________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७ सू. ४६ दिग्वतस्यातिचार निरूपणम् ३४९ यस्स' इत्यादि । दिग्वतस्य दिग्विरतिरूपस्य प्रथमस्य गुणवतस्य द्वादशवतेषु च षष्ठस्य व्रतस्य-ऊध्र्वदिक पमाणातिक्रम:-आदिना-अधोदिक् प्रमाणातिक्रम:२ तिर्यग्दिक प्रमाणविक्रमः-३ क्षेत्रवृद्धिः-४ स्मृत्यन्तर्धानंचे-५ त्येते पञ्चाऽति. चारा आत्मनो मालिन्यताऽऽपादका दुष्परिणतिविशेषा भवन्ति । तत्र-दिक्षुगमनाय पूर्वमभिग्रहादिना परिगृहीतस्य (नियमितस्य) दिक्परिमाणस्याऽतिक्रमः उल्लङ्घनम्, स च-दिक्ममाणातिकम त्रिविधो भवति ऊर्ध्वदिक् परिमाणातिक्रमः अधोदिक् प्रमाणतिक्रमः-२ तिर्यग्दिक प्रमाणातिकमश्चे-३ ति । तत्रोर्व पूर्वामिगृहीतदिममाणातिरिक्ततया पर्वत-वृक्षशिखरारोहणादिकम् ऊर्ध्वदिक् प्रमाणातिक्रमः, एवमध स्तावत्-पूर्वाभिगृहीताऽधोदिक् प्रमाणानिरिक्ततया कूप. चारह व्रतों में छठे, गुणन मों में पहले दिग्विरलिस्वरूप दिशाव्रत के ऊर्ध्वदिममाणातिक्रम आदि पांच अतिचार हैं । वे इस प्रकार हैं-(१) ऊर्ध्वदिप्रमाणातिक्रम (२) अधोदिप्रमाणातिक्रम (३) तिर्यदिक्प्रमाणातिकम (४) क्षेत्रवृद्धि और (५) स्मृत्यन्तर्धान । ये पांचों अतिचार आत्मा में मलीनता उत्पन्न करते हैं और एक प्रकार के दुष्परिणाम हैं।
दिशाओं में गमन करने के लिए पहले जो अभिग्रह धारण किया हो अर्थात् जो मर्यादा निश्चित की हो, उसका उल्लंघन करना दिशाप्रमाणातिकम कहलाता है । दिशा प्रमाणातिक्रम तीन प्रकार का हैऊर्ध्व दिशाप्रमाणातिक्रन, अधोदिशा प्रमाणातिल और तिर्थगूदिशाप्रमाणातिकम । ऊर्ध्वदिशा में, पर्वत, वृक्ष आदि के ऊपर चढने के किये हुए प्रमाण का उल्लंघन करना ऊर्ध्वदिकप्रमाणातिक्रम कहलाता
બાર વતેમાં છઠાં, ગુવ્રતમાં પહેલા, દિગ્વિરતિ સ્વરૂપ દિશાવતના ઉદ્ગદિપ્રમાણતિકમ આદિ પાંચ અતિચાર છે. તે આ પ્રમાણે છે-(૧) ઉર્વદિપ્રમાણુતિક્રમ (૨) અદિપ્રમાણતિકમ (૩) તિર્યક્રદિફપ્રમાણતિકમ (૪) ક્ષેત્રવૃદ્ધિ અને (૫) ઋત્યન્તર્ધાન આ પાંચે અતિચાર આત્મામાં મલીનતા ઉત્પન્ન કરે છે અને એક પ્રકારના દુષ્પરિણામ છે.
દિશાઓમાં ગમન કરવા માટે પહેલા જે અભિગ્રહ ધારણ કરેલ હોય અર્થાત્ જે મર્યાદા નક્કી કરી હોય, તેનું ઉલ્લંઘન કરવું દિશા પ્રમાણતિક્રમ કહેવાય છે. દિશા પ્રમાણતિકમ ત્રણ પ્રકારના છે-ઉર્વદિશા પ્રમાણતિકમ, અધોદિશા પ્રમાણતિક્રમ અને તિઝિશા પ્રમાણતિક્રમ ઉર્ધ્વદિશામાં પર્વત, વૃક્ષ આદિ ઉપર ચઢવા માટે કરેલી મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરવું ઉદ્ધ દિફપ્રમાણતિકમ કહેવાય છે. પૂર્વકૃત અદિશાના પ્રમાણથી આગળ કૂવા, *
