________________
तत्त्वार्थ सूत्रे एकादित एकोनविंशति पर्यन्तम् एकात्मनि एकदा परीपहाः सम्भवन्तीति एकोन विंशतिः क्षुत्पिपासादीनां परीपहाणां विकल्या अवगन्तव्याः । शीतोष्णपरीपहयोरेकस्य शय्या निपद्या चर्या परीपहाणाञ्च मध्ये द्वयो र्यपगमेन मिलिया त्रयाणां परीपहाणामेकदा एकात्मनि व्यपगमात् । अथैवम् प्रज्ञाऽज्ञान परीपहयोरपि परस्परविरुद्धत्या त्तयोरेकस्यैव परीपहस्थ एकात्मनि एकदा सम्भवः इति चेत् ३ अत्रोच्यते श्रुतज्ञानाऽपेक्षा मज्ञापरीपहस्य, अवधिज्ञानाऽपेक्षयाऽज्ञानपरीपहस्य चेकदै कात्मनि सम्भवेन तयोः परस्परविरुदत्वामावाद विरोधो नास्तीतिभावः।१८)
तत्यार्थनियुक्ति:--पूर्व तावत्-क्षुत्पिपासादीनां द्वाविंशति परीपहाणां मध्ये सनसम्पराय छमस्थ वीतरागयो श्चतुर्दशपरीपहार, भगवति जिने-एकादशपरीपहा इत्यादि, एवं रीत्या व्यस्तसमस्तरूपेण यथायथं प्रतिपादितम्,
अधिक उन्नील परीषह एक साथ एक आत्मा में होते हैं-अर्थात् किसी को एक, किसी को दो, किसी को तीन, इस प्रकार उन्नीस परी. यह तक होना संभव है।
शंका---प्रज्ञा और अज्ञान परीषह भी परस्पर विरोधी हैं, अतएव इन दोनों ने ले ली एक साथ एक आत्मा में एक ही होना चाहिए ।
समाधान--प्रज्ञापरीषह श्रुतज्ञान की अपेक्षा और अज्ञान परीषह अवधिज्ञान की अपेक्षा से समझना चाहिए । थे दोनों परीषह एक आत्मा में एक साथ हो सकते हैं, अतः परस्पर विरोध नहीं हैं ॥१६॥
लानियुक्ति-क्षुधा पिपासा आदि वाईस पीपह में ले सूक्ष्मसाम्पाय और छमस्थवीतराग में चौदह परीपह होते हैं, केवली अर्हन्त भावान् में ग्यारह परीषह पाये जा सकते हैं, इत्यादि व्यस्त और लमस्ता रूप में प्रतिपादन किया गया है, अब यह प्रतिपादन करते એક સાથે એક આત્મામાં હોય છે અર્થાત્ કેઈને એક, કોઈને બે, કેઈને ત્રણ, એ રીતે એગણીશ પરીષહ સુધી હોવું સંભવિત છે.
શંકાપ્રજ્ઞા અને અજ્ઞાન પરીષહુ પણ પરસ્પર વિરોધી છે, આથી આ બંનેમાંથી એકી સાથે એક આભામાં એક જ હોવું જોઈએ ? , સમાધન-પ્રજ્ઞાપરીષહ થતજ્ઞાનની અપેક્ષા અને અજ્ઞાનપરીષહ અવધિજ્ઞાનની અપેક્ષાથી સમજવાના છે. આ બંને પરીષ એક આત્મામાં એક સમયે હોઈ શકે છે આથી પરસ્પર વિરોધી નથી. ૧૬
તવાથનિર્યુકિત-યા પિપાસા આદિ બાવીસ પરીષહેમાંથી સૂફમસમ્પરાય અને છદ્મસ્થ વીતરાગમાં ચૌદ પરીષહ હોય છે. કેવળી અહંત ભગવાનમાં અગીયાર પરીષહ જોવામાં આવે છે ઈત્યાદિ વ્યસ્ત અને સમસ્ત રૂપમાં પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. હવે એ પ્રતિપાદન કરીએ છીએ કે
