________________
तस्वार्थ . तस्वार्थदीपिका-पूर्वसूत्रे-पृथक्त्ववितकरूपम्-एकस्ववितकरूपश्च प्रथम द्वयं शुक्लध्यानं चतुर्दश पूर्वधरस्य एकादश गुणस्थानवतिन उपशान्तकषायस्य क्षीणकषायस्य च भवतीति प्रतिपादितम्, सम्पति अन्तिमद्वयं शुक्लध्यानं सूक्ष्मक्रियाऽनिवृतिरूपं समुच्छिन्नक्रियापतिपाति रूपञ्च क्रमशः केवलिन एव त्रयोदश चतुर्दश गुणस्थानबर्तिलो भवति, न तु-छद्मस्थस्य । तत्र-सूक्ष्मक्रियाऽनिवर्तिरूपं तृतीयं शुक्लयानं सयोगस्य वीतराग केवलिनो भवति तस्य त्रयोदश गुणस्थान पतित्वात् । सक्षमक्रिया-हायिकी उच्छवासादिका यत्र तत् सक्षमक्रियम् न निवर्तते-अव्युच्छिन्न क्रियाऽपतिपातिध्यानावाप्तेरित्यनिवर्ति, सूक्ष्म क्रियश्च तद् अनिवति चेतादृशं ध्यानं सूक्ष्म क्रियाऽनिवति व्यपदिश्यते तच्च-योग निरोधकाले 'चश्मा दे देवलित। सूत्रार्थ-अन्तिम दो शुक्लध्यान केवली में पाये जाते हैं ॥७६।।
तत्वार्थदीपिक्षा- पूर्वसूत्र में प्रतिपादन किया गया है कि पृथक्त्व वितर्क तथा एकत्वचितर्क रूप दो शुक्लध्यान मायः चौदहपूर्षों के धा. रक ग्यारहवें और बारहवें गुणस्थान वर्ती उपशान्त कषाय और क्षीण, कषाय को होते हैं, अब यह प्रतिपादन करते है कि अन्तिम दो शुक्लध्यान केवली को ही होते हैं
सूक्ष्मनियानिनि नामक तीसरा शुक्लध्यान सयोग केवली को होता है । जो तेरहवें गुगस्थानी होते हैं । उच्छवास आदि शारीरिक किया जिस ध्यान में निरुद्ध नहीं होती और जो अप्रतिपाति होता है वह सक्षमक्रियानि ध्यान कहलाता है। यह ध्यान योगों का निरोध करते समय होता है।
'चरमा वे केवलिस्स' या સુવાર્થ– અન્તિમ બે શુકલધ્યાન કેવલીમાં હોય છે. પાછા
તવાર્થદીપિકા–પૂર્વસૂત્રમાં પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું કે પૃથકુવવિતર્ક તથા એકત્રવિતર્ક રૂપ શુકલધ્યાન પ્રાયઃ ચૌદ પૂર્વેના ધારક-અગીયારમાં અને બારમાં ગુણસ્થાનવતી ઉપશાકષાય અને ક્ષીણુકષાયને હોય છે. હવે એ પ્રતિપાદન કરીએ છીએ કે અન્તિમ બે શુકલધ્યાન કેવળીને જ હોય છે
સૂમક્રિયાનિવર્તિ નામક ત્રીજુ શુકલધ્યાન સોગ કેવળીને હોય છે, જે તેરમાં ગુણસ્થ નવત્તી હોય છે. ઉચ્છવાસ આદિ શારીરિક ક્રિયા જે ધ્યાનમાં નિરૂદ્ધ થતી નથી અને જે અપ્રતિપાતી હોય છે તે સૂક્ષ્મક્રિય નિવૃત્તિ ધ્યાન કહેવાય છે. આ ધ્યાન રોગને નિરોધ કરતી વેળાએ થાય છે. આ
