________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ १.२८ मनोवच: कायविनयतपो निरूपणम् ६८९ 'मणवइकारविणयतवे पच्चेयं दुधिहे, पसस्थापसत्थमणवहकाय विणयाइ भेयओ' इति । मनोवच:-कायविनयतपः-मनोविनयतपः, वचोविनयतपः, कायविनयतपश्च प्रत्येक द्विविधं भवति, तद्यथा-प्रशस्तापशस्तमनोवाकायविनयादि भेदतः। तथा च-मशरतमनोविनयताः१ अप्रशस्तमनोविनयतपः २ प्रशस्तवचोविनयतपः३ अप्रशस्तच्चो दिनयतप४ प्रशस्तकायविनयतपः५ अप्रशस्तकायविनयतपः ६ चैत्येवं प्रत्येकं प्रस्तावशस्तभेदेन द्वैविध्याद षड्विधं तावत् मनोबचाकायविनयतपो भवतीतिभावः। तत्र प्रशस्तम्-अवयवर्जितं पापरहितं यन्मनस्तत्सम्बन्धि विलयतपः प्रशस्तमनोविनयसपः उच्यते । एवम अप्रशस्तं सावधं सपा-माणातिपाताधारस्पक्रियायुक्त कर्कशता-टुकता, निष्ठुरता-परुषतादि सहितञ्च यन्मनोऽन्तःकरणं तताम्बन्धि विनयतपोऽप्रशस्तमनोविनयतप उच्यते । एवम्-प्रशस्वामशस्तचोविनयतशः, प्रशस्ताऽप्रशस्तकायविनयतपश्चाऽप्युक्तरीत्याऽछगन्तव्यम् ।। उक्तश्चौषपातिके ३० मूत्रे-से कितअणविणए ? मणविणए
मनो धिनय रूप के, बचनविनय तप के और काबिनय रूप के दो दो भेद है। वे इस प्रकार है-प्रशस्त बचन विनय तप और अप्रशस्त मनो विनय लप, प्रशस्त मनोविनय तप और अप्रशस्त बचन विनय तप, प्रशस्त काय बिनय तष और अप्रशस्ल काय बिनय तए । तीनों के दो दो भेद होने से लब मिलकर छह भेद होते हैं । प्रशस्त अर्थात् पाप रहित मन संबंधी विलय को प्रशस्त मनोविनय तप कहते हैं। अप्र. शस्त अर्थात् पापयुक्त-प्राणातिपात आदि से युक्त, कर्कशता, कटुकता, निष्ठुरता,परुषता आदि लहित जो अन्तःकरण है, उसका विनय अप्रशस्त मनोविनय कहलाता है। प्रशस्त और अप्रशस्त वचन विनय तथा कार्यविनय भी इस प्रकार समझ लेना चाहिए। औपपातिक सूत्र के तीसवें सत्र में कहा है।
મને વિનય તપના વચનવિનય તપના અને કાયવિનય તપના બબ્બે ભેદ ' છે. જે આ પ્રમાણે છે.–પ્રશસ્તમને વિનય તપ અને અપ્રશસ્તમાવિનય તપ પ્રશસ્તવચનવિનયતપ અને અપ્રશસ્તવચનવિનય તપ, પ્રશસ્ત કાયવિનય તપ અને અપ્રશસ્ત કાયવિનય તપ. ત્રણેના બબ્બે ભેદ હેવાથી બધા મળીને ૬ ભેદ થાય છે. પ્રશસ્ત અર્થાત પાપરહિત મનસંબંધી વિનયને પ્રશસ્ત મનોવિનય તપ કહે છે. અપ્રશસ્ત અર્થાત્ પાપયુક્ત પ્રાણાતિપાત વગેરેથી યુક્ત, કર્કષતા કટુકતા નિષ્ફરતા, પરૂષતા આદિ સહિત જે અંતઃકરણ છે. તેને વિનય અપ્રશસ્ત મને વિનય કહેવાય છે. પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત વચન વિનય તથા કાયવિનય પણ આ પ્રમાણે સમજી લેવા જોઈએ. ઔયપાતિક સૂત્રના ત્રીસમાં સૂત્રમાં કહ્યું છે
त०८७
-
