputra ! bhavatA puNyAdhikena yogavahanaM voDhavyaM, evaM bhavatviti, tato rAjaputrasteSAM pArvAt nirgatyodyAne sthitaH, tasmizca nagare'putro rAjA mRtaH, azvo'dhivAsitaH, yasyAM vRkSacchAyAyAM rAjaputro niSaNNo na sA parAvartate, tato'zvena tasyopari sthitvA heSitaM, rAjA cAbhiSiktaH, anekAni zatasahasrANi jAtAni, evamarthotpattirbhavati / dakSatvamiti dvAraM gatam / ) iyANi sAmabheyadaNDuvappayANehiM cauhiM jahA attho viDhappati, etthimaM udAharaNaM - siyAleNa bhamaMteNa hatthI mao diTTho, so citei - laddho mae uvAeNa tAva NicchaeNa khAiyavvo, jAva siMho Agao, teNa cintiyaM - saMcidveNa ThAiyavvaM eyassa, siMheNa bhaNiyaM - kiM are ! bhAiNejja acchijjai ?, siyAleNa bhaNiyaM - AmaMti mAma !, siMho bhaNai - kimeyaM mayaM ti ?, siyAlo bhaNai - hatthI, keNa mArio ?-vaggheNa, siMho ciMtei-kahamahaM UNajAtieNa mAriyaM bhakkhAmi ?, gao siMho, NavaraM vagyo Agao, tassa kahiyaM - sIheNa mArio, so pANiyaM pAuM Niggao, vagyo NaTTho, esa bheo, jAva kAo Agao, teNa cintiyaM - jai eyassa Na demi tao kAu kAuttivAsiyasaddeNaM aNNe kAgA ehiti, tesi kAgaraDaNasaddeNaM siyAlAdi aNNe bahave ehiti, kittiyA vArehAmi, tA eyassa uvappayANaM demi, teNa tao tassa khaMDaM chittA diNNaM, so taM ghettUNa gao, jAva siyAlo Agao, teNa NAyameyassa haTheNa vAraNaM karemitti bhiuDi kAUNa vego diNNo, gaTTho siyAlo, (chAyA - idAnIM sAmabhedadaNDopapradAnaizcaturbhiryathA'rtha upAya'te, atredamudAharaNaM - zRgAlena bhrAmyatA hastI mRto dRSTaH, sa cintayati - labdho mayopAyena tAvannizcayena khAditavyaH, yAvatsiMha AgataH, tena cintitaM - etasya saceSTena sthAtavyaM, siMhena bhaNitaM -
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 caturvidhA thA kimare bhAgineya ! sthIyate ?, zRgAlena bhaNitaM - omiti mAtula !, siMho bhaNati - kimetat mRtamiti, zRgAlo bhaNati hastI, kena mArita: ?, vyAghreNa siMhazcintayati kathamahamUnajAtIyena mAritaM bhakSayAmi ?, gataH siMhaH, navaraM vyAghra AgataH, tasmai kathitaM siMhena mAritaH, sa pAnIyaM pAtuM nirgataH, vyAghro naSTaH, eSa bhedaH, yAvat kAka AgataH, tena cintitaM - yadyetasmai na dadAmi tataH kAka kAketi vAsitazabdenAnye kAkA eSyanti teSAM kAkaraTanazabdena zRgAlAdayo'nye bahava eSyanti, kiyato vArayiSyAmi ?, tasmAdetasmai upapradAnaM dadAmi, tena tatastasmai khaNDaH chittvA dattaH, sa taM gRhItvA gataH, yAvacchRgAla Agata:, tena jJAtaM - etasya haThena vAraNaM karomi, bhRkuTiM kRtvA vego dattaH, naSTaH zRgAlaH / ) uktaM ca " uttamaM praNipAtena, zUraM bhedena yojayet / nIcamalpapradAnena sadRzaM ca parAkramaiH // 1 // // 189 // // 190 // // 191 // ityuktaH kathAgAthAyA bhAvArtha:, uktA'rthakathA, sAmprataM kAmakathAmAha rUvaM vao ya veso dakkhattaM sikkhiyaM ca visaesuM / diTTaM suyamaNubhUyaM ca saMthavo ceva kAmakahA // 192 // (chAyA- rUpaM vayaH ca veSaH dakSatvaM zikSitaM ca viSayeSu / dRSTaM zrutamanubhUtaM ca saMstavaH caiva kAmakathA // 192 // ) vyAkhyA rUpaM sundaraM vayazcodagraM veSaH ujjvalaH dAkSiNyaM mArdavaM, zikSitaM ca viSayeSu - zikSA ca kalAsu, dRSTamadbhutadarzanamAzritya zrutaM cAnubhUtaM ca saMstavazca-paricayazceti kAmakathA / rUpe ca vasudevAdaya udAharaNaM, vayasi sarva eva prAyaH kamanIyo bhavati lAvaNyAt, uktaM ca - - - "yauvanamudagrakAle vidadhAti virUpake'pi lAvaNyam / darzayati pAkasamaye nimbaphalasyApi mAdhuryam // 1 // " iti, veSa ujjvalaH kAmAGga, 'yaM kaJcana ujjvalaveSaM puruSaM dRSTvA strI kAmayate' iti vacanAt, evaM dAkSiNyamapi " paJcAlaH strISu mArdavam" iti vacanAt, zikSA ca kalAsu kAmAGgaM vaidagdhyAt, uktaM ca - "kalAnAM grahaNAdeva, saubhAgyamupajAyate / dezakAlau tvapekSyAsAM, prayogaH saMbhavenna vA // 1 // "
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhA kathA __ anye tvatrAcalamUladevI devadattAM pratItyekSuyAcanAyAM prabhUtAsaMskRtastokasaMskRtapradAnadvAreNodAharaNamabhidadhati, dRSTamadhikRtya kAmakathA yathA nAradena rukmiNIrUpaM dRSTvA vAsudeve kRtA, zrutaM tvadhikRtya yathA padmanAbhena rAjJA nAradAdraupadIrUpamAkArNya pUrvasaMstutadevebhyaH kathitA, anubhUtaM cAdhikRtya kAmakathA yathA - taraGgavatyA nijAnubhavakathane, saMstavazca-kAmakathAparicayaH 'kAraNAnI'tikAmasUtrapAThAt, anye tvabhidadhati - "saidaMsaNAu pemmaM pemAu I Iya vissaMbho / vissaMbhAo paNao paJcavihaM vaDDae pemmaM // 1 // " // 192 // (chAyA- sakRddarzanAt prema premNo ratiH rateH vizrambhaH / vizrambhAt praNayaH paJcavidhaM vardhate prema // 1 // uktA kAmakathA, dharmakathAmAha - dhammakahA boddhavvA cauvvihA dhIrapurisapannattA / akkhevaNi vikkhevaNi saMvege ceva nivvee // 193 // AyAre vavahAre pannattI ceva diTThIvAe y| esA cauvvihA khalu kahA u akkhevaNI hoi // 194 // vijjA caraNaM ca tavo purisakkAro ya smiiguttiio| uvaissai khalu jahiyaM kahAi akkhevaNIi raso // 195 // kahiUNa sasamayaM to kahei parasamayamaha vivaccAsA / micchAsammAvAe emeva havaMti do bheyA // 196 // jA sasamayavajjA khalu hoi kahA logveysNjttaa| parasamayANaM ca kahA esA vikkhevaNI nAma // 197 // jA sasamaeNa puci akkhAyA taM chubhejja parasamae / parasAsaNavakkhevA parassa samayaM parikahei // 198 // AyaparasarIragayA ihaloe ceva tahaya paraloe / esA cauvvihA khalu kahA u saMveyaNI hoi // 199 // vIriyaviuvvaNiDDI nANacaraNadasaNANa taha iDDI / uvaissai khalu jahiyaM kahAi saMveyaNIi raso // 200 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 caturvidhA kathA pAvANaM kammANaM asubhavivAgo kahijjae jattha / iha ya parattha ya loe kahA uNivveyaNI nAma // 201 // thovaMpi pamAyakayaM kammaM sAhijjaI jahiM niymaa| paurAsuhapariNAmaM kahAi nivveyaNIi raso // 202 // siddhI ya devalogo sukuluppattI ya hoi sNvego| narago tirikkhajoNI kumANusattaM ca nivveo // 203 // veNaiyassa [ya] paDhamayA kahA u akkhevaNI kaheyavvA / to sasamayagahiyatyo kahijja vikkhevaNI pacchA // 204 // akkhevaNIakkhittA je jIvA te labhanti saMmattaM / vikkhevaNIeN bhajjaM gADhatarAgaM ca micchattaM // 205 // (chAyA- dharmakathA boddhavyA caturvidhA dhIrapuruSaprajJaptA / AkSepaNI vikSepaNI saMvegazcaiva nirvedaH // 193 // AcAraH vyavahAraH prajJaptiH caiva dRSTivAdazca / eSA caturvidhA khalu kathA tu AkSepaNI bhavati // 194 // vidyA caraNaM ca tapaH puruSakArazca samitiguptayaH / upadizyate khalu yatra kathAyA AkSepaNyA rasaH // 195 / / kathayitvA svasamayaM tataH kathayati parasamayamatha viparyAsAt / mithyAsamyagvAdayorevameva bhavanti dvau bhedau // 196 / / yA svasamayavarjA khalu bhavati kathA lokavedasaMyuktA / parasamayAnAM ca kathA eSA vikSepaNI nAma // 197 // yA svasamayena pUrvaM AkhyAtA tAM kSipet parasamaye / parazAsanavyAkSepAt parasya samayaM parikathayati // 198 // AtmaparazarIragatA ihaloke caiva tathA ca paraloke / eSA caturvidhA khalu kathA tu saMvejanI bhavati // 199 / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 caturvidhA kathA vIryavaikriyaddhiH jJAnacaraNadarzanAnAM tathA RddhiH / upadizyate khalu yatra kathAyAH saMvejanyA rasaH // 200 // pApAnAM karmaNAM azubhavipAkaH kathyate yatra / iha ca paratra ca loke kathA tu nirvedanI nAma // 201 // stokamapi pramAdakRtaM karma kathyate yatra niyamAt / pracurAzubhapariNAmaM kathAyA nivedanyA rasaH // 202 // siddhizca devalokaH sukulotpattizca bhavati saMvegaH / narakaH tiryagyoniH kumAnuSatvaM ca nirvedaH // 203 / / vainayikasya prathamakA kathA tu AkSepaNI kathayitavyA / tataH svasamayagRhItArthe kathayet vikSepaNI pazcAt // 204 // AkSepaNIAkSiptA ye jIvA te labhante samyaktvam / vikSepaNyA bhAjyaM gADhataraM ca mithyAtvam // 205 // ) vyAkhyA - dharmaviSayA kathA dharmakathA asau boddhavyA caturvidhA dhIrapuruSaprajJaptAtIrthakara-gaNadharaprarUpitetyarthaH, cAturvidhyamevAha - AkSepaNI vikSepaNI saMvegazcaiva nirveda iti, 'sUcanAtsUtra'mitinyAyAt saMvejanI nirvedanI caivetyupanyAsagAthAkSarArthaH // 193 // bhAvArthaM tvAha - AcAro-locAsnAnAdiH vyavahAraH - kathaJcidApannadoSavyapohAya prAyazcittalakSaNaH prajJaptizcaiva-saMzayApannasya madhuravacanaiH prajJApanA dRSTivAdazca - zrotrapekSayA sUkSmajIvAdibhAvakathanaM, anye tvabhidadhati - AcArAdayo granthA eva parigRhyante, AcArAdyabhidhAnAditi, eSA - anantaroditA caturvidhA khaluzabdo vizeSaNArthaH zrotrapekSayA''cArAdibhedAnAzrityAnekaprakAreti kathA tvAkSepaNI bhavati, turevakArArthaH, kathaiva prajJApakenocyamAnA nAnyena, AkSipyante mohAttattvaM pratyanayA bhavyaprANina ityAkSepaNI bhavatIti gAthArthaH // 194 // idAnImasyA rasamAha-vidyA-jJAnaM atyantApakAribhAvatamobhedakaM caraNaM-cAritraM samagraviratirUpaM tapaH-anazanAdi puruSakArazca-karmazatrUn prati svavIryotkarSalakSaNaH samitiguptayaH-pUrvoktA eva, etadupadizyate khalu-zrotRbhAvApekSayA sAmIpyena kathyate, evaM yatra kvacidasAvupadezaH kathAyA AkSepaNyA raso-niSyandaH sAra iti gAthArthaH // 195 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 caturvidhA kathA ___ gatA''kSepaNI, vikSepaNImAha - kathayitvA svasamayaM - svasiddhAntaM tataH kathayati parasamayaM-parasiddhAntamityeko bhedaH, athavA viparyAsAd - vyatyayena kathayati - parasamayaM kathayitvA svasamayamiti dvitIyaH, mithyAsamyagvAdayorevameva bhavato dvau bhedAviti, mithyAvAdaM kathayitvA samyagvAdaM kathayati samyagvAdaM ca kathayitvA mithyAvAdamiti, evaM vikSipyate'nayA sanmArgAt kumArge kumArgAdvA sanmArge zroteti vikSepaNIti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastu vRddhavivaraNAdavaseyaH, taccedam - vikkhevaNI sA cauvvihA pannattA, taMjahA - sasamayaM kahettA parasamayaM kahei 1 parasamayaM kahettA sasamayaM kahei 2 micchAvAdaM kahettA sammAvAdaM kahei 3 sammAvAdaM kahettA micchAvAyaM kahei 4 tattha puvvi sasamayaM kahettA parasamayaM kahei - sasamayaguNe dIvei parasamayadose uvadaMsei, esA paDhamA vikkhevaNI gayA / iyANi biiyA bhannai - puvvi parasamayaM kahettA tasseva dose uvadaMsei, puNo sasamayaM kahei, guNe ya se uvadaMsei, esA biiyA vikkhevaNI gyaa| iyANi taiyA - parasamayaM kahettA tesu ceva parasamaesu je bhAvA jiNappaNIehiM bhAvehiM saha viruddhA asaMtA ceva viyappiyA te puvvi kahittA dosA tesiM bhAviUNa puNo je jiNappaNIyabhAvasarisA ghuNakkharamiva kahavi sobhaNA bhaNiyA te kahayai, ahavA micchAvAdo NatthittaM bhannai sammAvAdo atthittaM bhaNNati, tattha pudiva NAhiyavAINaM diTThIo kahittA pacchA atthittapakkhavAINaM diTThIo kahei, esA taiyA vikkhevaNI gyaa| iyANi cautthI vikkhevaNI, sA vi evaM ceva, NavaraM puvvaM sobhaNe kahei pacchA iyaretti, evaM vikkhivati soyAraM ti // 196 // (chAyA - vikSepaNI sA caturvidhA prajJaptA, tadyathA - svasamayaM kathayitvA parasamayaM kathayati, parasamayaM kathayitvA svasamayaM kathayati, mithyAvAdaM kathayitvA samyagvAdaM kathayati, samyagvAdaM kathayitvA mithyAvAdaM kathayati / tatra pUrvaM svasamayaM kathayitvA parasamayaM kathayati - svasamayaguNAn dIpayati parasamayadoSAn upadarzayati, eSA prathamA vikSepaNI gatA / idAnIM dvitIyA bhaNyate - pUrvaM parasamayaM kathayitvA tasyaiva doSAn upadarzayati punaH svasamayaM kathayati guNAMzca tasyopadarzayati, eSA dvitIyA vikSepaNI gatA / idAnIM tRtIyA - parasamayaM kathayitvA teSveva parasamayeSu ye bhAvA jinapraNItairbhAvaiviruddhA asanta eva vikalpitAstAn pUrvaM kathayitvA doSAMsteSAmuktvA punarye jinapraNItabhAvasadRzA ghuNAkSaramiva kathamapi zobhanA bhaNitAstAn kathayati, athavA mithyAvAdo nAstikyaM bhaNyate samyagvAda AstikyaM bhaNyate, tatra pUrvaM nAstikavAdinAM dRSTIH kathayitvA pazcAdAstikapakSavAdinAM dRSTIH kathayati, eSA tRtIyA vikSepaNI gatA / idAnI caturthI vikSepaNI - sA'pyevameva, navaraM pUrvaM zobhanAn
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 caturvidhA kathA kathayati pazcAditarAn ityevaM vikSipati zrotAramiti / ) ___sAmpratamadhikRtakathAmeva prakArAntareNAha - yA svasamayavarjA khaluzabdasya vizeSaNArthatvAdatyantaM prasiddhanItyA svasiddhAntazUnyA, anyathA vidhipratiSedhadvAreNa vizvavyApakatvAt svasamayasya tadvarjA kathaiva nAsti, bhavati kathA lokavedasaMyuktA, lokagrahaNAdrAmAyaNAdiparigrahaH vedAstu RgvedAdaya eva, etaduktA kathetyarthaH, parasamayAnAM ca sAGkhyazAkyAdisiddhAntAnAM ca kathA yA sA sAmAnyato doSadarzanadvAreNa vA eSA vikSepaNI nAma, vikSipyate'nayA sanmArgAt kumArge kumArgAdvA sanmArge zroteti vikSepaNI, tathAhi - sAmAnyata eva rAmAyaNAdikathAyAmidamapi tattvamiti bhavati sanmArgAbhimukhasya RjumateH kumArgapravRttiH, doSadarzanadvAreNApyekendriyaprAyasyAho matsariNa eta iti mithyAlocaneneti gAthArthaH // 197 / / asya akathane prApte vidhimAha - yA svasamayena-svasiddhAntena karaNabhUtena pUrvamAkhyAtA - Adau kathitA tAM kSipet parasamaye kvaciddoSadarzanadvAreNa yathA'smAkamahiMsAdilakSaNo dharmaH sAGkhyAdInAmapyevaM, "hiMsA nAma bhaveddharmo na bhUto na bhaviSyati' ityAdivacanaprAmANyAt, kiMtvasAvapariNAminyAtmani na yujyate, ekAntanityAnityayohiMsAyA abhAvAditi, athavA parazAsanavyAkSepAt - 'supAM supo bhavanti' iti saptamyarthe paJcamI, parazAsanena kathyamAnena vyAkSepe-sanmArgAbhimukhyatAyAM satyAM parasya samayaM kathayati, doSadarzanadvAreNa kevalamapIti gAthArthaH // 198 // uktA vikSepaNI, adhunA saMvejanImAha - AtmaparazarIraviSayA ihaloke caiva tathA paraloke - ihalokaviSayA paralokaviSayA ca eSA caturvidhA khalu anantaroktena prakAreNa kathA tu saMvejanI bhavati, saMvejyate - saMvegaM grAhyate'nayA zroteti saMvejanI, esso'dhikRtgaathaakssraarthH| bhAvArthastu vRddhavivaraNAdavaseyaH, taccedam - saMveyaNI kahA cauvvihA, taMjahA - AyasarIrasaMveyaNI parasarIrasaMveyaNI ihaloyasaMveyaNI paraloyasaMveyaNI, tattha AyasarIrasaMveyaNI jahA jameyaM amhaccayaM sarIrayaM evaM sukkasoNiyamaMsavasAmedamajjaTThiNhArucammakesaromaNahadaMtaaMtAdisaMghAyaNipphaNNattaNeNa muttapurIsabhAyaNattaNeNa ya asuitti kahemANo soyArassa saMvegaM uppAei, esA AyasarIrasaMveyaNI, evaM parasarIrasaMveyaNIvi parasarIraM erisaM ceva asuI, ahavA parassa sarIraM vaNNemANo soyArassa saMvegamuppAei, parasarIrasaMveyaNI gayA, iyANi ihaloyasaMveyaNI - jahA savvameyaM mANusattaNaM asAramadhuvaM kadalIthaMbhasamANaM erisaM kahaM kahemANo dhammakahI soyArassa saMvegamuppAei, esA
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 caturvidhA kathA ihaloyasaMveyaNI gayA, iyANi paraloyasaMveyaNI jahA devAvi issAvisAyamayakohalohAiehiM dukkhehiM abhibhUyA kimaMga puNa tiriyanArayA ?, eyArisaM kahaM kahemANo dhammakahI soyArassa saMvegamuppAei, esA paraloyasaMveyaNI gayatti gAthAbhAvArthaH // 199 // (chAyA - saMvejanI kathA caturvidhA, tadyathA - AtmazarIrasaMvejanI parazarIrasaMvejanI ihalokasaMvejanI paralokasaMvejanI, tatrAtmazarIrasaMvejanI yathA yadetadasmadIyaM zarIrakamevaM zukrazoNitamAMsavasAmedamajjAsthisnAyucarmakezaromanakhadantAntrAdisaGghAtaniSpannatvena mUtrapurISabhAjanatvena cAzucIti kathayan zrotuH saMvegamutpAdayati, eSA''tmazarIrasaMvejanI, evaM parazarIrasaMvejanyapi parazarIramIdRzamevAzuci, athavA parasya zarIraM varNayan zrotuH saMvegamutpAdayati, parazarIrasaMvejanI gatA, idAnImihalokasaMvejanI - yathA sarvametat mAnuSamasAramadhruvaM kadalIstambhasamAnamIdRzIM kathAM kathayan dharmakathI zrotuH saMvegamutpAdayati, eSA ihalokasaMvejanI gatA, idAnIM paralokasaMvejanI, yathA devA api IrSyAviSAdakrodhalobhAdibhi1HkhairabhibhUtA kimaGga punaH tiryaGnArakAH ?, IdRzIM kathAM kathayan dharmakathI zrotuH saMvegamutpAdayati, eSA paralokasaMvejanI gateti / ) sAmprataM zubhakarmodayAzubhakarmakSayaphalakathanataH saMvejanIrasamAha - vIryavaikriyAddhaH tapaHsAmodbhavA AkAzagamanajaGghAcAraNAdivIryavaikriyanirmANalakSaNA jJAnacaraNadarzanAnAM taddhiH tatra jJAnaddhiH 'pabhU NaM bhaMte ! cohasapuvvI ghaDAo ghaDasahassaM paDAo paDasahassaM viuvvittae ?, haMtA pahU viuvvitte|' (chAyA - prabhurbhadanta ! caturdazapUrvI ghaTAt ghaTasahasraM paTat paTasahasraM vikurvituM ?, hanta prabhurvikurvitum / ) tahA - "jaM annANI kammaM khavei bahuyAhiM vaaskoddiihiN| ___ taM NANI tirhi gutto khavei UsAsamitteNaM // 1 // " (chAyA- yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tad jJAnI tisRbhirguptaH kSapayatyucchvAsamAtreNa // 1 // ) ityAdi, tathA caraNaddhiH nAstyasAdhyaM nAma caraNasya, tadvanto hi devairapi pUjyanta ityAdi, darzanaddhiH prazamAdirUpA, tathA -
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhA kathA "sammaddiTThI jIvo vimANavajjaM Na baMdhae AuM / jaivi Na sammattajaDho ahava Na baddhAuo puvi // 1 // " (chAyA - samyagdRSTirjIvo vimAnavarjaM na badhnAtyAyuH / yadi naiva tyaktasamyaktvo'thavA na pUrvaM baddhAyuSkaH // 1 // ) ityAdi, upadizyate - kathyate khalu yatra prakrame kathAyAH saMvejanyA raso niSyanda eSa iti gAthArthaH // 200 // 105 uktA saMvejanI, nirvedanImAha pApAnAM karmaNAM cauryAdikRtAnAmazubhavipAkaHdAruNapariNAmaH kathyate yatra - yasyAM kathAyAmiha ca paratra ca loke - ihaloke kRtAni karmANi ihaloka evodIryante iti, anena caturbhaGgikAmAha, kathA tu nirvedanI nAma, nirvedyate bhavAdanayA zroteti nirvedanI eSa gAthAkSarArthaH / 1 bhAvArthastu vRddhavivaraNAdavaseyaH, taccedam iyANi nivveyaNI, sA cauvvihA, taMjahA - ihaloe ducciNNA kammA ihaloe ceva duhavivAgasaMjuttA bhavanti tti, jahA corANaM pAradAriyANaM evamAi esA paDhamA nivveyaNI, iyANi biiyA, ihaloe ducciNNA kammA paraloe duhavivAgasaMjuttA bhavanti, kahaM ?, jahA neraiyANaM annamma bhave kayaM kammaM nirayabhave phalaM dei, esA biiyA nivveyaNI gayA, iyANIM taiyA, paraloe ducciNNA kammA ihaloe duhavivAgasaMjuttA bhavaMti, kahaM ?, jahA bAlappabhitimeva aMtakulesu uppannA khayakoDhAdIhiM rogehiM dAriddeNa ya abhibhUyA dIsanti, esA taiyA NivveyaNI, iyANi cautthI NivveyaNI, paraloe ducciNNA kammA paraloe ceva duhavivAgasaMjuttA bhavaMti kahaM ?, jahA puvvi ducciNNehiM kammehiM jIvA saMDAsatuMDehiM pakkhIhiM uvavajjaMti, tao te NarayapAuggANi kammANi asaMpuNNANi tANi tAe jAtI pUriti, pUriUNa narayabhave vedenti, esA cautthA nivveyaNI gayA, evaM ihalogo paralogo vA paNNavayaM paDucca bhavai, tattha pannavayassa maNussabhavo ihalogo avasesAo tiNNivi gaio paralogotti gAthAbhAvArtha: // 201 // (chAyA - idAnIM nirvedanI, sA caturvidhA, tadyathA ihaloke duzcIrNAni karmANi ihaloka eva duHkhavipAkasaMyuktAni bhavantIti, yathA caurANAM pAradArikANAM evamAdyeSA prathamA nirvedanI, idAnIM dvitIyA - ihaloke duzcIrNAni karmANi paraloke duHkhavipAkasaMyuktAni bhavanti, kathaM ?, yathA nairayikairanyasmin bhave kRtaM karma nirayabhave phalaM dadAti, eSA dvitIyA -
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 caturvidhA kathA nirvedanI gatA, idAnIM tRtIyA, paraloke duzcIrNAni karmANi ihaloke duHkhavipAkasaMyuktAni bhavanti, kathaM ?, yathA bAlyAtprabhRtyevAntakuleSUtpannAH kSayakuSThAdibhI rogairdAridrayeNa cAbhibhUtA dRzyante, eSA tRtIyA nivedanI, idAnI caturthI nirvedanI - paraloke duzcIrNAni karmANi paraloka eva duHkhavipAkasaMyuktAni bhavanti, kathaM ?, yathA pUrvaM duzcIrNaiH karmabhirjIvAH saMdaMzatuNDeSu pakSiSu utpadyante, tataste narakaprAyogyANi karmANi asampUrNAni tAni tasyAM jAtau pUrayanti, pUrayitvA narakabhave vedayanti, eSA caturthI nirvedanI gatA, evaM ihaloka: paraloko vA prajJApakaM pratItya bhavati, tatra prajJApakasya manuSyabhava ihalokaH avazeSAstisro'pi gatayaH paraloka iti / ) idAnImasyA eva rasamAha-stokamapi pramAdakRtam - alpamapi pramAdajanitaM karmavedanIyAdi 'sAhijjaI 'tti kathyate yatra niyamAt-niyamena, kiMviziSTamityAha - prabhUtAzubhapariNAmaM bahutIvraphalamityarthaH, yathA yazodharAdInAmiti kathAyA nirvedinyA rasaH-eSa niSyanda iti gAthArthaH // 202 // sakSepataH saMveganirvedanibandhanamAha - siddhizca devalokaH sukulotpattizca bhavati saMvegaH, etatprarUpaNaM, saMvegahetutvAditi bhAvaH, evaM narakastiryagyoniH kumAnuSatvaM ca nirveda iti gAthArthaH // 203 // AsAM kathAnAM yA yasya kathanIyetyetadAha - vinayena carati vainayikaH - ziSyastasmai prathamatayA-Adikathanena kathA tu AkSepaNI uktalakSaNA kathayitavyA, tataH svasamayagRhItArthe sati tasmin kathayed vikSepaNI - uktalakSaNAmeva pazcAditi gAthArthaH // 204 // kimityetadevamityAha - AkSepaNyA kathayA AkSiptAH-AvarjitA AkSepaNyAkSiptA ye jIvAste labhante samyaktvam, tathA AvarjanaM zubhabhAvasya mithyAtvamohanIyakSayopazamopAyatvAt, vikSepaNyAM bhAjyaM-samyaktvaM kadAcillabhante kadAcinneti tacchravaNAttathAvidhapariNAmabhAvAt, gADhataraM vA mithyAtvaM, jaDamateH parasamayadoSAnavabodhAnnindAkAriNa ete na draSTavyA ityabhinivezeneti gAthArthaH // 205 // uktA dharmakathA, sAmprataM mizrAmAha - dhammo attho kAmo uvaissai jattha suttkvvesuN| loge vee samaye sA u kahA mIsiyA NAma // 206 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhA thA (chAyA- dharmaH arthaH kAmaH upadizyate yatra sUtrakAvyeSu / loke vede samaye sA tu kathA mizritA nAma // 206 // ) vyAkhyA - dharmaH- pravRttyAdirUpaH artho - vidyAdiH kAmaH - icchAdiH upadizyate kathyate yatra sUtrakAvyeSu sUtreSu kAvyeSu ca tallakSaNavatsu, kvetyata Aha loke rAmAyaNAdiSu vede-yajJakriyAdiSu samaye - taraGgavatyAdiSu sA punaH kathA mizrA mizrA nAma, saGkIrNapuruSArthAbhidhAnAt iti gAthArthaH // 206 // uktA mizrakathA, tadabhidhAnAccaturvidhA katheti / ' dharmaH durgatiprapatatprANigaNadhAraNasamarthaH / uktaJca zrIAvazyakasUtraniryuktivRttau zrImalayagirisUribhiH 'durgatiprasRtAn jantUn, yasmAddhArayate punaH / dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAddharmaH iti smRtaH // ' - 107 - sa dharmazcaturvidhaH / tadyathA 1 dAnadharmaH, 2 zIladharmaH, 3 tapodharmo 4 bhAvadharmazca / yaduktaM zrIzAntasudhArase - 'dAnaM ca zIlaM ca tapazca bhAvo, dharmazcaturdhA jinabAndhavena / nirUpito yo jagatAM hitAya, sa mAnase me ramatAmajastram // 10 / 1 // ' tatra parAnugrahArthaM svakIyadhanAdervitaraNaM dAnam / uktaJca zrItattvArthAdhigamasUtre 'anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam // 7/33 // ' 'dANaM ca hoi tivihaM nANAbhayadhammuvaggahakaraM ca / ittha paDhamaM pasatthaM vihiNA juggANa dhammammi // 121 // seviyagurukulavAso visuddhavayaNo'Numannio guruNA / savvattha NicchiyamaI dAyA nANassa vinneo // 122 // sussUsAsaMjutto vinneo gAhago vi eyassa / na sirA'bhAve khaNaNAu ceva kUve jalaM hoi // 123 // - dAnaM trividham / tadyathA 1 jJAnadAnaM, 2 abhayadAnaM 3 dharmopagrahakaradAnaJca / eteSAM svarUpamitthaM pratipAditaM zrIviMzativiMzikAntargatadAnaviMzikAyAM zrIhari bhadrasUribhiH
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dAnadharmaH oheNa vi uvaeso AyarieNaM vibhAgaso deo| sAmAidhammajaNao mahuragirAe viNIyassa // 124 // aviNIyamANavaMto kilissaI bhAsaI musaM ceva / nAuM ghaMTAlohaM ko kira (kaDa)karaNe pavattijjA ? // 125 // vinneyamabhayadANaM paramaM mnnvynnkaayjogehi| jIvANamabhayakaraNaM savvesi savvahA sammaM // 126 // uttamameyaM jamhA tamhA NANuttamo tara daauN| aNupAliuM va dinnaM pi haMti samabhAvadAridde // 127 // jiNavayaNanANajogeNa takkulaThiIsamAsieNaM ca / vinneyamuttamattaM na annahA ittha ahigAre // 128 // dAUNeyaM jo puNa AraMbhAisu pavattae muuddho| bhAvadarido niyamA dUre so dANadhammANaM // 129 // ihaparalogesu bhayaM jeNa na saMjAyae kayAiyavi / jIvANaM takkArI jo so dAyA u eyassa // 130 // iya desao vi dAyA imassa eyAriso tahiM visae / iharA dinnuddAlaNapAyaM eyassa dANaM ti // 131 // nANadayANaM khaMtIviIkiriyAi taM tao dei / anno dariddapaDisehavayaNatullo bhave dAyA // 132 // evamiheyaM pavaraM savvesiM ceva hoi dANANaM / itto u niogeNaM eyassa vi Isaro dAyA // 133 // iya dhammuvaggahakaraM dANaM asaNAigoyaraM taM ca / patthamiva annakAle ya rogiNo uttamaM neyaM // 134 // saddhAsakkArajuyaM sakameNa tahociyammi kAlammi / annANuvaghAeNaM vayaNA evaM suparisuddhaM // 135 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 dAnadharmaH guruNA'NunnAyabharo nAovajjiyadhaNo ya eyassa / dAyA adutthapariyaNavaggo sammaM dayAlU ya // 136 // aNukaMpAdANaM pi ya aNukaMpAgoyaresu sattesu / jAyai dhammovaggahaheU karuNApahANassa // 137 // tA eyaM pasatyaM titthayareNAvi bhayavayA gihiNA / sayamAinnaM diyadevadUsadANeNa gihiNo vi // 138 // dhammassAipayamiNaM jamhA sIlaM imassa pajjaMte / tavvirayassAvi jao niyamA saniveyaNA guruNo // 139 // tamhA satta'NurUvaM aNukaMpAsaMgaeNa bhvvenn| aNuciTThiyavvameyaM itto cciya sesaguNasiddhI // 140 // ' (chAyA- dAnaM ca bhavati trividhaM jJAnAbhayadharmopagrahakaraM ca / atra prathamaM prazastaM vidhinA yogyAnAM dharme // 121 // sevitagurukulavAso vizuddhavacano'numato guruNA / sarvatra nizcitamati: dAtA jJAnasya vijJeyaH // 122 / / zuzrUSAsaMyukto vijJeyo grAhako'pi etasya / na sirA'bhAve khananAdeva kUpe jalaM bhavati // 123 // oghenA'pi upadeza AcAryeNa vibhAgazo deyaH / sAmAyikadharmajanako madhuragirA vinItAya // 124 // avinItamAjJApayan klizyati bhASate ca mRSAmeva / jJAtvA ghaNTAlohaM kaH kaTakaraNe pravarteta ? // 125 // ) vijJeyamabhayadAnaM paramaM manovacanakAyayogaiH / jIvAnAmabhayakaraNaM sarveSAM sarvathA samyag // 126 // uttamametat yasmAt tasmAt nA'nuttamo tarati dAtum / anupAlayituM vA dattamapi hanti samabhAvadAridye // 127 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dAnadharmaH jinavacanajJAnayogena tatkulasthitisamAzritena ca / vijJeyamuttamatvaM nAnyathA atrAdhikAre // 128 // dattvaitad yaH punaH ArambhAdiSu pravartate mUDhaH / bhAvadaridro niyamAt dUre sa dAnadharmANAm // 129 // ihaparalokeSu bhayaM yena na saJjAyate kadAcidapi / jIvAnAM tatkArI ya: sa dAtA tvetasya // 130 // iti dezato'pi dAtA'syaitAdRzastatra viSaye / itarathA dattoddAlanaprAyaM etasya dAnamiti // 131 // ) jJAnadayayoH kSAntiviratikriyayA tat tako dadAti / anyo daridrapratiSedhavacanatulyo bhavet dAtA // 132 // evamihaitat pravaraM sarveSAmeva bhavati dAnAnAm / itastu niyogena etasyA'pi Izvaro dAtA // 133 // iti dharmopagrahakaraM dAnaM azanAdigocaraM tacca / pathyamivA'nnakAle ca rogiNa uttamaM jJeyam // 134 / / zraddhAsatkArayutaM sakrameNa tathocite kAle / anyAnupaghAtena vacanAt evaM suparizuddham // 135 // guruNA'nujJAtabharo nyAyopArjitadhanazcaitasya / dAtA aduHsthaparijanavargaH samyag dayAluzca // 136 // anukampAdAnamapi ca anukampAgocareSu sattveSu / jAyate dharmopagrahahetuH karuNApradhAnasya // 137 // ) tasmAdetat prazastaM tIrthakareNApi bhagavatA gRhiNA / svayamAcIrNaM dvijadevadUSyadAnena gRhiNo'pi // 138 // dharmasyA''dipadamidaM yasmAt zIlamasya paryante / tadviratasyA'pi yato niyamAt svanivedanA guroH // 139 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIladharmaH tasmAt zaktyanurUpamanukampAsaGgatena bhavyena / anuSThAtavyametat ita eva zeSaguNasiddhiH // 140 // zIlaM cAritrarUpam / tat trividham / tadyathA 1 sadAcArazIlaM 2 aSTAdazasahasrazIlAGgarUpaM 3 brahmacaryarUpaJca / uktaJca - 'suddhaM sAmAyAramaniMdaNijjaM, sahassaaTThArasabheabhinnaM / baMbhAbhihANaM ca mahavvayaM ti, sIlaM tihA kevaliNo vayaMti // ' (chAyA - zuddhaM samAcAramanindanIyaM, sahasrASTAdazabhedabhinnam / brahmAbhidhAnaM ca mahAvratamiti, zIlaM tridhA kevalino vadanti // ) tatra nindanIyAcAratyAgapUrvakazobhanAcArasamAcaraNarUpaM sadAcArazIlam / aSTAdazasahasrazIlAGgarUpazIlasya svarUpamevaM nirUpitaM zrIharibhadrasUrisUtritacaturddazapaJcAzake zrIabhayadevasUrikRtataTTIkAyAJca 'kathaM punarekavidhasya zIlasyAGgAnAmaSTAdazasahasrANi bhavantIti ? Aha joe karaNe saNNAiMdiyabhUmAdisamaNadhamme ya / sIliMgasahassANaM, aTThArasagassa NipphattI // 3 // (chAyA- yoge karaNe sajJendriyabhUmyAdizramaNadharme ca / zIlAGgasahasrANAmaSTAdazakasya niSpattiH ||3|| ) 111 karaNAi tiNi jogA, maNamAdINi u havaMti karaNAI / AhArAdI saNNA, cau soyAiMdiyA paMca // 4 // -- vyAkhyA - 'joe 'ityAdi, yoge - vyApAre viSayabhUte karaNe - yogasyaiva sAdhakatame, saJjJAdIni catvAri padAni dvandvaikatvavanti tatra saJjJAsu - cetanAvizeSabhUtAsu indriyeSu - akSeSu, bhUmyAdiSu - pRthivyAdi - jIvakAyeSvajIvakAye ca, zramaNadharme ca kSAntyAdau zIlAGgasahastrANAM prastutAnAM aSTAdaza parimANamasya vRndasyetyaSTAdazakaM tasya niSpatti:siddhirbhavati / iti gAthArthaH ||3|| yogAdIneva vyAkhyAtumAha (chAyA karaNAdayaH trayo yogA, manaAdIni tu bhavanti karaNAni / AhArAdayaH saJjJAH, catasraH zrotrAdIndriyANi paJca // 4 // )
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zIladharmaH bhomAdI Nava jIvA, ajIvakAo u samaNadhammo u| khaMtAdi dasapagAro, eva Thie bhAvaNA esA // 5 // (chAyA- bhUmyAdaya nava jIvA, ajIvakAyastu zramaNadharmastu / kSAntyAdiH dazaprakAra, evaM sthite bhAvanA eSA // 5 // ) vyAkhyA - 'karaNe'tyAdi, 'bhomAdI'tyAdi, 'karaNAi'tti sUtratvAt karaNAdayaHkaraNakAraNAnumatayaH trayo yogA bhavanti, tathA manaAdIni tu-manovacanakAyarUpANi punaH bhavanti-syuH karaNAni trINyeva, tathA AhArAdayaH-AhArabhayamaithunaparigrahaviSayA vedanIyabhayamohavedamohalobhakaSAyodayasampAdyAdhyavasAyavizeSarUpAH 'cautti catastraH saJjA bhavanti, tathA zrotrAdIni-zrotracakSurghANarasanasparzanAni indriyANi paJca bhavanti iti // 4 // tathA bhUmyAdayaH-pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuSpaJcendriyA nava jIvA-jIvakAyAH ajIvakAyastu-ajIvarAziH punardazamo yaH parihAryatayoktaH, sa ca mahAdhanAni vastrapAtrANi vikaTahiraNyAdIni ca, tathA pustakAni tUlyAdyapratyupekSitAni prAvArAdiduSpratyupekSitAni kodravAditRNAni ajAdicarmANi cAgamaprasiddhAnIti, tathA zramaNadharmastu-yatidharmaH punaH kSAntyAdi:-kSAntimArdavArjavamuktitapaHsaMyamasatyazaucAkiJcanyabrahmacaryarUpo dazaprakAro-dazavidha iti, 'eva 'tti evaM-uktanyAyena sthite-auttarAryeNa paTTakAdau vyavasthite tritricatuSpaJcadazadazasaGkhye mUlapadakalApe bhAvanA-bhaGgakaprakAzanA eSA-anantaraM vakSyamANalakSaNA / iti gAthAdvayArthaH // 5 // tAmevAha - Na karati maNeNamAhArasaNNavippajaDhago u NiyameNa / soiMdiyasaMvuDo puDhavikAyaAraMbha khaMtijuo // 6 // (chAyA- na karoti manasA''hArasajJAviprahINastu niyamena / zrotrendriyasaMvRtaH pRthvIkAyA''rambhaM kSAntiyutaH // 6 // ) vyAkhyA - 'Ne'tyAdi, na karotIti karaNalakSaNaH prathamayoga upAttaH, manaseti prathamakaraNaM, 'AhArasannAvippajaDhago u'tti AhArasajJAviprahINaH, anena ca prathamasaJjJA, tathA niyamena-avazyaMtayA zrotrendriyasaMvRto-niruddharAgAdimacchrotrendriyapravRttiH, anena ca prathamendriyaM, evaMvidhaH san kiM na karotIti ? Aha-pRthvIkAyArambhaM-pRthvIjIvahiMsAM, anena ca prathamajIvasthAnaM, kSAntiyutaH-kSAntisampannaH, anena prathamazramaNadharmabheda iti, tadevamekaM zIlAGgamAvirbhAvitamiti gAthArthaH // 6 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIladharmaH 113 atha zeSANi tAnyatidezato darzayannAha - iya maddavAdijogA, puDhavikkAe bhavaMti dasa bheyA / AukkAyAdIsuvi, iya ete piMDiyaM tu sayaM // 7 // (chAyA- iti mArdavAdiyogAt, pRthivIkAye bhavanti daza bhedAH / apkAyAdiSvapi, iti ete piNDitAH tu zatam // 7 // ) soiMdieNa eyaM, sesehivi jaM imaM tao paMca / AhArasaNNajogA, iya sesAhiM sahassadugaM // 8 // (chAyA- zrotrendriyeNaitaccheSairapi yadidaM tataH paJca / / AhArasaJjJAyogAditi zeSAbhiH sahasradvayam // 8 // ) eyaM maNeNa vaimAdiesa eyaMti chsshssaaiN| Na karai sesehipi ya ee savve'vi aTThArA // 9 // (chAyA- etanmanasA vAgAdyoH etaditi SaTsahasrANi / na karoti zeSayorapi ca ete sarve'pi aSTAdaza // 9 // ) vyAkhyA - 'iye 'tyAdi, iti-anenaiva pUrvoktAbhilApena mArdavAdiyogAt-mArdavArjavAdipadasaMyogena pRthivIkAye-pRthvIkAyamAzritya pRthvIkAyasamArambhamityabhilApenetyarthaH bhavanti-syuH daza bhedA-daza zIlavikalpAH, apkAyAdiSvapi-navasu sthAneSu, apizabdo dazetyasyeha sambandhanArthaH, iti-anena krameNa ete-sarve'pi bhedAH 'piMDiyaM tu 'tti prAkRtatvAt piNDitAH punaH santaH athavA piNDitaM-piNDamAzritya zataM-zatasaGkhyAH syuriti // 7 // __'soi'mityAdi, zrotrendriyeNaitacchataM labdhaM, zeSairapi-cakSurindriyAdibhiH yad-yasmAt idaM-zataM pratyekaM labhyate tato mIlitAni paJca zatAni syuH, etAni cAhArasajJAyogAlabdhAnIti, evaM zeSAbhistisRbhiH paJca paJca zatAni syuH, evaM ca sarvamIlane sahasradvayaM syAditi // 8 // ___ 'eya'mityAdi, etat-sahasradvitayaM manasA labdhaM, 'vaimAiesutti vAgAdyo:vacanakAyayoH pratyekametat-sahasradvayaM iti-evaM SaTsahastrANi na karotItyatra karaNapade syuH, zeSayorapi ca-kAraNAnumatyorityarthaH SaT SaT sahasrANi syuH, ete'nantaroktAH sarve'pi zIlabhedAH piNDitAH santaH 'aTThAra'tti prAkRtatvAd aSTAdaza sahasrANi bhavantIti gAthAtrayArthaH // 9 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zIladharmaH anyatrApyuktam - 'je no karaMti maNasA, nnijjiyaahaarsnnsoiNdii| puDhavIkAyArambhe, khaMtijuA te muNI vaMde // 1 // (chAyA- ye na kurvanti manasA, nirjitAhArasajjJazrotrendriyAH / pRthvIkAyArambhaM, kSAntiyutAH tAn munIn vande // 1 // ) bhAvArtha:- yaH kSamAzIlaH, pRthvIkAyA''rambhaM zrotrendriyanigrahavAn, AhArasaJjJAjayavAn, manasA na karomi / guNakArA evam :- 10x10=100, 10045-500, 500x42000, 2000x 3-6000, 600043-18000 / asyAM rItyAM 18 sahasrANi gAthA evam : je kAraMti na maNasA, je'NumaNNaMti Na maNasA tathA vayasA, taNuNA tathA Nijjiyabhayasannu, ityAdi tathA cakkhindI...ityAdi tathA AukAyAraMbhe... vaNassaiAraMbhe, beindiyaAraMbhe.... paMciMdiyaAraMbhe, ajIvakAyAraMbhe tathA samaddavA, saajjavA, muttijuA, tavajuA, sasaMjamA, saccajuA, soajuA, akiMcaNA, baMbhajua tti' (chAyA - ye kArayanti na manasA, ye'numanyante na manasA tathA vacasA, tanvA, tathA nirjitabhayasaJaH ityAdi tathA cakSurindriya...ityAdi tathA apkAyArambhaM...vanaspatiArambhaM, dvIndriyArambhaM...paJcendriyArambhaM, ajIvakAyArambhaM tathA samAvAH, sArjavAH, muktiyutAH, tapayutAH, sasaMyamAH, satyayutAH, zaucayutAH, akiJcanAH, brahmayutA iti / ) maithunaviramaNarUpaM brahmacaryamaSTAdazavidham / tathA coktaM zrIyogazAstre tadvRttau ca_ 'divyaudArikakAmAnAM, kRtAnumatikAritaiH / manovAkkAyatastyAgo, brahmASTadazadhA matam // 1/23 // vyAkhyA - divi bhavA divyAH te ca vaikriyazarIrasambhavAH / audArikAzca audArikatiryagmanuSyadehaprabhavAste ca te kAmyanta iti kAmAzca teSAM tyAgo'brahmaniSedhAtmakaM brahmacaryavratam / taccASTAdazadhA manasA abrahma na karomi na kArayAmi kurvantamapi paraM nAnumanye / evaM ca vacasA kAyena ceti divye brahmaNi nava bhedAH / evamaudArike'pItyaSTAdaza / yadAha -
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapodharmaH 115 "divyAtkAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA tadbrahmASTAdazavikalpam // 177 // " (prazamaratiH) iti / kRtAnumatikAritairiti manovAkkAyata iti ca madhye kRtatvAtpUrvottareSvapi mahAvrateSu sambandhanIyam // 1/23 // ' karmANi tApayatIti tapaH / yaduktaM zrIAvazyaniyuktivRttau - 'tApayati aSTaprakAraM karma iti tpH|' tapo dvividham / tadyathA - 1 bAhyaM 2 abhyantaraJca / ekaikaM SaDvidham / uktaJca zramaNapAkSikasUtre - 'chavvihamabhitariyaM, bajhaM pi ya chavvihaM tavokkamaM / ' (chAyA- SaDvidhamAbhyantaraM, bAhyamapi ca SaDvidhaM tapaHkarma / ) bAhyAbhyantarabhedabhinnasya tapasa svarUpamevaM prajJApitaM zrIpravacanasAroddhAre tadvRttau ca 'aNasaNamUNoariA vittIsaMkhevaNaM rsccaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // 270 // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sjjhaao| jhANaM ussaggo'vi ya abhitarao tavo hoi // 271 // (chAyA- anazanamUnodarikA vRttisakSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInatA ca bAhyaM tapo bhavati // 270 // prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM tathaiva svAdhyAyaH / dhyAnaM utsargo'pi ca AbhyantaraM tapo bhavati // 271 // ) vyAkhyA - 'aNasaNe'tyAdi gAthAdvayaM, tatra azyata iti azanaM na azanaM anazanamAhAratyAga ityarthaH tatpunadvidhA - itvaraM yAvatkathikaM ca, tatretvaraM-parimitakAlaM, tatpunaH zrImahAvIratIrthe namaskArasahitAdi SaNmAsAntaM zrInAbheyatIrthe saMvatsaraparyantaM, madhyamatIrthakaratIrthe tvaSTamAsAn yAvat, yAvatkathikaM punarAjanmabhAvi, tatpunazceSTAbhedopAdhivizeSatastridhA, yathA pAdapopagamanaM iGgitamaraNaM bhaktaparijJA ceti, eteSAM trayANAmapi svarUpaM saptapaJcAzadadhikazatatamadvArAdavaseyamiti 1 // 'UNoariyatti UnamudaraM tasya karaNaM bhAve vuji UNodarikA, vyutpattireveyaM, asya
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 tapodharmaH pravRttistUnatAmAtre, sA dvidhA - dravyato bhAvatazca, dravyata upakaraNabhaktapAnaviSayA, tatra upakaraNaviSayonodarikA jinakalpikAdInAM tadabhyAsaparAyaNAnAM vA'vaboddhavyA, na punaranyeSAM, teSAmupadhyabhAve samagrasaMyamapAlanA'bhAvAt, athavA'nyeSAmapyatiriktopakaraNAgrahaNato bhavatyevonodaratA, yata uktam - "jaM vaTTai uvagAre uvagaraNaM taM ca hoi uvagaraNaM / airittaM ahigaraNaM ajao ajayaM pariharaMto // 1 // " (chAyA- yadvarttate upakAre upakaraNaM tadeva bhavatyupakaraNaM / atiriktamadhikaraNaM ayato'yataM pariharan // 1 // ) iti, 'pariharaMto'tti AsevamAnaH 'parihAro paribhogo' iti vacanAt, tato'yatazca yatparibhuJjAno bhavatItyarthaH, bhaktapAnonodarikA punarAtmIyAhAramAnaparityAgato vijJeyA, AhAramAnaM ca - "battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhnnio| purisassa mahiliAe aTThAvIsaM bhave kavalA // 1 // kavalassa ya parimANaM kukkuDiaMDagapamANamittaM tu / jaM vA avigiyavayaNo vayaNammi chubhijja vIsaMto // 2 // " ityAdi (chAyA- dvAtriMzat kila kavalA AhAraH kukSipUrako bhaNitaH / puruSasya mahilikAyA aSTAviMzatiH bhaveyuH kavalA // 1 // kavalasya ca parimANaM kurkuTyaNDakapramANamAtraM tu / yadvA avikRtavadano vadane kSipedvizvastaH // 2 // ) sA ca alpAhArAdibhedataH paJcavidhA bhavati, yadAhu: "appAhAra 1 avaDDA 2 dubhAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / aTTha duvAlasa solasa cauvIsa tahekkatIsA ya // 1 // " (chAyA- alpAhArA 1 apArdhA 2 dvibhAgA 3 prAptA 4 tathaiva kiJcidUnA 5 / aSTau dvAdaza SoDaza caturviMzatiH tathaikatriMzacca // 1 // ) ayamatra bhAvArthaH - alpAhAronodarikA nAma ekakavalAdArabhya yAvadaSTau kavalA iti, atra caikakavalamAnA jaghanyA aSTakavalamAnA punarutkRSTA vyAdikavalamAnabhedA madhyamA, evaM
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapodharmaH 117 navabhyaH kavalebhya Arabhya yAvad dvAdaza kavalAstAvadapAGkhanodarikA, atrApi navakavalA jaghanyA dvAdazakavalotkRSTA zeSA tu madhyamA, evaM trayodazabhya Arabhya yAvat SoDaza kavalA: tAvadvibhAgonodarikA, jaghanyAdibhedatrayabhAvanA pUrvavat, evaM saptadazabhya Arabhya yAvat caturviMzatiH kavalAstAvat prAptonodarikA, jaghanyAditrayabhAvanA atrApi pUrvavat, evaM paJcaviMzaterArabhya yAvadekatriMzatkavalAstAvat kiJcidUnodarikA, jaghanyAdibhedatrayaM pUrvavadbhAvanIyaM, evamanenAnusAreNa pAne'pi bhaNanIyA, tathA strINAmapyevaM puruSAnusAreNa draSTavyA, bhAvata UnodarikA krodhAdiparityAgaH, yata uktam - "kohAINamaNudiNaM cAo jiNavayaNabhAvaNAo ya / bhAveNoNodariA pannattA vIyarAehiM // 1 // " (chAyA- krodhAdInAmanudinaM tyAgo jinavacanabhAvanAzca / bhAvenonodarikA prajJaptA vItarAgaiH // 1 // ) 2 / 'vittIsaMkhevaNaM'ti vartate anayeti vRttiH - bhaikSyaM tasyAH saGkSapaNaM - saGkocaH tacca gocarAbhigraharUpaM, te ca gocaraviSayA abhigrahA anekarUpAH, tadyathA - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato mayA adya bhikSAyAM gatena lepakAryAdyeva kuntAgrAdisaMsthitamaNDakAdi vA grAhyamityAdayaH, kSetrata ekadvitryAdigRhasvagrAmaparagrAmapeTArdhapeTadilabdhaM dAyakena dehalIjaGghayorantarvidhAya vA dattaM grahISyAmItyAdayaH, kAlataH pUrvAhlAdau sakalabhikSAcaranivarttanAvasare vA paryaTitavyamityAdayaH, bhAvato hasanagAnarodanAdikriyApravRtto baddho vA yadi pratilAbhayiSyati tato'hamAdAsye na tvanyathetyevamAdayaH, uktaM ca - "levaDamalevaDaM vA amugaM davvaM ca ajja ghecchAmi / amugeNa va davveNaM aha davvAbhiggaho nAma // 1 // " amugeNaMti cttttkkkrottikaadinaa| "aTTha ya goyarabhUmi eluyavikkhaMbhamittagahaNaM ca / saggAmaparaggAmo evaia gharA u khettaMmi // 2 // ujjugagaMtuM paccAgaI ya gomuttiA payaMgavihI / peDA ya addhapeDA abhitarabAhisaMbukkA // 3 // kAle abhiggaho puNa AI majjhe taheva avasANe / appatte saikAle AI biti majjhi taiyaMte // 4 // "
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 tapodharmaH (chAyA- lepakRdalepakRdvA'mukaM vA dravyamadya grahISyAmi / amukena vA dravyeNaiSa dravyAbhigraho nAma // 1 // aSTaiva gocarabhUmayaH dehalIviSkambhamAtragrahaNaM ca / svagrAme paragrAme iyanti gRhANi tu kSetre // 2 // Rju gatvApratyAgatizca gomUtrikA pataGgavIthiH / peTA cArdhapeTa abhyantarazambUkA bAhyazambUkA // 3 // kAle'bhigrahaH punarAdau madhye tathaivAvasAne / aprApte smRtikAle AdyaH dvitIyo madhye tRtIyo'ntye // 4 // ) pratItabhikSAvelAyA Adau madhye'vasAne ca kAlaviSayo'bhigrahaH tathA cAha "aprApte sati bhikSAkAle aTata AdiH-prathamaH, madhye-bhikSAkAla evATato dvitIyaH, ante-bhikSAkAlAvasAne'TatastRtIyo'bhigrahaH" "dintagapaDicchagANaM havejja suhumaMpi mA hu aciyattaM / ii appatte aie pavattaNaM mA u majjhami // 1 // ukkhittamAicaragA bhAvajuyA khalu abhiggahA hu~ti / gAyaMto va ruyanto jaM dei nisannamAi vA // 2 // " (chAyA- dadatpratIcchakayoH sUkSmA'pyaprItirmA bhUt / aprApte'tIte vA pravartanaM-pura:pazcAtkarmAdi mA bhUditi madhye // 1 // utkSiptAdicarakAH bhAvayutAH khalvabhigrahA bhavanti / gAyan vA rudan vA yaddadAti niSaNNAdirvA // 2 // ) 'ukkhittamAicaraga'tti utkSiptAdicarAH, utkSipte bhAjanAt piNDe carati - gacchati yaH sa utkSiptacaraH, evaM nikSipte bhAjanAdAviti bhAvanIyaM, "osakkaNa ahisakkaNa paraMmuhAlaMkietaro vAvi / bhAvaMtareNa ya juo aha bhAvAbhiggaho nAma // 1 // " (chAyA- avaSvaSkaNamabhiSvaSkaNaM parAGmukho'laGkRta itaro vApi / bhAvAntareNa vA yuto atha bhAvAbhigraho nAma // 1 // ) 3 /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapodharmaH 119 'rasaccAo 'tti rasAnAM - matublopAdviziSTarasavatAM vikArahetUnAM dugdhAdInAM tyAgo - varjanaM rasatyAgaH 4 / 'kAyakileso 'tti kAyasya - zarIrasya klezaH - zAstrAvirodhena bAdhanaM kAyaklezaH, sa ca vIrAsanAdyAsanakaraNena apratikarmazarIratvakezolluJcanAdinA ca vicitra:, yadavAci"vIrAsaNaukkuDugAsaNAI loyAio ya vinneo / kAyakileso saMsAravAsanivveyautti // 1 // vIrAsaNAsu guNA kAyaniroho dayA ya jIvesu / parogamaI ya tahA bahumANo ceva annesiM // 2 // nissaMgayA a pacchApurakammavivajjaNaM ca loyaguNA / dukkhasahattaM naragAibhAvaNAe ya nivveo // 3 // " (chAyA - vIrAsanotkaTukAsanAdiH locAdikazca vijJeyaH / kAyaklezaH saMsAravAsanirvedaheturiti // 1 // vIrAsanAdiSu guNAH kAyanirodho dayA ca jIveSu / paralokamatizca tathA bahumAnazcaivAnyeSAM // 2 // niHsaMgatA ca pazcAtpuraH karmavivarjanaM ca locaguNAH / duHkhasahatvaM narakAdibhAvanayA ca nirvedaH ||3||) 5 / 'saMlINayA ya'tti saMlInatA zayanAsanatA ceti caturdhA, yaduktam "iMdiyakasAyajoe paDucca saMlINayA muNeyavvA / taha ya vivittA cariyA pannattA vIyarAehiM // 1 // " - guptatA, sA cendriyakaSAyayogaviSayA vivikta (chAyA - indriyakaSAyayogAn pratItya saMlInatA jJAtavyA / tathA ca viviktA caryA prajJaptA vItarAgaiH // 1 // tatra zravaNendriyeNa zabdeSu madhurAdibhedeSu rAgadveSAkaraNaM zravaNendriyasaMlInatA, yadAhu: "saddesu ya bhaddayapAvaesu soyavisayamuvagaesu / tudveNa va rudveNa va samaNeNa sayA na hoyavvaM // 1 // "
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 tapodharmaH (chAyA- zabdeSu bhadrakapApakeSu zrotraviSayamupagateSu / zramaNena sadA tuSTena ruSTena vA na bhavitavyaM // 1 // ) evaM cakSurAdIndriyeSvapi bhAvanIyaM, yathA - "rUvesu ya bhaddayapAvaesu ckkhuvisymuvgesu| tuTTeNa va rudruNa va samaNeNa sayA na hoyavaM // 1 // " (chAyA- rUpeSu ca bhadrakapApakeSu cakSurviSaya0 / ) / ityAdyabhilApeneti, kaSAyasaMlInatA ca kaSAyANAmanudIrNAnAmudayanirodhena udIrNAnAM ca niSphalIkaraNena vijJeyA, yadabhyadhAyi - "udayasseva niroho udayappattANa vA'phalIkaraNaM / jaM ittha kasAyANaM kasAyasaMlINayA esA // 1 // " (chAyA- udayasyaiva nirodhaH prAptodayAnAM vA'phalIkaraNam / yadatra kaSAyANAM kaSAyasaMlInataiSA // 1 // ) yogasaMlInatA punarmanovAkkAyalakSaNayogAnAmakuzalAnAM nirodhaH kuzAlAnAmudIraNaM ca, yadavocan - "apasatthANa niroho jogANamudIraNaM ca kusalANaM / kajjaMmi ya vihigamaNaM joge saMlINayA bhaNiyA // 1 // " (chAyA- aprazastAnAM nirodhaH yogAnAM kuzalAnAm udIraNaM ca / kArye ca vidhigamanaM yoge saMlInatA bhaNitA // 1 // viviktazayanAsanatArUpA punaH saMlInatA ArAmAdiSu strIpazupaNDakAdirahiteSu yadavasthAnaM, yadAhumaharSayaH - "ArAmujjANAisu thIpasupaMDagavivajjie ThANaM / phalagAINa ya gahaNaM taha bhaNiyaM esaNijjANaM // 1 // " (chAyA- ArAmodyAnAdiSu strIpazupaNDakavivarjite sthAnam / phalakAdInAM ca grahaNaM tathA bhaNitaM eSaNIyAnAm // 1 // 6 / caH samuccaye, 'bajjho tavo hoi'tti etadanazanAdikaM bAhyaM tapo bhavati, bAhyatvaM cAsya
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapodharmaH 121 bAhyadravyAdyapekSatvAt, prAyo bahiH zarIrasya tApakatvAt laukikairapi tapastayA jJAyamAnatvAt kutIrthikairapi svAbhiprAyeNAsevyamAnatvAcceti // 270 // 'pAyacchitta 'mityAdi, iha cittaM - jIvo bhaNyate, tataH prAyo - bAhulyena cittaM - jIvaM vizodhayati-mUlottaraguNaviSayAtIcArajanitakarmamalamalinaM nirmalaM karotIti prAyazcittaM, tat punarAlocanAdikaM dazadhA, yadAhuH "AloyaNa paDikkamaNe mIsa vivege tahA viussagge / tava cheya mUla aNavaTTayA ya pAraMcie ceva // 1 // " iti (chAyA - AlocanA pratikramaNaM mizraM vivekastathotsargaH / tapazchedo mUlamanavasthApyaM pArAJcikaM caiva // 1 // ) etatsvarUpaM cASTAnavatidvAre nyakSeNa vakSyate / 7 / - 'viNae 'tti vinIyate - kSipyate aSTaprakAraM karmAneneti vinayaH, sa ca jJAnadarzanAdibhedAt saptadhA, yadAhuH - " nANe daMsaNacaraNe maNavayakAovayArio viNao / nANe paMcapayAro mainANAINa saddahaNaM // 1 // bhattI taha bahumANo taddiTThatthANa sammabhAvaNayA / vihigahaNabhAso'vi ya eso viNao jiNAbhihio // 2 // " (chAyA - jJAne darzanacaraNe manovaca: kAyaupacAriko vinayaH / jJAne paJcaprakAro matijJAnAdInAM zraddhAnam // 1 // bhaktistathA bahumAnaH taddRSTArthAnAM samyagbhAvanatA / vidhigrahaNamabhyAso'pi caiSa vinayo jinAbhihitaH // 2 // ) zuzrUSaNAdikazca darzanavinayaH, yadAhuH "sussUsaNA aNAsAyaNA ya viNao u daMsaNe duviho / daMsaNaguNAhiesuM kijjai sussUsaNAviNao // 1 // - sakkArabbhuTThANaM saMmANAsaNaabhiggaho taha ya / AsaNaaNuppayANaM kiikammaM aMjaligaho ya // 2 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 tapodharmaH iMtassa'NugacchaNayA Thiassa taha pajjuvAsaNA bhaNiyA / gacchaMtANuvvayaNaM eso sussUsaNAviNao // 3 // " (chAyA- zuzrUSaNA anAzAtanA ca vinayastu darzane dvividhaH / darzanaguNAdhikeSu kriyate zuzrUSaNAvinayaH // 1 // satkAro'bhyutthAnaM sanmAnAsanAbhigrahaH tathA ca / AsanAnupradAnaM kRtikarmAJjaligrahazca // 2 // AyAto'nugamanaM sthitasya tathA paryupAsanA bhaNitA / gacchato'nuvrajanameSa zuzrUSaNAvinayaH / / 3 / / ) satkAra:-stavanavandanAdi abhyutthAnaM-vinayArhasya darzanAdevAsanatyajanaM sanmAnovastrapAtrAdibhiH pUjanaM AsanAbhigrahaH punastiSThata eva gurorAdareNAsanAnayanapUrvakamatropavizateti bhaNanaM AsanAnupradAnaM-sthAnAtsthAnAntare Asanasya saJcAraNaM kRtikarma-vandanakaM aJjaligraha:aJjalikaraNaM, zeSaM prakaTaM, anAzAtanAvinayaH punaH paJcadazavidhaH, tasya cedaM svarUpam - "titthayara dhamma Ayaria vAyage thera kula gaNe saMghe / saMbhoia kiriyAe mainANAINa ya taheva // 1 // " (chAyA- tIrthakare dharme AcArye vAcake sthavire kule gaNe saGke / sAmbhogike kriyAvati matijJAnAdInAM ca tathaiva // 1 // sAmbhogikA:-ekasAmAcArikAH kriyA-AstikatA - "kAyavvA puNa bhattI bahumANo taha ya vannavAo ya / arahaMtamAiyANaM kevalanANAvasANANaM // 1 // " (chAyA- karttavyA punarbhaktirbahumAnastathA varNavAdazca / arhadAdInAM kevalajJAnAvasAnAnAm // 1 // ) bhaktiH-bAhyA pratipattiH bahumAnaH - AntaraH prItivizeSaH varNavAdo-guNagrahaNaM, cAritravinayaH punaH "sAmAiyAicaraNassa saddahANaM taheva kAyeNaM / saMphAsaNaM parUvaNamaha purao savvasattANaM // 1 // "
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 tapodharmaH tathA- "maNavayakAiyaviNao AyariyAINa savvakAlammi / akusalamaNAiroho kusalANamudIraNaM taha ya // 2 // " (chAyA- sAmAyikAdicaraNasya zraddhAnaM tathaiva kAyena / saMsparzanaM prarUpaNaM atha purataH sarvasattvAnAm // 1 // manovacaHkAyikavinaya AcAryAdInAM sarvakAle / akuzalamanaAdirodhaH kuzalAnAmudIraNaM tathA ca // 2 // ) tathA upacAreNa - sukhakArikriyAvizeSaNa nirvRtta aupacArikaH sa cAsau vinayazca aupacArikavinayaH, sa ca saptadhA - "abbhAsa'cchaNaM chaMdANuvattaNaM kayapaDikiI taha ya / kArianimittakaraNaM dukkhattagavesaNaM taha ya // 1 // taha desakAlajANaNa savvatthesu taha ya aNumaI bhaNiyA / uvayArio u viNao eso bhaNio samAseNaM // 2 // " (chAyA- abhyAsasthAnaM chando'nuvarttanaM kRtapratikRtistathA ca / kAritanimittakaraNaM duHkhArtagaveSaNaM tathA ca // 1 // tathA dezakAlajJAnaM sarvArtheSu tathA ca anumatirbhaNitA / aupacArikastu vinaya eSa bhaNitaH samAsena // 2 // ) tatra 'abbhAsa'cchaNaM'ti sUtrAdyarthinA nityamevAcAryasyAbhyAse - pratyAsanne sthAtavyaM, tathA chandaH - abhiprAyo gurUNAmanuvartanIyaH, tathA kRtapratikRtiH-kRte bhaktAdinA upacAre prasannA guravaH pratikRti - pratyupakAraM sUtrArthAdidAnato me kariSyanti, na nAmekaiva nirjareti bhaktAdidAne guroryatitavyaM, tathA kAryanimittakAraNaM, kArya-zrutaprApaNAdikaM nimittaM-hetuM kRtvA zrutaM prApito'hamaneneti hetorityarthaH vizeSeNa tasya vinaye vartitavyaM, tadanuSThAnaM ca kartavyaM, yadvA kAritena - samyaksUtrArthamadhyApitena punastannimittaM karaNaM - vinayasya vidhAnaM kAritanimittakAraNaM, guruNA samyak sUtrAdikaM pAThitena vineyena vizeSato vinaye vartitavyaM taduktArthAnuSThAnaM ca karttavyamiti bhAvaH, tathA duHkhArtasya-duHkhapIDitasya gaveSaNaM - auSadhAdinA pratijAgaraNaM duHkhArtagaveSaNaM, pIDitasyopakArakaraNamityarthaH, tathA dezakAlajJAnamavasarajJatetyarthaH, tathA sarvArtheSu guruviSayeSvanumatiH - AnukUlyaM, athavA dvipaJcAzadbhedo vinayaH, sa ca paJcaSaSTitamadvAre vakSyate 8 /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 tapodharmaH 'veyAvacca miti vyApipati smeti vyApRtaH tasya bhAvo vaiyAvRttyaM, dharmasAdhanArthamannAdidAnamityarthaH, yadAhuH - "veyAvaccaM vAvaDabhAvo iha dhammasAhaNanimittaM / annAiyANa vihiNA saMpAyaNamesa bhAvatyo // 1 // " / (chAyA- vaiyAvRttyaM vyApRtabhAva iha dharmasAdhananimittaM / annAdInAM vidhinA sampAdanameSa bhAvArthaH // 1 // ) 9 / 'taheva sajjhAo'tti suSTha A-maryAdayA kAlavelAparihAreNa pauruSyapekSayA vA adhyAyaHadhyayanaM svAdhyAyaH, sa ca paJcadhA-vAcanApRcchanAparAvartanAnuprekSAdharmakathAbhedAt, tatra vAcanAziSyAdhyApanaM, gRhItavAcanenApi saMzayotpattau punaH pRSTavyamiti pUrvAdhItasya sUtrAdeH zaGkitAdau praznaH pRcchanA, pRcchanAvizodhitasya sUtrasya mA bhUdvismaraNamiti parAvartanA, sUtrasya ghoSAdivizuddhaM gaNanamityarthaH, sUtravadarthe'pi sambhavati vismaraNamato'nuprekSaNaM, granthArthasya manasA'bhyAso'nuprekSA cintaniketyarthaH, evamabhyastazrutena dharmakathA kartavyeti, dharmasya - zrutarUpasya kathA - vyAkhyA dharmakatheti 10 / 'jhANa'miti dhyAyate-cintyate vastvaneneti dhyAtirvA dhyAna-antarmuhUrtamAtrakAlamekAgracittAdhyavasAnaM, yadAhuH - "aMtomuhattamettaM cittAvatthANamegavatthumi / chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu // 1 // " (chAyA- antarmuhUrttamAtraM cittAvasthAnamekavastuni / chadmasthAnAM dhyAnaM yoganirodhaH jinAnAM tu // 1 // ) taccaturdhA-ArtandradharmyazuklabhedAt, tatra RtaM - duHkhaM tasya nimittaM tatra vA bhavaM Rte vA - pIDite prANini bhavamArtaM, taccAmanojJAnAM zabdarUparasasparzagandhalakSaNAnAM viSayANAM tadAzrayabhUtavAyasAdivastUnAM vA samupanatAnAM viprayogapraNidhAnaM bhAvinAM vA'samprayogacintanam 1 evaM zUlazirorogAdivedanAyA api viprayogAsamprayogaprArthanaM 2 iSTazabdAdiviSayANAM sAtavedanAyAzcAviprayogasamprayogaprArthanaM 3 devendracakravartitvAdiprArthanaM ca 4 zokAkrandanasvadehatADanavilapanAdilakSaNalakSyaM tiryaggatigamanakAraNaM vijJeyaM 1 / tathA rodayatyaparAniti rudraH - prANivadhAdipariNata-Atmaiva tasyedaM karma raudraM, tadapi sattveSu vadhavedhabandhanadahanAGkanamAraNAdipraNidhAnaM 1 paizUnyAsabhyAsadbhUtaghAtAdivacanacintanaM 2
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapodharmaH 125 tIvrakopalobhAkulaM bhUtopaghAtaparAyaNaM paralokApAyanirapekSaM paradravyaharaNapraNidhAnaM 3 sarvAbhizaGkanaparasparopaghAtaparAyaNazabdAdiviSayasAdhakadravyasaMrakSaNapraNidhAnaM ca 4 utsannavadhAdiliGgagamyaM narakagatigamanakAraNamavaseyaM 2 / tathA dharmaH - kSamAdidazalakSaNaH tasmAdanapetaM dharmya, tacca sarvajJA''jJAnucintanaM 1 rAgadveSakaSAyendriyavazajantUnAmapAyavicintanaM 2 jJAnAvaraNAdizubhAzubhakarmavipAkasaMsmaraNaM 3 kSitivalayadvIpasamudraprabhRtivastusaMsthAnAdidharmAlocanAtmakaM 4, jinapraNItabhAvazraddhAnAdicihnagamyaM devagatyAdiphalasAdhakaM jJAtavyaM 3 / tathA zodhayatyaSTaprakAraM karmamalaM zucaM vA - zokaM klamayati-apanayatIti niruktavidhinA zuklaM, etadapi pUrvagatazrutAnusArinAnAnayamataikadravyotpattisthitibhaGgAdiparyAyAnusmaraNAdisvarUpaM 4 avadhAsammohAdiliGgagamyaM mokSAdiphalaprasAdhakaM vijJeyaM 4 / atra ca dharmazukle eva tapasI nirjarArthatvAt, nAtaraudre bandhahetutvAditi 11 / 'ussaggo'vi yatti utsarjanIyasya parityAga utsargaH, sa dvividhaH-bAhyo'bhyantarazca, tatra bAhyo dvAdazAdibhedasyopadheratiriktasyAneSaNIyasya saMsaktasyAnnapAnAdervA tyAgaH, AbhyantaraH kaSAyANAM mRtyukAle zarIrasya ca tyAgaH, nanu utsargaH prAyazcittamadhya evoktastat kiM punaratra bhaNanena ?, satyaM, so'tIcAravizuddhyarthamuktaH ayaM tu sAmAnyena nirjarArthamukta ityapaunaruktyaM 12 / 'abhitarao tavo hoi' tti idaM prAyazcittAdi vyutsargAntamanuSThAnaM laukikairanabhilakSyatvAt tantrAntarIyaizca bhAvato'nAsevyamAnatvAt mokSAvAptAvantaraGgatvAdabhyantarasya karmaNastApakatvAdabhyantarairevAntarmukhairbhagavadbhirjAyamAnatvAccAbhyantaraM tapo bhavatIti // 271 // ' kecit zArIra-vAGmaya-mAnasabhedAt trividhaM tapa icchanti / uktaJca zrImadbhagavadgItAyAM madhusUdanakRtagUDhArthadIpikAnAmatadvRttau ca - 'devadvijaguruprAjJa-pUjanaM zaucamArjavam / brahmacaryamahiMsA ca, zArIraM tapa ucyate // 14 // vyAkhyA - kramaprAptasya tapasaH sAttvikAdibhedaM kathayituM zArIravAcikamAnasabhedena tasya traividhyamAha tribhiH - 'devadvijetyAdinA / devA brahmaviSNuzivasUryAgnidurgAdayaH, dvijA dvijAtayo brAhmaNAH, guruvaH pitRmAtrAcAryAdayaH, prAjJAH paNDitA viditavedatadupakaraNArthAsteSAM pUjanaM praNAmazuzrUSAdi yathAzAstraM, zaucaM mRjjalAbhyAM zarIrazodhanaM, ArjavamakauTilyaM bhAvazuddhizabdena mAnase tapasi vakSyati, zArIraM tvArjavaM vihita
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 tapodharmaH pratiSiddhayorekarUpapravRttinivRttizAlitvaM, brahmacaryaM niSiddhamaithunanivRttiH, ahiMsA'zAstraprANipIDanAbhAvaH / cakArAdasteyAparigrahAvapi / zArIraM zarIrapradhAnaiH kAdibhiH sAdhyaM na tu kevalena zarIreNa / 'paJcaite tasya hetava' iti hi vakSyatItthaM zArIraM tapa ucyate // 14 // anudvegakaraM vAkyaM, satyaM priyaM hitaM ca yt| svAdhyAyAbhyasanaM caiva, vAGmayaM tapa ucyate // 15 // vyAkhyA - 'anudvege'ti / anudvegakaraM na kasyaciduHkhakaraM, satyaM pramANamUlamabAdhitArtha, priyaM zrotustatkAla zrutisukhaM, hitaM pariNAme sukhakaraM, cakAro vizeSaNAnAM samuccayArthaH / anudvegakaratvAdivizeSaNacatuSTayena viziSTaM na tvekenApi vizeSaNena nyUnaM yadvAkyaM yathA zAnto bhava vatsa svAdhyAyaM yogaM cAnutiSTha tathA te zreyo bhaviSyatItyAdi tadvAGmayaM vAcikaM tapaH zArIravat, svAdhyAyAbhyasanaM ca yathAvidhivedAbhyAsazca vAGmayaM tapa ucyate / evakAraH prAvizeSaNasamuccayAvadhAraNe vyAkhyAtaH // 15 // manaHprasAdaH saumyatvaM, maunamAtmavinigrahaH / bhAvasaMzuddhirityetattapo mAnasamucyate // 16 // vyAkhyA - 'manaHprasAda' iti / manasaH prasAdaH svacchatA viSayacintAvyAkulatvarAhityaM, saumyatvaM saumanasyaM sarvalokahitaiSitvaM pratiSiddhAcintanaM ca, maunaM munibhAva ekAgratayAtmacintanaM nididhyAsanAkhyaM, vAkyasaMyamaheturmana:saMyamo maunamiti bhASyam, Atmavinigraha Atmano manaso vizeSeNa sarvavRttinigraho nirodhaH, samAdhirasamprajJAtaH, bhAvasya hRdayasya zuddhi: kAmakrodhalobhAdimalanivRttiH punarazuddhyutpAdarAhityena samyaktvena viziSTA sA bhAvazuddhiH paraiH saha vyavahArakAle mAyArAhityaM seti bhASyaM ityetadevaMprakAraM tapo mAnasamucyate // 16 // ___ yadvA sAttvika-rAjasa-tAmasabhedAt trividhaM tapaH / yaduktaM zrImadbhagavadgItAyAM gaNezazAstripAThakakRtabAlabodhinInAmatadvRttau ca - 'zraddhayA parayA taptaM, tapastrividhaM naraiH / aphalAkAGkSibhiryuktaiH, sAttvikaM paricakSate // 17 // vyAkhyA - evaM zArIrAdibhedena trividhaM tapaH uktvA idAnIM guNabhedena trividhaM tapaH darzayan san prathamaM sAttvikaM tapaH Aha - 'zraddhayeti / he pArtha ! ziSTAH iti zeSaH / tat
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvadharmaH 127 uktaprakAraM trividhaM tisraH vidhAH prakArAH yasya tat trividhaM zArIrAdibhedabhinnaM tapaH anuSThAnaM sAttvikaM sattvasya sattvaguNayuktasya idaM sAttvikaM paricakSate kathayanti / kathambhUtaM tapaH ? naraiH puruSaiH parayA zreSThayA zraddhayA AtyantikyA AstikyabuddhyA taptaM anuSThitam / kathambhUtaiH naraiH ? aphalAkAGkSibhiH phalAnAM AkAGkSA icchA yeSAM te phalAkAGkSiNaH, phalAkAGkSiNa na bhavanti te aphalAkAGkSiNaH, taiH aphalAkAGkSibhiH / punaH kathambhUtaiH ? yuktaiH niyatAnta:karaNaiH niyatAnta:karaNatvAt aphalAkAGkSitvam // 17 // satkAramAnapUjArthaM, tapo dambhena caiva yat / kriyate tadiha proktaM rAjasaM calamadhruvam // 18 // vyAkhyA - rAjasaM tapaH Aha - 'satkAre ti / he pArtha ! naraiH puruSaiH iti zeSaH / satkAramAnapUjArthaM satkAraH sAdhuvAda: 'ayaM tApasaH dharmAtmA anena sadRzaH ko'pi nAsti' iti sAdhuvAdaH ca mAnaH pratyutthAnAbhivAdanapUrvakasanmAnaH ca pUjA godhanAnnavastrAdidAnapUjA satkAramAnapUjAH satkAramAnapUjAbhyaH iti satkAramAnapUjArthaM cetyaparaM dambhena paraiH satkAramAnapUjAvihIno'pi svayameva ahaM dharmAtmA iti dharmadhvajitvena yat prasiddhaM tapaHanuSThAnaM kriyate vidvajjanaiH iti zeSaH / tat prasiddhaM tapaH anuSThAnaM ihaloke rAjasaM rajasaH rajoguNayuktasya idaM rAjasaM proktaM uccAritaM satkArAdikAmanayA kRtam / kathambhUtaM tapaH? calaM caJcalaM anityam / punaH kathambhUtam ? adhruvaM kSaNikaM phalavyabhicAram // 18 // mUDhagrAheNAtmano yat, pIDayA kriyate tpH| parasyotsAdanArthaM vA, tattAmasamudAhRtam // 19 // vyAkhyA - tAmasaM tapaH Aha - 'mUDhagrAheNe'ti / avivekijanaiH iti zeSaH / mUDhagrAheNa mUDhena avivekena grAhaH durAgrahaH mUDhagrAhaH tena mUDhagrAheNa AtmanaH dehadvayasaGghAtasya pIDayA yat prasiddhaM tapaH anuSThAnaM kriyate vA athavA parasyotsAdanArthaM parasya zatrubhUtasya utsAdanaM nAzaH parasyotsAdanaM parasyotsAdanAya iti parasyotsAdanArthaM tapaHanuSThAnaM kriyate tat tapaH tAmasaM tamasaH tamoguNayuktasya idaM tAmasaM udAhRtaM uccAritaM tamasA nirvatitaM uktam // 19 // dAnAdiSu kSAyopazamikAdyadhyavasAyavizeSAnmanasa utsAho bhAvadharmaH / bhAvarahitA dharmakriyA vAstavikaM phalaM na dadAti / yaduktaM zrIadhyAtmakalpadrume zrImunisundarasUribhiH - yavasAyavizeSAtmanAtyAhI bhAvadhaH bhArahita
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 caturvidhA bhAvanA caturvidhAH smaraNAdikAzcaturvidhaJca dhyAnam 'bhAvopayogazUnyAH, kurvnnaavshykiikriyaaH| dehaklezaM labhase, phalamApsyasi naiva punarAsAm // 164 // ' bhAvyate AbhirAtmeti bhAvanAH / tAzcaturvidhAH / tadyathA - 1 jJAnabhAvanA, 2 samyaktvabhAvanA, 3 cAritrabhAvanA 4 vairAgyabhAvanA ca / etAsAM svarUpamevaM nirUpitaM mahopAdhyAyazrIsakalacandragaNikRtadhyAnadIpikAyAm - 'bhAvanA dvAdazaitAstA anityAdikatAH smRtAH / jJAnadarzanacAritryaM vairAgyAdyAstathA parAH // 7 // vAcanA pRcchanA sAdhuprekSaNaM parivartanam / saddharmadarzanaM ceti jJAtavyA jJAnabhAvanA // 8 // saMvegaH prazamaH sthairya-masaMmUDhatvamasmayaH / Astikyamanukampeti jJeyA samyaktvabhAvanA // 9 // IryAdiviSayA yalA manovAkkAyaguptayaH / parISahasahiSNutvamiti cAritryabhAvanA // 10 // viSayeSvanabhiSvaGgaH kAryaM tattvAnucintanam / jagatsvabhAvacinteti vairAgyasthairyabhAvanA // 11 // ' smAraNAdikAzcaturvidhAH / tadyathA - 1 smAraNA, 2 vAraNA, 3 codanA 4 praticodanA ca / etAsAM smAraNAdInAM svarUpaM gacchAcAraprakIrNakasaptadazagAthAvRttita evaM jJeyam - ' 'sAraNA' hite pravartanalakSaNA kRtyasmAraNalakSaNA vA, upalakSaNatvAdvAraNA - ahitAnnivAraNalakSaNA coyaNA - saMyamayogeSu skhalitaH sanna yuktametadbhavAdRzAM vidhAtumityAdivacanena preraNA, praticodanA - tathaiva punaH punaH preraNA .... // 17 // ' gururdezanAkathAdharmabhAvanAsmAraNAdInAM karaNakAraNopadezAdividhAneSu nipuNabuddhirbhavati / ekasminnAlambane cittasya nirodho dhyAnam / yaduktam - 'uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam // 9/27 // ' (tattvArthAdhigamasUtram)
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhamArttadhyAnam 129 1 ArttadhyAnaM, 2 raudradhyAnaM, 3 dharmadhyAnaM 4 dhyAnaM caturvidham / tadyathA zukladhyAnaJca / uktaJca zramaNapratikramaNasUtre - - 'cauhiM jhANehiM aTTeNaM jhANeNaM ruddeNaM jhANeNaM dhammeNaM jhANeNaM sukkeNaM jhANeNaM / ' (chAyA- caturbhiH dhyAnaiH Artena dhyAnena raudreNa dhyAnena dharmeNa dhyAnena zuklena dhyAnena / ) tatra ArttadhyAnaM caturvidham / tathA 1 iSTaviyogacintA, 2 aniSTasamprayogacintA, 3 vedanAcintA 4 nidAnaJca / eteSAM svarUpamitthaM pradarzitaM zrIdhyAnazatake tadvRttau ca - - 'sAmprataM yathoddezastathA nirdeza iti nyAyAdArtadhyAnasya svarUpAbhidhAnAvasaraH, tacca svaviSayalakSaNabhedatazcaturddhA / uktaM ca bhagavatA vAcakamukhyena -" ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH // vedanAyAzca // viparItaM manojJAdInAm [ manojJAnAm ] // nidAnaM ca // " [ tattvArthA0, 9 / 31-34] ityAdi / tatrA''dyabhedapratipAdanAyAha amaNuNNANaM saddAivisayavatthUNa dosamailassa / dhaNiyaM viogaciMtaNamasaMpaogANusaraNaM ca // 6 // (chAyA- amanojJAnAM zabdAdiviSayavastUnAM dveSamalinasya / atyarthaM viyogacintanamasamprayogAnusaraNaM ca ||6||) vyAkhyA - 'amaNu0 ' gAhA // amanojJAnAm iti manaso'nukUlAni manojJAni iSTAnItyarthaH, na manojJAni amanojJAni teSAm / keSAmiti ata Aha-zabdAdiviSayavastUnAm zabdAdayazca te viSayAzca zabdAdiviSayAH, AdigrahaNAdvarNAdiparigraho viSIdanti eteSu saktAH prANina iti viSayA indriyagocarA, vastUni tu tadAdhArabhUtAni rAsabhAdIni tatazca zabdAdiviSayAzca vastUni ceti vigrahasteSAm, kim ? samprAptAnAM satAM ' dhaNiyaM' atyarthaM viyogacintanaM viprayogacinteti yogaH, kathaM nu nAma mamaibhirviyogaH syAditi bhAva:, anena varttamAnakAlagrahaH / tathA sati ca viyoge'samprayogAnusmaraNam kathamebhiH sadaiva samprayogAbhAva iti, anena cAnAgatakAlagrahaH, cazabdAt pUrvamapi viyuktAsaMyuktayorbahumatatvenAtItakAlagrahaH / kiMviziSTasya sata idaM viyogacintanAdyata Aha-dveSamalinasya jantoriti gamyate,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 caturvidhamArtadhyAnam tatrAprItilakSaNo dveSastena malinastasya tadAkrAntamUrteriti gAthArthaH // 6 // uktaH prathamabhedaH, adhunA dvitIyamabhidhitsurAha taha sUlasIsarogAiveyaNAe vijogpnnihaannN| ... tadasaMpaogaciMtA tappaDiyArAulamaNassa // 7 // (chAyA- tathA zUlazIrSarogAdivedanAyAH viyogapraNidhAnam / tadasamprayogacintA tatpratikArAkulamanasaH // 7 // ) vyAkhyA - 'taha0' gAhA // tathA iti dhaNiyam-atyarthameva, zUlazirorogavedanAyA ityatra zUlazirorogau prasiddhau, AdizabdAccheSarogAtaGkaparigrahaH, tatazca zUlazirorogAdibhyo vedanA zUlazirorogAdivedanA, vedyata iti vedanA tasyAH, kim ? viyogapraNidhAnaM viyoge dRDhAdhyavasAya ityarthaH, anena vartamAnakAlagrahaH / anAgatamadhikRtyAha-tadasamprayogacintA iti tasyAH-vedanAyAH kathaJcidabhAve satyasamprayogacintA-kathaM punarmamAnayA AyatyAM samprayogo na syAt ? iti, cintA cAtra dhyAnameva gRhyate, anena ca vartamAnAnAgatakAlagraheNAtItakAlagraho'pi kRta eva veditavyaH, tatra ca bhAvanA'nantaragAthAyAM kRtaiva / kiMviziSTasya sata idaM viyogapraNidhAnAdyata Aha-tatpratikAre vedanApratikAre cikitsAyAmAkulaM vyagraM manaH antaHkaraNaM yasya sa tathAvidhastasya, viyogapraNidhAnAdyArtadhyAnamiti gAthArthaH // 7 // ukto dvitIyo bhedaH, adhunA tRtIyamupadarzayannAha iTANaM visayAINa veyaNAe ya rAgarattassa / aviyoga'jjhavasANaM taha saMjogAbhilAso y||8|| (chAyA- iSTAnAM viSayAdInAM vedanAyAzca rAgaraktasya / __aviyogAdhyavasAnaM tathA saMyogAbhilASazca // 8 // ) vyAkhyA - 'iTThANaM0' gAhA // iSTAnAM manojJAnAM viSayAdInAmiti viSayAH pUrvoktAH, AdizabdAd vastuparigrahaH, tathA vedanAyAzca iSTAyA iti vartate, kim ? aviyogAdhyavasAnamiti yogaH, aviprayogadRDhAdhyavasAya iti bhAvaH, anena vrtmaankaalgrhH| tathA saMyogAbhilASazceti tatra tatheti dhaNiyamityanenAtyarthaprakAropadarzanArthaH, saMyogA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhamArttadhyAnam bhilASa:-kathaM mamaibhiviSayAdibhirAyatyAM sambandha itIcchA, anena kilAnAgatakAlagraha iti vRddhA vyAcakSate, cazabdAt pUrvavadatItakAlagraha iti / kiMviziSTasya sata idamaviyogAdhyavasAnAdyata Aha - rAgaraktasya, jantoriti gamyate, tatrAbhiSvaGgalakSaNo rAgastena raktasya tadbhAvitamUrteriti gAthArthaH // 8 // uktastRtIyo bhedaH, sAmprataM caturthamabhidhitsurAha - deviMda-cakkavaTTittaNAiguNa-riddhipatthaNAmaIyaM / ahamaM niyANaciMtaNamaNNANANugayamaccaMtaM // 9 // (chAyA- devendra-cakravartitvAdiguNa-ddhiprArthanAmayam / __ adhamaM nidAnacintanamajJAnAnugatamatyantam // 9 // ) vyAkhyA - 'deviMda0' gAhA // dIvyantIti devAH-bhavanavAsyAdayasteSAmindrAH-prabhavo devendrAH camarAdayastathA cakraM-praharaNaM tena vijayAdhipatye vartituM zIlameSAmiti cakravartino bharatAdayaH, AdizabdAd baladevAdiparigrahaH, amISAM guNaRddhI devendracakravartyAdiguNarkI, tatra guNAH surUpAdayaH Rddhistu vibhUtiH, tatprArthanAtmakaM tadyAJcAmayamityarthaH, kiM tat ? adhamaM jaghanyaM nidAnacintanaM nidAnAdhyavasAyaH, ahamanena tapastyAgAdinA devendraH syAmityAdirUpaH, Aha - kimitIdamadhamam ? ucyate - yasmAdajJAnAnugatamatyantam, tathA ca nAjJAnino vihAya sAMsArikeSu sukheSvanyeSAmabhilASa upajAyate, uktaM ca "ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme sakti dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vaa| vidvaccittaM bhavati hi mahanmokSakAGkSakatAnam, nAlpaskandhe viTapini kaSatyaMsabhittiM gajendraH // 1 // "[ ] iti gAthArthaH // 9 // uktazcaturthabhedaH, sAmpratamidaM yathAbhUtasya bhavati yadvarddhanaM cedamiti tadetadabhidhAtukAma Aha - eyaM cauvvihaM rAga-dosa-mohaMkiyassa jIvassa / aTTajjhANaM saMsAravaddhaNaM tiriyagaimUlaM // 10 // (chAyA- etat caturvidhaM rAga-dveSa-mohAGkitasya jIvasya / ArttadhyAnaM saMsAravardhanaM tiryaggatimUlam // 10 // )
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 caturvidhaM raudradhyAnam vyAkhyA - 'eyaM0' gAhA // etad anantaroditaM caturvidhaM catuSprakAraM rAga-dveSamohAGkitasya rAgAdilAJchitasyetyarthaH, kasya ? jIvasya Atmana ArtadhyAnamiti, gAthAcatuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamidamiti ? ata Aha-saMsAravarddhanamoghatastiryaggatimUlaM vizeSata iti gAthArthaH // 10 // Aha-uktaM bhavatA''rtadhyAnaM saMsAravarddhanamiti, tatkatham ? ucyate-bIjatvAt / bIjatvameva darzayannAha rAgo doso moho ya jeNa saMsAraheyavo bhnniyaa| aTuMmi ya te tiNNi vi to taM saMsAratarubIyaM // 13 // (chAyA- rAgo dveSo mohazca yena saMsArahetavo bhaNitAH / Arte ca te trayo'pi tatastat saMsAratarubIjam // 13 // ) vyAkhyA - 'rAgo0' gAhA // rAgo dveSo mohazca yena kAraNena saMsArahetavaH saMsArakAraNAni bhaNitA uktAH paramamunibhiriti gamyate, Arte ca ArtadhyAne ca te trayo'pi rAgAdayaH sambhavanti, yata evaM tatastat saMsAratarubIjaM bhavavRkSakAraNamityarthaH / Aha - yadyevamoghata eva saMsAratarubIjam, tatazca tiryaggatimUlamiti kimarthamabhidhIyate ? ucyate - tiryaggatigamananibandhanatvenaiva saMsAratarubIjamiti / anye tu vyAcakSate - tiryaggatAveva prabhUtasattvasambhavAt sthitibahutvAcca saMsAropacAra iti gAthArthaH // 13 // idAnImArtadhyAyino lezyAH pratipAdyante - kAvoya-nIla-kAlAlessAo nnaaisNkilitttthaao| aTTajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiAo // 14 // (chAyA- kApota-nIla-kRSNalezyA naatisngklissttaaH| . ArtadhyAnopagatasya karmapariNAmajanitAH // 14 // ) vyAkhyA - 'kAvoya0' gAhA / kApota-nIla-kRSNalezyAH, kimbhUtAH ? nAtisakliSTA raudradhyAnalezyApekSayA nAtIvAzubhAnubhAvA bhavantIti kriyA, kasyetyata AhaArtadhyAnopagatasya, jantoriti gamyate, kiMnibandhanA etAH ? ityata Aha-karmapariNAmajanitAH, tatra -
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhaM raudradhyAnam 133 "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " etAzca karmodayAyattA iti gAthArthaH // 14 // ' raudradhyAnamapi caturvidham / tadyathA 1 hiMsAnubandhi, 2 mRSAnubandhi, 3 steyAnubandhi, 4 viSayasaMrakSaNAnubandhi ca / eteSAM svarUpaM dhyAnazatakatadvRttibhyAmevaM jJeyam - 'uktamArtadhyAnam, sAmprataM raudradhyAnAvasaraH, tadapi caturvidhameva, tadyathA hiMsAnubandhi mRSAnubandhi steyAnubandhi viSayasaMrakSaNAnubandhi ca / uktaM ca bhagavatomAsvAtivAcakena"hiMsA-'nRta-steya-viSayasaMrakSaNebhyo raudram / " [ta. sU0 9-36] ityAdi / tatrA''dyabhedapratipAdanAyAha - sattavaha-veha-baMdhaNa-DahaNaM'kaNa-mAraNAipaNihANaM / aikohaggahaghatthaM nigghiNamaNaso'dhamavivAgaM // 19 // (chAyA- sattvavadha-vedha-bandhana-dahanAGkana-mAraNAdipraNidhAnam / __ atikrodhagrahagrastaM nighRNamanaso'dhamavipAkam // 19 // ) vyAkhyA - satta0 gAhA / sattvA ekendriyAdayasteSAM vadha-vedha-bandhana-dahanA-'GkanamAraNAdipraNidhAnam, tatra vadhaH tADanaM karakazalatAdibhiH, vedhastu nAsikAdivedhanaM kIlakAdibhiH, bandhanaM saMyamanaM rajju-nigaDAdibhiH, dahanaM pratItamulmukAdibhiH, aGkana lAJchanaM zva-zRgAlacaraNAdibhiH, mAraNaM prANaviyojanamasi-zakti-kuntAdibhiH, AdizabdAdAgADhaparitApana-pATanAdiparigrahaH, teSu praNidhAnam akurvato'pi karaNaM prati dRDhAdhyAvasAnamityarthaH, prakaraNAd raudradhyAnamiti gamyate / kiviziSTaM praNidhAnam ? atikrodhagrahagrastam atIvotkaTo yaH krodhaH-roSaH, sa evApAyahetutvAd graha iva grahastena grastam-abhibhUtam, krodhagrahaNAcca mAnAdayo'pi gRhyante / kiMviziSTasya sata idamiti ? ata Aha - nighRNamanaso nirguNaM-nirgatadayaM manaHcittamantaHkaraNaM yasya nighRNamanAstasya, tadeva viziSyate - adhamavipAkam iti adhamaH jaghanyo narakAdiprAptilakSaNo vipAka:-pariNAmo yasya tattathAvidhamiti gAthArthaH // 19 // uktaH prathamabhedaH, sAmprataM dvitIyamabhidhAtukAma Aha
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 caturvidhaM raudradhyAnam pisuNAsabbhAsabbhUya-bhUyaghAyAivayaNapaNihANaM / mAyAviNo'isaMdhaNaparassa pacchannapAvassa // 20 // (chAyA- pizunAsabhyAsadbhUta-bhUtaghAtAdivacanapraNidhAnam / mAyAvino'tisandhAnaparasya pracchannapApasya // 20 // ) vyAkhyA - "pisuNa0' gAhA / pizunA-'sabhyA-'sadbhUta-bhUtaghAtAdivacanapraNidhAnam ityatrAniSTasya sUcakaM pizunaM 'pizunamaniSTasUcakaM viduH' iti vacanAt / sabhAyAM sAdhu sabhyaM na sabhyamasabhyaM jakAra-makArAdi / na sadbhUtamasadbhUtamanRtamityarthaH, tacca vyavahAranayadarzanenopAdhibhedatastridhA, tadyathA abhUtodbhAvanaM bhUtanihnavo'rthAntarAbhidhAnaM ceti / tatrAbhUtodbhAvanaM yathA sarvagato'yamAtmetyAdi, bhUtanihnavastu nAstyevAtmetyAdi, gAmazvamityAdi bruvato'rthAntarAbhidhAnamiti / bhUtAnAM satvAnAmupaghAto yasmin tad bhUtopaghAtam chinddhi bhinddhi vyApAdaya ityAdi, AdizabdaH pratibhedaM svagatAnekabhedapradarzanArthaH, yathA pizunamanekadhAaniSTasUcakamityAdi, tatra pizunAdivacaneSvapravartamAnasyApi pravRttiM prati praNidhAnaM dRDhAdhyavasAnalakSaNam, raudradhyAnamiti prakaraNAdgamyate / ___ kiMviziSTasya sata iti ? ata Aha - mAyA nikRtiH, sA'syAstIti mAyAvI tasya mAyAvino vaNijAdeH, tathA atisandhAnaparasya paravaJcanApravRttasyA'nenAzeSeSvapi pravRttimapyAha, tathA pracchannapApasya kUTaprayogakAriNastasyaiva, athavA dhigjAtikakutIthikAderasadbhUtaguNaM guNavantamAtmAnaM khyApayataH, tathAhi - guNarahitamapyAtmAnaM yo guNavantaM khyApayati na tasmAdaparaH pracchannapApo'stIti gAthArthaH // 20 // ukto dvitIyo bhedaH, sAmprataM tRtIyamupadarzayati taha tivvakoha-lohAulassa bhUovaghAyaNamaNajjaM / paradavvaharaNacittaM paraloyAvAyaniravikkhaM // 21 // (chAyA- tathA tIvrakrodha-lobhAkulasya bhUtopaghAtanamanAryam / paradravyaharaNacittaM paralokApAyanirapekSam // 21 // ) vyAkhyA - 'taha tivva0' gAhA / tathAzabdo dRDhAdhyavasAnaprakArasAdRzyopadarzanArthaH / tIvrau utkaTau ca tau krodhalobhau ca tIvrakrodhalobhau tAbhyAmAkulo'bhibhUtastasya, jantoriti
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhaM raudradhyAnam 135 gamyate kim ? bhUtopahananamanAryam iti hanyate'neneti hananam, upa sAmIpyena hananam upahananam, bhUtAnAmupahananaM bhUtopahananam, ArAdyAtaM sarvaheyadharmebhya ityAryaM nA''ryamanAryam, kiM tadevaMvidhamityata Aha-paradravyaharaNacittam raudradhyAnamiti gamyate, pareSAM dravyaM paradravyaM sacittAdi, tadviSayaM haraNacittaM paradravyaharaNacittam, tadeva viziSyate kimbhUtaM taditi ? ata Aha - paralokApAyanirapekSam iti tatra paralokApAyAH - narakagamanAdayastannirapekSamiti gAthArthaH // 21 // uktastRtIyo bhedaH, sAmprataM caturthamupadarzayannAha saddAdivisayasAhaNadhaNasaMrakkhaNaparAyaNamaNiTTaM / savvAbhisaMkaNaparovaghAyakalusAulaM cittaM // 22 // (chAyA - zabdAdiviSayasAdhanadhanasaMrakSaNaparAyaNamaniSTam / sarvAbhizaGkanaparopaghAtakaluSAkulaM cittam // 22 // ) vyAkhyA - 'saddAdivisaya 0 ' gAhA / zabdAdayazca te viSayAzca zabdAdiviSayAsteSAM sAdhanaM kAraNam zabdAdiviSayasAdhanaM tacca taddhanaM ca zabdAdiviSayasAdhanadhanam, tatsaMrakSaNe tatparipAlane parAyaNam udyuktamiti vigrahaH, tathA'niSTam satAmanabhilaSaNIyamityarthaH, idameva vizeSyate sarveSAmabhizaGkanena 'na vidmaH kaH kiM kariSyatI' tyAdilakSaNena, tasmAtsarveSAM yathAzaktyopaghAta eva zreyAnityevaM paropaghAtena ca, tathA kaluSayatyAtmAnamiti kaluSAH kaSAyAstaizcAkulaM vyAptaM yattat tathocyate, cittam antaHkaraNam, prakaraNAdraudradhyAnamiti gamyate, iha ca zabdAdiviSayasAdhanaM dhanavizeSaNaM kila zrAvakasya caityadhanasaMrakSaNe na raudradhyAnamiti jJApanArthamiti gAthArthaH // 22 // sAmprataM vizeSAbhidhAnagarbhamupasaMharannAha iya karaNa-kAraNANumaivisayamaNuciMtaNaM caubbheyaM / aviraya-desAsaMjayajaNamaNasaMseviyamahaNaNaM // 23 // (chAyA - iti karaNa - kAraNAnumativiSayamanucintanaM caturbhedam / avirata-dezAsaMyatajanamanaHsaMsevitamadhanyam // 23 // ) vyAkhyA 'iya0' gAhA / 'iya' evaM karaNaM svayameva, kAraNamanyaiH kRtAnumodanamanumatiH, karaNaM ca kAraNaM cAnumatizca karaNakAraNAnumatayaH, etA eva viSayo gocaro yasya -
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 caturvidhaM dharmadhyAnam tatkaraNakAraNAnumativiSayam, kimidamiti ? ata Aha-anucintanaM paryAlocanamityarthaH / caturbhedam iti hiMsAnubandhyAdicatuSprakAram, raudradhyAnamiti gamyate / adhunedameva svAmidvAreNa nirUpayati - aviratAH samyagdRSTayaH itare ca, dezAsaMyatAH zrAvakAH, anena sarvasaMyatavyavacchedamAha, avirata-dezAsaMyatA eva janA aviratadezAsaMyatajanAH, teSAM manAMsi cittAni, taiH saMsevitaM saJcintitamityarthaH, manograhaNamatra dhyAnacintAyAM pradhAnAGgakhyApanArtham, adhanyamityazreyaskaraM pApaM nindyamiti gAthArthaH // 23 // adhunedaM yathAbhUtasya bhavati yadvarddhanaM cedamiti tadetadabhidhAtukAma Aha - eyaM cavvihaM rAga-dosa-mohAMkiyassa jIvassa / rohajjhANaM saMsAravaddhaNaM narayagaimUlaM // 24 // (chAyA- etat caturvidhaM rAga-dveSa-mohAGkitasya jIvasya / raudradhyAnaM saMsAravarddhanaM narakagatimUlam // 24 // ) vyAkhyA - 'eyaM0' gAhA / etat anantaroktam, caturvidhaM catuSprakAraM rAga-dveSamohAGkitasya, Akulasya veti pAThAntaram / kasya ? jIvasya AtmanaH kim ? raudradhyAnamiti, iyameva cAtra catuSTayasyApi kriyA, kiMviziSTamidamiti ? ata Aha - saMsAravarddhanam oghataH, narakagatimUlaM vizeSata iti gAthArthaH // 24 // sAmprataM raudradhyAyino lezyAH pratipAdyante kAvoya-nIla-kAlAlesAo tivvsNkilitttthaao| roddajjhANovagayassa kammapariNAmajaNiyAo // 25 // (chAyA- kApota-nIla-kaSNalezyAH tIvrasaGkliSTAH / raudradhyAnopagatasya karmapariNAmajanitAH // 25 // ) . vyAkhyA - kAvoya0 gAhA / pUrvavad, etAvAMstu vizeSaH yat tIvrasaGkliSTA atisaGkliSTA etA iti // 25 // ' dharmadhyAnaM caturvidham / tadyathA 1 AjJAvicayaH, 2 apAyavicayaH, 3 vipAkavicayaH, 4 saMsthAnavicayazca / uktaJca sthAnAGgasUtre tadvRttau ca - 'dhamme jhANe cauvvihe cauppaDoyAre paM0, taM0 ANAvijate avAyavijate
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhaM dharmadhyAnam 137 vivAgavijate saMThANavijate // (sthA0sU0 247) (chAyA- dharmyaM dhyAnaM caturvidhaM catuSpadAvatAraM prajJaptam, tadyathA-AjJAvicayaH apAyavicayaH vipAkavicayaH saMsthAnavicayaH // ) vyAkhyA - atha dharmyaM caturvidhamiti svarUpeNa caturSu padeSu-svarUpalakSaNAlambanAnuprekSAlakSaNeSvavatAro vicAraNIyatvena yasya taccatuSpadAvatAraM caturvidhasyaiva paryAyo vA'yamiti, kvacit cauppaDoyAramiti pAThastatra caturSu padeSu pratyavatAro yasyeti vigraha iti, 'ANAvijae' tti A-abhividhinA jJAyante'rthA yayA sA''jJA pravacanaM sA vicIyatenirNIyate paryAlocyate vA yasmistadAjJAvicayaM dharmadhyAnamiti, prAkRtatvena vijayamiti, AjJA vA vijIyate adhigamadvAreNa paricitA kriyate yasminnityAjJAvijayam, evaM zeSANyapi, navaraM apAyA-rAgAdijanitAH prANinAmaihikAmuSmikA anarthAH, vipAkaH- phalaM karmaNAM jJAnAdyAvArakatvAdi saMsthAnAni lokadvIpasamudrajIvAdInAmiti, Aha ca - "AptavacanaM pravacanamAjJA vicayastadarthanirNayanam / AsravavikathAgauravaparISahAdyairapAyastu // 1 // azubhazubhakarmapAkAnucintanArtho vipAkavicayaH syAt / dravyakSetrAkRtyanugamanaM saMsthAnavicayastviti // 2 // "' athavA maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyabhedAt caturvidhaM dharmadhyAnam / yaducyate yogazAstre tadvattau ca - 'maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni niyojayet / dharmyadhyAnamupaskartuM taddhi tasya rasAyanam // 4/117 // vyAkhyA - "jimidAc snehane', me(mi)dyati snihyatIti mitraM, tasya bhAvaH samastasattvaviSayaH snehapariNAmo maitrI / pramodanaM pramodo vadanaprasAdAdibhirguNAdhikeSvabhivyajyamAnAntarbhaktiranurAgaH / karuNaiva kAruNyaM dInAdiSvanukampA / rAgadveSayorantarAlaM madhyaM, tatra sthito madhyasthaH arAgadveSavRttiH, tadbhAvo mAdhyasthyamupekSA / tAni Atmani niyojayet / kimarthaM ? dharmyadhyAnamupaskartuM truTyato dhyAnasya punAnAntareNa sandhAnaM kartuM / kuta ityAha - taddhi tasya rasAyanaM tat maitryAdiyojanaM hiryasmAttasya dhyAnasya jarAjarjarasyeva zarIrasya truTyato rasAyanamiva rasAyanam // 4/117 / /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 tatra maitrIsvarUpamAha mA kArSIt ko'pi pApAni mA ca bhUt ko'pi duHkhitaH / mucyatAM jagadapyeSA matimaitrI nigadyate // 4 / 118 // vyAkhyA - ko'pi janturupakAryanupakArI vA pApAni duHkhanibandhanAni mA kArSIt, pApakaraNaniSedhAt mA ca bhUt ko'pi duHkhitaH / jagaditi tAMstAn devamAnuSatiryagnArakaparyAyAnatyarthaM gacchatIti jagat prANijAtaM / apizabdAnnaikaH kazcit kiM tu sakalaM jagat mucyatAM mokSamApnuyAdityarthaH / eSA uktasvarUpA matirmaitrIzabdenocyate / na hi kasyacidekasya mitraM mitraM bhavati, vyAghrAderapi svApatyAdau maitrIdarzanAt, tasmAdazeSasattvaviSayA maitrI / evaM kRtApakArANAmapi sarvasattvAnAM mitratAM vyavasthApya kSame'haM samyagmanovAkkAyairyeSAM ca mayA'pakAraH kRtastAnapi sarvAn kSamaye'hamiti maitrIbhAvanA // 4/118 // atha pramodasvarUpamAha - -- caturvidhaM dharmadhyAnam apAstAzeSadoSANAM vastutattvAvalokinAm / " guNeSu pakSapAto yaH sa pramodaH prakIrtitaH // 4 / 119 // vyAkhyA apAstA azeSA doSAH prANivadhAdayo yaisteSAM / tathA vastutattvamavalokanta ityevaMzIlAsteSAM / anena jJAnakriyAdvayaM mokSahetumAha, yadAha bhASyakAraH - " nANakiriyAhi mokkho" iti (jJAnakriyAbhyAM mokSaH) evaMvidhAnAM munInAM guNeSu kSAyopazamikAdibhAvAvarjiteSu zamadamaucityagAmbhIryadhairyAdiSu yaH pakSapAto vinayaprayogavandanastutivarNavAdavaiyAvRttyakaraNAdibhiH parAtmobhayakRtapUjAjanitazca sarvendriyAbhivyakto manaH praharSaH sa pramodaH prakIrtitaH // 4/119 // - atha kAruNyasvarUpamAha dIneSvArtteSu bhIteSu yAcamAneSu jIvitam / pratIkAraparA buddhiH kAruNyamabhidhIyate // 4 / 120 // vyAkhyA - dIneSu matizrutAjJAnavibhaGgabalena pravartitakuzAstreSu svayaM naSTeSu parAnapi nAzayatsu ata eva dayAspadatvAddIneSu / tathA''rtteSu navanavaviSayArjanapUrvArjitaparibhogajanitatRSNAgninA dandahyamAneSu, hitAhitaprAptiparihAraviparItavRttiSu arthArjanarakSaNavyayanAzapIDAvatsu ca / tathA bhIteSu vividhaduHkhapIDitatayA anAthakRpaNabAlavRddhapreSyAdiSu sarvato
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhaM dharmadhyAnam bibhyatsu / tathA vairibhirAkrAnteSu rogapIDiteSu mRtyumukhamadhizayiteSviva yAcamAneSu prArthayamAneSu jIvitaM prANatrANam / eteSu dInAdiSu "aho kuzAstrapraNetAraH tapasvino yadi kumArgapraNayanAnmocyeran, bhagavAnapi hi bhuvanaguruH sa (u)nmArgadezanAtsAgaropamakoTikoTiM yAvadbhave bhrAntaH tatkA'nyeSAM svapApapratIkAraM kartumazaknuvatAM gatiH ?, tathA dhigamI viSayArjanabhogataralahRdayA anantabhavAnubhUteSvapi viSayeSvasantRptamanasaH kathaM nAma prazamAmRtatRptatayA vItarAgadazAM netuM zakyAH ? iti, tathA bAlavRddhAdayo'pi vividhabhayahetubhyo bhItamanasaH kathaM nAmaikAntikAtyantikabhayaviyogabhAjanIkariSyante ? iti, tathA mRtyumukhamadhizayitAH svadhanadAraputrAdiviyogamutprekSamANA mAraNAntikI pIDAmanubhavantaH sakalabhayarahitena pAramezvaravacanAmRtena siktAH kathamajarAmarIkariSyante ?" ityevaM pratIkAraparA yA buddhiH, na tu sAkSAtpratIkAra eva, tasya sarveSvazakyakriyatvAt, sA kAruNyamabhidhIyate / yA tu azakyapratIkAreSu sarvAn jantUn mocayitvA mokSaM yAsyAmIti saugatAnAM karuNA, na sA karuNA, vAGmAtratvAt, na hyevaM zakyaM bhavituM saMsAriSu mukteSu mayA moktavyamiti, saMsArocchedaprasaGgena sarvasaMsAriNAM muktyabhAvAt, tasmAdvAGmAtrametat mugdhajanapratArakaM saugatAnAM kAruNyam / etacca kurvan hitopadezadezakAlApekSAnnapAnAzrayavastra(pAtra)bheSajairapi tAnanugRhNAtIti // 4/120 // atha mAdhyasthyasvarUpamAha - krUrakarmasu niHzaGkaM devatAgurunindiSu / AtmazaMsiSu yopekSA tanmAdhyasthyamudIritam // 4/121 // vyAkhyA - krUrANi abhakSyabhakSaNApeyapAnAgamyagamanaRSibAlastrIbhrUNaghAtAdIni karmANi yeSAM teSu, te'pi kadAcidavAptasaMvegA nopekSaNIyAH syurata Aha - devatAgurunindiSu devatAzcatustriMzadatizayAdiyuktA vItarAgAH, guravaH taduktAnuSThAnasya pAlakA upadeSTArazca tAn raktadviSTamUDhapUrvavyudgrAhitatayA nindantItyevaM zIlAH teSu, tathAvidhA api kathaJcana vairAgyadazApannA AtmadoSadazino nopekSaNIyAH syurityAha - AtmazaMsiSu AtmAnaM sadoSamapi zaMsanti prazaMsantItyevaMzIlA AtmabahumAnina ityarthaH teSu mudgazaileSviva puSkarAvarttavAribhimUMdUkartumazakyeSu dezanAbhiH, yopekSA tanmAdhyasthyamudIritam // 4/121 // ' yadvA piNDastha-padastha-rUpastha-rUpAtItabhedAt caturvidhaM dharmadhyAnam / yadAha dhyAnadIpikAyAm
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 caturvidhaM dharmadhyAnam 'piNDasthaM ca padasthaM ca rupasthaM rUpavarjitam / ityanyaccApi saddhyAnaM ca dhyAyanti caturvidham // 135 // piNDasthe paJcadhAraNA piNDasthe paJca vijJeyA dhAraNA tatra pArthivI / AgneyI mArutI cApi vAruNI tattvabhUstathA // 136 // pArthivIdhAraNA tiryaglokasamaM dhyAyet kSIrAbdhi tatra cAmbujam / sahasrapatraM svarNAbhaM jambUdvIpasamaM smaret // 137 // tatkesarataterantaH sphuratpiGgaprabhAJcitAm / svarNAcalapramANAM ca karNikAM paricintayet // 138 // zvetasiMhAsanAsInaM karmanirmUlanodyatam / AtmAnaM cintayettatra pArthivI dhAraNetyasau // 139 // AgneyIdhAraNA tato'sau nizcalAbhyAsAt kamalaM naabhimnnddle| smaratyatimanohAri SoDazonnatapatrakam // 140 // pratipatrasamAsInasvaramAlAvirAjitam / karNikAyAM mahAmantraM visphurantaM vicintayet // 141 // repharuddhaM kalAbindulAJchitazUnyamakSaram / lasadvinduchaTAkoTIkAntivyAptaharinmukham // 142 // [arha ] tasya rephAdviniryAntI zanai--mazikhAM smaret / sphuliGgasantatiM pazcAt jvAlAlI tadanantaram // 143 // tena jvAlAkalApena vardhamAnena santatam / dahatyavirataM dhIraH puNDarIkaM hRdi sthitam // 144 // tadaSTakarmanirmANamaSTapatramadhomukham / dahatyeva mahAmantradhyAnotthaprabalAnalaH // 145 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 caturvidhaM dharmadhyAnam tato dehAna bahirdhyAyet trikoNaM vahnimaNDalam / jvalatsvastikasaMyuktaM vahnibIjasamanvitam // 146 // dehaM padmaM ca mantrAcirantarvahnipuraM bahiH / kRtvAzu bhasmasAcchAmyetsyAdAgneyIti dhAraNA // 147 // mArutIdhAraNA tatatribhuvanAbhogaM pUrayantaM samIraNam / cAlayantaM girInabdhIn kSobhayantaM vicintayet // 148 // tacca bhasmarajastena zIghramuqhya vaayunaa| dRDhAbhyAsaH prazAnti tamAnayediti mArutI // 149 // vAruNIdhAraNA smaredvarSatsudhAsAraiH ghanamAlAkulaM nabhaH / tato'rdhendusamakAntaM maNDalaM vAruNAGkitam // 150 // nabhastalaM sudhAmbhobhiH plAvayettatpuraM tataH / tadrajaH kAyAsambhUtaM kSAlayediti vAruNI // 151 // tattvabhUdhAraNA saptadhAtuvinAbhUtaM pUrNenduvizadadyutim / sarvajJakalpamAtmAnaM zuddhabuddhiH smarettataH // 152 // tataH siMhAsanAsInaM sarvAtizayabhAsuram / vidhvastAzeSakarmANaM kalyANamahimAnvitam // 153 // svAGgagarbhe nirAkAraM svaM smarediti tttvbhuuH| sAbhyAsa iti piNDasthe yogI zivasukhaM bhajet // 154 // piNDasthadhyAnaphalam azrAntamiti piNDasthe kRtAbhyAsasya yoginaH / prabhavanti na durvidyAmantramaNDalazaktayaH // 155 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 caturvidhaM dharmadhyAnam zAkinyaH kSudrayoginyaH pizAcA pizitAzanAH / trasyanti tatkSaNAdeva tasya tejo'sahiSNavaH // 156 // duSTA karaTinaH siMhA zalabhA pannagA api / jighAMsavo'pi tiSThanti stambhitA iva dUrataH // 157 // padasthadhyAnam puNyamantrapadAnyeva tathAgamapadAni vA / dhyAyante yadbudhairnityaM tatpadasthaM gataM budhaiH // 158 // omarhAdikamantrANAM mAyAbIjajuSAM tatim / parameSThyAdipadavAtaM padasthadhyAnagaH smaret // 159 // rUpasthadhyAnam sarvAtizayayuktasya kevalajJAnabhAsvataH / arhato rUpamAlambya dhyAnaM rUpasthamucyate // 160 // rAgadveSamahAmohavikArairakalaGkitam / zAntakAntaM manohAri sarvalakSaNalakSitam // 161 // .. jinendrapratimArUpamapi nirmalamAnasaH / nirnimeSadRzA dhyAyan rupasthadhyAnavAnbhavet // 162 // rUpAtItadhyAnam lokAgrasthaM parAtmAnamamUrta klezavarjitam / cidAnandamayaM siddhamanantAnandagaM smaret // 169 // yasyAtra dhyAnamAtreNa kSIyante janmamRtyavaH / utpadyate ca vijJAnaM sa dhyeyo nityamAtmanA // 17 // tatsvarUpAhitaM svAntaM tadguNagrAmaraJjitam / yojayatyAtmanAtmAnaM svasmin tadrUpasiddhaye // 171 // ityajatraM smaran yogI ttsvruupaavlmbitH| tanmayatvamavApnoti grAhyagrAhakavarjitaH // 172 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhaM zukladhyAnam ananyazaraNIbhUya sa tasmin lIyate tathA / dhyAtRdhyAnobhayAbhAve dhyeyenaikyaM yathA vrajet // 173 // yaH parAtmA paraM so'haM yo'haM sa paramezvaraH / madanyo na mayopAsyo, madanyena ca nApyaham // 174 // ' 1 pRthaktvavitarkasavicAraM, 2 ekatva - atha zukladhyAnaM caturvidham / tadyathA vitarkAvicAraM, 3 sUkSmakriyApratipAti 4 vyuparatakriyAnivartti ca / tathA cAha yogazAstre tadvRttau ca - 'zukladhyAnasya bhedAnAha - yadAhuH - jJeyaM nAnAtvazrutavicAramaikyazrutAvicAraM ca / sUkSmakriyamutsannakriyamiti bhedaizcaturdhA tat // 11/5 // vyAkhyA nAnAtvaM pRthaktvaM zrutaM vitarkaH vicAro'rthavyaJjanayogasaGkrAntiH iti pRthaktvavitarkaM savicAraM prathamam / aikyamapRthaktvaM ekatvavitarkamavicAraM ca dvitIyam / sUkSmakriyamapratipAtIti tRtIyam / utsannakriyamanivartIti caturtham / evaM caturvidhaM zukladhyAnam // 11/5 // athAdyabhedaM vyAcaSTe 143 ekatra paryayANAM vividhanayAnusaraNaM zrutAddravye / arthavyaJjanayogAntareSu saGkramaNayuktamAdyaM tat // 11/6 // , vyAkhyA - ekasmin paramANvAdau dravye paryAyANAmutpAdasthitibhaGgamUrttatvAmUrttatvAdInAM vividhanayairdravyArthikaparyAyArthikAdibhiryadanusaraNamanucintanaM zrutAt pUrvavidAM pUrvagatazrutAnusAreNa, itareSAM tvanyathA, tadAdyaM zuklamiti sambandhaH / kathambhUtaM ? arthavyaJjanayogAntareSu saGkramaNayuktaM, artho dravyaM tasmAdvyaJjane zabde zabdAccArthe saGkramaNaM, yogAdyogAntarasaGkramaNaM tu manoyogAt kAyayoge vA vAgyoge vA saGkrAnti:, evaM kAyayogAnmanoyoge vAgyoge vA, vAgyogAnmanoyoge kAyayoge vA saGkramaNaM, tena yuktam / "uppAyaThiIbhaMgAipajjavANaM jamegadavvammi / nANAnayAnusaraNaM puvvagayasuyANusAreNa // 77 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 caturvidhaM zukladhyAnam saviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukkaM / hoi puhuttaviyakkaM saviyAramarAgabhAvassa // 78 // " (dhyAnazatakam) (chAyA- utpAdasthitibhaGgAdiparyavANAM yadekadravye / nAnAnayAnusaraNaM pUrvagatazrutAnusAreNa // 77 // - savicAramarthavyaJjanayogAntarataH tat prathamazuklam / bhavati pRthaktvavitarkaM savicAramarAgabhAvasya // 78 // ) nanu arthavyaJjanayogAntareSu saGkramaNAt kathaM manaHsthairya ? tadabhAvAcca kathaM dhyAnatvaM ? ucyate - ekadravyaviSayatve manaHsthairyasambhavAddhyAnatvamaviruddham // 11/6 // dvitIyaM bhedaM vyAcaSTe - evaM zrutAnusArAdekatvavitarkamekaparyAye / arthavyaJjanayogAntareSvasaGkramaNamanyattu // 11/7 // vyAkhyA - evaM zrutAnusArAditi pUrvavidAM pUrvagatazrutAnusArAditareSAmanyathApi ekaparyAyaviSayamekatvavitarkaM nAma dvitIyaM zukladhyAnaM, tccaarthvynyjnyogessvsngkrmnnruupm| yadAhuH - "jaM puNa suNippayaMpaM nivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaThiIbhaMgAiyANa egammi pajjAye // 79 // aviyAramatthavaMjaNajogaMtarao tayaM bIyasukkaM / puvvagayasuyAlaMbaNamegattaviyakkamaviyAraM // 80 // " (dhyAnazatakam ) // 11/7 // (chAyA- yatpunaH suniSprakampo nivAtazaraNapradIpa iva cittam / utpAdasthitibhaGgAdikAnAmekasmin paryAye // 1 // avicAramarthavyaJjanayogAntarataH takaM dvitIyazuklam / pUrvagatazrutAlambanamekatvavitarkamavicAram // 2 // ) tRtIyabhedaM vyAcaSTe - nirvANagamanasamaye kevalino daraniruddhayogasya / sUkSmakriyApratipAti tRtIyaM kIrtitaM zuklam // 11/8 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhaM zukladhyAnam 145 vyAkhyA nirvANagamanasamaye mokSagamanapratyAsannasamaye kevalinaH sarvajJasya mano - yogavAgyogadvaye niruddhe sati bAdare ca kAyayoge niruddhe sUkSmA ucchvAsaniHzvAsAdikA kAyakriyA yatra tattathA / apratipAti anivarti / darazabda: prAkRtavat saMskRte'pi dRzyate, yathA "daradalitaharidrAgranthigauraM zarIram " ( ityAdau ) // 11/8 // - caturthaM bhedaM vyAcaSTe kevalinaH zailezIgatasya zailavadakampanIyasya / utsannakriyamapratipAti turIyaM paramazuklam // 11/9 // vyAkhyA - spaSTaH // 11 / 9 // caturSvapi yogasaGkhyAM nirUpayi - ekatriyogabhAjAmAdyaM syAdaparamekayogAnAm / tanuyoginAM tRtIyaM niryogANAM caturthaM tu // 11 / 10 // vyAkhyA AdyaM pRthaktvavitarkaM savicAraM manaH prabhRtyekayogabhAjAM yogatrayabhAjAM vA, tacca bhaGgikazrutapAThakAnAM bhavati / aparamekatvavitarkamavicAraM manaHprabhRtyekayogabhAjAM yogAntare saGkramAbhAvAt / tRtIyaM sUkSmakriyamanivarti tat tanuyoge kAyayoge sUkSme, na tu yogAntare / caturthaM vyutsannakriyamapratipAti niryogANAmayogikevalinAM zailezIgatAnAM bhavati / yogastu kAyavAgmanobhedAttrividhaH / tatraiaudArikavaikriyAhArakataijasakArmaNazarIravato jIvasya vIryapariNativizeSaH kAyayogaH / audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro vAgyogaH / audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro manoyogaH ||11 / 10 || ' guruH pratyekaM caturvidhAnyetAni catvAri dhyAnAni vetti / itthaM SaTtriMzadguNasamanvitasya gurorvijayo bhavatu // 2 // iti prathamA SaTtrizikA samAptA /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahelI chatrIsI have gurunA guNonI chatrIsa chatrIsIomAM pahelI chatrIsI kahe che - zabdArtha - cAra prakAranI dezanA, cAra prakAranI kathA, cAra prakAranA dharma, cAra prakAranI bhAvanA, cAra prakAranA smAraNA vageremAM kuzaLa buddhivALA ane cAra prakAranA cAra dhyAnone jANanArA - Ama chatrIsa guNovALA guru jaya pAmo. (2) premIyA vRttino bhAvAnuvAda - jaya pAmo eTale badhe ammalita prasaravALA thAo. bIjAne samajAvavAmAM tatpara evI vacanonI paddhati te dezanA. te cAra prakAranI che. te A pramANe - 1 AkSepiNI, ra vikSepiNI, 3 saMvejanI ane 4 nirvedinI. AmanuM svarUpa AgaLa cAra prakAranI kathAnA vivaraNamAM batAvAze. kahevAya te kathA. te cAra prakAre che. te A pramANe che - 1 arthakathA, 2 kAmakathA, 3 dharmakathA ane 4 mizrakathA. zrIdazavaikAlikasUtranA trIjA adhyayananI niyuktimAM ane tenI hAribhadrIyavRttimAM kahyuM che - have "kathAne kahe che. gAthArtha - arthakathA, kAmakathA, dharmakathA ane mizritakathA. emAMnI eka-eka kathA aneka prakAranI jANavI. (188) vidyA, zilpa, upAya, anirveda, saMcaya, dakSatA, sAma, daMDa, bheda, upapradAna e arthakathA che. (189) sArthavAhaputra dakSatAthI, zreSThIputra rUpathI, maMtrIputra buddhithI, rAjaputra puNyathI jIve che. (100) puruSanI dakSatA pAMca rUpiyAnI che, suMdaratA 100 rUpiyAnI che, buddhi hajAra rUpiyAnI che, puNya 1 lAkha rUpiyAnuM che. (191) TIkArtha vidyA vagere artha che. tenI pradhAnatAvALI kathA e arthakathA kahevAya. e pramANe kAmakathA, dharmakathA ane mizrakathA paNa samajavI.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI kathA 147 A kathAomAMnI eka eka kathA anekaprakAranI che. (18) have arthakathA kahe che. vidyA, zilpa, upAya, anirveda, saMcaya, dakSatA, sAma, daMDa, bheda, upapradAna A arthakathA che. kemake e arthapradhAna che. A akSarArtha che. bhAvArtha to vRddhavivaraNathI jANavo. te A che - 0 vidyAne AzrayIne arthakathA A pramANe ke je vidyAthI dhananuM upArjana kare che. ekajaNe je vidyA sAdhI, te (vidyAre tene dararoja savAre pAMca rUpiyA Ape che. athavA to jema vidyAdharonAM cakravartI satyakie vidyAnAM prabhAvathI bhogo meLavyA. satyakinI utpatti je rIte thaI, je rIte te zrAvakakulamAM rahyo, je rIte mahezvara enuM nAma karAyuM...A badhuM je rIte AvazyakamAM vattIseldi no saMrda sUtranAM varNanamAM darzAveluM che e pramANe ahIM kahevuM. vidyAdvAra pUrNa thayuM. * zilpathI dhana meLavAya che. emAM udAharaNa kokAsa nAmano zilpI che. e Avazyaka pramANe jANavuM. zilpadvAra pUrNa thayuM. 0 upAya dvArA dhana meLavAya che. AmAM dRSTAnta cANakya che, je rIte cANakaye judA judA upAyothI dhana meLavyuM. praznaH kyA upAyothI? uttaraH "mAre dhAtuthI raMgAyela be..." A paNa kathAnaka je rIte AvazyakamAM che, te rIte kahevuM. upAya dvAra pUrNa thayuM. * have anirveda ane saMcayamAM eka ja udAharaNa che. mammaNa vANiyo, te paNa je rIte AvazyakamAM che, te pramANe kahevuM. (dhanopArjanamAM kaMTALo na Avavo joIe tathA upArjitadhana dhIme dhIme bacAvI bacAvIne bheguM karavuM joIe.) * have dakSatvano avasara che. prasaMgapUrvaka e dakSatvanuM varNana kare che ke sArthavAhaputranI dakSatA = kAryacapaLatA pAMca rUpiyAnAM phalavALI thaI, zreSThiputranuM sauMdarya 100 rUA. nA phaLavALuM thayuM, mastrIputranI buddhi 1000 rU. nA phalavALI thaI ane rAjaputranuM puNya lAkha rUA. nA phalavALuM thayuM. A pramANe gAthAno akSarArtha che. bhAvArtha kathAnakathI jANavo. te A che - brahmadara rAjakumAra, kumAra maMtrIputra, zreSThIputra, sArthavAhaputra A cAreya paraspara vAtacIta kare che "koNa zenA AdhAre jIve che ?" tyAM rAjaputre kahyuM ke, "huM puNyathI jIvuM
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 cAra prakAranI kathA chuM." kumAra maMtrIputre kahyuM ke, "huM buddhithI jIvuM chuM." zreSThiputre kahyuM ke, "huM rUpathI javuM chuM." sArthavAhaputre kahyuM ke, "huM dakSatAthI jIvuM chuM." teo kahe che, "anya sthAne jaI ApaNe AnI parIkSA karIe." teo anyanagaramAM gayA, ke jyAM koI emane oLakhatuM nathI. udyAnamAM rahyA. dakSane Adeza apAyo ke, "jaldI bhojana-pANInA kharcane lAva." (arthAt bhojana mATe jarUrI dhana laI Ava.) te bajAramAM jaIne eka vRddhavaNikanI dukAne Ubho rahyo. tene ghaNAM grAhako Ave che. te divase koIka utsava che. vaNika paDikA bAMdhavAmAM pahoMcI vaLato nathI. pachI sArthavAhaputra dakSa hovAthI jene je mIThuM, tela, ghI, goLa, suMTha, maracAM vagere upayogI hoya, tene te Ape che. vaNikane ghaNo vadhAre napho thayo. khuza thayelo te bole che ke, "tame A nagaramAM bahArathI AvelA cho ke ahIMnA rahevAsI cho?" te kahe che ke, "bahArathI AvyA chIe." vaNika kahe ke, "to amArA ghare bhojanano svIkAra karo." te kahe che ke, "mArA bIjA mitro udyAnamAM che. temanA vinA huM bhojana nahi karuM." teNe kahyuM ke, "badhA ja Avo." vANiyAe teonA bhojanadAna, taMbolAdimAM jeTaluM vAparyuM, e pAMca rUpiyAnuM thayuM. bIjA divase rUpavAnuM vaNiputrane kahevAyuM ke, "Aje tAre bhojanano kharca ApavAno che." vaNiputre kahyuM, "sAruM." te Ubho thaIne vibhUSita thaIne vezyAonAM vADAmAM gayo. tyAM devadattA nAmanI vezyA puruSa upara DhaSavALI hatI. ghaNAM rAjaputro vageree enI mAMgaNI karI paNa e koIne icchatI nathI. te vezyA te vaNijjutranAM suMdara rUpasamudAyane joIne kSobha pAmI. enI pAse rahelI dAsIe jaIne tenI mAtAne kahyuM ke, "devadattA suMdarayuvAna upara dRSTi kare che." tethI te kahe ke, "tuM e yuvAnane kahe ke mArA ghare koIpaNa muzkelI-saMkoca vinA Avo, ane ahIM ja bhojana karo." e cAre mitro e ja rIte AvyA ane tyAM 100 rU.no kharca thayo. trIjA divase buddhimAnuM maMtrIputrane saMdezo apAyo ke, "Aje tuM bhojanakharca Apa." e kahe, "sAruM." pachI te adAlata, nyAyAlayamAM gayo. tyAM eka kesa evo hato ke jeno nikAla chellA traNa divasathI Avato na hato. te kesa A pramANe hato ke be zokyo hatI. temano pati marI gayo. eka zokyano putra che. eka zokya putrarahita che. te chokarAne snehathI sAcave che ane kahe che ke, "mAro putra che." putranI sagI mAtA kahe che ke, "mAro putra che." te be vacce cukAdo thato nathI. maMtrIputre kahyuM ke, "huM A kesano nikAla karI ApuM." chokarAnA be TukaDA karo ane dhananAM paNa be bhAga karo." putranI mAtA kahe che ke,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI kathA 149 mAre dhananuM kAma nathI. chokaro paNa te zokyano thAo. e jIvato haze to enuM darzana pAmIza." bIjI zokya muMgI UbhI rahe che. tyAre maMtrIputre e bALaka kharI putramAtAne soMpyo. tyAM 1000 rU.no upayoga thayo. eTale ke maMtrIputrane 1000 rU. maLyA. cothA divase rAjaputrane kahevAyuM ke, "Aje puNyanA svAmI evA tamAre cAreyanuM yogavahana karavAnuM che." rAjaputre kahyuM, "sAruM." pachI rAjaputra temanI pAsethI nIkaLIne udyAnamAM gayo. te nagaramAM putra vinAno rAjA mRtyu pAmyo. azvane adhivAsita karyo. je vRkSanI chAyA nIce rAjaputra UMdhelo, te chAyA dUra thatI nathI. pachI adhe tenI upara rahIne hesArava karyo, eno rAjA tarIke abhiSeka karyo. aneka lAkho rUpiyA maLyAM. A pramANe dhananI utpatti thAya che. dakSatAdvAra pUrNa thayuM. have je rIte sAma, bheda, daMDa ane upapradAnathI dhana meLavAya che e vAta kare che. temAM A udAharaNa che ke bhamatAM ziyALe eka marelA hAthIne joyo. te vicAre che ke, "meM Ane meLavyo. have hoMziyArIpUrvaka nakkI mAre ja khAvo che. (bIjAne Apavo nathI.)" tyAM siMha Avyo. ziyALe vicAryuM ke, "AnI sAme sArI ceSTAvALA rahevuM." siMhe kahyuM ke, "are, bhANiyA ! kema Ubho che?" ziyALe kahyuM, "hA, mAmA !" siMha kahe che, "A zuM kareluM che?" ziyALa kahe, "hAthI." siMha kahe, "koNe mAryo?" ziyALa kahe, "vAghe mAryo." siMha vicAre che ke, "huM mArAthI nIcalI jAtivALAe mArelA pazune kevI rIte khAuM?" siMha jato rahyo. tyAM vAgha Avyo. ziyALe tene kahyuM ke, "siMhe A hAthI mAryo che. te pANI pIvA gayo che." vAgha bhAgI gayo. A bheda che. tyAM kAgaDo Avyo. ziyALe vicAryuM ke, ""jo Ane mAMsa nahi ApuM to kA...kA zabdano phelAvo karaze, e zabdathI bIjA paNa kAgaDAo Avaze. te badhA kAgaDAonAM kA...kA rUpa zabdathI bIjA paNa ziyALAdi Avaze. huM keTalAne aTakAvIza. tethI Ane kiMIka dAna karuM." pachI ziyALe te mRtakamAMthI eka TukaDo chedIne kAgaDAne Apyo. te e laIne jato rahyo. tyAM ziyALa Avyo. A ziyALe vicAryuM ke, "Ane to baLathI dUra karIza." ane bhramara caDhAvIne tenI tarapha doTa mUkI. pelo ziyALa bhAgI gayo. kahyuM che ke, "uttamane namaskAra karIne joDavo. zUravIrane bhedathI joDavo. nIcane thoDuM ApIne joDavo ane samAnane parAkramothI joDavo." (arthAtu uttamanI sAthe namratApUrvaka vyavahAra karavo. zUravIromAM bhAgalA paDAvI svArtha sAdhavo. naca lokone thoDuM thoDuM ApIne
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 cAra prakAranI kathA zAMta rAkhavA ane sarakhe sarakhA hoya emane parAkramathI ThaMDA pADavA...) (189, 190, 191) kathAnI gAthAno bhAvArtha kahyo. arthakathA kahevAI gaI. have kAmakathA kahe che. gAthArthaH rUpa, uMmara, veSa, dakSatA, viSayomAM zikSita, daSTa, zruta, anubhUta, saMstava A kAmakathA che. (12) TIkArthaH suMdara rUpa, udagra uchaLatI) uMmara, ujjavala veSa, mRdutA, kaLAomAM zikSaNa, abhutadarzanane AzrayIne daSTa, zrata, anubhUta ane paricaya A badhI kAmakathA che. (A badhA padArthonI prarUpaNA karavI e kAmakathA che.) rUpamAM vasudeva vagere udAharaNa che. yuvAnavayamAM prAyaH badhA ja kamanIya = icchanIya hoya, kemake tyAre lAvaNya hoya che. kahyuM che ke, ""udajhakALamAM yauvana virUpamAM paNa lAvaNyane kahe che. yauvana pAkasamaye lImaDAnAM phalanI paNa madhuratAne dekhADe che." (udagrakAlIna yauvana - bharayauvanakALa samajavo. lImaDAnAM phala jyAre pAkatAM hoya tyAre e mIThA hoya che.) tathA uvala veSa kAmanuM aMga che. kemake, "strI koIpaNa ujjavala veSavALA puruSane joIne tenI icchA kare." ema kahyuM che. e rIte dAkSiNya paNa kAmanuM aMga che. kemake, paMcAla kahe che ke strIone vize mRdutA rAkhavI eja kAmazAstrano sAra che." A pramANe vacana che. kaLAomAM zikSaNa e kAmanuM aMga che. kemake e caturAI = hoMziyArI che. kahyuM che ke, kalAonuM grahaNa karIe, eTalA mAtrathI ja saubhAgya utpanna thaI jAya. dezakALane apekSIne e kaLAono prayoga to thAya ke na paNa thAya." (Azaya e che ke zIkhelI kaLAo bIjAne dekhADIe tyAre ja lokapriyatA vadhe evuM nathI. kalAno prayoga kadAca te te deza-kALanI apekSAe na karyo hoya to paNa kaLAnuM grahaNa paNa kareluM hoya to enAthI lokapriyatA, saubhAgya prApta thaI jAya che...) anyaloko vaLI A "kaLAomAM zikSaNa dvAramAM acala ane mUladevane daSTAnta tarIke
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI kathA 151 jaNAve che. beya jaNa devadattA nAmanI vezyAmAM rAgI hatA. akkAnAM kahevAthI beyanI parIkSA karavA mATe devadattAe baMne pAse dAsI mokalAvI jaNAvyuM ke, "devadattAne zeraDI khAvAnI bhAvanA che." mugdha acala sArthavAhe gADuM bharIne zeraDInA sAThA mokalI ApyA. jayAre mUladeve eka thALI jevA vAsaNamAM chAla utArela zeraDImAM masAlAdithI taiyAra karAyelA TukaDAo mokalyA, ke je tarata ja khAI zakAya. * daSTane AzrayIne kAmakathA A pramANe ke nArade rukimaNInuM rUpa joIne vAsudeva AgaLa enuM varNana karyuM te. 0 zratane AzrayIne kAmakathA A pramANe ke padmanAbharAjAe nArada pAsethI draupadInuM rUpa sAMbhaLIne pUrvaparicita devonI AgaLa e rUpanuM varNana karyuM. (ahIM rAjAe rUpa joyuM nathI. mAtra sAMbhaLyuM ja che.) * anubhUtane AzrayIne kAmakathA A pramANe ke - taraMgavatI rAjakumArI potAnA anubhavanuM kathana kare che te. (eNe kAmasaMbaMdhamAM je je anubhava karelA, te badhA ja e bIjAne kahe che, tyAre te kAmakathA anubhUta kAmakathA bane.) 0 saMstava eTale kAmakathAno paricaya. A badhA kAmanAM kAraNo che. vArani zabda gAthAmAM lakhelo nathI. paraMtu kAmasUtramAM A badhAne kAmanA kAraNo kahyA che, eTale te pAThane anusAra A badhA kAraNo kahevAya. koIka vaLI ema kahe che ke, "ekavAra vijAtIyadarzanathI prema thAya, premathI rati, ratithI vizvAsa, vizvAsathI praNaya...Ama pAMca prakAre prema vadhe che." (192) kAmakathA kahevAI gaI. dharmakathA kahe che. gAthArtha dharmakathA cAra prakAranI dhIrapuruSothI kahevAyelI che - (1) AkSepaNI (2) vikSepaNI (3) nirveda (4) saMvega. (193) A AkSepaNI kathA cAra prakAre che. AcAramAM, vyavahAramAM, prajJapti ane dRSTivAda. (194) je kathAmAM vidyA, caraNa, tapa, puruSArtha, samiti-gupti upadezAya, te ApaNIno rasa che. (195) svasamayane kahIne parasamaya kahe, athavA UMdhuM kahe. eja pramANe mithyAvAda ane
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra cAra prakAranI kathA samyagvAdamAM be bheda thAya. (196) je kathA svasamayarahita hoya, lokavedasaMyukta hoya, ane je parasamayanI kathA hoya, te vikSepaNIkathA. (197) je pUrve svasamayathI kahevAyelI hoya, tene parasamayamAM pheMke, parazAsananAM vyApathI paranAM samayane kahe. (198) AtmazarIra ane parazarIra saMbaMdhI, AlokasaMbaMdhI ane paralokasaMbaMdhI A cAra prakAranI saMvejanI kathA che. (19) vIrya, vaikriyaRddhi, jJAna-darzana-cAritranI Rddhi je kathAmAM upadezAya, te saMvejanIno rasa che. (200) jemAM azubhakarmono AlokamAM ane paralokamAM azubha vipAka-kahevAya, te nirvedanI kathA che. (201) je kathAmAM evuM kahevAya ke thoDuM paNa pramAdathI karAyeluM karma puSkaLa azubha pariNAmavALuM bane che, te nirvedanI kathAno rasa che. (202) siddhi, devaloka, sukulamAM utpatti, AnAthI saMvega thAya. nAraka, tiryaMcayoni, kumAnuSya, enAthI nirveda thAya. (203) vaiyikane prathama ApaNI kathA kahevI. pachI svasamayano artha grahaNa karI cUkelA ene vikSepaNI kathA kahevI. (204) ApaNIthI kheMcAyelA je jIvo hoya, teo samyaktva pAme. vikSepaNI kathAmAM bhajanA che. vadhu gADhamithyAtva paNa pAme. (205) TIkArthaH dharmasaMbaMdhI kathA e dharmakathA. e cAra prakAranI tIrthakaro, gaNadharoe prarUpelI che. A cAra bheda ja batAve che ke ApaNI - vikSepaNI - saMvega ane nirveda. (praznaH AkSepaNI eTale AkSepa karanArI - kheMcanArI kathA. vikSepaNI eTale vikSepa karanArI kathA. paNa saMvega e kaMI kathA nathI, nirveda e kaMI kathA nathI. e to AtmapariNAma che.) uttara: "sUtranuM kAma sUcana karavAnuM che eTale ahIM saMvega = saMvejanI = saMvega
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI kathA 153 utpanna karanArI tathA nirveda = nirvedanI = vairAgya utpanna karanArI ema artha levo. A gAthAno akSarArtha thayo. (193) have bhAvArtha kahe che. AkSepaNInAM cAra prakAro che. emAM AcAra eTale loca, asnAna vagere. vyavahAra eTale sAdhune koIpaNa prakAre koIka doSa lAgI jAya to ene dUra karavA prAyazcitta karavuM te. prajJapti eTale saMzaya pAmelA ziSyAdine madhuravacanothI padArtho kahevA te. dRSTivAda eTale je zrotA samajI zake ema hoya, tene sUkSmajIvAdi bhAvonuM kathana karavuM te. keTalAMko ema kahe che ke AcAra, vyavahAra....ema je cAra nAma gAthAmAM lakhyA che, enAthI te te nAmavALA zAstro ja levA, kemake te te zAstromAM tenuM tenuM ja varNana che. dA.ta. AcArazAstramAM AcAranuM, vyavahArazAstramAM prAyazcittanuM, prajJaptimAM upara darzAvelI prajJaptinuM varNana che. A cAra prakAre AkSepaNI kathA che. gAthAmAM ug zabda vizeSa artha darzAvavA mATe che. te vizeSa artha e che ke zrotAnI apekSAe AcArAdi bhedone AzrayIne anekaprakAranI che. (jaghanyazrotAnI apekSAe 4 bheda, madhyamazrotAnI apekSAe 4 bheda...e rIte anekaprakAro saMbhavita che.) tu zabda vikAra arthavALo che. eno bhAva e che ke prajJApakavaDe kahevAtI A kathA ja che. paNa anya vaDe kahevAtI A kathA nathI. arthAt prajJApaka jo Ano upadeza Ape to ja e kathA bane. (aprajJApaka kadAca A kathA kare, to paNa e aprajJApaka che, eno artha ja e che ke ene barAbara prarUpaNA karatAM AvaDatuM nathI. eTale enI kathAno cokkasa prakArano lAbha nahi thAya...mATe enA thakI kahevAtI kathA paNa kathAnAM phaLavALI na hovAthI kathA gaNI nathI.) AkSepaNIno artha A pramANe che ke je kathA dvArA bhavyajIvo mohamAMthI chUTI tattva tarapha = mokSAdi tarapha AkarSAya te kathA AkSepaNI kathA che. (194)
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 have AkSepaNInAM rasane jaNAve che. vidyA = cAra prakAranI kathA atyaMta apakArI evA bhAvaaMdhakArabhUta ajJAnano nAza karanAra jJAna. caraNa = samagraviratirUpa cAritra. tapa = anazanAdi. puruSArtha = karmazatru pratye potAnA vIryano utkarSa, samiti, guptio pUrve kahI ja dIdhI che. A badhuM jyAM kyAMya paNa upadeza karAya, te AkSepaNI kathAno 2sa = niSyanta H sAra che. upadeza eTale zrotAnAM bhAva pramANe najIkathI kathana. (zrotAne je padArtho vadhu asara kare te enA mATe upadeza rUpa bane. enI yogyatA samyaktvanAM padArthonI hoya ane ene viratinAM padArtho kahevAya to e enA bhAvanI dRSTie dUranuM kathana che eTale e upadeza na gaNAya. TUMkamAM, zrotAnAM bhAvane je jaldI asara kare, e enA bhAvanI apekSAe najIkanuM kahevAya. enuM kathana e upadeza kahevAya.) (195) AkSepaNI kahevAI gaI. vikSepaNI kahe che - (1) svasiddhAntane kahIne parasiddhAntane kahe A eka bheda. (2) parasiddhAntane kahIne svasiddhAntane kahe A bIjo bheda. pahelA bhedathI A UMdho che. mithyAvAda ane samyagvAdamAM paNa A ja pramANe be bhedo paDe. te A pramANe - (3) mithyAvAdane kahIne samyavAdane kahe. (4) samyavAdane kahIne mithyAvAdane kahe. je kathA dvArA jIva sanmArgamAMthI kumArgamAM pheravAya ke kumArgamAMthI sanmArgamAM pheravAya e vikSepaNIkathA che. A gAthAno akSarArtha kahyo. bhAvArtha to vRddhavivaraNathI jANavo. te vRddhavivaraNa A che. (vRddhavivaraNa eTale zrIjinadAsagaNimahattaranI cUrNi)
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 155 cAra prakAranI kathA vikSepaNIkathA cAra prakAranI kahevAyelI che. te A pramANe - (1) svasamayane kahIne parasamayane kahe. (2) parasamayane kahIne svasamayane kahe. (3) mithyAvAdane kahIne samyagvAdane kahe. (4) samyagvAdane kahIne mithyAvAdane kahe. eno bhAvArtha e che ke (1) pahelA svasamayane kahIne parasamayane kahe. potAnA zAstranAM guNone pragaTa kare ane parazAstranAM doSone pragaTa kare. A pahelI vikSepaNIkathA che. (2) have bIjI kahe che. pahelAM parasamayane kahIne tenA ja doSo dekhADe, pachI svazAstrane kahe ane tenA guNo dekhADe. A bIjI vikSepaNIkathA che. (3) have trIjI kahe che - parasamayane kahIne te ja parasamayamAM je padArtho evA hoya che jinezvaroe kahelA padArthonI sAthe virodhavALA hoya, khoTAM ja kalpelA hoya, te padArthone pahelAM kahe, pachI tenA doSo paNa darzAve, pachI je padArtho jinezvare kahelA bhAvonI sAthe sarakhA hoya, ghuNAkSaranI jema koIpaNa rIte sArA kahevAI gayA hoya, tene kahe. (lAkaDAmAM utpanna thatAM eka prakAranAM jIvo ghuNa kahevAya che. teo lAkaDAne aMdarathI khAI jAya, tyAre ghaNIvAra ka, kha, ga...vagere akSaronAM AkAra paDI jAya. have ghuNane kaMI evo khyAla nathI ke huM ka kotaruM, paNa chatAM enI meLe e ka kotarAI jAya che. ema jainetaroe je kaMI sArA padArtho kahyA che, e emanA aMdaranA sArA bhAvomAMthI pragaTelA nathI, paNa bIjA pAsethI sAMbhaLavAdi dvArA je padArtho teoe jANyA e ja padArtho teo prarUpI de che...) athavA to mithyAvAda eTale nAstikatA ane samyagvAda eTale AstikatA kahevAya. temAM pahelAM nAstikavAdIonI mAnyatAone kahI pachI astitvapakSavAdIonI mAnyatA kahe. A trIjI vikSepaNI kathA che. have cothI vikSepaNIkathA kahe che. te paNa upara pramANe ja che paraMtu eTalo pharaka ke pahelA ghuNAkSaratulya sArA bhAvone kahe ane pachI kharAba bhAvone kahe. (upara trIjI kathA be rIte batAvI che emAM pahelA prakAramAM krama badalI karIne A cothI darzAvI che. bIjA prakArane ahIM lIdho nathI. samajI levo.) A rIte zrotAne vikSepavALo kare. (vikSepavALo karavo eTale enuM mana eka sthAnethI uThADI daI anyasthAne lagADI devuM...) (196).
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 cAra prakAranI kathA have A vikSepaNIkathAne ja bIjA prakAre kahe che ke je kathA svasamayathI rahita hoya eTale ke jemAM svasamayamAM darzAvelA padArtho na hoya... gAthAmAM je vastu zabda che e vizeSa arthavALo che, eTale A pramANe vizeSa artha karavo ke je kathA atyaMta prasiddhanItithI svasiddhAntazUnya hoya te...bAkI jo Ama na karo to to vAMdho e Ave ke svasamaya vidhi ane pratiSedha dvArA vizvavyApaka hovAthI svasamayarahita koIpaNa kathA ja nathI. eTale samayava thA ja na maLe. (bhAvArtha ajainazAstronI evI eka paNa vAta nathI ke je jainazAstromAM AvelI na hoya. pharaka mAtra eTalo ja paDe ke jainazAstramAM jenI hA pADI hoya, enI ja teoe nA pADI hoya. jainazAstromAM jenI nA pADI hoya enI ja teoe hA pADI hoya. dA.ta. yajJAdimAM paMcendriyavadha na karAya." A rIte jainazAstramAM yajJahiMsAnuM nirUpaNa Ave che, paNa eno niSedha karavAmAM Avelo che. have ajainazAstramAM ema lakheluM hoya ke "yajJamAM pazunI hiMsA karavI." to A vAta jainazAstramAM che to kharI ja. paNa ATaluM vizeSa kaheluM hoya ke "A mAnyatA khoTI che." ajainazAstra e ja vAtane kartavya gaNI hoya. Ama kharekhara to e ajainanI vAta sAva ja jainadarzanarahita nathI. emAM jainadarzananuM vAkya AveluM ja che. ema jainazAsse kahyuM hoya ke "svajanAdino tyAga karI dIkSA levI e zUravIratA che." to ajainazAstra kahyuM hoya ke ""svajanAdino tyAga karI dIkSA levI e niSpharatA, kAyaratA che." AmAM jainazAstra jenI hA kahI, ajainazAstra tenI nA kahI. Ama duniyAnAM koIpaNa padArtho lAvo, e jainazAstramAM che ja, pharaka mAtra ATalo paDe ke jainazAstra ItarazAstranI mAphaka hA-nA pADanAra nathI...paNa have sIdhI rIte jovA jaIe to to koIpaNa kathA-vAkya jainasamayavarjita to na ja kahevAya. eTale ahIM khulAso Apyo ke jainasamayavarjita kathA e atyaMta prasiddhanItinI apekSAe jANavI. arthAt "yajJamAM hiMsA karavI e jaino kadi na kahe." ema ja atyaMta prasiddhanIti che. eTale e dRSTie to A kathA svasamayavarjitA che A padArtha sUkSmadaSTithI vicAravo. athavA to Ano bIjo artha e paNa thAya ke jinazAsana syAdvAdarUpa hovAthI eNe koIpaNa vastunuM ekAnta vidhAna ke ekAnta niSedha karela nathI. eNe tamAme tamAma bAbatanuM apekSAe vidhAna ane apekSAe niSedha karela che. Ama jainazAstra vidhi pratiSedha dvArA vizvavyApaka che. eTale evuM ekAnta to na ja kahevAya ke, "yAjJikahiMsA jainadarzanane
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI kathA 157 ekAnta amAnya che." eTale koIpaNa ItaradarzananuM vAkya e koIka apekSAe to jainadarzananuM vAkya che ja. paNa atyaMta prasiddha to e ja che ke. "yAjJikahiMsA jainone mAnya nathI." eTale e dRSTie to yAjJikahiMsAnuM pratipAdana karanAra vAkya prasiddhanIti pramANe to jainadarzanavarjita kahevAya...) tathA je kathA loka ane vedathI saMyukta hoya. ahIM lokazabdanA grahaNathI rAmAyaNa vagere levA. vedo to RgvadAdi che ja. AmAM kahevAyelI kathA. tathA sAMkhya, zAkya vagere siddhAntonI je kathA te sAmAnyathI ke doSadarzana dvArA karAya te vikSepaNI kathA. (bhAvArtha je kathA svasamayavarjita hoya, loka ane vedamAM kahevAyelI hoya, sAMkhyAdi siddhAntomAM kahevAyelI hoya te kathAone sAdhu zrotA AgaLa be rIte kahe, kAM to sIdhe sIdhI e kathA-vAta kahI de ke "vedamAM Ama kahyuM che ke..." "rAmAyaNamAM Ama kahyuM che ke..." athavA to pachI emAM doSo dekhADe ke ""A pramANe je kahyuM che, te mAnavAmAM kevA kevA doSo Ave che." Ama sAmAnyathI ke doSa dekhADavA dvArA A loka, veda ke sAMkhyazAstrAdinAM padArtho kahevA e vikSepaNIkathA che.) je kathA dvArA zrotA sanmArgamAMthI kumArgamAM vikSepa pAme ke kumArgamAMthI sanmArgamAM vikSepa pAme te kathA vikSepaNI kahevAya. (prazna paNa upara pramANe kathAo = padArthanirUpaNa karavAmAM Avo vikSepa zI rIte saMbhave ?) uttara : jo sAmAnyathI ja rAmAyaNAdinAM padArtho kahevAmAM Ave, emAM doSa dekhADavAmAM na Ave to zrotA to ema samaje ke "A paNa tattva che, sAcuM che..." Ama ene rAmAyaNAdi sAcA lAge. have e jainadarzanarUpI sanmArga tarapha abhimukha thayelo, paNa saraLamativALo te rAmAyaNAdi zAstrone sAcA mAnI e pramANe pravRtti karavA lAge. Ama enI kumArgamAM pravRtti thAya. have jo rAmAyaNAdinAM doSo dekhADavApUrvaka rAmAyaNAdinAM padArtho kaho to paNa je zrotA ekendriya jevo haze, eTale ke rAmAyaNAdimAM jaDa mamatvavALo haze ene evo ja vicAra Avaze ke "A to badhA IrSALu-krodhI che." ane A khoTA vicAranAM kAraNe je kaMI thoDo ghaNo paNa sanmArga tarapha vaLelo, te paNa have vaktA tarapha dveSa thavAthI vadhu kumArgamAM
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dRDha banaze. cAra prakAranI kathA (ndriyaprAyasya vizeSaNa lakhavAnuM kAraNa e ja che ke vaktAe ItaradarzananAM padArthomAM je je doSo darzAvyA, e to sAcA ja hatAM. emAM kaMI ja khoTuM na hatuM. eTale zrotA jo vicakSaNa hoya to e kadAca rAmAyaNAdine mAnanAro hoya to paNa madhyastha banIne vicAraze ke ''rAmAyaNAdimAM A vaktAe darzAvelA doSo che to kharA ja, eTale enI prAmANikatA na gaNAya...'' Ama zrotA jo barAbara hoya to e dharma pAme, paNa rAmAyaNAdimAM jaDarAgavALo hoya to e ema nahi ja vicAre ke ''A je doSo batAvelA che, te kharekhara sAcA che ke nahi ?" e to eTaluM ja vicAre ke ''vaktAe mArA rAmAyaNane khoTuM kahyuM ja kema ? eNe emAM doSo batAvyA ja zA mATe ?) (197) (prazna : Ama vikSepaNIkathAmAM to nukasAna che, to pachI enuM kathana na karavuM sAruM ne ?) uttara H u52 darzAvyA pramANe to A vikSepaNIkathA na karavI ema nakkI thayuM, paNa jo vidhipUrvaka vikSepaNIkathA ka2Aya to vAMdho na Ave. zAstrakAra have vikSepaNIkathA karavAnI vidhi ja batAvI rahyA che. svasiddhAntavaDe pUrve je kathA kahevAyelI hoya, te kathAne parasamayamAM pheMke, paNa e kAma parasamayamAM kalaMka doSa dekhADavApUrvaka kare. dA.ta. amArA jainadarzanamAM ahiMsA, satyAdirUpa dharma che. sAMkhyo paNa A ja pramANe dharma mAne che, kemake emanuM vacana che ke hiMsA nAmano dharma thayo nathI ke thaze nahi. (AmAM jaina ane sAMkhya e baMne dharmo eka sarakhA prarUpAyA, eTale ''sAMkhyo jainathI vadhu sArA.' e buddhi to AnA dvArA aTakI ja javAnI have jaino sAMkhyo karatAM vadhu sArA." e buddhi utpanna karAvavA mATe AgaLanI vAta kare che ke) paraMtu A ahiMsAdi dharma apariNAmI, ekAntanitya ke ekAntaanitya AtmAmAM ghaTato nathI. enuM kAraNa e che ke ekAntanitya ane ekAMtaanitya AtmAnI hiMsA ja thaI na zake. have jo hiMsA ja na thatI hoya to pachI hiMsAno tyAga karavArUpa ahiMsA zI rIte saMbhave ? (pUrve enA dharmane sAro kahyo che, eTale vaktA pratye dveSa nahi jAge, ane A doSo dekhAvAthI e zrotA sAMkhyane jaina karatAM nIco dharma mAnato thaI ja javAno...) athavA to bIjI rIte paNa A vikSepaNIkathA kahI zakAya che. parazAsanavyAkSepAt ahIM paMcamIvibhaktino artha tRtIyAmAM levo. A rIte vibhaktiomAM pheraphAra thaI zake che. Azaya e che vaktA parazAsananuM = ItaradarzananuM nirUpaNa kare, enAthI zrotA sanmArga tarapha
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI kathA 159 abhimukha thAya ke ''jaino kevA udAra che ! potAnA darzananI vAta karavAne badale ApaNAM darzananI vAto kare che...'' A rIte zrotA AkarSaNa pAme to pachI vaktA jainadarzananAM padArtho darzAvyA vinA ekalA Itaradarzanane ja dekhADe paNa emAM e doSo dekhADavApUrvaka ja Itaradarzanane prarUpe. (198) vikSepaNIkathA kahevAI gaI. have saMvejanIkathA kahe che. (1) AtmazarIrasaMbaMdhI (2) 52zarIrasaMbaMdhI (3) ihalokasaMbaMdhI (4) paralokasaMbadhI. A prakAre saMvejanIkathA cAra prakAre che. je kathAthI zrotA saMvega pAme e kathA saMvejanIkathA. A adhikRtagAthAno akSarArtha kahyo. bhAvArtha to vRddhavivaraNathI jANavo. te vRddhavivaraNa A che - saMvejanIkathA cAra prakAranI che. (1) AtmazarIra saMvejanI (2) parazarIra saMvejanI (3) Ihaloka saMvejanI (4) paraloka saMvejanI. temAM AtmazarI2 saMvejanI A pramANe ke, ''je A ApaNuM zarIra che e vIrya lohI, mAMsa, carabI, meda, majjA, hADakAM, snAyu, cAmaDI, vALa, rUMvATI, nakha, dAMta, AMtaraDA vagerenAM samUhathI baneluM hovAthI ane mUtra-sthaMDilanuM bhAjana hovAthI azuci che.'" A pramANe kathAne karato sAdhu zrotAone saMvega utpanna karAve che. A AtmazarIra saMvejanI che. e ja pramANe paraza2I2 saMvejanI paNa samajavI. parazarIra paNa AvA prakAranuM ja apavitra che. athavA to ema artha karavo ke pa2nA zarIranuM varNana karato sAdhu zrotAne saMvega utpanna karAve. parazarIra saMvejanI pUrNa thaI. have ihalokasaMvejanI kahe che. "A AkhuM manuSyapaNuM asAra, azAzvata, keLanAM thAMbhalA jevuM che.'' A pramANe kathA kaheto dharmakathI zrotAne saMvega utpanna karAve. A IhalokasaMvejanI pUrNa thaI. (keLano thAMbhalo moTo hoya, paNa emAM sAra kaMI na hoya. eka jhATake e kapAI jAya evo tuccha hoya che. ema manuSyabhava paNa kyAre kapAI jAya e nizcita nathI...) have paralokasaMvejanI kahe che - "devo paNa irSyA, viSAda, mada, krodha, lobha vagere duHkhothI parAbhava pAmelA che = parezAna thayelA che, to pachI tiryaMco-nArakonI to zI vAta karavI ?'' AvA prakAranI kathA kaheto dharmakathI zrotAne saMvega utpanna karI Ape che. A paralokasaMvejanI pUrNa thaI. (199) have zubhakarmanAM udayanuM ane azubhakarmanAM kSayanuM phala kahevA dvArA saMvejanIkathAnAM rasane
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16o cAra prakAranI kathA kahe che ke vIryavaikriyaRddhi - tapanAM sAmarthyathI utpanna thayelI AkAzagamana, jaMghAcAraNAdirUpI vIryazakti ane vaikriya zarIrane banAvavArUpI vaikriyazakti. jJAna, darzana, cAritranI Rddhi. emAM jJAnatraddhiH "he bhagavAn ! caudapUrvI eka ghaDAmAMthI eka hajAra ghaDA ane eka vasamAMthI eka hajAra vastra banAvavA mATe samartha che? hA !banAvavA mATe samartha che." tathA "ajJAnI ghaNAM karoDa varSe je karma khapAve, triguptithI gupta jJAnI ucchavAsamAtramAM te karmane khapAvI de." A badhI jJAnanI Rddhi che. cAritraddhi cAritrane mATe kaMIpaNa asAdhya nathI. cAritravALAone to devo paNa pUje che. darzana-ddhi prazamAdi e darzanaRddhi che. tathA samyagdaSTijIva vaimAnikadevaloka sivAyanuM AyuSya bAMdhato nathI. jo e samyakatvabhraSTa na thayo hoya to athavA to jo e pUrve AyuSya bAMdhI cUkyo na hoya to. (samyakatvIjIva samyaktvathI bhraSTa thAya, to to vaimAnika AyuSya na paNa bAMdhe. ema samyakatvIjIva samyakatva pAmyA pUrve AyuSya bAMdhI cUkyo hoya to pachI e samyakatva pAmyA bAda paNa vaimAnikadevAyuSya na bAMdhe.). A paNa darzananI Rddhi che. je prasaMgamAM A badhuM kahevAya, e saMvejanIkathAno rasa che. (20) saMvejanI kahevAI gaI. nirvedanI kathA kahe che. je kathAmAM corI vagerethI karAyelA pApakarmono A lokamAM ane paralokamAM azubha vipAka darzAvAya, te nirvedanI kathA che. azubhavipAka eTale dAruNapariNAma. AnAthI caturbhagI kahI. je kathAthI zrotA saMsArathI vairAgya pAme e nirvedanI kathA kahevAya. A gAthAno akSarArtha che. bhAvArtha to vRddhavivaraNathI jANavo. te vRddhavivaraNa A che - have nirvedanI kathA kahe che. te cAra prakAre che. te A pramANe-IhalokamAM kharAba kAmothI
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI kathA 161 bhegA karelA karmo IhalokamAM ja duHkhanAM vipAkavALA thAya che. dA.ta. coro ane parastrIlaMpaTone corI ane vyabhicAranuM phaLa phAMsI vagere A ja bhavamAM maLe che. A pahelI nirvedanIkathA thaI. have bIjI kathA kahe che. IhalokamAM pApa karIne bhegA karelA karmo paralokamAM duHkhavipAkavALA bane, e zI rIte? eno uttara Ape che ke jema nArakajIvoe anyabhavamAM kareluM karma nArakabhavamAM phaLa Ape che. anArakajIvo jyAre manuSya hatAM, tyAre AraMbha-parigrahAdi karIne narakAyuSya bAMdheluM. ahIM zAstrakArabhagavaMta bole che eTale Ihaloka tarIke manuSyabhava samajavo. naraka e parabhava kahevAya.) A bIjI nirvedanI kathA pUrNa thaI. have trIjI kahe che. paralokamAM pApa karIne bhegA karelA karmo AlokamAM duHkha vipAkavALA bane che. A zI rIte ? te kahe che ke halakA kuLomAM utpanna thayelA bALapaNathI ja mAMDIne kSaya, koDha vagere rogothI ane garIbAIthI parezAna thayelA dekhAya che. A trIjI nirvedanI kathA gaI. (tiryaMcAdibhAvomAM jIvoe pApo karelA hoya, enuM phaLa A manuSyabhavamAM maLe che. eTale A rIte A trIjI kathA saMgata thAya che.) have cothI nirvedanI kathA kahe che. paralokamAM pApa karIne bhegA karelA karmo paralokamAM ja duHkhavipAkavALA bane che. e zI rIte? te kahe che ke jema pUrve kharAba kAmothI ekaThA karelA karmo dvArA jIva sANasInAM jevA moDhAvALA pakSIomAM utpanna thAya che. pachI teo asaMpUrNa evA narakaprAyogya karmone te pakSI jAtimAM pUrNa kare che. pUrIne narakabhavamAM tene bhogave che. A cothI nirvedanI kathA pUrNa thaI. (davanAM bhavamAM khUba pApa kare to paNa narakamAM jaI zakAya eTalA pApa na karI zake, eTale e pakSI thAya, tyAM narakamAM javA mATe je karmo khuTatA hatAM, e karmo bhegA karIne nArakamAM jatAM rahe. AmAM deva, tiryaMca bhavarUpI parabhavamAM bhegA karelA karmo nArakabhavarUpI parabhavamAM anubhave che...manuSyabhava sivAya badhA ja parabhava che...e daSTie A padArtha samajavo...) A pramANe Ihaloka ke paraloka prajJApaka = vaktAne AzrayIne thAya che. temAM prajJApaka zAstrakAra che, eTale emane mATe manuSyabhava Ihaloka che, bAkInI traNeya gatio paraloka che. (jo A badhI vAto deva karato hoya to e devabhavane Ihaloka gaNaze, bAkInI traNagati paraloka banaze...) (201). have A nirvedanInA ja rasane kahe che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 cAra prakAranI kathA jyAM evuM kahevAmAM Ave ke, "thoDuM paNa pramAdathI kareluM vedanIyAdi karma ghaNAM tIvra phaLavALuM thAya che. jemake yazodhara vagerene thayuM..." te nirvedanI kathAno rasa - sAra-jharaNuM jANavuM. (yazodhare mAtAnAM AgrahathI mAtra loTanAM banelA kukaDAdi mAryA, to paNa enA pariNAme ene aneka bhavomAM bhayaMkara duHkho bhogavavA paDyA.) (202) have saMveganuM kAraNa zuM? ane nirvedanuM kAraNa zuM? e padArtha saMkSepathI kahe che - mokSa, devaloka, sukulamAM utpatti A saMvega che, eTale ke A padArthonI prarUpaNA saMvega che. (praznaH A badhuM to saMveganuM kAraNa che ne? saMvega zI rIte kahevAya?) uttaraH e saMveganuM kAraNa hovAthI ja kAraNamAM kAryopacAra karIne ene saMvega kahyuM che. e rIte nAraka, tiryaMcayoni, kumAnuSatA A badhuM nirveda che. (A badhAnI prarUpaNA nirvedanuM kAraNa che...) (203) A cAra prakAranI kathAomAMthI jene je kathA karavAnI che, te kahe che - je vinayapUrvaka pravRtti kare te vainAyika, arthAtu ziSya. ene sauthI pahelIvAra kathA karavAnI hoya to ApaNIkathA kahevI. enAthI ene potAnA siddhAntanAM padArtho grahaNa thaI jAya eTale pUrve kahelA lakSaNavALI vikSepaNIkathAne kahevI. (204) praznaH AvuM zA mATe? uttaraH ApaNIkathAthI AkarSAyelA je jIvo hoya, te samyakatvane pAme. (praznaH e zI rIte ?) uttaraH AkSepaNI kathAthI e jIvo Avarjita thAya eTale emane zubhabhAva pragaTe ja, ane e zubhabhAva mithyAtvamohanIyanAM kSayopazamanuM kAraNa che. eTale e jIvo samyakatva pAme. jyAre vikSepaNIthAmAM to bhajanA che. kadAca e jIvo samyakatva pAme, kadAca na pAme... prazna : AvuM banavAnuM zuM kAraNa? uttara : vikSepaNIkathAnAM zravaNa dvArA tevA prakAranAM pariNAma thatAM hovAthI A bhajanA che. (Azaya e ke jo sIdhuM paDI jAya, to to e samyaktva pAme. paNa jo ene ema lAge ke
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakArano dharma 163 "A badhA to niMdako che,...to muzkelI UbhI thAya. ene bhAva na jAge. Ama baMne prakAranAM bhAvono saMbhava hovAthI A bhajanA thAya che.) athavA to kyAreka evuM bane ke jIva gADhataramithyAtva pAme, kemake jo zrotA jaDabuddhivALA hoya to vaktAe ene parazAstramAM je doSo darzAvyA hoya, e samajI na zake. eTale ene to ema ja lAge ke "paradarzanamAM koI doSa che ja nahi. A loko khoTI niMdA kare che. AmanuM moTuM ja na jovuM." Ama AvA prakAranAM abhinivezane kAraNe e vadhu gADhamithyAtva pAme. (205) dharmakathA kahI dIdhI. have mizrakathA kahe che. gAthArtha je sUtromAM, kAvyomAM, lokamAM, vedamAM, samayamAM dharma, artha ane kAmano upadeza apAya te mizrita kathA jANavI. (206). TIkArtha : dharma pravRtti, nivRtti vagerarUpa che. artha eTale vidyA vagere. kAma eTale icchakAma, madanakAmAdi. sUtromAM ke kAvyomAM = kAvyanAM lakSaNavALA padomAM A badhuM upadezAya te mizritakathA kahevAya. praznaH kyA granthomAM sUtra ke kAvyAdimAM A traNa vastu kharUpAya che? uttara : rAmAyaNAdi laukikagranthomAM, yajJakriyAdinirUpaka vedomAM ane taraMgavatI vagere svagrathomAM sUtra ke kAvyomAM A badhuM varNana karAya che. (A badhA granthomAM koIka sUtraracanA che, koIka kAvyaracanA che...) Ane mizrakathA kahevAya che, kemake emAM saMkIrNa = bhegAM puruSArthonuM kathana kareluM che. mizrakathA kahevAI gaI, tenA kathana dvArA cAra prakAranI kathA kahevAI gaI. (206)' (saTIka dazavaikAlikasUtranA munizrI guNavaMsavijayajI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) durgatimAM paDanArA prANIonA samUhane dhAraNa karavAmAM samartha hoya te dharma. zrIAvazyakasUtranI niryuktinI vRttimAM zrImalayagirisUri mahArAje kahyuM che, "je kAraNathI durgatimAM sarakelA jIvone dhAraNa kare che (bacAve che) ane emane zubha sthAnamAM dhAraNa kare che te kAraNathI dharma e pramANe kahevAya che.' te dharma cAra prakArano che. te A pramANe - 1 dAnadharma, 2 zIladharma, 3 tapadharma ane 4 bhAvadharma. zrI zAMtasudhArasamAM kahyuM che, "jinezvara bhagavAna rUpI bhAIe jagatanA hita mATe dAna, zIla, tapa ane bhAvarUpa cAra prakArano je dharma kahyo che te mArA manamAM rAta
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnadharma 164 divasa ramo. (10/1) temAM bIjA upara kRpA karavA mATe potAnA dhana vagere ApavA te dAna. tattvArthAdhigamasUtramAM kahyuM che - "anugraha mATe potAnuM ApavuM te dAna. (7/33) dAna traNa prakAranuM che. te A pramANe - 1 jJAnadAna, 2 abhayadAna ane 3 dharmopagrahakaradAna. zrIviMzativizikA aMtargata dAnavizikAmAM zrIharibhadrasUri mahArAje AmanuM svarUpa A rIte batAvyuM che - dAna traNa prakAranuM che - jJAnadAna, abhayadAna ane dharmopagrahakara dAna. ahIM dAnanA prastAvamAM saddharmamAM yogya jIvo mATe vidhipUrvakanuM paheluM jJAnadAna prazaMsA karAyuM che. (121) jeNe gurukulavAsane sevyo hoya, je vizuddha vInavALo hoya, je guru vaDe rajA apAyela hoya, je badhe nizcita buddhivALo hoya te jJAnano dAtA jANavo. (122) A jJAnadAnane grahaNa karanAra paNa sAMbhaLavAnI icchAthI yukta jIva jANavo. pANIno pravAha na hoya to mAtra khodavAthI kuvAmAM pANI AvatuM nathI. (123) AcAryae mIThI vANIthI sAmAyikadharmanA pariNAma pedA karanAra upadeza vinItane utsargathI paNa grahaNa karanAranA bALa, madhyama, paMDita evA vibhAga pramANe Apavo. (124) avinItane Adeza karanAra kheda pAme che ane khoTuM bole che. ghaMTa mATenuM loDhuM jANIne koNa caTAI karavAmAM pravarte. (125) badhA jIvone mana-vacana-kAyAnA yogothI karaNa-karAvaNa-anumodana rUpa sarva rIte abhaya ApavuM te zreSTha abhayadAna jANavuM. (12) je kAraNathI A abhayadAna uttama che te kAraNathI anuttama (avirata) jIva A abhayadAna ApI zakato nathI ane enA pariNAmane sAcavI zakato nathI. samabhAva na hoya to ApeluM abhayadAna paNa nAza pAme che. (127). ahIM abhayadAnanA adhikAramAM zrutajJAnanA upayogavALo ane gurukuLanI maryAdAno Azraya karanAra uttama jANavo, bIjI rIte nahIM. (128) abhayadAna ApIne je mUDha pharI hisA-parigraha vagerenA AraMbhamAM pravarte che te bhAvathI daridra evo avazya dAnadharmothI dUra che. (129).
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnadharma 165 abhayadAna vaDe jIvone AlokamAM ane paralokamAM kyAreya paNa bhaya thato nathI. te abhayane ka2nA2 je sarvaviratidhara che te abhayadAnano dAtA che. (130) e pramANe abhayadAnano dezathI paNa dAtA trasajIvonA viSayamAM Avo (zrutajJAnavALo ane zrAvakakuLanI maryAdAnA AzrayavALo) che. anyathA enuM dAna ApeluM pharI AMcakI levA barAbara che. (131) jJAnadAna ane abhayadAnano dAtA kSamApradhAna viratithI Ape che. kSamApradhAnavirita vinAno bIjo dAtA daridranA pratiSedhavacana jevo che. (eTale ke jema sabhAmAM daridranA pratiSedha karanArA vacanano Adara thato nathI tema bIjA dAtAno anAdara thAya che. athavA jema yAcaka mATe daridranuM pratiSedhavacana nakArAtmaka hoya che tema bIjo dAtA nakArAtmaka che eTale ke nathI.) (132) A rIte ahIM dAnanA adhikAramAM abhayadAna ja badhA dAnomAM zreSTha che. ethI ja abhayadAnano paNa dAtA avazya bhAvathI aizvaryavALo ja hoya che. (133) e rIte upakAramAM pravRtta thayela hovAthI dharmopagrahakara dAna azana vagerenA viSayavALuM che. jema bhojanasamaye rogI mATe pathyabhojana uttama che tema te dharmopagrahakaradAna uttama jANavuM. (134) ane ucita kALe, bIjAno upaghAta na thAya te rIte, bhagavAne kahela vidhipUrvaka, zraddhA ane satkAra sAthe, kramathI - A rIte apAyeluM dharmopagrahakara dAna atizaya parizuddha thAya che. (135) pitA vage2e vaDiloe jenI upara kuTuMbanA bharaNa-poSaNano bhAra nAMkhyo hoya, jeNe nyAyathI dhana kamAyeluM hoya, jenA parivArajano duHkhI na hoya, badhe samAna rIte je dayALu hoya te A dharmopagrahakaradAnano dAtA che. (136) karuNApradhAna jIvanuM anukaMpAnA viSayarUpa jIvone viSe anukaMpAdAna paNa dharmabIjanA AdhAnanuM kAraNa thAya che. (137) je kAraNathI anukaMpAdAna dharmabIjanA AdhAnanuM kAraNa che te kAraNathI anukaMpAdAna paNa prazaMsApAtra che. (covIzamA) tIrthaMkara bhagavAne gRhasthAvasthAmAM varasIdAnarUpe pote anukaMpAdAna karyuM hatuM ane cAritra lIdhA pachI gRhastha evA paNa brAhmaNane devadRSya ApIne anukaMpAdAna karyuM hatuM. (138) je kAraNathI viratirUpa zIla dAnanI pachI che ane je kAraNathI dravyadAnathI aTakelA
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zIladharma evA sAdhu paNa avazya gurune potAnuM samarpaNa kare che te kAraNathI dharmanuM paheluM pagathIyuM A dAna che. (139). A dAnathI ja zeSa guNonI siddhi thAya che. mATe karuNAthI yukta bhavya jIvoe zaktine anurUpa dAna karavuM. (140) zIla eTale cAritra. te traNa prakAranuM che. te A pramANe - 1 sadAcArazIla, 2 aDhAra hajAra zIlAMgorUpa zIla ane 3 brahmacaryarUpa zIla. kahyuM che - "aniMdanIya evI zuddha sAmAcArI, aDhAra hajAra bhedovALu ane brahmacarya nAmanuM mahAvrata - ema traNa prakAranuM zIla kevaLIo kahe che." temAM niMdanIya AcAranA tyAgapUrvaka sArA AcArane AcaravArUpa sadAcArazIla che. zrIharibhadrasUri mahArAje racela caudamA paMcAzakamAM ane zrIabhayadevasUri mahArAje racela tenI TIkAmAM aDhAra hajAra zIlAMgarUpa zIlanuM svarUpa A pramANe batAvyuM che - yoga, karaNa, saMjJA, indriya, pRthvIkAya vagere ane zramaNadharma e badhAnA saMyogathI aDhAra hajAra zIlAMgo thAya che. (3) yoga vagerenuM svarUpa : yoga :- karavuM, karAvavuM ane anumodavuM. karaNa -mana, vacana ane kAyA. saMjJAAhAra, bhaya, maithuna ane parigraha. A cAra saMjJAo anukrame vedanIya, bhaya, (vedarUpa) moha ane lobha kaSAyanA udayathI thatA adhyavasAya vizeSarUpa che. iMdriya :- zrotra, cakSu, nAsikA, rasanA ane sparza. (4) pRthvIkAyAdi :- pRthvI, apu, tela, vAyu, vanaspati, beiMdriya, teiMdriya, cauriMdriya, paMcedriya e nava jIvakAya ane dazamo sarvajJoe jene tyAjaya kahyo che te ajIvakAya. tyAjaya ajIvakAya A pramANe che :- mahAmUlyavALAM vastra-pAtra ane suvarNa-cAMdI vagere, pustako, pratilekhanA na thaI zake tevAM lUlI vagere vastro, barobara pratilekhanA na thaI zake tevAM prAcAraka vagere vastro, kodarA vagerenuM tRNa, bakarI vagerenuM cAmaDuM. A tyAjaya ajIva AgamamAM (pustakapaMcaka, duSyapaMcaka, tRNapaMcaka, carmapaMcaka tarIke) prasiddha che. zramaNadharma :kSamA, mArdava, Arjava, mukti (saMtoSa), tapa, saMyama, satya, zauca, AkiMcanya, brahmacarya. yoga AdinI mULasaMkhyAne pATI AdimAM upara nIce sthApatAM (3*3=44pa410x10=18000) aDhAra hajAra zIlAMgo thAya che. tenI ghaTanA nIcenI
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIladharma 6 thI 9 e cAra gAthAmAM batAvyA pramANe che. (5) aDhAra hajAra zIlAMgonI ghaTanA : AhA2saMjJA rahita, zroteMdriyanA saMvaravALo (zroteMdriyanI rAgAdi doSovALI pravRttine rokanAra), kSamAyukta, manathI, pRthvIkAyanI hiMsA na kare. A pramANe zramaNadharmano pahelo eka bhAMgo thayo. (6) 167 A ja pramANe mArdava, Arjava vagerenA saMyogathI pRthvIkAyane=pRthvIkAyanA samAraMbhane AzrayIne daza bhedo thAya. e rIte aplAya Adine AzrayIne kula so bhedo thAya. (7) A so bhedo zroteMdriyanA yogathI thayA. bAkInI cakSu vagere cAra iMdriyonA yogathI paNa pratyekanA A rIte so bhedo thAya. AthI kula pAMcaso bhedo thayA. A pAMcaso bhedo AhA2saMjJAnA yogathI thayA. bAkInI traNa saMjJAnA yogathI paNa pratyekanA A rIte pAMcaso bhedo thAya. AthI kula be hajAra bhedo thayA. (8) A be hajAra bhedo manathI thayA. vacana ane kAyAthI paNa pratyekanA be hajAra bhedo thAya. AthI kula cha hajAra bhedo thayA. A cha hajA2 bhedo na karavAthI thayA. na karAvavAthI ane na anumodavAthI paNa pratyekanA cha hajAra bhedo thAya. AthI kula aDhAra hajA2 bhedo thayA. (9) (saTIka paMcAzaka prakaraNanA A. zrIrAjazekharasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) bIje paNa kahyuM che - 'je kSamAzIla, zrotrendriyanA nigrahavALA, AhA2saMjJAnA jayavALA muni manathI pRthvIkAyanI hiMsA karatA nathI temane huM vaMdana karuM chuM. guNAkAro A pramANe che - 10x10=100, 100x5=500, 500x4=2000, 2000x3=6,000, 6000x3=18,000. A rIte 18,000 zIlAMgonI gAthA A pramANe samajavI - je manathI karAvatA nathI, je manathI anumodanA karatA nathI, tathA vacanathI, kAyAthI. tathA bhayasaMjJAnA jayavALA vagere. tathA cakSurindriyanA nigrahavALA vagere. tathA aplAyanI hiMsA karatA nathI...vanaspatikAyanI hiMsA karatA nathI, beindriyanI hiMsA karatA nathI...paMcendriyanI hiMsA karatA nathI, ajIvakAyano AraMbha (ajayaNA) karatA nathI, tathA mRdutAvALA, ArjavavALA, muktivALA, tapavALA, saMyamavALA, satyavALA, zaucavALA, akiMcana (mamatvarahita), brahmacacaryavALA.' maithunathI aTakavArUpa brahmacarya aDhAra prakAranuM che. yogazAstramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che,
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma 168 gAthArtha - "divya ane audArika kAmono kRta, kArita ane anumati vaDe mana, vacana ane kAyAthI tyAga karavo te aDhAra prakAranuM brahmacarya kahyuM che. (1/23) TIkArca - devalokamAM thayelA te divya kAmo. te vaikriyazarIrathI thayelA che. audArika kAmo audArika evA tiryaMca ane manuSyanA zarIrathI thayelA che. jemanI kAmanA karAya te kAma. divya ane audArika kAmono tyAga eTale ke abrahmano niSedha te brahmacaryavrata. te aDhAra prakAranuM che - manathI abrahma nahIM karuM, nahIM karAvuM, karanArA bIjAnI anumodanA nahI karuM. ema vacanathI ane kAyAthI. divya brahmamAM nava bheda che. ema audArikamAM paNa. ema aDhAra thayA. kahyuM che - "divya kAmaratisukhathI trividha trividha aTakavuM ema nava, tema audArikathI paNa, te aDhAra vikalpavALu brahmacarya che. (177)" (prazamarati) (saTIka yogazAstranA A. zrIhemasAgarasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) karela, karAvela ane anumati vaDe e ane "mana-vacana-kAyAthI' e madhyamAM karAyela hovAthI AgaLa-pAchaLanA mahAvratomAM paNa joDavA. (1/23) karmone tapAve te tapa. zrIAvazyaniryuktinI vRttimAM kahyuM che, 'ATha prakAranA karmane tapAve te tapa." tapa be prakArano che. te A pramANe - bAhya ane atyaMtara. te darekanA cha prakAra che. zramaNapAkisUtramAM kahyuM che, "cha prakAranuM atyaMtara ane cha prakAranuM bAhya tapakarma che." zrIpravacanasAroddhAramAM ane tenI vRttimAM bAhya-atyaMtara bheTavALA tapanuM svarUpa A pramANe batAvyuM che - gAthArtha - aNasaNa, Unodari, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakleza, saMlInatA - A bAhyatA che. prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna ane kAyotsarga-e atyaMtaratA che. A bAra prakArano tapAcAra, sArI rIte na kare, to bAra prakAranA aticAra che. (270, 271) TIkArya - bAhyatA - 1. anazanaH- khAvuM te azana ane na khAvuM te anazana, jemAM AhAra nathI te anazana AhAratyAgarUpa kahevAya che. te anazana itvarakathika ane yAvaskathika ema be prakAre che. Ivara eTale thoDA kALanuM. te vIrazAsanamAM navakArazIthI laI cha mahinA sudhInuM che. RSabhadevanA tIrthamAM eka varSa sudhInuM ane madhyanA tIrthaMkaranA tIrthamAM ATha mahinA sudhInuM anazana che. yAvaskathika anazana jIMdagI paryatanuM hoya che. te kriyA, bheda, upAdhinA bhedathI traNa
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma 169 prakAre che, jema ke pAdapopagamana, iMgitama2Na ane bhaktaparijJA-A traNenuM svarUpa 157mA dvArathI jANavuM. 2. UnodarikA :- Una eTale ochuM. udara eTale peTa. bhUkha karatAM ochuM khAvuM te UnorikA. te UNodarI be prakAre che - dravyathI ane bhAvathI. dravyaUNodarI traNa prakAranI che - upakaraNa, bhojana, pANI viSayaka - upakaraNa viSayaka UNodarI jinakalpI vagere tema ja jinakalpa vagereno abhyAsa karanArAne jANavI. bIjAone to upadhinA abhAve saMyamanuM barAbara pAlana thatuM nathI. paraMtu sthavirakalpIoe vadhArAnA upakaraNa na levA te temanA mATe upakaraNa UnorikA che. kahyuM che ke, je saMyamamAM upakAra kare te upakaraNa kahevAya. vadhArAnA upakaraNane ajayaNAvALo sAdhu vApare to te adhikaraNa kahevAya.'' bhojana-pANInI UNodarikA potAnA AhAranA pramANathI nyUna jANavI. AhAranuM pramANa A pramANe jANavuM - "puruSa mATe batrIsa koLIyA AhAra ane strI mATe aThyAvIsa koLIyA AhAra tRpti mATe pUro che. koLIyAnuM pramANa kukaDInA IMDA pramANa jANavuM. je moDhAmAM nAkhavAthI moDhuM vikRta thAya nahi." te UNodarikA alpAhAra vagere bhedathI pAMca prakAre hoya che. eka koLIyAthI ATha koLIyA sudhI alpAhAra kahevAya. AmAM eka koLIyA pramANa jaghanya alpAhAra. be thI sAta koLIyA madhyama alpAhAra ane ATha koLIyA pramANa AhAra e utkRSTa alpAhAra. nava koLIyA jaghanya apArdha UNodarikA, 10 thI 11 koLIyA madhyama apArdha UNodarikA ane 12 koLIyA pramANa utkRSTa apArdha UNodarikA. 13 koLIyA jaghanya dvibhAga UNodarikA, 16 koLIyA pramANa utkRSTa dvibhAga UNorikA ane vaccenA koLIyA madhyama dvibhAga UNodarikA jANavI. 17 koLIyA pramANa jaghanya prAptonodarikA, 24 koLIyA pramANa utkRSTa prAptonodarikA, vacce madhyama prAptonodarikA. 25 koLIyA pramANa jaghanya kiMcit UNodarikA, 31 koLIyA pramANa utkRSTa kiMcit UNodarikA, vaccenA koLIyA madhyama kiMcit UNodarikA. e pramANe pANImAM paNa UNodarikA jANavI. puruSAnusAre strIone paNa jANavI. krodhAdino tyAga te bhAva-UNodarikA. kahyuM che ke,
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma ''jinavacananI bhAvanAnusAre krodha vagereno je tyAga, te bhAvaUNodarikA vItarAga bhagavaMte kahI che.'' 170 3. vRttisaMkSepa :- jenA vaDe jIvAya te vRtti. vRtti eTale bhojananI sAmagrI. teno saMkSepa te vRttisaMkSepa. te gocarInA abhigraharUpe dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI ema cAra prakAre che. 1. dravyathI :- mAre Aje bhikSAmAM bhAlAnI aNI para rahelA khAkharA vagere grahaNa karavA. 2. kSetrathI : eka, be, traNa vagere ghare javuM. potAnA ja gAmamAM ke bahAranA gAmamAMthI gocarI levI. peTA, ardhapeTA vagerepUrvaka gocarI levI. ApanAra eka paga aMdara-eka paga bahA2-ema rAkhIne Ape to levI vagere. 3. kALathI :- pUrvAhna vagere kALamAM, badhA bhikSuko bhikSA laI pAchA vaLI jAya pachI, bhikSA mATe pharavuM vagere. 4. bhAvathI :- hasatA-hasatA, gAtA-gAtA, raDatA-raDatA vagere kriyA karatA, athavA baMdhAyelo hoya ane gocarI Apato hoya, to huM grahaNa karIza nahi to nahi. kahyuM che ke, ''lepakRta athavA alepakRta bhikSA laIza, athavA amuka dravya laIza, athavA amuka camacA ke vATakI vaDe dravya grahaNa karavuM, evo je abhigraha e pramANe dravyAbhigraha. ATha prakAre gocarI bhUmi che. potAnA gAmamAM ke paragAmamAM ke ATalA gharomAMthI bhikSA laIza e pramANe abhigraha kare.1 1. Rjugati :- upAzrayathI eka zreNImAM rahelA gRhasthonAM gharomAM anukrame bhikSA mATe phare ane eTalAM gharomAM bhikSA pUrNa na thAya, to paNa pAchA pharI bIjethI lIdhA vinA upAzraye jAya. 2. pratyAgati H-u52nI jema eka zreNImAM pharI pAchA pharatAM bIjI zreNInAM gharomAM paNa bhikSA mATe phare. 3. gomUtrikA : - sAmasAme rahelAM gharonI baMne zreNImAM sAmasAme rahelA gharomAM bhikSA mATe pharato baMne zreNIo pUrNa kare. 4. pataMgavithi :-pataMganI jema aniyata krame je te gharomAM bhikSA mATe phare. 5. peTA :- peTInI jema cAre dizAmAM cAra zreNIo kalpI vaccenAM gharo choDI cAre dizAmAM kalpelI cAre zreNImAM bhikSA mATe phare.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma 171 1 Rjugati, 2. pratyAgati, 3. gomUtrikA, 4. pataMgavithi, 5. peTA, 6. ardhapeTA, 7. atyaMtarasaMbukA, 8. bAhya saMbukA- ATha gocarIbhUmi che. e pramANe kSetrAbhigraha. kAlAbhigraha Adi, madhyama ane aMte ema traNa prakAre che. gocarInA samaya pUrve gocarI levA javuM te Adi. gocarInA samaye gocarI levA javuM te madhyamAM. gocarInA samaya pachI gocarI levA javuM te aMte." prasiddha evA bhikSAnA samayanI pahelA, vacce ke aMte bhikSA mATe javuM te kAlano abhigraha. kahyuM che ke, 1. gocarInA samaya pahelA gocarI pharavuM ane je maLe te levuM, te Adi. 2. bhikSA kALe gocarI pharI bhikSA levI te madhya. 3. bhikSA kALa pUrNa thayA pachI gocarI jaI je maLe te levuM te aMta." "ApanAra ane lenArane jarA paNa aprIti na thAo mATe aprApta bhikSAkALa ane aMta bhikSAkALa choDavo ane madhyano bhikSAkALa levo te kALAbhigraha. bhikSAnuM sAdhana ucakI bhikSA mATe je janAra hoya, te usliptacara kahevAya eTale bhikSAcara. je bhikSAcara vagere koIpaNa gAtA-gAtA, ke raDatA-raDatA ke beThA-beThA potAnA bhojanamAMthI bhikSA Ape to grahaNa karavI te bhAvAbhigraha." e ja rIte bhAjana vagere mUkIne ApanArA vagere jANavuM. "dUra khasIne, najIka AvIne, mukha pAchaLa karIne, zarIrane zobhAvI ke zobhAvyA vinA athavA bIjI koIpaNa rIte bhikSA Ape to grahaNa karavI, te bhAvAbhigraha che." 4. rasatyAga:- rasono eTale rasavALA dUdha vagere vikAranA kAraNarUpa hovAthI teno tyAga karavo te rasatyAga. 5. kAyakleza :- zAstramAM kahelI rIta pramANe zarIrane je kaSTa apAya te kAyakleza. te vIrAsana vagere Asana karavA dvArA, zarIranI vibhUSAno tyAga karIne athavA vALano loca karIne vagere aneka prakArano che. kahyuM che ke, 6. ardhapeTA:- uparanI jema kalpanA karI pAse rahela koI paNa be ja dizAmAM rahelI zreNInAM gharomAM bhikSA mATe phare. 7. atyaMtarazakhUkA :- gAmanA madhya bhAgamAM rahelA gharothI bhikSA zarU karI, zaMkhanA AvartanI jema goLazreNImAM rahelA gharomAM bhikSA mATe pharato chevaTe gAmanAM cheDe nIkaLe. 8. bAhyazakhUkA - uparathI UlaTA krame eTale gAmanAM cheDethI bhikSA zarU karI zaMkhanA AvartanI jema goLa zreNImAM pharatAM gAmanAM madhye rahelA gharomAM bhikSA mATe pharato chevaTe gAmanI vacce jAya.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma 172 ""saMsAra-vAsa upara nirvedanA kAraNarUpa vIrAsana, utkaTuka-Asana, loca vagere kAyakleza jANavA. vIrAsana vagere kAyakleza karavAthI kAyanirodha, jIvonI dayA, paralokamati tathA bIjAone AdarabhAva thAya che ane loca karAvavAthI niHsaMgatA, pazcAtukarmapuru karmano tyAga, duHkha sahana, narakAdi gatinI bhAvanA ane nirvedabhAva thAya che." 6. saMlInatA - saMlInatA eTale guptatA. te indriyaviSayaka, kaSAyaviSayaka, yogaviSayaka, vivikatazapyA ane Asana viSayaka - ema cAra prakAre che. kahyuM che ke, indriya, kaSAya, yoga tathA viviktacaryArUpa saMlInatA vItarAga bhagavate jaNAvI che." zravaNendriya vaDe madhura-karkaza vagere zabdomAM rAga-dveSa na karavA te zrotrendriya saMsInatA che. kahyuM che ke, "sArA ke kharAba zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza zrotra vagere indriyone prApta thAya tyAre sAdhue harSa ke zoka karavo nahIM. A indriya saMlInatA che." - udayamAM na AvelA kaSAyonA udayane rokI ane udayamAM AvelAne niSphaLa karavA dvArA kaSAya-saMlInatA karavI. kahyuM che ke, udayamAM na Avela kaSAyanA udayano rola karI ane udayamAM Avela kaSAyane niSphaLa karavo te kaSAyasalInatA che." azubha mana-vacana-kAyAnA yogano rodha karI, zubha mana-vacana-kAyAnA yoganuM pravartana karavuM, te yogasUlInatA che. kahyuM che ke, aprazasta yogono nirodha ane prazasta yogonI udIraNA ane kAryamAM vidhigamana te yogasaMlInatA kahI che." strI, pazu, napuMsaka vagerethI rahita bagIcA vagere sthAnamAM je rahevuM, te vivikta zapyAsanarUpa saMlInatA jANavI. maharSioe kahyuM che ke, strI, pazu, napuMsaka rahita bagIcA, udyAna vagere sthAnamAM je rahevuM, te tathA eSaNIya phalaka vagerene grahaNa karavA, te vivikta zAsanarUpa saMlInatA jANavI." A anazana vagere cha e bAhyatapa kahevAya che. e tapanI bAhyatA bAhya dravyanI apekSAthI che. tathA prAyaH karI zarIranA bAhya bhAgane tapAvanAra hovAthI laukiko paNa taparUpe svIkAre che ane anya darzanIo paNa svaicchikapaNe tArUpe sevatA hovAthI bAhyatA
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma 173 kahevAya che. atyaMtaratA 1. prAyazcitta - citta eTale jIva, prAyaH eTale bahulatA. jIvane lagabhaga nirmala kare te prAyazcitta. mUlaguNa, uttaraguNa viSayaka aticArothI utpanna thayela karmarUpI melane sApha kare te prAyazcitta. tenA AlocanA vagere daza prakAra che. kahyuM che ke, "AlocanA, pratikramaNa, mizra, viveka, kAyotsarga, tapa, cheda, mULa, anavasthApya ane pArAMcita-e daza prakAre prAyazcitta che." A daza prAyazcittanuM varNana aDhANamA dvAramAM vistArathI kahevAze. 2. vinaya - jenA vaDe ATha prakAranA karmo dUra karAya te vinaya. te jJAna, darzana vagere bhedothI sAta prakAre che. kahyuM che ke - "jJAna, darzana, cAritra, mana, vacana, kAya tathA upacAravinaya. jJAnavinaya-te matijJAna vagerenI saNArUpa pAMca prakAre che. bhakti, bahumAna, jJAna vaDe daSTa padArthonI sabhya bhAvanA, vidhipUrvaka grahaNa tathA abhyAsane jinezvaroe jJAnavinaya kahelo che." darzanavinaya-te zuzruSaNA ane anAzAtanA rUpe be prakAre che. kahyuM che ke, ""zuzruSaNA ane anAzAtanArUpa be prakAre darzanavinaya che. darzanaguNamAM adhika hoya teno zuzruSaNAvinaya karAya che. te satkAra karavo, UbhA thavuM, sanmAna karavuM, Asana ApavuM, vaMdana karavuM, be hAtha joDavA, Ave tyAre sAme javuM, jAya tyAre pAchA mUkavA javuM, UbhA rahe tyAre paryApAsanA karavI. A zuzruSaNAvinaya che." satkAra eTale stavana-vaMdana vagere. abhyatthAna eTale vinaya yogya vyaktine joI tarata beThA hoya to UbhA thaI javuM. sanmAna eTale vastra-pAtra vaDe satkAra karavo. AsanAbhigraha eTale UbhA rahevuM, vaDilane Asana ApI ahIM birAjo ema kahevuM. vaDila eka sthAnethI bIjA sthAne jAya to Asana laI tyAM ApavuM te AsanAnapradAna. kRtikarma eTale vaMdana karavuM. be hAtha joDavA te aMjalIgraha. anAzAtanAvinaya paMdara prakAre che. tenuM svarUpa A pramANe che - "tIrthakara, dharma, AcArya, vAcaka, sthavira, kula, gaNa, saMgha, eka sAmAcArIvALA sAMbhogika, kriyAvAnuM (Astika), matijJAna vagerenA vize bhakti, bahumAna, guNAnuvAda karavA te anAzAtanA vinaya kahevAya che."
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 tapadharma bhakti eTale bAhyasevA, bahumAna eTale AMtaraprIti, varNavAda eTale guNAnuvAda. cAritravinaya eTale "sAmAyika vagere cAritranI zraddhA tathA kAyA vaDe pAlanA ane sarvajIvonI AgaLa tenI prarUpaNA." mana-vacana-kAyavinaya-"AcArya vagerene viSe sarvakALe akuzala (azubha) mana-vacanakAyAno rodha tathA kuzala (zubha) mana-vacana-kAyAnuM pravartana te mana-vacana-kAyavinaya che." upacAravinaya - sukhakAraka kriyA vizeSathI thayela hoya, te aupacarika vinaya, te sAta prakAre che - "1. abhyAsasthAna, 2. chaMdAnuvartana, 3. kRtapratikRti, 4. kAryanimittakAraNa, 5. duHkhArtagaveSaNa, 6. deza-kALajJAna, 7. sarvArthedhvanumati-e pramANe aupacArika vinaya saMkSepathI kahela che." 1. abhyAsasthAna eTale sUtra vagerenA abhyAsIe AcArya vagerenI pAse ja rahevuM. 2. chaMdAnuvartana eTale gurunI icchA pramANe vartavuM. 3. kRtapratikRti eTale kevala nirjarA mATe nahIM paNa prasanna thayela guruo mane sUtrArthanA dAna vaDe pratyupakAra karaze, ema vicArI gurunI bhojana vagerethI bhakti karavAmAM yatna karavo. 4. kAryanimittakAraNa ke kAritanimittakAraNa eTale zrutaprApti vagere rUpa nimittane pAmIne eTale A gurunI pAse huM zruta pAmyo chuM, mATe temano vinaya karavo joIe, e nimitte vinayAnuSThAna karavuM. arthAta guru vaDe sArI rIte bhaNAvAyela ziSya vizeSa prakAre vinayAnuSThAnamAM sArI rIte pravartavuM joIe. pa. duHkhArta gaveSaNa duHkhathI pIDitanI auSadha vagere dvArA sevA karavI. arthAt duHkhI upara upakAra karavo. 6. deza-kALanA avasarane jovo. 7. badhA kAryamAM gurune anukULa rIte vartavuM. athavA bAvana prakArano paNa upacAra vinaya che. te pAMsaThamA dvAramAM kahevAze. 3. vaiyAvaccaH vyApAramAM (kAryamAM) rahevAno bhAva te vaiyAvacca. dharmasAdhanA karavA mATe anna vagerenuM je dAna te vaiyAvacca. kahyuM che ke, kAryamAM rahevApaNAno je bhAva te vaiyAvacca che. vidhipUrvaka anna vagere ApavuM te vaiyAvaccano bhAvArtha che."
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma 175 4. svAdhyAya : kALaveLAne tyAgIne maryAdApUrvaka te te porisInA vakhate je adhyayana karavuM te svAdhyAya. tenA vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA, dharmakathA ema pAMca prakAra che. vAcanA-ziSyane bhaNAvavuM te vAcanA. pRcchanA-grahaNa karelI vAcanAmAM zaMkA utpanna thavAthI pharIvA2 pUchavuM athavA AgaLa bhaNela sUtra vageremAM zaMkA vagere thAya to prazna karavA te pRcchanA. parAvartanA-pRcchanA dvArA zuddha thayela sUtra bhUlAI na jAya, te mATe zuddha uccArapUrvaka je punarAvartana karAya te parAvartanA. anuprekSA-sUtranI jema artha paNa na bhUlAya te mATe arthano manathI abhyAsa karavo eTale ciMtana karavuM te anuprekSA. dharmakathA - - abhyAsa karela zruta vaDe kathA karavI te dharmakathA. dharma eTale zrutadharma ane kathA eTale vyAkhyA. zrutanI vyAkhyA te dharmakathA. 5. dhyAna HjenA vaDe aMtarmuhUrta kALa sudhI ekAgra citte padArthanuM je ciMtana thAya (dhyAna karAya) te dhyAna. kahyuM che ke, ''chadmasthone eka padArtha 52 aMtarmuhUrta kALa sudhI cittanI sthiratA te dhyAna che. kevalIne yogano nirodha te dhyAna che.' te dhyAna ArTa, raudra, dharma ane zukla-ema cAra prakAre che. 1. ArtadhyAna H-Rta eTale duHkha. duHkhanA kAraNe thayeluM hoya ke pIDita prANImAM thayeluM hoya te Arta. te cAra prakAre che - 1. kharAba zabda, rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi viSayo ke temanA AzrayarUpa kAgaDA vagere vastuonA viyoganuM ane bhaviSyamAM temano pharI saMyoga na thAya tevuM ciMtana. 2. zUla, zirapIDA vagere vedanAonA viyoga ane pharI asaMyoganI prArthanA. 3. icchita zabdAdi viSayo tathA sAtAvedanIya-(sukha)nA aviyoga ane pharI saMyoganI prArthanA. 4. devendrapaNuM cakravartipaNuM vagerenI prArthanA. A cAra prakAranuM ArtadhyAna zoka, rUdana, potAnA chAtI - mAthu vagere kuTavA, vilApa karavo vagere lakSaNothI jaNAya che ane te tiryaMcagatinuM kAraNa che. 2. raudradhyAna :- prANIvadha vageremAM pariNata je AtmA bIjAne raDAve te rudra. te rudrAtmAnuM kArya te raudra. 1. te prANIonA viSe vadha, vedha, baMdhana, dahana, aMkana, mAraNa
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 tapadharma vagerenI ciMtavanArUpa te hiMsAnubaMdhIraudradhyAna. 2. paizunya, asabhya, asabhUta, ghAta vagere vacananI ciMtavanArUpa te mRSAnubaMdhIraudradhyAna. 3. tIvra krodha, lobhathI Akula ane jIvaghAta parAyaNa tema ja paralokanA duHkhathI nirapekSapaNe paradravyaharaNanI ciMtavanArUpa cauryAnubaMdhIraudradhyAna. 4. badhI bAjuthI zaMkA-parAyaNa rahe, paraMparAe upaghAta-parAyaNa rahe, zabdAdi viSaya-sAdhaka dravyonA rakSaNanI ciMtavanA kare te saMrakSaNAnubaMdhIraudradhyAna. A raudradhyAna hiMsAdinI bahulatAvALI pravRtti vagerethI jaNAya che ane narakagatinuM kAraNa che. 3. dharmadhyAna :-kSamAdi daza yatidharmathI yukta je dhyAna te dharmadhyAna. 1. sarvajJa bhagavaMtanI AjJAnuM ciMtana te AjJAvicayadharmadhyAna. 2. rAga, dveSa, kaSAya, indriyAdhIna jIvonA apAyonuM ciMtana te apAyaricayadharmadhyAna 3. jJAnAvaraNa vagere zubhAzubha karmanA vipAkonuM ciMtana te vipAkavicayadharmadhyAna. 4. pRthvImaMDala upara rahelA dvIpa-samudra Adi padArthonI AkRtinI vicAraNA te saMsthAnaviyadharmadhyAna. jina kathita bhAvo para zraddhA vagere cihnothI A dharmadhyAna jaNAya che ane te devagatinuM kAraNa che. 4. zukladhyAna -ATha prakAranA karmamalane je zuddha kare ke zuca eTale zokane dUra kare te zukuladhyAna. te 1. pRthaka-vitarkasavicAra, 2. ekatvavitarkaavicAra, 3. sUkSmakriyA apratipAti 4. bhupatakriyA anivRtti-ema cAra prakAre che. A dhyAna pUrvagata zrutAnusAre judA judA nayo, mato, eka dravyanI utpatti, vyaya, sthiti, bhAMgA, paryAyonAM ciMtanarUpa che. svasthatA, saMmoha AdithI A dhyAna jaNAya che ane mokSa phaLa apAvanAra che. ahIM dharmadhyAna ane guphaladhyAnathI ja nirjarA thatI hovAthI te parUpa che. ArtadhyAna ane raudradhyAnathI karmabaMdha thato hovAthI te taparUpa nathI. 6. utsarga - tyAga karavA yogyano tyAga karavo te utsarga. te be prakAre che - bAhya ane abhyatara. temAM vadhArAnA, aneSaNIya ane jIvothI saMsakta evA bAra vagere prakAranI upadhi ke anna-pANIno tyAga te bAhya utsarga. kaSAyono ke maraNa vakhate zarIrano tyAga te atyaMtara tyAga. prazna - prAyazcittamAM ja utsarga kahyo che to ahIM pharI kahevAnuM zuM prayojana che? javAba - tamArI vAta sAcI che. prAyazcittamAM aticAranI vizuddhi mATe utsarga kahyo.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma 177 ahIM sAmAnyathI nirjarA mATe utsarga kahyo che. mATe punarukti nathI. prAyazcittathI mAMDIne vyutsarga sudhIno tapa loko jANI zakatA nathI, anya darzanavALA bhAvathI sevatA nathI, mokSaprAptinuM najIkanuM kAraNa che, aMdaranA karmone tapAve che ane aMtarmukha evA bhagavAna jANI zake che. mATe te atyaMtara tapa che." (saTIka pravacanasAroddhAranA munizrI amitayazavijayajI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) keTalAka zArIrika, vAya ane mAnasa bhedathI traNa prakArano tapa mAne che. zrIbhagavadgItAmAM ane madhusUdana kRta gUDhArthadIpikA nAmanI tenI vRttimAM kahyuM che - kramathI AvelA tapanA sAttvikatapa vagere bhedone kahevA mATe zArIrikatapavAcikatapa-mAnasatapa rUpa bhedo vaDe tapanA traNa prakAro traNa zloko vaDe kahe che - devabrAhmaNa-guru-vidvAnanuM pUjana, zauca, Arjava, brahmacarya ane ahiMsA e zArIrika tapa kahevAya che. deva eTale brahmA, viSNu, zaMkara, sUrya, agni, durgA vagere. dvijo eTale brAhmaNo. guru eTale pitA, mAtA, AcArya vagere. prAjJa eTale jemaNe veda ane tenA sAdhanarUpa artho jANyA che evA paMDito. pUjana eTale zAstra mujaba praNAma, sevA vagere. zauca eTale mATI ane pANIthI zarIrane zuddha karavuM. kuTilatAnA abhAvarUpa ArjavA bhAvazuddhizabdathI mAnasatapamAM kaheze. zArIrika Arjava eTale vihita (zAstrokta)mAM eka sarakhI pravRttivALApaNuM ane niSiddha(zAstraniSiddha)mAMthI ekasarakhI nivRttivALApaNuM. brahmacarya eTale niSedha karAyela maithunathI nivRtti. ahiMsA eTale zAstramAM nahIM kahelA evA prANIone pIDavAno abhAva. 2 zabdathI corIno abhAva ane parigrahano abhAva paNa samajI levA. zArIrika tapa eTale zarIrapradhAna evA kartA vagerethI sAdhI zakAya evuM, mAtra zarIrathI nahIM. "tenA A pAMca hetuo che ema AgaLa kaheze. (14) udvega nahI karanAruM vAkya, satya vacana, priya vacana, je hitakArI vacana ane svAdhyAyano abhyAsa e vAya (vAcika) tapa kahevAya che. anugAra eTale koIne duHkhI nahIM karanAruM. satya eTale jenA mULamAM pramANa hoya ane jeno artha bAdhita na hoya te. priya eTale sAMbhaLanArane tAtkAlika sAMbhaLavAmAM sukha ApanAruM. hitakArI eTale pariNAme sukha karanAruM. ra zabda vizeSaNone bhegA karavA mATe che. anugakarapaNuM vagere cAre vizeSaNothI viziSTa, eka paNa vizeSaNathI nyUna nahIM, evuM je vAkya - jemake he vatsa ! zAMta thA, svAdhyAya ane yogane kara, te rIte tAruM kalyANa thaze." vagere te vAcika tapa che, zArIrika tapanI jema. svAdhyAyano abhyAsa eTale vidhipUrvaka vedano abhyAsa. pUrva zabdanI vyAkhyA pahelA kahelA vizeSaNonA samuccayanA avadhAraNarUpe karI che. (15)
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapadharma mananI prasannatA, saumyapaNuM, mauna, AtmAnuM niyaMtraNa, bhAvanI zuddhi e mAnasa tapa kahevAya che. mananI prasannatA eTale svacchatA, viSayonI ciMtAnA vyAkuLapaNAthI rahitapaNuM. saumyapaNuM eTale sArAmanavALApaNuM, badhA lokonuM hita icchavApaNuM, niSiddhane vicAravuM nahIM te. mauna eTale nididhyAsana nAmano ekAgratApUrvaka AtmaciMtana karavA rUpa munino bhAva. zAMkara bhASyamAM kahyuM che ke, 'vANInA saMyamanuM kAraNa evuM mananuM saMyama te mauna che.' Atmavinigraha eTale AtmAnI vizeSathI mananI badhI vRttinuM niyaMtraNa - aTakAvavuM eTale ke asaMprajJAta samAdhi. bhAvanI eTale hRdayanI zuddhi eTale kAma-krodhalobha vagere maLonI pharIthI azuddhi utpanna nahIM karavA rUpa sArApaNAthI viziSTa evI nivRtti - dUra thavuM te bhAvazuddhi. zAMkarabhASyamAM kahyuM che ke, 'bIjAnI sAthe vyavahAra karatI vakhate mAyArahitapaNuM te bhAvazuddhi. (16)' 178 athavA sAttvika, rAjasa ane tAmasa bhedathI traNa prakArano tapa che. zrIbhagavadgItAmAM ane gaNezazAstripAThake racela tenI bAlabodhinI vRttimAM kahyuM che 'Ama zArIrika vagere bhedathI traNa prakArano tapa kahIne have guNanA bhedathI traNa prakArano tapa batAvatA thakA pahelo sAttvika tapa kahe che - he arjuna ! phaLanI icchA vinAnA ane mananA niyaMtraNavALA manuSyo vaDe zreSTha zraddhAthI karAyela pUrve kahelA zArIrika vagere traNa prakAranA tapane ziSTo sAttvika tapa kahe che. zreSTha zraddhAthI eTale haMmezA TakanArI evI AstiyanI buddhithI sattvaguNavALAno tapa e sAttvika tapa che. teo mananA niyaMtraNavALA hovAthI phaLanI icchA vinAnA che. (17) rAjasa tapane kahe che - he arjuna ! manuSya vaDe je tapa satkAra-mAna-pUjA mATe ane daMbhathI karAya ane je cala ane adhruva hoya te ahIM rAjasa tapa kahyo che. satkAra eTale 'A tApasa dharmAtmA che, enI samAna koI paNa nathI' evI vAhavAha. mAna eTale UbhA thavuM ane abhivAdana karavA pUrvakanuM sanmAna. pUjA eTale gAyo, anna, vastra vagere ApavA. daMbhathI eTale bIjA satkAra-mAna-pUjA na kare to paNa pote ja 'huM dharmAtmA chuM' e pramANe dharmanI dhajA rAkhavA vaDe. rajas guNavALAno tapa te rAjasa tapa. caMcaLa eTale ke anitya. adhruva eTale kSaNika eTale phaLane vyabhicArI. (18) tAmasa tapane kahe che - avivekI manuSyo vaDe kadAgrahathI potAne pIDA karIne je tapa karAya che ke zatruno nAza karavA mATe je tapa karAya che te tAmasa tapa kahevAya che. kadAgraha eTale avivekathI thayelI pakaDa. potAne eTale zarIra ane indriyanA samUharUpa potAne. tamas guNavALAno tapa te tAmasa tapa. tamas guNathI thayela tapa te tAmasa tapa. (19)' kSAyopazamika vagere vizeSa prakAranA adhyavasAyane lIdhe dAna vageremAM manano
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvadharma, cAra prakAranI bhAvanA, cAra prakAranA smAraNA vagere 179 utsAha te bhAvadharma. bhAva vinAnI dharmakriyA vAstavika phaLa ApatI nathI. zrIadhyAtmakalpadrumamAM zrI munisuMdarasUri mahArAje kahyuM che, bhAvanA upayogathI zUnya evI Avazyaka kriyAo karanAro tuM dehanA klezane pAme che, tuM emanuM phaLa nahIM pAme. (16) jemanA vaDe AtmA bhAvita karAya te bhAvanA. te cAra prakAranI che. te A pramANe - 1 jJAnabhAvanA, 2 samyakatvabhAvanA, 3 cAritrabhAvanA ane 4 vairAgyabhAvanA. mahopAdhyAya zrIkalacandrajI kRta dhyAnadIpikAmAM A bhAvanAonuM svarUpa A pramANe batAvyuM che, anitya vagere A bAra bhAvanAo kahI che, tathA bIjI jJAna-darzanacAritra-vairAgya bhAvanAo kahI che. (7). vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, parAvartana ane saddharmadarzana (saddharmakathA) - e pramANe jJAnabhAvanA jANavI. (8). saMvega, prazama, dhairya, asaMmUDhapaNuM, abhimAnano abhAva, Astikya, anukaMpA-e pramANe samyakatvabhAvanA jANavI. (9) iryA vagere saMbaMdhI prayatno, mana-vacana-kAyAnI guptio, parISahane sahana karavApaNuM - e pramANe cAritrabhAvanA jANavI. (10) viSayomAM anAsakti, tattvanuM anucitana karavuM, jagatanA svabhAvane vicAravo - e pramANe vairAgyanI sthiratA mATe bhAvanA che. (11) smAraNA vagere cAra prakAranA che. te A pramANe - 1 smAraNA, 2 vAraNA, 3 codanA ane 4 praticodanA. A smAraNA vagerenuM svarUpa gacchAcArapayannAnI 17mI gAthAnI vRttimAMthI A pramANe jANavuM - hitamAM pravartAvavuM athavA kRtya yAda karAvavuM te sAraNA, upalakSaNathI ahitamAMthI aTakAvavuM te vAraNA, saMyamayogomAM alanA thavA para "ApanA jevA mATe A karavuM yogya nathI' vagere vacana vaDe preraNA karavI te codanA, te ja rIte pharI pharI preraNA karavI te praticodanA...(17) guru dezanA, kathA, dharma, bhAvanA ane smAraNA vagerenA karavA, karAvavA, upadeza ApavA vagere vidhAnomAM nipuNa buddhivALA hoya che.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 cAra prakAranuM dhyAna - eka AlaMbanamAM cittano virodha karavo te dhyAna. kahyuM che ke, "uttamasaMghayaNavALAno eka AlaMbana upara ciMtAno nirodha te dhyAna (9/27)" (tattvArthAdhigamasUtra). dhyAna cAra prakAranuM che. te A pramANe - 1 ArtadhyAna, 2 raudradhyAna, 3 dharmadhyAna ane 4 zukuladhyAna. zramaNapratikramaNa sUtramAM kahyuM che, "cAra dhyAno vaDe - ArtadhyAna vaDe, raudradhyAna vaDe, dharmadhyAna vaDe, zuladhyAna vaDe." temAM ArtadhyAna cAra prakAranuM che. te A pramANe - 1 ISTaviyoganI ciMtA, 2 aniSTasaMyoganI ciMtA, 3 vedanAnI ciMtA ane 4 niyANuM. zrIdhyAnazatakamAM ane tenI vRttimAM AmanuM svarUpa A rIte batAvyuM che - je pramANe udeza karAyo hoya te pramANe nirdeza karAya' e nyAyathI have ArtadhyAnanuM svarUpa kahevAno avasara che. te ArtadhyAna potAnA viSayarUpa bhedathI cAra prakAranuM che. vAcakamukhya umAsvAti mahArAje kahyuM che - "kharAba vastuno saMyoga thavA para tenA viyoganI vicAraNA, vedanAnI vicAraNA, suMdara vastuno viyoga thavA para tenA saMyoganI vicAraNA ane tapanA phaLanuM niyANuM - e cAra prakAranuM ArtadhyAna che." (tattvArtha 931-34) temAM pahelo prakAra batAvavA kahe che - | 'SathI melA jIvanuM kharAba evA zabda vagere viSayo ane vastuonA viyoganuM ane asaMyoganuM khUba ciMtana te ArtadhyAna che. manane anukULa eTale ke ISTa hoya te sArA. sArA na hoya te kharAba. jemAM Asakta thayelA jIvo viSAda pAme che te viSayo eTale ke indriyonA viSayo. zabda vagere viSayo che. vagerethI varNa, gaMdha, rasa, sparza levA. vastuo eTale viSayonA AdhArarUpa gadheDA vagere. viyoganuM ciMtana eTale "zI rIte mAro AmanAthI viyoga thAya?' evI ciMtA. AnAthI vartamAnakALa lIdho. ekavAra viyoga thayA pachI pharI emanA asaMyoganuM ciMtana eTale "zI rIte mAro haMmezA emanI sAthe asaMyoga rahe ?' evuM vicAravuM te. AnAthI bhaviSyakALa lIdho. 9 zabdathI pahelA paNa aniSTa vastuonA viyoga ane asaMyoga gamatA hovAthI bhUtakALa lIdho. dveSa eTale aprIti. dveSathI melo eTale dveSathI vyApta. (6) pahelo prakAra kahyo have bIjo prakAra kahevAnI icchAvALA kahe che - zULa, mAthAno roga vagerenI vedanAnI cikitsAmAM vyagra manavALA jIvane te vedanAnA viyogano daDha bhAva ane asaMyoganI khUba ciMtA te ArtadhyAna che. vagerethI bAkInA rogo ane AtaMko levA. (roga lAMbA kALe mAre, AtaMka tarata mAre.) vedAya te vedanA. vedanAnA
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM ArtadhyAna viyoganA dRDha bhAva vaDe vartamAna kALa lIdho. asaMyoganI ciMtA eTale te vedanA koIka rIte dUra thAya to 'zI rIte pharI bhaviSyamAM mAre eno saMyoga na thAya ?' evuM dhyAna. A bhaviSyakALane AzrayIne kahyuM. A rIte vartamAnakALa ane bhaviSyakALanuM grahaNa karavAthI bhUtakALanuM grahaNa paNa thaI ja gayuM samajavuM. tenI bhAvanA pUrvenI gAthAmAM karI ja che. (7) bIjo prakAra kahyo. have trIjo prakAra batAvatA kahe che - 181 rAgathI bhAvita jIvano sArA viSayo, vastuo ane iSTa vedanAnA aviyogano dRDha bhAva ane saMyoganI khUba abhilASA te ArtadhyAna che. aviyoganA dRDha bhAvathI vartamAnakALa lIdho. saMyoganI khUba abhilASA eTale 'zI rIte mAro A viSayo vagerenI sAthe bhaviSyamAM saMbaMdha thAya ?' evI atyaMta icchA. AnAthI bhaviSyakALa lIdho. 6 zabdathI pahelAnI jema bhUtakALa lIdho. rAga eTale Asakti. (8) trIjo bheda kahyo. have cotho bheda batAvavAnI icchAvALA kahe che - devendrapaNA, cakravartIpaNA vagerenA guNo ane RddhinI yAcanAvALu, atyaMta ajJAnathI yukta, halaku evuM niyANAnuM ciMtana te ArtadhyAna che. krIDA kare te bhavanapati vagere devo. temanA indro eTale mAliko te devendro - camarendra vagere. cakra vaDe vijaya meLavanArA te cakravartI - bharata vagere. vagerethI baLadeva vagere levA. guNo eTale sAru rUpa vagere. Rddhi eTale aizvarya. niyANAnuM ciMtana eTale 'huM A tapa, tyAga vagerethI devendra thAuM.' vagere rUpa bhAva. ene adhama kema kahyuM ? kemake te atyaMta ajJAnathI yukta che. ajJAnI sivAya bIjAne sAMsArika sukhonI icchA thatI nathI. kahyuM che - 'ajJAnathI AMdhaLA jIvo caMcaLa evI strInA aMgopAMgathI AkarSAIne kAmamAM Asakta thAya che ke moTA vaibhavane kamAvAmAM Asakta thAya che. vidvAnanuM mana to moTA mokSanI icchAmAM ekatAna hoya che. airAvaNa hAthI nAnA thaDa vALA jhADa para pITha ghasato nathI.' (9) cotho prakAra kahyo. have A ArtadhyAna jene hoya che ane te jene vadhAranAru che te kahevAnI icchAvALA kahe che - rAga-dveSa-mohathI kalaMkita jIvanuM A cAra prakAranuM ArtadhyAna saMsAra vadhAranAruM ane tiryaMcagatinuM mULakAraNa che. (10) prazna - Ape ArtadhyAnane saMsAra vadhAranAru kahyuM. te zI rIte ?
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 cAra prakAranuM raudradhyAna javAba - ArtadhyAna saMsAranuM bIja hovAthI saMsArane vadhAranAra che. te bIjANuM batAvatA kahe che - je kAraNathI rAga, dveSa ane mohane paramamunioe saMsAranA kAraNa kahyA che ane ArtadhyAnamAM te traNe ya saMbhave che te kAraNathI ArtadhyAna saMsAravRkSanuM bIja che eTale ke kAraNa che. prazna - jo Ama hoya to ArtadhyAna sAmAnyathI ja saMsAravRkSanuM bIja che, to pachI ArtadhyAna tiryaMcagatinuM mULakAraNa che evuM zA mATe kahyuM? javAba - ArtadhyAna tiryaMcagatimAM javAnA kAraNarUpa hovAthI ja saMsAravRkSanuM bIja che. bIjA keTalAka kahe che ke - tiryaMcagatimAM ja ghaNA jIvo hovAthI ane ghaNI sthiti hovAthI tiryaMcagatimAM saMsArano upacAra karyo che. (13) have ArtadhyAna karanArAnI legyA batAvAya che - ArtadhyAna karanArA jIvane raudradhyAnanI apekSAe atisaMkleza vinAnI eTale ke atizaya kharAba phaLa vinAnI, karmapariNAmathI pedA thayela evI kApotalezyA, nIlalezyA ane kRSNalezyA hoya che. kALA vagere dravyonA sAMnidhyathI jema sphaTikano tevo pariNAma thAya che tema kALA vagere dravyonA sAMnidhyathI AtmAno je pariNAma thAya che tene legyA kahevAya che. vezyAo karmanA udayane AdhIna che. (14) raudradhyAna paNa cAra prakAranuM che. te A pramANe - 1 hiMsAnubaMdhI, 2 mRSAnubaMdhI, 3 teyAnubaMdhI ane 4 viSayasaMrakSaNAnubaMdhI. AmanuM svarUpa dhyAnazataka ane tenI vRttimAMthI A rIte jANavuM ArtadhyAna kahyuM. have raudradhyAnano avasara che. te paNa cAra prakAranuM ja che. te A pramANe - hiMsAsaMbaMdhI, jUThasaMbaMdhI, corIsaMbaMdhI ane viSayonA saMrakSaNa saMbaMdhI. pUjya umAsvAti vAcakajIe kahyuM che, ahiMsA, jUTha, corI, viSayonA saMrakSaNa thakI raudradhyAna thAya che." (tattvArthasUtra 9(36) vagere. temAM pahelo prakAra batAvavA kahe che niSpharamanavALAnuM, atizaya krodharUpI grahathI yukta evuM, jIvonA vadha, vedha, baMdhana, dahana, aMkana, mAraNa vagerenuM praNidhAna te raudradhyAna che. jIvo eTale ekendriya vagere jIvo. vadha eTale hAtha, cAbuka, lAta vagerethI mAravuM te. vedha eTale khIlA vagerethI nAka vagere vIMdhavuM te. baMdhana eTale doraDA, sAMkaLa vagerethI bAMdhavuM te. dahana eTale uMbADIyA vagerethI bALavuM te. aMkana eTale kUtarA, ziyALanA paga vagerethI lAMchana karavuM te. mAraNa eTale talavAra, zakti, bhAlA vagerethI mArI nAMkhavuM. vagerethI gADha pIDA karavI, pADavuM vagere
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM raudradhyAna 183 levA. praNidhAna eTale na karavA chatAM karavA mATeno dRDha bhAva. krodhanA grahaNathI mAna vagere paNa levAya che. A raudradhyAna naraka vagerenI prAptirUpa adhama pariNAmavALu che. (19) pahelo prakAra kahyo. have bIjo prakAra kahevAnI icchAvALA kahe che - bIjAne ThagavAmAM tatpara, pracchannapApavALA, mAyAvInuM pizuna, asabhya, asadbhuta, bhUtaghAta vagere vacanonuM praNidhAna te raudradhyAna che. pracchannapApavALo eTale chUpI rIte pApa karanAra. athavA brAhmaNa, kutIrthika vagere guNa vinAnA potAnA AtmAne guNavALo kahe te pracchannapApavALA. pizuna vacana eTale aniSTanuM sUcaka vacana. sabhAmAM bolavA yogya vacana te sabhyavacana. tenAthI viparIta vacana te asabhyavacana. asadbhUtavacana eTale asatyavacana. vyavahAranayane AzrayIne upAdhinA bhedathI asadbhUtavacana traNa prakAranuM che. te A pramANe - (1) abhUtodbhAvana - je na hoya te kahevuM te. jemake AtmA sarvavyApI che vagere. (2) bhUtanirbhava - je hoya teno niSedha karavo te. jemake AtmA nathI vagere. (3) arthAtarAbhidhAna - eka vastune bIjArUpe kahevI te. jemake gAyane ghoDo kahevo vagere. bhUtaghAtavacana eTale jemAM jIvono nAza thAya tevA chedo, bhedo, mArI nAMkho vagere vacano. A izabda dareka bhedanA potAnA aneka bhedo batAvavA mATe che. jemake aniSTane sUcavanAruM pizunavacana aneka prakAranuM che, vagere. mULa zlokamAM 'te raudradhyAna che' ema kahyuM nathI, paNa te praka2Na parathI jaNAya che. praNidhAna eTale pravRtti na karavA chatAM pravRttino dRDha bhAva. (20) bIjo prakAra kahyo. have trIjo prakAra batAve che - te ja rIte tIvra krodha ane lobhathI AkuLa jIvanuM jIvono nAza karanAruM, anArya, paralokanA narakamAM javuM vagere nukasAnonI apekSA vinAnuM evuM bIjAnuM sacitta vagere dravya haravAnuM mana te raudradhyAna che. te ja rIte eTale dRDha bhAvapUrvaka. badhA choDavA yogya dharmothI dUra raheluM hoya te Arya. Arya na hoya te anArya. (21) trIjo prakAra kahyo. have cotho prakAra batAvatA kahe che - zabda vagere viSayonA kAraNarUpa dhananA saMrakSaNamAM udyamavALu, sajjano mATe abhilASA ka2vA mATe ayogya, khabara nathI koNa zuM karaze ?' evI zaMkA karIne 'mATe zakti mujaba badhAne mAravA ja sArA' e pramANe bIjAne mAravAnA vicAro ane kaSAyothI
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 cAra prakAranuM dharmadhyAna vyApta evuM mana te raudradhyAna che. ahIM 'zabda vagere viSayonA kAraNa rUpa' evuM dhananuM vizeSaNa kahyuM te 'zrAvakane devadravyanA rakSaNa mATe dhyAna raudradhyAna nathI' evuM jaNAvavA mATe kahyuM. (22) have vizeSa kahevApUrvaka upasaMhAra kare che - A pramANe hiMsA saMbaMdhI vagere cAra prakAranI - pote karavuM bIjA pAse karAvavuM, bIjAe karelAnI anumodanA karavI e traNa viSayavALI vicAraNA te raudradhyAna che. have A ja raudradhyAnane svAmIdvAra vaDe batAve che - A raudradhyAna avirata ane dezavirata lokonA manathI vicArAyeluM ane adhanya che. avirata eTale virati vinAnA samyagdaSTi ane mithyArdaSTi jIvo. dezavirata eTale zrAvako. avirata ane dezaviratanuM grahaNa karyuM hovAthI sarvaviratano vyavaccheda thAya che eTale ke sarvaviratane raudradhyAna na hoya. mananuM grahaNa karyuM che te dhyAnanI vicAraNAmAM mana e mukhya aMga che evuM batAvavA mATe. adhanya eTale akalyANakArI, eTale pApI, eTale niMdA karavA yogya. (23) have A raudradhyAna jene hoya che ane jene vadhAranAru che te kahevAnI icchAvALA kahe che rAga-dveSa-mohathI aMkita evA jIvanuM A hamaNA kaheluM cAra prakAranuM raudradhyAna che. te sAmAnyathI saMsAra vadhAranAruM che ane vizeSathI narakagatinuM mULakAraNa che. A zlokamAM kahela 'raudradhyAna che' evuM kriyApada e ja pUrve kahelA cAre zlokonuM kriyApada che. (24) have raudradhyAna karanArAnI lezyA batAvAya che - raudradhyAna karanArAne karmanA udayathI pedA thayelI, atisaMklezavALI kApotalezyAnIlalezyA-kRSNalezyA hoya che. (25)' dharmadhyAna cAra prakAranuM che. te A pramANe - 1 AjJAvicaya, 2 apAyavicaya, 3 vipAkavicaya ane 4 saMsthAnavicaya. sthAnAMgasUtramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - 'dharmadhyAna cAra prakAranuM ane catuSpadAvatAra kahyuM che. te A pramANe - AzAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya, saMsthAnavicaya. dharmadhyAna svarUpathI cAra prakAranuM che. catuSpadAvatAra eTale svarUpa, lakSaNa, AlaMbana ane anuprekSA rUpa cAra pado vaDe jenI vicAraNA thAya te. athavA catuSpadAvatAra e caturvidha zabdano paryAyavAcI zabda samajavo. kyAMka 'cauppaDoyAra' evo pATha che. tyAM 'jeno cAra padomAM pratyavatAra thAya te catuSpadapratyavatAra' evo artha karavo. jenAthI abhividhithI (saMpUrNapaNe) padArtho jaNAya te AjJA
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna 185 eTale pravacana. jemAM AjJAno nirNaya ke vicAra thAya te AjJAvicaya dharmadhyAna. prAkRta bhASAnA kAraNe vijayanuM vijaya thAya che. athavA jemAM bIjA pAsethI abhyAsa vaDe AjJAno paricaya karAya te AjJAvijaya dharmadhyAna. e pramANe bAkInA traNa dharmadhyAna paNa jANavA. apAya eTale rAga vagerethI pedA thayela jIvonA A bhavanA ane parabhavanA nukasAno. vipAka eTale karmonuM jJAna vagerene DhAMkavApaNuM vagerarUpa phaLa. saMsthAna eTale loka, dvIpa, samudra, jIva vagerenA AkAra. kahyuM che ke, "AjJA eTale AptanA vacanarUpa pravacana, vicaya eTale tenA arthano nirNaya karavo te. Azrava, vikathA, gaurava, parISaha vagere vaDe (thanArA nukasAnanI vicAraNA te) apAyaricaya. (1) jenAthI azubha ane zubha karmonA phaLanI vicAraNA thAya te vipAkavicaya. dravya ane kSetranI AkRtine anusaravuM te saMsthAnavicaya. (2) athavA maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhyacya bhedathI dharmadhyAna cAra prakAranuM che. yogazAstramAM kahyuM che - have maitrI Adi cAra bhAvanAnuM svarUpa kahe che - gAthArtha - maitrI-pramoda-karuNA ane mAdhyazmabhAvanAne AtmAmAM sthApana karavI, kemake bhAvanAo dharmadhyAnane akhaMDa rAkhavAnuM rasAyaNa che. (4/117) TIkArya - dharmadhyAna tUTI jatuM hoya to tene sAMdhavA mATe maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhyacya bhAvanA vacamAM joDI devI, kAraNake, jarAthI jarjarita zarIravALAne rasAyana upakAra karanAra thAya, ema maitrI Adi bhAvanAo dhyAna mATe rasAyaNarUpa che. gamatAsnene (mi)meti-nirdhAti ti mitram, mit dhAtu "sneha karavo" evA arthamAM che. sneha kare te mitra, teno bhAva te maitrI, jagatanA tamAma jIva saMbaMdhI sneha-pariNAma karavA, te maitrI (1), potAnA karatAM adhika guNavALAo upara prasannatA rAkhavI, mukhano cahero praphulla rAkhavo, temanA pratye hRdayamAM bhakti - anurAga pragaTAvavo, te pramoda (2), dIna, duHkhI, anAtha, apaMga, azaraNa jIvo pratye karuNA karavI, te kAruNya athavA anukaMpA (3), rAga-dveSanA madhyabhAgamAM rahelo te madhyastha arthAtu rAga-dveSa vagaranI vRttivALo, teno bhAva te mAdhyaA ke upekSA (4), te cAre bhAvanAone AtmA viSe joDe, zA mATe ? dharmadhyAna tUTI jatuM hoya to bIjA dhyAna sAthe saMdhAna karavA mATe. jema vRddhAvasthAthI khakhaDI gayelA nirbaLa zarIrane rasAyaNa-auSadha tAkAta Ape che, tema maitrI Adi cAra bhAvanAo tUTatA dharmadhyAnane Teko ApI upakAra kare che. (4/117) te cAra bhAvanA paikI prathama maitrInuM svarUpa kahe che :
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna gAthArtha - jagatano koIpaNa jIva pApAcaraNa na karo ane koIpaNa AtmA duHkhI na thAo, A AkhuM ya vizva mukta thAo - mokSane meLavo" AvI buddhine maitrI kahe che. (4/118) 186 TIkArtha - ''jagatanA koI paNa prANI pApo na karo, tema ja koI paNa duHkhI na thAo, jagatanA tamAma jIvo saMsAramAMthI chUTI mukti sukha pAmo" AvA prakAranI mati-bhAvanA te maitrI kahevAya. upakArI ke apakArI koIpaNa jIva duHkhanA kAraNabhUta pApo na karo. pApo karavAno niSedha karavAthI koI paNa du:khI na thAo. deva, manuSya, tiryaMca, nAka ema cAre gatinA paryAyone pAmanArA jagatanA ekaeka prANI saMsAraduHkhathI kAyama mATe mukta banI mokSa sukha prApta karo. kahelA svarUpavALI mati te maitrI kahevAya che. koI ekano mitra hoya te mitra nathI. ema to hiMsaka vAgha Adine paNa potAnA baccAM upara maitrI hoya che. mATe samagra prANI-viSayaka maitrI jANavI. evI rIte apakArI prANIo pratye paNa mitratA rAkhI, mana, vacana ane kAyA vaDe jemanA upara meM apakAra karyo hoya, temane sarvane huM khamAvuM chuM. AvI bhAvanA te maitrI bhAvanA. (4/118) have pramodabhAvanAnuM svarUpa kahe che - gAthArtha - sarvadoSone dUra karanArA tathA saghaLA padArthonA svarUpane jonArA guNavAna puruSonA guNono pakSapAta karavo, tene pramoda kahyo che. (4/119) TIkArtha - prANIvadhAdika sarva doSo dUra karyAM hoya, padArthanA yathArtha svarUpane jANavAnA svabhAvavALA hoya. Ama be vastu kahIne jJAna ane kriyA baMne saMyukta hoya, to mokSanuM kAraNa che, ema kahyuM. bhASyakAra bhagavaMte 'nALa-viriyAdi movo' = jJAna ane kriyAthI baMnethI mokSa thAya che ema kahyuM che. AvA prakAranA guNavaMta munionA kSAyopazamikAdi Atmika guNo tathA zama, dama - indriyonuM damana, aucitya, gAMbhIrya, dhairyAdi guNomAM je pakSapAta karavo, teo pratye vinaya, vaMdana, stuti, guNAnuvAda, vaiyAvacca Adi karavA vaDe ane bIjAe ane pote ke baMnee karelI pUjAthI utpanna thayelo, sarva indriyothI pragaTa thato manano ullAsa, te pramoda kahelo che. (4/119) pramodabhAvanA kahI, have kAruNyabhAvanAnuM svarUpa kahe che gAthArtha - dIna-duHkhI, bhayabhIta ane jIvananI yAcanA karanAra jIvonA duHkhonA pratikA2mAM parAyaNa buddhine karuNA kahevAya che. (4/120)
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna 187 TIkArtha - dIna, duHkhI, bhaya pAmelA, jIvitanI yAcanA karanArAo upara temanAM duHkha dUra karavAnI buddhi kAruNya-bhAvanA kahevAya che. mati ajJAna - zrutaajJAna-vibhaMgajJAnanA baLathI khoTAM hiMsaka zAstronI racanA karI pote to saMsAramAM DUbe che ane bIjA anuyAyIone paNa DUbADanArA thAya che, te bicArA dayAnuM sthAna hovAthI dIna, tathA navA navA viSayonuM upArjana karavuM ane pUrve upArjana karelA viSayone bhogavavAnI tRSNArUpI agnimAM baLI rahelA duHkhIo, hita-prApti ane ahitano tyAga karavAne badale viparIta vartana karanArA, dhana upArjana karavuM-rakSaNa karavuMbhogamAM kharacavuM ke nAza thavuM - A badhAmAM pIDAvALA duHkhIo, tathA vividha du:khathI pIDAtA anAtha, raMka, bALaka, vRddha, sevako tathA sarvathI bhaya pAmatA, vairiothI parAbhava pAmelA, rogothI sabaDatA, mRtyunA mukhamAM sUtelAnI jema jIvitanI yAcanA - prArthanA karatA, prANonuM rakSaNa mAgatA, AvA prakAranA dInAdikane viSe, ''jeo kuzAstro racanArAo hoya, te bicArA khoTA dharmanI sthApanA karI kevI rIte duHkhathI chUTaze ? bhagavAna mahAvIra sarakhA paNa marIcinA bhavamAM unmArganI dezanAthI koTAkoTI sAgaropama kALa sudhI bhavamAM bhaTakyA, to pachI potAnA pApanI pratikArazakti vagaranA bIjAonI kaI vale thaze ? viSayo pedA karavA, bhogavavA ane temAM ja tallIna hRdayavALA, anaMtA bhavamAM anubhavelA viSayomAM haju paNa atRpta manavALA bhavAbhinaMdI AtmAone prazamaamRtathI tRpta banAvI vItarAgadazA kevI rIte pamADavI ? vividha bhayanA kAraNathI bhayabhIta mAnasavALA banelA bALa, vRddhAdikane paNa ekAMtika AtyaMtika bhaya-viyoganA adhikArI kevI rIte banAvavA ? tathA mRtyumukhamAM sUtelA, potAnA dhana, strI, putrAdikanA viyogane sanmukha dekhatA, maraNAMtika vedanA anubhavatA, prANIone sakala bhayathI rahita jinezvaranAM vacanAmRtano chaMTakAva karI kevI rIte janma, jarA, mRtyu vagaranA nirbhaya sthAnane pamADuM ?" A prakAre duHkhano pratikAra karanArI buddhi karavI, sAkSAt duHkhano pratikAra karavo ema nahi, kAraNa ke sarvajIvone viSe duHkhano pratikAra karavo azakya che. AvA prakAranI buddhine kAruNya-bhAvanA kahelI che. je azakaya pratikAra viSayavALI bauddhonI karuNA-'sarva jaMtuone saMsArathI mukta karI pachI huM mokSe jaIza.' te vAstavika karuNA nathI, paNa mAtra vANIno vilAsa che. 'saMsArIo mukta thaye chate mAre mokSamAM javuM.' evuM thaI zakatuM nathI, kemake saMsArano uccheda thavAno prasaMga AvavAthI sarva saMsArIonI mukti thatI nathI. mATe A to mAtra bhadrika jIvone chetaranAruM saugatonuM-bauddhonuM kAruNya samajavuM. upara pramANe jaNAvelI karuNA karato hitopadeza Ape, deza ane kALanI apekSAe anna, pAna, Azraya, vastra, davA ApI
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 cAra prakAranuM dharmadhyAna tevAonI upara upakAra kare che. (4/120) have mAdhyazmabhAvanAnuM svarUpa kahe che - gAthArtha - niHzaMkapaNe krUra kAryo karanArA, deva-gurunI niMdA karanArA ane AtmAnI prazaMsA karanArA jIvonI upekSA karavI, tene mAdhyazke kahyuM che. (4/121) TIkArtha - niHzaMkapaNe krUra kAryo karanArA, deva ane guruonI niMdA karanArA, AtmaprazaMsA karanArA evA jIvo tarapha je upekSA karavI, tene mAdhyazmabhAvanA kahelI che. abhakSya padArthonuM bhakSaNa karanArA, madirAdinuM pAna karanArA, parastrI-sevana Adi na sevavA yogyanuM sevana karanArA, RSihatyA, bALahatyA, strIhatyA, garbhahatyA Adi phrarakArya karanArA ane vaLI pApano bhaya na rAkhanArA temanA viSe, tevA paNa keTalIka vakhata pApa karyA badala pazcAttApa saMvega pAmanArA hoya to teo upekSA karavA lAyaka nathI, mATe kahe che ke cotrIza atizayavALA vItarAgadevo tathA temaNe kahelAM anuSThAnonuM pAlana karanArA ane upadeza karanArA evA guru mahArAjanI rAga, dveSa, ajJAna ane pahelAnA bharamAvelApaNAthI niMdA karanArAone viSe, tevA prakAranA hovA chatAM koI prakAre vairAgyadazA pAmelA hoya, AtmadoSa dekhanArA hoya, te upekSA karavA lAyaka nathI, mATe kahe che ke, sadoSavALA hovA chatAM potAnA AtmAnI prazaMsA karanArA - potAnA AtmAne sAro mAnanArA hoya tevAone viSe, magaroliyo paththara puSkarAvarta meghathI palALI zakAto nathI, tema krUra karma karanArA, devatA ane guruonI niMdA karanArA, Atma-prazaMsakone upadeza ApI mArge lAvavA azakya che, tethI tevAo pratye upekSA-mAdhyazmabhAvanA rAkhavI. (4/121)" (saTIka yogazAstranA A zrI hemasAgarasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) athavA piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta bhedathI dharmadhyAna cAra prakAranuM che. dhyAnadIpikAmAM kahyuM che - gAthArtha - piMDastha, padastha, rUpastha ne rUpAtIta ema bIjI rIte paNa te munio, cAra prakAre dhyAve che, vicAre che. (135) bhAvArtha - dhyAtA eTale dhyAna karanAra. dhyeya eTale dhyAna karavA lAyaka AlaMbana. dhyAna eTale dhyAtA ane dhyeyane sAthe joDanAra dhyAtA taraphathI thatI sajAtIya pravAhavALI akhaMDa kriyA, eTale je AlaMbanarUpa dhyeya che temAM agara te tarapha aMtaradaSTi karI, te lakSa sivAya manamAM bIjuM kAMI paNa ciMtavana na karatAM ekarasa satata te vicAranI eka jAtanI eka vRttino akhaMDa pravAha calAvyA kare che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna 189 piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta, A cAra prakAranAM dhyeya, eTale dhyAna karavA lAyaka AlaMbano che. piMDamAM rahe te piMDastha. piMDa eTale zarIra ane temAM rahenAra AtmA tenuM dhyAna karavuM te piMDastha dhyAna che. zarIranAM amuka amuka bhAgomAM judI judI mAnasika kalpanA karI manane te te AkAre svecchAthI jAgRtipUrvaka pariNamAvavuM athavA Atmaupayogane te te prakAre pariNamAvavo te piMDastha dhyAna che. AMtaramana ane Atmaupayoga e koI paNa rIte judAM saMbhavatAM nathI. dravya mana jevA jevA AkAro dhAraNa kare che Atmaupayoga tevA tevA AkAre pariName che. kharI rIte AtmasvarUpe (koI paNa prakAranA vikArI AkAra vinA) Atmaupayogane sthira karavo, te AtmasvarUpa che. AvI sthiti anAdikAlanA abhyAsane lIdhe ekadama na thAya te mATe A badhI judI judI kalpanAo che, te te kalpanA pramANe svecchAnusAra pariNamAvavAnI Teva pADyA pachI mULa sthira svarUpe sthira rahevAnuM sugama paDe mATe A kalpanAo karavI paDe che jema bANAvaLI ke goLIbAra karanAra bANa ke goLIthI lakSa bheda karavAnI Teva pADavA mATe prathama game te sthULa vastu lakSa tarIke rAkhI tene vIMdhavAnI Teva pADe che. A prathamanI lakSa vIMdhavAnI Teva te kAMI sAco zatru nathI, paNa abhyAsa che. A abhyAsamAM vijaya meLavyA pachI ja te bANa ke goLIthI sAcA zatrune vIMdhI ke bhedI nAkhe che. A ja pramANe A manokalpita dhyeya saMbaMdhe samajavuM. rUpAtIta dhyAna che te AtmadhyAna che. temAM pahoMcavA mATe prathama rUpavALAM-sthULa dhyAna karavAM te upayogI che. sthUla siddha karyA vagara sUkSma-nirAkAra rUpAtIta-AtmasvarUpanuM dhyAna thaI zake ja nahi. ATalI prastuta upayogI vAta jaNAvI have mULa prasaMga upara AvIe. padastha dhyAnamAM keTalAeka pavitra padonuM dhyAna karavAnuM che. pavitra maMtro eTale paramAtmAnA nAma sAthe saMbaMdha dharAvanAra maMtro. temanuM dhyAna karavuM te dhyAnane padastha kahevAmAM AvyuM che. sthULa rUpavALAM ane samovasaraNamAM rahelA sAkSAt sajIvanamUrti tIrthaMkaronAM zarIro ke temanI dhAtu-pASANAdinI mUrtio, teone dhyeya tarIke rAkhI, mananI temAM ekAgratA karavI te rUpastha dhyAna che ane jemAM koI paNa prakAranAM sthULa rUpAdi lakSaNo nathI evA AtmAnA zuddha svarUpanuM lakSa laI temAM manovRttinA akhaMDa pravAhane gALI daI AtmasvarUpa anubhavavuM te rUpAtIta dhyAna che. (135) have te piMDasthAdi dhyAnanuM svarUpa anukrame batAve che. piMDastha dhyeyanI pAMca dhAraNA gAthArtha - pArthivI, AgneyI, mArutI, vAruNI ane tattvabhU-piMDastha dhyeyanI A pAMca dhAraNA jANavI. (136)
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 cAra prakAranuM dharmadhyAna bhAvArtha - ApaNA lAMbA vakhatanA paricayavALA pAMca sthUla bhUtonA saMbaMdhamAM (A piMDastha dhyeyamAM) dhAraNA karIne pachI AtmasvarUpanI dhAraNA karavAnI che. sthUla bhUto je pRthvI, pANI, agni, vAyu ane AkAzarUpa che, jeno paricaya ApaNane lAMbA vakhatano che, tethI tenI sAthe AtmAmAM manane sthira karavuM. tenA judA judA AkAro pramANe mananI sAthe Atmaupayogane pariNAvavAnI Teva ApaNI marajI anusAra pADavI te vadhAre anukUla paDaze ema dhArI zAstrakAra piMDastha dhyeya pAMca dhAraNAe karI batAve che. pArthivI eTale pRthvI saMbaMdhI vikAravALI dhAraNA, AgneyI eTale agni saMbaMdhI dhAraNA, mArutI eTale vAyu saMbaMdhI dhAraNA, vAruNI eTale pANI saMbaMdhI dhAraNA. A dhAraNAnA prasaMgamAM AkAzanI dhAraNA AvI jaze. pahelI pRthvI saMbaMdhI dhAraNA sAthe samudranA pANI saMbaMdhI dhAraNA karavAmAM AvI che ane chellI dhAraNA tattvabhU che, eTale tattvasvarUpe-AtmasvarUpethaI rahevAnI che. AtmA e ja paramAtmA che. AtmAthI paramAtmA judo nathI e viSayane jaNAvavAvALI A dhAraNA che. piMDastha-piMDa-deha temAM rahela te piMDaO. tenuM dhyAna te piMDastha dhyAna. piMDamAM pAMca bhUta che, tathA AtmA che. tethI prathama pAMca bhUtanI dhULa dhAraNA batAvI che ane temAM mana sthira thatAM je sAdhya piMDamAM rahela AtmA che te piMDasthanuM dhyAna batAvela che. piMDastha dhAraNAno kharo artha A ja che ke piMDa eTale zarIra ane temAM rahela AtmA te ja paramAtmA che. tenuM dhyAna karavuM te piMDastha dhyAna che. A vAta pAMcamI dhAraNA vakhate pragaTa kahevAmAM Avaze. (136). pRthvI saMbaMdhI dhAraNA - gAthArtha - ticchalokanA jevaDo eka kSIrasamudra ciMtavavo. temAM jaMbUDhIpa jeTalA pramANanuM, sonA sarakhI hajAra pAMkhaDIvALuM eka kamaLa ciMtavavuM. te kamaLanAM kesaronI paMktinI aMdara caLakatI pILI kAMtivALI meru parvatanA jevaDI karNikA ciMtavavI. tenI upara dhoLA siMhAsana upara beThelA, karmane mULathI ukheDI nAkhavAne tatpara thayelA potAnA AtmAne ciMtavavo. A pArthivI dhAraNA che. (137, 138, 139). bhAvArtha - zAMta pradezamAM pAsanAdi sthira Asane besI, manane vikSeparahita karI, iSTa deva-gurunuM smaraNa karyA pachI, manamAM kalpanA karavI ke eka rAjaloka jevaDo mahAna vistAravALo eka samudra che. te samudranA AkAre manane pariNAvavuM, arthAt te sthaLe samudra dekhavA prayatna karavo ane te samudra dekhAvo joIe. jema ApaNe koI niyamita gAma ke sthaLa pahelAM ghaNI vAra joyuM hoya ane pachI tene yAda karatA hoIe te vakhate te sthaLano
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna 191 bhAga te sthaLanI jhAMkhI najara AgaLa tarI Ave che ane mana vadhAre lIna thAya to sAkSAt najaro najara jotA hoIe tevo bhAga dekhavAmAM Ave che, tevI rIte A samudrane jovo. A vicAra vakhate AMkho mIMcelI rAkhavI. pachI te samudra dUdhathI bharelo che, samudranuM pANI dUdha jevuM che, ema ciMtavavuM. dUdha jevuM pANI dekhAyA pachI, temAM hajAra pAMkhaDIovALuM eka moTuM jaMbUdvIpa jevaDuM (lAkha yojanAnA vistAravALuM) kamaLa te samudranI vacamAM che ema vicAravuM. A kamaLanAM patro sonAnA jevAM che ema ciMtavavAM. te kamaLanA vacalA bhAgamAM suMdara caLakatA pILA varNanI kesaro-karNikA ciMtavavAM. A kesaro kamaLanA pramANamAM moTAM ciMtavavAM, eTale lAkha yojananI laMbAIvALA meru parvatane te kamaLanA kesarone sthaLe ciMtavavo. A vistAravALA meru parvatanA bhAga upara kalpavRkSonI suMdara ghaTAo paMktibaMdha AvI rahelI che. tenA vacalA bhAgamAM eka suMdara zilA AvI rahelI che. tenA upara sphaTika ratnanuM dhoLuM siMhAsana che ema ciMtavavuM. te siMhAsana upara huM pote beTho chuM ane karmone mULathI ukheDI pheMkI dauM chuM, AvI kalpanA karavI-mana ene AkAre pariNAvI devuM. A vakhate A ciMtanamAM Atmaupayoga ekarasa thaI javo joIe. arthAt ApaNe je A kalpanA karI che te sAkSAt anubhavatA hoIe tema anubhava thavo joIe. e vAtanI ApaNane khabara che ke kalpanAthI karmabaMdha thAya che. aneka vAra jIvo mAnasika kalpanAo evI kare che ke te nirupayogI karmabaMdha karAvanArI ane halakA prakAranI hoya che. to jema naThArI kalpanAthI karmabaMdha thAya che tema sArI kalpanAthI ApaNane sAruM phaLa paNa thavuM ja joIe. nyAya baMne ThekANe sarakho che. vaLI A kalpanAomAM upayoga tadAkArapaNe pariName che, eTale A kalpanA paNa sAcuM rUpa pakaDe che. arthAt kalpanAnA pramANamAM zubhAzubha phaLanI prApti thAya che. A kalpanAmAM nirmaLa AtmaupayogI dhAraNA hovAthI nirjarA paNa thAya che. kevaLa zuddha AtmasvarUpa pragaTa karavAnI ja dhAraNA hovAthI A kalpanAnuM phala karmanirjarAnA rUpamAM Ave che. huM mArA karmono sarvathA nAza karuM chuM. A kalpanAnI sAthe ne kalpanArUpe ekarasa thavAnuM hovAthI te cAlu pravAhane bIjA vikalpothI khaMDita thavA na detAM tenI akhaMDa dhAraNA rAkhavI. tema karavAthI AtmabaLamAM vadhAro thAya che, mana nirmaLa thAya che, dhAraNA daDha thAya che ane vAsanArUpa karmano nAza thAya che. A pArthivI dhAraNA che. A dhAraNA pachI AgaLa vadhavuM. (137, 138, 139) agnisaMbaMdhI dhAraNA - gAthArtha - pArthivI dhAraNAno nizcala abhyAsa thayA pachI dhyAna karanArAe eka suMdara
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 cAra prakAranuM dharmadhyAna kamala UMcA soLa patrovALuM nAbhimaMDaLamAM ciMtavavuM. dareka patra upara beThelI svaranI mAlAthI zobhatI karNikAmAM skurAyamAna thatA mahamaMtra mardanuM ciMtana karavuM. A mahAmaMtra rephathI rUMdhAyelo, kalA ane biMdunA cihnavALo, AkAza akSara (AkAza bIja) haiM kArane caLakatA biMdunA tejanI koTi kAMti vaDe dizAnA mukhane vyApta karato ciMtavavo. te rephamAMthI dhIme dhIme nIkaLatI dhumADAnI zikhAnuM ciMtana karavuM. pachI temAM agninA taNakhAnI saMtati nIkaLatI ane pachI jvAlAnI paMkti nIkaLatI ciMtavavI. niraMtara vRddhi pAmatA te jvAlAnA samUha vaDe dhIra puruSe hRdayamAM rahelA kamaLane tatkALa bALI nAkhavuM. te ATha patrovALA adhomukha kamalane mahAmaMtranA dhyAnathI utpanna thayelo agni bALI ja nAkhe che ema kalpavuM. tyAra pachI dehanI bahAra trikoNa agnimaMDalanuM ciMtavana karavuM. te trikoNa agnimaMDala agnibIja tathA cakacakatA svastika sahita che ema dhyAvuM. pachI dehane, kamaLane tathA maMtramAMthI nIkaLatA agninI jvALAvALA aMtaranA agnine ane bahAranA agnimaMDala te sarvane tatkALa rAkharUpa karI nAkhIne zAnta thaI rahevuM te AgneyI dhAraNA che. (140-147) bhAvArtha - pArthivI dhAraNAno abhyAsa keTalAka divasa karatAM te abhyAsa dRDha thayA pachI AgaLa abhyAsa calAvavo. dRDha dhAraNA eTale jyAre je ThekANe te dhAraNAnuM ciMtavana karIe tyAre te sthaLe tarata ja vilaMba vinA te dekhAva khaDo thAya eTale dRDha abhyAsa thayo kahevAya. tyArapachI nAbhinI aMdara eka suMdara soLa pAMkhaDInuM kamaLa ciMtavavuM. tenA pAMdaDAo khullAM, UMcAM, UbhA hoya, arthAt nAbhinA nIcalA bhAga tarapha tenI DAMDalIvALo (DIMTiyAvALo) cheDAno bhAga hoya ane mukhano bhAga hRdaya tarapha khullo hoya tevuM ciMtavavuM. te dareka patra upara eka svara beThelo hoya tema ciMtavavuM. te svara anukrame (Ja, A, rU, rUM, 3, , RR, RR, rR, tru, haiM, pe, mo, gau, gaM, :) A pramANe che. te svarone kamaLanA patra pramANe goLAkAramAM goThavI devA. te kamaLanI vacalI karNikA kesaranA bhAgamAM dedIpyamAna mahAmaMtra aTM ne sthApana ka2vo, A maMtramAM AkAzabIja 'T' kAra che tenA upara repha, biMdu ane kaLA mUkatAM maiM thAya che chatAM mULa maMtra aE che, eTale maiM AgaLa vadhAratAM aE thAya che. A mUla-maMtra eTalo badho tejasvI ciMtavavo ke tenI suMdara caLakatI prabhAthI dizAnAM mukho paNa vyApta thayAM hoya, prakAzamAna thatAM hoya, evo ciMtavavo, ane dhyAna dharavuM eTale te tarapha thoDo vakhata manane AMtara upayoga sAthe sthira karIne joyA karavuM. A pramANe te mULa-maMtra ae nuM dhyAna karyA pachI tenA rephamAMthI dhIme dhIme dhumADAnI eka zikhA-dhArA nIkaLatI hoya tema ciMtavavuM. te dhumADAnI zikhA dekhavAmAM Ave tyAra pachI te mULa-maMtranA rephamAMthI agninA taNakhAo UThatA nIkaLatA ciMtavavA. A agninA taNakhA nIkaLatA thAya eTale dhumADAnI zikhA ochI thatI hoya tema dhAravuM.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna 193 taNakhA nIkaLyA pachI te mULa-maMtranA rephamAMthI agninI jvALAo nIkaLatI ciMtavavI. A vakhathe hRdayamAM eka ATha pAMkhaDInuM kamaLa ciMtavavuM. A kamaLa soLa pAMkhaDIvALA nAbhinA kamaLanI upara UMdhuM arthAt nIcuM mukha rAkhI te soLa pAMkhaDIvALA kamaLa upara laTakatuM hoya tema paNa keTalAeka AMtare (che.) raheluM ciMtavavuM. A ATha pAMkhaDIvALA kamaLanA dareka pAMdaDAM upara eka eka karma (1 jJAnAvaraNIya, 2 darzanAvaraNIya, 3 vedanIya, 4 mohanIya, 5 AyuSya, 6 nAma, 7 gotra, 8 aMtarAya e pramANe) goThavI devAM, tyAra pachI nAbhikamaLanI karNikAmAM rahelA mULamaMtra marda nA rephamAMthI je javALAo nIkaLatI hatI, te javALAo vadhAre vRddhi pAmIne ATha pAMkhaDIvALA UMdhA mukhavALA kamaLa upara paDI ane te kamaLamAM rahelAM AThe karmane te bALI nAMkhe che. A mahAmaMtramAMthI nIkaLatI agnijavALA avazya te kamaLa sAthe karmone bALI ja nAMkhe che ema majabUtAIthI ciMtavavuM ane tadAkAra thaI javuM. tyAra pachI zarIranI bahAra eka traNa khUNAvALo agnino kuMDa che, jenI aMdara bhaDabhaDATa karato agni baLI rahelo che, dhumADA vinAnI agninI javALAo-bhaDakAo thaI rahelA che ema ciMtavavuM. te trikoNa agnikuMDanA uparanA eka bhAgamAM eka tejasvI sAthiyo che, tathA bIjI tarapha agnibIja (9)kAra che ema ciMtavavuM. evI daDhatAthI ciMtana karavuM ke te agnikuMDa, temAMthI nIkaLatI javALAo, bhaDakAo, sAthiyo (8)kAra vagere dekhAI Ave. tyAra pachI A deha ke jenAthI AtmA atyaMta judo che, te AtmA A dehano paNa jonAra che, draSTA che, teno kharo anubhava karavA mATe arthAt te bhinnatA vicAradaSTithI barobara anubhavavA mATe te agnikuMDanI aMdara A potAnA dehane nAkhI devo. ane pote to dUra UbhA rahIne zarIra baLyA kare che tema joyA karavuM. te zarIra bALIne rAkha thaI gayuM, ATha ane soLa pAMkhaDInAM kamaLo baLIne rAkha thaI gayAM, maMtramAMthI nIkaLatI agninI jvALAo hatI tenI rAkha thaI gaI, ane chevaTe bahAranA kuMDamAM je agni baLato hato te paNa rAkharUpa thaIne zAMta thaI gayo. A pramANe sarva zAnta thaI gayuM. eka rAkhano Dhagalo thaI gayo ema ciMtavI zAMti levI, kAMI vicAra karyA vagara zAnta besI rahevuM. A bIjI agni saMbaMdhI dhAraNA che. (140-147) dharmadhyAnanI vAyu saMbaMdhI dhAraNA - gAthArtha - tyAra pachI paripUrNa traNe bhuvanane bharI detA, pahADone calAyamAna karatA, samudrone kSobha pamADatA, vAyune ciMtavavo. te vAyarA vaDe rAkhanA DhagalAne tatkAla halAvIne
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 cAra prakAranuM dharmadhyAna uDADI daIne dRDha abhyAsavALA dhyAtAe te vAyune zAntimAM lAvavo e mArutI dhAraNA che. (148-149) bhAvArtha - A bIjI dhAraNAmAM sArI rIte praveza thayA pachI trIjI vAyavI dhAraNAno abhyAsa karavo. mana bALaka jevuM che. jema keLavIe, je Teva paDAvIe te pramANe keLavAya che - Teva pADe che. ApaNA kahyA mujaba mana kare te eka rIte mana ApaNane svAdhIna thAya che ema kahevAmAM jarA paNa aDacaNa nathI. ApaNI icchA viruddha, jAgRti vinA, ogha saMjJAe mana je doDadhAma karI mUke che, eka vicAramAM rokyA chatAM vacamAM bIjA vicAro karI mUkIne je mUMjhavaNo UbhI karI mUke che, tenA karatAM ApaNe batAvIe te vicAro kare - te AkAro pakaDe te ghaNuM ja uttama che. jo ke hajI te mananI kharI nirmaLatA to rUpAtIta dhyAnamAM ja thAya che, tathApi ApaNA mananI dhAraNA nIcalI apekSAe ghaNI uttama che. have manathI evI kalpanA karo ke, vAyu ghaNo pracaMDa vAvo zarU thAya che. tatkALa tevI kalpanA siddha na thAya to pahelAM koI vakhata vadhAre vAyaro cAlu thayelo tamA2A jovAmAM Avyo hoya tevI kalpanA karo ke tenI smRti ahIM karo ane dhIme dhIme temAM vadhAro karatA raho. te eTale sudhI ke AkhAM traNa bhuvana pavanathI vyApta thaI gayAM che ane te evA jhapATAthI vAyaro vAya che ke moTA moTA pahADo paNa calita thaI gayA che tathA samudro kSobha pAmIne maryAdA mUkavA mAMDyA che, pANInAM moTAM mojAMo samudramAM UchaLI rahyA che. A vicArothI tevo dekhAva dekhAyA pachI pUrve agneyI dhAraNAmAM je za2I2 tathA karma Adino rAkhano Dhagalo thayelo paDyo hato te A vAyunA jhapATAthI AkAzamAM UDI gayo che tema ciMtavavuM. tyAra bAda mAnasika kalpanAne badalAvavI eTale je pracaMDa vAyu vAI rahyo hato tene taddana zAMta karI devo, eTale jarA paNa vAyu vAto nathI tevI sthiti manathI kalpavI. A vAyavI dhAraNA che. (148-149) vAruNI dhAraNA gAthArtha - meghanI mALA vaDe gherAyelA ane amRtanA pANI vaDe varSatA AkAzanuM ciMtana karavuM. tyAra pachI ardhacaMdra samAna suMdara ane varuNa bIja (va)nA cihnavALuM varuNamaMDaLa ciMtavavuM. tyAra pachI te vaNapura amRtanA pANI vaDe AkAzataLane palALI de che ema ciMtavavuM. ane zarIranI utpanna thayelI te rajane dhoI nAkhe che ema vicAravuM te vAruNI (pANInI) dhAraNA che. (150-151) bhAvArtha - vAyunI dhAraNA sthira thayA pachI pANInI dhAraNA karavI. te dhAraNAmAM prathama AkAza ciMtavavuM. A AkAza vAdaLAMonI ghaTAthI gherAyeluM che ane temAMthI amRtanA pANIno varasAda varasI rahyo che. e bhAvanA dRDha thayA pachI, vaNapura ke varuNamaMDalanuM
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna 195 ciMtavana karavuM. A varuNapura ardha caMdra samAna suMdara caLakatuM che ane tenI upara varuNa bIja (va)nuM cihna che, ema ciMtavavuM. tyAra pachI A varuNamaMDalamAMthI amRtano varasAda varasato ciMtavavo ane tethI AkhuM AkAza palaLI jAya che ema ciMtavavuM. te sAthe prathama zarIranI bhasma je AkAzamAM uDADI nAMkhI hatI tethI malina thayeluM AkAza A amRtanA pANIthI sApha dhoI nAMkhavuM ane tethI nirmaLa zuddha AkAza thaI jAya che, ema ciMtavana karavuM te vAruNI (pANInI) dhAraNA che. (150-151) tattva svarUpa dhAraNA gAthArtha - tyAra pachI sAta dhAtu vinAnA, pUrNacaMdra samAna nirmaLa kAMtivALA, sarvajJa sarakhA potAnA AtmAne zuddha buddhivALA dhyAtAe ciMtavavo. tyAra pachI siMhAsana para beThelA, sarva atizayathI dedIpyamAna sarva karmano nAza karanAra, mAMgalika mahimAvALA, nirAkAra AtmAne potAnA zarIranI aMdara ciMtavavo te tattva svarUpa dhAraNA che. A pramANe piMDastha dhyAnamAM satata abhyAsavALo yogI mokSasukha pAme che. (15ra-154) bhAvArtha - vAruNI dhAraNA siddha thayA bAda zuddha buddhivALA dhyAtA yogIe, sAta dhAtu vinAnA svarUpavALo eTale lohI, mAMsa, hADa, cAma Adi zarIranI aMdara rahelI dhAtu sivAyanA svarUpavALA ane pUrNa caMdra samAna nirmaLa kAMtine dhAraNa karanArA potAnA AtmAne sarvajJanA sarakho ciMtavavo. eTale je sarvajJa te ja huM chuM, mArAmAM ane sarvajJamAM jarA paNa taphAvata nathI. A vicAra mananI kalpanAmAtra ja nahi ke bolavA mAtra ja nahi, paNa jANe sAkSAt sarvajJapaNAno anubhava karatA hoIe tema, bIjuM badhuM bhAna bhUlI jaI, huM sarvajJa ja chuM, A ja bhAna jAgrata rahe tevI rIte potAnA AtmAne sarvajJa svarUpa ciMtavavo. jevI rIte A dehanuM amuka nAma rAkhavAmAM AvyuM che, te nAmavALo ke nAmadhArI huM ja chuM, ema tame mAno cho ane sUI gayA ho te vakhate tamAruM nAma laI koI bolAve to UMghamAMthI UThatAMveMta ja te nAmadhArI tame ja, "he, zuM kaho cho?' tevo javAba Apo cho ane bIjA jAgatA ke UMghatA te nAmathI javAba ApatA nathI. A jevo abhyAsa thaI gayo che, tamAruM mana te nAma pramANe potAne ja mAne che, AvI rIte jo tamAruM mana ema mAne ke, huM ja sarvajJa chuM, temAM Aropa-bAropa kAMI ja nahi. jema tamAruM nAma laI koIe bolAvatAM ja jarA paNa khacakAyA sivAya tame javAba Apo cho tevI ja rIte tamAruM mana tamane potAne sarvajJa mAne to pachI tyAM sarvajJapaNuM pUrNa rIte pragaTa thAya che ane vAta paNa kharI che ke tevI sthiti ke nirmaLatAnI dazA pragaTa thaI hoya to ja mana kabUla kare ke, huM sarvajJa chuM!' nahitara mana ema ja mAnavAnuM ke huM to amuka chuM, A to dhyAna karuM chuM, eTale teTalo vakhata ema
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 cAra prakAranuM dharmadhyAna ciMtavavAnuM che, bAkI sarvajJa huM kyAMthI hoI zake? A bhAvanA mana karavAnuM ja. eTale daraje te bhAvanA siddha nathI thaI ema mAnavuM ja joIe. A bhAvanA anukrame siddha thatI cAle che. athavA lAMbA vakhatanA abhyAse A jAtano saMskAra paDI jAya che. jema koI gRhasthapaNAno tyAga karI tyAgI thayo, te tyAgIpaNAno saMskAra tenA manamAM majabUta thato cAle che ke huM sAdhu chuM, tyAgI chuM. e saMskAra kALe karI evo daDha thaI jAya che ke te tyAgIpaNAno anubhava meLave che, bahArathI paNa mana tema mAne che ke huM tyAgI chuM, aMdarakhAnethI paNa tyAgIpaNAnA guNo niHspRhatA, mamatvarahitapaNuM, vairAgyavRtti, pUrNa tyAga vagere anubhava karato jAya che. A pramANe abhyAsanuM paNa pariNAma che. tyAra pachI eka suMdara siMhAsana tyAM AveluM che, tenA upara huM beTho chuM, ema ciMtavavuM. sarvajJapaNAnA ke tIrthakara devanA je cotrIsa atizayo che te sarva atizayo potAnA taraphathI ane para taraphathI pragaTa thaI rahelA che, meM sarva karmono nAza karI dIdho che, maMgalakArI mahAna mahimAvALo huM chuM, Ama potAnA zarIranI aMdara ciMtavavuM. chevaTe A dehanI aMdara huM nirAkAra, zuddha svarUpa, nirlepa, vizuddha AtmasvarUpa huM ja rahelo chuM ema ciMtavavuM ane te pravAhane-tevI vRttine-laMbAvA devI ane dhIme dhIme te vRttinuM paNa bhAna bhUlI jaI zuddha svarUpano anubhava karavo. A tattva svarUpa dhAraNA che. eTale A dehanI aMdara rahela tattva svarUpa huM ja chuM ane te ja paramAtmA che, sarvajJa che, e tattva svarUpa bhAvanA siddha karavAnI che. kahevAno uddeza paNa te ja che. A piMDa dhyAnanA lAMbA vakhatanA abhyAse yogI-dhyAna karanAra mokSasukha pAme che. eTale A kalpanAno abhyAsa A kalpanAnI lAMbA vakhatanI Teva kalpita nahi paNa tAtvika rIte je kalpanA karI che, te potAnA zuddha svarUpane pahoMcADe che. A piMDastha dhyAna che. (15ra-154) piMDastha dhyAnanuM alaukika phaLa gAthArtha - vizrAMti lIdhA vagara arthAt vacamAM AMtaro pADyA vinA niraMtara A piMDastha dhyAnanA abhyAsa karanAra yogIne mAraNa, mohana, uccATana, staMbhana, vizleSaNAdi duSTa vidyAo parAbhava karI zakatI nathI. duSTa maMtronI asara tenA upara thatI nathI. kuSThAdi roga naDatA nathI. athavA maMDala eTale yuddhamAM teno parAbhava thato nathI. zastrAdi zaktionI asara paNa tenA upara thatI nathI. zAkinIo, halakI yogaNIo, mAMsAhArI pizAco te A yogInA tejane sahana nahi karI zakatAM tatkALa ja trAsa pAmI nAsI jAya che. duSTa hAthIo, siMho, jaMgalI pADAo ane sarpo paNa mAravAnI icchAvALA chatAM paNa thaMbhI
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna gayA hoya tema dUra UbhA rahe che, arthAtuM tenI pAse paNa AvI zakatA nathI. (155 157) padastha dhyAna gAthArtha - pavitra maMtrapadonuM athavA AgamanAM padonuM je buddhimAno vaDe niraMtara dhyAna karAya che tene vidvAno padastha dhyAna kahe che. padastha dhyAna karanAre OM are ityAdi maMtronuM mAyAbIja sahita akSaronI paMktinuM ane parameSThI ItyAdi padanA samUhanuM smaraNa-ciMtana karavuM. (158-159). | bhAvArtha - pada eTale adhikAra - padavI. temAM rahelA te padastha. arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane muni A pAMca padavIo che. te padavIdharonuM dhyAna karavuM te padastha dhyAna che. A deha dhAraNa karanAra padavIdharomAM rUpanI mukhyatA hovAthI te padavIdharonA dhyAna saMbaMdhI vAtano rUpastha dhyAnamAM samAveza karavAmAM Ave che. mATe ahIM te padastha mahApuruSonA nAmanuM smaraNa karavuM athavA te mahApuruSonA pavitra nAmasUcaka akSaronuMzabdonuM dhyAna karavuM, te A padastha dhyAnamAM kahevAmAM Avaze. siddhamAM rUpa nathI paNa tenuM dhyAna rUpAtItamAM AvavAnuM che, eTale ahIM padasthano artha tenA pavitra padanuM-zabdanuMakSaranuM dhyAna karavuM te thAya che. maMtra ane pada enuM dhyAna A pramANe che : 3OM mare namaH A bIja maMtra che. teno hRdayakamaLamAM akhaMDa jApa zarU karavo. te japa zAMtivALA sthaLe besI, AMkho mIMcI, hRdayamAM dRSTi rAkhI te jApanA akSarono bhAsa thato rahe, sAthe tenA arthanuM bhAna thatuM rahe tevI rIte karavo. athavA sphaTika ratna jevA dhoLA varNanA OMkArano ekalo jApa kuMbhaka karIne karavo. pavanane hRdayamAM rokI te sthaLe jeTalo vakhata kuMbhaka TakI zake-eTale pavana rokI zakAya teTalA vakhatamAM hRdayamAM tyAM jApa karavo. athavA dhoLA varNano DhaMkAra tyAM kalpIne tenuM dhyAna karavuM. dhyAna karavuM eTale te 3OMkArane sthiratApUrvaka joyA karavo athavA jApa karavo. mana akaLAya eTale pavanane mUkI daI pAcho rokI kuMbhaka karI dhyAna ke jApa karavo. pAcho mUkI daI pharI pavanane rokI jApa ke dhyAna karavuM. A pramANe jeTalI sthiratA hoya teTalA pramANamAM zarUAtamAM AvI rIte jApa karavo agara uThekAranuM dhyAna karavuM. athavA ekalA maMtrano hRdayamAM jApa karavo ke dhyAna karavuM. A paNa kuMbhaka sAthe ja karavo. mananI vikSepatA athavA capaLatA maTADavA mATe A jApa vakhate kuMbhaka karyA pachI te kuMbhakamAM ja A marda maMtrane judA judA zarIrAdinA bhAgomAM pheravavo-ciMtavavo. jema ke prathama kuMbhaka karI marda e maMtrane hRdayamAM jovo. pachI tarata ja te sthAna badalI bhRkuTimAM jovo. tyAMthI mukhamAM, tAjumAM,
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 cAra prakAranuM dharmadhyAna netramAM krame jovo. tyAMthI mananI kalpanA vaDe zarIranI bahAra kADhI jyotiSacakramAM laI javo. tyAMthI cAre dizAomAM, AkAzanA madhyamAM ane chevaTe mokSasthAnamAM laI javo. A pramANe pheravyA pachI kuMbhaka mUkI devo. pAcho kuMbhaka karI te pramANe ja dhyAna karavuM. AvI rIte vAraMvAra karavAthI mana pavitra ane zAMta thavA sAthe ekAgra thAya che. athavA caMdranI kaLAnuM dhyAna karavuM eTale AThamanA caMdra jevI svaccha ane prakAzita AkRti kalpI tenuM dhyAna karavuM. A caMdranI kaLAne hRdayamAM ke bhUkuTimAM joyA karavI. temAM ja lakSa rAkhI A caMdrakaLAnI mAphaka nirmaLa ane prakAza svarUpa, parama zAMtimaya zuddha svarUpa huM AtmA chuM A vicAra karyA karavo. A sivAya bIjuM kAMI paNa ciMtana na karavuM te tenuM dhyAna che. A sthaLe kuMbhakanI jarUra nathI. jema lAMbA vakhata sudhI dhyAna thAya, sthiratApUrvaka bIjA vikalpo sivAya rahI zakAya tyAM sudhI te caMdrakaLAmAM sthira thavuM, tyArapachI te caMdrakaLAne dhIme dhIme pAtaLI citavatA javuM. chevaTe vALanA jevI caMdrakaLA rahe tyAM sudhI dhyAna karavuM. A dhyAnathI ekAgratA sAthe mana nizcaLa ane nirmaLa thAya che. AthI vividha prakAranI siddhio paNa thAya chatAM sAdhake temAM na lobhAtAM potAno abhyAsa AgaLa cAlu rAkhavo, nahitara patita thavAno prasaMga Ave che. siddhi te kAMI kartavya ke chevaTanuM prAptavya nathI. tyAra pachI te lakSa mUkI daI nirAkAranuM lakSa rAkhI nirAkAranuM dhyAna karavuM ke je nirAkAra, nirvicAra lakSa vinAnI athavA AtmAnA zuddha svarUpanA lakSavALI sthiti che tenuM dhyAna karavuM. te sthitimAM karmono kSaya thaI Atmasthiti prApta thAya che. athavA OM namo rihaMtA A ATha akSaranA padanuM dhyAna karavuM. A dhyAna evI rIte karavuM ke OM ne pUrva dizAmAM mUkavo. tyAra pachI anukrame bIjA akSaro dizA-vidizAmAM mUkI goLa kuMDALAnA AkAramAM goThavI te akSaro para lakSa rAkhI joyA karavuM, eTale te akSaronuM dhyAna karavuM. A pramANe dhyAna karavuM. athavA pUrva dizAmAM rahelA 38 upara dRSTi ApI manamAM OM bolavo. pachI te upara pachI mo upara ema anukrame AThe akSaro upara dRSTi ApI OM namo rihaMtANaM e jApa pUro karavo. A eka jApa thayo. AvI rIte dareka akSara upara daSTi rAkhI hRdayakamaLamAM te maMtrano agiyAraso vAra jApa karavo. Avo jApa ATha divasa karatAM tenA akSaro caMdra jevA nirmaLa jovAmAM Avaze. te jovAthI dhyAna karanAramAM evuM baLa Ave che ke bhUta, preta, sarpa, vAgha, siMhAdi jIvo tene koI vighna karI zakatA nathI, AtmabaLa vRddhi pAme che, sarva sthaLe zAMti phelAya che. chatAM te dhyAna karI teTalAthI na aTakatAM AgaLa abhyAsa cAlu rAkhI te arihaMta te huM chuM A arthanA bhAnapUrvaka jApa karavo. jApa karatAM A jApa, teno artha ane arihaMta te huM chuM ityAdinuM paNa bhAna bhUlI jaIne chevaTanA nirvikalpa dhyAna sudhI pahoMcavuM ane vacamAM A lokanAM vividha prakAranAM sukhamAM lobhAve tevA
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna camatkAromAM phasAI na jatAM te dhyAna kAyama lAMbA vakhata sudhI laMbAvatAM rahevuM. 199 athavA hRdayamAM ATha pAMkhaDInuM kamaLa tenI dareka pAMkhaDImAM eka navapadajInuM pada mUkavuM. eTale vacamAM-karNikAmAM arihaMta pachI tenA mAthA upara siddha, paDakhe AcArya, nIce upAdhyAyajI, paDakhe sAdhu ane vidizAomAM darzana, jJAna, cAritra ane tapa A padone mUkI teno jApa karavo, athavA te eka eka padomAM lakSa rAkhI dhyAna karavuM. te siddhacakrapadanuM maMDaLa siddhacakrajInA gaTA uparathI dhArI levuM. e pramANe hradayamAM siddhacakra ciMtavI jApa ke dhyAna karavuM A aparAjita nAmano mahAmaMtra che. bane teTalo vadhAre vakhata AmAM rokavo. je padanuM dhyAna karatA hoIe te padamAM Atmaupayoga tadAkAre pariNamatAM jeTalA vakhata sudhI temAM upayoganI sthiratA rahe che teTalA vakhata sudhI ApaNe te padane dhAraNa karanAra mahAna puruSanI sthitino anubhava karIe chIe. A dhyAnane vadhAre majabUta karavA mATe jyAre jyAre je je padanA dhyAnamAM ApaNuM lakSa parovAyuM hoya te te vakhate te padavAcaka huM chuM tevI bhAvanA manathI dRDha karatA rahevuM. sAdhupadamAM mana tadAkAre pariNamyuM eTale sAdhu te huM chuM. te siddhapadamAM mana pariName tyAre te siddha te huM chuM ane jJAnapadamAM mana pariName tyAre jJAnapada te huM chuM A dhyAna sAthe rAkhatA javuM. upayoga tadAkAre pariName che tyAre "A huM dehadhArI manuSya, zrAvaka, sAdhu, vagere chuM." te bhAna bhulAI to jAya che ane sAmA dhyeya (dhyAna karavA lAyaka je che tenA) AkAre pariNamAya che, chatAM te saMskArane vadhAre dRDha karavA ane cAlu lakSa, vicArAMtarothI bhUlI na javAya te mATe 'te huM chuM' evA vicAro cAlu rAkhavA. A pramANe navapadajInuM ke game te padanuM dhyAna karAtuM hoya te sarva sthaLe A lakSa dhyAnamAM rAkhI pravRtti karavI ane chevaTe te padamAM manane viramAvI devuM. athavA mAtRkApada eTale mULa akSaronuM dhyAna jene akSarabrahma kahevAmAM Ave che, tenuM dhyAna karavuM. te A pramANe che - nAbhimAM soLa pAMkhaDIvALA kamaLanI bhAvanA karavI ane dareka pAMkhaDI upara eka eka svara mUkavo. ga, ga, rU, rUM, 3, , RR, tra, nR, t, 5, pe, mo, gau, gaM, ga A akSaro te pAMkhaDIomAM pharatA hoya ema ciMtavavA eTale eka Ja Avyo, eka pAMkhaDI upara dekhAva dIdho ane bIjI pAMkhaDI tarapha cAlyo gayo, te pAMkhaDI upara A AvI Ubho rahyo, te dekhAyo ke tarata cAlato thayo ane tene sthaLe rU AvI Ubho rahyo. AvI rIte vAraMvAra te kamaLo upara svaronuM parAvartana thatuM jAya che. temAM mana parovI devuM ane ekAgra karavuM. tyAra pachI hRdayamAM covIsa pAMkhaDInuM kamaLa ciMtavavuM ane anukrame temAM eka eka vyaMjana goThavavo tathA karNikAmAM pacIsamo vyaMjana goThavavo ane temAM paNa eka eka vyaMjana
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 cAra prakAranuM dharmadhyAna upara lakSa rAkhI te vyaMjanano jhAMkho paNa dekhAva thAya ke bIjI pAMkhaDInA bIjA vyaMjana tarapha lakSa ApavuM, tyAM te vyaMjanano dekhAva thAya ke trIjI pAMkhaDInA trIjA vyaMjana tarapha dhyAna ApavuM. A pramANe pacIse vyaMjananuM dhyAna karavuM. tyAra pachI mukha upara ATha pAMkhaDInuM kamaLa ciMtavavuM ane temAM bAkI rahela ATha vyaMjana goThavavA ane te soLa pAMkhaDIvALA kamaLanI mAphaka eka eka pAMkhaDI upara pharyA kare che tema ciMtavI joyA karavuM. A pramANe akSaronuM dhyAna karavuM te mAtRkA dhyAna che. A dhyAnathI jJAnAvaraNa ochuM thAya che. zrutajJAnano te pAragAmI thAya che ane bIjuM paNa bhUta-bhaviSyAdinuM jJAna thAya che. A sarva judA judA prakAro batAvyA che te sarva padastha dhyAnanA bhedo che. A sivAya aneka prakAre AvI rIte judAM judAM pado ke maMtro laIne A dhyAna karI zakAya che. AmAMthI koI paNa eka maMtra ke pada laI tenuM lAMbA vakhata sudhI dhyAna karavuM joIe. A sAruM haze ke te sAruM haze ! AvA vicArothI thoDo vakhata A karyuM temAM hajI paripakvatA na thaI hoya teTalAmAM tene paDatuM mUkI bIjuM pada ke maMtra levo. ema vAraMvAra badalAvavAthI eke pAkuM ke siddha thatuM nathI. mATe koI eka game te pada ke maMtra lo paNa teno pAra pAmo. koI paNa pada ke maMtra ho tathApi tamAruM lakSa te pratye eTalA pUratuM hovuM joIe ke A pada ke maMtranA jApa ke dhyAnathI vizuddhi meLavavI che, manane ekAgra ane nizcala karavuM che, te vAta dhyAnamAM rAkhI pachI abhyAsa zarU karazo to pachI kyA padanuM dhyAna ke jApa karavo te saMbaMdhI jarA paNa judA vicAro raheze nahi. A sarva pada ke maMtramAM je zakti che te zakti tamArA khaMta ke prayatna upara athavA sacoTa lAgaNI upara AdhAra rAkhe che. te nahi hoya to koI game tevuM sAruM pada ke maMtra haze chatAM paNa tame tenAthI phAyado meLavI zakazo nahi. A to AlaMbano che. zakti to tamArAmAM ja che. AlaMbanamAMthI te pragaTa karavAnI nathI. te to tamArAmAMthI ja pragaTa thaze. AlaMbana to nimittamAtra che, mATe tamArAmAM tevI mahAna zaktinI zraddhA rAkhI, AlaMbanano AdhAra laI temAM ekAgratA meLavo ke pachI pAchaLano rasto tamArA mATe ghaNo ja sahelo che. AgamanA padonuM AlaMbana laI tenuM dhyAna karavuM-japa karavo te paNa potAnA svarUpanI thayelI vismRtinI jAgRti lAvavI te mATe ja che. appA so paramappA / AtmA ja paramAtmA che. A jIva ja paramAtmA thaI zake che. 'sohaiM' huM te ja siddhasvarUpa paramAtmA chuM. A sarva AgamapadonuM vicArapUrvaka manana karavuM. tevA svarUpe pariNamavA mATe anya vicArone dUra rAkhI A ja vicArane mukhya rAkhavo.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna 201 niraMtara tenuM ja zravaNa, tenuM ja manana ane tevA rUpe ja pariNamavuM - A paNa padastha dhyAna che. jo ke rUpAtIta dhyAna tarapha A dhyAna prayANa karatuM jaNAya che, tathApi ahIM padanIAgamanA padanI mukhyatA rAkhI te dhyAna karAtuM hovAthI padastha dhyAnamAM samAveza pAme che. (158-1pa9). rUpastha dhyAna gAthArtha - sarva atizayothI yukta, kevaLajJAnanA sUryasvarUpa, rAgadveSarUpa mahAna mohanA vikAro vaDe nahi kalaMkita thayelA, zAMta, zobhanIya, manaharaNa karanArA ityAdi sarva lakSaNothI oLakhAyelA arihaMtanA rUpanuM AlaMbana karIne dhyAna karavuM tene rUpastha dhyAna kahe che. (160-191). bhAvArtha - dehadhArI sAkSAt svarUpe vicaratA arihaMta bhagavAnanA svarUpanuM avalaMbana karIne dhyAna karavuM te rUpastha dhyAna kahevAya che. arihaMta = ari je rAgadveSAdi zatruo teone haMta = haNanAra-teno nAza karanAra te arihaMta che. rAgadveSano sarvathA nAza karanAra te sarva sAmAnya rIte arihaMta kahevAya che. chatAM "sarva atizayothI yukta' e vAkyathI vizeSa svarUpavALA tIrthakararUpa arihaMtanuM ahIM lakSa kahyuM che ema samajavuM. atizaya vinAnA arihaMto paNa AtmasvarUpa thayelA ja che. tathApi tenuM svarUpa vizeSa prakAranI buddhivALA ja grahaNa karI zake tema che. ahIM to sAmAnya rIte sarva adhikArI paratve vAta cAlatI hovAthI, atizaya dhAraNa karanAra, yogabaLa ane AtmabaLa banne prApta karanAra, atizaya baLa ane jJAnabaLa banne sattAne dhAraNa karanAra ane tene laIne bALakathI mAMDI sarva jIvone upakArI ane upayogI jANI, vizeSa guNadhAraka, arihaMta tIrthaMkaranA svarUpanuM dhyAna karavAnuM ahIM kathana kareluM che. yogabaLathI ekalA camatkAra ke tevA ja atizaya dhAraNa karanAranuM dhyAna nahi paNa kevaLajJAna-pUrNajJAnarUpa sUryavALA, tema ja rAgadveSAdi mahAmoha vikArothI rahita, TuMkAmAM kahIe to sarva lakSaNothI pUrNa evA jJAnInA svarUpanuM dhyAna karavuM. dhyAna karavuM eTale bahArathI to temanA dehane smaraNamAM lAvI sAkSAt temanuM darzana karatA hoIe tema temanA sanmukha daSTine joDI devI, paNa AMtaradaSTithI to temanA Atmika guNo para lakSa coMTADI manane temAM sthira karI devuM. athavA samavasaraNanI racanAno citAra khaDo karI temAM dharmopadeza ApatA tIrthaMkara devanuM dhyAna karavuM. A dhyAnane rUpastha dhyAna kahe che. (160-161) A pramANe sAkSAta tIrthaMkaranA abhAve temanA svarUpanI kalpanA je karI na zake ane
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 cAra prakAranuM dharmadhyAna tene laIne te dhyAna na karI zake tene mATe tIrthaMkara devanI pratimAjInuM dhyAna karavA mATe kahe che - gAthArtha - jinezvara bhagavAnanI pratimAnA rUpanuM paNa, nirmaLa mananI khullI dRSTi vaDe dhyAna karatAM rUpastha dhyAnavAna thAya che. (162) bhAvArtha - jinezvara bhagavAnanI pratimAnI sanmukha AMkho mIMcAvA dIdhA sivAyanI khullI dRSTi vaDe joyA karavuM. te eTale sudhI ke potAnuM bhAna bhulAI jAya ane ekAkAra tanmaya thaI javAya tyAM sudhI joyA karavuM. te sAthe AMtaradRSTi pratimAjI u52 nahi paNa A pratimAjI je tIrthaMkaradevanI che tenA AtmA sAthe tanmaya pAmatA javuM kAraNa ke ApaNe pratimAjI jevA thavuM nathI paNa je devanI pratimAjI che te tIrthaMkaradevanA AtmAnA jevA pavitra pUrNa svarUpavALA thavAnuM che eTale je caitanya svarUpa paramAtmA che temanA AtmA sAthe AMtaradRSTithI ekatA pAmatA javuM potAnuM (manuSyapaNAdinuM) tuccha svarUpa bhUlI jaI paramAtmAnA pUrNa svarUpamAM ekAkAratA pAmavI, paramAtmasvarUpa sAthe ekarasa thavuM, arthAt potAmAM rahelA paramAtmasvarUpamAM vizrAMti pAmavI-A rUpastha dhyAna che. paramAtmAnA svarUpa sAthe ekAgratA meLavavI e kharI rIte potAnA zuddha svarUpamAM praveza karavo ke AtmasvarUpa pragaTa karavuM athavA sarva karmano nAza sAdhavo te karavA barobara che. AlaMbano to sAdhanarUpa che. te AlaMbano pakaDIne besI rahevuM te kartavya nathI paNa AlaMbanonI madadathI kArya karavuM. AtmAnuM zuddha svarUpa jeTale aMze pragaTa thAya te rUpa kArya karavAnuM che. A vAta dhyAna karanAranA lakSa bahAra jarA paNa javI na joIe. (162) gAthArtha - lokanA agrabhAga upara rahelA amUrta, klezarahita, cidAnaMdamaya, siddha ane anaMta AnaMdane prApta thayelA paramAtmAnuM smaraNa karavuM te rUpAtIta dhyAna che. (169) bhAvArtha - loka zabda vaDe cauda rAjaloka. tenA uparanA bhAga upara rahelA, tenA vyavahArane oLaMgI gayelA paramAtmAnuM dhyAna karavuM. athavA loka zabda vaDe dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, kALa, pudgala ane karmAdhIna jIvo A sarvanI para AvelA sthAna upara athavA sthAnamAM rahelA paramAtmA-tenuM dhyAna karavuM. A sthAna sarvathI para AveluM che tenuM kAraNa e che ke A sarvane te 5ramAtmA jANI zake che, paNa sarva te paramAtmAne jANI zakatA nathI. bIjA arthamAM kahIe to A cauda rAjalokanA uparanA bhAgamAM siddhanA jIvo rahe che. teo amUrta che. temAM A pratyakSa pudgalomAM dekhAtuM koI paNa jAtanuM rUpa nathI. temane janmamaraNAdi koI paNa prakArano kleza nathI. teo jJAna ane anaMdamaya che athavA jJAna e ja AnaMda temane che. teo zuddhasvarUpa thayelA hovAthI siddha che. have kAMI paNa kartavya temane bAkI rahetuM nathI ane anaMta AnaMdamAM lIna thayelA che. temanA e svarUpAnaMdano pAra
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranuM dharmadhyAna 203 nathI. evA paramAtmAnuM utkRSTa AtmAnuM ciMtana karavuM, hRdayamAM smaraNa karavuM, dhyAna karavuM, te rUpAtIta dhyAna che. tenuM dhyAna zA mATe karavuM? (169). gAthArtha - jenA ahIM dhyAna karavA mAtra vaDe karIne janmamaraNano kSaya thAya che ane AtmajJAna utpanna thAya che tenuM AtmAe niraMtara dhyAna karavuM. (17) bhAvArtha - te siddha paramAtmAnuM-AtmAnuM zuddha svarUpa che tenuM dhyAna karavA vaDe te zuddha svarUpa pragaTa thAya che. te zuddha svarUpa prApta thatAM A vibhAvadazAthI utpanna thayelA janmamaraNAdino nAza thAya che ane AtmajJAna utpanna thAya che. sattAmAM rahela AtmajJAna pragaTa thAya che mATe AtmAe potAnA zuddha svarUpane prApta karavA mATe te zuddha AtmAnuM ke siddhAtmAnuM niraMtara dhyAna karavuM. (17) have te dhyAna kema karavuM? gAthArtha - potAnI aMdara te svarUpa siddha karavA mATe te siddha paramAtmAnA svarUpamAM potAnA aMtaHkaraNane sthApana karavuM, tenA guNagrAmamAM rejita karavuM ane AtmA vaDe AtmAne tenA svarUpamAM joDavo. (rUpAtItanuM dhyAna AvI rIte thAya.) (171) bhAvArtha - arUpI siddha paramAtmAnuM dhyAna kevI rIte thaI zake? Ano uttaravidhi A zAstrakAra A pramANe batAve che ke, siddhanuM svarUpa pUrve batAvI gayA che te svarUpamAM potAnA aMta:karaNane cAre bAjuthI sthApI devuM, vyApta karI devuM. jevuM sAmuM AlaMbana hoya tevA AkAre upayoga pariNamI rahe che. sAme ghaDo paDyo hoya to Atmaupayoga te AkAre jyAre pariNamaze tyAre ja kharekhara ghaDAno bodha thaze. koI manuSya Ubho haze to tenA AkAre mana athavA Atmaupayoga pariNamaze tyAre ja teno bodha thaze. je vastuno bodha karavo hoya te vastumAM tadAkAre pariNamavAthI teno bodha thAya che. tema ja vadhAre vakhata pariNamI rahevuM ane bIjA koI AkAre mana pariNAmAMtara na pAmavuM tevI sthitine dhyAna kahe che. A ja pramANe arUpI AtmasvarUpanuM kAMI paNa varNana prathama dhAraNa karavuM. rUpI padArthamAM to ApaNane niraMtaranI Teva hovAthI temAM kAMI vizeSa prayatna karyA vinA te AkAre pariNamI zakIe chIe, chatAM temAM ekAkAre aMtaHkaraNa pariNamyA pachI vacamAM bIjA AkAre pariNamAI na javAya, bIjI vRttio utthAna na pAme teTaluM sAvadhAnapaNuM rAkhavAnI jarUra che, tenAthI paNa A rUpAtIta dhyAna vizeSa kaThina che. AmAM to AlaMbana ja rUpa-AkRti vinAnuM che, to paNa rUpa vinAnA jJAnAnaMda svarUpa vagere je guNo che, te prathama aMtaHkaraNamAM barobara sthApana karavA, teno bane teTalo mAnasika vicAra karavo-racavo ane pachI manane temAM joDI devuM. AthI evo anubhava maLaze ke jevuM AlaMbana tenuM pariNamana. sAmuM AlaMbana rUpaAkRti vinAnuM haze to tamAruM mana paNa te svarUpamAM rUpa ke AkRtinuM svarUpa dhAraNa nahIM
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 cAra prakAranuM dharmadhyAna karatAM jema che tema nirAkAra sthitimAM sthiratA pAmaze, arthAta vadhAre spaSTa kahIe to manane koI paNa AkAra dhAraNa karyA vinAnI sthitimAM dhAraNa karI zuddha AtmAnA lakSa tarapha nirvicAra ke nirAkAra sthitino pravAha vahevarAvavo te rUpAtIta dhyAna che. athavA siddha paramAtmAnA guNagrAmamAM, temanA AtmasvarUpanA vicAramAM, ATha karma javAthI utpanna thayelA ATha guNamAM-vicAromAM manane AnaMdita karavuM-lana karavuM, te rUpAtIta dhyAna che. pahelA karatAM A dhyAnano prakAra sahelo che, tema ja guNaprAptimAM halako paNa che. athavA potAnI aMdara te siddha paramAtmAnuM svarUpa pragaTa karavA mATe potAnA AtmA vaDe potAnA AtmAne siddha svarUpamAM joDI devo. siddhanuM ja svarUpa che je sthiti che te joIne potAnI sthiti tevI karI devI. pote potA vaDe potAmAM tenuM svarUpa anubhavavuM tevI rIte sthira thavuM, A rUpAtIta dhyAna che. zabdomAM phera che, bAkI pahelI ane trIjI vAta eka che. A pramANe siddha paramAtmA-arUpInuM dhyAna karI zakAya che. (171). gAthArtha - te svarUpanuM avalaMbana laIne e pramANe niraMtara smaraNa karanAra-dhyAna karanAra yogI grAhya-grAhaka vinAnuM tanmayapaNuM pAme che. (172) bhAvArtha - niraMjana paramAtmA siddha svarUpanuM avalaMbana laI niraMtara lAMbA vakhata sudhI smaraNa karatAM te siddhanA svarUpamAM AtmAne magna karatAM athavA AtmAmAM siddha svarUpane anubhavatAM tadAkAra sthiti thaI jAya che. A sthitimAM grAhya-grahaNa karavA lAyaka ane grahaNa karanAra Avo bheda raheto nathI, paNa te smaraNa ke dhyAnanA vakhatamAM ekarasatadAkAra-tanmayapaNe yogIne prApta thAya che. (172) tanmaya thavAnuM kAraNa batAve che. gAthArtha - pUrNa zuddha svarUpa AtmA sivAya bIjuM koI zaraNa AlaMbana jene rahela nathI tevo (nirAlaMbana thayelo) yogI te siddha svarUpamAM tevI rIte lIna thAya che ke dhyAtA ane dhyAna bannenA abhAve dhyeyanI sAthe ekabhAvane pAme che. (173) bhAvArtha - jyAre te siddhasvarUpanA dhyAnamAM yogI magna thAya che-ekarUpa thAya che-grahaNa karanAra ane grahaNa karavA lAyaka AvA bhedo paNa laya pAmI jAya che-dhyAna karanAra ne dhyAnI e banneno abhAva thaI jAya che tyAre te taddana nirAlaMbana thaI jAya che. lIdheluM AlaMbana ane "huM dhyAna karanAra" AvI vRttiono paNa vilaya thaI jAya che-AtmAmAM laya thaI jAya che, tyAre te dhyAna karanAra AtmA-yogI potAnuM dhyeya je siddha paramAtmA tenI sAthe ekabhAva pAmI jAya che. tenAthI koI paNa rIte judo paDI zakato nathI athavA dhyAtA
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 cAra prakAranuM zukaladhyAna pote beya svarUpa banI jAya che. (173) te vakhatanI sthiti kevI thAya che? gAthArtha - je paramAtmA che te huM chuM ane je huM chuM te paramezvara che. mArA vaDe upAsanA (dhyAna) karavA lAyaka mArAthI bIjo koI nathI ane mArAthI anya vaDe huM paNa upAsanA karavA yogya judo nathI (mArAthI bIjo mAro upAsya nathI athavA mArAthI bIjA vaDe upAsanA karavAmAM huM judo nathI). (174) bhAvArtha - dhyAna karanAra jyAre jenuM dhyAna kare che tyAre te, te svarUpa thaI rahe che, eTale dhyAtA jyAre dhyeya thaI rahe che tyAre te potAnI sthitino je anubhava kare che te A che ke je paramAtmA che, jenuM huM dhyAna karato hato te paramAtmA to huM pote ja chuM ane huM chuM te paramAtmA ja che. huM jenuM dhyAna karato hato temAM ane mArAmAM koI jAtano taphAvata nathI. ame koI paNa AtmasthitimAM judA paDI zakatA nathI. mAre upAsanA karavA lAyaka mArAthI judo bIjo koI nathI ane mArAthI bIjA vaDe huM paNa koI rIte judo nathI eTale mArAthI anya mArI upAsanA kare tevuM paNa kAMI nathI, kAraNa ke te paNa mArI mAphaka pUrNa svarUpa che. potAnA mULa svarUpanA ajJAnathI ja A upAsya-upAsaka bhAva pragaTa thAya che. sarva jIvAtmAo potAnA ja svarUpane jANe-anubhave to pachI upAsya-upAsaka jevI sthiti ke jarUriyAta rahetI nathI. AtmA potAnA mULa svarUpamAM AvI rahe che tyAre A jagatanA sarva jIvo sattAsvarUpe tene potAnA jevA zuddha bhAse che, arthAt mULa svarUpamAM AvI pahoMcyA pachI upAsya ke upAsaka judA rahetA nathI. upAsya te ja upAsaka banI rahe che. AtmAnI A parama utkRSTa athavA pUrNa dazA che. (174)" (dhyAnadIpikAnA A. zrIkezarasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra.). have zukaladhyAna cAra prakAranuM che. te A pramANe - 1 pRthaphatvavitarkasavicAra, 2 ekatvavitarkaavicAra, 3 sUkSmakriyAapratipAtI ane 4 suparatakriyAanivartI. yogazAstramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - zuladhyAnanA bhedo kahe che -. gAthArtha-TIkArtha:- 1. pRthakRtvavitarka savicAra zukladhyAna, 2. ekatvavitarka avicAra guphaladhyAna 3. sUmakriya apratipAtI suphaladhyAna, 4. bhupatakriya anivartI zukladhyAna. ahIM nAnAtva eTale vividha-judI judI bAbatonI vicAraNA. vitarka eTale zruta-dvAdazAMgIcaudapUrva. vicAra eTale manano vicAra evo artha na karatAM vizeSe karI cAra eTale cAlavuMeka sthitimAMthI bIjI sthitimAM cAlavuM-javuM, te vicAra eTale ke paramANu, caNaka Adi
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 cAra prakAranuM zukaladhyAna padArtha, vyaMjana eTale zabda, yoga eTale mana, vacana, kAyAnI pravRtti, teomAM saMkrAnti teTale teomAM AvI pravezavuM ane nIkaLavuM. (11/5). suphaladhyAnanA prathama bhedanI vizeSa vyAkhyA kahe che - gAthArtha-TIkArya - eka paramANu Adi dravyamAM utpAda, sthiti, vilaya, mUrtatva, amUrtavAdi paryAyonuM dravyArthika-paryAyArthika nayoe karI pUrvagata zrutAnusAre ciMtana karavuM, te ciMtana dravya, vyaMjana eTale zabda ane mana, vacana, kAyAnA yogonA koI paNa yogamAM saMkramaNavALu che. jemake eka dravyanA ciMtanathI tenA zabdanA ciMtana upara AvavuM, zabdaciMtanathI dravya upara AvavuM, manoyogathI kAyayogamAM ke vacanayogamAM AvavuM, evI rIte kAyanA yogathI manoyoga ke vacanayogamAM saMkramaNa karavuM. AvuM ciMtana te guphaladhyAnano prathama bheda che. kaheluM che ke :- "pUrvagata zrutAnusAra eka dravyamAM utpAda, sthiti, bhaMga Adi paryAyonI vividha nayAnusAre vicAraNA karavI ane savicAra eTale artha, zabda ke traNa yogo paikI eka yogathI game te bIjA yogamAM praveza karavo, nIkaLavuM te vicAra. A pramANe rAga-rahita munine pRthaphatva vitarka savicAra zukaladhyAna hoya che." (dhyAnazataka 77-78) prazna karyo ke - padArtha, zabda ke traNe yogomAM saMkramaNa thavAthI mananuM dhairya kevI rIte gaNAya? ane mananI sthiratA vagara dhyAna kevI rIte gaNAya? samAdhAna kare che ke, eka dravya viSayaka mananI sthiratA utpanna thayelI hovAthI dhyAnapaNuM svIkAravAmAM vAMdho nathI. (11/6) zukladhyAnano bIjo bheda kahe che - gAthArtha-TIkArtha :- A ekatvavitarka avicAra nAmanA zukaladhyAnanA bIjA bhedamAM pUrvadhara uttama munivaronAM zrutAnusAra koIpaNa eka ja dhyeya rAkhavAnuM hoya che. paramANu, jIva, jJAnAdi guNa, utpAda Adi koI paNa eka paryAya, zabda ke artha, traNamAMthI koI paNa eka yoga dhyeya tarIke hoya che, paNa judA judA hotA nathI. eka ja dhyeya rAkhavAnuM hovAthI vicaraNa hotuM nathI. padArtha, zabda, traNe yogomAM saMkramaNa na thAya. tevA svarUpavALuM dhyAna te ekatva vitarka avicAra zukladhyAna. kaheluM che ke "pavana vagaranA sthaLamAM rahela surakSita sthira dIpaka samAna niSkapa A dhyAna hoya che. A dhyAnamAM eka dhyeya uparathI potAnI jAtinA ke bIjA koI paNa dhyeya upara javAnuM - vicaraNa hotuM nathI, paNa utpAda, sthiti, bhaMga Adi koI paNa eka paryAyamAM dhyAna hoya, paNa dhyAnAMtaramAM javAnuM na hoya. pUrvagata zratanA AlaMbanathI game te eka dhyAna hoya, paNa vicaraNa na hoya, eTale A dhyAna nirvikalpaka hoya che, A dhyAna bAramA guNasthAnakanA aMta sudhI hoya che. temAM yathAkhyAta cAritra hoya che." (dhyAnazataka-79-80) A baMne bhedomAM zukUlalezyA hoya. (11/7)
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 cAra prakAranuM zukuladhyAna trIjo bheda kahe che - gAthArtha-TIkArtha:- mokSe javAnA atyaMta najIkanA kALamAM sarvajJa kevalI bhagavaMta mana, vacana ane kAyAnI bAdarayoganI pravRttio roke che, mAtra zvAsocchavAsanI sUkSma kriyA rahe che. tethI pAchA pharavAnuM hotuM nathI. e sUkSma kriyA maTIne have kadApi phyUlakriyA thavAnI nathI. mATe tenuM nAma sUkSmakriyA apratipAtI che. AtmA vezyA ane yogarahita banato jAya che. zarIra-pravRttithI AtmA chUTato jAya che. sarve karmo, taijasa-kAzmaNa zarIra, AyuSya, vacana, kAyAthI nirmala AtmA chUTo paDato jAya che. (11/8) suparatakriya anivartAi nAmano cotho bheda kahe che - gAthArtha-TIkArtha:- meruparvatanI mAphaka aDola zailezIkaraNamAM rahelA kevalIne utsannakriya apratipAtI nAmano zukaladhyAnano cotho bheda hoya che. tenuM bIjuM nAma cuparatakriyaanivarti rAkheluM che. (11) cAre prakAramAM yoga-saMkhyAnuM nirUpaNa kare che - gAthArtha-TIkArtha - pahelo pRthaphatvavitarka savicAra nAmano bheda bhaMgika zruta bhaNelAne hoya che ane te mana vagere eka yogavALA ke traNe yogavALAne hoya che. bIjuM etvavitarka avicAra dhyAna, mana vagere yogomAMthI koI paNa eka yogavALAne hoya che, bIjA yogamAM saMkrama thavAno abhAva hovAthI. trIjuM sUkSmakriya anivartIi sUkSma kAyayogamAM hoya, paNa bAkInA vacana ane manoyogamAM hoya nahIM. cothuM vyutsannakriya apratipAtI yogarahita ayogI kevalIone zailezIkaraNamAM rahelAne hoya. mana, vacana, kAyAnA bhedathI yoga traNa prakArano hoya. temAM audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kArmaNa zarIravALA jIvanI vizeSa prakAranI vIryapariNati kAyayoga che. audArika, vaikriya, AhAraka zarIranI vyApArakriyAthI grahaNa karelAM bhASAvargaNAnAM pugala dravyonA TekAthI jIvano vyApAra te vacanayoga che. te ja audArika, vaikriya ane AhAraka zarIranI vyApArakriyAthI grahaNa karelAM manovargaNAnAM dravyonI madadathI jIvano vyApAra, te manoyoga che. (11/10). (saTIka yogazAstranA A. zrI hemasAgarasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) guru pratyeka cAra prakAranA A cAra dhyAnone jANe che. Ama chatrIsa guNothI yukta evA guruno vijaya thAo. (2) Ama pahelI chatrIsI samApta thaI.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyA SaTtrizikA . adhunA dvitIyAM SaTtrizikAM pratipAdayati - mUlam - paNavihasammacaraNavaya-vavahArAyArasamiisajjhAe / igasaMvege a rao, chattIsaguNo gurU jayau // 3 // chAyA - paJcavidhasamyaktvacaraNavrata-vyavahArAcArasamitisvAdhyAyeSu / ekasaMvege ca rataH, SaTtriMzadguNo gururjayatu // 3 // premIyA vRttiH - paJcavidhasamyaktvacaraNavratavyavahArAcArasamitisvAdhyAyeSupaJcavidheSu samyaktveSu, paJcavidheSu caraNeSu, paJcavidheSu vrateSu, paJcavidheSu vyavahAreSu, paJcavidheSu AcAreSu, paJcavidhAsu samitiSu, paJcavidheSu svAdhyAyeSu ca, ekasaMvege - ekasmin saMvege, caH samuccaye, rataH - magnaH, itthaM SaTtriMzadguNo gururjayatviti zabdArthaH / bhAvArthastvayam-samyaktvaM jinoktatattvazraddhAnarUpam / tatpaJcavidham tadyathA - 1 kSAyikaM, 2 kSAyopazamikaM, 3 vedakaM, 4 aupazamikaM 5 sAsvAdanaJca / tatra kSAyikaM samyaktvaM darzanamohanIyakarmaNaH kSayeNa nirvRttam / yaduktaM zrIvizeSAvazyakabhASye maladhArizrIhemacandrasUrinirmitataTTIkAyAJca - 'khINe daMsaNamohe tivihammi vi khAiyaM hoi // 533 // (chAyA- kSINe darzanamohe trividhe'pi kSAyikaM bhavati // 533 // ) vRttiH - anantAnubandhikaSAyacatuSTayakSayAnantaraM mithyAtva-mizra-samyaktvapuJjalakSaNe trividhe'pi darzanamohanIye sarvathA kSINe kSAyikaM samyaktvaM bhavatIti / .. // 533 // ' tatra darzanamohanIyakSapaNAyAH svarUpamevaM pratipAditaM karmaprakRtigatopazamanAkaraNe
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaM samyaktvam 209 mahopAdhyAyazrIyazovijayakRtataTTIkAyAJca 'dasaNamohe vi tahA kayakaraNaddhA ya pacchime hoi / jiNakAlago maNusso paTThavago aTThavAsuppi // 32 // (chAyA- darzanamohe'pi tathA kRtakaraNAddhAyAM pazcime bhavati / jinakAliko manuSyaH prasthApako 'STavarSopari // 32 // ) vRttiH - atha darzanamohanIyakSapaNAvidhimAha - iha darzanamohanIyakSapaNAyA Arambhako manuSyo jinakAlako-jinakAlasambhavI, jinakAlazca prathamatIrthaGkaviharaNakAlAdirjambUsvAmikevalotpattiparyavasAno jJAtavyaH / tathA varSASTakasyopari vartamAno vajrarSabhanArAcasaMhananazca bhavati / darzanamohe'pi ca kSapaNA tathaiva vaktavyA yathA praagnntaanubndhinaamuktaa| itthaM sAmAnyenAtidiSTe'pi ya iha vizeSaH sa ucyate-iha darzanamohanIyakSapaNAyodyato yathApravRttAdIni trINi karaNAni karoti, tAni ca prAgiva vaktavyAni, navaramapUrvakaraNasya prathamasamaya evAnuditayomithyAtvasamyaGmithyAtvayordalikaM guNasaGkrameNa samyaktve prkssipti| udvalanAsaGkramamapi tayorevamArabhate-prathamaM sthitikhaNDaM bRhattaramudvalayati, tato dvitIyaM vizeSahInaM, tato'pi tRtIyaM vizeSahInaM, evaM tAvadvAcyaM yAvadapUrvakaraNacaramasamayaH / apUrvakaraNaprathamasamaye ca yatsthitikarmAsIttattasyaiva caramasamaye saGkhyeyaguNahInaM jAtam / evaM sthitibandho'pi veditavyaH, apUrvakaraNasya prathamasamaye yAvAn sthitibandha AsIttadapekSayA tasyaivApUrvakaraNasya caramasamaye saGkhyeyaguNahIno bhavatItyarthaH / tato'nivRttikaraNe pravizati / tatra ca praviSTaH san prathamasamayAdevArabhyApUrvAM guNazreNimapUrvaM sthitighAtamapUrvaM rasaghAtamapUrvaM ca sthitibandhaM kartumArabhate, anivRttikaraNaprathamasamaya eva ca darzanatrikasya dezopazamanAnidhattinikAcanA vyavacchidyante, dezopazamanAdInAM trayANAM karaNAnAM naikamapi darzanatrikasya tataH prabhRti pravartate ityarthaH / kiJca tattrayasya sthitisatkarmAnivRttikaraNaprathamasamayAdArabhya sthitighAtAdibhirghAtyamAnaM sthitikhaNDasahasreSu gateSvasajJipaJcendriyasthitisatkarmasamAnaM bhavati / tataH sthitikhaNDasahasrapRthaktve gate sati caturindriyasthitisatkarmasamAnaM bhavati / tato'pi tAvanmAtreSu khaNDeSu gateSu trIndriyasthitisatkarmasamAnaM, tato'pi tAvanmAtreSu khaNDeSu gateSu dvIndriyasthitisatkarmasamAnam, tato'pi tAvanmAtreSu khaNDeSu gateSvekendriyasthitisatkarmasamAnaM bhavati / tato'pi tAvanmAtreSu khaNDeSu gateSu palyopamamAtrapramANaM bhavati / etacca cUrNikRnmatenoktam / paJcasaGgrahakRnmate tu palyopamasaGkhyeyabhAgamAtraM, taduktaM paJcasaGgrahe -
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 "ThiikhaNDasahassAI ekkekke antarammi gacchanti / paliovamasaMkhaMse daMsaNasaMte tao jAe // 1 // " paJcavidhaM samyaktvam (chAyA- sthitikhaNDasahasrANi ekaikasmin antare gacchanti / palyopamasaGkhyeyAMzaH darzanaM zAntaM tato jAtam // 1 // ) ityAdi / 'ekaikasminnantare' iti-asaJjJipaJcendriyacaturindriyAdisamAnasthitisatkarmabhavanAnAmapAntarAle, tata ekaM saGkhyeyatamaM bhAgaM muktvA zeSaM sarvamapi trayANAmapi darzanamohanIyAnAM vinAzayati, tatastasyApi prAgmuktasya saGkhyeyatamabhAgasyaikaM saGkhyeyabhAgaM muktvA zeSAn saGkhyeyAn bhAgAn vinAzayati, evaM sthitighAtAH sahasrazo vrajanti, tadanantaraM ca mithyAtva - syAsaGkhyeyAn bhAgAn, samyaktvasamyaGmithyAtvayostu saGkhyeyAn bhAgAn khaNDayati / anena vidhinA sthitikhaNDeSu prabhUteSu parigaliteSu satsu mithyAtvamudayAvalikArahitaM sakalamapi kSINaM, AvalikAmAtraM tu tiSThati / samyaktvasamyaGmithyAtvayostu palyopamAsaGkhyeyabhAgamAtrazeSIbhUtaM tiSThati / amUni ca sthitikhaNDAni khaNDyamAnAni mithyAtvasatkAni samyaktvasamyagmithyAtvayoH prakSipati, samyaGmithyAtvasatkAni samyaktve, samyaktvatkAni tvadhastAtsvasthAne iti / yadapi mithyAtvadalikamAvalikAmAtramuddharitaM tiSThati tadapi stibukasaGkrameNa samyaktve prakSipati, tadanantaraM samyaktvasamyagmithyAtvayorasaGkhyeyAn bhAgAn khaNDayatyekaM muJcati, tatastasyApyasaGkhyeyAn bhAgAn khaNDayatyekaM muJcati, evaM katipayeSu sthitikhaNDeSu gateSu samyaGmithyAtvamAvalikAmAtraM tiSThati, tadAnIM ca samyaktvasthitisatkarmASTavarSapramANaM bhavati / sa cASTavarSapramANasamyaktvasatkarmA nizcayanayamatena sakalapratyUhavilayAddarzanamohanIyakSapaka ucyate / tato nizcayanayAbhimatakSapakatvabhavanAdUrdhvaM samyaktvasya sthitikhaNDamantarmuhUrttapramANamutkirati ghAtayatItyarthaH, taddalikaM tUdayasamayAdArabhya prakSipati, taccaivam-udayasamaye stokaM, tato dvitIyasamaye'saGkhyeyaguNaM, tato'pi tRtIyasamaye'saGkhyeyaguNaM, evaM tAvadvAcyaM yAvadguNazreNIziraH, tata UrdhvaM vizeSahInaM vizeSahInaM tAvadyAvaccaramA sthitiH, tato dvitIyaM sthitikhaNDamantarmuhUrtapramANaM pUrvasmAdasaGkhyeyaguNamutkirati, utkIrya ca prAguktaprakAreNodayasamayAdArabhya nikSipati, evaM pUrvasmAtpUrvasmAdasaGkhyeyaguNAnyAntarmauhUrttikAnyanekAni sthitikhaNDAnyutkirati nikSipati ca tAvadyAvadvicaramaM sthitikhaNDam / dvicaramAcca sthitikhaNDAdantimaM sthitikhaNDaM saGkhyeyaguNaM, tasmi~zcAntime sthitikhaNDe khaNDyamAne saGkhyeyabhAgaM guNazreNyAH khaNDayati, anyAzca taduparitanIH saGkhyeyaguNAH sthitIH tAvanmAnatvAdeva caramakhaNDasya, utkIrya ca taddalika
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaM samyaktvam 211 mudayasamayAdArabhyAsaGkhyeyaguNanayA prakSipati, tadyathA-udayasamaye stokaM, tato dvitIyasamaye'saGkhyeyaguNaM, tato'pi tRtIyasamaye'saGkhyeyaguNaM, evaM tAvadvAcyaM yAvad-guNazreNIziraH / ata UrdhvaM tUtkIryamANameva dalikaM prApyate, na tatprakSepAdhArabhUtamiti na tat kvApi prakSipati, carame ca sthitikhaNDe utkIrNe satyasau kSapakaH kRtakaraNa iti pribhaassyte| tathA cAha - "kayakaraNaddhAi pacchime hoi|" (chAyA- kRtakaraNAddhAyAM pazcime bhavati / ) pazcime carame khaNDe utkIrNe kRtakaraNAddhAyAM vartate kRtakaraNo bhavatItyarthaH / asyAM ca kRtakaraNAddhAyAM vartamAnaH kazcitkAlamapi kRtvA catasRNAM gatInAmanyatamasyAM gatAvutpadyate / lezyAyAmapi pUrvaM zuklAyAmevAsIt, samprati tvanyatamasyAM gacchati / tadevaM prasthApako manuSyo niSThApakastu catasRSvapi gatiSu bhavatItyAgataH / uktaM ca - "paTThavago u maNUso niTThavago hoi causu vi gaIsu / " (chAyA- prasthApakastu manuSyaH niSThApako bhavati catasRSu api gatiSu / ) yadi punastadAnIM kAlaM na karoti tadA veditasamyaktvazeSaH kSAyikasamyagdRSTiH sannupazamazreNi kSapakazreNiM vA samArohati / tatra yo vaimAnikeSveva baddhAyuSkaH kSINasaptakaH sa upazamazreNimArohati, abaddhAyuSkastu kSapakazreNi, anyagatibaddhAyuSkastu na kAmapi zreNimArabhate zreNikAdivaditi jJeyam / atha kSINasaptako gatyantaraM saGkrAman katitame bhave mokSamupayAti ? ucyate - tRtIye caturthe vA / tathAhi - yadi svarge narake vA gacchati tadA svargabhavAntarito narakabhavAntarito vA tRtIyabhave mokSamupayAti, yadi cAsau tiryakSu manuSyeSu vA madhye samutpadyate tadA'vazyamasaGkhyeyavarSAyuSkeSveva na saGkhyeyavarSAyuSkeSu, tatastadbhavAnantaraM devabhavaM, tasmAcca devabhavAccyutvA manuSyabhavaM tato mokSaM yAtIti caturthabhave mokSagamanam, uktaM ca paJcasaGgrahe - "taiyacautthe tammi va bhavammi sijjhanti daMsaNe khINe / jaM devaNirayasaMkhAucaramadehesu te hu~ti // 1 // " (chAyA- tRtIye caturthe tasmin vA bhave sidhyanti darzane kSINe / yat devanirayAsaGkhyAtAyuSkacaramadeheSu te bhavanti // 1 // )
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaM samyaktvam 212 atra tRtIyabhave mokSagamane devanArakeSu madhye utpattirhetuzcaturthabhave ca mokSagamane'saGkhyeyavarSAyuSkeSUtpattistadbhavamokSagamane ca caramadehatvamiti krameNa yojanIyam / idaM ca prAyovRttyoktamiti sambhAvyate, yataH kSINasaptakasya kRSNasya paJcamabhave'pi mokSagamanaM zrUyate / uktaM ca - 'narayAu narabhavammi devo hoUNa paMcame kappe / tatto cuo samANo bArasamo amamatitthayaro // 1 // " (chAyA - narakAt narabhave devo bhUtvA paJcame kalpe / tatazcyutaH san dvAdazaH amamatIrthakaraH ||1|| ) iti / itthameva duHprasahAdInAmapi kSAyikasamyaktvamAgamoktaM yujyata iti yathAgamaM vibhAvanIyam // 32 // ' kSAyopazamikaM samyaktvamudIrNasya mithyAtvamohanIyasya kSayeNA'nudIrNasyopazamena samyaktvamohanIyasyodayena ca nirvRttam / yadavAci zrIvizeSAvazyakabhASye maladhArizrIhemacandrasUrikRtataTTIkAyAJca 'atha kSAyopazamikamAha - micchattaM jamuiNNaM taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veijjaMtaM khaovasamaM // 532 // (chAyA - mithyAtvaM yadudIrNaM tat kSINamanuditaM copazAntam / mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam // 532 // ) vRtti: - yadudIrNamudayamAgataM mithyAtvaM tad vipAkodayena veditatvAt kSINaM nirjIrNaM, yacca zeSaM sattAyAmanudayAgataM vartate tadupazAntam / upazAntaM nAma viSkambhitodayamapanItamithyAsvabhAvaM ca zeSamithyAtvaM, mithyAtva - mizrapuJjAvAzritya viSkambhitodayaM, zuddhapuJjamAzritya punarapanItamithyAsvabhAvamityarthaH / Aha - yadyevam, azuddha - mizrapuJjadvayarUpasya viSkambhitodayasyaivopazAntasyA'nudIrNatA yujyate, na tu zuddhapuJjalakSaNasyApanItamithyAtvasvabhAvasya, tasya vipAkena sAkSAdanubhUyamAnatvAditi, bhavadbhistu 'aNuiyaM ca uvasaMtaM' iti vacanAd dvisvabhAvamapyupazAntamanudIrNamuktam, tadetat katham ? iti / atrocyate - satyametat, kintvapanItamithyAtvasvabhAvatvAt svarUpeNA'nudayAt tasyA'pyanudIrNatopacAraH kriyate /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaM samyaktvam 213 athavA, anudIrNatvamavizuddhamizrapuJjadvayarUpasya mithyAtvasyaiva yojyate, na tu samyaktvasya, tasyApanItamithyAtvasvabhAvatvalakSaNamupazAntatvameva yojyata ityarthaH / katham ?, iti cet / ucyate - mithyAtvaM yadudIrNamudayamAgataM tat kSINaM, zeSaM tvavizuddha-mizrapuJjadvayalakSaNaM mithyAtvamanudIrNaM 'aNuiyaM ca' iti cazabdasya vyavahitaprayogAt zuddhapuJjalakSaNaM tadupazAntaM ceti - apanItamithyAtvasvabhAvamityarthaH, ityevaM sarvaM susthaM bhavati / tadevamudIrNasya mithyAtvasya kSayaH, anudIrNasya ca ya upazamaH, etatsvabhAvadvayasya yo'sau mizrIbhAva ekatra mithyAtvalakSaNe dharmiNi bhavanarUpastamApannaM mizrIbhAvapariNataM vedyamAnamanubhUyamAnaM truTitarasaM zuddhapuJjalakSaNaM mithyAtvamapi kSayopazamAbhyAM nirvRttatvAt kSAyopazamikaM samyaktvamucyate / zodhitA hi mithyAtvapudgalA atisvacchavastramiva dRSTeryathAvasthitatattvarucyadhyavasAyarUpasya samyaktvasyA''vArakA na bhavanti / ataste'pyupacArataH samyaktvamucyata iti / atrAha - nanUdIrNasya mithyAtvasya kSaye, anudIrNasya copazame kSAyopazamikaM samyaktvamihoktam, prAguktamaupazamikamapi tadevaMvidhameva, tat ko'nayovizeSaH ? / tadetadasamIkSitAbhidhAnam, yato 'mIsIbhAvapariNayaM veijjaMtaM khaovasamaM' iti vacanAdatra kSAyopazamikasamyaktve zuddhapuJjapudgalavedanamuktam, aupazamike tu tat sarvathaiva nAsti, iti mahAn vizeSaH / kiJca, aupazamikasamyaktve mithyAtvaM pradezodayenA'pi na vedyate, atra tu pradezodayena tadapi vedyate / ityalaM prasaGgeneti // 532 // ' anantAnubandhikaSAyamithyAtvamohanIyamizramohanIyeSu kSapiteSu satsu samyaktvamohanIye prabhUtatare kSapite samyaktvamohanIyasya caramAMzasya vedanarUpaM vedakasamyaktvam / yaduktam zrIvizeSAvazyakabhASye maladhArizrIhemacandrasUrikRtataTTIkAyAJca - 'athoktazeSaM vedakaM, kSAyikaM ca samyaktvamekagAthayA prAha - veyayasammattaM puNa savvoiyacaramapoggalAvatthaM / khINe saNamohe tivihammi vi khAiyaM hoi // 533 // (chAyA- vedakasamyaktvaM punaH sarvoditacaramapudgalAvastham / kSINe darzanamohe trividhe'pi kSAyikaM bhavati // 533 // )
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 paJcavidhaM samyaktvam vRttiH - vedayatyanubhavati samyaktvapudgalAniti vedako'nubhavitA, tadanantarabhUtatvAt tatsamyaktvamapi vedakam / athavA, yathA Ahiyata ityAhArakam, tathA vedyata iti vedakam, jIvAdivastubodhaM prati samiti samyag avaiparItyena, aJcati pravartata iti samyak, tasya bhAvaH samyaktvaM, vedakaM ca tat samyaktvaM ca vedakasamyaktvam / tat punaH kSapakazreNiM pratipannasyA'nantAnubandhikaSAyacatuSTayamithyAtvamizrapuJjeSu kSapiteSu, samyaktvapuJjamapyudIryodIryA'nubhUya nirjarayato niSThitodIraNIyasya sarvoditacaramapudgalAvasthaM bhavati / sarve ca te uditAzca te ca te caramapudgalAzca sarvoditacaramapudgalAste'vasthA svarUpaM yasya tat tathA / idamuktaM bhavati - kSapitaprAyadarzanasaptakasya samyaktvapuJjacaramapudgalagrAsamAtramanubhavato vedakasamyaktvaM bhavati / __ atrAha - nanvevaM sati kSAyopazamikena sahA'sya ko vizeSaH, samyaktvapuJjapudgalAnubhavasyobhayatrApi samAnatvAt ? / satyam, kintvetadazeSoditapudgalAnubhUtimataH proktam, itarattUditA'nuditatatpudgalasya, etanmAtrakRto vizeSaH, paramArthatastu kSAyopazamikamevedam, caramagrAsazeSANAM pudgalAnAM kSayAt, caramagrAsavatinAM tu mithyAtvasvabhAvApagamalakSaNasyopazamasya sadbhAvAditi / avazyaM cedamaGgIkartavyam, sthAnAntareSu bahuzaH kSAyikaupazamika-kSAyopazamikalakSaNasya trividhasyaiva samyaktvasyA'bhidhAnAt / tatra ca vedakasya kSAyopazAmika evA'ntarbhAvaH, kiyanmAtrabhedena ca bheda evA'GgIkriyamANe audayikasamyaktvasyApi prApteratiprasaGgaH syAditi / anantAnubandhikaSAyacatuSTayakSayAnantaraM mithyAtvamizrasamyaktvapuJjalakSaNe trividhe'pi darzanamohanIye sarvathA kSINe kSAyikaM samyaktvaM bhavatIti / tadevametatsamyaktvapaJcakaparigrahAt samyakzrutam, mithyAtvaparigrahAttu mithyAzrutaM bhavatIti pratipattavyamiti // 533 // ' aupazamikaM samyaktvaM dvividhaM - granthibhedasambhavamupazamazreNisambhavaJca / granthibhedasambhavamaupazamikaM samyaktvaM mithyAtvamohanIyakarmaNa upazamena nivRttam / upazamazreNisambhavamaupazamikaM samyaktvaM darzanamohanIyakarmaNa upazamena nirvRttam / tatra granthibhedasambhavaupazamikasamyaktvasya svarUpamitthaM pratipAditaM SaDazItinAmacaturthakarmagranthavRttau zrIdevendrasUribhiH - 'tathA udIrNasya mithyAtvasya kSaye sati anudIrNasya upazamaH - vipAkapradezavedanarUpasya dvividhasyApyudayasya viSkambhaNaM tena nirvRttamaupazamikam, tacca dvidhA - granthibhedasambhavamupa
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaM samyaktvam zamazreNisambhavaM ca / tatra granthibhedasambhavamevam - iha gambhIrApArasaMsArasAgaramadhyamadhyAsIno janturmithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAn anantaduH khalakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAbhoganirvartitayathApravRttikaraNena " karaNaM pariNAmo'tra " iti vacanAdadhyavasAyavizeSarUpeNA''yurvarjAni jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnaikasAgaropamakoTAkoTIsthitikAni karoti, atra cA'ntare jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmarUpaH karkazanibiDaciraprarUDhagupilavakragranthivad durbhedo'bhinnapUrvo granthirbhavati / taduktam - 'tIe vi thovamitte, khavie itthaMtarammi jIvassa / havai hu abhinnapuvvo, gaMThI evaM jiNA biMti // ( dharmasaM0 gA0 752 ) gaThi tti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThi vva / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo // ' ( vizeSA0 gA0 1195 ) (chAyA - tasyA api stokamAtre kSapite'trAntare jIvasya / bhavati khalu abhinnapUrvo granthirevaM jinA bruvate // granthiriti sudurbhedaH karkazaghanarUDhagUDhagranthiriva / jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH ||) iti / 215 imaM ca granthi yAvad abhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cAvazyakaTIkAyAm - 'abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdya arhadAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAbha iti // ' (patra 76) etadanantaraM kazcideva mahAtmA samAsannaparamanirvRttisukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhayA yathoktasvarUpasya grantherbhedaM vidhAya mithyAtvasthiterantarmuhUrtamudayakSaNAduparyatikramyA'pUrvakaraNAnivRttikaraNalakSaNavizuddhijanitasAmarthyo'ntarmuhUrtakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNAnAmayaM kramaH 'jA gaMThI tA paDhamaM, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // ' ( vizeSA0 gA0 1203 )
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 paJcavidhaM samyaktvam (chAyA- yAvad granthistAvat prathama, granthi samatikrAmato bhaved dvitIyam / anivRttikaraNaM punaH, puraskRtasamyaktve jIve // ) 'gaMThiM samaicchao' tti granthi samatikrAmata:-bhindAnasyeti, 'sammattapurakkhaDe' tti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin, Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / etasmizcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantarmuhUrtapramANA, tasmAdevAntarakaraNAduparitanI zeSA dvitIyA sthitiH / sthaapnaa| tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva / antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya eva aupazamikasamyaktvamavApnoti, mithyAtvadalikavedanAbhAvAt / yathA hi vanadAvAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanavanadAvo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati, tathA ca sati tasyaupazamikasamyaktvalAbhaH / yadAhuH zrIpUjyapAdAH'UsaradesaM davilyaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchassa aNudae, uvasamasammaM lahai jIvo // ' (vizeSA0 gA0 2734) iti / (chAyA- UparadezaM dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH prApya / iti mithyAtvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH // ) vyAvarNitaM granthibhedasambhavamaupazamikasamyaktvam // 13 // ' upazamazreNipratipattukAmo darzanamohanIyamupazamayyaupazamikaM samyaktvaM prApnoti / darzanamohanIyopazamanAyAH svarUpamevaM jJeyaM karmaprakRtigatopazamanAkaraNamahopAdhyAyazrIyazovijayagaNikRtatadvRttibhyAm -- 'ahavA daMsaNamohaM puvvaM uvasAmaittu saamnne| paDhamaThiimAvaliyaM karer3a doNhaM aNudiyANaM // 33 // (chAyA- athavA darzanamohaM pUrvaM upazamayya zrAmaNye / prathamasthitimAvalikAM karoti dvayoranuditayoH // 33 // ) vRttiH - tadevaM darzanamohanIyaM kSapayitvopazamazreNirbhavatIti prakAraH uktaH, atha darzanamohanIyamupazamayyApyupazamazreNipratipattirbhavatIti prakArAntaramAha - athavA iti prakArAntare / iha yadi vedakasamyagdRSTiH sannupazamazreNi pratipadyate tato niyamAddarzanamohanIyatritayaM pUrva
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaM cAritraM 217 mupazamayati, tacca zrAmaNye sthitaH sannupazamayati / tathA cAha - zrAmaNye sthitaH san darzanamohanIyamupazamayyAntarakaraNaM kurvannanuditayomithyAtvasamyaGmithyAtvayoH prathamAM sthitimAvalikAmAtrAM karoti, samyaktvasya cAntarmuhUrtapramANAM, utkIryamANaM ca dalikamantarakaraNasatkaM trayaNAmapi samyaktvaprathamasthitau prakSipati / ayamevAtra vizeSaH / zeSa upazamanAvidhirazeSo'pi prAgvadeva karaNatrayAnugo'vaseyaH / atra mukhaM vyAdAya svapItItyatreva ktvApratyayasya vyatyayena prayoga iti prathamasthitimAvalikAM kRtvA pUrvaM darzanamohanIyamupazamayatIti sammukho'rthaH / antarakaraNapravezasamayAdArabhyAntarmuhUrte'tikrAnte guNasaGkramAvasAne cAtra vidhyAtasaGkramaH samyaktvasya bhavati, vidhyAtasaGkrameNa mithyAtvasamyaGmithyAtvayordalikaM samyaktve pravizatItyarthaH / uktaM ca - "paDhamuvasamaM va sesaM aMtamuhuttAu assa vijjhAo // " (chAyA- prathamopazamaH iva zeSaM antarmuhUrtAt asya vidhyAtaH / ) iti // 33 // ' aupazamikasamyaktvakAle anantAnubandhikaSAyodayena dvitIyaM guNasthAnaM prAptasya jIvasya sAsvAdanaM samyaktvaM bhavati / yadAha SaDazItivRttau - 'tathA "sAsANa" tti sAsAdanaM tatra Ayam - aupazamikasamyaktvalakSaNaM sAdayati - apanayati AsAdanam - anantAnubandhikaSAyavedanam, atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH, 'ramyAdibhyaH' (5-3-126) kartaryanaTpratyayaH, sati hyasmin paramAnandarUpAnantasukhado niHzreyasatarubIjabhUto granthibhedasambhavaupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH SaDbhirAvalikAbhirapagacchatIti, tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanam / yadvA sAsvAdanaM tatra samyaktvalakSaNarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanam, yathA hi bhuktakSIrAnnaviSayavyalIkacittapuruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAsvAdayati tathA'trApi guNasthAne mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittasya puruSasya samyaktvamudvamatastadrasAsvAdo bhavatIti idaM sAsvAdanamucyata iti // 13 // ' -- cAritraM sarvasAvadyayogaviratirUpam / yadAha yogazAstre - 'sarvasAvadhayogAnAM tyAgazcAritramiSyate / ... // 1/18 // ' tat paJcavidham / tadyathA - 1 sAmAyikaM, 2 chedopasthApanIyaM, 3 parihAravizuddhikaM, 4 sUkSmasamparAyaM, 5 yathAkhyAtaJca / uktaJca zrIdevaguptAcAryapraNItazrInavatattvaprakaraNasya zrIabhayadevasUriviracitabhASye yazodevopAdhyAyanirmitataTTIkAyAJca -
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 paJcavidhaM cAritraM 'adhunA caritraM cetyasyAvasarastadvyAcikhyAsurbhASyakRttadbhedapratipAdikAM gAthAmAha - sAmaiyaM cheovaTThavaNaM parihArasuddhiyaM ceva / taha suhumasaMparAyaM, ahakhAyaM paMcamaM caraNaM // 88 // (chAyA- sAmAyikaM chedopasthApanaM parihArazuddhikaM caiva / tathA sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM paJcamaM caraNam // 88 // ) vRttiH - 'sAmaiyaM' iti samo rAgadveSavirahitastasyAyanamayo gamanaM sakalakriyopalakSaNaM caitatsarvaiva kriyA sAdhoraraktadviSTasya nirjarAphaleti samAyaH / yadvA samasyAyo lAbha: karmaparizATanalakSaNaH sa eva sAmAyikaM 'svArthika ikaN' sUtre ca prAkRtatvAt 'sAmaiyaM' iti nirdezaH / tacca prathamAntyatIrthakaratIrthayoritvaraM pravrajyApratipattyanantarAdhItazastraparijJAdhyayanAdeH chedopasthApyasaMyamAropaNe sAmAyikavyapadezavigamAt / madhyamatIrthakaratIrtheSu videhakSetravattiSu ca yAvajjIvikam, tasya pravrajyApratipattikAlAdArabhyAprANoparamamavasthitatvAditi / 'cheovaTThavaNaM' iti cchedazca pUrvasya sAmAnyasAmAyikaparyAyasya cchedanaM pAtanam, upasthApanaM ca vizuddhatarasarvasAvadyayogaviratAvavasthApanaM viviktataramahAvratAropaNaM chedopasthApane, tAbhyAM nirvRttaM pariNAmavizeSarUpaM cAritramabhedopacAravRttyA chedopasthApanam, sUtre ca 'cheovaTThavaNaM' iti prAkRtatvAditi / tadapi sAticArAnaticArabhedAdvidhA / tatra sAticAraM bhagnamUlaguNasya punarvatAropaNe, niraticAraM ca zaikSasyAdhItaviziSTAdhyayanasya madhyamatIrthakaraziSyasya vA caramatIrthakaraziSyatvamupasampadyamAnasya mahAvratopasthApanAyAm, etacca dvividhamapyAdyAntatIrthakaratIrthayoreveti / 'parihArasuddhiyaM ceva' iti pariharaNaM parihAraH parityAgastenopalakSitastapovizeSo'pi parihArastena zuddhirnirmalatA yasya cAritrasya tatparihArazuddhikam, 'ceva' iti cchandaHpUraNe / tatpratipannAnAM ca navako gaNaH, catvAraH parihAriNaH, catvArazcAnuparihAriNaH, kalpasthita eko vAcanAcAryaH, sarve'pi caite yadyapi zrutAdyatizayasamanvitAstathApi rucyA kalpasthita eko vyavasthApyate / tatra ye kAlabhedena vihitaM tapo'nutiSThanti te parihAriNaH, teSAM ca jaghanyamadhyamotkRSTaM grISmakAle caturthaSaSThASTamabhaktalakSaNam, zizire SaSThASTamadazamabhaktarUpam, varSAsu aSTamadazamadvAdazabhaktasvarUpaM tapaH / pAraNake cAcAmlameva, tatsAhAyyakAriNazcAnuparihAriNo niyatAcAmlabhaktAH, kalpasthito'pi niyatAcAmla eva / itthaM ca SaNmAsAn kRtvA parihAriNo'nuparihAritvaM pratipadyante, anuparihAriNazca parihAriNo bhavanti, te'pi SaNmAsAMstattapo vidadhati / pazcAtkalpasthita ekAkyeva SaNmAsAvadhikaM tattapaH pratipadyate, tasya ca tanmadhya evaikaH kalpasthito bhavatyanye
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaM vratam 219 I cAnuparihArakA eko vAnuparihArIti / evaM ca puruSabhedenaitadapi dvidhA - nirvizyamAnakaM nirviSTakAyikaM ca / tatra nirvizyamAnakamAsevyamAnakamupabhujyamAnamityarthaH / nirviSTakAkiM cAsevitamupabhuktaM tatsahayogAttadanuSThAyino'pi nirvizyamAnakA nirviSTakAyikAzcocyante / eSAM caitaccAritramaSTAdazabhirmAsaiH parisamApyate, tatsamAptau ca kecittadeva punaH pratipadyante, kecittu jinakalpamanye svagacchaM vA vizanti / parihAravizuddhikAzca sthitakalpa eva prathamacaramatIrthakaratIrthayoreva na madhyamatIrtheSviti / 'taha suhumasaMparAyaM' iti ' tathA ' samuccaye / sUkSmaH sUkSmakiTTIkRtaH samparAyaH kaSAyo lobhalakSaNo yatra tatsUkSmasamparAyam, tacca saGklizyamAnakavizudhyamAnakabhedAddvidhA / tatropazamazreNyAH pratipatata Adyam, kSapakazreNyupazamazreNyorArohato dvitIyam / kSapakopazamazreNisvarUpaM tu " aNamicchamIsasammaM, aTTha napuMsitthiveyachakkaM ca / pumaveyaM ca khaveI, kohAIe a saMjalaNe // 1 // (vizeSAvazyakabhASyam 1313 ) aNadaMsaNapuMsitthI-veyacchakkaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie sarise sarisaM uvasamei // 2 // " (vizeSAvazyakabhASyam 1284 ) (chAyA- ana-mithyA-mizra - samyaktvaM, aSTa napuMsaka-strIveda-SaTkaM ca / puMvedaM ca kSapayati, krodhAdIMzca saJjvalanAn // 1 // ana-darza-napuMsaka-strIveda - SaTkaM ca puruSavedaM ca / dvau dvAvekAntaritau sadRzau sadRzamupazamayati // 2 // 'ahakhAyaM paMcamaM caraNaM' iti athazabdo yathAzabdArthe, yathAkhyAtaM bhaNitaM bhagavadbhirarhadbhizcAritraM tathA yadbhavati tadathAkhyAtam, kathaM cAkhyAtaM bhagavadbhiH ? iti cedbrUmaH akaSAyaM kaSAyavigamazcaikAdazadvAdazayorguNasthAnakayorupazAntakSINamohalakSaNayorupazAntatvAtkSINatvAcca kaSAyANAM boddhavyaH, etatpaJcamaM caraNaM cAritram / iti gAthArthaH // 88 // ' - vratAni sAdhUnAmavratebhyaH sarvathA viramaNarUpANi mahAvratAni / yaduktam - 'hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvratam // 7 / 1 // ' ( tattvArthA0 ) tAni paJcavidhAni / 1 prANAtipAtaviramaNamahAvrataM, 2 mRSAvAdaviramaNamahAvrataM, 3 adattAdAnaviramaNamahAvrataM, 4 maithunaviramaNamahAvrataM 5 parigrahaviramaNamahAvrataJca / yadAhuH yogazAstre tadvRttau ca tadyathA - - 'ahiMsAsUnRtAsteyabrahmacaryAparigrahAH / paJcabhiH paJcabhiryuktA bhAvanAbhirvimuktaye // 1/19 //
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 paJcavidhaM vratam vRttiH - ahiMsAdayazca paJcApi pratyekaM paJcavidhabhAvanAbhyahitAH santaH svakAryajananaM prati apratibaddhasAmarthyA bhavantIti paJcabhirityAdhuktam // 1/19 // prathamaM mUlaguNamAha - na yatpramAdayogena jIvitavyaparopaNam / trasAnAM sthAvarANAM ca tadahiMsAvrataM matam // 1/20 // vRttiH - pramAdo'jJAnasaMzayaviparyayarAgadveSasmRtibhraMzayogaduSpraNidhAnadharmAnAdarabhedAdaSTavidhaH / tadyogAttrasAnAM sthAvarANAM ca jIvAnAM prANavyaparopaNaM hiMsA / tanniSedhAdahiMsA prathama vratam // 1/20 // dvitIyamAha - priyaM pathyaM vacastathyaM sUnRtavratamucyate / tattathyamapi no tathyamapriyaM cAhitaM ca yat // 1/21 // vRttiH - tathyaM vaco'mRSArUpamucyamAnaM sUnRtavratamucyate / kiMviziSTaM tathyaM ? priyaM pathyaM ca, tatra priyaM yat zrutamAtraM prINayati, pathyaM yadAyatau hitam / nanu tathyamevaikaM vizeSaNamastu satyavratAdhikArAt priyapathyayostu ko'dhikAra: ? ata Aha - tattathyamapIti vyavahArApekSayA tathyamapi yadapriyaM yathA cauraM prati caurastvaM kuSThinaM prati kuSThI tvamiti tadapriyatvAnna tathyam / tathyamapyahitaM yathA mRgayubhiH pRSTasyAraNye mRgAn dRSTavato mayA mRgA dRSTA iti tajjantughAtahetutvanna tathyam // 1/21 // tRtIyamAha - anAdAnamadattasyAsteyavratamudIritam / bAhyAH prANA nRNAmartho haratA taM hatA hi te // 1/22 // vRttiH - vittasvAminA adattasya vittasya yadanAdAnaM tadasteyavatam / tacca svAmijIvatIrthakaragurkhadattabhedena caturvidham / tatra svAmyadattaM tRNopalakASThAdikaM tatsvAminA yadadattam / jIvAdattaM yatsvAminA dattamapi jIvenAdattaM yathA pravrajyApariNAmavikalo mAtApitRbhyAM putrAdirgurubhyo dIyate / tIrthakarAdattaM yattIrthakaraiH pratiSiddhamAdhAkarmikAdi gRhyate / gurvvadattaM nAma svAminA dattamAdhAkammikAdidoSarahitaM gurUnananujJApya yadgRhyate / nanvahiMsAparikaratvaM sarvavratAnAmadattAdAne tu keva hiMsA yenAhiMsAparikaratvaM syAdityuktaM bAhyAH prANA ityAdi / yadi steyasya prANaharaNasvarUpaM mRgyate tadA tadastyeva // 1/22 //
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaM vratam 221 caturthamAha - divyaudArikakAmAnAM kRtAnumatikAritaiH / manovAkkAyatastyAgo brahmASTAdazadhA matam // 1/23 // vRttiH - divi bhavA divyAH te ca vaikriyazarIrasambhavAH / audArikAzca audArikatiryagmanuSyadehaprabhavAste ca te kAmyanta iti kAmAzca teSAM tyAgo'brahmaniSedhAtmakaM brahmacaryavratam / taccASTAdazadhA manasA abrahma na karomi na kArayAmi kurvantamapi paraM nAnumanye / evaM ca vacasA kAyena veti divye brahmaNi nava bhedAH / evamaudArike'pItyaSTAdaza / yadAha - 'divyAtkAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA tadbrahmASTAdazavikalpam // 177 // ' (prazamaratiH) iti // kRtAnumatikAritairiti manovAkkAyata iti ca madhye kRtatvAtpUrvottareSvapi mahAvrateSu sambandhanIyam // 1/23 // paJcamamAha - sarvabhAveSu mUrchAyAstyAgaH syAdaparigrahaH / yadasatsvapi jAyeta mUrcchayA cittaviplavaH // 1/24 // vRttiH - sarvabhAveSu dravyakSetrakAlabhAvarUpeSu yo mUrchAyA gArddhayasya tyAgo na tu dravyAdityAgamAtraM so'parigrahavratam / nanu parigrahatyAgo'parigrahavrataM syAt kiM mUrkhAtyAgalakSaNena tallakSaNena ? ata Aha - yadasatsvapIti / yasmAdasatsvapyavidyamAneSvapi dravyakSetrakAlabhAveSu mUrcchayA cittaviplavaH syAt / cittaviplavaH prazamasaukhyaviparyAsaH / asatyapi dhane dhanagarddhavato rAjagRhanagaradramakasyeva cittasaGklezo durgatipAtanibandhanaM bhavati / satyapi vA dravyakSetrakAlabhAvalakSaNe sAmagrIvizeSe tRSNAkRSNAhinirupadravamanasAM prazamasukhaprAptyA cittaviplavAbhAvaH / ata eva dharmopakaraNadhAriNAM yatInAM zarIre upakaraNe ca nirmamatvAnAmaparigrahatvam / yadAha - 'yadvatturagaH satsvapyAbharaNabhUSaNeSvanabhiSaktaH / tadvadupagrahavAnapi na saGgamupayAti nirgranthaH // 141 // ' (prazamaratiH) yathA ca dharmopakaraNavatAmapi mUrchArahitAnAM munInAM na parigrahagrahitvadoSastathA vatinInAmapi gurUpadiSTadharmopakaraNadhAriNInAM ratnatrayavatInAM, tena tAsAM dharmopakaraNaparigrahamAtreNa mokSApavAdaH pralApamAtram // 1/24 // '
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 paJcavidho vyavahAraH prarUpaNAdiprakAreNa vyavahiyate jIvAdivastvaneneti vyavahAraH / sa paJcavidhaH / tadyathA - 1 AgamavyavahAraH, 2 zrutavyavahAraH, 3 AjJAvyavahAraH, 4 dhAraNAvyavahAraH 5 jItavyavahArazca / uktaJca zrIpuSpamAlAyAM tadvRttau ca - _ 'tatra paJcaprakAravyavahArasvarUpadarzanArthamAha - Agama suya ANA dhAraNA ya jIyaM ca hoi vvhaaro| kevalimaNohicaudasadasanavapuvvAiM paDhamo'ttha // 357 // (chAyA- AgamaH zrutaM AjJA dhAraNA ca jItaM ca bhavati vyavahAraH / kevalimanaavadhicaturdazanavapUrvANi prathamo'tra // 357 // ) vRttiH - vyavahriyante jIvAdayo'neneti vyavahAraH, athavA vyavaharaNaM vyavahAraH mumukSupravRttinivRttirUpastatkAraNatvAt jJAnavizeSA api vyavahAraH, sa paJcabhedaH, tadyathA - Agamyante-paricchidyante padArthA anenetyAgamaH 1, zravaNaM zrUyata iti vA zrutaM 2 AjJAyateAdizyata ityAjJA 3 dharaNaM dhAraNA 4 jIyata iti jItaM 5, tatra prathama AgamavyavahAra: ka ityAha-kevalajJAnaM manaHparyAyajJAnaM avadhijJAnaM caturdaza pUrvANi daza pUrvANi nava pUrvANi eSaH sarvo'pyAgamavyavahAra ucyata iti gAthArthaH // iha ca yadi kevalI prApyate tadA tasyaivAlocanA dIyate, tadabhAve manaHparyAyajJAninaH, tasyApyabhAve avadhijJAnina ityAdi yathAkramaM vAcyam // 357 // tatra prastutazrutAdivyavahAranirUpaNArthamAha - AyArapagappAI sesaM savvaM suyaM vinniddittuN| desaMtaraTThiyANaM gUDhapayAloyaNA ANA // 360 // (chAyA- AcAraprakalpAdi zeSaM sarvaM zrutaM vinirdiSTam / . dezAntarasthitAnAM gUDhapadAlocanA AjJA // 360 // ) vRttiH - AcAraprakalpo-nizIthastadAdikaM kalpavyavahAradazAzrutaskandhaprabhRtikaM zeSaMzrutaM sarvamapi zrutavyavahAraH, caturdazAdipUrvANAM zrutatvAvizeSe'pyatIndriyArtheSu viziSTajJAnahetutvena sAtizayatvAt kevalAdivadAgamatvenaiva tAni vyapadiSTAni, dezAntarasthitayorguruziSyayogUDhapadAlocanA tvAjJA'bhidhIyate, idamuktaM bhavati-kenApi ziSyeNAlocanAcAryaH sannihito na prApto, dUre tvasau tiSThati, tataH kenacit kAraNena svayaM tAvattatra gantuM na
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidho vyavahAraH 223 zaknoti, agItArthastu kazcittatra gantA vidyate, tasya haste AgamabhASayA gUDhAnyaparAdhapadAni likhitvA yadA ziSyaH prasthApayati gururapi tathaiva gUDhapadaiH prAyazcittaM likhitvA preSayati tadA'sau AjJAlakSaNastRtIyo vyavahAro draSTavya iti gAthArthaH // 360 // dhAraNAvyavahAramAha - gIyattheNaM dinnaM suddhi avadhAriUNa taha ceva / ditassa dhAraNA sA uddhiyapayadharaNarUvA vA // 361 // (chAyA- gItArthena dattAM zuddhi avadhArya tathaiva / / dadato dhAraNA sA uddhRtapadadhAraNarUpA vA // 361 // ) vRttiH - iha kenacidgItArthasaMvignena guruNA kasyApi ziSyasya kvacidaparAdhe dravyAdyapekSayA yA zuddhiH pradattA tAM zuddhi tathaivAvadhArya so'pi ziSyo yadA'nyatrApi tadrUpa eva aparAdhe tathaiva prayuGkte tadA'sau dhAraNA nAma caturtho vyavahAra iSyate, uddhRtapadadharaNarUpA vA dhAraNA, idamuktaM bhavati-vaiyAvRtyakaraNAdinA kazcidgacchopakArI sAdhuH adyApyazeSacchedazrutayogyo na bhavati, tatastasyAnugrahaM kRtvA yadA gururuddhRtAnyeva kAnicit prAyazcittapadAni kathayati tadA tasya teSAM padAnAM dharaNaM dhAraNA'bhidhIyate iti gAthArthaH // 361 // jItavyavahAramAha - davvAi ciMtiUNaM saMghayaNAINa hANimAsajja / pAyacchittaM jIyaM rUDhaM vA jaM jahiM gacche // 362 // (chAyA- dravyAdi cintayitvA saMhananAdInAM hAnimAzritya / prAyazcittaM jItaM rUDhaM vA yat yatra gacche // 362 // ) vRttiH - yeSvaparAdheSu pUrvamaharSayo bahunA tapaHprakAreNa zuddhiM kurvantasteSvapyaparAdheSu sAmprataM dravyakSetrakAlabhAvAn vicintya saMhananAdInAM ca hAnimAsAdya samucitena kenacittapa:prakAreNa yAM gItArthAH zuddhi nirdizanti tat samayaparibhASayA jItamucyate, athavA yad yatra gacche sUtrAtiriktaM kAraNataH prAyazcittaM pravartitaM tattatra rUDhaM jItamucyata iti gAthArthaH // tadevameteSAM paJcAnAM vyavahArANAmanyatareNApi vyavahAreNa yukta eva prAyazcittapradAne gItArtho gururadhikriyate, na tvagItArthaH // 362 // ' AcaraNamAcAraH / sa paJcadhA / tadyathA - 1 jJAnAcAraH, 2 darzanAcAraH, 3 cAritrA
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 paJcavidha AcAraH cAraH, 4 tapaAcAraH 5 vIryAcArazca / yaduktaM zrIdazavaikAlikasUtraniryuktau haribhadrasUrihabdhatadvRttau ca - 'daMsaNanANacaritte tavaAyAre ya viiriyaayaare| eso bhAvAyAro paMcaviho hoi nAyavvo // 181 // (chAyA- darzanajJAnacAritre tapaAcAre ca vIryAcAre / eSa bhAvAcAraH paJcavidho bhavati jJAtavyaH // 181 // ) vRttiH - darzanajJAnacAritrAdiSvAcArazabdaH pratyekamabhisambadhyate, darzanAcAro jJAnAcArazcAritrAcArastapaAcAro vIryAcArazceti / tatra darzanaM samyagdarzanamucyate, na cakSurAdidarzanaM, tacca kSAyopazamikAdirUpatvAdbhAva eva, tatazca tadAcaraNaM darzanAcAra ityevaM zeSeSvapi yojanIyaM, bhAvArthaM tu vakSyati eSa bhAvAcAraH paJcavidho bhavati jJAtavyaH, iti gAthAkSarArthaH // 18 // tatra jJAnAcAra-darzanAcAra-cAritrAcArasvarUpaM SaSThaSaTvizikAvRttau vakSyate / dvAdazavidhaM tapa eva tapaAcAraH / tatsvarUpaM prathamaSaTvizikAvRttau proktam / anigUhitabalavIryasya jJAnAdiSu yathAzakti pravartanarUpo vIryAcAraH / sa manovAkkAyabhedAt trividhaH / tatsvarUpaM paJcatriMzattamaSaTvizikAvRttau vakSyate / samitiH zobhanapravRttirUpA / sA paJcaprakArA / tadyathA - 1 IryAsamitiH, 2 bhASAsamitiH, 3 eSaNAsamitiH, 4 AdAnanikSepaNAsamitiH 5 pariSThApanAsamitizca / yadAhuH puSpamAlAyAM tadvattau ca - 'iriyA bhAsA esaNa AyANe taha pariTuvaNasamiI ... // 170 // (chAyA- IryA bhASA eSaNA AdAnaM tathA pariSThApanasamitiH / .... // 170 // ) vRtiH - samyak - sarvajJapravacanAnusAritayA itiH AtmanazceSTA samitiriti tAntrikI saJjJA, samitizabdasya sarvatra yogAd IraNamIryA-gamanAgamanaceSTA tadviSayA samitirIryAsamitiH, evaM bhASAsamitiH eSaNAsamitiH, 'AyANe' tti ekArasyAlAkSaNikatvAt dezena ca samudAyagamanAd AdAnaM pIThaphalakAdergrahaNaM nikSepaNaM-tasyaiva mocanaM tadviSayA samitirAdAnanikSepaNAsamitiH, tathA pariSThApanasamitirityetAH paJca samitayaH / ' samitInAM svarUpamevaM proktamupadezamAlAyAM tadvRttau ca -
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhA samitiH 225 'sAmpratamenAmeva pratipadaM vyAcaSTe, tatrAdyaM samitipadaM tAzca paJcA'tastAvadAdyAmadhikRtyAha - jugamittaMtaradiTThI, payaM payaM cakkhuNA visohito| avvakkhittAutto, iriyAsamio muNI hoi // 296 // (chAyA- yugamAtrAntaradRSTiH, padaM padaM cakSuSA vizodhayan / avyAkSiptaH AyuktaH, IryAsamitaH muniH bhavati // 296 // ) vRttiH - 'juga' gAhA, yugamAtramantaramantarAlaM yasyAH sA tathA, yugamAtrAntarA dRSTiryasyeti samAsaH / iha cAtidUrAtyAsannanirIkSaNe jantvadarzanayogAtipravRttidoSAdhugamAtrakSetraniyamanaM, padaM padaM cakSuSA vizodhayan pArzvayoH pRSThatazcopayogaM dadannityarthaH, avyAkSiptaH zabdAdiSu rAgadveSAvagacchannAyukto dharmadhyAnopayuktaH san kiM ?, IraNamIryA gamanamityarthaH, tasyAM samyagitaH IryAsamitaH, yathoktagamanAnuSThAyI munirbhavatIti // 296 // adhunA bhASAsamitimurarIkRtyAha - kajje bhAsai bhAsaM, aNavajjamakAraNe na bhAsai ya / vigahavisuttiyapari-vajjio ya jai bhAsaNAsamio // 297 // (chAyA- kArye bhASate bhASAM, anavadyAmakAraNe na bhASate ca / vikathAvizrotasikApari-varjitazca yatiH bhASaNAsamitaH // 297 // ) vRttiH - 'kajje' gAhA, kArye jJAnAdiviSaye bhASate bhASAM, tatrApyanavadyAmapApAm, akAraNe punarniSprayojanaM na bhASate ca na jalpatyeva, ata evAha - vikathA strIkathAdiH, vizrotasikA duSTAntarjalparUpA, tAbhyAM pari samantAd varjito vikathAvizrotasikAparivarjitaH, cazabdAt SoDazavacanavidhijJazca yatiH sAdhuH bhASaNaM bhASaNA vAk tasyAM samito bhASaNAsamita iti // 297 // sAmpratameSaNAsamitimurarIkRtyAha - bAyAlamesaNAo, bhoyaNadose ya paMca sohei / so esaNAi samio, AjIvI annahA hoi // 298 // (chAyA- dvicatvAriMzadeSaNAH, bhojanadoSAMzca paJca zodhayati / sa eSaNAyAM samitaH, AjIvI anyathA bhavati // 298 // )
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 paJcavidhA samitiH vRttiH - 'bAyAla0' gAhA, dvicatvAriMzadeSyate anviSyate piNDo yakAbhistA eSaNA AdhAkarmAdikadoSAH sAmAnyavyutpattyA gRhyante / tatrodgamadoSAH SoDaza te cAmI - 'AhAkammuddesiya-pUiyakamme ya mIsajAe ya / ThavaNA pAhuDiyAe, pAoyarakIyapAmicce // 1 // pariyaTTie abhihaDe, ubbhinne mAlohaDe ya acchijje / aNisiDhejhoyarae solasa piMDoggame dosA // 2 // ' (chAyA- AdhAkarma auddezikaM pUtikarma ca mizrajAtaM ca / sthApanA prAbhRtikA, prAduSkaraNaM krItaM apamityam // 1 // parivartitaM abhihRtaM, udbhinnaM mAlApahRtaM ca Acchedya / anisRSTaM adhyavapUrakaM, SoDaza piNDodgame doSAH // 2 // ) utpAdanAdoSA api SoDaza, te cA'mI - 'dhAI dUinimitte, AjIvavaNImage tigicchA ya / kohe mANe mAyA-lobhe ya havaMti dasa ee // 3 // puci pacchAsaMthava-vijjAmaMte ya cunnajoge y| uppAyaNAi dosA, solasame mUlakamme ya // 4 // ' (chAyA- dhAtrI dUtI nimittaM, AjIvaH vanIpakaH cikitsA ca / krodhaH mAnaH mAyA, lobhazca bhavanti daza ete // 3 // pUrvapazcAtsaMstavaH, vidyA mantrazca cUrNaM yogazca / utpAdanAyAM doSAH, SoDazaH mUlakarma ca // 4 // ) eSaNAdoSAH daza, te caite - 'saMkiyamakkhiyanikkhittapihiyasAhariyadAyagummIse / apariNayalittachaDDiya, esaNadosA dasa havaMti // ' (chAyA- zaGkitaM mrakSitaM nikSiptaM pihitaM saMhRtaM dAyaka unmizram / apariNataM liptaM charditaM, eSaNadoSA daza bhavanti // ) ete sarve'pi mIlitA dvicatvAriMzadeSaNA uktAH makArastvAgamI, tathA bhojanadoSA~zca
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhA samitiH paJca zodhayatyakaraNena muniH, te cAmI - idAnImAdAnanikSepaNAsamitimAha 'saMjoyaNA pamANe iMgAle dhUmakAraNe ceva tti / ' (chAyA- saMyojanA pramANaM aGgAraH dhUmaH kAraNaM caiva iti / ) sa sAdhureSaNAyAM samita ityucyate / AjIvI liGgopajIvako veSaviDambako'nyathA etadvaiparItye bhavati guNazUnyatvAditi // 298 // - puvvi cakkhU parikkhiya, pamajjiDaM jo Thavei giNhai vA / AyANabhaMDanikkhevaNAe samio muNI hoi // 299 // (chAyA - pUrvaM cakSuSA parIkSya pramRjya yaH sthApayati gRhNAti vA / AdAnabhANDanikSepaNAyAM samito munirbhavati // 299 // 227 vRttiH - 'puvi' gAhA, pUrvaM prathamaM 'cakkhu' tti cakSuSA parIkSyA'valokya pradezaM pramRjya rajoharaNena yaH sAdhuH sthApayati bhAjanAdikaM gRhNAti vA tathaiva, sa kim ? AdAnena saha nikSepaNA AdAnanikSepaNA bhANDasyopakaraNasyAdAnanikSepaNA bhANDAdAnanikSepaNA, gAthAyAM tu bhANDazabdasya madhyanipAtaH prAkRtazailyA, tasyAM samito munirbhavati // 299 // adhunA paJcamasamitimadhikRtyAha uccArapAsavaNakhelajalla-siMghANae ya pANavihI / suviveie paese, nisiraMto hoi tassamio // 300 // (chAyA - uccAraprasravaNakhelajallasiGghAnakAMzca prANividhIn / suvivecite pradeze, niHsRjan bhavati tatsamitaH // 300|) vRttiH - 'uccAra0 ' gAhA, uccAraH purISaM, prasravaNaM mUtraM, khelaH zleSmA, jallo dehamalaH, siMhAnako nAsikAmalaH, uccArazca prasravaNaM cetyAdidvandvaH, tAn, cazabdAdatiriktA'zuddhabhaktapAnopakaraNAni ca prANividhIn jantubhedAnanekAkArAn kathaJcidupakaraNAdAvApatitAn suvivecite pradeze niHsRjan pariSThApayan bhavati tatsamitaH pariSThApanAsamita iti / iha ca suvivikte sthAne sthAvarajaGgamajanturahite pradeze iti vaktavye suvivecite yaduktaM
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaH svAdhyAyaH tatsuvivikte'pi svayamasuvivecite cakSuSA rajoharaNena ca pariSThApayanna tatsamita iti jJApanArtham // 300 // ' A-maryAdayA siddhAntoktanyAyena adhyayanaM - paThanaM AdhyAyaH, suSThu - zobhana AdhyAyaH svAdhyAyaH / sa paJcavidhaH / tadyathA 1 vAcanA, 2 pRcchanA, 3 parAvarttanam, 4 anuprekSA 5 dharmakathA ca / uktaJca tattvArthAdhigamasUtre tadbhASye ca zrIumAsvAti vAcakavaryaiH 228 - 'vAcanA- pracchanA - 'nuprekSA -''mnAya - dharmopadezAH // 9 / 25 // bhASyam - svAdhyAyaH paJcavidhaH / tadyathA vAcanA, pracchanaM, anuprekSA, AmnAyaH, dharmopadeza iti / tatra vAcanaM ziSyAdhyApanam / pracchanaM granthArthayoH / anuprekSA granthArthayoreva manasA'bhyAsaH / AmnAyo ghoSavizuddhaM parivarttanaM guNanaM, rUpAdAnamityarthaH / arthopadezo vyAkhyAnaM anuyogavarNanaM dharmopadeza ityanarthAntaram // 9/25 // ' svAdhyAyasya vidhiritthaM jJeyaH - 'palhaTThiyamavaTTaMbhaM, tahA pAyappasAraNaM / vajjijjA vigahaM hAsaM, ahijjaMto sayA suyaM // ' (chAyA - paryastikAmavaSTambhaM, tathA pAdaprasAraNam / vivarjayet vikathAM hAsaM, adhIyAnaH sadA zrutam // ) uttarAdhyayanasUtravRttyoruktam - 'AsaNagao Na pucchijjA, Neva sijjAgao kayA / AmmukuDuo saMto, pucchijjA paMjalIuDa // 1/22 // - (chAyA - Asanagato na pRcchet, naiva zayyAgataH kadA / Agamya utkuTukaH san, pRcchet prAJjalipuTaH // 1/22 // ) vRttiH Asanagata AsanAsIno na pRcchetsUtrAdikamiti zeSaH, naiva zayyAgataH saMstArakasthitastathAvidhAvasthAM vineti gamyate, kadAcidbahuzrutatve'pi, ayaMbhAvaH bahuzrutenApi saMzaye sati praSTavyaM pRcchatA ca guroravajJA na kAryA, sadApi guruvinayasyAnatikramaNIyatvAditi, kiM tarhi kuryAdityAha - ' Agamme 'tyAdi Agamya gurupArzvametya utkuTuko -
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyasya vidhiH 229 muktAsanaH kAraNe pAdapuJchanAdigato vA san pRcchet sUtrAdikamiti zeSaH, prAJjalipuTa: kRtAJjaliriti sUtrArthaH // 1/22 // IdRzasya ziSyasya guruNA yatkAryaM tadAha - evaM viNayajuttassa, suttaM atthaM ca tadubhayaM / pucchamANassa sIsassa, vAgarejja jahAsuaM // 1/23 // (chAyA- evaM vinayayuktasya sUtraM arthaM ca tadubhayam / pRcchamAnasya ziSyasya vyAgRNIyAt yathAzrutam // 1/23 // ) vRttiH - evaM uktanItyA vinayayuktasya sUtraM kAlikotkAlikAdi, arthaM ca tasyaivAbhidheyaM, tadubhayaM sUtrArthobhayaM, pRcchato jJAtumicchataH ziSyasya svayaM dIkSitasyopasampannasya vA vyAgRNIyAtkathayet, yathA yena prakAreNa zrutamAkarNitaM gurubhya iti zeSaH, na tu svabuddhikalpitamiti sUtrArthaH // 1/23 // ' puSpamAlAtadvRttyoruktam - 'akhaliyamiliyAiguNe kAlaggahaNAio vihI sutte / majjaNanisijjaakkhA iccAi kamo tayatthammi // 22 // (chAyA- askhalitAmilitAdiguNe kAlagrahaNAdikaH vidhiH sUtre / mArjanaM niSadyA akSA ityAdiH kramaH tadarthe // 22 // ) vRttiH - zrutajJAnaM dvidhA-sUtrato'rthatazca, tatra sUtre AcArottarAdhyayanAdisambandhini kAlagrahaNAdiko vidhiH, kAlazca samayacayArprasiddhaH kriyAvizeSaH, AdigrahaNAduddezasamuddezAnujJAdividhiparigrahaH, kathambhUte sUtre ityAha - upalazakalAdyAkulabhUbhAge lAGgalamiva skhalati yattat skhalitaM, uccarataH padAdivicchedo yatra na pratIyate tanmilitaM, bhAvapradhAnazcAyaM nirdezaH, tatazcAskhalitaM ca tadamilitamiti askhalitAmilite tayorbhAvo'skhalitAmilitatvaM tadAdiryeSAmahInAkSarAnatyakSaratvAdInAM te'skhalitAmilitatvAdayaH, evambhUtA guNA yatra tattathA tasmin, etacca vizeSaNaM bhaNatA ahInAkSarAskhalitAmilitatvAdiguNayuktaM sUtraM paThanIyamiti vidhireva kathito draSTavyaH, atrAha-hInAkSaratvAdyupete sUtre samuccAryamANe kaH punardoSo yenaivaM tadvarjanamupadizyate, atrocyate, loke'pi tAvadvidyAmantrAdibhirakSarahInatvAdyupetairuccAryamANairvivakSitaphalavaikalyamanarthAvAptizca dRzyate, kiM punaH paramamantrakalpe jinapraNItasUtre, tathA cAnuyogadvAracUrNAvuktam -
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 svAdhyAyasya vidhiH "magahAjaNavayamajhe rAyagihe puravarammi ramaNijje / samavasaraNammi e surehi siri-vIranAhassa // 1 // amaranaratiriyasaMgamasohille tammi seNio rAyA / abhayakumArAijuo samAgao vaMdaNanimittaM // 2 // dhammaM soUNa viNiggayAe parisAe kheyaro ekko / gayaNaMpi kiMpi gaMtuM puNo 2 paDai dharaNIe // 3 // to seNio jiNidaM pucchai kiM esa uppayanivAe / vihuriyapakkho pakkhivva kheyaro kuNai ? jayanAha ! // 4 // aha bhaNai jiNavariMdo akkharamikkaM imassa pamhasiyaM / nahagAmiNI' teNaM gaMtu imo na kkhamo khayaro // 5 // abhayakumAro soUNa bhAsiyaM taM jiNassa to khippaM / gaMtUNa bhaNai khayaraM bho tuha vijjAe pamhaTuM // 6 // lahiUNa akkharamahaM kahemi jai desi maha imaM vijjaM / paDivanne khayareNaM payANusArittaladdhIe // 7 // abhayakumAro taM lahai akkharaM to imassa dAUNa / vijjaM tuTTho khayaro uppaio gayaNamaggammi // 8 // " (chAyA- magadhajanapadamadhye rAjagRhe puravare ramaNIye / samavasaraNe racite suraiH zrIvIranAthasya // 1 // amaranaratiryaksaGgamazobhAvati tasmin zreNiko rAjA / abhayakumArAdiyutaH samAgato vandananimittam // 2 // dharmaM zrutvA vinirgatAyAM parSadi khecaraH ekaH / gaganamapi kimapi gatvA punaH 2 patati dharaNyAm // 3 // tataH zreNiko jinendraM pRcchati, kiM eSa utpAtanipAtAn / vidhuritapakSaH pakSIva khecaraH karoti ? jagannAtha ! // 4 // atha bhaNati jinavarendraH akSaramekaM asya vismRtam / nabhogAminyA tena gantumayaM na kSamaH khecaraH // 5 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyasya vidhiH abhayakumAraH zrutvA bhASitaM tat jinasya tataH kSipram / gatvA bhaNati khecaraM bhoH ! tava vidyAyA vismRtam // 6 // labdhvA akSaramahaM kathayAmi yadi dadAsi mahyaM imAM vidyAm / pratipanne khecareNa padAnusAritvalabdhyA // 7 // abhayakumArastaM labhate akSaraM tataH asmai dattvA / vidyAM tuSTaH khecara utpatito gaganamArge // 8 // tadevaM yathA hInAkSaratayA khecarasya vidyAsAdhyakAryAtipAtaH sampannaH evamatrApyakSarAdihInatAyAmabhidheyabhedaH tadbhedAt kriyAvighAtaH tadvighAte caraNavisaMvAdaH tadvisaMvAde nirvANAbhAvaH tadabhAve ca dIkSAvaiyarthyaM, evamadhikAkSarAdAvapi doSA abhyUhya vAcyAH ityato yathoktaguNairviziSTameva sUtraM paThanIyaM, arthagataM vidhimAha - tasya sUtrasyArthastadarthaH tasmin zrUyamANe mArjanaM, zodhanaM bhuvaH karttavyaM, niSadyA gurorviracanIyA, akSAH candanakAstatsthApanA kAryA ityAdikaH kramo vidhiH, AdizabdAtkRtikarmadAnAdiparigraha iti gAthArthaH // 22 // atha zravaNagatameva vidhimAha - niddAvigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumANapuvvaM uvautterhi suNeyavvaM // 23 // (chAyA- nidrAvikathAparivarjitaiH guptaiH prAJjalipuTaiH / bhaktibahumAnapUrvaM upayuktaiH zrotavyam // 23 // ) vRttiH - pAThasiddhaiva // 23 // punarapi kathambhUtaiH zrotavyamityAha - abhikakhaMtehiM suhAsiyAiM vayaNAI atthasArAI / vimhiyamuhehiM harisAgaehiM harisaM jaNaMtehiM // 24 // 231 (chAyA- abhikAGkSadbhiH subhASitAni vacanAni arthasArANi / vismitamukhaiH harSamAgataiH harSaM janayadbhiH // 24 // ) vRttiH - eSA'pi tathaiva, navaraM harSamAgataiH tenaiva ca harSAgamanenAnyeSAM saMvegakaraNAdinA harSaM janayadbhiH zrotavyam // 24 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 svAdhyAyasya vidhiH evaM ca zRNvadbhirguroratIva paritoSo bhavati, tatazca kimityAha - gurupariosagaeNaM gurubhattIe taheva viNaeNaM / icchyisuttatthANaM khippaM pAraM samuvayaMti // 25 // (chAyA- guruparitoSagatena gurubhaktyA tathaiva vinayena / iSTasUtrArthAnAM kSipraM pAraM samupayAnti // 25 // ) vRttiH - guruparitoSagatena-guruparitoSajAtena satA gurubhaktyA-tatsevArUpayA tathaiva vinayena-AsanapradAnAdirUpeNa, kimityAha - kSipraM zIghramIpsitasUtrArthayoH pAramupayAnti, iti gAthArthaH // 25 // anyatrApyuktam - 'iriaM supaDikkato, pasannacitto a sugu pihiamuho / suttaM dosavimukkaM, sapayaccheyaM guNe niccaM // jiNavarapavayaNapAyaDaNa-pauNaguruvayaNamuNiyasamapuvve / egaggamaNo dhaNiyaM, citte ciMtijja suviyAre // suddhaM dhammuvaesaM, guruppasAeNa sammamavabuddhaM / saparovayArajaNagaM, joggassa kahijja dhammatthI // ' (chAyA- IyA~ supratikrAntaH, prasannacittaH ca suSTha pihitamukhaH / sUtraM doSavimuktaM, sapadacchedaM guNayet nityam // jinavarapravacanaprakaTana-praguNaguruvacanajJAtasarvapUrvaH / ekAgramanA atyantaM, citte cintayet suvicArAn // zuddhaM dharmopadezaM guruprasAdena samyagavabuddham / svaparopakArajanakaM, yogyasya kathayet dharmArthI // ) zrIharibhadrasUriviracitaviMzatirvizikAsu zrIkulacandrasUrikRtatadvRttau coktam - 'atha sUtragrahaNavidhimAha - pattaM pariyAeNaM sugurusagAsAu kAlajogeNa / uddesAikamajuyaM suttaM gejhaMti gahaNavihi // 12/7 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyasya vidhiH (chAyA- paryAyeNa prAptaM sugurusakAzAt kAlayogena / uddezAdikramayutaM sUtraM grAhyamiti grahaNavidhiH // 12/7 // vRttiH - paryAyeNa dIkSAparyAyeNa prAptaM kramAgataM sUtraM pUrvoktasvarUpaM kAlayogena kAlo tripaJcAdivarSalakSaNastadyogena tatsaGgatyA yadi vA padaikadeze padopacArAt kAlagrahaNayogodvahanena sugurusakAzAt suguruH pUrvoktasvarUpo guNagurustasya sakAzAt pAzrvAt uddezAdikramayutam uddezasamuddezAdikramasaGgataM grAhyaM grahItavyam itirnidarzane grahaNavidhiH sUtragrahaNavidhAnamiti // 12/7 // uktaH sUtragrahaNavidhiratha dAnavidhimAha - esu cciya dANavihI navaraM dAyA gurU'tha eyassa / gurudiTTho vA jo akkhayacArittajuttu tti // 12/8 // (chAyA - eSa eva dAnavidhiH kevalaM dAtA gururatha etasya / gurusandiSTo vA yo akSatacAritrayukta iti // 12 / 8) 233 vRtti: - etasya sUtrasya dAnavidhiH prayacchanavidhAnam eSa evAnantaroktaH 'pattaM pariyAeNaM' ityAdireva navaraM prAkRtatvAt kevalaM dAtA prayacchako yaH anirdiSTanAmA akSatacAritrayuktaH akSuNNamahAvratadhAraka eva itizabdo'vadhAraNe sa gururathavA gurusandiSTo vA gurvanujJAtaH sUtradAtA athazabdo vikalpa iti // 12/8 // athArthagrahaNavidhimAha - atthagahaNe u eso vinneo tassa tassa ya suyassa / taha ceva bhAvapariyAgajogao ANupuvvIe // 12/9 // (chAyA - arthagrahaNe tu eSa vijJeyaH tasya tasya ca sUtrasya / tathaiva bhAvaparyAyayogataH AnupUrvyA // 12/9 // vRttiH - tasya tasya cA''vazyakadazavaikAlikAde: sUtrasya pUrvoktasvarUpasya artha - grahaNe abhidheyagrahaNe tuzabdo vizeSe sa ca vakSyata eva eSa vidhiryathA sUtragrahaNe 'pattaM pariyAeNaM' ityAdistathaiva tenaiva prakAreNa AnupUrvyA paripATyA tathAhi - prathamaM tAvadAvazyakaM tato dazavaikAlikaM tata uttarAdhyayanAni tata AcArAGgamityAdirUpayA / atha vizeSamAha - bhAvaparyAyayogato bhAvazca yathA sUtraM tathA sUtrArtho'pi paramamantrarUpa
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 svAdhyAyasya vidhiH ityadhyavasAyaH paryAyazcA'skhalitacAritraparyAyo bhAvaparyAyau tAbhyAM yogataH saGgatyA / 'bhAvaparivAgajogao 'tti pAThAntaramAzritya bhAvaH pariNAmastasya paripAkaH pariNatiH, apariNAmitvAtipariNAmitvaparihAreNa pariNAmitvamityarthastadyogatastatsaGgatyA vidhi : vijJeyo boddhavyaH / ayaM bhAvaH - arthagrahaNe paryAyeNa prApto'pi apariNAmI atipariNAmI cA'yogya iti tatparihAreNa pariNAminyevArthanyAsa iti vidhiH // 129 // arthagrahaNavidhimeva vizeSata Aha - maMDalinisijja akkhAkiikammussagga vaMdaNaM jiTThe / ogo saMvego ThANe pasiNo ya iccAi // 12/10 // (chAyA- maNDalI niSadyA'kSAH kRtikarmotsargo vandanaM jyeSThe / upayogaH saMvegaH sthAne praznazcetyAdi // 12 / 10|) vRttiH - maNDalI sAdhUnAM yathAparyAyaM golAkArAvasthAnaM yatra vA tad vyAkhyAnAdisthAnam / kvacid granthAntare majjana itipAThastathA ca maNDalIsthAnapramArjanam / niSadyA''sanavizeSo gurvAdeH, AdipadAt sthApanAcAryasyA'kSANAM manAguccatarA / akSAH candanakA upanIyante, kvacit 'sikkhA' 'sakkhA' cApapATha iti nAdriyate kRtikarma vandanamAcAryasya / kAyotsargaH anuyogArthamUrdhvasthAnam / jyeSThe jyeSThaviSayaM vandanam, iha bhASamANo bhavati jyeSThaH, na tu paryAyeNa, tato vandeta tameveti / upayoga H samIpayogaH prastAvAcca sUtrArthavyAkhyAnazravaNaviSayaH avitathabhAvaH, etalliGga eva bodhaH paralokapakSapAto bhagavadbahumAnazca / uktaM ca - 'uvaogo puNa ettha viNNeo samIvajogo tti / vihiyakiriyAgao khalu avitahabhAvo u savvattha // 76 // ' ( yogazatakam ) (chAyA - upayogaH punaratra vijJeyaH samIpayoga iti / vihitakriyAgataH khalu avitathabhAvastu sarvatra // 76 // saMvegaH ahobhAvastadabhivyaJjako vA romAJcagadgadadhvanyAdiH / uktaM ca- 'jaha jaha navanavasuamabhigAhai taha taha saMvegamei / ' (chAyA- yathA yathA navanavazrutamabhigAhate tathA tathA saMvegameti / ) sthAne yogyAvasare praznaH pRcchA caH samuccaya AdipadAt pratipraznAdigrahaNamavaseyamiti // 12/10 // ' svAdhyAyasya guNA evaM proktA upadezamAlAyAM tadvRttau ca -
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 svAdhyAyasya vidhiH 'sAmprataM svAdhyAyadvAraM vivarItukAmastadguNAnAcaSTe - sajjhAeNa pasatthaM, jhANaM jANai ya savvaparamatthaM / sajjhAe varseto, khaNe khaNe jAi veraggaM // 338 // (chAyA- svAdhyAyena prazastaM, dhyAnaM jAnAti ca sarvaparamArtham / svAdhyAye vartamAnaH, kSaNe kSaNe yAti vairAgyam // 338 // ) vRttiH - 'sajjhAeNa' gAhA, svAdhyAyena vAcanAdinA kriyamANena prazastaM dharmazuklarUpaM dhyAnaM bhavati, jAnAti ca tatkartA sarvaM paramArthaM samastasyApi jagatastattvaM, svAdhyAye vartamAnaH kSaNe kSaNe yAti vairAgyaM, rAgAdiviSamantrarUpatvAt tasya // 338 // kathaM sarvaparamArthaM jAnAtItyAha - uDDamahatiriyanarayA, joisavemANiyA ya siddhI ya / savvo logAlogo, sajjhAyaviussa paccakkho // 339 // (chAyA- UrdhvamadhastiryagnarakAH, jyotirvaimAnikAzca siddhizca / sarvo lokAlokaH, svAdhyAyavidaH pratyakSaH // 339 // ) vRttiH - 'uDDa0' gAhA, iha yathAsambhavaM padAnAM sambandhAt svAdhyAyavido vAcanAdivedina UrdhvaM vaimAnikAH siddhizca pratyakSA, adho narakAstiryagjyotiSkAH kiM vAnena ? sarvo lokAlokaH svAdhyAyavidaH pratyakSa iti tadupayukto'sau samastArthAn sAkSAdiva pazyatIti bhAvArthaH // 339 // vyatirekamAha - jo niccakAlatava-saMjamujjuo na vi karei sajjhAyaM / alasaM suhasIlajaNaM, na vi taM ThAvei sAhupae // 340 // (chAyA- yaH nityakAlaM tapa:saMyamodhuktaH nApi karoti svAdhyAyam / alasaM sukhazIlajanaM, nApi taM sthApayati sAdhupade // 340 // ) vattiH - 'jo' gAhA, yo nityakAlaM tapaHsaMyamodyataH sadApramAdyapizabdasyeha sambandhAnna karoti svAdhyAyaMsa kimityAha - alasaM karttavyeSu zithilamata eva sukhazIlajanaM sAtalampaTalokaM nApi naiva taM nijaziSyavargAdikaM sthApayati sAdhupade svAdhyAyamantareNa jJAnAbhAvAt, kathaJcit svayamapramAdinA'pi na paratrANaM kartuM zakyamityabhisandhiH // 340 // '
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 ekavidhaH saMvegaH ___ mokSAbhilASarUpaH saMvegaH / uktaJca mUlazuddhiprakaraNavRttau - * 'saMvega' tti saMvegaH mokSAbhilASaH / .... // 10 // ' dharmasaGgrahaNyAmapyuktam - 'NaravibuhesarasokkhaM dukkhaM viya bhAvao u mnnnnNto| saMvegao Na mokkhaM mottUNaM kiMci patthei // 809 // ' (chAyA- naravibudhezvarasaukhyaM duHkhameva bhAvatustu manyamAnaH / saMvegato na mokSaM muktvA kiJcit prArthayati // 809 // yadvA samyaktvapUtAnta:karaNAnAM mokSasAdhakayogeSu mAnasapramodarUpaH saMvegaH / yaduktaM saMvegaraGgazAlAyAm - 'jaha jaha suamavagAhai, aisayarasapasarasaMjuamapuvvaM / taha taha palhAi muNI, navanavasaMvegasaddhAe // 1342 // jaha jaha saMvegaraso, vannijjai taha taheva dhannANaM / bhijjaMti khippaM jalani-mmiyAmakuMbhuvva hiyayAiM // 49 // sAro'vi ya eso cciya, dIharakAlaMpi cinnacaraNassa / jamhA taM ciya kaMDaM, jaM viMdhai lakkhamajjhe vi // 50 // suciraMpi tavaM taviaM, cinnaM caraNaM suaMpi bahu pddhiaN| jai na hu saMvegaraso, tA taM tusakhaMDaNaM savvaM // 51 // taha saMvegaraso jai khaNaM pi na samucchalejja divasaMto / tA vihaleNa kimimiNA, bajjhANuDhANakaTTeNaM // 52 // pakkhaMto mAsaMto, chammAsaMto va vaccharaMto vaa| jassa na sa hojja taM jANa, dUrabhavvaM abhavvaM vA // 53 // ' (chAyA- yathA yathA zrutamavagAhate, atizayarasaprasarasaMyutamapUrvam / tathA tathA prahlAdate muniH, navanavasaMvegazraddhayA // 1342 // yathA saMvegaraso, varNyate tathA tathaiva dhanyAnAm / bhidyante kSipraM jalanirmitAmakumbha iva hRdayAni // 49 //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekavidhaH saMvegaH + sAro'pi ca eSa eva, dIrghakAlamapi cIrNacaraNasya / yasmAt tadeva kANDaM, yat vidhyati lakSyamadhye'pi // 50 // + suciramapi tapaH taptaM, cIrNaM caraNaM zrutamapi bahu paThitam / yadi na khalu saMvegarasaH, tataH tat tuSakhaNDanaM sarvam // 51 // tathA saMvegaraso yadi kSaNamapi na samucchalet divasAntaH / tato viphalena kimanena, bAhyAnuSThAnakaSTena // 52 // pakSAntaH mAsAntaH, SaNmAsAntaH vA vatsarAntaH vA / yasya na sa bhavet taM jAnIhi, dUrabhavyaM abhavyaM vA // 53 // saMvega ekavidhaH / guruH samyaktva - cAritra - vrata-vyavahAra-AcAra samiti - svAdhyAya - saMvegeSu magno bhavati / itthaM SaTtriMzadguNasamRddho gururvijayatAm // 3 // iti dvitIyA SaTtrizikA samAptA / akkhANa rasaNI kammANa, mohaNI taha vayANa baMbhavayaM / guttINa ya maNaguttI cauro dukkhehi jippaMti // 237 indriyomAM rasanendriya, karmomAM mohanIya karma, vratomAM brahmacarya vrata ane guptiomAM managupti - A cAre duHkhethI jItAya che. muttisamaM natthi suhaM, narayasamANaM duhaM mahaM natthi / baMbhasamaM natthi vayaM, sajjhAyasamo tavo natthi // mukti samAna sukha nathI, naraka samAna moTu du:kha nathI, brahmacarya samAna vrata nathI ane svAdhyAya samAna tapa nathI.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjI chatrIsI have bIjI chatrIsI kahe che - zabdArtha - pAMca prakAranA samyaktvamAM, pAMca prakAranA cAritramAM, pAMca prakAranA vratomAM, pAMca prakAranA vyavahAromAM, pAMca prakAranA AcAromAM, pAMca prakAranI samitiomAM, pAMca prakAranA svAdhyAyomAM ane eka saMvegamAM rata - Ama chatrIsaguNovALA guru jaya pAmo. (3) - premIyA vRttino bhAvAnuvAda - samyaktva eTale bhagavAne kahelA tattvonI zraddhA. te pAMca prakAranuM che. te A pramANe - 1 kSAyika, 2 kSAyopazamika, 3 vedaka, 4 aupamika ane 5 sAsvAdana. temAM kSAyika samyaktva darzanamohanIya karmanA kSayathI thayeluM che. zrIvizeSAvazyakabhASyamAM ane maladhArIzrIhemacaMdrasUri mahArAje racela tenI TIkAmAM kahyuM che - gAthArtha - traNe ya prakAranuM darzanamohanIya karma khapI gaye chate kSAyika samyaktva thAya che. (533) TIkArtha - anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyonA kSaya pachI mithyAtvamohanIya puMja, mizramohanIya puMja ane samyaktvamohanIya puMjarUpa traNe prakAranuM darzanamohanIya karma saMpUrNa rIte khapI gaye chate kSAyika samyaktva thAya che...(533)' temAM darzanamohanIyakarmanI kSapaNAnuM svarUpa karmaprakRtinA upazamanAkaraNamAM ane mahopAdhyAyazrIyazovijayajIe racela tenI TIkAmAM A pramANe batAvyuM che - 'have darzanamohanIyanI kSapaNAnI vidhine kahe che - ahIM darzanamohanIyanI kSapaNA zarU karanAra jinakALamAM thayela, ATha varSanI uparanI vayano, vajaRSabhanArAca saMghayaNavALo manuSya che. jinakALa eTale pahelA tIrthaMkaranA vicaraNakALathI mAMDIne jaMbUsvAmIne kevaLajJAna thayuM tyAMsudhIno kALa jANavo. jema pahelA anaMtAnubaMdhInI kSapaNA kahI te ja pramANe darzanamohamAM paNa kSapaNA kahevI. Ama sAmAnyathI atideza karavA chatAM paNa ahIM je vizeSa (phaka) che te kahevAya che - ahIM darzanamohanIyanI kSapaNA mATe taiyAra thayela manuSya yathApravRttakaraNa vagere traNa karaNo kare che. te pahelAnI jema kahevA. pharaka eTalo che ke apUrvakaraNanA pahelA samaye ja udayamAM nahIM Avela mithyAtvamohanIya ane sagmithyAtvamohanIyanuM dalika
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranuM samyaktva 239 guNasaMkramathI samyaktvamohanIyamAM nAMkhe che. temano uddalanAsaMkrama paNa A rIte zarU kare chepahelo sthitikhaMDa moTo uddale che. pachI bIjo vizeSahIna, tenAthI paNa trIjo vizeSahIna, e pramANe apUrvakaraNanA carama samaya sudhI kahevuM. apUrvakaraNanA pahelA samaye je sthitisattA hatI te tenA ja carama samaye saMkhyAtaguNahIna eTale saMkhyAtamA bhAganI thAya che. e pramANe sthitibaMdha paNa jANavo, eTale ke apUrvakaraNanA pahelA samaye jeTalo sthitibaMdha hato tenI apekSAe te ja apUrvakaraNanA carama samaye saMkhyAtaguNahIna eTale saMkhyAtamA bhAgano thAya che. pachI anivRttikaraNamAM praveze che. tyAM pravezIne pahelA samayathI ja mAMDIne apUrva guNazreNi, apUrva sthitighAta, apUrva rasaghAta ane apUrva sthitibaMdha karavAnuM zarU kare che. anivRttikaraNanA pahelA samaye ja darzanatrikanA dezopazamanA-nitti-nikAcanAno viccheda thAya che, eTale ke tyArathI mAMDIne darzanatrikanA dezopazamanA vage2e traNe karaNomAMthI eka paNa pravartatA nathI. vaLI anivRttikaraNanA pahelA samayathI mAMDIne darzanatrikanI sthitisattAno sthitighAta vagere vaDe ghAta thatA thatA hajAro sthitikhaMDo gaye chate darzanatrikanI sthitisattA asaMjJIpaMcendriyanI sthitisattAnI samAna thAya che. tyArapachI ghaNA hajAro sthitikhaMDo gaye chate darzanatrikanI sthitisattA caurindriyanI sthitisattAnI samAna thAya che. tyAra pachI teTalA sthitikhaMDo gaye chate darzanatrikanI sthitisattA teindriyanI sthitisattAnI samAna thAya che. tyArapachI teTalA sthitikhaMDo gaye chate darzanatrikanI sthitisattA beindriyanI sthitisattAnI samAna thAya che. tyArapachI teTalA sthitikhaMDo gaye chate darzanatrikanI sthitisattA ekendriyanI sthitisattAnI samAna thAya che. tyArapachI teTalA sthitikhaMDo gaye chate darzanatrikanI sthitisattA palyopamapramANa thAya che. A cUrNikAranA mate kahyuM che. paMcasaMgrahakAranA mate to palyopamanA saMkhyAtamA bhAga pramANa sthitisattA thAya che. paMcasaMgrahamAM kahyuM che 'eka-eka aMtaramAM hajAro sthitikhaMDo jAya che. tethI darzanatrikanI sattA palyopamano saMkhyAtamo bhAga thaI. (1)' vagere. eka eka aMtaramAM eTale asaMjJI paMcendriya, caurindriya vagerenI samAna sthitisattA thavAnA aMtaramAM. tyArapachI traNe darzanamohanIyano eka saMkhyAtamo bhAga mUkIne bAkInuM badhu nAza kare che. tyArapachI pUrve mUkelA te saMkhyAtamA bhAgano paNa eka saMkhyAtamo bhAga mUkIne bAkInA saMkhyAtA bhAgono vinAza kare che. Ama hajA2o sthitighAto pasAra thAya che. tyArapachI dareka sthitighAtamAM mithyAtvamohanIyanA asaMkhya bhAgono ane samyaktvamohanIya-samyagmithyAtvamohanIyanA saMkhyAtA bhAgono nAza kare che. A vidhithI ghaNA sthitikhaMDo pasAra thaye chate udayAvalikA sivAyanuM badhu ya mithyAtvamohanIya kSaya thaI gayuM, AvalikA jeTaluM bAkI che. samyaktvamohanIya ane sammagmithyAtvamohanIyanI sthitisattA palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI bAkI che. A sthitikhaMDono nAza karatI vakhate mithyAtvamohanIyanA sthitikhaMDo samyaktvamohanIya ane sagmithyAtvamohanIyamAM nAMkhe che, sabhyamithyAtva
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 pAMca prakAranuM samyakta mohanIyanA sthitikhaMDo samyaktvamohanIyamAM nAMkhe che, samyaktvamohanIyanA sthitikhaMDo nIce svasthAnamAM nAMkhe che. mithyAtvamohanIyanuM bAkI raheluM AvalikA pramANa dalika stibukasaMkramathI samyakatvamohanIyamAM nAkhe che. tyArapachI samyakatvamohanIya ane samyamaiithyAtvamohanIyanA asaMkhya bhAgono nAza kare che ane eka asaMkhyAtamo bhAga mUke che. tyArapachI te asaMkhyAtamAM bhAganA paNa asaMkhyabhAgono nAza kare che ane eka asaMkhyAtamo bhAga mUke che. ema keTalAka sthitikhaMDo gaye chate samyamaiithyAtvamohanIya eka AvalikA jeTaluM rahe che. tyAre samyakatvamohanIyanI sthitisattA ATha varSa pramANa che. samyakatvamohanIyanI ATha varSanI sthitisattAvALo te jIva nizcayanayanA mate badhA vidgono nAza thavAthI darzanamohanIyakSapaka kahevAya che. nizcayanayane mAnya darzanamohanIyakSapaka thayA pachI samyakatvamohanIyanA aMtarmuhUrtapramANa sthitikhaMDono ghAta kare che. tenuM dalika udayasamayathI mAMDIne nAMkhe che. te A pramANe - udayasamayamAM thoDuM dalika nAMkhe, tenA karatA bIjA samaye asaMkhyaguNa dalika nAMkhe, tenA karatA paNa trIjA samaye asaMkhyaguNa dalika nAMkhe, ema guNazreNinA zIrSa sudhI kahevuM. tyArapachI caramasthiti sudhI vizeSahIna vizeSahIna dalika nAMkhe. tyArapachI pUrvenA sthitikhaMDa karatA asaMkhyaguNa dalikavALo aMtarmuhUrtapramANa bIjo sthitikhaMDa khAlI kare che ane khAlI karIne pUrve kahyA mujaba udaya samayathI mAMDIne nAMkhe che. A pramANe hicarama sthitikhaMDa sudhI pUrva-pUrvanA sthitikhaMDa karatA asaMkhyaguNa dalitavALA aMtarmuhUrtapramANavALA aneka sthitikhaMDo khAlI kare che ane nAMkhe che. cirama sthitikhaMDa karatA carama sthitikhaMDa saMkhyAtaguNa dalikavALo che. te caramasthitikhaMDano nAza karatA guNazreNino saMkhyAtamo bhAga ane bIjI tenI uparanI saMkhyAtaguNa sthitionA dalikono nAza kare che, kemake carama sthitikhaMDa teTalA pramANavALo ja che. khAlI karIne te dalika udayasamayathI mAMDIne asaMkhyaguNAkAre nAMkhe che. te A pramANe - udayasamayamAM thoDuM, tenA karatA bIjA samaye asaMkhyaguNa, tenA karatA paNa trIjA samaye asaMkhya guNa, ema guNazreNinA zIrSa sudhI kahevuM. tyArapachI khAlI karAtuM dalika ja maLe che, tene nAMkhavAnA AdhArarUpa daliko maLatAM nathI, eTale jIva tene kyAMya nAMkhato nathI. carama sthitikhaMDa khAlI thaI javA para e kSapaka kRtakaraNa ema kahevAya che. kahyuM che - carama sthitikhaMDa khAlI thavA para jIva kRtakaraNAddhAmAM varte che eTale ke kRtakaraNa thAya che." A kRtakaraNAddhAmAM rahelo koIka jIva kALa karIne (mRtyu pAmIne) cAramAMthI koIpaNa eka gatimAM utpanna thAya che. pahelA zuklalezyAmAM ja hato, have koI paNa lezyAmAM jAya che. Ama darzanamohanIyanI kSapaNA zarU karanAra manuSya hoya che ane pUrNa karanAra cAreya gatiomAM hoya che. kahyuM che - "zarU karanAra manuSya hoya che, pUrNa karanAra cAre ya gatimAM hoya che. jo tyAre kALa na kare to samyakatvamohanIyanA bAkInA dalika bhogavIne kSAyikasamyagdaSTi thayo thako upazamazreNi ke kSapakazreNi para caDhe che. temAM jeNe vaimAnikadevanuM ja AyuSya bAMdhyuM hoya
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 pAMca prakAranuM samyaktva te darzana saptakano kSaya thayA pachI upazamazreNi para caDhe che. jeNe AyuSya na bAMdhyuM hoya te darzanasaptakano kSaya thayA pachI kSapakazreNi para caDhe che. jeNe bIjIgatinuM AyuSya bAMdhyuM hoya te zreNikarAjA vagerenI jema koIpaNa zreNine mAMDato nathI ema jANavuM. prazna - darzana saptakano kSaya thayA bAda anya gatimAM jato jIva keTalAmAM bhave mokSe jAya che ? javAba - trIjA ke cothA bhave. te A pramANe - jo svarga ke narakamAM jAya to svargabhava pachI ke narakabhava pachI trIjA bhave mokSe jAya che. jo e tiryaMca ke manuSyamAM utpanna thAya che to asaMkhya varSanA AyuSyavALA tiryaMca-manuSyamAM ja utpanna thAya, saMkhyAtavarSanA AyuSyavALAmAM nahIM. tethI te bhava pachI devabhava, te devabhava pachI cyavIne manuSyabhava pAme che ane tyAMthI mokSe jAya che. Ama cothA bhave mokSe jAya che. paMcasaMgrahamAM kahyuM che - 'darzana saptakano kSaya thavA para trIjA, cothA ke te bhavamAM siddha thAya che, kemake te jIvo deva, nArakI, asaMkhyavarSanA AyuSyavALA manuSya-tiryaMca ane caramazarIrI hoya che. (1)' ahIM trIjA bhave mokSe javAmAM deva-narakamAM thayelI utpatti kAraNa che, cothA bhave mokSe javAmAM asaMkhyavarSanA AyuSyavALA manuSya-tiryaMcamAM thayelI utpatti kAraNa che ane te bhavamAM mokSe javAmAM caramazarI2 kAraNa che ema kramazaH yojanA karavI. A 'moTA bhAge AvuM thAya che' ema vicArIne kahyuM hoya ema saMbhave che, kemake darzana saptakano kSaya thayA pachI kRSNavAsudevanuM pAMcamA bhave paNa mokSamAM javAnuM saMbhaLAya che. kahyuM che - 'narakamAMthI manuSyabhavamAM, pachI pAMcamA devalokamAM deva thaIne tyAMthI cyavIne bAramA amama tIrthaMkara thaze. (1)' duHprasahasUri vagerene AgamamAM kSAyikasamyaktva kahyuM che te A ja rIte ghaTe che ema Agamane anusAre vicAravuM. (32)' kSAyopazamika samyaktva udayamAM AvelA mithyAtvamohanIyanA kSayathI, udayamAM nahIM AvelA mithyAtvamohanIyanA upazamathI ane samyaktvamohanIyanA udayathI thayela che. zrIvizeSAvazyakabhASyamAM ane maladhArI hemacandrasUri mahArAje racela tenI TIkAmAM kahyuM che - 'have kSAyopamika samakitanuM svarUpa kahe che gAthArtha - je udaya pAmeluM mithyAtva hoya tene kSaya karyuM hoya ane nahi udaya pAmeluM (sattAmAM) hoya tene upazamAvyuM hoya, evA mizrabhAve pariNAma pAmIne, je anubhavAtuM hoya te kSAyopazamikasamakita kahevAya che. (532) TIkArtha - je udayamAM AveluM mithyAtva hoya tene vipAkAdivaDe bhogavIne kSINa karyuM hoya ane zeSa sattAmAM 2heluM anudita hoya, tene upazamAvyuM hoya eTale teno udaya aTakAvyo hoya, ane mithyAtvasvabhAva dUra karyo hoya, temAM mithyAtva ane mizrapuMjanI apekSAe teno
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranuM samyaktva 242 udaya aTakAvyo hoya tathA zuddhapuMjanI apekSAe mithyAtva svabhAva dUra karyo hoya te kSayopazama samakita kahevAya che. prazna :- jo ema hoya, to aTakAvelA udayavALA mithyAtvarUpa azuddhapuMja ane mizrapuMja, e benI aTakAvelA udayarUpa upazAntanI ja anudIrNatA thavI ghaTe che, paNa mithyAtvasvabhAva rahita samyaktvamohanIyarUpa zuddhapuMjanI nathI ghaTatI, kemake te zuddhapuMja to vipAkodayavaDe sAkSAt anubhavAya che ane tame to 'udayamAM nahIM AveluM te upazAMta thAya che' ema kahIne banne svabhAvavALA (azuddhapuMjamizrapuMja ane zuddhapuMja) karmo udayamAM nahIM AvelA hovAthI upazAMta kahyA che. tenuM zuM kAraNa ? : uttara H- tAruM kahevuM satya che, parantu mithyAtva svabhAva rahita zuddhapuMjano potAnA svarUpe (mithyAtvarUpe) udaya nahi thato hovAthI, tene viSe anudIrNatAno upacAra karyo che. athavA azuddha ane mizrapujarUpa e be mithyAtvanuM ja anudIrNapaNuM samajavuM, paNa zuddhapuMjarUpa samyaktvamohanIyanuM nahi, kemake te to mithyAtvasvabhAva rahita hovAthI upazAMta ja che. udayamAM AvelA mithyAtvano kSaya thayo che ane zeSa rahela je azuddha tathA mizrapuMja lakSaNavALuM mithyAtva teno anudaya hovAthI te upazAMta che ane zuddhapujarUpa mithyAtva dUra karelA mithyAtva svabhAvavALuM hovAthI upazAMta thayeluM che. Ama sarva sArI rIte rahela che. e rIte udaya pAmela mithyAtvano kSaya, ane nahi udaya pAmela mithyAtvano upazama. e ubhaya svabhAvano mithyAtva pudgalarUpa dharmImAM je mizrabhAvapaNe pariNAma tene pAmela truTitarasavALo anubhavAtuM je zuddhapuMjarUpa mithyAtva paNa kSaya ane upazama vaDe thayela hovAthI, tene kSAyopazamikasamyaktva kahevAya che. zodhelA mithyAtvanA pudgalo, atyaMta svaccha vasranI jema yathAvasthitatattvarUci adhyavasAyarUpa samyaktvane AvaraNa karanAra thatA nathI, eTalA mATe upacArathI samyaktva kahevAya che. prazna :- udaya pAmelA mithyAtvano kSaya ane nahi udaya pAmelAno upazama, tene tame ahIM kSayopazama samakita kahyuM che ane pUrve upazamasamakita paNa eja pramANe kahyuM che, to pachI e bemAM taphAvata zo ? uttara :- kSayopazamasamakitamAM samyaktvamohanIyarUpa zuddhapuMjanA pudgalo vedAya che, anubhavAya che ane upazamasamakitamAM tema nathI. vaLI upazamasamitamAM pradezodayathI paNa mithyAtva nathI anubhavAtuM ane kSayopazamasamakitamAM to mithyAtva pradezodayathI anubhavAya che. eTale bemAM ghaNo taphAvata che. (532)' (saTIka vizeSAvazyakabhASyanA zAha cunIlAla hakamacaMda kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra)
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranuM samyakta 243 anaMtAnubaMdhI kaSAya, mithyAtvamohanIya ane mizramohanIyano kSaya thaye chate ane samyakatvamohanIya ghaNuM kSaya thaye chate samyakatvamohanIyanA chellA aMzane vedavArUpa vedakasamyakatva che. zrIvizeSAvazyakabhASyamAM ane tenI mAladhArIzrIhemacandrasUrimahArAjakRta TIkAmAM kahyuM che - have vedaka ane kSAyikasamakitanuM svarUpa kahe che. gAthArtha - samyakatvapujanA chellA aMzano je anubhava tene vedasamyakatva kahe che ane (anaMtAnubaMdhIcatuSkasahita) traNe darzanamohanIyano kSaya thayA bAda kSAyika samyakatva thAya che. (pa33) TIkArtha - anaMtAnubaMdhIcatuSka, mithyAtva, mizrano kSaya thayA pachI temaja samyakatva puMjano ghaNo bhAga kSaya thayo hoya tyAre tenA chellA aMzane anubhavatAM vedaka samyakta thAya che. prazna - jo ema hoya to, kSAyopathamika samakita ane vedaka samakitamAM zo taphAvata? kAraNa ke ubhayamAM samyakatva pujanA yugalo anubhavAya che. uttara :- vedaka samakitamAM bAkI rahela samasta zuddhapuMjano anubhava thAya che ane kSAyopathamika samyaktvamAM zuddhapuMjanA thoDA pudgalo anubhavAya che. mAtra eTalo ja A bemAM taphAvata che. paramArthathI to vedaka paNa kSAyopathamikasamakita ja che, kemake anubhavAtA chellA aMza sivAyanA sarva pugalono kSaya ane chellA aMzamAM rahelA yugalono mithyAtvabhAva dUra thavA rUpa upazama, ema kSaya ane upazama ubhaya svabhAvathI thatuM hovAthI te kSAyopathamika ja che. vaLI bIje ghaNe sthaLe kSAyika, aupathamika ane kSAyopathamika ema samyatvanA traNa prakAra ja kahyA che. tyAM vedaka samakitano samAveza kSayopazama samakitamAM karyo che, kemake alpa bhedathI bheda mAnavAmAM Ave to audayikasamakita paNa mAnavuM paDe ane tema mAnavAthI ativyApti doSa Ave. mATe e traNa bheda ja mAnavA yogya che. anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyano kSaya thayA bAda mithyAtva, mizra ane sabhyatvarUpa zuddha puMja e trividha darzanamohanIyano sarvathA nAza thavAthI kSAyikasamakita thAya che. A pAMce prakAranA samyaktvamAMthI koI paNa samyakatva dhAraNa karanAra dvArA grahaNa karAyeluM zruta, te samyakzata kahevAya ane mithyAtvI dvArA grahaNa karAyeluM hoya te mithyAzruta kahevAya che. (pa33) (saTIka vizeSAvazyaka bhASyanA zAha cunIlAla hakamacaMda kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra.)
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 pAMca prakAranuM samyakta aupazamika samyakatva be prakAranuM che - graMthIbhedathI thanAruM ane upazamazreNimAM thanAruM. graMthabhedathI thanAruM aupathamika samyakatva mithyAtvamohanIya karmanA upazamathI thAya che. upazamazreNimAM thanAruM aupathamika samyakatva darzanamohanIya karmanA upazamathI thAya che. temAM graMthabhedathI thanArA aupathamika samyakatvanuM svarUpa SaDazIti nAmanA cothA karmagraMthanI vRttimAM zrIdevendrasUri mahArAje A pramANe batAvyuM che - tathA udayamAM AvelA mithyAtvamohanIyano kSaya thaye chate udayamAM nahIM Avela mithyAtvamohanIyano upazama eTale ke vipAkodaya ane pradezodayarUpa banne prakAranA udayane aTakAvavuM, tenAthI thayela samyakatva te aupathamika samyakatva. te be prakAre che - granthIbhedathI thanAruM aupazamikasamyakatva ane upazamazreNimAM thanAruM aupathamikasamyakatva. temAM granthIbhedathI thayela aupathamikasamyaktva A pramANe che - ahIM gaMbhIra ane apAra saMsArasAgaranI madhyamAM rahelo jIva mithyAtvanA kAraNe anaMta pudgalaparAvartI sudhI anaMta duHkho anubhavIne koIka rIte tathAbhavyatvano paripAka thavAthI jema parvata parathI paDatI nadImAM rahela paththara jema athaDAto athaDAto goLa thAya che tema anAbhogathI thayela yathApravRttakaraNa vaDe eTale ke "ahIM karaNa eTale pariNAma' evA vacanathI vizeSa prakAranA adhyavasAya vaDe AyuSya sivAyanA jJAnAvaraNIya vagere badhA karmonI sthiti palyopamano asaMkhyAtamo bhAga nyUna eka koDAkoDI sAgaropama pramANa kare che. e vakhate jIvane karmathI utpanna thayela, rAga-dveSanA gADha pariNAmarUpa, karkaza-gADha-lAMbA samayanI - rUDha thayelI - guMcavALI -vAMkI gAMTha jevI, duHkhethI bhedI zakAya evI, pUrve nahIM bhedelI gAMTha thAya che. kahyuM che - "tene paNa thoDuM khapAve chate e vakhate jIvane pUrve nahIM bhedAyela gAMTha thAya che ema jinezvaro kahe che." (dharmasaMgraha gAthA 752) "gAMTha eTale khUba ja muzkelIthI bhedAya tevo, karkaza-gADha-rUDha-gUDha gAMTha jevo, karmathI pedA thayelo jIvano rAga-dveSano gADha pariNAma." (vizeSAvazyakabhASya gAthA 1195) A gAMTha sudhI abhavya jIvo paNa yathApravRttikaraNa vaDe karma khapAvIne anaMtavAra Ave che. AvazyakanI TIkAmAM kahyuM che - "yathApravRttikaraNathI gAMThane pAmIne arihaMta vagerenA aizvaryane jovAthI ke bIjA kAraNa pravartatA koIka abhavyane paNa zrutasAmAyikano lAbha thAya che, bAkInA sAmAyikono lAbha thato nathI.' AnA pachI jenuM paramanirvANanuM sukha najIkamAM che evA, jeno ghaNo ane duHkhethI nivArI zakAya tevo vIryano vistAra ullasita thayo che evA koIka ja mahAtmA tIkSNa kuhADInI dhAra jevI zreSTha vizuddhithI kahelA svarUpavALI gAMThane bhedIne apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa rUpa vizuddhithI pedA thayela sAmarthyavALo thaIne udayasamayanI upara rahela mithyAtvamohanIyanI aMtarmuhUrtapramANa sthitine oLaMgIne aMtarmuhUrtakALapramANavALu te
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranuM samyakta 245 pradezamAM rahelA bhogavavA yogya dalikonA abhAvarUpa aMtarakaraNa kare che. ahIM yathApravRttikaraNa, apUrvakaraNa ane anivRttikaraNano A krama che - "jyAM sudhI gAMTha hoya che tyAM sudhI paheluM yathApravRttikaraNa hoya che, gAMThane oLaMgatA eTale ke bhedatA bIjuM apUrvakaraNa hoya che, vaLI jeNe samyakatvane AgaLa karela che eTale ke je najIkamAM samyakatva pAmavAno che evA jIvane anivRttikaraNa hoya che. (vizeSAvazyakabhASya gAthA 1203)" A aMtarakaraNa karyuM chate te mithyAtvamohanIyakarmanI be sthiti thAya che. aMtarakaraNanI nIcenI aMtarmuhUrtapramANa pahelI sthiti. te ja aMtarakaraNanI uparanI bAkInI bIjI sthiti. sthApanA -- temAM pahelI sthitimAM e jIva mithyAtvamohanIyanA dalikone bhogavato hovAthI mithyAdaSTi ja che. aMtarmuhUrtamAM te pahelI sthiti pUrNa thaye chate aMtarakaraNanA pahelA samaye ja jIva aupathamikasamyakatva pAme che, kemake tyAM mithyAtvamohanIyanA dalikono udaya nathI. jema vanano dAvAnaLa pUrve jayAM indhana baLI gayuM che evI bhUmIne ke ukhara bhUmIne pAmIne bujhAI jAya che tema mithyAtvamohanIyanA udayarUpa vanano dAvAnaLa paNa aMtarakaraNane pAmIne bujhAI jAya che. tema thavAthI te jIvane aupathamikasamyakatva maLe che. pUjyapAda jinabhadragaNikSamAzramaNajIe kahyuM che - "vanano dAvAnaLa ukharabhUmine ane baLI gayelA iMdhanavALA dezane pAmIne bujhAI jAya che. e pramANe mithyAtvamohanIyanA anudayamAM jIva upazamasamyakatva pAme che. (vizeSAvazyaka bhASya gAthA 2734) pranthibhedathI thanArA aupazamikasamyatvanuM varNana karyuM. (13) upazamazreNi svIkAranAra darzanamohanIyane upazamAvIne aupathamika samyakatva pAme che. darzanamohanIyanI upazamanAnuM svarUpa karmaprakRtinA upazamanAkaraNa ane mahopAdhyAya zrIyazovijayajIkRta tenI vRttimAMthI A pramANe jANavuM - - "A pramANe darzanamohanIyane khapAvIne upazamazreNi thAya che e prakAra kahyo. have darzanamohanIyane upazamAvIne paNa upazamazreNi maMDAya che e bIjo prakAra kahe che "athavA" zabda bIjA prakArane batAve che. ahIM jo kSAyopathamika samyagdaSTi jIva upazamazreNine mAMDe che to avazya traNa darzanamohanIyane pahelA upazamAve che. te sAdhupaNAmAM rahIne upazamAve che. te kahe che - sAdhupaNAmAM rahelo jIva darzanamohanIyane upazamAvIne aMtarakaraNa karato jIva udayamAM nahIM AvelA mithyAtvamohanIya ane samyugmithyAtvamohanIyanI pahelI sthiti eka AvalikA jeTalI kare che ane samyakatvamohanIyanI pahelI sthiti aMtarmuhUrtapramANa kare che. traNe darzanamohanIyanuM khAlI karAtuM aMtarakaraNanuM dalika samyatvamohanIyanI pahelI sthitimAM nAMkhe che. A ja ahIM vizeSa che. traNa karaNane anusaranArI bAkInI badhI
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 pAMca prakAranuM cAritra upazamanAnI vidhi pUrvenI jema ja jANavI. "mukhane pahoLu karI suve che e vAkyamAM valvI pratyayano vyatyayathI prayoga che. eTale teno artha A rIte thAya - "suIne mukha pahoLu kare che." tema ahIM paNa mULagAthAmAM "pahelA darzanamoha upazamAvIne pahelI sthiti eka AvalikA pramANa kare che ema kahyuM temAM svI pratyayano vyatyayathI prayoga karyo che. tethI artha Avo thAya - "pahelI sthiti eka AvalikA pramANa karIne pahelA darzanamohanIyane upazamAve che.' aMtarakaraNamAM pravezavAnA samayathI mAMDIne aMtarmuhUrta sudhI samyakatvamohanIyamAM guNasaMkrama thAya che, tyArapachI vidhyAtasaMkramathI thAya che, eTale ke mithyAtvamohanIya ane samyamaiithyAtvamohanIyanuM dalika vidhyAtasaMkramathI samyakatvamohanIyamAM nAMkhe che. kahyuM che ke, "bAkInuM prathamaupazamasamyakatvanI jema jANavuM. aMtarmuhUrta pachI eno vidhyAtasaMkrama thAya che." (33). aupathamika samyakatvanA kALamAM anaMtAnubaMdhIkaSAyanA udayathI bIju guNaThANuM pAmelA jIvane sAsvAdana samyakatva hoya che. SaDazItinI vRttimAM kahyuM che - 'tathA sAsAdana samyakatva A pramANe jANavuM - temAM aupazamikasamyakatvarUpa Ayane dUra kare te AsAdana eTale ke anaMtAnubaMdhI kaSAyonA udayane bhogavavo. ahIM pRSodarAdi samAsa thavAthI "gha' zabdano lopa thayo che ane "rAgi:' (pArAzara6) A vyAkaraNanA sUtrathI kartAmAM ane pratyaya lAgyo che. anaMtAnubaMdhIkaSAyano udaya thavAthI parama AnaMda rUpa, anaMtasukha ApanAra, mokSavRkSanA bIja samAna, pranthibhedathI thayela pazamikasamyaktvano lAbha jaghanyathI eka samaya mATe ane utkRSTathI cha AvalikA sudhI dUra thAya che. AsAdanathI sahita hoya te sAsAdana. athavA sAsvAdana samyakatva A pramANe jANavuM - temAM samyatvarUpa rasanA AsvAdanathI sahita hoya te sAsvAdana. jema khAdhelI khIra saMbaMdhI kharAba manavALo puruSa tenA vamana vakhate khIranA rasanA svAdane anubhave che tema A (bIjA sAsvAdanasamyagdaSTi nAmanA) guNaThANe mithyAtvane abhimukha hovAthI samyaktva pratye kharAba manavALo puruSa samyakatvane vamato hovAthI tene anubhave che. tethI A samyaktvane sAsvAdanasamyakatva kahevAya che. (13) cAritra eTale sarva sAvaghayogothI virati. yogazAstramAM kahyuM che, "sarvasAvadyayogono tyAga e cAritra tarIke icchAya che...(1/18)' te pAMca prakAranuM che. te A pramANe - 1 sAmAyika, 2 chedopasthApanIya, 3 parihAravizuddhi, 4 sUkSmasaMparAya ane 5 yathAkhyAta. zrIdevaguptAcAryajIe racela zrInavatattvaprakaraNanA zrIabhayadevasUrijI racita bhASyamAM ane tenI TIkAmAM kahyuM che - have cAritrane kahevAno avasara che. cAritranI vyAkhyA karavAnI icchAvALA
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranuM cAritra 247 bhASyakAra cAritranA bheda batAvanArI gAthAne kahe che - gAthArtha - sAmAyika, chedopasthApana, parihArazuddhika, sUkSmasaM5rAya ane pAMcamu yathAkhyAta cAritra (Ama cAritranA pAMca prakAra che). TIkArya - sama eTale rAga-dveSa vinAno. tenuM gamana eTale ke badhI kriyAo te samAya. rAga-dveSa vinAnA sAdhunI badhI ja kriyA nirjarArUpI phaLavALI che. athavA samano Aya eTale ke karmanirjarArUpa lAbha te samAya. svArthamAM rUnuM pratyaya lAgavAthI samAya e ja sAmAyika. sUtramAM prAkRtapaNAne lIdhe sAmaIya" ema kahyuM che. te sAmAyikacAritra pahelA ane chellA tIrthaMkaranA zAsanamAM Ivara eTale alpakALanuM che, kemake dIkSA lIdhA pachI je zastraparijJA adhyayana vagerene bhaNyo che evA sAdhune chedopasthApanIya cAritranuM AropaNa thatA (vaDIdIkSA thatA, pAMca mahAvrata-rAtribhojanaviramaNavratanuM AropaNa thatA) sAmAyikacAritra nAma cAlyuM jAya che. madhyama bAvIsa tIrthakaronA zAsanamAM ane mahAvidehakSetramAM sAmAyikacAritra jIvanaparyatanuM hoya che, kemake te dIkSA lIdhA bAda maraNa sudhI rahe che. - cheda eTale pUrvenA sAmAnyasAmAyikacAritranA paryAyane kApavuM. upasthApana eTale vadhu vizuddha evA sarvasAvadyayogonI viratimAM sthApana karavuM eTale ke vadhu vizuddha evA mahAvratonuM AropaNa karavuM. cheda ane upasthApana jemAM hoya te chedopasthApana. tenAthI thayeluM vizeSa prakAranA pariNAmarUpa ane upacArathI cAritranA bhedarUpa cAritra te chedopasthApanacAritra. sUtramAM "chevaDhavaNa' kahyuM che te prAkRtapaNAne lIdhe. te paNa sAticAra ane anaticAra ema be prakAranuM che. temAM jeNe mULaguNano bhaMga karyo hoya tene pharI vratonuM AropaNa karAya te sAticAra chedopasthApana cAritra che. nUtana dIkSitane viziSTa adhyayana bhaNyA pachI mahAvratonuM AropaNa karAya te niraticAra chedopasthApana cAritra che. athavA madhyama tIrthaMkaranA ziSya caramatIrthaMkaranuM ziSyapaNuM svIkAre tyAre pharI mahAvratonuM AropaNa karAya te niraticAra chedopasthApana cAritra che. A banne prakAranuM chedopasthApanacAritra pahelA ane chellA tIrthakaronA tIrthomAM ja hoya che. parihAravizuddhikacAritra kahe che - parihAra eTale parityAga. tenAthI yukta evo vizeSa prakArano tapa te paNa parihAra. tenAthI je cAritranI vizuddhi eTale nirmaLatA thAya te parihArazuddhika cAritra. 'veva' zabda chanda pUro karavA mATe che. A cAritrane svIkAranAra navano guNa hoya che. temAM cAra parihArI, cAra anuparihArI ane kalpamAM rahela eka vAcanAcArya che. jo ke A badhA ya atizayazruta bhaNelA hoya che chatAM paNa rucimujaba eka vAcanAcArya sthapAya che. temAM jeo kALanA bhedathI vihita tapane kare che te parihArI. temano tapa A pramANe che -
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 pAMca prakAranuM cAritra kALa tapa jaghanya madhyama utkRSTa unALo cotha chaThTha akma. cha dazama ziyALo comAsu | aTTama dazama aDhama | | dvAdaza | teo pAraNe AyaMbila ja kare. parihArIone sahAya karanArA te anuparihArI. teo roja AyaMbila kare. vAcanAcArya paNa roja AyaMbila ja kare. Ama cha mahinA sudhI karIne parihArIo anuparihArI bane che ane anuparihArIo parihArI bane che. teo paNa che mahinA sudhI tapa kare che. pachI vAcanAcArya ekalA ja cha mahinA sudhI tapa kare che. tenI mATe bAkInAmAMthI eka vAcanAcArya thAya ane zeSa badhA ke eka anuparihArI bane. A parihArazuddhikacAritra puruSanA bhedathI be prakAranuM che - nirvizyamAnaka ane nirviSTakAyika. temAM ArAdhanA karAtuM evuM parihArazuddhika cAritra te nirvizyamAnaka parihArazuddhikacAritra ane ArAdhanA karAyeluM evuM parihArazuddhika cAritra te nirviSTakAyika parihArazuddhikacAritra. A banne prakAranA sahayogathI tene ArAdhanAra mahAtmAo paNa nirvizyamAnaka ane nirviSTakAyika kahevAya che. AmanuM A cAritra aDhAra mahine pUruM thAya che. te pUruM thayA pachI keTalAka pharIthI te ja cAritrane svIkAre che, keTalAka jinakalpane svIkAre che ane keTalAka potAnA gacchamAM praveze che. parihArazuddhika cAritravALA sthitakalpamAM ja hoya che ane pahelA-chellA tIrthaMkaranA zAsanamAM ja hoya che, madhyama tIrthakaronA zAsanamAM nahIM. sUkSmasaMparAyacAritra kahe che - "tathA' zabda samuccaya mATe che. je cAritramAM sUkSma eTale sUkSmakikrirUpa karAyelo saMparAya eTale lobhakaSAya hoya che te sUkSmasaMparAyacAritra. te saMkSizyamAnaka ane vizudhyamAnaka ema be prakAranuM che. temAM upazamazreNithI paDanArAne saMkSizyamAnaka sUkSmasaMparA cAritra hoya che ane kSapakazreNi ke upazamazreNi para caDanArAne vizudhyamAnaka sUkSmasaMparAya cAritra hoya che. kSapakazreNi ane upazamazreNinuM svarUpa A gAthAothI jANavuM - "kSapakazreNimAM anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya, mithyAtvamohanIya, mizramohanIya, samyakatvamohanIya, ATha kaSAya (apratyAkhyAnAvaraNIya 4 ane pratyA khAnAvaraNIya 4), napuMsakaveda, strIveda, hAsya 6, puruSaveda ane saMjavalana krodha vagere cAra kaSAyone kramazaH khapAve che. (1) upazamazreNimAM anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya, traNa darzanamohanIya, napuMsakaveda, strIveda, hAsya 6, puruSaveda ane ekanA aMtare be-be sarakhe
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranA vrato 249 sarakhA kaSAyo (eTale apratyAkhyAnAvaraNIya krodha - pratyAkhyAnAvaraNIya krodha, saMjavalana krodha, apratyAkhyAnAvaraNIya mAna - pratyAkhyAnAvaraNIya mAna, saMjavalana mAna, apratyAkhyAnAvaraNIya mAyA - pratyAkhyAnAvaraNIya mAyA, saMjavalana mAyA, apratyAkhyAnAvaraNIya lobha - pratyAkhyAnAvaraNIya lobha, saMjavalana lobha)ne kramazaH upazamAve. athAkhyAta cAritrane kahe che - "matha' zabda "thA' zabdanA arthavALo che. athAkhyAta eTale yathAkhyAta eTale ke je pramANe arihaMta bhagavaMtoe cAritra kahyuM te pramANe je cAritra che te athAkhyAta cAritra che. prazna - bhagavAne kevuM cAritra kahyuM che? javAba - kaSAyavinAnuM. upazAMtamoha ane kSINamoha nAmanA agyAramA-bAramA guNasthAnakomAM kaSAyono upazama ke kSaya thaI gayo hoya che. tethI kaSAyo vinAnuM athAkhyAta cAritra agyAramA guNasthAnakathI caudamA guNasthAnaka sudhI hoya che. A pAMcamuM cAritra che. (88)' vrata eTale sAdhuonuM avato thakI sarvathA aTakavArUpa mahAvrato. kahyuM che, "hiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigraha thakI virati te vrata che. (7/1)' (tattvArtho)) te vrato pAMca prakAranA che. te A pramANe - 1 prANAtipAtaviramaNamahAvrata, 2 mRSAvAdaviramaNamahAvrata, 3 adattAdAnaviramaNamahAvrata, 4 maithunaviramaNamahAvrata ane 5 parigrahaviramaNamahAvrata. yogazAstramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - pAMca mahAvrato : mahAvrato pAMca prakAranA che. (1) ahiMsA, (2) satya, (3) asteya, (4) brahmacarya ane (5) aparigraha. A pAMceya mahAvratonuM pAlana pAMca pAMca bhAvanAthI yukta karavAmAM Ave to muktine mATe thAya che. (1/19) TIkArya - ahiMsAdika pAMca mahAvratonI darekanI pAMca pAMca bhAvanA che. bhAvanAthI yukta evA mahAvrato potAnA muktiprAptirUpI kAryane avazyaka kare che. (1/19). mULaguNarUpa prathama mahAvrata kahe che - gAthArtha - pramAdanA yogathI trasa ke sthAvara jIvonA prANono nAza na karavo te prathama ahiMsA mahAvrata mAneluM che. (1/20) TIkArtha - pramAda eTale ajJAna, saMzaya, viparyaya, rAga, dveSa, yAda na rahevuM, mana, vacana ane kAyAnA yogonuM pratikULapaNe vartana thavuM ane dharmano anAdara karavo. ema ATha prakArano prasAda kahelo che. tenA yogathI trasa ke sthAvara jIvonAM prANano viyoga karavo, te hiMsA ane te na karavI te ahiMsA. (1/20) bIjuM mahAvrata kahe che -
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranA vrato gAthArtha - priya, hitakArI ane satya vacana bolavuM te sUtRta vrata kahevAya, tathya vacana paNa jo apriya ane ahitakara hoya to te satya vacana na kahevAya. (1/21) 250 TIkArtha - tathya vacana eTale amRSAsvarUpa sAcuM vacana bolavuM te sUnRtavrata kahevAya. tathya vacana kevuM hoya ? priya ane pathya. temAM sAMbhaLatA mAtra je AnaMda Ape te priya ane bhaviSyamAM hitakArI te pathya. ahIM satyavratano adhikAra hovAthI tathya evuM eka vizeSaNa basa che. priya ane pathya evA vizeSaNonI zI jarUra che ? tenuM samAdhAna karatAM jaNAve che - vyavahArathI satya hovA chatAM paNa corane 'tuM cora che.' koDhIyAne 'tuM koDharogavALo' che. ema kahe te apriya hovAthI sAcuM nathI. sAcuM chatAM ahitakara, jema ke zikArIo jaMgalamAM pUche, ke mRgalAo kaI tarapha gayA ? ene kharI hakIkata kahevAthI mRgalAone hiMsA karI mArI nAMkhe, tethI tene satya nathI gaNyuM. (1/21) trIjA mahAvratane kahe che - gAthArtha - dhananA svAmIe nahi Apela vastu grahaNa na karavI, te asteya nAmanuM trIjuM mahAvrata kaheluM che. dhana e manuSyanA bAhya prANo che ane tenuM haraNa karavAthI teonA prANono nAza karyo samajavo. (1/22) TIkArtha - dhananA mAlike ApyA vagara grahaNa karavuM te adattAdAna. 1 svAmI adatta, 2 jIva adatta, 3 tIrthaMkara adatta ane 4 guru adatta ema tenA cAra prakAra che. ghAsa, paththara, kAja vagere tenA svAmIe na ApelA hoya to te svAmIthI adatta. mAlike ApavA chatAM jIva pote na Ape jema ke dIkSAnA pariNAma vagarano jIva hoya tene mAtA-pitA gurune Ape te jIvathI adatta. tIrthaMkaroe pratiSiddha evA AdhAkarmAdi grahaNa karavA, te tIrthaMkarathI adatta. mAlike Apela hoya, AdhAkarmAdi doSa-rahita hoya, paNa gurunI rajA vagara grahaNa kare to te guruthI adatta kahevAya. bAkInA vrato prathama vratanuM rakSaNa karanArAM che. adattAdAnamAM hiMsA kevI rIte thAya ke jethI adattAdAnaviramaNa mahAvratathI tenI rakSA thAya ? tyAre jaNAvyuM ke, dhana e bAhya prANa che. corI karavI te bAhya prANa lIdhA barAbara che. (1/22) cothuM mahAvrata kahe che. gAthArtha - deva saMbaMdhI ane audArika zarIra saMbaMdhI, kAmone mana, vacana ane kAyAthI karavA, karAvavA ane anumodavAnA tyAgarUpa evA aDhAra bhedavALuM brahmavrata kaheluM che. (1/23) TIkArtha - devatAI vaikriya zarIro ane tiryaMco tathA manuSyonA audArika zarIronA
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranA vrato 251 kAmono manathI, vacanathI ane kAyAthI karavA, karAvavA ane anumodavAno tyAga e pramANe aDhAra bhedavALuM kAmanA tyAgarUpa brahmavrata. kahyuM che ke, 'devatAI kAmanA ratisukhathI trividha trividha virati e pramANe nava, tathA audArika saMbaMdhI paNa te ja pramANe nava maLIne aDhAra prakAravALuM brahmavrata che.' (prazamarati 177) karavuM, karAvavuM, anumodavuM, tathA mana, vacana ane kAyAthI A vacalA vratamAM kahevAthI pahelAM ane pachInA mahAvratamAM paNa A bhedo joDavA. (1/23) gAthArtha - sarvapadArtho saMbaMdhI mUrchAno tyAga, te aparigraha vrata che, kemake avidyamAna padArthomAM paNa mUrchA thavAthI citta asthira bane che. (1/24) TIkArtha - dravya, kSetra, kALa ane bhAvarUpa sarva bhAvomAM mUrchA ke Asaktino tyAga, ekalA padArtha mAtrano tyAga nahi, paNa tenI mUrchAno tyAga aparigrahavrata che. zaMkA kare che ke, parigrahano tyAga karyo eTale aparigrahavrata thaI gayuM. mUrhAtyAgarUpa tenuM lakSaNa kema kahyuM ? tenA samAdhAnamAM kahe che ke, avidyamAna dravya, kSetra, kALa ane bhAvamAM mUrchA thavAthI cittanI azAMti thAya che ane asthira cittavALAthI prazamasukhano anubhava karI zakAto nathI. dhana na hovA chatAM dhananI tRSNAvALA rAjagRhInA dramakanI mAphaka cittanI malinatA durgatimAM paDavAnuM kAraNa bane che. dravya, kSetra, kALa, bhAva rUpI sAmagrInI hAjarI chatAM tRSNArUpa kALA sarpanA upadrava vagaranA manavALAone prazamasukhanI prAptithI cittanI pUrNa sthiratA hoya che. A ja kAraNathI dharmopaka2Na dhAraNa karanAra yatione zarI2 ane upakaraNamAM mamatA na hovAthI aparigrahapaNuM jaNAveluM che. kahyuM che ke :- 'jema ghoDAne AbhUSaNo hovA chatAM tene tenI mUrchA hotI nathI, tevI rIte upakaraNavALA nigraMtho paNa temAM rAga karatA nathI.' (prazamarati 141) jevI rIte mUrchA rahita dharmopaka2NavALA munione parigrahadoSa nathI, tevI rIte vrata dhAraNa karanArI paNa gurunA upadeza anusAra dharmopakaraNa dhAraNa karanArI, traNa ratnavALI sAdhvIone paNa parigrahapaNAno doSa nathI. A kAraNathI sAdhvIo mATe 'dharmopakaraNanA parigraha mAtrathI strIone mokSa na hoya.' tema kahevuM te mAtra vAcALatA che. (1/24)' (saTIka yogazAstranA A. zrIhemasAgarasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) prarUpaNA vagere prakAra vaDe jIva vagere vastuno jenAthI vyavahAra thAya che te vyavahAra. te pAMca prakArano che. te A pramANe - 1 AgamavyavahAra, 2 zrutavyavahAra, 3 AjJAvyavahAra, 4 dhAraNAvyavahAra ane 5 jItavyavahAra. zrIpuSpamAlAmAM ane tenI vRttimAM kahyuM che -
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 pAMca prakArano vyavahAra 'pAMca prakAranA vyavahAranA svarUpane batAvavA mATe kahe che - gAthArtha - Agama, zruta, AjJA, dhAraNA ane jIta ema pAMca prakArano vyavahAra che. temAM kevalajJAna, mana:paryavajJAna, avadhijJAna, caudapUrva, dazapUrva ane navapUrva e pahelo Agama vyavahAra che. (357) TIkArtha - jenAthI jIvAdi padArthono vyavahAra karAya te vyavahAra. athavA mumukSuonI pravRtti ane nivRtti e vyavahAra che. vyavahAranuM kAraNa hovAthI (kAraNamAM kAryanA upacArathI) vizeSa prakAranuM jJAna paNa vyavahAra che. te vyavahAra pAMca prakArano che. te A pramANe - Agama, zruta, AjJA, dhAraNA ane jIta. (1) Agama - jenAthI padArthono nirNaya karAya te Agama. (2) zruta - sAMbhaLavuM te zruta. athavA je saMbhaLAya te zruta. (3) AjJA - Adeza karAya te AjJA. (4) dhAraNA - dhArI rAkhavuM te dhAraNA. (5) jIta - je sarvotkRSTatAthI varte te jIta. pAMca prakAranA vyavahAramAM kevalajJAna, mana:paryavajJAna, avadhijJAna, caudapUrve, dazapUrve ane navapUrve A saghaLoya vyavahAra pahelo AgamavyavahAra che. (357) jo kevalajJAnIno yoga thAya to temanI ja pAse AlocanA karavI. tenA abhAvamAM mana:paryavajJAnInI pAse AlocanA karavI. tenA paNa abhAvamAM avadhijJAnInI pAse ityAdi kramazaH kahevuM. prastuta zruta vagere vyavahAranuM nirUpaNa karavA mATe kahe che - gAthArtha - zeSa nizItha vagere saghaLAya zrutane zrutavyavahAra kahela che. judA judA sthAne rahelAonI gUDhapadothI thatI AlocanA AzAvyavahAra che. (360) TIkArtha - nizIthasUtra, bRhatkalpasUtra, vyavahArasUtra, dazAzrutaskandha vagere saghaLuM ya zruta zrutavyavahAra che. caudapUrve vagere paNa zruta hovA chatAM atIndriya padArthomAM viziSTajJAnanA hetu che, arthAt caudapUrve vagerethI atIndriya padArtho vizeSathI jANI zakAya che. AthI caudapUrve vagere atizayavALA hovAthI kevalajJAna vagerenI jema caudapUrve vagerene Agama tarIke ja kahela che.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakArano AcAra 253 AzAvyavahAra - koI ziSyane najIkamAM AlocanAcAryano yoga na thayo. AlocanAcArya dUra rahelA che. tathA koI kAraNathI svayaM tyAM javA mATe samartha nathI. koI agItArtha tyAM jAya tema che. tethI ziSya aparAdhapadone AgamabhASAthI gUDha (=sAMketika) bhASAmAM lakhIne agItArtha dvArA AlocanA mokale ane guru paNa te ja rIte gUDhapadothI prAyazcitta lakhIne mokale tyAre A AjJArUpa trIjo vyavahAra jANavo. (360). dhAraNAvyavahArane kahe che - gAthArtha - gItArtha vaDe apAyela zuddhine (=prAyazcittane) avadhArIne te ja pramANe prAyazcitta ApanArano dhAraNAvyavahAra che. athavA uddhatapadonI dhAraNArUpa dhAraNAvyavahAra che. (361) TIkArya - koI gItArtha ane saMvigna gurue koI ziSyane koIka aparAdhamAM dravyAdinI apekSAe je zuddhi (=prAyazcitta) ApI hoya te zuddhine te ja pramANe cittamAM dhArIne te ziSya paNa jyAre bIjA sthAne paNa tevA ja aparAdhamAM te ja pramANe prAyazcitta Ape tyAre A dhAraNA nAmano cotho vyavahAra icchAya che. athavA vaiyAvacca karavA Adi vaDe gacchano upakArI koI sAdhu hajI sudhI saghaLA chedazrutane bhaNavAne mATe yogya thayo nathI. tethI tenA upara anugraha karIne guru jyAre uddharelA ja keTalAka prAyazcittapadone kahe tyAre te te padone dhArI rAkhe tene dhAraNA kahevAya che. (361) jItavyavahArane kahe che - gAthArtha - dravyAdine vicArIne ane saMghayaNa AdinI hAnine pAmIne je prAyazcitta apAya te jItavyavahAra che. athavA je gacchamAM je prAyazcitta rUDha hoya te jItavyavahAra che. (362) TIkArya - pUrve maharSio je aparAdhomAM ghaNA tapathI zuddhi karatA hatA te aparAdhomAM hamaNAM dravya-kSetra-kAla-bhAvone vicArIne tathA saMghayaNa vagerenI hAnine pAmIne ucita koI tapavaDe gItArtho je zuddhi jaNAve che tene zAstranI paribhASAthI jIvyavahAra kahevAmAM Ave che. athavA je gacchamAM kAraNasara sUtramAM kahyA sivAyanuM je prAyazcitta pravarteluM hoya, te gacchamAM rUDha thayeluM te prAyazcitta jItavyavahAra kahevAya che. (362)" (saTIka puSpamALAnA A. zrIrAjazekharasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) AcaravuM te AcAra. te pAMca prakAre che. te A pramANe - 1 jJAnAcAra, 2 darzanacAra, 3 cAritrAcAra, 4 tapAcAra ane 5 varmAcAra. zrIdazavaikAlikasUtranI
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 pAMca prakAranI samiti niryuktimAM ane haribhadrasUri mahArAje racela tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - darzanAcAra, jJAnAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane varyAcAra - A bhAvaAcAra pAMca prakArano jANavAno che. (181) TIkArya - darzana-jJAna-cAritra vageremAM AcAra zabda dareka sAthe joDAya che. darzanAcAra, jJAnAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane varyAcAra e pramANe. temAM darzana eTale samyagdarzana kahevAya che, cakSudarzana vagere nahIM. te kSAyopathamika vagere rUpa hovAthI bhAva ja che. tethI samyagdarzananuM AcaraNa te darzanAcAra. e pramANe bAkInA AcAromAM paNa joDavuM. bhAvArtha to AgaLa kaheze. A bhAvAcAra pAMca prakArano hoya che ema jANavuM. A pramANe gAthAnA akSarono artha che. (181) temAM jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAranuM svarUpa chaThThI chatrIsInI vRttimAM kahevAze. bAra prakArano tapa e ja tapAcAra che. tenuM svarUpa pahelI chatrIsInI vRttimAM kahyuM che. baLa ane vIryane nahIM gopavanArAnuM jJAna vageremAM yathAzakti pravartavuM te viryAcAra che. te mana-vacana-kAyAnA bhedathI traNa prakArano che. tenuM svarUpa pAMtrIsamI chatrIsInI vRttimAM kahevAze. samiti eTale sArI pravRtti. te pAMca prakAranI che. te A pramANe - 1 IryAsamiti, 2 bhASAsamiti, 3 eSaNAsamiti, 4 AdAnanikSepaNAsamiti ane 5 parijhApanAsamiti. puSpamALAmAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAnasamiti ane pariSThApanAsamiti...(170) TIkArca - sarvajJa bhagavAne kahelA pravacanane anusAra AtmAnI ceSTA te samiti. e zAstrIya saMjJA che. samiti zabda badhe joDavo. IryA eTale gamanAgamananI ceSTA. tenA saMbaMdhI te IryAsamiti. e pramANe bhASAsamiti, eSaNAsamiti. "AyANe zabdamAM e-kAra vyAkaraNanA sUtrathI thayela nathI ane dezathI samudAya jaNAvAthI AdAna eTale pITha-phalaka vagerenuM grahaNa karavuM. nikSepaNa eTale tene ja mUkavuM. te saMbaMdhI samiti te AdAnanikSepaNAsamiti. tathA parijhApanAsamiti. ema A pAMca samitio che." samitionuM svarUpa upadezamALAmAM ane tenI vRttimAM A pramANe kahyuM che - have A ja gAthAnA dareka padanI vyAkhyA kare che. temAM paheluM samiti pada . samiti
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranI samiti 255 pAMca che. emAMthI pahelI samitine AzrayIne kahe che - jenI dRSTi yuga jeTalA aMtaravALI che, pagale pagale AMkhathI zodhato eTale ke banne bAju ane pAchaLa upayoga rAkhato, vyApa vinAno eTale ke zabda vagere viSayomAM rAgadveSa na karato, dharmadhyAnamAM upayogavALo muni IryAsamitivALo eTale ke gamanamAM sArI pravRttivALo thAya che eTale ke je pramANe bhagavAne kahyuM che te pramANe gamana karanAro thAya che. ahIM atidUra ane atinajIka jovAmAM jIvo na dekhAvA ane kAyayoganI atipravRtti (zarIrane rokI na zakavuM) rUpa doSa hovAthI yuga jeTalA kSetranuM niyamana karyuM. (296) have bhASAsamitine AgaLa karIne kahe che - jJAna vagere saMbaMdhI kArya Ave tyAre pApa na lAge tevI bhASA bole, kAraNa vinA na bole, vikathA ane vizrotasikA vinAno, soLa prakAranA vacanone jANanAro sAdhu bolavAmAM sArI pravRttivALo eTale bhASAsamitivALo che. vikathA eTale strIkathA vagere. vizrotasikA eTale manamAM kharAba bolavuM. (297) have eSaNAsamitine AgaLa karIne kahe che - AdhAkarmI vagere betAlIza eSaNAdoSone ane bhojananA pAMca doSone zodhe che eTale ke karato nathI te sAdhu eSaNAmAM sArI pravRttivALo che eTale eSaNAsamitivALo thAya che. jo AnAthI viparIta kare to guNa vinAno hovAthI liMga (sAdhuveSa)thI AjIvikA calAvanAro eTale ke veSanI viDaMbanA karanAro thAya che. betAlIsa doSomAM soLa uddagamanA doSo che, soLa utpAdanonA doSo che ane dasa eSaNAnA doSo che. temAM soLa udgamanA doSo A pramANe che - (1) AdhAkarmadoSa - sAdhu mATe cha kAyanI virAdhanA karIne banAvavuM te. (2) audezikadoSa - sAdhu, yAcako, bhikhArIo vagere badhAne uddezIne banAvavuM te. (3) pUtikarmadoSa - AdhArmidoSavALA AhAra vagerenI sAthe nirdoSa AhAra vagere rAkhavo te. (4) mizradhAtadoSa - sAdhu mATe ane potAnI (zrAvakanI) mATe banAvavuM te. (5) sthApanAdoSa - sAdhu mATe judu rAkhI mUkavuM te. (6) prAbhUtikAdoSa - sAdhu mATe vivAha vagere moTA prasaMgo ke putrane jamavA ApavuM vagere nAnA kAryo vahelA - moDA karavA te.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 pAMca prakAranI samiti (7) prAduSkaraNadoSa - vahorAvavA mATe vastu aMdhArAmAMthI prakAzamAM lAvavI te. (8) krIdoSa - sAdhu mATe kharIdIne vahorAvavuM te. (9) prAmityadoSa - sAdhu mATe udhAra laIne vahorAvavuM te. (10) parivartitadoSa - potAnI vastu bIjAne ApI bIjAnI vastu lAvIne pote vahorAvavI te. (11) abhyAhatadoSa - sAdhu mATe upAzrayamAM lAvIne vahorAvavuM te. (12) urbhinnadoSa - koThI vagerenuM sIla toDIne vahorAvavuM te. (13) mAlApahRtadoSa - mALIyAmAMthI utArIne vahorAvavuM te. (14) AcchaghadoSa - bIjA pAsethI jhuMTavIne vahorAvavuM te. (15) anisRSTadoSa - mAlikanI rajA vinA vahorAvavuM te. (16) adhyavapUrakadoSa - potAnI mATe AhAra vagere cUlA upara caDhAvyA bAda sAdhu mATe temAM umeravuM te. A piMDanA uddagamanA doSo che. utpAdananA soLa doSo A pramANe che - (1) dhAtrIdoSa - gocarI mATe gRhasthanA bALaka vagerene ramADavA vagere dhAvamAtAnuM kArya karavuM te. (2) dUtidoSa - gocarI mATe eka sthAnathI bIjA sthAne saMdezo pahoMcADavArUpa dUtanuM kArya karavuM te. (3) nimittadoSa - gocarI mATe nimitta vaDe bhaviSya bhAkhavuM te. (4) AjIvakadoSa - gocarI mATe gRhasthanI sAthe pUrvanI oLakhANa kADhavI te. (5) vanapakadoSa - gRhastha jeno bhakta hoya teno pote (sAdhu) paNa bhakta che ema kahIne gocarI meLavavI te. (6) cikitsAdoSa - gocarI mATe gRhasthane roganI cikitsA ke te karanAra vaidya batAve. (7) krodhadoSa - gusso karIne gocarI meLavavI te. (8) mAnadoSa - abhimAnathI gocarI meLavavI te.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 pAMca prakAranI samiti (9) mAyAdoSa - bIjAne ThagIne gocarI meLavavI te. (10) lobhadoSa - lAlasAthI sArI sArI gocarI meLavavI te. (11) pUrvapazcAtsastavadoSa - lagna pahelAnA ane pachInA saMbaMdho batAvIne gocarI meLavavI te. (12) vidyAdoSa - devatAthI adhiti vidyAno prayoga karIne gocarI meLavavI te. (13) maMtradoSa - devathI adhikhita maMtrano prayoga karIne gocarI meLavavI te. (14) cUrNadoSa - adazya thavuM vagere prabhAvavALA cUrNano prayoga karIne gocarI meLavavI te. (15) yogadoSa - saubhAgya-daubhagya karanArA caMdana, dhUpa vagere dravyo tathA AkAzagamana, jalastaMbhana vagere phaLavALA page lagADavAnA lepa vagereno prayoga karIne gocarI meLavavI te.. (16) mULakarmadoSa - garbhane thaMbhAvavo, garbha utpanna karavo vagere vaDe gocarI meLavavI A utpAdananA soLa doSo che. eSaNAnA dasa doSo A pramANe che - (1) zaMkitadoSa - doSanI zaMkAthI vahoravuM te. (2) pralitadoSa - akathya vastuthI kharaDAyela vastu vahoravI te. (3) nikSiptadoSa - sacitta vastu upara mUkela vastu vahoravI te. (4) pihitadoSa - sacitta vastuthI DhAMkela vastu vahoravI te. (5) saMtadoSa - vahorAvavAnA bhAjana vageremAM rahela vastune sacitta vageremAM nAMkhI khAlI thayelA bhAjanathI vahorAvela vastu vahoravI te. (6) dAyakadoSa - ayogya dAyakanA hAthe vahoravuM te. * (7) unmizradoSa - sacittathI mizra vastu vahoravI te. (8) apariNatadoSa - saMpUrNa acitta nahIM thayelI vastu vahoravI te. (9) liptadoSa - lepavALI vastu ke akathya vastuthI lepAyelI vastu vahoravI te.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 pAMca prakAranI samiti (10) charditadoSa - DhoLatA DhoLatA vahorAvela vastu vahoravI te. A eSaNAnA dasa doSo che. A badhA ya betAlIsa doSo thAya che. gAthAmAM 'vAyAmesAmo' zabdamAM ma kAra che te vyAkaraNanA niyama vinA bahArathI Avela che. bhojananA pAMca doSa A pramANe che - (1) saMyojanAdoSa - svAda mATe be ke vadhu vastune bhegI karIne vAparavI te. (2) pramANadoSa - puruSa, strI, napuMsakano kramazaH 32, 28, 24 koLIyA AhAra che. te pramANathI vadhu vAparavuM te. (3) IMgAladoSa - AhAra vagerenA dAtAnI prazaMsA karIne ke AhAra vagere upara rAga karIne vAparavuM te. (4) dhUmadoSa - AhAra vagerenA dAtAnI niMdA karIne ke AhAra vagere upara dveSa karIne vAparavuM te. (5) kAraNadoSa - kAraNa vinA vAparavuM te. (298) have AdAnanikSepaNAsamitine kahe che - je sAdhu pahelA AMkhathI pradezane joIne pachI rajoharaNathI pramArjIne bhojana vagere mUke che ke le che te upakaraNanA levA-mUkavAmAM sArI pravRttivALo thAya che eTale ke AdAnabhAMDanikSepaNAsamitivALo thAya che. gAthAmAM bhAMDa zabda vacce mUkyo che te prAkRtazailInA kAraNe. (299). have pAMcamI samitine AzrayIne kahe che - viSTA, mUtra, zleSma, zarIrano mela, nAsikAno mela, vadhArAnA ke azuddha AhArapANI-upakaraNo, koIka rIte upakaraNa vageremAM AvI gayelA aneka prakAranA jaMtuo A badhAne jIva vinAnI - suvicita-(joyelI-pUjelI) jagyAe paraThavanAro sAdhu paraThavavAmAM sArI pravRttivALo thAya che eTale ke pariSThApanAsamitivALo thAya che. ahIM sthAvara-sa jIvo vinAnuM ekAMtasthAna kahevAnI badale suvicitasthAna kahyuM te ekAMta sthAnamAM paNa pote joyA vinA ane rajoharaNathI pUMjayA vinA paraThavanAro sAdhu parijhApanAsamitivALo nathI evuM jaNAvavA mATe. (300)'
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakArano svAdhyAya 259 Ja eTale maryAdApUrvaka eTale ke siddhAMtamAM kahela nyAyapUrvaka, adhyayana eTale bhaNavuM - te AdhyAya. sAro AdhyAya te svAdhyAya. te pAMca prakArano che. te A pramANe - 1 vAcanA, 2 pRcchanA, 3 parAvartanA, 4 anuprekSA ane 5 dharmakathA. tattvArthAdhigamasUtramAM ane tenA bhASyamAM vAcakavarya umAsvAti mahArAje kahyuM che - 'sUtrArtha - vAcanA, pracchanA, anuprekSA, AmnAya ane dharmopadeza e pAMca prakArano svAdhyAya che. (9/25) bhASyArtha - svAdhyAya pAMca prakArano che. te A pramANe - vAcanA, pracchanA, anuprekSA, AmnAya ane dharmopadeza. temAM vAcanA eTale ziSyane bhaNAvavuM. pracchanA eTale graMtha ane artha pUchavA. anuprekSA eTale graMtha ane arthano ja manathI abhyAsa karavo. AmnAya eTale ghoSathI vizuddha evuM parAvartana, eTale ke guNavuM, eTale ke rUpanuM grahaNa eTale eka vAra, be vAra, traNa vAra vagere gaNatrIpUrvaka pATha karavo. arthano upadeza, vyAkhyAna, vyAkhyAnuM varNana, dharmano upadeza e paryAyavAcI zabdo che. (9/25)' svAdhyAyanI vidhi A pramANe jANavI - 'zrutane bhaNanArAe haMmezA palAThI, Teko, paga pasAravA, vikathA ane hAsya-ATaluM varjavuM.' uttarAdhyayanasUtranA pahelA adhyayanamAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - 'Asana upara besIne sUtra vagere na pUche. tevA prakAranI (mAMdagI vagere) avasara vinA kadAca bahuzruta hoya to paNa saMthArA para rahIne na pUche. bahuzrute paNa saMzaya paDe to pUchavuM joIe ane pUchatA gurunI avajJA na karavI joIe, kemake guruno vinaya haMmezA oLaMgavA yogya nathI. gurunI pAse AvIne UbhaDaka page besIne eTale ke Asana choDIne athavA kA2Ne Asana para besIne hAtha joDIne sUtra vagerene pUche. (1/22) AvA ziSyanuM gurue je karavAnuM che te kahe che - A rIte kahelI nItithI vinayavALA, kAlikautkAlika vagere sUtra, tenAthI kahevA yogya artha ane sUtra-artha ubhayane pUchanArA eTale ke jANavA icchanArA, pote dIkSA ApelA ke upasaMpadA svIkArelA ziSyane je pramANe pote potAnA guru pAsethI sAMbhaLyuM hoya te pramANe kahevuM, potAnI buddhithI vicArIne nahIM. (1/23)' puSpamALAmAM ane tenI vRttimAM kahyuM che -
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 svAdhyAyanI vidhi gAthArtha - asmalitatva-amilitatva Adi guNavALA sUtramAM kAlagrahaNa vagere vidhi che. sUtranA arthamAM mArjana, niSadyA ane akSa vagere vidhi che. (22) TIkArtha - zrutajJAna sUtrathI ane arthathI ema be prakAre che. temAM AcArAMga, uttarAdhyayana vagere sUtromAM kAlagrahaNa vagere vidhi che. kAla e zAstra-AcaraNathI prasiddha kriyAvizeSa che. Adi zabdathI uddeza-samudeza-anujJA vagere vidhi samajavI. aalitatva-amilitatva - jema kheDUta haLa kheDe che tyAre paththara vagerenA avarodhathI haLa khacakAya che tema sUtro bolatAM khacakAvuM te smalitatvadoSa che. enAthI viruddha asmalitatvaguNa che. (utAvaLa vagere kAraNothI) bolanAranA pada vagereno viccheda jemAM na jaNAya, arthAt bolanAra pado chUTAM chUTAM na bole te militatvadoSa che. enAthI viruddha amilitatvaguNa che. A nirdeza bhAvanI pradhAnatAvALo che. AthI ammalitanA sthAne asmalitatva (=smalanAno abhAva) ane amilitanA sthAne amilitatva(-chUTuM chUTuM) ema samajavuM. ahIM graMthakAre sUtranuM "asmalitatva-amilitatva Adi guNavALA" evuM vizeSaNa kahIne ahInAkSaratva, anatyakSaratva, alitatva, amilitatva vagere guNothI yukta sUtra bolavuM joIe evo vidhi ja kahelo che ema jANavuM. prazna - hInAkSaratva AdithI yukta sUtra bolavAmAM kyo doSa che ke jethI teno tyAga karavAno upadeza apAya che? uttara - lokamAM paNa hInAkSaratva AdithI yukta bolatA vidyA-maMtro vagerethI vivakSita phalano abhAva ane anarthanI prApti dekhAya che, to pachI paramamaMtra samAna jinapraNIta sUtro aMge zuM kahevuM? anuyogadvAra sUtranI cUrNimAM kahyuM che ke - "magadhadezanA rAjagRha nAmanA zreSTha nagaramAM zrI mahAvIra svAmI padhAryA. devoe ramaNIya samavasaraNa racyuM. devamanuSya-tiryaMconA milanathI zobhatA te samavasaraNamAM abhayakumAra AdithI sahita zreNikarAjA vaMdana karavA mATe AvyA. dharma sAMbhaLIne parSadA samavasaraNamAMthI nIkaLI tyAre eka khecara AkAzamAM thoDuMka jaIne pharI pharI pRthvI upara paDe che. tethI zreNike jinendrane pUchayuM, "he jagannAtha ! A vidyAdhara pAMkhathI rahita pakSInI jema utpAta-nipAta (UMce javuM ane nIce paDavuM) kema kare che?' jinezvare kahyuM, "A vidyAdhara AkAzagAminI vidyAno eka akSara bhUlI gayo che. tethI A vidyAdhara AkAzamAM javA samartha nathI." jinezvare kahelI te vAtane sAMbhaLIne abhayakumAre jaladI vidyAdharanI pAse jaIne kahyuM, "tuM vidyAno eka akSara bhUlI gayo che. jo tuM mane A vidyA Ape to huM tane e akSara meLavIne kahyuM.' vidyAdhare tema svIkAryuM. abhayakumAre padAnusArI labdhithI te akSara meLavIne tene kahyo. khuza thayelo te
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAyanI vidhi 261 vidyAdhara abhayakumArane vidyA ApIne AkAzamAM UDI gayo. jema A pramANe eka akSaranI nyUnatAthI vidyAthI sAdhI zakAya tevuM kArya na thayuM, tema ahIM paNa akSara vagerenI nyUnatAmAM arthano bheda thAya. arthanA bhedathI kriyAno nAza thAya. kriyAno nAza thatAM cAritramAM visaMvAda utpanna thAya. cAritranA visaMvAdamAM mokSano abhAva thAya. mokSano abhAva thatAM dIkSA vyartha bane. ' arthasaMbaMdhI vidhine kahe che - sUtrano artha sAMbhaLavAno hoya tyAre mArjana, niSadyA ane akSa vagere vidhi che. mArjana=bhUminI zuddhi karavI arthAt jyAM vAcanA levAnI hoya tyAM kAjo levo. niSadyAgurunuM Asana pAtharavuM. akSaHsthApanAcAryajI padharAvavA. Adi zabdathI vaMdana karavuM vagere vidhi samajavo. (22) have zravaNano ja vidhi kahe che - gAthArtha-TIkArya - nidrA-vikathAno tyAga karI, (gufhaM ) vAcanA-zravaNa sivAyanI saghaLI pravRttino tyAga karI, aMjali joDI, gurupratye bhakti-bahumAnapUrvaka vAcanA sAMbhaLavAmAM ekAgra banIne vAcanA sAMbhaLavI joIe. (23) pharI paNa kevA banIne vAcanA sAMbhaLavI joIe te kahe che - gAthArtha - TIkArya - gurunA paralokamAM anukULa(=hitakara) arthAvALA subhASita vacanone sAMbhaLavAnI icchAvALA, vismita mukhavALA, suMdara arthonI prAptithI thayelA harSavALA, harSanA AgamanathI bIjAone saMvega karavA vaDe harSa utpanna karanArA banIne vAcanA sAMbhaLavI joIe. (24) A pramANe sAMbhaLanArAothI gurune atizaya saMtoSa thAya che. gurune saMtoSa thavAthI zuM thAya che? te kahe che - gAthArtha - TIkArya - gurune thayelA saMtoSathI, gurusevAthI, AsanapradAna Adi vinayathI icchita sUtra ane arthano jaladI pAra pAme che. (25)' (saTIka puSpamALAnA A. zrIrAjazekharasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) bIje paNa kahyuM che - dararoja sArI rIte IriyAvahIne paDikkamIne, prasanna manavALA thaIne, sArI rIte mukhane DhAMkIne eTale ke muhapattinA upayogapUrvaka doSo vinAnA sUtranuM padono cheda (vibhAga) karavA pUrvaka punarAvartana karavuM. jinezvara bhagavAnanA zAstrone pragaTa karavAmAM
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 svAdhyAyanI vidhi hoMziyAra evA gurunA vacanathI jANelA badhA pUrvenA sArA vicArone ekAgratApUrvaka manamAM khUba vicAravA. dharmanA arthIe gurukRpAthI sArI rIte samajela, potAnI ane bIjAnI upara upakAra karanAra, zuddha evo dharmano upadeza yogya jIvone kahevo." zrIharibhadrasUrijIe racela viMzatirvizikAmAM ane zrIkulacandrasUrijIe racela tenI vRttimAM kahyuM che - have sUtrane grahaNa karavAnI vidhi kahe che - dIkSAparyAyanA kramathI AveluM sUtra traNa varSa, pAMca varSa vagere kALanA yogathI athavA kAlagrahaNa ane yogohana karIne guNathI guru evA suguru pAsethI uddeza, samudeza vagere krame grahaNa karavuM e grahaNanI vidhi che. (12/7) sUtrane grahaNa karavAnI vidhi kahI. have sUtrane ApavAnI vidhi kahe che - uparanA zlokamAM kahela sUtrane grahaNa karavAnI vidhi e ja sUtrane ApavAnI vidhi che. pharaka eTalo che ke akhaMDa cAritrathI yukta evA je guru ke guru vaDe anujJA apAyela sAdhu te sUtranA dAtA che. (128). have arthane grahaNa karavAnI vidhi kahe che - sUtrane grahaNa karavAnI vidhi te ja rIte Avazyaka, dazavaikAlika vagere sUtranA arthane grahaNa karavAnI vidhi kramathI ane bhAva-paryAyanA yogathI jANavI. kramathI eTale pahelA Avazyaka, pachI uttarAdhyayana, pachI AcArAMga vagere rUpa kramathI. bhAva eTale sUtranI jema sUtrano artha paNa zreSThamaMtrarUpa che evo adhyavasAya. paryAya eTale asmalita cAritraparyAya. 'bhAvaparivALogo' evA pAThAMtarane AzrayIne bhAva eTale pariNAma, teno paripAka eTale pariNati eTale ke apariNAmIpaNuM ane atipariNAmIpaNuM choDIne pariNAmIpaNuM, tenA yogathI. kahevAno bhAva Avo che - paryAyathI arthane grahaNa karavAne yogya thayo hovA chatAM apariNAmI ane atipariNAmI ayogya che eTale temane choDIne pariNAmIne ja artha ApavA e vidhi che. (12) arthane grahaNa karavAnI vidhine ja vizeSathI kahe che - mAMDalI, niSadyA, akSa, kRtikarma, kAussagga, jyeSThane vaMdana, upayoga, saMvega, yogya avasare pUchavuM vagere arthane grahaNa karavAnI vidhi che. mAMDalI eTale paryAya pramANe sAdhuonuM goLAkAre besavuM te athavA jyAM te vyAkhyAna karavA vagerenuM sthAna hoya che. koIka anya graMthamAM "kvana' evo pATha che. eno artha - mAMDalInA sthAnanI prArthanA evo karavo. niSadyA eTale guru mATe ane sthApanAcArya mATenA vizeSa prakAranA Asana. sthApanAcAryanuM Asana thoDuM UMcuM hoya. akSa eTale sthApanAcAryajI lAvavA. kayAMka " sivA' saNA' evA khoTA pATho maLe che. te khoTA hovAthI ame teno Adara karatAM nathI. kRtikarma
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 svAdhyAyanI vidhi eTale AcAryane vaMdana karavuM. kAussagna eTale vyAkhyAna mATe UbhA rahIne kAussagga karavo te. jyeSThane vaMdana - ahIM vyAkhyAnamAM bolanAra paNa jayeSTha hoya che, paryAyathI nahIM. tethI tene ja vaMdana kare. upayoga eTale najIkano yoga, ahIM prastAvathI sUtranA arthanA vyAkhyAnane sAMbhaLavA saMbaMdhI sAco bhAva. AvA liMgavALo bodha ja paralokanA pakSapAtavALo ane bhagavAna upara bahumAnavALo hoya che. kahyuM che - "ahIM upara eTale vihita kriyA saMbaMdhI badhe sAcA bhAvarUpa najIkano yoga jANavo. (76)' (yogazAstra) saMvega eTale ahobhAva athavA tene vyakta karanAra romAMca, gadgada avAja vagere. kahyuM che - "jema jema navA navA zrutanuM avagAhana kare tema tema saMvega pAme." vagerethI pratiprazna vagerenuM grahaNa jANavuM. (12/10)' upadezamALAmAM ane tenI vRttimAM svAdhyAyanA guNo A pramANe kahyA che - have svAdhyAyadvAranuM varNana karavAnI icchAvALA graMthakAra svAdhyAyanA guNone kahe che - vAcanA vagere svAdhyAya karavAthI zukladhyAna thAya che. svAdhyAya karanAro badhA paramArthane eTale ke saMpUrNa jagatanA tattvane jANe che. svAdhyAyamAM rahenAro kSaNe kSaNe vairAgya pAme che, kemake svAdhyAya e rAga vagere rUpa viSanA magna samAna che. (338). zI rIte badhA paramArthane jANe che? e kahe che - vAcanA vagere svAdhyAyane jANanArAne UrdhvalokamAM vaimAnika devaloko ane siddhi pratyakSa che, adholokamAM naraka pratyakSa che ane tiskRlokamAM jyotiSa vimAno pratyakSa che. athavA AnAthI zuM? svAdhyAyane jANanArAne saMpUrNa loka ane aloka pratyakSa che eTale ke tenA upayogavALo te badhA padArthone jANe sAkSAt najara sAme hoya tema juve che. (339) vyatirekane kahe che - je haMmezA tapa ane saMyamamAM tatpara hovA chatAM paNa eTale ke sadA apramAdI hovA chatAM paNa svAdhyAya nathI karato te kartavyomAM zithila ane sAtAmAM laMpaTa evA te potAnA ziSyasamUha vagerene sAdhupadamAM sthApato nathI, kemake svAdhyAya vinA jJAna thatuM nathI. kadAca pote apramAdI hoya to paNa bIjAnI rakSA karavI azakya che evo kahevAno bhAva che. (340)' saMvega eTale mokSanI abhilASA. mUlazuddhiprakaraNanI vRttimAM kahyuM che - saMvega eTale mokSanI abhilASA....(10)'
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 eka prakArano saMvega dharmasaMgrahaNImAM paNa kahyuM che - "(samyagdaSTi) cakravartI ane indranA sukhane bhAvathI duHkharUpa ja mAnato saMvegathI mokSa sivAya kaMI paNa mAMgato nathI. (809)' athavA samyaktvathI pavitra aMta:karaNavALA jIvono mokSasAdhayogomAM mAnasika AnaMda te saMvega che. saMvegaraMgazALAmAM kahyuM che - jema jema (tAtvika) rasanA atizaya vistArathI bharapUra evA navA navA zratanuM avagAhana kare che, tema tema navA navA saMveganI zraddhA thavAthI muni AhvAdane pAme che. (1342) vaLI jema jema saMvegarasanuM varNana karAya, tema tema pANI bharelo mATIno kAco ghaDo jema bhiMjAya (bhadAya), tema bhavyAtmAonA hRdayo bhedAya che. (49) vaLI lAMbA kALa sudhI pALelA saMyamano sAra paNa A (saMvegarasanI prApti) che, kAraNa ke - bANa tene kahevAya, ke je lakSyanA madhyane vidhe ! (tama ArAdhanA tene kahevAya, ke jethI saMvega pragaTe.) (50) dIrghakALa sudhI tapa tapyA, cAritra pALyuM ane bahu zrutajJAnane paNa bhaNyA, chatAM jo saMvegarasa na pragaTyo, to te sarva photarAne khAMDavAnI jema (niSphaLa) jANavuM. (51) kAraNa ke hRdayamAM (athavA pAThAntare) samagra divasamAM eka kSaNa paNa saMvegarasa na pragaTe, to te niSphaLa bAhya kriyAnA kaSTanuM zuM phaLa maLyuM? (52) pakhavADiyAmAM, mahinAmAM, cha mAsamAM ke varSane aMte paNa jene saMvegarasa na pragaTe, te AtmAne durbhavya ke abhavya jANavo. (53) saMvega eka prakArano che. guru samyakatva, cAritra, vrata, vyavahAra, AcAra, samiti, svAdhyAya ane saMvegamAM magna hoya che. Ama chatrIsa guNothI samRddha guru vijaya pAmo. (3) Ama bIjI chatrIsI samApta thaI. jai vi divaseNa payaM dhareD, pakkheNa vA silogaddhaM / ujjoyaM mA muMcasu, jai icchasi sikkhiuM nANaM // jo tuM jJAna bhaNavA icche che to jo divasamAM eka pada yAda rahe ke 15 divasamAM aDadho zloka yAda rahe to ya udyama choDavo nahIM.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyA SaTvizikA atha tRtIyAM SaTrizikAmAhamUlam - iMdiyavisayapamAyA-savaniddakubhAvaNApaNagacchakke / chasu kAesu sajayaNo, chattIsaguNo gurU jayau // 4 // chAyA - indriyaviSayapramAdA-sravanidrAkubhAvanApaJcakaSaTke / SaTsu kAyeSu sayatanaH, SaTtriMzadguNo gururjayatu // 4 // premIyA vRttiH - indriyaviSayapramAdAsravanidrAkubhAvanApaJcakaSaTke-indriyapaJcake, viSayapaJcake, pramAdapaJcake, AsravapaJcake, nidrApaJcake, kubhAvanApaJcake ceti paJcakaSaTke, tathA SaTsu kAyeSu - pRthvIkAyAdiSu, sayatanaH - yatanAvAn, evaM SaTtriMzadguNo gururjayatviti samAsArthaH / vyAsArthastvayam - indrasya jIvasya liGgaM cihnamindriyam / uktaJca tattvArthAdhigamasUtravRttau zrIsiddhasenagaNibhiH - 'tasyaivamprakArasyAtmana indrasya liGgaM cihnamavinAbhAvyatyantalInapadArthAvagamakArIndriyamucyate // 2/15 // ' indriyANi paJcavidhAni / tadyathA - 1 sparzanendriyaM, 2 rasanendriyaM, 3 ghrANendriyaM, 4 cakSurindriyaM 5 zrotrendriyaJca / yadAha tattvArthAdhigamasUtre - 'sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi // 2/20 // '-.-- indriyANAM bhedasvarUpAdikamevaM pratipAditaM puSpamAlAyAM tadvRttau ca - 'paMceva iMdiyAiM loyapasiddhAiM soyamAINi / davidiyabhArvidiyabheyavibhinnaM puNekkekkaM // 247 // (chAyA- paJcaiva indriyANi lokaprasiddhAni zrotrAdIni / dravyendriyabhAvendriyabhedavibhinna punarekaikam // 247 // )
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 paJcavidhAnIndriyANi vRttiH - dravyendriyabhAvendriyabhedAt punarekaikaM dvibhedamityAha - 'davvI 'tyAdi // 247 // tatra dravyendriyabhAvendriyayoH svarUpamAha aMtobahinivvattI tassattisarUvayaM ca uvagaraNaM / davidiyamiyaraM puNa ladbhuvaogehiM nAyavvaM // 248 // - (chAyA - antarbahirnirvRttiH tacchaktisvarUpakaM copakaraNam / dravyendriyamitarat punaH labdhyupayogaiH jJAtavyam // 248 // vRttiH - 'idi paramaizvarye' indatIti indraH - jIvastasyopakArAya varttate yattadindriyaMzrotrAdi, tacca pratyekaM dvidhA - pudgaladravyarUpaM dravyendriyaM labdhyupayogasvabhAvasvarUpaM tu bhAvendriyaM punarapi nirvRttyupakaraNabhedAd dravyendriyaM dvidhA, nirvRttiH punarapi dvidhA - anto bahizca, tatra zravaNendriyasyAntaH - madhye cakSurgocarAtItA kevalidRSTA kadambakusumagolakAkA dehAvayavamAtrarUpA kAcit nirvRttirasti, yathA zabdagrahaNopakAre varttate, cakSurindriyasya dhAnyamasUrAkArA ghrANendriyasya atimuktakakusumAkArA kAhalAkAretiyAvat rasanendriyasya kSuraprapraharaNAkArA sparzanendriyasya tu yathAsvamAtmIyAdhArabhUtadehAkArA nirvRttiH, bahirnirvRttistu yA bahireva sarveSAmapi zrotrAdInAM karNazaSkulikAdikA dRzyate saiva mantavyA, upakaraNaM tu teSAmeva kadambagolakAkArAdInAM khaDgasya chedanazaktiriva yA svakIyaviSayagrahaNazaktistatsvarUpaM draSTavyaM, tadevaM vyavasthite antarbahizca yA nirvRttistasyA antarbahirnirvRtteH zaktistacchaktistatsvarUpaM ca yadupakaraNaM etadvitayamapi dravyendriyamucyate, 'nirvRttyupakaraNe dravyendriyam' (tattvArtha a0 2 sU0 17 ) iti vacanAt, itarad-bhAvendriyaM punarlabdhyupayogAbhyAM jJAtavyaM, tatra jJAnAvaraNAdikarmakSayopazamAjjIvasya zabdAdigrahaNazaktirlabdhiH, upayogastu zabdAdInAmeva grahaNapariNAmaH, etattu dvayamapi bhAvendriyamiti bhAva iti gAthArthaH // 248 // saMsthAnadvAre prAha - kAyaMbapupphagolayamasUraaimuttayassa pupphaM ca / soyaM cakkhuM ghANaM khurappaparisaMThiyaM rasaNaM // 252 // (chAyA - kadambapuSpagolakamasUraatimuktakasya puSpaM ca / zrotraM cakSuH ghrANaM kSurapraparisaMsthitaM rasanam // 252 //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 paJcavidhAnIndriyANi nANAgAraM phAsiMdiyaM tu bAhallao ya svvaaiN| aMgulaasaMkhabhAgaM emeva puhuttao navaraM // 253 // (chAyA- nAnAkAraM sparzanendriyaM tu bAhalyatazca sarvANi / aGgalaasaGkhyeyabhAgaM evameva pRthaktvato navaraM // 253 // ) aMgulapuhuttarasaNaM pharisaM tu sarIravitthaDaM bhaNiyaM / (chAyA- aGgulapRthaktvaM rasanaM sparzanaM tu zarIravistRtaM bhaNitaM / ) vRttiH - sAtirekA'pi gAthA paribhAvitAthaiva, navaraM zrotrAdIni catvArIndriyANi antarnivRttimAzritya yathAsaGkhyaM kadambakusumagolakAdisaMsthAnAni mantavyAni, sparzanendriyaM tu nAnAsaMsthAnaM, tadAdhArabhUtAnAM sarvajantuzarIrANAmasaGkhyeyatvAt teSAM ca nAnAkAratvena tadAdheyasparzanendriyasyApi tAvadAkAratvAditi bhAvaH / atha pramANadvAramAzrityAha - zrotrAdIni sarvANyapyantanirvRttimAzritya bAhalyataH-sthUlatayA pratyekamaGgulAsaGkhyeyabhAgapramANAnyeva, pRthutvamAzritya etadeva pramANaM, navaramutkRSTato rasanendriyaM kasyacidaGgulapRthaktvamapi pRthulatvena bhavati, sparzanendriyaM tu svAdhArabhUtazarIravistaropetaM draSTavyamiti // 253 // // 253 // viSayadvAramadhikRtyAha bArasahiM joyaNehiM soyaM parigiNhae sadaM // 254 // rUvaM giNhai cakkhaM joyaNalakkhAo saairegaao| gaMdhaM rasaM ca phAsaM joyaNanavagAu sesAiM // 255 // (chAyA- bArasahiM joyaNehiM zrotraM parigRhNAti zabdam // 254 // rUpaM gRhNAti cakSuH yojanalakSAt sAtirekAt / gandhaM rasaM ca sparzaM yojananavakAt zeSANi // 255 // ) vRttiH - zrotraM tAvanmeghagarjitAdidhvanilakSaNaM svayaM utkRSTato dvAdazayojanavyavadhAnAdAgataM zRNoti, na parataH, cakSuH punarutkRSTato yojanalakSAt sAtirekAdrUpaM gRhNAti, viSNukumArAdayo hi kRtalakSayojanapramANavaikriyazarIrAH svacaraNapuro vyavasthitaM gartAdikaM tanmadhyagataM ca leSTvAdikaM pazyantyeveti taccakSuSaH sAtirekayojanalakSaviSayatA draSTavyA,
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 paJcavidhAnIndriyANi zeSANi punarghANarasanasparzanendriyANi pratyekamutkRSTato yojananavakAdAgataM svaviSayaM yathAsaGkhyaM gandhaM rasaM sparza ca gRhNanti, tathAhi - karpUrAdInAM prathamameghavRSTitimitATavikasurabhimRttikAdInAM vA sambandhinaM gandhaM kazcit paTughrANazaktirdevAdirutkRSTato navayojanAntaritAnAmapi gRhNAti, sa eva ca yadA gandhavato dravyasya dUrasthitasyApi tiktakaTukatvAdikaM dharmaM nizcinvAno dRzyate tadA jJAyate rasapudgalA api tatsambandhino gRhItA eva, tiktatvAderghANAdyaviSayatvAd, evaM navayojanaviSayatA rasanendriyasyApi siddhA, sa eva ca devAdirjalavAto'yaM himavAto'yamityAdiprakAreNotkRSTato yojananavakAdAgataM zItalapavanAdisparza paricchinatti, na parata iti sArdhagAthArthaH // 254 // // 255 // jaghanyataH punaH kiyad dUre sthitaM svaviSayametAni gRhNantItyAha - aMgulaasaMkhabhAgA muNaMti visayaM jahannao mottuM / cakTuM taM puNa jANai aMgulasaMkhejjabhAgAo // 256 // (chAyA- aGgulaasaGkhyeyabhAgAt jAnanti viSayaM jaghanyato muktvA / cakSuH tat punaH jAnAti aGgalasaGkhyeyabhAgAt // 256 / / ) vRttiH - zrotrAdIni sarvANyapi jaghanyato'GgalAsaGkhyeyabhAge vyavasthitaM pratyekaM svaviSayaM gRhNanti, kiM sarvANyapyevaM ?, netyAha muktvA cakSuH, tasya tarhi kA vArtetyAhatatpunaH-cakSurjAnAti jaghanyato rUpamaGgalasaGkhyAtabhAge vyavasthitaM, asaGkhyAtabhAge tvaGgalasya vyavasthitamatisannikRSTaM vastu locanaM na pazyatyeva, aJjanadUSikAzalAkAdInAmatisannikRSTAnAM cakSuSA anupalambhAditi gAthArthaH // 256 // Aha-nanvindriyArthagRddhivipAka evopadeSTavyaH, tasyaiva viSayavirAgajanakatvena muktisAdhakatvAt, kimindriyabhedAdikathanenetyAha -? iya nAyatassarUvo iMdiyaturae saesu visesu| aNavaraya dhAvamANe nigiNhae nANarajjUhi // 257 // (chAyA- iti jJAtatatsvarUpa indriyaturagAn svakeSu viSayeSu / anavarataM dhAvamAnAn nigRhNIyAt jJAnarajjubhiH // 257 // ) vRttiH - idamuktaM bhavati-jJAtameva vastu nigrahItumanugrahItuM vA zakyate, ato jJAnopAyatvAdindriyajayAdInAM bhedAdayo'pi kathanIyA eva, taddvAreNa ca jJAtasvarUpAnindriyaturagAn
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhA viSayAH 269 svasvaviSayapravRttibhAjo jJAnavalgAbhiH sukhenaiva gRhNAtIti gAthAbhAvArthaH // 257 // ' indriyaiAhyA arthA viSayAH / te paJcavidhAH / tadyathA - 1 sparzaH, 2 rasaH, 3 gandhaH, 4 varNaH, 5 zabdazca / yadavAci tattvArthAdhigamasUtre - 'sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH // 2/21 // ' manojJAmanojJeSu indriyaviSayeSu rAgadveSau na karttavyau / yaduktamuttarAdhyayanasUtre mahopAdhyAyazrIbhAvavijayakRtatadvRttau ca - 'cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo u jo tesu sa vIarAgo // 32/22 // (chAyA- cakSuSo rUpaM grahaNaM vadanti, tadrAgahetuM tu manojJamAhuH / tad dveSahetumamanojJamAhuH, samastu yasteSu sa vItarAgaH // 32/22 // ) vRttiH - cakSuSA rUpaM gRhyate'neneti grahaNamAkSepakaM vadanti, tataH kimityAha - tadrUpaM rAgahetuM tuH pUrtI manojJamAhuH, tathA tadrUpameva dveSahetumamanojJamAhuH, tatastayozcakSuHpravarttane rAgadveSasambhavAttaduddharaNAzaktilakSaNo doSaH syAditi bhAvaH / AhaivaM na ko'pi sati rUpe vItarAgaH syAdata Aha - samastvaraktadviSTatayA tulyaH punaryastayormanojJetararUpayoH sa vItarAga iva vItarAgaH, upalakSaNatvAdvItadveSazca / ayaM bhAvaH - na tAvattayozcakSuH pravarttayet, kathaJcitpravRttau tu samatAmevAvalambeteti // 32/22 // rUvesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliaMpAvai se viNAsaM / rAgAure se jaha vA payaMge Aloalole samuvei maccuM // 32/24 // (chAyA- rUpeSu yo gRddhimupaiti tIvrAM, akAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturaH san sa yathA vA pataGgaH, AlokalolaH samupaiti mRtyum // 32/24 // ) vRttiH - rUpesu yo gRddhi rAgamupaiti tIvrAM akAle bhavamakAlikaM prApnoti sa vinAzaM, rAgAturaH san sa iti lokapratItaH, yathA veti vAzabdasyaivakArArthatvAt yathaiva pataGgaH Alokalolo'tisnigdhadIpazikhAdarzanalampaTaH samupaiti mRtyum // 32/24 // rUve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajhevi saMto, jaleNa vA pokkhariNIpalAsaM // 32/34 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 paJcavidhA viSayAH (chAyA- rUpe virakto manujo vizokaH, etayA duHkhaughaparamparayA / na lipyate bhavamadhye'pi san, jalena iva puSkariNIpalAsam // 32/34 // ) vRttiH - rUpe virakta upalakSaNatvAdadviSTazca manujo vizokaH zokamuktastannibandhanayo rAgadveSayorabhAvAdetenAnantaroktena 'dukkhohaparaMpareNa'tti duHkhAnAmoghAH saGghAtAsteSAM paramparA tayA na lipyate na spRzyate bhavamadhye'pi saMstiSThan / dRSTAntamAha - 'jaleNa vatti' jaleneva vAzabdasyevArthatvAt, puSkariNIpalAsaM padminIpatraM, jalamadhye'pi saditi zeSaH // 32/34 // soassa sahaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu mnnunnnnmaahu| taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu sa vIarAgo // 32/35 // (chAyA- zrotrasya zabdaM grahaNaM vadanti, tad rAgahetuM tu manojJamAhuH / tad dveSahetumamanojJamAhuH, samazca yasteSu sa vItarAgaH // 32/35 // ) vRttiH - 'soassa'tti, zrotrendriyasya // 32/35 // sahesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliaMpAvai se viNAsaM / rAgAure hariNamievva muddhe, sadde atitte samuvei maccuM // 32/37 // (chAyA- zabdeSu yo gRddhipaiti tIvrAM, akAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturaH hariNamRga iva mugdhaH, zabde atRptaH samupaiti mRtyum // 32/37|) vRttiH - 'hariNamie vva muddhe tti / ' mRgazabdena sarvo'pi pazurucyate tato hariNazabdena vizeSyate / hariNazcAsau mRgazca hariNamRgo hariNapazurityarthaH / mugdho hitAhitAnabhijJaH, zabde lubdhakagItAdyAtmake tadAkRSTacittatayA atRptaH san // 32/37 // sadde viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 32/47 // (chAyA- zabde virakto manujo vizokaH, etayA duHkhaughaparamparayA / na lipyate bhavamadhye'pi san, jalena iva puSkariNIpalAsam // 32/47 // ) ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu mnnunnnnmaahu| taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu sa vIarAgo // 32/48 //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 paJcavidhA viSayAH (chAyA- ghrANasya gandhaM grahaNaM vadanti, tad rAgahetuM tu manojJamAhuH / tad doSahetumamanojJamAhuH, samazca yasteSu sa vItarAgaH // 32/48 // ) gaMdhesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliaMpAvai se viNAsaM / rAgAure osahigaMdhagiddhe, sappe bilAo viva nikkhamaMte // 32/50 // (chAyA- gandheSu yo gRddhimupaiti tIvrAM, akAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturaH auSadhigandhagRddhaH, sarpo bilAdiva niSkrAman // 32/50 // ) vRttiH - 'osahi' ityAdi - auSadhayo nAgadamanyAdyAstAsAM gandhe gRddhaH auSadhigandhagRddhaH san 'sappe bilAo vivatti ihevazabdasya bhinnakra matvAt sarpa iva bilAnniSkrAman, sa hyatyantapriyaM tadgandhamupekSitumazakto bilAnniSkrAmati, tato gAruDikAdiparavazo duHkhamanubhavatIti // 32/50 // gaMdhe viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNI palAsaM // 32/60 // (chAyA- gandhe virakto manujo vizokaH, etayA duHkhaughaparamparayA / na lipyate bhavamadhye'pi san, jaleneva puSkariNIpalAsam // 32/60 // ) jIhAe rasaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu sa vIarAgo // 32/61 // (chAyA- jihvayA rasaM grahaNaM vadanti, tad rAgahetuM tu manojJamAhuH / tad dveSahetumamanojJamAhuH, samazca yasteSu sa vItarAgaH // 32/61 // ) rasesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliaMpAvai se viNAsaM / rAgAure baDisavibhinkAe, macche jahA Amisabhogagiddhe // 32/63 // (chAyA- raseSu yo gRddhimupaiti tIvrAM, akAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturo baDizavibhinnakAyaH, matsyaH yathA AmiSabhogagRddhaH // 32/63 // ) vRttiH - 'baDisavibhinnakAe'tti baDizaM prAntanyastAmiSo lohakIlakastena vibhinno vidAritaH kAyo yasya sa baDizavibhinnakAyaH matsyo yathA AmiSasya mAMsasya bhoge khAdane gRddha AmiSabhogagRddhaH // 32/63 //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 paJcavidhaH pramAdaH rase viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 32/73 // kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNuNNamAhu / taM dosauM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu sa vIrAgo // 32 / 74 // phAsassa jo giddhamuvei tivvaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure sIajalAvasanne, gAhaggahIe mahise va raNe // 32 / 76 // (chAyA - rase virakto manujo vizoko, etayA duHkhaughaparamparayA / na lipyate bhavamadhye'pi san, jalena iva puSkariNIpalAsam // 32/73 // kAyasya sparzaM grahaNaM vadanti, tad rAgahetuM tu manojJamAhuH / tad dveSahetumamanojJamAhuH, samazca yasteSu sa vItarAgaH // 32/74 || sparzasya yo gRddhimupaiti tIvrAM, akAlikaM prApnoti sa vinAzam / rAgAturaH zItajalAvasannaH, grAhagRhIto mahiSa iva araNye || 32/76 // ) vRtti: - 'sIajalAvasanne 'tti zItajale'vasanno nimagnaH zItajalAvasanno grAhairjalacaravizeSairgRhIto mahiSa ivAraNye, vasatau hi kadAcitkenacinmocyetApItyaraNyagrahaNam // 32/76 // phAse viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 32 / 86 // (chAyA - sparze virakto manujo vizoko, etayA duHkhaughaparamparayA / na lipyate bhavamadhye'pi san, jaleneva puSkariNIpalAsam // 32/86 // )' mokSamArgaM prati zithilodyamo bhavatyanena prANIti pramAdaH / sa paJcavidhaH / tadyathA 1 madyaM, 2viSayAH, 3 kaSAyAH, 4 nidrA, 5 vikathA ca / paJcavidhapramAdasvarUpamevaM jJeyamuttarAdhyayanasUtracaturthAdhyayananiryuktitadvRttibhyAm - 'majjaM visaya kasAyA niddA vigahA ya paMcamI bhaNiyA / ia paMcaviho eso hoi pamAo ya apamAo // 180 // (chAyA - madyaM viSayAH kaSAyA nidrA vikathA ca paJcamI bhaNitA / iti paJcavidha eSa bhavati pramAdazca apramAdaH || 180 || ) -
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhaH pramAdaH 273 vRtti: - mAdyanti yena tat madyaM, yadvazAdgamyAgamyavAcyAvAcyAdivibhAgaM jano na jAnAti, ata evAha - "kAryAkArye na jAnIte, vAcyAvAcye tathaiva ca / gamyAgamye ca yanmUDho, na peyaM madyamityataH // 1 // " viSIdanti - dharmaM prati notsahanta eteSviti viSayAH, yadvA''sevanakAle madhuratvena pariNAme cAtikaTukatvena viSasyopamAM yAntIti viSayAH, ata evAvivekilokA''sevitA vivekilokaparityaktAzca taduktam - "ApAtamAtramadhurA vipAkakaTavo viSopamA viSayAH / avivekijanA''caritA vivekijanavarjitAH pApAH // 1 // " kaSa: kaSyate'smin prANI punaH punarAvRttibhAvamanubhavati kaSopalakaSyamANakanakavaditi - saMsArastasmin A - samantAdayante - gacchantyebhirasumanta iti kaSAyAH, yadvA kaSAyA iva kaSAyAH, yathA hi tuvarikAdikaSAyakaluSite vAsasi maJjiSThAdirAgaH zliSyati ciraM cAvatiSThate tathaitatkaluSita Atmani karma sambadhyate ciratarasthitikaM ca jAyate, tadAyattatvAt tatsthite:, uktaM hi zivazarmaNA "jogA payaDipaesaM ThitiaNubhAgaM kasAyao kuNaI" / (chAyA- yogAt prakRtipradezau sthityanubhAgau kaSAyataH karoti / ) ityAdi, etadduSTatA ca niruktyaiva bhAvitA, 'Nidda'tti nitarAM drAnti gacchanti kutsitAmavasthAmihAmutra cAnayeti nidrA, tadvazAddhi pradIpanakAdiSu vinAzamihaivAnubhavanti, dharmakAryeSvapi zUnyamAnasatvAnna pravartante, tathA ca "jAgariyA dhammINaM ahamINaM ca suttayA seyA / vacchAvibhagiNIe akahiMsu jiNo jayaMtI // 1 // " - (chAyA - jAgrattA dharmiNAmadharmiNAM ca suptatA zreyasI / vatsAdhipabhaginyai acakathat jino jayantyai // 1 // ) virUpA strIbhaktacaurajanapadaviSayatayA'sambaddhabhASitayA ca kathA vikathA, tatprasakto hi paraguNadoSodIraNAdibhiH pApamevopArjayati, ata evAha vAcaka:
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 paJcavidhA AsravAH "yAvat paraguNadoSaparikIrtane vyApRtaM mano bhavati / tAvadvaraM vizuddhe dhyAne vyagraM manaH kartum // 184 // " (prazamaratiH) iha ca cUrNikRtendriyANyeva paJcamapramAdatayA vyAkhyAtAni, tatra ca viSayagrahaNe'pi punarindriyagrahaNaM viSayeSvapIndriyavazata eva pravartanta iti teSAmevAtiduSTatAkhyApakaM, mahAsAmarthyA api hyetadvazAdupaghAtamApnuvanti, Aha ca vAcakaH - "iha cendriyaprasaktA nidhanamupajagmuH, tadyathA-gAgryaH satyaki.ddhiguNaM prApto'nekazAstrakuzalo'nekavidyAbalasampanno'pI"tyAdi / ete ca tattatpudgalopacitadravyarUpatayA vivakSyamANA dravyapramAda Atmani ca rAgadveSapariNatirUpatayA vivakSitA bhAvapramAda iti hRdayam, ata eva na bhAvapramAdaH pRthaguktaH / upasaMhAramAha-'itI'tyanantaramupadarzitaH paJcavidhaH-paJcaprakAraH eSa iti ihaivocyamAnatayA pratyakSata upalabhyamAno bhavati vidyate prakarSeNa mAdyantyaneneti pramAdaH apramAdazca tadabhAvarUpaH paJcavidho, bhAvasya caikatve'pi pratiSedhyApekSayA paJcavidhatvamiti gAthArthaH // 180 // ' Atmani karmANi AsravantIti AsravAH / uktaJca tattvArthAdhigamasUtravRttau 'Asravanti tena karmANyAtmana ityAstravaH // 6/2 // ' te paJcavidhAH / tadyathA 1 hiMsA, 2 asatyaM, 3 cauryaM, 4 maithunaM 5 parigrahazca / eteSAM svarUpamevaM proktaM zrItattvArthAdhigamasUtravRttau - 'tatra kaSAyAdipramAdapariNatasyAtmanaH kartuH kAyAdikaraNavyApArAd dravyabhAvabhedena prANavyaparopaNaM hiMsA / prAgabhihitasAmAnyalakSaNayoge sati sadbhUtanihnavAsadbhUtodbhAvanaviparItakasAvadyAdi mRSAvacanam / paraparigRhItasya svIkaraNamAkrAntyA cauryeNa zAstraniSiddhasya vA steyam / pUrvalakSaNayogAnmohodaye sati cetanAcetanasrotasorAsevanamabrahma / sacittAcittamizreSu dravyAdiSu zAstrAnanumateSu mamatvaM parigrahaH // 7/1 // ' nitarAM drAti - kutsitatvaM-avispaSTatvaM gacchati caitanyamanayeti nidrA / sA pnycdhaa| tadyathA - 1 nidrA, 2 nidrAnidrA, 3 pracalA, 4 pracalApracalA 5 styAnaddhizca / yaduktaM prathamakarmagranthe tadvRttau ca - 'samprati nidrApaJcakamabhidhitsurAha - suhapaDibohA niddA 1, nihAniddA 2 ya dukkhapaDibohA / payalA 3 ThiovaviTThassa payalapayalA 4 u caMkamao // 11 //
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 paJcavidhA nidrAH (chAyA- sukhapratibodhA nidrA 1 nidrAnidrA 2 ca duHkhapratibodhA / pracalA 3 sthitopaviSTasya, pracalApracalA 4 tu caGkramataH // 11 // ) vRttiH - sukhena - akRcchreNa nakhacchoTikAmAtreNApi pratibodhaH-jAgaraNaM svapturyasyAM svApAvasthAyAM sA sukhapratibodhA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi kAraNe kAryopacArAt nidretyucyate 1 / nidrAto'tizAyinI nidrA nidrAnidrA, mayUravyaMsakAditvAnmadhyamapadalopI samAsaH, 'caH' samuccaye, duHkhena-kaSTena bahubhirgholanAprakArairatyarthamasphuTatarIbhUtacaitanyatvena svaptuH pratibodho yasyAM sA duHkhapratibodhA, ata eva sukhapratibodhanidrApekSayA'syA atizAyinItvam, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA 2 / pracalati-vighUrNate yasyAM svApAvasthAyAM prANI sA pracalA, sA ca sthitasyordhvasthAnena upaviSTasya-AsInasya bhavati, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA 3 / pracalAto'tizAyinI pracalA pracalApracalA, iyaM tuH punararthe caGkramataH caGkramaNamapi kurvato jantorupatiSThate, ataH sthAnasthitasvastRprabhavapracalAmapekSya atizAyinItvamasyAH, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalApracalA 4 / sUtre ca 'payalapayalA' iti hrasvatvaM 'dIrghahasvau mitho vRttau' (si0 8-1-4) iti sUtreNa / iti // 11 // diNaciMtiyatthakaraNI, thINaddhI 5 addhacakkiaddhabalA // 12 // (chAyA- dinacintitArthakaraNI styAnaddhiH 5 arddhacakriarddhabalA // 12 // ) vRttiH - styAnA-bahutvena saGghAtamApannA gRddhiH-abhikAGkSA jAgradavasthAdhyavasitArthasAdhanaviSayA yasyAM svApAvasthAyAM sA styAnagRddhiH / 'gauNAdayaH' (si08-2174) iti prAkRtasUtreNa 'thINaddhI' iti nipAtyate / asyAM hi jAgradavasthAdhyavasitamarthamutthAya sAdhayati / zrUyate hyetadAgame kathAnakam - kvacit pradeze ko'pi kSullako dviradena divA skhalIkRtaH styAnaryudaye vartamAnastasminneva dvirade baddhAbhinivezo rajanyAmutthAya taddantayugalamutpATya svopAzrayadvAre kSiptvA punaH suptavAn ityaadi| imAM ca vyutpattimAzrityAha - 'diNaciMtiyatthakaraNI thINaddhI' iti dine-divase cintitamupalakSaNatvAnnizAyAmapi cintitam-adhyavasitamarthaM karoti-sAdhayati nidrAnidrAvatorabhedopacArAddinacintitArthakaraNI, 'ramyAdibhyaH' (si0 5-3-126) kartaryanaTapratyayaH / yadvA styAnA-piNDIbhUtA RddhiH-AtmazaktirasyAmiti styAnaddhiH, etatsadbhAve hi
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 paJcavidhAH kubhAvanAH prathamasaMhananasya kezavArdhabalasadRzI zaktiH / enAM ca vyutpattimAzrityAha - 'addhacakkiaddhabala' tti ardhacakriNaH-vAsudevasya balApekSayA ardhaM balaM-sthAma yasyA udaye jantorbhavati sA'rdhacayardhabalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi thINaddhIti 5 ... // 12 // ' kutsitA:- saGkliSTA bhAvanA:-tattatsvabhAvAbhyAsarUpA iti kubhAvanAH / tAH paJcavidhAH / tadyathA - 1 kAndI bhAvanA, 2 kilbiSI bhAvanA, 3 AbhiyogI bhAvanA, 4 AsurI bhAvanA 5 sammohI bhAvanA ca / yadavAci zrIpaJcavastuke tadvRttau ca - 'kaMdappadevakibbisa, abhiogA AsurA ya sammohA / esA u saMkiliTThA, paMcavihA bhAvaNA bhaNiA // 1628 // (chAyA- kAndI devakailbiSI, AbhiyogA AsurA ca sammohA / eSA tu saGkliSTA, paJcavidhA bhAvanA bhaNitA // 1628 / / ) vRttiH - kAndI kailbiSikI AbhiyogikI AsurI ca sammohI, kandarpodInAmiyamiti sarvatra bhAvanIyam, eSA tu saGkliSTA paJcavidhA bhAvanA bhaNitA, tattatsvabhAvAbhyAso bhAvaneti gAthArthaH // 1628 // jo saMjao'vi eAsu appasatthAsu vaTTai kahaMci / so tavihesu gacchai, suresu bhaio caraNahINo // 1629 // (chAyA- yaH saMyato'pi etAsvaprazastAsu varttate kathaJcid / sa tadvidheSu gacchati, sureSu bhAjyazcaraNahInaH // 1629 // ) vRttiH - yaH saMyato'pi san vyavahArataH etAsvaprazastAsu bhAvanAsu varttate kathaJcid bhAvamAndyAt sa tadvidheSu gacchati sureSu kandarpAdiprakAreSu, bhAjyazcaraNahIna:-sarvathA tatsattAvikalaH dravyacaraNahIno veti gAthArthaH // 1629 // tatra kaMdappe kukkuie, davasIle Avi hAsaNapare a| vimhAvito a paraM, kaMdappaM bhAvaNaM kuNai ||1630||||pddidaargaahaa // (chAyA- kandarpavAn kaukucyaH, darpazIlazcApi hAsanaparazca / vismApayaMzca paraM, kAndappI bhAvanAM karoti // 1630 // // pratidvAragAthA // )
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 paJcavidhAH kubhAvanAH vRttiH - 'kandarpavAn' kandarpaH, evaM kaukucyaH drutadarpazIlazcApi hAsakarazca tathA vismApayaMzca parAn kAndappI bhAvanAM karotIti gAthArthaH // 1630 // kahakahakahassa hasaNaM, kaMdappo aNihuA ya saMlAvA / kaMdappakahAkahaNaM, kaMdappuvaesa saMsA ya // 1631 // // dAraM // (chAyA- kahakahakahasya hasanaM, kandarpaH anibhRtAzca saMlApAH / ___kandarpakathAkathanaM, kandarpopadezo zaMsA ca // 1631 // // dvAram // ) vRttiH - kandarpavAn kAndI bhAvanAM karotItyuktaM, sa ca yasya kahakahakahasyeti, supAM supo bhavatIti tRtIyArthe SaSThI, kahakahakahena hasanaM, aTTahAsa ityarthaH, tathA kandarpaH parihAsaH svAnurUpeNa, anibhRtAzca saMlApAH, gurvAdinApi niSThuravakroktyAdayaH tathA kandarpakathAkathanaM-kAmakathAgrahaH tathA kandarpopadezo-vidhAnadvAreNa evaM kuviti, zaMsA ca - prazaMsA ca kandarpaviSayA yasya sa kandarpavAn jJeya iti gAthArthaH // 1631 // kaukucyavantamAha - bhamuhaNayaNAiehiM, vayaNehi a tehiM tehiM taha cittuN| kuNai jaha kukkuaMcia, hasai paro appaNA ahasaM // 1632 // // dAraM // (chAyA- bhranayanAdikaiH, vacanaizca taiH taiH tathA ceSTAM / ___ karoti yathA kukucameva, hasati paraH AtmanA ahasan // 1632 // // dvAram // ) vRttiH - bhrUnayanAdibhirdehAvayavaiH vacanaizca taistairhAsakArakaiH tathA ceSTAM karoti kvacit tathAvidhamohadoSAd yathA kukucameva-gAtraparispandavad hasati paraH tadraSTA, AtmanA'hasan, abhinnamukharAga iva, ya evaMvidhaH sa kaukucyavAniti gAthArthaH // 1632 // drutadarpazIlamAha bhAsai duaM duaMgacchaI adapiavva goviso sarae / savvadavaddavakArI, phuTTaiva Thiovi dappeNaM // 1633 // // dAraM // (chAyA- bhASate drutaM drutaM gacchati ca dapita iva govRSabhaH zaradi / sarvadrutadrutakArI, sphuTatIva sthito'pi darpaNa // 1633 // // dvAram // ) vRttiH - bhASate drutaM drutamasamIkSya, sambhramAvegAd gacchati ca drutaM drutameva, darpita iva
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhAH kubhAvanAH 278 darpora iva govRSabho balIvarddavizeSaH zaradi kAle, tathA sarvadrutakArI asamIkSya-kArI yAvat, tathA sphuTatIva tIvrodrekavizeSAt sthito'pi san darpeNa kutsitabalarUpeNa, ya itthambhUtaH sa drutadarppazIla iti gAthArthaH || 1633 // hAsakaramAha - vesavayaNehi hAsaM, jaNayaMto appaNo paresiM ca / aha hAsaNotti bhaNNai, ghayaNovva chale NiacchaMto // 1634 // // dAraM // (chAyA- veSavacanaiH hAsaM, janayan AtmanaH pareSAM ca / atha hAsana iti bhaNyate, ghatana iva chalAni niyacchan || 1634|| || dvAram // ) vRttiH - veSavacanaiH tathA citrarUpairhAsaM janayan AtmanaH pareSAM ca draSTRNAmatha hAsana iti bhaNyate, hAsakara ityarthaH, ghatana iva bhANDa iva, chalAni chidrANi niyacchan pazyanniti gAthArthaH // 1634 // vismApakamAha surajAlamAierhi, tu vimhayaM kuNai tavvihajaNassa / tesu Na vimhayai sayaM, AhaTTakuheDaesuM ca // 1635 // // dAraM // (chAyA - surajAlAdibhistu vismayaM karoti tadvidhajanasya / teSu na vismayate svayaM, AharttakuheTakeSu ca // 1635 / / vRttiH - surajAlAdibhistu indrajAlakautukairvismayaM karoti cittavibhramalakSaNaM tadvidhajanasya bAlizaprAyasya, teSu indrajAlAdiSu na vismayate svayaM = na vismayaM svayaM karotyAtmanA, AharttakuheTakeSu ca punaH tathAvidhagrAmyalokapratibaddheSu yaH sa vismApaka iti gAthArthaH // 1635 // uktA kAndarpI bhAvanA, kilbiSikImAha - nANassa kevalINaM, dhammAyariANa savvasAhUNaM / bhAsaM avaNNamAI, kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai // 1636 // (chAyA- jJAnasya kevalinAM dharmAcAryANAM sarvasAdhUnAm / bhASamANo'varNaM mAyI, kailbiSikIM bhAvanAM karoti // 1636 // )
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhAH kubhAvanAH 279 vRttiH - jJAnasya zrutarUpasya kevalinAM vItarAgANAM, dharmAcAryANAM gurUNAM, sarvasAdhUnAM sAmAnyena, bhASamANo'varNam-azlAghArUpaM, tathA mAyI sAmAnyena, yaH sa kailbiSikI bhAvanAM tadbhAvAbhyAsarUpAM karotIti gAthArthaH // 1636 // jJAnAvarNamAha - kAyA vayA ya te ccia, te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhAhiAriANaM, joisajoNIhi kiM kajjaM ? // 1637 // // dAraM // (chAyA- kAyA vratAni ca tAnyeva, te eva pramAdA apramAdAzca / mokSAdhikArikANAM, jyotiSayonibhyAM kiM kAryam ? // 1637 // // dvAram // ) vRttiH - kAyAH - pRthivyAdayaH vratAni-prANAtipAtAdinivRttyAdIni, tAnyeva bhUyo bhUyaH, tathA ta eva pramAdAH madyAdayaH apramAdAzca-tadvipakSabhUtAH tatra tatra kathyanta iti punaruktadoSaH, tathA mokSAdhikAriNAM sAdhUnAM jyotiSayonibhyAM jyotiSayoniprAbhRtAbhyAM kiM kRtyaM ?, na kiJcid, bhavahetutvAditi jJAnAvarNavAdaH, iha kAyAdaya eva yatnena paripAlanIyA iti tathA tathA tadupadezaH upAdhibhedena mA bhUdvirAdhaneti, jyotiHzAstrAdi ca ziSyagrahaNapAlanaphalamityaduSTaphalameva sUkSmadhiyA bhAvanIyamiti gAthArthaH // 1637 // kevalyavarNamAha - savve'vi Na paDibohai, Na yAviseseNa dei uvaesaM / paDitappai Na gurUNavi, NAo aiNiTThiaTTho u||1638|||| dAraM // (chAyA- sarvAnapi na pratibodhayati, na cAvizeSeNa dadAtyupadezam / / paritapyate na gurubhyo'pi, jJAtaH atiniSThitArthastu // 1638 // // dvAram // ) vRttiH - sarvAnapi prANino na pratibodhayatIti na samavRttiH na vA avizeSeNa dadAtyupadezam, api tu gambhIragambhIrataradezanAbhedena, tathA paritapyate na gurubhyo'pi dAnAdinA, AstAmanyasya, jJAtaH san, evamatiniSThitArtha eva, laukiko gardAzabda eSaH, iti kevalyavarNavAdaH, na hyabhavyAH kAGkaTukaprAyAzca bhavyAH kenacitpratibodhyante, upAyAbhAvAditi sarvAnapi na pratibodhayati, ata evAvizeSeNa na dadAtyupadezaM guNagurutvAcca gurubhyo na paritapyate, sAdhu niSThitArtha iti gAthArthaH // 1638 // dharmAcAryAvarNamAha -
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 paJcavidhAH kubhAvanAH jaccAIhiM avaNNaM, vihasai vaTTai Na yAvi uvvaae| ahio chiddappehI, pagAsavAI aNaNulomo // 1639 // // dAraM // (chAyA- jAtyAdibhiH avarNaM, vibhASate varttate na cApyupapAte / ahitaH chidraprekSI, prakAzavAdI ananulomaH // 1639 // // dvAram // ) vRttiH - jAtyAdibhiH sadbhirasadbhirvA avarNam azlAghArUpaM vibhASate anekadhA bravIti, varttate na cApyupapAte - gurusevAvRttau, tathA ahitaH chidraprekSI guroreva, prakAzavAdI sarvasamakSaM taddoSavAdI, ananulomaH pratikUla iti dharmAcAryAvarNavAdaH, jAtyAdayo hyakAraNamatra, guNAH kalyANakAraNaM, guruparibhavAbhinivezAdayastvatiraudrA iti gAthArthaH // 1639 // sAdhvavarNamAha - avisahaNA turiyagaI, aNANuvittI a avi gurUNaMpi / khaNamittapIirosA, gihivacchalagA ya saMcaiA // 1640 // // dAraM // (chAyA- aviSahaNAH atvaritagatayaH, ananuvartinazcApi gurUnapi / kSaNamAtraprItiroSAH, gRhivatsalAzca saJcayinaH // 1640 // // dvAram // ) vRttiH - aviSahaNAH na sahante kasyacid, api tu dezAntaraM yAnti, atvaritagatayo mandagAmina ityarthaH, ananuvartinazca prakRtiniSThurAH, api tu gurunapi prati, AstAmanyo janaH, tathA kSaNamAtraprItiroSAH - tadaiva ruSTAH tadaiva tuSTAH, gRhivatsalAzca svabhAvena, saJcayinaH-sarvasaGgrahaparA iti sAdhvavarNavAdaH, ihAviSahaNAH paropatApabhayena, atvaritagataya IryAdirakSArtham, ananuvartinaH asaMyamApekSayA, kSaNamAtraprItiroSAH alpakaSAyatayA, gRhivatsalA dharmapratipattaye, saJcayavanta upakaraNAbhAve paralokAbhAvAditi gAthArthaH // 1640 // mAyisvarUpamAha - gRhai AyasahAvaM, chAyai a guNe parassa sNte'vi| coro vva savvasaMkI, gUDhAyAro havai mAyI // 1641 // // dAraM // (chAyA- gRhati AtmasvabhAvaM, chAdayati ca guNAn parasya sato'pi / caura iva sarvazaGkI, gUDhAcAraH bhavati mAyI // 1641 // // dvAram // ) vRttiH - gRhati pracchAdayati AtmanaH svabhAvaM-guNAbhAvarUpamazobhanaM, chAdayati guNAn
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhAH kubhAvanAH 281 parasya anyasya sato'pi vidyamAnAnapi mAyAdoSeNa, tathA caura iva sarvazaGkI svacittadoSeNa, gUDhAcAraH sarvatra vastuni bhavati mAyI jIva iti gAthArthaH // 1641 // uktA kilbiSikI bhAvanA, AbhiyogikImAha - koa bhUIkamme, pasiNA iare nnimittmaajiivii| iDDirasasAyaguruo, abhiogaM bhAvaNaM kuNai // 1642 // // paDidAraM // (chAyA- kautukaM bhUtikarma, praznaH itaro nimittamAjIvI / RddhirasasAtagurukaH, abhiyogAM bhAvanAM karoti // 1642 // ) // pratidvAram // vRttiH - kautukaM vakSyamANaM evaM bhUtikarma evaM praznaH evamitaraH praznApraznaH, evaM nimittaM AjIvIti kautukAdyAjIvakaH RddhirasasAtaguruH san abhiyogAM bhAvanAM karoti, tathAvidhAbhyAsAditi gAthArthaH // 1642 // kautukadvArAvayavArthamAha - vimhavaNahomasiraparirayAi khAraDahaNANi dhUme a| asarisavesaggahaNA, avayAsaNa thaMbhaNaM baMdhaM // 1643 // // dAraM // (chAyA- vismApanahomaziraHparirayAdIni kSAradahanAni dhUmazca / asadRzaveSagrahaNAni, avatrAsanaM stambhanaM bandhaH // 1643 // // dvAram // ) vRttiH - vismApanaM bAlasnapanaM homam agnihavanaM ziraHparirayaH karabhramaNAbhimantraNaM, AdizabdaH svabhedaprakhyApakaH, bAlasnapanAdInAmanekaprakAratvAt, kSAradahanAni tathAvidhavyAdhizamanAya, dhUpazca yogagarbhaH, asadRzaveSagrahaNAni-nAryAderanAryAdinepathyakaraNAni, avatrAsanaM vRkSAdInAM prabhAvena cAlanam, avastambhanam-aniSTopazAntaye stenukaniSThIvanAthukkaraNaM, evaM bandhaH-mantrAdinA pratibandhanaM, kautukamiti gAthArthaH // 1643 // bhUtikarmANyAha- - bhUIa maTTiAe, sutteNa va hoi bhUikammaM tu / vasahIsarIrabhaMDaga-rakkhA abhiogamAIA // 1644 // // dAraM // (chAyA- bhUtyA mRttikayA, sUtreNa vA bhavati bhUtikarma tu / vasatizarIrabhaNDaka-rakSA abhiyogAdayaH // 1644 // // dvAram // )
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 paJcavidhAH kubhAvanAH ___ vRttiH - bhUtyA bhasmarUpayA mRdA vA-ArdrapAMsulakSaNayA sUtreNa vA prasiddhena bhavati bhUtikarma parirayaveSTanarUpaM, kimarthamityAha-vasatizarIrabhaNDakarakSeti etadrakSArtham, abhiyogAdaya iti kRtvA, tena kRtena tadrakSArthaM, karturiti gAthArthaH // 1644 // praznasvarUpamAha - paNho u hoi pasiNaM, jaM pAsai vA sayaM tu taM psinnN| aMguTucchidrupaDe, dappaNa-asi-toa-kuDDAI (kuddhAI paa.)||1645|| // dAraM // (chAyA- praznastu bhavati praznaH, yat pazyati vA svayaM tu tatpraznaH / aGguSThocchiSTapaTaH, darpaNa-asi-toya-kuDyAdiSu (kruddhAdiHpA.) // 1645 / / // dvaarm||) vRttiH - praznastu bhavati devatAdipRcchArUpa: prazna iti, yatpazyati vA svayaM AtmanA tuzabdAdanye ca tatrasthAH prastutaM vastu tatprazna iti, kva tadityAha - aGguSThocchiSTapaTa ityaGguSThe paTe ucchiSTaH kAsArAdibhakSaNena, evaM darpaNe Adarza asau ca khaDge toye udake kuDDe bhittau, AdizabdAnmadanaphalAdiparigrahaH, kruddhAdi kruddhaH prazAnto vA pazyati kalpavizeSAditi gAthArthaH // 1645 // praznApraznamAha - pasiNApasiNaM sumiNe, vijjAsiTuM kahei annnnss| ahavA AiMkhaNiA, ghaMTiasiTuM parikahei // 1646 // // dAraM // (chAyA- praznApraznaH svapne, vidyAziSTaM kathayati anyasmai / ____ athavA AkhyAtrI, ghaNTikAziSTaM parikathayati // 1646 // // dvAram // ) vRttiH - praznAprazno'yamevaMvidho bhavati-yaH svapne vidyAziSTaM vidyAkathitaM sat kathayatyanyasmai zubhajIvitAdi, athavA 'AiMkhaNiya'tti IkSaNikA daivajJA AkhyAtrI lokasiddhA DombI, ghaNTikAziSTaM-ghaNTikAyAM sthitvA ghaNTikAyakSeNa kathitaM parikathayati, eSa vA praznAprazna iti gAthArthaH // 1646 / / nimittamAha - tivihaM hoi NimittaM, tIya-paDuppaNNa-NAgayaM ceva / ettha subhAsubhabheaM, ahigaraNetaravibhAsAe // 1647 //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 paJcavidhAH kubhAvanAH (chAyA- trividhaM bhavati nimittaM, atItapratyutpannAnAgataM caiva / atra zubhAzubhabhedaM, adhikaraNetaravibhASayA // 1647 // ) vRttiH - trividhaM bhavati nimittaM kAlabhedenetyAha-atItaM pratyutpannamanAgataM caiva, atItAdiviSayatvAttasya, atra zubhAzubhabhedametalloke, kathamityAha-adhikaraNetaravibhASayA, yatsAdhikaraNaM tadazubhamiti gAthArthaH // 1647 // eyANi gAravaThThA, kuNamANo AbhiogiaM bNdhe| bIaMgAvarahio, kuvvai ArAha uccaM ca // 1648 // // dAraM // (chAyA- etAni gauravArthaM, kurvan AbhiyogikaM badhnAti / dvitIyaM gauravarahitaH, karoti ArAdhaka uccaM ca // 1648 // // dvAram // ) vRttiH - etAni bhUtikAdIni gauravArthaM gauravanimittaM kurvan RSiH Abhiyogikam - abhiyoganimittaM badhnAti karma, devatAdhabhiyogAdikRtyametad, dvitIyam apavAdapadamatra, gauravarahitaH san - ni:spRha eva karotyatizayajJAne satyetat, sa caivaM kurvannArAdhako na virAdhakaH, uccaM ca gotraM badhnAtIti zeSaH, tIrthonnatikaraNAditi gAthArthaH // 1648 // uktA''bhiyogikI bhAvanA, sAmpratamAsurImAha - aNubaddhavuggahoccia, saMsattatavo NimittamAesI / NikkivanirANukaMpo, AsuriaM bhAvaNaM kuNai // 1649 // (chAyA- anubaddhavigraha eva, saMsaktatapA nimittamAdezI / niSkRpaH niranukampaH, AsurIkAM bhAvanAM karoti // 1649 // ) vRttiH - anubaddhavigrahaH sadA kalahazIlaH, api ca saMsaktatapAH AhArAdinimittaM tapaHkArI, tathA nimittam atItAdibhedaM Adizati, tathA niSkRpaH kRpArahitaH, tathA niranukampaH anukampArahitaH anyasmin kampamAne'pi ityAsurIbhAvanopeto bhavatIti gAthArthaH // 1649 // vyAsArthaM tvAha - NiccaM viggahasIlo, kAUNa ya NANutappaI pcchaa| Na ya khAmio pasIai, avarAhINaM duviNhaMpi // 1650 // // dAraM //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 paJcavidhAH kubhAvanAH (chAyA- nityaM vyudgrahazIlaH, kRtvA ca nAnutapyate pazcAt / na ca kSAntaH prasIdati, aparAdhinoIyorapi // 1650 // // dvAram // vRttiH - nityaM vyudgrahazIlaH satataM kalahasvabhAvaH, kRtvA ca kalahaM nAnutapyate pazcAditi, na ca kSAntaH san aparAdhinA prasIdati prasAdaM gacchati aparAdhinoIyorapisvapakSaparapakSagatayoH kaSAyodayAdevetyeSo'nubaddhavigraha iti mAthArthaH // 1650 // saMsaktatapasamAha - AhArauvahisijjAsu jassa bhAvo u niccsNstto| bhAvovahao kuNai a, tavovahANaM tayaTThAe // 1651 // (chAyA- AhAropadhizayyAsu yasya bhAvastu nityasaMsaktaH / bhAvopahataH karoti ca, tapaupadhAnaM tadartham // 1651 // ) vRttiH - AhAropadhizayyAsu-odanAdirUpAsu yasya bhAvastu-AzayaH nityasaMsaktaH sadA pratibaddhaH bhAvopahataH sa evambhUtaH karoti ca tapaupadhAnam-anazanAdi tadartham AhArAdyarthaM yaH saMsaktatapA yatiriti gAthArthaH // 1651 // nimittAdezanamAha - tivihaM havai nimittaM, ekkikkaM chavvihaM tu vinnnneaN| abhimANAbhinivesA, vAgariaM AsuraM kuNai // 1652 // // dAraM // (chAyA- trividhaM bhavati nimittaM, ekaikaM SaDvidhaM tu vijJeyam / abhimAnAbhinivezAt, vyAkRtaM AsurIM karoti // 1652 // // dvAram // ) vRttiH- trividhaM bhavati nimittaM kAlabhedena, ekaikaM SaDvidhaM-lAbhAlAbhasukhaduHkhajIvitamaraNaviSayabhedena tat tu bhavati vijJeyam, etacca abhimAnAbhinivezAditi abhimAnatIvratayA vyAkRtaM sadAsurIbhAvanAM karoti, tadbhAvAbhyAsarUpatvAditi gAthArthaH // 1652 // niSkRpamAha - caMkamaNAI satto, suNikkivo thAvarAisattesuM / kAuM va NANutappai, erisao Nikkivo hoi // 1653 // // dAraM //
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 paJcavidhAH kubhAvanAH (chAyA- caGkramaNAdi saktaH, suniSkRpa: sthAvarAdisattveSu / kRtvA vA nAnutapyate, IdRzo niSkRpo bhavati // 1653 // // dvAram / / ) vRttiH - caGkramaNAdi gamanAsanAdi saktaH san kvacit suniSkRpaH-suSTha gataghRNaH sthAvarAdisattveSu karotyajIvapratipattyA, kRtvA vA caGkramaNAdi nAnutapyate kenacinnoditaH san, IdRzo niSkRpo bhavati, liGgametadasyeti gAthArthaH // 1653 // niranukampamAha - jo u paraM kaMpaMtaM, guNa Na kaMpae kaThiNabhAvo / eso u NiraNukaMpo, paNNatto vIarAgehiM // 1654 // // dAraM // (chAyA- yastu paraM kampamAnaM, dRSTvA na kampate kaThinabhAvaH / eSastu niranukampaH, prajJapto vItarAgaiH // 1654 // // dvAram / / ) vRttiH - yastu paraM kampamAnaM dRSTvA kutazciddhetutaH na kampate kaThinabhAvaH san krUratayA, eSa punaH niranukampo jIvaH prajJapto vItarAgaiH-Aptairiti gAthArthaH // 1654 // uktA''surIbhAvanA, sammohanImAha - ummaggadesao maggadUsao mggvippddiivttii| moheNa ya mohittA, sammohaM bhAvaNaM kuNai // 1655 // // paDidAraM // (chAyA- unmArgadezaka: mArgadUSaka: mArgavipratipattiH / mohena ca mohayitvA, sammohI bhAvanAM karoti // 1655 // // pratidvAram // ) vRttiH - unmArgadezakaH vakSyamANaH, evaM mArgadUSakaH, evaM mArgavipratipattiH, tathA mohena svagatena, tathA mohayitvA paraM sammohIbhAvanAM karoti, tadbhAvAbhyAsarUpatvAditi gAthArthaH // 1655 // unmArgadezakamAha - nANAi a dUsiMto, tavvivarIaM tu uddisai maggaM / ummaggadesao esa hoi ahio a saparesiM // 1656 // (chAyA- jJAnAdIni ca dUSayan, tadviparItaM tUddizati mArgam / unmArgadezaka eSaH, bhavatyahitazca svaparayoH // 1656 //
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcavidhAH kubhAvanAH vRttiH - jJAnAdIni dUSayan pAramArthikAni, tadviparItaM tu pAramArthikajJAnaviparItameva uddizati mArgaM dharmmasambandhinam unmArgadezaka eSa evambhUtaH bhavatyahita eva paramArthena svaparayordvayorapIti gAthArthaH || 1656 // mArgadUSakamAha - 286 NANAi tivihamaggaM, dUsai jo je a maggapaDivaNNe / aho jAIe khalu, bhaNNai so maggadUsoti // 1657 // // dAraM // (chAyA - jJAnAdiM trividhamArgaM, dUSayati yaH ye ca mArgapratipannAH / abudhaH jAtyA khalu, bhaNyate sa mArgadUSaka iti // 1657 // // dvAram // ) vRttiH - jJAnAdiM trividhamArgaM pAramArthikaM dUSayati yaH kazcit, ye ca mArgapratipannAH sAdhavastAMzca dUSayati, abudhaH avidvAn jAtyaiva, na paramArthena, bhaNyate'sAve - vambhUtaH mArgadUSakaH pApa iti gAthArthaH || 1657 // mArgavipratipattimAha jo puNatameva maggaM, dUsiuM paMDio satakkAe / ummaggaM paDivajjai, vippaDivanne sa maggassa // 1658 // // dAraM // (chAyA - yaH punastameva mArgaM, dUSayitvA apaNDitaH svatarkayA / unmArgaM pratipadyate, vipratipannaH sa mArgasya || 1658|| || dvAram // ) vRtti: - yaH punastameva mArgaM jJAnAdiM dUSayitvA apaNDitaH san svatarkayA jAtirUpayA deze unmArgaM pratipadyate, deza eva vipratipattiriti gAthArthaH || 1658 || mohamAha - taha taha uvahayamaio, mujjhai NANacaraNaMtarAlesu / iDDIo a bahuvihA, daTTu jatto tao moho // 1659 // (chAyA- tathA tathA upahatamatikaH, muhyati jJAnacaraNAntarAleSu / RddhIzca bahuvidhA, dRSTvA yatastato mohaH || 1659 // ) vRtti: - tathA tathA citrarUpatayA upahatamatiH san muhyati jJAnacaraNAntarAleSu gahaneSu, RddhIzca bahuvidhA dRSTvA paratIrthikAnAM yato muhyati asau moha iti gAthArthaH // 1659 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 SaDvidhAH kAyAH mohayitveti vyAcikhyAsurAha - jo puNa mohei paraM, sabbhAveNaM ca kaiaveNaM vA / samayaMtarammi so puNa, mohittA gheppai sa'NeNaM // 1660 // (chAyA- yaH punaH mohayati paraM, sadbhAvena ca kaitavena vA / samayAntare sa punaH mohayitvA gRhyate so'nena // 1660 // ) vRttiH - yaH punarmohayati param anyaM prANinaM sadbhAvena vA tathyena vA, tathA kaitavena vA parikalpitena, samayAntare parasamaye mohayati, sa punarevambhUtaH prANI mohayitveti gRhyate'nena dvAragAthAvayaveneti gAthArthaH // 1660 // AsAM bhAvanAnAM phalamAha - eyAo bhAvaNAo, bhAvittA devaduggaiM jaMti / tatto'vi cuA saMtA, pariti bhavasAgaramaNaMtaM // 1661 // (chAyA- etA bhAvanA, bhAvayitvA devadurgatiM yAnti / / ___ tatto'pi cyutAH santaH, paryaTanti bhavasAgaramanantam // 1661 // ) vRttiH - etA bhAvanA bhAvayitvA abhyasya devadurgatiM yAnti prANinaH tatastasyA api cyutAH santaH-devadurgateH, paryaTanti bhavasAgaraM saMsArasamudraM anantamiti gAthArthaH // 1661 // ' gururindriyaviSayapramAdAsravanidrAkubhAvanAsu yatanAvAn bhavati - teSAM parihAre prayatnavAn bhavati / kAyAH jIvarUpAH / te SaDvidhAH / tadyathA - 1 pRthvIkAyaH, 2 apkAyaH, 3 tejaskAyaH, 4 vAyukAyaH, 5 vanaspatikAyaH 6 trasakAyazca / gurureteSu SaTsu kAyeSu yatanAvAn bhavati - teSAM rakSaNe tatparo bhavati / uktaJca dazavaikAlikasUtre tadvRttau ca 'puDhavidagaagaNimArua, tnnrukkhssbiiygaa| tasA a pANA jIvatti, ii vuttaM mahesiNA // 8/2 // tesiM acchaNajoeNa, niccaM hoavvayaM siaa| maNasA kAyavakkeNaM, evaM havai saMjae // 8/3 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 SaDvidhAH kAyAH puDhaviM bhittiM silaM lekheM, neva bhiMde na sNlihe| tiviheNa karaNajoeNaM, saMjae susamAhie // 8/4 // suddhapuDhavIM na nisIe, sasarakkhaMmi a aasnne| pamajjittu nisIijjA, jAittA jassa uggahaM // 8/5 // sIodagaM na sevijjA, silA vuTuM himANi a| usiNodagaM tattaphAsuaM, paDigAhijja saMjae // 4/6 // udaullaM appaNo kArya, neva puMche na sNlihe| samuppeha tahAbhUaM, no NaM saMghaTTae muNI // 8/7 // iMgAlaM agaNiM acci, alAyaM vA sjoiaN| na uMjijjA na ghaTTijjA, no NaM nivvAvae muNI // 8/8 // tAliaMTeNa patteNa, sAhAe vihuyaNeNa vA / na vIijja'ppaNo kAyaM, bAhiraM vAvi puggalaM // 8/9 // taNarukkhaM na chidijjA, phalaM mUlaM ca kassaI / AmagaM vivihaM bIaM, maNasAvi Na patthae // 8/10 // gahaNesu na ciTThijjA, bIesu hariesu vA / udagaMmi tahA niccaM, uttiMgapaNagesu vA // 8/11 // tase pANe na hisijjA, vAyA aduva kammuNA / uvarao savvabhUesu, pAsejja vivihaM jagaM // 8/12 // (chAyA- pRthivyudakAgnimArutAH, tRNavRkSasabIjakAH / trasAzca prANinaH jIvA iti, iti uktaM maharSiNA // 8/2 // teSAM akSaNayogena nityaM bhavitavyaM syAt / manasA kAyena vAkyena evaM bhavati saMyataH // 8/3 // pRthivIM bhitti zilA leSTuM, naiva bhindyAt na saMlikhet / trividhena karaNayogena, saMyataH susamAhitaH // 8/4 //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 SaDvidhAH kAyAH zuddhapRthivyAM na niSIdet, sarajaske cAsane / pramRjya niSIdeta, yAcayitvA yasya avagraham // 8/5 // zItodakaM na seveta, zilA vRSTaM himAni ca / uSNodakaM taptaprAsukaM, pratigRhNIyAt saMyataH // 8/6 // udakAI AtmanaH kAyaM, naiva puJchayet na saMlikhet / samutprekSya tathAbhUtaM, na NaM saGghaTTayet muniH // 8 // 7 // aGgAraM agni aciH, alAtaM vA sajyotiH / na uThet na ghaTTayet, nainaM nirvApayet muniH // 8 // 8 // tAlavRntena patreNa, zAkhayA vidhUvanena vA / na vIjayet AtmanaH kAyaM, bAhyaM vApi pudgalam // 8/9 // tRNavRkSaM na chindyAt, phalaM mUlaM ca kasyacit / AmakaM vividhaM bIjaM, manasA'pi na prArthayati // 8/10 // gahaneSu na tiSThet, bIjeSu hariteSu vA / udake tathA nityaM, uttiGgapanakayorvA // 8/11 // trasAn prANino na hiMsyAt, vAcA athavA karmaNA / uparataH sarvabhUteSu, pazyet vividhaM jagat // 8/12 // ) vRttiH - taM prakAramAha - 'puDhavi'tti sUtraM, pRthivyudakAgnivAyavastRNavRkSasabIjA ete paJcaikendriyakAyAH pUrvavat, trasAzca prANino dvIndriyAdayo jIvA ityuktaM maharSiNA vardhamAnena gautamena veti sUtrArthaH // 8/2 // yatazcaivamataH 'tesiM'ti sUtraM, asya vyAkhyA - teSAM pRthivyAdInAm akSaNayogena ahiMsAvyApAreNa nityaM bhavitavyaM vartitavyaM syAt bhikSuNA manasA kAyena vAkyena ebhiH karaNairityarthaH, evaM vartamAno'hiMsakaH san bhavati saMyato, nAnyatheti sUtrArthaH // 8/3 // ___ evaM sAmAnyena SaDjIvanikAyAhiMsayA saMyatatvamabhidhAyAdhunA tadgatavidhInvidhAnato vizeSeNAha - 'puDhavi'tti sUtraM, pRthivIM zuddhAM bhitti taTIM zilA pASANAtmikAM leSTam iTTAlakhaNDaM naiva bhindyAt no saMlikhet, tatra bhedanaM dvaidhIbhAvotpAdanaM saMlekhanam ISallekhanaM trividhena karaNayogena na karoti manasetyAdinA saMyataH sAdhuH susamAhitaH zuddhabhAva iti
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 sUtrArthaH // 8/4 // SaDvidhAH kAyAH tathA 'suddha'tti sUtraM, zuddhapRthivyAm azastropahatAyAmanantaritAyAM na niSIdet, tathA sarajaske vA pRthivIrajo'vaguNThite vA Asane pIThakAdau na niSIdet, niSIdanagrahaNAtsthAnatvagvartanaparigrahaH, acetanAyAM tu pramRjya tAM rajoharaNena niSIdet jJAtvetyacetanAM jJAtvA yAcayitvA'vagrahamiti yasya sambandhinI pRthivI tamavagrahamanujJApyeti sUtrArthaH // 8/5 // uktaH pRthivIkAyavidhiH, adhunA apkAyavidhimAha - 'sIodagaM'ti sUtraM, zItodakaM pRthivyudbhavaM saccittodakaM na seveta, tathA zilA vRSTaM himAni ca na seveta, tatra zilAgrahaNena karakAH parigRhyante, vRSTaM varSaNaM, himaM pratItaM prAya uttarApathe bhavati / yadyevaM kathamayaM varttetetyAha uSNodakaM kvathitodakaM taptaprAsukaM taptaM satprAsukaM tridaNDodvRttaM, noSNodakamAtraM, pratigRhNIyAdvRttyarthaM saMyataH sAdhuH, etacca sauvIrAdyupalakSaNamiti sUtrArthaH // 8/6 // 1 tathA 'udaullaM'ti sUtraM, nadImuttIrNo bhikSApraviSTo vA vRSTihataH udakArdram udakabinducitamAtmanaH kAyaM zarIraM snigdhaM vA naiva puJchyed vastratRNAdibhiH na saMlikhet pANinA, api tu samprekSya nirIkSya tathAbhUtam udakArdrAdirUpaM naiva kAyaM saGghaTTayet munirmanAgapi na spRzediti sUtrArthaH ||8/7 ukto'pkAyavidhiH, teja: kAyavidhimAha - 'iMgAlaM'ti sUtraM, aGgAraM jvAlArahitam agnim ayaHpiNDAnugatam arciH chinnajvAlam alAtam ulmukaM vA sajyotiH sAgnikamityarthaH, kimityAha - notsiJcet na ghaTTayet, tatroJjanamutsecanaM pradIpAdeH, ghaTTanaM mithazcAlanaM, tathA nainam - agni nirvApayed abhAvamApAdayet muniH sAdhuriti sUtrArthaH // 8/8 // pratipAditastejaHkAyavidhiH, vAyukAyavidhimAha - 'tAliaMTeNa 'tti sUtraM, tAlavRntena vyajanavizeSeNa patreNa padminIpatrAdinA zAkhayA vRkSaDAlarUpayA vidhUpa (va) nena vA vyajanena vA, kimityAha-na vIjayed AtmanaH kAyaM svazarIramityarthaH bAhyaM vApi pudgalam uSNodakAdIti sUtrArthaH // 8/9 // pratipAdito vAyukAyavidhiH, vanaspatividhimAha 'taNa 'tti sUtraM, tRNavRkSamityekavadbhAvaH, tRNAni -darbhAdIni vRkSAH - kadambAdayaH, etAnna chindyAt phalaM mUlaM vA kasyacidvRkSAderna chindyAt, tathA Amam azastropahataM vividham anekaprakAraM bIjaM na manasA'pi prArthayet, kimuta aznIyAditi sUtrArthaH // 8/10 // tathA 'gahaNesu 'tti sUtraM, gahaneSu vananikuJjeSu na tiSThet, saGghaTTanAdidoSaprasaGgAt, tathA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhAH kAyAH 291 bIjeSu prasAritazAlyAdiSu hariteSu vA dUrvAdiSu na tiSThet, udake tathA nityam atrodakam - anantavanaspativizeSaH, yathoktam - 'udae avae paNae' ityAdi, udakamevAnye, tatra niyamato vanaspatibhAvAt, uttiGgapanakayorvA na tiSThet, tatrottiGgaH-sarpacchatrAdiH panakaHullivanaspatiriti sUtrArthaH // 8/11 // ___ ukto vanaspatikAyavidhiH, trasakAyavidhimAha - 'tasa'tti sUtraM, trasaprANino dvIndriyAdIn na hiMsyAt, kathamityAha-vAcA athavA karmaNA kAyena, manasastadantargatatvAdagrahaNam, api ca - uparataH sarvabhUteSu nikSiptadaNDa: san pazyedvividhaM jagat karmaparatantraM narakAdigatirUpaM, nirvedAyeti sUtrArthaH // 8/12 // ' evaM SaTtriMzadguNagaNasamalaGkRto gururjagati paramaM prakarSaM prApnotu // 4 // iti tRtIyA SaTtrizikA samAptA / |+ dayAsamo na ya dhammo, annasamaM natthi uttama dANaM / saccasamA na ya kittI, sIlasamo natthi siMgAro // dayA samAna dharma nathI, anna samAna uttama dAna nathI, satya samAna kIrti nathI, zIla samAna zRMgAra nathI. paMthasamA natthi jarA, darihasamo a parAbhavo natthi / maraNasamaM natthi bhayaM, khuhAsamA veyaNA natthi // mArga (musApharI) samAna ghaDapaNa nathI, daridratA samAna parAbhava nathI, maraNa samAna bhaya nathI, bhUkha samAna vedanA nathI. kAlo 1 sahAva 2 niyaI 3 puvakayaM 4 purisa 5 kAraNe paMca / samavAe sammattaM egattaM hoi micchattaM // ___ (1) 01 (2) svabhAva (3) nayala (4) pUrva 428 // bhI mane (5) puruSArtha - A pAMca kAraNo che. pAMca kAraNono samavAya mAnavAmAM samyakta che, ekane mAnavAmAM mithyAtva che.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIjI chatrIsI, have trIjI chatrIsI kahe che - zabdArtha - indriyapaMcaka, viSayapaMcaka, pramAdapaMcaka, AgnavapaMcaka, nidrApaMcaka, kubhAvanApaMcaka - A cha paMcakomAM ane cha kAyomAM yatanAvALA - Ama chatrIsa-guNovALA guru jaya pAmo. (3) premIyA vRttino bhAvAnuvAda - indranuM eTale ke jIvanuM liMga eTale ke cihna te Indriya tattvArthAdhigamasUtranI vRttimAM zrIsiddhasenagaNi mahArAje kahyuM che, "tenuM eTale ke AvA prakAranA AtmAnuM eTale ke IndranuM liMga eTale ke atyaMta chupA padArthane jaNAvanAruM avinAbhAvI cihna te indriya kahevAya che. (2/15)' indriyo pAMca prakAranI che. te A pramANe - 1 sparzanendriya, ra rasanendriya, 3 dhrANendriya, 4 cakSurindriya ane 5 zrotrendriya. tattvArthAdhigamasUtramAM kahyuM che, "sparzana, rasana, prANa, cakSu ane zrotra - A pAMca indriyo che. (2/20) IndriyonA bheda, svarUpa vagere puSpamALAmAM ane tenI vRttimAM A pramANe batAvyA che - gAthArtha - TIkArya - lokaprasiddha zrotra vagere pAMca ja iMdriyo che. pharI eka eka iMdriya dravyendriya ane bhAvendriyanA bhedathI bhinna che = be bhedavALI che. (247) temAM dravyendriya ane bhAvendriyanuM svarUpa kahe che - gAthArtha - aMdara ane bahAra nivRtti, aMdara-bahAra nivRttinI zaktirUpa upakaraNa e baMne dravyendriya che. bhAvendriya labdhi ane upayogathI jANavI. (248) TIkArtha je parama aizvaryavAna hoya te indra. jIva paramaaizvaryavAna che. mATe IMdra eTale jIva. iMdranA = jIvanA upakAra mATe je pravarte te indriya. kAna vagere iMdranA = jIvanA upakAra mATe pravarte che, mATe kAna vagere pAMca iMdriya che. te pratyeka iMdriya dravyendriya ane bhAvendriya ema be prakAre che. pudgalasvarUpa iMdriya dravyandriya che. labdhi-upayoga rUpa iMdriya
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranI indriyo 293 bhAvendriya che. dravyendriya nivRtti ane upakaraNa e be bhedathI be prakAre che. nivRtti (=AkAra) paNa atyaMtara ane bAhya ema be prakAre che. temAM zravaNendriyanI aMdara-madhyamAM cakSuthI na joI zakAya evI ane kevalIvaDe jovAyelI kadaMbapuSpanA jevI goLa AkAravALI ane zarIranA avayavamAtrarUpa koIka nivRtti (=racanA) che. je rIte zabdagrahaNanA upakAramAM pravarte te rIte atyaMtara nivRtti che. cakSu iMdriyanI masUra dhAnyanA jevA AkAravALI atyaMtara nivRtti che. dhrANendriyanI atimukta puSpanA jevA AkAravALI ke kAhalavAjiMtranA jevA AkAravALI atyaMtaranivRtti che. rasanendriyanI astra-zastranA jevA AkAravALI atyaMtaranivRtti che. sparzanendriyanI yathAyogya potAnA AdhArabhUta zarIranA jevA AkAravALI atyaMtaranivRtti che. bAhyanivRtti to bahAra ja badhAya jIvone kAna vagereno (kAnano) goLAkAra chidra vagere je dekhAya che te ja jANavI. upakaraNa to talavAranI chedanazaktinI jema nivRtti iMdriyonA ja kadaMbapuSpanA jevA goLa AkAra vagerenI potAnA viSayane grahaNa karavAnI je zakti te zaktirUpa jANavuM. A pramANe nizcita thaye chate atyaMtara-bAhya je nivRtti ane atyaMtara-bAhya nivRttinI zaktirUpa je upakaraNa e baMneya dravyandriya kahevAya che. kAraNa ke "nivRtti ane upakaraNa e dravyandriya che." (tattvArthAra/17) evuM vacana che. labdhi ane upayogathI bhAvendriya jANavI. temAM jJAnAvaraNIya vagere karmanA kSayopazamathI jIvanI zabda vagerene grahaNa karavAnI zakti te labdhi che. zabda vagerene ja grahaNa karavAno pariNAma te upayoga che. A baMneya bhAvendriya che. (248). saMsthAna dvAramAM kahe che - gAthArtha - TIkArya - kAnanuM saMsthAna (AkAra) kadaMbapuSpanA jevuM goLa, cakSunuM saMsthAna masUranA jevuM, nAkanuM saMsthAna atimukta puSpanA jevuM, jIbhanuM saMsthAna astrAnA jevuM hoya che. sparzanendriyanuM saMsthAna vividha prakAranuM hoya che, kAraNa ke sparzananA AdhArabhUta sarvajIvonA zarIro asaMkhyAta che. e zarIro vividha prakAranA hovAthI e zarIramAM rahelI sparzanendriya paNa teTalA AkAravALI che. have pramANa dvArane AzrayIne kahe che - zravaNa vagere sarva iMdriyonI atyaMtara nivRttine AzrayIne jADAImAM ane pahoLAImAM darekanuM pramANa aMgulano asaMkhyAtamo bhAga che. phakta rasanendriya utkRSTathI koIne bethI navA AMgaLa jeTalI paNa pahoLI hoya che. sparzanendriya to potAnA AdhArabhUta zarIranA
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 pAMca prakAranI indriyo vistArathI yukta jANavI. (252, 253, 254 pUrvArdha) viSayadvArano adhikAra karIne kahe che - gAthArtha - zrotra bAra yojana sudhI zabdane grahaNa kare che, cakSu sAdhika lAkha yojana sudhI rUpane grahaNa kare che, nAka, jIbha ane sparzana e traNa iMdriyo nava yojana sudhI anukrame gaMdha-rasa-sparzane grahaNa kare che. (254 uttarArdha, 255) TIkArtha - zrotra utkRSTathI bAra yojana dUrathI AvelA meghagarjanA AdinA dhvanine svayaM sAMbhaLe che, bAra yojanathI adhika dUrathI AvelA dhvanine na sAMbhaLe. AMkha utkRSTathI sAdhika lAkha yojana sudhI rahelA rUpane grahaNa kare che. jemaNe eka lAkha yojana jeTaluM vaikriyazarIra karyuM che tevA viSNukumAra vagere potAnA pagonI AgaLa rahelA khADA vagerene ane khADA vageremAM rahelA DhephA vagerene jue ja che. AthI temanI AMkhano viSaya sAdhika lAkha yojana jANavo. bAkInI nAka, jIbha ane sparzana e traNa iMdriyomAM pratyeka iMdriya utkRSTathI nava yojana dUrathI AvelA potAnA viSayane anukrame gaMdha, rasa ane sparzane grahaNa kare che. te A pramANe - jenI prANendriyanI zakti tIvra che te deva vagere koIka utkRSTathI nava yojananA AMtare rahelA kapUra vagerenA gaMdhane athavA prathamavAra meghanI vRSTithI bhInI thayelI sugaMdhI mATInI gaMdhane grahaNa kare che ane te ja deva vagere jyAre dUra rahelA paNa gaMdhavALA dravyanA kaDavA, tIkhA vagere svAdano nizcaya karato jovAmAM Ave che tyAre jaNAya che ke teNe te dravyanA rasapugalo paNa grahaNa karyA ja che. kAraNa ke kaDavo vagere svAda dhrANendriyano viSaya nathI. A pramANe rasanendriyano paNa viSaya nava yojana che e siddha thayuM. te ja deva vagere utkRSTathI nava yojana dUrathI AvelA zItalapavana vagerene A jalavAta (=pANIyukta pavana) che, A himavAta ( ThaMDo pavana) che ityAdi rIte jANe che, nava yojanathI adhika dUra AvelAne na jANe. (254 uttarArdha, 255) jaghanyathI keTalA dUra rahelA potAnA viSayane indriyo grahaNa kare che te kahe che - gAthArtha - cakSu sivAya cAra iMdriyo jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge rahelA svaviSayane grahaNa kare che. cakSu jaghanyathI aMgulanA saMkhyAtamA bhAge rahelA rUpane grahaNa kare che. (256). TIkArya - aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge rahelI ati najIkanI vastune AMkha jotI ja nathI. kAraNa ke AMkhamAM rahela aMjana, cIpaDA ane aMjana AMjavAnI saLI vagere atinajIkanI vastuo AMkhathI dekhAtI nathI. (256)
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranA viSayo 295 iMdriyonA viSayomAM Asakti karavAthI thatA vipAkano (trakaTuphaLano) ja upadeza Apavo joIe. kAraNa ke te (upadeza) ja viSayo pratye virAgabhAvane utpanna karanAra hovAthI muktino sAdhaka che. iMdriyonA bhedo vagere kahevAthI zuM? AvA praznanA uttarane kahe che - gAthArtha - A pramANe jene indriyonA svarUpanuM jJAna thayuM che te jIva satata pAponA viSayomAM doDatA indriyorUpI azvono jJAnarUpa dorIthI nigraha kare che. (257) TIkArya - ahIM tAtparya A che - jANelI ja vastuno nigraha ke anugraha karI zakAya che. AthI bheda vagere paNa indriyajaya vagerenA jJAnano upAya hovAthI bheda vagere paNa kahevA joIe. bheda vagerenA jJAna dvArA jenuM svarUpa jaNAI gayuM che tevA potapotAnA viSayamAM pravRtti karanArA indriyorUpI azvono jJAnarUpa dorIthI sukhapUrvaka nigraha kare che. (257) (saTIka puSpamALAnA A. zrIrAjazekharasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra.) indriyo vaDe grahaNa karavA yogya padArtho te viSayo. te pAMca prakAranA che. te A pramANe - 1 sparza, 2 rasa, 3 gaMdha, 4 varNa ane 5 zabda. tattvArthAdhigamasUtramAM kahyuM che, sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabda e temanA (indriyonA) viSayo che. (2/21)' sArA ane kharAba indriyonA viSayomAM rAga-dveSa na karavA. uttarAdhyayanasUtramAM ane mahopAdhyAyazrIbhAvavijayajIe karela tenI vRttimAM kahyuM che - rUpane AMkhanuM grahaNa karanAruM eTale AkSepaka kahe che. jenAthI grahaNa karAya te grahaNa. rAganA kAraNarUpa te rUpane sAru kahe che. dveSanA kAraNarUpa te rUpane kharAba kahe che. tethI te sArA ke kharAba rUpamAM AMkha pravartavA para rAga thavAthI temAMthI bahAra nIkaLI na zakavArUpa doSa thAya che, evo kahevAno bhAva che. prazna - Ama rUpa hovA para koI paNa vItarAga nahIM thAya? javAba - sArA ane kharAba rUpane viSe je rAga-dveSa vinAno hovAthI samAna che te vItarAga jevo vItarAga che, upalakSaNathI vitadveSa che. ahIM bhAva Avo che - sArA-kharAba rUpamAM pahelA to AMkha pravartAve ja nahIM, kadAca pravRtti thAya to paNa samatAnuM AlaMbana le. (32/22) jema rAgathI Atura thayeluM, atisnigdha evI davAnI zikhAne jovAmAM laMpaTa baneluM te pataMgIyuM mRtyu pAme che tema je rAgamAM tIvra Asakti kare che te akALe vinAza pAme che. vA' zabda 'va' zabdanA arthavALo che. (32/24) rUpamAM rAga-dveSa nahIM karanAro manuSya zoka vinAno thAya che, kemake zokanA kAraNarUpa
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 pAMca prakAranA viSayo rAga-dveSa nathI ane jema kamalInInuM pAMdaDuM pANImAM hovA chatAM pANIthI vepAtuM nathI tema saMsAramAM rahevA chatAM paNa A pUrve kahela duHkhonA samUhonI paraMparAthI te lapAto nathI. vA' zabda 'va' zabdanA arthavALo che. (32/34) zabdane kAnanuM AkSepaka kahe che. rAganA kAraNarUpa te zabdane sAro kahe che ane dveSanA kAraNarUpa te zabdane kharAba kahe che. tethI sArA ke kharAba zabdamAM kAna pravartavA para rAga-dveSa thavAthI temAMthI bahAra nIkaLI na zakAvArUpa doSa thAya che. sArA-kharAba zabdane viSe je rAga-dveSa vinAno hovAthI samAna che te vItarAga ane vItaSa che. (32/35) jema rAgathI Atura thayeluM, hita-ahitane nahIM jANanAruM haraNa zIkArInA gIta vagerarUpa zabdamAM AkarSAyelA cittavALuM hovAthI atRpta thaIne maraNa pAme che tema ja zabdamAM tIvra Asakti kare che te akALe vinAza pAme che. (32/37). zabdamAM rAga-dveSa nahIM karanAro manuSya zoka vinAno thAya che, kemake zokanA kAraNarUpa rAga-dveSa tenAmAM nathI ane jema kamalInInuM pAMdaDuM pANImAM hovA chatAM pANIthI levAtuM nathI tema saMsAramAM rahevA chatAM paNa A pUrve kahela duHkhonA samUhonI paraMparAthI te lapAto nathI. (32/47) gaMdhane nAkanuM AkSepaka kahe che. rAganA kAraNarUpa te gaMdhane sArI kahe che ane dveSanA kAraNarUpa te gaMdhane kharAba kahe che. tethI sArI ke kharAba gaMdhamAM nAka pravartavA para rAga-dveSa thavAthI temAMthI bahAra nIkaLI na zakAvArUpa doSa thAya che. sArI ane kharAba gaMdhane viSe je rAga-dveSa vinAno hovAthI samAna che te vItarAga ane vItadveSa che (32/48). jema rAgathI Atura thayela, nAgadamanI vagere auSadhIonI gaMdhamAM Asakta thaIne bilamAMthI nIkaLanAro sarpa maraNa pAme che tema je gaMdhamAM tIvra Asakti kare che te akALe vinAza pAme che. te sarpa atyaMta priya evI gaMdhanI upekSA karI zakato na hovAthI bilamAMthI nIkaLe che. tethI gAruDiyA vagerene paravaza thaIne duHkhane anubhave che. (32/50) gaMdhamAM rAga-dveSa nahIM karanAro manuSya zoka vinAno thAya che, kemake zokanA kAraNarUpa rAga-dveSa tenAmAM nathI ane jema kamalInInuM pAMdaDuM pANImAM hovA chatAM pANIthI vepAtuM nathI tema saMsAramAM rahevA chatAM paNa A pUrve kahela duHkhonA samUhonI paraMparAthI te lapAto nathI. (32/60) rasane jIbhanuM AkSepaka kahe che. rAganA kAraNarUpa te rasane sAro kahe che. TreSanA kAraNarUpa te rasane kharAba kahe che. tethI sArA ke kharAba rasamAM nAka pravartavA para rAga-dveSa
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranA pramAdo 297 thavAthI temAMthI bahAra nIkaLI na zakAvArUpa doSa thAya che. sArA ane kharAba rasane viSe je rAga-dveSa vinAno hovAthI samAna che te vItarAga ane vItaSa che. (32/61) jema rAgamAM Atura thayelA, mAMsane khAvAmAM Asakta thayelA mAchalAnI kAyA aMte mUkelA mAMsanA TukaDAvALA loDhAnA khIlArUpa baDizathI bhedAya che tema je rasamAM tIvra Asakti kare che te akALe vinAza pAme che. (32/63). rasamAM rAga-dveSa nahIM karanAro manuSya zoka vinAno thAya che, kemake zokanA kAraNarUpa rAga-dveSa tenAmAM nathI ane jema kamalInInuM pAMdaDuM pANImAM hovA chatAM pANIthI levAtuM nathI tema saMsAramAM rahevA chatAM paNa A pUrve kahela duHkhonA samUhonI paraMparAthI te lapAto nathI. (32/73) sparzane cAmaDInuM AkSepaka kahe che. rAganA kAraNarUpa te sparzane sAro kahe che. vaiSanA kAraNarUpa te sparzane kharAba kahe che. tethI sArA ke kharAba sparzamAM cAmaDI pravartavA para rAgadveSa thavAthI temAMthI bahAra nIkaLI na zakAvArUpa doSa thAya che. sArA ane kharAba sparzane viSe je rAga-dveSa vinAno hovAthI samAna che te vItarAga ane vItaSa che. (3274) jema rAgamAM Atura thayelo, jaMgalamAM ThaMDA pANImAM paDelo pADo grAha nAmanA jalacara jIvo vaDe pakaDAyo tema je sparzamAM tIvra Asakti kare che te akALe vinAza pAme che. vasatimAM kadAca koIka pADAne choDAve paNa kharuM, tethI jaMgalanuM grahaNa karyuM. (32/76) sparzamAM rAga-dveSa nahIM karanAro manuSya zoka vinAno thAya che, kemake zokanA kAraNarUpa rAga-dveSa tenAmAM nathI ane jema kamalInInuM pAMdaDuM pANImAM hovA chatAM pANIthI levAtuM nathI tema saMsAramAM rahevA chatAM paNa A pUrve kahela du:khonA samUhonI paraMparAthI te lapAto nathI. (32/86) jenAthI jIva mokSamArga pratye zithila udyamavALo thAya te pramAda. te pAMca prakArano che. te A pramANe - 1 madya, 2 viSaya, 3 kaSAya, 4 nidrA ane 5 vikathA. pAMca prakAranA pramAdanuM svarUpa uttarAdhyayanasUtranA cothA adhyayananI niyukti ane tenI vRttimAMthI A pramANe jANavuM - madya (dArU), viSayo, kaSAyo, nidrA ane pAMcamI vikathA kahI che. Ama pAMca prakArano prasAda ane apramAda che. jenAthI nazo caDe te madya eTale dAru. madyane lIdhe loko sevavA yogya - nahIM sevavA yogya, bolavA yogya - nahIM bolavA yogya vagerenA vibhAgane jANatA nathI. mATe ja kahyuM che - "je kAraNathI mUDha jIva karavA yogya - nahIM karavA yogya, bolavA yogya - nahIM bolavA yogya ane sevavA yogya - nahIM sevavA yogyane jANato nathI
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 pAMca prakAranA pramAdo e kAraNathI dArU na pIvo. (1) jIvo jemAM viSAda pAme eTale ke dharma pratye utsAhita na thAya te viSayo. athavA bhogavatI vakhate madhura hovAthI ane pariNAme ati kaDavA hovAthI je viSanI upamAne pAme che te viSayo. mATe ja avivekI loko viSayone bhogave che ane vivekI loko temane tyaje che. kahyuM che ke, "mAtra zarUAtamAM madhura, kaDavA phaLavALA, viSanI upamAvALA, pApI viSayo avivekI loko vaDe AcarAyelA che ane vivekI lokothI varjAyelA che. (1) jema kasavAnA paththara upara sonuM kasAya che tema jemAM jIva kasAya che eTale ke vAraMvAra pherAvAya che te kaSa eTale saMsAra. te saMsAramAM jIvo jenA vaDe cAre bAjuthI jAya che te kaSAyo. athavA kaSAya (kesarI raMga) jevA hovAthI kaSAya kahevAya che. jema tuvera vagerenA kesarI raMgathI kharaDAyelA kapaDA upara majITha (eka prakAranuM vanaspatinuM mULiyuM) vagereno raMga coMTI jAya che ane lAMbAkALa sudhI rahe che tema kaSAyothI kaluSita AtmA upara karma baMdhAya che ane ghaNI lAMbI sthitivALuM thAya che, kemake karmanI sthiti kaSAyane AdhIna che. zivazarmasUrijIe kahyuM che, "prakRtibaMdha ane pradezabaMdha yogathI kare che tathA sthitibaMdha ane rasabaMdha kaSAyathI kare che." vagere. kaSAyonI duSTatA emanI vyutpattithI ja samajAvAI che. jenAthI A bhavamAM ane parabhavamAM avazya kharAba avasthAne pAme che te nidrA. nidrAne lIdhe A bhavamAM ja dAvAnaLa vageremAM vinAza pAme che, zUnya manavALo hovAthI dharmakAryomAM paNa pravartato nathI. kahyuM che ke, "dharmI javo jAgatA sArA, adharmI jIvo sUtelA sArA - ema jinezvara prabhue vatsadezanA rAjAnI bahena jayaMtIzrAvikAne kahyuM. (1) strI, bhojana, cora, deza saMbaMdhI hovAthI jema-tema bolAtI hovAthI virUpa evI kathA te vikathA. vikathAnA rasavALo jIva bIjAnA guNa-doSa bolavA vagere vaDe pApakarmo ja bAMdhe che. mATe ja umAsvAti vAcakajIe kahyuM che - "jyAM sudhI mana bIjAnA guNa-doSa bolavAmAM vyagra thAya tyAM sudhI manane vizuddha dhyAnamAM vyagra karavuM sAruM che. (prazamarati 184) ahIM cUrNikAre pAMcamA pramAda tarIke indriyo ja kahI che. tyAM viSayonuM grahaNa karavA chatAM paNa pharI indriyonuM grahaNa karyuM che te viSayomAM paNa indriyonA kAraNe ja pravarte che evI indriyonI atiduSTatAne kahevA mATe. moTA sAmarthyavALA paNa indriyone lIdhe nAza pAme che. vAcakazrIe kahyuM che, "ahIM indriyomAM Asakta jIvo maraNa pAme che, te A pramANe - garganuM saMtAna evo satyakI aneka Rddhio ane guNone pAmelo, aneka zAstromAM kuzaLa ane aneka vidyAo ane baLathI yukta hovA chatAM paNa...' vagere. te te pudgalo bhegA thavAthI thayelA dravyarUpe vivakSA karAtA A pramAdo dravyapramAda che ane AtmAmAM rAga-dveSanA pariNAmarUpe vivakSA karAtA A pramAdo bhAvapramAda che-evo
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranA Asavo 299 kahevAno bhAva che. mATe ja bhAvapramAda judo kahyo nathI. upasaMhAra kare che. upara batAvelo ahIM ja kahyo hovAthI pratyakSathI jaNAto A pAMca prakArano pramAda ane pAMca prakArano apramAda che. jenAthI jIva khUba mada kare te pramAda. pramAdano abhAva te apramAda. abhAva eka hovA chatAM paNa pratiSedhya (jeno niSedha karavAno che te)nI apekSAe apramAdanA pAMca prakAra che. (180)' AtmAmAM karmone lAve te Asava. tattvArthAdhigamasUtranI vRttimAM kahyuM che, 'tenAthI karmo AtmAmAM Ave che tethI Asrava kahevAya che. (6/2)' te pAMca prakAranA che. te A pramANe - 1 hiMsA, 2 asatya, 3 corI, 4 maithuna ane 5 parigraha. tattvArthAdhigamasUtranI vRttimAM AmanuM svarUpa A pramANe kahyuM che - 'temAM kaSAya vagere pramAdathI pariNata thayela AtmArUpa kartAe kAyA vagere karaNanA vyApArathI dravyabhAvabhedathI prANono nAza karavo te hiMsA che. pUrve kahela sAmAnya lakSaNano yoga hote chate vidyamAnane chupAvanAruM, avidyamAnane pragaTa karanAruM, viparIta, sAvadya vagere mRSAvacana che. bIjAe svIkArelAne AMcakIne, corIthI ke zAstraniSiddhane svIkAravuM te steya che. pUrvenA lakSaNanA yogathI mohano udaya hote chate cetana ane acetana pravAhonuM Asevana karavuM te abrahma. zAstrane amAnya evA, sacitta-acitta-mizra dravya vagerene viSe mamatva te parigraha che....(7/1)' jenAthI caitanya kharAbapaNAne eTale ke aspaSTapaNAne pAme che te nidrA. te pAMca prakAranI che. te A pramANe - 1 nidrA, 2 nidrAnidrA, 3 pracalA, 4 pracalApracalA ane pa thINaddhi. pahelA karmagraMthamAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - 'have pAMca nidrAne kahevAnI icchAvALA kahe che - je nidrAvasthAmAM sUnAro nakhanI capaTIthI ja sukhethI jAgI jAya te nidrA. tenA udayathI bhogavavA yogya karmaprakRtine paNa kAraNamAM kAryano upacAra karIne nidrA kahevAya che. nidrA karatA caDiyAtI nidrA te nidrAnidrA. A zabda mayUrabhaMsakAdi gaNano hovAthI madhyamapadalopI samAsa thayo. 'va' zabda samuccaya arthamAM che. je nidrAvasthAmAM sUnA2o atyaMta aspaSTa caitanyavALo thayo hovAthI ghaNA badhAM DhaMDhoLavAnA prakAro vaDe muzkelIthI jAge te nidrAnidrA. mATe ja jemAM sukhethI jAgI zakAya evI nidrAnI apekSAe nidrAnidrA caDiyAtI che. tenA udayathI bhogavavA yogya karmaprakRti paNa nidrAnidrA kahevAya che. je nidrAvasthAmAM jIva UbhA UbhA ke beThA beThA UMdhe te pracalA. tenA udayathI bhogavavA yogya karmaprakRti paNa pracalA kahevAya. pracalA karatA caDiyAtI pracalA te pracalApracalA. A pracalApracalA
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8O0 pAMca prakAranI kubhAvanAo cAlanArA jIvane paNa hoya che. mATe eka sthAnamAM UbhA rahIne UMghanArAne thanArI pracalAnI apekSAe pracalApracalA caDiyAtI che. tenA udayathI bhogavavA yogya karmaprakRti paNa pracalApracalA kahevAya che. sUtramAM thatayatA' e pramANe "tA' nI badale "ta' hrasva karyo che te "tIrdhaddasvI mitho vRttI' (siddhahemazabdAnuzAsana 8/1/4) A sUtrathI. (11) je nidrAvasthAmAM jAgrata avasthAmAM vicArelA kAryane sAdhavA saMbaMdhI ghaNI gADha icchA thaI hoya te syAnagRddhi. "gAya" (siddhahemazabdAnuzAsana 8/2/174) A prAkRta vyAkaraNanA sUtrathI thINaddhi e pramANe nipAta thAya che. A nidrAvasthAmAM sUnAro jAgrata avasthAmAM vicArelA kAryane UThIne sAdhe che. AgamamAM A kathAnaka saMbhaLAya che - koIka jagyAe koIka sAdhu divase hAthI vaDe herAna karAyo. thINaddhi nidrAnA udayamAM vartanAro te sAdhu te ja hAthI upara kadAgraha bAMdhIne rAtre UThIne tenA bane dAMta ukheDIne potAnA upAzrayanA daravAjA pAse nAMkhIne pharI sUI gayo, vagere. A vyutpattine AzrayIne kahe che - thINaddhi divase ke rAtre ciMtavelA kAryane karanArI che. nidrA ane nidrAvALAno abheda upacAra karIne A pramANe kahyuM. "rASyiH ' (siddhahemazabdAnuzAsana 5/3/126) A sUtrathI kartAmAM mad pratyaya lAgyo che. athavA je nidrAvasthAmAM Atmazakti ekaThI thaI hoya te sthAnaddhi, kemake A nidrAmAM pahelA saMghayaNavALAnI zakti vAsudevanA aDadhA baLa jeTalI hoya che. A vyutpattine AzrayIne kahe che - thINaddhi vAsudevanA baLanI apekSAe aDadhA baLavALI che. tenA udayathI bhogavavA yogya karmaprakRti paNa thINaddhi kahevAya che...(12)". kutsita eTale saMlezavALI. bhAvanA eTale te te svabhAvano abhyAsa. kutsita evI bhAvanA te kubhAvanA. te pAMca prakAranI che. te A pramANe - 1 kAMdarpa bhAvanA, 2 kilbiSI bhAvanA, 3 AbhiyogI bhAvanA, 4 AsurI bhAvanA ane 5 sammohI bhAvanA. zrIpaMcavastakamAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - pAMca azubha bhAvanAo saMkliSTa bhAvanA kAMdarpa, kaeNlbiSikI, AbhiyogikI, AsurI ane saMmohanI ema pAMca prakAranI kahI che. kaMdarpa saMbaMdhI bhAvanA te kAMdarpa bhAvanA. ema sarva zabdomAM vyutpatti karavI. bhAvanA eTale te te svabhAvano abhyAsa. (1628) je vyavahAranayathI sAdhu hovA chatAM koI paNa rIte bhAvamaMdatAthI A aprazasta bhAvanAomAM varte che te tevA prakAranA = kaMdarpa vagere prakAranA devomAM utpanna thAya che. je sarvathA (nizcayanaya ane vyavahAranaya ema baMne nayonI apekSAe) cAritranI sattAthI rahita che, athavA je dravyacAritrathI rahita che, te kaMdarpa vagere devomAM utpanna thAya ke na paNa
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 pAMca prakAranI kubhAvanAo thAya. (tiryaMca vagere gatimAM paNa utpanna thAya.) (1929) (kAMdarpa bhAvanAnA pAMca prakAra kahe che :). ahIM kaMdarpa eTale kaMdarpavALo. kaukucya eTale kaumucyavALo. kaMdarpavALo (=kaMdarpa karanAra), kaumutryavALo, tRtadarpazIla, hAsyakara ane bIjAone vismaya pamADato jIva kAMdarpa bhAvanA kare che. (1630) kaMdarpavALo kAMdarpabhAvanA kare che ema kahyuM. (AthI kaMdarpavALo kone kahevAya te kahe che:) mukha vikRta karIne moTA avAjathI hasavuM, arthAt aTTahAsya karavuM, potAnA sarakhA sAthe mazkarI karavI, guru vagerene paNa kaThora ane vakra vagere vacano kahevAM, kAmane lagatI vAto-kathAo kahevI, Ama Ama kara ema vidhAna dvArA kAmano upadeza Apavo, kAmasaMbaMdhI prazaMsA karavI - (A sarva kaMdarpa che, AthI) A sarva jene che = A sarva je kare che tene kaMdarpavALo jANavo. (1631). kaumutryavALo koNa che te kahe che :- AMkhanA bhavAM, AMkho vagere zarIranA aMgothI ane hAsyakAraka te te vacanothI tevA prakAranA moharUpa doSathI kyAreka tevI ceSTA kare ke jethI tene jonArA bIjA zarIra hAlI UThe te rIte hase, paNa pote na hase, moDhuM kholyA vinA harSavALo hoya tema rahe, je Avo hoya te kIkucyavAna che. (1632). dutadarpazIlane kahe che : utAvaLanA vegathI vicAryA vinA jaldI jaldI bole, zaradaRtumAM darpathI uzruMkhala banela sAMDhanI jema jaldI jaldI cAle, badhuM utAvaLe kare, arthAt vicAryA vinA kare, beTho hoya = gamanAdi kriyA na karato hoya to paNa kutsita balanA atizaya abhimAnathI phulAto hoya, Avo je hoya te tRtadarpazIla che. (1633) hAsyakarane kahe che : bhAMDanI jema bIjAonA chidrone = judA judA prakAranA veSa ane bhASAne niraMtara jue, ane tevA ja vicitra veSa ane vacanothI potAne ane jonArA bIjAone hAsya utpanna kare te hAsyakare che. (1634) 1. ahIM dharmasaMgrahamAM drutazIla evo zabda che, bu. ka. mAM dravazIla evo zabda che. 2. kutsita eTale niMdya ke kharAba. je bala abhimAna karAve te bala nigha ke kharAba che. 3. chidrazabdano A artha bR. ka. bhA. gA. 1300nI TIkAnA AdhAre karyo che.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranI kubhAvanAo vismaya pamADanArane kahe che H je IMdrajAla vagere kautukothI, tathA tevA prakAranA gAmaDiyA lokomAM prasiddha (AhataM=) prahelikA ane (heTa=) vakroktithI 'mUrkhaprAyaHlokone cittabhrama rUpa vismaya pamADe, paNa temAM pote vismaya na pAme, te vismaya pamADanAra che. (1635) kAMdarpa bhAvanA kahI, have kilbiSikI bhAvanA kahe che : zrutarUpa jJAnano, kevalIono, dharmAcAryono = guruono ane sAmAnyathI sarva sAdhuono avarNavAda bolanAra ane mAyA karanAra kilbiSabhAvanA abhyAsarUpa kilbiSikI bhAvanA kare che. (1636) jJAnano avarNavAda kahe che : 302 zAstromAM pRthvIkAya vagere kAyo, prANAtipAtanivRtti vagere vrato, madya vagere pramAdo ane tenA virodhI apramAdo - A badhAnuM te te sthaLe vAraMvAra ekanuM eka varNana Ave che, AthI te punarukti doSa che, tathA mokSanA adhikArI sAdhuone jyotiSazAstra ane yoniprAmRtanI zI jarUra che ? koI jarUra nathI. kAraNa ke te saMsAranuM kAraNa che. A pramANe kahevuM e jJAnano avarNavAda che. ahIM kAya vagerenuM ja prayatnathI paripAlana karavAnuM hovAthI virAdhanA na thAya e mATe upAdhinA bhedathI te te rIte pRthvIkAyAdino upadeza che. jyotiSazAstra vagere ziSyane sArA muhUrta (grahaLa=) dIkSA ApavAmAM ane sArA muhUrte (pAlana=) viziSTa ArAdhanA karAvavAmAM upayogI che. AthI jyotiSa vagerenuM phala zubha ja che. A viSe sUkSmabuddhithI vicAravuM. (1637) kevalIavarNavAdane kahe che : kevalI badhAya jIvone pratibodha pamADatA na hovAthI samabhAvavALA nathI, upadeza sAmAnyathI (=sAmAnya jIvone samajAya te rIte) ApatA nathI, kiMtu gaMbhIra ke adhika 1. mUrkhaprAyaH = mUrkha jevA. 2. vastunA mULa svarUpane dabAvIne bAhya svarUpamAM pheraphAra kare te upAdhi kahevAya. jemake sapheda sphaTikanuM sapheda raMga mULa svarUpa che, paNa tenA upara lAla vastra vagere mUkatAM te lAla dekhAze. ahIM lAla vastra sphaTikanA sapheda raMgane DhAMkIne = dabAvIne sphaTikane bahArathI lAla batAve che, AthI lAlavastra upAdhi che. upAdhi jatI rahe eTale vastunuM mULa svarUpa pragaTa thAya. vastra dUra thAya eTale sphaTika sapheda dekhAya. te rIte jIvanA pRthvIkAya, akAya vagere bhedo karmarUpa upAdhinA bhedathI che, asalathI to badhA jIvo samAna che.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranI kubhAvanAo 303 gaMbhIra dezanAthI Ape che. bIjAnI vAta dUra rahI, paNa pote kevalI che evuM gurue jANyA pachI temane (bhojanAdinA) dAna vagerethI. tRpta karatA nathI, tathA te atyaMta kRtakRtya ja che, A pramANe bolavuM e kevalIno avarNavAda che. pratiniSThitAthai atyaMta kRtakRtya e zabda laukika gahano sUcaka che. 2 (kevalI mATe A pramANe bolavuM yogya nathI. kAraNa ke) abhavyone ane koraDu maga samAna bhavyone koIthI pratibodha pamADI zakAto nathI. kAraNa ke temane pratibodha pamADavAno koI upAya nathI. AthI kevalI badhAne pratibodha pamADI zakatA nathI. AthI ja badhAne ekasarakho upadeza ApatA nathI. kevalI guNothI guruthI paNa mahAna hovAthI gurune (sevAdithI) tRpta karatA nathI. kevalI vAstavika rIte kRtakRtya che. tethI teone have gurusevAdi kaMI karavAnuM hotuM nathI. (1638) dharmAcAryanA avarNavAdane kahe che : zuddhajAti, zuddhakula vagere na hoya ke hoya to paNa aneka rIte AcAryano jAti-kula vagere saMbaMdhI avarNavAda bole, gurusevA ka2vAnI vRtti na hoya, gurunuM ahita kare (=anucita kare), gurunA doSo jue, sarva samakSa gurunA doSo kahe, guru pratye pratikUla varte, A pramANe dharmAcAryano (guruno) avarNavAda che. ahIM jAti, kula vage2e kalyANanuM kAraNa nathI, guNo kalyANanuM kAraNa che. guruno parAbhava karavAno rasa vagere doSo atyaMta bhayaMkara che. (1639) sAdhuono avarNavAda kahe che : sAdhuo koIno parAbhava vagere sahana karatA nathI, parAbhava vagere thAya to bIjA dezamAM cAlyA jAya che, dhIme dhIme cAle che, sAdhuo prakRtithI kaDaka hoya che, bIjA loko pratye to ThIka, moTAo pratye paNa kaDaka hoya che, kSaNamAM ruSTa bane che to kSaNamAM tuSTa bane che, svabhAvathI gRhastho pratye vAtsalyabhAva rAkhe che, badhAno saMgraha karavAmAM tatpara rahe che, 1. ziSya kevalI banI jAya enI gurune khabara paDI jAya to gurune AhAra-pANI lAvI ApavA vagere rIte gurunI bhakti na kare. AthI ahIM 'gurune tRpta karatA nathI' ema kahyuM che. 2. arthAt ahIM 'kRtakRtya' zabda garha arthamAM che. jema koI zrImaMta potAnA garIba sagAne tyAM na jAya to garIba sago tene kahe che ke - 'tame have bahu moTA mANasa thaI gayA eTale amArA ghare kyAMthI Avo ?' ahIM bahu moTA mANasa thaI gayA e garhA = vyaMga arthamAM che. tema ahIM kevalI 'kRtakRtya thaI gayA' ethI have temane bIjAnI jarUra zI che ? jethI guru vagerene bhojanAdithI tRpta kare, ema garha arthamAM kRtakRtya zabda che.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 pAMca prakAranI kubhAvanAo A pramANe sAdhuono avarNavAda che. sAdhuo (potAnA nimitte) bIjAne saMtApa thavAnA bhayathI parAbhava vagere sahana karatA nathI. (nahi ke parAbhava sahana karavAno svabhAva nathI mATe.) Isamiti AdinA pAlana, mATe dhIme dhIme cAle che, (nahi ke lokaraMjana mATe.) asaMyamanI apekSAe kaDaka hoya che, (nahi ke svabhAvathI.) kaSAyo alpa hovAthI ruTa-tuSTa banatA nathI, bane to paNa kSaNavAra ja bane che, (nahi ke anavasthitacittanA kAraNe.) gRhastho dharmane svIkAre e mATe gRhastho pratye vAtsalyabhAva rAkhe che, (nahi ke khuzAmatathI.) upakaraNo na hoya to paralokanI sAdhanA na thaI zake mATe upakaraNono saMgraha kare che, (nahi ke AsaktithI.) (1640) mAyAvInuM svarUpa kahe che : potAnA guNAbhAvarUpa azubha svabhAvane (doSone) chupAve, mAyArUpa doSathI bIjAnA vidyamAna paNa guNone chupAve, svacittanA doSathI coranI jema badhA pratye "amuka amuka mArA mATe Ama bolaze to ?' ityAdi rIte zakti rahe, sarva viSayamAM chUpI pravRtti kare, Avo jIva mAyAvI che. (1941) kilbiSikI bhAvanA kahI, have AbhiyogikI bhAvanA kahe che : je Rddhi-rasa-sAtA gauravavALo banIne kautuka, bhUtikarma, prazna, praznAprazna ane nimittano abhyAsa karIne tenAthI AjIvikA calAve, te AbhiyogikI bhAvanA kare che. kautuka vagereno artha nIcenI gAthAomAM kaheze. (1642) kautuka dvArano vizeSa artha kahe che - bALakane (rakSA mATe) snAna karAvavuM, (zAMti Adi mATe) agnimAM homa karavo, mAthe hAtha pheravIne maMtaravuM vagere, (ahIM Adi zabda potAnA bIjA aneka bhedone jaNAvanAra che.) tevA prakAranA rogane zamAvavA (agnimAM mIThuM nAkhavA rU5) kSAranAM dahano karavAM, tevA prakAranA dravyonA yogathI mizrita dhUpa karavo, strI Adine anArya vagereno veSa paherAvavo, (maMtrAdinA) prabhAvathI vRkSAdine halAvavA, aniSTanI zAMti mATe thuMkathI 1. bu. ka. bhA. gA. 1309nI TIkAmAM niSThIvana thatharam evo pATha che, jyAre ahIM tenunikIvanAdhuram evo pATha che. jema upasarga pUrvaka nam dhAtuthI gamatApu evo zabda bane che, tema tenuM dhAtu uparathI tenu zabda bane. tenuM dhAtuno artha "coravuM' evo che. ethI tenuka eTale cora. ahIM jo e artha abhipreta hoya to coranI jema guptapaNe thuMkathI thuMkavuM evo artha thAya. athavA bIjo koI artha ghaTI zake to ghaTADavo.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranI kubhAvanAo thuMkavuM, maMtra AdithI bAMdhavuM = rUkAvaTa karavI, A badhuMya kautuka che. (1643) bhUtikarmone kahe che : 305 (vidyAthI maMtrita) bhasmathI, bhInIdhULathI ke sutaranA dorAthI cAre bAju vIMTavuM (=goLa kuMDALo karavo) e bhUtikarma che. zA mATe bhUtikarma kare ? e kahe che :- A bhUtikarma cora vagerenA upadravothI makAna, zarIra ane gharavakharInA rakSaNa mATe abhiyoga = vazIkaraNa che. te karavAthI te karanAranA makAna vagerenI rakSA thAya che. mATe bhUtikarma kare che. (Adi zabdathI tAva na Ave vagere samajavuM.) (1944) praznanuM svarUpa kahe che : devatA vagerene pUchavuM e prazna che, athavA pote ane tyAM rahelA bIjAo paNa prastuta (koI) vastune jue te prazna che. prastuta vastune kyAM jue ? te kahe che :- aMguThAmAM, kaMsAra vagerenA bhakSaNathI eMThA thayelA paTamAM, ArisAmAM, talavAramAM, pANImAM, bhIMtamAM ane mIMDhaLa vageremAM prastuta (koI) vastune jue. athavA ahIM DDA e pAThanA sthAne aa evo pATha che. teno artha A pramANe che :gusse thayela athavA prazAMta puruSa tevA prakAranA kalpavizeSathI je jue te prazna che. (1645) praznApraznane kahe che : A praznApraznanuM svarUpa A pramANe che :- svapramAM vidyA (=vidyAnI adhiSThAtrI) devIe potAne kaheluM zubha jIvana vagere pUchanArane kahe te praznAprazna che, athavA ikSaNikA e daivane jANanArI ane kahenArI (jogiNI) che, lokamAM te DoMbI tarIke prasiddha che. (teno ghaMTikAyakSa kuladevatA che.) ghaMTaDImAM rahIne ghaTikAyakSe kaheluM pUchanArane kahe te praznAprazna che. (1646) nimittane kahe che : kAlabhedathI atIta, vartamAna ane bhaviSya ema traNa prakAranuM nimitta che. nimittanA atIta vagere traNa viSayo hovAthI traNa bheda che. lokamAM A nimitta adhikaraNa ane anadhikaraNanI vyAkhyAthI zubha ane azubha ema be prakAre che, arthAt je adhika2Nasahita che te azubha che, je adhikaraNarahita che te zubha che. (1647) rasa, Rddhi ane sAtA ema traNa gau2va mATe bhUtikarma vage2e karanAra sAdhu Abhiyogika karma bAMdhe. A karmanA udayathI anicchAe paNa deva vagerenI AjJA pramANe
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 pAMca prakAranI kubhAvanAo karavuM paDe, arthAt deva vagerenA nokara banavuM paDe. ahIM apavAda che - je viziSTajJAnI hoya te gauravarahita = niHspRha banIne bhUtikarma vagere kare che to ArAdhaka bane che, virAdhaka banato nathI, ane zAsananI prabhAvanA karavAthI uccagotra karma bAMdhe che. (1948) AbhiyogikI bhAvanA kahI, have AsurI bhAvanA kahe che - je anubaddhavigraha = sadA kalaha karavAnA svabhAvavALo che, saMsaktatapa = (sAro) AhAra vagere meLavavA mATe tapa kare che, nimittAdezI = atIta vagere nimittane kahe che, niSkapa = kRpA rahita che, niranukaMpa = bIjo dayA mAge to paNa dayA na kare tevo che, te AsurIbhAvanAthI yukta che. (1649) uktagAthAno vistArathI artha kahe che - je satata kalaha karavAnA svabhAvavALo che, kalaha karyA pachI ""hA ! pApI evA meM A zuM karyuM?" ema pazcAttApa na kare, aparAdhIe ""mAro A aparAdha mApha karo." ema kahIne khamAvavA chatAM (tIvra) kaSAyodayathI ja svapakSa ane parapakSamAM prasanna na thAya, te anubaddhavigraha che. (ahIM sAdhu-sAdhvI svapakSa che, gRhastha parapakSa che.) (1950) saMsaktatapane kahe che : je saMsaktatapavALo che tenuM mana sadA AhAra, upAdhi ane zayAmAM coTeluM rahe che ane ethI rasagauravAdi bhAvathI dUSita banela te anazanAdi tapaupadhAnane AhArAdi mATe kare che. (1651). nimittAdezIne kahe che : kAlabhedathI nimittanA atIta, vartamAna ane bhaviSya ema traNa bheda che. te traNanA pratyekanA lAbha-alAbha, sukha-duHkha, jIvana ane maraNa e cha viSayanA bhedathI cha bheda che. prazna :- A (=nimittakathana) Abhiyogika bhAvanAnuM kAraNa che ema pUrve 1947mI gAthAmAM kahyuM che, chatAM ahIM kema kahyuM? uttara :- (mamarfmanisA vAciMga) nimittane abhimAnanI tIvratAthI kahevAmAM Ave to te AsurIbhAvanAne kare che. kAraNa ke tIvra abhimAnathI nimittanuM kathana AsurI bhAvanAnA abhyAsarUpa che. tIvra abhimAna vinA nimittanuM kathana AbhiyogikI bhAvanAne kare che. (1652) niSNupane kahe che :koI (zarIra vagere) vastumAM Asakta banIne, sthAvara vagerene ajIva mAnIne cAlavuM,
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAranI kubhAvanAo 307 besavuM vagere kriyA sthAvara jIvo upara suga vinA kare, sthAvara vagere jIvo upara cAlavuM vagere kriyA karyA pachI koI ('A khoTuM karyuM, micchAmi dukkaDaM Apa.' ema) preraNA kare to paNa pazcAttApa pUrvaka micchAmi dukkaDaM na Ape, Avo jIva niSkupa che, A niSkupa jIvanuM lakSaNa che. (1653) niranukaMpane kahe che : je bIjAne koI kAraNathI duHkhI thato joIne krUratAthI kaThora banIne pote duHkhI na thAya, e jIvane vItarAga devoe niranukaMpa kahyo che. (1654) AsurI bhAvanA kahI, have saMmohanI bhAvanA kahe che : 1-unmArgadezaka, 2-mArgadUSaka ane 3-mArgavipratipattivALo tathA 4-potAnAmAM rahelA mohathI ane pa-bIjAne moha pamADIne saMmohanI bhAvanA kare che. kAraNa ke unmArga dezanA vagere saMmohananA abhyAsarUpa che. unmArgadezaka vagereno artha nIcenI gAthAomAM kaheze. (A dvAra gAthA che.) (1655) unmArgadezakane kahe che : je pAramArthika jJAnAdine dUSita kare (vAstavika svarUpathI bhinna svarUpe batAve) ane pAramArthika jJAnAdithI viparIta ja dharmanA mArgano upadeza Ape, Avo jIva unmArgadezaka che ane te paramArthathI sva-para ubhayanuM ahita ja kare che. (1956) mArgadUSakane kahe che : je koI jIva pAramArthika jJAnAdirUpa traNa prakAranA (mokSa) mArgane dUSita kare (emAM dUSaNo batAve) ane jemaNe (vAstavika) mArgano svIkAra karyo che te sAdhuone dUSita kare, te pApI jIva mArgadUSaka che. Avo jIva paramArthathI nahi, kiMtu mAtra jAtithI svabhAvathI abudha che. (1657) = mArgavipratipattine kahe che : je (koI) abudha pAramArthika jJAnAdirUpa mArgane ja svakalpita `jAti rUpa tarkothI dUSita karIne dezamAM = amuka aMzamAM unmArgano svIkAra kare e mArgavipratipatti che. ahIM mArganA dezamAM amuka aMzamAM ja vipratipatti che. (1658) 1. ahIM jAti eTale vAdInA vAkyamAM vyApti vagerethI dUSaNa batAvanAra nyAyazAstramAM prasiddha vAya. =
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 cha prakAranA kAyo mohane kahe che : jenAthI vividha rUpe ( zaMkA AdithI) dUSita mativALo jIva gahana jJAnabhedomAM ane cAritrabhedomAM muMjhAya ane paratIrthikonI aneka prakAranI samRddhi joIne muMjhAya e moha che. (1959) moha pamADIne e viSe vivaraNa karavAnI icchAvALA kahe che - je anya jIvane satyathI athavA parikalpitathI paradarzanamAM moha pamADe evo jIva dvAragAthAnA mohatva = moha pamADIne e avayavathI grahaNa karAya che = samajAya che. (bhAvArtha- anyadarzanamAM paNa keTalIka yuktio satya hoya che, to keTalIka asatya = kalpita hoya che. anyadarzanamAM rahelI A be prakAranI yuktiomAMthI koI paNa yuktithI amuka anyadarzana paNa sAruM che ke badhAM darzano sArAM che ItyAdi rIte anyadarzana saMbaMdhI muMjhavaNa UbhI kare.) (1960) A bhAvanAonuM phala kahe che - A bhAvanAono abhyAsa karIne jIvo devalokamAM kAMdarSika Adi halakI devajAtimAM jAya che, ane tyAMthI AvIne anaMta saMsArasamudramAM paribhramaNa kare che. (1961) (saTIka paMcavastakanA A. zrIrAjazekharasUrijI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) guru Indriyo, viSayo, pramAdo, Agnavo, nidrA ane kubhAvanAomAM yatanAvALA hoya che, eTale ke temanA tyAgamAM prayatnavALA hoya che. kAya eTale jIvo. te cha prakAranA che. te A pramANe - 1 pRthvIkAya, 2 apakAya, 3 tejaskAya, 4 vAyukAya, pa vanaspatikAya ane 6 trasakAya. guru A cha kAyone viSe yatanAvALA hoya che, eTale ke temanA rakSaNamAM tatpara hoya che. dazavaikAlikasUtramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - pRthvI, pANI, agni, vAyu, tRNa, vRkSa, bIja, trasa prANo jIva che ema maharSivaDe kahevAyuM che. (8/2) TIkArtha - pRthvI vagere pAMca ekendriya kAyo pUrvavatu samajavA. (tRNa, vRkSa, sabIja = bIjasahita - A badhA vanaspati che.) trasa prANIo eTale beindriya vagere. A badhA jIva che' ema maharSivaDe = vardhamAnavaDe ke gautamavaDe kahevAyuM che. (8(2) (5)
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3O9 cha prakAranA kAyo AvuM che, mATe gAthArtha - teonA akSaNayogathI satata manavacanakAyAthI thavuM joIe. A rIte saMyata thAya che. (83) TIkArya - te pRthvI vagere jIvo che, mATe temanI hiMsAno vyApAra na thAya e rIte bhikSue manathI, vacanathI ane kAyAthI satata rahevuM joIe. A rIte vartato sAdhu ahiMsaka eTale saMyata bane, e vinA nahi. (83) A rIte sAmAnyathI SajIvanikAyanI ahiMsAvaDe saMyatapaNuM kahIne have tadgatavidhine vidhAnathI vizeSathI kahe che (SakAyanI ahiMsA saMbaMdhI je vidhi = kArya = kartavya = kriyAne vidhAnathI = vidhipUrvaka vizeSathI = pRthvI vagere eka eka kAyane AzrayIne...) gAthArtha - susamAhita saMyata trividha karaNayogathI pRthvI, bittI, zilA ane leune na bhide, na saMlekhe. (84) TIkArtha - pRthvI = cokhkhI pRthvI. bhittI = taTI (nadI vagerenA kinAre paDarUpe thayelI mATI). zilA = paththararU5. leNuM = IMTano TukaDo. A badhAne bhedavA nahi ane saMlekhavA nahi. emAM bhedana eTale e pRthvI vagerenA be TukaDA karI devA. saMlekhana eTale kaMIka kotaravuM. zuddhabhAvavALo sAdhu traNa karaNa ane traNa yogavaDe bhedanAdi na kare. mana-vacana-kAyA e traNa yoga, karavuM-karAvavuM-anumodavuM e traNa karaNa. (84) gAthArtha - zuddha pRthvI para na bese. sarajaska Asana para na bese. jeno avagraha hoya, tenI pAse mAMgIne pramArjIne bese. (85) TIkArtha - zuddha pRthvI = je pRthvI zastrathI haNAI nathI eTale ke sacitta che. anantarita evI te pRthvI para na bese. (sAdhu ane pRthvInI vacce vastra vagerenuM AMtaru hoya to e antarita bane. paNa sAdhu sIdho ja e pRthvI para bese to e vakhate pRthvI anantarita kahevAya. Ama to antaritamAM paNa na ja besAya. paNa je antaritamAM besavAthI hiMsA na thAya temAM besAya. dA.ta. ApaNe makAnamAM besIe, to makAnanI nIce jamInamAM sacitta pRthvI che ja, ApaNe paraMparAe enA upara beThA chIe. paraMtu enAthI kaMI e pRthvInI hiMsA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 nathI thatI...eTale evI antarita pRthvImAM besavAmAM koI doSa nathI.) tathA pRthvInI rajathI kharaDAyelA Asana upara sAdhu na bese. (raja sacitta che mATe.) (ahIM niSIdananuM grahaNa kareluM che, enAthI UbhA rahevuM, UMghavuM vagerenuM paNa grahaNa karI levuM.) cha prakAranA kAyo jo pRthvI acitta hoya, to tene oghAthI pramArjIne tenA upara bese. A niSIdana paNa 'e pRthvI acitta che' ema jANIne ja karavuM. tathA je mAlikanA saMbaMdhI e pRthvI che, tenI pAse te pRthvI para besavAnI rajA laI niSIdana karavuM. (vRttikAra lakhe che ke 'jJAtvA kRti azvetanAM jJAtvA' Ano artha e ke gAthAmAM jJAtvA zabda hovo joIe. to ja vRttikA2 eno artha kare ne ? jo khAttA no artha jJAtvA karo to e paNa barAbara nathI. kemake vRttimAM tarata ja yAyitvA... ema lakhyuM che. eTale e nAttA zabdano yAyitvA artha to lIdho ja che. eTale jJAtvA no sUcaka koI zabda gAthAmAM nathI. koI ema kahe ke ''vRttikAra potAnI rIte amuka zabdo bahArathI lAvIne artha saMgata karI zake che'" to eno uttara e ke e vAta sAcI. paNa vRttikAra jyAre bahArathI kaMIka umere, tyAre kAM to vAvazeSa: ke kRti zamyate ityAdi lakhe. dhAro ke e kaMI na lakhe to ya pote ja potAnA zabdano artha darzAvavAnuM kAma na kare. e sIdhuM ema ja lakhI de ke 'azvetanAM jJAtvA' jyAre ahIM to jJAtvA kRti acetanAM jJAtvA. ema lakhyuM che. jJAtvA zabdano artha kholyo che... eTale A bAbatamAM vizeSa to bahuzruto jANe...) pRthvIkAyavidhi kahevAI. (8/5) have aTkAyanI vidhi kahe che - gAthArtha - zItodaka, zilA, vRSTa, himane na seve. saMyata tapta, prAsuka uSNodaka grahaNa kare. (8/6) TIkArtha - jamInamAMthI udbhava pAmatAM (kuvA vagerenA pANIrUpa) sacittapANIne sAdhu na seve. tathA sAdhu zilA, vRSTa ane himane na seve. temAM zilA zabdanA grahaNathI karAo samajavAnA che. vRSTa varasAda. hima e pratIta che (barapha). e prAyaH uttarApathamAM kAzmIra vageremAM thAya che. = prazna : jo Ama hoya to ANe kevI rIte vartavuM ? (arthAt kyuM pANI vAparIne nirvAha karavo ?)
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA kAyo 311 uttara : je pANI ukALeluM hoya, tapAveluM chatuM je prAsuka = traNa ukALAvALuM thayuM hoya nahi ke mAtra garamapANI te pANIne sAdhu vRttine mATe = nirvAhane mATe jIvana TakAvavAne mATe grahaNa kare. A prAsuka taptapANInuM grahaNa e sauvIrAdinuM upalakSaNa che (eTale ke ahIM bhale traNa ukALAvALA pANInI ja vAta karI. paNa enAthI samajI levuM ke kAMjI vagere paNa acittapANI rUpa hovAthI laI zakAya.) (8/6) gAthArtha - potAnA bhInA zarIrane puMche nahi, saMlekhe nahi. tathAbhUtakAyane joIne muni saMghaTTo na kare. (8/7) TIkArtha - sAdhu nadI Utaryo hoya tyAre athavA bhikSA mATe gayo hoya ane varasAda paDI gayo hoya tyAre tenuM potAnuM zarIra pANInA TIpAMothI bhareluM hoya athavA to pachI snigdha hoya (pANInA spaSTa TIpAo na dekhAya, paNa pANInI bhInAza hoya) to AvA zarIrane sAdhu vastrathI ke ghAsa vagerethI luchI na nAMkhe. ema hAthathI saMlekhana paNa na kare. (bhInA zarIra upara hAtha ghasI na nAMkhe.) UlaTuM udakArdra vagererUpa te kAyAne joIne sAdhu leza paNa sparza na kare. (Azaya e ke lUMchavAdinI vAta to dUra rahI, sAdhu to e zarIrane sparza paNa na kare.) (8/7) aplAyavidhi kahevAyo. have tejaskAyanI vidhi kahe che. gAthArtha - IMgAla, agni, arci, sajyoti alAtane muni uMjana, ghaTTana ke nirvApana na kare. (88) TIkArtha - jvALA vinAnI agni e aMgAro. (lAlacoLa kolaso.) tapAvelA lokhaMDanAM goLAmAM rahelI agni e agni kahevAya. je agninI jvALA chedAI gayelI che te arci (moTI agni bhaDake baLatI hoya tyAre AkAzamAM amuka agni nIcenI agnithI chuTI paDelI paNa dekhAya...A arci che.) agnivALuM evuM UMbADIyuM. A badhAM agnine sAdhu utsiMcana ane ghaTTana na kare. = temAM uMjana : utsecana pradIpAdinuM thAya. (dIvAmAM tela pUravuM e.) ghaTTana eTale paraspara calAvavA. (agnine halAvavA...) tathA sAdhu e agnine bujhave nahi, eno abhAva na kare. (8/8)
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 tejaskAyanI vidhi kahevAI gaI. have vAyukAyanI vidhi kahe che gAthArtha - paMkhA, patra, zAkhA ke vidhUnanathI potAnI kAyAne ke bAhyapudgalane vIMjhe nahi. (8/9) cha prakAranA kAyo TIkArtha - tAlavRtta = eka vizeSaprakArano paMkho. patra = padminIpatra (pAMdaDuM vagere...) zAkhA = vRkSanI DALa. vidhUnana = paMkho. A badhAthI sAdhu potAnA zarIrane paNa na vIMjhe. tathA garamapANI vagere rUpa bAhyapudgalane paNa na vIMjhe. (8/9) vAyukAyanI vidhi kahevAI gaI. have vanaspatinI vidhi kahe che - gAthArtha - tRNa, vRkSane tathA koIkanA phala, mULane na chede. kAcA vividhabIjane manathI paNa na icche. (8/10) TIkArtha - tRLavRkSa A ekavadbhAva = samAhAradvandva samAsa thayelo che (mATe ja ekavacana che.) tRNa eTale darbha vagere prakAranuM ghAsa. vRkSa eTale kadaMbAdi vRkSo. A badhAne chedavA nahi. tathA koIka vRkSAdinA phalane ke mULane paNa na chedavA. tathA anekaprakAranAM je bIja zastrathI haNAyelA na hoya = kAcA = sacitta hoya tene manathI paNa na icche, to khAvAnI to vAta ja kyAM rahI ? (8/10) gAthArtha - gahanomAM, bIjomAM ke hiratomAM na rahe. tathA pANImAM, uniMgamAM ke panakamAM sadAya na Ubho rahe. (8/11) = = TIkArtha - gahana vananikuMja = gADhajaMgalavistAro tyAM sAdhu na rahe, na Ubho rahe...kemake tyAM vanaspatino saMghaTTo vagere doSa lAgI zake che. tathA badhe phelAyelA, vIkharAyelA zAli vagere bIjo upara ke dUrvA vage2e harita u52 sAdhu na Ubho rahe. tathA kAyama mATe udakamAM na Ubho rahe. prazna H vanaspatino adhikAra cAle che, emAM udaka = pANInI vAta kyAMthI AvI ?
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA kAyo 313 uttara : ahIM udaka eTale vizeSa prakAranI anaMtakAyarUpa vanaspati ja samajavI. kemake kahyuM che ke "udaka, avaka, panaka..." Ama panakanA = nigodanA samAnArthI zabda tarIke udakano ullekha Avato hovAthI udaka = anaMtakAyavizeSa laI zakAya. bIjAo kahe che ke udaka eTale pANI ja levuM. vanaspatino adhikAra cAlu che, chatAM emAM pANInI vAta karI che e eTalA mATe ke pANImAM avazya vanaspati hoya ja che. (pANImAM nigoda mAnI che...mATe) tathA sAdhu uttirgamAM ane panakamAM na Ubho rahe. temAM usiMga eTale sarpacchatrAdi (?) (Ama to kIDInA nagarA prasiddha che.) panaka eTale utsivanaspati = nigoda. (8/11) vanaspatikAyanI vidhi kahevAI. trasakAyanI vidhine kahe che - gAthArtha - vANIthI ke karmathI trasa jIvone na haNe. sarvabhUtomAM uparata te vividha jagatane jue. (8/12) TIkArya - sAdhu vANIthI ke karmathI = kriyAthI beindriyAdine na hae. praznaH mananuM grahaNa kema nathI karyuM? uttaraH mana to vANI ane karmamAM antargata hoya che, eTale tenuM grahaNa karyuM nathI. vaLI badhA jIvone vize uparata thayelo eTale ke badhA jIvomAM daMDa = hiMsA jeNe choDI dIdhI che evo te sAdhu vividha jagatane jue. eTale ke "A jagata karmane parataMtra che narakAdi cAragati rUpa che" A badhuM ja nirvedane mATe = vairAgyane mATe jue. (12) (saTIka dazavaikAlikasUtranA munizrI guNavaMsavijayajI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) Ama chatrIsa guNonA samUhathI alaMkRta guru jagatamAM zreSTha prakarSane pAmo. (4) Ama trIjI chatrIsI samApta thaI. ___ phAsiMdI 1 rasaNidI 2 ghANiMdI 3 cakkhuNidi 4 ya soyaM 5 / eyANi ikvika, jIvaM pADei saMsAre // (1) sparzanendriya, (2) rasanendriya, (3) ghrANendriya, (4) cakSurindriya ane (5) zrotrendriya - A eka eka indriya jIvane saMsAramAM pADe che.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthI SaTvizikA sAmprataM caturthI SaTvizikAmAha - mUlam - chavvayaNadosalesA-vassayasaddavvatakkabhAsANa / paramatthajANaNeNaM, chattIsaguNo gurU jayau // 5 // chAyA - SaDvacanadoSalezyA-vazyakasaavyatarkabhASANAm / paramArthajJAnena, SaTtriMzadguNo gururjayatu // 5 // premIyA vRttiH - SaDvacanadoSalezyAvazyakasaavyatarkabhASANAm-SaNNAM vacanadoSANAM, SaNNAM lezyAnAM, SaNNAmAvazyakAnAM, SaNNAM sadvyANAM, SaNNAM tarkANAM, SaNNAM bhASANAJca, paramArthajJAnena svarUpAvagamena, SaTtriMzadguNo gururjayatviti zabdArthaH / bhAvArthastvayam - ucyante iti vacanAni / duSyante iti doSAH / vacanAnAM doSA iti vacanadoSAH / te SaDvidhAH / tadyathA - 1 alIkavacanaM, 2 hIlitavacanaM, 3 khisitavacanaM, 4 karkazavacanaM, 5 nAtrakodghaTTanavacanaM, 6 adhikaraNodIrakavacanaJca / yaduktaM pravacanasAroddhAre tadvRttau ca - 'hIliya khisiya pharusA aliA taha gArahatthiyA bhAsA / chaTThI puNa uvasaMtAhigaraNaullAsasaMjaNaNI // 1321 // (chAyA- hIlitA khisitA paruSA alIkA tathA gArhasthikA bhASA / SaSThI punarupazAntAdhikaraNollAsasaJjananI // 1321 // ) vRttiH - bhASyante procyante bhASA vacanAni tAzca aprazastA gurukarmabandhahetutvAdazobhanA hIlitAdibhedataH SaD bhavanti, tatra hIlitA sAsUyamavagaNayan vAcaka ! jyeSThAryetyAdi jalpanaM 1, khisitA janmakarmAdyudghATanaM 2, paruSA duSTazaikSetyAdi karkazavacanaM 3, alIkA kiM divA pracalayasItyAdiprazne na pracalayAmItyAdi bhaNanaM 4, tathA gRhasthAnAmiyaM bhASA gArhasthI sA ca putra mAmaka bhAgineyetyAdirUpA 5, SaSThI punarbhASA upazAntAdhikaraNollAsa
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhA vacanadoSAH 315 saJjananI upazAntasya - upazamaM nItasyAdhikaraNasya kalahasya ca ullAsaH prakAmaM pravarttanaM tasya saJjananIsamutpAdayitrItyarthaH // 1321 // ' tatrAlIkavacanaM na vaktavyam / yadAha zrIdazavaikAlikasUtre tadvRttau ca 'musAvAo u logammi, savvasAhUhiM garihio / avissAo a bhUANaM, tamhA mosaM vivajjae // 6 / 12 // (chAyA - mRSAvAdastu loke, sarvasAdhubhirgarhitaH / avizvAsazca bhUtAnAM, tasmAt mRSAM vivarjayet // 6 / 12 // ) vRtti: - 'musAvAu' tti sUtraM, mRSAvAdo hi loke sarvasminneva sarvasAdhubhiH garhito ninditaH, sarvavratApakAritvAt pratijJAtA'pAlanAt, avizvAsazca avizvasanIyazca bhUtAnAM mRSAvAdI bhavati, yasmAdevaM tasmAnmRSAvAdaM vivarjayediti sUtrArtha: // 6 / 12 // ' hIlitavacanaM na bhASitavyam / yadavAci - 'sAsUyagaNiyavAyaga - jiTThajjAyariyapamuhasaddehiM / jamihAmaMtaNameyaM, hIliyavayaNaM na bhAsijjA // ' - (chAyA - sAsUyagaNikavAcaka- jyeSThAryAcAryapramukhazabdaiH / yadihAmantraNametat, hIlitavacanaM na bhASeta II) khiMsitavacanaM na vAcyam / yadAhuH zrIdazavaikAlikasUtre taccUrNau ca - 'taheva hole goletti, sANe vA vasulitti a / dama dUha vA vi, Na taM bhAsejja paNNavaM // 7/14 // (chAyA - tathaiva hole gole iti, zvA vA vasula iti ca / dramakaH durbhagaH vApi, na tat bhASeta prajJAvAn // 7/14 // ) cUrNi: - 'taheva hole gole 'tti silogo / 'hole' tti niDuramAmaMtaNaM desIe bhavilavadaNamiva / evaM 'gole'' iti / ducceTThitAto suNaeNovamANavadaNaM / vasulo suddaparibhavavayaNaM / bhoyaNanimittaM ghare ghare dramati gacchatIti damao raMko / dUbhago aNi / tAi aNivayaNANi Na bhAsejja paNNavaM // 7/14 | ' (chAyA- 'taheva hole gole' iti zlokaH / 'hole' iti niSThuramAmantraNaM dezyAM bhavilavadanamiva / evaM 'gole' iti / duzceSTitAt zUnakenopamAnavadanam / vasula
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 SaDvidhA vacanadoSAH zudraparibhavavacanam / bhojananimittaM gRhe gRhe dramati gacchatIti dramako raGkaH / durbhagaH aniSTaH / etAni api aniSTavacanAni na bhASeta prajJAvAn // 7/14 // ) karkazavacanaM na vaditavyam / yaducyate zrIdazavaikAlikasUtre zrItilakAcAryavihitatadvRttau ca - 'taheva pharusA bhAsA, gurubhuuovghaainnii| saccA vi sA na vattavvA, jao pAvassa Agamo // 7/11 // (chAyA- tathaiva paruSA bhASA, gurubhUtopaghAtinI / satyA'pi sA na vaktavyA, yataH pApasya AgamaH // 7/11 // ) vRttiH - tathaiva kasyacit pUrvaM dAsasya sataH kutrApi gatasya, gurubhUtasya - pradhAnIbhUtasya, upaghAtinI - chAyApAtakarI tvaM dAso'bhUdityevaMrUpA 'pharusA bhAsA' satyApi na vaktavyA, yataH tasyAsamAdhAnena svasya pApasyAgamaH syAt // 7/11 // ' nAtrakodghaTTanavacanaM na bhASaNIyam / yadavocat zrIdazavaikAlikasUtre tadvRttau ca - 'ajjie pajjie vAvi, ammo mAusiatti a| piussie bhAyaNijjatti, dhUe nattuNiatti a||7/15|| hale halitti annitti, bhaTTe sAmiNi gominni| hole gole vasulitti, itthiaM nevamAlave // 7/16 // (chAyA- Aryike prAyike vApi amba mAtRSvasa iti ca / pitRSvasaH bhAgineyIti, duhitaH nanIti ca // 7/15 // hale hale iti anya iti, bhaTTa svAmini gomini / hole gole vasule iti, striyaM naivamAlapet // 7/16 // ) vRttiH- 'ajjie' tti sUtraM, Aryike prAyike vApi amba mAtRSvasa iti ca pitRSvasaH bhAgineyIti duhitaH navIti ca / etAnyAmantraNavacanAni varttante, tatra mAtuH piturvA mAtA''yikA, tasyA api yA'nyA mAtA sA prAryikA, zeSAbhidhAnAni prakaTArthAnyeveti sUtrArthaH // 7/15 // __ kiJca-'hale hale 'tti sUtraM, hale hale ityevamanne ityevaM tathA bhaTTa svAmini gomini, tathA hole gole vasule iti, etAnyapi nAnAdezApekSayA AmantraNavacanAni gauravakutsAdi
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhA lezyAH 317 garbhANi vartante, yatazcaivamataH striyaM naivaM hAlAdizabdairAlapediti, doSAzcaivamAlapanaM kurvataH saGgagA~tatpradveSapravacanalAghavAdaya iti sUtrArthaH // 17/16 // ' adhikaraNodIrakavacanaM na vaktavyam / yadAha - 'khAmiyauvasamiyAI, ahigaraNAiM puNo udiiredd| jo koi tassa vayaNaM, ahigaraNodIraNaM bhnniaN||' (chAyA- kSAntopazAntAni, adhikaraNAni punaH udIrayati / ___ yaH ko'pi tasya vacanaM, adhikaraNodIraNaM bhaNitam // ) lizyate-zliSyate karmaNA sahA''tmA'nayeti lezyA kRSNAdidravyasAcivyAdAtmanaH pariNAmavizeSaH / uktaJca prAcInacaturthakarmagranthavRttau zrImalayagirisUribhiH - 'lizyate zliSyate karmaNA sahA''tmA'nayeti lezyA kRSNAdidravyasAcivyAdAtmanaH zubhAzubharUpaH pariNAmavizeSaH // 2 // ' sA SoDhA / tadyathA - 1 kRSNalezyA, 2 nIlalezyA, 3 kApotalezyA, 4 tejolezyA, 5 padmalezyA 6 zuklalezyA ca / yadAhuH uttarAdhyayanasUtre bhAvavijayakRtatadvRttau ca - "kiNhA nIlA ya kAU ya, teU pamhA taheva ya / sukkalesA ya chaTThA u, nAmAiM tu jahakkamaM // 34/3 // (chAyA- kRSNA nIlA ca kApotI ca, taijasI padmA tathaiva ca / zuklalezyA ca SaSThA tu, nAmAni tu yathAkramam // 34/3) vRttiH - spaSTA // 34/3 // paMcAsavappavatto, tIhi agutto chasu avirao a| tivvAraMbhapariNao, khuddo sAhassio naro // 34/21 // niddhaMdhasapariNAmo, nissaMso ajiiNdio| eajogasamAutto, kaNhalesaM tu pariName // 34/22 // (chAyA- paJcAstravapravRttaH, tribhiraguptaH SaTsu aviratazca / tIvrArambhapariNataH, kSudraH sAhasikaH naraH // 34/21 //
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 tathA niSThurapariNAmaH, nistriMzaH ajitendriyaH / etadyogasamAyuktaH, kRSNalezyAM tu pariNamet // 34 / 22 // ) vRtti: - paJcAzravapravRttaH, tribhiH prakramAnmanovAkkAyairaguptaH, SaTsu jIvanikAyeSu aviratastadupamarddakatvAdineti zeSa:, tIvrAH utkaTAH svarUpato'dhyavasAyato vA ArambhAH sAvadyavyApArAstatpariNatastadAsaktaH, kSudraH sarvasyApyahitaiSI, sahasA'nAlocya pravarttate iti sAhasikazcauryAdiduSkarma kArItyarthaH, naraH upalakSaNatvAt stryAdirvA // 34 / 21 // 'nirddhadhasa 'tti aihikAmuSmikApAyazaGkAvikalaH pariNAmo yasya sa tathA, 'nissaMso 'tti nistriMzo jIvAn nighnan manAgapi na zaGkate, ajitendriyaH, ete'nantaroktAste ca te yogAzca vyApArA etadyogAstaiH samAyukto'nvita etadyogasamAyuktaH kRSNalezyAM turevakArArthastataH kRSNalezyAmeva pariNamet / taddravyasAcivyena tathAvidhadravyasamparkAt sphaTikamiva tadrUpatAM bhjet| uktaM hi - - "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " iti // 34/22 // issA - amarisa- atavo, avijja mAyA ahIriyA / gehI paose ya saDhe, pamatte rasalolue // 34 / 23 // sAyagavesae a AraMbhAvirao khuddo sAhassio naro / ajogasamAutto, nIlalesaM tu pariName // 34/24 // SaDvidhA lezyAH (chAyA - IrSyA amarSaH atapaH, avidyA mAyA aDrIkatA / gRddhiH pradoSazca zaThaH, pramattaH rasalolupaH // 34 / 23 // sAtagaveSakazca ArambhAvirataH kSudraH sAhasiko naraH / etadyogasamAyuktaH, nIlalezyAM tu pariNamet // 34 / 24 // ) vRttiH - IrSyA ca paraguNAsahanaM, amarSazca roSAtyantAbhinivezaH, atapazca tapo - viparyayo'mISAM samAhAraH / avidyA kuzAstrarUpA, mAyA pratItA, ahIkatA asadAcAragocaro lajjAbhAvaH, gRddhirviSayalAmpaTyaM, pradoSazca pradveSaH, abhedopacArAcceha sarvatra tadvAn janturevamucyate / zaTho dhRSTaH, pramattaH prakarSeNa jAtimadAdyAsevanena mattaH pramatto raseSu lolupaH lampaTa rasalolupaH ||34 / 23 || sAtaM sukhaM tadgaveSakazca kathaM me sukhaM syAditi buddhimAn, ArambhAt prANyupamardAdavirataH, zeSaM prAgvat // 34 / 24 //
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhA lezyAH vaMke vaMkasamAyAre, niaDille aNujjue / paliuMcaga ovahie, micchadiTThI aNArie ||34/25 // upphAlagaduTThavAI a, teNe Avi a maccharI / eyajogasamAutte, kAUlesaM tu pariName // 34/26 // (chAyA - vakraH vrakasamAcAraH, nikRtimAn anRjukaH / parikuJcakaH aupadhikaH, mithyAdRSTiH anAryaH // 34/25 // utprAsakaduSTavAdI, stenazcApi ca matsarI / etadyogasamAyuktaH kApotalezyAM tu pariNamet // 34/26 // ) vRttiH - vakro vacasA, vakrasamAcAraH kriyayA, nikRtimAn manasA, anRjukaH kathamapi RjUkarttumazakyaH, parikuJcakaH svadoSapracchAdakaH, upadhizchadma tena caratyaupadhikaH sarvatra vyAjataH pravRttiH, ekArthikAni vaitAni, mithyAdRSTiranAryazca // 34 / 25 // 'upphAlagatti' yena para utprAsyate tadutprAsakaM, duSTaM ca rAgAdidoSavadyathA bhavatyevaM vadanazIla utprAsakaduSTavAdI, caH samuccaye / stenazcaura: cApi samuccaye / matsarI parasampado'sAsahiH zeSaM prAgvat // 34 / 26 // nIAvittI acavale, amAI akutUhale / viNIyaviNae daMte, jogavaM uvahANavaM // 34/27 // piyadhamme dadhamme, vajjabhIrU hiesae / eyajogasamAutte, teulesaM tu pariName // 34/28 // (chAyA - nIcairvRttiH acapalaH, amAyI akutUhala: / vinItavinayaH dAntaH, yogavAn upadhAnavAn // 34/27 // priyadharmmaH dRDhadharmmaH, avadya bhIruH hitaiSakaH / etadyogasamAyuktaH, tejolezyAM tu pariNamet // 34/28 // ) 319 vRttiH - nIcairvRttirmanovAkkAyairanutsikto'capalaH, amAyI, akutUhala:, vinayaH svabhyastagurvAdyucitapravRttiH, ata eva dAntaH, yogaH svAdhyAyAdivyApArastadvAn, tatra ' vajjabhIrU 'tti upadhAnavAn vihitazAstropacAraH || 34 / 27|| 'piya' ityAdi avadya bhIrurhitaiSako muktigaveSakaH, zeSaM prAgvat // 34/28 // - vinIta
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 SaDvidhA lezyAH payaNukkohamANe a, mAyAlobhe apynnue| pasaMtacitte daMtappA, jogavaM uvahANavaM // 34/29 // tahA payaNuvAI ya, uvasaMte jiiMdie / eyajogasamAutte, pamhalesaM tu pariName // 34/30 // (chAyA- pratanukrodhamAnazca, mAyA lobhazca pratanukaH / prazAntacittaH dAntAtmA yogavAn upadhAnavAn // 34/29 // tathA pratanuvAdI ca, upazAntaH jitendriyaH / etadyogasamAyuktaH, padmalezyAM tu pariNamet // 34/30 // ) vRttiH - pratanukrodhamAnaH caH pUrtI mAyA lobhazca pratanuko yasyeti zeSaH, ata eva prazAntacitto dAntAtmA // 34/29 // 'tahA payaNu' ityAdi - tathA pratanuvAdI svalpabhASaka: upazAnto'nudbhaTatvenopazAntAkAraH, zeSaM prAgvat // 34/30 // aTTahANi vajjittA, dhammasukkANi jhaaye| pasaMtacitte daMtappA, samie gutte ya guttisu // 34/31 // sarAge vIarAge vA, uvasaMte jiiMdie / eajogasamAutte, sukkalesaM tu pariName // 34/32 // . (chAyA- Arttaraudre varjayitvA, dharmazukle dhyAyati / prazAntacittaH dAntAtmA, samitaH guptaH ca guptiSu // 34/31 // sarAgaH vItarAgo vA, upazAnto jitendriyaH / etadyogasamAyuktaH, zuklalezyAM tu pariNamet // 34/32 / / ) vRttiH - Arttaraudre varjayitvA dharmazukle dhyAyati yaH, kIdRzaH sannityAhaprazAntacitta ityAdi, samitaH samitimAn, gupto niruddhAzubhayogaH 'guttisu'tti guptibhiH, sarAge sa ca sarAgo'kSINAnupazAntakaSAyo vItarAgastadviparIto vA upazAnto jitendriyaH etadyogasamAyuktaH zuklalezyAM tu pariNamet, viziSTalezyApekSaM caitallakSaNAbhidhAnaM tena na devAdibhirvyabhicAra iti sUtradvAdazakArthaH // 34/31 // // 34/32 // ' etallezyApariNatajIvapariNAmapradarzakau jambUphalakhAdanecchukapuruSaSaTkadRSTAntagrAmaghAtanapracalitacauraSaTkadRSTAntau lokaprakAzAdevaM jJeyau -
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhA lezyAH 'yathA pathaH paribhraSTAH, puruSAH SaN mahATavIm / prAptAH samantAdekSanta, bhakSyaM dikSu bubhukSitAH // 3/364 // jambUvRkSaM kvacittatra, dadRzuH phalabhaGgaram / AhvayantamivAdhvanyAn, maruccapalapallavaiH // 3/365 // ekastatrAha vRkSo'yaM, mUlAdunmUlyate tataH / sukhAsInAH phalAsvAdaM, kurmaH zramavivarjitAH // 3/366 // anyaH prAha kimetAvAn, pAtyate prauDhapAdapaH / zAkhA mahatyazcchidyante, santi tAsu phalAni yat // 3/367 // tRtIyo'thAvadat zAkhA, bhaviSyanti kadedRzyaH / prazAkhA eva pAtyante, yataH etAH phalairbhUtAH // 3/368 // uvAca vAcaM turyo'tha, tiSThantvetA vraakikaaH| yathecchaM gucchasandohaM, chinyo yeSu phalodgamaH // 3/369 // na naH prayojanaM gucchaiH, phalaiH kintu prayojanam / tAnyeva bhuvi kIryante, paJcamaH procivAniti // 3/370 // SaSThena ziSTamatinA, samAdiSTamidaM ttH| patitAni phalAnyo, mA bhUtpAtanapAtakam // 3/371 // bhAvyAH SaNNAmapyamISAM, lezyAH kRSNAdikAH kramAt / darzyate'nyo'pi dRSTAnto, dRSTaH zrIzrutasAgare // 3/372 // kecana grAmaghAtAya, caurAH krUraparAkramAH / krAmanto mArgamanyo'nyaM vicAramiti cakrire // 3/373 // ekastatrAha duSTAtmA, yaH kazcid dRSTimeti naH / hantavyaH so'dya sarvo'pi, dvipado vA catuSpadaH // 3/374 // anyaH prAha catuSpadbhi-raparAddhaM na kiJcana / manuSyA eva hantavyA, virodho yaiH sahAtmanAm // 3/375 // tRtIyaH prAha na strINAM, hatyA kAryA'tininditA / puruSA eva hantavyA, yataste krUracetasaH // 3/376 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 SaDvidhamAvazyakam nirAyudhairvarAkaistairhataiH kiM naH prayojanam / ghAtyAH sazastrA eveti, turyazcAturyavAn jagau // 3/377 // sazastrairapi nazyadbhirhataiH kiM naH phalaM bhavet / sAyudho yudhyate yaH sa, vadhya ityAha paJcamaH // 3/378 // paradravyApaharaNamekaM pApamidaM mahat / - prANApaharaNaM cAnyaccetkurmastarhi kA gatiH // 3/379 // dhanameva tadAdeyaM, mAraNIyo na kazcana / SaSThaH spaSTamabhASiSTa, prAgvadatrApi bhAvanA // 3/380 // ' zramaNazrAvakau ahorAtramadhye yadavazyaM kurutastadAvazyakam / yadavAci zrIanuyogadvArasUtre tadvRttau ca - 'samaNeNa sAvaeNa ya, avassakAyavvayaM havati jamhA / aMto ahonisassa u, tamhA AvassayaM nAma // 3 // (chAyA- zramaNena zrAvakena ca, avazyakartavyakaM bhavati yasmAt / antarahonizasya tu, tasmAdAvazyakaM nAma // 3 // ) vRttiH- 'samaNeNa.' gAhA, zramaNAdinA ahorAtrasya madhye yasmAdavazyaM kriyate tasmAdAvazyakam // 3 // ' AvazyakaM SaDvidham / tadyathA - 1 sAmAyikaM, 2 caturviMzatistavaH, 3 vandanaM, 4 pratikramaNaM, 5 kAyotsargaH 6 pratyAkhyAnaJca / yaduktaM zrIanuyogadvArasUtre tadvRttau ca - 'Avassagassa eso piMDattho vaNNito samAseNaM / etto ekkakkaM puNa ajjhayaNaM kittaissAmi // 7 // taM jahA-1 sAmAiyaM, 2 cauvIsatthao, 3 vaMdaNaM, 4 paDikkamaNaM, 5 kAussaggo 6 pcckkhaannN| (chAyA- Avazyakasya eSaH piNDArtho varNitaH samAsena / __ ata ekaikaM punaradhyayanaM kIrtayiSyAmi // 7 // tadyathA - 1 sAmAyikaM, 2 caturviMzatistavaH, 3 vandanaM, 4 pratikramaNaM, 5 kAyotsargaH, 6 pratyAkhyAnam / )
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 SaDvidhamAvazyakam vRttiH - 'Avassayassa0' gAhA / vyAkhyA-Avazyakasya AvazyakapadAbhidheyasya zAstrasya eSaH pUrvoktaprakAraH piNDArthaH samudAyArtho varNitaH kathitaH samAsena saGkepeNa / .... ita UrdhvaM punarekaikamadhyayanaM kIrtayiSyAmi bhaNiSyAmIti gAthArthaH / tatkIrtanArthamevA''ha - tadyathA - sAmAyikaM caturviMzatistavo vandanaM pratikramaNaM kAyotsargaH prtyaakhyaanm|' tatra sAmAyikasvarUpamevaM pratipAditamAvazyakaniyuktau malayagirisUrisanDabdhatadvRttau ca - 'jassa sAmANio appA, saMjame niyame tave / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsi // 796 // (chAyA- yasya samAnItaH AtmA, saMyame niyame tapasi / tasya sAmAyikaM bhavati, iti kevalibhASitam // 796 // ) vRttiH - yasya sAdhorAtmA - jIvaH, 'sAmANio'tti samAnIta:-sakArasya sUtre dIrghatvaM prAkRtatvAt, samyak sannihitIkRtaH, svavIryollAsavizeSeNeti gamyate, kva samAnIta ityAha - saMyame-mUlaguNeSu niyame-uttaraguNeSu tapasi-dvAdazaprakAre'nazanAdilakSaNe, tasyaivambhUtasyApramAdinaH sAmAyikaM bhavati, itizabdaH parisamAptyarthaH, eteSu triSu saMyamAdiSu (samAhitasya) sampUrNa sAmAyikaM bhavatIti kevalibhi:-sarvajJairbhASitam // 796 / / jo samo savvabhUesuM, tasesu thAvaresu ya / tassa sAmAiaMhoi, ii kevalibhAsiaM // 797 // (chAyA- yaH samaH sarvabhUteSu, traseSu sthAvareSu c| tasya sAmAyikaM bhavati iti kevalibhASitam // 797 / / vRttiH - yaH samo-madhyasthaH AtmA, ta(sva)miva paraM pazyatIti bhAvaH, sarvabhUteSusarveSu prANiSu, tadyathA-traseSu-dvIndriyAdiSu sthAvareSu-pRthivyAdiSu tasya sAmAyikaM bhavati, iti-etAvat kevalibhirbhASitaM // 797 // ' caturviMzatistavasya svarUpamevaM jJAtavyam - 'iha avasappiNikAle, iha bharahe usahanAhapAmukkhA / cauvIsaM titthayarA, paramapayapahaM payAsiMsu // 1 //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 ghaDivadhamAvazyakam tatto sayAvi tesiM, cauvIsaNhaMpi paramapurisANaM / jo saMthavo vihijjai, taM cauvIsatyayaM biMti // 2 // bhAvatthayadavvatthaya-bheeNaM so duhA suykkhaao| bhAvatthao jaINaM, jahajuggaM dunnivi gihINaM // 3 // ' (chAyA- iha avasarpiNIkAle, iha bharate RSabhanAthapramukhAH / caturviMzatiH tIrthakarAH, paramapadapathaM prAkAzayan // 1 // tataH sadApi teSAM, caturviMzaterapi paramapuruSANAm / yaH saMstavaH vidhIyate, taM caturviMzatistavaM bruvanti // 2 // bhAvastavadravyastava-bhedena sa dvidhA svAkhyAtaH / bhAvastavaH yatInAM, yathAyogyaM dvAvapi gRhINAm // 3 // ) vandanasya svarUpamevaM gaditaM zrIguruvandanabhASye - 'guruvaMdaNamaha tivihaM, taM phiTTA chobha bArasAvattaM / siranamaNAisu paDhamaM, puNNakhamAsamaNadugi bIyaM // 1 // taiyaM tu chaMdaNaduge, tattha miho AimaM sayalasaMghe / bIyaM tu daMsaNINa ya, payaTThiyANaM ca taiyaM tu // 2 // ' (chAyA- guruvandamatha trividhaM, tat phiTTA-chobha-dvAdazAvartam / zironamanAdiSu prathama, pUrNakSamAzramaNadvike dvitIyam // 1 // tRtIyaM tu chandanadvike, tatra mitha AdimaM sakalasaGke / dvitIyaM tu darzaninAM ca, padasthitAnAM ca tRtIyaM tu // 2 // ) paJca vandanayogyAH pratipAditAH zrIpravacanasAroddhAre tavRttau ca / tathAhi - 'Ayariya uvajjhAe pavatti there taheva rAyaNie / eersi kiikammaM kAyavvaM nijjaddhAe // 102 // (chAyA- AcAryaH upAdhyAyaH pravartakaH sthaviraH tathaiva ratnAdhikaH / eteSAM kRtikarma kartavyaM nirjarArtham // 102 // ) vRttiH - 'Ayariye 'tyAdi, adhikAriNo vandanakasya yogyAH paJca - AcArya upAdhyAyaH pravartakaH sthavirastathaiva ratnAdhikaH, eteSAM paJcAnAM kRtikarma vandanakaM
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhamAvazyakam 325 karttavyaM nirjarArtham / tatrA''caryate sevyate kalyANakAmairityAcAryaH sUtrArthobhayavettA prazastasamastalakSaNalakSitakSetro gAmbhIryasthairyadhairyAdiguNagaNamaNibhUSitazca, upa-samIpe samAgatyAdhIyate-paThyate yasmAdasAvupAdhyAyaH tathA caitatsvarUpam - 'sammattanANasaMjamajutto suttatthatadubhayavihinnU / AyariyaThANajogo suttaM vAeuvajjhAo // 1 // ' (chAyA- samyaktvajJAnasaMyamayuktaH sUtrArthatadubhayavidhijJaH / AcAryasthAnayogyaH sUtraM vakti upAdhyAyaH // 1 // ) iti / yathocitaM prazastayogeSu sAdhUn pravarttayatIti pravartakaH, yaduktam - 'tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM pavattei / asahaM ca niyattei gaNatattillo pavattIo // 1 // ' (chAyA- tapa:saMyamayogeSu yo yogyaH tatra taM pravarttayati / asahaM ca nivartayati gaNataptimAn pravartakaH // 1 // ) tathA sIdataH sAdhUn jJAnAdiSu aihikAmuSmikApAyadarzanataH sthirIkarotIti sthaviraH, uktaJca 'thirakaraNA puNa thero pavattivAvAriesu atthesuN| jo jattha sIyai jaI saMtabalo taM thiraM kuNai // 1 // ' (chAyA- sthirIkaraNat punaH sthaviraH pravartakavyApariteSu artheSu / yo yatra sIdati yatiH sadbalaH taM sthiraM karoti // 1 // ) ratnAdhikaH - paryAyajyeSThaH, eteSAM kRtikarma vidheyam // 102 // ' pratikramaNasya svarUpamevaM nirUpitaM zrIpravacanasAroddhAravRttau - 'tatra 'pratikramaNa miti pratItyayamupasargaH pratIpe prAtikUlye ca vartate 'krama pAdavikSepe' ityasya bhAve lyuTpratyayAntasya pratIpaM pratikUlaM vA kramaNaM pratikramaNaM, tato'yamartha:zubhayogebhyo'zubhayogAntaraM krAntasya zubheSveva yogeSu kramaNAtpratIpaM kramaNaM, yadAha - 'svasthAnAdyatparaM sthAnaM, pramAdasya vazAdgataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate // 1 // ' pratikUlaM vA gamanaM pratikramaNaM, yadAhuH
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 SaDvidhamAvazyakam 'kSAyopazamikAdbhAvAdaudayikavazaM gataH / tatrApi ca sa evArthaH, pratikUlagamAt smRtaH // 1 // ' vIpsArthe vA pratizabdaH prati prati kramaNaM pratikramaNaM, uktaJca - ___ 'prati prati pravartanaM vA zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / niHzalyasya yateryattadvA jJeyaM pratikramaNam // 1 // // 175 / ' Avazyakaniyuktau haribhadrasUrikRtatadvRttau coktam - 'sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM // 1244 // (chAyA- sapratikramaNo dharmaH purimasya ca pazcimasya ca jinasya / madhyamAnAM jinAnAM kAraNajAte pratikramaNam // 1244 // ) vRttiH - sapratikramaNo dharmaH purimasya ca pazcimasya ca jinasya, tattIrthasAdhunA IryApathAgatenoccArAdiviveke ubhayakAlaM cAparAdho bhavatu mA vA niyamataH pratikrAntavyaM, zaThatvAtpramAdabahulatvAcca, eteSveva sthAneSu madhyamAnAM jinAnAm ajitAdInAM pArzvaparyantAnAM kAraNajAte aparAdha evotpanne sati pratikramaNaM bhavati, azaThatvAtpramAdarahitatvAcceti gAthArthaH // 1244 // micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjame paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM // 1250 // (chAyA- mithyAtvapratikramaNaM tathaiva asaMyame pratikramaNam / kaSAyANAM pratikramaNaM yogAnAM cAprazastAnAm // 1250 // ) vRttiH - mithyAtvamohanIyakarmapudgalasAcivyavizeSAdAtmapariNAmo mithyAtvaM tasya pratikramaNaM tatpratikrAntavyaM vartate, yadAbhogAnAbhogasahasAtkAraimithyAtvaM gatastatpratikrAntavyamityarthaH, tathaiva asaMyame asaMyamaviSaye pratikramaNam asaMyamaH - prANAtipAtAdilakSaNaH pratikrAntavyo varttate, kaSAyANAM prAgnirUpitazabdArthAnAM krodhAdInAM pratikramaNaM, kaSAyAH pratikrAntavyAH, yogAnAJca manovAkkAyalakSaNAnAm aprazastAnAm azobhanAnAM pratikramaNaM, te ca pratikrAntavyA iti gAthArthaH // 1250 // paDisiddhANaM karaNe, kiccANamakaraNe ya paDikkamaNaM / asaddahaNe ya tahA, vivarIyaparUvaNAe ya // 1271 //
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhamAvazyakam 327 (chAyA- pratiSiddhAnAM karaNe, kRtyAnAmakaraNe ca pratikramaNam / __ azraddhAne ca tathA, viparItaprarUpaNAyAJca // 1271 // ) vRttiH - pratiSiddhAnAM nivAritAnAmakAlasvAdhyAyAdInAmaticArANAM karaNe niSpAdane Asevana ityarthaH, kiM ? pratikramaNamiti yogaH, pratIpaM kramaNaM pratikramaNamiti vyutpatteH, kRtyAnAm AsevanIyAnAM kAlasvAdhyAyAdInAM yogAnAm akaraNe aniSpAdane'nAsevane pratikramaNam, azraddhAne ca tathA kevaliprarUpitAnAM padArthAnAM pratikramaNamiti varttate, viparItaprarUpaNAyAJca anyathA padArthakathanAyAJca pratikramaNamiti gAthArthaH // 1271 // paDikkamaNaM desiya rAiyaM ca ittariyamAvakahiyaM ca / pakkhiyacAummAsiya saMvacchara uttimaDhe ya // 1247 // (chAyA- pratikramaNaM daivasikaM rAtrikaJca itvarikaM yAvatkathikaM ca / pakSikaM cAturmAsikaM sAMvatsarikaM uttamArthe ca // 1247 // ) vyAkhyA - pratikramaNaM prAgnirUpitazabdArthaM, daivasikaM divasanirvRttaM rAtrikaM rajaninirvRttam, itvaraM tu - alpakAlikaM daivasikAdyeva yAvatkathikaM yAvajjIvikaM vratAdilakSaNaM pAkSikaM pakSAticAranirvRttam, Aha - daivasikenaiva zodhite satyAtmani pAkSikAdi kimartham ? ucyate, gRhadRSTAnto'tra - 'jaha gehaM paidiyahaMpi sohiyaM tahavi pakkhasaMdhIe / sohijjai savisesaM evaM ihayaMpi NAyavvaM // 1 // ' (chAyA- yathA gRhaM pratidivasamapi zodhitaM tathApi pakSasandhau / zodhyate savizeSa evaM ihApi jJAtavyam // 1 // ) evaM cAturmAsikaM sAMvatsarikama, etAni hi pratItAnyeva, uttamArthe ca bhaktapratyAkhyAne pratikramaNaM bhavati, nivRttirUpatvAttasyeti gAthAsamudAyArthaH // 1247 // ' 'kAyasya-zarIrasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNAnyatrocchasitAdibhyaH kriyAntarAdhyAsamAzritya ca utsargaH - tyAgo 'namo arihaMtANaM' iti vacanAt pUrvaM sa kAyotsargaH / ... // 247 // ' - iti kAyotsargazabdasya vyutpattiH kRtA pravacanasAroddhAravRttau / kAyotsargasya svarUpamevaM jJeyamAvazyakaniyuktitadvattibhyAm - 'so ussaggo duviho, ciTThAe abhibhave ya naayvvo| bhikkhAyariyAi paDhamo uvasaggabhijuMjaNe biio // 1452 //
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 SaDvidhamAvazyakam (chAyA- sa utsargaH dvividhaH, ceSTAyAM abhibhave ca jJAtavyaH / bhikSAcaryAyAM prathamaH upasargAbhiyojane dvitIyaH // 1452 // ) vRttiH - 'so ussaggo duviho' sa kAyotsargo dvividhaH, 'ceTTAe abhibhave ya nAyavvo' ceSTAyAmabhibhave ca jJAtavyaH, tatra 'bhikkhAyariyAdi paDhamo' bhikSAcaryAdau viSaye prathamaH kAyotsargaH, tathAhi - ceSTAviSaya evAsau bhavati, 'uvasagga'bhiuMjaNe biio 'tti upasargA-divyAdayastairabhiyojanamupasargAbhiyojanaM tasminnupasargAbhiyojane dvitIyaH-abhibhavakAyotsarga ityarthaH, divyAghabhibhUta eva mahAmunistadaivAyaM karotIti hRdayam, athavopasargANAmabhiyojanaM soDhavyA mayopasargAstadbhayaM na kAryamityevambhUtaM tasmin dvitIya ityarthaH // 1452 // saMvaccharamukkosaM aMtamuhuttaM ca abhibhvussgge| ciTThAussaggassa u kAlapamANaM uvari vucchaM // 1458 // (chAyA- saMvatsaramutkRSTaM antarmuhUrtaM ca abhibhavotsarge / ceSTotsargasya tu kAlapramANaM upariSTAd vakSyAmaH // 1458 // ) vyAkhyA - saMvatsaramutkRSTa kAlapramANaM, tathA ca bAhubalinA saMvatsaraM kAyotsargaH kRta iti, 'aMtomuhuttaM ca' abhibhavakAyotsarge antyaM-jaghanyaM kAlaparimANaM, ceSTAkAyotsargasya tu kAlaparimANamanekabhedabhinna uvari vocchaMti upariSTAd vakSyAma iti gAthArthaH // 1458 // cattAri do duvAlasa vIsaM cattA ya hu~ti ujjoaa| desiya rAiya pakkhiya cAummAse a varise ya // 1531 // (chAyA- catvAro dvau dvAdaza viMzatiH catvAriMzacca bhavanti udyotAH / daivasika-rAtrika-pAkSika-cAturmAsike ca varSe ca // 1531 // ) vRttiH - sAmprataM daivasikAdiSUdyotakaramAnamabhidhitsurAha - 'cattAri' tti gAhA bhAvitArthA // 1531 // kAussagge jaha suTThiyassa, bhajjati aNgmNgaaii| iya bhiMdaMti suvihiyA, aTTavihaM kammasaMghAyaM // 1551 // (chAyA- kAyotsarge yathA susthisya, bhajyante aGgopAGgAni / iti bhindanti suvihitAH, aSTavidhaM karmasaGghAtam // 1551 // ) vRttiH - kAyotsarge susthitasya sataH yathA bhajyante aGgopAGgAni 'iya' evaM
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhamAvazyakam 329 cittanirodhena bhindanti vidArayanti munivarAH sAdhavaH aSTavidhaM aSTaprakAraM karmasaGghAtaM jJAnAvaraNIyAdilakSaNamiti gAthArthaH || 1551 // ' pratyAkhyAnasvarUpamevaM pradarzitaM zrIpravacanasAroddhAre tadvRttau ca 'caturthaM pratyAkhyAnadvAramidAnIM tatra ca pratIti- aviratisvarUpaprabhRtipratikUlayA AmaryAdayA AkArakaraNasvarUpayA AkhyAnaM kathanaM pratyAkhyAnaM, tad dvedhA - mUlaguNarUpamuttaraguNarUpaJca, mUlaguNA yatIMnAM paJca mahAvratAni zrAvakANAmaNuvratAni, uttaraguNAstu yatInAM piNDavizuddhyAdayaH zrAvakANAM tu guNavratazikSAvratAni, mUlaguNAnAM hi pratyAkhyAnatvaM hiMsAdinivRttirUpatvAt, uttaraguNAnAM tu piNDavizuddhyAdInAM digvratAdInAM ca pratipakSanivRttirUtvAt |....ttrottrgunnprtyaakhyaanN pratidinopayogitvena tAvad bhaNyate, tacca dazadhA, tadAha bhAvi aIyaM koDIsahiyaM ca niyaMTiyaM ca sAgAraM / vigayAgAraM parimANavaM niravasesamaTTamayaM // 187 // sAkeyaM ca taha'ddhA paccakkhANaM ca dasamayaM / saMkeyaM aTThA hoi, addhAyaM dasahA bhave // 188 // (chAyA - bhAvi atItaM koTisahitaM ca niyantritaM ca sAgAram / vigatAkAraM parimANavat niravazeSamaSTamakam // 187 // sAketaM ca tathA'ddhA pratyAkhyAnaM ca dazamakam / saGketaM aSTadhA bhavati, addhAkaM dazadhA bhavet // 188 // aMguTThI-gaMThI-muTThI- gharaseyussAsathibugajoikkhe / paccakkhANavicAle kiccamiNamabhiggahesuvi ya // 200 // - " vRtti: - ' bhAvi aIya 'mityAdi, bhAvi - anAgataM, atItaM pUrvakAlakaraNIyaM, koTisahitaM caH samuccaye, niyantritaM, caH pUrvavat, sAkAraM sahAkArairyadvarttate, anAkAraM vigatAkAramAkArarahitaM, pariNAmavat, niravazeSamaSTamakam // 187 // 'sAkeya 'mityAdi, sAketaM ca kRtasaGketaM navamaM tathA'ddhApratyAkhyAnaM dazamakamiti / tatra yatsaGketa pratyAkhyAnaM tadaSTadhA bhavati, yaccAddhApratyAkhyAnaM taddazadhA bhavediti gAthAsaGkSepArthaH // 188 // (chAyA- aGguSTha-granthi-muSTi-gRha-svedocchvAsa-stibukadIpe / pratyAkhyAnavicAle kRtyamidaM abhigraheSvapi ca // 200 // ) vRttiH - taccaivaM bhavati - - zrAvakaH ko'pi pauruSyAdipratyAkhyAnaM kRtvA kSetrAdau gato
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 SaDvidhAni sadvyANi gRhe vA tiSThan pUrNe'pi pauruSyAdau pratyAkhyAne yAvadadyApi bhojanasAmagrI na bhavati tAvatkSaNamapi pratyAkhyAnarahito mA bhUvamityaGgaSThAdikaM cidraM karoti yAvadaGguSThaM muSTi granthi vA na muJcAmi gRhaM vA pravizAmi svedabindavo vA na zuSyanti yAvadetAvanto vA ucchAsA na bhavanti jalAdimaJcikAyAM yAvadete jalabindavo vA na zuSyanti dIpo vA yAvanna nirvAti tAvanna bhuJje'hamiti / etadevAha - 'aMguTThI'tyAdi, aGgaSThazca granthizca muSTizca gRhaM ca svedazca ucchAsazca stibukazca joikkhazceti samAhAro dvandvaH, joikkhazabdazca dezyo dIpe varttate, tadviSaye kriyA sarvatra yathocitA yojanIyA, pratyAkhyAnavicAle kRtyamidaM, 'abhiggahesu vi ya' tti kenacitpauruSyAdi na kRtaM kintu kevala evAbhigrahaH kriyate yAvad granthyAdikaM na choTayatItyAdi tatrApIdaM bhavatItyarthaH, tathA sAdhorapIdaM bhavati, yathA'dyApi guravo maNDalyAM nopavizanti anyadvA sAgArikAdikaM kiJcitkAraNamajani tataH pUrNe'pi pratyAkhyAnAvadhau pratyAkhyAnarahito mA sthAmityaGgaSThAdIni sAdhurapi karotIti // 200 // navakAraporasIe purimaDDhekAsaNegaThANe ya / AyaMbila'bhattaTe carime ya abhiggahe vigaI // 202 // (chAyA- namaskArapauruSyoH pUrvArdhekAzanaikasthAneSu ca / AcAmlA'bhaktArthayoH carame ca abhigrahe vikRtiH / / 202 // ) vRttiH - 'navakAre'tyAdi, atra bhImo bhImasenabhImanyAyena namaskArazabdAtparataH sahitazabdo draSTavyaH, tato namaskArazca, ko'rthaH ? namaskArasahitaM ca pauruSI ca namaskArapauruSyau tasmin, namaskAraviSaye pauruSIviSaye cetyarthaH, pUrvArdhaM ca ekAsanaM ca, AcAmlazca abhaktArthazca AcAmlAbhaktArtho tatra AcAmlaviSaye upavAsaviSaye, tathA bhavacarame divasacarame veti, tathA abhigrahe abhigrahaviSaye, tathA 'vigai' tti vikRtiviSaye, saptamyekavacanaM luptamatra draSTavyamiti, dazabhedamidamaddhApratyAkhyAnam // 202 // ' dravanti gacchanti tA~stAnparyAyAniti dravyANi / santi vidyamAnAni ca tAni dravyANIti sadrvyANi / tAni guNaparyAyavanti / uktaJca tattvArthAdhigamasUtre'guNaparyAyavadrvya m // 5/36 // ' sadvyANi SoDhA / tadyathA - 1 dharmAstikAyaH, 2 adharmAstikAyaH, 3 AkAzAstikAyaH, 4 kAlaH, 5 pudgalAstikAyaH, 6 jIvAstikAyazca / yadAha uttarAdhyayanasUtre bhAvavijayakRtatavRttau ca -
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhAni sadddravyANi 'dhammo ahammo AgAsaM, kAlo puggala jaMtavo / esa logo tti pannatto, jiNehiM varadaMsihiM // 28/ 7 // (chAyA - dharmaH adharmaH AkAzaM, kAlaH pudgalajantavaH / eSa loka iti prajJaptaH, jinaiH varadazibhiH // 28/7) vRttiH - dharmo dharmAstikAyaH, adharmo'dharmAstikAyaH, AkAzamAkAzAstikAyaH, kAlo addhA samayAdyAtmakaH, pudgalajantavaH iti pudgalAstikAyo jIvAstikAyazca, etAni dravyANi jJeyAnItyadhyAhAraH / atra prasaGgAllokasvarUpamapyAha - eSo'nantaroktadravyasamUho loka iti prajJapto jinairvaradarzibhiH // 28/7 // dharmAdInyeva dravyANi bhedata Aha - dhammo ahammo AgAsaM, davvaM ikkikkamAhiaM / aANi yadavvANi, kAlo puggalajaMtavo // 28/8 // dravyANAM lakSaNAnyAha (chAyA- dharmaH adharmaH AkAzaM, dravyamekaikamAkhyAtam / anantAni ca dravyANi, kAlaH pudgalajantavaH ||28/8 || ) vRttiH - dharmaH adharma AkAzaM dravyamekaikamAkhyAtaM jinairiti zeSaH, anantAni ca punardravyANi kAlaH pudgalajantavazca / kAlasya cAnantyamatItAnAgatApekSayeti // 28/8 // gailakkhaNo u dhammo, ahammo ThANalakkhaNo / bhAyaNaM savvadavvANaM, nahaM ogAhalakkhaNaM // 28/9 // 331 (chAyA - gatilakSaNastu dharmaH, adharmaH sthAnalakSaNaH / bhAjanaM sarvadravyANAM, nabhaH avagAhalakSaNam // 28/9 // ) vRttiH - gatirdezAntaraprAptiH sA lakSaNamasyeti gatilakSaNaH, tuH pUtta, dharmo dharmAstikAyaH / adharmo'dharmAstikAyaH sthAnaM sthitistallakSaNaH / ayaM bhAvaH - svata eva gamanaM prati pravRttAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhakArI dharmAstikAyaH, sthitipariNatAnAM tu teSAM sthitikriyopakArI adharmAstikAya iti / bhAjanamAdhAra: sarvadravyANAM nabhaH AkAzaM, avagAho'vakAzastallakSaNam / jIvAdInAmavagADhuM pravRttAnAM avakAzadamAkAzamiti bhAvaH // 28/9 // vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo uvaogalakkhaNo / nANeNaM daMsaNeNaM ca, suheNa ya duheNa ya // 28/10 //
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 SaDvidhAstAH (chAyA- vartanAlakSaNaH kAlaH, jIvaH upayogalakSaNaH / jJAnena darzanena ca, sukhena ca duHkhena ca // 28/10 / / ) vRttiH - vartante bhavanti bhAvAstena tena rUpeNa tAnprati prayojakatvaM vartanA, sA lakSaNamasyeti vartanAlakSaNaH kAlo drumAdipuSpodbhedAdinayatyahetuH / jIvo janturupayogo matijJAnAdi lakSaNamasyetyupayogalakSaNaH, ata eva jJAnena vizeSagrAhiNA darzanena ca sAmAnyaviSayeNa sukhena duHkhena ca lakSyata iti gamyate // 28/10 // atha ziSyANAM dRDhatarasaMskArArthamuktaM lakSaNamanUdya lakSaNAntaramAha nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / vIriaM uvaogo a, eyaM jIvassa lakkhaNaM // 28/11 // (chAyA- jJAnaM ca darzanaM caiva, cAritraM ca tapastathA / vIryaM upayogazca, etat jIvasya lakSaNam // 28/11 // ) vRttiH - 'vIriaMti' vIryaM sAmarthya, upayogo avahitatvaM, etat jIvasya lakSaNam / anena hi jIvo'nanyasAdhAraNatayA lakSyate // 28/11 // atha pudgalalakSaNamAha sabaMdhayAra ujjoo, pahA chAyA''tavei vaa| vaNNa-rasa-gaMdha-phAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM // 28/12 // (chAyA- zabda: andhakAraH udyotaH, prabhA chAyA''tapa iti vA / varNa-rasa-gandha-sparzAH, pudgalAnAM tu lakSaNam // 28/12 // vRttiH - zabdo dhvaniH, andhakAro dhvAntaM, ubhayatra supo lup, udyoto ratnAdiprakAzaH, prabhA candrAdiruciH, chAyA zaityaguNA, AtapastapanabimbajoSNaprakAzarUpaH, itizabda Adyarthastatazca sambandhabhedAdInAM parigrahaH, vA samuccaye / tathA varNaH kRSNAdiH, rasastiktAdiH, gandhaH surabhiprabhRtiH, sparzaH zItAdireSAM dvandvaH / pudgalAnAM skandhAdInAM tu punarlakSaNaM, ebhireva teSAM lakSyatvAditi // 28/12 // ' tarkAH SaDdarzanamatarUpAH / darzanAni SaDvidhAni / tadyathA - 1 jainadarzanaM, 2 mImAMsakadarzanaM, 3 bauddhadarzanaM, 4 naiyAyikadarzanaM, 5 vaizeSikadarzanaM, 6 sAGkhyadarzanaJca / uktaJca SaDdarzanasamuccaye somatilakasUrikRtatavRttau ca -
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 SaDvidhAstarkAH 'boddhaM naiyAyikaM sAGkhyaM, jainaM vaizeSikaM tathA / jaiminIyaM ca nAmAni, darzanAnAmamUnyaho // 3 // vRttiH - aho iti iSTAmantraNe, darzanAnAM matAnAmamUni nAmAnIti saGgrahaH / jJeyAnIti kriyA astibhavatyAdivadanuktApyavagantavyA / tatra bauddhamiti buddho devatA'syeti bauddhaM saugatadarzanam / naiyAyikaM pAzupatadarzanam tatra nyAyaH pramANamArgastasmAdanapetaM naiyAyikamiti vyutpattiH / sAGkhyamiti kApiladarzanam / AdipuruSanimitteyaM saJjJA / jainamiti jino devatA'syeti jainamArhataM darzanam / vaizeSikamiti kANAdadarzanam / darzanadevatAdisAmye'pi naiyAyikebhyo dravyaguNAdisAmagryA viziSTamiti vaizeSikam / jaiminIyaM jaiminiRSimataM bhATTadarzanam / caH samuccayasya darzakaH / evaM tAvat SaDdarzananAmAni jJeyAni ziSyeNetyavaseyam // 3 // naiyAyikamatAdanye, bhedaM vaizeSikaiH saha / na manyante mate teSAM, paJcaivAstikavAdinaH // 78 // vRttiH - anye AcAryA naiyAyikamatAdvaizeSikaiH saha bhedaM na manyante darzanAdhiSThAtrekadaivatatvAt pRthagdarzanaM nAbhyupagacchanti teSAM matApekSayA AstikavAdinaH paJcaiva // 78|| darzanAnAM SaT saGkhyA jagati prasiddhA sA kathaM phalavatItyAha - SaSThadarzanasaGkhyA tu, pUryate tanmate kila / lokAyatamatakSepAt, kathyate tena tanmatam // 79 // vRttiH - ye naiyAyikavaizeSikayorekarUpatvenAbhedaM manyamAnA darzanapaJcakamevAcakSate tanmate SaSThadarzanasaGkhyA lokAyatamatakSepAtpUryate / tuH punararthe, kileti paramAptAmnAye, tena kAraNena tanmataM cArvAkamataM kathyate tatsvarUpamucyata iti // 79 // ' SaDdarzanAnAM matAnyevaM jJeyAni-tatra jainadarzane'rhan devatA / tattvAni nava jIvAjIvapuNyapApAsravasaMvarabandhanirjarAmokSAbhidhAni / pramANe dve pratyakSaparokSAkhye / nityAnityAdyanekAntavAdaH / mokSamArgaH samyagdarzanajJAnacAritrarUpaH / mokSaH sakalakarmakSaye zuddhasvarUpasthAtmarUpaH / muktAtmA lokAgrapradeze'vatiSThate / evamAdisvarUpaM jainadarzanamatam / uktaJca SaDdarzanasamuccaye - 'jinendro devatA tatra, rAgadveSavivarjitaH / hatamohamahAmallaH, kevalajJAnadarzanaH // 45 //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 SaDvidhAstAH jIvAjIvau tathA puNyaM, pApamAnavasaMvarau / bandhazca nirjarAmokSau, nava tattvAni tanmate // 47 // pratyakSaM ca parokSaM ca, dve pramANe tathA mate / anantadharmakaM vastu, pramANaviSayastviha // 55 // tathAbhavyatvapAkena, yasyaitatritayaM bhavet / samyagjJAna-kriyAyogA-jjAyate mokSabhAjanam // 54 // ' mImAMsakadarzane sarvajJo devatA nAsti / nityavedavAkyebhyastattvanirNayo jAyate / pramANAni SaT pratyakSAnumAnopamAnAgamArthApattyabhAvAkhyAni / nityAyekAntavAdaH / mokSamArgaH vedavihitAnuSThAnarUpaH / mokSaH nityaniratizayasukhaprAdurbhAvarUpaH / evamAdisvarUpaM mImAMsakadarzanamatam / yaduktaM SaDdarzanasamuccaye - 'jaiminIyAH punaH prAhuH, sarvajJAdivizeSaNaH / devo na vidyate ko'pi, yasya mAnaM vaco bhavet // 18 // tasmAdatIndriyArthAnAM, sAkSAdraSTarabhAvataH / nityebhyo vedavAkyebhyo, yathArthatvavinizcayaH // 69 // pratyakSamanumAnaJca, zAbdaM copamayA sh| arthApattirabhAvazca, SaT pramANAni jaimineH // 72 // ' vivekavilAse uktam - 'mImAMsakA dvidhA karma-brahmamImAMsakatvataH / vedAntI manyate brahma, karma bhaTTaprabhAkarau // 8/258 // pratyakSamanumAnaM ca, zabdazcopamayA sh| arthApattirabhAvazca, bhaTTAnAM SaTpramANyasau // 8/259 // prabhAkaramate paJcai-vaitAnyabhAvavarjanAt / advaitavAdivedAnti-pramANaM tu yathA tathA // 8/260 // ' bauddhadarzane sugato devatA / tattvAni catvAri duHkhAyatanasamudayamArgarUpANi AryasatyAni / pramANe dve pratyakSAnumAnasajhe / kSaNikaikAntavAdaH / mokSaH sarvakSaNikatvasarvanairAtmyavAsanAklezasamudayacchedanaM pradIpasyeva jJAnasantAnocchedazca / evamAdi
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhAstarkAH 335 - svarUpaM bauddhadarzanamatam / uktaJca SaDdarzanasamuccaye'jJAtakartRkatadavacUryAJca - 'tatra bauddhamate tAva - devatA sugataH kila / caturNAmAryasatyAnAM duHkhAdInAM prarUpakaH // 4 // ava0 caturNAM duHkhaduHkhasamudayamArganirodhalakSaNAnAm AryasatyAnAM tattvAnAM prarUpakaH kathayitA sugato nAma / pramANe dve ca vijJeye, tathA saugatadarzane / pratyakSamanumAnaJca, samyagjJAnaM dvidhA yataH // 9 // " kSaNikAH sarvasaMskArA, ityevaM vAsanA yakA / sa mArga iha vijJeyo, nirodho mokSa ucyate // 7 // ' vivekavilAse uktam - - 'bauddhAnAM sugato devo vizvaM ca kSaNabhaGguram / AryasatyA'khyayA tattvava-catuSTayamidaM kramAt // 8/265 // duHkhamAyatanaM caiva, tataH samudayo mataH / mArgazcaitasya ca vyAkhyA, krameNa zrUyatAmataH // 8 / 266 // SaDdarzanasamuccaye uktam - 'duHkhaM saMsAriNaH skandhA-ste ca paJca prakIrttitAH / vijJAnaM vedanA saJjJA, saMskAro rUpameva ca // 5 // ' vivekavilAse uktam 'rAgAdInAM gaNo yasmAt, samudeti nRNAM hRdi / AtmAtmIyasvabhAvAkhyaH, sa syAtsamudayaH punaH // 8/269 // ' SaDdarzanasamuccaye uktam - = 'paJcendriyANi zabdAdyA, viSayAH paJca mAnasam / dharmAyatanametAni, dvAdazAyatanAni ca // 8 // ' vivekavilAse uktam -
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 SaDvidhAstarkAH 'kSaNikAH sarvasaMskArA, iti yA vAsanA sthirA / sa mArga iti vijJeyaH, sa ca mokSo'bhidhIyate // 8/270 // pratyakSamanumAnaM ca, pramANadvitayaM punH| catuHprasthAnikA bauddhAH, khyAtA vaibhASikAdayaH // 8/271 // artho jJAnAnvito vaibhASikeNa bahu mnyte| sautrAntikena pratyakSagrAhyo'rtho na bahirmataH // 8/272 // AcArasahitA buddhiryogAcArasya sammatA / kevalAM saMvidaM svasthAM, manyante madhyamAH punaH // 8/273 // rAgAdijJAnasantAnavAsanocchedasambhavA / caturNAmapi bauddhAnAM muktireSA prakIrtitA // 8/274 // kRttiH kamaNDaluhNDayaM, cIraM pUrvAhnabhojanam / saGgho raktAmbaratvaM ca, zizriye bauddhabhikSubhiH // 8/275 // ' naiyAyikadarzane zivo devatA / tattvAni SoDaza pramANa-prameya-saMzaya-prayojanadRSTAnta-siddhAntA-'vayava-tarka-nirNaya-vAda-jalpa-vitaNDA-hetvAbhAsa-cchalajAti-nigrahasthAnanAmAni / pramANAni catvAri pratyakSAnumAnopamAnAgamAbhidhAnAni / nityA-nityaikAntavAdaH / mokSamArgaH SoDazatattvajJAnarUpaH / mokSaH SaDindriyaSaDviSaya-SaDbuddhi-sukha-duHkhazarIrarUpaikaviMzatividhaduHkhAtyantacchedarUpaH / evamAdisvarUpaM naiyAyikadarzanamatam / yadAhuH SaDdarzanasamuccaye maladhArizrIrAjazekharasUrisUtrite - 'atha yaugamataM brUmaH, zaivamityaparAbhidham / te daNDadhAriNaH prauDha-kaupInaparidhAyinaH // 84 // teSAM ca zaGkaro devaH, sRSTisaMhArakArakaH / tasyAvatArAH sArA ye, te'STAdaza tadarcitAH // 10 // akSapAdo gurusteSAM, tena te hyakSapAdakAH / uttamAM saMyamAvasthAM, prAptA nagnA bhramanti te // 15 // pramANAni ca catvAri, pratyakSaM laiGgika tathA / upamAnaJca zAbdaJca, tatphalAni pRthak pRthak // 16 //
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhAstarkAH tattvAni SoDazAmutra, pramANAdIni tadyathA / pramANaM ca prameyaM ca saMzayazca prayojanam // 97 // dRSTAnto'pyatha siddhAnto 'vayavastarkanirNayau / vAdo jalpo vitaNDA ca hetvAbhAsAzchalAni ca // 98 // jAtayo nigrahasthAnA-nyeSAM vyayastu dustaraH / Atyantikastu duHkhAnAM, viyogo mokSa ucyate // 99 // ' vivekavilAse uktam - 'zivasya darzane tarkA - vubhau nyAyavizeSakau / nyAye SoDazatattvI syAt, SaTtattvI ca vizeSake // 8/285 // anyo'nyatattvAntarbhAvAd dvayorbhedo'sti nAsti vA / dvayorapi zivo devo nityaH sRSTyAdikArakaH // 8/286 // ' hAribhadrIyaSaDdarzanasamuccaye uktam - 'AkSapAdamate devaH, sRSTisaMhArakRcchivaH / vibhurnityaikasarvajJo, nityabuddhisamAzrayaH // 13 // pramANaM ca prameyaM ca saMzayazca prayojanam / dRSTAnto 'pyatha siddhAntA-vayavau tarkanirNayau // 14 // vAdo jalpo vitaNDA ca hetvAbhAsAzchalAni ca / jAtayo nigrahasthAnA-nIti tattvAni SoDaza // 15 // ' vivekavilAse uktam - 'naiyAyikAnAM catvAri, pramANAni matAni ca / pratyakSamAgamo'nyaccAnumAnamupamA'pi ca // 8/ 287 // viSayendriyabuddhInAM, vapuSaH sukhaduHkhayoH / abhAvAdAtmasaMsthAnaM, muktinaiyAyikairmatA // 8/300 // ' 337 vaizeSikadarzane'pi zaGkaro devatA / tattvAni SaD dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAkhyAni / pramANe dve pratyakSAnumAnarUpe / nityAnityaikAntavAdaH / mokSamArgaH zravaNamanananididhyAsanasAkSAtkArarUpaH / mokSaH buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharma
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 SaDvidhAstAH saMskArarUpanavavizeSaguNAtyantocchede sati bhavati / evamAdisvarUpaM vaizeSikadarzanamatam / yadavAci SaDdarzanasamuccaye 'devatAviSayo bhedo, nAsti naiyAyikaiH samam / vaizeSikANAM tattve tu, vidyate'sau nirdizyate // 59 // dravyaM guNastathA karma, sAmAnyaM ca caturthakam / vizeSasamavAyau ca, tattvaSaTkaM tu tanmate // 60 // pramANaM ca dvidhAmISAM, pratyakSaM laiGgikaM tthaa| vaizeSikamatasyaiSa, sakSepaH parikIrtitaH // 67 // ' zrIrAjazekharasUrikRtaSaDdarzanasamuccaye uktam - 'zivenolUkarUpeNa, kaNAdasya muneH purH| matametat prakathitaM, tat aulUkyamucyate // 30 // vaizeSikANAM yogebhyo, mAnatattvagatA bhidA / pratyakSamanumAnaM ca, mate teSAM pramAdvayam // 14 // ' vivekavilAse uktam - 'dravyaM guNastathA karma, sAmAnyaM savizeSakam / samavAyazca SaTtattvI, tadvyAkhyAnamathocyate // 8/291 // caturviMzativaizeSikaguNAntarguNA nv| buddhyAdayastaducchedo, muktirvaizeSikI tu sA // 8/301 // ' sAGkhyadarzane IzvaraH devaH / kecana IzvaraM na manyante / tattvAni paJcaviMzatividhAni / tadyathA - AtmA, prakRtiH, buddhiH (mahAn), ahaGkAraH, paJca tanmAtrANi gandharUparasasparzazabdAbhidhAni, paJca bhUtAni pRthivyaptejovAyvAkAzAkhyAni, SaD buddhIndriyANi ghrANarasanacakSustvakzrotramanaHsaJjJAni, paJca karmendriyANi pAyUpasthavaca:pANipAdAbhidhAnAni ca / pramANAni trINi pratyakSAnumAnAgamarUpANi / nityaikAntavAdaH / mokSamArgaH paJcaviMzatitattvajJAnarUpaH / mokSaH prakRtiviyogAtpuruSasya svarUpeNAvasthAnarUpaH / evamAdisvarUpaM sAGkhyadarzanamatam / yadavocat SaDdarzanasamuccaye zrIrAjazekharasUri:
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 SaDvidhAstAH 'sAGkhyA nirIzvarAH kecit, kecidIzvaradevatAH / ye te nirIzvarAste'mI, nArAyaNaparAyaNAH // 42 // pratyakSamanumAnaJca, zAbdaJceti pramAtrayam / antarbhAvo'tra zeSANAM, pramANAnAM sayuktikaH // 44 // amISAM sAGkhyasUrINAM, tattvAnAM paJcaviMzatiH / sattvaM rajastamazceti, jJeyaM tAvad guNatrayam // 45 // eteSAM yA samA'vasthA, sA prakRtiH kilocyate / pradhAnAvyaktazabdAbhyAM, vAcyA nityasvarUpikA // 46 // tataH saJjAyate buddhi-mahAniti yakocyate / ahaGkArastato'pi syAt, tataH SoDazako gaNaH // 47 // sparzanaM rasanaM ghrANaM, cakSuH zrotraJca paJcamam / paJca buddhIndriyANyAhus-tathA karmendriyANi ca // 48 // pAyUpasthavacaHpANi-pAdAkhyAni manastathA / anyAni paJcarUpANi, tanmAtrANIti SoDaza // 49 // rUpAttejo rasAdApo, gandhAdbhUmiH svarAnnabhaH / sparzAdvAyustathA caivaM, paJcabhyaH paJcabhUtakam // 50 // evaM caturviMzatitattvarUpaM, niveditaM sAGkhyamate pradhAnam / anyazca kartA viguNazca, bhoktA tattvaM pumAn nityacidabhyupetaH // 51 // prakRteviraho mokSa-stannAze sa svarUpagaH / badhyate mucyate caiva, prakRtiH puruSo na tu // 53 // ' zrIharibhadrasUriviracita-SaDdarzanasamuccaye uktam - 'sAGkhyA nirIzvarAH kecit, kecidIzvaradevatAH / sarveSAmapi teSAM syAt, tattvAnAM paJcaviMzatiH // 36 // ' vivekavilAse uktam - 'sAGkhyairdevaH zivaH kaizcin-mato nArAyaNaH paraiH / ubhayoH sarvamapyanya-ttattvaprabhRtikaM samam // 8/276 //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 SaDvidhA bhASAH sAGkhyAnAM syurguNAH sattvaM, rajastama iti trayaH / sAmyA'vasthA bhavatyeSAM, trayANAM prakRtiH punaH // 8/278 // prakRteH syAnmahattattva-mahaGkArastato'pi ca / paJca buddhIndriyANi syu-zcakSurAdIni paJca ca // 8/279 // karmendriyANi vAkpANi-caraNopasthapAyavaH / manazca paJcatanmAtrAH, zabdo rUpaM rasastathA // 8/280 // sparzo gandho'pi tebhyaH syAt, pRthvyAdyaM bhUtapaJcakam / iyaM prakRtiretasyAH , parastu puruSo mataH // 8/281 // paJcaviMzatitattvIyaM, nityaM sAGkhyamate jagat / pramANatritayaM cAtra, pratyakSamanumA''gamaH // 8/282 // yadaiva jAyate bhedaH, prakRteH puruSasya ca / muktiruktA tadA sAGkhyaiH, khyAtiH saiva ca bhaNyate // 8/283 // ' lokAyatAparanAmanAstikadarzanAbhAse sarvajJadharmAdharmajIvaparalokamokSA na santi / pramANe pratyakSarUpam / evamAdisvarUpaM nAstikamatam / yadAhuH SaDdarzanasamuccaye - 'lokAyatA vadantyevaM, nAsti devo na nirvRtiH| dharmAdharmoM na vidyate, na phalaM puNyapApayoH // 8 // kiJca pRthvI jalaM tejo, vAyurbhUtacatuSTayam / caitanyabhUmireteSAM, mAnaM tvakSajameva hi // 83 // ' vivekavilAse uktam - _ 'paJcabhUtAtmakaM vastu, pratyakSaM ca pramANakam / nAstikAnAM mate nAnya-dAtmA'mutra zubhAzubham // 8/304 // ' iti SaDdarzanamatarUpaM tarkaSaTkaM jJeyam / bhASyate ucyate iti bhASA / sA SaDvidhA / tadyathA - 1 saMskRtaM, 2 prAkRtaM, 3 zaurasenI, 4 mAgadhI, 5 paizAcI, 6 apabhraMzazca / uktaJca zrIcaNDakaviviracite prAkRtalakSaNe -
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 SaDvidhA bhASA: 'saMskRtaM prAkRtaM caivApabhraMzo'tha pishaacikii| mAgadhI zaurasenI ca SaD bhASAzca prakIrtitAH // ' rudraTakRtakAvyAlaGkAre'pyuktam - "prAkRta-saMskRta-mAgadha-pizAcabhASAzca zaurasenI ca / SaSTho'tra bhUribhedo dezavizeSAdapabhraMzaH // ' SaDbhASAcandrikopodghAte tu SaDbhASA itthaM prakIrtitAH 'SaDvidhA sA prAkRtI ca zaurasenI ca mAgadhI / paizAcI cUlikApaizAcyapabhraMza iti kramAt // tatra tu prAkRtaM nAma mahArASTrodbhavaM viduH / zUrasenodbhavA bhASA zaurasenIti gIyate // magadhotpannabhASAM tAM mAgadhI sampracakSate / pizAcadezaniyataM paizAcIdvitayaM bhavet // pizAcajAtamathavA paizAcIdvayamucyate / apabhraMzastu bhASA syAdAbhIrAdigirAM cayaH // tatra tu prAkRtaM strINAM sarvAsAM niyataM bhavet / adhame madhyame vA'pi zaurasenI prayujyate // dhIvarAdyatinIceSu mAgadhI viniyujyate / rakSaH pizAcanIceSu paizAcIdvitayaM bhavet // apabhraMzastu caNDAlayavanAdiSu yujyte|' tatra saMskRtabhASetthaM jJeyA - 'zAnto dAnto sadAgupto, mokSArthI vizvavatsalaH / nirdambhAM yAM kriyAM kuryAt, sAdhyAtmaguNavRddhaye // 2/7 // ' - adhyAtmasAraH prAkRtabhASevaM jJAtavyA - 'bhavasayasahassadulhe, jaaijraamrnnsaagruttaare| jiNavayaNaMmi guNAyara !, khaNamavi mA kAhisi pamAyaM // 123 // ' - upadezamAlA
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 SaDvidhA bhASAH (chAyA- bhavazatasahasradurlabhe, jAtijarAmaraNasAgarottAre / jinavacane guNAkara !, kSaNamapi mA kariSyasi pramAdaM // 123 // ) zaurasenI bhASaivamavagantavyA - 'amhehi tuha pasaMsA kijjadi annehi kijjade na kh| kittI ramissadi tuhA saggAdu rasAtalAdo vi // 7/99 // ' - prAkRtavyAzrayaH (chAyA- asmAbhiH tava prazaMsA kriyate anyaiH kriyate na katham ? / kIrtiH ramiSyate tava A svargAt rasAtalAdapi // 7/99 // ) 'vRttiH - he mahArAja ! asmAbhiH sakalalokanamaskaraNIyAbhirityarthaH / tava prazaMsA zlAghA kriyate ataH katham anyairvibudhaiH na kriyate / api tu vidhIyata eva / tathA tava kIrtiH AsvargAd A rasAtalAdapi svarga rasAtalaM ca vyApya ramiSyate vicariSyati // 7/99 // ' - pUrNakalazagaNikRtavRttiH / mAgadhI bhASaivamavaseyA - 'adizustidaM nivisTe cadusta-vaggaM vivayyida-kazAe / zAvayya-yoga-lahide zAhU, zAhadi aNaJa-maNe // 8/2 // ' - prAkRtadvayAzrayaH (chAyA- atisasthitaM niviSTaH caturtha-varga vivarjitakaSAyaH / sAvadyayogarahitaH sAdhuH, sAdhayati ananyamanAH // 8/2 // ) vRttiH - atisusthitam atisamAhitaM yathA bhavati evaM niviSTaH dharmadhyAnanirataH ata eva vivarjitakaSAyaH krodhAdirahitaH / sAvadhayogarahitaH sapApavyApAravarjitaH / ananyamanAH mokSaikatAnamAnasaH sAdhuH saMyataH caturthavarga nirvANaM sAdhayati niSpAdayati / AtmAdhInam Adhatta iti yAvat // 8/2 // ' - pUrNakalazagaNikRtavRttiH / paizAcI bhASetthaM jJeyA - 'saddhAkasAya-hitapaka-jita-karana-katamba-cesaTo yogii| mukka-kuTumba-sineho na valati gantUna mukkha-pataM // 4/7 // ' - prAkRtavyAzrayaH (chAyA- zuddhAkaSAyahRdaya-jitakaraNakuTumbaceSTo yogii| muktakuTumbasneho na valate gatvA mokSapadam // 8/7) 'vRttiH - zuddhaM nirmalam akaSAyaM krodhAdirahitaM hRdayaM yasya / ata eva karaNAni
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDvidhA bhASAH 343 indriyANi tAnyeva Atmano mohajananAt kuTumbaM tasya ceSTA svasvaviSaye vyApAraH / jitA parAstA karaNakuTumbaceSTA ca yena sa tathA / muktakuTumbasnehaH parityaktabandhuvargAnurAga: yogI zubhadhyAnaikatAnaH saMyamI mokSapadaM gatvA prApya na valate na saMsAre samAyAti // 8/7 // ' - puurnnklshgnnikRtvRttiH| paizAcIbhASAbhedarUpA cUlikApaizAcikI bhASetthaM boddhavyA - 'vanthU saThAsaThesu vi Alampita-upasamo anAlampho / savvaJja-lAca-calane anujhAyanto havati yogI // 8/12 // ' - prAkRtavyAzrayaH (chAyA- bandhuH zaThAzaTheSu api AlambitopazamaH anArambhaH / sarvajJarAjacaraNAn anudhyAyan bhavati yogI // 8/12 // ) 'vRttiH - sarvajJarAjacaraNAn anudhyAyan yogI azaTheSu amAyAviSu zaTheSvapi bandhuH hitaparatvAd bAndhavakalpaH AlambitopazamaH AzritazAntabhAvaH / anArambhaH vivarjitasAvadhavyApAraH anAlambho vA parityaktajIvavadho bhavati // 8/12 // ' - pUrNakalazagaNikRtavRttiH / apabhraMzabhASetthaM jJAtavyA - 'karaNAbhAsahu~ maNu uttArahu, karaNAbhAsehi~ mukkhu na kasu hi vi / AsaNu sayaNu vi savvahA~ karaNaihi~, karaNahu~ mukkhu to niru savvassu vi // 8/17 // ' ___ - prakRtavyAzrayaH (chAyA-karaNAbhAsebhyaH manaH uttArayatta, karaNAbhAsaiH mokSaH na kasyApi hi| ___ AsanaM zayanamapi sarvasya karaNaiH, karaNebhyo mokSaH tato nizcitaM sarvasyApi // 8/17 // ) 'vRttiH - bho lokAH ! karaNAbhAsebhyaH yathoktapadmAsanAdiviparItAsanebhyaH manaH uttArayata vyAvarttayata / tAni mA kurutetyarthaH / hi yasmAt kAraNAt karaNAbhAsaiH kRtvA na kasyApi mokSaH nivRttirbhavati / tathA sarvasya yoginaH karaNaiH prazastapadmAsanAdibhiH kRtvA AsanaM lagaNDAdibhizca kRtvA zayanaM nidrA bhavati / tataH tasmAt karaNebhyaH sarvasyApi niru iti nizcitam mokSaH / niSiddhAsanaparihAreNa karmakSapaNArthaM padmAsanAdIni kurvan muktim ApnotItyarthaH // 8/17 // ' - pUrNakalazagaNikRtavRttiH / guruH SaDvidhavacanadoSalezyAvazyasavvyatarkabhASANAM tAttvikaM svarUpaM jAnAti / itthaM SaTtriMzadguNaughavibhUSito gururaparAjito bhavatu // 5 // iti caturthI SaTvizikA samAptA // 5 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ cothI chatrIsI have cothI chatrIsI kahe che - zabdArtha - vacananA cha doSo, cha lezyAo, cha Avazyako, cha dravyo, cha tarko ane cha bhASAonA svarUpane jANavA vaDe chatrIsa guNovALA guru jaya pAmo. (5) premIyA vRttino bhAvAnuvAda - kahevAya te vacano. dUSita kare te doSo. vacananA doSo te vacanadoSo. te cha prakAranA che. te A pramANe - 1 alIkavacana, 2 hIlitavacana, 3 khisitavacana, 4 karkazavacana, 5 nAtrakoTTanavacana ane adhIkaraNodIrakavacana. pravacanasArodvAramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - 'gAthArtha - hIlitA, khisitA, paruSA, alikA tathA gRhasthanI bhASA, vaLI chaThThI bhASA upazAMta adhikaraNanA ullAsane karanArI che. (1321) TIkArtha - kahevAya te bhASA eTale ke vacano. kharAba bhASA moTA karmabaMdhamAM kAraNabhUta che. te hIlitA vagere bhedathI cha prakAranI che. temAM hIlitA eTale asUyApUrvaka avagaNanA karatA he vAcaka ! he jyeSThArya ! vagere kahevuM. 1. khisitA eTale janma, karma vagere ughADA karavA, 2. paruSA eTale he duSTa zaikSa ! vagere karkazavacana. 3. alIkA eTale kema divase beThA beThA UMghe che vagere prazna thavA para huM UMghato nathI vagere kahevuM 4 tathA gRhasthonI bhASA te gArhasthI bhASA. te he putra ! he mAmA ! he bhANeja ! vagere rUpa che. 5. vaLI chaThThI bhASA upazAMta adhikaraNa ullAsa saMjananI eTale zAMta thayelA jhaghaDAne pharI pravartAvanArI che. (1321)' temAM alIkavacana na bolavuM. zrIdazavaikAlikasUtramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - lokamAM sarvasAdhuo vaDe mRSAvAda niMdA karAyela che ane te jIvo mATe avizvAsa che. tethI mRSAvAdanuM varjana karavuM. (6/12) TIkArtha - mRSAvAda sarva lokamAM badhA sAdhuo vaDe niMdAyela che, kemake te badhA vratono apakAra karanAra che ane pratijJA karAyelanuM tenAthI pAlana thatuM nathI. mRSAvAdI jIvone mATe
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA vacananA doSo 345 avizvAsu thAya che. je kAraNathI AvuM che te kAraNathI mRSAvAdanuM varjana karavuM. (6/12)' hIlitavacana na bolavuM. kahyuM che ke, 'asUyApUrvaka he gaNI ! he vAcaka ! he jyeSThArya ! he AcArya ! vagere zabdo vaDe ahIM je AmaMtraNa karavuM e hIlitavacana na bolavuM.' khisitavacana na bolavuM. zrIdazavaikAlikasUtramAM ane tenI cUrNimAM kahyuM che - gAthArtha - tathA hola, gola, zvAna, vasula, dramaka ke durbhAga e pramANe tene buddhizALI na bole. cUrNi - 'hola' e dezyabhASAmAM 'bhavila' kahevAnI jema niSThura AmaMtraNa che. e pramANe 'gola' che. duSTa ceSTAne lIdhe kUtarAnI sAthe upamA kahevI. 'vasula' e zudrano parAbhava karanAruM vacana che. bhojana mATe ghare ghare phare te dramaka eTale TUMka. durbhAga eTale aniSTa. A aniSTavacanone paNa buddhizALI na kahe. (7/14)' karkazavacana na bolavuM. zrIdazavaikAlikasUtramAM ane tenI tilakAcArya racita vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - tathA moTA jIvono upaghAta karanArI karkaza bhASA sAcI hovA chatAM na bolavI, kemake tenAthI pApa Ave che. (7/11) TIkArtha - koI pahelA dAsa hoya ane pachI kyAMka jaIne pradhAna thAya to tenI chAyAne pADanArI 'tuM dAsa hato' evI karkaza bhASA sAcI hovA chatAM na bolavI, kemake tene asamAdhi thavAthI potAnAmAM pApanuM Agamana thAya che. (7/11)' saMbaMdhone ughADanAru vacana na bolavuM. zrIdazavaikAlikasUtramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - ArthikA, prAyikA, mAtA, mAsI, phaI, bhANejI, dIkarI, pautrI, hale hale, annA, bhaTTa, svAminI, gominI, hole gole, vasulA....A pramANe strIne bolAvavI nahIM. (7/15-16) TIkArtha - hai ArthikA ! he prAyikA ! he ambA ! ke mAsI ! he phaI ! he bhANejI ! he dIkarI ! he pautrI ! A AmaMtraNa vacano che. temAM mAtAnI ke pitAnI mAtA te ArthikA che, tenI paNa je bIjI mAtA te prArSikA. bAkInA nAmo pragaTa arthavALA ja che. (7/15)
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 cha prakAranI vezyAo vaLI 'hale hale !' e pramANe ke "anne e pramANe tathA "bhaTTa, svAmini, gomini, hola, gole, vasule !" A badhA vacano paNa judA judA dezonI apekSAe AmaMtraNavacano che, je vacano gaurava, kutsA vagerethI garbhita che. mATe ja sAdhu kyAMya koI strIne A zabdothI na bolAve. (7/19) adhikaraNanI udIraNA karanAruM vacana na bolavuM. kahyuM che ke, khamAvelA ane zAMta thayelA jhaghaDAonI pharI udIraNA je koI kare che tenuM vacana te adhikaraNodaraNavacana kahyuM che.' jenAthI AtmA karma sAthe joDAya che te vezyA, eTale ke kRSNa vagere dravyonA saMparkathI thato AtmAno vizeSa prakArano pariNAma. prAcIna cothA karmagraMthanI vRttimAM zrImalayagirisUri mahArAje kahyuM che, jenAthI AtmA karma sAthe joDAya che te vezyA, eTale ke kALA vagere dravyonA sAnnidhyathI thato AtmAno zubha ke azubha vizeSa prakArano pariNAma. (2) te cha prakAre che. te A pramANe - 1 kRSNalezyA, ra nIlalezyA, 3 kApotalezyA, 4 tejolezyA, 5 padmavezyA ane 6 zukulalezyA. uttarAdhyayanasUtramAM ane tenI maho. bhAvavijayajI kRta vRttimAM kahyuM che - kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejovezyA, pAlezyA ane chaThThI suphalalezyA - A vezyAonA yathAkrama nAmo che. (343) pAMca AzravamAM pravRtta thayelo, mana-vacana-kAyAnI gupti vinAno, cha javanikAyanI hiMsA karanAro hovAthI temanA viSe virati vinAno, svarUpathI ke bhAvathI utkaTa evA sAvadya kriyArUpa AraMbhomAM Asakta, badhAyanuM ahita icchato hovAthI kSudra, acAnaka vicAryA vinA kArya karanAro eTale ke corI vagere kharAba kAryo karanAro, Abhava-parabhavanA nukasAnonI zaMkA vinAnA bhAvavALo, jIvone haNatA jarA ya zaMkA na karato hovAthI nirdaya, jeNe indriyone jItI nathI evo - A kriyAothI yukta puruSa, strI vagere kRSNalezyAne ja pariNamAve eTale ke tevA prakAranA dravyanA saMparkathI sphaTikanI jema te svarUpavALo thAya. kahyuM che ke, "kALA vagere dravyonA sAMnidhyathI sphaTikanI jema AtmAno je bhAva thAya che temAM A "lezyA' zabdano prayoga thAya che." (34/21, 22) bIjAnA guNone sahana na karavArUpa irSAvALo, gussAnA atyaMta kadAgrahavALo, tapa
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranI lezyAo 347 nahIM karanAro, kuzAstrorUpa avidyA bhaNanAro, mAyA karanAro, kharAba AcAra saMbaMdhI lajjA vinAno, viSayomAM laMpaTa, dveSavALo, lucco, jAtimada vagerene karavA vaDe khUba matta thayelo, rasamAM lolupa, sAtAne zodhanAro eTale ke 'zI rIte mane sukha thAya ?' evI buddhivALo, jIvonI hiMsArUpa AraMbhathI nahIM aTakelo, badhAyanuM ahita icchato hovAthI kSudra, acAnaka vicAryA vinA kArya karanAro - A kriyAothI yukta puruSa, strI vagere nIlalezyAne ja pariNamAve che. (34/23,24) vacanathI vakra, kriyAthI vakra rIte AcaraNa karanAro, manathI mAyAvI, koI paNa rIte saraLa karI na zakAya evo, potAnA doSone chupAvanAro, badhe bahAnA kADhIne pravRtti karanAro, athavA A badhA paryAyavAcI zabdo samajavA, mithyArdaSTi, anArya, bIjAne trAsa thAya tevuM ane rAga vagere doSavALuM bolanAro, cora, bIjAnI saMpattine sahana nahIM karanAro A kriyAothI yukta jIva kApotalezyAne ja pariNamAve. (34/25,26) mana-vacana-kAyAthI abhimAna vinAno, caMcaLatA vinAno, mAyA vinAno, kutUhala vinAno, jeNe guru vagerene ucita pravRttino sArI rIte abhyAsa karyo hoya evo, jeNe indriyo-manane damyA che evo, svAdhyAya vagere yogone sevanAro, vihita zAstronA upacArarUpa upadhAna karanAro, jene dharma priya hoya evo, dharmamAM dRDha, pApathI DaranAro, muktine zodhanAro - A kriyAothI yukta jIva tejolezyAne ja pariNamAve. (34/27, 28) jenA krodha, mAna, mAyA, lobha pAtaLA hoya evo, prazAMta manavALo, AtmAnuM damana karanAro, svAdhyAya vagere yogone sevanAro, vihita zAstronA upacArarUpa upadhAna karanAro, alpa bolanAro, udbhaTa na hovAthI upazAMta AkAravALo, jeNe indriyone jItI che evo A kriyAothI yukta jIva padmalezyAne ja pariNamAve. (34/29,30) ArtadhyAna-raudradhyAnane choDIne dharmadhyAna-zukladhyAnane karanAro, prazAMta manavALo, AtmAnuM damana karanAro, samitivALo, guptio vaDe azubha yogone rokanAro, kaSAyono kSaya ke upazama na thayo hovAthI sarAgI ke kaSAyono kSaya ke upazama thayo hovAthI vItarAgI, upazAMta, jeNe indriyone jItI che evo - A kriyAothI yukta jIva zuklalezyAne ja pariNamAve che. viziSTa lezyAnI apekSAe A lakSaNa kahyA che. tethI deva vagere AvA na hoya to paNa temanAmAM te te lezyAo hovAmAM vAMdho nathI. Ama bAra gAthAono artha kahyo. (34/31,32)' A lezyAothI pariNata jIvonA pariNAmone batAvanArA jAMbunA phaLa khAvA
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 cha prakAranI legyAo icchanArA cha puruSonuM daSTAMta ane gAmano ghAta karavA nIkaLelA cha coronuM dAMta - A be daSTAMto lokaprakAzamAMthI A rIte jANavA - prANIomAM A vezyAonA sadbhAvathI jevI jAtano abhiprAya thAya che te huM siddhAntamAM ApelA be daSTAMtothI samajAvuM chuM. (3/363) - (1) daSTAnta paheluM-jAMbunA vRkSanuM-A pramANe che - mArga bhUlelA koI cha mANaso koI aTavImAM jaI caDhyA. tyAM bhUkhyA thayelA teo cAre dizAmAM khAvAnuM zodhavA lAgyA. evAmAM ekasthaLe koI phaLavALuM jAMbunuM jhADa hatuM. e emanI dRSTie paDyuM. e jANe pavanathI hAlamAM pallavIvaDe musApharone potAnA tarapha AvavAnuM kahetuM hoya ema jaNAtuM hatuM. e vRkSa joIne chamAMthI eka mANasa kahevA lAgyo - A vRkSane mULathI ukheDIne sukhethI, vinA zrame enAM phaLa-jAMbuDAM khAIe. bIjo bolyo - AvuM prauDha vRkSa zA mATe pADI nAkhavuM? enI moTI zAkhAo che e kApIe-emAM ja phaLo che. eTale vaLI trIjo kahevA lAgyo - AvI moTI DALIo pharI kyAre thaze? mATe phaLathI bharelI nAnI DALI ja nIce pADIe. vaLI cothAe sUcavyuM - nAnI zAkhAo bhale rahI. ApaNe phaLathI bharelA gucchA-luMba ja IcchA mujaba toDIe. pAMcamAe kahyuM - ApaNe gucchAnI AvazyakatA nathI. phaLonuM ja prayojana che, mATe phaLone toDIe. sArI buddhivALA chaThThAe kahyuM - ApaNe A bhUmi para paDelA phaLone khAIe. tethI pADavAnuM pApa nahIM thAya. (3/364-371) A dRSTAntamAM cha mANaso kahyAM emAM chaenI "krame krame judI judI vezyA' hatI. pahelAnI "kRSNa', bIjAnI "nIla"-ema anukrame chaTTAnI "suphalalezyA samajavI. (3/372) have (2) bIjuM daSTAMta-corI karavA nIkaLelA cha coronuM-A pramANe che - keTalAka bhayaMkara duSTa cora loko eka vakhata koI gAma bhAMgavA mATe jatA hatA. jatAM jatAM eka-bIjAe A pramANe vicAra karyo. emanAmAMthI eka duSTa cora bolyo - Aje to je koI prANI najare paDe ene mArI nAMkhavAM - be paDyuM hoya ke cArapaguM hoya (manuSya hoya ke Dhora hoya). bIjo bolyo-copagAMoe ApaNo zo aparAdha karyo che? kaMI nahi-mATe ApaNe to jenI sAme virodha hoya te manuSyone mAravA. trIjAe kahyuM - ApaNe strIonI hatyA na karavI, kemake strIhatyA nidita che. cotho vizeSa catura hato, e bolyo - jemanI pAse zastro na hoya evA bicArA rAMkane mAravAthI ApaNane zuM prayojana? mATe zastravALA hoya emane ja mAravA. eTale pAMcamAe potAno mata Apyo - zastrasajja nAsI jatA hoya
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA Avazyako 349 temane mAravAthI ApaNane zuM phaLa? je zastravALo ApaNI sAme yuddhamAM Utare ene ja mAravo. chevaTe buddhimAna chaThThAe spaSTa rIte kahyuM - ApaNe pArakuM dravya uThAvI levAnuM eka moTuM pApa to karIe chIe. tyAM vaLI bIjuM paranA prANa harI laIe to ApaNI zI gati thAya? mATe ApaNe phakta dhana ja levuM. koInA prANa levA nahi. jAMbunA vRkSanA daSTAntamAM jema cha jaNanI kRSNalezyAthI mAMDIne cheka zukUlalezyA sudhInI legyA batAvI tema A diSTAMtamAM paNa chae coronI cha prakAranI caDhatI caDhatI vezyA samajavI. (3/373-380)' - sAdhu ane zrAvaka ahorAtramAM je avazya kare che te Avazyaka che. zrIanuyogadvArasUtramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che, je kAraNathI sAdhue ane zrAvake ahorAtramAM avazya karavA yogya che te kAraNathI Avazyaka kahevAya che.' Avazyaka cha prakAranA che. te A pramANe - 1 sAmAyika, 2 caturvizatistava, 3 vaMdana, 4 pratikramaNa, 5 kAussagga ane 6 paccakakhANa. zrIanuyogadvArasUtramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - Avazyakano A saMkSepamAM samUhArtha kahyo. have eka-eka adhyayana kahIza. te A pramANe - 1 sAmAyika, 2 caturvizatistava, 3 vaMdana, 4 pratikramaNa, 5 kAussagna ane 6 paccakhANa. (7) TIkArya - Avazyaka padathI kahevA yogya zAstrano A pUrve kahelA prakAravALo samudAyArtha saMkSepathI kahyo. ahIMthI AgaLa eka eka adhyayana kahIza e pramANe gAthAno artha che. te kahevA mATe ja kahe che - te A pramANe - sAmAyika, caturvizatistava, vaMdana, pratikramaNa, kAussagga ane paccakakhANa. (7) - temAM sAmAyikanuM svarUpa AvazyakaniryuktimAM ane malayagiri mahArAje racela tenI vRttimAM A pramANe kahyuM che - je sAdhuno AtmA mULaguNorUpa saMyamamAM, uttaraguNorUpa niyamamAM ane anazana vagere rUpa bAra prakAranA tapamAM potAnA vizeSa prakAranA varSollAsathI sArI rIte najIka karAyo hoya tevA apramAdI sAdhune sAmAyika hoya che eTale ke saMyama, niyama ane tapamAM sArI rIte joDAyelA sAdhune saMpUrNa sAmAyika hoya che ema sarvajJoe kahyuM che. sUtramAM sAmaLiyo' zabdamAM ja dIrgha che te prAkRtapaNAne lIdhe. (796)
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA Avazyako beindriya vagere trasa jIvo ane pRthvI vagere sthAvara jIvo - ema badhA jIvone viSe je AtmA sama che eTale ke madhyastha che eTale ke potAnI jema bIjAne juve che tene sAmAyika hoya che ema sarvajJoe kahyuM che. (797)' caturviMzatistavanuM svarUpa A pramANe jANavuM - 350 'ahIM avasarpiNIkALamAM A bharatakSetramAM RSabhanAtha vagere covIsa tIrthaMkaroe paramapadano mArga batAvyo. (1) tethI haMmezA te covIse paramapuruSonI je stavanA karAya che tene caturviMzatistava kahe che. (2) te bhAvastava ane dravyastavanA bhedathI be prakAre zrutamAM kahyo che. bhAvastava sAdhuone hoya che. gRhasthone yathAyogya banne hoya che. (3)' vaMdananuM svarUpa zrIguruvaMdanabhASyamAM A pramANe kahyuM che - - 'have guruvaMdana traNa prakAranuM che. te A pramANe - pheTAvaMdana, chobhavaMdana ane dvAdazAvartavaMdana. paheluM vaMdana mastaka namAvavA vagerethI thAya che. bIjuM vaMdana be pUrNa khamAsamaNAthI thAya che. trIjuM vaMdana be vAMdaNAthI thAya che. temAM paheluM vaMdana sakalasaMghamAM paraspara thAya che, bIjuM vaMdana darzanI (vratadharo)ne thAya che ane trIjuM vaMdana pada para rahelAne thAya che. (2)' zrIpravacanasArodvAramAM ane tenI vRttimAM vaMdanane yogya pAMca vyaktio kahyA che. te A pramANe - 'gAthArtha - AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira ane ratnAdhika - nirjarA mATe Amane kRtikarma (vaMdana) karavuM. (102) TIkArtha - adhikArI eTale vaMdanane yogya pAMca che - AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira ane ratnAdhika. A pAMcane nirjarA mATe vaMdana karavuM. temAM kalyANanI icchAvALAo vaDe je sevAya che te AcArya che. te sUtra ane artha ubhayane jANanArA che, badhA zubha lakSaNothI lakSita zarIravALA che ane gAMbhIrya, svairya, dhairya vagere guNonA samUharUpa maNIthI bhUSita che. jenI najIkamAM AvIne bhaNAya te upAdhyAya che. temanuM svarUpa A pramANe che, 'samyaktva, jJAna ane saMyamathI yukta, sUtra, artha ane te bannenI vidhine jANanArA, AcAryasthAnane yogya evA upAdhyAya sUtranI vAcanA Ape che. sAdhuone yathAyogya rIte zubha yogomAM pravartAve te pravartaka che. kahyuM che ke, 'tapa, saMyama yogomAM je yogya hoya tene tyAM pravartAve, asamarthane pAcho pherave, gaNanI ciMtA kare te pravartaka. (1)' tathA jJAna vageremAM sIdAtA sAdhuone Aloka ane paralokanA apAyo batAvIne sthira kare te sthavira.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA Avazyako 351 kahyuM che ke, "pravartake vyAkRta karelA arthomAM sthira karavAthI sthavira kahevAya che. baLa hovA chatAM je jemAM sIdAya che tene temAM sthira kare che. (1)' ratnAdhika eTale paryAyathI moTA. Amane vaMdana karavuM. (102)" zrIpravacanasAroddhAranI vRttimAM pratikramaNanuM svarUpa A pramANe batAvyuM che - ti e upasarga viruddha ane pratikULa arthamAM varte che. m dhAtuno artha cAlavuM evo che. tene bhAvamAM nyu pratyaya lAgavAthI maNa zabda bane che. viruddha ke pratikULa cAlavuM te pratikramaNa. tethI A artha che - zubha yogomAMthI anya azubha yogamAM gayelAnuM zubhayogomAM ja javuM te viruddha gamana. kahyuM che ke, "pramAdane vaza thaIne potAnA sthAnamAMthI je bIjA sthAnamAM gayelAnuM pharI te ja sthAnamAM javuM te pratikramaNa kahevAya che. (1) athavA pratikULa rIte gamana karavuM te pratikramaNa. kahyuM che ke, "kSAyopathamika bhAvamAMthI audayikane vaza gayelo. temAM paNa pratikULa gamanathI te ja artha kahyo che. (1)' athavA prati zabda vIsA arthamAM che. darekamAM javuM te pratikramaNa. kahyuM che ke, "athavA zalyarahita sAdhunuM mokSarUpI phaLa ApanArA dareka zubhayogomAM pravartavuM te pratikramaNa jANavuM. (1)' (175)' AvazyakaniryuktimAM ane haribhadrasUrikRta tenI vRttimAM kahyuM che ke, gAthArtha - pahelA ane chellA tIrthakarono dharma pratikramaNa sahita che. madhyama tIrthakaronA dharmamAM kAraNe pratikramaNa che. (1244) TIkArtha - pahelA ane chellA tIrthaMkarono dharma pratikramaNa sahita che. temanA tIrthanA sAdhue gamanamAM, caMDila vagerenA tyAgamAM ane banne samaya aparAdha thAya ke na thAya avazya pratikramaNa karavuM joIe, kemake te zaTha che ane pramAdanI bahulatAvALo che. A ja sthAnomAM ajitanAtha bhagavAnathI mAMDIne pArzvanAtha bhagavAna sudhInA madhyama tIrthakaronA sAdhuoe aparAdha thaye chate ja pratikramaNa karavAnuM hoya che, kemake teo zaTha nathI ane pramAda rahita che. (1244) gAthArtha - mithyAtvanuM pratikramaNa, asaMyamanuM pratikramaNa, kaSAyonuM pratikramaNa ane azubha yogonuM pratikramaNa. (1250) TIkArya - mithyAtva mohanIya karma pudgalonA vizeSa prakAranA sAMnidhyathI thato AtmAno pariNAma te mithyAtva. tenuM pratikramaNa te pratikramaNa karavA yogya che. je jANIne, ajANatA ke sahasAkArathI mithyAtva pAmyo tenuM pratikramaNa karavuM. evo artha che. te ja rIte asaMyamasaMbaMdhI pratikramaNa. prANAtipAta vagere svarUpa asaMyama pratikramaNa karavA yogya che.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara cha prakAranA Avako jemano zabdArtha pUrve batAvyo che te krodha vagere kaSAyonuM pratikramaNa. kaSAyo pratikramaNa karavA yogya che. mana-vacana-kAyAnA azubha yogonuM pratikramaNa. mana-vacana-kAyAnA azubha yogo pratikramaNa karavA yogya che. (1250) gAthArtha - pratiSiddhanA karaNamAM, kRtyonA akaraNamAM, azraddhAmAM ane viparIta prarUpaNAmAM pratikramaNa che. (1271). TIkArya - nivAraNa karAyelA akAlasvAdhyAya vagere aticAronA AsevanamAM pratikramaNa che, viparIta javuM evI vyutpatti thavAthI. kAlasvAdhyAya vagere sevavA yogya yogonA anAsevanamAM pratikramaNa che. tathA kevalI bhagavaMte prarUpelA padArthonI azraddhA karavAmAM pratikramaNa che. padArthane bIjI rIte kahevArUpa viparIta prarUpaNAmAM pratikramaNa che. (1271) gAthArtha - devasika, rAtrika, itvara, yAvatkathika, pAkSika, cAturmAsika, vArSika ane anazanamAM pratikramaNa hoya che. (1247) TIkArya - pratikramaNa zabdano artha pUrve kahyo che. divase thayeluM te devasika. rAtre thayeluM te rAtrika. alpakALamATenuM daivasika vagere te ja Ivara. jIvanaparyatanuM vrata vagere rUpa te mAvajIvika. eka pakhavADiyA (15 divasa)nA aticArothI thayeluM te pAkSika. prazna - devasika pratikramaNathI ja AtmA zuddha thaye chate pAkSika vagere pratikramaNo zA mATe che? javAba - ahIM gharanuM daSTAMta che - "jema ghara dararoja zuddha karAyeluM hoya che chatAM paNa pakSonI saMdhIe vizeSa prakAre te zuddha karAya che. ema ahIM paNa jANavuM. (1)' e pramANe cAturmAsika ane sAMvatsarika. e pratIta ja che. anazanamAM pratikramaNa thAya che, kemake te nivRttirUpa che. Ama gAthAno sAmudAyika artha thayo. (1247).' pravacanasAroddhAranI vRttimAM kahyuM che ke, sthAna-mauna-dhyAna kriyA sivAya ane ucchavAsa vagere sivAya anya kriyAone AzrayIne "namo arihaMtANaM' evuM vacana bolavA pUrve kAyAno je tyAga te kAyotsarga. (247)' kAyotsarganuM svarUpa Avazyakaniyukti ane tenI vRttimAMthI A rIte jANavuM - gAthArtha - te kAussagna be prakAre jANavo - ceSTAmAM ane abhibhavamAM. pahelo kAussagga bhikSAcaryAmAM che ane bIjo kAussagga upasarga AvI paDavAmAM che. (1452) TIkArya - te kAussagna be prakAre - ceSTAmAM ane abhibhavamAM jANavo. temAM pahelo kAussagga bhikSAcaryA vagerenA viSayamAM che. te A pramANe - te ceSTAviSayaka ja che. bIjo
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA Avazyako 353 abhibhava kAussagna divya vagere upasargonI sAthe joDAvA para thAya che. divya vagere upasargothI harAvAyela muni tyAre ja A kAussagna kare che evo bhAva che. athavA upasargonuM abhiyojana eTale "mAre upasargo sahana karavAnA che, temano bhaya na rAkhavo evo nizcaya. temAM bIjo kAussagna karAya che. (1452). gAthArtha - abhibhava kAussagna utkRSTathI eka varSano ane jaghanyathI aMtarmuhUrtano hoya che. ceSTA kAussagnanuM kALapramANa AgaLa kahIza. (1458) TIkArya - eka varSa e utkRSTa pramANa che. bAhubalIjIe eka varasa sudhI kAussagga karyo hato. abhibhAvakAussagnamAM jaghanya kAlaparimANa aMtarmuhUrta che. ceSTA kAussagnanuM aneka bhedavALuM kAlaparimANa AgaLa kahIzuM. e pramANe gAthAno artha che. (1458) gAthArtha -cAra, be, bAra, vIsa ane cAlIsa udyoto (logansa) devasI, rAI, pakhI, caumAsI ane vArSika pratikramaNamAM hoya che. (1531) TIkArya - have devasI vagere pratikramaNomAM udyotakara (logassa)nuM pramANa kahevAnI icchAvALA kahe che - "cattArI' e gAthAnA arthanI bhAvanA karelI che. (1531) gAthArtha - jema kAussagnamAM sArI rIte rahelAnA badhA aMgo bhAMge che tema suvihito ATha prakAranA karmasamUhane bhede che. 1551) TIkArya - kAussagnamAM sArI rIte rahe chate jema aMgopAMgo bhAMge che ema sAdhuo cittanA nirodha vaDe ATha prakAranA jJAnAvaraNIya vagere karmasamUhane bhede che. e gAthAno artha che. (1551)" zrIpravacanasAroddhAramAM ane tenI vRttimAM paccakakhANanuM svarUpa A rIte batAvyuM che TIkArtha - have cothu paccakhANa dvAra. temAM aviratinA svarUpa vagerethI pratikULa evI AgAra karavA svarUpa maryAdA vaDe kahevuM te paccakakhANa. te be prakAre che - mULaguNarUpa ane uttaraguNarUpa. mUlaguNa eTale sAdhuonA pAMca mahAvrato ane zrAvakonA aNuvrato. uttaraguNo eTale sAdhuonA piMDavizuddhi vagere ane zrAvakonA guNavrato, zikSAvrato. mULaguNo paccakhANarUpa che, kemake hiMsA vagerenI nivRttirUpa che. piMDavizuddhi vagere ane divrata vagere rUpa uttaraguNo paccakhANarUpa che, kemake pratipakSanI nivRttirUpa che...temAM uttaraguNarUpa paccakakhANa dararoja upayogI hovAthI kahevAya che. te dasa prakAre che. te kahe che gAthArtha - bhAvI, atIta, koTIsahita, niyaMtrita, sAgAra, AgArarahita,
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 cha prakAranA dravyo parimANavALu, niravazeSa AThamuM, saMketa ane dasamu addhA paccakhANa che. saMketa paccakakhANa ATha prakAre che, addhA paccakakhANa dasa prakAre che. (187, 188) TIkArtha - bhAvI eTale anAgata, atIta eTale pUrvakALe karavuM, koTisahita, samuccaya mATe che, niyandrita, pUrvenI jema, sAgAra eTale je gAro sahita hoya che, anAgAra eTale AgAra vinAnuM, parimANavALu, AThamu niravazeSa che, saMketa eTale saMketa karAyela navamu, tathA dasamu addhA paccakakhANa che. temAM je saMketa paccakhANa che te ATha prakAre che ane je addhA paccakakhANa che te dasa prakAre che ema gAthAno saMkSepa artha che. (187, 188) gAthArtha - aMguTho, gAMTha, muki, ghara, pasIno, ucchavAsa, pANInA biMdu, dIvo saMbaMdhIpaccakakhANanI vacce ane abhigrahomAM paNa A karavuM. (202). TIkArya - te A pramANe thAya che - koIka zrAvaka porasI vagere paccakhANa karIne khetara vageremAM gayelo ke gharamAM raheto porasI vagere paccakakhANa pUrNa thavA chatAM paNa jyAM sudhI hajI paNa bhojanasAmagrI thaI nathI tyAM sudhI "eka kSaNa paNa paccakakhANa vinAno na thAuM" ema vicArI aMguThA vagerene cihna kare che, jyAM sudhI aMguTho, muDhi ke gAMTha na choDuM ke gharamAM na pravezuM ke pasInAnA biMduo sukAya nahIM ke jyAM sudhI ATalA ucchavAsa na thAya ke pANI vagerenI mAcImAM jyAM sudhI A jalabiMduo sukAtA nathI ke jayAM sudhI dIvo bujhAto nathI tyAM sudhI huM jamIza nahIM. e ja kahe che - aMguTho, gAMTha, muki, ghara, pasIno, ucchavAsa, jalabiMdu ane dIvo - A samAhAra dvandra che. joIphakha zabda dezya che. teno artha dIvo thAya che. tenA viSayamAM kriyA badhe yathAyogya joDavI. paccakakhANanI vacce A karavuM. koIe porasI vagere na karyuM hoya paNa mAtra abhigraha ja karAya che jyAM sudhI gAMTha vagerene na choDe vagere, temAM paNa A hoya che. tathA sAdhune paNa A hoya che, jemake - hajI paNa gurudeva mAMDalImAM beThA nathI ke bIju sAgArika vagere kaMIka kAraNa thayuM tethI paccakakhANano samaya pUro thavA chatAM paNa paccakhANa rahita na thAuM ema vicArI aMguThA vagerene sAdhu paNa kare che. (200). gAthArtha - navakArazI, porasI, purimaDha, ekAsaNuM, ekalaThANuM, AyaMbila, abhaktArtha, carama, abhigraha ane vigaI. (202). TIkArya - ahIM bhIma eTale bhImasena' e nyAyathI namaskAra zabda pachI sahita zabda jANavo. tethI namaskAra eTale namaskArasahita. namaskArasahitanA viSayamAM, porasInA viSayamAM, purimaThanA viSayamAM, ekAsaNAnA viSayamAM, AyaMbilanA viSayamAM, upavAsanA
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA dravyo 355 viSayamAM, abhigrahanA viSayamAM, vigaInA viSayamAM, ahIM sAtamI vibhakti ekavacanano lopa thayelo jANavo, A dasa bhedavALu addhA paccakakhANa che. (202)' te te paryAyone pAme te dravyo. vidyamAna evA te dravyo te sadbhavyo. te guNo ane paryAyovALA hoya che. tattvArthAdhigamasUtramAM kahyuM che - guNo ane paryAyovALu hoya te dravya. (5/36)' te dravyo cha prakAranA che. te A pramANe - 1 dharmAstikAya, 2 adharmAstikAya, 3 AkAzAstikAya, 4 kALa, 5 pudgalAstikAya ane 6 jIvAstikAya. uttarAdhyayanasUtramAM ane tenI maho. bhAvavijayajI kRta vRttimAM kahyuM che - guNono Azraya dravya che ema kahyuM. temAM dravya keTalA prakAranuM che e kahe che - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, samaya vagere rUpa kALa, pudgalAstikAya ane jIvAstikAya - A dravyo jANavA. ahIM prasaMga pAmIne lokanuM svarUpa paNa kahe che - sarvajJa ane sarvadarzI evA jinezvara bhagavaMto upara kahelA dravyonA samUhane loka ema che. (28/7) dharmAstikAya vagere dravyone ja bhedathI kahe che - jinezvara bhagavaMtoe dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya dravyo ekaeka kahyA che ane kALa, pudgalAstikAya ane jIvAstikAya dravyo anaMta che. bhUtakALabhaviSyakALanI apekSAe kALa anaMta che. (288). dravyonA lakSaNo kahe che - bIjA dezanI prAptirUpa gati e dharmAstikAyanuM lakSaNa che, eTale ke potAnI jAte gamana mATe taiyAra thayelA jIvo ane pugalone gatimAM sahAya karanAruM dravya te dharmAstikAya. sthiti e adharmAstikAyanuM lakSaNa che, eTale ke potAnI meLe ja sthitinA pariNAmavALA thayelA jIvo ane pudgalone sthitikriyAmAM upakAra karanAruM dravya te adharmAstikAya. badhA dravyonA AdhArarUpa AkAzAstikAyanuM lakSaNa avagAhanA che, eTale ke avagAhanA karavA taiyAra thayelA jIva vagerene avagAhanA (jagyA) ApanAru dravya te AkAzAstikAya. (28/9). bhAvo te te rUpe varte che. temane je vartAve che te vartanA. te vartanA e kALanuM lakSaNa che, eTale ke vRkSa vagerenA puSpone khIlavA vagerenA niyamitapaNAnuM kAraNa kALa che. matijJAna vagere rUpa upayoga e jIvanuM lakSaNa che. ethI ja vizeSane grahaNa karanArA jJAna vaDe,
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 cha prakAranA tarko sAmAnya grahaNa karanArA darzana vaDe, sukhathI ane duHkhathI jIva jaNAya che. (28/10) - have ziSyone vadhu daDha saMskAra paDe e mATe kaheluM lakSaNa pharI kahIne bIjuM lakSaNa kahe che - jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya eTale sAmarthya, upayoga eTale avadhAnavALApaNuM e jIvanuM lakSaNa che. A lakSaNathI jIva bIjAthI bhinna tarIke jaNAya che. (28/11) have pudgalanuM lakSaNa kahe che - zabda, aMdhakAra, udyota eTale ratna vagereno prakAza, prabhA eTale caMdra vagerenI kAMti, ThaMDakaguNavALI chAyA, Atapa eTale sUryanA biMbamAMthI nIkaLato uSNa prakAza, kALo vagere varNa, kaDavo vagere rasa, sugaMdha vagere gaMdha ane ThaMDo vagere sparza, saMbaMdha, bheda vagere skaMdha vagere rUpa pugalonuM lakSaNa che, kemake AmanAthI te jaNAya che. "rUti' zabda "mAHi' zabdanA arthavALo che. tenAthI saMbaMdha, bheda vagere lIdhA. "vA' zabda samuccaya mATe che. (28/12) tarko eTale cha darzanonA mato. darzano cha prakAranA che. te A pramANe - 1 jainadarzana, mImAMsakadarzana, 3 bauddhadarzana, 4 naiyAyikadarzana, 5 vaizeSikadarzana ane 6 sAMkhyadarzana. SaDradarzanasamuccayamAM ane somatilakasUri kRta tenI vRttimAM kahyuM che ke, gAthArtha - bauddha, naiyAyika, sAMkhya, jaina, vaizeSika ane jaiminIya - aho ! A darzanonA nAmo che. (3) TIkArya - "aho' zabda iSTanA AmaMtraNamAM vaparAyo che. darzanonA eTale matonA A nAmo che ema saMgraha che. "jANavA' A kriyA hoya che' vagerenI jema na kahI hovA chatAM paNa jANavI. temAM buddha jeno devatA che te bauddhadarzana eTale ke saumatadarzana. naiyAyikadarzana eTale pazupati (zaMkara)nuM darzana. temAM nyAya eTale pramANamArga. tenAthI yukta te naiyAyikadarzana evI vyutpatti thAya che. sAMkhyadarzana eTale kapila RSinuM darzana. A nAma AdipuruSane lIdhe thayuM che. jenA jina e devatA che te jainadarzana eTale ke Ahatadarzana. vaizeSikadarzana eTale kaNAdaRSinuM darzana. darzana, devatA vagerenuM sAmya hovA chatAM paNa naiyAyiko karatA dravya, guNa vagere sAmagrIthI viziSTa hovAthI vaizeSikadarzana kahevAya che. jaiminIyadarzana eTale jaiminiRSino mata eTale ke bhATTadarzana. 'va' samuccayane dekhADe che. Ama ziSya cha darzanonA nAmo jANavA. (3) gAthArtha - keTalAka AcAryo naiyAyikamata karatA vaizeSikono bheda mAnatA nathI, temanA mate AstikavAdIo pAMca ja che. (78) TIkArtha - keTalAka AcAryo naiyAyikamata karatA vaizeSikono bheda mAnatA nathI, kemake
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA tarko 357 banne darzananA adhiSThAtA deva eka hovAthI teo juduM darzana mAnatA nathI. temanA matanI apekSAe AstikavAdIo pAMca ja che. (78) tethI darzanonI cha saMkhyA jagatamAM prasiddha che. te zI rIte phaLavALI thAya ? e kahe che gAthArtha - temanA mate chaTThA darzananI saMkhyA lokAyatamatane umeravAthI thAya che. tethI teno mata kahevAya che. (79) TIkArtha - jeo naiyAyiko ane vaizeSiko ekarUpa hovAthI temano abheda mAne che teo pAMca darzanane ja kahe che. temanA mate chaTThA darzananI saMkhyA lokAyatamata umeravAthI pUrAya che. tu no artha che vaLI. tti eTale zreSTha AptanI paraMparAthI. te kAraNathI temanA matane cArvAkamata kahevAya che. tenuM svarUpa kahevAya che. (79)' cha darzanonA mato A pramANe jANavA - temAM jainadarzanamAM arihaMta devatA che. tattvo jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, baMdha, nirjarA ane mokSa nAmanA nava che. pramANa pratyakSa ane parokSa nAmanA be che. nityAnitya vagere anekAMtavAda che. mokSamArga samyagdarzana-samyagnAna-samyakcAritrarUpa che. mokSa badhA karmono kSaya thavA para zuddhasvarUpamAM rahela AtmArUpa che. muktAtmA lokanA agrabhAge 2he che. AvA svarUpavALo jainadarzanano mata che. SaDdarzana-samuccayamAM kahyuM che - 'temAM rAga-dveSa rahita, jemaNe moharUpI mahAmallane haNyo che evA, kevaLajJAnakevaLadarzanane dhAraNa karanArA jinendra e devatA che. (45) tenA matamAM jIva, ajIva, puNya, pApa, Asava, saMvara, baMdha, nirjarA ane mokSa e nava tattvo che. (47) tathA pratyakSa ane parokSa ema be pramANa manAyelA che. ahIM pramANano viSaya anaMtadharmavALI vastu che. (55) tathAbhavyatvano pAka thavAthI jene A traNa thAya sabhyajJAnakriyAnA yogathI te mokSanuM bhAjana bane che. (54)' mImAMsakadarzanamAM sarvajJa devatA nathI. nitya vedavAkyothI tattvono nirNaya thAya che. pramANo pratyakSa, anumAna, upamAna, Agama, arthapatti ane abhAva nAmanA cha che. nitya vagere ekAMtavAda che. mokSamArga vedamAM kahela anuSThAnarUpa che. mokSa nitya ane niratizaya sukhanA pragaTa thavArUpa che. AvA svarUpavALo mImAMsakadarzanano mata che. SadarzanasamuccayamAM kahyuM che - jaiminIyo kahe che ke sarvajJa vagere vizeSaNovALo koI paNa deva nathI jenuM vacana
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 cha prakAranA tarko pramANa thAya. (68) tethI atIndriya padArthonA sAkSAt draSTAno abhAva hovAthI nitya vedavAkyo thakI sAcApaNAno nizcaya thAya che. (69) pratyakSa, anumAna, zAbda, upamA sAthe, arthApatti ane abhAva-jaimininA matamAM A cha pramANo che. (72)' vivekavilAsamAM kahyuM che - 'karmamImAMsaka ane brahmamImAMsaka ema be prakAre mImAMsako hoya che. temAM vedAMtIo brahmane mAne che ane bhaTTa (kumArila bhaTTa) tathA prabhAkara karmane mAne che. (8/258) pratyakSa, anumAna, zabda, upamA, arthapatti ane abhAva - A cha pramANo bhaTTanA matamAM che. (8/259) prabhAkaranA matamAM eka abhAva-anupalabdhi-sivAya bAkInA pAMca pramANo che. advaitavAdI vedAMtI paNa ema ja mAne che. (8/260)' bauddhadarzanamAM sugata devatA che. tattvo du:kha, Ayatana, samudaya ane mArgarUpa cAra Aryasatyo che. pramANa pratyakSa ane anumAna nAmanA be che. kSaNikaekAMtavAda che. mokSa 'badhu kSaNika che ane badhu AtmA rahita che' evI vAsanAthI klezanA samudAyane chedavArUpa ane dIvAnI jema jJAnaparaMparAno uccheda thavArUpa che. AvA svarUpavALo bauddhadarzanano mata che. SaDdarzanasamuccayamAM ane tenI ajJAtakartRka avasUrimAM kahyuM che - gAthArtha - temAM bauddhamatamAM du:kha vagere cAra AryasatyonA prarUpaka evA sugata e devatA che. (4) avasUri - duHkha, duHkhasamudAya, mArga ane nirodharUpa cAra AryasatyorUpa tattvonA kahenArA sugata che. gAthArtha - tathA saugatadarzanamAM pratyakSa ane anumAna e be pramANa jANavA, kemake samyajJAna be prakAre che. (9) badhA saMskAro kSaNika che evI je vAsanA te ahIM mArga jANavo. nirodha mokSa kahevAya che. (7)' vivekavilAsamAM kahyuM che - 'bauddhone sugata nAmanA deva che. teo vizvane kSaNabhaMgura mAne che. teo Aryasatya nAmathI cA2 tattva mAne che. te anukrame A pramANe che - duHkha, Ayatana, samudaya ane mArga. A cAra tattvonI vyAkhyA anukrame sAMbhaLo. (8/265, 8/266)' SadarzanasamuccayamAM kahyuM che - 'saMsArI jIvonA je skaMdho te duHkha kahevAya che. te skaMdho pAMca prakAranA kahyA che. te A
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa9 cha prakAranA tarko pramANe - vijJAnaskaMdha, vedanAtkaMdha, saMjJAskaMdha, saMskAraskaMdha ane rUparUMdha. (5) vivekavilAsamAM kahyuM che - jenAthI manuSyonA hRdayamAM rAga-dveSAdikano samUha utpanna thAya che, te AtmIyaAtmIya svabhAva (potapotAno svabhAva) evA nAmano samudaya kahevAya che. (8/269)" padarzanasamuccayamAM kahyuM che - pAMca indriyo, tenA pAMca zabdAdika viSayo, eka mana ane eka dharmAyatana - A pramANe bAra Ayatana kahevAya che. (8) vivekavilAsamAM kahyuM che - sarve saMskAro kSaNika che - eka kSaNavAra ja rahevAnA che, e pramANe je sthira vAsanA-mananI pariNati thAya, te mArga kahevAya che ema jANavuM, ane te ja mokSa kahevAya che. (8/270) bauddho pratyakSa ane anumAna evA be pramANane mAne che. vaibhASika, sautrAMtika, yogAcAra ane mAdhyamika evA bauddhanA cAra prakAra che. (8/271) sarve padArtho jJAnasahita che ema vaibhASika mAne che ane sautrAMtika loko kevaLa pratyakSa pramANathI grahaNa karI zakAya evI bAhya vastune mAnatAM nathI. (8/272) yogAcAra matavALAne AcAra sahita buddhi saMmata che. tathA mAdhyamika matavALA kevaLa potAne viSe ja rahelI saMvi6 (jJAna)ne mAne che. (8/273) rAgAdika jJAnanA saMtAnanI (paraMparAnI) vAsanAno uccheda thavAthI mukti thAya che, ema upara kahelA cAre prakAranA bauddho kahe che. (8/274) naiyAyikadarzanamAM ziva devatA che. tattvo pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, daSTAMta, siddhAMta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaMDA, hetvAbhAsa, chala, jAti, nigrahasthAna nAmanA soLa che. pramANa pratyakSa, anumAna, upamAna, Agama nAmanA cAra che. nitya ane anitya ekAMtavAda che. mokSamArga soLa tattvonA jJAnarUpa che. mokSa che indriyo, cha viSayo, cha buddhi, sukha, duHkha, zarIra rUpa ekavIsa prakAranA duHkhanA atyaMta cheda rUpa che. AvA svarUpavALo naiyAyikadarzanano mata che. maladhArIzrIrAjazekharasUri mahArAje racela SadarzanasamuccayamAM kahyuM che - have zaiva evA bIjA nAmavALA yaugamatane kahuM chuM. teo daMDane dhAraNa karanArA ane moTA kesarI vastrane paheranArA che. (84) sRSTi ane saMhAra karanArA zaMkara temanA deva che.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 cha prakAranA tarko temanA je sArA aDhAra avatAro che te pUjAyelA che. (90) temanA guru akSapAda che. tethI teo akSapAdaka kahevAya che. uttama saMyama avasthAne pAmelA teo nagna bhame che. (95) pramANa cAra che - pratyakSa, anumAna, upamAna ane zAbda. temanA phaLo judA judA che. (96) ahIM pramANa vagere soLa tattvo che. te A pramANe - pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, daSTAMta, siddhAMta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaMDA, hetvAbhAsa, chala, jAti, nigrahasthAna-Amano vyaya muzkela che. duHkhonA AtyaMtika viyogane mokSa kahevAya che. (99) vivekavilAsamAM kahyuM che - zivanA darzanamAM naiyAyika ane vaizeSika evA be tarka che. temAM taiyAyikane viSe soLa tattvo ane vaizeSikane viSe cha tattvo mAnelA che. (8/285) ekabIjAnA tattvomAM paraspara samAveza thavAthI A banne matamAM bheda che paNa kharo ane nathI paNa - arthAta abheda jevuM paNa che. tathA bannenA ziva deva che. te nitya che ane sRSTi, sthiti tathA saMhAranA kartA che. (8/286) haribhadrasUriracita padarzanasamuccayamAM kahyuM che - naiyAyikanA matamAM devane jagatuno kartA ane nAza karanAra mAnelo che. tathA te sarvavyApaka, sarvajJa ane nitya buddhinA AzrayavALo che. (13) pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, daSTAMta, siddhAMta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaMDA, hetvAbhAsa, chaLa, jAti ane nigrahasthAna - A soLa tattvo - padArtho naiyAyikamatamAM che. (14, 15) vivekavilAsamAM kahyuM che - "naiyAyikonA matamAM cAra pramANa mAnelA che. te A pramANe - pratyakSapramANa, AgamapramANa, anumAna pramANa ane upamApramANa. (8/287) viSayo, indriyo, buddhi, zarIra, sukha ane duHkha - ATalI vastuno atyaMta abhAva thavAthI AtmAnuM je AtmasvarUpamAM ja rahevuM te mukti kahevAya che ema naiyAyiko mAne che. (8/300) vaizeSikadarzanamAM paNa zaMkara devatA che. dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa, samavAya nAmanA cha dravyo che. pratyakSa ane anumAnarUpa be pramANa che. nitya ane anitya ekAMtavAda che. zravaNa, manana, nididhyAsana ane sAkSAtkArarUpa mokSamArga che. buddhi, sukha, duHkha, icchA, dveSa, prayatna, dharma, adharma, saMskArarUpa nava vizeSa guNono atyaMta uccheda thavA para mokSa thAya che. AvA svarUpavALo vaizeSikadarzanano mata che. padarzana
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361 cha prakAranA tarko samuccayamAM kahyuM che - vaizeSikono naiyAyikonI sAthe devatAnA viSayamAM bheda nathI, tattvamAM to bheda che, e batAvAya che. (59) temanA manamAM dravya, guNa, karma, cothuM samAnya, vizeSa ane samavAya e cha tattvo che. (60) emanA mate pramANa be prakAre che - pratyakSa ane anumAna. vaizeSikamatano A saMkSepa kahyo. (67) zrIrAjazekharasUrikRta padarzanasamuccayamAM kahyuM che - ghuvaDanuM rUpa dhAraNa karelA zivajIe, kaNAda nAmanA muninI AgaLa, A matanuM kathana karyuM hatuM. tethI te mata aulUkyamata kahevAya che. (30) vaizeSikono yaugo (naiyAyiko)thI pramANatattvanI bAbatamAM matabheda che. temanA matamAM pratyakSa ane anumAna ema be ja pramANa che. (14) vivekavilAsamAM kahyuM che - 'dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya - A cha tattvo-padArtho vaizeSikonA matamAM che. tenuM vyAkhyAna have kahevAya che. (8/291) vaizeSikanA covIza guNonI aMdara rahelA buddhi vagere (eTale buddhi, sukha, duHkha, icchA, dveSa, prayatna, dharma, adharma ane saMskAra) nava guNono je sarvathA nAza te mukti kahevAya che, ema vaizeSika mAne che. (8/301)" sAMkhyadarzanamAM Izvara deva che. keTalAka Izvarane mAnatA nathI. tattvo pacIsa prakAranA che. te A pramANe - AtmA, prakRti, buddhi (mahAna), ahaMkAra, gaMdha-rUpa-rasa-sparza-zabda nAmanA pAMca tanmAtra, pRthvI-jaLa-teja-vAyu-AkAza nAmanA pAMca bhUto, nAka-jIbhaAMkha-tvacA-kAna-mana nAmanI cha buddhiindriyo ane gudA-prajananendriya-vacana-hAtha-paga nAmanI pAMca karmendriyo. pratyakSa, anumAna ane AgamarUpa traNa pramANo che. nitya ekAMtavAda che. pacIsa tattvonA jJAnarUpa mokSamArga che. prakRtino viyoga thavAthI puruSanuM svarUpamAM rahevuM te mokSa che. AvA svarUpavALo sAMkhyadarzanano mata che. SadarzanasamuccayamAM zrI rAjazekharasUri mahArAje kahyuM che - keTalAka sAMkhyo Izvarane mAnatA nathI. keTalAka sAMkhyo Izvarane devatA mAne che. jeo Izvarane mAnatA nathI te A nArAyaNamAM parAyaNa che. (42) pratyakSa, anumAna ane zAbda e traNa pramA che. A traNamAM zeSa pramANono aMtarbhAva yuktisaMgata che. (44) A sAMkhyadarzananA AcAryonA mate pacIsa tattvo che ane sattva, rajansa ane tamas e traNa guNo
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 cha prakAranA tarko jANavA. (45) A traNenI je sama avasthA te prakRti kahevAya che. te pradhAna, vyakta zabdothI kahevA yogya che. te nitya che. (46) temAMthI buddhi thAya che jene mahAnuM kahevAya che. temAMthI ahaMkAra thAya che. temAMthI soLano gaNa thAya che. (47) sparzana, rasana, dhrANa, cakSu ane pAMcamu zrotra - A pAMca buddhiindriya kahI che. tathA gudA, upastha, vacana, hAtha ane paga nAmanI karmendriyo che. tathA mana ane bIjA pAMca tanmAtro ema soLa che. (48, 49) rUpamAMthI teja thAya che, rasamAMthI pANI thAya che, gaMdhamAMthI bhUmi thAya che, zabdamAMthI AkAza thAya che, sparzamAMthI vAyu thAya che - Ama pAMcamAMthI pAMca bhUta thAya che. (50) Ama sAMkhyamate covIsatattvorUpa pradhAne kahyuM che. kartA anya che. guNa rahita puruSa tattvano bhoktA che ane nityajJAnamaya manAyo che. (51) prakRtino viraha e mokSa che. te prakRtino nAza thaye chate te puruSa svarUpamAM rahe che. prakRti baMdhAya che ane mUkAya che, puruSa nahIM. (53)' zrIharibhadrasUriracita padarzanasamuccayamAM kahyuM che - sAMkhyomAM keTalAka Izvarane mAne che ane keTalAka Izvarane mAnatAM nathI. paNa e badhAyanA tattvo to pacIza ja che. (36)" vivekavilAsamAM kahyuM che - keTalAka sAMkhyamatavALA loko zivane deva mAne che ane keTalAka nArAyaNane (viSNune) deva mAne che. bIjuM sarva tattva vagere - bannene sarakhuM ja saMmata che. (8/276) sAMkhyanA matamAM sattvaguNa, rajoguNa ane tamoguNa ema traNa guNa mAnelA che. te traNa guNonI sthiti sarakhA pramANamAM hoya to te prakRti kahevAya che. (8/278) prakRtithI mahatattva utpanna thAya che, mahattattvathI ahaMkAra utpanna thAya che, ahaMkArathI cakSu Adika (cakSu, zrotra, jillA, ghANa (nAsikA) ane tvacA) pAMca jJAnendriyo, tathA pAMca karmendriyo - vApha (vANI), hAtha, paga, gudA ane upastha, tathA mana, tathA pAMca tanmAtrA-zabda, rUpa, rasa, sparza ane gaMdha utpanna thAya che. tyAra pachI temanAthI pRthvI vagere (pRthvI, pANI, teja, vAyu ane AkAza) pAMca mahAbhUta utpanna thAya che. A kula covIsa tattvavALI prakRti kahevAya che ane te prakRtithI para-bhinna-puruSa mAnelo che. (covIza tattva prakRtinA ane eka puruSa ema kula pacIsa tattva thayA) (8/279,280,281) A pacIsa tattvothI thayeluM A jagatu nitya che ema sAMkhyo mAne che. temanA matamAM pratyakSa, anumAna ane Agama e traNa pramANa che. (8/282) jyAre prakRti ane puruSano bheda thAya che - te judA paDe che - tyAre mokSa thAya che ema sAMkhyo kahe che ane te mukti ja khyAti nAme kahevAya che. (8/283)'
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranI bhASA 363 lokAyata jenuM bIjuM nAma che evA nAstikadarzanAbhAsamAM sarvajJa, dharma, adharma, jIva, paraloka ane mokSa nathI. pratyakSarUpa eka pramANa che. AvA svarUpavALo nAstikono mata che. SaDgarzanasamuccayamAM kahyuM che - - 'lokAyatamatavALA A pramANe kahe che - deva nathI, nirvANa nathI, dharma-adharma nathI, puNya-pApanuM phaLa nathI. (80) pRthvI, jala, teja ane vAyu - A cAra bhUta caitanyanI bhUmi che. lokAyato pratyakSa pramANane ja mAne che. (83)' vivekavilAsamAM kahyuM che - 'nAstikanA matamAM sarva vastu pAMca mahAbhUtathI ja banelI che, pramANomAM eka pratyakSa ja pramANa che, te sivAya AtmA, paraloka, puNya, pApa vagere kAMI paNa nathI. (8/304)' Ama cha darzanonA matarUpa cha tarko jANavA. bolAya te bhASA. te cha prakAranI che. te A pramANe - 1 saMskRta, 2 prAkRta, 3 zaurasenI, 4 mAgadhI, 5 paizAcI ane 6 apabhraMza. zrIcaMDakavi viracita prAkRtalakSaNamAM kahyuM che - 'saMskRta, prAkRta, apabhraMza, paizAcikI, mAgadhI ane zaurasenI - cha bhASAo kahI che.' rudraTe racela kAvyAlaMkAramAM paNa kahyuM che - 'prAkRta, saMskRta, mAgadhabhASA, pizAcabhASA ane zaurasenI. ahIM chaThTho dezavizeSane lIdhe ghaNA bhedavALo apabhraMza che.' SabhASAcandrikAnA upodghAtamAM to cha bhASAo A pramANe kahI che - 'bhASA cha prakAranI che te kramazaH A pramANe che - prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI, cUlikApaizAcI ane apabhraMza. temAM mahArASTradezamAM utpanna thayelI bhASA te prAkRtabhASA che. zUrasenamAM utpanna thayelI bhASA te zaurasenI bhASA che. magadhadezamAM utpanna thayelI bhASA te mAgadhI bhASA che. pizAcadezamAM utpanna thayelI be prakAranI paizAcI bhASA che. athavA pizAcathI utpanna thayelI be prakAranI paizAcI bhASA che. bharavADa vagerenI bhASAono samUha te apabhraMza bhASA che. temAM prAkRta bhASA badhA strIpAtro mATe nakkI thayelI che. adhama ane madhyama pAtro zaurasenIbhASA bole che. mAchImAra vagere atizaya nIca pAtro mAgadhI bhASA bole che. rAkSasa, pizAca ane nIca pAtro be prakAranI
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranI bhASA 364 paizAcIbhASA bole che. caMDALa, yavana vagere pAtro apabhraMza bhASA bole che.' temAM saMskRtabhASA A pramANe jANavI - 'zAMta, dAMta, haMmezA gupta, mokSano arthI, vizva para vAtsalyavALo daMbhavinAnI je kriyA kare te adhyAtmaguNanI vRddhi mATe thAya che. (2/7)' (adhyAtmasAra) prAkRtabhASA A pramANe jANavI - 'he guNo nI khANa ! lAkho bhavomAM durlabha, janma-jarA-maraNa rUpI samudrathI pAra utAranAra evA jinavacanamAM eka kSaNa mATe paNa pramAda na karIza. (123)' (upadezamALA) zaurasenIbhASA A pramANe jANavI - 'he mahArAja ! badhA loko vaDe namaskAra karavA yogya evI amArA vaDe tamArI prazaMsA karAya che. ethI bIjA paMDito vaDe kema na karAya ? paNa karAya ja. tamArI kIrti svargathI pRthvItala sudhI vicaraze. (7/99)' (prAkRtavyAzraya ane tenI pUrNakaLazagaNikRta vRtti) mAgadhIbhASA A pramANe jANavI - 'atisamAdhipUrvaka beThelo eTale ke dharmadhyAnamAM nirata, ethI ja krodha vagere kaSAyo rahita, sAvadya yoga rahita, ananyamanavALo eTale ke mokSamAM ekatAna manavALo sAdhu cothA vargane eTale ke nirvANane sAdhe che eTale ke potAne AdhIna kare che. (8/2)' (prAkRtavyAzraya ane tenI pUrNakaLazagaNikRta vRtti) paizAcI bhASA A pramANe jANavI - 'nirmaLa ane kaSAyarahita hRdayavALo, ethI ja indriyorUpI kuTuMbanI ceSTA jeNe jItI che evo, jeNe kuTuMbano sneha choDI dIdho che evo yogI mokSapadane pAmIne saMsAramAM Avato nathI. indriyo AtmAne moha pedA karatI hovAthI indriyone kuTuMba kahI. ceSTA eTale potapotAnA viSayamAM pravRtti karavI. yogI eTale zubhadhyAnamAM ekatAna sAdhu. (8/7)' (prAkRtavyAzraya ane tenI pUrNakaLazagaNikRta vRtti) paizAcIbhASAnA bhedarUpa cUlikApaizAcIbhASA A pramANe jANavI - 'sarvajJarAjanA caraNonuM dhyAna karanAra yogI azaTha ane zaTha bannenA hitamAM tatpara hovAthI baMdhu samAna, jeNe zAMtabhAvano Azraya karyo che evo, sAvadya vyApAra vinAno ke
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranI bhASA 365 jIvavadha vinAno thAya che. azaTha eTale amAyAvI. (8/12)' (prAkRtavyAzraya ane tenI pUrNakaLazagaNikRta vRtti) apabhraMzabhASA A pramANe jANavI - 'he loko ! karaNAbhAsothI mana utAro, temane na karo, kemake karaNAbhAsothI koIno paNa mokSa thato nathI. badhA yogIo sArA evA padmAsana vagere karaNo vaDe bese che ane lagaMDa vagere karaNo vaDe sUve che. tethI karaNothI badhAyano avazya mokSa thAya che. niSedha karAyela Asanone tyajIne karma khapAvavA mATe padmAsana vagere karanAra mokSa pAme che. karaNAbhAsa eTale sAcA evA padmAsana vagerethI viparIta Asano. (8/17)' (prAkRtaheMcAzraya ane tenI pUrNakaLazagaNikRta vRtti) guru cha prakAranA vacananA doSo, cha lezyAo, cha Avazyako, cha dravyo, cha tarko ane cha bhASAonA tAttvika svarUpane jANe che. Ama chatrIsa guNonA samUhathI vibhUSita guru aparAjita thAo. (5) Ama cothI chatrIsI samApta thaI. 1+ + huti jaha avarerhi jalehi, paurAo dhannarAsIo / muttAhalaniSpattI, hoi puNo sAinIreNa // evaM suranarariddhI havaMti, annANadhammacaraNehiM / akkhayamukkhasuhaM puNa jiNadhammAo na aNNattha // jema anya pANI vaDe ghaNuM badhu anAja Uge che, paNa motInuM nirmANa to svAtinakSatranA pANI vaDe ja thAya che, ema ajJAna dharmane AcaravAthI deva ane manuSyanI riddhi maLe che, paNa mokSanuM akSaya sukha to jinadharma sivAya bIjethI maLatuM nathI. jaM ci khamai samattho, dhaNavaMto jaM na gavvio hoi / jaM ca suvijjo namio, tehiM tehiM alaMkiyA puhavI // samartha vyakti je kSamA kare che, dhanavAna je garviSTa thato nathI ane sAro vaidya je namra hoya che - te traNathI pRthvI alaMkRta che.
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamI SaTtrizikA atha paJcamIM SaTtrizikAmAha - mUlam - sagabhayarahio sagapiMDapANaesaNasuhehiM saMjutto / aTThamayaThANarahio, chattIsaguNo gurU jayau // 6 // chAyA - saptabhayarahitaH saptapiNDapAnaiSaNAsukhaiH saMyuktaH / aSTamadasthAnarahitaH, SaTtriMzadguNo gururjayatu // 6 // premIyA vRttiH - saptabhayarahitaH - saptavidhairbhayairapetaH, saptapiNDapAnaiSaNAsukhaiH - saptavidhAbhiH piNDaiSaNAbhiH saptavidhAbhiH pAnaiSaNAbhiH saptavidhaizca sukhaiH, saMyuktaH samanvitaH aSTamadasthAnarahitaH aSTaprakArairmadasthAnai viyuktaH, SaTtriMzadguNo gururjayatviti saGkSepArthaH / - - vistarArthastvayam - bhayamohanIyakamrmmodayena jAyamAno jIvasya bhAvavizeSo bhym| tat saptavidham / tadyathA 1 ihalokabhayaM, 2 paralokabhayaM, 3 AdAnabhayaM, 4 akasmAdbhayaM, 5 AjIvikAbhayaM 6 maraNabhayaM 7 azlokabhayaJca / uktaJca pravacanasAroddhAre tadvRttau ca '1 iha 2 paraloyA 3 ''yANA 4 makamha 5 AjIva 6 maraNa 7 masiloe / satta bhaTThANAI imAiM siddhaMtabhaNiyAI // 1320 // ' - vRttiH bhayaM bhayamohanIyaprakRtisamuttha AtmapariNAmaH, tasya sthAnAni-AzrayA bhayasthAnAni, tatra 1 manuSyAdikasya sajAtIyAdanyasmAnmanuSyAdereva sakAzAdbhayaM tadihalokabhayaM, ihAdhikRtabhItimato jantorjAtau yo lokastato bhayamiti vyutpatteH, 2 tathA parasmAt - vijAtIyAttiryagAdeH sakAzAnmanuSyAdInAM yadbhayaM tatparalokabhayaM, 3 tathA AdIyate ityAdAnaM tadarthaM mama sakAzAdayamidamAdAsyatIti yaccaurAdibhyo bhayaM tadAdAnabhayaM,
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptavidhaM bhayam 4 tathA akasmAdeva - bAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSveva sthitasya rAtryAdau bhayamakasmAdbhayaM, tathA dhanadhAnyAdihIno'haM duSkAle kathaM jIviSyAmIti duSkAlapatanAdyAkarNanAdbhayamAjIvikAbhayaM 6 naimittikAdinA mariSyasi tvamadhunetyAdikathite bhayaM maraNabhayaM, 7 akAryakaraNonmukhasya vivecanAyAM janApavAdamutprekSya bhayamazlokabhayamiti, imAni sapta bhayasthAnAni siddhAnte bhaNitAni // 1320 // ' guruH saptabhayairvimukto bhavati / piNDasya bhojanasya eSaNA grahaNaritiriti piNDaiSaNA / sA saptavidhA / tadyathA 1 asaMsRSTA, 2 saMsRSTA, 3 uddhRtA, 4 alpalepA, 5 avagRhItA, 6 pragRhItA 7 ujjhitadharmA ca / pAnasya jalasya eSaNA grahaNaritiriti pAnaiSaNA / sA'pi piNDaiSaNAvatsaptavidhA / yadavAci pravacanasAroddhAre tadvRttau ca - 'idAnIM 'piMDe pANe ya esaNAsattagaM'ti SaNNavataM dvAramAha - saMsaTTa 1 masaMsaTTA 2 uddhaDa 3 taha appaleviyA 4 ceva / ugahiyA 5 paggahiyA 6 ujjhiyadhammA 7 ya sattamiyA // 739 // mi ya saMsaTTA hatthamattaehiM imA paDhama bhikkhA 1 / tavvivarIyA bIyA bhikkhA giNhaMtayassa bhave 2 // 740 // niyajoeNaM bhoyaNajAyaM uddhariyamuddhaDA bhikkhA 3 / sA appaleviyA jA nillevA vallacaNagAI 4 // 741 // bhoyaNakAle nihiyA sarAvapamuhesu hoi uggahiyA 5 / paggahiyA jaM dAuM bhuttuM va kareNa asaNAI 6 // 742 // bhoyaNajAyaM jaM. chaDDaNArihaM nehayaMti dupayAI / addhaccattaM vA sA ujjhiyadhammA bhave bhikkhA 7 // 743 // pANesaNAvi evaM navari cautthIeN hoi nANattaM / sovIrAyAmAiM jamalevADatti samayuttI // 744 // (chAyA - saMsRSTA 1 asaMsRSTA 2 uddhRtA 3 tathA alpalepikA 4 caiva / agRhItA 5 pragRhItA 6 ujjhitadharmA 7 ca saptamikA // 739 // 367 5
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 saptavidhAH piNDaiSaNAH saptavidhAzca pAnaiSaNAH tAsu ca saMsRSTA hastamAtrakAbhyAM imA prathamA bhikSA 1 / tadviparItA dvitIyA bhikSA gRhNato bhavet 2 // 740 // nijayogena bhojanajAtaM uddhRtaM uddhRtA bhikSA 3 / sA alpalepikA yA nirlepA vallacaNakAdiH 4 // 741 // bhojanakAle nihitA zarAvapramukheSu bhavati avagRhItA 5 / pragRhItA yad dAtuM bhoktuM ca kareNa azanAdi 6 // 742 // bhojanajAtaM yat tyAgArhaM na Ihante dvipadAdayo / ardhatyaktaM vA sA ujjhitadharmA bhaved bhikSA 7 // 743|| pAnaiSaNApi evaM navaraM caturthyAM bhavati nAnAtvam / sauvIrAyAmAdi yad alepakRditi samayoktiH // 744) vRttiH - 'saMsaTTe 'tyAdigAthASaTkaM, piNDaH - siddhAntabhASayA bhaktamucyate tasya eSaNA grahaNaprakAraH piNDaiSaNA, sA ca saptavidhA, tadyathA asaMsRSTA 1 saMsRSTA 2 uddhRtA 3 tathA alpalepikA 4 caiva avagRhItA 5 pragRhItA 6 ujjhitadharmA ca saptamikA, atra ca uttarottarasyA ativizuddhatvAt itthaM kramanirdezo draSTavyaH, yatpunaH sUtre saMsRSTAyAH pUrvamupAdAnaM tadgAthAbhaGgabhayAditi, iha ca dvaye sAdhavo gacchAntargatA gacchanirgatAzca, tatra gacchAntargatAnAmetAH saptApi grahItumanujJAtAH, gacchanirgatAnAM punarAdyayordvayoragrahaH paJcasvabhigrahaH // 739 // athaitAH svayameva vyAcaSTe - 'taMmI 'tyAdigAthAcatuSTayam, 'taMmitti prAkRtatvAttAsu bhikSAsu madhye saMsRSTA hastamAtrakAbhyAM bhavati, ko'rthaH ? - saMsRSTena - takratImanAdinA kharaNTitena hastena saMsRSTenaiva ca mAtrakeNa - karoTikAdinA gRhNataH sAdhoH saMsRSTA nAma bhikSA bhavati, iyaM ca dvitIyA'pi mUlagAthoktakramApekSayA prathamA, atra ca saMsRSTAsaMsRSTasAvazeSaniravazeSadravyairaSTau bhaGgAH, teSu cASTamo bhaGgaH saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyamityeSa gacchanirgatAnAmapi kalpate, zeSAstu bhaGgA gacchAntargatAnAM sUtrArthahAnyAdikaM kAraNamAzritya kalpanta iti, tathA tadviparItA - saMsRSTAkhyabhikSAviparItA dvitIyA asaMsRSTA nAma bhikSA bhavati, asaMsRSTena hastena asaMsRSTena ca mAtrakeNa bhikSAM gRhNataH sAdhorasaMsRSTetyarthaH, atra cAsaMsRSTo hasto'saMsRSTaM ca mAtraM dravyaM punaH sAvazeSaM vA syAnniravazeSaM vA, tatra niravazeSe pazcAtkarmadoSaH tathApi gacchasya bAlAdyAkulatvAttanniSedho nAsti ata eva sUtre taccintA na kRtA / tathA nijayogena - AtmavyApAreNaiva bhojanajAtaM mUlasthAlyAdeH sakAzAdanyatra -
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptavidhaM sukham 369 sthAlyAdAvuddhRtaM, tacca sAdhorgRhNata uddhRtA tRtIyA bhikSA bhavati, tathA sA alpalepikA nAma caturthI bhikSA yA nirlepA vallacaNakAdiH, AdizabdAtpRthukAdiparigrahaH, atra cAlpazabdo'bhAvavAcakaH, tato'lpalepA nirlepA nIrasetyarthaH, yadvA'lpaH - stoko lepaH pazcAtkarmAdijanitaH karmasambandho vA yasyAM sA alpalepA, uktaM ca AcArAle - 'assi khalu paDiggahiyaMsi appe pacchAkamme appe pajjavajAe'tti / atra ca - pRthukAdike gRhIte'pyalpaM pazcAtkarmAdi tathA alpaM paryAyajAtaM, alpaM tuSAdi tyajanIyamityarthaH, tathA bhojanasamaye nihitaM - nikSiptaM zarAvapramukheSu - zarAvakAMsyapAtrAdiSu bhAjaneSu bhoktukAmasya DhaukitaM yadbhojanajAtaM kUrAdikaM tad gRhNato yateravagRhItA paJcamI bhikSA bhavati, atra ca dAtrA kadAcitpUrvameva udakena hasto mAtrakaM vA dhautaM syAttato yadi pariNata: pANyAdiSUdakalepastadA kalpate anyathA tu niSedhaH, tathA bhojanavelAyAM bhoktukAmAya dAtumabhyudyatena pariveSakeNa piTharakAderuddhRtya caTTakAdinA utkSiptaM pareNa ca na gRhItaM pravrajitAya dApitaM yadvA bhoktrA svayaM bhoktuM kareNa - nijahastena yad gRhItamazanAdi tad gRhNato yateH pragRhItA nAma SaSThI bhikSA bhavati, tathA yojanajAtamamanojJatvAdinA kAraNena parityAgArha anye ca dvipadAdayo brAhmaNazramaNAtithikArpaTikAdayo na Ihante - nAvakAGkSanti tad ardhatyaktaM vA gRhNataH sAdhorujjhitadharmA nAma saptamI bhikSA bhavediti, Asu ca saptasvapi piNDaiSaNAsu saMsRSTAdyaSTabhaGgI bhaNanIyA, navaraM caturthyAM nAnAtvaM, tasyA alepatvAtsaMsRSTAdyabhAva iti // 740 // // 741 // // 742 // // 743 // atha pAnaiSaNAsaptakamAha - 'pANesaNA' gAhA, pAnaiSaNA'pyevameva saMsRSTAdikA saptavidhA jJeyA, navaraM - kevalaM caturthyAmalpalepAyAM bhavati nAnAtvaM - bhedaH, yad - yasmAt sauvIrAyAmAdi - kAJjikAvasrAvaNAdi AdizabdAduSNodakataNDulodakAdi cAlepakRditi samayoktiH siddhAntabhaNitiH, zeSaM tu IkSurasadrAkSApAnakAmlikApAnakAdi lepakRta, taddhi pIyamAnaM yateH karmalepaM karoti 96 // 744 // ' guruH saptabhiH piNDaiSaNAbhiH saptabhizca pAnaiSaNAbhiH saMyuto bhavati / sukhaM saptavidham / tadyathA - 1 santoSaH, 2 indriyajayaH, 3 prasannacittatvaM, 4 dayAlutvaM, 5 satyaM, 6 zaucaH 7 durjanaparihArazca / uktaJca pravrajyAvidhAnakulake - 'saMtoso 1 karaNajao 2, pasannacittaM 3 dayAlubhAvo 4 y| saccaM 5 soyaM 6 dujjaNa-parihAro 7 iya suhA satta // 1 // ' (chAyA- santoSaH 1 karaNajayaH 2, prasannacittaM 3 dayAlubhAvazca 4 / satyaM 5 zaucaM 6 durjana-parihAraH 7 iti sukhAni sapta // 1 // )
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 saptavidhaM sukham guruguNaSaTtriMzatSaTtrizikAsvopajJavRttau eteSAM saptAnAM sukhAnAM varNanamevaM kRtam - 'taM natthi suhaM cakkI - Na neva iMdANa namiraamarANaM / jaM nijjiyamayaNANaM, muNINa saMtosanirayANaM // 2 // taralataraturaatullA - Ni jehi~ karaNANi paMcavi jiNittA / savasIkayAI te cciya, jayaMmi suhiNo purisasIhA // 3 // sarayasasisarisasuanA-NavAridhArAhiM dhoviyaM jehiM / supasannaM niyayamaNaM, vihiyaM te sukkhamaNupattA // 4 // savvesiM jIvANaM, dayAvarA je havaMti naravasahA / karakamalatale tesiM, bhamarivva sirI samalliyai // 5 // paradukkhuppAyagavaya-NabhaNaNavirayANa purisarayaNANaM / ihaloe paraloe, kallANaparaMparA paramA // 6 // sIlakavayaM na bhinnaM, jesiM tikkhehiM kAmabANehiM / kappUratArakittIi, tehiM bhariyaM dharAvalayaM // 7 // dussIlaloyasaMsa-ggacAyabaddhAyarANa jIvANaM / guNavallI ullAsaM, lahei suviveyaphalajAlaM // 8 // yAi~ tAi~ satta ya, suhAi~ jAI jae pasiddhAI / ehiM jo ya suhio, succiya paramatthao suhio // 9 // (chAyA - tat nAsti sukhaM cakriNAM, naiva indrANAM namrAmarANAm / yat nirjitamadanAnAM, munInAM santoSaniratAnAm // 2 // taralataraturagatulyAni, yaiH karaNAni paJcApi jitvA / svavazIkRtAni te eva, jagati sukhinaH puruSasiMhAH // 3 // zaracchazisadRza zrutajJAna - vAridhArAbhiH dhautaM yaiH / suprasannaM nijakamanaH, vihitaM te saukhyamanuprAptAH // 4 // sarveSAM jIvAnAM, dayAparAH ye bhavanti naravRSabhAH / karakamalatale teSAM bhramarIva zrIH samAlIyate // 5 //
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 371 aSTavidhAni madasthAnAni paraduHkhotpAdakavacana-bhaNanaviratAnAM puruSaratnAnAm / ihaloke paraloke, kalyANaparamparA paramA // 6 // zIlakavacaH na bhinnaH, yeSAM tIkSNaiH kAmabANaiH / karpUratArakIrtyA, taiH bhRtaM dharAvalayam // 7 // duHzIlalokasaMsarga-tyAgabaddhAdarANAM jIvAnAm / guNavallI ullAsaM, labhate suvivekaphalajAlam // 8 // etAni tAni sapta ca, sukhAni yAni jagati prasiddhAni / etaiH yazca sukhitaH, sa eva paramArthataH sukhitaH // 9 // ) guruH saptabhiH sukhairupeto bhavati / madAnAmabhimAnAnAM sthAnAni AzrayA iti madasthAnAni / tAni aSTavidhAni / tadyathA - 1 jAtimadaH, 2 kulamadaH, 3 rUpamadaH, 4 balamadaH, 5 zrutamadaH, 6 tapomadaH, 7 lAbhamadaH, 8 aizvaryamadazca / uktaJcopadezamAlAyAM tadvRttau ca - 'jAi-kula-rUva-bala-suya-tava-lAbhissariya atttthmymtto| eyAI ciya baMdhai, asuhAI bahuM ca saMsAre // 330 // vRttiH - 'jAi' gAhA, jAtiAhmaNAdiH, kulamugrAdi, rUpaM zarIrasaundarya, balaM zaktiH, zrutamAgamAdhigamaH, tapo'nazanAdi, lAbho'bhISTavastuprAptiH, aizvaryaM sampadaH prabhutvaM, jAtizca kulaM cetyAdidvandvastAnyevASTamadAH cittonmAdahetutvAt tairmatto ghUrNitaH prANI, kim ? etAnyeva jAtyAdIni badhnAtyupArjayatyazubhAni kliSTAni, kathaM ? bahu kriyAvizeSaNametat bahuzo'nantaguNAnItyarthaH, cazabdo'dhyavasAyavaicitryAt tAratamyadarzanArthaH saMsAre bhava iti // 330 // ' aSTamadasthAnaparihArArthamitthamupadiSTaM yogazAstravRttau - 'jAtibhedAn naikavidhA-nuttamAdhamamadhyamAn / dRSTvA ko nAma kurvIta, jAtu jAtimadaM sudhI: ? // 1 // akulInAnapi prekSya, prajJAzrIzIlazAlinaH / na karttavyaH kulamado, mahAkulabhavairapi // 5 //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 aSTavidhAni madasthAnAni saptadhAtumaye dehe, cayApacayadharmiNi / jarArujAbhibhAvyasya, ko rUpasya madaM vahet ? // 11 // balavanto'pi jarasi, mRtyau krmphlaantre| abalAzcet tato hanta !, teSAM balamado mudhA // 10 // zrImadgaNadharendrANAM, zrutvA nirmaanndhaarnne| kaH zrayeta zrutamadaM, sakarNahRdayo janaH ? // 16 // nAbheyasya taponiSThAM, zrutvA vIrajinasya ca / ko nAma svalpatapasi, svakIye madamAzrayet ? // 13 // antarAyakSayAdeva, lAbho bhavati nAnyathA / tatazca vastutattvajJo, na lAbhamadamudhet // 3 // guNojjvalAdapi bhrazyed, doSavantamapi zrayet / kuzIlastrIvadaizvaryaM, na madAya vivekinAm // 8 // ' - 4/13 zlokavRttiH gururaSTau madasthAnAni pariharati / iti SaTtriMzadguNagaNasamRddhimAn guruH sarvatra jayaM prApnotu // 6 // iti paJcamI SaTvizikA samAptA / ___ alasA hou akajje, pANivahe paMgulA sayA hou| paratattisu a bahirA, jaccaMdhA parakalattesu // akArya karavAmAM ALasu thavuM, jIvahiMsA karavAmAM haMmezA pAMgaLA thavuM, bIjAnI niMdA sAMbhaLavAmAM baherA thavuM, parastrIone jovAmAM janmAMdha thavuM. na hasaMti paraM na thuNaMti, appayaM piyasayAiM japaMti / eso suaNasahAvo, namo namo tANa purisANaM // bIjAnI hAMsI nathI karatA, potAnI stuti nathI karatA, seMkaDo priyavacano bole che - A sajjanano svabhAva che. te puruSone namaskAra thAo, namaskAra thAo.
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamI chatrIsI have pAMcamI chatrIsI kahe che - zabdArtha - sAta bhayothI rahita, sAta piDeSaNAothI yukta, sAta pAnaiSaNAothI yukta, sAta sukhothI yukta, ATha madasthAnothI rahita - Ama chatrIsa guNovALA guru jaya pAmo. (6) premIyA vRttino bhAvAnuvAda - bhayamohanIya karmanA udayathI thanAro jIvano vizeSa prakArano bhAva te bhaya. te sAta prakArano che. te A pramANe - 1 Alokano bhaya, ra paralokano bhaya, 3 corIno bhaya, 4 kAraNa vinAno bhaya, 5 AjIvikAno bhaya, 6 maraNano bhaya ane 7 apayazano bhaya. pravacanasAroddhAramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - "gAthArtha - 1 Alokano bhaya, 2 paralokano bhaya, 3 corIno bhaya, 4 kAraNa vinAno bhaya, 5 AjIvikAno bhaya, 6 maraNano bhaya, 7 apayazano bhaya - A sAta bhayasthAno siddhAMtamAM kahyA che. (1320) TIkArya - bhayamohanIya prakRtithI thanAro AtmAno pariNAma te bhaya che. tenA sthAno eTale Azrayo te bhayasthAno. temAM (1) manuSya vagerene samAna jAtivALA bIjA manuSya vagere thakI je bhaya te Alokano bhaya che. Aloka eTale adhikRta bhItivALA jIvanI jAtimAM je loka che te Aloka. tenAthI bhaya te Alokabhaya evI vyutpatti thavAthI. (2) para thakI eTale ke tiryaMca vagere vijAtIya thakI manuSya vagereno je bhaya te paralokabhaya che. (3) laI levuM te AdAna. tenI mATeno bhaya te AdAnabhaya, eTale ke "mArI pAsethI A Ane laI leze" evo je coro vagere thakI bhaya te AdAnabhaya. (4) tathA bAhya-nimittonI apekSA vinA ghara vageremAM ja rahelAne rAtri vageremAM bhaya thAya te akasmAdU-bhaya. (5) tathA "dhana-dhAnya vagere vinAno huM dukALamAM zI rIte jIvIza?' ema dukALa paDavAnuM sAMbhaLavAthI bhaya thavo te AjIvikAbhaya. (6) nimittiyA vagere vaDe "tuM marI jaIza' vagere kahe chate bhaya thavo te maraNabhaya. (7) akArya karavA mATe taiyAra vyaktine vivecanA thavA para lokomAM niMdA thavAnI vicAraNA karIne bhaya thavo te azlokabhaya. A sAta bhayasthAno
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 sAta prakAranI piDeSaNA ane sAta prakAranI pAraiSaNA siddhAMtamAM kahyA che. (1320) guru sAta bhayothI mukta hoya che. piMDa eTale bhojana. eSaNA eTale grahaNa karavAnI rIta. piMDanI eSaNA te piDeSaNA. te sAta prakAranI che. te A pramANe che - 1 asaMsRSTA, 2 saMsRSTA, 3 uddhatA, 4 alpalepA, 5 avagRhItA, 6 pragRhItA ane 7 ujijhatadharmA. pAna eTale jala. eSaNA eTale grahaNa karavAnI rIta. pAnanI eSaNA te pAnaiSaNA. te paNa piDeSaNAnI jema sAta prakAranI che. pravacanasAroddhAramAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - (1) saMsA , (2) asaMtRSTA, (3) uddhatA, (4) alpalepikA, (5) avagRhitA, (6) pragRhitA ane (7) ukjhitadharmA-e sAta grahaauSaNA che. (739) TIkArya - siddhAMtanI bhASAmAM piMDane bhakta kahevAya che. tene grahaNa karavAnA prakAra te piMOSaNA. te sAta prakAre che - (1) asaMsRSTA, (2) saMsRSTA, (3) uddhatA, (4). alpalaMpikA, (5) avagRhitA, (6) pragRhitA, (7) ujijhatadharmA. A sAte eka bIjAthI uttarottara ati vizuddha hovAthI - A pramANe krama batAvyo che. gAthAmAM je pahelA saMsRSTA levAmAM AvI che te gAthAnA chaMdabhaMganA bhayathI lIdhela che. sAdhuo be prakAranA che - gacchavAsI ane gacchabAhya. temAM gacchavAsI sAdhuone sAte prakAranI piDaeNSaNAnI (anujJA) chUTa che. jyAre gacchabAhya sAdhuo mATe pahelI be agrahaNa yogya che ane pAchaLanI pAMcamAMthI beno abhigraha hoya che. (739) A sAte bhikSAnI vyAkhyA graMthakAra pote ja kare che - gAthArtha - prathama saMsRSTA bhikSA-hAtha ane mAtraka (vAsaNa) vaDe grahaNa karatA thAya che. bIjI bhikSA pahelI bhikSAthI viparItapaNe grahaNa karatA thAya che. (740) TIkArya - 1. saMsRSTA bhikSA te hAtha ane mAtraka eTale vAsaNa vaDe thAya che. eTale ke chAza, osAmaNa vagerethI kharaDAyela hAtha vaDe ane kharaDAyela mAtraka eTale vATakI vagere vaDe bhikSA grahaNa karanAra sAdhune saMsRSTA nAme pahelI bhikSA thAya che. A bhikSA bIjI hovA chatAM paNa mULagAthAnI apekSAe prathama che. saMsRSTi ane asaMsRSTa, sAvazeSa ane niravazeSa dravyo vaDe ATha bhAMgA thAya che. temAM saMsRSTa-hAtha, saMsRSTa-mAtraka, sAvazeSa-dravya-e AThamo bhAMgo gacchabAhya sAdhuone paNa khape che. bAkInA bhAMgAo gacchavAsI sAdhuone sUtra-hAni vagere kAraNane AzrayIne khape che. 2. asaMsRSTA bhikSA: asaMsRSTa hAthathI asaMsRSTa mAtraka (bhAjana) vaDe bhikSA grahaNa
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 375 sAta prakAranI piMDaiSaNA ane sAta prakAranI pAnaiSaNA karanAra sAdhuone asaMsRSTA bhikSA thAya che. ahIM paNa asaMsRSTa hAtha, asaMsRSTa mAtraka, sAvazeSadravya athavA niravazeSadravya hoya, temAM niravazeSadravyamAM pazcAtkarmano doSa lAge che. chatAM paNa gacchamAM ghaNAM bAla-vRddha vagere hovAthI teno niSedha nathI. AthI sUtramAM tenI ciMtA karela nathI. (740) gAthArtha - pote karela bhojanane mULa vAsaNamAMthI bIjA vAsaNamAM kADhavuM te uddhRtA nAme trIjI bhikSA che. vAla, caNA vagere lepa vagaranI bhikSA te alpalepa nAme bhikSA che. (741) TIkArtha - 3. uddhRtA bhikSA : potAnA prayatnathI ja banAvela bhojanane mULa thALI vagere vAsaNamAMthI bIjI thALI vagere vAsaNamAM kADhavuM, te uddhRtA. tene sAdhu grahaNa kare to uddhRtA nAme trIjI bhikSA thAya. 4. alpalepA bhikSA - vAla, caNA, pauMA, pUDalA vagere lepa vagaranI nirasabhikSA. alpa zabda abhAva vAcaka arthamAM che, mATe alpalepA eTale lepavagaranI athavA pazcAtkarma vagerethI utpanna thayela karmasaMbaMdha jemAM thoDo che te alpalepA. AcArAMgasUtramAM kahyuM che ke, pAtrAmAM grahaNa karyA pachI jemAM alpa pazcAtkarma vagere hoya ane alpaparyAyajAta hoya eTale ke thoDA photarA vagere choDavAnA hoya, te alpalepA. ahIM pauMA vagere grahaNa kare chate pazcAtkarma Adi alpa thAya che. tathA paryAyajAta paNa alpa hoya che. (741) gAthArtha - bhojana samaye zarAvaDA vagere kAMsAnA vAsaNamAM mUkI rAkhela hoya te avagRhitA bhikSA. je ApavA mATe ke khAvA mATe hAthamAM lIdhela bhojana (azana) vagere te pragRhitA. (742) :: TIkArtha - 5. avagRhitA bhikSA : bhojana samaye za2AvaDA tathA kAMsA vagerenA vAsaNamAM khAvAnI icchAthI je bhAta vagere kADhela hoya, tene grahaNa karanAra sAdhunI bhikSA avagRhitA nAme pAMcamI bhikSA thAya che. AmAM kadAca ApanAre pahelA pANIthI hAtha ke vAsaNa dhoyA hoya ane te hAtha ke vAsaNamAMnuM pANI sUkAI gayuM hoya to bhikSA levI khape. jo thoDI paNa bhinAza hoya to na khape. 6. pragRhitA bhikSA : bhojana vakhate khAnArAone pIrasavA mATe pIrasanArAe tapelA vageremAMthI camacA vagere dvArA bhojana kADhyuM hoya paNa khAnArAne ApyuM na hoya ane sAdhune Ape athavA khAnArAe khAvA mATe potAnA hAthamAM je azana vagereno koLIyo lIdho hoya, te sAdhune Ape to pragRhitA nAmanI chaThThI bhikSA thAya che. (742)
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 sAta prakAranuM sukha gAthArtha - je bhojana nAMkhI devA yogya hoya ane dvipada eTale koI paNa mANasa Adi IcchatA na hoya, te athavA aDadhuM pheMkI dIdhuM hoya te bhikSA ujhitadharmA thAya che. (743) TIkArtha - 7. ukjhitadharmA bhikSAH je bhojana kharAba hovA vagerenA kAraNe nAkhI devA yogya hoya ane bIjA dvipada eTale brAhmaNa, zramaNa, atithi, bhikhArI vagere levA na mAMgatA hoya, athavA bhojana aDadhuM pheMkI dIdhuM hoya, te bhojana levAthI sAdhune ujhitadharmA nAmanI sAtamI bhikSA thAya che. A sAta piDeSaNAmAM saMskRSTa vagere aSTabhaMgI kahevI. paraMtu cothI bhikSAmAM judApaNuM che, kemake te alepa hovAthI saMsRSTa Adino abhAva che. (743) pAnaiSaNA: gAthArtha - pAnaiSaNAmAM paNa e pramANe ja jANavuM. paraMtu ethI pAnaiSaNAmAM bhinnatA che. siddhAMtamAM kahyuM che ke, sauviraka eTale anAja dhoyela kAMjInuM pANI, osAmaNa, unuM pANI ke AcAslAdi vagere alepakRta che. (744) TIkArya - have pAnaiSaNAsaptaka kahe che. pAnaiSaNA paNa e pramANe saMsRSTa vagere sAta prakAre jANavI. paraMtu phakta cothI alpalapA hovAthI emAM bhinnatA che. jethI siddhAMtamAM kahela sauviraka eTale kAMjI, osAmaNa, Adi zabdathI garama pANI, cokhAnuM dhovaNa vagere alepakRta kahela che. bAkInA zeraDIno rasa, drAkSanuM pANI, AmalInuM pANI, vagere lepakRta che, te pIvAthI sAdhune karmano lepa thAya che. (744) (saTIka pravacanasAroddhAranA munizrI amitayazavijayajI ma.kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) guru sAta piDeSaNAothI ane sAta pAnaiSaNAothI yukta hoya che. sukha sAta prakAranuM che. te A pramANe - 1 saMtoSa, 2 indriyono jaya, 3 prasanna citta hovA paNuM, 4 dayALupaNuM, pa satya, 6 zauca ane 7 durjanono tyAga. pravrajyAvidhAnakulakamAM kahyuM che - (1) saMtoSa, (2) indriyono jaya, (3) prasanna citta, (4) dayALupaNuM, (5) satya, (6) zauca (pavitratA) ane (7) durjanano tyAga - A sAta sukho che. (1) guruguNaSatrizataSatrizikAnI svopallavRttimAM A sAta sukhonuM varNana A rIte karyuM che - jemaNe kAmane jItyo che evA ane saMtoSamAM rakta evA munione je sukha hoya che te cakravartIone nathI hotuM ane jemane devo namaskAra kare che evA indrone nathI hotuM. (2)
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATha prakAranA madasthAno 377 jemaNe atyaMta capaLa ghoDA jevI pAMce indriyone jItIne potAnA vazamAM karI che te puruSomAM siMha samAna (mahAtmAo) ja jagatamAM sukhI che. (3) jemaNe zaradaRtunA candra jevA zrutajJAnarUpI pANInI dhArAo vaDe potAnuM mana dhoIne khUba prasanna karyuM teo sukha pAmyA. (4) je zreSTha manuSyo badhA jIvone viSe dayAvALA hoya che temanA hAtharUpI kamaLanA talamAM lakSmI bhamarInI jema Azraya kare che. (5) bIjAne duHkhI karanArA vacano bolavAthI aTakelA uttama puruSone AlokamAM ane paralokamAM kalyANonI zreSTha paraMparA maLe che. (6) jemanuM zIyaLarUpI bannara kAmanA tIkSNa bANothI bhedAyuM nahIM temaNe kapUra jevI nirmaLa kIrtithI pRthvItalane bharyuM. (7) kharAba lokonA saMsargano tyAga karavAmAM AdaravALA jIvonI guNorUpI velaDI sArA viveka rUpI phaLonA samUha rUpa ullAsane pAme che. (8) A te sAta sukho che je jagatamAM prasiddha che. AmanAthI je sukhI che te ja hakIkatamAM sukhI che. (9)' guru sAta sukhothI yukta hoya che. mada eTale abhimAna. sthAna eTale Azraya. madonA sthAno te madasthAno. te ATha prakAranA che. te A pramANe - 1 jAtimada, 2 kuLamada, 3 rUpamada, 4 baLamada, pa zrutamada, 6 tapamada, 7 lAbhamada ane 8 aizvaryamada. upadezamALAmAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - gAthArtha - jAti, kuLa, rUpa, bala, zruta, tapa, lAbha, aizvarya - A AThanA madathI matta thayelo azubha evA A ja sthAnone saMsAramAM ghaNIvAra bAMdhe che. (330) TIkArtha - jAti eTale brAhmaNa vagere jAti. kuLa eTale ugra vagere kuLa. rUpa eTale zarIranuM sauMdarya. baLa eTale zakti. zruta eTale AgamonuM jJAna. tapa eTale anazana vagere. lAbha eTale iSTa vastunI prApti. aizvarya eTale saMpattinuM prabhutva. ahIM dvaMdva samAsa che. A ATha e cittanA unmAdamAM kAraNa hovAthI ATha madasthAno che. temanAthI matta thayelo jIva saMsAramAM azubha evA e jAti vagerene ja anaMtaguNA bAMdhe che. 7 zabda adhyavasAyanI vicitratAthI taratamatA batAvavA mATe che. (330)' yogazAstranI vRttimAM ATha madasthAnono tyAga karavA mATe A rIte upadeza Apyo che -
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 ATha prakAranA madasthAno uttama, adhama, madhyama ema aneka prakAranA jAtibhedone joIne kyo buddhizALI mANasa kyAreya jAtimada kare? (1) akulInone paNa buddhi, lakSmI, zIla vALA joIne moTA kuLamAM utpanna thayelAoe paNa kuLano mada na karavo. (5) puSTi ane hAninA dharmavALA, sAta dhAtumaya zarIramAM jarA ane rogathI parAbhava karavA yogya evA rUpano mada koNa kare? (11) jo baLavAno paNa jarAmAM, mRtyumAM ane karmanA phaLamAM baLa rahita thAya che to temano baLano mada phogaTa che. (10) zrIgaNadharabhagavaMtonA zratanA nirmANa ane zrutanuM dhAraNa sAMbhaLIne kyo buddhizALI mANasa zrutano mada kare ? (16) zrI RSabhaprabhu ane zrIvIra prabhunI tapanI daDhatA sAMbhaLIne koNa potAnA alpa tapamAM mada kare ? (13) aMtarAyanA kSayathI ja lAbha thAya che, bIjI rIte nahIM. tethI vAstavikatAne jANanAro lAbhano mada na kare. (3) aizvarya kharAba zIlavALI strInI jema ujvaLa guNathI paNa bhraSTa kare ane doSavAnano paNa Azraya kare. vivekIone mATe te mada mATe thato nathI. (8)' (4/13 zlokanI vRtti) guru ATha madasthAnono tyAga kare che. Ama chatrIsa guNonA samUhanI samRddhivALA guru badhe jaya pAmo. (6) Ama pAMcamI chatrIsI samApta thaI. + logassa sAraM dhammo, dhamma pi ya nANasArayaM biMti / nANaM saMjamasAraM, saMjamasAraM ca nivvANaM // lokano sAra dharma che, dharmano paNa sAra jJAna che, jJAnano sAra saMyama che, saMyamano sAra nirvANa che. na kayaM dINuddharaNaM, na kayaM sAhammiyANa vacchallaM / hiyayammi vIyarAgo, na dhArio hArio jammo // dInono uddhAra na karyo, sAdharmikonuM vAtsalya na karyuM, hRdayamAM vItarAgane dhAraNa na karyA, to janma hArI javAyo. ego jAyai jIvo, ego mariUNa taha uvajjeI / ego bhamai saMsAre, ego ciya pAvae siddhi // jIva ekalo janme che ane ekalo marIne utpanna thAya che, te ekalo saMsAramAM bhame che ane ekalo ja siddhine pAme che. +
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThI SaTvizikA adhunA SaSThI SaTtriMzikAmAhamUlam - aTThavihanANadaMsaNa-carittAyAravAiguNakalio / cauvihabuddhisamiddho, chattIsaguNo gurU jayau // 7 // chAyA - assttvidhjnyaandrshn-caaritraacaarvaadigunnklitH| __ caturvidhabuddhisamRddhaH, SaTtriMzadguNo gururjayatu // 7 // premIyA vRttiH - aSTavidhajJAnadarzanacAritrAcAravAdiguNakalitaH - pratyeka aSTavidhairjJAnAcArairdarzanAcAraizcAritrAcArairvAdiguNaizca yuktaH, caturvidhabuddhisamRddhaH - caturvidhAbhirbuddhibhiH samRddhaH, SaTtriMzadguNo gururjayatviti gAthArthaH / prapaJcitArthastvayam - jJAnaM-jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamajo jIvasya bhAvaH, tasyA''cArA iti jJAnAcArAH / te'STavidhAH / tadyathA - 1 kAlaH, 2 vinayaH, 3 bahumAnaH, 4 upadhAnaM, 5 anihnavaH, 6 vyaJjanaM, 7 arthaH 8 tadubhayazca / yadAha dazavaikAlikasUtraniryuktau tadvRttau ca - 'sAmprataM jJAnAcAramAha - kAle viNae bahumANe uvahANe taha ya aniNhavaNe / vaMjaNaatthatadubhae aTThaviho nANamAyAro // 184 // (chAyA- kAlaH vinayaH bahumAna: upadhAnaM tathA ca anihnavanam / vyaJjanArthatadubhayAni aSTavidho jJAnAcAraH // 184 // ) vRttiH - 'kAla' iti, yo yasyAGgapraviSTAdeH zrutasya kAla uktaH tasya tasminneva kAle svAdhyAyaH kartavyo nAnyadA, tIrthakaravacanAt, dRSTaM ca kRSyAderapi kAlagrahaNe phalaM
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 aSTavidhA jJAnAcArAH viparyaye ca viparyaya iti, atrodAharaNam - ekko sAhU pAdosiyaM kAlaM ghettUNa aikkaMtAevi paDhamaporisIe aNuvaogeNa paDhai kAliyaM suyaM, sammaddiTThI devayA citei - mA aNNA paMtadevayA chalijjaittikAuM takkaM kuMDe ghettUNaM takkaM takkaMti tassa purao abhikkhaNaM abhikkhaNaM AgayAgayAiM karei, teNa ya cirassa sajjhAyassa vAghAyaM kareitti, bhaNiA ya - ayANie ! ko imo takkassa vikkaNakAlo ?, velaM tA paloeha, tIevi bhaNiyaM - aho ! ko imo kAliyasuassa ya sajjhAyakAlotti, tao sAhuNA NAyaM - jahA Na esA pAgaitthitti uvautto, NAo aDDaratto, diNNaM micchAdukkaDaM, devayAe bhaNiyaM - mA evaM karejjAsi, mA paMtA chalejjA, tao kAle sajjhAiyavvaM Na u akAletti / (chAyA - ekaH sAdhuH pradoSikaM kAlaM gRhItvA atikrAntAyAmapi prathamapauruSyAmanupayogena paThati kAlikazrutaM, samyagdRSTidevatA cintayati - mA'nyA prAntA devatA chalIditikRtvA takraM kuNDe gRhItvA takraM takramiti tasya purato'bhIkSNamabhIkSNaM gatAgatAni karoti, tena ca ciraM svAdhyAyasya vyAghAtaM karotIti, bhaNitA ca - ajJe ! ko'yaM takrasya vikrayakAlaH ?, velAM tAvat pralokaya, tayA'pi bhaNitaM - aho ! ayaM kaH kAlikazrutasya ca svAdhyAyakAla iti ?, tataH sAdhunA jJAtaM - yathA naiSA prAkRtA strItyupayuktaH, jJAto'rdharAtraH, dattaM mithyAduSkRtaM, devatayA bhaNitaM - maivaM kuryAH mA prAntA chalIt, tataH kAle svAdhyeyaM natvakAla iti / ) tathA zrutagrahaNaM kurvatA gurovinayaH kAryaH, vinayaH-abhyutthAnapAdadhAvanAdiH, avinayagRhItaM hi tadaphalaM bhavati, ittha udAharaNaM seNio rAyA bhajjAe bhaNNai - mamegakhaMbhaM pAsAyaM karehi, evaM dumapupphiyajjhayaNe vakkhANiyaM, tamhA viNaeNa ahijjhiyavvaM No aviNaeNa / (chAyA - atrodAharaNaM zreNiko rAjA bhAryayA bhaNyate - mamaikastambhaM prAsAdaM kuru, evaM drumapuSpikAdhyayane vyAkhyAtaM, tasmAdvinayenAdhyeyaM nAvinayena / ) . tathA zrutagrahaNodyatena gurorbahamAnaH kAryaH, bahamAno nAmA''ntaro bhAvapratibandhaH, etasmin satyakSepeNAdhikaphalaM zrutaM bhavati, viNayabahumANesu caubhaMgA - egassa viNao Na bahumANo avarassa bahumANo Na viNao aNNassa viNao'vi bahumANo'vi annassa Na viNao Na bahumANo / doNhavi visesovadaMsaNatthaM imaM udAharaNaM - egaMmi girikaMdare sivo, taM ca baMbhaNo puliMdo ya acvaMti, baMbhaNo uvalevaNasammajjaNAvarise ya payao sUibhUo accittA thuNai viNayajutto, Na puNa bahumANeNa, puliMdo puNa taMmi sive bhAvapaDibaddho gallodaeNa NhAvei, NhaviUNa uvaviTTho, sivo ya teNa samaM AlAvasaMlAvakahAhiM acchai, aNNayA ya tesiM
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhA jJAnAcArAH 381 baMbhaNeNaM ullAvasaddo suo, teNa paDiyariUNa uvaladdho- tumaM eriso ceva kaDapUyaNasivo jo eriseNa ucchiNa samaM maMtesi, to sivo bhaNai - eso me bahumANei, tumaM puNo Na tahA, aNNayA ya acchINi ukkhaNiUNa acchai sivo, baMbhaNo a AgaMtuM raDiumuvasaMto, puliMdo ya Agao sivassa acchi Na pecchai, to appaNayaM acchi kaMDaphaleNa okkhaNittA sivassa lAei, tao siveNa baMbhaNo pattiyAvio, evaM NANamaMtesu viNao bahumANo ya dovi kAyavvANi / (chAyA - vinayabahumAnayozcaturbhaGgI - ekasya vinayo na bahumAno'parasya bahumAno na vinayo'nyasya vinayo'pi bahumAno'pi anyasya na vinayo na bahumAnaH / atra dvayorapi vizeSopadarzanArthamidamudAharaNaM - ekasyAM girikandarAyAM zivaH, taM ca brAhmaNaH pulindazcArcayataH, brAhmaNa upalepanasammArjanavarSaNeSu prayataH zucIbhUto'rcayitvA stauti vinayayukto na punarbahumAnena, pulindaH punastasmin zive bhAvapratibaddho gallodakena snapayati, srapayitvopaviSTaH, zivazca tena samamAlApasaMlApakathAbhistiSThati, anyadA ca tayorbrAhmaNenollApazabdaH zruta:, tena praticaryopAlabdhaH - tvamIdRza eva kaTapUtanAzivo ya IdRzenocchiSTena samaM mantrayase, tataH zivo bhaNati eSa mAM bahumAnayati, tvaM punarna tathA, anyadA cAkSi utkhAya tiSThati zivaH, brAhmaNazcAgatya ruditvopazAntaH, pulindazcAgataH zivasyAkSi nekSate, tata AtmIyamakSi kANDaphalenotkhAya zivAya dadAti, tataH zivena brAhmaNaH pratyAyitaH, evaM jJAnavatsu vinayo bahumAnazca dvAvapi karttavyau 1) - tathA zrutagrahaNamabhIpsatopadhAnaM kAryaM, upadadhAtItyupadhAnaM tapaH, taddhi yadyatrAdhyayane AgADhAdi - yogalakSaNamuktaM tattatra kAryaM, tatpUrvakazrutagrahaNasyaiva saphalatvAt, atrodAharaNam - ege AyariyA, te vAyaNAe saMtA paritaMtA sajjhAe'vi asajjhAiyaM ghoseumAraddhA, NANaMtarAyaM baMdhiUNa kAlaM kAUNa devalokaM gayA, tao devalogAo AukkhaeNa cuyA AhIrakule paccAyAyA bhoge bhuMjaMti, annayA ya se dhUyA jAyA, sA ya aIva rUvassiNI, tANi ya paccaMtayANi gocaraNaNimittaM annattha vacvaMti, tIe dAriyAe piuNo sagaDaM savvasagaDANaM purao gaccha, sA ya dAriyA tassa sagaDassa dhuratuMDe ThiyA vaccai, taruNaittehiM ciMtiyaM samAI kAuM sagaDAIM dAriyaM pecchAmo, tehiM sagaDAo uppaheNa kheDiyA, visame AvaDiyA samANA bhaggA, tao loeNa tIe dAriyAe NAmaM kayaM asagaDatti, tAe dAriyAe asagaDAe piyA asagaDapiyatti, tao tassa taM ceva veraggaM jAyaM, taM dAriyaM egassa dAUNa pavvaio jAva cAuraMgijjaM tAva paDhio, asaMkhae uddiTThe taM NANAvaraNijjaM se kammaM udinnaM, paDhaMtassa'vi
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 aSTavidhA jJAnAcArAH kiMci Na ThAi, AyariyA bhaNaMti, chadveNaM te aNunnavaitti, tao so bhaNai eyassa ke riso joo ? AyariyA bhaNaMti - jAva Na ThAi tAva AyaMbilaM kAyavvaM, tao so bhaNai - to evaM ceva paDhAmi, teNa tahA paDhaMteNa bArasa rUvANi bArasasaMvaccharehiM ahiyANi, tAva se AyaMbilaM kayaM, tao NANAvaraNijjaM kammaM khINaM, evaM jahA'sagaDapiyAe AgADhajogo aNupAlio tahA sammaM aNupAliyavvaM, uvahANetti gayaM / - (chAyA - eke AcAryAH te vAcanAyAM zrAntaparizrAntAH svAdhyAyake'pyasvAdhyAyikaM ghoSayitumArabdhAH, jJAnAntarAyaM baddhvA kAlaM kRtvA devalokaM gatAH, tato devalokAdAyuHkSayeNa cyutA AbhIrakule pratyAyAtA bhogAn bhuJjanti, anyadA ca tasya duhitA jAtA, sA cAtIva rUpiNI, tau ca pratyantagrAmAn gocAraNanimittamanyatra vrajataH, tasyA dArikAyAH pituH zakaTaM sarvazakaTAnAM purato gacchati sA ca dArikA tasya zakaTasya dhuri sthitA gacchati, taruNaizcintitaM, samAni zakaTAni kRtvA dArikAM prekSAmahe, taiH zakaTAnyutpathe kheTitAni, viSame ApatitAni santi bhagnAni, tato lokena tasyA dArikAyA nAma kRtamazakaTeti, tasyA dArikAyA azakaTAyAH pitA azakaTapiteti, tatastasya tadeva vairAgyaM jAtaM, tAM dArikAmekasmai dattvA pravrajitaH yAvaccaturaGgIyaM tAvat paThitaH, asaMskRte uddiSTe tat jJAnAvaraNIyaM tasya karmodIrNaM, paThato'pi na kiJcittiSThati, AcAryA bhaNanti - tava SaSThenAnujJAyate iti, tataH sa bhaNati etasya kIdRzo yoga: ?, AcAryA bhaNanti - yAvannAyAti tAvadAcAmAmlaM karttavyaM, tataH sa bhaNati tadaivameva paThAmi tena tathA paThatA dvAdaza kAvyAni dvAdazabhiH saMvatsarairadhItAni, tAvattenAcAmAmlAni kRtAni tato jJAnAvaraNaM karma kSINaM, evaM yathA'zakaTapitrA''gADhayogo'nupAlitastathA samyaganupAlayitavyaH upadhAnamiti gatam / ) tathA 'aniNhavaNi 'tti gRhItazrutenAnihnavaH kAryaH, yadyasya sakAze'dhItaM tatra sa eva kathanIyo nAnyaH, cittakAluSyApatteriti, atra dRSTAntaH - egassa NhAviyassa khurabhaMDaM vijjAsAmattheNa AgAse acchai, taM ca ego parivvAyago bahUrhi uvasaMpajjaNAhi uvasaMpajjiUNa, te sA vijjA laddhA, tAhe annattha gaMtuM tidaMDeNa AgAsagaeNa mahAjaNeNa pUijjaitti, rannA ya pucchio - bhayavaM ! kimesa vijjAisayo uya tavAisao tti ? so bhaNai - vijjAisao, kassa sagAsAo gahio ?, so bhaNai himavaMte phalAhArassa risiNo sagAse ahijjio, evaM tu vutte samANe saMkilesaduTTayAe taM tidaMDaM khaDatti paDiyaM, evaM jo appAgamaM AyariyaM niNhaveUNa annaM kahei tassa cittasaMkilesadoseNaM sA vijjA paraloe Na havaitti, aniNhavaNitti gayaM /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhA darzanAcArAH 383 (chAyA - ekasya nApitasya kSuraprAdibhAjanaM vidyAsAmarthyenAkAze tiSThati, taM caikaH parivrAT bahubhirupasampadbhirupasampadya (sthitaH), tatastAM vidyAM labdhavAn, tato'nyatra gatvA tridaNDenAkAzagatena mahAjanena pUjyate, rAjJA ca pRSTaH - bhagavan ! kimeSa vidyAtizaya uta tapo'tizaya iti ?, sa bhaNati - vidyAtizayaH, kasya sakAzAd gRhItaH ?, sa bhaNati - himavati phalAhArasyarSeH sakAze adhItaH, evaM tUktamAtre saGklezaduSTatayA tatridaNDaM khaTaditi patitaM, evaM yo'lpAgamamAcAryaM nisyAnyaM kathayati tasya cittasaGkliSTatAdoSeNa sA vidyA paraloke na bhavati / anihnava iti gatam / ___ tathA vyaJjanArthatadubhayAnyAzritya bhedo na kArya iti vAkyazeSaH, etaduktaM bhavati - zrutapravRttena tatphalamabhIpsatA vyaJjanabhedo'rthabheda ubhayabhedazca na kArya iti, tatra vyaJjanabhedo yathA - dhammo maMgalamukkiTThamiti vaktavye puNNaM kallANamukkosamiti, arthabhedastu yathA AvantI keyAvantI logaMsi vipparAmusantItyatrAcArasUtre yAvantaH kecana loke-asmin pAkhaNDiloke viparAmRzantItyevaMvidhArthAbhidhAne avantijanapade keyA-rajjurvAntA-patitA lokaH parAmRzati kUpa ityAha, ubhayabhedastu dvayorapi yAthAtmyopamardena yathA - dharmo maGgalamutkRSTaH ahiMsA parvatamastaka ityAdi, doSazcAtra vyaJjanabhede'rthabhedastadbhede kriyAyA bhedastadbhede mokSAbhAvastadabhAve ca nirarthikA dIkSeti, udAharaNaM cAtrAndhIyatAM kumAra iti sarvatra yojanIyaM, kSuNNatvAdanuyogadvAreSu coktatvAnneha darzitamiti / aSTavidhaH - aSTaprakAra: kAlAdibhedadvAreNa jJAnAcAro-jJAnAsevanAprakAra iti gAthArthaH // 184 // ' gururaSTavidhajJAnAcAryukto bhavati / darzanaM samyaktvaM, tasyA''cArA iti darzanAcArAH / te'STavidhAH / tadyathA - 1 niHzaGkitaH, 2 niSkAGkSitaH, 3 nirvicikitsaH, 4 amUDhadRSTiH, 5 upabRMhaNA, 6 sthirIkaraNaM, 7 vAtsalyaM 8 prabhAvanA ca / uktaJca dazavaikAlikasUtraniryuktau tavRttau ca - "nissaMkiya nikkaMkhiya nivvitigicchA amUDhadiTThI a| uvavUha thirIkaraNe vacchalapabhAvaNe aTTha // 182 // (chAyA- niHzaGkitaH niSkAGkSitaH nirvicikitsA amUDhadRSTizca / upabRhaNaM sthirIkaraNaM vAtsalyaM prabhAvanA aSTau // 182 // )
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 aSTavidhA darzanAcArAH vRttiH - darzanAcArazcASTadhA, tathA cAha gAthA - 'nissaMkI'tyAdi, niHzaGkita ityatra zaGkA zaGkitaM nirgataM zaGkitaM yato'sau niHzaGkitaH dezasarvazaGkArahita ityarthaH, tatra dezazaGkA samAne jIvatve kathameko bhavyo'parastva'bhavya iti zaGkate, sarvazaGkA tu prAkRtanibaddhatvAtsakalamevedaM parikalpitaM bhaviSyatIti, na punarAlocayati yathA - bhAvA hetugrAhyA ahetugrAhyAzca, tatra hetugrAhyA jIvAstitvAdayaH, ahetugrAhyA bhavyatvAdayaH, asmadAdyapekSayA prakRSTajJAnagocaratvAt taddhetUnAmiti, prAkRtanibandho'pi bAlAdisAdhAraNa iti, uktaJca - "bAlastrImUDhamUrkhANAM, nRNAM cAritrakAGkSiNAm / anugrahArthaM tattvajJaiH, siddhAntaH prAkRtaH smRtaH // 1 // " dRSTeSTAviruddhazceti, udAharaNaM cAtra peyApeyakau yathA''vazyake, tatazca niHzaGkito jIva evArhacchAsanapratipanno darzanAcaraNAt tatprAdhAnyavivakSayA darzanAcAra ucyate, anena darzanadarzaninorabhedamAha, tadekAntabhede tvadarzanina iva tatphalAbhAvAt mokSAbhAva iti, evaM zeSapadeSvapi bhAvanA kAryeti 1 / tathA niSkAGkito-dezasarvakAGkSArahitaH, tatra dezakAGkSA ekaM darzanaM kAGkSati digambaradarzanAdi, sarvakAGkSA tu sarvANyeveti, nAlocayati SaDjIvanikAyapIDAmasatprarUpaNAM ca, udAharaNaM cAtra rAjAmAtyau yathA''vazyaka iti 2 / vicikitsA-mativibhramaH nirgatA vicikitsA-mativibhramo yato'sau nirvicikitsaH, sAdhveva jinadarzanaM kintu pravRttasyApi sato mamAsmAtphalaM bhaviSyati na bhaviSyatIti ?, kriyAyAH kRSIvalAdiSUbhayopalabdheriti vikalparahitaH, na hyavikalpa upAya upeyavastupariprApako na bhavatIti saJjAtanizcayo nirvicikitsa ucyate etAvatAuMzena niHzaGkitAdbhinnaH, udAharaNaM cAtra vidyAsAdhako yathA''vazyaka iti, yadvA nirvijjugupsaH-sAdhujugupsArahitaH, udAharaNaM cAtra zrAvakaduhitA yathA''vazyaka eva 3 / tathA'mUDhadRSTizca bAlatapasvitapovidyA'tizayadarzanairna mUDhA-svarUpAnna calitA dRSTiH - samyagdarzanarUpA yasyAsAvamUDhadRSTiH, atrodAharaNaM sulasA sAviyA, jahA loiyarisI aMbaDo rAyagihaM gacchaMto bahuyANaM bhaviyANaM thirIkaraNaNimittaM sAmiNA bhaNio - sulasaM pucchijjAsi, aMbaDo ciMtei punnamatiyA sulasA jaM arahA pucchei, tao ambaDeNa parikkhaNANimittaM sA bhattaM maggiyA, tAe Na dinnaM, tao teNa bahUNi rUvANi viuvviyANi, tahavi Na dinnaM, Na ya saMmUDhA, taha kutitthiyariddhIo daddUNa amUDhadiTThiNA bhaviyavvaM 4 / (chAyA - atrodAharaNaM sulasA zrAvikA, yathA laukikaRSirambaDo rAjagRhaM gacchan bahUnAM bhavyAnAM sthirIkaraNanimittaM svAminA bhaNitaH - sulasAM pRcche:, ambaDazcintayati -
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhA darzanAcArAH 385 puNyavatI sulasA yAmarhan pRcchati, tato'mbaDena parIkSaNanimittaM sA bhaktaM mAgitA, tayA na dattaM, tatastena bahUni rUpANi vikurvitAni, tathApi na dattaM, na ca sammUDhA, tathA kutiirthikbhodRssttvaa'muuddhdRssttinaa bhavitavyam / ) etAvAn guNipradhAno darzanAcAranirdezaH, adhunA guNapradhAnaH upabRMhaNasthirIkaraNe iti, upabRhaNaM ca sthirIkaraNaM ca upabRMhaNasthirIkaraNe, tatropabRMhaNaM nAma samAnadhArmikANAM sadguNaprazaMsanena tadvRddhikaraNam, sthirIkaraNaM tu dharmAdviSIdatAM satAM tatraiva sthApanam / uvavUhaNAe udAharaNaM jahA rAyagihe nayare seNio rAyA, io ya sakko devarAyA sammattaM pasaMsai / io ya ego devo asaddahaMto nagarabAhiM seNiyassa Niggayassa cellayarUvaM kAUNaM aNimise geNhai, tAhe taM nivArei, puNaravi aNNattha saMjaI guvviNI purao ThiyA, tAhe apavarage ThaviUNa jahA Na koi jANai tahA sUigihaM kAravei, jaM kiMci suikammaM taM sayameva karei, tao so devo saMjaIrUvaM pariccaiUNa divvaM devarUvaM darisei, bhaNai ya-bho seNiya ! suladdhaM te jammajIviyassa phalaM jeNa te pavayaNassuvari erisI bhattI bhavaitti uvavUheUNa go| evaM uvavUhiyavvA sAhammi // sthirIkaraNe udAharaNaM jahA ujjeNIe ajjAsADho kAlaM kareMte saMjae appAhei - mama darisAvaM dijjaha, jahA uttarajjhayaNesu etaM akkhANayaM savvaM taheva, tamhA jahA so ajjAsADho thiro kao evaM je bhaviyA te thirIkareyavvA / (chAyA - upabRMhaNAyAmudAharaNaM yathA rAjagRhe nagare zreNiko rAjA, itazca zakro devarAjaH samyaktvaM prazaMsati, itazcaiko devo'zraddadhAno nagarAbahiH zreNike nirgate kSullakarUpaM kRtvA'nimeSAn gRhNAti, tadA taM nivArayati, punarapyanyatra saMyatI gabhiNI purataH sthitA, tadA'pavarake sthApayitvA yathA na ko'pi jAnAti tathA sUtikAgRhaM kArayati yatkiJcidapi sUtikAkarma tat svayameva karoti, tataH sa devaH saMyatIrUpaM parityajya divyaM devarUpaM darzayati, bhaNati ca - bhoH zreNika ! sulabdhaM tvayA janmajIvitayoH phalaM yena te pravacanasyopari IdRzI bhaktirastIti upabRMhya gataH, evamupabRMhyAH sArmikAH // sthirIkaraNe udAharaNaM yathojjayinyAmAryASADhaH kAlaM kurvataH saMyatAn saMdizati - mama darzanaM dadyAta, yathottarAdhyayaneSu etadAkhyAnakaM sarvaM tathaiva, tasmAt sa yathA AryASADhaH sthirIkRta evaM ye bhavyAste sthirIkartavyAH / ) tathA vAtsalyaprabhAvane iti vAtsalyaM ca prabhAvanA ca vAtsalyaprabhAvane, tatra vAtsalyaMsamAnadhArmikaprItyupakArakaraNaM prabhAvanA-dharmakathAdibhistIrthakhyApaneti, tatra vAtsalye udAharaNaM ajjavairA, jahA tehiM dubbhikkhe saMgho nitthArio eyaM savvaM jahA Avassae tahA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 aSTavidhAzcAritrAcArAH neyaM, pabhAvaNAe udAharaNaM te ceva ajjavairA jahA tehiM aggisihAo suhumakAiAI ANeUNa sAsaNassa ubbhAvaNA kayA eyamakkhANayaM jahA Avassae tahA kaheyavvaM, evaM sAhuNAvi savvapayatteNa sAsaNaM ubbhAveyavvaM / (chAyA tatra vAtsalye udAharaNaM AryavajrA / yathA tairdurbhikSe saGgho nistArita etat sarvaM yathAssvazyake tathA jJeyaM, prabhAvanAyAM ta evodAharaNamAryavajrA yathA tairagnizikhAt (puSpANi) sUkSmakAyikANyAnIya zAsanasyodbhAvanA kRtA etadAkhyAnakaM yathA''vazyake tathA kathayitavyaM, evaM sAdhunA'pi sarvaprayatnena zAsanamudbhAvayitavyam / ) - aSTAvityaSTaprakAro darzanAcAraH, prakArAzcoktA eva niHzaGkitAdayaH, guNapradhAnazcAyaM nirdezo guNaguNinoH kathaJcidbhedakhyApanArthaH, ekAntAbhede tannivRttau guNino'pi nivRtteH zUnyatApattiriti gAthArthaH // 182 // gururaSTavidhadarzanAcArairyukto bhavati / tadyathA cAritraM - sarvasAvadyayogatyAgarUpaM, tasyA''cArA iti cAritrAcArAH / te'STavidhAH / paJcasamititriguptiSu praNidhAnayogayuktatvam / yadAhuH dazavaikAlikasUtraniryukta tadvRttau ca - - 'paNihANajogajutto paMcarhi samiIhiM tihi ya guttIhiM / esa carittAyAro aTThaviho hoi nAyavvo // 185 // (chAyA- praNidhAnayogayuktaH paJcabhiH samitibhiH tribhizca guptibhiH / eSa cAritrAcAro aSTavidho bhavati jJAtavyaH // 185 // - vRttiH - sAmprataM cAritrAcAramAha - praNidhAnaM - cetaH svAsthyaM tatpradhAnA yogA vyApArAstairyuktaH - samanvitaH praNidhAnayogayuktaH, ayaM caughato'viratasamyagdRSTirapi bhavatyata Aha paJcabhiH samitibhistisRbhizca guptibhiryaH praNidhAnayogayuktaH, etadyogayukta etadyogavAneva, athavA paJcasu samitiSu tisRSu guptiSvasmin viSaye - etA Azritya praNidhAnayogayukto ya eSa cAritrAcAraH, AcArAcAravatoH kathaJcidavyatirekAdaSTavidho bhavati jJAtavyaH, samitiguptiyogabhedAt, samitiguptirUpaM ca zubhaM pravIcArApravIcArarUpaM yathA pratikramaNe iti gAthArthaH // 185 // gururaSTavidhacAritrAcArairupeto bhavati / -
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTavidhA vAdiguNAH 387 vAdina AcAryasya guNA AcAravadAdaya iti vAdiguNAH / te'STavidhAH / tadyathA 1 AcAravAn, 2 avadhAraNAvAn, 3 vyavahAravAn, 4 apavrIDakaH, 5 kArakaH, 6 niryApakaH, 7 apAyadarzI 8 aparisrAvI ca / yaduktaM saMvegaraGgazAlAyAm - 'AyAravamA''hArakhaM, vavahArovIlae pakuvvI ya / nijjava avAyadaMsI, aparissAvI ya bodhavva // 4635 // AyAraM paMcavihaM, carai carAvei jo niraiyAraM / uvadaMsai ya jahuttaM, eso AyAravaM nAma // 4636 // coddasadasanavapuvvI, mahAmaI sAyarovva gaMbhIro / kappavavahAradhAro, bhannai AhAravaM nAma // 4639 // paMcavihaM vavahAraM, jo jANai tattao savitthAraM / bahuso yadiTThapaTThA - vao ya vavahArakhaM nAma ||4657 // oyaMsI teyaMsI, vacchaMsI pahiyakittI Ayario / sIhomo ya bhaNio, jiNehiM ovIlao nAma // 4664 // iha paNNavijjamANo, sammaM pi hu tivvagAravAIhiM / koi yie dose, sammaM nA''loyae khavago // 4666 // to ovIleyavvo, guruNA ovIlaeNa so ahavA / jaha uyaratthaM maMsaM, vamayai sIhI siyAlIe // 4667 // taha pharusagirArhi aNujjayassa, khavagassa nIharai dose / Ayario taM kaDuosahaM va, patthaM bhavai tassa // 4668 // appaparissamamagaNiya, vaTTai khavagassa niccapaDiyaraNe / jo Arao so khalu, iha hoi pakuvvao nAma // 4674 // niddhaM mahuraM hiyayaMgamaMca, AharaNaheujuttaM ca / kahai kahaM nivvavao, samAhikaraNAya khavagassa // 4681 // ko vi viveyaviyalo, jai nA''loei sammamuvautto / taM jo avAyadaMsaNa-purassaraM sAsae evaM // 4687 // -
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 aSTavidhA vAdiguNAH ihaloe aviyaDate, saDho tti saMbhAvaNA akittI ya / paraloe puNa mAi-ttaNeNa aMto asArassa // 4688 // ihabhavakayabhAvavihaNa-kaTTakiriyA vi kugaiheu tti / so cciya vuccai sUrI, avAyadaMsI tti nAmeNa // 4689 // AyasapattanihittaM jalaM va, AloiyA aIyArA / na parissavaMti jatto, aparissAvi tayaM biMti // 4706 // ' (chAyA- AcAravAnAdhAravAn, vyavahAro'pavrIDakaH prakurvI ca / niryApaka apAyadarzI, aparizrAvI ca boddhavyaH // 4635 / / AcAraM paJcavidhaM, carati cArayati yo niraticAram / upadarzayati ca yathoktaM, eSa AcAravAn nAma // 4636 // caturdazadazanavapUrvI, mahAmatiH sAgara iva gambhIraH / kalpavyavahAradhAraH, bhaNyate AdhAravAn nAma // 4639 / / paJcavidhaM vyavahAra, yo jAnAti tattvataH savistAram / bahuzazca dRSTaprasthApakazca vyavahAravAn nAma // 4657 // ojasvI tejasvI, vacasvI prathitakIrtiH AcAryaH / siMhopamazca bhaNitaH, jinaiH apavrIDako nAma // 4664 // iha prajJApyamAnaH, samyagapi khalu tIvragauravaiH / kopi nijakAn doSAn, samyagnA''locayati kSapakaH // 4666 // tataH apavrIDayitavyaH, guruNA apavrIDakena saH athavA / yathA udarasthaM mAMsaM, vamati siMhI zRgAlyAH // 4667 / / tathA paruSagIrbhiH anudyatasya, kSapakasya niSkAzayati doSAn / AcAryaH tat kaTvauSadhamiva pathyaM bhavati tasya // 4668 / / AtmaparizramamagaNayitvA, vartate kSapakasya nityaM praticaraNe / yaH AcAryaH saH khalu, iha bhavati prakurvakaH nAma // 4674 / /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhA buddhiH 389 snigdhAM madhuraM hRdayaGgamAM ca, AharaNahetuyuktAM ca / kathayati kathAM niryApakaH, samAdhikaraNAya kSapakasya // 4681 // ko'pi vivekavikalo, yadi nA''locayati samyagupayuktaH / taM yaH apAyadarzana-purassaraM kathayati evam // 4687 // ihaloke avikaTayan, zaTha iti sambhAvanA akIrtizca / paraloke punaH mAyitvena antaH asArasya // 4688 // ihabhavakRtabhAvavihInakaSTakriyA api kugatiheturiti / sa eva ucyate sUriH, apAyadarzIti nAmnA // 4689 // AyasapAtranikSiptaM jalamiva, AlocitA aticArAH / na parisravanti yato, aparisrAviNaM taM bruvanti // 4706 // ) gururaSTavidhAcAravadAdiguNaiH samanvito bhavati / budhyate'nayeti buddhiH / sA caturvidhA / tadyathA - 1 autpattikI, 2 vainayikI, 3 karmajA 4 pAriNAmikI ca / yadAha zrInandisUtre haribhadrasUrisanhabdhatadvRttau ca - 'uppattiA 1 veNaiA 2, kammayA 3 pariNAmiA 4 / buddhI cauvvihA vuttA, paMcamA Novalabbhai // 59 // (chAyA- autpattikI 1 vainayikI 2 karmajA 3 pAriNAmikI 4 / buddhiH catuvidhA uktA, paJcamA nopalabhyate // 59 // ) vRttiH - 'uppattiyA' gAhA, vyAkhyA - utpattireva prayojanaM yasyAH sA autpattikI, Aha - kSayopazamaH prayojanamasyAH, satyaM, kintu sa khalvantaraGgatvAtsarvabuddhisAdhAraNa iti na vivakSyate, na cAnyacchAstrasvakarmAbhyAsAdikamapekSata iti / vinayo-guruzuzrUSA sa kAraNamasyAstatpradhAnA vA vainayikI / anAcAryakaM karma, sAcAryakaM zilpaM, nityavyApAraH karma, kAdAcitkaM zilpaM karmati karmaNo jAtA karmajA, pari-samantAt namanaM pariNAmaH sudIrghakAlapUrvAparAvalokanAdijanya Atmadharma ityarthaH sa kAraNamasyAstatpradhAnA vA pAriNAmikI / budhyate'nayeti buddhiH matirityarthaH, sA caturvidhoktA tIrthakaragaNadharaiH, kimiti ? yasmAt paJcamI nopalabhyate kevalinA'pyasattvAditi gAthArthaH / otpattikyA lakSaNaM pratipAdayannAha -
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 caturvidhA buddhiH puvvaM adiTThamassua-maveiyatakkhaNavisuddhagahiatthA / avvAhayaphalajogA, buddhI uppattiA nAma // 60 // (chAyA- pUrvaM adRSTAzrutAveditatatkSaNavizuddhagRhItArthA / avyAhataphalayogA, buddhiH autpattikI nAma // 60 // ). . vRttiH - pUrvamiti buddhyutpAdAt prAk svayamadRSTaH anyatazcAzrutaH avedito - manasA'pyanAlocitaH tasminneva kSaNe vizuddho yathAvasthitaH gRhIto-'vadhAritaH arthaH - abhipretapadArtho yayA sA tathA, ihaikAntikamihaparalokAviruddhaM phalAntarAbAdhitaM cAvyAhatamucyate, phalaM-prayojanam avyAhataM ca tatphalaM cAvyAhataphalaM, yogo'syA astIti yoginI, avyAhataphalena yoginI avyAhataphalayoginI, anye paThanti-avyAhataphalayogA avyAhataphalena yogo'syAH sA'vyAhataphalayogA buddhiH autpattikI nAmeti gAthArthaH // 60 // bharanittharaNasamatthA, tivaggasuttatthagahiapeAlA / ubhao logaphalavaI, viNayasamutthA havai buddhI // 64 // (chAyA- bharanistaraNasamarthA, trivrgsuutraarthgRhiitprmaannaa| ubhayalokaphalavatI, vinayasamutthA bhavati buddhiH // 64 // ) vRttiH - 'bharanittha' gAhA - ihAtigurukAryadurnirvahatvAdbhara iva bharastannistaraNe samarthA bharanistaraNasamarthA, trayo vargAstrivargamiti lokarUDherdharmArthakAmAH tadarjanaparopAyapratipAdananibandhanaM sUtraM, tadanvAkhyAnaM tvarthaH, peyAlaM-pramANaM sAro vA, trivargasUtrArthayorgRhItaM pramANaM sAro vA yayA sA tathAvidhA / athavA trivargastrailokyam / Aha - trivargasUtrArthagRhItasAratve satyazrutanizritatvaM viruddhyata iti, na hi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhItasAratvaM sambhavati, atrocyate - iha prAyovRttimaGgIkRtyAzrutanizritatvamuktam, ataH svalpazrutanizritabhAve'pi na kazciddoSa iti ubhayalokaphalavatI aihikAmuSmikaphalavatI vinayasamutthA vinayodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH // 64 // uvaogaTThisArA, kammapasaMgaparigholaNavisAlA / sAhukkAraphalavaI, kammasamutthA havai buddhI // 67 // (chAyA- upayogadRSTasArA, karmaprasaGgaparigholanavizAlA / sAdhukAraphalavatI, karmasamutthA bhavati buddhiH // 67 // )
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhA buddhiH vRttiH - 'uvayoga0 ' gAhA - upayojanamupayogaH vivakSite karmaNi manaso'bhinivezaH, sAra:-tasyaiva karmaNaH paramArthaH, upayogena dRSTaH sAro yayeti samAsaH, abhinivezopalabdhakarmaparamArthetyarthaH, karmaNi prasaGgaH - karmaprasaGgaH prasaGgo'bhyAsaH, parigholanaM vicAraH, karmaprasaGgaparigholanAbhyAM vizAlA karmaprasaGgaparigholanavizAlA abhyAsavicAravistIrNeti bhAvArtha: / sAdhukRtamiti suSThukRtamiti vidvadbhyaH prazaMsA - sAdhukAraH, tena phalavatIti samAsaH, sAdhukAreNa vA'zeSamapi phalaM yasyAH sA tathA / karmasamutthA karmodbhavA bhava buddhiriti gAthArthaH // 67 // aNumANahe udiTTaMta-sAhiA vayavivAgapariNAmA / hianisseasaphalavai-buddhI pariNAmiA nAma // 69 // (chAyA - anumAnahetudRSTAnta - sAdhikA vayovipAkapariNAmA / hitaniHzreyasaphalavatI buddhiH pAriNAmikI nAma // 69 // ) - 391 vRtti: - 'aNumANa' gAhA - anumAnahetudRSTAntaiH sAdhyamarthaM sAdhayatIti anumAnahetudRSTAntasAdhikA / iha liGgajJAnamanumAnaM svArthamityarthaH, tatpratipAdakaM vaco hetuH parArthamityarthaH, athavA jJApakamanumAnaM, kArako hetu:, dRSTamarthamantaM nayatIti dRSTAntaH / anumAnagrahaNAdeva dRSTAntasya gatatvAdalamupanyAsena, na, anumAnasya tattvata ekalakSaNatvAt uktaM ca - 'anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim' ityAdi, sAdhyopamAbhUtazca dRSTAntaH, uktaM ca 'yaH sAdhyasyopamAbhUtaH, sa dRSTAntaH kathyate' iti / kAlakRto dehAvasthAvizeSo vaya ityucyate tadvipAkena pariNAmaH puSTatA yasyAH sA tathAvidhA, hitam abhyudayaH tatkAraNaM vA, niHzreyasaM-mokSaH tannibandhanaM vA hitaniH zreyasAbhyAM phalavatI buddhiH pAriNAmikI iti gAthArthaH // 69 // ' prathamakarmagranthavRttAvuktaM- 'tatrotpattikI buddhiryathA rohakasya, vainayikI buddhiH padadarzanAtkariNyAdijJAyakacchAtrasyeva, karmajA karSakasyeva, pAriNAmikI zrIvajrasvAmina iva / ' (gAthA 4 vRttiH / ) etAni kathAnakAni nandisUtrasya malayagirisUriviracitavRttau saGkSepeNoktAni / tathAhi 'katipayadinAnantaraM rohakabuddhiparIkSAnimittaM sAmAnyato grAmapradhAnapuruSAnuddizyaivamAdiSTavAn - yathA yuSmadgrAmasya bahiratIva mahatI zilA varttate tAmanutpATya rAjayogya
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 caturvidhA buddhiH maNDapAcchAdanaM kuruta, tata evamAdiSTe sakalo'pi grAmo rAjAdezaM kartumazakyaM paribhAvayannAkulIbhUtamAnaso bahisabhAyAmekatra militavAn, pRcchati sma parasparaM - kimidAnIM karttavyaM ?, duSTo rAjAdezo'smAkamApatito, rAjAdezAkaraNe ca mahAnanarthopanipAtaH, evaM ca cintayA vyAkulIbhUtAnAM teSAM madhyandinamAgataM, rohakazca pitaramantareNa na bhuGkte, pitA ca grAmamelApake milito varttate, tataH sa kSudhA pIDitaH pituH samIpe samAgatya rodituM prAvarttatapIDito'hamatIva kSudhA, tataH samAgaccha gRhe bhojanAyeti, bharataH prAha - vatsa ! sukhito'si tvaM, na kimapi grAmakaSTaM jAnAsi, sa prAha - pitaH ! kiM kiM taditi ?, tato bharato rAjAdezaM savistaramacIkathat, tato nijabuddhiprAgalbhyavazAt jhaTiti kAryasya sAdhyatAM paribhAvya tenoktaM - mA''kulIbhavata yUyaM, khanata zilAyA rAjocitamaNDapaniSpAdanAyAdhastAt stambhAMzca yathAsthAnaM nivezayata bhittIzcopalepanAdinA prakAreNAtIva ramaNIyAH praguNIkuruta, tata evamukte sarvairapi grAmapradhAnapuruSairbhavyamiti pratipannaM, gataH sarvo'pi grAmalokaH svasvagRhe bhojanAya, bhuktvA ca samAgataH zilApradeze, prArabdhaM tatra karma, katipayadinaizca, niSpAditaH paripUrNo maNDapaH kRtA ca zilA tasyAcchAdanaM, niveditaM ca rAje rAjaniyuktaiH puruSaiH - deva ! niSpAdito grAmeNa devAdezaH, rAjA prAha - kathamiti ?, tataste sarvamapi maNDapaniSpAdanaprakAraM kathayAmAsuH, rAjA prapaccha - kasyeyaM buddhiH ?, te'vAdiSuH - deva ! bharataputrasya rohakasya / eSA rohakasyautpattikI buddhiH // 63 / / kvacitpure ko'pi siddhaputrakaH, tasya dvau ziSyau nimittazAstramadhItavantau, eko bahumAnapurassaraM gurovinayaparAyaNo yatkimapi gururupadizati tatsarvaM tatheti pratipadya svacetasi nirantaraM vimRzati, vimRzatazca yatra kvApi sandeha upajAyate tatra bhUyo'pi vinayena gurupAdamUlamAgatya pRcchati, evaM niraMtaraM vimarzapUrvaM zAstrArthaM tasya cintayataH prajJA prakarSamupajagAma, dvitIyastvetadguNavikalaH, tau cAnyadA gurunirdezAt kvacitpratyAsanne grAme pravRttI, pathi ca kAnicit mahAnti padAni tAvadarzatAM, tatra vimRzyakAriNA pRSTaM-bhoH kasyAmUni padAni ?, tenoktaM - kimatra praSTavyaM hastino'mUni padAni ?, tato vimRzyakArI prAha-maivaM bhASiSThAH, hastinyA amUni padAni, sA ca hastinI vAmena cakSuSA kANA, tAM cAdhirUDhA gacchati kAcidrAjJI, sA ca sabhartRkA gurvI ca prajane kalyA, adya zvo vA prasaviSyati, putrazca tasyA bhaviSyati, tata evamukte so'vimRzyakArI brUte-kathametadavasIyate ?, vimRzyakArI prAha jJAnaM pratyayasAramityagre pratyayato vyaktaM bhaviSyati, tataH prAptau tau vivakSitaM grAma, dRSTA cAvAsitA tasya grAmasya bahiHpradeze mahAsarastaTe rAjJI, paribhAvitA ca hastinI vAmena cakSuSA kANA / atrAntare ca kAciddAsaceDI mahattamaM pratyAha-vardhApyase rAjJaH putralAbheneti, tataH zabdito
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturvidhA buddhiH 393 vimRzyakAriNA dvitIyaH-paribhAvaya dAsaceDIvacanamiti, tenoktaM-paribhAvitaM mayA sarvaM, nAnyathA tava jJAnamiti, tatastau hastapAdAn prakSAlya tasmin mahAsarastaTe nyagrodhataroradho vizrAmAya sthitau, dRSTau ca kayAcicchironyastajalabhRtaghaTikayA vRddhastriyA, paribhAvitA ca tayorAkRtiH tatazcintayAmAsa-nUnametau vidvAMsau, tataH pRcchAmi dezAntaragatanijaputrAgamanamiti, pRSTaM tayA, praznasamakAlameva ca ziraso nipatya bhUmau ghaTaH zatakhaNDazo bhagnaH, tato jhaTityevAvimRzyakAriNA proce - gataste putro ghaTa iva vyApattimiti, vimRzyakArI brUte smamA vayasyaivaM vAdIH, putro'syA gRhe samAgato varttate, yAhi mAtarvRddha ! stri! svaputramukhamavalokaya, tata evamuktA sA pratyujjIvitevAzIrvAdazatAni vimRzyakAriNaH prayuJjAnA svagRhaM jagAma, dRSTazcobhUlitajaGghaH svaputro gRhamAgataH, tataH praNatA svaputreNa, sA cAzIrvAda nijaputrAya prAyukta, kathayAmAsa ca naimittikavRttAntaM, tataH putramApRcchya vastrayugalaM rUpakAMzca katipayAnAdAya vimRzyakAriNaH samarpayAmAsa, avimRzyakArI ca khedamAvahan svacetasi acintayat-nUnamahaM guruNA na samyak paripAThitaH, kathamanyathA'haM na jAnAmi ?, eSa jAnAtIti, guruprayojanaM kRtvA samAgatau dvau guroH pArve, tatra vimRzyakArI darzanamAtra eva ziro namayitvA kRtAJjalipuTaH sabahumAnamAnandAzruplAvitalocano guroH pAdAvantarA ziraH prakSipya praNipapAta, dvitIyo'pi ca zailastambha iva manAgapyanamitagAtrayaSTirmAtsaryavahnisamparkato dhUmAyamAno'vatiSThate, tato gurustaM pratyAha - re kimiti pAdayorna patasi ?, sa prAha - ya eva samyak pAThitaH sa eva patiSyati, nAhamiti, gururAha - kathaM tvaM na samyak pAThitaH?, tataH sa prAcInaM vRttAntaM sakalamacIkathat, yAvadetasya jJAnaM sarvaM satyaM na mameti, tato guruNA vimRzyakArI pRSTaH-kathaya vatsa ! kathaM tvayedaM jJAtamiti ?, tataH sa prAha - mayA yuSmatpAdAdezena vimarzaH kartumArabdho - yathaitAni hastirUpasya padAni supratItAnyeva, vizeSacintAyAM tu kiM hastina uta hastinyAH?, tatra kAyikIM dRSTvA hastinyA iti nizcitaM, dakSiNe ca pArve vRttisamArUDhavallIvitAna AlUnavizIrNo hastinIkRto dRSTo na vAmapArve tato nizcikye - nUnaM vAmena cakSuSA kANeti, tathA nAnya evaMvidhaparikaropeto hastinyAmadhirUDho gantumarhati tato'vazyaM rAjakIyaM kimapi mAnuSaM yAtIti nizcitaM, tacca mAnuSaM kvacitpradeze hastinyA uttIrya zarIracintAM kRtavat, kAyikI dRSTvA rAjJIti nizcitaM, vRkSAvalagnaraktavastradazAlezadarzanAt sabhartRkA, bhUmau hastaM nivezyotthAnAkAradarzanAdgurvI, dakSiNacaraNanissahamocananivezadarzanAtprajane kalyeti / vRddhastriyAH praznAnantaraM ghaTanipAte caivaM vimarzaH kRto - yathaiSa gho yata utpannastatraiva militastathA putro'pIti / tata evamukte guruNA sa vimRzyakArI cakSuSA sAnandamIkSitaH prazaMsitazca, dvitIyaM pratyuvAca - tava doSo yanna
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 caturvidhA buddhiH vimarza karoSi, na mama, vayaM hi zAstrArthamAtropadeze'dhikRtAH vimarze tu yUyamiti / vimRzyakAriNo vainayikI buddhiH 1 / 65 // ____ karisaga'tti atrodAharaNaM - ko'pi taskaro rAtrau vaNijo gRhe padmAkAraM khAtaM khAtavAn, tataH prAtaralakSitastasminneva gRhe samAgatya janebhyaH prazaMsAmAkarNayati, tatraikaH karSako'bravIt - kiM nAma zikSitasya duSkaratvaM ?, yadyena sadaivAbhyastaM karma sa tatprakarSaprAptaM karoti nAtra vismayaH, tataH sa taskara etadvAkyamamarSavaizvAnarasandhukSaNasamamAkarNya jajvAla kopena, tataH pRSTavAn kamapi puruSaM - ko'yaM kasya vA satka iti ?, jJAtvA ca tamanyadA kSurikAmAkRSya gataH kSetre tasya pArve, re ! mArayAmi tvAM samprati, tenoktaM - kimiti ?, so'bravIt - tvayA tadAnIM na mama khAtaM prazaMsitamitikRtvA, so'bravIt-satyametat, yo yasmin karmaNi sadaivAbhyAsaparaH sa tadviSaye prakarSavAn bhavati, tatrAhameva dRSTAntaH, tathAhi - amUn mudgAn hastagatAn yadi bhaNasi tarhi sarvAnapyadhomukhAn pAtayAmi yadvA UrdhvamukhAn athavA pArzvasthitAniti, tataH so'dhikataraM vismitacetAH prAha - pAtaya sarvAnapyadhomukhAniti, vistArito bhUmau paTaH, pAtitAH sarve'pyadhomukhA mudgAH, jAto mahAn vismayazcaurasya, prazaMsitaM bhUyo bhUyastasya kauzalamaho vijJAnamaho vijJAnamiti, vadati coro - yadi nAdhomukhAH pAtitA abhaviSyan tato niyamAt tvAmahamamArayiSyamiti / karSakasya caurasya ca karmajA buddhiH // 70 // 'vaira' tti vajrasvAmino bAlabhAve'pi vartamAnasya mAtaramavagaNayya saGghabahumAnakaraNaM sA pAriNAmikI buddhiH 15 // 73 // ' guruzcaturvidhAbhirbuddhibhiH samRddho bhavati / evaM SaTtriMzadguNagaNamaNDito gururajeyo bhavatu // 7 // iti SaSThI SaTrizikA samAptA / + sammaTThiI jIvo gacchai, niyamA vimaannvaasiisu| jai na vigayasammatto, ahava na baddhAuo puvvaM // samyagudaSTi jIva avazya vaimAnika devalokamAM jAya jo tenuM samyakatva jatuM na rahyuM hoya to athavA teNe pUrve AyuSya bAMdheluM na hoya to.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThThI chatrIsI have chaThThI chatrIsI kahe che - zabdArtha - ATha prakAranA jJAnAcAra, ATha prakAranA darzanAcAra, ATha prakAranA cAritrAcAra, ATha prakAranA vAdInA guNothI yukta ane cAra prakAranI buddhithI samRddha - Ama chatrIsaguNovALA guru jaya pAmo. (7) premIyA vRttino bhAvAnuvAda - jJAna eTale jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI thanAro jIvano bhAva. tenA AcAro te jJAnAcAro. te ATha prakAre che. te A pramANe - 1 kALa, 2 vinaya, 3 bahumAna, 4 upadhAna, 5 anidvava, 6 vyaMjana, 7 artha ane 8 te ubhaya. dazavaikAlikasUtranI niyuktimAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - "have jJAnAcArane kahe che. (1) kAlaH aMgapraviSTa, aMgabAhya vagere je je zrutanA abhyAsa mATeno je je zAstrIyakALa hoya, te te zrutano te te kALamAM ja svAdhyAya karavo anyakALe nahi, kemake e tIrthakaranI AjJA che. vaLI khetI vagere paNa kALamAM karIe to phala ane akALe karIe to phalAbhAva dekhAya ja che. AmAM kathAnaka A che ke eka sAdhu sAMjanuM kAlagrahaNa laIne pahelo prahara pasAra thaI gayA bAda paNa upayoga na rahevAthI kAlika zrutano pATha kare che, samyagRSTi devatA vicAre che ke, "bIjo halako devatA A sAdhune herAna na kare !..." eTale kuMDamAM chAsa laIne ""chAza lo, chAza lo" ema te sAdhunI AgaLa vAraMvAra gamanAgamana kare che. tenA dvArA lAMbA kALa sudhI sAdhune svAdhyAyano vyAghAta kare che. sAdhue kahyuM ke, aNapaDha ! A vaLI kyo chAsa veMcavAno kALa che? samaya to jo." devatAe paNa kahyuM ke, "aho ! A kyo kAlikazrutano svAdhyAya karavAno kALa che." pachI sAdhue jANyuM ke, "A sAmAnya strI nathI" eTale eNe upayoga mUkyo. khabara paDI ke
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 ATha prakAranA jJAnAcAra aDadhI rAta thaI che. eNe micchAmi dukkaDam ApyuM. devatAe kahyuM ke, "AvuM na karIza. evuM na bane ke halakAM devatA parezAna kare. tethI kAlamAM svAdhyAya karavo, akAlamAM nahi." (2) vinayaH zrutagrahaNa karanArAe guruno vinaya karavo. vinaya eTale UbhA thavuM, gurunA paga dhovA vagere. avinayathI grahaNa karelu zrata niSphaLa bane che. AmAM udAharaNa - zreNikarAjAne patnI cellaNA kahe che ke "eka thAMbhalAvALo prAsAda karo.." drumapuSyikA adhyayanamAM A kathAnaka kahI dIdhuM che. tethI vinayathI bhaNavuM, avinayathI nahi. (3) bahumAnaH zrutagrahaNamAM udyamI banelAe guru upara bahumAna karavuM. bahumAna eTale guru pratye AMtarika bhAvapratibandha = anurAga, sabhAva. bahumAna hoya to zruta bahu ja jhaDapathI adhika phaLa ApanAruM bane. vinaya ane bahumAnamAM caturbhagI che. (1) ekane vinaya che, bahumAna nathI. (2) bIjAne bahumAna che, vinaya nathI. (3) trIjAne vinaya paNa che, bahumAna paNa che. (4) cothAne vinaya paNa nathI, bahumAna paNa nathI. AmAM vinaya ane bahumAna e baMnemAM je bheda che, te dekhADavA mATe A daSTAnta che. parvatanI eka guphAmAM ziva che. tene brAhmaNa ane bhIla pUje che. brAhmaNa chANano lepa, jhADuM mAravuM, potuM karavuM...vageremAM yatnavALo che ane pavitra thaIne pUjA kare che, pachI vinayapUrvaka stuti kare che. paraMtu bahumAna nathI. bhIla te zivane vize bhAvathI pratibaddha che ane gaLAnAM pANIthI ene navaDAve che. (moDhAmAM pANI bharI lAve ane e zivaliMga para nAMkhe. vizeSa samajaNa na hovAthI AvuM kare...) navaDAvIne bese. ziva tenI sAthe AlApa, saMlApa, kathAdi kare. (ekavAra bolavuM te AlApa, vAraMvAra bolavuM te saMlApa...) ekavAra brAhmaNe te benI vAtacItano zabda sAMbhaLyo. teNe zivanI sevA karIne Thapako Apyo ke, "tuM Avo ja kaTapUtanAziva che ke je tuM AvA eMThA pANIthI navaDAvanArAnI sAthe vAto kare che." pachI ziva kahe che ke, "A mane bahu mAne che. tuM e rIte bahumAnavALo nathI." ekavAra ziva potAnI AMkho kADhI nAMkhIne rahyA che. brAhmaNa Avyo, raDIne zAMta thayo. bhIla Avyo, zivanI AMkha na dekhAI eTale potAnI AMkho bANanAM aNidAra bhAgathI ukheDI nAMkhIne zivane lagADI de che. pachI zive brAhmaNane pratIti karAvI (ke AnuM bahumAna joradAra che...)
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATha prakAranA jJAnAcAra Ama jJAnavALAonA vinaya ane bahumAna baMne karavA. (4) upadhAna : zruta grahaNa karavA icchanArAe upadhAna karavA. je jJAnAdiguNone AtmAnI najIkamAM dhArI Ape upakAra kare te upadhAna. ahIM upadhAna eTale tapa. je adhyayanamAM AgADhayogAdi je upadhAna kahyAM hoya, te adhyayanamAM te tapa karavo. upadhAnapUrvaka zrutagrahaNa ja saphaLa thAya. = = 397 AmAM udAharaNa A che - eka AcArya hatA. te vAcanA ApavAthI khUba thAkelA hatA. eTale te sajjhAyamAM paNa khoTe khoTI asajjhAyanI ghoSaNA karavA mAMDyA. A rIte jJAnAMtarAya bAMdhIne kAla karIne devalokamAM gayA. te devalokamAMthI AyuSya kSaya thavAthI cyavyA, bharavADanAM kulamAM AvyA. bhogo bhogave che. emane eka dIkarI thaI. te atyaMta rUpavatI hatI. te badhA gAyone carAvavA mATe anyatra pratyanta gAmomAM = sAmAnyagAmomAM jAya che. te chokarInAM pitAnuM gADuM badhA gADAonI AgaLa cAle che. te chokarI te gADAnAM AgaLanAM bhAgamAM mukha upara beThelI hoya che. yuvAnoe vicAryuM ke ''pAchaLa rahelA ApaNAM gADA chokarInAM gADAnI samAna karIne chokarIne joIe.' teoe AgaLa javA mATe gADAone unmArge AgaLa vadhAryA. tyAM viSamasthAnomAM e gADAo Ama tema paDIne bhAMgI gayA. tethI lokoe te strInuM nAma azakaTA pADyuM. te chokarInAM pitAnuM nAma azakaTapitA thayuM. te pitAne A prasaMga ja vairAgya karanAro banyo. te chokarI eka puruSane paraNAvIne eNe dIkSA lIdhI, cheka uttarAdhyayanamAM vattari paramaLi e trIjA adhyayana sudhI bhaNI lIdhuM. cothA 'asaMkhayaM adhyayana'no uddezo thayo, tyAre pUrvabhavanuM jJAnAvaraNIyakarma udayamAM AvyuM. sAdhu bhaNe che, chatAM kaMI yAda rahetuM nathI. AcArye kahyuM ke, ''chaThTha karI le, tane AnI anujJA karAvI dauM." (A apavAdamArga hato.) te sAdhu kahe, ''Ano joga kevA prakArano che ?'' AcArya kahe, ''(utsargamArga to) jyAM sudhI A adhyayana na bhaNAya tyAM sudhI AMbila karavA paDe." te kahe, ''huM A rIte ja bhaNIza." A rIte bhaNatA eNe 12 varSe bAra zloka moDhe karyA. tyAM sudhI AMbila karyA. (adhyayananAM kula 13 zloka che.) tyAre tenuM jJAnavaraNIyakarma kSaya pAmyuM. Ama je rIte azakapitAe AgADhayoga pALyo, te rIte samyak rIte yoga pALavo joIe. upadhAnadvAra pUrNa thayuM. (5) anidbhavana H zrutane grahaNa karI cUkelAe vidyAguruno nirbhava na karavo. je zruta jenI pAse bhaNyuM hoya, tyAM tenuM ja nAma levuM, bIjAnuM nahi. jo bIjAnuM nAma Ape to cittanI malinatA prApta thAya.
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 ATha prakAranA jJAnAcAra AmAM daSTAnta che - eka hajAmanI astrAnI sAmagrI vidyAnAM sAmarthyathI AkAzamAM addhara rahe che. eka parivrAjaka tene ghaNI sevAothI sevIne tenI pAsethI te vidyA meLavI pachI anya sthAne jaIne potAnA tridaMDane AkAzamAM rAkhe che, enA kAraNe ghaNA loko enI pUjA kare che. rAjAe pUchyuM ke, "bhagavan! zuM A vidyAno atizaya che? ke tapano atizaya che?" te kahe che ke, "vidyAno atizaya che." rAjAe pUchyuM "konI pAsethI A meLavyo ?" te kahe che ke, "himAlaya upara phalAhAra karanArA RSinI pAsethI meM A meLavyo che." A pramANe e bolyo ke tarata ja saMlezanI duSTatAnAM kAraNe te tridaMDa dhaDu karatuM paDI gayuM. A pramANe je AtmA alpajJAnavALA AcAryano apalApa karI (emanuM nAma chupAvIne) bIjAnuM nAma kahe che tene cittasaMkalezarUpa doSane kAraNe te vidyA paralokane mATe thatI nathI. (arthAt paralokamAM enuM hita thatuM nathI...) ' (6-7-8) sUtra, artha ane tadubhayane AzrayIne bheda-pheraphAra na karavo. kahevAno bhAva e che ke zruta mATe prayatna karatAM, zrutanA phalane icchatAM vyaktie sUtrabheda, arthabheda ane ubhayabheda na karavo. temAM vyaMjanabheda A pramANe ke dhabbo maMDAtamudde AvuM bolavAnuM hoya tyAM, enA samAnArthI zabdo bole ke puvi vALamukyo arthabheda A pramANe ke "gAvantI yAvantI tokasi viparImuni' AvuM AcArAMganuM sUtra che. eno kharo artha e che ke "jeTalA koIka loko A pAkhaMDilokamAM viparAmarza kare che... ene badale koIka AmAM sUtra badalyA vinA ja artha badalI nAMkhe che ke "mAntIavaMtidezamAM yA- doraDI vAntA- paDI gaI. loka vicAre che ke, ""kuvAmAM paDI che." ubhayabheda to sUtra ane artha baMnenAM yAthAbhyano = vAstavikasvarUpano nAza karavAthI thAya. te A pramANe : "dha manamu9: hiMsA parvatamasta" AmAM sUtrano bheda paNa thAya ane arthano bheda paNa thAya che. AmAM doSa e che ke vyaMjanano bheda thAya eTale arthano bheda thAya. arthano bheda thAya eTale kriyAno bheda thAya ane kriyAno bheda thAya eTale mokSano abhAva thAya, mokSano abhAva thAya eTale dIkSA nakAmI bane. AmAM udAharaNa saMdhIvatAM kumAra che. sUtrabheda, arthabheda, ubhayabheda A traNeyamAM A ja daSTAnta ghaTADI devuM. A daSTAnta prasiddha hovAthI ane anuyoga dvAromAM kaheluM hovAthI
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 399 ATha prakAranA darzanAcAra ahIM e dekhADela nathI. Ama kAlAdi bheda dvArA ATha prakArano jJAnAcAra-jJAnanI AsevanAno prakAra che. jJAnAcAra kahevAI gayo." (saTIka dazavaikAlikasUtranA munizrI guNavaMtavijayajI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) guru ATha prakAranA jJAnAcArothI yukta hoya che. darzana eTale samyakatva. tenA AcAro te darzanAcAro. te ATha prakAranA che. te A pramANe - 1 niHzaMkita, 2 niSkAMkSita, 3 nirvicikitsa, 4 amUDhadaSTi, 5 upavRMhaNA, 6 sthirIkaraNa, 7 vAtsalya ane 8 prabhAvanA. dazavaikAlikasUtranI niyuktimAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - darzanAcAra ATha prakArano che. enI ja gAthA kahe che. (1) niHzaMkita H zaMkA eTale zakita. jemAMthI zaMkita - zaMkA nIkaLI gaI che e niHzaMkti kahevAya. arthAt dezazaMkA ane sarvazaMkAthI rahita jIva te niHzaMkita. temAM dezazaMkA A pramANe ke badhA jIvomAM jIvatva samAna hovA chatAM evuM zA mATe ke eka bhavyajIva ane bIjo abhavyajIva... A pramANe zaMkA kare. (ahIM jIvatva mAnyuM che, eTale enI zaMkA nathI. paNa bhavyatvAdinI zaMkA che, eTale A dezazaMkA che.) sarvazaMkA A pramANe ke dvAdazAMgIrUpa AkhuMya zruta prAkRta bhASAmAM guMthAyela hovAthI e kAlpanika haze. (jo zrutanAM banAvanAra vidvAna hota to saMskRta jevI UMcI bhASAmAM ja RtaracanA karata ne ? AvI sAmAnya lokabhogya bhASAmAM zrutanI racanA karI che. eTale lAge che ke e mANasa koI jJAnI nahi hoya, paNa mAtra kalpanAo dvArA A zrutanI racanA karI haze...AmAM AkhIya dvAdazAMgI khoTI hovAnI zaMkA che. eTale A sarvazaMkA kahevAya.) A zaMkA karanAro vicArato nathI ke padArtho be prakAranAM che. hetu grAhya ane ahetugrAhya. temAM jIvanuM astitva vagere padArtho hetugrAhya che. yukti dvArA e padArtho siddha thaI zake che. jyAre bhavyatva vagere padArtho hetugrAhya nathI. (prazna kema ! zA mATe e padArtho hetugrAhya nathI? zuM A padArthonI siddhi mATenAM koI hetu ja nathI?)
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 ATha prakAranA darzanAcAra uttara : (nA, nA, enA hetu to che. paraMtu) bhavyatvAdi padArthonI siddhi karanArA je hetuo che te ApaNAM badhAnAM jJAna karatAM UMcA jJAnano viSaya bananArA che. eTale e padArtho ApaNe hetuthI jANI zakatA nathI. (TUMkamAM e hetuo che to kharA, paNa kevalajJAnAdi dvArA ja e jANI zakAya. eTale ApaNe mATe to bhavyatAdipadArtho zraddhAgrAhya che. yuktigrAhya nathI.) tathA dvAdazAMgInuM prAkRta bhASAmAM guMthana karela che, e paNa eTalA mATe ke e bAlAdisAdhAraNa che. (arthAta jo saMskRtAdibhASAmAM enI racanA kare, to bAlajIvo ene jaldI samajI na zake, ane to pachI emanA upara upakAra na thaI zake. jyAre A dvAdazAMgI to bAlAdi badhA jIvone upayogI bane e mATe che. eTale enI racanA prAkRta bhASAmAM karI che. e vakhatanI lokabhASA prAkRta hatI, eTale bAla, strI vagere mATe A graMtho upakArI banI rahyA.) kahyuM che ke "bAla, strI, mUDha ane mUrkha ane je cAritrecchAvALA jIvo che, teo upara upakAra karavA mATe tattvajJoe prAkRtasiddhAnta banAvyo che." eTale prAkRta bhASAmAM hovA mAtrathI e kAlpanika - asat na manAya. vaLI A siddhAnta daSTa-aviruddha ane ISTa-aviruddha che, eTale paNa e kAlpanika nathI. paraMtu vAstavika che. sAco che ema mAnavuM. (bhAvArthaH siddhAntamAM je padArtho prarUpelA che, enAthI viruddha kazuM pratyakSathI dekhAtuM nathI. dA.ta. jo zAstramAM kIDIne pAMca indriya kahI hota to kIDImAM pratyakSathI traNa ja indriyo anubhavAya che, eTale zAstravacana pratyakSaviruddha = daSTaviruddha banata. paNa AvuM koI paNa vacana nathI. iSTa - aviruddha eTale jinAgamonAM koIpaNa be vacano paraspara virodhI nathI. eka vacanano bIjA vacana sAthe virodha Avato nathI. dA.ta. "koIpaNa jIvone mAravA nahi." ema vacana che ane jo "yajJamAM 500 bakarA kApI nAMkhavA" evuM paNa vacana hota to A bIjA vacana sAthe pahelA vacanane virodha Ave che. eTale te iSTaviruddha banI jAya. iSTa = zAstranuM ja anya vacana. paraMtu jinAgamo AvA ISTa-viruddha nathI. bhale ApaNane te te be vacano vacce virodha dekhAya, paNa syAdvAdano bodha hoya to e be vacano vacce avirodha samajAya.) zaMkA nukasAnakArI che, e saMbaMdhamAM peya-apeya daSTAnta che. te AvazyakamAM je pramANe
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATha prakAranA darzanAcAra 401 kahyuM che, te pramANe samajI levuM. Ama niHzaMkita jIva pote ja arihaMtazAsanane pAmelo chato darzananuM AcaraNa karato hovAthI darzanAcAranI pradhAnatAnI vivakSA dvArA darzanAcAra kahevAya che. | (bhAvArtha jIva pote darzanAcAravALo che, darzanAcAra nathI. chatAM ahIM to jIvane ja darzanAcAra kahyo che. enuM kAraNa e ke e darzanAcAra pALe to che ja, ane eTale ahIM darzanAcArane mukhya tarIke gaNI enI ja vivakSA karI A jIvane ja darzanAcAra kahI dIdho | darzanavALAne ja darzanarUpa - darzanAcArarUpa darzAvavA dvArA darzana ane darzanIno abheda jaNAvyo che. jo te be vacce ekAnta bheda mAno to adarzanIne jema darzananuM phala nathI maLatuM ema darzanIne paNa darzananuM phala na maLe ane to pachI mokSano abhAva ja thaI jAya. (mithyAtvIne samyakatvanuM phaLa nathI maLatuM, kemake mithyAtvI samyakatvathI ekAMte judo che. to have jo samyakatvIne paNa samyakatvathI ekAMte judo mAno, to mithyAtvInI jema samyakatvIne paNa phaLa na maLe. A Apatti na Ave e mATe samyakatvI ane samyakatvano paraspara kathaMcit abheda mAnavo joIe.) A rIte bAkInAM padomAM (niSkAMkSita...Adi traNa padomAM) paNa vicArI levuM. (emAM paNa AcAravALA jIvane ja AcArarUpa kahI dIdho che, eTale e badhAmAM uparanI yuktio joDI devI.) (2) niSkAMkSitaH dezakAMkSA ane sarvakAMkSAthI rahita hoya te niSkAMkSita kahevAya.. dezakAMkSA A pramANe ke digaMbarAdi koIka eka darzananI icchA kare. sarvakAMkSA A pramANe ke badhA ja darzananI icchA kare. (badhA dharmonI ArAdhanA karuM eTale mane badhA phalo maLe...) A kAMkSAvALo jIva ema na vicAre ke anyadarzanamAM to SaDUjIvanikAyanI hiMsA che ane asatrarUpaNA che. ema bauddhAdi sarvamatamAM A baMne vastu che. deza-sarvakAMkSA saMbaMdhamAM rAjA ane maMtrInuM udAharaNa AvazyakaniryuktimAM darzAvyA pramANe jANavuM. (3) vicikitsA patino vibhrama e vicikitsA, jemanAmAMthI mativibhrama nIkaLI
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 gayo che, te nirvicikitsa kahevAya. e mativibhrama Avo hoya ke, ''jinadarzana to sAcuM ja che. paraMtu emAM pravRtti karanArA evA paNa mane A jinadarzana dvArA phaLa maLaze ke nahi ? kemake kheDUta vageremAM kriyAnI baMne bAbatonI upalabdhi thAya che. eTale ke kheDUto khetIkriyA kare, to emAM koIkane phaLa maLe che, koIkanI khetI niSphaLa jAya che. to e rIte mArI paNa A kriyAo niSphaLa to nahi jAya ne ?'' ATha prakAranA darzanAcAra AvA prakAranAM mativibhramathI rahita hoya te nirvicikitsa. ene Avo nizcaya hoya ke ''avikala = saMpUrNa upAya upeyavastu sAdhyavastune apAvaDAvanAra na bane evuM na bane. arthAt kheDUtone jo khetI karavAmAM pANI, sAruM bIja, mahenata vagere badhA upAyo prApta thAya to avazya phaLa maLe ja che. jyAM khetI niSphaLa thaI che, tyAM koIkane koIka kAraNonI gerahAjarI ja kAma karI gaI che. eTale saMpUrNa upAya hoya, to phala maLe ja.'' = (na jIvitva upAyaH e pramANe pATha che. paraMtu avita pATha vAstavika lAge che. chatAM jo chapAyelA pATha pramANe ja artha karavo hoya to A pramANe - vikalpa upara darzAvela mativibhrama. AvA mativibhramarahita upAya kAryasAdhaka bane ja, athavA to avikalpa nizcita = sAco upAya phalasAdhaka bane ja...) AmAM udAharaNa vidyAsAdhakanuM che. te jema AvazyakamAM darzAvela che, ema samajI levuM. athavA to niviSNunupsa: ema zabda lo. eTale ke sAdhunI jugupsAthI rahita. AmAM udAharaNa zrAvakaputrI che, te paNa AvazyakamAM ja jema darzAvela che, tema samajavuM. = = (4) amUDhadRSTi : bAlatapasvInAM tapa, vidyAnAM atizayanAM darzana dvArA jenI STi (=samyaktva) svarUpamAMthI calita nathI thaI te amUDhadRSTi. (arthAt mithyAtvIonAM tapAdi joIne paNa je jainadarzanamAM zraddhA gumAvato nathI te amUDhadRSTi.) AmAM udAharaNa sulasA zrAvikA che. te A pramANe - laukikaRSi (parivrAjaka) aMbaDa rAjagRha nagarImAM jato hato, tyAre
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATha prakAranA darzanAcAra 403 pramue ghaNAM bhavyajIvone sthira karavA mATe ene kahyuM ke, "sulatAne pRcchA karaje." aMbaDa vicAre che ke, "sulasA puNyazALI che ke arihaMta enI pRcchA kare che." pachI aMbaDe parIkSA mATe tenI pAse bhojananI mAMgaNI karI. teNIe na ApyuM. tyArabAda teNe ghaNAM brahmAdirUpo vikuLaM. to paNa teNIe na ApyuM. e saMmohana na pAmI. A rIte kutIrthikonI Rddhi joIne mUDhadaSTivALA na thavuM. ATalo darzanAcAranirdeza guNIpradhAna karyo. arthAt darzanAcArAvALAne = guNIne ja guNa = AcAra rUpa darzAvyo. have guNapradhAna darzanAcAranirdeza kare che. upabRhaNA...vagere. (5) upabRhaNA - temAM upabRhaNA eTale samAna dharmavALAonAM saddaguNonI prazaMsA dvArA te saddaguNonI vRddhi karavI. (6) sthirIkaraNa - sthirIkaraNa eTale dharmamAMthI sIdAtA jIvone dharmamAM ja sthApavA. upabRhaNAmAM udAharaNa A pramANe che ke rAjagRha nagaramAM zreNika rAjA che. A bAju zakra devarAja tenA samyakatvanI prazaMsA kare che. eka deva enI zraddhA nathI karato. e nagaranI bahAra nIkaLelA zreNikanI AgaLa nUtanasAdhunuM rUpa karIne mAchalAo pakaDe che. tyAre zreNika te sAdhune aTakAve che. vaLI anya sthAne zreNikanI AgaLa garbhavatI sAdhvIjI upasthita thayA, tyAre zreNika emane oraDAmAM rAkhIne jema koI na jANe e rIte sUtigRha karAve che. pachI je kaMIpaNa sUtikarma che te badhuM ja jAte ja kare che. tyArapachI te deva sAdhvInA rUpane tyAgIne divya devasvarUpa dekhADe che ane kahe che ke ""zreNika ! tane janma-jIvananuM phala sulabdha che (arthAt tAro janma saphaLa thayo) ke je tArI pravacananI upara ATalI bhakti che." A pramANe prazaMsA karIne deva gayo. A rIte sAdharmikonI upabRhaNA karavI joIe. sthirIkaraNamAM udAharaNa A pramANe che ke ujjainamAM Arya aSADhAcArya kAla karanArA sAdhuone saMdezo Ape che = zIkhavADe che ke "deva thaIne tame mane darzana Apajo.." A AkhuM kathAnaka je rIte uttarAdhyayanamAM kahyuM che, te AkhuM ja e ja pramANe samajavuM. je rIte te Arya aSADha sthira karAyA, ema je bhavyajIvo hoya tene sthira karavA. (7) vAtsalya : vAtsalya eTale sAdharmiko upara prIti ane upakAra karavo. (8) prabhAvanAH dharmakathAdi dvArA jinazAsananI prasiddhi karavI.
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 ATha prakAranA cAritrAcAra temAM vAtsalyamAM udAharaNa AryavajasvAmI che. emaNe dukALamAM saMghane tyAMthI bahAra kADhyo...e badhuM ja AvazyakAnusAre jANI levuM. prabhAvanAmAM te ArtavajasvAmI ja dRSTAnta che. emaNe agnizikhA (sthaLa vizeSa)thI sUkSmakAyikone = puSyone lAvIne zAsananI prabhAvanA karI...A kathAnaka AvazyakAnusAra kahevuM. A pramANe sAdhue paNa sarvaprayatnathI zAsananI prabhAvanA karavI. A ATha prakArano darzanAcAra che. ATha prakAro to nizakti vagere kahI ja dIdhA che. praznaH A chellA AcArono nirdeza guNapradhAna che. emAM upabRhaNAdi guNone ja pradhAna rAkhIne ene AcAra kahyA che. evuM zA mATe? uttara H guNa ane guNI vacce apekSAe bheda che, evuM darzAvavA mATe guNapradhAna A nirdeza karelo che. jo baMne vacce ekAnta abheda mAnIe, to guNano nAza thAya eTale guNIno paNa nAza thAya ema ja mAnavuM paDe ane e rIte to badhuM zUnya thaI javAnI Apatti Ave. (AtmAnA jJAnopayogAdi koIka guNano nAza thAya eTale enAthI ekAnta abhinna evA AtmAno paNa nAza thAya. eTale badhA ja AtmA nAza pAmI jAya eTale kramazaH AkhuM jagata AtmA vinAnuM thaI javAnI Apatti Ave.)'' (saTIka dazavaikAlikasUtranA munizrI guNavaMsavijayajI ma. kRta bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra) guru ATha prakAranA darzanAcArathI yukta hoya che. badhA sAvadya yogono tyAga te cAritra che. teno AcAra te cAritrAcAra. te ATha prakArano che. te A pramANe - pAMca samitio ane traNa guptiomAM ekAgratAvALA yogothI yuktapaNuM. dazavaikAlikasUtranI niryuktimAM ane tenI vRttimAM kahyuM che - "gAthArtha - pAMca samitio ane traNa guptio vaDe ekAgratAvALA yogothI yukta e ATha prakArano cAritrAcAra jANavo. (185). TIkArya - have cAritrAcArane kahe che - praNidhAna eTale cittanI svasthatA. yogo eTale vyApAro. praNidhAna jemAM pradhAna che evA yogo te praNidhAnayogo. temanAthI yukta te praNidhAnayogayukta. e sAmAnyathI aviratasamyaguSTi paNa hoya che, ethI kahe che - pAMca samitio ane traNa guptio vaDe je praNidhAnayogothI yukta, AvA yogothI yukta eTale
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATha prakAranA vAdIguNo 405 AvA yogavALo ja, athavA pAMca samitiomAM ane traNa guptiomAM eTale ke emane AzrayIne je praNidhAnayogayukta che e cAritrAcAra che, AcAra ane AcAravAnano kaMIka abheda hovAthI, te ATha prakArano jANavo, samiti ane guptinA bhedathI. samiti ane guptinuM zubha pravRtti-nivRtti svarUpa jema pratikramaNamAM kahyuM che tema jANavuM ema gAthAno artha che. (185)' guru ATha prakAranA cAritrAcArathI yukta hoya che. vAdI eTale AcArya. temanA AcAravAna vagere guNo te vAdIguNo. te ATha prakAranA che. te A pramANe - 1 AcAravAna, 2 avadhAraNAvAna, 3 vyavahAravAna, 4 apagrIDaka, pa kAraka, 6 niryApaka, 7 apAyadarzI ane 8 aparisAvI. saMvegaraMgazALAmAM kahyuM che - 'AcAravAna, avadhAraNAvAna, vyavahAravAna, apagrIDaka, praphurvI, niryApaka, apAyadarzI ane aparisAvI jANavo. (4635) pAMca prakAranA AcArane je niraticArapaNe Acare ane bIjA pAse AcarAve ane barAbara batAve e AcAravAna che. (4636) caudapUrvI, dasapUrvI, navapUrvI, mahAbuddhimAna, sAgaranI jema gaMbhIra, kalpavyavahA2ne dhAraNa karanAro AdhA2vAna kahevAya che. (4639) tattvathI vistArapUrvaka pAMca prakAranA vyavahArane je jANe che, jeNe ghaNIvAra AlocanA joI hoya ane karAvI hoya te vyavahA2vAna che. (4657) ojasvI, tejasvI, vacasvI, vistarelI kIrtivALA, siMha jevA AcAryane jinezvaroe apavrIDaka kahyA che. (4664) ahIM sArI rIte samajAvavA chatAM paNa tIvra gArava vagerene lIdhe koI sAdhu potAnA doSonI barAbara AlocanA na kare to apagrIDaka gurue tenI zarama dUra karavI. athavA jema siMhaNa peTamAM gayeluM ziyALInuM mAMsa vame che tema AcArya anudyata sAdhunA doSo karkaza vANIovaDe kaDhAve. te tenI mATe kaDavA auSadhanI jema pathya thAya che. (4666-4667-4668) potAnA parizramane gaNakAryA vinA je AcArya haMmezA sAdhunI saMbhALamAM varte che te ahIM prabhurvaka che. (4674) niryApaka sAdhune samAdhi karavA mATe snigdha, madhura, hRdayane game evI, dRSTAMta ane hetuthI yukta evI kathA kahe. (4681) jo koI viveka vinAno barAbara upayogavALo thaIne AlocanA na kare to tene je apAya batAvavApUrvaka A pramANe kahe, 'AlocanA na karavA para AlokamAM zaTha evI saMbhAvanA thAya che ane apakIrti thAya che, vaLI paralokamAM mAyAvIpaNAne lIdhe asAra evA saMsAranI aMdara bhamavAnuM thAya che. A bhavamAM karelI bhAvinAnI kaSTa
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 cAra prakAranI buddhi kriyAo paNa kugatinuM kAraNa che." te ja AcArya apAyadarzI kahevAya che. (4687, 4688, 4689) loDhAnA pAtramAM nAMkhelA pANInI jema AlocanA karAyelA aticAro jemanAmAMthI jharatA nathI temane aparignAvI kahe che. (4707) guru ATha prakAranA AcAravAna vagere guNothI yukta hoya che. jenAthI bodha pamAya che te buddhi che. te cAra prakAranI che. te A pramANe - 1 autpattikI, 2 vainAyikI, 3 karmaja ane 4 pAriNAmikI. zrInaMdisUtramAM ane tenI haribhadrasUri racita vRttimAM kahyuM che - autpattikI, vainAyikI, karmajA ane pariNAmikI ema cAra prakAranI buddhi tIrthakaroe ane gaNadharoe kahI che. pAMcamI buddhi na hovAthI kevalI paNa jANatA nathI. jenuM kAraNa utpatti ja che te autpattikI buddhi. prazna - autpattikI buddhinuM kAraNa to kSayopazama che, to pachI utpatti ja tenuM kAraNa kema kahyuM ? javAba - tamArI vAta sAcI che. kSayopazama e aMtaraMga (aMdaranuM) kAraNa hovAthI te badhI buddhionuM sAmAnya kAraNa che. eTale tenI vivakSA nathI karAtI. autpattikI buddhi bAhya evA zAstra, potAnA kAryano abhyAsa vagere kAraNonI apekSA rAkhatI nathI, mAtra utpattithI ja te thAya che, mATe autpattinI buddhi kahevAya che. jenuM kAraNa gurunI sevA rUpa vinaya che athavA jemAM vinaya pradhAna che evI buddhi te vainAyikI buddhi. AcAryanI sahAya vinA jAte zIkhAya te karma. AcArya pAsethI zIkhAya te zilpa. karma eTale rojanI kriyA. zilpa kayAreka karAya. karmathI thayelI buddhi te karmanA buddhi. cAre bAjuthI namavuM te pariNAma. ghaNA lAMbA kALa sudhI AgaLa-pAchaLanA kAryone jovA vagerethI utpanna thayelo AtmAno dharma te pariNAma. jenuM kAraNa pariNAma che athavA jemAM pariNAma pradhAna che te pAriNAmikI buddhi. jenAthI jaNAya te buddhi eTale mati. (59) tpattikI buddhinuM lakSaNa batAvatA kahe che - buddhi utpanna thayA pahelA pote nahIM joyelA, bIjA pAsethI nahIM sAMbhaLelA, manathI paNa nahIM vicArAyelA ISTa padArthane te ja kSaNe barAbara jANanArI ane avyAhata phaLanA yogavALI buddhi te autpattikI buddhi. jenuM phaLa avazya maLe, je Aloka-paralokathI viruddha na hoya ane je bIjA phaLathI bAdhita na hoya te avyAhata. (60). have vaiyikI buddhinuM lakSaNa batAvatA kahe che - muzkelIthI pAra pADI zakAya evA ghaNA moTA kAryarUpa bhArane pAra UtaravAmAM samartha,
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI buddhi 407 dharma-artha-kAma rUpa traNa varganA athavA traNalokarUpa traNa varganA sUtra ane arthanA pramANane ke sArane grahaNa karanArI, Aloka ane paralokamAM phaLa ApanArI, vinayathI utpanna thayelI buddhi te vainAyikI buddhi. dharma-artha-kAmane meLavavAmAM tatpara evA upAyone batAvanAruM hoya te sUtra. tenuM vivecana te artha. prazna - jo vainayikI buddhi traNa varganA sUtra ane arthanA sArane grahaNa karanArI hoya to tenA azrutanizcitapaNAmAM virodha Ave, kemake zratanA abhyAsa vinA traNa varganA sUtra ane arthanA sArane grahaNa karavApaNuM saMbhavatuM nathI. javAba - ahIM buddhine azrutanizrita kahI che te bahulatAne AzrayIne kahI che, ethI ahIM vaiyikI buddhi thoDA mRtathI nizcita hovA chatAM paNa koI doSa nathI. (64). have karmajA buddhinuM lakSaNa batAvatA kahe che - kAryamAM mananI ekAgratArUpa upayoga vaDe kAryanA sArane eTale paramArtha (pariNAma)ne jonArI eTale ke mananI ekAgratAthI kAryanA paramArthane jANanArI, kAryanA abhyAsa ane vicArathI vizALa thayelI, "sAruM karyuM, sAruM karyuM evI vidvAnonI prazaMsAthI phaLavALI athavA jenuM badhuM phaLa sAruM che evI, karmathI utpanna thayelI buddhi te karmanA buddhi. (67) have pariNAmikI buddhinuM lakSaNa batAvatA kahe che - anumAna-hetu-daSTAMtathI sAdhya padArthane sAdhanArI, vayanI paripakavatAthI puSTa thayelI, abhyadaya ke tenA kAraNa ane mokSa ke tenA kAraNa rUpa phaLavALI buddhi te pAriNAmikI buddhi che. anumAna eTale liMganuM jJAna eTale ke svArtha anumAna. tenuM pratipAdana karanAra vacana te hetu eTale ke parArtha anumAna. athavA jaNAve te anumAna ane karAve te hetu. joyelA arthane pUrNa kare te dRSTAMta. prazna - anumAnanA grahaNathI daSTAMtanuM grahaNa thaI ja jAya che. tethI daSTAMtano ullekha karavAthI saryuM. javAba - nA, hakIkatamAM anumAna eka ja lakSaNavALu (avayavavALu) che. kahyuM che. jayAM bIjI rIte na ghaTavA rUpa "anyathADanupapannatvamAM hoya tyAM traNa (avayavo)nI zuM jarUra che? vagere. ane daSTAMta sAdhyanI upamArUpa che. kahyuM che, je sAdhyanI upamArUpa hoya te dRSTAMta kahevAya che." kALavaDe karAyelI zarIranI vizeSa prakAranI avasthA te vaya. (69) pahelA karmagraMthanI vRttimAM kahyuM che, "temAM autpattikI buddhi rohakanI jema, vaiyikI buddhi paradarzanamAMthI hAthaNI vagerene jANanArA chAtranI jema, karmaja buddhi kheDutanI jema ane pAriNAmikI buddhi zrIvajasvAmInI jema jANavI." (gAthA 4 nI vRtti)
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 cAra prakAranI buddhi A kathAnako naMdisUtranI malayagirisUriracita vRttimAM saMkSepathI kahyA che. te A pramANe - keTalAka divasa pachI rohakanI buddhinI parIkSA karavA mATe rAjAe sAmAnyathI gAmanA mukhya mANasone uddezIne hukama karyo - 'tamArA gAmanI bahAra ghaNI moTI zilA che. tene upADyA vinA rAjAne yogya maMDapa karavo." tethI A pramANe hukama thavA para "rAjAno hukama pALavo azakya che' ema vicArIne AkuLa manavALuM thayeluM AkhuM ya gAma bahAra sabhAmAM bheguM thayuM. ekabIjAne pUchavA lAgyA - "have zuM karavuM? rAjAno duSTa hukama ApaNI upara Avyo che ane rAjAnA hukamanuM pAlana nahIM karIe to moTI Aphata Avaze." AvI ciMtAthI teo vyAkuLa thayelA hatA tyAM bapora thaI gaI. rohaka pitAjI vinA jamato na hato. pitAjI gAmanA meLAvaDAmAM gayelA hatA. tethI bhUkhyo thayelo te pitA pAse AvIne raDavA lAgyo - "huM bhUkhathI khUba pIDAu chuM. tethI bhojana mATe ghare Avo." bharate kahyuM - "vatsa ! tuM sukhI che. gAmanI kaMI paNa ciMtA tuM jANato nathI." te bolyo - "pitAjI zuM ciMtA che?" pachI bhArate rAjAno hukama vistArathI kahyo. tethI potAnI buddhinI prauDhatAne lIdhe jaldIthI kArya sAdhI zakAya evuM che ema vicArIne teNe kahyuM - "tame AkuLa na thAo. rAjAne ucita maMDapa banAvavA mATe zilAnI nIce khodo ane yogya sthAne thAMbhalA mUko ane lepa vagere prakAra vaDe suMdara divAlo taiyAra karo." teNe Ama kahe chate gAmanA badhA mukhya puruSoe "sAruM" ema kahI svIkAryuM. gAmanA badhA ya loko jamavA mATe potapotAnA ghare gayA. jamIne badhA zilA hatI te jagyAe AvyA. tyAM kArya zarU karyuM. keTalAka divasomAM saMpUrNa maMDapa banI gayo. zilAne tenuM AcchAdana (DhAMkaNu) banAvyuM. rAjAnA nimelA puruSoe rAjAne jaNAvyuM - "deva ! gAme rAjAnA hukamanuM pAlana karyuM che." rAjAe kahyuM - "kevI rIte ?' pachI temaNe maMDapa banAvavAnA badhIya rIta kahI. rAjAe pUchyuM - "A konI buddhi hatI ?' temaNe kahyuM - deva ! bhAratanA putra rohakanI." A rohakanI autpattikI buddhi. (63) koIka nagaramAM koIka siddhaputra raheto hato. tenA be ziSyo nimittazAstra bhaNyA. eka ziSya bahumAnapUrvaka ane gurunA vinayamAM tatpara thaIne guru je kaMI paNa upadeza Ape che te badhu "tahatti kahIne svIkArIne potAnA manamAM satata vicAre che. vicAratA jyAM kyAMya paNa saMdeha thAya che tyAM pharI paNa vinayathI guru pAse AvIne pUche che. Ama satata vicAraNApUrvaka zAstranA arthane ciMtavatA evA tenI buddhi prakRSTa banI. bIjo ziSya A guNo vinAno hato. ekavAra te banne gurunI AjJAthI najIkanA koIka gAmamAM javA mATe
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI buddhi 409 nIkaLyA. rastAmAM temaNe keTalAka moTA pagalA joyA. tyAM vicArIne karanArAe pUchayuM - "are ! A konA pagalA che ?' bIjA ziSya kahyuM - "emAM zuM pUchavAnuM ? A pagalA hAthInA che. tethI vicArIne karanAro ziSya bolyo - "Ama nahIM bolato. A pagalA hAthaNInA che. te hAthaNI DAbI AMkhe kANI che. tenI upara AruDha thaIne koIka rANI jAya che. te rANIno pati jIvato che. te rANI garbhiNI che ane janma ApavAnI taiyArImAM che, Aje ke kAle janma Apaze. teNIne putra thaze." Ama kahe chate te vicAryA vinA karanAro ziSya kahe che - "A kevI rIte jANe che ?' vicArIne karanAro kahe che - "jJAna sAbitInI pradhAnatAvALu che' e vacanathI AgaLa sAbitIthI vyakta thaze. pachI te banne vivakSita gAmamAM pahoMcyA. te gAmanI bahAranI jagyAmAM moTA sarovaranA kinAre AvAsa karIne rahelI rANIne beThelI ane DAbI AMkhe kANI hAthaNIne joI. e vakhate koIka dAsIe rAjAne kahyuM - "rAjAne putranA lAbhathI vadhAvAya che. tethI vicArIne karanArA ziSya bIjA ziSyane bolAvIne kahyuM - "dAsInuM vacana sAMbhaLa.' teNe kahyuM - "meM badhuM sAMbhaLyuM. tAruM jJAna khoTuM nathI." pachI te banne hAtha-paga dhoIne te sarovaranA kinAre vaDanI nIce ArAma karavA mATe beThA. jenA mAthA para pANI bharelo ghaDo mUkAyo che evI koIka gharaDI strIe te bannene joyA. teNIe te bannenI AkRti barAbara joIne pachI vicAryuM - "nakkI A banne vidvAna che. tethI bIjA dezamAM gayelo mAro putra kyAre Avaze? te pUchuM." teNIe pUchyuM. pUchatI vakhate ja mAthA parathI paDIne ghaDo jamIna upara paDyo ane seMkaDo TukaDAmAM bhAMgyo. tethI vicAryA vinA karanArAe jaldIthI kahyuM - "ghaDAnI jema tAro putra nAza pAmyo che." vicArIne karanArAe kahyuM, "he mitra ! Ama nahIM bolato. Ano putra AnA gharamAM AvI gayo che. he mAtA he vRddha strI ! jAo potAnA putranuM mukha juo. tethI Ama kahevAyelI te strI jANe ke jIvamAM jIva Avyo hoya tema vicArIne karanArAne seMkaDo AzIrvAdo ApatI potAnA ghare gaI. teNIe ghare AvelA, dhULavALI jaMghAvALA potAnA putrane joyo. putre mAtAne praNAma karyA. teNIe potAnA putrane AzIrvAda ApyA ane nimittiyAnI hakIkata kahI. pachI putrane pUchIne be vastro ane keTalAka rUpiyA laIne vicArIne karanArA ziSyane ApyA. vicAryA vinA karanArAe potAnA manamAM kheda pAmatA vicAryuM - "nakkI gurue mane barAbara bhaNAvyo nahIM, nahIMtara mane kema khabara na paDe? A to jANe che." gurunuM kArya karIne te bane guru pAse AvyA. tyAM gurunA darzanamAtra thavA para mAthuM namAvIne, hAtha joDIne, bahumAnapUrvaka, AnaMdanA AMsuthI bhInI thayelI AMkhavALo vicArIne karanAro gurunA be paganI vacce mAthu nAMkhIne pagamAM paDyo. bIjo ziSya to
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 cAra prakAranI buddhi paththaranA thAMbhalAnI jema zarIrane jarAya namAvyA vinA irSyAnA agninA saMparkathI jANe ke dhUmALA nIkaLatA hoya evuM AcaraNa kare che. tethI gurue tene kahyuM - 'are ! kema pagamAM paDato nathI ?' teNe kahyuM - 'jene barAbara bhaNAvyo te ja pagamAM paDaze, huM pagamAM nahIM paDuM.' gurue kahyuM - 'kema tane barAbara nathI bhaNAvyo ?' tethI teNe pUrvenI badhI hakIkata kahI. pachI kahyuM - 'AnuM badhuM jJAna sAcuM che, mAruM nahIM.' pachI gurue vicArIne karanArAne pUchyuM - 'he vatsa ! kahe teM zI rIte A jANyuM ?' tethI teNe kahyuM - 'meM tamArI kRpAthI vicAra karyo ke, 'A hAthIrUpa pazunA pagalA che e vAta to pratIta ja che. vizeSa vicAra karyo ke, 'zuM A hAthInA pagalA che ke hAthaNInA pagalA che ?' tyAM mUtrane joIne hAthaNInA pagalA che ema nakkI karyuM. jamaNI bAju vADa upara caDelI velaDIono vistAra hAthaNIe kApI nAMkhelo joyo, DAbI bAjue nahIM. tethI nakkI karyuM ke, 'hAthaNI nakkI DAbI AMkhe kANI che.' AvA parivAra sAthe hAthaNI upara besIne bIjo koI javAne yogya nathI. tethI 'avazya rAjAno koI mANasa jAya che' ema nakkI karyuM. te manuSya koIka jagyAe hAthaNI uparathI UtarIne zarIranI ciMtA (laghu nIti) karI. mUtra joIne 'rANI che' e pramANe nakkI karyuM. jhADa para lAgelA lAla raMganA vastranI dazIonA TukaDA dekhAvAthI 'teno pati jIvato che' ema nakkI karyuM. bhUmi upara hAtha mUkIne UbhA thavAnA AkArane joIne 'gabhirNI che' ema nakkI karyuM. jamaNo paga bhArapUrvaka mUkavAnA AkArane jovAthI 'najIkamAM janma ApanArI che' ema nakkI karyuM. gharaDI strInA prazna pachI ghaDo paDyo tyAre A pramANe vicAra karyo ke 'A ghaDo jemAMthI utpanna thayelo temAM ja bhaLyo tema putra paNa mAtAne maLaze.' tethI Ama kahe chate gurue vicArIne karanArAne AMkhathI AnaMdapUrvaka joyo ane tenI prazaMsA karI. bIjA ziSyane kahyuM - 'tAro doSa che ke tuM vicAra nathI karato, mAro doSa nathI. amArI javAbadArI to mAtra zAstranA arthano upadeza ApavAnI che, vicAra karavAnI javAbadArI to tamArI che.' vicArIne karanArAnI A vainiyakI buddhi. (65) 'risA' e pramANe ahIM udAharaNa - koIka core rAtre vANIyAnA gharamAM kamaLa AkAranuM khAtara pADyuM. pachI savAre nahIM oLakhAyelo te te ja gharamAM AvIne loko pAsethI prazaMsA sAMbhaLe che. tyAM eka kheDuta bolyo - 'zIkhelA mATe zuM muzkela che ? je kAryano je haMmezA abhyAsa kare che te prakarSavALA te kAryane kare che. emAM Azcarya nathI.' tethI te cora gussAnI AgamAM phUMka mAravA samAna A vAkyane sAMbhaLIne gussAthI baLyo. pachI teNe koIka puruSane pUchyuM - 'A koNa che ? athavA A konA saMbaMdhI che ?' tene jANIne ekavAra churI kADhIne khetaramAM tenI pAse gayo - 'are ! tane hamaNA mArI nAMkhuM chuM'
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAra prakAranI buddhi 411 teNe kahyuM - 'kema ?' te bolyo - 'tyAre teM mArA khAtaranI prazaMsA na karI mATe.' te bolyo - 'A vAta sAcI che. je je karmanA abhyAsamAM haMmezA tatpara hoya che te te viSayamAM prakarSavALo thAya che. temAM huM ja dRSTAMta chuM. te A pramANe - jo tuM kahe to hAthamAM rahelA A badhA maganA dANAne UMdhA nAMkhuM athavA sIdhA nAMkhuM athavA ADA nAMkhuM.' tethI vadhu Azcaryacakita manavALo te bolyo - 'badhA magane UMdhA nAMkho.' jamIna upara kapaDuM pAtharyuM. teNe badhA maga UMdhA pADyA. corane ghaNuM Azcarya thayuM. teNe tenI kuzaLatAnI vAraMvAra 'aho vijJAna, aho vijJAna' ema kahIne prazaMsA karI. cora bolyo - 'jo UMdhA na paDyA hota to avazya huM tane mArI nAMkhata.' A kheDutanI ane coranI karmajA buddhi. (70) bALapaNamAM rahelA evA paNa vajasvAmIe mAtAne avagaNIne saMghanuM bahumAna karyuM te pAriNAmikI buddhi che. (73)' + + + guru cAra prakAranI buddhiothI samRddha hoya che. Ama chatrIsa guNonA samUhathI zobhita guru ajeya thAo. (7) Ama chaThThI chatrIsI samApta thaI. labbhai surasAmittaM, labbhai pahuattaNaM na saMdeho / ikkaM navari na labbhai, dullahaM rayaNasammattaM // devonuM mAlikapaNuM maLe, adhipatipaNuM maLe emAM saMdeha nathI, paNa eka na maLe - durlabha evuM samyaratna. payamakkharaM pi ikkaM, jo na roei suttaniddidvaM / sesaM royaMto vi hu, micchaddiTThI jamAli vva // du, sUtramAM kahela eka pada ke akSaranI paNa je zraddhA nathI karato te bAkInuM badhuM ya zraddhA karato hovA chatAM paNa jamAlInI jema mithyAdaSTi che. dhannA tANa namo te ciya cirajIviNo buhA te u / jaM niraiyArameyaM dharaMti sammattavararayaNaM // jeo aticArarahita samyaktvarUpI zreSTha ratnane dhAraNa kare che teo dhanyavAdane pAtra che, temane namaskAra thAo, teo lAMbu jIvanArA che ane teo paMDita che.
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIratnazekharasUrivinirmitam guruguNaSaTtriMzatSaTtrizikAkulakam premIyavRttitadgurjarabhAvAnuvAdasamalaGkRtam prathamo bhAgaH (prathamavRttataH saptamavRttaparyantaH ) samAptaH
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaivi hu sUrivarANaM, sammaM guNakittaNaM kareOM je| sakkovi neva sakkai, ko'haM puNa gADhamUDhamaI ||38|| tavi huM bahAsujhAzo, muruguNasaMhimayAsa karI iya chattIsaM chattIsiyAu, bhaNiyAu iha kulae ||39|| - guruguNaSaTtriMzatSaTtriMzikAkulakam jo ke sUrivaronA guNonuM sArI rIte kIrtana karavA zakra paNa samartha nathI, to pachI gADha rIte mUDhamativALo huM koNa? (38), chatAM paNa zAstrone anusAre bhaktithI gurunA guNonA saMgraharUpa A chatrIsa chatrIsIo A kulakamAM kahI che. (39) ( - guruguNaSazitpadgizikAkulaka MULTY GRAPHICS VERBEELD