________________
तस्वाक्षरी - छाया-कुत्र प्रतिहताः सिद्धाः कुत्र सिद्धाः भतिष्ठिताः।
कुत्र वौदि त्यक्त्वा कुत्र गत्वा सिध्यति । अलोके प्रतिहताः सिद्धाः लोकाग्रे च प्रतिष्ठिताः। इह बोदिं त्यक्त्वा तत्र गत्वा सिध्यति इति । सू० ॥४॥ मूलम्-निस्संगओ निरंगणओ गइपरिणामाओबंधच्छेयओ निरंधणओ पुचप्पओगाओ य तगई ॥५॥ छाया-निस्सङ्गतो निरङ्गणतो गतिपरिणामात् बन्धच्छेदात् ।
निरिन्धनतः पूर्वप्रयोगाच्च तद्गति ॥५॥ तत्त्वार्थ दीपिका--'पूर्व तावत् मुक्तात्मनो गतिरुक्ता, सा च कर्मसद्भावादेव भवति, सर्व कर्मक्षये मोक्षः इति पूर्व मुक्तमेव ततोऽकर्मणः पुनः कथं गति संभवः ? इत्याह-'निस्संगओ' इत्यादि । निस्सङ्गात् सर्व कर्मक्षये गतिरोधक - सिद्ध अलोक में रुक जाते हैं, लोक के अन भाग में अवस्थित होते हैं, यहां शरीर का त्याग करके वहां जाकर सिद्ध होते हैं ।।५७॥४ - निस्संगओ निरंगणओ' इत्यादि । - ' सूत्रार्थ--नि:संग होने के कारण, कर्म-लेप का अभाव होने के कारण, गतिपरिणाम के कारण, वन्ध का छेद न हो जाने के कारण कर्मरूपी ईधन का अभाव होने के कारण और पूर्व-प्रयोग के कारण सिद्धों की ऊर्ध्वगति होती है ।।५।। : तत्वार्थदीपिका-पहले मुक्तात्मा की गति का निरूपण किया गया है, किन्तु गति तो कर्म के सद्भाचले होती है और यह पहले ही कहा जा चुका है कि समस्त कर्मों का क्षय होने पर मोक्ष होता है । तो फिर अकर्मा जीव की गति का किस प्रकार संभव है ? इलका उत्तर • સિદ્ધ અલકમાં રેકાઈ જાય છે, લેકના અગ્રભાગમાં અવસ્થિત થાય છે, અહીં શરીરને ત્યાગ કરીને ત્યાં જઈને સિદ્ધ થાય છે એ જ છે ' 'निस्संगओ निरंगणभो' छत्याह
સત્રાર્થ-નિઃસંગ હેવાના કારણે, કર્મ લેપને અભાવ હોવાના કારણે ગતિપરિણામના કારણે, બન્ધનું છેદન થઈ જવાના કારણે કર્મ રૂપી બળતણને અભાવ હોવાના કારણે તેમજ પૂર્વગના કારણે સિદ્ધોની ઉદર્વગતિ થાય છે. ૫
તત્ત્વર્થદીપિકા-પહેલા મુકતાત્માની ગતિનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે, પરંતુ ગતિ તે કર્મના સદ્દભાવથી થાય છે, અને એ તો પહેલા જ કહેવાઈ ગયું છે કે સમસ્ત કર્મોનો ક્ષય થવાથી મોક્ષ થાય છે તે પછી અકમી જીવની ગતિ કઈ રીતે શકય છે ? આને જવાબ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં
