________________
तत्त्वार्थसूत्रे
gઉટ एहेना-आलोयन प्रतिकरण रूपोअयं प्रायश्चित्तमुच्यते, तत्राऽऽलोचनं प्रतिक्रमणश्च पूर्व गधुनै व्याख्यातं वर्तते, स्त्र-पूर्व मालोचनं पश्चाद् गुरुसन्दिष्टस्य प्रतिक्रमणम्, एतदुभयं प्रायश्चित्तं सम्भ्रमभातुरापतत् सहसाऽना भोगाऽनात्मशगतस्य दुष्टचिन्तनापणचेप्टायुक्तस्य च कृने विहितमयमन्तव्यम् एवं विवेकः शुद्धा. ऽशुद्धान्नपानादिविपये विवेचनम् अशुद्धानपानादिपरित्याग इत्यर्थः खल त्यागपरिणतिरूपविवेचन भावविशुद्धयात्मको विशोधनरूपः प्रत्युपेक्षणल्पो भवति, अयं तावद् विवेको नाम मायश्चित्तं संपक्ताहारपानोपकरणोपग्रहिकोपधि शय्यामस्मादिषु अति। तथा च-यस्मिन् वस्तुनि गृहीते सति लोमादि कपायादिक मुत्पद्यते तस्य सर्वस्य वस्तुनस्त्यागो विवेको नाम प्रायश्चित्त मरगन्तव्यम्, यथाआलोचना और प्रतिमण की अभी-अभी व्याख्या की गई है। पहले आलोचना फिर गुरु के कहने पर प्रतिक्रमण करना आलोचन प्रति. क्रमण कहलाता है । जो मुनि संभ्रम या भय से आतुर हैं, सहसा उपयोग शन्यता के कारण अपने अधीन नहीं रहा है और जो दुष्ट चिन्तन, दुष्ट भापण एवं दुष्ट चेष्टा से युक्त है, उसके लिए इस प्रायश्चित्त का विधान किया गया है।
(४) विवेक--शुद्र-अशुद्ध अन्न-पानी आदि के विषय में पृथक कारण करना अर्थात् अशुद्ध अन्न-पानी आदि का त्याग करना विवेक प्रार्याश्चत्त है । त्याग परिणतिरूप यह विवेचन भाव शुद्धिस्वरूप है, विशोधनरूप है, प्रत्युपेक्षणरूप है, यह विवेक प्रायश्चित्त दूषित आहार, पानी, उपकरण, औपहिक उपधि, शायया तथा आलन आदि के विषय આલોચના અને પ્રતિકમણની હમણા જ વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે. પહેલા આલેચના પછી ગુરૂની આજ્ઞાથી પ્રતિક્રમણ કરવું આલેચનપ્રતિક્રમણ કહેવાય છે. જે સુનિ સંભ્રમ અથવા ભયથી આતુર છે. એકાએક ઉપગશુન્યતાને કારણે પિતાને વશ રહેતો નથી અને જે દુષ્ટ ચિન્તન, દુષ્ટ ભાષણ તેમજ દુષ્ટચેષ્ટાથી યુક્ત છે તેના માટે આ પ્રાયશ્ચિત્તનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે.
(४) विवे:-शुद्ध-मशुद्ध मन-पाणी वगेरेना पृथ५४२१४ ४२ અર્થાત અશુદ્ધ અન્ન-પાણી આદિને ત્યાગ કરવો વિવેક પ્રાયશ્ચિત્ત છે. ત્યાગપરિણતિરૂપ આ વિવેચન લાવશુદ્ધિ સ્વરૂપ છે, વિશેધનરૂપ છે, પ્રત્યુ ક્ષિણરૂપ છે. આ વિવેક પ્રાયશ્ચિત્ત દૂષિત આહાર, પાણી, ઉપકરણ, ઔપહિત ઉપધિ, શય્યા તથા આસન આદિના વિષયમાં થાય છે. આથી જે
