________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ७ . २ संघर हेतुभूत समितिगुप्त्यादिनि० ११५ दर्शनहेतुका बासिको भवतीति समित्यादयः संवरस्याऽभ्युपायाः अभ्युपगन्तव्याः। एवमेवाऽनशनप्रायश्चित्तध्यानादितपोयुक्तः खलु नूनमेवाऽऽस्रवद्वारं संवृणोतीति भावः। तथाचै-तानि समिति-गुप्ति-धर्माऽनुप्रेक्षा-परीपहजय चारित्र-तांसि कर्मास्रवनिरोधलक्षण संघरकारणानि भवन्ति । उक्तञ्चस्थानाङ्गे प्रथमवृत्तिस्थाने-'समई गुत्ती धम्मो' अणुपेहपरीसहा चरित्तं च । सत्तावन्नं भेया' पणतिग भेयाई संवरणे-॥९॥ इति, समिति-१ गुप्ति२ धर्मों ३ ऽनुप्रेक्षा-४ परीपहा-५ चारित्र-६ च । सप्नपञ्चाशभेदा: पश्चत्रिंशभेदाः संचरणे ॥१॥ इति । 'उत्तराध्ययने निदिध्ययने षष्ठगाथाया' श्वोक्तम्-एवं तु संजयस्तावि पाचक्रम्मनिरालवे। भदकोडीसंचियं कम्मं तवसा निज्जासह ॥३॥ इति एवञ्च संस्तस्यापि पापकर्मनिरास्त्रवः । भवकोटी सश्चितं कर्म तपसा निर्जरिष्यति'-इति ॥२॥ दर्शन हेतु वर्मका आत्र त्र रुक जाने से भी संकर होता है। .
तात्पर्य यह है कि अनशन प्रायश्चित्त ध्यान आदि तपों से जो युक्त होता है, वह निश्चय ही आस्रवद्वारों का निरोध करता है। इस कारण ये समिति, गुप्ति, धर्म, अनुप्रेक्षा, परीषहजय, चारित्र और तप, कर्मों के आस्रव के निरोध रूप संवर को उत्पन्न करते हैं । स्थानांगसूत्र के प्रथम वृत्तिस्थान में कहा है-समिति, गुप्ति, धर्म, अनुप्रेक्षा और चारिन ये संदर के सत्तावन भेद होते हैं ॥१॥
उत्तराध्ययन के तीसवें अध्ययन की छठी गाथा में भी कहा है'इस प्रकार संघमवान पुरुष पाप कर्मों के आस्रव से रहित हो जाता है और तपश्चरण के द्वारा कोटि-कोटि भवों में उपार्जित कर्मों की निर्जरा हो जाती है ॥२॥ હોવાથી મિથ્યાદર્શને હેતુક કમને આસ્રવ શેકાઈ જવાથી પણ સંવર થાય છે.
કહેવાનું એ છે કે અનશન પ્રાયશ્ચિત્ત ધ્યાન આદિ તપથી જે યુક્ત હોય છે તે નિશ્ચયપણે જ આસ્રવારોને નિરોધ કરે છે. આ કારણથી આ સમિતિ, ગતિ, ધર્મ, અનુપ્રેસા, પરીષહજ્ય, ચારિત્ર અને તપ કર્મોના આમ્રવના અટકાવ રૂપ સંવરને ઉન કરે છે સ્થાનાંગસૂત્રના પ્રથમ વૃત્તિ સ્થાનમાં કહેવામાં આવ્યું છે-સમિતિગુ , ધર્મ, અનુપ્રેક્ષા અને ચારિત્ર આ સંવરના સત્તાવન ભેદ થાય છે તેના ઉત્તરાધ્યાયનના ત્રીસમા અધ્યયનની છઠી ગાથામાં પણ કહ્યું છે–આ પ્રકારે સંયમવાન્ પુરૂષ પાપકર્મોના આશ્વવથી રહિત થઈ જાય છે અને તપશ્ચર્યા દ્વારા કટિ-કેટિ ભામાં ઉપાજિત કર્મોની નિર્જરા થઈ જાય છે !
