________________
तत्त्वार्थसूत्र यते, मूढधीश्च तृष्णावशीकृत चित्तवृत्तिरनालोचित गुणदोषोऽन्ध वधिरादिरिव चेष्टते करोति । यद्वा-मूर्छा घोह सपुच्छ्राययो रित्यनुशासनात् समुच्छ्रायरूपा-मूर्ग, तथा च समुन्छोयतेऽवृक्षण मुपचीयते हिंसादि दोपै लो मोपरागबलानुरचितोऽय. मात्मेति समुच्छ्रायः- सकलदोपाग्रणीलोमा, सधश्च-लोभाऽभिभूतो जनो हिंसा नृतप्तेयादिपु निश्शङ्क प्रवर्तते । लोभवशीभूतः सन् पुत्रः पितरमपि, हन्ति, सोदरं सोदरो भ्रातापितास्व तनयं पतिम्, पत्नी पतिहिन स्त्येव प्रेयसीमपि किं त्रुवे ॥१॥ लोय के वशीभूत होकर अनुचित प्रवृत्ति करने लगता है और कर्तव्य: अकर्तवश के विचार से रहित हो जाता है। उसकी बुद्धि मूढ बन जानी है, चित्तवृत्ति तृष्णा के वशीभूत हो जाती है । वह गुण अवगुण का विचार नहीं करता और अंधे एवं यहरे के समान चेष्टा करता है। ___ अक्षमा-'लन्छी मोहतमुड्राययोः' इस व्याकरण के विधान के अनुसार सूर्ची का अर्थ समुच्छ्राय है, जिसका आशय यह है कि लोभ के वशीभूत हुमा आत्मा जिसके कारण हिंसा आदि दोषों को समूह पन जाता है, वह मूी है । लोभ सय दोषों में प्रधान है । लोभी अनुष्य हिंसा, झूठ, चोरी आदि सभी पापों में नि:शंक होकर प्रवृत्ति करता है । लोल के अधीन होकर पुत्र पिता का भी घान कर डालता है, लाई माई का खून कर देता है, पिता पुत्र के प्राण हरण कर लेता है, पत्नी पति के प्राणों के ग्राहक बन जाती है और पति पत्नी की जान ले लेना है अधिक क्या कहा जाय ? થઈને અનુચિત વૃત્તિ કરવા માંડે છે અને કર્તવ્ય-અકર્તવ્યના વિચાચ્છી શૂન્ય થઈ જાય છે. તેની બુદ્ધિ બહેર બની જાય છે, ચિત્તવૃત્તિ તૃષ્ણાને તો બે થઈ જાય છે. તે ગુણ-અવગુણનો વિચાર કરતો નથી અને આંધળા તથા બહેરાના જેવી ચેષ્ટા કરે છે
मथ -'मूर्छा मोहस मुच्छ ययोः' व्या४२९ मा म विधान अनुसार મૂછનો અર્થ સમુહૂય છે જેને આશય એ છે કે લે મને વશીભૂત થયેલ આત્મા જેના કારણે-હિંસા વગેરે દેને સમૂડ બની જાય છે, તે મૂછ છે. બધાં દોષમાં લાભ મુખ્ય છે. લેભી માય હિંસા, અસત્ય, ચેરી વગેરે સઘળાં પાપમાં નિઃશંક થઈને પ્રવૃત્તિ કરે છે લેભને તાબે થઈને દિકરો બાપને પણ વધ કરી નાખે છે, સગો ભાઈ, ભાઈનું ખુન કરી નાખે છે, પિતા પુત્રના પ્રાણ હરે છે, પત્ની પતિના માગો હરી લે છે અને પતિ પનીનો જીવ લઈ લે છે, વિશેષ શું કહી શકાય ?
