________________
तस्वार्थस
७५२
-
,
पञ्चविधं भवति मविवधि मनःपर्यव - केवलज्ञानभेदतः । तथा च मतिज्ञानं श्रुनज्ञानम् - अधिज्ञानं मनः पर्यवज्ञानं - केवलज्ञान श्वेत्येवं तावत् पञ्चविधं सम्य ज्ञानमत्रसेयम् । अत्रान्तरभेदास्तु-अनेकविधाः सन्तीति वक्ष्यते, तत्र - मननं मतिः परिच्छेदः, ज्ञप्तिज्ञानं वस्तु स्वरूपावधारणम्, मतिरूप ज्ञानं मतिज्ञानम्, इदमेवाssमिनिवोधिकज्ञानमुच्यते । तच्च श्रोत्रेन्द्रिय व्यतिरिक्त चक्षुरादीन्द्रिया नक्षरोपलरूप मतिज्ञानं बोध्यम्, श्रूयते इति श्रुतम् तच्च शब्दमात्र बोध्यं तस्यैव श्रयमाणत्वात् तत्सम्बन्धिज्ञानं श्रुतज्ञान मुच्यते । यद्वा-श्रवणं श्रुतरूपं श्रुतं शब्दज्ञान विशेष उच्यते भावे क्त प्रत्ययः, तच्च श्रुतज्ञानं भाषमाणस्य शब्द माकर्णयतः पुस्तकादिन्यस्तलिपित्रा पश्यतो यज्ज्ञानं भवति तत् श्रुतज्ञानं बोध्यम् । अवधि
-
पूर्वोक्त सम्यग्ज्ञान पांच प्रकार का है - ( १ ) मतिज्ञान (२) श्रुतज्ञान (३) अवधिज्ञान (४) मनः पर्यवज्ञान (५) केवलज्ञान । इनके अवान्तर भेद अनेक प्रकार से हैं, जिसका आगे कथन किया जाएगा।
मनन करना मति कहलाता है, जानना अर्थात् वस्तु के स्वरूप का अवधारण करना ज्ञान है । मतिरूप ज्ञान मतिज्ञान । इसे आभिनियोधिक ज्ञान भी कहते हैं। पांचों इन्द्रियों से और मन से जो अनक्षराम बोध होता है, उसे मतिज्ञान समझना चाहिए ।
जो सुना जाय सो श्रुत । श्रुत शब्द ही है क्योंकि शब्द ही सुना जाता है। श्रुत संबंधी ज्ञान श्रुतज्ञान कहलाता है । अथवा श्रवण को अर्थात् शब्दज्ञान विशेष को श्रुत कहते हैं। यहां भाव में 'क्त' प्रत्यय हुआ है। किसी बता के द्वारा उच्चारण किये गये शब्द को सुनने के पश्चात् પૂર્વતિ યૂનાન પાંચ પ્રકારનુ છે—(૧) મતિજ્ઞાન (ર) શ્રુતજ્ઞાન (3) अवधिज्ञान ( ४ ) मनःपर्यवज्ञान भने (4) देवजज्ञान शेभना भवान्तर ભેદ અનેક પ્રકારથી છે જેમનુ કથન હવે પછી કરવામાં આવશે.
મનન કરવું. મતિ કહેવાય છે, જાણવું અર્થાત વસ્તુના સ્વરૂપનુ' અવધારણ કરવું જ્ઞાન છે. મતિરૂપ જ્ઞાન મતિજ્ઞાન અને આભિનિઐધિક જ્ઞાન પશુ કહે છે. ૫ ચે ઇન્દ્રિયેાથી અને મનથી જે અનક્ષરાત્મક મેધ થાય છે, તે મતિજ્ઞાન સમજવુ જોઇએ.
જે સાંભળી શકાય તે શ્રુત, શ્રુત શબ્દનેા જ પર્યાય છે કારણકે શબ્દ જ સાંભળી શકય છે. શ્રુત સંખ’ધી જ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે, અધવા શ્રવણુને શબ્દજ્ઞાન વિશેષ ને શ્રુત કહે છે. અહી ભાવમાં ‘કત’પ્રત્યય લાગ્યા તે, કાઇ વકતા દ્વારા ખેલાયેલા શબ્દોને સાંભળ્યા ખાદ તે શબ્દના અર્થનું જે જ્ઞાન
