________________
दीपिका नियुक्ति टोका अं.. सू. १० भगवतोऽहंत्येकादशपरीषहाः २२१ मात्रस्यैव प्रदर्शने तात्पर्य वर्तते, ननु तथाविधपरीषहसह ने सर्वार्थ सिद्ध देवस्याधः . सप्तमपृथिवीगमनसामर्थ्यवर्णनवत्, इतिभावः। उक्तश्च व्याख्याप्रज्ञप्तौ भगवधी सूत्रे ८-शतके ८-उद्देशके ३४३ सूत्र-'एकविह बंधगस्स णं भंते ! वीयराग.. छउमस्थस्स कतिपरीसहा पण्णत्ता ? गोयमा! चोदम परीसहाँ । पगत्ता-' इति एकविधवन्धकस्य खल्लु भदन्त ! बोतराग छद्मस्थस्य कतिपरीपहा: प्रज्ञता ? गौतम ! चतुर्दश परीपहा: प्रज्ञप्ताः इति ॥९॥
मूलम्-अरिहंते एगारस परीसहा ॥१०॥ छाया--'अति-एकादश परीपहा:-॥१०
तत्वार्थदीपिका-- पूर्वमुत्रे सूक्ष्वसम्परायस्य शमकस्य-क्षपकस्य वा संपत' लोभ का ही उदय रहता है, अतएव यह परीषदों को उत्पन्न करने में समर्थ नहीं होता। इस कारण सूक्ष्ममम्पराय जीव भी छद्मस्थवीतराग के ही समान है।
तथ्य तो यह है की सूक्ष्मपराय और छद्मस्थवीतराग मुनि में जो चौदा परोषहों का सद्भाव कहा गया है, वह योग्यता मात्र की अपेक्षा से ही समझना चाहिए, जैसे सर्वार्थ सिद्ध विमान के देव में । नीचे सातवीं पृथ्वी तक गमन करने की योग्यता का वर्णन किया । जाता है । व्याख्या प्रज्ञप्तिमूत्र के आठवें शतक के आठवें उद्देशक मैं कहा है- एक प्रकार की कर्म-प्रकृति का अर्थात् सिर्फ वेदनी र कर्मको पाँध करने वाले में, भगवन् ! कितने परीषह होते हैं? - उत्तर-हे गौतम ! चौदह परीषह कहे गए हैं ॥१॥
अरिहते एगारसपरीसहा' सूत्रार्थ – अन्त में ग्यारह परीषह होते हैं ॥१०॥
સત્ય તે એ છે કે સૂમસમ્પરાય અને સ્વસ્થ વીતરાગ મુનિમાં જે ચૌદ પરીષહેને સદ્ભાવ કહેવામાં આવ્યું છે. તે ચોગ્યતા માત્રની અપેક્ષાએ જ સમજવું જોઈએ, જેવી રીતે સર્વાય સિદ્ધ વિમાનના દેવમાં નીચે સાતમી પૃથ્વી સુધી ગમન કરવાની તેનું વર્ણન કરવામાં આવે છે. વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્રના આઠમાં શતકના આઠમાં ઉદ્દેશકમાં કહ્યું છે–એક પ્રકારની કર્મપ્રકૃતિનું અર્થાત માત્ર વેદનીય કર્મનું કરનારામાં, ભગવન કેટલા પરીષહ હોય છે? ઉત્તર-હે ગૌતમ ! ચૌદ પરીષહ કહેવામાં આવ્યા છે
'अरिहते एगारसपरीसहा त्यात સૂવાથ—અહંતમાં અગીયાર પરીષહ હોય છે. ૧૦
--
-
-
-
-