________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७.७७ चतुर्विधशुक्लध्यानस्य स्थाननिरूपणम् ५५९ ___ तथानियुक्तिः -पूर्व खलु चतुर्थ शुक्लध्यान प्ररूपितम्, तत्र-प्रथममुपशान्तकपायस्यै-कादशगुणस्थानदर्लिन चतुर्दश पूर्वधारिणो वति । द्वितीयं क्षीणरूपायस्य भवति । तृतीयसन्तु-सयोगि केलिनो भवति । चतुर्थ पुनः शुक्लध्यानम्-अयोगि के वलिनो भवतीति चाऽपि प्ररूपित, ॥ नम्पति-तेपा चतुर्णा बलु उपशान्तवापायादीनां स्वामिनां शब्दान्तरेण विशिष्य प्रतिपादनार्थमाह-'च उम्बि हे सुकमाणे लहारकाम्नलि-एम कायजोगा जोगाणं'इति चतुर्विधं खल पूर्वोक्तं शुक्लध्यान पृथक्त्वचितप्त विचार रूपन्. एकत्वरितकी विचाररूपम्, सूक्ष्म क्रियाऽतिपातिरूपम्, सपुच्छिन्नक्रिगाऽनिवर्तिरूपञ्च यथाक्रमम्-क्रमशः त्रियोगस्य-मनोदचा काययोगयुक्तरय, एकोगस्य-संक्रमणकाले मनोवचः कायाऽन्यतमयोगयुक्तस्य, काययोगस्य-निरुद्ध योगदयस्थ काययोगव्यापारवतः, अयोगस्य-कायादियोगरहितस्य च भवति । तत्र सनोव क. कायव्यापारवतः पृथवश्ववितर्कसविचार नाम शुक्लध्यानम्. कावादियोगा
तत्त्वार्थनियुक्ति-पहले शुक्लध्यान का निरूपण किया गया। यह भी बतलाया जा चुका है कि प्रथम दोशुक्रध्यान प्रायः चतुर्दश पूर्वधारक को होते हैं, और अन्तिम दो केवली को होते हैं। तीनोगों की अपेक्षा से भी उसके स्वामियों का उल्लेख करते है
चार प्रकार का शुक्रपान अर्थात् पृयत्व निरर्क सविचार, एकस्ववित-अभिचार, किया प्रतिपाती और समुच्छिन्नक्रियानिवर्ति कम से तीनों योगों वाले को, एक योग दाले को, माययोगी को और अयोगी को होते हैं। तात्पर्य यह है कि मन, वचन और काय के व्यापार वाले को पृथक्त्व वितर्क सचिचार शुलध्यान होता है, तीनों गोगों में से किसी एक योग वाले को एकत्व वितर्क-अविचार ध्यान होता है। इस ध्यान को करने वाले के काय आदि योगों में से किल्ली - તત્ત્વાર્થનિર્ચક્તિ-પહેલા શુકલધ્યાનનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું. એ પણ બતાવવામાં આવ્યું કે પ્રથમના બે શુકલધ્યાન પ્રાય: ચૌદ પૂર્વ ધારકને હોય છે જ્યારે અન્તિમ બે કેવલીને હોય છે. ત્રણ ચોગેની અપેક્ષાએ પણ તેના સ્વામિઓનો ઉલ્લેખ કરીએ છીએ
ચાર પ્રકારના શુકલધ્યાન અર્થાત્ પૃથવિધિત સવિચાર એકલવિતર્ક-અવિચાર, સુમક્રિયાપ્રતિપાતી અને સમુચ્છિન્ન ક્રિયાનિવન્તિકમથી ત્રણે ગોવાળાને, કાયયેગી ને અને અયોગીને હોય છે. આશય એ છે કે મન વચન અને કાયાના વ્યાપારવાળાઓને પૃફવિતકસવિચાર શુકલધ્યાન હોય છે, ત્રણે જેમાંથી કોઈ એક રોગવાળાને એકવિતા અવિચાર ધ્યાન હોય છે. આ દયાનને દયાવવાવાળાને કાય આદિ યોગામાંથી કોઈ એક યોગને વ્યાપાર હેય છે જેમ કે કયારેક વચનગ
