________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ शु.५४ केवलज्ञानलक्षणनिरूपणम् ८२७ स्तिकापपुद्गलास्तिकायजीवास्तिकायकारूपाणां, सर्वेषां पर्यवानाचावमासि. अवभासकं प्रकाशकं विषयतयाऽवलम्ति ज्ञानं केवलज्ञान सुच्यते । तथाचसकलद्रव्यसकलपर्यायविषयकं ज्ञानं केवलज्ञानं व्यपदिश्यते । एवञ्च-धर्मास्तिकायादि सकलद्रव्यविषयकस्-उत्पादादि सकलपर्यायविषयकच केवळ ज्ञान भवति। तत्र-धर्माधर्षाकाशरूपट्रव्यत्रयाणाम् परत उत्पाद-व्ययों भवता, पुद्गलानां-जीवानां कालानाञ्च द्रव्य त्रयाणां स्वतः-परतश्चौत्पाद-व्ययों भवतः। यथा-पुनलस्य शुक्लत्यादिना व्ययो भवन् स नीलवादिना समुपजायमानोऽछि पुद्गलत्वेनाऽवतिष्ठते । एवं जीवोऽपि देवत्वादिनोपजायमानो मनु । ष्यवादिना व्येति जीवत्वेलच सदाऽवतिष्ठते। एवं कालोऽपि आवलिकादित्वेन गलास्तिशाय, जीवास्तिशाय और साल, इन सभी द्रव्यों को तथा समस्त पर्यायों को जानने बाला ज्ञाल केवलज्ञान कहलाता है। इस प्रकार साल द्रा और सफल पर्याधाविषयक केवलज्ञान कहा जाता है। इस तरह जो धर्मास्तिकाय आदि मच द्रव्यों को और उत्पाद आदि सब पर्यायों को जानता है वह केवलज्ञान होता है।
धर्म, अधर्म और आकाश, इन तीन द्रव्यों का उत्पाद और व्यय परतः होता है तथा पुहूगल जीस और काल, इन तीन द्रव्यों का उत्पाद
और व्यथ खनः और परतः होता है। पुद्गल द्रव्यद का शुक्ल पर्याय से व्यय (विनाश) होता है, नील पर्याश के रूप में उत्पाद होता है, फिर भी वह पुद्गल रूप से ध्रुश रहता है, इसी प्रकार जीक का भी देव पर्याय से उत्पाद, मयुष्य पर्याश हे विनाश और जीव रूप ले धौव्य होता है- अर्थात् जीयस्व दोनों पायों में कायम रहता है। इसी प्रकार काल भी आवलिका आदि रूप से नष्ट होता है, समय आदि रूप से કાય અને કાલ, આ બધાં દ્રોને તથા બધાં પર્યાયોને જાણનારા જ્ઞાન કેવળ જ્ઞાન કહેવાય છે. આ રીતે સકળ દ્રવ્ય અને સકળ પર્યાય વિષયક કેવળજ્ઞાન, કહેવામાં આવે છે. આ રીતે જે ધર્માસ્તિકાય આદિ બધા ને તેમજ ઉતપાદ આદિ બધાં પર્યાયોને જાણે છે તે કેવળજ્ઞાન કહેવાય છે. ધર્મ, અધર્મ, અને આકાશ આ ત્રણ દ્રવ્યના ઉત્પાદ અને વ્યય પરતઃ હોય છે. પુદ્ગલદ્ર શુકલ પર્યાયથી વ્યય (વિનાશ) થાય છે, નીલપર્યાયના રૂપ માં ઉત્પાદ થાય છે, તે પણ તે પુગલ રૂપથી ધ્રુવ રહે છે એજ રીતે જીવ મેં પણ દેવ પર્યાયથી ઉત્પાદ, મનુષ્યપર્યાયથી વિનાશ અને જીવ રૂપથી ધ્રૌવ્ય થાય છે- અથાત જીનત્વ બંને પર્યામાં કાયમ રહે છે એવી જ રી'
.
