________________
दीपिका-निर्युक्ति टीका अ.८ .२९ लोकोपचार विनयतपो निरूपणय
६९५
अप्रतिलोमताविनयतपः - ७ इत्येवं सप्तविध लोकोपचारविनयतपो भवतीतिभावः । तत्र - लोकानामुपचरणं लोकोपचारस्तम्बन्धिविनयरूपो लोकोपचार विनयतपो बोध्यम् । तत्र अभ्यासवृचिता-कलाचार्यादीनां मधुर भाषणरूपा तद्रूपं विनयतपोSभ्यासवृत्तितादिनयतप उच्यते - ? परच्छन्दानुवर्त्तिसा तावत्-पराभिमानुवर्तनशीलता तद्रूपं तपः परच्छन्दातुवचिदातप उच्यते-२ विद्यादिप्राप्तिनिमित्तं गुर्दा - दीनां श्राकरणम्, कार्यसम्पातिहेतुक शुश्रूषा करण विनयपो स३ि भक्तपानादिनोपचारे कृते सति गुरवः प्रसन्नाः सन्नो में शुनदानरूपां प्रतिक्रियां प्रत्युपकारं करिष्यन्तीति बुद्धया गुरूणां शुश्रूपाकरणरूपं कृतमविक्रियाविनयतपः उच्यते-४ आर्तस्य - पीडितस्यगवेषणता औषधोपचारादिना दुःखितस्योपकरणं तद्रूपम् यह सात प्रकार का लोकोपचार विनय तप है ।
लोगों का उपचार करना लोकोपचार कहलाता है । लोकोपचार संबंधी नियत को लोकोपचार विनय तप कहते हैं। उसके भेद का स्वरूप इस प्रकार है- ( १ ) ज्ञानाचार्य आदि का मधुर भाषण अभ्यास वृत्तितानिय तप कहलाता है । (२) दूसरे के अभिप्राय को ताड कर तदनुसार कार्य करना परच्छन्दानुवर्तिता विनय तप है । (३) विद्या आदि की प्राप्ति निमित्त गुरु आदि की शुश्रूषा करना कार्यलम्प्राप्ति हेतु शुश्रूषाकरण विनय तप कहलाता है । (४) आहार पानी आदि के द्वारा उपचार करने से प्रसन्न होकर गुरु मुझे श्रुत का दान रूप प्रत्युपकार करेंगे, ऐसे बुद्धि से गुरु की शुश्रूषा करना कृमप्रतिक्रिया विनय तप कहलाता है । (५) जो रुग्ण है उसके लिए औषध भेषज ला देना, दुःखी का उपचार करना आसंगवेषणता विनय तप है । (६) અપ્રતિલાલતાવિનય તપ આ સાત પ્રકારના લેાકેાપચાર વિનય તપ છે.
લાકેના ઉપચાર કરવા લાકે પચાર કહેવાય છે. લેાકેાપચાર સ'. ધી વિનય તપને લેાકેાચાર (વનય તપ કહેવાય છે. તેના ભેદોનુ સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે–(૧) જ્ઞાનાચાય આદિના મધુરભાષણુ અભ્યાસવૃત્તિતા વિનય તપ કહેવાય છે. (૨) ખીજાના અભિપ્રાયને પામી જઈને તનુસાર કર્મ કરવું પરચ્છન્દાનુવતિ તાવિનય તપ છે (૩) વિદ્યા આદિની પ્રાપ્તિના નિમિત્તથી ગુરૂ આદિની શુશ્રષા કરવી કાર્ય સમ્પ્રાપ્તિહતુક શુશ્રષાકરણવિનય તપ કહેવાય છે (૪) આહાર-પાણી વગેરે દ્વારા ઉપચાર કરવાથી પ્રસન્ન થઈને ગુરૂ મને શ્રુતના દાન રૂપ પ્રત્યુપકાર કરશે એવી બુદ્ધિથી ગુરૂની શુશ્રૂષા કૃતપ્રતિક્રિયા વિનય તપ કહેવાય છે. (૫) જે રાગી છે તેને માટે ઔષધ-ભૈષજ લાવી આપવા હુઃખીના
