________________
५२३
दीपिका-निर्युक्ति टीका अ.७.७२ रौद्रध्यानस्य चातुर्विध्यनिरूपणम् चतुर्णां रौद्रध्यानोत्पत्ते निमित्तत्वात् हिंसानुध्यानरूपम् - मृषानुध्यानरूपम् - स्तेयानुध्यानरूपम् संरक्षणानुष्यानरूपञ्च रौद्रध्यानं चतुर्विधं भवतीतिभावः । तच्च रौद्रध्यानम् अविरतसम्यग्दृष्टेर्देशविरतस्य च संयतस्य भवति । अथाऽविरतस्य रौद्र ध्यान संभवेऽपि देश विरतस्य न तत्सम्भव इति चेत् १ उच्यते - देशविरतस्यापि हिंसा - मृषा - स्तेयाद्या वेशात् धनादिसंरक्षण तन्त्रश्वाच्च कदाचिद् रौद्रध्यानं सम्भवति तत्र - नारकादीनां रौद्रध्यानमकारणं भवति, सम्यग्दर्शनसामर्थ्यात् खलु संयतस्य रौद्रध्यानं न भवति, अपितु -अविरतस्य - देशविरतस्य चेव भवति ॥७२॥
तत्वार्थनियुक्तिः- पूर्वतायत्-आर्त- रौद्र धर्म-शुक्लध्यानभेदेन चतुर्विधस्य रौद्रध्यान चार प्रकार का है - हिंलानुध्यानरूप, सृषानुध्यानरूप स्तेयानुध्यानरूप और संरक्षगानुध्यानरूप । यह रौद्रध्यान अविरतसम्यग्दृष्टि और देशविरत गुणस्थान तक ही होता है ।
शंका- अविरत के रौद्रध्यान हो सकता है मगर देशविरत के नहीं हो सकता ।
समाधान- देशविरत को भी हिंसा, युवा, स्तेय आदि का आवेश आ जाता है और धनादि के संरक्षण भी उसे करना होता है अतएव कदाचित् रौद्रध्यान होना संभव है । नारक आदि को अकारण ही रौद्रध्यान बना रहता हैं, मगर संयम के सामर्थ्य के कारण संघत पुरुष में रौद्रध्यान नहीं होना इस प्रकार अविरत और देशविर में ही रौद्रध्यान का होना है ॥ ७२ ॥ तत्वार्थनियुक्ति पहले बतलाया गया है कि आर्त्त, रौद्र, धर्म और
-
છે. ભાવ એ છે કે રૌદ્રધ્યાન ચાર પ્રકારના છે- હિંસાનુધ્યાનરૂપ, મૃષાનુધ્યાનરૂપ, સ્તેય નુયા રૂપ સ’રક્ષણાનુ ધ્યાનરૂપ આ રૌદ્રધ્યાન અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ અને દેશવિરત ગુણુસ્થાન સુધી જ હાય છે.
શકા——અવિરતને રૌદ્રધ્યાન થઈ શકે છે પરન્તુ દેશવિરતને થઈ શકતુ નથી.
સમાધાન- દેશિવરતને પણ હિંસા, મૃષા, સ્તેય આદિના આવેશ થઈ જાય છે તેમજ ધનાદિનું સંરક્ષણ પણ તેને કરવું પડે છે, આથી કાચિત્ રૌદ્રધ્યાન થવાની શકયતા રહેલી છે. નારકી આદિના જીવાને કાઈ કારણ વગર જ રૌદ્રાન રહેલુ હોય છે. પરન્તુ સયમના સામર્થ્યના કારણે સયત પુરૂષમાં રૌદ્રધ્યાન હેાતુ નથી આ રીતે અવિરત અને દેશવિરતમાં જ રૌદ્રધ્યાન હાય છે ॥ ७२ ॥
તત્ત્વાથ નિયુકિત-પહેલાં ખતાવવામાં આવ્યુ` કે આત્ત, રૌદ્ર, ધમ અને
