________________
४१४
तत्त्वार्थसूत्रे किक नरकादिजन्माउन परस्परां गर्हित नारकादि तीवदुःखानुमपनञ्चोपलममानो जीव माणातिपातादिषु न प्रयतचे इति भावः। घोरदुःखमेव हिंसादिषु सर्वत्र भावयेत. चतुर्गतिभ्रमणश्च-नारक तिर्यङ्मनुष्यदेवगतिरूपचतुर्गतिषु भ्रमणश्च भवति हिसादिनेति भावः ॥५७॥
तत्वार्थ नियुक्ति:--पूर्व सर्वतो-देशतश्च हिंसाऽतृत-रतेयाऽब्रह्मचर्यपरिग्रहेको नितिलक्षणेषु पञ्च महावाऽणुन तेषु प्रतिव्रतं पञ्च पञ्च भावनाः तेषां दाढया मरूपिता, सम्मावि-सर्वव्रतसामान्य भावनाः प्ररूपयितुमाह-'हिंसा. दिलु उभयलोगे घोर दुह-च उग्गहमलणं च' इति। हिंसादिषु हिंसाऽसत्य-स्ते ग-मैथुः परिग्रहेषु पञ्चमु वक्ष्यमाणास वेषु तिप्टतामुभयलोकेऽस्मिन् -परलोके च नरकादो घोरदुःख-तीव्रयातना, तद्विपाकनन्य तीव्रनारकादियातनाऽनुमबन मा भूधात्' इति भावनया वतीजीको हिंसादिषु कथञ्चिदपि न प्रवर्तते । करने पर ऐहिक और पारलौकिक अनेक प्रकार के अनर्थों की परम्परा उत्पन्न होती है, नरक क्षादि दुर्गतियों में तीत्र दुःख का अनुभव करना पडता है, ऐली माधना करने ले जीव प्रागातिपात आदि में प्रवृत्ति नहीं करता। हिंसा आदि ने घोर दुख है और उसके कारण चारों गतियों में भ्रमण करना पडना है ॥५७।।
लस्वार्थनियुक्ति-हलो पूर्व मविरतिरूप महावतों और देश विरतिरूप अणुव्रतों में ले प्रत्येक की पांच-पांच भावनाओं का प्रति. पादन किया गया, अन्य सभी व्रतों के लिए साधारण भावनाओं का निरूपण करते हैं
हिंसा, असत्य, स्लेय, अन्ब्रह्मचर्य और परिग्रह, इन पांच आत्रवों में प्रवृत्ति करने वालों को इस लोक में तमा नरक शादि परलोक में तीव्र यातना न भोगनी पडे, इस प्रकार की भावना से नीजीव પારલૌકિક અનેક પ્રકારના અર્થોની પરમ્પર ઉત્પન્ન થાય છે, નરક આદિ ગંતિઓમાં તીવ્ર દુઃખનો અનુભવ કરવો પડે છે, એવી ભાવના કરવાથી જીવ પ્રાણાતિપાત આદિમાં પ્રવૃત્તિ કરતા નથી હિંસા આદિમાં ઘેર દુઃખ જ દુઃખ છે અને તેના કારણે ચારે ગતિએ માં ભ્રમણ કરવું પડે છે. આપણા
તવાથદીપિકા–આની પૂર્વે વિરતિરૂપ મહાવ્રતને અને દેશવિરતિ રૂપ અણુવ્રતોમાંથી પ્રત્યેકની પાંચ પાંચ ભાવનાઓનું પ્રતિપાદન કરવામાં અાવ્યું, હવે બધાં વ્રતા માટે સાધારણ ભાવનાનું નિરાકરણ કરીએ છીએ
. निसा, मसाय, स्तेय, अब्रह्मयय मने परियड, २॥ पाय पासवामा પ્રવૃત્તિ કરનારાઓને આલેકમાં તથા નરક આદિ પરલોકમાં તીવ્ર યાતનાઓ ન ભેગવવી પડે, આ પ્રકારની ભાવનાથી વતી જીવ હિંસા આદિમાં પ્રવૃત્તિ
