________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७सू.५३ मारणान्तिक संलेखनाया पञ्चातिचारा: ३९३ दिरूपामिलापकरणम् २ जीविताशंसाप्रयोगश्च-संस्तारके मदीयमहिमा पूजा असीमरूपेण भवति । अतो अदीयसंस्तारमा दीर्घसमयं यावत् प्रचलेत तु वरम् । अमुना प्रकारेण संस्कार के अधिकजीवनेच्छाकरणं जीविताशंसाप्रयोगः । एवंविध जीविताशंसा विपरीता खलु मरणाशंसाऽबसेया-तथाहि-नहि तथाविध पतिपन्नाऽनशनं खां कश्चिद्वेषयति, न वा-कश्चित् पूजते मार, नाऽप्याद्रियते, नो वा. कश्चित् श्लाघते' इत्येवं भावनया तस्य चेतसि परिणामो जायते 'यदिह झटित्येऽहं म्रियेय पापकर्षतिरूपा मरणाशंला दोधाः ३ कर्कशक्षेत्रादि निवासप्रयुक्त क्षुदाधुपहततया सम्मानायभावेन 'कदाहं निवेश इत्यादिरूपं मरणस्याभिलाषकरणं-सरणाशंसापयोगः ४ कालो शब्दरूपे, भोगा:-गन्धरसस्पर्शी स्तत्राशंसा
संथारे रीहिला पूजा खूस हो रही है। इसलिये मेरा संथारा लम्बे समय तक चले तो अच्छा है, इस प्रकार थारे में अधिक जीनेसी इच्छा करना जीविताशंशा प्रयोग है।
(४) जीविताशंलप्रयोग ले विपरीत मरणाशंसामयोग समझना चाहिए । यथा-मैंने आजीपन अनशन अंगीकार कर लिया है फिर भी कोई मुझे पूछत्ता नहीं है, कोई मेरी पूजा नहीं करता, कोई आदर नहीं करता, कोई प्रशंसा नहीं करता, हा प्रकार की भावना से चित्त में ऐसा विचार उत्पन्न होला कि-'मैं शीघ्र ही मर जाऊं तो अच्छा !' यह मरणाशंसाप्रयोग है । इसी प्रकार कर्कश भूभाग में निवास करने के कारण सप्ट हो या क्षुधा आदि वेदना पीडित कर रही हो, रोगजनित कष्ट हो तव 'हाथ, मैं कब मर जाऊ शीघ्र घर जाऊं तो अच्छा इस प्रकार सोचना भी मरणाशंसाप्रयोग है। (५) श्रोत्र और चक्षु इन्द्रियों के विषय अर्थात् शब्द और रूप
(8) જીવિતાસંસાપ્રગથી વિપરીત મરણશંસાપ્રયાગ સમજો જેમ કે મેં આજીવન અનશન અંગીકાર કરી લીધું છે તે પણ કોઈ મારો ભાવ પૂછતા નથી, કે મારી પૂજા કરતું નથી, કંઈ આદર કરતું નથી, કંઈ તેના વખાણ કરતા નથી આ જાતની ભાવનાથી ચિત્તમાં એ વિચાર ઉદ. ભવે કે “હું વહેલું મરી જાઉં તે સારૂં” આ મરણશંસાપ્રયોગ છે. એવી જ રીતે કર્કશ જમીન પર રહેવાના કારણે કષ્ટ થાય અથવા સુધા આદિની વેદના દુઃખ આપી રહી હોય, રેગજનિત કષ્ટ થાય તેવા સંજોગોમાં, હાય હાય ! કયારે મારી જાઉં, જલદીથી મરી જાઉં તે સારૂં? આ રીતે વિચાર એ પણ મરણશંસાપ્રયોગ છે.
(૫) શ્રેત્ર અને ક્ષુ ઈન્દ્રિયોના વિષય અર્થાત્ શબ્દ અને રૂપ કામ त० ५०
