________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ सू.४३ अवधि-मनःपर्यवकेवलस्य प्रत्यक्षत्वम् ७६१
लत्यार्थदीपिका--पूर्व खलु मोक्षसाधकतया प्रतिपादितस्य सम्यग्ज्ञानस्य मतिश्रुतावधि मनापर्यजकेवलज्ञानदेन पञ्चविधत्वप्रतिपादनात् तत्र प्रथमद्वयं मतिश्रुतज्ञान परोक्षं वर्तले इत्युक्तम् सध्मति-अन्तिमत्रयस्याऽवधि-मनःपर्यवकेवलज्ञानस्य प्रत्यक्षत्वं प्रतिपादयितुमाह- मोहिमणपज्जवकेवलनाणे पच्च. क्खे' इति । अधिनापर्यवकेवलज्ञानम्- पूर्वोक्तस्वरूपम्, अवधिज्ञानं-मनापर्यव. ज्ञान-क्षेवलज्ञानं चेत्येतत् भिवयं प्रत्यक्षाच्यते । नतु-परोक्षम् । अक्षणोतिमाप्नोति-जानातिया इत्यक्ष आत्मा, तमेवा-ऽक्षमात्मानं प्राप्तक्षयोपशमं प्रक्षी.
तत्वार्थदीपिका---पहले लोक्ष के लायक खस्यज्ञान के मति, श्रुत, अवधि, मनापर्यन र शलज्ञान के भेद से पांच भेद प्रतिपादन किये गए, उनसे पति और अनज्ञान परोक्ष हैं, यह पहले कहा जा चुका है। अब अन्तिम अर्थात् अवविज्ञान, मनापर्यवज्ञान और केवलज्ञान प्रत्यक्ष ह, ऐसा निदान करते हैं___ अधिज्ञान, मावशाल और केवलज्ञान प्रत्यक्ष कहलाले हैं। अक्ष अर्थात् आत्मा हो, ज्ञातावरण का क्षयोपशम क्षय होने पर जो प्रतिनियत सम्यग्ज्ञान होता है, वह सम्यग्ज्ञान कहलाता है । अथवा ज्ञानावरण कर्म के क्षयोपशम था साधा से इन्द्रिय और मन की सहायता के विना, केवल आत्मा की जो ज्ञान उत्पन्न होता है वह प्रत्यक्ष कहलाता है । वह निश्चपनय ते तीन प्रकार का है-अवधिज्ञान, मनःपर्यवज्ञान और केवलज्ञान । इन तीनों अविज्ञान और मनःपर्यवज्ञान क्षयोपशम से होते हैं एवं केवलज्ञान तथा से होता है।
તવાદપિકા–પહેલાં એક્ષના સાધક સમ્યફજ્ઞાનના મતિ, શ્રત, અવધિ મન પર્યવ અને કેવળજ્ઞાનના ભેદથી પાંચ ભેદ પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યા. તેમાંથી મતિ અને શ્રતજ્ઞાન પરોક્ષ છે એ પહેલા કહેવાઈ ગયું હવે અંતિપ્ર ત્રણ અર્થાત અવધિજ્ઞાન મન:પર્યજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન પ્રત્યક્ષ છે, એવું નિરૂપણ કરીએ છીએ
અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યયજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે. અક્ષ અર્થાત આત્માને, જ્ઞાનાવરણનો ક્ષયોપશમ અથવા ક્ષય થવાથી પ્રતિનિયત સભ્યજ્ઞાન થાય છે તે સમ્યજ્ઞાન કહેવાય છે. અથવા કર્મના સોપશમ અથવા ક્ષયથી ઈન્દ્રિય અને મનની સહાયતા વગર માત્ર આત્માથી જ જે જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે તે પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે તે નિશ્ચયનયથી ત્રણ પ્રકારનું છે અવધિજ્ઞાન મન:પર્યવજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન આ ત્રણેયમાં અવધિજ્ઞાન અને મન:પર્યાવજ્ઞાન ક્ષપશયથી થાય છે. અને કેવળજ્ઞાન ક્ષયથી થાય છે.
