________________
मत्त्वार्थस्त्रे क्रियाऽप्रतिपाति ध्याने श्वासोच्छवासरूपं भूक्षमसपि काययोगं निरुध्याऽयोगिरवं भाष्य शैलेगीमवस्थां शैलपद् अविचलामवस्था प्रतिपद्यते ततोऽसौ मध्यमकालेन अ, इ, उ, ऋ ल, इत्येवं रूपं पञ्चहस्वाक्षरोच्चारणसमकालस्थितिकं चतुर्थ समुच्छिन्नक्रियाऽपतिपातिध्यान पनुभवति इत्येवकालानन्तरं मोक्षमाप्तिरवश्यम्भागत् इति ।।७६॥ ____ मूळस्-चउकिहे सुकज्झाणे जहा कम्यति एगकायजोगाजोगाणं ॥७७॥
छाया-चतुर्विधं शुक्लथ्यानं यथाक्रमं येककाययोगाऽयोगानाम् ॥७७॥
तरवार्थदीपियापूर्व तावत्-शुक्लध्यानं चतुर्विध प्रतिपादितम्, सम्पति तेषां चतुर्णा स्थानविशेषनिर्धारणार्थ मुच्यते-'चउबिहे सुलझाणे' इत्यादि निरोध करने के अर्थ उपनल करते हैं। चौथे शुक्लध्यान में श्वासोच्छवास रूप सूक्ष्म लाययोग छानिरोध करके अयोगी दशा प्राप्त करते हैं। इस दशा में वे पर्वत के गुलाम अविचल-अकम्प अवस्था को प्राप्त कर लेते है। इस समय उन्हें समुच्छिन्न क्रिया-अतिपाती ध्यान होता है। मध्यम रूप से अ, इ, उ, ऋ, ल, इन पांच हस्व स्वरों के उच्चारण में जितना काल लगता है, उतने काल तक ही यह ध्यान रहता है। इसके पश्चात् नियम ले विदेह दशा-मुक्ति प्राप्त हो जाती है ।।७६॥
'चउन्धिहे नुसज्ज्ञाणे' इत्यादि
सूत्रार्थ-चार प्रकार का शुक्लध्धान अतुझन से तीनों योगों वालों को एक योग वाले को, कापयोगीको और अयोगी को होता है ॥७७
तत्वार्थदीपिका-पहले शुवलशान बार प्रकार का कहा गया है। अब उनके स्थान निशेष का निश्चय करने के लिए शहते हैंનિરોધ કરીને, અગી દશા પ્રાપ્ત કરે છે. આ દિશામાં તેઓ પર્વતની
માફક અવિચલ-અકલ્પ અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરી લે છે. તે સમયે તેઓને સમછિન્નકિયા-અપ્રતિપાતી ધ્યાન હોય છે મધ્યમ રૂપથી અ. ઈ ઉ, , લ, આ પાંચ હસ્ત્ર સ્વરેના ઉચ્ચારણમાં જેટલો સમય લાગે છે તેટલા કાળ સુધી જ આ થ ન ટકી રહે છે. આની પસ્ચાત નિયમથી વિદેહદશામુક્તિ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. ૭૬ો
'चउबिहे सुबकनाणे' या
સુત્રાથ–ચાર પ્રકારના શુકલધ્યાન અનુક્રમી ત્રણે ગાવાળાને એક રોગવાળાને કાયગીને અને અગીને હોય છે, ૭૮
તવાર્થદીપિકા--પહેલા શુકલધ્યાન ચાર પ્રકારના કહેવામાં આવ્યા છે. હવે તેમના સ્થાન વિશેષને નિશ્ચય કરવા માટે કહીએ છીએ--
