________________
दीपिका-निर्युति टीका थ.८ इ.५४ केवलज्ञानलक्षणनिरूपणम् लोके-ऽलोके बा किश्चिदपि ज्ञेयमस्ति तयथा बहिः एश्यति एव मन्तरपि केवल ज्ञानेन पश्यति काली, इत्येवं सम्पूर्ण लोकालोकविषयकं खल्लु केरल ज्ञान भवति । अतएब केवलज्ञान परिपूर्ण इम्पदिश्यते सनस्य द्रव्यभावजालल्य परिच्छेदकत्वात् । एवं समन, सत्यादि ज्ञानापेक्षया विशिष्टम् असाधारणं निरपेक्ष विशुद्ध सर्वभावज्ञापनं लोक लोकविषयकस्यात् अनन्तपरिणामात्मकञ्च केवलज्ञानं भाति । तच्च फेवलज्ञानं नान्येन सत्यादि ज्ञानादिना सह युगपत् सम्भवति, अपितु-केवलमेकमेव तिष्ठति न खलु केवलज्ञानेन सह क्षायोपशमिकादीनि संभवन्ति । कदाचिदैकस्मिन् जीवे मत्यादि ज्ञानद्वयं-ज्ञानत्रयं-ज्ञानचतुष्टयं वा भिन्न अलोक कहलाता है। इस प्रकार इस लोक और अलोक में जो भी ज्ञेय है, उहा राय को केवली केवलज्ञान से जानते ह-जले बाहर देखते हैं वैसे ही भीतर देखते हैं। इस तरह क्लज्ञान सम्पूर्ण लोकअलोक विषयक है। इस कारण केवलज्ञान परिपूर्ण कहलाता है, क्योंकि वह समस्त द्रव्यमा लसून हा परिच्छेदक है। इस प्रकार समग्र, मति आदि ज्ञानों की अपेक्षा विशिष्ठ, असाधारण, निरपेक्ष, विशुद्ध, सर्व भावों का ज्ञापस तथा लोया-आलोक विषयक होने के कारण अनन्त परिणामालका केवलज्ञान होता है।
केवलज्ञान प्रति आदि ज्ञानों के साथ नहीं रह सकता, किन्तु अकेला ही रहता है। केवलज्ञान के लाय क्षायोपशभिक ज्ञानों का रहना संभव नहीं है। एक जीव में विज्ञान और अवज्ञान-दो तो साथ ही होते हैं, कदाचित् अवधिज्ञान या मनापर्थय के साथ तीन भी हो सकते તે લેકથી ભિન્ન અલેક કહેવાય છે. આ રીતે આ લેક અને અલકમાં જે કોઈ પણ ય હોય છે, તે સર્વેને કેવળી કેવળજ્ઞાન દ્વારા જાણે છે જેવી રીતે બહાર જુએ છે તેવી જ રીતે અંદર પણ જુએ છે. આ રીતે કેવળજ્ઞાન સંપૂર્ણ લેક અલેક વિષયક છે. આથી પરિપૂર્ણ કહેવાય છે, કારણકે તે સમસ્ત દ્રવ્યમાનસમૂહને પરિરટેક છે, આ પ્રકારે સમગ્ર મતિ આદિ જ્ઞાનની અપેક્ષા વિશિષ્ટ, અસાધારણ નિરપેક્ષ વિશુદ્ધ સર્વભાવના જ્ઞાપક તથા લેક અલેક વિષયક હોવાના કારણે અનન્ત પરિણામાક કેવળજ્ઞાન હોય છે.
કેવળજ્ઞાન મતિ આદિ જ્ઞાનની સાથે રહી શકતું નથી પરંતુ એવું જ રહે છે. કેવળજ્ઞાનની સાથે પરામિક જ્ઞાનું રહેવું, શકય નથી, એક જીવમાં અતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન બંને તે સાથે જ હોય છે, કદાચિત અવવિજ્ઞાન અથવા મન:પર્યવજ્ઞાન સાથે પણ ત્રણ હોઈ શકે છે અને કઈ
