________________
. . " तत्वार्थसूत्र : तत्वार्थदिपीका-पूर्व तावद-यावत्कयिक द्विविध, पादपोपगमनं-मक्तमस्यारहयान धेति प्रोक्तम्, तत्र-प्रथमं पादपोपगमनस्य द्वैविध्यं प्रतिपादयितुमाह'पाओषगमणे' इत्यादि । पादपोपगमन तावत् पूर्वोक्तस्वरूपं तपो द्विविध भवति, सद्यथा-व्याघातिमंच-नियांघातिम चेति । तत्र-व्याघातः सिंह-व्याघ्र धावानलादि कृतोपद्रवः, तेन-सहित व्याघातिमम्, तथा च-सिंहादि कृतोपद्रव सहितं पादपोपगमनं नाम यावत्कथिक तपो व्याघातिम मुच्यते । एवं-सिंह ध्याघ्र दावानलाधुपद्रवरूप व्याघातरहितं पादपोपगमन नियाघातिम मुच्यते एतदुभयमपि पादपोपगमन नियमात् नियमतः-अमतिकर्म शरीर चलनादिक्रिया रूप प्रतिकर्मवर्जितं भवति, एव मौषधोपचारादि रहितञ्च भवतीतिभावः ।।८॥ . तत्यार्थनियुक्ति:-पूर्व तावत्-यावत्कथिकं च पादपोगमन-भक्तप्रत्याख्यान
तत्वार्थदीपिका-पहले कहा गया था कि यावत्कथिक तप दो प्रकार का है-पादपोपगमन और भक्तप्रत्याख्यान । अब पादपोपगमन के भी दो भेदी का प्रतिपाद करते हैं': पूर्वोक्त पादपोपगमन तप के दो भेद हैं-व्याघातिम और निाघातिम । जिस तप में सिंह, वाघ, दावानल आदि का उपद्रव हो वह व्याघातिम कहलाता है और सिंह, व्याघ्र, दावानल आदि के उपद्रव
रूप व्याधात से रहित पादपोपगमन तप नियाधातिम कहलाता है। ''यह दोनों ही प्रकार का पादपोपगमन तप नियम से अप्रतिकर्म ही। होता है अर्थात् न इसमें हलच-चलन किया जाता है, न औषधोपचार
आदि किसी प्रकार की शारीरिक सेवा-शुश्रपा ही की जाती है ॥८॥ ' तत्वार्थनियुक्ति-यावत्काथिक अनशन के दो भेद-पादपोपगमन - તત્વાર્થદીપિકા-પહેલા કહેવામાં આવ્યું કે યાકથિક તપ બે પ્રકાર ના છે- પાદપપાગમન અને ભકતપ્રત્યાખ્યાન હવે પાદપપગમનના બે ભેદેનું પ્રતિપાદન કરીએ છીએ
પૂર્વોક્ત પાદપિયગમન તપના બે ભેદ છે– વ્યાઘાતિમ અને નિવ્યઘાર્તિમ જે તપમાં સિંહ, વાઘ, દાવાનલ આદિના ઉપદ્રવ હોય તે વ્યાઘાતિમ કહેવાય છે અને સિંહ, વાઘ, દાવાનલ આદિના ઉપદ્રવરૂપ વ્યાઘાતથી રહિત પાદપપગમન તપ નિવ્યઘાતિમ કહેવાય છે. આ બંને જ પ્રકારના પાદપપગમન તપ નિયમથી અપ્રતિકર્મો જ હોય છે અર્થાત્ ન તે એમનામાં હલન ચલન કરવામાં આવે છે અથવા ન તે ઔષધોપચાર આદિ કઈ પ્રકારની શારીરિક સેવા શુશ્રુષા કરવામાં આવે છે . ૮ છે તત્વાર્થનિર્યુકિત-યાવસ્કથિક અનશનના બે ભેદ-પાદપિગમન અને
