________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ लू.४८ अवधिशामस्वनपनिकपणम् ७२७. न्द्रियतिर्यग्योनिकालाञ्चोपशान्त क्षीणकर्मणां गवतीतिमावः । तथा च-एक्वालाम्अवधिज्ञानावरणीय कर्मणां क्षण, विषाक्रमवाप्तानाम् अवधिज्ञानावरणीय कर्मणामुपशमेन चोत्पद्यमालमवधिज्ञान क्षायोपशामिकं व्यपदिश्यते । उक्तञ्च स्थानाङ्गे २ स्थाने १ उद्देशके ७१ छो-दोण्हं भवपच्चइए पण्णत्ते, तं जहा देवाणंचेव, नेरइयाण चेव इति । द्वयोर्भव प्रत्यायिका प्रज्ञप्ता, देवानाश्चैव-नारकाणाश्चा, इति । नन्सूित्रो चोक्तम्-'से कि तं भवपच्चइअं ? दुण्हं, तं जहा-देवाणघ नेरइयाणथ' इति, अष किं तत् भवपत्यायिकम् ? द्वयोः तद्यथा-देवानाञ्च नैरयिकाणाच इति, । पुनश्च-स्थानाङ्गे २ स्थाने १ उद्देशके. ७१ सूत्रो-'दोण्हं खओक्सलिए पाते तं जहा-अणुस्वाण चेष पंचिंदिजिन्होंने अवधिज्ञानावरण कर्म का क्षयोपशम किया हो । यहां यह ध्यान रखना चाहिए कि भषप्रत्यय अवधिज्ञान के लिए भी क्षयोपशम होना अनिवार्य है, क्योंकि अवधिज्ञान क्षयोपशामिक भावों में परिणत है, अतएव क्षयोपशम के बिना उलशी उत्पत्ति नहीं हो सकती, फिर भी उसे भवप्रत्यय कहने का कारण यह है कि अब अर्थात् देवभव और नरकभव का निमित्त पाकर अधिज्ञान का क्षयोपशान अवश्य हो जाता है। इस प्रकार बाह्य झारण की प्रधानता से अवप्रत्यय कहा है ।
स्थानांगसूत्र द्वितीय स्थान, प्रथम उद्देशक के ७१वें सूत्र में कहा है'देव और नारक इन दो प्रकार के जीयों को अवाप्रत्यधिक अवधिज्ञान होता है। नन्दीसूत्र में भी कहा है-'असमायिक अवधिज्ञान किसे होता हैं ? दो को होता है-देशों और नारकों को पुनः स्थानांगसूत्र के द्वितीय स्थानक, प्रथम उद्देशक के ७१ वे सूत्र में कहा है-दो प्रकार વરણ કર્મને પશમ કર્યો હોય અત્રે એ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે ભવપ્રત્યય અવધિજ્ઞાન માટે પણ ક્ષપશમ થવું અનિવાર્ય છે. કારણકે અવધિજ્ઞાન ક્ષયપથમિક ભાવોમાં પરિણત છે. આથી ક્ષ પશમ વગર તેની ઉત્પત્તિ થઈ શકતી નથી, તે પણ તેને ભવપ્રત્યય કહેવાનું કારણ એ છે કે ભવ અર્થાત દેવભવ અને નરભવનું નિમિત્ત પામીને અવધિજ્ઞાનને ક્ષપશમ અવશ્ય જ થઈ જાય છે. આ રીતે બહા કારણની પ્રધાનતાથી એને ભવપ્રત્યય કહેલ છે. - સથાનાંગસૂત્ર દ્વિતીય સ્થાન પ્રથમ ઉદ્દેશકના ૭૧માં સૂત્રમાં કહ્યું છે “દેવ અને નારક આ બંને પ્રકારના છને ભવ પ્રાઈડ અવધિજ્ઞાન થાય છે” નન્દીસૂત્રમાં પણ કહ્યું છે ભવપ્રત્યઈ અવધિજ્ઞાન કેને થાય છે? દેને અને નારકાને એમ બેને થાય છે. પુનઃ સ્થાનાંગ સૂત્રમાં દ્વિતીય સ્થાન પ્રથમ ઉદ્દેશકના ૭૧ માં
