Book Title: Agam Sutra Satik 15 Pragnapana UpangSutra 04
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003349/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala dasaNassa AgamasuvANi (saTIka) bhAgaH - 10 :saMzodhaka sampAdakazca: muni dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAgaH - 10 prajJApanA - upAGgasUtram-1 -: saMzodhakaH sampAdakazcaH : muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU. 11000/ Agama zruta prakAzana 5 -: saMparka sthala : " Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga - 9, phleTa naM-13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtrasya | 1 | prajJApanAupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | padAni 1.....14 pada 15 thI 36 mATe humo mat-11 viSayaH viSayaH mUlAGkaH pRthAGkaH 122 177 188 214 |1-191 pada-1 prajJApanA ajIva pra0, jIva prajJA0 -256/padaM-2 sthAnaM tiryaMca-nairavika manuSya-devAnAm sthAnaM -297 padaM-3 bahuvaktavyatA dvAra-1 dizA dvAraM-2 gatiH dvAra-3 indriya dvAra-4 kAyaH dvAra-5 yogaH dvAra-6 vedaH dvAraM-7 kaSAyaH dvAra-8 lezyA dvAra-9 dRSTiH dvAra-10 jJAna dvAraM-11 ajJAnaM dvAraM-12 darzana dvAraM 13 saMyataH dvAraM-14 upayogaH dvAraM-15 AhArakaH dvAra-16 bhASakaH dvAra-17 parittaH dvAra-18 paryAptaH dvAra-19 sUkSma dvAra-20 saMjJI dvAraM 21 bhavasiddhikaH dvAra-2: amtikAyaH dvAra-23 caramaH dvAraM-24 jIvaH dvAraM 25 kSetraM dvAra-26 bandhaM dvAra-27 pudgalaH, dizA AdinAmalpabahutvam -306 padaM-4 sthitiH | naravikAdinAm sthiti -325 padaM-5 vizeSa jIva-ajIvAbhyAm ananta sya hetuH varNanam 352 padaM-6 vyutkrAntiH dvAraM-1 'dvAdazaH' gatiapekSAyAH upapAtaudvartanA virahaH dvAra-2 'caturvizatiH' caturviMzatidaNDakAyAH upapAta-uddhartanA-virahaH dvAra ? 'sAntaraM' mAntara-nirantara upapAtaH dvAra-4 'ekasamayaM' ekasamayApekSayA upapAtAdiH dvAra-, 'AgatiH' dvAra-6 udvartanA gatiH dvAra-7 parabhavAyuH dvAraM-8 AkarSaH AyubandhaH Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH pRSTAGka: 0.79 mUlAGkaH viSayaH -353/ pada-7 'ucchvAsaH' 356 pada-8 saMjJA 360 pada-9 yoniH catavizatidaNDakA pekSayA jovamyayoni -374 pada-10 'carimaH' pRthvI-saMsthAna- jIva-Adi apekSA caramAcarama pada-11 'bhASA' bhASAbA: canvAga bhedAH, Agadhaka virAdhakabhASAdi pRSTAGkaH mUlAGkaH viSayaH :30 -404 pada-12 'zarIraM' bharIrANAm paJcabhedAni 235 -412, padaM-13 pariNAmaH jIva-gati-indriya kaSAya-lezyA-yogaHupayogaH-jJAnAjJAna-darzana cAritra-vedAnAM pariNAma pada-14 'kaSAyaH' kayAyasyacatvArAbhedAH caturvizartidaNDakApekSayA kaSAyasyavarNanam Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram bhAgaH-10 prajJApanAupAGgasUtram-1 padAni-1.....14 bhAgaH-11 prajJApanAupAGgasUtram-2 padAni-15.....36 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -5.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pic pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -5.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya AcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -5.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU. A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vinayA sA. zrI samyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthoddhArikA pa. pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma. sA. nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. - -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma. sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma. nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka | -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA" Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM, uddezaka:-, dvAraM vR. 15 prajJApanAupAGgasUtram - 1 (saTIkaM) caturtham upAGgam-1 (zyAmAcArya saMkalitaM mUlasUtram + malayagiriAcArya viracitA vRttiH ) // 1 // namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH // 2 // jayati namadamaramukuTapratibimbacchadmavihitabahurUpaH / uddhartumiva samastaM vizvaM bhavapaGkato vIraH // jinavacanAmRtajaladhiM vande yadvindumAtramAdAya / abhavannUnaM sattvA janmajarAvyAdhiparihINAH || praNamata gurupadapaGkajamadharIkRtakAmadhenukalpalatam / yadupAstivazAnnirupamamaznuvate brahma tanubhAjaH // jaDamatirapi gurucaraNopAstisamudbhUtavipulamativibhavaH / samayAnusArato'haM vidadhe prajJApanAvivRtim // // 3 // 118 11 atha prajJApaneti kaH zabdArthaH ?, ucyate, prakarSeNa - niHzeSakutIrthitIrthakarAsAdhyena yathAvasthitasvarUpanirUpaNalakSaNena jJApyante - ziSyabuddhAvAropyante jIvAjIvAdayaH padarthA anayeti prajJApanA, iyaM ca samavAyAkhyasya caturthAGgasyopAGga, taduktArthapratipAdanAt uktapratipAdanamanarthakamiti cet, na, uktAnAmapi vistareNAbhidhAnasya mandamativineyajanAnamugrahArthatayA sArthakatvAt / idaJcopAGgamapi prAyaH sakalajIvAjIvAdipadArthazAsanAt zAstraM, zAstrasya cAdau prekSAvatAM pravRttyarthamavazyaM prayojanAditritayaM maGgalaM ca vaktavyam, uktaM ca"prekSAvatAM pravRttyarthaM, phalAditritayaM sphuTam / 119 11 5 maGgalaM caiva zAstrAdau vAcyamiSTArthasiddhaye // " iti tatra prayojanaM dvidhA - paramaparaM ca, punarekaikaM dvidhA- kartRgataM zrotRgataM ca, tatra dravyAstika'nayamataparyAlocanAyAmAgamasya nityatvAt kartturabhAva eva, tathAcoktam "eSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt na kadAcinna bhavati na kadAcinna bhaviSyati, dhruvA nityA zAzvatI" tyAdi, paryAyAstikanayamataparyAlocanAyAM cAnityatvAdavazyaMbhAvI tatsadbhAvaH, tattvaparyAlocanAyAM tu sUtrArthobhayarUpatvAdAgamasyArthApekSayA nityatvAt sUtrApekSayA cAnityatvAt kathaJcit kartRsiddhiH, tatra sUtrakarturanantaraM prayojanaM sattvAnugrahaH paramparaM tvapavargaprAptiH, uktaM ca119 20 "sarvajJoktopadezena yaH sattvAnAmanugraham / karoti duHkhataptAnAM, sa prApnotyacirAcchivam // " Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1 -1-1-1 tadarthapratipAdakasyArhataH kiM prayojanamiti cet, na kiJcit, kRtakRtyatvAt, prayojanamantareNArthapratipAdanaprayAso nirarthaka iti cat, na, tasya tIrthakaranAmakarmavipAkodayaprabhavatvAt, uktaM ca- "taMca kahaM veijjai ?, agilAe dhamma desaNAe u" zrotRRNAmanantaraM prayojanaM vivakSitAdhyayanArthaparijJAnaM, paramparaMtu niHzreyasAvAptiH, te hi vivakSitamadhyayanamarthataH samyagavagamya saMsArAdvirajyante, viraktAzca santaH saMsArAdvinirjigamiSavaH saMyamAdhvani yathA''gamaM samyak pravRttimAtanvate, pravRttAnAM ca saMyamaprakarSavazata upajAyate sakalakarmmakSayAnniHzreyasAvAptiriti, uktaM ca119 11 "samyagbhAvaparijJAnAdviraktA bhavato janAH / kriyA'' saktA hyavighnena, gacchanti paramAM gatim // ' iti, --- abhidheyaMjIvAjIvasvarUpaM, tacca prAk pradarzitanAmavyutpattisAmarthyamAtrAdavagatam / sambandho dvedhA-upAyayeyabhAvalakSaNo guruparvakramalakSaNazca tatrAdyastarkAnusAriNa; prati, tadyathA-vacanarUpApanaM prakaraNamupAyaH tatparijJAnaM copeyaM, guruparvakramalakSaNaH kevala zraddhAnusAriNaH prati, taM cAgre svayameva sUtrakRdabhidhAsyati / idaM ca prajJApanAkhyamupAGgaM samyagjJAnahetutvAdata eva paramparayA muktipadaprApakatvAt zreyo bhUtam, ato mA bhUdatra vighna iti vighnavinAyakopazAntaye ziSyANAM maGgalabuddhiparigrahAya svato maGgalabhUtasyApyasyAdimadhyAvasAneSu maGgalamabhidhAtavyam, AdimaGgalaM hyavighnena zAstrapAragamanArtha, madhyamaGgalamavagRhItazAstrArthasthirIkaraNArtham, antamaGgalaM ziSyapraziSyaparamparayA zAstrasyAvya- vacchedArthaM, uktaM ca 119 11 6 "taM' maGgalamAIe majjhe pacaMtae ya satthassa / paDhamaM satthatthAvigghapAragamaNAya niddinaM // tasseva ya thejjatvaM majjhimayaM antimaMpi tasseva / avvocchittinimittaM sissapasissAivaMsassa ||" // 2 // tatra prathamapadagatena 'vavagayajaramaraNabhaye' ityAdinA granthenAdimaGgalam, iSTadevatAstavasya paramamaGgalatvAt, upayogapadagatena 'kaivihe NaM bhaMte! uvaoge patratte' ityAdinA madhyamaGgalam, upayogasya jJAnarUpatvAt, jJAnasya ca karmakSayaM prati pradhAnakAraNatayA maGgalatvAt na ca karmakSayaM prati pradhAnakAraNatA tasya na prasiddhA, tasyAH sAkSAdAgame'bhidhAnAt, tathA cAgamaH"jaM annANI kammaM khavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto khavei ussAsamitteNaM // " // 1 // "tathA samudghAtapadagatena kevalisamudghAtaparisamAptayuttarakAlabhAvinA siddhAdhikAra pratibaddhena 119 11 bhU. (9) nicchinnasavvadukkhA jAijarAmaraNabandhaNavimukkA / sAsayamavvAbAhaM ciTThanti suhI suhaM pattA // " -ityAdinA avasAnamaGgalam / / adhunA'' dimaGgalasUtraM vyAkhyAyate padaM - 1 - prajJApanA vavagayajaramaraNabhaye siddhe abhivaMdiUNa tiviheNaM / vaMdAmi jinavariMdaM telokka guruM mahAvIraM / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAraM vR.sitaM-baddhamaSTaprakAraM karmendhanaM mAtaM-dagdhaM jAjvalyamAnazukladhyAnAnalena yaiste niruktavidhinA siddhAH, athavA 'Sidhu gatau' sedhanti sma-apunarAvRttyA nirvRtipurImagacchan yadivA 'SidhasaMrAddhau sidhyantisma-niSThitArthA bhavanti sma yadvA vidhuzAstremAGgalye ca' sedhante sma-zAsitAro'bhavan maGgalyarUpatAM vA'nubhavanti smeti siddhAH, athavA siddhAH-nityA aparyavasAnasthitikatvAt, prakhyAtA vA bhavyarupalabdhaguNa-sandohatvAt, uktaM ca-- // 1 // "mAtaM sitaM yena purANakarma, yo vA gato nivRtisaudhamUrdhni / khyAto'nuzAstA pariniSThitArtho, yaH so'stu siddhaH kRtamaGgalo me / / " siddhAzca nAmAdibhedato'nekadhAtato yathoktasiddhapratityarthaM vizeSaNamaha-'vyapagatajarAmaraNabhayAn' jarAvayohanilakSaNA maraNaM-prANatyAgarUpam bhayam-ihalokAdibhedAtsaptaprakAram, uktaMca- "ihaparalogAdANaMakamhaAjIvamaraNamasiloe' iti, vizeSataH-apunarbhAvarUpatayA apagatAni-paribhraTAni jarAmaraNabhayAni yobhyaste tathA tAn, 'trividhena manasA vAcA kAyena, anena yogatrayavyApAravikalaM dravyavandanamityAha, 'abhivandha abhimukhaM vanditvA, praNamyetyarthaH anenasamAnakartRkatayApUrvakAle ktvApratyayavidhAnAnnityAnityaikAntapakSavyavacchedamAha, ekAntanityAnityapakSektvApratyayasyAsambhavAt, tathAhi--apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM nityam, tasya kathaM bhinnakAlakriyAdvayakartRtvopapattiH ?, AkAlamekakhabhAvatvenaikasyA eva kasyAzcit kriyAyAH sadA bhAvaprasaGgAt, anityamapi prakRtyaikakSaNasthitidharmakam, tatastasyApi bhinnakAlakriyAdvayakatRtvAyogaH, avasthAnAbhAvAdityalaM vistareNa, anyatra sucarcitatvAta, katvApratyayasyottarakriyAsApekSatvAduttarakriyAmAha--'vaMdAmi jinavariMda'mityAdi, 'sUra vIra vikrAntI' vIrayati sma kaSAyAdizatrUn prati vikrAmati smeti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIraH, idaMca 'mahAvIra' iti nAma na yAIcchikam, kintu yathAvasthitamananyAsAdhAraNaM parISahopasargAdiviSayaM vIratvamapekSya surAsurakRtam, uktaM ca-"ayale bhayabheravANaM khaMtikhame parIsahovasaggANaM / devehiM khae mahAvIra" iti, anenApAyApagamAtizayo dhvanyate, taM kathaMbhUtamityAha-'jinavarendram jayanti-rAgAdizatrUnabhibhavanti jinAH,teca caturvidhAH, tadyathA-zrutajinA avadhijinA manaHparyAyajinA kevalijinAH, tatra kevalijinatvapratipattaye varagrahaNam, jinAnAM varAuttamA bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvA-vabhAsikevalajJAnakalitatvAt jinavarAH, te cAtIrthakarA api santaH sAmAnyakevalino bhavantitatastIrthakaratvapratipattyarthamindragrahaNam, jinavarANAmindro jinavarendraH,prakRSTapuNyaskandharUpatIrthaM karanAmakarmodayAttIrdhakara ityrthH| __ anena jJAnAtizayaM pUjAtizayaM cAha, jJAnAtizayamantareNa jineSu madhye uttama tvasya pUjAtizayamantareNajinavarANAmapimadhye indratvasyAyogAt, taMpunaH kiMbhUtamityAha- trailokyagurum gRNAti yathAvasthitaMpravacanArthamiti guruH trailokyasya gurustrailokyaguruH, tathAca bhagavAnadholokanivAsibhavanapatidevebhyastiryaglokanivAsivyantaranarapazuvidyAdharajyotiSkebhya UrdhvalokanivAsivaimAnikadevebhyazca dharma dideza, tam, anena vaagtishymaah| ete cApAyApagamAtizayAdayazcatvAro'pyatizayA dehasaugandhyAdInAmatizayAnAmupalakSaNam, tAnantareNaSAmasambhavAt, tatazcatustriMzadatizayopetaM bhagavantaM mahAvIraM vande ityuktaM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 prajJApanAupAGgasUtraM - 1- 1/-1-19 draSTavyam || Aha- nanu RSabhAdIn vyudasya kimarthaM bhagavato mahAvIrasya vandanam ?, ucyate, varttamAnatIrthAdhipatitvenAsannopakAritvAta, tadevAsannopakAritvaM darzayati mU. (2) vR. atra prajJApaneti vizeSyaM zeSaM sAmAnAdhikaraNyena vaiyyadhikaraNyena ca vizeSaNaM, 'jinavareNa' nti jinA:- sAmAnyakevalinaH teSAmapi varaH - uttamastIrthakRttvAt jinavarastena sAmarthyAt mahAvIreNa, anyasya varttamAnatIrthAdhipatitvAbhAvAt, iha chadmasthakSINamohajinApekSayA sAmAnyakevalino'pi jinavarA ucyante tatastatkalpaM mA jJAsIdvineyajana iti tIrthakRttvapratipattaye vizeSaNAntaramAha - 'bhagavatA' bhagaH samagraizvaryAdirUpaH, uktaM ca- 119 11 "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / suyarayaNanihANaM jinavareNaM bhaviyajananivvuikareNaM / uvadaMsiyA bhagavayA patravaNA savvabhAvANaM / / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA // " bhago'syA'stIti bhagavAn, atizAyane vatupratyayaH, atizAyI ca bhago varddhamAnasvAminaH zeSaprANigaNApekSayA, trailokyAdhipatitvAt tena bhagavatA, paramArhantyamahimopetenetyarthaH, punaH kathaMbhUtenetyAha-'bhavyajananirvRtikareNa' bhavyaH -- tathAvidhAnAdipAriNAmikabhAvAt siddhigamanayogyaH sa cAsau janazca bhavyajanaH nirvRtiH-nirvANaM sakalakarmamalApagamanena svasvarUpalAbhataH paramaM svAsthyaM taddhetuH samyagdarzanAdyapi kAraNe kAryopacArAt nirvRtistatkaraNazIlo nirvRtikaraH bhavyajanasya nirvRtikaro bhavyajananirvRtikarastena, Aha-bhavyagrahaNamabhavyavyavacchedArthamanyathA tasya nairarthakyaprasaGgAt, tata idamApatitaMbhavyAnAmeva samyagdarzanAdikaM karoti nAbhavyAnAm, na caitadupapannam, bhagavato vItarAgatvena pakSapAtAsambhavAt, naitatsAram, samyakavastutattvApArijJAnAt, bhagavAn hi saviteva prakAzamavizeSeNa pravacanArthamAtanoti, kevalamabhavyAnAM tathAsvAbhAvyAdeva tAmasakhagakulAnAmiva sUryaprakAzo na pravacanArtha upadizyamAno'pi upakArAyA prabhavati, tathA cAha vAdimukhyaH / / 1 ||"sddhrmmbiijvpnaandhkaushlsy, yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSu hi tAmaseSu, sUryAMzavo madhukarIcaraNAvadAtAH // " tato bhavyAnAmeva bhagavadvacanAdupakAro jAyate iti bhavyajananirvRtikareNetyuktam / kimityAha-'uvadaMsiya'tti upa-sAmIpyena yathA zrotRRNAM jhaTiti yathA'vasthitavastutattvAvabodho bhavati tathA, sphuTavacanairityarthaH, darzitA - zravaNagocaraM nItA, upadiSTA ityarthaH, kA'sau ? - 'prajJApanA' prajJApyante - prarUpyante jIvAdayo bhAvA anayA zabdAsaMhatyA iti prajJApanA, kiMviziSTetyata Aha- 'zrutaratnanidhAnam' iha ratnAni dvividhAni bhavanti, tadyathA - dravyaratnAni bhAvaratnAni (ca), tatra dravyaratnAni vaiDUryamarakatendranIlAdIni, bhAvaratnAni zrutavratAdIni, tatra dravyaratnAni na tAttvikAnIti bhAvaralairihAdhikAraH, tata evaM samAsaH - zrutAnyeva ratnAni zrutaratnAni na tu zrutAni ca ratnAni ca, nApi zrutAni ratnAnIveti, kuta iti cet ?, ucyate, prathamapakSe zrutavyatiriktairdravyaratnairihAdhikArAbhAvAt, dvitIyapakSe tu zrutAnAmeva tAttvikaratnatvAt, zeSaralairupamAyA ayogAt, nidhAnamiva nidhAnaM zrutaratnAnAM nidhAnaM zrutaratnanidhAnaM, keSAM prajJApanetyata Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAraAha- 'sarvabhAvAnAm' sarve ca te bhAvAzca sarvamAvA:-jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAH, tathAhi-asyAM prajJApanAyA SaTtrizatpadAni tatra -prajJApanA bahuvaktavyavizeSacaramapariNAmasaJjabheSupaJcasu padeSujIvAjIvAnAMprajJApanA prayogapade kriyApadecAzravasya kAyavAGgamanaHkarmayogaH (sa) AzravaH' iti vacanAt, karmaprakRtipade vandhasya samudghAtapade kevalisamudghAtaprarUpaNAyAM saMvaranirjarAbhokSANAMtrayANAM, zeSeSutusthAnAdiSu padeSu kvacitkasyaciditi, athavA 'sarvabhAvAnA miti dravyakSetrakAlabhAvAnAm, etadvayatirekeNAnyasya prajJApanIyasyAbhAvAt, tatra prajJApanApade jIvAjIvadravyANAM prajJApanA sthAnapade jIvAdhArasya kSetrasya sthitipade nArakAdisthitinirUpaNAt kAlasya zeSapadeSu saGkhyAjJAnAdiparyAyavyutkrAntyucchvAsAdInAM bhAvAnAmiti / asyAzca gAthAyA 'ajjhayaNamiNaM citta' mityanayA gAthayA shaabhismbndhH|| kevalaM yeneyaM sattvAnugrahAya zrutasAgArAduddhatA asAvapyAsannataropakAritvAdasmadvidhAnAM namaskArAI iti tannamaskAraviSayamidamapAntarAla evAnyakartRka gAthAdvayammU. (3) vAyagavaravaMsAo tevIsaimeNa dhiirpurisennN| duddharadhareNa muninA puvvasuyasamiddhabuddhINa / / (pra0) vR.vAcakAH-pUrvavidaH vAcakAzcatevarAzca vAcakavarA:-vAcakapradhAnAH teSAM vaMzaH-pravAho vAMcakavaravaMzaH tasmin, sUtre ca paJcamInirdezaH prAkRtatvAt, prAkRte hi sarvAsu vibhaktiSvapi sarvA vibhaktayo yathAyogaM pravartante, tathA cAha pANiniHsvaprAkRtavyAkaraNe-'vyatyayo'pyAsA' miti, trayoviMzatitamena tathA ca sudharmasvAmina ArabhyabhagavAnAryazyAstrayoviMzatitAeva, kiMbhUtena ?-dhIrapuruSeNa dhI:-buddhistayA rAjate iti dhIraH dhIrazcAsau puruSazca dhIrapuruSastena, tathA durddharANi prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni paJca mahAvratAni dhArayatIti durddharadharastena, tathA manyate jagatastrikAlAvayAmiti munistena, viziSTasaMvitsamanvitenetyarthaH, punaH kathaMbhUtenetyAha-'pUrvazrutasamRddhabuddhinA' pUrvANicatat zrutaMca pUrvazrutaM tena samRddhA-vRddhimupagatA buddhiryasya sa pUrvazrutasamRddhabuddhistena, Aha-yo vAcakavaravaMzAntargataH sapUrvazrutasambaddhabuddhireva bhavati, tataH kimanena vizeSaNena?, satyametat, kintu pUrvavido'pi SaTsthAnapatitA bhavanti, tathA ca caturdazapUrvavidAmapi matimadhikRtya SaTsthAnakaM vakSyati, tata AdhikyapradarzanArthamidaM vizeSaNamityadoSaH, samiddhabuddhINe tyatraNAzabdasya haRsvatvaM zizabdasya ca dIrghatA''rSatvAt, mU. (4) suyasAgarA viNeUNa jeNa suyarayaNamuttamaM dinnaM / sIsagaNassa bhagavao tassa namo ajjasAmassa / / (pra0) vR.tathA zrutamanarvAkpAratvAt subhASitaralayuktatvAcca sAgara iva zrutasAgaraH vyAghrAdibhirgaNaistadguNAnuktAviti' samAsaH, tasmAt 'viNeUNanti' dezIvacanametat, sAmpratakAlInapuruSayogyaMvInayitvetyarthaH, yenedaMprajJApanArUpaMzrutaratnamuttamaM pradhAna, prAdhAnyaMcana zeSazrutaralApekSayA, kintusvarUpataH, dattaM ziSyagaNAyatasmai, bhagavate jJAnezvaryadharmAdimate ArAtsarvaheyadharmebhyo yAtaH-prApto guNairityAryaH sa cAsau zyamAzca AryazyAmaH tasmai, sUtre ca SaSThI catuthyarthe draSTavyA, chaThivibhattIe mannai cautthI' iti vacanAt ||adhunoktsmbndhaiveyN gAthA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-91-1-14 mU. (5) ajjhayaNamiNaM cittaM suparayaNaM divivaaynniisNdN| jaha vanniyaM bhagavayA ahamavitaha vanaissAmi / / kR.adhyayanamidaM-prajJApanAkhyam, nanuyadIdamadhyayanaM kamityasyAdAvanuyogAdidvAropanyAso na kriyate?, ucyate, nAyaMniyamoyadavazyamadhyayanAdAvupakramAthupanyAsaH kriyateiti, aniyamo'pi kuto'vasIyate? iticet, ucyate, nandyadhyayanAdipadarzanAta, tathAcitrArthAdhikArayuktatvAcitram, zrutamevaralaM zrutaratnaM dRSTivAdasya-dvAdazAGgasyaniSyandaiva dRSTivAdaniSpandaH, sUtrenapuMsakatAnirdezaH prAkRtatvAt, yathA varNitaM bhagavatA-zrImanmahAvIravardhamAnasvAminAindrabhUmiprabhRtInAmadhyayanArthasya varNitatvAt adhyayanaM varNitamityuktam, ahamapi tathA vrnnyissyaami||| Aha-kathamasya chadmasthasya tathA varNayituM zaktiH?, naiSa doSaH, sAmAnyenAbhidheyapadArthavarNamAtramadhikRtyaivamabhidhAnAt, tathA cAhamapi tathA varNayiSyAmIti kimuktaM bhavati ? - tadanusAreNa varNayiSyAmi, nsvmniissikyeti| asyAMca prajJApanAyAM SaTtriMzat padAni bhavanti, padaM prakaraNamarthAdhikAra iti paryAyaH, tAni ca padAnyamUnimU. (6) panavaNA ThANAI bahavattavvaM ThiI visesA ya / vaktI UsAso sannA joNI ya crimaaiN| vR.tatra prathamaMpadaMprajJApanAviSayaM praznamadhikRtya pravRttatvAtprApanA 1 evaMdvitIyaMsthAnAni 2 tRtIyaM bahuvaktavyam 3 caturthaM sthitiH 4 paJcamaM vizeSAkhyaM 5 SaSThaM vyutkrAntiH, vyutkrAntilakSaNAdhikArayuktatvAta 6 saptamamucchvAsaH7 aSTamaM saMjJA 7 navamaM yoniH 9 dazamaM caramANi caramANIti praznamuddizya pravRttatvAt 10 / mU. (7) bhAsA sarIra pariNAma kasAe indie paoge y| lesA kAyaThiI yA sammate aMtakiriyA y|| vR. ekAdazaM bhASA 11 dvAdazaM zarIraM 12 trayodazaM pariNAmaH 13 caturdazaM kaSAyaM 14 paJcadazamindriyaM 15 SoDazaM prayogaH 16 saptadazaM lezyA 17 aSTAdazaM kAyasthitiH 18 ekonaviMzatitamaM samyakatvam 19 viMzatitamamantakriyA 20 / mU. (8) ogAhaNasaNThANA kiriyA kamme iyAvare / bandhae vede e vedassa bandhae veyveye| vR. ekaviMzatitamamavagAhanAsthAnaM 21 dvAviMzatitamaM kriyA 22 trayoviMzatitamaM karma 23 caturviMzatitamaM karmaNo bandhakaH, tasmin hi yathAjIvaH karmaNo bandhako bhavati tathA prarUpyate iti tattathAnAma 24 evaM paJcaviMzatitamaM karmavedakaH 25 SaDviMzatitamaM vedasya bandhaka iti, vedayate anubhavatIti vedastasya bandhaeva bandhakaH, kimuktaM bhavati?-katiprakRtIrvedayamAnasya katigrakR.tInAM bandho bhavatIti tatra nirUpyate tatastadvedasya bandha iti nAma 26 evaM kAM prakRti vedayamAnaH kati prakRtIrvedayati ityarthapratipAdakaM vedavedako nAma saptaviMzatitamam 27 / mU. (9) AhAre uvaoge pAvaNayA sanni saJjame ceva / ohI paviyAraNa vedanA ya tatto smugghaae| vR. aSTAviMzatitamamAhArapratipAdakatvAdAhAraH 28 evamekonatriMzattamamupayogaH 29 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH--, dvAraM triMzattamaM 'pAsaNaya'tti darzanatA 30 ekatriMzattamaM saMjJA 31 dvAtriMzattamaM saMyamaH 32 trayastriMzattamabhavadhiH 33 catustriMzattamaM pravicAraNA 34 paJcatriMzattamaM vedanA 35 SaTtriMzattamaM samudghAtaH 36 // tadevamupanyastAni padAni / / 11 sAmprataM yathAkramaM padagatAni sUtrANi vaktavyAni tatra prathamapadagatamidamAdisUtram( atha prathama- prajJApanA padaM Arabhyate) mU. (10) se kiM taM padmavaNA?, patravaNA duvihA pannattA, taMjahA--jIvapannavaNA ya ajIva pantravaNAya / / vR. athAsya sUtrasya kaH prastAvaH ?, ucyate, praznasUtramidam, etaccAdAdupanyastamidaM jJApayati- pRcchato madhyasthavuddhimato'rthino bhagavarhadupadiSTatattvaprarUpaNA kAryA, na zeSasya, tatha coktam- 'madhyastho buddhimAnarthI, zrotA pAtramiti smRtaH, tatra sezabdo mAgadhadezIprasiddhI nipAtaH tatrazabdArthe, athavA athazabdArthe, sa ca vAkyopanyAsArthaH, kimiti paraprazne, 'taM'ti tAvaditi draSTavyam, tacca kramoddayotane, tata eSa samudAyArthaH- tiSThantu sthAnAdIni padAni praSTavyAni, vAcaH kramavarttitvAt prajJApanA'nantaraM ca teSAmupanyastatvAt, tatraitAvadeva tAvat pRcchAmi kiM prajJApanaMti, ? athavA prAkRtazailyA 'abhidheyavalliGgavacanAni yojanIyAni' iti nyAyAdevaM draSTavyam, tatra kA tAvat prajJApaneti ?, evaM sAmAnyena kenacitpraz kRte sati bhagavAn guruH ziSyavacanAnurodhenAdarArthaM kiJcit ziSyoktaM pratyuccAryAha- 'pannavaNa dubihA patrattA' iti, anena cAgRhItaziSyAbhidhAnena nirvacanasUtreNaitadAcaSTe - na sarvameva sUtra gaNadharapraznatIdhaMkara nirvacanarUpam, kintu kiJcidanyathA'pi, bAhulyena tu tathArUpam, yata uktam- 'atthaM bhAsai arihA suttaM gaMdhanti gaNaharA niuNa' mityAdi, tatra prajJApaneti pUrvavat, 'dvividhA' dviprakArA 'prajJaptA' prarUpitA, yadA tIrthakarA eva nirvaktArastadA'yamartho' vaseyaH-anyairapitIrthakaraiH, yadA punaranyaH kazcidAcAryastanmatAnusArI tadA tIrthakaragaNadharairiti dvaividhyamevopadarzayati- 'taMjahA jIvapannavaNA ya ajIvapannavaNA ya' 'tadyathe'ti vakSyamANabhedakathanaprakAzanArthaH, jIvantiprANAn dhArayantIti jIvAH, prANAzca dvidhA - dravyaprANA bhAvaprANAzca tatra dravyaprANA indriyAdayo bhAvaprANA jJAnAdIni, dravyaprANairapi prANinaH saMsArasamApannA nArakAdayaH, kevalabhAvaprANaiH prANino vyapagatasamastakarmasaGgAH siddhAH, jIvAnAM prajJApanA jIvaprajJApanA, na jIvA ajIvA - jIvaviparItasvarUpAH, te ca dharmAdharmAkAzapudgalAstikAyAddhAsamayarUpAsteSAM prajJApanA ajIvaprajJApanA, cakArau dvayorapi prAdhAnyakhyApanArthI, na khalvihAnyatarasyAH prajJApanAyAH guNabhAvaH, evaM sarvatrApyakSaragamanikA kAryA // tadevaM sAmAnyena prajJApanAdvayamupanyasya samprati vizeSasvarUpAvagamArthamAdAvalpavaktavyatvAdajIvaprajJApanAM pratipipAdayiSustadviSayaM praznasUtramAha- bhU. (11) se kiM taM ajIvapannavaNA?, ajIvapantravaNA duvihA pannattA, taMjahA- ruviajIvapatravaNAya arUviajIvapatravaNAya / vR. atha kiM tat ajIvaprajJApaneti ?, athavA kA sA'jIvaprajJApanA ?, sUrirAha-'ajIvapatravaNA duvihA pannattA, taMjahA' ityAdi, ajIvaprajJApanA dvividhAprajJaptA, tadyathA-rUpyajIva prajJApanA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-111 ca arUpyajIvaprajJApanA ca, rUpameSAmastIti rUpiNaH, rUpagrahaNaM gandhAdInAmupalakSaNam, tadvayatirikeNa tasyAsambhavAta, tathAhi-pratiparamANu rUparasagandhasparzAH, uktaM ca-' 'kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasagandhavarNo dvisparzaH kAryaliGgatha" tasmAdavyatirekaH parasparaMrUpAdInAmiti, athavA rUpaM nAma-sparzarUpAdisammUrcchanAtmikA mUrtistadeSAmastItirUpiNAH, rUpiNazcate'jIvAzca rUpyajIvAH teSAM prajJApanA rUpyajIvaprajJApanA, pudgalasvarUpAjIvaprajJApanetiyAvat, pudgalAnAmeva rUpAdimattvAt, rUpivyatirekeNArUpiNo dharmAstikAyAdayaste ca te'jIvAzcArUpyajIvAH teSAM prajJApanA arUpyajIvaprajJApanA, cazabdo prAgvat / / tatrAlpavaktavyatvAt prathamato'rUpyajIvaprajJApanAM cikIrSuridamAha mU. (12) se kiM taM aruviajIvapannavaNA?, aruviajIvapannavaNA dasavihA pannattA, taMjahA-dhammatthikAe dhammasthikAyassa dese dhammasthikAyassa padesA adhammatthikAe adhammasthikAyassa dese adhammathikAyassa padesA AgAsasthikAe AgAsasthikAyassadese AgAsasthikAyassa padesA addhAsamae 10, settaM arUviajIvapannavaNA || vR. sezabdo'thazabdArthaH, atha kA sA alapyajIvaprajJApanA?, sUrirAha-arUpyajIvaprajJApanA 'dazavidhA' dazaprakArAprajJaptA, arUpyajIvAnAMdazavidhatvAttaprarUpaNA'pi dazavidhoktA, tadeva dazavidhatvaM darzayati-taMjahe tyAdi, tadyathetivakSyamANabhedakathanohayotanAraathaH, taddazavidhatvam, yadivA 'tadi' tyavyayaM sarvaliGgavacaneSu sA dazavidhA'rUpyajIvaprajJApanA yathA bhavati tathA dayate- 'dhammasTikAe'tti jIvAnAM pudgalAnAM ca svabhAvata eva gatipariNAmapariNatAnAM tatsvabhAva-dharaNAt-tatsvabhAvapoSaNAddharmaH astayazcehapradezAsteSAM kAyaH-saddhAtaH, 'gaNakAe ya nikAe khandhe vagge taheva rAsI ya' itivacanAt, astikAyaH pradezasaGghAta ityarthaH, dharmazcAsau astikAyazca dharmAstikAyaH, anena ca sakalameva dharmAstikAyarUpamavayavidravyamAha, avayavI ca nAmAvayavAnAM tathArUpasaGghAtapariNAmavizeSa eva, na punaravayavadravyebhyaH pRthagarthAntaraM dravyam, tathA'nupalambhAt, tantava eva hi AtAnavitAnarUpasaGghAtapariNAmavizeSamApannA loke paTavyapadezabhAja upalabhyante, na tadatiriktaM paTAkhyaM nAma, uktaM cAnyairapi-- // 1 // "tantvAdivyatirekeNa, na paTAdyupalambhanam / tantvAdayo viziSTA hi, pttaadivypdeshinH||" kRtaM prasaGgena, anyatra cintitvAdetadvAdasya, tathA 'dharmAstikAyasya deza' iti tasyaiva dharmAstikAyasya buddhivikalpitodyAdipradezAtmako vibhAgaH, 'dhamamasthikAyassa padesA' itiprakRSTA dezAHpradezAH-nirvibhAgA bhAgA iti bhAvaH, tecAsaGghayeyAH, lokAkAzapradezapramANatvAt teSAm, ataevabahuvacanam, dharmAstikAyapratipakSabhUto'dharmAstikAyaH, kimuktaMbhavati?-jIvapudgalAnAM sthitipariNAmapariNatAnAMtatpariNAmopaSTammako'mUrto'saMkhyAtapradezasaMghAtAtmako'dharmAstikAyaH 'adharmAstikAyasya deza' ityAdi pUrvavat / tathA 'AGiti maryAdayA svasvabhAvAparityAgarUpayA kAzante-svarUpeNa pratibhAsante asmin vyavasthitAH padArthAityAkAzam, yadA tvabhividhAvAGtadA AGi'tisarvabhAvAbhivyAptayA kAzate ityAkAzam, astayaH-pradezAsteSAM kAyo'stikAyaH AkAzaM ca tadastikAyazcA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAraMkAzAstikAyaH, 'AkAzastikAyasya deza'; ityAdi pUrvavat, navaraM pradezA anantA draSTavyAH, alokasyAnantatvAt / 'addheti' kAlasyAkhyA, addhAcAsau samayazcAddhAsamayaH, athavA'ddhAyAH samayo nirvibhAgo bhAgaH,ayaM ca eka eva vartamAnaH paramArthaH san, nAtItA nAnAgatAH samayAH, teSAM yathAkramaM vinaSTAnutpannatvenAsattvAta, tataH kAyatvAbhAva iti dezapradezakalpanAvirahaH, AvalikAdayastu pUrvasamayanirodhenaivottarasamayasadbhAva iti tataH samudayasamityAdhasambhavena vyavahArArthameva kalpitA iti draSTavyam / tathA amISAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanam ?, ucyate, iha dharmAstikAya iti padaM maGgalabhUtam, Adau dharmazabdAnvitatvAt, padArthaprarUpaNA ca samprati prathamata utkSiptA vartate, tato maGgalArthamAdI dharmAstikAyasyopAdAnam, dharmAstikAyapratipakSabhUtazcAdharmAstikAya iti tadanantaramadharmAstikAyasya, dvayorapicAnayorAdhArabhUtamAkAzamititadanantaramAkAzAstikAyasya, tataH punarajIvasAdhAdaddhAsamayasya,athavehadharmAdharmAstikAyau vibhUna bhavataH, tadvibhutve tatsAmarthyato jIvapudgalAnAmaskhalitapracArapravRttI lokAlokavyavasthA'nupapatteH, asti ca lokAlokavyavasthA, tatra tatra pradeze sUtre sAkSAddarzanAta, tato yAvati kSetre'vagADhau tAvapramANo lokaH zeSastvaloka iti siddham, uktaM c||1|| "dharmAdharmavibhutvAt sarvatra ca diivpudglvicaaraat| nAlokaH kazcitsyAnna ca sammatametadAryANAm / / // 2 // tasmAddharmAdharmAvavagADhI vyApya lokakhaM sarvam / ___ evaM hi paricchinnaH sidhyati lokastadavibhutvAt // " tataH evaM lokAlokavyavasthAhetU dharmAdharmAstikAvAvityanayorAdAvupAdAnam, tatrApi mAGgalikatvAt prathamato dharmAstikAyasya, tatpratipakSatvAt tato'dharmAstikAkasya, tato lokAlokavyApitvAdAkAzAstikAyasya, tadanantaraM loke samayAsamayakSetravyavasthAkAritvAdaddhAsamayasya, svamAgamAnusAreNAnyadapiyuktayanupAti vaktavyam, ityalaM prasaGgena ! prakRtopasaMhAramAha-'setaMarUviajIvapannaNA' saiSAarUpyajIvaprajJApanA |punraah vineyaH mU. (13) se kiM taM rUviajIvapannavaNA?, rUviajIvapannavaNA caubvihA panattA, taMjahA-khaMdhA khaMdhadesA khaMdhapaesA paramANupogalA, te samAsao paMcavihA pannattA, taMjahA-vaNNapariNayA gaMdhapariNayA rasapariNayA phAsapariNayA sNtthaannprinnyaa| vR.atha kA sA rUpyajIvaprajJApanA?, sUrirAha-rUpyajIvaprajJApanA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-'skandhAH skandanti zukantidhIyanteca-puSyantepudgalAnAMvicaTanena caTanenaceti skandhAH, 'pRSodarAdaya' iti rUpaniSpattiH,atra bahuvadanaMpudgalaskandhAnAmAnantyakyApanArtham, nacAnantyamanupapannam, Agame'madhAnAt, tathA ca vakSyati 'davvaoNaMpuggalathikAe'ityAdi, skandhadezAH' skandhAnAmevaskandhatvapariNAmamajahato buddhiparikalpitA dayAdipradezAtmakA dibhAgAH, atrApibahuvacanamanantAnantaprAdezikeSutathAvidheSu skandheSu dezAnantatvasambhAvanAraatham, skandhAnAMskandhatvapariNAmapariNatAnAMbuddhiparikalpitAH prakRSTA dezA nirvibhAgAbhAgAH paramANava ityarthaH skandhapradezAH, atrApi bahuvacanaM pradezAnantatva Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-1/-/-/13 sambhAvanArtham, 'paramANupudgalA iti' paramAzca te'NavaJca paramANavo nirvibhAgadravyarUpAH te ca te pudgalAzca paramANupudgalAH, skandhatvapariNAmarahitAH kevalAH paramANava ityarthaH / 'te samAsao' ityAdi, te skandhAdhyo yathAsambhavaM 'samAsataH' saGkSepeNa paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA- 'varNapariNatAH ' varNataH pariNatAH, varNapariNAmabhAjaityarthaH, evaM gandhapariNatA rasapariNatAH sparzapariNatAH saMsthAnapariNatAH pariNatA ityatItakAlanirdezo varttamAnAtagatakAlopalakSaNaM, varttamAnAnAgatatvamantareNAtItatvasyAsambhavAt, tathAhi - yo vartamAnatvamatikrAntaH so'tItohavati, varttamAnatvaM ca so'nubhavati yo'nAgatatvamatikrAntavAn, uktaM ca 119 11 "bhavati sa nAmAtIto yaH prApto nAma varttamAnatvam / eSyaMzca nAma sa bhavati yaH prApsyati varttamAnatvam // " tato varNapariNatA iti varNarUpatayA pariNatAH pariNamanti pariNamiSyantIti draSTavyam, evaM gandharasapariNatA ityAdyapi paribhAvanIyam / mU. (13 - vartate) je vaNNapariNayA te paMcavihA paznattA, taMjahA - kAlavaNNapariNayA nIlavaNNapa0 lohiyavaNNapa0 hAliddavaNNapa0 sukillavaNNapariNayA, je gaMdhapariNatA te duvihA paM0 taM0- subbhigaMdhapariNatA ya dubbhigaMdhapariNatA ya, je rasapariNatA te paMcavihA paM0 taM0 - tittapariNatA kaDuyarasapariNatA kasAyarasapariNayA aMbilarasapariNatA mahurasapariNayA, je phAsapariNatA te aTThavihA paM0 taM0- kakkhaDaphAsapariNayA mauyaphAsapariNayA guruya phAsapariNatA lahuyaphAsapariNayA sIyaphAsapariNayA usiNaphAsapariNayA niddhaphAsapariNayA lukkhaphAsapariNayA, je saNThANapariNayA te paMcavihA paM0 taM0- parimaMDalasaMThANapariNayA vaTTasaMThANapari0 taMsasaMThANapa0 cauraMsasaM0 pa0 AyatasaMThANapariNayA / . ye varNapariNatAste paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA - kRSNavarNapariNatAH kajjalAdivat, nIlavarNapariNatA nIlyAdivat, lohitavarNapariNatA hiGgulakAdivat, hAridravarNapariNatA haridrAdivat, zuklavarNapariNatAH zaGkhAdivat / ye gandhapariNatAste dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-surabhigandhapariNatAzca durabhigandhapariNatAzca, cazabdI pariNAmabhavanaM prati vizeSAbhAvakhyApanArthI, tathAhi - yathA kathaJcidavasthitAH sAmagrIvazataH surabhigandhapariNAmaM bhajante tathA kathaJcidavasthitA eva sAmagrIvazato durabhigandhapariNAmamapIti, surabhigandhapariNatAzca yathA zrIkhaNDAdayaH, durabhigandhapariNatA lasunAdivat / ye rasapariNatAste paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA- tiktarasapariNatAH kozAtakyAdivat, kaTukarasapariNatAH suNThyAdivat, kaSAyarasapariNatA apakkakapitthAdivat amlarasapariNatA amlavetasAdivat, madhurarasapariNatAH zarkarAdivat / ye sparzapariNatAste'STavidhAH prajJaptAH, tadyathA- karkazasparzapariNatAH pASANAdivat, mRdusparzapariNatA haMsarutAdivat, gurukasparzapariNatAH vajrAdivat, laghukasparza0 arkatUlA divat, zItasparzapariNatA mRNAlAdivat, uSNasparza0 vahyayAdivat, snigdhasparzapariNatA ghRtAdivat, rUkSasparzapariNatA bhasmAdivat / ye saMsthAna pariNatAste paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA - parimaNDalasaMsthAnapariNatA valayavat, 14 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-1, uddezakaH-, dvAravRttasaMsthAnapariNatAH kulAlacakrAdivat, tryamnasaMsthAnapariNatAHzRGgATakAdivat, caturanasaMsthAnapariNatAH kumbhikAdivat, AyatasaMsthAnapariNatA daNdAdivat, etAni ca parimaNDalAdIni saMsthAnAnidhanapratarabhedena dvividhAni bhavanti, punaH parimaNDalamapahAyazeSANiojaHpradezajanitAni yugmapradezajanitAnIti dvidhA, tatrotkRSTaM parimaNDalAdi sarvamanantANuniSpannamasaGkhayeyapradezAvagADhaM ceti pratItameva, jaghanyaM tu pratiniyatasaGkhyeparamANvAtmakam, ato nAnirdiSTaM jJAtuM zakyate iti vineyajanAnugrahAya tadupadaryate-tatraujaHpradezaprataravRttaM paJcaparamANuniSpanna paJcAkAzapradezAvagADhaM ca, tadyathA-ekaH paramANumadhye sthApyate, catvAraH krameNapUrvAdiSucatasRSu dikSu, yugmapradezaprataravRttaM dvAdazaparamANvAtmakaM dvAdazapradezAvagaDhaM ca, tatra nirantaraM catvAraH paramANavazcatuSvAkAzapradezeSu rucakAkAreNa vyavasthApyante, tatastatparikSepeNa zeSAaSTauojaHpradezaMdhanavRttaM saptapradezaM saptapradezAvagADhaM ca, taccaivaM-tatraiva paJcapradeze prataravRtte madhyasthitasya paramANorupariSTAdadhastAcca ekaiko'NuravasthApyate, tata evaM saptapradezaMbhavati yugmagradezaM dhanavRttaM dvAtriMzapradezaM dvAtriMzapradezAvagADhaM ca, taccaivaM-pUrvoktadvAdazapradezAtmakasya prataravRttasyopari dvAdaza, tata upariSTAdadhazcAnye catvArazcatvAraH paramANava iti ojaH pradezaM prataratryanaM tripradezaM tripradezAvagADhaMca, taccaivaM pUrvatiryagaNudvayaM nyasyate, tata AdyasyAdha eko'NuH, sthApanA-yugmapradezaM prataratryanaM SaTparamANuniSpannaM SaTpradezAvagADhaM ca, tatra tiryaganirantaraM trayaH paramANavaH sthApyante, tataAdhasyAdya uparyadhobhAvenANudvayaM dvitIyasyAdha eko'NuH, sthApanAojaH-pradezaM dhanatryanaM paJcatriMzatparamANuniSpannaM paJcatriMzapradezAvagADhaMca, tacaivaM-tiryaga nirantarAH paJca paramANavaHsthApyante, teSAM cAdho'dhaH krameNa tiryageva catvArastrayo dvAvekazceti paJcadazAtmakaH pratarojAtaH, sthApanA-asyaivacapratarasyopari sarvapaktizvantyAntyaparityAgena daza 10, tathaiva taduparyupari SaTbraya ekazceti krameNANavaH sthApyante, ete mIlitAH paJcatriMzadbhavanti yugmanadezaM dhanatryanaM catuSparamANavAtmakaM catuSpradezAvagADhaMca prataratryanasyaiva tripradezAtmakasya sambandhina ekasyANoruparyeko'NuH sthApyate, tato mIlitAzca tvAro bhavanti / / ojaHpradezaM prataracaturasraM navaparamANvAtmakaM navapradezAvagADhaM ca, taba tiryag nirantaraM tripradezAstinaH paGkattayaH sthApyante, sthApanAyugmapradezaMprataracaturanaMcatuSparamANvAtmakaMcatuSpradezAvagADhaMca, tatra tiryaga dvipradeze dve paGkitasthApyete, ojaHpradezaMdhanacaturanaM saptaviMzatiparamANvAtmakaM saptaviMzatipradezAvagADhaM ca, tatra navapradezAtmakasyaiva pUrvoktasya pratarasyAdha upari ca nava nava pradezAH sthApyante, tataH saptaviMzatipradezAtmakamojaH pradezaMdhanacaturanaM bhavati asyaiva yugmapradezaM dhanacaturasamaSTaparamANvAtmakamaTapradezAvagADhaMca, taccaivaM-catuSpradezAtmakasyapUrvoktasya pratarasyopari catvAro'nye paramANavaH sthApyante 3 / / ojaHpradezaM zreNyAyataM triparamANu tripradezAvagADhaMca, tatra tiryag nirantaraM trayaH sthApyante yugmapradezaM zreNyAyataM dviparamANu dvipradezAvagADhaMca, tathaivANudvayaM sthApyate ojaH-pradezaM pratarAyataM paJcadazaparamANvAtmakaM paJcadazapradezAvagADhaM ca, tatra paJcapradezAlmikAstimaH paGtayastiryak sthApyante, yugmapradezaM pratarAyataM SaTparamANvAtmakaM SaTpradezAvagADhaMca, tatratripradezaMpaGktidvayaMsthApyate, sthApanA-ojaHpradezaMdhanAyataMpaJcacatvAriMzat paramANvAtmakaMtAvapradezAvagADhaMca, tatra pUrvoktasyaiva pratarAyatasya paJcadazapradezAtmakasyAdha upari Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 prajJApanAupAGgasUtra- 1- 1/-/-/13 tathaiva paJcadaza paramANavaH - sthApyante yugmapradezaM dhanAyataM dvAdazaparamANvAtmakaM dvAdazapradezAvagADhaM ca, tatra prAguktasya SaTpradezasya pratarAyatasyopari tathaiva tAvantaH paramANavaH sthApyante 4 // prataraparimaNDalaM viMzatiparamANvAtmakaM viMzatipradezAvagADhaMca tacaivaM prAcyAdiSu catasRSu dikSu pratyekaM catvArazcatvAro'NavaH sthApyante, vidikSuca pratyekamekaiko'NuH sthApyate ghanaparimaNDalaM catvAriMzatpradezAvagADhaM catvAriMzatparamANvAtmakaM ca, tatra tasyA eva viMzaterupari tathaivAnyA viMzatiravasthApyate 5 // itthaM caiSAM prarUpaNamito'pi nyUnapradezatAyAM yathoktasaMsthAnAbhAvAt, etatsaGgaGgrAhikAzcemA uttarAdhyayananiryuktigAthAH 119 11 // 2 // // 3 // // 4 // "parimaNDale ya vaTTe taMse cauraMsa Ayae ceva / ghanapayara paDhamavajraM ojapaese ya jumme ya // paMcagabArasagaM khalu sattagabattI sagaM ca vaTTammi / tiya chakka paNagatIsA cattAri ya hoti tasaMmmi / / nava caiva tahA cauro sattAvIsA ya aTTha cauraMse / tigadugapannaraseva ya chacceva ya Ayae hoti // paNayAlA bArasagaM taha ceva ya Ayayammi saMThANe / vIsA cattAlIsA parimaMDalae ya saMThANe // " ityAdi // - sampratyeteSAmeva varNAdInAM parasparaM saMvedhamAha sU. (13- vartate) je vaNNao kAlavaNNapariNatA te gaMdhao subbhigaMdhapariNatAvi dubbhigaMdha pariNatAvi rasao tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNayAvi kasAyarasapariNayAvi aMbilarasapariNayAvi mahurarasapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNayAvi mauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvi lahuyaphAsapariNayAvi sIyaphAsapariNayAvi usiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNatAvi vaTTasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapariNayAvi AyatasaMThANapariNAyAvi 20, jevannaonIlavaNNapariNatA te gaMdhao subbhigaMdhapariNAyAvi dubbhigaMdhapariNayAvi rasao tittarasapariNayAvi kaiyarasapariNatAvi kasAyarasapariNatAvi aMbilarasapariNatAvi mahurarasapariNatAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNatAvi mauyaphAsapariNatAvi guruyaphAsapariNatAvi lahuyaphAsapariNatAvi sItaphAsapariNatAvi usiNaphAsapariNatAvi niddhaphAsapariNatAvi lukkhaphAsapariNatAvi saMThANao parimaMDalasaNThANapariNatAvi baTTasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapariNayAvi AyatasaMThANapariNayAvi 20, je vaNNao lohiyavaNNapariNayA te gaMdhao subbhigaMdhapariNayAvi dubbhigaMdhapariNayAvi rasao tittarasapariNatAvi kaDyarasapariNatAvi kasAyarasapariNatAvi aMbilarasapariNayAvi mahurarasapariNatAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNatAvi mauyaphAsapariNAtAvi guruyaphAsapariNayAvi lahuyaphAsapariNatAci sItaphAsapariNatAvi usiNaphAsapariNatAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi saMDhANao parimaMDalasaMThANapariNatAvi vaTTasaMThANapariNatAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapariNayAvi AyatasaMThANapariNatAvi 20, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-1, uddezakaH-, dvAra 17 jevaNNao hAliddavaNNapariNayA te gaMdhao subbhigaMdhapariNayAvi dubmigaMdhapariNayAvi rasao tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNatAvi kasAyarasapariNatAvi aMbilarasapariNatAvi muhurarasapariNayAviphAsaokakkhaDaphAsapariNayAvimauyaphAsapariNayAviguruyaphAsapariNayAvi lahuyaphAsapariNayAvi sIyaphAsapariNayAvi usiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vaTTasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapariNatAvi AyatasaMThANapariNatAvi 20, je vannao sukillavaNNapariNatA te gaMdhao subbhigaMdhapariNatAvi dubbhigaMdhapariNatAvi rasao tittarasapariNatAvi kaDuyarasapariNatAvi kasAyarasapariNatAvi aMbilarasapariNatAvi mahurarasapariNatAviphAsaokakkhaDAphAsapariNatAviguruyaphAsapariNatAvilahuyaphAsapariNatAvi sIyaphAsapariNatAviusiNaphAsapariNatAvi niddhaphAsapariNatAvilukkhaphAsapariNatAvisaMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvivaTTasaMThANapariNayAvitaMsasaMThANapariNayAvicauraMsasaMThANapariNayAvi AyayasaMThANapariNayAvi 20, 100 / je gaMdhao subbhigaMdhapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayAvi nIlavaNNapariNayAvilohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukillavaNNapariNayAvi rasao tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNatAvi kasAyarasapariNatAviaMbilarasapariNatAvi mahurarasapariNayAvi phAsaokakkhaDaphAsapariNatAvimauyaphAsapariNatAvi garuyaphAsapariNatAvilahuyaphAsapariNatAvi sItaphAsaparaNatAvi usiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi saNaMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMgaNapariNayAviAyayasaMThANapariNayAvi 23, je gaMdhaodubhigaMdhapariNayAte vaNNao kAlavaNNapariNayAvi nIlavaNNapariNayAvi lohiyavaNNapariNayAvi hAriddavaNNapariNayAvi sukkilavaNNapariNayAvi rasao tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNayAvi kasAyarasapariNayAvi aMbilarasapariNayAvimahurarasapariNayAviphAsao kakkhaDaphAsapariNayAvimauphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvilahuyaphAsapariNayAvisIyaphAsapariNayAviusiNaphAsapa0 niddhaphAsapa0 lukkhaphAsapariNayAvi saMThANao parimaMDala-saMThANapariNayAvi vaTTasaMThANa taMsasaMThANapa0 cauraMsasaMThANapariNayAvi AyayasaMThANapariNayAvi26, 46/ je rasao tittarasapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNNapariNayAvi lohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukillavaNNapariNayAvi gaMdhao submigaMdhapariNayAvi dubmigaMdhapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNayAvi mauyaphAsapariNatAvi guruyaphAsapariNatAvilahuyaphAsapariNatAvisItaphAsapariNatAviusiNaphAsapariNatAviniddhaphAsapariNayAvilukkhaphAsapariNayAvisaMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvivasaMThANa-pariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapariNayAvi AyayasaMThANapariNayAvi 20, jerasaokaDuyarasapariNatAtevaNNaokAlavaNNapariNayAvinIlavaNNapariNayAvilohiyavaNNapariNayAvi hAliivaNNapariNayAvi sukkiAlavaNNapariNayAvigaMdhao subbhigandhapariNayAvi [10] 21 Jahreelucardon International Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-113 dunbhigaMdhapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNayAvimauphAsayapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvi lahuyaphAsapariNayAvi sItaphAsapariNayAvi usiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapariNayAvi AyatasaMThANapariNayAvi20, je rasao kasAyarasapariNatA te vaNNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNNapariNatAvi lohiyavaNNapariNatAvihAliddavaNNapariNayAvisukillavaNNapariNayAvigaMdhao subbhigaMdhapariNayAvi dunbhigaMdhapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNayAvimauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvilahuyaphAsapariNayAvisItaphAsapariNatAviusiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNatAvi vaTTasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvicauraMsasaMThANapariNayAvi AyayasaMThANapariNayAvira20, je rasao aMbilarasapariNayA te vaNNao kAlavaNNapariNayAvi nIlavaNNapariNayAvi lohiyavaNNapariNayAvihAliddavaNNapariNayAvi sukkilavaNNapariNayAvigaMdhao sunmigaMdhapariNayAvi dubbhigaMdhapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNayAvi mauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvilahuyaphAsapariNayAvi vaTTasaMThANapariNayAvitaMsasaMThANapariNayAvicauraMsasaMThANapariNayAvi AyayasaMThANapariNayAvi 20, je rasaomahurarasapariNayAtevaNNaokAlavaNNapariNayAvinIlavaNNapariNayAvilohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukillavaNNapariNayAvi gaMdhao subbhigaMdhapariNayAdhi dubhigaMdhapariNayAviphAsaokakkhaDaphAsapariNayAvimauyaphAsapariNayAviguruyaphAsapariNatAvi lahuyaphAsapariNatAvisItaphAsapariNayAviusiNaphAsapariNayAviniddhaphAsapariNayAvilukhaphAsariNatAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNatAvivaTTasaMThANapariNatAvitaMsasaMThANapariNatAvi ghauraMsasaMThANapariNatAviAyayasaMThANapariNayAvi 20,1001. jephAsato kakkhaDaphAsapariNatAte vaNNao kAlavaNNapariNatAvinIlavaNNapariNatAvi lohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNatAvi sukillavaNNapariNatAvi gaMdhao subbhigaMdhapariNayAvi dubbhigaMdhapariNatAvi rasao tittarasapariNatAvi kaDuyarasapariNatAvi kasAyarasapariNatAvi aMbilarasapariNatAvi mahurarasapariNatAvi phAsao guruyaphAsapariNatAvi lahuyaphAsapariNatAvisItaphAsapariNatAviusiNaphAsapariNatAvi niddhaphAsapariNatAvilukkhaphAsapariNatAvisaMThANato parimaMDalasaMThANapariNatAvi vasaMThANapariNatAvitaMsasaMThANapariNa-tAvi ghauraMsasaMThANapariNatAviAyatasaMThANapariNayAvi 23, je phAsao mauyaphAsapariNatA te vaNNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNNapariNatAvi lohiyavaNNapariNatAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukillavaNNapariNayAvi gaMdhao subhigaMdhapariNatAvidubhigaMdhapariNatAvirasaotittarasapariNatAvikaDuyarasapariNatAvikasAyarasapariNatAviaMbilarasapariNatAvimahurarasapariNatAvi phAsao guruyaphAsapariNayAvilahuyaphAsapariNayAvi sItaphAsapariNayAviusiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNatAvilukkhaphAsapariNayAvi ThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____19 19 padaM-1, uddezakaH-, dvAracauraMsasaMThANapariNayAvi AyayasaMThANapariNayAvi 23, je phAsao guruyaphAsapariNatAte vaNNao kAlavaNNapariNAtAvi nIlavaNNapariNatAvi lohiyavaNNapariNatAvihAliddavaNNapariNatAvi sukillavaNNapariNatAvigandhao subhigaMdhapariNatAvidubhigaMdhapariNatAvirasao tittarasapariNatAvikaDuyarasapariNatAvikasAyapasapariNatAvi aMbilarasapariNatAvimahurarasapariNatAviphAsao kakkhaDaphAsapariNatAvimauyAsapariNatAvi sIyaphAsapariNatAvi usiNaphAsapariNatAvi niddhaphAsapapariNatAvi lukkhaphAsapariNatAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNatAvi vasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapariNayAvi AyayasaMThANapariNayAvi 23, je phAsao lahuyaphAsapariNatA te vaNNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNNapariNayAvi lohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNatAvi sukillavaNNapariNatAvigaMdhaosubhigaMdhapariNayAvidubbhigaMdhapariNayAvirasao tittarasapariNatAvikaDuyarasapariNatAvi kasAyarasapariNatAvi aMbilapasapariNatAvimahurarasapariNatAviphAsaokakkhaDaphAsapariNatAvimauyaphAsapariNayAvi sIyaphAsapariNayAviusiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNatAvilukkhaphAsapariNatAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNatAvivaTTasaMThANapariNayAvitaMsasaMThANapariNayAvicauraMsasaMThANapariNayAvi AyayasaMThANapariNayAvi 23, je phAsao sIyaphAsapariNatA te vaNNao kAlavaNNapariNayAvi nIlavaNNapariyAvi lohiyavaNNapariNayAvihAliddavaNNapariNatAvi sukillavaNNapariNayAvigaMdhao sunbhigaMdhapariNatAvidubhigaMdhapariNatAvirasao tittarasapariNayAvikaDuparasapariNayAvi kasAyarasapariNatAvi aMbilarasapariNatAvimahurarasapariNatAviphAsaokakkhaDaphAsapariNayAvimauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNatAvilahuyaphAsapariNayAviniddhaphAsapariNatAvilukkhaphAsapariNayAvisaMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vaTTasaMThANapariNayAvitaMsasaMThANapariNayAvicauraMsasaMThANapariNayAvi AyatasaMThANapariNayAvi 23, je phAsao usiNaphAsapariNatA tevaNNao kAlavaNNapariNayAvi nIlavaNNapariNayAvi lohiyavaNNapariNayAvihAliddavaNNapariNayAvisukillavaNNapariNayAvigaMdhao submigaMdhapariNayAvidubhigaMdhapariNayAvirasao tittarasapariNayAvikaDuyarasapariNayAvi kasAyarasapariNayAvi aMbilarasapariNayAvimahurarasapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNayAvimauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvilahuyaphAsapariNayAviniddhaphAsapariNayAMvilukkhaphAsapariNayAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvivaTTasaMThANapariNayAvitaMsasaMThANapariNayAvicauraMsasaMThANapariNayAvi AyatasaMThANapariNatAbi 23, je phAsao niddhaphAsapariNatA te vaNNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNNapariNatAvi lohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNayAvisukillavaNNapariNayAvigaMdhao submigaMdhapariNayAvidubmigaMdhanapariNayAvirasao tittarasapariNayAvikaDuyarasapariNayAvikasAyarasapariNayAvi aMbilarasapariNayAvimahurarasapariNayAviphAsaokakkhaDaphAsapariNayAvimauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvilahuyaphAsapariNayAvi sItaphAsapariNatAviusiNaphAsapariNayAvi saMThA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-113 Nao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vaTTasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapariNayAviAyayasaMThANapariNayAvi23, je phAsao lukkhaphAsapariNatA te vaNNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNNapariNayAvi lohiyavaNNapariNayAvihAliddavaNNapariNayAvi sukillavaNNapariNayAvigaMdhao subhigaMdhapariNayAvi dubbhigaMdhapariNayAvi tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNayAvi kasAyarasapariNayAvi aMbilarasapariNayAvi mahurarasapariNayAviphAsaokakkhaDaphAsapariNayAvi mauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvi lahuyaphAsapariNayAvi sItaphAsapariNayAvi usiNaphAsapariNayAvi saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayatAvi baTTasaMThANapariNayAvi taMsasaMThANapariNayAvi cauraMsasaMThANapa0 AyayasaMThANapa0 23, 184/ je saMThANao parimaMDalasaMThANapariNatA te vagNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNNapariNayAvi lohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukkilavaNNapariNayAvi gaMdhao subbhigaMdhapariNayAvi dunbhigaMdhapariNayAvi rasao tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNayAvi kasAyarasapariNayAviaMbilarasapariNayAvimahurarasapariNayAviphAsao kakkhaDaphAsapariNayAvi mauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvi lahuyaphAsapariNayAvi sIyaphAsapariNayAvi usiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi20, jesaMThANaovaTTasaMThANapariNatAte vaNNao kAlavaNNapariNayAvinIlavaNNapariNa-yAvi lohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukillavaNNapariNayAvi gaMdhao subbhigaMdhapariNayAvi dubbhigaMdhapariNayAvi rasao tittarasapariNatAvi kaDuyarasapariNatAvi kasAyarasapariNatAvi aMbirasapariNayAvimahurarasapariNatAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNatAvi mauyaphAsapariNayAvi guruyaphAsapariNayAvi lahuyaphasapariNayAvi sIyaphAsapariNayAvi usiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi 20, je saMThANaotaMsasaMThANapariNatAte vaNNaokAlavaNNapariNayAvinIlavaNNapariNayAvi lohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukkiAlavaNNapariNayAvi gaMdhao subhigaMdhapariNayAvi dubmigaMdhapariNayAvi rasao tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNayAvi kasAyarasapariNayAvi aMbilarasapariNayAvi mahurarasapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNayAvi mauyaphAsapariNayAviguruyaphAsapariNayAvilahuyaphAsapariNayAvisIyaphAsapariNayAvi usiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvi 20, je saMThANao cauraMsasaMThANapariNatA te vaNNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNNapariNatAvi lohiyavaNNapariNatAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukillavaNNapariNayAvi gaMdhao submigaMdhapariNayAvi dubhigaMdhapariNayAvi rasao tittarasapariNayAvi kaDuyarasapariNayAvi kasAyarasapariNayAviaMbilarasapariNayAvamahurarasapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsapariNatAvi mauyaphAsapariNatAvi guruyaphAsapariNatAvi lahuyaphAsapariNatAvi sIyaphAsapariNayAvi usiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNayAvI 20, je saMThANao AyatasaMThANapariNatAte vaNNao kAlavaNNapariNatAvi nIlavaNa. ____ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH--, dvAraM 21 yAvilohiyavaNNapariNayAvi hAliddavaNNapariNayAvi sukkiAlavaNNapariNayAvigandhao subbhigaMdhapariNayAvi dubmigaMdhapariNayAvirasao tittarasapariNatAvikaDuyarasapariNatAvikasAyarasapariNatAviaMbilarasapariNayAvimahurarasapariNayAvi phAsao kakkhaDaphAsaparaNayAvimauyaphAsapariNayAviguruyaphAsapariNayAvi lahuyaphAsapariNayAvisIyaphAsapariNayAviusiNaphAsapariNayAvi niddhaphAsapariNayAvi lukkhaphAsapariNatAvi 20, 100 / settaM rUviajIvapannavaNA, settaM ajIvapannavaNA / vR. ye skandhA dayo 'varNato' varNamAzritya kAlavarNapariNatA api bhavanti te 'gaMdhato' gandhamAzritya surabhigandhapariNatA api bhavanti, durabhigandhapariNatA api, kimuktaM bhavati?gandhamadhikRtya te bhAjyAH,kecit surabhigandhapariNatA bhavanti keciddurabhigandhapariNatAH, na tu pratiniyataikagandhapariNAmapariNatA eveti, evaM ca rasataH sparzataH saMsthAnatazca vAcyAH, tatra dvau gandhau paJca rasA aSTau sparzAH paJca saMsthAnAnIti, ete ca mIlitA viMzatiriti kRSNavarNapariNatA etAvato bhaGgAllabhante 20, evaM nIlavarNapariNatA api 20, lohitavarNapariNatA api 20, hAridravarNapariNatA api 20, zuklavarNapariNatA api 20, evaM paJcabhirvarNelabdhaM zatam 100 / ___ gandhamadhikRtyAha- ye gaMdhato' ityAdi, ye 'gandhato' gandhamadhikRtya surabhiganadhapariNAmapariNatAste varNataH kAlavarNapariNatA api nIlavarNapariNatA api lohitavarNapariNatA api hAridravarNapariNatA api zuklavarNapariNatA api 5, evaM rasataH 5 sparzataH 8 saMsthAnataH 5, ete ca mIlitAstrayoviMzatiH 23 iti surabhigandhapariNatAstrayoviMzatibhaGgAlabhante, evaM durabhigandhapariNatA api 23, tato gandhapadena labdhA bhaGgAnAM SaTcatvAriMzat 46 / rasamadhikRtyAha-ye rasato rasamadhikRtyatiktarasapariNatAstevarNataH 5 gandhataH 2 sparzataH 8 saMsthAnataH 5 ete sarve'pyekatra mIlitA viMzatiH iti tiktarasapariNatA viMzatibhaGgAllabhante, evaMkaTukarasapariNatAH20 kaSAyarasapariNatAH20 amlarapasariNatAH20madhurarasapariNatAzca 20, evaM rasapazcaTakasaMyoge labdhaM bhaGgakAnAM zatam 100 ityaadi| sparzamadhikRtyAha-'je phAsato kakkhaDaphAsapariNayA' ityAdi, ye sparzataH karkasparzapariNatAste varNataH 5 gandhataH 2 rasataH 5 sparzataH 6 pratipakSasparzayogAbhAvAt saMsthAnataH 5, ete sarve'pyekatra mIlitAstrayoviMzatiH 23, etAvato bhaGgAn karkazasparzapariNatA labhante 23, etAvata eva mRdusparzapariNatAH 23 gurusparzapariNatAH 23 laghusparzapariNatAH 23 zItasparzapariNatAH 23 uSNasparzapariNataH 23 snigdhasparzapariNatAH 23 rUkSasparzapariNatAH 23, etaiSAmekatra mIlane jAtaM bhaGgakAnAM caturazItyadhikaM zataM 184 ityAdi / saMsthAnamadhikRtyAha-'jesaNThANao parimaNDalasaNThANapariNayA' ityAdi, ye saMsthAnatachaH parimaNDalasaMsthAnapariNatAste varNataH 5 gandhataH 2 rasataH 5 sparzataH 8 ete sarve'pyekatra mIlitAH viMzatiH 20 etAvato bhaGgAn parimaNDalasaMsthAnapariNatA labhante, evaM vRttasaMsthAnapariNatAH 20 yastrasaMsthAnapariNatAH 20 caturanasaMsthAnapariNatAH20 AyatasaMsthAnapariNatAH 20, amISAM caikatra mIlane labdhaM bhaGgAkAnAM zatam, eteSAM ca varNagandharasasparzasaMsthAnAnAM sakalabhaGgasaGkalane jAtAni paJca zatAni triMzadadhikAni 430 / iha yadyapi bAdareSu skandheSu paJcApi varNA dvAvapi Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAmasUtra-1-1/-1-113 gandhaupaJcApi rasAHprApyante, tato'-vadhikRtavarNAdivyatirekeNa zeSavarNAdibhirapibhaGgAH sambhavanti, tathApi teSveva bAdaresu skandheSu ye vyavahArataH kevalakRSNavarNAdhupetA apAntarAlaskandhA yathA dehaskandha evalocanaskandhaH kRSNastadantargataeva kazcillohito'nyastadantargata eva zukla ityAdi te iha vivakSyante, teSAM cAnyadvarNAntarAdi na sambhavati, sparzacintAyAM tvavadhikRtasparza prati pratipakSavyatirekeNAnye sparzA loke'ppavirodhino zyante tato yathoktaiva bhaGgasaGkhyA, sA'pica paristhUranyAyamaGgIkRtyAbhihitA, anyathA pratyekamapyeSAM tAratamyenAnantatvAdanantA bhaGgAH saMbhavanti, eteSAM ca varNAdipariNAmAnAM jaghanyato'vasthAnamekaM samayamutkarSato'saGkhyeyaM kAlam, sampratyupasaMhAramAha 'settaM rUviajIvapannavaNA, settaM ajIvapannavaNA' saiSA rUpyajIvaprajJApanA, saiSA'jIvaprajJApanA / / sAmprataM jIvaprajJApanAmabhidhitsustadviSayaM praznasUtraM cA(tramA)ha mU. (14) se kiMtaMjIvapannavaNA?, 2 duvihA pannattA, taMjahA-saMsAramAvaNNajIvapannavaNA ya asaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA ya vR.athakAsAjIvaprajJApanA?, sUrirAha-jIvaprajJApanA dvividhA prajJaptA, tadyathA-saMsArasamApannajIvaprajJApanA cAsaMsArasamApannajIvanajJApanA ca, tatra saMsaraNaM saMsAro-nArakatiryaganarAmarabhavAnubhavalakSaNastaM samyaga-ekIbhAvenApatrAH saMsArasamApannAH, saMsAravarttina ityarthaH, te ca te jIvAzca teSAM prajJApanA saMsArasamApannajIvaprajJApanA, nasaMsAro'saMsAro-mokSastaM samApannA asaMsArasamApannA muktA ityarthaH, te ca tejIvAzca teSAM prajJApanA'saMsArasamApannadajIvaprajJApanA, cazabdau prAgvat / tatrAlpavaktavyatvAprathama to'saMsArasamApannajIvaprajJApanAbhidhitsustadviSaya praznasUtramAha mU. (15) se kiM taM asaMsArasamAvaNaaNajIvapannavaNA?, asaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA duvihA pannattA, taMjahA-anantarasiddhaasaMsArasamAvannajIvapannavaNA ya paramparasiddhaasaMsArasamAvannajIvapannavaNA y| vR.athakA sA asaMsArasamApanajIvaprajJApanA?, sUrirAha-asaMsArasamApannajIvaprajJApanA dvividhA prajJaptA, tadyathA-anantarasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanAca paramparasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanAca, tatra na vidyate'ntaraM-vyavadhAnamarthAtsamayena yeSAM te'nantarAsteca tesiddhAzcAnantarasiddhAH, siddhatvaprathamasamaye vartamAnA ityarthaH, te ca te'saMsArasamApannajIvAzcAnantarasiddhAsaMsArasamApannajIvAsteSAM prajJApanA'nantarasiddhA'saMsArasamApannajIvaprajJApanA, cazabdaH svagatAnekabhedasUcakaH, tathA vivakSite prathame samaye yaHsiddhastasya yo dvitIyasamayasiddhaH sa parastasyApi yastRtIya- samayasiddhaH sa paraH, evamanye'pi vAcyAH, pare ca pare ceti vIpsAyAM 'pRSodarAdaya' iti paramparazabda-niSpattiH, paramparAzcate siddhAzca paramparasiddhAH vivakSitasiddhasya prathamasamayAt prAg dvitIyAdiSu samayeSvanantAmatItAddhAM yAvadvartamAnA iti bhAvaH, te ca te'saMsArasamApannAzca paramparasiddhA- saMsArasamApannAste ca te jIvAzca teSAM prajJApanA paramparasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA, atrApi cazabdaH svagatAnekabhedasUcakaH / / mU. (16) se kiM taM anantarasiddhaasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA?, anantarasiddhaa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 padaM-1, uddezakaH-, dvArasaMsArasamAvannajIvapannavaNA pannarasavihA pannattA, taMjahA tithisiddhAatithisiddhA titthagarasiddhAatitthagarasiddhAsayaMbuddhasiddhA patteyabuddhasiddhA buddhavohiyasiddhAitthIliGgasiddhApurisaliGgasiddhAnapuMsakaliGgasiddhA saliGgasiddhA annaliGgasiddhA gihiliGgasiddhA egasiddhA anegsiddhaa| vR. 'se kiMta'mityAdi, atha kA sA anantarasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJatrApanA ?, sUrirAha-anantarasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA paJcadazavidhA prajJaptA, anantarasiddhAnAmupAdhibhedataH paJcadazavidhatvAt, tadevapaJcadazavidhatvaM teSAmAha-'taMjahe' tyAdi, 'tadyathetipaJcadazabhedopadarzanasUcakaM, tIrthasiddhAH tIryate saMsArasAgaro'neneti tIrthaM yathAvasthitasakalajIvAjIvAdipadArthasArthaprarUpakaM paramagurupraNItaM pravacanam, tacca nirAdhAraM na bhavati iti saGkaH prathamagaNadharo vA veditavyaH,uktaM ca "titthaM bhaMte ! titthaM titthakare titthaM ? go0 arihA tAva niyama titthakare, titthaM puna cAuvvaNNo samaNasaGgho paDhamagaNaharo ve'ti, tasminnutpanne ye siddhAste tIrthasiddhAH, tathA tIrthasyAbhAvo'tIrthaM, tIrthasyAbhAvazcAnutpAdo'pAntarAle vyavacchedovA tasmin yesiddhAste'tIrthasiddhAH, tatra tIrthasyAnutpAde siddhAmarudevIprabhRtayaH, nahi marudevyAdisiddhigamanakAle tIrthamutpanamAsIt, tathA tIrthasya vyavacchedaH suvidhisvAmyAdyapAntareleSu tatra ye jAtismaraNAdinA'pavargamArgamavApya siddhAste tIrthavyavacchedasiddhAH 2, tathA tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthakarasiddhAH 3 sAmAnyakevalinaHsanto ye siddhAste'tIrthakarasiddhAH 4 tathA svayaMbuddhAH santoye siddhAste svayamvuddhasiddhAH 5, pratyekabuddhAH santo ye siddhAste pratyekabuddhisiddhAH 6, atha svayambuddhapratyekabuddhAnAMkaH prativizeSaH?, ucyate, bodhyupadhizrutaliGgakRto vizeSaH, tathAhi-svayambuddhA bAhyapratyayamantareNaiva budhyante, svayameva-bAhyapratyayamantareNaiva nijajAtismara- NAdinA buddhAH svayambuddhA iti vyutpatteH, teca dvidhA tIrthaMkarAstIrthakaravyatiriktAzca, iha tIrthakara- vyatiriktairadhikAraH, Aha ca nandyadhyayanacUrNikRt-'teduvihAsaMyabuddhA-tisthayarA titthayaravairittA ya, iha vairittehiM ahigAro' iti / pratyekabuddhAstu bAhyapratyayamapekSya, pratyekaM-bAhyaM vRSabhAdikaM kAraNamabhisamIkSya vuddhAH pratyekabuddhA iti vyutpatteH, tathA ca zrUyate bAhyapratyayasApekSA karakaNDvAdInAMbodhiH, bahiHpratyayamapekSya ca te buddhAH santo niyamataH pratyekameva viharanti, na gacchavAsina iva saMhatAH, Aha ca nandhadhyayanacUrNikRt-patteyaM-bAhyaM vRSabhAdikaMkAraNabhisamIkSyabuddhAH, bahiSpratyayaM prati buddhAnAM ca patteyaM niyamA vihAro jamhA tamhA ya te patteyabuddhA' iti, svayambuddhAnAmupadhi'dazavidha eva pAtrAdikaH, pratyekabuddhAnAM tu dvidhA-jaghanyatastathotkarSatazca, tatra jaghanyato dvividhaH, utkarSato navavidhaH prAvaraNavarjaH, uktaMca "patteyabuddhANaM jahanneNaM duviho ukkoseNaM navaviho niyamA pAuraNavajo bhavai" iti, tathA svayambuddhAnAMpUrvAdhItaM zrutaM bhavati vA na vA, yadi bhavati tato liGga devatA vA prayacchatigurusannidhau vA gatvA pratipadyate, yadi ca ekAkivicaraNasamarthaH icchA vA tasya tathArUpA jAyate tata ekAkI viharati, anyathAgacchavAse'vatiSThate, athapUrvAdhItaM zrutaMtasya na bhavati tarhiniyamAdgurusannidhau gatvA liGgaM pratipadyate gacchaM cAvazyaM na muJcati, tathA coktam Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-116 "puvvAhIyaM suyaM se havai vA na vA, jai se natthi to liGgaM niyamA gurusannihe paDivAi gacche ya viharaitti, aha puvvAdhIyasamayasambhavo'tthitose liGgadevayA paDiyacchaigurusannihe vA paDivAi, jai ya egavihAraviharaNasamattho icchA vA se to eko ceva viharai, anyathA gacche viharai" ti pratyekabuddhAnAM tu pUrvAdhItaM zrutaM niyamato bhavati, tacca jaghanyata ekAdazAGgAni, utkarSataH kiJcinyUnAni dazapUrvANi, tathA liGgaMtasmaidevatAprayacchatiliGgarahitovAkadAcidbhavati, tathA coktam-"patteyabuddhANaM puvvAhIyaM suyaM niyamA havai, jahanneNaM ikkArasa aGgA, ukkoseNaM bhinnadasapuvvA, liGgaMcasedevayA payacchai, liGgavajiovA bhavai, jao bhaNiyaM-ruppaMpatteyabuddhA" iti| tathA buddhA-AcAryAstairbodhitAHsanto ye siddhAste buddhabodhitasiddhAH / ete ca sarve'pi kecitstrIliGgasiddhAH,striyA liGgaM strIliGgaM, strItvasyopalakSaNamityarthaH, taccatridhA, tadyathA-veda:zarIranivRttirnepathyaMca,tatreha zarIranirvRttyA prayojanam, na vedanepathyAbhyAM, vede satisiddhatvAbhAvAt, nepathyasyacApramANatvAt, Aha canandhadhyayanacUrNikRt-"itthIe liGgaMithiliGga, itthIe uvalakkhaNaMti vuttaM bhavai, taMca tivihaM-vedo sarIranivittI nevatthaM ca, iha sasIranivvattIe ahigAro, na veyanevatthehi"ti / tatastasmin strIliGge vartamAnAH santo ye siddhAste strIliGgasiddhAH, etena yadAhurA- zAmbarAH-'na strINAM nirvANa'miti, tadapAstaM draSTavyaM, strInirvANasya sAkSAdanena sUtreNAbhidhAnAt, tapratiSedhasya yuttayAanupapannatvAta, tathAhi-muktipathojJAnadarzanacAritrANi 'samyagdarzana- jJAnacAritrANi mokSamArga' iti vacanAt, samyagdarzanAdIni ca puruSANAmiva strINAmapyavikalAni, tathAhi-zyante striyo'pi sakalamapi pravacanArthamabhirocayamAnAH, jAnatecaSaDAvazyakakAlikotkAlikAdibhedabhinnaM zrutaM, paripAlayanti saptadazaprakAramakalaGga saMyama, dhArayanti ca devAsurANAmapi durdharaM brahmacarya, tapyante ca tapAMsi mAsakSapaNAdIni, tataH kathamiva natAsAMmokSasambhavanaH?,syAdetat-asti strINAMsamyagdarzanaMjJAnavA, napunazcAritraM, saMyamAbhAvAt, tathAhi-strINAmavazyaM vastraparinabhogena bhavitavyamanyathA vivRtAGgayastAstiryakastriyaivapuruSANAmabhibhavanIyA bhaveyuH, lokeca garhopajAyate, tato'vazyaMtAbhirvastraMparibhoktavyaM, vastraparibhogecasaparigrahatA, saparigrahatvecasaMyamAbhAvaiti, tadasamIcInam, samyak siddhAntAparijJAnAt, parigraho hi paramArthatomUrchA'bhidhIyate, 'mucchA pariggahovutto' itivacanAt, tathAhimUrihito bharatazcakravartI sAntaHpuro'pyAdarzakagRhe'vatiSThamAno niSpaparigraho gIyate, anyathA kevalotpAdAsambhavAt, api ca-yadi mUrchAyA abhAve'pi vastrasaMsargamAtraM parigraho bhavet tato jinakalpaMpratipannasya kasyacitsAdhostuSArakaNAnuSakteprapatatizIte kenApyaviSahyopanipAtamadya zItamiti vibhAvya dharmArthinA zirasi vastre prakSipte tasya saparigrahatA bhavet, na caitadiSTaM, tasmAnna vastrasaMsargamAtraM parigrahaH, kintu mUrchA, sA ca strINAM vastrAdiSu na vidyate, dharmopakaraNamAtratayA tasyopAdAnAta, na khalu tA vastramantareNAtmAnaMrakSayitumIzate, nApi zItakAlAdiSu vyagradazAyAM svAdhyAyAdikaM kartuM, tato dIrghatarasaMyamaparipAlanAya yatanayA vastraM paribhuJjAnA natAH parigrahavatyaH, athocyeta-sambhavatinAmastrINAmapi samyagdarzanAdikaM ratratrayaM, paraM na tat sambhavamAtreNa muktipadaprApakaM bhavati, kintu prakarSaprAptam, anyathA dIkSAnantarameva sarveSAmapyavizeSeNa muktipadaprAptiprasaktiH, samyagdarzanAdiralatrayaprakarSazca strINAmasambhavI, tato Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1,uddezaka:-, dvAra--- 25 na nirvANamiti, tadapyayuktam, strISu ralatrayaprakarSAsambhave grAhakapramANasyAbhAvAt, na khalu sakaladezakAlavyAptayA strISuralatrayaprakarSAsambhavagrAhakaM pramANaM vijambhate, dezakAlaviprakRSTeSu pratyakSasyApravRtteH, tadapravRttau cAnumAnasyApyasambhavAt, nApitAsu ratnatrayaprakarSAsambhavapratipAdakaH ko'pyAgamo vidyate, pratyuta sambhavapratipAdakaH sthAne sthAne'sti, yathedameva prastutaM sUtraM, tato na tAsAM ratnatrayaprakarSAsambhavaH, athamanyethAH-svabhAvata evAtapeneva chAyA virudhyate strItvena saha ratnatrayaprakarSaH, tatastadasambhavo'-nubhIyate, tadayuktamuktaM, yuktivirodhAta, tathAhi-ralatrayaprakarSaH sa ucyate yato'nantaraM muktipadaprAptiH, sa cAyogyavasthAcaramasamayabhAvI, ayogyavasthA cAsmAdazAmapratyakSA, tataH kathaM virodhagatiH?, na hi adapTena saha virodhaH pratipattuMzakyate, mAprAptayuruSeSvapiprasaGgaH, nanujagatisarvotkRSTapadaprAptiHsarvotkRSTenAdhyavasAyenAvApyate, nAnyathA, etaccobhayorapyAvayorAgamaprAmANyavalataH siddhaM, sarvotkRSTe ca dvepade-sarvotkRSTaduHkhasthAnaM sarvotkRSTasukhasthAnaMca, tatra sarvotkRSTaduHkhasthAnaM saptamanarakapRthvI, ataH paraM paramaduHkhasthAnasyAbhAvAt, sarvotkRSTasukhasthAnaM tu niHzreyasaM, tatra strINAM saptamanarakapRthivIgamanamAgame niSiddhaM, niSedhasya ca kAraNaM tadgamanayogyatathAvidhasarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvaH, tataH saptamapRthivIgamanavattvAbhAvAt, sammUrchimAdivat, api ca-yAsAMvAdalabdhavikurvaNatvAdilabdhau pUrvagatazrutAdhigatau cana sAmarthyamastitAsAM mokSagamanasAmarthyamityatiduHzraddheyaM, tadetadayuktaM, yato yadi nAma strINAM saptamanarakapRthivIgamanaM prati sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvaH, tata etAvatA kathamavasIyate-niHzreyasamapiprati tAsAMsarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvona hi yo bhUmikarSaNAdikaM karmakartuM na zaknoti sa zAstrANyapyavagADhuM na zaknotIti pratyetuM zakyam, pratyakSavirodhAt, atha sammUrchimAdiSUbhayatrApi sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvo dRSTaH tato'trApyavasIyate, nanu yadi tatra dRSTastarhi kathamatrAvasIyate? nakhalubahirvyAptimAtreNa heturgamako bhavati, kintvantAptayA, antarvyAptizcapratibandhabalena, na cAtra pratibandho vidyate, na khalu saptamapRthivIgamanaM nirvANagamanasya kAraNaM, nApi saptamapRthivIgamanAvinAbhAvi nirvANagamanaM, caramazarIriNAM saptamapRthivIgamanamantareNaiva nirvANagamanabhAvAt, na ca pratibandhamantareNaikasyAbhAve'nyasyAvazyamabhAvaH, mA prApat yasya tasya vA kasyacidabhAve sarvasyAbhAvaprasaGgaH, yadyevaMtarhi kathaM sammUrchimAdiSu nirvANagamanAbhAva iti?, ucyate, tathAbhavasvAbhAvyAta, tathAhi tesammUrchimAdayo bhavasvabhAvata eva na samyagdarzanAdikaM yathAvapratipattuM zakyante, tatona teSAMnirvANasambhavaH, striyastuprAguktaprakAreNayathAvatsamyagdarzanAdiralatrayasampadyogyAH, tatastAsAM na nirvANagamanAbhAvaH, api ca-bhujaparisA dvitIyAmeva pRthivIM yAvadgacchanti na parata;, parapRthivIgamanahetutathArUpamanovIryapariNatyabhAvAt, tRtIyAM yAvatpakSiNazcaturthI catuSpadAH paJcamImuragAH, atha ca sarve'pyUdhvamutkarSataH sahasrAraMyAvadgacchanti, tannAdhogativiSaye manovIryapariNativaiSamyadarzanAdUrdhvagatAvapi ca tadvaiSamyam, Aha ca // 1 // "viSayamagatayo'pyadhastAdupariSTAttulyamAsahasrAram / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 prajJApanAupAGgasUtraM-1- 1/-/-/16 gacchanti ca tiryaJcastadadhogatyanatA'hetuH // " tathA ca sati siddhaM strIpuMsanAmadhogativaiSamye'pi nirvANaM samaM yadapyuktam api ca yAsAM vAdalabdhAvityAdi' tadapyazlIlaM, vAdavikurvaNatvAdilabdhivirahe'pi viziSTapUrvagatazrutAbhAve'pi mASatuSAdInAM niHzreyasasampadadhigamazravaNAt, Aha ca"vAdavikurvaNatvAdilabdhivirahe zrute kanIyasi ca / jinakalpamanaH paryavavirahe'pi na siddhiviraho'sti // " 119 11 , api ca-yadi vAdAdilayabhAvavatriH zreyasAbhAvo'pi strINAmabhaviSyat tatastathaiva siddhAnte pratyapAdayiSyat, yathA jambUyugAdArAt kevalajJAnAbhAvo na ca pratipAdyate kvapi strINAM nirmANAbhAva iti, tasmAdupapadyate strINAM nirvANamiti kRtaM prasaGgena / tathA puMlliGge- zarIra- nirvRttirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAste puMlliGgasiddhAH evaM napuMsakaliGgasiddhAH, tathA svaliGgerajoharaNAdirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAste svaliGgasiddhAH, tathA'nyaliGge--parivrAjakAdisambAMdheni valkalakASAyAdirUpe dravyaliGge vyavasthitAH santo ye siddhAste'nyaliGgasiddhAH, gRhiliGge siddhA gRhiliGgasiddhAH marudevIprabhRtayaH, tathaikasiddhA ekasmin 2 samaye ekkA eva santaH siddhA eka siddhA:, 'anegasiddhA' iti ekasmin samaye'neke siddhA anekasiddhAH aneke caikasminsamaye sidhyanta utkarSato'STottarazatasaGkhyA veditavyAH yasmAduktam , 119 #1 " battIsA aDayAlA saTTI bAbattarI ya boddhavyA / culasII chanaui u durahiyamaTTuttarasayaM ca // " asyAvineyajanAnugrahAya vyAkhyA- aSTau samayAn yAvannirantaramekAdayo dvAtriMzatparyantAH sidhyantaH prApyante, kimuktaM bhavati ? - prathame samaye jaghanyata eko dvau votkarSato dvAtriMzatsidhyantaH prApyante, dvitIye'pi samaye jaghanyata eko dvau votkarSato dvAtriMzat, evaM yAvadaTame'pi samaye jaghanyata ko votkarSato dvAtriMzat, tataH paramavazyamantaraM, tathA trayastizadAdayo'STacatvAriMzatparyantA nirantaraM sidhyantaH sapta samayAn yAvatprApyante, parato niyamAdantaraM, tathA ekonapaJcAzadAdayaH SaSTiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSataH SaT samayAn yAvadavApyante parato'vazyamantaraM tathaikaSaTyAyo dvisaptatiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSata; paJca samayAn yAvadavApyante tataH paramantaraM, trisaptatyAdayazcaturazItiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSatazcaturaH samayAn yAvattata UrdhvamantaraM, tathA paJcAzItyAdayaH SannavatiparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSatastrIn samayAn yAvatparato niyamAdantaraM, tathA saptanavatyAdayo dvyuttara zataparyantA nirantaraM sidhyanta utkarSato dvau samayau parato'vazyamantaraM, tathA tryattarazatAdayo'STottarazataparyantAH sidhyanto niyamAdekameva samayaM yAvadavApyante, na dvitrAdisamayAn, tadevamekasmin samaye utkarSato'STottarazatasaGkhyAH sidhyantaH prApyante ityanekasiddhA utkarSato'STottarazatapramANA veditavyAH / Aha-tIrthasiddhAtIrthasiddharUpabhedadvaya eva zeSabhedA antarbhavanti tatkimarthaM zeSabhedopAdAnam ?, ucyate, satyamantarbhavanti paraM na tIrthasiddhAtIrthasiddhabhedadvayopAdAnamAtrAccheSabhedaparijJAnaM bhavati, vizeSaparijJAnArthaM ca eSa zAstrArambhaprayAsa iti zeSabhedo pAdAnam, upasaMhAramAha- 'settami' tyAdi, saiSA anantarasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:-, dvAraM 27 mU. (17) se kiM taM paramparasiddha asaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA ?, 2 anegavihA pannattA, taMjA - apaDhamasamayasiddhA dusamayasiddhA tisamayasiddhA causamayasiddhA jAva sajjisamayasiddhA asajjisamaya siddhA anantasamayasiddhA, settaM paramparasiddhAsaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA, settaM asaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA / vR. atha kA sA paramparasiddhAsaMsArasamApana jIvaprajJApanA ?, sUrirAha - paramparasiddhAsaMsArasamApannajIvaprajJApanA'nakevidhA prajJaptA, paramparasiddhAnAmanekavidhatvAt, tadevAnekavidhatvamAha'taMjahe 'tyAdi, 'tadyathe' tyanekavidhatvopadarzane, 'aprathamasamayasiddhA' iti na prathamasamayasiddhA aprathamasamayasiddhAH - paramparasiddhavizeSaNaprathamasamayavartinaH, siddhatvasamayAdvitIyasamavarttina ityarthaH, tryAdiSutu samayeSu dvitIyasamayasiddhAdaya ucyante yadvA sAmAnyataH prathamamaprathamasamayasiddhA ityuktaM, tata etadvizeSato vyAcaSTe dvisamayasiddhAstrisamayasiddhAzcatuH samayasiddhA ityAdi yAvacchabdakaraNAt paJcamasamayasiddhAdayaH parigRhyante / 'setta' mityAdi nigamanadvayaM sugamaM, tadevamuktA asaMsArasamApannajIvaprajJApanA || sampratisaMsArasamApannajIvaprajJApanAmabhidhitsustadviSayaM praznasUtramAha bhU. (18) se kiM taM saMsArasamAvaNNajIvapannavaNA?, saMsArasamAvaNNajIvapatravaNA paMcavihA pantA, taMjahA- egediyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA veiMdiyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA teiMdiyasaMsArasamAvaNNajIvapanvaNA cauridiyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA paMcidiyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA / vR. atha kA sA saMsArasamApannajIvaprajJAnA ?, sUrirAha - saMsArasamApannajIvaprajJApanA paJcavidhA prajJaptA, tadyathA - ekendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanetyAdi, tatraikaM sparzanalakSaNamindriyaM yeSAM te ekendriyAH pRthivyumvutejovAyuvanaspatayo vakSyamANasvarUpAste ca te saMsArasamApannajIvAzca teSAM prajJApanA ekendriyasaMsArasamApatrajIvaprajJApanA, evaM sarvapadeSvakSaraghaTanA kAryA, navaraM dve sparzanarasanAlakSaNe indriye yeSAM te dvIndriyAH zaGkhazuktikAdayaH, trINi-sparzanarasanAghrANalakSaNAnIndriyANi yeSAM te trIndriyAH- yUkAmatkuNAdayaH, catvAri sparzanarasanAmrANacakSurlakSaNAnIndriyANi yeSAM te caturindriyAH- daMzamazakAdayaH, paJca sparzanarasanAghghrANacakSuH zrotralakSaNAnIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH- matsyamakaramanujAdayaH / amISAM caikAdiyAnAmindriyANAM sparzanAdInAmasaMvyavahArarAzerArabhya prAyo'nenaiva krameNa lAbha iti sampratyayArthamitthaM krameNaikendriyAdyupanyAsaH / indriyANi ca dvidhA, tadyathA-dravyendriyANi bhAvendriyANica, tatra dravyendriyANi nirvRttyupakaraNarUpANi, tAni ca savistaraM nandyadhyanaTIkAyAM vyAkhyAtAnIti na bhUyo vyAkhyAyante, bhAvendriyANi kSayopazamopayogarUpANi tAni cAniyatAni, ekendriyANAmapi kSayopazamopayogarUpabhAvendriyapaJcakasambhavAt, keSAJcitattatphaladarzanAt, tathAhi - bakulAdayo mattakAminIgItadhvanizravaNasavilAsakaTAkSanirIkSaNamukhakSiptasurAgaNDUSagandhAghrANarasAsvAdastanAdyavayavasparzanataH pramodabhAvenAkAlakSepamupalabhyante puSkaphalAni prayacchantaH, uktaM ca"jaM kira baulAINaM dIsai sesiMdiovalambho'vi / // 1 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 -- prajJApanAupAGgasUtra-1-91-1-118 teNa'sthi tadAvaraNakkhaovasamasambhavo tesiM / / " tato na bhAvendriyANi laukikavyavahArapathAvatIrNaikendriyAdivyapadezanibandhanaM, kintu dravyendriyANi, tathAhi-yeSAmekaM bAhyaM dravyendriyaM sparzanalakSaNamasti te ekendriyAH yeSAM ve te dvIndriyAH evaM yAvadyeSAM paJca te paJcendriyAH, Aha c||1|| "paMciMdiovi baulo narovva svvvisyovlmbhaao| tahavina bhannai paMcaMdiotti bjhiNdiyaabhaavaa||" mU. (19) se kiMtaM egeMdiyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA?, egeMdiyasaMsArasamAvaNNajIvapannavaNA paMcavihA panattA, taMjahA--puDhavikAiyA AukkAiyA teukkAiyA vAukAiyA vnnssikaaiyaa| vR. atha kA sA ekendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA ?, sUrirAha-ekendriyasaMsArasamApanajIvaprajJApanA paJcavidhA prajJaptA, ekendriyANAM paJcavidhatvAt, tadeva paJcavidhatvamAha'taMjahe' tyAdi, pRthivI-kAThinyAdilakSaNApratItAsaivakAyaH-zarIraM yeSAM te pRthivIkAyAH pRthivIkAyA eva pRthivIkAyikAH, svArthe ikapratyayaH, Apo-dravAstAzca pratItA eva tAHkAyaH-zarIraM yeSAM te'pkAyAH apkAyA evApkAyikAH, tejo-vahniH tadeva kAyaH-zarIraM yeSAM te tejaskAyA tejaskAyA eva tejaskAyikAH, vAyuH-pavanaH sa eva kAyo yeSAM te vAyukAyAH vAyukAyA eva vAyukAyikAH, vanaspatiH-latAdirUpaH sa eva kAyaHzarIraM yeSAM te vanaspatikAyAH vanaspatikAyA eva vanaspatikAyikAH / iha sarvabhUtAdhAratvAt pRthivyAH pRthivIkAyikAnAMprathamamupAdAnaM, tadanantaraM tatpratiSThita- tvAdapkAyikAnAM, akAyikAzca tejaH pratipakSabhUtAstattadanantaraM tejaskAyikAnAmupAdAnaM, tejazca vAyusamparkataHpravRddhimupayAti tata etadanantaraMvAyukAyikagrahaNaM, vAyuzca dUrasthito vRkSazAkhAdi-kampanato lakSyate tatastadanantaraM vanaspatikAyikopAdAnaM / / samprati pRthivIkAyikamanavabudhyamAnastadviSayaM ziSyaH praznaM karoti mU. (20) se kiMtaM puDhavikAiyA?, puDhavikAiyA duvihApannattA, taMjahA-suhumapuDhavikAiyA ya bAdarapuDhavikAiyA y| vR. atha ke te pRthivIkAyikAH ?, sUrirAha - pRthivIkAyikAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikAzca bAdarapRthivIkAyikAzca, sUkSmanAmakarmodayAtsUkSmAH bAdaranAmakarmodayadvAdarAH, karmodayajanite khalvete sUkSmabAdaratve nApekSike badarAmalakayoriva, sUkSmAzca te pRthivIkAyikAzca sUkSmapRthivIkAyikAH, cazabdaH svagataparyAptAparyAptabhedasUcakaH, bAdarAzca te pRthivIkAyikAzca bAdarapRthivIkAyikAH, atrApi cazabdaH zarkarAvAlukAdibhedasUcakaH, tatra sUkSmapRthivIkAyikAH samudgakaparyAptaprakSiptagandhAvayavavatsakalalokavyApino, bAdarAH pratiniyatadezacAriNaH, tacca pratiniyatadezacAritvaM dvitIyapade prakaTayiSyate / / tatra sUkSmapRthivIkAyikAnAM svarUpaM jijJAsuridamAha mU. (21) se kitaM suhamapuDhavikAiyA?, 2 duvihA pannattA, taMjahA-pajjattasuhamapuDhavikAiyA ya apaJjattasuhumapuDhavikAiyA ya, se taM suhumpuddhvikaaiyaa| vR.atha kete sUkSmapRthivIkAyikAH?, sUrirAha-sUkSmapRthivIkAyikA dvividhAH prajJaptAH, Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 9, uddezaka:-, dvAraM 29 tadyathA - paryAptasUkSmapRthivIkAyikAzcAparyAptasUkSmapRthivIkAyikAzca, tatra paryAptirnAma AhArAdipudgalagrahaNapariNamanaheturAtmanaH zaktivizeSaH, sa ca pudgalopacayAdupajAyate, kimuktaM bhavati utpattidezamAgatena prathamaM ye gRhItAH pudgalAsteSAM tathA'nyeSAmapi pratisamayaM gRhyamANAnAM tatsamparkataH tadrUpatayA jAtAnAM yaH zaktivizeSaH AhArAdipudgalakhalarasarUpatA''pAdAnaheturyathodarAntargatAnAM pudgalavizeSANAmAhArapudgalakhalarasarUpatApariNamanahetu:, sAca paryAptiH SoDhA - AhAraparyAptiH zarIraparyAptirindriyaparyAptiHprANApAnaparyAptirbhASAparyAptirmanaH paryAptizca tatra yayA bAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH, yathA rasIbhUtamAhAraM rasAsRgamAsaMbhedo'sthimajjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH, yayA dhAturUpatayA pariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayatasA indriyaparyAptiH, tathA cAyamartho'nyatrApi bhaGgyantareNoktaH, paJcAnAmindriyANAM prAyogyAn pudgalAn gRhItvA'nAbhoganirvarttitena vIryeNa tadbhAvanayanazaktirindriyaparyAptiriti, yayA punarucchvAsaprAyogyAn pudgalAnAdAyocchvAsarUpatayA pariNamayyAlambya ca muJcati sA ucchvAsaparyAptiH, yayA tu bhaSAprayAyogyAn pudgalAnAdAya bhASAtvena pariNamayyAlambya ca muJcati sA bhASAparyAptiH, yayA punarmanaH prAyogyAn pudgalAnAdAya manastvena pariNamayyAlambya ca muJcati sA manaHparyAptiH, etAzca yathAkramamekendriyAmAM saMjJivarjAnAM dvIndriyAdInAM saMjJinAM catuH "paJcaSaTsaMkhyA bhavanti, uktaM ca prajJApanAmUlaTIkAkRtA "ekendriyANAM catasra vikalendriyANAM paJca saJjiJanAM SaT" iti, utpattiprathamasamaya eva etA yathAyathaM sarvA api yugapaniSpAdayitumArabhyante, krameNa ca niSThAmupayAnti, tadyathA-prathamamAhAraparyAptistataH" zarIraparyAptistata indriyaparyAptirityAdi, AhAraparyAptizca prathamasamaya eva niSpattimupapadyate, zeSAstu pratyekamantarmuhUrtena kAlena, athAhAraparyAptiH prathamasamaya eva niSpadyate iti kathamavasIyate ?, ucyate, yata AhArapade dvitIyoddeza ke sUtramidam- 'AhArapajattie apajattae NaM bhaMte! kiM AhArae anAhArae ?, goyamA ! no AhArae anAhArae' iti, tata AhAraparyAptayA'paryApto vigrahagatAve-vopapadyate, nopapAtakSetramAgato'pi, upapAtakSetramAgatasya prathamasamayaevAhArakatvAt, tata ekasAmayikI AhAraparyAptinirvRttiH, yadi punarupapAtakSetramAgato'pyAhAraparyAptayA'paryAptaH syAt tata evaM sati vyAkaraNasUtramitthaM bhavet -"siya AhArae siya anAhArae' yathA zarIrAdiparyAptiSu 'siya AhArae siya anAhArae" iti, sarvAsAmapi ca paryAptInAM parisamAptikAlo'ntarmuhUrtapramANaH, paryAptayo vidyante yeSAM te paryAptA "abhrAdibhya' iti bhatvarthIyo'pratyayaH, paryAptakAzca te sUkSmapRthivIkAyikAzca paryAptasUkSmapRthivIkAyikAH, cazabdo labdhiparyAptakaraNaparyAptarUpasvagatabhedadvayasUcakaH, yepunaH svayogyaparyAptiparisamAptivikalAste' paryAptAH aparyAptAzca te sUkSmapRthivIkAyikAzcAparyAptasUkSmapRthivIkAyikAH, cazabdaH karaNalabdhinibandhanasvagatabhedadvayasUcakaH, tathAhi - dvividhAH sUkSmapathivIkAyikA aparyAptAstadyathA - labdhyA kAraNaizca tatra ye' paryAptakA eva santo mriyante te labdhyaparyAptakAH, vai punaH karaNAni - zarIrendijrayAdIni na tAvannirvarttayanti athAcAvazyaM nirvarttayiSyanti te karaNAparyAptAH, upasaMhArAmAha - 'setta' mityAdi, ta ete sUkSmapRthivIkAyikAH // tade Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-/21 sUkSmapRthivIkAyikAnabhidhAya samprati bAdarapRthivIkAyikAnabhidhitsustadviSayaM praznasUtramAha mU. (22) se kiM taM bAdarapuDhavikAiyA?, bAdarapuDhavikAiyA duvihA pannattA, taMjahAsAhabAdarapuDhavikAiyA ya kharabAdarapuDhavikAiyA y| vR. atha ke te bAdara pRthviIkAyikAH? sUrirahi-bAdara0 dvividhA prajJaptAH, tadyathAzlakSNabAdarapRthivIkAyikAzca bAdarapRthivIkAyikAca, tatra zlakSNA nAma cUrNitaloSThakalpA mRdupRthivI tadAtmakA jIvA apyupacA rataH zlakSNAste ca te bAdarapRthivIkAyikAzca zlakSNabAdarapRthivI-kAyikAH, athavA zlakSNA ca sA bAdarapRthivI ca 2 sA kAyaH-zarIraM yeSAM te zlakSNabAdarapRthivIkAyAH ta eva svArthikekapratyayavidhAnAt zlakSNabAdarapRthivIkAyikAH, cazabdo vakSyamANasvagatAnekabhedasUcakaH, kharA nAma pRthivIsaGghAtavizeSa kAThinyavizeSaM cApannavA tadAtmakA jIvA api kharAstecatebAdarapRthivIkAyikAzca kharabAdarapRthivIkAyikAH, athavA pUrvavaprakArAntareNa samAsaH, cazabda svagatavakSyamANacatvAriMzabhedasUcakaH / / mU. (23) se kiMtaMsahabAyarapuDhavikAiyA?, sahabAyarapuDhavikAiyA sattavihA pannatA, taMjahA-kiNhamattiyA nIlamattiyA lohiyamattiyA hAliddamattiyA sukillamattiyA pANDumattiyA panagamattiyA, settaM shbaadrpuddhvikaaiyaa| vR. atha ke te zlakSNabAdarapRthivIkAyikAH, sUrirAha-lakSNabAdarapRthivIkAyikAH saptavidhAH prajJaptAH, tadeva saptavidhatvaM tadyathetyAdinopadarzayati, kRSNamRttikAH-kRSNamRttikArUpA evaM nIlamRttikA lohitamRttikA hAridramRttikA zuklamRttikAH, itthaM varNabhedena paJcavidhatvamuktaM, pANDumRttikA nAma dezavizeSe yA dhUlIrUpA satI pANDU iti prasiddhA, tadAsakAjIvAapyabhedopacArAtpANDumRttiketyuktAH, panagamaTTiyatti nadyAdipUraplAvite dezenadyAdipUre'pagate yo bhUmau zlakSNamUdurUpojalamalAparaparyAyaH paGkaH sa panakamRttikA tadAtmakA jIvA apyabhedopacArAtpanakamRttikAH, nigamanamAha-settaM saNhabAyarapuDhavikAyai, sugamam / / mU. (24) se kiM taM kharabAyarapuDhavikAyA?, kharabAyarapuDhavikAiyA anegavihA pa0 taM0 vR.atha ketekharabAdarapRthivIkAyikAH?,sUrirAha-kharabAdarapRthivIkAyikAanekavidhAH prajJaptAH, catvAriMzabhedA mukhyatayA prajJaptA ityarthaH, tAneva catvAriMzabhedAnAha-'taMjahA puDhavI ya'ityAdi gAthAcatuSTayaM / mU. (25) puDhavI ya sakarA vAluyA ya uvale silA ya lonnuuse| aya taMba tauya sIsaya rUppa subanne ya vaire ya 14 // vR.pRthivItibhAmA satyAvAmAvatzuddhapRthivIca nadItaTabhittyAdirUpA, cazabda uttarabhedApakSayA samuccaye 1 zarkarA-laghUpalazakalarUpA 2 vAlukA-sikatAH 3 upalaH-TaGkAdhupakaraNaparikarmaNAyogyaH pASANaH 4 zilA-ghaTanayogyA devakulapIThAdhupayogI mahAn pASANa vizeSaH 5 lavaNaM-sAmudrAdi6 USo yadvazAdUSaraM kSetram7 ayastAmrapusIsakarUpyasuvarNAnipratItAni 13 vajro-hIrakAH 14 / mU. (26) hariyAle hiMgulae manosilA sAsagaMjaNapavAle / abbhapaDalabbhavAluya bAyarakAe maNivihANA 8 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-1, uddezakaH-, dvAra vR.haritAlahiGgulakamanaHzilAH pratItAH 17 sAsagaM-pAradaH 18aJjanaM-sauvIrAjanAdi 19 pravAlaM-vidrumaH 20 abhrapaTalaM-prasiddham 21 abhravAlukA-abhrapaTalamizrA vAlukA 22 'bAyarakAye' iti bAdarapRthivIkAye'mI bhedA iti zeSaH, 'maNivihANA' iti cazabdasya gamyamAnatvAnmaNividhAnAni ca-maNibhedAzca bAdarapRthivIkAyabhedatvena jJAtavyAH / tAnyeva maNividhAnAnami darzayatimU. (27) gomejae ya rUyae aMke phalihe ya lohiyakkhe y| ___maragaya masAragalle bhuyamoyagaiMdanIle y9|| vR. 'gomijjae' idyAti, gomejjakaH 23caH samuccayerUcakaH 24 aGkaH25 sphaTikaH 26 caHpUrvavat lohitAkSaH 27 marakataH 28 masAragallaH 29 bhujamocakaH 30 indranIlazca 31 / mU. (28) caMdana geruya haMsagabbha pulae sogaMdhie ya boddhavve / caMdappabhaverulie jalakaMte sUrakate y9|| vR. candano 32 gairiko 33 haMsagarbhaH 34 pulakaH 35 saugandhikazca 36 candraprabho 37 vaiDUryo 38 jalakAntaH 39 sUryakAntazca 40, tadevamAdyagAthayA pRthivyAdayazcaturdaza bhedA uktAH, dvitAyagAthayA'STau haritAlAdayaH, tRtIyagAthayA gomejjakAdayo nava, turyayA gAdhayAnaveti saGghayayA catvAriMzat 40 / mU. (29)jeyAvanne tahappagArAtesamAsao duvihA pannattA, taMjahA-paJjattagAyaapaJjattagA ya, tatthaNaM je te apajjattagA te NaM asaMpattA tattha NaM je te pajattagA etesiM vannAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaMsahassaggaso vihANAI, saGgrejAiMjoNippamuhasatasahassAI, pajjattagaNissAe apaJjattagA bakkamaMti, jattha ego tattha niyamA asaGkejA, se taM kharabAyarapuDhavikAiyA, setaM bAyarapuDhavikAiyA, setaM puddhvikaaiyaa| vR. 'je yAvanne tahappagArA' iti ye'picAnye tathAprakArA maNibhedAH padmarAgAdayaste'pi kharabAdarapRthivIkAyatvena veditavyAH 'tesamAsao' ityAdi, 'te' sAmAnyatobAdarapRthvIkAyikAH 'samAsataH' sajhepeNa dvividhAH prajJaptAH, tadyathA--paryAptakA aparyAptakAzca, tatra ye'paryAptakAste khayogyAH paryAptIH sAkalyenAsaMprAptA athavA'saMprAptA iti-viziSTAn varNAdInanupagatAH, tathAhi-varNAdibhedavivakSAyamAtena zakyantekRSNAdinAvarNabhedena vyapadeSTuM kiM kAraNamiti ced, ucyate, iha zarIrAdiparyAptiSu paripUrNAsu satISu bAdarANAM varNAdivibhAgaH prakaTo bhavati nAparipUrNAsu, te cAparyAptA ucchvAsaparyAptayA'paryAptAevamriyante, tatona spaSTataravarNAdivibhAga ityasaMprAptA ityuktaM, nanukasmAducchvAsaparyAptayaivAparyAptAmriyantenArvAkzarIrendriyaparyAptibhyAsabhaparyAptA api?, ucyate, yasmAdAgAmibhavAyurbadhdhyA mriyante sarva eva dehino nAvadhyA, tacca zarIrendriyaparyAptibhyAM paryAptAnAM bandhamAyAti nAnyatheti, anye tu vyAcakSate-sAmAnyato varNadInasaMprAptA iti, tacca na yuktaM, yataH zarIramAtrabhAvino varNAdayaH, zarIraM ca zarIraparyAptayA sAtAmiti / 'tattha NaMje te pajjattagA' ityAdi, tatra yete paryAptakAH-parisamAptasvayogyasamastaparyAptayaH, eteSAM vadizena' varNabhedavivakSayA evaMgandhAdezena rasAdezena spadizena 'sahasramazaH' sahanasaGkhya Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 prajJApanAupAGgasUtraM - 1- 1/-1-/28 yA vidhAnAni - bhedAH, tadyathA-varNAH kRSNAdibhedAtpaJca gandhau surabhItarabhedAdvau rasAH tiktAdayaH paJca sparzA mRdukarka zAdayo'STau, ekaikasmiMzca varNAdau tAratamyabhedenAneke'vAntarabhedAH, tathAhi - bhramarakokilakajJjalAdiSu taratamabhAvAt kRSaNakRSNatarakRSNatametyAdirUpatayA aneke kRSNabhedAH, evaM nIlAdiSvapyAyojyaM, tathA gandharasasparzeSvapi, tathA parasparaM varNAnAM saMyogato ghUsarakarburatvAdayo'nekasaGkhyA bhedAH, evaM gandhAdInAmapi parasparaM gandhAdibhiH samAyogAd, ato bhavanti varmAdyAdezaiH sahasrAgrazo bhedAH, 'sajjAI joNippamuhasayasahassAI 'ti saGghayeyAni yonipramukhANi - yonidvArANi zatasahasrANi, tathAhi ekaikasmin varNe gandhe rase sparze ca saMvRtA yoniH pRthivIkAyikAnAM, sA punanadhAsacittA acittA mizrA ca punarekaikA tridhA - zItA uSNA zItASNA, zItAdInAmapi pratyekaM tAratamyabhedAdanekabhedatvaM, kevalamevaM viziSTavarNAdiyuktAH saGkhyAtItA api svasthAne vyaktibhedena yonayo jAtimadhikRtyaikaiva yonirgaNyate, tataH saGghayeyAni pRthivIkAyikAnAM yonizatasahasrANi bhavanti, tAni ca sUkSmabAdaragatasarvasaGkhyayA sapta, 'pajjattaganissAe ' ityAdi, paryAptakanizrayA'paryAptakA vyutkrAmanti - utpadyante, kriyanta ityAha-yatraikaH paryAptakastatra niyamAttannizrayA'saGghayeyAH- saGkhyAtItA aparyAptakAH, upasaMhAramAha- 'setta' mityAdi nigamanatrayaM sugamam // tadevamuktAH pRthivIkAyikAH, sampratyapUkAyikapratipAdanArthamAha mU. (30) se kiM taM AukkAiyA ?, AukkAiyA duvihA pannattA, taMjahA - suhuma AukkAiyA ya bAdara AukkAiyAya / se kiM taM suhuma AukAiyA ?, suhumAukA0 duvihA pannattA, taMjahA-pattasuhuma AukAiyA ya apajjattasuhuma AukAiyA ya, settaM suhuma AukAiyA / se kiM taM bAdara AukAiyA ?, 2 anegavihA pannattA, taMjahA-ussA himae mahiyA karae harataNue suddhodae sItodae usiNodae khArodae khaTTodae ambilodae lavaNodae vAruNodae khIroda ghaodae khotodae rasodae, - - je yAvatre tahappagArA te samAsao duvihA pannattA taM0-pajattagA ya apajattagA ya, tattha gaMje te apajattagA te NaM asaMpattA, tattha NaM je te pajjattagA etesiM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAI saMkhejjAI joNippamuhasayasahasAI, paJjattaganissAe apajattagA vakkamaMti, jattha ego tattha niyamA asaMkhijjA, se taM bAdara AukkAyiyA, setaM AukAiyA / vR. sugamamU, 'ussA' ityavazyAyaH trehaH 'himaM' styAnodakaM 'mahikA' garbhamAseSu sUkSmavarSaH karako - dhanopalaH haratanuryo bhuvamudbhidya godhUmAGkuratRRNAgrAdiSu baddho bindurupajAyate 'zuddhodakaM' antarikSasamudmavaM nadyAdigataM ca taca sparzarasAdi bhedAdanekabhedaM tadevAnekabhedatvaM darzayati'zItodakaM' nadItaDAgAvaTavApIpaSkariNyAdiSu zItapariNAmaM 'uSNodakaM' svabhAvata eva kavacinnirjharA- dAvuSNapariNAmaM 'kSArodakaM' ISallavaNasvabhAvaM yathA lATadezAdau keSucidavaTeSu 'khaTTodakam ' ISadamlapariNAmaM 'amlodakaM' svabhAvat evAmlapariNAmaM kAJjikavat lavaNodakaM lavaNasamudre vAruNaM vAruNasamudre kSIrodakaM kSIrasamudre kSododakaM ikSusamudre rasodakaM puSkaravarasamudrAdiSu ye'pi cAnye tathAprakArAH - rasasparzAdibhedabhinnA ghRtodakAdayo bAdarA akAyikAH te sarve bAdarAkAyikatayA pratipattavyAH, te samAsao ityAdi prAgvat, navaraM saGghayeyAni Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 9, uddezaka:-, dvAraM--- yonipramukhANi zatasahasrANi ityatrApi sapta veditavyAni // uktA aSkAyikAH, samaprati tejaskAyikAn pratipipAdayiSurAha mU. (31) se kiM taM teUkAiyA ?, 2 duvihA patrattA, taMjahA - suhumateUkAiyA ya bAdarateUkAiyAya / se kintaM suhumate UkAiyA ?, 2 duvihA patrattA, taMjahA-paJjattagA ya apajattagA ya, settaM suhumateUkAiyA se kiM taM bAdarateUkAiyA ?, 2 anagavihA pannattA, taMjahA-iGgAle jAlA mummure accI alAe suddhAganI ukkA vijjU asaNI nigdhAe saMgharisasamuTThie sUrakaMtamaNiNissie, -je yAvanne tahappagArA te samAsao duvihA pannattA, taM0-pajattagA ya apajattagA ya, tattha NaM je te apajatagA te NaM asaMpattA, tattha NaM je te pajjattagA eesiNaM vannAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAiM sarvvajAI joNippamuhasayasahassAI, pajjattagaNissAe apajattagA vakkamaMti, jattha ego tattha niyamA asaMkhijjA, settaM bAdarateUkAiyA, setaM teUkAiyA 33 vR. sugamaM, navaramaGgAro - vigatadhUmaH 'jvAlA' jAjvalyamAnakhAdirAdijvAlA analasambaddhA dIpazikhetyanye 'murmura:' phumphakAdI bhasmamizritAgnikaNarUpaH 'arciH' analApratibaddhA jvAlA 'alAtaM' ulmukaM 'zuddhAgniH' ayaHpiNDAdau 'ulkA' cuDullI vidyut pratItA 'azaniH' AkAze patan agnimayaH kaNaH nirghAtI - vaikriyAzaniprapAtaH saGgharSasamutthitaH - araNyAdikASTha nirmathanasamudbhutaH sUryakAntamaNinisRtaH - sUryakharakiraNasamparke sUryakAntamaNeryaH samupajAyate, 'je yAvanne tahappagArA' iti ye'pi cAnye tathAprakArAH - eveprakArAstejaskAyikAste'pi bAdaratejaskAyikatayA veditavyAH, 'te samAsao' ityAdi prAgvat, navaramatrApi saGghayeyAni yonipramukhANi zatasahasrANi sapta veditavyAni / uktAH tejaskAyikAH, vAyukAyikapratipAdanArthamAhamU. (32) se kiMtaM vAukAiyA ?, 2 duvihA pannattA, taMjahA - suhumavAukAiyAya bAdaravAukAiyA ya / se kintaM suhumavAukAiyA ?, 2 duvihA pannattA, taMjahA- pajjattagasuhumavAukAiyA ya apajattagasuhumavAukAiyAya, settaM suhumavAukAiyA / sekiMtaM bAdaravAukAiyA ?, 2 anegavihA pannattA, taMjahA - pAiNavAe paDINavAe dAhiNavAe udINavAe uSTavAe ahovAe tiriyavAe vidisIvAe vAubdhAme vAukkaliyA vAyamaMDaliyA ukkaliyAvAe maMDaliyAvAe guMjAvAe jhaMjhAvAe saMvaTTavAe ghaNavAe taNuvAe suddhavAe -je yAvaNNe tahappagArA te samAsao duvihA pannattA, taMjahA-pajattagA ya apajattagAya, tatya NaM je te apajattagA te NaM asaMpattA, tattha NaM je te pajjattagA etesiNaM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAiM saMkhejAiM joNippamuhasayasahassAiM paJjattaganissAe apajjattayA vakkamaMti, jattha ego tattha niyamA asaMkhejjA, se taM bAdaravAukkA0, se taM vAukkAiyA vR. pratItaM, navaraM 'pAINavAe' iti yaH prAcyA dizaH samAgacchati vAtaH sa prAcInavAtaH evamapAcInavAtaH dakSiNavAtaH udIcInavAtazca vaktavyaH, Urdhvamudgacchan yo vAti vAtaH sa UrdhvavAtaH, evamadhovAtatiryagvAtavapi paribhAvanIyau, 'vidigvAto' yo vidigbhyo vAti 'vAtodbhrAmaH' anavasthitavAtaH vAtotkalikA - samudrasyeva vAtotkalikA 'vAtamaNDalI' vAtolI 'utkalikAvAta' utkalikAbhiH pracuratarAbhiH sammizrito yo vAto 10 3 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-32 -'maNDalIkAvAto maNDalikAbhimUlata ArabhyapracuratarAbhiH samutthoyo vAtaH 'gujhAvAto' yo guan-zabdaM kurvan vAti 'jhaJjhAvAtaH' savRSTirazubhaniSThura ityanye, 'saMvatakavAtaH' tRNAdisaMvartanakhaMbhAvaH 'dhanavAto; dhanapariNAmoralaprabhApRthivyAdyadhovartI 'tanuvAto' viralapariNAmo dhanavAtasyAdhaHsthAyI zuddhavAto' mandastimito bastidvRtyAdigataityanye, tesamAsao' ityAdi prAgvat, atrApi saGkhyeyAni yonipramukhANi zatasahasrANi saptAvaseyAni / / uktA vAyukAyikAH, samprativanaspatikAyikapratipAdanArthamAha mU. (33) se kiM taMvaNassaikAiyA?, vaNassaikAiyA duvihA pannattA, taMjahA-suhumavaNassaikAiyAya bAyaravaNassaikAiyA yA mU. (34) se kiM taM suhumavaNassaikAiyA ?, 2 duvihA pannattA, taMjahA-paattagasuhumavaNassaikAiyA ya apajattagahumavaNassaikAiyA ya, settaM suhumvnnssikaaiyaa| mU. (35) se kiMtaM bAdaravaNassai0?, 2 duvihA pannattA, taMjahA-patteyasarIrabAdaravaNassai0 sAhAraNasa0 baadrvnnssi0|| vR.sugamaMyAvat settaMsuhumavaNassaikAiyA, 'sekiMta'mityAdi, atha ketebAdaravanaspatikAyikAH?,2 dvividhAH prajJaptAH,tadyathA-pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAzcasAdhAraNazarIrabAdaravanaspatikAyikAca, tatraikamekaM jIvaM prati gataM pratyekaM zarIraM yeSAM te pratyekazarIrAH tecate bAdaravanaspatikAyikAzcapratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH, cazabdaH svagatAnekabhedasUcakaH, samAna tulyaMprANApAnAdhupabhogaMyathA bhavatievamA samantAdakIbhAvanAnantAnAMjantUnAMdhAraNaMsamajhaNayenatatsAdhAraNaMsAdhAraNaMzarIraM yeSAMtezAdhAraNazarIrAHtecatebAdaravanaspatikAyikAzca sAdhAraNabAdaravanaspatikAyikAH, cazabdo'trApi svgtaanekbhedsuuckH| mU. (36) se kiMtaM patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyA?, 2 duvAlasavihA pa0, taMjahA i. 'se kiMta' mityAdi, atha ke te pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH ?, sUrirAhapratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH dvAdazavidhAH prajJaptAH, tadyathAmU. (37) rukkhA gucchA gummA latA ya vallI ya pavvagA ceva / taNavalayahariyaosahi-jalaruhakuhaNA ya boddhavvA / / vR.'rukkhe'tyAdi, vRkSAH' cUtAdayaH 'gucchA' vRntAkIprabhRtayaH 'gulmAni' navamAlikApramRtIni 'latAH' campakalatAdayaH, iha yeSAM skandhapradeze vivakSitodhvagataikazAkhAvyatirekeNA'nyacchAkhAntaraM paristhUraM na nirgacchati te latA vijJeyAste ca campakAdaya iti, 'valayaH' kUSmANDItrapuSIprabhRtayaH, parvagA' ikSvAdayaH, 'tRNAni kuzajaMjukA'rjunAdIni valayAni' ketakIkadalyAdIni teSAM hi tvacA valayAkAreNa vyavasthiteti, 'haritAni taNDulIyakavAstulaprabhRtIni 'auSadhyaH' phalapAkAntAH te ca zAlyAdayaH, jale ruhantIti jalaruhAH-udakAvakapanakAdayaH 'kuhaNA' bhUmisphoTAbhidhAnAH te cAkAyaprabhRtayaH / mU. (38) se kiMtaM rukkhA?, 2 duvihA pannattA, taMjahA-egaTThiyA ya bahubIyagA yA se kiM taM egaTThiyA?, 2 anegavihA pannattA, taMjahA vR.tatra yathoddezaM nirdeza' itinyAyAtprathamato vRkSapratipAdanArthamAha-'se kiM tamityAdi, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mU. (41) padaM-1, uddezakaH-, dvAraMatha ke te vRkSAH ?, sUrirAha--vRkSA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-ekAsthikAzca bahubIjakAca, tatra phalaM phalaM prati ekamasthi yeSAM te ekAsthikAH, cazabdo vakSyamANasvagatAnekabhedasUcakaH, tathA prAyo'sthibandhamantareNaivameva phalAntarvartIni bahUni bIjAniyeSAM te vahubIjakAH, zeSAdve' tikapratyayaH,atrApi cshbdovkssymaannsvgtaanekbhedsuuckH||ttraikaasthikprtipaadnaarthmaahath ke te ekAsthikAH ?, 2 anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-'nibaMbe'tyAdi gAthAtrayaM, mU. (39) nibaMbajaMbukosaMbasAlaaMkulla pIlu selU y| sallaimoimAluya baula palAse karaMje y|| mU. (40) puttaMjIvaya'riTe bihelae hariDae ya bhillaae| uMvebhariyA khIriNi boddhavve dhAyai piyAle / pUiniMbakare suNhA tahasIsavA ya asane ya / punnAganAgarukkhe sIvaNNi tahA asoge y|| vR.tatra nimbAmrajambukozambAHpratItAH zAlaH-sajaH 'aGkolla'tti aGkoThaH prAkRtatvAtsUtre ThakArasyalAdezaH, 'aGkolla' iti vacanAt, pIluH-pratItaH zeluH-sleSmAtakaH sallakI-gajapriyA mocakImAlukau dezavizeSapratItau bakulaH-kesaraH palAzaH-kiMzukaHkaro-naktamAlaH putrajIvako-dezavizaSaprasiddhaH ariSTa:--picumandaHbibhItakaH-akSaHharItakaH-koGkaNadezaprasiddhaH kaSAyabahulaH bhallAtako yasya bhallAtakAbhidhAnAni phalAni lokaprasiddhAni umbebharikAkSIraNIghAtakIpriyAlapUti (nimba) karanazlakSNAziMzapA'zanapunnAganAgazrIpaNyazokA lokapratItAH / mU. (42) je yAvanne tahappagArA, eesi NaM mUlAvi asaMkhejajIviyA kaMdAvi khaMdhAvi tayAvi sAlAvipavAlAvipattA patteyajIviyA pupphA anegajIviyA phalAegaTThiyA, setaMegaTTiyA vR. 'je yAvanne tahappagArA' iti ye'pi cAnye tathAprakArAH-evaMprakArAstattaddezavizeSabhAvinaH te sarve'pyekAsthikA veditavyAH, eteSAm-ekAsthikAnAM mUlanyapyasaGkhayeyajIvakAni-asaGkhayeyapratyekazarIrajIvAtmakAni, evaM khandAapi skandhA api tvaco'pizAkhA api pravAlA api pratyekamasaGkhayeyapratyekazarIrajIvakAH, tatra mUlAni yAni kandasyAghastAd bhUmerantaH prasaranti, teSAmupari kandAste ca lokapratItAH,skandhAH sthuDAH, tvacaH-challayaH zAlAH-zAkhAH pravAlAH-pallavaGkurAH, 'pattA patteyajIvaya'tti patrANi pratyekajIvikAni-ekaikaM patrame (kai)kenajIvenAdhiSThitamiti bhAvaH, 'puSphA anegajIviya'tti puSpAnayanekajIvAni, prAyaH pratipuSpapatraM jIvabhAvAt, phalAnyekAsthikAni, upasaMhAramAha-'se taM egaTTiyA' sugamaM / / bahubIjakapratipAdanArthamAha-- mU. (42/1) se kaMtaM bahubIyagA?, bahubIyagA anegavihA paM0 taM0 vR.atha ke te bahubIjakAH?, sUrirAha-bahubIjakA anekavidhAH prajJaptAH,tadyathAmU. (43) asthiya teMdu kaviDhe aMbADamAuliMga bille yaa| Amalaga phaNisa dAlima AsoThe uMbara vaDe ya / / mU. (44) naggoha naMdirukkhe pipparI sayarI pilukkharukhe ya / kAuMbari kutyuMbhari boddhavvA devadAlI ya / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 prajJApanAupAGgasUtraM - 1 - 1/-/-/45 bhU. (45) tilae laue chattoha sirIsa sattavanna dahivanne / loddhaddhavacaMdanajuNanIme kuDae kayaMbe yA // vR. 'atthiyetyAdi gAthAtrayaM, ete ca asthika tinduka kapittha ambADaka mAtuliGgaM bilvA malaka panasa dADima azvattha udumbara vaTanyagrodhanandivRkSa pippalI zatarI plakSakA dumbarikustumbhari devadAli tilaka lavakacchatropaga zirISa saptaparNadadhiparNa lodra dhavacanda nArjunanI pakuTa jakadambakAnAM madhye kecidatiprasiddhAH keciddezavizeSato veditavyAH, navaramihAmalakAdayo na lokaprasiddhAH pratipattavyAH teSAmekAsthikatvAt, kintu dezavizeSaprasiddhA bahubIjakA eva kecana / , mU. (46) je yAvatre tahappagArA, etesi NaM mUlAvi asaMkhejjajIviyA kaMdAvi khaMdhAvi sAlAvi pattA patteyajIviyA puSphA anegajIviyA phalA bahubIyagA / se ttaM bahubIyagA, se taM rukkhA / bR. 'je yAvanne tahappagAra' tti, ye'picAnye tathA prakArAH evaMprakArAste'pi ca bahubIjakA mantavyAH, eteSAmapi mUlakandaskandhatvakzAkhApravAlAH pratyekamasaGghayeyapratyeka zarIrajIvAkaH, patrANi pratyekajIvakAni, puSpANyanekajIvakAni phalAni bahubIjakAni, upasaMhAramAha-settamityAdi nigamanadvayaM sugamaM / / samprati gucchapratipAdanArthamAha mU. (46/1) se kiM taM gucchA ?, gucchA anegavihA patrattA, taM0bhU. (47) vAiMgaNimallaithuNDaI ya taha katthurI ya jIbhumaNA / mU. (48) mU. (49) ruvI ADhai nIlI tulasI taha mAuliMgI. ya // kacchubhari pippaliyA atasI billI ya kAimAIyA / vudhU paDolakaMde viuvvA vatthalaMdere // pattaraura sIyaurae havati tahA javasae ya boddhavve / niggumiaMkatabari atthaI teva talaudADA // saNapANakAsamuddaga ugghADaga sAma siMduvAre sAma ya / karamadda addaDUsaga karIra erAvaNamahitthe / jAu gamIlaparilI gayamAriNi kuvvarAriyA bhaMDA / jIvas keyai taha gaMja pADalAdAsiaMkole / / mU. (50) mU. (51) mU. (53) pU. (54) bhU. (52 ) je yAvannA tahappagArA, settaM gucchaa| se kiM taM gummA? gummA anegavihA pa0 taM0 seNayae nomAliya koraMTaya baMdhujIvagamaNoje / piiayaM pANaM kaNayara kujaya taha siMduvAre ya // jAI moggara taha jUhiyA ya taha malliyA ya vAsaMtI / vatthula katthula sevAla gaMThI magadaMtiyA ceva // caMpagajI nIiyA kuMdo (kaMdI) tahA mahAjAI / evamanegAgArA havaMti gummA muNeyavvA0 // mU. (55) mU. (56) se taM gummA / / se kiM taM layAo ?, layAo anegavihAo pannattAo, taM0paumalayA nAgalayA asoga caMpagalayA ya cUtalatA / mU. (57) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH--, dvAra vanalaya vAsaMtilayA aimuttaya kuNdsaamlyaa| mU (58)je yAvanetahappagArA, settNlyaao|sekiNtNvlliio?, anegavihAopa0 taM0mU. (51) pUsaphalI kAliMgI tuMbI tausI ya elvaaluNkii| ghosADai paMDolA paMcaMguli AyanIlI yaa|| mU. (60) kaMgUyA kaMDuiyA kakkoDaI kAriyallaI subhgaa| kuyavAya vAgalI pAva vallI taha devadAlI ya / / mU. (61) apheyA aimuttagaNAgalayA kaNhasUravallI y| saMghasumaNasAviya jAsuvana kuviMdavallI ya / / mU. (62) muddiya aMbAvallI kiNhachIrAli jayaMti govaalii| pANI mAsAvallI guMjIvallI ya vicchaannii|| mU. (63) sasivI dugottaphusiyA girikaNNai mAluyA ya aNjnii| dahiphollai kAgali mogalI ya taha akkaboMdI yaa|| mU. (64)je yAvatre tahappagArA, se taM vlliio|se kiMtaM pavvagA? anegavihA pa0, taM0mU. (65) ikkhU ya ikkhuvADI vIruNI taha ekaDe ya mAse y| suMThe sare ya vette timire satoragaNale ya / / mU. (66) vaMse vecchU kaNae kaMkAvaMse ya cAvavaMse ya / udae kuDae visae kaMDA velle ya kllaanne|| mU. (67) je yAvanA tahappagArA, se taM pavvagA / / se kiM taM taNA?, taNA anegavivA panattA, taMmU. (68) saMDiya maMtiya hottiya damakuse pavvae ya poDailA / . ajuNa asADhae rohiyaMse suyavekhIrabuse / / mU. (69) eraMDe kuruviMde karajara suMThe tahA vibhaMgU y| muhurataNa churaya sippiya boddhavve suMkalitaNe y|| mU. (70)je yAvanne tahappagArA, settaM taNA / / se kiMtaM valayA? anegavanihA pa0, taM0mU. (71) tAla tamAle takkali toyalI sAlI ya sArakattANe / sarale jAvati ketai kadalI taha dhammarukkhe y|| mU. (72) muyarukkha hiMgurukkhe lavaMgurukkhe ya hoi boddhavve / pUyaphalI khajurI boddhavvA NAlierI ya / / mU. (73)je yAvannA tahappagArA, settaM vlyaa|se kiMtaMhariyA ? anegavihApa020mU. (74) ajoruha voDANe haritaga taha taMdulejagataNe y| vatthala poraga majArayAi billI ya pAlakkA / / mU. (75) dagapippalI ya davvI sottiya sAe taheva mNddukkii| mUlaga sarisava aMbila sAeya jiyaMtae ceva / / mU. (76) tulasa kaNDa urAle phaNijae ajae ya bhUyaNae / vAraga damaNaga makharuyaga satapupphIMdIvare ya tahA / / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-177 mU. (77) je yAvannA tahappagArA, se taM hariyA / / se kiM taM osihio?, osihio anegavihAo pannattAo, taM0- sAlI vIhI gohuma java javajavA kalamasUratilamuggamAsaNipphAvakulatthaAlisaMdasatINapalimaMthA ayasIkusuMbhakoddava kaMgUrAlagamAsakoiMsAsaNasarisavamUligabIyA, je yAvanA tahappagArA, settaM oshiio||. sekiMtaMjalaruhA?,jalaruhAanegavihApannattA, taM0-udaeavae panae sevAle kalaMbuyA haDhe kaseruyA kacchabhANI uppale paume kumude NaliNe subhae sugaMdhie poNDarIyae mahApuMDarI-yae sayapatte sahassapatte kalhAre kokanade araviMde tAmarase bhise bhisamuNAle pokhale pokkhalasthimue, je yAvannA tahappAgArA, se tNjlruhaa|| se kiMtaM kuhuNA?, kuhuNA anegavihA pannattA, taM-Aha kAe kuhaNe kuNake davvahaliyA saphAe sajjhAe chattoe vaMsINa hitAkurae, je yAvannA tahappagArA, se taM kuhuNA / / mU. (78) . nAnAviha saMThANA rukkhANaM egajIviyA pattA / khaMdhAviegajIvA tAlasaraNAlierINaM / / mU. (79) jaha sagalasarisavANaM silesamissANa vaTTiyA vittttii| patteyasarIrANaM taheti sriirsNghaayaa| mU. (80) jaha vA tilapappaDiyA bahuehiM tilehi saMhatA sNtii| patteyasarIrANaM taha hoti sriirsNghaayaa| mU. (81) settaM ptteysriirbaadrvnnpphikaaiyaa|| vR.etegucchAdibhedAH svarUpataeva pratItAH, keciddezavizeSAdavagantavyAH, atra vRkSAdiSu yasyaikasya nAma gRhItvA'paratrApi tannAma gRhItaM tatrAnyo bhinnajAtIyaH sadgnAmA pratipattavyaH, athavA eko'pi kazcidanekajAtIyako bhavati, yathA-nAlikerItarurekAsthikatvAdekAsthikaH, tvaco valayAkAratvAcca valayaH, tato'nekajAtIyatvAdapi tannAma nirdizyamAnaM na virudhyte| sAmpratamuktAnuktArthasaMgrahArthamidamAha- 'nAnAvidehetyAdi' nAnAvidhaM-nAnAprakAraM saMsthAnaM-AkRtiryeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni, 'vRkSANA'miti vRkSagrahaNamupalakSaNaM, tena gucchagulmAdInAmapi draSTavyaM, patrANi ekajIvakAni-ekajIvAdhiSTitAni vejitavyAni, skandho'pi ekajIvAdhiSThitaH, kiM sarveSAmapi?,netyAha-tAlasaralanAlikerINAM, tAlasaralanAlikerIgrahaNamupalakSaNaM, tenAnyeSAmapi yathA''gamamekajIvAdhiSThitatvaMskandhasyapratipattavyaM, anyeSAMtu skandhAH pratyekamanekapratyekazarIrajIvAtmakA iti sAmarthyAdavaseyaM, 'khaMdhAvi aNegajIviyA' itipUrvamabhidhAnAt / atha ayadi pratyekamanekazarIrajIvAdhiSThitAstataH kamathamekakhaNDazarIrAkArA upalabhyante iti ?, tadavasthAnasvarUpamAha-'jaha sagale' tyAdi, yathA sakalasarSapANAM 'zleSmamizrANAM' zleSma- dravyavimizritAnAM valitA vattirekarUpA bhavati, atha te sakalasarSapAH paripUrNazarIrA; santaH pRthaksvasvAvagAhanayA'vatiSThante 'tathA' anavaivopamayA pratyekazarIrANAM jIvAnAM zarIrasaGghAtAH pRthakpRthaksvasvAgAhanA bhavanti, iha zleSadravyasthAnIyaM rAgadveSopacitaM tathAvidhaM karma sakala- sarSapasthAnIyAH pratyekazarIrAH, sakalasarSagrahaNaM sarSapavaiviktyapratipattyA pRthksvsvaavgaahkprtyek-shriirvaiviktyprtipttyrthN| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 1, uddezaka:-, dvAraM atraiva dhyantAntaramAha- 'jaha ve ' tyAdi, vAzabdo dhyantAntarasUcane, yathA tilazaSkulikAtilapradhAnA piSTamayI apUpikA bahubhistilairmizritA satI yathA pRthak 2 svasvAvagAhatilAtmikA bhavati kathaJcidekarUpA ca ' tathA ' anayaivopamayA pratyekazarIriNAM jIvAnAM zarIrasaGghAtAH kathaJcidekarUpAH pRthaksvasvAvagAhanAzca bhavanti / upasaMhAramAha-settamityAdi sugamaM / 'se tta' mityAdi sugamaM / samprati sAdhAraNavanaspatikAyikapratipAdanArthamAha bhU. (84) mU. (85) mU. (86) pU. (87) bhU. (88) mU. (89) mU. (82) se kiM taM sAhAraNasarIrabAdaravaNassaikAiyA ?, anegavihA pa0 taM0mU. (83) avae panae sevAle lohiNI mihutthu hutthibhAgA (ya) / assakana sIhakannI siMuDhi tatto musuMDhI ya // ruru kuNDariyA jIru chIra virAlI taheva kiTTIyA / hAliddA siMgabere ya AtUlugA bhUlae iya // kaMbUyaM kanukkaDa sumattao valai taheva mahusiMgI / nIruha sappasugaMdhA chinnaruhA ceva bIyaruhA / / pADhAmiyavAluMkI mahurarasA ceva rAyavattI ya / paumA mADhari daMtIti caMDI kiTTItti yAvarA // mAsapani muggapannI jIviyarasahe ya reNuyA ceva / kAolI khIrakAolI tahA bhaMgI nahI iya / / kimirAsi bhadda mucchA naMgalaI pelugA iya / kiNha paule yahaDhe harataNuyA ceva loyANI / / kaNhe kaMde vaje sUraNakaMde taheva khallUre / ee anaMtajIvA je yAvanne tahAvihA / / taNamUla kaMdamUle, vaMsImUletti Avare / saMkhijama saMkhijA, boddhavvaNaMtajIvA ya // siMghADagarasa guccho anegajIvo u hoi nAyavvo / pattA patteyajIvA donni ya jIvA phale bhaNiyA // jassa mUlassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsai / anaMtajIve use mUle, je yAvatre tahAvihA / / jassa kaMdassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsai / anaMtajIve use kaMde, saje yAvanne tahAvihA / / jassa khaMdhassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsai / anaMtajIve u se khaMdhe, je yAvanne tahAvihA / / jIse tayAe bhaggAe, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIvA tayA sAu, je yAvatre tahAvihA // jassa sAlassa bhaggarasa, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIve ya se sAle, je yAvatre tahAvihA / / mU. (90) pU. (91) mU. (92) pU. (93) pU. (94) mU. (95) mU. (96) 39 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 mU. (97) bhU. (98) mU. (99) yU. (100) mU. (101) mU. (102) mU. (103) mU. (104) mU. (105) pU. (106) pU. (107) pU. (108) pU. (109) mU. (990) pU. (999) mU. (112) mU. (113) prajJApanAupAGgasUtraM-1- 1/-/-/97 jassa pavAlassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIve pavAle se, je yAvanne tahAvihA // jassa pattassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIve use patte, je yAvanne tahAvihA / / jassa pupphassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIve use puSphe, je yAvatre tahAvihA / / jassa phalassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIve phale se u, je yAvanne tahAvihA / / jassa bIyassa bhaggassa, samo bhaMgo padIsae / anaMtajIve use bIe, je yAvanne tahAvihA / / jassa mUlassa bhaggassa, hIro bhaMgopadIsae / parittajIve use mUle, je yAvanne tahAvihA // jassa kaMdassa bhaggassa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve use kaMde, je yAvanne tahAvihA / / jassa khaMdhassa bhaggassa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve use khaMdho, je yAvanne tahAvihA / / jIse tayAe bhaggAe, hIro bhaMgo pdiise| parittajIvA tayA sAu, je yAvatre tahAvihA // jassa sAlassa bhaggassa, hIro bhaMto padIsae / parittajIve use sAle, je yAvanne tahAvihA // jassa pavAlassa bhaggarasa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve pavAle u, je yAvanne tahAvihA / / jassa pattassa bhaggassa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve u se patte, je yAvatre tahAvihA / / ussa pupphassa bhaggassa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve use pupphe, je yAvanne tahAvihA / / jassa phalassa bhaggassa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve phale se u, je yAvanne tahAvihA / / jassa bIyassa bhaggassa, hIro bhaMgo padIsae / parittajIve use bIe, je yAvanne tahAvihA / / jassa mUlassa kaTThAo, challI bahulatarI bhave / anaMtajIvA usA challI, je yAvatre, tahAvihA // jassa kaMdassa kaTTAo, challI bahalatarI bhave / anaMtajIvA u sA challI, je yAvanne tahAvihA / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 padaM-1, uddezakaH-, dvAramU. (114) jassa saMghassa kaTThAo, challI bahalatarI bhave / anaMtajIvA u sA challI, je yAvanA tahAvihA / / mU. (115) jIse sAlAe kaTThAo, ThallI bahalatarI bhave / anaMtajIvA usAchallI, je yAvannA tahAvihA / / mU. (116) jassa mUlassa kaTThAo, challI tanuyarI bhve| parittajIvA usA challI, je yAvannA tahAvihA // mU. (117) jassa kaMdassa kaTThAo, challI tanuyayarI bhave / parittajIvA u sA challI, je yAvannA tahAvihA / / mU. (118) jassa khaMdhassa kahAo, challI tanuyayarI bhve| parittajIvA u sA challI, je yAvannA tahAvihA / / mU. (119) jIse sAlAe kaTThAo, challI tanuyayarI bhve| parittajIvA usAchallI, je yAvannA tahAvihA / / vR. 'se kiM tamityAdi, atha ke te sAdhAraNazarIrabAdaravanaspatikAyikAH?, sUrirAhasAdhAraNazarIrabAdaravanaspatikAyikA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA-'avae'ityAdi, ete ca kecidatiprasiddhatvAtkeciddezavizeSataH svayamavagantavyAH / 'je yAvanne tahAvihA' iti, ye'pi cAnye-uktavyatariktAstathAprakArA uktaprakArAste'pi anantajIvA jJAtavyAH 'taNe tyAdi, tRNamUlaM kandamUlaMyaccAparakaMvaMzImUlaM, eteSAMmadhye kvacijAtibhedatodezabhedato vA saGkhyAtA jIvAH kacidasaGkhyAtA anantAzca jJAtavyAH 'siMghADagasse' tyAdi, zrRGgATakasya yo gucchaH so'nekajIvo bhavati jJAtavyaH, tvakzAkhAdInAmanekajIvAtmakatvAt, kevalaM tatrApi yAni patrANi tAni pratyekajIvAni, phale punaH pratyekamekaikasmin dvau dvau jIvau bhaNitau / 'jassa mUlasse'tyAdi, yasya mUlasya bhagnasya sataH-samaH-ekAntasadazarUpaH cakrAkAro bhaGgaH prakarSeNa dRzyate tanmUlamanantajIvamavaseyaM / 'je yAvanne tahAvihA' iti, yAnyapi cAnyAni abhagnAni tathAprakArANi adhikRtamUlabhagnasamaprakArANi tAnyapyanantajIvAni jJAtavyAni evaM kandaskandhatvakzAkhApravAlapatrapuSpaphalabIjaviSayA api nava gAthA vyAkhyeyAH samprati pratyekazarIralakSaNAbhidhAnArthaM gAthAdazakamAha- 'jasse'tyAdi, yasya mUlasya bhagnasya satobhaGge-bhaGgapradeze tuhIro-viSamacchedamuddanturaM vA pradRzyate-prakarSaNa spaSTarUpatayA lakSyate tato mUlaM parittajIvaM' pratyekazarIrajIvAtmakaM jJAtavyaM, 'je yAvanne tahAvihA' iti, yAnyapi cAnyAni bhagnAni tathAprakArANiadhikRtasahIrabhagnamUlasadazAni mUlAnitAnyapi pratyekazarIrajIvAtmakAni mantavyAni, evaM kandAdiviSayA api nava gAthA bhAvanIyAH, yatra kutrApi liGgavyatyayaH sa prAkRtalakSaNA- davaseyaH / adhunA mUlAdigatAnAM valkalarUpANAmanantajIvatvaparijJAnArthaM lakSaNamAha-yasyamUlasya kASThAta-madhyasArAtachallIvalkalarUpA bahulatarA bhavatisAanantajIvA jJAtavyA, 'je yAvannA tahAviha'tti yA'pi cAnyA adhikRtayA anantajIvatvena nizcitayA challayA samAnarUpA challI sApi tathAvidhA-anantajIvAtmikA jJAtavyA, evaM kandaskandhazAkhAviSayA api tina :gAdhAH paribhAvanIyAH adhunA tAsAmeva chalInAM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-1119 pratyekajIvatvaparijJAnAya lakSaNamAha-'jassa mUlasse' tyAdi gAthAcatuSTayaM, yasya mUlasya kASThAt-madhyasArAtchallI-valkalarUpA tanutarAbhavati sA parittajIvA' pratyekazarIrajIvAtmikA draSTavyA, 'jeyAvanA tahAvihA' iti yApi cAnyAadhikRtayA pratyekazarIra-jIvAtmakatvena nizcitayA challayA samAnarUpA challI sApitathAvidhA-pratyekazarIrajIvAtmikA avagantavyA, evaM kandAdiviSayA api timraH gAthA bhAvanIyAH / / yaduktam-'jassa mUlassa bhaggassa samo bhaGgo padIsai' ityAdi, tadeva lakSaNaM spaSTaM pratipipAdayiSuridamAhamU. (120) cakkAgaMbhaJjamANassa, gaMThI cunnaghano bhave / puDhavisariseNa bheeNa, anaMtajIvaM viyANAhi // vR. 'cakkAga'mityAdi, cakraka-cakrAkAraM ekAntena samaM bhaGgasthAnaM yasya bhajyamAnasya mUlakandaskandhatvakzAkhApatrapuSpAderbhavati tanmUlAdikamanantajIvaM vijAnIhi iti sambandhaH, tathA 'gaMThI cunadhanobhave' itigranthiH parva sAmAnyato bhaGgasthAnaM vAsayasya bhajyamAnasya cUrANena-rajasA dhano-vyApto bhvti||athvaa yasya patrAderbhajyamAnasya cakrAkAraM bhaGgaM granthisthAne rajasA vyAptiM ca vinA pRthivIsadazena bhedena bhaGgasthAnaM bhavati, sUryakaranikaraprataptakedAratarikApratarakhaNDasyeva samo bhaGgo bhavatItibhAvaH tamanantakAyaM vijAnIhi // mU. (121) gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaMca hoi nicchiirN| jaMpiya paNaTThasaMdhiM anaMtajIvaM viyaannaahi|| vR.punarapi lakSaNAntaramAha-yatpatraMsakSIraMniHkSIraMvAgUDhazirAkaM alakSyamANazirAvizeSaM yadapi ca pranaSTasandhi-sarvathA'nupalakSyamANapatrArddhadvayasandhi tadanantajIvaM vijAnIhi / mU. (122) pupphA jalayA thalayA ya biMTabaddhA ya nAlabaddhA yA . saMkhijjamasaMkhijjA boddhavvA'naMtajIvA y|| vR.samprati puSpAdIgataM vizeSamabhidhitsurAha-puSpANi caturvidhAni, tadyathA-jalajAnisahasrapatrAdInisthalajAni-koraNTakAdIni, etAnyapica pratyekaMdvidhA, tadyathA-kAnicintabaddhAni atimuktakaprabhRtIni kAnicinnAlabaddhAni jAtipuSpaprabhRtIni, atra etASAM madhye kAnicitpatrAdigatajIvApekSayA saGghayeyajIvAni kAnicidasaGkhayeyajIvAni kAnicidanantajIvAni yathA''gamaM boddhvyaani| mU. (123) je kei nAliyAbaddhA puSphA saMkhijajIviyA bhnniyaa| nihuyA anaMtajIvA je yAvanne tahAvihA / / vR.atraiva kaJcidvizeSamAha-yAni kAnicit nAlikAbaddhAni puSpANi jAtyAdigatAni tAni sarvANyapi saGkhyAtajIvakAni bhaNitAni tIrthakaragaNadharaiH,snihuH-snihUpuSpaM (yoharapuSpaM) punaranantajIvaM, yAntapicAnyani snihUpuSpakalpAni tAnyapi tathAvidhAni-anantajIvAtmakAni jJAtavyAni / / mU. (124) paumuppalinIkaMde aMtarakaMde taheva jhillI y| ee anaMtajIvA ego jIvo bisamuNAle / vR.padhinIkandaH-utpalinIkandaH,antarakando-jalajavanaspativizeSakandaH, jhillikA / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAraMvanaspativizeSarUpA, ete sarve'pyanantajIvAH, navaraM padminyAdInAM vise mRNAle ca kimiti ? (eko jIvaH) ekajIvAtmake bisamRNAle iti bhAvaH mU. (125) palaMDUlhasuNakaMde ya, kaMdalI ya kusuNbe| ee parittajIvA, je yAvanne tahAvihA / / vR. palaNDukando lasunakandaH kandalIkandako vanaspativizeSaH, kustumbako'pyevameva, ete sarve'pi parittajIvA' pratyekazarIrajIvAtmakAH pratipattavyAH, ye'pi cAnye evaMprakArA anantajIvAtmakalakSaNavirahitAste'pi tathAvidhAH-pratyekazarIrajIvAtmakA veditavyAH / mU. (126) paumuppalanaliNANaM, subhagasogaMdhiyANa y| araviMdakuMkaNANaM, syvttshsspttaannN|| mU. (127) biTa bAhirapattA ya, kaniyA ceva egjiivss| abhitaragA pattA patteyaM kesarA bhiMjA / / vR. padmAnAm utparalAnAM nalinAnAM subhagAnAM saugandhikAnAM aravindAnA kokanadAnA zatapatrANAM sahanapatrANAM pratyekaM yat vRntaM-prasavabandhanaM yAni ca vAhyapatrANi prAyo haritarUpANi yAca karNikA-patrAdhArabhUtA etAni trINyapi ekajIvAtmakAni, yAni punarabhyantarANi patrANi yAni ca kesarANi yAzca bhiAH-phalAni etAni pratyekamekaikajIvAdhiSThitAni / / mU. (128) veNunala ikhuvADiya samAsaikkhUpa ikkaDe raMDe / karakara suMThi vihaMgU taNANa taha pavvagANaM ca // ma. (129) acchi pavvaM balimoDao ya egassa hoti jiivss| patteyaM pattAI pupphAiM anegjiivaaii|| vR. veNu:-vaMzonaDa:-tRNavizeSaH ikSuvATikAdayo lokataH pratyetavyAH, tRNAni dUrvAdIni vAnica parvagAni-parvopetAnieteSAM yadakSi paJca parvaMyantra 'valimoDauttiparvapariveSTanaM cakrakAraM, etAni ekajIvasya sambhandhIni bhavanti, ekajIvAtmakAni bhavantIti bhAvaH, patrANi eteSAM pratyekamekajIvAdhiSThitAni puSpANyanekajIvAtmakAni / / mU. (130) pUsaphalaM kAliMgaMtuMbaM tausela elvaaluNke| ___ ghosADaya paMDolaM tiMdUyaM ceva teMdUsaM / / mU. (131) biMTasamaM sakaDAhaM eyAI havaMti egjiivss| patteyaM pattAI sakesaraM kesaraM miMjA // vR. puSpaphalaM evaM kAliGgaM tumbaM trapuSa 'elAvAlu'tti cirbhaTavizeSarUpaM, vAlukaM-cirbhaTe, tathA ghoSAtakaM paTolaM tendukaM tindusaM ca yatphalaM, eteSu pratyekaM vRntasamaM 'sakaDAhati samAMsaM sagiraMtathA kaTAha etAni trINyekasyajIvasva bhavanti, ekajIvAtmakAnyetAni trINi bhavantItyarthaH tathA eteSAmeva puSpaphalAdInAM tindukaparyantAnAM patrANi pRthak 'pratyeka' miti pratyekazarIrAdhiSThitAni, ekaikajIvAdhiSTha tAnItyarthachaH / tathA sakesarA akesarA vA miJA-vIjAni prtyekmekaikjiivaadhisstthitaani| mU. (132) sapkAe sajhAe ravyehalivA ya kuhaNakaMdukke / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-1132 ee anaMtajIvA kaMdukke hoi bhayaNA u|| vR. ete kuhanAdivanaspativizeSA lokataH pratyetavyAH, ete cAnantajIvAtmakAH, navaraM kaMdukke bhajanA, sa hi ko'pi dezavizeSAdanantaH anantajIvAtmako bhavati, ko'pyasaGkhyeyajIvAsmaka iti|| Aha-kiM bIjajIva eva mUlAdijIvobhavati utAnyastasminnapakrAnte utpadyate iti parapraznamAzaGkayAhamU. (133) vIe joNibbhUe jIvo vakkamai so va anno vA / ___jo'viyaM mUle jIvo so'viya patte pddhmyaae| vR. bIje yonibhUte-yonyavasthAMprApte, yonipariNAmamajahatItibhAvaH, bIjasya hi dvividhA'vasthA, tadyathA-yonyavasthA ayonyavasthAca, tatra yadA vIjaM yonyavasthAMna jahAti atha ca ujjhitaM jantunA tadA tat yonibhUtamityabhidhIyate, ujjhitaM ca jantunA nizcayato nAvagantuM zakyate tato'natizAyinA samprati sacetanamacetanaM vA avidhvastayoni yonibhUtamiti vyavahriyate, vidhvastayoni tu niyamAdacetanatvAdayonibhUtamiti, atha yoniriti kimabhidhIyate?, ucyate, jantorutpattisthAnaM avidhvastazaktika-tatrasthajIvapariNamanazaktisampannamiti bhAvaH, tasmin bIjeyonibhUte jIvo 'vyukAmati' utpadyate 'sa eva' pUrvako bIjajIvaH anyo vA Agatyatatrotpadyate, kimuktaMbhavati? ---yadAbIjajIvanirvartakenajIvena svAyuSaHkSayAtbIjaparityAgaH kRto bhavati, tasya ca vIjasya punarambukAlAvanisaMyogarUpasAmagrIsaMbhavastadA kadAcitsa eva prAktano bIjajIvo mUlAdinAmagotre upanibadhya bIje utpadyate-tatrAgatya pariNamati, kadAcidanyaH pRthivIkAyikAdibIjaH, _ 'yo'pica mUlejIva iti' yaeva mUlatayA pariNamate jIvaH so'picapatre prathamatayeti-sa eva prathamapatratayA'pi pariNamate ityekajIvakata ke mUlaprathamapatre iti / mU. (134) savvo'vi kisalao khalu uggamamANo anaMtao bhnnio| so ceva vivaDato hoi paritto anaMto vA / / vR. Aha-yadyevaM 'savvo'vi kisalao khalu uggamamANo aNaMtao maNio' ityAdi vakSyamANaM kathaM na virudhyate?, ucyate, iha vIjajIvo'nyo vA bIjamUlatvenotpadyatadutsUnAvasthA karoti, tatastadanantarabhAvinI kisalayAvasthAM niyamato'nantA jIvAH kurvanti, punazca teSu sthitikSayAtpariNateSu asAveva mUlajIvo'nantajIvatanuM svazarIratayA pariNamayya tAvadvarddhate yAvaprathamapatramiti na virodhaH,anyetuvyAcakSate-prathamapatramiha yA'sau bIjasya samucchUnAvasthA, tena ekajIvakata ke mUlaprathamapatre iti, kimuktaM bhavati?-mUlasamucchUnAvasthe ekajIvakartRke, etacca niyamapradarzanArthamuktaM-mUlasamucchUnAvasthe ekajIvapariNAmite eva, zeSaM tu kisalayAdi nAzyaM mUlajIvapariNAmAvirbhAvitamiti, tataH 'savvo'vi kisalao khalu uggamamANoaNaMtao bhaNio' ityAdyapivakSyamANamaviruddhaM, mUlasa-mucchUnAvasthAnirvartanArambhakAle kisalayatvAbhAvAditi, Aha-pratyekazarIravanaspatikAyikAnAMsarvakAlaMzarIrAvasthAmadhikRtya kiMpratyekazarIratvamuta kasmiMzcidavasthAvizeSe anantajIvatvamapi sambhavati?, tathA sAdhAraNavanaspatikAyikAnAmapi kiM sarvakAlamanantajIvatvamuta kadAcit Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 pada-1, uddezaka:-, dvArapratyekazarIratvamapi bhavati?,tata Aha-'savvo'vI'tyAdi, iha sarvazabdo'parizeSavAcI, sarvo'pi vanaspatikAyaH pratyekazarIraH sAdhAraNovA kisalayAvasthAmupagataH sananantakAyastIrthakaraNadharairbhaNitaH, sa eva kisalayarUpo'nantakAyikaH pravRddhiM gacchan ananto vA bhavati parItto vA, katham ?, ucyate, yadi sAdhAraNaM zarIraM nirvattyate tadA sAdhAraNa eva bhavati, atha pratyekazarIraM tataH pratyeka iti, kiyataH kAlAdUdhvaM pratyeko bhavati iti cet, ucyate antarmuhUrtAt, tathAhi-- nigodAnAmutkarSato'pyantarmuhUrtakAlaM yAvasthitiruktAtato'ntarmuhUrtAtparatovivarddhamAnaH pratyeko bhavatIti / samaprati sAdhAraNalakSaNamAhamU. (135) samayaM vakkaMtANaM samayaM tesiM sriirnivvttii| samayaM ANuggahaNaM samayaM uusaasniisaaso|| vR. 'samaya yugapadvyutkrAntAnAM-utpannAnAMsatAM teSAM sAdhAraNajIvAnAMsamakam-ekakAlaM zarIranirvRttirbhavati, samakaM ca prANApAnagrahaNaM-prANApAnayogyapudgalopAdAnam tataH samakam-ekakAlaM taduttarakAlabhAvinAvucchvAsaniHzvAsau / mU. (136) ikkassa ujaM gahaNaM bahUNa sAhAraNANa taM cev| jaMbahuyANaM gahaNaM samAsao taMpi ikkassa / / vR.tathA ekasya yatAhArAdipudgalAnAMgrahaNaM tadevabahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAmavaseyaM, kimuktaM bhavati ?-yat AhArAdikameko gRhNahati zeSA api taccharIrAzritA bahavo'pi tadeva gRhNantIti, tathA ca yadvahUnAM grahaNaM tatsaMkSepAdekatra zarIre samAvezAt ekasyApi grahaNam / mU. (137) sAhAraNamAhAro sAhAraNamAnupAnagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM evN|| vR. sampratyuraktArthopasaMhAramAha-sarveSAmadhyekazarIrAzritAnAMjIvAnAmuktaprakAreNa yat sAdhAraNaM sAdhAraNaH, sUtre napuMsakatAnirdezaH ArSatvAt, AhAraH AhArayogyapudgalopAdAnam yacca sAdhAraNaM prANApAnayogyapudgalopAdAnaM upalakSaNametat yau sAdhAraNAvucchvAsaniHzvAsau yA ca sAdhAraNA zarIranirvRttiH etatsAdhAraNajIvAnAM lakSaNam / mU. (138) jaha ayagolo dhaMto jAo ttttvnnijNskaaso| sabbo aganipariNao namigoyajIve tahA jANa // 1.samprati yathaikasmin nigodazarIre anantAjIvAH pariNatAH pratItipathamavataranti tathA pratipAdayannAha-yathA ayogolo mAtaH santaptatapanIyasaMkAzaH sarvo'gnipariNato bhavati tathA nigodajIvAn jAnIhi, nigodarUpe'pyekaikasmin zarIre taccharIrAtmakatayA anantAn jIvAn pariNatAn jAnIhi / mU. (139) egassa doNha tiNha va saMkhijANa va na pAsiuM skaa| dIsaMti sarIrAiM nigoyajIvANa'naMtANaM / / vR.evaM ca sati-ekasyadvayostrayANAMyAvatsaMkhyeyAnAMvAzabdAdasaMkhyeyAnAMvA nigodajIvAnAMzarIrANi draSTuM na zakyAni, kuta iti cet?, ucyate-abhAvAt, na hi ekarAdijIvagRhItAni anantavanaspatizarIrANi santi, anantajIvapiNDAtmakatvAttoSAm, kathaM tarhi upalabhyAni?, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-1139 ityata Aha-'dIsaMtI'tyAdi, dRzyante zarIrANi nigodajIvAnAMbAdaranigodajIvAnAM anantAnAM na tu sUkSmanigodajIvAnAM, teSAM zarIrANamanantajIvasaGghAtAtmakatve'pyanupalabhyasvabhAvatvAt, tathAsUkSmapariNAmapariNatatvAt, atha kathametadavasIyate-nigodarUpazarIraM niyamAdananta jIvapariNAmAvi vitaM bhavati?, ucyate-jinavacanAt, taccedam // 1 // "golA ya asaMkhejjA hoti nigoyA asaMkhayA gole ! ekkeko ya nigoo anaMtajIvo munneybbo||" mU. (140) logAgAsapaese nigoyajIvaM Thavehi ikvikaM / evaM mavijamANA havaMti logA anaMtA u / / vR. samprati eteSAmeva nigodajIvAnAMpramANamabhidhitsurAha-ekaikasmin lokAkAzapradeze ekaikaM nigodajIvaM sthApaya, evamekaikasmin AkAzapradeze ekaikajIvaracanayA mIyamAnaH 'anantalokA' anantalokAkAzapramANA nigodajIvA bhvnti| mU. (141) logAgAsapaese parittajIvaM Thavehi ikkikkaM / evaM mavijamANA havaMti logA asaMkhijjA / / vR. samprati pratyekavanaspatijIvapramANamAha-ekaikasmin lokAkAzapradeze ekaikaM pratyekavanaspatijIvaMsthApaya, evamuktaprakAreNamIyamAnAH pratyekatarujIvA asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANA bhvnti| mU. (142) patteyA pajattA payarassa asNkhbhaagmittaau| logA'saMkhA paJjattayANa sAhAraNamanaMtA / / vR. samprati paryAptAparyAptabhedena pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAnAM pramANamAha-paryAptAH pratyekavanaspatijIvAHdhanIkRtasya sambandhinaHpratarasya asaGkhyeyatamebhAgeyAvanta AkAzapradezAstAvapramANA bhavanti, aparyAptAnAM punaHpratyekarujIvAnAmasaGkhyeyA lokAH parimANaM, paryAptAnAM aparyAptAnAM ca sAdhAraNajIvAnAM anantalokAH, kimuktaM bhavati ?-asaGghayeyalokAkAzapradezapramANA aparyAptAHpratyekataravaH,anantalokAkAzapradezapramANAH paryAptA aparyAptAzca sAdhAraNajIvA iti|| mU. (143) eehiM sarIrehi paJcakhaM te parUviyA jiivaa| suhamA ANAgijjhA cakkhupphAsAM na te iti / / mU. (144)je yAvatretahappagArA, te samAsaoduvihA pannattA, taM0-pajattagAya apaJjattagA ya, tatthaNaM asaMpatA, tatthaNaje te paJjattagA tesiNaM vanAeseNaM gaMdhAeseNaM rasAeseNaM phAsAeseNaM sahassaggaso vihANAiM, saMkhijAIjoNippamuhasayasahassAI, pajattaganIsAeapajattagAvakkamaMti, jattha ego tattha siya saMkhijA siya asaMkhijA siya anaMtA / / eesiNaM imAo gAhAo anugaMtavcAo, taMjahA vR. 'je yAvannetahappagArA' iti, ye'pi cAnye anuktarUpAstathAprakArAH-pratyekatarurUpA sAdhAraNarUpAzca, te'pi vanaspatikAyatvena pratipattavyAH, 'te samAsao'ityAdi prAgvat, navaraM yatraiko bAdaraparyAptastatratannizrayA aparyAptAH kadAcit saGghayeyAH, kadAcitadasaGkhyeyA kadAcida Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:-, dvAraM nantAH, pratyekataravaH saGkhayeyA asaGghayeyA vA, sAdhAraNAstu niyamAdanantA iti bhAvaH / 'eteSAM ' sAdhAraNapratyekata rurUpANAM vanaspativizeSANAM vakSyamANAnAmimAH - vizeSapratipAdikA vakSyamANA gAthA anugantavyAH - pratipattavyAH, tA evAha - 'taMjahA' tadyathApU. (145) kaMdA ya kaMdamUlA ya, rukkhamUlA iyAvare / gucchA ya gummavallI ya, veNuyANi taNANi ya // vR. 'kaMdA ye' tyAdi gAthAtrayaM 'kandAH' sUraNakandAdayaH kandamUlAni vRkSamUlAni ca sAdhAraNavanaspativizeSAH 'gucchA' gulmA, vallayazca pratItAH 'veNukA' vaMzAstRNAniarjunAdIni / yU. (146) paumuppala saMghADe haDhe ya sevAla kinnae panae / avae ya kacchabhANI kaMdukke gUNavIsaime // vR. padmamotpalazrRGgATakAni pratItAni 'haDho' jalajavanaspativizeSaH sevAla:- prasiddhaH kRSNakapanakAvakakacchabhANikandukAH - sAdhAraNavanaspativizeSAH / mU. (147) taya challi pavAlesu ya pattapupphaphalesu ya / mUlaggamajjhabIesa, joNI karasavi kittiyA // 47 vR. eteSAmekonaviMzatisabhaGkSayAnAM tvagAdiSu madhye kasyApi kApi yoniH kimuktaM bhavati kasyApi tvak yoniH kasyApi challI yAvatkasyApi mUlaM kasyApyagraM kasyApi madhyaM kasyApi bIjamiti mU. (148) se taM sAharaNasarIravaNassaikAiyA se taM bAyaravaNarasaikAiyA, se taM vaNasaikAiyA, se taM egiMdiyA || vR. 'setta' mityAdi nigamanacatuSTayaM sugamaM / tadenamuktA ekendriyayAH, samprati dvIndriyapratipAdanArthamAha mU. (149) se kiM taM beiMdiyA ?, beiMdiyA anegavihA pannatA, taMjahA- pulAkimiyA kucchikimiyA gaMDUyalagA golomA NeurA somaMgalagA vaMsImuhA sUimuhA gojaloyA jaloyA jAlAuyA saMkhA saMkhaNagA dhullA khullA gulayA khaMdhA varADA sottiyA muttiyA kaluyAvAsA egaovattA duhaovattA naMdiyAvattA saMbukkA mAivAhA sippisaMpuDA caMdanA samuddalikkhA, - je yAvanne tahampagArA, savve te saMmucchimA napuMsagA, te samAsao duvihA pannattA, taMjA - pattagA ya apajattagA ya, eesiNaM evamAiyANaM beiMdiyANaM pattApajattANaM satta jAikulakoDijoNIpamuhasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM / se ttaM beiMdiyasaMsArasabhAvanajIvapa0 / vR. atha kete dvindriyAH ?, sUrirAha - dvindriyA anekavidhAH prajJaptAH, tadyathA - 'pulAkimiyA' ityAdi, pulAkimiyA nAma pAyupradezotpannAH kRmayaH kukSikRmayaH kukSipradezotpannAH zaGkhAHsamudrodbhavAH pratItAH zaGkhanakAH ta eva laghavaH dhullAH- dhullikAH khullA - laghavaH zaGkhAH- sAmudrazavAkArAH barATA:- kapardakAH 'sippisaMpuDa' ti saMpuTarUpAH zuktayaH candanakA - akSAH, zeSAstu yathAsampradAyaM vAcyAH, 'je yAvanne tahappagArA' iti ye'picAnye tathAprakArA- evaMprakArA mRtakakaDevara- sambhUtakRmyAdayaste sarve dvIndriyA jJAtavyAH, te saMmurchimatvAdeva ca napuMsakAH, saMmurchimAnAmavazyaM napuMsakatvAt 'nArakasaMmurcchimA napuMsakA' itivacanAt, 'te samAsao' ityAdi, te dvIndriyAH samAsataH - saMkSepeNa dvividhAH prajJaptAH, tadyathA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 prajJApanAupAGgasUtraM-1-1/-/-/149 paryAptakAzca aparyAptakAzca, cazabdau yonikulabhedena svagatAnekabhedasUcakau, eteSAM dvIndriyANAmevamAdInAM pulAkRmyAdInAM dvIndriyANAM paryAptaparyAptAdInAM sarvasaGkhyayA sarvajAtikulakoTInAM yonipramukhANi yoniprahANi yonizatasahasrANi bhavanti, sapta jAtikulakoTilakSA bhavantiti bhAvaH, ityAkhyAtaM tIrthakRdbhiH, makAro'lAkSaNikaH, iyamatra bhAvanA-iha jAtikulayonInAM parijJAnArthamidaM paristhUramudAharaNaM pUrvAcaryairupadarzitam, tadyathA-jAtiriti kila tiryaggatiH tasyAH kulAni - kRmikITavRzcikAdIni, imAni ca kulAni yonipramukhANi tathAhi- ekasyAmeva yonI anekAni kulAni bhavanti, yathA chagaNayonau kRmikulaM kITakulaM vRzcikakulamityAdi, athavA jAtikulamityekaM padam, jAtikulayonyozca parasparaM vizeSaH, ekasyAmapi yonau anekajAtikulasambhavAt, yathA ekasyAmeva yonau kRmijAtikulaM kITakajAtikulaM vRzcikajAtikulamityAdi, evaM ca ekasalyAmeva yonAvavAntarajAtibhedabhAvAdanekAni yonipravahANi jAtikulAni sambhavantItyupapadyante, dvIndriyANAM sapta jAtikulakoTInAM zatasahasrANAm, upasaMhAramAha- 'setta' mityAdi, saiSA dvIndriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA // samprati trIndriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanArthamAha mU. (150) se kiM taM teiMdiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA ?, teiMdiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA anegavihA pannattA, taM- ovaiyA rohiNiyA kuMthU pipIliyA udadaMsagA uddehiyA ukkaliyA uppAyA uppaDA taNahArA kaTTahArA mAluyA pattAhArA taNabeTiyA pattabeTiyA pupphabeTiyA phalabeTiyA bIyabeTiyA tevuraNamiMjiyA ta osimiMjiyA kappAsaTThimiMjiyA hilliyA jhilliyA jhiMgirA kiMgiriDA bAhuyA lahuyA subhagA sovatthiyA suyabeMTA iMdakAiyA iMdagovayA turutuMbagA kucchalavAhagA jUyA hAlAhalA pisuyA sayavAiyA gomhI hatthisoMDA, je yAvane tahapagArA, savve te saMmucchimA napuMsagA te samAsao duvihA pannattA, taM0-pajattagA ya apajattagAya, eesiNaM evamAiyANaM teiMdiyANaM paJjattApajrattANaM aDDa jAikulaloDijoNippamuhasayasahassA bhavatItimakkhAyaM, settaM teiMdiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA / 'atha kA sA trIndriyasaMsArasamApatrajIvaprajJAnA ?, bhagavAnAha - trIndriyasaMsArasamApatrajIvaprajJAnA anekavidhA prajJaptA, tAmeva tadyathetyAdinopadarzayati, ete ca aupayikaprabhRtayastrIndriyA dezavizeSato lokatazcAvagantavyAH, navaraM gomhI - karNasiyAliyA 'je yAvanne tahappagArA' ye'pi cAnye tathAprakArAste sarve trIndriyA jJAtavyA iti zeSaH, savve 'te saMmucchimAnapuMsakA' ityAdi pUrvavat, 'etesiNa 'mityAdi, eteSAM trIndriyANAmevamAdikAnAm-aupayikaprabhRtInAM paryAptAparyAptAnAM sarvasaGkhyayA aSTau jAtikulakoTInAM yonipramukhANi yonipravAhANi zatasahasrANi bhavanti, aSTau kulakoTilakSA bhavantIti bhAvaH, ityAkhyAtaM tIrthakRbhiH, upasaMhAramAha- 'setta' mityAdi / tadevamuktA trIndriya saMsArasamApannajIvaprajJApanA, samprati caturindriyasaMsArasamApatra - jIvaprajJApanAmAha pU. (151) se kiM taM cauridiyasaMsArasamA vanajIvapatravaNA ?, 2 anegavihA paM0 taM0pU. (152) aMdhiya pattiya macchiya masagA kIDe tahA payaMge ya / DhaMkuNa kukkaDa kukkuha naMdAvate ya siMgiraDe // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-dvAra mU. (153) kiNhapattA nIlapattA lohiyapattA hAliddapattA sukillapattA cittapakkhA vicittapakkhA ohaMjaliyA jalacAriyA gaMbhIrA NINiyA taMtavA acchiroDA acchivehA sAraMgA neurA dolA bhamarA bharilIjarulAtoTTA viMchuyApattavichuyAchANavicchuyA jalavicchuyApiyaMgAlA kaNagA gomayakIDA, je yAvanne tahappagArA, sabve te saMmucchimA napuMsagA, tesamAsaoduvihA pannattA, taM0-pajattagAyaapajattagAya, eesiNaM evamAiyANaMcauridiyANaM pajjattApajattANaM nava jAikulakoDijoNippamuhasayasahassAI bhavaMtItimakkhAyaM, se taM curidiysNsaarsmaavnjiivpnnvnnaa|| vR. ete'pi caturindriyA lokataH pratyetavyAH, eteSAM ca paryAptAparyAptAnAM sarvasaGkhyayA jAtikulakoTInAM navalakSAbhavanti, zeSAakSaragamanikAprAgvat, upasaMhAramAha-'setta' mityAdi uktA caturindriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA, samprati paJcendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanAmAha mU. (154) se kiMtapaMcediyasaMsArasamAvanajIvapannavaNA?, 2 caubbihApaM0, taM-neraiyapaMciMdiyasaMsArasamAvannajIvapannavaNA, tirikkhajoNiyapaMciMdiyasaMrasamAvanajIvapannavaNA maNussapaMciMdiyasaMsArasamAvannadajIvapannavaNA devpNciNdiysNsaarsmaavnnjiivpnnvnnaa| vR. atha kA sA paJcendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA ?, sUrirAha-paJcendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanAcaturvidhAprajJaptA, tadyathA-'nairayike tyAdi, ayam-iSTaphalaM karmanirgatamayaM yebhyaste nirayA-narakAvAsAsteSubhavA nairayikAstecatepaJcendriyasaMsArasamApanajIvAzca nairayikapaJcendriyasaMsArasamApanajIvAsteSAMprajJApanA,tathA aJcagatau tiro'JcantItitiryaJcaH, tirasastiryatIti' tirasastiyadizaH, teSAM yoniH-utpattisthAnaM tiryagyonistatra bhavAstaiyyornikAste ca te paJcendriyasaMsAsarasamApanajIvAzca teSAMprajJApanAtairyagyonikapaJcendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA, tathA manuzabdo manuSyavAcI yathA rAjazabdorAjyanyAbhidhAyaka;, manorapatyAni manuSyAH, 'manoryau yazceti' yaH pratyayaH SakArazcAgamaH, ayaMcayaH pratyayojAtAviti manuSyazabdojAtivAcI rAjanyazabdavat, te ca te paJcendriyasaMsArasamApannajIvAzca teSAM prajJApanA manuSyapaJcendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA, tathA dIvyanti-svecchayAkrIDantIti devAH bhavanapatyAdayaHtecatepaJcendriyasaMsArasamApannajIvAzca teSAM prajJApanA devapaJcendriyasaMsArasamApannajIvaprajJApanA / / . tatra nairayikapratipAdanArthaM praznanirvacanasUtre Aha mU. (155) se kiM taM neraiyA?, neraiyA sattavihA pannattAtaM0-rayaNappabhApuDhavineraiyA 1 sakkarappabhApuDhavineraiyA 2 vAluyayyabhApuDhavineraiyA 3 paMkappabhApuDhavineraiyA 4 dhUmappabhApuDhavinaraiyA 5 tamappabhApuDhavineraiyA 6 tamatamappabhApuDhavineraiyA 7, te samAsao duvihA pannattA, taM0-pajattagA ya apajattagA ya, se taM neraiyA / vR. saptavidhatvanairayikANAM pRthivIbhedena anyathA prabhUtabhedatvamapighaTate, tataH pRthivIbhedata eva saptavidhatvaM tadyathetyAdinopadarzayati-ratlAni-vajravaiDUryAdIni, prabhAzabdo'tra sarvatrApi svabhAvavAcI ratnAni prabhA-svarUpaM yasyAH sA ratnaprabhA-ralabahulA ratnamayIti bhAvArthaH, sA 1041 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 prajJApanAupAGgasUtraM-1-1/-/-/155 cAsau pRthivI ca 2 tasyAM nairayikA ratnaprabhApRthivInairayikAH, evaM 'sakkarappahApuDhavineraiyA' ityAdi bhAvanIyam, upasaMhAramAha- 'settaM neraiyA' // adhunoddezakramaprAmANyAnusaraNatastiryakpaJcendriyAn pratipipAdayiSurAha mU. (156 ) se kiM taM paMciMdiyatirikkhajoNiyA ?, paMciMdiyatirikkhajoNiyA tivihA pannattA, taM0-1 jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya 1 thalayapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya 2 khahayarapaMcadiyatirikkhajoNiyA ya 3 / vR. atha ke te paJcendriyatiryagyonikA ?, sUrirAha - paJcendriyatiryagyonikAstrividhAH prajJaptAH, tadyathetyAdi, 'jalayare -' tyAdi, jale caranti - paryaTantIti jalacarAH, 'AdhArAditi' TapratyayaH, te ca te paJcendriyatiryagyonikAzca jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH, sthale carantIti sthalacarAH, khe - AkAze carantIti khacarAH, prAkRtatvAdArSatvAcca 'khahacarA' iti sUtre pAThaH, tata ubhayatrApi paJcendriyatiryagyonikazabdena saha vizeSaNasamAsaH / mU. (157) se kiM taMjalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ?, jalayara paMciMdiyatirakkhajoNiyA paMcavihA patrattA, saM0- 1 macchA 2 kacchabhA 3 gAhA 4 magarA 5 susumArA / / seM kiM taM macchA ?, macchA anegavihA patrattA, taM0-saNhamacchA khavallamacchA juMgamacchA vijjhaDiyamacchA halimacchA magarimacchA rohiyamacchA halIsAgarA gAgarA vaDA vaDagarA gabbhayA usagArA timitimiMgilA nakkA taMdulamacchA kaNikkAmacchA sAlisata athiyAmacchA laMbhaNamacchA paDAgA paDAgAipaDAgA je yAvatretahappagArA, settaM macchA / / vR. atha ke te jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH ?, sUrirAha - jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH paJcavidhAH prajJAptaH, tadeva paJcavidhatvaM tadyathetyAdinopadarzayati 1 matsyAH 2 kacchpAH, sUtre pakArasya bhakAraH prAkRtatvAt 3 grAhA 4 makarAH 5 zizumArAH, prAkRtatvAtsUtre 'susumArA' iti pAThaH / matsyAdInAM ca vizeSA lokato veditavyAH, mU. (158) se kiM taM kacchabhA ?, kacchabhA duvihA pannattA, taM0-aTThikacchabhA ya maMsakacchabhA ya, se ttaM kacchabhA // vR. navaramasthikacchapA mAMsakacchapA iti-ye asthibahulAH kacchapAste asthikacchapAH ye mAMsabahulAste mAMsakacchapAH / mU. (159) se kiM taM gAhA ?, gAhA paMcavihA patrattA, taM0-1 dilI 2 veDhagA 3 muddhayA 4 pulayA 5 sImAgArA, se ttaM gAhA // mU. (160) se kiM taM magarA ?, magarA duvihA patrattA, taM- 9 soMDamagarA ya 2 maTTamagarA ya, se ttaM magarA // se kiM taM susumArA ?, susumArA egAgArA pannattA, se ttaM susumaaraa| je yAvanne tahappagArA / te samAsao duvihA pa0 taM0 - saMmucchimA ya gabbhavakkaMtiyA ya, tattha NaM je te saMmucchimA te savve napuMsagA, tattha NaM je te gabbhavakkaMtiyA te tivihA, pa0, taM0 - itthI purisA napuMsagA / eesigaM evamAiyANaM jalayarapaciMdiyatirikkhajoNiyANaM pajjattApajattANaM addhaterasajAikulakoDijoNippamuhasayasahassA bhavantIti makkhAyaM / settaM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA vR. 'te samAsao' ityAdi, tejalacarapaJcendriyatairyagyonikAH samAsataH - saMkSepeNa dvividhAH Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:-, dvAraM prajJaptAH, tadyathA-saMmUrcchimAzca garbhavyutkrAntikAzca, "mUrcchA mohasamucchrAyayoH" asmAt saMpUrvAt saMmUrcchanaM saMmUrcchaH, "akartari' iti bhAve dhaJpratyayaH, garbhopapAtavyatirekeNa evameva prANinAmupAda iti bhAvaH tena nirvRttAH saMmUrcchimAH "bhAvAdima" iti imapratyayaH / garbhe vyutkrAntiH - utpattiryeSAM te, vyutkrAntizabdo'trotpattivAcI, tathA pUrvAcAryaprasiddheH, yadivA 'garbhAt' garbhAvAsAd vyutkrAntiH - niSkramaNaM yeSAM te garbhavyutkrAntikAH 'zeSAd vA " iti kacasamAsAntaH / cazabdau pratyekaM svagatAnekabhedasUcakau / tatra ye te saMmUrcchimAste sarve napuMsakAH saMmUrcchimabhAvasya napuMsakatvAvinAbhAvitvAt / ye tu garbhavyutkrAntikAste trividhAH prajJaptAH, tadyathA-striyaH puruSA napuMsakAH / eteSAM cobhayeSAmapi zarIrAvagAhanAdiSu dvAreSu yaccantanaM yacca garbhavyukAnatikAnAM strIpuMsanapuMsakAnAM parasparamalpabahutvatacintanaM tajjIvAbhigamaTIkAyAM kRtamiti tato'vadhAryam / 51 'eesiNaM' ityAdi, eteSAmevamAdikAnAmupadarzitaprakArAdInAM jalacarapaJcendriyatairyagyonikAnAM paryAptAparyAptAnAM sarvasaMkhyayA'rdhatrayodazajAtikulakoTInAM yonipramukhAniyonipravahANi zatasahasrANi bhavantItyAkhyAtaM bhagavadbhistIrthakaraiH / upasaMhAramAha- 'settaM' ityAdi, tadevamuktA jaladharapaJcendriyatairyagyonikAH // samprati sthalacarapaJcendriya tairyagyonikAnabhidhitsurAha mU. (161) se kiM taM thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ?, dhalayarapaMciM0 duvihA paM0, taM0 - cauppayathalayarapaMciM diyatirikkhajoyA ya parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya / " se kiM taM cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ?, cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA cauvvihA paM0 taM0- egakhurA bikhurA gaMDIpadA snnpphdaa| se kiM taM egakhurA ?, egakhurA anegavihA paM0, taM0-assA assatarA ghoDagA gaddabhA gorakkharA kaMdalagA sirikaMdalagA AvattagA je yAvatre tahappagArA, settaM egkhuraa| se kiM taM dukhurA ?, dukhurA aNegavihA paM0, taM0- uTTA goNA gavayA rojjhA pasuyA mahisA miyA saMbarA barAhA AyA elagarurusarabhacamarakuraMgagokannamAdi je yAvatre tahappagArA, settaM dukhurA / se kiM taM gaMDIpayA ?, gaMDIpayA anegavihA paM0, taM0- itthI hatthIpUyaNayA maMkuNahatthI khagA (ggA) gaMDA je yAvantre0, settaM gaMDIpayA! se kiM taM saNapphayA ?, anegavihA paM0, taM0-sIhA vagghA dIviyA acchA maracchA parassarA siyAlA biDAlA suNagA kolasuNagA kokaMtiyA sasagA cittagA cillAgA je yAvanne0, settaM saNapphayA / , " te samAsao duvihA paM0 taM0 - saMmucchimA ya gabbhavakkantiyA ya, tattha NaM je te saMmucchimA te savve napuMsagA, tattha NaM je te gabbhavakkatiyA te tivihA paM0 taM0 - itthI purisagA napuMsagA / eesiNaM evamAiyANaM thalayara paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM paJjattApaJjattANaM dasa jAikulakoDijoNippamuhasayasahassA bhavantItimakkhAyaM / settaM cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA / vR. catvAri padAni yeSAM te catuSpadAH - azvAdayaH te ca te sthalacarapaJcendriyatairyagyonikAzca catuSpadasthalacarapaJcendriyatairyagyonikAH, urasA bhujAbhyAM vA parisarpyantIti parisarpAH ahinakulAdayaH, tataH pUrvavat sthalacarapaJcendriyatairyagyonikapadena saha vizeSaNasamAsaH, cazabdau pratyekaM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1- 1/-/-/161 svagatAnekabhedasUcakau, tadevAnekabhedatvaM krameNa pratipipAdayiSuridamAha - 'se kiM taM' ityAdi, atha ke te catuSpadasthalacarapaJcendriyatairyagyonikA ?, sUrirAha - catuSpadasthalacarapaJcendriyatairyagyonikAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA - 'egakhurA' ityAdi, tatra pratipadamekaH khuraH- zapho yeSAM te ekakhurA :- azvAdayaH, dvau dvau khurau pratipadaM yeSAM te dvikhurAH- uSTrAdayaH, tathA caikaikasmikan pade dvI dvI zaphI yete, gaNDIva suvarNakArAdhikaraNIsthAnamiva padaM yeSAM te gaNDIpAdAH - hastyAdayaH, tathA sanakhAni - dIrdhanasvaparikalitAni padAni yeSAM te sanakhapadAH- zvAdayaH, prAkRtatvAcca saNapphayA iti sUtre nirdezaH / adhunA etAneva ekazakhurAdIn bhedataH krameNa pratipipAdayiSuridamAha 'se kiM taM' ityAdi, sugamam, navaraM ye kecijjIvabhedAH pratItAste lokato veditavyAH / 'te samAsa o duvihA pannattA' ityAdi sUtraM prAgavad bhAvanIyam, navaramatra jAtikulakoTInAM yonipramukhAni zatasahasrANi daza bhavantIti veditavyam / atrApi ca saMmUrcchimAnAM garbhavyutkrAntikAnAM ca pratyekaM yat zarIrAdidvAreSu cintanaM yA strIpuMnapuMsakAnAM parasparamalpabahutvaM tajIvAbhigamaTIkAto veditavyam, 'settaM cauppayA' ityAdi / 52 mU. (162) se kiM taM parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ?, parisappathalayara - 0 duvihA paM0 taM0 uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA ya bhuyaparisappadhalayarapaMciMdiyAtarikkhajoNiyA ya / se kiM taM uraparisappathalayarapaMciMdiyati- rikkhajoNiyA ?, uraparisappathalayarapaMciMdiya0 uvvihA paM0 taM0-ahI ayagarA AsAliyA mahoragA / / se kiM taM ahI ?, ahI duvihA paM0, taM0 - davvIkarA ya mauliNo ya, se kiM taM davvIkarA davvIkarA anegavihA paM0, taM0- AsIvisA diTThIvisA uggavisA bhogavisA tayAvisA lAlAvisA ussAsavisA nIsAsavisA kaNhasappA sedasappA kA odarA dajjhapupphA kolAhA melimiMdA sesiMdA je yAvatre tahappagArA, settaM dvviikraa| se kiM taM mauliNo ?, mauliNo anegavihA paM0, taM0- divyAgA goNasA kasAhIyA vaiulA cittaliNo maMDaliNano mAliNo ahI ahisalAgA vAsapaDAgA je yAvanne tahampagArA, settaM mauligo, settaM ahI / se kiM taM ayagarA ?, ayagarA egAgArA pa0, settaM ayagarA / se kiM taM AsAliyA ?, kahiNaM bhaMte! AsAliyA saMmucchati ?, goyamA ! aMto maNussakhitate aDDAijesu dIvesu nivvAdhAeNaM patrarasasu kammabhUmisu vAghAyaM paDucaca paMcasu mahAvidehesu cakkavaTTikhaMdhAvAresu vAsudevakhaMdhavaresu ladevakhaMdhAvAresu maMDaliyakhaMdhAvAresu mahAmaMDaliyakhaMdhAvAresu gAmanivesesu nagaranivesesu nigamanivesesu kheDanivesesu kabbaDanivesesu maDaMbanivesesu doNamuhanivesesu paTTaNanivesesu Agaranivesesu Asamanivesesu saMvAhanivesesu rAyahANInivesesu eesiNaM caiva vinAsesu ettha NaM AsAliyA saMmucchati / jahatreNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgamittAe ogAhaNAe ukoseNaM bArasajoyaNAiM tayaNurUvaM ca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM bhUmIM dAlittANaM samuTThei, asannI micchadiTThI annANI aMtomuhutta'ddhAuyA ceva kAlaM karei, settaM AsAliyA / se kiM taM mahoragA ?, mahoragA anegavihA paM0 taM0-atthegaiA aMgulaMpi aMgulapuhuttiyAvi viyatthipi viyatthipuhuttiyAvi rayaNipi rayaNipuhuttiyAvi kucchaMpi kucchipuhuttiyAvi ghaNupi ghaNupuhuttayAvi gAuyaMpi gAuyapuhuttayAvi joyaNaMpi joyaNapuhuttayAvi joyaNasapi joyaNasa Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAraMyAhuttayAvi joyaNasahassaMpi, te NaM thale jAtA jale'vicaraMti thale'vicaranti, te natthi ihaM, bAhiraesu dIvesu samuddaesu havaMti, je yAvanne tahappagArA, setaM mhorgaa| -tesamAsao duvihA paM0 taM0-saMmucchimA ya ganbhavatiyA ya, tattha NaM je te saMmucchimA te savve napuMsagA, tatya NaM je te gabbhavakkaMtiyA te NaM tivihA paM0, taM0-itthI purisagA napuMsagA eesiNaM evamAiyANaM pajjattApaJjattANaM uraparisappANaMdasajAikulakoDijoNippamuhasayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, settaM uraparisappA se kiM taM bhuyaparisappA?, bhuyaparisappA aNegavihA paM0 taM0-naulA sehA saraDA sallA saraMThA sArA khorA gharoilA vissaMbharA mUsAmaMgusA payalAiyAchIravirAliyA jahA cauppAiyA, je yAvane tahappagArA, te samAsao duvihA paM0 29-saMmucchimA ya gabbhavakkaMtiyA ya, tattha NaM je te saMmucchimA te savve napuMsagA, tattha NaM je te ganbhavatiyA te NaM tivihA paM0 taM0-itthI purisA npuNsgaa| eesiNaM evamAiyANaM pajattApaJjattANaM bhuyaparisappANaM nava jAikulakoDijoNiyapamuhasayasahassA bhavantIti makkhAyaM, settaM bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA, setaM prisppthlyrpNcidiytirikkhjonniyaa| vR. atha ke te parirarpasthalacarapaJcendriyatairyagyonikAH ?, sUrirAha-parisarpasthalacarapaJcendriyatairyagyonikA dvividhAH-dviprakArAH prajJaptAH, tadyathA-'uraparisappa' ityAdi, urasA parisarpantIti uraHparisarpAH te ca te sthalacarapaJcendriyatairyagyonikAH uraHparisarpasthalacalarapaJcendriyatairyagyonikAH, bhujAbhyAM parisarpantIti bhujaparisarpAH teca te sthalacarapaJcendriyatairyagyonikAzcabhujaparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH, cazabdau pratyekaM svagatAnekabhedasUcakau, tatroraH parisarpasthalacarapaJcendriyatairyagyonikabhedAnupadidarzayiSuridamAha- 'sekiMtaM uraparisappa' ityAdi, atha ke te uraH parisarpasthalacarapaJcendriyatairyagyonikAH sUrirAha-uraHparisarpasthalacarapaJcendriyatairyagyonikAzcaturvidhAH prajJaptA;-ahayo'jagarA AsAligA mhorgaaH| eteSAmeva bhedAnAmavagamAya praznanirvacanasUtrANyAha-'se kiMta'ityAdi, atha ke te'hayaH gururAha-ahayodvividhAH prajJaptAH, tadyathA darvIkarAzcamukulinazca, tatradIMvadarvI-phaNA tatkaraNazIlA darvIkarAH, mukulaM-phaNAvirahayogyA zarIrAvayavavizeSAkRtiH sA vidyate yeSAM te mukulinaH, phaNAkaraNazaktivikalA ityarthaH, atrApi cazabdau svagatAnekabhedasUcakau / tatra darvIkarabhedAnabhidhitsurAha-'se kiM taM' ityAdi, Azyo-daMSTrAH tAsu viSaya yeSAM te AzIviSAH, uktaM ca-"AsI dADhA taggayavisA ya AsIvisA muNeyavvA" iti, 6STau viSaM yeSAM te dRSTiviSAH ugraM viSaM yeSAM te ugraviSAH bhogaH-zarIraM tatra viSaM yezAM te bhogaviSAH tvaci viSaM yeSAM te tvagviSAH lAlA-mukhAt savaH tatra viSaM yeSAM te lAlAviSAH niHzvAse viSaM yeSAM te niHzvAsaviSAH kRSNasarpAdayo jAtibhedA lokataH pratipattavyAH, upasaMhAramAha- settaM davvIkarA' mukulinaH pratipipAdayiSuridamAha-'se kiMtaM' ityAdi, ete'pi lokto'vseyaaH| ___ajagarANAmavAntarajAtibhedA na vidyante tata uktam-ekAkAra ajagarAH prajJaptAH / AsAligAmabhidhitsurAha-'se kiM taMAsAliyA' atha kA sA AsAligA?, evaM ziSyeNa prazne kRte sati bhagavAn AryazyAmoyadeva granthAntareSuAsAligApratipAdakaMgautamapraznabhagavanirvacanarUpaM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-1/-1-1162 sUtramasti tadevAgamabahumAnataH paThati-'kahiNaM bhaMte!' ityAdi, kva 'Na' iti vAkyAlaGkAre bhadanta!- paramakalyANayogin ! AsAligA saMmUrchati?,eSA hi garbhajA na bhavatikintusaMmUrchimaiva tata uktaM saMmUrcchati, bhagavAnAha-gautama ! antaH-madhye manuSya-kSetre-manuSyakSetrasya na bahiH, etAvatA manuSyakSetrAd bahirasyA utpAdo na bhavatIti pratipAditaM, tatrApi manuSyakSetre sarvatra na bhavati kintvarddhatRtIyeSu dvIpeSu arddha tRtIyaM yeSAM te'rddhatRtIyAH, avayavena vigrahaH, samudAyaHsamAsArthaH, teSu, etAvatA lavaNasamudre kAlodasamudre vA na bhavatItyAveditamityarthaH 'nivbAdhAeNa' ityAdi, nirvyAdhAtena-vyAghAtasyAbhAvonivyAghAtaM tena yadi paJcasubharateSu paJcasu airavateSu suSamasuSamAdirUpo duSSamaduSSamAdirUpazca kAlo vyAghAtatahetutvAd vyAghAto na bhavati tadA paJcadazasu karmabhUmiSu saMmUrcachati, vyAghAtaM pratItya, kimuktaM bhavati ? yadi paJcasu bharateSu paJcasvairavateSu yathoktarUpo vyAghAto bhavati tataH paJcasumahAvideheSu saMmUrcchati, etAvatA triMzatyapyakarmabhUmiSu nopajAyate iti pratipAditam, paJcadazasu karmabhUmiSu paJcasuvAmahAvideheSunasarvatrasaMmUrcchati,kintu cakravartiskandhAvAreSu, vAzabdaHsarvatrApi vikalpArthoM draSTavyaH, baladevaskandhAvAreSu vAsudevaskandhAvAreSu, mANDalikaH-sAmAnyarAjA'lparddhikaH, mahAmANDalikaH sa evAnekadezAdhipatiH tatskandhAvAreSu, 'gAmanivesesu' ityAdi, grasati buddhayAdIn guNAniti grAmaH, yadivA gamyaH zAstraprasiddhAnAmaSTAdazakarANAmiti grAmaH, nigamaH-prabhUtataravaNigvargAdAsaH, pAMsuprAkAravibaddhaM kheTaM, kSullakaprAkAraveSTitaM karbaTam, arddhatRtIyagavyatAntAmAntararahitaMmaDambam, 'paTTaNatti' paTTanaM pattanaM vA, ubhayatrApi prAkRtatvena nirdezasya samAnatvAt, tatra yannaubhireva gamyaM tat paTTanaM, yatpunarzakaTaidhauTakainaubhirvA gamyaM tat pattanaM, yathA bhRgukacchaM, uktNc||1|| "pattanaM zakaTaigamyaM, ghoTakainaubhireva ca / naubhireva tu yad gamyaM, paTTanaM tapracakSate // " droNamukhaM-bAhulyenajalanirgamapravezam, Akaro hiraNyAkarAdiH,AzramaH-tApasAvasathopalakSita AzrayaH, saMbAdhoyAtrAsamAgataprabhUtajananivezaH, rAjadhAnI rAjAdhiSThAna nagaraM / __ "eesiNaM' ityAdi, eteSAM cakravartiskandhAvArAdInAmeva vinAzeSUpasthiteSu 'etthaNaMti' eteSu cakravartiskandhAvArAdiSu sthAneSu AsAlikA saMmUrcchati, sA ca jaghanyato'GgulAsaMkhyeyabhAgamAtrayA'vagAhanayA samuttiSThatItiyogaH, etaccotpAdaprathamasamaye veditavyaM, utkarSato dvAdaza yojanAni, tadanurUpaM-dvAdazayojanapramANadaidhyAnurUpaM 'vikkhaMbhabAhalleNaM' ti viSkambhazca bAhalyaM ca viSkambhabAhalyaM samAhAro dvandvaH tena, viSkambho-vistAraH bAhalyaM--sthUlatA, bhUmI 'dAlittA NaM' vidArya samupatiSThati, cakravartiskandhAvArAdInAmadhastAd bhUmerantarutpadyate iti bhAvaH, sA cAsaMjJinI-amanaskA, saMmUrchimatvAt, mithyAdRSTiH,sAsvAdanasamyakatvasyApitasyA (osaMbhavAt, ata evAjJAninI antarmuhUrtAyurevakAlaM karoti, tadevaM granthAntargataM sUtraM paThitvA sUtrakRt samprati upasaMhAramAha-'settaM AsAliyA' / lasamprati mahoragAnabhidhitsurAha- 'se kiMtaM' ityAdi sugama, navaraM vitastidizAGgulapramANA, ralihastaH, kukSirddhihastamAnaH,dhanuzcaturhastaM, gavyataMdvidhanuHsahanapramANaM, catvAri gavyatAni Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAraMyojanaM, idaM ca vitastyAdi ucchrAyamulApekSayA draSTavyaM, zarIrapramANasya paricintyamAnatvAt, tathA astItinipAto'tra bahutvAbhidhAyI pratipadaM ca saMbadhyate, tato'yamarthaH-santyeke kecana mahoragA aGgulamapizarIrAvagAhanayA bhavanti, tathA santyekekecana ye'GgulapRthaktvikAapi, aGgulapRthakatvaM vidyate yeSAMteaGgulapRthaktvikAH, "ato'nekasvarAt" iti ikapratyayaH, te'pizarIrAvagAhanayA bhavanti, aGgulapRthakatvamAnazarIrAvagAhanAapibhavantItibhAvaH, evaM zeSasUtrANyapi bhAvanIyAni teNaM' ityAdi, te anantaroditasvarUpA mahoragAH sthalacaravizeSatvAt sthale jAyante, sthale ca jAtAH santo jale'pi sthala iva caranti sthale'picaranti, tathAbhavasvAbhAvyAt, yadyevaM te kasmAdiha na dRzyante ityAzaGkAyAmAha-'te natthi ihaM' ityAdi, 'te' yathoktasvarUpA mahoragA 'iha' mAnuSe kSetre 'nasthitti' na santi, kintubaahyess| dvIpasamudreSu bhavanti, samudreSvapicaparvatadevanagaryAdiSu sthaleSatpadyante na jaleSu, sthUlataratvAt, tata ihnshynte| jeyAvane tahappagArA' iti, ye'pi cAnye aGguladazakAdizarIrAvagAhanamAnAstathAprakArAH santi te'pi mahoragA jJAtavyAH upasaMhAramAha- setaM' ityAdi, 'te samAsao' ityAdi prAgvadbhAvanIyam / eteSAmapi dazajAtikulakoTInAM yonipramukhANi zatasahasrANi / eteSAmapi ca yatzarIrAdiSudvAreSu cintanaM yaca strI(napuMsakAnAmalpabahutvaM tajjIvAbhigamaTIkAto bhAvanIyam / uraHparisarpavaktavyatopasaMhAramAha- settaM urprisppaa'| adhunA bhujaparisanibhidhitsurAha-sugamaM, navaraM ye bhujaparisarpavizeSA apratItAste lokato'vaseyAH / amISAMcanava jAtikulakoTInAMyonipramukhAnizatasahasrANi bhavanti, yatpunaH zarIrAdiSudvAreSu cintanaM yacca strIpuMnapuMsakAnAmalpabahutvaM tajjIvAbhigamaTIkAto veditavyaM 'settaM' ityAdi / samprati khacarapaJcendriyatiryagyonikAnabhidhisurAha mU. (163) se kiM taM khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA?, khahayarapaMciMdiyatirakkhajoNiyA cauvvihA paM0, taM0-cammapakkhI lomapakkhI samuggapakkhI viyayapakkhI, se kiM taM cammapakkhI?, camsapakkhI anegavihApaM0, taM0-vaggulI jaloyA aDillA bhAraMDapakkhI jIvaMjIvA samuddavAyasA kaNNattiyA pakkhivirAliyA, je yAvanne tahappagArA, setNcmmpkkhii| se kiM taM lomapakkhI ?, lomapakkhI anegavihA paM0, taM-DhaMkA kaMkA kuralA vAyasA cakkAgA haMsA kalahaMsA rAyahaMsA pAyahaMsA ADA seDI bagA balAgA pArippavA koMcA sArasAmesarA masUrA mayUrA sattahatthA gaharA poMDariyA kAgA kArmijuyA vaMjulagA tittirA vaTTagA lAvagA kavoyA kaviMjalA pArevayA ciDagAcAsA kukkuDA sugA barahiNA mayaNasalAgA koilA sehA varillagamAi, settaM lomprkhii| se kiM taM samuggapakkhI?, samuggaparakhI egAgArA pannattA, te NaM natthI ihaM, bAhiraesu dIvasamuddesu bhavaMti, settaM smuggprkhii| se kiM taM viyayapakkhI?, viyayapakkhI egAgArA patrattA, te NaM nasthi ihaM, bAhiraesu dIvasamuddesu bhavanti, settaM viyypkkhii| te samAsao duvihA paM0, taM0--saMmucchimA ya gabbhavatiyA ya, tattha gaMje te saMmucchimA te savve napuMsagA, tatya NaM je te gabbhavakkaMtiyA te NaM tivihA paM0, taM0-itthI purisA npuNsgaa| eesiNaM evamAiyANaMkhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pajatApajattANaMbArasa jAikulakoDi Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 prajJApanAupAGgasUtraM-1- 1/-/-/163 joNipamuhasayasahassA bhavantIti makkhAyaM / vR. atha ke te khacarapaJcendriyatairyagyonikAH ?, sUrirAha-caturvidhAH prajJaptAH, 'cammapakkhI' ityAdi, carmAtmaka pakSau carmapakSau tau vidyete yeSAM te carmapakSiNaH, lomAtmakau pakSau lomapakSau tadvanto lomapakSiNaH, tathA gacchatAmapi samudgakavat sthitau pakSau samudgakapakSau tadvantaH samudgakapakSiNaH, vitatau nityamanAkuJcitau pakSau yeSAM vitatapakSI tadvanto vitatapakSiNaH / 'se kiM taM' ityAdi, atha ke te carmapakSiNaH ?, carmapakSiNo'nekavidhAH prajJaptAH, tadyathAgulI ityAdi, ete ca bhedA lokato'vaseyAH, 'je yAvanne tahappagArA' iti, ye'pi cAnye tathAprakArAH - evaMrUpAste carmapakSiNo draSTavyAH, upasaMhAramAha- 'settaM cammapakkhI' / lomapakSipratipAdanArthamAha- 'se kiM taM' ityAdi, ete ca lomapakSibhedA lokato veditavyAH / samudgakapakSipratipAdanArthamAha- 'se kiM taM' ityAdi pAThasiddhaM, evaM vitatapakSisUtramapi / . 'te samAsao' ityAdi prAgavad bhAvanIyaM, eteSAM dvAdaza jAtikulakoTInAM yonipramukhAni zatasahasrANi amISAmapi zarIrAdiSu dvAreSu cintanaM strIpunaMpuMsakAnAmalpabahutvaM ca jIvAbhigamaTIkAtaH pratipattavyaM, iha tu granthagauravabhayAntra likhyate / adhunA vineyajanAnugrahAya dvIndriyaprabhRtijAtikulakoTizatasahasrasaMkhyAprapitAdikA saMgrahiNIgAthAmAha - sattaTTajAikulakoDilakkha nava addhaterasAiM ca / dasa dasa ya hoMti navagA taha bArasa ceva boddhavvA // bhU. (164) vR. atra dvIndriyebhya Arabhya yathAsaMkhyena saMkhyApadayojanA, sA caivaM dvIndriyANAM sapta jAtikulakoTilakSANi trIndriyANAmau caturindriyANAM nava, jalacarapaJcendriyANAmatrayodazAni, catuSpadasthalacarapaJcendriyANAM daza, uraH parisarpasthalacarapaJcendriyANAM daza, bhujaparisarpasthalacarapaJcendriyANAM nava, khacarapaJcendriyANAM dvAdazeti / bhU. (165) settaM khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA, settaM paMciMdiyatirikkhajoNiyA / vR. upasaMhAramAha- 'settaM' ityAdi / tadevamuktAH paJcendriyatairyagyonikAH / samprati manuSyAnabhidhitsurAha-- mU. (166 ) se kiM taM maNussA ?, maNussA duvihA paM0 taM0 - saMmucchimamaNussA ya gavbhavakaM tiyamaNussA ya, se kiM taM saMmucchimamaNussA ?, kahi NaM bhaMte! saMmucchimamaNussA saMmucchaMti ?, goyamA aMto maNussAkhitte paNayAlIsAe joyaNasayasaharasesu aDDAijesu dIvasamuddesu panarasasu kammabhUmIsutIsAe akammabhUmIsu chapannAe aMtaradIvaesu ganbhavakkaMtiyamaNussANaM ceva uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANaesu vA vaMtesu vA pittesu vA pUesu vA soNiesu vA sukkesu vA sukka puggala parisADesu vA vigayajIvakalevaresu vA thIpurisasaMjoesu vA nagaraniddhamaNesu vA savvesu ceva asuiTThANesu, ettha NaM saMmucchimamaNussA saMmucchaMti, aMgulassa asaMkhejjaibhAgamettAe ogAhaNAe asannI micchadiTThI annANI savvAhiM pacatIhiM apatagA aMtomuhuttAuyA ceva kAlaM kareti / se ttaM saMmucchimamaNussA // se kiM taM gabbhavakkaMtiyamagussA ?, gavbhavakkatiyamaNussA tivihA paM0 taM0-kammabhUmagA akampabhUmagA aMtaradIvagA, se kiM taM aMtaradIvagA?, aMtaradIvagA aTThAvIsavihA paM0 taM - egeruyA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:-, dvAra ____57 AhAsiyA vesANiyA naMgolA hayakannA gayakannAgokanA sakkulikannAAyaMsamuhA meMDhamuhA ayomuhA gomuhAAsamuhAhatthimuhA sIhamuhAvagdhamuhAAsakannA harikannAakannA kaNNapAuraNA rakkAmuhA mehamuhA vi muhA vijudaMtA ghaNadaMtA laTThadaMtA gUDhadaMtA suddhadaMtA / settaM aNtrdiivgaa| se kiMtaM akammabhUmagA?, tIsavihA paM0, paMcahiM hemavaehiM paMcahiM hiraNNavaehiM paMcahiM harivAsehiM paMcahiM rammagavAsehiM paMcahiM devakurUhiM paMcahiM uttarakurUhi / settaM akmmbhuumgaa| vR. atrApi saMmUrchimamanuSyaviSaye pravacanabahumAnataH ziSyANAmapi ca sAkSAd bhagavatedamuktamitivahumAnotpAdanArthamaGgAntargatamAlApakaM paThati-'kahiNaM bhante' ityAdi, sugama, navaraM 'sabvesu ceva asuiThANesutti' anyAnyapi yAni kAnicid manuSyasaMsargavazAdazucibhUtani sthAnAni teSu sarveSviti / uktAH saMmUrchimamanuSyAH, aghunA garbhavyutkrAntikamanuSyapratipAdanArthamAha-'kammabhUmagA' itikarma-kRSivANiyAdimokSAnuSThAnaMvA karmapradhAnAbhUmiryeSAMtekarmabhUmAH ArSatvAtsamAsAnto'pratyayaH karmabhUmAeva karmabhUmakAH, evamakarmA-yathoktakarmavikalAbhUmiryeSAM te akarmabhUmAH teevaakarmabhUmakAH, antarazabdo madhyavAcI, antare-lavaNasamudrasya madhye dvIpA antaradvIpAH tadgatA antaradvIpagAH, "astipazcAnupUrvI' iti nyAyakhyApanArthaM prathamato'ntaradvIpagAnpratipAdayati-'se kiMtaM ityAdi sugama, navaramaSTAviMzatividhA itiyAzA evayAvapramANA yAvadapAntarAlA yannAmAnohimavatparvatapUrvAparadigvyavastitAH aSTAviMzatividhA antaradvIpAstAdazA eva tAvaThayamANA tAvadapAntarAlAstannAmAna eva zikhariparvatapUrvAparadigvyavasthitA api, tato'tyantasahazatayA vyaktibhedamanapekSyAntaradvIpA aSTAviMzatividhA eva vivakSitA iti tajjAtamanuSyA apyaSTAviMza-tividhA uktaaH| tAneva nAmagrAhamupadarzayati-taMjahA egoruyA' ityAdi, ete sapta catuSkAH, aSTAviMzatisaMkhyatvAt, eteca pratyekaM himavati zikhariNi ca, tatra himavadgatAstAvadbhAvyante-iha jambUdvIpe bharatasya haimavatasya ca kSetrasya sImAkArI bhUminimagnapaJcaviMzatiyojanoyojanazatocchrayaparimANo bharatakSetrApekSayA dviguNaviSkambho hemamayazcInapaTTavarNo nAnAvarNaviziSTadyutimaNinikaraparimaNDitobhayapArzvaH sarvatra tulyavistAro gaganamaNDalollekhiratnamayaikAdazakUTopazobhito vajramayatalavividhamaNikanakamaNDitataTabhAgadazayojanAvagADhapUrvapazcimayojanasahanAyAmadakSiNottarapaJcayojanazatavistAraH padmaddazobhitaziromadhyabhAgaH sarvataH kalpapAdapazreNiramaNIyaH pUrvAparaparyantAbhyAM lavaNodArNavajalasaMsparzI himavannAmA parvataH, tasya lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya pUrvasyAM pazcimAyAzca dizipratyekaM dvedvegajadantAkAre daMSTrevinirgate, tatra aizAnyAM diziyAvinirgatAdaMSTrAtasyAMhimavataH paryantAdArabhya trINiyojanazatAni lavaNasamudramavagAhyAtrAntare yojanazatatrayAyAmaviSmakambhaH kiJcinyUnaikonapaJcAzadadhikanavayojanazatapariraya ekorukanAmAdvIpo vartate, ayaMca paJcadhanuHzatapramANaviSkambhayA dvigavyatocchritayA padmavaradedikayA sarvataH parimaNDitaH, tasyAzca padmavaravedikAyA varNakojIvAbhigamaTIkAyAmiva veditavyaH,sA'pica padmavaravedikA sarvataH sAmastyena vanakhaNDaparikSiptA, vanAcca vanakhaNDasyAyaM vizeSaH-prAyo bahUnAM samAnajAtIyAnAmuttamAnAM mahIruhANAM samudAyovanaM, yathAasokavanaMcampakavanamiti, anekajAtI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 prajJApanAupAGgasUtra- 1-1/-/-/166 yAnAmuttamAnAM mahIruhANAM samUho vanakhaNDaH, uktaM ca jIvAbhigamamUlaTIkAyAm "egajAiehiM khaMDehiM vaNaM, anegajAiehiM uttamehiM vanasaMDe" iti, tasya ca vanakhaNDasya cakravAlatayA viSkambho dezone dve yojane, parikSepaH padmavaravedikApramANaH, asya ca vanakhaNDasya varNakaH pratipAdito'sti, sacAtIva garIyAniti nopadarzitaH, kevalaM jIvAbhigamaTIkAto'vaseyaH, tasyaiva himavataH paryantAdArabhya dakSiNapUrvasyAM dizi trINi yojanazatAni lasavaNasamudramavagAhya dvitIyadaMSTrAyA upari ekorukadvIpapramANa AbhAsikanAmA dvIpo vartate, tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya dakSiNapazcimAyAM - naiRtakoNa ityarthaH, trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upari yathoktapramANo vaiSANikanAmA dvIpaH, tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya pazcimottarasyAM dizi-vAyavyakoNe ityarthaH, trINi yojanazatAni lavaNasamudramadhye daMSTrAmatikramyAtrAntare pUrvoktapramANo nAGgolikanAmA dvIpaH, 119 11 evamete catvAro dvIpA himavatazcatasRSvapi vidikSu tulyapramANA avatiSThante, uktaM ca"cullahimavaMtapuvvAvareNa vidisAsu sAgaraM tisae / gaMtUnaMtaradIvA tinni sae huMti vicchinnA / / // 2 // auNApannanavasae kiMcUNaM parihi tesime nAmA / egoruyagAbhAsiya vesANiya ceva naMgUlI / " tata eSAmeko rukAdInAM caturNAM dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdivadikSu pratyekaM catvAri catvAri yojanazatAnyatikramya caturyojanazatAyAmaviSkambhAH kiJcinyUnapaJcaSaSTisahitadvAdazayojanazataparikSepAH yathoktapadmavaravedikAnavakhaNDamaNDitaparisarAH jambUdvIpavedikAtacaturyojanazatapramANAntarA hayakarNagajakarNagokarNazaSkulIkarNanAmAnaJcatvAro dvIpAH, tadyathAekorukasya parato hayakarNaH AbhAsikasya parato gajakarNaH vaiSANikasya parato gokarNaH nAGgolikasya parato zaSkulIkarNa iti / tata eteSAmapi hayakarNAdInAM caturNAM dvIpAnAM parataH punarapi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM paJca paJca yojanazatAni vyatikramya paJcayojanazatAyAmaviSkambhA ekAzItyadhika paJcadazayojanazataparikSepAH pUrvoktapramANapadmava ravedikAvanakhaNDamaNDitabAhyapradezA jambUdvIpavedikAtaH paJcayojanazatapramANAntarA Adarzamukha 1 meNDhamukha 2 ayomukha 3 gomukha 4 nAmAnAzcatvAro dvIpAH, tadyathA - hayakarNasya parata AdarzamukhaH gajakarNasya parato meNDhamukhaH gokarNasya parato'yomukhaH zaSkulIkarNasya parato gomukha iti / evamagre'pi bhAvanA kAryA, eteSAmapyAdarzamukhAdInAM caturNAM dvIpAnAM parato bhUyo'pi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM SaT SaT yojanazatAnyatikramya SaDyojanazatAyAmaviSkambhAH saptanavatyadhikASTAdazayojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAtaH paDyojanazatapramANAntarA azvamukhahastimukhasiMhamukhavyAghramukhanAmAnazcatvAro dvIpAH / eteSAmapyazvamukhAdInAM caturNAM dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM sapta 2 yojanazatAnyatikramya saptayojanazatAyAmaviSkambhAvanayodazAdhikadvAviMzatiyojanazataparirayAH pUrvoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDasamavagUDhA jambUdvIpavedikAtaH saptayojanazatapramANAntarA azvakarNaharikarNAkarNakarNaprAvaraNanAmAnazcatvAro dvIpAH / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAraM ___ tata eteSAmazvakarNAdInAM caturNA dvIpAnAMparato yathAkramaMpUrvottarAdividhikSupratyekamaSTAvaSTau yojanazatAnyatikramyApTayojanazatAyAmaviSkambhA ekonatriMzadadhikapaJcaviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarAjambUdvIpavedikAto'TayojanazatapramANAntarA ulkAmukhameghamukhavidyunmurakhavidhuddantAbhidhAnAzcatvAro dviipaaH| tato'mISAmapiulkAmukhAdInAM caturNA dvIpAnAMparato yathAkramaMpUrvottarAdividikSupratyeka navanava yojanazatAnyatikramyanavayojanazatAyAmaviSkambhAHpaJcacatvAriMzadadhikATAviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDasamavagUDhA jambUdvIpavedikAto navayojanazataprAmANAntarA dhanadantalaSTadantagUDhadantazuddhadantanAmAnazcatvAro dviipaaH| evamete himavati parvate catasRSu vidikSu vyavasthitAH sarvasaMkhyayA'STAviMzatiH, evaM himavattulyavarNapramANe pAhUdapramANAyAmaviSkambhAvagAhapuNDarIkahadopazobhite zikhariNyapi parvate lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya yathoktapramANAntarAsu catasRSu vidikSu vyavasthitA ekorukAdinAmAno'kSUNApAntarAlAyamaviSkambhAaSTAviMzatisaMkhyA dvIpA vaktavyAH, sarvasaMkhyayASaTpaJcAzadantaradvIpAH, etadgatA manuSyA apyetanAmAnaH upacArAt, bhavati ca tAtsyyAt tadvayapadezaH, yathApaJcAladezanivAsinaHpuruSAH paJcAlA iti,tecamanuSyA vajrarSabhanArAcasaMhananinaH kaGkapakSipariNAmA anulomavAyuvegA samacaturanasaMsthAnAH, ___ tadyathA-supratiSTitakUrmacArucaraNAH sukumArazlakSNapraviraloramakuruvindavRttaDavAyugalA nigUDhasubaddhasaMdhijAnupradezAH karikarasamavRttoravaH kaNThIravasadazakaTIpradezAH zakrAyudhasamamadhyabhAgAH pradakSiNAvartanAbhimaNDalAH zrIvatsalAJchitavizAlamAMsalakSaHsthalAH puraparighA'nukAridIrghabAhavaH suzliSTamaNibandhA raktotpalapatrAnukArizoNapANipAdatalAH caturaGgulapramANasamavRttakambugrIvAH zAradAzazAGkasaumyavadanAHchatrAkAraziraso'sphuTitasnigdhakAntizlakSNamUrddhajAH kamaNDalu kalaza yUpastUpa vApI dhvaja patAkA sauvastika yava matsya makara kUrma rathavara sthAlAMzukASTApadAGkuza supratiSThaka mayUra zrIdAmAbhiSeka toraNamedinIjaladhivarabhavanAdarzaparvatagajavRSabhasiMhacchatracAmararUparrazastottamadvAtriMzallakSaNadharAH / striyo'pisujAtasaGgisundaryaH samastamahelAguNasamanvitAH saMhatAGgulipadmadalavatsukumArakUrmasaMsthAnamanohAricaraNA romarahitaprazastalakSaNopetajaGghAyugalA nigUDhamAMsalajAnupradezAH kadalIstambhanibhasaMhatasukumArapIvarorukAvadanAyAmapramANatriguNamAMsalavizAlajaghanadhAriNyaH snigdhakAntisuvibhaktazlakSNaromarAjayaH pradakSiNAvartataraGgabhaGguranAbhimaNDalAH prazastalakSaNopetakukSayaH saMgatapAvAH kanakakalazopamasaMhitAtyunatavRttAkRtipIvarapayodharAH sukumAravAhulatikAH sauvastikazaGkhacakrAdhAkRtilekhAlaGkR tapANipAdatalAH vadanavibhAgocchritamAMsalakambugrIvAH prazastalakSaNopetamAMsalahanuvibhAgA dADimapuSpAnukArizoNimAgharauSThA raktotpalatAlujihvA vikasitakuvalayapatrAyatakAntalocanA AropitacApapRSThAkRtisusaMgatabhrUlatikAH pramANopapannalalATaphalakAH susnigdhakAntazlakSNaziroruhAH puruSebhyaH kiJcidUnocchrAyAH svabhAvata udArazRGgAracAruveSAH prakRtyaiva hsitbhnnitvilaasvissyprmnaipunnyopetaaH| tathA manuSyA mAnuSyazca svabhAvata eva surabhivadanAH pratanukrodhamAnamAyAlobhAHsaMtoSiNo Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM - 1- 1/-/-/166 nirautsukyA mArdavArjavasaMpannAH satyapi manohAriNi maNikanakamauktikAdau mamatvakAraNe mamatvAbhinivezarahitAH sarvathA'pagatavairAnubandhA hastyazvakarabhagomahizaSyAdisadbhAve'pi tatparibhogaparAmukhAH pAdavihAriNo jvarAdirogayakSabhUtapizAcAdigrahamArivyasanopanipAtavikalAH parasparapreSyapreSakabhAvarahitatvAdahamindrAH, teSAM pRSThakaraNDakAni catuHSaSTisaMkhyAkAni caturthAtikrame cAhAragrahaNaM, AhAro'pi ca na zAlyAdidhAnyaniSpannaH kintu pRthvImRttikA kalpadrumANAM puSpaphalAni ca, tathAhi jAyante khalu tatrApi vinasAta eva zAligodhUmamASamudgAdIni dhAnyAni, paraM na tAni manuSyANAmupabhogaM gacchanti, yA tu pRthvI sA zarkarAto'pyanantaguNamAdhuryA, yazca kalpadrumapuSpaphalAnAmAsvAdaH sa cakravartibhojanAdapyadhikaguNaH, tathA coktam- "tesiNaM bhaMte ! pupphaphalANaM kerisae AsAe pannate ?, goyamA! se jahAnAmae ranno cAuraMtassa cakkavaTTissa kallANe bhoyaNajAe saya sahassaniphanne vannovae rasovae phAsovae AsAyaNijje dappaNijje mayaNije biMhaNije savveMdiyagAyapalhAyaNijje AsAeNaM pannatte, ettovi iTThatarAe ceva pannatte" / tataH pRthvI kalpadrumapuSpaphalAni ca teSAmAhAraH, tathAbhUtaM cAhAramAhArya prAsAdAdisaMsthAnA ye gRhAkArAH kalpavRkSAsteSu yathAsukhamavatiSThante, na ca tatra kSetre daMzamazakayUkAmatkuNamakSikAdayaH zarIropadravakAriNo jantava upajAyante, ye'pi ca jAyante bhujagavyAghrasiMhAdayaste'pi manuSyANAM na bAdhAyai prabhavanti, nApi te parasparaM hiMsyahiMsakabhAve vartante, kSetrAnubhAvato raurdAnubhAvarahitatvAt, manuSyayugalAni ca paryavasAnasamaye yugalaM prasuvate, tacca yugalamekonAzItidinAni pAlayanti, teSAM zarIrocchrayo'STau dhanuHzatAni, palyopamAsaMkhyeyabhAgapramANamAyuH, uktaM ca"antaradIvesu narA dhaNusayamaDusiyA sayA muiyA / pAlaMti mihuNadhammaM pallassa asaMkhabhAgAU // causaTTi piTTakaraMDayANi maNuyANA tesimAhAro / bhattassa cauttharasa ya guNasIidiNANi pAlaNayA / / " 119 11 60 // 2 // stokakaSAyatayA stokapremAnubandhatayA ca te mRtvA divamupasarpanti, maraNaM ca teSAM jRmbhikAkAsakSutAdimAtravyApArapurassaraM bhavati, na zarIrapIDArambhapurassaramiti / tadevamuktA antaradvIpagAH / / sAmpratamakarmabhUmakapratipAdanArthamAha- atha ke te'karmabhUmakAH ?, sUrirAha - akarmabhUma- kAstriMzadvidhAH prajJaptAH, tacca triMzadvidhatvaM kSetrabhedAt, tathA cAha - 'taMjahApaMcahi hemavaehiM ityAdi, paJcabhirhemavataiH paJcabhirheraNyavataiH paJcabhirharivarSaiH paJcamI ramyakavarSeH paJcabhirdevakurubhiH paJcabhiruttarakurubhirbhidyamAnA triMzadvidhA bhavanti, SaNNAM paJcAnAM triMzatsaMkhyAtmakatvAt / tatra paJcasu haimavateSu paMcasu hairaNyavateSu manuSyA gacyUtapramANazarIrocchrayAH palyopamAyuSo vajrarSabhanArAcasaMhananAH samacaturanarasaMsthAnAH catuHSaSTipRSThakaraNDakAzcaturthAtikramabhojina ekonAzItidinAnyapatyapAlakAH, uktaM ca "gAuyamuccA paliocamAuNo vajrarisahasaMghayaNA / hemavaerannavae ahamiMdanarA mihuNavAsI || causakI piTThakaraMDayANa maNuyANa tesimAhAro / bhattassa cautthassa ya guNasIdiNa' vaccapAlaNayA / / " // 1 // // 2 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAra paJcasu harivarSeSu paJcasu ramyakeSu dvipalyopamAyuSo dvigavyUtapramANazarIrocchrayA vajrarSabhanArAcasaMhananAH samacaturasrasaMsthAnAH SaSThabhaktAtikrameAhAragrAhiNoaSTAvaMzatyadhikazatasaMkhyapRSThakaraNDakAzcatuHSaSTidinAnyapatyapAlakAH, Aha c||1|| "harivAsarammaesuMAupamANaM sarIramusseho / paliovamANi doni u donni u kosussiyA bhaNiyA / / // 2 // chaThThassa ya AhAro causahidiNANi pAlaNA tesiN| piTThakaraMDANa sayaM aTThAvIsaM muNeyavvaM // " paJcasu devakuruSu paJcasUttarakuruSu tripalyopamAyuSo gavyatatrayapramANazarIrocchrayAH samacaturasrasaMsthAnA vajrarSabhanArAcasaMhananinaH SaTpaJcAzadadhikazatadvayapramANapRSThakaraNDakA aemabhaktAtikramAhAriNa ekonapaJcAzaddinAnyapatyapAlakAH, tathA coktm||1|| "dosuvi kurUsu maNuyA tipallaparamAuNo tikosuccA / piTTikaraMDasayAI do chappanAI maNuyANaM // // 2 // susamasusamAnubhAvaM aNubhavamANANa'vaccagovaNayA / auNApannadiNAiM atttthmbhttssmaahaaro||" eteSu sarveSvapi kSetreSvantaradvIpeSviva manuSyANAmupabhogAH kalpadrumasaMpAditAH, navaramantaradvIpApekSayA paJcasuhaimavateSu paJcasu hairaNyavateSumanuSyANAmutthAnavalavIyaryAdikaM kalpapAdapaphalAnAmAsvAdobhUmermAdhuryamityevamAdikA bhAvAH paryAyAnadhikRtyAnantaguNA draSTavyAH, tebhyo'pi paJcasu harivarSeSu paJcasu ramyakavarSeSu anantaguNAH, tebhyo'pi paJcasu devakuruSu paJcasUttarakuruSu anantaguNAH, tadevamuktA akarmabhUmakAH / saMpratikarmabhUmakapratipAdanArthamAha mU. (168) se kiMtaM kammabhUmagA?, kammabhUmagA pannarasavihA paM0, taM0-paMcahiM bharahehiM paMcahieravaehiM paMcahiM mahAvidehehi, te samAsao duvihA paM0, taM0-A riyA ya milikkhUya, se kiMtaM milikkhU ?, milikkhU anegavihA paM0, taM0-- ___ -sagA javaNA cilAyA sabarababbaramuraMDobhaDaganiNNagapakvaNiyA kulakkhagoMDasihalapArasagodhAkoMcaaMbaDaidamilacillalapuliMdahArosadobavokANagandhA hAravA pahaliyaanjhalaromapAsapausA malayA ya baMdhuyA ya sUyalikoMkaNagameyapalhavamAlava maggara AbhAsiA kaNavIra lhasiya khasA khAsiya NedUra moMDha DoMbila galaosa paosa kakkeya akkhAga haNaromaga hUNaromaga bharu maruya cilAya viyavAsI ya evamAi, settaM milikkhuu| vR.atha ke te karmabhUmakAH?, sUrirAha karmabhUmakAH paJcadazavidhAH prajJaptAH, tacca paJcadazavidhatvaM kSetrabhedAt, tathA cAha-'paJcahiM bharahehiM' ityAdi, paJcabhirbharataiH paJcabhirairavataiH paJcabhirbhahAvidehairbhidyamAnAH paJcadazavidhA bhavanti, te ca paJcadazavidhA api samAsato dvividhAH prajJaptAH, -AryA mlecchAzca, tatraArAd heyadharmebhyo yAtAH-prAptA upAdeyadhamairityAryAH, "pRSodarAdayaH" itirUpani-pattiH, mlecchAH-avyaktabhASAsamAcArAH, "mleccha avyaktAyAMvAci" itivacanAt, bhASAgrahaNaM copalakSaNaM, tena ziSTA'saMmatasakalavyavahArA mlecchA iti pratipattavyaM / tatrAlpavaktavyatvAt prathamato mlecchavaktavyAtAmAha-'se kiM taM' ityAdita, atha ke te Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-1166 mlecchAH ?, milikkhU' iti nirdezaH prAkRtatvAd AraaSatvAca, sUrirAha-mlecchA anekavidhAH prajJaptAH, taccAnekavidhatvaMzaka-yavana-cilAta-zabara-barbarAdidezabhedAta, tathA cAha-'taMjahA sagA' ityAdi, zakadezanivAsinaH zakAH, yavanadezanivAsino yavanAH, evaM sarvatra, navaramamI nAnAdezA lokato vijJeyAH / / AryapratipAdanArthamAha mU. (166) se kiM taM AriyA ?, AriyA duvihA paM0, taM0-iDipattAriyA ya aNiDipattAriyAya, se kiMtaMiDipattAriyA?, iDipattAriyAchavvihA paM0, taM0-arahatAcakkavaTTI baladevA vAsudevA cAraNA vijAharA, settaM ihipttaariyaa| se kiMtaMaNivipattAriyA?, aNivipattAriyA navavihApa0,taM0-khettAriyAjAtiAriyA kulAriA kammAriyA sippArio bhAsAriyA nANAriyA daMsaNAriyA caarittaariyaa| se kiMtaM khettAriyA?, khettAriyA addhachabbIsativihANA paM0, taM0-ra mU. (167) rAyagiha magaha caMpA aMgA taha tAmAlitti vaMgA ya / ___ kaMcaNapuraM kaliMgA vANArasI ceva kaasiiy| mU. (168) sAeya kosalA gayapuraM ca kuru soriyaM kusaTTA ya / kaMpillaM paMcAlA ahichattA jaMgalA ceva // mU. (169) bAravaI soraTThA mihila videhA ya vaccha kosNbii| maMdipuraM saMDillA bhaddilapurameva malayA y|| mU. (170) varADa vaccha varaNA acchA taha mattiyAvai dsnnnnaa| sottiyavaI ya cedI vIyabhayaM siMdhusovIrA / / mU. (171) mahurA ya sUrasenA pAvA bhaMgI ya mAsa purivaa| sAvatthI ya kuNAlA koDIvarisaM ca laattaay|| mU. (172) seyaviyAviya nayarI kekayaaddhaM ca AriyaM bhaNiyaM / ityuppattI jiNANaM cakkINaM raamknnhaannN|| vR.sugama, navaraM 'rAyagihamagaha' ityAdi, rAjagRhanagaram, magadho janapadaH,evaM sarvatrApi akSarasaMskAro vidheyaH, bhAvArthastvayam-1 bhagadheSujanapadeSu rAjagRhaM nagaram, 2 aGgeSu campA 3 vaGgeSu tAmaliptI 4 kaliGgeSu kAJcanapuraM 5 kAziSu vArANasI 6 kosalAsu sAketaM 7 kuruSu gajapuraM 8 kuzAvarteSu saurikaM9 pAJcAleSu kAmpilyaM, 10 jaGgaleSu ahicchatrA 11 surASTreSu dvArAvatI 12 videheSu mithilA 13 vatseSukauzAmbI 14 zANDilyeSu nandipuraM, 15 malayeSu bhaddilapuraM 16 vatseSu vairATapuraM 17 varaNeSu acchApurI 18 dazArNeSu mRttikAvatI 19 cediSu zauktikAvatI 20 vItabhayaM sindhuSu sauvIreSu 21 mathurA zUraseneSu 22 pApA bhaGgeSu 23 mAsa purivaTTA 24 kuNAleSu zrAvastI 25 lATAsu koTivarSa 26 zvetAmbikAnagarI kekayajanapadArdaddhe etAvadarddhaSaDviMzatijanapadAtmaka kSetramArya bhaNitaM, kutaH ? ityAha 'itthuppattI' ityAdi, yasmAdatra-eSuarddhaSaDviMzatisaMkhyeSujanapadeSuutpataktirjinAnaM-- tIrthakarANAM cakravartinA rAmANAM-baladevAnAM kRSNAnAM-vAsudevAnAM tata Arya, etena kSetrAryAnAryavyavasthA darzitA-yatra tIrthakarAdInAmutpattistadAryaM shessmnaarymiti| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:--, dvAraM- 63 mU. (173) se ttaM khettAriyA || se kiM taM jAiAriyA ?, jAiAriyA chavvihA paM0, taMjahA vR. uktAH kSetrAryAH, samprati jAtyAryapratipAdanArthamAha - sugamaM, navaraM yadyapi zAstrAntareSvanekA jAtaya upavarNayante tathA'pi loke etA eva / pU. (174) aMbaTThA ya kaliMdA ya, videhA vedagAiyA / hariyA cuMcuNA ceva, cha eyA ibbhajAIota vR. ambaSTha - kalinda - vaideha-vedaMga - harita-cuMcuNarUpA ibhyajAtayo'bhyarcanIyA jAtayaH prasiddhAH, tata etAbhirjAtibhirupetA jAtyAryA na zeSajAtibhiH / mU. (175) settaM jaaiaariyaa| se kiM taM kulAriyA ?, kulAriyA chavvihA paM0, taM0-uggA bhogA rAinA ikkhAgA nAyA kauravvA, settaM kulAriyA / se kiM taM kammAriyA ?, kammAriyA anegavihA paM0, taM0 - dosiyA suttiyA kappAsiyA suttaveyAliyA bhaMDaveyAliyA kolAliyA naravAhaNiyA je yAvanne tahappagArA, se ttaM kammAriyA / se kiM taM sippAriyA ?, sippAriyA anegavihA paM0, taM0-tuNNAgA taMtuvAyA paTTAgA deyaDA varuTTA chavviyA kaTTapAuyArA muMjapAuyArA chattArA vajjhArA puccharA leppArA cittArA saMkhArA daMtArA bhaMDArA jijjhagArA sellArA koDigArA, je yAvanne tahappagArA, se taM sippArayA // se kiM taM bhAsAriyA ?, bhAsAriyA je gaM addhamAgahAe bhAsAe bhAseti, tattha'vi ya NaM jattha baMbhI livI pavattai, baMbhIe NaM livIe aTThArasavihe lekkhavihANe paM0, taM0 - baMbhIjavaNANiyA dosApuriyA kharoTTI pukkharasAriyA bhogavaiyA paharAiyA aMtakkhariyA akkharapuTTiyA veNaiyA niNhaiyA aMkalivI gaNiyalivI gaMdhavvalivI AyaMsavalivI mAhesarI domilivI polindI, se taMbhAsAriyA / se kiM taM nANAriyA ?, nANAriyA paMcavihA paM0, taM0 AbhinibohiyanANAriyA suyanA - NAriyA ohinANAriyA manapajavanANAriyA kevalanANAriyA, settaM nANAriyA / se kiM taM daMsaNAriyA ?, daMsaNAriyA duvihA paM0, taM0 - sarAgadaMsaNAriyA ya vIyarAyadaM saNAriyA ya, se kiM taM sarAgadaMsaNAriyA ?, sarAgadaMsaNAriyA dasavihA paM0, taM vR. 'tuNNAgA' ityAdi, tunnAkAH - sUcyAjIvinaH tantuvAyAH - kuvindAH paTTkArAH - paTTakUlakuvindAH, devaDA - dRtikArAH varuTTAH picchikAH charvikAH - kaTAdikArAH kaTThapAurAkASThApAdukAkArAH, evaM muMjapAuyArA, 'chattArA' chatrakArAH, evaM zeSANyapi padAni bhAvanIyAni brAhmI yavanAnItyAdayo lipibhedAstu saMpradAyAdavaseyAH / uktA bhASAryAH, samprati jJAnAryAnAha-'se kiM taM' ityAdi sugamam | darzanAryAnAha - atha ke te darzanAryAH ?, sUrirAha-darzanAryA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - sarAgadarzanAryA vItarAgadarzanAryAzca tatra sarAgaM- sakaSAyaM yaddarzanaM tenAryA; sarAgadarzanAryAH vItarAgaM-upazAntakaSAyaM kSINakaSAyaM vA yaddarzanaM tenAryA vItarAgadarzanAryAH / tatra sarAgadarzanAryapratipAdanAparthamAha- 'se kiM taM' ityAdi, atha ke te sarAgadarzanAryAH ?, sUrirAhasarAgadarzanAryA dazavidhAH prajJaptAH, tadyathA--- pU. (176) nisagguvaesaruI ANaruI suttabIyaruimeva / abhigamavitthararuI kiriyAsaMkhevadhammaruI // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-1176 vR. 'nisagguvaesa' ityAdi, atra rucizabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, tato nisargaruciriti draSTavyaM, tatra nisarga:-svabhAvaH tena ruciH-jinapraNItatattvAbhilASarUpA yasya sa nisargaruciH, upadezo-gurvAdinA vastutattvakathanaM tena ruciH-uktasvarUpA yasya sa upadezaruciH, AjJA-sarvajJavacanAtmikA tasyAM ruciH-abhilASo yasya sa AjJAruciH, jinA va me tattvaM na zeSaM yuktijAtamiti yo'bhimanyate sa AjJAruciriti bhAvArthaH, 'suttabIyaruimevatti' atrApirucizabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, sUtram AcAraGgAdyaGgapraviSTaM aGgabAhyam-AvazyakadazavaikAlikAdi tena ruciryasya sa tathA, sUtramAcArAdikamaGgapraviSyamaGgabAhyAvazyakAdikamadhIyAno yaH samyakatvamavagAhate prasannaprasannatarAdhyavasAyazca bhavati sa sUtraruciriti bhAvArthaH, bIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthaprabodhotpAdakaM vacaH tena ruciryasya sa bIjaruciH, anayozca padayoH samAhAradvandvaH tena napuMsakanirdezaH, eveti samuccaye, ___ 'ahigamavitthAraruitti' atrApirucizabdasya pratyekamabhisaMbandhaH, adhigamarucirvistArarucizva, tatrAdhigamo- viziSTaM parijJAnaM tena ruciryasyAsAvadhigamaruciH, vistArovyAsaH sakaladvAdazAGgasya nayaiH pAlocanamiti bhAvaH, tenopabRMhitA ruciryasya sa vistAraruciH, "kiriyAsaMkheva dhammaruitti' rucizabdasyAtrApipratyekaM saMbandhAt kriyAruciH saMkSeparucirdhabharuciriti draSTavyaM, tatra kriyA samyaksaMyamAnuSThAnaM tatra ruciryasya sa kriyArUciH, saMkSepaH-saMgrahaH tatra ruciryasya vistarAparijJAnAt sa saMkSeparuciH dharmeastikAyadharme zrutadharmAdau vA ruciryasya sa dharmaruciriti gAthAsaMkSepArthaH / / mU. (177) bhUyattheNAhigayA jIvAjIve ya punnApAvaM ca / sahasaMmuiyA AsavasaMvare ya roei unisggo|| vR. vyAsArthaM tu sUtrakRdeva svata Aha-bhUyattheNa' ityAdi, 'bhUyastheNa' iti bhAvapradhAno nirdezaH, tato'yamartha:-bhUtArthatvena-sadbhUtA amI padArthA ityevaMrUpeNayasyAdhigatAH-parijJAtA jIvAjIvAH puNyaM pApamAzravaMsaMvaraHcazabdabandhAdayazca, kathamadhigatAH? ityAha-'sahasammuiA' iti ArSatvA vibhaktilopAca sahasaMmatyA saha-AtmanA yA saMgatA matiH sA sahasaMmatiH tayA, kimuktaM bhavati?-paropadezanirapekSayA jAtismaraNapratibhAdirUpayA matyA, na kevalamadhigatAH, kintu tAn jIvAdIn padArthAn vedayate'nurocayati ca tatvarUpatayA''tmasAtpariNAmayati ceti bhAvaH, eSa nisargarucirvijJeya iti zeSaH / amumevArthaM spaSTataramabhidhatsurAhamU. (178) jo jinadiDhe bhAve caubihe saddahAi sayameva / emeva nannahattiya nisaggaruitti naayvyo| vR. 'jo jinadiDhe bhAve' ityAdi, yo jinahaTAn bhAvAn dravyakSetrakAlabhAvabhedato nAmAdibhedato vA caturvidhAn svayameva-upadezanirapekSathaH zraddadhAti, kenollekhena zraddadhAti?, tata Aha-"evameva etat-jIvAdi yathA jinairdaSTaM nAnyathA iti, caH samuccaye, eSA niSargaruciriti jnyaatvyH|| mU. (179) ee ceva u bhAve uvadiDhe jo pareNa saddahai / chaumattheNa jinena va uvaesaruitti naayvvo|| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 1, uddezaka:-, dvAraM 65 vR. upadezarucimAha - 'ee ceva' ityAdi, etAneva jIvAdibhAvAn pareNa chadmasthena jinena vopadiSTAn zraddadhAti eSa upadezaruciriti jJAtavyaH / pU. (180) jo umayANato ANAe royae pavayaNaM tu / emeva nannahatti ya eso ANAruI nAma // bR. AjJArucimAha - 'jo heumayAnaMto' ityAdi, yo hetuM vivakSitArthagamakamajAnAnaH pravacanamAjJayaiva tuzabda evakArArthaH kevalayA rocate, katham ? ityAha-evametat pravacanoktamarthajAtaM nAnyatheti eSa AjJArucirnAma / mU. (181) jo suttamahito sueNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa va so suttaruitti nAyavvo / vR. sUtrarucimAha - 'jo suttaM' ityAdi, yaH sUtram - apraviSTamaGgabAhyaM vA adhIyAnastena zrutenA- GgapraviSTenAGgabAhyena vA samyakatvamavagAhate sa sUtraruciriti jJAtavyaH / egapaenegAiM padAI jo pasaraI u sammattaM / pU. (182) udaevva tillabiMdU so bIyaruitti nAyavvo / vR. bIjarucimAha - egapaenegAI' ityAdi, ekena padena prakramAjjIvAdInAmanekAni padAni prAkRtatvena vibhaktivyatyayAdanekeSu jIvAdiSu padeSu yaH samyakatvamiti dharmadharmiNorabhedopacArAt samyakatvavAn AtmA prasarati tuzabdo'vadhAraNAraathaH prasaratyeva, katham ? ityAha- udaka iva tailabinduH, kimuktaM bhavati ? - yathA udakaikadezagato'pi tailabinduH samastamudakamAkramati tathaikadezotpannarucipyAtmA tathAvidhakSayopazamabhAvAdazeSeSu tattveSu rucimAn bhavati sa evaMvidho bIjaruciriti jJAtavyaH / mU. (183) so hoi abhigamaruI suyanANaM jassa atthao dinaM / ikkArasa aMgAI pannagA diTTivAo ya / vR. adhigamarucimAha - 'so hoi' ityAdi, yasya zrutajJAnamarthato dRSTamekAdazAGgana, prakIrNakamityatra jAtAvekavacanaM, tato'yamarthaH - prakIrNakAni uttarAdhyayanAdIni dRSTivAdaH cazabdAgupAGgAni ca sa bhavatyadhigamaruciH / pU. (184) davvANa savvabhAvA savvapamANehiM jassa uvaladdhA / savvAhiM nayavihIhiM vitthAraruitti nAyavvo / vR. vistArarucimAha - 'davvANa' ityAdi, dravyANAM - dharmAstikAyAdInAmazeSANAmapi sarve bhAvAH - paryAyA pathAyogaMsarvapramANaiH - pratyakSAdibhiH sarvaizca nayanidhibhiH - naigamAdinayaprakAraiH upalabdhAH sa vistAraruciriti jJAtavyaH, sarvavastuparyAyaprapaJcAvagamena tasyA ruceratinirmalarUpatayA bhAvAt / mU. (185) daMsaNanANacarite tavavinae savvasamiiguttIsu / jo kiriyAbhAvaruI so khalu kiriyAruI nAma / / vR. kriyArucimAha - 'daMsaNa' ityAdi, darzanaMca jJAnaMca cAritraM ca darzanajJAnacAstriMsamAhAro 10 5 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-1185 dvandvaH tasmin tathA tapasi vinaye ca tathA sarvAsu samitiSu-IsimityAdiSu sarvAsu ca guptiSumanoguptiprabhRtiSu yaH kriyAbhAvaH sa kriyAruciH, kimuktaM bhavati ?-yasya bhAvato darzanAdyAcArAnuSThAne rucirasti sa khalu kriyArucirnAma / mU. (186) anabhigahiyakudiTThI saMkhevaruitti hoi naayvyo| avisArao pavayaNe anabhiggahio ya sesesu / / vR. saMkSeparucimAha- 'anabhiggahiya' ityAdi, nAbhigRhItA kutsitA pTirapyenAsAvanabhigRhItakuSTiH, avizAradaH pravacane jinapraNItezeSeSuca kapilAdipraNIteSupravacaneSu anabhigRhIto - na vidyate AbhimukhyenopAdeyatayA gRhItaM-grahaNamasya ityanabhigRhItaH, pUrvamanabhigRhItakuSTirityanenadarzanAntaraparigrahaH pratiSiddhaH anenaparadarzanaparijJAnamAtramapi niSiddhamiti vizeSaH, sa itthaMbhUtaH saMkSeparuciriti jJAtavyaH / / mU. (187) jo asthikAyadhamma suyadhamma khalu crittdhmmNc| saddahai jinAbhihiyaM so dhammaruitti naaybbo|| vR.dharmarucimAha-'joasthikAya' ityAdi, yaHkhalujIvo'stikAyAnAMdharmAsti-kAyAdInAM dharma-gatyupaSTambhakatvAdirUpaM svabhAvaMzrutadharmaMcAritradharmaMca jinAbhihitaM zraddadhAti sa dharmaruciriti jnyaatvyH|| mU. (188) paramatthasaMthavo vA sudiTTaparamatthasevaNA vaavi| vAvannakudaMsaNavajaNA ya smmttsddhnnaa|| vRtadevaM nisargAdyupAdibhedAd dazadhA rucirUpaM darzanamuktaM, samprati thailiGgaridamutpannamasti iti nizcIyate tAni liGgAnyupadarzayannAha-'paramatthasaMthavo vA' ityAdi, paramAzca-tAttvikAzca te'rthAzca-jIvAdayaste paramArthaH teSu saMstavaH-paricayaH, tAtparyeNa bahumAnapurassaraM jIvAdipadA-vigamAyAbhyAsa itiyAvat, vAzabdaH samuccaye, suSTu-samyagrItyA dRSTAH paramArthAH-jIvAdayo yaiste sudRTaparamArthAH teSAM sevanA-paryupAstiH sudRSTaparamArthasevanaM, strItvaM prAkRtatvAt, vAzabdo'- nuktasamuccaye, yathAzakti tadvaiyAvRtyapravRttizca, apiH samuccaye, tathA 'vAvannakudaMsaNatti' darzanazabdaH- pratyekamabhisaMbadhyate, vyApanna-vinaSTaM darzanaM yeSAMta vyApannadarzanAH-nilavAdayaH tathA kutsitaM darzanaM yeSAM te kudarzanAH-zAkyAdayasteSAM varjanaM vyApanakudarzanavarjanam, 'sammatta saddahaNA' iti samyakatvazraddhAnaM, etaiH paramArthasaMstavAdibhiH samyakatvamastIti zraddhIyate ityarthaH / mU. (189) nissaMkiya nirakhiya nivitigicchA amUDhadiTThI y| uvavUhathirIkaraNe vacchallapabhAvaNe atttth|| __ vR. asya ca darzanasyAcArA aSTau, te ca samyak paripAlanIyAH, tadatikrameNa darzanasyApyatikramabhAvAt, atastAnupadarzayitumAha-nissaMkiya' ityAdizaGkanaMzaGkitaM, dezazaGkA sarvazaGkA cetyarthaH, nirgataMzaGkitaMyasmAdasau niHzaGkitaH, dezarvasaGkArahita itibhAvArthaH, tatradezazaGkA-samAne jIvatve kathameko bhavyaH aparastvabhavya iti?, sarvazaGkA-prAkRtanivandhatvAtsakalamevedaM pravacanaM parikalpitaM bhaviSyatIti, naceyaM dezazaGkA sarvazaGkA vA yuktA, yataiha dvividhA bhAvAH, tadyathA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:-, dvAraM 67 // 1 // hetugrAhyA ahetugrAhyAzca tatra hetugrAhAya jIvAstitvAdayaH, tatsAdhakapramANasadbhAvAt, ahetugrAhyA abhavyatvAdayaH, asmadAdyapekSayA tatsAdhakahetUnAmasaMbhavAt, prakRSTajJAnagocaratvAt taddhetUnamiti, prAkRto'pi ca nibandhaH pravacansay bAlAdyanugrahArthaH, uktaM cabAlastrImUDhamUrkhANAM nRNAM cAritrakAGkSiNAm, anugrahArthaM tatvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH smRtaH // "api ca- prAkRto'pi nibandhaH pravacanasya dRSTeSTazavirodhI ataH kathamavAntaraparikalpanAzaGkA ?, sarvajJamantareNAnyasya dRSTeSTAvirodhivacanAsaMbhavAt, niHzaGkita iti jIva evArhacchAsanapratipanno darzanAcaraNAt tavyAdhAnyavivakSAyAM darzanAcAra ucyate, etena darzanadarzaninoH kathaMcidabhedamAha, ekAntabhede tu adarzanina iva tatphalAyogato mokSAbhAvaprasaGgaH, evamuttareSvapi triSu padeSu bhAvanA kAryA, tathA 'niSkAmazrita iti, kAGkSaNaM kAGkSitaM nirgataM kAGkSitaM yasmAdasau niSkAGkSitaH, dezasarvakAGkSarahita ityarthaH, tatra dezakAGkSa - ekaM digambarAdidarzanamabhikAGkSate sarvakAGkSa- sarvANyeva darzanAni zobhanAnItyevamanucintanaM, iyaM ca dvidhA'pyayuktA, zeSadarsaneSu SaDjIvanikAyapIDAyA asaThArUpaNAyAzca bhAvAt / tathA vicikitsA - pativibhramaH phalaM prati saMzaya itiyAvat nirgatA vicikitsA yasmAdasau nirvicikitsaH, 'sAdhvevaM jinazAsanaM, kintu pravRttasya sato mamAsmAt phalaM bhaviSyati na vA ?, kriyAyAH kRSibalAdiSu ubhayathA'pyupalabdheH' itivikalparahitaH, na hyavikala upAya upeyavastuprApako na bhavatIti saMjAtanizcayo nirvicikitsa iti bhAvaH, etAvatA'zena niHzaGkitAd bhinnaH, yadvA 'nivviducho' iti nirviddhajjugupsaH sAdhujugpsArahita ityarthaH, udAharaNaMca vidvajjugupsAyAM zrAvakaduhitA / tathA 'amUDhadiTThI yatti' bAlatapasvitapovidyAtizayadarzanairna mUDhA - svabhAvAccalitA 6STi :- samyagdarzanarUpA yasyAsAvamUDhaddaSTiH, atrodAharaNaM sulasAzrAvikA, sA hyambaDaparivrAjakasamRddhIrupalabhyApi na saMbhohaM gatA / tadevaM guNipradhAna AcAra uktaH, samprati guNapradhAnamAha--'uvavUha' ityAdiupabRMhaNaM ca sthirIkaraNaM ca upabRMhaNasthirIkaraNe, tatropabRMhaNaM nAma samAnadhAnarmikANAM sadguNaprazaMsanena tadvRddhikaraNaM, sthirIkaraNaM dharmAd viSIdatAM tatraiva sthApanaM / vAtsalyaM ca prabhAvanA ca vAtsalyaprabhAvane, tatra vAtsalyaM samAnadhArmikANAM prItyopakArakaraNaM, prabhAvanA dharmakathAdibhistIrthaprakhyApanA | ayaM ca guNapradhAnanirdezo guNaguNinoH kathaJcidabhedakhyApanArthaH anyathA ekAntAbhede guNanivRttau guNino'pi nivRtteH zUnyatApattiH / ete'STau darzanAcArAH // mU. (190) se taM sraagdNsnnaarriyaa| se kiM taM vIyarAyadaMsaNA riyA ?, vihA paM0, taM0-uvasaMtakasAyavIya- rAyadaMsaNA riyA ya khINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA ya / se kaM taM uvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA ?, uvasaMta0 riyA duvihA paM0 taM0 - paDhamasamayauvasaMtakasAyavIrAyadaMsaNA riyAya apaDhamasamayauvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA ya, ahavA carimasamayauvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNA riyAya acarimasamayauvasaMta kasAya- vIyarAdaMsaNA riyA ya / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-1190 se kiMtaM khINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA?, khINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA duvihA paM0, taM0-chaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA ye kevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA yA sekiMtaMchaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA?,chaumasthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAyariyA duvihA paM0, taM0-sayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya buddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA ya, se kiMtaMsayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA?,sayaMbuddhachaumatyakhINakasAyavIyarAyadasaNA riyA duvihA paM0, taM0-paDhamasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA ya apaDhamasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya, ahavA carimasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya acarimasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyAya, settaM syNbuddhchumtthkhiinnksaayviiyraaydNsnnaariyaa| se kiM taM buddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyadasaNAriyA ?, buddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA duvihApaM0,taM-paDhamasamayuddhabohiyakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya apaDhamasamayabuddhabohiyachaumatthakhINaMkasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya, ahavA carimasamayabuddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya acarimasamayabuddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya, settaMbuddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA, settaM chaumatthakhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyaa| sekiMtaMkevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA?, duvihA paM0, taM-sajogikevalikhINakasAyavIyarAyadasaNA riyAya ajogikevalikhINa-kasAyavIyarAyadaMsaNA riyA y| se kiM taM sajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA?, sajogikevalasikhINakasAyavIyarAdasaNAriyA duvihA paM0,taM0-paDhamasamayajogikevalikhINakasAyavIyayarAyadaMsaNA riyA ya apaDhamasamayajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya, ahavA carimasamayajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya acarimasamayajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA y| settaM sjogikevlikhiinnksaayviiyraaydNsnnaariyaa|| se kiM taM ajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ?, ajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyAduvihApaM0, taM0-paDhamasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAyadasaNA riyA ya apaDhamasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNA riyA ya, ahavA carimasamayajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya acarimasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA ya, setaM ajogikevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA, settaM kevalikhINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA, settaM khINakasAyavIyarAyadaMsaNAriyA, settaM dsnnaariyaa| vR.tadevamuktAH sarAgadarzanabhedAH, tadabhidhAnAccAbhihitAH sarAgadarsanAryabhedAH / / samprati vItarAgadarzanAryAdibhedAnAha-(se kiM tamityAdi, tadevaMdarzanAryabhedAnuktvAcAritrAryabhedAnAha-) mU. (191) se kiM taM carittAriyA?, carittAriyA duvihA paM0, taM0-sarAgacarittAriyA ya vIyarAgacarittAriyA ya, se kiM taM rAgacarittAriyA?, sarAgacarittAriyA duvihA paM0, taM0-suhamasaMparAyasarAgacarittA-riyA ya bAyarasaMparAyasarAgacarittAriyA y| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:-, dvAraM se kiM taM suhumasaMparAyasarAgacarittAriyA?, suhamasaMparAyasarAgacarittAriyA duvihApaM0, taM0-paDhamasamayasuhumasaMparAyasarAgacarittAriyAyaapaDhamasamayasuhumasaMparAyasarAgacarittAriyAya, ahavAcarimasamayasahamasaMparAyasarAgacarittAriyAya acarimasamayasuhamasaMparAyasarAgacarittAriyA ya, ahavA suhumasaMparAyasarAgacarittAriyA duvihA paM0, taM0-saMkilissamANA ya visujjhamANA ya, settaM suhusaMparAyasarAgacarittAriyA / sekiMtaM bAdarasaMparAyasarAgacarittAriyA?, vAdara0 duvihA paM0, taM0-paDhamasamayabAdarasaMparAyasarAmacarittAriyA apaDhamasamayabAdarasaMparAyasarAgacarittAriyAya, ahavAcarimasamayabAdarasaMparAyasarAgacarittAriyA ya acarimasamacabAdarasaMparAyasarAgacarittAriyA ya, ahavA bAdAsaMparAyasarAgacarittAriyA divihA paM0,taM0-paDivAIya apaDivAI ya, settaMbAdarasaMparAyasarAga-rittAriyA, setaM sraagcrittaariyaa| se kiMtaMvIyarAyacarittAriyA?, vIyarAyacarittAriyA duvihApaM0, taM0-uvasaMtakasAyavIyarAyacarittAriyA ya khINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya / se kiMtaM uvasaMtakasAyavIyarAyacarittAriyA?, uvasaMtakasAyavIyarAyacarittAriyAduvihA paM0, taM0-paDhamasamayauvasaMtakasAyavIyarAyacarittAriyA ya apaDhamasamayauvasaMtakasAyavIyarAyacarittAriyAya, ahavA carimasamayaubasaMtakasAyavIyarAyacarittAriyA yaacarimasamayauvasaMtakasAyavIyarAyacarittAriyA ca, settaM uvsNtksaayviiyraaycrittaariyaa| se kiM taM khINakasAyavIyarAyacarittAriyA?, khINakasAyavIyarAyacarittAriyA duvihA paM0, chaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya kevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA y| se kiM taM chaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ?, chaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA duvihA paM0, taM0-sayaMbuddhachaumasthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ca buddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA y| se kiM taM sayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ?, sayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA duvihApaM0, taM0-paDhamasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya apaDhamasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya, ahavA carimasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya acarimasamayasayaMbuddhachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya / settaM syNbuddhkhiinnksaayviiyraaycrittaariyaa| se kiM taM buddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ?, buddhabohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA duvihA paM0, taM0-paDhamasamayabuddhabohiyachaumasthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyAya apaDhamasamayabuddhavohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya, ahavA carimasamayabuddhavohiyachaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya acarimasamayabuddhabohiyachamatthakhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya, settaM vuddhavohiyachaumatthakhINakasAyacIyarAyacarittAriyA, settaM chumtthkhiinnksaayviiyraaycrittaariyaa|| se kiM taM kevalikhINakasAyIcarAyacarittAriyA ?, duvihA paM0, taM0 sajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya ajogikaMvalikhINa-kasAyavIyarAyacarittAriyA ya / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 prajJApanAupAGgasUtra-1-91-1-1191 sekiMtaMsajogakevalikhINakasAyavIyarAcarittAriyA?, sajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA duvihA paM0, taM0-paDhamasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyAya apaDhamasamayajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya, ahavA carimasamayasajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyAya acarimasamayajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya, settaM sjogikevlikhiinnksaayviiyraaycrittaariyaa|| se kiM taM ajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ?,duvihA paM0, taM0-paDhamasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAya-carittAriyAyaapaDhamasamayaajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya, ahavA carimasamaya- ajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA ya acarimasamayaajogikevalikhINa- kasAyavIyarAyacarittAriyA ya, settaM ajogikevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA, settaM kevalikhINakasAyavIyarAyacarittAriyA, settaM khINakasAyavIyarAyacarittAriyA setaM viiyraaycrittaariyaa| ahavA carittAriyApaMcavihApaM0, taM0-sAmAiyaacarittAriyA chedovaDAvaNIyacarittAriyA parihAravisuddhicarittAriyA suhumasaMparAyacarittAriyA ahakkhAyacarittAriyA y| se kiM taM sAmAiyacarittAriyA ?, sAmAiyacarittAriyA duvihA paM0, taM-- ittariyasAmAiyacarittAriyA ya AvakahiyasAmAiyacarittAriyA ya, settaM saamaaiycrittaariyaa| se kiM taM chedovaTThAvaNiyacarittAriyA ?, chedovaTThAvaNiyacarittAriyA duvihA paM0, taM0-sAiyArachedovaThThAvaNiyacarittAriyA ya niraiyArachedovaTThAvaNiyacarittAriyA ya, settaM chedovaTThAvaNiyacarittAriyA se kiMtaMparihAravisuddhiyacarittAriyA?, parihAravisuddhiyacaritAriyA duvihA paM0, taM0-nivvissamANaparihAravisuddhiyacarittAriyA ya niviTThakAiyaparihAravisuddhiyacarittAriyA ya, se taM prihaarvisuddhiycrittaariyaa| sekiMtaMsuhamasaMparAyacarittAriyA?, duvihA paM0, saMkilissamANasuhumasaMparAyacarittAriyA visunjhamANasuhumasaMparAyacarittAriyA ya, settaM suhumsNpraaycrittaariyaa| se kiMtaM ahakkhAyacarittAriyA?, ahakkhAyacarittAriyA duvihA paM0, taM0-chautthaahakkhAyacarittAriyA ya kevaliahakkhAyacarittAriyA ya, settaM ahakkhAyacarittAriyA, settaM carittAriyaM, setaM aNivipattAriyA, settaM kammabhUmagA, settaM gambhavakkaMtiyA, settaM mnnussaa| vR. 'se kiM taM' ityAdi sugama, yAvad 'ahavA carittAriyA paMcavihA pannattA taMjahAsAmAiyaacarittAriyA' ityAdi, navaraM paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0iti, ye teSAmevozapazAntakaSAyatvAdInAM vizeSANAM prathame samaye vartante te prathamasamayAH tato dvitAyAdiSu samayeSu vartamAnA aprathamasamayAH, tathA 'carimasamaya0 acarimasamaya0' iti ye teSAmevopazAntakaSAyatvAdInAM vizeSANAmantyasamaye vartante te caramasamayaH, ye tato'rvAgU dvicaramatricaramAdiSu samayeSu vartante te acrmaaH| sAmAyikAdicAritrANAM svarUpamidam-samorAgadveSarahitatvAd Ayo gamanaM samAyaH eSa cAnyAsAmapi sAdhukriyANAmupalakSaNaM, sarvAsAmapi sAdhukriyANAM rAgadveSarahitatvAt, samAyena nirvRttaM samAyebhavaMvA sAmAyikaM, yadvA samAnAM-jJAnadarsanacAritrANAmAyo-lAbhaH samAyaH samAya Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:-, dvAraM eva sAmAyikaM vinayAderAkRtigaNatayA "vinayAdibhyaH" ityanena svArthika ikaNU, tacca sarvasAvadyaviratirUpaM, yadyapi ca sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyikaM tathA'pi chedAdivizeSairvizeSyamANamarthaHtazabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, prathamaM punaravizeSaNAt sAmAnyazabdaevAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca dvidhA- itvaraM yAvatkathikaM ca, tatretvaraM bharatairAvateSu kathamapazcimatIrthakaratIrthatheSvanAropitamahAvratasya zaikSakasya vijJeyaM yAvatkathikaM pravrajyAprattipattikAlAdArabhyAprANoparamAt, tacca bharatairAvatabhAvimadhyadvAviMzatitIrthakaratIrthAntaragatAnAM videhatIrthakaratIrthAntaragatAnAM ca sAdhUnavAmavaseyaM, teSAmupasthApanAyA abhAvAt, uktaM ca"savvamiNaM sAmAiya cheyAivisesiyaM puna vibhinnaM / avisesaM sAmAiya ciyamiha sAmantrasannAe / "sAvajjajogaviraitti tattha sAmAiyaM duhA taM ca / ittaramAvakahaMti ya paDhamaM paDhamaMtimajiNANaM / / titthesu aNAroviyavayassa seharasa dhovakAlIyaM / sesANamAvakahiyaM titthesu videhayANaM ca // " - // 1 // // 3 // nanu ca itvaramapi sAmAyikaM karomi bhadanta ! sAmAyikaM yAvajjIvamityevaM yAdavadAyurAgRhItaM, tata upasthApanAkAle tatparityajataH kathaM na pratijJAbhaGgaH ?, ucyate, nanuprAgevoktaM sarvamevedaM cAritramavizeSataH sAmAyikaM, sarvatrApi sAvadyayogaviratisadbhAvAt, kevalaM chedAdivizuddhivizeSairvizeSyamaNamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, tato yathA yAvatkathikaM sAmAyikaM. chedopasthApanaM ca paramavizuddhivezeSarUpasUkSmasaMparAyAdicAritrAvAptau na bhaGgamAskandati tathetvaramapi sAmAyikaM vizuddhivizeSarUpacchedopasthApanAvAptau, yadi hi pravrajyA parityajyate tarhi tad bhaGgamApadyate, na tasyaiva vizuddhivizeSAvAptau, uktaM ca 119 11 "unnikkhamao bhaMgo jo puna taM ciya karei suddhayaraM / // 2 // 71 sannamettavisiTTaM suhumaMpiva tassa ko bhaMgo ? || tathA chedaH pUrvaparyAyasya upasthApanA ca mahAvrateSu yasmin cAritre tacchedopasthApanaM, tacca dvidhA - sAticAraM niraticAraM ca, tatra niraticAraM yaditvasAmAyikatavaH zaikSakasyAropyate tIrthAntarasaMkrAntau vA, yathA pAraazvanAthatIrthAd varddhamAnatIrthaM saMkrAmataH paJcayAmapratipattau, sAticAraM yanmUlaguNAdhAtinaH punarvratoccAraNaM, uktaM ca 119 11 "sehassa niraiyAraM titthantarasaMkame va taM hojjA / mUlaguNaghAiNo sAiyAramubhayaM ca Thiyakappe // " 'ubhayaM ceti' sAticAraM niraticAraM ca 'sthitakalpe' iti prathamapazcimatIrthakaratIrthakAle / tathA pariharaNaM parihAraH- tapovizeSaH tena vizuddhiryasmin cAritre tatparihAravizuddhikaM, tacca dvidhA - nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca, tatra nirvizamAnakA vivakSitacAritrAsevakAH, nirviSTakAyikA AsevitavivakSitacAritrakAyAH, tadavyatirekAccAritramapyevamucyate / iha navako gaNaH- catvAro nirvizamAnakAzcatvArazcAnucAriNaH ekaH kalpasthito vAcanAcAryaH, yadyapi ca sarve'pi zrutAtizayaM saMpannAH tathA'pi kalpatvAt teSAmekaH kazcit kalpasthito'vasthApyate / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-1/-1-1191 nirvizamAnakAnAM cAyaM parihAraH "parihAriyANa u tavo jahanna majjho taheva ukkoso| sIuNhavAsakAle bhaNio dhIrehi patteyaM / / // 2 // tatya jahanno gimhe cauttha chaTuMtu hoi mjjhimo| aTThamiha ukkoso etto sisire pvkkhaami|| // 3 // sisire u jahannAI chaTThAI dasamacarimago hoi| vAsAsu aTTamAI bArasapajaMtago neo|| // 4 // pAraNage AyAmaM paMcasu agaho dosu'bhiggaho bhikkhe / kappaTThiyA paidiNaM kareMti emeva AyAmaM / / evaM chammAsatavaM cariuM parihAragA anucrNti| anucarage parihAriyapayaTThie jAva chmmaasaa|| // 6 // kappaTTievi evaM chammasatavaM karei sesA u| anuparihAriMgabhAvaM vayaMti kappaTThiyattaM ca / / eveso aTThArasamAsapamANo u vaNNio kappo / saMkhevao viseso visesasuttAu nAyavyo / // 8 // kappasamattIe tayaM jinakappaM vA uviti gacchaM vaa| paDivaJjamANagA puna jinassagAse pvnNti|| // 9 // titthayarasamIvAsevagassapAse vano uannss| eesiM jaMcaraNaM parihAravisuddhiyaM taM tu // athaeteparihAravizuddhikAH kasmin kSetrekAlevA bhavanti?, ucyate, iha kSetrAdinirUpaNArthaM viMzatidvArANi, tadyathA--1 kSetradvAraM 2 kaladvAraM 3 cAritradvAraM 4 tIrthadvAraM 5 paryAyadvAraM 6 AgamadvAraM 7 vedadvAraM 8 kalpadvAraM 9 liGgadvAraM 10 lezyAdvAraM 11 dhyAnadvAraM 12 gaNadvAraM 13 abhigrahadvAraM 14 pravrajyAdvAraM 15 muNDApanadvAraM 16 prAyazcittavidhidvAraM 17 kAraNadvAraM 18 niSpratikarmatAdvAraM 19 bhikSAdhyAraM 20 bndhdvaarm|ttr kSetre dvidhA mArgaNA-janmataH sadbhAvatazca, yatra kSetrejAtastatra janmataH mArgaNA, yatraca kalpe sthito vartate tatra sadabhAvataH, uktNc||1|| "khette duheha maggaNa jammaNao ceva saMtibhAve y| jammaNao jahiM jAta saMtIbhAvo ya jahi kappo / / " tatra janmataH sadbhAvatazca paJcasu bharateSu paJcasvairAvateSu, na tu mahAvideheSu, na caiteSAM saMharaNamasti, yena jinakalpika iva saMharaNataH sarvAsu karmabhUmiSu vA prApyeran, uktaM ca "khete bharaheravaesu hoti saMharaNavajiyA niyamA" 1 / / kAladvAre-avasarpiNyAM tRtIye caturthe vA'rake janma, sadbhAvaH paJcame'pi, utsarpiNyAM dvitIye tRtIye caturthe vA janma, sadbhAvaH punaH tRtIye caturthe vA, uktNc||1|| "osappiNIe dosuMjammaNao tIsu saMtIbhAveNa / ussappiNi vivarIo jammaNao saMtibhAveNa // " Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezakaH-, dvAra 73 notsarpiNyavasarpiNIrUpe tu caturthArakapratibhAgakAle na saMbhavanti, mahAvidehakSetre teSAmasaMbhavAt 21 cAritradvAre-saMyamasthAnaddhAreNa mArgaNA, tatra sAmAyikasya chedopasthApanasya ca cAritrasya yAni jaghanyAni saMyamasthAnAni tAni parasparaM tulyAni, samApariNAmatvAt, tato'saMkhyeyalokA-kAzapradezapramANani saMyamasthAnAnyatikramyordhvaM yAni saMyamasthAnAni tAni parihAravizuddhika- yogyAni, tAnyapi ca kevaliprajJayA paribhAvyamAnAni asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAni, tAni prathamadvitIyacAritrAvirodhIni, teSvapi saMbhavAt, tata UdhvaM yAni saMkhyAtItAni saMyamasthAnAni tAni sUkSmasaMparAyayathAkhyatacAritrayogyAni, uktNc||1|| "tullA jahannaThANe saMjamaThANANi paDhamabiiyANaM / tatto asaMkhaloe gaMtuM parihAriyaTThANa // // 2 // . te'vi asaMkhA logA aviruddhA ceva pddhmviiyaannN| uparipitau asaMkhA saMjamaThANA u donnhNpi||" tatra parihAravizuddhikakalpapratipattiH svakIyeSveva saMyamasthAneSu vartamAnasya bhavati na zeSeSu, yadA tyatItanayamadhikRtya pUrvapratipanno vivakSyate tadA zeSeSvapi saMyamasthAneSu bhavati, parihAravizuddhikalpasamAptayanantaramanyeSvapi cAritreSu saMbhavAt, teSvapi ca vartamAnasyAtItanayamapekSya pUrvapratipannatvAvirodhAt, uktNc||1|| "saTThANe paDivattI anesuvi hoja puvvpddivno| tesuvi vaDhto so tItanayaM pappa vucati u / / 3 / tIrthadvAreparihAravizuddhiko niyamatastIrthepravartamAne eva satibhavati, na tachede nAnutpattyAM vAtadabhAve jAtismaraNAdinA, uktNc||1|| "titthatti niyamatocatiya hoi sa tithaMmi na uNa tadabhAve / vigae'Nuppanne vA jaaisrnnaaiehito||4| paryAyadvAre-paryAyo dvidhA-gRhasthaparyAyo yatiparyAyazca, ekaiko'pi dvidhA-jaghanyata utkatRSTazca, tatra gRhasthaparyAyo jadhanyata ekonatriMzad varSANi, yatiparyAyo viMzatiH, dvAvapica utkarSato dezonapUrvakoTipramANau, uktNc||1|| "eyassa esa neo gihipajjao jhnnigunntiisaa| jaipajjAo vIsA dosuvi ukkosa desUNA // 5 // AgamadvAre-apUrvamAgamaMsanAdhIte, yasmAttaMkalpamadhikRtya pragRhItocitayogArAdhanata eva sa kRtakRtyatAM bhajate, parvAdhItaM tu vinatasikAkSayanimittaM nityamevaikAgramanAH samyak prAyeNAnusmarati, Aha c||1|| "appuvavaM nAhijai Agamameso paDucca taM kappaM / jamuciyapagahiajogArAhaNao ceva kayakiyo / / // 2 // pubAhIyaM tu tayaM pAyamanusarai niccmeves| egaggamaNo sammaM vissoyasigAikhavheU / / 6 / vedadvAre-pravRttikAle vedataH puruSa vedo kA bhavet napuMsakavedo vA, na strIvedaH, striyAH ___ Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 prajJApanAupAGgasUtra-1-1/-1-1191 parihAravizuddhikalpapratipattyasaMbhavAt, atItanayamadhikRtya punaH pUrvapratipannazcintyamAnaH savedo vA bhavet avedovA, tatrasadedaH zreNipratipattyabhAve upazamazreNipratipattauvA, kSapakazreNipratipattI tvaveda iti, uktaM c||1|| "vedo pavittikAle itthIvajjo u hoi egayaro / puvvapaDivavannago puNa hojja savedo avedo vA // 7 / " kalpadvAre-sthitakalpe evAyaM nAsthitakalpe, "Thiyakappami ya niyamA" iti vacanAt, tatrAcelakyAdiSu dazasvapisthAneSuve sthitAH sAdhavaH tatkalpaH sthitakalpa ucyate, ye punazcaturyu zayyAtarapiNDAdiSvasthiteSu kalpeSu sthitAH zeSeSu cAcelakyAdiSu SaTsvastitAH tatkalpo'sthitakalpaH, uktNc||1|| "ThiyayAThiyao ya kappoAcelakkAiesu ThANesu / savvesu ThiyA paThamo cau Thiya chasu ahiyA biio||" -AcelakyAdIni ca daza sthaanaanymuuni||1|| "AcelakuddesiyasejAyararAyapiMDakiikamme / vayajeThThapaDikkamaNe mAsaM pjjosvnnkppo||" __ -catvArazcAvasthitAH kalpA ime||1|| "sejAyarapiDammI cAucAme ya purisajeDe ya / kiikammassa ya karaNe cattAri avaTThiyA kappA / / 8 / " liGgadvAre-niyamato dvividhe'pi liGge bhavati, tadyathA-dravyaliGge bhAvaliGgeca, ekenApi vinA vivakSitakalpocitasAmAcAryayogAt 9 / / lezyAdvAre-tejaHprabhRtikAsUttarAsu tisRSu vizudvAsu lezyAsu parihAravizuddhikaM kalpaM pratipadyate, pUrvapratipannaH punaH sarvAsvapi kathaJcid bhavati, tatrApItarAsvavizuddhalezyAsu nAtyantasaMkliSTAsuvartate, tathAbhUtAsu vartamAno('pi)na prabhUtakAlamavatiSThate, kiMtu stokaM, yataH svavIryavazAt jhaTityevatAbhyovyAvartate, atha prathamataevakasmAtpravartate?, ucyate, karmavazAt, uktaM c||1|| "lesAsu visuddhAsuM paDivajai tIsuna uNa sesAsu / puvvapaDivannao puna hojjA savvAsuvi kahaMci // // 2 // na'ccaMtasaMkilivAsu thevaM kAlaM ca haMdi iyraasu| cittA kammANa gaI tahA vivarIyaM phalaM dei / / " 10 / dhyAnadvAre-dharmadhyAnena pravardhamAnena parihAravizuddhikaM kalpaM pratipadyate, pUrvapratipannaH punarAtaraudrayorapi bhavati, kevalaM prAyeNa niranubandhaH, Aha c||1|| "jhANaMmivi dhammeNaM paDivajjhai so pavaDhabhANeNaM / iyaresuvi jhANesuM puvapavanno na paDisiddho / / // 2 // evaM ca jhANajoge uddAme tivvkmmprinnaamaa| roha'ddesuvi bhAvo imarasa pAvaM niranubandho / " 11 / gaNanAdvAre-jaghanyataHtrayogaNAHpratipadyante, utkarSatastuzatasaMkhyAH, pUrvapratipatrAjadhanyata Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 1, uddezaka:-, dvAraM 75 utkRSTato vA zatazaH, puruSagaNanayA jaghanyataH prapitadyamAnAH saptaviMzatiH utkarSataH sahasra, pUrvapratipannakAH punarjaghanyataH zatazaH utkarSataH sahasrazaH, Aha ca 119 11 "gaNao tinneva gaNA jahanna paDivatti sahasa ukkosA / ukkosa jahaneNaM sayasocciya puvvapaDivannA // sattAvIsa jahannA saharasamukkosao ya paDivattI / sayaso sahassaso vA paDivanna jahannaukkosA / / " anyacca yadA pUrvapratipannaH kalpamadhyAdeko nirgacchati anyaH pravizati tadonaprakSepe pratipattau kadAcideko'pi bhavati pRthakatvaM vA pUrvapratipanno'pyevaM bhajanayA kadAcidekaH prApyate pRthakatvaM cA, uktaM ca // 1 // // 2 // "paDivajjamANA bhayaNAe hoja ekko'vi UNapakkheve / puvvapaDivanayAvi ya bhaiA ekko puhuttaM vA // / 12 / - abhigrahadvAre - abhigrahAzcaturvidhAH, tadyathA - dravyAbhigrahAH kSetrAbhigrahAH kAlAbhigrahAH bhAvAbhigrahAzca, ete cAnyatra carcitA iti na bhUyazcacyante, tatra parihAnavizuddhikasyaite'bhigrahA na bhavanti, yasmAdetasya kalpa eva yathoditarUpo'bhigraho vartate, uktaM ca "dabbAIabhiggaha vicittarUvA na hoMti puNa kei / assajIakappo kappocciya'bhiggaho jeNaM // eyaMmi goyarAI ninyA niyameNa niravavAdA ya / tappAlaNaM ciya paraM eassa visuddhiThANaM tu // 13 // 119 11 pravrajyAdvAre-nAsAvanyaM pravrajayati, kalpasthitireSetikRtvA, Aha ca - "pavvAvei na eso annaM kappaTThiitti kAuNaM' iti, upadezaM punaryathavakti prayacchati 14 / muNDApanadvAre'pi nAsAvanyaM muNDayati, atha pravrajyAnantaraM niyamato muNDanamiti pravrajyA - grahaNenaiva tad gRhItamiti kimarthaM pRthagdvAraM ?, tayuktaM pravrajyAdvAre niyamato muNDanasyAsaMbhavAt, ayogyasya kathaJciddattAyAmapi pravrajyAyAM punarayogyatAparijJAne muNDanAyogAt, ataH pRthagidaM dvAramiti 15 / // 2 // prAyazcittavidhidRSTaM-manasA'pi sUkSmamapyaticAramApannasya niyamatazcaturgurukaM prAyazcittamasya, yata eSa kalpa ekAgratApradhAnaH, tatastadUbhaGge gurutaro doSa iti 16 / kAraNadvAre-tathA kAraNaM nAmAlambanaM tatpunaH suparizuddhaM jJAnAdikaM taccAsya na vidyate yena tadAzrityApavAdasevitA syAt, eSa hi sarvatra nirapekSazraH kliSTakarmakSayanimittaM prArabdhameva svaM kalpaM yathAktavidhinA samApayan mahAtmA vartate, uktaM ca // 1 // "kAraNamalaMbaNamo taM puNa nANAiaM suparisuddhaM / eassa taM na vijjai uciyaM tavasAhaNo pAyaM // savvakattha niravayakkhI ADhattaM ciya daDhaM samANaMto / vai esa mahappAvilicaTThakammakkhayanimittaM // 17 // niSpratikarmatAdvAre - eSa mahAtmA niSpratikarmazarIraH akSimalAdikamapi sadAcinnApanayati, na ca prANAntike'pi samApatite vyasane dvitIyaM padaM sevate, uktaM ca // 2 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 prajJApanAupAGgasUtraM-9-9/-1-1191 // 1 // "nippaDikammasarIro acchimalAIvi nAvaNei syaa| pANaMtie'viya mahAvasaNami na vaTTae biie|| // 2 // ___appabahuttAloyaNavisayAtIo uddaDha estti| ahavA suhabhAvAo bahugaM eyaM ciya imassa / / " 18 / bhikSAdvAre-bhikSA vihArakramazca tRtIyasyAMpauruSyAMbhavati, zeSAsuca pauruSISukAyotsargaH, nidrA'picAsyAlpAdraSTavyA, yadi punaH kathamapijaGghAbalamasyapakSINaMbhavati tathA'pyeSo'viharanapi mahAbhAgona dvitIyapadamApadyate, kintu tatraiva yathAkalpamAtsIyaM yogaM vidadhatIti, uktaM c||1|| "taiyAe porasIe bhikkhAkAlo vihArakAlo u| sesAsuMussaggo pAyaM appA ya niddtti|| // 2 // jaMghAbalaMmi khINe aviharamANo'vina prmaavje| . tattheva ahAkapaM kuNai u jogaM mhaabhaago||" 19 / (bandhe'STasaptavA20)eteca parihAravizuddhikA dvividhAH,tadyathA-itvarAyAvatkathikAzca, tatra ye kalpasamAptayanantaraM kalpaM gacchaM vA samupayAsyanti te itvarAH, ye punaH kalpasamAptayanantaramavyavadhAnena jinakalpaMpratipatsyanteteyAvatkathikA;, uktaMca-"ittariya therakappe jinakape Avakiyatti" atra sthavirakalpagrahaNamupalakSaNaM, svakalpecetidraSTavyaM, tatretvArANAM kalpaprabhAvAd devamanuSyatairyagyonikRtA upasargAH sadyoghAtina AtaGkA atIvAviSahyAzca vedanA na prAduSSanti, yAvatkathikAnAM saMbhaveyurapi, te hi jinakalpaM pratipatyasyamAnA jinakalpabhAvamanuvidadhati, jinakalpikAnAMcopasargAdayaH saMbhavantIti, uktaMca- "ittariyANuvasaggAAtaMkA veyaNAyana havanti / AvakahiyANa bhaiA0" iti / tathA sUkSmo lobhAzAvazeSAHsaMparAyaH- kaSAyodayo yatra tat sUkSmasaMparAyaM, taca dvidhAvizudhyamAnakaM saMklizyamAnakaMca, tatra vizudhyamAnakaMkSapakazreNimipazamazeNivA samArohataH, saMklizyamAnakaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnasya / 'athAkhyata'maMti athasabdo yathArthe AG abhividhau yAthAtathyenAbhividhinA vA yakhyAtaM-kathitaM akaSAyaM cAritramiti tadathAkhyAtaM, uktaM c||1|| "ahasaddo(u) jahatthe AGo'bhivihIe kahiyamakkhAyaM / caraNamakasAyamuiyaM tamahakkhAyaM jahakkhAyaM // " 'yathAkhyAta miti dvitIyaM nAma, tasyAyamanvarthaH-yathA sarvasmin loke khyAtaM-prasiddhaM akaSAyaM bhavati cAritramiti tathaiva yad tad yathAkhyAtaM, tacca dvidhA chAnasthikaM kaivalikaM ca, tatrachAdyasthikamupazAntamohaguNasthAnake kSINamohaguNasthAnake vA kaivalikaM sayogikevalibhavamayogikevalibhavaM ca / 'settaM ityAdi upasaMhArakadambasUtraM sugamaM / tadevamuktA manuSyAH, samprati devapratipAdanArthamAha mU. (191) se kiMtaM devA?, devA cauvihApaM0, taM0-bhavanavAsI vANamaMtarA joisiA vemaanniaa| se kiM taM bhavanavAsI ?, bhavanavAsI dasavihA paM0, taM0-asurakumArA nAgakumArA suvana- kumArA vijjukumArA aggikumArA dIvakumArA udahikumArA disAkumArA vAukumArA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-1, uddezaka:-, dvAraM 77 thaNiyakumArA, te samAsao duvihA paM0, taM0-pajattagAya apajattagAya, settaM bhvnvaasii| se kiMtavANamaMtarA?, vANamaMtarAaTThavihApaM0, taM0-kinnarA kiMpurisA mahoragA gaMdhavyA jakkhA rakkhasA bhUyA pisA cA, te samAsao duvihA paM0, taM0-pajjattagA ya apajjattayA ya, settaM vaannmNtraa| se kiMtaMjoisiyA?,joisiyA paMcavihA paM0, taM0-caMdA sUrA gahA nakkhattA tArA, te samAsao duvihA paM0, taM0-pajattagA ya apaJjattagA ya, settaM joisiyaa|| se kiMtaM vemANiyA?, vemANiAduvihA paM0, taM0-kappovagAya kappAIyA ya, se kiMtaM kampovagA?, kappovagA bArasavihA paM0, taM0-sohammA IsANA saNaMkumArA mAhiMdA baMbhaloyA laMtayA mahAsukkA sahassArA ANayA pANayA AraNA acuyA, te samAsao duvihA pa0 taM0pajjattagAya apajjattagA ya, setaM kppovggaa| se kiMtaMkappAIyA? duvihA paM0, taM0-gevinagA yaanuttarovavAiyAya, se kiMtaM gevijagA?, gevijagAnavavihApaM0, taM0-hiDimahiDimagevijagA hiTimamajjhimagevinagA hiTTimauvarimagevijagAmajjhimaheTThimagevinagA majjhimamajjhimagevijagA majjhimauvarimagevinagA uvarimahaiTThimagevinagA uvarimamajjhimagevinagA uvarimauvarimagevinagA, te samAsao duvihA paM0, taM0-pajjattagAya apajatagAya, settaM gevingaa,| se kiM taM anutarovavAiyA?, anuttarovavAiyA paMcavihA paM0, taM0-vijayA vaijayaMtA jayaMtA aparAjitA sabaTThasiddhA, te samAsao duvihApaM0, taM0-paJjattagAya apajattagA ya, settaM anuttarovavAiA, settaM kappAIyA, settaM vemANiA, settaM devA, settaM paMciMdiyA, settaM saMsArasamAvanajIvapannavaNA, se taMjIvapannavaNA, setaM pnn0|| pannavaNAe bhagavaIe paDhamapayaM smmttN| vR. "se kiM taM' ityAdi, atha ke te devAH?, sUrirAha-devAzcaturvidhAH prajJaptAH tadyathAbhavanavAsino vyantarA jyotiSkA vaimAnikAH, tatra bhavaneSu vasantItyevaMzIlA bhavanavAsinaH, etad bAhulyato nAgakumArAdyapekSayA draSTavyaM, te hi prAyo bhavaneSu vasanti kadAcidAvAseSu, asurakumArAstu prAcuryeNAvAsesukadAcid bhavaneSu, atha bhavanAnAmAvAsAnAM cakaH prativizeSaH , ucyate, bhavanAni bahirvRttAnyantaH samacaturamaNi adhaH puSkarakarNikAsaMsthAnAni, AvAsAH kAyamAnasthAnIyA mahAmaNDapA vividhamaNiratnapradIpapramabhAsitasakaladikacakravAlA iti / antaraM nAmAvakAzaH, taccehAzrayarUpaM draSTavyaM, vividhaMbhavananagarAvAsarUpamantaraM yeSAM te vyantarAH / __ tatra bhavanAni ratnaprabhAyAH prathame ratnakANDe uparyadhazca pratyekaM yojanazatamapahAya zeSe aTayojanazatapramANe madhyabhAge bhavanti, nagarANyapi tiryagloke, tatra tiryagloke yathA jambUdvIpadvArAdhipatervijayadevasyAnyasminjambUdvIpe dvAdazayojanasahanapramANA nagarI, AvAsAH triSvapi lokeSu, tatroddhavaloke paNDakavanAdAviti / ___ athavA vigatamantaraM manuSyebhyo yeSAM te vyantarAH tathAhi-manuSyAnapi cakravartivAsudevaprabhRtIn bhRtvavadupacaranta kecid vyantarA iti manuSyebhyo vigatAntarAH, yadi vA vividhamantaraMzailAntaraM kandarAntaraM banAntaraM vA AzrayarUpaM yeSAM te vyantarAH, prAkRtatvAcca sUtre 'vANamantarA' iti pAThaH, yadivA vAnamantarAH' iti padasaMskAraH, tatreyaM vyutpattiH-vanAnAmantarANi vanAntarANi teSu bhavAH vAnamantarAH, pRSodarAditvAd ubhayapadAntarAlavartimakArAgamaH, ___tathAdyotayanti-prakAzayantijagaditijyotISivimAnAni, auNAdikIzabdavyutpattiH,teSu Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-1/-/-/191 bhavAjyotiSkAH "adhyAtmAdibhyaH" iti ikaNu, tata "ivarNovarNadosisusaH" iti ikaN AderikArasya lopaH, anabhidhAnAcca vRdhdyabhAvaH, yadivA dyotayanti - ziromukuTopagUhibhiH prabhAmaNDalakalpaiH sUryAdimaNDalaiH prakAzayantIti jyotiSo devAH sUryAdayaH, tathAhi - sUryasya sUryAkAraM mukuTAgramAge cihnaM candrasya candrAkAraM nakSatrasya nakSatrAkAraM grahasya grahAkAraM tArakasya tArakAkAraM taiH prakAzayantIti, Aha ca tattvArthabhASyakRt -"dyotayantIti jyotIMSi - vimAnAni teSu bhavA jyotiSkAH, yadivA jyotiSo devAH jyotiSa eva jyotiSkAH, mukuTaiH ziromukuTopagUhibhiH prabhAmaNDalairujjvalaiH sUryacandragrahanakSatratArakANAM maNDalairyathAsvaM cihnairvirAjamAnA dyutimanto jyotiSkA bhavantIti / tathA vividhaM mAnyante-upabhujyante puNyavadbhijIrvairiti vimAnAni teSu bhavA vaimAnikAH samprati eteSAmeva krameNa bhedAnabhidhitsurAha - 'se kiM taM bhavaNavAsI' ityAdi, asurAzca te kumArAzca asurakumArAH evaM nAgakumArA ityAdyapi bhAvanIyam, atha kasmAdete kumArA iti vyapadizyante ?, ucyate, kumAravacceSTanAt, tathAhi - kumArA ivaite sukumArA mRdumadhuralalitagatayaH zrRGgArAbhiprAyakRtaviziSTaviziSTatarottararUpakriyAH kumAravaboddhatarUpaveSabhASAbharaNapraharaNAvaraNayAnavAhanAH kumAravaccolbaNarAgAH krIDanaparAzca tataH kumArA iva kumArA iti / / 'kiMnarA' ityAdi kinnarA dazavidhAH, tadyathA - kinnarAH kiMpuraSAH kiMpuruSottamAH kiMnarottamAH hRdayaGgamA rUpazAlinaH aninditAH manoramA ratipriyA ratizreSThAH / kiMpuruSA dazavidhAH, tadyathApuruSAH satpuruSA mahApuruSAH puruSavRSabhAH puruSottamA atipuruSA mahAdevA marutaH meruprabhAH yazasvantaH / mahoragA dazavidhAH, tadyathA - bhujagA bhogasAlinaH mahAkAyA atikAyAH skandhazAlino manoramA mahAvegA mahe (hA) yakSA merukAntA bhAsvantaH / gandharvA dvAdazavidhAH, hAhA: hUhUH tumbaravaH nAradAH RSivAdikA bhUtivAdikAH kAdamvA mahAkAdambA raivatAMH vizvAvasavaH gItaratayaH gItayazasaH yakSAstrayodazavidhAH, tadyathA - pUrNabhadrA mANidrAM zvetabhadrA haritabhadrAH sumanobhadrA vyatipAtikabhadrAH subhadrAH sarvatobhadrA manuSyapakSA vanAdhipatayaH vanAhArA rUpayakSA yakSottamAH / rAkSasAH saptavidhAH, tadyathA - bhImA mahAbhImA vighnA vinAyakA jalarAkSasA rAkSasarAkSasA brahmarAkSasAH bhUtA navavidhAH, tadyathA - surUpAH pratirUpA atirakUpA bhUtottamAH skando mahAskandA mahAvegAH praticchannA AkAzagAH / pizAcAH SoDazavidhAH, tadyathA- kUSmANDAH paTakAH sujASA AhnikAH kAlA mahA-kAlAH cokSA acokSAH tAlapizAcA mukharapizAcA adhastArakA dehA videhA mahAdehAH tUSNIkA vanapizAcA iti / 'kappovagA kappAIya'tti kalpaH - AcAraH sa ceha indrasAmAnikatrAyastriMzAdivyavahArarUpaH tamupagAH- prAptAH kalpopagAH saudharmezAnAdidevalokanivAsinaH, yathoktarUpaM kalpamatItAH - atikrAntAH kalpAtItAH - adhastanAdhastanagraiveyakAdinivAsinaH, te hi sarve'pyahamindrAH, tato bhavanti kalpAtItAH / kalpopagAn darzayati- 'sohammA IsANA' ityAdi, saudharmadevalokanivAsinaH saudharmAH IzAna devalokanivAsina IzAnAH evaM sarvatrApi bhAvanIyaM, bhavati ca tAtsthyAt tadvyapadezaH, yathA 'paJcAladezanivAsinaH paJcAlA iti / ' padaM - 1 - samAptam 78 muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanA upAGga sUtre prathama padasya malayagiri (AcAryeNa) viracitA TIkA parisamAsA / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-, uddezakaH-, dvAraM padaM-2 - "sthAna") vR. tadevaM vyAkhyAtaMprathamapadaM, samprati dvitIyaMpadamArabhyate, tasya cAyamabhisaMbandhaH-prathamapade pRthvIkAyAdayaH prarUpitAH, iha tu teSAmeva sthAnAni prarUpyante, tatra cedamAdisUtram mU. (192) kahi NaM bhaMte ! bAdarapuDhavIkAiyANaM paJjattagaNaM ThANA pa0?, goyamA ! sahANeNaMaTThavIsu, taM0-rayaNappabhAe sakkarappabhAevAluyappabhAepaMkappabhAedhUmappabhAetamappabhAe tamatamappabhAe IsIppaDbhArAe, aholoe pAyAlesubhavaNesubhavaNapatthaDesuniraesu nirayAvaliyAsu nirayatthaDesu, uDDaloe kappesu vimANesu vimANavaliyAsu vimANapatthaDesu, tiriyaloe TaMkesu kUDesu selesu siharIsu pabbhAresu vijaesu vakkhAresu vAsesu vAsaharapavvaesu velAsu veiyAsu dAresu toraNesu dIvesu samuddesu, ettha Ne bAyarapuDhavIkAiyANaM pajattagANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejabhage samugdhAyeNaM loyassa, asaMkhejjabhAge saTTANeNaM logassa asNkhenbhaage| kahiNaM bhaMte ! bAdarapuDhavIkAiyANaM apajattagANaM ThANA paM0?, goyamA ! jattheva bAdarapuDhavIkAiyANaM pajattagANaM ThANA pannattA tattheva bAdarapuDhavIkAiyANaM apajattagANaM ThANA pa0, uvavAeNaM savvaloe samugghAeNaM savvaloe saTThANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge / kahi NaM bhaMte ! suhumapuDhavIkAiyANaM pajattagANaM apaJjattagANa ya ThANA pa0?, goyamA! suhumapuDhavIkAiyA je paJjattagAje apanattagAtesabbe egavihAavisesAanANattAsacaloyapariyAvanagApa0 samaNAuso kahiNaM bhaMte ! bAdaraAukAiyANaM paJjattagANaM ThANA pa0?, goyamA! sahANeNaM sattama ghanodahIsu sattasu ghanodahivalayesu aholoe pAyAlesu bhavaNesu bhavaNapatthaDesu uDDaloe kappesu vimANesu vimANAvaliyAsu vimANapatthaDesu tiriyaloe agaDesu talAyesu nadIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesunijjharesucillalaesupallalaesuvappaNesudIpesusamuddesusabvesucevajalAsaesujalaTTANesu etthaNaMbAdaraAukAiyANaM pajattagANaMThANApaM0, uvavAeNaM loyassaasaMkhejaibhAge samugghAyeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge sahANeNaM loyassa asNkhejibhaage| kahi NaM bhaMte ! bAdaraAukAiyANaM apajjattagANaM ThANA paM0?, goyamA ! jattheva bAdaraAukAiyANaM paJjattagANaM ThANA pa0 tattheva bAdaraAukAiyANaM apajattagANaM ThANA pa0 uvavAeNaM savvaloe samugyAyeNaM savvaloe saTThANeNaM loyassa asNkhejibhaage| kahi NaM bhaMte ! suhumaAukAiyANaM pajattagANaM apajattagANaM ThANA pa0?, goyamA ! suhumaAukAiyA je pajattagA je apaJjattagA te savve egavihA avisesA anANattA savvaloyapariyAvanagA pa0 samaNAuso!! kahiNaMbhaMte! vAyarateukAiyANaM pajattagANaM ThANA pa0, goyamA! saTTANeNaM aMtomaNussakhette aDDAijesu dIvasamuddesu nivvAghAyeNaM pannarasasu kammabhUmIsu vAghAyaM paDuca paMcasu mahAvidehesu etyaNaMvAdarateukAiyANaM pajattagANaM ThANA pa0 uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge samugaghAeNaM logassa asaMkhejaibhAge saTThANeNaM loyassa asNkhejibhaage| O For Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-1-1192 kahi NaM bhaMte ! bAyarateukAiyANaM apajattagANaM ThANA paM0, goyamA ! jattheva bAyarateukAiyANaM pajjattagANaM ThANA tattheva bAyarateukAiyANaM apajjatagANaMThANA paM0, uvavAeNaM loyassa dosuuDDakavADesutiriyaloyatadde yasamugdhAeNaMsavvaloesaTANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge kahi NaM bhaMte ! suhumateukAiyANaM paJjattagANa ya apaJjattagANa ya ThANA pa0?, goyamA ! suhumateukAiA je pajjattagA je apaJjattagA te savve egavihA avisesA anANattA savvaloyapariyAvanagA pa0 samaNAuso!! vR. 'kahiMti kasmin, NaMzabdo vAkyAlaGkAre, bhadanteti paramagurvAmantraNe, bAdarapRthvIkAyikAnAM paryAptAnAM sthAnAni-svasthAnAdIni 'prajJaptAni ?' prarUpitAni, evaM gautamasvAminA prazne kRte bhagavAnAha vardhamAnasvAmI-'goyamA! sahANeNaM' ityAti, nanu gautamo'pi bhagavAnupacitakuzalamUlo gaNadharaH tIrthakarabhASitamAtRkApadazravaNamAtrAvAptaprakRSTazrutajJAnAvaraNakSayopazamazcaturdazapUrvavatsarvAkSarasannipAtIti vivakSitArthapratijJAnasamanvita eva tataH kimarthaM pRcchati?,nahicaturdazapUrvavidaH sarvotkRSTazrutalabdhisamanvitasya kiJciAjJApanIyamaviditamasti, yata uktm||1|| . "saMkhAIe vibhave sAhai jaMvA paro u pucchenA / nayaNaM aNAisesI viyANaI esa chaumatyo" satyametat, kevalaM jAnaneva gautamasvAmI bhagavAnanyatra vineyebhyaH pratipAdya tatsaMpratyayanimittaM vivakSitamarthaM pRcchati, yadivA prAyaH sarvatra gaNadharapraznatIrthakaranirvacanarUpaM sUtramato bhagavAnAryazyAmo'piitthameva sUtraMracayati, athavA saMbhavati tasyApigaNabhRto gautamasvAmino'nAbhogaH, chadmasthatvAt, uktNc||1|| "na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha kasyacid nAsti / jJAnAvaraNIyaM hi jJAnAvaraNaprakRti karma / / " tato jAtasaMzayaH san pRcchatIti na kazcid doSaH, 'goyamA' iti lokaprathitamahAviziSTagotrAbhidhAyako'yamAmantraNadhvaniH, he gautamagotreti bhAvArthaH / _ 'sahANeNaM' iti svasthAnaM yatrAsate bAdarapRthnavIkAyikAH paryAptAH AsInAzca varNAdivibhAgenAdeSTuM zakyante tatsvasthAnamiti bhAvaH, svasthAnagrahaNamupapAtasamudghAtasthAnanivRttyartha, tena svasthAnena svasthAnamaGgIkRtyeti bhaavH| aSTAsupRthvISu sarvatra bAdarapRthvIkAyikAnAM paryAptAnAM sthAnAnIti yogaH,tA eva aSTau pRthvInAmagrAhamAha-'taMjahA' ityAdi ratnaprabhAyAM yAvadapTamyAmISatyAgbhArAyAma, tathA'dholoke pAtAleSu pAtAlakalazeSuvalayAmukhaprabhRtiSubhavaneSu-bhavanapatinikAyAvAsarUpeSu, bhavana-prastaTeSu-bhavanabhUmikArUpeSu, iha bhavanagrahaNena bhavanAnAmeva kevalAnAM grahaNaM, bhavanaprastaTagrahaNena tu bhavanAnAmapAntarAlasyApi tathA narakeSu-prakIrNakarUpeSu narakAvAseSu, narakAvalikAsu-AvalikAvyavasthiteSu narakAvAseSu, narakaprastaTeSu-narakabhUmirUpeSu, atrApi narakanarakAvalikAgrahaNena kevalA eva narakAvAsAH parigRhyante, narakaprastaTagrahaNena tu narakApAntarAlamapi / Uyaloke kalpeSu-saudharmikAdikalpeSu, anena dvAdazadevalokaparigrahaH, vimAneSupa-- Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-2, uddezaka:-, dvAraM graiveyakasaMbandhiSu prakIrNakarUpeSu, vimAnAvalikAsu - AvalikApraviSTeSu graivayakAdivimAneSu, vimAnaprastaTeSu vimAnabhUmikArUpeSu, atrApi prastaTagrahaNaM vimAnApAntarAlabhAvinAmapi yathAsaMbhavabhAvinAM vAdaraparyAptapRthvIkAyikAnAM sthAnaparigrahArthaM, tathA tiryagloke TaGkeSu0 - chitraTaGkeSu kUTeSu - siddhAyatanakUTaprabhRtiSu zaileSu - zikharahIMnaparvateSu zikhariSu - zikharayukteSu parvateSu prAgbhAreSu - ISatkuneSu vijayeSu - kacchAdiSu vakSaskAreSu - vidyutprabhAdiSu parvateSu varSeSu bharatAdiSu varSadhareSu - himavadAdiparvateSu velAsu- samudrAdipAnIyaramaNabhUmiSu vedikAsu-jambUdvIpajagatyAdisaMbandhinISu dvAreSu - vijayAdiSu toraNeSu - dvArAdisaMbandhiSu, kiMbahunA ?, sAmastyena sarveSu dvIpeSasarveSu samudreSu, 'etthaNaM' ityAdi, atraiteSu sthAneSu bAdarapRthvIkAyikAnAM paryAptAnAM sthAnAni prajJaptAni mayA anyaizca tIrthakRdbhiH, 'uvadhAeNaM' ityAdi upapatanamupapAtaH, vAdarapRthvIkAyikAnAM paryAptAnAM yadanantaramuktaM sthAnaM tatprAptayAbhimukhyamiti bhAvaH, tenopapAtena, upapAtamaGgIkRtyeti bhAvaH, lokasya caturdazara-jyAtmakasyAsaMkhyeye bhAge, atraike vyAcakSate - RjusUtranayo vicitraH tato yadA paristhUraRjusUtranaya-darzanena vAdarapRthvIkAyikAH paryAptAzcintyante tadA ye svasthAnaprAptA AhArAdiparyAptiparisamAptayA viziSTavipAkato bAdaraparyAptapRthvIkAyikAyurvedayante te eva draSTavyAH, nApAntarAlagatAvapi tadAnIM vipAkAyurvedanAsaMbhavAt, svasthAnaM ca teSAM ratnaprabhAdikaM samuditamapi lokasyAsaMkhyeyabhAge vartate, tata upapAtenApi lokasyAsaMkhyeyabhAgatA veditavyA, anye tvamidadhati paryAptA hi nAma bAdarapRthvIkAyikAH sarvastokAH, tataste'pAntarAlagatAvapi parigRhyamANA lokasyAsaMkhyeyabhAge eveti na kazciddoSaH, tathA ca samudghAtenApi lokasyAsaMkhyeyabhAge eva vakSyante, anyathA samudghAtAvasthAyAmapi svasthAnAtirekeNa kSetrAntaravartitvasaMbhavAdasaMrakhyeyabhAgavartitA nopapadyate iti, tattvaM punaH kevalino vidanti viziSTazrutavido vA / tathA 'samugdhAeNaM 0 iti samudghAtena samudghAtamadhikRtya lokasyAsaMkhyeyabhAge, iyamatra bhAvanA-yadA bAdaraparyAptAH pRthvIkAyikAH sopakramAyuSo nirupakramAyuSo tribhAgAdyavazeSAyuSaH pArabhavikamAyurbaddhA mAraNAntikasamudghAtena samavahanyante tadA te vikSiptAtmapradezadaNDA api lokasyAsaMkhyeyatame eva bhAge vartante, stokatvAd, bAdarapRthvIkAyikaparyAptAyuzcAdyApyakSINamiti paryAptabAdarapRthvIkAyikA api labhyante / 81 iha pUrvaM pRthvyAdiSu svasthAnamAtramuktam, idAnIM svasthAnenAnapi kiyati lokasya bhAge vartante iti nirUpayati- 'sadvANeNaM logassa asaMkhije bhAge' iti, svasthAnaM ratnaprabhAdi, tacca samuditamapi lokasyAsaMkhyeyabhAgavarti, tathAhi - ratnaprabhA azItiyojana sahasrAdhikalakSaNapramANapiNDabhAvA, evaM zeSA api pRthvyaH svasvadhanabhAvena vaktavyAH pAtAlakalazA api yojanalakSAvagAhA narakAvAsAH trisahasrayojanocchrayAH vimAnAnyapi dvAtriMzadyojanazatabAhalyAni tataH sarveSAmapi parimitabhAvAt samuditAnAmapyasaMkhyeyabhAgavartitaiveti / bAdaparyAptapRthvIkAyikasUtre 'uvavAeNaM savvaloe samugdhAeNaM savvaloeiti, ihAparyAptA bAdarapRthvIkAyikA apAntarAlagatAvapi svasthAne'pi cAparyAptabAdarapRthvIkAyikAyuviziSTavipAkato vedayantatathA devanairayikavarjebhyaH zeSasarvakAyebhyazcotpadyante, udvRttA apica 1016 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-1-1192 devanairayikavarjeSuzeSeSu sarveSvapisthAneSugacchanti, tato'pAntarAlagatAvapi vartamAnAamI gRhyante, atiprabhUtAzca svabhAvato'pI (to'bhI i)tyupapAtena samudghAtena (ca) sarvaloke vartante / anye tvabhidadhati-svabhAvata evAmIvahava itiupapAtena samudghAtenaca sarvalokavyApinaH, tatropapAtaH keSAMcid RjugatyA keSAMcid vakragatyA / tatra RjugatiH supratItA, vakrasthApanA caivam,atrayadaiva parathamaMvakrameke saMharanti tadaivAparetadvakradezamApUrayanti, evaM dvitIyavakradezasaMharaNe'pi vakrotpattAvapi pravAhato nirantaramApUraNaM bhaavniiym| saTThANeNaM logassa asaMkhejaibhAge' iti yathA paryAptAnAM bhAvitaM tathA'paryAptAnAmapi bhAvanIyam, tannizrayA teSAmutpAdabhAvAt / sUkSmapRthivIkAyikaparyAptAparyAptasUtre 'je pajjattA apajjattA te savve egavihA avisesA anANatA savalolayapariyAvanagA' iti sUkSmapRthivIkAyikA ye paryAptA ye cAparyAptAH te sarveSyekavidhAH-ekaprakArAH, prAkkRtaM svasthAnAdivicAramadhikRtya bhedAbhAvAt, avizeSAvizeSa-rahitAH, yathA paryAptastathetare'pIti bhAvaH 'anAnAtvA' nAnAtvavarjitAH, dezabhedenAlakSitanAnAtvA ityarthaH, kimuktaM bhavati ?-eSvAdhArabhUteSvAkAzapradezeSu eke teSveva itare'pIti, sarvalokaparyApannAH-sarvalokavyApinaH, upapAtasamudghAtasvasthAnaiH prajJaptAH mayA anyaizca RSabhAdibhistIrthakRbhiH ,anena Agamasya kathaMcid nityatvamAveditam, he zramaNa! he AyuSman AmantraNamidaM bhagavatprayuktaM gautamasya / / . evamapkAyikasUtrANyapibAdarasUkSmaviSayANi / navaraM-paryAptabAdarApkAyikasUtre 'sattasu ghanodahivalaesutti' saptadhanodadhivalayAni svasvapRthivIparyantaveSTakAnivalayAkArANi / 'aholoe pAyAlesutti' pAtAlakalaesutti' saptadhanodadhivalayAnisvasvapRthivIparyantaveSTakAni valayAkArANi 'aholoe pAyAlesutti' pAtAlakalazeSu valayAmukhabhRtiSu, valayAmukhaprabhRtiSu, teSvapi dvitIye tribhAge dezataH, tRtIyetribhAgesarvAlA jalabhAvAt / bhavaneSu kalpeSu vimAneSucajalaM vApyAdiSu, vimAnAdIni cAtra kalpagatAni veditavyAni, graiveyakAdiSu vApInAmasaMbhavato jalA saMbhavAt / avaTAH kUpAH / taDAgAni pratItAni / nadyo gaGgAsindhuprabhRtayaH / idAH padmadAdayaH / vaapyshcturnkaaraaH| tA evavRttAkArAH puSkariNyaH, yadivA puSkarANi padmAni vidyante yAsutAH puSkariNyaH |diirdhikaa RjuladhanudhaH tA eva vakrAguMjAlikA / bahUni kevalakevalAni puSpAvakIrNAnami sarAMsItyucyante / tathA bahUni sarAMsi ekapaGkatayA vyavasthitAni sarapaGkitastA bahvayaH saraHpaGtayaH / tathA yeSu saraHsu paGktayA vyavastiteSu kUpodakaM praNAlikayA saMcarati sA saraHsaraH paGkaktaH, tAbahvayaH saraHsaraHpaGkatayaH / bilAnIva bilAni svabhAvaniSpanA jagatyAdiSukUpikAsteSAM paGkatayo vilapaGtayaH / ujjharAgiriSvambhasAMpramnavAH / te evasadAvasthAyinonirjharAH / chillarANiakhAtAH stokajalAzrayabhUtA bhUpradezA giripradezA vA / palvalAni akhAtAni sarAMsi / vaprAH kiMbahunA?,sarveSveva jalAzayeSu, etadeLa vyAcaSTe--jalasthAneSu |shessbhaavnaa prAgvat, ___ adhunA bAdaraparyAptatejaHkAyikasthAnAni pRcchati-'kahi gaM bhaMte ! vAdarateukAiyANaM' ityAdipraznasUtraM sugama, bhagavAnAha-'goyamA!' ityAdi, gautama! 'svasthAnena' svasthAnamaGgIkRtya antarmanuSyakSetre manuSyakSetramadhye ityarthaH, arddhatRtIyaM yeSAMtearddhatRtIyAH tatrAntarmanuSyakSetrasyArddha Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-2, uddezakaH-, dvAraM __83 tRtIyaM samudrANAM na vidyate itIdaM vizeSaNaM dvIpAnAM draSTavyaM, dvIpAzca samudrau ca dvIpasamudrA steSu 'nidhiAtena' vyAghAtasyAbhAvo nivyAghAtaM tena nivyAdhAtena "vAtRtIyAyAH" itipAkSiko'mAdezAbhAvaH, vyAdhAtAbhAvenetyarthaH, 'paJcadazasu karmabhUmiSu paJcabharatapaJcairAvatapaJcamahAvideharUpAsu 'vyAdhAtaM pratItya' vyAghAte satIti bhAvaH paJcasu mahAvideheSu, iyamatra bhAvanA-vyAghAto nAma atisnigdho'tirukSo vA kAlaH, tasmin satyagnivyavacchedAt, tatoyadApaJcasubharateSupaJcasvairAvateSu suSamasuSamAsuSamAsuSamaduSpamA vA vartate tadA'tisnigdhaH kAlaH duSSamaduSSamAyAM cAtirukSa ityasti vyavacchedaH tasmin sati paJcasu mahAvideheSu, zeSakAlaM paJcadazasvapikarmabhUmiSu, _ 'ettha NaM' ityAdi, atra-eteSu sthAneSu vAdaratejaHkAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni, 'uvavAeNaM ityAdi, upapAtena' yathoktasthAnaprAptayA''bhimukhyena, apAntarAlagatAvapItibhAvaH, cintyamAnA lokasyAsaMkhyeye bhAge, stokatvAt, samudghAtenenApi cintyamAnA lokasyAsaMkhyeye bhAge, mAraNAntikasamudghAtavazato vikSiptAtmapradezadaNDAnAmapi stokatayA lokAsaMkhyeyabhAgamAtravyApitvAt, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, manuSyakSetrasya paJcatvAriMzadayojanalakSapramANAyAmaviSkambhatayA lokAsaMkhyeyabhAgamAtratvAt, / aparyAptabAdaratejaHkAyikasthAnAni pRcchati-'kahiNaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM gatA), bhagavAnAha-"goyamA !' ityAdi, gautama ! yatraiva bAdaratejaH-kAyikAnAM paryAptAnAM sthAnAni tatraiva vAdaratejaHkAyikAnAmaparyAptAnAmapi sthAnAni prajJaptAni, paryAptanizrayaivAparyAptAnAmavasthAnAt, 'uvavAeNaM logassa dosu udyakavADesu tariyaloyataTTe ya' iti, ihArdhatRtIyadvIpasamudraniH-sRte arddhatRtIyadvIpasamudrapramANabAhalye pUrvAparadiNottarasvayambhUramaNaparyante ve kapATe kevalisamudghAtakapATavakatUrdhvaMpilokAntaM spRSTete adho'picalokAntaM spRSTeteUrdhvaMkapATe tayoH UrddhakapATayoH, tathA tiriyaloyataTTeya' iti, taTTe-sthAlaM tiryagloketaTTamiva tiryaglokataDheM tasmiMzca svayambhUramaNasamudravedikAparyante aSTAdazayojanazatabAhalye, samastatiryagloke cetyarthaH, upapAtena bAdaratejaH kAyikAnAmaparyAptAnAM sthAnAniprajJaptAni, kecit 'tiriyaloyatale ya' ityevaM vyAcakSate-tayoH-kapATayoH sthitaH tiryaglokazcAsau tasthaH, tayorUba~kapATayorantavartitiryagloka ityarthaH tasmiMzca, kimuktaM bhavati?-dvayorUba~kapATayoryathoktasvarUpayostiryagloke'pi ca tayoreva kapATayorantargate nAnyatra, zeSatiryaglokakavyavacchedaparametad vAkyaM, na vidhAnaparaM, vidhAnasya kapATagrahaNenaiva siddhatvAt, tattvaMpunaH kevalinA viziSTazrutavidA vAgamyaM, iyamatra bhAvanA-iha trividhA bAdaraparyAptatejaHkAyikAH,tadhayA ekabhavikA baddhAyuSo'bhimukhanAmagotrAzca, tatra ye ekasmAd vivakSitAd bhavAdanantaraM bAdarAparyAptatejaHkAyikatvenotpatsyante te ekabhavikAH, ye tu pUrvabhavatribhAgAdisamayairbaddhavAdazaparyAptateja.kAvara dusarate vaddhAyuSaH, ye punarbAdarAparyAptatejaHkAvikAnurnAmagotrANi pUvabhavamocanAnantaraMsAkSAdvedayante te'bhimukhanAmagotrAH, tatraikabhavikA vaddhAyuSazca dravyato vAdarAparyAptatejaHkAyikA na bhAvataH, tadA''yuranAgagotravedanAbhAvAt, tato na tairihAdhikAraH, kintuabhimukhanAmagotraiH, teSAmevopapAtasya svasthAnaprAptayAbhimukhyalakSaNasya labhyamAnatvAt, tatra yadyapi RjusUtranayadarzanena Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-2/-1-1192 bAdarAparyAptatejaH kAyikAyurnAmagotravedanAdyathoktakapATadvayatiryaglokabAhyavyavasthitA api bAdarAparyAptatejaHkAyikavyapadezalabhantetathApyatravyavahAranayadaraazanAbhyupagamAdye svasthAnasamazreNikapATadvayavyavasthitAH yeca svasthAnAnugate tiryagloke praviSTAste eva bAdarAparyAptatejaHkAyikA vyapadizyantena zeSAH kapATApAntarAlavyavasthitAH, viSamasthAnavartitvAtU, tena ye'dyApi kapATadvayaM na pravizanti nApi tiryaglokaM te kila pUrvabhavAvasthA eveti na gaNyante, uktNc||1|| "paNayAlalakkhapihalA dunni kavADA ya chaddisiM putttthaa| logaMte tesi'to je teU te udhippNti||" tatauktaM-'uvavAeNaM dosuudakavADesutiriyaloyataTTeya' iti, tadevamidaM sUtraM vyavahAranayapradarzanena vyAkhyAtaM, tathAsaMpradAyAt, yuktaMcaitat "vicitrAsUtrANAM gatiH" iti vacanAditi . "samugdhAeNaM savvaloe' iti, iha dvayoH kapATayoryayoktasvarUpayoryAnyapAntarAlAniteSu ye sUkSmapRthivIkAyikAdayo bAdarAparyAptatejaHkAyikeSUtpadyamAnA mAraNAntikasamudghAtena samavahatAH te kilaviSkambhabAhalyAbhyAM zarIrapramANamAtrAnAyAmata utkarSato lokAntaM yAvadAtmapradezAn vikSipanti, tathA cAvagAhanAsaMsthAnapade vakSyate "puDhavIkAiassaNaMbhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassateyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA pa0?, goyamA ! sarIrapamANamettavikhaMbhabAhallelaNaMAyAmeNaM jahaneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAge ukkoseNaM logaMto" iti, tataste sUkSmapRthivIkAyikAdaya utpattidezaM yAvad vikSiptAtmapradezadaNDA apAntarAlagatau vartamAnA bAdarAparyAptatejaHkAyikAyurvedanAd labdhabAdarAparyAptejaHkAyikavyapadezAH samudghAtagatA evApAntarAla gatau vartamAnA iti, samudghAtagatAca sakalalokamApUrayanti, uktaMca-'samudghAtena sarvaloke' iti, anye tvabhidadhati-atibahavaH khalu bAdarA- paryAptatejaHkAyikAH, ekaikaparyAptanizrayA asaMkhyeyAnAmaparyAptAnAmutpAdAt, te casUkSmeSvapi samutpadyante, sUkSmAzca sarvatra vidyante iti, bAdarAparyAptatejaHkAyikAH svasvabhavaparyante kRtamAraNAnti- kasamudghAtAH santaH sakalamapi lokamApUrayanti iti na kazciddoSaH, apitu nirupacaritatejaH kaayiksmudghaatprruupnnaagunnH,| svasthAnena lokasyAsaMkhyeye bhAge iti, paryAptanizrayA'paryAptAnAmutpAdAt, paryAptAnAM ca sthAnaM manuSyakSetraM, taba lokAsaMkhyeyatamabhAgamAtramiti / sUkSmaparyAptAparyAptatejaHkAyikasUtraM sUkSmaparyAptAparyAptapRthivIkAyikasUtravadbhAva0 mU. (193) kahi NaM bhaMte ! bAdaravAukAiyANaM ThANA pa0?, goyamA ! saTTANeNaM sattasu dhanavAesu sattasu ghanavAyavalaesu sattasu tanuvAesu sattasu tanuvAyavalayesu aholoe pAyAlesu bhavaNesu bhavaNapatthaDesu bhavaNachiddesu bhavaNanikkhuDesu niraesu nirayAvaliyAsu nirayapatthaDesu nirayachiddesu nirayanikkhuDesu uDaloe kappesu vimANesu vimANAvaliyAsu vimANapatthaDesu vimANachiddesu vimaNanikkhuDesutiriyaloe pAINapaINadAhiNaudINa savvesu ceva logAgAsachiddesu loganikkhuDesu ya, ___etthaNaM bAdaravAukAiANaM pajattagANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassaasaMkhejesubhAgesu, samagdhAeNaM loyassa asaMkhenesu bhAgesu, saTTANeNaM loyassa asaMkhejnesa bhAgesa / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-2, uddezakaH-, dvAra kahiNaMbhaMte! apajattabAdaravAukAiyANaMThANApa0?, goyamA jatyevabAdaravAukAiyANaM pajattagANaM ThANA tattheva bAdaravAukAiyANaM apaJjatagANaM ThANA pa0, uvavAeNaM savvaloe samugyAeNaM savvaloe, saTTANeNaM loyassa asaMkhejjesu bhaagesu| kahiNaM bhaMte ! suhumAvAukAiyANaM pajjattagANaM apajattagANaM ThANA pa0?, goyamA ! suhumavAukAiyA je paJjattagA je ya apajattagA te savve egavihA avisesA anANattA sabbaloyapariyAvannagA pa0 samaNAuso ! / kahi NaM bhaMte ! bAdaravaNassaikAiyANaM paJjatagANaM ThANA pa0?, go0 sahANeNaM sattasughanodahisusattasudhanodahivalayesuaholae pAyAlesubhavaNesu bhavaNapatthaDesu, uddaloe kappesu vimANesu vimANAvaliyAsuvimANapatthaDesu, tiriyaloeagaDesu taDAgesunadIsudahesubAvIsupukkhariNanIsudIhiyAsuguMjAliyAsusaresusarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu vilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijharesu cillalesu pallalesu vappiNesu dIvesu samuddesu savvesuceva jalAsaesujalaThANesu, etthaNaMbAdaravaNassaikAiyANapajattagANaMThANA pa0, uvavAeNaMsabbaloe samugghAeNaM savvaloe saTThANeNaM loyassa asNkhejibhaage| kahi NaM bhaMte ! bAdaravaNassaikAiyANaM apanattagANaM ThANA pa0?, goyamA ! jattheva bAdaraNassaikAiyANaM pajattagANaM ThANAtatyeva bAdaravaNassaikAiyANaM apajattagANaM ThANA pa0, uvavANaM savvaloe samugghAeNaM savvaloe sahANeNaM loyassa asNkhejibhaage| kahiNaM bhaMte ! suhumavaNassaikAiyANaM pajattagANaM apajjattagANa ya ThANA pa0? goyamA ! suhumavaNassaikAiyA je ya paJcattagAje ya apanattagA te savve egavihA avisesA anANatA sabalIyapariyAvanagA pa0 samaNAuso! / / __vR. evaM bAdaravAyukAyikavanaspatikAyikasUtrANyapi pratyekaM trINi trINi bhAvanIyAni, navaraM bAdaraparyAptavAyukAyikasUtre bhavanacchidrANi-bhavanAnAmavakAzAntarANi bhavananiSkuTAghavAkSAdikalpAH kecana bhavanapradezAH narakacchidrANi narakaniSkuTA-gavAkSAdikalpA narakAvAsapradezAH, evaM vimAnacchidrANi vimAnaniStuTAzca pratipattavyAH, 'uvavAeNaM logassa asaMkhejjesu bhAgesu' ityAdi, vAyavohi paryAptAatibahavaH, yatoyatra suSiraMtatra vAyuH, suSirabahulazca loka iti triSvapyupapAtAdiSu lokasyAsaMkhyeyeSu bhaagessvityukt| aparyAptabAdaravAyukAyikasUtre 'uvavAeNaM samugghAeNaM ya savvaloe' iti, iha devanArakavarjebhyaH zeSakAyebhyaH sarvebhyo bAdarAparyAptavAyukAyeSu samutpadyante, bAdarAparyAptAzcApAntarAlagatAvapi labhyante, bahUni ca svasthAnAni bAdaraparyAptAparyAptavAyukAyikAnAM, tato vyavahAranayamatenApyupapAtamadhikRtyasakalasalokavyApitA ghaTate itinakAcitkSatiH, samudghAtena ca sakalasalokavyApitA supratItaiva, sarveSu sUkSmeSu sarvatra ca loke teSAM samutpAdasaMbhavAt / bAdaraparyAptavanaspatikAyikasUtre uvavAeNaMsavvaloe' iha paryAptabAdaravanaspatikAyikAnAM svasthAnaM dhanodadhyAdi, tatrabAdaranigodAnAM zaivAlAdInAM saMbhavAt, sUkSmanigodAnAM bhavasthitirantamuhUrtaM tataste vAdaranigodeSu paryApteSu samutpadyamAnA bAdaranigodaparyAptAyuranubhavantaH suvizuddhaRjusUtranaya-darzanAbhyupagamena labdhabAdaraparyAptavanaspatikAyikavyapadezA upapAtena sakalakAlaM sarvalokaM vyApnuvanti, tata uktam-'upapAtena sarvaloke' iti / 'samugdhAeNaM savvaloe' iti, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 prajJApanAupAGgasUtraM-1-2/-/-/193 yadA bAdaranigodAH sUkSmanidogeSu AyurddhA paryante mAraNAntika- samudghAtena samavahatA AtmapradezAnutpattidezaM yAvad vikSipanti tadA bAdaranigodaparyAptayuradhApya - kSINamiti bAdaraparyAptanigodA eva samudghAtagatAzca sakalalokavyApinazceti samudghAtena sarlaloke, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyatame bhAge, dhanodadhyAdInAM sarveSAmapi samuditAnAMma lokasyAsaMkhyeyabhAgamAtravartitvAt zeSaM sugamaM // mU. (194) kahi NaM bhaMte! beiMdiyANaM paJcattApaJjattAgANaM ThANA pa0 ?, goyamA ! uDDuloe tadekadesabhAge aholoe tadekadesabhAhe tiriyaloe agaDesu talAesu nadIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijjharesu cillalesu pallalesu vaSpiNesu dIvesu samuddesu savvesu caiva jalsayesu jalaThANesu ettha NaM beiMdiyANaM patApattagANaM ThANA paM0, uvavAeNaM logassa asaMkhejaibhAge, samugdhAeNaM logassa asaMkhejjaibhAge, saTTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge / kahi NaM bhaMte! teiMdiyANaM pajjattApajattagANaM ThANA pa0 ?, goyamA ! uDDaloe tadekadesabhAe aholoe tadekkadesabhAe tiriyaloe agaDesu talAesu nadIsu dahesu bAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijjharesu cillalesu pallalesu vappiNesu dIvesu samuddesu savvesu caiva jalAsaesa jalaThANesu ettha NaM teiMdiyANaM paJjattApajjattagANaM ThANA pa0 uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge saTTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge // kahiNaM bhaMte! cauridiyANaM pajrattA pacattagANaM ThANApa0 ?, goyamA ! uDDaloe tadekkadesabhAge aholoe tadekadesabhAge tiriyaloe agaDesu talAesu nadIsu dahesu vAvIsu puka akhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu vilapatiyAsu ujjharesu nijjhareSu cillalesu pallale vappiNesu dIvesu samuddesu savvesu ceva jalAsaesu jalaThANasu ettha NaM cauridiyANaM pattA pattANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, samugdhAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, saTTANeNaM loyassa asaMkhejjaibA || kahi NaM bhaMte! paMciMdiyANaM pajjattApaJjattagANaM ThANA pa0 ?, goyamA ! uDDaloyassa tadekkadesabhAe aholoyassa tadekkadesabhAe tiriyaloe agaDesu talAesu nadIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesu nijjharesu cillale pallalesu vappiNesu dIvesu samuddesu savvesu ceva jalAsaesu jalaThANesu ettha NaM paMciMdiyANaM pajattApajattANaM ThANA pa0, uvavAeNa loyassa asaMkhejjaibhAge, samugdhAeNaMloyassa asaMkhejjaibhAge, saTTANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge // vR. evaM dvIndriyatrIndriyacaturindriyasAmAnyapaJcendriyasUtrANyapi bhAvanIyAni, navaraM dvIndriyAdayo bahavo jalasaMbhUtAH zaGkhaprabhRtaya iti sarveSvapi sUtreSu sthAnAnyavaTAdInyuktAni tathA Urdhvaloke tadekadezabhAge - mandarAdivApyAdiSu, adholoke tadekadeze (zabhAge) - adholaukikagrAmakUpataDAgAdiSu zeSamuparayujya svayaM paribhAvanIyam // adhunA paryAptAparyAptanairayikasthAnaprarUpaNArthamAha mU. (1975) kahi NaM bhaMte! neraiyANaM pajjattApajattANaM ThANA pa0 ?, kahi NaM bhaMte! neraiyA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 padaM-2, uddezakaH-, dvAraparivasaMti?, goyamA ! saTThANeNaM sattasu puDhavIsu, taM0-rayaNappabhAe sakarappabhAe vAluyappabhAe paMkappabhAe dUmappabhAe tamappabhAe tamatamappabhAe, -ettha NaM neraiyANaM caurAsIi nirayAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM, te NaM naragA aMto vaTTA bAhiM cauraMsA ahe khurappasaMThANasaMThiyA nicaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA medavasApUyapaDalaruhiramAMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsAparamadunbhigaMdhA kAuyaagaNivatrAbhA kakkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA naragA asubhA naragesuveyaNAo etya NaM neraiyANaM pajattApajattagANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, samugghAeNaM loyassa asaMkhenaibhAge, sahANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, ettha NaM bahave neraiyA parivasati, kAlA kAlobhAsAgaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakaNhA vanneNaMpa0 samaNAuso te NaM tattha nicaM bhItA nicaM tatthA nicaM tasiyA nicaM uciggA nicaM paramamasuhasaMbaddhaM naragabhayaM paccanubhavamANA vihrti| vR. 'kahiNaMbhaMte! neraiyANaM ityAdi, kasmin pradezebhadanta! nairayikAnAMparyAptaparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni?, etadeva vyaktaM pRcchati yathA anye'pyavabudhyante-'kahiNaM' iti kasmin pradeze 'Na' iti vAkyAlaMkRtau nairayikAH parivasanti ?, bhagavAnAha-gautama ! svasthAnena saptasu pRthivISu, tA eva nAmagrAhamAha-rayaNappabhAe' ityAdi, gatArtha, ettha NaM' ityAdi, atra-etAsu saptasu pRthivISu nairayikANAM sarvasaMkhyayA caturazItirnarakAvAsazatasahasrANi bhavanti, tathAhi ralaprabhAyAMtriMzatrarakAvAsazatasahasrANi bhavanti, zarkarAprabhAyAMpaJcavizatiH zatasahasrANi, vAlukAprabhAyAM paJcadazalakSAH, paGkaprabhAyAMdazalakSAH, dhUmaprabhAyAMtrINi lakSAH, tamaH-prabhAyAmekaM zatasahasaMpaJconaM, tamastamaHprabhAyAMpaJceti, sarvasaMkhyayA caturazItirlakSA narakAvAsAnAmityAkhyAtaM mayA zeSaistIrthakRbhiH 'teNaM narakAvAsA' ityAdi, te narakAvAsAzcaturazItirlakSaNapramANAH . sarve'pi pratyekamantaH-madhyabhAge (vRttA) vRttAkArA bahirbhAge caturana:-caturasrakArAH, idaM ca pIThoparivartinaM madhyabhAgamadhikRtya procyate, sakalapIThAdyapekSayA tvAvalikApraviSTA vRttatryanacaturanasaMsthAnAH, puSpAvakIrNAstu nAnAsaMsthAnAH pratipattavyAH, 'ahe khurappasaMThANasaMThiyA' iti adho-bhUmItale kSuraprasyeva-praharaNavizeSasya yatsaMsthAnam-AkAravizeSastIkSNatAlakSaNastenasasthitAH- tathAhi-teSu narakAvAseSu bhUmitale masRNatvAbhAvataH zarile pAdeSu nyasyamAneSu zarkarAmAtrasaMsparze'pi kSurapreNeva pAdAH kRtyante, 'niccaMdhayAratamasA' iti tamasA nityAndhakArAH-udyotAbhAvatoyattamaH tadiha tama ucyate tena tamasA nityaM sarvakAlamandhakArAH, trApavara- kAdiSvapi tamo'ndhakAro'sti kevalaM bahiH sUryaprakAze mandatamo bhavati, narakeSu tu tIrthakarajanma-dIkSAdikAlavyatirekeNAnyadA sarvakAlamapyudyotalezasyApyabhAvato jAtyandhasyeva meghacchanna-kAlArdharAtra ivAtIva bahalataro vartate tata uktaM-- tamasA nityAndhakArAH, tamazca tatra sadA'vasthitaM, udyotakAriNAmasaMbhavAt, tathA cAha'vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA' vyapagataH-paribhraSTo grahacandrasUryanatrarUpANA upalakSaNametat tArArUpANAM ca jyotiSkANA panthA-mArgo yebhyaste vyapagatagrahacandrasUryanakSatrajyotiSkapathAH, tathA meyavasApUyarudhiramAMsacikkhillalittANulevaNatalA' itisvabhAvasaMpannairmedova Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAuyAGgasUtra-1-2/-1-1195 sApUtirudhiramAMsairyazcikkhillaH kardamaH tena liptaM-upadigdhamanulepanena-sakRdilaptasya punaH punarupalepanena talaM--bhUmikA yeSAM te bhedovasApUtirudhiramAMsacikkhillaliptAnulepanatalAH, ata evAzucayaH-apavitrA bIbhatsAH darsane'pyatijugupsotpatteH, kvacid 'vIsA' iti pATaH, tatra vinA-AmagandhikAH paramadurabhigandhA mRtgvaadikddevrebhyo'pytiivaanissttdurbhigndhaaH| ___'kAuyaagaNivannAbhA' iti, lohe dhamyamAne yAdhk kapoto vahukRSNArUpo'gnervarNaH, kimuktaM bhavati?-yAzI vahukRSNavarNabhUtAagnijvAlA vinirgacchatIti tAdRzyAbhA-AkAro yeSAM te kapotAgnivarNAbhAH, dhamyamAnalohAgnijvAlAkalpAiti bhAvaH,nArakotpattisthAnavyatirekeNAnyatra sarvatrApyuSNarupatvAt, etacca SaSThasaptamapRthvIvarjamavaseyaM, tathA ca vakSyati-'navaraM chaTThasattamIsuNaM kAuagaNivatrAbhA na bhavanti' tathA karkazaH-atiduHsaho'sipatrasyeva sparzo yeSu te karkazasparzAH, ata eva 'durahiyAsA' iti, duHkhenAdhyAsyante-sahyante duradhyAsA azubhA darzanato narakAH, tathA gandharasasparza-zabdairazubhA atIvAsAtarUpA narakeSu vedanA, "etthaNaM ityAdi, yAvattatyaNaMbahavenirayA parivasanti' 'kAlA' ityAdi, kAlAH kRSNAH, tatra ko'pi niSprabhatayA mandakRSNo'pi bhavati tatastadAzaGkAvyavacchedArthaM vizeSaNAntaramAhakAlAvabhAsAH kAlaH-kRSNo'vabhAsaH-prabhAvinirgamoyebhyaste kAlAvabhAsAH, kRSNaprabhApaTalopacitA iti bhAvaH,ataeva gambhIralokamaharSAH-gambhIraH atIvotkaTo lomaharSo-lomoddharSo bhayavazAyebhyaste gambhIralomaharSAH, kimuktaM bhavati? -- ___ evaM nAmakRSNAH kRSNAvabhAsAyadarzanamAtre'pizeSanArakajantUnAM bhayasaMpAdanenamAtrAtigaM lomaharSamutpAdayantIti, ata eva bhImAH' bhayAnakAH, bhImatvAdeva utrAsanakAH-utrAsyante zeSanArakajantava ebhirityutrAsanA; utrAsanA evotrAsanakAH, kiMbahunA? -'varNena' varNamadhikRtya paramakRSNAH, yata Urcana kimapi kRSNamasti bhayAnakaM vA, bahUtkarSaprAptakRSNavarNAH prajJaptA mayA zaiSaizca tIrthakaraiH he zramaNa ! he AyuSman ! 'teNaM nicaM bhIyA' ityAdi, tenairayikAH 'Na' iti vAkyAlaGkAre 'nityaM' sarvakAlaM kSetrasvabhAvajanitamahAnibiDAndhakAradarzanato bhItAH 'nityaM sarvakAlaMtrastAH paramAdhArmikaparasparodIritaduHkhasaMpAtabhayAdagre'pitrAsa(sa)mupapannAH nityaM sarvakAlaM paramAdhArmikaiH parasparaMvAtrAsitAHtrAsaMgrAhitAH tathA 'nityaM sarvakAlaM yathAyogaM paramaduHsahazItoSNavedanAnubhavataH paramAdhArmikaparasparodIritaduHkhAnubhavatazcodvignAH-tadgatavAsaparAGgamukhacittAHevaM 'nityaM' sarvakAlaM paramamazubhaM-ekAntenAzubhaMsaMbaddham-anubaddhaMnatujAtucidapimanAgapyapAntarAle vyavacchinnasaMtAnaM 'narakabhayaM narakaduHkhaM 'pratyanubhavantaH' pratyekaM vedayamAnA 'viharanti' avtisstthnte| mU. (196) kahi NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavIneraiyANaM paJjattApajjattANaM ThANA pa0?, kahiNaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavIneraiA parivasaMti?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvari egaM joyaNasahassamogAhittA heTThA gaMjoyaNasahassaM vajjittA majjhe aTThahuttare joyaNasayasahasse ettha NaM rayaNappabhApuDhavIneraiyANaM tIsaM nirayAvAsasayasahassA bhavantIti makkhAyaM, teNaM naragA aMto vaTTA bAhiM cauMsA ahe khurappasaMThANasaMThiyA nicaMdhayAratamasA vavagayagaha Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM -2, uddezaka:-, dvAraM caMdasUranakkhattajoisappahA medavasApUyaparaDalaruhiramAMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubbhigaMdhA kAuagaNivannAbhA kakkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA naragA asubhA naragesu veyaNAo. 89 ettha NaM rayaNappabhApuDhavIneraiyANaM paJjattApajattANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, samugdhAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, sahANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, tatthaNaM bahave rayaNappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vatreNaM pa0 samaNAuso !, te NaM nicaM bhItA niccaM tatthA niccaM tasiyA nighaM ubbiggA niccaM paramamasuhasaMbaddhaM naragabhayaM pacaNubhavamANA viharati / kahi NaM bhaMte! sakarappabhApuDhavIneraiyANaM paJjattApajattANaM ThANA pa0 kahi NaM bhaMte ! sakkarappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti ?, goyamA ! sakkarappabhApuDhavIe battIsuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA heDA cegaM joyaNasahassaM vanitA majjhe tIsutare joyaNasahayasahasse ettha NaM sakkarappabhApuDhavIneraiyANaM paNavIsaM nirayAvAsasayasahassA havantIti makkhAyaM, te NaM naragA aMto vaTTA vAhiM cauraMsA ahe khurampasaMThANasaMThiyA niccaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyappahA medavasApUyapaDalaruhiramAMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubbhigaMdhA kAuagaNivannAbhA kakkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA naragA asubhA naragesu veyaNAo, ettha NaM sakkarappabhApuDhavIneraiyANaM paJjattApajattANaM ThANA pa0, uvavAeNaM samugdhAeNaM sANeNaM logassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM vahave sakarappabhApuDhavIneiA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vantreNaM pa0 samaNAuso ! te NaM niccaM bhItA niccaM tatthA jAva nAM paramamasuhasaMbaddhaM naragabhayaM pacanubhavamANA viharaMti / kahi NaM bhaMte vAluyappabhApuDhavIneraiyANaM pajjattApaJjattANaM ThANA pa0 ?, kahi NaM bhaMte! vAluyappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti ?, goyamA! vAluyappabhApuDhavIe aTThAvIsuttarajoyaNasayasahassAbAhallAe uvariM evaM joyaNasahassaM ogAhittA heTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA majjhe chabvIsuttarajoyaNasayasahasse ettha NaM vAluyappabhApuDhavIneraiyANaM pannarasanarayAvAsasayasahassA bhavatIti makkhAyaM, te NaM na ragA aMto vaTTA bAhi cauraMsA ahe khurappasaMThANasaMThiyA nibaMdhayAratamasA cavaga- yagahacaMdasUranakkhattajoisappahA medavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubbhigaMdhA kAuagaNivannAbhA kakkhaDaphAsA jAva asubhA naragesu veyanao ettha vAluyappabhApuDhavIneraiyANaM paJjattapaJjattANaM ThANApa0, uvavAeNaMloyassa asaMkhejaibhAge, samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge, saTTANeNaM loyassa aMsakhejaibhAge, tattha NaM bahave vAluyappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vatreNaM pa0 samaNAuso !, te NaM nicaM bhItA nicaM tatthA niccaM tasiA niccaM ubviggA niccaM paramamasuhaM saMbaddhaM NaragabhayaM paJcaNubhavamANA viharaMti / kahi NaM bhaMte! paMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajattApajrattANaM ThANA pa0 ?, kahi NaM bhaMte! paMkaSpabhApuDhavIneraiyA parivasaMti ?, go0 paMkappabhApuDhavIe vIsuttarajoyaNasayasahassAbAhalallAe Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-1-1196 uvariM ega joyaNasahassaM ogAhittA hiTThA cegaM joyaNasahassaM vaJjittA manjhe aTThArasuttare joyaNasayasahasseetthaNaM paMkappabhApuDhavIneraiyANaMdasa nirayAvAsasayasahassAbhavantItimakkhAyate NanaragAaMto vaTTAbAhiM cauraMsAahe khurappasaMThANa-saMThiyA niccaMdhayAratamasAjAvamedavasApUyapaDalaruhiramaMsa- vikkhillalitANulevaNatalA asuivIsA paramadunbhigaMdhA kAuagaNivannAbhA kakakhaDaphAsA durahiyAsA asubhA naragA asubhA naragesu veyaNAo etthaNapaMkappabhApuDhavIneraiyANaM pajattApajjattANaMThANA paM0, uvavAeNaloyassa asaMkhenaibhAge, samugdhAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, saTTANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave paMkappabhApuDhavIneraiA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA parabhakiNhA vanneNaMpa0 samaNAuso! teNaM nicaM bhIyAniccaMtatthA nicaMtasiyA niJcaM paramamasuhasaMbaddhaM naragabhayaM pacaNubhavamANA viharati / kahi NaM bhaMte ! dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM paJjattApajattANaM ThANA pa0?, kahi NaM bhaMte ! dhUmappabhApuDhavIneraiA parivasaMti?, goyamA ! dhUmappabhApuDhavIe aTTArasuttarajoyaNasayasahassabAhallAeuvariegaMjoyaNasahassaMogAhittA heDA cegaMjoyaNasahassaM vajjittA manjhe solasuttarajoyaNasayasahasse ettha NaM dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM tinni nirayAvAsasayasahassA bhavantIti makkhAyaM, teNaMnaragAaMto vaTTA bAhiM cauraMsAahekhurappasaMThANasaMThiyA nibaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahAmedavasAyapUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubbhigaMdhA kAuagaNivannAbhAkakkhaDaphAsA durahiyAsAasubhA naragAasubhAnaragesuveyaNAo etthaNaM dhUmappabhApuDhavIneraiyANaM pajattApaJjattANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge samugghAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge sahANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave dhUmappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vanneNaM pa0 samaNAuso!, te NaM naragA niccaM bhItA nicaM tatthA nicaM tasiyA niccaM ubbiggA nicaM paramamasuhasaMbaddhaM naragabhayaM paJcaNubhavamANA viharati / kahiNaMbhaMte! tamApuDhavIneraiyANaM paJjattApaJjattANaM ThANA pa0?, kahiNaMbhaMte! tamApuDhavIneraiyA parivasaMti?, goyamA! tamAe puDhavIe solasuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvari egaM joyaNasahassaM ogAhittA hiDA vegaM joyaNasahassaM vaJjittA majjhe caudasuttarajoyaNasayasahasse etthaNaM tamappabhApuDhavIneraiyANaMege paMcUNe naragAvAsasayasahasse havantIti makkhAyaM, teNaM naragA aMto vaTTA bAhiM cauraMsA ahe khurappasaMThANasaMThiyA nibaMdhayAratamasA vavagayagahacaMdasUranakhatajoisiyapahA medavasApUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubmigaMdhA kakkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA naragA asubhA naragesu veyaNAo, etthaNaM tamApuDhavIneraiyANaM pajattApajattANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassaasaMkhejaibhAge samugdhAeNaMloyassaasaMkhejaibhAge sahANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave tamappabhApuDhavIneraiyA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vanneNaM pa0 samaNAuso!,te NaM nicaM bhItA nicaM paramasuhasaMbaddhaM naragabhayaM pacaNubhavamANA viharati / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 2, uddezaka:-, dvAraM kahi NaM bhaMte! tamatamA- puDhavIneraiyANaM paJjattApajjattANaM ThANA pa0 ?, kahi NaM bhaMte ! tamatamApuDhavIneraiyA parivasaMti ?, goyamA! tamatamAe puDhavIe aTThottarajoyaNasayasahassabAhallAe uar addhatevanaM joyaNasahassAiM ogahittA heTThAvi addhatevannaM jogANasahassAiM vajittA majjhe tIsu joyaNasahassasu ettha NaM tamatamApuDhavIneraiyANaM paJjattApaJjattANaM paMcadisi paMca anuttarA mahaimahAlayA mahAnirayA pa0, taM0-kAle mahAkAle rorue mahArorue apaiTTANe, te NaM naragA aMto vaTTA bAhiM cauraMsA ahe khurappasaMThANasaMThiA nibaMdhayAratamasA vavagathagahacaMdasUranakkhattajoisiyapahA medavasAyapUyapaDalaruhiramaMsacikkhillalittANulevaNatalA asuivIsA paramadubbhigaMdhA kakkhaDaphAsA durahiyAsA asubhA naragA asubhA naragesu veyaNAo, ettha NaM tamatamApuDhavIneraiyANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhage samugdhAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge sahANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge tattha NaM bahave tamatamApuDhavIneraiyA parivasaMti, kAlA kAlobhAsA gaMbhIralomaharisA bhImA uttAsaNagA paramakiNhA vantreNaM pa0 samaNAuso !, te NaM nicaM bhItA nicaM tatthA niccaM tasiyA niccaM ucciggA niccaM paramamasuhasaMbaddhaM naragabhayaM pacaNubhavamANA viharaMti || vR. tadevaM sAmAnyato nairayikasUtraM vyAkhyAtaM, evaM ratnaprabhAdiviSayANyapi sUtrANi yathAyogaM paribhAvanIyAni, prAya uktavyAkhyAnusAreNa sugamatvAt, kevalaM SaSThapRthivyAM saptamapRthivyAM ca narakAvAsAH kapotAgnivarNAbhA na vaktavyAH, nArakotpattisa athAnavyatirekeNAnyatra sarvatrApi teSAM zItapariNAmatvAt, tathA cAha-- "navaraM chaTTasattamIsu NaM kAuagaNivannAbhA na bhavanti" / samprati yathoktapRthivIbAhalyaparimANapratipAdikAM saMgrahaNIgAthAmAhapU. (197) AsIyaM battIsaM aTThAvIsaM ca huti vIsaM ca / aTThArasasolasagaM advattarameva hiTTimiyA // vR. 'AsIyaM battIsaM' ityAdi, AzItaM - azItisahasrAdhikaMzatasahasraM ratnaprabhAyA bAhalya dvAtriMzaM-dvAtriMzatsahasrAdhikaM zarkarAprabhAyAH 'aSTAMviMzaM' aSTAvaMzatisahasrAdhikaM vAlukAprabhAyAH viMzatisahasrAdhikaM paGkaprabhAyAH aSTAdazasahasrAdhikaM dhUmaprabhAyAH SoDazasahasrAdhikaM tamaH prabhAyAH aSTottaram - aSTasahasrAdhikaM lakSaM 'heTTimiyA' sarvAdhastanyAstamastamaH prabhAyA iti / mU. (198) 91 aDuttaraM ca tIsaM chavvIsaM ceva sayasahassaM tu / aTThachArasa solasagaM cauddasamahiyaM tu chaTTIe / addhativannasahassA uvarimahe vajjiUNa to bhaNiyaM / majjhe tisahassesuM honti u naragA tamatamAe / yU. (199) vR. saMprati uparyadhazcaikaikaM yojanasahanaM muktvA yAvatpramANaM narakAvAsayogyaM pRthivIbAhalyaM tAvatsaMgrahItukAma Aha- 'attaraM ca' ityAdigAthAdvayaM, ratnaprabhAyA hi azItisahasrAdhikaM lakSaM bAhalyaparimANaM tasyoparitanamekaM yojanasahasramekaM cAdho yojanasahasraM varjayitvA zeSaM narakAvAsAdhArabhUtaM, ato ratnaprabhAyA narakAvAsayogyaM bAhalyaparimANamaSTasaptatisahasnAdhikaM lakSaM bhavati, evaM sarvatrApyupayujya bhAvanIyaM / mU. (200) tIsA ya pannavIsA pannarasa daseva sayasahassAiM / tinniya paMcUNegaM paMceva aNuttarA naragA / / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAgasUtra-1-2/-/-/200 vR. sAmprataM narakAvAsasaMkhyApratipAdanAya saMgrahaNIgAthAbhAha-'tIsA ya' ityAdi, gatArthA ma. (201) kahi NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pajjattApajattANaM ThANA pa0?, goyamA ! uDaloe tadekadesabhAe aholoe tadekadesabhAe tiriyaloe agaDesu talAyesu nadIsu dahesu vAvIsu pukkhariNIsu dIhiyAsu guMjAliyAsu sare su sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjharesunijaresucillalesu pallalesu vappiNesu dIvesu samuddesusabbesuceva jalAsaesu jalaThANesu ettha NaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pajattApajattANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, samugghAeNaM savvaloyassa asaMkhe0 sahANeNaM sabbaloyassa asaMkhe0 / vR. tiryakpaJcendriyasUtraM prAgvata, navaramUvaloke tadekadeze-tiryakpaJcendriyA matsyAdayo mandarAdrivApyAdiSu, adholoke tadekadeze-adholaukikagrAmAdiSvityarthaH / mU. (202) kahi NaM bhaMte ! maNussANaM paJjattApajattANaM ThANA pa0?, goyamA ! aMto maNussakhetepaNayAlIsAejoyaNasayasahassesuavAijesudIksamuddesu pannarasasukammabhUmIsutIsAe akammabhUmIsu chappanAe aMtaradIvesu ettha NaM maNussANaM pajattApajattANaM ThANA pa0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, samugdhAeNaM savvaloe, saTThANeNaM loyassa asNkhejibhaage| vR. manuSyasUtramapi sugama, navaraM 'samugghAeNaM savvaloe' iti kevalisamudghAtamadhikRtya samprati bhavanapatisthAnapratipAdanArthamAha-. mU (203) kahi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM paJjattApajattANaM ThANA pa0?, kahiNaM bhaMto! bhavaNavAsI devA parivasaMti?, goyamA! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvari egaMjoyaNasahassaM ogAhittA heTThA vegaMjoyaNasahassaM vaJjittA majhe aTThahuttare joyaNasayasahasse ettha NaM bhavaNavAsINaM devANaM satta bhavaNakoDIo yAvattari bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAyaM, te NaM bhavaNA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA ahe pukkharakatriyAsaMThANasaMThiyA ukkinaMtaraviulagaMbhIrakhAtaphalihA pAgAradyAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgAjaMtasayagdhimusaMdiriyAriyA aujjhA sadAjayA sadAguttA aDayAlakoTagaraiyA aDayAlakayavaNamAlA khemA sivA kiMkarAmaradaMDovarakhiyA lAulloiyamahiyA gosIsasarasarattacaMdanadadaradinnapaMcaMgulitalA uvaciyacaMdanakalasA caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA AsattosattaviulavaTThavagdhAriyamalladAmakalAvA paMcavatrasarasasurabhimukkapuphpuMjovayArakaliyA -kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamadhamadhaMtagaMdhuddhayAbhirAmAsugaMdhavaragaMdhiyAgaMdhavaSTibhUyA accharagaNasaMghasaMvigitrA divvatuDiyasaddasaMpaNAtiyA savvarayaNAmayA acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA sappahA sasiriyA samiriyA saujjoyA pAsAdIyA darisaNijAabhiruvA paDilavA, etyaNaMbhavaNavAsidevANaM paJjattApajattANaM ThANApaM0, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhage, samugghAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, sahANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave bhavaNavAsI devA parivasaMti, taM0-- vR.'kahiNaMbhaMte! bhavaNavAsINaM devANaM' ityAdi, 'asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe' iti azItyuttaraM-azItisahanAdhikayojanazatasahanaMbAhalyaM yasyAHsA tathA tasyAH "sattabhavaNakoDIobAvattaribhavaNAvAsasayasahassA bhavantItimakkhAya' iti asurakumArANAM hicatuHSaSTizata Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 2, uddezaka : -, dvAraM sahasrANi bhavanAnAM tataH sarvasaMkhyAyA yathoktaM bhavanasaMkhyAnaM bhavati, 'te NaM bhavaNA' ityAdi, tAni 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, puMstvaM prAkRtatvAt bhavanAni bahirvRtAni - vRttAkArANi antaH samacaturasrANi adhastanabhAge puSkarakarNikAsaMsthAnasaMsthitAni karNikA nAma unnatasamacitrabindukinI 'ukkinnaMtara viulagaMbhIrakhAtaphalihA' iti utkIrNamivotkIrNamatIva vyaktamityarthaH, utkIrNamantaraM yAsAM khAtaparikhANAM tA utkIrNAntarAH, kimuktaM bhavati ?-- 93 khAtAnAM ca parikhANAM ca spaSTavaiviktyonmIlanArthamapAntarAle mahatI pAlI samastIti, khAtAni ca parikhAzca khAtaparikhAH utkIrNAntarA vipulA vistIrNA gambhIrA-alabdhamadhyabhAgA khAtaparikhA yeSA bhavanAnA paritastAni utkIrNAntaravipulagambhIrakhAtaparikhAni, khAtaparikhAnAM cAyaM prativizeSaH - parikhA upari vizAlA adhaH saMkucitA, khAtaM tu ubhayatrApi samamiti, 'pAgAraTTAlayakavADatoraNapaDiduvArAdesabhAgA' iti, pratibhavanaM prAkAreSu- sAleSu aTTAlakakapATatoraNapratidvArANi - aTTAlakakapATatoraNapratidvArarUpA dezabhAgA - dezavizeSA yeSu tAni prAkArATTAlakakapATatoraNapratidvAradezabhAgAni, tatrATTAlakAH - prAkArasyeparibhRtyAzrayavizeSAH kapATAni - pratolIdvArasatkAni, etena pratolyaH sarvatra sUcitAH, anyathA kapATAnAmasaMbhavAt, toraNAni pratolIdvAreSu pratidvArANi - sthUladvArApAntarAlavartIni laghudvArANi, tathA 'jaMtasayagdhimusalamusaMDhiparivAriyA' iti yantrANi - nAnAprakArANi zataghnayomahAyaSTayo mahAzilA vA yAH' pAtitAH satyaH puruSANAM zatAni ghnanti muzalAni - pratItAni musaNDhayaH - praharaNavizeSAH taiH parivAritAni - samantato veSTitAni, ata evAyodhyAniparairyoddhumazakyAniayodhyatvAdeva ca 'sadAjayAni' sadA-sarvakAlaM jayo yeSu tAni sadAjayAni, sarvakAlaM jayavantItyarthaH, tathA sadA sarvakAlaM guptAni praharaNaiH puruSaizca yoddha bhiH sarvataH - samantato nirantaraM parivAritatayA pareSAmasahamAnAnAM manAgapi pravezAsaMbhavAt, 'aDayAlakoTThagaraiyA' iti aSTacatvAriMzadbhedabhinnavicchittikalitAH koSThakA - apavarakA racitAH svayameva racanAM prAptA yeSu tAni aSTacatvAriMzatkoSThakaracitAni, sukhAdidarzanAt pAkSiko niSThAntasya paranipAtaH, tathA aSTacatvAriMzaMbhedabhinnavicchittayaH kRtA vanamAlA yeSutAni aSTacatvAriMzatkRtavanamAlAni, anye tvamidadhati - aDayAla zabdo dezIvacanatvAt prazaMsAvAcI, tato'yamartha:prazastakoSThakaracitAni prazastakRtavanamAlAnIti tathA kSemANi - parakRtopadravarahitAni, zivAni - sadAmaGgalopetAni, tathA kiGkarAH kiGkarabhUtA ye'marAstairdaNDaiH kRtvoparakSitAni sarvataH samantato rakSitAni kiGkarAmaradaNDoparakSitAni, 'lAulloiyamahiyA' iti lAiyaM nAma-yad bhUmergomayAdinopalepanaM ulloiyaM kuDyAnAM mAlasya ca seTikAdibhiH saMmRSTIkaraNaM, lAulloiyAbhyAM mahitAni - pUjitAni lAulloiyamahitAni, tathA gozIrSeNa-gozIrSanAmakacandanena sarasaraktacandanena ca dardareNa - bahalena capeTAprakAreNa vA dattAH paJcAGgulayastalA - hastakA yeSu tAni gozIrSasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalAni, tathA upacitA- nivezitAH candanakalazA - mAGgalyakalazA yeSu tAni upacitacandanakalazAni, 'candanaghaDasukayatoraNapaDidubAradesabhAgA' iti candanaghaTaiHcandanakalazaiH sukRtAni suSThukRtAni zobhitAnIti tAtparyArthaH yAni toraNAni tAni candanaghaTasukRtatoraNAni pratidvAradezabhAge yeSu tAni candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradazabhAgAni tathA -- Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-1-203 'AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamalAvA' iti A-avAGadhobhUmI sakta Asakto bhUmau lagna ityarthaH UrdhvaM sakta utsaktaH ullocakale upari saMbaddha ityarthaH vipulA-vistIrNaH vRtto-vartulaH 'vagdhAriya' itipralambitomAlyadAmakalApaH-puSpamAlAsamUhoyeSutAnyAsaktosaktavipulavRttapralambitamAlyadAmakalApAni, tathA paJcavarNena surabhiNA muktena-kSiptena puSpapuJcalakSaNena upacAreNa-pUjayA kalitAnipaJcavarNasurabhimuktapuSpapuopacArakalitAni, ___'kAlAgurupavarakundurukkaturukkadhUvamadhamadhaMtagandhudbhUyAbhirAme' iti kAlAguruH prasiddhaH pravaraH-pradAnaH kundurukkaH-cIDAturuSkaM-silhakaMkAlAguruzcapravarakundurukkaturuSkeca kAlAgurupravarakundurukkaturuSkANiteSAMdhUpasya yo maghamaghAyamAno gandha udbhUta-itastato viprasRtastenAbhirAmANi-ramaNIyAni kAlAgurupravarakunadurukkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhodbhUtAbhirAmANi, tathA zobhano gandhoyeSAMte sugandhAH tecatevaragandhAzca-vAsAH sugandhavaragandhAsteSAM gandhaH sa eSvastIti sugandhavaraganadhagandhikAni, "ato'nekasvarAt" iti ikapratyayaH, ata eva gandhavartibhUtAnisaurabhyAtizayAd gandhadravyaguTikAkalpAnIti bhAvaH, tathA apsarogaNAnAM saMghaH-samudAyaH tena samyak ramaNIyatAyavikIrNAni vyAptAni apsarogaNasaGghavikIrNAni, tathA divyAnAMtruTitAnAmAtodyAnAM veNuvINAmRdaGgAdInAM ye zabdAstaiH saMpraNaditAni-samyak-zrotRmanohAritayA prakarSaNa sarvakAlaM naditAni-zabdavanti, ___'sarvaratnamayAni' sarvAtmanA-sAmastyena na tvakadezena ratnamayAni samastaralamayAni vA, acchAni-AkAzasphaTikavadatisvacchAni, zlakSNAni-lakSNapudgalaskandhaniSpannAni zlakSNadalaniSpannapaTavat, 'laNhAni' masRNAni ghuNTitapaTavat, 'ghaTTA' iti ghRSTAnIva ghRSTAni kharazANayA pASANapratimAvat, 'maTThA' iti, mRSTAni, sukumArazANayA pASANapratimeva, __ ataeva nIrajAMsisvAbhAvikarajorahitatvAnnirmalAni AgantukamalAbhAvAniSpakAnikalaGgavikalAni kardamarahitAni vA 'nikkaMkaDacchAyA' iti niSkaGkaTA niSkavacA nirAvaraNA nirupaghAtetibhAvArthaH chAyA-dIptiryeSAMtAni niSkaGkaTacchAyAni, saprabhANi-svarUpataH prabhAvanti, samarIcInibahirvinirgatakiraNajalAni, sodyotAni-bahivyavasthitavastustomaprakAzanakarANi, 'prasAdIyAni' prasAdAya-manaHprasattaye hitAni prasAdIyAni-manaHprasattikArINIti bhAvaH, tathA darzanIyAni-darzanayogyAni yAni pazyataH cakSuSI na zramaM gacchata iti tatApatyArthaH 'abhirUpA' iti abhi-sarveSAM draSTRNAM manaHprasAdAnukUlatayA abhimukhaM rUpaM yeSAM tAni abhirUpANi atyantakamanIyAnItyarthaH,ata eva 'paDirUvA' iti prativiziSTaM rUpaM yeSAM tAni pratirUpANi, athavA pratikSaNaM navaM navaM rUpaM yeSAM tAni pratirApANi / mU. (204) asurA nAga suvannA vijjU aggI ya dIva udahI y| sipavaNathaNiyanAmA dasahA ee bhvnnvaasii|| mU. (205) cUDAmaNimauDarayaNabhUsaNaNAgaphaDagarulavairaputrakalasaMkaupphesA sIhamavaragayaMka- assavaravaddhamANanijuttacittaciMdhagatA suruvA mahaSTiyA mahajjuiA mahabbalA mahAyasA mahAnubhAvA mahAsokkhA hAravirAiavacchA kaDagatuDiyadhabhiyabhuA aMgadakuMDalamaTTagaMDatalakanapIDhadhArI vicittahatthAbharaNA vicittamAlAmaulimauDA kallANagapavaratthaparihiyA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 2, uddezaka:-, dvAraM 95 kallANagapavaramallANulevaNa-dharA bhAsuraboMdipalaMbavaNamAladharA divveNaM vatreNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghayaNeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDIe divvAe juIe divvAe pabhAe chAyAe divvAe adhIe divveNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjIvemANA pabhAsemANA / te NaM tattha sANaM sANaM bhavaNAvAsasayasahastANaM sANaM sANaM sAmAniyasAhassINaM sANaM sANaM tAyattIsANaM sANaM sANaM logapAlANaM sANaM sANaM aggamahisINaM sANaM sANaM parisANaM sANaM sANaM aniANaM sANaM sANaM aniAhivaINaM sANaM sANaM AyarakkhadevasAhassINaM - atresiM ca bahUNaM bhavaNavAsINaM devANa ya devINa ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTitaM mahattaragataM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANA pAlemANA mahatAhatanaTTagIyavAiyataMtitalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAiM bogabogAI bhuMjamANA viharaMti / vR. 'ete bhavaNavAsI' ityAdi, ete anantaroktA asurakumArAdayo bhavanavAsino yathAkramaM cUDAmaNimuTukaTaratnabhUSaNaniyuktAnAgasphATAdicitracihnadharAzca tathAhi asurakumArabhavanavAsinazca cUDAmaNimukuTaratnAH, cUDAmaNirnAma mukuTe ratnaM cihnabhUtaM yeSAM te tathA, nAgakumArA bhUSaNaniyuktanAgasphaTArUpacihnadharAH, suvarNakumArA bhUSaNaniyukta garuDarUpacihnadharAH, vidyutkumArA bhUSaNaniyuktavajrarUpacihnadharAH, vajraM nAma zakrasyAyudhaM, agnikumArA mukuTaniktapUrNakalazarUpacihnadharAH, dvIpakumArA bhUSaNaniyuktasiMharUpa (cihna) dharAH, udadhikumArA bhUSaNaniyuktahayavararUpacihnadharAH dikkumArA bhUSaNaniyuktagajarUpacihnadharAH, vAyukumArA bhUSaNaniyuktamakararUpacihnadharAH, stanitakumArA bhUSaNaniyuktavaravarddhamAnarUpacihnadharAH, varddhamAnakaM - zarAvasaMpuTaM / akSaragamanikA tvevam-bhUSaNeSu nAgasphaTAgaruDavajrANi yeSAM te bhUSaNanAgasphaTAgaruDavajrAH, pUrNakalazenAGkita upphe so-mukuTo yeSAM te pUrNakalazAGkitopphesAH, tathA siMhahayavaragajA akA arthAd bhUSaNeSu yeSAM te siMhahayavaragajAGkAH, tathA makaravarddhamAnake niyukte - bhUSaNeSu niyojite citre - AzcaryabhUte ci gate sthite yeSAM te makaravarddhamAnakaniyuktacitracihnagatAstataH pUrvapadairdvandvasamAsaH / punaH sarve kathaMbhUtAH ? ityAha- 'surUpAH' zobhanaM rUpaM yeSAM te tathA, atyantakamanIyarUpA ityarthaH, tathA 'mahiDDiyA' iti mahatI RddhiH - bhavanaparivArAdikA yeSAM te maharddhikAH, tathA mahatI dyutiH- zarIragatA AbharaNagatA ca yeSAmiti mahAdyutayaH, tathA mahad valaM- zArIraH prANo yeSAM te mahAbalAH, tathA mahadyazaH - khyAtiryeSAMte mahAyazasaH tathA mahAnanubhAgaH - sAmathye zApAnugrahaviSayaM yeSAM te mahAnubhAgAH, tathA 'mahesakkhA' iti mahAn Iza- Izvara ityAkhyA - prasiddhiryeSAM te mahezAkhyAH, athavA IzanamIzo bhAve dhaJpratyayaH aizvaryamityarthaH 'Iza aizvarye' iti vacanAt tamIzamaizvaryamAtmanAM khyAnti - antarbhUtaNyarthatayA khyApayanti prathayanti itiIzAkhyAH mahAntazca te IzAkhyAzca mahezAkhyAH kvacid 'mahAsokkhA' iti pAThaH tatra mahat saukhyaM prabhUtasaddhedyodayavazAd yeSAM te mahAsaukhyAH, anye paThanti - 'mahAsakkhA' iti, tatrAyaM zabdAsaMskAro - mahAzvAkSAH, iyaM cAtra pUrvasUripradarzitA vyutpattiH - AzugamanAdazvo - manaH akSANi cetyazvAkSANi mahAntyazvAkSANi yeSAM te mahAzvAkSAH, 'hAravirAiyavacchA' iti hArairvirAjitaM vakSo yeSAM te hAravirAjitavakSasaH, 'kaDagatuDiyathaMbhiyabhuyA' iti kaTakAni - kalAcikA''bharaNAni truTitAni - bAhura Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-/-205 zrakAstaiH stamNabhitau iva stambhitau bhujI yeSAM te kaTakatruTitastambhitabhujAH, tathA aGgadAnibAhuzIrSA''bharaNavizeSarUpANi kuNDale karNAbharaNavizeSarUpe tathA mRSTI-maSTIkRtau gaNDaukapolau yastAni mRSTAgaNDAni, karNapIThAni-karNAbharaNavizeSarUpANi dhArayantItyevaMzIlA aGgadakuNDalamRSTaNDakarNapIThadhAriNaH, tathA vicitrANi-nAnArUpANi hastAbharaNAni yeSAM te vicitrahastAbharaNAH, tathA vicittamAlAmaulimauDA' vicitrAmAlA-kusumanagamaulau mastake mukuTaM ca yeSAM te vicitramAlAmaulimukuTAH,tathA kalyANakaM-kalyANakAri pravaraM vastraM parihitaM yaiste kalyAkapravaravastraparihitAH, sukhAdidarzanAd niSThantasyAtra pAkSikaH paranipAtaH, __ tathA kalyANakaM kalyANakAri yat pravaraM mAlyaM-puSpadAma yaccAnulepanaM tad dharantIti kalyANakaprakAramAlyAnulepanadharAH, tathA bhAsvarA-dedIpyamAnA bondiH strIzarIraM yeSAM tebhAsvarabondayaH, tathA pralamba iti-pralambA yA vanamAlA tA dharantIti pralambavanamAlAdharAH 'divveNaM saMghayaNeNaM ti zaktivizeSamapekSyaM saMhananeneva saMhananena na tu sAkSAt saMhananena, devAnAM saMhananAsaMbhavAt, saMhananaM hi asthiracanAtmakaM, na ca devAnAM asthIni santi, tathA coktaM jIvAbhigame "devA asaMghayaNI, jamhA tersinevaTThI nevasirA" ityAdi, divvAeiDIe divyayA-pradhAnayARdhyA--parivArAdikayA divyayAdyutyA-iSTArthasaMprayogalakSaNayA 'dhuabhigamane iti vacanAt, divyayaprabhayA-bhavanAvAsagatayA, divyaya chAyayA-samudAya zobhayA, divyenArciSA-zarIrastharatlAditejojvAlayA, divyena tejasA zarIraprabhavena, divyayA lezyayA-dehavarNasundara tayA daza diza udyotayantaH-prakAzayantaH pabhAsemANA' zobhamAnAstebhavanavAsino devA 'NaM' iti vAkyAlaGkAre, tatra svasthAne 'sANaM sANaM' iti sveSAM sveSAmAtmIyAtmIyAnAmityarthaH, ___ 'AhevacaM porevacaM' ityAdi adhipateH karma AdhipatyaM rakSA ityarthaH, sA ca rakSA sAmAnyenApyArakSakeNeva kriyatetataAha-purasyapatiH purapatiH tasya karma paurapatyaM sarveSAmAtmIyanAmagresaratvamiti bhAvaH,taccAgresaratvaM nAyakatvamantareNApisvanAyakaniyuktatathAvidhagRhacintakasAmAnyapuruSasyeva bhavati tato nAyakatvapratipattyarthamAha-svAmitvaM-svamasyAstIti svAmI tadbhAvaH svAmitvaM nAyakatvamityarthaH, tadapi ca nAyakatvaM kasyacit poSakatvamantareNApi bhavati yathA hariNAdhipaterhariNasyatata Aha-bharta-vaM poSakatvaM, ataevamahattarakatvaM, tadapi mahattarakatvaM kasyacidAtrAvikalasyApi bhavati yathA kasyacid vaNijaH svadAsavarga prati tata Aha 'ANAIsaraseNAvacaM AjJAyAIzvaraAjJezvaraH senAyAH patiH senApatiH AjJezvarazvAsI senApatizcaAjJezvarasenApatistasya karma AjJezvarasenApatyaM svasvasainyaM pratyadbhutamAzAprAdhAnyamiti bhAvaH, kArayanto'nyairniyuktakaiH puruSaiH pAlayantaH svayameva mahatA raveNeti yoga;, 'ahayatti' AkhyAnakapratibaddhAni yadivAahatAni avyAhatAni nityAnubandhInIti bhAvaH ye nATyagItenATyaM-nRtyaM gItaM-gAnaM yAni ca vAditAni-tantrItalatAlatruTitAni tatra tantrI-vINA talauhastatalau tAlaH-kaMsikA truTutAni-vAditrANi tathA yazTa dhanamRdaGgaH paTunA puruSeNapravAditaH, tatra ghanamRdaGdago nAma ghanasamAnadhvaniryo mRdaGgaH, tata eteSAM dvandvaH, teSAM raveNa divyAn-divi bhavAn pradhAniti bhAva;, bhogArhAH bhogAHzabdAdayo bhogabhogAstAna bhuJjamAnA 'viharanti' Asate / / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 padaM-2, uddezakaH-, dvAra mU. (205 vartate)) kahiNaMbhaMte ! asurakumArANaM devANaM pajattApaJjattANaM ThANA pa0?, kahi NaM bhaMte ! asurakumArA devA parivasaMti ?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariegaMjoyaNasahassaM ogAhittA heTTAcegaMjoyaNasahassaM vajittA majjhe aTTahuttare joyaNasayasahasse ettha NaM asurakumArANaM devANaM causahi bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtIti makhAyaM / te NaM bhavaNA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA ahe pukkharakaniyAsaMThANasaMThiyA ukkinnaMtaraviulagaMbhIrakhAyaphalihA pAgAradyAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA jaMtayasayagdhimusalamusaMDhipariyAriyA aujjhA sadAjayA sadAguttA aDayAlakoTagaraiyA aDayAlakayavaNamAlA khemA sivA kiMkarAmaradaMDovarakhiyA lAulloiyamahiyA gosIsasarasaratacaMdaNadadaradinapaMcaMgulitalA uvacitacaMdanakalasA caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA AsattosattaviulavajhavagdhAriya-malladAmakalAvA paMcavAnasarasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliyA___kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaDajhaMtadhUvamadhamadhaMtagaMdhuddhayAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiyA gaMdhavaTTibhUyA accharagaNasaMghasaMviginA divvatuDiyasahasaMpaNAdiyA savvarayaNAmayA acchA sAhA laNhA ghaTThA maTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikaMkaDacchAyA sappabhA sassirIyA samirIyA saujoyA pAsAdIyA darisaNijA abhiruvA paDilavA etya NaMasurakumArANaMdevANaM pajattApajatANaMThANA pannattA, uvavAeNaM loyassaasaMkhejaibhAge, samugdhAyeNaMloyassa asaMkhejaibhAge, saTTANeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, tatthaNabahaveasurakumArA devA parivasaMti, kAlA lohiyakkhabiMboTThA dhavalapuSpadaMtA asiyakesA vAme egakuMDaladharA addacaMdanAnulitagattAIsIsiliMdhapupphapagAsAiM asaMkiliTThAI suhumAiMvatthAiMpavaraparihiyA vayaM ca paDhamaMsamakatA biiyaM ca vayaM asaMpattA bhadde jovaNe vaTTamANA talabhaMgayatuDiyapavarabhUsaNanimmalamaNirayaNamaMDitabhuyAdasamuddAmaMDiyaggahataathA cUDAmaNivicittaciMdhagayA suruvA mahiTiyAmahajuiyA jAva mahAsokkhA hAravirAiyavacchA kaDayatur3iyathaMbhiyabhuyA aMgayakuMDalamaTTagaMDayalakanapIDhadhArI vicittahatyAbharaNAvicittamAlAmaulI kallANagapabaravataathaparihiyA kallANagamallANulevaNadharA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA / -- -divveNaM vaneNaM divveNaM gaMdheNaMdiveNaM phAseNaMdiveNaMsaMghayaNeNaMdiveNaM saMThANeNaM divvAe iTIe divvAe juIe divvAe pabhAe divvAe chAyAe divvAe anIe diveNaM teeNaM divcAe lesAe dasa disAo ujovemANA pabhAsemANA te NaM tattha sANaM sANaM bhavaNAvAsasayasahassANaM sANaM sANaM sAmAniyasAhassINaM sANaM sANaM tAyattIsANaM sANaM sANaM logapAlANaM sANaM sANaM aggamahisINaM sANaM sANaM parisANaM sANaM sANaM aniyANaM sANaM sANaM aniyAhivaINaM sANaM sANaM AyarakakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM bhavaNavAsINaM devANa ya devINa ya AhevacaM porevacaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragataMANAIsarasaiNAvacaMrakAremANA pAlemANA mahatAhatanaTTagItavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divyAI bhogabhogAiM bhuMjamANA vihrNti|| camarabaliNoitya duveasurakumAriMdAasurakumArArAyaNoparivasati, kAlA mahAnIlasarisA NIlaguliagavalayaasikusumappagAsA viyasiyasayavattaNimmalaIsisitarattataMbaNayaNA garulAyayaujutuMganAsA uvaciyasiyappavAlabiMbaphalasaMnihAharohA paMDurasasisagalavimalanimmala[10]7] Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-2/-1-205 dahighaNasaMkhagokkhIrakuMdadagarayamuNAliyAdhavaladaMtaseTIhuyavahaniddhataghoyatattatavaniJjaratatalatAlujIhAaMjaNaghaNakasiNagaruyagaramaNijaNiddhakesA vAmeyakuMDaladharAadacaMdanAnulittagattA IsisiliMdhapupphapagAsAiM asaMkiliTThAiMsuhumAI vatthAI pavaraparihiyA vayaM ca paDhamaM samaiktA baiyaMtu asaMpattA bhadde jovvaNe vaTTamANA talabhaMgayatuDiyapavarabhUsaNaNimmalamaNirayaNamaMDiyabhuyA dasamuddAmaMDiyaggahatthA cUDAmaNicittaciMdhagayA __ -suruvAmahahiyA mahajuIAmahAyasA mahAbalA mahAnubhAgAmahAsokkhA hAravirAiyavacchA kar3ayatuDiyathaMbhiyabhuyA aMgadakuMDalamaTTagaMDatalakanapIDhadhArI vicittahatthAbharaNA vicikattamAlAmaulI kallANagapavaravatthaparihiyA kallANagapavaramallANulevaNadharA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA divyeNaM vantreNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghayaNeNaM divyeNaM saMThANeNaM divvAeDIe divvAe juIe divvAe pabhAe divvAe chAyAe divyAe acIe divveNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjovemANA pabhAsemANA te NaM tatya sANaM sANaM bhavaNAvAsasayasahassANaM sANaM sANaM sAmAniyasAhassINaM sANaM sANaM tAyattIsANaM sANaM sANaM logapAlANaM sANaM sANaM aggamahisaNaM sANaM sANaM parisANaM sANaM sANaM aniyANaM sANaMsANaM aniyAhivaINaM sANaM sANaM AyarakhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM bhavaNavAsINaM devANa ya devINa ya AhevacaM porevaccaM sAmitaM bhaTTittaM mahattaragattaMANAIsaraseNAvaccaM kAremANA pAlemANA mahayAhanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyadhaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divbAI bhogabhogAI bhuMjamANA vihrNti| pR. asurakumArasUtre kAlAH-kRSNavarNAH 'lohiyakkhAbimboTThA' lohitAkSaratlavad bimbIphalavacca oSThau yeSAM te lohitAkSabimboSThAH, AraktoSThA iti bhAvaH, dhavalapuSvatsamAthyAt kundakalikA iva dantA yeSAM te dhavalapuSpadantAH, asitAH-kRSNAH kezA yeSAM te asitakezAH, dantAH kezAzcAmISAM vaikriyA draSTavyA;, nasvAbhAvikAH, vaikriyazarIratvAt 'vAmeya (ega) kuMDaladharA; ekakavarNAvasaktakuNDaladhAriNaH, tathA ArdraNa-sarasena candanenAnuliptaM gAtraM yaiste ArdracandanAnuliptagAtrAH, tathA ISad-manAzilindhrapuSprakAzAni-zilindhrapuSpasadhyavarNAniISadraktAnItyarthaH asaMkliSTAni atyantasukhajanakatayAmanAgapi saMklezAnutpAdakAni sUkSmANi-mRduladhuspazani acchAni ceti bhAvaH vastrANi pravarANi atra sUtre vibhaktilopaH prAkRtatvAt 'parihitA; parihitavantaH, tathA vayaH prathama-kumAratvalakSaNamatikrAntAstatparayantavartina iti bhAvaH dvitIya gha-madhyamalakSaNaM vayo'saMprAptAH, etadeva vyaktIkaroti-bhadre-atiprazasye yauvane vartamAnAH 'talabhaMgayatuDiyavarabhUsaNa-nimmalamaNirayaNamaMDiyamujA' iti talabhaGgakA-bAhAbharaNavizeSAH tuTitAni-bAhurakSikAH anyAni ca yAni varANi bhUSaNAni bAhyAbharaNAni teSu yae nirmalA maNayaH--candrakAntAdyA yAni ratnAni ca indranIlAdIni tairmaNDitau bhujI-hastAnI yeSAM te tathA, tathA dazabhirmudrAbhirmaNDitau agrahastau yeSAMtedazamudrAmaNDitAgrahastAH, 'cUDAmaNivicittaciMdhagayA iti cUDAmaNinAmakaM citram-adbhutaM cilaM gataM sthitaM yeSAM te cuuddaamnnicitrcihngtaaH|| camarabalisAmAnyasUtre kAlAH-kRSNavarNAH, etadevopamAnataHpratipAdayati-'mahAnIlasarisA mahAnIlaM yakimapivastujAtaM lokeprasiddhatenasadazAH, etadeva vyAcaSTe nIlaguTikAnolyA guTikAgavalaM mAhiSaMzRGgaatasIkusumaMpratItaMteSAmiva prakAzaH-prabhAyeSAM tenIlaguTikAga Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 2, uddezaka:-, dvAraM 99 valAtasIkusumaprakAzAH, tathA vikasitazatapatramiva nirmale ISad - dezavibhAgena manAk site rakte tAmre ca nayane yeSAM te vikasitazatapatranirmaleSatsitaraktatAmranayanAH, garuDasyevAyatA - dIrghA RjvI - akuTilA tuGgA-untA nAsA - nAsikA yeSAM te garuDAyatarjutuGganAsAH, tathA uvaciyaM -- tejitaM yat zilApravAlaM vidrumaratnaM yacca bimbaphalaM - bimbyAH satkaM phalaM tatsannibho'dharoSTho yeSAM te tathA, tathA pANDuraM na tu sandhyAkAlabhAvyAraktaM zazivyakalaM-candrakhaNDaM tadapi ca kathaMbhUtamityAha - vimalaM rajasA rahitaM kalaGkavikalaM vA tathA nirmalo yo dadhighanaH zaGkako gokSIraM yAni kundAni - kundakusumAni dakarajaH - pAnIyakaNAH mRNAlikA ca tadvad dhavalA danta zreNiryeSAM te tathA, vimalazabdasya vizeSyAt paranipAtaH prAkRtatvAt, tathA hutavahena - vaizvAnareNa nidhyAtaM sad yajjAyate dhautaM nirmalaM taptam uktacataM tapanIyamAraktaM suvarNaM tadvad raktAni hastapAdatalAni tAlujihve ca yeSAM te hutavahanidhyAtadhautataptatayanIyaraktatalatAlujihvAH, tathA aJjanaM-sauvIrAJjanaMdhanaH- prAvRTkAlabhAvI meghastadvatkRSNA rucakaratnavada ramaNIyA snigdhAzca kezA yeSAM te aJjanaghanakRSNarucakaramaNIyasnigdhakezAH / / mU. (205 - vartate) kahiM NaM bhaMte! dAhiNillANaM asurakumArANaM devANaM paJjattApaJjattANaM aNA pa0 ?, kahi NaM bhaMte! dAhiNillA asurakumArA devA parivasaMti ?, goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassAbAhallAe uvariM evaM joyaNasahassaM ogAhitA hiTThA cegaM joyaNasahassaM vajjittA majjhe aTThahuttare joyaNasayasahasse ettha NaM dAhiNillANaM asurakumArANaM devANaM cauttIsaM bhavaNAvAsasayasahassA bhavantIti, makkhAyaM, te gaMbhavaNA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA so ceva vaNNao jAva paDirUvA, ettha NaM dAhiNillANaM asurakumArANaM devANaM paJjattApaJjattANaM ThANA patrattA, tIsuvi logassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave dAhiNillA asurakumArA devA decao parivasaMti, kAlA lohiyakkhA taheva jAva bhuMjamANA viharaMti, eesiNaM taheva tAyatIsagalogapAlA bhavaMti, evaM savvatha bhANiyavvaM / bhavaNavAsI NaM camare ittha asurakumAride asurakumArarAyA parivasati kAle mahAnIlasarise jAva pabhAsemANe, se NaM tattha cautIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM causaThThIe sAmAniyasAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM paMcaNDaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aniyAhivaINaM cauNha ya causadvINaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM dAhiNillANaM devANaM devINa ya AhevaccaM porevaccaM jAva viharati // kahiNaM bhaMte! uttarillANaM asurakumArANaM devANaM paJjattApajattANaM ThANA patrattA ?, kahi NaM bhaMte! uttarillA asurakumArA devA parivasaMti ?, goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhitA haTThA cegaM joyaNasahassaM vajrittA majjhe adRhuttare joyaNasassahasse ettha NaM uttarillANaM asurakumArANaM devANaM tIsaM bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtI makkhAyaM, te NaM bhavaNA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA sesaM jahA dAhiNillANaM jAva viharaMti, balI etatya vairoyaNiMde vairoyaNarAyA parivasati kAle mahAnIlasarise jAva pabhAsemANe / se NaM tattha tIsAe bhavaNAvAsasyasahassANaM saTThIe sAmAniyasAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 prajJApanAupAGgasUtraM-1-2/-1-1205 paMcaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tihaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aniyAhivaINaM cauNha ya saTThINaM AyarakaakhadevasAhassINaM anesiM ca bahUNaM uttarilANaM asurakumArANaM devANa yadevINa ya AhevaccaM poravecaM kubrmaannevihri||khinnbhNte! nAgakumArANaMdevANaMpajjattApaJjattANaM ThANA panattA?, kahi NaM bhaMte ! nAgakumArA devA parivasaMti ?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasaya- sahassabAhallAe uvari ega joyaNasahassaM ogArittA heTTA gaM joyaNasahassaM vajittA majjhe aTTahutarejoyaNasayasahasse etthaNaM nAgakumArANaMdevANaMpajattApajattANaM culasIi bhavaNAvA- sasayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, teNaMbhavaNA bAhiM vaTTAaMto cauraMsAjAva paDirUvA, tatthaNaM nAgakumArANaM pajattApajattANaM ThANApannattA, tIsuvi logassaasaMkhejaibhAge, tattaNaMbahave nAgakumArA devA parivasaMti mahiDDiyA mahajjuIA sesaM jahA ohiyANaM jAva viharati / dharaNabhUyAnaMdA ettha NaM duve nAgakumAriMdA nAgakumArarAyANo parivasaMti mahaDDiyA sesaM jahA ohiyANaM jAva viharati / kahiNaM bhaMte! dAhiNilANaM nAgakumArANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA pannatA?, kahi NaM bhaMte ! dAhiNillA nAgakumArA devA parivasaMti ?, goyamA! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaMimIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAeuvariMegaMjoyaNasahassaM ogAhittA haTThAcegaMjoyaNasahassaMvajittA manjhe aTTahuttare joyaNasayasahasse etthaNaMdAhiNillANaM nAgakumArANaM devANaM cauyAlIsaMbhavaNAvAsasayasahassA bhavantItimakkhAyaM, teNaM bhavaNA bAhiM vaTTA jAva paDilavA, ettha NaM dAhiNillANaM nAgakumArANaM paJjattApaJjattANaM ThANA pannattA, tIsuvi loyassa asaMkhejaibhAge, ettha NaM dAhiNillA nAgakumArA devA parivasaMti mahiTiyAjAvaviharaMti, dharaNeittha nAgakumAridenAgakumArarAyA parivasaimahaDiejAvapabhAsemANe se NaM tattha cauyAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM chahaM sAmAniyasAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM chaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaMsattaNhaManiyAhivaINaMcauvvIsAe AyarakhadevasAhassINaM annesiMcabahUNaMdAhiNilANaM nAgakumArANaM devANa ya devINa ya AhevacaM porevaccaM kubvamANe vihri| kahiNaM bhaMte uttarillANaM nAgakumArANaM devANaM pajattApajattANaM ThANa pannattA ?, kahiNaM bhaMte ! uttarillA nAgakumArA devA parivasaMti?, goyamA! jaMbuddIve dIve maMdarassa pabbayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA heTThA gaMjoyaNasahassaM vajittAmajhe aTThahuttare joyaNasayasahasse etthaNaM uttarillANaM nAgakumArANaM devANaM cattAlIsaMbhavaNAvAsasayasahassA bhavantItimakkhAyaM, teNaMbhavaNA bAhiM vaTTA sesaMjahA dAhiNilANaMjAva viharaMti, bhUyANaMde ettha nAgakumAridai nAgakumArarAyA parivasai, mahiDDIejAva pabhAsemANe, seNaMtatya cattAlIsAebhavaNAvAsasayasahassANaM AhevacaM jAva viharii // kahi NaM bhaMte ! suvannakumArANaM devANaM pajjattApajattANaM ThANA pannattA?, kahiNaM bhaMte ! suvanakumArA devA parivasaMti?, goyamA! imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva ettha NaM suvannakumArANaM devANaM bAvattari bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM / teNaM bhavaNA bAhiM vahA jAva paDirUvA, tattha NaM suvanakumArANaM devANaM paJjattApavattANaM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 2, uddezaka:-, dvAraM ThANA pannattA, jAva tisuvi logassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave suvannakumArA devA parivasaMti mahiDDiyA sesaM jahA ohiyANaM jAva viharaMti, veNudeve veNudAlI ya itya duve suvaNNakumAriMdA suvaNNakumArarAyANo parivasaMti, mahaDDiyA jAva viharati / kahiNaM bhaMte! dAhiNillANaM suvaNNakumArANaM paJjattApajrattANaM ThANA patrattA ?, kahi NaM bhaMte ! dAhiNillA suvaNNakumArA devA parivasaMti ?, goyamA ! imIse jAva majjhe aTThahuttare joyaNasyasahasse ettha NaM dAhiNillANaM suvaNNakumArANaM aTThattIsaM bhavaNAvAsasayasahassA bhavantItimakkhAyaM / te NaM bhavaNA bAhiM vaTTA jAva paDirUvA, ettha NaM dAhiNillANaM suvaNNakumArANaM pajattApa- jattANaM ThANA patrattA, tisuvi logassa asaMkhejjaibhAge, ettha NaM bahave suvaNNakumArA devA parivasaMti, veNudeve caye ittha suvanniMde suvannakumArarAyA parivasai, sesaM jahA nAgakumArANaM kahi NaM bhaMte! uttarillANaM suvannakumArANaM devANaM paJcattApajattANaM ThANA patrattA ?, 101 kahi NaM bhaMte ! uttarillA suvanakumArA devA parivasaMti ?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe jAva ettha NaM uttarillANaM suvannakumArANaM cautIsaM bhavaNAvAsasayasahassA bhavantItimakkhAyaM, te NaM bhavaNA jAva ettha NaM bahave uttarillANaM suvannakumArA devA parivasaMti mahiDDiyA jAva viharati, veNudAlI ittha suvannakumAride suvannakumArarAyA parivasai mahiDDIe sesaM jahA nAgakumArANaM // evaM jahA suvannakumArANaM vattavvayA bhaNiyA tahA sesANavi caudasaNhaM iMdANaM bhANiyavvA, navaraM bhavaNanANattaM iMdanANattaM vannanANattaM parihANanANattaM ca imAhiM gAhAhiM anugaMtavvaM vR. 'tIsuvi logassa asaMkhejjaibhAge' iti svasthAnopapAtasamudghAtarUpeSu triSvapi sthAneSu lokasyAsaMkhyetame bhAge vaktavyAni / 'causaTThi asurANaM' ityAdigAthAdvayaM sAmAnyato'surakumArAdInAM bhavanasaMkhyApratipAdakaM sugamaM / 'cautIsA cauyAlA' ityAdikA gAthA dAkSiNAtyAnAmasurakumArAdInAM bhavanasaMkhyA'bhidhAyikA, tasyA vyAkhyA - dakSiNato'surakumArANaM bhavanAni catustriMzacchatasahasrANi, nAgakumArANAM catuzcatvAriMzat, suvarNakumArANAmaSTAtriMzat, vAyukumArANAM paJcAzat dvIpadigudadhividyutstanitAgnikumArANAM SaNNAM pratyekaM catvAriMcchatasahasrANi bhavanAnA // 'tIsA cattAlIsA' ityAdi, uttarataH - uttarasyAM dizi asurakumArANAM bhavanAni triMzacchatasahasrANi, nAgakumArANAM catvAriMzat, suvarNakumArANAM catustriMzat, vAyukumArANAM SaTcatvAriMzat, dvIpa digudadhividyutstanitAgnikumArANAM pratyekaM SaTtriMzat bhavanazatasahasrANi / samprati sAmAnikAtmarakSakadevasaMkhyAyasaMgrahArthamAha pU. (206) pU. (207) mU. (208) mU. (209) causaTTiM asurANaM culasItaM ceva hoti nAgANaM / bAvattariM suvane vAukumArANa channauI // dIvadisAudahINaM vijjukamAriMdathaNiyamaggINaM / chapi jualayANaM bAbattarimo sayasahassA / / cautIsA cauyAlA aDattIsaM ca sayasahassAiM / pannA cattAlIsA dAhiNao huti bhavaNAI / / tIsA cattAlIsA cautIsaM ceva sayasahassAiM / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-/-/209 chAyAlA chattIsA uttarao huMti bhvnnaaii|| mU. (210) causaThThI saTTI khalu chaccha sahassAiM asurvjaannN| sAmANiA u ee caugguNA AyarakkhA u|| mU. (211) camare dharaNe taha veNudeve harikaMta aggisIhe y| pugne jalakaMte yA amiya vilaMbe ya ghose y|| bhU. (212) bali bhUyanaMde veNudAli harissahe aggimAnava visiDDhe / jalapaha taha'miyavAhaNe pabhaMjaNe ya mahAghose / / vR.'causaTThI saTThI khalu ityAdi, dAkSiNAtyasyAsurakumArendrasya sAmAnikAdevAH catuHSaSTisahasrANi, uttarAhasya SaSTisahasrANi,asuravarjAnAm-asurakumArendravarjAnAM zeSANAM sarveSAmapi dAkSiNAtyAnAmauttarAhANAMcaSaTpaTsahasrANi pratyekaM sAmANiAuee' iti ete'nantaroktasaMkhyAyakA devAH sAmAnikA jJAtavyAH,AtmarakSakAH punaHsarvatrApisAmAnikacaturguNAH pratipattavyAH idAnIMdAkSiNAtyAnAmauttarAhANAMcAsurakumArAdInAM yathAkramindrAdan nirdizati-'camare dharaNe' ityAdi, dAkSiNAtyAnAmasurakumArANAmadhipatizcamaraH, nAgakumArANAM dharaNaH, suvarNakumArANAM veNudevaH, vidyutkumArANAM harikAntaH,agnikumArANAmagnisiMhaH dvIpakumArANAM pUrNaH, udadhikumArANAM jalakAntaH, dikku mArANAmamitaH, vAyukumArANAM velambaH, stanitakumArANAM ghoSaH / 'balibhUyAnaMde' ityAdi, uttaridigvartinAmasurakumArANAmindro baliH, nAgakumArANAM bhUtAnandaH, suvarNakumArANAM veNudAliH, vidyutkumArANAM harissahaH,agnikumArANAmagneimANavaH, dvIpakumArANAM viziSTaH udadhikumArANAM jalaprabhaH, dikkumArANAmamitavAhanaH, vAyukumArANAM prabhaJjanaH, stanitakumArANAM mhaaghossH|| mU. (213) uttarillANaM jAva viharaMti kAlA asurakumArA nAgA udahI ya paMDurA dovi| varakaNaganihasagorA hu~ti suvannA disA dhaNiyA / / mU. (214) uttattakaNagavannA vijU aggI ya hoti dIvA y| sAmA piyaMguvatrA vAukumArA muNeyavvA / / i.samprativarNasaMgrahArthamAha-'kAlAasurakumArA' ityAdigAthAdvayaM, asurakumArAH sarve'pi kAlAH-kRSNavarNAH, nAgakumArA udadhikumArAzcaiteubhaye'pi pANDurAH-zvetavarNAH, varaM-jAtyaM yatkanakaMtasyanigharSaH-kaSapaTTakerekhA tadvad gaurA bhavanti suvarNakumArAdikkumArAH stanitakumArAzca, tathA vidyutkumArA agnukumArA dvIpakumArA bhavantyuttaptakanakavarNAH, ISadraktavarNA iti bhAvaH, vAyukumArAH zyAmAH, zyAmatvameva spssttyti-priyngguvrnnH|| mU. (215) asuresu huMti rattA siliMdhapupphappabhA ya naagudhii| AsAsagavasaNadharA hoti suvannA disA thaNiyA / / mU. (216) nIlANurAgavasaNA vijU aggI ya hu~ti dIvA y| saMjJANurAgavasaNA vAukumArA muNeyavvA / / vR.samprati vastragatavarNapratipAdanArthamAha-'asuresuhaMtirattA' ityAdi gAthAdvayaM, asureSuasurakumAreSubhavantivastrANi raktAni, nAgakumAreSUdadhikumAreSucazilindhrapuSpaprabhANi nIlavarNA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 padaM-2, uddezakaH-, dvAranItyarthaH, suvarNakumArA dikkumArAH stanitakumArAzcAzvAsyagavasanadharAH azvasyAsya-mukhaM azvAsyaM tatragatoyaH phenaH so'zvAsyagataHtadvaddhavalaM yadvastraMtaddharantItyazvAsyagavasanadharAH, bAhulyena zvetavastraparidhAnazIlA ityarthaH, vidyutkumArA dvIpakumArA agnikumArAzca nIlAnurAgavasanAH, vAyukumArAH sndhyaanuraagvsnaaH|| ma.(217) kahiNaM bhaMte! vANamaMtarANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA pannattA?, kahiNaM bhaMte ! vANamaMtarA devA parivasaMti?, goyamA! imIse rayaNappabhAe puDhavIe rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasahassabAhallassa uvariegaMjoyaNasayaM ogAhittA hiDAvi egaMjoyaNasayaM vajittA majjhe aTThasu joyaNasaesu ettha NaM vANamaMtarANaM devANaM tiriyamasaMkhejA bhomejanagarAvAsasayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, teNaM bhomejA nagarA bAhiM vaTTAaMto cauraMsAahe puskharakanniyAsaMThANasaMThiyA ukkinnaMtaraviulagaMbhIrakhAyaphalihA pAgAraTTAlayakavADatoraNapaDiduvAradesabhAgA jaMtasayagdhimusanamusaMdiparivAriyA aujjhAsadAjayA sadAguttA aDayAlakoTTagaraiyA aDayAlakayavaNamAlA khemA sivA kiMkarAmaradaMDovarakkhiyA lAulloiyamahiyA gosIsasarasarattacaMdanadaharadinapaMcaMgulitalA upavidhavaMdanakalasasA caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgA AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamallayAmakalAvA paMcavaNNasarasasurahimukkapupphapuMjovayArakaliyA -kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhubhyAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiyA gaMdhavaTTibhUyA accharagaNasaMghasaMvikinA dibvatuDiyasaddasaMpaNAiyA paDAgamAlAulAbhirAmAsabbarayaNAmayAacchA saNhA laNhA ghaTThA maTThA nIrayA nimmalA niSpaMphA nikaMkaDacchAyA sappahA sassiriyA samirIyA saujjoyA pAsAiyA darisaNijA abhirUvA paDirUvA etthaNaM vANamaMtarANaM devANaM paJjattApajattANaM ThANA pannattA, tisuvi loyassaasaMkhejaibhAge, tatyaNaMbahave vANamaMtarA devA parivasaMti, taMjahA pisAyA bhUyA jakkhA rakkhasA kiMnarA kiMpurisA bhuyagavaiNo mahAkAyA gaMdhavvagaNA ya niuNagaMdhavagvagIyaiNo aNavanniyapaNavanniyaisivAiyabhUyavAiyakaMdiyamahAkaMdiyA ya kuhaMDapayaMgadevA caMcalacalacavalacittakIlaNadavappiyA gahirahasiyagIyaNacaNarai vaNamAlAmelamauDakuMDalasacchaMdaviubviyAbharaNacArubhUsaNadharA savvouyasurabhikusumasuraiyapalaMbasohaMtakaMtavihasaMtacittavaNamAlAiyavacchA kAmakAmAkAmarUvadehadhArI nAnAvihavaNNarAgavaravatthalalaMtacittacillaganiyaMsaNA vivihadesinevasthagahiyavesA pamuiyakaMdappakalahakalikolAhalappiyA hAsabolabahulA asimuggarasattikuMtahatthA anegamaNirayaNavivihavicittaciMdhagayA mahiDDiyA mahajuiyA mahAyasA mahAbalA mahAnubhAgA mahAsukkhA hAravirAiyavacchA kaDayatuDiyathaMbhiyabhuyA saMgayakuMDalamaTThAMDayalakanapIDhadhArI vicittahatyAbharaNA vicittamAlAmaulI kallANagapavaravataathaparihiyA kallANagapavaramallANulevaNadharA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA divyeNaM vaneNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghayaNeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iTTIe divvAe juIe divvAe pabhAe divvAe chAyAe divyAe accIe divveNaM teeNaM divvAe lessAe dasa disAo ujjovemAmA pabhAsemANA-- -te NaM tattha sANaM sANaM asaMkhejabhomejanagarAvAsasayasahassANaM sANaM sANaM sAmAniyasAhassINaM sANaM sANaM aggamahisINaM sANaM sANaM parisANaM sANaM sANaM anIyANaM sANaM sANaM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 prajJApanAupAGgasUtraM-1-2/-1-217 anIyAhivaINaM sANaM sANaM AyakhadevasAhassINaM annesiMca bahUNaM vANamaMtarANaM devANa yadevINa yaAhevacaM porevacaMsAmittaMbhaTTitaMmahattaragattaMANAIsaraseNAvacaMkAremANA pAlemANAmahayAhayanahagIyavAiyataMtItatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharaMti vR.vAnamantarasUtre 'tisuvilogassaasaMkhejjaibhAge' iti, svasthAnopapAtasamudghAtarUpeSu triSvapisthAneSulokasyAsaMkhyeya(tame)bhAge vaktavyAni, tatA bhuyagavaiNomahAkAyA mahoragA' kiMviziSTAste? ityAha-bhujagapatayaH gandharvagaNAH-gandharvasamudAyAH, kiMviziSTAste? ityAha'nipuNagandharvagItaratayaH' nipuNAH-paramapakauzalopetA ye gandharvAH-gandharvajAtIyAH devAsteSAM yad gItaM tatra ratiryeSAM te tathA, ete vyantarANAmaSTI mUlabhedAH, ime cAnye'vAntarabhedA aSTau aNapanniya' ityAdi, kathaMbhUtA ete SoDazApi? ityata Aha - caMcalacalacavalacittakIlaNadavappiyA' caJcalAH"-anavasthitacittAstathA calacapalamatizayenacapalaM yakrIDanaMyazcacittedravaH--parihAsaH taupriyauyeSAMtecalacapalacittakrIDanadravapriyAH tatazca caJcalazabdena vizeSaNasamAsaH, tathA 'gahirahasiyagIyaNacaNaraI gambhIreSuhasitagItanartaneSu ratiryeSAMte tathA, vamaNamAlAmelamauDakuMDalasacchaMdaviuvviyAbharaNacArubhUsaNadharA' itivanamAlAmayAni yAniAmelamukuTakuNDalAni 'Amela' itiApIDazabdasya prAkRtalakSaNavazAt ApIDa:zekharaka;, tathA svacchandaM vikurvitAni yAniAbharaNAni tairyatcAru bhUSaNaM-bhaNDanaMtaddharantIti vanamAlApIDamukuTakuNDalasvacchandavikurvitAbharaNacArubhUSaNadharAH, tathA sarvartukaiH-sarvartubhAvibhiH surabhikusumaiH suracitA-suSTu nirvartitA tathA pralambate iti pralambAzobhate iti zobhayAnA kAntA-kamanIyA vikasantI-amukulitAamlAnapuSpamayI citrAnAnAprakArA vanamAlAracitA vakSasi yaiste sarvartukasurabhikusumasuracitapralambazobhamAnakAntavikasacitravanamAlAracitavakSasaH, tathA kAmaM svecchayAgamo yeSAM tekAmagamAH-svecchAcAriNaH, kvacit 'kAmakAmA' itipAThaH, tatrakAmena-svecchayA kAmo-maithunasevA yeSAMtekAmakAmA aniyatakAmA ityarthaH, tathA kAmaM svecchayA rUpaM yeSAMtekAmarUpAste cate dehAzca kAmarUpadehAstAn dharantItyevaMzIlAH kAmarUpadehAdhAriNaH,svecchAvikurvitanAnArUpadehadhAriNa ityarthaH, tathA nAnAvidhairvarNaM rAgo-raktatA yeSAM tAni nAnAvidhavarNarAgANi varANi-pradhAnAni citrANi-nAnAvidhAni adbhutAni vA callalagAni dezIvacanatvAt dedIpyamAnAni vastrANi nivasanaM-parighAnaM yeSAM te nAnAvidhavarNarAgavaravastracitracillalaganivasanAH, tathA vividhairdezInepathyaigRhIto veSo yaiste vividhadezInepathyagRhItaveSAH, tathA 'pamuiyakaMdappakalahakelikolAhalappiyA' iti kandarpaH-kAmoddIpanaM vacanaMceSTA ca kalaho-rATI keliH-krIDA kolAhalo-bola: kandarpakalahelikolAhalAH priyA yeSAM te kandarpakalahakelikalAhalapriyAH, __tataH pramuditazabdena saha vizeSaNasamAsaH, 'hAsabolabahulA' iti hAsabolau bahulauatiprabhUtau yeSAM tehAsabolabahulAH, tathA asimudgarazaktikuntAhaste yeSAMte asimudgarazaktikuntahastAH, anegamaNirayaNavihinanijuttacittaciMdhagayA' iti maNayazca-candrakAntAdyA ratnAnikarketanAdInianekairmaNiralairvividha-nAnAprakAraM niyuktAni vicitrANi nAnAprakArANi cihnAni gatAni-sthitAni yeSAM te tathA, zeSaM sugamam / / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-2, uddezakaH-, dvAra-- 105 mU. (218) kahiNaM bhaMte ! pisAyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA pannattA?, kahi NaM bhaMte ! pisAyA devA parivasaMti?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasayasahassabAhallassa uvariMegaMjoyaNasayaM ogAhittA heTThA gaMjoyaNasayaM vajittA majjha aTThasujoyaNasaesaestharNapisAyANaMdevANaMtiriyamasaMkhejAbhomejjanagarAvAsasayasahassAbhavaMtIti makkhAyaM, te NaM bhomejanagarA bAhiM vaTTA jahA ohio bhavaNavannao tahA bhA0 jAva paDi0 ettha NaM pisAyANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA pa0tisuvi logassa asaMkhejaibhAge tattha bahave pisAyAdevA parivasaMti, mahiDDiyAjahA ohiyA jAva viharantikAlamahAkAlA ittha duve pisAyiMdA pisAyarAyANo parivasaMti, mahiSTiyA mahajjuiyA jAva viharati / kahiNaM bhaMte ! dAhiNillANaM pisAyANaM devANaM ThANA pannattA?, kahiNaM bhaMte! dAhiNillA pisAyA devA parivasaMti?, goyamA! jaMbUddIvedIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasayasahassabAhallassa uvari egaMjoyaNasahasassaM ogAhitA heTThA vegaM joyaNasayaM vajittA majjhe aTThasapa joyaNasaesu ettha NaM dAhiNillANaM pisAyANaM devANaM tiriyamasaMkhejA bhomejanagarAvAsasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, te NaM bhavaNA jahA ohio bhavaNavatrao tahA bhANiyabbo jAva paDirUvA, etya NaM dAhiNillANaM pisAyANaM devANaM pajattApajjattANaM ThANA panattA?, tisuvi logassa asaMkhejaibhAge, tatya NaM bahave dAhiNillA pisAyA devA parivasaMti, mahiDDiyA jahA ohiyA jAva viharati / kAle ettha pisAyiMde pisAyarAyA parivasai, mahiDDie jAva pbhaasemaanne| seNaMtattha tiriyamasaMkhejANaMbhomejanayarAvAsasayasahassANaM cauNhaM sAmAniyasAhassINaM cauNhaM ya aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aniyAhivaINaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM dAhiNillANaM vANamaMtarANaM devANa ya devINa ya AhevacaM jAva vihri| uttarillANaM pucchA, goyamA ! jaheva dAhiNillANaM vattavvayA taheva uttarillANaMpi, navaraM maMdarassa pavvayassa uttareNaM mahAkAle ettha pisAyiMde pisAyarAyA parivasai, jAva viharai / evaM jahA pisAyANaM tahA bhUyANaMpi, jAva gaMdhavvANaM, navaraM iMdesu nANataMbhANiyavvaM imeNa vihiNAbhUyANaM surUvaDirUvA, jakkhANaM punnabhaddamANibhaddA, rakkhasANaM bhImamahAbhImA, kinnarANaM kinnarakiMpurisA, kiMpurisANaM sappurisamahApurisA, mahoragANaM aikAyamahAkAyA, gaMdhavvANaM gIyaraigIyajasA, jAva vihri| mU. (219) kAle ya mahAkAle surUva paDirUva putrabhadadde ya taha ceva mANibhadde bhIme ya tahA mhaabhiime| mU. (220) kinnara kiMpurise khalu sappurise khalu tahA mhaapurise| ___aikAyamahAkAe gIyaraI ceva giiyjse|| mU. (221) kahiNaM bhaMte ! aNavatriyANaM devANaM ThANA pannattA, kahiNaM bhaMte ! aNavaniyA devA parivasaMti ?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe rayaNAmayassa kaMDassa joyaNasayasahassAbAhallassa uvariM jAva joyaNasaesu ettha NaM aNavanniyANaM devANaM tiriyamasaMkhejA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-/-/221 nagarAvAsasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, teNaM jAva paDirUvA, ettha NaM aNavannayANaM devANaM ThANA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge samugdhAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge saTThAmeNaM loyassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave aNavanniyA devA parivasaMti mahiDDiyA jahA pisAyAjAvaviharaMti, sannihiyasAmANA itya duve aNavaniMdA aNavanniyakumArarAyANo parivasaMti mahiDDIyA, evaM jahA kAlamahAkAlANaMdoNhapidAhiNillANaM uttarillANaya bhaNiyAtahAsannihiyasAmANANaMpibhANiyacA saMgahaNIgAhAmU. (222) aNavatriyapaNavaniyaisivAiyabhUyavAiyA ceva / kaMdiyamahAkaMdiyakohaMDA payagae ceva // mU. (223)(ime iMdA)- 'saMnihiyA sAmANA dhAyavidhAe isI ya isivaale| IsaramahesarA (viya) havai suvacche visAle ya / / mU. (224) hAse hAsaraI viya see ya tahA bhave mhaasee| payae a payagavaI ya neyavvA AnupuvvIe / vR.navaraM 'kAle yamahAkAle' ityAdi, dakSiNottarANAM pizAcAnAM yathAkramamindrau kAlamahAkAlau, bhUtAnAMsurUpapratirUpau, yakSANAM pUrNabhadramANibhadrau, rAkSasAnAM bhImamahAbhImau, kinnarANAM kitrarakiMpuriSau, kiMpuruSANAM satpuruSamahApuruSI, moragANamatikAyamahAkAyau, gandharvANAM gItaratigItayazasau // mU. (225) kahiNaM bhaMte ! joisiyANaM paJjattApajattANaM ThANA panattA?, kahiNaM bhaMte! joisiyAdevA parivasaMti?, goyamA! imIserayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAobhUmibhAgAo sattaNauijoyaNasae uI uppaittA dasuttarajoyaNasayabAhalletiriyamasaMkhene joisavisae etthaNaM joisiyANaM devANaM tiriyamasaMkhejA joisiyavimANAvAsasayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, te NaM vimANA addhakaviTThagasaMThANasaMThiyA savvaphAlihamayA abbhuggayabhUsiyapahasiyA iva vivihamaNikaNagarayaNabhatticittA vAubhyavijayavejayaMtIpaDAgAchattAichattakaliyA tuMgA gaganatalamahilaMghamANasiharAjAlaMtararayaNapaMjalummiliyabamaNikaNagathUbhiyAgA viyasiyasayavatapuMDarIyA tilayarayaNaDDacaMdacittA nAnAmaNimayadAmAlaMkiyA aMto bahiM ca sahA tavaNijaruilavAluyApatthaDA suhaphAsA sassiriyA surUvA pAsAiyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA etya NaM joisiyANaM devANaM pajjattApaJjattANaM ThANA pannattA tisuvilogassa asNkhejibhaage| tatthaNaM bahave joisiyA devA parivasaMti, taMjahA-bahassaI caMdA sUrA sukkA saniccharA rAhU dhUmakeUbudhA aMgAragA tattatavaNijjakaNagavannAjeya gahAjoisannicAraMcaraMti keUya gairayaiyA aTThAvIsaivihA nakkhattadevatagaNA nAnAsaMThANasaMThiyAo paMcavannAotArayAoThiyalesAcAriNo avissAmamaMDalagaI patteyanAmaMkapAgaDiyaciMdhamauDA mahidiyA jAva pabhAsemANA, te NaM tattha sANaM2 vimANAvAsasayasahassANaMsANaM 2 sAmAniyasAhassINaM sANara aggamahisINaM saparivArANaM sANaM 2 parisANaM sANaM 2 aNiyANaM sANaM 2 aNiyAhivaINaM sANaM 2 AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUrNa dajoisiyANaM devANaM devINa ya AhebaccaM jAva vihrNti| caMdimasUriyA ittha duve joisiMdA joisiyarAyANo parivasaMti, mahiDDiyA jAva pabhAsemANA, te NaM tattha sANaM 2 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-2, uddezakaH-, dvAra 107 joisiyavimANAvAsasayasahassANaMcauNhaMsAmAniyasAhassINaM cauNhaMaggamahisINaMsaparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM anIyANaM sattaNhaM anIyAhivaINaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassaNaM jAva annesiM ca bahUNaM joisiyANaM devANaM devINa ya AhevacchaM jAva viharaMti vR.jyotiSkasUtre addhakaviTThagasaMThANasaMThiyAiM arddha kapitthasya arddhakapitthaMtasya saMsthAna tena saMsthitAni, atrAkSepaparihArau candrapajJapTiTIkAyAM sUryaprajJaptiTIkAyAM cAbhihitAviti tato'vadhAryo, 'savvaphAlihamayA' itisarvAtmanA sphaTikamayAni, tathA abhuyadgatA-Abhimukhyena sarvato vinirgatA utsRSTA-prabalatayA sarvAsudikSuprasRtA yA prabhA-dIptistayA sitAni-dhavalAni abhyudgatotsRtaprabhAsitAni, tathA vividhAnAM maNikanakaralAnAM yA bhaktayovicchittivizeSAstAbhizcitrANi AzcaryabhUtAni vividhamaNikanakabhakticitrANi, 'vAubhyavijayavejayaMtIpaDAgAchattAichattakaliyA' vAtodbhUtA-vAyukampitA vijayaH--- abhyudayastatsaMsUcikA vaijayantyabhidhAnA yA patAkA athavA vijaya iti vaijayantInAM pArzvakarNi- kocyate tatpradhAnA vaijayantyaH-patAkAstA eva vijayavarjitAvaijayantyaH patAkAHchatrAticchatrANi-uparyuparisthitAni chatrANitaiH kalitAni vAtodbhUtavijayavaijayantIpatAkAchatrAtichatrakalitAni tuGgAni uccAni, tathA gaganatalam ambaratalaM anulikhad-atilaGghayat zikharaM yeSAM tAni gaganatalAnalikhacchikharANi, tathA jAlAni-jAlakAni tAni ca bhavanabhittiSu loke pratItAni, tadantareSu viziSTazobhAnimittaM ratnAni yatra tAni tathA, paJjarAdunmIlitamiva bahiSkRtamiva paJjaronmIlitavad, tathAhi--kila kimapi vastu pArAt- vaMzAdimayapracchAdanavizeSAd bahiSkRtamatyantAvinaSTacchAyatvAt zobhate tathA tAnyapi vimAnAnIti bhAvaH, tathA maNikanakAnAM sambandhinI stUpikA-zikharaM yeSAM tAni maNikanakastUpikAni, tataH pUrvapadAbhyAM saha vizeSaNasamAsaH, tathA vikasitAni yAni zatapatrANi puNDarIkANi ca dvArAdau pratikRtitvena sthitAni tilakAzcamittyAdiSu puNDrANi ratnamayAzcArddhacandrA dvArAdiSu taizcitrANi vikasitazatapatrapuNDarIkatilakaratnArddhacandracitrANi, tathAnAnAmaNiyamayIbhirdAmabhiralaGka tAni nAnAmaNimayadAmAlaGka tAni, tathA antarbahizca lakSNAni-masRNAni tathA tapanIyaMsuvarNavizeSastanmayyA rucirAyAH vAlukAyAH-sikatAyAH prastaTaH-prastaro yeSu tAni tapanIyaruciravAlukAprastaTAni, tathA sukhasparzAni zubhasparzAni vA, __zeSaM prAgvat yAvat 'bahassaI caMdA' ityAdi, bRhaspaticandrasUryazukrazanaizcararAhudhUmaketubudhAGgArakAH, kathaMbhUtA? ityAha-tatpatapanIyakanakavarNA-ISadraktavarNAH, tathA ye ca grahAuktavyatiriktA jyotizcakrecAraMcarantiketavo yecagatiratikAHye cASTAviMzatividhA nakSatradevagaNAste sarve'pi nAnAsaMsthAnasaMsthitAH, cazabdAt tapanIyakanakavarNAH, tArakAH paJcavarNAH, eteca sarvethapisthitalezyA avaskhathitatejolezyAkAH tathA ye cAriNaH-cAraratAste'vizrAmamaNDalagatikAH, tathA sarve'pi pratyekaM nAmAGgena-svasvanAmAGgena prakaTitaM cihna mukuTe yeSAMte pratyekasvRnAmAGgaprakaTitacihnamukuTAH, kimuktaM bhavati?-candrasya mukuTecandramaNDalalAJchanaM svanAmAGkaprakaTitaM sUryasya sUryamaNDalaM grahasya grahamaNDalaM nakSatrasya nakSatrAkAraM tArakasya taarkaakaarmiti|| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-1-226 mU. (226) kahiNaM bhaMta ! vaimANiyANaM devANaM pajattApaJjattANaM ThANA pannattA?, kahiNaM bhaMte ! vemANiyA devA parivasaMti ?, goyamA! imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo uDDaM caMdimasUriyagahanakhattatArArUvANaM bahUiMjoyaNasayAI bahUiMjoyaNasahassAI bahUiMjoyaNasayasahassAIbahugAojoyaNakoDIobahugAojoyaNakoDAkoDIouDDaM dUraMuppaittA ___ -ettharNa sohammIsANasaNaMkumAramAhidabaMbhaloyalaMtagamahAsukkasahassArANayapANayaAraNacuyagevejaNuttaresu ettha NaM vemANiyANaM devANaM caTTarAsIi vimANAvAsasayasahassA sattAnauiMca sahassA tevIsaMca vimANA bhavaMtItimakkhAyaM, teNaM vimANA savvarayaNAmayA acchA saNhA laNhA ghaTThAmaTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA sassiriyA saujjoyA pAsAdIyAdarisaNijA abhirUvA paDirUvA, ettha NaM vemANiyANaM devANaM pajattApajattANaM ThANA pannattA, tisuvi loyassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave vemANiyA devA parivasaMti?, taM0 sohammIsANasaNaMkumAramAhiMdabaMbhalogalaMtagamahAsukkasahassAraANayapANayaAraNacuyagevejaNuttarovavAiyA devA, te NaM migamahisavarAhasIhachagaladagurahayagayavaibhuyagakhaggausabhaviDimapAgaDiyaciMdhamauDA pasiDhilavaramauDakirIDadhAriNo varakuMDaluJjoiyANaNA mauDadittasiriyA rattAbhApaumapamhagorAseyA suhavannagaMdhaphAsA uttamaveubviNopavaravasthagaMdhamallAnulevaNadharA mahiDDiyA mahajjuiyA mahAyasA mahAbalA mahAnubhAgA mahAsokkhA hAravirAiyavacchA kaDayatuDiyadhaMbhiyabhuyA aMgadakuMDalamaTTagaMDatalakannapIDhadhArI vicittahatyAbharaNA vicittamAlAmaulI kallANagapavaravatthaparihiyA kallANagapavaramallANulevaNA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA -divveNaM vanneNaM divveNaM gaMdhaNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghayaNeNaM divveNaM saMThANemaMdivvAe iTIe divvAe juIe divvAe pabhAe dibAe chAyAe dibbAe accIe divyeNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjovemANA pabhAsemANA te NaM tattha sANaM sANaM vimANAvAsasayasahassANaM sANaM sANaM sAmAniyasAhassINaM sANaM sANaM tAyattIsagANaM sANaM sANaM logapAlANaM sANaM sANaM aggamahisINaM saparivArANaMsANaM sANaM parisANaM sANaM sANaM aNiyANaM sANaM sANaM aNiyAhivaINaM sANaM sANaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiMca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhevacAcaM porevacaM jAva divvAiMbhogabhogAiM jamANA vihrNti| vR. vaimAnikasUtre caturazItirvimAnalakSANi saptanavatirvimAnasahanANi trayoviMzativimAnAnIti, 'battIsaTThAvIsA bArasaTThacaurosayasahassA' ityAdisaMkhyAmIlanena paribhAvanIyAni, 'teNaM migamahisa' ityAdi, ___ saudharmadevA mRgarUpaprakaTitacihnamukuTAH IzAnadevA mahiSarUpaprakaTatitacihnamukuTAH sanatukamAradevA varAharUpaprakaTitacihnamukuTAH mAhendradevA siMharUpaprakaTitamukuTacihnAH brahmalokadevAH chagalarUpaprakaTitamukuTacihnAH lAntakadevA da1rarUpaprakaTitamukuTacihnAH zukrakalpadevA hayamukuTacihnAH sahasrArakalpadevA gajapatimukuTacihnAH AnatakalpadevA bhujagamukuTacihnAH prANatakalpadevAH khaGgamukuTacihnaH khaDgaH-catuSpadavizeSa ATavyaHAraNakalpadevAvRSabhamukuTacihnAH acyutakalpadevA vaDimukuTacihnAH, varakuMDaluJjoiANaNA' iti varAbhyAMkuNDalAbhyAmuyotitaMbhAsvarIkRtamAnanaM yeSAM te tathA, zeSaM sugamaM / / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-2, uddezakaH-, dvAra 109 mU. (227) kahiNaM bhaMte ! sohammagadevANaM pajattApaJjattANaM ThANA pannattA ? kahiNaM bhaMte sohammagadevA parivasaMti?, goyamA! jaMbUddIve dIve maMdarassapavvayassa dAhiNeNa imIserayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijao bhUmibhAgAo jAva uI dUraM uppaittA ettha NaM sohamme nAmaMkappe pannate pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchinne addhacaMdasaMThANasaMThie accimAlibhAsarAsivaNNAbhe asaMkhejAojoyaNakoDIoasaMkhejAojoyaNakoDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNaM asaMkhejAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM savvarayaNAmae acche jAva paDilave, tatthaNaM sohammagadevANaM battIsavimANAvAsasayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, teNaM vimANA sabbarayaNAmayAjAvapaDirUvA, tesiNaM vimANANaMbahumajjhadesabhAgepaMca vaDiMsayA pannattA, taMjahA-- ____ asogavaDisae sattavaNNavaDiMsae caMpagavaDiMsaecUyavaDisaemajhe itya salohammavaDiMsae, teNaM vaDiMsayA sabbarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, ettha NaM sohammagadevANaM pajattApajjattANaM ThANA panattA, tisuvi logassa asaMkhijjaibhAge, tattha NaM bahave sommagadevA parivasaMti mahiDiyA jAva pamAsemANA, te NaM tattha sANaM 2 vamANAvAsasayasahassANaM sANaM 2ggamahisINaM sANaM 2 sAmAniyasAhassINaM evaM jaheva ohiyANaM taheva eesipi bhA0 jAva AyarakkhadevasAhassINaM annesiMca bahUNaM sohammagakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM jAva vihrNti| sakke ittha deviMde devarAyA parivasai, vanapANI puraMdare sayaktU sahassakkhe maghavaM pAgasAsaNe dAhiNaDDalopAhivaI battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde ayaraMbaravatthaghare AlaiyamAlamauDe navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANagaMDe mahiDDie jAva pabhAsemANe se NaM tattha battIsAe vimANAvAsasayasahassANaM caurAsIe sAmAniyasAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTThaNDaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM anIyANaM sattahaM anIyAhivaINaM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaMdevANa ya devINa ya AhevacaM porevalaM kubvemANe jAva vihri| vR. saudharmakalpasUtre 'accimAlibhAsarAsivannAme' iti (arciSAM mAlAvat bhasAM rAzivat varNakAntiryasya) 'vajJapANI' iti vajraM pANAvasya iti vajrapANiH, asurAdipuradAraNAt purandaraH 'sayaktU' iti zataM kratUnAM pratimAnAmabhigrahavizeSANAM zramaNopAsakapaJcamapratimArUpANAM vA kArtikazreSThibhavApekSayA yasyAsau zatakratuH 'sahassakkhe' iti sahasamakSNAM yasyAsau sahasrAkSaH, indrasya hi kila mantriNAM paJca zatAni saMti, tadIyAnAMcAkSNAmindraprayojanavyAptatayA indrasambandhitvena vivakSaNAt sahanakSatvamindrasya maghavaM' iti maghA-mahAmeghAste yasya vaze santi sa maghavAn tathA ('pAgasAsaNe'tti)pAko nAma balavAn ripuH sa ziSyate-nirAkriyate yena sa pAkazAsanaH, arayaMbaravasthadhare' arajAMsi-rajorahitAni svacchatayA ambaravadambarANi vastrANi dhArayati arajo'mbaravastradharaH, 'AlaiyamAlamauDe' iti mAlA ca mukuTazca mAlAmukuTaM Aligitam-AviddhaM mAlAmukuTaM yena sa AlagitamAlAmukuTaM: ____ 'navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANagaMDe' iti navamiva-atyukaTacAruvarNatayA pratyagramiva hema yatratenavahemanI navahemabhyAMcArucitrAbhyAMcaJcalAbhyAM kuNDalAbhyAM vilikhyamAnau gaNDauyasya sa tyaa|| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-1-228 mU. (228) kahiNaMbhaMte ! IsANANaM devANaM paJjattApaJjatANaM ThANA pannattA?, kahiNaM bhaMte IsANagadevA parivasaMti?, goyamA! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAourlDacaMdimasUriyagahanakkhattatArAsvavANaMbahUiMjoyaNasayAI bahUI joyaNasahassAiM jAva ulu uppaittA ettha NaM IsANe nAmaM kappe pannatte pAINapa- DINAyae UdINadAhiNavicchiNNe evaM jahA sohamme jAva paDirUve, tatthaNaM IsANagadevANaM aTThAvIsaMvimANAvAsasayasahassAbhavanaitimakkhAyaM, teNaM vimANA sabbarayaNAmayA jAva paDirUvA, tesiNaM bahumajjhadesabhAge paMca vaDiMsayA pannattA, taMjahA aMkavaDisae phalihavaDisae rayaNavaDiMsae jAtarUvavaDiMsae majjhe ittha IsAnavaDiMsae te NaM vaDiMsayA savvarayaNAmayA jAva paDilavA, ettha NaM IsANagadevANaM pajattapajattANaM ThANA pannattA, tisuvi logassa asaMkhejaibhAge, sesaM jahA sohammagadevANaM jAva viharaMti, IsANe itya deviMde devarAyA parivasai, sUlapANI vasahavAhaNe uttaraDalogAhivaI aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhivaI arayaMbaravatthadhare sesaMjahA sakkassa jAva pabhAsemANe, seNaM tattha aTThAvIsAe vimANAvAsasayasahassANaM asIIe sAmAniyasAhassINaMtAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTThaNhaM aggamahisINaMsaparivarANAM tiNhaM parisANaMsattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM cauNhaM asIINaM AyarakhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM IsANakappAvAsINaM vemAniyaNaM devANa ya devINa ya AhevacaM jAva viharai / / kahiNaMbhaMte ! saNaMkumAradevANaMpaJjattApajattANaM ThANA panattA?, kahiNaMbhaMte! saNaMkumArA devA parivasaMti?, goyamA! sohammassa kappassa uppiM sapakkhi sapaDidisiM bahUiMjoyaNAI bahUI joyaNasayAiMbahUiMjoyaNasahassAiMbahUiMjoyaNasayasahassAiMbahugAojoyaNakoDIobahugAo joyaNakoDAkoDIo uddhaM dUraM uppaittA ettha NaM saNaMkumAre nAma kappe pa0 pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe jahA sohamme jAva paDilave, tattha NaM saNaMkumArANaM devANaM bArasa vimANAvAsasayasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, te NaM vimANA savvarayaNAmayA jAva paDirakUvA, tesiNaM vimANANaM bahumajjhadesabhAge paMca vaDiMsagA pannattA, taMjahA-asogavaDisae sattavannavaDiMsaecaMpagavaDiMsae cUyavaDiMsaemajheestha saNaMkumArAvaDiMsae, te NaM vaDiMsayA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, etthaNaMsaNaMkumAradevANaM pajattApajjattANaM ThANA pannattA, tisuvilogassa asaMkhejaibhAge, tatthaNaMbahavesaNaMkumAradevAparivasaMti, mahiDDiyAjAvapabhAsemANAviharaMti, navaraMaggamahisIo natthi, saNaMkumAre itya deviMde devarAyA parivasai, arayaMbaravatthadhare, sesaM jahA sakkassa, seNaMtatya bArasaNhaM vimANAvAsasayasahassANaM bAvattarIe sAmANiyasAhassINaM sesaM jahA sakkassa aggamahisIvajaM, navaraM cauNhaM bAvattarINaM AyarakakhadevasAhassINaM jAva vihri|| kahiNaMbhaMta! mAhiMdadevANaM pajattApaJjattANaM ThANA pannattA?, kahiNaM bhaMte! mAhiMdagadevA parivasaMti?, goyamA! IsANassa kappassa uppiMsapakkhi sapaDidisiMbahUiMjoyaNAiMjAva bahuyAo joyaNakoDAkoDIo urda dUraM uppaittA etthaNaM mAhide nAmaMkappe pa0 pAINapaDINAyae, jAva evaM jaheva saNaMkumAre, navaraM aTTa vimANAvAsasayasahassA, vaDiMsayA jahA IsANe, navaraM majjhe itya ___ Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-2, uddezakaH--, dvAra 111 mAhiMdavaDiMsae, evaMjahA saNaMkumArANaMdevANaMjAvaviharaMti, mAhide itya deviMde devarAyA parivasai, arayaMbaravatthadhare, evaM jagA saNaMkumAre jAva viharai, navaraM aTThaNhaM vimANAvAsasayasahassANaM sattarie sAmANiyasAssINaM cauNhaM sattarINaM AyarakkhadevasAhassINaM jAva viharai / / kahiNaMbhaMte! baMbhalogadevANaM pajattApaJjattANaM ThANA pannattA?, kahiNaM bhaMte! baMbhalogadevA parivasaMti?, goyamA ! saNaMkumAramAhiMdANaM kappANaM uppiM sapakkhi sapaDidisiM bahUiMjoyaNAI jAva uppaittA etya NaM baMbhaloe nAM kappe pAINapar3INAyae udINadAhiNavicchiNNe paDiputracaMdasaMThANasaMThie acimAlIbhAsarAsippabhe, avasesaM jahA saNaMkumArANaM, navaraM cattAri vimANAvAsasayasahassA vaDiMsayAjahA sohammavaDiMsayA navaraM manjhe ittha baMbhaloyavaDiMsae, etthaNaMbaMbhalogadevANaMThANA panattA, sesaMtaheva jAva viharaMti, baMbhe ittha deviMde devarAyA parivasaiarayaMbaravatthadhare evaM jahA saNaMkumAre jAva viharai, navaraM cauNhaM vimANAvAsasayasahassANaM saTThIe sAmAniyasAhassINaM cauNhaM saTThIe AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM jAva vihri|| kA. gaMbhaMte ! laMtagadevANaM pajjattApajjattANaM ThANA pannattA?, kahi NaM bhaMte ! laMtagadevA parivasaMti ?, goyamA ! baMbhalogassa kappassa upiM sapakkhi sapaDidisi bahUiMjoyaNAI jAva bahugAo joyaNakoDAkoDIouDaM dUraMuppaittA etthaNaM laMtae nAmaMkappe pannatte pAINapaDINAyae jahA baMbhaloe, navaraM pannAsaMvimANAvAsasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, vaDiMsagAjahAIsANavaDiMsagA navaraM majjhe itya laMtagavaDiMsae devA taheva jAva viharaMti, latae ettha deviMde devarAyA parivasai, jahA saNaMkumAre, navaraM pannAsAe vimANAvAsasahassANaM pannAsAe sAmAniyasAhassINaM cauNha ya pannAsANaM AyarakkhadevasAhassINaM anesiM ca bahUNaM jAva viharai / / ___ kahiNaMbhaMte! mahAsukANaM devANaM paJjattApajattANaM ThANA pannattA?, kahiNaMbhaMte! mahAsukkA devA parivasaMti?, goyamA! laMtagassa kappassa uppiM sapakaakhiM sapaDidisiMjAva uppaittA ettha NaM mahAsukke nAma kappe pannatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe, jahA baMbhaloe, navaraM cattAlIsavimANAvAsasahassA bhavaMtItimakkhAyaM, vaDiMsagA jahA sohammavaDiMsagA, navaraM majjhe ittha mahAsukkavaDiMsaejAvaviharaMti, mahAsukeitthadeviMdedevarAyAjahA saNaMkumAre, navaraMcattAlIsAe vimANAvAsasahassANaM cattAlIsAe sAmAniyasAhassINaM cauNha ya cattAlIsANaM AyarakkhadevasAhassINaMjAva vihri|| kahiNaMbhaMte! sahassAradevANaM pajjattApajattANaMThANA pannattA?, kahiNaMbhaMte! sahassAradevA parivasaMti?, goyamA ! mahAsukkassa kappassa uppiM sapakkhi sapaDidisiM jAva uppaIttA ettha NaM sahassAre nAmaMkappe pannatte pAINapaDINAyae, jahA baMbhaloe, navaraM chavimANAvAsasahassAbhavaMtItimakkhAyaM, devA taheva, jAva vaDiMsagA jahAIsANassa vaDisagA, navaraM majheittha sahassAravaDisae jAva viharaMti, sahassAre ittha deviMde devarAyA parivasaijahA saNaMkumAre, navaraMchaNhaM vimANAvAsasahassANaM tIsAe sAmAniyasAhassINaM cauNha yatIsAe AyarakkhadevasAhassINaM jAva AhevacaM kAremANe vihri|| kahi NaM bhaMte ! ANayapANayANaM devANaM paJjattApajattANaM ThANA pannattA?,kahiNaM bhaMte! ANayapANayA devA parivasaMti?, goyamA! sahassArassa kappassauppiM sapakkhi sapaDidisiM jAva Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-1-228 uppaittA ettha NaM ANayapANayanAmA duve kappA pannattA pAINapaDINAyayAudINadAhiNavicchinnA addhacaMdasaMThANasaMThiyA acimAlIbhAsarAsippabhA, sesaMjahA saNaMkamAre jAva paDirUvA, tatthaNaM ANayapANayadevANaM cattAri vimANAvAsasayA bhavaMtItimakkhAyaM jAva paDirUvA, vaDiMsagA jahA sohamme kappe, navaraM majhe ittha pANayavaDiMsae, te NaM vaDiMsagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, etthaNaM ANayapANadevANaM pajattApajattANaM ThANA pannattA, tisavilogassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave ANayapANadevA parivasaMti mahidiyA jAva pabhAsemANA, te NaM tatya sANaM sANaM vimANAvAsasayANaM jAva viharaMti, pANae ittha deviMde devarAyA parivasai jahA saNaMkumAre, navaraMcauNhaM vimANAvAsasayANavIsAe sAmAniyasAhassINaM asIIeAyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUrNa jAva viharai / / kahi NaM bhaMte ! AraNacuyANaM devANaM paJjattApajattANaM ThANA panattA?, kahi NaM bhaMte ! AraNa yA devA parivasaMti ?, goyamA ! ANayapANayANaM kappANaM uppiM sapakkhi sapaDidisiM ettha NaM AraNaccuyA nAma duve kappA panattA, pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchinnA addhacaMdasaMThANasaMThiyA accimAlIbhAsarAsivaNNAbhA asaMkhijAojoyaNakoDAkoDIoAyAmavikkhaMbheNaM asaMkhijAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM savvaparayaNAmayA acchA sahA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA niSpaMkA nikaMkaDacchAyA sappabhA sassiriyA saujjoyA pAsAdIyA darisaNijA abhiruvA paDirUvA, etya NaM AraNacuyANaM devANaM tini vimANAvAsasayA bhavaMtItimakkhAyaM, teNaM vimANA savvarayaNAmayA acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA sassiriyA saujjoyA pAsAdIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA, tesiNaM vimANANaM kappANaM bahumajjhadesabhAepaMca vaDiMsayA pannattA, taMjahA-aMkavaDiMsae phalihavaDiMsae rayaNavaDiMsae jAyasvavaDiMsae majjhe ettha acuyavaDiMsae, te NaM vaDiMsayA savvarayaNAmayA jAva paDirUvA, ettha NaM AraNacuyANaM devANaM pajjattApajattANaM ThANA pannattA, tisuvi logassa asaMkhejaibhAge, tattha NaM bahave AraNacuyA devA parivasaMti, acue ityadeviMde devarAyA parivasai, jahA pANae jAvaviharai, navaraM tiNhaM vimAmAvAsasayANaM dasaNhaMsAmANiyasAhassINaM cattAlIsAe AyarakkhadevasAhassINaM AhevaccaM kubbamANe jAva vihri| mU. (229) battIsaaTThavIsA baarsatttthcuro(y)syshssaa| pannA cattAlIsA chacca sahassA sahassAre / mU. (230) ANayapANayakappe cattAri sayA''raNacue titri / satta vimANasayAiM causuvi eesu kappesu mU. (231) (sAmAniyasaMgahaNIgAhA-)caurAsIIasII bAvattarI sattarI ya saTThI y| pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasa sahassA / / mU. (232) ee ceva AyarakkhA cuggunnaa| kahiNaM bhaMte! hiDimagevinagANaM pajattApajattANaM ThANA pannattA, kahiNaMbhaMte! hiDimagevijagA devA parivasaMti?, goyamA! AraNacuyANaM kappANaM upiMjAva uDaM dUraM uppaittA ettha NaM hiDimagevinagANaM devANaM tao gevinagavimANapatthaDA patnattA pAINapaDINAyayA udINadAhiNa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 2, uddezaka:-, dvAraM 113 vicchinnA paDiputracaMdasaMThANasaMThiyA acimAlIbhAsarAsivaNNAbhA sesaM jahA baMbhaloge jAva paDiruvA, tatya NaM heTThimagevijjagANaM devANaM ekArasuttare vimANAvAsasae bhavatItimakkhAyaM, te NaM vimANA savvarayaNAmayA jAva paDirUvA, ettha NaM heTThimagevijjagANaM devANaM pajattApajjattANaM ThANA pannattA, tisuvi logassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave heTThimagevijjagA devA parivasaMti, savve samiSTiyA savve samajuiyA savve samajasA savve samabalA savve samAnubhAvA mahAsukkhA aniMdA aperasA apurohiyA ahamiMdA nAmaM te devagaNA pannattA samaNAusI ! // kahi NaM bhaMte! majjhimagANaM geviJjagANaM devANaM paJjattApajattANaM ThANA patrattA ?, kahiNaM bhaMte! majjhimagevijjagA devA parivasaMti ?, goyamA! heTThimagevijjagANaM uppiM sapakkhi sapaDidisiM jAva uppaittA ettha NaM majjhimagevijjagadevANaM tao gevijagANaM patthaDA pannattA, pAINapaDINAyayA jagA heTThimagevijjagANaM, navaraM sattuttare vimANAvAsasae havantItimakkhAyaM, te NaM vimANA jAva parUivA, ettha NaM majjhimagevijjagANaM jAva tisuvi logassa asaMkhijjaibhAge, tattha NaM bahave majjhimavijagA devA parivasaMti jAva ahamiMdA nAma te devagaNA patrattA samaNAuso ! / kahi NaM bhaMte! uvarimageviJjagANaM devANaM paJjattApajattANaM ThANA pannattA ?, kahiNaM bhaMte! uvarimagevijjae devA parivasaMti ?, goyamA ! majjhimagevijagANaM uppiM jAva uppaittA etya NaM uatmavagANaM tao gevijagavimANapatthaDA pattA pAIipaDINAyayA sesaM jahA hemavijagANaM, navaraM ege vimANAvAsasae bhavaMtItimakkhAyaM, sesaM taheva bhANiyavvaM jAva ahamiMdA nAmaM te devagaNA patrattA samaNAuso ! | mU. (233) ekkArasutaraM heTThimaisu sattuttaraM ca majjhimae / sayamegaM uvarimae paMceva anuttaravimANA / / mU. (234) kahi NaM bhaMte! anuttarovavAiyANaM devANaM pajjattApajjattANaM ThANA patrattA ?, kahiNaM bhaMte anuttarovavAiyA devA parivasaMti ?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo uDDuM caMdimasUriyagahagaNanakkhattatArArUvANaM bahUI joyaNasayAI bahUI joyaNasahassAiM bahUiMjoyaNasayasahassAiM bahugAojoyaNakoDIo bahugAo joyaNakoDAkoDIo uDDuM dUraM uppaittA sohammIsANasaNakumArA jAva AraNaanuyakaSpA tinniaTThArasuttare gevijjagavibhANAvAsasae vIivaittA teNa paraM dUraMgayA nIrayA nimmalA vitimirA visuddha paMcadisiM paMca anuttarA mahaimahAlayA mahAvimANA patrattA, taMjahA vijae vaijayaMte jayaMte aparAjie savvaTThasiddhe, te NaM vimANA savvarayaNAmayA acchA sahA lahA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA niSpaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA sassiriyA saujjoyA pAsAiyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA, ettha NaM anuttarovAvaiyANaM devANaM pajjattApajattANaM ThANA patrattA, tisuvi logassa asaMkhejjaibhAge, tattha NaM bahave anuttarovavAiyA devA parivasaMti, sacce samiDiyA savve samabalA savve samAnubhAvA hamAsukkhA aniMdA appessA apurohiyA ahamiMdA nAmaM te devagaNA patrattA samaNAusI ! // vR. sanankumArAkalpe 'sapakkhi sapaDidisaM ti samAnAH pakSAH - pUrvAparadakSiNottararUpAH 10 8 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 prajJApanAupAGgasUtraM-1-2/-/-/234 pArvA yasmin dUramutpatane tatsapakSaM 'samAnasya dharmAdiSu ce' ti samAnasya sabhAvaH 'sapaDidisiM 'ti samAnAH pratidizo - vidizo yatra tat sapratidik // sAmAnikasaMgrahaNIgAthA 'caurAsIi' ityAdi, saudharmendrasya caturazItiH sAmAnikasahasrANi IzAnendrasyAzItiH sanatkumArendrasya dvAsaptatiH mAhendradevarAjasya saptatiH brahmalokendrasya SaSTiH lAntakenadrasya paJcAzat mahAzukrendrasya catvAriMzat sahasrArendrasya triMzat AnataprANatendrasya viMzatiH AraNAcyutandrasya daza sAmAnikasahasrANi, avataMsakAzcAtidezonoktA iti duravabodhAH tato vineyajanAnugrahArthaM vaiviktayena mUlata Arabhyopadarzyante saudharme pUrvasyAmazokAvataMsakaH dakSiNataH saptaparNAvataMsakaH pazcimAyAM campakAvataMsakaH uttaratazcaitAvataMsakaH madhye saudharmAvataMsakaH, evaM pUrvAdikrameNa IzAne aGkAvataMsakaH sphaTikAvataMsako ratnAvataMsako jAtarUpAvataMsakaH madhye IzAnAvataMsakaH, sanatkumAre azokasaptaparNacaMpakacUtasanatkumArAvataMsakAH, mAhendre aGkasphaTikakaralajAtarUpamAhendrAvataMsakAH brahmaloke azokasaptaparNacamkacUtabrahmalokAvataMsakAH, lAntake asphaTikaranajAtarUpalAntakAvataMsakAH mahAzukre azokasaptaparNacamkacUtamahAzukrAvatasaMkAH, sahasrAre aGkasphaTikaralajAtarUpasahasrAvataMsakAH, prANate azokasaptaparNacampakacUtaprANatAvataMsakAH acyute aGkasphaTikaratnajAtarUpaacyutAvatasaMkA iti // 'graiveyakasUtre 'samiDiyA' samA RddhiryeSAM te samarddhikAH, evaM 'samajjuiyA' ityAdyapi bhAvanIyaM, 'aniMdA' iti na vidyate indraH - adhipatiryeSAM te anindrAH 'apessA' iti na vidyate preSTaH - praSyatvaM yeSA te apreSyAH 'apurohi yA' iti na vidyate purohitaH - zAntikarmakArI yeSAM azAnterabhAvAt te apurohitAH, kiMrUpAH punaste ? ityAha- ahamindrA nAma te devagaNAH prajJaptA he zramaNa ! he AyuSman // mU. (235) kahi NaM bhaMte! siddhANaM ThANA pa0 kahi NaM bhaMte! siddhA parivasaMti ?, goyamA savvaTTasiddhassa mahAvimANassa uvarillAo dhUbhiyaggAo duvAlasa joyaNe uDDuM abAhAe ettha NaM IsIpArA nAma puDhavI pannattA, paNayAlIsaMjoyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM egA joyaNakoDIM bAyAlIsaM ca sayasahassAiM tIsaM ca sahassAiM donni ya auNApanne joyaNasae kiMci visesAhie parikkheveNaM patrattA, isipamArAe NaM puDhavIe bahumajjhadesabhAe aTThajoyaNie khette aTTa joyaNAI bAhalleNaM patratte, tao anaMtaraM ca NaM mAyAe mAyae paesaparihANIe parihAyamANI parihAyamANI savveSu caramaMtesu macchiyapattAo taNuyayarI aMgulassa asaMkhejaibhAgaM bAhalleNaM patrattA, IsIpa bhArAe NaM puDhavIe duvAlasa nAmadhijjA pannattA, taMjahA , isa ivAIsIpArA ivA taNU i vA taNutaNUi vA siddhitti vAsiddhAlae vA muttitti vA muttAlae i vA loyaggetti vA loyaggathUbhiyatti vA loyaggapaDivujjhaNA i vA savvapANabhUyajIvasattasuhAvahA ivA, IsIpabhArANaM puDhavI seyA saMkhadalavimalasotthiyamuNAladagarayatusAragokkhIrahAravaNNA uttANayachattasaMThANasaMThiyA savvaguNasuvannamaI acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA niSpaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA sassiriyA saujjoyA pAsAIyA darisaNijjA abhirUvA paDiruvA, IsIpabhArAeM NaM puDhavIe sIAe joyaNammi logaMto tassa NaM joyaNassa je se uvarille pAue tassaNaM gAuyassa je se uvarille chabbhAge ettha NaM siddhA bhagavaMto sAiyA apajjavasiyA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 2, uddezaka:-, dvAraM ane gajAijarAmaraNajonisaMsAralaM kalI bhAvapuNabbhavaganbhavAsava sahI pavaMcasamaikaMtA sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM ciTaayaMti, tatthavi ya te aveyA aveyaNA nimmamA asaMgA ya saMsAravippamukkA paesanivvattasaMThANA / 994 bR. siddhasUtre 'egA joyaNakoDI' ityAdi parirayaparimANaM 'vikakhaMbhavaggadahaguNa0' ityAdikaraNavazAt svayamAnetavyaM, sugamatvAt, kSetrasamAsaTIkA vA paribhAvanIyA, tatra paJcacatvAriMza lakSapramANaviSkambhavamanuSyakSetraparirayasya etAvatpramANasya savistaraM bhAvitatvAt, tasyAzca ISatprAgbhArAyAH pRthivyAH bahumadhyadezabhAge aSTayojanikam - AyAmaviSkambhAbhyAmaSTayojanapramANaM kSetraM ca, aSTau yojanAni bAhalyena coccatvena - uccaistveneti bhAvaH, prajJaptA, tadanantaraM sarvAsu dikSu vidikSu ca mAtrayA stokayA stokayA pradezaparihAnyA parihIyamAnA sarveSu caramAnteSu makSikApatrato'pyatitanvI aGgulA saMkhyeyabhAgaM bAhalyena prajJaptA, 'Isi i vA' iti, padaikadeze padasamudAyopacArAt 1 ISavprAgbhArA iti vA 2 'taNuittivA' tanvI vA zeSapRthivyapekSayA'titanutvAt 3 'taNutaNUitti vA iti tanubhyo'pi jagatprasida- adhebhyastanvI makSikApatrato'pi paryantadeze'titanutvAt tanutanvI 4 'siddhiriti vA' siddhakSetrasya pratyAsannatvAt 5, 'siddhAlaya iti vA' siddhakSetrasya pratyAsannatayopacArataH siddhAnAmAlayaH siddhAlayaH 6 evaM muktiriti vA muktAlaya iti vetyapi paribhAvanIyaM tathA lokAgre vartamAnatvAt lokAgramiti 9 lokAgrasya stUpikeva lokAgrastUpikA 10 tathA lokAgreNa pratyudyate iti lokAgraprativAhinI 11 / 'savvapANabhUyajIvasattasuhAvahA' iti prANA- dvitricaturindriyA iti bhUtAH - taravaH jIvAH - paJcendriyAH zeSAH prANinaH sattvAH, uktaM ca 119 11 "prANA dvitricatuH proktAH, bhUtAzca taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA udIritAH / / " sarveSAM prANabhUtajIvasattvAnAM sukhAvahA upadravakAritvAbhAvAt sarvaprANabhUtajIvasattvasu khAvahA 12 / sA ca ISatprAgbhArA pRthvI zvetA, zvetatvamevopamayAprakaTayati- 'saMkhadalavimala' ityAdi, zaGkhadalasya - zaGkhadalacUrNasya vimalo - nirmalaH svastikaH zaGkhadalavimalasvastika; sa ca mRNAlaM ca dakarajazca tuSAraM ca himaM ca gokSIraM ca hArazca teSAmiva varNo yasyAH sA tathA, uttAnakaMuttAnIkRtaM yat chatraM tasya yatsaMsthAnaM tena saMsthitA uttAnakacchannasaMsthAnasaMsthitatvaM ca prAgupadarzitasthApanAto bhAvanIyaM / 'savvaguNasuvannamayI' sarvAtmanA zvetasuvarNamayI 'IsIpamArAeNaM' ityAdi ISatprAgbhArAyAH pRtivyA UdhvaM 'sIyAe' iti niHzreNigatyA yojane lokAnto bhavati, tasya ca yojanasya yaduparitanaM gavyUtaM caturaathaM tasya ca gavyUtasya yaH sarvoparitano SaDbhAgo atra 'NaM' iti vAkyAlaGkAre siddhA bhagavantaH sAdikAH karmakSayAnantaraM siddhatvabhAvAt, etena anAdizuddhapuruSapravAdapratikSepa Avedito draSTavyaH, aparyavasitA rAgAdyabhAvena pratipAtAsaMbhavAt, rAgAdayo hi siddhatvAcyAvayituM prabhaviSNavaH, na ca te bhagavatAM santi, teSAM nirmUlakA kaSitatvAt na ca nirmUlakASaMkaSitA api bhUyaH prAdurbhavanti, bIjAbhAvAditi, tathA anekairjAtijarAmaraNaiH- janmajarAmRtyubhiryazca tAsu tAsu yoniSu saMsAraH - saMsaraNaM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 prajJApanAupAGgasUtraM-1-2/-/-/235 tena ca yaH kalaMkalIbhAvaH- kadarthyamAnatA yazca divyasukhamanuprAptAnAmapi punarbhave saMsAre garbhavasatiprapaJcaH tau samatikrAntA ata eva zAzvatamanAgataM kAlaM tiSThanti, 'tatyavi ya te aveyA' ityAdi, tatrApica - siddhakSetre gatAH santaste - bhagavantaH 'avedAH puruSavedAdivedarahitAH 'avedanAH' sAtAsAtavedanAbhAvAt 'nirmamA' mamatvarahitAH 'asaMgA' bAhyAbhyantarasaGgarahitAH kasmAdevam ? ata Aha- 'saMsAravipramuktAH' hetau prathamA, yataH saMsArAd vipramuktAstasmAdavedA avedanA nirmamA asaGgAzca punaH kathaMbhUtAH ? ityAha 'paesanivattasaMThANAH pradezaH - Atmapradezairna tu bAhyapudgalaiH zarIrapaJcakasyApi sarvAtmanA tyaktatvAt nirvRttaM-niSpannaM saMsthAnaM yeSAM te pradezanirvRttasaMsthAnAH atra ziSyaH pRcchannAhayU. (236) kahiM pahiyA siddhA, kahiM siddhA paiTTiyA / kahiM bodiM caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjai ? // vR. 'kahiM paDihayA siddhA' ityAdi 'kahiM' ityatra saptamI tRtIyArthe prAkRtatvAt, yathA 'tisu tesu alaMkiyA puDhavI' ityAdi, tato'yamarthaH - strakena pratihatAH ? - kena skhalitAH ? siddhA::- muktAH, tathA kava-kasmin sthAne siddhAH pratiSThitAH- avasthitAH, tathA kava - kasmin kSetre bondistanuH zarIramityanarthAntaram tAM tyaktvA kavagatvA siddhayanti ? niSThitArthA bhavanti ?, 'sijjhai' ityatrAnusvAralopo draSTavyaH, athavA ekavacanopanyAso'pi sUtrazailyA na virodhabhAk tathA cAnyatrA 'pyevaM prayogaH 119 11 "vatthagaMdhamalaMkAraM, itthIo sayaNANi ya / acchaMdA je na bhuMjaMti, na se cAitti vubai ||" iti, evaM ziSyeNa prazne kRte sUrirAha yU. (237) aloe paDihayA siddhA, loyagge ya paiTTiyA / ihaM bodi caittA NaM, tattha gaMtUNa sijjhai // vR. 'aloe paDihayA siddhA' ityAdi, atrApi saptamI tRtIyArthe, alokena-kevalAkAzAstikAyarUpeNa pratihatAH - skhalitAH siddhAH, iha tatra dharmAstikAyAdyabhAvAt tadAnantaryavRttireva pratiskhalanam, na tu sambandhe sati vighAtaH apratighatvAt, sapratighAnAM hi sambandhe sati vighAtaH, nAnyeSAmiti, tathA lokasya paJcAstikAyAtmakasyAgre - mUrdhani pratiSThitAH - apunarAgatyA vyavasthitAH, tathA iha manuSyaloke bondIM tanuM tyaktvA tatra - lokAgre samayAntarapradezAntarAsparzanena gatvA sidhyanti-niSThitArthA bhavanti // samprati tatragatAnAM yatsaMsthAnaM tadabhidhitsurAhadIhaM vA hasaM vA jaM carimabhave havijja saMThANaM / tatto tibhAgahINA siddhANogAhaNA bhaNiyA / / mU. (238) vR. 'dIhaM vA hassaM vA' ityAdi, dIrghaM vA pazJcadhanuH zatapramANaM hrasvaM vA-hastadvayapramANaM vAzabdAd madhyamaM vA vicitraM yaccaramabhave - pazcimabhave bhavet saMsthAnaM tataH tasmAt saMsthAnAt tribhAgahInA - vadanodarAdirandhrapUraNena tRtIyabhAgena hInA siddhAnAmavagAhanA, avagAhante' syAmityavagAhanA- svAvasyaiva bhaNitA tIrthakaragaNadharairiti, atragatasaMsthAnapramANApekSayA tribhAgahInaM tatra saMsthAnamiti bhAvaH / etadeva spaSTataramupadarzayati- Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 padaM-2, uddezakaH-, dvAramU. (239) jaM saMThANaMtu ihaM bhavaM cayaMtassa crimsmyNmi| AsIya padesaghanaM taMsaMThANaM tahiM tss| 7. 'jasaMThANaM tu ihaM' ityAdi, yatsaMsthAnaM-yAvapramANaM saMsthAnaM iha- manuSyabhave AsIta tadeva bhavanti prANinaH karmavazavartino'sminniti bhavaM-zarIraM tyajataH-parityajataH, kAyayogaM parijihAnasyeti bhAvaH, caramasamaye sUkSmakriyA'pratipAtidhyAnabalena vadanodarAdirandhrapUraNAt tribhAgena hInaM pradezaghanamAsIt, 'taM saMThANaM tahiM tassa' iti tadeva ca pradezaghanaM mUlapramANApekSayA tribhAgahInapramANaM saMsthAnaM tatra-lokAgre tasya-siddhasya, nAnyaditi // sAmpratamutkRSTAvagAhanAdibhedabhitrAmavagAhanAmabhidhitsurAhamU. (240) tini sayA tittIsA dhanuttibhAgo ya hoi naaybco| esA khalu siddhANaM ukkosogAhaNA bhnniyaa| vR. 'tinni sayA tettIsA' ityAdi, trINi zatAni trayastriMzAni-trayastriMzadadhikAni dhanustribhAgazca bhavati boddhavyA, eSA khalu siddhAnAmutkRSTAvagAhanA bhaNitA tIrthaMkaragaNadharaiH,sA ca paJcadhanuHzatatanukAnAmavaseyA, nanu marudevI nAbhikulakarapalI, nAbhezca paJcaviMzatyadhikAni paJcadhanuHzatAni zarIrapramANaM, yadeva ca tasya zarIramAnaM tadeva marudevAyA api, 'saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehiM samaM'iti vacanAt, marudevI bhagavatI ca siddhA, tatastasyA dehamAnasya tribhAgepAtitesiddhAvasthAyAHsArdhAni trINidhanuHzatAnyevAvagAhanAprApnoti, kathamuktapramANA utkRSTAvagAhanA ghaTate ? iti, naiSa doSaH, marudevAyA nAbheH kizcidUna-pramANA bhavanti, tato marudevA'pipaJcadhanuHzatapramANetina kazciddoSaH,apica--hastiskandhAdhirUDhAsaMkucitAGgI siddhA tataH zarIrasaMkocabhAvAd nAdhikAvagAhanAsaMbhava ityavirodhaH, Aha ca bhASyakRt "kaha marudevAmANaM? nAbhIto jeNa kiJcidUNA saa| to kira paMcasayacciya ahavA saMkocao siddhA / / " mU. (241) cattAriya rayaNIo rayaNI tibhAgUNiyA ya boddhavvA / esA khalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhaNiyA / / vR. 'cattAri rayaNIo' ityAdi, catanoratnayo ralizca tribhAgonA ca sA boddhavyA eSA khalu siddhAnAmavagAhanA bhnnitaamdhymaa| Aha-jaghanyapade saptahastocchitAnAmAgamesiddhiruktA, tata eSAjaghanyAprApnoti, kathaMmadhyamA?, tadayuktaM, vastutattvAparijJAnAt, jaghanyapade hi saptahastAnAMsiddhiruktA tIrthakarApekSayA, sAmAnyakevalinAMtuhInapramANAnAmapi bhavati, idamapicAvagAhanAmAnaM cintyate sAmAnyasiddhApekSayA, tato na kshciddossH| mU. (242) egAya hoi rayaNI adveva ya aMgulAI sAhi yaa| esA khalu siddhANaM jahannaogAhaNA bhnniyaa| vR. 'egA ya hoi' ityAdi, ekA raliH paripUrNA aSTau cAGgulAnyadhikAni eSA bhavati siddhAnAmavagAhanA jaghanyA, sAcakUrmAputrAdInAMdvihastAnAmavaseyA, yadivAsaptahastocchritAnAmapi yantrapIlanAdinA saMvartitazarIrANAM, Aha ca bhaassykRt||1|| "jeTThA upaMcadhanusayatanussa majjhA ya sattahatthassa dehattibhAgahINA jahanniyA jA bihatthassa / / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 // 2 // // 3 // prajJApanAupAGgasUtraM-1-2/-/-/242 sattUsiyaesu siddhI jahannao kahamihaM bihatthesu ? / sAkira titthayaresu sesANaM sijjhamANANaM / / puNa ho bihatyA kummAputtAdayo jahanneNaM / anne saMvaTTiyasattahatyasiddhassa hINatti // " pU. (243) sAmpratamuktAnuvAdenaivasaMsthAnalakSaNaM siddhAnAmabhidhatsurAhaogAhaNAi siddhA bhavattibhAgeNa hoti parihINA / saMThANamanitthaMthaM jarAmaraNavippamukkANaM // vR. 'ogAhaNAo' ityAdi, sugamaM, navaraM 'anitthaMthaM' iti idaMprakAramApannamityaM itatyaM tiSThatIti itthaMsthaM na itthaMsthaM anitthaMsthaM vadanAdizuSirapratipUraNena pUrvAkArAnyathAbhAvato'niyatAkAratamiti bhAvaH, yo'pi ca siddhAdiguNeSu 'siddhe na dIhe na hasse' ityAdinA dIrghatvAdInAM pratiSedhaH kRtaH so'pi pUrvAkArApekSayA saMsaathAnasyAnityasaMsthatvAtac pratipattavyo, na punaH sarvathA saMsthAnasyAbhAvataH, Aha ca bhASyakRt - 11 9 11 "susirakaparipUraNAo pubvAgArannahAvavatthAo / saMThANamaNityaMtyaM jaM bhaNiyamaNiyayAgAraM / / ettoccaya paDiseho siddhAiguNesa dIhayAINaM / jamaNitthaMthaM puvvAgArAvikkhAe nAbhAvo // " // 2 // nanvete siddhAH parasparaM dezabhedene vyavasatthitA uta neti ? neti tad brUmaH kasmAditi cet, mU. (244) jattha ya ego siddho tattha anaMtA bhavakkhayavimukkA / anno'nnasamogADhA puTThA savvevi logaMte // vR. ' jattha ya' ityAdi, yatraiva deze cazabdasya evakArArthatvAt ekaH siddho - nivR-tastatrAnannatA bhavakSayavimuktAH atra bhavakSayagrahaNena svecchayA bhavAvataraNazaktimatsiddhavyavacchedamAha, anyo'nyasamavagADhAH, tathAvidhAcintyapariNAmatvAt, dharmAstikAyAdivat, tathA spRSTA - lagnAH sarve'pi lokAnte / mU. (245) phusai anaMte siddhe savvapaesehiM niyamaso siddhA / te'vi ya asaMkhijjaguNA desapaesehiM puTThA // vR. 'phusai' ityAdi, spRzatyanantAn siddhAn sarvapradezairAtmasaMbandhibhirniyamazaH siddhaH, tathA te'pi siddhAH sarvapradezaspRSTebhyo'saMkhyeyaguNA vartante ye dezapradezaiH spRSTAH kathamiti cet, ucyate, ihaikasya siddhasya yadavagAhanakSetraM tatraikasminnapi paripUrNe'vagADhA anye'pyanantAH siddhAH prApyante, apare tu ye tasya kSetrasyaikaikaM pradezamAkramyAvagADhAste'pi pratyekamanantAH, evaM dvitricatuHpaJcAdipradezavRdhyAye'vagADhAste'pi pratyekamanantAH, tathA tasya mUlakSetrasyaikaikaM pradezaM parityajya ye'vagADhAste'pi pratyekamanantAH, evaM dvitricatuH paJcAdipradezahAnyA ye'vagADhAste'pi pratyekamanantAH, evaM sati pradezaparivRddhihAnibhyAye samavagADhAste paripUrNaikakSetrAvagADhebhyo'saMkhyeyaguNA bhavanti, avagADhapradezAnamasaMkhyAtatvAt, Aha ca 119 || "egakkhette 'naMtA paesaparivuddhihANio tatto / huti asaMkhejjaguNA'saMkhapaeso jamavagADho / " Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 padaM-2, uddezakaH-, dvAra samprati siddhiAneva lakSaNataH pratipAdayatimU. (246) asarIrA jIvadhanA uvauttA dasaNe ya nANe ya / sAgAramanAgAraM lakkhaNameyaM tu siddhANaM / / vR. 'asarIrA' ityAdi, avidyamAnazarIrA azarIrA audArikAdipaJcavidhazarIrarahitA ityarthaH, jIvAzca te ghanAzca vanadodarAdizuSirUraNAt jIvaghanA upayuktA darzane-kevaladarzane jJAne ca-kevalajJAne yadyapi siddhatvaprAdurbhAvasamaye kevalajJAnamiti jJAnaM pradhAnaM tathA'pi sAmAnyasiddhalakSaNametaditi jJApanArthamAdau sAmAnyAvalambanaM darzanamuktaM, tathA ca sAmAnyaviSayaMdarzanaM vizeSaviSayaMjJAnamiti, tataHsAkArAnAkArasAmAnyavizeSopayogarUpamityarthaH, sUtremakAro'lAkSaNiko, lakSaNaM-tadanyavyAvRttisvarUpametat-anantaroktaM, tuzabdo vakSyamANanirupamasukhavizeSaNArtha, siddhAnAM-niSThitArthAnAmiti / samprati kevalajJAnakevaladarzanayorazeSaviSayatAmupadarzayatimU. (27) kevalanANuvauttA jANaMtA svvbhaavgunnbhaave| pAsaMtA sabbao khalu kevaladiTThIhi'naMtAhiM / / vR. 'kevalanANuvauttA' ityAdi, kevalajJAnenopayuktA na tvantaH karaNena tadabhAvAditi kevalajJAnopayuktA jAnanti-avagacchantisarvabhAvaguNabhAvAn-sarvapadArthaguNaparyAyAn, prathamo bhAvazabdaH padArthavacanaH dvitIyaH paryAyavacanaH, guNaparyAyayostvayaM vizeSaH-sahavartino guNAH kramavartinaH paryAyA iti, tathA pazyanti sarvataH khalu-khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt sarvata eva, kevalaSTibhiranantAbhiH,anantaiH kevaladarzanairityarthaH, kevaladarsanAnAMcAnantatA siddhAnAmanantatvAt, ihAdau jJAnagrahaNaM prathamatayA tadupayogasthAH sidhyantIti jJApanArtha // samprati nirupamasukhabhAjaste iti darzayatimU. (248) navi asthi mANusANaM taM sukkhaM naviya savvadevANaM / jaMsiddhANaM sukkhaM avvAbAhaM uvagayANaM / / vR. 'navi asthi' ityAdi, naivAsti manuSyANAM cakravAdInAmapi tatsaukhyaM, naivAsti sarvadevAnAmanuttaraparyantAnAmapi yat siddhAnAM saukhyamavyAbAdhAmupagatAnA-navividhA''bAdhA avyAbAdhA tAM upa-sAmIpyena gatAnAM prAptAnAM / / yathA nAsti tathA bhaGgayopadarzayatima. (249) suragaNasuhaM samattaM savvaddhApiMDiyaM anaMtaguNaM / navi pAvai muttisuhaM naMtAhiM vaggavaggUhi / / vR. 'suragaNasuhaM' ityAdi, 'suragaNasukhaM' devasaMghAtasukhaM "samasta' saMpUrNamatItAnAgatavartamAnakAlodbhavamityarthaH, punaH sarvAddhApiNDitaM' sarvakAlasamayaguNitaMtathA'nantaguNamiti, tadevaMpramANaM kilAsatkalpanayA ekaikAkAzapradeze sthApyate ityevaM sakalAkAzapradezapUraNena yadyapyanantaM bhavati tadanantamapyanantaigairvargitaM tathA'pyevaM prakarSagatamapi muktisukhaM-siddhisukhaM na prApnoti / etadeva spaSTataraM bhaGgayantareNa pratipAdayatimU. (250) siddhassa suhorAsI sabbaddhApiMDio jai hvejaa| so'naMtavaNabhaio savvAgAse nmaaijaa|| vR. siddhassa suhorAsI ityAdi, sukhAnAMrAziH sukharAziH-sukhasaMghAtaH siddhasyasukharAziH Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 prajJApanAupAGgasUtra-1-2/-1-1250 siddhasukharAziH sarvAddhApiNDitaH' sarvayAsAdyaparyavasitayAaddhayA, yatsukhaM siddhaH pratisamayamanubhavati tadekatra piNDIkRtamiti bhAvaH, so'nantavargabhaktaH-anantairvargamUlairapavartitaH,anantaivargamUlaiH tAvadapavartito yAvat sarvAddhAlakSaNena guNakAreNa guNane yadadhikaM jAtaM tasya sarvasyApyapavartanaiH sidaadhAtvAdyasamayabhAvisukhamAtratAM prApta iti bhAvaH, / sarvAkAze na mAti-etAvanmAtro'pi sarvAkAze na mAti sarvastu dUrApAstaprasara eveti jJApanArtha piNDayitvA punarapavartanaM sukharAzeH, iyamatra bhAvanA-iha kila viziSTAhyAdarUpaM sukhaM parigRhyate, tatazcayata ArabhyaziSTAnAM sukhazabdapravRttistamAhyAdamavadhikRtya ekaikaguNavRddhitAratamyena tAvadasAvAlAdo viziSyate yAvadanantaguNavRdhdyA niratizayaniSThAmupagataH, so'yamatyantopamAtItaikAntItsukyavinivRttirUpastimitatamakalpaH caramAhAdaH sadA siddhAnAM, tasmAcArataH prathamAcodhvamapAntarAlavartino ye guNAstAratamyenAhAdavizeSarUpAste sarvAkAzapradezebhyo'pyatibhUyAMsaH, tataH kiloktaM-'savvAgAse na mAijA' iti, anyathA yat sarvAkAze na mAti tat kathamekasmin siddhe mAyAd ? iti puurvsuurisNprdaayH|| sAmpratamasya nirupamatAM pratipAdayatimU. (251) jaha nAma koi micco nagaraguNe bahuvihe viyaannNto| nacaei parikaheuM uvamAe tahiM asNtiie| vR. jahanAma' ityAdi, yatA nAmakazcidamlecchonagaraguNAn-gRhanivAsAdInbahuvidhAnanekaprakArAn vijAnan araNyagataH san anyamlecchobhyo na zaknoti parikathayituM, kasmAna zaknoti ? ityata Aha-upamAyAM tatrAsatyAM "nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzanam" iti nyAyAd hetI saptamI, tata upamAyA abhAvAditi draSTavyaM, eSa gAthA'kSarArthaH, bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, ego mahAratravAsI piccho ranne ciTThati, itto ya ego rAyA AseNa avaharito taM aDaviM pavesio teNa diTTho, sakkAriUNa janavayaM nIto, rannAvi so nagaraM nIo, pacchA uvagAritti gADhamapacarito, jahA rAyA tahA ciTTai. dhavaladharAibhogeNa vibhAsA, kAleNa ranaMsariumAraddho, ratnA visajio, tatto ranigA pucchaMti-'kerisaM nayaraMti' ? so viyANaMto'vi tatthovamAbhAvA na sakkai nayaraguNe parikaheuM / esa diluto, ayamarthopanayaHmU. (252) iya siddhANaM sokkhaM anovama natthi tassa ovmm| kiMci viseseNito sArikkhamiNaM suNae vocchN| vR.iyasiddhANaM ityAdi, ityevaM siddhAnAM saukhyamanupamavartate, kimiti?,tata Aha-yato nAstitasyaupamyaM, tathA'pi bAlajanapratipattaye kiJci vizeSeNa ito' iti ArSatvAd asyetyarthaH, sAdhyamidaM-vakSyamANaM aNutamU. (253) jaha savvakAmaguNiyaM puriso bhottUNa bhoyaNaM koii| tahAchuhAvimukko acchijja jahA amiytito|| vR. 'jaha sabba' ityAdi, yathetyudAharaNopadarzanArthaH, mujyate iti bhojanaM sarvakAmaguNitaM' sakalasaundaryasaMskRtaM ko'pi puruSo muktvA kSuttRvipramuktaH san yathA amRtatRptastathA tiSThati, mU. (254) iya savvakAlatittA atulaM nivvANamuvagayA siddhaa| sAsayamavvAbAhaM ciTaMti sahI suhaM pattA // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-2, uddezakaH-, dvAra 121 vR. 'iya'ityAdi, evaM nirvANaM-mokSamupagatAH siddhAH sarvakAlaM sAdyaparyavasitaM kAlaM tRptAH-sarvathautsukyavinivRttibhAvataH paramasaMtoSamadhigatA atulam ananyasadhzamupamA'tItatvAta zAzvataM pratipAtAbhAvAta avyAbAdhaM lezato'pi vyAbAdhAyA asaMbhavAta sukhaM prAptA ata eva sukhinaH tiSThantIti / etadeva savizaSataraMbhAvayatimU. (255) siddhatti ya buddhati ya pAragayatti / ya paraMparagayatti u muktakammakavayA ajarA amarA asNgaay|| vR. 'siddhatti ya' ityAdi, sitaM-baddhamaSTaprakAraM karma dhmAtaM-bhasmIkRtaM yaiste siddhAH "pRSodarAdayaH" itirUpaniSpattiH,nirdagdhAnekabhavakarmendhanAityarthaH, tecasAmAnyataH karmAdisiddhA api bhavanti, yata uktm||1|| "kamme sippe ya vijAe, maMtejoge ya Agame / atthajattAabhipAe, tave kampakkhae iy||" tataHkarmAdisiddhavyapohAya Aha-'buddhA' iti, ajJAnanidrAprasuptejagatyaparopadezena jIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH, sarvajJasarvadarzisvabhAvabodharUpA iti bhAvaH, ete'pi ca saMsAranirvANobhayaparityagena sthitavantaH kaishcidissynte||1|| "saMsAre na ca nirvANe, sthito bhuvanabhUtaye / acintyaH sarvalokAnAM, cintAralAdhiko mahAn / / " iti vacanAt, tatastannirAsArthamAha-'pAragatA' iti, pAraM-paryantaM saMsArasya prayojanavAtasya vAgatAH pAragatAH, tathAbhavyatvAkSiptasakalaprayojanasamAptayA niravazeSakartavyazaktivipramuktA iti bhAvaH, itthaMbhUtA api kaizcid yadRcchAvAdibhirakramasiddhatvenApi gIyante, tthoktm||1|| "naikAdisaMkhyAkramato, vittpraaptirniyogtH| daridrarAjyacAritrarUpayA, tadvanmuktiH kavacinnakim ? " tatastanmatavyapohAya 'paramparAgatA' itiparamparayA-jJAnadarzanacAritrarUpayA mithyASTisAsAdana-samyagmidhyAdRSTayaavirata samyagdRSTidezaviratipramattApramattanivRttyanivRttibAdarasaMparAyasUkSmasaMparAyAMpazAntamahakSINa mohasayogikevalyayogikevaliguNasthAnabhedabhinnayA gatAH paramparAgatAH, eteca kaizcit tattvato'nunmuktakarmakavacA abhyupagamyante 'tIrthanikAradarsanAdihAgacchanti' iti vacanataH punaH saMsArAvataraNAbhyupagamAt, atastanmatApAkaraNArthamAha _ 'unmuktakarmakavacAH' ut-prAbalyenApunarbhavarUpatayA muktaM parityaktaM karma kavacamiva karmakavacaM yaiste unmuktakarmakavacAH, ata evAjarAH zarIrAbhAvato jaraso'bhAvAt amarA azarIratvAdeva prANatyAgAsaMbhavAt, uktNc||1|| "vayaso hANIha jarA, pANacAo ya mrnnmaadiheN| sai dehami tadubhayaM tadabhAvetaM na kasseva // " mU. (256) nicchinnasavvadukkhA jaaijraamrnnbNdhnnvimukkaa| avyAbAhaM sokkhaM aNuhotI sAsayaM siddhaa|| vR. asaGgA bAhyAbhyantarasaGgarahitatvAt 'nicchinna' ityAdi, nistIrNaM-lacitaM sarvaduHkhaM yaiste nistIrNasarvaduHkhAH, kutaH? ityAha-'jAtijarAmaraNabaMdhaNavimukkA' jAtiH-janma jarAvayohAnilakSaNAmaraNaM prANatyAgarUpaMbandhanAni-tantrabandhanarUpANi karmANi tairvizeSato-niHzeSA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 prajJApanAupAgasUtra-1-2/-1-256 pagamanena muktA jAtijarAmaraNabandhanavimuktAH, hetAviyaMprathamA, yatojAtijarAmaraNabandhanavipramuktAstatonistIrNasarvaduHkhAH, kAraNAbhAvAt, tato'vyAvabAdhaMsaukhyaMzAzvataMsiddhAanubhavanti padaM-2 - smaaptm| muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanA upAsUtre dvItIyapadasyamalayagiriviracitATIkA prismaaptaa| pada-3-alpabahuttvam (bahuvaktavya) vR.vyAkhyAtaM dvitIyaMpadaM, adhunA tRtIyapadamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH-iha prathama pade pRthivIkAyikAdayaH prajJaptAH dvitIye te eva svasthAnAdinA cintitAH asmiMstu teSAM digvibhAgAdinA'lpabahutvAdi nirUpyate, tatredamAdau dvArasaGgaGgrahagAthAdvayammU. (257) disi gai iMdiya kAe joe vee kasAya lesA y| sammataM nANadaMsaNaM sNjyuvogaahaare|| vR.prathamaM digdvAraM 1, tadanantaraM gatidvAraM, 2, tata indriyadvAraM 3, tataH kAyadvAraM 4, tato yogadvAraM 5, tadanantaraM vedadvAraM 6, tataH kaSAyadvAraM, 7, tato lezyAdvAraM 8, tataH samyakatvadvAra 9, tadanantaraM jJAnadvAraM 10, tato darzanadvAraM 11, tataH saMyatadvAraM 12, tata upayogadvAraM 13, tata AhAradvAraM 14, pU. (258) bhAsagaparittapajatta suhumasannI bhava'thie crime| jIve ya khittabaMdhe puggalamahadaMDae ceva // vR.tato bhASakadvAraM 15, tataH paritta' iti parittAH-pratyekazarIriNaH zuklapAkSikAzca tadvAraM 16, tadanantaraM paryAptadvAraM 17, tataH sUkSmadvAraM 18, tadanantaraM saMjJidvAraM 19, tato bhava'tti bhavasiddhikadvAraM 20, tato'stIti astikAyadvAraM 21, tatazcaramadvAraM 22, tadanantaraMjIvadvAraM, 23, tataH kSetradvAraM 24, tato bandhadvAraM 25, tataH pudgaladvAraM 26, tato mahAdaNDakaH 27, iti sarvasaGkhyayA saptaviMzatiH dvArANi / tatra prathamaM dvAramabhidhitsurAha -padaM-2- dAraM-1:-"disA":ma. (259)disANuvAeNaMsavvatthovAjIvApacchimeNaM, puracchimeNaM visesAhiyA, dAhiNeNaM visesAhiyA, uttareNaM visesaahiyaa| vR. iha dizaH prathame AcArAkhye aGge anekaprakArA vyAvarNitAH, tatreha kSetradizaH pratipattavyAH, tAsAM niyatatvAt, itarAsAM ca prAyo'navasaathitatvAt anupayogitvAcca, kSetradizAM ca prabhavastiryaglokamadhyagatAdaSTapradezakAdrucakAt, yata uktm||1|| "aTThapaesoruyago tiriyaloyassa majjhayArammi / esa pabhavo disANaM eseva bhave anudisANaM // " iti, dizAmanupAto diganupAto-diganusaraNaM tena dizo'dhikRtyeti tAtparyArthaH, sarvastokA jIvAH pazcimena-pazcimAyAM dizi, kathamiti cet ?, ucyate, idaM hyalpabahutvaM bAdarAnadhikRtya draSTavyaM, na sUkSmAn, sUkSmANAM sarvalokApannAnAM prAyaH sarvatrApi samatvAt, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-1 123 bAdareSvapi madhye sarvabahavo vanaspatikAyikAH, anantasaJjayAkatayA teSAM prApyamANatvAta, tato yatra te bahavastatra bahutvaM jIvAnAM, yatra tvalpe tatrAlpatvaM, vanaspatayazca tatra bahavo yatra prabhUtA ApaH, 'jattha jalaM tattha varNa' iti vacanAt tatrAvazyaMpanakasevAlAdInAM bhAvAt, teca panakasevAlAdayo bAdaranAmakarmodaye vartamAnA api atyantasUkSmAvagAhanatvAt atiprabhUtapiNDIbhAvAcca sarvatra santo'pi na cakSuSA grAhyAH, tathA coktamanuyogadvAreSu- "te NaM vAlaggA suhumapanagajIvassa sarIrogANAhito asaMkhenaguNA' iti, tato yatrApi naite dRzyante tatrApi te santIti pratipattavyAH, Aha ca mUlaTIkAkAra;- "iha sarvabahavo vanaspataya itikRtvA yatra te santi tatra bahutvaM jIvAnAM, teSAMca bahutvaM "jattha AukAo tattha niyamA vaNassaikAiyA iti panagasevAlahaDhAI bAyarAvi hoti suhumAANAgejjhAna cakkhuNA' iti, udakaMca prabhUtaM samudrAdiSu, dvIpAt dviguNaviSkambhatvAt, teSvapica samudreSupratyekaMprAcIpratIcyordizoryathAkramaMcandrasUryadvIpAH, yAvati ca pradeze candrasUryadvIpA avagADhAstAvatyuda- kAbhavaH, udakAbhAvAcca vanaspatikAyikAbhAvaH, kevalaM pratIcyAM dizi lavaNasamudrAdhipasusthitanAma- devAvAsabhUto gautamadvIpo lavaNasamudre'bhyadhiko vartate, tatra codakAbhAvAdvanaspatikAyikAnAma-bhAvAtsarvastokA jIvAHpazcimAyAM dizi, tebhyo vizeSAdhikAH pUrvasyAM dizi, tatra hi gautamadvIpo na vidyate, tatastAvatA vizeSeNAtiricyate iti, tebhyo'pi dakSiNasyAM dizi vizeSAdhikAH, yatastatracandrasUryadvIpAna vidyante, tadabhAvAtatrodakaMprabhUtaM, tatyAbhUtyAca vanaspatikAyikA api prabhUtA iti vizeSAdhikAH, tebhyo'pyudIcyA dizi vizeSAdhikAH, kiM kAraNamiti cet ?, ucyate, udIcyAM hi dizi saGkhyeyayojaneSu dvIpeSu madhye kasmiMzcit dvIpe AyAmaviSkammAbhyAM saGkhyeyAjanakoTIpramANaMmAnasaM nAma saraH samasti, tato dakSiNadigapekSayA asyAMprabhUtamudakam, udakabAhulyAca prabhUtA vanaspatataH, prabhUtA dvIndriyAH zaGkhAdayaH prabhUtAstaTalagna- zaGkhAdikalevarAzritAstrIndriyAH pipIlikAdayaH prabhUtAHpadmAdiSu caturindriyAH bhramarAdayaH prabhUtAH paJcendriyA matsyAdaya iti vizeSAdhikAH // tadevaM sAmAnyato diganupAtena jIvAnAmalpabahutvamuktam / idAnIM vizeSeNa tadAha mU. (260) disANuvAeNaM savvatthovA puDhavikkAiyA dAhiNeNaM uttareNaM visesAhiyA purachimeNaM visesAhiyA pacchimeNaM visesaahiyaa| disANuvAeNaMsavvatthovA AukkAiyApacchimeNaM, puracchimeNaM visesAhiyA, dAhiNeNaM visesAhiyA, uttareNaM visesaahiyaa|| disANuvAeNaMsavvatthovA teukkAiyA dAhiNuttareNaM, puracchimeNaM saMkhejaguNA, pacchimeNaM visesAhiyA / / disANuvAeNaM savvatthovA vAukkAiyA puracchimeNaM, pacchimeNaM visesAhiyA, uttareNaM visesAhiyA, dAhiNeNaM visesAhiyA / disANuvAeNaM savvatyovA vaNassaikkAiyA pacchimeNaM purachimeNaM visesAhiyA dAhiNeNaM visesAhiyA uttareNaM visesaahiyaa|| nisANuvAeNaM savvatthovA beiMdiyA pacchimeNaM puracchimeNaM visesAhiyA dakkhiNeNaM visesAhiyA uttareNaM visesaahiyaa| disANuvAeNaM savvatthovA teiMdiyA paJcasthimeNaM, puracchimeNaM visesAhiyA, dAhiNeNaM visesAhiyA, uttareNaM visesaahiyaa| disANuvAeNaM savvatthovA cauridiyA paJcatthimeNaM, puracchimeNaM visesAhiyA, dAhiNeNaM visesAhiyA, uttareNaM visesaahiyaa| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-19/260 disANuvAeNaM savvatthovA neraiyA puracchimapaJcasthimauttareNaM, dAhiNeNaM asaMkhenaguNA / disANuvAeNaMsavvatthovArayaNappabhApuDhavIneraiyApuracchimapaJcatthimauttareNaM, dAhiNeNa asaMkhenaguNA disANucAeNaM savvatthovA sakkarappabhApuDhavIneraiyA puracchimapaJcasthimauttareNaM, dAhiNeNaM asaMkhenaguNA / disANuvAeNaM savvatthovA vAluyappabhApuDhavIneraiyA puracchimapaJcatthimauttareNaM, dAhiNeNaM asaMkhenaguNA / disANuvAeNaMsavvatthovA paMkappabhApuDhavIneraiyA puracchimapaJcasthimauttareNaM, daahinnennNasNkhejgunnaa| disANuvAeNaMsavvatthovA dhUmappabhApuDhavIneraiyA puracchimapaJcasthimauttareNaM, dAhiNeNaM asaMkhenaguNA / disANuvAeNaMsavvatthovAtamappahApuDhavIneraiyA puracchimapaJcatyimauttareNaM, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA / disANuvAeNaM savvatyovA ahe sattamApuDhavIneraiyA puracchima. paJcatthimauttareNaM, dAhiNeNaM asNkhengunnaa| dAhiNehito ahesattamApuDhavIneraiehitochaTTAe tamAe puDhavIeneraiyA puracchimapaJcatthimauttareNaM asaMkhejjaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA, dAhiNillehito tamAe puDhavIneraiehito paMcamAe dhUmappabhAe puDhavIe neraiyA puracchimapaJcatthimauttareNaM asaMkhejjaguNA, dAhiNeNaM asaMkhenaguNA, dAhiNillehito dhUbhappabhApuDhavIneraiehito cautthIe paMkappabhAe puDhavIe neraiyA puracchimapakhatthimauttareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA, dAhiNillehito paMkappabhApuDhavIneraiehito taiyA vAluyappabhAe puDhavIe neraiyA puracchimapaJcatthimauttareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA, dAhiNillehiMto vAluyappabhApuDhavIneraiehito duiyAe sakkarappabhAe puDhavIe neraiyA purachimapaJcacchimauttareNaMasaMkhejaguNA, dAhiNeNaM asaMkhenaguNA, dAhiNillehito sakkarappabhApuDhavIneraiehiMto imIse rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA puracchimapaJcataathimauttareNaM asaMkhejaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA / disANuvAeNaM sabbatthovA paMciMdiyA tirikkhajoNiyA pacchimeNaM, purachimeNaM visesAhiyA, dAhiNeNaM visesAhiyA, uttrennNvisesaahiyaa| disANuvAeNaMsavvatthovA maNussA dAhiNauttareNaM, puracchimeNaM saMkhejjaguNA paJcatthimeNaM visesaahiyaa| disANuvAeNaMsavvatthovA bhavaNavAsI devA puracchimeNaM paJcatthimeNaM, uttareNaM asaMkhenaguNA, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA / disANuvAeNaM savvatthovA vANamaMtarA devA puracchimeNaM, paJcatyimeNaM visesAhiyA, uttareNaM visesAhiyA, dAhiNeNaM visesaahiyaa| disANuvAeNaMsavvatthovA joisiyA devA puracchimapaJcasthimeNaM, dAhiNeNaM visesAhiyA, uttareNaM visesaahiyaa| disANuvAeNaMsavvatthovA devA sohamme kappe puracchimapaJcatthimeNaM, uttaraNaM asaMkhejaguNA, dAhiNeNaM visesaahiyaa| disANuvAeNaM savvatthovAdevAIsANe kappe puracchimapaJcasthimeNaM, uttareNaM asaMkhenaguNA, daahinnennNvisesaahiyaa| disANuvAeNaM savvatthovA devAsaNaMkumAre kappe puracchimapacatthimeNaM, uttareNaM asaMkhenaguNA, daahinnennevisesaahiyaa| disANuvAeNasavvatthovA devA saNaMkumAre kappe puracchimapaJcasthimeNaM, uttareNaM asaMkhenaguNA, dAhiNeNaM visesaahiyaa| disANuvAeNaMsavvatyovA devAmAhide kappe puracchimapaJcasthimeNaM, uttareNaMasaMkhejaguNA, dAhiNeNaM visesaahiyaa| disANuyAeNaM samvatthovA devA baMbhaloekappe puracchimapaJcasthimauttareNaM, dAhiNeNaM asaMkhejaguNA / disANuvAeNaM sabbatthovA devA laMtaekappe puracchimapaJcasthimauttareNaM, dAhiNeNaM asaMkhejjaguNA / disANuvAeNaM savvatthovA devA mahAsukke kapye puracchimapaJcasthimauttareNaM, dAhiNeNaasaMkhejaguNA / disANuvAeNaM Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 pada-3, uddezakaH-, dvAra--1 savvatthovA devA sahassAre kappe puracchimapaJcatthimauttareNaM, dAhiNeNaM asNkhejgunnaa| -teNa paraM bahusamovavanagA samaNAuso! // disANuvAeNaM sabvatthovA siddhA dAhiNeNaM uttareNaM, puracchimeNaM saMkhejjaguNA, paJcataathimeNaM visesAhiyA ||daarN / / vR. diganupAtena-diganusAreNa dizo'dhikRtyetibhAvaH, pRthivIkAyikAzcintyamAnAH sarvastokA dakSiNasyAM dizi, kathamiti ced ?, ucyate, iha yatra dhanaMtatra bahavaH pRthivIkAyikAH yatra suSiraM tatra stokAH, dakSiNasyAM dizi bahUni bhavanapatInAM bhavanAni bahavo narakAvAsastataH suSiraprAbhUtyasaMbhavAt sarvastokA dakSiNasyAM dizi pRthivIkAyikAH, tebhya uttarasyAM dizi vizeSAdhikAH, yata uttarasyAM dizi dakSiNadigapekSayA stokAni bhavanAni stokA narakAvAsAH, tatoghanaprAbhUtyasaMbhavAt bahavaH pRthivIkAyikA iti vizeSAdhikAH, tebhyo'pi pUrvasyAM dizi vizeSAdhikAH, ravizazidvIpAnAM tatra bhAvAt, tebhyo'pi pazcimAyAM dizi vizeSAdhikAH, kiM kAraNamiti cet ?, ucyate, yAvanto ravizazidvIpAH pUrvasyAM dizi tAvantaH pazcimAyAmapi, na tu etAvatA sAmya, paraM lavaNasamudre gautamanAmA dvIpaH pazcimAyAmadhiko'sti, tena vizeSAdhikAH, atra para Aha nanu yathA pazcimAyAM dizi gautamadvIpo'bhyadhikaH samasti, tathA tasyAM pazcimAyAM dizi adholaukikagrAmA api yojanasahasrAvagAhAH santi, tataH khAtapUritanyAyena tatra tulyA eva pRthivIkAyikAHprApnuvanti na vizeSAdhikAH, naitadevaM, yato'dholaukikagrAmAvagAhoyojanasahanaM, gautamadvIpasyapunaH SaTsaptatyadhika yojanasahasramuccaistvaM, viSkambhastasya dvAdaza yojanasahanANi, yacca merorAbhyAdholaukikagrAmebhyo'rvAka hInatvaM hInataratvaM tatpUrvasyAmapi dizi prabhUtagartAdisaMbhavAt samAnaM, tato yadyadholaukikagrAmacchidreSubuddhayA gautamadvIpaH prakSipyate tathApi sa samadhika eva prApyate na tulya iti tena samadhikena vizeSAdhikAH pazcimAyAM dizi pRthivIkAyikAH // uktaM diganupAtena pRthivIkAyikAnAmalpabahutvaM, idAnImakAyikAnAmalpabahutvamAha-sarvastokA apkAyikAH pazcimAyAM dizi, gautamadvIpasthAne teSAmabhAvAt, tebhyo'pi vizeSAdhikAH pUrvasyAM dizi, gautamadvIpAbhAvAt, tebhyo'pi vizeSAdhikA dakSiNasyAM dizi, candrasUryadvIpAbhAvAt, tebhyo'pyuttarasyAM dizi vizeSAdhikAH, maanssrHsdbhaavaat|| tathA dakSiNasyAmuttarasyAM ca dizi sarvastokAstejaHkAyikAH, yato manuSyakSetre eva bAdarAstejaHkAyikAnAnyatra,tatrApiyatrabahavomanuSyAstatraitebahavaH, bAhulyena pAkArambhasambhavAt, yatratvalpetatrastokAH, tatra dakSiNasyAdizi paJcasubharateSuuttarasyAdizipaJcasvairAvateSu kSetrasyAlpatvAt stokA manuSyAH, teSAM stokatvena tejaHkAyikA api stokAH, alpapAkArambhasambhavAt, tataH sarvastokA dakSiNottarayordizostejaHkAyikAH, svasthAne tu prAyaH samAnAH, tebhyaH pUrvasyAM dizi saGkhayeyaguNAH, kSetrasya saGkhayeyaguNatvAt, tato'pi pazcimAyAM dizi vizeSAdhikAH, adholaukikagrAmeSu manuSyabAhulyAt // iha yatra suSiraMtatra vAyuH yatra dhanaM tatra vAyvabhAvaH, tatra pUrvasyAM dizi prabhUtaM ghanamityalpA vAyavaH, pazcimAyAMdizi vizeSAdhikA;,adholaukikagrAmasambhavAt, uttarasyAM dizi vizeSAdhikAH, bhavananarakAvAsabAhulyena suSirabAhulyAt, tato'pi dakSiNasyAM dizi vizeSAdhikAH, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 prajJApanAupAGgasUtraM-1-3/-/1/260 uttaradigapekSayA dakSiNasyAM dizibhavanAnAM narakAvAsAnAM caatiprbhuuttvaat| tathA yatra prabhUtA ApastatraprabhUtAH panakAdayo'nantakAyikA vanaspatayaHprabhUtAH zaGkhAdayo dvIndriyAH prabhUtAH piNDIbhUtasevAlAdyAzritAH kunthvAdayastrIndriyAH prabhUtAH padmAdyAzritA bhramarAdayazcaturindriyAiti hetorvanaspatyAdisUtrANi caturindriyasUtraparyantAni apkAyikasUtravadbhAvanIyAni nairayikasUtresarvastokAH pUrvottarapazcimadigvibhAgabhAvino nairayikAH, puSpAvakIrNanarakAvAsAnAM tatrAlpatvAta, bahUnAM prAyaH saGkhayeyayojanavistRtatvAca, tebhyodakSiNadigvibhAgabhAvino'saGkhyeyagaNAH, puSpAvakIrNanarakAvAsAnAMtatrabAhulyAt, teSAMcaprAyo'saGghayeyayojanavistRtatvAt, kRSNApAkSikANAM tasyAM dizi prAcuryeNotpAdAmca, tathAhi-dvividhA jantavaH, zuklapAkSikAH kRSNapAkSikAca, teSAM lakSaNamidaM-yezAM kiJcidUnapudgalaparAvardhimAtrasaMsArastezuklapAkSikAH, adhikatarasaMsArabhAjinastu kRSNapAkSikAH, uktNc||1|| "jesimavaDDo puggalapariyaTTo sesao ya sNsaaro| te sukkapakkhiyA khalu ahie puna kaNhapakkhI u||" ataevaca stokAH zuklapAkSikAH, alpasaMsAriNAMstokatvAt, bahavaH kRSNapAkSikAH, prabhUtasaMsAriNAmatipracuratvAt, kRSNapAkSikAcaprAcurayeNa dakSiNasyAM dizi samutpadyante, nazeSAsu dikSu, tathAsvAbhAvyAt, tacca tathAsvAbhAvyaM pUrvAcAyairevaM yuktibhirupabRhyate, tadyathA kRSNapAkSikAdIrghatarasaMsArabhAjinaucyante, dIrghatarasaMsAramAjinazca bahupApodayAdbhavanti, bahupApodayAzcakUrakarmANaH,krUrakarmANazca prAyastathAsvAbhAvyAt tadbhavasiddhikA api dakSiNasyAM dizi samutpadyante, na zeSAsu dikSu, yata uktN||1|| "pAyamiha kUrakammA bhavasiddhiyAvi daahinnillesuN| neraiyatiriyamaNusAyasurAiThANesu gcchNti||" tato dakSiNasyAM dizi bahUnAM kRSNApAkSikANAmutpAdasambhavAt pUrvoktakAraNadvayAcca sambhavanti pUrvottarapazcimadigvibhAgabhAvibhyo dAkSiNAtyA asngkhyeygunnaaH| yathAcasAmAnyato nairayikANAM digvibhAgenAlpabahutvamuktaM, evaM pratipRthivyApi vaktavyaM, yukteH sarvatrApi samAnatvAt / tadevaM pratipRthivyapi digvibhAgenAlpabahutvamabhihitaM, idAnIM saptApi pRthivIradhikRtya digvibhAgenAlpabahutvamAha saptamapRthivyAMpUrvottarapazcimadigbhAvibhyo nairayikebhyoye saptamapRthivyAmeva dAkSiNAtyAste'saddhayeyaguNAH, tebhyaH SaSThapRthivyAMtamaHprabhAbhidhAnAyAMpUrvottarapazcimadigbhAvino'saGkhyeyaguNAH, kathamiti ced ?, ucyate, iha sarvotkRSTapApakAriNaH saMjJipaJcendriyatiryagmanuSyAH saptamanarakapRthivyAmutpadyante, kiJcihInahInatarapApakarmakAriNazca SaSTyAdiSu pRthivISu, sarvotkRSTapApakarmakAriNazca sarvastokAH bahavazca yathottaraM kiJciddhInahInatarAdipApakarmakAriNaH tato yuktamasaGkhayeyaguNatvaM saptamapRthivIdAkSiNAtyanArakApekSayA SaSThapRthivyAM pUrvottarapazcimanArakANAM, evamuttarottapRthivIrapyadhikRtya bhAvayitavyam, tebhyo'pi tasyAmeva SaSTapRthivyAMdakSiNasyAM dizinArakAasaGkhyeyaguNAH,yuktiratraprAgevoktA, tebhyo'pipaJcamapRthivyAM dhUmaprabhAbhidhAnAyAM pUrvottarapazcimadigbhAvino'saddhayeyaguNAH, tebhyo'pi tasyAmeva paJcamapRthivyAM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 3, uddezaka:-, dvAraM- 9 dAkSiNAtyA asaGghayeyaguNAH, evaM sarvAsvapi krameNaM vAcyam // tiryakpaJcendriyasUtraM tvapkAyasUtravad bhAvanIyam / / sarvastIkA manuSyA dakSiNasyAmuttarasyAM ca, paJcAnAM bharatakSetrANAM paJcAnAmairAvatakSetrANAmalpatvAt, tebhyaH, pUrvasyAM dizi saGghayeyaguNAH, kSetrasya saGghayeyaguNatvAt, tebhyo'pi pazcimAyAM dizi vizeSAdhikAH, svabhAvata evAdholaukikagrAmeSu manuSya bAhulyabhAvAt // disANuvAeNaM savvatthovA bhavaNavAsI' ityAdi, sarvastokA bhavanavAsino devAH pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi, tatra bhavanAnAmalpatvAt, tebhya uttaradigbhAvino'saGghayeyaguNAH, svasthAnatayA tatra bhavanAnAM bAhulyAt, tebhyo'pi dakSiNadigbhAvino'saGkeyeyaguNAH, tatra bhavanAnAmatIva bAhulyAt, tathAhi - nikAye nikAye catvAri catvAri bhavanazatasahasrANyatiricyante, kRSNapAkSikAzca bahavastatrotpadyante, tato bhavantyasaGkhtyeyaguNAH / 127 vyantarasUtre bhAvanA - yatra suSiraM tatra vyantarAH pracalanti, yatra dhanaM tatra na, tataH pUrvasyAM dizi dhanatvAt stokA vyantarAH, tebhyo' parasyAM dizi vizeSAdhikAH, adholaukikagrAmeSu suSirasaMbhavAt, tebhyo'pyuttarasyAM dizi vizeSAdhikAH, svasthAnatayA nagarAvAsabAhulyAt, tebhyo'pi dakSiNasyAM dizi vizeSAdhikAH, atiprabhUtanagarAvAsabAhulyAt / tathA sarvastokA jyotiSkAH pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi, candrAdityadvIpeSUdyAnakalpeSu katipayAnAmeva teSAM bhAvAt, tebhyo'pi dakSiNasyAM dizi vizeSAdhikAH, vimAnabAhulyAt kRSNapAkSikANAM dakSiNadigbhAvitvAcca, tebhyo'pyuttarasyAM dizi vizeSAdhikAH, yato mAnase sarasi bahavo jyotiSkAH krIDAsthAnamiti krIDanavyApRtA nityamAsate, mAnasaratasi ca ye matsyAdayo jalacarAste AsannavimAnadarzanataH samutpannajAtismaraNAH kiJcid vrataM pratipadyAnazanAdi ca kRtvA kRtanidAnastatrotpadyante tato bhavanti uttarAhA dAkSiNAtyebhyo vizeSAdhikAH // 7 tathA saudharme kalpe sarvastokAH pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi vaimAnikA devAH, yato yAnyAvalikApraviSTAni vimAnAni tAni catasRSvapi dikSu tulyAni yAni punaH puSpAvakIrNAni tAni prabhUtAni asaGghayeyayojanavistRtAni tAni ca dakSiNasyAmuttarasyAM dizi nAnyatra, tataH sarvastokAH pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi, tebhya uttarasyAM dizi asaGghayeyaguNAH, puSpAvakIrNakavimAnAnAM bAhulyAt asaGghayeyojanavistRtatvAcca, tebhyo'pi dakSiNasyAM dizi vizeSAdhikAH, kRSNapAkSikANAM prAcuryeNa tatra gamanAt / evamIzAnasanatkumAramAhendrakalpasUtrANyapi bhAvanIyAni / brahmalokakalpe sarvastokAH pUrvottarapazcimadigbhAvino devAH, yato bahavaH kRSNapAkSikAstiryagyonayo dakSiNasyAM dizi samutpadyante zuklApAkSikAzca stokA iti pUrvottarapazcimadigbhAvinaH sarvastokAH, tebhyo dakSiNasyAM dizi asaGghayeyaguNAH, kRSNapAkSikANAM bahUnAM tatrotpAdAt evaM lAntakazukrasahasrArasUtrANyapi bhAvanIyAni / AnatAdiSu punarmanuSyA evotpadyante, tena pratikalpaM pratigraiveyakaM pratyanuttaravimAnaM catasRSu dikSu prAyo bahusamA veditavyAH, tathA cAha 'teNa paraM bahusamovavannagA samaNAuso !' iti // sarvastokAH siddhA dakSiNasyAmuttarasyAM ca dizi, kathamiti cet ?, ucyate, iha manuSyA eva sidhyanti, nAnye, manuSyA api sidhyanto yeSvAkAzapradezeSviha caramasamaye'vagADhAsteSvevAkAzapradezeSUrdhvamapi gacchanti teSveva Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 prajJApanAupAGgasUtraM-1-3/-19/260 coparyavatiSThante na manAgapi cakraM gacchanti, sidhyanti ca tatra dakSiNasyAM dizi paJcasu bharateSu uttarasyAM dizi paJcasvairAvateSu manuSyA alpAH, kSetrasyAlpatvAt suSamasuSamAdau ca sidhadhabhAvAditi takSetrasiddhAH sarvastokAH, tebhyaH pUrvasyAdizi saGkhyeyaguNAH,pUrvavidehAnA bharatairAvatakSetrebhyaH saGkhyeyaguNatayAtadgatamanuSyANAmapi saGkhyeyaguNatvAt teSAM ca sarvakAlaM siddhibhAvAt, tebhyaH pazcimAyAM dizi vizeSAdhikAH, adholokikagrAmeSu manuSyabAhusyAt / gataM digdvAraM idAnIM gatidvAram, tatredamAdisUtram -:padaM-3-dAraM-2:- "gatiH ":mU. (261) eesiNaM bhaMte ! neraiyANaM tirakkhajoNiyANaM maNussANaM devANaM siddhANa ya paMcagati0 samaNeNaM katare katarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA?, goyamA sabbatyovA maNussA neraiyA asaMkhejjaguNA devA asaMkhejaguNA siddhA anaMtaguNA tirikkhajoNiyA anNtgunnaa|| eesiNaMbhaMte! neraiyANaMtirikkhajoNiyANaMtirikkhajoNININaM maNussANaMmaNussINaM devANaM devINaM siddhANa ya aTThagati0 samaseNaM katare katarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovAo maNussIo, maNussA asaMkhenaguNA, neraiyA asaMkhejaguNA, tirikkhajoNiyIoasaMkhenaguNAo, devAasaMkhenaguNA, devIo saMkhejaguNAo, siddhA anaMtaguNA, tirikkhajoNiyA anaMtaguNA / / pR. sarvastokA manuSyAH, SannavaticchedanakacchedyarAzipramANatvAt, saca SannavaticchedanakadAyI rAziragredarzayiSyate, tebhyo nairayikA asaGkhyeyaguNAH, aGgulamAtrakSetrapradezarAzeH sambandhini prathamavargamUle dvitIyavargamUlena guNite yAvAn pradezazirbhavati tAvapramANAsu ghanIkRtasya lokasyaikaprAdezikISu zreNiSuyAvanto nabhaH pradezAstAvapramANatvAt, tebhyo devA asaGkhayeyaguNAH, vyantarANAMjyotiSkANAMca pratyekaMpratarAsAyeyabhAgavartizreNigatAkAzapradezarAzipramANatvAta, tebhyaH siddhA anantaguNAH, abhavyebhyo'nantaguNatvAt, tebhyastiryagyonikA anantaguNAH, vanaspatikAyikAnAM siddhebhyo'pynntgunntvaat| tadevaM nerayikatiryagyonikamanuSyadevasiddharUpANAM pacanAmalpabahutvamuktam, idAnIM nairayikatiryagyonikatairyagyonikImanuSyAmAnuSIdevadevIsiddhalakSaNAnAmaSTAnAmalpabahutvamabhidhitsuridamAha-sarvastokA mAnuSyo - manuSyastriyaH, saGkhyeyakoTIkoTIpramANatvAt, tAbhyo manuSyA asaGkhyeyaguNAH, iha manuSyA iti saMmUrchanajA api gRhyante, vedasyAvivakSaNAt, te va saMmUrchanajA vAntAdiSu nagaranirddhamanAnteSu jAyamAnA asaGkhayeyAH prApyante, tebhyo nairayikAasaGkhayeyaguNAH, manuSyA hi utkRSTapade 'pi zreNayasaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANA labhyante nairayikAstvagulamAtrakSetrapradezarAzisatkatUtIyavargamUlaguNitaprathamavargamUlapramANazreNigatAkAza pradezarAzipramANAH tato bhavantyasaddhyeyaguNAH tebhyastiryagyonikAH striyo'saGkhayeyaguNAH, pratarAsaGghayeyabhAgavattacyasaGkhayeyazreNinabhaH- pradezarAzipramANatvAt, tAbhyo'pidevA asaGkhyeyaguNAH, asaGkhyeyaguNapratarAsaGkhayeyabhAgavatya- saGghayeyazreNigatapradezarAzimAnatvAt, tebhyo'vi devyaH saGghayeyaguNAH, dvAtriMzadguNatvAt, tAgyo'pi siddhA anantaguNAH, tebhyo'pi tiryabhyo nikA anantaguNAH, atrayuktiH prAgevoktA / / gataM gtidvaarm||idaaniiN indriyadvAramadhikRtyAha Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-, 3 uddezaka:-, dvAraM- 3 -: padaM - 3 - dAraM- 3 :- "indriyaM': mU. (262) eesi NaM bhaMte! saiMdiyANaM egiMdiyANaM beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauridiyANaM paMciMdiyANaM aniMdiyANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA! savvatthovA paMciMdiyA cauridiyA visesAhiyA teiMdiyA visesAhiyA beiMdiyA visesAhiyA aniMdiyA anaMtaguNA egiMdiyA anaMtaguNA saiMdiyA visesAhiyA / eesi NaM bhaMte! saiMdiyANaM egiMdiyANaM beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauridiyANaM paMciMdiyANaM apajattagANaM katare katarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA paMciMdiyA apajattagA cauridiyA apajattagA visesAhiyA teiMdiyA apaJjattagA visesAhiyA beiMdiyA apajattagA visesAhiyA egiMdiyA apajjattagA anaMtaguNA saiMdiyA apajattagA visesAhiyA / / eesi NaM bhaMte! saiMdiyANaM egiMdiyANaM beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauridiyANaM paMciMdiyANaM pattANaM katare katarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA cauridiyA pajattagA paMciMdiyA pajattagA visesAhiyA beiMdiyA pajattayA visesAhiyA teiMdiyA pajattagA visesAhiyA egiMdiyA pajattagA anaMtaguNA saiMdiyA pajjattagA visesAhiyA / / eesi NaM bhaMte! saiMdiyANaM paJjattApaJjattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA cA ?, goyamA ! savvatthovA saiMdiyA apajattagA saiMdiyA pajattagA saMkhejaguNA / / eesiNaM bhaMte! egiMdiyANaM pajjattApajjattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiA vA ?, goyamA! savvatthovA egiMdiyA apajattagA egiMdiyA pajjattagA saMkhejjaguNA eesi NaM bhaMte! beiMdiyANaM pajjattApajjattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiA vA ?, goyamA ! savvatthovA beiMdiyA pajjattagA beiMdiyA apattagA asaMkhejaguNA eesi NaM bhaMte! teiMdiyANaM paJjattApajattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiA vA ?, goyamA ! savvatyovA teiMdiyA pajjattagA teiMdiyA apajjatagA asaMkhejaguNA eesi NaM bhaMte! cauridiyANaM paJjattApajattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhitA vA?, goyamA ! savvatthovA cauriMdiyA pajjattagA cauriMdiyA apajattagA asaMkhejjaguNA 129 eesi NaM bhaMte! paMciMdiyANaM paJjattApajattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiAvA?, goyamA ! savvatthovA paMcediyA pajjattagA paMcediyA apajattagA asaMkhejaguNA eesi NaM bhaMte saiMdiyANaM egiMdiyANaM beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauridiyANaM paMciMdiyANaM pattApajattANaM kayare kayarehiMto appa vA bahuyA vA tullA vA visesAhiA vA ?, goyamA ! savvatthovA cauriMdiyA pajjattagA paMciMdiyA pajjattagA visesAhiA beiMdiyA pacattagA visesAhiA teiMdiyA pacattagA visesAhiA paMciMdiyA apajattagA asaMkhejjaguNA cauriMdiyA apajattagA visesAhiA teiMdiyA apajattagA visesAhiA beiMdiyA apajattagA visesAhiA egiMdiyA apajattagA anaMtaguNA saiMdiA apajjattagA visesAhiA egiMdiyA pajjattagA saMkhejjaguNA saiMdiA pajattagA visesAhiA saiMdiyA visesAhiA / bR. sarvastokAH paJcendriyAH saGketyayojanakoTIkoTIpramANaviSkambhasucIpramitapratarAsaGketyaya 109 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM 1- 3/-/3/262 bhAgavatyasaGkSeyayazreNigatAkAzapradezarAzipramANatvAt, tebhyazcaturindriyA vizeSAdhikAH, viSkambhasUcyAsteSAM prabhUtasaGkeyayojanakoTIkoTIpramANatvAt, tebhyo'pi trIndriyA vizeSAdhikAHteSA viSkammasUcyA prabhUtatarasaGghayeyayojanakoTIkoTIpramANatvAt, tebhyo'pi dvIndriyA vizeSAdhikAH, teSA viSkambhasUcyA prabhUtatamasaGketyayayojanakoTIkoTIpramANatvAt, tebhyo'pi dvIndriyA vizeSAdhikAH, teSA viSkambhasUcyA prabhUtatamasaGkeyayojanakoTIkoTIpramANatvAt, tebhyo'pi anindriyA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt, tebhyo'pi ekendriyA anantaguNAH, vanaspatikAyikAnAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt, tebhyo'pi sendriyA vizeSAdhikAH dvIndriyAdInAmapi tatra prakSepAt tadevamuktamekamaudhikAnAmalpabahutvam, idAnIM teSAmevAparyAptAnAM dvitIyamalpabahutvamAha 130 sarvastokAH paJcendriyA aparyAptAH, ekasminpratareyAvantyaGgulAsayayabAgamAtrANi khaNDAni tAvavyamANatvAt teSAM tebhyazcaturindriyA aparyAptA vizeSAdhikAH, prabhUtAGkulA - sahyetyabhAgakhaNDapramANatvAt, tebhyastrIndriyA aparyAptA vizeSAdhikAH, prabhUtatarapratarAmulAsaGkeya- bhAgakhaNDamAnatvAt, tebhyo'pi dvIndriyA aparyAptA vizeSAdhikAH, prabhUtatamapratarAGgulAsaGghayeya- bhAgakhaNDapmANatvAt, tebhya ekendriyA aparyAptA anantaguNAH, vanaspatikAyikAnAmaparyAptAnAmanantatayA sadA prApyamANatvAt tebhyo'pi sendriyA aparyAptA vizeSAdhikAH, dvIndriyAdyaparyAptanAmapi tatra prakSeptA gataM dvitIyamalpabahutvam, adhunA eteSAmeva paryAptanAmalpabahutvamAha - sarvastokAzcaturindriyAH paryAptAH, yato'lpAyuSazcaturindriyAstata; prabhatakAlamavasthAnAbhAvAt pRcchAsamaye stokA avApyante, te ca stokA api pratare yAvantyaGgulaMsaGghayeyabhAgamAtrANi khaNDAni tAvavyamANA veditavyAH, tebhyaH paJcendriyAH paryAptA vizeSAdhikAH, prabhUtapratarAGgulasaGkhtyeyabhAgakhaNDamAnatvAt, tebhyo'pi dvIndriyAH paryAptA vizeSAdhikAH, prabhUtatarapratarAmulasaGkeyayabhAgakhaNDamAnatvAt, tebhyo'pitrIndriyAH paryAptA vizeSAdhikAH, svabhAvata eva teSAM prabhUtatamapratarAGgulasakhkhayeyabhAgakhaNDapramANatvAt, tebhya ekendriyAH paryAptA anantaguNAH, vanaspatikAyikAnAM paryAptAnAmanantamAnatvAt, tebhyaH sendriyAH paryAptA vizeSAdhikAH, dvIndriyAdInAmapi paryAptAnAM tatra prakSepAt / (gataM) tRtIyamalpabahutvaM, sampratyetaSAmeva sendriyAdInAM pratyekaM paryAptAparyAptagatAnyalpabahutvAnyAha sarvastokAH sendriyA aparyAptakAH, iha sendriyeSu madhye ekendriyA eva bahavaH tatrApi ca sUkSmAH teSAM sarvalokApannatvAt sUkSmAzcAparyAptAH sarvastokAH paryAptAH saGghayeyaguNA iti sendriyA aparyAptAH sarvastokAH, paryAptAH saGkSeyayaguNAH, evamekendriyA api aparyAptAH sarvastokAH, paryAptAH satyaguNA bhAvanIyAH / tathA sarvastokA dvIndriyAH paryAptakAH, yAvanti pratareya'Ggulasya saGghayeyabhAgamAtrANi khaNDAni tAvapramANatvAt teSAM tebhyo' paryAptAH asaGghatyeyaguNAH, prataragatAGgulAsaGketyabhAgakhaNDapramANatvAt, evaM tricaturindriyapaJcendriyAlpabahutvAnyapi vaktavyAni / gataM SaDalpabahutvAtmakaM caturthamalpabahutvam / sampratyeteSAM sendriyAdInAM samuditAnAM paryAptAparyAptAnAmalpabahutvamAha'eesiNaM bhaMte' ityAdi / idaM prAguktadvitIyatRtIyAlpabahutvabhAvanAnusAreNa svayaM bhAvanIyaM, tattvato bhAvitatvAt / gatamindriyadvAram idAnIM kAyadvAramadhikRtyAha Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-4 131 -pada-3-vAraM-4:- "kAyaH" :mU. (263) eesi NaM bhaMte ! sakAiyANaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM vAukAiyANaM vaNassaikAiyANaM tasakAiyANaM akAiyANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiAvA?, goyamA! savvatthovA tasakAiyAteukAiyA asaMkhejaguNA puDhavikAiyA visesAhiyA AukAiyA visesAhiyA vAukAiyA visesAhiyA akAiyA anaMtaguNA vaNassaikAiyA anaMtaguNA sakAiyA visesAhiyA / / eesiNaM bhaMte ! sakAiyANaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM vAukAiyANaM vaNassaikAiyANaM tasakAiyANaM apajattagANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA tasakAiyA apajattagAteukAiyA apajattagAasaMkhejaguNA puDhavikAiyA apaJjattagA visesAhiyAAukAiyA apajattagAvisesAhiyAvAukAiyA apajattagA visesAhiyA vaNassaikAiyA apaJjattagA anaMtaguNA sakAiyA apaattagA visesaahiyaa| eesiNaM bhaMte ! sakAiyANaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM vAukAiyANaM vaNassaikAiyANaMtasakAiyANapajattagANaMkayarekayarehitIappA vAbahuyAvAtullAvAvisesAhiyA vA?, goyamA! savvatyovA tasakAiyA pajattagA teukAiyA pajattagA asaMkhejaguNA puDhavikAiyA paJjattagA visesAhiyA AukAiyA pajjattagA visesAhiyA vAukAiyA pajattagA visesAhiyA vaNassaikAiyA pajattagA anaMtaguNA sakAiyA pajattagA visesaahiyaa|| eesiNaM bhaMte ! sakAiyANaM pajattApajattagANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA sakAiyA apajattagAsakAiyA paJjattagA saMkhejaguNA eesiNaM bhaMte ! puDhavikAiyANaM pajattApajattagANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA puDhavikAiyA apanattagApuDhavIkAiyA pajattagA saMkhejaguNA / / eesiNaM maMte ! AukAiyANaM pajattApajattANaM kayare kayarehito appA bAbahuyA vAtullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovAAukAiyAapaJjattagA AukAiyA pajjattagA saMkhejaguNA // . eesiNaM bhaMte ! teukAiyANaM paattApajjattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA teukAiyAapanattagAteukAiyA paJjattagAsaMkhejaguNA eesiNaMbhaMte ! vAukAiyANaM pajjattApajattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA vAukAiyA apajattagA vAukAiyA pajattA saMkhejjaguNA / eesiNaM bhaMte ! vaNassaikAiyANaM pajjattapajattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA vaNassaikAiyA apajattagA vaNassaikAiyA pajattagA saMkhejaguNA / / eesiNaM bhaMte ! tasakAiyANaM paJjattApajattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, savvatthovA tasakAiyA paattagA apajattagA asaMkhejaguNA / / eesiNaMbhaMte!sakAiyANaM puDhavikAiANaMAukAiANaM teukAiANaMvAukAiANaM vaNassaikAiANaM tasakAiyANa ya pajjattApajjattANaM kayare kayarehitoappA vA bahuyA vAtullA vA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1- 3/-/4/263 visesAhiA vA ?, goyamA ! savvatthovA tasakAiA pajjattagA tasakAiA apajattagA saMkhejaguNA teukAiA apajattagA asaMkhejjaguNA puDhavikAiA apajattA visesAhiyA vAukAiA apajattagA visesAhiA teukAiA paJcattagA saMkheJjaguNA puDhavikAiA pajattA bisesAhaA AukAiA pattA visesAhiyA vAukAiA pajattA visesAhiA vaNassaikAiA apajattA anaMtaguNA sakAiA apajattagA visesAhiyA vaNassaikAiA pajattagA visesAhiA sakAiyA visesAhiyA vR. sarvastokAstra sakAyikAH, dvIndriyAdInAmeva trasakAyikatvAt, teSA ca zeSakAyApekSayA alpatvAt, tebhyastejaH kAyikA asaGketyayaguNAH, asaGketyayalokAkAzapradezapramANatvAt, tebhyaH pRthivIkAyikA vizeSAdhikAH, prabhUtAsaGketyayalokAkAzapradezapramANatvAt, tebhyo'pkAyikA vizeSAdhikAH, prabhUtatarAsaGghatyeyalokAkAzapradezapramANatvAt, tebhyo vAyukAyikA vizeSAdhikAH, prabhUtatamAsaGghayeyalokAkAzapradezamAnatvAt, tebhyo'kAyikA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt, tebhyo vanaspatikAyikA anantaguNAH, anantalokAkAzapradezarAzipramANatvAt, tebhyaH sakAyikA vizeSAdhikAH, pRthivIkAyikAdInAmapi tatra prakSepAt / uktamaudhikAnAmalpabahutvam, idAnImeteSAmevavAparyAptAnAM dvitIyamalpabahutvAmAha 'eesi NaM bhaMte! sakAiyANaM' ityAdi sugamaM // sampratyeteSAmeva paryAptAnAM tRtIyamalpabahutvamAha - 'eesi NaM bhaMte! sakAiyANaM' ityAdi sugamaM, sAmapratameteSAmeva sakAyikAdInAM pratyekaM paryAptAparyAptagamalpabahutvamAha-- 'eesi NaM bhaMte ! sakAiyANaM paJjattApaJjattANaM' ityAdi sugamam sampratyeteSAmeva sakAyikAdInAM samuditAnAM paryAptAparyAptAnAmalpabahutvamAha 'eesi NaM bhaMte! sakAiyANaM' ityAdi, sarvastokAstra sakAyikAH paryAptakAH, tebhyastrasakAyikA evA paryAptakA asaGkhyeyaguNAH, dvIndriyAdInAmaparyAptAnAM paryAptadvIndriyAdibhyo'samayeyaguNatvAt, tataH tejaHkAyikA aparyAptA asaGghayeyaguNAH, asaGkhyayolAkAzapradezapramANatvAt, tataH pRthivyambuvAyavo'paryAptakAH krameNa vizeSAdhikAH, tataH tejaH kAyikAH paryAptAH saGghayeguNAH, sUkSmeSvaparyAptabhyaH paryAptAnAM saGketyayaguNatvAt, tataH pRthivyAbvAyavaH paryAptAH krameNa vizeSAdhikAH, tato vanaspatayo'paryAptA anantaguNAH, paryAptAH saGkSeyayaguNAH / / tadevaM kAyadvAre sAmAnyena paJca sUtrANi pratipAditAni, sampratyasminneva dvAre sUkSmabAdarAdibhedena paJcadaza sUtrANyAha yU. (264) eesi NaM bhaMte! suhumANaM suhumapuDhavikAiyANaM suhuma AukAi ANaM suhumateukAiANaM suhumavAukAi ANaM suhumavaNassaikAiyANaM suhumani oyANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiA vA ?, goyamA ! savvatthovA suhumateukAiyA suhumapuDhavikAiA visesAhiyA suhuma AukAiA visesAhiyA suhumavAukAiA visesAhiA suhumanigodA asaMkhejaguNA suhumavaNassaikAiyA anaMtaguNA suhumA visesAhiyA // 132 * eesi NaM bhaMte! suhumaapajattagANaM suhumapuDhaviapajattagANaM suhumaAuapajattayANaM suhumateu apajattayANaM suhumavaNa0 apajattayANaM suhamanigodA apajattANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, goyamA ! savvatthovA suhumateu apajjattayA suhumapuDhavi0 apa0 vise0 suhuma Au0 apa0 vise0 suhumavAu0 apa0 vise0 suhumanigodA apa0 asaMkhe0 suhumavaNa0 apajattayA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 3, uddezaka:-, dvAraM - 4 133 anaMtaguNA suhumA apajattayA visesA0 eesi NaM bhaMte! suhumapajjatta0 suhumapuDhavikA0 pajatta0 suhumaAukA0 pacatta0 suhumate ukA0 pajatta0 suhumavAukA0 pattagANaM suhumavaNassaikA0 pajatta0 suhunamanigodapacattagANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, goyamA ! savvatthovA suhumateukA pajjattagA suhumapuDhavikA0 pajjattagA visesA0 suhuma AukA0 pacattagA visesA0 suhumaAukA0 pacattagA visesA0 suhumavAukA0 paJjata0 visesA0 suhamanigoyA pajattagA asaMkhejjaguNA suhumavaNa0 paJjatta0 anaMta0 suhumapajatta0 visesA0 eesi NaM bhaMte! suhumANaM paJjattApajjattagANaM kayare kayarehiMto appA vA 4?, goyamA ! savvatthovA suhumaapajattagA suhumapajattagA saMkhe0 ! eesi NaM bhaMte ! suhumapuDhavI0 pajattApajjattANaM kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, goyamA ! savvatthovA suhumapuDhavikAiyA apajattayA suhumapuDhavikAiyA pajattayA saMkhejaguNA / eesi NaM bhaMte! suhumaAu0 paJjattApajattagANaM kayare kayarehiMto appA 4 goyamA ! savvatthovA suhuma AukA0 apajatta0 suhumAukA0 pacattagA saMkhejjaguNA / eesi NaM bhaMte! suhumateu0 pacattApajattANaM kayare kayarehiMto appA vA 4?, goyamA ! savvatthovA suhumateukA0 apajatta0 suhumateukA pajjattAM saMkhe0 / eesi NaM bhaMte! suhumavAukA0 paJjattApajattANaM kayare kayarehiMto appA vA 4?, goyamA savvatthovA suhumavAukA apajatta0 vAukA0 paJjatta0 saMkhejja0 / eesi NaM bhaMte! suhumavaNa0 pajrattApaJjattANaM kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, savvatthovA suhumavaNa0 apajja0 suhumavaNassaipajatta0 saMkhe0 / eesi NaM bhaMte! suhumanigoyANaM kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, goyamA ! savvatthovA suhamanigoyA apajatta0 suhumanigoyA pajjatta0 saMkhejjaguNA / goyamA ! eesi NaM bhaMte! suhumANaM suhumapuDha0 suhumaAu0 suhumateu0 suhumavAu0 suhumavaNa0 suhumanigodANa ya pattApajjattANaM kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, goyamA ! savvatyovA suhumate kAiyA apattayA suhumapuDhavIapaja0 visesA0 suhumaAu0 apaja0 visesA0 suhumavAu0 apA0 visesA0 suhumateu0 apajja0 saMkhejjaguNA suhumapuDhavIpajjatta0 visesA0 suhumAu0 pajatta0 visesA0 suhumavAu0 pacatta0 visesA0 suhumanigodA apajja- asaMkhe0 suhamanigodA pajjatta0 saMkhe0 suhumavaNa0 apajja0 anaMtaguNA suhumaapaja0 visesA0 suhumavaNa0 patta0 saMkheja0 suhumapajatta0 visesA0 suhumA visesAhiyA / vR. sarvastokAH sUkSmAH tejaH kAyikAH, asaGghayeyalokAkAzapradezapramANatvA tebhyaH sUkSmapRthivIkAyikA vizeSAdhikAH, prabhUtAsaGkeyalokAkAzapradezapramANatvAt, tebhyaH sUkSmApkAyikA vizeSAdhikAH, prabhUtatarAsaGkhyeyalokAkAzapradezamAnatvAt, tebhyaH sUkSmavAyukAyikA vizeSAdhikAH prabhUtatamAsaGghayeyalokAkAzapradezarAzimAnatvAt, tebhyaH sUkSmanigodA asaGghayeyaguNAH, sUkSmagrahaNaM bAdaravyavacchedArthaM, dvividhA hi nigodA: -- sUkSmA bAdarAzca, tatra bAdarAH sUraNakandAdiSu, sUkSmAH sarvalokApannAH, te ca pratigolakamasaGghayeyA iti sUkSmavAyukAyikebhyo'saGkeyayaguNAH, tebhyaH sUkSmavanaspatikAyikA anantaguNAH, pratinigodamanantAnAM jIvAnAM bhAvAt, tebhyaH sAmAnikAH sUkSmajIvA vizeSAdhikAH, sUkSmapRthivIkAyikAdInAmapi tatra prakSepAt / " Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-/4/264 gatamaudhikAnAmidamalpabahutvam, idAnImeteSAmevAparyAptAnAmAha-eesi NaM bhaMte ! suhumaapanattagANaM' ityAdi, srvpraagvdbhaavniiym|smprtyetessaamev paryAptanAM tRtIyamalpabahulamAha "eesiNaM bhaMte ! suhumapajattagANaM' ityAdi, idamapi prAguktakrameNaiva bhAvanIyaM / adhunA amISAmeva sUkSmAdInAM pratyekaM paryAptaparyAptagatAnyalapbahutvAnyAha 'eesi NaM bhaMte ! suhumANaM pajjattApajjattANaM' ityAdi, iha bAdareSu paryAptebhyo'paryAptA asahyayaguNAH, ekaikaparyAptanizrayA'satyayAnAmaparyAptAnAmutpAdAt, tathA coktaMprAk prathame prajJApanAkhye pade-"pajjattaganissAe apajjattagAvakamaMti, jataatha ego tattaniyamAasaMkhejjA" iti, sUkSmeSu punayiM kramaH,paryAptAzcAparyAptApekSayA cirakAlAvasthAyina iti sadaiva te bahavo labhyante, tata uktaM sarvastokAH sUkSmA aparyAptAH, tebhyaHsUkSmAH paryAptakAH saGghayeyaguNAH, evaM pRthivIkAyikAdiSvapi pratyekaM bhAvanIyam / gataM caturthamalpabahutvam, idAnIM sarveSA samuditAnAM paryAptaparyAptagataM paJcamamalpabahutvamAha- "eesiNaM bhaMte! suhumANaMsuhumapuDhavikAiyANaM' ityAdi, sarvastokAH sUkSmatejaHkAyikAaparyAptAH, kAraNaMprAgevoktaM, tebhyaH sUkSmapRthivIkAyikAaparyAptA vizeSAdhikAH tebhyaH sUkSmApkAyikAaparyAptA vizeSAdhikAH tebhyaH sUkSmavAyukAyikAaparyAptA vizaSAdhikAH, atrApi kAraNaM prAgevoktaM, tebhyaH sUkSmatejaHkAyikAH paryAptAH saGkhyeyaguNAH, aparyAptebhyo hi paryAptAHsaGkhyeyaguNA ityanantaraM bhAvitaM, -tatra sarvastokAHsUkSmatejaHkAyikA aparyAptA uktAH itare ca sUkSmAparyAptapRthivIkAyikAdayo vizeSAdhikAH, vizeSAdhikatvaMcamanAgadhikatvaM na dviguNatvaM na triguNatvaM vA, tataH sUkSmatejaHkAyikebhyo'payaptibhyaH paryAptAH sUkSmatejaHkAyikAH saGkhyeyaguNAH santaHsUkSmavAyukAyikAparyAptabhyo'pi saGkhyeyaguNA bhavanti, tebhyaHsUkSmapRthivIkAyikAH paryAptAH vizeSAdhikAH tebhyaH sUkSmAphkAyikAH paryAptA vizeSAdhikAH tebhyo'pisUkSmavAyukAyikAH paryAptAvizeSAdhikAH tebhyaH sUkSmanigodAHaparyAptA asa yayaguNAH, teSAmatiprAcuryAt, tebhyaH sUkSmanigodAHparyAptAHsaGkhyeyaguNAH, sUkSmeSvapayaptibhyaH paryAptAnAmoghataH saGkhyeyaguNatvAt, tebhyaH sUkSmavanaspatikAyikA aparyAptakA anantaguNAH pratinigodamanantAnAM teSAMbhAvAtU, tebhyaH sAmAnyataHsUkSmA aparyAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmapRthivIkAyikAdInAmapi tatra prakSepAt, tebhyaH sUkSmavanaspatikAyikAH paryAptakAH saGkhyaguNAH, sUkSmeSu hyaparyAptebhyaH paryAptakAH saGkhyeyaguNAH, yaccApAntarAle vizeSAdhikatvaM tadalpamiti na saGkhyeyaguNatvavyAghAtaH, tebhyaH sUkSmAH paryAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmapRthivyAdInAmapi paryAptAnAMtatra prakSepAt, tebhyaHsUkSmA vizeSAdhikAH, aparyAptAnamapi tatra prakSepAt, / tadevamuktAni sUkSmAzritAni paJca sUtrANi, samprati bAdarAzritAni paJcoktakrameNA- bhidhitsurAha mU. (265) eesiNaMbate! bAdarANaM bAdarapuDhavikAiyANaM bAdaraAukAiyANaM bAdarateukAiyANaM bAdaravAukAiyANaM bAdaravaNassaikAiyANaM patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyANaM bAdaranigodANaMbAdaratasakAiyANaMkayare kayarehito appAvA4?, goyamA! savvatthovA bAdaratasakAiyA bAdarateukAiyA asaMkhejaguNanA patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyA asaMkhejaguNA bAdaranigodA asaMkhenaguNA bAdarApuDhavI0 asaMkhe0 bAdarAAukAiyAasaM0 bAdarA vAukAiyA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-4 asaMkhe0 bAdarA vaNassa0 anaMtaguNA bAdarA visesaahiyaa| eesi NaM bhaMte ! bAdarapuDhavikAiyaapajjattagANaM bAdaraAuapajattagANaM bAdarateuapaJjattagANaMbAdaravAuapajattagANaM bAdaravaNassaiapajattagANaM patteyasarIrabAdaravaNassaiapajattagANaM bAdaranigodaapajjattagANaM bAdaratasakAiyaapajattagANa ya kayare kayarehito appa vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA bAdaratasakAiyAapajattagA bAdarateukAiyA apajjattagAasaMkhejaguNA patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyA apajatagA asakhejaguNA bAdaranigodA apajattagA asaMkhejaguNA bAyarapuDhavIkAiyA apajattagA asaMkhejaguNA bAdaraAukAiyA apajattagA asaMkhejaguNA bAdaravAukAiyA apaattagA asaMkhejaguNA bAdaravaNassaikAiyA apajattagA anaMtaguNA bAdaraapajjattagA visesaahiyaa| eesiNaM bhaMte ! bAyarapajjattayANaM bAdarapuDhavIkAiyANaM pajattayANaM bAyaraAukAiyANaM pajatayANaM bAyarateukAiyANaM pajattayANaM bAyaravAukAiyANaM paJjattayANaM patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyANapajjattayANaMbAyaranigodapajattayANaMbAyaratasakAiyapajattagANayakayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatyovA bAyarateukAiyA pajattayA bAyaratasakAiyApajattayAasaMkhejaguNA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA pajattayA asaMkhejaguNA bAyaranigodApajattayA asaMkhejaguNA bAdarapuDhavIkAiyA pajattayA asaMkhejaguNA bAyaraAukAiyA pajattayA asaMkhejaguNA bAyaravAukAiyA pajatayA asaMkhenaguNA bAyaravaNassaikAiyA pajattayA anaMtaguNA bAyarapajjattayA visesAhiyA / eesiNaM bhaMte ! bAyarANaM pajattApajatANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA bAyarapajattayA bAyaraapajjattayAasaMkhejaguNA / eesi NaM bhaMte ! bAyarapuDhavIkAiyANaM paJjattApajattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA?, goyamA! sabvatthovA bAyarapuDhavIkAiyA paJjatayA vAyarapuDhavikAiyA apajattayA asaMkhejaguNA / eesiNaM bhaMte ! bAyaraAukAiyANaM paJjattApajattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! sabbatyovA bAyarAukAiyA paJjattayA bAyaraAukAiyA apajattayA asNkhejjgunnaa| eesiNaM bhaMte! bAyarateukAiyANaM pajattApajattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, go0 savvatthovA bAyarateukAiyA pajattayA apajattayA asaMkhejaguNA eesiNaM bhaMte ! bAyaravAukAiyANaM pajattApajattANaM kayare kayarehiM to appAvA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatyovAbAdaravAukAiyA pajattayAbAyarayAukAiyA apjttyaaasNkhejgunnaa| eesiNaMbhaMte! bAyaravaNassaikAiyANapajattApaJjattANaMkayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiA vA?, goyamA ! savvatthovA bAyaravaNassaikAiyA pajjattayA bAyaravaNassaikAiyA apajattayA asNkhejgunnaa|| eesiNaM bhaMte ! patteyasarIrabAyaravaNassaikAyaiyANaM pajjattApajjattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullAvA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA pajjattayA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA apaJjattayA asaMkhejaguNA / eesi NaM bhaMte ! Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1- 3/-/4/265 bAyaranigoyANaM pajattApajattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA bAyaranigoyA pajattA bAyaranigoyA apajattA asNkhejjgunnaa| eesi NaM bhaMte! bAyaratasakAiyANaM pajjattApajjattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA bAyaratasakAiyA pajattA bAyaratasakAiyA apajattA asNkhejgunnaa| eesi NaM bhaMte! bAyarANaM bAyarapuDhavIkAiyANaM bAyara AukAiyANaM bAyara ukAiyANaM bAyaravAukAiyANaM bAyaravaNassaikAiyANaM patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyANaM bAyaranigoyANaM bAyatasakAiyANaM paJjattApajjattANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA -goyamA ! savvatyovA bAyarateukAiyA pajjattayA bAyaratasakAiyA pajjattayA asaMkhejaguNA bAyaratasakAiyA apajattayA asaMkhejaguNA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA pajjattayA asaMkhejaguNA bAyaranigoyA pajjattayA asaMkhejjaguNA bAdarapuDhavIkAiyA pajjattayA asaMkhejjaguNA bAyara AukAiyA pajattayA asaMkhejjaguNA bAyaravAukAiyA pajattayA asaMkhejjaguNA bAyarateukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA apajattayA asaMkhejjaguNA bAyaranigoyA apajattayA asaMkhekhaguNA bAyarapuDhavIkAiyA apajattayA asaMkhejjaguNA bAyara AukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA bAyaravAukAiyA apajattayA asaMkhekhaguNA bAyaravaNassaikAiyA pattiyA anaMtaguNA bAyaravaNassaikAiyA apajattayA asaMkhejjaguNA bAyara apajattayA visesA0 bAyarA visesA0 / 136 vR. eesi NaM bhaMte! bAyarANaM bAyarapuDhavIkAiyANaM ityAdi, sarvastokA bAdaratrasakAyikAH, dvIndriyAdInAmeva bAdaratrasatvAt teSAM ca zeSakAyebhyo'lpatvAt, tebhyo bAdaratejaH kAyikA asaGkhyeyaguNAH, asaGkhyayalokAkAzapradazapramANatvAt, tebhyo'pi pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikA asaGghayeyaguNAH, sthAnasyAsaGghatyeyaguNatvAt, bAdaretajaH kAyikA hi manuSyakSetre eva bhavanti, tathA coktaM dvitIye sthAnAkhye pade "kahi NaM bhaMte! bAdarateukAiyANaM paJjattagANaM ThANA patrattA ?, goyamA ! saTThANeNaM aMto maNussakhite aDDAijesu dIvasamuddesu nivvAghAeNaM pannarasasu kammabhUmIsu vAghAeNaM paMcasu mahAvidehesu, ettha NaM bAyara ukAiyANaM pajjattagANaM ThANA patrattA" tathA "jattheva bAya rateukAiyANaM paJjattagANaM ThANA tattheva bAyara ukAiyANaM apajattagANaM ThANA pannattA" iti, bAdaravanaspatikAyikAstu triSvapi lokeSu bhavanAdiSu, tatA coktaM tasminneva dvitIye sthAnAkhye pade "kahi NaM bhaMte! bAyaravaNassaikAiyANaM pajattagANaM ThANA patrattA ?, goyamA ! sahANeNaM sattasu ghanodahisu sattasu ghanodahivalayesu aholoe pAyAlesu bhavaNesu bhavaNapatthaDesu uhaloe kappesu vimANesu vimANAvaliyAsu vimANapatthaDesu tiriyaloe agaDesu talAesu nadIsu dahesu vAvisu pukkhariNIsudihiyAsu guMjAliyAsu saresu sarapaMtiyAsu sarasarapaMtiyAsu bilesu bilapaMtiyAsu ujjhareSu nijjharesu cillalesu pallalesu vappiNesu dIvesu samuddesu savvesu ceva calAsaesu jalaThANesu, ettha NaM bAyaravaNassaikAiyANaM paJjattagANaM ThANA pannattA" tathA "jattheva bAyaravaNassaikAiyANaM pajjattagANaM ThANA tattheva bAyaravaNassaikAiyANaM apajattagANaM ThANA patrattA" iti, tataH kSetrasyAsaGghayeyaguNatvAdupapadyante bAdaratejaH kAyikebhyo'saGghayeyaguNAH pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH, tebhyo bAdaranigodA asaGghayeyaguNAH teSAmatyantasUkSmAvagAhanatvAt, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-4 137 jaleSusavApica bhAvAt, panakasevAlAdayo hijale'vazyaMbhAvinaH teca bAdarAnantakAyikA iti, tebhyo'pi bAdarapRthivIkAyikA asaGgyeyaguNAH, aSTAsu pRthivISu sarveSu vimAnabhavana parvatAdiSubhAvAt, tebhyo'saGgyeyaguNA bAdarApkAyikAH samudreSujalaprAbhUtyAt, tebhyo bAdaravAyukAyikA asaGghayayeguNAH, suSire sarvatra vAyusaMbhavAt, tebhyo bAdaravanaspatikAyikA anantaguNAH, pratibAdaranigodamanantAnaMjIvAnAM bhAvAt, tebhyaH sAmAnyato bAdarAjIvA vizeSAdhikAH, bAdaratrasakAyikAdInAmapi ttrprkssepaat|gtmekmaudhikaanaaNbaadraannaamlpbhutvm, idAnImeteSAmevAparyAptAnAM dvitAyamAha- 'eesiNaMbhaMte! bAyarApajattagANaM' ityAdi, sarvastokA bAdaratrasakAyikA aparyAptakAH, yuktiratra prAguktaiva, tebhyo bAdaratejaHkAyikA aparyAptA asaGkhayeyaguNAH, asaGkhyayelokAkAza-pradezapramANatvAt, ityevaM prAguktakrameNedamapyalpabahutvaM bhAvanIyaM / gataM dvItIyamalpabahutvam, idAnImeteSAmeva paryAptAnAM tRtIyamalpabahutvamAha _ 'eesiNaM bhaMte ! bAyarapajjattagANaM' ityAdi, sarvastokA bAdaratejaHkAyikAH paryAptAH, AvalikAsamayavargasya katipayasamanyUnairAvalikAsamayairguNitasya yAvAnyasamayarAzirbhavati tAvapramANatvAtteSA, uktaMca-"Avaliyavaggo UNAvalie guNiohubAyarA te u" iti tebhyo bAdaratrasakAyikAH paryAptA asaGkhayeyaguNAH, pratare yAvantyaGgulasaGkhyeyabhAgamAtrANi khaNDAni tAvapramANatvAtteSAM, tebhyaHpratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAH paryAptAH asaGkhyeyaguNAH, pratare yAvantyAlAsaGkhayeyabhAgamAtrANikhaNDAnitAvAmANatvAtteSAM, uktaMca-"patteyapaJjavaNakAiyAo payaraM harati logassa / aGgulaasaMkhabhAgeNa bhAiya"miti tebhyo bAdaranigodAH paryAptakA asaGkhayeyaguNAtaH, teSAmatyantasUkSmAvagAhanantAvajalAzayeSu ca sarvatra bhAvAt, tebhyo bAdarapRthivIkAyikAH paryAptAH asaGkhayeyaguNAH, atiprabhUtasaJjayapratarAGgulAsaGkhyeyabhAgakhaNDamAnatvAt, tebhyo'pivAdarAkAyikAH paryAptAasaGkhyeyaguNAH,atiprabhUtatarasaGkhyapratarAhulAsaGghayeyabhAgakhaNDamAnatvAt, tebhyo bAdaravAyukAyikAH paryAptA asaGkhyeyaguNAH, dhanIkRtasya lokasyAsaGkhyeyeSu saGkhyAtatamabhAgavartiSu yAvanta AkAzapradezAstAvapramANatvAtteSAM, tebhyo bAdaravanaspatikAyikAH paryAptAanantaguNAH, pratibAdaraikaikanigodamanantAnAM jIvAnAM bhAvAt, tebhyaH sAmAnyato bAdaraparyAptakA vizeSAdhikAH, bAdaratejaHkAyikAdInAmapi paryAptAnAM tatra prakSepAt / gataM tRtIyamalpabahutvam, idAnImeteSAmeva paryAptaparyAptagatAnyalpabahutvAnyAha ___ "eesiNaMbhaMte 1 bAyarANaMpaJjattApajjattANaM ityAdi, iha bAdaraikaikaparyAptanizrayAasaGkhyeyA bAdarA aparyAptAutpadyante, pajattaganissAe apajjattagAvakkamaMti, jatthaegotattaniyamAasaMkhejA' itivacanAt, tataH sarvatra paryAptebhyo'paryAptAasaGkhayeyaguNA vaktavyAH, trasakAyikasUtraprAguktayuktyA bhAvanIyaM gataMcaturthamalpabahutvam, sampratyeteSAmeva samuditAnAMparyAptAparyAptAnAMpaJcamamalpabahutvamAha- 'eesi NaM bhaMte ! bAyarANaM bAyarapuDhavIkAiyANaM' ityAdi, sarvastokAH bAdaratejaHkAyikAH paryAptakAH tebhyo bAdaratrasakAyikAH paryAptA asaGkhayeyaguNAH tebhyo bAdaratrasakAyikA aparyAptA asaGkhayeyaguNAH tebhyo bAdarupratyekavanaspatikAyikAH paryAptA asaGkhyeyaguNAH tebhyobAdaranigodA; paryAptakAasaGghayeyaguNAH tebhyobAdarapratyekavanaspatikAyikAH paryAptA asaGkhayeyaguNAH tebhyo bAdaranigodAH paryAptakA asaGkhayeyaguNAH tebhyobAdarapRthivIkAyikAH Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 prajJApanAupAGgasUtra- 1- 3/-/4/265 paryAptakA asaGghayeya- guNAH tebhyo bAdarApkAyikAH paryAptakA asaGghayeyaguNA; tebhyo bAdaravAyukAyikAH paryAptA asaGghayeyaguNAH, eteSu padeSu yuktiH prAguktA'nusaraNIyA, tebhyo bAdaratejaHkAyikA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, yato bAdaravAyukAyikAH paryAptAH asaGghayeyaSu pratareSu yAvanta AkAzapradezAstAva- pramANAH, bAdaratejaH kAyikAzcaparyAptA asaGghayeyalokAkAzapradezapramANAH, tato bhavantya saGghayeyaguNAH, -- tataH pratyekabAdaravanaspatikAyikA aparyAptakA asaGghayeyaguNAH tato bAdaranigodA aparyAptakA asaGghayeyaguNAH tato bAdarapRthivIkAyikA aparyAptakA asaGghayeyaguNAH tato bAdarAkAyikA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH bAdara vAyukAyikA aparyAptA yathottaramasaGghayeyaguNAH vaktavyAH, yadyapi caite pratyekasamayeyalokAkAzapradezapramANAstathApyasaGkhyAtasyAsaGkhyAtabhedabhinnatvAt ityaM yathottaramasaGkhyeyaguNatvaM na virudhyate, tebhyo bAdaravAyukAyikAparyAptebhyo bAdaravanaspatikAyikA jIvAH paryAptA anantaguNAH, pratibAdaraikaikanigodamanantAnAM jIvAnAM bhAvAt, tebhyaH sAmAnyato bAdarAH paryAptakA vizeSAdhikAH, bAdaratejaH kAyikAdInAM paryAptAnAM tatra prakSepAt, tebhyo bAdaravanaspatikAyikA aparyAptakA asaGghayeyaguNAH, -ekaikaparyAptabAdaravanaspatikAyikanigodanizrayA'saGghaye yAnAmaparyAptabAdaravanaspatikAyikanigodAnAmutpAdAt, tebhyaH sAmAnyato bAdarA aparyAptA vizeSAdhikAH, bAdaratejaH kAyikAdInAmapyaparyAptAnAM tatra prakSepAt, tebhyaH paryAptAparyAptavizeSaNarahitAH sAmAnyato bAdarA vizeSAdhikAH, bAdaraparyAptatejaH kAyikAdInAmapi tatra prakSepAt // gatAni bAdarAzritAnyapi paJca sUtrANi, samprati sUkSmabAdarasamudAyagatAM paJcasUtrImabhidhitsuH prathamata audhikaM sUkSamabAdarasUtramAha mU. (266) eesi NaM bhaMte! suhumANaM suhamapuDhavIkAiyANaM suhuma AukAiyANaM suhumateukAiyANaM suhumavAukAiyANaM suhumavaNarasaikAiyANaM suhumanigoyANaM bAyarANaM bAyarapuDhavIkAiyANaM bAyarAjakAiyANaM bAyara ukAiyANaM bAyaravAukAiyANaM bAyaravaNassaikAiyANaM patteyasarIrabAyaravaNarasaikAiyANaM bAyaranigoyANaM tasakAiyANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatyovA bAyaratasakAiyA bAyarateukAiyA asaMkhejjaguNA patteyasarIrabAya- vaNassaikAiyA asaMkhejjaguNA bAyaranigoyA asaMkhejaguNA bAyarapuDhadIkAiyA asaMkhejaguNA bAyara AukAiyA asaMkhejjaguNA bAyarabAukAiyA asaMkhejjaguNA suhumateukAiyA asaMkheJjaguNA suhumapuDhavIkAiyA visesAhiyA suhuma AukAiyA visesAhiyA suhumavAukAiyA visesAhiyA suhumanigoyA asaMkhejjaguNA bAyaravaNassaikAiyA anaMtaguNA bAyarA visesAhiyA suhumavaNassai- kAiyA anaMtaguNA suhumA visesAhiyA || eesi NaM bhaMte! suhumaapajattayANaM suhumapuDhavIkAiyANaM apajattayANaM suhuma AukAiyANaM apajjattayANaM suhumateukAiyANaM apajattayANaM suhumavAukAiyANaM apajattayANaM suhumavaNassaikAiyAmaM apajattayANaM suhumanigoyANaM apajjattayANaM bAyara apajattayANaM bAyarapuDhavIkAiyANaM apajattayANaM bAyara AukAiyANaM apajattayANaM bAyarateukAiyANaM apajattayANaM bAyaravAukAiyANaM apajattayANaM bAyaravaNassaikAiyANaM apajattayANaM patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyANaM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-,3 uddezakaH-, dvAraM-4 139 apajattayANaM bAyaranigoyANaM apajattayANa bAyaratasakAiyANaM apanattayANaM kayare kayarehito appA vA bahuyAvA tulAvA visesAhiyAvA?, goyamA! sabbayovA bAyaratasakAiyA apajattayA bAyarateukAiyA apajatayA asaMkhena- guNA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA apajattayA asaMkhejaguNA bAyaranigoyA apajattayA asaMkhena- guNA bAyarapuDhavIkAiyA apajattayA asaMkhejaguNA bAdaraAukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA bAyaravAukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhumateukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhamapuDhavI- kAiyA apajjattayA visesAhiyA suhamaAukAiyA apaJjattayA visesAhiyA suhumavAukAiyA apajattayA visesAhiyA suhumanigoyA apajattayA asaMkhejaguNA bAyaravaNassaikAiyA apajattayA anaMtaguNA bAyarA apajattayA visesAhiyA suhumavaNassaikAiyA apattajayA asaMkhejaguNA suhumA apajattayA visesAhiyA / / eesiNaMbhaMte! suhamapaJjattayANaMsuhamapuDhavikAiyA pajattayANaMsuhumaAukAiyA pajattayANaM sahamateukAiyA pajattayANaM suhamavAukAiyA paJjattayANaM suhamavaNassaikAiyA pajattayANaM suhamanigoyA pajattayANaM bAyarapajjattayANaM bAyarapuDhavIkAiyA pajattayANaM bAyaraAukAiyA pajjattayANaM bAyarateukAiyA pajjattayANaM bAyaravAukAiyA pajattayANaM bAyaravaNassaikAiyA pajjattayANaM patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA pajattayANaM bAyaranigoyA pajattayANaM bAyaratasakAiyapajattayANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA bAyarateukAiyA paJjattayA bAyaratasakAiyA pajattayAasaMkhejaguNA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA paJjatayA asaMkhejaguNA bAyaranigoyA pajattayA asaMkhejaguNA bAyarapuDhavikAiyA paJjattayA asaMkhejjaguNA bAyaraAukAiyA pajjattayA asaMkhejaguNA bAyaravAukAiyA pajattayA asaMkhejaguNA suhumateukAiyApaJjattayA asaMkhenaguNA suhamapuDhavIkAiyA pajattayA visesAhiyA suhumaAukAiyA pajattayA visesAhiyA suhamavAukAiyA pajjattayA visesAhiyA suhumanigoyA paJjattayA asaMkhejaguNA bAyaravaNassaikAiyA pajattayA anaMtaguNA bAyarapajattayA visesAhiyA suhumavaNassaikAiyA pajattayA asaMkhejaguNA bAyaravaNassaikAiyA pajattayA anaMtaguNA bAyarapajattayA visesAhiyAsuhumavaNassaikAiyA pajjattayAasaMkhejaguNA suhamapajattayA visesaahiyaa| eesiNaM bhaMte! suhamANaMbAyarANa ya pajattApaJjattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA bAyarA pajattayA bAyaraapaJjattayA asaMkhejaguNA suhamaapajattayA asaMkhejagaNA sahamapaJjattayA sNkhejgnnaa|| eesiNaMbhaMte! suhumapuDhavikAiyANaMbAyarapuDhavikAiyAyapajjattApajjattANaMkayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA bAyarapuDhavikAiyA pajjattayA vAyarapuDhavikAiyA apajjattayAasaMkhenaguNA suhamapuDhavIkAiyA appa0 asaM0 suhamapuDhavikAiyA paJjattayA saMkhejaguNA / / eesiNaMbhaMte! suhumaAukAiyANaMbAyaraAukAiyANayapajattApajattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA bAyaraAukAiyA pajattayA bAyaraAukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhumaAukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhumaAukAiyA pajattayA saMkhejaguNA / / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-/4/266 eesiNaMbhaMte! suhumateukAiyANaMbAyarateukAiyANayapajattAjapajattANaMkayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA bAyarateukAiyA pajjattayA bAyarateukAiyA apajattayAasaMkhenaguNA suhumateukAiyAapajattayA asaMkhejaguNA suhumateukAiyA pajatayA saMkhejaguNA // eesi NaM bhaMte suhumavAukAiyANaM bAyaravAukAiyANa ya pajattapajjattANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA yA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA bAyaravAukAiyA pajattayA bAyaravAukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhumavAukAiyA apajattayA asaMkhenaguNA suhumavAukAiyA pajattayA saMkhejaguNA / eesiNaMbhaMte! suhumavaNassaikAiyANaMbAyaravaNassaikAyANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA bAyaravaNassaikAiyA pajjattayA bAyaravaNassaikAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhumavaNassaikAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhumavaNassaikAiyApajattayA saMkhejaguNA / / eesiNaMbhaMte ! suhumanigoyANaM bAyaranigoyANa ya pajjattapaJjattANaMkayo kayarehitI appa vAbahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA bAyaranigoyayA paddhattayA bAyaranigoyayA apaJjattayA asaMkhejaguNA suhumanigoyayA apaJjattayA asaMkhejaguNA suhumanigoyayA pajattayA saMkhenaguNA // eesiNaM bhaMte ! suhumANaM suhamapuDhavIkAiyANaM suhamaAukAiyANaM suhumateukAiyANaM suhumavAukAiyANaM suhamavaNassaikAiyANaM suhumanigoyANaM bAyarANaM bAyarapuDhavikAiyANaM bAyaraAukAiyANaM bAyarateukAiyANaM bAyaravAukAiyANaM bAyaravaNassaikAiyANaM patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyANaMbAyaranigoyANaMbAyaratasakAiyANaya pajattApaJjattANaM kayo kayarehito appA vAbahuyA vAtullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA bAdarateukAiyA pajattayA bAyaratasakAiyA pajattayA asaMkhejaguNA bAyaratasakAiyA apajattayA asaMkhejaguNA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyApajattayA asaMkhekhajaguNA bAyaranigoyA pajjattayA asaMkhejaguNA bAyarapuDhavIkAiyA paJjattayA asaMkhenaguNA bAyaraAukAiyA pajattayA asaMkhenaguNA bAyaravAukAiyA pajattayA asaMkhejaguNA bAyarateukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyAapajattayA asaMkhejaguNA bAyaranigoyAapajattayA asaMkhenaguNA bAyarapuDhavIkAiyA apaJjattayA asaMkhejaguNA bAyaraAukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA bAyaravAukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhumateukAiyA apajattayA asaMkhejaguNA suhamapuDhavIkAiyA apajjattayA visesAhiyA suhumaAukAiyA apajattayA visesAhiyA suhumavAukAiyA apajjattayA visesAhiyA suhumateukAiyA pajattayA asaMkhejaguNA suhamapuDhavIkAiyApajattayAvisesAhiyA suhumaAukAiyA pajhattayAvisesAhiyA suhumavAukAiyA pajattayA visesAhiyA suhumAnagoyA apajjattayAasaMkhejaguNA suhumanigoyA pajjattayA saMkhejaguNA bAyaravaNassaikAiyA pajattayA aNaMtaguNA bAyarapajjatvayA visesAhiyA bAyaravaNassaikAiyA apajattayAasaMkhejaguNA bAyaraapajjattayA visesAhiyAbAyarA visesAhiyA suhubhavaNassaikAiyA apajjattayAasaMkhejaguNA suhumaapajattayA visesAhiyA suhumavaNassaikAiyA pajattayA saMkhejaguNA suhumapajjattayA visesAhiyA suhumA visesaahiyaa| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-3, uddezakaH--, dAraM-4 141 vR. 'eesiNaM bhaMte !' ityAdi, iha prathamaM bAdaragatamalpabahutvaM bAdarapaJcasUtryAM yaprathama sUtraM tadvadbhAvanIyaM yAvadbAdaravAyukAyapadaM, tadanantaraM yatsUkSmagatamalpabahutvaM tatsUkSmapaJcasUtryAM yaprathamaM sUtraM tadvattAvadyAvatsUkSmanigodacintA, tadanantaraMbAdaravanaspatikAyikA anantaguNAH, pratibAdara-nigodAmanantAnAMjIvAnAM bhAvAt,tebhyo bAdarA vizeSAdhikAH, bAdaratejaHkAyikAdInAmapi tatra prakSepAt, tebhyaH sUkSmavanaspatikAyikA asaGkhyeyaguNAH, bAdaranigodebhyaHsUkSmanigodAnAma-saGkhayeyaguNatvAt, tebhyaH sAmAnyataHsUkSmA vizeSAdhikAH, sUkSmatejaH kAyikAdInAmapi tatra prakSepAt / gatamekalpabahutvam, idAnImeteSAmevAparyAptAnAM dvitIyamAha "eesi NaM bhaMte !' ityAdi, sarvastokA bAdaratrasakAyikA aparyAptAH tato bAdaratejaHkAyikabAdarapratyekavanaspatikAyikabAdaranigodabAdarapRthivIkAyikabAdarApkAyikabAdaravAyukAyikA aparyAptAH krameNa yathottaramasaGghayeyaguNAH, atra bhAvanA bAdarapaJcasUtryAM yadvitIyamaparyAptakasUtraM tadvatkartavyA, tato bAdaravAyukAyikebhyo'saGkhyeyaguNAH sUkSmatejaHkAyikA aparyAptAH, atiprabhUtAsaGkhyeyalokAkAzapradezapramANatvAt, tebhyaH sUkSmapRthivIkAyikasUkSmA-pkAyikasUkSmavAyukAyikasUkSmanigodA aparyAptA yathottaramasaGkhyeyaguNAH, atra bhAvanA sUkSma- paJcasUtryAM yad dvitIyaM sUtraM tadvat, tebhyaH sUkSmanigodAparyAptebhyo bAdaravanaspatikAyikA jIvA aparyAptAH anantaguNAH, pratibAAdaraikaikanigodamanantAnAM jIvAnAM sadbhAvAt, tebhyaH sAmAnyatobAdarAparyAptakAvizeSAdhikAH, bAdaratrasakAyikAparyAptAdInAmapitatra prakSepAta, tebhyaH sUkSmavanaspatikAyikAaparyAptA asaGkhyeyaguNAH, bAdaranigodApayaptibhyaH sUkSmanigodAparyAptAnAmasaGkhyeyaguNatvAt, tebhyaH sAmAnyataH sUkSmAH paryAptA vizeSAdhikAH, sUkSmatejaHkAyikAparyAptAdInAmapitatra prkssepaat| gataM dvitIyamalpabahutvam, adhunAeteSAmevaparyAptAnAMtRtIyamalpabahutvamAha 'eesiNaMbhaMte! suhumapajjattayANaM' ityAdi, sarvastokAbAdaratejaHkAyikAH paryAptAH tebhyo bAdaratrasakAyikabAdarapratyekavanaspatikAyikabAdaranigodabAdarapRthivIkAyikabAdarapkAyikabAdaravAyukAyikAH paryAptA yadhottaramasaGkhyeyaguNAH,atra bhAvanA bAdarapaJcasUtryAM yattR tIyaM paryAptasUtraMtadvat kartavyA, bAdaraparyAptavAyukAyikebhya; sUkSmatejaHkAyikAH paryAptAasaGghayeyaguNAH, bAdaravAyukAyikA hiasaGkhyeyapratarapradezarAzipramANAH sUkSmatejaHkAyikAstu paryAptA asaGkhayeyalokAkAzapradezarAzipramANAstato'saGkhyeyaguNAH, tataH sUkSmapRthivIkAyikasUkSmA kAyikasUkSmavAyukAyikAH, paryAptAH krameNa yathottaraM vizeSAdhikAH tataH sUkSmavAyukAyikebhyaH paryAptebhyaH sUkSmanigodAH paryAptakA asaGkhyeyaguNAH, teSAmatiprabhUtatayA pratigolakaMbhAvAt, tebhyo bAdaravanaspatikAyikA jIvAH paryAptakA anantaguNAH, pratipAdarairaikanigodamanantAnAM bhAvAt, tebhyaH sAmAnyato bAdarAH paryAptakA vizeSAdhikAH, bAdaratejaHkAyikAdInAmapi paryAptAnAM tatraprakSepAt, tebhyaH sUkSmavanaspatikAyikAH paryAptAasaGkhayeyaguNAH, bAdaranigodaparyAptebhya: sUkSmanigodaparyAptAnAmasaddhayeyaguNatvAt, tebhyaH sAmAnyataH sUkSmAH paryAptA vizeSAdhikAH, sUkSmatejaHkAyikAdInAmapi paryAptAnAMtatra prakSepAt, |gtNtRtiiymlpbhutvm, idAnImeteSAmeva sUkSmabAdarAdInAMpratyekaMparyAptApayaptiAnAM pRthagpRthagalpabahutvamAha- 'eesiNaMbhaMte! suhumANaM bAyarANaM pajjattApajjattANaM' ityAdi, sarvatreya bhAvanA sarvastokA bAdarAH paryAptAH, parimitakSetravartitvAta, tebhyo bAdarA aparyAptAH, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 prajJApanAupAsUtra-1-3/-/4/266 asaGkhyeyaguNAH, ekaikabAdara-paryAptanizrayA asaGkhayeyAnAMbAdarAparyAptAnAmutpAdAt, tebhyaH sUkSmA aparyAptAH asaGkhayeyaguNAH, sarvalokApannatayAteSAM kSetrasyAsakyeyaguNatvAt, tebhyaH sUkSmaparyAptakAH saGkhayeyaguNAH, cirakAlA- vasthAyitayA teSAM sadaiva saGkhayeyaguNatayA'vApyamAnatvAt / gataM caturthamalpabahutvam, idAnImeteSAmeva sUkSmasUkSmapRthivIkAyikAdInAMDAdarabAdarapRthivIkAyikAdInA ca pratyekaM paryAptAparyAptAnAM ca samudAyena paJcamamalpabahutvamAha-- sarvastokA bAdaratejaHkAyikAH paryAptAH, AvalikAsamayavarge katipayasamayanyUnairAvalikAsamayairguNite yAvAnsamayarAzistAvapramANatvAt teSAM, tebhyo bAdaratrasakAyikAH paryAptA asaGkhyeyaguNAH, pratare yAvatyaGgulasaGkhyeyabhAgamAtrANi khaNDAni tAvapramANatvAt teSAM, tebhyo bAdaratrasakAyikA aparyAptA asaGkhayeyaguNAH, pratare yAvatyahulAsaGghayeyabhAgamAtrANi khaNDAni tAvapramANatvAtteSAM, tebhyaH pratyekavAdaravanaspatikAyikabAdaranigodabAdarapRthivIkAyikabAdarApkAyikabAdaravAyukAyikAH paryAptA yathottaramasaGkhyeyaguNAH, yadyapyete pratyekaM pratare yAvatyakulAsaGyeyabhAgamAtrANi khaNDAni tAvapramANAstathApyakulAsaGghayeyabhAgasyAsaGkhyeyabhedabhinnatvAt ityaM yathottaramasaGkhyeyaguNatvamabhidhIyamAnaM na virudhyate, tebhyo bAdaratejaHkAyikA aparyAptA asaGkhayeyaguNAH, asaGghayeyalokAkAzapradezapramANatvAt, tataHpratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAbAdaranigodabAdarapRthivIkAyikabAdarApkAyikabAdaravAyukA yikA aparyAptA yathottaramasaGghayeyaguNAH, tato bAdaravAyukAyikebhyo'paryAptabhyaH sUkSmatejaHkAyikA aparyAptA asaGkhayeyaguNAH tataH sUkSmapRthivIkAyikasUkSmapkAyikasUkSmavAyukAyikA aparyAptA yathottaraMvizeSAdhikAH tataH sUkSmaparyAptastejaHkAyikAH saGkhyAtaguNAH, sUkSmeSvaparyAptebhyaH paryAptAnAM oghata eva saGkhyeyaguNatvAt, tataH sUkSmapRthivIkAyikasUkSmAkAyikasUkSmavAyukAyikAH paryAptAH yathottaraM vizeSAdhikAH tebhyaH sUkSmanigodA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, teSAmatiprAbhUtyenasarvalokeSubhAvAt, tebhyaH sUkSmanigodAH paryAptakAH saGkhyeyaguNAH, sUkSmeSvaparyAptebhyaH paryAptAnAmoghataeva sadA saGkhyeyaguNatvAt, eteca bAdarAparyAptatejaHkAyikAdayaH paryAptasUkSmanigodAparyavasAnAH SoDaza padArthA yadyapyanyatrAvizeSeNAsaGkhayeyalokAkAzapradezapramANatayA saMgIyante tathApyasaGgyeyatvasyAsaMkhyeyabhebhinnatvAd itthamasaGkhyeyaguNatvaM vizeSAdhikatvaM saGkhyeyaguNatvaM ca pratipAdyamAnaM na virodhabhAgiti, tebhyaH paryAptasUkSmanigodebhyo bAdaravanaspatikAyikAH paryAptAanantaguNAH, pratibAdaraikaikanigodamanantAnAMjIvAnAM bhAvAt, tebhyaH sAmAnyato bAdarAH paryAptA vizeSAdhikAH, bAdaraparyAptatejaHkAyikAdInAmapitatraprakSepAta, tebhyo bAdaravanaspatikAyikA aparyAptakA asaGgyeyaguNAH, ekaikaparyAptabAdaranigodanizrayA asaGkhayeyAnAMbAdaranigodAparyAptAnAmutpAdAta, tebhyaHsAmAnyato bAdarAaparyAptA vizeSAdhikAH, bAdaratejaHkAyikAdInAmapyaparyAptAnAM tatra prakSepAt, tebhyaH sAmAnyato bAdarA vizeSAdhikAH, paryAptAnAmapi tatra prakSepAt, tebhyaH sUkSmavanaspatikAyikA aparyAptA asaGkhayeyaguNAH, bAdaranigodebhyaH sUkSmanigodAnAmaparyAptAnAmapyasaGkhayeyaguNatvAt, tataH sAmAnyataH sUkSmAparyAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmapRthivIkAyikAdInAmapyaparyAptAnAM natra prakSepAta. tebhyaH sakSmavanaspatikAyikAH paryAptAH saGkhayeyaguNAH, sUkSmavanaspatikAyikApa Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-,dvAraM-4 143 yaptibhyo hi sUkSmavanaspatikAyikaparyAptAH saGkhyeyaguNAH, sUkSmeSvoghato'paryAptabhyaH paryAptAnAM saGghayeyaguNatvAttataH sUkSmApayaptibhyo'pisaGkhyeyaguNAH, vizeSAdhikatvasya saGghayeyaguNatvabAdhanAyogAt, tebhyaH sAmAnyataH sUkSmAH paryAptA vizeSAdhikAH, paryAptasUkSamapRthivIkAyikAdInAmapi tatraprakSepAt, tataH sAmAnyataH sUkSmAH paryAptaparyAptavizeSaNarahitA vizeSAdhikAH, aparyAptAnAmapi tatra prakSepAt / gataM sUkSmabAdarasamudAyagataM paJcamamalpabahutvaM, tadgatau samarthitAni paJcadazApi sUtrANIti / / gataM kAyadvAram, idAnIM yogadvAramAha ___-pada-3-dAraM-5:- "yogaH":-- mU. (267) eesi NaM maMte ! jIvANaM sayogINaM maNajogINaM vaijogINaM kAyajogINaM ayogINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visAhiyA vA?, go0 savvatyovA jIvA maNayogI vayayogI asaMkhe0 ayogI anaMtaguNA kAyayogI anaMta0 sayogI vise0|| vR. sarvastokA manoyoginaH, saMjJinaH paryAptA eva hi manoyoginaH te ca stokA iti, tebhyo vAgyogino'saGkhyeyaguNAH, dvIndriyAdInAM vAgyoginAM saMjJibhyo'saGkhyAtaguNatvAt, tebhyo'yogino'nantaguNAH,siddhAnAmanantatvAta, tebhyaH kAyayogino'nantaguNAH, vanaspatInAmanantatvAta, yadyapinigodajIvAnAmanantAnAmekaMzarIraMtathApitenaikena zarIreNa sarve'SyAhArAdigrahaNaM kurvantIti sarveSAmapi kAyayogitvAnnAnantaguNatvAvyAghAtaH tebhyaH sAmAnyataH sayogino vizeSAdhikAH, dvIndriyAdInAmapi vAgyogAdInAM tatra prakSepAt // gataM yogadvAram, idAnIM vedadvAramAha -pada-3-dAraM-6:- "veda":ma. (268)eesiNaMbhaMte! jIvANaMsaveyagANaM itthIveyagANaM purisaveyagANaMnapuMsakaveyagANaM aveyagANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA?, go0 savvatyovA jIvA purisaveyagA itthI0 saMkhe0 aveyagA anaMtaguNA napuMsaka0 anaMta0 saveyagA visesAhiyA vR. sarvastokAH puruSavedAH, saMjJinAmeva tiryagmanuSyANAM devAnAMca puruSavedabhAvAt, tebhyaH strIvedAH saGkhayeyaguNAH, yata uktaM jIvAbhigame- "tirikkhajoNiyapurisehito tirikkhajoNiyaitthIotiguNIo tirUvAhiyAoya, tahAmaNussapurisehiMtomaNussaitthIosattAvIsaguNAo sattAvIsakhvuttarAoya, tathA devapurisehiMtodevitthIobattIsaguNAobattIsaruvuttarAo'' iti, vRddhaacaaryairpyuktN||1|| "tiguNA tirUvaahiyA tiriyANaM ithiyA muNeyavvA / sattAvIsaguNA puna maNuyANaM tadahiyA ceva // // 2 // battIsaguNA battIsarUvaahiyA ya tahaya devANaM / devIo pannattA jinehiM jiyraagdosehiN||" avedakA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt, tebhyo napuMsakavedA anantaguNAH, vanaspatikAyikAnAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt, sAmAnyataH savedakAH vizeSAdhikAH, strIvedakapuruSavedakAnAmapi tatra prakSepAta, // gataM vedadvAram, idAnIM kaSAyadvAramAha - padaM-3-dAraM-7:- "kaSAya":ma. (269) eesiM NaM bhaMte ! sakamAINaM kohakasAINaM mAnakasArdaNaM pAyAkamAINaM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/7/269 lohakasAINaM akasAINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA jIvAakasAImAnakasAI anaMtaguNA kohakasAIvisesAhiyA mAyAkasAI visesAhiyA lohakasAI visesAhiyA sakasAI visesaahiyaa| vR. sarvastokA akaSAyiNaH, siddhAnAM katipayAnAM ca manuSyANAmakaSAyitvAt, tebhyo mAnakaSAyiNo mAnakaSAyayapariNAmanto'nantaguNAH, SaTsvapi jIvanikAyeSu mAnakaSAyapariNAmasyAvApyamAnatvAt, tebhyaH krodhakaSAyAyiNo vizeSAdhikAH tebhyo'pi mAyAkaSAyiNo vizeSAdhikAH tebhyo'pilobhakaSAyiNo vizeSAdhikAH, mAnakaSAyapariNAmakAlApekSayAkrodhAdikaSAyapariNAmakAlasya yathottaraM vizeSAdhikatayA krodhAdikaSAyANAmapi yathottaraM vizeSAdhikatvabhAvAt, lobhakaSAyibhyaH sAmAnyataH sakaSAyiNo vizeSAdhikAH, mAnAdikaSAyiNAmapi tatra prakSepAt, sakaSAyiNa ityatraivaM vyutpattiH kaSAyazabdena kaSAyodayaH parigRhyate, tathA ca loke vyavahAraH-sakaSAyo'yaM kazAyodayavAnityarthaH, saha kaSAyeNa-kaSAyodayena ye vartante te sakaSA- yodayAH-vipAkAvasthAM prAptAH svodayamupadarzayantaH kaSAyakarmaparamANavasteSu satsu jIvasyAvazyaM kaSAyodayasambhavAt, sakaSAyA vidyante yeSAM te sakaSAyiNaH kaSAyodayasahitA iti tAtparyArthaH gataM kaSAyadvAram, idAnIM lezyAdvAram - -:padaM-3-dAraM-8:- "lezyA " :mU. (270) eesiNaM bhaMte ! jIvANaM salesANaM kiNhalesANaM nilalessANaM kAulessANaM teulessANaM pamhalessANaM sukkalessANaM alessANa ya kayo kayarahito appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovAjIvAsukkalessA pamhalessA saMkhejaguNA teulessA saMkhejjaguNA alessA anaMtaguNA kAulessA anaMtaguNA nIlalessA vise0 kaNhalesA vise0 salessA vise0 vR. sarvastokAH zuklalezyAH, lAntakAdiSazvevAnuttaraparyavasAneSu vaimAnikeSu deveSu katipayeSu ca garbhavyutkrAntikeSu karmabhUmikeSu saGkhyeyavarSAyuSkeSu manuSyeSu tiryastrIpuMseSu ca katipayeSusaGkhyeyavarSAyuSkeSutasyAH saMbhavAta, tebhyaH padmalezyAkAH saGgyeyaguNAH, sAhipadmalezyA sanatkumAramAhendrabrahmalokakalpavAsiSu deveSu tathA prabhUteSu garbhavyutkrAntikeSu karmabhUmijeSu saGkhayeyavarSAyuSkeSumanuSyastrIpuMseSutathAgarbhavyutkrAntikatiryagyonikastrIpuMseSusaddheyayavarSAyuSkeSvavApyate, sanatkumArAdidevAdayazca samuditA lAntakAdidevAdibhyaH saGkhyeyaguNA iti bhavanti zuklalezyAkebhyaH padmalezyAkAH saGghayeyaguNAH, tebhyastejolezyAkAH saGkhyeyaguNAH, sarveSAM saudharmezAnajyotiSkadevAnAM katipayAnAM ca bhavanapativyantaragarbhavyutkrAntikatiryakpa cendriyamanuSyANAM bAdaraparyAptaikendriyANAM ca tejolezyAbhAvAt, nanvasaGkhyeyaguNAH kasmAnna bhavanti?, kathaM bhavantIti ceta, ucyate, iha jyotiSkAH bhavanavAsibhyo'pyasaGkhayeyaguNAH kiM punaH sanatkumArAdidevebhyaH, te ca jyotiSkAstejolezyAkAH tathAsaudharmezAnakalpadevAzca, tataHprApnuvantyasaGkhyeyaguNAH, tadayuktaM, vastutattvAparijJAnAt, lezyApadehi garbhavyutkrAntikatiryagyonikAnAMsaMmUrchimapaJcendriyatiryagyonikAnAMca kRSNalezyAghalpabahutvesUtraM vakSyati-savvatthovA gabmavakkaMtiyatirikkhajoNiyA sukkalesA tirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo, pamhalesA gabbhavatiyatirikkhajoNiyA saMkhejjuNA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 3, uddezaka:-, dvAraM - 8 tirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo, teulesAgabhavakkaMtiyatirikkhajoNiyA saMkhejaguNA teulesAo tirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo' iti, mahAdaNDakeca tiryagyonikastrIbhyo vyantarA jyotiSkAzca saGghayeguNA vakSyante, tato yadyapi bhavanavAsibhyo'pyasaGghatyeyaguNA jyotiSkAH tathApi padmalezyAkebhyastejolezyAkAH saGghayeyaguNA eva, idamatra tAtparyaM - yadi kevalAn devAneva padmalezyAdhikRtya devA eva tejolezyAkAzcintyante tato bhavantyasaGghatyeyaguNAH yAvatA tiryaksammizrutayA padmalezyAkebhyastiryaksammizrA eva tejolezyAkAzcintyante tiryaJcazca padmalezyA api atibahavastataH saGghayeyaguNA eva labhyante nAsaGghayeyaguNA iti, tebhyo'valezyAkA anantaguNAH, siddhAnAmabhanantatvAt, tebhyaH kApotalezyA anantaguNAH, vanaspatikAyikAnAmapi kApotalezyAyAH saMbhavAt, vanaspatikAyikAnAM ca siddhebhyo'pyanantaguNatvAt, tebhyo'pi nIlalezyA vizeSAdhikAH, prabhUtatarANAM nIlalezyAsaMbhavAt, tebhyo'pi kRSNale zyAkA vize0, prabhUtatamAnAM kRSNalezyAkatvat, tebhyaH sAmAnyataH salezyA vize0 nIlalezyAkAdInAmapi tatra prakSepAt / / gataM lezyAdvAram, idAnIM samyakatvadvAramAha -: parva - 3 - dAraM- 9 : - "samyakatvaM " mU. (271) eesi NaM bhaMte! jIvANaM sammaddddiTThINaM micchAdiTThINaM sammAmicchAdiTThINaM ca kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA jIvA sammAmicchadiTThI sammadiTThI anaMtaguNA micchAdiTThI anaMtaguNA / vR. sarvastokAH samyagmithyAdhSTayaH samyagmithyAdRSTipariNAmakAlasyAntarmuhUrtapramANatayA'tistokatvena teSAM pRcchAsamaye stokAnAmeva labhyamAnatvAt, tebhyaH samyagdRSTayo'nantaguNAH, siddhAnAmanantvAt, tebhyo'pi mithyAdRSTayo'nanataguNAH, vanaspatikAyikAnAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt teSAM ca midhyAdRSTitvAditi / / gataM samyakatvadvAram, adhunA jJAnadvAramAha-: padaM - 3 - dAraM- 10 : - "jJAna" , 145 mU. (272) eesi NaM bhaMte! jIvANaM AbhinibohiyanANINaM suyanANINaM ohinANINaM manapajavanANINaM kevalanANINa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA goyamA ! savvatthovA jIvA manapajjavanANI ohInANI asaMkhejaguNA AbhinibohiyanANI suyanANI dovi tullA visesAhiyA kevalanANI anaMtaguNA / 10 10 eesi NaM bhaMte! jIvANaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMgaNANIya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA jIvA vibhaMganANI maiannANI suyaannANI dovi tullA anNtgunnaa| eesi NaM bhaMte! jIvANaM AbhinibohiyanANINaM suyanA ohinA manapajavanANINaM kevalanANINaM mainnANINaM suyaantrANINaM vibhaMganANIya ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, go0 savvatthovA jIvA maNapajavanANI ohinANI asaMkhejaguNA AbhiNi suyanANI dovi tullA vise0 vibhaMganANI asaMkhejjaguNA kevalanANI anaMtaguNA mai annANI suyaannANI ya dovi tullA anaMtaguNA / vR. sarvastokA manaH paryavajJAninaH, saMyatAnamevAmarSauSadhyAdiRddhiprAptAnAM manaH paryavajJAna Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-/20/272 saMbhavAt, tebhyo'saGkhayeyaguNA avadhijJAninaH, nairayikatiryakpazcendriyamanuSyadevAnAmaSyavadhijJAnasaMbhavAta, tebhya AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAninazca vizeSAdhikAH, saMjJitiryakpaJcendriyamanuSyANAmevAvadhijJAnavikalAnAmapi keSAJcidAbhinivodhikazrutajJAnabhAvAta, svasthAne tu dvaye'pi parasparaM tulyAH, "jattha mainANaM tattha suyanANaM jattha suyanANaM tattha mainANaM" iti vacanAt, tebhyaH kevalajJAnino'nantaguNAH, siddhAnAmanantvAt / / uktaM jJAninA malpabahutvam, idAnIM tapratipakSabhUtAnAmajJAninAmalpabahutvamAha sarvastokA vibhaGgajJAninaH, katipayAnAmeva nairayikadevatiryapaJcendriyamanuSyANAM vibhaGgabhAvAt, tebhyomatyajJAninaH zrutAjJAnino'nantaguNAH, vanaspatInAmapimatyajJAnazrutAjJAnabhAvAt teSAM cAnantatvAt svasthAne tu parasparaMtulyAH "jattha maianANaM tattha suyaannANaM jattha suyaannANaMtattha maianANaM' itivacanAt / / sampratyubhayeSAMjJAnyAjJAninAMsamudAyenAlpabahutvamAha sarvastokA manaHparyavajJAninaH tebhyo'saGkhyeyaguNA avadhijJAninaH tebhya AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAninazca vizeSAdhikAH, svasthAne tu dvaye'pi parasparaM tulyAH, atra bhAvanA prAgevoktA, tebhyo'saGkhayeyaguNA vibhaGgajJAninaH, yasmAtsuragatI nirayagatau ca samyagdRSTibhyo mithyAdRSTayo'saGkhyeyaguNAH paThyante, devanairayikAzca samyagdRSTo'vadhijJAnino mithyASTo vibhaGgajJAnina ityasaGkhayeyaguNAH, tebhyaH kevalajJAnino'nantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt, tebhyo matyajJAninaH zrutajJAninazcAnantaguNAH, vanaspatikAyikAnAM siddhebhyo'pyanantatvAt, teSAM ca matyajJAnizrutAjJAnitvAt, svasthAne tu dvaye'pi parasparaM tulyaaH|| gataM jJAnadvAram, idAnIM darzanadvAramAha - padaM-3-dAraM-11:- "darzana" mU. (273) eesi NaM bhaMte ! jIvANaM cakkhudaMsaNINaM acakhudaMsaNINaM ohidaMsaNINaM kevaladasaNINa ya kayare kayarehito appA vA jAva visesAhiyA vA?, go0 savvatthovA jIvA ohidasaNI cakkhudasaNI asaMkhenaguNA kevaladasaNI anaMtaguNA acakkhudaMsaNI anNtgunnaa| i.sarvastokA avadhidarzaninaH, devanairayikANAM katipayAnAMca saMjJipaJcendriyatiryagmanuSyANAmavadhidarzanabhAvAt,tebhyazcakSurdanino'saGkhyeyaguNAH, sarveSAMdevanairayikagarbhajamanuSyANAM saMjJitiryakpazcendriyANAM asaMjJitiryakpaJcendriyANAM caturindriyANAM ca cakSurdarzanabhAvat, tebhyaH kevaladarzanino'nantaguNAH, siddhAnAmanantvAtva,tebhyo'cakSurdazanino'nantaguNAH, vanaspatikAyikAnAM siddhabhyo'pyananatvAt / / gataM darzanadvAram, adhunA saMyatadvAramAha -padaM-3-dAraM-12:- "saMyataH" ma. (274) eesiNaM bhaMte! jIvANaM saMyatANaM asaMyatANaM saMjayAsaMjayANaM nosaMjayanoasaMjayanosaMjayAsaMjayANa ya kayaro kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savayovA jIvA saMjayA saMjayA saMyatAasaMkhenaguNA nosaMyatAnoasaMjayAnosaMyatAsaMyatA anaMtaguNA asaMjayA anaMtaguNA / / vR.sarvastokAHsaMyatAH,utkRSTapade'piteSAMkoTIsahamapRthakatvapramANatayA labhyamAnatvAt, Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-12 "koDisahassapuhuttaM maNuyaloe saMjayANaM" iti vacanAt, tebhyaH saMyatAsaMyatAH-dezaviratA asaGkhyeyaguNAH,tiryapaJcendriyANAmasaGkhyayAtAnAdezaviratisadmAvAt, tebhyo nosaMyatano'saMyatanosaMyAsaMyatAanantaguNAH, pratiSedhatrayavRttAhi siddhAste cAnantA iti, tebhyo'saMyatA anantaguNAH,vanaspatInAM siddhebhyo'pyanantatvAt // gataM saMyatadvAram, sampratyupayogadvAramAha __-pada-3- dAraM-13:- "upayogaH" mU. (275) eesiNaMbhaMte! jIvANaMsAgArovauttANaManAgArokuttANayakayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesA hiyA vA ?, goyamA! savvatthovA jIvA anAgArovauttA sAgArovauttA sNkhejgunnaa| kR. ihAnAkAropayogakAlaH sarvastokaH sAkAropayogakAlastu saGkhyeyaguNaH tato jIvA ayanAkAropayogopayuktAH sarvastokAH, pRcchAsamaye teSAM stokAnAmevAvApyamAnatvAt, tebhyaH sAkAropayogopayuktAH saGkhayeyaguNAH, sAkAropayogakAlasya dIrghatayA teSAM pRcchAsamaye bahUnAM parApyamANatvAt / / gatamupayogadvAram, idAnImAhAradvAramAha -:padaM-3-dAraM-14:- "AhAra" mU. (276) eesiNaM bhaMte ! jIvANaM AhAragANaM anAhAragANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA jIvA anAhAragA AhAragA asNkhengunnaa| dR. sarvastokA jIvA anAhArakAH, vigrahagatyApannAdInAmevAnAhArakatvAt, uktNc||1|| "viggahagaimAvannai kevaliNo samuhayA ayogI y| siddhA ya anAhArA sesA AhAragA jIvA // " tebhyaHAhArakA asaGkhyeyaguNAH, nanuvanaspatikAyikAnAM siddhebhyo'pyanantatvAt teSAM cAhArakatayApi labhyamAnatvAt kathamanantaguNA na bhavanti?, tadayuktaM, vastutattvAparijJAnAt, iha sUkSmanigodAH sarvasaGkhyayApyasaGkhyeyAH, tatrApyantarmuhUrtasamayarAzitulyAH sUkSmanigodAH sarvakAlaM vigrahe vartamAnA labhyante, tato'nAhArakA apyatibahavaH sakalajIvarAzyasaGkhyeyabhAgatulyA iti tebhyaH AhArakA asaGghayeyaguNA eva naanntgunnaaH||gtmaahaardvaarm, idAnIM bhASakadvAramAha -padaM-3-dAraM-15:- "bhASakaH" mU. (277) eesiNaM bhaMte! jIvANaM bhAsagANaM abhAsagANa yakayare kayarehitoappA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA jIvAbhAsagA abhAsagA anaMtaguNA vR.sarvastokA bhASakAH-bhASAlabdhisampannAH, dvIndriyAdInAmeva bhASakatvAt, abhASakAbhASAlabdhihInA anantaguNAH, vanaspatikAyikAnAmanantatvAt // gataM bhASakadvAraM, samprati parIttadvAramAha - padaM-3-dAraM-16:- "parittaH" mU. (278) eesiNaM bhaMte ! jIvANaM parIttANaM aparIttANa ya noparIttanoaparIttANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! sabvatthovA jIvA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-116/278 parIttA noparIttAnoaparIttA anaMtaguNA, aparIttA anNtgunnaa| vR.iha parItA dvividhAH-bhavaparittAH kAyaparItAzca, tatrabhavaparIttA yeSAM kiJcidUno'pArdhapudgalaparAvartatamAtrasaMsAraH, kAyaparIttAH-pratyekazarIriNaH, tatrobhaye'piparIttAH sarvastokAH, zuklapAkSikANAMpratyekazarIrariNAMcAzeSajIvApekSayA'stikatvAt, tato noparIttAnoaparItA anantaguNAH, ubhayapratiSedhavRttA hi siddhAH te cAnantA iti, tebhyo'parIttA anantaguNAH, kRSNapAkSikANAM sAdhAraNavanaspatInAM vA siddhebhyo'pyanantaguNatvAt ||gtNpriittdvaarN, samprati paryAptadvAramAha -pada-3,-dAraM-17:- "paryAptaH" mU. (279) eesi NaM bhaMte ! jIvANaM pajattANaM apajattANaM nopajjattAnoapajattANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatyovA jIvA nopajattAnoapajattagA apajattagA aNaMtaguNA paJjattagA saMkhijaguNA / vR. sarvastokA noparyAptakanoaparyAptakAH, ubhayapratiSedhavartino hi siddhAH te cAparyAptAkAdibhyaH sarvastokA iti, tebhyo'paryAptakA anantaguNAH,sAdhAraNavanaspatikAyikAnAM siddhebhyo'pyanantaguNAnA sarvakAlamaparyAptatvena labhyamAnatvAt, tebhyaH paryAptAH saGkhyeyaguNAH, ihasarvabahavojIvAH sUkSmAH, sUkSmAzca sarvakAlamaparyAptabhyaH paryAptAH saddhyeyaguNA iti saGkhyeyaguNA uktAH / / gataM paryAptadvAraM, samprati sakSmadvAramAha -pada-3-dAraM- 18:- "sUkSma" mU. (280) eesi NaM bhaMte ! jIvANaM suhumANaM bAyarANaM nosuhumanobAyarANaya kayo kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA jIvA nosuhumAnobAyarA bAyarA anaMtaguNA suhamA asNkhejgunnaa|| .sarvastokA jIvA nosUkSmanobAdarAH siddhA ityarthaH, teSAM sUkSamajIvarAzerbAdarajIvarAzecAnantabhAgakalpatvAt, tebhyo bAdarAanantaguNAH, bAdaranigodajIvAnAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt, tebhyaH sUkSmA asatyeyaguNAH, bAdaranigodebhyaH sUkSmanigodAnAmasaddhyeyaguNatvAt // gataM sUkSmadvAram, idAnIM saMjJidvAram ___-pada-3-dAraM-19:- "saMjJI" mU. (281) eesiNabhaMte! jIvANaM satrINaM asannINaM nosanInoasantrINaM kayare kayarehito appAvAbahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovAjIvA sannI nosatrInoasantrI anaMtaguNA asannI aNanataguNA / vR. sarvastokAH saMjJinaH, samanaskAnAmeva saMjJitvAt, tebhyo nosaMjJinonoasaMjJinaH anantaguNAH, ubhayapratiSedhavRttA hi siddhAH teca saMjJibhyo'nantaguNA eveti, tebhyo'saMjJino'nantaguNAH, vanaspatInAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt / / gataM saMjJidvAram, idAnIM bhavasiddhikadvAramAha-- . -padaM-3-dAraM-20:- "bhavaH" mU. (282) eesiNaMbhaMte! jIvANaM bhavasiddhiyANaM abhavasiddhiyANaM nobhavasiddhiyAno Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 padaM-3, uddezakaH-, dvAra-20 abhavasiddhiyANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA jIvA abhavasiddhiyA nobhavasiddhiyAnoabhavasiddhiyA anaMtaguNA bhavasiddhiyA anNtgunnaa| vR. sarvastokA abhavasiddhikAH-abhavyAH, jaghanyayuktAnantakaparimANatvAt, uktaM cAnuyogadvAreSu-"ukkosae parittAnaMtaeruvapakkhittejahannayaMjuttAnaMtayaM hoi, abhavasiddhiyAvi tattiyAceve"ti, tebhyo nobhavasiddhikanoabhavasiddhikA anantaguNAH, yata ubhayapratiSedhavRttayaH siddhAHtecAjadhanyotkRSTayuktAnantakaparimANAityanantaguNAH,tebhyo'pi bhavasiddhikAanantaguNAH yato bhavyanigodasyaikasyAnantabhAgakalpAH siddhAH bhavyajIvarAzinigodAzcasaGkhyeyA loke iti / gataM bhavasiddhikadvAraM, sAmpratamastikAyadvAramAha -padaM-3-dAraM-21:- "astikAyaH" / mU. (283) eesi NaM bhaMte ! dhammasthikAyaadhammasthikAyaAgAsasthikAyajIvasthikAyapoggalasthikAyaaddhAsamayANaM davvaTThayAe kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA?, goyamA! dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsatthikAe eeNaMtinievi tullA davaTThayAe sabbatthovA, jIvasthikAe dabAeanaMtaguNe, poggalasthikAe davaTThAe anaMtaguNe, addhAsamae davvaTThayAe anaMtaguNe / eesi NaM bhaMte ! dhammatthikAyaadhammatthikAyaAgAsasthikAyajIvasthikAyapoggalasthikAya-addhAsamayANaM paesaTTayAe kayare kayarehitI appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! dhammasthikAe adhammasthikAe eeNaM dovi tullA paesaTTayAe savvatthovA, jIvatyikAe paesaTTayAe anaMtaguNe, poggalasthikAe paesaTTayAe anaMtaguNe, addhAsamae paesaTTayAe anaMtaguNe, AgAsasthikAe paesaTTayAe anNtgunne| eeyassa NaM bhaMte ! dhammasthikAyassa davaTTapaesaTTayAe kayare kayarehito appA bA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthove ege dhammasthikAe dabaTTayAe se ceva paesaTTayAe asaMkhenaguNe / eyassa gaMbhaMte ! adhammatthikAyassa dabbaThThapaesaTTayAe kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthove ege adhammatthikAe davvaTThAe se beva paesaTTayAe asNkhejgunne| eyassa gaMbhaMte ! AgAsasthikAyassa dabaTTapaesaTTayAe kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthove ege AgAsatthikAe davvaTThayAe se ceva paesaTTayAe aNanataguNe / eyassa gaM bhaMte! jIvatthikAyassa dabaTTapaesaTTayAe kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! sambatyove jIvatthikAe vbaTTayAe se ceva paesaTTayAe asaMkhejaguNe, eyassa NaM bhaMte? poggalasthikAyassa dacaTTapaesaTTayAe kayare kayarehitI appA vA jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatyove poggalatthikAe davaTThayAete ceva paesaTTayAe asaMkhejjaguNe addhAsamayena pucchinai pesaabhaavaa| eesiNaM bhaMte! dhammatthikAyaadhammatthikAyaAgAsatthikAyajIvasthikAyapoggalatthikAyaaddhAsamayANaM davvaTThapaesaTTayAe ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! dhammasthikAe adhammasthikAe AgAsatthikAe ee tinnivali tullA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 prajJApanAupAsUtraM-1-3/-21/283 dabaTTayAe savvatthovA, dhammasthikAe adhammatthikAe ya eesi NaM donivi tullA paesaTThayAe asaMkhejaguNA, jIvatyikAedavvaTThayAeaNaMtaguNe se ceva paesaTTayAe asaMkhejaguNe, poggalasthikAe davaTThayAe amaMtaguNe se ceva paesaTTayAe asaMkhejaguNe, addhAsamae davvaThThapaesaTTayAe aNaMtaguNe, AgAsasthikAe paesaTTayAe anNtgunne| vR. dharmAstikAyo'dharmAstikAya AkAzA ete trayo'pi dravyArthatayA-dravyamevArtho dravyArthaH tasya bhAvo dravyArthatA tayA dravyarUpatayA ityarthaH tulyAH-samAnAnantaH, pratyekamekasaGkhyAkatvAt, ata eva sarvastokAH,tebhyo jIvAstikAyo dravyArthatayA antaguNAH, jIvAnAM pratyeka dravyatvAt teSAM ca jIvAstikAye anantatvAt, tasmAdapi pudgalAstikAyo dravyArthatayA'nantaguNaH, kathamiti cet, ucyate, iha paramANuddhipradezakAdIni pRthakpRthakdravyANi, tAnica sAmAnyatastridhA, tadyathA-prayogapariNatAni mizrapariNatAni vizrasApariNatAnica, tatra prayogapariNatAnyapi tAvanIvebhyo'nantaguNAni, ekaikasya jIvasyAnantaiH pratyekaM jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyAdikarmapudgalaskandharAveSTitatvAta, kiM punaH zeSANi ?, tataH prayogapariNatebhyo mizrapariNatAnyanantaguNAni, tebhyo vizrasApariNatAnyanantaguNAni, tathAcoktaMprajJaptI-"savvatthovA puggalA payogapariNayA mIsapariNayA anaMtaguNA vIsasApariNayA anaMtaguNA" iti, tato bhavati jIvAstikAyAt pudgalAstikAyo dravyArthatayA'nantaguNaH, tasmAdapyaddhAsamayodravyArthatayA'nantaguNaH, kathamiti cet, ucyate, ihaikasyaivaparamANoranAgate kAle tatra dvipradezikatripradezakayAvatdazapradezikasaGkhyAtapradezikAsaLyAtapradezikAnantapradezikaskandhAntaHpariNAmitayAanantA bhAvinaH saMyogA pRthakpRthakkAlAH kevalavedasopalabdhAH, yathA caikasya paramANostathA sarveSAM pratyekaM dvipradezAdiskandhAnAM cAnantAH saMyogAH puraskRtAH pRthakpRthakkAlA upalabdhAH, sarveSAmapi manuSyalokakSetrAntarvartitayA pariNAma saMbhavAt, tathA kSetkato'pyayaM paramANuramuSminnAkAzapradeze amuSmin kAle'vagAhiSyate ityevamanantA ekasya paramANo vinaH saMyogAH, yathaikasya paramANostathA sarveSAM paramANUnAM, tathA dvipradezakAdInAmapi skandhAnAmanantapradezaskandhaparyantAnAMpratyekaM tattadekapradezAdhavagAhabhedatobhinnabhinnakAlA anantA bhAvinaH saMyogAH, tathA kAlato'pyayaM paramANuramuSminnAkAzapradeze ekasamayasthitiko dvisamayasthitika ityevamekasyApi paramANorekasminnAkAzapradeze'saGkhayeyA bhAvinaH saMyogAH evaM sarveSvapiAkAzapradezeSu pratyekamasaGkhayeyA bhAvinaH saMyogAH tato bhUyo bhUyasteSvAkAzapradezeSu parAvRttI kAlasyAnantatvAdanantAH kAlato bhAvinaH saMyogAH, ___yathAcaikasya paramANostathAsarveSAMparamANUnAM sarveSAMcapratyekaMdvipradezikAdInAM skandhAnAM, tathA bhAvato'pyayaM paramANuramuSpinkAle ekaguNakAlakobhavatItyevamekasyApiparamANorbhinabhinnakAlA anantAH saMyogAH, yathA caikasya paramANostathA sarveSAM paramANUnAM sarveSAMcadvipradezikAdInAM skandhAnAM pRthak pRthak anantA bhAvataH puraskRtasaMyogAH, tadevamekasyApi paramANovyakSetrakAlabhAvavizeSasambandhavazAdanantA bhAvinaH samayA upalabdhA;, yathaikasya paramANostathA sarveSAM paramANUnAM sarveSAMca pratyekaMdvipradezikA (dI)nAMskandhAnAM, nacaitatparakiNAmikAlavastavyatireke pariNAmipudgalAstikAyAdivyatirekecopapadyate, tataH sarvamidaM tAttvikamavaseyaM, uktaM ca Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 3, uddezaka:-, dvAraM - 21 // 1 // 151 "saMyogapuraskArazca nAma bhAvini hi yujyate kAle / na hi saMyogapuraskAro hyasatAM keSAMcidupapannaH // " iti, yathA ca sarveSAM paramANUnAM sarveSAM ca dvipradezikAdInAM skandhAnAM pratyekaM dravyakSetrakAlabhAvavizeSasambandhavazAdanantA bhAvino'ddhAsamayAH tathA atItA apIti siddhaH pudgalAstikAyadanantaguNo'ddhAsamayo dravyArthatayeti / uktaM dravyArthatayA parasparamalpabahutvam, idAnImeteSAmeva pradezArthatayA tadAhadharmAstikAyo'dharmmAstikAya etau dvAvapi parasparaM pradezArthatayA tulyau, ubhayorapi lokAkAzapradezaparimANapradezatvAt zeSAstikAyAddhAsamayApekSayA ca sarvastokI, tato jIvAstikAyaH pradezArthatayA anantaguNaH, jIvAstikAye jIvAnAmanantatvAt ekaikasya ca jIvasya lokAkAzapradezaparimANapradezatvAt, tasmAdapi pudgalAstikAyaH pradezArthatayA'nantaguNaH, kathamiti cet, ucyate, iha karmaskandhapradezA api tAvat sarvajIvapradezebhyo'nantaguNAH, ekaikasya jIvapradezasyAnantAnantaiH karmaparamANubhirAveSTitapariveSTitatvAt kiM punaH sakalapudgalAstikAyapradezAH ?, tato bhavati jIvAstikAyAt pudgalAstikAyaH pradezArthatayA'nantaguNaH, tasmAdapyaddhAsamayaH pradezArthatayA'nantaguNaH, ekaikasya pudgalAstikAya pradezasya prAguktakrameNa tattadravyakSetrakAlabhAvavizeSasambandhabA vato'nantAnAmatItAddhAsamayAnAmanantAnAmanAgatasamayAnAM bhAvAt, tasmAdAkAzAstikAyaH pradezArthatayA'nantaguNAH, alokasya sarvato'pyanantatAbhAvAt // gataM pradezArthatayA'lpabahutvam, idAnIM pratyekaM dravyArthapradezArthatayA'lpabahutvamAha sarvastoko dhamrmAstikAyo dravyArthatayA, ekatvAt, pradezArthatayA'saGkhtyeyaguNaH, lokAkAzapradezaparimANapradezAtmakatvAt, evamadharmAstikAyasUtramapi bhAvanIyam, AkAzAstikAyo dravyArthatayA sarvastokaH, ekatvAt, pradezArthatayA'nantaguNaH, aparimitatvAt, jIvAstikAyo dravyArthatayA sarvastokAH, pradezArthatayA'saGkhyeyaguNaH, pratijIvaM lokAkAzapradezaparimANapradezabhAvAt, tathA sarvastokaH pudgalAstikAyo dravyArthatayA, dravyANAM sarvatrApi stokatvAt, sa eva pudgalAstikAyastattadravyApekSayA pradezArthatayA cintyamAno'saGghayeyaguNaH, nanu bahavaH khalu jagatyanantapradezakA api skandhA vidyante tato'nantaguNAH kasmAtra saMbhavanti ?, tadayuktaM, vastutattvAparijJAnAt, iha hi khalpA anantapradezakAH skandhAH paramANvAdayastvatibahavaH, tathA ca vakSyati sUtram "savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA davvaTTayAe, paramANupoggalA davvaTTayAe anaMtaguNA, saMkhejjapaesiyA khaMdhA davvaTTayAe saMkhejjaguNA, asaMkhejjapaesiyA khaMdhA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA" iti, tato yadA sarva eva puddalAstikAyaH pradezArthatayA cintyate tadA'nandapradezakAnAM skandhAnAmatistokatvAt paramANUnAM cAtibahutvAt teSA ca pRthak pRthak dravyatvAt asaGghayeyapradezakAnAM ca skandhAnAM paramANvapekSayA'saGghayeyaguNatvAdasaGghayeyaguNa evopapadyate nAnantaguNa ityarthaH, 'addhAsamae na pucchijjai' iti, addhAsamayo dravyArthapradezArthatayA na pRcchayate, kutaH ? ityAha- pradezAbhAvAt, Aha-ko'yamaddhAsamayAnAM dravyArthatAniyamo ?, yAvatA pradezArthatA'pi teSAM vidyate eva, tathAhi - yathA'nantAnAM paramANUnAM samudAyaH skandho bhaNyate sa ca dravyaM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-/21/283 tadavayavAzca pradezAH tathehApi sakalaH kAlo dravyaM tadavayavAzca samayAH pradezA iti, tadayuktaM, dRSTAntadA ntikavaiSamyAt, paramANUnAM samudAyaH tadA skandho bhavati yadA te parasparasApekSatayA pariNamante, parasparanirapekSaNAMkevalaparamaiNUnAmivaskandhatvAyogAt, addhAsamayAstuparasparanirapekSA eva, vartamAnasamayabhAve pUrvAparasamayayorabhAvAt, tato na skandhatvapariNAmaH, tadyAvAcca nAddhA. samayAH pradezAH, kiM tu pRthag dravyANyeveti / / sampratyamISAM dharmAstikAyAdInAM sarveSAM yugapat dravyArthapradezArthatayA'lpabahutvamAha dharmAstikAyo'dharmAstikAya AkAzAstikAya ete trayo'pi dravyArthatayA tulyAH sarvastokAzca, pratyekamekasaGkhyAkatvAt, tebhyo dharmAstikAyo'dharmAstikAyaetau dvAvapi pradezArthatayA'saddhayeyaguNI, svasthAne tuparasparaM tulyau, tAbhyAM jIvAstikAyo dravyArthatayA'nantaguNaH, anantAnAM jIvadravyANAM bhAvAt, sa eva jIvAstikAyaH pradezArthatayA'saGkhyeguNaH, pratijIvamasaGkhyeyAnAMpradezAnAM bhAvAt, tasmAdapipradezArthatayAjIvAstikAyAtupudgalAstikAyo dravyArthatayA'nantaguNaH, pratijIvapradezaM jJAnAvaraNIyAdikamapudgalaskandhAnAmapyanantAnAM bhAvAt, sa eva pudgalAstikAyaH pradezArthatayA'salyeyaguNaH, atra bhAvanA prAgiva, tasmAdapi pradezArthatayA pudgalAstikAyAt addhAsamayo dravyArthapradezArthatayA'nantaguNaH, atrApi bhAvanA prAgiva, tasmAdapyAkAzAstikAyaH pradezArthatayA anantaguNaH, sarvAsvapi dikSu tasyAntAbhAvAt, addhAsamayasya ca manuSyakSetramAtrabhAvAt / / gatamastikAyadvAram, idAnIM caramadvAramAha -pada-3-dAraM-22:- "carama" mU. (284) eesiNaM bhaMte ! jIvANaM carimANaM acarimANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savayovA jIvA acarimA carimA anNtgunnaa| vR.iha yeSA caramo bhavaH saMbhavI yogyatayA'pitecaramA ucyante, te cArthAt bhavyAH, itare acaramA-abhavyAH siddhAzca, ubhayeSAmapicaramabhavAbhAvAt, tatra stokA acaramAH, abhavyAnAM siddhAnA ca samuditAnAmapyajaghanyotkRSTayuktAnantakaparimANatvAt, tebhyo'nantaguNAzcaramAH, ajadhanyotkRSTAnantAnantakaparimANatvAt // gataM caramadvAram, adhunA jIvadvAramAha -pada-3-dAraM-23:- "jIvaH" mU. (285) eesiNaM bhaMte! jIvANaM poggalANaM addhAsamayANaM sambadavvANaM savvapaesANaM sabbapaJjavANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA jIvA poggalA anaMtaguNA addhAsamayA anaMtaguNA sabbadavvA visesAhiyA sabbapaesA anaMtaguNA savvapaavA anaMtaguNA / daarN| 1. sarvastokA jIvAH, tebhyaH pudgalA anantaguNAH, tebhyo'ddhAsamayA anantaguNAH, atra bhAvanA prAgeva kRtA, tebhyo'ddhAsamayebhyaH sarvadravyANi vizeSAdhikAni, kathamiti cet, ucyate, ihaye'nantaramaddhAsamayAH pudgalebhyo'nantaguNA uktAstepratyekaMdravyANitatodravyacintAyAM te'piparigRhyanteteSucamadhyesarvajIvadravyANi sarvapudgaladravyANidharmAdharmAkAzAstikAyadravyANi caprakSipyante tAnicasamuditAnyapyaddhAsamayAnAmanantabhAgakalpAnItiteSuprakSipteSvapimanAgadhikatvaM jAtaM ityaddhAsamayebhyaH sarvadravyANi vizeSAdhikAni, tebhyaH sarvapradezA anantaguNAH, Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-23 AkAzAnantatvAt, tebhyaH sarvaparvavAanantaguNAH, ekaikasminnAkAzapradeze'nantAnAmagurulaghuparyAyANAM bhAvAt / / gataM jIvadvAram, adhunA kSetradvAramAha -: pada-3- dAraM-24:- "kSetra" mU. (286) khettANuvAeNaM savvatthovA jIvA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhenaguNA teluke asaMkhenaguNA uDaloe asaMkhenaguNA aholoe visesaahiyaa| vR.kSetrasyAnupAtaH-anusAraH kSetrAnupAtaH tena cintyamAnAjIvAH sarvastokA Urdhvalokatiryagloke, iha Urdhvalokasya yadadhastanamAkAzapradezaprataraMyaccatiryagyalokasya sarvoparitanamAkAzapradezapratarameSa UrdhvalokatiryaglokaH, tathApravacanaprasiddheH, iyamatra bhAvanA-iha sAmAstyena catudarzarajcAtmako lokaH, sa ca tridhA bhidyate, tadyathA-UrdhvalokaH tiryagloko'dholokazca, rucakAcaiteSAM vibhAgaH, tathAhi-rucakasyAdhastAnnava yojanazatAnirucakasyopariSTAnavayojanazatAni tiryaglokaH, tasya ca tiryaglokasyAdhastAdadholokaH upariSTAdUrdhvalokaH, dezonasaptarajjupramANa UrdhvalokaH samadhikasaptarajjupramANo'dholokaH madhye'STAdazayojanazatocchrayastiryaglokaH, tatra rucakasamAdbhUtalabhAgAnavayojanazatAni gatvA yajyotizcakasyoparitanaM tiryaglokasambandhina ekaprAdezikAmAkAzaprataraM tattiryaglokaprataraM tasya copari yadekaprAdezikamAkAzaprataraM tadUrdhvalokapratarate dveapUrddhalokatiryagloka iti vyavahiyate, tathAanAdipravacanaparibhASAprasiddheH, tatra vartamAnAH jIvAH sarvastokAH, kathamiti cet, ucyate, iha ye UrddhalokAttiryagloke tiryaglokAdUrdhvaloke (ca) samutpadyamAnA vivakSitaM prataradvayaM spRzanti ye ca tatrasthA eva kecana taprataradvayAdhyAsino vartante te kila vivakSite prataradvaye vartante, nAnye, ye punarUz2alokAdadholoke samutpadyamAnAstatprataradvayaM spRzanti te na gaNyante, teSAM sUtrAntaraviSayatvAt, tataH stokA evAdhikRtaprataradvayavartinojIvAH, nanUlokagatAnAmapi sarvajIvAnAmasaGghayeyo bhAgo'navarataM mriyamANo'vApyate, te ca tiryagloke samutpadyamAnA vivakSitaM prataradvayaM spRzantIti kathamadhikRtaprataradvayasaMsparzinaH stokAH?, tadayuktaM, vastutattvAparijJAnAt, tathAhi-yadyapi nAmorddhalokagatAnAM sarvajIvAnAmasaGghayeyo bhAgo'navarataM mriyamANo'vApyatetathApinatesarvaeva tiryagloke samutpadyante, prabhUtatarANAmadholoke Urdhvalokeca samutpAdAt, tato'dhikRtaprataradvayavartinaH sarvastokA eva, tebhyo'dholokatiryagloke vizeSAdhikAH, iha yadadholokasyoparitanamekapramAdezikamAkAzapradezaprataraM yantra tiryaglokasya sarvAdhastanamekaprAdezikamAkAzapradezapratarametaddavayamapyadholokatiryagloka ityucyate, tathApravacanaprasiddheH, tatra yevigrahagatyAtatrasthatayA vA varttante te vizeSAdhikAH, kathamiti cet, ucyate, iha ye'dholokAttiryagloke tiryaglokAdvA'dholoke IlikAgatyA samutpadyapAnA adhikRtaprataradvayaM spRzanti ye ca tatrasthA eva kecana tatprataradvayamadhyAsInA vartante te vivakSitagrataradvayavartino, ye punaragholokAdUrdhvaloke samutpadyamAnAstatprataradvayaM spRzanti te na parigRhyante, teSAM sUtrAntaraviSayatvAt, kevalamUrdhvalokAdadholoke vizapAdhikA ityadhotokAttiryagloke samutpadyamAnAUz2alokApekSayA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 prajJApanAupAGgasUtraM-1- 3/-/24/286 vizeSAdhikA avApyante tato vizeSAdhikAH, - tebhyastirya' lokavarttino'saGghayeyaguNAH uktakSetradvikA ttiryagloka kSetrasyAsaGghayeyaguNatvAt, tebhyastrailokye - trilokasaMsparzino'saGghatyeyaguNAH, iha ye kevale Urdhvaloke'dholoke tiryagloke vA varttante ye ca vigrahagatyA UrdhvalokatiryaglokI spRzanti te na gaNyante, kiM tu ye vigrahagatyApannAstrInpi lokAn spRzanti te parigrAhyAH, sUtrasya vizeSaviSayatvAt, te ca tiryaglokavarttabhyo'saGghayeyaguNA eva, kathamiti cet, ucyate, iha bahavaH pratisamayamUrdhvaloke'dholoke ca sUkSmanigodA uddharttante, ya tu tiryaglokavarttinaH sUkSmanigodA udvarttante arthAdadholoke rdhvaloke vA kecittasminneva vA tiryagloke samutpadyante tato na te lokatrayasaMsparzina iti nAdhikRtasUtraviSayAH, tordhvalokAdholokagatAnAM sUkSmanigodAnAmudvarttamAnAnAM madhye kecit svasthAne evoloke'dholoke vA samutpadyante kecittiryagloke, tebhyo'saGghatyeyaguNA adholokagatA Urdhvaloke UrdhvalokagatA adholoke samutpadyante, te ca tathotpadyamAnAstrInapi lokAn spRzantItyasaGkhyeyaguNAH, kathaM punaretadavasIyate yaduta evaMpramANA bahavo jIvAH sadA vigrahagatyApannAH labhyante iti cet ?, ucyate, yuktivazAt, tathAhi - prAguktamidamatraiva sUtraM paryAptadvAre - "savvatyovA jIvA nopajattAno apajattA apajattA anaMtaguNA paJjattA saMkheJjaguNA" iti, ta evaM nAmAparyAptA bahavaH yenaitebhyaH paryAptAH saGghayeyaguNA eva nAsaGghayeyaguNA nApyanantaguNAH, te cAparyAptA bahavo'nantaragatI varttamAnA labhyante iti, tebhyo Urdhvaloke - UrdhvalokAvasthitA asaGghayeyaguNAH, upapAtakSetrasyAtibahutvAt, asaGghayeyAnA ya bhAgAnAmudvarttanAyAzca saMbhavAt, tebhyo' dholokeadholokavarttino vize0 Urdhvaloka kSetrAdadholokakSetrasya vize0 / tadevaM sAmAnyato jIvAnAM kSetrAnupAtenAlpabahutvamuktam, idAnIM caturgatidaNDakakrameNa tadabhidhitsuH prathamato nairayikANamAha mU. (287) khettANuvAeNaM savvatthovA neraiyA telokke aholoyatiriyaloe asaMkhejjaguNA, aholoe asaMkhejaguNA || khettANuvAraNaM savvatyovA tirikkhajoNiyA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhejjaguNA telokke asaMkhejaguNA uDaloe asaMkhejaguNA adholoe visesAhiyA / khettANuvAeNaM savvatthovAo tirikkhajoNiNIo uDDhaloe uDaloyatiriyaloe asaMkhejjaguNAo telokke saMkhejaguNAo aholoyatiriyaloe saMkheJjaguNAo aholoe saMkhejjaguNAo tiriyaloe saMkhejjaguNAo / / khettANuvAeNaM savvatthovA maNussA telokke uDaloyatiriyaloe asaMkhejaguNA aholoyatiriyaloe saMkhejjaguNA uDaloe saMkhejaguNA aholoe saMkejjaguNA tiriyaloe saMkhejjaguNA khettANuvAeNaM savvatthovA maNussIo telokkeuDDaloyatiriyaloe saMkhejjaguNAo aholoyatiriyaloe saMkhejaguNAo uDaloe saMkhejjaguNAo aholoe saMkhejjaguNAo tiriyaloe saMkhejjaguNAo / / khettANuvAeNaM savvatthovA devA uDhaloe uDaloyatiriyaloe asaMkhejaguNA te loke saMkhejaguNA aholoyiriyaloe saMkhejaguNA aholoe saMkhejjaguNA tiriyaloe saMkhejjaguNA / khettANuvAeNaM savvatthovAo devIo uDDuloe uDaloyatiriyaloe asaMkhejjaguNAo telokke saMkhejjaguNAo aholoyatiriyaloe saMkhejjaguNAo aholoe saMkhejjaguNAo tiriyaloe sNkhejgunnaao| , Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-24 vR. 'kSetrAnupAtena' kSetrAnusAreNa nairayikAzcintyamAnAH sarvastokAstrailokye-lokatrayasaMsparzinaH, kathaM lokatrayasaMsparizno naiyikAH kathaM vA te sarvastokAH iti cet ?, ucyate, iha ye meruzikhare aJjanadadhimukhaparvatazikharAdiSu vA vApISu vartamAnA matsyAdayo narakeSUpitsava IlikAgatyA pradezAvikSipantitekila trailokyamapi spRzanti nArakavyapadezaMca labhante tatkAlameva narakeSUtpatte kAyuSkapratisaMvedanAta, te cetthaMbhUtAH katipaye iti sarvastokAH, anye tu vyAcakSate-nArakA eva yathoktavApISu tiryakpaJcendriyatayotpadyamAnAH samudghAtavazato vikSiptanijAtmapradezadaNDAH parigRhyante, tehi kila tadA nArakA eva nirvivAdaM, tadAyuSkapratisaMvedanAta, trailokyasaMsparzinazca, yathoktavApIryAvadAtmapradezadaNDasva vikSiptatvAditi, tebhyo'dholokatiryagloke-adholokatiryaglokasaJjaJaprAguktaprataradvayasya saMsparzino'. saGkhayeyaguNAH, yato bahavo'saGkhayeyeSudvIpasamudreSu paJcendriyatiryagyonikA narakeSUtpadyamAnA yathoktaM prataradvayaMspRzantitato bhavantipUrvoktebhyo'saGkhyeyaguNAH, kSetrasyAsaGkhyAtaguNatvAt, mandarAdikSetrAdasaGkhyeyadvIpasamudrAtmakaM kSetramasaGghayeyaguNamityato bhavantyasaddhyeyaguNAH, anye tvabhidadhati-nArakA evAsaGghayeyeSu dvIpasamudreSu tiryakpaJcendriyatayotpadyamAnA mAraNAntikasamudghAtena vikSiptanijAtmapradezadaNDAdraSTavyAH, te hi nArakAyuHpratisaMvedanAnArakA udvartamAnA apiasaGkhyeyA; prApyante itiprAguktebhyo'saGkhayeyaguNAH, tebhyo'dholoke'saGghayeyaguNAH, tasya teSAM svasthAnatvAt / uktaM nArakagatimadhikRtya kSetrAnupAtenAlpabahutvam, idAnIM tiryaggatimadhikRtyAha idaM sarvamapi sAmAnyato jIvasUtramiva bhAvanIyaM, tadapitirazca eva sUkSmanigodAnadhikRtya bhAvitam, adhunA tiryagyonikastrIviSayamalpabahutvamAha-kSetrAnupAtena tiryagyonikastriyazcintya mAnAH sarvastokAH Urdhvaloke, iha mandarAdrivApIprabhRtiSvapihi paJcendriyatiryagyonikAH striyo bhavanti,tAzcakSetrasyAlpatvAtsarvastokAH, tAbhyaUrdhvalokatiryagloke-UrdhvalokatiryaglokasaMjJe prataradvaye vartamAnAH asaGkhayeyaguNAH, kathamiti cet ?, ucyate, yAvatsahasrAdevalokastAvaddevA api garbhavyutkrAntikatiryakpaJcendriyayoniSUtpadyante kiM punaH zeSakAyAH ?, te hi yathAsaMbhavamuparivartino'pi tatrotpadyante, tato ye sahanArAntA devA anye'pi ca zeSakAyA UrdhvalokAttiryagloke tiryakpaJcendriyastrItvena tadAyuH pratisaMvedayamAnA utpadyanteyAstiryaglokavarttinyastiryakpaJcendriyastriyaUrdhvaloke devatvena zeSakAyatvena cotpadyamAnA mAraNAntikasamudghAtatenotpattideze nijanijAtmapradezadaNDAn vikSipanti tA yathoktaMprataradvayaM spRzanti tiryagyonikastraiyazcatAstato'saGghayeyaguNAH, kSetrasyAsaGghayeyaguNatvAt, tAbhyastrailokye saGkhayeyaguNAH, yasmAdadholokAt bhavanapativyantaranArakAH zeSakAyAapicordhvaloke'pi tiryakpaJcendriyastrItvenotpadyante UrdhvalokAdevAdayo'pyadholoke ca te samavahatA nijanijAtmapradezadaNDaistrInapi lokAn spRzanti prabhUtAzca te tathA tiryagyonikasyAyuHpratisaMvadanAt tiryagyonikastriyazca tataH saGghayeyaguNAH, ___tAbhyo'dholokatiryagloke adholokatiryaglokasaMjJeprataradvaye vartamAnAH saGkhayeyaguNAH, bahavo hi nArakAdayaH samudghAtamantareNApi tiryagloke tiryakpaJcendriyastrItvenotpadyante Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-24/287 tiryaglokavartinazcajIvAstiryagyonikastrItvenAdholaukikagrAmeSvapicateca tathotpadyamAnA yathoktaM prataradvayaM spRzanti tiryagyonikastryAyuHpratisaMvedanAccatiryagyonikAstriyo'pi, tathA'dholaukikagrAmAyojanasahasrAvagAhAH paryante'kvicipradeze navayojanazatAvagAhAapitatra kAzcittiryagyonikastriyo'vasaathAnenApi yathoktaprataradvayAdhyAsinyo vartante tato bhavanti pUrvoktAbhyaH saGkhyeyaguNAH, tAbhyo'dholoke saGkhayeyaguNAH, yato'dholaukikagrAmAH sarve'picasamudrAyojanasahasrAvagAhAH tato navayojanazatAnAmadhastAtyA vartante matsIprabhRtikAstiryagyonikastriyastAH svasthAnatvAtprabhUtA itisaGkhyeyaguNAH, kSetrasya saGkhayeyaguNatvAt, tAbhyastiryagloke saGghayeyaguNAH uktaM tiryaggatimapyadhikRtyAlpabahutvam, idAnIM manuSyagativiSayamAha kSetrAnupAtena manuSyAzcintyamAnAstrailokye trailokyasaMsparzinaH sarvastokAH, yato ye UrdhvalokAdadholaukikagrAmeSu samutpitsavo mAraNAntikasamudghAtena samavahatA bhavanti te kecit samudghAtavazAvahirnirgataiH svAtmapradezaistrInapi lokAnspRzanti ye'picAnye vaikriyasamudghAtamAhArakasamudghAtaM vA gatAH prAptAH tathAvidhaprayalavizeSAt dUrataramUSiovikSiptAtmapradezAH ye ca kevalisamudghAtagatAste'pi trInpi lokAn spRzanti stokAzceti sarvastokAH, tebhyaUrdhvalokatiryagloke-UrdhvalokatiryaglokasaMjJakaprataradvayasaMsparzino'saGkhyeyaguNAH, yata iha vaimAnikadevAH zeSakAyAzca yathAsaMbhavamUrdhvalokAttiryagloke manuSyatvena samutpadyamAnA yathoktaprataradvayasaMsparzino bhavanti vidyAdharANAmapicamandarAdiSu gamanaM teSAM ca zukrarudhirAdipudga- leSu saMmUrchimanuSyANAmutpAda iti te vidyAdharA rudhirAdipudgalasammizrA yadA gacchantitadA saMmUrchimamanuSyA api yathoktaprataradvayasaMsparzavanta upajAyante te cAtibahava ityAsaGkhyeyaguNAH, tebhyo'dholokatiryagloke-adholokatiryaglokasaMjJe prataradvaye saGkhayeyaguNAH, yato'dholaukikagrAmeSusvabhAvataeva bahavo manuSyAH, tatoye tiryaglokAtmanuSyebhyaH zeSakAyebhyo vA'dholaukikagrAmeSu grabhavyutkrAntikamanuSyatvena saMmUrchimamanuSyatvena vA samutpitsavo ye cAdholokAdadholaukikagrAmarUpAtzeSAdvA manuSyebhyaH zeSakAyebhyovAtiryagloke garbhavyutkrAntikamanuSyatvenavAsaMmUrchimamanuSyatvena vAsamutpattukAmAsteyathoktaMkila prataradvayaMspRzanti bahutarAzca te tathA svasthAnato'pi kecidadholaukikagrAmeSu yathoktaprataradvayasaMsparzina iti te prAguktebhyaH saGkhayeyaguNAH, tebhyaH UrdhvalokesaGghayeyaguNAH, saumanasAdikrIDA,caityavandanimittaMvA prabhUtatarANAM vidyAdharacAraNamunInAM bhAvAt teSAM ca yathAyogaMrudhirAdipudgalayogataH saMmUrchimama-nuSyasaMbhavAt, tebhyo'dholoke saGkhayeyaguNAH, svasthAnatvena bahutvabhAvAt, tebhyastiryagloke saGghayeya- guNAH, kSetrasya saGkhyeyaguNatvAt svasthAnatvAcca / samprati kSetrAnupAtena mAnuSIviSayamalpabahutvamAha kSetrAnupAtena mAnuSyazcintyamAnAH sarvastokAHtrailokyasparzinyaH, UrdhvalokAdadholoke samutpitsUnAmAraNAntikasamudghAtavazavinirgatadUratarAtmapradezAnAmadhavAvaikriyasamudghAtagatAnAM kevalisamudghAtagatAnAM vA trailokyasaMsparzanAt tAsAM cAtistokatvamiti sarvastokAH, ___ tAbhya Urdhvalokatiryagloke-UrdhvalokatiryaglokasaMjJe prataradvaye saGkayeyaguNAH vaimAnikadevAnAM zeSakAyANAM cordhvalokAt tiryagloke manuSyastrItvenotpadyamAnAnAM tathA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-24 157 tiryaglokagatamanuSyastrINAmUrdhvalokesamutpitsUnAM mAraNAntikasamudghAtavazAtdUrataramUrddhavikSitAtmapradezAnAmadyApi kAlamakurvantInAM yathaktaprataradvayasaMsparzanabhAvAt tAsAM cobhayAsAmapi bahutaratvAt, tAbhyo'dholokatiryagloke-prAguktasvarUpe prataradvayarUpe saGghayeyaguNAH, tiryaglokAd manuSyastrIbhyaH zeSebhyo vA'dholaukikagrAmeSuyadivA'dholaukikagrAmarUpAt zeSAdvA tiryagloke manuSyastrItevenotpitsUnAMkAsAJcidadholaukikagrAmeSvavasthAnato' yathoktaprataradvayasaMsparzasaMbhavAt tAsAMcaprAguktAbhyo'tibahutvAt, tAbhyo'piUrdhvaloke saGghayeyaguNAH,krIDArthaM caityavandanimittaM vAsaumanasAdiSuprabhUtatarANAM vidyAdharINAM (gamana)-saMbhavAt, tAbhyo'pyadholoke saddhyeyaguNAH, svasthAnatvena tatrApi bahutarANAM bhAvAt, tAbhyastiryagloke saddheyayaguNAH, kSetrasya saGkhayeyaguNatvAt svasthAnatvAcca / gataM manuSyagatimadhikRtyAlpabahutvam, idAnIM devagatimadhikRtyAha kSetrAnupAtena cintyasamAnA devAH sarvastokAH Urdhvaloke, vaimAnikAnAmeva tatra bhAvAt teSAM cAlpatvAt, ye'pi bhavanapatiprabhRtayo jinendrajanmamahotsavAdI mandarAdiSu gacchanti te'pi svalpAeveti sarvastokAH, tebhyaUrdhvalokatiryagloke-UrdhvalokatiryaglokasaMjJeprataradvaye'sa yeyaguNAH, taddhijyotiSkANA pratyAsannamiti svasthAnaM,tathA bhavanapativyantarajyotiSkAmandarAdau saudharmAdikalpagatAHsvasthAne gamAgamenatathA ye saudharmAdiSudevatvenotpitsavodevAyuH pratisaMvedayamAnAH svotpattidezamabhigacchanti te yathoktaM prataradvayaM spRzanti tataH sAmAstyena yathoktaprataradvayasaMsparzinaH paribhAvyamAnAatibahava itipUrvoktebhyo'saGkhyeyaguNAH,tebhyastrailokyasaMsparzinaH saGghayeyaguNAH, yato bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devAH tathAvidhaprayatnavizeSavazato vaikriyasamudghAtena samavahatAH santaH trInapi lokAn spRzanti te cetthaM samavahatAH prAguktaprataradvayasparzibhyaH saGghayeyaguNAH kevalavedasopalabhyante iti saGkhyeyaguNAH, tebhyo'dholokatiryagloke-adholokatiryaglokasaMjJeprataradvaye vartamAnAH saGghayeyaguNAH, taddhi prataradvikaMbhavanapativyantaradevAnAMpratyAsatratayAsvasthAnaMtathA bahavo bhavanapatayaH svavanasthAH tiryaglokagamAgamena tathodvarttamAnAH tathA vaikriyasamudghAtena samavahatAstathA tiryaglokavartinastiryakpaJcendriyamanuSyA vA bhavanapatitvenotpadyamAnA bhavanapatyAyuranubhavanto yathoktaprataradvayasaMsparzino'tibahavaiti saGkhayeyaguNAH, tebhyo'dholoke saGkhayeyaguNAH, bhavanapatInAMsvasthAnamitikRtvA, tebhyastiryaglote saGkhyeyaguNAH,jyotiSkavyantarANAM svasthAnatvAt / adhunA devIradhikRtyAlpabahutvamAha-- 'khettANuvAeNaM' ityAdi, sarvaM devasUtramivAvizeSeNa bhAvanIyaM / tadevamuktaM devaviSayamaudhikamalpabahutvam, idAnIM bhavanapatyAdivizeSaviSayaM pratipipAdayiSuH prathamato bhavanapativiSayamAha mU. (288) khettANuvAeNaM savvatthovA bhavaNavAsI devA uDDaloe uDDaloyatiriyaloe asaMkhejaguNA telokke saMkhenaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhejaguNA tiriyaloe asaMkhejaguNA aholoe asaMkhenaguNA / khettANuvAeNaMsavvatthobAobhavaNavAsiNIodevIouDaloe uDaloyatiriyaloe asaMkhejjaguNAo teloke saMkhenaguNAo aholoyatiriyaloe asaMkhejaguNAo tiriyaloe asaMkhejaguNAo aholoe asNkhejgunnaao|| khettANuvAeNaM savvatthovA vANamaMtarA devA uDaloe uDDaloyatiriyaloe asaMkhejaguNA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-/24/287 telokke saMkhenaguNA aholoyatiriyaloeasaMkhenaguNAaholoe saMkhejaguNA tiriyaloe saMkhejaguNA khetANuvAeNaMsavvatthovAovANamaMtarIodevIouDaloeuhaloyatiriyaloe asaMkhejaguNAo telokke saMkhejaguNAoaholoyatiriyaloeasaMkhejaguNAoaholoe saMkhejaguNAo tiriyaloe saMkhejaguNAo|khettANuvAeNaMsavvatthovAjoisiyAdevA uDaloeuDaloyatiriyaloe asaMkhenaguNA teloke saMkhejaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhejaguNA aholoe saMkhejaguNA tiriyaloe asaMkhejaguNA |khetaannuvaaennNsvvtthovaaojoisinniiodeviiouddloeuddloytiriyloe asaMkhejaguNAo telokke saMkhenaguNAo aholoyatiriyaloeasaMkhejaguNAo aholoe saMkhenaguNAo tiriyaloe asNkhejgunnaao|| khettANuvAeNaM savvatthovA vemANiyA devA uDaloyatiriyaloe telokke saMkhenaguNA aholoyatiriyaloe saMkhi0 aholoesaMkhi0 tiriyaloe saMkhe0 uddaloeasaMkhi0 khittANuvAeNaM savvatthovAovemANiNIodevIouDaloyatiriyaloe telokesaMkhejaguNAoaholoyatiriyaloe saMkhenaguNAo aholoe saMkha0 tiriyaloe saMkhejaguNAo uDDhaloe asaMkhejaguNAo vR.kSetrAnupAtenabhavanavAsinodevAzcintyamAnAH sarvastokA Urdhvaloke, tathAhi keSAJcisaudhAdiSvapi kalpeSu pUrvasaMgatikanizrayA gamanaM bhavati, keSAzcinmandare tIrthakarajanmamahimAnimittamaJjanadadhimukheSvaSTAhnikAnimittamapareSAM mandarAdiSu krIDAnimittaM gamanamete ca sarve'pi svalpA iti sarvastokA Urdhvaloke, tebhya UrdhvalokatiryaglokasaMjJe prataradvaye asaGkhyeyaguNAH, tathamiti cet?, ucyate, iha tiryaglokasthA vaikriyasamudghAtena samavahatA UrdhvalokaM tiryaglokaM caspRzanti tathA yetiryaglokasthAeva mAraNAntikasamudghAtenasamavahatA Urdhvaloke saudharmAdiSu devalokeSubAdara-paryAptapRthivIkAyikatayA bAdaraparyAptApkAyikatayA bAdaraparyAptapratyekavanaspatikAyikatayAcazureSumaNividhAnAdiSu sthAneSUtpattukAmA adyApi svabhavAyuHpratisaMvedayamAnAH, na pArabhavikaM pRthivIkAyikAdyatyuH, dvividhA hi mAraNAntikasamudghAtasamavahatAHkecitpArabhavikamAyuH pratisaMvedayante kecinneti, tathA coktaM prajJaptau-"jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohae samohaNittA je bhavie maMdarassa pavvayassa purachime NaM bAyarapuDhavikAiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! kiM tatthagae uvavajejjA uyAhu paDiniyattittA uvavajjai ?, goyamA ! atthegaie tatthagae ceva uvavajai atyaMgaie tato paDiniyattittA dobaMpi mAraNaMtiyasamugghAeNaMsamohaNati, samohaNittAtaopacchAuvavajaI" iti, svabhavAyuHpratisaMvedanAca te bhavanavAsina eva labhyante, te itthaMbhUtA utpattideze vikSiptAtmapradezadaNDAH tathorddhaloke gamanAgamanatsatyataradvayapratyAsannakrIDAsthAnatazca yathoktaMprataradvayaMspRzanti tataH prAguktebhyo'saGkhyeyaguNAH, -tebhyastrailokye-trailokyasaMsparzinaH saGkhyeyaguNAH yato yeUloka tiryaspaJcendriyA bhavanapatitvenotpattukAmA ye ca svasthAne vaikriyasamudghAtena mAraNAntikaprathamasamudghAtena vA tathAvighatIvraprayalavizeSeNa samavahatAste trailokyasaMsparzina iti saGkhyeyaguNAH, parasthAnasamavahatebhyaH svasthAnasamavahatAnAM saGkhyeyaguNatvAta, tebhyo'dholokatiryagloke-adholokatiryaglokasaMjJe prataradvaye'saddhayeyaguNAH, svasthAnapratyAtanatayA tiryagloke gamanAgamanabhAvatacaH Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-24 159 svasthAnasthitakrodhAdisamuddhAtagamanatazca bahUnAM yathoktaprataradvayasaMsparzabhAvAt, tebhyastiryagloke'saGgharoyaguNAH, samavasaraNAdau vandananimittaMdvIpeSucaramaNIyeSukrIDAnimittamAgamanasaMbhavAt AgatAnAMcacirakAlamapyavasthAnAt, tebhyo'dholoke'saddhyeyaguNAH, bhavanavAsinAmadholokasya svsthaantvaat|evN bhvnvaasideviigtmpylpbhutvNbhaavniiyN| samprati vyantaragatamalpabahutvamAha kSetrAnupAtena cintyamAnA vyantarAH sarvastokA Urddhaloke, katipayAnAmeva paNDakavanAdau teSAM bhAvAt, tebhyaUrdhvalokatiryagloke prataradvarUpe'saGkhyeyaguNAH, keSAMcitsvasthAnAntartartitayA apareSAMsvasthAnapratyAsannatayA anyeSAMbahUnAMmandarAdiSugamanAgamanabhAvatoyathoktaprataradvayasaMsparzAt, teSAM samudAyena cintyamAnAmAtibahutvabhAvAt, tebhyastrailokye saGkhyeyaguNAH, yato lokatrayavartino'pi vyantarAstathAvidhaprayatnavizeSavazato vaikriyasamudghAtena samavahatAH santastrInapi lokAnAtmapradezaiH spRzanti, te ca prAguktebhyo'tibahava iti saGgyeyaguNAH, tebhyo'dholokatiryagloke prataradvayarUpeasaGkhayeyaguNAH, taddhibahUnAM vyantarANAMsvasthAna tatastatsaMsparzino bahava ityasaGkhyeyaguNAH, adholoke saGghayeyaguNAH, adolaukikagrAmeSu teSAM svasthAnabhAvAt bahUnAmadholoke krIDArthaM gamanabhAvAt, tebhyastiryagloke saGkhyeyaguNAH, tiryaglokasya teSAM svsthaantvaat| evaM vyantaradevIviSayamapyalpabahutvaMvaktavyaM sampratijyotiSkaviSayamalpabahutvamAha kSetrAnupAtena cintyamAnA jyotiSkAH sarvastokA Urdhvaloke, keSAzcideva mandare tIrthakarajanma- mahotsavanimittamaJjanadadhimukheSvaSTAhnikAnimittaM ca pareSAM keSAzcinmandarAdiSu krIDAnimittaM gamanasaMbhavAtU, tebhya Urdhvalokatiryagloke prataradvayarUpe asaGkhayeyaguNAH, taddhi prataradvayaM kecit svasthAnasthitAapi spRzanti, pratyAsannatvAt, aparevaikriyasamudghAtasamavahatAH, anyeUrdhvaloka-gamanAgamanabhAvataH, tato'dhikRtaprataradvayasparzinaH pUrvoktebhyo'saGkhayeyaguNAH, tebhyamalokye- trailokyasaMsparzinaH saGkhayeyaguNAH, ye hi jyotiSkAstathAvidhatIvraprayatnavaikriyasamudghAtenasamavahatAstrInapilokAnsvapradezaiH spRzantite svabhAvato'pyatibahavaiti pUrvoktebhya; saGghayeyaguNAH, tebhyo'dholokatiryagloke prA dvaye vartamAnA asaGkhyeyaguNAH, yato bahavo'dholaukika-grAmeSu samavasaraNAdinimittamadholoke krIDAnimittaM gamanAgamanabhAvato bahavazcAdholokAt jyoti- SkeSu samutpadyamAnA yathoktaM prataradvayaM spRzanti, tato ghaTante pUrvoktebhyo'saGkhayeyaguNAH, tebhyaH saGkhyeyaguNAadholoke, bahUnAmadholoke krIDAnimittadholaukikagrAmeSusamavasaraNAdiSu cirakA-lAvasthAnAt, tebhyo'saGkhayeyaguNAstiryagloke, tiryaglokasya teSAM svasthAnatvAt / evaM jyotiSka- devIsUtramapi bhAvanIyaM / samprati vaimAnikadevaviSayamalpabahutvamAha kSetrAnupAtena' kSetrAnusAreNa cintyamAnA vaimAnikA devAH sarvastokAH Urdhvalokatiryagloke UrdhvalokatiryaglokasaMjJeprataradvaye, yato ye'dholoke tiryagloke vA vartamAnA jIvA vaimAnikeSUpa-dyante yeca tiryagloke vaimAnikA gamanAgamanaM kurvantiyecavivakSitaprataradvayAdhyAsitaM krIDAsthAnaM saMzritA ye ca tiryaglokasthitA eva vaikriyasamudghAtaM mAraNAntikasamudghAtaM vA kurvANAstathAvidhapraya- lavizeSAdUrddhamAtmapradezAn nisRdanti te vivakSitaM prataradvayaM spRzanti te Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 cAlpe iti sarvastokAH, tebhyastrailokye saGghayeyaguNAH, kathamiti cet ?, ucyate, ss as dholaukikagrAmeSu samavasaraNAdinimittamadholoke vA krIDAnimittaM gatAH santo vaikriyasamudghAtaM mAraNAntikasamudghAtaM vA kurvANAstathAvighaprayatnavizeSAddUrataramUrddha vikSiptAtmapradezadaNDA ye ca vaimAnikabhavAdIlikAgatyA cyavamAnA adholaukikagrAmeSu samutpadyante te kilatrInapi lokAn spRzanti bahavazca pUrvoktebhya iti saGghayeyaguNAH, tebhyo'pyadholokatiryaglokeadholokatiryaglokasaMjJe prataradvaye saGghayeyaguNAH, adholaukikagrAmeSu samavasaraNAdau gamanAgamanabhAvato vavakSitaprataradvayAdhyAsitasamavasaraNAdI cAvasthAnato bahUnAM yathoktaprataradvayasaMsparzabhAvAt, - tebhyo'dholoke saGghayeyaguNAH, adholaukikagrAmeSu bahUnAM samavasaraNAdAvavasthAnabhAvAt, tebhyastiryagloke saGghayeyaguNAH, bahuSu samavasaraNeSu bahuSu ca krIDAsthA neSu bahUnAmavasthAnabhAvAt, tebhya Urdhvaloke'saGghayeyaguNAH, Urdhvalokasya svasthAnatvAt, tatra ca sadaiva bahutarabhAvAt / evaM vaimAnikadevIviSayaM sUtramapi bhAvanIyaM // sampratyekendriyAdigatamalpabahutvamAha mU. (289) khettANuvAeNaM savvatthovA egiMdiyA jIvA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijjaguNA teloke asaMkhijaguNA uDaloe asaMkhijjaguNA aholoe visesAhiyA / khettANuvAeNaM savvatthovA egiMdiyA jIvA apaattagA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA teloke asaMkhejaguNA uDaloe asaMkhejjaguNA aholoe visesAhiyA / khittANuvAeNaM savvatthovA egiMdiyA jIvA pajjattagA uDDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijjaguNA teloke asaMkhijjaguNA uSTaloe asaMkhitraguNA aholoe visesAhiyA / prajJApanAupAGgasUtraM - 1- 3 /-/ 24/288 vR. kSetrAnupAtena cintyamAnA ekendriyA jIvAH sarvastokA UrdhvalokatiryaglokeUrdhvalokatiryaglokasaMjJA prataradvaye, yato ye tatrasthA eva kecana ye corddhalokAttiryagloke tiryaglokAdUrddhaloke samutpitsavaH kRtamAraNAntikasamudghAtAste kila vivakSitaM prataradvayaM spRzanti svalpAzca te iti sarvastokAH, tebhyo'dholokatiryagaloke vizeSAdhikAH, yato ye adholokAtiryagloke tiryaglokAdvA'dholoke IlikAgatyA mamutpadyamAnA vivakSitaM prataradvayaM spRzanti tatrasthAzca UrdhvalokAccAdholoke vizeSAdhikAstato bahavo'dholokAttiryagloke samutpadyamAnA avApyante iti vizeSAdhikAH, tebhyastiryagloke'saGghayeyaguNAH, uktaprataradvikakSetrAttiryagloka kSetrasyAsayayaguNatvAt, tebhyamnalokya saGghayeyaguNAH, bahavo hyUrdhvalokAdagholoke adholokAdUrddhaloke ca samutpadyante teSAM ca madhye bahavo mAraNAntikasamudghAtavazAdvikSiptAtmapradezadaNDAstrInapi lokAn spRzanti tato bhavatyasaGghayeyaguNAH, tebhya Urdhvaloke'saGghayeyaguNAH, upapAtakSetrasyAtibahutvAt, tebhyo'dholoke vizeSAdhikAH UrdhvalokakSetrAdadholoka kSetrasya vizeSAdhikatvAt / evamaparyAptaviSayaM paryAptaviSayaM ca sUtraM bhAvayitavyam // adhunA dvIndriyaviSayamalpabahutvamAha , mU. (290) khettANuvAeNaM savvatthovA biiMdiyA uDaloe uDhaloyatiriyaloe asaMkhijjaguNA teluke asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhijjaguNA aholoe saMkhijaguNA tiriyaloe Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAra-24 saMkhijaguNA khitANuvAeNaMsavvatthovA beiMdiyAavajattayA uDDaloe uDaloyatiriyaloeasaMkhijjaguNA telokke asaMkhejjaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhejaguNA aholoe saMkhijaguNA tiriyaloe saMkhijaguNA / khittANuvAeNaM sabbatyovAbeiMdiyA pajatAuvaloe uDaloyatiriyaloe asaMkhijaguNa telokke asaMkhi0 aholoyatiriyaloe asaMkhi0 aholoe saMkhi0 tiriyaloe saMkhi0 // khittANuvAeNaM savvatthovA teiMdiyA uDaloe usaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijaguNAaholoyatiriyaloe asaMkhijjaguNAaholoe saMkhijaguNA tiriyaloe saMkhijaguNA khitANuvAeNaMsavvatthovAteiMdiyA apajjattayA uDaloe uDalogatiriyaloeasaMkhijjaguNA telokke asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhijaguNA aholoesaMkhijaguNA tiriyaloe saMkhijaguNA khittANuvAeNaM sabbatthovA teiMdiyA paJjattayA uDDaloe uDaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA teluke asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhijjaguNAaholoe saMkhijaguNA tiriyaloe saMkhijaguNA khittANuvAeNaMsavvatthovA cauridiyA jIvA uDaloe uDaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhijaguNA aholoe saMkhijaguNA tiriyaloe saMkhijaguNA / khittANuvAeNaMsavvatthovA cauridiyA jIvA apajattayA uDDaloeuddaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA telukke asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhijaguNA aholoe saMkhijaguNA tiriyaloe sNkhijgunnaa| khittANuvAeNaMsabbatthovA cauridiyAjIvA paJjattayAuDaloeuDDaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe asaMkhijaguNA aholoe saMkhijaguNA tiriyaloe sNkhijgunnaa| pR. kSetrAnupAtena' kSetrAnusAreNa cintyamAnA dvIndriyAH sarvastokA Urdhvaloke, Urdhvalokasyaikadeze teSAM saMbhavAt, tebhya Urdhvalokatiryagloke prataradvayarUpe'saGkhyeyaguNAH, yato yeUrdhvalokAttiryagloketiryaglokAdUrdhvaloke dvIndriyatvena samutpattukAmAstadAyuranubhavanta IlikAgatyA samutpadyate ye ca dvIndriyA eva tiryaglokAdUrdhvaloke UrdhvalokAdvA tiryagloke dvIndriyatvenAnyatvena vA samutpattukAmAH kRtaprathamamAraNAntikasamudghAtAH ata eva dvIndriyAyuH pratisaMvedayamAnAH samudghAtavazAcca dUrataravikSiptanijAtmapradezadaNDAyecaprataradvayAdhyAsitakSetrasamAsInAste yathoktaprataradvayasaMsparzinaH bahavazvetipUrvoktebhyo'saGkhayeyaguNAH, tebhyAtralokye'saGghayeyaguNAH, yato dvIndriyANAM prAcuryeNotpattisthAnAnyadholoke tasmAccAtiprabhUtAni tiryagloke, tatra yedvIndriyAadholokAdUrdhvaloke dvIndriyatvenAnyatvena vA samutpattukAmAH kRtaprathamamAraNAntikasamudghAtAH samudghAtavazAccotpattidezayAvavikSiptAtmapradezadaNDAstedvIndriyAyuHpratisaMvedayAmAnaH ye cordhvalokAdadholoke dvIndriyAH zeSakAyA vA yAvat dvIndriyatvena samutpadyamAnA dvIndriyAyuranubhavanti te trailokyasaMsparzinaH te ca bahava iti pUrvoktebhyo'saGkhayeyaguNAH, tebhyo'dholokatiryaglokaprataradvayarUpe'saGkhayeyaguNAH, yato ye'dholokAttiryagloke tiryaglokAdvA'dholoke dvIndriyatvena samutpattukAmAstadAyuranubhavanta likAgatyA samutpadyante ye ca dvIndriyAstiryaglokAdadholoke dvIndriyatvena zeSakAyatvena votpitsavaH kRtaprathamamAraNAntikasamudghAtA dvIndriyAyuranu|10|11] Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 prajJApanAupAsUtra-1-3-24/290 bhavantaH samudghAtavazenottpattidezaM yAvad vikSiptAtmapradezadaNDAste yathoktaM prataradvayaM spRzanti prabhUtAzceti pUrvoktebhyo'saGkhyeyaguNAH, tebhyo'dholoke saGkhyeyaguNAH, tatrotpattasthAnAnAmatipracurANAM bhAvAt, tebhyo'pi tiryaglokesaGkhyevaguNAH, atipracurAtarANAM yonisthAnAnAMtatra bhAvAt, yathedamaudhikaM dvIndriyasUtraM tathA paryAptAparyAptadvIndriyasUtraudhikatrIndriyaparyAptAparyAptIdhikacaturindriyayaparyAptAparyAptasUtrANi bhAvanIyani / / sAmpratamaudhikapaJcendriyaviSayamalpabahutvamAha mU. (291) khittANuvAeNaM savvatthovA paMciMdiyA telukkeuDaloyatiriyaloe saMkhijaguNA aholoyatiriyaloe saMkhijaguNA uhaloe saMkhijaguNA aholoe saMkhijaguNA tiriyaloe asaMkhijaguNA / khittANuvAeNaM savvatthovA paMciMdiyA apajjattayA telokka uDaloyatiriyaloe saMkhejaguNAaholoyatiriyaloe saMkhijaguNA uDaloe saMkhijjaguNAaholoe saMkhijaguNA tiriyaloe asNkhijgunnaa| khitANuvAeNaM savvatthovA paMciMdiyA pajattA uDaloeuDDaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA telukke saMkhi0 aholoyatiriyaloe saMkhi0 aholoe saMkhi0 tiriyaloe asNkhi0| vR.kSetrAnupAtena cintyamAnAH paJcendriyAH sarvastokAstrailokye-trailokyasaMsparzinaH, yato ye'lokAdUrdhvaloke UrdhvalokAdvA'dholoke zeSakAyAH paJcendriyAyuranubhavanta IlikAgatyA samutpadyanteyecapaJcendriyA UrdhvalokAdadholokeadholokAdUrdhvaloke zeSakAyatvena paJcendriyatvena votpitsavaH kRtamAraNAntikasamudghAtAH samudghAtavazAccotpattidezayAvavikSiptAtmapradezadaNDAH paJcendriyAyuradyApyanubhavanti te trailokyasaMsparzinaH te cAlye iti sarvastokAH, -tebhya Urdhvalokatiryagloke prataradvayarUpe asaGkhayeyaguNAH, prabhUtatarANAmupapAtena samudghAtena vA yathoktaprataradvayasaMsparzasaMbhavAt, tebhyo'dholokatiryagloke saGghayeyaguNAH, atiprabhUtatarANAmupapAtasamudghAtAbhyAmadholokatiryaglokasaMjJaprataradvayasaMsparzabhAvAt, tebhya Urdhvaloke saGkhayeyaguNAH, vaimAnikAnAmavasthAnabhAvAt, tebhyo'dholoke saGghayeyaguNAH, vaimAnikadevebhyaH saddhyeyaguNAnAM nairayikANAM tatra bhAvAt, tebhyastiryagloke'saGghayeyaguNAH, saMmUrchimajalacarakhacarAdInAM vyantara- jyotiSkANAM saMmUrchimamanuSyANAM tatra bhAvAt / evaM pazcendriyAparyAptasUtramapi bhAvanIyaM / paJcendriyaparyAptasUtramidam-'khettANuvAeNaM ityAdi, kSetrAnupAtenacintyamAnAH paJcendriyAH paryAptAH sarvastokAUz2aloke, prAyo vaimAnikAnAmeva tatra bhAvAt, tebhya Urdhvalokatiryagloke prataradvayarUpe'saddhyeyaguNAH, vivakSitaprataradvayapratyasannajyotiSkANAM tadadhyAsitakSetrAzritavyantaratiryakpazcendriyANAM vaimAnikavyantarajyotiSkavidyAdharacAraNamunitiryakpaJcendriyANAmUrdhvaloke tiryagloke ca gamanAgamane kurvatAmadhikRtaprataradvayasaMsparzAta, tebhyastrailokeye trailokyasaMsparzinaH saGkhyeyaguNAH, kathamiti cet, ucyate, yato ye bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAH vidyAdharA vA'dholokasthAH kRtavaikriyasamudghAtasthAvidhaprayalavizeSAdUrdhvaloke vikSiptAtmapradezadaNDAste trInapi lokAn spRzanti iti saGghayeyaguNAH, -tebhyo'dholokatiryaglokeprataradvayarUpe saGkhayeyaguNAH, bahavo hi vyantarAH svasthAnapratyA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-24 163 sannatayA bhavanapatayastiryagloke UrdhvalokevAvyantarajyotiSkavaimAnikA devAadholaukikagrAmeSu samavasaraNAdauadholoke krIDAdinimittaMcagamanAgamanAkaraNataH tathA samudreSu kecittiryakpaJcendriyAH svasthAnapratyAsannatayA apare tadadhyAsitakSetrAzritatayA yathoktaMprataradvayaMspRzanti tataH saGghayeyaguNAH, tebhyo'dholoke saddhyeyaguNAH, nairayikANAM bhavanapatInAMca tatrAvasthAnAt, tebhyastiryagloke'saGkhayeyaguNAH, tiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkANAmavasthAnAt / tadevamuktaM paJcendriyANAmalpabahutvam, idAnImekendriyabhedAnAM pRthavIkAyikAdInAM paJcAnAmaudhikaparyAptAparyAptabhedena pratyeka trINi trINyalpabahutvAnyAha ma. (292) khitANuvAeNaMsavvatthovA puDhavikAiyAuDaloyatiriyaloeaholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijjaguNA telokke asaMkhijjaguNA uDaloe asaMkhijaguNA aholoe visesaahiyaa| khittANuvAeNaM sabathovA puDhavikAiyA apajjattayAuDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijjaguNA uDaloe asaMkhijaguNA aholoevisesaahiyaa| khittANuvAeNaM sabvatthovA puDhavikAiyA pajattayA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telukke asaMkhijaguNA uddaloe asaMkhijaguNA aholoe visesaahiyaa| khittANuvAeNaM savvatthovA AukAiyA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telukke asaMkhijaguNA uDvaloe asaMkhijaguNA aholoe visesAhiyA / khittANuvAeNaM savvatthovA AukAiyA apajattayA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijaguNA uDDaloe asaMkhijaguNA aholoevisesaahiyaa| khittANuvAeNaMsavvatthovA AukAiyA pajjattayAuDaloyatiriyoloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijaguNA uhaloe asaMkhijjaguNA aholoe visesaahiyaa| khittANuvAeNaMsavvatthovA teukAiyAuDaloyatiriyaloeaholoyatiriyaloevisesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijaguNA uDDaloe asaMkhijaguNA aholoe visesAhiyA khitANuvAeNaM savvatthovA teukAiyA apajattayA uDaaDhaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijaguNA uddaloe asaMkhijaguNA aholoe visesaahiyaa| khittANuvAeNaM sabbatyovA teukAiyA pajattayA uddalo yatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijaguNA uDaloe asaMkhejaguNA aholoe visesaahiyaa| khittANuvAeNaM savvatthovA vAukAiyA apajattayAuDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telukke asaMkhijaguNA uDaloe asaMkhijaguNA aholoe visesAhiyA / khittANuvAeNaM savvatthovA vAukAiyA paJjattayA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA teluke asaMkhijjaguNA uDDaloe asaMkhijaguNA aholoe visesAhiyA / / khittANuvAeNaM savvatthovA vaNassaikAiyA uddaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe vasesAhiyA tiriyaloe asaMkhijjaguNA telokke asaMkhijjaguNA uDDaloe asaMkhijaguNA aholoe Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 prajJApanAupAGgasUtraM - 1- 3/-/24/292 visesAhiyA / khittANuvAeNaM savvatthovA vaNassaikAiyA apajattayA uDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telukke asaMkhijjaguNA uDDaloe asaMkhijaguNA aholoe visesaahiyaa| khittANuvAeNaM savvatthovA vaNassaikAiyA paJattayA uDDaloyatiriyaloe aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA telokke asaMkhijjaguNA uDaloe asaMkhijjaguNA aholoe visesAhiyA / vR. imAni paJcadazApi sUtrANi prAguktekendriyasUtravadbhAvanIyAni sAmpratamaudhikatrasakAyAparyAptaparyAptaryAptatrasakAyasUtrANha mU. (293) khittANuvAeNaM savvatthovA tasakAiyA telokke uDaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe saMkhijjaguNA uDDaloe saMkhijjaguNA aholoe saMkhijjaguNA tiriyaloe asaMkhijaguNA / khittANuvAeNaM savvatthovA tasakAiyA apajattayA teloke uDaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe saMkhijaguNA uhaloe saMkhijjaguNA aholoe saMkhijjaguNA tiriyaloe asaMkhijaguNA / khittANuvAeNaM savvatyovA tasakAiyA pajattayA telokke uDDaloyatiriyaloe asaMkhijaguNA aholoyatiriyaloe saMkhi0 uDaloe saMkhi0 aholoe saMkhi0 tiriyaloe asaMkhi0 // vR. imAni paJcendriyasUtravad bhAvanIyAni / gataM kSetradvAram idAnIM bandhadvAraM vaktavyaMbandhopalakSitaM dvAraM, tadAha -: padaM - 3 - vAraM - 25 :- "bandha" mU. (294) eesi NaM bhaMte! jIvANaM Auyassa kammassa baMdhagANaM abaMdhagANaM pajattANaM apattANaM suttANaM jAgarANaM samohayANaM asamohayANaM sAyAveyagANaM asAyAveyagANaM iMdiovauttANaM noiMdiovauttANaM sAgArovauttANaM anAgArovauttANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatyevA jIvA Auyassa kammassa baMdhagA 1 apajattayA saMkhejaguNA 2 sutA saMjaguNA 3 samohayA saMkhejjaguNA 4 sAyAveyagA saMkhejjaguNA 5 iMdiovauttA saMkhejjaguNA 6 anAgArovauttA saMkhejaguNA 7 sAgArovauttA saMkhejjaguNA 8 noiMdiovauttA visesAhiyA 9 asAyAveyagA visesAhiyA 10 asamohayA visesAhiyA 11 jAgarA visesAhiyA 12 pajattayA visesAhiyA 13 Auyassa kammassa abaMdhayA visesAhiyA 14 / vR. ihAyuH karmabandhakAbandhakAnAM paryAptaparyAptAnAM suptajAgratAM samavahatAsamavahatAnAM sAtavedakAsAtavedakAnAM indriyopayuktanoindriyopayuktAnAM sAkAropayuktAnAkAropayuktAnAM samudAyenAlpabahutvaM vaktavyaM, tatra pratyekaM tAvat brUmaH yena samudAyena sukhena tadavagamyate, tatra sarvastokAH AyuSo bandhakA abandhakAH saGghayeyaguNAH, yto'nubhuuymaanbhvaayuss| tribhAgAvazeSe pArabhavikamAyurjIvA badhnanti tribhAgatribhAgAdyavazeSe vA tato dvI tribhAgAvabandhakAla ekastribhAgo bandhakAla iti bandhakebhyo'bandhakAH saGghayeyaguNAH / tathA sarvastokA aparyAptakAH paryAptakAH saGghayeyaguNAH, etacca sUkSmajIvAnadhikRtya veditavyaM, sUkSmeSu hi bAhya vyAghAto na bhavati tatastadmAvAd bahUnAM niSpattiH stokAnAmeva cAniSpattiH / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 pada-3, uddezakaH-, dvAraM-25 tathA sarvastokAH suptAH,jAgarAH saGkhyeyaguNAH, etadapisUkSmAnekendriyAnadhikRtya veditavyaM, yasmAdaparyAptAH suptA eva labhyante, paryAptAjAgarA api, [uktaMca mUlaTIkAyA-"jamhA apajjattA suttA labmaMti, kei apajjattagA jesiM saMkhijjA samayA atItA te ya thovA iyare'vi thovagA ceva sesA, jAgarA pajattA te saMkhijjaguNA" iti] jAgarAH paryAptastena saGghayeyaguNA iti / tathA samavahatAHsarvastokAH, yata iha samavahatA mAraNAntikasamudghAtena parigRhyante, mAraNAntikazca samudghAto maraNakAle na zeSakAlaM, tatrApi na sarveSAmiti sarvastokAH, tebhyo'samavahatA asaGkhyeyaguNAH, jiivnkaalsyaatibhutvaat| tathA sarvastokAH sAtavedakAH, yata iha bahavaH sAdhAraNazarIrA alpeca pratyekazarIriNaH, sAdhAraNazarIrAzca bahavo'sAtavedakAH svalpAH sAtavedinaHpratyekazarIriNastubhUyAMsaH sAtavedakAH stokA asAtavedinaH, tataH stokAH sAtavedakAH tebhyo'sAtavedakAH saGghayeyaguNAH / tathA sarvastokA indriyopayuktAHtebhyo noindriyopayuktAH saGghayeyaguNAH,indriyopayogo hi pratyutpannAkAlaviSayaH tatastadupayogakAlasya stokatvAt pRcchAsamaye stokA avApyante, yadA tutamevArthamindriyeNa dRSTvAvicArayatyoghasaMjJayA'pi tadA noindriyopayuktaH sa vyapadizyate tato noindriyopayogasyAtItAnAgatakAlaviSayatayA bahukAlatvAt saGkhyeyaguNA noindriyopayuktAH tathA sarvastokAanAkAropayuktAH,anAkAropayogakAlasyastokatvAt, sAkAropayuktAH saGkhyeyaguNAH,anAkAropayogakAlAt sAkAropayogakAlasya saGkhayeyaguNatvAt // idAnIM samudAyagataM sUtroktamalpabahutvaM bhAvyate sarvastokAjIvA AyuHkarmaNo bandhakAH, AyurbandhakAlasyapratiniyatatvAt, tebhyo'paryAptAH saGkhyeyaguNAH, yasmAdaparyAptAanubhUyamAnabhavatribhAgAdyavazeSAyuSaH pArabhavikamAyurbadhnAntitato dvau tribhAgAvabandhakAla eko bandhakAla iti bandhakAlAdabandhakAlaHsaGkhayeyaguNaH tena saGghayeyaguNA evAparyAptA AyurbandhakebhyaH, tebhyo'paryAptebhya suptAH saGghayeyaguNAH, yasmAdaparyApteSu paryApteSu ca suptAlabhyante, paryAptAzcAparyAptebhyaH saGkhayeyaguNA ityapaptibhyaH suptAH saGkhyeyaguNAH,tebhyaH samavahatAHsaGkhyeyaguNAH, bahUnAMparyApteSvaparyApteSumAraNAntikasamudghAtena samavahatAnAMsadAlabhyamAnatvAt, tebhyaH saGghayeyaguNAH, AyurbandhakAparyAptasupteSvapi sAtavedakAnAM labhyamAnatvAt, -tebhya indriyopayuktAH sa yayaguNAH asAtavedakAnAmapi indriyopayogasyalabhyamAnatvAt, tebhyo'nAkAropayogopayuktAH sa yayaguNAH,indriyopayogeSunoindriyopayogeSucAnAkAropayogasya labhyamAnatvAta, tebhyaHsAkAropayuktAH saGghayeyaguNAH, indriyopayogeSunoindriyopayogeSuca sAkAropayogakAlasya bahutvAt, tebhyo noindriyopayogopayuktA vizeSAdhikAH, noindriyAnAkAropayuktAnAmapi tatra prakSepAt, atra vineyajanAnugrahArthamasamabhAvasthApanA nidarzanamucyate-iha sAmAnyataH kila sAkAropayuktA dvinavatyadhikaM zataM te ca kila dvidhA-indriyasAkAropayuktA noindriyAsAkAropayuktAzca, tatrendriyasAkAropayuktAH kilAtIva stokA iti viMzatisaJjayAH kalpyante, zeSaM dvisaptatyuttarazataM nondriyasAkAropayuktAH, noindriyAnAkAropayuktAzca dvipaJcAzatkalpAH, tataH sAmAnyataH sAkAropayuktebhyaH indriyAsAkAropayukteSuviMzatikalpeSvapanIteSu dvipaJcAzatkalpeSu anAkAropayukteSu teSu madhye prakSipteSu dve zate caturviMzatyadhike bhavataH, tataH sAkAropayuktebhyo noindriyopayuktA vizeSAdhikAH, tebhyo'sAtavedakA vizeSAdhikAH Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-/25/294 indriyopayuktAnAmapyasAtavedakatvAt, tebhyoDisamavahatA vizeSAdhikAH,sAtavedakAnAmaSyasamavahatatvabhAvAt, tebhyo jAgarA vizeSAdhikAH, samavahatAnAmapi keSAMcijAgaratvAta, tebhyaH paryAptAH vizeSAdhikAH, suptAnAmapi keSAJcitparyAptatvAt, suptA hi paryAptA api bhavantijAgarAstuparyAptA eveti niyamaH, tebhyo'piparyAptebhyaH AyuHkarmabandhakAH vizeSAdhikAH, aparyAptAnAmapyAyuHkarmabandhakatvabhAvAt, idamevAlpabahutvaM viyenajanAnugrahAya sthApanArAzibhirupadaya'te-iha dvepaGkatI uparyadhobhAvena nyastete, tatroparitanyApakatAvAyuHkarmabandhakAaparyAptAH suptAH samavahatAHsAtavedakAindriyopayuktAHanAkAropayuktAHkramaNa sthApyante, tasyA adhastanyAM paGtau teSAmevapadAnAmadhastAtyathAsaGkhyamAyurabandhakAH paryAptA jAgarAasamavahatA asAtavedakA noindriyopayuktAH sAkAropayuktAH / sthApanA ceyaM AyurbandhakAH 1 aparyAptAH 2 suptAH 4 samavahatAH 8 sAtavedakAH 16 indriyopayuktAH 32 anAkAropayuktAH 64 AyurabandhakAH 255 paryAptAH 254 jAgarAH 252 asamavahatAH 248 asAtavedakAH 240 noindriyopayuktAH 224 sAkAropayuktAH 192 // atroparitanyAM paGkto sarvANyapi padAni saGghayeyaguNAni, AyuHpadaM sarveSAmAdyamiti tatparimANasaGgyAyamekaH sthApyate, tataH zeSapadAni kila jaghanyena saGkhyeyana saGghayeyaguNAnIti dviguNadviguNAGkaH teSu sthApyate, tadyathA-dvau catvAraH aSTau SoDaza dvAtriMzat catuSSaSTiH, sarvo'pi jIvarAzirantAnantasvarUpo'pyasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayaparimANaH parikalpyate, tato'smAd AzerAyurbandhakAdigatAH saGkhyAH zodhayitvAyadyat zeSamavatiSThatitattadAyurabandhakAdInAM parimANaM sthApayitavyaM, tadyathA AyurabandhakAdipadedvezatepaJcapaJcAzadadhike, zeSeSuyathoktakramadvezatecatuHpaJcAzadadhike dvezate dvipaJcAzadadhike dvezate aSTAcatvAriMzadadhike dvezatecatvAriMzadadhike dvezate caturviMzatyadhike dvinavatyadhikaM zataM, evaMcasatyuparitanapaGkitagatAnyanAkAropayuktaparyantAni padAni saGghayeyaguNAni dviguNadviguNA dhikatvAt, tataH paraM sAkAropayuktapadamapi saGghayeyaguNaM triguNatvAt, zeSANi tu noindriyopayuktAdIni pratilomaM vizeSAdhikAni, dviguNatvasyApi kvacidabhAvAt / / tadevaM gataM bandhadvAram, idAnIM pudgaladvAramAha -padaM-3-dAraM-26:- "pudgala" mU. (295) khitANuvAeNaM savvatthovA puggalA telokke uDaloyatiriyaloe aNaMtaguNA aholoyatiriyaloe visesAhiyA tiriyaloe asaMkhijaguNA uDDaloe asaMkhijaguNA aholoe visesaahiyaa| disANuvAeNaMsavvatthovA puggalA uDhadisAeaholoevisesAhiyAuttarapurachimeNaM dAhiNapaJcasthimeNa ya dovi tullA asaMkhijaguNA dAhiNapuracchimeNa uttarapaJcasthimeNa ya dovi visesAhiyA purachimeNaM asaMkhijaguNA paJcatthimeNaM visesAhiyA dAhiNeNaM visesAhiyA uttareNaM visesaahiyaa|| khittAguvAeNaM savvatthovAiM davvAiM telokke uDDaloyatiriyaloe anaMtaguNAI aholoyatiriyaloe visesAhiyAiMuDaloe asaMkhijjaguNAiM aholoe anaMkataguNAItiriyaloe Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-,dvAra-26 167 saMkhijaguNAI / / disANuvAeNaM savatthovAiM davvAiM ahodisAe uDDadisAe anaMtaguNAI uttarapuracaachimeNaM dAhiNapaJcatthimeNa ya dovi tullAiM asaMkhijaguNAI dAhiNapuracchimeNaM uttarapaJcasTimeNa yadovitullAIvisesAhiyAIpuracchimeNaM asaMkhijaguNAIpaJcasthimeNaMvisesAhiyAI dAhiNeNaM visesAhiyAI uttareNaM visesaahiyaaii| ghR.idamalpabahutvaM pudgalAnAM dravyArthatvamaGgIkRtya vyAkhyeyaM,tathAsampradAyAt, tatra kSetrAnupAtena kSetrAnusAreNacintyamAnAH pudgalAmmalokye trailokyasaMsparzinaH sarvastokAH, sarvastokAni trailokyavyApIni pudgaladravyANIti bhAvaH, yasmAt mahAskandhA eva trailokyavyApinaH te cAlpA iti, tebhya Urdhvalokatiryagloke'nantaguNAH, yatastiryaglokasya yatsarvoparitanamekaprAdezaka prataraM yacolokasya sarvAdhastanamekaprAdezikaM prataramete dve api pratare Urdhvalokatiryagloka ucyate te cAnantAH saGkhyeyaprAdezikAH anantA asaGkhyayaprAdezikA; anantA anantaprAdezikAH skandhAH spRzantItidravyArthatayA'nantaguNAH, tebhyo'dholokatiryaglokeprAguktaprakAreNaprataradvayarUpe vizeSAdhikAH, kSetrasyA''yAmaviSkambhAbhyAM manAg vizeSAdhikatvAt, tebhyastiryagloke'saveyaguNAH, kSetrasyAsakayeyaguNatvAt, tebhyaUrdhvaadhaloke'saGkhyeyaguNAH, yatastiryaglokakSetrAdUrdhvalokakSetrasamaGkhayeyaguNamiti, tebhyo'dholoke vizeSAdhikAH, UrdhvalokAdadholokasya vizeSAdhikatvAt, dezonasaptarajupramANo hyUlokaH smdhiksptrjjuprmaannstvdholokH|| samprati diganupAtenAlpabahutvamAha-'diganupAtena' diganusAreNa cintyamAnAH pudgalAH sarvastokAH Urdhvadizi, iha ratnaprabhAsamabhUtalamerudhya'SyaprAdeziko rucakastasmAdvinirgatA catuHpradezAUrdhvadigyAvallokAntastatastatra sarvasotkAH pudgalAH, tebhyo'dhodizi vizeSAdhikAH, adhodigapi rucakAdevaprabhavati catuSpadezAyAvallokAntastastasyAvizeSAdhikatvAt tatra pudgalA vizeSAdhikAH tebhya uttarapUrvasyAM dakSiNapazcimAyAM ca pratyekamasavayeyaguNAH svasthAne tu parasparaM tulyAH, yataste dve api dizau rucakAdvinirgate muktAvalisaMsthite tiryaglokAntamadholokAntamUrdhvalokAntaMparyavasite, yena kSetrasyAsavayeyaguNatvAttatrapudgalAasaGkhayeyaguNAH, kSetraMtusvasthAne samamiti pudgalA api svasthAne tulyaaH,| -tebhyo'pi dakSiNapUrvasyAmuttarapazcimAyA ca pratyekaM vizeSAdhikAH, svasthAne tuparasparaM tulyAH, kathaM vizeSAdhikA iticet?, ucyate,iha saumanasagandhamAdaneSu sapta sapta kUTAni vidyuamamAlpavatornava nava, teSu ca kUTeSu dhUmikA avazyAyAdisUkSmapudgalAH prabhUtAH saMbhavanti tato vizeSAdhikAH, svasthAne tu kSetrasya parvatAzca samAnatvAt tulyAH, tebhyaH pUrvasyAM dizi asaGkhayeyaguNAH, kSetrasyAsaGghayeyaguNatvAt, tebhyaH pazcimAyAM vizeSAdhikAH,adholaukikagrAmeSu zuSirabhAvato bahUnAMpudgalAnAmavasthAnabhAvAt, dakSiNena vizeSAdhikAH, bahubhuvanazuSirabhAvAt, tebhya uttarasyAM dizi vizeSAdhikAH, yata uttarasyAmAyAmaviSkambhAbhyAM saGkhayeyayojanakoTIkoTIpramANaMmAnasaM sarastatra ye jalacarAH panakasevAlAdayazca sattvAste atibahava iti teSAM ye taijasakArmaNapudgalAste'dhikAH prApyante iti pUrvoktebhyo vizeSAdhikAH // tadevaM pudgalaviSayamalpadahutvamuktam, idAnIM sAmAnyato dravyaviSayaM kSetrAnupAtenAhakSetrAnupAtena cintyamAnAni dravyANi sarvastokAni trailokye trailokyasaMsparzAni, yato Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-26/295 dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzAstikAyadravyANipudgalAstikAyasya mahAskandhA jIvAstikAyasya mAraNAntikasamudghAtonAtIva samavahatA jIvAH trailokyavyApinaH tecAlpeiti sarvastokAni, tebhya Urdhvalokatiryagloke-prAguktasvarUpaprataradvayAtmake'nantaguNAni, anantaiH pudgaladravyainantairjIvadravyastasya saMsparzAt, tebhyo'lokatiryaglokevizeSAdhikAni, UrdhvalokatiryaglokA-dadholokatiryaglokasyamanAgavizeSAdhikatvAt,tebhya Urdhvaloke'saGkhayeyaguNAni, kSetrasyAsaGkhayeya-guNatvAt, tebhyo'dholoke'nantaguNAni, kathamiti cet ?, ucyate, ihAdholaukikagrAmeSu kAlo'sti, tasya ca kAlasya tattatparamANusaGkhayeyAsaGkhayeyamAnanta prAdezikadravyakSetrakAlabhAvaparyAyasambandhavazAtpratiparamANvAdidravyamanantatAtato bhavantyedhoeke'nantaguNAni, tebhyastiryagloke saGkhyeyaguNAni, adholaukikagrAmapramANAnAM khaNDAnAM muSyaloke kAladravyAdhArabhUtesaGkhayeyayA-nAmavApyamAnatvAt, ||smprtidignupaaten sAmAnyatodravyANAmalpabahutvamAha-'diganupAtena' diganusAreNa citanyamAnAni sAmAnyato dravyANi sarvastokAnyadhodizi-prAgvyAvarNitasvarUpAyAM, tebhya UrdhvadizyanantaguNAni, kiM kAraNamiti cet ?, ucyate, iho loke meroH paJcayojanazatikaMsphaTikamayaMkANDaM, tatra candrAdityabhA'nupravezAt dravyANAM kSaNAdikAlapratibhAgo'sti, kAlasya ca prAmuktanItyA pratiparamANvAdidravyamAnanyAt tebhyo'nantaguNAni, tebhya uttarapUrvasyAmIzAnyAM dakSiNapazcimAyAM-naiRtakoNe ityarthaH asaGkhyeyaguNAni, kSetrasyAGyeyaguNatvAt, svasthAnetudvayAnyapi parasparaMtulyAni, samAnakSetratvAt, tebhyodakSiNapUrvasyAm-AgneyyAmuttarapazcimAyAM-vAyavyakoNeitibhAvaH vizeSAdhikAni, vidhuprabhamAlyavatkUTAzritAnAMdhUmikA'vazyAyAdizlakSNapudgaladravyANAMbahUnAM saMbhavAt, tebhyaH pUrvasyAM dizyasaGghayeyaguNAni, kSetrasyAsaGkhyeyaguNatvAt, tebhyaH pazcimAyAM vizeSAdhikAniadholaukikagrAmeSu zuSikabhAvato bahUnAM pudgaladravyANAmavasthAnasaMbhavAtU, tato dakSiNasyAM dizi vizeSAdhikAni, bahubhuvanazuSirabhAvAt, tatuttarasyAMvizeSAdhikAni, tatramAnasasarasijIvadvayANAMtadAzritAnAMtaijasakArmaNapudgalaskandhadravyANAMca bhUyasAMbhAvAt / / samprati paramANupudgalAnAM saGghayeyapradezAnAmasaGkhyeyapradezAnAmanantapradezAnAM parasparamalpabahutvamAha mU. (296) eesiNaM bhaMte ! paramANupoggalANaM saMkhejapaesiyANaM asaMkhejapaesiyANaM anaMtapaesiyANa ya khaMdhANaMdavvaTThayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA davaTTayAe paramANupoggalA davaTTayAe aNaMtaguNA saMkhejapaesiyA khaMdhA davvaTThayAe saMkhejajaguNA asaMkhapaesiyAkhaMdhA dabaTTayAe asaMkhenaguNA paesaTTayAe savvatthovAanaMtapaesiyAkhaMdhApaesaTTayAe paramANupoggalA apaesaTTayAeanaMtaguNA saMkhejjapaesiyA khaMdhA paesaTTayAesaMkhejaguNA asaMkhapaesiyA khaMdhA paesaThThayAe asaMkhejjaguNA davvaTThApaesaTTayAe savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA dabaTTayAete cevapaesaThThayAe anaMtaguNA paramANupoggalA davaTThapaesaTTayAeanaMtaguNA saMkhejapae. siyA khaMdhAdavaTThAe saMkhenaguNA te ceva paesaTTayAe saMkhenaguNA asaMkhejapaesiyA khaMdhAdabvaTThayAe asaMkhenaguNA te ceva paesaTTayAe asaMkhenaguNA / / ___ eesiNaMbhaMte! egapaesogADhANaMsaMkhejapaesogADhANaM asaMkhejapaesogADhANaya poggalANaM Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM 3, uddezaka:-, dvAraM-26 169 davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTTapaesaGkhyAe kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA egapaesogADhA poggalA davvaTTayAe saMkhejjapa sogADhA poggalA davvaTTayAe saMkhejaguNA asaMkhejapaesogADhA poggalA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA paesaiyAe savvatthovA egapaesogADhA poggalA paesaTTayAe saMkhijapaesogADhA poggalA paesaTTayAe saMkhijjaguNA asaMkhijapaesogADhA puggalA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA davvaTTapaesaTTayAe savvatthovA egapaesogADhA puggalA davvaTThapae saTTayAe saMkhijjapaesogADhA puggalA davvaTTayAe saMkhijjaguNA te ceva paesaTTayAe saMkhijaguNA asaMkhijapaesogADhA puggalA davvaTTayAe asaMkhiJjaguNA te ceva paesaiyAe asaMkhijjaguNA / eesi NaM bhaMte! egasamayaThiiyANaM0 asaMkhijjasamayaThiiyANaM puggalANaM davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA egasamayaThiiyA puggalA davvaTTayAe saMkhijasamaThiiyA puggalA davvaThThayAe saMkhiJjaguNA asaMkhitasamayaThiiyA puggalA davvaTTayAe asaMkhijaguNA paesaTTayAe savvatthovA egasamayaThiyA puggalA paesaTTayAe saMkhijasamayaThiiyA puggalA parasaTTayAe saMkhejjaguNA asaMkhi samayaThiiyA puggalA parasaTTayAe asaMkhejaguNA davvaTTapaesaTTayAe savvatthovA egasamayaThiiyA puggalA davvadRpaesaTTayAe saMkhijjasamayaThiiyA puggalA davvaTTayAe saMkhijaguNA te caiva parasaTTayAe saMkhijaguNA asaMkhijjasamayaThiiyA puggalA davvaTTayAe asaMkhijjaguNA te ceva paesaTTayAe asaMkhiJjaguNA / eesi NaM bhaMte egaguNakAlagANaM saMkhijjaguNakAlagANaM asaMkhijjaguNakAlagANaM anaMtaguNakAlagANa ya puggalANaM davvaTTayAe paesaTTyAe davvaTTapaesaTTayAe ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! jahA puggalA tahA bhANiyavvA, evaM saMkhijaguNakAlagANavi, evaM sesAvi vaNNagaMdhA rasA phAsA bhANiyavvA, phAsANa kakkhaDamauyaguruyalahuyANaM jahA egapaesogADhANaM bhaNiyaM tahA bhANiyavvaM / avasesA phAsA jahA vanA tahA bhANiyavvA / / vR. 'eesi NaM bhaMte! paramANupoggalANaM saMkhejjapaesiyANaM' ityAdi pAThasiddhaM, navaramAtrAlpabahutvabhAvanAyAM sarvatra tathAsvAbhAvyaM kAraNaM vAcyaM / sampratyeteSAmeva kSetraprAdhAnyenAlpabahutvamAhaiha kSetrAdhikArataH kSetrasya prAdhAnyAt paramANukAdyanantANukaskandhA api vivakSitaikapradezAvagADhA AdhArAdheyayorabhedopacArAdekadravyatvena vyavahyinte, te itthabhUtA ekapradezAvagADhAH pudgalAH - pudgaladravyANi sarvastokAni, lokAkAzapradezapramANAnItyarthaH, na hi sa kazcidevaMbhUta AkAzapradezo'sti ya ekapradezAvagAhanapariNAmapariNatAnAM paramANvAdInAmavakAzadAnapariNAmena pariNato na varttate iti, - tebhyaH saGghayeyapradezAvagADhAH pudgalA dravyArthatayA saGghayeyaguNAH, kathamiti cet ?, ucyate, ihApi kSetrasya prAdhAnyAt dvyaNukAdyanantANukaskandhA dvipradezAvagADhA ekadravyatvena vivakSyante tAni ca tathAbhUtAni pudgaladravyANi pUrvoktebhyaH saGghayeyaguNAni, tathAhisarvalokapradezAstattva-to'saGghayeyA api asatkalpanayA daza parikalyante, te ca pratyekacintAyAM dazaiveti daza ekapradezAvagADhAni pudgaladravyANi labdhAni teSveva ca dazasu pradezeSu Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1- 3/-/26/296 anyagrahaNAnyamokSaNadvAreNa bahavo dvikasaMyogA labhyante iti bhavantyekapradezAvagADhebhyo dvipradezAvagADhAni pudgaladravyANi saGghayeyaguNAni evaM tebhyo'pi tripradezAvagADhAni evamuttarottaraM yAvadutkRSTasaGghatyeyapradezAvagADhAni, tataH sthitametat-ekapradezAvagADhebhyaH saGghayeyapradezAvagADhA: pudgalAH dravyArthatayA saGghayeyaguNA iti, -iti tebhyo saGghayeyapradezAvagADhAH pudgalA dravyArthatayA asaGkeyayaguNAH, asaGkhyAtasyAsahvayAtabhedabhinnatvAt, dravyArthatAsUtraM pradezArthatAsUtraM dravyaparyAyArthatAsUtraM ca sugamatvAt svayaM bhAvanIyaM, kAlabhAvasUtrANyapi sugamatvAt svayaM bhAvayitavyAni, navaraM 'jahA poggalA tahA bhANiyavvA' iti yathA prAk sAmAnyataH pudgalA uktAstathA ekaguNakAlakAdayo'pi vaktavyAH, te caivam - yataH 'savvatyovA anaMtapaesiA khaMdhA egaguNakAlagA, paramANupuggalA davvaTTayAe egaguNakAlaga anaMtaguNA, saMkhipaesiyA khaMdhA egaguNakAlagA saMkhijaguNA, asaMkhijjapaesiA khaMdhA egaguNakAlagA asaMkhijaguNA / 170 paTTayAe savvatthovA anaMtapaesiA khaMdhA egaguNakAlagA, paramANupuggalA egaguNakAlagA anaMtaguNA ityAdi' evaM saGghayeyaguNakAlakAnamasaGghayeyaguNakAlakAnamanantaguNakAlakAnAmapi vAcyaM, evaM zeSavarNagandharasA api vaktavyAH, karkazamRdugurulaghavaH sparzA yathA ekapradezAdyavagADhA bhaNitAstathA vaktavyAH, te caivam- 'savvatthovA egapaesogADhA egaguNakakkhaDaphAsA davvaTThAe, saMkhijjapaesogADhA egaguNakakkhaDaphAsA poggalA davvaTTayAe saMkhijjaguNA, asaMkhiparasogADhA egaguNakakkhaDaphAsA davvaTTayAe asaMkhijjaguNA' ityAdi, evaM saGketyaguNakarkazasparzA asateyaguNakarkazasparzA anantaguNakarkazaspara azA vAcyAH, evaM maoNdugurulaghavaH, avazeSAzcatvAraH zItAdayaH sparzA yathA varNAdaya uktAstathA vaktavyAH, tatra pATho'pyuktAnusAreNa svayaM bhAvanIyaH gataM pudgaladvAram, idAnIM mahAdaNDakaM vivakSurgurumApRcchati -: padaM - 3 - dAraM - 27:- "mahAdaNDakaH " pU. (297) ahaM bhaMte! savvajIvappabahuM mahAdaNDayaM vannaissAmi- savvatthovA gabbhavakkatiyA maNussA 1 maNussIo saMkhijjaguNAo 2 bAyarate kAiyA pajattayA asaMkhiJjaguNA 3 aNuttarovavAiyA devA asaMkhijaguNA 4 uvarimagevijagA devA saMkhijaguNA 5 majjhimagevijjagA devA saMkhijjaguNA 6 hiGimagevijjagA devA saMkhijaguNA 7 accue kappe devA saMkhijjaguNA 8 AraNe kappe devA saMkhijjaguNA 9 pANae kappe devA saMkhijjaguNA 10 ANe kappe devA saMkhiJjaguNA 11 ahe sattamAe puDhavIe neraiyA asaMkhijjaguNA 12 chaTTIe tamAe puDhavI neraiyA asaMkhijaguNA 13 sahassAre kappe devA asaMkhijaguNA 14 mahAsuke kappe devA asaMkhijjaguNA 15 paMcamAe dhUmappabhAe puDhavIe neraiA asaMkhijaguNA 16 laMtae kappae devA asaMkhijjaguNA 17 cautthIe paMkappabhAe puDhavIe neraiyA asaMkhijaguNA 18 baMbhaloe kappe devA asaMkhijjaguNA 19 taccAe vAluyappabhAe puDhavIe neraiA asaMkhijaguNA 20 mAhiMde kappe devA asaMkhijaguNA 21 saNakumAre kappe devA asaMkhijjaguNA 22 doccAe sakkarappabhAe puDhavIe neraiyA asaMkhijaguNA 23 saMmucchimA maNussA asaMkhijjaguNA 24 IsANe kappe devA asaMkhiJjaguNA 25 IsANe kappe devIo saMkhijjaguNAo 26 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 3, uddezaka:-, dvAraM - 27 175 sohamme kappe devA saMkhijaguNA 27 sohamme kappe devIo saMkhejaguNAo 28 bhavaNavAsI devA asaMkhejjaguNA 29 bhavaNavAsiNIo devIo saMkhejjaguNAo 30 imIse rayaNappabhAe puDhavIe neraiA asaMkhijaguNA 31 khahayarapaMciMdiyatiri- kkhajoNiyA purisA asaMkhijjaguNA 32 khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiNIo saMkhijaguNAo 33 thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiA purisA saMkhijaguNA 34 thalayarapaMciMdiyatirikkhajogiNIo saMkhijjaguNAo 35 jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiA purisA saMkhijjaguNA 36 jalayarapaMciMdiyati- rikkhajoNiNIo saMkhiJjaguNAo 37 vANamaMtarA devA saMkhijaguNA 38 vANamaMtarIo devIo saMkhijraguNAo 39 joisiyA devA saMkhikhaguNA 40 joisiNIo devIo saMkhijjaguNAo 41 khahayara paMciMdiyatirikkhajoNiA napuMsagA saMkhijaguNA 42 thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiA napuMsagA saMkhiJjaguNA 43 jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiA napuMsagA saMkhiJjaguNA 44 cauriMdiyA pajattayA saMkhijjaguNA 45 paMciMdiyA pajattayA visesAhiyA 46 beiMdiyA pajjattayA visesAhiyA 47 teiMdiyA pajjattayA visesAhiyA 48 paMciMdiyA apajattayA asaMkhejjaguNA 49 cauriMdiyA apajattayA visesAhiyA 50 / -teiMdiyA apajjattayA visesAhiyA 51 beiMdiyA apajjattayA visesAhiyA 52 patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA pajjattayA asaMkhijjaguNA 53 bAyaranigoyA pajjattayA asaMkhijaguNA 54 bAyarapuDhavIkAiyA pajjattagA asaMkhijjaguNA 55 bAyarAukAiyA pajattayA asaMkhijaguNA 56 bAyaravAukAiyA paJattagA asaMkhijjaguNA 57 bAyarateukAiyA apajjattagA asaMkhijaguNA 58 patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyA apajattagA asaMkhijjaguNA 59 bAyaranigoyA apajattayA asaMkhitraguNA 60 bAyarapuDhavIkAiyA apajjattayA asaMkhijjaguNA 61 bAyarAukAiyA apajattayA asaMkhiJjaguNA 62 bAyaravAukAiyA apajjattayA asaMkhijaguNA 63 suhumateukAiyA apajattayA asaMkhijjaguNA 64 suhumapuDhavIkAiyA apajattayA visesAhiyA 65 suhuma AukAiyA apajattayA visesAhiA 66 suhumavAukAiyA apajattayA visesAhiyA 67 suhumateukAiyA pattayA saMkhijaguNA 68 humapuDhavIkAiyA pacattayA visesAhiA 69 suhumaAukAiyA pattiyA visesAhiA 70 suhumavAukAiyA pajjattayA visesAhiA 71 suhumanigoyA apajattayA asaMkhiJjaguNA 72 suhamanigoyA pajattayA saMkhijaguNA 73 abhavasiddhiA anaMtaguNA 74 parivaDiyasammaddiTThi aNaMtaguNA 75 / -siddhA anaMtaguNA 76 bAyaravaNassaikAiyA pacattagA anaMtaguNA 77 bAyarapaJjattA visesA - hiA 78 bAyaravaNassaikAiyA apajattagA asaMkhijaguNA 79 bAyara apajattagA visesAhiA 80 bAyarA visesAhiA 81 suhumavaNassaikAiyA apajattayA asaMkhijjaguNA 82 suhumaapajattayA visesAhiyA 83 suhumavaNassaikAiyA pajattayA saMkhijaguNA 84 suhumapajattayA visesAhiA 85 suhamA visesAhiyA 86 bhavasiddhiyA visesAhiyA 87 nigoyajIvA visesAhiyA 88 vaNassa - jIvA visesAhiA 89 egiMdiyA visesAhiyA 90 tirikkhajoNiyA visesAhiyA 91 micchAdiDI visesAhiA 92 avirayA visesAhiyA 93 sakasAI visesAhiA 94 chaumatthA visesAhiA 95 sajogI visesAhiA 96 saMsAratthA visesAhiA 97 savvajIvA visesAhiA 98 / / pantravaNAe bhagavaIe bahuvattavvayapayaM samattaM / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-27/297 vR. atha bhadanta ! sarvajIvAlpabahutvaM-sarvajIvAlpabahutvavaktavyatAtmakaM mahAdaNDaka varNayiSyAmi-racayiSyAmIti tAtparyArthaH, anena etad jJApayati-tIrthakarAnujJAmAtrasApekSa eva bhagavAn gaNadharaH sUtraracanAMprati pravartate na punaH zrutAbhyAsapuraHsaramiti, yadvA etad jJApayatikuzale'pi karmaNi vineyena gurumanApRcchaya ca na pravartitavyaM, kiMtu tadanujJApuraHsaraM, anyathA vineyatvAyogAt, vineyasya hi lkssnnmidm||1|| "gurorniveditAtmA yo, gurubhAvAnuvartakaH / mukta) ceSTate nityaM, sa vineyaH prkiirtitH||" -gururapi yaH pracchanIyaHsa evNruupH||1|| "dharmajJo dharmakartA ca, sadA dhrmprvrtkH| sattvebhyo dharmazAstrArthadezako gururucyate / / " iti, mahAdaNDakaMvartayiSyAmiityuktaMtataHpratijJAtameva nirvAhayati-savvatthovA gabbhavataMtiyA maNussA' ityAdi, sarvastokA garbhavyutkrAntikamanuSyAH, saGkhayeyakoTIkoTIpramANatvAt 1, tebhyo mAnuSyo manujastrIyaH saGkhayeyaguNAH, saptaviMzatiguNatvAt, uktaMca-"sattAvIsaguNApuNa maNuyANaM tadahiAceva" 2, tAbhyo bAdaratejaHkAyikA paryAptAasaMkhyeyaguNAH, katipayavarganyUnAvalikAdhanasamayapramANatvAt 3, tebhyo'nuttaropapAtino devAasaMkhyeyaguNAH, kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgavatinabhaHpradezarAzipramANatvAt 4, tebhya uparitanagraiveyakatrikadevAH saMkhyeyaguNAH, bRhattarapalyopamAsaMkhyeyabhAgavartinamapra dezarAzipramANatvAt, etadapikathamavaseyaM? iti cet, ucyate, vimAnabAhulasyAt, tathAhi-anuttaradevAnApaJcavimAnAni vimAnazataMtUparitanagraiveyakatrike prativimAnaM cAsaGkhayeyA devAH yathA yathAcAdho'dho-vartIni vimAnAni tathA tathA devA api prAcuryeNa labhyante tato'vasIyate-anuttaropapAtikadevebhyo bRhattarakSetrapalyopamAsamGkhye yabhAgavatyAkAzapradezarAzipramANA uparitanagraiveyakatrikadevAH (saMkhyeyaguNAH) 5, __ -evamuttaratrApi bhAvanA kAryA yAvadAnatakalpaH tebhyo'pyuparitanauveyakatrikadevebhyo madhyamagraiveyakatrikadevAH saGkhayeyaguNAH 6 tebhyo'pyadhastanauveyakatrikadevAH saGkhayeyaguNAH 7 tebhyo'pyacyutakalpadevAH saGkhayeyaguNAH 8 tebhyo'pyAraNakalpadevA saGkhayeyaguNAH 9, yadyapyAraNAcyutakalpau samazreNikau samavimAnasaGkhyAkau ca tathA'pi kRSNapAkSikAstathAsvAbhAvyAt prAcuryeNa dakSiNasyAM dizi samupadyante nottarasyAMbahavazca kRSNapAkSikAH stokAH zuklapAkSikAHtato'cyutakalpadevApekSayA AraNakalpadevAH saGghayayaguNAH, tebhyo'pi prANatakalpadevAH saGghayeyaguNAH 10 - tebhyo'pyAnanatakalpadevAH saGghayeyaguNAH, bhAvanA AraNakalpavatkartavyA 11, tebhyo'dhaH-saptamanarakapRthivyAM nairayikA asaGghayeyaguNAH, zreNyasaGkhyeyabhAgagatanabhaHpradezarAzipramANatvAt 12, tebhyaH SaSThapRthivyAM nairayikA asaGkhayeyaguNAH, etacca prAgeva diganupAtena nairayikAlpabahutva-cintAyAM bhAvitaM 13 tebhyo'pi sahanArakalpadevA asaGkhayeyaguNAH, SaSThapRthivInairayikaparimANahetuzreNyasaGkhyeyabhAgApekSayA sahanArakalpadevaparimANahetoH zreNyasaGkhayeyabhAgasya asaGkhyeyaguNatvAt 14 tebhyo mahAzukre kalpe devA asaGkhayeyaguNAH, vimAnabAhulyAt SaT sahamnANi vimAnAnAM sahasare Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 padaM-3, uddezakaH-, dvAraM-27 kalpe catvAriMzatsahasrANi mahAzukre, anyaccAdho'dhovimAnavAsino devA bahubahutarAH stokAH stokatarAzcoparitanoparitanavimAnavAsina; tatsahasrAradevebhyo mahAzukrakalpadevAasaGkhyeyaguNAH 15 tebhyo'pipaJcamadhUmaprabhAbhidhAnarakapRthivyAM nairayikA asaddhayeyaguNAH, bRhattamazreNyasaGkhyeyAvartinamaHpradezarAzipnamANatvAt 16 tebhyo'pi lAntakakalpe devA asaGkhyeyaguNAH, atibRhattamazraNyasa yavagagatanabhaHpradezarAzipramANatvAt 17 tebhyo'pi catuthyAM paGkaprabhAyAM pRthivyAM nairayikA asaGghayeyaguNA;, yuktiH bhAvanIyA 18 tebhyo'pi brahmalokakalpe devA asaddhyeyaguNAH, yuktiH prAguktaiva 19 tebhyo'pitRtIyasyAM vAlukAprabhAyAM pRthivyAM nairayikA asoyayaguNAH 20 -tebhyo'pi mAhendre kalpe devA asaGkhayeyaguNAH 21 tebhyo'pi sanatkumArakalpe devA asaGkhayeyaguNAH yuktiH sarvatrApi prAguktaiva 22 tebhyo dvitIyasyAM zarkarAprabhAyAMpRthivyAM nairayikA asaGkhayeyaguNAH 23, ete ca saptamapRthivInArakAdayodvitIyapRthivInArakaparyantAH pratyekaM svasthAne cintyamAnAH sarve'pidhanIkRtalokazreNyasaGkhyeyabhAgavartinamaHpradezarAzignamANA draSTavyAH, kevalaM zreNyasaGkhayeyabhAgo'saGkhayeyabhedabhinnaH tata itthamasaGghayeyaguNatayA alpabahutvamabhidhIyamAnaM na virudhyate, tebhyo'pi dvitIyanarakapRthivInArakebhyaH saMmUchimamanuSyA asaGkhayeyaguNAH 24 / / __-te hi agulamAtrakSetrapradezarAzeH saMbandhini dvitIyavargamUle tRtIyavargamUlena guNite yAvAnpradezarAzirbhavati tAvapramANAH, tebhyo'piIzAne kalpedevA asaGkhyeyaguNAH yatodhanIkRtasya lokasyaikaprAdezikISu zreNiSuyAvantonabhaHpradezAHtAvapramANaIzAnakalpagatodevadevIsamudAyaH tadgatakiMcidUnadvAtriMzadbhAgakalpA IzAnadevAH, tato devAH saMmUrchimamanuSyebhyo'saGkhayeyaguNAH 25, tebhyaIzAnakalpe devyaH saGkhyeyaguNAH, dvAtriMzadguNatvAt "battIsaguNA battIsavaahiAu hoti devIo'' iti vacanAt 26, ___-tAbhyaH saudharmekalpe devAH saGkhayeyaguNA;, tatravimAnabAhulyAt, tathAhi-tatra dvAtriMzacchatasahasrANivimAnAnAMaSTAviMzatizata sahasrANi IzAne kalpe, apica-dakSiNadigvartI saudharmakalpaH IzAnakalpastUttaradigvartI dakSiNasyAMcadizi bahavaH kRSNapAkSikAH samutpadyantetata IzAnadevIbhyaH saudharmadevAH saJjayeyaguNAH, nanviyaM yuktimahindrasanatkumArakalpayorapyuktA, paraMtatramAhendrakalpApekSayA sanatkumArakalpe devA asaGkhayeyaguNA uktAH, iha tu saudharme kalpe saGkhyeyaguNAH tadevat katham?, ucyate, vacanaprAmANyAt, na cAtra pAThabhramaH, yto'nytraapyuktm||1|| "IsANe savvatthavi battIsaguNAo hoMti deviio| saMkhijjA sohamme tao asaMkhA bhavaNavAsI // " iti 27, -tebhyo'pi tasminneva saudharme kalpe devyaH saGkhayeyaguNAH, dvAtriMzadguNatvAt, "savvatthavi battIsaguNAo huMti devIoM" iti vacanAt 28 tAbhyo'pyasaGkhayeyaguNA bhavanavAsinaH, katham iti cet, ucyate, iha aGgulamAtrakSetrapradezarAzeH saMbandhini prathamavargamUle tRtIyavargamUlena guNite yAvAn pradezarAzirbhavati tAvapramANAsu ghanIkRtasya lokasya ekaprAdezikISu zreNiSu yAvanto nabhaHpradezAstAvapramANo bhavanapatidevadevIsamudAyaH, tadgatakiJcidUnadvAtriMzattamabhAgakalpAzca bhavanapatayo devAH tato ghaTante saudharmadevIbhyaste'saGkhayeyaguNAH 29 tebhyo bhavanavAsinyo devyaH Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 prajJApanAupAGgasUtraM-1-3/-/27/297 saGkhyeyaguNAHdvAtriMzadguNatvAt 30 tAbhyo'pyasyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikA asaGkhyeyaguNAH aGgulamAtrakSetrapradezarAzeH saMbandhini prathamavargamUle dvItIye navargamUlena guNite yAvAn pradezarAzistAvapramANAsu zreNiSu yAvanta AkAzapradezAstavatpramANatvAt 31 / -tebhyo pi khacarapaJcendriyatiryagyonikAH puruSA asaGkhayeyaguNAH pratarAsaddheyayabhAgavatyasaGkhayeyazreNinabhaHpradezarAzipramANatvAt 32 tebhyo'pikhacarapaJcendriyatiryagyonikAH striyaH saGkhayeyaguNAH, triguNatvAt, "tiguNA tirUvaahiyA tiriANaMithio muNeyavvA' iti vacanAt 33 tAbhyaH sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH puruSAH saGkhayeyaguNAH, bRhattarapratarAsaGkhayeyabhAgavatyasaGkhyeyazreNigatAkAzapradezarAzipramANatvAt 34 tebhyaH sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH striyaH sahayeyaguNAH triguNatvAt 35 tAbhyo jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH puruSAH saGkhyeyaguNAH bRhattamapratarAsaGghayeyabhAgavatyasaGghayeyazreNigatAkAzapradezarAzipramANatvAt 36 tebhyo jalacarapaJcendriyatiryagyonikAH striyaH saGkhayeyaguNAH triguNatvAt 37 tAbhyo'pi vyantarA devA puMvedodayinaH saGkhyeyaguNAH, yataH saGghayeyayojanakoTIkoTIpramANAni sUcirUpANi khaNDAni yAvantyekasmin pratare bhavantitAvantaHsAmAnyena vyantarAH, kevalamiha puruSA vivakSitAiti te sakalasamudAyApekSayA kiJcidUnadvAtriMzattamabhAgakalpA veditavyAH, tato ghaTante jalacarayuvatibhyaH saGghayeyaguNAH 38 tebhyaH vyantaryaH saGkhayeyaguNAH dvAtriMsadguNatvAt 39 / -tAbhyo jyotiSkA devAH saGkhayeyaguNAH te hi sAmAnyataH SaTpaJcAdazadhikazatadvayAkulapramANAni sUcirUpANi khaNDAni yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvapramANAH, paramiha puruSA vivakSitAititesakalasamudAyApekSayA kiJcidUnadvAtriMzattamabhAgakalpApratipattavyAH, tata upapadyante vyantarIbhyaH saGkhyeyaguNAH 40 tebhyo jyotiSkadevyaH saGkhayeyaguNAH dvAtriMzadguNatvAt 41 / tAbhyaH khacarapaJcendriyatiryagyonikA napuMsakAH saGkhyeyaguNAH, kvacit asaGkhyeyaguNAH' iti pAThaH, sanasamIcInaH, yata itaUrdhvaye paryAptacaturindriyA vakSyantete'pijyotiSkadevApekSayA saGkhayeyaguNA evopapadyante, tathAhi-SaTpaJcaTAzadadhikazatadvayAGgulapramANAni sUcirUpANikhaNDAni yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvatpramANA jyotiSkAH, uktaMca-"chapannadosayaMgulasUipaesehiM bhAiyaM payaraM / joisiehiM hIrai" iti, aGgulasafeyayabhAgamAtrANi ca sUcirUpANi khaNDAni yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvatpramANAzcaturindriyAH, uktNc||1|| "pajjattApajjattabiticauraasantraNo avhrNti| aGgulasaMkhAsaMkhappaesabhaiyaM puDho payaraM / / " aGgulasaGkhayeyabhAgApekSayAca SaTpaJcAdazadhikamaGgulazatadvayaM sar3ayeyaguNaM, tatojyotiSkadevApekSayA paribhAvyamAnAH paryAptacaturindriyA api saGkeyayaguNA eva ghaTante kiM punaH payapticaturindriyApekSayA saGghayebhAgamAtrAH khacarapaJcendriyanapuMsakA iti? 42 tebhyo'pi sthalacarapaJcendriyanapuMsakAH saGkhayeyaguNAH 43 tebhyo'pi jalacarapaJcendriyanapuMsakAH saGkeyaguNAH 44 tebhyo'pi paryAptacaturindriyAH saGkhayeguNAH 45 tebhyo'piparyAptAHsaMzyaMjJibhedabhinnAH paJcendriyA vizeSAdhikAH 46 tebhyo'pi paryAptA dvIndriyA vizeSAdhikAH 47 / -tebhyo'pi paryAptAstrIndriyA vizeSAdhikAH, yadyapi ca paryAptacatacurindriyAdInaM paryAptatrI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-3, uddezakaH-, dvAra-27 175 ndriyaparyantAnAMpratyekamaGgulasaGkhyeyabhAgamAtrANi sUcirUpANi khaNDAniyAvantyekasminpratarebhavanti tAvapramANatvamavizeSeNAnyatra varNyate tathA'pyaGgulasaGghayeyabhAgasya saGkhayeyabhedabhinnatvAd ityaM vizeSAdhikatvamucyamAnaMna viruddhaM, uktaM cetthamalpabahutvamanyatrApi-'tatto napuMsagakhahayarA saMkhejjA yalayarajalayaranapuMsagA cauridiya tao paNabitipajatta kiMci ahiA" iti 48 tebhyo'pi paryAptatrIndiyebhyo'paryAptAH paJcendriyA asaGkhayeyaguNAH aGgulAsaGkhyeyabhAgamAtrANi khaNDAni sUcirUpANi yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvapramANatvAt 49 tebhyazcaturindriyA aparyAptA vizeSAdhikAH 50 tebhyo'pi trIndriyA aparyAptA vizeSAdhikAH 51 / tebhyo'pi dvIndriyA aparyAptA vizeSAdhikAH, yadyapi cAparyAptAH caturindriyAdayo aparyAptadvIndriyaparyantAHpratyekamaGgulasyAsaGghayeyabhAgamAtrANikhaNDAni sUcIrUpANi yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvapramANA anyatrAvizeSeNoktAstathApyakulAsaMkhyeyabhAgasya vicitratvAditthaM vizeSAdhikatvamucyamAnaMna virodhamAskandati 52, tebhyo'pi dvIndriyAparyAptebhyaH pratyekabAdaravanaspatikAyikAH paryAptAH asaMkhyeyaguNAH, yadyapi cAparyAptadvIndriyAdivat paryAptabAdaravanaspatikAyikA api akulAsaMkhyeyabhAgamAtrANi sUcIrUpANi khaNDAni yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvapramANA anyatroktAstathApi ahulAsaGkhayeyabhAgasyAsaGkhayeyabhedabhinnatvAdvAdaraparyAptapratyekavanaspatiparimANacintAyAmaGgulAsaGghayeyabhAgo'saGghayeyaguNahInaH parigRhyatetatona kazcivirodhaH 53 / tebhyo'pi bAdaranigodA anantakAyikazarIrarUpAH paryAptA asaJjayeyaguNAH 54 tebhyo'pi bAdarapRthivIkAyikAH paryAptA asaGkhayeyaguNA; 55 tebhyo'pi paryApta bAdarApkAyikA asaGkhayeyaguNAH, yadyapi ca paryAptabAdarapratyekavanaspatikAyikapRthivIkAyikApkAyikAH pratyekamaGgulAsaGgha-yeyabhAgamAtrANi sUcIrUpANi khaNDAni yAvantyekasmin pratare bhavanti tAvapramANAanyatrAvi-zeSeNoktAH tathApyakulAsaGkhyeyabhAgasyAsaGkhyeyabhedabhinnatvAd itthama saGkhyeyaguNatvAbhidhAnena kazciddoSaH 56tebhyo bAdarapayAptAkAyikebhyo bAdaravAyukAyikAH paryAptA asaGkhayeyaguNAH, dhanIkRtalokAsaLyeyabhAgavatyasaGkhyeyaprataragatanabhaH pradezarAzipramANatvAt 57 tebhyo bAdaratejaH-kAyikA aparyAptA asaGkhyeyaguNAH, asaGkhayeyalokAkAzapradezarAzipramANatvAt 58 tebhyoH pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikA aparyAptA asaGkhayeguNAH 59 tebhyo'pi bAdaranigodA aparyApta-kA asaGkhyeyaguNAH 60 tebhyo bAdarapRthivIkAyikA aparyAptakA asaGghayeyaguNAH 61 tebhyo bAdarApkAyikA aparyAptakA asaGkhayeyaguNAH 62 tebhyo bAdaravAyukAyidya aparyAptA asaGkhyeyaguNAH 63 tebhyaH sUkSmatejaHkAyikA aparyAptakA asaGkhayeyaguNAH64 tebhyaH sUkSmapRthivIdyayikA aparyAptA vizeSAdhikAH 65 tebhyaH sUkSmA kAyikA aparyAptA vizeSAdhikAH 66 tebhyaH sUkSmavAyukAyidya aparyAptA vizeSAdhikAH 67 tebhyaH sUkSmatejaHkAyikAH paryAptakAH saGgyeyaguNAH 68|apryaaptksuukssmebhyH paryAptakasUkSmANAM svabhAvata eva prAcuryeNa bhAvAt, tathA cAha asyA eva prajJApanAyAH sNgrhnniikaarH||1|| "jIvANamapajjavA bahutaragA bAyarANa vineyaa| suhamANa ya pajjattA oheNa ya kevalI biMti // " -tebhyo'pi sUkSmapRthivIkAyikAH paryAptakAvizeSAdhikAH 69 tebhyo'pisUkSmApkAyikAH paryAptA vizeSAdhikAH 70 tebhyo'pi sUkSmavAlukAyikAH paryAptA vizeSAdhikAH 71 lebhyo'pi Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 prajJApanAupAGgasUtra-1-3/-27/297 sUkSmanigodA aparyAptakA asaGkhayeyaguNAH 72 tebhyo'pi paryAptA; sUkSmanigodAH saGghayeyaguNAH 73 yadyapicAparyAptatejaHkAyikAdayaH paryAptasUkSamanigodaparyantA avizeSeNAnvatrAsaGkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANA uktAstathA'pi lokAsaGghayeyatvasyAsaGghayeyabhedabhinnatvAd itthamalpabahutvamabhidhIyamAnamupapannaM draSTavyaM, tebhyo'bhavasiddhikA anantaguNAH jaghanyayuktAnantakapramANatvAt 74 tebhyaH pratipatitasamyagdRSTayo'nantaguNAH 75 tebhyaH siddhA anantaguNAH 76 tebhyo'pi bAdaravanaspatikAyikAH paryAptA anantaguNAH 77tebhyo'pisAmAnyatobAdaraparyAptAvizeSAdhikAH, bAdaraparyAptapRthivIkAyikAdInAmapi tatra prakSepAt 78 / / -tebhyo bAdarAparyAptavanaspatikAyikA asaGkhyeyaguNAH, ekaikabAdaranigodaparyAptanizrayA asaGghayeyaguNAnA bAdarAparyAptanigodAnAM saMbhavAt 79 tebhyaH sAmAnyato bAdarAparyAptA vizeSAdhikAH, bAdarAparyAptapRthivIkAyikAdInAmapitatra prakSepAt 80 tebhyaH sAmAnyato bAdarA vizeSAdhikAH paryAptAparyAptAnAMtatra prakSepAt 81 tebhyaH sUkSmavanaspatikAyikA aparyAptAasaGkhyeyaguNAH 82 tebhyaH sAmAnyataH sUkSmAaparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmAparyAptapRthivIkAyikAdInAmapi tatraprakSepAt83 tebhyaH sUkSmavanspatikAyikAH paryAptAHsajayeyaguNAH, paryAptasUkSmANAmapyAptebhyaH sUkSmebhyaH svabhAvataH sadaiva saGkhyeyaguNatayA prAptamANatvAt, tathAkevalavedasopalabdheH 84 tebhyo'pi sAmAnyataH sUkSmaparyAptA vizeSAdhikAH, paryAptasUkSmapRthIvAkiyAkIdInAmapi tatra prakSepAt 85 tebhyaH paryAptaparyAptavizaSaNarahitAH sUkSmA vizeSAdhikAH, aparyAptasUkSmapRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikAnAmapitatra prakSepAt 86tebhyo'pi bhavasiddhikA' bhavesiddhiryeSAMte bhavasiddhikAbhavyA vizeSAdhikAH, jaghanyayuktAnantakamAtrAmavyaparihAreNa sarvajIvAnAM bhavyatvAt 87 / -tebhyaH sAmAnyato nigodajIvA vizeSAdhikAH, iha bhavyA abhavyAzcAtiprAcuryeNa sUkSmabAdara-nigodajIvarAzAvevaprApyante nAnyatra anyeSAM sarveSAmapi militAnAmasaMkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANatvAt, abhavyAzca yuktAnantakasaMkhyAmAtraparimANAstato bhavyApekSayA te kiJcinmAtrAH bhavyAzca prAgabhavyaparihAreNa cintitAH idAnIMtubAdarasUkSAmanigodacintAyAM te'pi prakSipyante iti vizeSAdhikAH 88 tebhyaH sAmanyato vanaspatijIvA vizeSAdhikAH, pratyekazarIrANAmapivanaspati-jIvAnAMtatraprakSepAt 89 tebhyaH sAmAnyata ekendriyA vizeSAdhikAH, bAdarasUkSmapRthivIkAyikAdInAmapitatra prakSepAt90 tebhyaH sAmAnyatastiryagyonikA vizeSAdhikAH, paryAptAparyAptadvitricaturi-ndriyatiryakpaJcendriyANamapi tatra prakSepAt 91 / -tebhyazcaturgatibhAvino mithyAdRSTayo vizeSAdhikAH, iha katipayAviratasamyagdRSTAdisaMjJivyatirekeNa zeSAH sarve'pi tiryaJco mithyAdRSTayaH,cAturgatikamithyASTicintAyAMcAsaMkhyeyA nArakAdayastatra prakSipyante tatastiryagjIvarAzyapekSayA caturgatikamithyAdaSTayazcintyamAnA vizeSAdhikAH 92 tebhyo'pyaviratA vizeSAdhikAH, aviratasamyagdRSTInAM tatra prepAt 93 tebhyaH sakaSAyiNo vizeSAdhikAH, dezaviratAdInAmapi tatra prakSepAt 94 tebhyaH chadmasthA vizeSAdhikAH, upazAntamohAdInAmapi tatra prakSepAt 95 tebhyaH sayogino vizeSAdhikAH, sayogikevalinAmapi tatra prakSepAt 96 tebhyaH saMsArasthA vizeSAdhikAH, ayogikevalinAmapi tatra prakSepAt 97 tebhyaH sarvajIvA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 padaM-3, uddezakaH-, dvAra-27 vizeSAdhikAH, siddhAnamApi tatra prakSepAt 98 // padaM-3- samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAsUtre tRtIyapadasya malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| padaM-4-sthitiH) mU. (298) neraiyANaMbhaMte! kevaiyaMkAlaMThiIpanattA?, goyamA! jahanneNaMdasavAsasahassAI, ukkoseNaM tettIsaM saagrovmaaii| apaJjattaneraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI panattA?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM / pajjattaganeraiyANaM kevaiyaM kAlaM ThiI panattA?, goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassAiMaMtomuttUNAI, ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiMaMtomuhutUNAI rayaNappabhApuDhavineraiyANaMbhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassAiMukkoseNaM sAgarovamaM, apajattarayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte! kevaiyaMkAlaM ThiI pannattA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNAvi aMtomuhattaM, pajjattarayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI panattA?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAI aMtomuhattUNAI ukkoseNaM sAgarovamaM aMtomuhattUNaM / / sakarappabhApuDhavineraiyANaMbhaMte kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA? goyamA jahanneNaM egaM sAgarovama ukkoseNaM tinni sAgarovamAiM, apajattayasakkarappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayasakkarappabhApuDhavine-raiyANaM bhaMte! kevaiyaMkAlaM ThiIpatratA?, goyamA! jahanneNaMsAgarovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM tini sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI / / vAluyappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM tinni sAgarovamAI ukkoseNaM satta sAgarovamAI, apajjattayavAluyappabhApuDhavineraiyANaM maMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkosseviaMtomuhattaM, pajattayavAluyappabhApuDhavinaraiyANaM bhaMte! kevaiyaMkAlaM ThiI panattA?, goyamA! jahanneNaMtinnisAgarovamAiMaMtomuhatUNAI ukoseNaM satta sAgarovamAiM aNtomuhuttuunnaaii|| paMkappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA ?, goyamA ! jahanneNaM satta sAgarovamAI ukkoseNaM dasa sAgarovamAI, apanattayapaMkappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, hoyamA ! jahanneNavi aMtomuhattaM ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayapaMkappabhApuDha-ivaneraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA jahantreNaM satta sAgarovamAiM aMtomuttUNAI ukkoseNaM dasa sAgarovamAiM aNtomuttuunnaaii|| dhUmappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI panattA?, goyamA ! jahanneNaM dasa sAgarovamAI ukkoseNaM sattarasasAgarovamAiM, apajjattayadhUmappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI panattA goyamA ! jahantreNavi aMtomuttaM ukkoseNavi aMtomuhattaM, paJjattagadhUmappabhApuDhavineraiyANabhaMte! kevaiyaMkAlaM ThiIpannattA?, goyamAjahanneNaM dasa sAgarovamAI aMtImuhUttUNAI ukkoseNaM sattara- sAgarovamAiM aNtomuhuttuunnaaii| tamappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! |10|12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 prajJApanAupAGgasUtra-1.4/-/27/298 kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM sattarasasAgarovamAiMukkoseNaM bAvIsaM sAgarovamAI, apajjattayatamappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahanneNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhattaM, paJjattagatamappabhApuDhavinerai-yANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI panattA?, goyamA! jahantreNaM sattarasa sAgarovamAiMaMtomuhattUNAI ukkoseNaMbAvIsaMsAgarovamAI aNtomuhttuunnaaii| __ ahesattamApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA ! jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM tittIsaM sAgarovamAiM apanattagaahesattamapuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI patratA?, goyamA! jahanneNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattagaahesatamapuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI panattA?, goyamA! jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAI aMtomuhutUNAI ukkoseNaM tetsaM sAgarovamAiM aNtomuttuunnaaii| vR.idAnIM caturthamArabhyate, tasyacAyamisambandhaH-ihAnantarapadediganupAtAdinA'lpabahutvasaGkhyA nirdhAritA, asmiMstu tayA'lpabahutvasaGkhyayA nirdhAritAnAMsattvAnAMjanmataH prabhRtyAmaraNAt yannArakAdiparyAyarUpeNAvyavacchinnamavasthAnaMtaccintyate, anenasambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtram 'neraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' iti, nairayikANAM bhadanta ! kiyantaM kalaM sthitiHprajJapta?,tatrasthIyate avasthIyateanayAAyuHkarmAnubhUtyeti sthitiH, sthitirAyuHkarmAnubhUti vanamiti paryAyAH yadyapyatrajIvena mithyAtvadibhirupAttAnAM karmapudgalAnAM jJAnAvaraNIyAdirUpatayA pariNatAnAM yadavasthAnaM sA sthitiriti prasiddhaM tathApi nArakAdivyapadezaheturAyu:karmAnubhUtiH, tathAhi-yadyapinaragatipaJcendriyajAtyAdinAmakarmodayAzrayonArakAtvaparyAyasthathApi nArakAyuH prathamasamayasaMvedanakAla evatannibandhanaM nArakakSetramaprApto'pinArakasya vyapadezaM labhate, tathA ca maunIndraM pravacanam-"neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajjai aneraie neraiesu uva0, go0 neraieneraiesuuva0no aneraieneraiesuuva0"tataHsaivAyuHkA -nubhUtiriha yathoktavyutpattyA sthitirabhidhIyate, atra nirvacanamAha--'goyame tyAdi, etacca paryAptA-ptavibhAgAbhAvena sAmAnyataH ukta yadA tu paryAptAparyAptavibhAgena ciMtA, tadedaM sUtram apajattaneiyANaMbhaMte!' ityAdi, iha aparyAptAdvividhAH-labdhyAkaraNaizca, tatra nairayikadevA asaGkhayeyavarSAyuSastiryagmanuSyAHkaraNairevaparyAptAH, na labdhyA, labdhyaparyAptakAnAMteSumadhye utpAdAsambhavAt, tata ete upavAtakAla eva karaNaH kiyantaM kAlamaparyAptA draSTavyAH,zeSAstutiryagmanuSyA labyA'paryAptAH upapAtakAle ca, uktNc||1|| "nAragadevA tirimaNuyagabmajA je asaMkhavAsAU / ___ ee appajattA uvavAe ceva boddhavvA / / // 2 // sesA ya tirimaNuyA laddhiM pappovavAyakAle ya / duhaoviya bhayaiyavvA pajjattiyare yajinavayaNaM / / " aparyAptakAzca jaghanyata utkarSato vA'ntarmuhUrta, ata uktam-'goyamA ! jahanneNavi ukkoseNeviaMtomuhutta aparyAptAddhA'pagameca zeSazakAlaHparyAptAddhA, tata uktaMparyAptasUtre-goyamA jahanneNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhattUNAI ukkoseNaM tettIsasAgarovamAIaMtomuhuttUNAI" etacca ww Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 4, uddezaka:-, dvAraM - 27 179 pRthivyavibhAgenana cintitaM, samprati pRthivIvibhAgena cintayati - 'rayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ityAdi sugamaM, zeSamapi sugamamApadarisamApteH // mU. (299) devANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAiM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM, apajattayadevANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahatreNavi aMtomuhuttaM ukko seNavi aMtomuhuttaM, pajjattayadevANaM bhaMte! kevaiyaM kAle ThiI patrattA ?, goyamA ! jahantreNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhUtUNAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI devINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAiM ukkoseNaM paNapatraM pali ovamAI, apajattayadevINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahantreNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayadevINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI patrattA ?, goyamA ! jahantreNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM paNapannaM pali ovamAiM aMtomuhuttUNAI // bhavaNanavAsINaM devANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI patrattA ?, goyamA ! jahantreNaMdasa vAsasahassAI ukkoseNaM sAiregaM sAgarovamaM, apajjattayabhavaNavAsINaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahantreNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayabhavaNavAsINaM devANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannatA ? goyamA ! jahatreNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM sAiregaM sAgarovamaM aMtomuhuttUNaM // bhavaNavAsiNINaM bhaMte! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahantreNaM dasavAsasahassAiM ukkoseNaM addhapaMcamAiM paliovamaI, apajjattayabhavaNavAsiNINaM devINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI patrattA ?, goyamA ! jahantreNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhutaM, pajjattiyANaM bhaMte! bhavaNavAsiNINaM devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI patrattA ?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM addhapaMcamAI paliovamAI aMtomuhuttUNAI / asurakumArANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahantreNaM dasa vAsasahassAiM ukkoseNaM sAiregaM sAgarovamaM, apajjattaya asurakumArANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA goyamA ! jahatreNavi aMtomuhutaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayaasurakumArANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA jahantreNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhUttUNAI ukkoseNaM sAiregaM sAgarovamaM aMtomuhattUNaM / / asurakumArINaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahantreNaM dasa vAsasahassAiM ukkoseNaM addhapaMcamAiM paliovamAiM, apajjattiyANaM asurakumArINaM bhaMte! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiIU pannattA ?, goyamA ! jahannegavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pattiyANaM asurakumArINaM devINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahantreNaM dasa vAsasahassAI aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM addhapaMcamAI paliovamAI aMtomuhuttUNAI | nAgakumArANaM devANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahantreNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM do pali ovamAiM desUNAI, apajattayANaM bhaMte! nAgakumArANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA goyamA ! jahantreNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM bhaMte! nAgakumArANaM devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI patrattA ?, goyamA ! jahantreNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM do paliovamAI desUNAI aMtomuhuttUNAI || nAgakumArINaM bhaMte! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 prajJApanAupAgasUtra-1-4/-27/299 ?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAiM ukkoseNaM desUNaM paliovamaM, apajattiyANaM bhaMte ! nAgakumArINaMdevINaM kevaiyaMkAlaM ThiIpannattA goyamA! jahanneNavi aMtomuhutUukkoseNavi aMtomuhUtaM, paJjattiyANaM bhaMte ! nAgakumArINaM devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhUtUNAI ukkoseNaM desUrNa paliovamaM aNtomuhuurnnN| suvaNNakumArANaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI panattA?, goyamA! jahanneNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM do paliovamAiMdesUNAI, apaJjattayANaM pucchA, goyamA ! jahanneNavi aMtImuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA, goyamA ! jahaneNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuttUNAI ukoseNaM do paliovamAI desUNAI aNtomuttuunnaaii| suvaNNakumArINaM devINaM pucchA, goyamA! jahanneNaM dasa vAsasahassAiMukkoseNaM desUNaM paliovamaM, apajatiyANapucchA goyamA! jahantreNavi aMtomuhattaM ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassaAI aMtomuttUNAI ukkoseNaM desUNaM paliovamaM atomuhUtUNaM evaM eeNaM abhilAveNaM ohiyaapajattayapajattayasuttattadevANa yadevINa yaneyavbaMjAva thaNiyakumarANaM jahA nAgakumArANaM mU. (300) puDhavikAiyANaMbhaMte! kevaiyaMkAlaM ThiI pannatA?, goyamA! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI, apaJjattayapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThitI pannattA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayapuDhavikAiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI aMtomuhattUNAI, suhumapuDhavikAiyANe pucchA goyamA jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, apajjattayasuhamaphuDhavikAiyANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayasuhamapuDhavikAiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, bAyarapuDhavikAiyANapucchA goyamA! jahantreNaM aMtomuhattaMukoseNaMbAvIsaM vAsasahassAI, apajattayabAyarapuDhavikAiyANaM pucchA goyamA! jahanneNaviukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattabAyarapuDhavikAiyANapucchA go0! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaMbAvIsaMvAsasahassAiMaMtomuhatupattUNAI AukAiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pa0 go0 ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM satta vAsasahassAI, apajatayaAukAiyANapucchA go0 jahanneNaviaMtomuhattaM ukkoseNaviaMtomuhattaM, pajattayaAukAiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM satta vAsasahassAI aMtomuhUtUNAI, suhumAukAiyANaM ohiyANaM apajattANaM pajatANa yajahA suhumapuDhavikAiyANaM tahAbhANiyabvaM, bAyarAukAiyANapucchA goyamA! jahantreNaM aMtomuhuttaMukkoseNaM sattavAsasahassAI apajjattayabAyaraAukAiyANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhUtaM, pajjattayANa ya pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM satta vAsasahassAI aNtomuhtuunnaaii| teukAiyANaM pucchA goyamA! jahaneNaM aMtomuhattaMukoseNaM tinni rAiMdiyAI, apajattayANaM pucchAgoyamA! jahanneNaviukkoseNaviaMtomuhuttaM, pajattayANayapucchAgoyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukoseNaM tini rAiMdiyAiM aMtomuttUNAI, suhumateukAiyANaM ohiyANaM apajattANaM pajattANa yapucchA goyamA! jahanneNaviukosaNavi aMtomuhattaM, bAyarateukAiyANaM pucchA goyamA! jahantreNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tini rAiMdiyAI, apajattabAyarateu0 pucchA go0 jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattANaM puchA go0 jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tini rAiMdiyAiM atomuhuttuunnaaii| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM--4, uddezakaH-, dvAraM-27 181 vAukAiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tini vAsasahassAI, apajjattayANapucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNaviaMtomuhUtaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahanNaM aMtomuhattaMukkoseNaM tinnivAsasahassAiMaMtomuttUNAI, suhumavAukAiyANaM pucchA goyamA ! jahaneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, apajattayANaM pucchA goyamA! jahaneNavi ukkoseNaviaMtomuhuttaM, pajattayANapucchA goyamA! jahanneNaviukoseNaviaMtomuhattaM, bAyaravAukAiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM uukkoseNaM tinni vAsasahassAI, apajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaviukkoseNaviaMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni vAsasahassAiM aNtomuhttuunnaaii|| vaNapphaikAiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM dasa vAsasahassAiM, apajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI, suhumavavaNaphaikAiyANaM ohiyANaM apajattANaM pajattANaM ya pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, bAyaravaNaphaikAiyANapucchAgoyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaMukkoseNaMdasavAsasahassAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavI aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM dasa vAsasahassAiM aNtomuhuttuunnaaii| mU. (301) beiMdiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuttaM ukoseNaM bArasa saMvaccharAI, apajjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhutataM ukkoseNaM bArasa saMvaccharAiM aNtomuhttuunnaaii| teiMdiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM eguNavannaM rAiMdiyAI, apajattayANapucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM eguNavannaM rAiMdiyAiM aNtomuttuunnaaii| caridiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM chammAsA, apaJjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM chammAsA aNtomuhtuunnaa| mU. (302) paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kevaiyaMkAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni paliovamAiM, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNaviaMtomuhattaM, pajattayANapucchA goyamA! jahanneNaMaMtomuhattaMukkoseNaM tinipaliovamAI aNtomuhuttuunnaaii,| samucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM pucakoDI, apaJjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtImuhattaM ukkoseNaM puvvakoDI aNtomuttuunnaa| gabbhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA! jahantreNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tini paliovamAI, apanattayANaM pucchA, goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni paliovamAiM aNtomuttuunnaaii| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 prajJApanAupAGgasUtra-1-4/-/27/302 jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANabhaMte! kevaiyaMkAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtImuhattaM ukkoseNaM puvakoDI, apajattayANapucchA goyamA!jahatreNaviukkoseNaviaMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahantreNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM puvvakoDI aMtomuhattUNA, / saMmuchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaMukoseNaM pucakoDI, apajattayANaM pucchA goyamA! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, paJjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM puccakoDI aNtomuhutuunnaa,| ____ gabbhavakkaMtiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM pucakoDI, apaJjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaviukkoseNavi aMtomuhattaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM pubbakoDI aNtomuhtuunnaa| cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaMukoseNaM titri paliovamAI, apajattayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahaNavi ukkoseNaviaMtomuhattaM, pajattayANapucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaMtini paliovamAI aMtomuttUNAI, saMmucchimacauppayathalayapaMciMdiyatirikkhajoNiyANapucchA go0 jahantreNaM aMto0 ukkoseNaM caurAsIvAsasassAI, apaJjattayANapucchAgoyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA go0 jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM caurAsIvAsasahassAiM aMtomuttUNAI, gabbhavakaMktiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tini paliovamAiM, apaJjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni paliovamAI aNtomuhttuunnaaii| uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANapucchA goyamA! jahanneNaMaMtomuhattaM ukkoseNaM puvvakoDI, apajjattayANaM pucchA goyamA! janneNaviukkosaNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtamuhattaM ukkoseNaM pucakoDI aMtomuhatUNA, / saMmucchimauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANapucchA goyamA! jahanneNaMaMtomuhattaM ukkoseNaM tevanaM vAsasahassAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtamuhattaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tevanaM vAsasahassAiM aNtomuhttuunnaaii,| ___ gabbhavatiyauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM puvvakoDI, apajjattayANaM puchA goyamA! jahanneNaviukkoseNaviaMtomuhataM, paJjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI aNtomuhtuunnaa| bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA! jahanneNaMaMtomuhutaMukoseNaM puvvakoDI, apajjattayANaM pucchA goyamA ! jahanNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvakoDI aMtomuhattUNA, / samucchimabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANapucchAgoyamA! jahanneNaMaMtomuhuttaM ukkoseNaMbAyAlIsaM vAsasahassAI, apaJjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaviukkoseNavi aMtomuhattaM, paJjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAyAlIsaMvAsasahassAiMaMtomuttUNAI, gabbhavatiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahannaNaM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM--4, uddezakaH--, dvAraM-27 183 aMtomuhattaM ukkoseNaM puvvakoDI, apajjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI aNtomuttuunnaa| khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM paliovamassaasaMkhejaibhAgaM, apajjattayANaM pucchA jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhenaibhAgaM aNtomuhttuunnN,| saMmucchimakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANapucchAgoyamA!jahanneNaM aMtomuhattaMukoseNaM bAvattarIvAsasahassAI, apajattayANaMpucchA goyamA! jahannaNaviukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM bAvattarI vAsasahassAiM aNtomuttuunnaaii,| __gambhavakkaMtiyakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjagaibhAgaM, apajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtImuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaMukkoseNaM paliovamassa asaMkhijaibhAgaM aNtomuhutuunnN| mU. (303) maNussANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaMtinipaliovamAI, apajattamaNussANaMpucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNaviaMtomuhattaM, pajattamaNussANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni paliovamAiMaMtomuhuttUNAI, samucchimamaNussANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuttaM, gabbhayakaMtiyamaNussANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni paliovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni paliovamAiM aNtomuhttuunnaaii| mU. (304) vANamaMtarANaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?, goyamA ! jahanneNaM dasa vAsasahassAiMukkoseNaM paliocama, apajattayavANamaMtarANaM devANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahantreNaM dasa vAsasahassAI aMtomuhuttUNAI, ukkoseNaM paliovamaM aNtomuttuunnN| vANamaMtarINaM devINaM pucchA goyamA! jahanneNaMdasa vAsasahassAiMukkoseNaM addhapaliovamaM, apajattiyANaM devINaMpucchA goyamA! jahantreNaviukkoseNaviaMtomuhuttaM, pajattiyANaM vANamaMtarINaM pucchA go0 jahanneNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM addhapaliovamaM aMtomuhuttUNaM mU. (305) joisiyANaM devANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM paliovamaTThabhAgo ukkoseNaM paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM, apajattajoisiyANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANapucchAgoyamA! jahanneNaMpaliovamaTThabhAgoaMtomuhatUNoukkoseNaMpaliovama vAsasayasahassamabhahiyaM aNtomuhttuunnN| joisiNINaM devINaM pucchA goyamA! jahantreNaM paliovamaTThabhAgo ukkoseNaM addhapaliovam pannAsavAsasahassamamahiyaM, apajattajoisiyadevINaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayajoisiyadevINaM pucchA goyamA ! jahanneNaM paliovamaTThabhAgo aMtomuttUNo ukoseNaM addhapaliovamaM pannAvasaNasahassamabhahiyaM aMtomuhattUNaM / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM 1- 4/-/27/305 caMdavimANeNaM bhaMte! devANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM paniovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM, apajjattayANaM caMdadevANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhutaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapaliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM paniovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM aMtomuhuttUNaM / caMdavimANe NaM devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapali ovamaM ukkoseNaM addhapatiovamaM pannAsavAsasahassamabbhahiyaM, apajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahatreNaM chaumAgapali ovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM addhapaliovamaM pannAsavAsasahassamabbhahiyaM aMtomuhuttUNaM / sUravimANe NaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI patrattA ?, goyamA! jahaneNaM caubhAgapali ovamaM ukkoseNaM pali ovamaM vAsasahassamabbhahiyaM, apajjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM paJjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapaliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM pali ovamaM vAsasahassamabbhahiyaM aMtomuhuttUNaM, / sUravimANe NaM bhaMte! devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapatiovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM paMcahiM vAsasaehimabbhahiyaM, apajattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapaliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM addhapali ovamaM paMcahiM vAsasaehimabbhahiyaM aMtomuhuttUNaM / 184 gahavimANe NaM bhaMte! devANaM pucchA goyamA ! jahatreNaM caubhAgapali ovamaM ukkoseNaM paliovamaM, apajattAyANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapaliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM paliovamaM aMtomuhuttUNaM, / gahavimANe devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM, apajattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, paJjattiyANaM pucchA goyamA ! jahaneNaM caubhAgapali ovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM addhapali ovamaM aMtomuhuttUNaM / nakkhattavimANe devANaM pucchA goyamA ! jahaneNaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapaliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM addhapali ovamaM aMtomuhuttUNaM, nakkhattavimANe devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM sAiregaM caubhAgapali ovamaM, apajjattiyANaM pucchA goyamA! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajjattiyANaM pucchA go0 jahantreNaM chaubhAgapaliovamaM aMtomuhuttUNaM ukko0 sAiregaM caubhAgapali ovamaM aMto0 tArAvimANe devANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM aTThabhAgapaliovamaM ukkoseNaM caubhAgapali ovamaM, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahatreNaM pali ovamaTTabhAgaMukkoseNaM sAiregaM aTTabhAgapaliovamaM tArAvimANe apajattiyANa devINaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, paJjattiyANaM devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM pali ovamaTTabhAgaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM sAiregaM pali ovamaTTabhAgaM aMtomuhuttUNaM / vR. navaraM 'caMdavimANe NaM bhaMte! devANaM' ityAdi, candravimAne candra utpadyate zeSAzca tatparivArabhUtAH, tatra tatparivArabhUtAnAM jaghanyatazcaturbhAgapalyopamapramANaM utkarSataH keSAJcindriyasAma Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-4, uddezaka:-, dvAraM- 27 nikAdInAM varSalakSAbhyAdhikaM palyopamaM, candradevasya tu yathoktamutkRSTameva, evaM sUryAdivimAneSvapi bhAvanIyamiti // mU. (306) vemANiyANaM devANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI patrattA ?, goyamA ! jahatreNa pali ovamaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM pucaachA goyamA ! jahantreNaM paniovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI / vemANiyANaM bhaMto ! devINaM kevayaI kAlaM ThitI pannattA goyamA ! jahantreNaM paniovamaM ukkoseNaM paNapatraM paliovamAiM, apajattiyANaM pucchA goyamA ! jahatreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM paniovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM paNapannaM paliovamAI aMtomuhuttUNAI // 185 sohamme NaM bhaMte! kappe devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, jahantreNaM paliovamaM ukkoseNaM do sAgarIvamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM devANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM paliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM do sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI, sohamme kappe devINaM pucchA goyamA ! jahanneNaM paliovamaM ukkoseNaM pannAsaM paliovamAI, apajattiyANaM devINaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattiyANaM devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM paliovamaM aMtomuhuttUNaM pannAsaM paliovamAiM aMtomuhuttUNAI, / sohamme kappe pariggahiyANa devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM paliovamaM ukkoseNaM satta pali ovamAI, apajattiyApariggahiyadevINaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pariggahiyANaM pajjattiyANaM devINaM pucaachA goyamA ! jahantreNaM pani ovamaM aMtomuhuttUNaM u ukkIseNaM satta pani ovamAI aMtomahattUNAI, / sohamme kappe apariggahiyANaM devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM pani ovamaMukkoseNaM pannAsaM pali ovamAI, apajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM paliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM pannAsaM paliovamAiM aMtomuhuttUNAI IsANe kappe devANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM sAiregaM paliovamaM ukkoseNaM sAiregAI do sAgarovamAiM, apajattadevANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, paJjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM sAiregaM paliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM sAiregAI do sAgarobamAI aMto muhUtUNAI / IsANe kappe devINaM pucchA goyamA ! jahanneNaM sAiregaM paliovamaM ukkoseNaM paNapannaM paNapannaM paliovamAI, IsANe kappe devINaM apajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahatreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, IsANe kappe pajattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM sAiregaM paliovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM paNapannaM pali ovamAI aMtomuhuttUNAI, / IsANe kappe pariggahiyANaM devINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM sAiregaM pali ovamaM ukkoseNaM nava pali ovamAiM, apajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, IsANe kappe paddhattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM sAiregaM pali ovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM nava paliovamAI aMtomuhuttUNAI, / IsANe kappe apariggahiyadevINaM pucchA goyamA ! jahantreNaM sAiregaM pali ovamaM ukkoseNaM paNapatrAiM pali ovamAiM, apajjattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 prajJApanAupAGgasUtraM - 1 - 4/-/27/306 paJjattiyANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM sAiregaM pali ovamaM aMtomuhuttUNaM ukkoseNaM paNapannaM pali ovamAI aMtImahattUNAI / / saNakumAre kappe devANaM pucchA goyamA! jahantreNaM do sAgarIvamAI ukkoseNaM satta sAgarovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM do sAgarovamAiM aMtomahattUNAI ukkoseNaM satta sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI / / mAhiMde kappe devANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM sAiregAI do sAgarovamAI ukkoseNaM sAiregAI satta sAgarovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukko seNavi aMtomuhuttaM, paJjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM do sAgarovamAI sAiregAI aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM satta sAgarovamAI sagAI aMtomuhutUNAI || baMbhaloe kappe devANaM puccha goyamA ! jahantreNaM satta sAgarovabhAI ukkoseNaM dasa sAgarovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahatreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahaNaM satta sAgarIvamAI aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM dasa sAgarobabhAI aMtomuhuttUNAI // laMtae kappe devANaM pucchA goyamA! jahantreNaM dasa sAgarovamAiM ukkoseNaM cauddasa sAgarovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM dasa sAgarIvamAI aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM cauddasa sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI / / mahAsuke kappe devANaM pucchA goyamA ! jahatreNaM cauddasa sAgarovamAiM ukkoseNaM sattara sAgarovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahatreNaM cauddasa sAgarobamAI aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM sattara sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI sahassAre kappe devANaM pucchA goyamA ! jahatreNaM sattara sAgarovamAI ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahannaM sattara sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI ANae kappe devANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM aTThArasa sAgarovamAI ukkoseNaM egUNavIsaM sAgarovamAiM, apajattayANaM pucchA goyamA! jahantreNavi ukko seNavi aMtomuhuttaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM aTThArasa sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM egUNavIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI / / pANae kappe devANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM egUNavIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM vIsaM sAgarodamAI, apajattayANaM pRcchA goyamA ! jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM egUNavIsaM sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM bIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI AraNe kappe devANaM pucchA goyamA ! jahatreNaM vIsaM sAgarovamAiM ukkoseNaM ekavIsaM sAgarovamAI, apaJjattayANaM pucchA yogamA ! jahantreNavi ukkosaNavi aMtomuhattaM, pajjattayANaM pucchA go0 jahantreNaM vIsaM sAgarovamAiM aMtomuhUttUNAI ukkoseNaM egavIsaM sAgarovamAI atomuhuttUNAI accue kappe devANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM egavIsaM sAgarobamAI ukkoseNaM bAvIsaM sAgarovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA go0 jahatreNaM ikkavIsaM sAgarovamAI aMtomahattUNAI ukkoseNaM bAbIsaM sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-4, uddezakaH-, dvAraM-27 187 heDimaheTThimagevijagadevANaM pucchA goyamA! jahanneNaM bAbIsaMsAgarovamAiM ukkoseNaM tevIsaM sAgarovamAiM, apaJjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, paJjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaMbAvIsaMsAgarovamAiM aMtomuhatUNAI ukkoseNaM tevIsaMsAgarovamAiMaMtomuhuttUNAI heTTipamajjhimagevejagadevANaM pucchA go0 jahanneNaM tevIsaMsAgarovamAiMukoseNaM cauvIsaMsAgaro0 apajattayANaM pucchA go0 jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA go0 ! jahanneNaM tevIsaM sAgarovamAiM aMtomuttUNAI ukkoseNaM cauvIsaM sAgaro0 aMtomuhattUNAI heTaTThimauvarimagevijagadevANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM cauvIsaM sAgarovamAiM ukkoseNaM paNavIsaM sAgarovamAI, apaJjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaviukkoseNaviaMtomuhattaM, paJjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM caudhIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM paNavIsaM sAgarovamAI aNtomuttuunnaaii| majjhimaheTThimagevijagadevANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM paNavIsaM sAgarovamAI ukkoseNaMchavvIsaMsAgarovamAI, apajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaviukkoseNavi aMtomuhattaM, pajjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM paNavIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM chabbIsaM sAgarovamAiM aNtomuttuunnaaii|| majjhimamajhimagevijagadevANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM chabbIsaM sAgarovamAiM ukkoseNaM sattAvIsaM sAgarovamAI, apajattayANapucchA goyamA! jahanneNaviukkoseNaviaMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNaM chabbIsaM sAgarovamAI aMtomuhutUNAI ukkoseNaM sattAvIsaM sAgarovamAiM aNtomuhttuunnaaii| majjhimauvarimageviJjagadevANaMpucchA goyamA! jahanneNaM sattAvIsaMsAgarovamAI ukkoseNaM aTThAvIsaMsAgarovamAiM, apajattayANapucchA goyamA! jahantreNaviukkoseNavi aMtomuhuttaM, pajattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM sattAvIsaM sAgarovamAI aMtImuhattUNAI ukkoseNaM aTThAvIsaM sAgarovamAI aNtomuttuunnaaii|| uvarimaheTThimagevijagadevANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM aTThAvIsaM sAgarovamAiM ukkoseNaM egUNakIsaMsAgarovamAiM, apajattayANapucchA goyamA! jahantreNaviukkoseNaviaMtomuhattaM, pajjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNaM aTThAvIsaM sAgarovamAiMaMtomuhuttUNAiMukkoseNaM egUNatIsaMsAgarovamAI aNtomuttuunnaaii| uvarimamajjhimagevejagadevANaM pucchA goyamA! jahanneNaM eguNatIsaM sAgarovamaI ukkoseNaM tIsaM sAgarovamAI, apajjattayANaM pucchA goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, paJjattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM egUNatIsaM sAgarovamAiM aMtomuttUNAI ukkoseNaM tIsaM sAgarovamAiM aNtomuttuunnaaii|| uvarimauvarimagevejagadevANaM pucchA goyamA! jahantreNaMtIsaMsAgarovamAiMukkoseNaMekkatIsaM sAgarovamAI, apanattayANe pucchA goyamA! jahanneNaviukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA go0 jahanneNaM tIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM ekatIsaM sAgarobamAiM aMtomuhutUNAI vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitemuNaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI panattA? goyamA ! jahanneNaM ekatIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM, apajjattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhattaM, pajattayANaM pucchA goyamA ! jahantreNaM ekatIsaM sAgarovamAI aMtomuhattUNAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM aNtomuhuttuunnaaii| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-4/-/27/306 savvaTTasiddhagadevANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM TiI pa0 go0 jahannamaNukkosaM tettIsaM sAgarovamAiM ThiI patrattA, savvasiddhagadevANaM apajattayANaM pucchA goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, savvasiddhagadevANaM pajattayANaM kevaiyaM kAlaM ThiI patrattA ?, goyamA ! ajahannamaNukkosaM tettIsaM sAgarovamAI aMtomuhuttUNAI ThiI pannattA / (patravaNAe bhagavaIe cautthaM ThiipadaM samattaM) padaM - 4 - samAptam - 188 muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanA upAGga sUtre caturthapadasya malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 5 - bisesapadaM (paryAyapadaM) vR. tadevaM vyAkhyAtaM caturthaM padaM, idAnIM paJcamamArabhyate tasya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarapade nArakAdiparyAyarUpeNa sattvAnAmavasthitiruktA, iha tvaudayikakSAyopazamikakSAyikabhAvAzrayaparyAyAvadhAraNaM pratipAdyate, tatra cedamAdisUtram mU. (307) kaivihA NaM bhaMte! pajavA pannattA ?, goyamA ! duvihA pajavA patrattA, taMjahAjIvapajavAya ajIvapacavA y| jIvapaJjavA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA no saMkhenA no asaMkhejjA anaMtA, se keNadveNaM jIvapajjavA no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! asaMkhijjA neraiyA asaMkhijjA asurakumArA asaMkhijjA nAgakumArA asaMkhijjA suvaNNakumArA asaMkhijA bijjukumArA asaMkhijjA aganikumArA asaMkhijA dIvakumArA asaMkhijA udahikumArA asaMkhijjA disIkumArA asaMkhiJjA vAukumArA asaMkhijjA thaNiyakumArA asaMkhijjA puDhavikAiyA asaMkhijjA AukAiyA asaMkhijjA teukAiyA asaMkhijjA vAukAiyA anaMtA artphaikAiyA asaMkhejA beiMdiyA asaMkhejjA teiMdiyA asaMkhejjA cauridiya asaMkhejA paMciMdiyatirikkhajoNiyA asaMkhekhA maNussA asaMkhejjA vANamaMtarA asaMkhejjA joisiyA asaMkhejjA vemANiyA anaMtA siddhA, se eeNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai-te NaM no saMkhijA no asaMkhijjA anaMtA / / vR. 'kavihANaM bhaMte! pajavA pannattA ? ' iti, atha kenAbhiprAyeNa gautamasvAminA bhagavAnavaM pRSTaH ?, ucyate, uktamAdau prathame pade prajJApanA dvividhA prajJaptA, tadyathA - jIvaprajJApanA ajIvaprajJApanA ceti, tatra jIvAzcAjIvAzca dravyANi dravyalakSaNaM cedam- 'guNaparyAyavadravya' miti tato jIvAjIvaparyAyabhedAvagamArthamevaM pRSTavAn, tathA ca bhagavAnapi nirvacanamevamevAha 'goyamA ! duvihA pavA pannattA, taMjahA - jIvapajjavA ya ajIvapajjavA ya' iti, tatra paryAyA guNA vizeSA dharmmA ityanarthAntaraM, nanu sambandhaM pratipAdayatedamuktam-iha tvaudayikAdibhAvAzrayaparyAparimANAvadhAraNaMpratipAdyata iti, audayikAdayazca bhAvA jIvAzrayAH, tato jIvaparyAyA eva gamyante atha cAsminnirvacanasUtre dvayAnAmapi paryAyA uktAstato na sundaraH sambandhaH, tadayuktam, abhiprAyAparijJAnAt, audayiko hi bhAvaH pudgalavRttirapi bhavati, tato jIvAjIvabhedenaudayikabhAvasya dvaividhyAnna sambandhakathananirvacanasUtrayorvirodhaH / samprati sambandha (paryAya) parimANAvagamAya pRcchati - 'jIvapajjavA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA' ityAdi, iha yasmAdvanaspatisiddhavarNAH sarve'pi nairayikAdayaH pratyekamasaGkhyeyAH manuSyeSvasaGghayeyatvaM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 padaM-5, uddezakaH-, dvAraMsaMmUrchimamanuSyApekSayA vanaspatayaH siddhAzcapratyekamanantAH tataH paryAyiNAmanantatvAdbhavantyanantA jiivpryaayaaH||tdevNgautmenNsaamaanytojiivpryaayaaH pRSTAH bhagavAnapisAmAnyena nirvacanamuktavAn, idAnIM vizaSaviSayaM praznaM gautama Aha mU. (308) neraiyANaM bhaMte! kevaiyA panavA pannattA?, goyamA! anaMtA pajavA pannattA, se keNaDeNaM bhaMte! evaM vuccai-neraiyANaM anaMtA pajavA pannattA?, goyamA! neraie neraiyassa davvaTThAyAe tulle paesaThThayAe tulle ogAhaNaTTayAe siya hINe siya tule siya amahie jai hINe asaMkhijaibhAnahINe vA saMkhijaibhAgahINe vA saMkhijaguNahINe vA asaMkhijaguNahINe vA aha anmahie asaMkhijjaibhAgamabhahie vA saMkhijaibhAgamabhahie vA saMkhijaguNamabbhahie vA asaMkhijaguNamabbhahie vA, ThiIesiya hINe siyatulle siya amahiejai hINe asaMkhijaibhAgahINe vA saMkhijaibhAgahINe vA saMkhijaguNahINe vA asaMkhijjaguNahINe vA aha abbhahieasaMkhijabhAgamabhahie vA saMkhijjabhAgamabbhahie vA saMkhijaguNamabbhahie vA asaMkhijaguNamabhahie vA, kAlavaNNapajjavehiM siya hINe siyatulle siya abbhhie| __-jai hINe anaMtabhAgahINe vA asaMkhejabhAgahINe saMkhejabhAgahINe vA saMkhejaguNahINe vA asaMkhenaguNahINe vA aNanataguNahINe vA aha abbhahie anaMtabhAgamabhahie vA asaMkhejabhAgamabhahi-evA saMkhejabhAgamabhahie vAsaMkhenaguNamamahie vA asaMkhejjaguNamanmahie vA aNaMtaguNamabbhahie vA, nIlavanapajjavehi lohiyavanapajjavehiM pIyavanapajjavehiM hAliddavannapajjavehiM sukillavannapajavehiM chaTThANavaDie, subhigaMdhapajavehiM dubbhigaMdhapajjavehi ya chaTThANavaDie, tittarasapajjavehiM kaDuyarasapajjavehiM kasAyarasapaJjavehiM aMbilarasapajjavehiM mahurarasapajjavehi chaTThANavaDie, kakkhaDaphAsapaJjavehiM mauyaphAsapajavehiM garuyaphAsapajjavehiM lahuyaphAsapajjavehiM sIyaphAsapajjavehiM usiNakAsapaJjavehiM niddhaphAsapaJjavehi lukkhaphAsapajjavehiM chaTThANavaDie, __-AbhinibohiyanANapaJjavehiM suyanANapajjavehiM ohinANapajjevihaM maianANapajavehi suyaannANapajjavehiM vibhaMganANapajavehiM cakkhudaMsaNapaJjavehiM acakkhudaMsaNapaJjavehi ohidaMsaNapajjavehichaTThANavaDie, seteNaTeNaM goyamA! evaM vucai neraiyANaM no saMkhejA noasaMkhejjA anaMtA pajjavA pnnttaa| vR. 'neraiyANaM bhaMte! kevaiyA panjavA panattA' iti, atha kenAbhiprAyeNauvaM gautamaH pRSTavAn ucyate, pUrvakila sAmAnyaprazne paryAyiNAmanantatvAtparyAyANAmAnantyamuktaM, yatrapunaH paryAyiNAmAnantyaM nAsti tatra kathamiti pRcchati-'neraiyANaM' ityAdi, tatrApi nirvacanamidam 'anantA' iti, atraiva jAtasaMzayaH praznayati--'se keNaDeNaM bhaMte !' ityAdi, atha kenArthena kena kAraNena kena hetunA bhadanta ! evamucyate nairayikANAM paryAyA evam-anantA iti ?, bhagavAnAha goyamA ! neraie neraiyassa davvaTThayAe tulle, ityAdi, atha paryAyANAmAnatyaM kathaM ghaTate iti pRSTetadevaparyAyANAmAnantyaM yathAyuktayupapannaM bhavati tathA nirvacanIyaM nAnyattataH kenAbhiprAyeNa bhagavataivaM nirvacanamavAci-nairayiko nairayikasya dravyArthatayA tulya iti ?, ucyate, ekamapi dravyamanantaparyAyamityasya nyAyasya pradarzanArthaM, tatra yasmAdidamapi nArakajIvadravyamekasaGkhyA'varuddhamiti nairayikonairayikasyadravyArthatayAtulyaH, dravyamevArthodravyArthaH tadbhAvodravyArthatA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 prajJApanAupAGgasUtraM-1- 5/-/-/308 tayA dravyArthatayA tulyaH, evaM tAvat dravyArthatayA tulyatvamabhihitaM / idAnIM pradezArthAmadhikRtya tulyatvamAha-- 'paesaTTayAe tulle' idamapi nArakajIvadravyaM lokAkAzapradezaparimANapradezamiti pradezArthatayA'pi nairayiko nairayikasya tulyaH, pradeza evArtha pradezArthaH tadbhAvaH pradezArthatA tayA pradezArthatayA, kasmAdabhihitacamiti cet, ucyate / dravyadvaividhyapradarzanArthaM, tathAhi dvividhaM dravyaM pradezavat apradezavacca, tatra paramANurapradezaH, dvipradezatripradezAdikaM tu pradezavat, etacca dravyadvaividhayaM pudgalAstikAya eva bhavati, zeSANi tu dharmAstikAyAdIni dravyANi niyamAt sapradezAni, 'ogAhaNaTTayAe siya hINe' ityAdi, nairayiko'saGkhyAtapradezo'parasya nairayikasya tulyapradezasya avagAhanamavagAhaH - zarIrocchrayaH avagAhanamevArtho'vagAhanArthastadmAvo'vagAhanArthatA tayA avagAhanArthatayA -- 'siya hINe' ityAdi, syAcchabdaH prazaMsA'stitvavivAdavicAraNA'nekAntasaMzayapraznAdiSvartheSu, atrAnekAntadyotakasya grahaNaM, syAddhInaH anekAntena hIna ityarthaH syAttulyaH - anekAntena tulya ityarthaH, syAdabhyadhikaH - anekAntenAbhyadhika iti bhAvaH, kathamiti cet, ucyate, yasmAdvakSyati ratnaprabhApRthivInairayikANAM bhavadhAraNIyasya vaikriyazarIrasya jaghanyenA vagAhanAyA aGgulasyAsatyeyo bhAgaH utkarSataH sapta dhanUMSi trayo hastAH SaTcAGgulAni, uttarottarAsu ca pRthivISu dviguNaM dviguNaM yAvat saptamanarakapRthivInairayikANAM jaghanyato'vagAhanA'GgulasyAsaGghatyeyo bhAgaH utkarSataH paJcadhanuHzatAnIti / tatra 'jai hINe, ityAdi, yadi hInastato'saGghayeyabhAgahIno vA syAt saGghayeyabhAgahIno vA saGghayeyaguNahIno vA syAt asaGkhayeyaguNahIno vA, athAbhyadhikastato SsayayabhAgAbhyadhiko vA syAtsaGghayeyabhAgAbhyadhiko vA saGghayeyaguNAbhyadiko vA'saGghayeyaguNAbhyAdhiko vA, kathamiti cet ?, ucyate, ekaH kila nAraka uccaistvena paJca dhanuH zatAni aparastAnyebAhulAsatyeyabhAgahInAni aGgulAsaGghayeyabhAgazca paJcAnAM dhanuH zatAnAmasaGghayeye bhAge varttate, tena so'GgulAsaGghayeyabhAga- hInapaJcadhanuH- zatapramANaH aparasya paripUrNapaJcadhanuH zatapramANasyApekSayA'saGghayeyabhAgahInaH, itarastvitarApekSayA'saGghatyeyabhAgAbhyadhikaH- 7 - tathA ekaH paJcadhanuH zatAnyuzcaistvena aparastAnyeva dvAbhyAM tribhirvA dhanurbhinyUnAni te ca dve trINi vA dhanUMSi paJcAnA dhanuH-zatAnAM saGghayeyabhAge vartante tataH so'parasya paripUrNapaJcadhanuHzatapramANasyApekSayA saGghayeyabhAgahInaH, itarastu paripUrNapaJcadhanuH zatapramANastadapekSayA saGghayeyabhAgAbhyadhikaH, tathA ekaH paJcaviMzaM dhanuH zatamuccaistevenAparaH paripUrNAni paJcadhanuH zatAni paJcavaMzaM ca dhanuHzataM caturbhirguNitaM paJca dhanuHzatAni bhavanti tataH paJcaviMzatyadhikadhanuHzatapramANoccaistve'pyaparasya paripUrNapaJcadhanuH zatapramANasyApekSayA saGghayeyaguNahIno bhavati tadapekSayA tvitaraH paripUrNapaJcadhanuH zatapramANaH saGghayeyaguNAbhyadhikaH, - tathA eko'paryAptAvasthAyAmaGgulasyAsaGghayeyabhAgAvagAhe varttate anyastu paJcadhanuHzatAnyucaistevena, aGgulAsatyeyabhAgazcAsaGghayeyena guNitaH san paJcadhanuH zatapramANo bhavati, tato'paryAptAvasthAyAmaGgulAsaGkhyeyabhAgapramANe'vagAhe varttamAnaH paripUrNapaJcadhanuH zatapramANApekSayA asaGghayeyaguNahInaH, paJcadhanuH zatapramANastu tadapekSayA'saGghayeyaguNAbhyadhikaH / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 5, uddezaka:-, dvAraM 'ThIIe siya hINe' ityAdi, yathA'vagAhanayA hAnau vRddhau ca catuHsthAnapatita uktastathA sthityA'pi vaktavya iti bhAvaH, etadevAha - 'jai hINe' ityAdi, tatraikasya kila nArakasya trayastrizatsAgaropamANi sthitiH aparasya tu tAnyeva samayAdinyanAni, tatra yaH samayAdinyUnatrayastriMzatsAgaropamapramANasthitikaH sa paripUrNatrayastriMzatsAgaropamasthitikanArakApekSayA'saGghayeyabhAgahInaH paripUrNatrayastriMzatsAgaropamasthitikastu tadapekSayA'saGghatyeyabhAgAbhyAdhikaH, samayAdeH sAgaropamApekSayA'saGghayeyabhAgamAtratvAt / 191 tathAhi - asaGkhayeyaiH samayairekA''valikA saGkhyAtAbhirAvalikAbhireka ucchvAsaniHzvAsakAlaH saptabhirucchvAsaniHzvAsairekaH stokaH saptabhiH stokaireko lavaH saptasaptatyA lavAnAmeko muhUrtaH triMzatA muhUrtairahorAtraH paJcadazabhirahorAtraiH pakSaH dvAbhyAM pakSAbhyA mAsaH dvAdazabhirmAsaiH saMvatsaraH asaGkhyeyaiH saMvatsaraiH palyopamasAgaropamANi, samayA''valikocchavAsamuhUrttadivasAhorAtrapakSamAsasaMvatsarayugaiH hInaH paripUrNasthitikanArakApekSayA'saGghayeyabhAgahIno bhavati tadapekSayA tvitarosaGkeyayabhAgAbhyadhikaH, / tathA ekasya trayastriMzatsAgaropamANi sthitiH parasya tAnyeva palyopamainyUnAni, dazabhizca palyopamakoTIkoTIbhirekaM sAgaropamaM niSpadyate, tataH palyopamainyUnasthitikaH paripUrNasthitikanArakApekSayA saGghayeyabhAgahInaH paripUrNasthitikastu tadapekSayA samayeyabhAgAbhyadhikaH, tathaikasya sAgaropamamekaM sthitiH aparasya paripUrNAni trayastriMzatsAgapopamANi, tatraikasAgopamasthitikaH paripUrNasthitikanArakApekSayA saGghayeyaguNahInaH ekasya sAgaropamasya trayastriMzatA guNane paripUrNasthitikatvaprApteH, paripUrNasthitikastu tadapekSayA saGghayaguNAbhyadhikaH , - tathaikasya daza varSasahasrANi sthitiH aparasya trayastriMzatsAgaropamANi, daza varSasahasrANyasaGghayeyarUpeNa guNakAreNa guNitAni trayastriMzatsAgaropamANi bhavanti, tato dazavarSasahasnasthitikaH trayastriMzatsAgaropamasthitikanArakApekSayA'saGghayeyaguNahInaH tadapekSayA tu trayastriMzatsAgaropapasthitiko'saGghayeyaguNAbhyadhika iti, tadevamekasya nArakasyAparanAkApekSayA dravyato dravyArthatayA pradezArthatAya ca tulyatvamuktaM kSetrato'vagAhanaM prati hInAdhikatvene catuHsthAnapatitatvaM kAlato'pi sthitito hInAdhikatvenacatuH sthAnapatitatvaM, idAnIM bhAvAzrayaM hInAdhikatvaM pratipAdyate - yataH sakalameva jIvadravyamajIvadravyaM vA parasparato dravyakSetrakAlabhAvairvibhajyate yathA ghaTaH - - tathAhi - dravyata eko mArttikaH aparaH kAJcano rAjatAdirvA kSetrata eka ihatyaH aparaH pATaliputrakaH kAlata eko'dyatanaH anyastavaiSamaH paruttano vA bhAvata ekaH zyAmaH aparastu raktAdiH evamanyadapi / tatra prathamataH pudgalavipAkinAmakarmodayanimittaM jIvaudayikabhAvAzrayeNa hInAdhikatvamAha - 'kAlavannapajjavehiM siya hINe siya tulle siya abmahie' asyAkSaraghaTanA pUrvavat, tatra yathA hInatvamabhyadhikatvaM ca tathA pratipAdayati 'jai hIne' ityAdi, iha bhAvApekSayA hInatvAbhyadhikatvacintAyAM hAnI vRddhau ca pratyekaM SaTsthAnapatitatvamavApyate, SaTsthAnake ca yadyadapekSayA'nantabhAgahInaM tasya sarvajIvAnantakena bhAge hRte yallabhyate tenAnantamena bhAgena hInaM, yacca yadapekSayA'saGkhyeyabhAgahInaM tasyApekSaNIyasyAsaGghayeyalokAkAzapradezapradezapramANena rAzinA bhAge hRte yallabhyate tAvatA bhAgena nyUnaM yacca Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 prajJApanAupAGgasUtra-1-5/-1-1308 yadadhikRtya saGghayeyabhAgahInaM tasyApekSaNIyasyotkRSTasaGkhyeyakena bhAgehate yallabhyate tAvatAhInaM, guNasaGghayAyAMtuyadyataH saGkeyaguNaM tadavadhibhUtamutkRSTena saGkhayekena guNitaM sadyAvadbhavati tAvAmANamavasAtavyaM, yaccayato'saGkhayeyaguNaM tadavadhibhUtamasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANena guNakAreNa guNyate guNitaMsadyAvadbhavati tAvadavaseyaM, yaccayasmAdanantaguNaMtadavadhibhUtaMsarvajAvAnantakarUpeNa guNakAreNa guNyate guNitaM sadyAvadmavati tAvatpramANaMdraSTavya, tathA caitadeva karmaprakRtisaGgrahiNyAM SaTsthAnakaprarUpaNA'vasarebhAgahAraguNakArasvarUpamupavarNita 'sabajiyAnaMtamasaMkhalogasaMkhejagassa bhAgo tisu guNaNAtisu' iti, sampratyadhikRtasUtroktaSaTsthAnapatitatvaM bhAvyate-tatra kRSNavarNaparyAyaparimANaMtattvato'nantarasaGkhyAtmakamapyasadmAvasthApanayA kila dazasahasrANitasya sarvajIvAnantakena zataparimANaparikalpitena bhAgo hiyate labdhaM zataM tatraikasya kila nArakasya kRSNavarNaparyAyaparimANaM daza sahasrANi, aparasya tAnyeva zatena hInAni zataM ca sarvajIvAnantabhAgahAralabdhatvAdanantatamo bhAgaH, tato yasya hInAni daza sahasrANi so'parasya paripUrNadazasahasrapramANakRSNavarNaparyAyasya nArakasyApekSayA'nantabhAgahInaHtadapekSayA tuso'paraH kRSNavarNaparyAyo'nantabhAgAbhyadhikaH, tathA kRSNavarNaparyAyaparimANasya dazasahasrasaGkhyAkasyAsaGkhyeyalokAkAzapradezapramANaparikalpitena paJcAzatparimANena bhAgahAreNa bhAgo hiyate labdhe dve zate eSo'saGkhayeyatamo bhAgaH, tatraikasya kila nArakasya kRSNavarNaparyAyA dazasahasrANi zatadvayena hInAni aparasya paripUrNAni daza sahanaNi tatra yaH zatadvayahInadazasahasrapramANakRSNavarNaparyAyaH sa paripUrNakRSNavarNaparyAyanArakApekSayA asaGkhayeyabhAgahInaH paripUrNakRSNavarNaparyAyastu tadapekSayA'saGghayeyabhAgAbhyadhikaH, tathA tasyaiva kRSNavarNaparyAyarAzerdazahasanasaGkhyAyakasyotkRSTasaGkhayeyakaparimANakalpitena dazakaparimANena bhAgahAreNa bhAgo hiyate tallabdhaM sahasraM eSa kila saGkhyAtatamo bhAgaH, tatraikasya nArakasya kila kRSNavarNaparyAyaparimANaM nava sahasraNi aparasya daza sahasrANi nava sahasrANi tu dazasahasrebhyaH sahasreNa hInAni sahanaM ca saGkhayeyatamo bhAga iti navasahanapramANakRSNavarNaparyAyaH paripUrNakRSNavarNaparyAyanArakApekSayA saGkhayeyabhAgahInaH tadapekSayA vitaraH saGkhyeyabhAgAdhikaH, tathaikasya nArakasya kila kRSNavarNaparyAparimANaM sahasraM aparasya daza sahasrANi, tatra sahanaM dazakenotkRSTasaGghayAtakakalpena guNitaMdazasahasrasaGkhyAkaM bhavati iti sahasrasaJjayakRSNavarNaparyAyo nArako dazasahasrasaGkhyAkakRSNavarNaparyAyanArakApekSayA saGkhyeyaguNahInaH tadapekSayA paripUrNakRSNavarNaparyAyaH saGghayeyaguNAbhyadhikaH, tathaikasya kila nArakasya kRSNavarNaparyAyAnaM ve zate parasya paripUrNAni daza sahasrANi, dve ca zate asaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANaprakalpitena paJcAzatparimANena guNakAreNa guNite daza sahasrANi jAyante, -tato dvizataparimANakRSNavarNaparyAyo nArakaH paripUrNakRSNavarNaparyAyanArakApekSayA'saGkhyeyaguNahInaH tadapekSayA vitaro'skhayeyaguNAbhyadhikaH, tathaikasya kila nArakasya kRSNavarNaparyAyaparimANaM zatamaparasya daza sahasrANi zate ca sarvajIvAnantaparimANaparikalpitena (zata) guNa- kAreNa guNite jAyante daza sahasrANi, tataH zataparimANakRSNavarNaparyAyo nArakaH paripUrNakRSNavarNa-paryAyanArakApekSayA ananataguNahInaH itarastu tadapekSayA'nantaguNAbhyadhikaH, Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 5, uddezaka:-, dvAraM yathA kRSNavarNaparyAyAnadhikRtya hAnI vRddhauca SaTsthAnapatitatvamuktamevaM zeSavarNagandharasasparzairapi pratyekaM zaTsthAnapatitatvaM bhAvanIyaM / tadevaM pudgalavipAkinAmakarmodayajanitajIvaudayikabhAvAzrayeNa SaTsthAnapatitatvamupadarzitaM, idAnIM jIvavipAkijJAnAvaraNIyAdikarmakSayopazamabhAvAzrayeNa tadupadarzayati 'AbhinibohiyanANapaJjavehiM' ityAdi, pUrvavat pratyekamAbhinibodhikAdiSu SaTsthAnapatitatvaM bhAvanIyaM, iha dravyatastulyatvaM vadatA saMmUrca achimasarvaprabhedanirbhedabIjaM mayUrANDakarasavadanabhivyakta- dezakAlakramaM pratyavabaddhavizeSabedapariNateryogyaM dravyamityAveditaM, avagAhanayA catuHsthAnapatitatva - mabhivadAta kSetrataH saGkocavikocadharmmA AtmA na tu dravyapradezasaGkhyAyA iti darzitaM, uktaM caitadanyatpApi 119 11 "vikasanasaGkocanayornasto dravyapradezasaGkhyAyAH / vRddhihAsau staH kSetratastu tAvAtmastasmAt // " sthityA catuHsthAnapatitvaM vadatA''yuHkarmasthitinirvarttakAnAmadhyavasAyasthAnAnAmutkarSApakarSavRttirupadarzitA, anyathA sthityA catuH sthAnapatitatvAyogAt, AyuH karma copalakSaNaM tena sarvakarmasthitinirvarttakeSvapyadhyavasAyeSUtkarSApakarSavRttiravasAtavyA, kRSNAdiparyAyaiH SaTsthAnapatitattvamupadarzayatA ekasyApi nArakasya paryAyA anantAH kiM punaH sarveSAM nArakANAmiti darzitaM, atha nArakANAM paryAyAnantyaM pRSTena bhagavatA tadeva paryAyAnantyaM vaktavyaM na tvanyat tataH kimarthaM dravyakSetrakAlabhAvAbhidhAnamiti ?, 193 . tadayuktaM, abhiprAyAparijJAnAt, iha na sarveSAM sarve svaparyAyAH samasaGkhyAH kiM tu SaTsthAna patitAH, etaccAnantarameva darzitaM taca SaTsthAnapatittavaM pariNAmitvamantareNa na bhavati, taca pariNAmitvaM yathoktalakSaNasya dravyasyeti dravyatastulyatvamabhihitaM, tathA na kRSNAdiparyAyaireva paryAyavAn jIvaH kiM tu tattatkSetrasaGkocavikocadharmatayA'pi tathA tattadadhyavasAyasthAnayuktatayA'pIti khyApanArthaM kSetrakAlAbhyAM catuHsthAnapatitatvamuktamiti kRtaM prasaGgena / tadevamavasitaM nairayikANAM paryAyAnatyaM, idAnImasurakumAreSu paryAyAgraM pipRcchiSurAha 10 13 mU. (309) asurakumArANaM bhaMte! kevaiyA pajavA patrattA ?, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM bukhAi - asurakumArANaM anaMtA pajjavA pannattA ?, goyamA ! asurakumAre asurakumArassa davvaTTayAe tulle paesajhyAe tulle ogAhaNaTTayAe cauDANavaDie ThiIe cauDDANavaDie kAlajahiM chANavaDie evaM nIlavanapajavehiM lohiyavantrapajjavehiM hAliddavanapajjavehiM sukillavanapajravehiM subbhigaMdhapaJjavehiM dubbhigaMdhapajjavehiM tittarasapajjavehiM kaDuyarasapajjavehiM kasAyarasapaJjavehiM aMbilarasapajjavehiM mahararasapajjavehiM - kakkhaDaphAsapaJjavehiM mauyaphAsapajjavehiM garuyaphAsapajjavehiM lahuyaphAsapajjavehiM sIyaphAsapajjavehiM usiNaphAsapajjavehiM niddhaphAsapajjavehiM lukkhaphAsapajjavehiM AbhinivohiyanANapajavehiM suyanANapajjavehiM ohinANapaJjavehiM maiannANapajjavehiM suyaatrANapaJjavehiM vibhaMganANapaJjavehiM cakkhudaMsaNapaJjavehiM acakkhudaMsaNapajavehiM ohidaMsaNapaJjavehiM chaTTANavaDie -- Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra- 1-5/-/-/309 se eeNadveNaM goyamA ! evaM buccai- asurakumArANaM anaMtA pajavA pannattA evaM jahA neraiyA, jahA asurakumArA tahA nAgakumArAvi jAva thaNiyakumArA vR. 'asurakumArANaM bhaMte! kevaiyA bajavA pannattA ? ' ityAdi, ukta evArthaH prAyaH sarveSvapyasurakumArAdiSu tataH sakalamapi caturviMzatidaNDakasUtraM prAgvad bhAvanIyaM, yastu vizeSaH sa upadarzyate, mU. (310) puDhavikAiyANaM bhaMte! kevaiyA pajavA pannattA ?, goyamA ! anaMtA pajavA pattA, sekeNaNaM bhaMte! evaM bucai puDhavikAiyANaM anaMtA pajavA pannattA ?, goyamA ! puDhavikAie puDhavikAiyassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe siya hINe siya tulle siya abbhahie, jai hINe asaMkhijjaibhAgahINe vA saMkhijjaibhAgahINe vA saMkhijjaiguNahINe vA asaMkhijjaguNahINe vA, aha abbhahie asaMkhijjaibhAga abbhahie vA saMkhiJjaibhAga abbhahie vA saMkhijaguNa abbhahie vA asaMkhijjaguNaabbhahie vA, ThiIe tidvANavaDie siya hINe siya tulle siya abbhahie, jai hI asaMkhi bhAgahINe vA saMkhijabhAgahINe vA saMkhijaguNahINe vA aha abbhahie asaMkhijjaibhAga abbhahie vA saMkhijjaibhAga abmahie vA saMkhijaguNaabbhahie vA vannehiM gaMdhehiM rasehiM phAsehiM mai annANapaJjavehiM suya anANapaGgavehiM acakkhudaMsaNapaJjavehiM chaTTANavaDie - 194 AukAiyANaM bhaMte! kevaiyA pajavA pantrattA ?, goyamA! anaMtA pajavA pannattA, sekeNadveNaM bhaMte! evaM vuccai AukAiyANaM anaMtA pajjavA pannattA ?, goyamA ! AukAie AukAiyassa davvaTTayAe tulle pasaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe caudvANavaDie ThiIe tiTThANavaDie vannagaMdharasaphAsamai annANasuaannANa acakkhudaMsaNapajjavehiM chaTTANavaDie / -- teukAiyANaM pucchA goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai-tekAiyANaM anaMtA pAvA patrattA ?, goyamA ! teukAie teukAiyassa davvaTTAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie, ThiIe tiTThANavaDie, vannagaMdharasaphAsamai annANasuyaantrANa acakkhudaMsaNapajjavehi ya chaTTANavaDie / vAukAiyANaM pucchA goyamA ! vAukAiyANaM anaMtA pajavA patrattA, se keNadveNaM bhaMte! evaM bumbai-vAukAiyANaM anaMtA pajavA pannattA ?, goyamA ! vAukAiyassa davvaTTayAe tulle paesaGkhyAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe tiTThANavaDie vannagaMdharasaphAsamai annANasuyaantrANa acakkhudaMsaNapajavehiM chaTThANavaDie / vaNassaikAiyANaM pucchA goyamA ! anaMtA pAvA pannattA, se keNadveNaM bhaMte! evaM vucchaivaNassaikAiyANaM anaMtA pajavA pannattA ?, goyamA ! vaNassaikAie vaNassaikAiyassa davvaTThayAe tulle pasaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTTANavaDie ThiIe tiTThANavaDie vannagaMdharasaphAsamai annANasuya annANa acakkhudaMsaNapajjavehi ya chaTTANavaDie, se eeNaTTeNaM goyamA ! evaM gas- vaNassaikAiyANaM anaMtA pajavA pannattA / / mU. (311) beiMdiyANaM pucchA goyamA ! anaMtA paJjavA patrattA, se keNadveNaM bhaMte! evaM dukhAi - beiMdriyANaM anaMtA pajjavA pannattA ?, goyamA ! beiMdie beiMdiyassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe siya hINe siya tulle siya ammahie, jai hINe asaMkhijjaibhAgahINe vA bhAgahI vA khijjaiguNahINe vA asaMkhijjaiguNahINe vA, aha abbhahie asaMkhija Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 padaM-5, uddezakaH-, dvArabhAgaaahie vA saMkhijaibhAgaaaahie vA saMkhijaguNamabbhahae vA asaMkhijaiguNamDamahie vA, ThiIe tihANavaDie, vannagaMdharasaphAsaAbhiNibohiyanANasuyanANamaiannANasuyaannANaacamkhudaMsaNapanavehi ya chaTThANavaDie evaM teiMdiyAvi, evaM cauridiyAvi navaraM do daMsaNA cakkhudaMsaNaM acakkhudaMsaNaM / vR. tatra yatpRthivIkAyikAdInAmavagAhanAyA aGgulAsaGghayeyabhAgapramANAyA api catuHsthApanapatitatvaM tadaGgulAsaGghayeyabhAgapramANasyAsaGkhyeyabhedabhinnatvAdavaseyaM, sthityA hInatvamabhyadhikatvaM ca tristhAnapatitaM na catuHsthAnapatitaM, asaGkhayeyaguNavRddhirahAnyorasaMbhavAt, kathaM tayorasaMbhava iti cet, ucyate, iha pRthivyAdInAM sarvajaghanyamAyuH kSullakabhavagrahaNaM, kSullakabhavagrahaNasyacaparimANamAvalikAnAMdvezateSaTpaJcAzadadhike, muhUrtecadvighaTikApramANesarvasaddhyAya kSullakabhavagrahaNAnAM paJcaSaSTiH sahasraNi paJcazatAni SaTtrizadhikAni uktNc||1|| "doni sayAI niyamA chappannAiM pamANao hu~ti / AvaliyapamANeNa khuDDagabhavaggahaNameyaM / / // 2 // pannahisahassAI paMceva sayAI taha yachattIsA / khuDDAgabhavaggahaNaM bhavaMti ete muhutteNaM // " pRthivyAdInAM ca sthitirutkarSato'pi saGkhyeyavarSapramANA tato nAsaGgyeyaguNavRddhihAnyoHsaMbhavaH zeSavRddhihAnitrikabhAvanAtve-ekasya kila pRthivIkAyasya sthitiH paripUrNAni dvAviMzativarSasahasrANi aparasya tAnyeva samayanyUnAni tataH samayanyUnadvAviMzativarSakhasahasrasthitikaH paripUrNadvAviMzativarSasahasrasthitikApekSayA'saGkhyeyabhAgahInaH tadapekSayA tvitaro'saGghayeyabhAgAdhikaH, tathaikasya paripUrNAni dvAviMzativarSasahasrANi sthitiraparasya tAnyevAntarmuhUtAdinonAni, antarmuhUrtAdikaM(ca)dvAviMzativarSasahasrANAM saGghayeyatamo bhAgaH, tato'ntarmuhUtAdinyanadvAviMzativarSasahasrasthitikaH paripUrNadvAviMzativarSasahasrasthitikApekSayA saddhyeyabhAgahInaH tadapekSayA paripUrNadvAviMzativarSasahasrasthitikaH saGkhyeyamAbhyadhikaH, tathaikasya dvAviMzativarSasahasrANi sthitiraparasyAntamuhUrta mAso varSa varSasahasraM vA, antarmuhUrtAdikaM(ca)niyataparimANayA saGkhyAguNitaM dvAvizaMtivarSasahasrapramANaM bhavati tenAntarmuhUrtAdipramANasthitikaHparipUrNadvAviMzativarSasahasrasthitikApekSayAsaGkhayeyaguNahInaH tadapekSayA tuparipUrNadvAviMzativarSasahanasthitikaH saGkhyeyaguNAbhyadhikaH, evamapkAyikAdInAmapicaturindriyaparyAptAnAM svasvotkRSTasthityanusAreNa sthityA tristhAnapatitatvaM bhAvanIyaM / mU. (312) paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM paJjavA jahA neraiyANaM tahA bhaanniyvvaa| mU. (313) maNussANaMbhaMto! kevaiyA pajavA pannattA?, goyamA anaMtApajavA panattA, se keNaTeNaM maMte ! evaM vuccai-maNussANaM anaMtA paJjavA pannattA?, goyamA ! maNUse maNUsassa davvaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThaNavaDie ThiIe cauTThANavaDie vanagaMdharasaphAsaAbhinivohiyanANasuyanANaohinANamanapajavanANakevalanANapanavehiM tulle tihiM dasaNehiM chaTThANavaDie kevaladasaNapajjavehiM tulle / vR.tiryakpaJcendriyANAMmanuSyANAM ca catuHsthAnapatitatvaM, teSAMdyutkarSastrINipalyopamAni Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 prajJApanAupAsUtraM-1-5/-1-1313 sthitiH, palyopamaM cAsaGkhyeyavarSasahasrapramANato'saddhayeyaguNavRddhihAnyorapi saMbhavAdupapadyate catuHsthApatitatvaM, ma. (314) vANamaMtarA ogAhaNaTTayAe ThiIe cauTThANavaDiyA vaNNAIhiM chaTThANavaDiyA joisiyA vemANiyAvi evaM ceva navaraM tthiiietihaannvddiyaa| vR.evaM vyantarANAmapi, teSAM jaghanyatodazavarSasahanasthitikatvadutkarSataH palyopamasthitiH (teH), jyotiSkavaimAnikAnAM puna sthityA tristhAnapatitvaM, yato jyotiSkANAM jaghanyamAyuHpalyopamASTabhAgaH utkRSTaM varSalakSAdhikaM palyopamaM, vaimAnikAnAM jaghanyaM palyopamaM utkRSTaM trayastriMzatsAgaropamANisa, dazakoTIkoTIsaGkhayeyapalyopamapramANaMcasAgaropamamatasteSAmapAyasaGkhyeyaguNavRddhihAnyasaMbhavAt sthitistristhAnapatitA, zeSasUtrabhAvanA tu sugamatvAt svayaM bhaavniiyaa|| tadevaM sAmAnyato nairayikAdInAM pratyeka paryAyAnanatyaM pratipAditaM, idAnIM jaghanyAdyavagAhanAdyadhikRtya teSAmeva pratyekaM paryAyAgraM pratipidAyiSurAha mU. (315) jahannogAhagANaM bhaMte! neraiyANaM kevaiyA pajavA pannattA?, goyamA! anaMtA pajavA pannatA, se keNDeNaM bhaMte ! evaM bucai? goyamA! jahannogAhaNae neraie jahannIgAhaNassa neraiyassa davvaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle gAhaNaTTayAe tulle ThiIe cauThANavaDie vanagaMdharasaphAsapajadehiM tihiM nANehiM tihiM anANehiM tihiM daMsaNehiM chtttthaannvddie,| ukkosogAhaNagANaM bhaMte ! neraiyANaM kevaiyA paJjavA pannattA?, goyamA ! anaMtA pajavA patrattA, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai ukkosogAhaNayANaM neraiyANaM anaMtA pajavA pannattA ?, goyamA ukkosogAhaNae neraie ukkosogAhaNassa neraiyassa davaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe tule, ThiIe siya hINe siya tulle siya abbhahie, jai hoNe asaMkhijabhAgahINe vA saMkhijabhAgahINe vA aha abahie asaMkhijabhAgaabmahie vA saMkhijabhAgaabbhahie vA, vanagaMdharasaphAsapajavehiM tihiM nANehiM tihiM annANehiM tihiM daMsaNehiM chaTThANavaDie, ajahannamaNukkosogAhaNANaM neraiyANaM kevaiyA pajavA pannattA?, goyamA! anaMtA pajavA pannattA, sekeNaDeNaMbhaMte! evaM vuccai ajahannamaNukosogAhaNANaM anaMtA pajavA pannattA?, goyamA ajahannamaNukosAgahaNae neraie ajahannamaNukkosogAhaNassa neraiyassa davaTTayAe tule paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAesiya hINesiyatullesiya abmahiejaihINe asaMkhijabhAgahINevA saMkhijabhAgahINe vA saMkhijaguNahINe vA asaMkhijaguNahINe vA aha amahie asaMkhijabhAgaabbhahie vA saMkhijabhAgaabhahie vA saMkhijaguNaamahie vA asaMkhijaguNaabbhahie vA, ThiIesiya hINe siyatule siya abahie| jaihINe asaMkhijabhAgahINe vA saMkhijabhAgahINe vA saMkhijaguNahINe vA asaMkhijaguNahINe vA aha abmahie asaMkhijabhAgaabbhahie vA saMkhinabhAgaabhihie vA saMkhijaguNaanbhahie vA asaMkhijaguNaanmahievA, vannagaMdharasaphAsapajavehiM tihiM nANehiM tihiM anANehiM tihiM daMsaNehiM chahANavaDie, se eeNaDDeNaM goyamA ! vuccai ajahannamaNukosogAhaNANaM neraiyANaM anaMtA pajavA pnntaa| jahannaThiiyANaMbhaMte ! neraiyANaM kevaiyApajavA pannatA?, goyamA! anaMtApajavA pannatA, se kegaDeNaMbhaMte! evaM burAijahannaThiiyANaM neraiyANaM anaMtApajavA pacattA?, goyamA! jahannaThiie Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 padaM-5, uddezakaH- dvAraMneraie jahannaThiyassa neraiyassa davvaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe tulle vannagaMdharasaphAsapajjavehiM tihiM nANehiM tihiM annaNehiM tihiM daMsaNehiM chaTANavaDie evaM ukkosaTiievi, ajahannamaNakosaThiievi, navaraM saTTANe cutthaannvddie| __ jahannaguNakAlagANaM bhaMte ! neraiyANaM kevaiyA pajavA pannattA?, goyamA! anaMtA pajjavA pannattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-jahannaguNakAlagANaM neraiyANaM anaMtA pajavA panattA?, goyamA! ajahannaguNakAlae neraie jahatraguNakAlagassa neraiyassa davaTThAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe cauThANavaDie kAlavanapajjavehaM tulle avasesehiM vatragaMdharasaphAsapaJjavehiM tihiM nANehiM tihiM annANehiM tihiM daMsaNehiM chaTThANavaDie, se eeNaDeNaM goyamA! evaM vuccai jahanaguNakAlagANaM neraiyANaM anaMtA pajjavA pannattA, __evaM ukkosaguNakAlevi, ajahannamaNukkosaguNakAlaevievaM ceva, navaraM kAlavannapajavehiM chaTThANavaDie, evaM avasesA cattAri vannA do gaMdhA paMca rasA aTTa phAsA bhaanniybvaa| __jahannAbhinibohiyanANINaM bhaMte! neraiyANaM kevaiyA panavA panattA?, goyamA! jahannAbhiNibohiyanANINaM neraiyANaM anaMtA pajjavA pannattA, se keNaDhaNaM bhaMte! evaM vuccai jahannAbhinibohiyanANINaM neraiyANaM anaMtA pajavA panattA?, goyamA! jahannAbhinibohiyanANI neraie jahannAbhinibohiyassa nANissa neraiyassa dabaDhAe tulle paesaTTAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe cauTTANavaDie vanagaMdharasaphAsapajavehiM chaThThANavaDieAbhiNibohiyanANapajjavehiM tulle suyanANa0 ohinANapanavehiM chaTThANavaDie tihiM dasaNehiM chaTThANavaDie, evaM ukkosAbhinibohayanANIvi, / ___ajahannamaNukosAbhiNidohiyanANIvievaM ceva, NavaraM AbhinibohayanANapajavehiM saTTANe chaTThANavaDie, evaM suyanANI ohinANIvi, navaraM jassa nANA tassa annANA nasthi, jahA nANA tahA annANAvi bhANiyabvA,sa navaraM jassa annANA tassa nANA na bhvNti| ___ jahannacakkhudaMsaNINa bhaMte ! neraiyANaM kevaiyA pajavA pannattA?, goyamA! anaMtA pajavA pannatA, se kepaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai jahannavakhudaMsaNINaM neraiyANaM anaMtA pajavA pannatA ?, goyamA! jahannacakkhudaMsaNINaM neraie jahannacakkhudaMsaNissa neraiyassa dabaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTThayAe cauTThANavaDie ThiIe cauTThANavaDie vannagaMdharasaphAsapajjavehiM tihiM nANehi tihiM annANehiM chaTThANavaDie cakkhuMdasaNapajavehiM tulle acakkhudaMsaNapajavehiM ohidasaNapajjavehiM chaTTANavaDie, evaM ukkosacakkhudaMsaNIvi, ajahannamaNukkosacakhudaMsaNIvievaM ceva, navaraMsaTTANe chaTThANavaDie, evaM acakhudaMsaNIvi ohidasaNIvi / __ pR. jahannIgAhaNANaMbhaMte!' ityAdi, sugamanavaraM ThiIecauTThANavaDie' itijaghanyAvagAhano hi dazavarSasahasrANi sthitiko'pi bhavati ratnaprabhAyAM utkRSTasthitiko'pi saptamanarakapRthivyAM, tata upapadyate sthityA catuHsthAnapatitatA, tihiM nANehiM tihiM annaNehiM tiiha yadA garbhavyutkrAntikasaMjJiApaJcendriyo narakeSUtpadyate tadA sa nArakAyuHsaMdevana prathamasamaya eva pUrvagRhItaudArikazarIraparizATaM karotitasminneva samayesamyagdaSTestrINijJAnAni mithyAdaSTestrINyajJAnanAni samutpadyante, tato'vigraheNa vigraheNa vA gatvA vaikriyazarIrasaMghAtaM karoti, yastu saMmUrchimAsaMjJipaJcendriyonarakeSUtpadyate tasya tadAnIM vibhaGgajJAnaM nAstIti / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 prajJApanAupAhA :- 5/-7-1315 --jaghanyAvagAhanasyAsyAjJAnAni bhajanayA draSTavyAni dve trINi veti, utkRSTAvagAhanasUtre sthityA hAnI vRddhI ca dvisthAnapatitatvaM, tadyathA-asaGkhayeyabhAgahInatvaM vA saGghayeyabhAgahInatvaM vA, tathA asaGkhayeyabhAgAdhikatvaMvA saGyeyabhAgAdhikatvaM vA natu saGkhyeyasaGkhayeyaguNavRddhihAnI, kasmAditi cet, ucyate, utkRSTAvagAhanA hi nairayikAH paJcadhanuHzatapramANAH, te ca saptamanarakapRthivyAM, tatra jaghanyA sthitiH dvAviMzatiH sAgaroyamANi utkRSTA trayastriMzatsAgaropamANi, tato'satyeyasaGkhyeyabhAgahAnivRddhI evaghaTete na tvasajhyayasasayeyaguNahAnivRddhI, teSAM totkRSTAvagAhanAnAM trINi jJAnAni trINyajJAnAni vA niyamAdveditavyAni, na bhajanayA, bhajanAhetoH saMmUrchimAsaMjJipaJcendriyotpAdasya tessaamsNbhvaat| --ajaghanyotkRSTAvagAhanasUtre yadavagAhanayA catuHzthAnapatitvaM tadevaM ajaghanyotkRSTAvagAhano hi sarvajaghanyAGgulAsaGghayeyabhAgAtparato manAk bRhattarAnulAsaGghayeyabhAgAdArabhya yAvadalAsaGkhyeyabhAganyUnAni paJcadhanuHzatAni tAvadavaseyaH, tataH sAmAnyanairayikasUtre ivAtrApyupapadyate avagAhanAtazcatuHsthAnapatitatA, sthityA catuHsthAnapatitatA supratItA, dazavarSasahabhya ArabhyotkarSatamrayastriMzatsAgaropamANAmapitasyAMlabhyamAnatvAt, jaghanyasthitisUtre avagAhanAya catuHsthAnapatitatvaM tasyAmavagAhanAyAM jaghanyo'jhulAsaGkhyeyabhAgAdArabhyotkarSataH saptAnAM dhanuSAmavApyamA tvAt, atrApi trINyajJAnAni keSAMcitkAdAcitkatayA draSTavyAni, saMmUrchimAsaMjJipaJcendriyebhya utpannAnamaparyAptAvasthAyAM vibhaGgasyAbhAvAt, utkRSTasthiticintAyAmavagAhanayA catuHsthAnapatitatvamutkRSTasthitikasyAvagAhanAyA jaghanyato'GgalAsaGkhayeyAgAdArabhyotkarSataH paJcAnAM dhanuHzatAnAmavApyamAnatvAt, 'ajahannukosaThiievievaM ceva' ityAdi, ajadhanyotkRSTasthitAvapi tathA vaktavyaM yathA jadhanyasthitisUtre utkRSTasthitisUtre caTa, navaramayaM vizeSaH-jaghanyasthitisUtre utkRSTasthitisUtre ca sthityA tulyatvamabhitaM atra tu 'svasthAne'pi' sthitAvapi catuHsthAnapatita iti vakyavayaM, samayAdhikadazavarSasaMhasrebhya ArabhyotkarSataH samayonatrayastriMzatsAgaropamANAmavApyamAnatvAt, jaghanyaguNakAlakAdisUtrANi supratItAni, navaraM 'jassanANA tassa atrANA nasthiti yasya jJAnAnitasyAjJAnAninasaMbhavantIti, yataH samyagdRSTAnAnimithyATerajJAnAni, samyagaSTitvaM ca mithyASTitvomapardena bhavati mithyASTitvamapi samyagdRSTitvopamardaina bhavati, tato jJAnasadbhAve'jJAnAbhAvaH evamajJAnasadbhAve jJAnAbhAvaH, tata uktaM-'jahAnANA tahA annANAvi bhANiyavvA, navaraM jassa annANA tassa nANA na saMbhavanti' iti zeSa pAThasiddhaM / mU. (316) jahanogAhagANaM bhaMte ! asurakumArANaM kevaiyA pajavA panattA?, goyamA! anaMtA paJjavA pannattA, se kepaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jahannogAhagANaM asurakumArANaM anaMtA paJjavA patrattA!, goyamA!jahannogAhaNae asurakumAre jahannIgAhaNassa asurakumArassadavaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe tulle ThiIe cauTThANavaDie vanAIhiM chaTTANavaDie AbhinibohiyanANa0 suyanANa0 ohinANapajavehiM tihiM anANehiM tihiMdasaNehiM yachaTThANavaDie, evaM ukkosogAhaNaevi, evaM ajahannamaNukkosogANaevi, navaraM ukkosogAhaNaevi asurakumAre ThIIe cauTTANavaDie, evaM jAva thnniykumaaraa| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada -5, uddezakaH-, dvAra _ 199 vR. evamasurakumArAdisUtrANyapi bhAvanIyAni prAyaH samAnagamatvAt / mU. (317) jahannogAhaNANaM bhaMte ! puDhavikAiyANaM kevaiyA pajjavA panattA?, goyamA! anaMtA pajjavA pannattA, sekeNatuNaM bhaMte! evaM vuccai jahannIgAhaNANaM puDhavikAiyANaM anaMtApajavA pannattA?, goyamA ! jahannogAhaNae puDhavikAie jahannogANahassa puDhavikAiyassa davvaTThAe tulle paesaTTayAe tullo ogAhaNaTTayAe tulleThiIe tihANavaDie vanagaMdharasaphAsapajjavehiM dohiM annANehiM acakhuMdasaNapaJjavehi ya chaTANavaDie, evaM ukkosogANaevi, ajahannamaNukosoMgA- haNaevi evaM ceva, navaraM sahANe cauTThANavaDie, jahannaThiiyANaM puDhavikAiyANaM pucchA goyamA! anaMtA pajavA pannattA, se keNaDeNaM bhaMte! evaM vuccai jahannaThiiyANaM puDhavikAiyANaM anaMtA pajjavA pannattA!, goyamA! jahannaThiie puDhavikAie jahannaThiiyassa puDhavikAiyassa davaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe tulle vannagaMdharasaphAsapajjavehi matiannANa suyaannANa0 acakkhudaMsaNapajjavehiMchaTThANavaDie, evaM ukkosaThiievi, ajahannamaNukkosaThiievievaM ceva, navaraM saTThANe tihaannvddie| jahannaguNakAlayANaM bhaMte ! puDhavikAiyANaM pucchA goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jahannaguNakAlayANaM puDhavikAiyANaM anaMtA pajavA pannattA, goyamA! jahannaguNa-kAlae puDhavikAiejahannaguNanakAlagassa puDhavikAyassa dabaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe tiDhANavaDie kAlavannapajavehiM tulle avasesehiM vannagaMdharasaphAsapajjavehiM chaTTANavaDie dohiM annANehiM acakkhudasaNapajavehi ya chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNakAlaevi, ajahannamaNukosaguNakAlaevi evaM ceva, navaraM saTTANe chaTThANavaDie, evaM paMca vannA do gaMdhA paMca rasA aTTa phAsA bhaanniybbaa| jahannamatianANINaM bhaMte ! puDhavikAiyANaM pucchA goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vumai jahannamatiannANINaM puDhavikAiyANaM anaMtA pajavA pannattA?, goyamA jahannamatianANI puDhavikAie jahannamatianANissa puDhavikAiyassa dabaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe tiTThANavaDie vannagaMdharasaphAsapaJjavehiM chaTThANavaDie maiannANavajjavehiM tulle suyaannANapajjavehiM acakhudaMsaNapajjavehiM chaTThANavaDie evaM ukkosamaiannANIvi, ajahannamaNukosamaiannANIvi evaM ceva, navaraM saTTANe chaTThANavaDie, evaM suyaannANIvi acakhudaMsaNIvi evaM ceva jAva vnnphikaaiyaa| vR. jaghanyAvagAhanAdipRthivyAdisUtre sthityA tristhAnapatitatvaM saGkhyeyavarSAyuSkatvAt, etacca prAgeva sAmAnyapRthivIkAyikasUtre bhAvitaM, paryAyacintAyAmajJAne eva matyajJAnazrutAjJAnalakSaNevaktavye na tu jJAne, teSAM samyakatvasalya teSumadhye samyakatvasahitasya cotpAdAsaMbhavAt 'ubhayAbhAvo puDhavAiesu' iti vacanAt, ata evaitadevoktamatra 'dohiM annANehi' iti / mU. (318) jahannogAhaNagANaM bhaMte! beiMdiyANaMpucchA goyamA! anaMtA pajavA pannattA, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai jahannogAhaNagANaM beiMdiyANaM anaMtA pajavA pannattA!, goyamA ! jahannogAhaNae beiMdiejahannIgAhaNassa beiMdiyassa davvaTThAetulle paesaTTayAetulle ogAhaNaTThAyae tulle ThiIe tiTThANavaDie vannagaMdharasaphAsapaJjavehiM dohiMnANAheM dohiM annANehiM acakkhudaMsaNapajjavehi Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 prajJApanAupAGgasUtra-1-5/-1-1318 ya chaTThANavaDie, evaM ukkosogAhaNaevi, navaraM nAnA natthi, ajahannamaNukkosogAhaNae jahA jahannIgAhaNae, navaraM sahANe ogahaNAe cuttttaannvddie| jahannaThiiyANaM bhaMte! beiMdiyANaM pucchA goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se kepaTTeNaM bhaMte evaM bucai jahannaThiyANaM beiMdiiyANaM anaMtA pajavA patnattA?, goyamA! jahannaThiiebeiMdiejahannaThiiyassa beiMdiyassa davaTThayAetullepaesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavar3ae ThitIe tule vannagaMdharasaphAsapajavehiM dohiM annANehi acakhudaMsaNapajavehi ya chaTThANavaDie, evaM ukkosaThiievi, navaraM do nAnA abbhahiyA, ajahannamaNukosAThiie jahA ukkosaThiie navaraM ThiIe tihaannvddie| jahannaguNakAlagANaM beiMdiyANaM pucchA goyamA! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucai-jahannaguNakAlagANaM beiMdiyANaM anaMtA pajavA pannattA?, goyamA! jahannaguNakAlae beiMdie jahannaguNakAlagassa beiMdiyassadavaTTayAe tullepaesaTTayAetulle ogAhaNaTThayAechaTThANavaDie ThiIetihANavaDiekAlavannapajavehiM tumle avasesehiM vannagaMdharasaphAsapajavehiM dohiM nANehiM dohiM anANehiM acakkhudaMsaNapajjavehi ya chaTThANacaDie, evaM ukkosaguNakAlaevi, ajahannamaNukkosaguNakAlaevievaM ceva, NavaraM saTTANe chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNakAlaevi, ajahannamaNukkosaguNakAlaevi evaM ceva, navaraM saTThANe chaTThANavaDie, evaM paMca vannA do gaMdhA paMca rasA aTTa phAsA bhANiyabvA / jahannAbhinibohiyanANINaM bhaMte ! beiMdiyANaM kevaiyA paJjavA pannattA!, goyamA ! anaMtA pajjavA panattA, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vui-jahannAbhinibohiyanANINaM beiMdiyANaM anaMtA pajavA pannattA!, goyamA! jahannAbhinibohiyANI beiMdie jahannAbhinibohiyaNANissa beiMdiyassa davaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTThayAe cauTThANavaDie ThiIe tiTThANavaDie bannagaMdharasaphAsapanavehiM chaTThANaDie vannagaMdharasaphAsapajavehiM chaTThANavaDie AbhinibohiyaNANapajavehiM tulle suyaNANapajavehiM chaTThANavaDie acasaNapajjavehiM chttttaannvddie| evaM ukkosAbhinibohiyaNANIvi, ajahannamaNukosAbhinibohiyanANavievaM ceva, navaraM saTTANe chaTThANavADee, evaM suyanANIvi suyaannANIvi acakhudaMsaNIvi, navaraM jattha nAnA tattha annANA natthi jattha annANA tatthanAnAnasthi, jatthadaMsaNaMtatthanAnAviantrANAvi, evaMteiMdiyANavi, cauridiyANavi evaM ceva navaraM cakkhudaMsaNaM abhihiyaM vR. jaghanyAvagAhanahIndriyasUtre 'dohiM nANehaM dohiM annANehiM' iti, dvIndriyANAM hi keSAzcidaparyAptAvasthAyAM sAsvAdanasamyakatvamavApyate samyagaTezca jJAne iti dve jJAne labhyete zeSANAmajJAne tata uktaM dvAbhyAM jJAnAbhyAMdvAbhyAmajJAnAbhyAmiti, utkRSTAvagAhanAyAMtvaparyAptAvasthAyA abhAvAd sAsvAdanasamyakatvaM nAvApyate tatastatra jJAne na vaktavye, tathA cAha-"evaM ukkositogAhaNAe vi navaraM nANAnasthiti, tathA'jadhanyotkRSTAvagAhanA kilaprathamasamayAdUrdhva bhavati ityaparyAptavasthAyAmapi, tasyaH saMbhavAt sAsadanasamyakatvavatAM jJAne anyeSAM cAjJAne iti jJAne cAjJAne ca vaktavye, tathA cAha ___'ajahannamaNukkosogAhaNae jahAjahannogAhaNae' iti, tathA jaghanyasthitisUtre dveajJAne eva vaktavye na tu jJAne, yataH sarvajadhanyasthitiko labdhyaparyAptako bhavati na ca labdhyaparyAptakeSu madhye sAsvAdanasamyagdRSTirutpadye, kiM kAraNamiti cet, ucyate, labdhyaparyAptako hi sarvasaGkila Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - padaM-5, uddezakaH-, dvAra 201 TaHsAsAdanasamyagdRSTizca manAk zubhapariNAmastataH sa teSumadhye notpadyate tenAjJAne eva labhyete na jJAne, utkRSTasthitiSu punarmadhye sAsAdanasamyakatvasahito'pyutpadyate iti tatsatre jJAnA ajJAneca vaktavye, tathA cAha -- 'evaM ukkosaThiievi, navaraM do nANA amahiyA iti, evamevAjadhanyotkRSTasthitisUtramapi vaktavyaM, bhAvasUtrANi pADhasiddhAni, evaM trIndriyacaturindriyA api vaktavyAH, navaraMcaturindriyANAM cakSurdarzanamadhikaM anyathA caturindriyatvAyogAditi teSAM cakSudarzanaviSayamapi sUtraM vaktavyaM, jaghanyAvagAhanatiryakpaJcendriyasUtre 'ThiIe tiTTANavaDie' iti, mU. (319) jahannogAhaNagANaM bhaMte! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kevaiyA pajavA pannattA goyamA! anaMtA paJjavA pannattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jahannIgAhaNagANaM paMciMyatirikkhajoNiyANaM anaMtA pajavA pannattA?, goyamA! jahannIgAhaNae paMciMdiyatirikkhajoNie jahannogAhaNayassa paMciMdiyatirikkhajoNiyassa davaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe tulle ThiIe tihANavaDie vanagaMdharasaphAsapaJjavehiM dohiM nANehiM dohiM annANehiM dohiM dasaNehi chaTThANavaDie, ukkosogAhaNaevievaM ceva, navaraM tihiM nANehiM tihiM daMsaNehiM chaTThANavaDie, jahA ukkosogAhaNae tahA ajahannamaNukkosogANaevi, navaraM ogAhaNaTTayAe cauThANavaDie ThiIe cauTTANavaDie, jahannaThiiyANaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kevaiyA pajjavA pannattA?, goyamA! anaMtA paJjavA pannattA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM bucai jahannaThiiyANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM anaMtApajavA pannatA?, goyamA! jahannaThiiepaMciMdiyatirikkhajoNiejahannaThiiyassapaMciMdiyatirikkhajoNiyassa davvaTTayAe tule paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe tulle vanagaMdharasaphAsapaJjavehiM dohiM annANehiM dohiM dasaNehiM chaTThANavaDie, ukkosaThiievi evaM ceva navaraMdo nANA do anANA do daMsaNA, ajahannamaNukkosaThiievievaM ceva, navaraMThiIe cauTTANavaDie tinni nAnA tinni annANA tinnidNsnnaa| jahannaguNakAlagANaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA! anaMtA pajavA pannattA, se keNaDheNaM bhaMte! evaM yuccai ?, goyamA! jahannaguNakAlae paMciMdiyatirikkhajoNie jahannaguNakAlagassa paMciMdiyatirikkhajoNiyassa davaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauThANavaDie ThiIe cauTThANavaDie kAlavannapaJjavehiM tulle avasesehiM vanagaMdharasaphAsapaJjavehiM tihiM nANehiM tihiM annANehiM tihiM daMseNaMhi chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNakAlaevi, ajahannamaNukkosaguNakAlaevi evaM ceva, navaraM saTThANe chaTTANavaDie, evaM paMca vatrA do gaMdhA paMca rasA aTTa phaasaa| ____ jahannAbhinibohiyaNANINaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kevaiyA pajavA pannattA goyamA! anaMtA pajavA pannattA, sekeNatuNaM bhaMte! evaMyucchai?, goyamA! jahannAbhinibohiyanANI paMciMdiyatirikkhajoNie jahannAbhiNibohiyaNANissa paMciMdiyatirikkhajoNiyassa davaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTTANavaDie vannagaMdharasaphAsapaJjavehiM chaTTANavaDie AbhinibohiyanANapajjavehiM tulle suyanANapajjavehiMchaTThANavaDie cakkhudaMsaNapaJjavehichaTThANavaDie acakkhudaMsaNapajjavehiMchaTThANavaDie, evaM ukkosAbhinibohiyanANIvi, navaraM ThiIe tiTThANavaDie, tini nANA tini daMsaNA saTTANe tulle sesesu chtttthaannvddie| ajahannamaNukkosAbhinibohiyanANI jahA ukkosAbhinibohiyanANI navaraM ThiIe Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra 1.5/-1-1319 caTThANavaddhie, sahANe chaTThANavaDie, evaM sucanANIvi, jahannohinANINaM bhaMte! paMciMdiyatirikkhajoNiyANapucchA, goyamA anaMtApajavApannattA, sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai?, goyamA! jahannohinANI paMciMdiyatirikkhajoNie jahannohinANissa paMciMdiyatirikkhajoNiyassa dabaTTayAetulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauhANavaDieThiIe tihANavaDie vannagaMdharasaphAsapajjavehiM AbhinibohiyanANasuyanANapajjavehi chaTThANavaDie ohinANapanavehiM tulle, annANA nasthi, cakkhudaMsaNapajjavehiM acakhudaMsaNapanavehiM ya ohidasaNapajehiM chaTThANavaDie, evaM ukkosohinaanniivi| ajahannokosohinANIvievaM veva, navara saTTANe chadANavaDie, jahAAbhinibohiyanANI tahA maiannANI suyaannANI ya, jahA ohinANI tahA vibhaMganANIvi, cakkhudaMsaNI acakkhudaMsaNI ya jahA AbhinibohiyANI, ohidasaNI jahA ohinANI, jattha nANA tattha annANA nasthi jattha annANA tattha nANA natsthi, jattha daMsaNA tattha nAnAvi annANAvi asthiti bhANiyavvaM / vR. iha tiryakpaJcendriyaH saGkhyeyavarSAyuSka eva jaghanyAvagAhano bhavati, nA'saGgyeyavarSAyuSkaH, kiM kAraNaMiti cet, ucyate, asaGkhyeyavarSAyuSohi mahAzarIrAH kaGkakukSipariNAmatvAt puSTAhArAHprabaladhAtUpacayAH tatasteSAMbhUyAn zukraniSeko bhavati zukraniSekAnusAreNa ca tiryagmanuSyANamutpattisamaye'vagAheneti na teSAMjaghanyAvagAhanA labhyate kiM tusaGkhayeyavarSAyuSAM, saGkhyeyavarSAyuzaSazca sthityA tristhAnapatitAH, etacca bhAvitaMprAka, tatauktaMsthityA tristhAnapatitA iti,| 'dohiM nANehiM dohiM annANehiM' iti / jaghanyAvagAhanohitiryakpaJcendriyaH saGghayeyavarSAyuSko'paryApto bhavati so'pi cAlpakAyeSu madhye samutpadyamAnastatastasyAvadhivimaGgajJAnAsaMbhAtdvejJAnedveajJAne ukte,yastuvibhaGgajJAnasahito narakAduddha tya saGkhayeyavarSAyuSkeSu tiryakapaJcendriyeSu madhye samutpadyamAno vakSyate sa mahAkAyeSUtpadyamAno draSTavyaH nAlpakAyeSu, tathAsvAbhAvyAt, anyathA'dhikRtasUtravirodhaH, utkRSTAvagAhanatiryakpaJcendriyasUtre 'tihinANehiM tihiM annANehiM' iti tribhijJanistribhirajJAnezvaSaTsthAnapatitAH, tatra trINiajJAnAni kathamiti cet, ucyate, uha yasya yojanasahanaM zarIrAvagAhanA sa utkRSTAvagAhanaH saca saGkhyeyavarSAyuSka eva bhavati paryAptazca, tena tasya trINi jJAnAni trINyatrAnAni ca saMbhavanti, sthityA'pi cAsAvutkRSTAvagAhanaHtristhAnapatitaH, saGkhyeyavarSAyuSkatvAt, ajaghanyotkRSTAvagAhanasUtreNa sthityA catuHsthAnapatitaH, yato'jadhanyotkRSTavagAhano'saGkhayeyavarSAyuSko'pi labhyate, tatropapadyate prAguktayuktayA catuHsthAnapatitatvaM, jaghanyasthitikatiryakpaJcendriyasUtre dve ajJAne eva vaktavye na tu jJAne, yatosau jaghanyastitiko labdhyaparyAptaka eva bhavati na ca tanmadhye sAsAdanasamyagdRSTarutpAda iti, utkRSTasthitikatiryakpaJcendriyasUtre do nANA do annANA' iti, utkRSTasthitiko hi tiryakpaJcendriyastripalyopamasthitiko bhavati, tasya ca dve ajJAne tAvaniyamena yadA punaHSaNmAsAvazeSAyurvaimAnikeSu baddhAyuSko bhavati tadAtasyadvajJAne labhyeteata uktaM dvejJAnedveajJAne iti, ajadhanyotkRSTastitikatiryakpaJcendriyasUtre 'ThIIe cauTThANavaDie' iti ajaghanyotkRSTasthitiko hi tiryakpaJcendriyaH saGghayeyavarSAyuSko'pi labhyate asaGkhayeyavarSAyuSko'pi samayonatripalyopamasthitikaH tatazcatuHsthAnapatitaH, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM -5, uddezakaH --, dvArajaghanyAbhinibodhikatiryakpaJcendriyasUtre ' hie nANavaDie' iti, asaGkhayeyavarSAyuSo'pi hi tiryakpaJcendriyapsa svabhUmikAnusAreNa janmanye AbhinibodhikazrutajJAne labhyete tataH savayeyavarSAyuSo'saGkhayeyavarSAyuSazca jaghanyAdhinibodhikazrutajJAnasaMbhavAd bhavanti sthityA catuHsthAnapatitAH, utkRSTAbhinibodhikajJAnasUtre sthityA ca tristhAnapatitA vaktavyAH / yata iha yasyotkRSTe AbhinibodhikazrutajJAne sa niyamAta savayeyavarSAyuSkaH2 sthityApi tristhAnapatita eva yathoktaM prAk, avadhisUo vibhaGgasUtre'pi sthityA tristhAnapatitaH, kiM kAraNam ucyate, asaGghayeyavarSAyuSo'vadhivibhaGgAsaMbhavAt, Aha camUlaTIkAkAraH 'ohivibhaGgesuniyamA tihANavaDie, kiM kAraNaM? bhannai, ohivibhaGgA asaMkhejavAsAyassa nasthittijaghanyAvagAhanamanuSyasUtre 'ThiIe tiTTANavaDie' iti tiryakpaJcendriyavat, ma. (320) jahannogAhaNagANaM bhaMte ! maNussANaM kevaiyA pajavA panattA ?, goyamA ! anaMtA pajjavA pannattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-jahannIgAhaNagANaM maNussANaM anaMtA paJjavA patratA?, goyamA ! jahannogAhaNae maNUse jahannogAhaNagassa maNUsassa davaTThAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe tulle ThiIetihANavaDie vanagaMdharasaphAsapajjavehiM tihiM nANehiM dohiM anANehiM tihiM daMsaNehiM chaTTANavaDie, ukkosogAhaNaevi evaM veva, navaraM ThiIe siya hINe siyatulle siya amahie, jai hINe asaMkhijaibhAgahINe aha abbhahie asaMkhejjaibhAgaabbhahie, do nANA do annANA do dNsnnaa| ajahannamaNukkosogAhaNaevievaM caiva, navaraM ogAhaNaThThayAe cauTThANavaDie, ThiIe cauTThA- NavaDie AilehiM cauhi nANehiM chaTThANavaDie, kevalanANapanavehiM tulle, tihiM anANehiM tihiM daMsaNehiM chahANavaDie, kevaladasaNapajacehiM tulle / jahannaThiiyANaM bhaMte ! maNussANaM kevaiyA paJjavA pannattA ?, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! jahannaThiie maNusse jahannaThiyassa maNussassa dabaTTayAe tulle paesaTTayae tulle ogAhaNaTTayAe cauhANavaDieThiIe tullo vanagaMdharaphAsapanavehiM dohiM annANehiM dohiM dasaNehiM chahANavaDie, evaM ukkosaThiievi, navaraM do nANA do annANA do daMsaNA, ajahannamaNukkosaThiievi evaM ceva, navaraM ThiIe cauTThANavaDie ogAhaNaTThayAe cauTThANavaDie AillehiM cauhiM nANehiMchaTThANavaDie kevalanANapajavehaM tulletihiM annANehiM tihiM daMsaNehiM chaTThANavaDie kevaladaMsaNapajjavehiM tulle / jahannaguNakAlayANaM bhaMte ! maNussANaM keLaiyA pajavA pa0 go0 anaMtA pajjavA pannattA se keNadveNaM bhaMte ! evaM vucchAi?, goyamA! jahantraguNakAlae maNUse jahannaguNakAlagassa maNussassa davvaTThAe tulle paesaThThayAe tulle ogAhaNaTThayAe cauTTANavaDie ThiIecauTThANavaDiekAlavanapajjavehiM tulle avasesehiM vannagaMdharasaphAsapajjavehiM chaTThANaviechauhiM nANehiM chaTThANavaDie kevalanANapajjavehiM tulle tihiM annANehiM tihiM daMsaNehiM chaTThANavaDie kevaladaMsaNapajjavehiM tulle, evaM ukkosaguNakAlaevi, ajahanmaNukkosaguNakAlaevievaM ceva, navaraM saTThANe chaTThANavaDie, evaM paMca vannA do gaMdhA paMca rasA aTTa phAsA bhA0 jahannAbhinibohiyanANINaMmaNussANaM kevaiyA pajjavA pannattA?, goyamA! anaMtA pajavA pannattA, sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai?, goyamA! jahannAbhinibohiyaNANI manase jahannAbhinibohiyaNANissa maNussassa davaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle gAhaNaTTayAe cauhANavaDie ThiIe Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10x prajJApanAupAGgasUtra- 1-5/-/-/320 caTTAraise vannagaMdharasaphAsapajjavehiM chaTTANavaDie AbhinibohiyanANapaJjavehiM tulle suyanANapaJjavehiM dohiM daMsaNehiM chaTTANavaDie, evaM ukkosAbhinibohiyanANIvi navaraM AbhinibohiyanANapajravehiM tulle ThiIe tiTThANavaDie tihiM nANehiM tihiM daMsaNehiM chaTTANavaDie / ajahannamaNukosAbhinibohiyanANI jahA ukkosAbhinibohiyanANI, navaraM TiIe cauTTANavaDie saTTANe chaTTANavaDie, evaM suyanANIvi, jahannohiyanANINaM bhaMte! maNussANaM kevaiyA paJjavA patrattA ?, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai !, goyamA ! jahannohinANI maNusse jahannohinANissa maNUsassa davvaThThAyae tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNanuyAe tidvANavaDie ThiIe tidvANavaDie vannagaMdharasaphAsapajavehiM dohiM nANehiM chaTTANavaDie ohinANapaJjavehiM tulle maNanANapaJjavehiM chaTTANavaDie tihiM daMsaNehiM chaTTANavaDie, evaM ukkIsohinANIvi, ajahannamaNukkosohinANI evaM ceva, navaraM ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie, saTTANe chaTTANavaDie, jahA ohinANI tahA maNapajavanANIvi bhANiyavve, navaraM ogAhaNaTTayAe tANavaDie, jahA AbhiNibohiyaNANI tahA mai annANI suyaannANIvi bhAniyavve, jahA ohinANI tahA vibhaMganANIvi bhANiyavve cakkhudaMsaNI acakkhudaMruya jahA AbhinibohiyanANI ohidaMsaNI jahA ohinANI / jattha nANA tattha annANA natthi jattha annANA tattha nANA natthi, jattha daMsaNA tattha nANAvi annANavi / kevalanANINaM bhaMte! maNussANaM kevaiyA pajavA patrattA ?, goyamA ! anaMtA pakhavA panattA, sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai kevalanANINaM maNussANaM anaMtA pajavA patrattA ?, goyamA ! kevalanANI maNUse kevalanANisasa maNUsassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe cauTTANavaDie ThiIe tiTTANavaDie vannagaMdharasaphAsapajjavehiM chaTTANavaDie kevalanANapajjavehiM kevaladaMsaNapaJjavehiM ya tulle evaM kevaladaMsaNIvi maNUse bhANiyavve // vR. manuSyo'pi jaghanyAvagAhano niyamAt saGghayeyavarSAyuSkaH, saGghayeyavarSAyuSkazca sthityA tristhAnapatita eveti 'tihiM nANehiM' iti, yadA kazcit tIrthakaro'nuttaropapAtikadevo vA apratipatitenAvadhijJanena jaghanyAyAmavagAhanAyAmutpadyatetadA'vadhijJAnamapi labhyate itIha tribhirjJAnairityuktaM, vibhaGgajJAnasahitastu narakAdukha to jaghanyAyAmavagAhanAyAM notpadyate tathAsvAbhAvyAt ato vibhaGgajJAnaM na labhyate iti dvAbhyAmajJAnAbhyAmityuktaM, utkRSTAvagAhanamanuSyasUtre 'ThiIe siya hINe siya tulle siya abbhahie jai hINe asaMkhejjabhAgahINe jai abbhahie asaMkhejjabhAgaabbhahie' iti, utkRSTAvagAhanA hi manuSyAstrigavyUtocchrayAH trigavyUtAnAM ca sthitirjaghanyataHpalyopabhAsaGghayeyabhAgahInAni trINi palyopamAni utkarSatastAnyeva paripUrNAni trINi palyopamAni uktaM ca jIvAbhigame - 'uttarakurudevakurAe maNussANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ?, goyamA ! jahantreNaM tini paliovamAiM paliovamassAsaMkhiJjaibhAgahINAI ukkoseNaM tinni paliovamAI' tripalyopamAsaGghayeyabhAgazca trayANAM palyopamAnAmasaGghayeyatamo bhAga iti palyopamAsadvayeyabhAgahIna palyopamatrayasthitikaH paripUrNapalyopamantrayasthitikApekSayA'saGghayeyabhAgahInaH, itarastu tadapekSayA'saGghayeyabhAgAdhikaH, zeSA vRddhihAnayo na labhyante, 'do nANA do annANA' iti utkRSTAvagAhanA hi asaGghayeyavarSAyuSaH, asaGghayeyavarSAyuSAM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 padaM-5, uddezakaH-, dvAraMcAvadhivibhaGgAsaMbhavaH, tathAsvAbhAvyAta, ato dve evajJAne dvecAjJAne iti, tathA'jadhanyotkRSTAvagAhanaH saGkhyeyavarSAyuSko'pi bhavati asaGkhyeyavarSAyuSko'pi bhavati, asaGkhayeyavarSAyuSko'pi gavyatadvigavyatocchraya; tato'vagAhanayA'picatuHsthApatitatvaM sthityA'pitathA, AdyaizcaturbhirmatizrutAvadhimanaHparyAyarUpainiH SaTsthAnapatitAH, teSAM caturNAmapi jJAnAnAM tattadravyAdisApekSatayAkSayopazamavaicitryatastAratamyabhAvAt, kevalajJAnaparyavaistulyatA, niHzeSasvAvaraNakSayataH prAdurbhUtasya kevalajJAnasya bhedAbhAvAt, zeSasugarma, jaghanyasthitikamanuSyasUtre 'dohiM annANehiM iti dvAbhyAmajJAnAbhyAM matyajJAnazrutajJAnarUpAbhyAM SaTsthAnapatitatA vaktavyA, na tu jJAnAbhayAM, kasmAditi cet ?, ucyate, jaghanyasthitikA manuSyAH saMmUrchimAH, saMmUrchimamanuSyAzca niyamato mithyASTiyaH, tatasteSamajJAne eva na tu jJAne, utkRSTasthitikamanuSyasUtre 'do nANA do annANA' iti, utkRSTasthitikA hi manuSyAstripalyopamAyuSaH, teSAM ca tAvadajJAne niyamena yadA punaH SaNmAsAvazeSAyuSo vaimAnikeSu baddhAyuSastadA samyakatvalAbhAt dve jJAne labhyete avadhivibhaGgI cAsaGkhyeyavarSAyuSAM na sta iti trINi jJAnAni trINyajJAnAnIni noktaM, ajaghanyotkRSTasthitikamanuSyasUtramajadhanyotkRSTAvagAhanamuzyasUtramivala bhaavniiyN,| jaghanyAbhinibodhikamanuSyasUtre dve jJAne vaktavye dve darzane ca, kiM kAraNaM iti cet ?, ucyate, jaghanyAbhinibodhikohi jIvoniyamAdavadhimanaHparyavajJAnavikalaH, prabalajJAnAvaraNakarmodayasadbhAvAt, anyathA jaghanyAbhinibodhikajJAnatvAyogAt, tataH zeSajJAnadarzanAsaMbhavAdAbhinibodhikajJAnaparyavaistulyaH zrutatrAnaparyavaiAbhyAM darzanAbhyAM ca SaTsthAnapatitatoktA, utkRSTAbhinibodhikasUtre ThiIetihANavaDie' iti utkRSTAbhinibodhikohi niyamAtsaGkhayeyavarSAyuH, asaGkhayeyavarSAyuSaH tathAbhavasvAbhAvyAt sarvotkRSTAbhinibodhikajJAnAsaMbhavAta, saGghayeyavarSAyuSazca prAguktayukteH sthityA tristhAnapatitA iti, jaghanyAvadhisUtre utkRSTAvadhisUtre cAvagAhanayA tristhAnapatito vaktavyaH, yataH sarvajadhanyovadhiryathoktasvarUpo manuSyANAM pArabhaviko na bhavati, kiMtu tadbhAvabhAvI, so'picaparyAptAvasthAyAM, aparyAptAvasthAyAMtadyogyavizrudhamAvAt, utkRSTo'. pyavadhirbhAvatazcAritriNaH, tato jaghanyAvadhirutkRSTAvadhirvA'vagAhanayA tristhAnapatitaH, ajadhanyotkRSTastvavadhiH pArabhaviko'pi saMbhavatitato'paryAptAvasthAyAmapittasya saMbhavAt ajadhanyotkRSTAvadhiravagAhanayA catuHsthAnapatitaH, sthityA tu jaghanyAvadhirutkRSTAvadhirajadhanyotkRSTAvadhirvA tristhAnapatitaH, asaGkhayeyavarSAyuSAmavadherasaMbhavAta, saGkhyeyavarSAyuSAM ca tristhAnapatitatvAt, jaghanyamanaHparyavajJAnI utkRSTamanaHparyavajJAnI ajadhanyotkRSTamanaHparyavajJAnIca sthityA tristhAnapatitaH, cAritriNAmeva manaH paryAyajJAnasadbhAvAta, cAritriNAMca saGkhyeyavarSAyuSkatvAt, kevalajJAnasUtretu ogAhaNaTThayAe cauTThANavaDie' iti kevalisamudghAtaM pratItya, tathAhi kevalisamudghAtagataH kevala zeSakevalibhyo'saGkhayeyaguNAdhikAvagAhanaH tadapekSayA zeSAH kevalino'saGghayeyaguNahInAvagAhanAH svasthAne tuzeSAH kevalinastristhAnapatitAiti sthityA tristhAnapatitatvaM, saGkhayeyavarSAyuSkatvAH mU. (321) vANamaMtarA jahA asurakumArA / evaM joisiyavemANiyA, navaraM saTThANe ThiI: tiTThANavaDie prANiyavye, settaM jiivpjjvaa| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 prajJApanAupAGgasUtra-1- 5/-1-1321 vR. vyantarA yathA'surakumArAH, jyotiSkavaimAnikA api tathaiva, navaraM te sthityA tristhAnapatitA vaktavyAH, etacca prAgeva bhAvitaM / upasaMhAramAha- 'settaM jIvapajjavA ete jIvaparyAyAH / sampratyajIvaparyAyAn pRcchati mU. (322) ajIvapajavANaMbhaMte! kAvihA pannattA?, goyamA! duvihA pannattA, taMjahAruviajIvapaJavAya arUviajIvapajavAya, arUviajIvapajavANaM bhaMte! kaivihA pannattA?, goyamA ! dasavihA pannattA, taMjahA-dhammatthikAe dhammasthikAyassa dese dhammatyikAyassa paesA ahampatthikAe ahammatthikAyassa dese ahammatthikAyassa paesA AgAsasthikAe AgAsasthikAyassa dese AgAsatthikAyassa paesA addhAsamae / vR.ajIvapaddhavANaM ityAdi, rUviajIvapajavAyaarUviajIvapajavAya' iti rUpamiti upalakSaNametat gandharasasparzAzca vidyante yeSAM te rUpiNaH te ca te ajIvAzca rUpyajIvAH teSA paryAyArUpyajIvaryAyAH (pudgalaparyAyA) ityarthaH, tadviparatAarUpyajIvaparyAyAH, amUrtAjIvaparyAyA iti bhAvaH, 'dhammatthikAe' ityAdi, dhammAstikAya iti paripUrNamavayavi dravyaM, dharmAstikAyasya dezaH-tasyaivArddhAdirUpo vibhAgaH, dharmAstikAyasya pradezAH-tasyaiva nirvibhAgAH bhAgAH, evaM trikamadharmAstikAye AkAzAstikAye ca bhAvanIyaM, etAvatA cAnyo'nyAnugamAtmakAvayavAvayavisvarUpaM dharmAstikAyadikaM vastitvati pratipAditaM, dazamo'ddhAsamayaH, nanvatra paryAyA vaktumupakrAntAstatkathaM dravyamAtropanyAsaH kRtaH ?, ucyate, paryAyaparyAyiNoH kathaMcidabhedakhyApanArthaH, evamuttaro'pi granthaH, Aha ca mUlaTIkAkAraH-"atra sarvatra paryAyaparyAyiNoH kathaMcidabhedakhyApanArthamitthaM sUtropanyAsa" iti, paramArthatastvetadraSTavyaM-dharmAstikAyatvaM dharmAstikAyadezatvaM dharmAstikAyapradezatvaM ityaadi0| mU(323) rUviajIvapajavANaM bhaMte! kaivihA pannattA?, goyamA! caubbihA pannattA, taMjahA-khaMdhAkhaMdhadesA khaMdhapaesA paramANupuggalA, teNaMbhaMte! kiM saMkhejjA asaMkhejA anaMtA?, goyamA! no saMkhejjA no asaMkhejjA amaMtA, se kepaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccaino saMkhejA no asaMkhejA anaMtA?, goyamA! anaMtA paramANupuggalA anaMtA dupaesiyA khaMdhA jAva anaMtA dasapaesiyA khaMdhA anaMtA saMkhijjapaesiyAkhaMdhA anaMtA asaMkhiz2apesiyA khaMdhA anaMtA aNaMtapaesiyA khaMdhA, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai te NaM no saMkhijjA no asaMkhijjA anaMtA / vR. 'te NaM bhaMte ! kiM saMkhejjA' ityAdi, te skandhAdayaH pratyekaM kiM saGghayeya asaGkhayeyayA anantAH?, bhagavAnAha-anantAH, etadeva bhAvayati-'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi pAThasiddhaM / mU. (324) paramANupoggalANaM bhaMte! kevaiyA pajavA pannattA?, goyamA! paramANupoggalANaM anaMtA panavA pannattA, se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vudhAi-paramANupuggalANaM anaMtA pajavA pannattA?, goyamA! paramANupuggale paramANupoggalassa davvaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTThayAe tulle ThiIe siya hINe siya tulle siya amahie jai hINe asaMkhijaibhAgahINe vA saMkhijaibhAgahINe vA saMkhijaiguNahINe vA asaMkhijaiguNahINe vA aha abbhahie asaMkhijjaibhAgaabbhahie vA saMkhijaibhAgaabbhahie vA saMkhijaguNaabbhahie vA asamaMkhijaguNDamahie vA, kAlavannapaJjavehiM siya hINe siya tulle siya abbhahie jai hINe amaMtabhAgahINe vA asaMkhijaibhAgahINe vA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 5, uddezaka:-, dvAraM 207 saMkhijjaibhAgahINe vA saMkhijaguNahINe vA asaMkhiJjaguNahINe vA anaMtaguNahINe vA aha abbhahie anaMtabhAga abbhahie vA asaMkhijjaibhAga abbhahie vA saMkhijjabhAga abbhahie vA saMkhijaguNaabbhahie vA asaMkhijaguNaabbhahie vA anaMtaguNamabbhahie vA evaM avasesavannagaMdharasaphAsapajjavehiM chaTTANavaDie, pharasANaM sIyausiNaniddhalukkhehiM chaTTANavaDie, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai - paramANupoggalANaM anaMtA pajavA patrattA / dupaesiyANaM pucchA goyamA ! anaMtA pajjavA pattA ?, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai ?, goyamA ! dupaesie dupaesiyassa davvaTTayAe tulle parasaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe siya hINe siya tulle siya abbhahie jai hINe paesahINe aha abbhahie paesamabbhahie ThiIe cauDANavaDie vannAIhiM uvarillehiM cauphAsehi ya chaTTANavaDie, evaM tipaesevi, navaraM ogAhaNaTTayAe liya hINe siya tulle siya abbhahie jai hINe paesahINe vA dupaesahINe vA aha abbhahie paesamabmahie vA dupaesamambhahie vA, evaM jAva dasapaesie, navaraM ogAhaNAe paesaparivuDDI kAyavvA jAva dasapaesie, navaraM navapaesahINatti, saMkhejjapaesiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buvai - goyamA ! saMkhejjapesaie saMkhejapaesiyassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe siya hINe siya tulle siya anbhahie, jai hINe saMkhejabhAgahINe vA saMkhiJjaguNahINe vA aha abbhahie evaM ceva ogAhaNaTTayAevi duTThANavaDie ThiIe caudvANavaDie vaNNAiuvarillacauphAsapajjavehi ya chaTThAraise, asaMkhijapaesiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajjavA patrattA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM dubai-goyamA ! asaMkhijjapaesie khaMdhe asaMkhijjapaesiyatsa khaMdhassa davvaTTayAe tulle paesaGkhyAe caTTANavaDie ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe cauDANavaDie vaNNAiuvarillacauphAsehi ya chaTTANavaDie, anaMtaesiyANaM pucchA goyamA ! anaMtA pajavA patrattA, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! anaMtapaesie khaMdhe anaMtapaesiyassa khaMdhassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe Brease ogAhaNaTTayAe cauTTANavaDie ThiIe cauTTANavaDie vannagaMdharasaphAsapajjavehiM chaTTANavaDie // egapaesogADhANaM poggalANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajjavA pannattA, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM bubai ?, goyamA ! egapaesogADhe poggale egapaesogADhassa poggalassa davvaTTayAe tulle paesajhyAe chaTThANavaDie ogAhaNaTTayAe tulle ThiIe cauDANavaDie vaNNAiuvarillacauphAsehiM chaTThANavaDie, evaM dupaesogADhevi, saMkhijjapaesogADhANaM pucchA goyamA ! anaMtA pajavA patrattA, sekeTTaNaM bhaMte! evaM buccai ?, goyamA ! saMkhejjapaesogADhe poggala saMkhijjapaesogADhassa poggalassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe chaTTANavaDie ogAhaNaTTayAe duTTANavaDie ThiIe cauTThANavaDie aNNAivarillacauphAsehiya chaTThANavaDie, asaMkhejjapaesogADhANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajravA pattA, sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai ?, goyamA ! asaMkhejjapaesogADhe poggale asaMkhejjapaesogADhassa poggalassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe chaTTANavaDie ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe greasy aNNAi aTTaphAsehiM chaTTANavaDie / egasamayaThiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajavA pantA, se keNadRNaM bhaMte! evaM buccai ?, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 prajJApanAupAsUtra-1-5/-1-1324 goyamA! egasamayaThiie poggale egasamayaThiiyassa poggalsa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe chaTThANavaDie ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDite ThitIe tulle vaNNAiaTThaphAsehiM chaTThANavaDie evaM jAva dasasamayaTThie, saMkhejasamayaThiiyANaM evaM ceva, navaraM ThiIe duTThANavaDie, asaMkhejjasamayaThiiyANaM evaM ceva, navaraM ThiIe caTThANavaDie, ekaguNakAlagANaM pucchA, goyamA! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTTaNaM bhaMte ! evaM vujhAi goyamA ! ekaguNakAlae poggale ekaguNakAlagassa poggalassa davaTThayAe tulle paesaTTayAe chaTThANavaDie ogAhaNaTThayacAe cauTThANavaDie ThiIe cauTThANavaDie kAlavannapaJjavehiM tulle avasesehiM vanagaMdharasaphAsapajjavehiMchaTThANavaDieaTThaphAsehiMchaTThANavaDie, evaMjAvadasaguNakAlae, saMkhejaguNakAlaevievaM veva, navaraM saTThANeduTThANavaDie, evaM asaMkhijaguNakAlaevi, navaraM sahANe cauTThANavaDie, evaM anaMtaguNakAlaevi navaraMsaTThANe chaTThANacaDie, evaMjahA kAlavanassa vattavbayA bhaNiyA tahA sesANavi vanagaMdharasaphAsANaM vattabvayA bhANiyavyA jAva anNtgunnlukkhe| jahannIgAhaNagANaM bhaMte! dupaesiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai?, goyamA!jahannogAhaNae dupaesiekhaMdhejahannIgAhaNassadupaesiyassa khaMdhassa davaTThayAe tulle paesaTThayAe tulle ogAhaNaTTayAe tulle ThiIe cauThANapaDie kAlavanapajjavehiM chaTThANavaDie sesavannagaMdharasapajjavehiM chaTThANavaDie sIyausiNaNiddhalukkhaphAsapajjavehiM chaTThANavaDie, se teNaSTeNaM goyamA ! evaM vukhai-jahanohaNANaM dupaesiyANaM poggalANaM anaMtA pajavA pannattA, ukkosogAhaNaevi evaM ceva, ajahannamaNukkosogAhaNao natyi, jahannogAhaNayANaMbhaMte! tipaesiyANaM pucchA, goyamA! anaMtA pajavA pannattA, sekeNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA! jahA dupaesie jahannogAhaNae ukkosogAhaNaevi evaM ceva, evaM ajahantramaNukkosogAhaNavi, jahannogAhaNayANaM bhaMte ! caupaesiyANaM pucchA, goyamA ! jahA jahannogAhaNae dupaesietahAjahannogAhaNae cauppaesie evaM jahAukokosAgahaNae dupaesie tahA ukkosogAhaNae cauppaesievi, evaM ajahannamaNukkosogAhaNaevi cauppaesie, navaraM ogAhaNaTThayAe siyahINe siyatulle siyamamahiejaihINe paesahINeaha abahiepaesaabbhahie evaM jAva dasapaesie NeyavvaM, navaraM ajahannukosogAhaNae paesaparivuTTI kAyavvA jAva dasapaesiyassa satta paesA parivaddiaMti, jahannIgAhaNagANaMbhaMte! saMkhejapaesiyANapucchA, goyamA! anaMtA pajavA pannattA, sekeNadveNaM bhaMte! evaM vuchai?, goyamA! jahannIgAhaNae saMkhejapaesie jahannogAhaNassasa saMkhijapaesiyassa davvaTThayAe tulle paesaTTayAe duTThANavaDie ogAhaNaTThayAe tulle ThiIe cauTThANavaDie vaNNAicauphAsapaJjavehi ya chaTThANavaDie evaM ukkosogAhaNaevi, ajahannamaNukkosogAhaNaevi evaM ceva, navaraM saTTANe duTTANavaDie, ____ jahannogAhaNagANaMbhaMte! aMsakhijapaesiyANaM pucchA, goyamA! anaMtA paJjavA pannattA, se keNaNaM bhaMte ! ebuM buccai?, goyamA! jahannIgAhaNae asaMkhijapaesie khaMdhe jahannIgAhaNagassa asaMkhijapaesiyarasa khaMdhassa davaTThayAe tulle paesaTThayAe cauTThANavaDie ogAhaNaTTayAe tulle ThiIe cauTTANavaDie vaNNAiuvarillaphAsehi ya chaTThANavaDie, evaM ukkosogAhaNaevi, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 padaM-5, uddezakaH-, dvAraMajahannamaNukosogAhaNaevi evaM ceva, navaraM saTTANe cutttthaannvddie| jahannogAhaNagANaM bhaMte ! anaMtapaesiyANa pucchA, goyamA! anaMtA pajavA pannatA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! jahannIgAhaNae anaMtapaesie khaMdhe jahanogAhaNagassa anaMtapaesiyassa khaMdhassa dabaDhAe tulle paesaTTayAe chaThANavaDie ogAhaNaTTayAe tule ThiIe vauhANavaDievaNNAiuvarillavauphAsehiM chahANavaDie ukkosogAhaNaevievaM ceva, navaraMThiIevitule, ajahannamaNukkosogAhaNagANaM bhaMte ! anaMtapaesiyANaM pucchA, goyamA! anaMtA paJjavA pannattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai?, goyamA! ajahannamaNukosogAhaNae anaMtapaesie khaMdhe ajahannamaNukkosogAhaNagassa anaMtapaesiyassa khaMdhassa dabaTTayAe tulle paesaThThayAe chaThThANavaDie ogAhaNaTTayAe cauThANavaDie ThiIe cauTThANavaDie vaNNAiaTTaphAsehiM chaTThANavaDie, jahannaThiiyANaMbhaMte! paramANupuggalANaMpucchA, goyamA! anaMtA paJjavA panattA, sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vudhai ?, goyamA ! jahannaThiie paramANupoggale jahannaThiiyassa paramANupoggalassa davvaTThayAe tulle paesaTTayAe tule ogAhaNaTThayAetulle ThiIetulle vaNNAi duphAsehi yachaTThANavaDie, evaM ukkosaThiievi, ajahannamaNukkosaThiievi evaM ceva navaraM ThiIe cauThANavaDie, / ___ jahannaThiiyANaM dupaesiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai?, goyamA! jahannaThiiedupaesiejahannaThiyassadupaesiyasa dabbaThThayAetulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTThayAe siya hoNe siya tulle siya amahie jai hINe paesahINe aha abmahie paesaabbhahie ThiIe tulle vaNNAi cauphAsehi ya chaTThANavaDie, evaM ukkosaThiivi ajahannamaNukkosaThiievi evaM ceva, navaraM ThiIe cauThANavaDie, evaM jAva dasapaesie, navaraM paesapariyuTTIkAyabvA, ogAhaNaTTayAe tisuvi gamaesujAvadasapaesieevaMpaesA parivaddhijaMti, ___ jahannaThiiyANaM bhaMte! saMkhijapaesiyANapucchA, goyamA! anaMtA pajavApannattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucai?, goyamA! jahannaThiie saMkhijapaesie rakhaMdhejahannaTiyassa saMkhijapaesiyassa khaMdhassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe duTTANavaDieogAhaNaTTayAe duTThANavaDieThiIetulle vaNNAi vauphAsehiyachaTThANavaDie, evaM ukkosaThiievi, ajahannamaNukosaThiievievaM veva, navaraMThiIe cauDhANavaDie, ____ jahannaThiiyANaM asaMkhijapaesiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajavA pannattase keNaTeNaM bhaMte ! vuccai ?, goyamA ! jahannaThiie asaMkhijapaesie jahannaThiiyassa asaMkhiapaesiyassa dabaTThayAe tulle paesaTTayAe cauThANavaDie ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe tule vaNNAi uvarilacauphAsehi yachaTThANavaDie, evaM ukkosaThiievi, ajahannamaNukosaThiie evaM ceva navaraM ThiIe cauTThANavaDie, jahannaThiiyANaM anaMtapaesiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajjavA patrattA, sekeNaTeNaM bhaMte !evaM vucchai?, goyamA! jahannaThiie anaMtapaesie jahannaThiiyassa anaMtapaesiyassa davaTThayAe tulle paesaTTayAe chaTThANavaDie ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie ThiIe tulle vaNNAi aTThaphAsehi ya chaTThANavaDie, evaM ukkosaThiievi, ajahannamaNukkosaThiievievaM ceva, navaraMThiIecauTThANavaDi,e J10[14] Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 prajJApanAupAGgasUtra-1-5//324 jahannaguNakAlayANaM paramANupuggalANaMpucchA, goyamA ! anaMtA paJjavA pannattA, sekeNaTeNaM bhaMte! evaMyucai?, goyamA! jahannaguNakAlaeparamANupuggale jahannaguNakAlagassa paramANuyuggalassa dabvaTThayAe tulle paesaTTAyAe tulle ogAhaNaTTayAe tulle ThiIe cauThANavaDie kAlavapanavehi tulle avasesA vaNNA natthi, gaMdharasaduphAsa panavehi ya chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNakAlaevi, evamajahannamaNukkosaguNakAlaevi, NavaraMsaTTANe chaTThANavaDie, ___ jahannaguNakAlayANamaMte! dupaesiyANapucchA, goyamA! anaMtApajavA patnattA, sekeNaDhaNaM bhaMte! evaMvuccai?, goyamA! jahAnaguNakAlae dupaesiejahatraguNakAlayassadupaesiyassadabahAyae tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAesiyahINe siyatulle siya amahiejaihINe paesahINeaha abmahie paesamahie ThiIe cauhANavaDie kAlavantrapanavehiM tulle avasesavaNNAiuvarilacauphAsehi ya chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNakAlaevi, ajahannamaNukkosaguNakAlaevi evaM ceva, navaraM saTTANe chaTThANavaDie, evaM jAva dasapaesie navaraM paesaparivuTI ogAhaNAe taheva, jahannaguNakAlayANaM bhaMte ! saMkhijapaesiyANaM pucchA, goyamA! anaMtA pajavA svattA, se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! jahannaguNakAlae saMkhijapaesie jahannaguNakAlagassa saMkhijapaesiyassa davaTThAyAetulle paesaTTayAe duTTANavaDie ogAhaNaTTayAe duTTANavaDieThiIe cauTThANavaDie kAlavannapajavehiM tulle avasesehiM vaNNAi uvarilacauphAsehi ya chaTTAmavaDie, evaM ukkosaguNakAlaevi, evaM ajahannamaNukkosaguNakAlaevi, navaraMsaTThANe chaTThANavaDie, .. jahanagaNakAlayANaMbhaMte! asaMkhijapaesiyANaM pucchA, goyamA! anaMtA pajavA patrattA, sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vucchai?, goyamA! jahannaguNakAlae asaMkhijapaesiejahannaguNakAlagassa asaMkhiapaesiyassa davvaTTayAe tulle paesaTTAe cauhANavaDie ThiIe cauhANavaDie kAlavanapajjavehiM tule avasesehiM vaNNAdi uvarillacauphAsehi ya chaTTANavaDie, ograhaTTayAe cauTThANavaDie, evaM ukkosaguNakAlaevi, ajahannamaNukosaguNakAlaevievaM ceva, navaraM saTThANe chaTThANavaDie, jahannaguNakAlayANaM bhaMte ! anaMtapaesiyANapucchA, goyamA! anaMtA pajApanattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vubai ?, goyamA ! jahannaguNakAlae anaMtapaesie jahannaguNakAlayassa anaMta-paesiyasa davaTThAetulle paesaTTayAe chaTThANavaDie ogAhaNaTThayAe cauDhANavaDieThiIe vauhANa- vaDie kAlavanapajjavehiM tulle avasesehiM vanAdi aTThaphAsehi ya chaTThANavAhie, evaM ukosaguNa-kAlaevi, ajahannamaNukosaguNakAlaevi evaM ceva, navaraM saTTANe chaTThANavar3ie, evaM nIlalohiya-hAlihasukkilasubmigaMdhadudhigaMdhatittakaDukasAyaaMbilamahurarasapajjavehi yavatabbayA mANiyavvA, navaraM paramANupoggalassa subbhigaMdhassa dubbhigaMdho na bhaNNai dubhigaMdhassa submigaMdhI nabhannai, tittassa avasesaM na mannati evaM kaDuyAdINavi, avasesaMtaM ceva, ___ jahannaguNakakkhaDANaM anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM pucchA, goyamA! anaMtA pajava panattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucai ?, goyamA ! jahannaguNakakkhaDe anaMtapaesie jahannaguNakADasa anaMtapaesiyassa dabbaTTayAetulle paesaTTayAechaTThANavaDie ogAhaNaTTayAe cauThANavahieThiIe cauTThANavaDie vanagaMdharasehiM chaTThANavaDiekakkhaDaphAsapajavehiM tulle avasesehiM sattaphAsapajjavehi Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-5, uddezakaH-, dvAraM 211 chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNakkhaDevi, ajahannamaNukkosaguNakakkhaDevi evaM ceva navaraM saTTANe chaTThANavaDie, evaM mauyaguruyalahu evi bhANiyabbe, jahannaguNasIyANaM bhaMte ! paramANupoggalANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaDeNaMbhaMte! evaM vuccai?, goyamA! jahanaguNasIeparamANupoggalejahannaguNasItassaparamANupuggalassa dabvaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe tulle ThiIe cauTThANavaDie vanagaMdharasehiM chaTThANavaDie sIyaphAsapajavehi ya tulle usiNaphAso na bhannati niddhalukkhaphAsapaJjavehi ya chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNasIevi, ajahannamaNukkosaguNasItevi evaM ceva, navaraM sahANe chaTThANavaDie, ____jahannaguNItANaM dupadesiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! jahannaguNasIte dupaesie jahannaguNasItassa dupadesiyassa dabvaTThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTThayAe siya hINe siyatulle siya abbhahie jaihINe paesahINe (aha) abbhahie paesabbhahie ThiIe cauTTANavaDie vannagaMdharasapajjavehiM chaTThANavaDie sIyaphAsapajjavehiM tulle usiNaniddhalukkhaphAsapaJjavehiM chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNasItevi, ajahannamaNukosaguNasItevievaM ceva, navaraMsaTThANe chaTThANavaDie, evaM jAva dasapaesie, navaraM ogAhaNaTTayAepaesaparivuTTI kAyavvAjAva dasapaesiyassa nava paesA buddhijaMti, jahannaguNasIyANaM saMkhejapaesiyANaM pucchA, goyamA! anaMtA paJjavA panattA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM bunai?, goyamA! jahannaguNasIte saMkhijapaesiejahannaguNasItassa saMkhijapaesiyassa dabaTTayAe tulle paesaTTayAe duTThANavaDie ogAhaNaTTayAe duTThANavaDie ThiIe cauDANavaDie vaNNAdIhiM chaTThANavaDie sIyaphAsapajavehiM tulle usiNaniddhalukkhehiM chaThThANavaDie, evaM ukkosaguNasItevi, ajahannamaNukkosaguNasItevi evaM ceva, navaraM sahANe chaTThANacaDie, jahannaguNasIyANaM asaMkhijapaesiyANapucchA, goyamA! anaMtApajavApannattA, sekeNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai?, goyamA ! jahannaguNasIte asaMkhijapaesie jahannaguNasIyassa asaMkhijjapaesiyassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe chauTThANavaDie ogAhaNaTTayAe cauThANavie ThiIe cauTThANavaDievaNNAipajavehiMchaTThANavaDiesIyaphAsapaJjavehiMtulle usiNaniddhalukkhaphAsapaJjavehiM chaTThANavaDie, evaM ukkosaguNasItevi, ajahanmaNukkosaguNasItevi evaM ceva, navaraM saTThANe chaTThANavaDie, jahannaguNasItANaM anaMtapaesiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA pajavA pannattA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai ?, goyamA ! jahannaguNasIte anaMtapaesie jahannaguNasItassa anaMtapaesiyassa davaTTayAe tulle paesaTTayAe chaTThANavaDie ogAhaNaTTayAe cauvANavaDieThiIe cauhANavaDie vaNNAiavehiM chaTANavaDie sIyaphAsapajjavehiM tulle avasesehiM sattaphAsapanavehi chaTThANavaDie, evaM ukkosalaguNasItevi, ajahannamaNukkosaguNasItevi evaM ceva, navaraM sahANe chaTThANavaDie, evaM usiNaniddhalukkhe jahA sIte paramANupoggalassa taheva paDivakkho sabvesina bhaNNaitti bhANiyavvaM sAmprataM sAmAnyasUtramArabhyate / vR. samprati daNDakakrameNa paramANupudgalAdInAM paryAyAzcintanIyAH, daNDakakramazcAyaMprathamataHsAmAnyena paramANvAdayazcintanIyAH tadanantaraM te eva ekapradezAdhavagADhAH tata ekasama Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM - 1- 5/-/-/324 yAdisthitikAH tadanantaramekaguNakAlakAdayaH tato jaghanyAdyavagAhanAprakAreNa tadanantaraM jaghanyasthityAdibhedena tato jaghanyaguNakAlakAdikrameNa tadantaraM jaghanyapradezAdinA bhedeneti, uktaM ca"aNumAi ohiyANaM khettAdipaesasaMgayANaM ca / jahanA'vagAhaNAiNa cateva jahannAdidesANaM / / " 119 11 asyAkSaragamanikA - prathamatoNvAdInAM paramANvAdInAM cintA karttavyA, tadanantaraM kSetrAdipradezasaGgatAnAM, atrAdizabdAtkAlabhAvaparigrahaH tato'yamarthaH - prathamataH kSetra pradezairekAdibhiH saGgatAnAM cintA kartavyA, tadanantaraM kAlapradezaH - ekAdisamayaistato bhAvapradezaiH - ekaguNakAlakAdibhiriti, tadanantaraM jaghanyAvagAhanAdInAmiti, atrAdizabdena madhyamotkRSTAvagAhanAjadhanyamadhyamotkRSTapradezAnAmiti // tatra prathamataH krameNa paramANvAdInAM cintAM kurvannAha--' paramANupoggalANaM bhaMte!' ityAdi, sthityA catuHsthAnapatitatvaM, paramANoH samayAdArabhyotkarSato'saGghayeyakAlamavasthAnabhavAt, kAlAdivarNaparyAyaiH SaTsthAnapatitatvaM ekasyApi paramANoH paryAyAnantAyavirodhAt, nanu paramANurapradezo gIyate tataH kathaM paryAyAnantyAvirodhaH ?, paryAyAnantye niyamataH sapradezatvaprasakteH, tadayuktaM, vastutattvAparijJAnAt paramANurhi apradezo gIyate dravyarUpatayA sAMzo na bhavatIti, na tu kAlabhAvAbhyAmiti, 'apaeso davvaTTayAe' iti vacanAt, tataH kAlabhAvAbhyA sapradezatve'pi na kazciddoSaH, 212 tathA paramANvAdInAmasaGkhyAtapradezaskandharaparyAntAnAM keSAMcidanantaprAdezikAnAmapi skandhAnAM tathaikapradezAvagADhAnAM yAvat saGkhyAtapradezAvagADhAnAM zItoSNasnigdharUkSarUpAzcatvAra eva sparzA iti taireva paramANvAdInAM SaTsthAnapatitatA vaktavyA, na zeSaiH, dvipradezaskandhasUtre 'ogAhaNaTTayAe siya hINe siya tulle siya abbhahie' ityAdi, yadA dvAvapi dvipradezikI skandhau dvipradezAvagADhAvekapradezAvagADhI vA bhavatastadA tulyAvagAhanI, yadA tveko gadvipradezavagADho'parastvekapradezAvagADhastadA ekapradezAvagADho dvipradezAvagADhApekSayA pradezahIno dvipradezAvagADhastu tadapekSayA (pradezA) 'bhyadhikaH zeSaM prAgvat, tripradezaskandhasUtre 'ogAhaNaTTayAe siya hINe' ityAdi, yadA dvAvapi tripradezakI skandhI tripradezAvagADhI dvipradezAvagADho ekapradezAvagADhI vA tadA tulyau yadA tvekastripradezAvagADhI vA dvipradezAvagADho vA aparastu dvipradezAvagADha ekapradezavagADho vA tadA dvipradazavADhaikapradezAvagADhI yathAkramaM tripradezAvagADhadvipradezAvagADhApekSayA ekapradezahInI tripradezAvagADhagadvipradezAvagADhI tu tadapekSayA ekapradezAbhyadhikI, yadA tvekastripradezAvagADho'para ekapradezAvagADhastadA ekapradezAvagADhastripradezAvagADhapekSayA dvipradezahInaH tripradezAvagADhastu tadapekSayA dvipradezAbhyadhikaH, evamekaikapradezaparivRdhyA catuH pradezAdiSu skandheSvavagAhanAmadhikRtya hAnirvRddhirvA tAvanad vaktavyA yAvaddazapradezaskandhaH, tasmiMzca dazapradezake skandhe evaM vaktavyaM 'jai hINe paesahINe vA dupaesahINe vA jAva navapaesahINe vA aha abmahie paesamabmahie vA dupaesamabbhahie vA jAva navapaesamabbhahie vA' iti bhAvanA pUrvoktAnusAreNa svayaM karttavyA, saGkhyAyaprAdezikaskandhasUtre 'ogAhaNaTTayAe duTThANavaDie' iti saGghayeyabhAgena saGghayeyaguNena ceti, asaGkhyAtapradezakaskandhe Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 5, uddezaka:-, dvAraM 'ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie' iti asaGkhyAta bhAgena saGkhyAtabhAgena saGkhyAtaguNenAsaGkhyAtaguNeneti, anantaprAdezikaskandhe'pyavagAhanArthatayA catuHsthAnapatitatA, anantapradezAvagAhanAyA 213 asaMbhavato'nantabhAgAnantaguNAbhyAM vRddhihAnyasaMbhavAt, 'egapaesogADhANaM poggalANaM bhaMte!' ityAdi, atra 'davvaTTayAe tulle paesaTTayAe chaTTANavaDie' iti idamapi vivakSitaikapradezAvagADhaM paramANvAdikaM dravyaM idamapyaparaikapradezAvagADhaM dvipradezAdikaM dravyamiti dravyArthatayA tulyatA, pradezArthatayA SaTsthAnapatitatA, anantapradazakasyApi skandhasyaikasminnAkAzapradeze'vagAhanAsaMbhavAt zeSaM sugamaM, evaM sthitibhAvAzrayANyapi sUtrANyupayujya bhAvanIyAni, 'jahannogAhaNagANaM bhaMte! dupaesiyANaM' ityAdi, jaghanyadvipradezakasya skandhasyAvagAhanA ekapradezAtmikA utkRSTA dvipradezAtmikA atrApAntarAlaM nAstIti madhyamA na labhyate tata uktaM 'ajahannamaNukosogAhaNao natthi' iti, tripradezakasya skandhasya jaghanyAvagAhanA ekapradezarUpA madhyamA dvipradezarUpA utkRSTA tripradezarUpA, catuH pradezasya jaghanyA ekapradezarUpA utkRSTA catuH pradezAtmikA madhyamA dvividhAdvipradezAtmikA tripradezAtmikA ca, evaM ca sati madhyamAvagAhanazcatuH pradezako madhyamAvagAhanacatuH pradezakApekSayA yadi hInastarhi pradezato hIno bhavati athAbhyadhikastataH pradezato'bhyadhikaH, evaM paJcapradezAdiSu skandheSu madhyamAvagAhanAdhikRtya pradezaparivRdhyA vRddhirhAnizca tAvat vaktavyA yAvaddazapradezake skandhe saptapradezaparivRddhiH, sA caivaM vaktavyA 'ajahannamaNukkosogAhaNae dasapaesie ajahannamaNukkosogAhaNassa dasapaesiyassa khaMdhassa ogAhaNaTTayAe siya hINe siya tulle siya abbhahie jai hINe paesahINe dupaesahINe jAva sattapaesahINe aha abmahie paesa abbhahie dupaesa abmahie jAva sattapaesa abmahie' iti, zeSaM sUtraM svayamupayujya paribhAvanIyaM sugamatvAt, navaramanantapradezakotkRSTAvagAnAcintAyAM 'ThiIevi tulle' iti utkRSTathavagAhanaH kilAnantapradezakaH skandhaH sa ucyate yaH samastalokavyApI sacAcittamahAskandhaH kevalisamudghAtakarmaskandho vA, tayozcobhayorapi daNDakapATamandhAntarapUraNalakSaNacatuHsamayapramANateti tulyakAlatA0 / mU. (325) jahannapaesiyANaM bhaMte! khaMdhANaM pucchA, goyamA ! anaMtA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM budhai ?, goyamA ! jahannapaesie khaMdhe jahannapaesiyassa khaMdhassa davcaThThayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe siya hINe siya tulle siya abbhahie jai hINe paesahINe aha abbhahie paesamabbhahie ThiIe cauTThANavaDie vannagaMdharasauvarillacauphAsapajjavehiM chaTTANavaDie, ukkosapaesiyANaM bhaMte! khaMdhANaM pucchA, goyamA ! anaMtA0, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vubai goyamA ! ukkosapaesie khaMdhe ukkosapaesiyassa khaMdhassa davvaTTayAe tulle paesaTTayAe tulle ogAhaNaTTayAe uDANavaDie ThiIe cauTTANavaDie vaNNAi aTThaphAsapajjavehiM ya chaTTANavaDie, ajahannamaNukkosapaesiyANaM bhaMte! khaMdhANaM kevaiyA pajavA patrattA ?, goyamA ! anaMtA0, se keNadveNaM0 ?, goyamA ! ajahannamaNukkosapaesie khaMdhe ajahannamaNukkosapaesiyassa khaMdhassa davyaTTayAe tule paesaTTayAe chaTThANavaDie ogAhaNaTTayAe cauDANavaDie ThiIe caudvANavaDie vaNNAi aTThaphAsapajjavehiM ya chaTTANavaDie / jahannogAhaNagANaM bhaMte! poggalANaM pucchA, goyamA ! Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 prajJApannAupAsUtra-1-5/-11325 anaMtA0, se kepaTTeNaM0? goyamA! jahannIgAhaNae poggale jahannIgAhaNagassa poggalassadacaThThayAe tulle paesaTTayAechaTTANavaDie ogAhaNaTThayAe tulle ThiIe cauvANavaDievaNNAi uvarilaphAhi ya chaTThANavaDie, ukkosogAhaNaevievaM ceva, navaraM ThiIe tulle, ajahannamaNukkosogAhaNagANaM bhaMte ! poggalANaM pucchA, goyamA! anaMtA0, se kegaDeNaM0 goyamA! ajahantramaNukkosogAhaNae poggale ajahannamaNukkosogAhaNAgassa poggalassa dabaTTayAe tulle paesaTTayAe chaTTANavaDie ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie TiIe cauTThANavaDie vaSNAi aTThaphAsapajevi yachaTThANavaDie, jahannaThiiyANaM bhaMte! poggalANaM pucchA, goyamA! anaMtA0, se keNadveNaM0?, goyamA! jahannaThiiepoggalejahannaThiiyassapoggalassadabaTTayAe tulle paramaTTayAe chaTThANabaDieogAhaNaTTayAe cauThANavaDieThiIe tullevaNNAi aTThaphAsapaJjavehi yachaTTApar3ie, evaM ukkosaThiievi, ajahannamaNukosaThiievi evaM ceva, navaraM ThiIevi tulle vaNNAi aTTAphAsapaJjavehi yachaTThANavaDie, evaM ukkosaThiievi, ajahannamaNukosaThievievaM ceva, navaraM ThiIevi cauTThANavaDie, jahannaguNakAlayANaM bhaMte ! poggalANaM kevaiyA pajavA pannattA?, goyamA! anaMtA0, se keNaDheNaM0?, goyamA! jahannaguNakAlae poggale jahannaguNakAlayassa poggalassa dabaTTayAetulle paesaTTayAe ogAhaNaTThayAechauTThANavaDieThiIecauThANavaDiekAlavatrapanavehiM tulle avasesehi vannagaMdharasaphAsapajavehi ya chaTThANavaDie, se teNaTeNaM goyamA! evaM cunai-jahannaguNakAlayANaM poggalANaM anaMtA paJjavA pannattA, evaM ukkosaguNakAlaevi, ajahannamaNukkosaguNakAlaevievaM ceva, navaraM sahANe chaTThANavaDie, evaM jahA kAlavanapajavANaM vattabbayA bhaNiyA tahA saMsANavi vannagaMdharasaphAsANaM vattavvayA bhANiyavvA jAva ajahannamaNukkosalukkhe saTThANe chtttthaannvddie| settaM rUviajIvapajavA, setaM ajIvapajjavA pannavaNAe bhagavaIe visesapayaM samataM 5 / vR. zeSaM sUtramApadaparisamApteH prAguktabhAvanA'nusAreNa svayamupayujya paribhAvanIyaM sugamatvAt navaraM jaghanyapradezakAH skandhAH dvipradezakA utkRSTapradezakAHsarvotkRSTAnantapradezAH / / padaM - 5 - samAptam munI dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanA upAGga sUtre paMcama padasya malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM-6- "vyutkrAnti" (upapAta - udvartanA) vR. tadevaM vyAkhyAtaM paJcamaM padam / / samprati SaSThamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaHihAnantarapade audayikakSAyopazamikakSAyikabhAvAzrayaM paryAyaparimANAvadhAraNapratipAditaM,iha tvaudayikakSAyopazamikaviSayAH sattvAnAmupapAtavirahAdayazcintyante, tatrAdAviyamadhikArasaGgrahaNigAthA -padaM-6-dAraM- 1::- "bArasa" mU. (326) bArasa cauvIsAIsaaMtaraM egasamaya katto y| ubbaTTaNa parabhaviyAuyaM ca aTeva AgarisA / / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 padaM-6, uddezakaH-, dvAraM-1 1. 'bArasa cauvIsAI' ityAdi,prathamaMgatiSusAmAnyataH upapAtavirahasya udvartanAvirahasya cadvAdaza muhUrtAHpramANaM vaktavyaM, tadanantaraM nairayikAdiSu bhedeSu upapAtavirahasyodvartanAvirahasya cacaturviMzatirmuhUrtAH gatiSupratyekamAdauvaktavyAH, tataH saMtaraM ti sAntaraM nairayikAdayaHutpadyante nirantaraM ceti vaktavyaM, tadanantaramekasamayena nairayikAdayaH pratyekaM kati utpadyante kati vodvarttante iti cintanIyaM, tataH kuta utpadyante nArakAdaya iti cintyate, tata 'ubbaTTaNA' iti nairayikAdaya udvattAH santaH kutrotpadyante iti vaktavyaM, tadanantaraM katibhAgAvazeSe'nubhUyamAnabhavAyuSi jIvAH pArabhavikamAyurvajantItivaktavyaM, tathA katibhirAkarSerutkarSataH AyurbandhakAiti cintAyAMaSTAvakarSAvaktavyAH / eSasaGgrahaNigAthAsaGkhyeyapArthaH mU. (327) nirayagaI NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA?, goyamA! jahanneNaM evaM samayaMukoseNaM bArasa muhuttA tiriyagaINaM bhaMte! kevaiyaMkAlaM virahiyA uvavAeNaM panattA?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM bArasa muhuttA / maNuyagaINaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM bArasa muhuttA / devagaINaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA?, goyamA! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM bArasa muhuttA / siddhigaINaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA sijhaNAe pannattA?, goyamA! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM chmmaasaa| nirayagaINaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvvaTTaNAe pannattA?, goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM bArasa muhuttA / tiriyagaINaMbhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA ubaTTaNAe panattA?, goyamA! jahantreNaM egaM samayaM ukkoseNa bArasa muhuttA / maNuyagaI NaMbhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA unvaTTaNAe pannattA?, goyamA ! jahantreNaM egaM samayaM ukkoseNaM bArasa muhuttA / devagaI NaM bhaMte ! kevaiyaMkAlaM virahiyA ubvaTTaNAe pannattA?, go0 jahanneNaM egasamayaMukoseNaMbArasa muhatA daarN| vR.enameva krameNa vivarISurAha-'nirayagaI NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA' ityAdi, nirayagatinAma-narakagatinAmakarmodayajanito jIvasyaudayiko bhAvaH, sacaikaH saptapRthivIvyApI ceti ekavacanaM, saptAnAMca paRtivInAMparigrahaH,Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanteti gurvAmantraNe paramakalyANayogin ! 'kevaiyaMti kiyantaM kAlaM virahitA-zUnyA 'upapAtena' upapatanamupapAtaHtadanyagatikAnAM sattvAnAM nArakatvenotpAda iti bhAvaH tena 'prajJaptA' prarUpitA bhagavatA'nyaizca RSabhAdibhistIrthakaraiH, evaM prazne kRte bhagavAnAha gautama!jaghanyata ekasamayaM yAvat utkarSatodvAdazamuhUrtAn, atramugdhapreraka Aha-nanvekasyAmapi pRthivyAmagre dvAdazamuhUrtapramANa upapAtaviraho na vakSyate, caturviMzatimuhUrtAdipramANasya vakSyamANatvAt, tataH kathaM sarvapRthivIsamudAye'pidvAdazamuhUrtapramANaM, 'pratyekamabhAvesamudAye'(pya)bhAvAditi nyAyasya zravaNAt, tadayuktaM, vastutattnavAparijJAnAt, yadyapi hi nAmaralaprabhAdiSvekaikanirdhAraNena caturviMzatimuhUtAdipramANaupapAtavirahovakSyate tathApi yadA saptApipRthivIH samuditAH apekSyopapAtavirahazcintyate tadAsa dvAdazamuhUrtapramANa eva labhyate, dvAdazamuhUrttAnantaraM avazyamanyatarasyAM pRthivyAmutpAdasaMbhavAt, tathA kevalavedasopalabdheH, yastu 'pratyekamabhAve samudAye'pyabhAva itinyAyaHsakAraNakAryadharmAnugamacintAyAMnAnyatretyadoSaH,yathA narakagatirvAdaza muhUrtAtAnutkarSataH upapAtena virahitA evaM tiryagmanuSyadevagatayo'pi, siddhigatistUtkarSataH SaD Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 prajJApanAupAGgasUtraM - 1- 6/-/1/327 mAsAn upapAtena virahitA, evamudvarttanA'pi, navaraM siddhA nodvarttante, teSAM sAdhaparyavasitakAlatayA zAzvatatvAditi siddhirudvarttanayA virahitA vaktavyA / gataM prathamaM dvAram, idAnIM caturviMzatiriti dvitIyaM dvAramabhidhitsurAha-: padaM - 6 - vAraM 2 - "caturviMzatiH" : mU. (328) rayaNappabhA puDhavineraiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pa0 go0 jahanneNaM egaM samayaM useNaM cauvvIsaM muhuttA, sakkarappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM patrattA ?, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM sattarAiMdiyANi, vAluyappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM patrattA ?, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM addhamAsaM, paMkappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA ?, goyamA ! jahatreNaM evaM samayaM ukko seNaM mAsaM, dhUmappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pattA ?, goyamA ! jahaneNaM evaM samayaM ukkoseNaM do mAsA, tamApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM patrattA ?, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM cattAri mAsA, ahesattamApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvadhAeNaM pa0 go0 jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM chammAsA, asurakumArA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA ? goyamA ! jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsaM muhuttA, nAgakumArA NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM patrattA ?, goyamA ! jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsaM muhuttA, evaM suvannakumArANaM vija- kumArANaM aggikumArANaM dIvakumArANaM disAkumArANaM udahikumArANaM vAukumArANaM thaNiyakumArANaM patteyaM jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsaM muhuttA, puDhavikAiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pa0 go0 anusamayamavirahiyANAM uvavAeNaM patrattA, evaM AukAiyANavi NassaikAiyANavi aNusamayaM avirahiyA uvavAeNaM pannattA / beiMdiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM patrattA ?, go0 jahatraNaM evaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM evaM teiMdiyacauriMdiyA / saMmucchimapaMcidiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannatA goyamA ! jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM, gabbhavatiyapaMcediyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannatA ?, goyamA ! jahantreNaM egaM samayaM ukkoseNaM bArasa muhuttA, saMmucchimamaNussA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA ?, goyamA ! jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsaM muhuttA, gabbhavakkaMtiyamaNussANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM bArasa muhuttA, vANavaMtarANaM pucchA, go0 jahaneNaM egaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsaM muhuttA, joisiyANaM pucchA, go0 jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsaM muhuttA, sohamme kappe devA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA ?, goyamA ! jahantreNaM egaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsaM muhuttA, IsANe kappe devANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsaMmuhuttA, saNakumAre kappe devANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM nava rAiMdiyAI, mAhiMde devANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM bArasa rAidiyANaM dasa muhuttA, baMbhaloe devANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM addhatevIsaM rAiMdiyAI, Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 6, uddezaka:-, dvAraM-2 laMtagadevANaM pucchA, goyamA ! jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM paNatAlIsaM rAiMdiyAI, mahAsukadevANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM asII rAiMdiyAI, sahassAre devANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM egaM samaya ukkoseNaM rAiMdiyasayaM, ANayadevANaM pucchA, go0 jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM saMkhejramAsA, pANayadevANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM saMkhejamAsA, AraNadevANaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM sakhijjavAsA, anuyadevANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM saMkhijjavAsA, himavajANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM egaM samayaM ukkoseNaM saMkhijAI vAsasayAI, majjhimagevijANaM pucchA, goyamA ! jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM saMkhijAI vAsasahassAI, uvarimagevijANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM saMkhijjAI vAsasayasahassAI, vijayavejayaMta jayaMta aparAjitadevANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejaM kAlaM, savvasiddhagadevANaM pucchA, goyamA ! jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM pali ovamassa saMkhijajaibhAgaM / siddhA NaM bhaMte! kevaithaM kAlaM virahiyA sijjhaNAe pannattA ?, goyamA ! jahatreNaM evaM samayaM ukkoseNaM chammAsA / / mU. (329) rayaNappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvvaTTaNAe patrattA goyamA ! jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM cauvvIsamuhuttA, evaM siddhavaJjA uccaTTaNAvi bhANiyavvA jAva anuttarovavAiyatti, navaraM joisiyavemANiesu cayaNaMti ahilAo kAyavvo / dAraM // bR. 'rayaNapyabhApuDhavineraiyANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA ?' ityAdi pAThasiddhaM, navaramatrotkarSaviSayA imAH saMgrahaNigAthAH - 119 11 // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // "cauvIsayaM muhuttA, satta ya rAIdiyAI pakkho ya / mAso ekko dutri u cauro chammAsa naraesu / / kamaso ukkoseNaM cauvIsamuhutta bhavaNavAsIsuM / avirahiyA puDhavAI vagalANa'ntomuhuttaM tu // samucchimatiriyapaNidiya evaM ciya gabdhaM bArasa muhuttA / saMmucchagabbhamaNuyA, kamaso cauvIsa bArasa ya / / vaNajoisasohammIsANakappa cauvIsaI muhuttA u / kappe saNakumAre divasA nava vIsaI muhuttA // mAhiMde rAIdiya bArasa dasa muhuttaM baMbhalogammi / rAidiaddhatevIsa laMtae hoMti paNayAlA / / mahasukkaMbhi asII sahasAri sayaM tato u kappaduge / mAsA saMkhejA taha vAsA saMkhejja uvariduge / hiTTimamajjhimauvarima jahasaMkhaM sayasahassalakkhAiM / vAsANaM vitreo ukkoseNaM virahakAlo // kAlo saMkhAIto vijayAisu causu hoi nAyavvo / 112 11 217 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 prajJApanAupAGgasUtra- 1- 6/-/2/329 saMkhejo pallassa u bhAgo savvaTTasiddhami / " gataM dvitIyaM dvAraM / adhunA tRtIyadvAramAha parva- 6 - dAraM - 3 "aMtaraM" sU. (330) neraiyA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajraMti niraMtaraM uvavajvaMti ?, goyamA ! saMtaraMpi uvavajjati niraMtaraMpi uvavajjaMti, tirikkhajoNiyA NaM bhaMte! kiM saMtaraM upavajraMti niraMtaraM uvavajraMti goyamA ! saMtaraMpi uvavajraMti niraMtaraMpi uvavajraMti / maNussA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajraMti niraMtaraM uvavajraMti ?, goyamA ! saMtaraMpi uvavajjaMti niraMtaraMpi uvavajjaMti / devA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajraMti niraMtaraM uvavajjaMti ?, goyamA ! saMtaraMpi uvavajjaMti niraMtaraMpi uvavajraMti / rayaNappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajraMti niraMtaraM uvavajraMti ?, goyamA ! saMtaraMpi uva0 niraMtaraMpi uva0 evaM jAva ahesattamAe saMtaraMpi uva0 niraMtaraMpi uvavajjati / asura kumArA NaM devA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajjati niraMtaraM uvavajjati ? goyamA! saMtaraMpi uvavajraMti niraMtaraMpi uvavajraMti, evaM jAva thaNiyakumArA NaM saMtaraMpi uvavajraMti niraMtaraMpi uvavajraMti puDhavikAiyA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajvaMti niraMtaraM ubavajraMti ?, goyamA ! no saMtaraM uvavajraMti niraMtaraM uvavajjaMti, evaM jAva vaNassaikAiyA no saMtaraM uvavajraMti niraMtaraM uvavajjati / beiMdiyA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajraMti niraMtaraM uvavajrjjati ?, goyamA ! saMtaraMpi uvavajraMti niraMtaraMpi uvavajraMti, evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA / maNussA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajraMti niraMtaraM ubavajjaMti ?, goyamA! saMtaraMpi uvavajraMti niraMtaraMpi uvavajraMti / evaM vANamaMtarA joisiyA sohammIsANasaNaM kumAramAhiMdabaM bhalo yalaMtagamahAsukkasahassAra ANayapANaya AraNaccayahimavalijjagamajjhimagevijjagauvarimagevijjagavanijayavejayaMtajayaMta aparAjatasavvaTTasiddhadevA ya saMtaraMpi uvavajraMti niraMtaraMpi uvavajraMti / siddhA NaM bhaMte! kiM saMtaraM sijjhati niraMtaraM sijjhati goyamA ! saMtaraMpi sijyaMti niraMtaraMpi sijjhati // mU. (331) neraiyA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvvaTTaMti niraMtaraM ubvaTTaMti ?, goyamA ! saMtaraMpi uvvahaMti niraMtaraMpi ubvaTTaMti, evaM jahA uvavAo bhaNio tahA uvvaTTaNApi siddhavajjA bhANiyavvA jAva vemANiyA, navaraM joisiyavemANiesu cayaNaMti ahilAvo kAyavvo / dAraM // vR. 'neraiyA NaM bhaMte! kiM saMtaraM uvavajjaMti' ityAdi, pAThasiddhaM prAguktasUtrArthAnusAreNa bhAvArthasya supratItatvAt / gataM tRtIyaM dvAraM / adhunA caturthamAha -: padaM - 6 - dAraM 4 :- "ekasamayaM " : - sU. (332) neraiyA NaM bhaMte! egasamaeNaM kevaiyA uvavajjaMti ?, goyamA ! jahantreNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejja vA asaMkhejjA vA uvavajraMti evaM jAva ahesattamAe / asurakumArA NaM bhaMte! egasamaeNaM kevaiyA uvavajraMti ?, goyamA ! jahantreNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejA vA, evaM nAgakumArA jAva thaNiyakumArAvi bhANiyavvA puDhavikAiyA NaM bhaMte! egasamaeNaM kevaiyA uvavajraMti ?, goyamA ! aNusamayaM avirahiyaM asaMkhejA uvavajjaMti, evaM jAva vAukAiyA / vaNassaikAiyA NaM bhaMte! egasamaeNaM kevaiyA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM.4, uddezakaH-, dvAra-6 uvavajaMti ?, goyamA ! saTTANuvavavAiyaM paDuna anusamayaM avirahiyA anaMtA uvavajaMti, paraThANuvavAiyaM paDucha aNusamayaM avirahiyA asaMkhejjA uvvjNti| beiMdiyA NaM bhaMte ! kevaiyA egasamaeNaM uvavajaMti?, goyamA ! jahanneNaM ego vA do vA tini vA ukkoseNaM saMkhenA vA asaMkhejA vA, evaM teiMdiyA curidiyaa| saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyA gabbhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyA saMmucchimamaNussA vANamaMtarajoisiyasohammIsANasaNaMkumAramAhiMdabaMbhaloyalaMtagamahAsukkasahassArakappadevA te jahA neraiyA, gabbhavakkaMtiyamaNUsaANapayapANaaAraNaacuagevejagaanuttarovavAiyA ya ete jahanneNaM ikko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhijA vA] uvavajaMti / siddhANaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA sijhaMti ?, goyamA ! jahanneNaM ekkaM vA do vA tinni vA ukkoseNaM atttthsyN| mU. (333) neraiyA NaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA uvvati?, goyamA! jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejA vA ubbati, evaM jahA uvavAo bhaNio tahA ubaTTaNAvi bhANiyavvA jAva anuttarovavAiyA, navaraM joisiyavemANiyANaM cayaNeNaM ahilAvo kAyabbo / daarN| vR. 'neraiyA NaM bhaMte ! egasamaieNaM kevaiyA uvavajaMti ?' ityAdi, nigadasiddhaM navaraM vanaspatisUtre 'saTTANuvavAyaM paDucca aNusamayamavirahiyA anaMtA' iti svasthAna-vanaspatInAM vanaspatitvaM, tato'yamarthaH-yadyanantarabhavavanaspataya eva vanaspatiSUtpadyamAnAzcintyante tadA pratisamayamavirahitaMsarvakAlamanantA vijJeyAH, pratinigodamasaGkhayeyabhAgasya nirantaramutpadyamAnatayA udvartanamAnatayA ca labhyagAnatvAt, 'paraThANuvavAiyaM paDucca anusamayamavirahiyamasaMkhejjA' iti parasthAnaM-pRthivyAdayaH, kimuktaM bhavati ?-yadi pRthivyAdayaH svabhavAdudaqi tya vanaspatidhUtpadyamAnAzcintyante tadA'nusamayamavirahitamasaGkhayeyA vaktavyA iti, tathA gabharyukrAntikA manuSyA utkRSTapade'pi saGkhyeyA eva nAsaGkhyeyAH, tatastatsUtre utkarSataH saGkhayeyA vaktavyAH, AnatAdiSudevalokeSumanuSyA evotpadyante na tiryaJco'pi manuSyAzca saGkhyeyAevetyAnatAdisUtreSvapi saGghayeyA eva vaktavyAH nAsaGkhyeyAH, siddhigatAvutkarzaSato'TazataM, evamudvartanAsUtramapi vaktavyaM, navaraM 'joisavemANiyANaM cayaNeNaM ahilAvo kAyavvo' iti jyotiSkavaimAnikAnAM hi svabhavAdudvartanaM cyavanamityucyate, tathA'nAdikAlaprasiddheH, tata; tatsUtre cyavanenAbhilApaH, kartavyaH, sa caivaM-'joisiyA NaM bhaMte ! egasamayaeNaM kevaiyA cayaMti?, go0 jahanneNaM ego vA do vA' gataM cturth0| idAnI paJcamadvAramabhidhitsurAha -padaM-6-dAraM-5"kataH":mU. (334) neraiyA NaM bhaMte ! katohiMto uvavanaMti ?-kiM neraiehiMto uvavajrati tirikkhajoNiehitouvavajaMti maNussehitouvavajaMti devehitouvavajaMti?, goyamA! neraiehito uvavajaMti tirikkhajoNiehiMto uvavajjaMti maNussehiMto uvavajaMti no devehiMto uvajaMti, jai tirikkhajoNiehito uvavajaMti kiM egidiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti beiMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti teiMdiyatirikkhajoNiehito uvavaJjati cauridiya Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1- 6/-/5/330 tirikkhajoNiehiMto uvavajjaMti paMcidiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! no egiMdiya0 no beiMdiya0 no teiMdiya0 no cauridiya0 tirikkhajoNiyaehiMto uvavajjati paMcediyatirikkhajoNiehiMto uvavajjati, / jai paMcidiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjati dhalayarapaMciMdiyatirikkhadoNiehiMto uvavajraMti khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjaMti, 220 jai jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM saMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti gabbhavakkaMtiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! saMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjati gabbhavakkaMtiyajalayarapaMciMdiyatirikkhoNiehiMto uvavajrjjati / jai saMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM pajjattayasaMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM apajattasaMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! pajjattayasaMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti no apajattagasaMmucchimajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMtI uvavajjaMti, jai gabhavakkatiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjati kiM paJjattagagabbhavakkaMtiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti apajattayagabbha0 jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajAMti ?, goyamA ! pajjattayagabbha0 jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjaMti no apajattagagabbhavakkaMtiyajalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavaJjati, jai thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kaM cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjati parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto ucavajraMti ?, goyamA ! cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto'vi uvavajraMti, jai cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM saMmucchimehiMto uvavajraMti gamavakkatiehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! saMmucchimacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito'vi uvavajraMti gabbhavakkaMtiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto'vi uvavaaMti, jai saMmucchimacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM pajjattagasaMmucchimacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti apajattagacauppayathalayarasaMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! pattasaMmucchimacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjaMti no apajattagasaMmucchimacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti, / jai ganbhavakkaMtiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM saMkhevAsA agabbhavakkaMtiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjati asaMkheJjavAsAuyagavbhavakkaMtiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajiNoehiMto uvavajraMti ? goyamA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-6, uddezakaH-, dvAraM-5 221 saMkhejavAsAuehito uvavajaMti no asaMkhejjavAsauehito uvavajaMti, jai saMkhejavAsAuyagabhavakiMtiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehitouvavajaMti kiM paJjattagasaMkhejjavAsAuyagambhavavatiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti apajattagasaMkhejavAsAuyagabbhavakkaMtiyacauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyaehiMto uvavajaMti goyamA! paJjattehiMto uvavajaMti no apajattasaMkhejavAsAuehitI uvavajaMti, jai parisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajaMti kiM uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehitouvavajaMtibhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti?, goyamA! dohitoviuvavajaMti, jai uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti kiM saMmucchimauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyaehiMto uvavajaMti gabbhavatiyauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti ?, goyamA ! saMmucchimehiMto uvavajaMti gamavaMkatiehitovi uvavajaMti, jai samucchimauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti kiM pajattaehito uvayajaMti apajattagehiMto uvavajaMti?, goyamA pajattagasaMmucchimehiMto uvavajaMti no apajattagasaMmucchimauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajaMti, jai gamavakkaMtiyauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehitI uvavajaMti kiM pajattaehito u0 apaJjattaehito u0 ?, goyamA ! paJjattagagabbhavaktiehito uvavajaMti no apanattagagabbhavatiyauraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti, ___ jai bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti kiM saMmucchimabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti gambhavakkaMtiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehitouvavajaMti?, goyamA! dohito'vi uvavajaMti, jai saMmucchimabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajaMti kiM paJjattayasaMmucchimabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavaaMti apaattayasaMmucchimabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvacajaMti?,goyamA ! pajattae hiMto uvavajaMti no apajattaehito uvavajaMti, jai gabbhavakaMtiyabhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvajaMti kiM pajattaehitouvavajaMtiapajattaehitouvavaJjati?, goyamA! pajattaehito uvavajaMti no apajattaehitouvavajaMti, jaikhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMtikiM saMmucchimakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehitouvavajjati gamavakkaMtiyakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti?, goyamA! dohito'viuvajaMti, jai saMmucchimakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavanaMti kiM paJjattaehiMto uvavajaMti apaJjattaehiMto uvavajeti?, goyamA! paJjattaehito uvavajaMti no apajattaehiMto uvavajaMti, jai paJjattagagabbhavatiyakhahayarapaMciMdiyAtarikkhajoNiehiMto uvavajaMti kiM saMkhejavAsAuehiMto uvavaaMti asaMkhejavAsAuehito uvavajaMti ? goyamA! saMkhijjavAsAuehito uvavanaMti no asaMkhijjavAsAuhiMto uvavajaMti?, goyamA! saMkhijavAsAuehiMto uvavajati no asaMkhijja- vAsAuehiMto uvavajaMti, jai saMkhijavAsAuyagabhavatiyakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajrati kiM Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1- 6/-/5/334 pattaehiMto uvavacaMti apajattaehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! pajjattaehiMto uvavajraMti no apajattaehiMto uvavajraMti / jai maNussehiMto uvavajraMti kiM saMmucchimamaNussehiMto uvavajraMti gabbhavakaMtiyamaNussehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! no saMmucchimamaNussehiMto uvavajraMti gabbhavakkatiyamaNussehiMto ubavajaMti, jai bhavatiyamaNussehiMto uvavajraMti ki kammabhUmigagabbhavakkaMtiyamaNussehiMto uvavajraMti akampabhUmigabbhavakkatiyamaNussehiMto uvavajjaMti aMtaradIvagagabbhavakkaMtiyamaNussehiMto uvavajjaMti ?, goyamA ! kammabhUmigagabbhavakkaMtiyamaNussehiMto uvavaaMti no akammabhUmigagabbhavakkaMtiyamaNussehiMto uvavajraMti no aMtaradIvagagabbhavakkaMtiyamaNussehiMto uvavajjaMti, jai kampabhUmigagabbhavakkatiyamaNussehiMto uvavajjaMti kiM saMkhejavAsAuehiMto u0 asaMkhejavAsAuehiMto u0 ?, goyamA ! saMkhejjavAsAuyakammabhUmigagabbhavakkaMtiyamaNUsehiMto uvavajraMti no asaMkhijjavAsAuyakammabhUmigagabbhavakkatiyamaNussehiMtI uvavajraMti, 222 jai saMkhejavAsauyakammabhUmigagabbhavakkaMtiyamaNussehiMgo uvavajraMti kiM paJjatehiMto ubavajraMti apajjatehiMto uvavaaMti ?, goyamA ! pajjattaehiMto uvavajraMti no apajattaehiMto uvavajraMti, evaM jahA ohiyA uvavAiyA tahA rayaNappabhApuDhavineraiyAvi uvavAeyavvA, sakkarappabhApuDhavineraiyANaM pucchA, goyamA ! etevi jahA ohiyA tahevovavAeyaccA navaraM saMmucchimehiMto paDiseho kAyavvo, vAluyappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! katohiMto uvavajraMti ?, goyamA ! jahA sakkarappabhApuDhavineraiyA navaraM bhuyaparisappehiMto paDiseho kAyavvI, paMkappabhApuDhavineraiyANaM pucchA, goyamA ! jahA vAluyapyabhApuDhavineraiyA navaraM khahayarehiMto paDiseho kAyavco, dhUmappabhApuDhavineraiyANaM pucchA goyamA ! jahA paMkappabhApuDhavineraiyA navaraM cauppaehitovi paDiseho kAyavvI tamApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kaohiMto uvavajraMti go0 ! jahA dhUmappabhApuDhavineraiyA navaraM thalayarehiMtovi paDiseho kAyavvo. imeNaM abhilAveNaM jai paMcidiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM jalayarapaMciMdiehiMto uvavajraMti thalayarapaMciMdiehiMto uvavajraMti khahayarapaMcidiehiMto uvavajjaMti ?, goyamA ! jalayarapaMciMdiehiMto uvavajraMti no thalayarehito no khayarehiMto uvavajjaMti, jai maNussehiMto uvavajjaMti kiM kampabhUmihaehiMto uvavajraMti akammabhUmiehiMto uvavajraMti aMtaradIvaehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! kammabhUmiehiMto uvavajjaMti no akampabhUmiehiMto uvavajraMti no aMtaradIvaehiMto uvavajraMti, jai kammabhUmi ehiMto uvavajraMti kaM saMkhejavA sAuehiMto uvavajraMti asaMkhejAvAsA uehiMto uvavajjati ?, goyamA ! saMkhejjavAsAuehiMto uvavajjaMti no asaMkhejavAsAuehiMto uvavajraMti, jai saMkhejavA sAuehiMto uvavajraMti kiM paJjattaehiMto uvavajraMti apajjattaehiMto uvavajraMti, goyamA pajattaehiMto uvavajraMti no apajattaehiMto uvavajjaMti, jai pajjattagasaMkhejja- vAsAuyakammabhUmiehiMto uvavajraMti kiM itthiehiMto uvavajraMti purisehiMto uvavajraMti napuMsaehiMto uvavajraMti ?, goyamA itthIhiMto uvavajjati purisehiMto uvavajraMtiM napuMsaehiMtovi uvavajraMti, ahesattamApuDhavineraiyA NaM bhaMte! katohiMto uvavajraMti ?, goyamA ! evaM ceva navaraM itthIhiMto Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 padaM-6, uddezakaH-, dvAraM-5 paDiseho kAyabbo / mU. (335) 'assantrI khalu paDhamaMdochapi sirIsavA taiya pkkhii| sIhA jaMti cautthi uragA puna paMcami puDhaviM / / mU. (338) chaDhiMca itthiyAo macchA maNuyA ya sattabhiM puddhviN| / eso paramovAo boddhabbo nrgpuddhviinnN|| ma. (337) asurakumArA NaM bhaMte !katohito uvavajaMti ?, goyamA! no neraiehito uvavajaMti tirikkhajoNiehito uvavajaMti maNussehiMto uvavajaMti no devehiMto uvavajaMti, evaM jehiMto neraiyANaM uvavAo tehiMto asurakumArANavi bhANiyavyo, navaraM asaMkhejavAsAuyaakammabhUmagaaMtaradIvagamaNussatirikkhajoNiehitIvi uvavajaMti, sesaMtaM ceva, evaMjAva thaNiyakumArA bhaanniybvaa|| mU. (338) puDhavikAiyA NaM bhaMte ! katohiMto uvavazaMti kiM neraiehiMto jAva devehito uvavajaMti?, go0 no neraiehito uva0tirikkhajoNiehitomaNussehito devehitIvi uva0 / tirikkhajoNiehiMto uvavajaMti kiM egidiyatirikkhajoNiehito uvavajrati jAva paMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti ?, goyamA ! egidiyatirikkhajoNiehitovi jAba paMciMdiyatirikkhajoNiehitovi uvavajaMti, jai egidiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti kiM puDhavikAiehito jAva vaNassaikAiehiMto uvavajaMti?, goyamA! puDhavikAiehitovi jAva vaNassaikAiehitovi uvvjjtti| jai puDhavikAiehito uvavajaMti kiM suhumapuDhavikAiehito uvavajaMti bAyarapuDhavikAiehiMto uvavajaMti?, goyamA! dohiMtoviuvavaaMti, jai suhamapuDhavikAiehiMto uvavajaMti kiM pajattapuDhavIkAiehitouvavajaMti apajatapuDhavIkAiehitouvavajrati?, goyamA! dohitovi uvavajaMti, jaibAyarapuDhavikAiehito uvavajaMti kiM pajattaehito u0 apaJjattaehitouvavajjati bhoyamA! dohitovi uvavajeti, evaM jAva vaNassaikAiyA caukkaeNaM bhedeNaM ubavAevyA, / jaibeiMdiyatirikkhajoNiehitouvavajaMti kiM pajjattayabeiMdiehitouvavajaMti apajattayabeiMdiehito uvavajaMti ?, goyamA ! dohitovi uvavajaMti, evaM teiMdiyacauridiehitovi uvavajaMti, jaipaMciMdiyatirikkhajoNiehiMtouvavajrati kiMjalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti evaM jehiMto neraiyANaM uvavAo bhaNio tehiMto etesipi bhANiyavvo navaraM pajjatagaapanattagehitovi uvavajaMti, sesaMtaM ceva, ___ jaimaNussehitouvavajaMti kiM samucchimamaNussehiMtouvavajrati gamavakkaMtiyamaNussehito uvavajrati ?, goyamA ! dohitovi uvavajaMti, jai gabbhavakkaMtiyamaNussehiMto uvavajaMti kiM kammabhUmagagabbhavatiyamaNussehito uvavajaMti akammabhUmagagamavakkaMtiyamaNussehiMto uvavajaMti sesaM jahA neraiyANaM navaraM apajaMtaehitovi uvavanaMti, jai devehito/vi] kiM asurakumAradevehitojAva uvavajaMti kiM bhavaNavAsiNavANamaMtarajoisavemANiehiMto uvavati?, goyamA ! bhavaNavAsidevehitovi uvavajaMti jAva vemANiyadevehitIvi uvavajjaMti, jai bhavaNavAsidevehito uvavarjati kiM asurakumAradevehiMnI jAva Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 prajJApanAupAGgasUtra-1-6/-/5/338 thaNiyakumArehiMto uvavarjati, goyamA ! asurakumAradevehitIvi uvavajaMti jAva thaNiyakumAradevehitoviuvavajaMti, jai vANamaMtaradevehitouvavajrati kiM pisAehitojAvagaMdhavvehitouvavaJjati goyamA! pisAehitovi jAva gaMdhavvehitovi uvavajaMti, jai joisiyadevehito uvavajaMti kiM caMdavimANehiMto uvavajaMti jAva tArAvimANehiMto uvavarjati ?, goyamA ! caMdavimANajoisiyadevehitovi jAva tArAvimANajoisiyadevehitovi uvavajaMti, jaivemANiyadevehito uvavajjati kiM kappovagavemANiyadevehito uvavajaMti kappAtItavemANiyadevehiMto uvavajaMti ?, goyamA ! kappovagavemANiyadevehiMto uvavajaMti no kappAtItavamANiyadevehito uvavajaMti, jai kappovagavemANiyadevehiti uvavaJjati kiM sohammehito jAva acuehito uvavajaMti?, goyamA! sohammIsANehitouvavarjati nosaNaMkumArajAvaacuehito uvavajaMti evaM AukAiyAvi, evaM teuvAukAiyAvi, navaraM devavajehiMto uvavajaMti, vaNassaikAiyA jahA puDhavikAiyA / / mU. (339) beiMdiyA teiMdiyA cauridiyA ete jahA teuvAU devavajehiMto bhaanniybvaa| mU. (340) paMciMdiyatirikkhajoNiyANaNaMbhaMte! kaohitouvavajaMti?, kineraiehito u0 jAva kiM devehitouvavajaMti?, goyamA! neraiehitovitirikkhajoNiehitovimaNussehitovi devehitovi uvavajaMti, jai neraiehitI uvavajaMti kiM rayaNappabhApuDhavineraiehito jAva ahesattamApuDhavinera-iehito uvavajaMti?, goyamA! raNayappabhApuDhavineraiehitovi uvavajati jAva ahesattamApuDha-vineraiehitovi uvavajaMti, jai tirikkhajoNiehito uvavajaMti kiM egidiehito uvavajati jAva paMciMdiehito uvavajaMti ?, goyamA! egidiehitovi uvavajaMti jAva paMciMdiehitovi uvavajaMti, jai egidiehito uvavajaMti kiM puDhavikAiehito uvavajaMti evaM jahA puDhavikAiyANaM uvavAo bhaNio taheva eesipi bhANiyabco navaraM devehito jAba sahassArakappovagavemANiyadevehitovi uvavajaMti no ANayakappovagavemANiyadevehito jAva acuehitovi uvavajaMti mU. (341) maNussA NaM bhaMte ! kaohiMto uvavajrati kiM neraiehito uvavajaMti jAva devehiMto uvavajaMti?, goyamA ! neraiehitovi uvavajaMti jAva devehitovi uvavajaMti, jai neraiehitouvavajaMti kirayaNappabhApuDhavineraiehito uvavajaMti kiM sakkarappabhApuDhavineraiehito uvavajaMti kiM vAluyappabhApuDhavineraiehito paMkappabhA0 hito dhUmappabhA0 hito tamappabhA0 hito ahesattamApuDhavineraiehito uvavarjati?,goyamA! rayaNappabhApuDhavineraiehitovijAvatamApuDhavineraiehiMtovi uvavajaMti, no ahesattamApuDhavineraiehito uvavajaMti, jai tirikkhajoNiehito uvavajrati kiM egidiyatirikkhajoNiehito uvavajaMti evaM jehiMto paMciMdiyatirakkhajoNiyANaMuvavAomaNio tehiMtomaNussANaviniravaseso bhANiyabbo, navaraM ahesattamApuDhavineraiehito teuvAukAiehito na uvavajaMti, savvadevehito ya uvavAo kAyaco jAva kappAtItavemANiyasavaTTasiddhadevehitovi vajAveyavvA / mU. (342)vANamaMtaradevANaMbhaMte! kaohiMtouvavaGati kineraiehitotirikkhajoNiH maNussa0 devehiMto uvavajaMti?, goyamA! jehiMto asumpArA tehiMto bhaanniyccaa| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-6, uddezaka:-, dvAraM-5 225 mU. (343) joisiyA NaM bhaMte ! devA NaM kaohiMto uvavajaMti, goyamA ! evaM ceva navaraM samucchimaasaMkhijavAsAuyakhahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyavajehiMto aMtaradIvamaNussava hito uvvnyjaaveyvvaa| ma.(34)vemANiyANaMbhaMte! kaohiMto uvavajrati kiM neraiehito kiMtirikkhajoNiehiMto maNussehiMto uvavajaMti no devehito uvavajaMti evaM sohammIsANagadevA'vi bhANiyavvA, evaM saNaMkumAradevAvibhANiyabvA navaraM asaMkhejavAsAuyaakammabhUmagavajehiMtouvavajaMti, evaM jAva sahassArakappovagavemANiyadevA bhANiyavvA, ANayadevA NaM bhaMte ! kaohiMto uvavajati kiM neraiehito kiM paMciMdiyatirikkhajoNiya0 maNussa0 devehiMto uvavajaMti ?,goyamA ! no neraiehito uvavajaMti no tirikkhajoNiehito uvavajaMti maNussehito uvavaaMti no devehito uvavajaMti, jai maNussehiMto uvavajaMti kiM saMmucchimamaNussehito gabbhavatiyamaNussehito uvavajaMti ?, goyamA ! gabbhavakaMtiyamaNussehito no samucchimamaNussehiMto uvavajaMti, jai gabbhavakkaMtiyamaNussehiMto uvavajaMti kiM kammabhUmigehito akammabhUmigehito aMtaradIvagehiMto uvavajaMti?, goyamA! no akammabhUmigehito no aMtaradIvagehiMto uvavajaMti kammabhUmigagalbhavatiyamaNussehitouvavajaMti, jai kammabhUmagagabbhavatiyamaNUsehitouvavajaMti kiM saMkhejavAsAuehito asaMkhenavAsAuehitou0?, goyamA! saMkhejavAsAuehito no asaMkhijavAsAuehito uvavajaMti, jai saMkhijavAsAuyakammabhUmagagabbhavatiyamaNUsehiMto uvavajaMti kiM paJjattaehiMto uvavajaMti apajattaehiMto uvavajaMti?, goyamA ! pajataehito uvavajaMti no apajjattaehito uvavajaMti, jai paJjattasaMkhejjavAsAuyakammabhUmagagabbhavatiyamaNussehiMto uvavajaMti kiM sammaddiDIpajattagasaMkhejavAsAuyakammabhUmagehito uvavajaMti micchadihipajattagehiMto uvavajaMti sammAmicchaddidvipaJjatagehitouvavajati?, goyamA! sammadidvipajjattagasaMkhejavAsAuya-kammabhUmagagabbhavakkaMtiyamaNUsehiMto uvavajaMti micchaddiDipajattagehito uvavajaMti no sammAmicchaddiTThipajattaehitouvavajaMti, jai sammadivIpajattasaMkhejavAsAuyakammabhUmagaganma-vatiyamaNUsehito uvavajaMti kiM saMjatasammaddiTTIhito asaMyatasammaddiTThIpajjattaehito saMjayAsaMjayasammaTTiIpajattasaMkheja0 hiMto uvajaMti ?, goyamA! tIhitovi uvavajaMti, evaM jAva acugo kappo, evaM ceva gevinagadevAvi navaraM asaMjatasaMjatAsaMjatAete paDiseheyavyA, evaM jaheva gevijagadevA taheva anuttarovavAiyAvi, navaraM imaM nANattaM saMjayA ceva, jai sammaddiTTIsaMjatapajattasaMkhejavAsAuyakammabhUmagagabbhavavaMtiyamaNUsehitouvavajaMti kiM pamattasaMjayasammadiTTIpajjattaehito apabhattasaMjayasammadidvi0 ehiMto uvavajaMti?, goyamA! apamatasaMja0 ehito uvavajaMti no pamattasaMja0 ehiMto uvavajaMti, jai apamattasaMja0 ehito uvavajrati kiM iDDipattasaMjaehito aNiSTipattasaMjaehito?, go0 dohito uvavaja'ti / dAraM // vR. neraiyANaMbhaMte! kaohitouvavajaMti' ityAdipAThasiddhaMnavarameSa saMkSepArtha:-sAmAnyato narakopapAtacintAnAM ratnaprabhopapAtacintAyAM ca devanArakapRthivyAdipaJcakavikalendriyatrikANA [10] 15 Jainedcano International Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1- 6/-/5/344 tathA'saGghayeyavarSAyuzcatuSpadasvacarANAM zeSANAmapi cAparyAptAkAnAM tiryakpaJcendriyANAM tathA manuSyANAM saMmUrcchimAnAM garmavyutkrAntikAnAmapyakarmabhUmijAnAM antaradvIpajAnAM karmabhUmijAnAmapyasaGghatyeyavarSAyuSAM satyeyavarSAyuSAmapi aparyAptakAnAM pratiSedhaH zeSANAM vidhAnaM, zarkarAprabhAyAM saMmUrcchimAnAmapi pratiSedhaH vAlukAprabhAyAM bhujaparisarpANAmapi paGkaprabhAyAM khacarANAmapi dhUmaprabhAyAM catuSpadAnAmapi tamaH prabhAyAM uraH parisarpANAmapi saptamapRthivyAM strINAmapi / bhavanavAsiSUpapAtacintAyAM devanArakapRthivyAdipaJcakavikalendriyatrikA paryAptatiryakpaJcendriyasaMmUrcchimA paryAptagarbhavyutkrAntikamuSyANAM pratiSedhaH zeSANAM vidhAnaM, pRthivyabvanaspatI sakalanairayikasanatkumArAdidevAnAM tejovAyudvitricaturindriyeSu sarvanArakasarvadevAnAM tiryakpaJcendriyeSvAnatAdidevAnAM manuSyeSu saptamapRthivInArakatejovAyUnAM vyantareSu devanArakapRthivyAdipaJcakavikalendriyatrikAparyAptatiryakpaJcendriyasaMmUrcchimAparyAptagavyutkrAntikamanuSyANAM jyotiSkeSu saMmUrcchimatiryakpaJcendriyAsaGkhtyeyavarSAyuSkakhacarAntaradvIpajanamuSyANAmapi pratiSedhaH evaM saudharmezAnayorapi sanatkumArAdiSu sahasrAraparyanteSvakarmabhUmijAnAmapi pratiSedhaH AnatAdiSu tiryakpaJcendriyANAmapi vijayAdiSu mithyAdhSTimanuSyANAmapIti / gataM paJcamadvAraM, idAnIM SaSThaM dvAramabhidhitsurAha 226 -: padaM - 6 - vAraM - 6 - "umrartana" : mU. (345) neraiyANaM bhaMte! anaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajraMti kiM neraiesu uvavajjati tirikkhajoNiesu uvavajjati maNussu uvavajraMti devesu uvavajraMti ?, goyamA ! no neraiesa uvavajjati tirikakhajoNiesu uvavati maNussesu uvavajraMti no devesu uvavajraMti, jaitirikkhajoNirg uvavajjaMti kiM egidiesu uvavajraMti jAva paMciMdiyatirikavrajogiesu uvavajjati ?, goyamA ! no egidiesu jAva no cauridiesu uvavajraMti, evaM jehiMto uvavAo bhaNio tesu ubvaTTaNAvi bhANiyavvA, navaraM saMmucchimesu na uvavajjaMti, evaM savvapuDhavIsu bhANiyavvaM, navaraM ahesattamAo maNussesu na uvavajraMti / vR. 'neraiyANaM bhaMte! anaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajraMti' ityAdi pAThasiddhaM, navaramatrApyeSa saMkSepArthaH - nairayikANAM svabhavAdudvR ttAnAM garvyajasaGkhtyeyavarSAyuSkatiryakpazcendriyamanuSyeSUtpAdaH adhaH saptamapRthivInArakANAM garbhajasaGkhyeyavarSAyuSkatiryakpaJcendriyeSveva mU. (346) asurakumArA NaM bhaMte! anaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajvaMti kiM neraiesu jAva devesu u0 ?, goyamA ! no neraiesu uvavajjaMti tirikkhajoNiesu uvavajraMti masse uvavati no devesu uvavajraMti, jai tirikkhajoNiesu uvavajraMti kiM egidiesu uvavajraMti jAvala paMciMdiyatirikkhajoNiesa uvavajraMti ?, goyamA! egiMdiyatarikkhajoNiesu uvavajraMti no beiMdiesu jAva no cauridiesu uvavajraMti paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjaMti, jai egidie uvavajraMti kiM puDhavikAiegidiesu jAva vaNassaikAiyaegidie uvavajjati ?, goyamA ! puDhavikAiegidiesuvi AukAiyaegidiesuvi uvavajraMti no teukAiesu no vAukAiesu uvavajraMti vaNassaikAiesu uvavajraMti, jai puDhavikAiesu uvavajraMti kiM muhumapuDhavikAiesa bAyarapuDhavikAiesu uvavajraMti ?, goyamA! bAyarapuDhavikAiesu uvavajraMti Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 6, uddezaka:-, dvAraM - 6 no suhumapuDhavikAiesu uvavajraMti, jai bAyarapuDhavikAiesu uvavajraMti kiM pajjattagabAyarapuDhavikAiesu uvavajraMti apajattadAyarapuDhavikAiesu uvavajraMti ?, goyamA ! pajattaesu uvajjaMti no apajattaesu uvavajjaMti, evaM AuvaNassasuvi bhANiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNUsesu ya jahA neraiyANaM uvvaTTaNA saMmucchimavajjA tahA bhANiyavvA evaM jAva thaNiyakumArA / vR. asurakumArAdibhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAnAM bAdaraparyAptapRthivya 227 bvanaspatigarbhajasaGghayeyavarSAyuSkatikpaJcendriyamanuSyeSu / mU. (347) puDhavikAiyA NaM bhaMte! anaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti kiM neraiesu jAva devesu ?, goyamA ! no neraiesu tirikkhajoNiyamaNUsesu uvavajraMti no devesu uvavajraMti evaM jahA etesiM ceva uvavAo tahA uvvaTTaNAvi devavajjA bhANiyavvA, evaM AuvaNassaibeiMdiyateiMdiyacauridiyAvi evaM teu0 vAu0 navaraM maNussavajjesu uvavajraMti bR. pRthivyabvanaspatidvitricaturindriyANAM tiryaggatau manuSyagatau ca tejovAyUnAM tiryaggatau eva / mU. (348) paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! anaMtaraM uvvaTTittA kahi gacchaMti kahiM uvavajjati ?, goyamA ! neraiesu jAva devesu uvavajjaMti, jai naraiesu uvavajraMti kiM rayaNappabhApuDhavineraiesu uvavajraMti jAva ahesattamApuDhavineraiesu uvavajraMti ?, goyamA ! rayaNappabhApuDhavineraiesa uvavajraMti jAva ahesattamApuDhavineraiesu uvavajraMti, jaitirikkhajoNiesu uvavajraMti kiM egidiesu jAva paMciMdiesu u0 ?, goyamA ! egidiesujAba paMciMdiesu uvavajraMti, evaM jahA etesiM veva uvvAo uvvaTTaNAvi taheva bhANiyavvA navaraM asaMkhejavAsAuesuvi ete uvavajjaMti, jai maNussesu uvavajraMti kiM saMmucchimamaNussesu uvavajjati gabbhavakkaMtiyamaNUsesu uvavajraMti goyamA ! dosuvi, evaM jahA uvavAo taheva uccaTTaNAvi bhANiyavvA navaraM akammabhUmaga0 aMtaradIvaga0 asaMkhejavAsAuesuvi ete uvavajraMtitti bhANiyavvaM, jai devesu ucavajraMti kiM bhavaNaIsu uvavajjati jAva kiM vemANiesu uvavajjaMti ?, goyamA savrvvasu ceva uvavajraMti, jai bhavaNavaIsu kiM asurakumAresu uvajraMti jAva dhaNiyakumAresu uvavajjaMti goyamA ! savvesu ceva uvavajraMti, evaM vANamaMtarajoisiyavemANiesu niraMtaraM uvavajjati jAva sahasrAro kappotti vR. tiryakpaJcendriyANAM nArakatiryagmanuSyadevagatiSu navaraM vaimAnikeSu sahasrAraparyanteSu / mU. (349) maNussA NaM bhaMte! anaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajraMti kiM kaiesu uvavajjaMti jAva devesu uvavajraMti ?, goyamA ! neraiesuvi uvavajraMti jAva devesuvi uvavajraMti, evaM niraMtaraM savvesuDhANesu pucchA, goyamA ! sabvesa ThANesa uvavajraMti na kiMcevi paDiseho kAyacyo, jAva savvasiddhadevesuvi uvavaaMti, atyegatiyA sijjhati bujjhaMti mucghaMti parinivvAyaMti savvadukkhANaM aMtaM karetiM / vR. manuSyANAM sarveSvapi sthAneSu, / mU. (350) vANamaMtarajoisiyavemANiyasohammItaNA ya jahA asurakumArA navaraM joisiyANaya vemANiyANa ya cayaMtIti abhilAvo kAyavvo, saNakumAradevANaM pucchA ? goyamA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 prajJApanAupAGgasUtra-1-6/-/6/350 jahA asurakumArA navaraMegidiesuNa uvavajaMti, evaMjAvasahassAragadevA, ANaya jAva anuttarovavAiyAdevA paMceca, navaraM no tirikkhajoNiesu uvavajaMti maNussesu paJjattasaMkhejavAsauyakammabhUmagagabbhavakkaMtiyamaNUsesu uvavajaMti dAraM / vR. sanatkumArAdidevAnAM sahasrAradevaparyantAnAM garbhajasaGkhyeyavarSAyuSkatiryakpaJcendriyamanuSyeSu, AnatAdidevAnAM garbhajasaGkhayeyavarSAyuSkamanuSyeSveveti / gataM SaSThaM dvAraM, -padaM-6-dAraM- "pAramavika-Ayu" :idAnIM saptamaM dvAraM, tasya cAyamabhisambandhaH-yeSAM jIvAnAM nArakAdiSu gatiSu vividha upapAto varNitastai vaiH pUrvabhaveeva vartamAnairAyurbaddhaMtataH pazcAdupapAtaH,anyathopapAtAyogAt, tatra kiyati pUrvabhavAyuSi zeSe pArabhavikamAyurbaddhamiti saMzayAnaH pRcchati mU. (351) neraiyA NaM bhaMte ! katibhAgAvasesAuyA parabhaviyAuyaM pakareti?, goyamA! niyamA chammAsAvasesAuyA parabhaviyAuyaM, evaM asurakumArAvi, evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikAiyA NaM bhaMte ! katibhAgAvasesAuyA parabhaviyAuyaM pakareti?, goyamA ! puDhavikAiyA duvihA panattA, taMjahA-sovakkamAuyA ya niruvakamAuyA ya, tattha NaM je te niruvakkamAuyA te niyamA tibhAgAvasesAuyA parabhaviyAuyaMpakaretiM, tatya Naje te sovakkamAuyA te siya tibhAgA. vasesAuyA parabhaviyAuyaM pakareMti siyatibhAgatibhAgAvasesAuyA parabhaviyAuyaMpakareti siya tibhAgatibhAgatibhAgAvasesAuyA parabhaviyAuyaM pakareMti, AuteuvAuvaNapphaikAiyANaM beiMdiyateiMdiyacauridiyANavi evaM ceva, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMbhaMte! katibhAgAvasesAuyA parabhaviyAuyaMpakareti?, goyamA paMciMdiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA, taMjahA-saMkhejjavAsAuyA ya asaMkhejavAsAuyA ya, tattha NaM je ta asaMkhejavAsAuyA te niyamA u chammAsAvasesAuyA parabhaviyAuyaM pakareMti, tatya gaMje te saMkhijavAsAuyA te duvihA patrattA, taMjahA-sovakkamAuyAyaniruvakkamAuyAya, tatthaNaM je te niruvakamAuyA te niyamA tibhAgAvasesAuyA parabhaviyAuyaM pakareMti, tattha NaM je te sovakamAuyA teNaMsiya tibhAgeparamaviyAuyaMpakareti siyatibhAgatibhAge paramaviyAuyaMpakareti siya tibhAgatibhAgatibhAgAvasesAuyA parabhaviyAuyaM pakareMti, evaM maNUsAvi, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA neriyaa| vR. 'neraiyANa maMte! kaibhAgAvasesAuyAparabhaviyAuM baMdhaM (pakareM)ti' ityAdi pAThasiddhaM - padaM-6-dAraM-8- "AgatiH":gataM saptamaM dvAraM, idAnImaSTamaM dvAraM, tadevaM ydbhaagaavshesse'nubhuuymaanbhvaayu|paarbhvikmaayubdhnnti tatpratipAditaM, sampratiyaprakAraMbadhnanti tatprakAraM nairayikAdidaNDakakrameNa pratipAdayati ma. (352) kaivihe NaM bhaMte ! AuyabaMdhe pannatte?, goyamA! chabbihe AuyabaMdhe pannatte, taMjahA-jAtinAmanihattAue gatinAmanihattAueThitInAmanihattAue ogAhaNanAmanihattAue paesanAmanihattAue anubhAvanAmanihattAue, neraiyANaM bhaMte ! kaivihe AuyabaMdhe pannatte?, go0 chavihe AuyabaMdhe pa0 taM0--jAtinAmanihattAue gatiNAmanihattAueThitINAmanihattAue ogAhanAmaniha0padesaNAmanihattAue anubhAvaNAmanihattAue evaM jAva vemaanniyaannN| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-6, uddezakaH-, dvAraM-8 229 jIvA NaM bhaMte ! jAtinAmanihattAuyaM katihiM AgarisehiM pagareti?, goyamA ! jahanneNaM ekkaNa vA dohiM vA tIhi vA ukkoseNaM aTThahiM, neraiyA NaM bhaMte ! jAtinAmanihattAuyaM katihiM AgarisehiM pagareti?, goyamA! jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhi vA ukkoseNaM aTTahiM evaM jAva vemANiyA, evaM gatinAmanihattAuehi ThitInAmanihattAuevi ogAhaNAnAmanihattAuevi padesanAma-nihattAuevi anubhAvanAmanihattAuevi, / etesiMNaMbhaMte! jIvANaM jAtinAmanihattAuyaMjahanneNaM ekkeNa vAdohiMvA tIhi vA ukkoseNaM aTTahiM AgarisehiM pakaremANANaM katare katarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA goyamA! savvatthovA jIvA jAtinAmanihattAuyaM aTThahiM AgarisehiM pakaremANA sattahiM Agarisehi pakaremANA saMkhejaguNA chahi~ AgarisehiM pakaremANA saMkhejaguNA evaM paMcahiM saMkhijaguNA cahiM saMkhijaguNA tIhi saMkhijaguNA dohiM saMkhijaguNA egeNaM AgarisaiNaM pagaremANA saMkhejaguNA, evaM eteNaM abhilAveNaM jAva anubhAganAmanihattAuyaM, evaM ete chappiya appAbahudaMDagA jIvAdIyA bhaanniyvyaa| vR. 'neraiyANaM bhaMte ! kaivihe AuyabaMdhe pannatte' ityAdi, 'jAinAmanihattAue' iti jAtiH-ekendriyajAtyAdiH paJcaprakArA saiva nAma-nAmakarmaNa uttaraprakRtivizeSarUpaM jAtinAma tena saha nidhattaM-niSiktayAyustajAtinAmanidhattAyuH 1,niSekazca karmapudgalAnAmanubhavanArthaM racanA, sAcaivaM lkssnnaa||1|| "mottUNa sagamabAhaM paDhamAi ThiIe bahutaraM davvaM / sese vasesahINaM jAvukkosaMti ukkosaa||" _ 'gatinAmanihattAue' iti gatirnarakagatyAdibhedAccaturddhA saiva nAma gatinAma tena saha nidhattamAyurgatinAmanidhattAyuH 2, sthitiyattena bhavenasthAtavyaMtapradhAnaM nAma sthitinAma yadyasmin bhave udayamAgatamavatiSThate tad gatijAtizarIrapaJcakAdivyatiriktaM sthitinAmAvaseyamiti bhAvaH, gatyAdInAM varjanaM teSAM svapadeH 'gainAmanihattAue' ityAdibhirupAttatvAt, tena saha nidhattAyuHsthitinAmanidhattAyuH 3, tathAavagAhateyasyAM jIvaH sA'vagAhanA-zarIraMaudArikAdiH tasya nAma-audArikAdizarIranAmakarma avagAhanAnAma zeSaM tathaiva 4, 'paesanAmanihattAuetti pradezAH karmaparamANavaH te ca pradezAH saMkramato'pyanubhUyamAnAH parigRhyante tapradhAnaM nAma pradezanAma, kimuktaM bhavati -yadyasmin bhave pradezato'nubhUyate tatpradeza-nAmeti, anena vipAkodayamaprAptamapi nAma parigRhItaM, tena pradezanAmnA saha nidhattamAyuHpradezanA manidhatatAyuH 5, / tathA'nubhAvo-vipAkaH, sa ceha prakarSaprAptaH parigRhyate tatpradhAnaM nAma anubhAvanAmayadyasmin bhave tIvravipAkaM nAmakarmAnubhUyate yathA nArakAyuSi azubhavarNagandharasaspajhepaghAtAnAdeyaduHkharAyazaHkItyAdinAmAni tadanubhAvanAma tena saha nidhattamAyuranubhAvanAmanidhattAyuH 6, atha kasmAjAtyAdinAmakarmabhirAyurvizeSyate?, ucyate, AyuHkarmaprAdhAnyakhyApanArthaM, tathAhi-nArakAdyAyuradaye sati jAtyAdinAmakarmaNAmudayo bhavati nAnyatheti bhavatyAyuSaH pradhAnatA iti, atha jAtyAdinAmaviziSTamAyuH Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtra-1-6/-18/352 kiyadbhirAkaSairbadhnAtIti jijJAsurjIvAdidaNDakakrameNa pRcchati-'jIvA NaM bhaMte ! jAtinAmanihattAuyaMkaihiM AgarisehiM pagaraMti' ityAdi, AkarSonAma tathAvidhena prayale karmapudgalopAdAnaM yathA gauH pAnIyaM pibantI bhayena punaH punarAghoTayati evaM jIvo'pi yadA tIvraNAyurbandhAdhyavasAyena jAtinAminidhattAyuH anyadvAbadhnAtitadAekena mandena dvAbhyAM tribhirvA mandatareNa tribhizcaturbhirvA mandatamena paJcabhiH SaDbhiH saptabhiraSTabhirvA, iha jAtyAdinAmnAmAkarSaniyama AyuSA saha badhyamAnAnAmavasAtavyona zeSakAlaM, kAsAMcitprakRtInAM dhruvabandhinItvAdaparAsAMparAvarttamAnatvAt prabhUtakAlamapi bandhasambhavenAkarSAniyamAt / padaM-6-samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGga sUtre SaSTha padasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (padaM-7- ucchvAsaM vR. vyAkhyAtaM SaSThaM padaM, idAnIM saptamamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarapade sattvAnAmupapAtavirahAdayo'bhihitAH, asmin punarnAkAdibhAvenotpannAnAM prANApAnaparyAptayA paryAptAnAM yathAsaMbhavamucchvAsaniHzvAsakriyavirahAvirahakAlaparimANabhidheyaM, ityanenaM saMbandhenAyAtasyAsyedamAdisUtram mU. (353) neraiyA NaM bhaMte ! kevatikAlassa ANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA?, goyamA! satataM saMtayAmeva ANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA asurakumArANaM bhaMte ! kevitakAlassa ANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA go0 jahanneNaM sattaNhaM thovANaM ukkoseNaM sAtiregassa pakkhassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti / / nAgakumArA NaM bhaMte ! kevaikAlassa ANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA ?, goyamA ! jahantreNaM sattaNhaM thovANaM ukkoseNaM muhattapattassa, evaM jAva dhaNiyakumArANaM / / puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kevatikAlassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA?, goyamA ! vemAyAe ANamaMti vA jAvanIsasaMti vA // evaM jAva maNUsA / / vANamaMtarA jahA nAgakumArA / / joisiyAgaMbhaMte! kevatikAlassa vAjAvanIsasaMti vA?, goyamA! jahanneNamuhattapattassa ukkoseNavi muhattapattassa jAva nIsasaMti vA / / vemANiyA gaMbhaMto! kevatikalassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA?, goyamA! jahanneNaM muhattapattassa ukkoseNaM tettIsAe pakhANaM jAva niissNtivaa,| sohammadevA NaM bhaMte! kevaikAlassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA?, goyamA jahanneNaM muhutta huttassa ukkoseNaM doNhaM pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, IsANagadevA gaM bhaMte ! kevaikAlassa ANamaMti vAjAvanIsasaMti vA?, goyamA! jahanneNaMsAtiregassa muhattapattassa ukkoseNaMsAtiregANaM doNhaM pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, / saNaMkumAradevANaM bhaMte ! kevatikAlassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA?, goyamA! jahanneNaM doNhaM pakkhANaM ukkoseNaM sattaNhaM pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, mAhiMdagadevA NaM bhaMte ! kevatikAlassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA ?, goyamA ! jahanneNaM Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 padaM-7, uddezakaH-, dvAraMsAiregaM doNhaM pakkhANaM ukkoseNaM sAiregaM sattaNahaM pakkhANaM jAva nIsasaMti vaa,| baMbhalogadevA NaM bhaMte ! kevatikAlassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA ?, goyamA ! jahanneNaM sattaNhaM pakkhANaM ukkoseNaM dasaNhaM pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, laMtagadevA NaM bhaMte ! kevatikAlassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA ?, goyamA! jahanneNaM dasaNhaM pakkhANaM ukkoseNaM caudasaNhaM pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, / mahAsukkadevA NaM bhaMto! ketavikAlassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA?, goyamA! jahanneNaM caudasaNhaM pakkhANaM ukkoseNaM sattarasaNha pakkhANaMjAva nIsasaMti vA, sahassAragadevA NaM bhaMte ! kevatikAlassa ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA? goyamA jahanneNaM sattarasaNhaM pakkhANaM ukkoseNaM aTThArasaNhaM pakkhANaM jAva nIsasaMti vA / ANayadevA NaM bhaMte ! kevatikAlassa jAva nIsasaMti vA? goyamA! jahanneNaM aTThArasaNhaM pakkhANaM ukkoseNaM egUNavIsAe pakkhANaMjAva nIsasaMti vA, pabANayadevA NaM bhaMte! kevatikAlassa jAva nIsasaMti vA?, goyamA! jahanneNaM egUNavIsAe pakhANaM ukkoseNaM bIsAe pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, AraNadevA NaM bhaMte ! kevatikAlassa jAva nIsasaMti vA ?, goyamA ! jahanneNaM kIsAe makkhANaMukkoseNaMegavIsAe pakkhANaMjAvanIsasaMti vA, acuyadevANabhaMte! kevatikAlassa jAva nIsasaMti vA ?, goyamA! jahanneNaM evIsAe pakkhANaM ukkoseNaM bAvIsAe pamkhANaM jAva nIsasaMti vaa| hiDimahiTimagevinagadevANaMbhaMte! kevatikAlassajAvanIsasaMtivA?, goyamA! jahanneNaM bAvIsAe pakkhANaM ukkoseNaM tevIsAe pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, hiTimamajjhimagevijagadevA NaM bhaMte! kevatikAlassa jAva nIsasaMti vA ?, goyamA! jahanneNaM tevIsAe pakkhANaM ukkoseNaM cauvIsAe parakhANaMjAva nIsasaMti vA, hiTThimauvarimagevinagANaM devANaMbhaMta ! kevatikAlassa jAva nIsasaMti vA?, goyamA jahanneNaM cauvIsAe pakhANaM ukkoseNaM paNavIsAe pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, majjhimahiTTimagevinagA NaM devA NaM bhaMte ! kevaikAlassa jAva nIsasaMti vA?, goyamA! jahanneNaM paNavIsAe pakkhANaM ukkoseNaMchabbIsAe pakkhANaMjAva nIsasaMti vA/majjhimamanjhimagevinagANaMdevANaMbhaMte! kevaikAlassajAvanIsasaMtivA?, goyamA! jahanneNaMchabbIsAe pakkhANaM ukkoseNaM sattAvIsAe pakkhANaMjAva nIsasaMti vA, majjhimauvarimagevinagANaMdevANaM bhaMte ! kevaikAlassa jAva nIsasaMti vA ?, goyamA ! jahanneNaM sattAvIsAe parakhANaM ukkoseNaM aTThAvIsAe pakkhANaM jAva nIsasaMti vaa| __uvarimaheTTimagevinagANaM devA NaM bhaMte ! kevaikAlassa jAva nIsasaMti vA?, goyamA ! jahanneNaM aTThAvIsAe pakkhANaM ukkoseNaM egUNatIsAe pakkhANaMjAva nIsasaMti vA, uvarimamajjhimagevinagANaMdevANaMbhaMte! keyaikAlassajAvanIsasaMti vA?, goyamA! jahantreNaMegUNatIsAe pakkhANaM ukkoseNaM tIsAe pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, uvarimauvarimagevinagANaM devA NaM bhaMte 1 kevaikAlassa jAva nIsasaMti vA ?, goyamA! jahanneNaM tIsAe pakkhANaM ukkoseNaM ekatIsAe pakkhANaM jAva nIsasaMti vA // vijayavijayaMtajayaMtaaparAjitavimANesu NaM devA NaM bhaMte ! kevatikAlassa jAva nIsasaMti vA?, goyamA! jahanneNaM ekkatIsAe pakkhANaM ukkoseNaM tettIsAe pakkhANaM jAva nIsasaMti vA, savvaTThagasiddhadevA NaM bhaMte ! kevatikAlassa jAva nIsasaMti vA?, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 prajJApanAupAGgasUtra-1-7/-1-1353 goyamA! ajahannamaNukkoseNaM tettIsAe pakkhANaM jAva nIsasaMti vaa|| vR. 'neraiyANaM bhaMte!' ityAdi, nairayikA Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! kevaikAlassa' iti prAkRtazailyA paJcamyarthe vA tRtIyArthe vA SaSThI tato'yamarthaH-kiyataH kAlAt kiyatA vA kAlena 'ANamaMti' Ananti an prANane' iti dhAtupAThAt makAro'lAkSaNikaH, evamanyatrApi yathAyogaMparibhAvanIyaM, pANamaMtivA' prANanti vAzabdo samuccayArthI, etadeva padadvayaMkrameNArthataHspaSTayati-'UsasaMti vA nIsasaMti vA' yadevoktamAnanti tadevoktamucchvasanti tathA yadevoktaM prANanti tadevoktaM niHzvasanti, athavA Anamanti prANamanti iti 'Nam pratye; ityasya draSTavyaM, dhAtUnAmanekArthatayA zvasanArthatvasyApyavirodhaH, apare AcakSate-Ananti prANantItyanenAntaH sphurantI ucchvAsaniH zvAsakriyAparigRhyate ucchvasanti niHzvasantItyanena tubAhyA, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha gautamaH satatamavirahitaM, atiduHkhitA hi nairayikAH, duHkhitAnAM ca nirantaramucchvAsaniHzvAsau, tathA lokedarzanAta, tacca satataMprAyovRttyA'pisyAdata Aha-'saMtayAmeva' satatamevaanavaratameva, naiko'pi samayastadvirahakAlaH, dIrghatvaM prAkRtatvAt,AnamantItyAde; punaruccAraNaM ziSyavacane AdaropadarzanArtha, gurubhirAdriyamANavacanA hi ziSyAH santoSavanto bhavanti, tathAca sati paunaHpunyena praznazravaNArthanirNayAdiSu ghaTante loke cA''deyavacanA bhavanti evaM prbhuutbhvyopkaarstiirthaabhivRddhishc| ___ asurakumArasUtre 'ukkoseNaMsAtiregassa pakkhassa' iti, ihadeveSuyasyayAvantisAgaropamANi sthitistasya tAvatpakSapramANa ucchvAsaniHzvAsakriyAvirahakAlaH, asurakumArANAM cotkRSTA sthitirekaMsAtirekaM sAgaropamaM 'camarabali sAramahiya'miti vacanAt tataH sAtiregassa pakkhassa' ityuktaM, sAtirekAtpakSAdUrdhvamucchvasantItyarthaH,pRthivIkAyikasUtre 'vemAyAe' iti viSamA mAtrA vimAtrA tayA, kimuktaM bhavati ?- aniyatavirahakAlapramANA teSAmucchvAsaniHzvAsakriyA, tathA deveSu yo yathA mahAyuHsa tathA sukhI, sukhitAnAMca yathottaraM mahAnucchvAsaniHzvAsa kriyAvirahakAlaH duHkharUpatvAducchvAsaniHzvAsakriyAyAH, katato yathAyathA''yuSaH sAgaropamavRddhistathA tathocchvAsaniHzvAsakriyAvirahapramANasyApi pkssvRddhiH| padaM -7- samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAgasUtrasya saptamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (padaM-8- saMjJA) vR. tadevaM vyAkhyAtaM saptamaM padaM, idAnImaSTamamArabhyate, tasya cAmabhisambandhaH ihAnantarapade sattvAnAmucchvAsaparyAptinAmakarmayogAzrayA kriyA virahAvirahakAlapramANenoktA, samprati vedanIyamohanIyodayAzrayAn jJAnAvaraNadarzanAvaraNakSayopazamAzrayAMgacAtmapariNAmavizeSAnadhikRtya praznasUtramAha mU. (354) kai NaM bhaMte ! sannAo pannattAo?, goyamA ! dasa sannAo pannattAo, Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-8, uddezaka:-, dvAra 233 taMjahA - AhArasannA bhayasanA mehuNasannA pariggahasannA kohasannA mAnasannA mAyAsannA lohasannA loyasannA odhasannA | neraiyANaM bhaMte! kati sannAo pannattAo ?, goyamA ! dasa sannao pannattAo, taMjahA AhArasannA jAva odhasannA || asurUkamArANaM bhaMte ! kai sannAo pannattAo ?, goyamA ! dasa sannAo pannattAo, taMjA AhArasannA jAva oghasannA, evaM jAva yaNiyakumArANaM / evaM puDhavikAiyANaM jAva vemANiyAvasANANaM netavvaM / vR. 'kai NaM bhaMte ! sannAo pannattAo' iti kati-kiyatsaGkhyA Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! saMjJAH prajJaptAH, tatra saMjJAnaM saMjJA Abhoga ityarthaH yadivA saMjJAyate'nayA'yaM jIva iti saMjJA ubhayatrApi vedanIyamohodayAzritA jJAnAvaraNadarzanAvaraNakSayopazamAzritA ca vicitrA''hArAdiprAptikriyA, sA copAdhibhedAddazavidhA, tathA cAha-- gautama ! dazavidhAH prajJaptAH, tadeva dazavidhatavaM nAmagrAhamAha - 'AhArasannA' ityAdi, tatra kSudvedanIyodayAt yA kavalAdyAhArArthaM tathAvidhapudgalopAdAnakriyA sA''hArasaMjJA, tasthA AbhogAtmikatvAt, yadivA saMjJAyate jIvo'nayeti, evaM sarvatrApi bhAvanA kAryA, tathA bhayamohanIyodayAt bhayodbhAntasya 6STivadanavikAraromAJcodbhedAdikriyA bhayasaMjJA, puMvedodayAnmaithunAya stryAlokanaprasanvadanasaMstambhitoruvepanaprabhRtilakSaNakriyA maithunasaMjJA, tathA lobhodayAt pradhAnasaMsArakAraNAbhiSvaGgapUrvikA sacittetaradravyopAdAnakriyA parigrahasaMjJA, 1 tathA krodhavedanIyodayAt tadAvezagarbhA puruSamukhavadanadantacchadasphuraNaceSTA krodhasaMjJA, tathA mAnodayAdahaGkArAtmikA utsekAdipariNatirmAnasaMjJA, mAyAvedanIyenAzubhasaMklezAdanRtasaMbhASAdikriyA mAyAsaMjJA, tathA lobhavedanIyodayato lAlasatvena sacittetaradravyaprArthanA lobhasaMjJA, tathA matijJAnAvaraNakarmakSayopazamanAt zabdAdyarthagocarA sAmAnyAvabodhakriyA odhasaMjJA, tathA tadvizeSAvabodhakriyA lokasaMjJA, evaM cedamApatitaM darzanopayoga odhasaMjJA jJAnopayogI lokasaMjJA, anye tvamabhidadhati - sAmAnyapravRttiryathA vallayA vRttyArohaNamoghasaMjJA lokasya heyA pravRttirlokasaMjJA, tadevametAH sukhapratipattaye spaSTarUpAH paJcendriyAnadhikRtya vyAkhyAtAH, ekendriyANAM tvetA avyaktarUpA avagatantavyAH / mU. (355) neraiyANaM bhaMte! kiM AhArasannovauttA bhayasannovauttA mehuNasannovauttA pariggahasannovauttA ?, goyamA ! asannaM kAraNaM paDucca bhayasannovauttA, saMtaibhAvaM paDucca AhArasannovauttAvi jAva pariggahasannovauttAvi / eesi NaM bhaMte ! neraiyANaM AhArasannovauttANaM bhayasannovauttANaM mehuNasannIvauttANaM pariggahasannavauttANa ya kayare kayarehiMto appA ba bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA neraiyA mehuNasanovauttA AhArasannovauttA saMkhijaguNA pariggahasannova - uttA saMkhijjaguNA bhayasannovauttA saMkhiJjaguNA / / tirikkhajoNiyANaM bhaMte! kiM AhArasannovauttA jAva pariggahasannovauttA ?, goyamA ! osannaM kAraNaM paDuca AhArasannovauttA saMtaibhAvaM paDucca AhArasannovauttAvi jAva pariggahasannIvauttAvi, eesi NaM bhaMte! tirikkhajoNiyANaM AhArasannovauttAtaNaM jAva pariggahasannovauttANa yakayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA tirikkha Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 prajJApanAupAsUtra-1-01-1-1355 joNiyA pariggahasannovauttA mehuNasannavauttA saMkhijaguNA bhayasannovauttA saMkhijaguNA AhArasannovauttA saMkhijaguNA / / maNussA NaM bhaMte ! kiM AhArasannovauttA jAva pariggahasanovauttA?, goyamA ! osannaM kAraNaM paDuccha mehuNasannovauttA saMtatibhAvaMpaDuccha AhArasannovauttAvijAva pariggahasatrovauttAvi, eesiNaM bhaMte ! maNussANaM AhArasannovauttAgaMjAva pariggahasannovauttANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA maNUsA bhayasannovauttA AhArasannavauttA saMkhijjaguNA pariggahasatrovauttA saMkhijaguNA mehuNasannovauttA saMkhijaguNA devA NaM bhaMte ! kiM AhArasannovauttA jAva pariggahasannovauttA?, goyamA ! osannaM kAraNaMpaDucca pariggahasatrovauttAsaMtatibhAvaMpaDucca AhArasatrovauttAvijAvapariggahasanovauttAvi, eesiNaM bhaMte ! devANaM AhArasannovauttANaM jAva pariggahasanovauttANa ya kayare kayarahito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?, goyamA! sabbatthovA devA AhArasannovauttA bhayasanovauttA saMkhijaguNA mehuNasannovauttA saMkhijaguNA pariggahasannovauttA sNkhejgunnaa| vR. nairayikasUtre osatrakAraNaMpaDucca bhayasannovauttA' iti, tatrotsatrazabdena vAbAhulyamucyate kAraNazabdena cabAhyaM kAraNaM, tato'yamarthaH-bAhyakAraNamAzritya nairayikA bAhulyena bhayasaMjJopayuktAH, tathAhi-santi teSAMsarvataH prabhUtAniparamAdhArmikAyaH--kavallIzaktikuntAdIni bhayotpAdakAdIni, saMtaibhAvaM paDucca' itiihAnantaro'nubhavabhAvaH santatibhAva ucyate, tata AntaramanubhavabhAvamapekSya nairayikA AhArasaMjJopayuktA api yAvatparigrahasaMjJopayuktA api / alpabahutvacintAyaMsarvastokA maithunasaMjJopayuktAH, nairayikA hi cakSurnimIlanamAtramapi na sukhinaH kevalamanavaratamatiprabaladuHkhAgninA saMtapyamAnasarIraH, uktNc||1|| "acchinimIlaNamettaM nasthi suhaM dukkhameva paDibaddhaM / narae neraiyANaM ahonisaMpaJcamANANaM // " tato maithunaicchA naiteSAM bhavatIti, yadi paraM kavacitkadAcitkeSAMcit bhavati sA'pi ca stokakAlA iti pRcchAsamaye stokAmaithunasaMjhopayuktAH, tebhyaH saGghayeyaguNAAhArasaMjJopayuktAH, duHkhitAnAmapi prabhUtAnAM prabhUtakAlaM cAhArecchAyA bhAvataH pRcchAsamaye atiprabhUtAnAmAhArasaMjJopayuktAnAMsaMbhavAt, tebhyaH saGkhyeyaguNAHparigrahasaMjJopayuktAH,AhArecchA hi dehArthameva bhavati parigrahecchA tu dehe praharaNAdiSu ca, prabhUtatarakAlAvasthAyinI ca parigrahecchA, tataH pRcchAsamaye'tiprabhUtatarAH parigrahasaMjJopayuktA avApyante iti bhavanti pUrvabhyaH saGkhayeyaguNAH, tebhyo bhayasaMjJopayuktAH saGghayeyaguNAH, narakeSuhi nairayikANAM sarvato bhayamAmaraNAntabhAvi tataH pRcchAsamaye'tiprabhUtatamA bhayasaMjJopayuktAH prApyante iti saGghayeyaguNAH / / tiryakpaJcendriyA apibAhya kAraNaM pratItya bAhulyenAhArasaMjJopayuktA bhavantina zeSasaMjJopayuktAH, tatA pratyakSata evopalabdheH, AntaramanubhavabhAvamAzarityAhArasaMjJopayuktA api yAvatparigrahasaMjJopayuktA api, alpabahutvacintAyAM sarvastokAH parigrahasaMjJopayuktAH, parigrahasaMjJAyAH stokakAlatvena pRcchAsamayeteSAM stokAnAmevAvApyamAnatvAt, tebhyo maithunasaMjJoupayuktAH saGghayeyaguNAH maithunasaMjJopayogasya prabhUtatarakAlatvAt, tebhyo'pi bhayasaMjJopayuktAH Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-8, uddezakaH-, dvAra 235 saGkhyeyaguNAH, sajAtIyAtparajAtIyAcca teSAM bhayasaMbhavato bhayopayogasya ca prabhUtatamakAlatvAt pRcchAsamaye bhayasaMjJopayuktAnAmatiprabhUtatarANAmavApyamAnatvAt, tebhyaH saGkhayeyaguNAH AhArasaMjJopayuktAH,prAyaH satataM srvessaamaahaar(sNjnyaa)sNbhvaat| manuSyA bAhyaM kAraNamadhikRtya bAhulyena maithunasaMjJopayuktAH stokA zeSasaMjJopayuktAH, santatibhAvamAntarAnubhavabhAvarUpaMpratItyAhArasaMjJopayuktA api yAvatparigrahasaMjJopayuktA api, alpabahutvacintAyAM sarvastokA bhayasaMjJopayuktAH, stokAnAM stokakAlaM ca bhayasaMjJAsaMbhavAt, tebhya AhArasaMjJopayuktAH saGghayeyaguNAH, AhArasaMjJopayogasya prabhUtatarakAlabhAvAt, ata eva hetoH tebhyaHsaGkhayeyaguNAH parigrahaMjJopayuktAH,tebhyomaithunasaMjJopayuktAH saGghayeyaguNAH, maithunasaMjJAyA atiprabhUtatarakAlaM yAvad bhAvataHpRcchAsamaye teSAmatiprabhUtatarANAmavApyamAnatvAt tathA bAhyaM kAraNamadhikRtya bAhulyena devAH parigrahasaMjJopayuktAH, maNikanakaratnAdInAM parigrahasaMjJopayogahetUnAM teSA sadA sannihitatvAt, saMtatibhAvaM yathoktarUpaMpratItyapunarAhArasaMjJopayuktA api yAvatparigrahasaMjJopayuktA api, alpabahutvacintAyAM sarvastokA AhArasaMjJopayuktAH, AhArecchAvirahakAlasyAtiprabhUtatayA AhArasaMjJopayogakAlasya cAtistokatayA teSAM pRcchAsamaye sarvastokAnAM teSAmavApyamAnatvAt, tato bhayasaMjJopayuktAH saGghayeyaguNAH, bhayasaMjJAyAH prabhUtAnAM prabhUtakAlaM ca bhAvAt, tebhyo'pi maithunasaMjJopayuktAH saGghayeyaguNAH, tebhyaHparigrahasaMjJopayuktAH saGkhayeyaguNAH, jIvApekSayA bahavo vaktavyAste ca tathaiva bhAvitA iti / padaM - 8 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAsUtre aSTamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (padaM-9-yoniH vR. tadevaM vyAkhyAtamaSTamaMpadaM, adhunA navamamArabhyate, tasya cAmabhisaMbhandhaH-ihAnantarapade sattvAnA saMjJApariNAmA uktAH, iha tu teSAmeva yonayaH pratipAdyante, tatra cedamAdisUtram mU. (356) kativihA NaM bhaMte ! joNI paM0, goyamA! tivihA joNI pa0, taM0-sItA joNI usiNA joNI sItosiNA jonnii| . pR. 'kativihA NaM bhaMte ! joNI' ityAdi, katividhA-katiprakArANamiti pUrvavat bhadanta yoniH prajJaptA ?, athayoniriti kaHzabdArthaH ?, ucyate, "yu mizraNe" yuvanti taijasakArmaNazarIravantaHsanta audArikAdizarIraprAyogyapudgalaskandhasamudAyena mizrIbhavantyasyAmiti yoniH-utpattisthAnaM, auNAdiko nipratyayaH, bhagavAnAha gautama! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA-zItA uSNAzItoSNA, tatra zItasparzapariNAmA zItA uSNasparzapariNAmA uSNA zItoSNarUpobhayasparzapariNAmA zItoSNA, mU. (357) neraiyANaM bhaMte! kiM sitA joNI usiNA joNI sItosiNA joNI ? goyamA! sItAvi joNI usiNAvi joNI no sItosiNA jonnii| asurakumArANaM bhaMte ! kiM sitA joNI umiNA joNI sItosiNA joNI?, goyamA! no Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-1/-1-357 sItA joNI no usiNA joNI sItAsiNA joNI, evaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavikAiyANaM bhaMte ! kiM sItA joNI usiNA joNI sItosiNA joNI?, goyamA ! sitAvI joNI usiNAvi joNI sItosiNAvi joNI, evaM AuvAuvaNassaibeiMdiyateiMdiyacauridiyANavi patteyaM bhANiyabbaM / teukkAiyANaM no sItA usiNA no usiisinnaa|| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kiM sItA joNI usiNA joNI sItosimA joNI?, goyamA! sItAvi joNI usiNAvijoNI siitosinnaavijonnii|| samucchimapaMcidiyatirikkhajoNiyANavievaM ceva / / gamavakratiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! kiM sItA joNI sItoSikSaNA joNI?, goyamA ! no sItA joNI no usiNA joNI sItosiNA jonnii|| maNussANaM bhaMte ! kiM sitA joNI usiNA joNI sItosiNA joNI?, goyamA! sIyAvi joNI usiNAvijoNI sItosiNAvi joNI / / saMmucchimamaNussANaM bhaMte !kiM sItA joNI usiNA joNI sItosiNA joNI?, goyamA! tivihA joNI / / gabbhavakaMtiyamaNussANaM bhaMte ! kiM sItA joNI usiNA joNI sItosiNA joNI?, goyamA! no sItA0 no usiNA0 siitosinnaa|| vANamaMtaradevANaM bhaMte ! kiM sItA joNI usiNA joNI sItosiNA joNI?, goyamA! no sItA no usiNA, sItosiNA joNI / / joisiyavemANiyANavi evaM ceva / eesi NaM bhaMte ! sItajoNiyANaM usiNajoNiyANaM sItosiNajoNiyANaM ajoNiyANa ya kayarezahitI appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyAvA?, goyamA! sabbatthovA jIvAsItosiNajoNiyAusiNajoNiyA asaMkhenaguNA ajoNiyA anaMtaguNA sItajoNiyA anaMtaguNA / / / vR.tatra nairayikANAM dvividhA yoni:-zItA uSNAca, natRtIyAzItoSNA, kasyAM pRthivyAM kAyoniriti cet, ucyate, ratnaprabhAyAM zarkarAprabhAyAMvAlukAprabhAyAMca yAni nairayikANAmupapAtakSetrANi tAni sarvANyapizItasparzapariNAmapariNatAni, upapAtakSetravyatirekeNacAnyatsarvamapi tisRSvapi pRthivISUSNasparzapariNAmapariNataM tena tatratyA nairayikAH zItayonikA uSNAM vedanAM vedayante, paGkaprabhAyAMbahUnyupapAtakSetrANi zItasparzapariNAmapariNatAni stokAnyuSNasparzapariNAmapariNatAniyeSuca prastaTeSuyeSuca narakAvAseSuzItasparzapariNAmAnyupapAtakSetrANiteSutadvyatirekeNAnyatsarvamuSNasparzapariNAmaM yeSu ca prastaTeSu yeSu ca narakAvAseSu uSNasparzapariNAmAni upapAtakSetrANiteSu tadvyatirekeNAnyatsarvaMzItasparzapariNAmaM tena tatratyAbahavo nairayikAH zItayonikA uSNAM vedanAM vedayante stokA uSNayonikAH zItavedanAmiti / dhUmaprabhAyAM bahUnyupapAtakSetrANi uSNasparzapariNAmapariNatAni stokAnazItasparzapariNAmAni, yeSu ca prastaTeSu yeSu ca narakAvAseSu coSNasparzapariNAmapariNatAni upapAtakSetrANi teSu tadvyatirekeNAnyatsarvaM zItapariNAmaM, yeSu ca zItasparzapariNAmAnyupapAtakSetrANi teSvanyaduSNasparzapariNAma, tena tatratyA bahavo nArakA uSNayonikAHzItavedanAM vedayantestokAH zItayonikA uSNavedAnAmiti / tamaHprabhAyAMtamastamaH-prabhAyAM copapAtakSetrANi sarvANyapyuSNasparzapariNAmapariNatAni, tadvyatirekeNa cAnyatsarvaM tatra zItasparzapariNAmaM, tena tatratyA nArakA uSNayonikAHzItavedanAM vedayitAra iti / bhavanavAsinAM garbhavyutkrAntikatiryakpaJcendriyagarbhavyutkrAntikamanuSyANAM vyantarajyoti ___ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-9, uddezakaH--, dvAra kavaimAnikAnAMcopapAtakSetrANi zItoSNarUpobhayasparzapariNatAni tena teSAM yonirubhayasvabhAvA na zItA nApyuSNA ekendriyANAmakAyikavarjAnAM dvitricaturindriyasaMmUrchimatiryakpaJcendriyasaMmUrchimamanuSyANAM copapAtasthAnAni zItasparzAnyuSNasparzAnyubhayasparzAnyapi bhavantIti teSAM trividhA yoniH / tejaHkAyikA uSNoyonikAH (tathA apkAyikAH zItayonikAH) tathA pratyakSata upalabdhaH alpabahutvacintAyAM sarvastokAH zItoSNayonayaH-zItoSNarUpobhayayonikAH, bhavanavAsigarbhajatiryakpaJcendriyagarbhajamanuSyavyantarajyotiSavaimAnikAnAmevobhayayonikatvAt, tebhyo'saGkhayeyaguNA uSNayonikAH, sarveSAM sUkSmabAdarabhedabhinnAnAM tejaHkAyikAnAMprabhUtatarANAM nairayikANAM katipayAnAM pRthivyabvAyupratyekavanaspatInAM coSNayonikatvAt, ayonikA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt, tebhyaH zItayonikA anantaguNAH, anantakAyikAnAM sarveSAmapi zItayonikatvAt, teSAM ca siddhebhyo'pi anntgunntvaat| bhUyaH prakArAntareNa yonIH pratipipAdayiSurAha mU. (358) kativihANaM bhaMte! joNI paM0?, goyamA! tivihAjoNI pa0, taM0-sacittA acittA miisiyaa| neraiyANaM bhaMte ! ki sacittA joNI acittA joNI mIsiyA joNI?. goyamA! no sacittA joNI acittA joNI no mIsiyA joNI / asurakumArANaM bhaMte ! kiM sacittA joNI acittA joNI mIsiyA joNI?, goyamA! no sacittA joNI acittA joNI no mIsiyA joNI, evaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavIkAiANaM bhaMte ! kiM sacittA joNI acittA joNI mIsiyA joNI?, goyamA ! sacittA joNI acittA joNI mIsiyAvi joNI, evaM jAba cauridiyANaM / / saMmucchimapaMcediyatirikkhajoNiyANaM samucchimamaNussANa ya evaM veva / gabbhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM gabbhavatiyamaNussANa ya no sacittA no acittA mIsiyA joNI __ vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA asurakumArANaM / etesiNaM bhaMte! jIvANaM sacittajoNINaM acittajoNINaM mIsajoNINaM ajoNINa ya kayare 2 hiMto a0 ba0 tu0 vi0?, goyamA sabvatthovA jIvAmIsajoNiyA acittajoNiyA asaMkhenaguNA, ajoNiyA anaMtaguNA, sacittajoNiyA anNtgunnaa| vR. 'kativihA NaM bhaMte ! joNI pannattA' ityAdi, sacittA jIvapradezasaMbaddhA, acittA sarvathA jIvavipramuktA, mizrA jIvacipramuktAvipramuktasvarUpA / tatra nairayikANAM yadupapAtakSetraM tanna kenacijIvena parigRhItamiti teSAmacittA yoniH, yadyapisUkSmaikendriyAH sakalalokavyApinastathA'pina tatpradezairupapAtasthAnapudgalA anyo'nyAnugamasaMbaddhA ityacittaiva teSAM yoniH| evamasurakumArAdInAM bhavanapatInAM vyantarajyotiSkavaimAnikAnAMcAcittAyonirbhAvanIya pRthivIkAyikAdInAM saMmUrchimanuSyaparyantAnAmupapAtakSetraM jIvaiH "parigRhItamaparigRhItamubhayasvabhAvaMca saMbhavatIti trividhA'pi yoniH, garbhavyutkrAntitiryakpaJcendriyANAM garbhavyutkrAntika Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 prajJApanAupAGgasUtra-1-9/-1-1358 manuSyANAM (ca)yatrotpattistatrAcittA api zukrazoNitAdipudgalAH santIti mizrA teSAM yoniH / ___ alpabahutvacintAyAM sarvastokAM jIvA mizrayonikAH, garbhavyutkrAntitiryakpaJcendriyamanuSyANAmeva mizrayonikatvAt, tebhyo'cittayonikAasaGghayeyaguNAH, nairayikadevAnAMkatipayAnAM ca pratyekaM pRthivyaptejovAyupratyekavanaspatidvitricaturindriyasaMmUrchimatiryakpaJcendriyasaMmUrchimamanuSyANAmacittayonikatvAt, tebhyo'pyayonikA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt, tebhyaH sacittayonikA anantaguNAH, nigodajIvAnAMsacittayonikatvAt teSAMcasiddhebhyo'pyanantaguNatvAt bhUyo'pi prakArAntareNa yonIH pratipAdayitukAma Aha mU. (359) kaivihANaMbhaMte! joNI paM0,?, goyamA! tivihA joNI paM0, taM0--saMvuDA joNI viyaDA joNI saMvuDaviyaDA jonnii| neraiyANaMbhaMte! kiM saMvuDA joNIviyaDAjoNI saMyuDaviyaDAjoNI?, goyamA! saMvuDajoNI, no viyaDajoNI no saMvuDaviyaDajoNI, evaM jAva vnnssikaaiyaannN| beiMdiyANaM pucchA, goyamA no saMvuDajoNI viyaDajoNI no saMvuDaviyaDajoNI / evaM jAva cauridiyANaM / saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM samucchimamaNussANa ya evaM ceva / gabhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya0 gamavakkaMtiyamaNussANayano saMvuDAjoNI noviyaDAjoNI saMkhuDaviyaDa jonnii| vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neraiyANaM / etesiNaM bhaMte! jIvANaM saMvuDajoNiyANaM viyaDajoNiyANaM saMvuDaviyaDajoNiyANaM ajoNiyANa ya kayare 2 hito a0 ba0 tu0 vi0?, goyamA ! savvatthovA jIvA saMvuDaviyaDajoNiyA viyaDajoNiyA asaMkhijaguNA ajoNiyA anaMtaguNA saMvuDajoNiyA anaMtaguNA // yU. kaivihANabhate! joNI pannattA' ityAdi, tatra nArakANAM saMvRtA yoniH, narakaniSkuTAnAM nArakotpattisthAnAnAM saMvRtagavAkSakalpatvAt, tatraca jAtAH santo nairayikAH pravarddhamAnamUteyastebhyaH patanti, zItebhya uSNeSuuSNebhyaH zIteSviti, bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAmapi saMvRtA yoniH, teSAM devazayanIye devadUSyAntarite utpAdAt "devasayaNijaMsidevadUsaMtarie aMgulAsaMkejaibhAgamettAe sarIrogAhaNAe uvavajaI" iti vacanAt, ekendriyA api saMvRtayonikAH, teSAmapi yoneH spaSTamanupalakSyamAnatvAt, dvIndriyAdInA caturindriyaparyantAnAM saMmUrchimatiryakpaJcendriyasaMmUrchimamanuSyANAMca vivRtA yoniH, teSAmutpattisthAnasya jalAzayAdeH spaSTamupalabhyamAnatvAt, garbhavyutkrantikatiryakpaJcendriyagarbhavyutkrAntikamanuSyANAM ca saMvRtavivRtA yoniH, garbhasya saMvRtavivRtarUpatvAt, garbho hyantaH svarUpato nopalabhyate bahistUradavRdhyAdinopalakSyate iti| ___ alpabahutvacintAyAM sarvastokAH saMvRtavivRtayonikAH, garbhavyutkrAntikatiryakpaJcendriyamanuSyANameva saMvRtavivRtayonikatvAt, tebhyo vivRtayonikA asaMkhyeyaguNAH, dvIndriyAdInAM caturindriyaparyavasAnAnAM saMmUrchimatiryakpaJcendriyasaMmUrchimamanuSyANAM ca vivRtayonikatvAt, tebhyo'yonikA anantaguNAH siddhAnamanantatvAt, tebhyaH saMvRtayonikA anantaguNAH, vanaspatInAM .. saMvRtayonikatvAta, teSAM ca siddhebhyo'pynntgunntvaat|| samprati manuSyayonivizeSapratipAdanArthamAha Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-9, uddezakaH-, dvAraM 239 mU. (360) kaivihANaMbhaMte! joNI paM0?, goyamA! tivihAjoNI paM0 taM0-kummuNNayA saMkhAvattA vaMsIpattA, kummuNNA NaM joNIe uttamapurisA gabbhe vakkamaMti taM0-arahaMtA cakkayaTTI baladevA vAsu devA / saMkhAvattA NaM joNI itthIrayaNassa, saMkhAvattAe joNIe bahave jIvA ya poggalA ya vakkamati viukkamati cayaMti uvacayaMti, no ceva NaM niSphajaMti / vaMsIpattA NaM joNI pihujaNassa, vasIpattAe NaMjoNIe pihujaNe gabbhe vkkmNti| vR. 'kaivihANaM bhaMte! joNI pannattA' ityAdi, kUrmapRSThabhivonnatA kUrmonnatA, zaGkhasyevAvarto yasyAH sA zahAvartA, saMyuktavaMzIpatradvayAkAratvAd vaMzIpatrA, zeSaM sugama, navaraM zaGkAvartAyAM yonau bahavojIvAjIvasaMbaddhApudgalAzcA vakramante-Agamacchanti vyutkrAmanti-garbhatayotpadyante, tathA cIyante-sAmAnyatazcayamAgacchanti, upacIyante-vizeSata upacayamAyAnti, paraMna nippadyante, atiprabalakAmAgniparitApato dhvaMsagamanAditi vRddhapravAdaH / / padaM -- 9 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre navamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitATIkA prismaaptaa| (padaM-10-"gharama") vRtadevaM vyAkhyAtaMnavamaMpadaM, idAnIM dazamamArabhyate, tasya cAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarapade sattvAnAMyonayaH pratipAditAH, asmiMzca yadupapAtakSetraM ratnaprabhAdi tasya caramAcaramavibhAgapradarzanaM kriyate, tatra cedamAdisUtram- - mU.(361) katiNaM bhaMte! puDhavIopaM0?, goyamA! aTTha puDhavIo paM0, taM0-rayaNappabhA sakkarappabhA vAluyappabhA paMkappabhA dhUmappabhA tamappabhA tamatamappabhA IsIpabbhArA / / imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kiM caramA acaramA caramAiM acaramAI caramaMtapadesA avaramaMtapadesA?, goyamA ! imA NaM rayaNappabhA puDhavI no caramA no acaramA no caramAtiM no acaramAtiM no caramaMtapadesA no acaramaMtapadesA niyamA caramaM caramANi ya gharamaMtapadesA ya acaramaMtapadesA ya, evaM jAva adhesattamA puDhavI, sohammAtI jAva anuttaravimANANaM, evaM ceva IsIpabbhArAvi, evaM ceva logevi, evaM ceva aalogevi| vR. 'katiNaMbhaMte ! puDhavIo pannattAo' ityAdi sugama, navaramISatprAgbhArakA paJcacatvAriMzadyojanalakSAyAmaviSkambhapramANA zuddhasphaTikasaMkAzA siddhshilaa| ___'imANaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kiM caramAacarame'tyAdi pRcchA, atha keyaM caramAcaramaparibhASA?, ucyate, caramaM nAma paryantavarti, taccaramatvamApekSikaM, anyApekSayA tasya bhAvAt, yathA pUrvazarIrApekSayA caramazarIramiti, acaramaM aprAntaM madhyavartItiyAvat, tadapi cApekSikaM, tasya caramApekSayA bhAvAt, tathA tathAvidhAnyazarIrApekSayAmadhyazarIramacaramazarIraM, tadeva caramA'carametyekavacanAntaH praznaH kRtaH, samprati bahuvacanAntamAha 'caramAiM acaramAI' iti, etAni catvAri praznasUtrANi tathAvidhaikatvapariNAmaviziSTadravyaviSayANi kRtAni, samprati pradezAnadhikRtya praznasUtradvayamAha-'caramaMtapaesA ya Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM - 1-10/-/-/361 acaramaMtapaesAya' iti, caramANyevAntavartitvAt antAzcaramAntAstatpradezAzca caramAntapradezAH, acaramameva kasyApyapekSayA'nantavartitvAdantaH acaramAntastatpradezA acaramAntapradezAH / tadevaM SaTsu prazneSu kRteSu bhagavAnAha - gautama ! sA ratnaprabhA pRthivI na caramA, caramatvaM hyApekSikamityuktaM, na cAtrAnyadapekSaNIyamasti, kevalAyA eva tadanyanirapekSAyAH pRSTatvAt, nApyacaramA, tata eva hetoH, tathAhi - acaramatvamapi ApekSikaM, na cAtrAnyadapekSaNIyamastIti, kimuktaM bhavati ? - iyaM ratnaprabhA pRthivI na pazcimA nApi madhyamA, tadanyasyApekSaNIyasyAvivakSaNAditi, ata eva na caramANi, caramatvavyapadezasyaivAsaMbhavatastadviSayabahuvacanAsaMbhavAt, tathAhi yadA tasyAzcaramatvavyapadeza evoktayukternopapadyate tadA kathaM tadviSayaM bahuvacanamupaSatumarhatIti ?, evamacaramANyapi pratiSedhanIyAni, prAguktayukteracaramatvavyapadezasyAsaMbhavAt, tathA na ca caramAntapradezA nApyacaramAntapradezAH, uktayuktyA caramatvasvAcaramatvasya cAsaMbhavatastatpradezakalpanAyA apyasaMbhavAt yaccevaM tarhi kisvarUpA sA ? ityata Aha 'niyamAd' niyamenAcaramaM caramANica, kimuktaM bhavati ? yadIyamakhaNDarUpA vivakSitatvAt pRcchayate tadA yathoktabhaGgAnAmekenApi bhaGgena vyapadezo na bhavati, yadA tvasaGghayeya pradezAvagADhetyanekAvayavibhAgAtmikA vivakSyate tadA yathoktanirvacanaviSayA bhavati, tathAhi - ratnaprabhA pRthivI tAvadanena prakAreNa vyavasthitA / evamavasthitAyA asyA yAni prAnteSvavasthitAni khaNDAni pratyekaM tathAvidhaviziSTaikatvapariNAmapariNatAni tAni caramANi, yatpunarmadhye mahadratnaprabhAyAH khaNDaM tattathAvidhaikatvapariNAmatvAdekatvena vivakSitamityacaramaM, ubhayasamudAyarUpA ceyaM, anyathA tadabhAvaprasaGgAt, tadevamavayavAvayavirUpatayA cintAyAmacaramaM caramANi cetyakhaNDaikanirvacanaviSayA pratipAditA, yadA punaH pradezacintA kriyate tadaivaM nirvacanam - caramAntapradezAzca acaramAntapradezAzca, tathAhi ye bAhyakhaNDeSu gatAH pradezAste caramAntapradezAH, ye punarmadhyaikakhaNDagatAH pradezAste acaramAntapradezAH, anye tu vyAcakSate - caramANi nAma tathAvidhapraviSTetaraprAntaikaprAdezika zreNipaTalarUpANi, madhyabhAgo'carama iti, tadapi samIcInaM, doSAbhAvAta, caramAntapradezA yathoktarUpaprAntaikaprAdezika zreNipaTalagatAH pradezAH, acaramAntapradezA madhyabhAgagatAH pradezAH, anena nirvacanasUtreNa ekAntadurnayanirodhapradhAnena avayavAvayavirUpaMratnaprabhAdikaM vastu tayozcAvayavAvayavinorbhedAbheda ityAveditaM, yathA cAvayavAvayavirUpatAyAM na paroktadUSaNAvakAzastathA dharmasaMgrahaNiTIkAyAM bAhyavastupratiSThA'vasare pratipAditamiti tato'vadhAryaM / 'evaM jAva ahesattamAe puDhavI 'tyAdi, yathA ratnaprabhA pRthivI praznanirvacanAbhyAmuktA evaM zarkarAdyA api pRthivyaH saudharmAdIni ca vimAnAni anuttaravimAnaparyavasAnAni ISatprAgbhArA lokazca vaktavyaH / sUtrapATheo'pi sugamatvAtsvayaM paribhAvanIyaH, sa caivam--'sakkarappabhA NaM bhaMte! puDhavI kiM caramA acaramA caramANi acaramANi' ityAdi / evaM 'alogevi' iti, evam uktena prakAreNAloko'pi vaktavyaH, sa caivam-"aloe NaM bhaMte! kiM carame acarame" ityAdi praznasUtraM tathaiva nirvacanasUtraM 'goyamA! acarame caramANi ya caramaMtapadesA ya acaramaMtapadesA ya' tatra caramANi yAni khaNDAni lokaniSkuTeSu praviSTAni zeSamanya 240 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-10, uddezakaH-, dvAraM 241 tsarvamacaramaM, caramakhaNDagatAH pradezAHcaramAntapradezAHacaramakhaNDagatAH pradezAacaramAntapradezAH sampratyeteSu ralaprabhAdiSu pratyekaM caramAcaramAdigatamalpabahutvamabhidhitsuridamAha mU. (362) imIseNaMbhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe acaramassa yacaramANa yacaramaMtapaesANa ya acaramaMtapaesANa ya dabaTTayAe paesaTTayAe davvakRpaesaTTayAe kayare 2 hito a0 ba0 tu0 vi0?, goyamA ! savvatthovA imIse rayaNappabhAe puDhavIe dabaTTayAe ege acarame varamAI asaMkhijaguNAI, acaramaMcaramANiya dovivisesAhiA, paesaTTayAe savvatthovA imIserayaNappabhAe puDhavIe caramaMtapadesA, acaramaMtapadesA asaMkhenaguNA, caramaMtapadesA ya acaramaMtapadesA ya dovi visesAhiA, davaTThapaesaTTayAe savvatthovA imIse rayaNappabhAe puDhavIe davaThThayAe egeacarime, carimAiM asaMkhenaguNAI, acarimaM carimANi ya dovi visesAhiA, caramaMtapaesA asaMkhenaguNA, acaramaMtapaesAasaMkhijaguNA, caramaMtapaesAya acaramaMtapaesAyadovi visesAhiA, evaM jAva ahesattamAe sohammassa jAva logassa evaM cev| vR. 'imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe acaramassa ya caramANaya' ityAdi praznasUtraM sugama, nirvacanasUtre sarvastokaM dravyArthatayA asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAacaramakhaNDaM, kasmAt? iti cet, ataAha-ekaM, "nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyodarzanam" iti nyAyadatra hetau prathamA, tato'yamarthaH yasmAttathAvidhaikaskandhapariNAmapariNatatvAdekaM tataHstokaM, tasmAd yAni caramANi khaNDAni tAnyasaMkhyeyaguNAni, teSAmasaGkhyAtatvAt, athAcaramaM caramANi ca samuditAni caramANAM tulyAni vizeSAdhikAni vA ? iti zazAyAmAha-acaramaM caramANi ca samuditAni vizeSAdhikAni, tathAhi-yadacaramaM dravyaM tat caramadravyeSu prakSiptaM, tatazcaramebhya ekenAdhikatvAt vizeSAdhikasamudAyo bhvti| pradezArthatvacintAyAMsarvastokAzcaramAntapradezAH, yatazcaramakhaNDAni madhyakhaNDApekSayA'tisUkSmaNi, tatasteSAmasaGghayeyuNAnAmapi ye pradezAste madhyakhaNDagatapradezApekSayA sarvastokAH, tebhyo'caramapradezAasaGkhyeyaguNAH, acaramakhaNDasyaikasyApicaramakhaNDasamudAyApekSayA kSetrato'saGkhyeyaguNatvAt, caramAntapradezA acaramAntapradezAzca dvaye'pi samuditA acaramAntapradezebhyo vizeSAdhikAH kathamiti cet, ucyate, iha caramAntapradezA acaramAntapradezApekSayA asatyeyabhAgapramANAH, tato'caramAntapradezeSucaramAntapradezapekSe'pite'caramAntapradezebhyo vizeSAdhikA eva bhavanti, dravyArthapradezArthacintAyAM 'acaramaM caramANi ya do visAsahiyAiM caramantapaesA asaMkhenaguNA' iti acaramacaramasamudAyaccaramAntapradezA asatyeyaguNAH, kathaM ?, ucyate, iha yadacaramakhaNDatadasaGkhayeyapradezAvagADhamapi dravyArthatayAekaM, carameSu punaH khaNDeSu pratyekamasamayeyAH pradezAH, tato bhavanticaramAcaramadravyasamudAyAdasaGkhayeyaguNAzcaramAntapradezAH, tebhyo'pyacaramAntapradezA asaGkhyeyaguNAH, tebhyo'picaramAcaramapradezAHsamuditA iti pUrvavat / mU. (363) alogassa NaM bhaMte ! acaramassa ya caramANa ya caramaMtapadesANa ya acaramaMtapadesANa ya davaTThayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe kayare 2 hiMto a0 ba0 tu0 vi0?, goyamA! sabbatthove alogassadavvaTThayAe ege acaramecaramAiMasaMkhijaguNAIacaramaMcaramANi | 10[ 16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 prajJApanAupAGgasUtraM-1- 10/-/-/363 yadovi vasesAhiyAI, parasaTTayAe savvatthovA alogassa caramaMtapadesA acaramaMtapaesA anaMtaguNA caramaMtapadesAya acaramaMtapadesA ya dovi visesAhiyA, davvaTTaesaTTayAe savvatyove alogassa ege acarame caramAI asaMkhejjaguNAiM acaramaM ca caramANi ya dovi visesAhiyAI, caramaMtapaesA asaMkhejjaguNA, acaramaMtapaesA anaMtaguNA, caramaMtapaesA ya acaramaMtapaesAtha dovi visesAhiyA logAlogassa NaM bhaMte ! acaramassa ya caramANa ya caramaMtapaesANa ya acaramaMtapaesANa ya davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTTapaesaTTayAe kayare 2 hiMto a0 ba0 tu0 vi0 ?, goyamA ! savvatyove logAlogassa davvaTTayAe egamege acarama, logassa caramAI asaMkhejjaguNAiM, alogassa caramAI visesAhiyAI, logassa (ya) alogassa ya acaramaM ya caramANi ya dovi visesAhiyAI, parasaTTayAte savvatthovA logassa caramaMtapadesA, alogassa caramantapadesA visesAhiA, logassa acaramaMtapaesA asaMkhejjaguNA, alogassa acaramaMtapaesA anaMtaguNA, logassa ya alogassa ya caramaMtapadesA ca acaramaMtapadesA ya dovi visesAhiyA / davvadRpaesaTTayAe savvatthove logAlogassa davvaTTayAe egamege acarame, logassa caramAI asaMkhejaguNAI, alogassa caramAiM visesAhiyAI, logassa ya alogassa ya acaramaM caramANi ya dovi visesAhiyAI, logassa caramantapadesA asaMkhejaguNA, alogassa ya caramaMtapaesA visesAhiyA, logassa acaramaMtapaesA asaMkhejaguNA, alogassa acaramaMtapaesA anaMtaguNA, logassa ya alogassa ya caramaMtapaesA ya acaramantapaesA ya dovi visesAhiyA, savvadavvA visesAhiyA, savvapaesA anaMtaguNA, savvapajavA anaMtaguNA / vR. alokasUtre pradezArthatAyAM sarvastokA alokasya caramAntapradezA, lokaniSkuTeSvevAntasteSAM bhAvAt, tebhyo'caramAntapradezA antaguNAH, alokasyAnantatvAt, caramAntapradezA acaramAntapradezAzca samuditA vizeSAdhikAH, caramAntapradezA hyacaramAntapradezApekSayA anantabhAgakalpAH, tatasteSAmacaramAntapradezarAzau prakSepe'pi te acaramAntapradezebhyo vizeSAdhikA eva bhavanti / samprati lokAlokasamudAyaviSayaM praznasUtramAha 'logAlogassa NaM bhaMte ! acaramassa ya caramANa ya' ityAdi praznasUtraM sugamaM nivarcanamAha - 'goya' tyAdi, lokasya alokasya ca yadekaikaM caramakhaNDaM tatsokaM, ekatvAt, tebhyo lokasya caramakhaNDadravyANyasaGghatyeyaguNAni teSAmasaGghatyAtatvAt, tebhyo'pyalokasya caramakhaNDAni vizeSAdhikAni katham ? iha yadyapi lokasya caramakhaNDAni tattto'saGghayeyAni tathApi prAgupadarzitapRthivInyAsaparikalpanayA tAnyaSTau parikalpyante, tadyathA - ekaikaM catasRSu dikSu ekaikaM ca vidizviti, alokacaramakhaNDAni tanyAsaparikalpanayA parigaNyamAnAni dvAdaza, tadyathAekaikaM catasRSu dikSu dve dve vidizviti, dvAdaza cASTabhyo na dviguNAni na triguNAni ca, kintu vizeSAdhikAni, tebhyo'lokasya caramakhaNDebhyo lokAlokasya caramAcaramakhaNDAni samuditAni vizeSAdhikAni, tathAhi -lokasya caramakhaNDAni prAguktaparikalpanayA aSTI ekamacaramakhaNDamityubhayamIlane nava, alokasyApi caramAcaramakhaNDAni samuditAni trayodaza, ubhayeSAmekatra mIlanena dvAviMzatiH, sA ca dvAdazabhyo na dviguNA nApi triguNA kintu vizeSAdhiketi lokasya caramakhaNDebhyo lokAlokacaramAcaramakhaNDAni samuditAni vizeSAdhikAni / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 10, uddezaka:-, dvAraM 243 pradezArthatAcintAyAM sarvastokA lokasya caramAntapradezAH, aSTakhaNDasatkAnAmeva pradezAnAM bhAvAt, tebhyo'lokasya caramAntapradezA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi lokasya acaramAntapradezA asatyeyaguNAH, kSetrasyAtiprabhUtatayA tatpradezAnAmapyatiprabhUtatvAt, tebhyo'pyalokasyAcaramAntapradezA anantaguNAH, kSetrasyAnantaguNatvAt, tebhyo'pi lokasya caramAntapradezA acaramAntapradezA alokasyApi caramAntapradezA acaramAntapradezA; samuditA vizeSAdhikAH, kathamiti cet, ucyate, ihAlokasyAcaramAntapradezarAzI lokasya caramAcaramAntapradezA alokasya caramAntapradezAzca prakSipyante, teca sarvasaGkhyayA'pyasaGkhyeya (S saMkhyayA) zcAnantarAzyapekSayA'tistokA iti prakSepe'pi te'lokasyAcaramAntapradezebhyo vizeSAdhikA eva / etadanusAreNa dravyArthapradezArthacintAsUtramapi svayaM paribhAvanIyaM, navaraM lokAlokacaramAcaramakhaNDebhyo lokasya caramAntapradezA asaGghayeyaguNA iti, lokasya kila caramANi khaNDAnyaSTI, ekakaikasmiMzca khaNDadeze khaNDapradezA asaGghayeya lokAlokacaramAcaramakhaNDAni ca samuditAni dvAviMzatiH, tato ghaTante lokAlokacaramAcaramakhaNDebhyo lokasya caramAntapradezA asaGkhtyeyaguNAH, zeSapadabhAvanA prAgvat, 'savvadavvA visesAhiyA' iti lokAlokacaramAcaramAntapradezebhyaH sarvadravyANi vizeSAdhikAni, anantAnantasaGkhyAnAM jIvAnAM tathA paramANvAdInAmanantaparamANvAtmakaskandhaparyantAnAM pratyekAnAmanantasaGkhyAyanAM pRthak pRthak dravyatvAt, tebhyo'pi sarvapradezA anantaguNAH, tebhyo'pi sarvaparyAyA anantaguNAH, pratipradezaM svaparabhedabhinnAmanAM paryAyANAmAnantyAt, / tadevaM ratnaprabhAdikaM caramAcaramabhedatazcintitaM, idAnIM paramANvAdikaM cintayannAha- mU. (364) paramANupoggale NaM bhaMte! kiM carime 1 acarime 2 avattavvae 3 caramAI 4 acaramAI 5 avattavvAiyaM 6 udAhu carime ya acarime ya 7 udAhu carame ya acaramAI 8 udAhu caramAI acarame ya 9 udAhu caramAI ca acaramAI ca 10 paDhamA caubhaMgI udAhu carime ya avattavvae ya 11 udAhu carame ya avattavvayAiM ca 12 udAhu caramAiM ca avattavvae ya 13 udAhu caramAI ca avattavvayAiM ca 14 bIyA caubhaMgI udAhu acarime ya avattavvae ya 15 udAhu acarame ya avattavvayAiM ca 16 udAhu acaramAI ca avattavvae ya 17 / udAhu acaramAiM ca avattavvayAiM ca 18 taiyA caubhaMgI udAhu carame ya acarame ya avattavvae ya 19 udAhu carame ya acarame ya avattavvayAiM ca 20 udAhu carame ca acaramAI ca avattavvae ya 21 udAhu carame ya acaramAI ca avattavvayAI ca 22 udAhu caramAI ca acarame ya avattavvae ya 23 udAhu caramAiM ca acarame ya avattavvayAI (ca) 24 udAhu caramAI ca acaramAI ca avattavva ya 25 udAhu caramAI va acaramAI ca avattavvayAiM ca 26, ete chavvIsaM bhaMgA, goyamA ! paramANupoggale no carame no acarame niyamA avattavcae, sesA bhaMgA paDiseheyavvA // vR. 'paramANupoggale NaM bhaMte!' ityAdi, atra praznasUtre SaDaeviMzatirbhaGgAH, yatastrINi padAni caramAcaramAvaktavyalakSaNAni, teSAM caikaikasaMyoge pratyekamekavacanAstrayo bhaGgAH, tadyathAcaramo'caramo'vaktalyakaH trayo bahuvacanena, tadyathA - caramANi 12 acaramANi 2 avaktavyAni 3, sarvasaGkhyayA SaT, dvikasaMyogAstrayaH, tadyathA - caramAcarmapadayorekaH caramAvaktavyapadayordvitIyaH acaramAvaktavyakapadayostRtIyaH, ekaikasmin catvAro bhaGgAH, tatra prathame dvikasaMyoge evaMcaramazcAca Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 prajJApanAupAGgasUtraM 1-10/-/-/364 ramazca, caramazcAcaramAzca, caramAzcAcaramazca, caramAzcacaramAzca / evameva caturbhaGgI caramAvaktavya padayoH, evamevAcaramAvaktavyapadayoH sarvasaGkhyayA dvikasaMyoge dvAdaza bhaGgAH trikasaMyoge ekavacanabahuvatacanAbhyAmaSTau / sarvasaMkalanayA SaDviMzatiH / 1 atra nirvacanamAha - 'paramANupoggale no carame' ityAdi, paramANupudgalazcaramo na bhavati, caramatvaM hyanyApekSaM, na cAnyadapekSaNIyamasti tasya, avivakSaNAt, na ca sAMzaH paramANuryenAMzApekSayA caramatvaM prakalpyeta, niravayavatvAt (tasya), tasmAnna caramo, nApyacaramaH, niravayavatayA madhyatvAyogAt, kintvavaktavyaH, caramAcaramavyapadezakAraNa [taH]zUnyatayA caramazabdenAcaramazabdena vA vyapadeSTumazakyatvAt, vaktuM zakyaM hi vaktavyaM, yattu caramazabdena acaramazabdena vA svasvanimittazUnyatayA vaktumazakyaM tadavaktavyamiti / zeSAstu bhaGgAH pratiSedhyAH, paramANau teSAmasaMbhavAt, vakSyati ca - "paramANumi ya taio" asyAyamarthaH paramANau - paramANucintAyAM tRtIyo bhaGgaH parigrAhyaH, zeSAstu niravayavatvena pratiSedhyAH mU. (365) dupaesie NaM bhaMte! khaMdhe pucchA, goyamA ! dupaesie khaMdhe siya carame no acarame siya avattavvae, sesA bhaMgA paDiseheyavvA // tipaesie NaM bhaMte! khaMdhe pucchA, goyamA ! tipaesie khaMdhe siya carame, no acarame, siya avattavvae, no caramAI, no acaramAI, no avattavvayAI, no carame ya acarame ya, no carame ya acaramAiM, siya caramAiM ca acarame ya, no caramAiMca acaramAI ca, siya carame ya avattavvae ya, sesA bhaMgA paDiseheyavvA / caupaesie NaM bhaMte! khaMdhe pucchA, goyamA ! caupaesie NaM khaMdhe siya carame 1 no acarame 2 siya avattavvae 3 no caramAI 4 no acaramAiM 5 no avattavvayAiM 6 no carame ya acarame ya 7 no carame ya acaramAI ca 8 siya caramAI acarime ya 9 siya caramAiM ca acaramAI va 10 siya carame ya avattabvaeya 11 siya carame ya avattavvayAiM ca 12 no caramAiM ca avattavvae ya 13 no caramAiM ca avattavvayAiM ca 14 no acarame ya avattavvae ya 15 no acarame ya avattavvayAI ca 16 no acaramAI ca avattavvae a 17 no acarimAiM ca avattavvayAiM ca 18 no carame ya acarimeya avattavvaeya 19 no carime ya acarime ya avattavvayAiM ca 20 no carame ya acaramAI ca avattavvae ya 21 no carame ya acaramAI ca avattavvayAI ca 22 siya caramAiM ca acarime ca avattavvae ya 23 / sesA bhaMgA paDiseheyavvA || paMcapaesie NaM bhaMte! khaMdhe pucchA, goyamA! paMcapaesie khaMdhe siya carame 1 no acarame 2 siya avattavvae 3 no caramAI 4 no acaramAI 5 no avattavvayAI 6 siya carame ya acarame ya7 no carame ya acaramAiM ca 8 siya caramAiM ca acarame ya 9 siya caramAI ca acaramAiM ca 10 siya carameya avattavyae ya 11 siya carame ya avattavvayAiM ca 12 siya caramAiM ca avattavvae ya 13 no varamAI ca avattavvayAI ca 14 no acarame ya avattavvae ya 15 no acarame ya avattavvayAiM ca 16 no acaramAI ca avattavyae ya 17 no acaramAiM ca avattavvayAiM ca 18 no carame ya acarame ya avattavvae ya 19 no carame ya acarame ya avattavvayAiM ca 20 no carame ya acaramAiM ca avattavvae ya 21 no carame ya acaramAI ca avattavvayAiM ca 22 siya caramAI va acarame ya avattavvae ya 23 siya caramAiM ca acarame ya avattavvayAiM ca 24 siya caramAiM ca acaramAiMca avattavvae ya 25 no caramAI ca acaramAiM ca avattavvAyaiM ca 26 / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - padaM-10, uddezakaH-, dvAraM-- 245 chappaesieNaMbhaMte ! pucchA, goyamA! chappaesieNaMkhaMdhe siyacarame 1 no acarame 2 siya avattavyae 3 no caramAiM4 no acaramAiM5 no avattavvayAiM 6 siya carame ya acarame ya7siya carameya acaramAiMca 8 siya caramAiMcaacarame ya9siyacaramAiMca acaramAiMca 10 siya carame yaavattavyae a11 siya carameya avattavvayAiMca 12 siyacaramAiMca avatabbae a13 siya caramAiMca avattavyayAiMca 14 no acarame ya avattavvae ya 15 no acarame ya avattavvayAiMca 16 no acaramAiM ca avattavvae ya 17 no acaramAiM ca avattabvayAiM ca 18 siya carame ya avarame ya avattabbae ya 19 no carame ya acarame ya avattavbayAiMca 20 no carame ya acaramAI ca avattavvae ya 21 no carame ya acaramAiMca avattavvayAiM ca 22 siya caramAiMca acarame ya avattavbae ya 23 siya caramAiM ca acarame ya avattabvayAiMca 24 siya caramAiMca agharamAiMca avattavbae ya 25 siya caramAiMca acaramAiMca avattavyAyAiM ca 26 / sattapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe pucchA, goyamA ! sattapaesie NaM khaMdhe siya carime 1 no acarime 2 siya avattavbae 3 no carimAI4 no acarimAiM 5 no avattavvayAiM 6 siya carame ya acarame ya 7 siya carame ya acaramAiM ca 8 siya caramAiM ca acarame ya 9 siya gharamAiMca acaramAiM ca 10 siya carame ya avattavbae ya 11 siya carame ya avattavvayAiM ca 12 siya caramAiMca avattabbae ya 13 siya caramAiMca avattavyayAiMca 14 no acarameya avattavvae ya 15 no acarame ya avattavbayAI ca 16 no acaramAiM ca avattavbae ya 17 no acaramAiM ca avattavvayAiMca 18 siyacarameya acarameya avattavbaeya 19 siya carameyaacarameyaavattavvayAI ca 20siya carame ya acarimAiMca avattavbae a21 no carime ya acarimAiMca avattavbayAiMca 22 siya caramAiMca acarame ya avattavvae ya 23 siya caramAiMca acarame ya avattavvayAiM 24 siya caramAiMca acaramAiMca avattavvaeya 25 siya caramAiMca acaramAiMca avatta 26 / / aTThapaesieNaMbhaMte! khaMdhe pucchA, goyamA! aTThapaesiekhaMdhe siya carame 1 no acarame 2 siya avattavvae 3 no caramAiM 4 no acaramAI 5 no avattavyayAI 6 siya carimeya acarime ya 7siya carime yaacarimAiMca 8 siya carimAiMca acarimeya 9siya caramAiMca acaramAiMca 10 siya carame ya avattavvae ya 11 siya carama ya avattavbayAiMca 12 siya carimAiMca avattavvae ya 13 siya carimAiM ca avattavvayAiM ca 14 no acarime ya avattavbae ya 15 no acarime ya avattavvayAiMca 16 no acarimAiMca avattavcae ya 17 no acarimAiMca avattavvayAiMca 18 siya carime ya acarimeya avattavyae ya 19 siya carime ya acarimeya avattavvayAiMca 20 siya carimeya acarimAiMca avattabbae a21 siya carimeya acarimAiMcaavattavvayAiMca 22 siya carimAiMca acarimeya avattavyae a23 siyacarimAiMca acarime yaavattavvayAiM ca 24 siya carimAiMca acarimAiMca avattavvae ya 25 siya carimAiMca acarimAiMca avattavcayAiMca 26 saMkhejapeesie asaMkhejapaesie anaMtapaesie khaMdhe0, jaheva aTThapaesie taheva patteyaM bhaanniyvyN| vR. 'dupaesieNaMbhaMte !' ityAdi praznasUtraprAgvat, nirvacanamAha-'siyacarame no acarame siya avattavyae' ityAdi, dvipradezikaHskandhaH syAt-kadAcit caramaH, kathamiti cet, ucyate, Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 prajJApanAupAGgasUtra-3-90/-1-1365 ihayadA dvipradezikaH skandhodvayorAkAzapradezayoravagADho bhavati samazreNyA vyavasthitayA, tadA eko'pi paramANuparaparamANvapekSayA caramaH, avaro'pyaparaparamANvapekSayA carama iti caramaH, acaramastunama bhavati, sarvadravyANamAmapi kevalAcaramatvasyAyogAt, yadA tu sa eva dvipradezikaH skandhaH ekasminnAkAzapradeze avagAhate tadA sa tathAvidhaikatvapariNAmapariNatatayA paramANuvat caramAcaramavyapadezakAraNazUnyatvAnna caramazabdena vyapadeSTuzakyatenApyacaramazabdenetiavaktavyaH, zeSAstu bhaGgAH pratiSedhyAH, tathA ca vakSyati "paDhamo taio ya hoi dupaese" asyAyamarthaHdvipradezike skandheprathamo bhaGgaH-carama iti, tRtIyaH-avaktavya iti bhavatizeSAstupratiSedhyAH, asaMbhavAt, sa cAsaMbhavaHsupratIta ev| 'tipaesie NaM bhaMte ! khaMdhe' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanaM 'goyamA ! siya carame' ityAdi, ihayadA tripradezikaH skandho dvayorAkAzapradezazayoH samazreNyA vyavasthitayorevamavagADho bhavati, tadA'saucaramaH, sA caramatvabhAvanA dvipradezikaskandhavad bhAvanIyA, acaramapratiSedhaH prAgvat, 'syAdavaktavya' iti yadA sa eva tripradezikaH skandha ekasminnAkAzapradeze'vagAhate tadA paramANuvat caramAcaramavyapadezakAraNazUnyatayA caramAcaramazabdAbhyAM vyapadeSTumazakyatvAt avaktavyaHcaturthAdayo'STamaparyantAHpratiSedhyaH,asaMbhavAta, asabhavastusupratItatvAtsyavamupayujya vaktavya;, navamastu grAhyaH, tathA cAha-siya caramAiMca acarame ya' prAkRte dvitve'pi bahuvacanaM, tato'yamarthaH-syAt-kadAcidayaM maGga:-caramau acaramazca, tatra yadA sa tripradezikaH skandhaH triSvAkAzapradeSeSu samazreNyA vyavasthiteSvevamavagAhate, __tadA''dimAntimau dvau paramANUparyantavartitvAccaramau madhyamastumadhyavartitvAdacarama iti, dazamastu pratiSedhyaH, skandhasya tripradezikatayA caramAcaramazabdayorbahuvacananimittAsaMbhavAt, ekAdazastu grAhyaH, tathA cAha-'siyacarameya avattavvaeya' syAt-kadAcidayaM bhaGgazcaramazcAvaktavyazca, tatra yadA sa tripradezikaH samazreNyA vizreNyA caivamagAhate sthApanA-tadA dvau paramANU samazreNyAvyavasthitAvitidvipradezAvagADhadvipradezaskandhavaccaramavyapadezakAraNabhAvatazcaramaH, ekazca paramANurvizreNisthazcaramAcaramazabdAbhyA vyapadeSTumazakya ityavaktavyaH, zeSAstu bhaGgAH sarve'pi pratiSedhyAH, vakSyati ca "paDhamo taio navamo ikkArasamo ya tipaese" asyAyamarthaH-tripradeze skandheprathamo bhaGgazcarama iti, tRtIyo'vaktavya iti, navamazcaramau cAcaramazca, ekAdazazcaramazcAvaktavyazcetici bhavati, zeSA bhaGgA na ghttnte|| "caupaesie NaM bhaMte ! khaMdhe' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanamAha-'goyamA ! siya carame' ityAdi,atra prathamatRtIyanavamadazamaikAdazadvAdazatrayoviMzatitamarUpAH sapta bhaGgA grAhyAH, zeSAH pratiSedhyAH, tatra prathamabhaGgo'yam-'syAccarama' iti, iha yadA catuSpradezakaH skandho dvayorAkAzapradezayoH samazreNyA vyavasthitayorevamagAhate, tadA caramaH, sA cacaramatvAbhAvanA samazreNyA vyavasthitadvipradezAvagADhadvipradezaskandhavadbhAvanIyA, tRtIyobhaGgaH syAdavaktavya iti, sacaivaM yadA sa eva catuSpradezakaH skandha ekasminnAkAzapradeze'vagAhate, tadA paramANuvadavaktavyaH, navamaH 'syAccaramau cAcaramazca sa caivaM yadA sa catuSpradezAtmakaH skandhaH triSvAkAzapradezeSvevamavagAhate, tadAAdyantapradezAvagADhau caramaumadhyapradezAvagADhastvacaramaH, dazamaH syAccaramau Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 padaM-10, uddezakaH-, dvAraMcAcaramauca, tatrayadAcatuSpradezAtmakaH skandhaH samazreNyA vyavasthiteSu catuSvAkAzapradezeSuevamagAhate, tadA''dyantadvipradezAvagADhau dvau paramANU caramau dvayostu madhyamayorAkAzapradezayoragADhau dvau paramANU acaramAviti, ekAdazaH syAccaramazcAvaktavyazca, sa caivaM-, yadA sa catuSpradezakaH skandhaH triSvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNyA caivamavagAhate sthApanA, tadA samazreNiyavyavasthitadvipradezAvagADhAmrayaH paramANavo dvipradezavagADhadvipradezaskandhavat caramaH ekazca vizreNisthaH paramANurivacaramAcaramazabdAbhyAM vyapadeSTumazakyatvAtavaktavyaiti, dvAdaza; syAJcaramazcAvaktavyau ca, sa caivaM-, yadA sa catuSpradezAtmakaH skandhazcatuSvAkAzapradezeSu evamavagAhate-dvau paramANU dvayoH samazreNyA vyavasthitayorAkAzapradezayoH dvau paramANU dvayorvizreNyA vyavasthitayoH, tadA dvI paramANU samazreNyA vyavasthitau dvipradezAvagADhadvipradezaskandhavat caramaH dvau ca paramANU vizreNivyavasthitau kevalaparamANuvaccaramAcaramazabdAbhyAM vyapadeSTumazakyAvityavaktavyau, trayoviMzatitamaH syAcaramau cAcaramazcAvaktavyazca, kathamiti ced, / ucyate, iha yadA sa catuSpradezakaH skandhaH catuSvAkAzapradezeSvevamavagAhate-trayaHparamANavastriSusamazreNyA vyavasthiteSvAkAzapradezeSueko vizreNisthe pradeze, tadA triSu paramANuSu samazreNivyavasthiteSu madhye Aghantau paramANU paryantavartitvAcaramau madhyamastvacaramaH vizreNisthasva-vaktavya iti, vakSyati c||1|| "paDhamo taio navamo dasamo ikkArasoya baarsmo| bhaGgA cauppaese tevIsaimo ya boddhbbo|" gatArthA / / 'paMcapaesie NaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanamAha-'goyamA ! siya carame' ityAdi, iha prathamatRtIyasaptamanavamadazamaikAdazadvAdazatrayodazatrayoviMzatitamacaturviMzatitamapaJcaviMzatitamarUpA ekAdaza bhaGgA grAhyAH, zeSAH pratiSedhyAH, vakSyati c||1|| "paDhamo taio sattama nvdsikkaarbaartesmo| tevIsacauvvIsA paNavIsaimo ya paMcamae / / " / ___ tatrAyaMprathamo bhaGgaH-syAJcarama iti, iha yadApaJcapradezAtmakaH skandho dvayorAkAzapradezayoH samazreNyA vyavasthitayorevamagAhate, trayaH paramANava ekasminAkAzapradeze dvau dvitIye, - tadA dvipradezAvagA pradezaskandhavacaramaH, tRtIyo'vaktavyaH,sacaivaM-yadAsapaJcamapradezAtmakaHskandhaH ekasmin AkAzapradezeavagAhate, -tadAsaparamANuvadavaktavyaH, saptamaH syAcaramazcAcaramazca, sa caivam- yadA sa paJcapradezakaH skandhaH paJcasvAkAzapradezeSvevamavagAhate, sthApanA-, tadA ye caramAzcatvAraH paramANavasteSAmekasaMbandhipariNAmapariNatatvAdekavarNatvAdekagandhatvAdekarasatvAdekasparzatvAcaikatvavyapadeze carama iti vyApadezaH, madhyastu paramANurmadhyavartitvAdcaramaiti, navamaH caramau cAcaramazca, tatra yadA sa paJcapadezakaH skandhastriSvAkAzapradezeSu samazreNyA vyavastiteSvevamavagAhate dvau-paramANU adhe AkAzapradeze dvAvante eke madhye, tadA''dyapradezAvagADhau dvau caramo dvAvantyapradezAvagADho carama iti caramau madhyastu madhyavartitvAdacaramaH, dazamaH caramau cAcaramauca,tatra yadA sapaJcapradezAtkamaH skandhazcatuSvAkAzapradezeSusamazreNayyA vyavasthiteSvevamavagAhate-trayaH paramANavastriSvAkAzapradezeSuekasmindAviti, tadAAdyapradezavartI paramANuzvaramaH dvau cAntyapradezastinau carama iti caramau dvau camadhyavartitvAdacaramau, ekAdazaH caramazcAva Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 prajJApanAupAGgasUtraM-1-10/-/-/365 ktavyaH, kathamiti cet ?, ucyate, yadA sa paJcapradezAtmakamnaSvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNya caivamagAhate- dvau dvI paramANU dvayorAkAzapradezayoH samazreNyA vyavasthitayoH eko vizreNisthaH, tadA catvAraH paramANavo dvipradezAvagAhitvAt dvipradezAvagADhadvipradezaskandhavaccarama ekazca vizreNisthaH paramANuravaktavyaH, dvAdazaH caramazcAvaktavyau ca tatra yadA sa paJcapradezAtmakaH skandhazcatuSvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNyA caivamavagAhate - dvau paramANu dvayorAkAzapradezayoH samazreNyA vyavasthitayoreko vizreNisthe dvau cAnyasmin vizreNisthe, tadA dvau paramANU samazreNivyavastitadvipradezAvagADhau dvipradezAvagAdvipradezaskandhavaccaramaH ekau dvau ca vizreNistha pRthagekaikAkAzapradezAvagADhau cAvaktavyau, trayodazaH caramau cAvaktavyazca tatra yadA sa paJcapradezAvagADhaH paJcasvAkAzapradezeSvevamavagAhate- dvau paramANU upari dvayorAkAzapradezayoH samazreNyA vyavasthitayoravagADhau dvau ca dvayostathaivAdhaH ekaH paryante madhyasame, tadA dvAvuparitanau dvipradezAvagADhavyaNukaskandhavaccaramaH dvau cAdhastanau carama iti caramau ekazca kevalaH paramANurivAvaktavya iti, trayoviMzatitamaH caramau cAcaramazcAvaktavyazca, sacaivaM-yadA paJcapradezakaH skandhazcatuSvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNyA caivamavagAhatetriSvAkAzapradezeSu samazreNyA vyavasthiteSvadye ekaH paramANuH madhye dvau ante ekaH caturthe'pi vizreNisya ekaH, tadA triSvAkAzapradezeSu madhye AdyantapradezAvagADhI caramau madhyapradezavartI tu dvyaNuko madhyavartitvAdacaramo vizreNisthazcAvaktavya iti, caturviMzatitamaH caramau cAcaramazcAvaktavyau ca kathamiti cet, ucyate, sa eva yadA paJcapradezakaH skandhaH paJcasvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNyA caivamagAhate - trayaH paramANavastriSvAkAzapradezeSu samazreNivyavasthiteSu dvayorAkAzapradezayoH paramANvorvizreNisthayoH, tadA triSvAkAzapradezeSu madhye dvAvAdyantapradezavartinI caramI madhyazcAcaramo dvau ca vizreNisthAvavaktavyau, paJcaviMzatitamaH caramau cAcaramau cAvaktavyazca, caivaM - yadA paJcapradezakaH skandhaH paJcasvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNyA caivamavagAhatecatvArazcatuSvAkAzapradezaSusamazreNivyavastiteSu eko vizreNisthaH, tadA catuSvA kAzapradezeSu madhye dvAvAdyantapradezavartino caramau dvau ca madhyavartinAvacaramau eko vizreNistho'- vaktavyaH / 'chappaesie NaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM prAgvata, nirvacanaM 'goyamA ! siya carame' ityAdi, iha dvitIyacatuSpaJcamaSaSThapaJcadazaSoDazasaptadazASTAdazaviMzatitamaikaviMzatitamadviMzatitamarUpA ekAdaza bhaGgAH pratiSedhyAH, vakSyati ca 11911 "bicautthapaJcachaGkaM pannarasolaM sattaraThThAraM / vIkvIsa bAvIsagaM ca vajreja chaTThami / / " zeSAstvekAdayaH parigrAhyAH, ghaTamAnatvAt, tatra yathA yAdayo na ghaTante ekAdayastu ghaTante tathA bhAvyante - iha yadA SaTpradezakaH skandho dvayorAkAzapradezayoH samazreNyA vyavasthitayorevamavagAhate - ekasminnAkAzapradeze trayaH paramANavo'parisminnapi traya iti, tadA dvipradezAvagADhadvipradezaskandhavaJcaramaH, acaramalakSaNastu dvitIyo bhaGgo na ghaTate, caramarahitasya kevalasyAcaramasyAsaMbhavAt, na khalu prAntAbhAve madhyaM bhavatIti bhAvanIyametat, tRtIyo'vaktavyalakSaNaH, sa caivaM-yadA sa SaTpradezAtmakaH skandhaH ekasminnAkAzapradaze'vagAhate, tadA paramANuvaJcaramA - Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___249 padaM-10, uddezakaH-, dvAracaramazabdena vyapadezaSTumazakyatvAdavaktavyaH, caturthazcaramANItipaJcamo'caramANItiSaSTo'vaktavyAnIti paJcadazo'caramazcAvaktavyazca SoDazo'caramazcAvaktavyAni ca saptadazo'caramANi cAvaktavyazca aSTAdazo'caramANicAvaktavyAnicetyete sapta bhaGgA oghata eva na saMbhavanti, tathAprakArANA dravyANAmevAsaMbhavAt, na hyevaM jagati kevalAnicaramAdinidravyANi saMbhavanti, asaMbhavazcaprAguktabhAvAnAnusAreNa sugamatvAtsvayaMbhAvanIyaH, saptamazcacaramazcAcaramazcetyevarUpaeva, yadAsaSaTpradezAtmakaH skandhaH paJcasvAkAzapradezeSvekaparikSepeNa vyavasthiteSvevamavagAhate, dvau paramANU madhyapradeze ekaikaH zeSeSu, tadA teSAM caturNAM paramANUnAmekasaMbandhipariNAmapariNatatvAdekavarNatvadekagandhatvAdekarasatvAdekasparzatvAccaikatvavyapadezaH ekatvavyapadezatvAccarama iti vyapadezaH, yau tu dvau paramANU madhye tAvekatvapariNAmapariNatAvityacaramaH, aSTamazcaramazcAcaramau ca, tatra yadA sa eva SaTpradezAtmakaH skandhaH SaTsu pradezeSu ekaparikSepeNaikAdhikamevamavagAhate, tadA paryantavapartinaH parikSepeNAvasthitAzcatvAraH paramANavaH prAguktayuktarekazcaramaH, dvau madhyavartinAvacaramAviti, anye tvabhidadhati-caturNAM paramANUnAM kSetrapradezAntaravyavahitAdhikatvapariNAmo na bhavati tatabhAvAcca naiSa bhaGga upapadyate, pratiSiddhazca sUtre, yato vakSyati-- ___ "bicautthapaMcachaTTa"miti prAkRtazailyA 'chaTTha' 'aTTha' ityetayoH padayornirdezaH, tato'yamartha:-SaSThamaSTamaMca varjayitveti, atha nAmaivaMrUpo'pi bhaGgobhavati tadaivaMgamyate-yeekaveSTakA avyavadhAnena catvAraH paramANavaste tathAvidhaikatvapariNAmapariNatatvAJcaramaH, tasmAdadhiko'pi samazreNyaiva pratibaddhatvAnna tadatirikta iti so'pi tasminneva carame gaNyate ityekaM caramaM, punazca yo'dhikamadhye vyavasthita iti sa madhyavartitvAdanekapariNAmitvAcca vastuno'caramo'pi tato' (tazcaramA) caramAvityapi bhavati, atrApi na kazcid virodhaH, tattvaM punaH kevalino vidanti, navamazcaramau cAcaramazca, yadA sa eva SaTpradezakaH skandhastriSvAkAzapradezeSu samazreNyA vyavastiteSvevamavagAhate-ekaikasminnAkAzapradeze dvau dvau paramANU iti, -tadA''dyapradezavartinau dvau paramANU caramaH dvAntyapradezavartinau carama iti caramau, dvau tu madhyapradezavartinI eko'carama iti, dazamazcaramau cAcaramauca, sacaivaM-yadA saSaTpradezakaH skandhazcatuSvAkAzapradezeSusamazreNyA vyavasthiteSvevamagAhate-dvAvAdye pradeze dvau dvitIye ekastRtIye ekacaturthe iti, tadA dvau paramANU prathamapradezavartinAvekazcaramaH eko'ntyapradezavartI carama iti caramau dvau paramANU dvitIyapradezavartinAbeko'caramaH ekastRtIyapradezavartI acarama ityacaramAvapi dvau, ekAdazazcaramazcAvaktavyazca, sacaivaM-yadAsa evaSaTpradezAtmakaH skandhastriSvAkAzapradezeSusamazreNyA vizreNyA caivamavagAhate dvAvAdye pradeze dvau samazreNyA vyavasthite dvitIye pradeze dvau vizreNisthe tRtIyepradeze, tadAdvipradezAvagADhAzcatvArAH paramANavaH samazreNivyavasthitadvipradezAvagADhavyaNukaskandhavadekazvaramaH dvau ca vizreNisthapradezAvagADhau paramANuvadeko'vaktavyaH, dvAdazazcaramazcAvaktavyauca,tatrayadAsaSaTpradezAtmakaH skandhazcatuSvAkAzapradezeSusamazreNyA vizreNyA caivamavagAhate-dvau paramANU pratham pradeze dvau samazreNivyavasthite dvitIye pradeze ekaH tataH paramupari tRtIye pradeze ekazcAdhazcaturthe iti, tadA catvAraH paramANavo dvipradezAvagADhAH pUrvavadekazcaramaH dvau ca vizreNisthapradeza zAnadati Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 prajJApanAupAGgasUtra-1-10-1-1365 davayAvagADhAvavaktavyAviti, trayodazazcaramau cAvaktavyazca, yadA sa eva SaTpradezakaH skandhaH paJcasvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNyA caivamavagAhate-dvI paramANU dvayorAkAzapradezayoH samazreNivyavasthitayoH dvau tayorevAdhaH samazreNivyavastitayorAkAzapradezayoH zreNidvayamadhyabhAgasamazreNisthecaikasminnAkAzapradeze dvAviti, tadAdvipradezAvagADhavyaNukaskandhavaduparitanadvipradezAvagADhau dvau paramANU ekazcaramo dvAvadhastanAviti caramau, dvAvekapradezAvagADhau paramANuvadeko 'vaktavyaH, caturdazazcaramaucAvaktavyau ca, tatra yadAsa evaSaTpradezakaH skandhaHSaTsvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNyA caivamavagAhate-dvau paramANU dvayorAkAzapradezayoH samazreNyA vyavasthitayoH dvautayorevAdhaH samazreNivyavastitayorAkAzapradezayoH ekaH zreNidvayamadhyabhAgamasazreNisthe pradeze, eka uparitanayordvayorvizroNisthe, tadA dvAvuparitanAvekazcaramo dvAvadhastanAviti caramau dvA cAvaktavyAviti, ekonaviMzatitamazcaramazcAramazcAvaktavyaH, sa caivaM yadA sa SaTpradezakaH skandhaH SaTsvAkAzapradezeSu ekaparikSepeNa vizreNisthakaidhikamavagAhate, , tadA ekavezTakAzcatvAraH paramANavaHprAguktayuktarekazcarama eko'caramo madhyavartI eko'vaktavyaH, yazca viMzatitamazcaramazcAcaramazcAvaktavyauca, sasaptamapradezakasyaivopapadyatenaSaTpradezakasya,yo'pyekaviMzatitamazcaramazcAcaramau cAvaktavyazca, so'pi saptapradezakasyaiva na SaTpradezakasya, yastu dvAviMzatitamazcaramazcAcaramau cAvaktavyauca, so'STapradezakasyaiveti, trayo'pyeteviMzatyAdayo'trapratiSiddhAH, yazca trayoviMzatitamazcaramau cAcaramazcAvaktavyaH, sa evaM-yadA saevaSaTpradezakaH skandhazcatuSvAkAzapradezeSvevamavagAhate-dvau dvau paramANU dvayorAkAzapradezayoH ekastayoreva samazreNisthetRtIye AkAzapradeze eko vizreNisthe iti, tadA AdyapradezAvagADhau dvau paramANUcaramastRtIyapradezAvagADhazcarama iti dvaucaramau dvitIyapradezAvagADhau dvau paramANU caramo vizreNistho'vaktavyaH, caturviMzatitamaH caramau cAcaramazcAvaktavyau ca, tatra yadA sa eva SaTpradezAtmakaH skandhaH paJcasvAkAzapradezeSu samazreNyA vizreNyA caivamavagAhatetriSkAvAkazapradezeSu samazreNyA vyavasthiteSvAdye ekaH dvitIye ekaH tRtIye dvau dvayorvizreNisthayorekaika iti, tadAAdyanta pradezAvagADhaucaramau madhyAvagADho'caramaH vizreNisthapradezadvayAvagADhau avaktavyau, paJcaviMzatitamaH caramau cAcaramau cAvaktavyazca, yadA sa eva SaTpradezAtmakaH skandha paJcasupradezeSusamazreNyA vizreNyA caivamavagAhate-catuSvAkAzapradezeSusamazreNivyavasthiteSvAdyapradezatraye ekaikazcaturthe dvau paJcame vizreNisthe ekaH, tadAAdyantapradezavartino caramau madhyapradezadvayavartinau dvAcaramau vizreNiyapradezastha eko'vaktavyaH, SaDvizatitama; caramau cAcaramaucAvaktavyau ca, sa caivaM yadA saSaTpradezakaH skandhaH SaTsvAkAzapradezeSusamazreNyA vizreNyA caivamavagAhate tadAAdyantapradezAvagADhau dvaucaramau dvaumadhyapradezAvagADhAvacaramau dvauca vizreNisthapradezadvayAvagADhavavaktavyAviti / sattapaesieNaM bhaMte! khaMdhe' ityAdi praznasUtraM prAgvata, nirvacanamAha'goyamA ! sattapaesie NaM khaMdhe siya carame no acarame' ityAdi, iha dvitIyacaturthapaJcamamaSThapaJcadazaSoDazasaptadazASTAdazadvAviMzatitamarUpA nava bhaGgAH pratiSedhyAH, zeSA upAdeyAH, vakSyati c||1|| "bicautthapaMcamuTuM pannarasolaM ca sattaraTThAraM / vaJjiya bAvIsaimaM sesA bhaMgA u sttme|" Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-10, uddezakaH-, dvAraM-- tatra dvyAdInAmaSTAdazaparyantAnA pratiSedhakAraNaM prAguktamanusartavyaM na kevalamatra kintu sarvaSvapyuttareSu skandheSu, yastu dvAviMzatitamaH so'STapradezakasyaiva ghaTate na saptapradezakasyetyuktaM prAk, tata iha pratiSedhaH, zeSAstuprathamAdayaHSaDvizatitamaparyantAH saptadazabhaGgAH SaTpradezasndhasyeva bhAvanIyAH, kevalaM vineyajanAnugrahAya sthApanAmAtreNopadayante-prathamo bhaGgazcaramabhaGgaH, tRtIyo'vaktavyaH, saptamazcaramazcAcaramazcaaSTamazcaramazcAcaramI ca navamazcaramau cAcaramazcadazamazcaramau cAcaramau ca ekAdazazcaramazvAvaktavyazca dvAdazazcaramazcAvaktavyau ca trayodazazcaramau cAvaktavyazca caturdazazcaramau cAvaktavyau ca ekonaviMzatitamazcaramazcAcaramazcAvaktavyazca viMzatitamazcaramazcAcaramazcAvaktavyauca ekaviMzatitamazcaramazcAcaramaucAvaktavyazcatrayoviMzatitamazcaramau cAcaramazcAvaktavyazca caturviMzatitamazcaramau cAcaramazcAvaktavyazcapaJcaviMzatitamazcaramau cAcaramau cAvaktavyazca SaDviMzatitamazcaramau cAcaramau cAvaktavyau ca iha yasmAtsaptAprAdezikaH skandha ekasmitrAkAzapradeze'yagAhate dvayori triSvapi yAvatsaptasvapi tata evaM bhaGgAH saMbhavanti / / ___'aTThapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanasUtraM aTThapaesie NaM khaMdhe siya carame' ityAdi, atra dvitIyacaturthapaJcamaSaSThapaJcadazaSoDazasaptadazASTAdazarUpA aSTau bhaGgAH pratiSedhyAH, zeSA grAhyAH, vakSyati c||1|| "vicautthapaMcachaTTe pannara solaM ca sattara'TThAraM / ee vajiya bhaMgA sesA sesesu khNdhesu||" sugamA, navaraM 'sesA sesesukhaMdhesu' iti zeSA; bhaGgAH zeSeSu saptapradezakAt skandhAditareSuaSTApradezAdikeSu sarveSu skandheSu draSTavyAH, anye tvevamuttarArddhaM paThanti-"ee vajjiya maMgA teNa paramavaDiyA sesA" sugama, teca prathamAdayo bhaGgAH SaDviMzatiparyantAaSTAdazabhAvanAtaH prAgavad bhAvanIyAH, navaraM 'caramazcAcaramau cAvaktavyau ca' ityevaMrUpo dvAviMzatitamo bhaGgaH atha dvipradezakAdiSu skandheSu avaktavyau ityevaMrUpaH SaSTho bhaGgaH kasmAtpratiSidhyate ?, tasyApi yuktitaH saMbhavabhAvAt, tathAhi-yadaikaH paramANurekasminnAkAzapradeze dvitIyo vizreNisthe pradeze, tathA ekopyavaktavyo dvitIyo'pyavaktavya iti bhavatyavaktavyAviti bhaGgaH, pradezakacintAyAmekasminnekaH paramANuH aparasmin dvau catuSpradezakacintAyAM pratyekaM dvau dvau paramANU ityAdi, satyametat, kevalamevaMrUpaM jagati dravyameva nAsti, kathametadavasitam ? iti cet, ucyate, ata evapratiSedhavacanAt, yadi hi tathArUpaM dravyaM saMbhavednAcArya pratiSedhaM kuryAditi, yadivA saMbhave'pi jAtiparanirdezAt tRtIyabhaGgaka evAntarbhAvo veditavyaH yathA cASTapradezake skandhe bhaGgAH pratiSedhyA vidheyAzcoktAstathA saMkhyAtapradezake asaMzayAtapradezake ca pratyekaM vaktavyAH, tathA cAha-'saMkhejjapasie asaMkhejapaesie' ityAdi, pAThasiddhaM, navaramiyaM sarvatra bhAvanA-yasmAdekAdiSvapyAkAzapradezeSvaSTapradezakAdInAM skandhAnAmavagAho bhavati tathA (to) ghaTante yathoktAH sarve'pi bhaGgAH, nanvasaMkhyAtapradezAtmakasyAnantapradezAtmakasya ca skandhasya kathamekasminnAkAzapradeze'vagAhaH?,ucyate, [tathA] tathAmAhAsyAt, nacaitadanupapan, yuktitaH sambhAvyamAnatvAt, tathAhi anantAnantA dvipradezakAH skandhA yAvadanantAnantAH saMkhyeyapradezAtmakAH anantAnantAasaMkhyeyapradezAtmakAH skandhAanantAnantAanantapradezAtmaMkAH, lokazca Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 prajJApanAupAGgasUtra-1-10/-1-1365 mU. (369) sarvAtmanA'pyasaMkhyeyapradezAtmakasteca sarve'piloka evAvagADhA nAloke, tato'vasIyate santyekasminnapyAkAzapradeze'vagADhA bahavaHparamANavo bahavo dvipradezakAH skandhAH yAvadbahavo'nantapradezAtmakA; skandhAH, tathA cAtra pUrvasUrayaH pradIpaSTAntamuparvaNayanti yathaikasya pradIpasya gRhamadhye prajvalitasya prabhAparamANavaH sarvameva gRhaM prApnuvanti tathA pratyekaMpradIpasahasrasyApi,nacapratipradIpaMprabhAparamANavonabhinnAH, pratipradIpepuruSasya madhyasthitasya chAyAdidarzanAt, tato yathaite sthUlA api pradIpaprabhAparamANavaH ekasminnapyAkAzapradeze bahavo mAnti tathA paramANvAdayo'pIti na kazciddoSaH AkAzasya tatA tathA'vakAzadAnasvabhAvatayA vastUnAM ca vicitrapariNamanasvabhAvatayAvirodhAbhAvAt, sampratiparamANvAdiSu ye bhaGgA grAhyAH ye caSaSThAdiSu na grAhyAstatsaGgrahikAH saMgrahaNigAthA AhamU. (366) paramANummiya taio paDhamo taio ya hoti dupese| ___ paDhamo taio navamo ekkArasamo yatipaese / / mU. (367) paDhamo taio navamo dasamo ekkAraso ya baarsmo| bhaMgA cauppaese tevIsaimo ya boddhavyo / mU. (368) paDhamo taio sttmnvdsikaarbaartersmo| tevIsacauvvIso paNavIsaimo ya paMcamae / vicautthapaMcachaTheM panarasa solaM ca sttrdvaar| vIsekkavIsa bAvIsagaMca vajeja chttuNmi| mU. (370) bicautthapaMcachaTTe pannara solaM ca sattarahAraM / bAvalIsaimavihUNA sattapadesaMmi khaMdhammi / / mU. (371) bicauttha paMcachaTheM pannara solaM ca sattarahAraM / ete vaJjiya bhaMgA sesA sesesu khNdhesu|| vR. 'paramANuMmi yataio' ityAdi, pAThasiddhaM, bhAvitArthatvAt, navaraMSaTpradezAdicintAyAM pratiSedhyA bhaGgAH stokA iti lAghavArthaM ta eva sNgRhiitaaH| ihAnantaraM skandhAnAM caramAcaramAdivaktavyatoktA, skandhAzca yathAyogaM parimaNDalAdisaMsthAnavanto bhavanti ityataH saMsthAnavaktavyatAmAha mU. (372) kaiNaM bhaMte ! saMThANA paM0, go0 paMca saMThANA paM0, taM0-parimaMDale caTTe taMse cauraMse Ayate ya / parimaMDalA NaM bhaMte ! saMThANA kiM saMkhejA asaMkhejA aNaMtA?, go0 ! no saMkhiJA no asaMkhenA anaMtA, evaM jAva AyatA / parimaMDaleNaMbhaMte! saMThANe kiM saMkhejapaesie asaMkhejapadezie anaMtapadesie ?, go0 ! siya saMkhejapaesie siya asaMkheJjapaesie siya anaMtapadesie evaM jAva aayte| parimaMDale NaM bhaMte ! saMThANe saMkhejapaesie kiM saMkhejapaesogADhe asaMkhejjapaesogADhe anaMtapaesogADhe?, go0! saMkhejjapaesagogADhe noasaMkhejapaesogADhe no anaMtapaesogADhe, evaM jAva Ayate, parimaMDaleNaMbhaMte! saMThANe asaMkhejapaesiekiM saMkhejapaesogADhe asaMkhejapaesogADhe anaMtapaesogADhe ?, go0! siya saMkhejjapaesogADhe siya asaMkhejjapaesogADhe no anaMtapaesogADhe Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 10, uddezaka:-, dvAraM evaM jAva Ayate, parimaMDale NaM bhaMte! saMThANe anaMtapaesie kiM saMkhejjapaesogADhe asaMkhejjapaesogADhe anaMtapaesIgADhe ?, go0 ! siya saMkhejjapaesogADhe siya asaMkhejjapaeso gADhe no anaMtapaesogADhe, evaM jAva Ayate / parimaMDale NaM bhaMte! saMThANe saMkhejjapaesie saMkhejjapaesogADhe kiM carame acarame caramAI acaramAI caramaMtapaesA acaramaMtapaesA ?, go0 ! parimaMDale NaM saMThANe saMkhenapaesie saMkhejjapaesogADhe no carame no acarame no caramAiM no acaramAI no caramaMtapaesAno acaramaMtapaesA, niyamaM acaramaM caramANi ya caramaMtapaesA ya acaramaMtapasA ya, evaM jAva Ayate, 253 parimaMDale NaM bhaMte! saMThANe asaMkhejjapaesie saMkhejapaesogADhe kiM carame0 pucchA, go0 ! asaMkhejapaesie saMkhejjapa- esogADhe jahA saMkhejjapaesie, evaM jAva Ayate, parimaMDale NaM bhaMte! saMThANe asaMkhejjapaesie asaMkhejjapaesogADhe kiM carame pucchA, go0 ! asaMkhijjapaesie asaMkhitrapaesIgADhe no carame jahA saMkhejjapadezogADhe evaM jAva Ayate, parimaMDale NaM bhaMte! saMThANe anaMtapaesie saMkhijjapaesogADhe kiM carame0 pucchA, go0 ! taheva jAva Ayate, aNanatapaesie asaMkhejja esogADhe jahA saMkhejapae- sogADhe, evaM jAva Ayate / parimaMDalassa NaM bhaMte! saMThANassa saMkhejapaesiyassa saMkhejjapaesogADhassa acarimassa ya carimANa ya caramaMtapadesANa ya acaramaMtapaesANa ya davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTaThayAe kayare 2 hiMto a0 ba0 tu0 vi0 ?, go0 ! savvatthoce parimaMDalassa saMThANassa saMkhejapaesiyassa saMkhejapaesogADhassa davvaTTayAe ege acarime carimAI saMkhejjaguNAI acaramaM caramANi ya do'vi visesAhiyAtiM padesaTTayAe savvatthovA parimaMDalassa saMThANassa saMkhijapaesiyassa saMkhejapaesogADhassa caramaMtapaesA acaramaMtapaesA saMkhejjaguNA caramaMtapaesA ya acaramaMtapaesA ya do'vi visesAhiyA davvaTTapaesaTTayAe savvatthove parimaMDalassa saMThANassa saMkhejjapaesiyassa saMkhejjapaesogADhassa davvaTTayAe ege acarime carimAI saMkhejjaguNAtiM acaramaM ca caramANi ya dovi visesAhiyAtiM caramaMtapaesA saMkhejaguNA acarimaMtapaesA saMkhejjaguNA carimaMtapaesA ya acaramaMtapaesA ya dovi visesAhiyA evaM vaTTataMsacauraMsAyaesuvi joeyavvaM / parimaMDalassa NaM bhaMte! saMThANassa asaMkhejjapaesiyassa saMkhejjapaesogADhassa acaramassa caramANa ya caramaMtapasANa ya acaramaMtapaesANa ya davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe kayare 2 hiMto a0 ba0 tu0 vi0 ?, go0 ! savvatthove parimaMDalassa saMThANassa asaMkhejapaesi assa saMkhejapaesogADhassa davyayAe ege acarame caramAtiM saMkhejjaguNAtiM, acaramaM ca caramANi ya dovi visesAhiyAtiM padesaTTayAte savvatthovA parimaMDalasaMThANassa asaMkheja esiyassa saMkhejapaesogADhassa caramaMtapaesA acaramaMtapaesA saMkhijjaguNA caramaMtapaesA ya acaramaMtapaesA ya dovi visesAhiyA davvaTTayAesaTTayAe savvatthove parimaMDalassa saMThANassa asaMkhejjapaesiyassa saMkhejapaesogADhassa davvaTTayAe ege acarime caramAtiM saMkhejaguNAti acaramaM ca caramANi ya dovi visesAhiyAtiM caramaMtapaesA saMkhejjaguNA acaramaMtapaesA saMkhejjaguNA caramaMtapaesA ya acaramaMtapaesA ya dovi visesAhiyA, evaM jAva yaAte / parimaMDalassa NaM bhaMte! saMThANassa asaMkhejjapaesiyassa asaMkhejjapaesogADhassa acaramassa caramANa ya caramaMtapaesANa ya acaramaMtapaesANa ya davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 prajJApanAupAGgasUtra-1-10/-1-1372 kayarezahitoa0 ba0 tu0 vi0?, go0!jahArayaNappabhAe appAbahuyaMtaheva niravasesaMbhANiyavvaM, evaMjAva aayte| parimaMDalassa NaM bhaMte ! saMThANassa anaMtapaesiyasa saMkhejapaesogADhassa acarimassa ya 4davvaTThayAe 3 kayarera hitoa0 ba0 tu0vi0 go0! jahA saMkhejapaesiassa saMkhejapaesogADhassa, navaraM saMkameNaM anaMtaguNA, evaM0 jAva Ayae, parimaMDalassa gaMbhaMte! saMThANassa anaMtapaesiyassa asaMkhejapaesogADhassa acaramassa yajahArayaNappabhAe, navaraM saMkame anaMtaguNA, evaMjAva Ayate vR. 'kaiNaM bhaMte! saMThANApaM0' ityAdi sugamaM, parimaNDalAdInAM saMsthAnAnAM svarUpasyAdhaH prathamapadaeva savistaraprarUpitatvAtzeSapAThasiddhaM, navaraM parimaMDaleNaMbhaMte! saMThANe saMkhejapaesie kiM saMkhejjapaesogADhe pucchA, go0 ! saMkhejjapaesogADhe noasaMkhejjapaesogADheno anaMtapaesogADhe' iti yasmAt tasya saGkhayeyA eva pradezAstataH kathamasaGkhayeyaSvananteSu vA pradezeSvavagAhate iti, asaGkhyAtapradezAtmakamananapradezAtmakaM vA punaH parimaNDalasaMsthAnaM saGkhyeyaSvasaGkhayeyeSu vA pradezeSvavagAhate virodhAbhAvAnnAnantapradezeSu asaGkhyAtapradezAtmakasyAnanteSu pradezeSvagAhanAvirodhAt anantapradezAtmakasyApi virodha eva, yasmAlloko'pyasabhaGkhayatapradezAtmaka eva, lokAdanyatraca pudgalAnAMgatyasambhavaH, tasmAdanantapradezikamapyasaGkhayeyeSupradezeSvavagAhatenAnanteSu, evaM vRttAdInyapi saMsthAnAni pratyekaM bhAvanIyAni, saGkhyAtapradezAsaGghayAtapradezAnantapradezaparimaNDalAdisaMsthAnacaramAcaramAdicintAyAM nirvacanasUtrANi ratnaprabhAyA iva pratyetavyAni, anekAvayavAvibhAgAtmakatvavivakSAyAmacaramaM ca caramANi ceti nirvacanaM pradezavivakSAyAM caramAntapragadezAzcacaramAntapradezAzca / samprati saGkhyAtapradezasya saGkhyAtapradezAvagADhasya parimaNDalAdezvaramAcaramAdiviSayamalpabahutvamabhidhitsurAha--'parimaMDalassaNaM bhaMte!' ikyAdi, sugamaMnavaraMdravyArthatAcintAyAM 'caramANi saMkhenaguNAI'; iti sarvAtmanA parimaNDalasaMsthAnasya saGkhyAtapradezAtmakatvAt, asaGkhyAtapradezasyAsaGkhyAtapradezavagADhasyalpabahutvaM ratnaprabhAyA iva bhAvanIyaM, anantapradezakasyApyasaGkhyAtapradezavAgaDhasya, navaraM 'saGkame anantaguNA' iti kSetracintAto yadA dravyacintAM prati saGkamaNaM tadA tAni caramANyanantaguNAni vaktavyAni, tadyathA-'savvatthove ege acarame caramAI khettato asaMkhejjaguNAI davvao anaMtaguNAI acaramaMcaramANi ya dovi visesAhiyAI' iti / / tadevaM saMsthAnAnyapi caramAcaramAdivibhAgena cintitAni, samprati jIvAdIn caramAcaramavibhAgena cintyti| mU. (373) jIve NaM bhaMte ! gaticarameNaM kiM carame acarame?, go0 ! siya carame siya acarame, neraieNaM bhaMte ! gaticarameNaM kiM carime acarime?, go0 ! siya carame siya acarame evaM niraMtaraM jAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte ! gaticarameNaM kiM carimA acarimA?, go0 ! carimAvi acarimAvi, evaM niraMtaraM jAva vemaanniyaa| neraie NaM bhaMte ! ThitIcarameNaM kiM carame acarame?, go0 ! siya carame siya acarame, evaM niraMtaraM jAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte ! ThitIcarameNaM kiM caramA acaramA?, go0 ! siya carame rikha Acarame, evaM niraMtaraMjAva vemANie. neraiyA NaM bhaMte ! bhavacarameNaM kiM caramA acaramA?, Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 padaM-10, uddezakaH-, dvArago0 ! caramAvi acaramAvi, evaM niraMtaraM jAva vemaanniyaa| neraie NaM bhaMte ! bhAsAcarameNaM kiM carame acarame?, go0 siya carame siya acarame, evaM niraMtaraM jAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte ! bhAsAcarameNaM kiM caramA acaramA ?, go0 ! caramAvi acaramAvi, evaMjAva egidiyavaJjA, niraMtaraMjAva vemaanniyaa| neraieNaM bhaMte ! ANApANucarameNaM kiM carame acarame ?, go0 ! siya carame siya acarabhe, evaM niraMtaraMjAva vemANie, neraiyANaMbhaMte ANApANucarameNaM kiM caramA acaramA?, go0! caramAvi acaramAvi, evaM niraMtaraMjAva vemANiyA neraieNaMbhaMte! AhAracarameNaM kiMcarame acarame?, go0 ! siya carame siya acarame, evaM niraMtaraMjAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte ! AhAracarameNaM kiM caramA acaramA?, go0! caramAvi acaramAvi, evaM niraMtaraMjAva vemaanniyaa| neraieNaM bhaMte ! bhAvacarameNaM kiMcarame acarame? go0 siya carame siya acarame, evaM niraMtaraM jAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte ! bhAvacarameNaM kiM caramA acaramA?, go0 ! caramAvi acaramAvi, evaM niraMtaraMjAva vemaanniyaa| neraie NaM bhaMte ! vaNNacarameNaM kiM carame acarame!, go0 ! siya carame siya acarame, evaM niraMtaraM jAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte ! vaNNavarameNaM kiM caramA acaramA?, go0 ! carimAvi acarimAvi, evaM niraMtaraM jAva vemaanniyaa| neraieNaMbhaMte ! gaMdhacarameNaM kiM carame acarame?, go0 siya carame siya acarame, evaM niraMtaraM jAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte! gaMdhacarameNaM kiM caramA acaramA?, go0 varamAvi acaramAvi, evaM niraMtaraM jAva vemaanniyaa| neraieNaM bhaMte ! rasacarameNaM kiM gharame acarame?, go0 ! siya carame siya acarame, evaM niraMtaraM jAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte ! rasacarameNaM kiM caramA acaramA ?, go0 !caramAvi acaramAvi, evaM niraMtaraM jAva vemANiyA / neraie NaM bhaMte ! phAsacarameNaM kiM carame acarame?, go0! siya carame siya acarame, evaM niraMtaraM jAva vemANie, neraiyA NaM bhaMte! phAsacarameNaM kiM caramA acaramA?, go0 ! gharamAvi acaramAvi evaM jAva vemANiyA / saMgahaNigAhA mU. (374) "gatiThiibhave ya bhAsA ANApANucarame ya boddhvyaa| AhArabhAvacarame vaNNarase gaMdhaphAse y||" vR. 'jIveNaM bhaMte ! gaicarameNaM kiM carame?' ityAdi, gatiparyAyarUpaM caramaMgaticaramaM tena jIvo bhadanta cintyamAnaH kiMcaramaH acaramaH?, bhagavAnAha-hegautama! syAt caramaH syAdacaramaH, kazciJcaramaH kazcidacarama ityarthaH, tatra yaH pRcchAsamaye sAmarthyAnmanuSyagatirUpe paryAye vartamAno'nantaraM nakimapi gatiparyAyamavApsyati, kintumuktaeva bhavitA sagaticaramaH, zeSastvagaticarama iti, 'neraie NaM bhaMte ! gaicarame' ityAdi, nairayiko bhadanta ! gaticarameNa sAmarthyAnnarakagatipa yarUpeNaMcarameNa cintyamAnaH kiMcaramaHacaramovA?, bhagavAnAha-gautama! syAccaramaH syAdacaramo, narakagatiparyAyAduddha to na bhUyo'pi narakagatiparyAyamanubhaviSyati sala caramaH zeSastvacaramaH, evaM caturviMzatidaNDakakrameNaM nirantaraM tAvad vaktavyaM yAvad vaimAnikAvaimAnikasUtraM, bahuvacanadaNDakasUtre nirvacanaM 'caramAvi acaramAvi' iti, pRcchAsamaye ye kecana nairayikAsteSAM madhye'vazyaM kecana nairayikagatiparyAyeNa caramA itare tvacaramAstata ekamevedamatranirvacanaM caramA api acarama api. evaM sarvasthAneSvapi tAM tAM gatimadhikRtya bhAvanIyaM / 'leraie evaM bhaMte ! Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 prajJApanAupAGgasUtra-1-10/-1-1374 ThiicarameNaM' ityAdi, nairayiko bhadanta ! tatraiva narakeSu caramasamaye sthitiparyAyarUpeNa carameNa cintyamAnaH kiM caramo'caramovA?, bhagavAnAha-syAcaramaH syAdacaramaH, kimuktaM bhavati? yo bhUyo'pi narakamAgatya sthiticarasamayaM prApyasyati so'caramaH zeSastucaramaH, evaM nirantaraM yAvad vaimAnikaH,bahutvadaNDakacintAyAM 'ramAviacaramAvi' iti, iha ye pRcchAsamaye sthiticaramasamaye vartante, tecintyanteityetana, anyathA udvartanAyA virahasyApi sambhavAt ekAdInAmapicodvartanAyA bhAvAt 'caramAvi acaramAvI' tyubhayatrApyavazyaMbhAvinA bahuvacanena nirvacanaM nopapadyate, kintu ye pRcchAsamaye vartante te krameNa svasvasthiticaramasamayaM prAptAH santastena rUpeNa caramA acaramA vA ityetaccintanena upapadyate yathoktaM nirvacanamiti, bhavacaramasUtraM gaticaramasUtravat, 'neraieNaMbhaMte ! bhAsAcarameNa mityAdi, bhASAcaramaMcaramabhASA, tato'yamarthaH-nairayiko bhadanta!caramAyA bhASAya kiM caramo'caramo vA?, zeSaM sugama, bahuvacanasUtre praznabhAvArtho-ye pRcchAsamaye nArakA te svakAlakrameNa caramAM bhASAM prAptAH santaH tayA caramayA bhASayA caramA acaramA vA iti, tato nirvacanasUtramapyupapannaM, evamucchvAsAhArasUtre api bhAvanIye, bhAva audayikaH, zeSaM sugamaM / / padaM - 10-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAgasUtre dazamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitATIkA parisamAptA (padaM-11- "bhASA" vRtadevaM vyAkhyAtaMdazamapadaM, idAnImekAdazamArabhyate, tasyacAmabhisambandhaH, ihAnantarapade sattvAnAM yadupapA takSetraM ratnaprabhAdi tasya caramAcaramavibhAgaH pratipAditaH iha [satyA 1 mRSA 2 satyAmRSA 3 asatyAmRSA4] bhASA paryAptAnAM satyAdibhASAvibhAgopadarzanaM kriyate, tatra cedamAdisUtram ma. (375) se nUnaM bhaMte ! maNNAmItiohAriNI bhAsA ciMtemIti ohAriNI bhAsA aha maNNAmIti odhAriNI bhAsA aha ciMtemIti odhAraNI bhAsA taha maNNAmIti odhAriNI bhAsA taha ciMtemIti ohAriNI bhAsA?, haMtA go0 ! maNNAmIti odhAriNI bhAsA ciMtemItiodhAriNI bhAsA aha maNNAmIti odhAriNI bhAsA aha vitemIti odhA0 taha maNNAmIti odhA0 taha ciMkatemIti odhA0, ohAriNI NaM bhaMte ! bhAsA ki saccA mosA saccAmosA asaccAmosA?, go0 ! siya saccA siya mosA siya saccAmosA siya asacAmosA, -sekeNaTeNaM bhaMte! evaM buccati-odhAriNI NaMbhAsA siya saccA siya mosAsiya satrAmosA siya asaccAmosA?, go0 ! ArAhiNI saccA virAhiNI mA sA ArAhaNavirAhiNI saccAmosA jANeva ArAhaNI nevavirahiNI ne vArAhaNavirAhiNIsA asaccamosA nAmaMsA cautthI bhAsA, se teNaDeNaM goyAmA! evaM vucatiohAriNI NaMbhAsA siya saccA siya mosA siya saccAmosA siya asaccAmosA / / vR. se nUnaM bhaMte ! maNNAmi iti ohAriNI bhAsA' ityAdi, sezabdo athazabdArthaH, saca vAkyopanyAse, nUnamupamAnAvadhAraNatarkapraznahetuSu ihAvadhAraNe, bhadanta ! ityAmantraNe, manye ___ Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-11, uddezakaH-, dvAraM 257 avabudhye iti-evaM, yadut avadhAraNI bhASA avadhAryate-avagamyate'rthonayetyavadhAraNIavabodhabIjabhUtA ityarthaH, bhASyate iti bhASA, tadyogyatayA pariNAmitanisRjyamAnadravyasaMhatiH eSa padArthaH, vAkyArthaH punarayaM-atha bhadanta ! evamahaM manye, yadutAvazyamavadhAraNI bhASeti, na caitat sakRta anAlocyaiva manye, kintu cintayAmi yuktidvAreNApi paribhAvayAmIti evaM yaduta avadhAraNIya bhASeti,evamAtmIyamabhiprAyaMbhagavate nivedyAdhikRtArthavinizcayanimittamevaM bhagavantaM pRcchati 'aha maNNAmI iha ohAriNI bhAsA' iti, 'atha-prakriyApraznAnantaryamaGgalopa-nyAsaprativacanasamuccayeSu iha prazne, kAkvA cAsya sUtrasya pAThastato'yamarthaH-atha-bhagavannevamahaMmanyeevamahaMmananaM kuryA, yathA-avadhAraNIbhASeti, dvitIyAbhiprAyanivedanamadhikRtya praznamAha- 'aha ciMtemI ohAriNI bhAsA' iti, atha bhagavan !evamahaM cintayAmi?-evamahaM cintanaM kuryAM, yadutAvadhAriNI bhASeti niravadyametadityabhiprAyaH, samprati pRcchAsamayAt yathA pUrvaM mananaM cintanaM vA kRtavAnijAnImapi pRcchAsamaye tathaiva mananaM cintanaM vAkarominAnyathetibhagavato jJAnenasaMvAdayitukAmaH pRcchati-'taha mannAmI itiohAriNI bhAsA taha ciMtemIti ohAriNI bhAsA' iti, 'tatheti samuccayanirdezAvadhAraNasAzyaprazneSu' iha nirdeze, kAkvA cAsyApi pAThaH, tataHpraznArthatvAvagatiH, bhagavan ! yathA pUrvamatavAnidAnImapyahaM tathA manye iti-evaM yaduta avadhAriNI bhASeti, kimuktaM bhavataki ?-nedAnIntanamananasya pUrvamananasya ca madIyasya kazcidvizeSo'styetat bhagavanamaniti, tathA yathA pUrva bhagavan ! cintitavAn idAnImapyahaM tathA cintayAmi ita-evaM yaduta avadhAraNI bhASeti, astyetaditi ?,evaM gautamenAbhiprAyanivedane praznecakRte bhagavAnAha-"haMtAgoyamA! mannAmI itiohAriNI bhAsA' iti, hantetisampreSaNapratyavadhAraNavivAdeSu' iha pratyavadhAraNe, mannAmI ityAdIni kriyApadAni prAkRtazailyA chAndasatvAcca yuSmadarthe'pi prayujyante, tato'yamarthaH-hanta gautama! manyasetvaM yadutaavadhAraNIbhASetijAnAmyahaM kevalajJAnenedamityabhiprAyaH, tathA cintayasi tvamityevaM yadutAvadhAraNI bhASeti idamapyahaM veni kevalitvAt, 'aha manAmI iti ohAriNI bhAsA' iti athetyAnantarye, matsammatatvAt, Urddha niHzaGkamanyasva, iti-evaM yadutAvadhAriNI bhASeti, atha itaUvaM niHzakaM cintaya iti-evaM yadutAvadhAraNI bhASeti, atIvedaM sAdhvanavadyamityabhiprAyaH, tathAtathA avikalaM paripUrNamanyasva iti-evaM yadutAvadhAraNI bhASeti yathApUrvamatavAn, kimuktaM bhavati?-yathA tvayA pUrva mananaM kRtamidAnImapi matsammatatvAt sarvaM tathaiva manyasva mA manAgapi zaGkA kArSIriti, tathA tathA avikalaM paripUrNaM cintaya iti-evaM yaduta avadhAriNI bhASeti, yathApUrvacintitavAn, mAmanAgapi zakiSThA iti, tadevaM bhASA avadhAraNIti nirNItamidAnImiyamavadhAriNI bhASA satyA uta mRSetyAdinirNayArtha pRcchati-'ohAriNINaMbhaMte!' ityAdi, avadhAriNIavabodhabIjabhUtA, NamitiprAgvat, bhadanta! bhASAkiMsatyAmRSAsatyAmRSAasatyAmRSA iti, tatra santo munayasteSAmenava bhagavadAjJAsamyagArAdhakatayA paramaziSTatvAt sadbhyo hitAihaparalokArAdhakatvena muktiprApikA satyA, yugAdipAThAbhyupagamAt yaH pratyayaH, yadvA yo yarsa [10/17 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 prajJApanAupAGgasUtra-1-191-1-1375 hitaH sa tatra sAdhuriti satsu sAdhvI satyA, 'tatra sAdho viti yaHpratyayaH, yadivAsanto-mUlottaraguNAsteSAmevajagati muktipadaprApakatayA paramazobhanatvAt athavA santo-vidyamAnAste ca bhagavadupadiSTA eva jIvAdayaH padArthAH anyeSAM kalpanAmAtraracitasattAkatayAtattvato'sattvAt tebhyohitA teSu sAdhvI vA yathAvasthitavastutattvaprarUpaNena satyA, viparItasvarUpA mRSA, ubhayasvabhAvA satyAmRSA, yA punastisRSvapi bhASAsvanadhikRtA-tallakSaNAyogatastatrAnanta vinIsA AmantraNAjJApanadiviSayAasatyAmRSA, uktNc||1|| "saccA hiyA sayAmiha saMto munayo guNA payatthA vaa| tavvivarIyA mosA mIsA jA tadubhayasahAvA // aNahigayA jA tIsuvi saddo ciya kevalo asacamusA" iti, bhagavAnAha-gotama ! siyasaccA' ityAdi,syAtsatyAsatyA'pi bhavatItyarthaH, evaMsyAdasatyA syAtsatyAmRSA syAdasatyAmRSeti, atraivArthe praznamAha se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi, sugama, bhagavAnAha-gautama ! ArAdhanI satyA, iha vipratipattau satyAM vastupratiSThApanubadhyA yA sarvajJamatAnusAreNa bhASyate astyAtmA sadasannityAnityAdhanekadharmakalApAliGgita ityAdi sA yathAvasthitavastvabhidhAyinI ArAdhyate mokSamArgo'nayetyArAdhanI, ArAdhinItvAtsatyeti, virAdhinI mRSeti, virAdhyatemuktimArgo'nayeti virAdhinI, vipratipattau satyAMvastupratiSThAzayAsarvajJatramataprAtikUlyena yA bhASyate yathA nAstyAtmA ekAntanityo vetyAdi tathA satyA'pi parIpIDotpAdikA sA viparItavalastvabhidhAnAt parapIDAhetutvAdvAmuktivirAdhanAdvirAdhanI virAdhinItvAca mRSeti, yAtukiJcananagaraMpattanaM vA'dhikRtya paJcasudArakeSu jAteSvevamabhidhIyate, yathA'smin adyadazadArakA jAtAitisA paristhUravyavahAranayamatena ArAdhanavirAdhinI, iyaM hi paJcAnAM dArakANAM yajjanma tAvatAuMzena saMvAdanasambhavAdArAdhinI, daza na pUryante ityetAvatA'zena visaMvAdasambhavAvirAdhinI, ArAdhinIcAsau virAdhinIca ArAdhanavirAdhinI, karmadhArayatvAtpuMvadbhAvaH, ArAdhanavirAdhinItvAcasatyAmRSA, yAtunauvArAdhanItallakSaNavigamAt nApi virAdhinI viparItavatsvabhidhAnAbhAvAt parapIDAhetutvAbhAvAca nApyArAdhanavirAdhinI ekadezasaMvAdavisaMvAdAbhAvAt, he sAdho ! pratikramaNaM kuru sthaNDilAni pratyupekSasvetyAdivyavahArapatitA AmantriNyAdibhedabhinnA sA asatyAmRSA nAma caturthI bhASA, se eeNatuNamityAghupasaMhAravAkyaM / iha yathAvasthitavastutattvAmadhAyinI bhASA ArAdhinItvAt satyetyuktaM, tataH saMzayApanastadapanodAya pRcchati mU. (376) aha maMte ! gAo miyA pasU pakkhI pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA?, haMtA go0! jAyagAo miyA pasU pakkhI pannavaNI NaM esA bhAsA, [pannavaNI] naesA bhAsA mosA, aha bhaMte ! jA ya itthIvaU jAya purisavaU jA ya napuMsagavaU pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA?, haMtA go0 ! jAya itthIvaU jA ya pumavaU jA ya napuMsagavaU gannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA, aha bhaMte ! jA ya ithiANamaNI jA ya pumaANavaNI jA ya napuMsagaANamaNI pannavaNI Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 padaM-11, uddezakaH-, dvAraMgaM esA bhAsAna esA bhAsA mosA?, haMta go0 ! jA ya ithiANavaNI jAyapumaANavaNI jAya napusaMgaANavaNI pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosaa| ahaM bhaMte ! jA ya isthipannavaNI jA ya pumapannavaNI jA ya napuMsagapannavaNI pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA?, haMtA go0 ! jA ya itthipannavaNI jAya pumapannavaNI jA ya napuMsagapannavaNI, pannavaNI NaM esA bhAsA NaM esA bhAsA mosA, aha bhaMte! jA jAyIti isthivaU jAtIya pumavaU jAtIti napuMsagavaU pannavaNI NaM esA bhAsA naesA bhAsA mosA?, hatA! go0 jAtIti isthivaUjAIti pumavaUjAtIti napuMsagavaU pannavaNI NaMesA bhAsAna esA bhAsa mosaa| ___ aha bhaMte ! jA jAtIi itthiyANamaNI jAitti pumaANavaNI jAtIti napuMsagANamaNI pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA?, hatA! go0 ! jAtIti ithiANamaNI jAtIti pumaANavaNI jAtIti napuMsagANamaNI pannavaNI NaM esA bhAsAna esA bhAsA mosaa| aha bhaMte ! jAtIti isthipannavaNI jAtIti pumapannavaNI jAtIti napuMsagapapannavaNI pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA?, haMtA! go0! jAtIti itthipannavaNI jAIti pumapannavaNI jAIti napuMsagapannavaNI pannavaNINaM esA bhAsA naesA bhAsA mosA vR. 'aha bhaMte ! gAo miyA' ityAdi, atha madanta ! gAvaH pratItAH, mRgA api pratItAH, pazavaH ajAH, pakSiNo'pipratItAH,prajJApanI prajJApyate'rtho'nayetiprajJApanI, kiM arthapratipAdanI prarUpaNIyetiyAvat, NamitivAkyAlaGkAre, eSA bhASA satyA naiSAbhASA mRSeti, iyamatra bhAvanA-gAva iti bhASA gojAtiM pratipAdayati, jAtau ca triliGgA apyarthA abhidheyAH, liGgatrayasyApi jAtI sambhavAt, evaM mRgapazupakSiSvapi bhAvanIyaM, nacaite zabdAstriliGgAbhidhAyinastathApratIterabhAvAt kintupuMlliGgagarbhAstataH saMzayaH kimiyaM prajJApanI kiM vA neti?, bhagavAnAha tA goyamA!' hantetyavadhAraNe, gautama! ityAmantreNa, gAva ityAdikA bhASA prajJApanI, tadarthakathanAya prarUpaNIyA, yathAvasthitArthapratipAdakatayA satyatvAt, tathApi jAtyabhidhAyinIyaM bhASA, jAtizca triliGgArthasamavAyinI, tato jAtyabhidhAnena triliGgA api yathAsambhavaM vizeSA abhihitA bhavantIti bhavati yathAvasthitArthAbhidhAnAdiyaM prajJApanI bhASeti, __yadapyuktam-kintu puMlliGgagarmA iti, tatra zabde liGgavyavasthA lakSaNavazAt, lakSaNaM ca 'strIpuMnapuMsakasahoktau paraM' tathA 'grAmyAzizudvizakhurasajhe strI prAya' ityAdi, tato bhavet kavacit zabde lakSaNavazAt strItvaM kvacit puMstvaM kvacit napuMsakatvaM vA, paramArthataHpunaH sarvo'pi jAtizabdastriliGgAnapyarthAntattaddezakAlaprastAvAdisAmarthyavazAdabhidhatte iti na kazciddoSaH, na ceyaM parapIDAjanikA nApi vipratAraNAdiduSTavivakSAsamutthA tato na mRSeti prajJApanI / ___ 'aha bhaMte! jAya ityivaUityAdi, atheti prazne bhadanta ! ityAmantraNe, yAca strIvAkstrIliGgapratipAdikA bhASA khaTvA latetyAdilakSaNA yA puruSavAk ghaTaH paTa ityAdirUpA yA ca napuMsakavAk kuDyaMkANDamityAdilakSaNAprajJApanIyaMbhASAnaiSAbhASAmRSeti?,kimatra saMzayakAraNaM yenetthaM pRcchati ? iti cet, ucyate, iha khaTvAghaTakuDyAdayaH zabdAH yathAkramaM strIpuMnapuMsakaliGgAbhidhAyinaH, strIparuMnapuMsakAnAM ca lakSaNamidam // 1 // "yonirmUdutvamasthairya, mugdhatA klIbatA stanau / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 // 2 // prajJApanAupAGgasUtra-1-11/-1-1376 puMskAmiteti liGgAni, sapta strItve prcksste|| mehanaM kharatA dADhyaM, zauNDIryaM shmshrughRsstttaa| strIkAmiteti liGgAni, sapta puMstve prcksste|| stanAdizmazrukezAdibhAvAbhAvasamanvitam / napuMsakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam / / " tthaa'nytraapyuktm||1|| "stanakezavatI strI syAllomazaH puruSaH smRtH| ubhayorantaraM yaca, tatra bhAve napuMsakam / / " nacaivaMrUpANistryAdilakSaNAnikhaTvAdiSUpalabhyante, tathAhi-yadyekaikAvayavapRthakkaraNena samyaga nibhAlanaM kriyate tathApi na teSAM svyAdilakSaNAnAM tatropalambho'sti tataH prajJApanIyaM bhASAnavetijAtasaMzayaH tadapanodAya pRcchati,atra bhagavAnAha-"haMtA goyame tyAdiakSaragamanikA prAgvat, bhAvArthastvayaM-neha zabdapravRtticintAyAM yathoktAni stryAdilakSaNAni strIliGgAdizabdAbhidheyAni kinvabhidheyadharmA iyamayabhidaMzabdavyavasthAhetavaH gurUpadezapAramparyasamyAH strIliGgAdizabdAbhidheyAH, na caite kalpanAmAtraM, vastutastattacchabdAbhidheyatayA pariNamanabhAvAt, teSAmabhidheyadharmANAM tatvatastAttavikatvAt, Aha ca zakaTasUnurapi-"ayamiyamidamitizabdavyavasthAheturabhidheyadharma upadezagamyaH strIpuMnapuMsakatvAnI"ti, vyavasthApitazcAyamoM vistarakeNa svopajJazabdAnuzAsanavivaraNa iti, tataH zAbdavyavahArApekSayA yathAvasthitArthapratipAdanAta prajJApanIyaM bhASA, duSTavivakSAtaHsamutpatterabhAvAt parapIDAhetutvAbhAvAca na mRsseti| ___ 'aha bhaMte!' ityAdi, athabhadanta! yAcastryAjJApanIAjJApyate-AjJAsampAdaneprayujyate'nayA sA AjJApanI striyA AjJApanI stryAjJApanI, striyAAdezadayinItyarthaH, yAca pumAjJApanI napuMsakAjJApanI, prajJApanIyaM bhASA naiSA bhASA mRSeti?, atredaM saMzayakAraNaM-kila satyA bhASA prajJApanI bhavati, iyaM ca bhASA AjJAsampAdanakriyAyuktAbhidhAyinI, AjJApyamAnazca stryAdiH tathA kuryAna vA?,tataH saMzayamApanno vinizcayAya pRcchati, atra bhagavAnAha-'haMtA goyamA !' ityAdi, akSaragamanikA sugamA, bhAvArthastvayaM-AjJApanI bhASA dvidhA-paralokA bAdhinI itarA ca, tatrayA svaparAnugrahabudhyA zAThyamantareNaAmuSmikaphalasAdhanAyapratipannaihikAlambanaprayojanA vivakSitakAryaprasAdhanasAmathyayuktA vinItastrAyAdivineyajanaviSayAsAparalokAbAdhinI eSaiva ca sAdhUnA prajJApanI paralokAbAdhanAt, itarA vitaraviSayA, sA ca svaparasaGkalezajananAt mRSetyaprajJApanI sAdhuvargasya, uktNc||1|| "avinIyamANavaMto kilissaI bhAsaI musaM taha y| ghaMTAlohaM nAuM ko kaDakaraNe pavattejjA ? // " kriyA hi dravyaM vinamayati naadrvymitybhipraayH| 'aha bhaMte ! jA ya isthipannavaNI' ityAdi atha bhadanta ! yA ca bhASA strIprajJApanIstrIlakSaNapratipAdikA, 'yonirmudutvamasthairya mugdhate'tyAdirUpA, yA ca puMprajJApanI-puruSalakSaNapratipAdikA mehanakharatA dADhya ityAdirUpAyAcanapuMsakaprajJApanI-napuMsakalakSaNAbhidhAyinI 'stanAdizmazrukezAdibhAvAbhAvasamanvitamityAdilakSaNAprajJApanIyaM bhASA naiSA bhASA maSeti ? Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 padaM-11, uddezakaH-, dvAra-- ko'tyAbhiprAya iti cet, ucyate, iha strIliGgAdayaH zabdAHzAbdavyavahArabalAdanyatrApi pravarttante, yathA khaTvAghaTakuTyAdayaH khaTvAdiSvartheSu, na khalu tatra yathoktAni stryAdilakSaNAni santi yathoktaMprAka, tataH kimiyamavyApakatvAt stryAdilakSaNapratipAdikA bhASAnavaktavyA Ahozcit vaktavyeti saMzayApanaH pRSTavAn, atra bhagavAnAha-haMtA goyame tyAdi, akSaragamanikA supratItA, bhAvArthastvayaM-iha stryAdilakSaNaM dvidhA-zAbdavyavahArAnugataM vedAnugataM ca, tatra yadA zAbdavya vahArAzritaMpratipAdayitumiSyate tadaivaM navaktavyamavyApAkatvAt, yathA cAvyApakatA tathA prAgeva lezato darzitA, vistaratastu svopajJazabdAnuzAsanavivaraNe, tata iyaM tadadhikRtya prajJApanI, yadA tu vedAnugataM pratipAdayitumiSyate tadA yathAvasthitArthAbhidhAnAt prajJApanyeva, na mRSeti / _ 'aha maMte ! jA jAtIti isthivaU' ityAdi, atha bhadanta ! yA jAtiH strIvAk jAtI strIvacanaM satteti, yA jAtau puMvAk puMvacanaM bhAva iti, yAca jAtI napuMsakavAk sAmAnyamiti, prajJApanI eSA bhASAnaiSA bhASA mRSeti?, ko'trAbhiprAyaiti cet, ucyate, jAtiriha sAmAnyamucyate, sAmAnyasyacana liGgasaGkhyAbhyAMyogo, vastUnAmeva liGgasakhyAyabhyAyogasya tIrthAntarIyairabhyupagamAt, tato yadi paraM jAtAvotsargikamekavacanaM napuMsakaliGga copapadyeta na triliGgatA, atha ca triliGgAbhidhAyino'pi zabdaH pravartante yathoktamanantaraM tataH saMzayaH-kiM eSA bhASA prajJApanI utaneti?, atha bhagavAnAha-'haMtA goyamA!' ityAdi, akSarArthaH sugamaH, bhAvArthastvayaM jAtimi sAmAnyamucyate, sAmAnyaM ca na parikalpitamekamanavayavamakriyaM, tasya pramANabAdhitatvAt, yathA ca pramANabAdhitatvaM tathA tattvArthaTIkAyAM bhAvitamiti tato'vadhAya~, kintu samAnaH pariNAmo 'vastuna eva samAnaH pariNAmo yaH sa eva sAmAnya miti vacanAt, samAnapariNAmazcAnekadharmAtmA, dharmANAM parasparaM dharmiNo'pica sahAnyo'nyAnuvedyAbhyupagamAt tathA pramANenopalabdhaH, tatoghaTate jAterapi triliGgateti prajJApanyeSA bhASA, naiSA bhASA mRsseti| 'aha bhaMte!' ityAdi, athabhadanta! yA jAtistrayAjJApanI-jAtimadhikRtyastriyA AjJApanI, yathA amukA brAhmaNI kSatriyA vAevaM kuryAditi, evaM jAtimadhikRtya pumAjJApanI napusaMkAjJApanI, prajJApanI eSA bhASA naiSA bhASA mRSeti ?, atrApi saMzayakAraNamidaM-AjJApanI hi nAma AjJAsampAdanakriyAyuktastryAdhabhidhAyinI, stryAdizcAjJApyamAnastathA kuryAnna veti saMzayaH, kimiyaM prajJApanI kiMvA'nyeti?, atra nirvAcanamAha-'haMtA ! goyamA' ityAdi, akSarArthaHsugamaH, bhAvArthastvayaM-AjJApanI hi nAma paralokAbAdhinI sA procyate yA svaparAnugrabudhyA vivitArthasampAdanasAmopetavinItastryAdivineyajanaviSayA, yathA amukA brAhmaNI sAdhvI zubhaM nakSatramaghetyumukamaoN zrutaskandhaM ca paThetyAdi sA pratrApanyeva, doSAbhAvAt, zeSA tu svprpiiddaajnnaanmRpetyprjnyaapniiti| __'ahabhaMte!' ityAdi, atha bhadanta! yAjAtistrIprajJApanIjAtimadhikRtya striyA-strIlakSaNasya pratipAdikA, yathA strIH svabhAvAt tucchA bhavati gauravabahulA calendriyA durbalA ca dhRtyeti, uktaM ca-"tucchA gAravabahulA caliMdiyA dubbalA ya dhIIe'ityAdi, yA ca jAtimadhikRtya pumprajJApanI-puruSalakSaNasya svarUpanirUpikA, yathApuruSaH svabhAvAt gambhIrAzayobhavatimahatyAmapi cApadi na klIbatAM bhajate ityAdi, yA ca jAtimadhikRtya napuMsakaprajJApanI nAma-napuMsaka Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 prajJApanAupAGgasUtra-1-11/-1-1376 jAtiprarUpikA, yathA napuMsakaH svabhAvAt klIbo bhavati, prabalamohAnalajvAlAkalApajvalitazcetyAdiprajJApanyeSAbhASA naiSA bhASAmRSeti, atrApIdaMsaMzayakAraNaMvaNyate khalujAtiguNAH evaMrUpAH paraM kvacitkadAcid vyabhicAro'pi dRzyate, tathAhi-rAmA'pi kAcit gambhIrAzayA bhavatidhRtyA cAtIva balavatI, puruSo'pica kazcittucchaprakRtirUpo labhyatestokAyAmapi cApadi klIbatAM bhajate, napuMsako'pi kazcinmandamohAnalo ghaDhasattvazca, tataH saMzayaH-kimeSA prajJApanI kiM vA neti ?, atra bhagavAnAha-'haMtA ! goyamA !' ityAdi, akSarArthaH sugamaH, paraM bhAvArthastvayaM-iha jAtiguNaprarUpaNaM bAhulyamadhikRtya bhavati na samastavyaktayAkSepeNAteva jAtiguNAnprarUpayanto vimaladhiyaHprAyaHzabdaM samuccArayanti, prAyeNedaM draSTavyaM, yatrApi na prAyaHzabdazravaNaMtatrApi sadraSTavyaH prastAvAt, tataH kvacitkadAcidvyabhicAre'pi doSAbhAvAt prajJApanyeSA bhASA na mRSeti // iha bhASA dvidhA dRzyate-ekA samyagupayuktasya dvitIyA tvitarasya, tatra yaH pUrvAparAnusandhAnapATavopetaH zrutajJAnena paryAlocyArthAn bhASate sa samyagupayuktaH, sa caivaM jAnAti-- ahametadbhASeiti, yastukaraNApaTiSTatayAvAtAdinopahatacaitanyakatayA vApUrvAparAnusandhAnavikalo yathAkathaMcit manasA vikalpya vikalpya bhASatesa itaraH, sacaivamapi na jAnAti-yathA ahametat bhASeiti, bAlAdayo'pica bhASamANA zyante, tataH saMzayaH-kimetejAnanti yadvayametat bhASAmahe iti kiM vA najAnantIti pRcchati mU. (377) aha bhaMte ! maMdakumArAe vA maMdakumAriyA vA jAnati buyamANA ahamese buyAmIti?, go0! no iNaDhe samaDhe, nannastha saNiNo, aha bhaMte ! maMdakumArae vA maMdakumAriyA vA jANai AhAraM AhAremANe ahamese AhAramAhAremitti?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, nannatya saNiNo, aha bhaMte! maMdakumArae vA maMdakumAriyA vA jAnati ayaM me ammApiyaro?, go0! no iNaDhe samaDhe, nannatya saNNiNo, aha bhaMte! maMdakumArae vAmaMdakumAriyAvAjAnati ayaMmeatirAuloayaM meairAuvaletti go0 ! no tiNaDhe samaDhe, nannatya saNNiNo, aha bhaMte ! maMdakumArae vA maMdakumAriyA vA jAnati ayaM me bhaTTidArae ayaM me bhaTTidAriyatti?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, nannatya saNNiNo, aha bhaMte! uTTe goNe khare ghoDae ae elato jANati buyamANe ahamese buyAmi?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, nannatya saNiNo, aha bhaMte ! uTTe jAva elate jAnati AhAraM AhAremANo ahamese AhAremi?, go0 ! no iNaDhe samaDhe jAva nannatya saNNiNo, aha bhaMte ! uTTe goNe khare ghoDae ae elae jAnati, ayaM me ammApiyaro?, go0 ! no iNaDhe samaDhe jAva nannattha saNNiNo, aha bhaMte ! uTTe jAva elae jANati, ayaM me atirAuletti?, go0 ! no iNaDhe samaDhe jAva nannattha saNNiNo, ___ aha bhaMte ! uTTe jAva elae jAnati ayaM me bhaTTidArae 2?, goyamA! no iNaDhe samaDhe jAva nannatya snninno| vR. 'aha bhaMte ! maMdakumArae vA' ityAdi, atha bhadanta ! mandarakumArakaH uttAnazayo bAlako mandakumArikA-uttAnazayA bAlikA bhASamANAbhASAyogyAnpudgalAnAdAya bhASAtvena Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-11, uddezakaH-, dvAraM 263 pariNamayya visRjatI evaMjAnAti-yathA'hametadbravImita iti?, bhagavAnAha-gautama! nAyamarthaH samarthaH-yuktayupapanno, yadyapimanaHparyAptayA paryAptastathApitasyAdyApimanaHkaraNamapaTuapaTutvAcca manaHkaraNasya kSayopazamo'pi mandaH, zrutajJAnAvaraNasya hi kSayopazamaH prAyo manaH karaNapaTiSTatAmavalambyopajAyate, tathA loke darzanAt, tato najAnAtimandakumAromandakumArikA vAbhASamANA yathA'hametat bravImIti, kiM sarvo'pi na jAnAtItyata Aha-'naNNasya saNNiNo'iti, anyatrazabdo'tra parivarjanArthaH, dRSTazcAnyatrApi parivarjanArtho yathA-'anyatra droNabhISmAbhyAM, sarvayodhAH parAGmukhA' iti, droNabhISmau varjayitvA ityarthaH, saMjJI avadhijJAnIjAtismaraH sAmAnyato viziSTamanaHpATavopetovAtasmAdanyonajAnAti, saMjJI tuythoktsvruupojaaniite| evamAhArAdiviSayANyapi catvAri sUtrANi bhAvanIyAni, navaramatirAule iti dezIpadaM, etatsvAmikulamityarthaH, bhaTTidArae' iti bhartA svAmI tasya dArakaH-putro bhartRdArakaH, evamuSTAdiviSayANyapipaJca sUtrANibhAvayitavyAni, navaramuSTrAdayo'pyatibAlAvasthAH parigrAhyAH na jaraThAH, jaraThAvasthAyAM hi parijJAnasya smbhvaat|| sampratyekavacanAdibhASAviSayasaMzayApanodArthaM pRcchati yU. (378) aha bhaMte ! maNusse mahise Ase hatthI sIhe vagghe vige dIvie acche taracche parampare siyAle virAle suNae kolasuNae kokatie sasae cittae cillalaeje yAvane tahappagArA savvA sA egavaU?, haMtA go0 ! maNusse jAva cillalae je yAvanne ta0 savvA sA egvuu| aha bhaMte ! maNussA jAva cillalagA je yAva0 tahappagArA sabbA sA bahuvaU? haMtA go0! maNussA jAva cillalagA savvA sA bahuvaU / aha bhaMte ! maNussI mahisI valavA hatthiNiyA sIhI vagdhI vigI dIviyAacchItaracchI parassarA rAsabhIsiyAlI birAlI suNiyA kolasuNiyA kokaMtiyA sasiyA cittiyA cillaliyA je yAvanne taha0 savvA sA isthivaU?, haMtA go0 ! maNussI jAva cillaligA je yAvanne tahappagArA savvA sA isthivaU / ___ aha bhaMte ! maNusse jAva cillalaye je yAvanne tahappagArA savvA sA pumavaU?, haMtA go0! maNusse mahise jAva cillalae je yAvane tahappagArA savvA sA pumvuu| aha bhaMte ! kaMsaM kaMsoyaM parimaMDalaM selaM thUmabhaMjAlaM thAlaM tAraM rUvaM acchipaccaM kuMDe paumaM duI dahiM navaNItaM asaNaM sayaNaM bhavaNaM vimANaM chattaM cAramaM bhiMgAraM aMgaNaM niraMgaNaM AbharaNaM rayaNaM je yAvanne tahappagArA savvaMtaM napuMsagavaU ?, haMtA go0 ! kasaM jAva rayaNaM je yAvanne tahappagArAtaM savvaM npuNsgvuu| aha bhaMte ! puDhavI ithivaUAyatti pumavaUdhannitti napuMsagavaU pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA?, haMtA go0 ! puDhavitti ithivaU Autti pumavaU dhannitti napuMsagavaU pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA / aha bhaMte ! puDhavItti ithiANamaNI Autti pumaANamaNI dhannetti napuMsagANamaNI pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosA? haMtA go0 ! puDhavitti itiANamaNI Autti pumaANamaNI dhaNNeti napuMsagANamaNI pannavaNINaM esA bhAsA na esA bhAsA mosaa| ahabhaMte! puDhavIti isthipannavaNI Autti pumapannavaNI dhannetti napuMsagapannavaNI ArAhaNI Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 prajJApanAupAGgasUtra-1-11/11378 NaM esA bhAsA naesA bhAsA mosA?, hatA! go0! puDhavIti itthipannavaNI Autti pumapannavaNI dhannetti napuMsagapannavaNI ArAhaNI NaM esA bhAsA, na esA bhAsA mosA / icchevaM bhaMte isthivayaNaM vApumanavayaNaM vA napuMsagavayaNaM vA vayamANe pannavaNI NaM esA bhAsA Na esA bhAsA mosA?,haMtA go0 ! isthivayaNaM vA pumavayaNaM vA napuMsagavayaNaM vA vayamANe pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosaa|| vR.atha bhadanta ! manuSyo mahiSo'zco hastI siMho vyAghro vRkaete pratItAH, dvIpI-citrakavizeSaH RkSaH-acchabhalla tarakSo-vyAghrajAtivizeSaH parassaro-gaNDaH zrRgAlo-gomAyuH biDAlo-mAjariHzunako-mRgadaMzakolazunako-mRgayAkuzalaH zvAzazaka:-pratItaH kokaMtiyAluGakI citrakaH-pratItaH cillalakaH--AraNyaH pazuvizeSaH, 'je yAvanne tahappagArA' iti ye'pi cAnye tathApparakArA ekavacanAntA ityarthaH, sarvA sA ekavAk-ekatvapratipAdikA vANI, ayamatra praznaheturabhiprAyaH-iha vastu dharmadharmasamudAyAtmakaMdhazci prativastvanantAH manuSya ityAdhuktauca sakalaM vastu dharmadharmisamudAyAtmakaM paripUrNapratIyate, tathA vyavahAradarzanAt, ekasmiMzcArthe ekavacanaM bahuSu bahuvacanaM, atra bahavo dharmA abhidheyAH tataHkathamekavacanaM ?, atha ca dRzyate loke ekavacanenapi vyavahAra iti pRcchati-sarvA sA ekatvapratipAdikA vAg bhavati?, kAkvA cedaM paThyate tataH praznArthatvAvagatiH, bhagavAnAha 'haMtA goyamA!' ityAdi, akSarArthaH sugamaH, bhAvArthastvayaM-zabdapravRttiriha vivakSAdhInA, vivakSA ca tattatprayojanavazAt vaktuHkavacit kadAcit kathaJcit bhavatItyaniyatA, tathAhi-sa evaikaH paruSo yadA'yaM me janaka iti putreNa vivakSyate tadA janaka ityabhidhIyate, sa eva yadA tenaivamAmadhyApayatIti vivakSyate tadAtUpAdhyAya iti, tatrayadA upasarjanIbhUtadharmAdharmI prAdhAnyena vivakSyate tadAdharmiNa ekatvAt ekavacanaM, dharmAzca dharmiNyantargatA iti paripUrNavastupratItiryathA tvamiti, yadAtUpasarjanIbhUtadharmiNodharmAH pANDityaparopakAritvamahAdAnadAtRtvAdayaH prAdhAnyena vivakSyante tadA dharmANAM bahutvAdekasminnApi bahuvacanaM yathA yUyamiti, tata ihApi manuSya ityAdAvupasarjanIkRtadharmAdharmI prAdhAnyena vivakSita iti bhavati sarvApyevaMjAtIyA ekatvapratipAdikA vAk / 'aha bhaMte ! maNussA' ityAdi, akSaragamanikA prAgvat, __ atrApIdaM saMzayakAraNaM-manuSyAdayaH zabdA jAtivAcakAH, jAtizca sAmAnya sAmAnya caikaM eka nityaM niravayamakriyaM sarvagaM ca sAmAnya'- mitivacanAt, tataH kathamatra bahuvacanaM?, atha ca dRzyate bahuvacanenApi vyavahAra iti pRcchati-sarvAsA bahutvapratipAdikA vAkbhavati?, kAkvA pAThAt praznArthatvAvagatiH atra bhagavAnAha-'haMtA goyamA!' ityAdi, akSarArthaH sugamaH, bhAvArthastvayaM-yadyapi nAmaite jAtivAcakAHzabdAH tathApi jAtirabhidhIyate samAnapariNAmaH, samAnapariNAmazcAsamAnapariNAmavinAbhAvI, anyathaikatvApattitaH samAnatvAyogAt, tato yadA samAnapariNAmo'samAnapariNAmasaMtulitaH prAdhAnyena vivakSyatetadA'samAnapariNAmasya prativyakti bhinnatvAt tadabhidhAne bahuvacanaM, yathA ghaTA iti, yadA tu sa eva ekaH samAnapariNAmaH prAdhAnyena vivakSyate itarastvasamAna pariNAma upasarjanIbhUtastadA sarvatrApi samAnapariNAmasya ekatvAt tadabhidhAne ekavacanaM, yadvA sarvo'pi ghaTaH pRthubRghnodarAdhAkAra iti, atrApi manuSyA ityAdau Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 11, uddezaka:-, dvAraM 265 samAnapariNAmo'samAnapariNAmasaMlulitaH prAdhAnyena vivakSita iti, tasyAnekatvabhAvAt bahuvacanaM / 'ahaM bhaMte! maNussI' tyAdi, atredaM saMzayakAraNaM-iha sarvaM vastu triliGga, tathAhimRdrUpo'yamiti puMlliGgatA mRtpariNatiriyaM ghaTAkArA pariNatiriyamiti strIliGgatA, idaM vastitvati napuMsakaliGgatA, tatraivaM zabalarUpe vastuni vyavasthite kathame kaliGgamAtrAbhidhAyI zabdastadabhidhAyI bhavati, na khalu narasiMhe siMhazabdo narazabdo vA kevalastadabhidhAyI bhavati, atha ca dRzyate tadabhidhAyitayA'pi loke vyavahArastataH pRcchati 'savvA sA itthivaU' iti, sarvA sA evaMprakArA strIvAkstrIliGgaviziSTArthapratipAdikA vAk bhavati ?, kAkvA pAThAt praznArthatvAvagatiH, bhagavAnAha - 'haMtA goyame' tyAdi, akSarArthaH sugamaH, bhAvArthastvayaM- yadyapi nAma zabalarUpaM vastu tathA'pyeSa zAbdo nyAyaH- yena dharmeNa viziSTaH pratipAdayitumiSyate sa taM pradhAnIkRtya tena viziSTaM nyagbhUtazeSadharmANaM dharmiNaM pratipAdayati, yathA puruSatve zAstrajJatve dAtRtve bhoktRtve janakatave 'dhyApayitRtve ca yugapad vyavasthite'pi putraH samAgacchantamavalokya pitA AgacchatIti brUte, ziSyastu upAdhyAya iti, evamihApi yadyapi mAnuSIprabhRtikaM sarvaM triliGgAtmakaM tathApi yonirmRdukatvamasyairyAdilakSaNaM strItvamatra pratipAdayitumiSTamiti tataH pradhAnIkRtya tena viziSTaM nyagbhUtazeSadharmmANaM dharmmiNaM pratipAdayatIti bhavati sarvA sA strIvak, evaM puMvAgnapuMsakavAcAvapi bhAvanIye / 'aha bhaMte ! puDhavI' ityAdi sugamaM, navaraM 'AU' iti puMlliGgatA prAkRtalakSaNavazAt, saMskRte tu strItvameva, 'aha bhaMte! puDhavIti itthI ANavaNI' ityAdi, atha bhadanta ! pRthivIM kuru pRthvImAnayetyevaM striyAM - strIliGge pRthivyA AjJApanI evamAU iti pumAjJApanI dhAnyamiti napuMsakAjJApanI prajJApanyeSA bhASA naiSA bhASA mRSeti ?, bhagavAnAha - 'haMtA go0 !' ityAdi sugamaM, 'aha bhaMte' ityAdi, atha bhadanta ! pRthivI iti strIprajJApanI - strItvasvarUpasya prarUpaNI evaM AU iti puMprajJApanI dhAnyamiti napuMsakaprajJApanI ArAdhanI - muktimArgApratipanathinI eSA bhASA naiSA bhASA mRSeti ?, kimuktaM bhavati ? - naivaM vadato mithyAbhASitvaprasaGgaH, bhagavAnAha - ArAdhanI eSA bhASA, naSA bhASA mRSeti, zAbdavyavahArApekSayA yathAvasthitavastutattvaprarUpaNAt, iha kiyat pratipadaM praSTuM zakyate tato'tidezena pRcchati 'icchevaM bhaMte!' ityAdi, itiH - upadarzane evaMzabdaH prakAre upadarzitena prakAreNAnyadapi strIvacanaM puMvatacanaM napuMsakavacanaM vA vadati sAdhustadA tasminnevaM vadati yA bhASA sA prajJApanI bhASA naiSA bhASA mRSeti ?, bhagavAnAha - prajJApanI eSA bhASA, zAbdavyavahArAnusaraNato doSAbhAvAt, anyathAstithe hi vastunyanyathA bhASaNaM doSaH yadA tu yadvastu yathAvasthitaM tat tathA bhASate, tadA ko doSa iti ? // tadevaM bhASApratipAdanaviSayA ye kecana sandehAste sarve'pyapanItAH, samprati sAmAnyato bhASAyAH kAraNAdi pipRcchiSurAha mU. (379) bhAsA NaM bhaMte! kimAdIyA kiMpavahA kiMsaMThiyA kiM pajjavasiyA ?, go0 ! bhAsA NaM jIvAdIyA sarIrappabhavA vajrasaMThiyA logaMtapajjavasiyA pannattA, vR. " bhAsA NaM bhaMte! kimAiyA' ityAdi, bhASA avabodhabIjabhUtA, Namiti vAkyAlaGkAre, kimAdikA - upAdA nakAraNavyatirekeNa kimAdiH - maulaM kAraNaM yasyAH sA kimAdikA, tathA kiMprabhavA- - kasmAt prabhava-utpAdo yasyAH sA kiMprabhavA, satyapi maule kAraNe punaH kasmAt Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 prajJApanAupAGgasUtra-1-11/-1-1379 kAraNAntarAdutpadyate iti bhAvaH, tathA kiMsasthiteti-kenAkAreNa saMsthitA kisaMsthitA, kasyeva saMsthAnamasyA iti bhAvaH, tathA kiMparyavasitA iti kasmin sthAne paryavasitA-niSThAM gatA kiMparyavasitA?, bhagavAnAha-gautama! jIvAdikA jIvaAdi:-maulaM kAraNaMyasyAH sAjIvAdikA jIvagatatathAvidhaprayatnamantareNAvabodhabIjabhUtabhASAyA asambhavAt, Aha ca bhagavAn bhdrbaahusvaamii||1|| "tivihaMmi sarIraMmi jIvapaesA havaMti jiivss| jehi u geNhai gahaNaM to bhAsai bhAsao bhAsaM / / " mU. (380) 'bhAsA kao ya pabhavati, katihi va samaehi bhAsatI bhaasN| bhAsA katippagArA kati vA bhAsA anumayA u|| mU. (381) sarIrappabhavA bhAsA dohi ya samaehiM bhAsatI bhAsaM! bhAsA cauppagArA donni ya bhAsA anumatAu / / vR. "kiMpabhavA' ityasya nirvacanamAha-zarIraprabhavA' audArikavaikriyAhArAkAnyatamazarIrasAmathyadiva bhASAdravyavinirgataH, tathA kiMsaMsthitA ityasya nirvacanaM vajrasaMsthitA' vajrasyeva saMsthAnaM yasyAH sA vajrasaMsthitA, bhASAdravyANi hi tathAvidhaprayatnanisRSTAni santi sakalamapi lokamabhivyApnuvanti, lokazca vajrAkArasaMsthita iti sApi vajrasaMsthitA, 'kiMparyavasite'tyatra nirvacanaM lokAntaparyavasitA, parato bhASAdravyANAM gatyupaSTambhakadharmAstikAyAbhAvato gamanAsambhavAta, prajJaptA mayA zeSaizca tIrthakRbhiH -punarapi praznamAha 'bhAsA kato ya pabhavA' ityAdi, bhASA kuto yogAtprabhavati-utpadyate kAyayogAdvAgyogAdvA? tathAkatibhiH samayairbhASA bhASate ? kimuktaM bhavati?-katibhiH samayairnisRjyamAnadravyasaMhatyAtmikA bhASA bhavati, tathA bhASA katiprakArA-katiprabhedA ? kati vA bhASAH sAdhUnAM vaktumanumatA-anujJAtA? atra nirvacanaM-'sarIrappabhA' ityAdi, atra zarIragrahaNenazarIrayogaH pariga-hyate, zarIramAtraprabhavatvasyaprAgeva nirNItatvAt, zarIraprabhavAitiko'rthaH? --kAyayogaprabhavA, tathAhi-kAyayogena bhASAyogyAn pudgalAn gRhItvA bhASAtvena pariNamayya vAgyogena nisRjati, tataH kAyayogabalAdbhASA utpadyate iti kAyayogaprabhavetyuktaM, Aha cabhagavAn bhadrabAhusvAmI-"giNhai yakAieNaM nisaraitaha vAieNajogeNa miti, kaihi va samaehiM bhAsAI bhAsa'mityasya nirvacanaM dvAbhyAMsamayAbhyAM bhASatebhASAM, tathAhi-ekena samayena bhASAyogyAn pudgalAn gRhNAti dvitIye samaye bhASAtvena pariNamayya visRjatIti, 'bhAsA kaippagArA' ityasya nirvacanaM bhASA satyAdibhedAccatuHprakArAte ca satyAdayo bhedAH prAgeva bhAvitA iti, 'kai vA mAsA anumayA ya' ityasya nirvacanaM satyAdI dve bhASe sAdhUnAM vaktumanumate, tadyathA-satyA asatyAmRSA ca, arthAt ye mRSAsatyAmRSe te nAnujJAte, tayorayathAva-sthitArthapratipAdanaparatayA muktipratipanthitvAt, mU. (382) kativihANaMbhaMte! bhAsA pannattA?, go0! duvihA bhAsA paM0, taM0-pajattiyA ya apaJjattiyA ya, pajattiyA NaM bhaMte ! bhAsA kativihA paM0?, go0 ! duvihA paM0 taM0- saccA mosAya, saccA NaM bhaMte! bhAsA panjattiyA kativihA paM0 go0 daMsavihA, paM0 taM0-jANavayasacchA 1 sammayasaccA 2 ThavaNAsaccA 3 nAmasaccA 4 ruvasaccA 5 paDusacA vavahArasaccA7 bhAvasaccA8 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM--11, uddezakaH-, dvAraM. 265 jogasanA 9 ovammasaccA 10, / vR.punaHpraznayati- 'kaivihANa'mityAdi, pajattiyA apaJjattiyA' iti paryAptA nAma yA pratiniyatarUpatayA avadhArayituM zakyate sA paryAptA, sA ca satyA mRSA vA draSTavyA, ubhayorapi pratiniyatarUpatayA'vadhArayituM zakyatvAt, yAtu mizratayA ubhayapratiSedhAtmakatayA vA na pratiniyatarUpatayA'vadhAriyuM zakyate sA aparyAptA, sA ca satyAmRSA asatyAmRSA vA draSTavyA, ubhayorapi pratiniyatena rUpeNAvadhArayitumazakyatvAt, 'pajjattiyA NaM bhaMte !' ityAdi bhAvitaM, navaraM satyA mRSA cetyuktamataH satyAbhedAvagamAya praznamAha-'saccA NaM bhaMte ! bhAsA pajjattiyA kaivihA paNNattA' iti pAThasiddha, bhagavAnAha-'goyamA !' ityaadi| mU. (383) janavaya 1 samaMta 2 ThavaNA nAme 4 rUye 5 paDubasace 6 y| vavahAra 7 bhAva 8 joge 9 dasame ovammasacce ya 10 // vR. 'janavayasaccA' iti taM taM janapadamadhikRtyeSArthapratipattijanakatayA vyavahArahetutvAta satyA janapadasatyA yathA koGkaNAdiSu payaH piJcamityAdi 1, sammatasatyA yA sakalalokasAmmatyena sanyatayA prasiddhA kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM samAne'pipaGkasaMbhavatve gopAlajanA aravindameva paGkajaMmanyante nazeSamityaravindameva paGkajamiti sammatasatyA 2 sthApanAsatyA yA tathAvidhamaGkAdivinyAsaM mudrAvinyAsaM copalabhya prayujyate yathA ekakaMpuratobinduvyasahitamupalabhyazatamidamiti, bindutrayasahitaMsahanamidamiti,tathA tathAvidhaM mudrAvinyAsamupalabhya mRttikAdiSu mASo'yaM kArSApaNo'yamiti, tathA nAmataH satyA nAmasatyA yathA kulamavarddhayannapi kulavarddhana iti, tathA rUpataH satyA rUpasatyA, yathA dammato gRhItapravajitarUpaH pravrajito'yamiti, tathApratItya-AzrityavastvantaraM satyApratItyasatyA yathA anAmikAyA kaniSThAmadhikRtya dIrghatvaM madhyamAmadhikRtya hrasvatvaM, na ca vAcyaM kathamekasyAM hrasvatvaM dIrghatvaM ca tAttvikaM ?, parasparavirodhAditi, bhinnanimittatvena parasparavirodhAsambhavAt, tathAhi-tAmevayadi kaniSThAMmadhyamAM vA ekAmaGgulimaGgIkRtya isvatvaM dIrghattvaM ca pratipAdyeta tato virodhaHsambhavet, ekanimittaparasparaviruddhakAryadvayAsambhavAt, yadAtvekAmadhikRtya hasvatvamaparAmadhikRtyadIrghatvaMtadAsattvAsatvayorivabhinnanimittatvAnna parasparaM virodhaH, atha yadi tAttvike hrasvatvadIrghatve tataRjutvavakratve ivakasmAtte paranirapekSena pratibhAsete?, tasmAtparopAdhikatvAt kAlpanike ime iti, tadayuktaM, dvividhA hi vastunodharmAH-sahakArivyaGgayarUpAitareca, tatrayesahakArivyaGgayarUpAste sahakArisamparkavazAt pratItipathamAyAnti, yathA pRthivyAM jalasamparkato gandhaH, itare tvevamevApi yathA karpUrAdigandhaH, isvatvadIrghatvena api ca sahakArivyaGgayarUpe, tataste taM sahakAriNAmAsAdyAbhivyaktimAyAta ityadoSaH, tathA vyavahAro-lokavivakSA, vyavahArataH satyA vyavahArasatyA, yathA giridahyate galati bhAjanaM anudarA kanyA alomikA eDakA, lokA hi girigatatRNadAhe tRNAdinA saha girerabhedaM vivakSitvA girirdahyate iti bruvanti, bhAjanAdudake zravati udakabhAjanayorabhedaM vivakSitvA galati bhAjanamiti, saMbhogabIjaprabhavodarAbhAve anudarA iti, lavanayogyalomAbhAve alomiketi, tato Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 prajJApanAupAGgasUtraM-1- 11/-/-/383 lokavyavahAramapekSya sAdhorapi tathAbruvato bhASA vyavahArasatyA bhavati, tathA bhAvo varNAdirbhAvataH satyA bhAvasatyA, kimuktaM bhavati ? - yo bhAvo varNAdiryasmi - kaTo bhavati tena yA satyA bhASA (sA) bhAvasatyA, yathA satyapi paJcavarNasambhaye balAkA zukleti, tathA yogaH--sambandhaH tasmAt satyA yogasatyA, tatra chatrayogAt vivakSitazabdaprayogakAle chatrAbhAve'pi chatrayogasya sambhavAt chatrI evaM daNDayogAt daNDI, aupamyasatyA yathA samudravattaDAgaH, atraivArthe vineyajanAnugrahAya saGgrahaNigAthAmAha'janavayasampayaThavaNA' ityAdi bhAvitArthA / mU. (384) mosA NaM bhaMte ! bhAsA pajattiyA kativihA paM0 ?, go0 ! dasavihA paM0, taM0- kohanissiyA 1 mAnanissiyA 2 mAyAnissiyA 3 lohanissiyA 4 pejanissiyA 5 dosanissiyA 6 hAsanissiyA 7 bhayani0 8 akkhAiyAnissiyA 9 uvaghAiyanissiyA 10vR. mRSAbhASA dazavidhA, tadyathA - 'kohanissiyA' ityAdi, krodhAnniH sRtAkrodhAdvinirgatA ityataH evaM sarvatrApi bhAvanIyaM tatra krodhAbhibhUto visaMvAdanabuddhA parapratyayanAya yatsatyamasatyaM vA bhASate tatsarvaM mRSA, tasya hi Azayo'tIva daSTastato yadapi dhuNAkSaranyAyena satyamApatati sAThyabudhdhA vopetya satyaM bhASate tadA'pyAzayadoSaduSTamiti mRSeti 9, mAnaniHsRtA yat pUrvamananubhUtamapyaizvaryamAtmotkarSakhyApanAyAnubhUtamasmAbhistadAnImaizvaryamityAdi vadataH 2 mAyAniHsRtA yat paravaJcanAdyabhiprAyeNa satyamasatyaM vA bhASate lobhaniHsRtA yallobhAbhibhUtaH kuTatulAdi kRtvA yathoktapramANamidaM tulAdIti vadataH 4 premaniHsRtA yadatipremavazAddAso'haM tavetyAdi vadataH 5 - dveSaniHsRtA yapratiniviSTaH tIrthakarAdInAmapyavarNaM bhASate 6 hAsyaniHsRtA yatkelivazato'nRtabhASaNaM 7 bhayaniHsRtA taskarAdibhayenAsamaJjasabhASaNaM 8 AkhyAyikAniHsRtA yatkathAsvasambhAvyAbhidhAnaM 9 upaghAtaniHsRtA caurastvamityAdyabhyAkhyAnaM 10, pU. (385) 'kohe mANe mAyA lobhe pijje taheva dose ya / hAsa bhae akkhAiya uvadhAiyanissiyA dasamA / / ' vR. atrApi saGgrahaNigAthAmAha - 'kohe mANe' ityAdi, bhAvitArthAH / " mU. (386) apajattiyA NaM bhaMte! kaivihA bhAsA paM0 ?, go0 ! dubihA paM0 taM0 - saccAmosA asaccAmosA ya, saccAmosA NaM bhaMte! bhAsA apajjattiyA kativihA paM0 ?, go0 ! dasavihA paM0 taM0, uppannamissiyA 9 vigatamissiyA 2 uppannavigatamissiyA 3 jIvamissiyA 4 ajIvamissiyA 5 jIvAjIvamissiyA 6 anaMtami0 7 parittamissiyA 8 addhAmissiyA 9 addhaddhAmissiyA 10 | asaccAmosA NaM bhaMte! bhAsA apajjattiyA kaivihA paM0, go0 ! duvAlasavihA, paM0, taM0 vR. satyAmRSA dazavidhA, tadyathA - 'uppannamissiyA' ityAdi, utpannA mizritA anutpannaiH saha saGkhyAyapUrNArthaM yatra sA utpannamizritA, evamanyatrApi yathAyogaM bhAvanIyaM, tatrotpannamizritA yathA kasmiMzcit grAme nagare vA UneSvadhikeSu vA dArakeSu jAteSu daza dArakA asminnadya jAtA ityAdi 1, evameva maraNakathane vigatamizritA 2, tathA janmato maraNasya ca kRtaparimANasyAbhidhAne Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 11, uddezaka:-, dvAraM 269 visaMvAdena cotpannavigatamizritA 3, tathA prabhUtAnAM jIvatAM stokAnAM ca mRtAnAM zaGkhazaGkhanakAdInAmekatra rAzI dRSTe yadA kazcidevaM vadati - aho mahAn jIvarAzirayamiti tadA sA jIvamizritA, satyAmRSAtvaM cAsyA jIvatsu satyatvAt mRteSu mRSAtvAt 4, tathA yadA prabhUteSu mRteSu stokeSu jIvatsu ekatra rAzIkRteSu zaGkhAdiSvevaM vadati -aho mahAnayaM mRto jIvarAziriti tadA sA ajIvamizritA, asyA api satyAmRSAtvaM mRteSu satyatvAt jIvatsu mRSAtvAt 5, tathA tasminneva rAzau etAvanto'tra jIvanta etAvanto'tra mRtA iti niyamenAvadhArayato visaMvAde jIvAjIvamizritA 6, tathA mUlakAdikamanantakAyaM tasyaiva satkaiH paripANDupatrairanyena vA kenaciThapratyeka vanaspatinA mizramavalokya sarvo'pyeSo'nantakAyika iti vadato'nantamizritA 7, tathA pratyeka vanaspatisaGghAtamanantakAyikena saha rAzIkRtamavalokyapratyekavanaspatirayaM sarvo'pIti vadataH pratyekamizritA 8, tathA addhA -kAlaH, sa ceha prastAvAt divaso rAtrirvA parigRhyate, samizrito yayA sA'ddhAmizritA, yathA kazcit kaJcana tvarayan divase varttamAna eva vadati - uttiSTha rAtriryA teti, rAtrau vA varttamAnAyAmuttiSThodgataH sUrya iti 9, tathA divasasya rAtrervA ekadezo'ddhAddhA sA mizritA yayA sA addhAddhAmizritA, yathA prathamapauruSyAmeva varttamAnAyAM kazcit kazcana tvarayan evaM vadati - cala madhyAhnIbhUtaM iti / asatyAmRSA dvAdazavidhA, tadyathA mU. (387) AmaMtaNi 1 ANamaNI 2 jAyaNi 3 taha pucchaNI ya 4 pannavaNI 5 / paccakkhANI 6 bhAsA bhAsA icchANulomA, 7 ya // vR. 'AmaMtANi' iti tatra AmantraNI he devadatta ityAdi, eSA hi prAguktasatyAdibhASAtrayalakSaNavikalatvAnna satyA nApi mRSA nApi satyAmRSA kevalaM vyavahAramAtrapravRttiheturityasatyAmRSA 1 evaM sarvatra bhAvanA kAryA, AjJApanI kArye parasya pravarttanaM, yathedaM kurviti 2 yAcanI kasyApi vastuvizeSasya dehIti mArgaNaM 3 pRcchanI avijJAtasya sandigdhasya kasyacidarthasya parijJAnAya tadvidaH pArzve codanA 4 prajJApanI vinItavinayasya vineyajanasyopadezadAnaM yathA prANivadhAnnivRttA bhavanti bhavAntare prANino dIrghAyuSa ityAdi, uktaM ca 119 11 " pANivahAu niyattA havaMti dIhAuyA arogA ya ya emAI pannatA pannavaNI vIyarAgehiM // 5 yAcamAnasya pratiSedhavacanaM pratyAkhyAnI 6 icchAnulomA nAma yathA kazcitkiJcitkAryamAramaNANaH kaJcana pRcchati, sa prAha-karotu bhavAn mAmApyetadabhipretamiti 7 / mU. (388) aNabhiggahiyA bhAsA 8 bhAsA ya abhiggahaMmi boddhavvA 9 / saMsayakaraNI bhAsA 10 vogaDa 11 avvogaDA ceva 12 // vR. anabhigrahA yatra na pratiniyatArthAvadhAraNaM, yathA bahukAryeSvavasthiteSu kazcit kaJcana pRcchati - kimidAnIM karomi?, sa prAha-yaThapratibhAsate tatkurviti 8 abhigRhItA pratiniyatArthAvadhAraNaM yathA idabhidAnIM karttavyamidaM neti 9 saMzayakaraNI yA vAk anekArthAbhidhAyitayA paratya saMzayamutpAdayati, yathA saindhavamAnIyatAmityatra saindhavazabdo lavaNavastrapuruSavAjiSu 10 vyAkRH yA prakaTArthA 11 avyAkRtA atigambhIrazabdArthA avyaktAkSaraprayuktA vA avibhAvitArthatvAt 12 / zeSaM sugamaM, yAvat 'kai NaM bhaMte! bhAsajjAyAH' ityAdi / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 prajJApanAupAGgasUtra-1-111-1-1389 mU.(389)jIvANaMbhaMte! kiMbhAsagA abhAsagA?, go0! jIvA bhAsagAviabhAsagAvi, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati jIvA bhAsagAvi abhAsagAvi?, go0 ! jIvA duvihA paM0, taM0saMsArasamAvannagA ya asaMsArasamAvannagA ya, tattha NaM je te asaMsArasamAvannagA te NaM siddhA siddhANaM abhaasgaa| tattha NaM je te saMsArasamAvannagA te duvihA paM0, taM0-,selesIpaDivaNNagA ya aselesIpaDivaNNagAya, tatthaNaMjete selesipaDivaNNagAteNaMabhAsagA, tatthaNaMjete aselesipaDivaNNagA te duvihA paM0, taM0-egidiyAya aNanegidiyA ya, tattaNaMje te egidiyA te NaM abhAsagA, tattha gaMje te anegediyA te duvihA paM0, taM0-pajattagAya apajattamA ya, tatthaNaje te apajjattagAteNaM abhAsagA, tattha NaM je te pajjattagA teNaM bhAsagA, se eeNaDeNaM goyamA! evaM vuccati-jIvA bhaasgaaviabhaasgaavi|neriyaannNbhNte! kiMbhAsagA abhAsagA?, go0! neraiyAbhAsagAviabhAsagAvi, se keNaDeNaM bhaMte ! evaM bucati-neraiyA bhAsagAvi abhAsagAvi ? go0 ! neraiyA duvihA, paM0 taM0-pajatagAya apaJjattagAya, tatthaNaje te apajjattagA teNaM abhAsagA, tattaNaje te pajjattagA teNaMbhAsagA, se eeNaDeNaM go0! evaM vuccati-neraiyA bhAsagAviabhAsagAvi, evaMegidiyavajANaM niraMtaraM bhANiyavvaM // ma. (390) katiNaMbhaMte! bhAsajAyA pannatA?, go0! cattAribhAsajAyApa0,taM0-saccamegaM bhAsajAyaM vitiya mosaMtatiyaM saccAmasoM cauttaM asAmosaM, jIvANaMbhaMte! kiM saccaM bhasaMbhAsaMti mosaM bhAsaM bhAsaMti saccAmosaM bhAsaM bhAsaMti asacAmosaM bhAsaM bhAsaMti ?, go0 ! jIvA saMbaMpi bhAsaM bhasaMti mosaMpi bhAsaM bhAsaMti samrAmosaMpi bhAsaM bhAsaMti asaccAmosaMpi bhAsaM bhAsaMti, neraiyANaM bhaMte ! kiM saccaM bhAsaMbhAsaMti jAva asaccAmosaM bhAsaMbhAsaMti?, go0 ! neraiyA NaM saccaMpi bhAsaMbhAsaMti jAva asaccAmosaMpibhAsaMbhAsaMti, evaM asarukumArA jAva dhaNiyakumArA, beiMdiyateiMdiyacauridiyA ya no saccaM no mosaM no sacamosaM bhAsaM bhAsaMti asanamAmosaM bhAsaM bhAsaMti, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kiM saccaM bhAsaM bhAsaMti jAva kiM asacamImosaM bhAsaM bhasaMti?, go0 paMciMdiyatirikkhajoNiyANo sacaM bhAsaMbhAsaMti no mosaMbhAsaMbhAsaMtiNo saccAmosaM bhAsaMbhAsaMti egaM asaccAmosaMbhAsaMbhAsaMti nannatya sikkhApubagaMuttaraguNaladdhiM vA paDuca sapi bhAsaM bhAsaMti mosaMpi saccAmosaMpi asaccAmosaMpi bhAsaM bhAsaMti, maNussA jAva vemANiyA, ete jahA jIvA tahA bhANiyabvA / / vR.kati bhadanta ! bhASAjAtAni-bhASAprakArarUpANiprajJaptAni?, idaM prAguktamapibUyo'pyupAttaMsUtrAntarambandhanArthaM, tAnyeva sUtrAntarANi darzayati-'jIvANaMbhaMte! kiMsacaMbhAsaM bhAsaMti ityAdi sugama, navaraM dvitricaturindriyeSu satyadibhASAtrayapratiSedhasteSAM samyakparijJAnaparavaJcanAdyabhiprAyAsambhavAt, tiryaspaJcendriyA api na samyagyathAvasthitavastupratipAdanAbhiprAyeNabhASante nApi paravipratAraNavudhyA kintu yadA bhASante tadA kupitA api paraM mArayitukAmA adhyevameva bhASante tatasteSAmapi bhASA asatyAmRSA, kiM sarveSAmapi teSAmasatyAmRSA?, netyAha-'nannatthe'tyAdi, Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 padaM-11, uddezakaH-, dvAraMsatyAdikAM bhASAM na bhASante zikSAderanyatra, zikSApUrvakaM punaH zukasArikAdayaH saMskAravizeSAt tathA kutazcittathAvidhakSayopazamavizeSAjjAtismaraNarUpAM viziSTavyavahArakauzalarUpAM vA labdhi pratItya ityAdikAM caturvidhAmapi bhASAM bhASante, zeSaM sugama // samprati bhASAdravyagrahaNAdiviSayasaMzayApanodArthamAha mU. (391) jIve gaM bhaMte ! jAtiM dabbAti bhAsattAe giNhati tAI kiM ThiyAiM geNhati aThiyAI geNhati?, go0 ! ThiyAiM giNhati no aThiyAiMgiNhati, jAibhaMte! ThiyAiM giNhati tAI kiM dabbato giNhati khettato giNhati kAlato giNhati bhAvato giNhati ? go0! davvaovi giNhati khettaovi kAlaovi bhAvaovi giNhati, jAti bhaMte ! davao geNhati tAI kiM egapadesitAiMgiNhati dupadesiyAiMjAva anaMtapadesiyAiM geNhati?, go0! no egapadesiyAiM geNhati jAva no asaMkhijjapadesiyAI, giNhai anaMtapadesiyAI geNhati, jAI khettao gehati tAI kiM egapaesogADhAiMgeNhati dupaesogADhAI geNhati jAva asaMkhejapaesogaDhAI geNhati ?. go0 ! no egapaesogADhaiyaM geNhati jAva no saMkhejapaesogADhAiMgeNhati asaMkhejapaesogADhAiMgeNhati?, go0! noegapaesogADhAiMgeNhati jAva no saMkheJjapaesogADhaiMgeNpati asaMkhejapaesogADhAiM geNhati, jAiMkAlato geNhati tAI kiM egasamayaThiiyAiM geNhati dusamayaThiiyAiM giNhati jAva asaMkhijasamayaThiiyAI geNhati ?, go0 ! egasamayaThitIyAIpi geNhati dusamayaThitIyAiMpi geNhatijAva asaMkhejasamayaThitIyAIpi geNhati, jAiMbhAvato geNhati tAIkiMvaNNamaMtAI geNhati gaMdhamaMtAIrasamaMtAI phAsamaMtAI geNhati ?, go0 ! vaNNamaMtAIpi jAva phAsamaMtAIpi gehapati, jAiMbhAvao vaNNamaMtAipiNhati tAI kiMegavaNNAiM geNhatijAvapaMcavaNNAI geNhati go0 ! gahaNadabbAI paDuna egavaNNAipi geNhati jAva paMcavaNNAIpi geNhati, sabbaggahaNaM paDucca niyamApaMcavaNNAiM geNhati, taMjahA-kAlAiM nIlAiMlohiyAiM hAlidAiMsukillAiM, jAiM vaNNato kAlAiM geNhati tAI kiM egaguNakAlAiM geNhati jAva aNaMtaguNakAlAiM giNhati ?, go0! egaguNakAlAiMpi giNhati jAva anaMtaguNakAlAIpi geNhati, evaM jAva sukillAiMpi, jAI bhAvato gaMdhamaMtAI giNhati tAI ki egagaMdhAiMgiNhati dugaMdhAiMgiNhati?, go0! gahaNadabvAI paDuccha egagaMdhAiMpidugaMdhAiMpigiNhati, savvaggahaNaM paDucaniyamAdugaMdhAiMgiNhati; jAiMgaMdhato subhigaMdhAiMgiNhati tAI kiMegaguNasubmigaMdhAiMgiNhatijAva anaMtaguNasubhigaMdhAiMpi giNhati?, go0! egaguNasubbhigaMdhAiMpijAva anaMtaguNasubmigaMdhAiMpigeNhai, evaMdubhigaMdhAiMpi geNhai, jAiMbhAvato rasamaMtAI geNhati tAI kiMegarasAiM geNhati jAva kiM paMcarasAiM geNhati?, go0 ! gahaNadabvAiM paDuna egarasAiMpi geNhatijAvapaMcarasAiMpigeNhati savvaggahaNaM paDucaniyamA paMcarasAiM geNhati, jAiM rasao tittarasAI geNhati tAI kiM egaguNatittarasAiM giNhati jAva anaMtaguNatittarasAiMgiNhati?, go0! egaguNatitAipigiNhaijAvaanaMtaguNatittAipigiNhati, evaMjAva madhuraraso, jAiMbhAvato phAsamaMtAI geNhati tAI kiM egaphAsAiM geNhai jAva aTThaphAsAiMgiNhati go0 ! gahaNadavvAiM paDucha no egaphAsAiMgeNhati, duphAsAiMgiNhai jAva cauphAsAiMgaNhati, no Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 prajJApanAupAGgasUtraM-1-11/-1-391 paMcaphAsAiM geNhati, jAva no anuphAsAiMgeNhati, savvagahaNaM paDucca niyamA cauphAsAI geNhati, taMjahA-sItaphAsAiM geNhati usiNaphAsAiM niddhaphAsAI lukkhaphAsAiM geNhati, jAI phAsato sItAI giNhati tAI kiM egaguNasItAI geNhati jAva anaMtaguNasItAiM geNhati ?, go0 ! egaguNasItAIpi geNhati jAva anaMtaguNasItAipi geNhati, evaM usiNaniddhalukkhAI jAva anaMtaguNAIpi giNhati, jAI bhaMte ! jAva anaMtaguNalukkhAiM geNhati tAI kiM puTThAI geNhati apuTThAiM geNhati?, go0! puTThAiM geNhati no apuTThAiM geNhati, jAiM bhaMte ! puTThAiM geNhati tAI kiM ogADhAiM geNhati anogADhAI geNhati?, go0! ogADhAiM geNhati no anogADhAiMgeNhati, jAiM bhaMte ! ogADhAI geNhati tAI kiM anaMtarogADhAI geNhati paraMparogADhAI geNhati?,go0 ! anaMtarogADhAiMgiNhati no paraMparogADhAiM geNhati, jAiM bhaMte ! anaMtarogADhAiM geNhati tAI bhaMte ! kiM aNUiM geNhati bAyarAiM geNhati?, go0 ! aNUiMpi geNhati bAyarAiMpi geNhati, jAiM bhaMte ! aNUiM geNhati tAI kiM uDaM geNhati adhe geNhati tiriyaM geNhati ?, go0! udapi geNhati adhevi geNhati tiriyapi geNhati, jAI bhaMte ! uTThati geNhati adhevi geNhati tiriyapi geNhati tAI kiM Adi gemhati majjhe geNhati pajavasANe geNhati?, go0 ! Adipi geNhati majjhevi geNhati paJjavasANevi geNhati, jAiM bhaMte ! Adipi giNhati majhevi geNhati pajavasANevi giNhati tAI kiM savisae giNhati avisae giNhati ?, go0 ! savisae geNhati no avisae geNhati, jAIbhaMte ! savisae geNhati tAI kiM AnupubbiM geNhati anAnupubbiM geNhati ?,go0 ! Anupubbi geNhati, no anAnupubbiM geNhati, jAiM bhaMte ! AnupuvyiM geNhati tAI kiM tidisiM geNhati jAva chaddisiM geNhati?, go0 ! niyamA chaddisi gennhti0| vR. 'jIveNaM maMte!jAiMdabvAI bhAsattAegiNhaI' ityAdi, sugama navaraM 'ThiyAiM sthitAni na gamanakriyAvanti dravyatazcintAyAmanantaprAdezikAni-anantaraparamANvAtmakAni gRhNati, naikaparamANvAdyAtmakAni, teSAM svabhAvata eva jIvAnA grahaNAyogyatvAt, kSetracinatAyamasaGkhyAtapradezAvagADhAni, ekapradezAdhavagADhAnAMtathAsvabhAvatayAgrahaNAyogyatvAt, kAlatazcintAyAmekasamayasthitikAnyapi yAvadasaGkhayeyasamayasthitikAnyapi gRhNati, pudgalAnAmaGkhayeyamapi kAlaM yAvadavasthAnasambhavAt, tathA coktaM vyAkhyAprajJaptau saijanirejapudgalAvasthAnacintAyAM'anaMtapaesieNaMbhaMte! khaMdhe kevaikAlaM see?, go0! jahanneNaM ekaMpsamayaMukkoseNaM AvaliyAe asaGgrejatibhAgaM, niree jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejnaM kAla miti, teSAM ca gRhItAnAM grahaNAnantarasamaye avazyaM nisarga iti svabhAvasyAnantarasamaye grahaNaM pratipattavyaM, anye tu vyAcakSate-ekasamayasthitakAnyapIti AdibhASApariNAmapekSayA draSTavyaM, vicitro hi pudgalAnAM pariNAmaH, tata ekaprayalagRhItamuktA api te kecidekaM samayaM bhASAtvenAvatiSThante kecid dvau samayau yAvat kecidasatyeyAnapi samayAniti, tathA 'gahaNadavvAiM' iti gRhyante iti grahaNAni grahaNAnani ca tAni dravyANi ca grahaNadravyANi, kimuktaM bhavati?___yAni grahaNayogyAnidravyANi tAnikAnicitvarNapariNAmena ekena varNenopetAni kAnicit Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 padaM-11, uddezakaH-, dvAradvAbhyAM kAnicit tribhiH kAnicit caturbhikAnicitpaJcabhiH, yadA punarekaprayatnagRhItAnAmapati sarveSAM dravyANAmapi samudAyo vivakSyate tadA niyamAt paJcavarNAni gRhanti evaM gandharaseSvapi bhAvanIyaM, sparzataH cintAyAmekasparzapratiSedha ekasyApi paramANovazyaM sparzadvayabhAvAt, tathA coktm||1|| "kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasagandhavarNo dvisparzaH kaarylinggshc||" dvisparzAni-mRduzItAni mRdUSNAnItyAdi, 'jAva cauphAsA' iti yAvacchabdakaraNAt trisparzaparigrahaH, tatratrisparzAnyevaM kAnicitdravyANikila mRduzItasparzAnikAnicitmUdusnigdhasparzAni, tatra mRdusparzo mUdusparza evAntarbhUta ityekasparzaH zItasnigdharUpo tu dvAnyo sparzAviti samudAyamadhikRtya trisparzAni, evaM sparzAntarayoge'pi trisparzAni bhAvanIyAni, kAniciccatuHsparzAnitatracatuHsparzeSu mRdulaghurUpodvau sparzAvavasthitau sUkSmaskandheSutayoravazyaMbhAvAt, anyau tu dvau sparzI snigdhoSNau snigdhazItau rUkSoSNau rUkSazItI, sarvasamudAyamapekSya niyamAttAni catuHsparzAni gRhNAti, tatra yau dvau mRdulaghurUpI sparzAvavasthitau tAvavasthitatvAdeva vyabhicArAmAvAna gaNyete ye tvanye snigdhAdayazcatvAraste kila vaikalpikA iti tAnadhikRtya sUtramAha-, tadyathA-'sIyaphAsAI geNhai' ityAdi sugama, yAvat 'jAI maMte ! anaMtaguNalukkhAiM geNhai' iha kilacaramaMsUtramanantaramidamukta anaMtaguNalukaaikhAIpigiNhai tataH sUtrasambandhavazAdidamuktaM, jAiM bhaMte ! jAva anaMtaguNalukkhAiM geNhai', iti 'yAvatA jAiM maMte ! egaguNakAlavaNNAI ityAdyapi draSTavyaM, 'tAIbhaMte! kiMpuTThAI ityAdi, tAnibhadanta! kiMspRSTAni AtmapradezasaMspRSTAni gahAti, utAspRSTAni ? bhagavAnAha-go0 spRSTAni-AtmapradezaiH saha saMsparzamAgatAni gRhAti nAspRSTAni, ihAtmapradezaiH saMsparzanamAtmapradezAvagAhakSetrAdvahirapi sambhavati tataH praznayati ____ 'jAI bhaMte !' ityAdi, avagADhAni-AtmapradezaiH saha ekakSetrAvasthitAni gRhanti nAnavagADhAni, 'jAI bhaMte !' ityAdi, anantarAvagADhAni-avyavadhAnenAvasthitAni gRhNAni na paramparAvagADhAni, kimuktaM bhavati ? -yeSvAtmapradezeSu yAni bhASAdravyANyavagADhAni tairAtmapradezaistAnyeva gRhNAti na tvekadvitryAtmapradezavyavahitAni, 'jAI maMte ! anaMtarogAr3hAI' ityAdi, aNUnyapi-stokapradezAnyapi gRhNati bAdarANyapi-prabhUtapradezopacitAnyapi, ihANutvabAdaratve teSAmeva bhASAyogyAnAM skandhAnAM pradezastokabAhulyApekSayA vyAkhyAte, mUlaTIkAkAreNa tathAvyAkhyAnAt, _ 'jAI bhaMte ! aNUIpi geNhai' ityAdi, Urdhvamapi adho'pi tiryagapIti, iha jIvasya yAvati kSetre grahaNayogyAni bhASAdravyANyavasthitAni tAvatyeva kSetre UrdhvadhastiryakatvaM draSTavyaM, 'jAI bhaMte ! ulupi geNhaI' ityAdi, yAni bhASAdravyANyantarmuhUrta yAvat grahaNocitAni tAni grahaNocitakAlasya utkarSato'ntarmuhUrtapramANasyAdAvapi-prathamasamaye gRhNati madhye'pidvitIyAdiSvapi samayeSu gRhNAti, paryavasAne'pi paryavasA nasamaye'pi gRhNati, 'jAiM bhaMte ! AiMpi geNhai' ityAdi, svaviSayAn-svagocarAn spRSTAvagADhAnantarAvagADhAkhyAn gRhNati, na |10|18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 prajJApanAupAGgasUtraM - 1-11/-/-/391 tvaviSayAn spRSTAdivyatiriktAn, 'jAiM bhaMte! savisae geNhai' ityAdika, AnupUrvI nAma grahaNApekSayA yathAsannatvaM tadviparItA anAnupUrvI, tatrAnupUvyA gRhNAti na tvanAnupUvyA, 'jAI bhaMte Anupuvi geNhai' ityAdi 'tidisiM' ti tridizi gRhNAti tisRbhyo digbhya AgatAni gRhNAti evaM caturdizi paJcadizi SaDdeizica, evamukte bhagavAnAha - gautama ! niyamAt SaDdizi gRhNAti - SaDbhyo digbhyaH AgatAni gRhNAti, bhASako hi niyamAt trasanADyAM anyatra tsakAyAsambhavAt, trasanADyAM ca vyavasthitasya niyamAt SaDdigAgatapudgalasambhavAt / yU. (392) "puTThogADha anaMtara aNU ya taha bAyare ya uhamahe / AdivisayANupuvviM niyamA taha chaddisiM ceva / / " vR. eteSAmevArthAnAM saGgrahaNigAthAmAha - 'puTThogADha anaMta' ramityAdi prathamataH spRSTaviSayaM sUtraM tadanantaramavagADhasUtraM tato'nantarAvagADhasUtraM tato'NubAdaraviSayaM sUtraM tadanantaramUrdhvAdhaH prabhRtiviSayaM sUtraM tata 'Ai' iti upalakSaNametat AdimadhyAvasAnasUtraM tato viSayasUtraM tadanantaramAnupUrvIsUtraM tato niyamAt SaDdizitisUtraM / yU. (393) jIve NaM bhaMte! jAI davvAiM bhAsattAe geNhati tAiM kiM saMtaraM geNhati niraMtaraM gehati ?, go0 ! saMtaraMpi geNhati, niraMtaraMpi geNhati, saMtaraM giNhamANe jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejasamae aMtaraM kaDDa geNhati, niraMtaraM geNhamANe jahanneNaM do samae ukkoseNaM asaMkhejasamae aNusamayaM avirahiyaM niraMtaraM geNhati, jIve NaM bhaMte! jAI davvAiM bhAsattAe gahiyAiM nisirai tAI kiM saMtaraMnisarai niraMtaraM nisarai ?, go0 ? saMtaraM nisarai no niraMtaraM nisarai, saMtaraM nissaramANe egeNaM samaeNaM geNhati egeNaM samaeNaM nisarai, eteNaM gahaNanisaraNovAeNaM jahantreNaM dusamaiyaM ukkoseNaM asaMkhejjasamaiyaM aMtomuhuttigaM gahaNanisaraNovAyaM kareti, jIve NaM bhaMte! jAI davvAiM bhAsattAe gahiyAiM nisirati tAiM kiM bhiNNAiM nisarati abhinnAI nisarati ?, go0 ! bhinnAiMpi nissarai abhinnAiMpi nissarai, jAiM bhinnAiM nisarati tAiM anaMtaguNaparivuTTIeNaM parivahamANAiMloyaMtaM phusaMti, jAI abhinnAiM nisaraitAiM asaMkhejAo ogAhaNavaggaNAo gaMtA bhedabhAvajraMti saMkhejjAti joaNAtiM gaMtA vidvaMsamAgacchati vR. 'jIvANaM bhaMte! jAI davvAI' idyAti, jIvA 'Na' miti vAkyAlaGkAre, bhadanta ! yAni dravyANi bhASakatvena gRhNAti tAni kiM sAntaraM savyavadhAnaM gRhNAti kiM vA niranantaraM nivyavadhAnaM bhagavAnAha - sAntaramapi gRhNati nirantaramapi, ubhayathApi grahaNasambhavAt, tatra sAnataranirantaragrahaNayoH pratyekaM kAlamAnaM pratipAdayati- 'saMtaraMgiNhamANe' ityAdi, sAntaraM gRhNan jaghanyataH ekaM samayaM antaraM kRtvA gRhAti, etaca jaghanyata ekaM samayamantaraM satataM bhASApravRttasya bhASamANasyAvaseyaM taccevaM kazcidekasmin samaye bhASApudgalAn gRhItvA tadanantaraM mokSasamaye anupAdAnaM kRtvA punastRtIye samaye gRhNatyeva na muJcati dvitIyesamaye prathamasamayagRhItAnpudgalAnmuJcati anyAnnAdatte, athAnyena prayatnavizeSeNa grahaNamanyena ca prayatnavizeSeNa [ca] nisargaH tau ca parasparaM viruddhau parasparaviruddhakAryakaraNAt tataH kathamekasmin samaye tau syAtAM ?, tadayuktaM, jIvasya hi Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 padaM-11, uddezakaH-, dvAraMtathAsvAbhAvyAt dvAvupayogAvekasmin samayena syAtAM, ye tu kriyAvizeSAste bahavo'pyekasmin samaye ghaTanta eva, tathAdarzanAt, tathAhi-ekApi nartakI bhramaNAdinRttaMvidadhAnA ekasminnapi samayehastapAdAdigatA vicitrAH kriyAH kurvatI zyate, sarvasyApivastunaH pratyekamekasmin samaye utpAdavyayAvupajAyete, ekasminneva ca samaye sAtaparizATAvapi, tato na kazciddoSaH, Aha ca bhaassykRt|||| "gahaNanisaggapayattA paropparakavirohiNo kahaM samaye ? / samae do upaogAna hoja kiriyANa ko doso ? // " iti, tRtIyepunaHsamayetAnevadvitIyasamayopAttAnpudgalAnmuJcatinapunaranyAnAdatte, utkarSaNa tvasaGkhayeyAnyAvaniranantaraMgRhNAti, tathA cAha-utkarSeNAsaGkhayeyAn samayAngRhNAti iti yogaH, kadAcitparo'saGkhyeyayaiH samayairekaM grahaNaM manyeta tata Aha-'anusamayaM' pratisamayaM gRhNAti, tadu kadAcidvirahitamapivyavahArato'nusamayamityucyetatatastadAzakya vyavacche-dArthamAha-avirahitaM, evaM nirantaraM gRhNati, tatrAdye samaye grahaNamevananisargaH, agRhItasya nisargAbhAvAt, paryantasamaye ca mokSa eva, bhASAbhiprAyoparamato grahaNAsammavAt, zeSeSu dvitAyAdiSu samayeSu grahaNanisargoM yugapatkaroti - 'vANaMbhaMte!jAiMdabvAiMbhAsattAegahiyAiMnisaraI' ityAdipraznasUtrasugama, nirvicanamAhasAntaraM nisRjati no nirantaraM, iyamatra bhAvanA-iha tAvat grahaNaM nirantaramuktaM, tathA cAnantarasUtraM 'aNusamayavirahiyaM niraMtaraM geNhai' iti tato nisargo'pi prathamavarjeSu zeSeSu samayeSu nirantaraM pratipattavyo, gRhItasyAvazyamanantarasamayenisargAta, tatoyaduktaM 'sAntaraM nisRjatinonirantara'miti, tatra grahaNApekSayA drazTavyaM, tathAhi yasmin samaye yAni bhASAdravyANi gRhNAti natAni tasmitreva samaye muJcati, yathAprathamasamaye gRhItAni na tasminnevaprathamasamaye muJcati kintupUrvasmin pUrvasmin samaye ga-hItAni uttarasmin samaye, tato grahaNapUrvo nisargo'gRhItasya nisargAyogAt iti sAntaraM nisarga uktaH, Aha ca bhaassykRt||1|| "anusamayamanaMtariyaM gahaNaM bhaNiyaM tato vimokkho'vi / jutto nirantaroviya bhaNai kahaM saMtaro bhaNio? // // 2 // gahaNAvekkhAe tao niraMtaraMjaMmi jAiM ghiyaaii| nau tammi ceva nisaraijaha paDhame nisiraNaM natthi // nisirijai nAgahiyaM gahaNaMtariyaMti saMtaraM teNaM / " iti, etadeva sUtrakRdapi spaSTayati-saMtaraMnisaramANoegeNaMsamaeNaMgeNhaiegeNaMsaMeNaMnissarai' iti, ekena-pUrvapUrvarUpeNasamayenagRhNAtiekena uttarottararUpeNasamayena nisRti, athavA grahaNApekSaM / nisargabhAvAt ekena-Adhena samayena gRhNAtyeva na nisRjatyagRhItasya nisargAbhAvAt, tathA ekena-paryavasAnasamayena nisRjatyeva na gRhNAti, bhASAbhiprAyoparamato grahaNAsambhavAt, zeSeSu tu dvitIyAdiSu samayeSu yugapad grahaNanisargI karoti, tau ca nirantaraM jaghanyato dvau samayau utkarSato'saGkhayeyAnsamayAna, etadevAha-eteNaMgahaNanisaraNovAeNaMjahanneNaMdusamaiyaMukkoseNaM asaMkhenasamaiyaM aMtomuhuttigaMgahaNanisiraNaM karei' iti, jIveNaMjAiMdavvAI' ityAdi praznasUtraM Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 prajJApanAupAGgasUtraM-1-11/-/-/393 sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! bhinnAnyapi nisRjati abhinnAnyapi iyamatra bhAvanA - iha dvividho vaktA - mandaprayatnastIvraprayatnazca tatra yo vyAdhivizeSato'nAdarato vA mandaprayatnaH sa bhASAdravyANi tathAbhUtAnyeva sthUlakhaNDAtmakAni nisRjati yastu nIrogatAdiguNayuktastathAvidhAdarabhAvatastIvraprayatnaH sa bhASAdravyANi AdAnanisargaprayatnAbhyAM khaNDazaH kRtvA nisRjati, Aha ca bhaassykRt-||1|| "koI maMdapayatto nisirai sakalAI savvadavvAiM / anno tivvapayatto so muMcai bhidiuM tAI // " tata uktaM- 'bhinnApi nisirai abhinnAiMpi nissarai, jAi bhinnAI nisai' ityAdi, yAni tIvraprayatno vaktA prathamata eva bhinnAni nisRjatitAni sUkSmatvAt bahutvAcca prabhUtAnyanyAni dravyANi vAsayanti, tadanyadravyAsakatvAdeva cAnantaguNavRdhyA parivarddhamAnAni SaTsu dikSu lokAntaM spRznati, lokAntaM prApnuvantItyarthaH, uktaM ca // 1 // "bhinnAI suhumayAe anaMtaguNavaddhiyAI logaMtaM / pAvaMti pUrayaMti ya bhAsAe niraMtaraM logaM // " yAni punarmandaprayatno vaktA yathAbhUtAnyeva prAk bhASAdravyANyAsIran tathAbhUtAnyeva sakalAnyabhinnAni bhASAtvena pariNamayya nisRjati tAnyasatyeyA avagAhanAvargaNA gatvA, avagAhanA:- ekaikasya bhASAdravyasyAdhArabhUtA asaGghayeyapradazAtmaka kSetravibhAgarUpAstAsAmavagAhanAnAM vargaNAH - samudAyAstA asaGghayeyA atikramya bhedamApadyante, vizarArubhAvaM bibhratItyarthaH, vizarArubhAvaM bibhrANAni ca saGghayeyAni yojanAni gatvA vidhvaMsamAgacchanti, zabdapariNAmaM vijahatItyarthaH, uktaM c||1|| "gaMtumasaMkhejjAo avagAhaNavaggaNA abhinnAI / bhijaMti dhaMsarmeti ya saMkhije joyaNe gaMtuM // " bhinnAnyapi nisRjatItyuktaM, tatra katividhaH zabdadravyANAM bheda iti pRcchatimU. (394) tesi NaM bhaMte ! davvANaM kativihe bhee pannatte ?, go0 ! paJcavidhe bhede paM0, taM0- kaMDAbhede payarabhede cunniyAbhede anutaDiyAbhede ukkariyAbhede, se kiM taM khaMDAbhede ?, 2 jaNaM ayakhaMDANa vA taukhaMDANa vA taMbakhaMDANa vA sIsakhaMDANa vA rayayakhaMDANa vA jAtarUvakhaMDANa vA khaMDaeNa bhede bhavati se taM khaMDAbhede 1 / se kiM taM payarAbhede ?, 2 jaNNaM vaMsANa vA vettANa vA nalANa vA kadalIyaMbhANa vA abmapaDalANa vA payareNaM bhede bhavati, se taM payarAbhede 2 / se kiM taM cunniyAbhede ?, 2 jaNNaM tilacuNNANa vA muggacuNNANa vA mAsacuNNANavA pippalI cuNNANa vA mirIyacu0 vA siMgaberacuNNANa vA cuNNiyAe bhede bhavati se taM cuNNiyAbhede 3 / se kiM taM anutaDiyAbhede ?, 2 jaNNaM agaDANa vA taDAgANa vA dahANa vA nadINa vA vAvINa vA pukkhariNINa vA dIhiyANa vA guMjAliyANa vA sarANa vA sarasarANa vA sarapaMtiyANa vA sarasarapaMtiyANa vA aNutaDiyAbhede bhavati, se taM anutaDiyAbhede 4 / se kiM taM ukkariyAbhede ?, 2 jaNNaM bhUsANa vA maMDUsANa vA tilasiMgANa vA muggasiMgAja Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 padaM-11, uddezakaH-, dvAraMvAmAsasiMgANa vA eraMDabIyANa vA phuDitA ukkariyAbhede bhavati, setaM ukariyAbhede 5 / . eesiNaMbhate! davvANaMkhaMDAbheeNaM payarAbhedeNaMcuNNiyAbhedeNaM anutaDiyabhedeNaM ukariyAbhedeNayabhijamANANaMkayorahito a0 ba0tu0vi0?, go0! savayovAiMdabbAiMukAriyAbhedeNaM mijamANAIaNutaDiyAbheeNaMbhijamANAI aNaMtaguNAIcuNiyAbhedeNaMbhijamANAIanaMtaguNAI payarAbhedeNaM bhijamANaiM anaMtaguNAI khaMDAbhedeNaM bhijamANAI annntgunnaaii|| vR. 'tesiNaM bhaMte ! davvANa mityAdi, tatra khaNDabhedo lohakhaNDAdivat pratarabhedo'pramapaTalabhUryapatrAdivat cUrNikAbhedaH kSiptapiSTavat anutaTikAbheda ikSutvagAdivat utkaTikAbhedaH satyAgharSavat / etAneva bhedAn vyAkhyAtukAmaH praznanirvacanasUtrANyAha-se kiM taM khaMDabhede ?' ityAdi pAThasiddhaM, navaramanutaTikAbhede avaTAH-kUpAH taDAgAni-pratItAni, idAapipratItAH, nadyo-girinadyAdayaH, vApyaH-caturamrAkArAstA eva vRttAkArA puSkariNyaH dIrghikAH-Rjcyo : nadyaH vakrA nadyo gujAlikAH bahUni kevalakevalAni puSparrakaravat viprakIrNAni sarAMsi tAnyeva ekaikapaGktayA vyavasthitAnisaraHpattiyaH yeSusarassupAtayAvyavasthiteSukUpodakaMpraNAlikayA saJcaratisA saraHsaraHpaGktiH apratItA bhedAlokataHpratyetavyAH,alpabahutvaM sUtrapramANyAttatheti pratipattavyaM, yukteraviSayatvAt, mU. (395) neraie NaM bhaMte ! jAiM davvAiM bhAsattAe geNhati tAI kiM ThiyAiM geNhati aThiyAiMgeNhati?, go0! evaM cevajahAjIvevattabvayAbhaNiyAtahA neraiyassavijAvaappAbahuyaM evaM egidiyavajjo daMDato jAva vemANitA jIvANaM bhaMte! jAiMdavvAI bhAsattAe geNhati tAI kiM ThiyAI geNhati aThiyAiM geNhati?, go0 ! evaM ceva puhutteNavi netabvaM, jAva vemANiyA / / jIve NaM bhaMte ! jAiM davvAI saccabhAsattAe geNhati tAI kiM ThiyAiM geNhati aThiyAI geNhati ?, go0 ! jahA ohiyadaMDao tahA eso'vi, navaraM vigaliMdiyA Na puchijaMti, evaM mosAbhAsAevi, saccamosAbhAsAevi, asaccAmosAmAsAevievaM ceva, navaraM asaccAmosAbhAsAe vigaliMdiyA pucchijaMti imeNaM abhilAveNaM vigalidie NaM bhaMte 1 jAI dabvAiM asaJcAmosAbhAsAe giNhai tAI kiM ThiyAI geNhai aThiyAI geNhai ?, go0 ! jahA ohiyadaMDao, evaM ee egattapuhutteNaM dasa daMDagA bhANiyabvA mU. (396) jIve NaM bhaMte ! jAI dabbAiM saccabhAsattAe giNhati tAI kiM saccabhAsattAe nisirai mosabhAsattAe nisarai saccAmosabhAsattAe nisarati asancamosabhAsattAe nisAi?, go0 ! saccabhAsattAe nisarai no mosamAsattAe nisarati no saccAmosamAsattAe nisarati no asaccAmosabhAsattAenisarai, evaMegidiyavigaliMdiyavajodaMDatojAvavemANiyA, evaMpuhatteNavi jIve NaM bhaMte ! jAI davvAI mosabhAsattAe giNhati tAI kiM saccabhAsattAe nisarati mosabhAsattAe sacamosabhA sattAe asaJcAmosabhAsattAe nisarai ?, go0 ! no saccabhAsattAe nisarati mosamAsattAe nisarati No saccAmosa0 no asaJcamosabhAsattAe nisarati / evaM satrAmosamAsattAevi, asaccAmosamAsattAevievaM ceva, navaraM asaccAmosabhAsattAe vigaliMdiyA taheva pucchijaMti, jAe veva giNhati tAe ceva nisarati, evaM ete egattapuhuttiyA aTTha daMDagA bhaanniyvvaa| Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 prajJApanAupAGgasUtra-1-11/-1-1395 mU. (397) kativihe gaMbhaMte! vayaNe paM0?, go0 solasavihe vayaNe paM0, taM0-egavayaNe duvayaNe bahukyaNe ithivayaNe pumavayaNe napuMsagavayaNe ajjhatthavayaNe uvanIyavayaNe avanIyavaNe uvanIyAvanIyavaNe avanIyovanIyavayaNe tItavayaNe paDuppannavayaNe anAgayavayaNe paJcakkhavayaNe parokkhavayaNe / iccheitaM bhaMte ! egavayaNaM vA jAva parokkhavayaNaM vA vadamANe pannavaNI NaM esA bhAsA na esA mAsA mosA?, haMtA go0 ! iccheitaM egavayaNaM vA jAva parokkhavayaNaM vA vadamANe pannavaNI NaM esA bhAsA na esA bhAsA mosaa| dR.zeSaM sUtraM sarvamapi pAThasiddhaM, 'jAva kativihe gaMbhaMte ! vayaNe vaNNatte' iti, ekavacanaM puruSa iti dvivacanaM puruSAviti bahuvacanaM puruSA iti, strIvacanamiyaM strI, puruSavacanamayaM pumAn, napuMsakavacanamidaM kuNDa, adhyAtmavacanaM yadanyaccetasi nidhAya vipratArakabudhdhA'nya vibhaNiSarapisahasAyacetasitadeva brUte, upanItavacana-prazaMsAvacanaM yathA rUpavatIyaM strI, apanItavacanaM-nindAvacanaM yatheyaM kurUpA strI, upanItApanItavacanaM yatprazasya nindati, yathA rUpavatIyaMstrIparaMduHzIlAapanItopanItavacanaM-yanninditvAprazaMsati yatheyaM kurUpA paraM suzIleti, atItavacanamakarodityAdi pratyutpannavacanaM-vartamAnakAlavacanaM karotItyAdi anAgatakAlavacanaM kariSyatItyAdi, pratyakSavacanaM-ayamityAdi parokSavacanaM-sa ityaadi| etAnicaSoDazApivacanAni yathAvasthitavastuviSayANinakAlpanikAni, tatoyadaitAni samyagupayujya vadati tadA sA bhASA prajJApanI draSTavyA, tathA cAha-'icceiyaM bhaMte ! egavayaNaM duvayaNa'mityAdi, bhAvitArthamakSarArthaH pratIta eva / / samprati prAguktameva sUtraM sUtrAntarasambandhanArthaM bhUyaH paThatti, ma. (398) kati NaM bhaMte ! bhAsajAyA pannatA?, go0! cattAri bhAsajjAyA paM0, taM0saccamegaMbhAsAyaM bitiyaM mosaMbhAsajjAtaMtaiyaM saccAmosaMbhAsajjAtaMcautthaM asaccAmosaMbhAsajjAtaM, incheiyAI bhaMte ! cattAribhAsajAyAI bhAsamANe kiM ArAhate virAhate?, go0! ikheiyAIcattAri bhAsajAI AuttaM bhAsamANe ArAhate no virAhate, teNa paraM asaMjataavirayaapaDitahataapabakkhAyapAvakamme saccaM bhAsaM bhAsaMto mosaMvA saccAmosaMvA asacAmosaMvA bhAsaM bhAsamANe no ArAhate viraahte| vR. 'kai NaM bhaMte ! bhAsajjAyA pannattA' ityAdi sugama, navaraM 'AuttaM bhAsamANe iti samyak pravacanamAlinyAdirakSaNaparatayA bhASamANaH, tathAhi-pravacanoDDAharakSaNAdinimittaM gurulAghapavaparyAlocanena mRSApibhASamANaHsAdhurArAdhakaeveti, teNa para mityAdi, tata AyuktabhASamANAtparo'saMyato-manovAkAyasaMyamavikalo'viratoviramatisma viratona virato'virataH sAvadhavyApArAdanivRttamanA ityarthaH ata evana pratihataM-mithyAduSkRtadAnaprAyazcittapratipattyAdinA na nAzitamatItaM tathA na pratyAkhyAtaM bhUyo'karaNatayA niSiddhamanAgataM pApakarma yenAsAvapratihatApratyAkhyAtapApakarmA, zeSaM pAThasiddhaM / mU. (399) etesiNaM bhaMte ! jIvANaM sababhAsagANaM mosabhAsagANaM saccAmosabhAsagANaM asaccAmosabhAsagANaMabhAsagANa yakayarezahito a0 ba0tu0vi0?,go0! savvatthovA jIvA saccamAsagA saccAmosabhAsagA asaMkhijjaguNA mosabhAsagA asaMkhejuNA asaccAmosabhAgasagA asaMkhenaguNA abhAsagA anaMtaguNA / / pannavaNAe bhagavaIe bhAsApadaM samataM / / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 11, uddezaka:-, dvAraM vR. alpabahutvacintAyAM sarvastokAH satyabhASakAH, iha yaH samyagupayujyasarvajJamatAnusAreNa vastupratiSThAnabudhdyA bhASate sa satyamASakataste ca pRcchAkAle katipayA eva labhyante iti sarvastokAH, tebhyo'saGghayeyaguNAH satyamRSAbhASakAH, bahUnAM prAyo yathA tathA vA satyAmRSAbhASaNasambhavAt, loke tathA darzanAt, tebhyo'saGghayeyaguNA mRSAbhASakAH, krodhAbhibhUtAnAM paravaJcanAdyabhiyuktAnAM ca prabhUtatarANAmupalambhAt teSAM ca mRSAbhAvakatvAt, tebhyo'saGghayeyaguNAH asatyAmRSAbhASakAH dvIndriyAdInAmapyasatyAmRSAbhASakatvAt, tebhyo'nantaguNAH abhASakAH, siddhAnAmanekendriyANAM cAnantatvAt // padaM - 11 - samAptam 1 muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre ekAdazapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM - 12 - "zarIraM" - 279 bR. tadevaM vyAkhyAtamekAdazaM padaM, idAnIM dvAdazamamArabhyate - asya cAmabhisambadhaHihAnantarapade jIvAnAM satyAdibhASAvibhAgopadarzanaM kRtaM, bhASA ca zarIrArayattA, 'zarIraprabhavA bhASe tyatraiva pratipAditatvAt, anyatrApyuktaM- 'giNhai ya kAieNaM nissai taha vAieNa joeNa' miti, tatra zarIrapravibhAgapradarzanArthamidamArabhyate, tatra cedamAdi sUtram sU. (400) kati NaM bhaMte! sarIrA pannattA ?, go0 ! paMca sarIrA paM0, taM0-orAlie veuvvie AhArae teyae kammae, neraiyANaM bhaMte! kati sarIrayA pannattA ?, go0 ! tao sarIrayA paM0, taM0 - veuvvie teyae kammae, evaM asurakumArANavi jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM bhaMte! kati sarIrayA paM0 ?, go0 ! tao sarIrayA paM0 taM0-orAlie teyae kammae, evAM vAukAiyavajjaM jAva cauridiyANaM, vAukAiyANaM bhaMte! kati sarIrayA paM0 go0 ! cattAri sarIrayA, paM0, taM0 -orAlie veuvvite teyae kammae, evaM paMciMdiyatirakkhajoNiyANavi. massANaM bhaMte! kati sarIrayA paM0 ?, go0 ! paMca sarIrayA paM0 taM0-orilie veuvvite AhArae teyae kammae, vANamaMtarajoisiyavemAmiyANaM, jahA nAragANaM / bR. 'kai NaM bhaMte! sarIrA pannattA' ityAdi, utpattisamayAdArabhya pratikSaNaM zIryante iti zarIrANi tAni bhadanta ! kati-kiyatsaGkhyAkAni, Namiti vAkyAlaGkAre, prajJaptAni, bhagavAnAha - paJca zarIrANi prajJaptAni tAnyevanAmata Aha- 'orAlie' ityAdi, amISAM zabdArthamAtramagre vakSyAma stathA'pi sthAnAzUnyArthaM kiJciducyate-udAraM- pradhAnaM, prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA, tato'nyasyAnuttarasurazarIrasyApyanantaguNahInatvAt, athavA orAlaM nAma vistaravat, vistaravattA cAsyavasthitasvabhAvasya sAtirekayojanasahasramAnattvAtac, vaikriyaM caitAvadavasthitaprabhANaM na labhyate,utkarSato'pyavasthitapramANasya paJcadhanuH zatapramANatvAt, tacca tAvatpramANaM saptamyAM nAnyatra, yattUttaravaikriyaM yojanalakSapramANaM na tadavasa athitamAbhavavarttitvAbhAvAt, tato na tadapekSA, Aha ca cUrNikRt - " orAlaM nAma vittharAlaM visAlaMti jaM bhaNiyaM hoi, kahaM ?, sAiregajoyaNa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM - 1-12/-/-/400 sahassamavaTThiyapyamANamorAliyaM annameddahamettaM natthitti, viubviyaM hojjA taM tu aNavaTThiyappamANaM, avaTTiyaM puNa paMca dhanusayA ahesattamAe, imaM puNa avaTThiyapyamANaM sAiregaM joyaNasahassaM vanaspatInA "miti, athavA uralaM- viralapradezaMna tu vanaM svalpapradezopacitatvAt bRhattvAJcca bheNDavat, yadivA orAlaM- samayaparibhASayA mAMsAsthisnAyvAdyavabaddhaM, svatra svArthika ikapratyayaH, ihodArameva audArikaM pRSodarAditvAdiSTarUpaniSpattiH, prAkRtatvAt orAliyamiti, uktaM ca"tatthodAramurAlaM uralaM orAlameva vinneyaM / orAliyaMti paDhamaM paDucca titthesarasarIraM // bhannai ya tavvorAlaM vittharavaMtaM vaNassaI pappa / pagaIe natthi aNNaM egaddahamittaM visAlaMti // uralaM thevapaesovaciyaMti mahallAM jahA bhiNDaM / maMsaTTiNhArubaddhaM orAlaM samayaparibhAsA / / 1 / 119 11 1 tathA vividhA viziSTA vA kriyA vikriya tasyAM bhavaM vaikriyaM uktaM ca"vivihA visiTThagA vA kiriyA tIe u jaM bhavaM tamiha / 119 11 veubviyaM tayaM puNa nAragdavANa pagaIe // " athavA vaikurvikamiti zabdasaMskAraH, tatra vikurva iti siddhAntaprasiddho'yaM dhAtuH, vikuvvA vikurvvAH vividhA kriyA ityarthaH tena nirvRttaM vaikurvikaM 2 tathA caturddazapUrvavidA kAryotpattI yogabalenAhyate ityadvArakaM 3, tejaso vikArastaijasaM 4, karmaNo jAtaM karmajamiti 5 / 280 // 2 // // 3 // nanvaudArikAdInAM zarIrANAmityamupanyAse kiJcisti prayojanamuta yathAkathaJcideSa pravRtta iti ?, ucyate, astIti brUmaH, kiM taditi cet, ucyate, paramparapradezasaMbhyaM paramparaM vargaNAsu pradezabAhulyaM (ca), tathA hi- audArikAt vaikriyasya pradezasaukSmyaM vaikriyAdapyAhArakasya AhArakAdapi taijasasya taijasAdapi kArmaNasya, tathA audArikAt vaikriyasya vargaNAsu pradezabAhulyaM vaikriyAdAhArakasyAhAndApi taijasasya taijasAdapi kArmaNasyeti etAnyeva zarIrANi nairayikAdiSu sambhavatazcintayati 'neraiyANaM bhaMte! kevaiyA sarIrA pannattA' ityAdi, pAThasiddhaM, zarIrANi ca jIvAnAM dvividhAni tadyathA - baddhAni muktAni ca tatra yAni cintAkAle jIvaiH parigRhItAni varttante tAni baddhAni yAni ca pUrvabhaveSu parityaktAni tAni muktAni teSAM baddhAnAM muktAnAM ca parimANamidAnIM dravyakSetrakAlaiH prarUpaNIyaM, tatra dravyairabhavyAdibhiH kSetreNa zreNipratyAdinA kAlenAvalikAdinA, tatrIdArikazarIraramadhikRtyAha mU. (401) kevaiyA NaM bhaMte! orAliyasarIrayA paM0 ?, go0 ! duvihA paM0 taM0-muddhilayA ya mukkillayA ya, tattha NaM je te baddhellagA te NaM asaMkhejjA asaMkhejAhiM ussappiNiosappiNIhiM avahIraMti kalato, khettato asaMkhejjA logA, tattha NaM je ta mukkellayA te NaM anaMtA anaMtAhiM ussappiNiosappiNIhiM avahIraMti kAlato khettao anaMtA logA abhavasiddhiehiMto anaMtaguNA siddhA (Na) naMtabhAgo / kevatiyA NaM bhaMte! veuvviyasarIrayA paM0 go0 ! duvihA paM0, taM0 - baddhellayA ya mukkelagAya, tattha NaM je te baddhellagA te NaM asaMkhejjA asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNIhiM Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-12, uddezakaH-, dvAraM 281 avahIraMti kAlatokhettatoasaMkhejAto seTIo payarassa asaMkhejatibhAgo, tatyagaMje te mukkolagA teNaM anaMta anaMtAhiM ussappiNiosappiNIhi avahIraMti kAlato jagA orAliyassa mukolayA taheva veubbiyassavi bhaanniyvvaa| kevatiyA NaM bhaMte ! AhAragasarIrayA pannatA?, go0 ! duvihA, paM0 20-baddhellayA ya mukkellayA ya, tattha gaMje te baddhellagA teNaM siya atyi siya natyi, jai asthi jahanneNaMeko vAdo vA tinni vA ukkoseNaM sahassapuhuttaM, tatya NaM je te mujhelayA te NaM aNanatA jahA orAliyassa mukkilayA taheva bhaannitvvaa| kevaiyANaMbhaMte! teyagasarIrayA pannatA?,go0! duvihApa020-baddhelagAya mukkelagA ya, tattha NaM je te baddhalagA te NaM anaMtA anaMtAhiM ussappiNiosappiNIhiM avahIraMti kAlato khettao anaMtA logA davvaosiddhehiMtoaNaMtaguNA sabajIvAnaMtabhAgUNA, tatyaNaMje te mukkelagA teNaM anaMtA anaMtAhiM ussappiNi osappiNIhi avahIraMtikAlato khettatoanaMtA logAdavao sadhajIvehito anaMtaguNA jiivvggssaanNtbhaage| evaM kammagasarIrANivi bhANitavvANi / / vR. kevaiyANaMbhaMte! orAliyasarIrayApannattA ityAdi, ihaprAkRtalakSaNavazAdillapratyayaH kapratyayazca svArthetato 'baddhillayA itibaddhAnItyarthaH, mukillayA itimuktAnItyarthaH,tatrabaddhAnyasaGkhayeyAni, asaGkhayeyatvameva prathamataH kAlatonirUpayati-'asaMkhijAhiM' ityAdi, pratisamayamekaikazarIrApahAreNa asaGkhayeyAbhirutsapiNyavasarpiNImiranavayazo'pahiyante, kimuktaM bhavati asaGkhayeyAsuutsarpiNyavasarpiNISuyAvantaHsamayAstAvapramANAnibaddhAnyaudArikazarIrANirtante, idaMkAlataH parimANaM, kSetrata Aha-'khetaoasaMkhejAlogA iti, kSetrataHparisatyAyanamasaddhayeyAlokAH, etaduktaM bhavati-sarvANyapibaddhAnyaudArikazarIrANi AtmIyAtmIyAvagAhanAbhirAkAzapradezeSu parasparama piNDIbhAvena krameNa sthApyante tadAnIM tairevamAstIryamANairasatyeyA lokA avApyante, ihaekaikasminnayAkAzapradezeekaikodArikazarIrasthApanayAasaGkhyeyAlokAvyApyante paraM pUrvAcAryA AtmIyAvagAhanAsthApanayA prarUpaNAM kurvanti tato'pasiddhAntadoSo mA prApadityasmAbhirapi tathaiva prarUpaNA kriyate, Aha cacUrNikAro'pi "jaivi ikkakke paese sarIramegaM Thavijjai to'vi asaMkhejjA logA bhavaMti kiMtu avasiItadosapariharaNathamappappaNiyAhiM ogAhaNAhiMThavijaMti" iti,Aha-nanvanantAjIvAstataH kathamasaGkhyeyAnyaudArikazarIrANi ?, ucyate, iha dvividhA jIvAH-pratyekazarIriNo'nantakAyikAzca, tatra yetepratyekazarIriNasteSAMpratijIvamekaikodArikazarIramanyathApratyekazarIratvAyogAt, yetvanantakAyikAsteSAmanantAnAmanantAnAmekaikamaudArikazarIramataHsarvasaGkhyayApi asaGkhayeyAnyaudArikazarIrANi, muktAnyaudArikazarIrANi anantAni, taccAnantatvaM kAlakSetradravyairnirUpayati--'anaMtAhiM' ityAdi, kAlataHparimANaMpratisamayamekaikazarIrApahAre'nantAbhirusarpiNyavasarpiNIbhiH sarvAtmanA'pahiyante, kimuktaM bhavati?__ anantAsu utsarpiNyavasarpiNISuyAvantaHsamayAstAvaThAmANAnIti, kSetrataHparimANamanantA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 prajJApanAupAGgasUtra-1-12/-1-1401 lokAH, ananteSulokapramANeSvAkAzakhaNDaSuyAvantaAkAzapradezAstAvapramANAnItyarthaH, dravyataH parimANamabhavasiddhikebhyaH-abhavyebhyo'nantaguNAni, yadyevaMtarhi siddharAzipramANAni bhaviSyanti tata Aha-siddhAnAmanantabhAgaH-anantabhAgamAtrANi, nanudvayorapi rAzyorabhavasaddhikasiddhirUpayormadhye paThyantepratipatitasamyagdRSTayaH takiMtadrAzipramANAni bhaveyuH?, ucyate, yaditapramANAni syustarhi tathaiva nirdezaH kriyeta, sukhapratipattikRtapratijJA hi bhagavanta AryazyAmAH, tatastathA nirdezAbhAvAdavasIyate-na tadrAzipramANAni, nanu tarhi teSAM pratipatitasamyagdRSTInAmadhastAd bhaveyuruparivA?,ucyate, kadAcidadhastAtkadAcidupari kadAcittulyAnyapi aniyatapramANatvAt, natu sarvakAlaM tapramANAnIti, Aha ca cUrNikRta "to kiM parivaDiyasammaddiTTirAsippamANAI hojjA te ?, tersi doNhavi rAsINaM, majjhe paDhijaMtittikAuM?, bhannai, jai tappamANAIhotAiMtotesiMceva niddesohoMto tamhAna tappamANAI, to kiM tesiM hiTThA hojjA uvara hojjA ?, bhanai, kayAI heTThA kayAi uvari hoti kayAi tullAIna niccakAlaMtappamANAI' iti, aparaH prAha-kathaM muktAni yathoktAnantasaGkhyAparimANAnyupapadyante yato yadi tAvadIdArikAdizarIrANi yAvadavikalAni tAvad gRhyante tatasteSAmanantakAlamavasthAnAbhAvAdanantatvaM na ghaTate, yadi hyanantamapi kAlamavasthAnaM bhavet tato'nantena kAlena tattaccharIragaNanAdanantAni bhaveyuH, yAvatA'nantaM kAlamavasthAnaM nAsti, pudgalAnAmutkarSator3apyasaGkhyeyakAlAvasthAnAbhidhAnAt, athaca ye pudgadalAjIvairIdArikatvena gRhItvA muktA atItAddhAyAM teSAM grahaNaM tarhi sarve'pi pudgalAH sarvairapi jIvaiH pratyekamaudArikatvena gRhItvA muktA iti sarvapudgalagrahaNamApannaM, tathA ca sati yaduktam abhavasiddhikebhyo'nantaguNAni siddhAnAmanantabhAgamAtrANIti tad virudhyate, sarvajIvebhyo'nantAnantaguNakAreNAnantaguNatvasya prasaktatvAditi cet, ucyate, iha muktAnAmaudArikazarIrANAM nAvikalAnAmeva kevalAnAM grahaNaM nApyaudArikatvena gRhItvA muktAH pudgalAH, teSAmuktadoSaprasaGgAt, kintuyaccharIramaudArikaMjIvena gRhIkatvA muktaMta vizarArubhAvaM vibhrANamanantabhedabhinnaM bhavati te cAnantA bhedA bhavanto yAvate pudgalA audArikapariNAmaM na jahati tAvatpratyekamaudArikazarIravyapadezaM labhante, ye punaraudArikapariNAmaM tyaktavantaste na gaNyante, tata evamekasyApi zarIrasyAnantAni zarIrANijAtAni, evaM sarvazarIreSvapi bhAvanIyaM, tathA ca satyekaikasya zarIrasyAnantabhedabhinnatvAdekasminnapi samaye prabhUtAnyanantAni zarIrANyavApyante, teSAMcAsaGkhyeyakAlamavasthAna, tenacAsaGkhyeyena kAlenAnyAnijIvairvipramuktAnyasaddhayeyAnyavApyante, tAnyapi ca pratyekamanantabhedabhinnAni, teSu ca madhye tAvatA kAlena yAnyaudArikazarIrapariNAma vijahati tAni parityajyante zeSANi gaNyante, tata evaM muktAni yathoktapramANAnantasaGkhyAkAnyaudArikazarIrANyupapadyante iti, na caitasvamanISikAvijRmbhitaM, yata Aha cUrNikRt "naviavigalANameva kevalANaMpi gahaNaM evaM nayaorAliyagahaNamukkANaM savvapuggalANaM, kintujaMsarIramorAlikaMjIveNa mukaMtaMcevaaNaMtabheyabhinnaM [ca] hoijAvatepuggalAMtaMjIvanivvattiyaM orAliyasarIrakAyappaogaM na muMcaMti na tAva annapariNAmeNaM pariNamaMti tAI patteyaM sarIrAI Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-12, uddezakaH-, dvAraM 283 bhannaMti, evamekkakkessa orAliyasarIrassa amaMtabheyabhinnattaNao anaMtAiMcevaorAliyasarIrAI bhavaMti" ityAdi, Aha-kathamekaikazarIradravyadezaHzarIratvena vyavahiyate?, ucyate, lavaNaSTAnate na, tathAhi-khAryapi lavaNamucyate droNo'pi lavaNamADhako'pi lavaNaM yAvadekApi zarkarA lavaNamevamihApi sakalamapyaudArikazarIramucyate tadarddhamapi tadekadezo'pi yAvadanantabhAgo'pi zarIramiti, ko'trAbhiprAya iti cet ?, __ucyate, iha yathA lavaNapariNAmapariNataH stoko bahurvA pudgalasAto lavaNamucyate tathaudArikazarIrayogyapudgalasaGghAto'pi audArikatvena pariNataH stoko vA bahurvA audArikazarIravyapadezaM labhate, athavA bhavati samudAyaikadeze'pi samudAyazabdopacAro, yathA-agulyagre spRSTemayA devadattA ityAdau, tata upacArAtra kazciddoSaH, nanuyadyevaM kathaM tAnyanantalokAkAzapradezapramANAnyaudArikazarIrANyekasmin loke'vagADhAni?, ucyate, pradIpaprakAzavat, tathAhiyathaikasyApi pradIpasyA/Si sakalabhavanAvabhAsIni bhavanti, anyeSAmanekeSAM pradIpAnAmarcISi tatraivAnupravizanti, parasparamavirodhAt, tathaudArikANyapi, evaM zeSazarIreSvapi mukteSvAyojyaM, nanudravyakSetrevihAya kimitiprathamataH kAlena prarUpaNAkRtA?,ucyate, kAlAnanatarAvasthAyitayA pudgaleSu zarIropacAro nAnyathA tataH kAlo garIyAn iti prathamastena prruupnnaa|| uktAnyaudArikANi, samprati vaikriyasUtramAha-'kevaiyANaMbhaMte!' ityAdi, baddhAnyasaGkhyeyAni, tatra kAlataH parimANaM pratisamayamekaikazarIrApahAre sAmastyenAsaGkhayeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kimuktaM bhavanti ?-asaGkhayeyAsUtsarpiNyavasarpiNayasarpiNISu yAvantaH samAyAstAvapramANAnIti, kSetrato'saGkhayeyAH zreNyastAsAM zreNInAM parimANaM pratarasyAsaGghayeyo bhAgaH kimuktaMbhavati? -pratarasyAsasayeyatame bhAgeyAvatyaH zreNyastAsuca zreNiSuyAvantaAkAzapradezAstAvapramANAni baddhAni vaikriyazarIrANIti, atha zreNiriti kimabhidhIyate? ucyate, __ ghanIkRtasya lokasya sarvataHsaptarajjupramANasyAyAmataHsavvarajjupramANA muktAvalirivaikAkAzapradezapaGkitaH, kathaM punarloko ghanIkriyate?, kathaM vA saptara pramANo bhavati iti cet ?, ucyate, ihaloka UrdhvAdhazcaturdazarajupramANo'dhastAdvistarato dezonasaptarajjupramANAH ekarajjurmadhyabhAge brahmalokapradeze bahumadhyadezabhAgepaJcarajjurupari ekA rajjurlokAnte, rajjozcaparimANaM svayambhUramaNasamudrasya pUrvavedikAntAdArabhyAparavedikAntaM yAvat, evaMpramANasya lokasya vaizAkhasthAnasthakaTisthakarayugmapuruSAkArasya budhyA trasanADyA dakSiNabhAgavatyadholokakhaNDamadho dezonatriraavistAramatiriktasaptacarajjUcchrayaM parigRhyaM trasanADyA uttarapArve UrdhvAdhobhAgAviparyAsena saGghAtyate-UdhvabhAgo'dhaH kriyateadhobhAgastUrddhamiti saGghAtyateiti, tataUrdhvaloke trasanADyA dakSiNabhAgavartinIye dvekhaNDe kUparAkArasaMsthite pratyekaM dezonArddhacatuSTarajjUcchrayete budhdhyA samAdAya vaiparItyenottarapArve saGghAtyete, evaM ca kiM jAtam ?, adhastanaM lokArdhaMdezonacatUrajjuvistAraM sAtirekasaptarajjUcchrayaM uparitanamarddhavirajjuvistAraM dezonasaptarajjUcchrayaM, tena uparitanamarddhabudhyA gRhItvA'dhastanasyArddhasyottarapArve saGghAtyate, tathA casati sAtirekasaptarajjUcchyo dezonasaptaravistArodhano jAtaH, ataH saptarajjUnAmupariyadadhikaM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 prajJApanAupAGgasUtra-1-12/-1-1401 tatparigRhyaUvadhiAyatamuttarapArvesAkSAtyate, tatovistarato'piparipUrNAH saptarajavobhavanti, evameSalokoghanIkriyate, dhanIkRtazcasaptarajjupramANobhavati, yatracakacanaghanatvena saptarajupramANatA na pUryate tatra budhyA paripUraNIyaM, etacca paTTikAdau likhitvA darzayitavyaM, siddhAnte ca yatra kavacanApizreNe pratarasyavAgrahaNaMtatrasatrApyevaMdhanIkRtasya lokasya saptarajupramANasyA-vasAtavyaM, muktAnyaudArikavadbhAvanIyAni / AhArakaviSayaM sUtra kevaiyANaMbhaMte! AhAragasarIragA ityAdi, 'baddhAni siya asthi siya natyi' iti astIti nipAto bahuvacanagarbhaH kadAcitsanti kadAcit na santItyarthaH, yasmAdantaramAhArakazarIrasya jaghanyata ekaH samayaH utkarSataH SaNmAsAH, uktNc||1|| "AhAragAiMloechammAse jAna hotivikyaai| ukoseNaM niyamAevaM samayaM jahanneNaM / " iti, yadApi bhavantitadA'pijaghanyataH ekaMvavAutkarSataH sahapRthakatvaM, muktAnyaudArikavat taijasaviSayaM sUtramAha-'kevaiyANaMbhaMte! teyagasarIrayA' ityAdi, tatrabaddhAnyanantAni, anantatvaM kAlakSetradravyairnirUpayati-'anaMtAhi' ityAdi, kAlataH parimANamantotsapiNyavasarpiNIsamayapramANAni kSetrato'nantalokapramANAkAzakhaNDapradezaparimANAni, dravyataH parimANaM siddhebhyo'nantaguNAni,taijasaMhizarIraMsarvasaMsArijIvAnAMpratyekaM, saMsAriNazcajIvA siddhebhyo'nantaguNAH tatastaijasazarIrANyapi siddhebhyo'nantaguNAni bhavanti, 'sancajIvaanaMtamAgUNA' iti sarvajIvAnAM yo'nantatamo bhAMgastenonAni, iyamatra bhAvanA-siddhAnAM taijasazarIraM na vidyate, sarvazarIrAtItatvAt teSAM, siddhArya sarvajIvAnAmanantamAge, tatastenonAni sarvajIvAnAmanantabhAgonAni bhavanti, muktAni anantAni, tajevAnantatvaM kAlakSetradravyaiH prarUpayati-'anaMtAhiM ityAdi, / kAlakSetrasUtreprAgvat, dravyataH parimANaM sarvajIvebhyo'nantaguNAni, kathamiti cet ?, ucyate, iha ekaikasya saMsArijIvasya ekaikaM taijasazarIraM, tAni ca jIvairvipramuktAni santi prAguktayukteranantabhedabhinnAni bhavanti, teSAMcAsaGkhyeyaM kAlaM yAvadavasthAnaM, tAvatAca kAlena jIvairvipramuktAnyanyAni taijasazarIrANi pratijIvamasaGkhyeyAni avApyante, teSAmapi pratyeka prAguktayuktyAanantabhedamitratetibhavanti sarvajIvebhyo'nantaguNAni, tarkijIvavargapramANAni bhaveyurata Aha _ 'jIvavaggassaanaMtabhAge iti,jIvavargasthAnantabhAgapramANAni,jIvavargapramANAnikasmAna bhavantIti cet, ucyate, yadi ekaikasya jIvasya sarvajIvarAzipramANAni kiJcitsamadhikAni vA bhaveyuryana siddhAnantamAgapUraNaM bhavati tato jIvavargapramANAni bhavanti, vargo hi tenaiva rAzinA tasya rAzerguNane bhavati, yathA catuSkasya catuSkena guNane SoDazAtmako varga iti, na caikaikasya jIvasya sarvajIvapramANAni kiJcitsamadhikAni vA taijasazarIrANi kinvatistokAni, tAnyapi asaddhayeyakAlAvasaathAyInIti, tAvatAkAlenayAnyapyanyAni bhavantitAnyapistokAni, kAlasya stokatvAt, tato jIvavargapramANAni na bhavanti, kintu jIvavargasyAnantabhAgamAtrANi, anantabhAgapramANatAyAMca pUrvAcAryapradarzitamidaM nidarzanaM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parda-12, uddezakaH-, dvAra 285 sarvajIvAstattvavRttyA anantA apiasatkalpanayAdazasahasrANi, teSAMcadazasahasrANAM vargodaza koTyaHsataijazarIrarANicamuktAnyasatkalpanayAdazalakSapramANAni,tataH sarvajIvebhyaH kila zataguNAnIti sarvajIvebhyo'nantaguNAnyuktAni, jIvavargasyaca zatatame bhAge vartante, tato jiivvrgsyaanntbhaagmaatraanni| evaM kArmaNazarIrANyapibaddhAnimuktAnica bhAvanIyAni, taijasaiH sahasamAnasatyatvAt uktAnyaudhikAnipaJcAni zarIrANi, samprati nairayikAdivizeSaNavizeSitAni cintyante mU. (102) neraiyANaM maMte ! kevatiyA orAliyasarIrA paM0?, go0 ! duvihA paM0, taM0-bollagA ya mukkelagAya, tatya NaMje te baddhelagAte NaM natyi, tatya Naje te mukelagA teNaM anaMtA jahA orAliyamukkelagAtahA mANiyavvA! . neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA veubviyasarIrApaM0?, go0 du0, taM0-baddhalagA yamukkolagA ya, tatya NaM je te baddhalagA te NaM asaMkhejA, asaMkhez2AhiM ussappiNiosappiNihi avahIraMti kAlato, khettato asaMkhijAo seDhIo payarassa asaMkhejaimAgo, tAsiNaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlaMbitIyavaggamUlapaDuppaNNaM ahavaNaMaMgulavitIyakgamUladhaNapamANamettAo seTIto, tattha gaMje te mukkelagAteNaMjahA orAliyassa mukkelagA thaabhaanniyvaa| * neraiyANaM bhaMte! kevaiAAhAragasarIrA paM0?, go0 ! du0, taM0-baddhe0 muke0, evaM jahAorAlie bahelagA mukkelayAya bhaNiyAtaheva AhAragAvi mANiyavvA, teyAkammagAIjahA eesiMceva veubbiyaaii| vR. 'neraiyANaM bhaMte!' ityAdi, nairayikANAMbaddhAnyaudArikazarIrANinasanti, bhavapratyayatasteSAmaudArikazarIrAsammavAta, muktAnyaudhikamuktaudArikazarIravat, vaikriyANivaddhAniyAvanto nairayikAstAvAmANAni, tAni cAsanyeyAni, tadevAsArkhayeyatvaM kAlakSetrAbhyAM prarUpayati'asaMkhejAhiM' ityAdi, kAlataH parimANaM pratisamayamekaikazarIrApahAre sAmastyenAsatyeyAbhirutsapiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kimuktaM bhavati? ___ asaGkhyeyAsUtsarpiNyavasarpiNISu yAvantaH samayAstAvAmANAni, kSetrato'satyeyAH zreNayaH, asaGkhyeyAsu zreNiSu yAvanta AkAzapradezAstAvapramANAnIti bhAvaH, atha pratare'pi sakale asaGkhyeyAH zreNayobhavantipratarasyArddhamAgetribhAgAdaucatataH kiyatsaGkhyAkAstAH zreNaya ityAzavAyAM vizeSanirdhAraNArthamAha-pratarasyAsakyeyamAgaH, kimuktaM bhavati? pratarasyAsaGyeyatame mAge yAvatyaH zreNayastAvatyaH parigRhyante, idamanyadvizeSatarapimANaM-'tAsi NaM seDhINaM vikhaMbhasUI' ityAdi, tAsAM zreNInA viSkambhato-vistAramadhikRtya sUciH ekaprAdezikI zreNirakulaprathamavargamUlaMdvitIyavargamUlaguNitaM,iyamatrabhAvanA-ihaprajJApakena dhanIkRtaH saptarajjupramANo lokaH paTTikAdausthApanIyaH, zreNizca rekhAkAreNa darzanIyA, darzayitvA caivaMpramANaM vaktavyaM-aGgulapramANamAtrasya pradezasya kSetrasya yAvAn pradezarAzistasyAsalyeyAni vargamUlAni bhavanti, tadyathA-prathamaM vargamUlaM tasyApi yadvargamUlaM tad dvitIyaM vargamUlaM tasyApi yad vargamUlaM tattRtIyaMvargamUlaMevamasaGkhyeyAnivargamUlAni bhavanti, tatraprathamaMyadvargamUlaM tadvitIyena Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 prajJApanAupAgasUtra-1-12/-/-/402 vargamUlena guNyate, guNite ca sati yAvantaH pradezA bhavanti tAvapradezAtmikA sUcirbuddhayA kriyate, kRtvA ca viSkambhato dakSiNottarAyatatayA sthApanIyA, tayA ca sthApyamAnayA yAvatyaH zreNayaH spRzyante tAvatyaH parigRhyante, tatredaM nidarzanam aGgulamAtrakSetrapradezarAzistattvato'saGkhyAto'pyasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhike dve zate kalpyete, tayoH prathamavargamUlaM SoDaza dvitIyaM catvArastRtIyadvau, tatra dvitIyenavargamUlenacatuSkalakSaNena prathamaM vargamUlaM SoDazalakSaNaM guNyate jAtAH catuHSaSTiH, etAvatyaH zreNayaH parigRhyante, amumevArthaM prakArAntareNa kathayati ___ 'ahavaNa mityAdi athaveti prakArAntare Namiti vAkyAlaGkAre aGgulamAtrakSazretrapradezarAzerdvitIyasya vargamUlasyAsatkalpanayA catuSkalakSaNasya yo dhanastAvapramANAH, iha yasya rAzeryovargaHsatenarAzinAguNyatetatodhanobhavati, yathAdvikasyASTI, tathAhi-dvikasyavargazcatvAraste dvikena guNyante jAtA aSTAviti, evamihApi catuSkasya vargaH SoDaza te catuSkena guNyante tatazcatuSkasya ghano bhavati, tatrApi saiva catuHSaSTiriti, prakAradvaye'pyabhedaH, ihAyaMgaNitadharmo yadvahu stokena guNyate, tataH sUtrakRtA prakAradvayamevopadarzitaM, ___anyathA tRtIyo'pi prakAro'sti 'aMgulabiiyavaggamUlaM paDhamavaggamUlapaDupaNNa miti anye tvabhidadhati-aGgulamAtrakSetrapradezarAzeH svaprathamavargamUlena guNane yAvAn pradezarAzirbhavati tAvapramANayA sUcyAyAvatyaH spRSTAH zreNyastAvatISu zreNiSuyAvantaAkAzapradezAstAvAmANAni nairayikANAM baddhAni vaikriyazarIrANIti, muktaanyaudaarikvt|| __AhArakANibaddhAnina santi, teSAM tallabdhyasambhavAt / muktAni pUrvavat, taijasakArmaNAni baddhAni vaikriyavat, muktAni puurvvt| mU. (403) asurakumArANaM bhaMte! kevaiyA orAliyasarIrA paM0?, go0! jahAneraiyANaM orAsiyasarIrAmaNitA taheva etesiMbhANitavvA, asurakumArANaM bhaMte! kevaiyA veubbiyasarIrA paM0?, go0 ! duvihA paM0, taM0-baddhalagA ya mukkelagAya, tattha NaMje te baddhalagA teNaM asaMkhejA asaMkhejAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlato khettato asaMkhejAo seDhIto payarassa asaMkhejatibhAgo tAsi NaM seDhINaM vikhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlassa saMkhejatibhAgo, tatthaNaje te mukchellaMgA teNaMjahAorAliyassa mukkollagAtahA bhANiyabvA, AhArasarIragA jahA etesiM ceva orAliyA taheva duvihA bhANiyavvA, teyAkammagasarIrA duvihAvi jahA etesiM ceva viubbiyA, evaM jAva thnniykumaaraa| vR. asurakumArANAmaudArikazarIrANi nairayikavat, vaikriyANi baddhAnyasaGkhyeyAni, tadevAsaGkhayeyatvaM kAlakSetrAbhyAM prarUpayati, tatra kAlasUtraM prAgvat, kSetrato'saGkhayeyAH zreNayaH, asaGghayeyAsuzreNiSu yAvanta AkAzapradezAstAvapramANAnItyarthaH, tAzca zreNayaHpratarasyAsaGkhyeyo bhAgaH,pratarAsaGkhayeyabhAgapramitA ityarthaH, tatra nArakacintAyAmapipratarAsaGkhyeyabhAgapramitA uktAH, tato vizeSataraM parimANamAha-'tAsiNa'mityAdi, tAsAM zreNinAM parimANAya yA viSkambhasUciH sA aGgulamAtrakSetrapradezarAzeH sambandhinaH prathamavargamUlasya saGkhayeyo bhAgaH, kimuktaM bhavati Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-12, uddezakaH-, dvAra 287 aGgulamAtrakSetrapradezarAzerasatkalpanayA SaTpaJcAdazadadhikazatadvayapramANasya yaprathamavargamUlaM SoDazalakSaNaMtasya saGkhayeyatamebhAge yAvantaAkAzapradezA asatkalpanayA paJcaSaDvAtAvapradezAmikA zreNiH parimANAya viSkambhasUciravasAtavyA, evaM ca nairayikApekSayA'mISAM viSkambhasUcirasaGghayeyaguNahInA, tathAhi___nairayikANAM zreNiparimANAyaviSkambhasUcirakulaprathamavargamUlaMdvitIyavargamUlapratyutpannaM yAvad bhavati tAvapradezAtmikA dvitIyaMca vargamUlaMtatvato'saGkhyAtapradezAtmakaMtato'saGkhyeyaguNaprathamavargamUlapradezAtmikA nairayikANAMcasUciramISA tvaGgulaprathamavargamUlasaGghayeyabhAgapradezAtmiketi, yuktaM caitat, yasmAnmahAdaNDake sarve'pi bhavanapatayo ratnaprabhAnairayikebhyo'pyamasaGkhyayaguNahInA uktAstataH sarvanairayikApekSayA sutarAmasaGkhyeyaguNahInA bhavanti, muktAnyaudhikamuktavat, AhArakANi nairayikavat, taijasakArmaNAni baddhAni baddhavaikriyavat, muktAnyaudhikamuktavat, yathA cAsurakumArANAmuktaM tathA zeSANAmapi bhavanapatInAM vAcyaM, yAvastanitakumArANAM / mU. (404) puDhavikAiyANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIraMgA paM0?, go0! duvihA, paM0, taM0-baddhellagA ya mukkelagAya, tatya gaMje te baddhalagAteNaM asaMkhejA asakheAhiM ussappiI NiosappiNIhi avahIraMti kAlato, khettato asaMkhejA logA, tattha gaMje te mulagA te NaM anaMtA anaMtAhiM ussappiNiossappiNIhi avahIraMti kAlato, khettato anaMtA logA, abhavasiddhiehito anaMtaguNA siddhANaM anNtbhaago,| puDhavikAiyANaM bhaMte! kevatiyA veubbiyasarIragA pannattA?, go0! du0 paM0, taM0-baddhe0 mukke0, tatthaNaje te baddhelagAteNaM natthi, tatthaNaMje te mukkollagAteNaMjahAeesiMceva orAliyA taheva mANiyabbA, evaM AhAragasarIrAvi, teyAkammagA jahA eesiM ceva orAliyA, evaM AukAiyateukAiyAvi, vAukAiyANaM bhaMte ! kevatiyA orAliyasarIrA paM0?, go0! du0 paM0, taM0-baddhe0 mukke0, duvihAvi jahA puDhavikAiyANaM orAliyA, veubbiyANaM puchA, go-! du0taM0-baddhellagAyamukkelagAya, tatthaNaMje te baddhalagA teNaM asaMkhejjA samaesamae avahIramANA 2 palitovamassa asaMkheaibhAgametteNaM kAleNaM avahIraMti no cevaNaM apahiyA siyA, mukkollagA jahA puDhavikAiyANaM, AhArayateyAkammA jahA puDhavIkAiyANaM vaNaphaikAiyANaM jahA puDhavikAiyANaM navaraM teyAkammagA jahA ohiyA teyaakmmgaa| beiMdiyANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyA sarIragA paM0?, go0! du0 taM0-baddhe0 mukke0, tattha NaMje te baddhalagAte NaM asaMkhejA asaMkhejAhiM ussappiNiosappiNIhi avahIraMti kAlato khettato asaMkhejAo seDhIo payarassaasaMkhejaibhAgo, tAsiNaM seDhiNaM vikkhaMbhasUI asaMkhejAo joyaNakoDAkoDio asaMkhejAiM seddhivggmuulaaii| vR. pRthivyaptejaHsUtreSu baddhAnyaudArikazarIrANi asaGkhayeyAni, tatrApi kAlataH parimANacintAyAM pratisamayamaikazarIrApahAre sAmastyenAsaGkhyeyAbhirutsapiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kSetrataH parimANacintAyAmasaGkhayeyAlokAH-AtmIyAvagAhanAbhirasaGkhayeyA lokA vyApyante, muktAnyaudhikamuktavat, taijasakArNAni baddhAnibaddhaudArikavat muktAnyaudhikamuktavata, Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 prajJApanAupAGgasUtra-1-12/-1-1404 vAtakAyasyApyaudArikazarIrANipRthivyAdivat, vaikriyANibaddhAnyasaGkhayeyAni, tAnicapratisamayamekaikazarIrApahAre palyopamAsaGkhayeyabhAgena niHzeSato'pahiyante, kimuktaM bhavati?-palyopamAsasyeyabhAgeyAvantaH samayAstAvatparmANAnItina punarabhyadhikAni syuH, tathAhi vAyukAyikAzcaturvidhAH, tadyathA-sUkSmA bAdarAzya, ekaike dvidhA-paryAptA aparyAptAzca, tatra bAdaraparyAptavyatiriktAH zeSAstrayo'pi pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAH, ye tu bAdaraparyAptAstepratarAsanyeyamAgapramANAH, tatratrayANAMrAzInAM vaikriyalabdhireva nAsti, bAdarapayAptAnAmapi satyeyabhAgamAtrANAM labdhiH na zeSANAM, Aha ca cUrNikRt-"tiNhaM tAva rAsINaM veubbiyaladdhIcevanatyi, bAyarapajattArNapisaMkhejaimAgamettANaMladdhI asthi"tti, tataH palyopamAsanyeyabhAgasamayapramANA eva pRcchAsamaye vAyavo vaikriyavartino'vApyante nAdhikA iti, iha kecidAcakSate sarvevAyavovaikriyavartina eva, avaikriyANAMceSTayAevAsambhavAt, tadasamIcInaM, vastugateraparijhAnAta, vAyavo hi svabhAvAcalAstato'vaikriyA api te vAnti iti pratipattavyaM, vAtAdvAyuriti vyutpatteH,AhacaMcUrNikRt-"jeNasabbesuceva logAgAsesucalA vAyavo vAyaMti tamhAaveubbiyAvivAyAvAyaMtItidhittavva"miti, muktAni vaikriyANyaudhikamuktavat, taijasakArmaNAnibaddhAnibaddhaudArikavatmuktAnyaudhikamuktavat, vanaspatikAyikacintAyAmaudArikANi pRthivyAdivata, taijskaarmnnaanyaudhiktaijskaarmnnvt| dvIndriyasUtre baddhAnyaudArikazarIrANi asaGkhyeyAni, tataH kAlataH parimANacintAyAmasatyeyAmirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante-asaGkhyAtAsUtsapiNyavasarpiNISu yAvantaHsamayAstAvAmANAnItibhAvaH, kSetrato'saddhayeyAH zreNyo'saGkhyAtAsuzreNiSuyAvanta AkAzapradezAstAvapramANAnItyarthaH, tAsAMzreNInAMparimANavizeSanirdhAraNArthamAha-pratarAsaGgyeyabhAgaH pratarasyAsalayeyabhAgapratitAasatyeyAzreNayaH parigRhyanteitibhAvaH / pratarAsaGkhyeyabhAgonairayikabhavanapatInAmapi pratipAditastato vizeSataraparimANanirUpaNArtha sUcImAnamAha-'tAsi NaM seTINa mityAdi, tAsAMzreNInAMparimANAvadhAraNAyayA viSkambhasUcIsA asaGkhyeyAyojanakoTIkoTyaH asatyeyojanakoTIkoTipramANA ityarthaH, athavedamanyadvizeSataH parimANaM 'asaMkhejAiMseDhivaggamUlAI'iti, ekasyAH paripUrNAyAH zreNeryaHpradezarAzistasya prathama vargamUlaM dvitIyaM tRtIyaM ca vargamUlaM yAvadasAyeyatamaM vargamUlaM etAni sarvANyapyekatra saGkalpyante, teSucasahalpiteSuyAvAnpradezarAzirbhavatitAvapradezAtmikA viSkammasUciravaseyA, atranidarzanaM-- zreNau kila pradezA asaGkhyAtAapyasatkalpanayA paJcaSaSTiH sahasrANi paJca zatAni SaTtri zadadhikAni teSAM prathamaM vargamUlaM dvezate SaTpaJcAzadadhike dvitIyaM SoDaza tRtIyaM catvAraH caturtha dvaueteSAMcasakhalanejAtedvezateaSTasaptatyadhike etAvatAkilAsatkalpanayA pradezAnAM sUciriti, ayaite dvIndriyAH kiMpramANAbhiravagAhanAbhirAstIryamANAH kiyatAkAlena sakalaM prataramApUrayanti ?,ucyate,AkulAsayeyAmAgapramANabhiravagAhanAbhiH pratyAvalikA'saJjayeyabhAgamekaikAvagAhanAracenAsaddhayeyAbhirutsapiNyavasarpiNIbhirApUryante, iyamatra bhAvanA--ekaikasminnAvalikAyAH asahayeyatamebhAgeekaikAaGgulAsaGkhyeyapramANAavagAhanA racyate, tato'saGkhayeyAbhirutsarpiNya Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 padaM-12, uddezakaH-, dvAraMvasarpiNIbhiH sakalamapi prataraM dvIndriyazarIrairApUryate, etadevApahAradvAreNa sUtrakRdAha ma. (404-vartata) beiMdiyANaMorAliyasarIrehiM baddhellagehiM payaro avahIrati, asaMkhejAhiM ussappiNIosappiNIhiMkAlato, khetato aMgulapayarassaAvaliyAteya asaMkhejatibhAgapalibhAgeNaM, tatya NaM je te mukkelagA te jahA ohiyA orAliyamukkollagA, veubviyA AhAragA ya baddhilagA natthi, mukkillagAjahAohiyAorAliyamukkelagA, teyAkammagAjahAetesiM cevaohiyAorAliyA, evaM jAva curidiyaa| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM evaM veva, navaraM veubbiyasarIraesu imo viseso paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMbhaMte ! kevaiyA veubviyasarIrayApaM0, go0! du0paM0-baddhe0 mukke0, tattha NaM je te baddhelayA te NaM asaMkhiA, jahA asurakumArANaM, navaraM tAsi NaM seDhINaM vikhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlassa asaMkhejaibhAgo, mukkelagA taheva / maNussANaMbhaMte! kevaiyA orAliyasarIragA paM0?, go0! du0, taM0-baddhelagAyamukke, tatthaNaMjetebaddhellagAteNaM siya saMkhijjAsiyaasaMkhijA jahannapadesaMkhejAsaMkhejAo koDAkoDIo tijamalayapassa uvariMcaujamalapayassa hiDA, ahavaNaMchaTovaggoahavaNaMchannauIcheyaNagadAirAsI, ukkosapae asaMkhijA, asaMkhijAhiM ussappiNiosappiNIhi avahIraMti kAlato khettao rUvapakkhittehiM maNussehiM seDhI avahIrai, tIse seDhIeAkAsakhetehiM avahAromaggijai asaMkhezA asaMkhejAhiM ussappiNiosappiNIhiM kAlato khettato aMgulapaDhamavaggamUlaMtaiyavaggamUlapaDuppannaM, tastha NaM je te mukkelagAte jahA orAliyA ohiyA mukkelagA, __veubbiyANaM bhaMte! pucchA, go0! du0, taM0- baddhe0 mukke0, tatvaNaMje te baddhalagAte NaM saMkhijA samae 2 avahIramANe 2 saMkhejjeNaM kAleNaM avahIraMti, no cevaNaM avahIriyA siyA, tatya NaMje temukkolagA teNaMjahAorAliyAohiyA, AhAragasarIrAjahA ohiyA, teyAkampagA jahA etesiM ceva oraaliyaa| vANamaMtarANaMjahagAneraiyANaMorAliyAAhAragAya, veubviyasarIragA jahAneraiyANaM, navaraM tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI saMkhejaoaNasayavaggapalibhAgo payarassa, mukkilayA jahA orAliyA, AhAragasarIrA jahA asurakumArANaM teyAkammayA jagA etesiMNaM veva veuvitaa| tAsiNaM seDhINaM vikkhaMbhasUI bichappacaMgulasayavaggapalimAgo payarassa, vaimANiyANaMevaM ceva, navaraM tAsiNaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulabitIyavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppana ahavaNNaM aMgulataiyavaggamUladhaNappamANametAo seDhIo, sesaMtaMceva / / 1. 'beiMdiyANa' mityAdi, dvIndriyANA sambandhibhiraudArikazarIrairbaddhaiH pratarasAyeyAbhirutsapiNyavasArpiNIbhirapahiyate, atraprataramiti kSetrataH parimANaMutsarpiNyavasarpiNIbhiriti kAlataH, kiMpramANena punaH kSetreNa kAlena vA apaharaNamata Aha-'aMgulapayarassa AvaliyAe ya asaMkhejjaibhAgapalibhAgeNaM'ti, aGgulamAtrasya pratarasya-ekaprAdezika zreNirUpasya asAyeyabhAgapratibhAgapramANena khaNDena, idaM kSetraviSayaM parimANaM, kAlaparimANamAvalikAyA asaGkhayeya| 10|19 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 prajJApanAupAGgasUtra-1-12/-1-1404 bhAgapratibhAgenAsaMkhyeyatamena pratibhAgena, kimuktaM bhavati?-ekena dvIndriyeNAkulAsaMkhyeyabhAgapramANaM khaNDamAvalikAyA asaGkhayeyatamena bhAgenApahiyate, dvitIyenApi tAvapramANaM khaNDaM tAvatA kAlena, evamapahriyamANaM prataraM dvIndriyaiH sarvairasaGkhyeyAbhirutsarpiNIbhiH sakalamapihayate iti, muktAnyaudhikamuktavat, taijasakArmaNAni baddhAni baddhaudArikavat, vaikriyANi punarbaddhAni teSAM na santi, muktAnyaudhikamuktavat, evaM tricturindriyaannaampi| tiryakpazcendriyANAM baddhAni muktAni caudArikANi dvIndriyavat, vaikriyANi baddhAni asalyeyAni, tatra kAlataH parimANacintAyAmasaGkhyeyAbhirutsapiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kSetrato'saJjayeyAsu zreNiSu yAvantaH AkAzapradezAstAvapramANAni, tAsAMca zreNInAM parimANaM pratarasyAsaGkhyeyobhAgaH,tathAcAha-'jahAasurakumArANa'miti, yathA asurakumArANAMtathA vaktavyaM, navaraM viSkambhasUciparimANacintAyAMtatrAGgulapramANavargamUlasya saGkhyeyo bhAgaukta iha tvasatyeyo bhAgo vaktavyaH, kimuktaM bhavati? -aGgulamAtrakSetrapradezarAzeH yaprathamavargamUlaM tasyAsajyeyatame bhAge yAvanta AkAzapradezAstAvaThAdezAtmikA sUciH parigRhyate, tAvatyA ca sUcyA yAH zreNayaH spRSTAstAsu zreNiSu yAvanta AkAzapradezAstAvapramANAni tiryakpazcendriyANAM baddhAni vaikriyazarIrANi, uktNc||1|| "alamUlAsaMkheyabhAgappamiyAu hoti seddhiio| uttaravimviyANaM tiriyANaM sannipajANaM // " muktAnyaudhikamuktavat, taijasakArmaNAnibaddhAnibaddhaudArikavata, muktAnyaudhikamuktavat, manuSyANAMvaddhAnyaudArikazarIrANi syAt-kadAcit saGkhyeyAni kadAcidasaGkhyeyAni, ko'trAbhiprAyaH iti cet?, ucyate, iha dvayemanuSyA-garmavyutkrAntikAH sammUrchimAzca, tatra garbhavyutkAntikAH sadAvasthAyino, na sa kazcitkAlo'sti yo garmavyutkrAntikamanuSyarahito bhavati, sammUchimAzca kadAcidvidyantekadAcitsarvathAteSAmabhAvo bhavati, teSAmutkarzaSato'ntarmuhUrtAyuSkAtvAt, utpattyantarasya cotkarSatazcaturviMzatimuhUrtapramANatvAt, tato yadA sarvathA sammUrchimamanuSyA na vidyantekintu kevalA gamavyutkrAntikAedatiSThanti tadAsyAt saGghayeyAH, saGkhyeyAnAmeva gamavyukrAntikAnAM bhAvAt, mahAzarIratvepratyekazarIratve ca satiparimitakSetravartitvAt, yadA tusammUrchimAstadAasatyeyAH, sammUrchimAnAmutkarSataHzreNyasavayyebhAgavarttinabhaHpradezarAzipramANatvAt, tathA cAha-'jahannapade saMkhejjA' ityAdi, jaghanyapadaMnAmayatrasarvastokAHmanuSyAH prApyante, Aha-kimatra sammUrchimANAM grahaNamuta garbhavyutkrAntikAnAM ?, ucyate, garbhavyutkrAntikAnAM, teSAmeva sadA'vasthAyitayA sammUrchimavirahe sarvastokatayA prApyamANatvAt, utkRSTapade tUmayeSAmapigrahaNaM, yadAha mUlaTIkAkAkaraH-- "setarANAMgrahaNamutkRSTapade,jaghanyapadegarbhavyutkrAntikAnAmeva kevalAnAMgrahaNa" miti, asminjaghanyapadesaGkhyeyA manuSyAH, tatra saGghayeyakaMsaddhayeyabhedabhinnamiti na jJAyate kiyantaste iti vizeSasatyAM nirdhArayati-saGkhyeyAH koTIkoTyaH,athavA idamanyat vizeSataraM parimANaM-'tijamalapayassa uvari caujamalapayassaheTThA' iti, iha manuSyasaGkhyApratipAdikAnyekonatriMzadasthAnAni vakSyamANAni, tatra samayaparibhASayA aSTAnAM aSTAnamaGka Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-12, uddezakaH-, dvAraM 291 sthAnAnAM yamalapadamiti saMjJA, caturviMzatyA cAGkasthAnaiH trINi yamalapadAni labdhAni, upari paJcAGkasthAnAni tiSThanti, atha ca yamalapadamaSTabhiraGkasthAnanaistatazcaturtha yamalapadaM na prApyate tata uktaM trayANAM yamalapadAnAmupari-paJcabhiraGgasthAnairvarddhamAnatvAt caturthasya ca yamalapadasyAdhastAt-tribhiraGkasthAnInatvAt, athavA dvau dvau vargausamuditI eka yamalaM catvArovargAH samuditA dve yamale SaDvargAH samuditAmrANi yamalapadAni aSTau vargAH samuditAzcatvAri yamalapadAni, tatra yasmAt SaNNAM vargANAmupari vartante saptamasya ca varaNasyAdhastAt tata uktaM-trimalapadasyopari caturyamalapadasyAdhastAditi, triyamalapadasyeti-tritayAnAMyamalapadAnAMsamAhArastriyamalapadaMtasya, tathA caturNA yamalapadAnAM samAhArazcaturyamalapadaM tasya, samprati spaSTataraM saGkhyAnamupadarzayati 'ahavaMNaMchaTThavaggo paMcamavaggapaDuppaNNo' iti athaveti pakSAntare Namiti vAkyAlaGkAre SaSTho vargaH paJcamavargeNa pratyutpanno-guNitaH sanyAvAn bhavati tAvatpramANA jaghanyapade manuSyAH, tatra ekasya varga eka eva saca vRddhiM na gata iti vargona gaNyate, dvayorvargazcatvAraH eSa prathamo vargaH caturNAM vargaH SoDaza eSa dvitIyo vargaH SoDazAnAM varge dvezate SaTpaJcAzadadhike eSa tRtIyo vargaH dvayoH zatayoH SaTpaJcAzadadhikayorvargaH paJcaSaSTiH sahasrANi paJca zatAni SaTtrizadadhikAni, eSa caturtho vargaH etasya vargazcAtvArikoTizatAni ekonatriMzatkoTyaH ekonapaJcAzallakSAH saptaSaSTiH sahasrANi dve zate Sannavatyadhike eSa paJcamo vargaH uktNc||1|| "cattAriya koDisayA auNattIsaMca hoMti koddiio| ___ auNAvannaM lakkhA sattaTThI ceva ya sahassA // // 2 // do ya sayA channauyA paMcamavaggo samAsao hoi / eyassa kato vaggo chaTTo jo hoitNvocchN|" etasya paJcacamasya vargasya yo vargaHsaSaSTo vargaH, tasya parimANamekaM koTIkoTIzatasahasraM caturazItiH koTIkoTIsahasrANi catvAri saptaSaSTayadhikAni koTIkoTIzatAni catuzcatvAriMzakoTilakSANi saptakoTIsahasrANi trINi saptatyadhikAni koTizatAni paJcanavatirlakSAH ekapaJcAzatsahasrANi SaTzatAni SoDazottarANi, eSa SaSTho vargaH, uktNc||1|| "lakkhaM koDokoDI caurAsIi bhave shssaaii| cattAriya sattaTThA hoMti sayA koDIkoDINaM // // 2 // cauyAlaM lakkhAi koDINaM sattaceva ya shssaa| tinni sayA sattayarI koDINaM huMti nAyavvA / / // 3 // paMcAnauI lakkhA ekAvannaM bhave shssaaii| chasolasuttarasayA eso chaTTho havai vggo||" iti, eSa SaSTho vargaH paJcamavargeNa guNyate, guNite ca sati yAvAn rAzirbhavati tAvapramANA jaghanyapade manuSyAH, teca etAvanto bhavanti, 79228162514264337593543950336 etAnyekonatriMzadaGkasthAnAni, etAni ca koTIkoTyAdidvAreNa kathamapi abhidhAtuM na zakyante tataH paryantavarttino'GkasthAnAdArabhya aGkasthAnasaGgahamAtra pUrvapuruSapraNItena gAthAdvayenAbhidhIyate Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 prajJApanAupAGgasUtra-1-12/-1-1404 "chattinni tinnisuNNaM paMceva ya nava ya tiNNi cttaari| paMceva tinni navapaMca satta tiNNeva tti cuchtttto|| // 2 // do cau ikko paMca do chakkagekkaga (gaMca oDheva / do do nava satteva ya ThANAI uvari huMtAI // " -athavA'yamakasthAnaprathamAkSarasaGgrahaH - // 1 // "chattitisu paNa navati ca pati Na pa sa ti ticau chNdo| caepado cha eabebeNa sa paDhamakkharasantiyaTThANA // " eteSAmeva ekonatriMzadaGkasthAnAnAM pUrvapuruSaiH pUrvAGgaH parisaGghAyanaM kRtaM tadupadarzayati, tatra caturazItirlakSANi pUrvAGgaM caturazItirlakSAzcaturazItirlakSairguNyante tataH pUrvaM bhavati, tasya parimANaM saptatiH koTilakSaNANiSaTpaJcAzatkoTisahasrANi 70560000000000, etena bhAgo hiyate tata idamAgataM-ekAdazapUrvakoTIkoTyo dvAviMzatiH pUrvakoTIlakSANi caturazItiH pUrvakoTIsahasrANi aSTAdazottarANi pUrvakoTIzatAni ekAzItiH pUrvalakSANi paJcanavatiH pUrvasahasrANi trINi SaTpaJcAdazadhikAni pUrvazatAni, ata UrdhvaM pUrvairbhAgo na labhyate tataH pUrvAGgairbhAgaharaNaM, tatredamAgataM-ekaviMzatiH pUrvAGgalakSANi saptatiH pUrvAGgasahasrANi SaT ekonaSaSTadhikAni pUrvAGgazatAni, tata UrddhacaidamanyatuddharitamavatiSThatetryazItirlakSANipaJcAzat sahasrANi trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni manuSyANAmiti 1,12,28,41,18,81,95,356 / 2170659 / tathA ca pUrvAcAryapraNItA atra gaathaa||1|| "maNuyANa jahannapade ekkArasa puvakoDikoDIu / bAvIsa koDilakkhA koddishssaaiiculsiiii|| // 2 // aTTheva ya koDisayA puvvANa dasuttarA tao hoti / ekAsII lakkhA paMcAnauI shssaaii|| // 3 // chappannA tini sayA, puvvANaM puvvavaNiyA anne / etto puvvaMgAIimAiM ahiyAI annaaii|| // 4 // lakkhAiegavIsaM puDhagANa sayarI sahassA ya chaccevegUNavA puvvaMgANaM sayA hoti // tesIi sayasahassA pannAsaM khalu bhave shssaaii| tinni sayA chattIsA, evaiyA avigalA mnnuyaa||" iti, imAmeva saGghayAMvizaSopalambhanimittaM prakArAntareNA-'ahavaNaMchannauIcheyaNagadAyI rAsI' iti, 'ahavaNe'ti prAgvat, SannavaticchedanakAni yo rAzirdadAti sapannavatichedanakadAyI rAziH, kimuktabhavati?-yorAzirabainArddhana chidyamAnaH SannavatiM vArAnchedaM sahate paryante ca sakalamekaM rUpaM paryavasitaM bhavati sa pannavatichedanakadAyI rAziriti, kaH punarevaMvidha iti cet ?, ucyate, eSaevaSaSThovargaH paJcamavargaguNitaH, ko'trapratyaya iti cet ?, ucyate, ihaprathama-vargazchidyamAno dve chedanake dadAti, tadyathA-prathamacchedanakaM dvau divtIyamekamiti, dvitIyo vargazcatvAri chedanakAni, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-12, uddezakaH--, dvAraM 293 tatraprathamamaSTau dvitIyaM catvArastRtIyaM dvau caturdhameka iti, evaMtRtIyavargo'STI chedanakAniprayacchati, caturthaH SoDaza paJcamo dvAtriMzataM SaSThazcatuHSaSTiM, sa caivaM paJcamavargeNa guNitaH SannavatiH, kathametadavaseyamiti cet ?, ucyate, iha yo yo vargo yena yena vargeNaM guNyate tatra tatra tayordvayorapi chedanakAni prApyante, yathA prathamavargeNa guNite dvitIyavargeSaT, tathAhi-dvitIyo vargaH SoDazalakSaNaH prathamavargeNa catuSkarapUpeNa guNyate jAtA catuHSaSTiH, tasyAH prathamaM chedanakaM dvAtriMzat dvitIyaM SoDazatRtIyamaSTayai caturthaM catvAraH paJcamaM dvau SaSThaM eka iti, evamanyatrApi bhAvanIyaM, tatra paJcamavarge dvAtriMzacchedanakAni SaSThe catuHSaSTiH tataH paJcamavargeNa SaSThevargeguNiteSannavatichedanakAniprApyante, athavAekarUpaMsthApayitvA tataH SannavativArAn dviguNadviguNIkriyate, kRtaMcasatyaditAvapramANo rAzirbhavatitato'vasAtavyaM eSa SannavaticchedanakadAyI rAziriti, tadevaM jaghanyapadamabhihitam, / ___ idAnImutkRSTapadAmAha-'ukkosaphae asaMkhejjA' ityAdi, utkRSTapade ye manuSyA bhavanti te asaGghayeyAH, tatrApi kAlataH parimANacintAyAMpratisamayamekaikamanuSyApahAresAmastyenAsaGkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kSetrato rUpe prakSipte manuSyairekA zreNiH paripUrNA'paDriyayate, kimuktaMbhavati?-utkRSTapade ye manuSyAsteSumadhye ekasminnasatkalpanayA rUpe prakSipte sakalA'pi zreNirekA'pahyite, tasyAzca zreNeH kSetrakAlAbhyAmapahAramArgaNA kAlatastAvadasaGghayeyAbhirutsapiNyavasarpiNIbhiH kSetrato'GgulaprathamavargamUlaM tRtIyavargamUlapratyutpatraM, kimuktaM bhavati ? - aGgulamAtrakSetrapradezarAzirasatkalpanayA SaTpaJcaTAzadadhikazatadvayapramANastasya yatprathama vargamUlamasatkalpanayA SoDazalakSaNaM tatastRtIyena vargamUlenAsatkalpanayA dvikalakSaNena guNyate, guNiteca sati yAvAn pradezarAzirbhavatiasatkalpanayA dvAtriMzat etAvapramANaiH khaNDairapahiyamANA yAvat zreNiniSThAmiyatitAvatmanuSyAapi niSThAmupayAnti, Aha-kathamekasyAHzreNeryathoktapramANaiH khaNDairapahiyamANAyAH asaGkhayeyAutsarpiNyavasarpiNyo laganti? ucyate, kSetrasyAtisUkSmatvAt, uktaM ca sUtre'pi - // 1 // "suhumo ya hoi kAlo tatto suhumayarayaM havai khetaM / aMgulaseDhImette ussappiNIo asaMkhejA / / " iti, muktAnyaudhikamuktavat, vaikriyANi baddhAnisaGkhyeyAni, garbhavyutkrAntikAnAmeva keSAMcit vaikriyalabdhisaMbhavAt, muktAnyaudhikamuktavat, AhArakANyaudhikAhArakavat, taijasakArmaNAni baddhAni baddhaudArikavat, muktAnyaudhikamuktavat, vyantarANAmaudArikANi yathA nairayikANAM, vaikriyANi baddhAnyasaGkhayeyAni, tatra kAlataH parimANacintAyAM pratisamayamekaikApahAre asaGkhayeyAbhirutsarpiNyavasarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kSetrato'saGghayeyAH zreNayaH, asaGkhyAtAsuzreNiSu yAvanta AkAzapradezAstAvatpramANAnIti bhAvaH, tAzca zreNayaH kiyatya iti cet ?, ucyate, pratarasyAsa-DDayeyo bhAgaH,pratarAsasayeyabhAgapramitA ityarthaH, tathA cAha 'veubviyasarIrA jahA neraiyANa'miti vaikriyazarIrANi vyantarANAM yathA nairayikANAM, kevalaM sUcyAM vizeSaH, tathA cAha-'navara'mityAdi, navaraMtAsAM zreNInAM viSkambhasUcirvaktavyeti ____ Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 prajJApanAupAGgasUtra-1- 12/-1-1404 zeSaH, sAca suprasiddhatvAtroktA, kathaM suprasiddheti cet ? ucyate, ihamahAdaNDaka paJcendriyatiryagnapuMsakebhyo'saGghayeyaguNahInA vyantarAH paThyante, tata eSAM viSkambhasUcirapitiryakpaJcendriyaviSkamabhasUcerasaGkayeyaguNahInA vaktavyA iti, Aha ca mUlaTIkAkAro'pi, - ___ "jamhA mahAdaMDae paMciMdiyatiriyanapuMsaehito asaMkhejjaguNahINA vANamaMtarA paDhijaMti, tamhA vikkhaMbhasUIvi tehiMtoasaMkhejaguNahINA cevabhANiyavvA' iti, sampratipratibhAga ucyatepratibhAgo nAma khaNDaM, saMkhejajoyaNasayavaggapalibhAgo payarassa' iti saGkhayeyojanazatavargapramANaH pratibhAgaH pratarasya pUraNe apaharaNe vA iti vAkyazeSaH, iyamatra bhAvanA asaGkhayeyayojanazatavargapramANe zreNikhaNDe yadiekaiko vyantaraHsthApyatetataste sakalamapi prataramApUyanti, yadivA yadyekaikavyanatarApahAre ekaikaM saGkhayeyayojanazatavargapramANaM zreNikhaNDamapahyite tata ekatravyantarA niSThAM yAnti parataH sakalaM prataramiti, muktAnyaudhikamuktavat, AhArakANi nairayikavat, taijasakArmaNAni baddhAni baddhavaikriyavat, muktAnyaudhikamuktavat / jyotiSkANAmaudArikANi nairayikavat, vaikriyANi baddhAnyasaGkhayeyAni, tatra kAlato mArgaNAyAM pratisamayamekaikApahAre sAmastyenAsaGkhayeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kSetrato'saGkayeyAH zreNayaH, tAzca zreNayaH pratarAsaGkhyeyabhAgapramitAH, tathA cAha-'joisiyANaM evaM ceva'iti, navaramityAdinA vizeSaM darzayati, navaraM tAsAM zreNInAM viSkambhasUcirvaktavyeti zeSaH, iyamapi suprasiddhAtvAtroktA, kathamiyaM suprasiddheti cet ?, ucyate, yasmAnmahAdaNDake vyantarebhyo jyotiSkAH saGkhayeyaguNA uktAstata eteSAM viSkambhasUcirapi teSAM viSkambhasUceH saGghayeyayaguNA draSTavyA, tathA cAha mUlaTIkAkAkaraH-'jamhA vANamaMtarehitojoisiyAsaMkhijaguNA paDhijaMti, tamhA vikkhaMbhasUIvitesiMtehiMtosaMkhejaguNAceva bhavati', iti navaraMpratibhAge spaSTataro vizeSastamevAha-'bichappannaM gulasayavaggapalibhAgo payarassa' iti SaTpaJcAdazadhikazatadvayAGgulavargapramANaH pratibhAgaH pratarasya pUraNe'paharaNeca, atrApIyaM bhAvanA-SaTpaJcAdazadhikazatadvayAGgulavargapramANe zreNikhaNDe yadyekaiko jyotiSko'vasthApyate tataste sakalamapi prataramAparayanti, yadivA yadyaikaikajyotiSkApahAreNa ekaikaM SaTpaJcAzadadhikazatadvayAGgulavargadapramANaM zreNikhaNDamapahyite tata ekatra jyotiSkAH parisamAptimupayAntiaparatra sakalaM prataramiti, evaMcajyotiSkANAMvyantarebhyaH saGkhyeyaguNahInaH pratibhAgaH saGghayeyaguNAbhyadhikA sUciH, paJcasaGgrahe punaH SaTpaJcAzadadhikazatadvayapramANa eva pratibhAga ukto natu SaTpaJcAzadadhikazatadvayavargadapramANaH, tathA ca tadgranthaH"chappannadosayaMgulasUipaesehaM bhAiyaM payaraM / joisiehiM hIrai" iti, muktAnyaudhikamuktavat, AhArakANi nairayikavat, taijasakArmaNAni baddhAni vaikriyavat, muktAnyaudhikamuktavat / vaimAnikAnAmaudArikANinairayikavat, vaikriyamANibaddhAniasaGghayeyAni, tatra kAlato mArgaNAjyotiSkavat, kSetratImArgaNA'saddhyeyAH zreNayaH, kimuktaM bhavati?-asaGkhyeyAsuzreNiSu yAvanta AkAzapradezAstAvapramANAnIti, tAsAM ca zreNInAM parimANAM pratarasyAsaGkhyeyo bhAgaH, pratarAsaGkhyeyAbhAgapramitA grAhyA ityarthaH, tatrapratarAsaGkhayeyAbhAgo nairayikAdimArgaNAyAmapi gRhItaM Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-12, uddezakaH-, dvAraM 295 iti vizeSataraMparimANapratipAdayati-'tAsiNamityAdi, tAsAMzreNInAM viSkambhasUcirakuladvitIyavargamUlaM tRtIyavargamUlapratyutpannaM, etaduktaM bhavati-- aGgulamAtrautrapradezarAzerasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayapramANasya yat dvitIyaM vargamUlaM, asatkalpanayA catuSkalazraNaM, tattR tIyena vargamUlena, asatkalpanayAdvikarUpeNa guNyate, guNiteca sati yAvAnpradezarAzirbhavati, asatkalpanayAaSTI, tAvapradezAtmikayA viSkambhasUcyA parimitAH zreNayaH parigrAhyAH, tatrApitAeva aSTau zreNaya itiprakAradvaye'pyabhedaH, AhArakANi nairayikavat, taijasakArmaNAni baddhAni baddhavaikriyavat, muktAnyaudhikamuktavat / / padaM-12-samAptam muni dIparala sAgareNa saMzodhitA sampAditA prajApanAupAGgasUtre dvAdazapadasya malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| padaM-13- "pariNAma") vR. tadevaM vyAkhyAtaM dvAdazamaM padaM, samprati trayodazamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaHihAnantarapade audArikAdizarIravibhAga uktaH, tAnipunaH zarIrANitathA pariNAme bhavanti nAnyathA tataH pariNAmasvarUpapratipAdanArthamidamArabhyate, tatra cedamAdisUtra mU. (405) katividhe NaM bhaMte ! pariNAme pannate?, go0 ! duvihe pariNAme paM0, taM0 jIvapariNAme ya ajIvapariNAme y|| vR. 'kaiviheNaMbhaMte! pariNAmepaM0?' ityAdi, katividhaH katiprakAro, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta! pariNAmaH prajJaptaH, pariNamanaM pariNAmaH, 'kartarI ti bhAve dhaatyayaH, pariNamanaM canayabhedena vicitraM, nayAzca naigamAdayo'neke, teSAM ca samastAnAmapi saGgAhako pravacane dvau nayau, tadyathA-dravyAstikanayaH paryAyAstikanayazca, tathA cAhuH shriimllvaadinH||1|| "titthyrvynnsNghvisespsthaarmuulvaagrnnaa| davaDio ya pajavanaoya sesA vigappA siN|" tatra dravyAstikanayamatena pariNamanaM nAma yatkathaJcit sadevottaraparyAyarUpaM dharmAntaramadhigacchati, nacapUrvaparyAyasyApisarvathA'vasthAnanApyekAnatena vinAzaH, tathA coktm||1|| "pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / naca sarvathA vinAzaH prinnaamstdvidaamissttH||" paryAyAstikanayamatena punaH pariNamanaMpUrvasatparyAyApekSayA vinAza uttareNacAsatA paryAyeNa prAdurbhAvaH, tathA cAmumeva nymdhikRtyaanytroktN||1|| "satparyAyeNa vinAzaH praadurbhaavo'sdbhaavpryytH| dravyANAM pariNAmaH proktaH khala paryayanasya / / " bhagavAnAha-gautama! dvividhaH pariNAmaH prajJaptaH, tadyathA-jIvapariNAmazcAjIvapariNAmazca, tatra jIvasya pariNAmo jIvapariNAmaH, sa prAyogikaH, ajIvasya pariNAmo'jIvapariNAmaH, sa Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 prajJApanAupAsUtra-1-13/-1-1405 vaizrasikaH, cazabdau svagatAnekabhedasUcakI, tAMzca bhedAn agre sUtrakRdeva vakSyati, tathA cAha. mU.(106)jIvapariNAmeNaMbhaMte! katividhe paM0 ? go0! dasavidhe paM0 20-gatipariNAme 1 iMdiyapariNAmera kasAyapariNAme 3 lesApariNAme4jogapariNAmeuvaogapari06 nANapari0 7 daMsaNapari0 8 carittapari09 vedapariNAme 10 vR. 'jIvapariNAme NaM bhaMte !' ityAdi, dazavidho jIvapariNAmaH, tadyathA-gatipariNAma ityAdi, tatragamyatenairayikAdigatikarmodayavazAdavApyateiti gatiH-nairayikatvAdiparyAyapariNatiH gatireva parakiNAmo gatipariNAmaH 1, tathA indanAdindraH-AtmA jJAnalakSaNaparamaizvaryayogAt tasyedaM, 'indriya'miti nipAtanAdindrazabdAdiyapratyayaH, indriyANyeva pariNAma indriyapariNAmaH 2, tathA karSanti-hiMsantiparasparaMprANino'sminniti kaSaH-saMsArastamayante antarbhUtaNyarthatvAt gamayanti prApayantiyetekaSAyAH karmaNo'Ni tyaNapratyayaH, kaSAyAeva pariNAmaH kaSAyapariNAmaH3, ___ -lezyAdizabdArtho vakSyamANaH lezyAMeva pariNAmolezyApariNAmaH 4 yogaevapariNAmo yogapariNAmaH 5 upayoga eva pariNAma upayogapariNAmaH 6 evaM jJAnapariNAma 7 darzanapariNAma 8 cAritrapariNAma 9 vedapariNAmeSvapi bhAvanIyaM / sampratyamISAMpadAnAmitthaMkrameNopanyAse kAraNamabhidhIyate-tatrasarvebhAvAstattadbhAvAzritA gatipariNAma vinA na prAduSSyanti tataH prathamaM gatipariNAmaH 1 gatipariNAme ca satyavazyamindriyapariNAma iti tadanantaramindriyapariNAma uktaH 2 indriyapariNAme ca sati iSTAniSTaviSayasambandhAdrAgadveSapariNatirupajAyate iti tadanantaraM kaSAyapariNAmaH 3 kaSAyapariNAmazcAvazyaM lezyApariNAmAvinAbhAvI, tathAhi-lezyApariNAmaH sayogikevalinamapi yAvadbhavati, yato lezyAnAMsthitinirUpaNAvasarelezyAdhyayane zuklalezyAyAjaghanyA utkRssttycsthitiHprtipaaditaa||1|| "muhattaddhaM tu jahannA ukosA hoi puvakoDI u| navahiM varisehiM UNA nAyavvA sukkalesAe / / " iti, sAca navavarSonapUrvakoTipramANA utkRSTA sthitiH zuklalezyAyAHsayogikevalinyupapadyate, nAnyatra, kaSAyapariNAmastu sUkSmasamparAyaMyAvadbhavati, tataH kaSAyapariNAmo lezyApariNAmA'vinAbhUtolezyApariNAmazcakaSAyapariNAmaMvinApi bhavati, tataH kaSAyapariNAmAnantaraM lezyApariNAma uktaH, natu lezyApariNAmAntaraM kaSAyapariNAmaH 4, tathA lezyApariNAmo yogapariNAmAtmako 'yogapariNAmo lezyA' iti vacanAt, upapAdayiSyate cAyamartho lezyApade savistaramato lezyApariNAmAnantaraM yogapariNAma uktaH 5 / saMsAriNAMcayogapariNatAnAmupayogapariNatistato yogapariNAmAnantaramupayogapariNAmaH 6 sati copayogapariNAme jJAnapariNAma iti tadanantaraM jJAnapariNAma uktaH 7 jJAnapariNAmazca dvidhA samyagjJAnapariNAmomithyAjJAnapariNAmazca, taucana samyakatvamithyAtvavyatirekeNa bhavata iti tadanantaraM darzanapariNAma uktaH 8 samyagdarzanapariNAme ca jIvAnAM jinavacanAkarNanato navanavasaMvegAvirbhAvatazcAritrAvaraNakarmakSayopazamataH cAritrapariNAma upajAyate tato darzanapariNAmAnantaraMcAritrapariNAmauktaH 9 cAritrapariNAmavazAttevedapariNAmaMpralayamupanayanti Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-13, uddezaka:-, dvAraM 297 mahAsattvAstatazcAritrapariNAmAnantaraM vedapariNAma uktaH 10 / tadevamuktAjIvasya gatyAdayaH pariNAmavizeSA;, sampratyeteSAmeva yathAkramabhedAn darzayati mU. (407) gatipariNAme NaM bhaMte ! katividhe, paM0 ?, go0 ! caubbihe pannatte, taM0-- narayagatipariNAme tiriyagatipa0 maNuyagatipariNAme devgtip1|| iMdiyapariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0-sotidiyapari0 cakkhidiyapa0 ghANiMdiyapa0 jimiMdiyapariNAme phAsiMdiyapariNAme 21 kasAyapariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0! caubvidhe paM0, taM0-kohakasAyapa0 mANakasAyapa0 mAyAkasAyapa0 lobhakasAyapariNAme 3 / lessApariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! chabihe paM0, taM0-kaNhalesApa0 nIlalesApa0 kAulesApa0 teulesApa0 pamhalesApa0 sukklesaap04| jogapariNAmeNaM bhaMte! kaivihe paM0?, go0! tividhepaM0, taM0-manajogapa0 vaijogapakAyajogapa0 5 / upaogapariNAme NaM bhaMte ! kaivihe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0, taM0-sAgArovaogapa0 anAgArovaogapariNAme 6 / nANapariNAme gaMbhaMte! kaivihe paM0?, go0! paMcavihe paM0, taM0-AbhinibohiyaNANapa0 suyanANapa0 ohinANapa0 manapaJjavanANapa0 kevalanANapa0, annANapariNAmeNaM bhaMte! kaivihe paM0?, go9 ! tivihe paM0, taM0-maiannApa0 suyaannANapa0vibhaMganANapa07/ dasaNapariNAme NaM bhaMte ! kaivihe paM0?, go0 ! tividhe paM0, taM0-sammaiMsaNapari0 micchAdasaNapa0 sammamicchAdasaNapa0 8 / cArittapariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0? go0 ! paMcavihe paM0, taM0-sAmAiyacArittapa0 chedovaThThAvaNiyacArittapa0 parihAravisuddhiyacArittapa0 suhamasaMparAyacarittapa0 ahkkhaaycrittp09| .. vedapariNAme NaM bhaMte ! kaivihe paM0?, go0 ! tivihe paM0, taM0-isthivedapariNAme, purisavedapariNAme, napuMsagavedapariNAme 10 // neraiyA gatipariNAmeNa nirayagatIyA iMdiyapariNAmeNaM paMciMdiyA kasAyapariNAmeNaM kohakasAIvi jAva lobhakasAyIvi, lesApariNAmeNaM kaNhalesAvi nIlalesAvi kAulesAvi, jogapariNAmeNaM manajogIvi vayajogIvi kAyajogIvi, uvaogapariNAmeNaM sAgArovauttAvi anAgArovauttAvi, nANapariNAmeNaMNa AbhinibohiyanANIvi suyanANIvi ohinANIvi, annANapariNAmeNaMmaiannANIvisuyaannANIvi vibhaMganANIvi, daMsaNapariNAmeNaM sammAdiTThIvi micchAdiTThIvi sammAmicchAdiTThIvi, carittapariNAmeNaM no carittI no carittAcaritI acaritI, vedapariNAmeNaM no itthIvedagA no purisavedagA npuNsgvedgaa| asurakumArAvievaM ceva, navaraM devagatiyA kaNhalesAvijAvateulesAvi, vedapariNAmeNaM ithivedagAvipurisavedagAvi no napuMsagavedagA, sesaMtaMceva, evaMjAva thnniykumaaraa| puDhavikAiyA gatipariNAmeNaMtiriyagatiyA iMdiyapariNAmeNaM egidiyA, sesaMjahAneraiyANaM, navaraMlesApariNAmeNaM teulesAvi, jogapariNAmeNaM kAyajogI nANapariNAme natthi annANapariNAmeNaM matiannANI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 prajJApanAupAGgasUtraM-1-13/-1-/407 suyaannANI daMsaNapariNAmeNaM micchaddiTThI, sesaMtaM ceva, AuvaNapphaikAiyAvi, teUvAUevaM ceva, navaralesApariNAmeNaMjahAneraiyA, beiMdiyA gatipariNAmeNaM tiriyagatiyAiMdiyapariNAmeNaM beiMdiyA, sesaMjahA neraiyANaM, navaraMjogapariNAmeNaM vayajogI kAyajogI, nANapariNAmeNaM AbhinibohiyanANIvi suanANIvi annANapariNAmeNaM maiannANIvi suaannANIvi no vibhaMganANI daMsaNapariNAmeNaM sammaddiTTIvi micchaddiSTThIvi no sammAmicchAdiTThI [vi.] sesaM taM ceva, evaM jAva cauridiyA, navaraM iMdiyaparivuddI kaayvvaa| paMciMdiyatirikkhajoNiyA gatipariNAmeNaM tiriyagatiyA, sesaM jahA neraiyANaM, navaraM lesApariNAmeNaM jAva sukkalesAvi, carittapariNAmeNaM no carittI acarittIvi carittAcarittIvi, vedapariNAmeNaM itthivedagAvi purisavedagAvi npuNsgvedgaavi| maNussA gatipariNAmeNaM maNuyagatiyA iMdiyapariNAmeNaM paMciMdiyA aniMdiyAvi kasAyapariNAmeNaM kohakasAIvijAva akasAIvi, lesApariNAmeNaMkaNhalesAvijAva alesAvi, jogapariNAmeNaM maNajogIvijAva ajogIvi, uvaogapariNAmeNaMjahA neraiyA, nANapariNAmeNaM AbhinibohiyanANIvijAva kevalanANIvi, annANapariNAmeNaMtinniviannANA, daMsaNapariNAmeNaM tinnivi daMsaNA, caritapariNAmeNaM carittIvi acarittIvi carittAcarittIvi, vedapariNAmeNaM itthIveyagAvi purisavedagAvi napuMsagaveyagAvi aveygaavi| vANamaMtarAgatipariNAmeNaM devagatiyA, jahAasurakumArAeMvajoisiyAvinavaraM teulesA, vemANiyAvievaM ceva, navaraM lesApariNAmeNaMteulesAvipamhalesAvi sukkalesAvi, setaMjIvapariNAma vR. 'gaipariNAme NaM bhaMte ! kaivihe pannatte' ityAdi, pAThasiddhaM samprati nairayikAdayo yaiH pariNAmavizeSairviziSTAstAn tathA pratipAdayati-'neraiyA' ityAdi, sugama, navaraM nairayikANAM kRSNanIlakApotarUpAstita eva lezyA na zeSAH, tA pi timraH pRthivIkrameNaivaM-AdhayordvayoH pRthivyoH kApotalezyA tRtIyasyAMkAtopalezyA nIlalazyA cacatuthyAMnIlalezyA paJcabhyAMnIlalezyA kRSNalezyA caSaSThIsaptamyoH kRSNalezyaiva, tata uktam- kaNhalesAvinIlalesAvikAulesAvi' tathA tiryakpaJcendriyamanuSyavyatirekeNAnyatra cAritrapariNAmaH sarvathA na bhavati bhavasvAbhAvyAt, tataH kRtazcAritrapariNAmaniSedhaH, vedapariNAmacintAyAM ca nairayikA napuMsakA evana striyonApipuruSAH, "nArakasammUrchinonapuMsakAnI"tivacanAt, evamasurakumArANAmapi, navaraM gatimadhikRtya devagatikAsteSAM ca maharddhikAnAM tejolezyA api bhavati, tata uktam'teulessAvi' iti, vedapariNAmacintAyAM striyaH puruSA vA na napuMsakAH, devAnAM napuMsakatvasyAsambhavAt, tathA pRthivIkAyikasUtre, navaraM 'lesApariNAmeNa mityAdi, iha pRthivyayambuvanaspatInAM tejolezyApi sambhavati yena saudharmezAnaparyantAnAM devAnAmeteSUtpAdasambhavAt (vaH), tata uktam'teulesAvi' iti, eteSAM ca pRthivyAdInAM paJcAnAmapi sAsAdanasamyakatvamapi na bhavati, Agame niSedhAt, tatojJAnaniSedhaH samyakatvaniSedhazca kRtaH, samyagmithyAtvapariNAmastu saMjJipaJcendriyANAmaneva bhavati, na zeSANAmatastanniSedhaH, dvIndriyAdInAM punaHkeSAJcit karaNAparyAptAvasthAnAM For Private & Personal U Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-13, uddezakaH-, dvAra 299 sAsAdanasamyakatvamavApyate tataste jJAnapariNatAapi samyagdRSTayo'pyuktAH, tiryakpaJcendriyANAM caSaDapilezyAHsambhavanti, tataH sUtre uktam-'jAva sukkalesAvi' iti, tathA dezatazcAritrapariNAmo'pi teSAmullasati tata uktam-'carittAcarittIvi' iti, tathA jyotiSkANAMtejolezyaiva kevalA na zeSA lezyAH, tato'bhihitam-'lesApariNAmeNaM teuless'| mU. (408) ajIpariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! dasavidhe paM0, taM0-baMdhaNapariNAme 1 gatipariNAme 2 saMThANapariNAme 3 bhedapariNAme 4 vaNNapariNAme 5 gaMdhapariNAme 6 rasapari07 phAsapariNAme 8 agurulahuyapariNAme 9 saddapariNAme 10 mU. (409) baMdhaNapariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0, taM0-niddhabaMNadhapariNAme lukkhabaMdhaNapariNAme ya0 / 6. 'baMdhaNapariNAmeNaM bhaMte!' ityAdi,snigdhabandhanapariNAmazca rukSabandhanapariNanAmazca, tatra snigdhasya sato bandhanapariNAmaH snigdhabandhapariNAmaH, tathA rUkSasya sato bandhanapariNAmaH rUkSabandhanapariNAma :, cazabdausvagatAnekabhedasUcakau, atha kathaM snigdhasyasato bandhanapariNAmo bhavati kathaM vA rUkSasya sata iti bandhanapariNAmasya lakSaNamAhamU. (10) 'samaniddhayAe baMdho na hoti samalukkhayAevi na hoti / venayaNiddhalukkhattaNeNa baMdho u khaMdhANaM / / vR. 'samaniddhayAe' ityAdi, parasparaM samasnigdhatAyAM samaguNasnigdhatAyAM tathA paraspararaM samarUkSatAyAM samaguNarUkSatAyAM bandho na bhavati, kintu yadi parasparaM snigdhatvasya rUkSatvasya ca viSamamAtrA bhavati tadA bandhaH skandhAnAmupajAyate, iyamatra bhAvanA-samaNaguNasnigdhasyaparamANvAdeH samaguNasnigdhena paramANvAdinA saha sambandho na bhavati, tathA samaguNarUkSasyApi paramANvAdeH samaguNarUkSeNa paramANvAdInA saha sambandho na bhavati, kintu yadi snigdhaH snigdhena rUkSaH rUkSaNa saha viSamaguNo bhavati tadA viSamamAtratvAt bhavati teSAM parasparaM sambhandhaH / mU. (11) niddhassa niddheNaM duyAhieNaM, lukkhassa lukkheNaM duyaahinnennN| niddhassa lukkheNa uvei baMdho, jahannavajo visamo samo vA ? vR.viSamamAtrayA bandho bhavatItyuktaM tato viSamamAtrAnirUpaNArthamAha-'niddhasasa niddheNa duyAhieNe'tyAdi, yadi snigdhasya paramANvAdeH snigdhaguNenaiva saha paramANvAdinAbandho bhaviturmahati tadA niyamAdvyAdikAdhikaguNenaivaparamANvAdineti bhAvaH, rUkSaguNasyApiparamANvAdeH rUkSaguNena paramANvAdanA saha yadi bandho bhavati tadA tasyApi tena vyAghadhikAdiguNenaiva nAnyathA, yadA punaH snigdharUkSayorbandhastadA kathamiti cet ?, ata Aha-niddhassa lukkheNe' tyAdi, snigdhasya rUkSeNa saha bandha upaiti-upapadyate jaghanyava| viSamaHsamo vA, kimuktaM bhavati?-ekaguNasnigdhaM ekaguNarUkSaM ca muktvA zeSasalya dviguNasnigdhAdidviguNarUkSAdinA sarveNa bandho bhvtiiti| __mU. (412) gatipariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0? go0! duvihe paM0,290-phusamANagatipariNAme ya aphusamANagatipariNAme ya, ahavA dIhagaipariNAme ya hassagaipariNAme ya 2, saMThANapariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! paMcavidhe pannate, taM0-parimaMDala Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-13/-1-1412 saMThANapari0 jAva AvatasaMThANapariNAme 3, bhedapariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0-khaMDabhedapari0 jAva ukkariyAbhedapari04, vaNNapariNAmeNaM bhaMte! katividhe paM0?, go0! paMcavidhe paM0, taM0-kAlavaNNapa0 jAva sukkilavaNNapari05, gaMdhapariNAmeNaMbhaMte! katividhepaM0?, go0! duvihe paM0, taMe-subbhigaMdhapari0 dubhigaMdhapariNAme ya 6, rasapariNAmeNaMbhaMte! katividhe paM0?,go0! paMcavihe paM0, taM0-tittarasapariNAmejAva mahurarasapariNAme 7, phAsapariNAme NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! aTThavidhe paM0, taM0-kakkhaDaphAsapariNAme ya jAva lukkhaphAsapariNAme y8,| agurulahuyapariNAme NaM bhaMte kativihe paM0, ?, go0 ! egAgAre paM0?, saddapariNAme NaM bhaMte ! kativihe paM0?, go0 ! duvihe paM0 taMjahA-subbhisahapariNAme yadubbhisaddapariNAme ya10 setaM ajIvapariNAme ya vR.uktobandhanapariNAmo'dhunA gatipariNAmamAha-gaipariNAmeNaM bhaMte' ityAdi, dvividho gatipariNAmaH, tadyathA-spRzadgatipariNAmo'spRzadgatipariNAmazca, tatra vastatvanantaraM spazRto yo gatipariNAmaH sa spRzadgatipariNAmo, yathA-'ThikkarikAyA jalasyopari prayatlena tiryakprakSiprAptAyAH, sA hi tathA prakSiptA satI apAntarAle jalaM spRzantI 2 gacchati, bAlajanaprasiddhametat, tathA'spRzatogatipariNAmo'spRzadgatipariNAmaH, yadvastunakenApi sahApAntarAle saMsparzanamanubhavati tasyAspRzadgatipariNAma itibhAvaH, anyetuvyAcakSate-spRzadgatipariNAmo nAmayena prayatnavizeSAt kSetrapradezAn spRzan gacchati, aspRzadgatipariNAmo yena kSetrapradezAnaspRzanevagacchati, tanna budhyAmahe, nabhasaH sarvavyApitayAtapradezasaMsparzavyatirekeNa gaterasambhavAt, bahuzrutebhyo vA paribhAvanIyaM, atraiva prakArAntamAha 'ahavA dIhagatipariNAme yarahassagaipariNAme ya' iti, athaveti prakArantare anyathA vA gatipariNAmo dvividhaH, tadyathA-dIrghagatipariNAmo hasvagatipariNAmazca, tatra viprakRSTadezAntaraprAptipariNAmo dIrghagatipariNAmastadviparItohasvagatipariNAmaH 2, parimaNDalAdisaMsthAna-vizeSAH khaNDabhedAdayazca prAgeva vyAkhyAtA iti na bhUyo vyAkhyAyante, 3, agurulaghupariNAmo bhASAdipudgalAnAM 'kammagamaNabhAsAiMeyAiMagurulahuyAiM iti vacanAt, tathAamUrtadravyANAvA' 'kAzAdInAM, agurulaghupariNAmagrahaNamupahaNamupalakSaNaM tena guruladhupariNAmo'pi draSTavyaH, sa caudArikAdidravyANAM taijasadravyaparyantAnAmavaseyaH, "orAliyaveubviya AhAragateya gurulahU dabbA" iti vacanAt, 'subbhisadde' iti zubhazabdaH 'dubmisadde' iti azubhazabdaH // padaM - 13 - samAptam (padaM-14- "kaSAyaM") tadevaM vyAkhyAtaM trayodazaM padamidAnI caturdazamArabhyate-tasya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarapade gatyAdilakSaNo jIvapariNAma uktaH sAmAnyena, sAmAnyaM ca vizeSaniSTham, ataH sa Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 padaM-14, uddezakaH-, dvAraMeva vizeSataH kazcit kavacit pratapAdyate, tatraikendriyANAmapi krodhAdikaSAyabhAvAt 'sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAn Adatte' iti vacanAt pradhAnabandhahetutvAccAdAveva vizeSataH kaSAyapariNAma- pratipAdanArthamidaramArabhyate, tatra cedamAdisUtram mU.(413) katiNaM bhaMte! kasAyA pannattA, go0! cattAri kasAyA paM0, taM0-kohakasAe mAnakasAe mAyAkasAe lobhakasAe, neraiyANaMbhaMte! katikasAyA paM0?,go0! cattAri kasAyA paM0?, taM0-kohakasAe jAva lobhakasAe, evaM jAva vemaanniyaannN| vR. 'kaiNaMbhaMte! kasAyA' ityAdi, kati-kiyatsaGkhyAkAH [kaSAyAH] Namiti pUrvavat, bhadanta!-paramakalyANayogin kaSAyAH prajJaptAH,? 'kRSa vilekhane kRSanti-vilikhanti karmarUpaM kSetraM sukhaduHkhazasyotpAdanAyetikaSAyAH,auNAdika Ayapratyayo niSAtanAcca RkArasya akAraH, yadivA kaluSayanti-zuddhasvabhAvaMsantaMkarmamalinaM kurvantijIvamitikaSAyAH pUrvavat AyapratyayaH nipAtanAcca kaluSazabdasya Nijantasya kaSAyAdezaH uktNc||1|| "suhadukkhabahussaiyaM kammakkhettaM kasaMti te jmhaa| kalusaMtijaM ca jIvaM teNaM kasAyatti vuccaMti / / " --nirvacanasUtraM kSuNNArthaM, nairayikAdidaNDakasUtramapi sugama,mU. (414) katipatiTTie NaM bhaMte ! kohe paM0?, go0 ! caupatiTThie kohe paM0, taM0-Ayapatihie parapatiTThie tadubhayapatihie appaiTTitai, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM daMDato, evaM mANeNaM daMDato mAyAe daMDao lobheNaM dNddo|| kati(hi) gaMbhaMte! ThANehiM kohuppattI bhavati?, go0! cauhi ThANehiMkohuppattI bhavati, taM0-khettaM paDucca vatyu paDucca sarIraM paDuca uvahiM paDucca, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM evaM mANeNavi mAyAevilobheNavi, evaM etevi cattAri dNddgaa| vR. 'kaipaiTThie NaM bhaMte !' ityAdi, katiSu-kiyatprakAreSu sthAneSu pratiSThito bhadanta ! krodhaH?, bhagavAnAha-catuSpratiSThitaH, tadyathA-AtmapratiSaaTita ityAdi, Atmanyeva pratiSThitaH AtmapratiSThitaH, kimuktaMbhavati?-svayamAcaritasya aihikaMpratyayAyamavabudhyakazcidAtmana evopari krudhyati tadA AtmapratiSThitaH krodha iti, yadA para udIrayati AkrozAdinA kopaM tadA kila tadviSayaHkrodha upajAyate iti sa parapratiSThita iti, naigamanayadarzanametat, naigamanayo hi tadviSayamAtreNApi tatpratiSThitaM manyate yathA jIve samyagdarzanamajIve samyagdarzanamityAdayo'STau bhaGgAH samyagdarzanasyAdhikaraNacintAyAmAvazyake, __ tadubhayapratiSThitaH AtmapararUpobhayapratiSThitaH, yadA kazcit tathAvidhAparAdhavazAdAtmaparaviSayaM krodhamAdhatte iti, apratiSThito nAma yadaiSa svayaM duzcaraNamAkrozAdikaMca kAraNaM vinA nirAlambana eva kevalakrodhavedanIyAdupajAyate, sa hi nAtmapratiSThitaH svayaM duzcaraNAbhAvataHsvAtmaviSayatvAbhAvAt, nApi parapratiSThitaH parasyApi niraparAdhatayA aparAdhasammabhAvanAyA abhAvataH krodhAlambanatvAyogAt, (tathA nobhayapratiSThito'pi) dRzyate ca kasyApi kadAcidevameva kevalakrodhavedanI Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtraM-1-14/-/-/414 119 11 yodayAdupajAyamAnaH krodhaH, tathA ca sa pazcAt brUte - aho me niSkAraNaH kopo naiva (ko'pi ) virUpaM bhASate na ca kiJcidvinAzayati, ata evoktaM pUrvamaharSibhiH"sApekSANi nirapekSANi ca karmANi phalavipAkeSu / sopakramaM nirupakramaM ca dRSTaM yathA''yuSkam // " iti, evaM mAnamAyAlomA api AtmaparobhayapratiSThitA apratiSThitAzca bhAvanIyAH / tadevamadhikaraNabhedena bheda uktaH, samprati kAraNabhedato bhedamAha - 'kati (hiM) NaM bhaMte ! ThANehiM kohuppattI havai' ityAdi, tiSThantyebhiriti sthAnAni - kAraNAni katibhiH - kiyatsaGkhyAkaiH sthAnaiH kAraNaiH krodhotpattirbhavati ?, bhagavAnAha - caturbhiH sthAnaiH, tAnyeva sthAnAnyAha - 'khettaM paDucca' ityAdi, tatra nairayikANAM nairayikakSetraM pratItya tirazcAM tiryakkaSetraM pratItya manuSyANAM manuSyakSetraM devAnAM devakSetraM 'vatyuM paDucce' ti vastu sacetanamacetanaM vA zarIraM pratItya- duHsaMsthitaM virUpaM vA 'upadhiM pratItye 'ti yat yasyopakaraNaM tasya tat caurakAdinA'pahriyamANamanyathA vA pratItya, evaM nairayikAdidaNDakasUtramapi, mU. (415) katividhe NaM bhaMte! kothe pannatte ?, go0 ! caunvihe kohe paM0 taM0 anaMtANubaMdhi kohe apacakkhANe ko paJcakkhANAvaraNe kohe saMjalaNe kohe, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM | evaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, eevi cattAri daMDagA bR. samprati samyagdarzanAdiguNavidhAtitvena bhedamAha- samyakatvaguNavidhAtakRdanantAnubandhI dezaviratiguNavidhAtI apratyAkhyAnaH sarvaviratiguNavidhAtI pratyAkhyAnAvaraNaH yathAkhyAtacAritravaghAtakaH saMjvalanaH, etAMzcaturo'pi nairayikAdidaNDakakrameNaM cintayati, evaM mAnamAyAlobhA api pratyekaM caturvidhAH sAmAnyato daNDakakrameNa ca bhAvanIyAH / sampratyeteSAmeva krodhAdInAM nirvRtibhedato'vasthAbhedatazca bhedamAha mU. (416) katividhe NaM bhaMte ! kodhe paM0 ?, go0 ! cauvvihe kohe paM0, taMjahAAbhoganivyattie anAbhoganivvattie uvasaMte anuvasaMte, evaM neraiyANaM jAva vaimANiyANaM / evaM mANeNavi, mAyAevi, lobheNavi, cattAri daMDagA / vR. 'kaiviNaM bhaMte!' ityAdi, yadA parasyAparAdhaM samyagavabudhyA kopakAraNaMca vyavahArataH puSTavalambya nAnyathA'sya zikSopajAyate ityAbhogya kopaM vidhatte tadA sa kopa AbhoganirvartitaH, yadA tvevameva tathAvidhamugUrttavazAdguNadoSavicAraNAzUnyaH paravazIbhUyaM kopaM kurute tadA sa kopo'nAbhoganivartitaH 2 upazAntaH - anudayAvasthaH 3 anupazAntaH - udayAvasthaH 4, evametadviSayaM kasUtramapi bhAvanIyaM evaM mAnamAyAlobhAH pratyekaM catuSprakArAH sAmAnyato daNDakakrameNa ca veditavyAH / 302 mU. (417) jIvA NaM bhaMte! katihiM ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNisu ?, go0 ! cauhiM ThANehiM aTTha kammapagaDio ciNisu taM0- koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jIvA NaM bhaMte! kitihi ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNaMti ?, go0 ! cauhiM ThANehi, taM0- koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, evaM neraiyA jAva vemANiyA / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 14, uddezaka:--, dvAraM 303 jIvA NaM bhaMte! katihi ThANehiM aDDa kammapagaDIo ciNissaMti ?, go0 ! cauhiM ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNissaMti, taM0- koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, evaM neraiyA jAva vemANiyA jIvANaM te! katihi ThANehiM aTTha kammapagaDio uvaciNiMsu ?, go0 ! cauhiM ThANehiM aTTa kammapagaDIo uvacirNisu, taM0- koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, evaM neraiyA jAva vemANiyA, jIvANaM bhaMte! pucchA, go0 ! cauhiM ThANehiM uvaciNaMti jAva lobheNaM, evaM neraiyA jAva vemANiyA, evaM uvaciNissaMti / jIvANaM bhaMte! katihi ThANehiM aTTha kammapagaDIo baMdhisu ?, go0 ! cauhiM ThANehiM, aTTha kammapagaDio baMdhisu taM0- koheNaM mANeNaM jAva lobheNaM, evaM neraiyA jAva vemANiyA, baMdhisu baMdhati baMdhissaMti, udIreM udIraMti udIrissaMti, vediMsu vedeti vedaissaMti, nijjariMsu nijjareti nijjaritsaMti, evaM ete jIvAiyA vemANiyapajjavasANA aTThArasa daMDagA jAva vemANiyA, nijjariMsu nijjareti nijarissaMti0 / dR. samprati phalabhedena kAlatrayavartinAM bhedamabhidhAtukAma Aha- 'jIvA NaM bhaMte ! kaihiM ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNisu' ityAdi, jIvA bhadanta ! katibhiH sthAnairaSTau karmaprakRtIzcitavantaH, cayanaM nAma kaSAyapariNatasya karmapugadlopAdAnAtraM, bhagavAnAha - gautama ! caturbhiH sthAnaistadyathAkrodhena mAnena mAyayA lona, evaM nairayikAdidaNDake'pi vaktavyaM, eSa daNDako'tItakAlaviSayaH, evaM vartamAnakAlabhaviSyatkAlaviSayAvapi vAcyau, evamupacayabandhodIraNAvedananirjarAviSayA; pratyekaM trayastrayo daNDakA vAcyA iti sarvasaGkhyayA aSTAdaza daNDakAH, tatra upacayo nAma svasvAyabAdhAkAlasyopari jJAnAvaraNIyAdikarmapudgalAnAM vedanArthaM niSekaH, sa caivaM prathamasthitI sarvaprabhUtaM, dvitIyasyAM sthitau vizeSahInaM, tato'pi tRtIyasyAM vizeSahInaM, evaM vizeSahInaM 2 tAvadvAcyaM yAvattattatkAlabadhyamAnAyAH sthitezcararamA sthitiretacca savistaraM karmaprakRtiTIkAyAM paJcasaMgrahaTIkAyAM cAbhihitamiti tato'vadhArya, bandhanaM nAma - jJAnAvaraNIyAdikarmapudgalAnAM yathoktaprakAreNaM svasvAbAdhAkAlottarakAlaM niSiktAnAM yadbhUyaH kaSAyapariNativizeSAnnikAcanaM, udIraNaM-udIraNAkaraNavazataH karmapudgalAnAmanudayaprAptAnAmudayAvalikAyAM pravezanaM, tadapi hi kiJcittathAvidhakaSAyapariNativazAdyavatIti 'cauhiM ThANehiM udIreMsu udIranti udIristI' tyuktam, anyathA kaSAyavyatirekeNApi kSINamohodaye jJAnAvaraNAdInAmudIrakA varttante vedanA-svasvAbAdhAkAlakSayAdudayaprAptasya udIraNAkaraNena vA udayamupanItasya karmaNa upabhogaH, nirjarA-karmapudgalAnAmanubhUya 2 akarmatvApAdanaM, AtmapradezaiH saMzliSTAnAM jJAnAvaraNIyAdikarmapudgalAnAmanubhUya 2 zAtanamiti bhAvaH, uktaM ca- "puvvakayakammasADaNa nijjarA" iti, iyaM ca dezanirjarA draSTavyA, kaSAyajitvAt, na sarvanirjarA, sA hi niSkaSAyasya sarvaniruddhayogasya mokSaprAsAdamadhirohato bhavati, na zeSasya, ata eva caturviMzatidaNDakasUtramapi aviruddhaM, dezanirjarAyAH sarvakAlaM sarveSAmapi bhAvAt, samprati yat yat padamadhikRtya prAk sUtrANyuktAni tAni vineyajanAnugrahAya saMgrahaNigAthayA nirdizati Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 prajJApanAupAGgasUtra-1-14/-1-1418 mU. (18) AtapatiTThiyA khettaM paDuccanaMtAnubaMdhi aabhoge| ciNa uvaciNa baMdha udIra vedatae nijarA ceva // iti ---pannavaNAe bhagavaIe kasAyapayaM samattaM / / vR. 'AyapatiTThiya' ityAdi, prathamaM sAmAnyasUtraM supratItamiti na saMgRhItaM, dvitIyamAtmapratiSThitapadopalakSitaM sUtraM tato'nantAnubandhipadopalakSitaM tadanantaramAbhogapadopalakSitaM tatazcayopacayabandhodIraNavedanAnirjarAviSayANikrameNa sUtrANi, atraciNetiupacayasUtropalakSaNam padaM - 14 - samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanA upAgasUtre caturdaza padasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaataa| 15/1 cautthaMupAsUtraM "prajJApanA" bhAH-1 samAptaM bhAga:-10'prajJApanA-padAni 1....14 samAptAni bhAgaH11"prajJApanA" padAni 15...36 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "Agama sAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bharbAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayaMbhavasUri | (anAmI) sarve zruta sthavara maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMpadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahAra agatsyasiMha sUri zIlAM kAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya _guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi vIrabhadra RSipAla | brahmamuni | tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya -zUrSi - vRtti- AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kinaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha piMka becaradAsa paM, jIvarAjabhAI pabhagavAnadAsa paM. rUpendrakumAra 50 hIrAlAla zrata prakAzaka sarve saMsthAo - - - - - - - - - - Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRtti 800 400 100 900 (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama | AgamasUtranAma mUla vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa / 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 | 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 | abhayadevasUri 3575 5. bhagavatI 15751 abhayadevasUri 18616 / 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 | 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 8. antakRddazA 900 abhayadevasUri | 9. anuttaropapAtikadazA | 192 | abhayadevasUri 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 |11. vipAkazruta. 1250 abhayadevasUri 12. aupapAtika 1167 | abhayadevasUri 3125 |13. rAjaprazniya 2120 | malayagirisUri 3700 |14. jIvAjIvAbhigama / 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 | malayagirisUri 9100 |18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 20 vijayavimalayagaNi (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaratnasUri (avacUri) (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 |28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 30. gacchAcAra 175 | vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 105 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T krama AgamasUtranAma 32. devendrastava 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniyukti piNDaniyukti * 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNa (cUrNa) saGghadAsagaNi (bhASya ) 473 malayagiri + kSemakIrti sahadAsagaNa (bhASya) * mUla [3] zloka pramANa 373 malayagiri 4548 saGghadAsagaNi (bhASya ) 896 -? (cUrNa) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) - 130 haribhadrasUri droNAcArya ni. 1355 ni. 835 malayagirisUri 835 | haribhadrasUri 2000 zAMtisUri 700 malayagirisUri 2000 maladhArI hemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 1000 22000 (1) 7500 7000 noMdha : (1) 45 bhAgama sUtromA vartamAna aNe palesAM 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI 33 prakIrNakasUtro 34thI 38 chedasUtro, 40 6 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAme hAsa prasiddha che. ja (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) (34ta vRtti-khAhi 4 noMdha che te same urela saMpAhana bhuanI che. te sivAyanI pA vRtti cUrNi jAhi sAhitya mudrita ke amudrita avasthAmA hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra ane maraNasamAdhi nA. vikalye caMdAvejjhaya ne vIrastava prakIrNaka bhAve che. jame "AgamasuttANi" bhAM bhUNa 3me bhane "AgamahIpa'' mAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e 7000 16000 7732 5900 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] paMkajUnuM mArga ame "sAsunAmAM saMpAdIta karyuM che. (5) moSa ane vivuM e baMne niyukti vikalpa che. je hAla mULamUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mAdhyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prajIvaka sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIja nI saMskRti chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-za-tikatva e traNenI TU ApI che. jemAM Tuza ane natattva e baMne upara maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA zavanI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryuktiH ja zlokapramANa 2500 krama ___ niyukti zlokapramANa krama niyukti AcAra-niyukti ___6. Avazyaka-niyukti sUtrakRta-niyukti 1265 | 7. gonivRtti vRdatpa-nidhitta ke - 8. piNDaniyukti 4. avAra-niyukti ke ___ 9. dazavaikAlika-niyukti ja. zAzrutaMva-niryukti | 180 | 10. | uttarAdhyayana-niyukti 835 700 noMdha:(1) ahIM Apela bIja pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "3ra akSarano eka zloka' e pramANathI noMdhAyela znIka pramA che. (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI ni hAla madhya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttikAra maI e mArga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) godha ane viSNanirikta svataMtra mUnagAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana gAma-49 rUpe thayela che. temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nittimAMthI suzrutajjabdha nivina upara dhULa ane anya pAMca vijA uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivAkartA tarIke padavIduvANI no ullekha jovA maLe che. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] ( vartamAna rAje 45.mAgamamAM Bevg bhASyaM krama bhASya zlokapramANa krama bhASya gAthApramANa nizISabhASya 7500 / 6. AvazyakabhASya * 483 vRhatkalpabhASya 7600 oghaniyuktibhASya * vyavahArabhASya 6400 8. piNDaniyuktibhASya meM paJcakalpabhASya / 3185 / dazavaikAlikabhASya * 5. | jItakalpabhASya / 3125 10. uttarAdhyayanabhASya (?) 322 46 nadha:(1) nizISa , vRhatkalpa bhane vyavahArabhASya nAtA saGghadAsagaNi avArnu sAya che. smaa| saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane vRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAye samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya mamA28 AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya mAM // prabhAra 483 sayuM ThebhA 183 JuthA mULabhASya 35 cha bhane 300 yA anya me bhASyanI che. no samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM mAM yo che. [ vizeSAvazyaka bhASya pUja4 prasidhdha 5thucha pAte samaya AvazyakasUtra- 752nu bhASya nathI bhane adhya yano anusAra nI. ma vRtti mA peTa vivo to Avazyaka ane jItakalpa bhejane 652 maNe che. no atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tena tenI vRtti mAM 5yo 4 cha. 5 teno patA vizeno 60 amone majela nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa pArthano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI // 5 // niyuktimA maNI yArnu saMmAya cha (?) (5) te aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro (752no 6 paSyano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi 13pe bhASyagAthA sevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI mukhya nAma saGghadAsagaNi sevA maNera che. te4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 5 5 maNe cha. 3zeis bhaassyn| utA ajJAta ja che. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] ( vartamAna aNe 45 bhAgamamA 644 cUrNiH) krama | cUrNi zlokapramANa| krama | cUrNi zlokapramANa 1. AcAra-cUrNi 8300 9.| dazAzrutaskandhacUrNi / 2225 | 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10.| paJcakalpacarNi 3275 | 3. bhagavatI-cUrNi 3114 11. | jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 ] 12.] AvazyakacUrNi . | 18500 jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 / 13. | dazavaikAlikacUrNi / 7000 6. nizIthacUrNi | 28000 / 14. uttarAdhyayanacarNi 5850 | 7. vRhatkalpacUrNi 16000 | 15. nandIcUrNi 1500 8. vyavahAracUrNi 1200 | 16. | anuyogadAracUrNi | 2265 nodha:(1) 60 16 cUrNibhAMdhI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa bhejA cUrNi abhaav.23|| saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pUrthi pUjyapAda AgamoddhArakazrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI kI cUrNi hai agatsyasiMhasUrikRta chetenuM prazana pUjya zrI. punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi viza 140ya prazAyita. muM43 cha. bhagavatI cUrNi to maNe4 che, 5647 zIta tha nathI. tama4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa bhejastAto. anecha L HzAta yAnunamA nathI. (5) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattarannAma bhujyatve saMmagAya cha. 326L bhate amuka pUrvinA kartAno spaSTolekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMgI" yintyamAvata" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI bAto mI zinya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamo 652 paNa nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM sUtra paratve 644 niyukti cha. bheTale u mAgamonu me maprApya 4 manyu. mArI six bhASya, yo niyukti bhane yo cUrNinamAmA vartamAna ne suvyavasthita paMcAMgI me mAtra Avazyaka sUtra nI galAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimA vgairen| 5 picha. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA :- ame saMpAdIta karela kAmasuttagiSTha mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju sAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 13254 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake kAramAM prathama aMka zrutajyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka DUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka dezavA no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUnano che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha IlathI ke chuTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI |- || goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM () pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - zratatha:/cUnA/adhyayana deza:/mUi pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandha mAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (3) sthAna - thAnadhyayana (4) samavAya - samavAya: mUrta (5) bhagavatI - zataka/vargaH-aMtarazataka/uddezakaH/mUlaM ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) saMtazataka kemake rAta ra1, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : jaNAvela che. zata - rU3,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane saMtAzA athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakayA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayana/mUlaM pahelA vyutavamAM dhyAna ja che. bIjA zudphranya no peTAvibhAga gha jAme che ane te ja nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- vargaH/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayanaM/mUlaM mAthA ane zaMvara evA spaSTa be bheda che jene kAvyavahAra ane saMvAda kahyA che. koIka 3 ne badale thatanya zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) gati - mUrta (13) gAya- mUrta Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe titti pachI eka peTAvibhAga nodhanIya che. 343 pratipatti -3-5i neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva mevA yAra TAvilA .tepI tipatti (neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa saba pAudA cha, merIta bhI pratipatti n| uddezakaH navanadhI 5 te peTavimA pratipattiH nA 4 che. prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA peTa vicurisis uddezakaH cha, is dvAraM che 590 5d-28n| peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM je paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRta/mUlaM (17) candraprajJApti- prAbhUtaM/prAbhUtaprAbhUtaM/mUlaM mAgama 16-17mA prAbhRtaprAmRta nA 50 pratipattiH nAma peTA vibhAga . 576 uddezakaH mAha mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI, (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA * adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM Agama 19thI 23 nirAvanA nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtramAre yogamAyA cha.i[-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagere test (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayanaM/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavakAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sthAna 161 139 6. / / 241 [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra | mUlaM | | gAthA | krama | AgamasUtra | mUlaM gAthA AcAra | 552 147 / 24. / catuHzaraNa 63 | 63 sUtrakRta 806 723 | 25. AturapratyAkhyAna 71 70 1010 169 / 26. | mahApratyAkhyAnaM / 142 142 samavAya 383 / 93 | 27. | bhaktaparijJA 172 / 172 bhagavatI 114 | 28. taMdulavaicArika jJAtAdharmakathA 57 | 29. | saMstAraka 133 | 133 7. upAsaka dazA / 13 | 30, | gacchAcAra 137 antakRddazA 62 12 | 31. gaNividyA anuttaropapAtika 4 32. | devendrastava 307 | 307 praznavyAkaraNa 14 | 33. | maraNasamAdhi 11.. vipAkazruta 3 | 34. | nizISa 12. aupapAtika 77 bRhatkalpa 13.| rAjanazniya 85 36. vyavahAra 285 jIvAbhigama 93 | 37. / dazAzrutaskandha 114 15. prajJApanA 622 1 231 38. ] jItakalpa 103 / 103 16. sUryaprajJapti 214 | 103 | 39. | mahAnizItha 1528 17. | candraprajJapti 40. | Avazyaka | 92 | jambUdIpaprajJapti / / 365 | 41. oghaniyukti | 1165 1169 19. nirayAvalikA | 21 | 41. / piNDaniyukti 712 / 712 kalpavataMsikA 1 | 42. | dazavaikAlika 540 21. puSpitA | 43. | uttarAdhyayana 1731 / 1640 puSpacUlikA 144. nandI / 168 / 93 5 / 1 / 45. | anuyogadvAra 350 | 141 664 47 1420 398 218 107 21 18. 20. |23.| vahidazA noM :- 631 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bhaya 564 taya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samAvI nA. mUla zomo sUtra bhane gAthA bhane mATeno Apeto saMyuta bhanuma cha. gAthA Mix saMpAinomA sAmAnya 2i.5 gharAvatI jopAdhI teno mAsa meM Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20]. [] hi. [0] [11] [12] [13] '[14] [15] [1] [17]. [18] [19] [2] - amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] mana na va - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2-zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda-3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya - ArAdhanA-maraNabhedansaMgraha] caityavaMdana mALA [79 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTakA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI (AvRtti- be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti AvRtti - be] zrI navakAramaMtra navalAkha japa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga- 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyana) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [21]. [2] [23] [24] [25]. [26] [27]. [28]. [29]. [30]. [31] [32] [33]. [34] [35] Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] [38] [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-pa [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [40] [41] AyAro [ 42 ] [43] sUyagaDo [44] ThANaM [ 45] samavAo [46] vivAhapati [ 47 ] [ 48] uvAsagadasAo [ 49] [ 50 ] [51] nAyAdhammaka hAo [ 53 ] [ 54 ] [ 55 ] [ 56 ] [ 57 ] [ 58 ] [ 59 ] aMtagaDadasAo anuttovavAiyadasAo [ 52] vivAgasUrya ukvAiyaM rAyappaseNiyaM jIvAjIvAbhigamaM paNhAvAgaraNaM patrayaNAsutaM sUrapannatiH caMdapannattiH jaMbUddIvapatrati nirayAvaliyANaM kappavarDisiyANaM [60] [ 61] [ 62 ] pumphiyANaM [ 63 ] puSkacUliyANaM [ 64 ] vahidasANaM [ 65 ] causaraNaM [ 66 ] [67] [ 68 ] bhattapariNA AurapacakkhANaM mahApaJcakkhANaM [AgamasuttANi- 1] [AgamasuttANi-2] [AgamasuttANi- 3] [AgamasuttANi-4] [AgamasuttANi-5] [AgamasuttANi-6] [AgamasuttANi-7] [AgamasuttANi-8] [AgamasuttANi-9] [AgamasutANi- 10 ] [AgamasuttANi- 11 ] [AgamasuMttANi- 12 ] [AgamasuttANi-13] [AgamasuttANi 14 ] [AgamasuttANi- 15 ] [AgamasuttANi-16 ] [AgamasutANi- 17 ] [AgamasuttANi- 18 ] [AgamasuttANi- 19 ] [AgamasuttANi-20] [AgamasuttANi-21 ] [AgamasuttANi 22 ] [AgamasuttANi-23] [AgamasuttANi-24 ] [AgamasuttANi-25] [AgamasuttANi-26 ] [AgamasuttANi-27] paDhamaM aMgasutaM bIaM aMgasutaM taiyaM aMgasutaM catyaM aMgasutaM paMcamaM aMga chaThThe aMgasutaM sattamaM aMgasutaM aTTamaM aMgasutaM navamaM aMgasutaM dasamaM aMgasutaM ekkArasamaM aMgasutaM paDhamaM uvaMgasutaM bIaM uyaMgasutaM taiyaM uvaMgasutaM utyaMuvaMgataM paMcamaM uvaMgasutaM chaThTha uvaMgasutaM sattamaM uvaMgasutaM amaM yaMgasutaM navamaM uvaMgasutaM dasamaM uvaMgasutaM ekArasamaM uvaMgasutaM bArasamaM uvaMgataM paDhamaM paINNagaM bIaM paINNagaM tIiyaM paNNagaM cautthaM paINNagaM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulayeyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29 } chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNaga-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] anumaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] dIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhama cheyasuttaM {78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM {79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37 ] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasutaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasutaM [85] ohanitti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDanijutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42 ] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43 ] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. [1] AyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [82] sUyaga gujarAtI anuvAda [AgAmadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [3] 14 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [84] samapAya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [es] nayAdhamA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chachuM aMgasUtra [7] uvAsa dasA - gujarAtI anuvAda AgaladIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] saMtasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pAyAga- gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13]. $ $ $ $ $ $ $ chuM [10] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [12] uvavAIyA gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyapUseNiya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [14] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [15] pannavaNAsutta gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIya-5] pAcamuM upAMgasUtra [17] caMdapannati- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra [18] jaMbudivapati- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [19] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda AgAmadIpa-5 AThamuM upAMgasUtra [110 kaptavaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 navamuM upAMgasUtra [111 puphiyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5) dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA -- gujarAtI anuvAda [Agamadapa-pa agiyAramuM upAMgasUtra [13] vaNihadasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpampa bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pahelo patro [115] AurappaccakhkhA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] trIjo paDyo [117] bhattapariNA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa] cotho paDyo [118] taMdulayAliya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] pAMcamo paDyo [118] saMthAraga - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] chaThTho paDyo 120 gacchAcAra - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-4] sAtamo payagno-1 [11] caMdAjhaya- gujarAtI anuvAda AgAmadIpa-6] sAtamo payajJo-ra [12 gaNivijjA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo paDyo [13] deviMdatya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa- navamo paDyo [124] vIratyava gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo paDyo [125 nisIha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-che paheluM chedasUtra [12] buhatappa - gujarAtI anuvAda agamadIpa-6] bIjuM chedasUtra [12] vavahAra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyaphakhaMdha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-ka] cothuM chedasUtra [12] jIyakappo - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] pAMcamuM chedasUtra [130 mahAnisaha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-s] chaThTha chedasUtra [31] Avasmaya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7) paheluM mUlasutra [132] ohanistuti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 bIjuM mUlasutra-1 [133 piMDani jUtti - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134] dasayAlaya - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [34] uttarayaza [35] naMhIsutaM - [137] anuyogadvAra - [ 178 ] dIkSA yogAhi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM [ 141 ] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka [142 ] sthAnAGgasUtraM saTIka [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144 ] bhagavatI aGgasUtraM saTIka [145 ] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146 ] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147 ] antakRddazAGgasUtraM saTIka [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149 ] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAkazrutAGgasUtraM saTIka [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152 ] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIka [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156 ] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nisyAvalikA upAGgasUtraM saTIka [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160 ] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIka [163 ] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM [164 ] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIka [ 165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [166 ] AgamasuttANi saTIka - 9 AgamasuttANi saTIka - 2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM - 4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM 7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM - 8 AgamasuttANi saTIkaM 8 AgamasuttANi saTIkaM 8 AgamasuttANi saTIka - 9 AgamasuttANi saTIkaM- 10/11 AgamasuttANi saTIka - 12 AgamasuttANi saTIka - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 13 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasutANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasattANi saTIkaM - 14 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastayaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIka Agama suttAmi saTIka-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavakAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 AgamakSata prakAzane pragaTa karela che. - saMpaI sthaga: Agama ArAdhanA kendra, zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, hAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" (m|| 1 thI 30 nu viva29 samAviSTAAgamAH AgamasuttANi bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta sthAna bhAga-3 bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulakvArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17|nIzItha bhAga-18-19-20|bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ale & Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa bhAgamasunANi (saTIkaM) bhAgaH - 11 : saMzodhaka sampAdakazca: muni dIparatnasAgara Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANa (saTIka) bhAgaH-11 prajJApanAupAGgasUtram-2 | -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIka mUlya rU.11000/ Par Agama zruta prakAzana 5 --: saMparka sthala :---- "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2 viSayaH |2 | prajJApanAupAGgasUtrasya viSayAnukramaH / [bhAga:-10 prajJApanAupAGgasUtra-1 - padAni-1.....14 gatAni] bhAgaH-11 prajJApanAupAGgasUtra-2 * padAni-15.....36 mUlAGkaH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH |411-437 padaM-15 indriyaM dvAra-3 indriyaM uddezakaH-1 dvAraM-4 kAyaH indriyasyanAmAdi dvAraM-5 yogaH uddezakaH-2 dvAra-6 vedaM indriyasyaupacayaAdi dvAra-7 kaSAyaH dvAdazAdhikAraH dvAraM-8 lezyA -441 padaM-16 prayogaH dvAraM-9 samyaktava prayogasya paJcadazabhedAH dvAraM-10 jJAnaM -470 padaM-17 lezyA dvAra-11 darzanaM uddezakaH-1 dvAraM-12 saMyataH samAhArAdi saptAdhikAraH dvAraM-13 upayogaH uddezakaH-2 dvAraM-14 AhAraH lezyAnAm SaDvidhatvam dvAra-15 bhASakaH uddezakaH-3 dvAraM-16 paritaH lezyApekSayA upapAta dvAraM-17 paryAptaH udvartana-jJAnaM dvAraM-18 sUkSma uddezakaH-4 dvAra-19 saMjJI pariNAmAdi paJcadaza | dvAraM-20 bhavasiddhika adhikArAH, lezyAyAH dvAraM-21 astikAyaH varNa-gandha Adi varNanam dvAraM-22 carimaH uddezakaH-5 -495/ padaM-19 samyaktvaM 107 lezyAyAH varNAdi -508 padaM-20 antakriyA uddezakaH-6 caturviMzatidaNDakApekSayA manuSyApekSayAlezyA antakriyAkathana -494 padaM-18 kAyasthitiH 85 -524 padaM-21 avagAhanAsaMsthAnaM / 119 dvAra-1 jIvaH zarIrANAm paJcavidhatvam, dvAra-2 gati teSAmavagAhanA evaM saMsthAna 108 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH viSayaH mUlAGkaH - 533 padaM 22 kriyA - 545 padaM 23 karmaprakRttiH uddezaka :- 1 aSTavidhAkarmaprakRtti uddezakaH- 2 | karmaprakRtteH aSTavidhatvam evam teSAm bhedAH - 546 padaM 24 karmabandhaM - 547 padaM 25 karmavedanaM - 548) padaM - 26 karmavedabandhaM - 549 padaM 27 karmavedavedanaM -571 padaM 28 AhAraH uddezaka:- 9 sacitta- acitta mizrAhAraH caturviMzatidaNDakApekSayAAhArasyakathana, arthItvam, icchapariNamana Adi uddezakaH - 2 dvAraM-1 AhArakatvam dvAraM-2 bhavasiddhikaM dvAra- 3 saMjJI dvAraM-4 lezyA dvAraM-5 dRSTi dvAraM -6 saMyataH | dvAraM-7 kaSAyaH dvAraM-8 jJAnaM dvAraM - 9 yogaH dvAraM- 10 upayoga dvAraM- 11 vedaH dvAraM- 12 zarIraM pRSThAGkaH mUlAGkaH / viSayaH 147 dvAraM - 13 paryAptiH 165 -572 padaM 29 upayogaH -574 padaM - 30 pazyatA sAkAra - anAkAra pazyatA -576 padaM - 31 saMjJI caturviMzatidaNDakApekSayAsaMjJI asaMjJIvam 202 - 578 padaM 32 saMyataH 205 206 208-583 padaM - 33 avadhiH 209 caturviMzatidaNDakApekSayAsaMyata asaMyatatvam bheda-viSaya-saMsthAna- abhyantara bAhya- deza-kSaya-vRdhdhi:pratipAti- apratipAti ete dazAdhikArAH - 594 padaM - 34 pravicAraNA anantarAhAra, AhAra, bhojana, pudgala, adhyavasAya, samyaktva, abhigama ityAdi adhikAraH, caturviMzatidaNDakApekSayApravicAraH - 598 padaM - 35 vedanA | vedanAyAH svarUpam evaM caturviMzati daNDakApekSayA vedanA -622 padaM - 36 samudghAtaH samudghAtAnAm sapta bhedAH, caturviMzatidaNDakApekSayA samudghAtaH 3 pRSThAGkaH 236 240 244 245 247 253 263 269 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2 bhAgaH-10 prajJApanAupAGgasUtraH-1 padAni-1.....14 gatAni - - bhAgaH-11 prajJApanAupAGgasUtram-2 padAni-15.....36 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Athika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI nadaivasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha che. mUrti. jena saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sadagRhastha taraphathI nakala epha. -pa.pU, sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritrarA phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU vaiyAvRjyakArikA sAthvI zrI mAlAzrIjI ma.sA.nA ziSyA || vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanthA sA. zrI samyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nasla be. pa.pU. rAtracArAdhako sAdhvIthI saumyagaNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jena je. mUti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala epha. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU. sAdhvI zrI ratanarAyAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra, pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tidvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI mAlAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavata pa.pUjaya vaicAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI kevalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrvanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. pa. pU. vaiyAvRtyakArikA sAthvIthI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma, nA suvinitA sA. zrI kalpaprAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala che. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda, taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala epha. zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamanA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-15, uddezakaH-, dvAra namo namo nimmala saNassa patrama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 15 prajJApanAupAGgasUtram-2 (saTIka) caturtham upAGgam-2 (zyAmAcArya saMkalitaM mUlasUtram + malayagiriAcArya viracitA vRttiH) padaM-15 - "indriyaM" vRtadevaM vyAkhyAtaM caturdazaM, sampratipaJcadazamArabhyate-ihAnantarapadepradhAnabandhahetutvAt vizeSataH kaSAyapariNAma uktaH, tadanantaramindriyavatAmevalezyAdisadbhAvaiti vizeSata indriyapariNAmanirUpaNArthamidamArabhyate, atra ca dvAvuddezakau, tatra ca prathamoddezake ye'dhikArAstasaMgrAhakamidaM gAthAdvayaMmU. (19) saMThANa bAhallaM pohattaM katipadesa ogaaddhe| appAbahu puTTa paviTTa visaya anagAra AhAre / / pR. 'saMThANaM bAhallaM' ityAdi, prathamamindriyANAM saMsthAnaM, saMsthAnaM nAma AkAravizeSaH, tato bAhalyaM vaktavyaM, bAhalyaM nAma bahalatA piNDatvamiti bhAvaH, tadanantaraM pRthutvaM vaktavyaM, pRthutva-vistAraH, tadanantaraM 'katipadesa'tti katipradezamindriyamiti vaktavyaM, tata ogADhamitikatipradezAvagADhamindriyamiti vAcyaM, tadanantaramavagAhanAviSayaMkarkazAdiguNaviSayaMcAlpabahutvaM, tataH puDhAttispRSTagrahaNamupalakSaNaMtenaspRSTAspRSTaviSayaM sUtraM vaktavyaM tadanantaraM paviTTha'tti praviSTApraviSTaviSayacintAviSayaM tato viSayaparimANaMtato'nagArAviSayaM sUtraMtadanantaramAhAraviSayUMtato lokvissyuuN| mU.(020) adAya asI yamaNI duddha pANe tella phANiya vsaay| __kaMbala thUNA thiggala dIvodahi loga'loge ya / / vR.tata addAya'tti AdarzaviSayaMtadanantaramasiviSayaMtatomaNiviSayaMtato dugdhopalakSitaM tataH pAnakaviSayaM tatastailaviSayaM tataH phANitaviSayaM tadanantaraM vasAviSayaM tataH kambalaviSayaM tataHsthUNAviSayaMtadanantaraM 'thiggala ttiAkAzathiggalaviSayaMtato dvIpodadhiviSayaMtatolokaviSayaM tadanananataramalokaviSayaM iti| tatra saMsthAnAdikamindriyANAM vaktavyamiti prathamata indriyaviSayasUtramAha -padaM-15-uddezakaH-1:mU. (421) kati NaM bhaMte ! iMdiyA paM0?, go0 ! paMca iMdiyA paM0, taM0-sotiMdie Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-15/9/-1421 cakkhidie ghANidie jibhidie phAsidie, sotidie NaM bhaMte ! kiMsaMThie paM0?, go0 ! kalaMbuyApupphasaMThANasaMThitepaM0, cakkhidieNaMbhaMto! kisaMThitepaM0?, go0! masUracaMdasaMThANasaMThite paM0, ghANidie NaM bhaMte ! pucchA, go0! aimuttagatadisaMThANasaMThite, jilbhidie gaMpucchA, go0 khurappasaMThANasaMThite paM0, pAsiMdieNaM pucchA go0! nAnAsaMThANasaMThite pN01|| soiMdieNaMbhaMte 1 kevaiyaM bAhalleNaM paM0!, go0! aMgulassa asaMkhejaibhAge bAhalleNaM paM0 2,sa evaM jAva phAsidie sotidie NaM bhaMte ! kevaitaM pohatteNaM pannate!, go0 ! aMgulassa asaMkheAibhAgaM pohatteNaM paM0, evaM cakkhidievi ghANidievi, jibhidie NaM pucchA go0! aMgulapuhutteNaM paM0, phAsidie NaM pucchA go0! pasarIrappamANamette pohatteNaM pN03| sotidieNaM bhaMte ! katipadesite paM0? go0! anaMtapadesite paM0, evaM jAva phAsidie vR. 'kaiNaMbhaMte! iMdiyApannattA' ityAdi, kati-kiyatsaGkhyAkAni, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta! indriyANiprAgnirupitazabdArthAniprajJaptAni!, bhagavAnAha-gautama! paJcendriyANi prajJAptAni, tAnyevanAmata Aha-'soiMdie' ityAdi, etAnicapaJcApIndriyANidvidhA, tadyathA-dravyatobhAvatazca, tatra dravyato nivRtyupakaraNarUpANi bhAvato labdhyupayogAtmakAni, Aha ca tattvArthasUtrakRta'nirvRtyupakaraNe dravyendriyaM, labdhyupayogI bhAvendriyamiti, tatra nirvRti ma prativiziSTaH saMsthAnavizeSaH, sApi dvidhA bAhyA abhyantarA ca, tatra bAhyA parpaTikAdirUpA, sA ca vicitrA,, na pratiniyatarUpatayopadeSTuM zakyate, tathAhi-manuSyasya zrotre netrayorubhayapArzvato bhAvinI, bhruvau coparitanazravaNabandhApekSayA same, vAjino netrayorupari tIkSNecAgrabhAgeityAdi, jAtibhodAnnAnAvidhA, abhyantarAtunivRtiH sarveSAmapijantUnAMsamAnA, tAmeva cAdhikRtya vakSyamANAni saMsthAnAdiviSayANi sUtrANi, kevalaM sparzendriyasya nirvRterbAhyAbhyantarabhedo napratipattavyaH, pUrvasUribhiniSedhAd, ataeva ca bAhyasaMsthAnaviSayameva tatsUtraM vakSyati 'phAsiMdieNaMbhaMte! kiMsaMThANasaMThiepannatte'iti, upakaraNaMkhaGgasthAnIyAyA bAhyanivRtaryA khagadhArAsamAnA svacchatarapudgalasamUhAtmikA, abhyantarA nirvRtistasyAH zaktivizeSaH, idaM copakaraNarUpaM dravyendriyamAntaranivRteH kathaJcidarthAntaraM, zaktizaktimatoH kathaJcidbhedAt, kathaJcidbhedazca satyAmapi tasyAmAntaranivRtau dravyAdinopakaraNasya vidhAtasambhavAt, tathAhisatyAmapi kadambapuSpAdyAkRtirUpAyAmAntaranirvRtAvatikaThorataraghanagarjitAdinA zakatyayupaghAte sati na paricchettumIzate jantavaH zabdAdikamiti, bhAvendriyamapi dvidhAlabdhiH upayogazca, tatra labdhiH-zrotrendriyAdiviSayaH sarvAtmapradezAnAM tadAvaraNakSayopazamaH, upayogaH-svasvaviSaye labdhyanusAreNAtmano vyApAra praNidhAnamAha / sAmpratamAbhyantarAM nirvatimadhikRtya saMsthAnAdi vicintayiSuHprathamataH saMsthA cintayati'soiMdieNaM bhaMte! kiMsaMThie pannatte' ityAdi pAThasiddhaM, adhunA bAhalyaM cintayati-'soiMdieNaM bhaMte! kevaiyaMbAhalleNaMpannatte' ityAdi, idamapipAThasiddham, uktazcAyamartho'nyatrApi- "bAhalallato ya savvAI aMgulaasaMkhabhAga"miti / atrAha-yadyaGgulasyAsaGghayeyabhAgo bAhalyaM sparzanendriyasya tataHkathaM khagakSurikAdyabhighAte antaHzarIrasya vedanAnubhavaH?, tadetadasamIcInaM, samyagvastutattvA Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 15, uddezaka :- 1, dvAraM - parijJAnAt, tvagindriyasya viSayaH zItAdayaH sparzA yathA cakSuSo rUpaM gandho ghrANasya, na ca khaGgakSurikAdyabhidhate antaH zarIrasya zItAdisparzavedanamasti, kintu kevalaM duHkhavedanaM tacca duHkharUpavedanamAtmA sakalenApi zarIreNAnubhavati na kevalena tvagindriyeNaM jvarAdivedanavat tato nakazciddoSaH, atha zItalapAnakAdipAne antaH zItasparzavedanApyanubhUyate tataH kathaM sA ghaTAmaTATyate iti ?, ucyate, iha tvagindriyaM sarvatrApi pradezaparyantavartti vidyate, tathA pUrvasUribhivyAkhyAnAt, tathA cAha mUlaTIkAkAra:- 'sarvapradezaparyantavarttitvAt tvaco'bhyantare'pi zuSirasyoparitvagindriyasya bhAvAdupapadyate'ntaH zItasparzavedanAnubhavaH" / 7 adhunA pRthakatvaviSayaM sUtramAha - 'soiMdie NaM bhaMte! kevaiyaM pohatteNaM pannatte" ityAdi, iha pRthutvaM sparzanendriyavyatirekeNa zeSANAM caturNAbhindriyANAmAtmAGgulena pratipattavyaM, sparzanendriyasya ucchrAyAGgulena, nanu dehAzritAnIndriyANi dehazvocchrayAGgutena pramIyate 'ussehamANato miNasudeha miti vacanAt tata indriyANyapyucchrayAGgulena mAtuM yujyante nAtmAGguleneti, tadayuktam, jihvAdInAmucchrAyAhulena pRthutvapramityabhyupagame trigavyatAdInAM manuSyAdInAM rasAbhyavahArocchedaprasakteH tathAhitrigavyUtAnAM manuSyANAM SaDgavyUtAnAM ca hastyAdInAM svasvazarIrAnusAritayA ativizAlAni mukhAni jihvAzca tato yadyucchrayAGgulena teSA kSuraprAkAratayoktasyAbhyantaranirvRtyAtmakasya jihvendriyasyAGgulapRthakatvalakSaNo vistAraH parigRhyate tadA'lpatayA na tatsarvAM jihvAM vyApnuyAt, sarvavyApitvAbhAve ca yo'sau bAhalyena sarvAtmanA jihvAyA rasavedanalakSaNaH pratiprANi prasiddho vyavahAraH sa vyavacchedamApnuyAd, evaM ghrANAdiviSaye'pi yathAyogaM gandhAdivyavahArocchedo bhAvanIyaH, tasmAdAtmAGgulena jihvAdInAM pRthutvamavaseyaM nocchrAyAGguleneti, Aha ca bhASyakRt"iMdiyamANevi tayaM bhayaNijjaM jaM tigAuyAINaM / jibhidiyAimANaM saMvavahAre virujjhejjhA / / " 119 11 asyA akSaragamanikA -'tat' ucchrAyAGgulamindriyamAne'pi AstAmindriyaviSayaparimANacintAyAmityapizabdArthaH, 'bhajanIyaM' vikalpanIyaM, kvApi na gRhyate ityarthaH kimuktaM bhavati sparsanendriyapRthutvaparimANacintAyAM grAhyamanyendriyapRthutvaMparimANacintAyAM na grAhyaM teSAmAtmAGgulena parimANakaraNAt iti, kathametadavaseyaM iti cet ? ata Aha-- 'yat ' yasmAt sarveSAmapi indriyANAM ucchrAyAGgulena parimANakaNe trigavyUtAdInAmAdizabdAt dvigavyUtAdiparigraho jihvendriyAdimAnaM sUtroktaM saMvyavahAre virudhyeta, yathA ca virudhyate tathA'nantarameva bhAvitamiti samprati katipradezAvagAhanAdvAraM pratipAdayati- mU. (422) soiMdie NaM bhaMte! katipadesogADhe paM0 ?, go0 ! asaMkhejapaesogADhe paM0, evaM jAva phAsiMdie / eesi NaM bhaMte! sotiMdiyacakkhidiyadhANiMdiyajibbhidiyaphAsiMdiyANaM ogAhaNaTTayAe paesaTTayAe ogAhaNapaesaDayAe katare 2 hiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, go0 ! savvatthove cakkhidite ogAhaNaTTayAte sotiMdie ogAhaNaTTayAte saMkhejjaguNe ghANiMdie ogAhaNaTTayAte saMkhejjaguNe jibbhidie ogAhaNaTTayAe asaMkhejjaguNe phAsiMdie ogAhaNaTTayAe saMkhejjaguNepadesaTTayAte savvatthove cakkhidie padesaTTayAe sotiMdie paesaTTayAe saMkhejjaguNe ghANiMdie Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-15/1/-/422 paesaTThayAe saMkhijaguNe jibhidie paesaTTayAe asaMkhajraguNe phAsiMdie paesaTTayAe saMkhejaguNe ogAhaNapadesaTTayAe savvatthovecavikhadieogAhaNaTTayAe sotidieogAhaNaTTayAe asaMkhejaguNe pANidie ogAhaNaTThayAe saMkhiJjaguNe jibidie ogAhaNaTTayAe asaMkhenaguNe phAsidie ogAhaNaTTayAe saMkhijaguNe phAsiMdiyassa ogAhaNaTTayAhiMto cakkhidiepaesaTTayAeanaMtaguNe sotidie paesaTTayAe saMkhejaguNe ghANidie paesaTTayAe saMkhijaguNe jibhidie paesaTTayAe asaMkhejaguNe phAsidie padesaTTayAte saMkhejaguNe, sotiMdiyassaNaMbhaMte! kevaiyA kakkhaDaguruyaguNA paM0?, go0 anaMtA kakkhaDaguruyaguNA paM0, evaM jAva phAsiMdiyassa, sotiMdiyassa NaM bhaMte ! kevaiyA mauyalahuyaguNA paM0?, go0!, anaMtAmauyalahuyaguNA paM0, evaMjAvaphAsiMdiyassAetesiNaMbhaMte! soiMdiyacakkhidiyaghANidiyAjibmiMdiyaphAsiMdiyANaM kakkhaDaguruyaguNANaM mauyalahuyaguNANa ya kayare2hiMto appA vA 4?, go0 savvatthovA cakkhidiyassa kakkhaDagaruyaguNA sotidiyassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA ghANidiyassakakkhaDagaruyaguNAaNaMtaguNAjibhidiyassa kakkhaDagaruyaguNAanaMtaguNA phAsiMdi- yassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA, mauyalahuyaguNANaM sabvatthovA phAsiMdiyassa mauyalahuyaguNAjimiMdiyassamauyalahuyaguNA anaMtaguNA ghANidiyassa mauyalahuyaguNA anataguNA sotidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA cakkhidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA, kakkhaDagaruyaguNANaM mauyalahuyaguNANayasavvatthovA cakkhidiyassakakkhaDaguruyaguNAsotiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA ghANidiyassa kakkhaDagaruyaguNA aNaMtaguNA jibhidiyassa kakkhaDaguruyaguNA anaMtaguNA phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA phAsidiyassa kakkhaDaguruyaguNehito tassa ceva mauyalahuyaguNA anaMtaguNA jibhidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA ghANidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA sotiMdiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA cakkhidiyassa mauyalahuyaguNA anataguNA vR. 'soiMdie NaM bhaMte !' ityAdi nigadasiddha, alpabahutvadvAramAha-'eesi NaM bhaMte !' ityAdi, sarvastokaM cakSurindriyamavagAhanArthatayA, kimuktaM bhavati ?-sarvastokapradezAvagADhaMcakSurindriyaM, tataH zrotrendriyamavagAhanArthatayA saMkhyeyaguNamatiprabhUteSu pradezeSutasyAvagAhanAbhAvAt, tato'pi ghrANendriyamavagAhanAraathatayA saddhyeyaguNAmatiprabhUteSu pradezeSu tasyAvagAhanopapatteH, tato'pi jihlahvendriyamavagAhanArthatayA asaGkhyeyaguNAM, tasyAGgulapRthakatvaparimANavistArAtmakatvAt, yastu zyatepustakeSupAThaH saGkhyeyaguNaMiti so'papATho, yuktatyanupapannatvAt, tathAhi cakSurAdIni trINyapIndriyANi pratyekamaGgulAsaGkhayeyabhAgavistArAtmakAni, jihvendriya aGgulapRthakatvavistAramato'saGkhayeyaguNameva tadupapadyatenatusaGkhyeyaguNamiti, tataH sparzanendriyaM saGkhayeyaguNaM, tathAhi-aGgulapRthakatvapramANavistAraM jihvendriyaM, pRthakatvaM dviprabhRtyAnavabhyaH sparzanendriyaM tu zarIrapramANamiti sumahadapi tadupapadyate saGkhayeyaguNamiti, yastu bahuSu pustakeSu dRzyate pATho'saGkhayeyaguNamiti so'papATho, yuktivikalatvAt, tathAhi--- AtmAGgulapRthakatvaparimANaM jihvendriyaM zarIraparimANaMtusparzanendriyaM zarIraMtUtkarSato'pi Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-15, uddezakaH-1, dvAralakSayojanapramANaM tataH kathamasaGghayeyaguNamupapadyate iti ?, janenaiva ca krameNa pradezArthatayA'pi sUtraM bhAvanIyaM, uktaprakAreNaiva cobhayasUtramapi, yAni karkazaguruguNAdisUtrANi tAni pAThasiddhAni, navaramalbahutvasUtrecakSuHzrotraghrANajihvAsparzanendriyANAM yathottaraMkarkazaguruguNAamISAmeva pazcAnupUvyAyathApUrvamUduladhuguNA anantaguNAstathaivo (vayatho)ttaraMkarkazatayAyathApUrvaMcAtikomalatayopalabhyamAnatvAt, yugapadubhayAlpabahutvasUtre phAsiMdiyakakkhaDaguruyaguNehito tassa ceva mauyalahuyaguNA anaMtaguNA' iti, zarIrehi katipayA eva pradezAuparivartinaH zItAtapAdisamparkataH karkazA vartante anyetubahavastadantargatA api mRdavaiti ghaTante sparzanendriyasya karkazaguruguNebhyo mRdulaghuguNA anantaguNA iti / amUnyeva saMsthAnAdInyalpabahutvaparyantAni dvArANi nairayikeSu cintayati mU. (423) neraiyANaM bhaMte ! kai iMdiyA paM0?, go0 ! paMca, taM0-sotidie jAva phAsidie, neraiyANaM bhaMte ! sotidie kiMsaMThie paM0?, go0 ! kalaMbuyAsaMThANasaMThite paM0?, evaMjahAohiyANaMvattavvayAbhaNitAtahevaneraiyANapijAvaappAbahuyANi donni, navaraM neraiyANaM bhaMte ! phAsidie kiMsaThie paM0?, go0! duvidhe paM0, taM0-bhavadhAraNije ya uttaraveuvite ya, tattha gaMje se bhavadhAraNijje se NaM huMDasaMThANasaMThite paM0, tattha gaMje se uttaraveiubbite sevitaheva, sesaMtaM ceva // asurakumArANaM bhaMte! kaiiMdiyA paM0?, go0!paMca, jahA ohiyANi jAva appAbahugANi donnivi, navaraM phAsiMdie duvidhe pannatte, taM0--bhavadhAraNije ya uttaraveubbite ya, tattha NaMje se bhavadhAraNije seNaMsamacaurasaMsaMThANasaMThitepaM0, tattha NaMjese uttaraveubbiteseNaMnAnAsaMThANasaMThite, sesaMtaM ceva evaM jAva thnniykumaaraannN|| puDhavikAiyANaM bhaMte ! kati iMdiyA paM0?, go0 ! ege phAsidie paM0, puDhavikAiyANaM bhaMto! phAsiMdite kisaMThANasaMThite paM0?, go0! masUracaMdasaMThANasaMThite paNNate, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsidite kevaiyaM bAhalleNaM paM0 ?, go0 ! aMgulassa asaMkhejaibhAgaM bAhaleNaM paM0, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsidie kevatitaM pohatteNaM paM0?, go0 ! sarIrapyamANamette pohatteNaM, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsidie katipadesite paM0?, go0! anaMtapadesite paM0, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsiMdite katipadesogADhe paM0?, go0! asaMkhejjapaesogADhe pN0| etesi gaM bhaMte ! puDhavikAiyANaM phAsiMdiyassa ogAhaNaTTayAe paesaTThayAe ogAhaNapaesaTTAe kayarezahito appA vA 4 ?, go0 ! savvatthove puDhavikAiyANaM phAsidie ogAhaNaTTayAte te ceva padesaThThayAte anaMtaguNe, puDhavikAiyANaM bhaMte ! phAsidiyassaM kevaiyA kakkhaDagaruyaguNA paM0?, go0! anaMtA, evaMmauyalahuyaguNAvi, etesiNaMbhaMte! puDhavikAiyANaM phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNANaM mauyalahuyaguNANa ya kayarezahitoa04?, go0! savvatthovA puDhavikAiyANaM phAsidiyassa kakkhaDagaruyaguNA tassa caiva mauyalahuyaguNA anNtgunnaa| evaMAukAiyANavijAva vaNapphaikAiyANaM, navaraM saMThANe imo viseso dahabvo-AukAiyANaM thibugabiMdusaMThANasaMThite paM0, teukAiyANaM sUikalAvasaMThANasaMThite paM0, vAukAiyANaM paDAgAsaMThANasaMThite paM0, vaNapphaikAiyANaM nAnAseThAmasaMThite pN0| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-15/9/-/423 beiMdiyANa maMte! kati iMdiyApaM0?, go0! doiMdiyApaM0,0-jibhidie phAsiMdie, doNhaMpi iMdiyANaM saMThANaM bAhallaM pohattaMpadesaMogAhaNA yajahA ohiyANaM bhaNitA tahAbhANiyabvA, navaraM phAsidie huMDasaMThANasaMThite pannattetti imo viseso, etesiNaM bhaMte! beiMdiyANaMjibhidiyaphAsiMdiyANaM ogAhaNaTTayAte padesaTTayAte ogAhaNapadesaTTayAte kayarezahito a04?, go0 ! savvatyova beiMdiyANaM jibhidie ogAhaNaTThayAte phAsidie ogAhaNaTThayAte saMkhejaguNe padesaTTayAte savvatthove beiMdiyANaM jibhidite paesaTThayAe phAsiMdie saMkhejaguNe ogAhaNapaesaTThayAte savvatthove beiMdiyAssa jiMbbhidie ogAhaNaTThayAte phAsidieogAhaNaTThayAte saMkhejaguNe phAsiMdiyassa ogAhaNaTTayAtehito jibhidie paesaTTayAte anaMtaguNA phAsidie paesaTTayAe saMkhejaguNA, beiMdiyANaM bhaMte ! jibhidiyassa kevaiyA kakkhaDagaruyaguNA paM0 ? go0 ! anaMtA, evaM phAsiMdiyassavi, evaM mauyalahuyaguNAvi, etesiNaMbhaMte! beiMdiyANaMjibhidiyaphAsiMdiyAzaMkakhaDagaruyaguNANaMmauyalahuyaguNANa kakkhaDaguruyaguNamauyalahuyaguNANa ya katarerahito a04?, go0 ! savvatthovA beiMdiyANaM jimiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNA anaMtaguNA, phAsiMdiyassa kakkhaDagaruyaguNehito tassa ceva mauyalahuya0 anaMtaguNA jibhidiyassa mauyalahuyaguNA anaMtaguNA, evaM jAva cauridiyatti, navaraM iMdiyaparivuDI kAtavyA, teiMdiyANaM ghANidie thove cauridiyANaM cakikhaMdie thove, sesaM taM ceva // paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNUsANaya jahA neraiyANaM, navaraM phAsidiechabbihasaMThANasaMThite paM0, taM0-samacauraMse niggoha parimaMDale sAdI khuje vAmaNe huMDe / / vANamamatarajoisiyavemANiyANaM jahA asurakumArANaM vR. 'neraiyANaM maMte!' ityAdi sugama, navaraM 'neraiyANaM bhaMte! phArsidie kiMsaMThie pannatte' ityAdi, dvividhaM hi nairayikANAM zarIraM-bhavadhAraNIyamuttaravaikriyaM ca, tatra bhavadhAraNIyaM teSAM bhavasvabhAvataeva nirmUlaviluptapakSotpATitasakalagrIvAdiromapakSizarIravat atibIbhatsasaMsthAnopetaM, yadapyuttaravaikriyaM tadapi huMDasaMsthAnameva, tathAhi yadyapi te vayamatisundaraM zarIraM vikurviSyAma ityabhisandhinA zarIramArabhante tathApi teSamatyantAzubhatathAvidhanAmakarmodayAdatIvAzubhataramevopajAyate iti |asurkumaarsuutre bhavadhAraNIyaM samacaturanasaMsthAnaM tathAbhavasvAbhAvyAt, uttaravaikriyaM tu nAnAsaMsthitaM, svecchayA tasya nisspttibhaavaat| pRthivyAdiviSayANi tu sUtrANi supratItAnyeva / samaprati spRSTadvAramAha mU. (424) puTThAI bhaMte ! sadAiMsuNeti apuTThAI saddAI suNeti ?, go0 ! puTThAiM saddAI suNeti no apuTThAiMsaddAiMsuNeti, puTThAiMbhaMte! rUvAiMpAsati apuTThAIpAsati?, go0 ! no puTThAI rUvAiM pAsati, apuTThAI ruvAI pAsati, puTThAI bhaMte ! gaMdhAiM agghAi apuTThAI gaMdhAiM agghAi?, go0 ! puTThAiM gaMdhAI agyAi no apuTThAiMagyAi, evaM rasANavi phAsANavi, navaraMrasAiMassAeti phAsAiMpaDisaMvedetitti abhilAvo kAyavyo / paviTThAI bhaMte ! sadAiM suNeti apaviTThAI saddAI suNeti ?, go0 ! paviThThAiM saddAI suNeti no apaviTThAI saddAI suNeti, evaM jahA puTThANi tahA pvitthtthaannivi| Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 padaM-15, uddezakaH-1, dvAra vR. 'puTThAI bhaMte ! saddAI suNeti' ityAdi, prAkRtatvAt sUtre zabdasya napuMsakatvaM, anyathA puMstvaM pratipattavyaM, spRSTan bhadanta ! zrotrendriyamiti kartRpadaM sAmarthyAllabhyate zabdAn zrRNoti, tatra spRzyante iti spRSTAstAntanau reNumivAliGgikatamAtrAnityarthaH, 'puDhe reNuMvataNuMmi' iti vacanAt, zabyante-pratipAdyante arthA ebhiritizabdAH tAn zrRNoti-gRhNatiupalabhate itiyAvat, kimuktaM bhavati? spRSTamAtrANyeva zabdadravyANi zrotrendriyamupalabhate na tughrANendriyAdivat baddhaspRSTAnIti, kasmAditi cet, ucyate, iha zabdadravyANi ghrANendriyAdiviSayabhUtebhyo dravyebhyaH sUkSmANi tathA bahUni tathA tatkSetrabhAvizabdayogyadravyavAsakAni ca, tataH sUkSmatvAdatiprabhUtatvAttadanyadravyavAsakatvAcAtmapradezaiH spRSTamAtrANyapi nirvRtIndriyamadhyepravizyajhaTityupakaraNendriyamabhivyaJjayanti, zrotrendriyaMcaghrANendriyAdyapekSayA svaviSayaparicchede paTutaraM, tataH spRSTamAtrANyapi tAni zrotrendriyamupalabhate, nAspRSTAn sarvathA''tmapradezaiH sambandhamaprAptAn, zrotrendriyasyaprAptaviSayaparicachedasvabhAvatvAt, yathA ca zrotrendriyasya prAptakAritA tathA nandyadhyayanIkAdau carcitamiti tato'vadhArya, 'puTThAI bhaMte! rUvAI' ityAdi sugamaM, nirvacanamAha-gautama ! na spRSTAni rUpANi pazyati cakSuH kintvaspRSTAni, cakSuSo'prAptAkAritvAt, taccAprAptakAritvaM tattvArthaTIkAdI savistareNa prasAdhitatamiti tato'vadhAraNIyaM, gandhAdiviSayANisUtrANi suprasiddhAni, navaraM spRSTAngandhAn Ajighrati ityAdi yadyapyuktaM tathApi baddhaspRSTAniti draSTavyam, yata uktamAvazyakaniyuktI "puDhe suNei saI rUvaMpuNa pAsaI apuDhe tu| gaMdha rasaM ca phAsaM ca baddhapuTuM viyAgare / / " iti, tatra spRSTAniti pUrvavat baddhAniti AtmapradezairAtmIkRtAn 'baddhamappIkayaM paesehi' iti vacanAt, vizeSaNasamAsazca, baddhAzca tespRSTAzcabaddhaspRSTAstAna, iha spRSTAH sparzamAtreNApibhavanti yathAzabdastataHsparzamAtravyavacchedena sparzavizeSapratipattiravyAhatAsyAditibaddhagrahaNaM, baddharUpA ye spRSTAstAn paricchinatti, nAnyAni, kasmAdevamiti cet ?, ucyate, gandhAdidravyANAM bAdaratvAt alpatvAdabhAvukatvAcca ghrANAdIndriyANAmapica zrotrendriyApekSayAmandazaktikatvAditi / sampratipraviSTApraviSTaviSayacintAM kurvannAha-'paviTThAIbhaMte! saddAI' ityAdipAThasiddhaM, navaraMsparzastanau reNurivApi bhavatipravezomukhekavalasyeveti zabdArthasya bhinnatvAt bhinnaviSayatA spRSTapraviSTasUtrANAmiti / samprati viSayaparimANanirUpaNArthamAha mU. (25) sotidiyassaNaM bhaMte ! kevatie visae pannatte?, go0 ! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejatibhAgo ukkosaNaMbArasahiM joaNehiM to acchiNNe poggale puDhe paviTThAtiM sadAtiM suNeti, cakikhaMdiyassaNaM bhaMte! kevatie visaepaM0?, go0! jahanneNaM aMgulassa saMkhejatibhAgo ukkoseNaM sAtiregAo joyaNasatasahassAo acchinne poggale apuDhe apaviTThAti savAI pAsai, ghANidiyassa pucchA, go0! jahaNaNeNaM aMgulasaMkhejatibhAgo ukkoseNaM navahiMjoyaNehito acchinne poggale puDhe paviTThAtiM gaMdhAti agghAi, evaM jibhidiyassavi phaarsidiyssvi| vR. 'soiMdiyassa NaM bhaMte ! kevaie visae paM0' ityAdi, iha zrotrAdIni prAptaviSayaparicchedakatvAt aGgulAsaGkhayeyabhAgAdapyAgataM zabdAdidravyaM paricchindanti, nayanaM cApraptakArIti tat Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 15/1/-/425 jaghanyato'GgulasaGghayeya bhAgAdavyavahitaM paricchinatti, kimuktaM bhavati ? - jaghanyato'mulasaGghayeyabhAgamAtre vyavasthitaM pazyati na tu tato'pyarvAktaramiti, pratiprANi prasiddhazcAyamarthaH, tathA ca nAtisannikRSTamaJjanarajomalAdikaM cakSuH pazyatIti, uktaM ca "avaramasaMkhejaMgalabhAgAto nayaNavatrANaM // saMkhejaMgalabhAgo nayaNassa" iti, utkarSa - tastu zrotrendriyaM dvAdazabhyo yojanebhyaH AgatAn acchinnAn - avyavahitAn nAnyaiH zabdAntarairvAtAdikairvA pratihatazaktikAnityarthaH pudgalAn, anena paudgalikaH zabdo nAmbaraguNa iti pratipAditaM, yathA ca zabdasya paudgalikatA tathA tatvArthaTIkAyAM prapaJcitamiti na bhUyaH prapaJcayate, spRSTAn - spRSTamAtrAn zabdAn praviSTAn- nirvRtIndriyamadhyapraviSTAn zra Notina parato'pyAgatAn, kasmAditi cet ?, ucyate, parata AgatAnAM teSAM mandarapariNAmatvabhAvAt,, tathAhi - parata AgatAH khalu te zabdapudgalAstathAsvAbhAvyAnmandaparariNAmAstathopajAyante yena svaviSayaM zrotrajJAnaM notpAdayitumIzvarAH, zrotrendriyasyApi ca tathAvidhaM adbhutataraM balaM na vidyate yena parato'pi AgatAn zabdAn zrRNuyAditi, cakSurindriyamutkarSata; sAtirekAt yojanazatasahasrAdArabhyAcchinnAna kaTakuTyAdibhiravyavahitAn pudgalAn aspRSTAn dUrasthitAn ata evApraviSTAn 'rUvAI' ti rUpAtmakAn pazyati, parato'vyavahitasyApi paricchede cakSuSaH zakyatvabhAvAt, tattvaGgulamiha tridhA, tadyathA - AtmaGgulamucchrayAGgulaM pramANAGgulaM ca tatra "jeNaM jayA maNUsA tesi jaM hoi mANarUvaM tu / taM bhaNiyamihAyaMgulamaNiyamANaM puNa imaM tu / " -- ityevaMrUpamAtmAGgulaM 119 11 "paramANU tasareNu rahareNu aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya javA, aTThaguNavivaDDiyA kmso||" -ityAdirUpamucchrayAGgulaM tRtIyaM- 'ussehaMgula megaM havai pamANaMgulaM sahassaguNaM / taM cevala duguNiyaM khalu vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM / ' 12 119 11 // 1 // ityevaM pramANAGgulaM, tatrAtmAGgulena mIyate tatkAle vApIkUpAdikaM vastu ucchrAyaGgulena naratiryagdevanairayikazarIrANi pramANAGgulena pRthivIvimAnAni, uktaM ca 119 11 "AyaMguleNa vatyuM ussehapamANato miNasu dehaM / nagapuDhavivimANAiM miNasu pamANaMguleNaM tu / / " tatredamindriyaviSayaparimANaM kimAtmAGgulenAhozcit ucchrayAGgulena uta pramANAGgulena ?, ucyate, AtmAGgulena, tathA cAha cakSurindriyaviSayaparimANacintAyAM bhASyakRt"appattakAri nayaNaM mano ya nayanassa visayaparimANaM / || 9 || AyaMguleNa lakkhaM airittaM jo aNANaM tu // " nanu dehapramANamucchrayAGgalena tu kriyate dehAzritAni cendriyANi tatasteSAM viSayaparimANamapi ucchrAyaGgulena karttumucitaM, kathamucyate AtmAGguleneti ?, naiSa doSaH, yadyapi hi nAma dehAzritAnIndriyANi tathApi teSAM viSayaparimANamAtmAGgulenaiva dehAdanyatvAdviSayaparimANasya, tathA Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 15, uddezaka:- 1, dvAraM - cAmumevArthamAkSepapurassaraM bhASyakRdappAyaha- 119 11 "naNu bhaNiyamussayaMgulapamANato jAva dehamANAi / dehapamANaM taM ciya nau iMdiyavisayaparimANaM / / " atra 'dehapamANaM taM ciya' iti yattatra ucchrayAGgulameyatvenoktaM tad dehapramANamAtrameva, natvindriyaviSayaparimANaM, tasyAtmAGgulaprameyatvAditi, atha yadi viSayaparimANamindriyANAmucchrAyaGgulena syAttataH ko doSa Apadyeta ?, ucyate, paJcadhanuH zatAdimanuSyANAM viSayavyavahAravyavacchedaH, tathAhi--yadbharatasyAtmAGgulaM tatkilapramANAGgulaM, tacca pramANAGgulamucchrayAGgulasahasreNa bhavati "ussehaMgula megaM havai pamANaMgulaM sahassaguNa" miti vacanAt tato bharatasagarAdicakravarttinAM yA ayodhyAdayo nagaryo ye tu skandhAvArA AtmAGgulena dvAdazayojanAyAmatayA siddhAnte prasiddhAste ucchrAyAGgulapramitA anekAni yojanasahasraNi syuH, // 2 // tathA ca sati tatrAyudhazAlAdiSu tADitabheryAdizabdazravaNaM na sarveSAmApadyeta, "bArasahiM joyaNehiM soyaM abhigeNhae sadda" miti vacanAt atha samagra nagaravyApI samastaskandhAvAravyApI ca vijayaDhakkAdizabda Agame pratipAdyate tathaiva ca janavyavahAraH, tata evamAgamaprasiddhaH paJcadhanuH zatAdimanuSyANAM viSayavyavahArocchedo mA prApadityAtmAGgulenedriyANAM viSayaparimANamavasAtavyaM nocchrAyAGgulena, tathA cAha bhASyakRt 119 11 "jaM teNaM paMca dhanusayanarAdivisayavavahAravoccheo / pAvai sahassaguNiyaM jeNa pamANaMgulaM tatto // " atra tasmAdAtmAGgulenaivendriyANAM viSayaparimANaM notsedhAGgaleneti upasaMhAravAkyaM svataH paribhAvanIyaM, yadapyuktaM prAk 'dehAzritAnIndriyANIti teSAM viSayaparimANamucchrAyAGgulene' ti, tadapyayuktaM, indriyANAmapi keSAJcit pRthutvasya AtmAGgulena mIyamAnatvAbhyupagamAt, bhAvitaM caitavprAgapi indriyapratamANacintAyAM 'bhayaNijja' mityAdibhASyakAravacanAvaSTambhaneneti, tasmAt sarvamindriyaviSayaparimANamAtmAGgulenaiveti sthitaM, nanu bhavatvAtmAGgulena viSayaparimANaM tathApyadhikRtasUtroktaM cakSurindriyaviSayaparimANaM na ghaTate, adhikasyApi tadviSayaparimANasyAgamAntare pratipAdanAt tathAhi - puSkaravaradvIpArarddha mAnuSottaraparvatasamIpavarttino manuSyAH karkasaGkrAntI pramANAGgulaniSpannaiH sAtirekairekaviMzatiyojanalakSaivyavasthitamAdityamavalokamAnAH pratipAdyante zAstrAntare, tathA ca tadgranthaH 119 || tataH // 1 // 13 "igavIsaM khalu lakkhA cautIsaM caiva taha sahassAiM / taha paMcasayA bhaNiyA sattattIsAe atirittA // iya nayanavisayamANaM pukkharadIvaddhavAsimaNuyANaM / puvveNa ya avareNa ya pihaM pihaM hoi maNuyANaM |" ityAdi kathamadhikRtasUtramAtmAGgulenApi ghaTate ?, pramANAGgulenApivyabhicArabhAvAt uktaMca" lakkhehiM eka vIsAe sAiregehiM pukkhararddhami / udaye pecchaMti narA sUraM ukkosae divase / / nayaniMdiyarasa tamhA visayapamANaM jahA sue bhaNiyaM / // 2 // - Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/9/-/425 AussehapamANaMgulANa ekkeNavi njutN||" satyametat, kevalamidaM sUtraM prakAzyaviSaya draSTavyaM, na tu prakAzakaviSayaM, tataH prakAzake'dhikataramapiviSayaparimANaMnavirudhyateitina kazciddoSaH, kathamevaMvidho'rtho'vasIyate iti cet ?, ucyate pUrvasUrikRtavyAkhyAnAta, sakalamapi hi kAlikazrutaM pUrvasUrikRtavyAkhyAnAnusAreNaiva vyAkhyAnayantimahAdhiyo, nayathA'kSaramAtrasannivezaM, pUrvagatasUtrArthasaGgrahaparatayA kAlikazrutasya kavacitsaliptasyApyarthasya mahatA vistareNa kvacidvistaravatopyatisajhapeNAbhidhAne aktinaiH svamatiyathAvasthitArthatayA jJAtumazakyatvAdata evoktmidmnytr||1|| "jaMjaha bhaNiyaM sutte taheva jai taM viyAlaNA nasthi / kiM kAliyAnuogo dicho dihippahANehiM? // " tasmAt pUrvasUrikRtavyAkhyAnAnAdhikRtagranthavirodhaH, Aha ca bhaassykRt||1|| "suttAbhippAo'yaM payasaNijje tayaM nau pyaase| vakkhANAu viseso nahi saMdehAdalakkhaNayA // " iti tathA ghrANendriyajihvendriyasparzanendriyANi gandhAdInutkarSato navayojanebhya AgatAn acchinnAn-dravyAntarairapratihatazaktikAn parichindanti na parata AgatAn, parata AgatAnAM mandapariNA bhatvabhAvAt, ghrANendriyAdInAMca tathArUpANAmapUidUrAgatAnAM gandhAdirUpANAmapiteSAM paricchedaM kartumazakyatvAta, Ahaca bhaassykRt||1|| "bArasahiMto sottaM sesANaM navahi joynnehiNto| giNhaMti pattamatthaM etto parato na giNhaMti / / davvANa maMdapariNAmiyAe parato na iMdayabalaMpi" iti -indriyaviSayAdhikAre idamapi sUtrammU. (26) anagArassa NaM bhaMte ! bhAviyappaNo mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayassa je caramA nijarApoggalA suhamANaM te poggalA pannattA samaNAuso! savvaM logaMpiyaNaM te ogAhittA NaM ciTThati?, haMtA! go0! anagArassa bhAviyappaNo mAraNAM tiyasamugyAeNaM samohayassa je caramA nijarApoggalA suhumANaM te poggalA pannatA samaNAuso! sabbaM logapi ya NaM ogAhittA NaM citttthti| chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse tesiM nijarApoggalANaM kiM ANattaM vA nANattaM vA omattaM vA tucchattaM vA garuyattaM vAlahuyattaM vAjANati pAsati?,ga0! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-chaumatthe NaM maNUse tesiM nijarApoggalANaM No kiMci ANattaM vA NANattaM vA omattaM vA tucchattaMvAgaruyattaMvAlahuyattaM vAjANaipAMsai?, deveviyaNaMatyagatiejeNaMtesiM nijarApoggalANaM no kiMci ANataM vA omattaM vA tucchattaM vA garuyattaM vA lahuyattaM vA jANati pAsati, se teNaTeNaM go0 ! evaM vucati-chaumatthe gaMmaNUse tesiM nijarApoggalANaM no kiMci ANataMvA jAva jANati pAsati, evaM suhumA NaM te poggalA pannatA samaNAuso!, savvalogapi ya NaM te ogAhittANaM ciTThati / neraiyA NaM bhaMte ! nijarApoggale kiM jANaMti pAsaMti AhAreMti udAhu na yAti na pAsaMti AhAreti ?, go0 ! neraiyA nijarApoggale na jANaMti na pAsaMti AhAroti, evaM jAva Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-15, uddezakaH-1, dvAraM - paMciMdiya-tirikkhajoNiyANaM, maNUsA NaM bhaMte ! te nijarApoggale kiM jANaMti pAsaMti AhAraMti udAhu na yAti na pAsaMti AhAraMti?, go0! atyaMgatiyA jANaMti pAsaMti AhAreMti, atyaMgatiyA na yAti na pAsaMtiAhAreti, sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuzcati atyaMgatiyAjANaMti pAsaMtiAhAroti atyegatiyA najANaMtina pAsaMti AhAreti?, go0! maNUsA duvihA pannattAtaMjahA-saNNibhUyAya asaNNibhUyA ya, tattha Naje te asaNNibhUyA teNaM na yANaMti na pAsaMti AhAreti, tattha NaMje te saNNibhUyA te duvihA paM0, taM0-uvauttA ya anuvauttA ya, tattha NaM je te anuvauttA teNaM na yAti na pAsaMti AhAraiti, tattha NaM je te uvauttA te NaM jANaMti pAsaMti AhAreti, se eeNadveNaM go0! evaM vuccai-atthegatiyA na yAti na pAsaMti AhAreti, atyaMgatiyA jANaMti pAsaMti aahaaroti| vANamaMtarajoisiyA jahA neraiyA / vemANiyA NaM bhaMte ! te nijarApoggale kaM jANaMti pAsaMti AhAreti?, jahA maNUsA, navaraMvemANiyA duvihA paM0, taM90-mAimicchaddidvIuvavannagA ya amAyisammaddidvIuvavannagA ya, tattha NaM je te mAimicchaddidvIuvavannagA te NaM na yAti na pAsaMti na AhAreti, tattha NaM je te amAyisammabiDiuvavannagA te duvihA paM0, taM0-anaMtarovavaNNagA ya paraMparovavaNNagA ya, tattha gaMje te anaMtarovavaNNagA te NaM na yAti na pAsaMti AhAreti, tattha NaMje te paraMparovavaNNagAte duvihA paM0, taM0-pajattagAya apajattagA ya, tattha NaM je te apajattagA teNaM na jANaMti napAsaMti AhAreti, tatthaNaje te paJjattagAte duvihApaM0, taM0uvauttAya anuvauttA ya, tattha NaM je te anuvauttA teNaM na yAti na pAsaMti AhArati, tattha NaM je te uvauttA te NaM jANaMti pAsaMti AhAreti, se eteNaTeNaM go0 ! evaM vucati-atyaMgatiyA yANati jAva atyaMgatitA AhArati vR. 'anagArassa NaMbhaMte!' ityAdi, na vidyate agAraM-gRhaM dravyato mAvatazca yasyAsAvanagAra:-saMyatastatastasya, Namiti vAkyAlabAre bhadanta ! "bhAviyappaNo' iti bhAvito-vAsita AtmA jJAnadarzanacAritraistapovizeSaizcayenasabhAvitAtmA tasya mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya yecaramAH-zailezIkAlAntyasamayabhAvinoniripudgalAH-apagatakarmabhAvAH paramANavaH 'suhamA Nate poggalA' iti Namiti nizcayenipAtAnAmanekArthatvAt nizcitametta 'sUkSmAH' cakSurAdIndriyapathamatikrAntAste pudgalAH prajJaptA bhagavadbhiH he zramaNa! AyuSman, gautamakRtaM bhagavataH sambodhanametat, tathA nizcitametta sarvaloke'pi pudgalAH spRSTA NaM vAkyAlaGkR tI tiSThanti?, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha- 'haMtA! goyamA!' hanteti pratyavadhAraNe evamevaitat gautamaH 'aNagArassa NaM bhAviyappaNo' ityAdi tadevaM punarapi praznaH, 'chaumatthe NaM bhaMte' ityAdi / atha ko'sya praznasyAvakAzaH?, ucyate, iha prAguktaM spRSTAni praviSTAni ca zabdAdravyANi zrRNotItyAdi, nirjarApudgalA api sarvalokasparzinaiti teSAmapi zrotrAdiSusparzanapravezaunastaH? itisaMzayastatra praznaH-chadmastho bhadanta ! manuSyaH, chadmasthagrahaNaM kevalivyudAsArthaM, kevalI hi sarvairapyAtmazarIrapradezaiH sarvaM jAnAti pazyati ca, yathoktam-"savvato jANai kevalI savvato pAsai kevalI" stutikAro'pyAha"samantataH sarvaguNaM nirakSa"miti, chadmasthastvaGgopAGganAmakarmavizeSasaMskRtairevendriyadvArairjAnAti E Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 15/1 /-/ 426 pazyati ceti chadmasthagrahaNaM, ata eveha chadmastho viziSTAvadhijJAnavikalaH parigRhyate, teSAM nirjarApudgalAnAM 'ANatta' miti anyatvaM dvayoranagArayoH sambandhinoyeM nirjarApudgalAH teSAM parasparaM bhinnatvamiti bhAvaH 'nAnAtvaM' paranirapekSamekasyaiva varNAdikRtaM vaicitryaM 'omatvaM' avamatA hInatvamitiyAvat 'tucchatvaM' niHsAratA 'gurulaghutve' pratIte, bhagavAnAha - nAyamarthaH samarthaH, nAyamartho yuktyupapannaH, chadmasthamanuSyasteSAM nirjarApuddalAnAmanyatvAdikaM jAnAti pazyati, atraivArthe praznamAha- 'sekeNaTTeNaM bhaMte' ityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'deveviya 'mityAdi, devo'pyasteyakaH kazcitkarmapudgalaviSayAvadhijJAnavikalo yasteSAM nirjarApudgalAnAM na kiJcidapyanyatvAdikaM jAnAti pazyati vA, kimuktaM bhavati ? - devAnAM kila manuSyebhyaH paTutarANi indriyANi vidyante tatra devo'pi tAvanna jAnAti na pazyati vA kimuta manuSya iti ?, , 'se eeNa' mityAdyupasaMhAravAkyaM sugamaM, 'suhumA NaM te' ityAdi, etAvanmAnena sUkSmAste pudgalAH nirjarApudgalAH prajJaptAH he zramaNa ! he AyuSman !, gautamasya bhagavatkRtaM sambodhanametat, sarvalokamapi te evaMrUpAH atyantasUkSmAH pudgalAH avagAhya tiSThanti pudgalAH na tu bAdararUpAH, anyathA sAMvyavahArikapratyakSavirodhaprasakteH sarvalokasparzinaste pudlAstato'yamapi praznaH -- 'neraiyA NaM bhaMte!' ityAdi, nairayikAstAvattAn nirjarApuddalAnAhArayantIti siddhaM, pudgalAnAM tattatsAmagrIvazato vicitrapariNamanasvabhAvatayA AhArarUpatayA'pi teSAM pariNamanasambhavAt, kevalametad praSTavyaM te nairayikA jAnantItyAdi, prAkRtatvAt kriyAhetutve'pi varttamAnA, tato'yamarthaH - jAnantaH pazyanta AhArayanti utAjAnanto'pazyanta iti ?, bhagavAnAha -- ajAnanto'pazyanta iti, kasmAditi cet ?, ucyate, teSAmatisUkSmatayA cakSurAdipathAtItatvAt nairayikANAM ca kArmaNazarIra- pudgalAlambanAvadhijJAnavikalatvAt / evamasurakumArAdivizayANyapi sUtrANi tAvat vAcyAni yAvattiryakpaJcendriyasUtraM / manuSyasUtre 'sannibhUyAya' iti saMjJino bhUtAH saMjJibhUtAH saMjJitvaM prAptA ityarthaH, tadvyatiriktAH asaMjJibhUtAH, saMjJI ceha viziSTAvadhijJAnI parigRhyate yasya te kArmaNazarIrapudgalA viSayabhAvaM bibhrati, zeSaM sugamaM / vaimAnikasUtre 'mAyImicchaddiTThI' ityA, mAyA - tRtIyaH kaSAyaH sA'nyeSAmapi kaSAyANAmupalakSaNaM mAyA vidyate yeSAM te mAyina utkaTarAgadveSA ityarthaH te ca te midhyAdhSTayazca mAyimidhyAdhSTrayastathArUpA upapannakA upapannA mAyimidhyAdhSTayupapannakAstadviparItA amAyisamyagdhSTayupapannakAH, iha mAyimidhyAdhryupapannakagrahaNena navamagraiveyakaparyantAH parigRhyante, yadyapyArAtIyeSvapi kalpeSu graiveyakeSu ca samyagdRSTayo devAH santi tathApi teSAmavadhirna kArmaNazarIrapudgalaviSaya iti te'pi mAyimidhyAdhSTayupapannakA iva mAyimithyAdhSTayupapannakA ityupamAnato mAyimidhyAdhSTayupapannakazabdenocyante, ye tvamAyisamyagdhSTayupapannakAste'nuttarasurAH / te'pi dvividhA - tadyathA - anantaropapannakAH paramparopapannakAzca, anantaram - avyavadhAnenopapannakAH anantaropapannakAH upapattiprathamasamayavartina ityarthaH, paramparayA upapannakAH paramparopapannakAH, utpattyanantaraM dvitrAdisamayavarttina ityarthaH, tatrAnantaropapannakA na jAnanti na pazyanti teSAM ekasAmayikopayogAsambhavAdaparyAptitvAcca, paramparopapannakA api dvidhA - paryAptakA aparyAptakAzca, tatrAparyAptA na jAnanti na pazyantyaparyAptatvena samyaguparayogAsambhavAt, paryAptA Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-15, uddezakaH-1, dvAraM 17 api dvidhA-upayuktAH anupayuktAzca, tatrAnupayuktA na jAnanti na pazyantasAmAnyarUpatayA vizeSarUpatayAvAparicchedasyapraNidhAnamantareNakartumazakyatvAt, yetUpayuktAstejAnanti pazyanti ca, kathamiti cet ?, ucyate-ihAvazyake avadhijJAnaviSayacintAyAmidamuktaM ___ "saMkheja kammadavve loge thovUNagaMpaliyaM' asyAyamarthaH-karmadravyANi-karmazarIradravyANi pazyan kSetrato lokasya saGkhayeyAn bhAgAn pazyati, anuttarasurAzca sampUrNAM lokanADI pazyanti, "sambhinnaloganAliM pAsaMti aNuttarA devA' iti vacanAt, tataste upayuktA jAnanti pazyanti cAvadhijJAnena tAnirjarApudgalAniti, AhArayantIti ca sarvatrApi lomAhAreNeti pratipattavyaM / indriyAdhikArAdayamapi praznaH mU. (427) addAyaM pehamANe maNUse adAya pehati attANaM pehai palibhAgaM pehati?, go0 adAyaM pehati no appANaM pehati palibhAgaM pehati, evaM eteNaM abhilAveNaM asi maNi duddhaM pANaM telaM phANiyaM vsN| vR. 'addAya pehamANe' ityAdi, 'addAya'miti Adarza 'pehamANe' iti prekSamANo manuSyaH kimAdarzaprekSateAhozcidAtmAnaM?,atrAtmazabdena zarIramabhigRhyate, uta palibhAga mitipratibhAgaM pratibimbaM?,bhagavAnAha-AdarzatAvatprekSataeva, tasya sphuTarUpasyayathAvasthitatayAtenopalambhAt, AtmAnaM AtmazarIraM punarna pazyati, tasya tatrAbhAvAt, svazarIraMhi svAtmani vyavasthitaMnAdarzetataH kathamAtmazarIraMcatatra pazyediti?,pratibhAgasvazarIrasya pratibimbaM pazyati, atha kimAtmakaM pratibimbaM?, ucyate,chAyApudgalAtmakaM, tathAhisarvamandriyakaM vastu sthUlaM cayApacayadharmakaM razmivacca, razmaya iti chAyApudgalAH, vyavayinteca chAyApudgalAH pratyakSataeva siddhAH, sarvasyApi sthUlavastunaHchAyA, adhyakSataH pratiprANi pratIteH, anyacca yadi sthUlavastu vyavahitatayA dUrasthitatayA vA nAdarzAdiSvavagADharazmirbhavati tato na tatra taddazyate tasmAdavasIyate santi chAyApudgalA iti, te ca chAyApudgalAstattatsAmagrIvazAdvicitparapariNamanasvabhAvAstathAhi te chAyApudgalA divA vastunyabhAsvare pratigatAH santaH svasaMbaMdhidravyAkAramAbibhrANAH zyAmarUpatayApariNamante nizitukRSNAbhAH, etacca prasaratidivase sUryakaranikarenizitucandrodyote pratyakSata eva siddhaM,taeva chAyAparamANavaH AdAdibhAsvadravyapratigatAHsantaH svasaMbaMdhidravyAkAramAdadhAnAH yAga varNa:svasambandhini dravye kRSNo nIlaH zitaH pIto vA tadAbhAH pariNamante, etadapyAdarzanAdiSvadhyakSataH siddhaM, tato'dhikRtasUtare'piye manuSyasyachAyAparamANava AdarzamupasaMkramya svadehavarNatayA svadehAkAratayA ca pariNamante teSAM tatropalabdhirna zarIrasya, te ca pratibimbazabdA vAcyA ata uktaM-na zarIraMpazyati kintu pratibhAgamiti, naivaitat svamanISikAvijRmbhitaM, yata uktmaagme||1|| "sAmA u diyA chAyA abhAsuragatA nisiM tu kaalaabhaa| sA ceva bhAsuragayA sadehavaNNA muNeyavvA / / je Adarisassanto dehAvayavA havaMti sNketaa| | 11 21 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/1/-/427 tesiM tatthuvalaMbho pagAsajogA na iyaresiM // " mUlaTIkAkAro'pyAha-"yasmAtsarvameva hi aindriyakaMsthUlaM dravyaM cayApacayadharmikaM razmivacca bhavati, yatazcAdarzAdiSu chAyA sthUlasya zyate avagADharazminaH tataH sthUladravyasya kasyaciddarzanaM bhavati, nacAntaritaMzyate kiJcit atidUrasthaM vAataH 'palibhAgaM' pratibhAgaM 'pehati' pazyatIti evamasimaNyAdiviSayANyapiSaT sUtrANi bhAvanIyAni, sUtrapATho'pyevam- "asiMdehamANemaNUse kiM asiM dehai attANaM dehai palibhAgaM dehai ?" ityAdi, goyamA ! asiM dehai no attANe dehai palibhAgaM dehai''ityAdi / iha nirjarApudgalAH chadmasthAnAmindriyaviSaye na bhavanti teSAmatIndriyatvAdityuktama-to'tIndriyaprastAvAdidamapyatIndriyaviSayaM praznamAha mU(28) kaMbalasADe gaMbhaMte! AveditapariveDhite samANe jAvatiyaMuvAsaMtaraM phusittA gaMciTTati virallievisamANe tAvaiyaM ceva uvasaMtare phustANaM ciTThati?, haMtAgo0 kaMbalasADae NaM AveDhiyapariveDhite samANe jAvatiyaM taM cev| thUNANaMbhaMto! uhuMUsiyA samANI jAvaiyaM khetaM ogAhaittANaMciTThati, tiriyapiaNaM AyatA samANI tAvaiyaM cevakhettaMogAhaittANaMciTThati tiriyapiaNaM AyatA samANI tAvaiyaM ceva khetaM ogAhittA ciTThati, haMtA go0 ! thUNA NaM uSTaM UsiyA taM ceva citttthti| AgAsadhiggale NaM bhaMte ! kiMNA phuDe kaihiM vA kAehiM phuDe-kiM dhammasthikAraNaM phuDe dhammatthikAyassadeseNaMphuDe dhammatthikAyassa padesehaMphuDe, evaM adhammatthikAeNaM AgAsasthikAeNaM, eeNaM bhedeNaMjAva puDhavikAeNaM phuDe jAvatasakAeNaMaddhAsamaeNaM phuDe ?, go0! dhammasthikAeNaM phuDe no dhampatthikAyassa deseNaM phuDe dhammasthikAyassa padesehiM phuDe, evaM adhammasthikAeNavi, no AgAsatyikAeNaM phuDe AgAsasthikAyassa deseNaM phuDe AgAsatthikAyassa padesehiM jAva vaNassaikAeNaM phuDe tasakAeNaM siya phuDe addhAsamaeNaM dese phuDe dese no phudde| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dove kiMNA phuDe kaihiM vA kAehiM puDe, kiM dhammasthikAeNaM jAva AgAsatyikAeNaMphuDe?, go0 nodhammatthikAeNaMphuDe dhammasthikAyassadeseNaMphuDe dhammasthikAyassa padesehiM phuDe, evaM adhammatthikAyassavi AgAsasthikAyassavi, puDhavikAieNaM phuDe, jAva vaNassaikAeNaMphuDe, tasakAieNaMphuDesiyaNo phuDe, addhAsamaeNaMphuDe, evaM lavaNasamudde dhAyatisaMDe dIve kAloe samudde abhitarapukkharaddhe, bAhirapukkharaddhe evaM ceva, navaraM addhAsamaeNaM no phuDe, evaMjAva sayaMbhUramaNasamudde, esA parivADI imAhiM gAhAhiM anutaMgavvA taM0mU. (429) "jaMbuddIve lavaNe dhAyati kAloya pukkhare vrunno| khIraghayakhoyaNaMdiya aruNavare kuMDale ruyte|| mU. (130) AbharaNavatthagaMdhe uppalatilae ya pumnihirynne| vAsaharadahanaIo vijayA vkkhaarkppidaa|| mU. (31) kuruMmaMdara AvAsA kUDA nakkhattacaMdasUrA ya / deve nAge jakkhe bhUe ya sayaMbhuramaNe ya / / mU. (432) evaMjahA bAhirapukkharaddhe bhaNie tahAjAva saMyabhUramaNasamudde jAva addhAsamaeNaM no phuDe loge NaM bhaMte ! kiMNA phuDe kaihiM vA kAehiM jahA AgAsathiggale / aloe NaM bhaMte ! Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 padaM-15, uddezakaH-1, dvArakiMNA phuDe katihiM vA kAehiM pucchA, go0! no dhammatthikAraNaM phuDe jAva no AgAsatthikAraNa phuDe AgAsasthikAyassa deseNaM phuDe, no puDhavikAieNaM phuDe, jAva no addhAsamaeNaM phuDe, ege ajIvadavvadese agurulahue anaMtehiM agurulahuyaguNehiM saMjutte savvAgAsaanaMtabhAgUNe / / vR. 'kaMbalasADaeNabhaMte!' ityAdi, kambalazATakaH-kambalarUpaH zATakaH kambalazATaka iti vyutpatteH AveSTitapariveSTitaH-gAr3hataraM saMvellitaH, evaMbhUtaH san yAvadavakAzAntaraM, yAvata AkAzapradezAnityarthaH, 'spRSTA' avagAhya tiSThati virallievI'tivirallito'pi viralIkRto'pi tAvadevAvakAzAntaraM-tAvata evAkAzapradezAn spRSTA tiSThati ?, bhagavAnAha-'haMtA goyamA !' ityAdi, haMteti pratyavadhAraNaM, evametat gautama ! yat 'kambalasADae NaM' ityAdi, tadevaM eSo'tra sajhepArthaH-yAvata evAkAzapradezAn saMvellitaH san kambalazATako'vagAhyAvatiSThate tAvata evAkAzapradezAn tato'pyavagAhyAvatiSThate, kevalaM dhanaprataramAtrakRto vizeSaH, pradezasaGkhyA tUbhayatrApi tulyA, uktazcAyamartho'nyatrApi netrapaTamadhikRtya "jaha khalu mahappamANo nettapaDo koDio ma(na)haggaMmi / taMbhivi tAvaie cciya phusai paese (viralievi)" iti| evaM sthUNAsUtramapi bhAvanIyaM / AgAsathiggaleNaMbhaMte!' ityAdi, AkAzathiggalaM lokaH, sa hi mahato bahirAkAzasya vitatapaTasya thiggalamiva pratibhAti, bhadanta ! kena 'spRSTo' vyAptaH, etatsAmastyena pRSTametadeva vizeSataH praznayati-'katibhiH' kiyatsaGkhyAkaiHkAyaiH spRSTaH, vAzabdaH pakSAntAradyotanArthaH, prakArAntaraM ca sAmAnyAdvizeSataH, tAn kAyAn pratyekaM pRcchati-'kiM dhammasthikAraNaMphuDe!' ityAdi sugama, bhagavAnAha-gautama! dharmAstikAyena spRSTaH, dharmAstikAyasya sarvAtmanA tatrAvagADhatvAt, ata eva no dharmAstikAyasya dezena spRSTo, yo hi yena sarvAtmanA vyApto nAsau tasyaiva dezena vyApto bhavati, virodhAt, pradezaistu vyAptaH, sarveSAmapi dharmAstikAyapradezAnAMtatrAvagADhatvAta, evamadharmAstikAyaviSaye'pi nirvacanaM vAcyaM, tathA noAkAzAstikAyena sakalena dravyeNa spRSTaH, AkAzAstikAyadezamAtratvAllokasya, kintu dezena vyAptaH, pradezaizca pRthivyAdayo'pi sUkSmAH sakalalokApannA vartante tatastairapi sarvAtmanA vyAptaH, 'tasakAeNaM siya phuDe' iti, yadA kevalIsamudghAtaMgataHsancaturthe samayevartate tadA tena svapradezaiH sakalalokapUraNAt trasakAyena spRSTaH, kevalinanasakAyatvAt, seSakAlaM tuna spRSTaH, sarvatra trasakAyAnA ma bhAvAt, evaMjambUdvIpAdiviSayANyapi sUtrANibhAvanIyAni, navaraMbahiH puSkarArddhacintAyAM addhAsamaeNaM naphuDe' iti, addhAsamayo hyarddhatRtIyadvIpasamudrAntarvartIna bahiH, etacca dharmasaGagrahaNiTI kAyAMbhAvitaM, tato bahirvIpasamudrANAmaddhAsamayasparzanapratiSedhaH, jaMbuddIvelavaNe gAhA, sarvadvIpasamudrANAmabhyantaravartI jambUdvIpastatparikSepIlavaNasamudrastadanantaraMdhAtakIkhaNDAbhidhAno dvIpastataH kAlodaH samudraH tadanantaraMpuSkaravarodvIpaH, ata UrdhvaMdvIpasazanAmAnaH samudrAH, tataH puSkaravarasamudraH tadanantaraM varuNavaro dvIpo varuNavaraH samudraH kSIravaro dvIpaH kSIrodaH samudraH, dhRtavaro dvIpo dhRtodaH samudraH, ikSuvaro dvIpo ikSuvaraH samudraH, nandIzvaro dvIpo nandIzvaraH samudraH, ete'STAvapi ca samudrA ekapratyavatArAH, ekaikarUpA iti bhAvaH, ___ataUrdhvaMdvIpAH samudrAzca tripratyavatArAH, tadyathA-aruNaitiaruNo'ruNavaro aruNa Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/9/1428 varAvabhAsaH kuNDalaH kuNDalavaraH kuNDalavarAvabhAsaH rucako rucakavarorucakavarAvabhAsa ityAdi, cAtra kramaH-nandIzvarasamudrAnantaraM aruNo dvIpo'ruNaH samudraH, tato'ruNavaro dvIpo'ruNavaraH samudra ityAdi, eSa cAtrakramaH-nandIzvarasamudrAnantaraMaruNodvIpo'ruNaH samudreH, tato'ruNavaro dviipo|'runnvrH samudra ityAdi, kiyantaH khalu nAmagrAhaM dvIpasamudrAH vaktuM zakyante? tatastatrAmasaGagrahamAha-'AbharaNavatthe tyAdigAthAdvayaM, yAni kAnicidAbharaNanAmAni-hArArddhahAraratnAva lika-nakAvaliprabhRtIni yAni ca vastaranAmAni-cInAMzukaprabhRtIni yAni ca gandhanAmAni-koSThapuTAdIniyAni cotpalAnAmAni jalaruhacandrodyotapramukhAni yAnicatilakaprabhRtIni vRzranAmAni yAni ca padmanAmAni-zatapatrasahasrapatraprabhRtIni yAni ca pRthivInAmAni-pRthivIralazarkarAvAluketyAdIni yAni ca navAnAM nidhInAM caturdazAnAM cakravarttiralAnAM cullahimavadAdikAnAM varSadharaparvatAdInAM padmAdInAM dAnAM gaGgAsindhuprabhRtInAMnadInAM kacchAdInAM vijayAnAMmAlyavadAdInAMvakSaskAraparvatAnAM saudharmAdInAM kalpAnAM zakrAdInAmindrANAM devakuruuttarakurumandarANAmAvAsAnAM-zakrAdisambandhinAM merupratyAsanadInAM kUTAnAM kSullahimavadAdisambandhinAM nakSatrANAM kRttikAdInAMcandrANAMsUryANAMca nAmAni tAni sarvANyapi dvIpasamudrANAM tripratyavatArANi vaktavyAni, tadyathA hAro dvIpohAraHsamudraH hAravaro dvIpohAravaraHsamudraH hAravarAvabhAso dvIpo hAravarAvabhAsaH samudra ityAdinA prakAreNa tripratyavatArAstAvad vaktavyAH yAvat sUryo dvIpaH sUryassamudraH sUryavaro dvIpaH sUryavarassamudraH sUryavarAvabhAso dvIpaH sUryavarAvabhAsaH samudraH, uktaM ca jIvAbhigamacUrNo"aruNAI dIvasamuddA tipaDoyArA yAvat sUryavarAvabhAsaH samudraH" tataH sUryavarAvabhAsaparikSepI devo dvIpastato devaH samudraH, tadanantaraM nAgo dvIpo nAgaH samudraH, tato yakSo dvIpo yakSaH samudraH, tato bhUto dvIpo bhUtaH samudraH, svayambhUramaNo dvIpaH svayambhUramaNaH samudraH, ete paJca devAdayo dvIpAH paJca devAdayaH samudrAH ekarUpAH, na punareSAM pratyavatAraH, uktaM ca jIvAbhigamacUrNo- 'ete paJca dvIpAH paJca samudrA ekaprakArA' iti, jIvAbhigamasUtre'pyuktam-"devenAgeja bhUe saMyabhUramaNe yaekeko cevabhANiyabbo, tipaDoyAraMnasthitti" iti|puurvmaakaashthigglshbdenlokH pRSTo'dhunA lokazabdenaivataM pipRcchiSurAha-- 'loe NaM bhaMte ! kiMNA phuDe' ityAdi, pAThasiddha, alokasUtramapi pAThasiddhaM, navaraM 'ege ajIvadavvadese' iti aloka eko'jIvadravyadezaH, AkAzAstikAyasya deza ityarthaH, paripUrNastvAkAzAstikAyo na bhavati, lokAkAzena hInatvAt, ata evAguruladhuko'mUrtatvAt, anantairagurulaghukaguNaiH saMyuktaH, pratipradezaMsvaparabedabhinnAnAmanantAnAmagurulaghuparyAyANAM bhAvAt, kiMpramANAH so'loka iti cet, ata Aha-sarvAkAzamananta bhAgenaM-lokAkAzamAtrakhaNDahInaM sakalAkAzapramANaM iti bhaavH|| padaM-15, uddezakaH-1-samApta: -:padaM-15, uddezakaH-2:vR.vyAkhyAtaHprathamaH uddezakaH, samprati dvitIya Arabhyate-tatredamAdAvarthAdhikArasaGagrAhakaM gAthAdvayaM-- Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-15, uddezakaH-2, dvAra 21 mU. (433) iMdiyauvacaya 1 nivvattaNA 2 ya samayA bhave asaMkheJjA 3 / laddhI 4 uvaogaddhaM 5 appAbahue visesahiyA / / vR. 'iMdiyauvacaya' ityAdi, prathamata indriyANAmupacayo vaktavyaH, upacIyate-upacayaM nIyateindriyamanenetyupacayaH-indriyaprAyogyapudgalasaGagrahaNasampat, indriyaparyAptirityarthaH, tanantaraM nirvartanA vaktavyA, nivartanAnAmabAhyAbhyantarUpA yAnivRttiH-AkAramAtrasya niSpAdanaM, tadanantaraM sA nirvartanA katisamayA bhavatIti prazne'saGkhayeyAH samayAstasyA bhaveyuriti nirvacanaM vAcyaM, tata indriyANAM labdhiH-tadAvaraNakarmakSayopazamarUpA vaktavyA, tata upayogAddhA, tadanantaramalpabahutvecintyamAne pUrvasyAH pUrvasyAH uttarottarA upayogAddhA vizeSAdhikA vaktavyA, mU. (434) ogAhaNA 6 avAe 7 IhA 8 taha vaMjaNoggahe 9-10 ceva / dabiMdiya 11 bhAbiMdiya 12 tIyA baddhA purakkhaDiyA / / pR. 'ogAhaNA'itiavagrahaNaM-paricchedovaktavyaH,saca paricchedo'pAyAdibhedAdanekadheti tadanantaramapAyo vaktavyaH, tata IhA, tadanantaraMvyaanAvagrahaH, cazabdasyAnuktArthasamuccAyakatvAdarthAvagrahazcavaktavyaH, tadanantaraMdravyendriyabhAvendriyasUtraM, tato'tItabaddhapuraskRtAnidravyendriyANi tadanantaraM bhAvendriyANi ca cintanIyAni / mU. (435) kativihe NaM bhaMte ! iMdiyauvacae paM0, go0 ! paMcavihe iMdiyavaucae paM0?, taM0-sotidie uvacate cakkhidie uvacate ghANidie uvacate jibhidie uvacate phAsidie uvacate / neraiyANaM bhaMte ! kativihe iMdiovacae paM0?, go0 ! paMcavihe iMdiovacae paM0, taM0-sotidiovacae jAva phAsiMdiovacae, evaM jAva vemANiyANaM jassa jai iMdiyA tassa tativiho ceva iMdiovacao bhANiyavyo / kativihA NaM bhaMte ! iMdiyanivvattaNA paM0?, go0 ! paMcavihA iMdiyanivvattaNA, paM0 taM0-sotidiyanivvattaNA jAva phAsiMdiyanivvattaNA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jaiiMdiyA asthi 2 |sotidiynnivttaannN bhaMte! kaisamaiyA, paM0?, go0! asaMkhijaisamayA aMtomuhuttiyA paM0, evaM jAva phAsiMdiyanivvattaNA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 3 / kaivihANaMbhaMte ! iMdiyaladdhi paM0?, go0! paMcavihA iMdiyaladdhIpaM0, taM0-sotiMdiyaladdhI jAva phAsiMdiyaladdhI, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jai iMdiyA asthi tassa tAvaiyA bhANiyavvA 4 / kativihA NaM bhaMte ! iMdiyauvaogaddhA paM0?, go0 ! paMcavihA iMdiyauvaogaddhA paM0, taM0-sotiMdiyauva ogaddhA jAva phAsiMdiyauvaogaddhA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jai iMdiyA atthi| etesi NaM bhaMte ! sotidiyacakkhidiyaghINadiyajibhidiyaphAsiMdiyANaM jahannayAe uvaogaddhAe ukkosiyAe uvaogaddhAe jahannukkosiyAe uvaogaddhAe kayarezahito appA vA0 4?, go0! savvatthovA cakkhidiyassajahaNiyA uvaogaddhAsotiMdiyassa jahaNiyAuvaogaddhA visesAhiyA ghANiMdiyassa jahanniyA uvaogaddhA vise0 jibhidiyassa jahanniyA uvaogaddhA vise0 phAsiMdiyassa jahanniyA uvaogaddhA vise0 ukkosiyAe uvaogaddhAe savvatthovA cakkhidiyassa ukkosiyA uvaogaddhA sotiMdiyassa ukkosiyA uvaogaddhA vise0 ghANiMdiyassa Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAsUtram-2-15/2/-/435 ukko0 uva0 vise0 jibhidiyassa ukko0 uva0 vise0 phAsiMdiyassa ukko0 uva0 vise0 jahannaukkosiyAe uvaogaddhAe savvatyovA cakkhidiyassa jahanniyA uvaogaddhAsotiMdiyassa jahanniyA uvaogaddhA visesAhiyA ghANiMdiyassa jaha0 uva0 vise0 cinbhidiyassa ja0 uva0 vi0 phAsiMdiyassajaha uva0 vi0 phAsiMdiyassa jahanniyAhiMto uvaogaddhAhitocakkhidiyassa ukkosiyA uvaogaddhA vise0 sotidiyassa ukko0 uva0 vi0 dhANidiyassa ukko0 uva0 vi0 jimiMdiyassa ukkaro0 uva0vise0 phAsiMdiyassa ukkosiyA uva0 vise05| kativihA gaM bhaMte ! iMdiyaogAhaNA paM0?, go0 ! paMcavihA iMdiyaogAhaNA paM0, taM0-sotiMdiyaogAhaNA jAva phAsiMdiyaogAhaNA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jai iMdiyA asthi6 tatra 'yathoddezaM nirdeza'iti nyAyAtprathamata indriyopacayasUtramAha-'kaiviheNaMbhaMte! iMdiyauvacae pannatte'ityAdi sugama, navaraM jassajaiiMdiyA' ityAdi, yasya nairayikAderyati-yAvanti iMdriyANi sambhavanti tasya tatividhiH-tAvaprakAra indriyopacayo vaktavyaH, tatra nairayikAdInAM stanitakumAraparyavasAnAnAM paJcavidhaH pRthivyaptejovAyuvanaspatInAmekavidho dvIndriyANAM dvividhaH trIndriyANAM trividhazcaturindriyANAM caturvidhaH, tiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkavaimAnikAnAM paJcavidhaH, kramazcaivaM0sparzanara- sanadhrANacakSuHzrotrANIti, evamindriyanirvartacanAdisUtrANyapi veditavyAni, prAyaH sugamatvAt, navaraM 'iMdiyauvaogaddhA' iti yAvantaM kAlamindriyairupayukta Aste tAvatkAla indriyopayogAddhA 'kativihANaM bhaMte ! ogAhaNA pannattA' iti katividhaM katiprakAra bhadanta ! indriyairavagrahaNaM- paricchedaH prajJaptaH / etatsAmAnyataH pRSTaM, sAmAnyaM ca vizeSaniSThamato'pAyAdivizeSaviSayANi sUtrANyAha mU. (436) katividheNaM bhaMte ! iMdiyaavAe paM0?, go0! paMcavidhe iMdiyaavAe paM0, taM0-sotidiyaavAe jAva phAsiMdiyaavAe, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraMjassa jai iMdiyA asthi / kativihA NaM bhaMte ! IhA paM0?, go0! paMcavihA IhA paM0, taM0-sotiMdiyaIhA jAva phAsiMdiyaIhA, evaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jai IdiyA 8 / / katividheNaM bhaMte! uggahe paM0?, go0! duvihe uggahe paM0, taM0-attheggahe ya vaMjaNoggahe y| vaMjaNoggahe NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! caubidhe paM0, taM0-sotidiyavaMjaNoggahe pANidiyavaMjaNoggahe jibhidiyavaMjaNoggahe phAsiMdiyavaM0 / atthoggahe NaM bhaMte ! katividhe paM0 go0! chabihe paM0, taM0-sotiMdiyaatyovaggahe cakkhidiyaa0 jibhidiyaa0 phAsiMdiyaa0 noiMdiyaattho0 neraiyANaM bhaMte ! kativihe uggahe pannate?, go0 ! duvihe paM0, taM0-atthoggahe ya vaMjaNoggahe ya, evaM asurakumArANaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM bhaMte! katividhe uggahe, paM0?, go0! duvidhe uggahe paM0-atthoggahe ya vaMjaNovaggahe yA puDhavikAiyANaMbhaMte! vaMjaNoggahe katividheyaM0? go0! egephAsiMdiyavaMjaNoggahe pN0|puddhvikaaiyaannN bhaMte! katividhe atthoggahe pannatte?, go0! ege phAsiMdiyaatthoggahe paM0, evaMjAvavaNassaikAiyANaM, evaM beiMdiyANavi, navaraMbeiMdiyANaM vaMjaNoggahe duvihe paM0 atthoggahe duvihe paM0, evaM teiMdiyacauridiyANavi, navaraM iMdiyaparivuTi kAyavvA, Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada- 15, uddezaka :- 2, dvAraM 23 cauridiyANaM vaMjaNoggahe tividhe paM0 atthoggahe cauvvidhe paM0, sesANaM jahA neraiyANaM jAva vemANiyANaM sR. 'kativihe NaM bhaMte! iMdiyaavAe paM0' ityAdi, tatrAvagrahajJAnenAvagRhItasya IhAjJAnena IhitasyArthasya nirNayarUpo yo'dhyavasAyaH so'pAyaH, zAGkha evAyaM zArGga eva vAyaM ityAdirupo'vadhAraNAtmako nirNayo'vAya iti bhAvaH / IhA iti, 'Iha ceSTAyAM' IhanamIhA, sadUbhUtArthaparyAlocanarUpA ceSTA ityarthaH, kimuktaM bhavati ? - avagrahAduttarakAlamavAyAt pUrvaM sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhamukho' sadbhUtArthavizeSaparityAgAbhimukhaH prAyo'tra madhuratvAdayaH zaGkhAdizabdadharmmA dRzyante nakarkazaniSThuratAdayaH zArGgAdizabdadharmmA ityevaMrUpo mativizeSa IhA, Aha ca bhATakRt"bhUyAbhUyavisesAdANaccA yAbhimuhamIhA" / duvihe oggahe paM0 taM0 vaMjaNoggahe ya atthoggahe ya' iti, bhavagraho dvividhaH - arthAvagraho vyaJjanAvagrahazca tatra avagrahaNamavagrahaH arthasyAvagraho'rthAvagrahaH, anirdezyasAmAnyarUpAdyarthagrahaNamiti bhAvaH, Aha ca nandyadhyayanacUrNikRt - " sAmannassa rUvAivisesaNarahiyassa aniddessassa - mavaggahaNaM avaggaha" iti, tathA vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, tacca upakaraNendriyasya zabdAdipariNatadravyANAM ca yaH parasparaM sambandhaH, sambandhe hi sati so'rthaH zrotrAdIndriyeNa vyaJjituM zakyate nAnyathA tataH sambandho vyaJja naM, Aha ca bhASyakRt 119 11 "vaMjijjai jeNattho ghaDovva dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvagaraniMdiyasaddAipariNayaddavvasaMbaMdhI // " vyaJjanena sambandhenAvagrahaNaM sambadhyamAnasya zabdAdirUpasyArthasyAvyaktarIpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, athavA vyajyante iti vyaJjanAni 'kRdbahula' miti vacanAt karmaNyanaT, vyaJjanAnAMzabdAdirUpatayA pariNatAnAM dravyANAmupakaraNendriyasamprAptAnAmavagrahaH - avyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, Aha-prathamaM vyaJjanAvagraho bhavati tato'rthAvagrahastataH kasmAdiha prathamamarthAvagraha upanyastaH ?, ucyate, spaSTatayopalabhyamAnatvAt, tathAhi - arthAvagrahaH spaSTarUpatayA sarvairapi jantubhiH saMvedyate, zIghrataragamanAdau sakRtsattavaramupalabhyate, kiJcid dRSTaM na paribhAvitaM samyagiti vyavahAradarzanAt, apica arthAvagrahaH sarvendriyamanobhAvI vyaJjanAgrahastu neti prathamamarthAvagrahaH uktaH samprati vyaJjanAvagrahAdUrdhvaM - arthAvagraha iti kramamAzritya prathamaM vyaJjanAvagrahasvarUpaM pratipipAdayiSuH praznaM kArayati ziSyaM - 'vaMjaNoggahe NaM bhaMte ! kaivihe paM0' ityAdi, iha vyaJjanamupakaraNendriyasya zabdAdipariNata- dravyANAM ca parasparaM sambandha ityuktaM prAk, tatazcaturNAmeva zrotrAdInAmindriyANAM vyaJjanavagraho na nayanamanasoH, tayoraprApyakAritvAt sA cAprApyakAritA nandyadhyayanaTIkAyAM pradarziteti neha pradarzyate, arthAvagrahaH SaDvidhaH, tadyathA - 'soiMdiya atyuggahe' ityAdi, zrotrendriyeNArthAvagraho vyaJjanAvagrahottarakAlamekasAmayikamanirdezyaM sAmAnyamAtrArthagrahaNaM zrotrendriyArthAvagrahaH, evaM prANajihvA sparzanendriyArthAvagraheSvapi vAcyaM, cakSurmanasostu vyaJjanAvagraho na bhavati, tatastayoH prathamameva svarUpadravyaguNakriyAkalpanAtItamanirdezyasAmAnyamAtrasvarUpArthAvagrahaNamarthAva- graho'vaseyaH, 'noiMdiya atthAvaggaho' iti noindriyaM manaH tacca dvidhA - dravyarUpaM bhAvarUpaM ca tatra - Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 15 / 2 / / 436 manaH paryAptinAmakarmodayato yat manaHprAyogyavargaNAdalikamAdAya manastvena pariNamanaM tad dravyarUpaM manaH, tathA cAha nandyadhyayanacUrNikRt - 'manapajattinAmakammodayao jogge manodavve dhittuM maNatteNa pariNAmiyA davvA davvamaNo bhannai' iti, tathA dravyamano'vaSTambhena jIvasya yo manaH pariNAmaH sa bhAvamanaH, tathA cAha nandyadhyayanacUrNikRdeva - "jIvo puNa manapariNAmakiriyAvaMto bhAvamano, kiM bhaNiyaM hoi ? - manadavvAlaMbaNo jIvassa manavAvAro bhAvamano bhaNNai" iti, tatreha bhAvamanA prayojanaM tadgrahaNe hyavazyaM dravyamanaso'pi grahaNaM bhavati, dravyamano'ntareNa bhAvamanaso'sambhavAt, bhAvamano vinApi ca dravyamano bhavati yathA bhavasthakevalinAM, tata uktaM bhAvamanasA prayojanaM, tatra noiMdriyeNa - bhAvamanasA'rthAvagraho - dravyendriyavyApArAnirapekSaghaTAdyarthasvarUpaparibhAvanAbhimukhaH prathamamekasAmayiko rUpAdyUrdhvAkArAdivizeSacintAvikalo' nirdezyasAmAnyamAtracintAtmako bodho noiMdriyArthAvagrahaH, avagrahagrahaNaM copalakSaNaM tena noiMdriyArthAvagrahasya sAkSAditarayostu (IhApAyayoH) upalakSaNata upAdAnaM, vicitratvAt sUtragaterityadoSaH / mU. (437) kativihA NaM bhaMte! iMdiyA paM0 ?, go0 ! dubihA paM0 taM0 - daviyA ya bhAviMdiyA ya, kati NaM bhaMte! davviMdiyA paM0 ?, go0 ! aTTha davviMdiyA paM0, taM0-do sottA do nettA do ghANA jIvA phAse / neraiyANaM bhaMte! kati davviMdiyA paM0 ?, go0 ! aDDa ete ceva, evaM asurakumArANaM jAva thaNiyakumArANavi / puDhavikAiyANaM bhaMte! kati davviMdiyA, paM0 ?, go0 ! ege phAsiMdie paM0, evaM jAva vaNassaikAiyANaM / beiMdiyANaM bhaMte! kati davviMdiyA paM0 ?, go0 ! do davviMdiyA paM0, taM0- phArsidie ya jiTibhadie ya, teiMdiyANaM pucchA, go0 ! cattAri davviMdiyA paM0, taM0-do ghANA jIhA phAse, cauridiyANaM pucchA, go0 ! cha davviMdiyA paM0, taM0-do nettA do ghANA jIhA phAse, sesANaM jahA neraiyANaM jAva vemA0| egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa kevaiyA davviMdiyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhelagA!, go0 ? aTTha, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! aDDa vA sola vA sattarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA / egamegassa NaM bhaMte! asurakumArassa kevaiyA davviMdiyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA ?, aTTha, kevaiyA purekkhaDA ?, aTTha vA nava vA sattarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM jAva dhaNiyakumArANaM tAva bhA0 / evaM puDhavikAiyA AukAiyA vaNassaikAiyAvi, navaraM kevaiyA baddhellagatti pucchAe uttaraM ekke phAsiMdiyadavviMdie, evaM teukAiyavAukAiyassavi, navaraM purekkhaDA nava vA dasa vA, evaM beiMdiyANavi, navaraM paddhellagapucchAe donni, evaM teiMdiyassavi, navaraM baddhelagA cattAri, evaM cauridiyassavi navaraM baddhellagA cha, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA vANamaMtarA joisiyasohammIsANagadevassa jahA asurakumArassa, navaraM maNUsassa purekkhaDA kassai atthi kassai natthi, jassatthi aTTha vA nava vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, saNaMtumArAhiMdabaMbhalaMtagasukkasahassAra ANayapANayaAraNa- accuyagevejjagadevarasa ya jahA neraiyassa egamegasasa NaM bhaMte! vijayavejayaMtajayaMta aparAjiyadevassa kevaiyA davviMdiyA atItA go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, aTTha, kevaiyA purekkhaDA ?, aTTha vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejjA vA, savvaTTasiddhagadevassa atItA anaMtA baddhellagA aTTa purekkhaDA aTTha / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-15, uddezakaH-2, dvAraM - neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA davvidiyA atItA?, gau! aneMtA, kevaiyA baddhellagA?, go0! asaMkhejjA, kevaiyA purekkhaDA?, go0! anaMtA, evaM jAva gevejagadevANaM, navaraMmaNUsANaM baddhellagA siya saMkhejA siya asaMkhejA, vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevANaM pucchA, go0 ! atItA anaMtA baddhalagAasaMkheJA purekkhaDAasaMkhejA, savvaTThasiddhagadevANaMpucchA, go0! atItA anaMtA, baddhellagA saMkhejA, purekkhaDA sNkhejaa| egamegassaNaM neraiyassa neraiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, go0! aTTa, kevaiyA purekkhaDA?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassasthiaTTha vA solasa vA chauvIsA vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vaa|| egamegassa NaM neraiyassa asurakumAratte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai asthi kassai nasthi, jassasthi aTTa vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, evaM jAva thaNiya kumaartti| egamegassa NaM neraiyassa puDhavikAiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhelagA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0! kassai asthi kassai nasthi, jassasthi ekko vA do vA tinni vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, evaMjAva vaNassaikAiyatte egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa beiMdiyatte kevaiyA daviMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassasthi do vA cattAri vAsaMkhejA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM teiMdiyattevi, navaraM purekkhaDA cattAriaTTa vA bArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, evaM cauridiyattevi, navaraMpurekhaDA cha vA bArasa vA aTThArasa vA saMkhejjA vA saMkhejA vA anaMtAcA, paMciMdiyatirikkhajoNiyatte jahA asurakumAratte maNUsattevi evaM ceva, navaraM kevaiyA purekkhaDA?, aTTha vA solasa vA cauvIsAvA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, savvesiM maNUsavajANaM purekkhaDA maNUsatte kassai asthi kassai natsthi evaM na buccati, vANamaMtarajoisiyasohammaga jAva gevejagadevatte atItA anaMtA baddhellagA natthi, purekhaDA kassaI asthi kassai natthi jassa asthi aTTha vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai nasthi jassa asthi aTTa vA solasa vA, savvaTThasiddhagadevatte atItA natthi, baddhellagA natthi, purekkhaDA kassai asthi kassai natyi jassa asthi aTTha vA solasa vA, savvaTThasiddhagadevatte atItA natthi, baddhalagA natthi, purekkhaDA kassai asthi kassai nasthijassa asthi aTThA evaM jahA neraiyadaMDao nIto tahA asurakumAreNavi netabbo, jAva paMciMdiyatirikkhajoNieNaM, navaraM jassa sahANe jai baddhellagA tassa tai bhANiyavvA egamegassa NaM bhaMte ! maNUsassa neraiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhalagA?, nasthi, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassainasthi jassasthiaTTa vA solasa vA cauvIsAvA saMkhejjA vAasaMkhejjAvA anaMtA vA, evaMjAva paMciMdiyatirikkhajoNiyatte, navaraM egidiyavigalidiesu jassa jai purekkhaDA tassa tattiyA bhANiyavvA, Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 prajJApanAupAGgasUtram-2-15/2/-/437 evamegassaNaM bhaMte! maNUsassa maNUsatte kevaiyA dabiMdiyA atItA, go0! anaMtA, kevaiyA baddhalagA, go0 ! aTTa, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai nasthi, jassasthi aTTa vA solasa vA cauvIsAvA saMkhejA vA asaMkhejA vAanaMtA vA, vANamaMtarajoisiyA jAva gevejagadevatte jahA neraiyatte, egamegassa NaM bhaMte ! maNUsassa vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA? go0 ! kassai atyi kassai nasthi, jassaasthi aTTa vA solasa vA, kevaiyA baddhelagA? nasthi, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthikassai nasthi, jassa'sthi aTTha vA solasa vA, ___ egagamegassa NaM bhaMte! maNUsassa vA savvaTThasiddhagadevatte kevatitA dabiMdiyA atItA?, go0! kassai atyi kassai natthi, jassasthi aTTa, kevaiyA baddhalagA? natthi, kevaiyA purekkhaDA kassai asthi kassai natthi, jassa asthi aTTa, vANamaMtarajotisie jahA nertie|| sohammagadevevijahAneraie, navaraMsohammagadevassa vijayavejayaMtajayaMtAparAjiyatte kevaiyA atItA?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassa asthi aTTa, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai asthi kassati nasthi, jassa asthi aTTa vA solasa vA, savvasiddhagadevattejahAneraiyassa, evaMjAva gevejagadevassa, savvaTThasiddhagatAva netabbI egamegassa NaM bhaMte ! vijayavejayaMtajayaMtAparAjitadevassa neraiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! amaMtA, kevaiyA baddhelagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, nasthi, evaMjAva paMciMdiyatirikkhajoNiyatte maNUsatte atItA anaMtA, baddhellagA natthi, purekkhaDA aTTha vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejjA vA, vANamaMtare joisiyatte jahA neraiyatte, sohammagadevatte'tItA anaMtA, baddhellagA natthi, purekkhaDA kassai asthi kassai natthei, jassa asthi aTTa vA solasa vA cauvIsA vA saMkhejA vA, evaM jAva gevejagadevatte, vijayavejayaMtajayaMaparAjitadevatte atItA kassai asthi natthi, jassa asthi aTTa, kevatiyA baddhellagA?, aTTha, kevatiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai nasthi, jassa asthi aTTa, egamegassaNaM bhaMte! vijayavejayaMta jayaMtaaparAjiyadevassa savvaTThasiddhagadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, kassai asthi kassai natthi, jassa asthi aTTa, egamegassaNaM bhaMte! savvaTThasiddhagadevassa neraiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, nathi, evaM maNUsavajaM jAva gevejagadevate, navaraMmaNUsatte atItA anaMtA, kevaiyAbaddhalagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, aTTa, vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte atItA kassati asthi kassati natthi, jassa asthi aTTa, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiya purekhaDA?, natyi, egamegassaNaMbhaMte! sabaTTasiddhagadevassa savvaTThasiddhagadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA go0 ! natthi, kevaiyA baddhellagA?, aTTha, kevaiyA purekkhaDA?, natthiA neraiyANaM bhaMte ! neraiyatte kevatitA dabiMdiyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyAbaddhelagA? asaMkhejA, kevaiyApurekkhaDA?, anaMtA, neraiyANaM bhaMte ! asurakumAratte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, amaMtA, evaM jAva gevejagadevatte, neraiyANaM bhaMte ! vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA ?, Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-15, uddezakaH-2, dvAraM - 27 natthi, kevaiyA dabiMdiyAatItA?, nasthi, kevaiyA baddhalagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, asaMkhijjA, evaM sabvaTThasiddhagadevattevi, evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA savvaTThasiddhagadevatte bhANiyabvaM, navaraM vaNassaikAiyANaM vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte sabbaThThasiddhagadevate ya purekkhaDA anaMtA, savyesi maNUsasavvadRsiddhagavajANaMsaTTANe baddhalagAasaMkhejA, parahANebaddhellagA nasthi, vaNassaikAiyANaM baddhellagA anaMtA, maNUsANaM neraiyatte atItA baddhellagA natthi purekkhaDA anaMtA, evaMjAva gevejagadevatte, navaraM saTTANe atItA anaMtA baddhalagA siya saMkhejjA siyaasaMkhejA purekkhaDA anaMtA, maNUsANaM bhaMte ! vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, saMkhejA, kevaiyA baddhalagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA?, siya saMkhejA siya asaMkhejA, evaM savvaTThasiddhagadevatte atItA nasthi baddhalagA natthi purekkhaDA asaMkhejA, evaM jAva gevejagadevANaM, vijayavejaMyatajayaMtaaparAjitadevANaM bhaMte ! neraiyatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyA baddhalagA?, natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, nathi, evaM jAva joisiyattevi, navaraM maNUsatte atItA anaMtA, kevaiyA baddhalagA?, nasthi, purekkhaDA asaMkhijjA, evaM jAva gevejagadevate sahANe natthi baddhalagA nasthi purekkhaDA asaMkhejA, savvasiddhagadevANaM bhaMte ! neraiyatte kevatiyA dabiMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevatiyA baddhellagA?, natthi, kevatiyA purekkhaDA?, nasthi, evaM maNUsavajaM tAva geveJjagadevatte, maNusatte atItAanaMtA, baddhellagA nasthi, purekkhaDA saMkhejA, vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, saMkhejA, kevaiyA baddhalagA?, nasthi, kevaiyA purekkhaDA ?, natthi, sabvaTThasiddhagadevANaMbhaMte! savvasiddhagadevatte kevaiyA dabiMdiyA atItA?, natyi kevaiyA baddhelagA?, saMkhijA, kevaiyA purekkhaDA ?, nasthi, dAraM 11 // kati NaM bhaMte ! bhAviMdiyA, paM0?, go0 ! paMca mAbiMdiyA, paM0 20-sotidie jAva phAsidie, neraiyANaMbhaMte! kati bhAviMdiyA paM0?, go0!paMca bhAviMdiyA paM0, taM0-sotidite jAva phAsiMdite, evaM jassa jai iMdiyA tassa tai bhANitavvA, jAva vemANiyANaM, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevaiyA bhAvidiyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyA baddhellagA?,paMca, kevaiyA purekhaDA?, paMca vA dasa vA ekkArasa vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, evaM jAva thaNiyakumArassavi, evaM puDhavikAiyaAukAiyavaNassaikAiyassavi, beiMdiyateiMdiyacauridiyassavi, teukAiyavAukAiyassavievaM ceva, navaraM purekkhaDAcha vA satta vA saMkhaJjA vA asaMkhejA vA anaMtAvA, paMciMdiyatirikkhajoNiyassa jAvaIsANassa jahAasurakumArassa, navaraMmaNUsassa purekkhaDA kassai asthi nasthitti bhANiyavyaM, saNaMkumAra jAva gevejagassa jahA neraiyassa, vijayavejayaMtajayaMtaaparAjitadevassa atItA anaMtA, baddhalagA paMca, purekkhaDA paMca vA dasa vA pannarasa vA saMkhejA vA, savvaTThasiddhagadevassa atItA anaMtA, baddhellagA paMca, kevaiyA purekkhaDA?, pNc| neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA bhAviMdiyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA baddhalagA?, asaMkheJjA, kevaiyA purekkhaDA?, anaMtA evaM jahA dabiMdiesu pohatteNaM daMDato bhaNito tahA bhAvidiesuvi pohatteNaM daMDato bhANiyavvo, navaraM vaNassaikAiyANaM baddhellagA anaMtA, egamegassa Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 prajJApanAupAsUtram-2-15/2/-/437 NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevatiyA bhAvidiyA atItA?, go0 ! anaMtA, baddhellagA?, paMca, parakkhaDA kassavi asthi kassavi natthi, jassa paMca vA dasa vA pannarasa vA saMkhejA vA asaMkhenA vA anaMtA vA, evaM asurakumArANaM jAva thaNiyakumArANaM, navaraM baddhellagA nasthi, puDhavikAiyatte jAva beiMdiyatte jahA dabiMdiyA, teiMdiyatte taheva navaraM purekkhaDA tinni vA cha vA nava vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vAsa, evaM cauridiyattevi, navaraM purekkhaDA cattAri vA aTTha vA aTTha vA bArasa vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA, evaM ee ceva gamA cattArijANetavvAje ceva dadibadiesu, navaraMtaiyagamejANitavvA jassa jai iMdiyA te purekkhaDesu muNetavvA, cautthagame jaheva dabiMdiyA, jAva sabvaTThasiddhagadevANaM savvasaddhagadevatte kevatiyA bhAviMdiyA atItA?, natthi, baddhalagA?, saMkhijjA, purekkhaDA?, natthi vR. 'kativihANaM maMte! iMdiyA paM0' iti dravyendriyasUtraM sugamaM, prAgbhAvitatvAt, 'kaiNaM bhaMte! dabiMdiyA paM' ityAdi, dravyendriyasaGghayAviSayaMdaNDakasUtraMca pAThasiddhaM ekaikajIvaviSayAtItabaddhapuraskRtadravyendriyacintAyAM 'purakkhaDA aTTa vA sola vA sattarasa vA saMkhijjA vA asaMkhinnA vAanaMtA vA' iti, yonairayikonantarabhave manuSyatvamAvApya setsyatitasya mAnuSabhavasambandhInyaSTI, yaH punaranintarabhavetiryakpaJcendriyatvamavApyatatauvRttomanuSyeSugatvAsetsyati tasyASTau tiryakpaJcendriyabhavasambandhInyaSTau manuSyabhavasambandhInIti SoDaza, yaH punaranantaraM narakAdudvRttastiryakpazcendriyatvamavApya tadanantaramekaM bhavaMpRthivIkAyadiko bhUtvA manuSyeSusamAgatya setsyati tasyASTau tiryakpaJcendriyabhavasambandhIni ekaMpRthivIkAyAdibhavasambandhi aSTau ca manuSyabhavasambandhInIti saptadaza saGkhyeyakAlaM saMsArAvasthAyinaH saGghayeyAni asaMjhayeyaM kAlamasaGkhyeyAni anantaM kaalmnntaani| ___ asurakumArasUtre 'purakkhaDA aTTa vA nava vA' ityAdi, tatrAsurabhavAduvRttyAnantarabhave manuSya- tvamavApyasetsyato'STau, asurakumArAdayastvIzAnaparyantAH pRthivyabvanaspatiSUtpadyantetato'nantarabhave pRthivyAdiSu gatvA tadanantaraM manuSyatvamavApya setsyati tasya nava, saGkhyeyAdibhAvanA prAgvat, pRthivyabvanaspatisUtre 'purakkhaDAaTTha vA nave'ti pRthivyAdayo hyanantaramuvRttya manuSyeSu utpadyantesidhyanti ca, tatrayo'nantarabhavemanuSyatvamavApyasetsyati tasya manuSyabhavasambandhInyaSTau, yastvanantaramekaM pRthivyAdibhavamAvApya tadanantaraM manuSyo bhUtvA setsyati tasya nava, tejovAyavo'nantaramuddhattA manuSyatvameva na prApnuvanti dvitricaturindriyAstvanantaraM manuSyatvabhavApnuvanti paraM na sidhyanti tatasteSAM sUtreSu jaghanyapade nava naveti vaktavyaM, zeSabhAvanA prAguktAnusAreNa karttavyA, manuSyasUtre puraskRtAni dravyendriyANi kasalyApi santi kasyApi na santIti, tadbhava eva sidhyato na santi zeSasya santIti bhAvaH, yasyApi santi so'pi yadyanantarabhave bhayo'pi manuSyo bhUtvA setsyati tasyASTI, yaH punaH pRthivyAghekabhavAntarito manuSyo bhUtvA siddhigAmI tasya nava, zeSabhAvanA prAgvat, sanatkumArAdayo devAanantaramuvRttAHna pRthivyAdiSvAyAnti kintu paJcendriyeSu tataste nairayikavadvaktavyAH, tathA cAha- "saNaMkumAramAhiMdabaMbhaloyalaMtagasukkasahassAraANayapANayaAraNaaccuyagevijadevassa ya jahA neraiyassa" vijayAdidevacatuSTayasUtreSu yo'naMtarabhave Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-15, uddezakaH-2, dvAraM - manuSyatvamavApya setsyati tasyASTI, yaH punarekavAraMmanuSyobhUtvA bhUyo'pimanuSyatvamavApya setsyati tasya SoDaza, yastvapAntarAle devatvamanubhUya manuSyo bhUtvA siddhigAmItasya caturviMzatiH, manuSyabhave aSTau devabhave'STau bhUyo'pi manuSyabhave aSTaviti, saGghayeyAni saGghayeyaM kAlaM saMsArAvasthAyinaH, iha vijayAdiSu caturbhugatAH prabhUtamasaGkhyeyamanantaM vA kAlaM saMsAre nAvatiSThante tataH saMkhejA vA ityevoktaM, 'nAsaMkhejA vA anaMtA vA' iti, sarvArthaddhistvanantarabhave niyamataH sidhyati tatastasyAjadhanyotkRSTa puraskRtA assttaaviti| bahuvacanacintAyAMnairayikasUtre baddhAni dravyendriyANyasaGghayeyAni, nairayikANAmasaGkhyAtatvAt, evaM zeSasUtreSvapyupayujya vaktavyaM, navaraM manuSyasUtre 'siya saMkhejjA siya asaMkhejjA' iha sammUrchimamanuSyAHkadAcitsarvathAna santi, tadanantarasyacaturviMzatimuhUrtapramANasyaprAgabhidhAnAt, tatra yadA pRcchAsamaye sarvathA na santi tadA saGkhayeyAni, garbhajamanuSyANAM saGghayeyatvAt, yadA tu sammUrchimA api santi tadA asaGkhyeyAni, sarvArthasiddhamahAvimAnadevAH saGghayeyAH, bAdaratve mahAzarIratve ca sati parimitakSetravarttitvAt, tato baddhAni puraskRtAni vA teSAM dravyendriyANi saGghayeyAni, egamegassaNaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte' ityAdi, 'kassaiasthi kassainasthi' iti yonarakAduvRtto bhUyo'pi nairayikatvaM nAvApsyatitasya na bhavanti, yastvavApyasyati tasya santi, so'pi yadyekavAramAgAmI tato'STI dvau vArI cet tarhi SoDaza yadi trIn vArAn tatazcatuviMzatiHsaGkhayeyAnvArAn AgAminaH saGkhayeyAnItyAdi, manuSyatvacintAyAM 'kassai asthi kassai nasthi' iti na vaktavyaM, manuSyeSvAgamanasyAvazyaMbhAvitvAt, tato jaghanyapade'STau utkarSato'nantAnIti vaktavyaM, vijayavaijayaMtajayantAparAjitacintAyAM atItAni dravyendriyANi na santi, kasmAditi cet?, ucyate, iha vijayAdiSu caturyugatojIvo niyamAttata uvRttonajAtucidapi nairayikAdipaJcendriyatiryakaparyavasAneSu tathA vyantareSujyotiSkeSuca madhye masAgamiSyati tathAsvAbhAvyAt, manuSyeSu saudharmAdiSu cAgamiSyati, tatrApijaghanyata ekaM dvau (trIn) vAbhavAnutkarSataH saGkhayeyAn napunarasaGkhayeyAn anantAnvA, tato nairayikasya vijayAditve'tItAnidravyendriyANinasantItyuktaM, puraskRtAni aSTau SoDaza vA, vijayAdiSu dvirutpannasyAnantarabhava niyamato mokSagamanAta, __evaM yathA nairayikasya nairayikatvAdiSu caturviMzatau sthAneSu cintA kRtA tathA asurakumArAdInAmapi pratyekaMkartavyA, pUrvoktabhAvanA'nusAreNacasvayamupayujya paribhAvanIyA, bhAvendriyasUtrANyapi sugamAnyeva, kevalaM dravyendriyagatabhAvanAnusAreNa tatra bhAvanA bhAvayitavyA padaM - 15 -- uddezakaH-2 - samAptam padaM-15- samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAgasUtre paJcadazapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| [padaM-16-"prayoga") vRtadevaMvyAkhyAtaMpaJcadazamadhunASoDazamArabhyate-tasya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 prajJApanAupAGgasUtram-2-16/-1-1438 pradhAnapadahetutvAdindriyatAmeva lezyAdisadbhAvAtsa vizeSata indriyapariNAma uktasatatastadanantaramiha pariNAmasAmyAt prayogapariNAmaH pratipAdyate, tatra cetamAdisUtram mU.(438) kativihe NaM bhaMte ! paoge paM0?, go0! pannarasavihe paoge paM0, taM0saccamaNappaoge 1 asacamaNappaoge 2 saccAmosamaNappaoge 3 asAmosamaNappaoge 4 evaM vaippaogevi cauhA 8 orAliyasarIrakAyappaoge 9 orAliyamI sasarIkAyappaoge 10 veubbiyasarIrakAyappaoge 11 veubbiyamIsasarIkA-yappaoge 12 AhArakasarIrakAyappaoge 13 AhAragamIsasarIrakAyappaoge 14 (teyA) kammAsarIrakAyappaoge 15 // i. 'kaivihe gaMbhaMte !' ityAdi, katividhaH-katiprakAraH, Namiti vAkyAlaGkAra, bhadanta prayogaH prajJaptaH?, prayoga iti prapUrvasya 'yujirAyoge' ityasya dhajantasya prayogaH, parispandakriyA AtmavyApAra ityarthaH, athavA prakarSeNa yujyate-vyApAryate kriyAsu sambandhyate vA sAmparAyikeryApathakarmaNA sahAtmA anenetiprayogaH puMnAmnI ti karaNedhapratyayaH, bhagavAnAha-paJcadazavidhaH prajJaptaH, tadeva paJcadazavidhatvaM darzayati ___ 'saccamaNappaoge' ityAdi, santo-munayaH padArthA vA teSu yathAsaGghayaM muktiprApakatvaina yathAvasthitavastusvarUpacintanenacasAdhusatyaM-astijIvaH sadasadrUpo dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAvasthitavastucintaparaM, satyaMcatatmanazca satyamanaH tasya prayogo-vyApAraH satyamanaprayogaH, 'asaccamaNappaoge' iti, satyaviparItamasatyaM, yathA- nAsti jIvaH ekAntasadrUpo vetyAdikuvikalpanaparaM, taca tanmazca tasya prayogota'satyamanaHprayogaH, 'saccamosamaNappaoga' iti satyamRSA-satyAsatye yathA dhavakhadirupalAzAdimizreSu bahuSvazokavRkSeSu azokavanamevedamiti vikalpanaparaM, tatra hi katipayAzokavRkSANAM sadbhAvAt satyatAanyeSAmapidhavakhadirAdInAMsadmAvAdasatyatA, vyavahAranayamatApekSayAcaivamucyate, paramArthataH punarimasatyameva, yathAvikalpitArthAyogAt, tacca tanmanazcetyAdi prAgvat, tathA asamAmosamaNappaoge' iti yanna satyaM nApi mRSA tadasatyAmRSA, iha vipratipattI satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa vikalpyate yathA asti jIvaH sadasadrUpe iti tatkila satyaM paribhASitamArAdhakatvAt, yatpunarvipratipattau satyAM yadvastupratiSThAzayA'pi sarvajJamatottIrNa vikalpyate yathA nAsti jIvaH ekAntanityo vetyAdi tadasatyaM virAdhakatvAt, yatpunarvastupratiSThAsAmAntareNa svarUpamAtraparyAlocanaparaM yathA-devadattAtta 3 ghaTa Anetavyo gauryAcanIyA ityAdicintapanaparakaM tat asatyAmRSA, idaM hi svarUpamAtraparyAlocanaparatvAt na yathoktalakSaNaM sayaM nApi mRSA, etadapi vyavahAranayamatApekSayA draSTavyaM, anyathA vipratAraNabuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati anyattu satye, tacca tanmanazca tasya pryogo'styaa'mRssaamnHpryogH|| evaM 'vaippaogovicauhA' iti, yathA manaHprayogazcaturddhA tathA vAkprayogo'pi caturddhA, tadyathA-satyavAkprayogo mRSAvAkprayogaH satyAmRSAvAkprayogaH asatyAmRSAvAkprayogaH, etAzca satyavAgAdayaH satyamanaHprabhRtivadbhAvanIyA iti / orAliyasarIrakAyappaoge' iti audArikAdizabdArthamagre vakSyAmaH, audArikameva zarIraM tadeva pudgalaskandhasamudAyarUpatvAt upacIyamAnatvAcca kAyaH audArikazarIrakAyaH tasyaprayogaH Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-16, uddezakaH-, dvAra audArikazarIrakAyaprayogaH, ayaM ca tirazco manuSyasya ca paryAptasya 1, 'audArikamizrakAyazarIraprayoga' iti audArikaM ca tanmizraM ca audArikamizra, kena saha mizritamiti cet ?, ucyate, kArmaNana, tathA coktaM niyuktikAreNa zastra (AhAra) parijJAnadhyayane - // 1 // 'joeNaM kammaeNaM AhArei anNtrNjiivo| teNa paraM mIseNaMjAva sarIrassa nipphttii|| nanumitratvamubhayaniSThaM, tathAhi-yathAaudArikaMkArmaNena mizraMtathA kArmaNamapiaudArikeNa mizraM tataH kasmAdaudArikamizrameva taducyate na kArmaNamizramiti?, ucyate, iha vyapadezaH sa pravartanIyo yena vivakSitArthapratipattiniSpratipakSA zrotRNAmupajAyate, anyathA saMdehApattito vivakSitArthApratipattyAnateSAmupakAraH kRtaH syAt, kArmaNaMcazarIramAsaMsAramavicchedenAvasthitatvAt sakaleSvapi zarIrareSu sambhavati, tataH kArmaNamizramityukte na jJAyate kiM tiryagmanuSyANAmapaptiAvasthAyAM tadvivakSitamuta devanArakANAmiti?, tata utpattimAzrityaudArikasya pradhAnatvAt kAdAcitkatvAcca nizaSpratipakSavivakSitArthapratipattyarthamaudArikeNa vyapadizyate-audArikamizramiti, tathA yadaudArikazarIro vaikriyalabdhisampannau manuSyastiryakpaJcendriyaH paryAptakabAdaravAyukAyikovA vaikriyaMkarotitadA kilaudArikazarIraprayogaevavartamAnaHpradezAvikSipya vaikriyazarIra yogyAn pudgalAnupAdAya vaikriyazarIraparyAptayA yAvana paryAptimupagacchatitAvat yadyapi vaikriyeNa mizrataudArikasyobhayaniSThA tathApyaudArikasya prArambhakatayA pradhAnatvAt tena vyapadeza audArikamizramiti, na vaikriyeNeti, tathA AhArakamapi zarIraM yadA kazcidAhArakalabdhimAn pUrvadharaH karoti tadAyadyapyAhArakeNa mizratvamaudArikakasyobhayaniSThatathApyaudArikamArabhakatayA pradhAnamiti tena vyapadezapravRttiraudArikamizramiti, na tvAhArakeNeti, audArikamizraM ca tat zarIraM cetyAdi pUrvavata 2, vaikriyazarIrakAyaprayogovaikriyazarIraparyAptayAparyAptayA 3, vaikriyamizrazarIrakAyaprayogo devanAkAraNamaparyAptAvasthAyAM, mizratAca tadAnIM kArNena saha veditavyA, atrAkSepaparihArau prAgvat, tathA yadA manuSyastiryakpaJcendriyo vAyukAyiko vA vaikriyazarIrIbhUtvA kRtakAryoM vaikriyaM parijihIrgharaudArike praveSTuM yatate tadA kila vaikriyazarIrabalenaudArikopAdAnAya pravartate iti vaikriyasya prAdhAnyAttena vyapadezo naudArikeNeti vaikriyamizramiti 4, tathA AhArakazarIrakAyaprayogaH AhArakazarIraparyAptayA paryAptasya 5, AhArakamizrazarIrakAyaprayogaH AhArakAdaudArikaM pravizataH, etaduktaM bhavati-yadA AhArakazarIrI bhUtvA kRtakAryaH punarapyaudArikaM gRhNAti tadA yadyapi mizratvamubhayaniSThaM tathApyaudArike pravezaAhArakabalenetyAhArakasya pradhAnatvAttena vyapadezo naudArikeNAhArakamizramiti 6 / etacca siddhAntAbhiprAyeNoktaM, kArmagranthikAH punarvaikriyasya prArambhakAle parityAgakAle ca vaikriyamizramAhArakazarIrasya prArambhakAle parityAgakAleca AhArakamizranatvekasyAmaparyavasthAyAmaudArikamizramiti pratipannAH, taijasakArmaNazarIraprayogo vigrahagatau samudghAtAvasthAyAM vA sayogikevalinstRtIyacaturthapaJcamasamayeSu, iha taijasaM kArmaNena sahAvyabhicArIti yugapattaijasakArmaNagrahaNaM, amUneva paJcadaza prayogAn jIvAdiSu sthAneSu cintayatrAha Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAsUtram-2-16/-1-1439 mU. (439) jIvANaM bhaMte ! katividhe paoge pannatte?, go0 ! pannarasavidhe pannatte, saccamanappaoge jAva kammAsarIrakAyappaoge, neraiyANaM bhaMte ! katividhe paoge pannate? go0 ! ekkArasavidhe paoge paM0, taM0-saccamaNappaoge jAva asaccAmosAvayappaoge veubviyasarIrakAyappaoge veubviyamIsasarIrakAyappaoge (teyA) kammAsarIrakAyappaoge, evaM asurakumArANavi jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! tivihe paoge paM0, taM0--orAliyasarIrakAyappaoge orAliyamIsasarIkAyappaoge kammAsarIrakAyappaoge ya, evaM jAva vaNassaikAiyANaM, navaraM vAukAiyANaM paMcavihe paoge paM0, taM0--orAliyakAyappaoge orAliyamIsasarIkAyappaoge ya veubbie duvidhe kammAsarIrakAyappaoge ya, beiMdiyANaM pucchA, go0 ! caubihe paoge paM0, taM0-asaJcAmosavaippaoge orAliyasarIrakAyappa0 orAliyamIsasarIkAyappa0 kammAsarIrakAyappa0 evaM jAva cauridiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0! terasavidha paoge paM0, taM0-saccamanappaoge mosamanappaoge saccAmosa0 asaccAmosamanappa0, evaM vaippaogevi, orAliyasarIrakAyappa0 orAliyamIsarIrakAyappa0 veubviyasarIrakAyappa0 veubviyamIsasarIrakAyappa0 kammasarIrakAyappaoge, maNUsANaMpucchA, go0 ! pannarasavidhepaoge paM0, taM0-sacamaNappa0 jAvakammAsarIrakAyappa0, vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neriyaannN| vR. 'jIvANaM bhaMte ! katividhe paoge paM0'ityAdi, tatra jIvapade paJcadazApi prayogAH, nAnAjIvApekSayA sadaivapaJcadazAnAmapiyogAnAM labhyamAnatvAtad, nairayikapade ekAdaza, audArikakaudArikamizrAhArakAhAramizraprayogANAM teSAmasambhavAt, evaM sarveSvapi bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikeSubhAvanIyaM, pRthivyAdiSuvAyukAyavarjeSvekendriyeSupratyekaMpratyekaMtrayastrayaH prayogAH audArikaudArikamizrakArmaNalakSaNAH, vAyukAyikeSu paJca, vaikriyavaikriyamizrayorapiteSAM sambhavAt, dvitricaturindriyANAM pratyekaM catvAraH audArikamaudArikamizraM kArmaNasatyAmRSAbhASA ca, zeSAstu satyAdayo bhASAsteSAM na sambhavanti 'vigalesu asacamoseve' [vikaleSu asatyAmRSaiva ]iti vacanAt, . paJcendriyatiryagyonikAnAM trayodazaAhArakAhArakamizrayosteSAmasambhavAdasambhavazcaturadazapUrvAdhigamAsambhavAt, manuSyeSu paJcadazApi, manuSyANAMsarvabhAvasambhavAt / adhunAjIvAdiSu padeSu niyataprayogabhAvaM vicintayiSuridamAha mU. (Mo) jIvANaM bhaMte ! kiM sacamaNappaogI jAva kiM kammasarIrakAyappaogI?, jIvA sabvevi tAva hoja saccamaNappaogIvi jAva veubviyamIsasarIrakAyappaogIvi kammAsarIrakAyappaogIvi 13, ahavegeya AhAragasarIrakAyappaogIya 1 ahavegeya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavegeya AhAragamIsasarIrakAyappaogIya 3, ahavegeya AhAragamIsasarIrakAyappaogiNo ya 4, caubhaMgo, ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsasarIkAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya 2 ahavege ya Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 16, uddezaka:-, dvAraM - AhAra - gasarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI va 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNI ya AhAragamIsAsarIkAyappa ogiNo ya 4, e jIvANaM aDDa1 / neraiyANaM bhaMte! kiM saccamanappagI jAva kiM kammasarIrakAyappaogI 11 ?, neraiyA savvevi tAva honA sactacamaNappaogIvi jAva veucciyamIsAsarIrakAyappaogavi, ahavege ya kammasarIrakArpaogI ya 1 ahavege ya kammasarIrakAyappaogiNo ya 2, evaM asurakumArAvi, jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM bhaMte! kiM orAliyasarIrakAyappaogI orAliyamIsAsarIrakAyappaogI kammAsarIrakAyappaogI?, go0 ! puDhavikAiyA orAliyasarIrakAyappaogIvi orAliyayamIsasarIrakAyappaogIvi kammAsarIrakAyappaogIvi, evaM jAva vaNapphaikAiyANaM, navaraM vAukkAiyA veubviyasarIrakAyappaogIvi veubviyamIsAsarIrakAyappaogIvi, 33 beiMdiyANaM bhaMte! kiM orAliyasarIrakAyappaogI jAva kammAsarIrakAyappaogI ?, go0 ! beiMdiyA savvevi tAva hojjA asacamosalavaippaogIvi orAliyasarIrakAyappaogIvi orAliyamIsasarIkAyappaogIvi, ahavege ya kampAsarIrakAyappaogIvi, ahavege ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya, evaM jAva cauridiyAvi, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA, navaraM orAliyasarIrakAyappaogIvi orAli- yamIsAsarIkAyappaogIvi, ahavege ya kammAsarIrakAyappaogI ya ahavege ya kampAsarIrakA - yappaogiNo ya, maNUsANaM bhaMte 1 kiM sacamanappaogI jAva kiM kammAsarIrakAyappaogI?, go0 ! maNUsA savvevi tAva hojjA saccamanappaogIvi jAva orAliyasarIrakAyappaogIvi, veuvviyasarIrakAyappaogIvi veuvviyamIsasarIkAyappaogI ya, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappaogiNo ya 2 ahavega ya AhAragasarIrakAyappaogI ya, ahavege ya AhAragasarIrakAyappa ogiNo ya 2, ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya kammagasarIrakAyappaogI ya ahavege ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 2, ete aDDa bhaMgA patteyaM, C ahavege ya orAliyamIsasarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege orAliyamImAsItkAyappaogI ya AhAragasarIrakAyampa ogiNo ya 2 ahavege ya olimarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya orAliyamIsAsarA ogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNI ya 4 evaM ete cattAri bhaMgA, | ahavege ya orAliya sarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyagIya AhAragamAsAsarIrakApa oga 2 ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyaSpa ogiNI ya jahAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 2 ahavaga ya orAliyamIsAsarIkAyappa ogiNo ya aahaargm| esarIrakAyappaogiNo ya 4, cattAri bhaMgA, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogIya sarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyampaagiNo ya 2, ahavege orAli 11 3 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram--2-16/-/-/440 yamIsAsarIkAyappa ogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 3, ahavege orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kampAsarIrakAyappa ogiNI ya 4, ete cattAri bhaMgA, ahavegeya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogIya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogINo ya 2 ahavege ya AhAragamasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragamasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappa ogiNI ya 4, cattAri bhaMgA, ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kampAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragasarIrakAyappagiNo ya kampAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 4, cauro bhaMgA, ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragamIsAsarIkAyappa ogiNI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya AhAragamIsAsarIkAyaSpaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogiNI ya 4, cauro bhaMgA, evaM cauvvIsaM bhaMgA, ahavege ya orAliyamIsagasarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavege ya orAliyamIsagasarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIrakAyappa ogiNoya 2 ahavege ya orAliyamIsagasarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya 3 ahavega ya orAliyamIsAsarIrakyAppaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNoya 4, ahavege ya orAliyamIsA sarIrakAyampaogiNoya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappa ogiNoya AhArasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogINo ya 6 ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappa ogiNo ya AhAragasarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogIya 7, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhArakasarIrakAyappaogiNI ya AhAragamIsAsarIkAyampaogiNo ya 8, ete aTTha bhaMgA, ahavege ya ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAraMgasarIrakA ya kammagasarIrakAyappaogI ya 1, ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappa AhAragasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya olayamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappa ogiNo ya kammagasarIskAya jAgI ya 3 ahavege ya orAliyakAyagIya AhAragasarIrakAyappa ogaNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya AlimamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogIya 5 ahavegeya oraalie| sAsarIrakAyaSpa ogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI kammagasarIrakAyappaogiNo 85 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogaNo ya kammagasarIrakAyappaogI ya 7 ahavege ya orAliyamIsAsarIra 34 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 16, uddezaka:-, dvAraM - kAyappaogaNat ya AhAragasarIrakAyappaogaNo ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 8 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogIya 1 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammagasarIrakAyappa ogiNI ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyapaogiNoya kammagasarIrakAyappaogIya 3 ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIkAyappa ogiNo ya kammagasarIrakAyappa ogiNoya 4 ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappaogiNI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogiNo ya 5 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya kammagasarIrakAyappaogI ya 6 ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappaogiNI ya AhAragamIsAsarIrakAyampaogiNo ya kammagasarIrakAyappaogiNI ya 8, ahavege ya AhAraga- sarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1, ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAypaogI ya kammAsarapIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIra- kAyappaogIya 3 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIkAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 4 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsa- rIkAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrasakAyappaogI ya kampagasarIrakAyappaogiNoya 6 ahavege ya AhAragasarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 7 ahavege ya AhAragasarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammasarIrakAyappa- ogiNo ya 8 // 35 evaM ee tiyasaMjoeNaM cattAri aTTha bhaMgA, savvevi militA battIsaM bhaMgA jANitavvA 32 ahave va orAliyamissAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 1 ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyarpaogIya AhAragasarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kampAsarIrakAyappaogiNo ya 2 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 3 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappa ogiNo ya kampAsarIrakAyappa ogiNoya 4 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappa ogiNI ya AhAragabhIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogI ya 5 ahavege ya orAliyamIsAsarIkAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaNI ya kampAsarIrakAyappa ogiNo ya 6 ahavegeya orAliyamIsAsarIkAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappaogIya AhAragamIsAsarIrakAyappa ogiNo ya kampAsarIrakAyappaogI 7 ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyappaogI ya AhAragasarIrakAyappa ogiNo ya AhAragamIsAsarIkAyappaogaNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 8 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-16/-/-/440 __-ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogIyakammAsarIrakAyappaogIya9 ahavegeya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogI ya kammAsarIrakAyappaogaNo ya 10 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 11 ahavege ya orAliya- mIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogI ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogaNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 12 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogaNo ya AhAragasarIrakAyappaogiNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogIya kammAsarIrakAyappaogI ya13 ahavegeyaorAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo yaAhAragasarIrakAyappaogiNo yaAhAragamIsAsarIrakAyappaogIyakamamAsarIrakAyappaogiNo ya 14 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo ya AhAragasarIrakAyappaogNo ya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogI ya 15 ahavege ya orAliyamIsAsarIrakAyappaogiNo yaAhAragasarIrakAyappaogiNoya AhAragamIsAsarIrakAyappaogiNo ya kammAsarIrakAyappaogiNo ya 16, evaM ete causaMjoeNaM solasa bhaMgA bhavaMti, savve'piyaNaM saMpiDiyA asIti bhaMgA bhvNti| vANamaMtarajoisavemANiyA jahA asurkumaaraa| vR. 'jIvANaM bhaMte!' ityAdi praznasUtrasugimaM, nirvacanasUtresarve'pi tAvadbhaveyuH satyamanaHprayogiNa ityAdireko bhaGgaH, kimuktaM bhavati?-sadaiva jIvA bahava eva satmanaHprAyogiNo'pyasatyamanaHprayogiNo'piyAvadvaikriyamizrazarIrakAyaprayogiNo'pikArmaNazarIrakAyaprayogiNo'pilabhyante, tatra sadaivavaikriyamizrazarIrakAyaprayogiNonArakAdInAM sadaivopapAtottaravaikriyArambhavasambhavAt, sadaiva kArmaNazarIrakAyaprayogiNaH sarvadaiva vanaspatyAdInAM vigrahaiNA vAntaragatI labhyamAnvAt, AhArakazarIrIca kadAcitsarvathAna labhyate, SaNmAsAnyAvadutkarSato'ntarasambhavAt, yadApi labhyate tadApi jaghanyapade eko dvau vA utkarSataH sahasrapRthakatvaM, uktaM c||1|| "AhAragAiM loe chammAse jA na hotivi kayAI / ukkoseNaM niyamA evaM samayaM jahanneNaM / / // 2 // hotAI jahanneNaM ikaM do tinni paMca va hvNti| ukkoseNaM jugavaM puhuttamettaM sahassANaM / / " tatoyadAAhArakazarIrakAyaprayogI AhArakamizrazarIrakAyaprayogI caiko'pinalabhyate tadA bahuvacanaviziSTatrayodazapadAtmakaeko bhaGgaH, trayodazapadAnAmapi sadava bahutvenAvasthitvAt, yadA tveka AhArakazarIrakAyaprayogI labhyate tadA dvitIyaH, te'pi yadA bahavo labhyante tadA tRtIyaH, evameva AhArakamizrazarIrakAyaprayogipadenApi dvau bhaGgI labhyete ityekayoge catvAro bhaGgAH,dvikasaMyoge'pi pratyekamekacanabahuvacanAbhyAM catvAra iti sarvasaGkhyayAjIvapadena nava bhaGgAH, nairayikapade satyamanaHprayogiprabhRtIni vaikriyamizrazarIrakAyaprayogiparyantAni sadaiva bahuvacanena daza padAnyavasthitAnItyeko bhaGgaH, atha vaikriyamizrazarIrakAyaprayogiNaH sadaiva kathaM Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-16, uddezakaH-, dvAraM - 37 labhyante?, dvAdazamauhUrtikagatyupapAtavirahakAlabhAvAt, ucyate uttaravaikriyApekSayA, tathAhiyadyapi dvAdazamauhUrtiko gatyupapAtavirahakAlastathApitadAnImapiuttaravaikriyArambhiNaH saMbhavanti, uttaravaikriyArambhe ca bhavadhAraNIyaM vaikriyamizra, tadvalenottaravaikriyArambhAt, bhavadhAraNIyapraveze cottaravaikriya mizra, uttaravaikriyabalena bhavadhAraNIyepravezAta, tataevamuttaravaikriyApekSayA bhavadhAraNIyottaravaikriyamizraNasambhavAt tadAnIpamapi vaikriyazarIramizrakAyaprayogiNo nairayikA labhyante, kArmaNazarIrakAyaprayogI ca nairayikaH kadAcideko'pi na labhyate, dvAdazamauhUrtikagatyupapAtavirahakAlabhAvAt, yadApi labhyate tadApi jaghanyata eko dvau vA utkarSato'saGkhyeyAH, tato yadA eko'pi kArmaNazarIrakAyaprayogI na labhyate tadA prathamo bhaGgo yadApunarekastadA dvitIyoyadA bahavastadA tRtIya iti, ata eva trayo bhaGgAH bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikeSubhAvanIyAH, pRthivyaptejovAyuvanaspatiSuaudArikazarIrakAyaprayogiNo'piaudArikamizrazarIrakAyaprayogiNo'pikArmaNazarIrakAyaprayogiNo'pi sadAbahavaeva labhyante itipadatrayabahuvacanAtmakaH pratyekamekaeva bhaGgaH, vAyukAyikeSvaudArikadvikavaikriyadvikakArmaNazarIralakSaNapadapaJcakabahuvacanAtmaka eko bhaGgaH, teSu vaikriyazarIriNAM vaikriyamizrazarIriNAM ca sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt, dvIndriyeSu yadyapyAntarmuhUrttika upapAtavirahakAlastathApyupapAtavirahakAlo'ntarmuhUrta laghu audArikamizragatamantarmuhUrtamatibRhapramANamata audArikamizrazarIrakAyaprayogiNo'piteSusadaiva labhyante, kArmaNazarIrakAyaprayogItukadAcideko pina labhyate, AntarmuhUrtikopapAtavirahakAlabhAvAt, yadApi labhyate tadApi jaghanyata eko dvau vA utkarSato'saGkayeyAH, tato yadA eko'pi kArmaNazarIrakAyaprayogI na labhyate tadA prathamo bhaGgaH, yadA punarekaH kArmaNazarIrI labhyate tadA dvitIyaH, yadA bahavastadA tRtIya iti, evaM tricaturindriyeSvapi bhAvanIyaM, ___ 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' ityAdi, paJcendriyatiryagyonikA yathA nairayikAstathA vaktavyAH, navaraMvaikriyamizravaikriyazarIrakAyaprayogisthAne audArikaaudArikamizrazarIrakAyaprayogiNo vaktavyAH, kimuktaM bhavati ?-satyamanaHprayogiNo'pItyAdi tAvadvaktavyaM yAvadasatyAmRSAvAgyonino'pitataaudArikazarIrakAyaprayogiNo'piaudArikamizrazarIrakAyaprayogiNo'pIti vaktavyaM, etAni dazapadAni bahuvacanena sadA'vastitAni, yadyapica tiryakpaJcendriyaNAmapyupapAtavirahakAla AntarmuhUrtikastathA'pyupapAtavirahakAlAntarmuhUrta laghu audArikamizrAntarmuhUrtamatibRhadityatrApyaudArikamizrazarIrakAyaprayogiNaH sadA labhyante, yastu dvAdazamauhUrtika upapAtavirahakAlaH sagarbhavyutkAntikapaJcendriyatirazcAMna sAmAnyapaJcendriyatirazvAmiti, kArmaNazarIrakAyaprayogI tu teSvapi kadAcideko'pi na labhyate, AntarmuhUrtikopapAtavirahakAlabhAvAt, tato yadA ekopi kArmaNazarIra na labhyate tadA prathamo bhaGgaH yadA punareko labhyate tadA dvitIyaH yadA bahavastadA tRtIyaH, manuSyeSumanazcatuSTayAvAkcatuSTayaudArikavaikriyadvikarUpANyekAdazapadAni sadaiva bahuvacanena labhyante, vaikriyamizrazarIriNaH kathaM sadaiva labhyante iti cet ? ucyate, vidyAdharAdyapekSayA, tathAhi-vidyAdharA anye'pi kecinmithyAdRSTAyadayo vaikriyalabdhisampannAH anyAnyabhAvena sadaiva vikurvaNAyAM labhyante, Aha ca mUlaTIkAkAraH- "manuSyA vaikriyamizrazarIraprayogiNaH, sadaiva Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 prajJApanAupAGgasUtram-2-16/-1-1440 vidyAdharAdInAM vikurvaNAbhAvA' diti, audArikamizrazarIrakAyaprayogI kArmaNazarIrakAyaprayogI cakadAcitsarvathA na labhyate, dvAdazamauhUrtikopapAtavirahakAlabhAvAt, AhArakazarIrI AhArakamizrazarIrIca kAdAcitka; prAgevoktaH, tata audArikamizrAdyabhAve padaikAdazabahuvacanalakSaNa eko bhaGgaH, tataaudarikamizrapadena ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau bhaGgau, evameva dvaubhar3auAhArakapadena dvau cAhArakamizrapadena dvau karAmaNaphadenetyekaikasaMyoge aSTau bhaGgaH, dvikasaMyoge pratyekamekavacanabahuvacanAbhyAmaudArikamizrAhArakapadayozcAtvAraH, evameva audArikamizrAhArakamizrapadayozcatvAraH audArikamizrakArmaNayozcatvAraH AhArakaAhArakamizrayozcatvAraHAhArakakArmaNayozcatvAraH AhArakamizrakArmaNayozcatvAra itisarvasaGghayayA dvikasaMyoge caturviMzatirbhaGgAH, trikasaMyoge audArikamizrAhArakArAkamizrapadAnAmekavacanabahuvacanAbhyAmaSTau bhaGgAH, aSTau audArikamizrAhArakakArmaNAnAmaSTau audArikamizrAhArakamizrakArmarNAnAmaSTAvAhArakAhAraka-mizrakArmaNAnAmiti sarvasaGkhyayA trikasaMyoge dvAtriMzaibhaGgAH, audArikamizrAhArakAhAraka-mizrakArmaNarUpANAMtucaturNA padAnAmekavacanabahuvacanAbhyAMSoDaza bhaGgAH, sarvasaGkalanayA bhaGgAnAmazItiriti / uktaHprayogaH, prayogavazAcca jIvAnAmajIvAnAMcagatirbhavati, tato gatinirUpaNArthamAha mU. (441) kaivihe NaM bhaMte ! gaippavAe pannatte ?, go0 ! paMcavihe gaipyavAe paM0, taM0-paogagatI 1 tatagatIra baMdhanachedanagatI 3 uvavAyagatI4 vihAyagatI 5, se kiMtaMpaogagatI 2 pannarasavihApaM0, taM0-saccamanappaogagatI evaM jahA paogo bhaNito tahA esAvibhANitavvA jAva kmmgsriirkaayppoggtii| jIvANaM bhaMte! kativihA paogagatI paM0!, go0-pannarasavihA paM0, taM0-sacamanappogagatI jAva kammagasarIrakAyappaogagatI, neraiyANaM bhaMte ! kaivihA paogagatI paM0?, go0ekkArasavihA pannattA, taM0-saccamanappaogagatI, evaM uvaujiUNajassajativihA tassa tativihA bhANita0 jAva vemANiyANaM, jIvANaMbhaMte! saccamanappaogagatI jAva kammagasarIrakAyappaogagatI?, go0! jIvA savvevi tAva hojja saccamaNappaogagatIvi, evaMtaM ceva puvvavaNitaM bhANitavvaM bhaMgA taheva jAva vemANiyANaM, se taM paogagatI 91 se kaMtaM tatagatI?, 2 jeNaM jaM gAma vA jAva sannivesaMvA saMpadvite asaMpatte aMtarApahe vaTTati, setaM tatagatI 2 /se kiMtaM baMdhaNachedaNagatI?, 2 jIvo vA sarIrAo sarIraM vA jIvAo, seM taM baMdhanachedanagatI 3 / se kiM kaM uvavAyagatI ?, 2tivihA paM0, taM0-khetovavAyagatI bhavovavayAgatI nobhavovavAyagatI, se kiM taM khettovavAyagatI?, 2 paMcavihA paM0, taM0--neraiyakhettovavAyagatI 1 tirikkhajoNiyakhettovavAyagatI 2 maNUsakhetto0 3 devakhetto04 siddhakhettova05, se kiM taM neraiyakhettovavAyagatI?, 2 sattavihA paM0, taM0-rayaNappabhApuDhavineraiyakhettovavAyagatI jAva adhesattamApuDhavineraiyakhettovavAyagatI, se taM neraiyakhetovavAyagatI 1, se kiMtaMtirikkhajoNiyakhettovavAyagatI jAva adhesattamApuDhavineraiyakhettovavAyagatI, setaM neraiyakhettovavAyagatI 1, se kiM taMtirikkhajoNiyakhettovavAyagatI?, 2 paMcavihA paM0, taM0-egidiyatirikkhajoNiyakhettovavAyagatI jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyakhettovavAyagatI, se Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-16, uddezakaH-, dvArataMtirikkhajoNiyakhettovavAyagatI 2, se kiMtaMmaNUsakhettovavAyagatI?, 2 duvihA paM0, taM0saMmucchimamaNUsa0 gabhavaMtiyamaNUsakhettovavAyagatI se taM maNUsakhettovavAyagatI 3, se kiM taM devakhettovavAyagatI?, 2 caubbihApaM0, taM0-bhavaNavati0 jAva vemANiyadevakhetovavAyagatI, setaM devakhettovavAyagatI4, se kiM taM siddhakhettovavAyagatI ?, anegavihA paM0, taM0-jaMbuddIve dIve bharaheravayavAse sapakkhaMsapaDidisiM siddhakhettovavAyagatI, jaMbuddIve dIve cullahimavaMtasiharivAsaharapabbatasapakkhaMsapaDidisiM siddhakhetovavAyagatI, jaMbuddIve dIve hemavataherannavAsasapakhaMsapaDidisiM siddhakhetovavAyagatI, jaMbuddIve dIve saddAvaiviyaDAvaivaTTaveyavasapakkhaMsapaDidisiM siddhakhetovavAyagatI jaMbuddIve dIve mahAhimavaMtaruppivAsaharapavvatasapakkhaMsapaDidisiM siddhakheto0 jaMbuddIve dIve harivAsarammagavAsasapakkhisapaDidisiM siddhakhe0 jaMbuddIve dIve gaMdhAvAtimAlavaMtapavvayavaTTaveyaDaaDhasaMpakhaMsapaDidisaM siddha0 jaMbuddIve dIve nisahanIlavaMtavAsaharapavvatasapakkhisapaDidisiM siddhakhe0 jaMbuddIve dIve pucavidehAvaravidehasapakkhisapaDidisiM siddhakhe0 jaMbuddIve dIve devakuruuttarakurusapakkhisapaDidisiM siddha0 jaMbuddIve dIve maMdarabvayassa sapakkhisapaDidisiM siddhakhe0 lavaNe samudde sapakkhi sapaDidisiM siddha0 dhAyaisaMDe dIve purathimaddhapacchimaddhamaMdarabbatasapakkhisapaDidisi siddhakhitto0 kAloyasasamuddasapakkhisapaDidisiMsiddha0 pukkharavaradIvaddhapurathimaddhabharaheravayavAsasapavikhasapaDidisiM siddha0 evaM jAva pukkharavaradIvaddhapacchimamaMdarapavvatasapakkhisapaDidisiM siddhakhettova0, se taM siddhakhetovavAyagatI 5, se kiMtaM bhavovayAgatI?, 2 caubvihA paM0, taM0--neraiya0 jAva devabhavovavAyagatI, se kiMtaM neraiyabhavovavAyagatI?, 2 sattavihA paM0, taM0, evaM siddhavajo bhedo bhANitabbo jo ceva khettovavAyagatIe soceva, setaMdevabhavovavAyagatI, setabhavovAyagatI, se kiMtaMnobhavovavAyagatI 2 duvihA paM0, taM0-poggalanobhavovavAyagatI siddhanobhavovavAyagatI, se kiM taM poggalanobhavovavAyagatI?, 2 jaNNaM paramANupoggale logassa purathimillAo caramaMtAo paJcasthimillaM caramaMtaM egasamaeNaM gacchakati paJcasthimillAovA caramaMtAo purathimillaM caramaMtaM egasamaeNaM gacchati dAhiNilAo vA caramaMtA uttarilaM caramaMtaM egasamaeNaM gacchati evaM uttarillAo dAhiNilaM uvarillAto hehilaM hiDilAo uvarillaM, se taM poggalaNobhavovavAyagatI, se kiM taM siddhanobhavovavAyagatI?, 2 duvihA paM0, taM0-anaMtarasiddhaNobhavovavAya0 paraMparasiddhanobhavovavayAgatIya, se kaMtaM anaMtarasiddhanobhavovavayAgatI?, 2 pannarasavihA paM0, taM0-titthasiddhaanaMtarasiddhanobhavovavAyagatI ya jAva anegasiddhanobhavovavAyagatI ya, se kiM taMparaMparasiddhanobhavovavayAgatI?, 2 pannarasavihApaM0, taM0-titthasiddhaanaMtara-siddhanobhavovavayAtIya jAva anegasiddhanobhavovavAyagatIya, sekiMtaparaMparasiddhanobhavovayAgatI?, 2 anegavihA paM0, taM0-apaDhamasamayasiddhanobhavovavAyagatI evaM dusamayasiddhanobhavova- vAyagatI jAva anaMtasamayasiddhanobhavovavAyagatI, settaM siddhanobhavovavAyagatI, se taM nobhavovavAyagatI, setaM uvavAyagatI 4 / se kiM taM vihAyagatI?, 2 sattarasavihA pannattA, taM0-phusamANagatI 1 aphusamANagatI 2 upasaMpaJjamANagatI 3 anuksaMpajjamANagatI 4 poggalagatI 5 maMDUyagatI 6 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 prajJApanAupAGgasUtram-2-16/-1-1441 nAvAgatI 7 nayagaI 8 chAyAgatI 9 chAyAnuvAtagatI 10 lesAgaI 11 lesANuvAtagatI 12 uhissapavibhattagatI 13 caupurisapavibhattagatI 14 vaMkagatI 15 paMkagatI 16baMdhaNavimoyaNagatI 17, se kiMtaMphusamANagatI?,2 jaNNaM paramANupoggale dupaesiejAvaanaMtapaesiyANaM khaMdhANaM annamannaM phusaMtANa gatI pavattai settaM phusamANagatI 1, se kiMtaM aphusamANagatI?, 2 jannaetesiM ceva aphusaMtANaM gatI pavattati se taM aphusamANagatI 2, se kiM taM uvasaMpanjamANagatI?, 2 jaNNaM rAyaM vA juvarAyaM vA IsaraM vA talavaraM vA mADaMbitaM vA kuTuMbitaM vA ibbhaMvA siddhiM vA senAvati vA satyavAhaM vA uvasaMpajjittANaM gacchati, se taM uvasaMpajamAnagatI 3, se taM anuvasaMpaJjamAnagatI ? 2 jaNNaM etesiM ceva annamannaM anuvasaMpajittA NaM gacchati, se taM anuvasaMpajamANagatI 4, se kiM taM poggalagatI?, 2 jaMNaM paramANupoggalANaMjAva anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM gatI pavattati sale taMpoggalagatI 5, se kiMtaM maMDUyagatI?, 2 jaNNaM maMDUo piDittA gacchati, se taM maMDUyagatI 6, se kiMtaM nAvAgatI?,jaNNaM nAvA pudhavetAlIodAhiNaveyAliMjalapaheNaMgacchati, dAhiNavetAliovA uvaravetAliMjalapaheNaM gacchati, se taM nAvAgatI 7, se kiM taM nayagatI?, 2 jaNNaM negamasaMgahavavahAraujjusuyasaddasamabhirUDhaevaMbhUyANaM nayANaM jAgatI ahavA sambanayAvijaMicchaMti, se taM nayagatI 8, se kiMtaMchAyAgatI?,2 jaNaM hayachAyaMvA gayachAyaMvA narachAyaM vA kinnarachayaM vA mahoragachAyaM vA gaMdhabbachAyaM vA usahachAyaM vA rahachAyaM vA chattachAyaM vA uvasaMpajittANaM gacchati, se taM chAyAgatI 9, se kiM taMchAyAnuvAyagatI ?, 2 jeNaM purisaM chAyA anugacchati no purise chAyaM anugacchati, se taM chAyAanuvAyagatI 10||se kiMtaMlessAgatI?, 2jaNNaM kiNhalesA nIlalesaM pappatArUvattAetAvannattAetAgaMdhattAetArasattAetAphAsattAte bhujo 2 pariNamati, evaM nIlalesA kAulavesaM pappa tAruvattAe jAva tAphAsattAe pariNamati, evaM kAulesAviteulesaMteulesAvi pamhalesaM pamhalesAvi sukkalesaM pappa tArUvattAte jAva pariNamati, se taM lesAgatI 11, se kiM taM lesAnuvAyagatI?, 2jallesAiMdabvAiMpariyAittA kAlaM kareitallesesu uvavaJjati, taM0-kiNhalesesu vA jAva sukkalesesu vA, se taM lesAnuvAyagatI 12, se kiM taM uhissapavibhattagatI?, 2 jaNNaM AyariyaM vA uvajjhAyaM vA theraM vA pavattiM vA gaNiM vA gaNaharaM vAgaNAvacchedaM vA uddisiyA ra gacchati, setaM udissiyapavibhattagatI 13, se kiM taM caupurisapavibhattagatI?, se jahAnAmae cattAri purisA samagaM pajjavaDiyA samagaM paTTitA 1 samagaM paJjavar3hiyA visamagaMpaTTiyA 2 visamaM pajjavaTThiyA visamaM paTThiyA 3 visamaM pajavaDiyA samagaM par3hiyA 4, setaM caupurisapavibhattagatI 14, se kiMtaMbaMkagatI?,2 caubbihA paM0, taM0-dhaTTanayA dhabhaNayA lesaNayA pavaDaNayA, se taM vaMkagatI 15, se kiM taM paMkagatI?, 2 se jahAnAmate kei purise paMkasi vA udayasi vA kAyaM ubihiyA gacchati, se taM paMkagatI 16 se kiM taM baMdhanavimoyaNagatI ?, 2 jaNNaM aMbANa vA aMbADagANa vA mAuluMgANa vA billANa vA kaviTThANa vA [bhavvANa vA] phaNasANa vA dAlimANa vA pArevatANa vA akkholANa vA cArANa vA vorANa vA tiMDuyANa vA pakkANaM pariyAgayANaM baMdhaNAto vippamukkANaM nivvAghAteNaM adhe vIsasAe gatI pavattai, se taMbadhanavimoyaNagatI pannavaNAe bhagavaIe paogapadaM smttN|| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-16, uddezakaH, dvAraM 41 vR. 'kaivihe NaM bhaMte ! gaippavAe' ityAdi, gamanaM gatiH prAptirityarthaH, prAptizca dezAnta raviSayA paryAyAntaraviSayA ca, ubhayatrApi dhAtvarthopapatteH gatizabdaprayodarzanAcca, tathAhi-kava gatodevadattaH?,pattanaM gataH,tathA vacanamAtreNApyasau gataH kopamit, lokottare'pyubhayathA prayoga:paramANurekasamayena ekasmAllokAntAdaparaM lokAntaM gacchati, tathA tAni tAnyadhyavasAyAntarANi gacchantIti, gateH prapAto gatiprapAtaH, sakatividhaH prajJaptaH?,kutra kutra gatizabdapravRttirupanipatatItyarthaH, bhagavAnAha-paJcavidhaH prajJaptaH tadeva paJcavidhatvaM darzayati-'prayogagati rityAdi, prayogaH prAgukta; paJcadazavidhaH sa eva gatiHprayogagatiH, iyaMdezAntaraprAptilakSaNAdraSTavyA, satyamanaHprabhRtipudgalAnAMjIvena vyApAryamANAnAyathAyogamalpabahudezAntaragamanAt 1 / 'tatagaI' iti tatA-vistIrNAsAcAsau gatizcatatagatiH, tathAhi-yaM grAmaM sannivezaM vA prati pratiSThito devadattAdistaM grAmAdikaM yAvadadyApi na prApnoti tAvadantarA pathi ekaikasminna padanyAse tattaddezAntaraprAptilakSaNA gatirastIti tatagatiH, iyaM vistIrNatvavizeSaNAt pRthagupAttA, anyathA prayogagatAvaveyamantarbhavati, pAdanyAsasasya zarIraprayogAtmakatvAt, evamuttaratrApi yathAyogaM paribhAvanIyaM 2 // tathA baMdhaNacheyaNagaI' iti, bandhanasyachedanaMbandhanacchedanaM tasmAt gatirbandhanacchedanagatiH, sA ca jIvena vimuktasya zarIrasya zarIrAdvA vicyutasya jIvAsyAvasAtavyA, na tu kozasambandhavicchedAderaNDabIjAdeH, tasyA vihAyogatibhedatvena vakSyamANatvAt 3 / 'uvavAyagaI iti, upapAtaH-prAdurbhAvaH, saca kSetrabhavanobhavabhedAt trividhaH, tadyathAkSetropapAto bhavopapAto nobhavopapAtazca, tatra kSetraM-AkAzaM yatra nArakAdayo jantavaH siddhAH pudgalA vAavatiSThante, bhavaH-karmasamparkajanitonairayikatvAdikaH paryAyaH, bhavanti karmavazavartinaH prANino'sminniti bhava iti vyutpatteH, nobhavaH-bhavavyatiriktaH karmasamparkasampAdyanairayikatvAdiparyAyarahitaitibhAvaH, saca pudgalaH siddhovA, ubhayasyApi yathoktalakSaNabhavAtItatvAt, upapAta eva gatirUpapAtagatiriti / / vihAyasA-AkAzena gatirvihAyogatiH, sA copAdhibhedAt saptadazavidhA, tadyathAspRzadgatirityAdi, tatra paramANvAdikaM yadanyena paramANvAdikena parasparaM saMspRzya saMspRzyasambandhanamanubhUyAnubhUyetyarthaH iti bhAvaH gacchati sA spRzadgatiH, spRzato gatiriti vyutpatteH tadviparItA aspRzadgatiH, yatparamANvAdikamanyena paramANvAdinA saha parasparasambandhamananubhUya gacchati yathA paramANurekena samayena ekasmAllokAntAdaparaM lokAntamiti, upasaMpadyamAnagatiryadanyamupasampadya-Azritya tadavaSTambhena gamanaM yathA dhanasArthavAhAvaSTambhena dharmaghoSasUrINAM, anupasampadyamAnagatiryat parasparamupaSTambharahitAnAMpathi gamanaM, maNDUkagatiryatmaNDUkasyevotlutya gamanaM, nAvAgatiryannAvA mahAnadyAdau gamanaM, nayagatiryannAyAnAMgamAdInAMsvasvamatapoSaNaMathavA yannayAnAM sarveSAM parasparasApekSANAM pramANAbAdhitavastuvyavasthApanaM sA nayagatiH, chAyAgatiH-chAyAmanusRtya tadupaSTambhena vA samAzrayituM gatiH chAyAgati;, chAyAnupAtagatiritichAyAyAH svanimittapuruSAderanupAtena-anusaraNenagatiH chAyAnupAtagatiH, tathAhi-chAyA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 prajJApanAupAsUtram-2-16/-1-1441 puruSamanusarati na tu puruSaH chAyAmatazcachAyAyA anupAtagatiH, lezyAgatiryattiryagamanuSyANAM kRSNAdilezyAdravyANi nIlAdilezyAdravyANi samprApya tadrUpapAditayA pariNamanti sA lezyAgatiriti, lezyAnupAtagatiriti lezyAyAanupAtaH-anusaraNaMtena gatirlezyAnupAtagatiH, lezyAyA ityatra vigrahavelAyAM karmaNi SaSThI, yato vakSyati- yAni lezyAdravyANi paryAdAya jIvaH kAlaM karoti tallezyeSUpajAyate na zeSalezyeSu tato jIvo lezyAdravyANyanusarati, na tu tAni jIvamanusarantIti, uddizyapravibhaktagati ritipravibhaktaM-pratiniyatamAcAryAdikamuddizyayattatpArve gacchatisAuddizyapravibhaktagatiH, catuHpuruSapravibhaktagati riticaturdhApuruSANAMpravibhaktagatiH catuHpuruSapravibhaktagatiH, taccaturddhAtvaM samagaM pajjavaTThiyA' ityAdinA granthena svayameva vakSyati, tathA vaMkA-vakrA sAcAsau gatizca vaMkagatiH, sAcacaturddhA, tadyathA-ghaTTanatA stambhanatA zleSaNatA patanatA, tatraghaTTanazabdasya bhAvaH-pravRttinimittaMghaTTanameva veti, evaM zeSapadazabdArtho'pi bhAvanIyaH, tatraghaTTanaM-khAgatiH stambhanaM-grIvAyAMdhamaNyAdInAMtiSThato vA''tmano'GgapradezAnAM zleSaNaMUrvAdInAM jAnuprabhRtibhiH sambandhaH patanaM-tiSThata eva gacchato vA yalluThanaM, etAni ca ghaTTanAdIni jIvasyAnIpsitatvAdaprazasyatvAJca vaMkagatizabdAvAcyAni, tathA paGke gatiH paGkagatiH, paGkagrahaNamudakasyApyupalakSaNaM, tena pake udake vA'tidustaraM yadAtmIyaM kAyaM kenApi sahodbadhya tabalena gacchati sA paGkagatiH, ____ bandhanavimocanagatiriti bandhanAdvimocanaM bandhanavimocanaM tena gatirbandhanavimocanagatiH-yadAmrAdiphalAnAmatiparipAkagatAnAmata eva bandhanAdvicyutAnAM yadho vizrasayA-- niyAdhAtena gamanaM sA bandhanavimocanagatiriti bhAvaH, etadeva sUtrakRdupadarzayati-se kiM taM payogagaI' ityAdi sugamasamApadaparisamApteH, navaraM 'jaMbuddIve dIve bharaheravayavAsassa sapakkhaM sapaDidisiM siddhikhettovavAyagaI' iti jaMbUdvIpe dvIpe yat bharatavarSaM airAvatavarSaM ca tayorupari siddhikSetropapAtagatirbhavati, kathamityAha-'sapakSaM sapratidik ca'tatra saha pakSAH-pArvAHpUrvAparadakSiNottararUpAH yasmin siddhikSetropapAtagatibhavane tat sapakSaM pratidizo-vidiza AgneyyAdayo yasmin tatsapratidik, kriyAvizeSaNametat, eSo'tra bhAvArthaH-jaMbUdvIpe dvIpe bharatairAvatavarSayoruparisarvAsudizruvidikSucasarvatrasiddhikSatropapAtagatirbhavatIti, evaM zeSasUtreSvapi bhAvanIyaM, upasaMpadyamAnagatisUtre jaNNarAyaMvA ityAdi, rAjA-pRthivIpatiH yuvarAjo-rAjyacintAkArI rAjapratizarIraM IzvaraH-aNimAdyaizvaryayuktastalavaraH-parituzaSTanarapatipradattapaTTabandhavibhUSitorAjasthAnIyaH mADambikaH-chinnamaDambAdhipaH kauTumbikaH-katipayakuTumbasvAmI ibhamarhatItIbhyo-dhanavAn zreSThI-zrIdevatAdhyAsatasauvarNapaTTabhUSitottamAGgaH senApatiH-nRpatinirupitacaturaGgasainyanAyakaH sArthavAhaH-sArthanAyakaH,naugatisUtre 'puvvavetAlio' ityAdi vaitAlIzabdo'tra dezIvacanatvAdvetAlAvataTavAcI / / padaM-16- samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre SoDazasya padasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-, dvAraM [ padaM-17 - "lezyA" vR. tadevamuktaM SoDazaM prayogapadaM, samprati saptadazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantarapade prayogapariNAma uktaH, sampratipariNAmasAmyAllezyApariNAma ucyate-atha lezyeti kaH zabdArthaH ?, ucyate, liSyate-zliSyate AtmA karmaNA sahAnayeti lezyA, kRSNAdidravyasAcivyAdAtmanaH pariNAmavizeSaH, uktNc||1|| "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya aatmnH| sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pravartate / / " atha kAni kRSNAdInidravyANi?, ucyate, iha yoge sati lezyA bhavati, yogAbhAvecana bhavati, tato yogena sahAnyavavyatirikadarzanAt yoganimittA lezyeti nizcIyate, sarvatrApi tanimittatvanizcayasyAnvayavyatirekadarzanamUlatvAt, yoganamittatAyAmipavikalpadvayamavatarati-kiM yogAntargatadravyarUpA yoganimittakarmadravyarUpA vA?, tatra na tAvadyoganimittakarma dravyarUpA, vikalpadvayAnatikramAta, tathAhi-yoganimittakarmadravyarUpA satI ghAtikarmedravyarUpA aghAtikarmadravyarUpA vA natAvadghAtikamadravyarUpA, teSAmabhAve'pisayogikevalinilezyAyAH sadbhAvAt, nApiadhAtikarmarUpA, tatsadbhAve'piayogikevalini lezyAyAabhAvAt, tataH pArizeSyAtyogAntargatadravyarUpA pratyeyA, tAni ca yogAntargatAni dravyANi yAvatkaSAyAstAktteSA-mapyudayopabRMhakANi bhavanti, TaMca yogAntargatAnAM dravyANAM kaSAyodayopabRMhaNasAmarthya, yathA pittadravyasya, tathAhi pittaprakopavizeSAdupalakSyate mahAn pravarddhamAnaH kopaH, anyacca bAhyAnyapi dravyANi karmaNAmudayakSayopazamAdihetava upalabhyante, yathA-brAhmayauSadhiAnAvaraNa sya] kSayopazamasya surApAnaM jJAnAvaraNodayasya, kathamanyathA yuktAyuktavivekavikalatopajAyate, dadhibhojanaM nidrArUpadarzanA- varaNodayasya, tatkiM yogadravyANi na bhavanti ?, tena yaH sthitipAkavizeSo lezyAvazAdupagIyatezAstrAntaresa samyagupapannaH, yaH sthitipAko nAmAnubhAga ucyate, tasya nimittaM kaSAyodayAnta-rgatakRSNAdilezyApariNAmAH, tecaparamArthataH kaSAyasvarUpAeva, tadantargatatvAt, kevalaM yogA- ntargatadravyasahakArikAraNamaidavaicitryabhyAM te kRSNAdibhedaibhinnAH tAratamyabhedena vicitrAzcopajAyante, tena yadbhagavatA karmaprakRtikRtA zivazarmAcAryeNa zatakAkhye granthe'bhihitaM "ThiianubhAgaM kasAyao kuNai" iti tadapi samIcInameva, kRSNAdilezyApariNAmAnAmapi kaSAyodayAntargatAnAM kaSAyarUpatvAt, tena yaducyate kaizcid yogapariNAmatve lezyAnAM "jogA payaDipaesaMThiianubhAgaMkasAyaokuNai" iti vacanAt prakRtipradezabandhahetutvameva syAnna karmasthitihetutvamiti, tadapi na samIcInaM, yathoktabhAvArthaparijJAnAt, apica-nalezyAH sthitihetavaH, kiMtu kaSAyAH, lezyAstu kaSAyodayAntargatAH anubhAgahetavaH, ataeva ca sthitipAkavizezaSastasyabhavati lezyAvizeSeNa ityatrAnubhAgapratipattyarthaM pAkagrahaNaM, etacca sunizcitaM karmaprakRtiTIkAdiSu, tataH siddhAntaparijJAnapi na samyak teSAmasti, yadapyuktam-'karmaniSyando lezyA, niSyandarupatve hi yAvat kaSAyodayaH Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/9/-/441 tAvaniSyandasyApi sadbhAvAt karmasthitihetutvamapi yujyate eve'tyAdi, tadapyazlIlaM, lezyAnAmanubhAgabandhahetutayA sthiti- bandhahetutavAyogAt, ___ anyacca-karmaniSyandaH kiM karmakalka uta karmasAraH?, na tAvatkarmakalkaH, tasyAsAratayotkRSTAnubhAgabandhahetutvAnupapattiprasakteH, kalko hi asArobhavatiasArazca kathamutkRSTAnubhAgabandhahetuH?, atha cotkRSTAnubhAgabandhahetavo'pi lezyA bhavanti, atha karmasAra iti pakSastarhi kasya karmaNaH sAra iti vAcyaM?, yathAyogamaSTAnAmapIti cet aSTAnAmapi karmaNAM zAstre vipAkA varNyante, na ca kasyApi karmaNo lezyArUpo vipAka upadarzitaH, tataH kathaMkarmasApakSamaGgIkurmahe?, tasmAt, pUrvokta evapakSaH zreyAnityaGgIkartavyaH, tasyaharibhadrasUriprabhRtibhirapitatra (tatra) pradezeaGgIkRtatvAditi |asmiNshc lezyApadeSauddezakAH, tatreyaM prathamoddezakArthasaGgrahagAthA -pada-17-uddezakaH-1:mU. (42) AhAra samasarIrA ussAse kammavatra lelaasu| samavedana samakiriyA samAuyA ceva boddhvyaa| vR.samazabdaH pUrvArdhApratyekamapisambadhyate, uttarArddha pratipadaM sAkSAtsambandhita evAsti, tato'yamarthaH-prathamo'dhikAraH sarvesamAhArAH sarvesamazarIrAHsarve samocchvAsA iti praznopalakSitaH,dvitIyaH samakANa iti, tRtIyaH samavarNA iti, caturthaHsamevezyAkA iti, paJcamaH samavedanAkA iti, SaSThaH samakriyA iti, saptamaH samAyuSa iti / atha lezyApariNAmavizeSAdhikArekathamamISAmarthAnAmupanyAsopapattiH?,ucyate, anantaraprayogapade uktaM-'kativihe NaM bhaMte ! gaippavAe iti (paM0)?, goyamA ! paMcavihe0, payogagaI tatagaI baMdhanachedanagaI uvavAyagaI vihAyogaI, tatthajA sA uvavAyagaIsA tivihA-khittovavAyaI bhavovavayAgaI nobhavovavAyagaI, tattha bhavovAyagaI cauvihA-neraiyamavovavAyagaI devabhavo0 tirikkhajoNiyabhavo0 mamussabhavovavAyagaI' iti, tatra nArakatvAdibhavatvenotpannAnAM jIvAnAmupapAtasamayAdArabhya AhAradyarthasambhavo'vazyaMbhAvI tato lezyAprakrame'pi teSAmupanyAsasUtraM / mU. (43) neraiyA NaM bhaMte! save samAhArA sabbe samasarIrA savve samussAsanissAsAsa go0 ! no iNaDhe samaDhe, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-neraiyA no sabve samAhArA jAva no sabve samussAsanissAsAsa?, goyamA ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-mahAsarIrA ya appasarIrA ya, tattha NaMje te mahAsarIrA teNaM bahutarAepoggale AhAreti bahutarAe poggale pariNAmeti bahutarAe poggaleussaMti bahutarAe poggalase nIsasaMti abhikkhaNaM AhArati abhi0 pariNAmeti abhi0 UsasaMti abhi0 nIsasaMti, tattha Naje te appasarIrA teNaM appatarAe po0 AhA0 appa0 po0 pari0 appa0 po0 UsasaMti appa0 po0 nIsasaMti Ahaca AhAreMti Ahacca pariNAmeti Ahacca UsasaMti Ahacca nIsasaMti, se eeNatuNaM go0! evaM vuccai-neraiyA no savve samAhArA no savve samasarIrA no savve samussAsanissAsA / __ vR. 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt prathamaM samAhArA ityAdipraznopalakSitamarthAdhikAramAha-'neraiyA NaM bhaMte' ityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, nAyamarthaH ___ Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-1, dvAra 45 samarthaH-nAyamartho yuktyupapanna iti bhAvaH, punaH praznayati-'se keNadveNa mityAdi, sezabdo'thazabdArthaH, atha kenArthena-kena prayojanena kena prakAreNeti bhAvaH bhadanta ! evamucyate nairayikAH sarvesamAhArA ityAdi?,bhagavAnAha-'goyame tyAdi, ihAlpatvaM mahattvaMcApekSikaM, tatrajaghanyamalpatvaM aGgulasaGkhayeyabhAgamAtratvaM utkRSTaM mahattvaM paJcadhanuHzatamAnatvaM, etacca bhavadhAraNIyazarIrApekSayA, uttaravaikriyApekSayAtujaghanyamalpatvaM aGgulasaGkhyAtabhAgamAtratvaMitaraddhanuHsahasamAnatvaM, etAvatA ca kiM samazarIrA ityasya praznasasyottaramuktaM / atha zarIraprazno dvitIyasthAnoktaH tatkathamasya prathamata eva nirvacanamuktaM ?, ucyate, zarIraviSamatAbhidhAnesati AhArocchvAsayorveSamyaM supratipAditaM bhavatIti dvitIyasthAnoktasyApi zarIrapraznasya prathamaM nirvacanamuktaM / idAnI AhArocchAsayornirvacanamAha--'tattha NamityAdi, 'tatra' alpazarIramahAzarIrarUparAzidvayamadhye 'Na'miti vAkyAlaGkAre yeyato mahAzarIrAstetadapekSayA bahutarAn pudgalAnAhArayanti mahAzarIratvAdeva, dRzyate hi loke bRhaccharIro bahrAzI yathA hastI, alpazarIro'lpabhojI zazakavata, bAhulyApekSaM cetamudAharaNamupanyaste, anyathA ko'pi vRhaccharIro'pyalbamaznAti kazcidalpazarIro'pi bhUri bhuGkate, tathAvidhamanuSyavat, nArakAH punarupapAtAdisavedyAnubhAvAdanyatrAsadvedyodayavarttitvAdekAntena yathA mahAzarIrAH duHkhitAstIvrAhArAbhilASAzca bhavanti tathA niyamAdbahutarAtugatAnAhArayanti tathA bahutarAnpudgalAna pariNAmayanti, AhArapudgalAnusAritvAt pariNAmasya, pariNAmazcApRSTo'pyAhArakAryamityuktaH, tathA 'bahutarAe pugale ussasaMti' iti bahutarAn pudgalAn ucchvAsatayA gRhNanti 'nIsasaMti' iti niHzvAsatayA muJcanti, mahAzarIratvAdeva, dRzyante hi bRhaccharIrAstajAtIyetarApekSayA bahucchvAsaniHzvAsA iti, duHkhitA api tathaiva, duHkhitAzca nArakA iti / AhArasyaivakAlakRtaM vaiSamyamAha-'abhikkhaNa'mityAdi, abhIkSNaM-paunaHpunyenAhArayanti, ye yato mahAzarIrAste tadapekSayA zIghrazIghratarAhAragrahaNasvabhAvA ityarthaH, abhIkSNaM ucchvasanti akSIkSNaM niHzvasanti, mahAzarIratvena duHkhitataratvAdanavaratamucchAsAdi kurvantIti bhAvaH, 'tatya gaMjete' ityAdi, 'jete' itiihaye ityetAvataivArthasiddhau yeteiti (yad) ucyatetadbhASAmAtrAmeva, alpazarIrAste alpatarAn pudgalAnAhArayanti, ye yato'lpazarIrarAste tadAharaNIyapuddalApekSayA alpatarAn pudgalAnAhArayanti, alpazarIraratvAdeveti bhAvArthaH, 'Ahacca AhArayanti' iti kadAcidAhArayanti kadAcitrahArayanti,mahAzarIrAhAragrahaNAntarAlopekSayA bahutarakAlAntaratayetyarthaH 'Aha UsasaMti Ahacca nIsasaMti' etehi alpazarIratvenaiva mahAzasIrApekSayAalpataraduHkhatvAdAhaca-kadAcit sAntaramityarthaH, ucchvAsAdi kurvantIti bhAvaH, athavA aparyAptikAle alpazarIrAH santo lomAhArApekSayA nAhArayanti ucchvAsAparyAptakatvena ca nocchvasanti, anyadA tvAhArayanti ucchvasanti cetyata[Aha]- 'Ahacca AhArayanti Ahacca UsasaMti'tyuktaM / 'se eeNadveNaM'mityAdi nigamanavAkayaM sugamaM / ___saMprati samakarmatvAdhikAramAha-'neraiyANa mityAdi 'pubvovavannA ya pacchovavannA ya' itipUrva-prathamaM upapannAH pUrvotpannAH ta eva svArthikaH ka iti kapratyayavidhAnAtpUrvotpannakAH, evaM pazcAdutpannakAH, tatra pUrvotpannapazcAdutpannAnAMmadhye ye pUrvotpannAstairnakAyurnakagatyasAtavedanI Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/9/-443 yAdikaM prabhUtaM nirjIrNamalpaM vidyata iti alpakarmatarakAH, itare tadviparyayAt mahAkarmatarakAH, etaca samAnasthitikA ye nArakAstAnadhikRtya praNItamavaseyaM, anyathA hi ralaprabhAyAM utkRSTasthite kasya bahunyAyuSi kSayanamite palyopamAvazeSe ca tiSThati tasyAmeva ratnaprabhAyAM dazavarSasahasrasthitinArako'nyaH kazcidutpannaH sa kiM prAgutpannaM palyopamAvazeSAyuSaM nArakamapekSya vaktuM zakyo yathA mahAkarmeti?, varNasUtre 'vizuddhavarNatarakA' iti vizuddhataravarNA ityarthaH kathamiti taceda, ucyate, iha yasmAnarayikANAmaprazastavarNanAmakarmaNo'zubhastIvro'nubhAgodayo bhavApekSaH, tathA coktam"kAlabhavakhettavekkho udao savivAgaavivAgo" nanvAyUMSi tatra bhavavipAkAni uktAni tatkathamaprazastavarNanAmakarmaNa udayo bhavApekSo varNyate ?, satyametat, tathApyasau varNanAmakarmaNo'prazastasyodayastIdrAnubhAgodhruvazca bhavApekSaH pUrvAcAryavyavahataH, sapUrvotpanaiH prabhUto nirjIrNaH stokaH zeSo'vatiSThate, pudgalavipAki ca varNanAma, tena pUrvotpannA vizuddhataravarNAH, pazcAdutpannaistu nAdyApiprabhUto nirjIrNa itite avizuddhataravarNAH, etadapisamAnasthitiranairayikaviSayamavaseyaM, anyathA pUrvoktarItyA vyabhicArasaMbhavAt, 'evaM jaheva vanne bhaNiyA' ityAdi, evam-uktena prakAreNa yathaiva varNe bhaNitAstathaiva lezyAsvapi vaktavyAca, mU. (444) neraiyA NaM bhaMte ! sabbe samakamA?, go0 / no iNaDhe sagaDe, se keNaTeNaM bhaMte evaM vuccai?-neraiyA no sanne sAmAnA, go0 ! neraiyA duvihA pannatA, taMjahA-pubbovvanagAya pacyorapanagA ya, tattha NaMje te pubyovavannagA te NaM appakammatarAgA, tattha NaM je te pacchovavanagA teNaM mahAkammatarAgA, se teNadveNaM go0! evaM vuccai-neraiyA no savve smkmmaa| neraiyA NaM bhaMte ! sabbe samavannA?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! neraiyA no sabbe samavannA?, go0! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-pucovavanagA ya pacchovavanagA ya, tatya NaMjetepucovanagAteNaM visuddhavanatarAgA, tatthaNaje te pacchovavanagA teNaM avisuddhavannatarAgA, se eeNadveNaM go0 ! evaM vucchai-neraiyA no savve smvnnaa| evaMjaheva vantreNa bhaNiyAtaheva lesAsuvisuddhalesatarAgA avisuddhalesatarAgAyabhANiyavyA neraiyANaMbhaMte ! savve samavedaNA?, go0! no iNaDhe samaDhe, sekeNa evaM vuJcati neraiyA no savve samaveyaNA?, go0 ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-sannibhUyA asannibhUyA ya, tattha NaM je te sannibhUtA te NaM mahAvedaNatarAgA, tattha NaM je te asannibhUtA teNaM appavedaNatarAgA, se teNaTeNaM go0! evaM vuccai-neraiyA no sambe samaveyaNA vR. tadyathA-'neraiyA NaM bhaMte ! savve samalessA ?, goyamA ! no iNDe samajhe' ityAdi, sugamaMcaitat, navaraMpUrvotpannA vizuddhalezyAH yasmAtpUrvotpatnaiHprabhUtAnyaprazastalezyAdravyANi anubhUya anubhUya kSayaM nItAni tasmAttevizuddhalezyAH, itarepazcAdutpannatayA viparyAdAvizuddhalezyAH, etadapi lezyAsUtraM samAnasthitikanairayikApekSamavaseyaM / samavedanapadopalakSitArthAdhikArapratipAdanArthamAha--'neraiyA NaM bhaMte !' ityAdi, samavedanAH-samAnapIDAH 'sannibhUyA ya' iti saMjJinaHsaMjJipaJcendriyAH santo bhUtA nArakatvaM gatAH saMjJi bhUtAH te mahAvedanAH, tIvrAzubhAdhyavasAyenAzubhatarakarmabandhanena mahAnarakeSUtpAdAt, asaMjJinaH-asaMjJipaJcendriyAHsanto bhUtA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-1, dvAra 47 asaMjJibhUtAH,asaMjhino hi catasRSvapi gatiSUtpadyante, tadyogyAyurbandhasaMbhavAt, tathA coktam "kaivihe NaM bhaMte ! asanniAue pannatte?, goyamA ! caubihe asaniAue pannatte, taMjahA-neraiyaasanniAue tirikkhajoNiyaasanniAu maNussajoNiyaasanniAue devaasanniAue" iti, tatra deveSu nairayikeSuca asaMjhyAyuSojaghanyataH sthitirdaza varSasahaspaNi utkarSataH "palyopamAsaGghayeyabhAgaH,tiryakSumanuSyeSucajaghanyato'ntarmuhUrta utkarSataHpalyopamAsajayeyabhAgaH, evaMcAsaMjJina; santo ye narakeSUtpadyante te'titIvrAzubhAdhyavasAyAbhAvAtralaprabhAyAmanatitIvravedaneSu narakeSUtpadyante alpasthitikAzcetyalpavedanAH,athavA saMjJibhUtAH-paryAptakIbhUtAstemahAvedanAH, paryAptatvAdeva, asaMjJInastualpavedanAH, aparyAptayAprAyovedanAyAasaMbhavAt, yadivA 'sannibhUyatti saMjJA-samyagdarzanaM sA eSAmastIti saMjJinaH saMjJino bhUtAH-yAtA saMjJibhUtAH saMjJitvaM prAptA ityarthaH te mahAvedanAH, teSAM hi yathAvasthitaM pUrvakRtakarmavipAkamanusmaratAmaho mahaduHkhasaMkaTamidamasmAkamApatitaM na kRto bhagavadarhatpraNItaH sakalaladuHkhakSayaMkarativiSamaviSayaviSaparibhogavipralubdhacetobhirdharma ityevaM mahaduHkhaM manasyupajAyate tato mahAvedanAH, asaMjJinastu midhyAdRSTayaH, te tu svakRtakarmaphalamidamityevaM na jAnate, ajAnAnAzcAnupataptamAnasA alpavedanA iti / adhunA 'samakiriyA' ityadhikAraM vibhAvayiSurAha mU. (445) neraiyANaM bhaMte ! savve samakiriyA? go0! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuvati? neraiyA no savve samakiriyA, go0 ! neraiyA tivihA pannattA, taMjahA-sammaddiSTI micchadiTThI sammamicchaddiTTI, tattha NaM je te sammadiTThI tesi NaM cattAri kiriyAo kajaMti taMjahA-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA apacakhANakiriyA, tattha NaM je te micchaTTiI je. sammAmicchaviTThI tesi NaM niyatAo paJca kiriyAo kajaMti, taMjahA-AraMbhiyA pArahiyA mAyAvattiyA apaJcakhANakiriyA micchAdasaNavattiyA, se teNadveSAM ko ! eva vubai-naraiyA no savve smkiriyaa| neraiyANaMbhaMte savve samAuA? NaDhe samaDhe, sekeNatuNaM bhaMte! evaM vaccaDa? go0 neraiyA caunihAlANahA atyetiyAsamAuAsamovavannagAadhegatiyAsamAuyA pavanagA atyaMgatiyA visamAuyAsamovavannanA atyaMgatiyA visamAuyA visabhovavanagA, se teNaTeNaM go0! evaM vudhai neraiyA no sabce smAuyA no sabve samovavannagA vR. neraiyANaMbhaMte! savvesamakiriyA' ityAdi, samAH-tulyAH kriyAH karmanibandhanabhUtA ArambhikyAdikA yeSAM te samakriyAH 'cazAri kiriyAo kajaMti' iti kriyante iti karmakatariprayogaH tena bhavantItyarthaH,ArambhaH-pRthivyAdhupamardanaMsaprayojanaM kAraNaMyasyAH sAArabhikI 'pariggahiyattiparigraho-dharmopakaragavarjavastusvIkAraH dharmoparakaraNamUrchAsaca prayojanaM yasyAH sA pArigrahikI 'mAyAvattiyA' iti mAyA-anArjavamupalakSaNatvAt , krodhAdirapi sa ca pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA mAyApratyayA, "apaJcakkhANakiriyA' iti apratyAkhyAnena nivRttyabhAvena kriyA--karmabandhakAraNaM apratyAkhyAnakriyeti, niyaiyAo' iti naiyatikyoniyatA ityarthaH avazyaMbhAvitvAt, samyagaTTInAM tvaniyatAH, saMvatAdiSu vyabhicArAt, 'micchAdasaNavattiyatti mithyAdarzanaM pratyayaH-kAraNaM For __ Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram- 17/1/-/445 yasyAH sA mithyAdarzanapratyayA, nanu mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmmabandhahetava iti prasiddhiH, iha tu ArambhikyAdayaste'bhihatA iti kathaM na virodhaH ?, ucyate, ihArambhaparigrahazabdAbhyAM yogaH parigRhIto, yogAnAM tadrUpatvAt zeSapadaistu zeSA bandhahetava ityadoSaH, 48 'savve samAuA' ityAdeH praznasya yA nirvacanacaturbhaGgI tadbhAvanA kriyate-nibaddhadazavarSasahasrapramANAyuSo yugapacotpannA iti prathamo bhaGgaH, teSu eva dazavarSasahasrasthitiSu narakeSu eke prathamataramutpannAH apare pazcAditi dvitIyaH, anyairviSamamAyurnibaddhaM kaizciddazavarSasahasrasthitiSukaizcicca paJcadazavarSasahasrasthitiSu utpattiH punaryugapaditi tRtIyaH kecit sAgaropamasthitayaH kecittu dazavarSasahasrasthitaya ityevaM viSamAyuSo viSamameva cotpannA iti caturthaH // , samprati asurakumArAdiSu AhArAdipadanavakaM vibhAvayiSuridamAha mU. (446) asurakumArA NaM bhaMte! savve samAhArA evaM savvevi pucchA ?, go0 ! no iNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM budhai-jahA neriyaa| asurakumArA NaM bhaMte! savve samakammA ?, go0 ! no iNaTTe samaTTe, se keNa0 evaM vuccai ?, go0 ! asurakumArA duvihA pannattA, taMjahApuvvovavatragAya pacchovavannagA ya, tattha NaM je te puvvo0 te NaM mahAkamma0 tattha gaMje te pacchovavannagA tegaM appaka0, se teNaTTeNaM go0 ! evaM vuJcati asurakumArA no savve samakammA evaM vannalessAe pucchA, tattha NaM je te puvvovavannA te NaM avisuddhavannatarAgA tattha NaM je te pacchovavantragA te NaM visuddhavannatarAgA se teNaTTeNaM go0 ! evaM buccai-asurakumArA NaM savve no samavannA, evaM lessAevi, veyaNAe jahA neraiyA, avasesaM jahA yaNaM, evaM jAva thaNiyakumArA / / bR. umarANaM bhaMte! savve samAhAra' ityAdi, tatrAsmin sUtre nArakasUtrasamAne'pi bhAvanA vizeSeNa likhyA yasakumArANamalpazarIratvaM bhavadhAraNIyazarIrApekSayA jaghanyato'lAsamayeyabAgamAnatvaM mahAzavaMtaH saptahastapramANatvaM, uttaravaikriyApekSayA tuM alpazarIratvaM jaghanyato'GgulasaGkhyeyabhAgamAnatvaM utkRSa mahAzarIratvaM yojanalakSamAnatvamiti, tatraite mahAzarIrA bahutarAn pudgalAnAhArayanti, manobhakSaNalakSaNo hi asau saMbhavati pradhAnazca, pradhAnApekSayA ca zAstre nirdezo vastUnAM tato'lpazarIragrAhyAhArapudgalApakSapA ye pudgalA bahutarAste tAnAhArayanti, bahuta pariNAmayantItyAdipadatrayavyAkhyAnaM prAgvat, tathA'bhIkSNamAhArayanti abhIkSNamucchvasanti, atrane catuthadiruparyAhArayanti stokasaptakAdezcIparyucchvasanti tAnAzrityAbhIkSNamucyate, ye sAtirekavasahasrasyoparyAhArayanti sAtirekapakSasya coparyucchvasanti tAnaGgIkRtyaiteSAmalpakAlInAhArocchravasatvena punaH punarAhArayantItyAdivyapadezaviSayatvAt, tathA'lpazarIrA alpatarAnU pudgalAnAhArayatti ucchvasanti ca alpazarIratvAdeva, kAdAcitkatvAmAhArocchvAsayostanmahAzIrAhArocchvAsAntarAlApekSayA yatpunasteSAM bahutaramAntarAlatvAt, tatra hi antarAle te AhArAdi na kurvanti tanyatra te kurvvantItyevaMvivakSaNAnmahAzarIrANamapyAhArocchvAsayorantarAmastikiM tu tadalpamityavivakSitatvAdabhIkSNamityuktaM, siddhaM ca mahAzarIrANAM teSAmAhArocchvAsayoralpAntaratvaM, alpazarIrANA nu mahAntaratvaM yathA saudharmAdi-devAnAM saptahastamAnatayA mahAzarIrANAM tayorantaraM varSasahasradvayaM pakSadvayaM ca anuttarasurANAM Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-1, dvAracahastamAnatayA'lpazarIrANAMtrayastriMzadvarSasahaspaNitrastriMzadevacapakSA iti, eSAMcamahAzarIrANAmabhIkSNAhArocchvAsabhidhAnenAlpasthitikatvamavasIyate itareSAM tu viparyayaH vaimAnikavadeveti, athavA lomAhArApekSayA'bhIkSNam-anusamayamAhArayanti mahAzarIrAH paryAptakAvasthAyAM ucchvAsastu yathoktamanAnenApi bhavan paripUrNabhavApekSayA punaH punarityucyate, aparyAptakAvasthAyAM tvalpazarIrAlomAhAratonAhArayanti ojAhArataevAharaNAttataste kadAcidAhArayantItyucyate, aparyAptakAvasthAyAM ca nocchvasanti anyadhA tUcchvasanti tata ucyate Ahaccocchva santIti // karmasUtramAha-'asurakumArANaM bhaMte! savve samakammA' ityAdi, atra nairayikasUtrApekSayA viparyAsaH nairayikA hi pUrvotpanA alpakANa uktA itare tu mahAkANaH asurakumArAstu ye pUrvotpannAste mahAkANaH itare'lpakammaNaH,kathamiti ced, ucyate, ihAsurakumArAH svabhavAdudhdhRtAstiryasUtpadyante manuSyeSu ca, tiryakSutpadyamAnAH kecidekendriyeSu pRthivyabvanspatiSUtpadyante kecitpaJcendriyeSu, manuSyeSvapicotpadyamAnAH karmabhUmikagarbhavyutkrAntikamanuSyeSUtpadyantena zeSeSu SaNmAsAvazaSAyuSazca santaH pArabhavikamAyurbadhnanti, pArabhavikAyurbandhakAle ca yA ekAntatiryagyonikayogyAekAntamanuSyayogyA vA prakRtayastAupacinvanti, tataH pUrvotpannAmahAkarmatarAH, yetupazcAdutpannAstenAdyApi pArabhavikamAyurbanadhnantinApi tiryagmanuSyayogyAH prakRtIrupacinvanti tataste'lpakarmatarAH, etadapi sUtraM samAnasthitikasamAnabhavaparimitAsurakumAraviSayamavaseyaM, pUrvotpannakAapibaddhapArabhavikAyu, pazcAdutpannAapiabaddhapArabhavikAyuSaH stokakAlantaritA grAhyAH,anyathA tiryagmanuSyayogyaprakRtibandhe'pipUrbotpannakAtpazcAdutpanna utkRSTasthitiko'bhinavotpanno'nantasaMsArikazca mahAkarmamatara eva bhvti| _ 'varNasUtre yetepUrvotpannakAsteavizuddhavarNatarAH, kathamiti ceducyate-eteSAM hi bhavApekSaH prazastavarNanAmnaHzubhastIvrAnubhAga udayaH, saca pUrvotpannAnAMprabhUtaH kSayamupagata iti teavizuddhataravarNAH, itaretupazcAdutpannatayAnAdyApi prabhUto nirjIrNa iti vizuddhavarNAH, etacca samAnasthitikAsurakumAraviSayaMsUtraM, 'evaM lessAe'vI'ti evaMvarNasUtravat lezyAsUtramapivaktavyaM, pUrvotpannAH avizuddhalezyA vaktavyAH pazcAdutpannA vizuddhalezyA iti bhAvaH, kA'tra bhAvaneti ceducyate-iha devAnAM nairayikANAM ca tathAbhavasvAbhAvyAt lezyApariNAma upapAtasamayAt, prabhRtyAmavakSayAd bhavati, yato vakSyati tRtIye lezyoddezake-'se nUnaM bhaMte ! kaNhalese neraie kaNhalesesu neraiesu uvavajjai kaNhalese uvaTTai ?, jallese uvavajjhai tallese uvaTTai ?' iti, asyAyaM bAvArthaHpaJcendriyatiryagyoniko manuSyo vA narakeSUtpadyamAno yathAkramaM tiryagAyuSi manuSyAyuSi vA kSINe nairayikASuH saMvedayamAna RjusUtranayadarzanena vigrahe'pi vartamAno nAraka eva lakSyate tasya ca kRSNAdilezyodayaH pUrvabhavAyuSi antarmuhUrtAvazeSazAyuSke eva vartamAnasya bhavati, tathA coktm||1|| "antamuttammi gae antamuttammi sesae ceva / lessAhi pariNayAhiM jIvA vaccaMti paraloyaM / / " evaMdeveSvapi bhAvanIyaM, tathA lezyAdhyayane nerayikAdiSu kRSNAdilezyAnAM jaghanyotkRSTA ca sthitiriyamuktA[114] Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 119 11 // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 2 // // 3 // asyA akSaragamanikA - antarmuhUrta kAlaM yAvat lezyAnAM sthitirjaghanyotkRSTA ca bhavati, kAsAmityAha- 'jahiM jahiM jA u' yasminan yasmin pRthivIkAyikAdI saMmUrcchimamanuSyAdau ca yA : - kRSNAdyA lezyAstAsAM etA hi kvacit kAzcid bhavanti, pRthivyabvanaspatInAM kRSNanIlakApotatejorUpAzcatasra lezyAH, tejovAyudvitricaturindriyasaMmUrcaachimatiryakpaJcendriyamanuSyANAM kRSNanIlakApotarUpAstimnaH, garbhajatiryakpaJcendriyANAM garbhajamanuSyANAM ca SaDapIti, nanvevaM zuklalezyAyA api antarmuhUrtameva sthitiH prApnotItyAzaGkAyAmuktaM varjayitvA kevalAM zuddhalezyAM- zuklalezyAmiti bhAvaH, tasyA iyaM sthitiH 119 11 "muhuttaddhaM tu jahannA ukkosA hoi puvvoDI u / navahiM varisehiM UNA nAyavvA sukka lessAe // esA tiriyanarANaM lesANaM ThiI u vanniyA hoi| teNa paraM vocchAmi lesANa ThiI u devANaM // dasa vAsasahassAI kaNhAi ThiI jahaniyA hoi| pallAsaMkhiyabhAgI ukkosA hoi nAyavvA // jA kahAi ThiI khalu ukkosA ceva samayamabmahiyA / nIlAi janeNaM paliyAsaMkhaM ca ukkosA // jAnIlAi ThiI khalu ukkosA caiva samayamabbhahiyA / kAU jahantreNaM paliyAsaMkhaM ca ukkosA / / teNa paraM vocchAmi teullesasaM jahA suragaNANaM / bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyANaM ca // dasa vAsasahassAiM teUe ThiI jahanniyA hoi| ukkosA do udahI paliyassa asaMkhabhAgaM ca // jA teUi ThiI khalu ukkosA ceva samayamambhahiyA / pamhAi jahaneNaM dasamuhuttahiyAI ukkosA // " Hell daza sAgaropamANyantarmuhUrttAbhyadhikAnyutkRSTetibhAvaH, antarmuhUrtaM cAbhyadhikaM // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 17/1/-/ 446 "dasa vAsasahassAI kAUe ThiI jahanniyA hoi / ukkosA tinudahI paliyassa asaMkhabhAgaM ca // nIlAe jahannaThiI tinudahi asaMkhabhAga paliyaM ca dasa udahI ukkosA paliyassa asaMkhabhAgaM ca // kahAe jahannaThi dasa udahI asaMkhabhAga paliyaM ca / tittIsasAgarAI muhutta ahiyAI ukkosA // esA raiyANaM lesANa ThiI u vanniyA iNamo / teNa paraM vocchAmi tiriyANa maNussadevANaM // aMtomuhuttamaddhA lesANa ThiI jahiM jahiM jAu / tiriyANA narANaM vA vajittA kevalaM lesaM // " www Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-1, dvArayayAgbhavabhAvyantarmuhUrtaM yaccottarabhavabhAvi tadayamapyekaM vivakSitvoktaM, devanairayikANAM hi svasvalezyA prAguttarabhAvantarmuhUrtadvayanijAyuHkAlapramANAvasthAnA bhavati, tthaa| // 1 // "jA pamhAi ThiI khalu ukkosA ceva smymbmhiyaa| sukkAe jahanneNaM tettIsukkosa[muhatta] mambhahiyA // " iti tato'smAllezyAsthitiparimANAt prAguktAcca tRtIyelezyoddezavakSyamANasUtrAdavasIyate-devAnAMnairayikANAMca lezyAdravyapariNAma upapAtasamayAdArabhyAbhavakSayAt bhavati iti pUrvotpazcAsurakumAraiH prabhUtAni tIvrAnubhAgAnilezyAdravyANianubhUyAnubhUya kSayaMnItAni stokAni mandAnubhAvAnyavatiSThantetatastepUrvatpannA avizuddhalezyAH pazcAdutpannAstutadviparyayAdvizuddhalezyAH 'veyaNAe jahA neraiyA' iti vedanAyAM yathA nairayikA uktAstathA vaktavyAH, tatrApyasaMjJIno'pilabhyamAnatvAt, tatra yadyapi vedanAsUtraM pAThato nArakANAmivAsurakumArANamapi tathApi bhAvanAyAM vizeSaH, sacAyaM--ye saMjJIbhUtAste samyagdRSTitvAtmahAvedanAH cAritravirAdhanAjanyacittasantApAt, itaretuasaMjJIbhUtA mithyASTitvAdalpavedanAiti, avasesaMjahAneraiyANaM'ti avazeSa kriyAsUtramAyuH sUtraM ca yathA nairayikANAM tathA vaktavyaM, etacca sugamatvAt svayaM paribhAvanIyaM "eva mityAdi, evamasurakumAroktena pramANena nAgakumArAdayo'pi tAvadvaktavyAH yAvatstanitakumArAH // mU. (447) puDhavikAiyA AhArakammavatralessAhiM jahA neraiyA, puDhavikAiyA savve samaveyaNA [pa0] ?, haMtA go0 ! sabbe samavedaNA, se keNaDeNaM ?, go0 ! puDhavikAiyA sabbe asannI asannibhUyaM aniyayaM veyaNaM veyaMti, se teNaDeNaM go0 ! puDhavikAiyA savve smvednnaa| puDhavikAiyANaM bhaMte! savve samakiriyA?, haMtA go0 ! puDhavikAiyA sabbe samakiriyA, se keNaTeNaM ?, go0 ! puDhavikAiyA savve mAimicchAdiTThI tesiM niyaiyAo paMca kiriyAo kajaMti, taM0--AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA appacakkhANakiriyA micchAdasaNavattiyA ya, se teNaTeNaM go0 1 evaM0, jAva cauridiyA, paMcediyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA navaraM kiriyAhiM sammadiTTI micchaTTiI sammAmicchaddiTTI, tattha gaMje te sammadiTTI te duvihA pannatA, taMjahA-asaMjatA ya saMjayAsaMjatA ya, tattha NaM je te saMjayAsaMjayA tesiMNaM tinni kiriyAo kajaMti, taM0-paAraM0 pari0 mAyA0, tattha gaMje assaMjatA tesiNaM cattAri kiriyA kaaMti, taM0-AraM0 pari0 mAyA0 apaJca0, tattha NaM je te micchAdiTThI je ya sammAmicchadiTThI tesi NaM niyaiyAo paMca kiri0 kajaMti, taM0-AraMbhi0 pari0 mAyA0 apaca0 micchA0, sesaMtaM ceva / vR. 'puDhavikAiyA' ityAdi, pRthivIkAyikA AhArakarmavarNalezyAbhiryathA nairayikA uktAstathA vAcyAH, pRthivIkAyikAnAmAhArAdiviSayANi catvAri sUtrANi nairayikasUtrANIva pRthivIkAyikAbhilApenAbhidhAtavyAnIti bhAvaH, kevalamAhArasUtre bhAvanaivaM-pRthivIkAyikAnAmaGgulAsaGkhayeyabhAgamAtrazarIratve'pyalpazarIratvamahAzarIratve AgamavacanAdavaseye, sa cAyamAgamaH- "puDhavikAie puDhavikAiyassa ogAhaNaTTayAe cauTThANavaDie' ityAdi, tatramahAzarIrA lomAhArato bahutarAn pudgalAnAhArayanatyucchvasanti ca abhIkSNamAhArayantyabhIkSNaM Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/1/-/447 cocchvasanti, mahAzarIratvAdeva, alpazarIrANAmalpAhArocchvasatvaM alpazarIratvAdeva, kAdAcitkatvaM cAhArocchvAsayoH paryAptetarAvasthApekSamiti / vedanAsUtramAha 'puDhavikAiyA NaM bhaMte ! sabve samaveyaNA' ityAdi, asanIti-mithyAdRSTayo'manaskA vA 'asannibhUyaMti asaMjJIbhUtA asaMjJInAM vA jAyate tAmityarthaH, etadeva vyanakti-'aniyayaMti aniyatAm--anirdhAritAM vedayante, vedanAmanubhavanto'pina pUrbopAttAzubhakarmaNa-pariNatiriyamityavagacchanti, mithyASTitvAdamanaskatvAdvA mattamUrchitAdivaditibhAvaH, kriyAsUtre 'mAimicchaddiSTitti mAyAvanto hi teSu prAyeNotpadyante, yadAha shivshrmaacaaryH||1|| "ummaggadesao magganAsavo gUDhahiyaya mAillo / saDhasIloya sasallo tiriyAuM baMdhaI jiivo|" tatastemAyina ucyante, athavA mAyA ihasamastAnantAnubandhikaSAyopalakSaNaM tatomAyina iti kimuktaMbhavati?-anantAnubandhikaSAyodayavantaH ata eva mithyAdRSTayaH, 'tANaM niyaiyAo' iti teSAM-pRthivIkAyikAnAM naiyatikyo-niyatAH paJcaiva na tu triprabhRtaya ityarthaH 'se eeNaTeNa mityAdi, nigamanaM 'jAva cauridiyA' iti iha mahAzarIratvAlpazarIratve svasvAvagAha. nAnusAreNAvaseye, AhAraztaca dvIndriyAdInAM prakSepalakSaNo'pIti, "paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' iti pratItaM, navaramiha mahAzarIrA abhIkSNamAhArayanti abhIkSNamucchvasantIti yaducyate tatsaGkhyAtavarSAyuSo'pekSya tathaiva darzAt, nAsaGghayAtavarSAyuSaH, teSAM prakSepAhArasya SaSThasyopari pratipAditatvAt, alpazarIrANAM tvAhArocchvAsayoryat kAdAcitkatvaM tadaparyAptAvasthAyAM lomAhArocchvAsayorabhavanena paryAptAvasthAyAMtadbhavanena cAvaseyaM, karmasUtre yatpUrvotpatrAnAmalpakarmatvaM itareSAM tumahAkarmatvaM tadAyuSkAditamavevadyakammapikSaM, varNalezyAsUtrayorapi yatpUrvotpannAnAMzubhavarNAdyuktaMtattAruNanyAt pazcAdutpannAnAM cAzuddhavarNAdi bAlyAdavaseyaM, loke tathAdarzanAditi, tathA 'saMjayAsaMjayA' iti dezaviratAH sthUlAt prANAtipAtAdernivRttatvAt itarasmAdanivRttatvAt / / manuSyaviSayaM sUtramAha mU. (rre) maNussA gaM bhaMte ! savve samAhArA ?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, se keNa?, go0 ! maNussA duvihA paM0, taM0-mahAsarIrA ya appasarIrA ya, tattha NaM je te mahAsarIrA te NaM bahutarAe poggale AhAreti jAva bahutarAe poggale nIsasaMti Ahancha AhAreti Ahacca nIsasaMti tatya NaM je te appasarIrA teNaM appatarAe poggale AhAreti jAva appatarAe poggale nIsasaMti abhikkhaNaM AhAretiM jAva abhikkhaNaM nIsasaMti, se teNaTeNaM go0! evaM vuccati-maNussA savve no samAhArA, sesaMjahA neraiyANaM, navaraM kiriyAhiM maNUsAtivihA pannattA, taMjahA-sammaddiTTI micchAdiTThI sammAmicchadiTTI, tattha NaMjete samamadiTThItetivihA pannattA, taMjahA-saMyatA asaMyatA saMyatAsaMyatA, tatya NaM je te saMyatA te du0 paM0, taM-sarAgasaMyatA vIyarAgasaMyatA ya, tattha NaM je te vIyarAgasaMyatA te NaM akiriyA, tattha NaM je te sarAgasaMyatA te du0 paM0, taM0-pamattasaMyatA ya apamattasaMyatA ya, tattha gaMje te apamattasaMjayA tesiMegA mAyAvattiyA kiriyA kajati, tatya NaM Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 padaM-17, uddezakaH-1, dvAra - je te pamattasaMjayA tesiM do kiriyAo kajaMti-AraMbhiyA mAyAvattiyA ya, tatya NaM je te saMjayAsaMjayA tesiM tini kiriyAo kajaMti taM-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA, tattha NaM je te assaMjayA tesiM cattAri kiriyAo kajaMti, taMjahA-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA apaJcakkhANakiriyA, tatya NaM je te micchadiTThI je sammAmicchadiTThI tesiM niyaiyAo paMca kiriyAo kajaMti, taMjahA-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA apaJcakkhANakiriyA micchAdasaNavattiyA, sesaM jahA neraiyANaM / / vR. 'maNussA NaM bhaMte ! sabce samAhArA' ityAdi, sugamaM navaraM 'Ahaca AhAreMti Ahacca UsasaMtiAhacca nIsasaMti' iti, mahAzarIrA hi manuSyA devakurbAdimithunakAste ca kadAcidevAhArayantikAvalikAhAreNa "aTThamabhattassa AhAro" iti vacanAtU ucchavAsaniHzvAsAvapiteSAM zeSamanuSyApekSayA atisukhatvAt kAdAcitkau, alpazarIrAstvabhIkSNamalapaMcAhArayanti, bAlAnAM tathAdarzanAt, saMmUrcachimamanuSyANAmalpazarIrANAmanavaratamAhArasaMbhavAccA, ucchvAsaniHzvAsAvapyalpazarIrANAmabhIkSNaM prAyo duHkhabahulatvAt, _ 'sesaMjahA neraiyANa miti zeSa-karmavarNAdiviSayaM sUtraM yathA nairayikANAM tathA'vaseyaM, navaramiha pUrvotpannAnAMzuddhavarNAditvaM tAruNyAdbhAvanIyaM, kriyAsUtre vizeSamAha-navaraM kiriyAhiM maNuyA tivihA' ityAdi, tatra sarAgasaMyatA-akSINAnupazAntakaSAyAvItarAgasaMyatAupazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca 'akiriyA' iti vAtarAgatvenArambhAdInAM kriyANAmabhAvAt ___'egA mAyAvattiyA' iti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA kriyA 'kajaitti kriyate bhavati, kadAciduDDAharakSaNapravRttAnAm, akSINakaSAyatvAt, 'AraMbhiyAmAyAvattiyA' itipramattasaMyatAnAM hi sarvaH pramattayogaArambha iti bhavatyArambhikI kriyA akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti, 'sesaM jahA neraiyANa miti zeSamAyurviSayaM sUtraM yathA nairayikANAM tathA vaktavyaM, tacca sugamatvAt svayaM bhaavniiyN| mU. (41) vANamaMtarANaM jahA asurakumArANaM, evaM joisiyavemANiyANavi, navaraM te vedanAe du0 paM0 20-mAimicchadiTThIuvavanagA ya amAisammadiTThIuvavanagA ya, tattha NaM je te mAImicchadiTThIuvavannagA te NaM appavedanatarAgA tattha NaM je te amAIsammadiTThIuvavannagA te NaM mahAvedanatarAgA, se teNa0 go0 ! evaM vu0, sesaM thev| vR. 'vANamantarANaMjahA asurakumArANamityAdi, yathA asurakumArA 'sannibhUyAya asannibhUyA ya, tatthaNaMje sannibhUyA te mahAveyaNA asannibhUyA appaveyaNA' ityevamadhItA vyantarA api tathaivAdhyetavyAH, yato'surAdiSu vyantarAnteSu deveSvasaMjJIna utpadyante, tathAcoktaM vyAkhyAprajJaptI prathamazatai dvitIyoddezake-"asannI NaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu" iti tecAsurakumAraprakaraNoktayuktaralpavedanAbhavantItyavaseyaM, yattuprAgvyAkhyAnaM kRtaMsaMjJInaH samyagdRSTayo'saMjJInastvitare iti, tadevamapighaTate itivRddhavyAkhyAnusaraNataH kRtamityadoSaH 'eva' mityAdi, evamasurakumAroktaprakAreNa jyotiSkavaimAnikAnAmapi vaktavyaM, navaraM te vedanAyAmenavamadhyetavyA 'duvihA joisiyA pannattA, taMjahA-mAyimicchadiTThIuvavanagA ya' ityAdi, atha Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 17/1/-/ 449 kasmAdevamadhIyate yAvatA asurakumAravat 'asannibhUyA ya' iti kinnAdhIyate ?, ucyate, teSvasaMjJIna utpAdAbhAvAt, etadapi kathamavaseyaM iti cet ?, ucyate, yuktivazAt, tathAhi asaMjJyAyuSa utkRSTa sthitiH palyopamAsaGghayeyabhAgaH jyotiSkANAM ca jaghanyApi sthitiH palyopamasaGghayeyabhAgaH, vaimAnikAnAM palyopamaM tato'vasIyate nAsti teSvasaMjJI, tadabhAvAccopadarzitaprakAreNaivAdhyetavyA nAsurakumAroktaprakAreNeti, tatra mAyimithyAdhTayo'lpaveda- nA itare mahAvedanAH zuvedanAmAzrityeti / atha caturviMzatidaNDakameva salezyapadavizeSitamAhArAdipadairnirUpayati mU. (450) salesANaM bhaMte! neraiyA savve samAhArA samasarIrA samussAsanissAsA sabvevi pucchA, go0 ! evaM jahA ohigamao tahA salesAgamaovi niravaseso bhANiyavvo jAva vemANiyA kaNhalesA NaM bhaMte! neraiyA savve samAhArA pucchA, go0 jahA ohiyA, navaraM neraiyA veyaNAe mAimicchadiDIuvavannagA ya amAisammadiThThIuvavannagA ya bhANiyavvA, sesaM taheva jahA ohiyANaM, asurakumArA jAva vANamaMtarA, ete jahA ohiyA, navaraM maNussANaM kiriyAhiM viseso jAva tattha NaM je te sammadiTThI te tivihA pannattA, taMjahA- saMjayA assaMjayA saMjayAsaMjayAya, jahA ohiyANaM, joisiyavemANiyA AilliyAsu tisu lesAsu Na pucchati, evaM jahA kiNhalesA vicAriyA tahA nIlalessA vicAreyavvA, kAulesA neraiehiMto Arabbha jAva vANamaMtarA, navaraM kAulessA neraiyA vedaNAe jahA ohiyA / 54 teulesA NaM bhaMte! asurakumArANaM tAo caiva pucchAo, go0 ! jaheva ohiyA taheva navaraM veyaNAe jahA joisiyA, puDhaviAuvaNassaipaMcediyatirikkhamaNussA jahA ohiyA taheva bhANiyavvA, navaraM maNUsA kiriyAhiM je saMjatA te pamattA ya apamattAya bhANiyavvA sarAgavIyarAgA natthi, vANamaMtarA teulesAe jahA asurakumArA evaM joisiyavemANiyAvi, sesaM taM ceva, evaM pahale sAvi bhANiyavvA, navaraM jesiM atthi, sukkalessAvi taheva jesiM atthi, savvaM taheva jahA ohiyANaM gamao, navaraM pamhalessasukkalessAo paMcediyatirikkha joNiyamaNUsavemANiyANaM ceva, na sesANaMti / patravaNAe bhagavaIe lessAe paDhamo uddesao samatto / bR. 'salesA NaM bhaMte! neraiyA' ityAdi, yathA anantaramaudhiko vizeSaNarahitaH prAk gama uktastathA salezyagamo'pi niravazeSo vaktavyaH yAvadvaimAnikAH - vaimAnikaviSayaM sUtraM, salezyapadarUpavizeSaNamantareNAnyasya vizeSaNasya kvacidapyabhAvAt // adhunA lezyAbhedakRSNAdivizeSitAn SaD daNDAkAnAhArAdipadairbibhaNiSurAha - ' kaNhalesA NaM bhaMte! neraiyA' ityAdi, yathA audhikA-vizeSaNarahitAH AhArazarIrocchvAsakarmmavarNalezyAvedanAkriyopapAtAkhyairnavabhiH padaiH prAgnairayikA uktAstathA kRSNalezyAvizeSitA api vaktavyAH, navaraM vedanApade nairayikA evaM vaktavyAH - 'mAimicchadiTThI uvavannagAya amAyisammadiTThIuvavannagA ya' iti, na caudhikasUtre iva 'sannibhUyAya' iti, kasmAditi ced, ucyate, ihAsaMjJInaH prathamapRthivyAmevotpadyante "assantrI khalu paDhama' miti vacanAt, prathamAyAM ca pRthivyAM na kRSNalezyA yatra ca paJcamyAdiSu pRthivISu kRSNalezyA na tatrAsaMjJIna iti, tatra mAyino midhyAdRSTayazca mahAvedanA bhavanti, yataH Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 17, uddezaka :- 9, dvAraM - prakarSaparyantavarttinIM sthitimazubhAM te nirvarttayanti, prakRSTAyAM ca tasyAM mahatI vedanA itareSu viparIteti asurakumArAdayo yAvat vyantarAstAvadyathA odhikA uktAstathA vaktavyAH, navaraMmanuSyANAM kriyAbhirvizeSaH, tameva vizeSaM darzayati- 'tattha NaM je te' ityAdi, tatra - teSu samyagdhaSTayAdiSu madhye ye te samyagdRSTaste trividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMyatA asaMyatAH saMyatAsaMyatAzca, 'jahA ohiyANa' miti eteSAM yathaudhikAnAmuktaM tathA kRSNalezyApadavizeSitAnAmapi vaktavyaM, tadyathAsaMyatAnAM dve kriye ArambhikI mAyApratyayA ca, kRSNalezyA hi pramattasaMyatAnAM bhavati nApramattasaMyatAnAM, teSAM tu yathoktarUpe eva dve kriye, saMyatAsaMyatAnAM tisraH- ArambhikI pArigrahikI mAyApratyayA ca, asaMyatAnAM catasraH- ArambhikI pArigrahikI mAyApratyayA apratyAkhyAnakriyA ceti / jyotiSkavaimAnikAstu AdyAsu tisRSu lezyAsu na pRcchyante, kimuktaM bhavati ? - tadviSayaM sUtraM na vaktavyaM, tAsAM teSvabhAvAt, yathA ca kRSNalezyAviSayaM sUtramuktaM tathA nIlalezyAviSayamapi vaktavyaM, nAnAtvAbhAvAd, etadevAha - 'evaM jahA kiNhalesA vicAriyA tahA nIlalessA vicAreyavvA' nIlezyAviSayo'pi sUtradaNDakaevameva kevalaM kRSNalezyApadasthAne nIlalezyApadamuccaritavyamiti bhAvaH, 'kApota lessA' ityAdi, kApotalezyA hi sUtrato nIlalezyeva nairayikebhya Arabhya yAvadvyantarAstAvadvaktavyA, navaraM kApotalezyAyAM nairayikA vedanAsUtre yathaudhikAstathA vaktavyAH - 'neraiyA duvihA pattA - sannibhUyA ya asannibhUyA ya' ityevaM vaktavyA iti bhAvaH, asaMjJInAmapi prathamapRthivyAmutpAdAt tatra ca kApotalezyAbhAvAt, 55 tejolezyAviSayaM sUtramAha- 'teulessA NaM bhaMte! asurakumArA' ityAdi, iha nArakatejovAyuvikalendriyANAM tejolezyA na saMbhavati tataH prathamata vAsurakumAraviSayaM sUtramuktaM, ata eva tejovAyuvikalendriyasUtramapi na vaktavayaM, asurakumArA api yathA prAgoghata uktAstathA vaktavyAH, navaraM vedanApade yathA jyotiSkAsthAyA vaktavyAH, 'sannibhUyA ya asannibhUyA ya' iti na vaktavyAH, kiMtu 'mAimicchadiviuvavannagA amAisammadiGiDavavannagA' iti vaktavyA iti bhAvaH, asaMjJInA tejolezyAvatsUtpAdAbhAvAt pRthivyabvanaspatayaH tiryakpaJcendriyA manuSyAzca yathA prAgodhikAstatA vaktavyAH, navaraM manuSyAH kriyAbhirye saMyatAste pamarattAzcapramattAzca bhaNanIyAH, ubhayeSAmapi tejolezyAyAH saMbhavAt, 'sarAgA vIyarAgA ya natthi' tti sarAgasaMjayA bIarAgasaMjayA ya iti na vaktavyA ityarthaH, vItarAgANAM tejolazyAyA asaMbhavena vItarAgapadopanyAsasyatejolezyAyAH sarAgatvAvyabhicArAt sarAgapadopanyAsasya cAyogAt, 'vANamaMtarA teulesAe jahA asurakumArA' iti, te'pi 'mAimicchadiGiuvavannagA amAisammaddiTTiuvavannagA ya' ityevaM vaktavyAH na tu 'sannibhUyA ya asannibhUyA ya' iti, teSvapi tejolezyAvasatsu madhye'saMjJInAmutpAdAbhAvAt 'evaM pamhalesAvi bhANiyavvA' iti, evaMpadaM - 17, uddezaka:- 1 - samAptaH -: padaM - 17 - uddezaka:- 2 : vR. uktaH SaDdvArAdyarthAmbhiyAyI prathama uddezakaH, adhunA dvitIya uddezaka ucyate, tatra cedamAdisUtram Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 prajJApanAupAGgasUtram-2- 17/2/-/451 mU. (451) kai NaM bhaMte ! lesAo pannattAo ?, goyamA ! challesAo pannattAo, taMjahA-kaNhalesA nIlalesA kAulesA teulesA pamhalesA sukklessaa| pR. 'kaiNaM bhaMte ! lesAo' ityAdi, kaH punarasya sUtrasya sambandha iti ced ?, ucyate, uktaM prathamoddezake 'salesANaM bhaMte ! neraiyA' ityAdi iha tutA eva lezyAzcintyante 'kai lesA' iti, tatra lezyAH prAgnirUpatizabdArthAH 'kaitti kiMparimANAH prajJaptAH?, bhagavAnAha-gautama! SaD,tA eva nAmataH kathayati-'kaNhalesA' ityAdi, kRSNadravyAtmikA kRSNadravyajanitA vA lezyA kRSNalezyA evaM nIlalezyetyAdipadeSvapi bhAvanIyaM mU.(452) neraiyANaMbhaMte! kai lesAo pannattAo?,go0!tini, taM-0kiNha-nIla0 kAulesA / tirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kai lessAo pannattAo?, go0! chalesAo paM0, taM0-kaNhalessA jAva sukklesaa| egidiyANaM bhaMte ! kai lesAo paM0?, go0 cattAri lesAo paM0, taM0-kaNha- jAva teulesaa| puDhavikAiyANaM bhaMte! kai lesAo paM0 go0! evaM ceva, AuvaNassaikAiyANavievaM ceva, teuvAubeiMdiyateiMdiyacauridiyANaM jahA neraiyANaM / paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM puchA, go0! challessA-kaNha0 jAva sukkalesA, saMmucchi-mapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! jaha neraiyANaM, gabbhavatiyapaMcediyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! challesa, kaNha0 jAva sukkalesA, tirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! challesA eyAo cev| maNUsANaM pucchA, go0 ! challesA eyAo ceva, saMmucchimamaNussANaM pucchA, go0 ! jahA neraiyANaM, gabbhavatiyamaNussANaM pucchA, go0! challesAotaM0 kaNha0 jAvasukkalesA, maNussINaM pucchA, go0 ! evaM ceva / devANaM pucchA, go0 ! cha eyAo ceva, devINaM pucchA, go0 ! cattAri kaNha0 jAva teulessA, bhavaNAvAsINaM bhaMte ! devANaMpucchA, go0! evaM ceva, evaM bhavaNavAsiNINavi, vANamaMtaradevANaM pucchA, go0! evaM veva, vANamaMtaraNavi, joisiyANapucchA, go0! egA teulesA, evaM joisinniinnvi| vemANiyANapucchA, go0 ! tinni, taM0 teu0 pamha0 sukkalessA, vemANiNINaM pucchA, go0 ! egA teulessaa| vR. 'neraiyANaM bhaMte !' ityAdi, sUtramalpabahutvavaktavyatAyAH prAk sakalamapi sugama, navaraM vaimAnikasUtre yadvaimAnikAnAmekA tejolezyoktA tatredaM kAraNaM-vaimAnikyo hi devyaH saudharmezAnayoreva, tatraca kavalA tejolezyeti, sAmAnyataH saGgrahaNigAthA atremAH-- // 1 // "kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohammIsANa teulesA muNeyavvA / / // 2 // kappe saNaMkumAre mAhide ceva baMbhaloe ya / -eesu pamhalesA teNaM paraM sukkalesA u|| // 3 // puDhavI Au vaNassai bAyara patteya lesa cttaari| gabbhayatiriyanaresuMchallesA tinni sesANaM // " samprati lezyAdInAmaSTAnAmalpabahutvamAha-eesiNaMbhaMte! jIvANaMsalessANa' mityAdi, amISAmaSTAnAM madhye katare katarebhyo'lpAH katare katarebhyo bahavaH katare kataraiH saha tulyAH, iha Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-2, dvAra 57 prAkRtatvAttRtIyAyAmapi katarehiMtonirdezo'yaM bhavatItyevaM vyAkhyAyAmadoSaH, tathA katarekatarebhyo vizeSAdhikAH?, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-- gautama! sarvastokAH zukalalezyAH,zuklA zukladravyajanitI vA lezyA yeSAM tezuklalezyAH, evaM zeSapadeSvapi vigrahabhAvanA kAryA, sarvastokAH, katipayeSu paJcendriyatiryakSu manuSyeSu ca lAntakAdideveSuca tasyAH sadbhAvAt, tebhyaH padmalezyAH saGkhayeguNAH, saGkhayeyaguNeSutiryakpaJcendriyeSu manuSyeSu sanatkumAramAhendrabrahmalokakalpavAsiSu ca deveSupadmalezyAbhAvAt, athalAntakAdidevebhyaH sanatkumArAdikalpatrayavAsino devA asaGkhyAtaguNAH tataH zuklalezyebhyaH padmalezyAH asaGkhyeyaguNAH prApnuvanti kathaM saGghayeyaguNA uktAH?, ucyate, iha jaghanyapade'pyasaGkhyAtAnAM sanatkumArAdikalpatrayavAsidevebhyo'saGghayeyaguNAnAM paJcendriyatirazcAMzuklalezyA tataH padmalezyAcintAyAM sanatkumArAdidevaprakSepe'pyasaGkhayeyaguNatvaM na bhavati kiM tu yadeva tiryakpaJcendriyApekSayaiva saGkhyeyaguNatvaM tdevaastiiti| mU. (453) etesiNaM bhaMte! jIvANaM salessANaMkaNhalesANaMjAva sukkalesANaM alessANa ya kayare 2 appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA jIvA sukkalessA pamhalessA saMkhejagu0 teulessA saMkhejagu0 alessAanaMtagu0 kAulesAanaMtagu0 nIlalesA visesAhiyA kaNhalesA visesAhiyA lessA visesaahiyaa| vR.saGkhayeyaguNAHzuklalezyabhyaH padmalezyAH, tebhyo'pi saGghayeyaguNAH tejolezyA,bAdarapRthivyapapratyekavanaspatikAyikeSusaGkhyeyaguNeSutiryakpaJcandriyamanuSyeSubhavanapativyantarajyotiSkatasaudharmezAnadeveSucatejolezyAbhAvAt, bhAvanA saGghayeyaguNatve prAgvadatrApi kartavyA, tebhyo'pyanantaguNA alezyAH, siddhAnAmalezyAnAM prAktanebhyo'nantaguNatvAt, tebhyo'pi kApotalezyA anantaguNAH, siddhebhyo'pyanantaguNAnAM vanaspatikAyikAnAM kApotalezyAvatAM sadbhAvAt, tebhyo'pi nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, kliSTakliSTatarAdhyavasAyAnAM prabhUtatarANAM sadbhAvAt, kRSNalezyebhyo'pi salezyA vizeSAdhikAH nIlalezyAdInAmapitatra prakSepAt tadevaM sAmAnyato'lpabahutvaM cintitaM, samprati nairayikeSu tadalpabahutvaM cintayannAha mU. (454) eesiNaM bhaMte ! neraiyANaM kaNhalesANaM nIlalessANaM kAulessANa ya kayare 2 hiMto appA vA 4?, go0! savvadhovA neraiyA kaNhalesA nIlalesA asaM0 kAule0 asaM0 / vR. 'eesiNaMbhaMte! neraiyANa'mityAdi, naiyarikANAM hi tispre lezyAH, tadyathA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA, uktNc||1|| "kAuya dosu taIyAe mIsiyA nIliyA cutthiie| paMcamiyAe missA kaNhA tatto paramakaNhA / / " tato'tratrayANAmevapadAnAMparasparamalpabahutvacintA, tatra sarvastokAH kRSNalezyAnairayikAH, katipayapaJcamapRthivIgatanarakAvAseSuSaSThayAMsaptamyAMcapRthivyAMnairayikANAMkRSNalezyAsadbhAvAta, tato'saGkhayeyaguNA nIlalezyAH, katipayeSutRtIyapRthivIgatanarakAvAseSu catuthyAMsamastAyAM pRthivyAM katipayeSu ca paJcamapRthivIgatanarakAvAseSu nairayikANAM pUrvoktebhyo'saGkhayeyaguNAnAM Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 17 / 2 / / 454 nIlezyAbhAvAt, tebhyo'pyasaGghayeyaguNAH kApotalezyAH, prathamadvitIyapRthivyostRtIyapRthivI gateSu ca katipayeSu narakAvAseSu nArakANamanantaroktebhyo'saGghayeyaguNAnAM kApotale zyAsadbhAvAta mU. (455) etesi NaM bhaMte! tirikkhajoNiyANaM kaNhalessANaM jAva sukkalesANa ya kayare 2 ?, appA vA 4 go0 ! savva0 tirikkhajoNiyA sukkalesA evaM jahA ohiyA navaraM alesa vajjA, eesi egiMdiyANaM kaNha0 nIla0 kAu0 teulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA egiMdiyA teulessA, kAu0 anaM0 nIlale0 visesA kaNhalesA0 eesi NaM bhaMte! puDhavikAiyANaM kaNhalesANaM jAva teulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4?, go0 ! jahA ohiyA egiMdiyA navaraM kaulessA asaMkhejaguNA, evaM AukAiyANavi, etesi NaM bhaMte! teukAiyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA teukAiyA kAulessA nIlalessA visesAhiyA kaNhalessA visesAhiyA, evaM vAukAiyANavi, 58 etesi NaM bhaMte! vaNassaikAiyANaM kaNhalessANaM jAva teulessANa ya jahA egiMdiya0 ohiyANaM, beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauridiyANaM jahA teukAiyANaM, eesi NaM bhaMte! paMcediyatirikkhajoNiyANaM kaNhalesANaM evaM jAva sukkalesANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4?, go0 ! jahA ohiyANaM tirikkhajoNiyANaM navaraM kAulessA asaMkhejjaguNA, saMmucchimapaMcediyatirikkhajoNiyANaM jahA teukAiyANaM, gabbhavakarkatiyapaMcediyatirikkhajoNiyANaM jahA ohiyANaM tirikkhajoNiyANaM navaraM kAulessA saMkhejjaguNA, evaM tirikkhajoNiyANavi, eesi NaM bhaMte! saMmucchimapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM gabbhavakkatiyapaMcediyatirikkhajoNiyANa ya kaNha0 jAva sukkalesANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA ganbhavakkatiyapaMcediyatiri0 sukka0 pamha0 saMkhejjaguNA teule0 saMkhe0 kAu0 saMkhe0 nIlalessA visesA0 kaNhalesA visesA0 kAulesA saMmucchimapaMcediyatirikkhajoNiyA asaMkhejja0 nIlalesA visesA0 kaNhalesA visesA0, eesi NaM bhaMte! saMmucchimapeMcediyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya kaNhale0 jAva sukkalesANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, go0 ! jaheva paMcamaM tahA imaM chaTuM bhANiyavvaM, eesi NaM bhaMte! gabbhavakkatiyapaMcaMdiyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya kaNhalesANaM jAva sukkalesANa ya kayare kayarehiMto appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA gabbhavakkaMtiyapaMcediyatirikkhajoNiyANa sukkalesA sukkalesAo tirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo pamhalesA gabbhavakkatiyapaMcediyatirikkhajoNiyA saMkhe0 pamhalesAo tirikkhajoNiNIo saMkhejja0 teule 0 tirikkhajoNiyA saMkhe0 teulesA tirikkhajoNiNIo saM0 kAule-0 saM0 nIlale0 visesA0 kaNhale0 visesA0 kAulesAo saM0 nIlalesAo visesAhiyAo kaNhalesAo visesAhiyAo, eesi NaM bhaMte! saMmucchimapaMce0 tirikkhajoNi0 gabbhavakaMtiyapaMce0 tirikkhajoNiNINa ya kaNhalesANaM jAva sukkalessANa ya kayera kayarehiMtI appA vA 4 ?, go0 ! savvatthovA ganbha0 tirikkhajoNiyA sukkalesA sukkalesAo saMkhejjaguNAo pamhalesA gabbhava0 saMkheja- pamhalesAo tirikkhaja0 saMkhejaguNAo teulesA gabbhava0 tirikkha0 saMkhejjagu0 teulesAo tiri0 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 17, uddezaka :- 2, dvAraM saMkhejaguNAo kAulesAo saM0 nilalesA vise0 kaNhale0 vise0 kAulesA vi0 kaNhalesAo visesAhiyAo kaNhale 0 saMmu0 paMceMdi0 tiria0 saM0 nIlale0 vise0 kaNhale0 visesAhiyA eesi NaM bhaMte! paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya kaNhalessANaM jAva sukkalesANaM kayare kayarehiMto appA vA 4?, go0 ! savvatthovA paMcediyatiri0 sukkalessA sukkalesAo saMkhi0 pamhalesA saM0 pamhalesAo saMkhejjaguNAo teulesA saM0 teulessAo saMkhijaguNAo kAule0 saMkhe0 nIlalesAo visesAhiyAo kaNhalesAo visesA0 kAule0 asaMkhejjaguNA nIlale 0 vise0 kaNhale0 visesAhiyAo, eesiNaM bhaMte! tiri0 tirikkhajoNiNINa ya kaNhale0 jAva sukka0 kayare kayarehiMto appA vA 41, go0 ! jaheba navamaM appAbahugaM tahA imaMpi, navaraM kAule0 tiri0 anaM0, evaM ete dasa appAbahugA tirikkhajoNiyANaM / vR. adhunA tiryakpaJcendriyaSvalpabahutvamAha - 'eesi NaM bhaMte!' ityAdi, 'evaM jahA ohiyA' iti evam upadarzitena prakAreNa yathA prAgodhikAstathA vaktavyAH, navaramalezyAvarjAH, tirazcAmalezyAnAmasaMbhavAt, te caivaM - sarvastokAH tiyaMgonikAH zuklalezyAH, te ca jaghanyapade'pyasaGkhyAtA draSTavyAH, tebhya saGghayeyaguNAH padmalezyAH, tebhyo'pi saGghayeyaguNAstejolezyAH, tebhyo'pyanantaguNAH kApotalezyAH, tebhyo'pi nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi salezyA vizeSAdhikAH / sAmpratamamekendriyeSvalpabahutvamAha 'eesi NaM bhaMte! egiMdiyANa' mityAdi, sarvastokA ekendriyAstejolezyAH, katipayeSu bAdarapRthivyabvanaspatikAyikeSvaparyAptAvasthAyAM tasyAH sadbhAvAt, tebhyaH kApotalezyA anantaguNAH, anantAnAM sUkSmabAdaranigodajIvAnAM kApotalezyAsa-dbhAvAt, tebhyo'pi nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, atra bhAvanA prAgevoktA / samprati pRthivIkAyikAdiviSayamalpabahutvaM vaktavyaM, tatra pRthivyabvanaspatikAyAnAM catasro lezyAH tejovAyUnAM tina iti tathaiva sUtramAha- 'eesi NaM bhaMte ! puDhavikAiyANa' mityAdi, sugamaM dvitricaturindriyaviSayamapi, paJcendriyatiryagyondriyatirazcAM yathA tejaskAyikAnAmuktaM tathA vaktavyaM, tejaskAyikAnAmiva teSAmapyAdyalezyAtrayamAtrasadbhAvAt, garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikasUtre tejolezyAbhyaH kApotalezyA asaGghayeyaguNA vaktavyAH, tAvatAmeva teSAM kevalavedasopalabdhatavAt, zeSamaudhikasUtravad vaktavyaM, evaM tiryagyonikAnAmapi sUtraM vaktavyaM, tathA cAha - ' evaM tirikkhajoNiNINavi' / 59 adhunA saMmUrcchimagarbhavyutkrAntikatiryakpaJcendriyatiryakstrIviSayaM sUtramAha- 'eesi NaM bhaMte !' ityAdi sugamaM, etacca prAgavad bhAvanIyaM, idaM kila paJcendriyatiryagyonikAdhikAre SaSThaM sUtramanantaroktaM ca paJcamamata uktaM ' jaheva paMcamaM tahA imaM chaTTaM bhANiyavvaM', adhunA garbhavyutkrAntikatiryakpaJcendriyatiryakstrIviSayaM saptamaM sUtramAha 'eesi NaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, navaraM sarvAsvapi lezyAsu striyaH pracurAH, sarvasaGghayayApi ca tiryakpuruSebhyastiryavastriyastriguNAH "tiguNA tirUva ahiyA tiriyANaM itthiyA muNeyavyA" iti vacanAt, tataH saGkhyAyataguNA uktAH, napusakAstu garbhavyutkrAntikAH katipaya iti na te yathoktamalpabahutvaM vyApnuvanti, samprati samUrcchimapaJcendriyatiryagyonikagarbhavyutkrAntika Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/2/-/455 paJcendriyatiryagyonikatiryastrIviSayamaSTamaM sAmAnyataH paJcendriyatiryagyonikatiryastrIviSayaM navamaM sAmAnyatastiryagyonikatiryastrIviSayaM dazamaM sUtramAha mU.(456) evaM maNussANavi appAbahugA bhANiyabbA, navaraM pacchimagaM appAbahugaM nasthi vR. 'eesiNaM bhaMte!' ityAdi bhAvanA prAguktAnusAreNakarttavyA, tiryagyonikaviSayasUtrasaMkalanAmAha-"evamee dasa appAbahugA tirikkhajoNiyANa miti sugama, navaramiheme pUrvAcAryapradarzite snggrhnnigaathe||1|| "ohiya paNidi 1 samucchimA 2 ya gabme 3 tirikkhiitthIo4 / saMmucchagabhatiriyA 5 mucchatirikkhI ya 6 gabbhaMmi 7 // // 2 // sammucchimagama itthI 8 paNiMditirigityIyA 9 ya ohitthI 10 / dasa appabahugabheyA tiriyANaM hoMti nAyavvA / / " yathA tirazcAmalpabahutvAnyuktAni tathA manuSyANAmapi vaktavyAni, navaraM pazcimaM dazamamalpabahutvaM nAsti, manuSyANAmanantatvAbhAvAt, tadabhAve kAulesAanaMtaguNA iti padAsambhavAt, mU. (457) eesiNaM bhaMte ! devANaM kaNhalesA jAva sukkalesANa ya kayare kayarahito?, appAvA 4 go0! savayovA devA sukkale0 pamhalessAasaM0 kAule0 asaM0 nIlalessA visesA0 kaNha0 visesA0 teulesA saMkhejaguNA, eesi NaM bhaMte ! devINaM kaNhale0 jAva teulesANa ya kayare kayarehito appA vA4?, go0 ! savvatthovA devIo kAule0 nIlalesAovise0 kaNhale0 visesA0 teule0 saMkhe eva, eesiNaM bhaMte ! devANaM devINa ya kaNhale0 jAva su0 kayare 2 appA vA 4?, go0 ! savvatthovA devA sukkale0 pamhale0 asaM0 kAule0 asaM0 nIlale0 vise0 kaNhale0 vise0 kAule0 devIo saMkhe0 nIlale vise0 kaNhale0 vise0 teule0 devA saMkhe0 teu0 devIo saMkhe0, eesiNaMbhaMte! bhavaNavAsINaM devANaM kaNhela0 jAva teulessANa ya kayera 2 appA vA4, go0 ! savva0 bhavaNavAsI devA teule0 kAulesA0 asaM0 nIlalesA vise0 kaNhalesA visaisA etesiNaM bhaMte! bhavaNavAsiNINaM devINaM kaNhale0 jAva teule0 katare katarehito appA vA 4?, go0 ! evaM ceva, eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM devINa ya kaNhalesANaM jAva teulesANayakayare2? appA vA4?, go0! savvatthovA0 bhavaNavAsI devAteulesAbhavaNasiNIo teulesAo saMkhe0 kAule0 bhavaNavAsIo asaMkhe0 nIlalesA vise0 kaNhalesA vise0 kAulesAbhavaNavAsiNIo devIo saMkhenagu0 nIlale0 bhavaNavAsIoasaMkhe0 nIlalesA vise0 kaNhalesA vise0 kAulesAbhavaNavAsiNIo devIo saMkhejagu0 nIlale0vise0 kaNhalesAo visesAhiyAo, evaM vANamaMta0 tineva appAbahuyA jaheva bhavaNavAsiNaM taheva bhaa0| etesiNaMbhaMte ! joisi0 devANaM devINa ya teulesANaM kayare 2? appA vA 4?, go0! savvattho0 joisiyA devA teule0joisiNIo devIo0 devIo0 teule0 sNkhejaao|eesi gaMbhaMte! vemANiyANaM devANaM teule0 pamhalesANaM sukkalesANa yakayare 2? appA vA 4? go0! savvattho0 vemANiyA devA sukkalessA pamhalesA asaM0 teulesA0 asaM0, etesiNaM bhaMte ! vemANiyANaM devANaM devINa ya teulesA0 pamhasukkalessANa ya kayare 2 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-2, dvAraMappA vA 4?, go0 ! savvatthovA vaimANiyA devA sukkalessA pamhalessA asaMkhejaguNA teulessA asaMkhenaguNA teulesAo vemANiNIo devIo saMkhejaguNAo, eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsIdevANaM vANamaMtarANaM joisiyANaM vemANiyANa ya devANa ya kaNhalesANaMjAva sukkalesANaM kayare 2 appA vA4?, go0!, sabvatthovA vemANiyA devA sukkalessA pamhalessA asaMkhejaguNA teulessA asaMkhejjaguNA teulesA bhavaNavAsIdevA asaM0 kAulessA asaM0 nIlale0 visesA0 kaNhale0 visesA0 teulesA vANamaMtarA devA asaM0 kAule0 asaM0 nIlale0visesA kaNhale0 visesA teulesA joisiyA devA saMkhe0, eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsiNINaM vANaMtarINaM joisiNINaM vemANiNINa ya kaNhalesANaM jAva teulessANa ya kayo 2?, go0 ! savvatthovAo devIo vemANiNIo teulesAo bhavaNavAsiNIoteulesAoasaM0 kAulesAoasaM0 nIlalesAovisesA0 kaNhale0 visesA0 teulesAo vANamaMtarIo devIo asaM0 kAule0 asaM0 nIlalesAo visesA0 kaNhalesAo visesA0 teulesAo joisiNIo devIo sNkhejgunnaao|| eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM jAva vemANayANaM devANa ya devINa ya kaNhalesANaM jAva sukkalesANa ya kayare 2 appA vA 4?, go0 ! savvatthovA vemANiyA devA sukkalesA pamhalesA asaMkhe0 teulesA asaMkhe0 teulesAo vemANiyadevIo saMkhe0 teule0 bhavaNavAsIdevA asaM0 teulesAo bhavaNavAsIdevIo saMkhe0 kAulesAbhavaNavAsI asaM0 nIlale0 visesA0 kaNhale0 visesA0 kAulesAo bhavaNavAsiNio saMkhe0 nilale0 visesAhiyAo kaNhalesAo vise0 teulesA vANamaMtarA saM0 teulesAo vANamaMtarIo saMkhe0 kAule0 vANamaMtarA asaM0 nIlale0 visesA0 kaNhale0 visesA0 kAule0 vANamaM0 saMkhe0 nIlalesAo vise0 kaNhalesA visesA0 teule0 joisiyA saMkhe0 teule0 joisiNIo sNkhijunnaao| vR.adhunA devaviSayamalpabahutvamAha-eesiNaMbhaMte! devANa'mityAdi, sarvastokA devAH zuklalezyAH, lAntakAdidevalokeSveva teSAM sadbhAvAt, tebhyaH padmalezyAH asaGkhayeyaguNAH, sanatkumAramAhendrabrahmalokakalpadeveSu padmalezyAbhAvAt, teSAM ca lAntakAdidevebhyo'saGkhyAtaguNatvAt, tebhyaHkApotalezyAH asaJjayeyaguNAH, bhavanapativyantaradeveSusantakumArAdidevebhyo'saGkhyeyaguNeSukApotalezyAsadbhAvAt, tebhyo'pi nIlalezyA vizeSAdhikAH, prabhUtatarANAM bhavanapativyantarANAM tasyAH sambhavAta, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH prabhUtatamAnAM teSAM kRSNalezyAkatvAt, tebhyo'pi tejolezyAH saGkhayeyaguNAH, katipayAnAM bhavanapativyantarANAM samastAnAMjyotiSkasaudharmezAnadevAnAM tejolezyAbhAvAt // adhunA devIviSayaM sUtramAha-eesiNaM bhaMte ! devINa'mityAdi devyazca saudharmezAnAntA evana parata iti tAsAMcatanaeva lezyAstatastadviSayamevAlpabahutvamabhidhitsunA jAvateulessANa ya' ityuktaMsarvastokA devyaHkApotalezyAH katipayAnAM bhavanapativyantaradevInAMkApotalezyAbhAvAt tebhyo vizeSAdhikA nIlalezyAH prabhUtAnAM bhavanapativyantaradevInAM tasyAH saMbhavAt tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAHprabhUtAnAM tAsAM kRSNalezyAkatvAt, tAbhyastejolezyAH saGkhayeyaguNAH, jyotiSkasaudharmezAnadevInAmapi samastAnAM tejolezyAkatvAt / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/2/-/457 samprati devadevIviSayaM sUtramAha-eesi NamityAdi, sarvastokA devAH zuklalezyAH, tebhyo'saGkhyeyaguNAH padmalezyAH,tebhyo'pyasaGkhyeyaguNAH kApotalezyAH, tebhyonIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pikRSNalezyA vizeSAdhikAH, etAvanAgeva bhAvitaM, tebhyo'pi kApotalezyAkA devyaH saGghayeyaguNAH, tAzca bhavanapativyantaranikAyAntargatA veditavyAH,anyatra devInAMkApotalezyAyA asaMbhavAt, devyazca devebhyaH sAmAnyataHpratinikAyaM dvAtriMzadguNAHtataH kRzNalezyebhyo devebhyaH kApotalezyA devyaH saGghayeyaguNA apighaTante, tAbhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, tAbhyaH kRSNalezyA vizeSAdhikAH, atrApi prAgvadbhAvanA, tAbhyo'pi tejolezyA devAH saGkhayeyaguNAH, katipayAnAM bhavanapativyantarANAM samastAnAM jyotiSkasaudharmezAnadevAnAM tejolezyAkatvAt, tebhyo'pi tejolezyAkA devyaH saGkhayeyaguNAH dvAtriMzadguNatvAt / samprati bhavanavAsidevaviSayaM sUtramAha-eesiNaMbhaMte!' ityAdi, sarvastokAstejolezyA maharddhayo hi tejolezyAkA bhavanti maharddhayazcAlpe iti te sarvastokAH, tebhyo'saGkhayeyaguNAH kApotalezyAH, atizayena prabhUtAnAM kApotalezyAsaMbhavAt, tebhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, atiprabhUtatamAnAM kRSNalezyAbhAvAt / evaM bhavanapatidevIviSayamapi sUtraM bhAvanIyaM / adhunA bhavanapatidevadevIviSayaM sUtramAha-eesiNa'mityAdi, sarvastokA bhavanavAsino devAH tejolezyAkAH, yuktiratra prAgevokta, tebhyostejolezyAkAbhavanavAsinyodevyaH saGkhyeyaguNAH devebhyo hi devyaH sAmAnyataHpratinikAyaM dvAtriMzadguNAstata upapadyate saGkhyeyaguNatvamiti, tebhyaH kApotalezyA bhavanavAsino devA asaGkhayeyaguNAH, tebhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalezyA vizeSAdhikAH, yuktiratraprAguktA'nusaraNIyA, tebhyaH kApotalezyA bhavanavAsinyo devyaH saGghayeyaguNAH, bhAvanA prAguktabhAvanAnasAreNabhAvanIyA, tAbhyo nIlalezyA vizeSAdhikAH, tAbhyaH kRSNalezyA vizeSAdhikAH, evaM vAnamantaraviSayamapisUtratrayaM bhAvanIyaM, jyotiSkaviSayamekameva sUtraM, tanikAye tejolezyAvyatirekeNa lezyAntarAsambhavataH pRthag devadevIviSayasUtradvayAsambhavAt, vaimAnikadevaviSayaM sUtramAha-'eesiNaMbhaMte! vemANiyANa'mityAdi, sarvastokA vaimAnikA devAHzuklalezyAH, lAntakAdidevAnAmeva zuklalezyAsambhavAt, teSAMcotkarSato'pi zreNyasaGkhyeyabhAgagatapradezarAzimAnatvAt, tebhyaH pAlezyA asaGkhyeyaguNAH, sanatkumAramAhendrabrahmalokakalpavAsinAM sarveSAmapi devAnAM padmalezyAsambhavAta, teSAM cAtibRhattamazreNyasatyeyabhAgavarttinabhaHpradezarAzipramANatvAt, lAntakAdidevaparimANahetuzreNyasaGkhayeyabhAgApekSayAhyamISAMparimANahetuH zreNyasaGkhayeyabhAgo'saGkhayeyaguNaH, tebhyo'pi tejolezyA asaGkhayeyaguNAH tejolezyA hi saudharmazAnadevAnAM, IzAnadevAzcAGgulamAtrakSetrapradezarAzeH sambandhini dvitIyavargamUletRtIyena vargamUlena guNite yAvAt pradezarAzirbhavati tAvapramANAsu dhanIkRtasya lokasya ekaprAdezikISu zreNiSuyAvantonabhaHpradezAH tAvapramANa IzAnakalpagatadevadevIsamudAyaH, tadgatakiJcidUnadvAtriMzattamabhAgakalpAdevAH, tebhyo'pica saudharmakalpadevAH saGkhayeyaguNAH, tato bhavanti padmalezyebhyastejolezyA asaGkhayeyaguNAH,devyazca saudharmezAnakalpayoreva, tatra ca kevalA tejolezyA, tato lezyAntarAsambhavAnna tadviSayaM pRtharasUtraM ataH / samprati devadevIviSayaM sUtramAha-'eesiNaM bhaMte ! Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-2, dvAravemANiyANaMdevANaMdevINaya' ityAdisugama, navaraM teulesAovemANiNIodevIosaMkhenaguNAo' iti, devebhyo devInAM dvAtriMza-dguNatvAt / / adhunA bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikaviSayaM sUtramAha-'eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsINa mityAdi, tatra sarvastokA vaimAnikA devAH zuklalezyAH padmalezyA asaGkhyeyaguNAH, tejolezyA asaGghayeyaguNA ityatra bhAvanA'nantarameva kRtA, tebhyo'pi bhavanavAsino devAstejolezyAkA asaGkhayeyaguNAH,kathamiti ced ?, ucyate, aGgulamAtrakSetrapadezarAzeH sambandhini prathamavargamUle tRtIyavargamUlena guNite yAvAn pradezarAzirbhavati tAvapramANAsu ghanIkRtasya lokasyaikaprAdezikISu zreNiSu yAvAn pradezarAzistAvapramANo bhavanapatidevadevIsamudAyaH, tadgatakiMcidUnadvAtriMzattamamabhAgakalpAbhavanapatayodevAH, tata ime prabhUtAitighaTante saudharmezAnadevebhyastejolezyAkA asaGkhayeyaguNAH, tebhyaH kAtopalezyA bhavanapataya evAsaGghayeyaguNAH, alpardhikAnAmapyatiprabhUtAnAM kApotalezyAsambhavAt, tebhyo'pi bhavanavAsina eva nIlalezyA vizeSAdhikAH, yuktiratra prAgevoktA, tebhyo'pi vAnamantarAstejolezyAkA asaGkhayeyaguNAH, kathamiti ced, ucyate, iha saGkhyeyayojanakoTIkoTIpramANAni sUcirUpANikhaNDAniyAvantyekasminyantare bhavantitAvAn vyantaradevadevIsamudAyaH, tadgatakiMcidUnadvAtriMzattamabhAgakalpA vyantaradevAH, tataime bhavanapatibhyo'tiprabhUtatamA ityupapadyate, kRSNalezyebhyo bhavanapatibhyo vAnamantarAstejolezyAkA asavayeyaguNAH, tebhyo'pi vAnamantarAevakApotalezyekAasaGkhayeyaguNAH,alpardhikAnAmapikApotalezyAbhAvAt, tebhyo'pi vAnamantarA nIlalezyA vizeSAdhikAH, tebhyo'pi kRSNalazyA vizeSAdhikAH, atrApi yuktiH prAguktA'nusaraNIyA, tebhyostejolezyAjyotiSkA devAH saGghayeyaguNAH, yataH SaTpaJcAzadadhikAGgulazatadvayapramANAnisUcirUpANi yAvantikhaNDAnyekasminpratarebhavanti tAvapramANojyotiSkadevadevIsamudAyaH,tadgatakiJcidnadvAtriMzattamabhAgakalpA jyotiSkadevAH, tataH kRSNalezyebhyo vAnamantarebhyaH savayeyaguNAevaghaTantejyotiSkadevAnatvasaGkhyeyaguNAH, sUcirUpakhaNDapramANahetoH saGkhyeyojanakoTIkoTyapekSayA SaTpaJcAzadadhikAGgulazatadvayasya saGkhayeyabhAgamAtravartitvAt // __samprati bhavanavAsyAdidevadevIviSayaM tadanantaraM bhavanavAsyAdidevadevIsamudAyaviSayaM sUtramAha-etacca sUtradvayamapi prAguktabhAvanAnusAreNa bhAvanIyaM / mU. (458) eesi NaM bhaMte ! kaNhalesANaM jAva sukkalesANa ya kayare 2 appaTiyA vA mahaDDiyAvA?, go0! kaNhalesehito nIlalesA mahaDDiyA nIlalesehiMto kAulesA mahaDDiyA evaM kAulessehito teulesA mahaDDiyA teulesehito pamhalesA mahaSTiyA pamhalesehiMto sukkalesA mahaDDiyA, savvappaDDiyA jIvA kaNhale0 savvamahaSTiyA sukkalesA / / eesiNaM bhaMte ! neraiyANaM kaNhalesANaM nIlalesANaM kAulesANa ya kayare 2 appaDDiyA vA mahaDiyA vA?, go0 ! kaNhalesehito nIlale0 mahaDDiyA nIlalesehito kAulesA mahaDDiyA, sabbappaDDiyA neraiyA kaNhale0, sabvamahaDDiyA neraiyA kaaule0|| eesi NaM bhaMte 1 tirikkhajoNiyANaM kaNhalesANaM jAva sukkalesANa ya kayare kayarehito appa0 maha0?, go0!, jahA jIvANaM / Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/2/-/458 eesiNaM bhaMte! egidiyatirikkhajoNi kaNhalejAva teulesANa ya kayare kayarehito appaDDiyA vA mahaDDiyA vA?, go0 !, kaNhalesehiMto egidiyatirikkhajo-nIlale0 mahaDDiyA nIlale0 tiri0 kAule0 maha0 kAule0 teule0mahaDDiyA, savvappaDiyA egediyatirikkhajoNiyA kaNhale0 savvamaDDiyA teule0 evaM puDhavikAiyANavi, evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva lessAo bhAviyAo taheva neyavvaM jAva cauridiyA / paMceMdiyatirikkhajoNi tirikkhajoNiNINaM saMmucchimANaMgabhavakkaMtiyANa yasavvesi bhANi0 jAva appaSTiyA vemANiyAdevA teule0 savvamaha0 vemA0 sukkalesA / keI bhaNaMti-cauvIsaM daMDaeNaM iTTI bhaanni0|| vR samprati lezyAviziSTAnAmalparddhikatvamaharddhikatave pratipipAdayiSuridamAha-'eesi gaMbhaMte ! jIvANaMkaNhalesANa'mityAdi, sugama, navaraMlezyAkrameNayathottaraMmaharddhikatvaM yathA'rvAk alparddhikatvaMbhAvanIyaM, evaMnairayikatiryagyonikamanuSyavaimAnikaviSayANyapisUtrANi yeSAMyAvatyo lezyAsteSAM tAvatIH paribhAvya bhAvanIyAni // padaM- 17, uddezakaH-2 - samAptaH -:padaM - 17, uddezakaH-3:vR. ukto dvitIya uddezakaH, samprati tRtIya Arabhyate, tasya cedamAdisUtram mU. (459) neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajai aneraie neraiesu uvavajai ?, go0! neraie neraiesu uvavanai no aneraie neraiesu uvavajai, evaM jAva vaimaanniyaannN| neraieNaM bhaMte ! neraiehito uvavaTTai aneraieneraiehito uvavaTTati?,go0! aneraie neraiehitouvavaTTati noneraie neraiehitouvavaTTai, evaMjAvavemANie, navaraMjoisiyavemANiesu cayaNaMti abhilAvo kaayvyo| ___ se nUnaM bhaMte! kaNhalese neraie kaNhalesesuneraiesuuvavajrati kaNhalese uvavaTTai, jallese uvavanai tallese uvavaTTai?, haMtAgo0!, kaNhalese neraiekaNhalesesuneraiesuuvavaJjati kaNhalese uvavaTTai, jallese uvavajai tallese uvavaTTai, evaM nIlalessavi, evaM kaaulessevi|| evaM asurakumArANavijAva thaNiyakumArA, navaraMlessA abbhahiyA, se nUnaM bhaMte! kaNhalese puDhavikAie kaNhalesesu puDhavikAiesu uvavajati kaNhalese ubavaTTai jallese uvavajati tallese uvavati ?, haMtA go!, kaNhalese puDhavikAie kaNhalesesu puDhavikAiesu uvavaJjati, siya kaNhalese uvavaTTai siya nIlalese uvavaTTai siya kAulese uvavaTTai siya jallese uvavajati siya tallese uvavaTTai, evaM nIlakAulessAsuvi, se nUnaM bhate ! (teullese puDhavIkAie) teulessesu puDhavikAiesu uvavajaI pucchA, hatA go0 ! teulessesu puDhavikAiesu uvavajai, siya kaNhalese uvavaTTai siya nIlalese uvacaTTai siya kAulese uvavaTTai teulese uvavajaI no ceva NaM teulese uvavaTThai, vaM AukAiyA vaNassaikAiyAvi, teUvAA evaM ceva, navaraM etesiM teulessA natthi, bitiyacauridiyA evaM cevatisulesAsu, peMcediyatirikkhajoNayA maNussAya jahA puDhavikAiyA AdilliyA tisulesAsu bhaNiyA tahA chasuvi lesAsu bhA0, navaraM chappi lessAo caareyvaao| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-3, dvAra - 65 vANamaM0 jahA asuraku0, se nUnaM bhaMte! teulesse joisie teulessesujoisiesu uvava0 jaheva asuraku0, evaM vemANiyAvi, navaraM doNhapi cayaMtIti abhilAvo / se nUnaM bhaMte ! kaNhalese nIlalese kAulese neraie kaNhalesesu nIlalesesu kAulesesu neraiesu uvava0 kaNha0 nIla0 kAule0 uvavaTTaijallese uvava0 tallese ubavaTTai?, haMtA go0!, kaNhanIlakAulese uvavajai tallese uvavaDhai, se nUnaM bhaMte ! kaNhalese jAva teulesse asurakumAre kaNhalesesujAva teulesesuasurakumAreSu uvavaJjai, evaMjaheva neraie tahA asurakumArAvi jAva thaNiyakumArAvi, se nUnaM bhaMte ! kaNhalese jAva teulese puDhavikAie kaNhalesesu jAva teulesesu puDhavikAiesu uvavajjhai?, evaM pucchAjahA asurakumArANaM, haMtA go0!, kaNhalese jAva teulese puDhavikAie kaNhalesesu jAva teulesesu puDhavikAiesu siya kaNhalese uvavaTTai siya nIlalese siyakAulese uvvadRi siya jallese uvavajai tallese uvavaTTai, teulese uvavajaI no vevaNaM teulese ubaTTai, evaM AukAiyA vaNassaikAiyAvi bhANiyabvA, se nUnaM bhaMte! kaNhalese nIlalese kAulese teukAie kaNhalesesunIlalesesu kAulesesu teukAiesu uvavajjhai kaNhalese nIlalese kAulese uvavaTTai jallese uvavajai tallese uvavaTTai haMtA go0! kaNha0 nIla0 kAulese teukAie kaNha0 nIla0 kAulesesuteukAiesu uvavajjai siya kaNhalese uvavaTTai siya nIlalese uvavaTTati siya kAulese uvavacaTTai siyajallese uvavajai tallese uvavaTTai, evaM vAukAiyabediyateiMdiyacauridiyAvi bhaanniycaa|| se nUnaMbhaMte! kaNhalesejAva sukka lese paMcediyatirikkhajoNiyA kaNhalesesujAva sukkalesesu paMcediyatirikkhajoNiesuuvavajai?, pucchA, haMtA goyamA!, kaNhalese jAva sukkalesse paMcediyatirikkhajoNae kaNhalesesu jAva sukkalesesu paMcediyatiri0 uvava0 siya kaNhalese uvavaTTai jAva siya sukkalese uvavai siya jallese uvavajai tallese uvvtttti| evaM mnnuusevi| vANamaMtarAjahA asurakumArA joisiyavemANiyAvi evaMceva, navaraMjassa jallesA, doNhavi cayaNaMti bhANiyavvaM / vR. neraieNaM bhaMte! neraiesu uvavajaI' ityAdi, asya cAyamabhisambandhaH-dvitIyoddezake nArakAdInAM lezyAparisaGghayAnaM alpabahutvaM maharddhikatvaM coktaM, iha tu teSAmeva nArakAdijIvAnAM tAstA lezyAH kimupapAtakSetropapatrAnAmeva bhavanti uta vigrahe'pi ityasyArthasya pratipAdanArthaM prAka nayAntaramAzritya nArakAdivyapadezaM pRcchati 'neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajai aneraie neraiesu uvavajaI iti, idaM ca praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautama! nairayiko nairayikeSUtpadyate no anairayikaH, kathamiti ceda?, ucyate, ihayasmAnArakAdibhavopagrAhakamAyureva na zeSaM, tathAhi-nArakAyuSiudayamAgate nArakabhavobhavati manuSyAyuSi mAnuSabhava ityAdi, tato nArakAdyAyurvedanaprathamasamaye eva nArakAdivyapadezaM labhate, etacca RjusUtranayadarzanaM, tathA ca nayavidhiH RjusUtranayasvarUpanirUpaNaM kurvniridmuktN||1|| "palAlaM na dahatyagnirbhidyate na ghaTaH kvcit| nAzUnye niSkramo'stIha, na ca zUnyaM pravizyate / / 115] Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/3/-/459 // 2 // nArakavyatiriktazca, narake nopapadyate / narakAnnArakazcAsya, na kazcidvipramucyate / / " ityAdi, 'evaM jAva vemANie' evaM-nairayikoktaprakAreNa tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikovaimAnikaviSayaM sUtraM, tacca sugamatvAt svayaM paribhAvanIyaM // adhunA udvartanAviSayaMnairayikeSusUtramAha-'neraieNaMbhaMte!' ityAdi, etadapi RjusUtranayadarzanena veditavyaM, tathAhi-parabhavAyuSi udayamAgate tata udvarttate yadbhavAyuzcodayamAgataM tena bhavena vyapadezaH, yathA nArakAyuSi udayamAgate nArakabhavena nAraka iti, tato nairayikebhyo'nairayika evodvartate na nairayika iti|evN caturviMzatidaNDakakrameNa tAvatsUtraM vaktavyaM yAvadvaimAnikaviSayaM, navaraMjyotiSkavaimAnikaviSayecyavanaMityabhilApaH vaktavyaH, tebhya udvartanasya cyavanamiti prasiddheH, tathA cAha-'evaM jAva vemANie navara'mityAdi / / ___ adhunA kRSNalezyAviSayamutpattI sUtramAha- se nUnaM bhaMte!' ityAdi, sezabdo'thazabdArthaH sa ceha prazne nUnaM-nizcitametat bhadanta ! kRSNalezyo nairayikaH kRSNalezyeSu nairayikeSu madhye utpadyate tebhyazca kRSNavalezyebhyo nairayikebhya udvartamAnaH kRSNalezya evodvartate, etadeva nizcayadADhyotpAdanArtha prakArAntareNAha-yallezya utpadyate tallezya udvartate na lezyAntaragata iti bhagavAnAha-'haMtA goyamA!' ityAdi, hantetyanumatau anumatametat mama gautama! _ 'kaNhalesesuneraie' ityAdi, atha kathaM kRSNalezyaHsan kRSNalezyaSu nairayikeSUtpadyatena lezyAntaropetaH?, ucyate, iha tiryakpaJcendriyomanuSyovA baddhAyuSkatayA narakeSUtpatti(titukAmo yathAkramaM tiryagAyuSi manuSyAyuSi ca sAkalyenAkSINe'ntarmuhUrttazaSe yallezyeSu narakeSUtpatsyate tadgatalezyayA pariNamati, tatastenaivApratipatitena pariNAmena narakAyuHpratisaMvedayate, tata ucyate kRSNalezyaH kRSNalezyeSu nairayikeSUtpadyatenalezyAntarayuktaH, atha kathaM kRSNalezyAka evodvartate ucyate, devanairayikANAM hi lezyApariNAma AbhavakSayAdbhavati, etacca prAgevaprapaJcata upapAditaM, evaM nIlalezyAviSayaM kApotalezyAviSayaM ca sUtraM vaktavyaM, evaM asurakumArAdInAmapi sanatkumAraparyavasAnAnAM vaktavyaM, navaraMtejolezyAsUtratatrAbhyadhikamabhidheyaM, tejolezyAyA api teSAM bhAvAt / / adhunApRthivIkAyikeSu kRSNalezyAviSayaM sUtramAha-'se nUnaM bhaMte!' ityAdi, iha tirazcA manuSyANAM ca lezyApariNAma AntarmuhUrtikastataH kadAcityallezya udvartatate kadAcillezyAntarapariNato'pi udvartate, eSa punarniyamo yo yallezyeSUtpadyate sa niyamatastallezya evotpadyate, // 1 // "aMtamuhuttammi gae aMtamuhuttammi sesae AuM (cev)| lesAhiM pariNayAhiM jIvA vacaMti paraloyaM / / " iti vacanAt, tata uktaM 'goyamA ! kaNhalese puDhavikAie kaNhalesesu puDhavikAiesu uvavajjai siya kaNhalese uvvaTTai' ityAdi, evaM nIlalezyAviSayaM kApotalezyAviSayaM ca sUtraM vaktavyaM, tathA yadA bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAH tejolezyAvantaH svabhavAcyutvA pathivIkAyikeSUtpadyante tadA kiyatkAlamaparyAptAvasthAyAMteSutedajolezyA'pi labhyate tata UddharvaM una bhavati, tathA bhavasvabhAvatayA tejolezyAyogyadravyagrahaNazaktyasambhavAt, tatastejolezyAsUtre Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-3, dvAraM - 67 uktaM 'teullese uvavajai no cevaNaM teulese uvavaTTai' iti, yathA ca pRthivIkAyikAnAM catvAri sUtrANyuktAni tathA'pkAyikavanaspatikAyikAnAmapi vaktavyAni, teSAmapyaparyAptAvasthAyAM tejolezyAsaMbhavAt, tejovAyudvitricaturindriyaviSayANi pratyekaMtrINi sUtrANi vaktavyAni, teSAM tejolezyAyA asambhavAt / / paJcendriyatiryagyonikA manuSyAzca yathA''dyAsutisRSu lezyAsupRthivIkAyikA uktAH tathA SaTsvapi lezyAsu vaktavyAH, SaNNAmapyanyatamayA lezyayA teSAmutpattisambhavAt, utpattigataikaikalezyAviSaye codvartanAyAM SaNNAM vikalpanA sambhavAt sUtrapAThazcaivaM-'se nUnaM bhaMte kaNhalese paMciMdiyatirikkhajoNae kaNhalesesupaMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajai kaNhalesesu uvavaTTaijallese uvavajjai tallese uvavaTTai?, haMtA goyamA!, kaNhalese paMciMdiyatirikkhajoNie kaNhalesesupaMciMdiyatiparikkhajoNiesuuvavajaisiya kaNhalese uvavaTTaisiya nIlalese uvavaTTai siya kAulese uvaTTai siya teulese uvavaTTaisiya pamhalese uvavaTTai siya sukkalese uvavaTTaisiya jallese uvavajjai tallese uvavaTTai' evaM nIlakApotatejaHpadmazuklalezyAviSayANyapi sUtrANi vaktavyAni 'vANamaMtarAjahAasurakumArA' iti 'jalleseuvavajdajaitalleseuvavaTTai' iti vaktavyA iti, sarvadevAnAM lezyApariNAmasyA''bhavakSayA bhAvAt, evaM lezyAparisalyAnaM paribhAvya jyotiSkavaimAnikaviSayANyapi sUtrANi vaktavyAni, navaraM tatra 'cayantI'tyabhilapanIyaM, tadevamekaikalezyAviSayANi caturviMzatidaNDakakrameNa nairayikAdInAM sUtrANyuktAni tatra kazcidAzaGketa-pravitaralaikaikanArakAdiviSayametat sUtrakadambakaM yadA tu bahavo bhinnalezyAkAstasyAM gatAvutpadyante tadA'nyathA'pi vastugatirbhaveta, ekaikegatadharmApakSayA samudAyadharmasya kvacidanyathA'pi darzanAt, tatastadAzaGkA'panodAya yeSAM yAvatyo lezyAH sambhavanti teSAMyugapattAvallezyAviSayamekaikaMsUtramanantaroditArthameva pratipAdayati'se nUnaM bhaMte ! kaNhalese nIlalese kAulese neraie kaNhalesesu nIlalesesu kAulesesu neraiesu uvavajai' ityAdi, samastaM sugmN| samprati kRSNalezyAdInairayikasatkAvadhijJAnadarzanaviSayakSetraparimANatAramyamAha mU. (460) kaNhalese NaM bhaMte ! neraie kaNhalesaM neraiyaM paNihAe ohiNA sabao samaMtA samabhiloemANe kevatiyaM khettaMjANai kevaiyaM khettaMpAsai ?,go0!,no bahuyaM khetaM jANai no bahuyaM khettaM pAsai no dUraM khettaM jANai no dUraM khettaM pAzai ittariyameva khittaMjANai ittariyameva khettaM pAsai, sekeNa0 bhaMte! evaM vuccai kaNhalese NaM neraietaMcevajAva ittariyameva khetaM pAsai?, go0!, sejahAnAmaekeipurisebahusamaramaNijaMsibhUmibhAgaMsiThicA savvao samaMtAsamabhiloejjA, tae NaM se purise dharaNitalagayaM purisaM paNihAe savvao samaMtA samabhiloemANe No bahuyaM khettaM jAva pAsai jAva ittariyameva khetaM pAsai, se teNaTeNaM goyamA! evaM buccai kaNhalese NaM neraie jAva ittariyameva khettaM pAsai, nIlaleseNaMbhaMte! neraiekaNhalesaMneraiyaM paNihAya ohiNA savvaosamaMtAsamabhiloemANe 2 kevatiyaM khettaM jANai kevatiyaM khettaM pAsai ?, go0!, bahutarAgaM khettaM jANai bahutarAgaM khettaM pAsai dUratarakhettaM jANai dUratarakhettaM pAsai vitimirataragaMkhettaM jANai vitimirataragaM khetaM pAsai Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 prajJApanAupAGgasUtram - 2- 17/3/-/460 visuddhatarAgaM khettaM jANai visuddhatarAgaM khettaM pAsai, sekeNaNaM bhaMte! evaM vui- nIlalese NaMneraie kaNhalesa neraiyaM paNihAya jAva visuddhatarAgaM khettaM jANai visuddha tarAgaM khettaM pAsai ?, se jahA nAmae kei purise bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo pavvayaM durUhittA savvao samaMtA samabhiloejjA tae NaM se purise gharaNitalagayaM purisaM paNihAya savvao samaMtA samabhiloemANe 2 bahutarAgaM khettaM jANai jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vui- nIlalesse neraie kaNhalesa jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai, -- kAulesse NaM bhaMte ! neraie nIlalessaM neraiyaM paNihAya ohiNA savvao samaMtA samabhiloemANe 2 kevatiyaM khettaM jANai pAsai ?, go0 ! bahutarAgaM khettaM jANai pAsai jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsati, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM bu0 - kAulesse NaM neraie jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai ?, go0 se jahA nAmae kei purise bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo pavvayaM duruhai 2 dovi pAe uccAviyA (vaittA) savvao samaMtA samabhiloeJjA tae NaM se purise pavvagayaM dharaNitalagayaM ca purisaM paNihAya savvao samaMtA samabhiloemANe bahutarAgaM khettaM jANai bahutarAgaM khettaM pAsai jAva vitimiratarAgaM pAsai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vui-kAulesse NaM neraie nIlalessaM neraiyaM paNihAya taM caiva jAva vitimiratarAgaM khettaM pAsai // vR. 'kaNhalese NaM bhaMte!' ityAdi, kRSNalezyo bhadanta kazcinairayiko'paraM kRSNalezyAkaM praNidhAya - apekSyAvadhinA avadhijJAnena sarvataH sarvAsu dikSu samantataH - sarvAsu vidikSu samabhilokamAno - nirIkSaNamANaH kiyat- kiMparimANaM kSetraM jAnAti kiyaTTA kSetramavadhidarzanena pazyati bhagavAnAha - gautama ! na bahukSetraM jAnAti nApi bahukSetraM pazyati, kimuktaM bhavati ? - aparaM kRSNalezyAkaM nairayikamapekSya na vivakSitaH kRSNavalezyAko yogyatAnusAreNAtivizuddho'pi nairayiko'tiprabhUtaM kSetramavidhinA jAnAti pazyati, tadevAha-na dUram - ativiprakRSTaM kSetraM jAnAti nApyativiprakRSTaM kSetraM pazyati, kiM tu itvarameva svalpamevAdhikaM kSetraM jAnAti itvaramevAdhikaM kSetraM pazyati, etacca sUtraM samAnapRthivIkakRSNalezyanairayikaviSayamavaseyamanyathA vyabhicArasambhavAt, tathAhi saptamapRthivIgataH kRSNalezyAko nairayiko jaghanyato gavyUtArddhaM jAnAti utkarSato gavyUtaM, SaSThapRthivIgataH kRSNalezyAko jaghanayato gavyatamutkarSataH sArddha paJcamapRthivIgataH kRSNalezyAko jaghanyataH sArddhaM gavyUtamutkarSataH kiJcidUne dve gavyate, tato dviguNatriguNAdhikakSetramasaMmavAd bhavatyadhikRtasUtrasya vyabhicAraH, yathA samAnapRthivIkamaparaM kRSNalezyAkaM na2 rayikamapekSyAtivizuddho'pi kRSNalezyAko nairayiko manAgadhikaM pazyati nAtiprabhUtaM tathA dRSTAntenopapipadayiSurAha - 'sekeNaNaM bhaMte!' ityAdi, iyamatra bhAvanA--yathA samabhUbhAgavyavasthita eva kazcit vivakSitaH puruSaH cakSurnairmalyavazAt manAgadhikaM pazyati na prabhUtataraM tathA vivakSito'pi kazcit kRSNalezyAko nairayikaH svabhUmikAnusAreNAtivizuddho'pi samAnapRthivIkamaparaM kRSNale zyAkaM nairayikamapekSya yadi paramavadhinA manAgadhikaM pazyati na tu prabhUtataraM, atra samabhUbhAgasthAnIyA samAnA pRthivI svabhUmikAsamAnA ca kRSNarUpA lezyA cakSazruH "sthAnIyamavadhijJAnametAvatA caitadapi dhvanitaM-yathA samabhUbhAgavyavasthitaH puruSaH sarvataH samantAdabhilokamAno garttAgataM puruSamapekSyAtiprabhUtataraM pazyati tathA paJcamapRthivIgataH svabhUmikAnusAreNAtivizuddhaH kRSNalazyAko vivakSito'pi Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-3, dvAranairayikaH saptamapRthivIgataM kRSNalezyAkamatimandAnubhAgAvadhinairayikamapekSyAtiprabhUtaM pazyati, mAgadhikatriguNakSetrasambhavAt / / sampratinIlalezyAkaviSayaM sUtramAha-'nIlaleseNaMbhaMte! neraiekaNhalesaMneraiyaMpaNihAe' ityAdi, akSaragamanikA sugamA, navaraM 'vitimiratarAgaM khattaM jANai' iti vigataM timiraMtimirasampAdyo bhramo yatra tadvitimiraM, idaM vitimiramadaM vitimiramanayoratizayena vitimiraM vitimirataraM 'dvayorvibhajye tarabi'titarappratyayaH, tataH prAkRtalakSaNAt svArthe kapratyayaH pUrvasya ca dIrghatvaM, ata eva vizuddhataraM-nirlamataraM atIva sphuTapratibhAsamitiyAvat, bhAvanA tviyaM yathA gharaNitalagataM puruSamapekSya parvatArUDhaH puruSo 'tidUraM kSetraM pazyati tadapi prAyaH sphuTapratibhAsaM tathA vivakSito'pi nIlalezyAko nairayiko yogyatAnusAreNAtivizuddhAvadhiH kRSNalezyAkaM nairayikamapekSyAtidUraMvitimirataraMsphuTapratibhAsaMca kSetraMjAnAtIti, atra parvatasthAnIyA uparitanI tRtIyA pRthivI ativizuddhA ca svabhUmikAnusAreNa nIlalezyA gharaNitalasthAnIyA adhastanI kRSNalazyA cakSuHsthAnIyamavadhijJAnamiti // samprati nIlalezyAkamapekSya kApotalezyAviSayaM sUtramAha- 'kAulesseNaM bhaMte! neraie nIlasessaM neraiyaM paNihAyetyAdi, akSaragamanikA sugamA, navaraM 'dovipAe uccAvaittA' iti dvAvapi pAdau uccaiH kRtvA, dvAvapi pASNI utpATayetyarthaH, bhAvanA tviyaM yathA parvatasyopari vRkSamArUDhaH sarvataH samantAdavalokamAnobahutaraM pazyati spaSTataraMca tathA kApotalezyo nairayiko'paraM nIlalezyAkamapekSya prabhUtaM kSetramavadhinA jAnAti pazyati ca tadapi ca spaSTataramiti, iha vRkSasthAnIyA kApotalezyA uparitanI capRthivI parvatasthAnIyA nIlalezyA tRtIyA ca pRthivI ckssuHsthaaniiymvdhijnyaanmiti|| samprati kA lezyAH katiSu jJAneSu labhyante iti nirUpayitukAma Aha mU. (461) kaNhalese gaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojA?, go0 ! dosu vA tisu vA causu vA nANesu hojA, tisu homANe AbhinibohiyasuyanANe hojA, tisuhomAme AbhinibohiyasuyanANaohinANesuhojA, ahavA tisu homANe AbhinibohiyasuyanANamanapajavanANesu hojA, causu homANe AbhinibohiyasuyaohimanapajavanANesu hojA, evaM jAva pamhalese, sukkaleseNaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojA?, go0 ! dosu vA tisu vA causu vA hojA, dosu homANe AbhinibohiyanANa evaM jaheva kaNhalesANaM taheva bhANiyabvaM jAva cauhi, egami nANe hojA, egami kevalanANe hojA (pannavaNAe bhagavaielessApae taio uddesao smtto||) vR. 'kaNhaleseNaMbhaMte! jIvekaisunANesu hojjA' ityAdi praznasUtrasugamaM, bhagavAnAha-gautama dvayostriSu cturyucjnyaaness| bhavati, tatra dvayorAbhinibodhikazrutajJAnayoH triSuAbhinibodhikazrutAvadhajJAneSuyadivA''bhinibodhikazrutamanaHparyAyajJAneSu, ihAvadhirahitasyApimanaH"paryavajJAnamupajAyate, siddhaprAbhRtAdAvanekazastathA pratipAdanAt, anyacca vicitrA pratijJAnaMtadAvaraNakSayopazamasAmagrI, tatra kasyApi cAritriNo'pparamattasyAmA~SadhyAdyanyatamakatipayalabdhisamanvitasya manaHparyAyajJAnAvaraNakSayopazamanimittA sAmagrI tathArUpAdhyavasAyAdilakSaNA sampadyate na tvavadhitrAnAvaraNakSayopazamanimittA tatastasya manaHparyavajJAnameva bhavati, nanu manaHparyavatrAnamativizuddhasyopajAyate kRSNalezyA ca saMkliSTAdhyavasAyarUpA tataH Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/3/-/461 kathaM kRSNalezyAkasya manaHparyAyajJAnasambhavaH ?, ucyate, iha lezyAnAM pratyekAsaGghayeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnA, tatra kAnicita mandAnubhAvAnyadhyavasAyasthAnAni pramattAsaMyatasyApi labhyante, ata eva kRSNanIlakApotalezyA anyatra pramattasaMyatAntA gIyante, manaHparyavajJAnaMcaprathamakato'pramattasaMyatasyotpadyatetataHpramattasaMyatasyApi labhyate iti sambhavati kRSNalezyAkasyApi manaHparyavajJatrAnaM, caturdhAbhinibodhikazrutAvadhimanaHparyavajJAneSu, 'evaMjAvapamhalese' iti evaM-kRSNalezyoktenaprakAreNa tAvadvaktavyaMyAvatpadmalezyA, kimuktaM bhavati ?-nIlalezyaH kApotalezyaH tejolezyaH padmalezyazca uktaprakAreNa dvayostriSu catuSu vA jJAneSu bhaNanIyaH,saca evaM nIlalesseNaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojjA ?, goyamA ! dosuvAtisuvA causuvA nANesuhojA' ityAdi,zuklalezyeSu vizeSaititaMpRthakvakti-'sukkalese NaM bhaMte !' ityAdi, iha zuklalezyAyAmeva kevalajJAnaM na lezyAntare tataH zeSalezyAkebhyo'sya zuklalezyasya vizeSaH / / padaM - 17, uddezakaH-3 - samAptaH - padaM- 17, uddezakaH-4:vR. uktastRtIyoddezakaH, samprati caturtha Arabhyate, taba ceyamAdAvadhikAragAthAmU. (462) pariNAmavanasagaMdhasuddhaapasatyasaMkiliTThaNha / gatipariNAmapadesogADhavaggaNaThANANamappabahuM / vR.prathamaM pariNAmAdhikAraH dvitIyo varNAdhikAraH tRtIyo rasAdhikAraH caturtho gandhAdhikAraH paJcamaH zuddhAzuddhAdhikAraH SaSThaH prazastAprazastAdhikAH saptamaH saMkliSTAsaMkliSTAdhikAraH aSTama uSNazItAdhikAraH navamo gatyadhikAraH dazamaH pariNAmAdhikAraH ekAdazo'pradezaH pradezaprarUpaNAdhikAraH dvAdazo'vagAhAdhikAraH trayodazo vargaNAdhikAraH caturdazaH sthAnaprarUpaNAdhikAraH paJcadazo'lpabahutvAdhikAraH / tatra prathamaM pariNAmalakSaNamabhidhitsuryAsAM pariNAmo vaktavyaH tA eva lezyAH pratipAdayati mU. (463) kaiNaMbhaMte! lesAopannattAo?, go0! challesAopannatAo, taMjahA kaNha0 jAva sukkalesA, se nUnaM bhaMte ! kaNhalesA nIlalesaM pappa tArUvattAe tAvaNNattAe tAgaMdhattAe tArasatAe tAphAsattAe bhujo 2 pariNamati, haMtA go0 ! kaNhalessA nIlalessaM pappa tArUvattAe jAva bhujo 2 pariNamati, sekeNadveNaM bhaMte! evaMvuccai-kaNhalessAnIlalessaMpappatAsvattAejAva bhujora pariNaimati go0 ! se jahA nAmae khIra dUsiM pappa suddhe vA vatye rAgaM pappa tAvattAe jAva tAphAsattAe bhujo 2 pariNamai, se teNaDeNaM go0 ! evaM vudhai-kaNhalesA nIlalesaM pappa tArUvattAe jAva bhujo 2 pariNamai, evaM eteNaM abhilAvaNaM nIlalesA kAulesaMpappa kAule0 teulesaMpappa teule0 pamhalesaM pappa pamhale0 sukkalesaM pappa jAva bhujo 2 pariNamai, se nUnaM bhaMte! kaNhalesA nIlalesaM kAulesaM teulesaM pamhalesaM sukkalesaMpappa tArUttAe tAvaNNattAe tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAe bhujjo 2 pariNamai ?, haMtA goyamA ! kaNhalesA nIlalesaM pappa jAva sukkalesaM pappa tArUva0 tAgaMdha0 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-4, dvAraM tAphA0 bhujo 2 pariNamai, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucai-kaNhale0 nIlale0 jAva sukkalesaM pappa tArUvattAe jAva bhuJjo 2 pariNamai?, goyamA! se jahA nAmae veruliyamaNI siyA kaNhasuttae vA nIlasuttae vA lohiya0 hAlidda0 sukkila0 Aie samANe tArUva0 jAva bhujo 2 pariNamai, se teNaTeNaM evaM vuccai-kaNhalesA nIlalesaMjAva sukkAlesaM pappa tArUvattAe bhujo 2 prinnmti| se nUnaM bhaMte! nIlalesA kiNhalesaMjAva sukkalesaMpappa tAstvattAe jAva bhujo 2 pariNamai, haMtA goyamA! evaM ceva, kAulesA kiNhalesaM nIla0 teu0 pamha0 sukkalesaM, evaM teulesA kiNha0 nIla0 kAu0 pamha0 sukkalesaM, evaM pamhalesA kiNha0 nIla0 kAu0 teu0 sukkalesaM pappa jAva bhuJjo 2 pariNamai?, haMtA goyamA! taM ceva, se nUnaM bhaMte ! sukkalesA kiNha0 nIla0 kAu0 teu0 pamha0 lesaM pappa jAva bhujo 2 pariNamai ?, haMtA goyamA! taM cev| vR. 'kaiNaMbhaMte ! lesAo pannattAo' ityAdi, idaM sUtraM prAgapyuktaM paraM pariNAmAdyarthapratipAdanArthaMbhUya upanyastaM se nUnaM bhaMte ityAdi, atha bhadanta kRSNalezyA-kRSNalezyAyogyAni dravyANi nIlalezyAM-nIlalezyAyogyAni dravyANi prApya-anyo'nyAvayavasaMsparzamAsAdya tadrUpatayAnIlalezyArUpatayA, rUpazabdo'trasvabhAvavAcI, nIlalezyAsvabhAvatayetyarthaH bhUyo bhUyaH pariNamatIti yogaH,tasvabhAvazcatadvargaNA(dvaNA)dirUpatayA bhavatitata Aha0tadvarNatayAtadrasatayA tadgandhatayA tatsparzatayA, sarvatrApitacchabdena nIlalezyAyogyAnidravyANi parAzanti, bhUyo bhUyaH-anekavAraM tiryagmanuSyANAMtattadbhavasaGkrAntau zeSakAlaM vA pariNamate, idaM hi tiryagmanuSyAnadhikRtya veditavyaM, evaM gautamena prazne kRte bhagavAnAha-haMtA go0 !' ityAdi, hantetyanumatI anumatametat gautama! kRSNalezyA nIlalezyAM prApyetyAdi prAgavat, iyamatra bhAvanA-yadA kRSNalezyApariNato jantustiryagmanuSyo vA bhavAntarasaGkrAnti cikIrSurnIlalezyAyogyAni dravyANi gRhNAti tadA nIlalezyAyogyadravyasamparkatastAni kRSNalezyAyogyAni dravyANi tathArUpajIvapariNAmalakSaNaM sahakArikAraNamAsAdya nIlalezyAdravyarUpatayA pariNamante, pudgalAnAM tathAtathApariNamanasvabhAvatvAt, tataH sa kevalanIlalezyAyogyadravyasAcivyAtrIlalezyApariNataH sankAlaM kRtvA bhavAntare samutpadyate, uktaM ca-'jallesAiM davvAiM pariyAittA kAlaM karei tallese uvavajjhaI iti, tathA sa eva tiryagmanuSyo vA tasminneva bhave vartamAno yadA kRSNalezyApariNato bhUtvA nIlalezyAbhAvena pariNamate tadApi kRSNalezyAyogyAni dravyANi tatkAlagRhItanIlalezyAyogyadravyasamparkato nIlalezyAyogyadravyarUpatayA pariNamante, amumevA dRSTAntena vibhAvayiSuH prathamaMpraznasUtramAha se keNaDeNaM bhaMte !' ityAdi, sugamaM bhagavAnAha-gautama ! 'se jahAnAmae khIre' ityAdi, tataH lokaprasiddhaM yathAnAmakaM gokSIram ajAkSIraM mahiSIkSIramityAdinAmakaM kSIraM 'dUsimiti dezIvacanAdbaSyamettamathitaMtakaMprApyAnyo'nyAvayavasaMsparzanAvibhAgaMgatvA yathA cazuddhaM-malarahitaM samale hi rAgaH sampadyamAno'pi na tathArUpo lagati tata uktaM zuddhaM vastraM-celaM rajyate'neneti rAgaH 'karaNe dha'taM - maJjiSThAdikaM prApya tadrUpatayA- maJjiSThAdirAgadravyasvabhAvatayA, etadeva vyAcaSTe-'tapUrNataye' tyAdi, sugama, tathA kRSNalezyAyogyAni dravyANinIlalezyAyogyAni dravyANiprApya tadrUpatayA pariNamante, Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/4/-/463 iyamatra bhAvanA-yathA kSIralakSaNakAraNagatA rUpAdayastakarUpAdibhAvaMpratipadyante yathA vA zuddhavastrakAraNagatA rUpadayo maJjiSThAdirAgadravyArUpAdibhAvapratipadyante tathA kRSNalezyAyogyadravyarUpakAraNagatA rUpAdayonIlalezyAyogyadravyarUpAdibhAvaMpratipadyante, seteNatuNa mityAdhupasaMhAravAkyaM sugama, evaM nIlalezyA kApotalezyAM prApyetyAdInyapicatvArisUtrANi bhAvanIyAni, tadevaM pUrvasyAH pUrvasyA lezyAyA uttarAmuttarAMlezyAMpratItyatadrUpatayApariNamanamuktaM, idAnImekaikasyAH lezyAyA yathAyogaM krameNa zeSasamastalezyApariNamanamAha-'se nUnaM bhaMte ! kaNhalesA nIlalessaM kAulessa mityAdi, vAzabdo'tra sarvatrApyanukto draSTavyaH, nIlalezyAMvA kApotalezyAM vA yAvat zuklalezyAM vA, ekasyA lezyAyAH parasparaviruddhatayA yugapadanekalazyApariNAmasaMbhavAt, zeSA'kSaragamanikA prAgavat, atraivArthe dRSTAntamabhidhitsuridamAha 'sakeNaTeNaM bhaMte!' ityAdi sugama, navaraM yathA vaiDUryamaNireka eva tattadupAdhidravyasamparkatastadrUpatayA pariNamate tathaivala tAnyapikRSNalezyAyogyAni dravyANi tattatrIlAdilezyAyogyadravyasamparkatastattadrUpatayA pariNamante iti, etAvatA'zena dRSTAntonatu punaryathA vaiDUryamaNiH svasvarUpamajahAnastattadupAdhidravyasambandhastattadAkAramAtrabhAjitayA tattadrUpatayA pariNamate tathaitAnyapi kRSNalezyAyogyAnisvasvarUpamajahAnAnyevadravyANitattannIlAdilezyAyogyadravyasamparkatastattadAkAramAtradhAritayA tattadrUpatayA pariNamante ityanenAMzena, tirazcAM manuSyANAM ca lezyAdravyANAM sAmastyena tadrUpatayA pariNAmAbhyupagamAt, anyathA nairayikadevasatkalezyAdravyANAbhiva tiryagmanuSyANAmapi lezyAdravyANAM sarvathA svarUpAparityAgena cirakAlamavasthAnasaMbhavAt, yata utkarSazato'pyeSAmantarmuhUrtalakSaNaMsthitiparimANamanyatroktaMtadvirudhayate, palyopamatrayamapi yAvat utkarSataH sthitisaMbhavAt, tadevaMtadanyalezyApaJcakapariNAmamadhikRtya kRSNalezyAviSayaM sUtramuktaM, __ evaM nIlAdilezyAviSayANyapi pratyekaMtadanyalezyApaJcakapariNAmamadhikRtyapaJca sUtrANi vastavyAni, tadevaM tiryaGganuSyANAM bhavasaGkrAntau zeSakAlaM ca lezyAdravyapariNAma uktaH, devanairayikasatkAni tu lezyAdravyANi AbhavakSayamavasthitAni yattadanyalezyAdravyasaMparkata AkAramAtraM tadatraiva vakSyate / tata uktaH prinnaamlkssnnaadhikaarH| adhunA varNAdhikAramabhidhitsurAha mU. (464)kaNhalesANaM bhaMte ! vantreNaM kerisiyA pazcattA?, go0 se jahA nAmae jImUte ivAaMjaNe i vA khaMjaNe i vA kAle ivA gavale ivAgavalaei vAjaMbUphale ivA addAridvapuSphei vA parapuDhei vA bhamarei vA bhamarAvalI ivAgayakalabhe ivA kiNhakesare i vA AgAsathiggale ivA kiNhAsoe i vA kaNhakaNavIrae i vA kaNahabaMdhujIvae ivA, bhave etAsave?, go0! No iNaDhe samaTe, kaNhalessANaMitto aniTTayariyA ceva akaMtayariyA ceva appiyatariyA ceva amaNunatariyA ceva amaNAmatariyA ceva vaneNaM pannattA, nIlalessA NaM bhaMte ! kerasiyA vanneNaM pannattA?, goyamA ! se jahA nAmae bhiMgae i vA bhiMgapatte i vA cAse i vA cAsapicchae i vA sue i vA suyapicche i vA sAmA i vA vaNarAi i vA uccaMtae ivA pAreyavagIvAivA moragIvA i vA halaharavasaNe i vA ayasikusume i vA vaNakusume i vA aMjaNakasiyi [ivA) kusume i vA nIluppale i vA nIlAsoe i vA nIlakaNavIrae i vA Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-4, dvAra - nIla- baMdhujIve ivA, bhaveyArUve?, go0 ! noiNaDhe samaDhe ettojAva amaNAmayariyA va vaneNaM pa0 kAulessA NaM bhaM0 ! kerisiyA vanneNaM pannattA?, goyamA ! se jahAnAmaekhadirasArae i vA kairasAraei vA dhamAsasAre i vA taMbei vA taMbakaroDe i vA tevacchivAr3iyAeivA vAiMgaNikusume i vA koilacchadakusume i vA javAsAkusume i vA, bhaveyArUve ?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe, kAulessA NaM eto aniTTayariyA ceva jAva amaNAmayariyA ceva, teulessA NaM bhaMte ! kerisiyA vanneNaM pannattA?, goyamA! se jahAnAmae sasaruhirae ivA urabharuhire i vA varAharuhire ivA saMbararuhire i vA maNussaruhire i vA iMdagope i vA bAleMdagopei vA bAladivAyare ivA saMjhArAgei vA guMjaddharAgeivAjAtihiMgule i vA pavAlaMkure ivA lakkhArase ivA lohiyakkhamaNI ivA kimirAgakaMbale ivAgayatAlueivA cINapiTTarAsI ivAparijAyakusume ivAjAsumaNakusume i vA kiMsuyapuppharAsIi vAratuppale ivArattAsoge ivA rattakaNavIraeivA rattabaMdhuyajIvae ivA, bhaveyArUve ?, goyamA ! no iNaDhe samajhe, teulesA NaM eto iTTatariyA ceva jAva maNAmatariyA ceva banneNaM pannatA, pamhale0 bhaMte! kerisiyA vaneNaM pannattA?, goyamA! se jahanAmae caMpe i vA caMpayachallI i vAcaMpayabhede ivA hAlidAivA hAliddaguliyAivAhAliddabhede i vA hariyAle i vA hariyAlaguliyA i vA hariyAlabhede i vA ciure i vA ciurarAge i vA suvanasippI i vA varakaNagaNihase i vA varapurisavasaNe i vA allaikusume i vA caMpayakusume i vA kaNNaNiyArakusume i vA kuhaMDayakusume ivA suvaNNajuhiyA ivA suhiraniyAkusume ivA koriMTamalladAme i vA pItAsogei vA pItakaNavIre ivA pItaMbaMdhujIvae ivA, bhaveyArUve?, goyamA ! no iNaDhe samaTe, pamhalessA NaM etto iTTatariyA jAva maNAmayariyA ceva vanneNaM pannattA, sukkalessA NaM bhaMte ! kerisiyA vanneNaM pannattA?, goyamA! se jahAnAmae aMke i vA saMkhe ivA caMde i vA kuMde i vA dage i vA dagarae ivA dadhI ivA dahighane ivA khIre ivA khIrapUrae ivA sukkacchivADiyA i vA pehuNaimiMjiyA i vA dhaMtadhoyaruppapaTTe i vA sAradabalAhae i vA kumudadale ivA poMDarIyadale ivA sAlipiDarAsIti vA kuDagapuppharAsIti vA siMduvAramalladAme ivA seyAsoe ivA seyakaNavIre i vA setabaMdhujIvae i vA, bhaveyArUve ?, go0! no iNaDhe samajhe, sukkalesA NaM etto iTTatariyA ceva maNuNNayariyA ceva vanneNaM pannattA, eyAoNaMbhaMte! challesAo kaisu vannesusAhijaMti?, goyamA! paMcasu vanesu sAhijaMti, taMjahA-kaNhalesA kAlae NaM vanneNaM sAhijjati nIlalessA nIlavanneNaM sAhijjati kAulessA kAlalohieNaM vanneNaM sAhijjati teulessA lohieNaM vaneNaM sAhijati pamhalessA hAlidaeNaM vanneNaM salAhijai sukkalessA sukillaeNaM vanneNaM sAhijjati / vR. 'kaNhalesA NaM bhaMte ! vaNNeNaM kerisiyA pannattA' ityAdi, kRSNadravyAtmikA lezyA kRSNalezyA, kRSNalezyAyogyAnidravyANi ityarthaH, teSAmeva varNAdisaMbhavAtna tukRSNadravyajanitA bhAvarUpA kRSNalezyA, tasyA varNAdyayogAt, bhadanta ! kIzI varNena prajJaptA ?, bhagavAnAha-gautama ! sa lokaprasiddho yathAnAmako 'jIbhUta iti vA' jImUto balAhakaH, sa ceha prAvRTprArambhasamayabhAvI jalabhRto veditavyaH,tasyaiva Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 prajJApanAupAgasUtram-2-17/4/-/464 prAyo'tikAlimasaMbhavAt, itizabda upamAnabhUtavastunAmaparisamAptidhotakaH vAzabda upamAnAntarApekSayA samucaye, evaM sarvatra itivAzabdau draSTavyau, aJjana-sauvIrAjanaM ratnavizeSo vAsvaJjanaM-dIpamallikAmalaHsnehAbhyaktazakaTAkSagharSaNodbhavamityaparekajjalaM pratItaMgavalaM0mAhiSaM zrRGgaM tadapi ca uparitanatvagbhAgApasAraNe draSTavyaM, tatraivaviziSTasya kAlimnaH sambhavAta, jambUphalaM pratItaM, ariSThakaM phalavizeSaH parapuSTaH-kokilaH bhramaraH-caMcarikaHbhramarAvaliH-bhramarapaGkitaH gajakalabhaH-karipotaH kRSNakezaraH-kRSNabakulaH AkAzathiggalaM-zaradi meghApAntarAlavAkAzakhaNDaM, tadapi hi atIva kRSNaM pratibhAti ityuktaM, kRSNAzokakRSNakaNavIrakRSNabandhujIvA:-azokakaNavIrabandhujIvAH vRkSavizeSAH,azokAdayo hi jAtibhedena paJcavarNAbhavanti tataHzeSavarNavyudAsArthaM kRSNagrahaNaM, etAvatyukte gautama Aha-'bhave eyArUvA?' bhagavan ! bhavet kRSNalezyA varNena etadrUpA bhagavAnAha-gautama ! nAyamarthaH samarthaH-nAyamartha upapannaH, etadrUpA kRSNalezyeti, kiMtu?, sA kRSNalezyA ito jImUtAdeHkRSNena vaNe aniSTatarikA caiva iyamaniSTA 2 iyamanayormadhye'. tizayenAniSTA aniSTatarA aniSTataraivAniSTatarikA anipsitatarikA eveti bhAvaH, iha kiJcidaniSTamapi svarUpataH kAntaM bhavati tataHkAntatAvyudAsArthamAha-akAntatarikaiva, kiJcitkeSAJcidaniSTamapi svalarUpato'kAntamapi apareSAM priyaM bhavati tataH sarvathA priyatAvyudAsArthamAhaapriyatarikaiva, ata evAmanojJatarikaiva, vastutaH samyakparijJAne satimanAgapyupAdezatayA tatra manasaH pravRttyasaMbhavAt, amanojJataramapi kiJcinmadhyamaM bhavati tataH prakRSTataraprakarSavizeSapratipAdanArthamAha-amanaApatarikaiva, manAMsi ApnotiAtmavazAtAM nayatIti manaApA na manaApA amanaApA tato dvayoH prakraSe tarapa evaMbhUtA varNena prajJaptA, ___'nIlalessANaMbhaMte!' ityAdi, akSaragamanikAprAgvata, navaraMbhRGgaH-pakSivizeSaH pakSmalaH bhRGgapatraM-tasyaiva pakSivizeSasyapakSma cAsaH-pakSivizeSaH 'cAsapicchaM' cAsasya patatraMzuka:-kIraH 'zukapicchaM' zukasya patatraM zyAmA-priyaGguH vanarAjI-pratItA uccantako-dantarAgaH Aha ca mUlaTIkAkAraH-"uccaMtagodantarAgo bhannai" pArApatagrIvAmayUragrIvAcasupratItA, haladharo-baladevaH tasyavasanaM-vastraM haladharavasanaM, taddhi nIlaM bhavatItyupAttaM, atasIkusumaM vaNavRkSakusumaMca pratItaM, aJjanakesikA-vanaspativizeSaH tasyAH kusumaM aJjanakesikAkusumaM nIlotpalaM-kuvalayaM nIlazokanIlakaNavIranIlabandhujIvA-azokAdivRkSavizeSAH, 'kAulessA NaM bhaMte!' ityAdi, atrApyakSaragamanikA prAgvat, khadirasArodhamAsAsArazca lokapratItaH 'taMbeivAtaMbakaroDaeivAtaMbachevADiyAivA' iti sampradAyAdavaseyaM vRttAkIkusumaM pratItaMkoilacchadakusumae veti-kokilacchadaH-tailakaMTakaH, tathAca mUlaTIkAkRt-'vannAhigAre jo ettha koilacchado so tilakaMTao bhannaI' iti, tasya kusumaM pratIta 'teulessA NaM bhaMte !' ityAdi, zazakorabhavarAhamanuSyarudhirANi zeSarudhirabhyo lohitavarNotkaTAni bhavanti tata eteSAmupAdAnaM, bAlendragopakaH-sadyojAtaH indragopakaH, sa hi pravRddhaH san ISatpANDurakto bhavati tato bAlagrahaNaM, indragopakaH-prAvRTprathamasamayabhAvI kITavizeSaH, bAladivAkAraH-prathamamudgacchan sUryaH, guA-lokapratItA tasyAardharAgo gujArdharAgaH, gujAyA Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 17, uddezaka:- 4, dvAraM - hi ardhamatiraktaM bhavati ardhaM cAtikRSNamiti ardhagrahaNaM, jAtyaH- pradhAno hiGgulako jAtyahiGgulakaH pravAlaH- zilAdalaM tasyAGkuraH pravAlAGkuraH, sa hi prathamamudgacchan atyantarakto bhavati tatastadupAdAnaM, lAkSArasaH- pratItaH, lohitAkSamaNiH - lohitAzramAnA ratnavizeSaH kRmirAgeNa raktaH kambalaH kRmirAgakambalaH, zAkapArthivAdidarzanAnmadhyapamapadalopI samAsaH, gajatAlucInapiSTArAzipArijAtakusumajapAkusumakiMzukapuSparAziraktotpalaraktA zokaraktakaNavIraraktabana adhujIvA lokapratItAH 'bhave eyArUvA' iti padayojanA prAgvat, bhagavAnAha - 'gautama! No iNaTThe samaTTe' yatastejolezyA itaH - zazakarudhirAdibhyo lohitena varNeneSTatarikaiva, tatra kiJcidakAntamapi keSAMcidiSTataraM bhavati tataH kAntataratApratipAdanArthamAha- kAntatarikaiva, keSAJcidiSTataramapi svarUpataH kAntataramapyapareSAmapriyaM bhavati tataH priyataratApratipattyarthamAha-priyatarikaiva, ata eva manojJatarikA, manojJataramapi kiJcinmadhyamaM saMbhavedataH prakRSTataraprakarSavizeSapratipAdanArthamAha-manaApatarikaiva varNena prajJaptA, 75 'pamhalessANaM bhaMte!' ityAdi, akSaragamanikA prAgvat, navaraM campakaH - sAmAnyataH suvarNacampako - vRkSavizeSaH 'campakachallI ivA' iti suvarNacamapakatvak 'campakabhee ivA' iti suvarNacampakasya bhedo dvidhAbhAvaH bhinnasya hi varNaprakarSo bhavati tato bhedagrahaNaM, haridrA iha piNDaharidrA haridrAguTikA - haridrAnirvarttitA guTitA haridrAbhedo- haridrAyA dvaidhIbhAvaH haritAlo - dhAtuvizeSaH haritAlaguTikA - haritAlamayI guTitA haritAlabhedo- haritAlacchedaH cikuraH- pItadravyavizeSaHcikurarAgaH - tanniSpAdato vastrAdau rAgaH 'suvannasippI ivA' iti suvarNamayI zaktikA, varaM pradhAnaM yatkanakaM tasya nikaSaH - kaSapaTTake rekhArUpaH varakanakanikaSaH varapuruSaH - vAsudevastasya vasanaM - vastraM varapuruSavanaM taddhi pItaM bhavatItyupAttaM allakIkusumaM lokato'vaseyaM campakakusumaM suvarNacampakavRkSapuSpaM 'kanniyArakusumei vA' iti kAJcAnArakakusumaM kUSmaiNDikAkusumaM puSpA (puMska) likApuSpaM suvarNayUthikAkusumaM pratItaM suhiraNyikA- vanaspativizeSastasyAH kusumaM koraNTakamAlyadAmapItAzokapItakaNavIrapItabandhujIvAH pratItA, 'sukkalesA NaM bhaMte' ityAdi, atrApyakSaragamanikA prAgvat, navaramaGkaralavizeSaH zaGkhacandrau pratItau kundaM - kusumaMdakaM - udakaM udakaraja; - udakakaNAH, te hi atizubhrA bhavantItyupAttAH, dadhi- pratItaM dadhighano-dadhipiNDaH kSaraM pratItaM kSIrapUraM kvadhyamAnaM atitApAdUdhvaM gacchat kSIraM 'sukkacchivADiyAi vA' iti chaivADi:- vallAdiphalikAsA ca zuSkA sati vilasAtIva zuklA bhavatItyupAttA 'pehuNamiMjiyA iveti pehuNaM mayUrapicchaM tanmadhyavarttinI miJjA pihuNiJjA sA cAtIva zukletyAbhihitA 'dhaMtadhoyaruppapaTTe i vA' iti dhmAtaH - agnisamparkato nirmalIkRtaH dhauto-bhItikharaNTitahastasammArjanenAtinizitIkRto yo rUpyamayaH paTTaH sa dhmAtadhautarUpyapaTTaH, 'sAraiyabalAhage i va' iti zAradikaH - zaratkAlabhAvI balAhakaH puNDarIkaM - sitAmbujaM tasya dalaM - patraM puNDarIkadalaM zAlipiSdharazikuTajapuSparAzisinduvAramAlyAdAmazvetAzokazvetakaNavIrazvetabandhujIvAH pratItAH // iha varNAH paJcabhavanti, tadyathA--kRSNo nIlo lohito hAridraH zuklazca, lezyAzca SaT, tata upamAnato varNanirdeze kRte'pi saMzayaH kA lezyA kasminvarNe bhavati ?, tataH pRcchati - 'eyAo Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/4/-/464 NaM bhaMte?' ityAdi, etA anantaroditA bhadanta! SaD lezyAH 'kaisu vannesu 'tti prAkRtatvAt tRtIyArthe saptamIyathA-"tisutesualaMkiyA puDhavI tribhistairalaMkRtA pRthvI] ityatra, tato'yamartha:katibhirvaNaiH 'sAhijeti' kathyaMte prarUpyaMte itiyAvat, bhagavAnAha-gautama ! 'paMcasu vanesu' iti paJcabhirvaSaH ziSyaMte yathAziSyaMte tathA yadyathA ityaadinaadrshyti||uktovrnnprinnaamH, samprati rasapariNAmamabhidhitsurAha mU.(165) kaNhalessA gaMbhaMte ! kerisiyA AsAeNaM pannattA?, goyamA! se jahAnAmae nibeivA niMbasAre i vA nibachallI ivA niMbaphANiei vA kaDaeivA kuDagaphalaei vA kuDagachallI ivA kuDagaphANie i vA kaDugatuMbIi vA kaDugatuMbiphale i vA khAratausI i vA kharatausIphale i vA devadAlIti vA devadAlIpupphe i vA migavAluMkI i vA miyavAluMkIphale i vA ghosADae ivA ghosaDiphale i vA kaNhakaMdae i vA vajakaMdae i vA, sa bhaveyAstve ?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, kaNhalesA NaM etto aniTThatammi ceva jAva amaNAmayariyA ceva AsAeNaM pannattA, nIlalesAe pucchA, goyamA! se jahanAmae bhaMgIti vA bhaMgIraei vA pADhA i vAcaviyA i vA cittAmUlae i vA pippalI i vA pippalImUlae i vA pippalIcuNNe i vA mirie i vA miriyaSuNNae i vA siMgabere ivA siMgaberacuNNe i vA, bhaveyAstrave?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, nIlalessA NaM etto jAva amaNAmatariyA ceva AsAeNaM pannattA, kAulessAe pucchA, goyamA ! se jahanAmAe aMbANa vA aMbADagaNa vA mAuliMgANa vA billANa vA kaviThThANa vA bhijANa vA] phaNasANa vA dADimANa vA pArevatANa vA akkhoDayANa vA borANa vA tiMduyANa vA apakkANaM aparivAgANaM vantreNaM anuvaveyANaM gaMdheNaM anuvaveyaNANaM phAseNaM anu0, bhavesave ?, go0 ! no iNaDhe samaDe, jAva eto amaNAmayariyA ceva kAulessA assAeNaM pannattA, teulessA NaM pucchA, goyamA ! se jahAnAmae aMbANa vA pakkANaM pariyAvanneNaM uvaveyANaM pasatyeNaM jAva phAseNa jAva ettomaNAmayariyA ceva teulessA AsAeNaM pannattA, pamhalessAe pucchA, goyamA! se jahAnAmae caMdappAbhAi vA manasilAi vA varasIdhUivA varavAruNI i vA pattAsave i vA puSphAsave i vA phalAsave i vA coyAsave i vA Asave i vA mahUi vA meraei vA kavisANae i vA khajUrasArae i vA muddiyAsArae i vA supakkakhotarase i vA aTTapiTThaniTTiyAivAjaMbuphalakAMliyAivA varappasannAivA AsalA maMsalA pesalAIsaMoDhavalaMbiNI isa vochedakaDuI IsitaMbacchikaraNI ukkosamadapattAvanneNaM uvaveyA jAva phAseNaM AsAyaNijA vIsAyaNijjA pINaNijjA vihaNijA dIvaNijjA dappaNijA madaNijA sadiyagAyapalhAyaNijjA, bhaveyArUvA?, go0 ! no iNaDhe samaDhe pamhalessA etto iTTatariyA veva jAva maNAmayariyA ceva AsAeNaM pannattA, sukale0 bhaMte! kerisiyA AssAeNaM pannattA?, goyamA! se jahAnAmae gule ivA khaMDei vA sakkarA i vA macchaMDiyA i vA pappaDamodae vA bhisakaMdae i vA pupphuttarA i vA paumuttarAi vA AdaMsiyA i vA siddhitthiyA i vA AgAsaphAlitovamA i vA uvamA i vA anovamA i vA, bhavetALave?, goyamA! noiNaDhe samajhe, sukkalessAetto iTTatariyAcevapiyatariyA ceva maNAmayariyA ceva AsAeNaM pnnttaa| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-4, dvAraM. (99 vR. 'kaNhalesA NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautama ! sa lokapratIto yathAnAmako nimbo vRkSavizeSaH nimbasAro-nimbamadhyavatyavayavavizeSaH 'nimbachallI' nimbatvak nimbaphANitaM-nimbakkAthaH kuTajovRkSavizeSaH tasyaiva phalaM kuTajaphalaM tasyaiva tvak kuTajachallI tasyaiva kvArtha-kuTajaphANitaMkuTukatumbI prasiddhA tasyA eva phalaM kaTukaTumbIphalaM, khAratausIti khArazabdaH kaTukavAcI tathA''game anekadhA prasiddheH, tataH kaTukA trapuSI kSAratrapuSI tasyA eva phalaM kSAratrapuSIphalaM devadAlI-rohiNI tasyA evapuSpaM devadAlIpuSpaM mRgavAluGkI-lokato'vaseyA tasyA eva phalaM mRgavAluGkIphalaM ghoSAtakI prasiddhA tasyA eva phalaM ghoSAtakIphalaM kRSNakandovajrakandazcAnantakAyavanaspativizeSau lokataH pratyetatvI, etAvati ukte gautamaH pRcchati-bhagavan bhavet rasataH kRSNalezyA etadrUpA-nimbAdirUpA? bhagavAnAha-gautama! nAyamarthaH samarthaH, yataH kRSNalezyA ito-nimbAdirasamadhikRtyAniSTatarikaivetyAdi praagvt| 'nIlalesAe' ityAdi, bhaGgI-vanaspativizeSaH tasyA eva rajo bhaGgIrajaH pAThAcitramUlake lokapratIte pippalIpippalImUlapippalIcUrNamaricamaricacUrNazRGgaberazRGgabaracUrNAnyapi prasiddhAni 'kAulessAe' ityAdi, AmrANAM phalAnAmevaMsarvatrApibhAvanIyaM aMbADayANavA' iti AmrATakAHphalavizeSAH mAtuliGgabilvakapitthapanasadADimAni pratItAni pArApatAH-phalavizeSAH akSoDavRkSaphalAni akSoDAni boravRkSaphalAni borANi-badarANi tindukAnica pratItAni, eteSAM phalAnAmapakvAnAM, tatra sarvathApiapakva phalamucyatetata Aha-aparipAkAnAMna vidyate paripAka:paripUrNaH pAko yeSAM tAnyaparipAkAni teSAmISatpakAnAmityarthaH, etadeva varNAdibhiH kathayativarNenAtiviziSTena gandhena ghrANendriyanirvatikaraNe sparzana viziSTaparipAkAvinAbhAvinA anupapetAnAM-asamprAptAnAM yAzo rasaH, atra gautamaH pRcchati-etadrUpA-evaMrUparasopetA bhavet kApotalezyA ?, bhagavAnAha-gautama ! nAyamarthaH samarthaH, kiM tu itaH-aparipakvAmraphalAderaniSTatarikaivetyAdi praagvt| teulessA NaM bhaMte!' ityAdi, teSAmeva AmraphalAdInAM pakvAnAM tatreSadyat kimapi pakvaM loke pakvaM vyavayitetataAha-paryAyApannAnAM paripUrNapAkaparyAyaprAptAnAM, etadevaMvarNAdibhirnirUpayati-varNena prazastena-ekAntataH prazasyena tathA prazastena gandhena prazastena sparzenopetAnAM yAdagrasaH, etAvatyukte gautama Aha-rasamadhikRtya etadrUpA-pakvAmrAdiphalarUpA tejolezyA bhavet ?, bhagavAnAha-nAyamarthaH samarthaH, kiMtu paripakvAmraphalAderiSTatarikaivetyAdi prAgvat, 'pamhalesAe pucchA' sUtrapATho'kSaragamanikA ca prAgvat, navaraM 'se jahAnAmae' iti sA-lokaprasiddhA yathA' yena prakAreNanAma yasyAH sA yathAnAmikA puMstvaM sUtre prAkRtalakSaNavazAt, prAkRte hi liGgamaniyataM, yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe-'liGgaM vyabhicAryapI ticandraprabhA iti veti candrasyeva prabhA-AkAro yasyAH sA candraprabhA maNizilAkeva maNizilAkA varaM ca tat sIdhuca varasIdhuvarA cAsau vAruNIca varavAruNI patraiHdhAtakIpatrairniSpAdya AsavaH patrAsavaHevaM puSpAsavaH phalAsavazca paribhAvanIyaHcoo-gandhadravyaM taniSpAdya AsavaHcoyAsavaH, patrAdivizeSeNa vyatiriktaMAsava Asava iti gIyate, madhumerakakApizAyanAnimadyavizeSAH, mUladalakharjUrasAranina AsavaH khajUrasAraHmRdvIkA-drAkSA tatsAraniSpano mRdvIkAsAraH supakvekSurasamUlada For Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/4/-/465 laniSparannaH-supakvekSurasaH aSTabhiH zAstraprasiddhaiH piSTaiH niSThitA aSTapiSTaniSThitA jambUphalavat kAleva kAlikA jambUphalakAlikAvarAcAsau prasannAcavaraprasannA, etesarve'pi madyavizeSAHpUrvakAle lokaprasiddhA idAnImapi zAstrAntarato lokato vA yathAsvarUpaM veditavyAH, varaprasannAvizeSaNAnyAha-mAMsalA-upacitarasA pezalA-manojJA manojJatvAdeva ISat-manAktataH paramparamAsvAdatayA jhaTityevAgrato gacchati oSThe'valambate-lagatItyevaMzIlA ISadoSThAvalammibinI tathA ISat-manAkpAnavyavacchedesatitataUrdhva kaMTukA elAdidravyasamparkataH upalakSyamANatiktavIryetiyAvat tathA ISat-manAktAne akSiNI kriyete anayetiISattAmAkSikaraNI madyasya prAyaH sarvasyApi tathAsvabhAvatvAt 'ukkosamayapattA;' iti utkarSatIti utkarSaHsa cAsau madazca utkarSamadaH taMprAptA utkarSamadaprAptA, etadeva varNAdibhiH samarthayate-varNenotkRSTamadAvinAbhAvinA prazasyena gandhena ghrANendriyanirvRtikaraNe rasena paramasukhAsikAjakena sparzana madaparipAkAvyabhicAriNA ata evAsvAdanIyA vizeSataH svAdanIyA visvAdanIyAprINayatItipa prINanIyA 'kRd bahula miti vacanAt kartaryanIyapratyayaH, evaM darpayatIti darpaNIyA madayatIti madanIyAsarvANIndriyANi sarvaMca gAtraMprahalAdayati iti sarvendriyAgAtraprahalAdanIyA, etAvatyukte bhagavAn gautama Aha-'bhaveyArUvA!' bhagavan ! etadrUpA-evaMrUparasopetA padmalezyA bhavet !, bhagavAnAha-'no iNaDhe samaDhe' ityAdi praagvt|| 'sukkalessA NaM bhaMte !' ityAdi, guDakhaNDe prasiddha zarkarA-kAzAdiprabhavA matsyaNDIkhaNDazarkarA parpaTamodakAdayaHsampradAyAdavaseyAH,zeSaM sugamaM // tadevamukto lezyAdravyANAM rasaH, samprati gandhamabhidhitsurAha mU. (466) kaiNaM bhaMte! lessAo dubmigaMdhAo pannatAo?, goyamA! tao lessAo dubbhigaMdhAo paM0?, taM-kaNhalessA nIla0 kaaulessaa| ____ kaiNaM bhaMte! lessAo subbhigaMdhAo pannattAo?, goyamA! taolessAo submigaMdhAo paM0, taM0--teu0 pamha0 sukka0, evaM tao avisuddhAo tao visuddhAo tao appasatyAo tao pasatthAo tao saMkiliTThAotao asaMkiliTThAo tao sItalukkhAotao nijhuNhAo tao duggatigAmiyAo tao duggatigAmiyAo tao sugtigaamiyaao| vR. 'kaiNabhaMte!' ityAdi, sugama, navaraMkRSNanIlakApotalezyAdurabhigandhAH mRtagavAdikaDevarebhyo'pyanantaguNadurabhigandhopetatvAt tejaHpadmazuklalezyAH surabhigandhAH piSyamANagandhavAsasurabhikusumAdibhyo'nantaguNaparamasurabhigandhopetatvAt, uktaM cottarAdhyayaneSu leshyaadhyyne||1|| "jaha surabhikusumagaMdho gaMdha vAsANa pissmaannaann| etto u anaMtaguNo pasataguNo lessANaM appasatthANaM / / // 2 // jaha surabhikusumagaMdho gaMdha vAsANa pissamANANa / etto u anaMtaguNo pasatthalesANa tinnhNpi||" ukto gandhapariNAmaH, adhunA zuddhAzuddhAtvapratipAdanArthamAha "evaM tao avisuddhAo tato visuddhAo' iti, evam-uktena prakAreNa AdhAstimro lezyA avizuddhA vaktavyAH, aprazastavarNagandha rasopetatvAt, uttarAstisro lezyA vizuddhAH, prazastavarNagandharasopetatvAt, tatazcaivaM vaktavyA: Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 padaM-17, uddezakaH-4, dvAra ____ 'kai NaM bhaMte ! lessAo avisuddhAo paM0?, goyamA ! tao lessAo appasatthAo avisuddhAo paM0, taMjahA-kaNhalessA nIlalessA kAulessA, kaiNaM bhaMte ! lessAo visuddhAo paM0,?, goyamA ! tao lessAo visuddhAo paM0, taMjahA-teu0 pauma0 sukkalesA' iti, ukte zuddhatvAzuddhatve, sampratiprAzastyAprAzastye pratipAdayati-'tao appasatthAo tao pasasthAo' AdyAstiso lezyA aprazastA vaktavyAH, aprazastadravyatvenAprazastAdhyavasAyahetutvAt, uttarAstimro lezyAH prazastAH prazastadraSyatayA prazastAdhyavasAyakAraNatvAt, sUtrapAThaH prAgvadavaseyaH 'kai NaM bhaMte ! lessAo appasatthAo pannattAo' ityAdi, ukte prAzastyAprAzastye, adhunA saMkliSTAsaMkliSTatve pratipAdayati-'tao saMkilihAo tao asaMkiliTThAo'iti, AdyAstio lezyAH saMkliSTAH, saMkliSTAtaraudradhyAnanugatAdhyavasAyasthAnahetutvAt, uttarAstimro lezyA asaMkliSTAH, asaMkliSTadharmazukladhyAnAnugatAdhyavasAyakAraNatvAtaca, atrApi pAThaH prAgvat- 'kaiNaM bhaMte ! lessAo saMkiliTThAo pannattAo' ityAdi, adhunA zItoSNasparzapratipAdanArthamAha--'tao sIyalukkhAo tao niddhaNhAo'iti, AdyAstisro lezyAH zItarUkSAH-- zItavakSasvarthopetAH, uttarAstisro lezyAH snigdhoSNasparzAH, ihAnye'pi lezyAdravyANAM karkazAdayaH sparzAH santi, yata uktaM leshyaadhyyne||1|| "jaha karavayassa phAso gojimAe va sAgapattANaM / etovi anaMtaguNo lessANaM appasatthANaM // // 2 // jaha bUrassa va phAso navanIyassa va sirIsakusumANaM / ettovianaMtaguNo pasatthalessANa tiNhaMpi / / " iti tathApi zItarUkSau svarzI AdyAnAM tisRNAM lezyAnAMcittAsvAsthyajanane snigdhoSNasparzI uttarAsAM tisRNAM lezyAnAM paramasantoSotpAdane sAdhakatamAviti tAveva pRthak pRthak sAkSAduktAvityadoSaH, sUtrapAThaH prAgvat, 'kaiNaM bhaMte ! lessAo sIyalukkhAo pannattAo' ityaadi| samprati gatidvAramabhidhitsurAha-'tao duggaigAmiNIo tao sugaigAmiNio' iti, AdyAstisro lezyA durgatigAminyaH-durgatiM gamayantItyevaMzIlA durgatigAminyaH, saMkliSTAdhyavasAyahetutvAt, uttarAstinolezyAH sugatiM gamayantItyevaMzIlAH sugatigAminyaH, prazastAdhyavasAyakAraNatvAt, ubhayatrApigameya'ntAdinpratyayaH, sUtrapAThaH prAgvat 'kaiNaMbhaMte! lessAoduggaigAmiNIo pannattAo' ityAdi / / adhunA pariNAmadvAramidhitsurAha mU. (467) kaNhalessANaM bhaMte ! kativihaM pariNAma pariNamati?, goyamA ! tivihaM vA navavihaM vA sattAvIsavihaM vA ekkAsItivihaM vA beteyAlIsatavihaM vA bahuyaM vA bahuvihaM vA pariNAma pariNamai, evaM jAva sukklesaa|| kaNhalesA gaMbhaMte ! katipadesiyA pannattA?, goyamA ! anaMtapadesiyA pannattA, evaM jAva sukkalesA / kaNhalessANaM bhaMte! kaipaesogADhA pannattA?, goyamA! asaMkhejapaesogADhA pannattA, evaM jAva sukkalessA / kaNhalessAe NaM bhaMte ! kevatiyAo vaggaNAo pannatAo?, goyamA ! anaMtAo vaggaNAo, evaM jAva sukkalessAe / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2- 17/4/-/ 467 vR. ' kaNhalesA NamityAdi, atra 'kaivihaM pariNAmaM' ityatra prAkRtatvAt tRtIyArthe dvitIyA draSTavyA yathA''cArAGge "agaNiM (ca khalu) puTThA" ityatra, tato'yamarthaH - kRSNalezyA Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! katividhena pariNAmena pariNamati ?, bhagavAnAha - 'goyamA ! tivihaM vA' ityAdi, iha trividho - jaghanyamadhyamotkRSTabhedena navavidho yadaiSAmapi jaghanyAdInAM svasthAnatAratamyacintAyAM pratyekaM jaghanyAditrayeNa guNanA, evaM punaH punastrikaguNanayA saptaviMzatividhatvaM ekAzItividhatvaM tricatvAriMzadadhikazatadvayavidhatvaM bahutvaM bahuvidhatvaM bhAvanIyaM, sarvatra ca tRtIyArthe dvitIyA, tatastrividhena vA pariNAmena pariNamati navavidhena vA ityevaM padAnAM yojanA kartavyA, 'evaM jAva sukkalesA' iti evaM-kRSNalezyAgatena prakAkeNa nIlAdayo'pi lezyAstAvadvaktavyAH yAvat zuklalezyA, sUtrapAThastu sugamatvAtsa svayaM paribhAvanIyaH // samprati pradezadvArAbhidhitsayA prAha- 'kaNhalesA NaM bhaMte! kaipaesiyA' ityAdi sugama, navaramanantaprAdeziketi-anantAnantasaGghayopetAH pradezAH -- tadyogyAH paramANavo yasyAH kRSNalezyAyAH - kRSNalezyAdravyasaMghAtasya sA'nantaprAdezikA, anyathA - anantapradezavyatirekeNa skandhasya jIvagrahaNayogyatAyA evAbhAvAt, evaM nIlAdayo'pi lezyA vaktavyAH, tathA cAha - ' evaM jAva sukkalesA' iti // avagAhanAdvAramAha- 'kaNhalessA NaM bhaMte!' ityAdi, iha pradezAH - kSetra pradezAH pratipattavyAH, teSvevAgAhaprasiddheH, te cAnantAnAmapi vargaNAnAmAdhArabhUtA asaGghayeyA eva draSTavyAH, sakalasyApi lokasya pradezAnAmasaGkhyAyatatvAt // 80 vargaNAdvAramAha- 'kaNhalessA NaM bhaMte! kevaiyAo vaggaNAo pannattAo' ityAdi, iha vargaNA-audArikAdizarIraprAyogyaparamANuvardaNAvat kRSNalezyAyogyadravyaparamANuvargaNA gRhyante, tAzca varNAdibhedena samAnajAtIyAnAmeka (va) sadbhAvAt anantAH pratyetavyAH, evaM nIlalezyAdInAmapi vargaNAH pratyekaM vaktavyAH, tathA cAha evaM jAva sukkalessAe' iti / / adhunA sthAnAdvArAbhidhitsayA Aha mU. (468) kevatiyA NaM bhaMte ! kaNhalessANaM ThANA patrattA ?, goyamA ! asaMkhejA kaNhalessANaM ThANApannattA, evaM jAva sukklessaa| eesi NaM bhaMte! kaNhalessAThANANaM jAva sukkalessAThANANa ya jahannagANaM davvaTTayAe parasaTTayAe davvaTTapaesaTTayAe katare 2 hiMto appA vA 4 ?, goyamA ! savvatthovA janagA kAulessAThANA davvaTTa0 jahannagA nIlalesAThANA davvaThThayAe asaMkhejaguNA jahannaggA kaNhalesAThANA davvadR0 asaM0 jahannateulesAThANA davva0 asaM0 jahannagA pamhalesAThANA davva0 asaM jahanagA0 sukkalesAThANA davvaDDa0 asaM0 paesa0 savvattho0 jahannagA kAulesAThANA paesa0 jahannagA pamhalesAThANA paesadR0 asaM0 jahannagA sukkalesAThANA paesa0 asaM0 davagyesaiyAe savvatthovA jahannagA kAulesAThANA davvaTTha0 jahannagA nIlalesAThANA davva0 asaM0 evaM kaNhalessA0 teu0 pamha0 jahannagA sukkalesAThANA davva0 asaM0 jahannaehiMto sukkalessAThANehiMto davvaTTa0 jahannakAulesaThANA paesa0 asaM0 jahantrayA nIlalesAThANA paesa0 asaM0 evaM jAva sukkalessAThANA / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-4, dvAraM etesi NaM kaNhalessAThANANaM jAva sukkalesAThANANa ya ukkosagANaM dabaDha0 paesa0 dabbaTTapaesaTTa0 kayare 2 hiMto appA vA 4?, goyamA ! savvatthovA ukkosagA kAulessAThANA dabaTTayAe ukkosagA nIlalesAThANAdavaTTayAeasaMkhejaguNA evaMjahevajahannagA tahevaukosagAvi, navaraM ukkosatti abhilAvo, etesi NaM bhaMte ! kaNhalessaThANANaM jAva sukalessaThANANa ya jahannaukkosagANaM davaTTayAe paesaTTayAe davaTThapaesaTTayAe katare 2hito appA vA 4 ? goyamA! savvatthovA jahannagA kAulesa- ThANA davaTTayAe jahannayA nIlalesaThANA davva0 asaM0 evaM kaNhateupamhalessa0 jaha0 sukkalesaThANA dabba0 asaM0 jahannaehito sukalesaThANehiMto davva0 ukosA kAulesaThANA dabaTTayAe asaM0 ukosA nIlalesAThANA daba0 asaM0 evaMkaNhateupamha ukkosA sukkalesAThANA dabba0 asaM0paesaTTayAe savvatyovAjahannagA kAulesaThANApaesaTTayAejahannagAnIlalesaThANA paesaTTayAe asaMkhejaguNAevajahevadavaTThayAe taheva paesaTTayAevi bhANiyavvaM, navaraM paesaTTayAetti abhilAvaviseso, davaTThapaesaTTayAe savvatthovA jahannagA kAulesaThANA davaTThayAe jahannagadA nIlalesaThANA davaTThayAe asaM0 evaM kaNhateupamha0 jahannayA sukalesaThANA dabvaTTayAe asaM0, jahannaehito sukalesAThANehiMto dabaTTayAe ukkosA kAulesaThANA davaTTayAe asaM0 ukkosA nIlalessaThANA dabba0 asaM0 evaMkaNhateupamha0 ukosagA sukkalesaThANA davva0 asaM0, ukkosaehiMtaco sukkAlesaThANe0 davaTTha0 jahannagA kAulesaThANA paesaTTayAe anaMtaguNA, jahannagA nIlalesaThANA paesa0 asaM0, evaMkaNhateupamha0 jahannagA sukkalesaThANA asaM0, jahannaehitosukalesAThANehitopaesa0 uko0 kAulesAThANA paesa0asaM0ukosayA nIlalesAThANApaesa0 asaM0,evaMkaNhateupamha0 ukkosayA sukkalesAThANA paesaTThayAe asaM0 (patravaNAe bhagavaIe cautthao uddesao samato) vR. 'kevaiyANaM bhaMte ! kaNhalesA ThANA panattA' kiyanti bhadanta ! kRSNalezyAsthAnAniprakarSApakarSakRtAH svarUpabhedAHprajJapti?,sUtre ca puMstvaMprAkRtatvAt, ihayadA bhAvarUpAHkRSNAdayo lezyAzcintyante tadA ekaikasyA lezyAyAH prakarSApakarSakRtasvarUpabhedarUpANi sthAnAni kAlato'saGkhyeyotsapiNyavasarpiNIsamayapramANAni kSetrato'salyeyalokAkAzapradezapramANAni, uktNc||1|| "asaMkhemANussAppiNINa avasappiNIja je smyaa| saMkhAIyA logA lessANaM hoti ThANAI / / " navaramazubhAnAM saMklezarUpANi zubhAnAM ca vizuddharUpANi, eteSAM ca bhAvalezyAgatAnAM sthAnAnAMyAni kAraNabhUtAni kRSNAdidravyavRndAnitAnyapisthAnAnyucyantetAnyevacehagrAhyANi, kRSNAdidravyANAmevohoddezakecintyamAnatvAt, tAnica pratyekamasaGkhyeyAni, tathAvidhaikapariNAmanibandhanAnAmanantAnAmapi dravyANAmekAdhyavasAyahetutvenaikatvAt, tAni ca pratyekaM dvividhAni, tadyathA-jaghanyAnyutkRSTAnica, jaghanyalezyAsthAnapariNAmakAraNAnijaghanyAni utkRSTalezyAsthAnapariNAmakAraNAnyutkRSTAni, yAni tu madhyamAni tAni jaghanyapratyAsannAni jaghanyeSvantarbhUtAni utkRSTapratyAsannAni tUtkRSTeSu, ekaikAnica svasthAne pariNAmaguNabhedato'saddhyeyAni, aSTAnto yathA sphaTikamaNeralaktakavezana raktatA bhavati, sA ca jaghanyaraktatAguNAlaktakavazena [1161 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 prajJApanAupAGgasUtram-2-17/4/-/468 jaghanyaraktatAekaguNA (dhikA)laktakavazenaikaguNAdhikajandhyA, evamekaikaguNavRdhdhAjadhanyAyAmeva raktatAyAmasaGkhyeyAni sthAnAni bhavanti, tAni ca vyavahArataH stokaguNatvAt sarvANyapi jaghanyAnyovocyante, evamAtmano'pi jaghanyaikaguNAdhikadviguNAdhikalezyAdravyopadhAnavazato lezyApariNAmavizeSAasaGkhyayA bhavanti, tecasarve'pivyavahArato'lpaguNatvAt jaghanyavyapadezaM labhante, tatkAraNabhUtAnica dravyANAmapisthAnAnijaghanyAni, evamutkRSTAnyapisthAnAnyasaGkhyeyAni bhAvanIyAni / / sampratyalpabahutvamAha "eesi NaM bhaMte !' ityAdi, iha trINi alpabahutvAni, tadyathAjaghanyasthAnaviSayaM utkRSTasthAnaviSayaM ubhayasthAnaviSayaM ca, ekaikamapi trividhaM, tadyathA-dravyArthatayA pradezArthatayA ubhayArthatayA ca, tatra jaghanyasthAnaviSaye dravyArthatAyAM pradezArthatAyAM ca pratyekaM kApotanIlakRSNatejaHpadmazuklalezyAsthAnAnikrameNa yathottaramasatyeyaguNAni vaktavyAni, ubhayArthatAyAM prathamato dravyArthatayA kApotanIlakRSNatejaHpabhazuklalezyAsthAnAni krameNa yathottaramasAlyeyaguNAni vaktavyAni, tataH zuklalezyAsthAnAntaraM pradezArthatayA kApotalezyAsthAnAni 'anantaguNAni vaktavyAnitadanantaraMnIlakRSNatejaH padmazuklalezyAsthAnAni krameNapradezArthatayA yathottaramasatyeyaguNAni, evamutkRSTAnyapi sthAnAni dravyArthatayA pradezArthatayA ubhayArthatayA ca cintayitavyAni, tathA cAha-evaMjaheva jahannagA taheva ukkosagAvi navaramukkosatti abhilAvo' iti|| jaghanyotkRSTasthAnasamudAyasAdhyeyaguNAnivaktavyAni, tadanantaraMjaghanyazuklalezyAsthAnebhya utkRSTAni kApotanIlakRSNatejaH padmazuklalezyAsthAnanAni krameNa dravyArthatayaiva yathottaramasaGkhyeyaguNAnivAcyAni, evaM pradezArthatayApijaghanyotkRSTasthAnaviSayamalpabahutvaMbhAvanIyaM, tathA cAha- 'evaM jaheva davvaTThayAe taheva paesaThThayAevi bhANiyavvaM, navaraM paesaTTayAetti abhilAve viseso' iti, dravyArthapradezArthatAyAM prathamato dravyArthatayA jaghanyAni kApotanIlakRSNatejaH pAzuklalezyAsthAnAni krameNa yathottaramasatyeyaguNAni vaktavyAni tato jaghanyebhyaH zuklalezyAsthAnebhya uktakrameNaiva cotkRSTAni sthAnAni dravyArthatayA yathottaramasaGkhyeyaguNAni vAcyAni tata utkRSTebhyaH zuklalezyAsthAnebhyo jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni pradezArthatayA anantaguNAni vaktavyAni tataHpradezArthatayaiva jaghanyAninIlakRSNatejaHpadmazuklalezyAsthAnAni yayottaramasaGkhyeyaguNAni evamutkRSTasthAnAnyapi uktakrameNaiva yayottaramasaddhyeyaguNAni vktvyaaniiti|| padaM - 17, uddezakaH-4 samAptam -pada-17, uddezaka:-5:pR. uktazcaturthoddezakaH samprati paJcama Arabhyate, cedamAdisUtram mU. (169) kai NaM maMte ! lessAo pannattAo?, goyamA ! cha lesAo pannattAo, taMjahA-kaNhalesAjAva sakalesA, se nUnaM maMte! kaNhalessA nIlalesaM pappa tArUvattAe tAvannattAe tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAe bhujo bhujo pariNamati, itto ADhattaM jahA cautthao uddezaotahA mANiyabaMjAva Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 padaM-17, uddezakaH-5, dvAraM - veruliymnnididrutotti|senuunNbhNte! kaNhalesA nIlalesaMpappanotArUvattAejAva no tAphAsattAe bhujo bhujo pariNamai?, haMtA goyamA ! kaNhalesA nIlalessaM pappa no tArUvattAe no tAvannattAe no tAgaMdhattAe no tArasattAe no tAphAsattAe bhuJjo 2 pariNamati, . sekeNaDhe bhaMte! evaMvuccai ?, goyamA! AgArabhAvamAyAevA sesiyApalibhAgabhAvamAyAe vA se siyA kaNhalessA NaM sA no khalu nIlalesA tattha gayA osakkai ussakkai vA, se teNaDhe0 goyamA! evaM vuccai kaNhalesA nIlalesaM pappa no tAkhavattAe jAva bhujo 2 pariNamati, se nUnaM bhaMte ! nIlalesA kAulesaM pappa No tArUvattAe jAva bhUjo 2 pariNamati?, haMtA goyamA! nIlalesA kAulesaM pappa no tArUvattAe jAva bhujo 2 pariNamati, se keNaDhe0 bhaMte ! evaM vuccai--nIlalesA kAulesaM pappa No tArUvattAe0 jAva bhujo 2 pariNamati, goyamA! AgArabhAvamAyAe vA sitA palibhAgabhAvamAyAe vA sitA nIlalessA NaM sA no khalu sA kAulesA tatthagayA sakkai ussakvati vA, se eeNaDe0?, goyamA! evaM yuccainIlalesA kAulesaM pappa no tAlavattAe jAva bhuJjo 2 pariNamati, evaM kAulesA teulesaM pappa teulesA pamhalesaM pappa pamhalesA sukkalesaM pappa, se nUnaM bhaMte ! sukkalesA jAva no pariNamati?, go0! AgArabhAvamAyAe vA jAva sukkalessANaM sA no khalu sA pamhalesA tatthagayA osakkai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai jAvaNo pariNamai (pannavaNAe bhagavaIe lesApade paMcamuddeso smmtto|) vR.kaiNaMbhaMte! lessAo pannattAo' ityAdi, caturthoddezakavat tAvadvaktavyaMyAvadvaiDUryamaNiSTAntaH, vyAkhyAcaprAgvadeva niravazeSA kartavyA, prAgupanyastasyApyasya sUtrasya punarupanyAso' gretanasUtrasambandhArthaH,tadeva sUtramAha_ 'se nUnaM bhaMte !' ityAdi, iha tiryaGgamanuSyaviSayaM sUtramanantaramuktaM, idaM tu devanairayikaviSayamavaseyaM, devanairayikA hi pUrvabhagavatacaramAntarmuhUrtAdArabhyayAvatparabhavagatamAghamantarmuharta tAvadavasthitalezyAkAH tato'mISAM kRSNAdilezaSyAdravyANAM parasparasamparke'pi na pariNamyapariNAmakabhAvo ghaTate tataHsamyagadhigamAya praznayati se nUnaM bhaMte !' ityAdi, sezabdo'thazabdArthaH, sa ca prazne, atha nUnaM-nizcitaM bhadanta ! kRSNalezyA-kRSNalezyAdravyANi nIlalezyAnIlalezyAdravyANi prApya, prAptiriha pratyAsannatvamAtraM gRhyate natu pariNamyapariNAmakabhAvenAnyo'nyasaMzleSaH,tadrUpatayA-tadeva-nIlalezyAdravyagataM rUpaM-svabhAvo yasya kRSNalezyAsvarUpasya tattadrUpaM tadbhAvastadrUpatA tayA, etadeva vyAcaSTe-na tadvarNatayAnatadgandhatayAnatadrasatayA natasparzatayAbhUyo bhUyaH pariNamate, bhagavAnAha-hantetyAdi, hanta gautama ! kRSNalezyetyAdi, tadeva nanu yadi na pariNamate tarhi kathaM saptamanarakapRthivyAmapi samyaka- tvalAbhaH, sa hi tejolezyAdipariNAme bhavatisaptamanarakapRthivyAMca kRSNalezyeti, kathaM cetat, vAkyaM ghaTate? 'bhAvaparAvattIepuNa suraneraiyANaMpichallesA' iti lezyAntaradravyasamparkatastadrapUpatayA pariNAmAsaMbhavena bhAvaparAvRtterevAyogAt, ata eva tadviSaye praznanirvacanasUtre Aha 'se keNaTeNaM bhaMte!' ityAdi, tatra praznasUtraM sugamaM nirvacanasUtraM-AkAra:-tacchAyAmAtraM AkArasya bhAvaH--sattA AkArabhAvaH sa eva mAtrA AkArabhAvamAtrA tayA''kArabhAvamAtrayA mAtrAzabda AkArabhAvAtiriktapariNAmAntarapratipattivyudAsArthaH, 'se' iti sA kRSNalezyA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-17/5/-/469 nIlalezyArUpatayA syAtyadivA pratibhAgaH-pratibimbamAdarzAdAviva viziSTaH pratibimbyavastugata AkAraH pratibhAgaevapratibhAgamAtrA tayA, atrApimAtrAzabdaH pratibimbAtiriktapariNAmAntaravyudAsArthaH syAtkRSNalezyA nIlalezyArUpatayA, paramArthataH punaH kRSNalezyaivanokhalunIlalezyA sA, svasvarUpAparityAgAt, na khalvAdarzAdayojapAkusumAdisannidhAnatastatpratibimbamAtrAmAdadhAnA nAdarzAdaya iti paribhAvanIyametat, kevalaM sAkRSNalezyA tatra-svasvarUpe gatA--avasthitA satI utSvaSkate tadAkArabhAvamAtradhAraNatastavyatibimbamAtradhAraNato votsarpatItyarthaH,kRSNalezyAto hi nIlalezyA vizuddhA tatastadAkArabhAvaM tatpratibimbamAtraM vA dadhAnA satI manAk vizuddhA bhavatItyutsarpatIti vyapadizyate, upasaMhAravAkyamAha- se eeNatuNa mityAdi, sugamaM / / ____evaM nIlalezyAyAH kApotalezyAmadhikRtya kApotalezyAyAstejolezyAmadhikRtya tejolezyAyAH padmalezyAmadhikRtya padmalezyAyAH zuklalezyAmadhikRtya sUtrANi bhAvanIyAni, samprati padmalezyAmadhikRtya zuklalezyAviSayaM sUtramAha-- se nUnaM maMte ! sukkalesA pamhalesaM pappa' ityAdi, etaca prAgvad bhAvanIyaM, navaraM zuklalezyApekSayA padmalezyA hInapariNAmA tataHzuklalezyA padmalezyAyA AkArabhAvaMtatpratibimbamAtraM vA bhajantI manAgavizuddhA bhavati tato'vaSvaSkate iti vyapadizyate, evaM tejaHkApotanIlakRSNalezyAviSayANyapi sUtrANibhAvanIyAni, tataH padmalezyAmadhikRtya tejaHkApotanIlakRSNalezyAviSayANi tejolezyAmadhikRtya kApotanIlakRSNaviSayANi kApotalezyAmadhikRtya nIlakRSNalezyAviSaye nIlalezyAmadhikRtya kRSNalezyAviSayamiti, amUni ca sUtrANi sAkSAt pustakeSunazyante kevalamarthataH pratipattavyAni, tathA mUlaTIkAkAreNa vyAkhyAnAt, tadevaM yadyapi devanairayikANAmavasthitAni lezyAdravyANitathApitattadupAdIyamAnalezyAntaradravyasamparkataH tAnyapi tadAkArabhAvamAtrAM bhajante iti bhAvaparAvRttiyogataH SaDapi lezyA ghaTante, tataH saptamanarakapRthivyAmapi samyakatvalAbha iti na kazciddoSaH / / padaM - 17, uddezakaH-5 - samAptaH - padaM-17, uddezakaH-6:vR. tadevamuktaH paJcamoddezakaH, samprati SaSTha ucyate, tasya cedamAdisUtram ma.(70) kati NaM bhaMte! lesA pannattA?, goyamA! chalesA patrattA, taMjahA-kaNha0 jAva sukkalesA, maNussANaM bhaMte! kailesApaM0?, go0! chalessAo paM0, taM0-kaNhalesAjAva sukkalesA maNussI gaM bhaMte ! pucchA, go0! challessAo paM0, taM0-kaNhA jAva sukkA // kammabhUmayamaNussANaM bhaMte ! kai lesAo paM0?, go0! cha le0 paM0, taM0-kaNhA jAva sukkA, evaM kammabhUmayamaNussINavi / bharaheravayamaNussANaM bhaMte ! kati lesAo paM0?, go0 ! chale0 paM0, taM0-kaNhA jAva sukkA, evaM maNussINavi, ...akammabhUmayamaNussANaM pucchA, go0 ! cattAri lesAo paM0, taM0-kaNhA jAva teu0, evaM akammabhUmigamaNussINavi, evaM aMtaradIvamaNussANaM maNussINavi, evaM hemavayaeranavayaakammabhUmayamaNussANaM maNUssINa ya kai lesAo paM0?, go0 ! cattAri, taM0-kaNhA jAva teu0, harivAsarammayaakammayabhUmayamaNussANaM maNussINa ya pucchA, Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-17, uddezakaH-6, dvAraM - go0! cattAri, taM0-kaNhA jAva teu0, devakuruuttarakuruakammabhUmayamaNussAevaM ceva, etesiM ceva maNussINaM evaM ceva, dhAyaisaMDapurimaddhevi evaM ceva, pacchimaddhevi, evaM pukkharadIvevi bhANiyabvaM kaNhalese NaM bhaMte ! maNusse kaNhalesaM gabbhaM jANejA ?, haMtA go0 ! jANejA, kaNhale0 maNusse nIlale0 gabhaM jANejA?, haMtA go0 ! jANejA, jAva sukkalesaMgabhaMjaNejA, nIlale0 . maNusse kaNhale0 gambha jANejjA ?, haMtA go0! jANejA, evaM nIla0 maNusse jAva sukkale0 gambhaM jANejA, evaM kAuleseNaM chappi AlAvagA bhANiyabbA, teulesANavi pamhalesANavi sukale0, evaMchattIsaM AlAvagA bhA0 / kaNha0 itthiyA kaNha0 gaaMjANejA?, haMtA goyamA ! jANejA, evaM etevichattIsaM AlAvagA bhANi / kaNhale0 bhaMte! maNusse kaNhalesAe itthiyAto kaNhale0 gamaM jANejA ? haMtA goyamA ! jANejA, evaM ete chattIsaMAlAvagA, kammabhUmagakaNhalese NaM bhaMte! maNusse kaNha0 itthiyAe kaNhale0 gabhaMjaNejA ?, haMtA go0 jANejjA, evaM ete chattIsa0, ___akammabhUmayakaNha0 maNu0 a0 kaNha0 itthiyAe akammabhUmayakaNhalesaM gabdha jaNejA haMtA goyamA ! jaNejA, navaraM causu lesAsu solasa AlAvagA, evaM aMtaradIvagANavi / (iti panavaNAe bhagavaIe lessApadaM smtN|) vR. 'kai NaM bhaMte ! lessAo pannattAo' ityAdi, sugamaM uddezakaparisamApti yAvat, navaramutpadyamAno jIvo janmAntare lezyAdravyANyAdAyotpadyate tAni ca kasyacitkAniciditi / kRSNalezyApariNate'pijanake janyasya vicitralezyAsaMbhavaH, evaM zeSalezyApariNate'pi bhA0 padaM-17, uddezakaH-4 samAptam padaM-17 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre saptadazapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| [padaM-18, "kAyasthiti" vRtadevamuktaMsaptadazaMpadaM, adhunA'STAdazamArabhyate, asya cAmabhisambandhaH-ihAnantarapade lezyApariNAma uktaH, samprati pariNAmasAmyAt kAyasthitipariNAma ucyate, tatracedam adhikAragAthAdvayaMmU. (71) jIva gaiMdiya kAe joe vee kasAyalesA y| sammattanANadaMsaNa saMjaya uvaoga AhAre / mU. (172) bhAsagaparitta pajatta suhUma santrI bhava'sthi carimai y| etesiM tu padANaM kAyaThiI hoi nAyavvA / / vR. 'jIvagaiMdiyakAe' ityAdi, prathamaMjIvapadaM,kimuktaMbhavati?-prathamaMjIvapadamadhikRtya kAyasthitirvaktavyA iti 1 tato gatipadaM 2 tadanantaramindriyapadaM 3 tataHkAyapadaM 4 tato yogapadaM 5 tadanantaraM vedapadaM 6 tataH kaSAyapadaM7tato lezyApadaM 8 tadanantaraM samyakatvapadaM 9 tato jJAnapadaM 10 tadanantaraM darzanapadaM 11 tataH saMyatapadaM 12 tata upayogapadaM 13 tadanantaramAhArakapadaM 14 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-1-/472 tataH parIttapadaM 15 / tato bhASakapadaM 16 tataH paryAptapadaM 17 tataH sUkSmapadaM 18 saMjJipadaM 19 tato bhavasaddhikapadaM 20 tadanantaramastikAyapadaM 21 tatazcaramapadaM 22 / eteSAM dvAviMzatisaGkhyAnAM padAnAM kAyasthitirbhavati jJAtavyA yathA ca bhavati jJAtavyA tathA yathoddezaM nirdekSyate, atha kAyasthitiritikaH zabdArthaH?,ucyate, kAya iha paryAyaH parigRhyate, kAyaiva kAya ityupamAnAta, saca dvidhAsAmAnyarUpovizeSarUpazca, tatra sAmAnyarUpo nirvizeSaNo jIvatvalakSaNaH vizeSarUpo nairayikatvAdilakSaNaH tasya sthitiH-avasthAnaM kAyasthitiH, kimuktaM bhavati?-sAmAnyarUpeNa vizeSarUpeNa vA paryAyeNAdiSTasya jIvasya yadavyavacchedena bhavanaM sA kAyasthiti;, tataH prathamataH sAmAnyarUpeNa paryAyeNAdiSTasyAvyavacchedena yad bhavanaM taccicintayiSurAha padaM-18-dAraM-1 "jIva" jIveNaM bhaMte ! jIvetti kAlato kevaciraM hoi?, goyamA ! savvaddhaM / / vR. ['jIveNaMbhaMte!' ityAdi, iha jIvanaparyAyaviziSTo jIvaucyate, tataH praznayati-jIvA 'Na' iti vAkyAlaGkAre bhadanta!jIva itijIvanaparyAyaviziSTatayA ityarthaH 'kAlataH kAlamadhikRtya 'kiya- ciraM' kiyantaM kAlaM yAvadmavati ?, bhagavAnAha-gautama ! "sarvAddhAM' sarvakAlaM yAvat, kathamiticet?, ucyate, iha jIvanamucyateprANadhAraNaM, prANAzcadvidhA-dravyAprANA bhAvaprANAca, dravyaprANA indriyapaJcakabalatrikocchvAsaniHzvAsAyuH karmAnubhavavalakSaNAH saMsAriNAmasti yasyAmAyuHkarmA-nubhavanaM na vidyateiti, muktAnAMtujJAnAdirUpapramANadhAraNamavasthitaM, muktAnAmapi hi jJAnAdirUpAH prANAH santi, yairmukto'pi dravyAprANaiH jIvatIti vyapadizyate, te ca jJAnAdayo muktAnAM zAzvatikAH, ataH saMsAryavasthAyAM muktAvasthAyAMcasarvatrajIvanamastIti sarvakAlabhAvI jIvanaparyAyaH // ] padaM-18-dAraM-2"gati" mU. (173) neraie NaM bhaMte ! neraietti kAlao keciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM dasa, vAsasahassAiM ukko seNaM tettIsaM saagrovmaaii|| tirikkhajoNie NaM bhaMte! tirikkhajoNietti kAlao keciraM hoi?, goyamA! jaha0 aMtomuhuttaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo ussappiNiosappiNIo kAlato khettao anaMtA logA asaMkhejapoggalapariyaTTA te NaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asNkhijibhaage| tirikkhajoNiNI NaM bhaMte ! tirikkhajoNiNitti kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni paliovamAiM puvvakoDi huttamamahiyAI / / evaM maNussevi maNussIvi evaM ceva // deve NaM bhaMte ! devatti kAlao kevaccira hoi?, goyamA ! jaheva neraie, devI NaM bhaMte ! devittikAlato kevaciraM hoi?, go0! jahanneNaMdasa vAsasahassAiMukkoseNaM paNavatraM paliovamAI siddhe NaM bhaMte ! siddhetti kAlato kevaccira hoi?, goyamA! sAdie apjjvsie| neraieNaMbhaMte! neraiyaapajattaettikAlatokevaciraMhoi?,goyamA! jahanneNavi ukkoseNavi Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 18, uddezaka:-, dvAraM - 2, aMtomuhuttaM, evaM jAva devI apajattiyA / neraiyapattaNaM bhaMte! neraiyapajattaetti kAlato kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahaneNaM dasa vAsasahassAiM aMtImuhuttUNAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttUNAI / tirikkhajoNiyapaJjattae NaM bhaMte! tirikkhajoNiyapajjattaetti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahatreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tini paliovamAI aMtomuhuttUNAI, evaM tirikkhajoNiNipajjattiyAvi, evaM maNussevi maNussavI, evaM caiva devapajattae jahA neraiyapaJjattae, devIpaJjattiyA NaM bhaMte! devIpajattiyatti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahaneNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttUNAI ukkoseNaM paNapannaMpaliovamAI aMtomuhuttUNAI // vR. samprati tasyaiva jIvasya nairayikatvAdiparyAyairAdiSTasya taireva paryAyairavyavacchedenAvasthAnaM cintayannAha - 'neraieNaM bhaMte!' ityAdi, sugamaM, navaraM nairayikAstathAbhavasvAbhAvyAt svabhavAcyutvA anantaraM na bhUyo nairayikatvenotpadyante, tato yadeva teSAM bhavasthiteH parimANaM tadeva kAyasthiterapi ityupapadyate jaghanyata utkarSatazca yathoktaparimANA kAyasthitiH / 'tirikkhajoNie NaM bhaMte !' ityAdi, tatra yadA devo manuSyo nairayiko vA tiryakSutpadyate tatra cAntuhurta sthitvA bhUyaH svagatau gatyantare vA saGkrAmati tadA labhyate jaghanyato'ntarmuhUrtapramANA kAyasthitiH, utkarSato'nantaraM kAlaM yAvat, tasya cAnantasya kAlasya prarUpaNA dvidhA, tadyathAkAlataH kSetratazca tatra kAlato'nantA utsarpiNyavalasarpiNayaH, utsarpiNayavasarpiNIparimANaM ca nandyadhyayanaTIkAto'vaseyaM tatra savistaramabhihitatvAt, kSetrato'nantAlokAH, kimuktaM bhavati ? - ananteSu lokAkAzeSu pratisamayamekaikapradezApahAre kriyamANe yAvatyo'nantA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatIryAvat tiryak tiryakatvenAvatiSThate, 87 etadeva kAlaparimANaM pudgalaparAvarttasaGkhyAto nirUpayati- asaGghayeyAH pudgalaparAvarttAH, pudgalaparAvarttasvarUpaM ca paJcasaGgrahaTIkAyAM vistaratarakeNAbhihitacamiti tato'vadhAryaM, iha tu nAbhidhIyate, granthagauravabhayAt, asaGkhyAtA api pudgalaparAvarttAH kiyanta iti vizeSasaGkhyAyanirUpaNArthamAha- 'te NaM' ityAdi, te pudgalaparAvarttA AvalikAyA asaGghayeyabhAgaH, kimuktaM bhavati ? - AvalikAyA asaGghayeyatame bhAge yAvantaH samayAstAvatpramANA asaGghayeyAH pudgalaparAvarttA iti etaccaivaM kAyasthitiparimANaM vanaspatyapekSayA draSTavyaM na zeSatiryagapekSayA, vanaspativyatirekeNa zeSatirazcAmetAvatkAlapramANakAyasthiterasaMbhavAt, 'tirikkhajoNiNI NaM bhaMte !' ityAdi, ihottaratra ca jaghanyAntarmuhUrta bhAvanA prAguktAntamuhUrta bhAvanAnusAreNa svayaM bhAvanIyA, utkarzatastrINi palyopamAni pUrvakoTIpRthakatvAbhyadhikAni, kathaM iti cet ?, ucyate, iha tiryaGganuSyANAM saMjJIpaJcendriyANAmutkarSato'pyaSTau bhavAH kAryasthitiH "naratiriyANa sattaTTha bhavA" iti vacanAt, tatrotkarSasya cintayamAnatvAt aSTAvapi bhavA yathAsaMbhavamutkRSTasthitikAH parigRhyante, asaGghayeyavarSAyuSkastu mRtvA niyamato devalokeSUtpadyate na tiryakSu, tataH sapta bhavAH pUrvakoTyAyuSo veditavyAH aSTamastu paryantavarttI devakurvAdiSviti trINi palyopamAni pUrvakoTIpRthakatvAbhyadhikAni bhavanti - 'evaM maNussevi maNussIvi' iti, evaM tiryakstrIgatena prakAreNa manuSyo'pi mAnuSyapi ca vaktavyA, kimuktaM bhavati manuSyasUtre, Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 18// 2 / 473 mAnuSIsUtre ca jaghanyato'ntarmuhUrte utkarSatastrINi palyopamAni pUrvakoTIpRthakatvAbhyadhikAni vaktavyAnIti, sUtrapAThastvevaM- 'maNusse NaM bhaMte! maNussatti kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tigni paliovamAI puvvakoDIpuhuttamabmahiyAI, maNussI NaM bhaMte! maNussitti kAlao kevacciraM hoi' ityAdi, devasUtre 'jaheva neraie' iti, yathaiva nairayikaH prAguktaH tathaiva devo'pi vaktavyaH, devasyApi jaghanyato daza varSasahasrANi utkarSatastrayastriMzatsAgaropamANi vaktavyAnIti bhAvaH, devA api hi svabhavAcyutvA na bhUyo'nantaraM devatvenopapadyante "no deve devesu uvavajjai" iti vacanAt, tato yadeva devAnAmapi bhavasthiteH parimANaM tadeva kAyasthiterapi devIsUtre utkarSataH paJcapaJcAzatpalyopamAnIti, devInAM bhavasthitetkarSato'pyetAvapramANatvAt, etaccezAnadevyapekSayA draSTavyaM, anyatra devInAmetAvatyAH sthiterasaMbhavAt / siddhasUtre sAdyaparyavasita iti, siddhatvasya kSayAsaMbhavAt, siddhatvAddhi cyAvayikatuM IzA rAgAdayo, na ca te bhagavataH siddhasya saMbhavanti, tannimittakarmaparabhANvabhAvAt, tadabhAvazcA teSAM nirmUlakASaMkaSitatvAt // sampratyetAvato nairayikAdIn paryAptAparyAptavizeSaNadvAreNa cintayananAha- 'neraie NaM bhaMte ityAdi, nairayiko bhadanta ! aparyApta iti-aparyAptatvaparyAyaviziSTo' vicchedena kAlataH kiyantaM kAlaM yAvadbhavati ?, bhagavAnAha - gautama ! ityAdi, ihAparyAptAvasthA jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrtapramANA, tata Urddha nairayikANAmavazyaM paryAptAvasthAbhAvAt, tata uktaM 'jahantreNavi aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM' | 'evaM jAva devI apajattiyA' iti, evaM nairayikoktena prakAreNAparyAptAstiryagAdayanAvadvaktavyAH yAvaddevyaparyAptikA, aparyAptakadevIsUtraM yAvadityarthaH, tatra tiryaJco manuSyAzca yadyapyaparyAptakA eva mRtvA bhUyo bhUyo'paryAptatvenopapadyante tathApi teSAmaparyAptAvasthA nairantaryeNotkarSato'pi antarmuhUrtapramANaiva labhyate, yadvakSyati apajattae NaM bhaMte! apaattaetti kAlato kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM' iti, devadevIsUtre antarmuhUrttabhAvanA nairayikavat vaktavyA / 'neraiyapajjattae NaM bhaMte!' ityAdi, nairayikaparyApta iti - paryApto nairayika ityevamavicchedena kAlataH kiyacciraM bhavati ?, bhagavAnAha - gautama ! jaghanyato daza varSasahaspraNyantarmuhUrttenAni, antarmuhUrttasyAdyasyA paryAptAvasthAyAM gatatvAt, ata evotkarSato'pi trayastriMzatsAgaropamANyantarmuhUrtonAni tiryaksUtre jaghanyato'ntarmuhUrttabhAvanA prAgiva, utkarSatastrINi palyopamAnyantarmuhUrttenAni, etacotkRSTAyuSo devakurvAdibhAvinastirazco'dhikRtya vedanIyaM, anyeSAmetAvatakAlapramANAyAH paryAptAvasthAyA avicchedenAprApyamANatvAt, atrApyantarmuhUrtonatvamantarmuhUrttasyAdyasyAparyAptAvasthAyAM gatatvAt, evaM tiryakstrImanuSyAmanuSIsUtreSvapi bhAvanIyaM / devadevIsUtrayostu jaghanyatautkarSatazca kAyasthitiparimANaM prAguktameva aparyAptAvasthAbhAvinA'ntarmuhUrtena hInaM paribhAvanIyaM / gataM gatidvAraM, idAnImindriyadvAramabhidhitsurAha-: padaM - 18 - dAraM - 3 :- "indriyaM " 88 + mU. (474) saiMdie NaM bhaMte! saiMdietti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! saiMdie dubie patratte, taMjahA - aNAie vA apajavasie aNAie sapajjavasie / egidie NaM bhaMte! egidietti Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-18, uddezakaH, dvAraM-3 kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM vnnssikaalo| beiMdie NaM bhaMte ! beiMdietti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhenaM kAlaM evaM teiNdiycuridievi| paMciMdieNabhaMte ! paMciMdiettikAlato kevaciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgarovamasahassaM saaireg| anidie NaM pucchA, goyamA ! sAie apajavasie / saiMdiyapajattae NaM bhaMte ! saiMdiyapaJjattaetti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgarovamasatapuhuttaM saatiregN| egidiyapajjattae NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejAI vaasshssaaii| beiMdiyapajattaeNaM puchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejavAsAI, teiMdiyapajattae NaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhenAiM rAiMdiyAI, cauridiyapajattae NaM bhaMte ! puchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejjA maasaa| paMciMdiyapajattaeNaMbhaMte! paMciMdiyapajattaettikAlato kevacirahoi?,goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaMukkoseNaM sAgarovamasayapuhRttaM / saiMdiyaapajattaeNaM bhaMte! pucchA, goyamA! jahantreNavi ukoseNavi aMtomuhuttaM, vaMjAva pNciNdiyapjtte| vR. saiMdieNaM bhaMte!' ityAdi, sahendriyaMyasya yenavAsasendriyaH, indriyaMca dvidhA-labdhIndriyaM dravyendriyaM ca, tatreha labdhIndriyamavalaseyaM, tadvigrahagatAvapyasti indriyaparyAptasyApi ca, tato nirvacanasUtramupapadyate, anyathA tadaghaTamAnakameva syAt, nirvacanasUtramevAha-gautama ! ityAdi, iha yaH saMsArI sa niyamAt sendriyaH,saMsArazcAnAdiH ityanAdiH sendriyaH, tatrApi yaH kadAcidapi na setsyati so'nAdyaparyavasitaH, sendriyatvaparyAyasya kadAcidapyavyavacchedAt, yastu setsyati so'nAdisaparyavasitaH, muktavasthAyAM sendriytvpryaaysyaabhaavaat| ekendriyasUtre yaduktaM 'ukkoseNaManaMtaM kAlaM' ititamevAnantakAlaM savizeSaM nirUpayati'vaNassaikAlo' iti, yAvAn vanaspatikAlo'gre vakSyate tAvantaM kAlaM yAvadityarthaH, vanaspatikAyazcaikendriyaH, ekendriyapade tasyApi parigrahAta, saca vanaspatikAlaH evaMpramANaH-'anaMtAo ussappiNIosappiNIokAlaokhettao anaMtA logA asaMkhejjApoggalapariyaTTA, teNaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejaibhAgo' iti dvIndriyasUtre 'saMkhenaM kAlaM ti saGkhyeyAni varSasahaspraNItyarthaH, vigaliMdiyANayavAsasahassA saMkhejjA' iti vacanAt, evaM trIndriyacaturindriyorapi sUtre vaktavye, tatrApijaghanyato'ntarmuhUrta utkarSataH saGkhyeyakAlamitivaktavyamiti bhAvaH, satyeyazca kAlaH saGkhyeyAni varSasahaspaNi pratyetavyAni / paJcendriyasUtre utkarSataH sAtirekaM sAgaropamasahanaM, tacca nairayikatiryakpaJcendriyamanuSya-devabhavabhramaNena draSTavyaM, adhikaMtuna bhavati, etAvata eva kAlasya kevalavedasopalabdhatvAt / anindriyo dravyabhAvendriyavikalaH sa ca siddha eva siddhazca sAdyaparyavasitaHtata uktaM 'sAie apajjavasae' iti / 'saiMdiyaapajjattaeNaM' ityAdi, ihAparyAptA labdhyapekSayA karaNApekSayAca draSTavyAH, ubhayathApi tatparyAyasya jaghanta utkarSato vA'nantarmuhUrtapramANatvAt, evaM tAvadvAcyaM yAvatpaJcendriyA Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAsUtram-2-18/-/3/474 paryAptakaH-paJcendriyAparyAptakasUtraM, tacca sugamatvAt, svayaMparibhAvanIyaM, anindriyo'tranavaktavyaH, tsypryaaptaapryaaptvishessnnrhittvaat| 'saiMdiyapajjattaeNaMbhaMte!' ityAdi, ihaparyApto labdhyapekSayA veditavyaH, sahi vigrahagatAvapi saMbhavati, karaNairaparyAptasyApi, tata utkarSataH sAtirekaM sAgaropamazatapRthakatvamiti yanirvacanaM tadupapadyate, anyathA karaNaparyAptatvasyotkarSato'pyantarmuhUrtonatrayastriMzatsAgaropamapramANatayA labhyamAnatvAt yathoktaM nirvacanaM nopapadyate, evamuttarasUtre'pi paryAptatvaM labdhyapekSayA draSTavyaM / etendriyaparyAptasUtre saGkhayeyAni varSasahaspaNIti, ekendriyasya hi pRthivIkAyasyotkarSatodvAviMzativarSasahasrANibhavasthitiH apkAyasya sapta varSasahasrANi vAtakAyasya trINi varSasahasrANivanaspatikAyasya dazavarSasahasrANitato nirantarakatipayaparyAptabhavasaMkalanayA saGkhayeyAni varSasahasrANi ghaTante iti / ___ dvIndriyaparyAptasUtre saddhyeyAni varSANi, dvIndriyasyahi utkarSato bhavasthitiparimANaM dvAdaza saMvatsarANi, naca sarveSvapi bhaveSUtkRSTasthitisaMbhavaH tataH katipayanirantaraparyAptabhavasaMkalanayApi saGghayeyAni varSANyeva labhyante na tu varSazatAni varSasahasrANi vaa| trIndriyaparyAptasUtre saGkhayeyAni rAtrindivAni, teSAM ca bhavasthiteterutkarSato'pyekonapaJcAzaddinamAnatayA katipayanirantaraparyAptabhavasaMkalanAyAmapi saddhayeyAnAM rAtrindivAnAmeva labhyamAnatvAt caturindriyaparyAptasUtre saddheyayAmAsAH, teSAM bhavasthiterutkarSataH SaNmAsapramANatayA katipayanirantaraparyAptabhavakAlasaMkalanAyAmapi sngkhyeyaanaaNmaasaanaaNpraapymaanntvaat| paJcendrisUtraM sugamaM / gatamindriyadvAraM, idAnIM kAyadvAramabhidhitsurAha ___-padaM-18, dAraM-4:- "kAya":ma. 75 sakAie NaM bhaMte ! sakAietti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA! sakAie duvihe pannatte, taMjahA-aNAie vA apajavasie aNAie vA sapaJjavasie jahantreNaM aMtomuhattaM ukoseNaM do sAgarovamasahassAiM saMkhejavAsasamaahiyAI, akAie NaM bhaMte ! pucchA, goyamA! akAie sAdie apajavasie, sakAiyaapajjattae NaM pucchA, goyamA ! jahanneNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, evaM jAva tskaaiyapjtte| sakAiyapajattae pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaMukkoseNaM sAgarovamasayapuhuttaMsAtiregaM, puDhavikAie NaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM asaMkhecaM kAlaM asaMkhejAo ussappiNiosappiNIo kAlato khettato asaMkhezA logA, evaM AuteuvAukAiyAvi, vaNassaikAiyA NaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo ussappiNiavasappiNiokAla khettaoanaMtA logA asaMkhejApuggalapariyaTTA teNaMpuggalapariyaTTA AvaliyAe asNkhenibhaago| ___ puDhavikAie pajattae pucchA, goyamA! jahanneNaMaMtomuhattaMukkoseNaM saMkhenAiMvAsasahassAI, evaMAuvi, teukAie pajattae pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaMukkosaNaM saMkhejAirAiMdiyAI, vAukAiyapajjattae NaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejAI vAsasahassAI, vaNassaikAiyapaJjattae pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejAI vAsa Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 padaM-18, uddezakaH-, dvAraM-4 sahassAiM, tasakAiyapajattaepucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuhataMukkoseNaMsAgarovamasayapuhutaMsAtiregaM / i.sakAieNaMbhaMte!' ityAdi, saha kAyo yasyayena vA sasakAyaH"sakAya eva sakAyikaH ArSatvAt svArthe ikapratyayaH, kAyaH-zarIraM, taccadArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedAt paJcadhA, tatreha kArmaNaM taijasaM vA draSTavyaM, tasyaivA''saMsArabhAvAt, anyathA vigrahagatau vartamAnasya zarIraparyAptayA paryAptasya ca zeSazarIrAsaMbhavAdakAyikatvaM syAt, tathA ca sati nirvacanasUtrapratipAditaM dvaividhyaM nopapadyate, atha nirvacanasUtramAha___'kAie duvihe pannatte'ityAdi, tatra yaH saMsArapAragAmI na bhaviSyati so'nAdyaparyavasitaH kadAcidapi tasya kAyasya vyavacchedAsaMbhavAt, yastu mokSamadigantA so'nAdisaparyavasitaH tasya muktyavasthAsaMbhave sarvAtmanA zarIraparityAgAt, pRthivyaptejovAyuvanaspatisUtrANi sugamAni, anyatrApi tadarthasya pratItatvAt, tathA coktN||1|| "asaMkhosappiNiosappiNIo egidiyANa u cauNhaM / tA ceva u aNaMtA vaNassaie u boddhavvA // " nanu yadi vanaspatikAlapramANaM asaGkhyeyAH pudgalaparAvartAstato yadgIyate siddhAntemarudevAjIvo yAvajIvabhAvaMvanaspatirAsIditi, tatkathaM syAt ?, kathaMvA vanaspatInAmanAditvaM, pratiniyatakAlapramANatayA vanaspatibhAvasyAnAditvavirodhAt, tathAhi-asaGghayeyAH pudgalaparA vasteiSAmavasthAnamAniM, tata etAvati kAle'tikrAnte niyamAt sarve'pi kAyaparAvarta kurvate, yathA svasthitikAlAnte surAdayaH, uktNc||1|| "jai puggalapariyaTTA saMkhAIyA vnnssiikaalo| to acNtvnnssiinnmnnaaiyttmhetuuo|| // 2 // nayamarudevAjIvo jAvajIvaM vaNassaI aasii| jamasaMkhejA paggalapariyaTTA tattha'vatthANaM / / // 3 // kAleNevaieNaM jamhA kuvvaMti kAyapallaDheM / sabvevi vaNassaiNo ThiikAlaMte jaha suraaii||" kiM ca-evaM yadvanaspatInAM nirlepanamAgame pratiSiddhaM tadapIdAnI prasaktaM, kathamiti ced ?, ucyate, iha pratisamayamasaGkhyeyA vanaspatibhyojIvA udvartante, vanaspatInAM ca kAyasthitipari mANamasaGkhayeyAH pudgalaparAvartAstato yAvanto'saGghayeyeSu pudgalaparAvartateSu samayAstairabhyastA ekasamayovRttA jIvA yAvanto bhavanti tAvatparimANamAgataM vanaspatInAM, tataH pratiniyataparimANatayA siddhaM nirlepana,pratiniyataparimANatvAdeva cagacchatA kAlena siddhirapisarveSAM bhavyAnAM prasaktA, tatprasaktau ca mokSapathavyavacchedo'pi prasaktaH, sarvabhavyasiddhigamanAnantaramanyasya siddhigamanAyogAt, Aha c||1|| "kAyaTTiiyakAleNaM tesimasaMkhajayAvahAreNaM / nillevaNamAvannaM siddhIviya svvbhvvaannN|| // 2 // paisamayasaMkhejA jeNuvvaTuMti to tadabbhatthA / kAyaTTiie samayA vaNassaINaM ca parimANaM / / " Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/4/475 na caitadasti, vanaspatInAmanAditvasya nirlepanapratiSedhasya sarvabhavyAsiddharmokSapathAvyavacchedasya ca tatra tatra pradeze siddhAnte'bhidhAnAt, ucyate, iha dvividhA jIvAH-- sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzceti, tatra ye nigodAvasthAt udRttya pRthivIkAyikAdibhedeSu vartante te lokeSu dRSTipathamAgatAH santaHpRthivIkAyikAdivyavahAramanupatantIti vyavahArikA ucyante, te ca yadyapi bhUyo'pi nigodAvasthAmupayAnti tathApi te sAMvyavahArikA eva, saMvyahAre patitatvAt, ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikA;, kathametadavasIyate ? dvividhAH jIvAH sAMvyavahArikAH asAMvyavahArikAzceti, ucyate, yuktivazAta, ihapratyutpannavanaspatInAmapinilepanamAgamepratiSiddhaM, kiM punaH sakalavanaspatInAM, tathA bhavyAnAmapi, ya(ta)cca yadyasAMvyavahArikarAzinipatitA atya ntavanaspatayonasyuH tataH kathamupapadyeta?,tasmAdavasIyateastyasAMvyavahArikarAzirapiyadgatAnAM vanaspatInAmanAditA, kiM ceyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye prsiddhaa||1|| "asthi anaMtA jIvA jehiM na patto tsaaiprinnaamo| tevi anaMtAnaMtA nigoyavAsaM anuvasaMti // " -tata ito'pyasAMvyavahArikarAziH siddhaH, uktaMca "pacuppatravaNassaINa nillevaNaM na bhavvANaM / juttaM hoina taMjai acaMtavaNassaI natthi // // 2 // evamaNAdivaNassaINamasthittamatyao siddhaM / bhannai ya imAvi gAhA gurUvaesAgayA samaye / / atthi anaMtA jIvA0" ityAdi, tatredaM sUtraM sAMvyavahArikAnadhikRtyAvaseyaM, nacAsAMvyavahArikAn, aviSayatvAt sUtrasya, nacaitat svamanISikAvijRmbhitaM, yata AhuH jinbhdrgnnikssmaashrmnnpuujyaapaadaaH||1|| "taha kAyaTThiikAlAdao visese paDucca kira jIve / nANAivaNassaiNoja sNvvhaarbaahiryaa||" atrAdizabdAtsarvairapijIvaiH zrutamanantazaHspRSTamityAdiyadasyAmeva prajJApanAyAM vakSyati prAguktaM ca tatparigrahaH, tato na kazciddoSaH / trasakAyasUtraM supratItaM // ___ etAnevatrasakAyikAdInparyAptAparyAptavizeSaNaviziSTAcintayannAha-'sakAiyaapajattae NaM bhaMte!' ityAdi, sugama, navaraMtejaHkAyasUtre utkarSataH safeyAni rAtrindivAnIti, tejaHkAyasya hi bhavasthitirutkarSato'pi trINi rAtrindivAni, tato nirantarakatipayaparyAptabhavakAlasaMkalanAyAmapi saGgyeyanAni rAtrindivAnyeva labhyanate, na tu varSANi vrssshsaannivaa| samprati kAyadvArAntaHpravezasaMbhavAt sUkSmakAyikAdInirUpayitukAma Aha0 mU. (476) suhumeNaM bhaMte ! suhumetti kAlato kevaciraM hoti?, go0! jaha0 aMto0 u0 asaMkhejaM kAlaM asaMkhejjAo ussappiNiosappiNIto kAlato khettato asaMkheA logA, suhumapuDhavikAite suhumaAukA0 suhumateukA0 suhumavAukA0 suhumavaNapphakAite0 suhamanigodevi ja0 aMtomuhattaM ukko0 asaMkhejaM kAlaM asaMkhijjAo ussappiNiosappiNIto kAlato khettatoasaMkhejjA logA, suhumeNaM bhaMte ! apajjattaettipucchA, go0 ja0 u0 aMtomuhattaM, Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 18, uddezaka:-, dvAraM - 4 93 puDhavikAi Aukayate ukAya- vAukAyavaNaphaikAiyANa ya evaM ceva, pajattiyANavi evaM ceva jahA ohiyANaM / bAdare NaM bhaMte! bAdaretti kAlato kevaciraM hoti ?, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 asaMkhejjaM kAlaM asaMkhejAo ussappiNiosappiNIto kAlao khettao aMgulassa asaMkhejatibhAgaM, bAdarapuDhavikAie NaM bhaMte! pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 sattari sAgarovamakoDAkoDIto, evaM bAdara AukkAievi jAva bAdarateukAievi bAdaravAukkAievi, bAdaravaNapphaikAite bAdara0 pucchA, go0 ! ja0 aMto0 ukko0 asaMkhejjaM kAlaM jAva khettao aMgulassa asaMkhejatibhAgaM, patteyasarIrabAdaravaNapphaikAie NaM bhaMte! pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 sattari sAgarovamakoDAkoDIto / nigode NaM bhaMte! nigoetti ke ciraM hoti ?, go0 ! jaha0 aMto0 ukkoseNaM0 anaMtAo ussappiNiosappiNIo kAlato khettato aDDAijjA poggalapariyaTTA, bAdaranigode NaM bhaMte! bAdara 0 pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukso0 sattari sAgarovamakoDAkoDIto / bAdaratasakAiyA NaM bhaMte ! bAdaratasakAiyatti kAla0 kevaciraM hoi ?, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 do sAgarovamasahassAiM saMkhejavAsamabbhahiyAI, etesiM ceva apajattagA savvevi jaha0 ukko0 aMto0, bAdarapajjate NaM bhaMte! bAdarapajatta0 pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM, bAdarapuDhavikAiyapaJjattae NaM bhaMte! bAdara0 pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 saMkhijAI vAsasahassAI, evaM AukAievi, teukAiyapajjattae NaM bhaMte! teukAiyapajja0 pucchA, go0 ! ja0 aMto0 ukko0 saMkhijjAiM rAiMdiyAiM, vAukAiyavaNassaikAiyapatteyasarIrabAdaravaNapphaikAite pucchA, go0 ! ja0 aMdo0 u0 saMkhejjAI vAsasahassaAI, nigoyapaJjattate bAdaranigodapajjattae pucchA, go0 ! doNhavi ja0 anto0 ukko0 aMto0 / bAdaratasakAiyapajattAe NaM bhaMte ! bAdaratasakAiyapajattaetti kAlato kevaciraMhoti ?, go0 ja0 aMto0 u0 sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM / bR. 'suhume NaM bhaMte!' ityAdi 'sUkSmaH' sUkSmakAyiko bhadanta ! sUkSma iti sUkSmatvaparyAyaviziSTaH sannavyavacchedene kAlataH kiyacciraM bhavati, bhagavAnAha - gautama ! 'jahantreNa' mityAdi, etadapi sUtraM sAMvyavahArikajIvaviSayamavasAtavyaM, anyathA utkarSato'saGghayeyakAlamiti yannirvacanamuktaM tatropapadyate, sUkSmanigodajIvAnAmasAMvyavahArikArAzinipatikatAnAmanAditAyAH prAgupapAditatvAt, 'khettato asaMkhejjA logA' iti, asaGghayeyeSu lokAkAzeSu pratisamayamekaikapradezApahAre yAvatya utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatpramANA asaGghayeyA utsarpiNyavasarpiNya ityarthaH / sUkSmavanaspatikAyasUtramapi prAguktayuktivazAt sAMvyavahArikajIvaviSayaM vyAkhyeyaM / tathA sUkSmAH sAmAnyataH pRthivIkAyikAdivizeSaNaviziSTazca paryAptA aparyAptAzca nirantaraM bhavanto jaghanyataH utkarSato vA'ntarmuhUrtaM kAlaM yAvat na paramapi tatastadviSayasUtrakadambake sarvatrApi jaghanyataH utkarSato vA'ntarmuhUrtamuktaM, bAdarasAmAnyasUtre yaduktam 'asaMkhejjakAlaM' tasya vizeSanirUpaNArthamAha--asaMmayeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, idaM kAlataH parimANamuktaM, kSetrata Aha'aMgularasa asaMkhejaibhAgo' iti, aGgulasyAsaGghayeyabhAgaH, kimuktaM bhavati ? - aGgula Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/4/476 sthAsaGkhyeyatame bhAgeyAvanta AkAzapradezAsteSAMpratisamayaMekaikapradezApahAreyAvantyo'saGkhayeyA utsarpiNyavasapiNyo bhavanti tAvatya iti, atha kathaM aGgulAsaGghayeyabhAgamAtrasyApi pratisamayamekaikapradezApahAre asaGkhayeyA utsapiNyavasarpiyo laganti?, ucyate, kSetrasya sUkSmatvAt, uktaMca "suhumoya hoikAlo tatto suhumayarayaMhavaikhitta" mityAdi, etaca bAdaravanaspatikAyApevayA'vasAtavyaM, anyasya bAdarasyaitAvatkA yasthiterasammavAta, zeSasUtrANi dvArasamAptiM yAvat sugamAni / gataM kAyadvAram, idAnIM yogadvAramabhidhitsurAha -pada-18, dAraM-5"yogaH":bhU(177) sajogIgaMbhaMte! sajogittikAla0?, go0! sajogIduvihe paM0, taM0-aNAdIe vAapajavasite aNAdIe vA sapaJjavasite, manajogINaM bhaMte ! manajogItti kAlato0? go0 ! ja0 eka samayaM ukko0 aMto0, evaM vaijogIvi, kAyajogI NaM bhaMte ! kAla0?, go0 ! jahanneNaM aMto0 ukko0 vaNapphaikAlo, ajogI NaM bhaMte ! ajogitti kAla kevaciraM hoti?, go0 ! sAdIe apnyjvsite| vR. 'sajogINaMbhaMte!' ityAdi, yogAH-manovAkkAyavyApArAH, yogA eSAMsantItiyoginaH manovAkkAyAH sahayogino yasya yena vA sa sayogI, atra nirvacanaM 'sajogI duvihe paM0' ityAdi, anAdyaparyavasito yo na jAtucidapi mokSaM gantA sa hi sarvakAlamavazyamanyatamena yogena sayogI tato'nAdyaparyavasito, yastu yAsyatimokSaso'nAdisaparyavasitaH, muktiparyAyaprAdurbhAva yogasya sarvathApagamAt, manoyogisUtre jaghanyataH ekaM samayamiti-yadA kazcidaudArikakAyayogena prathamasamayena manoyegyAn pudgalAnAdAya dvitIyasamaye manastvena pariNamayya muJcati tRtIyasamaye coparamate priyate vA tadA ekaM samayaM manoyogI labhyate, utkarSato'ntarmuhUrta, nirantaraM manoyogyapudgalAnAM grahaNanisargIkurvantataUddhavaMso'vazyaMjIvasvAbhAvyAduparamate, uparamya ca bhUyo'pigrahaNanisargI karoti, paraM kAlasaukSmyAt kadAcinna svasaMvedanapathamAyAti, tata utkarSato'pi manoyogo'ntamuhUrtameva, evaM vayajogIvi' iti, evaM manoyagIva vAgyogyapi vaktavyaH, tadyathA-'vaijogI NaM bhaMte! vaijogIti kAlao kevaciraM hoti?, go0 ! jaha0 evaM samayaM ukko0 aMtomuhutta miti tatra yaH prathamasamaye kAyayogena bhASAyogyAni dravyANi gRhNAti dvitIyasamaye tAni bhASAtvena pariNamayya muJcati tRtIyasamaye coparamate mriyate vA sa ekaM samayaM vAgyogI labhyate, Aha ca mUlaTIkAkAraH 'paDhamasamaye kAyajogeNa gahiyANaMbhAsAdavvANaM biiyasamaye vaijogeNa nisarga kAUNa uvaramaMtassa maraMtassavAegasamao labmai' iti, antarmuhUrta nirantaraMgrahaNanisargI kurvantadanantaraM coparamate, tathAjIvasvAbhAvyAt, kAyayogI jaghanyato'ntarmuhUrtamiti, iha dvIndriyAdInAM vAgyogo'pi labhyate, saMjJipaJcendriyANAMmanoyogo'pi tato yadA vAgyogo bhavati manoyogo vA tadAna kAyayogaprAdhAnyamiti sAdisaparyavasitatvabhAvAt jaghanyato'ntarmuhUrtakAyayogI labhyate, utkarSato vanaspatikAlaH, saca prAgevoktaH, vanaspatikAyikeSuhi kAyayoga eva kevalo Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 18, uddezakaH, dvAraM - 5 95 na vAgyogo manoyogo vA, tataH zeSayogAsambhavAtteSvAkAyasthiteH sataMta kAyayoga iti mataM, ayogI ca siddhaH, sa ca sAdyaparyavasita ityayogI sAdyaparyavasita uktaH / gataM yogadvAramidAnIM vedadvAraM pratipipAdayiSurAha-: padaM - 18, dAraM - 6 "veda" : , mU. (478) savedae NaM bhaMte! savedaetti0 ?, go0 ! savedae tividhe paM0 taM0-aNAdIe vA apajjavasite aNAdIe vA sapajjavasie sAdIe vA sapajjabasie, tattha NaM je se sAdIe sapajjavasie se jaha0 bhaMto0 ukko0 aNaMtaM kAlaM anaMtAo ussappiNiosappiNIto kAlato khettato avaDaM poggalasapariyahaM desUNaM, ityivede NaM bhaMte! ityivedetti kAla0 ?, go0 ! egeNaM AdeseNaM jaha0 evaM samayaM ukko 0 dasuttaraM paliovamasataM puvvakoDipuhuttamabbhahiyaM 1, egeNaM AdeseNaM jaha0 evaM samayaM ukko9 aTThArasapalitovamAiM puvvakoDipuhuttamamahiyAI 2, egeNaM AdeseNaM ja0 evaM samayaM ukko0 cauddasa pali ovamAiM pubvakoDipuhuttamabbhahiyAI 3, egeNaM AdeseNaM ja0 evaM samayaM ukko0 paliovamasataM puvvakoDipuhuttamabbhahiyaM 4, egeNaM AdeseNaM jaha0 evaM samayaM ukko0 palitovamapuhuttaM puvvakoDi puhuttamamahiyaM 5, purisavede NaM bhaMte! 2?, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM, napuMsagavee NaM bhaMte! napuMsagavedetti, pucchA, go0 ! ja0 evaM samayaM ukko0 vaNassaikAlo, avedae NaM bhaMte! avedaetti pucchA, go0 ! avede duvidhe paM0, taM0-sAdIe vA apaJjavasie sAie vA sapAvasite, tattha NaM je se sAie sapaJjavasite se jahanneNaM evaM samaye ukko0 aMto0 vR. 'savedae NaM bhaMte' ityAdi, saha vedo yasya yena vA sa savedakaH, 'zeSAdve' ti kapratyayaH sa ca trividhaH, tadyathA anAdyaparyavasito'nAdisaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca tatrayaH upazamazreNi kSapaka zreNi vA jAtu kadAcidapi na prApsyati so'nAdyaparyavalasitaH, kadAcidapi tasya vedodayavyavacchedAsambhavAt, yastu prApsyati upazamazreNiM kSapaka zreNiM vA so'nAdisaparyavasitaH, upazamazreNitapratipattau kSapaka zreNipratipattau vA vedodavyavacchedasya bhAvitvAt, yastUpazamazreNiM pratipadyate tatra cAvedako bhUtvA bhUya upazamazreNItaH pratipatan savedako bhavati sa sAdisaparyavasitaH, sa ca jaghanyato'ntarmuhUrtaM kathamiti cet ?, ucyate, iha yadA ko'pi upazamazreNi upapadya trividhamapi cedamupazamayyAvedako bhUtvA punarapi zreNItaH pratipatan savedakatvaM prApya jhaTityupazamazreNiM kArmagranthikAbhiprAyeNa kSapakazreNi vA pratipadyate pratipadya ca vedatrayamupazamayati kSapayati vA antarmuhUrtena tadA jaghanyenAntarmuhUrta savedakaH utkarSato'pArddhapudgalaparAvartta dezonaM, apagatamarddhaM yasya so'pArddhaH dezona:- kiJcidUnaH, upazamazreNito hi pratipatita etAvantaM kAlaM saMsAre paryaTati, tato yathoktamutkarzaSataH sAdisaparyavasitasya savedakasya kAlamAnamupapadyate / strIvedaviSaye ca paJcAdezAstAn krameNa nirUpayati- 'egeNaM AdeseNamityAdi, tatra sarvatrApi . jaghanyataH samayamAtrabhAvaneyaM - kAcit yuvatirupazamazraNyAM vedatrayopazamenAvedakatvamanubhUya tataH zreNeH pratipatantI strIvedodayamekasamayamanubhUya dvitIyasamaye kAlaM kRtvA deveSUtpadyate, tatra ca Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/6/478 tasyAH puMstvameva na strItvaMtata evaMjaghanyataH samayamAtraM strIvedaH, utkarSacintAyAmiyaM prathamAdezabhAvanA-kazcijantu rISu tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye paJcAn bhavAn anubhUya IzAne kalpe paJcapaJcAzatpramANapalyopamotkRSTasthitiSvaparigRhItAsu devISu madhye devItvenotpannastataH svAyu:-kSaye cyutvA bhUyo'pi nArISu tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye strItvenotpannastato bhUyo'pidvitIyaM vAraMIzAne devaloke paJcapaJcAzatpalyopamapramANotkRSTAyuSkAsvaparigRhItadevISu madhye devItvenotpannastataH paramavazyaM vedanAntarameva gacchati, evaM dazottaraMpalyopamazataM pUrvakoTipRthakatvAbhyadhikaM prApyate, atra para Aha nanu yadi devakuruttarakurvAdiSupalyopamatrayasthitikAsustrISumadhye samupapadyate tato'dhikA'pistrIvedasya sthitiravApyate, tataH kimityetAvatyevopadiSTA?, tadayuktamabhiprAyAparijJAnAta, tathAhi-iha tAvaddevIbhyazyutvA asaGkhyeyavarSAyuSkAsu strISu madhye notpadyate, devayonezyutAnAM asaGkhyeyavarSAyuSkeSu madhye utpAdapratiSedhAt, nApyasavayeyavarSAyuSkA satI yoSit utkRSTAsu devISujAyate, yata uktaM mUlaTIkAkRtA-"jattoasaMkheJjavAsAuyA ukkosahiI na pAvei" iti, tato yathoktapramANaivotkRSTA sthiti; strIvedasyAvApyate, dvItAyadezavAdinaH punarevamAhu: nArISu tirazcISu vA pUrvakoTyAyuSkAsu madhye pazcAn bhavAn anubhUya pUrvaprakAreNezAnadevalokeSu vAradvayamutkRSTasthitikAsu devISu madhye utpadyamAnA niyamataH parigRhItAsvevotpadyate nAparigRhItAsutatastanmatenotkRSTamavasthAnaM strIvedasyASTAdaza palyopamAnipUrvakoTipRthakatvaMca, tRtIyAdezavAdinAM tu saudharmadevaloke parigRhItAsu saptapalyopamapramANotkRSTAyuSkAsu vAradvayaM samutpadyate, tatastanmatena caturdazapalyopamAnipUrvakoTipRthakatvAbhyadhikAnistrIvedasya sthitiH, catuthadizavAdinAMtumatena saudharmadevalokepaJcAzatpalyopamapramANotkatRSTAsvaparigRhItadevISvapi pUrvaprakAreNavAradvayaM devItvenotpadyate, tatastanmatenapalyopamazataMpUrvakoTipRthakatvAbhyadhikamavApyate, paJcamAdezavAdinaH punaridamAhuH nAnAbhavabhramaNadvAreNa yadi strIvedasyotkRSTamavasthAnaM cintyatetarhi palyopamapRthakatvameva pUrvakoTIpRthakatvAbhyadhakaM prApyate na tato'dhikaM, kathametaditi cet ?, ucyate, nArISu tirazcISu vApUrvakoTyAyuSkAsumadhye sapta bhavAnanubhUyASTamabhave devakurvAdiSutripalyopamasthitiSu strImadhye strItvena samutpadyate, tato mRtvA saudharme devalokejaghanyasthitikAsudevISumadhye devItvenopajAyate, tadanantaraM cAvazyaM vedAntaramabhigacchati iti, amISAM paJcAnAmAdezAnAmanyatamAdezasamIcInatAnirNayo'tizayajJAnibhiHsarvotkRSTazrutalabdhisampannairvAkartuzakyate, tecabhagavadAryazyAmapratipattI nAsIran, kevalaM tatkAlApekSayAyepUrvatamAH sUrayastatkAlabhAvigranthapaurvAparyapAlocanayA yathAsvamatistrIvedasya sthitiprarUpitavantasteSAM sarveSAmapiprAvanikasUrINAM matAni bhagavAnAryazyAma upadiSTavAn, te'pi ca prAvacanikasUrayaHsvamatena sUtraM paThanto gautamapraznabhagavanirvacanarUpatayA paThanti, tatastadavasthAnyeva sUtrANi likhatA gotamA! ityuktaM, anyathA bhagavati gautamAya nirdeSTari nasaMzayakathanamupapadyate, bhagavataHsakalasaMzayAtItatvAta, __ puruSavedasUtre jaghanyato'ntarmuhurttamiti, yadA kazcidanyavedebhyo jIvebhya udhdhR tya puruSavedeSutpadyatatracAntarmuhUrtasarvAyurjIvitvA gatyantareanyavedeSumadhye samutpadyate tadApuruSavedasya Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 padaM-18, uddezakaH-, dvAraM -6 jadhanyato'ntarmuhUrtamavasthAnaM labhyate, utkRSTamAnaM kaNThayaM napuMsakavedasUtre jaghanyataH ekaH samayaH strIvedasyeva bhAvanIyaH, utkarSato vanaspatikAlaH, sa ca prAgevoktaH, etacca sAMvyavahArikajIvAnadhikRtya yadA cintA kriyate yadA tvasAMvyavahArikajIvAnadhikRtya cintA kriyate tadA dvividhAnapuMsakavedAddhA, kAMzcidadhikRtyAnAdyaparyavasAnA, ye na jAtucidapi sAMvyavahArikarAzau nipatiSyanti, kAMzcidadhikRtya punaranAdisaparyavasAnA, ye asAMvyavahArikarAzeruvRtya sAMvyavahArikakarAzAvAgamiSyanti, ____ atha kimasAMvyavahArikarAzerapi vinirgatya sAMvyavahArikarAzAvAgacchanti yenaivaMprarUpaNA kriyate ?, ucyate, Agacchanti, kathametadavaseyamiti cet ?, ucyate, pUrvAcAryopadezAt, tathA cAha duSSamAndhakAranimagnajinapravacanapradIpo bhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNaH-- // 1 // "sijhaMti jattiyA kira iha sNvvhaarjiivraasiio| eMti aNAivaNassairAsIo tattiyA taMmi // " avedako dvidhA-sAdyaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatra yaH kSapaka zreNi pratipadyAvedako bhavatisa sAdhaparyavasitaH, kSapaka zreNeH pratipAtAsambhavAt, yastUpazamazreNiM pratipadyAvedakojAyate sa sAdisaparyavasitaH, sa ca jaghanyenaikaM samayaM, kathamekaM samayamiti cet ?, ucyate, yadA ekasamayamavedako bhUtvA dvitIyasamaye paJcatvamupAgacchati tadA tasminneva paJcatvasamaye deveSUtpannaH puruSavededayena savedako bhavati, tata evaM jaghanyata evaM samayamavedakaH, utkarSato'ntarmuhUrta, parato'vazyaM zreNItaHpratipAte vedodayasadbhAvAt iti / gataM vedadvAramidAnIM kaSAyadvAraM, tatredamAdisUtram -padaM-18-dAra-7:- "kaSAya" :mU. (179) sakasAI NaM bhaMte ! sakasAditti kAla0?, go0 ! sakasAtI tividhe paM0, taM0-aNAdIe vA apaJjavasite aNAdIe vA sapajjavasite sAdIe vA sapajjavasite jAva avarlDa poggalapariyaTTa desUNaM, kohakasAI NaM bhaMte ! pucchA, go0! jaha0 ukko0 aMtomuhattaM, evaMjAva mAnamAyakasAtI, lobhakasAI NaM bhaMte! lobha0 pucchA, go0! jaha0 ekkaM samayaM ukko0 aMtomu0, akasAIgaMbhaMte ! akasAdittikAla0?, go0 akasAdI duvihe paM0, taM0-sAdIe vA apajavasite sAdIe vA sapaJjavasite, tattha NaM je se sAdIe sapajjavasite se jaha0 egaM samayaM ukko0 aNto0| vR.sakasAIgaMbhaMte!' ityAdi, saha kaSAyoyeSAMyairvAtesakaSAyA-jIvapariNAmavizeSAste vidyante yasya sa sakaSAyI, idaM sakalamapi sUtraM savedasUtravadavizeSeNa bhAvanIyaM, samAnabhAvenoktatvAt, 'kohakasAI NaM bhaMte !' ityAdi, jaghanyato'pyantarmuhUrta iti ulkatarSato'pyantarmuhUrttamiti- krodhakaSAyopayogasya jaghanyata utkarSato vA'ntarmuhUrtapramANatvAt, tathAjIvasvAbhAvyAt, idaM ca sUtracatuSTayamapi viziSTopayogApekSamiti, lobhakaSAyI jaghanyenaikaM samayamiti, 117 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 prajJApanAupAGgasUtram - 2- 18/-/7/479 yadA kazcidupazamaka upazamazreNiparyavasAne upazAntavItarAgo bhUtvA zreNItaH pratipatan lobhANuprathamasamayasaMvedanakAla eva kAlaM kRtvA devalokeSUtpadyate, tatra cotpannaH san krodhakaSAyI mAnakaSAyI mAyAkaSAyI vA bhavati tadA ekaM samayaM lobhakaSAyI labhyate, athaivaM krodhAdiSvapyekasamayatA kasmAnna labhyate ?, ucyate, tathAsvAbhAvyAt, tathAhi zreNItaH pratipatan mAyANuvedanaprathamasamaye mAnANuvedanaprathamasamaye krodhANuvedanaprathamasamaye vA yadi kAlaM karoti kAlaM ca kRtvA devalokeSUtpadyate tathApi tathAsvAbhAvyAt yena kaSAyodayena kAlaM kRtavAn tameva kaSAyodayaM tatrApi gataH sannantarmuhUrtamanuvarttayati, etaccAvasIyate adhikRtasUtraprAmANyAt, tato'nekasamayatA krodhAdiSviti / akaSAyasUtraM vedasUtramiva bhAvanIyaM / taM kaSAyadvAramadhunA lezyAdvAraM, tatredamAdisUtram -: padaM - 18, dAraM - 8 "lezyA" : bhU. (480) salese NaM bhaMte! salesetti pucchA, go0 ! salese duvidhe paM0, taM0- aNAdIe vA apajavasite aNAdIe vA sapajjavasite, kaNhalese NaM bhaMte ! kaNhalesetti kAlato kevaciraM hoi ?, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 tettIsaM sAgarovamAI aMtomuhuttamabbhahiyAI, nIlalese NaM bhaMte! nIlalesetti pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 dasa sAgarovamAiM palitovamAsaMkhijjaibhAgamabbhahiyAI, kAulese NaM pucchA, go0 ! jaha- aMto0 ukko0 tinni sAgarovamAI palitovamAsaMkhijjatibhAgamabbhahiyAI, teulese NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMtomuhuttaM ukko0 do sAgarovamAiM palitovamAsaMkhipratibhAgamamahiyAI, pahale se NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 dasa sAgarovabhAI aMtomuhuttamabbhahiyAI, sukkalese NaM pucchA0, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 tettIsaM sAgarIvamAI aMtomuhuttamambhahiyAI, alese NaM pucchA, go0 ! sAdIe apajjavasite / vR. 'salese NaM bhaMte' ityAdi, saha lezyA yasya yena vA sa salezyaH, sa dvividhaH prajJaptaH, tadyathA - anAdiraparyavasito yo na jAtucidapi saMsAravyavacchedaM karttA anAdisaparyavasito yaH saMsArapAragAmI, 'kaNhalese NaM bhaMte!' ityAdi, iha tirazcAM manuSyANAM ca lezyAdravyANyantarmuhUrtikAni, tataH paramavazyaM lezyAntarapariNAmaM bhajante, devanairayikANAM tu pUrvabhavacaramAntarmuhUrttAdArabhya parabhAvAdyamantarmuhUrta yAvat avasthitAni tataH sarvatra jaghanyamantarmuhUrtataM tiryagmanuSyApekSayA draSTavyamutkRSTaM devanairayikApekSayA, tacca vicitramiti bhAvyate, tatra yaduktaM trayastriMzatsAgaropamANi antarmuhUrttAbhyadhirakAnIti tatsaptamanaraka pRthivyapekSayA draSTavayaM, tatratyA hi nairayikAH kRSNalezyAkAH, teSAM ca sthitirutkRSTA trayamrazatsAgaropamANi yattu pUrvottarabhavagate yathAkramaM caramAdye antarmuhUrte te dve apyekaM, antarmuhUrttasyAsaGkhyAtabhedabhinnatvAt, tathA cAnyatrApyuktam"muhuttaddhaM tu jahannA tittIsaM sAgarA muhuttahiyA / ukkosA hoi ThiI nAyavvA kaNhalesAe / " 119 || atra 'muhuttahiyA' iti cUrNikRtA vyAkhyAtamantarmuhUrttAdhiketi, nIlalezyAsUtre yAni daza Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 padaM-18, uddezakaH-, dvAra 08 sAgaropamANipalyopamAsaGkhyeyabhAgAbhyadhikAnyuktAni tAni paJcamapRthivyapekSayA veditavyAni, tatra hi prathamaprastaTenIlalezyA paMcamiyAemIsA iti vacanAt, tasmiMzca prathamalaprastaTesthitirukarSata etAvatI, ye tu pUrvottarabhagavate antarmuhUrte ta palyopamAsaGghayeyabhAge evAntargata iti na pRthagvivakSite, evamuttaratrApi draSTavyaM, kApotalezyAsUtre trINi sAgaropamANi palyopamAsaGghayeyabhAgAbhyadhikAni tRtIyanarakapRthivyapekSayA'vasAtavyAni, tRtIyapRthivyAmapi prathamaprastaTe kApotalezyAyA bhAvAt, 'taIyAe mIsiyA' iti vacanAt tatracotkRSTasthiteretAvatyAH sambhavAta, tejolezyAsUtre dve sAgaropame palyopamAsaGkhayeyamAgAbhyadhike IzAnadevalokadevApekSayA veditavye, te hi tejolezyAkA utkarSata etAvasthitikAH, padmalezyAsUtre daza sAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni brahmalokApekSayA bhAvanIyAni, tatra hi devAnAM sthitirutkRSTA daza sAgaropamANi lezyA ca padmalezyA, ye ca pUrvottarabhagavate antarmuhUrte te kilaikamantarmuhUrttamiti antarmuhUrtAbhyadhikAnItyuktaM, zuklalezyAsUtre trayastriMzatsAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni anuttarasurApekSayA, teSAmutkarSataH sthiteH trayastriMzatsAgaropamapramANatvAt, antarmuhUrtAbhyadhikatvabhAvanAca prAgvat, alezya:-ayogikevalI siddhazca, tato na tasyAmapyavasthAyAmalezyatvavyA ghAta iti sAdyapareyavasitaH / gataM lezyAdvAram, idAnIM samyakatvadvAraM tatredamAdisUtram -padaM- 18, dAra-9- "samyakatva":mU(481) sammaddiTThINaMbhaMte! sammadi0 kAla?, go0! sammadiTTIduvihe paM0, taM0-sAdIe vA apaJjavasite sAdIe vA sapajjavasite se jaha0 aMto0 ukko0 chAvaddhiM sAgarovamAiMsAiregAI, micchAdiTThINaMbhaMte! pucchA0, go0! micchAdiTThItividhepaM0, taM0-aNAie apaJjavasie vAaNAdIevA sapaJjavasie sAdIe vA sapajjavasie, tattha NaMje se sAdIe sapajjavasite se jaha0 aMto0 ukko0 anaMtaM kAlaM anaMtAo uissappiNiosappiNIo kAlato khettato avaI poggalapariyaTTa desUNaM, sammAmichAdiTTI NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 aNto0| vR. sammaddivINaMbhaMte!' ityAdi, samyaga-aviparyastASTiH-jinapraNItavastutattvapratipattiyasya sa samyagdRSTiH, sa cAntarakaraNakAlabhAvinA aupazamikasamyakatvena sAsAdanasamyakatvena vizuddhadarzanamohapuodayasambhavikSAyopazamikasamyakatvena sakaladarzanamohanIyakSayasamutthakSAyikasamyakatvena vA draSTavyo, nirvacanaM samyagdRSTiddhividhaH prajJaptaH, tadyathA-"sAdyaparyavasitaH eSa kSAyike samyakatve utpAdite sativeditavyaH, tasya pratipAtAbhAvAta, 'sAdisaparyavasitaH eSakSAyopazamikAdisamyakatvApekSayA, tatra yo'sau sAdisaparyavasitaH samyagdRSTiH sajaghanyenAntarmuhUrta, parato mithyAtvagamanAt, utkarSataH SaTSaSTiH sAgaropamANi sAtirekANi, tatra yadi vAradvayaM vijayAdiSu caturdhvapratipatitasamyakatva utkRSTasthitiko deva utpadyate velAtrayaM vA'cyutadevaloke tato devabhavairevaSaTSaSTiH sAgaropamANi paripUrNAni bhavanti, ye tu manuSyabhavAH samyakatvasahitAlaste'dhikA iti taiH sAtirekANIti, uktaMca-"do vAre vijayAisu gayassa tinni'ccae ahava taaii| aharegaM narabhaviyaM" iti 'micchAdiTThINaMbhaMte!' ityAdi,mithyA viparyastA ghaSTiH-jIvAzdivastutattvapratipattiryasya Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 prajJApanAupAgasUtram-2-18/-/9/481 bhakSitahapUrapuruSasyasitepItapratipattivatsamithyASTiH, nanumithyASTirapikazcidbhakSyaM bhakSyatayA jAnAti peyaM peyatayA manuSyaM manuSyatayA pazuMpazutayA tataHsa kathaM mithyASTiH?, ucyate, bhagavati sarvajJe tasya pratyayAbhAvAt, iha hi bhagavadarhatpraNItaM sakalamapi pravacanArthamabhirocayamAno'pi yadi tadgatamekamapyakSaraM na rocayati tadAnIpyeSa mithyASTirevocyate, tasya bhagavati sarvajJe pratyayanAzataH, uktaMca "sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam // " kiM punaH zeSo bhagavadarhadabhihitaM yathAvad jIvAjIvAdivastutattvapratipattivikalaH, nanu sakalapravacanAbhirocanAt tadgatakatipayArthAnAM cArocanAdeSa nyAyataH samyagmithyASTireva bhavitumarhati kathaM mithyASTiH?, tadasat, vastutattvAparijJAnAt, iha yadA sakalaM vastu jinapraNItatayA samyakzraddhatetadAnImasIsamyagdRSTiryadA tvekasminnapi vastuni paryAya vAmatidIrvalyAdinA ekAntena samyakparijJAnamithyAparijJAnAbhAvato nasamyakzraddhAnaM nApyekAntato vipratipattiH tadA samyagmithyASTiH, uktaM ca zatakabRhacUrNI-"jahA nAlikerIdIvavAsissa khuhAiyassavi ettha samAgayassa purisassa oyaNAie anegavihe Dhoie tassa AhArassa uvariMnaruIna yaniMdA, jeNa teNa so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAvisuo, evaMsammAmicchaddihissavijIvAipayasthANaMuvariMnayaruInAviniMdA"ti, yadApunarekasminapivastuni paryAyavAekAntato vipratipadyate tadA mithyASTirevetyadoSaH, sacatrividhaH, tadyathAanAdyaparyavasito'nAdisaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatra yaH kadAcanApisamyakatvanAvApyastati so'nAdhaparyavasitaH, yastvavApsyati so'nAdisaparyavasitaH, yastusamyakatvamAsAdya bhUyo'pi mithyAtvaM yAtisa sAdisaparyavasitaH, sacajaghanyenAntarmuhUrta, tadanantaraMkasyApi bhUyaH samyaktvAvApteH, utkarSato'nantaM kAlaM, tamevAnantaM kAlaM dvidhA prarUpayati kAlataH kSetratazca, tatra kAlato'nantAutsarpiNyavasarpiNIryAvat, kSetrato'pArddhapudgalaparAvartadezonaM, atrakSetrata iti nirdezAt kSetrapudgalaparAvataH parigrAhyo, natudravyapudgalaparAvartAdayaH, evaMpUrvottaratrApicabhAvanIyaM, sammAmicchAdiTThINa'mityAdi, samyagmithyASTiryasyAsau samyagmidhyASTiH sajaghanyata utkarSatovA antarmuhUrta, parato'vazyaMtatpariNAmavidhvaMsAt, tathAjIvasvAbhAvyAt / gataM samyakatvadvAramidAnIM jJAnadvAraM, tatredamAdisUtram -: padaM-18, dAraM-10:- "jAna":mU. (482) nANI NaMbhaMte ! nANiti kAla0, go0! nANI duvidhe paM0, taM0-sAtIte vA apajavasite sAie vA sapajavasite, tatya gaMje se sAdIe sapaJjavasite se jahanneNaM aMto0 ukko0 chAvahiM sAgarovamAiM sAiregAI, AbhinibohiyanANI NaM pucchA, go0 ! evaM ceva, evaM suyanANIvi, ohinANIvi evaM ceva, navaraM jahanneNaM egaM samayaM, manapajavanANI NaM bhaMte ! pucchA manapaJjavanANitti kAlato0, go0! jaha0 egasamayaMukko0 desUNA pucakoDI, kevalanANINaMpucchA, go0! sAtie apajjavasite annANI matiannANI sutaannANI pucchA, go0 ! annANI maiannANI suyaannANI Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 18, uddezaka:-, dvAraM - 10 tividhe paM0, taM0- aNAie vA apajavasie aNAdIe vA sapajjavasite sAdIe vA sapajjavasite, tattha NaM je se sAdIe sapajjavasite se jaha0- aMto0 ukko0 anaMtaM kAlaM, anaMtAo ussappiNiosappiNIo kAlato khettao avaDapoggalapariyahaM desUNaM, vibhaMganANI NaM bhaMte! pucchA, go0 ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI desUNAte puvvakoDIte abbhhitaaii| bR. 'nANI NaM bhaMte' ityAdi, jJAnamasyAstIti 'ato'nekasvArA' ditIn sa dvidhA sAdyaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca tatra kevalajJAnApekSayA sAdyapareyavasitaH, pratipAtAbhAvAt, zeSajJAnApekSayA sAdisarpayavasitaH, zeSajJAnAnAM pratiniyatakAlabhAvitvAt, sa jaghanyenAntarmuhUrta, parato mithyAtvagamanena jJAnapariNAmApagamAt, utkarSataH SaTSaSTisAgaropamANi sAtirekANi yAvat, tAni samyagdRSTeriva bhAvanIyAni, samyagdhSTereva jJAnitvAt, 101 AbhinibodhikajJAnisUtre 'evaM ceva' tti yathA sAmAnyato jJAnI sAdisaparyavasito jaghanyata utkarSatazcoktastathA''bhinibodhikajJAnyapi vaktavyaH, sa caivaM- 'jaha0 aMto0 ukko0 chAvaTThI sAgarovamAI sAtiregAI' evaM zrutajJAnyapi, avadhijJAnyapyevaM, navaraM sa jaghanyata ekaM samayaM vaktavyaH kathamekasamayatA'vadhijJAnasyeti cet ?, ucyate, iha tiryakpaJcendriyo manuSyo devo vA vibhaGgajJAnI san samyakatvaM pratipadyate, tasya ca samyakatvapratipattisamaye eva samyakatvabhAvato vibhaGgajJAnamavadhijJAnaM jAtaM, tacca yadA devasya cyavanena maraNenAnyasyAnyathA vA'nantarasamaye pratipatatati tadA bhavatyavadhijJAnasyaikasamayatA, utkarSataH sAtirekANi SaTSaSTiM sAgaropamANi yAvat, tAni cApratititAvadhijJAnasya vAradvayaM vijayAdiSu gamanena vAratrayamacyutadevalokagamanena vA veditavyAni, manaH paryavajJAnina ekasamayatA saMyatasyApramattAdvAyAM varttamAnasya manaH paryayajJAnamutpAdyAnantarasamaye kAlaM kurvato bhAvanIyA, utkarSata dezonA pUrvakoTI, tata UrdhvasaMyamAbhAvena manaH paryava- jJAnasyApyabhAvAt, kevalajJAnI sAdyasaparyavasitaH, pratipAtAbhAvAt, / ajJAnI trividhaH, tadyathA-anAdyaparyavasito'nAdisaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatra yasya kadAcanApi jJAnalAbho na bhAvI so'nAdyaparyavasito, yastu jJAnamAsAdayiSyati so'nAdisaparyavasitaH yaH punarjJAnamAsAdya bhUyo mithyAtvagamanenAjJAnitvamadhigacchati sa sAdisaparyavasitaH, sa ca jaghanyenAntarmuhUrta, parataH samyakatvasyAsAdanenAjJAnitvapariNAmApagamasambhavAt, utkarSato'nantaM kAlamityAdi prAgvat, tata UrdhvamavazyaM samyakatvAvApterajJAnitvApagamAt, " evaM matyajJAnI zrutAjJAnI ca trividho bhAvanIyaH, vibhaGgajJAnI jaghanyata ekaM samayaM kathamiti cet ?, ucyate kazcittiryakpaJcendriyo manuSyo devo vAsamyagdhaSTitvAdavadhijJAnI san mithyAtvaM gatastasmiMzca mithyAtvapratipattisamaye midhyAtvaprabhAvato'vadhijJAnaM vibhaGgajJAnIbhUtaM, "AdAyatrayamajJAnapi bhavati mithyAtvasaMyuktamiti vacanAt, tato'nantarasamaye devasya cyavanenAnyasya maraNenAnyathA vA tadvibhaGgajJAnaM paripatati, tata evamekasamayatA vibhaGgajJAnasya, utkarSatastrayastriMzatsAgaropamANi dezonapUrvakoTyabhyadhikAni, tathAhi-yadi kazcinmithyAdRSTistiryakpaJcendriyo manuSyo vA pUrvakoTyAyuH katipayavarSAtikrame Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 prajJApanAupAGgasUtram-2-18-190/482 vibhaGgajJAnI jAyate, jAtazca sannapratipatitavibhaGgajJAna evAvigrahagatyA saptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgarovapamasthitiko nairayiko jAyate tadA bhavati yathoktamutkRSTaM mAnaM, tata UvaMtu samyakatvapratipattyA'vadhijJAnabhAvataHsarvathA'pagamAdvA tdvibhnggjnyaanmpgcchti|gtNjnyaandvaarm, idAnIM darzanadvAra, tatredamAdisUtram - padaM-18, dAraM-11- "darzana" :-- mU. (483) cakkhudaMsaNIgaMbhaMte! pucchA, go0! jaha0 aMto0 ukkoseNaM sAgadarovamasahassaM sAtiregaM, acakkhudaMsaNINaM bhaMte ! acakkhudaMsaNitti kAla0, go0! acakkhudaMsaNI duvihe paM0, taM0-aNAdIe vA apajjavasite aNAdIe vA sapajjavasie, ohidasaNI NaM pucchA, go0 ! jaha0 egaM samayaM ukko0 do chAvaTThIo sAgarovamANaM sAiregAo, kevaladaMsaNI NaM pucchA, go0 ! sAtIe apajjavasite / / i.cakkhudaMsaNINaM bhaMte!' ityAdi, iha yadAtrIndriyAdizcaturindriyAdiSUtpadyatatra cAntarmuhUrta sthitvA bhUyo'pitrIndriyAdiSumadhye utpadyatetadA cakSurdarzanIantarmuhUrtalabhyate, utkarSataH sAtirekaM sAgaropamasahana, taccaturindriyatiryakpaJcendriyanairayikAdibhavabhramaNenAvasAtavyam, acakSurdarzanI anAdyaparyavasito yo kadAcidapi na siddhibhAvamadhigamiSyati, yastvadhigantA so'nAdisaparyavasitaH, tathAtiryapaJcendriyo manuSyovAtathAvidhAdhyavasAyAdavadhidarzanamutpAdyAnantarasamaye yadi kAlaM karoti tadA'vadhidarzanaM pratipatati, tadA'vadhidarzanina ekasamayatA, utkarSato'vadhidarzanI dviSaTSaSTI sAgaropamANi sAtirekANi, kathamiti cet ?, ucyate, iha kazcidvibhaGgajJAnI tiryaspaJcendriyo manuSyo vA'pratipatitavibhaGgajJAna evAvigrahagatyA'dhaHsaptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgaropapasthiti rayiko jAtaH, tatra codvartanApratyAsattikAle samyakatvamutpAdya tataH paribhraSTasatato'pratipatitena vibhaGgajJAnena pUrvakoTyAyuSkeSu tiryakpaJcendriyeSu samutpannastatraca paripUrNa svAyuH pratipAlya punarapratipatitavibhaGga evAdhaHsaptamapRthivyAMtrayastriMzatsAgaropamasthitiko nairayikojAtastatrApicovRttipratyAsattausamayakatvamAsAdya parityajati, tatobhUyo'pyapratipatitavibhaGgaevapUrvakoTyAyuSkeSutiryakpaJcendriyeSujAtastadevamekA SaTSaSTiH sAgaropamANAmabhUta, sarvatraca tiryasUtpadyamAno'vigraheNotpadyate, vigrahe vibhaGgasya tiryakSumanuSyeSu ca niSedhAt, yadvakSyati-"vibhaMganANI paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA AhAragA no anAhAragA" iti, Aha-kiM samyakatvameSo'pAntarAle pratipAdyate?, ucyate, iha vibhaGgasya sthitirutkarSato'pi trayastriMzatsAgaropamANi dezonapUrvakoTyabhyadhikAni, tathA coktaM prAk-"vibhaMganANI jaha0 egaM samayaM ukko0 tettIsaM sAgarovamAI desUNAe puvakoDIe amahiyAI" iti, tata etAvantaMkAlamavicchedena vibhaGgasyAprApyamANatvAt apAntarAle samyakatvaM pratipAdyate, tato'pratipatitavibhaGgaM eva manuSyatvamavApya saMyama pAlayitvA dvau vArau vijayAdiSUtvadyamAnasya dvitIyA SaTSaSTiH sAgaropamANAM samyagdaSTerbhavati, evaM dve SaTSaSTI sAgaropamaNamavadhidarzanasya, atha vibhaGgAvasthAyAmavadhidarzanaM karmaprakRtyAdiSu pratiSiddhaM tataH kathamiha vibhaGge tadbhAvyate?, naiSa doSa, sUtre vibhaGge'pyavadhidarzanasya pratipAditatvAt, tathA hyayaM sUtrAbhiprAyaH-vizeSaviSayaM Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 padaM-18, uddezakaH, dvAra-11 vibhaGgajJAnaM sAmAnyaviSayamadhidarzanaM, yathA samyagdRSTeH vizeSaviSayamavadhijJAnaM sAmAnyaviSayamavadhidarzanamucyate kevalaM vibhaGgajJAninopyavadhidarzanaM, yathA samyagdRSTeH vizeSaviSayamavadhijJAnaM sAmAnyaviSayamavadhidarzanamucyata kevalaM vibhaGgajJAninopyavadhidarzanamanAkAramAtratvenAviziSTatvAt avadhijJAnino'vadhidarzanatulyamiti tadapyavadhidarzanamucyate, na vibhaGgadarzanamiti, Aha ca mUlaTIkAkAro'pyetadbhAvanAyAm-"daMsaNaMca vibhaMgohINaMjatotullameva, ato cevadochAvaTThIo sAiregAo' iti, tato'smAbhirapi vibheGge'vadhidarzanaMbhAvitaM, kArmagranthikAH punarAhuH-yadyapi sAkAretaravizeSabhAvena vibhaGgajJAnamavadhidarzanaMcapRthagastitathApinasamyagnizcayo vibhaGgajJAnena, mithyAtvarUpatvAt, nApyavadhidarzanena tasyAnAkAramAtratvAdataHkiM tena pRthagvivakSitenApIti tadabhiprAyeNa na vibhaGgAvasthAyAmavadhidarzanaM, na caitat svamanISikAvijRmbhitaM, pUrvasUribhirapyevaM matavibhAgasya vyavasthApitatvAt, uktaM ca vizeSaNavatyaM jinbhdrgnnikssmaashrmnnpuujyaapaadai:||1|| "sutte vibhaMgassaviparUviyaM ohidasaNaM bhuso| kIsa puNo paDisiddhaM kmmppgddiipgrnnNmi|| // 2 // vibhaMgevi darisaNaM sAmaNNavisesavisayao sutte| taMca'visiTThamanAgAramettaM to'vahivibhaMgANaM / / kammapagaDImayaM puna saagreyrvisesmaavevi| nvibhNgnaanndNsnnvisesnnmnnicchyttnno|" iti, __ anyetuvyAcakSate-kiM saptamanarakapRthivInivAsinArakakalpanayA?, sAmAnyenaiva nArakatiryagnarAmarabhaveSu paryaTataH khalvavadhivibhaGgau etAvantaM kAlaM bhavatastata urdhvaMbhapavarga iti / kevaladarzaninaH sUtraM kevalajJAninaH sUtravadbhAvanIyaM, / gataM darzanadvAram, idAnIM saMyatadvAraM, tatredamAdisUtrama - padaM-18, dAraM-12 "saMyataH":mU. (ver) saMjaeNaM bhaMte! saMjatettipucchA, go0 ja0 egasamayaMukko0 desUNaMpuvvakoDiM, asaMjate gaMbhaMte! asaMjaetti, pucchA, go0! asaMjatetividhepaM0, taM0-aNAtIevAapajavasite aNAtIe vA sapaJjavasite sAtIe vA sapaJjava site, tattha NaM je se sAtIe sapajjavasite se jaha0 aM0 ukko0 anaM0 anaMtAo ussappiNiosappiNIo kAlao khettato avaDaM poggalapariyaTTa desUNaM, saMjatAsaMjate NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 desUNaM puvvakoDiM, nosaMjatenoasaMjatenosaMjatAsaMjate NaM pucchA, go0 ! sAdIe apnyjvsite|| vR. 'saMjae NaM bhaMte' ityAdi, jaghanyata ekasamayatA saMyatasya cAritrapariNAmasamaya eva kasyApikAlakaraNAta, asaMyatastutridhA-anAdyaparyavasito'nAdisaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca, tatra yaH saMyamakadAcanApi na prApsyati so'nAdyaparyavasito, yastuprApyasyatiso'nAdisaparyavasito, yastu saMyamaM prApya tataH paribhraSTaH sa sAdisaparyavasitaH, saca jaghanyenAntarmuhUrta, tataH paraMkasyApipunarapi saMyamapratipattibhAvAtU, utkarSato'nantaMkAlamityAdiprAgvattata UrdhvamavazyaM saMyamaprAptiH, Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-/ 12 / 484 saMyatAsaMyato - dezavirataH, sa ca jaghanyato'pyantarmuhUrtaM dezaviratipratipattyupayogasya, jaghanyato'pyAntarmauhUrttikatvAt, dezaviratirhi dvividhatrividhAdibhaGgabahulA tatastavyatipattau jaghanyenApyantarmuhUrta lagati, sarvaviratistu sarvaM sAvadyamahaM na karomItyevaMrUpA tatastatpratipattyupayoga ekasAmayiko'pi bhavatIti prAk saMyatasya ekasamayatoktA, yastu na saMyato nApyasaMyato nApi saMyatAsaMyataH sa siddha iti sAdyaparyavasita iti / gataM saMyatadvAram, -: padaM - 18, dAraM- 13 "upayogaH " : mU. (485) sAgarova ogovautte NaM bhaMte! pucchA, go0 ! jaha0 u0 aMto0 / anAgArovauttevi, evaM caiva / 104 vR. idAnImupayogadvAraM, tatredamAdisUtram - 'sAgArova ogovautte NaM bhaMte!' ityAdi, iha saMsAriNAmupayogaH sAkAro'nAkAro vA, jaghanyato'pyAntarmuhUrttikaH utkarSato'pi tataH sUtradvaye'pi jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrtamuktaM, yastu kevalinAmuktaH ekasAmayika upayogaH sa iha na vivakSita iti / gataM upayogadvAraM, idAnImAhAradvAraM, tatredamAdisUtram -: parva - 18, dAraM 14: bhU. (486) AhArae NaM bhaMte! pucchA, go0 ! AhArae duvidhe0 paM0 taM0-chaumattha AhArae ya kevaliAhArae ya, chaumattha AhArae NaM bhaMte ! chaumatthAhAraetti kAla0 ?, go0 ! ja0 khuDDAgabhavaggahaNaM dusamayaUNaM ukko0 asaMkhekhaM kAlaM asaMkhejjAo ussappiNI osappiNIto kAlato khettato aMgulassa asaMkhejjatibhAgaM, kevaliAhArae NaM bhaMte! kevaliAhAraetti kAlato0 ?, go0 ! jaha0 aMto0 u0 desUNaM puvva0 / anAhArae NaM bhaMte! anAhAraetti0 ?, go0 ! anAhArae du0 paM0, taM0-chaumattha anAhArae ya kevalianAhArae ya, chaumatya anAhArae NaM bhaMte! pucchA, go0 ! jaha0 evaM samayaM ukko 0 do samayA, " kevalianAhAraeNaM bhaMte! kevali0 ?, go0 ! kevalianAhArae duvidhe paM0 taM0 - siddhakevali anAhArae ya bhavatthakevalianAhArae ya, siddhakevalianAhArae NaM pucchA, go0 ! sAdIe apajjavasie, bhavatthakevalianAhArae NaM bhaMte! pucchA, go0 ! bhavatthakevalianAhArae duvidhe paM0 taM0 - sajogibhavatthakevali anAhArae ajogibhavatyakevalianAhArae ya, -sajogibhavatthakevalianAhArae NaM bhaMte! pucchA, go0 ! ajahannamanukkoseNaM tinni samayA, ajogibhavatthakevaliaNAhArae NaM pucchA, go0 ! jaha0 ukko0 aMto0 / vR. 'AhArage NaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, navaraM 'jahanneNaM khuDDAgabhavaggahaNaM dusamaUNa miti iha yadyapi catuHsAmayikI paJcasAmayikI ca vigrahagatirbhavati, Aha ca"ujuyA ya egavaMkA, duhatovaMkA gatI viNiddiTThA / jujjaiticauvaMkAvi nAma caupaMcasamayAo / " iti 119 11 tathApi bAhulyena dvisAmayikI trisAmayikI vA pravarttate na catuH - sAmayikI paJcasAmayikI vA pravartate tato na te vivakSite, tatrotkarSatastrisAmayikyAM vigrahagatau dvAvAdyau samayAvanAhAraka Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 18, uddezaka:-, dvAraM - 14 105 ityAhArakatvacintAyAM kSullakabhavagrahaNaM tAbhyAM nyUnamuktaM, Rjugatirekavakragatizca na vivakSitA, sarvajaghanyasya paricintyamAnatvAt, utkarSato'saGghayeyakAlamityAdi sugamaM, navaraM etAvataH kAlAdUrdhvamavazyaM vigrahagatirbhavati, tatra cAnAhArakatvabhityanantaM kAlamiti noktaM / kevalisUtraM sugamaM, chadmasthAnAhArakasUtre 'ukkoseNaM do samayA' iti trisAyikI vigrahagatimadhikRtya, catuHsAmayikI paJcasAmayikI ca vigrahagatirna vivakSitetyabhihitamanantaraM, sayogibhavasthakevalianAhArakasUtre trayaH samayA aSTasAmayikasya kevalisamudghAtasya tRtIyacaturthapaJcamarUpAH, uktaM ca // 1 // "daNDaM prathame samaye kapATaNatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye lokadhyApI caturthe tu // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamadha tathA SaSThe / saptamake tu kapArTa saMharati tato'STame daNDam // audArikaprayoktA prathamASTamasamayorasAviSTaH / // 2 // // 3 // // 4 // mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu / / kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / samayantraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAt // " iti -gatamAhAradvAraM, adhunA bhASAdvAramAha -: padaM - 18, dAraM - 15 "bhASA" : mU. (487) bhAsae NaM pucchA, go0 ! jahantreNaM evaM samayaM ukko0 aMto0, abhAsae NaM pucchA, go0 ! abhAsae tividhe paM0, taM0- aNAie vA apajjavasie aNAie vA sapajjavasie sAie vA sapajjabasie, tattha NaM je se sAie vA sapajjavasite se jahanneNaM aM0 u0 vaNapphaikAlo vR. 'bhAsae NaM bhaMte!' ityAdi, iha jaghanyata ekasamayatA utkarSata AntarmuhUrttikatA ca vAgyogina ivAvasAtavyA, abhASakastrividhastadyathA - anAdyaparyavasitaH anAdisaparyavasitaH sAdisaparyavasitazca tatra yo na jAtucidapi bhASakatvaM prApsyati so'nAdayaparyavasito yastvavApsyati so'nAdisaparyavasitaH, yastu bhASako bhUtvA bhUyo'pyabhASako bhavati sa sAdisaparyavasitaH, saca jaghanyonAntarmuhUrtaM bhASitvA kaJcitkAlamavasthAya punarbhASakatvopalabdheH athavA dvIndriyAdibhASaka ekendriyAdiSvabhASakeSUtpadya tatra cAntarmuhUrta jIvitvA punavarapi yadA dvIndriyAdirevotpadyate tadA jaghanyato'ntarmuhUrtamabhASakaH, utkarSato vanaspatikAlaH, sa ca prAgevokta iti nopadarzyate / gataM bhASakadvAraM, idAnIM parItadvAraM, -: padaM - 18, dAraM - 16 "parita " : mU. (488) parittae NaM pucchA, go0 ! paritte duvihe paM0 taM0 - kAyaparite ya saMsAraparitte ya, kAyaparitte NaM pucchA, go0 ! jaha0 aMto0 ukko0 asaM0 puDhavikAlo asaMkhejjAo ussappiNiosappiNIto, saMsAraparitte NaM pucchA, go0 ! ja0 aMto0 u0 anaMtaM kAlaM jAva avaGkaM paNoggalapariyahaM desUNaM / aparitte NaM pucchAM, go0 ! aparitte du0 paM0, taM0- kAya aparitte ya saMsAraa0, kAya aparite NaM pucchA, go0 ! ja0 aMto0 u0 vaNassaikAlo, saMsAraaparitte NaM pucchA, go0 ! Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 prajJApanAupAGgasUtram-2-18/-116/488 saMsAraaparite du0 paM0, taM0-aNAdIe vA sapajjavasite aNAdIe vA apaJjavasite, noparittenoaparitte NaM pucchA, go0 ! sAdIe apajjavasite, vR. parIto dvividhaH-kAyaparItaH saMsAraparItaca, tatra yaHpratyekazarIrI sa kAyaparIto, yastu samyakatvAdinA kRtaparimitasaMsAraH sa saMsAraparItaH, kAyaparIto jaghanyato'ntarmuhUrta, sa cayadAkazcinigodAduddhRtyapratyekazarIriSusamutpadya catatra cAntarmuhUrtasthitvA bhUyo'pinigodeSUpadyatetadA labhyate, utkarSato'saGkhayeyaMkAlaM, sacAsaGkhyeyaH kAlaH pRthivIkAlo, yAvApRthivIkAyikakAyasthitikAlastAvAnveditavya ityarthaH, tameva kAlato nirUpayati-asaGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, saMsAraparItojaghanyato'ntamahattaM tataUrdhvamantakRtkevalitvayogenamuktibhAvAta, utkarSato'nantaM kAlaM, tameva nirUpayati'anaMtAo'ityAdi prAgvat, tata UrdhvamazyaM muktigamanAt, kAyAparIto'nantakAyikaH, saMsArAparItaH samyakatvAdinA akRtaparimitasaMsAraH, kAyAparIto jaghanyenAntarmuhUrta, saca yadA sakazcipratyekazarIribhya uddhR tyanigodeSu samutpadyate tatra cAntarmuhUrttasthitvA bhUyo'pi pratyekazarIriSUtpadyate tadA'vasAtavyaH, utkarSato vanaspatikAlo vAcyaH, saca prAgevopadarzitaH, tata UrdhvaM niyamAttat uddhRtteH, saMsArAparIto dvidhA-anAdyaparyavasito yo na kadAcanApi saMsAra-vyavacchedaM kariSyati, yastukariSyati so'nAdisaparyavasitaH, noparItonoaparItazca siddhaH, saca sAdyaparyavasita ev| - padaM - 18, dAraM-17 "paryApta" :ma.(189)pajattaeNaMpucchA, go0 ja0 aM0 u0 sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM, apajattae gaMpucchA, go0 ja0 u0 aMto0, nopajjattaenoapajattaeNapucchA, go0! sAdIe apajavasite vR.paryAptadvAreparyApto jaghanyenAntarmuhUrta, tataUrdhvamaparyAptatvaprasakteH, utkarSataH sAtirekaM sAgaropamazatapRthakatvaM, etAvantaM kAlaM paryAptalabdhyavasthAnasambhavAt, aryApto jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrta, tata UrdhvamavazyaM paryAptalandhyutpatteH, noparyAptonoaparyAptazca siddhaH, saca sAdyaparyavasitaH, siddhatvasyApracyuteH / - padaM-18, dAraM-18"sUramaM":ma.(490) suhumeNaM bhaMte! suhumitti pucchA, go0 ja0 aMto0 u0 puDhavikAlo, bAdare NaM pucchA, go0 ! ja0 aM0 u0 asaMkhejaM kAlaM jAva khetao aMgulassa asaMkhejati bhAga, nosuhumanobAdare NaM pucchA, go0! sAdIe apaJjavasite vR. sUkSmadvAre sUkSmasUtre utkarSataH pRthivIkAla iti, yAvAn pRthivIkAyikakAyasthitikAlastAvAn vaktavyaH |baadrsuutrN sugama, anayozcabhAvanAprAgevakRtA, nosUkSmonobAdarazca siddhastataH sAdyaparyavasitaH / -padaM-18, dAraM-19 "saMjJI" :mU. (491)saNNINaMbhaMte ! pucchA, go0 ja0 aMto0 u0 sAgarovamasatapuhattaMsAtiregaM, asaNNI NaM pucchA, go0 ! ja0 aMto0 ukko0 vaNassaikAlo, nosaNNInoasaNNI NaM pucchA, go0 ! sAdIe apnyjvsite| Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 padaM-18, uddezakaH-, dvAraM- 19 vR.saMjJidvAresaMjJisUtrejaghanyato'ntarmuhUrtemiti, yadA kazcijanturasaMjJibhyaudvRttya saMziSu samutpadyate tatra cAntarmuhabartaM jIvitvA bhUyo'pi asaMjhiSUtpadyate tadA labhyate, utkRSaTaM sugamaM / asaMjJI jaghanyato'ntarmuhUrta, sa caivaM-kazcit saMjJibhya udvRttyAsaMjJitpadyate, tatra cAntarmuhUrta sthitvA bhUyo'pi saMjJiSu madhye samAgacchati, utkarSato vanaspatikAlo, vanaspatikAyasyApyasaMjJigrahaNena grahaNAt nosaMjJinoasaMhI na siddhaH, saca sAdyaparyavasitaH / ___ -padaM-18, dAraM-20 "bhava0" :mU. (492) bhavasiddhie NaM pucchA, go0 ! aNAdIe sapajavasite, abhavasiddhie NaM pucchA, go0 ! aNAdIe apaJjavasite, nobhavasiddhienoabhavasiddhie NaM pucchA, go0 ! sAdIe apnyjvsite| dR, bhavasiddhikadvAre 'bhavasiddhi NamityAdi, bhave siddhiryavasyAsau bhavasiddhiko bhavya ityarthaH, sacAnAdisaparyavasitaH, anyathA bhavyatvAyogAt, abhavasiddhako'bhavyaH, sacAnAdyaparyavasitaH, anyathA'bhavyatvAyogAt, nobhavyonoabhavyazca siddhaH, tataH sAdyaparyavasitaH / ___- padaM-18, dAraM-21 "asti" :mU. (493) dhammasthikAe NaM pucchA, go0 ! savvaddhaM, evaM jAva addhaasme| vR. astikAyAH paJcApi sarvakAlabhAvinaH, addhAsamayo'pi pravAhApekSayA, tata uktaM 'evaM jAva addhaasme'| -:padaM- 18, dAraM-22 "carima":mU. (194) carime NaM pucchA, go0! aNAdIe sapajjavasite, acarime NaM pucchA, go0 ! acarime duvidhe paM0, taM0-aNAdIe vAapajjavasite sAdItevAapajjavasite (pannavaNAe bhagavaIe aTThArasamaM kAyaTThiinAmapayaM smtt)| vR.caramobhavo bhaviSyatiyasya so'bhedAccaramo bhavyastadviparIto'caramaH sacAbhavyastasya caramabhavAbhAvAt, siddhazca, tasyApi caramatvAyogAt, tatra caramo'nAdisaparyavasito'nyathA caramatvAyogAt, acaramodvividho'nAdyaparyavasitaH sAdyaparyavasitazca, tatrAnAdiaparyavasito'bhavyaH, sAdyaparyavasitaH siddhH| padaM-18-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre aSTAdazapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| | padaM-19- samyaktva m / i. 'tadevaM vyAkhyAtamaSTAdazaM padaM, sAmpratamekonaviMzatitamamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarapade kAyasthitiruktA, atra tukasyAM kAyasthitau katividhAH samyagdRSTayAdibhedena jIvA bhavantIti cintyate, tatredaM sUtram Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 19/-/-/495 mU. (495) jIvA NaM bhaMte! kiM sammadiTThI micchAdiDDI sammAmicchAdiTThI ?, goyamA ! jIvA sammadiTThIvimicchAdiTThIvi sammAmicchAdiTThIvi / evaM neriyaavi| asurakumArAdi evaM ceva jAva dhnniykumaaraa| 108 puDhavIkAiyA NaM pucchA, goyamA ! puDhavIkAiyA no sammadiTThI micchAdiTTI no sammAmicchAdiTThI, evaM jAva vaNassaikAiyA beiMdiyANaM pucchA, goyamA ! beiMdiyA sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI, evaM jAva cauridiyA, paMcidiyatirikkhajoNiyA maNussA vANamaMtarajoisiyavemANiyA ya sammadiTThIvi micchAdiTThIvi sammAmicchAdiTThIvi, siddhA NaM pucchA, goyamA ! siddhA sammadiTThI, no micchAdiTThI No sammAmicchAdiTThI / (pannavaNAbhagavaIe sammattapadaM samattaM) vR. 'jIvANaM bhaMte! kiM sammadiTThI' ityAdi sugamaM ApadaparisamApteH, navaraM sAsAdanasamyakatvayukto'pi sUtrAbhiprAyeNa pRthivyAdiSu notpadyate, "ubhayAbhAvo puDhavAiesu" iti vacanAt dvIndriyAdiSu sAsAdanasamyaktvayukta upapadyate, tataH pRthivyAdayaH samyagdhSTayaH pratiSiddhAH, dvIndriyAdayo'bhihitaH, samyagmithyASTipariNAmaH punaH saMjJipaJcendriyANAM bhavati, na zeSANAM, tathAsvAbhAvyAt, ata ubhaye'pi samyagmidhyAdhSTayaH pratiSiddhAH // padaM - 19 - samAptam padaM - 20 - " antakriyA" vR. vyAkhyAtamekonaviMzatitamaM padaM, adhunA viMzatitamaM Arabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaHihAnantarapade samyaktvapariNAma uktaH, atra tu pariNAmasAmyAd gatipariNAmavizeSo'ntakriyA'bhidhIyate, tatreyamAdau adhikAradvAragAthA mU. (496) neraiya aMtakiriyA anaMtaraM egasamaya uvvaTTA / titthagaracakki baladevavAsudevamaMDaliyarayaNA ya // - vR. 'neraiya aMtakiriyA' ityAdi, prathamato nairayikopalakSiteSu caturviMzatisthAneSu antakriyA cintanIyA / tato'nantaragatAH kimantakriyAM kurvanti paramparAgatA vA ? ityevamantaraM cintanIyaM, tato nairayikAdibhyo'nantaramAgatAH kiyanta ekasamayenAntakriyAM kurvantIti cintyate, tata 'uvvaTTA' iti udvR ttAH santaH kasyAM yonAvutpadyante iti vaktavyaM, tathA yata udvRttAstIrthakarAzcakravartino baladevA vAsudevA mANDalikAzcakravartino ratnAni ca senApatipramukhANi bhavanti tatastAni krameNa vaktavyAni iti dvAragAthAsaMkSepArthaH / vistarArthaM tu sUtrakRdeva vakSyati, tatra prathamato'ntakriyAmabhidhitsurAha -: padaM - 20, dAraM- 1 "nairayika" : mU. (497) jIve NaM bhaMte! aMtakiriyaM karejA ?, goyamA! atthegaie karejjA, atthegatie no karejA / evaM neraie jAva vemANie / neraie NaM bhaMte! neraiesa aMtakiriyaM karejA ? goyamA ! no iNaTTe samaTTe / neraiyA NaM bhaMte Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM 20, uddezaka:-, dvAraM - 1 asurakumAresu aMtakiriyaM karejA ?, goyamA ! no iNaTTe smjhe| evaM jAva vemANiesu / navaraM maNUsesu aMtakiriyaM karejjatti pucchA, goyamA ! atthegatie karejjA atthegatie no karejA / eve asurakumArA jAva vemaannie| evameva cauvIsaM 2 daMDagA bhavaMti / 109 vR. 'jIve NaM bhaMte!' ityAdi, jIvo 'Na' miti vAkyAlaGkRtau bhadanta ! 'antakriyA' miti antaH - avasAnaM, tacca prastAvAdiha karmaNAmavasAtavyaM, anyatrAgame'ntakriyAzabda (vAcyatayA ta) sya rUDhatvAt, tasya kriyA- karaNamantakriyA-karmAntakaraNaM mokSa iti bhAvArtha:, "kRtsnakarmakSayAnmokSaH" iti vacanAt, tAM kuryAd ?, bhagavAnAha - gautama ! astyekako yaH kuryAt, astyekako yo na kuryAt, iyamatra bhAvanA--yastathAvidha- bhavyatsaparipAkavazato manuSyatvAdikAmavikalAM sAmagrImavApya tatsAmarthyasamudbhUtAtiprabalavI ryollAsavazataH kSapaka zreNisamArohaNena kevalajJAnamAsAdyAdhAtInyapi karmANi kSapayet sa kuryAt, anyastu na kuryAt, viparyAyAditi / evaM nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa tAvad bhAvanIyA yAvad vaimAnikAH, sUtrapATha - stvevam- 'neraie NaM bhaMte ! aMtakiriyaM karejjA ?, goyamA ! atthegaie karejA atyegaie no karejjA' ityAdi / idAnIM nairayikeSu madhye vartamAno'ntakriyAM karoti kiM vA na karoti ? iti pipRcchiSuridamAha -: padaM - 20, dAraM- 2 "aMtakriyA" : mU. (498) neraiyA NaM bhaMte! kiM anaMtarAgayA aMtakiriyaM kareti paraMparAgayA aMtakiriyaM kareti ?, goyamA ! anaMtarAgayAvi aMtakiriyaM kareti paraMparAgayAvi aMtakiriyaM kareti / evaM rayaNappabhApuDhavineraiyAvi jAva paMkappabhApuDhavIneraiyA, dhUmapyabhApuDhavIneraiyANaM pucchA, goyamA no anaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareti, paraMparAgayA aMtakiriyaM pakatei, evaM jAva ahesattamApuDhavIneraiyA / asurakumArA jAva thaNiyakumArA puDhavIAuvaNassaikAiyA ya anaMtarAgayAvi aMtakiriyaM pakareti paraMparAgayAvi aMtakiriyaM pakareti, teuvAubeiMdiyateiMdiyacauridiyA no anaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareti paraMparAgayA aMtakiriyaM pakareti / sesA anaMtarAgayAvi aMtakiriyaM pakareti paraMparAgayAvi aMtakiriyaM pakareti / vR. 'neraie NaM bhaMte' ityAdi, bhagavAnAha - gautama ! nAmayarthaH samarthaH nAyamartho yuktyupapanna ityarthaH / kathamiti cet ?, ucyate, iha kRtsnakarmakSayaH prakarSaprAptAtsamyagdarzanajJAnacAritrasamu dAyAdbhavati, na ca nairayikAvasthAyAM cAritrapariNAmaH, tathA bhavasvAbhAvyAditi / evamasurakumArAdiSu vaimAnikaparyavasAneSu pratiSedho vaktavyaH / manuSyeSu tu madhye samAgataH san kazcidantakriyAM kuryAt, yasya paripUrNA cAritrAdisAmagrI syAt, kazcinna kuryAt, yastadvikala iti / evamasurakumArAdayo'pi vaimAnikaparyavasAnAH pratyekaM nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa vaktavyAH, tata evamete caturviMzatidaNDakAzcaturviMzatayo bhavanti // athaitenairayikAdayaH svasvanairayikAdibhavebhyo'nantaraM manuSyabhave samAgatAH santo'ntakriyAM kurvanti kiMvA tiryagAdibhavavyavadhAnena paraMparAgatA iti nirUpayitukAma Aha- 'neraiyA NaM bhaMte ityAdipraznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! anantarAgatA api antakriyAM kurvanti paramparAgatA api, tatra ratnazarkarAvAlukApaGkaprabhAbhyo'nantarAgatA api paramparAgatA api, dhUmaprabhApRthivyA Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-20/-/2/498 110 dibhyaH punaH paramparAgatA eva, tathAsvAbhAvyAta, enameva vizeSaMpratipipAdayiSuH sUtrasaptakamAha - evaM rayaNappabhApuDhavIneraiyAvi' ityAdi, sugamaM / asurakumArAdayaH stanitakumAraparyavasAnA; pRthivyabvanaspatayazcAnantarAgatA api antakriyAM kurvantiparamparAgatA apyantakriyAM kurvanti, ubhayathA' pyAgatAnAM teSAmantakriyAkaraNAvirodhAt, tathA kevalacakSuSopalabdheH / tejovAyudvitricaturindriyAH paramparAgatA eva, na tvanantarAgatAH, tatra tejovAyUnAmAnantaryeNa manuSyatvasyaivAprApteH, dvIndriyAdInAM tu tathAbhavasvAbhAvyAditi zeSAstu tiryakpaJcendriyAdayo vaimAnikaparyavasAnA anantarAgatA api paramparAgatA api / atha nairayikAdibhavebhyo'nantara bhagavatAH kiyanta ekasamaye'ntakriyAM kurvanti ityevaMrUpaM tRtIyaM dvAramabhidhitsurAha -: padaM - 20, dvAraM 3, "anaMtarAgatA" : hadde mU. (499) anaMtarAgayA neraiyA egasamaye kevaiyA aMtakiriyaM pakareti ?, goyamA ! jatreNaM ego vA do vA tintri vA ukkoseNaM, dasa, rayaNappabhApuDhavIneraiyAvi evaM ceva, jAva vAluyappabhApuDhavI0, anaMta0 bhaMte ! paMkapabhApuDhavIneraiyA egasamayeNaM kevatiyA aMtakiriyaM pakareti ?, goyamA ! jahatreNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM cattAri, anaMtarAgayA NaM bhaMte! asurakumArA egasamaye kevatiA aMta0 pakareti ?, goyamA ! jaha0 ekko vA do vA tinnivA ukkoseNaM dasa, anaMtarAgayA NaM bhaMte! asurakumArIo egasa0 keva0 aMta0 pakareti ?, goyamA jaha0 ekko vA do vA titri vA ukkoseNaM paMca, evaM jahA asurakumArA sadevIyA tahA jAva thaNia0 anaMtarAgayA NaM bhaMte! puDhavi0 egasamaye kevaiyA aMtakiriyaM pakareti ?, goyamA ! jaha0 ekko vA do vA tini vA, ukkoseNaM cattAri, evaM AukkAiyAvi cattAri, vaNassaikAiyA chaca, paMcidiyatirikkhajoNiyA dasa, tirikkhajoNiNIo dasa, maNussA dasa, maNussIo vIsa, vANamaMtarA dasa, vANamaMtarIo paMcasa joIsiA dasa, joisiNIo vIsaM, vaimANiA aTThasayaM, vemANiNIo vIsaM / vR. 'anaMtarAgayAM NaM bhaMte!' ityAdika nairayikabhavAdanantaraM - avyavadhAnena manuSyabhavamAgatA anantarAgatAH, nairayikA iti prAgbhavaparyAyeNaM vyapadezaH surAdiprAgbhavaparyAyapratipattivyudAsArthaH, evamuttaratrApi tattatprAgbhavaparyAyeNa vyapadeze prayojanaM cintanIyamiti / zeSaM kaNThayaM / samprati tata udvR tAH kasyAM yonAvutpadyante ? iti caturthaM dvAramabhidhitsurAha -: padaM - 20, vAraM 4 "uhnartana" : mU. (500) neraie NaM bhaMte! neraiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA neraiesuuvavajrejjA ?, goyamA no iTTe samaTTe, neraie NaM bhaMte! neraiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA asurakumAresu uvavajjejjA ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe / evaM niraMtaraM jAva cauridiesu pucchA, goyamA! no iNaTThe samaTTe / neraie NaM bhaMte! neraiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjejjA atyetie uvavajejjA atyegaie no uvavajejjA, je NaM bhaMte! neraiehiMto anaMtaraM paMciMdiyatirikkhajogiesu uvava0 se NaM bhaMte! kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ?, goyamA atyegatie labhejjA atyegatie no labhejA, Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadaM-28, uddezakaH-1, dvAraM 211 -osanna kAraNaM paDucca vaNNao kAlanIlAtiMgaMdhao dubhigaMdhAtirasao tittarasakaDuyAI phAsaokakkhaDaguruyasIyalukkhAiMtesiM porANevaNNaguNe gaMdhaguNerasaMguNe phAsaguNevipariNAmaittA paripIlaittAparisADaittA parividdhaMsaittAanneapugvevaNNaguNe gaMdhaguNerasaguNe phAsaguNeuppAittA AyasarIrakhettogADhe poggale savvappaNayAe AhAraM aahaareti| neraiyA NaM bhaMte ! savvao AhAreti sacao pariNAmati savvao UsasaMti savvao nIsasaMti abhikkhaNaM AhAreti abhikkhaNaMparINAmaMti abhikkhaNaMUsasaMti abhikkhaNaMnIsasaMti Ahaca AhAreti Ahacca paraNIti Ahacha UsasaMti Ahacca nIsasaMti?, hatA! go0! neraiyA sabbato AhAreti evaM taM ceva jAva Ahacca nii0| neraiyANaM bhaMte! poggale AhArattAte giNhatiM te NaM tesiM poggalANaM seyAlaMsi katibhAgaM AhAreti katibhAgaMAsAeMti?, go0! asaMkhejatibhAgaMA0 anaMtabhAgaM assAeMti, neraiyA gaMbhaMte ! je poggale AhArattAte giNhati te kiMsace AhAreti no sabve AhAreti ?, go0! te sabve aparisesae AhAreti / neraiyA NaM bhaMte 1 je poggale AhArattAe giNhaMti te NaM tesiM poggalAkIsattAe bhujo 2 pariNAmeti?, go0! sotidiyattAtejAva phAsiMdiyattAte aniTThattAte akaMtattAe annidvattAe amaNuNNattAe amaNAmattAte anicchiyattAte abhijjhittAe ahattAte no uddhattAe dukkhattAte no suhattAte etersi bhuJjo 2 prinnmNti| vR. neraiyANaM bhaMte 1' ityAdi, nairayikA bhadanta! kiM sacittAhArAH-sacittamAhArayantIti sacittAhArAH,evamacittAhArA mizrAhArA ityapi bhAvanIyaM, bhagavAnAha--'gautame'tyAdi, iha vaikriyazarIriNo vaikriyazarIraparipoSayogyAn pudgalAnAhArayanti, te cAcittA eva sambhavanti na jIvaparigRhItA ityacittAhArA na sacittAhArA nApi mizrAhArAH, evamasurakumArAdaya; stanitakumArAparyavasAnA bhavanapatayo vyantarA jyotiSkA vemAnikAca veditavyAH, audArikazarIriNaH punaraudArikazarIraparipoSayogyAn pudgalAnAhArayanti, te ca pRthivIkAyikAdipariNAmapariNatAitisacittAhArAacittAhAsamizrAhArAzca ghaTante,tathAcAha-'orAliyasarIrA jAva maNUsA' ityAdi, audArikazarIriNaH pRthivIkAyikebhya Arabhya yAvanmanuSyAH, kimuktaM bhavati? -pRthivyaptedovAyuvanaspatirakUpAekendriyA dvitricatuHpaJcendriyA manuSyAzcaca ete pratyeka sacittAhArA apyacittAhArA api mizrAhArA api vaktavyAH / uktaH prathamAdhikAraH, samprati dvitIyAdInaSTamaparyantAn saptAdhikArAn caturvizatidaNDakakrameNa yugapadabhidhitsuH prathamato nairayikANAmabhidadhAti 'neraiyA Na'mityAdi, nairayikANamiti vAkyAlaGkAre, bhadanta ! AhArArthinaH, kAkvA'bhidhAnataH praznArthatvAvagatiH,bhagavAnAha-'hate tyAdi, hantetyanumatI anumatametat, gautama AhArArthino nairayikA iti, yadi AhArArthinastato bhadanta ! nairayikA Namiti pUrvavat 'kevaikAlassa'tti prAkRtatvAt tRtIyArthe SaSaaThI, kiyatA kAlena AhArArthaH-AhAralakSaNaM prayojanaM AhArAbhilASa itiyAvat samutpadyate?, bhagavAnAha-'gautama !' ityAdi, nairayikANAM dvividho-dviprakAraH AhAraH, tadyathA--AbhoganirvArtito'nAbhoganivartitazca, tatra AbhoganamAbhogaH-AlocanamabhisandhirityarthaH Abhogena nirvartitaH-utpAdita Abhoganivartita Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 prajJApanAupAGgasUtram-2-20/-/4/500 kevaliprajJaptadharmazravaNazraddhAnAdavazyaMtayorbhAvAt, bhUyaH praznayati yo bhadanta! AbhinidhikazrutajJAne utpAdayatisa saMcAejjA zaknuyAt 'zIlaM brahmacaryaM vrataM citraMdravyAdiviSayanimarUpaM guNaM-uttaraguNaM bhAvanAdirUpaMviramaNaM-viratiratItasthUlaprANAtipAtAdeH pratyAkhyAnaM anAgatasya sthUlaprANAtipAtAdereva, poSa-dharmapoSaM dadhAti-karotItipoSadhaM-aSTamyAdiparvatasminnupavAsaH poSadhopavAsaH taM pratipattuM zaknuyAt ? / bhagavAnAha--'atyegaie' ityAdi, iha tirazcAM manuSyANAM ca bhavapratyayato'vadhirnopajAyate kintu guNataH, guNAzca zIlavratAdayo'syApi vidyante tataH kimasyAvadhijJAnamutpadyate kiMvA na? iti praznayati, jeNaM bhaMte ityAdi, yasya zIlavratAdiviSayaviprakRSTapariNAmabhAvAt avadhijJAnAvaraNakarmaNaH kSayopazama upajAyate sa utpAdayet, zeSastu netyrthH|| avadhijJAnAntaraMcamanaHparyavajJAnaMdraSTavyaM, manaHparyavajJAnaM cAnagArasya bhavati "taMsaMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihariddhimato" [tat saMyatasya sarvapramAdarahitasya vividharddhimataH] iti vacanAt, tato'nagAratAmeva praznayati-'jeNaM bhaMte!' ityAdi, muNDo dvidhA--dravyato bhAvatazca, dravyataH kezAdyapanayanena bhAvataHsarvasaGgaparityAgena, tatrehadravyamuNDatvAsaMbhavAd bhAvamuNDaH parigRhyate, muNDo bhUtvA agArAt-svAzrayarUpAd vinirgatya na vidyate agAraM-gRhaM dravyato bhAvatazca yasyAsI anagAraH tadbhAvo'nagAratAtAM pravrajituM zaknuyAt ? bhagavAnAha-nAyamarthaH samarthaH tirazcAM bhalasvabhAvAtaH tathArUpapariNAmAsaMbhavAt, anAgAratAyAabhAvemanaHparyavajJAnasya cAbhAvaH siddha eva / yathA ca tiryakpaJcendriyaviSayaM sUtrakadambakamuktaM tathA manuSyaviSayamapi vaktavyaM, navaraM manuSyeSu sarvabhAvasaMbhavAtmanaHparyavajJAnakevalajJAnasatre adhike pratipAdayati-'jeNaM bhaMte saMcAejA muMDe bhavittA' ityAdi sugama, navaraM 'sijhejA' ityAdi, sidhyeta-samastANimaizvalAdisiddhibhAkbhavetbudhyeta lokAlokasvarUpamazeSamavagacchet mucyate bhavopagrAhikarmabhirapi, kimuktaM bhavati sarvaduHkhAnAmantaM kuryAt / vAnamantarajyotiSkavaimAnikeSu pratiSedho vaktavyaH, nairayikasya bhavasvAbhAvyAnarayikadevabhavayogyAyurbandhAsaMbhavAt / tadevaM nairayikA nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa cintitAH, sAmpratamasurakumArAnnairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa cintayati mU. (501) asurakumAreNaMbhaMte! asurakumArehito anaMtaraMuvvaTTittA neraiesu uvavajejA goyamA! no iNaDhe samaDhe / asurakumAreNaM bhaMte! asurakumArahito anaMtaraMuvvaTTittAasurakumAresu uvavajejjA?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe, evaM jAva thaNiyakumAresu / asurakumAreNaM bhaMte ! asurakumArehito anaMtaraM uvvaTTittA puDhavIkAiesu uvavajejA?, haMtA goyamA ! atthegaie uvavajejA atyegatie no uvavajejjA / je NaM bhaMte ! uvavajejA se NaM kevaliyaM dhamma labhejA savaNayAe?, goyamA! no iNaDhe samaTTe / evaM AuvaNassaisuvi / asurakumArA NaM bhaMte ! asurakumArehito anaMtaraM unvaTTittA teuvAubeiMdiyateiMdiyacauridiesu uvavajejjA ?, goyamA ! no iNaDhe samajhe, avasesesu paMcasu paMciMdiyatirikkhajoNiisu asurakumAresu jahA neraio, evaMjAva thnniykumaaraa| vR. 'asurakumArA NaM bhaMte !' ityAdi prAgvat, navaramete pRthivyabbanaspatiSvapyutpadyante, Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM 20, uddezaka:-, dvAraM 4 - IzAnantadevAnAM teSUtpAdAvirodhAt, teSu cotpannA na kevaliprajJaptaM dharmaM labhante zravaNatayA, zravaNendriyasyAbhAvAt, zeSaM sarvaM nairayikavat, evaM 'jAva thaNiyakumArA' iti evamasurakumAroktena prakAreNa tAvadvaktavyaM yAvatstanitakumArAH / 113 mU. (502) puDhavIkAie NaM bhaMte! puDhavIkAiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA neraiesu uvavakhejA goyamA ! no iNaTTe samaTTe, evaM asurakumAresuvi, jAva thnniykumaaresuvi| puDhavIkAie NaM bhaMte ! puDhavIkAiehiMto anaMtaraM uccaTTitatA puDhavIkAiesa udayajejjA ?, goyamA ! atthegatie ubavajejA atyegatie no uvavajrejjA, je NaM bhaMte! uvavajjejjA se NaM kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNayAe ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe / evaM AukAiAdisu niraMtaraM bhANivvaM jAva cauridie / paMciMdiyatirikkhajoNimaNussesu jahA nerie| vANamaMtarajoisiyavemANiesu paDiseho evaM jahA puDhavIkAo bhaNio taheva AukAiovi, jAva vaNassaikAiovi bhANiyavvo / / teukkAie NaM bhaMte! teukAiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA neraiesu uvavajjejjA ?, goyamA ! no iNa sama, evaM asurakumAresuvi, jAva thaNiyakumAresu, puDhavIkAi aAuvAuteuvaNabeiMdiyateiMdiyacauridiesu atyegatie No uvavajjedjA, jeNaM bhaMte! ubavajjejA se NaM kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ?, goyamA ! no iNaTThe samaTTe / teukkAie NaM bhaMte! teukAiehiMto anaMtaraM ucaTTittA paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajejjA goyamA ! atthegaie uvavajjejjA atthegaie no uvavajjA, se NaM kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ?, goyamA ! atyegaie labhejA atyegaie no labhejA, jeNaM bhaMte! kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNayAe se NaM kevaliM bohiM bujjhejjA ?, goyamA no iNaTTe samaTTe || maNussavANamaMtara joisiyavemANiesu pucchA, goyamA ! nI iNaTTe samaTTe / evaM jaheva tekkAie niraMtaraM evaM vAukAievi / J vR. pRthivIkAyikA nairayikeSu deveSu ca pratiSidhyante teSAM viziSTamanodravyA'saMbhavatastIvra saMklezavizuddhAdhyavasAyAbhAvAt, zeSeSu tu sarveSvapi sthAneSu utpadyante, tadyogyAcyavasAyasthAnasaMbhavAt, tatrApicatiryakpaJcendriyeSu manuSyeSu ca nairayikavad vaktavyaM, evamapkAyikA vanaspatikAyikAzca vaktavyAH / tejaskAyikA vAyukAyikAzca manuSyeSvapi pratiSedhanIyAH, teSAmAnantaryeNaM manuSyeSUtpAdAsaMbhavAt, asaMbhavazca kliSTapariNAmatayA manuSyagatimanuSyAnupUrvamanuSyAyurbandhAsaMbhavAt, tiryakpaJcendriyeSUtpannAH kevaliprajJaptaM dharmaM zravaNatayA labheran, zravaNendriyasya bhAvAt, punastAM kevalikIM bodhiM nAvabudhyeran, saMkliSTapariNAmatvAt / mU. (503) beiMdie NaM bhaMte ! beiMdiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA neraiesu uvavajjejA ?, goyamA ! jahA puDhavIkAiA / navaraM maNussesu jAva manapajjavanANaM uppADejA / evaM teiMdiyA cauridiyAvi jAva manapajavanANaM uppADejA / je NaM manapajavanANaM uppADejA se NaM kevalanANaM uppADejjA ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe / vR. dvitricaturindriyAH pRthivIkAyikavat devanairayikavarjeSu zeSeSu sarveSvapi sthAneSUtpadyante, 118 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 prajJApanAupAGgasUtram-2-20/-/4/503 navaraM pRthivIkAyikA manuSyeSvAgatA antakriyAmapi kuryuH te punarantakriyAM na kurvanti, tathAbhavasvabhAvAt, mana:paryajJAnaM punrutpaadyeyuH| mU. (504) paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiehito anaMtaraM ubvaTTittAneraiesu anaMtaraMuvavajejA?, goyamA! atyaMgaieuvavajejA atyagaieno uvavajejA, se NaM kevalipannataM dhamma labhejA savaNayAe?, goyamA! atdhegaie labhejA atyegaie no labhejA, jeNaM kevalipannattaM dhammalabhejA savaNayAe se NaM kevaliM bohiM bujjhejA?, goyamA! atyaMgatie bujjhejA atthegatie no bujhejA, jeNaMbhaMte! kevaliM bohiM bujhejA seNaMsadahejA pattiejAroejA?, haMtA goyamA! jAva roejA, jeNaM bhaMte ! saddahejjA0 se NaM AbhinibohiyanANasuyanANaohinANAI uppADejA ?, haMtA goyamA! jAva uppADejA!,jeNaMbhaMte! AbhiNiyohiyanANasuyanANaohinANAiMuppADeA seNaM saMcAejA sIlaM vA jAva paDivajittae?, goyamA! no iNaDhe samaDhe / evaM asurakumAresuvi, jAva dhaNiyakumAresu / egidiyavigaliMdiesu jahA puddhviikaaiaa| paMciMdiyatirikkhajoNiesu maNussesuyajahA nerie| vANamaMtarajoisiyavemANiesujahA neraiesa uvavajjai pucchA bhaNiyA evaM maNussevi, vANamaMtarajoisiyavemANiesu jahA asurkumaare| vR.tiryakpazcendriyA manuSyAzca sarveSvapi sthAneSUtpadyante, tadvaktavyatA ca pAThasiddhA / vAnamantarajyotiSkavaimAnikA asurakumAravad bhAvanIyAH / gataM caturthaM dvAraM / idAnIM paJcamaM tIrthakaratvavaktavyatAlakSaNaM dvAramabhidhitsurAha - parva-20-vAraM-5"tIrthakara":mU (505) rayaNappabhApuDhavIneraieNaMbhaMte! rayaNappabhApuDhavIneraiehitoanaMtaraMubaTTittA titthagarattaM labhejA?, goyamA! atyaMgaie labhejA atthegaie no labhejA, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuddhai-atyegaie labhejA asthegaie no labhejA ?, go0! jassaNaM rayaNappabhApuDhavIneraiassa titthagaranAmagoyAiM kammAI baddhAiM puTThAI nidhattAI kaDAiM paTTaviyAI niviTThAiM abhiniviTThAiM abhisamananAgayAiM udinnAiMno uvasaMtAI havaMti se NaM rayaNappabhApuDhavIneraie rayaNappabhApuDhavIneraiehito anaMtaraM ubaTTittA titthagarattaM labhejA, jassa NaM rayaNappabhApuDhavIneraiyassa titthagaranAmagoyAI no baddhAiM jAva no udinnAiM uvasaMtAI havaMti se NaM rayaNappabhApuDhavIneraie rayaNappamApuDhavIneraiehito anaMtaraM uvvaTTittA tityagarataM no labhejA, se teNaTeNaM goyamA ! evaM budhai-atyegatie labhejA atthegatie no labhejA / evaM sakarappabhAjAvavAluyappabhApuDhavIneraiehito tityagarataM lbhejaa| paMkappabhApuDhavIneraie NaM bhaMte ! paMkappamA0 hiMto anaMtaraM uccaTTittA titthagarattaM labheDA goyamA! no iNaDhe samaDhe, aMtakiriyaM puNa karejA, dhUmappabhApuDhavI0 pucchA, goyamA! no iNaDhe samajhe, sabaviraipuNalabhejA, tamappamApuDhavIpucchA, virayAviraIpuNa labhejA, ahesattamapuDhavIpucchA, goyamA! no iNaDhe samaThe, sampattaM puNa lbhejaa| asurakumArassapucchA, noiNaTesamaTe, aMtakiriyaMpuNa karejA evaM niraMtaraMjAvaAukAie teukAie NaM bhaMte ! teukAiehito anaMtaraM ubaTTittA uvavajejA (titthagarattaM la0), Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM 20, uddezaka:-, dvAraM - 5 go0 ! no0 ti0, kevalipanattaM dhammaM labhejjA savaNayAte, evaM vAukAievi, vaNassaikAie NaM pucchA, go0 ! no0 ti0, aMtakiriyaM puNa karejA, beiMdiyateiMdiyacauridie NaM pucchA, go0 ! no0 ti0, manapajjavanANaM uppADejA, paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNUsavANamaMtarajoisie NaM pucchA, go0 ! no0 ti0, aMtakiriyaM puNa karejA, sohammagadeve NaM bhaMte! anaMtaraM cayaM caitA titthagarattaM labhejjA, go0 ! atthe0 la0 atye0 no la0, evaM jahA rayaNaSpabhApuDhavineraie evaM jAva savvaTTasiddhagadeve // vR. 'rayaNappabhApuDhavIneraiyA NaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, navaraM 'baddhAni' sUcIkalApa iva sUtreNa prathamato baddhamAtrANi, tadanantaramagnisaMparkAnantaraM sakRt ghanakuTTitasUcIkalApavat spRSTAni 'nidhatAni' udvartanApavartanAvarjazeSakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnIti bhAvArtha: 'kRtAni' nikAcitAni sakalakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH 'prasthApitAni' manuSyagatipaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptasubhagAdeyayazaH kIrtinAmasahodayatvena vyavasthApitAnIti bhAvaH 'niviSTAni ' tIvrAnubhAvajanakatayA sthitAni 'abhiniviSdhani' viziSTaviziSTatarAdhyavasAya bhAvato'titIvrAnubhAvajanakatayA vyavasthitAni 'abhisamanvAgatanAni' udayAbhimukhIbhUtAni 'udIrNAni ' vipAkodayamAgatAni 'nopazAntAni' na sarvathA'bhAvamApannAni nikAcitAdyavasthodrekarahitAni vA na bhavanti, zeSaM samastamapi kaNThayaM, evaM zarkarAprabhAvAlukAprabhAviSaye api sUtre vaktavye / paGkaprabhApRthivIranairayikastato'nantaramudvRttaH tIrthakaratvaM na labhate, antakriyAM punaH kuryAt, dhUmaprabhApRthivInairayiko'ntakriyAmapi na karoti, sarvaviratiM punarlabhate, tamaH -prabhApRthivInairayikaH sarvaviratimapi na labhate, viratyaviratiM - dezaviratiM punarlabhate, adhaH saptamapRthivInairayikaH punastAmapi dezaviratiM na labhate, yadi paraM samyakatvamAtraM labhate / 115 asurAdayo yAvadvanaspatikAyA anantaramudvRttAH tIrthakaratvaM na labhante, antakriyAM punaH kuryuH / vasudevacarite punarnAgakumArebhyo'pyudvRtto'nantaramairAvatakSetre'syAmevAvasarpiNyAM catuviMzatitamastIrthakara upadarzitaH, tadatra tattvaM kevalino vidanti / tejovAyavo'nantaramudvRttAH antakriyAyAmapi na kurvanti, manuSyeSu teSAmAnantaryeNotpAdAbhAvAd, api ca te tiryakSUtpAnnAH kevaliprajJaptaM dharmaM zravaNatayA labheran, na tu bodhata ityuktaM prAkU, vanaspatikAyikA anantaramudvR ttAstIrthakaratvaM na labhante, aMtakriyAM punaH kuryuH, dvitricaturindriyA anantaramuvR ttAstAmapi na kurvanti, manaHparyAyajJAnaM punarutpAdayeyuH, tiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkA anantaramudvR ttAstIrthakaratvaM na labhante, antakriyAM punaH kuryuH, saudharmAdayaH sarvArthasiddhiparyavasAnA nairayikavadvaktavyAH / gataM tIrthakaradvAraM samprati cakravarttitvAdIni dvArANyucyante -: parva - 20, vArANi (6.... 9) cakravartI Adi : mU. (506) rayaNappabhApuDhavineraie NaM bhaMte! anaMtaraM uccaTTittA cakkavaTTittaM labhejA, go0 ! atthe0 labhejjA atthe0 no labhejA, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vu0 ?, go0 ! jahA rayaNappabhApuDhavineraiyassa titthagarattaM / sakkarappabhAneraie anaMtaraM uvaTTittA cakkavaTTittaM labhejA ?, go0 ! no0 ti0, evaM jAva adhesattamApuDhavineraie, tiriyamaNuehiMto pucchA, go0 ! No0 ti0, Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 prajJApanAupAGgasUtram-2- 20/-16-9/506 bhavaNapativANamaMtarajotisiyavemANiehito pucchA go0 atye0 la0 atye0 no labhejA, evaMbaladevattaMpi, navaraM sakkarappabhApuDhavineraievilabhejA, evaM vAsudevattaMdohito puDhavIhito vemANiehitoya anuttarovavAiyava hito, sesesu no ti0, maMDaliyattaM adhesattamA teuvAUvajehito, senAvairayaNataM gAhAvairaNataM vaitirayaNataM purohiyarayaNattaM itthirayaNaM (Natta) ca evaM ceva, navaraM anuttarovavAiyavajehiMto, AsarayaNataM hatthirayaNataMrayaNappabhAoniraMtaraM jAvasahassAro, atthe0 labhejA atthe0 nolabhejA, cakkarayaNataM chattarayaNataM cammarayaNattaM daMDarayaNataM asirayaNattaM maNirayaNataM kAgiNirayaNattaM etesiNaM asurakumArehito AravRniraMtaraM jAva IsANAo uvavAo, sesehito no tiNaDhe samaDhe / vRtatra cakravartitva ratnaprabhAnairayikabhavanapativyantarajyotiSkavamAnikebhyona zeSebhyo, baladevavAsudevatve zarkarAto'pi navaraM vAsudevatvaM vaimAnikebhyo'nuttaropapAtavarjebhyaH, maNDalikatvamadhaHsaptamatejovAyuvarjebhyaH zeSebhyaH sarvebhyo'pisthAnebhyaH, senApatiratnatvaM gAthApatiralatvaM vArddhakiralatvaMpurohitaralatvaM strIralatvaM cAdhaHsaptamapRthivItejovAyuanuttaropapannadevavarjebhyaH zeSebhyaH sthAnebhyaH, azvaratnatvahastiratnatveratnaprabhAta Arabhya nirantaraMyAvadAsahamArAt, cakraratnatvaM chatraratnatvaM carmaratnatvaM daNDaratnatvamasiratnatvaM maNiralatvaM kAkaNiratnatvaM cAsurakumArAdArabhya nirantaraM yAvadIzAnAt, sarvatra vidhivAkye 'atthegaie labhejA atyaMgaie nolabhejjA' iti vaktavyaM, pratiSedhe 'no iNadde samajhe' iti| tadevamuktAni dvArANi, sampratiupapAtagataM kiJcidaktavyamastIti tadabhidhitsurAha mU. (107) aha bhaMte! asaMjayabhaviyadavvadevANaM avirAhiyasaMjamANaM virAhiyasaMjamANaM avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM virAhiyasaMjamAsaMjamANaM asaNNINaM tAvasANaM kaMdappiyANaM caragaparivvAyagANaM kivisiyANaM tiricchiyANaM AjIviyANaM AbhiogiyANaM saliMgINaM dasaNavAvaNNagANaM devalogesu uvavajjamANANaM kassa kahiM uvavAo pannatto?, -go0 ! asaMjayabhaviyadavvadevANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukko0 uvarimagevejaesu, avirAhiyasaMjamANaMjaha sohammekappe ukko0 savvaTThasiddhe, virAhiyasaMjamANaMjaha0 bhavaNavAsIsu ukko0 sohamme kappe, avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM jaha0 sohamme kappe ukko0 achue kappe, vipAhitasaMjamA jamANaMja0 bhavaNavAsIsu ukko0 jotisiesu, asatrINaM jahantreNaM bhavaNavAsIsu u0 vANamaMtaresu, tAvasANaMja0 bhavaNavAsIsuuko0 joisiesu, kaMdappiyANaMja0bhavaNavAsIsu u0 sohamme kappe, caragaparivvAyagANaMja0 bhavaNavasIsuu0 baMbhaloe kappe, kibbisiyANaMjaha0 sohamme kappeu0 laMtaekappe, tiricchiyANaMjaha0 bhavaNavAsIsu u0 savvArekappe, AjIviyANaM ja0 bhavaNavAsIsu u0 acue kappe, evaM AbhiogANavi, saliMgINaM daMsaNAvavaNNagANaM ja0 bhavaNavAsIsu u0 uvrimgevejesu|| 1. 'aha bhante!' ityAdi, atheti paraprazne asaMjayabhaviyadavvadevANamiti asaMyatA:caraNapariNAmazUnyA bhavyA-devatvayogyaH ata eva dravyadevAH, samAsazcaivaM asaMyatAzca te bhavyadravyadevAzcasaMyatabhavyadravyadevAstaSAM, tatraike prAhuH-ete kilasaMyatasamyagdRSTayo deveSUtpAdAt, uktaM ca kilaivamAgame Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM 20, uddezakaH, dvAraM - 6-9 119 11 "aNuvvayamahavvaehi ya bAlatavokAmanijjarAe ya / devAU nibaMdhai sammaddivI ya jo jIvo / " tadayuktam, yato'mISAmutkRSTata uparitanagraiveyakeSUpapAto vakSyate, samyagdRSTInAM tu dezaviratA- nAmapi na tatropapAto'sti, dezaviratazrAvakANAmapyacyutAdUrddhamagamanAt, nApyete nihnavAsteSAmihaiva bhedenAdhidhAnAt, tasmAnmithyAdhSTaya evAbhavyA bhavyA vA zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcArya nuSThanayuktA dravyaliGgadhAriNa'saMyatabhavyadravyadevAH pratipattavyAH, te'pIhAkhilakevalakriyAprabhAvata uparitanagraiveyakaiSUtpadyanta eveti, asaMyatAzca satyapyanuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAt, 'avirAhiyasaMjamANa' miti pravrajyAkAlAdArabhyAbhagnacAritrapariNAmatAM saMjvalanakaSAyasAmarthyAt pramattaguNasthAnakavazAdvA svalpamAyAdidoSasambhavenApi anAcaritasarvathAcaraNopaghAtamAmityarthaH, tathA 'virAhiyasaMjamANaM 'ti virAdhitaH - sarvAtmanA khaNDito na punaH prAyazcittapratipattyA bhUyaH sandhitaH saMyamo yaiste virAdhitasaMyamAstaSAM 'avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM ti pratipattikAlAdArabhyAkhaNDitadezaviratipariNAmAnAM zrAvakANAM 'virAhiyasaMjamA saMjamANa' miti virAdhita sarvAtmanA khaNDito na punaH prAyazcittapratijJayA punarnavIkRtaH saMyamAsaMyamo yaiste virAdhitasaMya- mAsaMyamAsteSAM, 119 || "asaMjJinAM manolabdhirahitAnAmakAmanirjarAvataM tathA 'tAvasANaM' ti parizaTitapatrAdyupabhogavatAM bAlatapasvinAM tathA 'kaMdappiyANaM' ti kandappaH - parihAsaH sa emAsti tena vA ye cara nti te kAndarpikAH, kAndapikA vyavahAratazcaraNavanta eva kandarppakaukucyAdikArakAH, ekaMca"kaMdappe kukkuie davasIle yAvi hAsaNakare y| vimhAviMto ya paraM kaMdapaM bhAvanaM kuNai // kahakahakahannA hasaNaM kaMdappo anihuyA ya ullAvA / kaMdaSpakahAkahaNaM kaMdappuvaesa saMsA ya / / bhumanayanavayaNadasaNacchado karapAyakaNNamAIhiM / taM taM karei jaha jaha hasai paro attaNA ahasaM / vAyAi kukkuo puNa taM jaMpai jeNa issae loo / nAnAvihajIvarute kuvvai muhatUrae ceva / / bhAsai duyaM 2 gacchae ya dario (ya) gova so sarae / savvaM davvaM kuNaDakArI phuTTai vaDhi (bhari) o ya dappeNaM // vesavayaNehiM hAsaM janayaMto appaNI paresiM ca / aha hAsaNotti bhannai ghayaNocva chale niyacchaMtI // surajAlamAiehiM tu vimhayaM kuNai tavvihajaNNasa / 112 11 tena vimhai ya sayaM AhaDukka haTTaesuM ca / / jo saMjaovi eyAsu appasatthAsu bhAvaNaM kuNai / so tavvisu gacchai suresu bhaio caraNahINo / / " teSAM kAndarpikANAM, 'caragaparivvAyayANaM' ti carakaparivrAjakA - dhATibhaikSopa // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // 117 // 6 // // 7 // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 prajJApanAupAGgasUtram-2-20/-/6-9/507 jIvinastridaNDina;, athavAcarakAH kacchoTakAdayaH parivrAjakAH kapilamunisUnavaH, carakAzca parivrAjakAca teSAM, tathA "kidivasiyANaM ti kilbiSaM-pApaM tadasti yeSAM te kilbiSikAste ca vyavahAratazcaraNavanta eva jJAnAdyavarNavAdinaH, uktaMca "nANassa kevalINaM dhammAyariyassa savvasAhUNaM / mAI avaNNavAI kidivasiyaM bhAvanaM kuNai // // 2 // kAyA vayA yate cciyateceva pamAya appamAyA ya | mokkhAhigAriyANaM joisajoNIhiM kiM kajaM? / / egaMtaramuppAe annonnAvaraNayA duveNhaMpi / kevaladasaNanANANamegakAle va egattaM // // 4 // jaccAIhi avaNNaM vihasai vaTTai nayAvi uvvaae| ___ ahio chiddappehI pagAsavAI ananukUlo / / avisahaNAturiyagaI anAnuvattIya avi gurUNaMpi / khaNamettapIirosA gihavacchalagA ya saMjaiyA / gUhai AyasahAvaM dhAyai ya guNe parassa saMtevi / corovva savvasaMkI gUDhAyAro vithbhaasii||" teSAM, tiricchiyANaM'ti tirazcAM-gavAdInAM dezaviratibhAjAM 'AjIviyANa'ti AjIvikAH-pAkhaNDavizeSAHgozAlamatAnusAriNaH athavA''jIvanti ye avivekato labdhipUjAkhyAtyAdibhizcaraNAdIniityAjIvikAH teSAM, tathA 'AbhiyogiNaM'tiabhiyojana-vidyAmantrAdibhiH pareSAM vazIkaraNAdi abhiyogaH, sa ca dvidhA, ydaah||1|| "duviho khalu abhiogo dabve bhAve ya hoi nAyavyo / ___davvaMmi hoMti jogA vijA maMtA ya bhAvammi / / " so'stiyeSAM tena vAcaranti yeteabhiyogikA AbhiyogikA vA, teca vyavahAratazcaraNavanta eva mantrAdiprayoktAraH, uktaM c||1|| "kouya bhUIkamme pasiNApasiNe nimittmaajiivii| iddhirasasAyagaruo abhiogaM bhAvaNaM kunni||" kautukaM-saubhAgyAdyartha snapanaMbhUtikarma-jvaritAdibhUtidAnaMpraznApraznaH-svapnavidyAdi, 'saliMgINa miti rajoharaNAdisAdhuliGgavatAM, kiMvidhAnAmityAha-'dasanavAvaNNagANaM'ti darzanaM samyakatvaM vyApana-bhraSTaM yeSAM te tathA teSAM, nilavAnAmityarthaH, 'devalogeSu uvavajamANANaM'ti anena devatvAdanyatrApi yathA'dhyavasAyamutpAdo bhavatIti pratipAditaM, 'virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sohamme' iti, atra kazcidAhavirAdhitasaMyamAnAmutkarSeNa saudharme kalpe iti yaduktaM tatkathaM ghaTate?, draupadyAH sukumAlikAbhave virAdhitaMsayamAyA api IzAnakalpeutpAdazravaNAt, naiSa doSaH, tasyA hi saMyamavirAdhanAuttaraguNaviSayA bakuzatvamAtrakAriNI na mUlaguNavirAdhanA, saudharmotpAdazca prabhUtatarasaMyamavirAdhanAyAM bhavati, yadi punarvirAdhanAmAtramapi saudharmotpattikAraNaM syAt tadA bakuzAdInAmuttaraguNA Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-20, uddezakaH, dvAraM - 6-9 ___119 dipratisevAvatAM kathamacyutAdiSUtpattirUpapadyate ?, kathaJcidvirAdhakatvAtteSAmiti / asaMjJI deveSUtpadyate ityuktaM, sacAyuSA iti tadAyurnirUpayati mU. (508) kativihe NaM bhaMte! asanniyAue pannatte?, go0! cauvidheasanniAue paM0, taM0-neraiyaasanniyAue jAva devasnniyaaue| asaNNIgaMbhaMte! jIve kiM neraiyAuyaM pakareti jAvadevAuyaMpakareti?, go0! neraiyAuyaM pakareti jAva devAuyaM pakareti, neraiyAuM pakeramANe jaha0 dasa vAsasahassAI u0 paliovamassa asaMkhenabhAgaM pakareti, tirikkhajoNiyAuyaM pakareti, tirikkhajoNiyAuyaM pakaremANe jaha0 aMto0 ukko0 palitovamassaasaMkhejaibhAgaMpakareti, evaMmaNussAuyapi, devAuyaMjahA neraiyAuyaM eyassa NaM bhaMte ! neraiyaasaNNiAuyassa jAva devaasaNNiAuyassa katare 2 hito appA vA 4?, go0 savvatthove devaasaNNiyAue maNUsaasaNNiAue asaMkhejaguNe tirikkhajoNiyaasaNNiAue asaMkhe0 neraiyaasaNNiAue asNkhe0| vR. 'kaivihe NamityAdi vyaktaM navaraM 'asaNNiAue'tti asaMjJI san yatparabhavayogyamAyurbadhnAti tadasaMiyAyuH, 'neraiyaasanniyaue' iti nairayikaprAyogyamasaMDyAyu rayikAsaMDyAyurevamanyAnyapi, ihAsaMghyAyurasaMzyavalasthAnubhUyamAnamapyucyate, na cedamatra prakRtamatastatkRtalakSaNasambandhavizeSanirUpaNArthamAha ___'asaNNI' ityAdi, vyaktaMnavaraM 'pakarei' itibadhnAti, 'dasavAsasahassAI itiralaprabhAprathamaprastaTamadhikRtya 'ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejaibhAga' iti etat ratnaprabhAcaturthapratare madhyamasthitikaM nArakamadhikRtya, prathamaprastaTe hijaghanyA sthitirdaza varSasahasrANi utkRSTA navatiH sahasrANi, dvitIye daza lakSANi jaghanyA utkRSTA navatirlakSANi, eSaiva tRtIye jaghanyA utkRSTA pUrvakoTI, eSaiva taturthe jaghanyA utkRSTA sAgaropamasya dazabhAgaH, tato'tra palyopamAsaGghayeyAgo madhyamA sthitirbhavati, tiryaksUtre palyopamAsaGkayeyabhAgo mithunakatirazco'dhikRtya, ___evaM maNuyAuyaMpi' itijaghanyenAntarmuhUrtamutkarSataH palyopamAsaGkhayeyabhAgamityarthaH, atrApi palyopamAsaGghayeyabhAgomithunakanarAnAzritya pratipattavyaH, 'devAuyaMjahaneraiyAuya mitidevAsaMDyAyustathA vaktavyaM yathA nairayikAsaMDyAyurjadhanyato daza varSasahasrANi utkarSataH palyopamAsaGkhayeyabhAgapramANaM vaktavyamiti bhAvaH 'eyassa NaM bhaMte!' ityAdinA yadasaMiyAyuSo'lpabahutvaM tadasya hsvadIrghatve pratItya / / padaM - 20 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAgasUtre viMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| | padaM-21 - "zarIra" vR.vyAkhyAtaM vizaMtitamaM padaM, idAnImekaviMzatitamamArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarapade gatipariNAmavizeSo'ntakriyArUpapariNAma uktaH, ihApigatipariNAmavizeSa eva zarIrasya saMsthAnAdirakAdigatiSUtpannAnAM pratipAdyate, atra ceyamadhikAragAthA Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 prajJApanAupAGgasUtram - 2 -21 / / / 509 pU. (509) vihisaMThANapamANe poggalaciNaNA sarIrasaMjogo / davvapaesa' ppabahuM sarIrogAhaNappabahuM // vR. 'vihisaMThANapamANe' ityAdi prathamaM vidhayo - bhedAH zarIrANAM vaktavyAH, tadanantaraM saMsthAnAni, tataH pramANAni, tadanantaraM katibhyo digbhyaH zarIrANAM pudgalopacayo bhavatItyevaM pudgalacayanaM vaktavyaM, tataH, kasmin zarIre sati kiM zarIramavazyaMbhAvItyevaMrUpaH parasparasaMyogo vaktavyaH, tato dravyANi ca pradezAzca dravyapradezAH te ca dravyANi ca pradezAzca dravyapradezAH 'samAnAnAmekazeSaH' ityekazeSastairalpabahutvaM vaktavyaM, kimuktaM bhavati ? - dravyArthatayA pradezArthatayA dravyArtha pradezArthatayA ca paJcAnAmapi zarIrANAmalpabahutvamabhidhAtavyamiti, tataH paJcAnAmapi zarIrANAmavagAhanAviSayamalpabahutvaM vAcyamiti gAthAsaGkSepArthaH / bhU. (510) kati NaM bhaMte! sarIrayA pannattA ? go0 ! paMca sarIrayA paM0, taM0-orAlie 1 veuccie 2 AhArae 3 teyae 4 kammae 5, orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhepaM0 ? go0 ! paMJcavidhe paM0 taM0- egidiya-orAliyasarIre jAva paMciMdiyaorAliyasarIre, egiMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0, ? go0 ! paMcavihe paM0 taM0-puDhavikAiegiMdiyaorAliyasarIre jAva vaNapphaikAiyaegiMdie orAliyasarIre puDhavikAiegiMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte! kativihe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0 taM0- suhumapuDhavikAiegiMdiyaorAliyasarIre bAdarapuDhavikAiegiMdiya orAliyasarIre ya, suhumapuDhavikAiegiMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! du0 paM0 taM0- pajattagasuhumapuDhavikkAiegiMdiya orAliyasarIre ya apajattagasuhumapuDhavikkAiegiMdiya orAliyasarIre ya, bAdarapuDhavikAiyAvi evaM ceva, evaM jAva vaNassaikAiegiMdiya orAliyatti, beiMdiyaorAliyasarIre ya, evaM teiMdiyA curiNdiyaavi| paMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! duvidhe, paM0 taM0-tirikkhojoNiyapaMciMdiyaorA0 maNussapaMciMdiyaorA0, tirikkhajoNiyapaMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! tividhe paM0, taM0 - jalayaratirikaakhajoNiyapaMciM0 orAliya0 thalayaratirikkhajoNiyapaMciMdiyaorA0 khahayarati0 paMciM0 orA0, jalayaratiri0 paM0 orAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! duvidhe, paM0, taM0-saMmucchimajala0 paM0 tiri0 orAli0 gabbhavakkaMtijalayarapaMci0 tiri0 orAlasiyasarIre ya, saMmucchimajala0 tiri0 paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! duvihe paM0 taM0-pajattagasaMmucchimapaMciM0 tiri0 orA0 apajattagasaMmucchima0 paM0 ti0 orAli0, evaM gabhavakkatievi, thalayarapaMciM0 tirikkha0 orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe, paM0 ?, go0 ! duvihe paM0, taM0 - cauppayathalayara0 tiri0 paMciM0 orA0 parisappathala0 tiri0 paM0 o, cauppayathala0 tiri0 paMci0 orAliyasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0, ?, go0 ! duvihe paM0 taM0 - samu0 thala0 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 pada-21, uddezakaH-, dvAravauppayatiri0 paM0 orA0 gabbhavakkatiyacauppayathala0 ti0 paM0 orA0, saMmucchimacau0 orAliyasarIre kaivihe paM0?, go0! duvihe paM0, taM0-pajattasaMmu0 cau0 thala0 tiri0 paMci0 orA0 apajjattasaMmucchicau0 thala tiri0 paMciM0 orA0, evaM gabbhavatievi, parisappathalayaratiri0 paMci0 orA0 bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! du0 50, taM0-uraparisappathala0 paM0 tiri0 orA0 bhuyaparisappathalapaM0 tiri0 orAliyasarIre ya, uraparisappathala0 paMciM0 tiri0 orAliyasarIre NaM maMte ! katividhe paM0?, go0 ! du0 paM0, taM0-saMmucchimaura0 thala0 paMciMtiri0 orA0 gabbhavarakkaMtiyaura0 thala0tiri0 paMciM0 orA0, saMmucchime duvihe paM0, taM0-apajattasaMmu0 ura0 thala0 tiri0 paMciM0 orAliyasarIre ya paJjattasaMmucchimauraparisappa-thalayaritira0 paMciM0 orAli0, evaM gamavakkaMtiyauraparisappe caukkato bheo, evaM bhuyaparisappAvi saMmucchimagabhavaktaMtiyapajjattA apajattA ya, khahayarA duvidhA, paM0, taM0-samucchimA ya gabbhavatiyA ya, saMmucchimA duvidhA paM0?, pajattA apajattA ya, gabbhavatiyAvi pajattA apaJjattA y|| maNUsapaMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! duvihe paM0, taM0saMmucchimamaNUsapaMciM0 orA0 ya gabbhavatiyamaNUsapaMciM0 orAli0, gabbhavaktaMtiyama0 paMciM0 orAliyasarIre NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! du0 paM0, taM0-pajattagabbhavatiyamaNUsapaMciMdiyaorA0 apajattagagabbha0 mnnuuspNciNdiyoraa0| vR. tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti prathamato vidhidvAramabhidhitsurAdau zarIraramUlabhedAn pratipAdayati,-'kai NaM bhaMte !' ityAdi, kati-kiMparimANAni Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! zIryante-pratikSaNaMvizarArubhAvaMbibhratItizarIrANi, zarIrANyevazarIrakANi, tathA svArthekapratyayaH, bhagavAnAha-gau0! paJca zarIrANi prajJaptAnimayA anyaizca zaiSestIrthakRbhiH ,tAnyeva nAmata Aha-- ___'orAlie' ityAdi, udAraM pradhAnaM, prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrANyadhikRtya, tato'nyasyAnuttarazarIrasyApyanantaguNahInatvAt, yadvA udAraM-sAtirekayojanasahanumAnatvAt zeSasarIrApekSayA bRhapramANaM, bRhattA cAsya vaikriyaM prati bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyathA uttaravaikriyaM yojanalakSamAnamapi lakSyate, udArameva audArikaMvinayAdipAThAdikaNa, tathA vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM, tathAhi-tadekaM bhUtvA aneka bhavati anekaM bhUtvA ekaMtathA aNubhUtvA mahadbhavati mahanca bhUtvA aNu tathA khacaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati bhUmicaraM bhUtvA khacaraM tathA 6zyaM bhUtvA adRzyaM bhavati adRzyaM bhUtvA dRzyamityAdi, tacca dvividhaM-aupapAtikaM labdhipratyayaM ca, tatraupapAtikamupapAtajanmanirmitaM, tacca devanArakANAM, labdhipratyayaM tiragmanuSyANAM, tathA 'AhArae' iti AhArakaM caturdazapUrvavidA tIrthakarasphAtidarzanAdika- tathAvidhaprayojanotpattau satyAM viziSTalabdhivazAdAhriyate-nirvatyate ityAhArakaM, 'kRbahula' miti vacanAt karmaNi vuJ yathA pAdahAraka ityatra, uktNc||1|| "kajami samuppanne suyakevaliNA visitttthlddhiie| jaM ettha Aharijjai bhaNittaM AhAragaM taM tu // " -kArya cedam Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1510 // 2 // "pANidayariddhidaMsaNasuhumapayatthAvagahaNaheuM vA / saMsayavoccheyatthaM gamaNaM jinvaaymuulNmi||" tacca vaikriyazarIrApekSayA atyantazubhaM svacchasphaTikazileva zubhrapudgalasamUhaghaTanAtmakaM, teja iti-taijasaM tejasaH-tejaHpudgalAnAMvikArastaijasaM 'vikAra' ityaNa, tat USmaliGgaM bhuktAhArapariNamanakAraNaM, tadvazAca viziSTatapaHsamutthalabdhivizeSasya puMsastejolezyAvinirgamaH, uktNc||1|| "savvassa umhasiddhaM rasAiyaAhArapAkajaNagaM ca | teyagaladdhinimittaM ca teyagaM hoi nAyavvaM // " 'kammae' iti karmaNojAtaM kammaMja, kimuktaM bhavati?-karmaparamANava evAtmapradezaiH saha ye kSIranIravat anyo'nyAnugatAH santaH zarIrarUpatayA pariNatAste karmajaM zarIramiti, ata evaitadanyatra kArmaNamityuktaM, karmaNo vikAraH kArmaNamiti, tathA coktm||1|| "kammavigAro kammaNamaTThavihavicittakammaniSphanaM / savvesiM sarIrANaM kAraNabhUtaM muNeyavvaM // " atra 'savvesi miti sarveSAmaudArikAdInAMzarIrANAM kAraNabhUtaM-bIjabhUtaM kArmaNazarIraM, nakhalvAmUlasamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvaH idaM ca karmajaM zarIraM jantorgatyantarasaGkaGkAntau sAdhakatamaM karaNaM, tathAhi-karmajenaiva vapuSA taijasasahitena parikaritojanturmaraNAdezamapahAyotpattidezamabhisarpati, nanuyaditaijasasahitakArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saGkAmati tarhi sagacchannAgacchanvA kasmAnna heSTipathamavatarati ?, ucyate, karmapudgalAnAM cAtisUkSmatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAt, tathA ca paratIrthikairapyuktam // 1 // "antarA bhavadeho'pi, sUkSmatvAnopalabhyate / niSkAmana pravizana vApi, nAbhovo'nIkSaNAdapi // " iti| ___ samprati audArikazarIrasya jIvajAtibhedato'vasthAbhedatazca bhedAnabhidhitsurAha'orAliyasarIre NaM bhaMte !' ityAdi, audArikazarIramekadvitricatuHpaJcendriyabhedAt paJcadhA, ekendriyaudArikazarIramapi pRthivyaptejovAyuvanaspatiekaindriyabhedAt paJcavidhaM, pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIramapi sUkSmetarabhedAd dvidhA, punarekaikaM dvidhA paryAptAparyAptabhedAt, evamattejovAyuvanaspatyekendriyaudArikazarIrANyapi pratyekaM caturvidhAnIti sarvatyayaikendriyodArikazarIrANi viMzatidhA, dvitricaturindriyaudArikazarIrANi pratyekaMparyAptAparyAptabhedAdvibhedAni, paJcendriyaudArikazarIraM dvividhaM-tiryagmanuSyabhedAt, tiryakpaJcendriyayaudArikazarIraMvidhA, jalacarasthalacarakhacarabhedAt, jalacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIraM dvividhaM-sammUrchimagarbhavyutkrAntikabhedAt, ekaikamapi punardvibhedaM-- paryAptAparyAptabhedAt, sthalacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIramapi dvidhA-catuSpadaparisarpabhedAt, catuSpadasthalacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIramapi dvidhA-sammUrchimagarbhavyutakrAntikabhedAt, punarekaikaMdvidhA-paryAptAparyAptabhedAt, parisarpasthalacaratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIramapi uraHparisarpabhujaparisarpabhedato vibhedaM, punarekaikaM dvidhA-sammUrchimagarbhavyutkrAntikabhedAt, tatrApi punaH pratyekaM vaividhyaM paryAptAparyAptabhedAt, Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 padaM-21, uddezakaH, dvArasarvasaGkhyayA'STabhedaM parisarpasthalacaratiryakpaJcendriyaudArikazarIraM, khacaratiryapaJcendriyaudArikazarIraM sammUrchimagarbhavyutkrAntikabhedAt dvibhedaM, punarekaikaM dvidhA-paryAptAparyAptabhedAditi, sarvasaGghayayA tiryaspaJcendriyaudArikazarIraM viMzatibhedaM, manuSyapaJcendriyaudArikazarIraM sammUcchimagarbhavyutkrAntikabhedAt dvibhedaM, punarekaikaM dvidhA-paryAptAparyAptabhedAd / evamaudArikasya bhedA uktAH, sampratyeteSAmeva yathAkramaM saMsthAnAnyAha mU. (511) orAliyasarIreNaM bhaMte! kiMsaMThite pannate?, go0 ! nAnAsaMThANasaMThita paM0, egidiyaorA0 kiMsaMThite paM0?, go0 ! nAnAsaMThANasaMThite paM0, puDhavikAiyaegidiorA0 kiMsaMThite paM0?, go0 ! masUracaMdasaMThANasaMThite paM0, evaM suhumapuDhavikAiyANavi bAdarANavi, evaM ceva pajattApajattANavi, [evaM ceva] - ___AukkAiegidiyaorA0 bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go0 ! thibukabiMdusaMThANasaMThite paM0, evaM suhamabAdarapaJjattApajjattANavi, teukAiyaegi0 urA0 bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go0! sUIkalAvasaMThANasaMThite paM0, evaM suhumabAdarapajjattApajjattANavi, vAukAiyANavi paDAgAsaMThANasaMThite, evaM suhumabAdarapajattApajattANavi, vaNapphaikAiyANaM nAnAsaMThANasaMThite paM0, evaM suhumabAdarapajjattApajattANavi / 'beiMdiyaorA0 bhaMte ! kiMsaM0 paM0?, go0 ! huMDasaMThANasaMThite paM0, evaM pajjattApajattANavi, evaM teiNdiycuridiyaannvi| __paMciMdiyatirikkhajoNiyapaMciM0 orA0 bhaMte! kiMsaMThA0paM0?, go0! chabbihasaMThANasaM0 paM0, taM0-samacauraMsasaMThANasaM0 jAva huMDasaMThANasaMTitevi, evaM pajjattApajattANavi 3, saMmucchimatirikkhajo0 paMciM0 orA0 bhaMte! kiMsaM0 paM0?,go0! haMDasaMThANasaMThite paM0, evaM paJjattApajatANavi, gabbhavakaM tirikkha0 paMciMdiya0 orA0 bhaMte! kiMsaMThA0paM0?,go0! chabbihasaMThANasaM0 paM0 taM0-samacauraMse jAva huMDasaMThA0, evaM pajattApajattANavi 3, evamete tirikkhajoNiyANaM ohiyANaM nava AlAvagA jalayarapaM0 tiri0 orA0 bhaMte! kisaMThANasaMThitepaM0?, go0! chavihasaMThANasaM0 paM0 saM0-samacauraMsejAva huMDe, evaM pajattApajattANavi, samucchimajalayarA huMDasaMThANasaMThitA, etesiM ceva pajattAvi apanattagAvi evaM ceva, gabbhavatiyajalayarAchavihasaMThANasaMThitA, evaMpajjatApaJjatANavi, evaMthalayarANavinava sattANi evaM cauppayathalayarANavi uraparisappathalayarANavi bhuyaparisappathalayarANavi, evaM khahayarANavi nava suttANi, navaraM savvatya saMmucchimA huMDa saMThANasaMThitA bhANitavvA, iyare chsuvi| maNUsapaMciMdiyaorAliyasarIreNabhaMte! kiMsaMThANasaMThite paM0?, go0 chavvihasaMThANasaMThite pa0, taM0-samacauraMse jAva huMDe, paJjattApajattANavi evaM ceva, gabbhavarakaMtiyANavi evaM ceva, pajattApajattANavi evaM ceva, saMmucchimANe pucchA, go0 ! huMDasaMThANasaMThitA pnntaa| vR. 'orAliyasarIre NaM bhaMte !' ityAdi, nAnAsaMsthAnasaMsthitaM jIvajAtibhedataH saMsthAnabhedabhAvAt, ekendriyaudArikazarIre nAnAsaMsthAnasaMsthitatA pRthivyAdiSu pratyekaM saMsthAnabhedAt, tatra pRthivIkAyikAnAM sUkSmANAM bAdarANAM paryAptAnAmaparyAptAnAM caudArikazarIrANi masUracandrasaMsthAnasaMsthitAni, masUro-dhAnyavizeSaH tasya candra:-candrAkAramarddhadalaM tasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthitAni, Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1511 apkAyikAnAM sUkSmAdibhedataHcaturbhedAnAmaudArikazarIrANi stibukabindusaMsthAnasaMsthitAni, stibukAkAroyo bindurnapunaritastatovAtAdinAvikSiptaH stibukabindustasyevayatsaMsthAna tena saMsthitAni, taijasakAyikAnAM sUkSmAdibhedatazcaturbhedAnAmaudArikazarIrANi sUcIkalApasaMsthAnasaMsthitAni, . vAyukAyikAnAM sUkSmAdibhedatazcaturbhedAnAmaudArikazarIrANipatAkAsaMsthAnasaMsthitAni, vanaspatikAyikAnAM sUkSmANAMbAdarANAMparyAptAnAmaparyAptAnAMca pratyekamaudArikazarIrANi nAnAsaMsthAnasaMsthitAni, dezakAjalAtibhedataH teSAM saMsthAnAnAmanekabhedabhinnatvAt, dvitricaturindriyANAMpratyekaMparyAptAnAmaparyAptAnAmaudArikazarIrANi huMDasaMsthAnasaMsthitAni, tiryakpazcendriyaudArikazarIraM sAmAnyataH SaDvidhasaMsthAnasaMsthitaM, tadevopadarzayati'samacauraMsasaMThANasaMThie' ityAdi, yAvatkaraNAt 'naggohaparimaMDalasaMThANasaMThie sAisaM0 vAmaNasaM0 khujasaMThANasaMThie huMDasaMThANasaMThie' iti parigrahaH, tatra samAH-sAmudrikazAstroktapramANalakSaNAvisaMvAdinyazcatamro'strayaH--caturdigvibhAgopalakSitAHzarIrAvayavA yasya tatsamacaturalaM, samAsAnto'tpratyayaH, samacaturasraM ca tatsaMsthAnaM ca samacaturasrasaMsthAnaM tena saMsthitaM samacaturasasaMsthAnasaMsthitaM, tathA nyagrodhavatparimaNDalaM yasya tat nyagrodhaparimaNDalaM, yathA nyagrodha upari sampUrNapramANo'dhastuhInaH tathA yatsaMsthAnaM nAbherupari sampUrNapramANaM adhastu natatA tannyagrodhapararimaNDalaM, tathA AdirihotsedhAkhyo nAbheradhastanodehabhAgo gRhyate, tataH saha AdinA-nAbheradhastanabhAgena yathoktapramANalakSaNena vartate iti sAdi, yadyapi sarvaM zarIramAdinA saha vartate tathApi sAditvavizeSaNAnyathAnupapatyA viziSTa eva pramANalakSaNopapanna Adiriha labhyate, tata uktaM yathoktapramANalakSaNeneti, idamuktaM bhavati yatsaMsthAnaM nAbheradhaH pramANopapatramupari ca hInaM tatsAdIti, apare tu sAcItipaThanti, tatrasAcI pravacanavedinaH zAlmalItarumAcakSate, tataHsAcIva yatsaMsthAnaMtatsAcisaMsthAnaM, yathA zAlmalItaroH skandhaH kANDamatipuSTamuparitanAtadanurUpAnamahAvizAlatAtadvadasyApi saMsthAnasyAdhobhAgaH paripUrNo bhavati uparitanabhAgastu neti, tathA yatra zirogrIvaM hastapAdAdikaM ca yathoktapramANalakSaNopetaM uraudarAdi ca maDabhaM tatkubjasaMsthAnaM, yatra punaruraudarAdi pramANalakSaNopetaMhastapAdAdakaM hInaMtadvAmanasaMsthAnaM, yatratusarve'pyavayavAH pramANalakSaNaparibhraSTAstad huNDasaMsthAn, samAsaH sarvatrApi pUrvavat, evaM pajattApajattANavi' iti, evaM-uktaprakAreNa sAmAnyatastiryakpaJcendriyANAmiva paryAptAnAMaparyAptAnAMca pratyekaM sUtraM vaktavyaM, tadevametAni trINi sUtrANi, evameva ca sAmAnyataH sammUrchimatiryakpaJcendriyANAmapi trINi sUtrANi vaktavyAni, navaraM teSu triSvapi sUtreSu huNDasaMsthAnasaMsthitamiti vaktavyaM, sammUrchimANAmavizeSeNa sarveSAmapi huNDasaMsthAnabhAvAt, - trINi sAmAnyatogarbhajatiryakpaJcendriyANAmapi, navaraMteSutriSvapisUtreSu 'chavihasaMThANasaMThie pannatte' ityAdi vaktavyaM, garbhajeSusamacaturasrAdisaMsthAnAnAmapisambhavAt, tadevametesAmAnyatastiryakpaJcendriyaviSayA navaAlApakAH,anenaivakrameNaivajalacaratiryapaJcendriyANAM sAmAnyataH sthalacarANAM catuSpadasthalacarANAmuraHparisarpasthalacarANAM bhujaparisarpasthalacarANAM khacarati Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAra 125 ryakpaJcendriyANAM ca pratyekaM nava 2 sUtrANi vaktavyAni, sarvasaGgyA tiryapaJcendriyANAM triSaSTiH sUtrANi manuSyANAM nava sarvatra sampUchimeSu huNDasaMsthAnaM ca vaktavyamitaratra SaDapi saMsthAnAni tadevamuktAnyaudArikabhedAnAM saMsthAnAni, sAmpratamavagAhanAmAnamAha mU. (512) orAliyasarIrassaNaM bhaMte! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejatibhAgaM ukko0 sAtiregaM joyaNasahassa, egidiyaorAliyassavi evaM ceva jahA ohiyassa, puDhavikAiegidiyaorAliyasarIrassaNaM bhaMte! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ja0 u0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaM, evaMapajjattayANavipajattayANavi,evaM suhamANapajattApajattANaM, bAdarANaM pajattApajattANavi, evaM eso navao bhedo jahA puDhavikkAiyANaM tahA AukkAiyANavi teukkAiyANavi vAukAiyANavi, vaNassaikAiyaorAliyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ! ja0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaMukko0 sAtiregaMjoaNasahassaM, apajjattagANaMjaha0 ukko0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaM, pajattagANaM jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 sAtiregaMjoyaNasahassaM, bAdarANaM jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 joaNasahassaM sAtiregaM, paJjattANavi evaM ceva, apajjattANaM jaha0 ukko0 aMgulassa asaM0, sahamANaM paJjattApajattANa yatiNhavi jaha0 ukko0 aMgalassa asaM01 beiMdiyaorA0 bhaMte! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ! jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 bArasajoaNAI, evaM savvatthavi apajattayANaM aMgulassaasaMkhe0 jahanneNavi ukkoseNavi, pajjattagANaMjaheva orAliyassa ohiyassa, evaM teiMdiyANaM tinni gAuyAI, cauridiyANaM cattAri gAu0paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ukkoseNaMjoyaNasahassaM 3, evaM samucchimANaM 3, gabbhavakkaMtiyANavi 3 evaM ceva navao bhedo bhANiyavvo, evaM jalayarANavi joyaNasahassaM, navao bhedo, thalayarANavi nava bhedA 9, ukko0 cha gAuyAiM pajattagANavi, evaM ceva saMmucchimANaM pajattagANa ya ukko0 gAuyapahattaM3, gabbhavaRtiyANaMukko0 chagAuyAiMyajattANaya 2 ohiyacauppayapajattagabbhavakkaMtiyapajattayANavi ukko0 cha gAuyAI, saMmucchimANaM pajattANa ya gAuyapuhuttaM ukko0, evaM uraparisappANavi ohiyagabbhavakkaMtiyapaJjattagANaMjoyaNasahassaM, saMmucchimANapajattANa ya joyaNapuhuttaM, bhuyaparisappANaM ohiyagabbhavakkaMtiyANavi ukko0 gAuyapuhuttaM, saMmucchimANaM ghanu huttaM, khahayarANaM ohiyagabbhavatiyANaM saMmucchimANa ya tiNhavi ukkoseNaM ghanupuhuttaM, imAo saMgahaNigAo vR. 'orAliyassaNaM bhaMte!' ityAdi, audArikasya jaghanyato'vagAhanAaGgulAsaGghayeyabhAgaH, sAcotpattiprathamasamayepRthivIkAyikAdInAMcAvasAtavayA, utkarSataH sAtirekaMyojanasahanaM, eSA lavaNasamudragotIrthAdiSu padmanAlAdyadhikRtyAvasAtavyA, anyatraitAvata audArikazarIrasyAsambhavAt, evamekendriyasUtre'pi, tathA cAha "egidiyaorAliyassaevaMceva jahA ohiyassa' itipRthivyaptejovAyUnAM sUkSmANAMbAdarANAM pratyekaMparyAptAnAmaparyAptAnAM caudArikazarIrasyajaghanyata utkarSatacAvagAhanAaGgulAsaGkhayeyabhAgaH pratyekaM ca nava sUtrANi, teSAM audhikasUtramaudhikAparyAptasUtramaudhikaparyAptasUtraM tathA sUkSmasUtraM sUkSmaparyAptasUtraM sUkSmAparyAptakasUtraM eva bAdare'pi sUtratrikamiti, evaM vanaspatikAyikAnAmapi Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1512 nava sUtrANi, navaramaudhikavanaspatisUtre audhikavanaspatiparyAptakasUtre bAdarasUtre bAdaraparyAptakasUtre cajaghanyato'GgulAsaGkhayeyabhAga utkarSataHsAtirekaMyojanasaharaNa, tacca padmanAlAghadhikRtya veditavyaM, zeSeSu tupaJcasUtreSu jaghanyata utkarSato vA'GgulAsaGkhayeyabhAgaH,, dvitricaturindriyANAMpratyekaM trINi2 sUtrANi, tadyathA-audhikasUtramaparyAptasUtraM paryAptasUtraM ca, tatraudhikasUtre paryAptasUtre ca dvIndriyANAmutkarSato dvAdaza yojanAni, trIndriyANAMtrINi gavyatAni, caturindriyANAMcatvAri gavyUtAni, aparyAptasUtretujaghanyatautkarSatazcAGgulAsaGkhayeya bhAgaH, tathA sAmAnyatastiryakpaJcendriyANAMjalacarANAM sAmAnyataH sthalacarANAMcatuSpadAnAmura:parisANAM bhujaparisappANAM khacarapaJcendriyatirazcAM ca pratyekaM nava 2 sUtrANi, tadyathA-trINi audhikAni trINi saMmUcchimaviSayANi trINi garbhavyutkrAntikaviSayANi, tatrAparyApteSu sthAneSu sarveSvapi jaghanyata utkarSato vAagulAsaGkhayeyabhAgaH, zeSeSutusthAneSujaghanyato'GgulAsaGkhyeyabhAga utkarSataH sAmAnyatasmiryakpaJcendriyayeSujalacareSu cotkarSato yojanasahalaM, sAmAnyataH sthalacareSu catuSpadasthalacareSucauSikeSu garbhavyutkrAntikeSu ca SaT gavyUtAni, sammUrchimeSu gavyUtapRthakatvaM, uraH parisapeSvauSikeSu garbhavyutkrAntikeSu ca yojanasahasraM sammUrchimeSu yojanapRthakatvaM, bhujaparisapeSvauSikeSu gamavyutkrAnteSu ca gavyUtapRthakatvaM, sammUchimeSu dhanuHpRthakatvaM, khacaraiSvaudhikeSu garbhavyutkrAntikeSu sammUrchimeSu ca sarveSu sthAneSu dhanuHpRthakatvaM / mU. (513) joyaNasahassa chaggAuyAiMtatto ya joannshss| ___ gAuyapuhuttaM bhuyae dhanuhapuhattaM ca pkkhiisu|| mU. (514) joyaNasahassa gAuyapuhuttaM tatto yjoannpuhuttN| - dohaMtu dhanuSahuttaM samucchime hoti uccattaM // vR. atreme saGgrahagAthe--"joaNasahassa"mityAdi, garbhavyutkrAntikAnAM jalacarANAmutkarSataH zarIrAvagAhanAyAmAnaMyojanasahanaM, catuSpadasthalacarANAMSaDgavyatAni, uraHparisarpasthalacarANAM yojanasahasraM, bhujaparisarpasthalacarANAM gavyUtapRthakatvaM, pakSiNAM dhanuHpRthakatvaM, tathA sammUrchimAnAMjalacarANAmutkarSataHzarIrAvagAhanAyAH pramANa yojanasahasaM, catuSpadasthalacarANAM gavyUtapRthakatvaM, uraHparisarpasthalacarANAM yojanapRthakatvaM, bhujaparisarpasthalacarANAM pakSiNAMca dhanuHpRthakatvamiti mU. (515) maNUsorAliyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0? go0 ! jaha0 aMgu0 ukko0 tinni gAuyAI, evaM apaJjatANaMjaha0 ukko0 aMgulassaasaM0, saMmucchimANaM jaha0 ukko0 aMgulassa asaM0, gabbhavataMtiyANaM pajjattANa ya jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 tinni gaauyaaii| pR. uktaM tiryakpaJcendriyayaudArikazarIrAvagAhanAmAnamidAnIM manuSyapaJcendriyaudArikazarIrAvagAhanAmAnamAha-'maNussorAliyasarIrassaNa' mityAdi, kaNThyaM, navaraM trINi gavyatAni devakurvAdyapekSayA, tadevamaudArikazarIrasyavidhayaH saMsthAnAni pramANAnicoktAni, samprati tAni krameNa vaikriyasyAbhidhitsurAha Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 21, uddezaka:-, dvAraM 127 mU. (516) veucciyasarare NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! duvidhe paM0, taM0- egiMdiyavevviyasarIre ya paMciMdiyaveuvviyasa0, jati egiMdiyaveucciyasarIre kiM vAukkAiegiMdiyaveuvviyasarIre avAukkAiyaegiMdiyaveubviyasarIre ?, go0 ! vAukkAiyaegiMdiyaveuvviyasarIre no avAukkAiyaegiMdiyaveuvviyasarIre, jai vAukAiyaveuvviyasarIre kiM suhumavAukkAiyaveubviyasarIre bAyaravAukkAiyaveuvviyasarIre ?, go0 ! no suhumavAukkAiyaegiMdiyaveuvviyasarIre bAdarabAukAiyaegiMdiyaveuvviyasa0, jai bAdaravAukkAiyaegiMdiyaveubviyasarIre kiM pajjattabAdaravAukkAiyaegiMdiyadeuvvayasarIre apajattabAdaravAukkAiyaegiMdiyaveubviyararIre ?, go0 ! pajattabAdaravAukkAiyaegidiyaveuvviyasarIre no apajjattabAdaravAukkAiyaegiMdiyaveuvviyasarIre, jati paMcediyaveubviyasarIre kiM neraiyapaMciMdiyaveubviyasarIre jAva kiM devapaMciMdiyaveuvviyasarIre ?, go0 ! neraiyapaMciMdiyaveuvviyasarIrevi jAva devapaMciMdiyave ubviyasarIrevi, jai neraiyapaMciMdiyaveubviyasarIre kiM rayaNappabhApuDhavipaMciMdiyaveubviya0 jAva kiM adhesattamApuDhavineraiyapaM0 veubviyasarIre ?, go0 ! rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyaveuvviyasarIrevi jAva adhesattamApuDhavineraiyapaMciM0 veuvviyasarIre'vi, - jai rayaNappabhApuDhavineraiyaviuvviyasarIre kiM pacattagaraya0 neraiyaveu0 sa0 apajatagaraya NappabhAyo nerai0 paM0 ve0 sarIre ?, go0 ! pajattagarayaNappabhApu0 nera0 paM0 apajattagarayaNappabhApu0 nera0 paM0, evaM jAva adhesattamAe dugato bhedo bhANitavvo, jaitirikkhajoNiyapaMciMdiyave uvviyasarIre kiM saMmucchimapaM0 tiri0 veu0 saM0 gabbhavakkatiyapaMciM0 ti0 ve0 sa0 ?, go0 ! no saMmucchimapaM0 ti0 ve0 sarIre gabbhavakkatiyapaM0 ti0 veuvviyasarIre, jati gabbhavakkatiyapaM0 ti0 veuvviyasarIre, jati gabbhavakkaM0 paMci0 ti0 veuvviyasarIre kiM saMkhejavAsAuyagabbhavakkatiyapaMci0 ve0 sarI0 asaMkhijjavAsAuyaga0 paM0 ti0 ve0 sarIre ?, go0 ! saMkhejjAvAsAuyagabbha0 paM0 ti0 ve0 sa0 no asaM0 gabbha0 paMciM0 tiri0 u0 saM0, jai saMkhijja0 gabbha0 paMciM0 ti0 veu0 sarIre kiM paJjattagasaM0 gabbha0 paM0 ti0 ve0 sarIre apajattagasaM0 ga0 paM0 ti0 ve0 sarIre ?, go0 ! pajra0 saM0 ga0 paM0 ti0 ve0 sarIre no apa0 saM0 gabbha0 paM0 ti0 ve0 sarIre, - jai saMkhejavAsA0 kiM jalayaragabbha0 paM0 ti0 ve0 sarIre thalayarasaM0 ga0 paM0 ti0 ve0 sarIre khahayarasaM0 ga0 paM0 ti0 ve0 sarIre ?, go0 ! jala0 saM0 ga0 paM9 ti0 ve0 sarIrevi thala- yarasaM0 gaM0 paM0 ti0 ve0 sarIrevi khahayarasaM0 gabbha0 paM0 ti9 ve0 sarIrevi, jai jala0 saM0 kiM pajattagajala0 saM0 gaM0 paM0 ti0 ve0 sarIre apajattagajala0 saM0 ga0 paM0 ti0 veu0 sarIre ya ?, go0 ! pajja0 jala0 saM0 gabbha0 paM0 tiri0 ve0 sa0 no apajja0 saM0 jalaga0 paM0 ti0 ve0 sa0, -jati thalayarapaMciM0 jAva sarIre kiM cauppaya jAba sarIre kiM. parisappa jAva0 ?, go0 ! cauppayajAvasaM0 parisappajAva saM0, evaM savvesiM NeyavvaM jAva khahayarANaM paJjattANaM no apajattANaM, jati maNUsapaMciM0 teu0 sarIre kiM saMmucchimamaNUsa0 paM0 ve0 sarIre gabbha0 ma0 paM0 veuvviyasarIre Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 prajJApanAupAsUtram-2-21/-1-1516 go0 ! no saMmu0ma0 paM0 veu0 sarIre gabbha0 ma0 paMciM0 ve0 sarIre, jai gabbha0 ma0paM0 ve0 sa0 kiM kammabhUmaga0 gaM0ma0 paM0 ve0sa0akammabhUmaga0 ga0 ma0paM0 ve0 sa0 aMtaradIvaga0 ga0 ma0 paM0 ve0 sarIre?, go0! kammabhUmagagabbha0 ma0 paM0 ve0 sa0 no akambhUmaga0 no aMtaradIvaga0, jai kammabhUmagagama0 maNUsa0 paMciM0 ve0 sarIre kiM saMkhejavAsAuyakamma0 ga0ma0 ve0 sa0 asaM0 kamma0 ga0 ma0paM0 ve0sa0?, go0! saMkhe0 kamma0 ga0 ma0paM0 ve0 sa0 no asaM0 kamma0 ga0 ma0paM0 de0 sarIre, jati saMkhe0 kamma0 ga0 ma0 paM0 ve0 sarIre kiM pajjattayasaMkhe0 ka0ma0 paM0 ve0 sa0 apajattaga0 saM0 ka0 ga0 ma0paM0 ve0 sarIre?, go0 ! paja0 saM0 ka0 ga0ma0paM0 ve0 sarIre no apajja0 saM0ka0 ga0 ma0paM0 ve0 sriire| -jai devapaMciMdiyaveubviyasarIre kiMbhavaNavAsideva0 50 ve0 sarIre jAva vemANiyadeva0 ve0sa0?, go0! bhavaNavAsIdeva0paM0 ve0 sarIrevijAva vemANiyadeva0 paMci0 veu0 sarIrevi, jai bhavaNavAsideva0 paM0 ve0 sarIre kiM asurakumArabhava0 deva0 paM0va0 saM0 jAva thaNiyakumArabhava0 deva0paM0 ve0 sarIre?, go0 asuraku0 jAva thaNiyakamAra0 veu0 sarIrevi, -jai asurakumAradeva0 paM0 ve0 sa0 kiM paJjattagaasura0 bha0 deva0 paM0 ve0 sarIre apajattaga0 asarakumArabha0 deva0 paM0 de0 sa0?, go0! paja0 asara0 bha0 deva0 paM0 ve0 sarIrevi apaJja-tagaasu0 bha0 deva0 paM0 ve0 sarIrevi, evaM jAva thaNiyakumArANaM dugato bhedo, evaM vANamaMtarANaM aTThavihANaM jotisiyANaM paMcavihANaM, vemANiyA duvihA--kappovagA kappAtItA ya, kappovagA bArasavihA, tesiMpi evaM ceva duhato bhedo, kappAtItA duvihAgevejagAyaanuttarovavAiyAya, gevejagA navavihAanuttarovavAiyA paMcavihA, etesiM paJjattApajjattAbhilAvaNaM dugato bhedo bhaanni| vR. 'veubviyasarIre NaM bhaMte !' ityAdi, vaikriyazarIraM mUlato dvibhedaM--ekendriyapaJcendriyabhedAt, tatraikendriyasya vAtakAyasya tatrApi bAdarasya tatrApi paryAptasya, zeSasya vaikriyalabdhyasambhavAt, uktaMca-"tiNhaMtAva rAsINaM veubviyaladdhIcevanasthi, bAyarapajjattANaMpi saMkhejjaibhAgamettANaM' atra 'tiNhati trayANAM paryAptAparyAptasUkSmAparyAptAbAdararUpANAM / paJcendriyacintAyAmapi jalacaracatuSpadoraHparisarpabhujaparisarpakhacarAn manuSyAMzca garbhavyutkrAntikAn saGkhayeyavarSAyuSo bhuktvA zeSANAM pratiSedho, bhavasvabhAvatayA teSAM vaikriyalabdhyasambhavAt / uktA bhedAH,saMsthAnAnyavidhitsurAha ma. (517) veubviyasarIreNaM bhaMte ! kiMsaMThite pa0?, go0 ! nAnAsaMThANasaMThite paM0, vAukAiyaegidiyaveu0 sarIreNaM bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go0! paDAgAsaMThANasaMThite paM0, neraiyapaMciMdiyaveubbiyasarIreNaM bhaMte ! kiMsaMThANasaMThite paM0?, go0 ! neraiyapaMciMdiyaveubbiyasarIre duvidhe paM0, taM0-bhavadhAraNije ya uttaraveubbie ya, tattha NaMje se bhavadhAraNijje seNaM huMDasaMThANasaMThite paM0, tattha gaMje se uttaraveubbite sevi huMDasaMThANasaMThite paM0, rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciM0 veu0 sarIre NaM bhaMte ! kiMsaMThANasaMThite paM0?, go0 ! rayaNappabhApuDhavineraiyANaM duvidhe sarIre paM0, taM0-bhavadhAraNije ya uttaraveubbie ya, tatthaNaMje Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-21, uddezakaH-, dvAraM - 129 se bhavadhAraNijje se NaM huM0, je se uttaraveuvite sevi huMDe, evaM jAva adhesttmaapuddhvineriyveubviysriire| tirikkhajoNiyapaM0 ve0 sarIreNaMbhaMte! kisaMThANasaMThitepaM0?, go0! nAnasaMThANasaThite paM0, evaM jalayarathalayarakhahayarANavi, thalayarANavi cauppayaparisappANavi parisappANavi uraparisappabhuyaparisappANavi / evaM maNUsaMpaMciMdiyave0 sriirevi| asurakumArabhavaNavAsI deva0 paMci0 de0 sarIre NaM bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go! asurakumArANaM devANaMduvihe sarIre paM0,0-bhavadhAraNije yauttaraveubbiteya, tatthaNaMje se bhavadhAraNijje se NaM samacaurasaMsaMThANasaM0 paM0, tattha gaMje se uttaraveubbie se NaM nAnAsaMThANasaM0 paM0, evaM jAva thaNiyakumAradevapaMciMdiyaveubbiyasarIre, evaM vANamaMtarANavi, navaraM ohiyA vANamaMtarA pucchijati, evaM jotisiyANavi ohiyANaM, evaM sohamme jAva acuyadevasarIre, gevejhagakappAtItavemANiyadevapaMciMdiyaveubviyasarIre NaM bhaMte ! kiMsaMThite paM0?, go0 ! gevejagadevANaM ege bhavadhAraNije sarIre, se NaM samacaurasaMsaMThANasaMThite paM0, evaM anuttarovavAiyANavi / vR.'veubbiyasarIreNaM bhaMte!' ityAdi sugama, navaraM nairayikANAMbhavadhAraNIyamuttaravaikriyaM cahuNDasaMsthAnamatyantakliSTakarmodayavazAt, tathAhi-teSAM bhavadhAraNIyaM zarIraMbhavasvabhAvataeva nirmUlaviluptapakSotpATikasakalagrIvAdiromapakSisaMsthAnavadatIva bIbhatsaM huNDasaMsthAnaM, yadapyuttaravaikriyaM tadapivayaM zubhaMkariSyAma ityabhisandhinA kartumAraDamadhamapitathAvidhAtyantAzubhanAmakarmodayavazAdatIvAzubhataramupajAyate iti hunnddsNsthaan| tiryakpaJcendriyANAM manuSyANAM ca vaikriyaM nAnAsaMsthAnasaMsthitamicchAvazataH pravRtteH dazavidhabhavanapativyantarajyotiSkasaudharmAdyacyutaparyavasAnavaimAnikAnAM bhavadhAraNIyaM bhavasvabhAvatayAtathAvidhazubhanAmakarmodayavazAt pratyekaM sarveSAM samacaturamasaMsthAna, uttaravaikriyaM vicchAnurodhataHpravRtternAnAsaMsthAnasamaMsthitaM,praiveyakAnAmanuttaropapAtinAMcottaravaikriya nabhavati, prayojanAbhAvAd, uttaravaikriya hyatra gamanAgamananimittaM paricANAnimittaM vA kriyate, na caiteSAmetadasti, yattu bhavadhAraNIyameteSAM tatsamacaturanasaMsthAnasaMsthitamiti / uktAni saMsthAnAni, sampratyavagAhanAmAnamAha ma. (518) veubbiyasarIrassa gaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrAvagAhaNA maM0?, go0 ! jaha0 aMgulassa asaM0 ukko0 sAtiregaM joynnsyshssN| vAukAiyaegidiyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ! jaha0 aMgulassa asaM0 ukkoseNavi aMgulassa asaM0, neraiyapaMciMdiyaveubbiyasarIrassa NaM bhaMte! kemahA0 paM0?, go0 ! duvihA paM0, taM0bhavadhAraNijAya uttaraveubbiyAya, tatthaNaMjAsAbhavadhAraNijjA sAjaha0 aMgulassaasaMkhejatibhAgaM ukko0 paMcadhanusayAI, tattha NaMjA sA uttaraveubbiyA sA jaha0 aMgulassa saMkhejatibhAgaM ukkoTa dhanusahassArayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte! kemahA0paM0?, go0! duvihApaM0, taM0-bhavadhAraNijA ya uttaraveuvitA ya, tattha NaM jA sA bhavadhAraNijA sA jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 satta dhanUiM [119 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1518 tinni rayaNIo chacca aMgulAI, tattha NaM jA sA uttaraveuvitA sA jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 pannarasa dhaNUtiM aSTAijAo rynniio| sakkarappabhAe pucchA, go0 ! jAva tattha NaM jA sA bhavadhAraNijA sA jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 pannarasa dhanUiM ahAijAto rayaNIo, tattha NaM jA sA uttaraveubvitA sA jaha0 aMgu0 saMkhe0 ukko0 ekatIsaM dhaNUI ekkA ya rayaNI / vAluyappabhAe pucchA, bhavadhAraNijA ekkatIsaM dhanUiM ekA rayaNI uttarave ubviyA chAvaDhi dhanUtiM do rynniio| paMkappabhAe bhavadhAraNijAbAvadvidhanUiMdorayaNIo, uttaraveuvviyA paNavIsaM dhnusyN| dhUmappabhAe bhavadhAraNijA paNavIsaM dhanusayaM, uttaraveubviyA aSTAtijAiM dhanusayAiM / tamAe bhavadhAraNijjA aSTAijAiMdhanUsatAiM uttaraveubbiyA paMca dhnnustaaii| adhesattamAe bhavadhAraNijjA paMca dhaNusayAiM uttaraveubvittA dhaNusahassaM, evaM ukkoseNaM / jahaneNaM bhavadhAraNijA aMgulassa asaMkhejatibhAgaM uttaraveuvitA aMgulassa sNkhijtibhaagN| tirikkhajoNiyapaMciMdiyaveubbiyasarIrassa NaM bhaMte! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0! jaha0 aMgu0 saM0 ukkoseNaMjoaNasatapuhattaM / maNussapaMciMdiyaveubviyasarIrassaNaM bhaMte! kemahA0?, go0 ! jaha0 aMgula0 saM0 ukko0 saatiregNjoannstshss| asurakumArabhavaNavAsideva0 paMci0 veubviyasarIrassa NaM bhaMte ! kemahA0 ?, go0 ! asurakumArANaM devANaMduvihA sarIrogAhaNA paM0, taM0-bhavadhAraNiya uttaraveubbiyA ya, tatya gaMjA sAbhavadhAraNijjAsAja0 aMgu0 asaM0 ukko0 sattarayaNIo, tattha gaMjA sA uttaraveuvitA sA jaha0 aMgu0 saMkhe0 uko0 joaNasatasahassa, evaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM ohiyANaM vANamaMtarANaM, evaM joisiyaannvi| sohammIsANadevANaM, evaM ceva uttaraveubvitA, jAva accuo kappo, navaraM saNaMkumAre bhavadhAraNijAjaha0 aMgu0 a0 uko0charayaNIo, evaM mAhiMdevi, baMbhaloyalaMtagesupaMca rayaNIo mahAsukkasahassAresu cattAri rayaNIo, ANayapANayaAraNabuesu tinni rynniio| . vijagakappAtItavemANiyadevapaMciMdiyaveu0 sa0 kema0?, go0 ! gevejagadevANaM egA bhavadhAraNijA sarIrogAhaNA paM0 sA jaha0 aMgula0 asaM0 ukko0 do rayaNI, evaM anuttarovavAiyadevANavi, navaraM ekA rayaNI vR. 'veubviyasarIrassaNa'mityAdi, jaghanyato'AlAsaGghayeyabhAgaMnairayikAdInAM bhavadhAraNIyasyAparyAptAvasthAyAMvAtakAyasyavA, utkarSataH sAtirekaMyojanazatasahasaMdevAnAmuttaravaikriyasya manuSyANAM vA, 'egidiyaveubviyasarIrassa NamityAdi, atra ekendriyo vAtakAyo'nyasya vaikriyalabthyasambhAvAt, tasya jaghanyata utkarSato vA'vagAhanAmAnamaGgulAsaGkhyeyabhAgapramANaM, etAvapramANavikurvaNAyAmeva tasya zaktisambhavAt, sAmAnyamanairayikasUtre bhavadhAraNIyA' bhavo dhAryate yayA sA bhavadhAraNIyA 'kRbahula'miti vacanAt karaNe anIyapratyayaH, utkarSataH paJca dhanuHzatAni, uttaravaikriyA dhanuHsahasraMsaptamanarakapRthivyapekSayA, anyatraitAvatyA bhavadhAraNIyAyA uttaravaikriyAyA vA zarIrAvagAhanAyA aprApyamANatvAt, .. adhunA pratipRthivyavagAhanAmAnamAha-rayaNapabhe'tyAdi, aGgulAsaGkhayeyabhAgapramANatA Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAraM 131 prathamotpattikAle veditavyA, utkarSataH sapta dhanUMSi trayo hastAH SaT cAGgulAni paryAptAvasthAyAM, idaM cotkarSataH zarIrAvagAhanAmAnaM trayodaze prastaTe draSTavyaM, zeSeSu tvaktineSu prastaTeSu stokaM stokataraM, tacaivam-ratnaprabhAyAH prathamaprastaTe trayo hastA utkarSataH zarIrapramANaM, dvitIye prastaTe dhanurekameko hastaH sArdhAni cASTAvaGgulAni, tRtIye prastaTe dhanurekaM trayo hastAH saptadazAGgulAni, caturthe dve dhanuSI dvau hastI sArdhamekamaGgulaM, paJcame trINi dhanUMSi dazAGgulAni, SaSTe trINi dhanUSiM dvau hastau sArddhAnyaSTAdazAGgulAni saptame catvAri dhaSi eko hastaH trINi cAkulAni, aSTame catvAri dhanUMSi trayohastAH sArddhAnyekAdazAGgulAni, navame paJcadhanUMSi eko hasto viMzatirakulAni, dazame SaTdhanUMSi sArddhAni catvAri aGgulAni, ekAdaze SaT dhanUMSi dvau hastau trayodazAGgulAni, dvAdaze sapta dhanUMSi sAnyeikaviMzatirakulAni, trayodaze sapta dhanUMSi trayo hastAH SaT paripUrNAnyajulAni, atra cAyaM tAtparyArthaH prathamaprastaTe yaccharIrAvagAhanAparimANaM trayo hastA iti tasyopari prastaTakrameNa sArddhAni SaTpaJcAzadagulAni prakSipyante, tato yathoktaMprastaTeSu zarIrAvagAhanAparimANaM bhavati, uktNc||1|| "rayaNAe paDhamapayare hatthatiyaM dehaussao bhnnio| chappancaMgula savA payare 2 havai buddii||" 'tattha NaMjA sA uttaraveubviyA' ityAdi, jaghanyato'GgulasaGgyeyabhAga, prathamasamaye'pi tasyA aGgulasaGgyeyabhAgapramANAyA eva bhAvAt, natvasaGkhyeyabhAgapramANAyAH,Aha ca saGgrahaNimUlaTIkAkAro haribhadrasUriH "uttaravaikriyA tu tathAvidhaprayatlabhAvAdAdyasamaye'pyaGgulasaGkhyeyabhAgamAtraiva, utkarSataH paJcadazadhaSi ardhatRtIyAhastAH" idaMca uttaravaikriyazarIrAvagAhanAparimANaM trayodazeprastaTe'vasAtavyaM, zeSeSu tu prastaTeSu prAguktabhavadhAraNIyamAnApekSayA dviguNaM pratyetavyaM / / zarkarAprabhAyAM bhavadhAraNIyA utkarSataH paJcadazadhaSi arddhatRtIyAhastAH,idaM cotkarSato bhavadhAraNIyAvagAhanAparimANamekAdazeprastaTe'vasAtavyaM, zeSeSutuprastaTeSvidaM-zarkarAyA:prathame prastaTesapta dhanUMSi trayo hastAH SaTcAGgulAni, dvitIye prastaTeaSTau dhaSidvau hastaunava cAkulAni, tRtIye nava dhaSi eko hasto dvAdaza cAGgulAni, caturthe daza dhaSi paJcadazAkulAni, paJcame daza dhanUMSi trayo hastA aSTAdazAGgulAni, SaSThe ekAdaza dhanUMSi dvau hastAvekaviMzatirakulAni, saptame dvAdaza dhanUMSi dvau hastau, aSTame trayodazadhaSi eko hastaHtrINi akulAni, navame caturdazadhaSi SaTcAGgulAni, dazame caturdazadhanUMSi trayo hastA navacAGgulAni, ekAdaze sUtroktameva parimANaM, atrApIdaMtAtparyaM-prathameprastaTeyatparimANamuktaMtasyopariprastaTakrameNa trayohastAstriNicAGgulAni prakSeptavyAni, tato yathoktaM prastaTeSu parImANaM bhavati, // 7 // "soceva ya bIyAe paDhame payaraMmi hoi usseho| hatthatiya tinni aMgula payare payare ya vuttttiie|| // 2 // ekkArasame payare pannarasa dhaNUNi donni rynniio| __ bArasa ya aMgulAI dehapamANaM tuvitreyaM // " gAthAdvayasyApIyamakSaragamanikA-yaeva prathamapRthivyAM trayodaze prastaTe utkarSata utsedho Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1518 bhaNitaH-sapta dhanUMSi trayo hastAH SaTcAGgulAni iti, sa eva dvitIyasyAM-zarkarAprabhAyAM pRthivyAM prathame prastaTe utsedho bhavati jJAtavyaH, tataH pratare pratare vRddhiravaseyA trayo hastAstrINicAGgulAni, tathAca satyekAdaze prastaTe utkarSato bhavadhAraNIyazarIraparimANamAyAti paJcadazadhanUMSi dvau hastI dvAdaza cAGgulAni iti, uttaravaikriyotkarSaparimANamAha-ekatriMzaddhanUMSi eke hastaH, idaMca ekAdaze prastaTe veditavyaM, zeSeSutu prastaTeSu svasvabhavadhAraNIyApekSayA dviguNamavaseyaM 2 / tathA tRtIyasyAM vAlukAprabhAyAM pRthivyAmutkarSato bhavadhAraNIyA ekatriMzaddhanUMSi eko hastaH, etaca navamaMprastaTamadhikRtyoktamavaseyaM, zeSeSuprastaTeSvevaM-tatra prathamaprastaTe bhavadhAraNIyA paJcadazadhaSidvI hastau dvAdazAGgulAni, dvitIyeprastaTesaptadazadhaSi dvau hastau sAni saptAGgulAni, tRtIye ekonaviMzatirdhanUMSidvI hastautrINyaGgulAni, caturthe ekaviMzatiHdhanUMSieko hastaH sArdhAni dvAviMzatirakulAni, paJcame trayoviMzatirdhanUMSieko hasto'STAdazacAGgulAni, SaSThe paJcaviMzatidhaSi eko hastaH sArdhAnitrayodazAGgulAni, saptame saptaviMzatirdhaSieko hasto nava cAGgulAni, aSTame ekonatriMzaddhanUMSieko hastaH sArdhAni catvAryakulAni, navameyathoktarUpaMparimANaMbhavati, atrApi cAyaM bhAvArthaH-prathame prastaTe yatparimANamuktaM tasyopari prastaTe prastaTe sapta hastAH sArdhAni ca ekonaviMzatirakulAni krameNa prakSeptavyAni, tato yathoktaM prastaTeSu parimANaM bhavati, uktaM ca "so ceva ya taiyAe paDhame payaMrami hoi usseho| satta rayaNIu aMgula uNavIsaM sahabuddI y|| // 2 // payare payare ya tahA navame payaraMmI hoi usseho / dhaNuyANi egatIsaM ekA rayaNI ya nAyavvA // " asyApi gAthAdvayasyeyamakSaragamanikA-yaeva dvitIyasyAH zarkaraprabhAyA ekAdazeprastaTe bhavadhAraNIyAyA utkarSata utsedha uktaH-paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdaza cAGgulAni, sa eva tRtIyasyAH vAlukAprabhAyAH pRthivyAHprathame prastaTe utsedho bhavati, tataH pratare 2 vRddhirasavaseyA sapta hastAH sArddhAnicaikonaviMzatirakulAni, tathA ca sati navame prastaTeyathoktaM bhavadhAraNIyAvagAhanAmAnaM bhavati-ekatriMzaddhanUMSiekohastaiti, uttaravaikriyotkRSTaparimANamAha-dvASaSTirdhanUMSi dvau hastau, etaca navamaprastaTAprekSamavaseyaM, zeSeSutuprastaTeSu nijanijabhavadhAraNIyapramANApekSayA dviguNadviguNamiti 3 / caturthyAM pakSaprabhAyAM pRthivyAmutkarSato bhavadhAraNIyA dvASaSTirdhanUMSi dvau hastI, idaM ca saptame prastaTe pratyeyaM, zeSeSu prastaTeSvevaM-paGkaprabhAyAHprathame prastaTe ekatriMzaddhanUMSi eko hastaH, dvitIye SaTtriMzaddhanUMSi ekohasto viMzatirakulAni, tRtIye ekacatvAriMzaddhanUMSi dvauhastau SoDazaaGgulAni, caturthe SaTcatvAriMzaddhanUMSi trayo hastA dvAdazAGgulAni, paJcame dvipaJcAzaddhanUMSi aSTAvamulAni, SaSThe saptapaJcAzaddhanUMSi eko hastaH catvAryakulAni, saptame yathoktarUpaM parimANaM, atrApi caiSa bhAvArthaH-prathame prastaTe yatparimANamuktaM tasyopari prastaTe prastaTe krameNa paJca dhanUMSi viMzatirakulAnItyevaMrUpA vRddhiravagantavyA, tataH prathame prastaTe sUtroktaM parimANaM bhavati, uktNc||1|| "soceva cautthIe paDhame payarami hoi usseho / paMca dhanu vIsa aMgula payare payare ya vuTTI y|| Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada - 21, uddezakaH, dvAraM // 2 // 133 jo sattamae payare neraiyANaM tu hoi usseho / bAsaTThI dhanuyANaM donnirayaNI ya boddhavvA / / " asyApi gAthAdvayasyAkSaragamanikA prAgvat bhAvanIyA, uttaravaikriyotkarSaparimANaM paJcaviMzaM dhanuH zataM tacca saptame prastaTe, zeSeSu tu prastaTeSu svasvabhavadhAraNIyApekSayA dviguNamiti 4 / , paJcamyAM dhUmaprabhAyAM pRthivyAM bhavadhAraNIyotkarSataH paJcaviMzaM dhanuHzataM taca paJcamaM prastaTamadhikRtyoktamavaseyaM, zeSeSu prastaTeSvidaM-- prathamaprastaTe dvASaSTirdhanUMSi dvau hastI, dvitIye'TasaptatirdhanUMSi ekA vitastiH, tRtIye trinavatirdhanUMSi trayo hastAzcaturthe navottaraM dhanuH zataM eko hastaH ekAca vitastiH, paJcame sUtroktaM parimANaM, atrApi cAyaM tAtparyArthaH yatprathame prastaTe parimANamuktaM tadupari prastaTe 2 krameNa paJcadaza dhanUMSi sArddhahastadvayAdhikAni prakSeptavyAni, tathA ca sati yathoktaM paJcame prastaTe pariNAmaM bhavati, uktaM ca- 11911 " so ceva ya paMcamIe paDhame patharami hoi ussoho / panarasa dhaNi do hattha saha payaresu vuDDI ya // taha paMcamae payare usseho dhanussayaM tu paNavIsaM / / " asyAH sArddhagAthAyA akSaragamanikA prAgvat vaktavyA, uttaravaikriyotkarSaparimANaM ardhatRtIyAni dhanuHzatAni, etAni ca paJcame prastaTe veditavyAni zeSeSu prastaTeSu svasvabhavadhAraNIyApekSayA dviguNamiti / SaThyAM tamaH prabhAyAM pRthivyAmutkarSato bhavadhAraNIyA arddhatRtIyAni dhanuHzatAni, tAni ca tRtIye prastaTe pratyetavyAni, prathame tu prastaTe paJcaviMzaM dhanuH zataM, dvitIye sArddhasaptAzItyadhikaM dhanuH zataMtRtIye tu sUtroktameva parimANaM, atrApyayaM tAtparyArthaH-prathame prastaTe yatparimANamuktaM tasyopari prastaTe prastaTe sArddhAni dvASaSTirdhanUMSi prakSeptavyAni, tathA ca sati tRtIye prastaTe yathoktaM parimANaM bhavati, uktaM ca // 1 // "so ceva ya chaTTIe paDhame payaraMmi hoi usseho / bAdhiyaM saDDA payare payare ya vuDIo / / chaTTIe taiyapayare dosaya pannAsayA hoMti / / " asyApyuttarArddhapUrvikAyA gAthAyA akSaragamanikA prAgvat kartavyA, uttaravaikriyotkarSaparimANaM paJcadhanuH zatAni tAni ca tRtIyaprastaTe veditavyAni, Adyayostu dvayoH prastaTayoH svasvabhavadhAraNIyApekSayA dviguNaM dviguNamavaboddhavyaM 6 / atha saptamyAM tu pRthivyAM bhavadhAraNIyA utkarSataH paJca dhanuHzatAni, uttaravaikriyA dhanuH sahasraM, sarvatra bhavadhAraNIyA jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAgapramANA uttaravaikriyA saGghayeyabhAgapramANeti / tiryakpaJcendriyasya vaikriya zarIrAvagAhanA utkarSatI yojanazatapRthakatvaM tata Urdhva karaNazakterabhAvAt, manuSyANAM sAtirekaM yojanazatasahasraM, viSNukumAraprabhRtInAM tathAzravaNAt, jaghanyA tUbhayeSAmapyaGgulasaGkhyeyabhAgapramANA, na tvasaGghayeyabhAgamAnA, tathArUpaprayatnAsambhavAt / asurakumArAdInAM stanitakumAraparyavasAnAnAM vyantarANAM jyotiSkANAM saudharmezAnadevAnAM pratyekaM jaghanyA bhavadhAraNIyA vaikriyazarIrAvagAhanA aGgulAsaGghayeyabhAgapramANA, sA cotpattisamaye draSTavyA, utkRSTA sapta ratnayaH, uttaravaikriyA jaghanyA aGgulasaGkhyeyabhAgamAtrA, utkRSTA yojanazatasahasra, Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2- 21/-/-/518 'uttaraveubviyA jAva accao kappo' tti uttaravaikriyA tAvad vaktavyA yAvadacyutaH kalpaH, parata uttaravaikriyAsambhavAt, etacca prAgevoktaM, sarvatra jaghanyato' hulasaGkhyeyabhAgamAnA utkarSato yojanalakSaM, bhavadhAraNIyA tu vicitrA tatastAM pRthagAha- 'navara 'mityAdi, navaramayaM bhavadhAraNIyAM prati vizeSa : 134 sanatkumAre kalpe jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAga utkarSataH SaD tnayaH, 'evaM mAhiMdevi' iti evaM uktena prakAreNa jaghanyA utkRSTA ca bhavadhAraNIyA mAhendrakalpe'pi vaktavyA, etacca saptasAgaropamasthitikAn devAnadhikRtyoktamavaseyaM, dvyAdisAgaropamasthitiSvevaM yeSAM sanatkumAramAhendrakalpayordve sAgaropame sthitisteSAmutkarSato bhavadhAraNIyA paripUrNasaptahastapramANA, yeSAM trINi sAgaropamANi teSAM SaD hastAH catvArazca hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM catvAri sAgaropamANi teSAM SaD hastAstrayo hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM paJca sAgaropamANi teSAM SaD hastAH dvau ca hastasyaikAdazabhAgau, yeSAM SaT sAgaropamANi teSAM SaD hastAH ekazca hastasyaikAdazabhAgaH, yeSAM tu paripUrNAni sapta sAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNA SaD hastA bhavadhAraNIyA, uktaM ca"ayaratigaM Thii jesiM saNakumAre taheva mAhiMde / rayaNIchatesiM bhAgacaukkA hiyaM deho / tatto ayare ayare bhAgo ekkokkao paDai jAva / sAgarasattaThiINaM rayaNIchakkaM tanupamANaM // " 119 11 // 2 // iha jaghanyA bhavadhAraNIyA sarvatrApyaGgulAsaGghayeyabhAgapramANA sA ca pratIteti tAmavadhIryotkRSTAM pratipAdayati- 'baMbhalogalaMtagesu paMca rayaNIo' iti, iha yadyapi brahmalokasyopari lAntako na samazreNyA tathApIha zarIrapramANacintAyAmidaM dvikaM vivakSyate, dvikaparyanta eva hastasya truTitatayA labhyamAnatvAt, emuttaratrApi dvikacatuSkAdiparigrahe kAraNaM vAcyaM, tatra brahmalokalAntakayorutkarSatayA bhavadhAraNIyA paJca ratnayaH, etacca lAntake caturddazasAgaropamasthitikAn devAnadhikRtya pratipAditamavaseyaM, zeSasAgaropamasthitiSvevaM yeSAM brahmaloke sapta sAgaropamANi sthitisteSAM SaD ratnayaH paripUrNA bhavadharaNIyA, yeSAmaSTau sAgaropamANi teSAM paJca hastAH SaD hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM nava sAgaropamANi teSAM paJca hastAH paJca hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM daza sAgaropamANi teSAM paJca hastAzcatvArazcaikAdazabhAgAH hastasya, / lAntake'pi yeSAM daza sAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA utkarSato, yeSAmekAdaza sAgaropamANi lAntake sthitisteSAM paJcahastAstrayo hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM dvAdaza sAgaropamANi teSAM paJca hastA dvau ca hastaikAdazabhAgI, yeSAM trayodaza sAgaropamANi teSAM paJca hastA eko hastasyaikAdazabhAgo, yeSAM caturdaza sAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNA paJcahastA bhavadhAraNIyA, / 'mahAsukkasahassAresu cattAri rayaNIo' mahAzukrasahastrarayozcalasroralaya utkarSato bhavadhAraNIyA, etacca sahasrAragatAn aSTAdazasAgaropamasthitikAn devAnadhikRtyoktaM veditavyaM, zeSasAgaropamasthitiSvevaMyeSAM mahAzukre kalpe caturdaza sAgaropamANi sthitisteSAmutkatarSato bhavadhAraNIyA paripUrNAH paJca hastAH yeSAM paJcadaza sAgaropamANi teSAM catvAro hastAstrayazca hastasyaikA - dazabhAgAH, yeSAM SoDaza sAgaropamANi teSAM catvAro hastA dvau ca hastasyaikAdazabhAgau, Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAraM 135 yeSAM saptadaza sAgaropamANi teSAM catvAro hastA eko hastasyaikAdazabhAgaH, sahasAre'piyeSAM saptadaza sAgaropamANi teSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punaHsahasrAre paripUrNAnyaSTAdaza sAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNAzcatvAro hastAH bhavadhAraNIyA, 'ANayapANayaAraNacuesu tinnirayaNIo' iti AnataprANatAraNAcyuteSutimro ratnaya, utkRSTA bhavadhAraNIyA, etaccAcyutekalpedvAviMzatisAgapopamasthitikAndevAnadhikRtyoktaMdraSTavyaM, zeSasAgapopamasthitiSvevaM-yeSAmAnate'pi kalpeparipUrNAni kiJcitsamadhikAnicASTAdazasAgaropamANi sthitiH teSAMparipUrNAzcatvArohastAutkRSTA bhavadhAraNIyA, yeSAMpunarekoviMzatiHsAgaropamANi teSAMtrayo hastAstrayazca hastasyaikAdazabhAgAH",prANate'pikalpe yeSAmekonaviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punaH prANate kalpe viMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM trayo hastA dvau ca hastasyaikAdazabhAgau, yeSAmAraNe'pikalpeviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punarAraNe'pi kalpe ekaviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM trayo hastA ekasya hastasyaikAdazabhAgobhavadhAraNIyA, acyute'pikalpe yeSAmekaviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAmetAvatyeva bhavadhAraNIyA, yeSAM punaracyute kalpe dvAviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmutkarSato bhavadhAraNIyA paripUrNAstrayo hastAH, gevenjakapAtIte'tyAdi bhAvitaM, navaraM 'ukkoseNaM do rayaNIo'tti etannavamagraiveyake ekatriMzatsAgaropamasthitikAndevAnprati draSTavyaM, zeSasAgaropamasthitiSvevaM-prathame graiveyake yeSAM dvAviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM trayo hastA bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatraiva trayoviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAM dvau hastAvaSTau hastasyaikAdazabhAgAH dvitIye'pi graiveyake yeSAM trayoviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatra caturviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM dvau hastau saptaca hastasyaikAdazabhAgAbhavadhAraNIyA, tRtIyo'pigraiveyake yeSAM caturviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmetAvatyeva bhavadhAraNIyA, yeSAM punaH paJcaviMzatiH sAgaropamANitatrasthitisteSAM dvauhastauSaT hastasyaikAdazabhAgAbhavadhAraNIyA, caturthe'pi graiveyake yeSAM paJcaviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatra SaDviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM dvau hastI paJca hastasyaikAdazabhAgAH, --paJcame'pi graiveyake yeSAM SaDviMzatiH sAgaropamANi teSAmetAvatI bhavadhAraNIyA, yeSAM tu tatra saptaviMzati; sAgapopamANi teSAM dvau hastau catvAro hastasyaikAdazabhAgA bhavadhAraNIyA, SaSTe'pigaiveyakeyeSAMsaptaviMzatiHsAgaropamANiteSAmetAvatyevabhavadhAraNIyA, yeSAMpunastatrASTAviMzatiHsAgaropamANi sthitisteSAM dvau hastau trayo hastasyaikAdazabhAgA bhavadhAraNIyA, saptame'pi graiveyake yeSAmaSTAviMzatiH sAgaropamANi (sthitiH) teSAmetAvatI, yeSAMpunastatraekonatriMzatsAgaropamANi teSAMbhavadhAraNIyA dvau hastau dvauca hastasyaikAdazabhAgau, aSTame'pigraiveyake yeSAM sthitirekonatriMzatsAgapopamANi teSAmetAvapramANA, yeSAM punastatra triMzatsAgaropamANi sthitisteSAM dvauhastI ekaca hastasyaikAdazo bhAgo bhavadhAraNIyA, navame graiveyake yeSAMsthitistriMzatsAgaropamANi teSAM bhavadhAraNIyA etAvapramANA, yeSAM punarekatriMzatsAgaropamANi tatra sthitisteSAM paripUrNI dvau hastau bhavadhAraNIyA, Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1518 "evaM anuttare' ityAdi, evaM graiveyakoktena prakAreNa anuttaropapAtikadevAnAmapi sUtraM vaktavyaM, navaramutkarSato bhavadhAraNIyAekAraliH-hasto vaktavyaH, etaccatrayastriMzatsAgaropamasthitikAnprati jJAtavyaM, yeSAMpunarvijayAdiSucatuSu vimAnaSvekatriMzatsAgaropamANisthitisteSAM paripUrNau dvauhastI bhavadhAraNIyA, yeSAMpunastatraiva madhyamAdvAtriMzatsAgaropamANi sthitisateSAmeko hasta ekazca hastasyaikAdazabhAgo bhavadhAraNIyA, yeSAM punastatra sarvArthasiddhamahAvimAne trayastriMzatsAgaropamANi teSAmeko hasto bhavadhAraNIyA, jaghanyA sarvatrAGgulAsamayeyabhAgamAtrA / / tadevamuktAni vaikriyazarIrasyApi vidhisaMsthAnAvagAhanApramANAni, sampratyAhArakasya pratipipAdayiSurAha mU. (119)AharagasarIreNaMbhaMte! katividhe pannate?, go0! egAgAre paM0, jai egAgAre kiMmaNUsaAhAragasarIre amaNUsaAhAragasarIre?, go0! maNUsa AhAragasIre no amaNUsaA0, maNUsaAhA0 kiM samucchimamaNUsaAhA0 gabmavakkaMtiyamaNUsaAhA0?, go0 ! no saMmucchimamaNUsaAhA0 gabhavatiyamaNUsAAhA0 -jai gabbhava0ma0 A0 kiMkammabhUmagaga0ma0 A0 akammabhUmagaga0ma0 A0 aMtaradIvagaga-0ma0 A0?, go0! kammabhUmaga0 no akammabhUmagaga0 no aMtaradIvaga0, jai kammabhUmagaga0 ma0 A0ki saMkhejavAsAuyaka0 ga0 ma0 A0 asaMkhejavAsAuka0 ga0 ma0 A0?, go0! saMkhijavA0ka0gabbha0ma0 AhAragasarIre no asaM0ka0ma0 A0, jati saMkhe0ka0 ga0ma0 AhA0 sarIre kiM pajattasaM0 vA0 ka0 ga0 ma0 A0 sarIre apajattasaM0 vA0ka0ga-ma0 A0?, go-! pajattasaM0vAsA0ka0 ga0ma0 A0 no apajjattaM ka0 ga0 maNU0 A0, __ -jai pajatta0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0 kiM sammaddiDIpajjattagasaM0ka0 ga0 ma0 A0 micchaddaTThIpa0saM0ka0ga0ma0 A0 sammAmicchaddichipaja0saM0ka0ga0ma0 A0, jai sammaddidvipajattasaM0 vA0ka0ma0ma0A0kiM saMjayasa0ma0saM0ka0 ga0ma0 A0 asaMjatasamma0 pa0saM0ka0ga0ma0 A0 saMjayAsaMjaya0pa0saM0ka0 ga0 ma0 A0?, go0 saMjayasamma0 paM0 saM0ka0 ga0ma0 A0 no asaMjatasamma0pa0 AhA0 no saMjatAsaMtasamma0 AhA0, -jai saMjatasamma0paM0 saM0ka0ga0ma0 A0 kiMpamattasaMjatasamma0ma0 A0 apamatasaMjatasamma0 saM0ka0ga0 ma0 A0?, go0! pamattasaM0 sammadiTThipa0 saM0ka0 ga0 ma0 A0 no apamattasaM0 sa0pa0 saM0 ka0 ga0 ma0 A0, jai apamattasaM0 sa0pa0 saM0 ka0 ma0 A0kiMivipattappamattasaM0sa0ka0 saM0 ga0ma0 A0 anihipattasaM0pa0ka0saM0 ga0 A0 go0! ihipatta0sa0pa0saM0ka0ga0ma0 A0 noanihiya0 sa0pa0saM0ka0 ga0ma0 aahaa0| ___ AhAragasarIreNaM bhaMte! kiMsaMThite paM0?, go0 ! samacauraMsasaMThANasaMThite paM0, AhAragasarIrassagaMbhate! kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0! jaha0 desUNA rayaNI u0 paDipunnA rynnii| vR. 'AhArakasarIreNaMbhaMte! kaivihe paM0' ityAdi sugama, navaraM saMjaya'tti 'yamUuparame'saMyacchanti sma-sarvasAvadhayogebhyaH samyaguparamanti smeti saMyatAH, 'gatyarthanityAkarmakA' diti katariktapratyaH, sakalacAritriNaH,asaMyatA-aviratasamyagdRSTayaH saMyatAsaMyatA-dezaviratimantaH, tathA 'pamatta'tti pramAdyanti sma-mohanIyAdikarmodayaprabhAvataHsaJjavalanakaSAyanidrA Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 21, uddezaka:-, dvAraM - 137 dhanyatamapramAdayogataH saMyamayogeSu sIdanti sma pramattAH pUrvavatkarttari ktapratyayaH, te ca prAyo gacchvAsinasteSAM kvacidanupayogasambhavAt, tadviparItA apramattAH, te ca prAyojinakalpikaparihAravizuddhikayathAlandakalpikapratimApratipannAsteSAM satatopayogasambhavAt, iha jinakalpikAdayo labdhi nopajIvanti, teSAM tathAkalpatvAt, ye'pi ca gacchvAsina AhArakazarIraM kurvanti te'pi tadAnIM labdhyupajIvanenautsukyabhAvataH pramAdavanto, mocane'pica pramAdavanta AtmapradezAnAmaudArikazarIre sarvAtmanopasaMharaNena vyAkulIbhAvAt, AhArakazarIre cAntarmuhUrttAvasthAnaM, tato yadyapi tanmadhyabhAge kiyatkAlaM manAk vizuddhibhAvataH kArmagranthikairapramattatopavaNyate tathApi sa labdhyupajIvanena pramatta evetyapramattasya 'no apamattasaMjae' ityAdinA pratiSedhaH kRtaH, 'iDDipatta' ti RddhI: - AmarSauSadhyAdi lakSaNAH prApta RddhiprAptastadviparIto'nRddhiprAptaH, RddhIzca prApnoti prathamato viziSTamuttarottaramapUrvApUrvArthapratipAdakaM zrutamavagAhamAna; zrutasAmarthyatastIvratIvratara zubhabhAvanAmadhirohan apramattaH san uktaM ca 119 11 "avagAhate ca sa zrutajaladhiM prApnoti cAvadhijJAnam / mAnasaparyAyaM vA jJAnaM koSThAdibuddhIrvA // cAraNavaikriyasarvauSadhitAdyA vA'pi labdhayastasya ! prAdurbhavanti guNato balAni vA mAnasAdIni / " atra 'sa' ityapramattasaMyataH, mAnasaparyAyamiti - mAnasAH - manasaH sambandhiH paryAyA-viSayA yasya tanmAnasaparyAyaM manaHparyAyajJAnamityarthaH, koSThAdibuddhIrvA ityatrAdizabdAt padAnusAribIjaparigrahaH, timro hi buddhayaH paramAtizayarUpAH pravacane pratipAdyante, tadyathA koSThabuddhiH 1 padAnusAribuddhiH 2 bIjabuddhi 3 ca tatra koSThaka iva dhAnyaM yA buddhirAcAryamukhAdvinirgatau tadavasthAnI ca sUtrArthI dhArayati na kimapi tayoH kAlAntare galati sA koSThabuddhiH 1, yA punarekamapi sUtrapadamavadhArya zeSamazrutamapi tadavasthameva zrutamavagAhate sA padAnusAriNI 2, yA punarekamarthapadaM tathAvidhamanusRtya zeSamazrutamapi yathAvasthitaM prabhUtamarthamavagAhate sA bIjabuddhiH 3, sAca sarvottamaprakarSaprAptA bhagavatAM gaNabhRtAM, te hi utpAdAdipadatrayamavadhAryaM sakalamapi dvAdazAGgAtmakaM pravacanamabhisUtrayanti, tathA cAraNAzca vaikriyaM ca sarvoSadhyazca tadbhAvazcAcAraNavaikriyasarvauSadhitA, tatra caraNaM - gamanaM tadvidyate yeSAM te cAraNAH 'jyotsnAdibhyo'Ni 'ti matvarthIyo'NU pratyayaH, tatra gamanamanyeSAmapi munInAM vidyate tato vizeSaNAnyathAnupapattyA caraNamiha viziSTaM gamanamabhigRhyate, ata eva cAtizAyane matvarthIyo, yathA rUpavatI kanyA ityatra, tato'yamarthaHatizAyicaraNasamarthAzcAraNAH, Aha ca bhASyakRt svakRtamASTaTIkAyAM // 2 // "atizayacaraNAccAraNAH, atizayagamanAdityarthaH " teca te dvividhA- jaGghAcAraNAH vidyAcAraNAzca tatra ye cAritratapovizeSaprabhAvataH samudbhUtagamanaviSayalabdhivizeSAste jaGghAcAraNAH, ye punarvidyAvazataH samutpannagamanalabdhyatizayAste vidyAcAraNAH, jaGghAcAraNAzca rucakavaradvIpaM yAvat gantuM samarthAH vidyAcAraNA nandIzvaraM, tatra jaGghAcAraNA yatra kutrApi gantumicchavastatra ravikatAnapi nizrIkRtya gacchanti, vidyAcAraNAstevavameva, jaGghAcAraNazca rucakavaradvIpaM gacchan ekainaivotpAtena gacchati, pratinivarttamAnastvekenotpAtena nandIzvaramAyAti dvitIyena svasthAnaM, yadi punarmeruzikharaM Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-/-/519 jigamiSustarhi prathamenaivotpAtena paNDakavanamadhirohati pratinivartamAnastu prathamonotpAtena nandanavanamAgacchati dvitIyena svasthAnamiti, javAcAriNo hi cAritrAtizayaprabhAvato bhavanti, tato labdhyupajIvane autsukyabhAvataH pramAdasambhavAcAritrAtizayanibandhanA labdhiH parihIyate, tataH pratinivartamAno dvAbhyAmutpAtAbhyAM svabhuvamAyAti, vidyAcAraNaHpunaHprathamenotpAtena mAnuSottaraM parvataM gacchati dvitIyenatunandIzvaraM, pratinivartamAnastvekenaivotpAtenasvasthAnamAyAtIti, tathAsaevordhvaM gacchanprathamotpAtena nandanavanaM gacchati dvitIyenotpAtena paNDakavanaM, pratinivartamAnastvekainaivotpAtena svasthAnamAyAtIti, vidyAcAraNo vidyAvazato bhavati, vidyA ca parizIlyamAnA sphuTA sphuTataropajAyate, ataH pratinivartamAnasya zakyatyatizayasambhavAdekenotpAtena svasthAnagamanamiti uktNc||1|| "aisayacaraNasamatthA jaMghAvijAhi cAraNA munno| jaMghAhi jAi paDhamo nIsaM kAuM rvikrevi| // 2 // eguppAeNa gao ruyagavaraMmi utao pddiniytto| biieNaM naMdissaramihaM tao ei taieNaM / / // 3 // paDhameNaM paMDagavana biiuppAeNa naMdanaM ei| taiuppAraNa tao iha jaMghAcAraNo ei / // 4 // paDhameNa mANusottaranagaMsa naMdissaraMtu biienn| ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihiN|| paDhameNaM naMdanavane biappAeNa pNddgvnNmi| ei ihaM taieNaM jo vinAcAraNo hoi||" tathA sarvaM-viDmUtrAdikamauSadhaM yasya sa sarvoSadhaH, kimuktaM bhavati?- yasya mUtraM viTa zleSmA zarIramalo vA rogopazamasamarthobhavatisasarvoSadhaH, AdizabdAdAmarSoSadhyAdilabdhiparigrahaH, etAzca RddhIrapramattaH sanprApya pazcAt pramatto bhavati, tenaiveha prayojanaM tata uktam-'iDDipattapamattasaMjayetyAdi, Aha-manuSyasyAhArakazarIramityukte sAmathyAdamanuSyasya nAhArakazarIramityavasIyate tataH kasmAducyate-'no amaNussAhAragasarIre' ityAdi ?,nirarthakatvAt, ucyate, iha trividhAvineyAH, tadyathA-udghaTitajJAmadhyamabuddhayaH prapaJcitajJAca, tatraye udghaTitajJA madhyamabuddhayovAteyathoktaMsAmarthyamavabudhyante, ye punaraghApyavyutpannatvAtna yathoktasAmathyAvagamakuzalAste prapaJcitamevAvagantumIzate nAnyathA, tatasteSAmanugrahAya sAmarthyalabdhasyApi vipakSaniSedhasyAbhidhAnaM, mahIyAMsohi paramakaruNAparItatvAt avizeSeNa sarveSAmanugrahAya pravarttante, tato na kazciddoSaH, 'jahanneNaM desUNA rayaNI' itiAhArakazarIrasya jaghanyato'vagAhanA dezonA-kiJcidUnA raliH-hastaH tathAvidhaprayatnabhAvataHprArambhasamaye'pitasyA etAvatyA eva bhaavaat|tdevmuktaanyaahaarkshriirsy vidhisaMsthAnAvagAhanAmAnAni, samprati taijasasya tAnyabhidhitsurAha mU. (520) teyagasarIreNaMbhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! paMcavihe paM0, taM---egidiyateyagasarIre jAva paMciMdiyateyagasarIre, egidiyateyagasarIre NaM bhaMte ! kaividhe paM0?, go0! Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 pada-21, uddezakaH-, dvAraMpaMcavidhe paM0, taM0--puDhavirAiya0 jAva vaNassaikAiyaegidiyasarIre, evaMjahAorAliyasarIrassa bhedo bhaNito tahA teyagassavi jAva curidiyaannN| paMciMdiyateyagasarIreNaMbhaMte! katividhe paM0?, go0! caubihe paM0, taM0-neraiyateyagasarIre jAva devateyagasarIre, neraiyANaM dugato bhedo bhANitabbo, jahA veubviyasarIre / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNUsANa ya jahA orAliyasarIre bhedo bhANito tahA bhANiyavyo / devANaM jahA veubviyasarIrabhedo bhANito tahA bhANiyavyo, jAva sbvsiddhdevtti| teyagasarIreNaM bhaMte! kiMsaMThiepaM0?, go0! nAnAsaMThANasaMThiepaM0, egidiyateyagasarIre NaM bhaMte ! kiMsaMThie pannate?, go0 ! nAnAsaMThANasaMThie paM0, puDhavikAiyaegidiyateyagasarIreNaM bhaMte! kiMsaMThiepaM0?, go0 masUracaMdasaMThANasaMThite paM0, evaM orAliyasaMThANANusAreNa bhANitavvaM jAva cauridiyANavi, neraiyANaM bhaMte! teyagasarIre kiMsaMThie paM0?, go0!jaha veubviyasarIre, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNUsANaM jahA etesiM ceva orAliyaMti, devANaM bhaMte ! kiMsaMThite teyagasarIre paM0 go0 ! jahA veubviyassa jAva anuttrovvaaiytti| vR. 'teyagasarIre NaM bhaMte !' ityAdi, iha taijasazarIraM sarveSAmavazyaM bhavati tato yathA ekadvitricaturindriyagata audArikazarIrabhedobhaNitastathAcaturindriyAnyAvattaijasazarIrabhedo'pi vaktavyaH, paJcendriyataijasazarIracintAyAMtaturvidhapaJcendriyataijasazarIraM, nairayikatiryagmanuSyadevabhedAt, tatra nairayikataijasazarIracintAyAM yathA prAk vaikriyazarIre paryAptaparyAptaviSayatayA dvigato bheda uktastathA'trApi vaktavyaH sa caiva___ -'jai neraiyapaMciMdiyateyagasarIre kiM rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyateyagasarIre jAva kiM ahesattamApuDhavineraiyapaMciMdiyateyagasarIre?,go0! rayaNAppabhApuDhavineraiyapaM--teyagasarIrevi jAva ahesattamApuDhavineraiyapaM0 teyagasarIrevi, jai rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyateyagasarIre kiM pajjattagarayaNappabhe'tyAdi, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM ca yathA prAgaudArikazarIrabheda uktastathA atrApi vaktavyaH, sa caivam "tirikkhajoNiyapaMciMdiyateyagasarIreNaM bhaMte ! kaivihe pannatte?' ityAdi, devAnAM yathA vaikriyazarIrabhedaM uktastathA bhaNitavyaH, sa caivam-'jai devaMciMdiyateyagasarIre kiM bhavaNavAsidevapaMciM0teyagasarIre' ityAdi, yAvatsarvArthasiddhadevasUtraM / ukto bhedaH,samprati saMsthAnapratipAdanArthamAha-'teyagasarIreNaM bhaMte ! kiMsaMThie paM0?' ityAdi, sugamaM, ihajIvapradezAnurodhitaijasaM zarIraMtato yadevatasyAM 2 yonAvaudArikazarIrAnurodhena vaikriyazarIrAnurodhena ca jIvapradezAnAM saMsthAnaM tadeva taijasazarIrasyApi iti prAguktamekadvitricaturindriyatiryakpaJcendriyamanuSyagatamaudArikasaMsthAnaM nairayikadeveSu vaikriyasaMsthAnamatidiSTamiti gataM saMsthAnamadhunA avagAhanAmAnamAha mU. (521)jIvassaNaMbhaMte! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayassa teyAsarIrassa kemahAliyA sarIrogAhaNA paM0?, go0 ! sarIrapamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM jAyAmeNaM jaha0 aMgulassa asaM0 uko0 logaMtAo logaMte, Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 21 / / /521 egiMdiyassa gaMbhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa teyAsarIrassa kemahAliyA sarIro0 go0 ! evaM ceva, jAva puDhavi0 Au0 teu0 vAu0 vaNapphaikaiyassa, beiMdiyassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamu0 samo0 teyAsarIrassa kemahA0 ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgulassa asaMkhe0 ukko0 tiriyalogAo logaMte, evaM jAva cauridiyassa, neraiyarasaNaM bhaMte! mAra0 samu0 samo0 teyAsarIrassa kemahA0 ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 sAtirekaM joyaNasahassaM ukko0 adhe jAva ahesattamA puDhavI tiriyaM jAva sayaMbhuramaNe samudde uddhaM jAva paMDagavane pukkhariNIto, paMciMdiyatirikkhajoNiyassa NaM bhaMte! mAra0 samu0 samo0 teyAsarIrassa ya kemahA0 ?, go0 ! jahA beiMdiyasarIrassa, maNussassa NaM bhaMte! mAra0 samu0 samo0 teyAsarIrassa kemahA0 ?, go0 ! samayakhettAo logaMtI, asurakumArassa NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa teyA0 kema0 ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgulassa asaMkhe ukko0 adhe jAva taccAe puDhavIe hiTTille caramaMte tiriyaM jAva sayaMbhuramaNasamuddassa bAhirille veiyaMte uDDuM jAva isIpabbhArA puDhavI, evaM jAva thaNiyakumArateyagasarIrassa, vANamaMtarajoisiya sohammIsANagA ya evaM caiva, sakumAradevassa NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa teyAsarIrassa kemahA0i ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 adhe jAva mahApAtAlANaM doce tibhAge, tiriyaM jAva sayaMbhuramaNe samudde uDDuM jAva accuo kappo, evaM jAva sahassAradevassa acchuoM kappo, ANayadevaMssa NaM bhaMte! mAra0 samu0 samo0 teyAsa0 kema0 ?, go0 ! sarIrappamANamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgu0 asaM0 ukko0 jAva adholoiyagAmA, tiriyaM jAva maNUsakhette uhuM jAva akSuoM kappo, evaM jAva AraNadevassa aadevassa evaM ceva, navaraM uDDuM jAva sayAiM vimANAtiM, 140 gevijagadevarasa NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamu0 samo0 teyaga0 kema0 ?, go0 ! sarIramAnamettA vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jaha0 vijjAharaseDhIto ukko0 jAva aholoigAmA tiriyaM jAva maNUsakhette uDDuM jAva sagAtiM vimANAtiM, anuttarovavAiyassavi evaM ceva / kammagasarIre NaM bhaMte! katividhe paM0 ?, go0 ! paMcavidhe paM0 taM0- egiMdiyakammagasarIre jAva paMciMdiya0 ya, evaM jaheva teyagasarIrassa bhedo saMThANaM ogAhaNA ya bhaNitA taheva niravasesaM bhANitavvaM jAva anuttarovavAiyatti / bR. 'jIvassa NaM bhaMte!' ityAdi, jIvasya nairayikatvAdivizeSaNAvivakSAyAM sAmAnyataHsaMsAriNo Namiti vAkyAlaGkAre mAraNAntikasamudghAtena vakSyamANalakSaNanena samavahatasya sataH 'kemahAliyA' iti kiMmahatI kiMpramANamahatvA zarIrAvagAhanA ?, zarIramaudArikAdikamapyasti tata Aha-taijasazarIrasya, prajJaptA ?, bhagavAnAhazarIrapramANamAtrA viSkambhabAhalyena, viSkambhazca bAhalyaM ca viSkambhabAhalyaM samAhAro dvandvastena, viSkambhena bAhalyena cetyarthaH, tatra viSkambha udarAdivistAraH bAhalyamuraH pRSThasthUlatA AyAmI daidhyaM tatrAyAmena jaghanyato'GgulasyAsaGghayeyabhAgaH --aGaggulAsaGghayeyabhAgapramANA, iyaM ca ekendriyasyaikendriyeSvatyAsannamutpadyamAnasya draSTavyA, utkarSatolokAntAt lokAntaH, kimuktaM bhavati ? - Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-2, uddezakaH-, dvAra 141 adholokAntAdArabhyayAvadUrdhvalokAntaUrdhvalokAntAdArabhya yAvadadholokAntastAvapramANaiti, iyaM ca sUkSmasya bAdarasya vA ekendriyasya veditavyA, na zeSasyAsambhavAt, ekendriyA hi sUkSmA bAdarAzca yathAyogasamaste'pilokevartantena zeSAstatoyadA sUkSmo bAdarovAekendriyo'dholoke vartamAnaUrdhvalokAnte sUkSmatayA bAdaratayA votpattumicchatiUrdhvalokAnte vAvartamAnaH sUkSmobAdarovAadholokAnte sUkSmatayA bAdaratayA votpatsyatetadAtasya mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya yathoktapramANAtaijasazarIrAvagAhanA bhavati, etenapRthivyaptejovAyuvanaspatisUtrANyapi bhAvitAni draSTavyAni, tathAhi- sUkSamapRthivIkAyiko'dholoke Urdhvaloke vA vartamAno yadA sUkSmapRthivIkAyikAditayAbAdaravAyukAyikatayA vAUrdhvalokeadholokevA samutpattumicchati tadA bhavati tasya mAraNA ntikasamudghAtena samavahatasyotkarSato lokAntAtta lokAntaM yAvat taijasazarIrAvagAhanA, evama kAyikAdiSvapi bhAvyaM, dvIndriyasUtre AyAmena jaghanyato'GgalAsaGgyeyabhAgapramANA yadA aparyApto dvIndriyo'hulAsaGkhayeyabhAgapramANaudArikazarIraH svapratyAsannapradeze ekendriyAditayotpadyate tadA avaseyA, athavA yasmin zarIre sthitaHsan mAraNAntikasamudghAtaM karoti tasmAt zarIrAt mAraNAntikasamudghAtavazAtbahirvinirgatatejazarIrasyAyAmaviSkambhavistArairavagAhanA cintyatena tatzarIrasahitasya, anyathA bhavanapatyAderyajadhanyato'GgulasaGghayeyabhAgatvaM vakSyatetadvirudhyeta, bhavanapatyAdizarIrANAM saptAdihastapramANatvAt, tato mahAkAyo'pidvIndriyo yadA svapratyAsannadeze ekendriyatayotpadyate tadApyanulAsaGkhayeyabhAgapramANA veditavyA, utkarSatastiryaglokAlokAntaH, kimuktaM bhavati?-tiryaglokAdadholokAnto UrdhvalokAnto vA yAvatA bhavati tAvatrAmANA ityarthaH, kathametAvapramANeti cet, ucyate, iha dvIndriyA ekendriyeSvayutpadyante, ekendriyAzca sakalalokavyApinaH, tato yadA tiryaglokasthito dvIndriya UrdhvalokAnte adholokAnte vA ekendriyatayA samatpadyate tadA bhavati tasya mAraNAntikasamudghAtasamavahatasya yathoktapramANA taijasazarIrAvagAhanA, tiryaglokagrahaNaM ca prAyasteSAM tiryaglokaH svasthAnamiti kRtamanyathA adholokaikadeze'pyadholaukikagrAmAdau Urdhvalokaikadeze'pipaNDakavanAdau dvIndriyaH sambhavatIti tadapekSayA'tiriktA'pi taijasazarIrAvagAhanA draSTavyA, evaM tricaturindriyasUtre api bhAvanIye / nairayikasUtre AyAmenajaghanyatoyatsAtirekaMyojanasahanamuktaMtadevaMparibhAvanIyam-iha valayAmukhAdayadhAtvAraH pAtAlakalazAH lakSayojanAvagAhA yojanasahasrabAhalyavikkarikAH, teSAmadhastribhAgovAyuparipUrNauparitanastribhAgaudakaparipUrNomadhyamnabhAgovAyUdakayorutsaraNApasaraNadharmA, tatrayadA kazcitsImantakAdiSunarakendrakeSuvartamAnonairayikaH pAtAlakalazapratyAsannavartI casvAyuHkSayAgaduvRtya pAtAlakalazakuDyaMyojanasahasrabAhalyaMbhittvA pAtAlakalazamadhye dvItIye tRtIye vA tribhAge matsyatayotpadyate tadA bhavati sAtirekayojanasahanamAnA nairayikasya mAraNAntikasamudghAtasamavahatasya jaghanyAtaijazarIrAvagAhanA, utkarSato yAvadadhaH saptamapRthivI tiryak yAvatsvayambhUramaNasamudraparyantaUrdhva yAvatpaNDakavane puSkariNyastAvad draSTavyA, kimuktaM bhavati adhaH saptamapRthivyAArabhya tiryagyAvat svayambhUramaNaparyanta UrdhvaM yAvat paNDakavanapuSkariNyastAvatpramANA, etAvatI ca tadA labhyate yadA'dhaH saptamapRthivInArakaHsvayambhUramaNasamudraparyante Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 21/-/-/ 521 matsyatayotpadyate paNDakavane puSkariNISu ceti, tiryakpaJcendriyasyotkarSatastiryaglokAllokAnto'trApi bhAvanA dvIndriyatkarttavyA, tiryakpaJcendriyasyaikendriyeSUtpAdasambhavAt / manuSyasyotkarSataH samayakSetrAt, samayapradhAnaM kSetraM samayakSetraM mayUravyaMsakAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, yasmin arddhatRtIyadvIpapramANe sUryAdikriyAvyaGgayaH samayo nAma kAladravyamasti tatsamayakSetraM mAnuSakSetramiti bhAvastasmAta, yAvadadha UrdhvaM vA lokAntastAvatpramANA, manuSyasyApyekendriye - SUtpAdasambhavAt, samayakSetragrahaNaM samaya kSetrAdanyatra manuSyajanmanaH saMharaNasya cAsambhavenAtiriktAyA avagAhanAyA asambhavAt / 142 asurakumArAdistanitakumArAparyavasAnabhavanapativyantarajyotiSkasaudharme zAnadevAnAM jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAgaH, kathamiti cet, ucyate, ete hyekendriyeSUtpadyante tato yadA te svAbharaNeSvaGgadAdiSu kuNDalAdiSu vA ye maNayaH padmarAgAdayasteSu gRddhA mUrcchitAstadadhyavasAyinasteSveva zarIrastheSvAbharaNAdiSu pRthivIkAyikatvenotpadyante tadA bhavati jaghanyato'GgulAsahvayeyabhAgapramANA taijazarIrAvagAhanA, anye tvanyathA'tra bhAvanikAM kurvanti, sA ca nAtizliSTeti, na likhitA na ca dUSitA, 'kumArga na hi tityakSuH punastamanudhAvatI'ti nyAyAnusaraNAt, utkarSato yAvadadhastRtIyasyAH pRthivyA adhastanazcaramAntaH tiryak yAvatsvayambhUramaNasamudrasya bAhyo vedikAnta UrdhvaM yAvat ISatprAgbhArA pRthivI tAvat draSTavyA, kathamiti cet, ucyate, yadA bhavanapatyAdiko devastRtIyasyAH pRthivyA adhastanaM caramAntaM yAvat kutazcitprayojanavazAd gato bhavati, tatra ca gataHsan kathamapi svAyuHkSayAnmRtvA tiryak svayambhUramaNasamudrabAhyavedikAnte yadivA ISaTprAgbhArAbhidhapRthivIparyante pRthivIkAyikatayotpadyate tadA bhavatyutkarSato yathoktA tatA taijasazarIrAvagAhanA, 1 athavA sanatkumAradevasyApi jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAgapramANA taijasazarIrAvagAhanA, kathamiti cet, ucyate, iha sanatkumArAdaya ekendriyeSu vikalendriyeSu vA notpadyante, tathA bhavasvAbhAvyAt, kintu tiryakpaJcendriyeSu manuSyeSu vA, tato yadA mandarAdipuSkariNyAdiSu jalAvagAhaM kurvatAM svabhavAyuH kSayAt tatraiva svapratyAsanne deze matsyatayotpadyante tadA aGgulAsaGghayeyabhAgapramANA draSTavyA, pUrvasambandhinIM manuSyastriyaM manuSyeNopabhuktAmupalabhya gADhAnurAgAdihAgatya pariSvajate pariSvajya ca tadavAcyapradeze svAvAcyaM prakSipya kAlaM kRtvA tasyA eva garbhe puruSabIje samutpadyate tadA labhyate, utkarSato'dhaH pAtAlakalasAnAM lakSayojanapramANAvagAhAnAM dvitIyatribhAgaM yAvat tiryag yAvat svayambhUramaNasamudraparyanta UrdhvaM yAvadacyutakalpastAvadavagantavyA, kathamiti cet, ucyate, iha sanatkumArAdidevAnAmanyadevanizrayA acyutakalpaM yAvad gamanaM bhavati, na ca tatra vApyAdiSu matsyAdayaH santi tata iha tiryagmanuSyeSUtpattavyaM, tatra yadA sanatkumAradevo'nyadevanizrayA acyutakalpaM gato bhavati tatra ca gataH san svAyuH kSayAtkAlaM kRtvA tiryak svayaMbhUramaNaparyante yadivA'dhaH pAtAlakalazAnAM dvitIyatribhAge vAyUdakayorutsaraNApasaraNabhAvini matsyAditayotpadyate tadA bhavati tasya tiryagadho vA yathoktakrameNa taijasazarIrAvagAhaneti, 'evaM jAva sahassAradevassa' tti evaM - sanatkumAradevagatena prakAreNa jaghanyata utkarSatazca taijasazarIrAvagAhanA tAvadvAcyA yAvatsahasrArdevebhyaH, bhAvanA'pisarvatrApi samAnA, Anata Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-21, uddezakaH, dvAra 143 devasyApijaghanyato'GgulAsaGkhayeyabAgapramANAtaijasazarIrAvagAhanA, nanvAnatAdayodevA manuSyeSvevotpadyante manuSyAzca manuSyakSetra eveti kathamaGgulAsaGkhyeyabhAgapramANA?, ucyate, iha pUrvasambandhinI manuSyastriyamanyena manuSyeNopabhuktAmAnatadevaH kazcanApyavadhijJAnata upalabhyAsannamRtyutayA viparItasvabhAvatvAt sattvacaritavaicitryAt karmagateracintyatvAt kAmavRttermilinatvAca, uktaM c||1|| "sattvAnAM caritaM citraM, vicitrA karmaNAM gatiH / .. __ malinatvaM ca kAmAnAM, vRttiH paryantadAruNA // " iti, gADhAnurAgAdihAgatya nakulopagRhaM tAM pariSvajya tadavAcyapradeze svAvAcyaM prakSipyAtIva mUrchitaH svAyuHkSayAtkAlaM kRtvA yadA tasyA eva garbhe manuSyabIje manuSyatvenotpadyate, manuSyabIja ca jaghanyato'ntarmuhUrtamutkarSato dvAdaza muhUrtAn yAvadavatiSThati, uktaM ca __ "maNussabIe NaM bhaMte ! kAlato kevaJciraM hoi?, go0 ! jaha0 aMto0 ukkoseNaM barasa muhuttA" iti, tato dvAdazamuhUttabhyintara upabhuktAMpariSvajyamRtasyatatraivotpattirmanuSyatvena draSTavyA, utkarSato'dho yAvadadholaukikA grAmAstiryag yAvanmanuSyakSetraM UdhrvayAvadacyutaH kalpastAvadavaseyA, kathamiti cet, ucyate, iha yadA''natadevaH kasyApyanyasya devasya nizrayA acyutakalpaMgatobhavati, sacatatra gataHsankAlaMkRtvA'dholaukikagrAmeSuyadivA manuSyakSetraparyante manuSyatvenotpadyate tadA labhyate, evaM prANatAraNAcyutakalpadevAnAmapi bhAvanIyaM, tathA cAha ___ "evaM jAva AraNadevassa, acuyadevassa evaM ceva, navaraM ur3a jAva sayAI vimANAI' iti, acyutadevasyApi jaghanyataH utkarSatazca taijasazarIrAvagAhanA evameva-evaMpramANaiva, paraM sUtrapAThe 'ur3a jAva sayAI vimANAI' iti vaktavyaM, natu 'uDaM jAva accuo kappo' thi, acyutadevo hi yadA cintyate tadA kathamUrcayAvadacyutaH kalpa iti ghaTate?, tasya tatra vidyamAnatvAt, kevalamacyutadevo'pi kadAcidUrdhvaM svavimAnaparyantaM yAvad gacchati tatra ca gataH san kAlamapi karoti tata uktam- 'uIjAva sayAIvimANAI' iti, graiveyakAnuttarasurA bhagavadvandanAdikamapitatrasthA eva kurvanti tata ihAgamanAsambhavAt aGgulAsaGkhyeyabhAgapramANatA na labhyate, kintu yadA vaitATyagatAsuvidyAdharazreNiSUtpadyantetadAsvasthAnAdArabhyAdhoyAvadvidyAdharazreNayastAvapramANA jaghanyA taijasazarIrAvagAhanA, ato'pimadhyejaghanyatarAyA asambhavAt, utkRSTA yAvadadholaukikA grAmA-stato'pyadha utpAdAsambhavAt, tiryagyAvanmanuSyakSetraparyantastataH paraM tiryagapyutpAdAbhAvAt, yadyapi hi vidyAdharA vidyAdharyazca nandIzvaraM yAvad gacchanti arvAk sambhogamapi kurvanti tathApi manuSyakSetrAt parato garbha manuSyeSu notpadyante tatastiryagyAvat mnussykssetrmityuktN| tadevamuktAni taijasazarIrasya vidhisaMsthAnAvagAhanAmAnAni, samprati kArmaNasya vaktavyAni, kArmaNaM ca taijasasahAvinAbhAvi taijasavacca jIvapradezAnurodhi saMsthAnaM tato yathaiva taijasazarIrasyoktAni tathaiva kArmaNasyApi vaktavyAni, tathA cAha-'evaM jaheva teyagasarIrassa bhedo saMThANamogAhaNA ya bhaNitA taheva niravasesaM bhANitavvaM jAva anuttarovavAiya'ti / / uktAnipaJcAnAmapi zarIrANAM vidhisaMsthAnavagAhanAmAnAni, samprati pudgalacayanamAha mU. (522) orAliyasarIrassaNaMbhaMte! katidisiM poggalA cijaMti?, go0! nivvAdhaeNaM chaddisiM vAghAye paDucca siya tidisiM siya chauddisiM siya paMcadisiM, keubviyasarIrassa NaM bhaMte ! www.jainelibrary.org Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2-21/-//522 katidisiM poggalAcijjuMti ?, go0 ! niyamA chaddisiM, evaM AhAragasarIrassavi, teyAkammagANaM jahA orAliyasarIrassa / orAliyasarIrassa NaM bhaMte ! katidisiM poggalA uvacijjati ?, go0 ! evaM ceva jAva kammagasarIrassa, evaM uvacijnaMti, avacijjaMti / jassa NaM bhaMte 1 orAliyasarIraM tassa veuvviyasarIraM jassa veuvviyasarIraM tassa orAliyasarIraM ?, go0 ! jassa orAliyasarIraM tassa veuvviyasarIraM siya atthi siya natthi, jassa veuvviyasarIraM tassa orAliyasarIraM siya atthi siya natthi, jassaNaM bhaMte! orAliyasarIraM tassa AhAragasarIraM jassa AhAragasarIraM tassa orAliyasarIraM go0 ! jassa orAliyasarIraM tassa AhAragasarIraM siya atthi siya natthi, jassa puNa AhAragasarIraM tassa orAliyasarIraM niyamA atthi, jassaNaM bhaMte! orAliyasarIraM tassa teyagasarIraM jassa teyagasarIraM tassa orAliyasarIraM go0 ! jassa orAliyasarIraM tassa teyagasarIraM niyamA atthi jassa puNa teyagasarIraM tassa orAliyasarIraM siya atthi siya natthi, evaM kammagasarIraMpi, jassaNaM bhaMte! veuvviyasarIraM tassa AhAragasarIraM jassa AhAragasarIraM tassa veubviyasarIraM go0 ! jassa veuvviyasarIraM tassa AhAragasarIraM natthi, jassavi AhAragasarIraM tatsavi veDavviyasarIraM natthi, teyAkammAtiM jahA orAliyaeNa samaM taheva AhAragasarIreNavi samaM teyAkammagAti cAreyavvANi / jassa NaM bhaMte! teyagasarIraM tassa kammagasarIraM jassa kammagasarIraM tassa teyagasarIraM ?, go0 ! jassa teyagasarIraM tassa kampagasarIraM niyamA atthi, jassavi kammagasarIraM tatsavi teyagasarIraM niyamA atthi / 144 vR. 'orAliyasarIrassa NaM bhaMte!' ityAdi, audArikazarIrasya 'Na' miti vAkyAlaGkAre bhadanta ! 'kaidisiM' iti paJcamyarthe dvitIyA bahuvacane caikavacanaM prAkRtatvAt, tato'yamarthaH - katibhyo digbhyaH samAgatya pudgalAzcIyante, karmakarttaryayaM prayogaH, svayaM cayanamAgacchantItyarthaH-, bhagavAnAha - nirvyAdhAtena - vyAghAtasyAbhAvo nirvyAghAtamavyayIbhAvaH 'tena vA tRtIyAyA' iti vikalpenAmvidhAnAnnAtrAmbhAvaH 'chaddisiM'ti SaDbhyo digbhyaH kimuktaM bhavati ? - yatra trasanADyA madhye bahirvA vyavasthitasyaudArikazarIriNo naikApi dig alokena vyAhatA varttate tatra nirvyAdhAte vyavasthitasya niyamAt SaDbhyo digbhyaH pudgalAnAmAgamanaM, vyAghAtaM - alokena pratiskhalanaM pratItya 'siya tidisiM' ti syAt kadAcittisRbhyo digbhyaH syAccatasRbhyaH syAt paJcabhyaH, kathamiti cet, ucyate, sUkSmajIvasyaudArikazarIriNo yatrordhvaM lokA kAzaM na vidyate nApi tiryak pUrvadizi nApi dakSiNadizi tasmin sarvordhvapratare AgneyakoNarUpe lokAnte vyavasthitasyAdhaH pazcimottararUpAbhyastisRbhyo digbhyaH pudgalopacayaH zeSadikatrayasyAlokena vyAptatvAt punaH sa eva sUkSmajIva audArikazarIrI pazcimAM dizamanusRtya tiSThati tadA pUrvadigasyAdhikA - jAteti catasRbhyo digbhyaH pudgalAnAmAgamanaM, yadA punaradho dvitIyAdimatare gataH pazcimadizamavalambya tiSThati tadA UrdhvadigapyadhikA labhyate kevalA dakSiNaiva digalokena vyAhateti paJcabhyo digbhyaH pudgalAnAmAgamanaM, vaikriyazarIramAhArakazarIraMca trasanADyA madhya eva sambhavati nAnyatreti Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 padaM-21, uddezakaH-, dvAratayorapi pudgalacayo niyamAt SaDbhyo digbhyaH, taijasakArmaNe sarvasaMsAriNAM, tato yathaudArikasya nirvyAdhAtena SaDbhyo digbhyo vyAghAtaM pratItyapunaH syAt tridigbhyaH syAmcaturdigabhyaH syAt paJcadigbhyaH tathA taijasakArmaNayorapi draSTavyaH, yathAcayastathAupacayo'pacayazcavaktavyaH,tatra upacaya:-prAbhUtyenacayaH apacayo-DrAsaHzarIrebhyaH pudgalAnAM vicaTanamitiyAvat / uktaM pudgalacayanamidAnIM zarIrasaMyogamAha 'jassaNaMbhaMte!' ityAdi, yasyaudArikaMtasya vaikriya syAdastisyAnAsti, ya audArikazarIrI sanvaikriyalabdhimAnvaikriyamArabhyatatra vartate tasyAsti zeSasya nAstItibhAvaH,yasya vaikriyazarIraM tasyaudArikazarIraM syAdasti syAnnAsti, devanArakANAM vaikriyazarIravatAmaudArikazarIraM nAsti tiryagmanuSyANAMtuvaikriyazarIraktAmastItibhAvArthaH,AhArakazarIreNApi sahacintAyAM yasyaudArikazarIraM tasyAhArakazarIraM syAdasti syAnnAsti, ya audArikazarIrI caturdazapUrvadhara AhArakalabdhimAn AhArakazarIramArabhya vartate tasyAsti zeSasya nAstItyarthaH, yasya punarAhArakazarIraM tasyaudArikazarIraM niyamAdasti, audArikazarIravirahe AhArakalabdherapyasammavAta, taijasazarIreNa saha cintAyAM yasyaudArikazarIraM tasya niyamAtaijasazarIraM, taijasazarIravirahe audArikazarIrAsambhavAt, yasya punastaijasazarIraMtasyaudArikaMsyAdastisyAnAsti, devanairayikANAMnAstitiryagmanuSyANAmastItibhAvaH, evaM kArmaNazarIreNApisaha cintA kartavyA, taijasakArmaNayoHsahacAritvAta, samprati vaikriyazarIrasyAhArakazarIrAdibhiH saha saMyogacintAM kurvanAha ___ jassa NaM bhaMte!' ityAdi, yasya vaikriyazarIraM na tasyAhArakazarIraM yasyAhArakazarIraM na tasya vaikriyazarIraM, samakAlamanayorekasyAsammavAta, taijasakArmaNeyathaudArikazarIreNa saha cintite tathA vaikriyazarIreNApi saha cintayitavye, AhArakazarIreNApi saha tathaiva, taijasakArmaNayostu parasparamavinAbhAvitvAt yasya taijasaM tasya niyamAt kArmaNaM yasya kArmaNaM tasya kArmaNaM tasya niyamAt taijasam / gataM saMyogadvAram, idAnIM dravyapradezobhayairalpabahutvabhidhitsurAha mU. (523) etesiNaMbhaMte! orAliyaveubbiyaAhAragateyagakammagasarIrANaMdabaTTayAe padesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAte kayare2hito appA bA 4 ?, go0 ! savvatthovA AhAragasarIrA davaTThayAte veubbiyasarIrA davaTThayAe asaMkhejaguNA orAliyasarIrA davaDayAte asaM0 teyAkammagasarIrA dovi tulA davaTTayAte anaMtaguNA, padesaTTayAe sabbatyovA AhAragasarIrA pade0 veubbiyasarIrA pade0 asaM0 orAliyasarIrA pade0 asaM0 teyagasarIrA pade0 anaM0 kammagasarIrA pade0 anaM0, davaTThapadesaTTayAtesavvatyovA AhAragasarIrAdavaTThayAte veubbiyasarIrAdabvaTThAe asaM0 orAliyasarIrAdabvaTThayAeasaM0 orAliyasarIrehitodavaTTayAehito AhAragasarIrApadesaTTayAe anaM0 veubbiyasarIrA pade0 asaM0 orAliyasarIrA0 pade0 asaMkhejaguNA teyAkammA dovitullA davaDhayAe anaM0 teyagasarIrA pade0 anaMtaguNA kammagasarIrA pade0 anaM0 / vR.'eesiNaM bhaMte!' ityAdi, sarvastokAnyAhArakazarIrANidravyArthatayA, zarIramAtradravyasAjhyayAityarthaH, utkRSTapade'pi teSAMsahapRthakatvasyaprApyamANatvAt, ukkoseNaujugavaMpuhuttamettaM Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 prajJApanAupAGgasUtram-2-21/-1-1523 sahassANa miti vacanAt tebhyo'pi vaikriyazarIrANi dravyArthatayA asaGkhayeyaguNAni, sarveSAM nairayikANAM sarveSAMca devAnAM katipayatiryakpaJcendriyamanuSyabAdaravAyukAyikAnAM ca vaikriyazarIrasambhavAt, tebhyo'pyaudArikazarIrANi dravyArthatayA asaGkhayeyaguNAni, pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricaturindriyatiryakpaJcendriyamanuSyANAmaudArikazarIrabhAvAt, pRthivyaptejovAyuvanaspatizarIrANAM ca pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANatvAt, tebhyo'pi taijasakArmaNazarIrANi dravyArthatayA'nantaguNAnIti, sUkSmabAdaranigodajIvAnAmanantAnAntAnAM pratyekaM taijasakArmaNazarIrabhAvAt, svasthAne tu parasparaM tulyAni, prspraavinaabhaavitvaadeksyaabhaave'nysyaapybhaavaat| pradezArthacintAyAMsarvastokAnyAhArakazarIrANisahasrapRthakatvamAtrazarIrapradezAnAmalpatvAt, tebhyo'pi vaikriyazarIrANipradezAthatayA asaGkhyeyaguNAni, iha yadyapi vaikriyazarIrayogyavargaNAbhya AhArakazarIravargaNAH paramANvapekSayA anantaguNAstathApi stokAbhirvargaNAbhirAhAraMkazarIraM niSpadyate hastamAtratvAdatiprabhUtAbhikriyazarIravargaNAbhikriyaM utkarSataH sAtirekalakSayojanapramANatvAt atistokAni cAhArakazarIrANi sahasrapRthaktavena prApyamANatvAt atiprabhUtAni vaikriyazarIrANiasaGkhayeyazreNigatAkAzapradezarAzipramANatvAttataupapadyante AhArakazarIrebhyaH pradezArthatayA vaikriyshriiraannttysnggyeygunnaani,|| tebhyo'pyaudArikazarIrANi pradezArthatayA asaGkhyeyaguNAni, asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANatayA teSAM labhyamAnatvena tatpradezAnAmatiprabhUtAnAM sambhavAt, tebhyo'pi taijasazarIrANi pradezArthatayAanantaguNAni, dravyArthatayA'pitebhyasteSAmanantaguNatvAt,tebhyo'pikAmaNazarIrANi pradezArthatayA anantaguNAni, taijasavargaNAbhyaH kArmaNavargaNAnAM paramANvapekSayA'ntaguNatvAtU, dravyArthapradezArthacintAyAM "savvatthovA AhAragasarIrA davvaTThayAe veubviyasarIrA davvaTThayAe asaMkhejaguNAorAliyasarIrAdabba0 asaM0' ityatrabhAvanA prAgaktA'nasartavyA, tebhyo dravyArthatayaudArikazarIrebhya AhArakazarIrANi pradezArthatayA'nantaguNAni, audArikazarIrANi sarvasaGkhyA'pyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni, AhArakazarIrayogyavargaNAyAM tvekaikasyAmapyabhavyebhyo'nantaguNAH paramANava iti, tebhyo'pi vaikriyazarIrANipradezArthatayAasaGkhayeyaguNAni, tebhyopyaudArikazarIrANi pradezArthatayA asaGghayeyaguNAni, atrabhAvanAprAgeva kRtA, tebhyo'pitaisajakArmaNAnidravyArthatayAanantaguNAni atiprabhUtAnantasaGgyeyopetatvAt, tebhyo'pi taijasazarIrANi pradezArthatayA'nantaguNAni, anantaparamANvAtmikAbhirananatAbhi(vargaNAbhi)rekaikasyataijasazarIrasyaniSpAdyatvAt, tebhyo'pi kArmaNazarIrarANi pradezArthatayA'nantaguNAni, atra kAraNaM praagevoktN| tadevaM paJcAnAmapi zarIrANAM dravyapradezobhayairalpabahutvamuktam, idAnIM jaghanyotkRSTobhayAvagAhanAviSamalpabahutvamAha ma. (524) etesiNaMbhaMte! orAliyaveubviyaAhAragateyagakammagasarIrANaMjahanniyAe ogAhaNAe ukkosiyAe ogAhaNAe jahannukosiyAe ogAhaNAe katare2hito appA vA 4 go0! savvatyovA orAliyasarIrassa jahanniyA ogAhaNA, Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-21, uddezakaH-, dvAra 147 teyAkammagANaM doNhavi tullA jahanniyA ogAhaNA vise0 veubbiyasarIrassa jahanniyA ogAhaNA asaM0 AhAragasarIrassa jahanniyA ogAhaNA asaM0, ukkosiyAe ogAhaNAe savvatthovA AhAragasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA orAliyasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA saMkhe0 veubdhiyasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA saMkhi0 teyAkammagANaM dovi tullA ukkosiyA ogAhaNA asaM0, jahannukkosiyAte ogAhaNAtesavvatthovA orAliyasarIrassajahanniyA ogAhaNA teyAkammANaM dopahavi tullA jahannayi ogAhaNA vise0 veubviyasarIrassa jahanniyA ogA0 asaM0 AhAragasarIrassa jahanniyAhiMto ogAhaNahito tassa ceva ukkosiyA ogA0 vise0 orAliyasarIrassa ukkosiyA ogA0 saMkhe0 veubbisarIrassa NaM ukkosiyA ogAhaNA saMkhi0 teyAkammagANaMdoNhavitullA ukkosiyAogAhaNA asaMkhijjuNA / / (pannavaNAebhagavaIeegavIsaimaM payaM samatta) vR. 'eesiNamityAdi, sarvastokA audArikazarIrasya jaghanyAvagAhanA, aGgulAsaGkhayeyamAgamAtrapramANatvAta, taijasakArmaNayorjaghanyAvagAhanA dvayorapi parasparaMtulyA, audArikajaghandyAvagAhanAto vizeSAdhikA, kathamiti cet, ucyate, jaiha mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya pUrvazarIrAtyahirvinirgataM taijazarIraM tasyAyAmabAhalyavistArairavagAhanA cintyate ityuktaMprAka, tatra yasmin pradeze utpatsyante so'pi pradeza audArikazarIrAvagAhanApramito'hulAsaGghayeyabhAgapramANo vyApto yadapyapAntarAlamatistokaM tadapi vyAptamityaudArikajaghanyAvagAhanAtovizeSAdhikA, tato'pivaikriyazarIrasyajaghanyAvagAhanAasaGkhyeyaguNA, amulAsa yayabhAgasyAkhyeyabhedabhinnatvAt, tato'pyAhArakazarIrasyajaghanyAvagAhanA'saGkhayeyaguNA, dezonahastapramANatvAt, utkRSTAvagAhanAcintAyAM sarvastokA AhArakazarIrasyotkRSTA'vagAhanA, hastamAtratvAt, tato'pyaudArikazarIrasya utkRSTAvagAhanA saGkhayeyaguNA, sAtirekayojanasahanapramANatvAt, tato'pivaikriyazarIrasyotkRSTAvagAhanA saGghayeyaguNA, sAtirekayojanalakSamAnatvAt, taijasakArmaNayorutkRSTAvagAhanA dvayorapi parasparaM tulyA vaikriyazarIrotkRSTAvagAhanAto'saGkhyeyaguNA, caturdazarajvAtmakatvAt, jaghanyotkRSTAvagAhanacintAyAM AhArakazarIrasya 'jahanniyAhiMto ogAhaNAhito tassa ceva ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA' iti, dezena samadhikatvAt, zeSaM sugama, anantarameva bhAvitatvAt / / . padaM -21 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre ekaviMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / padaM-22-kriyA ) vR. tadevaM vyAkhyAtamekaviMzatitamaM padaM, adhunA dvAviMzatitamamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarapade gatipariNAmavizeSarUpaM zarIrAvagAhanAdi cintitaM, iha tu nArakAdigatipariNAmena pariNAtAnAM jIvAnAM prANAtipAtAdirUpAHkriyAvizeSAzcintyante, tatredamAdisUtram mU. (525) katiNaM bhaMte ! kiriyAo pannattAo?, go0! paMca kiriyAopannattAo, Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-1-1525 taM0-kAiyA 1 ahigaraNiyA 2 pAdosiyA 3 pAriyAvaNiyA 4 pANAivAyakiriyA, kAiyA NaM bhaMte! kiriyA kativihA paM0?, go0 ! duvihA paM0, taM0-anuvarayakAiyAya duppauttakAiyA ya, ahiMgaraNiyA NaM bhaMte ! kiriyA kaivihA paM0?, go0 ! duvihA paM0, taM0-saMjoyaNAhikaraNiyA ya nivvattaNAdhigaraNiyA ya, pAdosiyANaMbhaMte! kiriyA kativihA paM0?, go0! tivihA paM0, taM0-jeNaMappaNo vA parassa vA tadubhayassa vA asubhaM manaM saMpadhAreti, setaM pAdosiyA kiriyA, pAriyAvaNiyANaMbhaMte! kiriyA kativihA paM0?, go0! tivi0 saM0-jeNaM appaNo vA parassa vA tadubhayassa vA asyasAyaM vedaNaM udIreti, settaM pAriyAvaNiyA kiriyA, pANAtivAyakiriyA NaM bhaMte! kativihA paM0?, go0 ! ti0 paM0, taM0-jeNaM appANaM vA paraM vA tadubhayaM vA jIviyAo vavarovei, se taM paannaaivaaykiriyaa| vR. 'kaiNaM bhaMte!' kiriyAo paM0' ityAdi, karaNaMkriyA, karmabandhanibandhanaceSTA ityarthaH, sA paJcadhA, tadyathA-'kAiyA' ityAdi, cIyate iti kAyaH-zarIraM, kAye bhavA kAyena nirvRttA vA kAyikI 1, tathA adhikriyate-sthApyate narakAdiSvAtmA'neneti adhikaraNaM-anuSThAnavizeSo bAhya vA vastu cakrakhaGgAdi tatra bhavA tena vA nirvRttA AdhikaraNikI, 'pAusiyA' iti pradveSo-matsaraH karmabandhaheturakuzalojIvapariNAmavizeSa ityarthaH tatrabhavA tena vA nikRtatAsa eva vA pradveSikI 3, 'pAriyAvaNiyA' iti paritApanaM paritApaH pIDAkaraNamityarthaH tasmin bhavA tena vA nirvRttA paritApanameva vA pAritApanikI 4, _ 'pANAivAyakiriyA itiprANA-indriyAdayasteSAmatipAto-vinAzastadviSayA prANAtipAta evavA kriyA prANAtipAtakriyA, tatrakAyikI dvibhedA, tadyathA-anuparatakAyikI duSprayuktakAyikI ca, uparato-dezataH sarvato vA sAvadhayogAdvirataH noparato'nuparataH kutazcidapyanivRtta ityarthaH tasyakAyikIanuparatakAyikI kriyeti vartate, iyaMpratiprANini vartate, iyamaviratasya veditavyA, na dezaviratasya sarvaviratasya vA, tathA duSTaM prayuktaM-prayogaH kAyAdInAM yasya sa duSprayuktastasya kAyikI duSprayuktakAyikI, iyaM pramattasaMyatasyApi bhavati, pramatte sati kAyaduSprayogasambhavAt, AdhikaraNikyapi dvibhedA, tadyathA saMyojanAdhikaraNikI nirvartanAdhikaraNikI ca, tatra saMyojanaM-pUrvanirvatitAnAM halagaraviSakUTayantrAdyaGgAnAM mIlanaMtadeva saMsArahetutvAdAdhikaraNikI saMyojanAdhikaraNikI, iyaM halAdyaGgAni pUrvanirvatitAni saMyojayiturbhavati, tathA nivarttanaMasizaktikuntatomarAdInAM mUlatoniSpAdanaMtadevAdhikaraNikI nirvartanAdhikaraNikI, paJcavidhasya vA zarIrasya niSpAdanaM nirvartanAdhikaraNikI, dehasyApi duSprayuktasya saMsAravRddhihetutvAt / prAdveSikI tribhedA, tadyathA- 'jeNaappaNo' ityAdi, yenaprakaraNajIvAAtmanovA-svasya vAanyasyavA-Atmavyatiriktasya ubhayasyavA-svaparalakSaNasyopariazubhaM-akuzalaM manaHantaHkaraNaMpradhArayati-prakarSANaMdhArayatikarotItyarthaH tena kAraNena viSayasya traividhyAt trividhA prAdveSikI kriyA, tathAhi kazcit kasmin prayojane svayamanuSThite paryante vipAkadAruNe saMvRte sati avivekAdAtmana evopari akuzalaM manaH sampradhArayati, evaM kazcit parasya, kazcit svapa Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 22, uddezaka:-, dvAraM rayorapIti / pAritApanikyapi trividhA, tadyathA - 'jeNaM appaNI' ityAdi, yena prakAreNa kazcit kutazcit hetoravivekata Atmana evAsAtAM duHkharUpAM vedanAmutpAdayati, kazcitparasya kazcittadubhayasya, tataH svaparatadubhayabhedAtabhavati tridhA pAritApanikI kriyA, Aha evaM sati locAkaraNatapo'nuSThAnakaraNaprasaGgaH yathAyogaM svaparobhayAsAta vedanAhetutvAt, tadayuktaM, vipAkahitatvena cikitsAkaraNavat locakaraNAderasAtavedanAhetutvAyogAt azakyatapo'nuSThAnapratiSedhAcca, uktaM ca"so hu tavo kAyavvo jeNa mano maMgulaM na ciMtei / jeNa na iMdiyahANI jeNa ya jogA na hAyaMti || " // 1 // 149 // 2 // "kAyo na kevalamayaM paripAlanIyo, mRSTai rasairbahuvidhairna ca lAlanIyaH / citendriyAmi na caranti yathotpatheSu, vazyAni yena ca tathA''caritaM jinAnAma // " iti, prANAtipAtakriyA'pi trividhA, tadyathA- 'jeNa appaNI' ityAdi, yena prakAreNa kazcidavivekI bhairavaprapAtAdinA''tmAnaM jIvitAd vyaparopayati kazcit pradveSAdinA paraM kazcidubhayamapItyataH prANAtipAtakriyA'pi trividhA, ata eva kAraNAdbhagavadbhirakAlamaraNami pratiSiddhaM, prANAtipAtakriyAdoSasambhavAt / tadavemuktAH kriyAH, sampratyetAH kimavizeSeNa sarveSAM jIvAnAM santi kiM vA neti jijJAsuridamAha- mU. (526) jIvA NaM bhaMte! kiM sakiriyA akiriyA ?, go0 ! jIvA sakiriyAvi akiriyAvi, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vu0-jIvA sakiriyAvi akiriyAvi ?, go0 ! jIvA duvihA paM0, taM0- saMsArasamAvaNNagA ya asaMsArasamAvaNNagA ya, tattha NaM je asaMsArasamAvaNNagA te gaM siddhA, siddhA NaM akiriyA, tattha NaM je te saMsArasamAvaNNA te dubihA paM0, taM0- selesipaDivaNNagA ya aselesipaDiva0, tatta NaM je te selesipa0 te NaM akiriyA, tattha NaM je te asalesipaDi0 te NaM sakiriyA se teNaTTeNaM go0 ! evaM vu0 - jIvA sakiriyAvi akiriyAvi / atthi NaM bhaMte! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajati ?, haMtA ! go0 ! atthi, kamhi NaM bhaMte! jIvANaM pANAtivAeNaM kirAya kajjati ?, go0 ! chasu jIvanikAesu, atthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjati ?, go0 ! eve ceva, evaM jAva niraMtara vemANiyANaM, atthi NaM bhaMte! jIvANaM musAvAeNaM kiriyA kajati ?, haMtA ! atthi, kamhi NaM bhaMte ! jIvANaM musAvAeNaM kiriyA kajati ?, go0 ! savvadavvesu, evaM niraMtaraM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, atthi NaM bhaMte! jIvANaM adinnAdANeNaM kiriyA kajjati ?, haMtA atthi, kamhi NaM bhaMte! jIvANaM adinnAdANeNaM kiriyA kajjati ?, go0 ! gahaNadhAraNijesu davvesu, evaM neraiyANaM niraMtara jAva vemANiyANaM, atthi NaM bhaMte! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjati ?, haMtA atthi, kamhi NaM bhaMte! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjati ?, go0 ! rUvesu vA rUvasahagatesu vA davvesu, evaM nera0 niraM0 jAba vemANiyANaM, atthi NaM bhaMte! jIvANaM pariggaheNaM kiriyA kajjati ?, haMtA atthi kamhi NaM bhaMte ! parigga- heNaM kiri0 ?, go0 ! savvadavvesu, evaM nera0 jAva vemANiyANaM, Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-22///526 evaM koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM pejreNa doseNaM kalaheNaM abbhakkhANeNaM pesutreNaM paraparivAeNaM aratiratIte mAyAmoseNaM micchAdaMsaNasalleNaM, sabvesu jIvA neraiyabhedeNaM bhANitavvA, niraMtaraM jAva vemANiyANaMti, evaM aTThArasa ete daMDagA 18 / - bR. 'jIvANaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, navaraM 'saMsArasamAvaNNagA' iti saMsAraM caturgatibhramaNarUpaM samyag-ekIbhAvenApannAH saMsArasamApannAH saMsArasamApannA eva saMsArasamApannakAH, prAkRtatvAt svArthe kapratyayaH, tadviparItA asaMsAsamApatrakAH, cazabdau svagatAnekabhedasUcakau, tatra ye asaMsArasamApanakAste siddhAH siddhAzca dehamanovRttyabhAvato'kriyAH, ye tu saMsArasamApanakAste dvividhAHzailezIpratipatrakA azailezIpratipannakAzca, zailezI nAmAyogyavasthA tAM pratipannAH zalezI pratipannAH, tataH pUrvavat svArthikaH kapratyataH, zailezIpratipannakAH, tadvayatiriktAH azailezIpratipannakAH, tatra ye zailezIpratipannakAste sUkSmabAdarakAyavAGmanoyoganirodhAdakriyAH, ye tvazailezI pratipannakAste sayogitvAt sakriyAH, 'se eeNaTTeNa'mityAdyupasaMhAravAkyaM / 1 tadevaM ye sakriyA ye cAkriyAste uktAH samprati yathA prANAtipAtakriyA na bhavati tathA darzayati- 'atthi NaM bhaMte!' ityAdi, astyetat, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta ! jIvAnAM prANAtipAtena prANAtipAtAdhyavasAyena kriyA sAmarthyAt prANAtipAtakriyA kriyate ?, karmakarttaryayaM prayogo bhavatItyarthaH, anatItanayAbhiprAyAtmako'yaM praznaH katamo'tra nayo yamadhyavasAyapRSTamiti cet, ucyate, RjusUtrastathAhi RjusUtrasya hiMsApariNatikAla eva prANAtipAtakriyocyate, puNyapApakarmopAdAnAnupAdAnayoradhyavasAyAnurodhitvAt, na anyathA pariNatAviti, bhagavAnapi taM RjusUtranayamadhikRtya pratyuttaramAha - 'haMtA ! asthi' hanteti preSaNapratyavadhAraNaviSAdeSu, atra pratyavadhAraNe, astyetapramANAtipAtAdhyavasAyena prANAtipAtakriyA bhavati, 'pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalaMbamANANa' mityAdyAgamavacanasya sthitatvAd, amumeva vanacanamadhikRtyA''vazyake'pIdaM sUtraM prAvartiSTa- 'AyA ceva ahiMsA AyA hiMsatti nicchao esa' tadevaM yathA prANAtipAtakriyA bhavati tathoktam, samprati kasmin viSaye sA prANAtipAtakriyA bhavatItyetannirUpayati 'kamhi NaM bhaMte' ityAdi, sugamam, navaraM mAraNAdhyavasAyo jIvaviSayo bhavati nAjIviSayo, yo'pi rajvAda sarpAdibudhyA mAraNAdhyavasAyaH so'pi sarpo'yamiti budhyA pravarttamAnatvAt jIvaviSaye eva, na khalu rajcAdau rajvAditayA paricchinne kazcittadviSayaM mAraNAdhyavasAyaM vidadhAti, tataH prANAtipAtakriyA SaTsu jIvanikAyeSUktAetAmeva prANAtipAtakriyAmuktaprakAreNa naiyarikAdikaM caturviMzatidaNDakamadhikRtya cintayati-'atthi NaM bhaMte' ityAdi, navaramevaMsUtrapAThaH 'atthi NaM bhaMte! neraiyANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ?, haMtA atthi, kamhi NaM bhaMte ! pANAivAeNaM kiriyA kajjai ?, goyamA ! chasu jIvanikAesu', evaM tAvad vAcyaM yAvadvaimAnikaviSayaM sUtraM / tadevaM yathA prANAtipAtakriyA bhavati yadviSayA ca tavpratipAditaM samprati evameva mRSAvAdAdiviSayANyapi sUtrANyAha 150 1 'atthi NaM bhaMte! musAvAeNa' mityAdi sugamaM, navaraM 'kiriyA kajjai' iti yathAyogaM prANAtipAtAdikriyA bhavatItyarthaH, tathA sato'palApo'satazca prarUpaNaM mRSAvAdaH, sa ca lokAlokagatasamastavastuviSayo'pi ghaTate, tata uktaM mRSAvAdasUtram- 'savvadavvesu' iti, dravyagrahaNamupalakSaNaM Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-22, uddezaka:-, dvAraM 151 tena paryAyeSvapItyapi draSTavyaM, tathA yadvastu grahItaM dhArayituM vA zakyate tadviSayamAdAnaM bhavati na zeSaviSayamato'dattAdAnasUtre 'gahaNadhAraNijjesu davvesu' ityuktam, maithunAdhyavasAyo'pi citralopakASThAdikarmagateSu rUpeSu rUpasahagateSuvA-svyAdiSutato maithunasUtre uktam-'rUvesuvA svasahagaesuvA' iti, tathA parigrahaH-svasvAmibhAvena mUrchA, sA ca prANinAmatilobhAtsakalavastuviSayA'pi prAdurbhavatitataH parigrahasUtre uktam-'sabvadavvesu' iti, ataevAnyatrApiprathamavrataM sarvajIvaviSaya muktaM dvitIyacarame sarvavastuviSaye tRtIyacaturthe tadekadezaviSaye iti, uktaM c||1|| "paDhamammi savvajIvA bIe carime ya svvdvvaaii| sesA mahavvayA khalu tadekadesammi nAyavvA // " krodhAdayaH supratItA, navaraMkalaho-rATiH,abhyAkhyAnaM asadoSAropaNaMyathA-acaure'pi caurastvamapAradArike'pi pAradArikastvamityAdi, idaM mRSAvAde'pyantargataM paramutkRSTo'yaMdoSa iti pRthagupAttaM, paizUnyaM-parokSe sato'sato vA doSasyodghATanaM, paraparivAdaH prabhUtajanasamakSaM paradoSavikatthanaM, aratiratI pratIte, idamekaM samuditaM pApasthAnaM, 'mAyAmoseNa'miti mAyA ca mRSA casamAhAro dvandvaH, dvandvaikatve napuMsakatvamiti 'klIbe' itihasvatvaM tena iha samudAyovivakSito, mahAkarmabandhahetuzceti mRSAvAdamAyAbhyAM pRthagupAttaM, "micchAdasaNasalleNaM timithyAdarzanaM-mithyAtvaMtadevazalyamithyAdarzanazalyaMtena, aTThArasa ee daMDagA' iti ete'nantaroditapadollekhopadarzitAH sarvasaGkhyayA'thAdaza daNDakA bhavanti / prANAtipAtAdInAM pApasthAnAnAmaSTAdazatvAttadevamaSTAdazapApasthAnAnyadhikRtya jIvAnAM kriyA viSayazcopadarzitaH, sAmprataM tAnyevAdhikRtya jIvAnAmekapRthaktvAbhyAM karmabandhatvamupadidarzayiSurAha ma. (527) jIveNaMbhaMte! pANAtivAeNaMkati kammapagaDIobaMdhati?, go0! sattavihabaMdhae vA aTTavibaMdhae vA, evaM neraie jAva niraMtaraM vemANite, jIvA NaM bhaMte ! pANAtivAeNaM kati kammapagaDIo baMdhati?, go0 ! sattavihabaMdhagAvi aTTavihabaMdhagAvi, neraiyA NaM bhaMte ! pANAtivAeNaM kai kampapagaDIo baMdhaMti?, go0! savvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA ahavAsattavihabaMdhagAya aTThavihabaMdhae ya ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya, evaM asurakumArAvi jAva thaNiyakumArA puDhaviAuteuvAuvaNapphaikAiyA ya, ee sabvevi jahA ohiyA jIvA, avasesA jahA neraiyA, evaM te jIvegiMdiyavajA tinni tinnibhaMgA savvatthabhANiyavvatti, jAva micchAdasaNasalle, evaM egattapohattiyA chattIsaM daMDagA hoti|| mU. (528) jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNijaM kammaM baMdhamANe kati kirie ?, go0 siya tikirie siya caukiriyae siya paMcakirie, evaM neraie jAva vemANie, jIvA NaM bhaMte ! nANAvaraNizaM baMdhamANA katikiriyA0?, go0 ! siya tikiriyA siya caukiriyA siya paMcakiriyAvi, evaM neraiyA niraMtara jAva vemANiyA, evaM darisaNAvaraNIyaM vedaNijnaM mohaNije AuyaM nAmaM gotaM aMtarAiyaM ca aTTavihakammapagaDIto bhANitavAo, egattapohattiyA solasa daMDayA bhavaMti, jIve NaM bhaMte ! jIvAto katikirie ?, go0 ! siya tikirie siya caukirie Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-1-/528 siya paMcakirie siya akirie, jIveNaM bhaMte ! neraiyAo katikirie?, go0 ! siya tikirie siya caukirie siya akirie, evaM jAva thaNiyakumArAo, puDhavikAiyAto AukkAiyAto teukkAiyAto vAukkAiyavaNapphaikAiyabeiMdiyateiMdiyacauridiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyamaNussAto jahA jIvAto, vANamaMtarajoisiyavemANiyAto jahA neraiyAto, jIve NaM bhaMte ! jIvehito katikirie ?, go! siya tikirie siya caukiriyae siya paMcakirite siya akirie, jIve NaM bhaMte ! neraiehiMto katikirie?, go0 ! siya tikirie siya caukirite siya akirie, evaM jaheva paDhamo daMDato tahA eso bitio bhANitavvo jAva vemANiyatti, jIvANaMbhaMte! jIvAto katikiriyA?, go0! siyatikiriyAvisiya caukiriyAvi siya paMcakiriyAvi siya akiriyAvi, jIvANaM bhaMte! neraiyAto kati kiriyA?, go0 ! jaheva AdilladaMDato taheva bhANitabbo, jAva vemANiyatti, jIvA NaM bhaMte ! jIvehito katikiriyA ?, go0 ! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakiriyAvi akiriyAvi, jIvA NaM bhaMte ! neraiehito katikiriyA ?, go0 ! tikiriyA caukiriyA akiriyA, asurakumArehitovi evaM ceva jAva vemANitehito, orAliyasarIrehito jahA jiivehito| neraieNaM bhaMte ! jIvAto katikirie?, go0 ! siya tikirie siya caukirie siya paMca0, neraie NaM bhaMte ! neraiyAto katikirie?, go0 ! siya tikirae siya ca0, evaM jAva vemANiehito, navaraM neraiyassa neraiehito devehiMto ya paMcamA kiriyA nathi, neraiyA NaM bhaMte! jIvAto katikiriyA?, go0! siyatiraki0 siya cauki0 siyapaMcaki0, evaMjAvavemANiyAto, navaraM neraiyAo devAo ya paMcamA kiriyA natthi, neraiyA NaM bhaMte ! jIvehito katikiriyA ?, go0 ! tikiriyAvi cauki0 paMcaki0, neraiyA NaM maMte ! neraiehito katikiriyA ?, go0 ! tiki0 caukiM0, evaM jAva vemANiehito, navaraM orAliyasarIrarehito jahA jIvehi, asurakumAre NaM bhaMte ! jIvAto katikirie ?, go0! jaheva neraie cattAridaMDagA taheva asurakumArevi cattAri daMDagA mANitavvA, evaM ca uvaujiUNaM bhAveyavvaMti, jIve maNUse ya akirie vucati sesA akiriyA na vuvaMti, savvajIvA orAliyasarIrehito paMcakiriyA neraiya devehito paMcakiriyA Na vucaMti, evaM ekkokajIvapade cattAri 2 daMDagA bhANitavvA, evaM etaM daMDagasayaM savvevi ya jIvAdIyA dNddgaa| vR. 'jIveNaMbhaMte!' ityAdi sugama, navaraM saptavidhabandhakatvaMAyurbandhavirahakAle AyurbandhakAle cASTavidhabandhakatvaM, pRthakatvacintAyAM sAmAnyato jIvapade saptavidhabandhakA api aSTavidhabandhakAapi sadaiva bahutvena labhyante tata ubhayatrApi bahuvacanamityevaMrUpa ekaeva bhaGgaH, nairayikasUtre saptavidhabandhakA avasthitA eva, hiMsApariNAmapariNatAnAMsadaiva bahutvena labhyamAnAnAM saptavidhabandhakatvasyAvaMzyaMbhAvitvAt, tato yadA eko'pyaSTavidhabandhako na labhyate tadaiSa bhaGgaH sarve'pi tAvadbhaveyuH saptavidhabandhakA iti, yadA punareko'STavidhabandhakaH zeSAH sarve saptavidhabandhakAstadA dvitIyo bhaGgaH saptavidhabandhakAzca aSTavidhabandhapazca, yadA tvaSTavidhabandhakA api bahavo labhyantetadA ubhayagatabahuvacanarUpastRtIyo bhaGgaH saptavidhabandhakAzca aSTavidhabandhakAzca, Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 22, uddezaka:-, dvAraM evaM bhaGgatrayeNAsurakumArAdayo'pi tAvadvaktavyAH yAvat stanitakumArAH, pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikA yathA sAmAnyato jIvA uktAstathA vaktavyAH, ubhayatrApi bahuvacanenaika eva bhaGgo vaktavya iti bhAvaH, pRthivyAdInAM hiMsApariNAmapariNAtAnAM pratyekaM saptavidhabandhakAnAmaSTavidhabandhakAnAM ca sadaivaM bahutvena labhyamAnatvAt, zeSA dvitrica - turindriyatiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairayikA bhaGgatrikeNoktAstathA vaktavyAH, yathA ca prANAtipAtenaikatvapRthakatvAbhyAM dvI daNdakAvRktAvevaM sarvapApasthAnairapi pratyekaM dvau dvau daNDakau vaktavyau, tathA cAha--"jAva micchAdaMsaNasalleNaM' ti sarvasaGkhyayA kiyanto daNDakA bhavantIti cet, ata Aha- 'evaM egattapohattiyA chattIsaM daMDagA hoti' aSTAdazAnAM dvAbhyAM guNane SaTtrizadbhAvAt / 'jIve NaM bhaMte' ityAdi, atha ko'sya sUtrasyApi sambandhaH ?, ucyate, iha prAguktaM jIvaH prANAtipAtena saptavidhamaSTavidhaM vA karma badhnAti, sa tu tameva prANAtipAtaM jJAnAvaraNIyAdi karma badhnan katibhiH kriyAbhiH samApayatIti pratipAdyate, apica - kAryeNa jJAnAvaraNIyAkhyena karmaNA kAraNasya prANAtipAtAkhyasya nivRttibheda upadarzyate, tadyedAcca bandhavizeSo'pIti, uktaM ca|| 9 || "tisRbhizcatRbhiratha paJcabhizca hiMsA samApyate kramazaH / bandho'sya viziSTaH syAdyogapradveSasAmyaM cet // " iti, tameva prANAtipAtasya nivRttibhedaM darzayati- siya tikirie' ityAdi, syAtkadAcitrikriyaH kadAciccatuSkriya; kadAcit paJcakriyaH, tatra trikriyatA kAyikyAdhikaraNikIprAdveSikIbhiH kriyAbhiH, kAyikI nAma hastapAdAdadivyApAraNaM AdhikaraNikI khaGgAdipraguNIkaraNaM prAdeSikI mArayAmyenamityazubhamanaH sampradhAraNamiti, catuSkriyatA kAyikyAdhikaraNikrIprAdveSikIpAritApanikIbhiH, pAritApanikI nAma khaGgAdidhAtena pIDAkaraNaM, paJcakriyatA yadA prANAtipAtakriyA'pi paJcamI bhavati, prANAtipAtakriyA jIvitAd vyaparopaNaM, evaM nairayikAdArabhya caturviMzatidaNDakakrameNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikasUtra, sUtrapAThastevavam 'neraie NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANe kaikirie paM0' ityAdi, tadevamekatvena daNDaka uktaH, samprati bahutvenAha- 'jIvANaM bhaMte!' ityAdi, praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - gautama jIvAstrikriyA api catuSkriyA api paJcakriyA api kimuktaM bhavati ? - jIvAjJAnAvaraNIyaM karma badhnantaH sadaiva bahava iti trikriyA api catuSkriyA api paJcakriyA api labhyante ityeka eva bhaGgaH, yathA ca sAmAnyato jIvapade' bhaGgakaM tathA nairayikAdiSu caturviMzatI svasthAneSu pratyekamabhgakaM draSTavyaM, nairayikAdInAmapi jJAnAvaraNIyakarmabadhnataH sadaiva trikriyANAmapi catuSkriyANAmapi paJcakriyANAmapi bahutvena labhyamAnatvAt, yathA ca jJAnAvaraNIyaM karmAdhikRtya ekatvapRthakatvAbhyAM dvau daNDakAvuktau tathA darzanAvaraNIyAdInyapi karmANyadhikRtya pratyekaM dvau at daNDakI vaktavyau, tata evaM sati sarvasaGkhyayA SoDaza daNDakA / 'jIve NaM bhaMte! jIvAto katikirie paM0' iti, atha ko'sya sUtrasya sambandhaH ?, ucyate, iha na kevalaM varttamAnabhavavarttino jIvasya jJAnAvaraNIyAdikarmabandhabhedaprarUpaNe kAyikyAdikriyAvizeSaNaH prANAtipAdabhedo bhavati, kintvatItabhavakAyasambandhaH kAyikyAdikriyAvizeSa 153 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 22/// 528 go'pi tata etasyArthasya pratipAdanArthamidaM sUtram, asya ceyaM pUrvAcAryopadarzitA bhAvanA - 'iha saMsAra aDavIe paribbhamaMtehiM savvajIvehiM tesu tesuThANesusarIrovahAiNo vipyamukkA tehiya satyabhUehiM jayA kassai svataH paritApanAdayo bhavaMti tayA tassAmiNo bhavaMtaragayassavi tatrAnivRttatvAt kiriyAsambhava iti, vyutsRSTeSu tu na bhavati nivRttatvAt, ettha udAharaNaM- vasaMtapure nayare ajiyasenassa ranno paDicAragA duve kulaputtagA, tatthego samaNasaDDo iyaro micchaddiTThI, annayA rayaNIe ranno nissaraNaM saMbhamaturaMtANa tesiM ghoDagArUDhANaM khaggA pabbhaTThA, saDDheNa janakolAhalo maggio na lahai, iyareNa hasiyaM-kimaNNaM na hohi ?, saGkeNa ahigaraNaMtikaTTu vosiriyaM, iyare ca khaggaggAhiNo baMdiggahasAhasiehiM laddhA, gahio ahaM rAyavallo palayamANo vAvAio, tao ArakkhiehiM gahiUNa rAya samIvaM nIyA, kahio vRttaMto, kuviorAyA, pucchriyaM caNeNa - kassa tubbho ? tehiM kahiyaM - aNAhA-kallaM ciya, kappaDiyA ee tumhAkhaggA kahiM laddhatti, pucchiehiM kahiyaM paDiyA iti, tao sAmariseNa raNNA bhaNiyaM - gavesaha turiyaM mama aNabaddhaveriNaM IsaraputtANaM mahApamattANaM kesi ime khaggetti ?, tao tehiM niuNaM gavesiUNa viNNattaM raNNo-sAmi ! guNacaMdabAlacaMdANamiti, tato raNNA pihaM pihaM saddAveUNa bhaNiyA-leha niyakhagge, ekkeNa gahiyaM, pucchio raNNA-kahaM te paNaTTheti ?, teNa kahiyaM jahAvittaM, kIsa na gaviTThe ?, bhAi- sAmi ! tumha pasAeNaM eddahamettamavi gavesAmi ?, saDDo necchai, raNNA pucchio-kIsa na geNhasi ?, teNa bhaNiyaM sAmi ! amhANamesa ThiI ceva natthi jamevaM geNDijai ahigaraNattaNao, paraM saMbhameNa maggaMteNavi na laddhaMti vosi yaM ato na kappai me giNDiuM, lao rannA pamAyakArI anusAsio, iyaro vimukko, esa diTThatA imo ya se atthovaNao-jahA so pamAyagaNa avosiriyadoseNa avarAhaM patto evaM jIvovi jammaMtaratthaM dehovahAi avosiraMto anumayabhAvato pAvei dosaM ?, zrUyate ca jAtismaraNAdinA vijJAya pUrvadehamatimohAt (kecit) suranadIM pratyasthizakalAni nayantIti / itAnamIM sUtravyAkhyA jIvo bhadanta ! jIvamadhikRtya katikriyaH prajJapto ?, bhagavAnAha - gautama ! syAt-kavacit trikriyaH kAyikyAdhikaraNikIprAdveSikIbhAvAt, tatra varttamAnabhavamadhikRtya bhAvanA prAgvat bhAvanIyA, atItabhavamadhikRtyaivaM kAyikI tatsambandhinaH kAyasya kAryekadezasya vA vyApriyamANatvAt, AdhikaraNikI tatsaMyojitAnAM halagarakUTayantrAdInAM tannirvarttitAnAM vA asikuntatomarAdInAM paropaghAtAya vyApriyamANatvAt, yadivA deho'pyadhikaraNamityAdhikaraNikyapi, prAdveSikI tadviSayA'kuzalapariNAmapravRtterapratyAkhyAtatvAt, syAccatuSkriyaH pAritApanikyapi kAyena kAyaikadezenAdhikaraNena vA tatsambandhinA kriyamANatvAt syAtpaJcakriyo yadA tena jIvitAdapi vyaparopaNamAdhIyate, syAdakriyo yadA pUrvajanmabhAvi zarIramadhikaraNaM vA trividhaM trividhena vyutsRSTaM bhavati, na cApi tajjanmabhAvinA zarIreNa kAJcidapi kriyAM karoti, idaM cAkriyatvaM manuSyApekSayA draSTavyaM tasyaiva sarvaviratibhAvAt, siddhApekSayA vA, tasya dehamanovattyabhAvenAkriyatvAt, amumevArthaM caturviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati 'jIve NaM bhaMte! neraiyAo kaikirie' ityAdi sugamaM, navaramayaM bhAvArtha:- devanArakAn prati catuSkriya eva teSAM jIvitAd vyaparopaNasyAsambhavAd 'anapavarttyAyuSo nArakadevA' iti Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-22, uddezakaH, dvAra 155 vacanAt, zeSAn saGkhayeyavarSAyuSaH prati paJcakriyo'pi, teSAmavattyAyuSkatayA jIvitAd vyaparopaNasyApi sambhavAt, tadevamekasya jIvasya ekaMjIvaMprati kriyAzcintitAH, sampratyekasyaiva jIvasya bahUna jIvAn prati kriyAzcintayati ___ 'jIveNaMbhaMte! jIvehiMto kaikirie pannatte' ityAdi, eSo'pidaNDakaH prAgvadbhAvanIyaH, adhunA bahUnAMjIvAnAmekaMjIvamadhikRtya kriyAzcintayati-'jIvANaMbhaMte! jIvAto kaikiriyA paM0' ityAdi, eSo'pidaNDakaHprathamadaNDakavadavaseyaH, adhunA bahUnAMjIvAnAMbahUnjIvAnadhikRtya sUtramAha _ 'jIvA NaM bhaMte ! jIvehiMto kaikiriyA paM0?' ityAdi, atra praznaH pAThasiddho, nirvacanamidaM-gautama ! trikriyA api catuSkriyA api pazcakriyA api akriyA api, kasyApi jIvasyakamapijIvaMpratitrikriyatvAtkasalyApi catuSkriyatvAtkasyApi paJcakriyatvAt kasyApi manuSyasya sarvottamacAritriNaH siddhasya vA zeSasyAkriyatvAt iti sarvatra bahuvacanarUpa eka eva maGgaH, evaM nairayikAdikrameNa tAvad vaktavyaM yAdadvaimAnikasUtraM, navaraM nairayikAn daivAMzca prati trikriyA api catuSkriyA apiakriyA apIti vaktavyaM, zeSAn saddhyeyavarSAyuSaHprati paJcakriyA apIti, tadevaM sAmAnyatojIvapadamadhikRtyadaNDakacatuSTayamuktaM, samprati nairayikapadamadhikRtyAha 'neraieNaMbhaMte ! jIvAto katikiriepaM0' ityAdi 'evaM jAvavemANiehiMto' iti, atra yAvatkaraNAt 'nayariko jIvAn prati katikriya' iti ityAdirUpo dvitIyo'pi daNDaka ukto draSTavyaH, sarvatra audArikazarIrAn saGkhayeyavarSAyuSaH prati syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAt paJcakriya iti vaktavyaM, nairayikasya devAn prati paJcamI jIvitAd vyaparopaNarUpA kriyA nAsti, teSAmanapavAyuSkatvAt, tatastAn prati syAt trikriyaH syAccatuSkriya iti vaktavyaM, nairayiko devAn prati kathaM catuSkriya iti cet, ucyate, iha bhavanavAsyAdayo devAstRtIyAM pRthivIMyAvat gatA gamiSyanti ca, kimarthaMgatA gamiSyantIti cet?, ucyate, pUrvasAgatikasya vedanAmupazamayituM pUrvavairiNo vedanAmudIrayituM (vA) tatra gacchanti, tadAnImanantakAlAdetadapi bhavati (yad) tadgatAH santo nArakairbadhyante iti, Aha ca mUlaTIkAkAro'pi "tatra gatA nArakairbadhyante ityapyanantakAla eva kathaJcitsambhavamAtra"miti, atrApara Aha-nanunArakasya dvIndriyAdInadhikRtya kathaM kAyikyAdikriyAsambhavaH?, ucyate, iha nArakairyasmAt pUrvabhavazarIraM na vyutsRSTaM vivekAbhAvAt, tadabhAvazca bhavapratyayAt, tato yAvat zarIraM tena jIvena nirvartitaMsatataM zarIrapariNAmaM sarvathAna parityajati tAvadezato'pitaMpariNAmabhajamAnaM pUrvabhAvaprajJApanayA tasyeti vyapadizyate ghRtaghaTavat, yathA hi ghRtapUrNo ghaTo ghRte apagate'pi ghRtapaTa itivyapadizyate, tathA tadapizarIraMtena nirvatitamiti tasyetivyapadezamarhati, tatasyasya zarIrasya ekadezenAsthyAdinA yo'ntaH prANAtipAtaM karoti, tataH pUrvanirvartitazarIrajIvo'pi kAyikyAdikriyAbhiyujyate, tena tasyAvyutsRSTatvAta, tatreyaMpaJcAnAmapi kriyANAMbhAvanAtatkAyasya vyApriyamANatvAt kAyikI kAyo'dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAk tata AdhikaraNikI, prAdveSikyAdayastvevaM-yadA tameva zarIraikadezaM abhighAtAdisamarthamanyaH kazcanApi prANAtipAtodyato dRSTvA, tasmin ghAtye dvIndriyAdau Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 22/- /-/ 528 samutpannakrodhAdikAraNo'bhidhAtAdisamarthamidaM zastramiti cintayan atIvakrodhAdipariNAmaM bhajate pIDAM cotpAdayati jIvitAcca vyaparopayati tadA tatsambandhiprAdveSikyAdikriyAkAraNavAgamanayAbhiprAyeNa tasyApi prAdveSikI pAritApanikI prANAtipAtakriyA ca yathAyogaM, yathA ca nairayikapade catvAro daNDakA uktAH tathA asurakumArAdiSvapi zeSeSu trayoviMzatI sthAneSu catvAraH catvAro daNDakA vaktavyAH, navaraM jIvapade manuSyapade cAkriyA ityapi vaktavyaM, viratipratipattI vyutsRSTatvena tannimittakriyAyA asambhavAt zeSAM akriyA nocyante, vipatyabhAvataH svazarIrasya bhavAntaragatasyAvyutsRSTatvenAvazyaM kriyAsambhavAt, tadevaM sAmAnyato jIvapadeekaM zeSANi tu nairayikAdIni sthAnAni caturviMzatiriti sarvasaGghatyayA paJcaviMzatirekaikasmiMzca sthAne catvAro daNDakA iti sarvasaGkalanayA daNDakazataM / atha keSAM jIvAnAM kati kriyA iti nirUpaNArthaM prAguktameva sUtraM paThati mU. (529) kati NaM bhaMte! kiriyAo pannattAo ?, goyamA ! paMca kiriyAo pannattAo, taM0- kAtiyA jAva pANAtivAtakiriyA, neraiyA NaM bhaMte ! kati kiriyAto pa0, go0 ! paMca kiriyAtI paotaM0 kAtiyA jAva pANAtivAyaki0, evaM jAva vemANiyANaM, jassa NaM bhaMte ! jIvassa kAtiyA kiriyA kajjai tassa ahigaraNiyA kiriyA kaJjati jassa ahigaraNiyA kiriyA kajjati tassa kAtiyA kajati ?, go0 ! jassa NaM jIvassa kAtiyA kiriyA kajjati tassa ahigaraNI kiriyA niyamA ka0, jassa ahigaraNI kiriyA ka0 tassavi kAiyA kiriyA niyamA kaJjati, jassa NaM bhaMte! jIvassa kAiyA kiM0 tassa pAdosiyA ki0 jassa pAdosiyA ki0 tassa kAiyA kiM0 ka0 ?, go0 ! evaM ceva, jassa NaM bhaMte ! jIvassa kAiyA kiriyA kajjai tassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjai jassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjai tassa kAtiyA kiriyA kajjai go0 ! jassa NaM jIvarasa kAiyA kiM0 kaM0 tassa pAritAvaNiyA siya kajjai siya no kajjai, jassa puNa pAriyAvaNiyA ki0 ka0 tassa kAiyA niyamA kaJjati, evaM pANAivAyakiriyAdi, evaM AdilAo paropparaM niyamA tinni kaaMti, jassa AillAo tinni kaJjaMti tassa uvarillAo doni siya kAMti siya no kAMti, jassa uvarillAo donni kajjati tassa AillAo niyamA tinni kaJjaMti, jassa NaM bhaMte ! jIvassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjati tassa pANAtivAyakiriyA kajjati, jassa pANAtivAyakiriyA kajjati tassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjati go0 ! jassa NaM jIvassa pAriyAvaNiyA ki0 tassa pANAtivAtakiriyA siya kajjati siya no kajati, jassa puNa pANAtipAtakiriyAkajati tassa pAriyAvaNiyA kiriyA niyamA kajjati, jassa NaM bhaMte! neraiyassa kAiyA kiriyA kajjati tassa adhigaraNiyA kiriyA kajjati ?, go0 ! jaheva jIvassa taheva neraiyassavi, evaM niraMtaraM jAva vemANiyassa / jaM samayaM NaM bhaMte! jIvassa kAiyA ki0 ka0 taM samayaM adhigaraNiyA ki0 jaM samayaM adhigaraNiyA ki0 ka0 taM samayaM kAiyA ki0, evaM jaheva Aillao daMDao taheva bhANitavvo, jAva vemANiyassa / jaMdeseNaM bhaMte! jIvassa kAiyA ki0 taMdeseNaM adhigaraNiyA kiM0 taheva jAva vemANiyassa / jaMpaeseNaM bhaMte! jIvassa kAiyA kiM0 taM padesaM AdhigaraNiyA ki0 evaM taheba Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 22, uddezaka:-, dvAraM - jAva vemANiyassa, evaM ete jassa jaMsamayaM jaMdesaM jaMpaeseNaM cattAri daMDagA hoti / kati NaM bhaMte! AtojitAto kiriyA opannattAto ?, go0 ! paMca AojiyAo kiriyAo pannattAo, taM0- kAiyA jAva pANAtivAtakiriyA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jassa NaM bhaMte! jIvassa kAiyA AtojiyA kiriyA atthi tassa adhigaraNiyA kiriyA AtojitA atthi jassa adhigaraNiyA AtojitA kiriyA atthi tassa kAiyA AtojiyA kiriyA asthi evaM eteNaM abhilAveNaM te ceva cattAri daMDagA bhANitavyA, jassa jaMsamayaM jaMdesaM jaM jAva vemANiyANaM 157 jIve NaM bhaMte! jaMsamayaM kAiyAe adhigaraNiyAe pAdosiyAte kiriyAe puTTe taMsamayaM pAriyAvaNiyAte puDhe pANAtivAtakiriyAte puDhe ?, go0 ! atyegatite jIve egatiyAo jIvao jaMsamayaM kAiyAe adhigaraNiyAe pAosiyAe kiriyAe puTTe taM samayaM pAriyAvaNiyAe kiriyAe puDhe pANAivAyakiriyAe puDhe 1 atthegatite jIve egatiyAo jIvAo jaMsamayaM kAyaiyAe adhigaraNiyAe pAdosiyAte kiriyAe puDhe taM samayaM pAritAvaNiyAe kiriyAe puTTe pANAivAyakiriyAe apaTTe 2 atyegaie jIve egaiyAo jIvAo jaMsamayaM kAiyAe ahigaraNiyAe pAosiyAe puTThe taMsamayaM pAri0 kiri0 apuDhe pANAivAyaki0 apuDhe 3 vR. 'kai NaM bhaMte! kiriyAo pannattAo' ityAdi prAgvat, etA eva kriyAH caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati- 'neraiyA NaM bhaMte!' ityAdi pAThasiddhaM, sampratyAsAmeva kriyANAmekajIvAzrayeNa parasparabhavinAbhAvitvaM cintayati - 'jassa NaM bhaMte !' ityAdi, iha kAyikI kriyA audArikAdikriyAzritA prANAtipAtanirvarttana- samarthA prativiziSTA parigRhyate na yA kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kriyANAM parasparaM niyamyaniyAmakabhAvaH, , kathamiti cet, ucyate, kAyo'dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAk, tataH kAyasyAdhikaraNatvAt kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI AdhikaraNikyAmavazyaM kAyikI, sA ca prativiziSTA kAyikI kriyA pradveSamantareNa na bhavati tataH prAdveSikyA'pi saha parasparamavinAbhAvaH, pradveSa'pi ca kAye sphuTaliGga eva vakrarUkSatvAdestadavinAbhAvinaH pratyakSata evopalambhAt, uktaM ca 119 11 "rukSayati ruSyato nanu vakraM snihyati ca rajyataH puMsaH 1 audAriko'pi deho bhAvavazAt pariNamatyevam // " paritApanasya prANAtipAtasya cAdyakriyAtrayasambhave'pyaniyamaH, kathamiti cet, ucyate, yadyasau ghAtyo mRgAdirghAtakena dhanuSA kSiptena bANAdinavidhyate tatastasya paritApanaM maraNaM vA bhavati nAnyathA, tato niyamAbhAvaH, paritApanasya prANAtipAtasya ca bhAve pUrvakriyANAmavazyaM. bhAvastAsAmabhAve tayorabhAvAt, tato'mumevArthaM paribhAvya kAyikI zeSAmizacatasRbhiH kriyAbhiH saha AdhikaraNikI tisRbhiH kriyAbhiH saha prAdveSikI dvAbhyAM sUtrataH samyak cintanIyA, pAritApanikI prANAtipAtakriyayostu sUtraM sAkSAdAha 'jassaNaM bhaMte! jIvassa pAriyAvaNiyA kiriyA kajjati' ityAdi, pAritApanikyA; sadbhAveprANAtipAtakriyA syAd bhavati, yadA bANAdyabhidhAtena jIvitAt cyAvyate tadA bhavati zeSakAlaM na bhavatItyarthaH yasya punaH prANAtipAtakriyA tasya niyamAt pAritApanikI, paritApanamantareNa prANavyaparopaNAsambhavAt / samprati nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa parasparamavinAbhAvaM , Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-1-1529 cintayati- 'jassa NaM bhaMte ! neraiyassa kAiyAkiriyA kajati' ityAdi pratItaM, bhAvitatvAt / tadevameko daNDaka uktaH, samprati kAlamadhikRtyoktapramAreNaiva dvitIyadaNDakamAha 'jaMsamayaMNaMbhaMte! jIvassakAiyA kiriyA kAitaM samayaM ahiMgaraNiyA kajai jaM samayaM ahigaraNiyA kannaI' ityAdyArabhya sarvaM pUrvoktaM tadavasthaM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikasUtraM, tathA cAha-"evaM jaheva Aillato daMDao taheva bhANiyavvo jAva vemANiyassa' iti, samayagrahaNena ceha sAmAnyataH kAlo gRhyate, na punaH paramaniruddho yathoktasvarUpo naizcayikaH samayaH, paritApanasya prANAtipAtasya vA bANAdikSepajanyatayA kAyikyAH prathamasamaye evAsambhavAt, eSa dvitIyo daNDakaH, samprati dvau daNDakau kSetramadhikRtyAha ___'jaMdeseNaM bhaMte ! jIvassa' ityAdi, atrApi sUtraM pUrvoktaM tadavasthaM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikasUtraM, tathA cAha-taheba jAva vemANiyassa' eSa tRtIyadaNDakaH, 'jaMpaeseNaMbhaMte! jIvassa kAiyA kiriyA kaJjaI ityAdikazcaturthaH, atrApi sUtraprAguktakrameNa tAvaddvaktavyaM yAvadvaimAnikasUtraM, yathA cAha--'evaM taheva jAva vemANie'iti, daNDakasakalanAmAha-"evamete' ityAdi, etAzca yathA jJAnAvaraNIyAdikarmabandhakAraNaMtathA saMsArakAraNamapi, jJAnAvaraNIyAdikarmabanadhasya saMsArakAraNatayA taddhetutvena tAsAmapi saMsArakAraNatvopacArAt, tathA cAha- 'kai NaM bhaMte ! AjojiyAo kiriyAo pannattAo'ityAdi, Ayojayanti jIvaM saMsAreityAyojikA:-kAyikyAdikAH zeSaM sarvasugama, sUtrapAThastupUrvoktaprakAreNa tAvadvaktavyo yAvatyasyetiyaMsamayamitiyaMdezamitiyaMpradezamiti paripUrNAzcatvArodaNDakAH, yasamaya'mityAdau, tu 'kAlAdhvanovyAptA' vityadhikaraNe dvitIyA, tato yasmin samaye yasmin deze yasmin pradeze iti vyAkhyeyaM, 'jIveNaMbhaMte! jaMsamayaMkAiyAe ahigaraNiyAe ityAdi, atrApi samayagrahaNenasAmAnyataH kAlo gRhyate, praznasUtraM sugamaM, nirvacanasUtre bhaGgatrayI kaJcijIvamadhikRtya kazcijIvo yasmin samaye kAle kriyAtrayeNa spRSTastasmin samaye pAritApanikyA'pispRSTaH prANAtipAtakriyayA cetyeko bhaGgaH,pAritApanikyA spRSTaH prANAtipAtenAspRSTaiti dvitIyaH, pAritApanikyAprANAtapAtakriyayA cAspRSTa iti tRtIyaH, eSaca tRtIyobhaGgobANAderlakSAtparibhraMzena ghAtyasya mRgAdeH paritApanAdyasambhave veditavyaH, yastu yasmin samaye yaMjIvamadhikRtyAdyakriyAtrayeNAspRSTaH satasmin samaye tamadhikRtya niyamAt pAritApanikyA prANAtipAtakriyayA cAspRSTaH, kAyikyAdhabhAve paritApanAderabhAvAt tadevamuktAH kriyAH, sAmprataM prakArantareNa kriyA nirUpayati mU. (530) kati NaM bhaMte ! kiriyAo pannattAo?, go0 ! paMca kiriyAo paM0, taM0-AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA apacarakhANakiriyA micchAdasaNavattiyA, AraMbhiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajati ?, go0 ! annayarassavi pamattasaMjayassa, pariggahiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajai?, go0 ! annayarassavi saMjayAsaMjayassa, mAyAvattiyANaM bhaMte! kiriyA kassa kaJjati?, go0! annayarassAvi apamattasaMjayassa, apaJcakhANakiriyA NaM bhaMte! kassa kati?, go0 ! annayarassavi apaJcakkhANissa, micchAdasaNavattiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajati ?, go0 ! annayarassAvi Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 22, uddezakaH, dvAraM - 2, adhyayanaM 7, - 159 micchAdaMsaNissa / neraiyANaM bhaMte! kati kiriyAto paM0 ?, go0 ! paMca kiriyAtI paM0 taM0 - AraMbhiyA jAva micchAdaMsaNavattiyA, evaM jAva vemANiyANaM / jassa NaM bhaMte! jIvassa AraMbhiyA kiriyA ka0 tassa pariggahiyA kiM kajjati ? jassa pariggahiyA ki0 tassa AraMbhiyA ki0 ?, go0 ! jassaNaM jIvarasa AraMbhiyA ki0 tassa pariggahiyA siya kajjati siya no kajati, jassa puNa pariggahiyA kiriyA ka0 tassa AraMbhiyA ki0 niyamA ka0, jassa NaM bhaMte! jIvassa AraMbhiyAki0 ka0 tassa mAyAvattiyA ki0 ka0 pucchA, go0 ! jassa NaM jIvassa AraMbhiyA ki0 ka0 tassa mAyAvattiyA ki0 niyamA ka0 jassa puNa mAyAvatti0 ki0 ka0 tassa AraMbhiyA ki0 siya kajjati siya no ka0, / jassa NaM bhaMte! jIvassa AraMbhiyA ki0 tassa apaccakkhANakiriyA pucchA ?, go0 ! jassa jIvassa AraMbhiyA ki0 tassa apacakkhANakiriyA siya kajjati siya no0 ka0 jassa puNa apacakkhANakiriyA ka0 tassa AraMbhiyA kiriyA niyamA ka0, evaM micchrAdaMsaNavattiyAevi samaM, evaM pAriggahiyAvi tihiM uvarillAhiM samaM saMcAretavvA, jassa mAyAvattiyA ki0 tassa uvarillAo dovi siya kAMti siya no kajJjaMti, jassa uvarillAo do kajjvaMti tassa mAyAvattiyA niyamA kajati, jassa apacakkhANaki0 ka0 tassa micchAdaMsaNavattiyA kiriyA siya kajjati siya no kajjati, jassa puNa micchAdaMsaNavattiyA ki0 tassa apaJcakkhANakiriyA niyamA kajjati neraiyassa AilliyAto cattAri paropparaM niyamA kajjati, jassa etAo cattAri kAMti tassa micchAdaMsaNavattiyA ki0 bhaijjati, jassa puNa micchAdaMsaNavattiyA kiriyA kajati tassa etAto cattAri niyamA kaJjaMti, evaM jAva thaNiyakumArassa, puDhavikAiyassa jAva cauridiyassa paMcavi paropparaM niyamA kAMti, / paMciMdiyatirikkhajoNiyassa AtilliyAto tinnivi paropparaM niyamA kaJcaMti, jassa eyAo kAMti tassa uvarilliyA donni bhaijjati, jassa uvarillAto donni kajjraMti tassa etAto tinnivi niyamA kAMti, jassa apacakkhANakiriyA tassa micchAdaMsaNavattiyA siya kajati siya no ka0, jassa puNa micchAdaMsaNavattiyA kiriyA ka0 tassa apacakkhANakiriyA niyamAka0, maNUsasa jahA jIvarasa, / vANamaMtarajoisiyavemANiyassa jahA neraiyassa, jaM samayaNNaM bhaMte! jIvassa AraMbhiyA ki0 ka0 taM samayaM pAriggahiyA ki0 ka0 ?, evaM ete jassa jaM samayaM jaM desaM jaM padeseNa ya cattAri daMDagA neyavvA, jahA neraiyANaM tahA savvadevANaM netavvaM jAva vemANiyANaM / vR. 'kai NaM bhaMte!' ityAdi, ArambhaH pRthivyAdyupamarddaH, uktaM ca119 11 "saMraMbhI saMkappo paritAvakaro bhave samAraMbho / - * AraMbhI uddavato suddhanayANaM tu savvesiM // " ArambhaH prayojanaM kAraNaM yasyAH sA ArambhikI, 'pariggahiya'tti parigraho - dharmopakaraNavarjavastusvIkAraH dharmopakaraNamUrcchA ca parigraha eva pArigrahikI parigraheNa nirvRttA vA pArigrAhikI, 'mAyAvattiyA' iti mAyA -anArjamupalakSaNatvAt krodhoderapi parigrahaH mAyA pratyaya; - kAraNaM rAmyA' mA mAyApratyayA 'apacakkhANakiriyA' iti apratyAkhyAnaM manAgapi viratipariNAmA Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 prajJApanAupAGgasUtram-2-22/-1-1530 bhAvastadeva kriyAapratyAkhyAnakriyA, micchAdasaNavattiyA' itimithyAdarzanaM pratyayo-heturyasyAH sA mithyAdarzanapratyayA, etAsAM kriyANAM madhye yasya yA sambhavati tasya tAM nirUpayati-'AraMbhiyA NaM bhaMte !' ityAdi, 'annayarassavi pamattasaMjayassa'iti atrApizabdo bhinnakramaH pramattasaMyatasyApyanyatarasya-ekatarasya kasyacit pramAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamaIsambhavAt, apizabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavartinAM niyamapradarzanArthaH,pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati kiM punaH zeSANAM dezaviratiprabhRtInAmiti?, evamuttaratrApi yathAyogamapizabdabhAvanA kartavyA, pArigrahikI saMyatAsaMyatasyApi dezaviratasyApItyarthaH, tasyApi parigrahadhAraNAt, mAyApratyayA apramattasaMyatasyApi, kathamiti cet, ucyate, pravacanoDDAhapracchAdanArthaM vallIkaraNasamuddezAdiSu, apratyAkhyAnakriyA anyatarasyApyapratyAkhyAninaH, anyataradapi na kiJcidapItyarthaH yo na pratyAkhyAti tasyeti bhAvaH, mithyAdarzanakriyA anyatarasyApi sUtroktamekamapyakSaramarocayamAnasyetyarthaH mithyaadsstterbhvti| __etA eva kriyAzcaturviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati-'neraiyANaM bhaMte' ityAdi sugama / sampratyAsAM kriyANAMparasparamavinAbhAvaM cintayati-tadyathA-yasyArambhikI kriyA tasya pArigrahikI syAdbhavati syAna bhavati, pramattasaMyatasya na bhavati zeSasya bhavatItyarthaH, tathA yasyArambhikI kriyA tasya mAyApratyayA niyamAdbhavati, yasya mAyApratyayA tasyArambhikI kriyA syAdbhavati syAna bhavati, apramattasaMyatasya na bhavati zeSasya bhavatItyarthaH, tathA yasyArambhikI kriyA tasyApratyAkhyAnakriyAsyAdbhavati syAnna bhavati,pramattasaMyatasya dezaviratasyaca na bhavati, zeSasya aviratasamyagdRSTayAderbha- vatIti bhAvaH, yasya punarapratyAkhyAnakriyA tasyArambhikI niyamAta, aprayAkhyAnino'vazyamArambha-sambhavAt, evaM mithyAdarzanapratyayApi sahAvinAbhAvobhAvanIyaH, tathAhi-yasyArambhikI kriyA tasya mithyAdarzanapratyayA syAdbhavati syAnna bhavati, mithyATerbhavati zeSasya na bhavatItyarthaH, yasya tu midhyAdarzanakriyA tasya niyamAdArambhikI, mithyASTeraviratatvenAvazyamArambhasambhavAt, tadevamArambhikI kriyA pArigrAhikyAdibhizcatasRbhiruparitanIbhiH kriyAbhiH saha parasparamavinAbhAvena cintitA,evaM pArigrAhikI tisRbhirmAyApratyayA dvAbhyAmapratyAkhyAnakriyA ekayA mithyAdarzanapratyayA cintanIyA, tathA cAha-'evaM pAriggahiyAvi tihiM uvarillAhiM samaM saMcAreyavvA' ityAdi sugama, bhAvanAyAH supratItatvAt / amumevArthaM catarviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati-'neraiyassa AillAto cattAri' ityAdi, nairayikAdyutkarSato'pyaviratasamyagbhraSTiguNasthAnakaM yAvanna parataHtato nairayikANAmAdyAzvatamaH kriyAH parasparamavinAbhAvinyaH, mithyAdarzanakriyAMpratisyAdvAdaH,tamemAha-'jassaeyAocattAri' ityAdi, githyATemithyAdarzanakriyA bhavatizeSasya na bhavatItibhAvaH", yasyapunarmithyAdarzanakriyA tasyAdyAzcataso niyamAt, mithyAdarzane satyArambhikyAdInAmavazyaMbhAvAta, evaM tAvadvaktavyaM yaavtstnitkumaarsy| pRthivyAdInAM caturindriyaparyavasAnAnAM paJca kriyAH parasparamavinAbhAvinyo vaktavyAH, pRthivyAdInAM mithyAdarzanakriyAyAapyavazyaMbhAvAt, tiryakpaJcendriyasyAdyAstinaH parasparamavinA Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 22, uddezaka:-, dvAraM - 161 bhUtA dezaviratiM yAvadAsAmavazyaMpabhAvAt, uttarAbhyAM tu dvAbhyAM syAdvAdaH, tameva darzayati- 'jassa eyAo kajJjaMti' ityAdi, dezaviratasya na bhavataH zeSasya bhavata iti bhAvaH, yasya punaH uparitanyau dvekriye tasyAdyAstisro niyamAdbhavanti, uparitanyau hi kriye apratyAkhyAnakriyA mithyAdarzanapratyayA ca, tatrApratyAkhyAnakriyA aviratasamyagdRSTiM yAvat mithyAdarzanakriyA mithyAdRSTeH AdyAzvataspre dezaviratiM yAvat ata uparitanyorbhAve'vazyamAdyAnAM tisRNAM bhAvaH, samprati apratyAkhyAnakriyayA mithyAdarzanakriyayAstiryakpaJcendriyasya parasparamavinAbhAvaM cintayati 'jassa apaccakkhANakiriyA' ityAdi bhAvitaM, manuSye yathA jIvapade tathA vaktavyaM, vyantarajyotiSkavaimAnikAnAM yathA nairayikasya, evameva eko daNDakaH, 'evameva jaM samayaM NaM bhaMte jIvasse' tyAdiko dvitIyaH, 'jaM desaNNa' mityAdikaH tRtIyaH, 'jaM paesaNNa' mityAdikazcaturthaH / atha SaT kAyAH prANAtipAtakriyAhetava eva bhavanti kiM vA tadviramaNahetavo'pIti pRcchati mU. (531) atthi NaM bhaMte! jIvANaM pANAtivAyaveramaNe kajjati ?, haMtA ! atthi, kamhi NaM bhaMte! jIvANaM pANAtipAtaveramaNe ka0 ?, go0 ! chasu jIvanikAesu, atthi NaM bhaMte! neraiyANaM pANAtivAtaveramaNe ka0 ?, go0 ! no iNaTTe samaTThe, evaM jAva vemANiyANaM, navaraM maNUsANaM jahA jIvANaM, evaM musAvAeNaM jAva mAyAmoseNaM, jIvarasa ya maNUsassa ya, sesANaM no tiNaTTe samaTTe, navaraM adizAdANe gahaNadhAraNijesu davvesu, mehuNe rUvesu vA rUvasahagaesu vA davvesu, sesANaM savvesu davdhesu, atthi NaM bhaMte! jIvANaM micchAdaMsaNasallaveramaNe kajjati ?, haMtA ! atthi, kamhi NaM bhaMte jIvANaM micchAdaMsaNasallaveramaNe kajati ?, go0 ! savvadavvesu, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM egiMdiyavigalediyANaM no tiNaTTe samaTTe vR. 'atthi NaM bhaMte!' ityAdi, sarvatra kriyate karmakarttariprayogaH tato bhavatIti draSTavyaH, prANAtipAtAdiviramaNaviSayAzca SaT kAyAdayaH prAgeva bhAvitA iti na bhUyo bhAvyante, viratizca prANAtipAtAdInAM mAyAmRSAparyantAnAM jIvapade manuSyapade vaktavyA, zeSeSu sthAneSu nAyamarthaH samartha iti vaktavyaM, teSAM bhavapratyayataH sarvaviratyasambhavAt, midhyAdarzanaviramaNaviSayacintAyAM sarvadravyeSviti upalakSaNametat sarvaparyAyeSvapi, anyathA ekasmin dravye paryAye vA mithyAtvabhAve mithyAdarzanaviramaNAsambhavAt, 119 11 "sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam // " iti vacanAt, mithyAdarzana zalyaviramaNaM ca ekendriyavikalendriyavarjeSu sthAneSu, zeSeSu ekendriyAdiSu na bhavati, kasmAditi cet, ucyate, pRthivyAdiSu 'ubhayAbhAvo puDhavAiesu' pratipadyamAnapratipannAbhAvaH pRthivyAdiSu iti vacanAt, dvIndriyAdInAM tu yadyapi karaNAparyAptAvyAyAM keSAcit sAsAdanasamyakatvaM bhavati tathApi tat mithyAtvAbhimukhAnAM tatpratikUlAnAmatasteSAmapi mithyAdarzanazalyaviramaNa pratiSedhaH, Aha ca-- 'atthi NaM bhaMte! jIvANaM micchAdaMsaNasallaveramaNe kajjai' ityAdi, athavA prANAtipAtavi- ratasya karmabandho bhavati kiM vA neti cet, ucyate, bhavatyapi 11 11 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 prajJApanAupAsUtram-2-22/-1-1531 na bhavatyapi, tathA ca etadeva praznasUtra- pUrvakamAha ma. (532) pANAtipAtavirae NaM bhaMte ! jIve kai kammapagaDIto baMdhati ?,go0 ! sattavihabaMdhae vA aTTavihabaMdhae vA chavvihaMdhae vA egavihabaMdhae vA abaMdhae vA, evaM maNUsevi mANitabbe, pANAtipAtavirayANaMbhaMte! jIvA kati kammapagaDIto baMdhati?, go0 sabvevitAva hojA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagAya 1 ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 aTTavihabaMdhage yara ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 aTThavihabaMdhagAya 3 ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 chavihabaMdhane ya4, ahavA sattavihabaM0 egavi0 chabbihabaMdhagAya 5 ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 abaMdhae ya 6 ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 abaMdhagA ya7 --ahavAsattavi0 egavi0 aTThavidhaMbadhageyachabihabaMdhae ya 1 ahavA sattavihabaMdhagAya egavihabaM0 aTThavihabaMdhae ya chabihabaMdhagA ya ra ahavA sattavihabaM0 egavi0 aTThavihabaMdhagAya chabbihabaMdhaeya3 ahavA sattavihabaMdhagAyaegavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagAya chabihabaMdhagAya4 -ahavA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhae ya abaMdhae ya ahavA sattavihabaM0 egavihabaM0 aDavihabaMdhaeya abaMdhagAyara ahavAsattavihabaM0 egavi0 aTTavihabaMdhagA yaabaMdhae ya 3 ahavA sattavihabaMdhagA yaegavihabaMdhagA ya aDhavihabaMdhagA ya abaMdhagA ya 4, __-ahavA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya chabbihabaMdhage ya abaMdhae ya 1 ahavA sattavihabaM0 egavihabaMdhagA yachabbihabaMdhae ya abaMdhagAya 2, ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 chaviha0 abaMdhae ya 3 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 chabiha0 abaMdhagA ya4 -ahavAsattavihabaMdhagAyaegavi0 aDhavihabaMdhageyachavihabaMdhaeyaabaMdhaeya 1 ahavA sattavihabaMdhagAya egavi0 aTTavihabaMdhae yachavihabaMdhae ya abaMdhagAya 2 ahavA sattavihabaMdhagA yaegaviha0 aTThavihabaMdhae yachavihabaMdhagAya abaMdhae ya 3 ahavA sattavihabaMdhagAyaegaviha aTThavidhabaMdhaeyachabihabaMdhagAya abaMdhagAya4, ahavA sattavi0 egavi0 aDhavi0 chavihabaMdhage ya abaMdhae ya 5, ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 aTThaviha0 chabbihabaMdhage ya abaMdhagA ya 6, ahavA sattavi0 egaviha- avi0 chabihabaMdhagA ya abaMdhae ya 7 ahavA sattavihabaMdhagA ya ega0 aDavi0 chavihabaM0 abaMdhagAya 8 evaM ete aTThabhaMgA, . savvevi miliyA sattAvIsaMbhaMgA bhavaMti, evaMmaNUsANavietecevasattAvIsaMbhaMgAbhANitavvA, evaM musAvAyavirayassa jAva mAyAmosavirayassa jIvassa ya maNUsassa ya, micchAdasaNasallavirae gaMbhaMte! jIve kati kammapagaDIto baMdhati?, go0 ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae chabihabaMdhae vA egavi0 abaMdhae vA, micchAdasaNasallaviraeNaMbhaMte! neraiekati kammapagaDIto baMdhati?, go0! sattavihabaMdhae vA aTTavi0 jAva paMciMdiyatirikkhajoNiya0, maNUse jahA jIve, vANamaMtarajoisitavamANite jahAneraite, micchAdasaNasallavirayANaM bhaMte! jIvA kati kammapagaDIto baMdhati?, go0! te veva sattAvIsaM bhaMgA bhANi0 micchAdasaNasallavirayA NaM bhaMte ! neraiyA kati kammapagaDIto baMdhati ?, go0! sabvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA ahavA sattavihabaMdhagA ya aDhavihabaMdhage ya ahavA sattavihabaMdhagAya aTThavi0 evaM jAva vemANiyA, navaraM maNUsANaM jahA jiivaannN| Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-22, uddezakaH-, dvAraM 7. pANAivAyaviraeNaMbhaMte!jIve' ityAdisugama, bahavacanepraznasatrasugama, nirvacanasatre sarve'pi tAvadbhaveyuH saptavidhabandhakAzca ekavidhabandhakAzca, iha pramattApramattApUrvakaraNAnivRttabAdarasamparAyAH saptavidhabandhakAHpramattA apramattAzcAyurbandhakAle'STavidhabandhakAH,AyuSo'pibandhanAt, Ayurbandhazca kAdAcitkaiti kadAcitsarvathA nalabhyate'pi, pramattAzcApramattAzca sadaiva bahutvena labhyante, apUrvakaraNAanivRttibAdarAzcakadAcina bhavantyapi, virahasyApi teSAmAgame pratipAdanAt, ekavidhabandhakA upazAntamohakSINamohasayogikevalinaH, tatra upazAntamohAH kSINamohAca kadAcillabhyante kadAcinna labhyante, teSAmantarasyApi sambhavAt, sayogikevalinastu sadA prApyante'- nyAnyabhAvena teSAmavyavacchedAt, tataH saptavidhabandhakA ekavidhabandhakAcAvasthitA ityaSTavidhabandhakAdyabhAve eko bhaGgaH,athavA saptavidhabandhakA ekavidhabandhakAzca bahava eko'STavidhabandhaka iti dvitIyaH, aSTavidhabandhakAnAM bahutve tRtIyaH, SaDbidhabandhakA api kadAcillabhyantekadAcinna, utkarSataH SaNmAsavirahabhAvAt, yadApi labhyante tadApi jadhanyapade eko dvau vA utkarSapade'STottaraM zataM tato'STavidhabandhakapadAbhAve SaDvidhabandhakapadenApi dvau bhaGgo, __ abandhakA ayogikevalinste'pi kadAcidavApyante kadAcinna, teSAmapyutkarSataH SaNmAsavirahabhAvAt, yadA'pyavApyante tadApi jaghanyapade eko dvau vA utkarSato'STAdhikaM zataM, tato'STavidhabandhakapadAbhAve'bandhakapadenApi dvau bhaGgo, tadevameka Adho bhaGga ekakasaMyoge ca SaDiti sapta bhaGgAH, idAnI dvikasaMyoge bhaGga darzyante, tatra saptavidhabandhakA ekavidhabandhakAzcAvasthitAH, ubhayeSAmapi sadA bahutvena labhyamAnatvAt, tato'STavidhabandhakapade SaDvidhabandhakapade ca pratyekamekavacanamiti eko maGgaH, aSTavidhabandhakapade ekavacanaM SaDvidhabandhakapade bahuvacanaM iti dvitIyaH, etau dvau bhaGgAvaSTavidhabandhakapadasyaikavacanena labdhau, etAveva dvau bhaGgI bahuvacaneneti catvAraH, evameva catvAro bhAH aSTavidhayandhakAbandhakapadAbhyAm, evameva catvAraH SaDvidhabandhakAbandhakapadAbhyAmiti, sarvasaGkhyayA dvikasaMyogedvAdaza bhaGgAH, trayANAmaSTavidhabandhakaSaDvidhabandhakarUpANAMpadAnAM saMyoge pratyekamekavacanabahuvacanAbhyAmaSTau bhaGgAH, sarvasaGkalanayA saptaviMzatirbhaGgAH, atrApara Aha nanu viratasya kathaM bandho ?, na hi viratibandhaheturbhavati, yadi punarviratirapi bandhahetuH syAt tato nirmokSaprasaGgaH, upAyAbhAvAt, ucyate, na hi viratibandhahetuH, kintu viratasya ye kaSAyAyogAste bandhakAraNaM, tathAhi-sAmAyikacchedopasthAnapariravizuddhikeSvapi saMyameSu kaSAyAHsaMjvalanarUpA udayaprAptAH santi yogAzca, tato viratasyApi devAyuSkAdInAMzubhaprakRtInAM tatpratyayo bandhaH, yathA ca prANAtipAtaviratasya saptaviMzatibhaGgA uktAH tathA mRSAvAdaviratasya yAvat mAyAmRSAviratasya, mithyAdarzanazalyaviratamadhikRtya sUtramAha_ 'micchAdasaNasallavirahaNaMbhaMte!' ityAdisugama, navaraMsaptavidhabandhakatvamaSTavidhabandhakatvaM SaDvidhabandhakatvamekavidhabandhakatvamabandhakatvaMca, mithyAdarzanazalyavirateraviratasamyagdaSTerArabhyAyogikevalinaMyAvadbhAvAt, nairayikAdicaturviMzatidaNDakacintAyAMmanuSyavarjeSuzeSeSu sarveSvapi sthAneSu saptavidhabandhakatvaMaSTavidhabandhakatvaM vA, naSaDvidhabandhakatvAdi, zreNipratipattyasambhavAt, Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 164 prajJApanAupAsUtram-2-22/-/-/532 manuSyapadeca yathAjIvapade tathA vaktavyaM, manuSyeSusarvabhAvasambhavAt, bahuvacanenaitadviSayaM sUtramAha 'micchAdasaNasallavirayANabhaMte! jIvA' ityAdi, atrApitaevapUrvoktAH saptaviMzatirbhaGgAH, nairayikapade bhaGgatrikaM, tatra sarve'pitAvadbhaveyuH saptavidhabandhakAityeko bhaGgaH, ayaM ca yadeko'pyaSTavidhabandhako na labhyate tadA bhavati, yadA punareko'STavidhabandhako labhyate tadA'yaM dvitIyo bhaGgaH saptavidhavandhakAzcASTavidhabandhakaJca, yadApunaraSTavidhabandhakA apibahavolabhyante tadAtRtIyaH saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakAzca, evaM bhaGgatrikatAvadvAcyayAvadvaimAnikasUtraM, navaraM manuSyapade saptaviMzatirbhaGgakA yathA jIvapade iti / mU. (533) pANAtivAyavirayassaNaMbhaMte! jIvassa kiM AraMbhiyA kiriyA kajati jAva micchAdaMsaNavattiyA kiriyA kati?, go0! pANAtivAyavirayassa jIvassa AraMbhiyAkiriyA siya kaJjati siya no kajati, pANAtivAyavirayassaNaM bhaMte! jIvassa pariggahiyA kiriyA kati?, go0! no iNadve samaDhe, pANAtivAyavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa mAyAvatiyA kiriyA kati?, go0 ! siya kajati siya no kajati, pANAtipAtavirayassa gaMbhaMte ! jIvassa apaDAkkhANavattiyA kiriyA kajati?, go0! no iNaDe samaDhe, micchAdasaNavattiyAe pucchA, go0 ! no iNaDhe samaDhe, evaM pANAtipAtavirayassa maNUsassavi, evaM jAva mAyAmosavirayassa jIvassa maNUsassa ya, micchAdasaNasallavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa kiM AraMbhiyA kiriyA ka0 jAva micchAdasaNavattiyA ki0 ka0?, go0 ! micchAdasaNasallaviratassa jIvassa AraMbhiyA ki0 siya ka0 siya noka0, evaM jAva apaJcakkhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA naka0, micchAdasaNasallavirayassa NaM bhaMte ! neraiyassa kiM AraMbhiyA kiriyA ka0 jAva micchAdasaNavattiyA ki0 ka0?, go0 ! AraMbhiyA ki0 ka0 jAva apaJcakkhANakiriyAvi ka0, micchAdasaNavattiyA kiriyA no ka0, evaM jAva thaNiyakumArassa, micchAdasaNasallavirayassa NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyassa evameva pucchA, go0 ! AraMbhiyA ki0 ka0 jAva mAyAvattiyA ki0 ka0, apacakkhANaki0 siya ka0 siya no ka0, micchAdasaNavattiyA ki0 no ka0maNUssa jahA jiivss| vANamaMtarajoisiyavemA0 jahA neraiyassa / etAsi NaM bhaMte ! AraMbhiyANaM jAva michAdasaNavattiyANayakatare 2 hitoappAvA?, go0 samvatyovAomicchAdasaNavattiyAo kiriyAo, apacakkhANakiriyAovise0, pariggahiyAtovise0 AraMbhiyAtokiriyAtovise0, mAyAvattiyAto visesaahiyaato|| vR. athArambhikyAdInAM kriyANAM madhye kA kriyA prANAtipAtaviratasyeti cintayati'pANAivAyavirayassaNaMbhaMte!' ityAdi, ArambhikI kriyAsyAdbhavati syAnabhavati, pramattasaMyatasya bhavati zeSasya na bhavatIti bhAvaH, pArigrahikI niSedhyA, sarvathA parigrahAnivRttatvAt, anyathA samyakprANAtipAtaviratyanupapatteH, mAyApratyayA syAdbhavati syAtra bhavati, apramattasyApi hi kadAcit pravacanamAlinyarakSaNArthaM bhavati, zeSakAlaM tu na bhavati, apratyAkhyAnakriyA Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 22, uddezaka:-, dvAraM midhyAdarzanapratyayA ca sarvathA niSidhyate, tadbhAve prANAtipAtaviratyayogAt, prANAtipAtaviratezca dve pade, tadyathA 'jIvo manuSyazca tatra yathA sAmAnyato jIvamadhikRtyoktaM tathA manuSyamadhikRtya vaktavyaM, tathA cAha - 'evaM pANAivAyavirayassa maNUsassavi' iti, evaM tAvadvAcyaM yAvanmAyAmRSAviratasya jIvasya manuSyasya ca, mithyAdarzanazalyaviratamadhikRtya sUtraM 'micchAdaMsaNasallavirayassa NaM bhaMte! jIvassa' ityAdi, ArambhikI syAdbhavati syAnna bhavati, pramattasaMyatAntasya bhavati zeSasya na bhavatIti bhAvArtha:, pArigrahikI dezaviratiM yAvadbhavati, parato na bhavati, mAyApratyayA'pyanivRttabAdarasamparAyaM yAvadbhAvinI parato na bhavati, apratyAkhyAnakriyA'pi aviratasamyagSTiM yAvanna parataH, tata etA api kriyA adhikRtya 'siya kajjai siya no kajjai' iti vaktavyaM, tathA cAha - evaMjAva apaJcakkhANakiriyA' iti, mithyAdarzanapratyayA punarniSedhyA, mithyAdarzanaviratasya tasyA asambhavAt, caturviMzatidaNDakacintAyAM nairayikAdInAM stanitakumAraparyantAnAM catasraH kriyA vaktavyAH, mithyAdarzanapratyayA niSedhyA, tiryakpaJcendriyasyAdyAstisraH kriyA niyamato vaktavyAH, apratyAkhyAnakriyA bhAjyA, dezaviratasya na bhavati zeSasya bhavatItyarthaH, mithyAdarzanapratyayA niSedhyA, manuSyasya yathA sAmAnyato jIvasya, vyantaradInAM yathA nairayikasya / sampratyAsAmevArampikyAdInAM kriyANAM parasparamalpabahutvamAha - 'eesi NaM bhaMte!' ityAdi, sarvastokA mithyAdarzanapratyayA kriyA, mithyAdRSTInAmeva bhAvAt, tato'pratyAkhyAnakriyA vizeSAdhikA, aviratasamyagdhSTInAM mithyAdhSTInAM ca bhAvAt, tAbhyo'pi pArigrAhikyo vizeSAdhikAH, dezaviratAnAM pUrveSAM ca bhAvAt, Arambhikyo vizeSAdhikAH, pramattasaMyatAnAM pUrveSAM ca bhAvAt, tAbhyo'pi mAyApratyayA vizeSAdhikAH apramattasaMyatAnAmapi bhAvAt / / padaM 22 - samAptam - " muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre dvAviMzatitamApavasya malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / parva 23 karmaprakRtiH 165 - vR. tadevamuktaM dvAviMzatitamaM padaM, samprati trayoviMzatitamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantarapade nArakAdigatipariNAmena pariNatAnAM jIvAnAM prANAtipAtAdikriyAvizeSazcintitaH samprati punaH karmabandhAdipariNAmavizeSazcintyate tatra ceyamadhikAradvAragAthA-: padaM - 23 - uddezakaH- 1 : mU. (534) kati pagaDI 1 kaha baMdhati 2 kaihivi ThANehiM baMdhae jIvo 3 / kati vedei ya payaDI 4 anubhAvI kaiviho kassa 5 / / vR. 'kai pagaDI' ityAdi, kati prakRtayo bhavantItyAdi prathamo'dhikAraH, tathA kathaM kena prakAreNa tAH prakRtIrbadhnAtIti dvitIyaHsa katibhiH sthAnairbadhnAtIti tRtIyaH, kati prakRtIrvedayate iti caturthaH, kasya karmaNaH katividho'nubhAgaH paJcamaH / tatra prathamAdhikAranirUpaNArthamAhasU. (535) kati NaM bhaMte! kammapagaDIo pannattAo, go0 ! aTTha kammapagaDIo pannattAo, Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2-23/9/-/535 taM0-nANAvaraNinaM 1 daMsaNAvaraNizaM 2 vedaNijaM 3 mohaNijaM 4 AuyaM 5 nAma 6 goyaM 7 aMtarAiyaM 801 neraiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo paM0?, go0 ! evaM ceva, evaM jAva vemANiyANaM // 1 pR.'katiNaM bhaMte ! kammapayaDIopannattAo' iti, nanUktameva kriyApade kati karmaprakRtaya iti tataH kimarthamiha prakRtimasaGkhyArthaH praznaH ?, ucyate, vizeSapratipAdanArthaH, sa cAyaM vizeSaH-pUrvajJAnAvaraNIyAdikarmabadhnan katibhiH kriyAbhiryugyateityuktaM, kriyAzca prANAtipAtahetavaH,prANAtipAtazca bAhyaM jJAnAvaraNIyAdikarmabandhakAraNaM, karmabandhaH kArya, iha tu jJAnAvaraNIyAdikarma evAntaraM karmabandhakAraNaM pratipAdyamiti, bhagavanirvacanamAha 'gautama aSTau karmaprakRtayaH prajJAptAH, etA eva nAmagrAhaM darzayati-'jJAnAvaraNIyaM darzanAvaraNIyaM' ityAdi, jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAna-sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodhaH, Abriyate-AcchAdyate anenetyAvaraNIyaM kRbahula miti vacanAt karaNe'nIyapratyayaH, jJAnasyAvaraNIyaMtrAnAvaraNIyaM, zyate'neneti darzanaM-sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH, uktNc||1|| "jaM sAmanaggahaNaM bhAvANaMneya kaDa aagaarN| avisesiUNa atye daMsaNamii vucchaie sme||" tasyAvaraNIyaM darzanAvaraNIyaM, tathA vedyate-gAhyAdAdirUpeNa yadanubhUyate tadvedanIyaM, atra karmaNyanIyaH, yadyapi ca sarva karmavedyatetathApi paGkajAdizabdavat vedanIyazabdasya rUDhiviSayatvAt sAtAsAtarUpameva karma vedanIyamityucyate, na zeSa, tathA mohayati-sadasadvivekavikalaM karoti AtmAnamiti mohanIyaM, atra bahulavacanAt kartaryanIyaH, tathA eti Agacchati pratibandhakatAM svakRtakarmabaddhanarakAdikugaterniSkramitumanasojantorityAyuH, athavA AsamantAdeti-gacchati bhavAd bhavAntarasaGkAntau vipAkodayamityAyuH, ubhayatrApyauNAdika uspratyayaH, tathAnAmayati-gatyAdiparyAyAnubhavanaM pratipravaNayatijIvamiti nAma, tathAgUyate zabdyate uccAvacaiH zabdairyat tad gotraM-uccanIyacakulotpattilakSaNaH paryAyavizeSaH tadvipAkavedyaM karmApi gotraM, kArye kAraNopacArAt yadvA karmaNo'pAdAnavivakSA gUyate-zabdhate uccAvacaiH zabdairAtmA yasmAt karmaNaH udayAd gotraM, tathAjIvaMdAnAdikaMcAntarA vyavadhAnApAdanAya eti-gacchatyantarAyaM, jIvasya dAnAdi kartumudyatasya vighAtakRd bhavatItyarthaH, atrAha-nanvitthaM jJAnAvaraNIyAdyupanyAse kiJcidasti prayojanamuta yathAkathaJcideva pravRttiriti?, astIti brUmaH, kiM taditi cet, ucyate, iha jJAnaM darzanaMcajIvasya svatattvabhUtaM, tadabhAvejIktvasyaivAbhAvAt, cetanAlakSaNo hi jIvastataH sa kathaM jJAnadarzanAbhAve bhavet ?, jJAnadarzanayorapi ca madhye pradhAnaM jJAnaM, tadvazAdeva sakalazAstrAdiviSayavicArasantatipravRtteH, apica-sarvAapilabdhayojIvasya sAkAropayogopayuktasyopajAyante, nadarzanopayogopayuktasya, 'savvAo laddhIo sAgarovauttassa no anAgArovaogovauttasse' ti vacanapramANyAt, anyacca- yasmin samaye sakalakarmavinirmuktasvarUpo jIvaH sampadyate tasmin samaye jJAnopayogopayukta eva na darzanopayukto, darzanopayogasya dvitIyasamaye bhAvAt, tatojJAnaM pradhAnaM, Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 23, uddezaka :- 1, dvAraM - tadAvArakaMca jJAnAvaraNIyaM karmatatstaThaprathamamuktaM, tatastadanantaraM darzanAvaraNIyaM jJAnopayogAcyutasya darzanopayoge'vasthAnAt, ete ca jJAnadarzanAvaraNIye svavipAkamupadarzayato yathAyogamavazyaM sukhaduHkharUpavedanIyakarmavipAkodayanimitte bhavataH 167 tathAhi - jJAnAvaraNamupacayotkarSamadhirUDhaM vipAkato'nubhavan sUkSma 2 taravastuvicArAsamarthamAtmAnaM jAnAnaH khidyate bhUrilokaH, jJAnAvaraNakarmakSayopazamapATavopetazca sUkSmasUkSmatarANi vastUni nijaprajJayA bhindAno bahujanAtizAyinamAtmAnaM pazyan sukhaM vedayate, tathA'tinibiDa - darzanAvaraNavipAkodaye jAtyandhAdiranubhavati duHkhamanutaM, darzanAvaraNakarmakSayopazamapaTiSTatAparikaritazca spaSTacakSurAdyupeto yathAvad vastUni pazyan vedayate pramodam, tata etadarzapratipattyartha darzanAvaraNIyAnantaraM vedanIyagrahaNaM, vedanIyaM ca sukhaduHkhe janayatyabhISTAnabhISTaviSayasambandhAt, abhISTAnabhISTaviSayasambandhe cAvazyaM saMsAriNAM rAgadveSI tI ca mohanIyahetukau tata etadarthapratipattyarthaM vedanIyAnantaraM mohanIyagrahaNaM, mohanIyamUDhAzca jantavo bahvArambhaparigrahAdyAsaktA narakAdyAyuSkamAbadhnanti tato mohanIyAnantaramAyuSkagrahaNaM, narakAdyAyuSkodaye cAvazyaM narakagatyAdIni nAmAnyudayamAyAnti tata AyuSkAnantaraM nAmagrahaNaM, nAmakarmodaye ca niyamAduccanIyacAnyataragotrakarmavipAkodayena bhavitavyamato nAmagrahaNA- nantaraMgotragrahaNaM, gotrodaye coccaiH kulotpannasyaprAyo dAnalAbhAntarAyAdikSayopazamo bhavati, rAjaprabhRtInAM prAcuryeNa dAnalAbhAdidarzanAt, nIcaiH kulotpannasya tu dAnalAbhAntarAyAdyudayo'ntyajAtInAM tathAdarzanAtAt, tata etadarthapratipattyarthaM gotrAnantaramantarAyagrahaNaM / tadevamuktaM prathamaM dvAram, mU. (536) kahannaM bhaMte! jIve aTTha kammapagaDIto baMdhati ?, go0 ! nANAvaraNijjassa kammassa udaraNaM darisaNAvaraNijjaM kampaM niyacchati, daMsaNAvaraNijassa kammassa udaeNaM daMsaNamohaNijjaM kammaM niyacchati, daMsaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchataM niyacchati, micchatteNaM udieNaM go0 ! evaM khalu jIvo aTTha kammapagaDIto baMdhati, kaNNaM bhaMte! neraie aTTha kammapagaDIo baMdhati ?, go0 ! evaM ceva, evaM jAba vemANite kahaNNaM bhaMte! jIvA aDDa kammapagaDIto baMdhati, go0 ! evaM caiva jAva vemANiyA // vR. adhunA kathaM badhnAtIti dvitIyadvArapratipAdanArthamAha- kahannaM bhaMte!' ityAdi, kathaM kena prakAreNa Namiti vAkyAlaGkAre jIvo'STau prakRtIrbadhnAti ?, bhagavAnAha--gautama! jJAnAvaraNIyamutkarSaprAptamudayena anubhavan darzanAvaraNIyamudayena vedayate, dRzyante hi khalu zUnyavAdiprabhRtayaH kuvAdinaH kujJAnavAsitAntaHkaraNA viparItaM pazyanta iti, darzanAvaraNIyasya ca karmaNa udayena darzanamohanIyaM karma nirgacchati, vipAkAvasthodayena pratipadyate iti bhAvaH, tasya darzanamohanIyasya karmaNa udayena mithyAtvaM nirgacchati, atattvaM tattvamadhyavasyati tattvaM cAtattvamiti bhAvaH, tata evaM midhyAtvodayena jIvo'STau prakRtIrbadhnAti, khaluzabdaH prAyovRttidarzanArthaH prAyastAvadevamanyathA samyagdhaSTirapi kazcidaSTI prakRtIrbadhnAti, kevalaM kaMzcit na badhnatyapi yathA sUkSmasamparAyAdiriti sa prakAro noktaH, eSa cAtra tAtparyArthaH- pUrvakarmmapariNAmasAmadhyAt uttarakarmaNaH sambhavo, yathA bIjAdaGgukapatranAlAdInAM, uktaM ca Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2-23/1//536 "jIvaparariNAmaheuM kammattA puggalA pariNamati / puggalakammanimittaM jIvovi taheva pariNamai / / " iti uktamevArthaM caturviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati- 'kahaNNaM bhaMte! neraie' ityAdi sugamaM, tadevamukta ekatvena daNDakaH, samprati bahutvenAha- 'kahaNNaM bhaMte! neraiyA' ityAdi pAThasiddhaM / uktaM dvitIyadvAramapi adhunA katibhiH sthAnairbadhnAtIti tRtIyadvAramabhidhitsurAha 168 119 11 mU. (537) jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM katihi ThANehiM baMdhati ?, go0 ! dohiM ThANehiM, taM0- rAgeNa ya doseNa ya, rAge duvihe paM0 taM0-mAyA ya lobhe ya, dose duvidhe paM0, taM0 - kohe yamANe ya, icchetehiM cauhiM ThANehiM viritovaggahiehiM evaM khalu jIve nANAvaraNijaM kammaM baMdhati, evaM neratite jAva vemANite, jIvA NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM katihiM ThANehiM baMdhati ?, go0 ! dohiM ThANehiM evaM ceva, evaM neraiyA jAva vemANiyA, evaM daMsaNAvaraNijaM jAva aMtarAijaM, evaM ete egattapohattiyA solasa daMDagA // 3 bR. 'jIve NaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - dvAbhyAM sthAnAbhyAM ta eva sthAne nAmagrAhamAha-tadyathA - rAgeNa dveSeNa ca, atha ko'sau rAgaH ko vA dveSa iti ?, ucyate, prItilakSaNo rAgo'prItyAtmako dveSaH, etau ca prItyaprItyAtmakau rAgadveSI nAtyantaM krodhAdibhyo vyatiricyete, kintu teSvevAntarbhavataH sa cAntarbhAvo nayabhedAdvicitra iti vinayajanAnugrahAya pradarzayate, tatra saGgraho manyate - krodho'prItyAtmakaH pratIta eva, mAno'pi paraguNAsahanAtmakatvAdaprItyAtmakaH, tato'prItyAtmakatvAdetau dvAvapi dveSaH lobho'bhiSvaGgAtmakatvAt prItirUpaH suprasiddhI, mAyAmapi paravaJcanAtmikAM kiJcidabhilaSanaM prayuGkte abhilASazca pratisvabhAva iti sA'pi prItyAtmikA, tata etau mAyAlobhau prItyAtmakatvAt rAgaH uktaM ca 11911 "kohaM mANaM cApIijAito bei saMgaho dosaM / mAyA loNa yasa pI sAmaNNato rAgaM // " atra uttarArddhasyAkSarayojana - mAyayA lobhena saha prItijAtisAmAnyAt sa mAnaprItijAtibhAvAt dvAvapi mAyAlobhau sa saGgraho rAgamAcaSTe iti / vyavahAraH purvRte - mAyA khalu paropaghAtAya prayujyate paropaghAtapariNAmazca dveSa iti mAyAyA api dveSe'ntarbhAvaH, yA tu nyAyopAdAnenArthe mUrcchA sa paropadhAtarahitaH zuddho lobha iti rAgaH, evaM cedamasya matena vastu vyavasthitaM-krodhamAnamAyA dveSa lobho rAga iti, Aha ca // 1 // "mAyaMpi dosamicchai vavahAro jaM parovaghAyAya / nAyovAyANe ciya muccha mucchA lobhetti to rAgo // " RjusUtraH punarAha - krodho niyamAdaprItyAtmakaH, tataH sa paropaghAtAtmakatvat dveSaH ye tu mAnamAyAlobhAste dvidhA'pi sambhavanti - prItyAtmakA aprItyAtmakAzca tathAhi - mAnaH svAhaGkAropayogakAle prItyAtmakaH svaguNabahumAnabhAvAt, paraguNadveSopayogavelAyAmaprItyAtmako mAtsaryAdibhAvAtU, mAyA'pi paravAnopayogapravRtto paropadhAtarUpatvAt aprItyAtmikA paragatadravyopAdAnacintAyAM tvabhiSvaGgAtmakatvAt prItirUpA, lobho'pi kSatriyAdInAM paricintyamAnaH prItyaprItyAtmakaH supratItaH, tathAhi kSatriyA evaM manyante paraviSayApahAro'smAkaM nyAyo 'vIrabhogyA Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-23, uddezakaH-1, dvAravasundharA' iti nyAyAt, tatoyadAparaviSayApahArAyateSAmatyarthamabhiyogastadA'sau aprItyAtmakaH, paropadhAtahetutvAt, yadA tu paraviSayajighRkSopayogastadA so'bhiSvaGgAtmakatvAta prItyAtmakaH, tata evaM mAnamAyAlomA ubhayarUpA api saMvedyante, yadA ca zrItyupayogo na tadA'prItyupayogaH, yadA cAprItyupayogo na tadA prItyupayogaH, ekasmin samaye upayogadvayAbhAvAt, tato mAnamAyAlobhAHprItyupayogakAle rAgo'prItyupayogakAle dveSaH, uktNc||1|| "ujjusuvamayaM koho doso sesaannmymnegNto| rAgotti ya dosottiya pariNAma vaseNa u viseso|| // 2 // mAno rAgottimao saahNkaarovogkaalNmi| so ceva hoi doso paraguNadosovayogaMmi / / // 3 // mAyAlomA cevaM parovaghAovaogato doso| mucchovaogakAle rAgo'bhissaMgalaMgotti // " zabdAdayastrayaH punarevamAhuH-iha dvAvevakaSAyo-krodho lobhazca,yetumAnamAyetekrodhalobhayorantarbhavataH, tathAhi-mAnemAyAyAMcaye paropadhAtahetavo'vyavasAyAste krodho'prItyAtmakatvAt ye tu svaguNotkarSaradravyamUtmikAste lobho'bhiSvaGgarUpatvAt, lobho'pi ca lokaprasiddho dvidhA--paropaghAtAtmako mUrchAtmakaJca, tatra porapaghAtAtmako yathA kSatriyANAM pararASTrApahAre, mUchatmiko nAyAyopAttenijadravye, tatra yaH paropaghAtAtmakaH sa krodho bhavati, krodhazca sarvo'pi yathoktasvarUpo dveSo'prItyAtmakatvAt, kevalastu mUtmiko'dhyavasAyo lobhaH sacarAgaH tathA coktm||1|| "saddAimayaM mAne mAyAe ya sgunnovraagaay| uvaogo lohocciya jatosa tattheva uvrddho|| // 2 // sesaMsA kohosiyasaparovadhAyamaiotti to doso| tallakakhaNo ya lobho aha mucchA kevalo rAgo / / " iti, tatra saGgrahanayamatenAha-rAgeduvihe pannatte' ityAdisugama, bhAvitatvAt, upasaMhAramAha'icatehiM cauhiM ThANehiM' ityAdi, evaM khalu ityenairayantaroktaizcaturbhiHsthAnaiH, kathaMbhUtairityAha-- vIryopagRhItairjIvavIryopasthAtitairityarthaH, jJAnAvaraNIyaM karma jIvo badhnAti, amumevArtha caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati-'evaM neraie jAva vemANie sugama, navaramevaM sUtrapAThaH 'neraieNaMbhaMte! nANAvaraNijjaM kammaMkaihiM ThANehiM baMdhaI ityAdi / tadevamekatvena cintA kRtA, samprati bahutvena tAMkurvanAha-'jIvANaM bhaMte!' ityAdi sugama, yathA ca jJAnAvaraNIyamekatvabahutvAbhyAMdaNDakadvayena cintitaM tathA darzanAvaraNIyAdInyapicintanIyAni, sarvasaGkhyayA SoDaza daNDakAH / tadevamuktaM tRtIyaM dvAram, samprati kati prakRtirvedayate iti caturtha dvAramabhidhitsurAha mU (538)jIveNaMbhaMte! nANAvaraNijaM kammaM vedeti?, go0! atthegaie vedeti atthegaie no veei, neraieNaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM vedeti?, go0 niyamA vedeti, evaMjAva vemANite, navaraM maNUse jahA jiive| jIvANabhaMte! nANAvaraNijaM kammaM vedeti?, go0! vedeti evaM ceva, evaMjAva vemANiyA, Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 23/1//538 evaM jahA nANAvaraNiaMtahA daMsaNAvaraNijjaM mohaNiaM aMtarAiyaMca, veyanijAunAmagotAI evaM ceva, navaraM maNUsevi niyamA vedeti, evaM ete egattapohatiyA solasa daMDagA // 4 bR. 'jIve NaM bhaMte!' ityAdi, astyekakaH kazcit yo vedayate'styekakaH kazcid yo na vedayate akSINaghAtikarmA vedayate kSINaghAkatikarmA tuna vedayate iti bhAvaH, amumevArthaM caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati- 'neraie NaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, manuSyaM muktvA zeSeSu sarveSvapi sthAneSu niyamAdvedayate iti vaktavyaM, sarveSAmakSINaghAtikarmatvAt, manuSye yathA jIvapade'bhihitaM tathA'bhidhAtavyaM, kSINaghAtikarmaNo'pi manuSyasya labhyAmAntvAt, evameSa ekatvena daNDaka uktaH, evaM bahutvenApi vaktavyaH, yathA ca jJAnAvaraNIyamekatvapRthakatvAbhyAM bhAvitaM evaM darzanAvaraNIyamohanIyAntarAyANyapi bhAvanIyAni, vedanIyAyurnAmagotrANi tu jIvavapade bhajanIyAni, yataH - siddhA na vedayante zeSA vedayante iti zeSAstu nairayikAdayo manuSyA api ca niyamAdvedayante, AsaMsAracaramasamayamavazyamamISAmudayasambhavAt, sarvasatyayA cAsminnapyadhikAre ekatvapRthakatvAbhyAM SoDaza daNDakA bhavanti / gataM caturthadvAram, idAnIM tu anubhAvaH kasya karmaNaH katividha iti paJcamadvAramabhidhitsurAhamU. (539) nANAvaraNijassa NaM bhaMte! kammassa jIveNaM baddhassa puTThassabaddhaphAsapussa saMciyassa ciyassa uvaciyassa AvAgapattassa vivAgapattassa phalapattassa udayapattassa jIveNaM kayassa jIveNa nivvattiyassa jIveNaM pariNAmiyassa sayaM vA udiNNassa pareNa vA udIriyassa tadubhaeNa vA udIriyamANassa gatiM pappa ThitiM pappa bhavaM pappa poggalapariNAmaM pappa katividhe anubhAve pannatte ?, 170 go0 ! nANAvariNiassa NaM kammassa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa dasavidhe anubhAve paM0, taM0-sotAvaraNe soyavinnANAvaraNe nettAvaraNe nettavinnANAvarapaNe ghANAvaraNe ghANavinnANAvaraNe rasAvaraNe rasavinnANAvaraNe phAsAvaraNe phAsavinnANAvaraNe, jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM jANiyavvaM na jANati jANiukAme na yANati jANittAvi na yANati ucchannanANIyAvi bhavati nAnAvara Nijjassa kammassa udaeNaM esa NaM goyamA ! nANAvaraNijje kamme esa NaM goyamA ! nANAvaraNijassa kammarasa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa dasavidhe anubhAve paM0 / darisaNAvaraNijassa NaM bhaMte! kammasla jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa katividhe anubhAve paM0 ?, go0 ! darisANavaraNijassa kammassa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa navavidhe aNubhAve paM0 taM0 - niddA niddA 2 payalA payalA 2 thINaddhI cakkhudaMsaNAvaraNe acakkhudaMsaNAvaraNe ohidaMsaNAvaraNe kevaladaMsaNAvaraNe, jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM pAsiyavvaM vA na pAsati pAsiukAmevi na pAsati pAsittA vinaM pAsati, ucchannadaMzasaNI yAvi bhavati darisaNAvaraNijassa kammassa udaeNaM, esa NaM go0 ! darisaNAvaraNije kamme esa NaM goyamA ! darisaNAvaraNijassa kammarasa jIveNaM baddhassa jAva poggala pariNAmaM pappa navavidhe anubhAve pannatte, Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 23, uddezaka :- 1, dvAraM - 171 sAyAveyaNijjassa NaM bhaMte! kammassa jIveNaM baddhassa jAva poggalapariNAmaM pappa katividhe anubhAve paM0 ?, go0 ! sAtAvedaNijjassa NaM kammassa jIveNaM baddhassa jAva aTThavidhe anubhAve paM0 taMo - maNuNNA saddA 1 maNuNNA rUvA 2 maNuNNA gaMdhA 3 maNuNNA rasA 4 maNuNNA phAsA 5 maNosuhatA 6 vayasuhayA 7 kAyasuhatA 8 jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM sAtAvedaNijjaM kammaM vedeti, esa NaM go0 ! sAyAveyaNije kamme esa NaM go0 ! sAtAveyaNijjarasa jAva aTThavidhe anubhAve paM0 ! asAtAveyaNiJjassa NaM bhaMte! kampassa jIveNaM taheva pucchA, uttaraM ca, navaraM amaNuNNA saddA jAva kAyaduhayA esa NaM go0 ! asAyAveyaNije kampe esa NaM go0 ! asAtAvedaNijjassa jAva aTThavidhe anubhAve paM0 / mohaNissa NaM bhaMte! kammassa jIveNaM baddhassa jAva katividhe anubhAve paM0 ?, go0 ! mohaNissa kammassa jIveNaM baddhassa jAva paMcavidhe aNubhAve paM0 taM0-sammattaveyaNije micchattaveyaNijje sammAmicchattaveyaNije kasAyaveyaNijje nokasAyaveyaNijje jaM vedeti poggalaM vA arrale vA poggala pariNAmaM vA vIsasA vA poggalANa pariNAmaM tesiM vA udaeNaM mohaNijjaM kammaM veei vA esa NaM goyamA ! mohaNijjassa kammassa jAva paMcavidhe anubhAve paM0 / Aussa NaM bhaMte! kammarasa jIveNaM taheva pucchA, go0 ! Auyassa NaM kammassa jIveNaM' baddhassa jAva cauvihe aNubhAve paM0 taM0-neraiyAute tiriyAute manuyAue devAue, jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggala pariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM AuyaM kampaM vedeti vA esa gaMgo0 ! Aue kamme esa NaMgo0 ! Aukammarasa jAva cauvvihe anubhAve pannate / suhanAmassa NaM bhaMte! kampassa jIveNaM pucchA, go0 ! suhanAmassa NaM kammassa jIveNaM cauddasavidhe anubhAve paM0 taM0 - iTThA saddA 1 iTThA rUvA 22 iTThA gaMdhA 3 iTThA rasA 4 iTThA phAsA 5 iTThA gatI 6 iTThA ThitI 7 iTTe lAvaNNe 8 iTThA jasokittI 9 iTTe uTTANakammabalabIriyapurisakkAraparakkame 10 iTThassarayA 11 kaMtassarayA 12 piyassarayA 13 maNuNNassarayA 14 jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggala pariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM subhanAmaMkammaM eiesa go0 ! sunAmakammeesa gaMgo0 ! subhanAmassa kammassa jAva cauddasavidhe aNubhAve paM0, duhanAmasya NaM bhaMte! pucchA, go0 ! evaM taceva, navaraM aniTThA saddA jAva hINassarayA dINassarayA akaMtassarayA jaM vedeti sesaM taM caiva jAva cauddasavidhe anubhAve pannatte / uccAgotassa NaM bhaMte! kammassa jIveNaM pucchA, go0 ! uccAgotassa kammassa jIveNaM baddhassa jAva aTTavihe anubhAve paM0 taM0-jAtivisiTTayA 1 kulavisiThThayA 2 balavisiTTayA 3 rUvavi0 4 tavavi05 suyavi0 6 lAbhavi0 7issariyavi0 8 jaM vedeti poggalaM vA poggale vA poggala pariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM jAva aTThavidhe anubhAve paM0, nIyAgoyassa NaM bhaMte! pucchA, go0 ! evaM navaraM jAtivihINayA jAva issariyavihINayA jaM vadeti puggalaM vA poggale vA poggalapariNAmaM vA vIsasA vA poggalANaM pariNAmaM tesiM vA udaeNaM jAva aTTavidhe anubhAve pannatte, aMtarAyassa NaM bhaMte! kammarasa jIveNaM pucchA, go0 ! aMtarAiyassa kammassa jIveNaM baddhassa jAva paMcavidhe anubhAve paM0, taM0-dAnaMtarAe lAbhaMtarAe bhogaMtarAe uvabhogaMtarAe viriyaMtarAe, Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/9/-/539 jaM vedeti poggalaM jAva vIsasA vA0 tesiM vA udaeNaM aMtarAiyaM kammaM vedeti, esa NaM go0 ! aMtarAie kammesa, esa NaM go0 ! jAva paMcavidhe anubhAva paM0 vR. 'nANAvaraNijassaNaMbhaMte !' ityAdi, jJAnAvaraNIyassa Namiti vAkyAlamAre bhadanta! jIvena baddhasya-rAgadveSapariNAmavazataH karmarUpatayA pariNamitasya spRSTasya-AtmapradezaiH saha saMzleSamupagatasya 'baddhaphAsapuTThasse ti punarapi gADhataraMbaddhasyAtIva sparzena spRSTasya ca, kimuktaM bhavati? - AveSTanaparivezaSTanarUpatAya'tIvasopacayaM gADhataraMcabaddhasyeti, saJcitasya' AbAdhAkAlAtikrameNottarakAlavedanayogyatayA niSiktasya 'citasya'uttarottarasthitiSu pradezahAnyA rasavRdhyA'vasthApitasya 'upacitasya' samAnajAtIyaprakRtyantaradalikasaGkameNopacayaM nItasya 'ApAkaprAptasya' ISatpAkAbhimukhIbhUtasya 'vipAkaprAptasya' viziSTapAkamupagatasya ata eva 'phalaprAptasya' phalaM dAtumabhimukhIbhUtasya tataHsAmagrIvazAdudayaprAptasya, ete cApAkaprAptatvAdayaHkarmAdharmAH yathA Amraphalasya, tathAhi-AmraphalaMprathamataISatpAkAbhimukhaM bhavati, tato viziSTaM pAkamupAgataM tadanantaraM tRptipramodAdi phalaM dAtumucitaMtataH sAmagrIvazAdupabhogaprAptaM bhavati, evaM karmapIti, tat punarjIvana kathaM baddhamityata Aha 'jIveNakayassa' jIvena karmabandhanabaddhenetigamyate kRtasya' niSpAditasyajIvo jhupayogasvabhAvastato'sau rAgAdipariNato bhavati, na zeSo, rAgAdipariNatazca san karma karoti, sAca rAgAdipariNatiHkarmabandhabaddhasya bhavati, natadviyoge, anyathA muktAnAmapyavItarAgatvaprasakteH, tataH karmabandhanabaddhena satA jIvena kRtasyeti draSTavyaM, uktNc||1|| "jIvastu karmabandhabaddho vIrasya bhagavataH kartA / santatyA'nAdhaM ca tadiSTaM karmAtmanaH kartuH / / " iti, tathA jIvena nirvartitasya, iha bandhasamayejIvaH prathamo'viziSTAn karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalAna gRhAna anAbhogikena vIryeNa tasminneva bandhasamaye jJAnAvaraNIyAditayA vyavasthApatyAhAramiva rasAdisaptadhAturUpatayA yA jJAnAvaraNIyAditayAvyavasthApanaMtanirvartanamityucyate, tathA jIvena pariNAmitasya-vizeSapratyayaiH pradveSanihavAdibhistaM tamuttarottaraMpariNAmaMprApitasya, svayaMvA vipAkaprAptatayA paranirapekSamudIrNasya-udayaprAptasyapareNa vAudIritasya-udayamupanItasya tadubhayena-svapararUpeNobhayena udIryamANasya-udayamupanIyamAnasya gatiprApyakiJciddhi karmakAJcid gatiM prApya tIvrAnubhAvaM bhavati, yathA narakagatiM prApyasAtavedanIyaM, asAtodayo hi yathA nArakANAM tIvro bhavati na tathA tiryagAdInAmiti, tathA sthitiM prApya sarvotkRSTAmiti zeSaH, sarvotkRSTAM hi sthitimupagatamazubhaM karmatIvrAnubhAvaM bhavati, yathA mithyAtvaM bhavaM prApya, iha kimapikarma kaJcidbhavamAzritya svavipAkadarzanasamarthaM yathA nidrA manuSyabhavaM tiryagbhavaM vA prApya tato bhavaM prApyetyuktaM, etAvatA kila svata udayasya kAraNAni darzitAni, karma hi tAM tAM gati sthiti bhavaM vA prApya svayamudayamAgacchatIti, samprati parata udayamAha-pudgalaM kASThaleSThukhaGgAdilakSaNaM prApya, tathAhi pareNaM kSiptaM kASThaleSTukhaGgAdikamAsAdyabhavatyasAtavedanIyakrodhAdInAmudayaH, tathA pudgalapariNAma prApya-iha kiJcitkarma kamapi pudgalamAzritya vipAkamAyAti, yathA'bhyavahRtasyAhArasyAjIrNatvapariNAmamAzritya Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 parda-23, uddezakaH-1, dvAraasAtavedanIyaM jJAnAvaraNIyaM surApAnamati, tataH pudgalapariNAmaM prApyetyuktaM, katividho'nubhAvaHprajJaptaityeSa praznaH,atranirvacanaM-dazavidho'nubhAvaHprajJaptaH katadeva dazavidhamanubhAvaM darzayati-soyAvaraNe' ityAdi, iha zrotrazabdena zrotrendriyaviSayaH kSayopazamaH parigRhyate 'soyavinnANAvaraNe' iti zrotravijJAnazabdena zrotrendriyopayogo, yattu nivRttyupakaraNalakSaNaMdravyendriyaM tadaGgopAGganAmakarmanirvatyaMna jJAnAvaraNaviSaya itina zrotrazabdena gRhyatte, evaM netrAvaraNe ityAdyapibhAvanIyaM, taccaikendriyANAM rasanaghrANacakSuHzrotraviSayANaM labdhyupayogAnAM prAyaAvaraNaM, prAyograhaNaMca bakulAdivyavacchedArtha, bakulAdInAMhi yathAyogaMpaJcAnAmapIndriyANAM labdhyupayogAH phalato'spaSTA upalakSyante, Agame'pi ca procynte||1|| "paMciMdiyovibaulo narovva pNciNdiovogaao| tahavi na bhaNNaipaMciMdiotti dabiMdiyAbhAvA / / " -tathA // 2 // "jaha suhumaM bhAviMdayanANaM dabiMdiyAvarohevi / davvasuyAbhAvaMmivi bhAvasuyaM patthivAINaM // " iti tataHprAya ityuktaM, dvIndriyANAMghrANacakSuHzrotrendriyaviSayANAM labdhyupayogAnAMtrIndriyANAMcakSuHzrotraviSayANAM caturindriyANAM zrotrendriyalabdhyupayogAvaraNaM sarveSAmapi sparzanendriyalabdhyupogAvaraNaM kuSThAdivyAdhibhirupahatadehasya draSTavyaM, paJcendriyANAmapi jAtyandhAdInAM paJcAdvA anyabadhirIbhUtAnAM cakSurAdIndriyalabdhyupayogAvaraNaMbhAvanIyaM, kathamevamindriyANAMlabdhyupayogAvaraNamiti cet, ucyate, svayamudIrNasya pareNa vA udIritasya jJAnAvaraNIyakarmaNa udayena, tathA cAha-'jaMveeI' iti,yadvedayatepareNakSiptaMkASThaleSTukhaGgAdilakSaNaMpudgalaMtenAbhidhAtajananasamarthana 'puggale vA' iti yAvadbahUn pudgalAn kASThAdilakSaNAn pareNa kSiptAn vedayate, tairabhighAtajananasamarthaiH, 'pudgalapariNAmavA' itiyaMvApudgalapariNAmamabhyavahatAhArapariNAmarUpaMpAnIyarasAdikamati- duHkhajanakaM vedayate tena vA jJAnapariNatyupahananAt tathA-'vIsasA vA poggalANaM pariNAma miti visrasayA yaHpudgalAnAM pariNAmaH zItoSNAtapAdirUpastaM vedayate yadA tadA tenendriyopaghAtajananadvAreNa jJAnapariNatAvupahatAyAM jJAtavyamevaindriyakamapi sadvastu na jAnAti, jJAnapariNaterupahatatvAt, ayaM sApekSa udaya ukto, nirapekSasya tu viSaye sUtramidam 'tesiMvA udaeNaM titeSAM vA jJAnAvaraNIyakarmapudgalAnAM vipAkaprAptAnAmudayena jJAtavyaM najAnAti jANiukAmevinayANai' itijJAnapariNAmena pariNaMtumicchannapijJAnapariNatyupaghAtAna jAnAti, 'jANittAvina yANaI' iti, prAk jJAtvA'pi paJcAnna jAnIte, teSAmeva jJAnAvaraNIyakarmapudgalAnAmudayAt, 'ucchannanANI yAvibhavaI' ityAdi, jJAnAvaraNIyasya karmaNaudayena jIva ucchatrajJAnyapi bhavati, ucchannaM ca tad jJAnaM ca ucchannajJAnaM tasyAstIti ucchannajJAnI, sarvadhanAdipAThAbhyupagamAdina, yAvarazaktipracchAditajJAnyapi bhavatItyarthaH, "esaNaM goyamA ! nANAvaraNije kamme' ityAdhupasaMhAravAkyaM kaNThyaM, 'dasaNAvaraNijjassaNaM bhaMte!' ityAdipraznasUtraMpUrvavat, nirvacanamAha-gautama! navavidhaH prajJaptaH, tadeva navavidhatvaM darzayati-'nidrA' ityAdi, nidrAzabdArthamagne vakSyAmo, bhAvArthastvayam Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/9/-/540 // 1 // "suhapaDivohA niddA duhapaDibohAya niddaniddA y| payalA hoi Dhiyassa u payalapayalA ycNkmto|| // 2 // thINagiddhI puNa aisakiliTTakammaNuveyaNe hoi / __ mahaniddA dinaciMtiyavAvArapasAhaNI pAyaM / / " cakSurdarzanAvaraNaM-cakSuHsAmAnyopayogAvaraNaM, evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM, 'jaMveyaI' ityAdi, yaMvedayate pudgalaM mRduzayanAdikaM 'puggale vA itiyAnpudgalAn bahUna mUduzayanIyAdIn vedayate pudgapariNAma mAhiSadadhyAdyabhyavahatAhArapariNAmamityarthaH, 'vIsasA poggalANa pariNAma miti varSAsvabhramasambhRtanabhorUpaMdhArAmbunipAtarUpaMvAyaMvedayatetena nidrAdyudayApekSayAdarzanapariNatyupaghAte etAvatAparata uktaHsampratisvata udayamAha-'tesiMvAudaeNaM titeSAMvAdarzanAvaraNIyakarmapudgalAnAmudayena pariNatividhAtena draSTavyaM na pazyati, tathAkazcit darzanapariNAmena pariNantumicchannapi jAtyandhatvAdinA darzanapariNatyupadhAtAna pazyati, prAg dRSTvApi paJcAnna pazyati, darzanAvaraNIyakarmapudgalAnAmudayAta, kiMbahunA?,darzanAvaraNIyasya karmaNa udayenajIvaucchannadarzanyapi yAvacchaktipracchAditadarzanyapi bhavati, esaNaMgoyamA! darisaNAvaraNijje kamme' ityAdhupasaMhAravAkyaM / 'sAyAveyaNijjassa NaM bhaMte ! kammassa' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanamAha-gautama ! aSTavidho'nubhAvaH prajJaptaH, aSTavidhatvameva darzayati-'maNunA saddA' ityAdi, manojJAH zabdA AgantukA veNuvINAdisambandhinaH, anye AtmIyA ityAhustadayuktaM, AtmIyazabdAnAMvAksukhenetyanenaivagRhItatvAt, manojJArasA-ikSurasaprabhRtayaH, manojJA gandhAH-karpUrAdisambandhiH, manojJAni rUpANi-svagatasvastrIgatacitrAdigatAnimanojJAH sparzA-haMsatUlyAdigatA manosuhayA' itimanasi sukhaM yasyAsaumanaHsukhastasya bhAvomanaHsukhatA, sukhitaMmana ityarthaH, vAci sukhaM yasyAsauvAksukhastasya bhAvo vAksukhatA, sarveSAM zrotramanaHpralhAdakAriNI vAgiti tAtparyArthaH, kAye sukhaM yasyAsI kAyasukhastadbhAvaH kAyasukhatA, sukhitaHkAya ityarthaH,ete cASTau padArthAH sAtAvedanIyasyodayena prANinAmupatiSThante tata ukto'STavidha; sAtavedanIyasyAnubhAvaH parataHsAtAvedanIyasyodayamupadarzayati-jaM veei puggala mityAdi, yavedayate pudgalaM prakcandanAdi yAn vedayate pudgalAn bahUn srakcandanAdIn yaM vA vedayate pudgalapariNAma dezakAlavayo'vasthAnurUpAhArapariNAmaM, 'vIsasA vApuggalANapariNAma vinasayAvAyaMpudgalAnAM pariNAmaM kAle'bhilaSitaM zItoSNAdivedanApratIkArarUpaM, tena manasaH samAdhAnasampAdanAt sAtavedanIyaM karmAnubhavati, sAtavedanIyakarmaphalaM sAtaMvedayate ityarthaH, uktaH parata udayaH, samprati svataudayamAha-'tesiMvA udaeNaM titeSAMvAsAtavedanIyakarmapudgalAnAmudayenamanojJazaLabdAdivyatirikeNApi kadAcit sukhaM vedayate, yathA nairayikAstIrthakarajanmAdikAle 'esa NaM goyamA !' ityAdhupasaMhAravAkyaM, _ 'asAyAveyaNijjassa NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM sugama, nirvacanaM pUrvavat, tathA tathA cAha-'tahevapucchA uttaraMca' navaramityAdinA pUrvasUtrAdasya vizeSamupadarzayati, amaNuNNA saddA' ityAdi,amanojJAHzabdAH-kharoSTrAzvAdisambandhina AgantukAamanojJArasAH-svasyApratibhAsino duHkhajanakAH amanojJA gandhA-gomahiSAdimRtakaDevarAdigandhAamanojJAnirUpANi-svagatasva For Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 - padaM-23, uddezakaH-1, dvAraMstrIgatAdIni amanojJAH sparzAH-karkazAdayaH, 'maNoduhiyA' itiduHkhitaM mana iti vaiduhiyA' iti abhavyA vAk iti bhAvArthaH, 'kAyaduhiyA' iti kAye duHkhaM yasyAsau kAyaduHzastabhAvaH kAyaduHkhitA duHkhitakAya ityarthaH, 'jaM veei' ityAdi, yaM vedayate pudgalaM-viSazastrakaNDakAdi 'puggale vA' iti yAn vA pudgalAn bahUn viSazastrakaNDakAdIn vedayate pudgalupariNAmamapathyAhAralakSaNaM, visrasayAvAyaMvedayatepudgalapariNAmaakAle'bhilaSitaMzItoSNAdipariNAma, tena manaso'samAdhAnasampAdanAta, asAtavedanIyaM karmAnubhavati, asAtavedanIyakarmaphalamasAtaM vedayate iti bhAvaH, etena parata udaya uktaH, samprati svata udayamAha-'tesiMvA udaeNaM'ti teSAM vAasAtavedanIyakarmapudgalAnAmudayenAsAtaM vedayate, 'esa NaMgoyamA!' ityAdhupasaMhAravAkyaM / _ 'mohaNijassaNaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanaM paJcavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadevapaJcavidhatvaMdarzayati-'samyakatvavedanIya'mityAdi, samyakatvarUpeNayadvedyatatsamyakatvavedanIyaM, evaM zeSapadeSvapi zabdArtho bhAvanIyaH, bhAvArthastvayaM-yadiha vedyamAnaM prazamAdipariNAmaM karoti tatsamyakatvavedanIyaM, yatpunaradevAdibuddhihetustanmithyAtvavedanIyaM, mizrapariNAmahetuH samyagmithyAtvavedanIyaM, krodhAdipariNAmakAraNaM kaSAyavedanIyaM hAsyAdipariNAmakAraNaM nokaSAyavedanIyaM, 'jaM veeNapuggala'mityAdi, yaM vedayate pudgagalaviSayaM pratimAdikaM pudgalAn vAyAn vedayate bahUnpratimAdInyaM vApudgalapariNAMdezAdhunurUpAhArapariNAmakarmapudgalavizeSopAdAnasamartha bhavati, AhArapariNAma vizeSAdapi kadAcitkarmapudgalavizeSosa yathA brAhmayoSadhyAdyAhArapariNAmAt jJAnAvaraNIyakarmapudgalAnAM prativiziSTaHkSayopazamaH, uktNc||1|| "udayakhayakhaovasamovasamAvi yajaM ca kaMmuNo bhnniyaa| davvaM khettaM kAlaM bhAvaM ca bhavaMca sNppp||" vinasayA vA yaM pudgalAnAM pariNAmaM abhravikArAdikaM yaddarzanAdeva viveka upajAyate, // 1 // "AyuH zarajjaladharapratimaM narANAM, sampattayaH kusumitadrumasAratulyAH / svapnopabhogasaIzA viSayopabhogAH, saGkalpamAtraramaNIyamidaM hi sarvam / / " ityAdi, anyaM vA prazamAdipariNAmanibandhanaM vaM vedayate tatsAmathyAt mohanIyaM samyakatvavedanIyAdikaM vedayate, samyakatvedanIyAdikarmaphalaM prazamAdi vedayate iti bhAvaH, etAvatA parata udaya uktaH, sampratisvatastamAha-'tesiMvAudaeNaM titeSAMcasamyakatvavedanIyAdikarmapudgalAnAmudayena prazamAdi vedayate, 'esa NaM' ityAdhupasaMhAravAkyaM / 'AussaNaMbhaMte! ityAdi, praznasUtraprAgvat, nirvacanaM caturvidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadeva caturvidhatvaM darzayati-'neraiyAue ityAdi sugama, jaMceeipuggalaM vA' ityAdi, yaM vedayatepudgalaM zastrAdikamAyarapavartanasamarthaMbahUn pudgalAn zastrAdirUpAnyAn vedayateyaMvApudgalapariNAma viSAnnAdipariNAmarUpaM vinasayAvAyaMpudgalapariNAmazItAdikamevAyurapavartanakSama, tenopayujyamAnamUvAyuSo'vartanAt, nArakAdyAyuHkarmavedayate, etAnavatA parata udayo'bhihitaH,svata udayasya sUtramidaM-'tesaM vA udaeNaM ti teSAM vA nArakAdyAyuHpudgalAnAmudayena nArakAdyAyurvedayate 'esa Na mityaadhupsNhaarvaakyN| nAmakarma dvidhA-zubhanAmakarma azubhanAmakarmaca, tatra zubhanAmakarmAdhikRtya sUtramAha-- Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 prajJApanAupAsUtram-2-23/9/-/540 'sumanAmakammassa NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanaM caturdazavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadevacacaturdazavidhatvaMdarzayati-'iTThA saddA' ityAdi,etezabdAdayaAtmIyAevaparigRhyante, nAmakarmavipAkasyacintyamAnatvAt, tatra vAditrAdhutpAditAityeke, tayuktaM, teSAmanyakarmodayaniSpAdyatvAt, iSTA gatimattAvAraNAdyanukAriNI zibikAdyArohaNatazcetyeke, iSTAsthitiHsahajA siMhAsanAdau cAnye, iSTaM lAvaNyaM-chAyAvizeSalakSaNaM kumAdhanulepanajamityapare iSTA yazaHkIrtiH yazasA yuktA kIrtiH 2, yazaHkItyozcAyaM vizeSa:-'dAnapuNyarakRtA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH' 'iTe uThANakammabalavIriyapurisakkaraparakkame' iti utthAnaM-dehaceSTAvizeSaH karma-ArecanabhramaNAdibalaM-zArIrasAmarthyavizeSaH vIrya-jIvaprabhavaHsa eva puruSakAraH-abhimAnavizeSaH sa eva niSpAditasvaviSayaH parAkramaH iSTasvaratA-vallabhasvaratA, tatra iSTAHzabdA iti sAmAnyoktAviyaM vizeSoktistadanyabahutamatvApekSA'vagantavyA, 'kAMtasvarate'ti kAntaH-kamanIyaHsAmAnyato'bhilaSaNIya ityarthaH, kAntaH svaroyasyasatathA tadbhAvaHkAntasvaratA, 'priyasvarate'tipriyo-bhUyo'bhilaSaNIyaHpriyaH svaroyasya satathA tadbhAvaH priyasvaratA, 'maNuNNassaratA iti uparatabhAvo'pi svAlambanprItijanako manojJaHsa svaro yasya sa manojJasvarastadbhAvo manojJasvaratA, ____ 'jaM veei' ityAdi, yaM vedayate pudgalaM vINAvarNakagandhatAmbUlapaTTazibikAsiMhAsanakuGkumadAnarAjayogagulikAdilakSaNaM, tathA ca vINAdisaMmbandhAd bhavantISTAH zabdAdaya iti paribhAvanIyametatsUkSmadhiyA mArgapraharSamanaso'nusAriNyA, 'puggale vA' iti yato bahUnpudgalAn veNuvINAdikAn vedayate yaMpudgalapariNAmaM brAhyauSadhyAhArapariNAmaM vinasayA vAyaM pudgalAnAM pariNAma-zubhajaladAdikaM tathA connatAn kanjalasamaprabhAn meghAnavalokya gAyanti mattayuktayo rellukAniSTasvarAnityAdi, tatprabhAvAt, zubhanAmakarma vedayate, zubhanAmakarmaphalamiSTasvaratAdikamanubhavatIti bhAvaH, etAvatA parata uktaH,idAnIM svatastamAha-'tesivAudaeNaM'titeSAM vA zubhAnAM karmapudgalAnAmudayena iSTazabdAdikaM vedayate, 'esa NaM go0!' ityAdhupasaMhAravAkyaM, 'duhanAmassagaMbhaMte!' ityAdi praznasUtraprAgvat, nirvacanasUtraprAguktArthavaiparItyena bhAvanIyaM, gotraM dvidhA uccairgotraM nIcairgotraMca, tatrauccairgotraviSayaM sUtramAha-'uccAgoyassa NaM bhaMte !' ityAdita praznasUtraM prAgvat, nirvacanamaSTavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadevASTavidhatvaM darzayati'jAivisiTThayA' ityAdi, jAtyAdayaH supratItAH, zabdArthastvevam-jAtyA viziSTo jAtiviziSTastadbhAvojAtiviziSTatA ityAdi jaMveei puggalaMvA ityAdiyaMvedayatepudgalaMbAhyadravyAdilakSaNaM, tathAhi-dravyasambandhAdrAjAdiviziSTapuruzamparigrahAdvAnIcajAtikulotpanno'pijAtyAdisampanna iva janasya mAnya upajAyate, balaviziSTatA'pi mallAnAmiva lakuTibhramaNavazAt rUpaviziSTatA prativiziSTatAhagvastrAlaGgArasambandhAt tapoviziSTatA girikUTyAcArohaNenAtApanAM kurvataH zrutaviziSTatA manotrabhUdesambandhAt svAdhyAyaM kurvataH lAbhaviziSTatA prativiziSTaralAdiyogAt aizvaryaviziSTatA dhanakanakAdisambandhAditi, 'puggale vA' iti yAn bahUn pudgalAn vedayate pudgalapariNAma-divyaphalAdyAhArapariNAmarUpaMvinasayAvA yaMpudgalAnAMpariNAmaMakasmAdabhihitajaladAgamalasaMvAdAdilakSaNaMtaprabhAvAduccairgotraM vedayate-uccairgotrakarmaphalaM jAtiviziSTatvAdikaM vedayate, etena parataudaya uktaH,samprati svatastamAha-'tesiMvAudaeNaM'teSAMvAuccairgotrakarmapudgalAnAM udayena jAtiviziSTatvAdikaM, bhavati, Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 999 parda-23, uddezakaH-1, dvAraM _ 'esaNaMgoyama' ityAdhupasaMhAravAkyaM, 'nIyAgoyassaNaM bhaMte!' ityAdisapraznasUtraprAgvat, nirvacanamaSTavidho'nubhAvaH, tamevASTavidhamanubhAvaM darzayati-'jAivihINayA' ityAdi, supratItaM, 'jaM veei puggala miti yaM vedayate pudgalaM nIcakarmosevanarUpaM nIcapuruSasambandhalakSaNaM vA, tathAhi-uttamajAtisampanno'pi uttamakulotpanno'pi yadi nIcaiHkarmavazAt yathA (adhama) jIvikArUpamAsevatecANDAlIM vAgacchati tadAbhavati cANDAlAdirivajanasya nindhaH, balahInatA sukhazayanIyAdisambandhataHsvapavihInatA kutsitavanAdisambAndhAttapovihInatApArzvasthAdisaMsargAt zrutavihInatA vikathAparasAdhvAbhAsAdisaMsargAt lAbhavihInatA dezakAlAnucitakukrayANakasamparkataH aizvaryavihInatA kugrahakukalatrAdisamparkata iti 'puggale' iti yAn bahUn pudgalAn vedayateyaMvApudgalapariNAmavRntAkIphalAdyAhArapariNAmarUpaM, vRntAkIphalaM hyabhyavahataMkaNDUtyutpAdanena rUpavihInatAmApAdayatItyAdi, vizrasayA vA pudgalAnAM pariNAma abhihitajaladAgamavisaMvAdalakSaNaM vedayate, tamabhAvAt, nIcaiHkarma vedayate, nIcaiHkarmaphalaM jAtyAdivihInatArUpaM vedayate ityarthaH, etAvatA parata udaya uktaH, sampratisvata udayamAha-'tesiMvA udaeNati teSAM vA-nIcairgotrakarmapudgalAnAmujayena jAtyAdivihInatAmanubhavati, "esa NaM goyamA !' ityAdhupasaMhAravAkyaM, 'atarAyassa NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM prAgvat, nirvacanaM paJcavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tadevapaJcavidhatvaM darzayati-'dAnaMtarAe' ityAdi, dAnasyAntarAyo-vighnaH dAnAntarAyaH, evaMsarvatra bhAvanIyaM, tatra dAnAntarAyo dAnAntarAyasya karmaNaH phalaM lAbhAntarAyAdayo lAbhAntarAyAdikarmaNAmiti 'jaM veei puggalaM vA' ityAdi, yaM vedayate pudgalaM tathAvidhaviziSTaratnAdilakSaNaM, tathAhi-prativiziSTaralAdisambandhAt zyate tadviSaye eva dAnAntarAyodayaH sandhicchedanAdhupakaraNasambandhAllAbhAntarAyakarmodaya, prativiziSTAhArasambandhAdanardhArthasambandhAdvA lomato bhogAntarAyodayaH evamupabhogAntarAyakarmodayo'pi bhAvanIyaH, tathAlakuTAdiabhighAtAdvIryAntarAyakarmodaya iti, ___'puggale vA' bahUn tathAvidhAn yAn pudgalAn vedayate yaM vA pudgalapariNAmaMtathAvidhAhArauSadhyAdipariNAmarUpaM, tathAhi-zyate tathAvidhAhArauSadhapariNAmAdvIryAntarAyakarmodayaH mantrApasiktavAsAdigandhapudgalapariNAmAt, bhogAntarAyAdayo yathA subandhusacivasya, vinasayA vAyaMpudgalAnAM pariNAmaM citraMzItAdilakSaM, tathAhi-dRzyante vastrAdikaMdAtukAmA apizItAdi nipatantamAlokya dAnAntarAyAdayAt tasyAdAtAra iti tatprabhAvAt, eSa parata udaya uktaH,svatastamAha-'tesiM vA udaeNaM ti teSAM vA-antarAyakarmapudgalAnAmudayena antarAyakarmaphalaM dAnAntarAyAdikaM vedayate- 'esa 'mityAdhupasaMhAravAkyam / padaM - 23, uddezakaH- samAptam -: padaM-23, uddezakaH-2:vR. vyAkhyAtaH prathamoddezakaH, idAnIM dvitIyo vyAkhyeyaH, tasya cAyamabhisambandhaH, Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 prajJApanAupAsUtram-2-23/2/-/ ihAnantaroddezake jJAnAvaraNIyAdInAmanubhAva uktaH, iha tu teSAmeva jJAnAvaparaNIyAdInAmuttaraprakRtivibhAga ucyate, tatra vizeSaparijJAnArthaM bhUyo'pimUlaprakRtiviSayaM praznanirvacanasUtramAha ma. (540) katiNaM bhaMte! kamamapagaDIo pannattAo, go0! aTThakammapagaDIo paM0, taM0-nAnAvaraNizaM jAva aMtarAiyaM, / nANAvaraNijje NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0--AbhinibohiyanANAvaraNije jAva kevalanANAvaraNije, saNAvaraNio NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! du0 paM0 20-niddApaMcae ya dasaNacauke ya, nidApaMcae NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! paMcavihe paM0, taM0-niddA jAva thiNaddhI, saNacaukkae NaM pucchA, go0 ! cauvidhaM paM0, taM0-cakkhudasaNAvaraNije jAva kevaladaMsaNAvaraNije, veyaNijeNaM bhaMte! kamme katividhepaM0?, go0! duvihepaM0, taM0-sAyaveyaNije ya asAyAveyaNije ya, sAtAveyaNije NaMbhaMte! kamme pucchA, go0! avidhe paM0, taM0-maNuNNA sadA jAva kAyasuhayA, asAyAvedaNije NaM bhaMte! kamme katividhe paM0?, go0 ! avidhe paM0, taM0-amaNuNNA saddA jAva kAyaduhayA, mohaNijje NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0! du0 paM0, taM0-dasaNamohaNije ya carittamohaNije ya, 'daMsaNamohaNije NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0! tivihe paM0, taM0-sammattavedaNi micchattaveyaNije sammAmicchataveyaNije, - caritamohaNije NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, duvidhe paM0, taM0-kasAyave0 nokasAyaveda0, kasAyavedaNi NaM bhaMte! katividhe paM0?, go0! sosalasavidhepaM0, taM0-anaMtAnubaMdhI kohe anaMtANubaMdhI mAne a0 mAyA a0 lobhe, apaJcAkkhANe kohe evaMmANe mAyA lobhe, pacakkhANAvaraNe kohe evaM mANe mAyA lobhe, saMjalaNakohe evaM mANe mAyA lobhe, nokasAyaveyaNije NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0! navihe paM0, taM0-ityIveyaNije purisave0 napuMsagave0 hAse ratI aratI bhae soge duguMchA, Aue NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! caubidhe paM0, taM0-neraiyAue jAva devAue, nAmeNaMbhaMte! kamme katividhe paM0?, go0! vAyAlIsativihe pannate, taM0-gatinAme 1 jAtinAme ra sarIranAme 3 sarIrovaMganAme 4 sarIrabaMdhaNanAme 5 sarIrasaMghayaNanAme 6 saMghAyaNanAme 7 saMThANanAme 8 vaNNaNaname 9 gaMdhanAme 10 rasanAme 11 phAsanAme 12 agurulaghunAme 13 ! uvaghAyanAme 14 parAghAyanAme 15ANupubvinAme 16ussAsanAme 17AyavanAme 18 ujoyanAme 19 vihAyagatinAme 20 tasanAme 21 thAvaranAme 22 suhumanAme 23 bAdaranAme 24 pattanAme 26 apAttanAme 26 sAhAraNasarIranAme 27 patteyasarIranAme 28thiranAme 29 athiranAme 30 subhanAme 31 asubhanAme 32 subhaganAme 33 dubhagatanAme 34 sUsaranAme 35 dUsaranAme 36 AdejanAme 37 aNAdejanAme 38 jasokittinAme 29 ajasokittinAme 40 nimmANanA0 41 titthgrnaa042| gatinAme NaM maMte ! kativihe paM0 1, go0! cavihe paM0, taM0-niraya0 tiriya0 maNu0 devagatinAme, jAtinAmeNaM bhaMte! kamme pucchA, go0! paMca0 50, taM0-egidiyajAtinAme jAva Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-23, uddezakaH-2, dvAraM - 179 paMciMdiyajAtinA0, sarIranAmeNaMbhaMte! kamme katividhe paM0?, go0! paMca0 paM0, taM0-orAliyasarIranAme jAva kammasarIranAme, sarIrovaMganAme NaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0 ! tividhe paM0, taM0-orAliyasarIrovaMganAme veubviyasarIrovaMga0 AhAragasarIrovaM0, sarIrabaMdhaNanAmeNaMbhaMte! kativihe pannate?, go0! paMcavidhe paM0 20-orAliyasarIrabaMdhananAme jAva kammasarIrabaMdhaNanAme, sarIrasaMghAyanAme gaMbhaMte! kati0?, go0! paMcavidhe paM0, taM0-orAliyasarIrasaMghAyanAme jAva kammagasarIrasaMghAyanAme, saMghayaNanAmeNaM bhaMte ! katividhe paM0 ?, go0 ! chabihe paM0, taM--vairosabhanArAyasaMghayaNanAme usahanArAyaMsa0 nArAyasaMgha0 addhanArAyasaM-kIliyAsaMgha0 chevaTTasaMghayaNanAme, saMThANanAmeNaM bhaMte ! katividhe paM0?, go0! chabihe paM0, taM0-samacauraMsasaMThANanAme niggohaparimaMDalasaMThA0 sAisaM0 vAmaNasaM0 khujasaM0 huMDasaMThANanAme, vaNNanAme NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0? go0! paMcavidhe paM0, -kAlavaNNanAme jAva sukillavaNNanAme, gaMdhanAmeNaMbhaMte! kamme pucchA, go0! du0paM0, taM0-surabhigaMdhanAmedurabhigaMdhanAme, sanAme NaM pucchA, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0-tittarasanAme jAva mahurarasanAme, phAsanAme NaM pRcchA, go0! aTThavihe paM0, taM0-kakkhaDaphAsanAmejAva lahuyaphAsanAme, agurulahuyanAmeegAgAre pa0. uvaghAyanAme egAgAre paM0, parAghAtanAme egAgAre paM0, AnupubvinAme caubbihe paM0, ao-neraiyaANupubbInAme jAva devANupubbInAme, ussAsanAme egAgAre paM0, sesANi savvANi egAgArAiMpannattAI jAva titthagaranAme, navaraM vihAyagatinAme duvidhe paM0, taM0-pasatyavihAyagainAme apasatthavihAyagatinAme y| goe NaM bhaMte ! kamme kaivihe paM0?, go0 ! duvihe paM0, taM0-uccAgoe ya nIyAgoe ya, uncAgoe gaMbhaMte! kaividhepaM0?, go0! aTThavidhepaM0, taM0-jAivisiTTayAjAvaissariyavisiThThayA, evaM nIyAgoevi, navaraM jAtivihINatA jAva issriyvihiinnyaa| ____ aMtarAe NaM bhaMte ! kamme katividhe paM0?, go0 ! paMcavidhe paM0, taM0-dANatarAie jAva viiriyNtraaie| vR. 'kairNa bhaMte!' ityAdi pUrvavat, samprati yathoddezaMtathA nirdeza' itinyAyAt jJAnAvaraNIyottaraprakRtiviSayaM sUtramAha ___ 'nANAvaraNijje NaM bhaMte !' ityAdi, iha AbhinibodhikAdi ityAdizabdArtha upayogapade vakSyate, vigrahabhAvanA tviyam-AbhinibodhikajJAnasyAvaraNIyaM AminibodhikajJAnAvaraNIyaM, evaM zrutajJAnAvaraNIyamityAdiSvapi bhAvanIyaM / ___darzanAvaraNIyottaraprakRtIrAha-'darisaNAvaraNijjeNaMbhaMte!' ityAdi, 'drA kutsAyAM' niyataM drAtikutsitatvamavispaSTatvaM gacchati caitanyaM yasyAM svApAvasthAyAM sA nidrA, yadivA nai svapne' nidrANaM nidrA, nakhacchoTikAmAtreNa yasyAMprabodha upajAyate sAsvApAvasthA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrA kAraNe kAryopacArAt, niddAniddatti nidrAto'tizAyinI nidrAnidrA, zAkapArthivAdidarzanAt 'mayUravyaMsakAdaya' iti madhyamapadalopI samAsaH, tasyAM hi caitanyasyAtyantamasphuTIbhUtatvAt, bahubhirgholanAprakAraiH, prabadho bhavati, tataH sukhaprabodhahetunidrAto'syA ati Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 prajJApanAupAsUtram-2-23/2/-/540 zAyinItvaM, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA upacArAt, tathA upaviSTa Urdhvasthito vA pracalayati-dhUrNayati yasyAM svApAvasthAyAM sA pracalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA, 'payalApayalA' iti pracalAto'tizAyinI pracalApAracalA, pUrvavat madhyamapadalopI samAsaH, sA hi cakamaNAdikamapi kurvata udayamadhigacchati, tataHsthAnasthitasvapta prabhavapracalopakSayA tasyA atizAyinItvaM, thINaddhIH' itistyAnA-piNDIbhUtA RddhiH AtmazaktirUpAyasyAMsvApAvasthAyAM sAstyAnarddhiH, tadbhAve hi prathamasaMhananasya kezavArddhabalasazI zaktirUpajAyate, tathA ca zrUyate pravacane-kvacit pradeze ko'pi prAptaH kSullakaH styAnaddhinidrAsahito dviradena divA khalIkRtaH, tatastasmin dvirade baddhAbhinivezorajanyAMstyAnadhyudaye pravartamAnaHsamutthAya taddantamuzalamutpATaya svopAzrayadvArica prakSipya punaH prasuptavAnityAdi, tathA cakSuSA darsanaMcakSurdarzanaMtasyAvaraNIyaMcakSurdarzanAvaraNIyaM acakSuSA-cakSurvarjazeSendriyamanobhirdarzanamacakSurdarzanaM tasyAvaraNIyamacakSurdarzanAvaraNIyaM avadhireva darzanamavadhidarzanaM tasyAvaraNIyamadhidarzanAvaraNIyaM kevalameva darzanaM kevaladarzanaMtasyAvaraNIyaM kevaladarzanAvaraNIyaM, iha nidrApaJcakaMprAptAyAdarzanalabdherupadhAtakRddarzanAvaraNacatuSTayaM tumUlata evadarzanalabdhimupahanti, Aha ca gandhahastI-"nidrAdayaH samadhigatAyA darsanalabdherupaghAte vartante, darzanAvaraNacatuSTayaM tadudgamoccheditvAt samUlaghAtaM hanti darzanalabdhi" miti, vedanIyaM dvidhA-sAtavedanIyasAtavedanIyaM ca, sAtarUpeNa yadvedyate tatsAtavedanIyaM, tadviparItamasAtavedanIyaM, kimuktaMbhavati?-yasyodayAtzArIraMmAnasaMca sukhaMvedayatetatsAvadenIyaM, yasyodayAt, punaHzarIremanasicaduHkhasamanubhavatitadasAtavenIyaM, ekaikamaSTavidhaM, manojJAmanojJazabdAdiviSayabhedAt, mohanIyaM dvidhAdarzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ca, darzanaM-samyakatvaM tanmohayatIti darzanamohanIyaM, cAritraM-sAvadhetarayoganivRttipravRttigamyaM zubhAtmapariNAmapaM tanmohayatIti cAritramohanIyaM, cazabdau svagatAnekabhedasUcakau, darzanamohanIyaM trividhaM, tadyathA-samyakatvavedanIyaM mithyAtvavedanIyaM mizravedanIyaM, tatra jinapraNItatattvazraddhAnAtmakena samyakatvarUpeNaM yadvedyate tatsamyakatvavedanIyaM, yatpunarjinapraNItatattvAzraddhAnAtmakena mithyAtvarUpeNavedyatetanmithyAtvavedanIyaM, yattumizrarUpeNa-jinapraNItatattveSu nazraddhAnaMnApi nindetyevaMlakSaNena vedyatetanmizravedanIyaM, Aha-samyakatvavedanIyaMkathaMdarzanamohanIyaM na hi tadarzanaM mohayati, tasya prazamAdipariNAmahetutvAt, ucyate, iha samyakatvavedanIyaM mithyAtvaprakRtiH, tato'ticArasambhavAt, aupazamikakSAyikadarzanamohanAcedaM darzanamohanIyamityucyate, cAritramohanIyaM dvividhaM kaSAyavedanIya nokaSAyavedanIyaM ca, tatra yatrodhAdikaSAyarUpeNavedyatetatkaSAyavedanIyaM, yatpunaH strIvedAdinokaSAyarUpeNavedyate tannokaSAyavedanIyaM, cazabdau svagatAnekabhedasUcakau, tatra kaSAyavedanIyaM SoDazavidhaM, krodhamAnamAyAlobhAnAM pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJjavalanarUpatvAt, tatrAnantaMsaMsAramanubadhnantItyevaMzIlAanantAnubandhinaH, uktNc||1|| "anantAnyanubaninti, yato janmAni bhuutye| tato'nantAnubandhAkhyA, krodhAdyeSu niyojitaa|" Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-23, uddezakaH-2, dvAra 181 ___ eSAM saMyojanA iti dvitIyamapi nAma, tatrAyamanvarthaH-saMyujyante-sambadhyante'nantasaGgharbhavairjantavo yaiste saMyojanAH, uktaM c||1|| "saMyojayanti yannaramanantasaGghayaiyarbhavaiH kssaayaaste| saMyojanatA'nantAnubandhitA vaapytstessaam||" sarvaM pratyAkhyAnaM dezapratyAkhyAnaM ca yeSAmudaye na labhyate te bhavantyapratyAkhyAnAH, sarvaniSedhavacano'yaM naJ, uktNc||1|| "svalpamapi notsahedyoSAM, patyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to, dvitIyeSu nivezitA // " tathA pratyAkhyAnaM sarvaviratirUpamAvriyate yaiste pratyAkhyAnAvaraNAH, Aha c||1|| "sarvasAvadhaviratiH, pratyAkhyAnamudAhRtam / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA // " tathA parISahopasarganipAte sati cAritriNamapi sam-ISat jvalayantIti saJjavalanAHsa uktNc||1|| "saMjvalayanti yatiM yatsaMvijJaM sarvapApaviratamapi / tasmAt saJjavalanA ityaprazamakarA nirudhyatante / / " __ anytraayuktm||1|| "zabdAdIn viSayAn prApya, saJjavalayanti yato muhuH / tataH saJjavalanAbAnaM, caturthAnAmihocyate / / " -svarUpaMca pshcaanupuuvyaa'miissaamidN||1|| "jalareNupuDhavipavvayarAIsariso caubviho koho / tiNisalayAkaTTaDiyaselatthaMbhovamo maanno|| // 2 // maayaavlehiigomuttimiddhsiNgdhnnsmuulsmaa| loho halidakhaMjaNakaddamakimirAgasArityo / parakhacaummAsavaccharajAvajIvANugAmi no kmso| devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo bhaNiyA / " 'itthIvee' iti vedyate itivedaH striyA vedaHstrIvedaH, striyAH pumAMse pratyabhilASa ityarthaH, tadvipAkavedyaM karmApi strIvedaH, puruSasya vedaH puruSavedaH, puruSasya striyaM pratyabhilASa ityarthaH, tadvipAkavedyaMkApipuruSavedaH, napuMsakasya vedonapuMsakavedaH, napuMsakasyastriyaMpuruSaMcapratyabhilASa ityarthaH, tadvipAkavedyaM karmApi napuMsakadevaH, / tathA yadudayAt sanimittamanimittaM vA hasati sma hAsayate vA tat hAsyamohanIyaM, yadudayAbAhyAbhyantareSuvastuSu pramodamAdhattetat ratimohanIyaM, yadudayavazAt punarbAhyAbhyantareSuvastuSu agrItiM karoti tadaratimohanIyaM, yadudayAt priyaviprayogAdau sorastADamAkrandati paridevatebhUpIThe ca luThati dIrgha ca niHzvasiti tat zokamohanIyaM, yadudayavazAt sanimittamanimittaM vA tathArUpavasvasaGkalpato bibheti tadmayamohanIyaM, yadudayavazAt punaH zubhamazubhaM vA vastu jugupsate tat Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/540 jugupsAmohanIyaM, jugupsAjanakaM mohanIyaM jugupsAmahanIyaM, evaM sarvapadeSvapi vigraho bhAvanIyaH, nokaSAyatA cAmISAM hAsyAdInAM kaSAyasahacAritvAt, kaiH kaSAyaiHsahacAriteti cet, ucyate, AdyaidizabhiH, tathAhi nAyeSu dvAdazakaSAyeSu kSINeSu hAsyAdInAmavasthAnasambhavastadanantarameva teSAmapi kSapaNAya pravRttiH, athavAeteprAdurbhavanto'vazyaM kaSAyAdInuddIpayanti tataH kaSAyasahacAriNaH,evaM nozabdaH sAhacarye draSTavyaH,kaSAyaiH sahacAriNo nokaSAyA iti, uktNc||1|| "kaSAyasahavartitvAt, kaSAyapreraNAdapi / hAsyAdinavakasyoktA, nokssaaykssaaytaa||" ___ AyuHkarmasUtraM pAThasiddhaM, nAmakarma dvicatvAriMzadvidhaM, tAneva dvAcatvAriMzataM bhedanAha-'gatinAme tyAdi, gamyate-tathAvidhakarmacivaiH prApyate itigatiH-nArakatvAdiparyAyapariNatiH, sA caturdhA, tadyathA- narakagatistiryaggatirmanuSyagatirdegatistajanakaM nAma gatinAma, tadapi caturddhA, 'narakagatinAme' tyAdi, tathA ekendriyAdInAmekendriyatvAdirUpasamAnapariNAmalakSaNamekendriyAdizabdavyapadezabhAkyatsAmAnyasAjAtistajanakaMnAmajAtinAma, idamatratAtparyaM dravyarUpamindriyamajhopAGganAmendriyaparyAptinAmasAmathyasiddhaM, bhAvarUpaMtusparzanAdIndriyAvaraNakSayopazamasAmathyAt, 'kSAyopazamikANIndriyANI ti vacanAt, yatpunarekendriyAdizabdapravRttinibandhanaM tathArUpasamAnapariNatilakSaNaM sAmAnyaM tadananyAsAdhyatvAjAtinibandhanamiti, tacca jAtinAmapaJcadhA, tadyathA-ekendriyajAtinAma yAvatpaJcendrayajAtinAma, tathA zIryate itizarIraM, tatpaJcadhA, tadyathA-audArikaMvaikriyamAhArakaMtaijasaMkArmaNaM, etAniprAgevavyAkhyAtAni, tanibandhanaM nAmApi paJcadhA, tadyathA-audArikanAma vaikriyanAma ityAdi, tatra yadudayAdaudArikazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya audArikazarIrarUpatayA pariNamayati pariNamayya ca jIvapradezaH saha parasparAnugamarUpatayA sambandhayatitadIdArikazarIranAma, evaM zeSazarIranAmAnyapi bhAvanIyAni, "sarIropAGganAmeti zarIrasyAGgAnyaSTau ziraHprabhRtIni, uktaM ca-'sImamuroyarapiTThI do bAhUUlayA ya aTuMgA iti, upAGgAni agAvayavabhUtAnyaGgulyAdIni zeSANi tatpratyavayabhUtAnyaGgulipavarekhAdIni aGgopAGgAni aGgAni ca upAGgAni ca aGgopAGgAni ca 2 __aGgopAGgAni "syAdavasaGkhyeya" ityekazeSaH, tannimittaM nAmazarIropAGganAma, tacca tridhA, tadyathA-audArikAGgopAGganAma vaikriyAnopAnAma AhArakAGgopAGganAma, tatra yadudayavazAdaudArikazarIratvenapariNatAnAMpudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tadaudArikAGgopAGganAma, evaM vaikriyAhArakAGgopAGganAmnI api vAcye, taijasakArmaNayostu jIvapradezasaMsthAnAnurodhitvAnnAstyaGgopAGgasambhavaH, tathA badhyate'nenetibandhanaM, yadaudArikapudgalanAnAMgRhItAnAMgRhyamANAnAM ca parasparaM taijasAdipudgalairvA saha sambandhajanakaM tadvandhananAma, Aha ca mUlaTIkAkAraH "vidyate tatkarmayanimittAdvyAdisaMyogApattirAvirbhavati, yathA kASThadvayabhedaikyasya karaNe jatukAraNa"miti, tacca paJcadhA, tadyathA-audArikabandhananAma vaikriyabandhananAma AhArakabandhananAma taijasabandhananAma kArmaNabandhananAma, tatra yadudayavazAt audArikapudgalAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasvaparaM taijasAdipudgalaizca saha sambandha upajAyate tadaudArikabandhanaM, Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-23, uddezakaH-2, dvAra 183 yadudayAdvaikriyApudgalAnAMgRhItAnAMgRhyamANAnAMcaparasparaMtaijasakArmaNapudgalaizca saha sambandhaH tadvaikriyabandhanaM, yadudayAdAhArakazarIrapudgalAnAM gRhItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM taijasakArmaNapudgalaizca saha sambanadhastadAhArakabandhanaM, yadudayAttaijasapudgalAnAMgRhItAnAMgRhyamANAnAM ca parasparaM kArmaNapudgalaizca saha sambandhastattaijasamabandhananAma, yadudayAt kArmaNapudgalAnAM gR hItAnAM gRhyamANAnAM ca parasparaM sambandhastatkArmaNabandhananamA, tathA saGghAtyante-piNDIkriyante audArikAdipudgalA yena tatsadbhAtaM tacca tanAma ca saGgAtanAma, tadapi paJcadhA, tadyathA-- audArikasavAtanAma vaikriyasanAtanAma AhArakasabAtanAma taijasasavAtanAma kArmaNasavAtanAma, tatra yadudayavazAdaudArikazarIrararacanA'nukArisakAtarUpA jAyatetadIdArikasavAtanAma, evaM vaikriyAdizarIrasavAtanAmasvapi bhAvanIyaM, 'saMdhayaNanAmeM iti saMhanananAma, saMhananaM asthiracanAvizeSaH, Aha camUlaTIkAkAraH"saMhananamasthiracanAvizeSaH" iti, tena yaH prAha sUtre zaktivizeSa eva saMhananamiti, tathA ca tadgranthaH-sutte sattiviseso saMghayaNa'miti sa bhrAntaH, mUlaTIkAkAreNApi sUtrAnuyAyinA saMhananasyAsthiracanAvizeSAtmakasya pratipAditatvAt, yattvekendriyANAM sevArttasaMhananamanyatroktaM tat TIkAkAreNasamAhitaM, audArikazarIratvAdupacArata idamuktaM draSTavyaM na tu tattvRttyeti, yadi punaH zaktivizeSaH, syAttato devAnAM nairayikANaMcasaMhananamucyateathacatesUtresAkSAdasaMhananina uktA ityalaM utsUtraprarUpakavispanditeSu sa cAsthiracanAvizeSa audArikazarIra eva nAnyeSu teSAmasthirahitatvAt, tacca SoDhA, tadyathA vajrarSabhanArAcaMRSabhanArAcaM nArAcaM arddhanArAcaMkIlikA sevAtaca, tatra vajra-kIlikA RSabhaH-pariveSTanapaTTaH nArAcaM-ubhayato markaTabandhaH, uktNc||1|| "risaho ya hoi paTTo vajaM puNa kIliyA muNeyavvA / ubhao makkaDabaMdho nArAyaM taM viyANAhi // " tatazcadvayorasthnorubhayatomarkaTabandhanabaddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthApariveSTitayorupari tadasthitrayabhedi kIlikAkhyaM vajranAmakamasthi yatra bhavati tadvarSabhanArAcasaMhananaM, yatpunaH kIlikArahitaM saMhananaM tat RSabhanArAcaM, yatra tvasthnAM markaTabandha eva kevalo bhavati tatsaMhananaM nArAcaM, yatratvekapAi~na markaTabandho dvitIyapArvecakIlikA tadarddhanArAcasaMhanana, yatrAsthIni kIlikAmAtrabaddhAnyeva bhavanti tatsaMhananaM kIlikAkhyaM, yatrapunaH paraspararyantamAtrasaMsparzalakSaNAM sevAmAgatAni asthIni nityameva snehAbhyaGgAdirUpAM parizIlanAmAkAsanti tatsevArtasaMhananaM, etannibandhanaM saMhanananAmApiSoDhA, tadyathA-vajrarSabhanArAcasaMhananAma RSabhanArAcanAma nArAcanAmaardhanArAcanAma kIlikAnAma sevArtanAma, tatra yadudayAt vajrarSabhanArAcasaMhananaM bhavati tatvajrarSabhanArAcasaMhananAma, evaM zeSasaMhananAmasvapibhAvanIya,tathA saMsthAnaM-AkAravizeSasteSveva gRhItasaGghAtitabaddheSuaudArikAdiSupudgaleSusaMsthAnavizeSoyasya karmaNa udayAdbhavati tatsaMsthAnaM, etacca SoDhA, tadyathA samacaturasrasaMsthAnAma nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnanAma sAdisaMsthAnAma vAmanasaMsthAnanAma . kubjasaMsthAnanAmahuNDasaMsthAna nAmaca, tatra yadudayAdasumatAMsamacaturanasaMsthAnamupajAyatetatsama Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/540 caturanasaMsthAnAma, yadudayAttu nyagrodhaparimaNDalaM saMsthAnaM tanyagrodhaparimaNDalasaMsthAnAma, evaM zeSANyapi vAcyAni, tathA varNyate-alakiyate zarIramaneneti vargaH, saca paJcaprakAraH zvetapItaraktanIlakRSNabhedAttannibandhanaMnAmApipaJcadhA, tadyathA-zvetavarNanAmapItavarNanAmaraktavarNanAma nIlavarNanAmakRSNavarNanAma, tatra yadudayAjantuzarIreSuzvetavarNAprAdurbhAvo yathA bizakaNThikAnAM tat zvetavarNanAma, evaM zeSavarNanAmAnyapi bhAvanIyAni, tathA 'gandha aIne' gandhyate-AghrAyate itigandhaH, sadvidhA-surabhigandho durabhigandhazca, tanibandhanaMgandhanAmApidvidhA, tadyathA-surabhigandhanAmadurabhigandhanAmaca, tatra yadudayAjantuzarIreSu surabhigandha upajAyate yathA zatapatramAlatIkusumAdInAMtatsurabhigandhAnAma, yadudayAddurabhigandhaH zarIrareSUpajAyate yathA lazunAdInAM tat durabhigandhanAma, tathA rasAsvAdanasnehanayoH' rasyateAsvAdhate iti rasaH,sapaJcadhA tiktakaTukaSAyAmlalamadhurabhedAt, tagnibandhanaM rasanAmApi paJcadhA, tadyathA-tiktanAma kaTunAma kaSAyanAma amlanAma adhuranAma, tatra yadudayAt jantuzarareSu tiktoraso bhavati yathA maricAdInAM tattiktarasanAm, evaM zeSANyapi rasanAmAni bhAvanIyAni, tathA spRza saMsparze spRzyate iti sparzaH, akartarI tidhapratyayaH, saca karkazamRdulaghugurusnigdharUkSazItoSNabhedAdaTaprakAraHsa, tannibandhanaM sparzanAmApyaSTaprakAraM, tatra yadudayAjantuzarIreSu karkazaH sparzo bhavati yathA pASANavizeSAdInAM tatkarkazasparzanAma, evaM zeSANyapi sparzanAmAni mAvanIyAni, tathA yadudayAt prANinAM zarIrANi na gurUNi nApi laghUni kintvagurulaghurUpANi bhavanti tadagurulaghunAma, tathA yadudayAt svazarIrAvayavaireva zarIrAntaH parivarddhamAnaiH pratijitAgalavRndalambakacoradantAdimirupahanyate yadvA svayaMkRtodbandhanabhairavaprapAtAdibhistadupaghAtanAma, yadudayAt punarojasvI darzanamAtreNa vAksauSThavena vA mahAnRpasabhAmapigataHsabhyAnAmapitrAsamApAdayati prativAdinazcapratibhAvighAtaMkaroti tatparAghAtanAma, tathAkUrparalAgalagomUtrikAkAreNayathAkramaMdvitricatuHsamayapramANena vigraheNa bhavAntarotpattisthAnaM gacchato jIvasyAnuzreNiniyatA gamanaparipATI AnupUrvI, tadvipAkavedyaM nAmakarmApi kAraNekAryopacArAt, AnupUrvI nAma, tacca caturdA, tadyathA-nairayikAnupUrvInAmatiryagAnupUrvInAma manuSyAnupUrvInAma devAnupUrvInA, -tathAyadudayavazAdAtmana ucchvAsani:-zvAsalabdhirUpajAyate taducchvAsanAma, AhayadyevamucchAvasaparyAptinAmnaH katropayogaH ?, ucyate, ucchvAsanAmna ucchAvasaniHzvAsayogyapudgalagrahaNamokSaviSayA labdhirupajAyate, sAcalabdhinocchvAsaparyAptimantareNasvaphalaM sAdhayati, na khalu iSukSepaNazaktimAnapi dhanurgrahaNazaktimantareNa kSeptumalaM, tat ucchvAsaparyAptiniSpAdanArthamucchvAsaparyAptinAmna upayogaH,evamyatrApi yathAyogaMbhinnaviSayatA sUkSmadhiyA bhAvanIyA, tathA yadudayAt jantuzarIrANi svarUpeNAnuSNAnyapi uSNaprakAzalakSaNamatapaM kurvanti tadAtapanAma, tadvipAkazcabhAnumaNDalagateSupRthivIkAyikeSvevavanavahnau, pravacane'pi niSedhAt, tatroSNatvamuSNasparzanAmodayAt utkaTalohitavarNanAmodayAcca prakAzakatvamiti, tathA yadudayAjantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotaMkurvantiyathAyatidevottaravaikriyacandranakSatrAtAravimAna Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 23, uddezaka :- 2, dvAraM rauSadhayastadudyotanAma, tathA vihAyasA gatiH -- gamanaM vihAyogatiH, nanu sarvagatatvAt, vihAyasastato'nyatra gatirna sambhavatIti kimarthaM vizeSaNaM ?, vyavacchedyAbhAvAtac, satyametat, kintu yadi gatirevocyate tato nAmnaH prathamaprakRtirapi gatirastIti paunaruktyA zaGkA syAt, atastadvayavacchedArthaM vihAyasA gatiH, na tu nArakAdiparyAyapariNatirUpeti vihAyogatiH, sA dvividhA - prazastA aprazastAca, tatra prazastA haMsagajavRSabhAdInAM aprazastA kharaSTramahiSAdInAM tadvipAkavedyaM vihAyogatinAmakarma dvidhA - prazastavahAyogatinAma aprazastavihAyogatinAma ceti, tathA santi - uSNAdyabhitaptAH santo vivakSitasthAnAdudvijante gacchanti ca chAyAdyAsevanArthaM sthAnAntaramiti trasA - dvIndriyAdayastatparyAyapariNativedyaM nAmakarmApi trasanAma, tathA yadudayAduSNAdyabhitApe'pi tatsthAna parihArAsamarthAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarA jAyante tat sthAvaranAma, tathA bAdaranAma yadudayAjIvA bAdarA bhavanti, bAdaratvaM pariNAmavizeSaH, yadvazAt pRthivyAderekaikasya jantuzarIrasya cakSurgrAhyatvAbhAve'pi bahUnAM samudAye cakSuSA grahaNaM bhavati, tadviparItaM sUkSmanAma, yadudayAdvahUnAmapi samuditAnAM jantuzarIrANAM cakSurgAhyatA na bhavati, uktaM ca zrAvakaprajJaptimUlaTIkAyAM - " sUkSmanAma yadudayAt sUkSmo bhavati, atyantasUkSmo'tIndriya ityartaH" iti, paryAptakanAma yadudayAt svayogyaparyAptinirvartanasamartho bhavati tatparyAptinAma AhArAdipudgalagrahaNapariNamanaheturAtmanaH zaktivizeSaH, etacca prAgevoktamiti, tadviparItamaparyAptakanAma, tathA yadudayAt jIvaM jIvaM prati bhinnaM zarIraM taThapratyekanAma, yadudayavazAt punaranantAnAM jIvAnAmekaM zarIraM bhavati tatsAdhAraNanAma, tathA yadudayavazAt zarIrAvayavAnAM ziro'sthidantAnAM sthiratA bhavati tatsthiranAma, tadviparItamasthiranAma, yadudayavazAjihvAdInAmavayavAnAmasthiratA bhavati tadUsthiranAma, tathA yadudayAtrAbheruparitanA avayavAH zubhA jAyante tat zubhanAma, yadudayavazAt nAbheradhastanA pAdAdayo'vayavA azubhA bhavanti tadazumanAma, tathAhi zirasA spRSTastuSyati pAdena tu ruSTati, kAminyA pAdenApi spRSTaH toSamupayAti tato vyabhicAra iti cet, na tasya paritoSasya mohanIyanibandhanatvAt, vastusthitizceha cintyate ityadoSaH, tathA yadudayavazAdanupakRdapi sarvasya manaH priyo bhavati tatsubhaganAma, tadviparItaM durbhaganAma, yadudayAdupakArakRdapi janasya dveSyo bhavati, uktaM ca"aNuvakaevi bahUNaM jo hu pio tassa subhaganAmudao / uvagArakArago vi huna ruccae dubbhagassudae // subhagudavi hu koI kiMcI Asajja dubbhago jaivi / jAya taddosAo jahA abhavvANa titthayaro ||" 119 11 tathA yadudayavazAt jIvasya svaraH zrotRRNAM prItiheturupajAyate tatsusvaranAma, tadviparItaM duHsvaranAma yadudayAt svaraH zrotRRNAmaprItaye bhavati, tathA yadudayavazAt yacceSTe bhASate tatsarvaM lokaH pramANIkaroti darzanasamanantarameva ca jano'bhyutthAnAdi samAcarati tadAdeyanAma, tadviparItamanAdeyaM, yadudayavazAdupapannamapi bruvANo nopAdeyavacano bhavati nApyupakriyamANo'pi janastasyAbhyutthAnAdi samAcarati, // 2 // 185 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 prajJApanAupAsUtram-2-23/2/-/540 tathA tapaHzauryatyAgAdinA samupArjitena yazasA kIrtana-saMzabdanaM yazaHkIrtitaH,yadvA yazaH-sAmAnyena khyAtiH kIrtiH-guNotkIrtanarUpAprazaMsA athavA sarvadiggAminI parAkramakRtA vAsarvajanotkIrtanIyaguNatAyazaH ekadezagAminI puNyakRtAvAkIrtiHte yadudayavazAdbhavatastaghazaHkIrtinAma, yadudayavazAt madhyasthasyApi janasyAprazasyo bhavati tadayazaHkIrtinAma, tathA yadudayavazAjantuzarIreSu svasvajAtyanusAreNAGgapratyaGgAnAM pratiniyatasthAnavarttitA bhavatitannirmANanAma, taca sUtradhArakalpaM, tadabhAve hi taba takakalpairaGgopAGganAmAdibhirnivartitAnAmapi ziraurauradarAdInAM sthAnavRtteraniyamaH syAt, tathA yadudayavazAt aSTamahAprAtihAryapramukhAzcatustriMzadatizayAH prAduSSyantitattIrthakaranAma,tadevamuktAH nAmakarmaNodvicatvAriMzabhedAH, sampratyeteSAmeva gatyAdInAmavAntarabhedaprati-pAdanArthamAha gainAmeNaMbhaMte!kammekaivihepaM0' ityAdi, samastamapinigadasiddham, uktAnAmakarmaNo bhedAH, samprati gotrakarmabhedAnAha_ 'goeNaMbhaMte!' ityAdi, yadudayavazAduttamajAtikulabalataporUpaizvaryazrutasatkArAbhyutthAnAmasanapradAnAalipragrahAdisambhavastaduccairgotraM, yadudayavazAtpunAnAdisampanno'pi nindAlabhate hInajAtyAdisambhavaM ca tat nIcairgotraM, uktau gotrabhedI, samprati tayoreva bhedAnAha-'uccagoeNaM bhaMte ! kamme kaivihe paM0' ityAdi sugama, samprati antarAyabhedAnAha___'aMtarAe NaM bhaMte ! kamme kaivihe' ityAdi, tatra yadudayavazAt sati vibhave samAgate ca guNavati pAtredattamasmaimahAphalamitijAnanapidAtuMnotsahatetaddAnAntarAyaM, tathAyadudayavazAhAnaguNena prasiddhadvapi dAtuhi vidyamAnamapi deyamarthajAtaM yAJcAkuzalo'pi guNavAnapi yAcako na labhatetallAbhAntarAyaM, tathAyudadayavazAtsatyapi viziSTAhArAdisambhave'saticapratyAkhyAnapariNAme vairAgyevA kevalakArpaNyAnotsahatebhoktuMtabhogAntarAyamevamupabhogAntarAyamapi bhAvanIyaM, navaraM bhogopabhogayorayaM vizeSaH-sakRd bhujyate iti bhogaH-AhAramAlyAdi, punaH punarbhujyate ityupabhogo-vastrAlaGkArAdi, uktNc||1|| sai bhujaitti bhogo so puNa aahaarpussphmaaiio| uvabhogo u puNo puNa uvabhujai vtthvilyaai||" tathA yadudayAt satyapi nIruji zarIre yauvanikAyAmapi vartamAno'lpaprANo bhavati yadvA balavatyapi zarIre sAdhye'pi prayojane hInasattvatayA na pravarttate tadvIryAntarAya, ukto mUlottaraprakRtivibhAgaH,samprati uttaraprakRtInAMjaghanyotkRSTasthitipratipAdanaMcikIrSuH prathamatojJAnAvaraNIyasya paJcaprakArasyApi viSaye praznasUtramAha mU. (541) nANAvaraNijjassa NaM bhaMte ! kammassa kevatitaM kAlaM ThitI paM0?, go0 ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tIsaM sAgarovamakoDAkoDIto tinni ya vAsasahassAiM abAhA, abAhUNiyA kammaThitI kammanisego, nidApaMcagassaNaM bhaMte! kammarasa kevatitaM kAlaM ThitI paM0?, go0 jaha0 sAgarovamassa tinni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNiyA, ukkoseNaM tasaM sAgarovamarakoDAkoDIto, tinni ya vAsasahassAiM abAhA, abAhUNiyA kammahitI kammanisego, Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-23, uddezakaH-2, dvAra 187 dasaNacaukkarasaNaMbhaMte ! kammassa kevaiyaM kAlaM ThitI paM0?, go0 ! jahane0 aMto0 u0 tIsaM sAgarovamakoDAkoDIto, tinniya vAsasahassAI abAhA0, sAyAveyaNijassa IriyAvahiyaMbaMdhagaMpaDuccha ajahannamanukoseNaM do samayA saMparAiyabaMdhagaM paDucha ja0 bArasa muhuttA, u0 pannarasa sAgarovamakoDAkoDIto, pannarasa vAsasayAi abAdhA0, asAtAvedaNijassajaha0 sAgarovamassa tinnisattabhAgApalitovamassa asaMkhejatibhAgeNaMUNayA u0 tIsaM sAgarovamakoDAkoDIto, tinni ya vAsasahassAiM abAhA, sammataveyaNijassa pucchA, go0! ja0 aMto0 u0 chAvahiM sAgarovamAiM sAtiregAti, michattaveyaNijassajaha0 sAgarovamaMpalitovamassa asaMkhejatibhAgeNa UNagaMu0 sattari koDAkoDIto, satta ya vAsasahassAiM abAhA, abAhUNiyA0, sammAmicchattaveyaNijassa ja0 aMto0 u0 aMto0, kasAyabArasagassaja0 sAgarovamassacattArisattabhAgA palitovamassaasaMkhejaibhAgeNaM UNayA, ukko0 cattAlIsaMsAgarovamakoDIkoDIto, cattAlIsaM vAsasatAiabAhAjAvanisego, kohasaMjalaNe pucchA, go0 ! jaha0 do mAsA ukko0 cattAlIsaM sAgarovamakoDAkoDIto cattAlIsaM vAsasatAI avAhA jAva nisego, mAnasaMjalaNAte pucchA, go0 ja0 mAsaM u0 jahA kohassa, mAyAsaMjalagAte pucchA, go0 ja0 addhaM mAsaM u0 jahA kohassa, lohasaMjalaNAe pucchA, go0 ja0 aMto0 u0 jahA kohassa, isthiveyassapucchA, go0! jahanneNaMsAgarovamassa divaIsattabhAgaMpalitovamassaasaMkhejaibhAgeNa UNayaMukko0 pannarasa sAgarovamakoDAkoDItopannarasavAsasatAiMabAhA0, purisavedassa gaMpucchA, go0!jaha aTTha saMvaccharAti ukko0 dasa sAgarovamakoDAkoDIto dasa vAsasatAI abAhA jAva nisego, napuMsagavedassa NaM puchA, go0! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassaasaMkhejaibhAgeNaMUNayA, ukkoseNaMvIsaMsAgarovamakoDAkoDItovIsa yavAsasatAI abAhA0, hAsaratINaM puchA go0 ! jaha0 sAgarovamAssa evaM sattamArga palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNaM ukko0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo dasa vAsasAtaiM abAhA, aratibhayosAgaduguMchANaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM uNayA, ukko0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsaM vAsasatAI abAhA0, neraiyAuyassa NaM pucchA, go0! jaha0 dasa vAsasahassAiM aMtomuttamamahiyAiM ukko0 tettIsaMsAgarovamAiMpuvakoDItibhAgamamahiyAtiM, tirikkhajoNiyAuyassapucchA, go0! jaha0 aMto0 ukko0 tinni palitovamAiMpuvvakoDitibhAgamabhahiyAI, evaMmaNUsAuyassavi, devAuyassa jahA neraiyAuyassa Thititti, nirayagatinAmae NaM pucchA go0 ! jaha0 sAgaropamasahassassa do sattabhAgA palitovamassa asaMkhijatibhAgeNaM UNayA, ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsaM vAsasatAI abaahaa| tiriyagatinAe jahA napuMsagadevassa, maNuyagatinAmate puccA, ja0 sAgarovamassa divaddhaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNagaM ukko0 pannarasa sAgarovamakoDAkoDIto pannarasavAsasatAiMabAhA devagatinAeNaMpucchA, go0! jaha0 sAgarovamasahassassa egaMsattabhAgaM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayaM ukko0 jahA purisavedassa, Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2- - 23/2/- /541 egiMdiyajAtinAmae NaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayA ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsati vAsasatAI abAhA, beiMdiyajAtinAmeNaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAgA palitoyamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNayA u0 aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIto aTThArasa ya vAsasayAiM abAhA, teiMdiyajAtinAmae NaM jahaneNaM evaM ceva, ukko0 aTThArasAgarovamakoDAkoDIto aTThArasa vAsasatAI abAhA, cauridiyajAtinAmAe pucchA, go0 ! aha0 sAgarIvamassa nava paNatIsatibhAgA palitovamarasa asaMkhejaibhAgeNaM UNayA ukko0 aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIto aTThArasa vAsasatAiM abAhA, 188 paMciMdiyajAtinAmAe pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayA ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIto vIsa ya vAsasatAiM abAhA, orAliyasarIraevi evaM caiva, veuvviyasarIranAmAe NaM bhaMte ! pucchA, go0 ! jaha0 sAgarIvamassahassa do sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjaibhAgeNaM UNayA, ukko0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo vIsai vAsasayAI abAhA, AhAragasarIranAme jaha0 aMtosAgarovamakoDAkIDoo ukko0 aMtosAgarakoDokeDIo, teyAkammasarIranAmAe jahanneNaM donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA ukkato vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo vIsa ya vAsasatAiM abAhA, orAliyaveubviyaAhAragasarIrevaMganAmAe tinnivi evaM ceva, sarIrabaMdhaNAmAevi paMcaNhavi evaM ceva, sarIrasaMghAyanAmAe paMcaNhavi jahA sarIranAmAe kammassa Thiitti, vairosa bhanArAyasaMghayaNanAmAe jahA rainAmAe, usamanArAyasaMghayaNanAmAe pucchA, go0 sAgarovamassa chapaNatIsatimAgA palitovamassa asaMkhejaibhAgeNaMUNayA, ukko0 bArasa sAgarIvamakoDIkoDIo, bArasa vAsasatAI abAhA0, nArAyasaMghayaNanAmassa jaha0 sAgarovamassa satta paNatIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNayA ukko0 coddasa sAgarovamakoDAkoDIto cauddasa vAsasatAI abAhA0, addhanArAyasaMghayaNanAmassa jaha0 sAgarovamassa aTTha paNatIsatibhAhA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaMUNayA ukko0 solasa sAgarovamakoDAkoDIto solasa vAsasatAI abAhA0, khIliyAsaMghayaNeNaM pucchA, go0 ! ja0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayA, ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIo aDDArasa vAsasatAI abAhA, chevaTTasaMghayaNanAmassa pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaM0 UNayA, ukko0 vIsaM sAgarovamako0 vIsa ya vAsasatAI abAhA, evaM jahA saMghayaNanAmA chabmaNiyA evaM saMThANAvi chabbhANitavvA, sukillavaNNanAmate pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa evaM sattabhAgaM palito0 asaM0 UNagaM, ukko0 dasa sAgaropamakoDIkoDIto, dasa vAsasatAiM abAhA, hAliddavaNNanAmae NaM pucchA, go0 ! ja0 sAgarovamassa paMca aTThAvIsasatibhAgA palitovamassa a0 bhA0 U0 u0 addhaterasasAgarovamakoDAkoDI, addhaterasa vAsasayAiM abAhA, lohitavaNNanAmae NaM pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamarasa cha aTThAvIsatibhAgA palitovamassa asaM0 bhAgehiM UNayA, u0pannarasa sAgarovamakoDAkoDIo pannarasa vAsasayAtiM abAhA, nIlavaNNanAmAe pucchA, go0 ! ja0 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-23, uddezakaH-2, dvAra 189 sAgarovamassa sattaaTThAvIsatibhAgA palitovamassaasaMkhejatibhAgeNaMUNayA, ukko0 addhAharasa sAgarovamakoDAkoDIto aTThArasa vAsasatAI abAhA, kAlavaNNanAmAe jahA chevaTThasaMghaya0, subbhigaMdhanAmAte pucchA, go0 ! jaha sukillavaNNanAmassa, dubbhigaMdhanAmAe jahA chavaTThasaMghayaNassa, rasANaM mahurAdINaM jahA vaNNANaM bhaNitaM taheva parivADIte bhANitavvaM, phAsA je apasatthA tesiM jahA chevaTThassa, je pasatthA tesiM jahA sukkilavaNNanAmassa, agurulahunAmAte jahA chevaTThassa, evaM uvaghAtanAmAevi, parAghAyanAmAevi evaM ceva, nirayANupuvvInAmAe pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamasahassassa do sattabhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayA, ukko0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo, vIsaM vAsasatAiabAhA0, tiriyANupuvvIe pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamassa do sattabhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaMUNayAukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo vIsati vAsasatAIabAdhA0, maNuyANupubbInAmAeNapucchA, go0! jaha0 sAgarovamassa divalusattabhagaM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaMUNayaM, ukko0 pannarasasAgarovamakoDAkoDIo pannarasa vAsasatAiMabAhA0, devANupuvvInAmAte pucchA, go0 ! jaha0 sAgarovamasahassassa egaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayaM, ukko0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo dasa ya vAsasatAiabAhA0, UsAsanAmAte pucchA, go0 ! jahA tiriyANupuvIe, AyavanAmAe vi evaM ceva, ujjoyanAmAevi, pasatyavihAyogatinAmAevi pucchA, go0 ! jaha0 egaM sAgarovamassa sattabhAgaM u0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo, dasa vAsasatAiabAhA0, apasatthavihAyogatinAmassa pucchA, go0! ja0 sAgarovamassa donni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayA u0 vIsaM sAgaroyamakoDAkoDIo vIsa ya vAsasatAI abAhA0, tasanAmAe thAvaranAmAe ya evaM ceva, sahumanAmAe pucchA, go0! jaha0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAgA palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayA, ukko0 aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIto aTThArasavAvAsasatAiMabAhA0, bAdaranAmAe jahA appasatthavihAyogatinAmassa evaM pajattanAmAevi, apajjatanAmAe jahA suhumanAmassa, patteyasarIranAmAevi do sattabhAgA, sahAraNasarIranAmAejahAsuhamassa, thiranAmAe egaM sattabhAgaM athiranAmAe do subhanAmAe ego asubhanAmAe do subhaganAmAe ego dUbhaganAmAe do sUsaranAmAe ego dUsaranAmAe do AdijanAmAe ego aNAijanAmAe do jasokittinAmAe jaha0 aTTha muhuttA ukko0 dasa sAgarovamakoDAkoDIto dasa vAsasatAiM abAhA0, ajasokittinAmAe puccA, go0 ! jahA appasatthavihAyogatinAmassa, evaM nimmANanAmAevi, titthagaranAmAeNaMpucchA, go0! jaha0 aMtosAgarovamakoDAkoDIoukkoseNavi aMto0 koDAkoDIo, evaMjatthaego sattabhAgotatya ukkoseNaMdasa sAgarovamakoDAkoDIodasa, vAsasatAI abAhA0, jatya do satabhAgA tattha ukko0 vIsaM sAgarovamakoDIkoDIo vIsa ya vAsasayAI abAhA, uccAgoyassa NaM pucchA, go0 ! jahantreNaM aTTha muhuttA u0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo, dasa ya vAsasatAiM abAhA0, nIyAgottassa pucchA, go0 ! jahA appasatthavihAyogatinAmassa, Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 prajJApanAupAGgasUtram 2 - 23/2/-/541 aMtarAeNaMpucchA, go0!jaha0 aMto0 uko0 tIsaMsAgarovamakoDIkoDIotinniyavAsasahassAI abAhA, abAhUNiyA kammahitI kmmnisego| pR. 'nANAvaraNijassa NaM bhaMte ! kammassa kevaiyaM kAlaM ThitI paM0' iti jJAnAvaraNIyasya matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNabhedataH paJcaprakArasya karNo bhadanta ! kiyantaM kAlaM yAvat sthitiHprajJaptA?,evamuktebhagavanAhA-gautama! jaghanyenAntarmuhUrta, tacca sarvalaghu sUkSmasamparAyasya kSapakasyasvaguNasthAnakacaramasamayevartamAnasya veditavyaM, utkarSatastriMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, sAca mithyATerutkRSTe saGklezevartamAnasyAvasAtavyA,tadevaM niyatAprAguktasya praznottarasiddhiH, idamapRSTavyAkaraNaMtrINi varSasahasrANi abAdhA abAdhAabAdhonA karmasthitiH karmadalikaniSeka iti, kimarthamiti cet, ucyate, sthitidvaividhyapradarzanArtha, tathAhi dvividhA sthitiH-karmarUpAtavasthAnalakSaNA anubhavayogyA ca, tatra karmarUpatA'vasaathAnalakSaNAM sthitimadhikRtyedamuktaM triMzatsAgaropamakoTAkoTya iti, anubhavayogyA ca varSasahasratrayonAyataH,Ahaca-'trINivarSasahasrANiabAdhA' kimuktaMbhavati?-jJAnAvaraNIyaM karma utkRSTasalthitikaM baddhaM sat bandhasamayAdArabhyA trINi varSasahasraNi yAvat na kiJcidapi svodayato jIvasya bAdhAmutpAdayati, tAvatkAlamadhye dalikaniSekasyAbhAvAt, tat UrdhvaM hi dalikaniSekaH, tathAcAha-abAdhonA-abAdhAkAlaparihInAanubhavayogyAkarmasthitiH, kimukta bhavati ?-karmaniSekaH, sa caivaM-prathamasthitI prabhUto dvitIyasthitI vizeSahInaH tRtIyasthitI vizeSahInaH evaM vizeSahIno vizeSahInazca tAvadvaktavyo yAvasthiticaramasamayaH, etAvatAca yaduktamagrAyaNIyAkhye dvItIyapUrve karmaprakatiprAbhRte bandhavidhAne sthitibandhAdhikAre-- "catvAryanuyogadvArANi, tadyathA sthitibandhasthAnapUrUpaNA abAdhAkaNDakaprarUpaNA utkRSTaniSekaprarUpaNAalpabahutvaprarUpaNAce"ti, tatrotkRSTA'bAdhakaNDakaparapaNA utkRSTaniSekaprarUpaNAcadarzitA bhavati, abAdhAkAlaparijJAnopAyazcAyaM-yasyayAvatyaH, sAgaropamakoTIkoTyastasya tAvanti varSazatAnyabAdhA, yasya punaH sAgaropamakoTIkoTyA madhye sthitistasyAyurvarjasyAntarmuhUrtamAyuSastu jaghanyato'ntarmuhUrtamabAdhA utkarSataH pUrvakoTItribhAgaH, tata evamabAdhAkAlaM paribhAvyAbAdhAviSayANi sUtrANi svayaM bhAvanIyAni, nidrApaJcakaviSayaM sUtramAha-niddApaMcasagassaNaM bhaMte!' ityAdi, atra jaghanyataH sthitiH trayaHsAgaropamasya saptabhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgonAH, kA'tra bhAvaneticet, ucyate, paJcAnAM jJAnAvaraNaprakRtInA catasRNAM darzanAvaraNaprakRtInAM cakSurdarzanAvaraNAdInAM saJjavalanalobhasya paJcAnAmantarAyaprakRtInAMcajaghanyA sthitirantarmuhUrta, sAtavedanIyasya sakaSAyikasya dvAdaza muhUrtA, itarasya tu dvau samayau, prathamasamaye bandho dvitIyasamayevedanaMtRtIyasamayetvakarmIbhavanamiti, yaza-kIryucargotrayoraSTImuhUrtA, puruSavedasyA? saMvatsarANi, saJjavalanakrodhasya dvaumAsI, saJjavalanamAnasyaikomAsaH, sajavalanamAyAyA arddhamAsaH, zeSANAM tuprakRtInAMyA yA svakIyA utkRSTA sthitistasyA utkRSTayAH saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANAyA mithyAtvasthityA bhAgehRteyallabhyatetatpalyopamAsaGkayeyabhAgahInaMjaghanyasthitiparimANaM, tatra nidrApaJcakasyotkRSTA sthitistriMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, tAsAM mithyAtvasthityA saptati Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-23, uddezaka:- 2, dvAraM - 191 sAgaropamakoTIkoTIpramANayA bhAge dviyamANe 'zUnyaM zUnyena pAtaye' diti vacanAt labdhAstriyaH sAgaropamasya saptabhAgAH, te palyopamAsaGghatyeyabhAgahInAH kriyante, tato bhavati yathoktaM jaghanyasthitiparimANamiti, sAyAveyaNijjassa IriyAvahiyabaMdhagaM paDukA ajahannamaNukkoseNaM do samayA saMparAiyabaMdhagaM paDucca jahanneNaM bArasa muhuttA' iti prAgeva bhAvitaM, asAtAvedanIyasya jaghanyatastrayaH saptabhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgenA nidrApazJcakavad bhAvanIyAH, tasyApyutkarSataH sthitestriMzatsAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, samyakatvavedanIyasya yat jaghanyataH sthitipariNAmamantarmuhUrta utkarSataH SaTSaSTiH sAgaropamANi sAtirekANi tadvedanamadhikRtya veditavyaM na bandhamAzritya samyakatvasamyagmithyAtvayorbandhAbhAvAt, midhyAtvapudgalA eva hi jIvena samyakatvAnuguNavizodhibalatastridhA kriyante, tadyathA - sarvavizuddhAH ardhavizuddhAH avizuddhAzca tatra ye sarvavizuddhAsseta samyakatvavedanIyavyapadezaM labhanteye'rddhavizuddhAste samyagmithyAtvavedanIyavyapadezaM avizuddhA mithyAtvavedanIyavyapadezabhato na tayorbandhasambhavaH, yadA tu teSAM samyakatvasamyagmithyAtvapudgalAnAM svarUpataH sthitizcintyate tadA'ntarmuhUrtonasaptatisAgaropamakoTIkoTIpramANA veditavyA, sA ca tAvatI yathA bhavati tathA karmaprakRtiTIkAyAM saGkramakaraNe bhAviteti tato 'vadhArya, midhyAtvavedanIyasya jaghanyA sthitirekaM sAgaropamaM palyopamAsaGkhyeyabhAgonamutkarSatastasyotkRSTasthiteH saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt samyagmithyAtvavedanIyasya jaghanyata utkarSato vA antarmuhUrtta vedanApekSayA, pudgalAnAM tvavasthAnamutkarSataH prAgevoktaM, kaSAyadvAdazakasyAnantAnubandhinacatuSTayApparatyAkhyAnacatuSTayapratyAkhyAnAvaraNacatuSTarUpasya pratyekaM jaghanyA sthitizcatvAraH sAgaropamasaptabhAgA palyopamAsaGghayeyabhAgonAH, utkarSatasteSAM sthitazcatvAriMzatsAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, saJjavalanAnAM ca jaghanyA sthitirmAsadvayAdipramANA kSapakasya svabandhacaramasamaye'vasAtavyA, strIvedasya jaghanyA sthitidvyarddhasAgaropamasya saptabhAgAH palyopamamAsaGghayeyabhAgonAH, kathamiti cet, ucyate, trairAzikakaraNavazAt, tathAhi--yadi dazAnAM sAgaropamakoTIkoTInAM ekaH sAgaropamasaptabhAgo labhyate tataH paJcadazabhiH sAgaropamakoTIkoTIbhiH kiM labhyate ?, atrAntyena rAzinA paJcadazalakSaNena madhyo rAzirekalakSaNo guNyate, jAtAH paJcadazaiva, 'ekasya guNane tadeva bhavatI 'ti vacanAt teSAmAdyena rAzinA dazakalakSaNena bhAgaharaNaM labdhA sArddhAH saptabhAgA iti, 'hAsaraiaraibhayasogaduguMchANaM jahannukkosaThiI bhANiyavvA' iti hAsyaratiaratibhayazokajugupsAnAM jaghanyA utkRSTA ca sthitirvaktavyA, sA ca suprasiddhatvAntroktA, kathaM vaktavyeti cet, ucyate, 'hAsaraINaM pucchA go0 ! jahanneNaM ego sAgarovamassa sattabhAgo paliovamassa asaMkhejabhAgeNa UNo ukko0 dasa sAgarovamakoDIkoDIo dasa vAsasayAiM abAhA jAva nisego, arai bhayasogadugaMchANaM pucchA, go0 ! jahanneNaM sAgarovamassa donni sattabhAgA paliovamassa asaMkhejaibhAgeNa UgA ukkoseNaM vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo vIsasayAI abAhA jAva nisego' iti jJeyaM, tiryagAyuSi manuSyAyuSi ca trINi palyopamAni pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni iti yaduktaM tat pUrvakoTyAyuSastiryagmanuSyAn bandhakAnadhikRtya veditavyaM anyatraitAvatyAH sthiteH 2 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 prajJApanAupAGgasUtram-2-23/2/-/541 pUrvakoTitribhAgarUpAyA abAdhAyAzcAlabhyamAnatvAt, __ 'tiriyagainAmAejahAnapuMsagaveyassa' iti, jaghanyatodvIsAgaropamasya saptabhAgI palyopamAsayeyabhAgahInI, utkarSatoviMzatiH sAgaropamakoTIkoTya ityarthaH, manuSyagatinAmmi jahanneNaM sAgarovamassa divaDsattabhAgaMpaliovamassaasaMkhejjaibhAgeNaUNagaM'tiatra bhAvanAstrIvedavad bhAvanIyA, 'divaddhasattabhAga mityAdau tu napuMsakanirdezaH prAkRtatvAt, narakagatinAmno jaghanyataH sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgI, kimuktaM bhavati ?-sAgaropamasya dvau saptabhAgI sahasreNa guNitAviti, tadutkRSTasthitervizatisAgaropamakoTAkoTIpramANatvAt, tadbandhasya ca sarvajaghanyasyAsaMjJipaJcendriyasya bhAvAt, __asaMjJipaJcendriyakarmabandhasya ca jaghanyenaikendriyajaghanyakarmabandhApekSayA sahanaguNatvAt, bhAvayiSyate cAyamarthovaikriyacintAyAM, devagatinAmnojaghanyataHsAgaropamasahasrasyaikaH saptabhAgaH, ekaH sAgaropamasya saptabhAgaH sahasraguNita iti bhAvaH tasya hi utkRSTA sthitidarza sAgaropamakoTIkoTyaH, tataH prAguktakaraNavazAdekaH sAgaropamasya saptabhAgo labdhaH, bandho'pi cAsya jaghanyato'saMjJipaJcenadriyasyeti sahasraguNitaH, devagatinAmasUtre 'ukkoseNaM jahA purisaveyassa' iti 'dasa sAgarovamakoDIo dasavAsasayAI abAhA, abAhUNiyA kammaThiI kammanisego' iti vaktavyamiti bhAvaH, dvIndriyajAtinAmasUtre 'jahanneNaM nava paNatIsaibhAgA paliovamassa asaMkhenaibhAgeNa UNagA' iti, dvIndriyajAtinAmno hyutkRSTA sthitiraSTAdaza sAgaropamakoTIkoTyaH, 'aTThArasa suhumavigalatige'tti vacanAt, tato'STAdazAnAM sAgaropamakoTIkoTInAM mithyAtvasyotkRSTayA sthityA saptatisAgaropamakoTAkoTIpramANayA bhAgo hite, bhAgazcana pUryate, tataH zUnyaM zUnyena pAtyate, jAtA upari aSTAdaza aghastAt saptatistayorddhanApavartanAlabdhA nava paJcatriMzadbhAgAste palyopamAsayeyabhAgonAH kriyante, AgataM sUtroktaM parimANamiti, evaM tricaturindriyajAtinAmasUtre api bhAvanIye, vaikriyazarIranAmasUtre jahanneNaM sAgarovamassadosattabhAgApaliovamassaasaMkhejaibhAgeNaM UNagA' iti, iha vaikriyazarIranAmnautkRSTAviMzatiHsAgaropamakoTIkoTyaHsthitistataHprAguktakaraNavazena jaghanyasthiticintAyAM tasyAM dvau sAgaropamasya saptabhAgau labhyete, paraM vaikriyaSaTkamekendriyA vikalendriyAzcanabadhnanti, kintvasaMjJipaJcendriyAdayaH,asaMjJipaJcendriyAzcajaghanyato'pi bandhaM kurvANAekendribandhApekSayA sahasaguNaM kurvanti, paNavIsA pannAsA sayaMsahassaMcaguNakAro' iti vacanAt, tato yau dvau sAgaropamasya saptabhAgau prAguktakaraNavazAllabdhau tau sahasreNa guNyete tataHsUtroktaM parimANaM bhavati, sAgaropamasya dvau sahasrau saptabhAgAnAM sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgAviti ko'rthaH,AhArazarIranAmnoH jaghanyato'pyantaHsAgaropamakoTIkoTIutkarSato'. pyantaHsAgaropamakoTIkoTI, navaraMjaghanyAduSkRSTaM saGkhyeyaguNAM draSTavyaM, anye tvAhArakacatuSkasya jaghanyato'pyantarmuhUrtamicchanti, (tathA ca) tadgranthaH // 1 // "paraMveyaaTThavAsA, aTThamuhuttA jasuccagoyANaM / sAe bArasa AhAravigghAvaraNANa kiMcUNaM // " Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parda-23, uddezakaH-2, dvAraM - 193 atra 'kiMcUNa'miti antarmuhUrttamityarthaH, tadatratatvaM kevalino vidanti, yathAzarIrapaJcakasya jaghanyata utkarSatazcasthitiparimANamuktaM tenaivakrameNa zarIrabandhapaJcakasya zarIrasaMghAtapaJcakasya cavaktavyaM, tathA cAha-'sarIrabandhananAmAevipaMcaNhavievaMceva, sarIrasaMghAyaNanAmAepaMcaNhavi' iti 'vairosabhanArAyasaMghayaNanAmAe jahA rainAmAe' iti, vajrarSabhanArAcasaMhanananAmno yathA prAk ratinAmno mohanIyasyoktaM tathA vaktavyaM, tadyathA- 'vairosabhanArAyasaMghayaNanAmAe bhaMte ! kammassa kevaiyaM kAlaM ThitI paM0?,go0! jaha0 evaM sattabhAgaMpaliovamassaasaMkhejjaibhAgeNaUNaM, udo0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo' iti, RSabhanArAcasUtre 'sAgarovamassachappannatIsabhAgA paliovamassa asaMkhijjaibhAgeNaUNagA' iti, RSabhanArAcasaMhananasya hyutkRSTA sthitiAdaza sAgaropamakoTIkoTyaH, tAsAM mithyAtvasthityA saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANayA bhAgo hite, tatrabhAgahArAsambhavAt, zUnyaM zUnyena pAtayitvA chedhacchedakarAzyoraddadhenApavartanAllabdhAH sAgaropamasya SaT paJcatriMzadbhAgAH, te palyopamAsajyeyabhAgahInA; kriyante, evaM nArAcasaMhananAmno jaghanyasthiticintAyAM sapta paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGkhyeyabhAgahInAH, utkRSTasthitezcaturdazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, arddhanArAcasaMhananAmnaH aSTau paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGkhyeyabhAgonAH, utkRSTasthiteH SoDazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, kIlikAsaMhananAmno navapaJcatriMzadbhAgAH palyo mAsasyeyabhAgahInAH, utkRSTasthiteraSTAdazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAta, paribhAvanIyAH,sevArtasaMhananasUtraMtusugama, yayA saMhananaSaTkasya sthitiparimANamuktaM tenaiva krameNa saMsthAnaSaTkasyApi vaktavyaM, . tathA cAha-'evaM jahA saMghayaNanAmA chabmaNiyA evaM saMThANA chabmANiyavvA' uktazcAyamartho'nyatrApi 'saMghayaNe saMThANe paDhame dasa uvarisesudugavuddI' iti hAridravarNanAmasUtre jahanneNaM sAgarovamassapaMca aThThAvIsaibhAgA paliovamassaasaMkhejaibhAgeNa UNagA' iti, hAridravarNanAmno hi sArddhAdvAdazasAgaropamakoTIkoTayaH, tathA coktmnytraapi||1|| "sukillasurabhimahurANa dasa u tahA subhagauNhaphAsANaM / ___ aDvAijapavuDDI aMbilahAliddapuvvANaM / / " tAsAM mithyAtvasthityA saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANayA bhAgo Driyate, tatra zUnyena zUnyasya pAtanAttena uparitano rAziH sAMzaiti sAmastyena caturbhAgakaraNArthaM caturbhirguNyate jAtAH paJcAzat, adhastano'pi saptatilakSaNacchedarAzizcaturmirguNyate jAte dve zate azItyadhike, tato bhUyo'pizUnyaM zUnyena pAtanAllabdhAH paJca aSTAviMzatibhAgAH"taipalasyopamAsasyeyabhAgahInAH kriyante, AgataM sUtroktaM parimANaM, anenaiva gaNitakrameNaM lohitavarNanAmno jaghanyasthitI SaT aSTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAhInAH, utkarSatastasya sthiteH paJcadazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, nIlavarNanAmnaH saptASTAviMzatibhAgAH palyopamasAmayeyabhAgahInAH, utkarSatastasya sthiteH sArddhasaptadazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, 'kAlavaNNanAmAejahA sevaTTasaMghayaNasse'ti [11[13] Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 prajJApanAupAsUtram-2-23/2/-/541 sevArtasaMhananasyeva jaghanyato dvau sAgaropamasya saptabhAgau palyopamAsaGkhyeyabhAgahInI utkarSato viMzatisAgaropamakoTIkoTayaH kRSNavarNanAmno'pi vaktavyA iti bhAvaH, surabhigandhanAmnaH zuklavarNanAmna iva, 'sukkilasurabhimahurANa dasa u'iti vacanAt, durabhigandhanAmno yathA sevArtasaMhananasya taccAnantaramevoktamiti na punarucyate, ___'rasANaM mahurAdINaMjahA vaNNANaM bhaNiyaMtahA parivADIebhANiyavva miti, rasAnAMmadhurAdInAMparipATyA-krameNa tathA vaktavyaM yathA varNAnAmuktaM, tacaivaM-madhurarasannAmnojaghanyAsthitirekaH sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGkhyeyabhAgahInaH, utkarSato daza sAgaropamakoTIkoTIyodaza varSazatAnyabAdhA, abAdhArahitA karmasthitiH karmadalikaniSeka;, amlarasanAmno jaghanyataH paJca sAgaropamasyASTAviMzatibhAgAHpalyopamAsaGkhyeyabhAgahInAH, utkarSato'rddhatrayodazasAgaropamakoTIkoTayoarddhatrayodazazatAnyabAdhA, kaSAyarasanAmnojaghanyataH SaT aSTAviMzatibhAgAHsAgaropamasya palyopamAsaddhayeyabhAgonAH, utkarSataH paJcadazasAgaropamakoTIkoTayaH, paJcadazavarSazatAnyabAdhA, kaTukarasanAmnojaghanyataH sAgaropamasya saptASTAviMzatibhAgAH palyopamAsasyeyabhAgahInAH, utkarSataH sArddhasaptadaza sAgaropamakoTIkoTayaH sArddhasaptadaza zatAnyabAdhA, tiktarasanAmno jaghanyataHsAgaropamasyadvausaptabhAgaupalyopamAsaGkhyeyabhAgahInau, utkarSatoviMzatiH sAgaropamakoTIkoTayo viMzativarSazatAnyabAdhA abAdhAkAlahInA ca karmasthitiH karmadalikaniSeka iti, sparzA dvividhAH, tadyathA-prazastA aprazastAzca, tatra prazastA mRdulaghusnigdhoSNarUpAH aprazastAH karkazagururuzrazItarUpAH, prazastAnAM jaghanyataH sthitirekaH sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsasyeyabhAgahInaH, utkarSato daza sAgaropamakoTIkoTayo daza varSazatAnyabAdhA abAdhAkAlahInA karmasthitiH karmadalikaniSekaH, aprazastAnAMjaghanyatodvausAgaropamasya saptabhAgI palyopamAsaGkhyeyabhAgahInau utkarSato viMzatiH sAgaropamakoTIkoTayo viMzatirSarSazatAnyabAdhA abAdhAkAlonA karmasthitiH karmadalikaniSekaH, tathA cAha-'phAsA je appasatthA tesiMjahA sevaTThassa je pasatyA tesiM jahA sukillavaNNanAmassa' iti, narakAnupUrvInAmno jaghanyataH sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgI, dvau sAgaropamasya saptabhAgI sahasraguNitAviti bhAvaH, bhAvanA narakagativad bhAvayitavyA, manuSyAnupUrvInAmasUtre "jahanneNaM sAgarovamassa divaI sattabhAgaM paliovamassa asaMkhijAjaibhAgeNaM UNagaM'ti, tadutkRSTasthiteH paJcadazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, uktNcaanytraapi||1|| "tIsaM koDAkoDI asAyaAvaraNaaMtarAyANaM / micche sayarI itthImaNudugasAyANa pannarasa // " devAnupUrvInAmno'pijaghanyataH ekaH sAgaropamasya saptabhAgaH sahasraguNitaH palyopamAsaMkhyeyabhAgahInaH utkarSato hi tasthiteH dazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAta, tathA coktm||1|| "puMhAsaraIucce subhkhgtithiraaichkkdevduge| dasa sesANaM vIsA evaiyA'bAha vAsasayA // " bandhazcAsya jaghanyato'saMjJipaJcendriyeSu iti, tathA sUkSmanAmasUtrejaghyatonavasAgaropamasya paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGkhayeyabhAgahInA dvIndriyajAtinAmna iva bhAvanIyA, sUkSmanAmno Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 padaM-23, uddezakaH-2, dvAraMjhutkarSataH sthiteraSTAdazasAgaropamakoTIkoTIpramANatvAt, 'aTThArasa suhamavigalatige' iti vacanAt, evamaparyAptasAdhAraNanAmnorapi bhAvanIyaM, bAdaraparyAptapratyekanAmnAM tujaghanyato dvau sAgaropamasya saptabhAgI palyopamasAGkhyeyabhAgahInau, utkarSato viMzatiH sAgaropamakoTIkoTayaH, tathA cAha0 'bAyaranAmAejahA apasatyavihAyogainAmAe, evaM pajjattanAmAevi' ityAdi, sthirazubhasubhagasusvarAdeyarUpANAM paJcAnAM nAmnAM jaghanyataH sthitirekaH sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGkhayeyabhAgonaH, yaza-kIrtinAmnastu jaghanyato'STau muhUrtAH, 'aTTha muhuttA jasuccagoyANa'miti vacanAt, utkRSTA punaH SaNNAmapidaza sAgaropamakoTIkoTayaH 'thirAichakkadevadugedase ti vacanAt, asthirAzubhadurbhagaduHsvarAnAdeyAyazaHkIrtinAmnAMtujaghanyato dvau sAgaropamasya saptabhAgau palyopamAsaGkhyeyabhAgahInI, utkarSato viMzatiH sAgaropamakoTIkoTyaH evaM nirmANanAmno'pivaktavyaM, tIrthakaranAmno jaghanyato'pyantaHsAgaropamakoTIkoTI utkarSato'pyantaH sAgaropamakoTIkoTI, nanu yadi jaghanyato'pi tIrthakaranAmno'ntaH sAgaropamakoTIkoTIpramANA sthitiH tarhi tAvatyAH sthiteHtiryagbhavabhramaNamantareNa pUrayitumazakyatvAkiyantaMkAlaMtIrthakaranAmasatkarmApitiryagbhavet, atha cAsAvAgame niSiddhaH, tathA coktm||1|| "tiriesu nasthi titthayaranAma saMtaMti desiyaM samae / kaha ya tirio na hohI ayrovmkoddiikoddiio|" iti?, tataH kathametaditi cet, ucyate, iha yanikAcitaM tIrthakaranAmakarma tattiryaggatau sattAyAM niSiddhaM, yatpunaruddhartanAparvartanAsAdhyaMtadmavedapitiryaggatau na virodhamAskandati, tathA coktm||1|| "jamiha nikAiya titthaM tiriyabhave taM nisehiyaM sNtN| .. iyaraMminasthi doso ubttttnnvttttnnaasjjho|" iti, gotrAntarAyasUtrANi supratItAni, navaraM aMtarAiyassaNaMpucchA' iti, paJcaprakArasyApIti vAkyazeSaH, nirvacanamapi paJcaprakArasyApi draSTavyaM / tadevamuktaM jaghanyata utkarSatazca sAmAnyataH sarvAsAM prakRtInAM sthitiparimANaM, sAmpratamekendriyAnAdhikRtya tAsAMtadabhidhitsurAha ma. (542) egidiyA NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijassa kammarasa kiM baMdhati ?, go0 ! jaha0 sAgarovamassa tinni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNayA ukkoseNaM te ceya paDipunne baMdhaMti, evaM nidApaMcagassavi, daMsaNacaukkassavi, egidiyA gaMbhaMte ! sAtAvedaNijassa kammassa kiMbaMdhati?, go0 ja0 sAgarovamadivaI sattabhAgaMpaliovamassa asaMkhejagibhAgeNaMUNayaMu0taMcevapaDipunnabaMdhati, asAyaveyaNijassa jahA nANAvaraNijassa, egidiyANa NaM bhaMte ! jIvA sammattaveyaNijassa kammassa kiM baMdhaMti ?, go0 ! natthi kiMci baMdhati, egidiyA NaM bhaMte! jIvA micchattavedaNijassa kammassa kiM baMdhati?, go0 ja0 sAgarovamaM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNaM u0 taM ceva paDipuNNaM baMdhati, egidiyA NaM bhaMte jIvA sammAmicchattaveyaNijassa kiM baMdhati?, go0 ! natthi kiMci badhaMti, egidiyA gaMbhaMte!, jIvA kasAyabArasagassa kiMbaMdhati?, goyamA! jaha0 sAgarovamassa cattAri sattabhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNate u0 te ceva paDipunne baMdhaMti, evaM jAva Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 prajJApanAupAsUtram-2-23/2/-/542 kohasaMjalaNAevi jAva lobhasaMjalaNAevi, ityivedassa jahA sAtAvedaNijjassa, egidiyA purisavedassa kammarasa jaha0 sAgarovamassa egaM sattabhAgaM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayaM ukko0 taM ceva paDipunnaM baMdhaMti, egidiyA napuMsagavedassa kammarasa jaha0 sAgarovamassa do sattabhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNae ukko0 te ceva paDipunnaM baMdhaMti, hAsaratIte jahA purisavedassa, atibhayasogadguMchAe ukko0 te caiva paDipunne baMdhati, hAsaratIte jahA purisavedassa aratibhayasogaduguMchAe jahA napuMsagaveyassa, neraiyAU devAU ya nirayagatinAma devagatinAma veubviyasarIranAma AhAragasarIranAma neraiyAnupucinAmadevAnupubvinAma titthagaranAmaetANi padANi nabaMdhaMti, tirikkhajoNiyAuyassa jaha0 aMto0 ukkoseNaM pubbakoDI sattahiM vAsasahassehiM vAsasahassatibhAgeNa ya ahiyaM baMdhati, evaM maNussAuyassavi, tiriyagatinAmAe jahA napuMsagavedassa, maNuyagatinAmAe jahA sAtAvedaNijassa, egidiyanAmAe paMciMdiyajAtinAmAeyajahAnapuMsagavedassa, beiMdiyateiMdiyajAtinAmAe pucchA, jaha0 sAgarovamassa nava paNatIsatibhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNae ukko0 teceva paDipuNNe baMdhati, cauridiyanAmAevijaha0 sAgarovamassa navapaNatIsatibhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNae u0 te ceva paDipuNNe baMdhaMti, evaM jatyatthi jahannagaMdo sattabhAgA tinni vA cattAri vA sattabhAgA aTThAvIsatibhAgA bhavaMti, tattha NaM jahanneNaM te veva palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNagA bhANitavvA, u0 te caiva paDipunne baMdhati, tattha NaM jahanneNaM ego vA divaTo vA sattabhAgo tattha jaha0 taM ceva bhANitavvaM u0 taM ceva paDipunnaM baMdhati, jasokittiuccAgotANaMja0 sAgarovamassa egaM sattabhAgaM palitovamassa asaM0 UNaM u0 taMceva paDipunnaM baMdhaMti, aMtarAiyassa NaM bhaMte ! pucchA, go0! jahA nANAvaraNizaM u0 te ceva paDipunne bNdhti| vR. 'egidiyANaM bhaMte ! jIvANaM nANAvaraNijassa kammassa kiMbaMdhati?' ityAdi, atreyaM paribhASA-yasya yasya karmaNo yA yA utkRSTA sthitiH prAgabhihitA tasyAH 2 mithyAtvasthityA saptatisAgarokoTIkoTIpramANayAmAgehRte yallabhyate tatpalyopamAsaGkhayeyabhAgahInaMjaghanyA sthitiH, saiva palyopamAsaGkhyeyabhAgasahitA utkRSTeti, etatparibhAvya sakalamapyekendriyagataM sUtraM svayaM paribhAvanIyaM, tathApi vineyajanAnugrahAya kiJcillikhyate jJAnAvaraNapaJcakadarzanAvaraNanavakAsAtavedanIyAntarAyapaJcakAnAMjaghanyata ekendriyANAM sthitibandhastrayaH sAgaropamasya saptabhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInAH, utkRSTatasta eva paripUrNastrayaH sAgaropamasya saptabhAgAH,sAtavedanIyastrIvedamanuSyagatimanuSyAnupUrvINAMjaghanyataH sArddha sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGkhayeyabhAgahInaH, utkarSatastu sa eva sArddhaH saptabhAgaH paripUrNaH, mithyAtvasya jaghanyata ekaMsAgaropamaMpalyopamAsaddhayeyabhAgahInamutkarSataH tadeva paripUrNa, samyakatvavedanIyasya samyagmithyAtvavedanIyasya ca na kiJcidapi badhnanti, na kiJcidapi vedyamAnatayA''tmapradezaiHsambandhayantItibhAvaH, ekendriyANAM samyakatvavedanIyasyasamyagmithyAtvavedanasya cAsambhavAt, yastu sAkSAdvandhaH sasamyakatvasamyagmithyAtvayornaghaTataevetiprAgevAbhihitaM, Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 23, uddezakaH - 2, dvAraM - kaSAyaSoDazakasya jaghanyatazcatvAraH sAgaropamasya saptabhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgonA utkarSatasta eva paripUrNAH puruSavedahAsyaratiprazastavihAyogatisthirAdiSaTkaprathamasaMsthAnaprathamasaMhananazuklavarNasurabhigandhamadhurarasoccairgotrANAM jaghanyata ekaH sAgaropamasya saptabhAgaH palyopamAsaGghayeyabhAgahInaH utkarSataH sa eva paripUrNaH, dvitIyasaMsthAnasaMhananayoH jaghanyataH SaT paJcatriMzabhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInA utkarSatasta eva paripUrNAH, tRtIyasaMsthAnasaMhananayorjaghanyataH sapta sAgaropamasya paJcatriMzadbhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInA utkarSatasta eva paripUrNAH, lohitavarNakaSAyarasayorjaghanyataH SaT sAgaropamasyASTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgahInA utkarSatasta eva paripUrNAH, hAridravarNAmlarasayorjaghanyataH paJca sAgaropamasyASTAviMzatibhAgAH patyopabhAsaGghayeyabhAgahInAH utkarSatasta eva paripUrNAH, nIlavarNakadurasayoH sapta sAgaropamasyASTAviMzatibhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAgonAH utkarSatasta eva paripUrNAH, napuMsakavedabhayajugupsA zokAratitiryagaudArikadvikacaramasaMsthAnacaramasaMhananakRSNavarNatiktarasAgurulaghuparAghAto cchvAsopaghAtatrasabAdaraparyAptapratyekAsa athirAzubhadurbhagaduH svarAnAdeyAyazaH kIrttisthAvarAtapodyotAzubhavihAyogatinirmANaikendriyajAtipaJcendriyajAtitaijasakArmaNAnAM jaghanyato dvau sAgaropamasya saptabhAgau palyopamAsaGghayeyabhAgahInI utkarSatastAveva paripUrNAviti, 197 narakadvikadevadvikavaikriyacatuSTayAhArakacatuSTayatIrthaGkaranAmnAM tvekendriyANAM na bandhaH, AyuzcintAyAmapi ekendriyA devAyunairayikAyurvA na badhnanti, tathA bhavasvAbhAvyAt, kintu tiryagAyurmanuSyAyurvA, tadapi badhnanto jaghanyato'ntarmuhUrtaM badhnanti, utkarSataH pUrvakoTipramANaM sAdhika, kevalamutkRSTaM cintyate ityekendriyA dvAviMzatirvarSasahasrapramANAyuSaH svAyuSazca tribhAgAvazeSe parabhavAyurbadhnantaH parigRhyante iti saptavarSasahasrANi varSasahasratribhAgottarANyadhikAni labhyante, tato bhavati tiryagAyurmanuSyAyuzcintAyAM sUtroktaM parimANamiti / uktamekendriyabandhakAnadhikRtya jaghanyata utkarSatazca sthitiparimANaM samprati dvIndriyAnadhikRtya tamabhidhitsurAha mU. (543) beiMdiyA NaM bhaMte! jIvA nANAvaraNijassa kampassa kiM baMdhaMti ?, go0 ! jaha0 sAgarIvamapaNavIsAte tinni sattabhAgA palitovamassa asaM0 UNayA u0 te ceva paDipunne baMdhaMti, evaM niddApaMcagassavi, evaM jahA egiMdiyANaM bhaNitaM tahA beiMdiyANavi bhANitavvaM, navaraM sAgarovamapaNavIsAe saha bhANitacyA palitovamassa asaMkhejjatibhAgeNaM UNA sesA (u0) taM ceva paDipunnaM baMdhaMti, jattha egiMdiyA na baMdhati tattha etevi na baMdhati, beiMdiyA NaM bhaMte! jIvAmicchattaveyaNijjassa kiM baMdhati ?, go0 !, jaha0 sAgarovamayaNuvIsaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgeNa UNayaM ukkoseNaM taM ceva paDipuNNaM baMdhati, tirikkhajoNiyAuyassa jaha0 sAgarovamayaNuvIsaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgeNa UNayaM ukkoseNaM taM ceva paDipuNNaM baMdhati, tirikkhajoNiyAuyassa jaha0 aMto0 ukko0 puvvakoDiM cauhiM vAsehiM ahiyaM baMdhati, evaM maNuyAuyassavi, sesaM jahA egiMdiyANaM jAva aMtarAiyassa / 2 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 prajJApanAupAsUtram-2-23/2/-/543 teiMdiyA NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijassa kiMbaMdhati?, go0! jaha0 sAgarovamapannasAe tinni sattabhAgA palitovamassa asaMkhejaibhAgeNaM UNayA u0 te ceva paDipunne baMdhaMti, evaM jassa jatibhAgA te tassa sAgarovamapannAsAe saha bhANitavvA, teidiyANabhaMte! micchattavedaNijasma kammassa kiMbaMdhati?, go0! ja0 sAgarovamapannAsaM palitovamassAsaMkhejatibhAgeNaM UNayaM u0 taM ceva paDipuNNaM baMdhati, tirikkhajoNiyAuyassa jaha0 aMto0 ukko0 puvakoDiM solasehiM rAiMdiyatibhAgeNa ya ahiyaMbaMdhati, evaMmaNussAuyassavi, sesaMjahA beiMdiyANaM jAva aNtraaiyss| cauridiyANaMbhaMte! jIvA nANAvaraNijassa kiMbaMdhati?, go0!jaha0 sAgarovamasayasa tiNNi sattabhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNae ukko0 te ceva paDipunne baMdhati, evaM jassa jati bhAgA tassa sAgarovamasateNa saha bhANitavyA, tirikkhajoNiyAuyassa kammarasa jaha0 aMto0 u0 pubbakoDiM dohiM mAsehiM ahiyaM, evaM maNussAuyassavi, sesaM jahA beiMdiyANaM, navaraM micchattavedaNijassa jaha0 sAgarovamasataM palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaM UNayaM u0 taM ceva paDipunnaM baMdhati, sesaM jahA beiMdiyANaM jAva aNtraaiyss| asaNNINaMbhaMte! jIvA paMciMdiyA nANAvaraNijassa kammassa kiMbaMdhati?, go0! jaha0 sAgarovamasahassassa tinnisattabhAge palitovamassAsaMkhejatibhAgeNaMUNae ukko0 te ceva paDipuNNe, evaM so ceva gamo jahA beiMdiyANaM, navaraM sAgarovamasahasseNaM samaM bhANitavyaMjassa jati bhAgatti, micchatavedaNijassajaha0 sAgarovamasahassaMpalitovamAsaMkhejatibhAgeNaMUNayaMu0 taM caivapaDipuNNaM, neraiyAuyassa jaha0 dasa vAsasahassAI aMtomuhuttamabbhahiyAI ukkoseNaM palitovamassa asaMkhejatibhAgaM pubbakoDitibhAgabbhahiyaM baMdhaMti, evaM tirikkhajoNiyAuyassavi, navaraM jaha0 aMto0, maNuyAuyassavi devAuyassa jahA neraiyAuyassa, asaNNI NaM bhaMte ! jIvA paMciMdiyanirayagatinAmAe kammassa kiMbaMdhati?, go0! jaha0 sAgarovamasahassassa do sattabhAge palitovamassa asaMkhejatibhAgeNaMUNayA ukko0 te veva paDipuNNe, evaM tiriyagatitevi, maNuyagatinAmAeti evaM ceva, gavaraM jaha0 sAgaro vamasahassassa divaDhe sattabhAgaMpalitovamassAsaMkhejaibhAgeNa UNaMukko0 taMcevapaDipuNNaM baMdhati, evaM devagatinAmAe, navaraM te sAgarovamasahassassa egaM sattabhAgaM paliovamassAsaMkhe0 UNaM u0 taM ceva paDipunnaM veubbiyasarIranAmAe pucchA, go0 ! ja0 sAgarovamasahassassa do sattabhAge palitovamassAsaMkhejatibhAgeNa UNe ukko0 do paDipunne baMdhati, sammattasammAmicchattaAhAragasarIranAmAte titthagaranAmAe na kiMci baMdhaMti, avasiDaM jahA beiMdiyANaM, navaraM jassa jattiyA bhAgA tassa sA sAgarovamasahasseNaM saha bhANiyatavvA, savvesiM ANupubbIe jAva aNtraaiyss| saNNI NaM bhaMte ! jIvA paMciMdiyA nANAvaraNijassa kammassa kiM baMdhati ?, go0 ! ja0 aMtomu0 u0 tIsaM sA0 koDokoDIo tinni vAsasahassAiM abAhA, saNNI NaM bhaMte ! paMciMdiyA nidApaMcagassa kiM baMdhaMti ?, go0 ! jaha0 aMto0 sAgarovamakoDAkoDIou0 tIsaMsAgarovamakoDAkoDIotinniyavAsasahassAiMabAhA, daMsaNacaukkassa jahA nANAvaraNijassa, sAyAvedaNijassa jahAohiyA ThitI bhaNitA taheva bhANitavvA, IriyAva Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-23, uddezakaH-2, dvAraM - 199 hiyabaMdhayaM paDuca saMparAiyabaMdhayaMca, asAyAveyaNijassa jahA niddApaMcagassa, sammattavedaNijassa sammAmicchattavedaNijassa jAohiyA ThitIbhaNitAtaMbaMdhati, micchAvedaNijassaja0 aMtosAgarovamakoDAkoDIo ukko0 sattari sAgarovamakoDAkoDIo, sattariya vAsasahassAiM abAhA, kasAyabArasagassa jaha0 evaM veva ukko0 cattAlIsaM sAgarovamakoDAkoDIo, cattAlIsa ya vAsasayAti abAhA, kohamAnAmAyAlobhasaMjalaNAe ya do mAsA mAso addhamAso aMtomutto, evaMjahannagaM, ukkosagaMpuNa jahA kasAyabArasagassa, cauNhavi AuyANaMjA ohiyA ThitI bhaNitA taM baMdhaMti, AhAragasarIrassa titthagaranAmAe ya jahanneNaM aMtosugarovamakoDAkoDIto u0 aMtosogarovamakoDAkoDIo, purisavedaNijassa ja0 aTTha saMvaccharAI u0 dasa sAgarovamakoDAkoDIo dasa ya vAsasatAI abAhA, jasokittinAmAe uccAgottassa evaM ceva, navaraM jaha0 aTTha muhuttA, aMtarAiyassa jahA nANAvaraNijassa, sesaesu savyesu ThANesu saMghayaNesu saMThANesu vaNNesu gaMdhesu ya jaha0 aMtosAgarovamakoDAkoDIo ukko0 jA jassa ohiyAThitI bhaNitAtaM baMdhati, navaraM imaM nANataM abAhA abAhUNiyA Na vuccati, evaM ANupubIte savvesiM, jAva aMtarAyassa tAva bhANitavvaM vR: 'beiMdiyANaMbhaMte! jIvA' ityAdi, atreyaM paribhASA-yasya 2 karmaNoyAyA sthitirutkRSTA prAgabhihitA tasyAH tasyAH mithyAtvasthityA saptatisAgaropamakoTIkoTIpramANayAmAgehate yallabhyate tatpaJcaviMzatyA guNyate guNitaM ca sat yAvadbhavati tAvatpalyopamAsaLayeyabhAgahInaM dvIndriyANAM . bandhakAnAMjaghanyasthitiparimANaM tadevaparipUrNamutkRSTasthitiparimANaM, tadyathA-jJAnAvaraNapaJcakadarzanAvaraNanavakAsAtavedanIyAntarAyapaJcakAnAMtrayaH sAgaropamasya saptabhAgAHpaJcaviMzatyA guNitAH, vastuvRttyApaJcaviMzataH sAgaropamANAM trayaH saptabhAgAH palyopamAsaGkhyeyabhAgahInAjaghanyastitibandhaparimANaM, ta eva paripUrNA utkRSTamityAdi / trIndriyabandhacintAyAM tadeva bhAgalabdhaM paJcAzatA guNyate caturindriyabandhacintAyAM zatena asaMjJipaJcendriyacintAyAM sahasraNa, Aha ca karmaprakRtisaGgrahaNikAraH-"paNavIsA pannAsA sayaM sahassaM ca guNakAro / kamaso vigalaasannINa"miti tata etadanusAreNa sUtraM svayaM nigamanIyaM sugamatvAtnavaraM 'sAgarovamapaNNavIsAetinni sattabhAgApaliovamassaasaMkhejjaibhAgeNaMUNagA' iti, atreyaMgaNitabhAvanA-paJcaviMzateH sAgaropamANAMsaptabhirbhAgehiyamANeyallabhyatetatriguNIkRtya palyopamAsaGkhyeyabhAgahInaM kriyate iti, evaM sarvatrApi yathAyogaM gaNitabhAvanA krttvyaa| saMjJipaJcendriyabandhakasUtre jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM jaghanyataH sthitibandho'ntarmuhUrtAdiparimANaH kSapakasya svasvabandhacaramasamaye pratipattavyaH, nidrApaJcakAsAtavedanIyamithyAtvakaSAyadvAdazakAdInAMtukSapaNAdarvAk bandhaiti teSAMjaghanyato'pyantaHsAgaropamakoTIkoTIpramANaH utkRSTo mithyATeH sarvasaGkilaSTasya, navaraM tiryagmanuSyadevAyuSAM svasvabandhakeSvativizuddhasyeti / iha saMjJipaJcendriyasUtre jJAnAvaraNIyAdikarmaNAMjaghanyasthitibandho'ntarmuhUdiparimANa uktaH, sa kasmin svamini labhyate iti jijJAsuH pRcchati mU. (544) nANAvaraNijassaNaMbhaMte! kammassa jahannahitIbaMdhaeke0?, go0! annayo suhumasaMparAyate uvasAmaevA khavage vA esaNaMgo0! nAnAvaraNijassa kammassa jahannaThitIbaMdhate, Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram--2-23/2/-/544 tavvairitte ajahanne, evaM eeNaM abhilAvaNaM mohAuyavajjANaM sesakammANaM bhANitavvaM, mohaNijjassa NaM bhaMte! kampassa jahannaThitIbaMdhate ke0 ?, go0 ! annayare bAdarasaMparAe uvasAe vA khavae vA esa gaMgo0 ! mohaNijjassa kammassa jahannaThitIbaMdhate, tavvatiritte ajahanne, Auyassa NaM bhaMte! kampassa jahannaThitIbaMdhate ke0 ?, go0 ! jeNaM jIve asaMkheppaddhApaviThe savvaniruddhe se Aute, sese savvamahaMtIe AuyabaMdhaddhAe, tIse NaM AuyabaMdhaddhAe carimakAlasamayaMsi savvajahanniyaM Thii apajattApaJjattiyaM nivyatteti, esa NaM goyamA ! Auyakampassa jahannaThitIbaMdhate, tavvairite ajahanne 200 vR. 'nANAvaraNijaNaM bhaMte! kammassa jahannaTiibaMdhae ke0 ?' ityAdi sugamaM, navaramanyatarasUkSmasaMparAya iti yaduktamaya vyAkhyAnaM kSapaka upazamako vA sUkSmasamparAyaH, iha jJAnAvaraNasya bandhaH kSapakasya upazamakasya ca jaghanyato'ntarmuhUrtapramANastato'ntarmuhUrttatvAvizeSAt upazamako vA kSapako vA ityuktam, anya (thADa) trApi kSapakApekSayA upazamakasya bandho dviguNo veditavyo, yata Aha karmaprakRtisaGgrahaNikAraH - 'khavaguvasAmagapaDivayamANo duguNo tahiM tahiM baMdho' iti, tato vedanIyasya sAmparAyikabandhacintAyAM jaghanyaH sthitibandhaH kSapakasya dvAdaza muhUrttA upazamakasya caturviMzatiH, nAmagotrayorjaghanyataH kSapakasyASTI muhUrttA upazamakasya SoDaza, paraM upazamakasyApi jaghanyato bandhaH zeSabandhApekSayA sarvajaghanya iti tatsUtreSvapi 'annayare suhuma- saMparAe uvasAmae vA khavage vA' iti vaktavyaM, tathA ca vakSyati "eeNaM abhilAveNaM mohAuvajjANaM sesakammANaM mANiyavvaM' ti upasaMhArasUtre 'tavvairitte ajahane' iti tadvyatiriktaH - kSapakopazamakasUkSmasamparAyavyatirikto jano'jaghanyasthitibandhakaH, AyurbandhakasUtre 'je NaM jIve asaMkhiSpadvApaviTTe' ityAdi, iha dvividhA jIvAH-sopakramAyuSo nirupakramAyuSazca tatra devA nairayikA asaGghayevarSAyuSastiryagmanuSyAH saGkhayeyavarSAyuSo'pyuttamapuruSA cakravartyAdayazcaramazarIriNazca nirupakramAyuSa eva, zeSAstu sopakramA api nirupakramA api uktaM ca // 1 // "devA neraiyA vA asaMkhavAsAuyA ya tirimaNuyA / uttamapurisA ya tahA caramarIrA ya niruvakamA // // 2 // tatra devA nairayikA asaGghayeyavarSAyuSastiryagmanuSyAzca SaNmAsAvazeSAyuSaH pArabhavikAyurbandhakA eva, ye punastiryagmanuSyAH saMkhyeyavarSAyuSo'pi nirupakramAyuSaste niyamAtribhAgAvazeSAyuSaH parabhavAyurbadhnanti ye tu sopakramAyuSaste syAtribhAgAvazeSAyuSastribhAgatribhAgAvazeSAyuSo yAvadasayAddhApraviSTA iti, tata Aha sesA saMsAratyA bhaiyA sovakkamA va iyare vA / sovakmaniruvamabheo bhaNio samAseNaM / / " 'jeNaM jIve' ityAdi, yo Namiti vAkyalaGkAre jIvo'saGghapyAddhApraviSTaH tribhAgAdinA prakAreNa yA satuM na zakyate sA asalelyA sA cAsI addhA ca asopyAddhA tAM praviSTaH AyurbandhanivarttanamAtra eva kAlaH tasyAnti na parato jIvanakAla iti bhAvaH, etadeva spaSTataramAha 'sese savvamahaMtIe AuyabaMdhaddhAe' iha sarvamahatI AyurbandhAddhA aSTAkarSapramANA tasyAH Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-23, uddezakaH-2, dvAra 201 zeSaH-ekAkarSapramANA tAvanmAtraM sarvaniruddhaM tasyAyurvartate iti bhAvaH tato'saGgrepyAddhApraviSTaH sa itthaMbhUtaH tasyA-AyurbandhAddhAyAzcaramakAlasamaye-caramakAlAvasare ekAkarSapramANe, ihacaramasamayakAlagrahaNena naparamaniruddhaHsamayaH parigRhyante kintu yathoktarUpaHkAlastato hInena kAlenAyurbandhasyAsambhavAt, yata uktaM prAk vyutkrAntipade ___"jIvANaM bhaMte ! ThiinAmanihattAuyaM kaihiM AgarisehiM pakarei ?, go0 ! jaha0 ekkeNaM ukkoseNaM aTTahiM AgarisehiM' iti, ekena cAkarSaNAyurnivarttayati sarvajaghanyaM, yata Aha'savvajahaniyaM'miti, sarvajaghanyAM-sarvaladhvI sthitimiti gamyate, nivartayati banAtIti bhAvaH, kiMviziSTAmityAha-'paryAptAparyAptiko shriirendriypryaaptinirvtonchvaaspryaaptynirvrtnsmrthaaN, kathametat avaseyaM yatsarvajaghanyAmapi sthiti nirvarttayati jIvaH zarIrendriyaparyAptinivartanasamarthA na tato hInatarAM iti cet, ucyate yuktivazAta, tathAhi-iha sarva eva dehinaH parabhavAyurbaddhA niyante nAnyathA, parabhavAyuSazca bandha audArike vaikriye AhArake vA yoge vartamAnasya na kArmaNe audArikAdimizre vA, tathA cAha mUlaTIkAkAra: . "jeNorAliyAINaM tiNhaM sarIrANaM kAyajoge vaTTamANo AuyabaMdhago, na kammae orAliimisse vA" iti, audArikAdikAyayogazca viziSTobhavati zarIrendriyaparyAptayA, na kevalaM zarIraparyAptayAparyAptasya, tataetatsiddhaM-zarIraparyAptayAindriyaparyAptayA caparyAptasya maraNaM nAnyatheti, sarvajadhanyApi sthiti nirvarttayati zarIrendriyaparyAptinivartanasamarthAM na tato'pi hInatarAmiti, 'esa NaM goyame'tyAdhupasaMhAravAkyam / tadevamukto jaghanyasthitibandhakaH, sampratyutkRSTasthitibandhake pRcchati mU. (545)ukkosakAladvitIyaMNaM bhaMte! nAnAvaraNizaMkiM neraiobaMdhati tirikAkhajoNio baMdhai tirikkhajogiNI baMdhai maNusso baMdhai maNussiNI baMdhai devo baMdhai devI baMdhai?, go0 ! neraiovi baMdhai jAva devIvi baMdhai, karisae NaM bhaMte! neraie ukkosakAlaThiiyaM nANAvaraNizaM kammaM baMdhai ?, go0 ! saNNI paMciMdie sacAhiM pajattIhiM pajjatte sAgAre jAgare sutto(to)vautte micchAdiTThI kaNhalese ya ukkosasaMkiliTThapariNAme IsimajjhimapariNAme vA, erisae NaM go0! neraie ukkosakAladvitiyaM nANAvaraNijaM kammaM baMdhati, / kerisae NaM bhaMte ! tirikkhajoNie ukkosakAlaThitIyaM nANAvaraNijaM kammaM baMdhati?, go0 ! kammabhUmae vA kammabhUmagapalibhAgI vA saNNI paMceMdie savyAhiM pajattIhiM paJjattae sesaM taM ceva jahA neraiyassa, evaM tirikkhajoNiNIvi maNUsevi maNUsIvi, devadevI jahA neraie, evaM AuyavajANaM sattaNhaM kmmaannN| ukosalakAlaThitIyaM NaMbhaMte! AuyaM kammaM kiM neraio baMdhati jAva devI baM0?, go0 ! no neraio baMdhai, tirikkhajoNi baMdhati, notirikkhajoNiNI baMdhati, maNussevibaMdhati maNussIvi baMdhati, no devo baMdhai no devI baMdhai, kerisae NaM bhaMte ! tirikkhajoNite ukkosaThitIyaM AuyaM kammaMbaMdhati?, go0! kammabhUmae vA kammabhUmagapalibhAgI vA saNNI paMciMdie savvAhiM pajattIhiM pajattae sAgAre jAgare suttovautte micchaddiTTI paramakaNhalese ukkosasaMkiliTThapariNAme, erisae gaMgo0 ! tirikkhajoNite ukkosakAladvitIyaM AuyaM kammaM baMdhati, Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 prajJApanAupAsUtram-2-23/2/-/545 ___ kerisaeNaMbhaMte ! maNUse ukkosakAladvitIyaM AuyaM kammaMbaMdhati?, go0! kammabhUmae vA kammabhUmagapalibhAgI vA jAva sutto(to)vautte sammadiTTI vA micchaTTiI vA kaNhalese vA sukkalese vA nANI vA annANI vA u0 saMkiliTThapariNAme vA asaMkiliTThapariNAme vA tappAuggavisujjhamANapariNAme vA erisae NaM go0 ! maNUse ukkosakAladvitIyaM AuyaM kammaM baMdhati, kerisayA NaM bhaMte ! maNusI ukkosakAlaTTiiyaM AuyaM kammaM baMdhai ?, go0 ! kamamabhUmiyA vA kammabhUmagapalibhAgI vA jAva suttovauttAsammadiTTI sukkalesA tappAuggavisujjhamANapariNAmA, erisiyANaM gotamA! maNUsI ukkosakAlahiiyaM AuyaMkamaMbaMdhiti, aMtarAiyaMjahA nANAvaraNijaM vR. 'ukkosakAlaThiiyaMNaM bhaMte! nANAvaraNijjaMkammaM kiMneraio baMdhai ityAdisa, sugamaM, nairayikasatre 'sAgAra' iti sAkAropayuktaH 'jAgare' iti jAgrat nArakANAmapi kiyAnapi nidrAnubhavo'sti tata uktam-'jAna'diti 'sutto(to) vautte' iti zrutopayuktaH sAmilApatrAnopayuktaiti bhaavH| tiryagyonikasUtre kammabhUmagapalibhAgIca; karmabhUmagAH-karmabhUmijAtAsteSAM pratibhAgaH-sAzyaM tadasyAstItikarmabhUmagapratibhAgI karmabhUmagasadaza ityarthaH, ko'sAviti cet, ucyate, yA karmabhUmijA tiryastrI garbhiNI satI kenApyapahatyAkarmabhUmau muktA tasyA jAtaH karmabhUmagasadaza ityarthaH, anye tu vyAcakSate-karmabhUmaga eva yadA kenApyakarmabhUmau nIto bhavati tadA sa karmabhUmagapratibhAgI vyapadizyate iti| utkRSTasthitikAyurbandhacintAyAM nairayikatiryagyonikastrIdevadevInAM pratiSedhaH, tAsAmutkRSTasthitiSunarakAdiSUtpattyabhAvAt, manuSyasUtre sammaddiTTI vA micchAdiTThI vA' iti, iha dve utkRSTe AyuSI, tadyathA-saptamanarakapRthivyAyurbadhnAti tadA mithyASTiH, yA punaranuttarasurAyustadA samyagdaSTiH, kaNhalese vA' nArakAyurbandhakaH 'sukkalesevA' itianuttarasurAyurbandhakaH samyagdRSTipramattayatiH, utkRSTasaliSTapariNAmo nArakAyurbandhakastAyA yogyavizudhyamAnapariNAmo' nuttarasurAyurbandhakaH, mAnuSI tu saptamanarakapRthivIyogyamAyurna badhnAti anuttarasurAyustu badhnAtIti tatsUtre sarvaM prazastaM jJeyaM, iha ativizuddha Ayurbandhameva na karotIti tayAyogyagrahaNaM, zeSaM kaNThyam // padaM - 23, uddezakaH-2 samAptaH padaM- 23 - samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre trayoviMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (padaM-24 karmabandhaH vR. vyAkhyAtaM trayoviMzatitamaM padaM, samprati caturviMzatitamamArabhyate-tasya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade karmabandhAdirUpaH pariNAmavizeSazcintitaH, sa eva vakSyamANeSvapicaturyu padeSu kvacit cintyate, tatra caturviMzatitamasya padasyedamAdi sUtram mU. (546) kati NaM bhaMte ! kammapagaDIo pannatAo?, go0 ! aTTha kammapagaDIo Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-24, uddezakaH-, dvAra 203 pannattAo, taM0-nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM, evaM neraiyANaM jAva vemaanniyaannN| jIveNaMbhaMte! nANAvaraNija kammaMbaMdhamANe kati kammapagaDItobaMdhai?, go0! sattavihabaMdhae vA aTThaviha0 chavihabaMdhate vA, neraieNaM bhaMte ! nANAvaraNikaM kammaMbaMdhamANe kati kammapagaDIto baMdhati?, go0 ! sattavihabaMdhae vA aDaviha0, evaM jAva vemANite, navaraM maNusse jahA jIve, . jIvA NaM bhaMte ! nANAvaraNizaM kammaM baMdhamANA kati kammapagaDIo baMdhati?, go0 ! savvevitAva honA sattavihabaMdhagAya aTThavihabaMdhagAya ahavA sattavihabaMdhagAya aTTavibaMdhagA ya chabbihabaMdhage ya ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya chabbihabaMdhagA ya, neraiyA NaM bhaMte ! nANAvaraNijaMkamaMbaMdhamANA kati kammapagaDIto baMdhati? go0! savvevitAva hojA sattavibaMdhagA ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhage ya, ahavA sattaviibaMdhagA ya ahavihabaMdhagA ya tinni bhaMgA, evaM jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyA NaM pucchA, go0 ! sattavihabaMdhagAvi aDavihabaMdhagAvi evaM jAva vaNapphaikAiyA, vigalANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMtiyabhaMgo sabvevitAva hojja sattavihabaMdhagA ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhage ya ahavA sattavihabaMdhagA ya ahavihabaMdhagA ya, maNUsA NaM bhaMte ! nANAvaraNijjassa pucchA, go0 ! savvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA 1 ahavA sattavihabaMdhagAya aTTavihabaMdhageya 2 ahavA sattavihabaMdhagAya aTThavihabaMdhagAya 3 ahavA sattavihabaMdhagAyachabbihabaMdhae ya4 ahavA sattavihabaMdhagA yachabihabaMdhagAya 5 ahavA sattavihabaMdhagAyaaTTavihabaMdhageyachavihabaMdhageya 6ahavA sattavihabaMdhagAyaaTThavihabaMdhageyachavihabaMdhagA ya 7 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA ya chabbihabaMdhage ya 8 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya chavihabaMdhagA ya 9 evaM ete nava bhaMgA, sesA vANamaMtarAdiyA jAva vemANitA jahA neraiyA sattavihAdibaMdhagA bhANitA tahA mANitavvA, evaM jahA nANAvaraNaM baMdhamANA jahiM bhaNitA saNAvaraNaMpibaMdhamANAtahiM jIvAdIyA egattapohuttehiM bhANitavvA, veyaNijaMbaMdhamANe jIvekati0?, go0! sattavihabaMdhae vA aTTavihabaMdhae vA chabihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, evaM maNUsevi sesA nAragAdIyA sattaviha0 aTTavihabaMdhagA jAva vemANite, jIvA NaM bhaMte ! vedaNijaM kammaM pucchA, go0 ! sabvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya chabbihabaMdhae ya ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagAyachavihabaMdhagAya avasesA, nAragAdIyAjAva vemANitA jahiM nANAvaraNaMbaMdhati tahiM bhANievaM maNUsA NaM bhaMte ! vedaNijjaM kammaM baMdhamANA kati kammapagaDIto baMdhati ? go0 ! savvevi tAva hojAsattavihabaMdhagA yaegavi01 ahavA sattavihabaMdhagAyaegavi0 aTThavihabaMdhage yara ahavA sattavihabaMdhagAthagavihabaMdhagAyaaTTavi03 ahavA sattavihabaMdhagAya egavihabaMdhagA ya chabihabaMdhage ya 4 ahavA sattavihabaMdhagA ya egaviha0 chabiha05 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 aTThavihabaMdhateyachabbihabaMdhateya6ahavA sattavihabaMdhagAyaegavihabaMdhagAyaaTThavihabaMdhate ya chabihabaMdhagA ya 7 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 gA ya aTTavihabaM0 chacihabaMdhage ya 8 ahavA sattavihabaMdhagA ya egavi0 aTTavi0 chabbihabaM09 evaM ee nava bhaMgA bhANiyavvA, Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 prajJApanAupAGgasUtram-2-24/-/-/546 mohaNijaM baMdhamANe jIve kati ?, go0 ! jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, jIvegiMdiyA sattavihabaMdhagAvi aTTavihabaMdhagAvi, jIveNaM bhaMte ! AuyaM kammaM baMdhamANe kati kamma0 ? go0 ! niyamA aTTa, evaM neraie jAva vemANie evaM puhutteNavi, - nAmagoyaaMtarAiyaMbaMdhamANe jIve kati?, go0! jIvA nANAvaraNinaM baMdhamANe jAhiM baMdhati tAhiM bhANitabbo, evaM neraievi, jAva vemANie, evaM puhutteNavibhANiyavvaM / / (pannavaNAe bhagavaIe cauvIsatimaM payaM samatta) . vR. 'kaiNaM bhaMte ! kammapagaDIo pannattAo' ityAdi, prAgupanyastasyAlApakasyehopanyAso vizeSAbhidhAnArthaH, evamuttareSvapi padeSubhAvanIyaM, saMprati kiM karmabanan kAni karmANibadhnAtIti bandhasambandhaM citintayiSuH prathamato jJAnAvaraNIyena saha sambandhaM cintayati-'jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANe kai kammapagaDIo baMdhaI' ityAdi sugama, navaraM saptavidhabandhaka AyurbandhakAbhAvakAle aSTavidhabandhaka Ayurapibadhnan SaDvidhabandhako mohAyurabandhAbhAve, sa ca sUkSmasamparAyaH, uktaM c||1|| "sattavihabaMdhagA hoti pANiNo AuvajagANaM tu / __ taha suhumasaMparAyA chavihabaMdhA viNihiTThA / / mohAuyavajANaM payaDINaM te u baMdhagA bhaNiyA / / " ekavidhabandhakastuna labhyate, ekavidhabandhakA hi upazAntakaSAyAdayaH, tathA coktam ___"uvasaMtakhINamohA kevaliNo egavihabaMdhA / te puNadusamayaTTiiyassa baMdhakA na uNa saMparAyassa / / " nacopazAntakaSAyAdayo jJAnAvaraNIyaM karmabadhnanti, tadbandhasya sUkSmasamparAyacaramasamaya eva vyavachedAt, kintu kevalaM sAtavedanIyamiti // etadeva nairayikAdidaNDakakrameNa cintayati-'neraieNaM bhaMte!' ityAdi, iha manuSyavarjeSu zeSeSu padeSu sarveSvapi dvAveva bhaGgako draSTavyau saptavidhabandhako vA aSTavidhabandhako vA iti, na tu tRtIyaH SaDvidhabandhaka iti, teSusUkSmasamparAyaguNasthAnAsambhavAt, manuSyapadeSutrayo'pivaktavyAH, tatra sUkSmasamparAyatvasambhavAt, tathA cAha-'evaM jAva vemANie, navaraM maNUse jahA jIve' iti / ukta ekatvena daNDakaH, samprati bahutvenAha _ 'jIvANaMbhaMte' ityAdi, iha jIvAH saptavidhabandhakAH aSTavidhabandhakAzca sadaiva bahutvena labhyanye, SaDvidhabandhakastu kadAcitsarvathA nA bhavati, SaNmAsAn yAvat utkarSatastadantarasya pratipAdanAt, yadApilabhyate tadApijaghanyapade eko dvau vA utkarSato'STAdhikaM zataM, trayadaiko'pi nalabhyatetadA prathamo bhaGgaH, yadA tveko labhyate tadA dvitIyo, bahUnAM lAbhe tutRtIya iti, nairayikAH SaDvidhabandhakA na bhavanti aSTavidhabandhakA api kAdAcitkAH, tatra yadaiko'pyaSTavidhabandhako na labhyate tadA sarve'pi tAvad bhaveyuH saptavidhabandhakA iti prathamo bhaGgaH, yadA tveko'dhavidhabandhakastadA dvitIyoyadAtubahavastadA tRtIya iti, etadeva bhaGgatrikaMdazasvapi bhavanapatiSu bhAvanIyaM, pRthivyAdiSupaJcasu saptavidhabandhakA api aSTavidhabandhakA apItyeka eva bhaGgo'STavidha Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 pada-24, uddezakaH, dvArabandhakAnAmapi sadaiva teSu bahutvena labhyamAnatvAt, dvitricaturindriyatiryakpaJcendriyasUtreSubhaGgatrikaM nairapikavat, manuSyasUtre bhaGganavakamaSTavidhabandhakasya Savidhabandhakasya ca kadAcit sarvathApyabhAvAt, tatrAvidhaSaDvibandhakAbhAvesarve'pitAvadbhaveyuH saptavidhabandhakA itiprathamo bhaGgaH, saptavidhabandhakAnAM sadaiva bahutvena prApyamANatvAta, ekASTavidhabandhakabhAvedvitIyaH saptavidhabandhakAcATaviyabandhakazca, bahyaSTavidhabaMdhakabhAve tRtIyaH saptavadhabandhakAzcaSTavidhabaMdhakAzca, evamevASTavidhabandhakAbhAve SaDvidhabandhakapAdenApyakatvabahutvAbhyAM dvau bhanAviti dvikasaMyogecatvAro bhaGgAH, trikasaMyoge'pyaSTavidhabandhakaSaDvidhabandhakapadayoH pratyekamekavacanabahuvacanAbhyAM catvAra iti sarvasaGghayayA nava, vyantarajyotiSkavemAnikA nairayikavat, yA jJAnAvaraNIyaM cintitaM tathA darzanAvaraNIyamapi cintayitavyaM, vedanIyacintAyAM ekavidhabandhaka eva iti upazAntamohAdi, zeSa prAgvat, manuSyapadaviSayacintAyAmapi ta eva prAguktA nava bhaGgAH, saptavidhabandhakAnAmekavidhabandhakAnAM ca sadaiva bahutvenAvasthitatayA bhaGgAntarAsambhavAt, ___ mohacintAyAMjIvapade pRthivyAdiSupadeSu ca pratyekaM ekaeva bhaGgaH-saptavidhabandhakA api aSTavidhavandhakA apIti, ubhayeSAmapisadaiva bahutvena labhyamAnatvAt, SaDvidhabandhakastu mohanIyabandhako na bhavati, mohanIyabandho hyanivRttibAdarasamparAyaguNasthAnakaMyAvat, SaDvidhabandhakastu sUkSmasaMparAya iti, Ayurbandhakasat niyamAdaSTavidhabandhaka iti tacintAyayamekavacane bahuvacane ca sarvatrAbhaGgaka, nAmagotrAntarAyasUtrANi jJAnAvaraNIyasUtravat / / padaM - 24 - samAptam (pada-25 - "karmavedaH" 1. samprati paJcaviMzatitamamArabhyate, tatra vedamAdisUtram mU. (547) kati NaM bhaMte ! kammapagaDIo paM0?, go0 ! aTTa kammapagaDIto pannattAo taM0-nAnAvaraNijaMjAva aMtarAiyaM, eva neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jIveNaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhamANe kati kammapagaDIto vedeti?, go0! niyamA aTTha kammapagaDIto vedeti, evaM neraie jAva vemANie, evaM puhutteNavi, evaM vedaNijavalaM jAva aMtarAiyaM / jIve NaM bhaMte ! vedaNijaM kammaM baMdhamANe kati kammapagaDIto vedeti ?, go! sattavihavedae vA aTTavihavedae vA chaubihavedae vA, evaM maNUsevi, sesA neraiyAti egatteNa puhutteNavi niyamA aTTa kammapagaDIo vedaMti jAva vemANiyA, jIvA NaM bhaMte ! vedaNizaM kammaM baMdhamANA kati kammapagaDIto vedeti?,go0 ! savvevi tAva hojA aTTavihavedagAyacaubvihavedagA ya? ahavA avavihavedagAyacaubviha0 sattavihavedage ya 2 ahavA aTThAvahavedagA ya caubbi0 sattavi0 3, evaM maNUsAvi bhANiyavvA / / (pannavaNAe bhagavaIe kammavedanAmaM paNavIsatimaM payaM samatta) vR. 'kai NaM mate kammapagaDIo' ityAdi gatArtha, samprati kiM karma banan kati karmaprakRtIrvedayate iti cintayati 'jIveNaM bhaMte!' ityAdi sugama, vedanIyasUtre 'sattavihaveyae vA aTThavihaveyae(yA) vA' iti, saptavidhavedaka upazAntamohaH kSINamohovA, tayormohanIyodayAbhAvAta, Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 prajJApanAupAGgasUtram-2-25/-1-1547 aSTavidhavedakA mithyAdRSTayAdayaH sUkSmasamparAyAntAH,teSAmavazyamaSTAnamapikarmaNAmudayabhAvAt, caturvidhavedakaH sayogikevalI, tasya ghAtikarmacatuSTayodayAbhAvAt, bahuvacane saptavidhavedakAH kAdAcitkA iti bhaGgatrayam / padaM-25 - samAptam [ padaM-26-karma "veda-bandha" vR. adhunA SaDvizatitamamArabhye, tatra cedamAdisUtram mU. (548) katiNaM bhaMte! kampapagaDIopannattAo, go0! aTTa kammapagaDIopannatAo, taM0-nANA0 jAva aMtarAiyaM, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jIveNaMbhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM vedemANe kati kammapagaDIo baMdhati?, go0! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA chavihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, neraieNaMbhaMte ! nANAvaraNijaM kammaM vedemANe kati kamma0 baMdhati?, go0! sattavihabaMdhae vA aTThavi0, evaM jAva vemANite, evaM maNUse jahA jIve, jIvA gaM bhaMte ! nANAvaraNijjaM kamma vedemANA kati0 ! kamamapagaDIto baMdhaMti!, go0 ! savvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA ya aTTaviha0 1 ahavA sattavihabaMdhagA ya advavihabaMdhagA ya chavihabaMdhage ya 2 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA yachavihabaMdhagA ya chabbihabaMdhagA ya 3 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagA ya egavihabaMdhaeya 4 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhagAya egavihabaMdhagAya 5 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavi0 chabihabaMdhae ya egavihabaMdhae ya 6 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTati0 chabcihabaMdhae ya egavihabaMdhagA ya 7 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavi0 chaviha0 egavihabaMdhaeya8, ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTha0 chabbiha0 egaviha0 9, evaM ete nava bhaMgA, avasesANaM egidiyamaNUsavajjANaM tiyabhaMgo jAva vemANiyANaM, egiMdiyANa sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaM0, maNUsANaM pucchA, go0! savvevi tAva hojA sattavihabaMdhagA 1 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhage ya 2 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhagA ya 3 ahavA sattavihabaMdhagAya chabbihabaMdhae ya 4, evaM chabihabaMdhaeNavi samaMdo bhaMgA, egavihabaMdhaeNavisamaMdo bhaMgA, ahavA sattavihabaMdhagAyaaTThavihabaMdhaeyachavihabaMdhae ya caubhaMgo 1 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTThavihabaMdhae ya egavihabaMdhage ya caubhaMgo 2, ahavA sattavihabaMdhagA ya chavvihabaMdhae ya egavihabaMdhae ya caTaubhaMgo 3 ahavA sattavihabaMdhagA ya aTTavihabaMdhae ya chabihabaMdhae ya egavihabaMdhae ya bhaMgA aTTha, evaM ete sattAvIsaM bhaMgA, evaM jahA nANAvaraNijaMtahA daMsaNAvaraNijaMpi aMtarAiyaMpi, jIveNaMbhaMte! vedaNijaM kammaM vedemANe kati kammapagaDIto baMdhati?, go0! sattavihabaMdhate vAaTTavihabaMdhatevAchabihabaMdhaevAegavihabaMdhaevAabaMdhevA, evaMmasevi, avasesA nArayAdIyA sattavihabaM0 aThThavihabaM0 evaM jAva vemaannitaa| jIvANaM bhaMte ! vedaNijaM kammaM vedemANA kati0 baMdhati ?, go0 ! savvevi tAva hojjA sattavihabaMdhagA ya aTThAvihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-26, uddezakaH-, dvAraM - 207 ahavAsattavihabaMdhagAya aTThavi0 egavi0 chabdhihabaMdhage ya, ahavA sattavihabaMdhagAyaaTThavihabaMdha0 egavihabaMdha0chabbihabaMdhagAya, abaMdhageNavi samaMdo bhaMgA bhANitavvA, ahavA sattavihabaMdhagAya aTTavihabaMdha0 egavihabaMdha0 chabbihabaMdhageya abaMdhage ya caubhaMgo, evaMee nava bhaMgA, egidiyANaM abhaMgataM, nAragAdINaM tiyabhaMgA jAva vemANiyANaM, navaraM maNUsANaM pucchA, sabbebi tAva hojA sattavihabaMdhagA egavihabaMdhagA ya ahavA sattavihabaMdhagA ya egavihabaMdhagA ya chavihabaMdhate ya aTTavihabaMdhadhate ya abaMdhate ya, evaM ete sattAvIsaM bhaMgA bhANitavyA, evaM jahA vedaNijnaM tahA AuyaM nAmaM goyaM ca bhANitavvaM, mohaNije vedemANe jahA nANAvaraNijaMtahA bhANiyavvaM / ghR. 'kati NaM bhaMte ! ityAdi gatArthaM, samprati kiM karma vedayamAnaH kAH karmaprakRtIbaMdhanAtItyudayena saha bandhasya sambandhaM cicintayiSuridamAha 'jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNinaM kammaM veemANe kai kammapagaDIo baMdhai' ityAdi sugama, navaraM jJAnAvaraNIyaM karma vedayamAna ekavidhabandhakaH upazAntamohaH kSINamoho vAna tusayogikevalI, tasya jJAnAvaraNIyodayAbhAvAt, bahuvacanacintAyAM SaDvidhabandhakAH sUkSmasamparAyA ekavidhabandhakA upazAntamohakSINamohAH kAdAcitkAekatvAdinAca bhAjyA ityubhayeSAmapyabhAve saptavidhabandhakAapiaSTavidhabandhakAapItyeko bhaGgo, dvayAnAmapi sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt, tataH SaDvidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau bhaGgo, evameva dvau bhaGgAveka vidhabandhakaprakSepe'pi, ubhayorapi yugapat prakSepe pUrvavaccatvAra iti sarvasaGkhyayA nava, nairayikAdiSutupadeSvakendriyamanuSyavarjeSubahuvacanacintAyAM bhaGgatrikaM, aSTavidhabandhakAnAM kAdAcitkatayA ekatvAdinA bhAjyatayA ca labhyamAnatvAt, ekendriyeSvabhaGgaka, saptavidhabandhakA aSTavidhabandhakAapIti, ubhayeSAmapi sadA bahutvena prApyamANatvAt, manuSyeSutusaptaviMzatirbhaGgAH aSTavidhabandhakaSaDvidhavandhakaekavidhabaMdhakAnAM kAdAcitkatayA ekatvAdinA bhAjyamAnatayA labhyamAnatvAt, tatrAmISAmabhAve saptavidhabandhakA ityeko bhaGgaH, tato'STavidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAMdvaudvau, SaTvidhabandhakaprakSepedvau, ekavidhabandhakaprakSepesatisapta, tato'STavidhabandhakaSaDvidhabandhakapadaprakSepe catvAraH, aSTavidhabandhakaikavidhabandhakapadaprakSepe catvAraH, SaDvidhabandhakaekavidhabandhakapadaprakSepe'pi catvAraH, ekonaviMzatiH, tato'STavidhabandhakaSaDvidhabandhakaikavidhabandhakapadAnAM yugapat prakSepe'STAviti saptaviMzatiH, vedanIyasUtre ekavidhabandhakaH sayogikevalyapi, tasyApi vedanIyodayabandhasambhavAt, abandhako'yogikevalI, tasya yogAbhAvato vedanIyaMvedayamAnasyApitadvandhAsambhAvAd, vedanIyasUtre ekavacanabahuvacanacintAyAM jIvapade nava bhaGgAH, tatra saptavidhabanaadhakASTavidhabandhakaikavidhabandhakAnAM sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt bahuvacanAtmake itarapadadvayAbhAve ekaH, tataH SaDvidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvau evameva dvAvekavidhabandhakapadaprakSepa catvAra ubhayapadaprakSepe iti| manuSyapadesaptaviMzatiH, tatra hi saptavidhabandhakA ekavidhabanadhakA ekena bahutvenasadAvasthitA itare tu trayo'pyaSTavidhabandhakAH SaDvidhabandhakAH abandhakAzca kAdAcitkA ekatvAdinA ca Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 prajJApanAupAGgasUtram-2-26/-1-1548 bhAjyAH, tatasteSAmabhAve saptavidhabandhakA apyekavidhabandhakA apItyeko bhaGgaH, tato'STavidhabandhakapadaprakSepeekavacanabahuvacanAbhyAM dvau dvauSaDvidhabandhakapadaprakSepedvAvekavidhabandhakapadaprakSepe itiSaT, tathA trayANAM padAmAM trayo dvikasaMyogAekaikasmin dvikasaMyoge ekavacanabahuvacanAbhyAM catvAra iti dvikasaMyoge dvAdaza trikasaMyoge'STAviti sarvasaGkhyayA saptaviMzatiH evamAyurnAmagotrasUtrANyapi bhAvanIyAni, mohavedanIyaM karma vedayamAno jIvaH saptavidhabandhako'STavidhabandhakaH SaDvidhabandhako vA, sUkSmasamparAyAvasthAyAmapi mohanIyavedanasambhavAt, evaM muSyapade'pi vaktavyaM, narakAdiSu tu padeSu saptavidhabandhako'STavidhavandhako vetyevaM vaktavyaM, sUkSmasamparAyatvAbhAvataH SaDvidhabandhakatvAsambhavAta, bahuvacanacintAyAM jIvapade bhaGgatrikaM, tatra sUkSmasamparAyAH kAdAcitkA itare ca dvaye sadaiva bahutvena labhyante, iti SaDvidhabandhakapadAbhAve saptavidhabandhakA api aSTavidhabandhakA apItyeko bhaGgaH, tataH SaDvidhabandhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM dvAvetau bhaGgAviti, __ nairayikAdiSu stanitakumAraparyavasAneSu saptavidhabandhakAH sadA bahutvenAvasthitAH, aSTavidhabandhakAstu kAdAcitkA ekatvAdinA ca bhAjyA iti, aSTavidhabandhakapadAbhAve saptavidhavandhakAityeko bhaGgaH, tato'STavidhabandhakapadaprakSepeekavacanabahuvacanAbhyAM dvAviti, pRthivyAdiSu tupaJcasvapyabhaGgakaMsaptavidhabandhakA apiaSTavidhabandhakAapIti, ubhayeSAmapi teSusadA bahutvena labhyamAnatvAta, dvitricaturindriyatiryakpaJcendriyeSu vyantarajyotiSkavaimAnikaSuca nairayikavat bhaGgatrikaM, manuSyeSunavabhaGgAH,tatrasaptavidhabandhakA ityeko bhaGgastato'STavidhabandhakapadaprakSepeekavacanabahuvacanAbhyAM dvau dvau SaDvidhabaMdhakapadaprakSepe ekavacanabahuvacanAbhyAM catvAraH ubhayapadaprakSepe iti, tathA cAha-"mohaNijjaM veemANe jahA baMdhe nANAvaraNizaMtahA bhaNiyaba miti|| padaM - 26 -samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAsUtre pavizatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| padaM-27- "karmaveda veda"] vR, saMprati saptaviMzatitamamArabhyate, tatredamAdisUtram mU. (549) katiNaMbhaMte! kampapagaDIopaM0?, go0! aTTa, taM0-nANA0 jAvaaMtarAiyaM, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, jIveNaMbhaMte! nANAvaraNizaMkammaMvedemANekatikammapagaDIto vedeti?, go0! sattavihaveyae vA aTThavihaveyae vA, evaM maNUsevi, avasesA egatteNavi puhutteNavi niyamA aTTa kammapagaDIto vedeti jAva vemANiyA, jIvA NaM bhaMte ! nANAvaraNizaM vedemANA kati kammapagaDIto vedeti ?, go0 ! sabvevi tAva hojA aTTavihavedagA, ahavA aTTavihavedagA ya sattavihavedage ya ahavA aTThavihavedagA ya sattavi0, evaM maNUsAvi, darisaNAvaraNijaM aMtarAiyaMcaevaM ceva bhANitavvaM, vedaNijaM AuyanAmagotAtiM vedemANe Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-27, uddezakaH-, dvAra 209 kati kammapagaDIo veeti?, go0 ! jahA baMdhagavedagarasa veyaNijaMtahA bhANitavvANi, . jIve NaM bhaMte ! mohaNijaM vedemANe kati kammapagaDIto vedeti ?, go0 ! niyamA aTTa kammapagaDIto vedeti, evaM neratiejAvavaimANite, evaM puhutteNavi (pannavaNAebhagavaIesatAvIsaimaM payaMsamata) vR. 'kaINaM bhaMte !' ityAdi gatArtha, samprati kiM karma vedayamAnaH kati karmaprakRtirvedayate ityudayasyodayena saha sambandhaM cintayati 'jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNijaM kammaM veemANe kai kammapagaDIo veei ityAdi, tatra saptavidhavedaka upazAntamohaH kSINamoho vA, tayormohanIyodayAsammanavAta, zeSastu sUkSmasaMparAyAdiraSTavidhavedakaH, evaMmanuSyapade'pi vAcyaM, nairayikAdayastuniyamAdaSTavidhavedakAHbahuvacanacintAyAM jIvapade manuSyapade ca bhaGgatrikaM, tatra sarve'pi tAvatad bhaveyuH aSTavidhavedakA ityeko bhAH, tataH saptavidhavadakasyaikasya bhAve dvitIyo bahUnAM bhAve tRtIyaH, zeSeSu tu nairayikAdiSu padeSu abhaGgamaSTavidhavedakA iti, saptavidhavedakatvasya tatrAsambhavAt, evaM darzanAvaraNIyAntarAyasUtre'pi vaktavyaM, vedanIyasUtre jIvapade manuSyapade ca pratyekamaSTavidhavedako vA saptavidhavedako vAcaturvidhavedako veti vaktavyaM, zeSeSutunairayikAdiSu arthavidhavedaka ityekaH teSAmupazAntamohatvAdyavasthAsambhavAt, tatraiva vedanIyasUtrebahuvacanacintAyAM jIvapade manuSyapadeca pratyekaMbhaGgatrikaM, tatrASTavidhavedakAzcetyeko bhaGgaH eSasarvathAsaptavidhavedakAnAmabhAve, tataH saptavidhavedakapadaprakSepeekavacanabahuvacanAbhyAM dvaubhaGgAviti, zeSeSutunairayikAdiSu sthAneSvamaGgakaM aSTavidhavedakA iti, evamAyurnAmagotrasUtrANyapi bhAvanIyAni, mohanIyaMkarmavedayamAnoniyamAdaSTavidhavedakaiti, jIvAdiSupaJcaviMzatI padeSvekavacanacintAyAM bahuvacanacintAyaM ca sarvatrApi amaGgakaM-aSTau karmaprakRtIrvedayate vedayante vA // padaM - 27 - samAptam [ padaM-28- "AhAraM" ] vR. tadevamuktaM vedavedAkhyaM saptaviMzatitamaM padaM, samprapatyaSyAviMzatitamamArabhyate, tasya cAmabhisambandhaH-ihAnantarapade nArakAdigatisamApannAnAM karmavedanApariNAma ukta;, iha tvAhArapariNAma iti, tatra ceme saGgrahaNigAthe-- mU. (550) sacittA 1 hAraTThI 2 kevati 3 kiM vAvi 4 sabbato ceva 5 / katibhAgaM 6sabve7khalu pariNAme 8 ceva boddhbbe|| 1. sacittAhAraTThI' ityAdi prathamo'dhikAraH sacittapadopalakSitaH, sa caivam-'neraiyA NamaMte! kiM sacittAhArA acittAhArA ityAdi 1, dvitIya AhArArthina iti2, tRtIyaH 'kevaiya'tti kiyatA kAlena AhArArthaH samutpadyate ityAdirUpaH 3, caturthaH kimAhAramAhArayantItipadopalakSitaH 4 paJcamaH sarvata itipadopalakSitaH, sacaivam-'neraiyANaMsavvatopariNAmaMti'tyAdi 5cevazabdaH samuccaye, 'kaibhAga'ti gRhItAnAM pudgalAnAM katibhAgamAhArayantItyevamAdiH SaSTho'dhikAraH 6, 'tathA savve' iti yAn pudgalAn AhAratayA gRhNanti tAn kiM sarvAn-aparizeSAn AhArayanti [1114 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2-28// /550 utAsarvAn ityevamupalakSitaH saptamo'dhikAraH 7, tathA'STamo'dhikAraH pariNAmaH- pariNAmarUpo boddhavyaH, sa caivam- 'neraiyA NaM bhaMte! je poggale AhArattAe geNhaMti te NaM tesiM puggalA kIsattAe bhujo 2 pariNAmaMtI tyAdirUpaH 8, mU. (551) egiMdiyasarIrarAdI lomAhAro taheva mnnbhkkhii| etesiM tu padANaM vibhAvaNA hoti kAtavvA // yU. navamo'rthAdhikAraH ekendriyAni zarIrANi sa caivam- 'neraiyA NaMbhaMte! kiM egiMdiyarIrAI AhAreti jAva paMciMdiyasarIrAI AhAreti ? ' 9, dazamo'dhikAro lomAhAro-lomAhAravaktavyatArUpa: 10, ekAdazo manobhakSitavaktavyatArUpaH 11, 'eesiM tu' ityAdi, eteSAM - sAmAnyato'nantaramuddiSTAnAM padAnAM - arthAdhikArANAM vibhAvanA-vistarataH prakAzanAnAma bhavati karttavyatA, sUtrakAravacanametat / pratijJAtameva nirvAhayitukAmo 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt prathamAdhikAraM vibhAvayati -: parva - 28, uddezaka :- 9: mU. (552) neraiyA NaM bhaMte! kiM ! sacittAhArA acittAhArA mIsAhArA ?, go0 ! no sacittAhArA acittAhArA no mIsAhArA, evaM asurakumArA jAva vaimANiyA, orAliyasarIrA jAva maNUsA sacittAhArAvi acittAhArAvi mIsAhArAvi / 210 neraiyA NaM bhaMte! AhAraTThI ?, haMtA AhAraTThI, neraiyANaM bhaMte! kevatikAlassa AhAraTTe samuppajjati ? go0 ! neraiyANaM duvidhe AhAre pa0 taM0-- Abhoganivyattite ya anAbhoganivvattitte ya, tattha NaM je se anAbhogani0 se NaM anusamayamavirahite AhAraTTe samuppajjati, tattha NaM je se Abhogani0 se NaM asaMkhijjasamatie aMtomuhattite AhAraTTe samuppajjati, neraiyA NaM bhaMte! kimahAramAhAreti ?, go0 ! davvato anaMtapadesiyAtiM khettao asaMkhejapadesogADhAtiM kAlato annayaraTThiyAtiM bhAvao vaNNamaMtAtiM gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI, jAI bhAvato vaNNamaMtAI AhAreti tAiM kiM egavaNNAtiM AhAreti jAva kiM paMcavaNNAI AhAreti ?, go0 ! ThANamaggaNaM paDuca egavaNNAiMpi AhAreti jAva paMcavaNNAiMpi AhAreti, vihANamaggaNaM paDu kAlavaNNAiMpi AhAreti jAva sukkillAiMpi AhAreti, jAtiM vaNNato kAlavaNAtiM AhAreti tAI kiM egaguNakAlAI AhAreti jAva dasaguNakAlAI A0 saMkhija0 asaMkhijaguNakAlAI A0 jAva anaMtaguNakAlAI A0 ?, go0 ! egaguNakAlAiMpi A0 jAva anaMtaguNakAlAiMpi A0 evaM jAva sukillAI, evaM gaMdhatovi rasatovi, -jAI bhAvao phAsamaMtAI tAI no egaphAsAI A0 no duphAsAiM A0 no tiphAsAI AhAreti cauphAsAI AhAreti, jAva aTThaphAsAIpi A0, vibhAgamaggaNaM paDu kakkhaDAiMpi A0 jAva lukkhAI, jAtiM phAsato kakkhaDAtiM A0 tAI kiM egaguNakakkhaDAI A0 jAva anaMtaguNakakkhaDAiM A0 ?, go0 ! egaguNakakkhaDAiMpi A0 jAva anaMtaguNakakkhaDAiMpi A0, evaM aTThavi phAsA bhANitavvA, jAva anaMtaguNalukkhAIpi A0, jAtiM bhaMte ! anaMtaguNalukakhAI A0 tAiM kiM puTThAI A0 apuTThAI A0 ?, go0 ! puTThAI A0 no apuTThAI A0, jahA bhAsuddesae jAva niyamA chaddisiM A0, Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-28, uddezakaH-1, dAraM 211 -osanna kAraNaMpaDucca vaNNaokAlanIlArti gaMdhaodujhiMgaMdhAti rasao tittarasakaDuyAI phAsaokakkhaDaguruyasIyalukkhAiMtesiporANevaNNaguNe gaMdhaguNe rasaguNe phAsaguNevipariNAmaittA paripIlaittA parisADaittA parividdhaMsaittA anne apubvevaNNaguNegaMdhaguNe rasaguNe phAsaguNe uppAittA AyasarIrakhettogADhe poggale savvappaNayAe AhAraM aahaareti| neraiyA NaM bhaMte ! savvao AhAraiti sabao pariNAmati savao UsasaMti savvao nIsasaMti abhikkhaNaMAhAroMte abhikkhaNaM parINAmaMtiabhikkhaNaMUsasaMtiabhikkhaNaM nIsasaMti Aha AhAreti Ahacha paraNImeti Ahaba UsasaMti Ahancha nIsasaMti?, hatA! go0! neraiyA sabbato AhArate evaM taM ceva jAva Ahancha nI01 neraiyANaM bhaMte! poggale AhArattAte giNhati te gaMtesiM poggalANaM seyAlaMsi katibhAgaM AhAreti katibhAgaM AsAeMti?, go0! asaMkhejatibhAgaMA0 anaMtabhAgaM assAeMti, neraiyA NamaMte! je poggale AhArattAte giNhati te kiM sabve AhAreti no sabve AhAreti?, go0 ! te sabve aparisesae AhAreti / neraiyA NaM bhaMte 1 je poggale AhArattAe giNhati te NaM tesiM poggalAkIsattAe bhujora pariNAmeti?, go0! sotidiyattAtejAva phAsiMdiyattAte aniTTattAte akaMtatAe anniTTattAe amaNuNNattAe amaNAmattAte anicchiyasAte abhijjhittAe ahattAte no uddhattAe dukkhattAte no suhattAte etesiM bhujo 2 prinnmNti| vR.'neraiyANaMbhaMte 1' ityAdi, nairayikA bhadanta! kiMsacittAhArAH-sacittamAhArayantIti sacittAhArAH,evamacittAhArA mizrAhArA ityapi bhAvanIyaM, bhagavAnAha-'gautame'tyAdi, iha vaikriyazarIriNo vaikriyazarIraparipoSayogyAn pudgalAnAhArayanti, te cAcittA eva sambhavantina jIvaparigRhItA ityacittAhArA na sacittAhArA nApi mizrAhArAH, evamasurakumArAdayaH stanitakumArAparyavasAnA bhavanapatayo vyantarA jyotiSkA vaimAnikAca veditavyAH, audArikazarIriNaH punaraudArikazarIraparipoSayogyAn pudgalAnAhArayanti, te ca pRthivIkAyikAdipariNAmapariNatAiti sacittAhArAacittAhArA mizrAhArAzca ghaTante,tathA cAha-'orAliyasarIrA jAva maNUsA' ityAdi, audArikazarIriNaH pRthivIkAyikebhya Arabhya yAvanmanuSyAH, kimuktaM bhavati? -pRthivyaptedovAyuvanaspatirakUpAekendriyA dvitricatuHpaJcendriyA manuSyAzcaca etepratyeka sacittAhArA apyacittAhArA api mizrAhArA api vaktavyAH / uktaH prathamAdhikAraH, samprati dvitIyAdInaSTamaparyantAn saptAdhikArAn caturvizatidaNDakakrameNa yugapadabhidhitsuH prathamato nairayikANAmabhidadhAti _ 'neraiyA NamityAdi, nairayikANamiti vAkyAlajhAre, bhadanta ! AhArArthinaH, kAkvA'bhidhAnataH praznArthatvAvagatiH,bhagavAnAha-haMte tyAdi, hantetyanumatIanumatametat, gautama AhArArthino nairayikA iti, yadi AhArArthinastato bhadanta ! nairayikA Namiti pUrvavat 'kevaikAlassa'tti prAkRtatvAt tRtIyArthe SaSaaThI, kiyatA kAlena AhArArthaH-AhAralakSaNaM prayojanaM AhArAbhilASa itiyAvat samutpadyate?, bhagavAnAha-'gautama!' ityAdi, nairayikANAM dvividho-dviprakAraH AhAraH, tadyathA-AbhoganirvAtito'nAbhoganirvartitazca, tatra AbhoganamAbhogaH-AlocanamabhisandhirityarthaH Abhogena nirtitaH--utpAdita Abhoganivartita Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2-28/1//552 AhArayAmItIcchApUrvaM nirmApita itiyAvat, tadviparIto'nAbhoganirvarttitaH, AhArayAmIti viziSTecchAmantareNa yo niSpAdyate prAvRTkAle pracurataramUtrAdyabhivyaGgayazItapudgalAdyAGahAravat so'nAbhoganirvarttita iti bhAva;, 'tatthaNa 'mityAdi, tatra - anAbhogAbhoganivarttitayormadhye yo'sAvanAbhoganivarttita AhAraH 'seNa' miti pUrvavat 'anusamayaM pratisamayaM samaye 2 ityarthaH, iha ca dIrghakAlopabhogyasyAhArasyaikavAramapi grahaNe tAvantaM kAlamanusamayaM bhavati, tata AbhavaparyantaM sAtatyagrahaNapratipAdanArthamAhaavirahita AhArArthaH, samutpadyate, athavA satatapravRtte AhArArthe'pAntarAle cukkaskhalitanyAyena yena kathaJcit virahabhAve'pi loke tadagaNanayA anusamayamiti vyavahAraH pravarttate tato'pAntarAle virahAbhAvapratipAdanArthamavirahita ityuktaM, anusamayamavirahito'nAbhoganirvarttita AhArArthaH samutpadyamAnaH ojaAhArAdinA prakAreNAvaseyaH, 'tattha Na' mityAdi, tatra - AbhogAnAbhoganirvarttitayormadhye yo'sAvAbhoganirvarttitaH AhArArthaH so'saGghayeyasAmayikaH asaMkhyeyaiH samayairnirvirtitaH, saccAsaGghayeyasamanirvarttitaM tajjadhanyapade'pyantarmuhUrttikaM bhavati na hInamata AntarmuhUrtika AhArArthaH samutpadyate, kimuktaM bhavati ?, - antarmuhUrta kAlaM yAvat pravarttate na parato, nairayikANAM hi yo'sAvAhArayAmItyabhilASaH sa parigRhItAhAradravyapariNAmena yajanitamatitIvrataraM duHkhaM tadmAvAdantarmuhUrtAnnivarttate tata AntarmuhUrtiko nairayikANAmAhArArthaH, 212 'neraiyA Na 'mityAdi, nairayikA Namiti pUrvavat kiMsvarUpamAhAramAhArayanti ?, bhagavAn dravyAdibhedatastamAhArayantIti nirUpayitukAma Aha- 'goyame' tyAdi, gautama ! dravyato- dravyasvarUpaparyAlocanAyAM anantaprAdezikAni dravyANi, anyathA grahaNAsambhavAt, na hi saGkhyAtapradezAtmakA asaGkhyAtapradezAtmakA vA skanadhA jIvasya grahaNayogyA bhavanti, kSetrato'saGghayeyapraradezAgADhAni kAlato'nyatarasthitikAni, jaghanyasthitikAni madhyamasthitikAni utkRSTasthitikAni cati bhAvArthaH, sthitiriti cAhArayogyaskandhapariNAmatvenAvasthAnamavaseyaM, bhAvato varNavanti gaMdhavanti rasavanti sparzavanti ca pratiparamANvekaikavarNagandharasasparzabhAvAt, 'jAI bhAvato vaNNamaMtAI' ityAdi praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAhA-'go0 ! ThANamaggaNaM paDucce' tyAdi, tiSThanti vizeSA asminniti sthAnaM - sAmAnyamekavarNaM dvivarNaM trivarNamityAdirUpaM tasya mArgaNaM- anveSaNaM taThapratItya sAmAnyacintAmAzrityeti bhAvArthaH, ekavarNAnyapi dvivarNAdInyapi ityAdi sUgamaM, navaraM teSAmanantaprAdezikanAM skandhAnAmekavarNatvaM dvivarNatvamityAdi vyavahAranayamatApekSayA, nizcayanayamatApekSayA tvanantaprAdezikaskandho'NIyAnapi paJcavarNa eva pratipattavyaH, 'vihANamaggaNaM paDucce' tyAdi, viviktam - itaravyavacchinnaM dhAnaM poSaNaM svarUpasya yat tadvidhAnaM-vizeSaH kRSNo nIla ityAdipratiniyato varNAdivizeSa itiyAvat tasya mArgaNaM pratItya tAni kAlavarNAnyapi AhArayantItyAdi sugamaM, navarametadapi vyavahArataH pratipattavyaM, nizcayataH punaravazyaM tAni paJcavarNAnyeva, ww 'jAI vaNNao kAlavaNNAiMpI' tyAdi sugamaM, yAvad 'anantaguNasukkillAiMpi AhAreti' evaM gaMdharasasparzaviSayANyapi sUtrANi bhAvanIyAni, 'jAI bhaMte! anaMtaguNalukkhAI' ityAdi, Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-28, uddezakaH-1, dvAraM 213 yAni bhadanta ! antaguNarUkSANi, upalakSaNametat ekaguNakAlAdInyapi AhArayantIti, tAnica bhadanta ! kiM spRSTAni-AtmapradezaviSayANyAhArayanti utAspRSTAni?, bhagavAnAha-spRSTAni no aspRSTAni jahA bhAsuddesae vAjAvaniyamA chaddisiM'tiataUrdhvaMyathA bhASoddezakeprAkasUtramabhihitaM tayAtrApi draSTavyaM, tatra tAvatyAvat 'niyamA chaddisiM'ti padaM, taccaivam, __ 'jAiMpuTThAI AhA0 ! tAI bhaMte ! kiM ogADhAI AhA0 anegADhAI AhAreti?, go0 ogADhAiMAhAretinoaNogADhAIAhAreti, jAIbhaMta! ogADhAIAhAretitAiMkiManaMtarogADhAI A0 paraMparogADhAI AhAreMti ?, go0 ! anaMtarogADhAI A0 no paraMparogADhAI A0, jAiM bhaMte anaMtarogADhAiM A0 tAI bhaMte ! kiM aNUI AhAreti bAdarAI A0?, go0 ! aNUiMpi A0 bAdarAIpi AhA0, jAiM bhaMte ! aNUiMpi AhAreMti bAdarAIpi A0 tAI kiM uI A0 ahe AhA0 tiriyaM AhAreMti?, go0! uhaMpi A0 ahevi A0 tiriyaMpi AhAreMti, jAI bhaMte ! uIpi A0 ahevi AhA0 tiriyapi AhAreti tAI kiM Adi A0 majjhe A0 pajavasANe A0?, go0! Adipi AhAreti majjhevi A0 paJjavasANeviAhAreMti jAI bhaMte ! AiMpi AhAreti majhevi AhAreti pajjavasANevi AhAreti tAI bhaMte ! kiM savisae AhArati avisae A0?, go0! savisae A0 no avisae A0 jAI bhaMte !savisae A0 tAI kiMAnupuvvIeAhAreMtianAnupuvvIe A0?,go0! ANupubbIe A0 noanAnapuvvIe A0 jAIbhaMte! AnupuTviM A0 tAIkiM tidisiM AhAreMticaudisiMAhA0 paMcadisiM AhAreti chaddisiM AhAreMti?,go0 ! niyamAchaddisiM A0, 'asya vyAkhyA-ihAtmapradezaiH saMsparzanamAtma- . paradezAvagADhakSetrAdvahirapi sambhavati tataHpraznayati 'jAI bhaMte' ityAdi, yAni bhadanta! spRthanyAhArayanti tAni kiM avagADhAni-AtmapradezaH saha ekakSetrAvasthAyIni uta anavagADhAni-AtmapradezAvagAhakSetrAdvahiravasthitAni ?, bhagavAnAha-gautama!avagADhAnyAhArayantinAnAvagADhAni, yAni bhadantAvagADhAnyAhArayantitAni bhadanta ! kimanantarAvagADhAni, kimuktaM bhavati?-yeSvAtmapradezeSu yAnyavyavadhAnenAvagADhAni tairAtmapradezaistAnyevAhArayanti uta paramparAvagADhAni-ekadvitrayAdyAtmapradezavyavahitAni ?, bhagavAnAha-gautama ! anantarAvagADhAni AhArayanti no paramparAvagADhAni, yAni bhadantAnantarAvagADhAnyAhArayanti tAni kimaNUni-ratokAnyAhArayanti uta bAdarANi-prabhUtapradezopacitAni bhagavAnAha-gautama! aNUnyapyAhArayanti bAdarANyapyAhArayanti, ihANutvabAdaratve teSAmevAhArayogyAnAM skandhAnAM pradezastokatvabAhulyApekSayA veditavye iti, yAni bhadanta! aNunyapyAhArayanti tAni bhadanta ! kimUrdhva-UrdhvapradezasthitAnyAhArayanti adhastiryagvA, iha UdhvAdhastiryakatvaM yAvati kSetre nairayiko'vagADhaH tAvatyeva kSetre tadapekSayA paribhAvanIyaM, bhagavAnAha-gautama ! UrdhvamapyAhArayanti-UrdhvapradezAvagADhanyapyAhArayanti evamadho'pitiryagapi, yAni bhadanta! urdhvamapyAhArayanti adho'pyAhArayanti tiryagpyAhArayanti tAni kimAdAvAhArayanti madhye AhArayanti paryavasAne AhArayanti, ayamatrAbhiprAyaH nairayikA hi anantapradezikAni dravyANyantarmuhUrta kAlaM yAvat upabhogocitAni gRhNanti, tataH saMzayaH kimupabhogocitasya kAlasyAntarmuhUrtapramANasyAdau-prathamasamaye AhArayanti uta Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 28/1//552 madhye-madhyeSu samayeSu AhozcitparyavasAne - paryavasAnasamaye ?, bhagavAnAha - gautama! AdAvapi madhye'pi paryavasAne'pyAhArayanti, kimuktaM bhavati ? - upabhogocitasya kAlasyAntarmuhUrttapramANasyAdimadhyAvasAneSu sabhayeSvAhArayantIti, yAni bhadanta ! AdAvapi madhye'pi paryavasAne'pyAhArayanti tAni bhadanta ! kiM svaviSayANikhocitAhArayogyAni AhArayanti uta aviSayANikhocitAhArAyogyAnyAhArayanti ?, bhagavAnAha - gautama ! svaviSayANyAhArayanti no aviSayANyA hArayanti, yAni bhadanta ! svaviSayaNyAhArayanti tAni bhadanta ! kimAnupUrvyAAhArayanti anAnupUrvyA AnupUrvInAma yathAsannaM yadviparatA anAnupUrvI, bhagavAnAha - gautama ! AnupUrvyA, sUtre dvItIya tRtIyArthe veditavyA prAkRtatvAt, yathA AcArAGge 'agaNiM ca puTThA' ityatra, AhArayanti no anAnupUrvyA, UrdhvamadhastiryagvA yathAsannaM nAtikramyAhArayantIti bhAvaH, yAni bhadanta ! AnupUrvyA AhArayanti tAni kiM 'tidisiM' ti timrodizaH samAhatAstridik tasmin vyavasthitAnyAhArayanti caturdizi paJcadizi Sadizi vA, iha lokaniSkuTaparyante jaghanyapade tridigvyavasthitameva prApyate na dvidigvyavasthitamekadigvyavasthitaM vA atastridiza Arabhya praznaH kRtaH, bhagavAnAha - gautama ! niyamAt SaDdizi vyavasthitAnyAhArayanti, nairayikA hi trasanADyA madhye vyavasthitAH, tatra cAvazyaM SaDviksaMbhava iti, 'osannakAraNaM paDuce' ityAdi, osannazabdo bAhulyAvAcI, yathA 'osannaM devA sAyAveyaNaM vedayantI' tyatra, osannakAraNaM - bAhulyakAraNaM pratItya, kiM tadbAhulyakAraNamiti cet, ucyate, azubhAnubhAva eva, tathApi prAyo midhyAdhSTayaH kRSNAgadInyAhArayanti na tu bhaviSyatIrtakarAdayaH tata osanetyuktaM, varNataH kAlanIlAni gandhato durabhigandhAni, rasatastiktakaTukAni sparzataH karkazaguruzItarUkSANi ityAdi, teSAmAhAryamANAnAM pudgalAnAM 'purANAn' agretanAn varNaguNAn gandhaguNAn rasaguNAn sparzaguNAn 'vipariNAmaittA parivIlaittA parisADaittA parividdhasaMittA' etAni catvAryapi padAni ekArthikAni vinAzArthapratipAdakAni nAnAdezajavineyAnugrahArthamupAttAni, vinAzya kimityAha- anyAn apUrvAn varNaguNAn gandhaguNAn rasaguNAn sparzagaNAn utpAdya AtmasarIrakSatrAvagADhAn pudgalAn 'savvaSpaNayA' sarvAtmanA sarvairevAtmapradezairAhAramAhArarUpAn AhArayanti, 'neraiyA NaM bhaMte!' ityAdi praznasUtraM sugamaM, 'neraiyA NaM bhaMte! je poggalA' ityAdi, nairayikA NamitipUrvavat, bhadanta ! yAn pudgalAn AhAratayA gRhNanti nairayikAH teSAM gRhItAnAM pudgalAnAM 'sekAlaMsi' eSyatkAle grahaNakAlottarakAlamityarthaH 'kaibhAgaM'ti katithaM bhAgamAhArayanti- AhAratayopabhuJjate ?, tathA 'katibhAgaM' katithaM bhAgamAhAryamANapudgalAnAmAsvAdaM gRhNanti, nahi sarve pudgalA AhAryamANA AsvAdamAyAntIti pRthak praznaH, bhagavAnAha - gautama asaGkhyeyaM bhAgamAhArayanti, anye tu gavAdiprathamabRhadgrAsagrahaNa iva parizaranti, AhAryamANAnAM pudgalAnAmanantabhAgamAsvAdayanti, zeSAstvanAsAditA eva zarIrapariNAmamApadyante iti. 'neraiyA NaM bhaMte!'ityAdi, nairayikAH Namiti pUrvavat yAn pudgalAn AhAratayA gRhNanti, iha grahaNaM viziSTamavaseyaM tato yeujjhitazeSAH kevalA AhArapariNAmayogya evAvatiSThante te'trA Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - padaM-28, uddezakaH-1, dvAraM 215 hAratayAgRhyamANAH pRthA draSTavyAH,anyathA nirvacanasUtramapekSyapUrvAparavirodhaprasaGgo, nacabhagavadvacane virodhasambhAvanA'pyasti, tataidameva vyAkhyAnaMsamyaka, ataevaMvidhapUrvAparavirodhAzakAvyudAsAtha pUrvasUribhiH kAlikasUtrasyAnuyogaH kRtH,uktNc||1|| "jaMjaha sutte maNiyaM taheva taMjai viyAlaNA ntyi| kiM kAliyANujogo dihro diTippahANehiM? // " tAn kiM sarvAnaAhArayanti utanosarvAn sarvaikadezabhUtAn?, bhagavAnAha-tAnsarvAnaparizeSAnAhArayanti, ujjhitazeSANAmeva kevalAnAmAhArapariNAmayogyAnAMgRhItatvAta, 'neraiyA NamityAdi, nairayikAH NamitipUrvavat yAn pudgalAn AhAratayA gRhanti te pudgalAHNamiti pUrvavat teteSAMnerayikANAMkIkayA-kiMsvarUpatayA bhUyo bhUyaH pariNamante?,bhagavAnAha-gautama zrotrendriyatayA yAvatkaraNAt cakSurindriyatayA ghrANendriyatayA jihvendriyatayeti parigrahaH, sparzanendriyatayA, indriyarUpatayApipariNamamAnAnazubharUpAH kintvekAntAzubharUpAH, yataAha 'aniTTattAte'ityAdi, iTA-manasAicchAviSayIkRtAH, yathAzobhanamidaMjAtaMyadityamim pariNatAiti, tadviparItA aniSTAstadbhAvastattAtayA, ihakizcitparamArthataHzubhamapikeSAJcidaniSTaM bhavati yathA makSikANAM candanakarpUrAdi tata Aha-'akaMtattAe' na kAntAH-kamanIyA akAntA atyantAzubhavapitatvAt, ataevApriyatayAnapriyA apriyAH, darzanApAtakAle'pinapriyabuddhimAtmanyutpAdayantIti bhAvaH, tadbhAvo'priyatA tayA, 'asubhattAe' itinazumA azumA azuvarNagandharasasparzatmakatvAttadbhAvastattAtayA, amaNugnattAe' itinamanojJAamanojJAH, vipAkakAle duHkhajanakatayA na manaHprahlAdahetava iti bhAvaH, tadbhAvastattA tayA, 'amaNAmattAe' bhojyatayA manaH ApnuvantItimanApAH,prAkRtatvAchapakArasya makAratvemaNAmaitisUtre nirdezaH,namanaApA amanaApA, na jAtucidapi bhojyatayA jantUnA manaApIbhavantIti bhAvastadbhAvastattA tayA, ata eva 'anicchiyattAe' iti anIpsitatayA bhojyatayA svAditumISTA IpsitA na IpsitA anIpsitA-stadbhAvastattA tayA, 'abhijjhiyattAe' abhidhyAnamabhidhyA, abhilASa ityarthaH, abhidhyAsaAtA eSviti amidhyitAstArakAdidarzanAditapratyayaH tadabhAvastattAtayA, kimuktaM bhavati?-ye gRhItA AhAratayA pudgalAna te tRptihetavo'bhUvanitina punaramilaSaNIyatvena pariNamante, tathA 'ahattAe' iti adhastayA, gurupariNAmatayeti bhAvaH, no UrdhvatayAlaghupariNAmatayA, ataeva duHkhatayAgurupariNAmapariNatatvAt, nasukhatayA laghupariNAmapariNatatvAbhAvAt, tepudgalAsteSAM nairayikANAM bhUyo bhUyaH pariNamante! etAnyeva AhArArthina ityAdIni sapta dvArANi asurakumArAdiSu bhavanapatiSu cicintayiSuridamAha 'jahA neraiyANa'mityAdi, yathA nairayikANAMtathA asurakumArANAmapibhANitavyaM, yAvat 'tesiM bhujora pariNamantI'ti paryantapadaM, tatra nairayikasUtrAdasya sUtrasya vizeSamupadarzayati-'tatya gaMje se ityAdi, evaMcopadarzitaM sUtranamandamatInAMyathAsthitaMpratItimAgacchatitatastadanugrahAya suutrmupdyte| mU. (553) asurakumArA gaM bhaMte ! AhAraTThI !, haMtA ! AhAraTThI, evaM jahA neraiyANaM tahA asurakumAraNavi bhANitavvaM, jAva tesiM bhujo 2 pariNamaMti, Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 prajJApanAupAsUtram-2-28/9/-/553 tatya NaM je se Abhoganivvattite se NaM jahanneNaM cautthabhattassa ukkoseNaM sAtiregavAsasahassassa AhAraTTe samuSpajai, osaNNaM karaNaM paDucha vaNNato hAlihasukkiAlAti gaMdhato submigaMdhAtirasato aMbilamahurAti phAsao mauyalahuyanijhuNhAti, tesiM porANe vaNNaguNe jAva phAsiMdiyattAtejAva maNAmattAte icchiyattAte mijjhiyattAte uddhattAte no ahattAe suhattAe no duhattAe etesiM bhujo 2 pariNamaMti, sesaMjahA neraiyANaM, evaM jAva dhaNiyakumArANaM, navaraM Abhoganivvattite ukoseNaM divasaputtassa AhAraTThe samuppajati vR.asurakumArANamaMte! AhAraTTI?,haMtAAhAraTTI, asurakumArANaMbhaMta! kevaikAlassa AhAraTThe samuSpajai',atrasaptamyartheSaSThI, kiyatikAle atikrAntesatibhUyaAhArArthaH samutpadyate ityarthaH, ? 'asurakumArANaM duvihe AhAre paM0 taMjahA-Abhoganivvattie anAmoganivvattie ya, tatthaNaMje se anAbhoganivvattie seNaM anusamayamavirahie AhAraTTe samuppajjai, tatthaNaMje se Amoganivvattie se NaM jahanneNaM cautthabhattassa ukkoseNaM sAiregassa vAsasahassassa AhAraTTe samupajaI tatra'cautthabhattasseti saptamyartheSaSThI, caturthabhakteAgamikIyaMsaMjJA, ekasmin divaseDatikrAnteityarthaH, bhUyojaghanyenAhArArthaH samutpadyate, etaca dazavarSasahasrAyuSAMpratipatatavyamutkarSataH sAtireke abhyadhike varSasahasre'tikrAnte, etacca sAgaropamAyuSAmavaseyaM, 'asurakumArANaM bhaMte! kimAhAramAhArayanti?, go0! davvato'naMtappaesiyAI khettao asaMkhejapaesogADhAiMkAlaoannayarahiiyAIbhAvaovaNNamaMtAiMgaMdhamaMtAIrasamaMtAIphAsamaMtAI jAvaniyamAchaddisiMAhAreti, osanaM kAraNaMpaDucca vaNNaohAliddasukkiralAI, gaMdhaosurabhigaMdhAI, rasaoaMbilamahurAIphAsaomauyalahunijhuNhAI, tesiporANe daNNaguNe gaMdhaguNerasaguNephAsaguNe jAva icchiyattAe abhijjhiyattAe uddhattAe no ahattAe sukhattAe no duhattAe yatesiM bhujo 2 pariNamaMti', yathAcAsurakumArANAM sUtramuktaMtathAnAgakumArAdInAmapistanitakumAraparyavasAnAnAM vaktavyaM, navaramAbhoganivarttitAhArArthacintAyAmutkarSAbhidhAnAvasare 'ukoseNaM divasapuhuttassa AhAraTe samupajjai' iti vaktavyaM, etacca palyopamAsaGkhyeyabhAgAyuSAM tajadhikAyuSAM cAvaseyaM, zeSaM tathaiva, tathA cAha0,-'evaMjAva thaNiyakumArANa' mityaadi| samprati pRthivIkAyikAnAmetAn saptAdhikArAn cintayitukAma Aha mU. (554) puDhavikAiyA NaM bhaMte! AhAraTThI?,hatA! AhAraTThI, puDhavikAiyANaM bhaMte kevatikAlassa AhAraTTe samupajjati?, go0! anusamayamavirahite AhAraDhe samuSpajai, puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kimAhAramAhAreti, evaM jahA neraiyANaM jAva tAI katidisi AhAraiti?, go0! nivvAghAteNaMchadisiMvAghAyaMpaDuna siyatidisiMsiya caudisisiyapaMcadisiM, navaraM osatrakAraNaM na bhaNNati, vaNNao kAlanIlalohitahAlihasukillAtiM gaMdhato subbhigaMdhadubmigaMdhAtirasato titarasakaDuyarasakasAyarasaabilamahurAiMphAsato kakkhaDaphAsamauyaguruyalahuyasItauNhaniddhalukkhAtiM tesiporANevaNNaguNe sesaMjahA neraiyANaMjAva Ahacca nIsasaMti, puDhavikAiyA NaM bhaMte! je poggale AhArattAte giNhati tesiMbhaMte! poggalANaM seyAlaMsi katibhAgaMAhAreti katibhAgaMAsAeMti?, go0! asaMkhejatibhAgaMAhAtianaMtabhAgaMAsAeMti, puDhavikAiyA gaMbhaMte ! je poggale AhArattAte giNhaMti te kiM sabbe AhAreti nosabbe AhAreti jaheva neraiyA taheva, Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM 28, uddezaka :- 1, dvAraM - 217 puDhavikAiyA NaM bhaMte! je poggale AhArattAte giNhaMti te NaM tesiM puggalA kIsattAe bhujo 2 pariNamati ?, go0 ! phAsiMdiyavemAyattAte bhujjo 2 pariNamaMti, evaM jAva vaNapphaikAiyA vR. 'puDhavikAiyA NaM bhaMte!' ityAdi sarvaM pUrvavad bhAvanIyaM, navaraM 'nivvAdhAeNaM chaddisi' mityAdi, vyAghAto nAma alokAkAzaena pratiskhalanaM, vyAghAtasyAbhAvo nirvyAghAtaM 'zabde yathAvadavyayaM pUrvapadArthe nityamavyayIbhAva' ityavyayIbhAvaH 'tena vA tRtIyAyA' iti vikalpena agvidhAnAt pakSetrAmabhAvaH, niyamAdavazyaMtayA SaDdizi vyavasthitAni, SaDbhyo digbhya AgatAni dravyANyAhArayantIti bhAvaH, vyAdhAtaM punaH pratItya lokaniSkuTAdau syAt kadAcitridizi- tisRbhyo digbhya AgatAni kadAciccaturdigbhyaH kadAcitpaJcadigbhyaH kA'tra bhAvaneti cet, ucyate, iha lokaniSkuTe paryantAdhastyapratarAgneyakoNAvasthito yadA pRthivIkAyiko varttate tadA tasyAdhastAdalokena vyAptatvAt adhodikyudgalAbhAvaH, AgneyakoNAvasthitattAvat pUrvadikpudgalAbhAvo dakSiNadikpudgalAbhAvazca, evamadhaH pUrvadakSiNarUpANAM tisRNAM dizAmalokena vyApAnAt tA apAsya yA pariziSTA UrdhvA aparA uttarA ca digavyAhatA varttate tata AgatAn pudgalAn AhArayati yadA punaH sa eva pRthivIkAyikaH pazcimAM dizaM amuJcan varttate tadA pUrvadigabhyadhikA jAtA dve ca dizau dakSiNAdhastyarUpe alokena vyAhate iti sa caturdigAgatAn pudgalAnAhArayati, yadA punarurdhva dvitIyAdiprataragatapazcimadizamavalambya tiSThati tadA adhastyApi digabhyAdhikA labhyate kevaladakSiNaikA paryantavarttinI alokena vyAhateti paJcadigAgatAn pudgalAnAhArayatIti, zeSaM sUtraM samastamapi pUrvav bhaNanIyaM yastu vizeSastamupadarzayati - navaraM 'utsannakAraNeNaM Na havai' ityAdi sugama, " 'kAsiMdiyavemAyattAe' iti viSamA mAtrA vimAtrA tasyA bhAvo vimAtratA tayA ithaniSTanAnabheda - tayeti bhAvo, na tu nArakANAmekAntAzubhatayA surANAMca zubhatayeveti, evaM 'jAva vaNassaikAi- yANaM'ti yathA pRthivIkAyikAnA sUtramuktamevamaprejovAyuvanaspatInAmapi bhaNanIyaM sarveSAmapi sakalalokavyApitayA vizeSAbhAvAt / 2 mU. (555) beiMdiyANaM bhaMte! AhAraTThI ?, haMtA ! AhAraTThI, beiMdiyANaM bhaMte! kevatikAlassa AhAraTTe samuppajjati ?, jahA neraiyANaM, navaraM tattha NaM je se Abhoganivvattite se NaM asaMkhijjasamaie aMtomuhuttie vemAyAe AhAraTThe samuppajjati, sesaM jahA puDhavikAiyANaM, jAva Ahacca nIsasaMti, navaraM niyamA chaddisiM, beiMdiyANaM bhate !0 pucchA, go0 ! je poggale AhArattAte giNhaMti te NaM tesiM puggalANaM siyAlaMsi katibhAgaM AhAreti katibhAgaM AsAeMti, evaM jahA neraiyANaM, beiMdiyANaM bhaMte! je poggalA AhArattAe giNhaMti te kiM savve AhAreti no savve AhAreti go0 ! beiMdiyANaM duvidhe AhAre paM0, taM0-lomAhAre ya pakkhevAhAre ya, je poggale lomAhArattAe giNhaMti te savve aparisese AhAreti, je poggale pakkhovAhArattAe geNhaMti tesimasaMkhejjatibhAgamAhAreti anegAiM ca gaM bhAgasahassAI aphAsAijamANANaM anAsAijamANANaM viddhasamAgacchaMti, etesi NaM bhaMte! poggalANaM anAsAijamANANaM aphAsAijamANANa ya kayare 2 hiMtI appAvA 4, go0 ! savvatthovA poggalA anAsAijamANA aphAsAijamANA anaMtaguNA, beiMdiyANaM bhaMte! je poggalA AhArattAte pucchA, go0 ! jabbhidiya0 phAsiMdiyavemAyattAe tesiM bhujo 2 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 prajJApanAupAsUtram-2- 28/1/-555 pariNamaMti, evaM jAva cauriMdiyA, navaraM negAiM ca NaM bhAgasahassAI anAghAijamANAI anAsAijamANAiM aphAsAijamANAI viddhaMsamAgacchaMti, etesiNaMbhaMte! poggalANaM anAdhAijamANANaManAsAijamANANaMaphAsAijajamANANa ya kayarezahito appA vA 4?, go0! savvatthovA poggalA anAdhAiamANA anAsAijamANA anaMtaguNA aphAsAijamANA anaMtaguNA, teiMdiyANaM maMte ! je poggalA pucchA, go0! te NaM poggalA ghANidiya0 jibmidiya0 phAsiMdiyavemAyattAetesiM bhujora pariNamaMti, cauridiyANaMcakkhidiya0 ghANiMdiya0 jimiMdiya0 phAsiMdiyavemAyattAe tesiM bhuora pariNamaMti, sesaMjahAteiMdiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA teiMdiyANaM, navaraMtatyaNaMjeseAbhoganivvattite se jahanneNaM aMtomuhuttassa ukko0 chaTThabhattassa AhAraThTha samuppajati, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! je poggalA AhA0 pucchA, go0 ! sotidiya0 cakkhi-diya0 ghANiMdiya0 jibhidiya0 phAsiMdiyavemAyattAe mujora pariNamaMti, maNUsA evaM veva, navaraM Abhoganivvattite jaha0 aMtomuttassa ukko0 aTThamabhattassa AhAraTTe samuppajati, vANamaMtarA jahA nAgakumArA, evaM jotisiyAvi, navaraM Abhoganivvattite jaha0 divasaputtassa u0 divasa-huputtassaAhAraTTe samuppajjai, evaMvemANiyAvi, navaraMAbhoganivvattie ja0 divasapuhuttassa u0 tettIsAe vAsasahassANaM AhAraDhe samuppaati, sesaMjahAasurakumArANaM jAva etesiM bhuo 2 pariNamaMti, sohamme Abhoganivvattiteja0 divasapuhuttassa ukko0 doNhaM vAsasahassANaMAhAraTThe saM0, IsANeNaM pucchA, go0 ja0 divasapuhattassa sAtiregassa u0 sAtiregaMdoNhaM vAsasahassANaM, saNaMkumArANaM pucchA, go0 ! ja0 doNhaM vAsasahassANaM u0 sattaNhaM vAsasahassANaM, mAhide pucchA, go0 ! jahanneNaM doNhaM vAsasahassANaM sAtiregANaM ukko0 sattaNhaM vAsasahassANaM sAtiregANaM, baMbhaloe pucchA, go0 ! ja0 sattaNhaM vAsasahassANaM u0 dasaNhaM vAsasaha0, laMtae NaM pucchA, go0 ja0 dasaNhaM vAsasaha0 u0 caudasaNhaM vAsasaha0, mahAsukkeNaM pucchA go0! ja0 caudasaNhaM vAsasa0 ukko0 sattarasaNhaM vAsasaha0, sahassAre pucchA, go0 ! jaha0 sattarasaNhaM vAsasa0 u0 aTThArasaNhaM vAsasaha0, ANaeNaM pucchA, go0 ja0 aTThArasaNhaM vAsasaha0 u0 egUNavIsAe vAsasahassANaM, pANae NaM pucchA, go0! ja0 egUNavIsAe vAsa0 u0 vIsAe vAsasahassANaMsa AraNe NaM pucchA, go0 ja0 vIsAe vAsasaha0 ukko0 ekavIsAe vAsasaha0, accueNapucchA go0! ja0 ekavIsAe vAsasaha0 ukko0 bAvIsAe vA0, hiDimahiDimagevinagANaM pucchA, go0 ja0 bAvIsAe vA0 ukko0 tevIsAe vA0, evaM samvattha sahassANi bhANiyavvANi, jAvasavvaTuM, hiTimamajhimagANaMpucchA, go0 ja0 tevIsAe u0 cauvIsAe, heTThimauvarimANaMpucchA, go0 ja0 cauvIsAeu0paNavIsAe, majjhimaheDimANaM pucchA, go0! ja0 paNavIsAe ukko0 chavvIsAe, majjhimamanjhimANepucchA, go0 ja0chabbIsAe u0 sattAvIsAe, majjhimauMvarimANaM pucchA, go0! ja0 sattAvIsAe u0 aTThAvIsAe, uvarimaheTThimANaM pucchA, go0 ! ja0 aTTAvIsAe u0 egUNatIsAesa uvarimajjhimANaM pucchA, go0! ja0 egUNatIsAe u0 tIsAe, uvarimauvarimANaM pucchA, go0! ja0 tIsAe u0 egatIsAe, vijayaveyajayaMtajayaMtaaparAjiyANaM pucchA, go0 ! ja0 egatIsAe ukko0 tettIsAe, Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 28, uddezakaH - 1, dvAraM - 219 savvagasiddhadevANaM pucchA, go0 ! ajahannamaNukkoseNaM tettIsAe vAsasaharasANaM AhAraTThe samuSpajati vR. 'beiMdiyA NaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, navaraM 'lomAhAre pakkhevAhAre' iti lomabhirAhArI lomAhAraH prakSipyate'rthAt mukhe iti prakSepaH sa cAsAvAhArazca prakSepAhAraH, tatra yaH svalpoghato varSAdiSu pudgalapravezo mUtrAdigamyaH sa lomAhAraH, kAvalikastu prakSepAhAraH, tatra yAn pudgalAn lomAhAratayA gRhaNAti tAn sarvAn- aparizeSAnAhArayanti teSAM tathA 2 svabhAvatvAt, yAn pudgalAn prakSepAhAratayA gRhNanti teSAmasaGghayeyatamaM bhAgamAhArayanti, anekAni punarbhAgasahapraNibahavo'saGghatyeyA bhAgA iti aspRzyamAnAnAmanAsvAdyamAnAnAM vidhvaMsamAgacchanti, kimuktaM bhavati bahUni dravyANyantarbahizca aspRSTAnyevAnAsvAditAnyeva ca vidhvaMsamAyAnti, navaraM yathAyogaM kecidatisthaulyataH kecidatisaukSmyata iti, sampratyaspRzyamAnanAnAmanAsvAdyamAnAnAM ca parasparamalpabahutvamabhidhitsurAha 'eesi NaM bhaMte! puggalANaM anAsAijamANANamityAdi, iha ekaikasmin sparzayogye bhAge'nantatamo bhAga AsvAdyo bhavati, tato ye'nAsvAdyamAnaH pudgalAste stokA eva, aspRzyamAnapudgalApekSayA teSAmanaMtabhAgavarttitvAt, aspRzyamAnAstu pudgalA anantaguNAH, 'jibmidiyaphAsiMdiyavemAyattAe' iti vimAtrA'trApi prAgvad bhAvanIyA, 'evaM jAva cauriMdiyA' evaM dvIndriyoktaprakAreNa sUtraM tAvad vaktavyaM yAvaccaturindriyAHcaturindriyagataM sUtraM, prAyaH samAnavaktavyatvAt, yastu vizeSaH sa upadarzyate - 'navara' mityAdi, yAn pudgalAna prakSepAhAratayA gRhNanti teSAM pudgalAnAme kamasaGghatyeyatamaM bhAgamAhArayanti anekAni punarbhAgasahasrANi saGghayAtItA asaGghayeyabhAgA ityarthaH anAghrAyamANAni aspRzyamANAni anAsvAdyamAnAni vidhvaMsamAgacchanti, tAni ca yathAyogamatisthaulyato'tisaukSmyatazca veditavyAni, atraivAlpabahutvAmAha - 'eesi NaM bhaMte!' ityAdi, iha ekaikasmin bhAge sparzayogye'nantamo bhAgaH AsvAdayogyo bhavati, tasyApyanantamo bhAga AghrANayogyaH, tato yathoktamalpabahutvaM bhavati, zeSaM sarvaM sugamaM, paJcendriyasUtre - 'jahanneNaM aMtomuhuttasse' ti SaSThayAH saptamyarthatvAdantarmuhUrte gate sati bhUya AhArArthaH samutpadyate, utkarSataH SaSThabhakte'tikrAnte, etacca devakurUttarakurutiryakpazvendriyApekSayA draSTavyaM manuSyasUtre 'ukkoseNaM aTThamabhattasse' ti utkarSato'STamabhakte'tikrAnte, etaca tAsveva devakuruttara- kuruSu draSTavyaM vyantarasUtre nAgakumArasUtravat, jyotiSkatasUtramapi tathaiva, yastu vizeSastamupadarzayati'- navalaraM jahanneNavi divasapuhuttassa ukkoseNavi divasapuhuttassa'tti, jyotiSkA hi jaghanyato'pi palyopamASTabhAgapramANAyuSastatasteSAM jaghanyapade'pyutkRSTapade'pi divasapRthaktave'tikrAnte bhUya AhArArthaH samutpadyate, palyopamASTabhAgAyuM ca svarUpata eva divasa pRthakatvAtikrame bhUya AhArArthaH samutpadyate, 7 vaimAnikasUtre 'navaramAbhoganivvattie jahanneNaM divasapuhuttassa' iti, etatpalyopamAdyAyuSAmavaseyaM, 'ukkoseNaM tettIsAe vAsasahassANaM ti etadanuttarasurANAmavaseyaM, iha yasya yAvanti sAgaropamANi sthitistasya tAvatsu varSasahasraSvatikrAnteSu bhUya AhArArthaH samutpadyate, tato'muM nyAyamAzritya saudharmezAnAdidevalokeSu jaghanyata utkarSatazca sthitiparimANaM paribhAvya vaimAnikasUtraM sakalamapi svayaM vijJeyamiti / sampratyekendriyazarIrAdInAmadhikAramabhidhitsurAha Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 28/1//556 mU. (556) neraiyANaM bhaMte! kiM egiMdiyasarIrAI AhAreti jAva paaiMdiyasarIrAI AhAreti go0 ! puvvabhAvapannavaNaM paDuna egiMdiyasarIrAiMpi AhAreti jAva paMcaMdiya0, paDuppanna - bhAvapannavarNa paDuca niyamA paMtidiyasarIrAtiM A0, evaM jAva yaNiyakumArA, 220 puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! puvvabhAvapannavaNaM paDucca evaM ceva, paDuppaNNabhAvapannavarNa paDucca niyamA egiMdiyasarIrAtiM, beiMdiyA puvvabhAvapannavaNaM paDuna evaM ceva, paDuppannabhAvapannavaNaM pa0 niyamA beiMdiyANaM sarIrAti A0, evaM jAva cauriMdiyA tAva puvvabhAvapannavaNaM paDuca, evaM paDuppannabhAvapannavaNaM paDuca niyamA jassa jati iMdiyAiM taiMdiyAI sarIraiM AhAreti sesaM jahA neraiyA, jAva vaimANitA, neraiyA NaM bhaMte! kiM lomAhAra pakkhevAhArA !, go0 ! lomAhArA no pakkhovAhArA, evaM egiMdiyA savvadevA ya bhANitavvA, beiMdi0 jAva maNUsA lobhAhArAvi pakkhevAhArAvi / vR. 'neraiyA NaM bhaMte !' ityAdi praznasUtraM sugamaM nirvacanasUtrAmAha - 'goyame' ityAdi, pUrvaH - atIto bhAvaH pUrvabhAvaH tasya pratrApanA - prarUpaNA tAM pratItya ekendriyazarIrANyapi yAvatkaraNAt dvitricaturindriyazarIraparigrahaH, paJcendriyazarIrANyapyAhArayanti, iyamatra bhAvanA - yadA teSAmAhAryamANAnAM pudgalAnAmatIto bhAvaH paribhAvyate tadA te kecita kadAcit ekendriyazarIratayA pariNatA AsIran kadAcit dvIndriyazarIratayA kadAcit trIndriyazarIratayA kadAciccaturindriyazarIratayA kadAcit paJcendriyazarIratayA, tato yadi pUrvabhAvaM idAnImadhyAropya vivakSyate tadA nairayikA ekendriyazarIrANyapi yAvatpaDhvendriyazarIrANyapyAhArayantIti bhavati, 'paDuppannabhAvapannavaNaM paDucce' tyAdi, pratyutpanno- vArttamAnikaH sa cAsau bhAvazca pratyutpannabhAvastasya prajJApanA tAM pratItya niyamAd-avazyatayA pazcendriyazarIrANyAharayanti, kathamiti cet, ucyate, iha pratyupannabhAvaprajJApanAM karoti nayaH RjusUtro na zeSA naigamAdayaH, RjusUtrazca kriyamANaMkRtaM abhyavahriyamANamabhyAvahataM pariNamyamANaM pariNatamabhyupagacchati, abhyavahiyamANAzca pudgalAste ucyante ye svazarIratayA pariNamyamAnA vartante, abhyavahiyamANaM cAbhyavahataM pariNamyamAnaM ca pariNatamiti tanmatena svazarIramevAbhyavahyite svazarIraM ca teSAM paJcendriyazarIraM paJcaindriyazarIratvAt teSAmata uktaM niyamAt paJcendriyazarIrANyAhArayantIti, evamasurakumArAdayaH stanitakumArAparyavasAnA bhavanapatayo vaktavyAH, pRthivIkAyikasUtre pratyutpannabhAvaprarUpaNAcintAyAM niyamAdekendriyazarIrANyAhArayantIti vaktavyaM, teSAmekendriyatayA tatzarIrANAmekendriyazarIratvAt evaM dvIndriyasUtre niyamAt dvIndriyazarIrANyAhArayantIti vaktavyaM, trIndriyasUtre niyamAtsa trIndriyazarIrANi caturindrisUtre niyamAt caturindriyazarIrANi, tiryakpaJcendriyA manuSyA vyantarajyotiSkavaimAnikAzca nairayikavad vaktavyA, tathA cAha - 'puDhavikAiyANaM pucchA' ityAdi / adhunA lomAhArAdhikAraM vibhAvayiSuridamAha 'neraiyA Na' mityAdi sugamaM, navaraM nairayikANAM prakSepAhAro na bhavati, vaikriyazarIrANAM tathA svabhAvatvAt, lomAhAro'pi paryAptAnAmavaseyo nAparyAptAnAmiti, 'evaM egiMdiyA' ityAdi, evaM-nairayikoktaprakAreNa ekendriyAH- pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sarve devAzca - asurakumAradayo yAvadvaimAnikA bhaNitavyAH, tatraikaindriyANAM prakSepAhArAbhAvo mukhAbhAvAt, asurakumArAdInAM Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 padaM-28, uddezakaH-1, dvAravaikriyazarIratayA tathA svabhAvAt, dvitricaturindriyAstiryakpazcendriyAmanuSyAzca lomAhAra api vaktavyAH prakSepAhArAapi, ubhayarUpasyApyAhArasya teSAM sambhavAt, caramamarthAdikAramabhidhitsurAha ma. (557) neraiyANabhaMte! kiM oyAhArAmaNabhakkhI?, go0! oyAhArA nomaNabhakkhI, evaM sabve orAliyasarIrAvi, devA savvevi jAva vemANiyA oyAhArAvi maNabhakkhIvi, tatvaNaM je te maNabhakkhI devA tesiNaMicchAmaNe samuppajjatiicchAmoNaMmaNabhakkhaNaM karittate, tateNaM tehiM devehiM evaM maNasIkate samANe khippAmevaje poggalA iTThA kaMtAjAvamaNAmAte tesi maNabhakkhattAe pariNamaMti, se jahAnAmae sIyApoggalA sIyaM pappa sIyaM ceva ativatitANaM ciTThati, usiNAvA poggalA usiNaM pappa usiNaMcevaaivaittANaM ciTThati, evAmeva tehiM devehiMmaNabhakkhIkaesamANe se icchAmaNe khippAmeva aveti| vR. 'neraiyA NaM bhaMte !' ityAdi, oja-utpattideze AhArayogyapudgalasamUhaH, oja AhAroyeSAMteojaAhArAH,manasAbhakSayantItyevaMzIlAmanobhakSiNaH,tatranairayikAojaAhArA bhavanti, aparyAptAvasthAyAmojasa evAhArasya sambhavAta, manobhakSiNastvetenabhavanti, manobhakSaNalakSaNo hyAhAraH sa ucyate ye tathAvidhazaktivazAtmanasA svazarIrapuSTijanakAH pudgalA abhyavayinte, yadabhyavaharaNAnantaraM tRptipUrvaH paramasantoSa upajAyate, na caitantrairayikANAmasti, pratikUlaka- rmodayavazataH tathArUpazaktayabhAvAt, "evaM savve orAliyasarIrAvi' iti, evaM-nairayikoktenaprakAreNaaudArikazarIrariNo'pi sarvepRthivIkAyikAdayo manuSyaparyavasAnA vaktavyAH, tadyathA-'puDhavikAyANaM bhaMte! kiM oyAhArA manabhakkhI?, goyamA ! oyAhArA no maNabhakkhI' tyAdi, 'devA' ityAdi devAH yAvadvaimAnikA ojaahArA api manobhakSiNo'pi vaktavyAH, tadyathA-asurakumArA NaM bhaMte 1 kiM oyAhArA manobhakkhI ?, go0 ! oyAhArAvi maNabhakkhIvi, jAva vemANiyANaM puchA go01 oyAhArAvi maNabhakkhIvi' // sampratimanobhakSitvaM devAnAM yathA bhavati tathopadarzayati-tattha NamityAdi, tatra-teSu saMsAriSu jIveSu madhye, Namiti vAkyAlakare ye manobhakSiNo devAsteSAM Namiti vAkyAlaGkAre manaH prastAvAdAhAraviSayaM samutpadyate, kenollekhena ityata Aha-icchAmaH--abhilaSAmo Namiti vAkyAlajhAre, manomakSiNamiti-manasA bhakSaNaM manorabhaNaM kartumiti, tata evaM tairmanasi kRtevyavastApitemanobhakSaNesatitathAvidhazubhakarmodayavazAt kSipramevatatkAlameveti bhAvaH, yeiSTAH kAntAH priyA manojJA manaApA pudgalAH eteSAM vyAkhyAnaM prAgvat teSAM devAnAM manobhakSatayA pariNamante, kathamityatraiva dRSTAntamAha _ 'se jahAnAmae' sezabdo'thazabdArthaH, sa cAtra vAkyopanyAse, yathA nAmeti vivakSitA; zItAH pudgalAHzItaM-zItayonikaMprANinaM prApyazItatvamevAtivrajya-atizayena gatvA tiSThanti, kimuktaM bhavati ?- vizeSataH zItIbhuya zItayonikasya prANinaH sukhitvAyopakalpanta iti, uSNA vA pudgalA uSNaM-uSNayonikaM prApya uSNameva-uSNatvamevAtivrajya-atizayena gatvA tiSThanti, vizeSataH svarUpalAbhasampattyA tasya sukhitvAyopatiSThanta iti bhAvaH, ___ 'evameva' anenaiva prakAreNa tairdevaiH prAguktarItyA manobhakSaNe kRte sati sa teSAM devAnAmicchAmanaH-AhAraviSayecchApradhAnamanaH kSipramevApaiti-tRptibhAvAnivartate iti bhAvaH, iyamatra Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/1/-557 bhAvanA-yathA zItapudgalAH zItayonikasya prANinaH sukhitvAyopakalapyante uSNapudgalA vA uSNayonikasya tathA devairapi manasA'bhyavahyimANAH pudgalAsteSAM tRptaye paramasantoSAya copakalpante, tataAhAraviSayAbhilASanivRttirbhavatIti,atracaojahArAdivibhAgapratipAdikA imAH sUtrakRtAGganiyuktigAyAH-- // 1 // "sarIreNoyAhAro tayAya phAseNa lomaahaaro| pakkhevAhAro puna kAvalio hoi naayvvo|| oyAhArA jIvA sabve apaJjattayA muneyvvaa| pajjattagAya lome pakkheve hoti bhaiyavvA / / // 2 // egidiyadevANaM neraiyANaM ca natthi pakkhevo / sesANaM jIvANaM saMsAratyANa pkkhevo|| // 3 // lomAhArA egidiyA uneraiyasuragaNA ceva / sesAM AhAro lome pakkhevao ceva / / // 4 // oyAhArA manamakkhiNo yasabvevi suragaNA hoti| sesA havaMti jIvA lome pakkhevo ceva // " atha ka AhAra AbhoganivartitaH ko vA'nAbhoganivartita iti cet, ucyate, devAnAmAbhoganivartitaHojaAhAraH sacAparyAptAvasthAyAM, lomAhAro'pyanAbhoganivatiH, saca paryAptavasthAyAMAbhoganivartitomanobhakSaNalakSaNaH,sacaparyAptAvasthAyAMdevAnAmevanazeSANAM, sarveSAmapyAnAbhoganivartita AhAro'paryAptAvasthAyAMlomAhAraHparyAptAvasthAyAM, nairayikavarNAnAMlomAhAro, nairayikANAMtulomAhAra Abhoganivartito'pi, dvIndriyAdInAMmanuSyaparyavasAnAnAM yaH prakSepAhAraH saAbhoganivartita eveti // padaM-28, uddezakaH-1 samAptaH -pada-28-uddezakaH-2:vR. vyAkhyAta AhArapadasya prathamoddezakaH, samprati dvitIyo vyAkhyeyaH, tatra cAdAviyamadhikArasagrahagAthA-- mU. (558) AhAra 1 bhaviya 2 saNNI 3 lesA 4 diTThI 5 ya saMjata 6 ksaae7| nANa 8 jogu 9 vaoge 10 vede 11 yasarIra 12 paJjattI 13 // vR. 'AhAre'tyAdi, prathamaM sAmAnyata AhArAdhikAraH, dvitIyo bhavyAdhikArobhavyavizeSitAhArAdhikAraH, evaMtRtIyaHsaMiyadhikAraH,caturtho lezyAdhikAraH paJcamodRSTayadhikAraH SaSThaHsaMyatAdhikAraH saptama; kaSAyAdhikAraH aSTamo jJAnAdhikAraH navamo yogAdhikAraHdazama upayogAdhikAraH ekAdazo vedAdhikAraH dvAdazaHzarIrAdhikAraH trayodazaH paryAptayadhikAraH, iha bhavyAdigrahaNena tatpratipakSabhUtA abhavyAdayo'pi sUcitA draSTavyAH, tathaivAgre vakSyamANatvAd, tatra prathamaM sAmAnyata AhArAdhikAraM vibhAvayiSuridamAha padaM-28, uddezakaH-2-dAra-1"AhAra" mU. (559) jIve gaMbhaMte! kiM AhArae anAhArae?, go0 siya AhAraesiya anA Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pada-28, uddezakaH-2, bAra-1 223 hArae, evaM neraie jAva asurakumAre jAva mANie, siddhe NaM bhaMte ! kiM AhArae anAhArae?, go0! no AhArae anAhArae, jIvANaM bhaMte! kiM AhArayA anAhArayA? go0 AhArayAvianAhArayAvi, neraiyANaM! pucchA, go0 ! sabvevi tAva hojA AhArayA 1 ahavA AhAragA ya anAhArae ya 2 ahavA AhAragAya anAhAragAya3, evaMjAva vemANiyA, navaraM egidiyA jahA jIvA, siddhANaM pucchA, go0 ! no AhAragA anAhAragA vR. 'jIve NaM maMte !' ityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautame'tyAdi, gautama ! syAta kadAcidAhArakaH kadAcidanAhArakAH,kathamiticet?,ucyate, vigrahagataukevalisamudghAte zailezyavasthAyAM siddhatve cAnAhArakAH, zeSAsvavasthAsvAhArakaH, uktNc||1|| "viggahagaimAvannA kevaliNo samohayA ajogiiy| siddhA ya anAhArA sesA AhAragA jIvA / / " / tadevaM samAmAnyato jIvacintAM kRtvedAnI nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNAhArakAnAhArakacintAM karoti-'neraieNaMbhaMte! kiM AhArae' ityAdi sugama, tadevaM sAmAnyato jIvapade nairayikAdiSu caikavacanena AhArakAnAhArakatvacintA kRtA, samprati bahuvacanenatAMcikIrSurAha___'jIvANaMbhaMte!' ityAdipraznasUtrasugama, bhagavAnAha-gautama! AhArakA apianAhArakA api, sadaiva bahuvacanaviziSTA ubhaye'pi labhyante iti bhAvaH, tathAhi-vigrahagativyatirekeNa zeSakAlaM sarve'pi saMsAriNo jIvA AhArakAH", vigrahagatistu kvacit kadAcit kasyacittu bhavatIti sarvakAlamapi labhyamAnA sA pratiniyatAnAmeva labhyate tata AhArakeSu bahuvacanaM, anAhArakAapisiddhAH sadaiva labhyante,tecAbhavyebhyo'nantaguNAH, anyaca-sarvakAlamekaikasya nigodasya pratisamayamasaGkhyeyabhAgo vigrahagatyApano labhyate, tato'nAhArakeSvapi bahuvacanaM, nairayikasUtre sarve'pi tAvadbhaveyurAhArakAH 1, kimuktaM bhavati? kadAcinairayikAH sarvepyAhArakA eva bhavanti, na tveko'pyanAhArakaH, kathamiti cet, ucyate, upapAtavirahAt, tathAhi-nairayikANAmupapAtaviraho dvAdazamuhUrtAH, etAvaticAntarepUrvotpannavigrahagatyApannAapi AhArakA jAtAH, anyastvanutpadyamAnatvAtanAhArako na sambhavatIti, athavA AhArakA anAhArakAzca 2 AhArakapade bahuvacanaManAhArakapade ekavacanamiti bhAvaH, kathameSa bhaGgo ghaTAmiyartIti cet, ucyate, iha narakeSujantuH kadAcidekautpadyatekadAcidadvI kadAcit trayazcatvAroyAvatsaGkhyAtA asaGkhyAtA vA,tatrayadA eka utpadyateso'picavigrahagatyApanno'pi bhavatianyeca pUrvotpannatayA AhArakA abhavantadA eSa bhaGgo labhyate, tRtIyabhaGgamAha-ahavAAhAragAya anAhAragAya 3, atrobhayatrApi bahuvacanaM, eSa ca maGgo yadA bahavo vigrahagatyotpadyante tadA draSTavyaH, zeSabhaGgakAstu na sambhavanti, AhArakapadasya nairayikANAM sarvadaiva bahuvacanaviSayatayA labhyamAnatvAt, evamasurakumArAdiSustanitakumArAparyavasAneSudvIndriyAdiSuca vaimAnikaparyanteSu pratyeka bhaGgatrika bhAvanIyaM, upapAtavirahabhAvataHprathamabhaGgasya ekAdisaGkatayotpatteH zeSasya ca maGgadvayasya sarvatrApi labhyamA-natvAt, ekendriyeSupunaHpRthivyAtejovAyuvanaspatirUpeSupratyekameSaevaiko bhaGgaH AhArakAH anAhArakAapi, pRthivyaptejovAyuSupratyekpratisamayamasaGkAyAtAnAMvanaspatiSupratisamayamanantAnAM Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/1/559 vigrahagatyotpadyamAnAnAM labhyamAnatayA anAhArakapade'pi sadaiva teSu bahuvacanasambhavAt, tathA cAha-'evaM jAva vemANiyA navaraM egidiyA jahA jIvA' iti, evaM-nairayikoktabhaGgaprakAreNa zeSA apyasurakumArAdayastAvadvaktavyA yAvadvaimAnikAH, navaramekendriyAH pRthivyaptejovAyuvanaspatirUpAHpratyekaMyathAubhayatrApibahuvacane jIvA uktAstathA vaktavyAH, siddheSvekaeva bhaGgo'nAhAraka iti, sakalazarIraprahANatasteSAmAhArAsambhavAt, bahUnAM ca sadA bhAvAt iti, gataM prathamaM dvAraM // -padaM-28-uddezakaH-2 dAraM-2 "bhava" :mU. (560) bhavasiddhieNaMbhaMte! jIve kiM AhArate anAhArate?, go0 siya AhArate siya anAhArae, evaMjAva vemANie bhavasiddhiyA gaMbhaMte! jIvA kiMAhAragA anA0? go0! jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, abhavasiddhievievaM ceva, nobhavasiddhienoabhavasiddhie NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0 ! no AhArae anAhArae, evaM siddhevi, nobhavasiddhiyanoabhavasiddhiyANaM bhaMte! jIvA kiMAhAragA anAhAragA?, go0! no AhAragA anAhAragA, evaM siddhevi| vR.dvitIyaM bhavyadvArabhidhitsurAha-bhavasiddhieNaMbhaMte!' ityAdi, mavaiH saGkhyAtairasaGkhyAyatairanantairvA siddhiryasyAsau bhavasiddhiko bhavya;, sa kadAcidAhArakaH kadAcidanAhArakaH, vigrahagatyAdyavasthAyAM anAhArakaH zeSakAlaM tvAhArakaH, evaM caturviMzatidaNDake'pi pratyekaM vAcyaM, tathA cAha-"evaM jAva vemANie' atra ca siddhaviSayaM sUtraM na vaktavyaM, mokSapadaprAptatayA tasya bhavasiddhikatvAyogAt, atraiva bahuvacananenAhArakAnAhArakatvacintAM cikIrSurAha bhavasiddhiyANaM bhaMte!' ityAdi, atrApyAhArakadvAraivajIvapadeekendriyeSuca pratyekamubhayatra bahuvacanenaika eva bhaGgo, yathA AhArakA api anAhArakA api, zeSeSu nairayikAdiSu sthAneSu bhaGgatrikaM, kadAcitkevalA AhArakAevanatveko'pyanAhArakaH, athavA kadAcidAhArakAeko'nAhArakaH, athavAAhArakAapianAhArakA apiubhayatrApi bahuvacanaM, tathA cAha-'jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo' iti, yathA ca bhavasiddhike ekasmin bahuSu cAhArakAnAhArakatvacintA kRta tathA abhavasiddhike'pi kartavyA, ubhayatrApyekavacane bahuvacane ca bhaGgasaGkhyAyAH sarvatrApi samAnatvAta, tathA cAha 'abhavasiddhie evaM ceva' abhavasiddhike'pi bhavasiddhika iva ekavacane bahuvacane ca vaktavyamiti, yastu na bhavasiddhiko nApyamavasiddhikaH sa siddhaH, sa hi bhavasiddhiko na bhavati, bhavAtItatvAt, abhavasiddhikastu rUDhyA yaH siddhigamanayogyo na bhavati sa ucyata, tato'bhavasiddhiko'pina bhavati, siddhiprAptatvAt, tathAcasatinobhavasiddhikanoabhavasiddhikatvacintAyAM dve eva pade, tadyathA-jIvapadaM siddhipadaM ca, ubhayatrApyekavacane eka eva bhaGgo'nAhAraka iti, bahuvacane'pyeka evAnAhArakA iti| -pada-28, uddezakaH-2-dAraM-3 "saMjhI":mU. (561) saNNI NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0! siya A0 siya anA0, evaM jAva vemANie, navaraM egidiyavigaliMdiyA no pucchijaMti, www Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-28, uddezakaH-2, dvAra-3 225 saNNI NaM bhaMte ! jIvA kiM AhAragA anAhAragA?, go0 ! jIvAio tiyabhaMgo jAva vemANiyA, asaNNI NaMbhaMte! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0 ! siya A0 siya anA0 evaM neraie jAva vANamaMtare, joisiyavemANiyA na pucchijaMti, asaNNINaM bhaMte ! jIvA kiM A0 anA0?, go0! AhAragAvi anAhAragAvi ego maMgo, asaNNI NaM bhaMte ! neraiyA kiM AhArayA anA0?, go0! AhAragA vA 1 anAhAragA vA 2ahavA AhAraeyaanAhAraeya3AhAraeya anAhArayAya 4 ahavA AhAragAya anAhArae ya5 ahavA AhAragAya anAhAragAya 6 evaM ete chabbhaMgA, evaM jAva thaNiyakumArA, egidiesu abhaMgataM, beiMdiya jAva paMciMdiyatirikkhajoNiesa tiyabhaMgo, maNasavANamaMtaresa chabbhaMgA, nosaNNInoasaNNI NaM bhaMte ! jIve kiM A0 anA0?, go0 ! siya AhArae siya anAhArae ya, evaM maNUsevi, siddhe anAhArate, puhutteNaM nosaNNInoasaNNI jIvA AhAragAvi anAhAragAvi, maNUsesu tiyabhaMgo, siddhA anaahaargaa| vR. saMjJidvAre-'sannIgaMbhaMte!' ityAdi praznasUtraMsugama, nirvacanasUtramAha-'goyame'tyAdi, vigrahagatAvanAhArakaH zeSakAlamAhArakaH, nanusaMjJIsamanaska ucyate, vigrahagatau ca mano nAsti tataH kathaM saMjJI sannanAhArako labhyate ?, ucyate, iha vigrahagatyApanno'pi saMghyAyuSkavedanAt saMjJI vyavahriyate, yathA nArakAyuSkavedanAcArakastato na kazciddoSaH, _ 'evamityAdi, evamupadarzitena prakAreNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAniko-vaimAnikasUtraM, navaramekendriyA vikalendriyA na praSTavyAH, kimuktaM bhavati ?-tadviSayaM sUtraM sarvathA na vaktavyaM, teSAmamanaskatayA saMjJitvAyogAt, bahuvacanacintAyAM jIvapade nairayikAdipadeSu ca pratyekaM sarvatra bhaGgatrayaM, tadyathA-sarve'pi tAvad bhaveyurAhArakAH 1 athavA AhArakAzca anAhArakazca2 athavAAhArakAca anAhArakAca 3, tathA cAha-'jIvAtIto tiyabhaMgo jAva vemANiyA' iti, tatra sAmAnyato jIvapade prathamabhaGgaH sakalalokApekSayA saMjJitvenotpAtavirahAbhAvAtat dvitIyabhaGga ekasmin saMjJini vigrahagatyApanne tRtIyabhaGgo bahuSu saMjJiSu vigrahagatyApanneSu, evaM nairayikAdipadeSvapi bhaGgabhAvanA kAryA, 'asaNNI NaM bhaMte !' ityAdi, atrApi vigrahagatAvanAhArakaH zeSakAlamAhArakaH, evaM jAva vANamaMtare' iti evaM-sAmAnyato jIvapada iva caturviMzatidaNDakakrameNa tAvat vaktavyaM yAvadvAnamantaro-vAnamaMtaraviSayaM sUtraM, atha nairayikA bhavanapatayo vAnamantarAzca kathamasaMjJino yenAsaMjJisUtre te'pi paThyante iti?, ucyate, iha nairayikA bhavanapatayovyantarAzcAsaMjJibhyo'pi utpadyante saMjJibhyo'pi, asaMjJibhyazca utpadyamAnA asaMjJina itivyavahriyante saMjJibhya utpadyamAnAH saMjJinaH, tato'saMjJisUtre'piteuktaprakAreNapaThyante, jyotiSkavaimAnikAstusaMjJibhya evotpadyante nAsaMjJibhya iti asaMjJitvavyavahArAbhAvAdiha te na paThyante, tathA cAha 'joisiyavemANiyA na pucchijaMti' kimuktaM bhavati ?-tadviSayaM sUtraM na vaktavyaM, teSAmasaMjJitvAbhAvAditi, bahuvacanacintAyAMsAmAnyato jIvapade eka eva bhaGgaH, tadyathA-AhArakA apianAhArakA api, pratipasamayamekendriyANAmanantAnAM vigrahagatyApannAnAmata evAnAhArakANAM sadaiva labhyamAnatayA anAhArakapade'pi sarvadA bahuvacanabhAvAt, nairayikapade SaT bhaGgAH, tatra | 11] 15 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/3/561 prathamo bhaGga AhArakA iti, ayaM ca bhaGgo yadA'nyo'saMjJinArakaH utpadyamAno vigrahagatyApannona labhyate pUrvotpannAstvasaMjJinaH sarve'pyAhArakA jAtAstadA labhyate, dvitIyo'nAhArakA iti, eSa yadA pUrvotpanno'saMjJI nAraka eko'pi na vidyate utpadyamAnAstu vigrahatyApannA bahavo labhyante tadA vijJeyaH, tRtIya AhArakazca anAhArakazca, dvitve'pi prAkRte bahuvanacamiti bahuvacanacintAyAmeSo'pi bhagaH samIcIna ityupanyastaH, tatra yadA cirakAlotpanna eko'saMjJI nArako vidyate adhunotpadyamAno'pi vigrahagatyApanna ekastadA'yaM bhaGgaH, caturthaH AhArakazca anAhArakAzca eSa cirakAlotpanne ekasmitrasaMjJini nArake vidyamAne adhunotpadyamAneSuasaMjJiSu vigrahatyApanneSudraSTavya, paJcamaH-AhArakAcaanAhArakazca,ayaMcirakAlotpanneSu bahuSuasaMjJiSu nArakeSu satsu adhunotpadyamAne vigrahagatyApane ekasminnasaMjJini vijJeyaH, SaSTha AhArakAca anAhArakAca, eSa bahuSu cirakAlotpanneSUtpadyamAneSu cAsaMjJiSu veditavyaH, "evametechabmaMgA' evamupadarzitaprakAreNa eteSabhaMgAH, tadyathA-AhArakapadasya kevalasya bahuvacanenaikaH1,anAhArakapadasya kevalasya bahuvacanena dvitIyaH2,AhArakapadasyAnAhArakapadasya ca yugapata pratyekamekavacanena tRtIyaH3,AhArakapadasyaikavacanena anAhArakapadasya bahuvacanena caturthaH4,AhArakapadasyabahuvacanenaanAhArakapadasyaikavacanena paJcamaH 5, ubhayatrApi bahuvacanena SaSThaH6,zeSAstu bhaGgAnasambhavanti,bahuvacanacintAyAH prakrAntatvAt, etecaSaTbhaGgAasurakumArAdiSvapi stanitakumAraparyavasAneSu veditavyAH, tathA cAha-'evaM jAva thaNiyakumArA' 'egidiesu abhaMgaya'miti ekendriyeSu pRthivyapatejovAyuvanaspatirUpeSvamaGgakaMbhaGgakAbhAva eka eva bhaGga ityarthaH, sacAyaM AhArakA api anAhArakA api, tatrAhArakA bahavaH suprasiddhA;, anAhArakA api pratisamayaM pRthivyaptejovAyavaH pratyekamasaGkhyeyAH pratisamayaM vanaspatayo'nantAH sarvakAlaM labhyante iti te'pi bahavaH siddhAH, _ 'dvIndriyatrIndriyacaturindriyatiryakpaJcendriyeSu pratyekaMbhaGgatrikaM, tadyathA-AhArakAathavA AhArakAzca anAhArakazca athavA AhArakAzca anAhArakAca, tatra dvIndriyAn prati bhAvanAyadA dvIndriya eko'pi vigrahagatyApanno na labhyate tadA pUrvotpannAH sarve'pyAhArakA iti prathamo maGgaH, yadA punareko vigrahagatyApannastadA pUrvesarve'pyAhArakA utpadyamAnastveko'nAhAraka iti, yadA tUtpadyamAnA api bahavo labhyante tadA tRtIyaH, evaM trIndriyacaturindriyatiryakpaJcendriyeSvapi bhAvanA kartavyA, manuSyavyantareSuSaTbhaGgAH teca nairayikeSviva bhAvanIyAH, tathA cAha-'beiMdiya jAvapaMciMdiyatirikkhajoNiesutiyabhaMgo, maNUsavANamaMtaresu chabmaMgA' iti, nosaMjJInoasaMjJI cakevalI siddhazca tato nosaMjJinoasaMjJitvacintANAM trINi padAni, tadyathA-jIvapadaM manuSyapadaM siddhapadaM ca, tatra jIvapade sUtramAha 'nosaNNInoasaNNINaMbhaMte! jIve ityAdi,syAt-kadAcidAhArakaH kevalinaHsamudghAtAghavasthAviraheAhArakaH (katvAta), syAt kadAcidanAhArakaH, samudghAtAvasthAyAM ayo gitvAvasthAyAM siddhAvasthAyAM vA bhAvanIyaM, siddhe anAhArae' iti siddhe-siddhaviSaye sUtre anAhArae' iti vaktavyaM, puhutteNaM tipRthaktvena bahutvena cintAyAmiti prakramaH, 'AhAragAvianAhAragAvi tatrAhArakAapibahUnAM kevalalinAMsamudghAtadyavasthArahitAnAM sadaivalabhyamAnatvAt, anAhArakA api siddhAnAM sadaiva bhAvAtteSAM cAnAhArakatvAditi, Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-3 227 'maNussesu tiyabhaMgo' iti manuSyaviSayaM bhaGgatrikaM, tadyathA--AhArakA eSa bhaGgo yadAna ko'pikevalI samuddhAtAdyavasthAgatobhavati, athavAAhArakAzcaanAhArakazca eSabhaGgaekasmin kevalini samudghAtAdyavasthAgate sati labhyate, athavA AhArakAzca anAhArakAzca eSa bahuSu kevalasisamudghAtadyavasthAgateSu satsu veditavyaH / lezyAdvAre sAmAnyataH salezyasUtramAha -padaM-28, uddezakaH-2-dAraM-4- "lezyA":ma. (562) salese gaMbhaMte! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0! siya AhArae siya anAhArae, evaMjAva vemANite, salesANaM bhaMte ! jIvA kiM AhAragA anAhAragA?, go0 ! jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, evaM kaNhalesAvi nIlalesAvi kAiulesAvi jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, teulesAe puDhaviAuvaNassaikAiyANaMchabbhaMgA, sesANaMjIvAdiotiyabhaMgojesiM asthiteulesA, pamhalesAe sukkalesAe ya jIvAdio tibhaMgo, alesA jIvA maNussA siddhA ya egatteNavi puhutteNavi no AhAragA anaahaargaa| vR. 'saleseNaMbhaMte! jIve'ityAdi, idaM sAmAnyatojIvasUtramiva bhAvanIyaM,atrApi siddhasUtraM navaktavyaM, siddhAnAmalezyatvAt, bahuvacanacintAyAMjIvapade ekendriyeSucapRthivyAdiSupratyekameka eva bhaGgastadyathA-AhArakA apianAhArakA api, ubhayeSAmapi sadAbahutvena labhyamAnatvAt, zeSeSu tu nairayikAdiSu padeSu tu pratyekaM bhaGgatrikaM, tadyathA-sarve'pi tAvadbhaveyurAhArakAH 1, athavA AhArakAzca anAhArakazca 2, athavA AhArakAzca anAhArakAzca 3, amISAMca bhAvanA prAgvat, tathA cAha-'jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo' iti, "eva'mityAdi, evaM yathA sAmAnyataH salezyasUtramuktaM tathA kRSNalazyAviSayamapinIlalezyAviSayamapi kApotalezyAviSayamapi sUtraM vaktavyaM, sarvatra sAmAnyato jIvapade ekendriyeSu ca pratyekamabhaGgaka, zeSapakSe bhaGgatrika, tejolezyAviSayamapi sUtramekatve prAgvat, bahutvena pRthivyabavanaspatiSu SaT bhaGgAH, teSu kathaM tejolezyAsambhavaiticet?, ucyate, bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnAdevAnAMtejolezyAvatAM tatrotpAdabhAvAta, uktaMtacAsyAeva bhagavatyAH prajJApanAyAzco0 jeNetesubhavaNavaivANamaMtarajoisiyasohammIsANayA devA uvavajaMti teNaM teulessA labmai" iti, teSaTbhaGgA ime-sarveAhArakAH 1 athavA sarve anAhArakAH2athavA AhArakazcAnAhArakazca3 athavA AhArakazca anAhArakAca 4athavA AhArakAzcaanAhArakazca5athavAAhArakAzcAnAharakAzca6,zeSANAMjIvapadAdArabhya sarvatrApi bhaGgatrikaM, tathA cAha___'teulessAe puDhaviAuvaNassaikAiyANaM chabbhaMgA, sesANaM jIvAIo tiyabhaMgo' iti, Aha-kiM sarveSAmavizeSeNa jIvapadAdArabhya bhaGgatrikamuta keSAMcidataAha-'jesiMasthi teulesA' iti, yeSAmasti tejolezyA teSAmeva bhaGgatrikaM vaktavyaM, na zeSANAM, etena kimAveditaM bhavati nairayikaviSayaM tejovAyuviSayaM dvitricaturindriyaviSayaM ca tejolezyAsUtraM na vaktavyamiti, tathA padmalezyA zuklalezyAca yeSAM sambhavati tadviSayaM tayoH sUtraM vaktavyaM, tatrapAlezyA zuklalezyA ca tiryakpaJcendriyeSu manuSyaSu vaimAnikeSu ca labhyate na zeSeSviti tayoH pratyekaM catvAri padAni, Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 prajJApanAupAsUtram-2- 28/2/4/562 tadyathA-sAmAnyatojIvapadaMtiryakpaJcendriyapadaMmanuSyapadaMvaimAnikapadaMca, sarvatrApyekavacanacintAyAM syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti bhaGgaH, bahuvacanacintAyAM bhaGgatrikaM, tadyathA-sarve'pi tAvad bhaveyurAhArakAH 1 athavA AhArakAzca anAhArakazca 2 athavA AhArakAzcAnAhArakAzca 3, tathA cAha-'pamhalesAe sukkalesAe jIvAio tiyabhaMgo'tti, alezyA lezyAtItAste cAyogikevalinaH siddAzca, tato'tra trINi padAni, tadyathA sAmAnyato jIvapadaM manuSyAH siddhAzca, sarvatrApyekavacanena bahuvacanena cAnAhArakAeva vaktavyAH, etadevAha-'alessA jIvA maNussA siddhA ya egatteNavi puhutteNavi no AhAramA anAhAragA' iti, gataM leshyaadvaarm| padaM-28, uddezakaH-2 dAraM-5"STi" :mU. (563) sammaddiTThINaMbhaMte ! jIvA kiM AhA0 anA0?, go0 ! siya AhA0 siya anA0, beiMdiyA teiMdiyA cauridiyA chabbhaMgA, siddhA anAhAragA, avasesANaM tiyabhaMgo, micchAdiTThIsujIvegidiyavajjo tiyabhaMgo, sammAmicchAdiTThI NaM bhaMte ! kiM AhA0 anA0?, go0 ! AhArate no anA0, evaM egidiyavigaliMdiyavajaM jAva vemANite, evaM puhuttennvi| va. samprati samyagdRSTidvArama-samyagdRSTizcehaupazamikasamyakatvena sAsvAdanasamyakatvena kSAyopazamikasamyakatvena vedakasamyakatvena kSAyikasamyakatvena vA pratipattavyaH, sAmAnyata upAdAnAt, tathaivAgre bhaGgacintAyAapikariSyamANatvAt, tatraupazamikasamyagdRSTAdayaH supratItAH, vedasamyagdRSTiH punaH kSAyikasamyakatvamutpAdayan caramagrAsamanubhavannavaseyaH ekatve sarveSvapi jIvAdipadeSu pratyekameSa bhaGgaH syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, navaramatra pRthivyAdiviSayaM sUtraM navaktavyaM, teSAM samyagdhaSTitvAyogAt, 'ubhayAbhAvo puDhavAiesu' iti vacanAd, bahuvacana viSayaM sUtraM, sAmAnyato jIvapade AhArakA api anAhArakA api ityeSa eva bhaGgaH, ubhayeSAmapi sadA samyagdRSTInAM bahutvena labhyamAnatvAt, nairayikabhavanapatitiryakpaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkavaimAnikeSupratyekaM bhaGgatrikaM, tadyathA-kadAcitsarve'pyAhArakAeva 1 kadAcidAhArakA ekazcAnAhArakaH2, kadAcidAhArakAzca anAhArakAzca 3, dvitricaturindriyeSu punaH SaDbhaGgAH, teca prAgvadbhAvanIyAH, dvIndriyAdInAMcasamyagdRSTitvamaparyAptAvasthAsambhavisAsvAdanasamyakatvApekSayA draSTavyaM, siddhAstvanAhArakAH, eteSAM kSAyikasamyakatvayuktatvAt, tathAcAha-'beiMdiyateiMdiyacauridiesuchabbhaMgA, siddhA anAhAragA, avasesANaM tiyabhaMgo' mithyASTiSvapiekavacane sarvatra syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, bahuvacane jIvapade pRthivyAdipadeSu ca pratyekamAhArakA api anAhArakA apIti, ubhaye'mapi sarvadaive teSu bahutvena labhyamAnatvena, zeSeSu tu sarveSu sthAneSu bhaGgatrikaM, siddhasUtraM cAtra na vaktavyaM, siddhAnAM mithyAtvApagamAt, etadevAha- 'micchAdiTThIsujIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, sammAmicchadiTThINaMbhaMte! jIve' ityAdi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha-gautama! AhArako noanAhArakaH, kasmAditi cet, ucyate, iha saMsAriNAmanAhArakatvaM vigragatI, naca samyagmithyAghaTitvaM vigrahagatAvavApyate, kAlakaraNAyogAt, 'sammAmiccho na kuNai kAlaM' iti vacanAt, tataH samyagmithyATervigrahagatyabhAvato'nAhArakatvAbhAvaH, evecaturviMzatidaNDakakrameNa sarvatrApi ___ Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-5 229 vaktavyaM, navaramekendriyavikalendriyA na vaktavyAH, teSAM samyagmithyASTitvAsambhavAt, evaM bahuvacane'pi vaktavyaM, tadyathA-"sammAmicchadiTThINaM bhaMte ! jIvA kiM AhAragA anAhAragA?, go0 1 AhAragA no anAhAragA, sammAmicchaddiTTI NaM bhaMte ! neraiyA kiM A0 anA0?, go0 ! AhAragA no anAhAragA, evamegiMdiyavigaliMdiyavajA jAva vemANiyA' iti / gataM TidvAra, -padaM-28, uddezakaH-2 dAraM-6- "saMyata':':mU. (564) saMjae NaM bhaMte ! jIve kiM AhA0 anA0?, go0 ! siya AhArae siya anAhArae, evaM maNUsevi, puhutteNaM tiybhNgo| asaMjate pucchA, siya AhArae siya anAhArae, puhutteNaM jIvegiMdiyavajjo tiybhNgo| saMjatAsaMjate NaM jIve0 paMciMdiyatirikkhajoNite maNUse ya 3 ete eghatteNavi puhutteNavi AhAragA no anA0, nosaMjatenoasaMdatenosaMjatAsaMjate jIve siddhe ya ete egatteNa pohatteNavi no AhA0 anA01 vR. samprati saMyatadvAra-saMyatatvaMca manuSyANAmeva, tatra dvepade, tadyathA-jIvapadaM manuSyapadaM ca, tatrajIvapade sUtramAha-saMjaeNaMbhaMte! jIve' ityAdi sugama, navaramanAhArakatvaM kevalisamudghAtAvasthAyAmayogitvAvasthAyAMca veditavyaM, zeSakAlamAhArakatvaM, evaMmaNUsevittievaMmanuSyaviSaye sUtraM vaktavyaM, tadyathA- 'saMjaeNaM bhaMte! maNUse kiM AhArae anAhArae?, go0 siya AhArae siyaanAhArae bhAvanA'nantaramevoktA, 'puhutteNaM tiyabhaMgo'tti pRthakatvena-bahuvacanenajIvapade manuSyapade ca pratyekaM bhaGgatrikaM, taccaivaM-sarve'pi tAvadmaveyurAhArakAH, eSa bhaGgo yadA na ko'pi kevalI samudghAta-mayogitvaMvA pratipanno bhavati tadA veditavyaH, athavA AhArakAcAnAhArakazca, eSa ekasmin kevalini samavahate zailezI vA gate prApyate, athavA AhArakAzcanAhArakAca, eSa bahuSu kevaliSu samavahateSu zailezIgateSu vA labhyate / ___asaMyatasUtreekavacane sarvatrasyAdAhAhArakaH syAdanAhAraka itivaktavyaM,bahuvacanejIvapade pRthivyAdiSucapadeSu pratyekapAhArakA api anAhArakA api ityeSa bhaGgaH, zeSeSutunairayikAdiSu sthAneSu pratyekaM bhaGgatrikaM, saMyatAsaMyatA-dezaviratAH, teca tiryakpaJcendriyA manuSyA vAna zeSAH, zeSANAM svabhAvata eva dezaviparatipariNAmAbhAvAd, evaM caiteSAM trINi padAni, tadyathA-sAmAnyato jIvapadaMtiryakpaJcendriyapadaM manuSyapadaMca, eteSutriSvapisthAneSu ekavacane bahuvacaneca AharakA bhavanti, bhavAntaragatau kevalisamudghAtAdyavasthAsu ca dezaviratipariNAmA- bhAvAt, nosaMyatonoasaMyatonasaMyatAsaMyataH, taccintAyAM dve pade, tadyathA-jIvapadaM siddhapadaM ca, ubhayatrApyekavacane bahuvacanecAnAhArakatvameva vaktavyaM, na tvAhArakatvaM, siddhAnAmanAhArakatvAt gataM saMyatadvAraM, -: padaM-28-uddezakaH-2 dAraM-7- "kaSAyaH":mU. (565) sakasAi NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anA0?, go0 ! siya A0 siya anAhArate, evaM jAva vemANitA, puhutteNaM jIvegiMdiyavaJjo tiyabhaMgo kohakasAIsu jIvAdIsu evaM ceva, navaraM devesu chabbhaMgA, mAnakasAIsu mAyAkasAIsu ya devaneraiesu chaDbhaMgA, avasesANaM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, lohakasAIsu neraiesu chabbhaMgA, Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 prajJApanArapAsUtram-2-- 28/2/7/565 avasesesu jIvegiMdiyavaJo tiyabhaMgo, akasAI jahA nosaNNInoasaNNI, / dR. kaSAyadvAraM-'sakasAiNaM bhaMte! jIve' ityAdi, ekavacanaviSayaMsUtraM sugama, bahuvacane 'jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo'tti jIvapade pRthivyAdiSu ca paJcasu padeSu pratyekaM AhArakA api anAhArakA api vaktavyaM, ubhayeSAmapi sakaSAyANAM sadaivateSu sthAneSu bahutvena labhyamAnatvAt, zeSeSu tu sthAneSu bhaGgatrikaM, 'kohakasAI evaMceva'tti krodhakaSAyyapievameva-sAmAnyataH sakaSAyavadaseyaH, tatrApi jIvapade pRthivyAdipadeSu cAbhaGgakaM, zeSeSu tusthAneSu bhaGgatrikamiti bhAvaH, kiM sarveSvapi zeSeSu sthAneSu bhaGgatrikaM ?, netyAha-'navaraM' 'devesu chabmaMgA devA hi svabhAvata eva lobhabahulA bhavanti nakrodhAdibahulAH, tataH krodhakaSAyiNa ekAdayo'pilabhyante itiSaDbhaGgAH, tadyathA-kadAcit sarve'pyAhArakA evakrodhakaSAyiNaH, ekasyApi vigrahatyApannasyAlabhyamAnatvAt ?, kadAcitsarve'pyanAhArakAH 2, ekasyApi krodhakaSAyiNaH sata AhArakasyAprApyamAnatvAta, krodhodayo hi mAnAdyudayavivikta evee vivakSyate na mAnAdhudayasahito'pi, tena krodhakaSAyiNaH sataH kadAcidAhArakasya sarvathA'pyabhAvaH, tathA kadAcideka AhAraka eko' nAhArakaH 3 kadAcideka AhArako bahavo'nAhArakAH4,kadAcidbahava AhArakAeko'nAhArakaH 5, kadAcidbahava AhArakAHbahavazvAnAhArakA iti6,mAnakaSAyasUtramAyAkaSAyasUtraMcaikavacane prAgvat, bahuvacane vizeSamAha__mAnakasAIsu' ityAdi, mAnakaSAyiSu mAyAkaSAyiSu bahuvacanena cintyamAneSu deveSu nairayikeSuca pratyekaMSaD bhaGgAH, nairayikA hibhavasvabhAvataH krodhabahulAH devAstulobhabahulAstato devAnAMnairayikANAMcamAnakaSAyomAyAkaSAyazca pravirala itiprAguktaprakAreNa SaTbhaGgAH,jIvapade pRthivyAdipadeSu ca pratyekamabhaGgakamAhArakANAmanAhArakANAM ca mAnakaSAyiNAM mAyAkaSAyiNAM ca pratyekaM sadaiva teSu 2 sthAneSu bahutvena labhyamAnatvAt, zeSeSu tu sthAneSu maGgatrikaM, lobhakaSAyasUtramapyekavacane tathaiva, bahuvacane vizeSamAha-- 'lobhakasAIsu' ityAdi, lobhakaSAyiSu nairayikeSuSaTbhaGgAsteSAM lobhakaSAyasyAlpatvAta, zeSeSutujIvaikendriyavarjeSusthAneSvapi bhaGgatrikaM, deveSvapi bhaGgatrikamitibhAvaH teSAMlobhabahulatayA SaDbhaGgasambhavAt, jIveSvekendriyeSu ca prAgvadeSa eva bhaGgaH, AhArakA apyanAhArakA api iti, 'akasAIjahA nosaNNINoasaNNI tiakaSAyiNo yathA nosaMjJino'saMjJinouktAsthA vaktavyAH, kimuktaM bhavati?-akaSAyiNo'pimanuSyAH siddhAzca, manuSyA upazAntakaSAyAdayoveditavyAH, anyeSAM sakaSAyitvAt, tata eteSAmapi trINi padAni, tadyathA-sAmAnyato jIvapadaM manuSyapadaM siddhapadaMca, tatra sAmAnyatojIvapade manuSyapade ca pratyekamekavacane syAdAhArakaH syAdanAhArakaiti vaktavyaM, siddhapade tvanAhArakaeveti,bahuvacane jIvapade AhArakA apianAhArakA apIti, kevalinAmAhArakANAM siddhanAmanAhArakANAM sadaiva bahutvena labhyamAnatvAt, manuSyapade bhaGgatrika, sarve'pi tAvad bhaveyurAhArakAH 1 athavA AhArakAzcanAhArakazca 2 athavA AhArakAzcanAhArakAzca 3 bhAvanAca prAgevAnekazaH kRtA, siddhapade tvanAhAraka eva / gataM kaSAyadvAraM, samprati jJAnadvAram, tatra Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM 28, uddezaka:- 2, dvAraM - 8 231 -: padaM - 28, uddezaka :- 2 - dAraM - 8 "jJAnaM" : yU. (566) nANI jahA sammaddiTThI, AbhinibohiyanANI suyanANI ya beiMdiyateiMdiyacauridiesu chabbhaMgA, avasesesu jIvAdio tiyabhaMgo jesiM atthi, ohinANI paMciMdiyatirikkhajoNiyA AhAragA no anAhAragA, avasesesu jIvAdio tiyabhaMgo jesiM atthi ohinANaM, maNapajavanANI jIvA maNUsA ya egatteNavi puhutteNavi AhA0 no anAhAMragA, kevalanANI jahA nosaNNIno asaNNI, annANI matianANI suyaannANI jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, vibhaMganANI paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA ya AhAragA no anA0, avasesesu jIvAdiyo tiybhNgo| vR. 'nANI jahA sammaddiTThI' tti jJAnI yathA prAk samyagdhaSTiruktastathA vaktavyaH, tadyathA - nANI NaM bhaMte! jIve kiM AhArae anAhArae ?, go0 ! siya AhArae siya anAhArae, nANI NaM bhaMte! neraie ki AhArae anAhArae ?, go0 ! siya A0 siya anAhArae, evaM egiMdiyavajjaM jAva mANie, nANI NaM bhaMte! jIvA kiM AhAragA anAhAragA ?, go0 ! AhAragAvi anAhAragAvi, nANI NaM bhaMte! neraiyA ki AhAragA anAhAragA ?, go0 ! savvevi tAva hojjA AhAragA 1, ahavA AhAragAya anAhArageya 2 ahavA AhAragAya anAhAragAya 3, evaMjAva dhaNiyakumArA, bediyANaM pucchA, go0 ! savvevi tAva hojja AhAragA ya 1 ahavA anAhAragA ya 2 ahavA AhArae ya anAhArae ya 3, ahavA AhArage ya anAhAragA ya 4, ahavA AhAragA ya anAhArage ya5, ahavA AhAragA ya anAhAragA ya 6, evaM teiMdiyacauridiyAvi bhANitavvA, avasesA jAva vemANiyA jahA neraiyA, siddhANaM pucchA, go0 ! anAhAragA ya' iti, AbhinibodhikajJAnisUtre zrutajJAnisUtre caikavacane prAgvadavaseyaM, bahuvacane dvitricaturindriyeSu SaD bhaGgAH, avazeSeSu tu jIvAdiSu sthAneSu ekendriyavarjeSu bhaGgatrikaM taccaivam- 'AbhinibohiyanANI NaM bhaMte! jIvA kiM AhAragA anAhAragA ?, go0 ! savvevi tAva hojja AhAragA 1 ahavA AhAragAya anAhArage ya 2 ahavA AhAragA ya anAhAragAya 3 ityAdi, tathA cAha- 'AbhinibohiyanANI suyanANI va beiMdiyateiMdiyacauridiesu chabbhaMgA, avasesesu jIvAio tiyabhaMgo, jesiM asthi' iti sugamaM, navaraM "jesiM atthi' yeSAM jIvAnAmAbhinibodhikajJAnazrutajJAne atasteSu bhaGgatrikaM vaktavyaM, na zaSeSu pRdhivyAdiSviti, avadhijJAnasUtramekavacane tathaiva, bahuvacanacintAyAM paJcendriyatiryagyonikA AhArakA eva na tvanAhArakAH, kasmAditi cet, ucyate, iha paJcendriyatirazcAmanAhArakatvaM vigrahagatau, na ca tadAnIM teSAM guNapratyayato'vadhisambhavo, guNAnAmevAsambhavAt, nApyapratipatitAvadhirdevo manuSyo vA tiryakSUpapadyate, tato'vadhijJAninaH sataH paJcendriyatirazco'nAhArakatvAyogaH, zeSeSu tu sthAnaSvekendriya vikalendriyavarjeSu pratyekaM bhaGgatrikaM, tadevAha - 'ohinANI NaM paMcidiyatirikkhajoNiyA AhAragA avasesesu jIvAio tiyabhago jesiM atthi ohinANa' miti, manaH paryAyajJAnamaM manuSyANAmeva, tata dve pade, tadyathA - jIvapadaM manuSyapadaM ca, ubhayatrApi caikavacane bahuvacane ca manaH paryAyajJAnana AhArakA eva vaktavyAH, na tvanAhArakAH, vigrahagatyAdyavasthAyAM manaH paryAyajJAnAsambhavAt, kevalajJAnI yathA prAg nosaMjJIno asaMjJI uktastathA vaktavyaH, kimuktaM bhavati ? - Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/8/566 kevalajJAnacintAyAmi trINi padAni, tadyathA-sAmAnyato jIvapadaM manuSyapadaM siddhapadaM ca, tatra sAmAnyato jIvapade manuSyapade caikavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, siddhapade tvanAhAraka iti, bahuvacane sAmAnyato jIvapade AhArakA api anAhArakA api, manuSyapade maGgatrikaM, tacca prAgevopadarzitaM, siddhapade tvanAhArakA api| ajJAnisUtraMmatyajJAnisUtraM zrutAjJAnisUtraekavacane prAgiva, bahuvacanatacintAyAMjIvapade ekendriyeSu ca pRthivyAdiSu pratyekamAhArakA anAhArakA api iti vaktavyaM, zeSaSutu bhaGgatrikaM, vimaGgajJAnisUtramapyekavacane tathaiva, bahuvacanacintAyAM paJcendriyatiryagyonikA manuSyAcAhArakA eka vaktavyAH, na tvanAhArakAH, vibhaGgajJAnasahitasya vigrahagatyA tiryakpaJcendriyeSu manuSyeSu cotpattyasambhavAt, avazeSeSu sthAneSu ekendriyavikalendriyavarjeSu pratyekaM bhaGgatrikaM / -padaM-28, uddezakaH-2-dAraM 9 "yogaH" :mU. (567) sajogIsujIvegiMdiyavajjotiyabhaMgo, maNajogI vaijogI jahA sammAmicchaTTiI, navaraM vaijogovigaliMdiyANavi, kAyajogIsujIvegiMdiyavajjotiyabhaMgo, ajogIjIvamanUsasiddhA anaahaargaa| i. gataMjJAnadvAraM, samprati yogadvAraM-tatra sAmAnyataH sayogisUtramekavacane tathaiva, bahuvacane jIvaekendriyapadAni varjayitvAzeSeSu sthAneSubhaGgatrikaM, jIvapade pRthivyAdipadeSu capunaH pratyekamAhArakA api anAhArakA apIti bhaGgaH, ubhayeSAmapi sadaiva teSusthAneSu bahutvena labhyamAnatvAt 'maNajogI vaijogI jahA sammAmicchaddiTTI yatti manoyogino vAgyoginazca yathA prAk samyagmithyASTiya uktAstathA vaktavyAH, ekavacanebahuvacanecAhArakAevavaktavyAna tvanAhArakA iti bhAvaH, navaraM vaijogo vigaliMdiyANavittinavaramiti-samyagmithyASTisUtrAdatrAyavizeSaH, samyAgmathyASTitvaM vikalendriyANAM nAstIti tatsUtraM tatra noktaM, vAgyogaH punarvikalendriyANAmapyastIti tatsUtramapi vAgyoge vaktavyaM, taccaivam 'maNajogI NaM bhaMte! jIve kiM AhArae anAhArae?, go0 ! AhArae no anAhAraesa, evaM egidiyavigaliMdiyavajjaM jAva vemANie, evaM puhutteNavi,, vaijogI NaM bhaMte ! kiM AhA0 anA0?, go0! AhAraeno anAhArae, evaM egiMdiyavajaM jAva vemANie, evaMpuhutteNavitti, kAyayogisUtramapyekavacane bahuvacane ca sAmAnyataH sayogisUtramiva, ayogino manuSyaH siddhAzca, tenAtra trINi padAni, tadyathA-jIvapadaM manuSyapadaM siddha:padaM ca, triSvapisthAneSvekavacane bahuvacane cAnAhArakatvameva / -padaM-28, uddezakaH-2-vAra-10 "upayogaH" :mU. (568) sAgArAnAgArovauttesu jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, siddhA anaahaargaa| vR. gataM yogadvAra, adhunopayogadvAramAha-tatra sAkAropayogasUtre anAkAropayogasUtreca pratyekamekavacane sarvatra syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, siddhapade tvanAhAraka iti, bahuvacane jIvapade pRthivyAdipadeSu cAhArakA apianAhArakA apiiti bhaGgaH, zeSeSu bhaGgatrikaM, siddhAstvanAhArakA iti, sUtrolestastvayam-sAgArovautteNaMbhaMte! jIve kiMAhAraeanAhArae go0 ! siya AhArae siyaanAhArae' ityAdi / Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 padaM-28, uddezakaH-2, dvAra-11 - padaM - 28, uddezakaH-2 -dAraM-11 "veda" :mU. (569) savede jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, ityivedapurisavedesujIvAdiotiyabhaMgo, napuMsagavedae ya jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, avedae jahA kevlnaannii| vR. gataM upayogadvAraM, vedadvAresAmAnyataH savedasUtramekavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, bahuvacane jIva padamekendriyAMzca varjayitvA zeSeSu sthAneSu bhaGgatrika, jIvapade ekendriyeSu ca punaH pratyekamabhaGgAkaM, AhArakAanAhArakA apIti, strIvedasUtrapuruSavedasUtraMca ekavacane tathaiva, navaramatra nairayikaikendriyavikalendriyAna vaktavyAH teSAM napuMsakatvAt, bahuvacane jIvAdiSupadeSu pratyekaM bhaGgatrika, napuMsakavede'pi sUtramekavacane tathaiva, navaramatra bhavanapati vyantarajyotiSkavaimAnikAna vaktavyAsteSAmanapuMsakatvAd, bahuvacane jIvaikendriyavarjeSu bhaGgatrikaM, jIvapade ekendriyapadeSuca pRthivyAdiSu punarabhaGgakaM prAguktasvarUpamiti, avedo yathA kevalI tathA ekavacane bahuvacane ca vaktavyaH, jIvapade manuSyapade ca ekavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, bahuvacane jIvapade AhArakA apianAhArakAapi, manuSyeSu bhaGgatrikaM, siddhatve'nAhArakA iti vaktavyamiti bhaavH| padaM-28, uddezakA-2-vAraM 12 "zarIraM":mU. (570) sasarIrIjIvegiMdiyavajotiyabhaMgo, orAliyasarIrI jIvamaNUsesutiyabhaMgo, avasesA AhAragA no anAhAragAjesiM asthi orAliyasarIraM, veubviyasarIrI AhAragasarIrI ya AhAragA no anA0 jesiM asthisa teyakammasarIrIjIvegiMdiyavajotiyabhaMgo, asarIrIjIvA siddhAya no AhAragA anaa0| vR.gataM vedadvAraM,zarIradvAresAmAnyataHzarIrasUtre sarvatraikavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, bahuvacane jIvaekendriyavarjeSu zeSeSusthAneSu pratyekaM bhaGgatrikaM, jIvapade pRthivyAdipadeSu ca pratyekamabhaGgAkaM prAguktamiti, audArikazarIrasUtramekavacanetathaiva, navaramatra nairayikabhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA na vaktavyAsteSAmaudArikazarIrAbhAvAt, bahuvacane jIvapade manuSyapadeSu ca pratyekaM bhaGgatrikaM, tadyathA-sarve'pi tAvadbhaveyurAhArakAH eSa bhaGgo yadA na ko'pi kevalI samudghAtagato'yogI vA, athavA AhArakAzcAnAhArakazca, eSa ekasmin kevalini samudghAtagate ayogini vA sati prApyate, athavA AhArakAzcAnAhArakAzca, eSaM bhaGgo bahuSu kevalisamudghAtagateSu ayogiSu vA satsu vedayitavyaH, zeSAstvekendriyadvIndriyatrIndriya caturindriyatiryakpaJcendriyA AhArakA eva vaktavyAH, na tvAnAhArakAH, vigrahagatyuttIrNAnAmevaudArikazarIrasambhavAt, vaikriyaAhArakazarIriNazca sarve'pyekavacane bahuvacane cAhArakA eva na tvanAhArakAH, navaraM yeSAM vaikriyamAhArakaM vA sambhavati ta eva vaktavyA nAnye, tatra vaikriyaM nairayikabhavanapativAyukAyikatiryaspaJcendriyamanuSyavyantarajyotiSkavaimAnikeSu AhArakaM manuSyaSveva, sUtrollekhazcAyaM-'veubbiyasarIrI NaM bhaMte ! jIve kiM AhArae anAhArae?, goyamA! A0 no anA0, veubviyasarIre NaM bhaMte ! neraie kiM AhArae anAhArae ?, go0 ! A0 no anA0' ityAdi, taijasakArmaNazarIrisUtre caikavacane sarvatra syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, bahuvacane Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/12/570 jIvaikendriyavarjeSu zeSaSu sthAneSu bhaGgatrika, jIvapade ekendriyeSu ca punarabhaGgaka, azarIriNaH-siddhAstena tatra dveevapade, tadyathA-jIvAH siddhAzca, tatraekavacanebahuvacane cobhayatrApyanAhArakA ev| pada-28, uddezakaH-2 -- dAraM-13 "paryAptiH" :mU. (571) AhArapajattIe pajjatte sarIrapajattIe pajate iMdiyapajattIe pajatte ANApANapajattIepajjattae bhAsAmanapajattIe pajattate etAsupaMcasuvipajattIsujIvesumaNUsesu yatiyabhaMgo, avasesA AhAragA no anAhAragA, bhAsAmanapajjattI paMciMdiyANaM avasesANaM natthi, AhArapajattIapajattae noAhAraeanA0,egatteNavipuhutteNavi, sarIrapajattIapajattae siya AhArae siya anAhArae, uvariliyAsu causu apaJjattIsu neraiyadevamaNUsesu chabbhaMgA, avasesANaM jIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo, bhAsAmanapajattaesu jIvesu paMciMdiyatirikkhajoNiesu yatiyabhaMgo, neraiyadevamaNuesu chabbhaMgA, savvapadesu egattapohatteNaM jIvAdiyA daMDagA pucchAe bhaNitavvA jassa jaM asthi tassa taM pucchinnatijassajaNasthitassataMna pucchinnatijAva bhAsAmanapajantIapanattaesuneraiyadevamaNuesu chabbhaMgA, sesesu tiyabhaMgo igataM zarIradvAra, samprati paryAptidvAram-tatrAgame paryAptayaH paJca, bhASAmanaHparyAptyorekatvena vivakSaNAt, tathA cAhArakaparyAptayA paryApte zarIraparyAptayA paryApte indriyaparyAptayA paryApta prANApAnaparyAptayA paryApte bhASAmaHparyAptayA paryApte cintyamAne, atraiva sarvasaGkalanAmAha etAsu paJcasvapi paryAptiSusamarthitASu cintyamAnAsviti zeSaHpratyekamekavacane jIvapade manuSyapadecasyAdAhArakaH syAdanAhAraka iti, zeSaSutusthAneSuAhAraka iti, bahuvacane 'jIvesu maNussesu ya tiyabhaMgo'tti jIvapade manuSyapade ca bhaGgatrikaM vaktavyaM, taccaudArikazarIrisUtramiva bhAvanIyaM, avazeSAH sarve'pyAhArakA vaktavyAH, navaraM bhASAmanaH paryAptiH paJcendriyANAmeveti tatsUtre ekendriyavikalendriyA na vaktavyAH, kintu zeSAH, etadevAe ___ "bhAsAmanapajattIpaMciMdiyANaM avasesANanatyi iti, AhAraparyAptayaparyAptakasUtreekavacane sarvatrApyanAhArako vaktavyo, no AhArakaH, AhAraparyAptayA'paryApto vigrahagatAveva labhyate, upapAtakSetra prAptasya prathamasamaya evAhAraparyAptAya paryAptatvabhAvAd anyathA tasmin samaye AhArakatvAnupapatteH, bahuvacane tvanAhArakA iti, zarIraparyAptayaparyAptasUtreekavacanesarvatra syAdAhArakaHsyAdanAhAraka iti, tatra vigrahagatAvanAhAraka upapAtakSetraprAptastu zarIraparyAptiparisamApti yAvadAhAraka iti, evamindriyaparyAptayaparyAptasUtreprANApAnaparyAptayaparyAptasUtrebhASAmanaHparyAptayaparyAptasUtre ca pratyekaM ekavacane syAdAhArakaH syAdanAhAraka iti vaktavyaM, bahuvacane ____ uvarilliyAsu' ityAdi, uparitanISuzarIrAparyAptiprabhRtiSucatasRSuaparyAptiSucintyamAnAsu pratyekaM nairayikadevamanuSyeSu SaD bhaGgA vaktavyAH, tadyathA-kadAcitsarve'pyanAhArakA eva 1 kadAcitsarve'pyAhArakA eva2 kadAcideka AhAraka eko'nAhArakaH3 kadAcideka AhArako bahavo'nAhArakAH 4 kadAcidbahava AhArakAH ekazcAnAhArakaH 5 kadAcidbahava AhArakA bahavazcA-nAhArakAH6,avazeSANAMnairayikadevamanuSyavyatiriktAnAMjIvaikendriyavarjAnAMbhaGgatrika vaktavyaM, tadyathA- sarve'pi tAvadvaveyuH AhArakAH 1 athavA AhAharakAzca anAhArakazca 2 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-28, uddezakaH-2, dvAraM-13 235 athavA AhAra-kAzcanAhArakAzca 3, jIvapade ekendriyapadeSu ca punaH zarIraparyAptayaparyAptasUtAre indriyaparyAptayaparyApta-sUtregrANApAnaparyAptayaparyAptasUtrecapratyekamabhaGgakaMAhArakAapianAhArakA api, ubhayeSAmapi ca sadA bahutvena labhyamAnatvAt, bhASAmanaHparyAptayaparyAptakAstvekendriyavikalendriyA na bhavanti, kintu paJcendriyA eva, yeSAM hi bhASAmanaH paryAptisambhavo'sti ta eva tatparyAptayaparyAptakAHprocyante, nazeSA iti, tatastatsUtrebahuvacane jIvapadepaJcendriyatiryagyonikapade ca bhaGgatrikaM, paJcendriyatiryaco hi sammUrchimAH sadaiva bahavolabhyante,tatoyAvadadyApyanyo vigrahagatyApannaH paJcendriyatiryagna labhyaye tAvadeSabhaGgaH-sarve'pitAvadbhaveyurAhArakA iti 1, ekasmintasmin vigrahagatyApanne labhyamAne dvItIya bhaGgaH-AhArakAcAnAhArakazceti 2, yadA tu vigrahatyApanA api bahavo labhyante tadA tRtIyo bhaGgaH-AhArakAzcanAhArakAzceti 3, jIvapade'pi bhaGgatrika etadapekSayApratyeyaM, nairayikadevamanuSyeSupratyekaMSaDbhaGgAH, teca prAgevoktAH, iha bhavyapadAdArabhya prAya ekatvena bahutvena ca vaiviktayena sUtrANijIvAdidaNDakakrameNa nokAtAnitatomA bhUnmandamatInAM sammoha iti tadviSayamatidezamAha 'sabbapaesuegatte'tyAdi, etejIvAdayo daNDakA; sarvapadeSu-sarveSvupadeSuekatvena bahutvena ca pRcchayAupalakSaNametanirvacanena bhaNitavyAH kiM sarvatrApyanavizeSeNa kartavyAH ?, netyAha-'jasse'tyAdi, yasya yadasti tasya tatpRcchayate-tadviSayaM sUtraM maNyate, yasya punaH yannAsti natasya tapraSTavyaM-natadviSayaM tasya sUtraM vaktavyamiti bhAvaH kiya(raM yAvadevaM kartavyamiti zazAyAM caramadaNDakavaktavyatAmupadizati-'jAva bhAsAmanapajattIe apajjattaesu' ityAdi, bhAvitA), ihAdhikRtArthabhAvanArthamimAH pUrvAcAryapratipAditA gaathaa:||1|| "siddhegiMdiyasahiyA jahiM tu jIvA abhaMgayaM tattha siddhegiMdiyavajehiM hoi jIvehiM tiybhNgo| // 2 // asaNNIsuya neraiya devamaNuesu hoti chalbhaMgA / puDhavidagatarugaNesuyachabbhaMgA teulesAe / kohe mANe mAyA chaDamagA suragaNesu sbbesuN| mANe mAyA lobhe neriehiNpichbaNgaa| // 4 // AbhinibohiyanANe suyanANe khalu taheva smmtte| chabhaMgA khalu niyamA biyatiyacauridiesu bhave / / uvarillApajattIsu causu neriydevmnnuesuN| chabbhaMgA khalu niyamA vajje paDhamA u apajjattI / / saNNI visuddhalesA saMjaya hiDilla tisu ya nANesu / thIpurisANa ya vedevi chabbhaMga aveya tiybhNgo|| sammAmicchAmaNavaimaNanANe bAlapaMDiyaviuvvI / AhArasarIramiya niyamA AhArayA hoti|| // 8 // ohiMmi vibhaMgaMmiya niyamA AhArayA u nAyavvA / paMciMdiyA tiricchA maNuyA puna hoti viddmNge|| // 3 // Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 prajJApanAupAGgasUtram-2- 28/2/13/571 // 9 // orAlasarIraMmi ya pajattINaM ca paMca sutaheva / tiyabhaMgo jiyamaNuesu hoti AhAragA sesaa|| // 10 // nobhavaabhaviya lesA ajogiNo tahaya hoti asriirii| paDhamAe apajjattIe te u niyamA anAhArA / / // 11 // sannAsannaviuttA aveya akasAiNo ya kevlinno| tiyabhaMga ekkavayaNe siddhA'nAhArayA hoti||" etAzca sarvA api gAthA uktArthapratipAdakatvAd bhAvitArthA iti na bhUyo bhAvyante granthagauravabhayAt, navaraM, "ekkavayaNe siddhAnAhArayA hoti' iti 'ekavayaNe' ityatra tRtIyArthe saptamI ekavacanena ekArtheneti bhAvaH, sarvatra siddhA anAhArakA bhavantIti vijJeyam // padaM-28, uddezakaH-2 samAptaH padaM - 28, samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAsUtre aSTAviMzatitamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA parisamAptA / [padaM-29- upayogaH ) vR. tadevamuktamaSTAviMzatitamamAhArAkhyaM pade, sAmpratamekonatriMzattamamArabhyate--asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade gatipariNAmavizeSa AhArapariNAma uktaH, iha tu jJAnapariNAmavizeSaH upayogaH pratipAdyate, tatra cedamAdisUtram mU. (572) kaivihe gaM bhaMte ! uvaoge paM0?, go0! duvihe uvaoge paM0, taM0-sAgArovaoge ya anAgArovaoge ya, sAgArovaoge NaM bhaMte! katividhe paM0?, go0! aTTavihe paM0, taM0-AbhinibohiyanANasAgArovaoge suyanANasAgArovaoge ohinANasA0 manapajavanANasA0 kevalanANasA0 matiannANasA0 suyaannANasA0 vibhNgnaannsaa0| ___ anAgArovaoge NaM bhaMte ! kativihe paM0?, go0! caubihe, paM0, taM0-cakkhudaMsaNaanAgArovaoge acakkhudaMsaNaanA0 ohidasaNanAgA0 kevaladasaNaanAgArovaoge y| evaM jIvANaM, neraiyANaMbhaMte! katividheuvaogepaM0?, go0! duvidheuvaogepaM0, taM0-sAgArovaoge yaanAgArovaoge ya, neraiyANaMbhaMte! sAgArovaoge kaivihe paM0?, go0! chabbihe paM0, taM0matinANasAgArovaoge suyanANasA0 ohinANasA0 matiannANasA0 suyaannANa vibhaMganANasA0, neraiyA NaM bhaMte ! anAgArovage kaivihe paM0 taM0?, go0 ! tivihe paM0-- cakkhudaMsaNa0 acamkhudaMsaNa0 ohidasaNaanA0, evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM pucchA, go0! du0 uvaoge paM0, taM0-sAgAro0 anAgArova0, puDhavi0 sAgArovaoge katividhe paM0?, go0! du0 50, taM0- matiannANa0 suyaa0, puDhavikA0 anagArovaoge katividhe paM0?, go0 ! ege acakkhudaMsaNaanAgArovaoge paM0, evaM jAva vnnphikaaiyaannN| Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-29, uddezakaH-, dAraM 237 beiMdigANaM pucchA, go0! duvidhe uvaoge paM0, taM0-sAgArovaoge anAgArovaoge ya, beiMdiyANaM bhaMte! sAgArovaoge katividhe paM0?, go0! caubihe paM0, taM0--Abhini0 suya0 matiannANa0 sutaannANasA0, beiMdiyANaM anA0 kai0 paM0?, go0 ! ege acakkhudaMsaNa0 anAgArovaoge, evaM teiMdiyANavi, cauridiyANavi evaM ceva, navaraM anAgArovaoge duvidhe paM0 ta0-cakkhudaMsaNaanA0 acakkhudaMsaNaanA0/paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMjahA neraiyANaM maNussANaM jahA ohie uvaoge bhaNitaM taheva bhANitavvaM / vANaMtarajotisiyavamANiyANaM bhaMte jahA neriyaannN| jIvA NaM bhaMte ! kiM sAgArovauttA anAgArovauttA?, go0! sAgArovauttAyi anA0, se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai jIvA sAgArovauttAvi anA0?, go0! je NaM jIvA AbhinibohiyanANa0 suya0 ohi0 mana0 kevala0 maianANasuyaannANavibhaMganANovauttAteNaMjIvA sAgArovauttA, jeNaMjIvA cakkhudaMsaNaacakhudasaNaohidaMsaNakevaladasaNovauttAteNaMjIvA anAgArovauttA, se teNatuNaM go0 ! evaM vuccai-jIvA sAgArovauttAvi anAgAro0, neraiyANaMbhaMte ! kiM sAgArovauttAanA0?, go0! neraiyA sAgArovauttAvianAgA0, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM bucati ?, go0 ! je NaM neraiyA AbhinibohiyanANa suya0 ohi0 matiannANasuya0 vibhaMganANovauttAte NaM neraiyA sAgA0, jeNaM neraiyA cakkhudaMsaNaacakhudasaNaohi0 teNaMneraiyA anAgArovauttA, se teNaDeNaM go0! evaM vu0 jAva sAgArovauttAvi anAgArovauttAvi, evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikAiyANaM pucchA, go0 tahevajAva jeNaM puDhavi0 ! matiannANasuyaannANovauttA teNaM puDhavi0 sAgarova0, jeNaM puDhavi0 acakkhudaMsaNovauttA te NaM puDha0 anAgArovauttA, se teNadveNaM go0 ! evaM bu0 jAva vnnpphikaaiyaa| beiMdiyANaM bhaMte! aTThasahiyA taheva pucchA, go0! jAvajeNaM beiMdiyA Abhiniyohiya0 suyanANamatiannANasuyaannANovauttA teNaMbeiMdiyA sAgArovauttA, jeNaMbeiMdiyAacakhudaMsagovauttA te NaM anAgA0, se teNatuNaM, go0! evaM bu0 evaM jAva cauridiyA, navaraM cakkhudaMsaNaM abbhahiyaM cauridiyANaMti, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA, maNUsA jahA jIvA, vAmaMtarajotisiyavemANiyA jahAneraiyA (pannavaNAebhagavaIeegoNatIsaimaMuvaogapayaMsamatta) vR. 'kaiviheNaMbhaMte! uvaoge paM0' katividhaH-katiprakAraH, sUtre ekAromAgadhabhASAlakSaNavazAt, NamitivAkyAlaGkRtI, bhadanta!-paramakalyANayogin ! upayogaH' upayojanamupayogaH bhAvedhaJ, yadvA upayujyate-vastuparicchedaM prapati vyApAryatejIvo'nenetyupayogaH- ''nAmni gha' iti karaNeghaprattayayobodharUpojIvasya tattvabhUto vyApAraH prajJaptaH pratipAditaH?, bhagavAnAha'goyame'tyAdi, AkAraH-pratiniyato'rthagrahaNapariNAmaH, 'AgAro aviseso' iti vacanAta, saha AkAreNa vartata iti sAkAraH sa cAsAvupayogazca sAkAropayogaH, kimuktaM bhavati?-sacetane acetane vA vastuni upayuAna AtmAyadAsaparyAyameva vasta paricchinatti tadAsa upayogaH sAkAra ucyate iti, saca kAlataH chadmasthAnamantarmuharta kAlaM kevalinAmekasAmayikaH, tathA na vidyate yathoktarUpa AkAro yatra so'nAkAraH sacAsAvupayogazca anAkAropayogaH, yastu vastunaH sAmAnyarUpatayA paricchedaH so'nAkAropayogaH skandhAvAropayoga Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 prajJApanAupAGgasUtram-2- 29/-1-1572 vadityartaH,asAvapiHchadmasthAnAmAntarmuhUrttikaH paramAnAkAropayogakAlat sAkAropayogakAlaH saGkhyeyaguNaH pratipattavyaH, paryAparicchedakatayA cirakAlalaganAt, chadmasthAnAMtathAsvAbhAvyAt, kevalinAM tvanAkAro'pyupayoga ekasAmayikaH, cazabdau svagatAnekabhedasUcakau, tatra sAkAropayogabhedAnabhidhitsuridamAha 'sAgArovaogeNaMbhaMte!' iti, arthAbhimukhoniyataH-pratiniyatasvarUpobodho-bodhavizeSo abhinibodhaH abhinibodhaeva AbhinibodhikaM, abhinibodhazabdasya vinayAdipAThAbhyupagamAt 'vinayAdibhya' ityanena svArtheikaNapratyayaH, 'ativartante svArthe pratyayakAH prakRtilibhaGgavacanAnI' tivacanAdatra napuMsakatA, yathA vinaya eva vainayikamityatra, athavA abhinibudhyate'smAdasminveti abhinibodhaH-tadAvaraNakarmakSayopazamastena nivRttamAbhinibodhikaM tacca tajjJAnaM ca AbhinibodhikajJAnaM, saca indriyamanonimitto yogyadezAvasthitavastuviSayaH sphuTapratibhAso bodhavizeSa ityarthaH,sa cAsau sAkAropayogazca AbhinibodhikajJAnasAkAropayogaH, evaM sarvatrApi samAsaH kartavyaH, tathA zravaNaM zrutaM-vAcyavAcakabhAvapurassarIkAreNazabdasaMspRSTArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdavAcyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtaH samAnapariNAmaHzabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaMcatat jJAnaMca zrutajJAnaM,tato bhUya; sAkAropayogazabdena vizeSaNasamAsaH, tathA'vazabdo'dhaHzabdArthaH, ava-adho vistRtaM vastu dhIyate-paricchidyate'nenetyavadhiH, yadvA avadhiH-maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpAtadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizcAsau jJAnaMcAvadhijJAnaM, tathApariH-sarvatobhAveavanaMavaH, 'tudAdibhyo'nkA vityadhikAre 'akitauce'tyakArapratyayaH,avanaMgamanamitiparyAyAH, pariavaHparyavaH,manasimanasovA paryavaHmanaHparyavaH,sarvatastpariccheda ityarthaH, pAThAntaraM paryaya iti, tatra paryayaNaM paryayaH bAve'lpratyayaH, manasi manaso vA paryayaH manaHparyayaH, sarvatastatpariccheda ityarthaH, sa cAsau jJAnaM ca manaHparyavajJAnaM manaHparyayajJAnaM vA, athavA manaHparyAyeti pAThAntaraM, tatra manAMsi paryeti-sarvAtmanA paricchinatti manaHparyAya, 'karNoSa'N' manaHparyAyaM ca tat jJAnaM ca manaHparyAyajJAna, yadivA manasaH paryAyAH manaHparyAyAH, paryAyA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityanantaraM, teSu teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, idaM cArddhatRtIyadvIpasamudrAntarvatisaMjJimanogatadravyAlambanaM, tathA kevalaM-ekaMmatyAdijJAnanirapekSatvAt, 'naTuMmi uchAumathie nANe' iti vacanAt zuddhaM vA kevalaM tadAvaraNamalakalaGkavigamAtsakalaM vA kevalaMprathamata evAzeSatadAvaraNavigatamaH sampUrNotpatteH asAdhAraNaM vA kevalamananyasadazatvAt anantaM vA kevalaM jJeyAnantAtvAt, kevalaMca tat jJAnaM ca kevalajJAnaM, tathA matizrutAvadhaya eva yadA mithyAtvakaluSitA bhavanti tadA yathAkrama matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnavyapadezAMllabhante, uktaM ca "AdhatrayamajJAnapi bhavati mithyAtvasaMyukta"miti, 'vibhaGga' itiviparato bhaGgaH-paricchittiprakAro yasya tat vibhaGgaM, tacca tat jJAnaM ca vibhaGgajJAnaM, sarvatrApi ca sAkAropayogazabdena vishessnnsmaasH| ____ anAkAropayogabhedAnabhidhisurAha-'anAgArovaogeNaMbhaMte !' ityAdi, tatra cakSuSAcakSurindriyeNadarzanaM-rUpasAmAnyagrahaNalakSaNaMcakSurdarzanaM taccatat anAkAropayogaHcakSurdarzanAnA Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-29, uddezakaH-, dvAra 239 kAropayogaH, acakSuSA-cakSurvarjazeSendriyamanobhirdarzanaM-svasvaviSaye sAmAnyagrahaNamacakSurdarzanaM, tato'nAkAropayogazabdena vizeSaNasamAsaH, evamuttaratrApi, avadhireva darzanaM-sAmAnyagrahaNamavadhidarzanaM, kevalameva sakalajagadbhAvisamastavastusAmAnyaparicchedarUpaM darzanaM kevaladarzanaM, atha manaHparyAyadarzanamapi kasmAna bhavati yena paJcamo'nAkAropayogo na bhavatiti cet ?, ucyate, manaHparyAyaviSayaM hi jJAnaM manasaH paryAyaneva viviktAn gRhNadupajAyate, paryAyAzca vizeSAH, vizeSAlambanaMca jJAnaM jJAnameva na darzanamitimanaHparyAyadarzanAmAvastadabhAvAcca paJcamAnAkAropayogAsambhava iti / 'evaM jIvANa'mityAdi, evaM nirvizeSaNopayogavat jIvAnAmapyupayogo dvividhaH prajJapto bhaNitavyaH, tatrApisAkAropayogo'STavidho'nAkAropayogazcaturvidhaH, etaduktaM bhavati-yathA prAkjIvapadarahitamupayogasUtrasAmAnyata uktaMtathAjIvapadasahitamapi bhaNitavyaM, tadyathA-'jIvANaMbhaMte! katividheuvaogepaM0?,go0! duvidhe uvaogepaM0,0-sAgArovaoge yaanAgArovaogeya, jIvANaMbhaMte! sAgArovaoge katividhe paM0?, go0! aTThavidhe paM0 ta0' ityAdi, tadevaM sAmAnyato jIvAnAmupayogazcintitaH, samprati caturvizatidaNDakakrameNa nairayikAdInAM cintayannAha-'neraiyANaM bhaMte!' ityAdi, nairayikA hi dvividhA bhavanti-samyagdRSTayo mithyAdRSTayazca, avadhirapi teSAM bhavapratyayo'vazyamupajAyate, 'bhavapratyayo nArakadevAnA' miti vacanAt, tatra samyagdRSTInAM matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni mithyASTInAM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAnIti sAmAnyatau nairayikANAM SaDvidhaH sAkAropayogaH,anAkAropayogastrividhastadyathA-cakSurdarzanaM acakSurdarzanamavadhidarzana ca, eSa ca trividho'pyanAkAropayogaH samyagdRzAM mithyAzAM cAvizeSeNa pratipattavyaH, ubhayeSAmapyavadhidarzanasya sUtre pratipAditatvAt, evamasurakumArAdInAMstanitakumAraparyavasAnAnAM bhavanapatInAma pyavaseyaM, pRthivIkAyikAnAM sAkAropayogo dvividhastadyathA-matyajJAnaM zrutajJAnaM ca, anAkAropayoga eka'cakSurdarzanarUpaH, zeSopayogAnAMteSAmasambhavAta, samyagdarzanAdilabdhivikalatvAt, evamaptejovAyuvanaspatInAmapi veditavya, dvIndriyANAM sAkAropayogazcaturvidhaH, tadyathA-matijJAnaM zrutajJAnaM matyajJAnaM zrutAjJAnaM, tatrAparyAptAvasthAyAM keSAMcit sAsAdanabhAvamAsAdayatAM matijJAnazrutajJAne zeSANAM tumatyajJAnazrutAjJAne, anAkAropayogastveko'cakSurdarzanarUpaH, zeSopayogANANaM teSAmasambhavAt, evaM trIndriyANAmapi, catacurindriyANAmapyeva, navaramanAkAropayogo dvividhaH cakSurdarzanamacakSurdarzanaM ca, paJcendriyatirazcAM sAkAropayogaH SaDvidhastadyathA-matijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAna, anAkAropayogastrividhastadyathA-cakSudarzanaacakSudarzanaM avadhidarzanaMca, avadhidvikasyApi keSucitteSu sambhavAt, manuSyANAM yathAsambhavamaSTAvapi sAkAropayogAzcatvAro'pyanAkAro payogA;, manuSyeSu sarvajJAnadarzanalabdhisambhavAt, vyantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairayikAH, tadevaM sAmAnyatazcaturvizatidaNDakakrameNa ca jIvAnAM upayogazcintitaH, samprati mandamatispaSTAvabodhAya jIvA evatattatadupayogopayuktAH, sAmAnyatazcaturvizatidaNDakakrameNacintyante 'jIvANaMbhaMte!' ityAdisugamam padaM - 29 -- samAptam Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 30/-// 573 padaM - 30 - pazyattA vR. tadevamuktamekonatriMzattamaM padaM, samprati triMzattamamArabhyate, asya cAyamabhimbandhaHihAnantarapade jJAnapariNAmavizeSa upayogo'bhihitaH, ihApi jJAnapariNAmavizeSe upayoge pazyattA cintyate iti, tatra cedamAdisUtram mU. (573) kativihA NaM bhaMte! pAsaNayA pannattA ?, go0 ! duvihA pAsaNayA paM0 taM0- sAgArapAsaNayA anAgArapAsaNyA, sAgArapAsaNayA NaM bhaMte! kaivihA paM0 ?, go0 ! chavvihA pannattA, taM0-suyanANapA0 ohinANapA0 maNapajjavanANapA0 kevalanANapA0 suyaannANasAgArapA0 vibhaMganANasAgArapAsaNayA, anAgArapAsaNayA NaM bhaMte! kaividhA0 ?, go0 ! tivihA paM0 taM0 - cakkhudaMsaNa anAgArapA0 ohidaMsaNaanA0 kevaladaMsaNaanA0, evaM jIvANaMpi, neraiyANaM bhaMte! katividhA pAsaNayA pannattA ?, go0 ! duvihA paM0, taM0- sAgArapAsaNayA0 anAgA0, neraiyANaM bhaMte! sAgArapA0 kaivihA paM0 ?, go0 ! cauvvihA paM0, taM0-suyaNANapA0 ohinANapA0 suaannANapA0 vibhaMganANa0, neraiyANaM bhaMte ! anAgArapA0 kativihA paM0 ?, go0 ! duvihA, taM0-cakkhudaMsaNa0 ohidaM0, evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikAiyANaM bhaMte! kativihA pAsaNayA paM0 go ?, go0 ! egA sAgArapA0, puDhavikAiyANaM bhaMte! sAgArapAsaNayA kativihA paM0 ?, go0 ! egA suyaannANasAgArapA0 paM0, evaM jAva vaNaphaikAiyANaM / beiMdiyANaM bhaMte! kativihA pAsaNayA paM0 ?, go0 ! egA sAgArapAsaNA paM0, beiMdiyANaM bhaMte! sAgArapA0 kaivihA paM0 ?, go0 ! du0 paM0 taM0 suyanANasAgArapA0 suyaannANasAgArapA0, evaM teiMdiyANavi, cauridiyANaM pucchA, go0 ! du0 paM0, taM0- sAgArapA0 anAgArapA0, sAgArapAsaNayA jahA beiMdiyANaM, cauriMdiyANaM bhaMte! anAgArapA0 kaivihA paM0 ?, go0 ! egA cakkhudaMsaNa0 anAgArapA0 paM0, maNUsANaM jahA jIvANaM, sesA jahA neraiyA jAva vemANiyANaM jIvA NaM bhaMte! kiM sAgArapassI anAgArapassI ?, go0 ! jIvA sAgArapassa anAgArapassI go0 ! jIvA sAgAraparasIvi anAgArapassIvi, se keNadvegaM bhaMte! evaM vu0 jIvA sAgAra0 anAgAra0 ?, go0 ! je NaM jIvA sutanANI ohinANI manapajjava0 kevala0 suaannANI vibhaMganANI te NaM jIvA sAgArapassI, jeNaM jIvA cakkhudaMsaNI ohidaMsaNI kevaladaMsaNI te gaM jIvA anAgArapassI, se eteNaTTeNaM goyamA ! evaM vu0 - jIvA sAgArapassIvi anagA0, neraiyA NaM bhaMte! kiM sAgArapassI anAgA0, go0 ! evaM ceva, navaraM sAgArapAsaNayAe maNapajavanANI kevalanANI na vucchati, anAgArapAsaNayAe kevaladaMsaNaM natthi, evaM jAva dhaNiyakumArA / puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! puDhavikAiyA sAgArapassI no anAgArapassI, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM bu0 - go0 ! puDhavikAiyANaM egA suyaannANasAgArapAsaNaiyA paM0, se te0 go0 !, evaM jAva vaNassatikAiyANaM, beiMdiyANaM pucchA, go0 ! sAgArapassI no anA0, se keNaTTeNaM bhaMte evaM vucchati ?, go0 ! beiMdiyANaM duvihA sAgArapAsaNayA paM0 taM0- suyanANasAgArapAsuaannANasAgArapA0, se eeNaTTeNaM go0 ! evaM vu0, evaM teiMdiyANavi, cauriMdiyANaM pucchA, go0 ! cauriMdiyA sAgArapassI, je NaM cauridiyA cakkhudaMsaNI te Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 30, uddezaka:-, dvAraM - NaM cauriMdiyA anAgArapassI, se eeNaTTeNaM go0 ! evaM vu0, maNUsA jahA jIvAsa avasesA jahA neraiyA jAva vemANiyA / vR. 'katividhA NaM bhaMte' ityAdi, katividhA - katiprakArA, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta 'pAsaNaya'tti 'daziprekSaNe' pazyatIti 'sati vAnitA' viti atRpratyayaH karttaryanadAdezaH, 'pAghrAdhmAsthAmnAdANuzyartizrautikRbudhivazadasadaH pibajidhadhamatiSThamanayacchapazyacchazrRkRdhizIyasIda' miti dazeH pazyAdezaH pazyato bhAvaH pazyattA, 'bhAve tatvalA' viti tatpratyayaH, 'AdAp' saiva pAsaNayetyucyate, eSa ca pAsaNayAzabdo rUDhivazAt sAkAranAkArabodhapratipAdakaH upayogazabdavat tathA copayogaviSaye praznottarasUtre ime , 'kaivihe NaM bhaMte ! uvaoge pannatte ?, goyamA ! duvihe pannatte, taM0 - 'sAgArova oge ya anAgArovaoge ya' pazyattAviSaye 'pi praznottarasUtre ime - 'kaivihA NaM bhaMte! pAsanAya pannattA go0 ! duvihA paM0 taM0 - sAgArapAsaNayA anAgArapAsaNayA' iti, nanu tulye sAkAranAkArabhadatve ko'nayoH prativizeSo yena pRthagucyate ?, ucyate sAkArAnAkAraUbhedagatAvAntarabhedasaGkhyArUpaH, tathAhi - paJca jJAnAni trINyAjajJAnAnItyaSTavidhaH sAkAra upayogaH, sAkArapazyattA tu SaDvidhA, matijJAnamatyajJAnayoH pazyattayoH anabhyupagamAt, kasmAditi cet, ucyate, iha pazyattA nAma pazyato bhAva ucyate, pazyato bhAvazca 'dazir prekSaNe; iti vacanAt, prekSaNamiha rUDhivazAt sAkArapazyattAyAM cintyamAnAyAM pradIrghakAlaM anAkArapazyattAyAM cintyamAnAyAM prakRSTaM parisphuTarUpamIkSaNamavaseyaM, tathA ca sati yena jJAnena traikAlikaH paricchedo bhavati tadeva jJAnaM pradIrghakAlaviSayatvAt sAkArapazyattAzabdavAcyaM na zeSaM, matijJAnamatyajJAne tu utpannAvinaSTArthagrAha ke sAmpratakAlaviSaye, tathA ca matijJAnamadhikRtyAnyatroktam 119 11 "janamavaggahAdirUpacuppanna vatthugAhagaM loe / iMdiyamanonimittaM ca tamAbhinibodhigaM beMti / / " tat dve api sAkArapazyattA zabdavAcye na bhavataH, zrutajJAnAdIni tu trikAlaviSayANi, tathAhi zrutajJAnena atItA api bhAvA jJAyante anAgatA api, uktaM ca"jaM puNa tikAlavisayaM AgamagaMthANusAri vinnANaM / iMdiyamaNonimittaM suyanANaM taM jiNA beti // " 11911 avadhijJAnamapi saGkhyAtItA utsarpiNyavasarpiNIH atItAH paracchinatti bhAvinIzca, manaHparyajJAnamapi palyopamAsaGghayeyabhAgamatItaM jAnAti bhAvinaMca, kevalaM sakalakAlaviSayaM supratItaM, zrutajJAnavibhaGgajJAne api trikAlaviSaye, tAbhyAmapi yathAyogamatItAnAgatabhAvaparicchedAt, tataH jJAnAni sAkArapazyattAzabdavAcyani, upayogavastu yatrAkAro yathoditasvarUpaH parisphurati sa bodho varttamAnakAlaviSayo vA yadi bhavati trikAliko vA tatra sarvatrApi pravartta iti sAkAropayogo'STavidhaH / tathA cakSurdarzanamacakSurdarzanamavadhidarzanaM kevaladarzanamiti caturvidho'nAkAropayogaH, anAkArapazyattA tu trividhA, acakSurdarzanasyAnAkArapazyattAzabdavAcyatvAbhAvAt, kasmAditi. cet, ucyate, uktamiha pUrvamanAkArapazyattAyAM cintyamAnAyAM prakRSTaM parisphuTarUpamIkSaNa 11 161 241 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 prajJApanAupAGgasUtram-2- 30/-1-1573 mavaseyamiti, tatrAcakSurdarzane parisphuTarUpamIkSaNaM na vidyate, na hi cakSuSeva zeSendriyamanobhiH parisphuTamIkSatepramAtA,tato'cakSurdarzanasyAnAkArapazyattAzabdavAcyatvAbhAvAt, trividhA'nAkArapazyattA, tadevaM sAkArabhede'nAkArabhedeca pratyekamavAntarabhede vaicitryatyabhAvAnmahAnupayogapazyattayoHprativizeSaH, enameva prativizeSa pratipipAdayiSuH prathamataH sAkAranAkArabhedI tatastadgatAvAntarabhedAn pratipAdayati-'go0 ! duvihA paM0 taMjahA0sAgArapAsaNayA anAgArapAsaNayA ya, sAgArapAsaNayA NaM bhaMte ! kativihA paM0,' ityAdi bhAvitArtham / tadevaM sAmAnyato jIvapadavizeSaNarahitA pazyattoktA, sAmprataM tAmeva jIvapadavizeSitAmabhidhitsurAha-evaM jIvANaMpi' evaM-pUrvoktena prakAreNa jIvAnAmapi-jIvapadavizeSaNasahitApipazyattA vaktavyA, sAcaivam_ 'jIvANaM bhaMte! katividhApAsaNayA paM0?,go0! duvihApaM0, taMjahA-sAgArapAsaNayA anAgArapAsaNayAya,jIvANaMbhaMte! sAgArapAsaNayA kativihApaM0' ityAdi, tadevaMjIvAnAmapi sAmAnyata uktA, sampraticaturvizatidaNDakakrameNavadati-'neraiyANaM bhaMte!' ityAdi, sugamatvAt, upayogapade prAyo bhAvitatvAt anantaroktabhAvanAnusAreNa svayaMparibhAvanIyaM, tadevaM sAmAnyato vizeSatazca jIvAnAM pazyatoktA, sampratijIvAneva pazyattAviziSTAnA cicintayiSurAha-'jIvA gaMbhaMte! kiM sAgArapassI' ityAdi,jIvAH-jIvanayuktAHprANadhAriNa ityarthaH, Namiti vAkyAlaGkAre kimitiprazne sAkArapazyattA vidyate yeSAMte sAkArapazyattinaHprAkRtatvAt sAkArapassI ityuktaM, 'manapajavanANI kevalanANI na vuccai' ityAdi, nairayikANAM cAritrapratipatterabhAvato manaHparyavajJAnakevalajJAnakevaladarzanAnAmabhAvAt // iha kilachadmasthAnAMsAkAro'nAkAracopayogaH krameNopajAyamAno ghaTate, sakarmakatvAt, sakarmakANAM hyantatarasyopayogasya velAyAmanyatarasyakarmaNA''vRtatvAnna ghaTate evopayoga iti, kevalItughAticatuSTayakSayAd bhavati, tataHsaMzayaH-kiMkSINajJAvAvaraNadarzanAvaraNatvAtyasminneva samaye ratnaprabhAdikaM jAnAti tasminneva samaye pazyati uta jIvasvAbhAvyAt krameNeti ?, tataH pRcchati mU. (574) kevalI NaM bhaMte ! imaM rayaNappabhaM puDhaviM AgArehi hetUhi~ uvamAhiM diDhatehiM vaNNehiM saMThANehiM pamANehiM paDoyArehiM jaMsamayaM jANatitaM samayaM pAsai samayaM pAsai taM samayaM jANai ?, go0! no tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vunnati kevalINaM imarayaNappabhaM puDhaviM AgArehiM jaM samayaM jANati no taM samayaM pAsati jaM samayaM pA0 no taM samayaM jA0?, go0 ! sAgAre se nANe bhavati anAgAre se daMsaNe bhavati, se teNaTeNaMjAvaNotaM samayaM jANAti evaM jAva ahe sttm| evaM sohammakappaMjAva acuyaM, gevijagavimANA anuttaravimANA, IsIpabhAraMpuDhavIM, paramANuMpoggalaM dupadesiyaM khaMdhaM jAva anaMtapadesiyaM khaMdha, kevalINabhaMte! imarayaNappabhaMpuDhaviManAgArehiM ahetUhiM anuvamAhiM adiTTatehiM avaNNehiM asaMThANehiM apamANehiM apaDoyArehiM pAsati najANati?, haMtA! go0! kevalINaM imarayaNappabhaM puDhaviM anAgArehiM jAva pAsati na jANati, se kepaTTeNaM bhaMte ! evaM bu0 kevalI imaM rayaNappabhaM puDhaviM anAgArehiM jAva pAsati na jANati, go0 ! anAgAre se daMsaNe bhavati sAgAre se nANe bhavati, se te0 go0 ! evaM vuccai-kevalI NaM imaM rayaNappabhaM puDhaviM anAgAre hiM jAva pAsati Na jANati, evaM jAva IsippabhAraM puDhaviM paramANuMpoggalaM anaMtapadesiyaM khaMdhaM pAsati na jANati / / Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 padaM-30, uddezakaH-, dvAraM - vR. 'kevalINaMbhaMte!' ityAdi, kevalaM jJAnadarzanaMcAsyAstIti kevalI Namiti vAkyAlaGkRtI bhadanta!-paramakalyANayogin ! 'imA pratyakakSata upalabhyamAnAralaprabhAbhidhAMpRthivIM AgArehiti AkArabhedAyathA iyaMratnaprabhApRthivI trikANDAkharakANDapaGkakANDaapkANDabhedAt kharakANDamapi SoDazabhedaM, tadyathA-prathamaM yojanasahasamAnaralakANDa tadanantaraMyojanasahanapramANameva vaDakANDaM tasyApyadho yojanasahanamAnaM vaiDUryakANDamityAdi, 'heUhiMti hetavaH-upapattayaH, tAzcemAH kena kAraNenaratnaprabhetyabhidhIyate?,ucyate, yasmAdasyAH ratnamayaMkANDa tasmAtaratnaprabhA, ratnAni prabhA-svarUpaM yasyAHsA ratnaprabheti vyutpatteriti, 'uvamAhi' iti upamAbhiH, 'mAGmAne' asmAdupUrvAt upamitaM upamA 'upasargAdAta'; ityaGpratyayaH, tAzcaiva-ralaprabhAyAM ratprabhAdIni kANDAni varNavibhAgena kIzAni?, padmapAgendusahazAni ityAdi, 'dilutehiMti daSTaH antaHparicchedo vivakSitasAdhyasAdhanayoHsambandhasyAvinAbhAvarUpasya pramANena yatra te dRSTAntAsyairyathA ghaTaH svagatairdharmeH pRthubudhnodarAdyAkArAdirUpairanugataH paradharmebhyazcapaTAdigatebhyo vyatirikta upalabhyate iti paTAdibhyaH pRthak vastvantaraM tathaivaiSA'pi ratnaprabhA svagatabhedairanuSaktA zarkarAprabhAdibhedebhyazcata vyatirikteti tAbhyaH pRthak vastvantaramityAdi, _ 'vaNNehiM tizuklAdivarNavibhAgena teSAmeva utkarSApapakarSasaGghayeyAsaMkhyenantaguNavibhAgena ca, varNagrahaNamupalakSaNaMtena gandhasasparzavibhAgenacetidraSTacavyaM, saMThANehiM' tiyAnitasyAralaprabhAyAM bhavananArakAdInAM saMsthAnAni, tadyathA-'te NaM bhavaNA bAhiM vaTTA aMto caurasA ahe pukkharakaNNiyAsaMThANasaMThiyA' tathA 'te NaM narayA aMto vaTTA bAhiM cauraMsA ahe khurappasaMThANasaMThiyA' ityAdi, tathA pamANehiM tipramANAni, 'ahe tyAdiparimANAni, yathA asIuttaparajoyaNasayasahassabAhallA rajjuppamANamettAAyamavikkhaMbheNa'mityAdi, paDoyArehiti prati-sarvataH sAmAstyena avatIryate-vyApyate yaiste pratyavatArAH te cAtra dhanodadhyAdivalayA vaditavyAH, tehi sarvAsudikSu vidikSucemAratnaprabhAparikSipyavyavasthitAstaiH, 'jaMsamaya'miti kAladhvanovyAptA' vityadhikaraNabhAve'pi dvitIyA, tato'yamarthaH-yasmin samaye jAnAti AkArAdiviziSTa paricchinatti 'taM samaya'ti tasmin samaye pazyati-kevaladarzanaviSayIkaroti?, bhagavAnAha-- ___ gautama! nAyamarthaH samartho, nAyamarthoyuktayupapanna iti bhAvaH, tattvamajAnAnaH pRcchati-'se keNaTeNaM bhaMte!' ityAdi, 'se' iti athazabdArthe atha kenArthena-kAraNena bhadanta ! evaM pUrvoktena prakAreNocyate, tamevaprakAraMdarzayati- kevalINa'mityAdi, bhagavAnAha-'gautame tyAdi, asyAyaM bhAvArthaH-iha jJAnena paricchidan jAnAtItyucyate, darzanena paricchandan pazyatIti, jJAnaM ca se' tasya bhagavata;sAkAramanyathA jJAnatvAyogAt, vizeSAnabhigRNhAno hi bodho jJAnaM, 'savizeSa punarjJAna'miti vacanAt, darzanamanAkAraM 'nirvizeSa vizeSANAM, graho darzanamucyate' iti vacanAt, tatpara jJAtrAnaMca darzanaM ca jIvasya khaNDazo nopajAyate, yathA katipayeSu pradezeSu jJAnaM katipayeSu pradezeSu darzanaM, tathAsvAbhAvyAt, kintu yadA jJAnaM tadA sAmastyena jJAnameva yadA darzanaM tadA sAmastyena darzanameva, jJAnadarzane ca sAkArAnAkAratayA parasparaM viruddhe, chathAyAtapayorivetaretarAbhAvanAntarIyakatvAt, tato yasmin samaye jAnAti tasmin samaye na pazyati, yasmin samaye pazyati tasmin samaye na jAnAti, etadevAha Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 prajJApanAupAGgasUtram-2-30/-1-1574 "se eeNaDeNaM' ityAdi, etena yadavAdIdvAdI siddhasenadivAkaro yathA-'kevalI bhagavAn yugapatjAnAtipazyatice ti, tadapyapAstamavagantavyaM, anena sUtreNasAkSAtyuktipUrvaMjJAnadarzanapayogasya kramazo vyavasthApitatvAt, evaM zarkarAprabhAvAlukAprabhApaGkaprabhAdhUmaprabhAtamaHprabhAtamastamaHprabhAsaudharmezAnasanatkumAramAhendrabrahmalokalAntakazukrasahasrAnataprANatAraNAcyutakalpagraiveyakavimAnAnuttaravimAneSatvAgbharAbhidhapRthivIparamANupudgaladvipradezika skandhayAvadanantapradezikaskandhaviSayaNAyapi sUtrANi bhAvanIyAni, nanu yadi jJAnadarzane sAkAra nAkAratayA pRthagevaM vyavasaathApiyataviSaye tata idamAyAtaM yadA bhagavAn kevalI ratnaprabhAdikamAkArAdyabhAvena paricchinatti tadA sa pazyatItyevaM vaktavyo na jAnAtIti, satyametattathA cAha-'kevalINaMbhaMte ! imarayaNappamaM puDhaviM anAgArehiM aheUhiM' ityAdi, prAyo bhAvitatvAt, sugamaM / / padaM - 30 - samAptam [ padaM-31-saMjhI vRtadevamuktaMpazyattA''khyaMtriMzattamaMpadaM, sAmpratamekatriMzattamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade jJAnapariNAmavizeSa pratipAditaH, iha tu pariNAmasAmyAd gatipariNAmavizeSa eva saMjJApariNAmaH pratipAdyate, tatra cedamAdisUtram mU. (575) jIvA NaM bhaMte ! kiM saNNI asaNNI nosaNNInoasaNNI?, go0 ! jIvA saNNIvi asaNNIvi nosnnnniinoasnnnniivi| neraiyANapucchA, go0! neraiyA saNNIvi asaNNIvi no nosaNNInoasaNNI, evaM asurakumArA jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! no saNNI asaNNI, no nosaNNInoasaNNI, evaM beiMdiyateiMdiyacauridiyAvi, maNUsA jahAjIvA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA vANamaMtarA ya jahA neraiyA, jotisiyavemANiyA saNNI no asaNNI no nosaNNInoasaNNI, siddhANaM pucchA, go0! no saNNI no asaNNI nosaNNinoasaNNI, vR. 'jIvA NaM bhaMte ! kiM saNNI' ityAdi, saMjJAnaM saMjJA-'upasargAdAta;' ityaGpratyayaH bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaH, viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnabhAja ityarthaH, yathoktamanovijJAnavikalA asaMjJinaH, te ca ekendriyavikalendriya sammUchimapaJcendriyA veditavyAH, athavA saMjJAyate-samyak paricchidyate pUrvopalabdho vartamAno bhAvI ca padArtho yayA sA saMjJA, bhidAdipAThAbhyupagamAt karaNe dhaJ, viziSTA manovRttirityarthaH, sA vidyate yeSAM te saMjJinaH samanaskA ityarthaH tadviparItA asaMjJino'manaskA ityarthaH, tecaikendriyAdayaevAnantaroditAH pratipattavyAH, ekendriyANAMprAyaH sarvathA manovRttarabhAvAta, dvIndriyAdInAM tu viziSTamanovRtterabhAvaH, te hi dvIndriyAdayo vArttamAnikamevArthaM zabdAdikaM zabdAdirUpatayA saMvidanti, na bhUtaM bhAvinaM ceti, kevalI siddhazcobhayapratiSedhaviSayaH, kevalI hi yadyapi manodravyasambandhabhAk tathApi na tairasau bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanaM karoti, kintu kSINasakalajJAnadarzanAvaraNatvAt paryAlocanamantareNaiva kevalajJAnena kevaladarzanena ca sAkSAtsamastaMjAnAti pazyatica, tatonasaMjJInApyasaMjJI, sakalakAlakalAkalApavyavacchinnasamastadravyaparyAyaprapaJcasAkSAtkaraNapravaNanisamanvitatvAt, siddho'pinasaMjJI, dravyamanaso'pyabhAvAta, Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 padaM-31, uddezakaH, dvAranApyasaMjJIsarvajJatvAta, tadevaM sAmAnyatojIvapade saMjJino'saMbhinonosaMjJinoasaMjJinazca labhyante iti, bhagavAntathaivapratisamAdhAnamAha-'gotame'tyAdi, jIvAH saMjJino'pi nairayikAdInAM saMjJinAM bhAvAd, asaMjJino'pi pRthivyAdInAmasaMjJinAM bhAvAt, nosaMjJinoasaMjJino'pi siddhakevalinAM nosaMjJinoasaMjJinAmapi bhAvAt, / etAnevacaturviMzatidaNDakakrameNaMcintayati-'neraiyANamityAdi, ihayenairayikAHsaMjJibhya utpadyantete saMjJino vyavahriyante itare tvasaMjJinaH naca nairayikANAM kevalibhAvoghaTate, cAritrapratipatterabhAvAt, tata uktaM nairayikAHsaMjJino'pyasaMjJino'pi, no nosaMjJinonoasaMjJinaH, evamasurakumArAdayo'pi stanitakumAraparyavasAnA bhavanapatayo vaktavyAH, teSAmapyasaMjJino'pyutpAdAt kevalitvAbhAvAcca, 'maNUsAjahAjIvattimanuSyAH prAkyathAjIvAuktAstathAvaktavyAH, saMjJino'pi asaMjJino'pinosaMjJinoasaMjJino'pivaktavyA itibhAvaH, tatraye garbhavyutkrAntAste saMjJinaH sammUrchimAasaMjJinaH kevalino nosaMjJinoasaMjJinaH, 'paJcendriyatirikkhajoNiyavANamaMtarA jahA neraiyA' iti, paJcendriyAtiryagyonikA vyantarAzca yathA nairayikA uktAstathA vaktavyAH, saMjJino'piasaMjJino'pino nosaMjJinoasaMjJinaH vaktavyAiti bhAvaH tatra paJcendriyatiryagyonikAH sammUrchimAH asaMjJinaH garbhavyutkrAntAH saMjJinaH, vyantarA asaMjJibhya utpannA asaMjJina; saMjJibhya utpannAH saMjJinaH, ubhaye'picAritrapratipatterabhAvAtno nosaMjJinoasaMjhinaH,jyotiSkavaimAnikAH saMjJinaeva, noasaMjJinaH,asaMjJibhya utpAdAbhAvAt, nonosaMjJinoasaMjJinazcAritrapratipatterabhAvAt, siddhAstu prAguktayuktito no saMjJino nApyasaMjJinaH kintu nosaMjJinoasaMjJinaH, mU. (576) neraiyatiriyamaNuyA ya navaNayaragasurA isaNNI'saNNI y| vigaliMdiyA asaNNI jokatisavemANiyA snnnnii|| vR.atraiva sukhapratipattaye saGgrahaNigAthAmAha-'neraiya' ityAdi, nairayikAH 'tiriya'tti tiryakpaJcendriyA manuSyA vanacarA-vyantarA asurAdayaH-samastA bhavanapatayaH pratyekaM saMjJino'saMjJinazca vaktavyAH etaccAnantarameva bhAvitaM, vikalendriyA-ekadvitricaturindriyA asaMjJino jyotiSkavaimAnikAH saMjJina iti // padaM-31 - samAptam padaM-32- "saMyam" / vR. tadevamuktamekatriMzattamaM padaM, adhunA dvAtriMzattamaM padamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade saMjJipariNAma uktaH, iha tucAritrapariNAmavizeSaH saMyamaH pratipAdyate, saMyamo nAma niravadyetarayogapravRttinivRttirUpaH, tatra cedamAdisUtram mU. (577) jIvANaM bhaMte ! kiM saMjayA asaMjayA saMjayA 2 nosaMjayAnoasaMjayAnosaMjayAsaMjayA?, go0 ! jIvA saMjayAvi 1 asaMjayA vi 2 saMjayAsaMjayAvi 3 nosaMjayAnoasaMjayAnosaMjayAsaMjayAvi4, neraiyANaM bhaMte ! pucchA, go0 ! neraiyA no saMjayA asaMjayA nosaMjayAsaMjayA no nosaMjayanoasaMjayanosaMjayAsaMjayA, evaM jAva cauridi, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0! paMciMdiyatirikkhajoNitAnosaMjatA asaMjatAvi Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 prajJApanAupAGgasUtram-2- 32/-/-/577 saMjatA saMjatAvi no nosaMjatano asaMjatanosaMjatAsaMjatAvi, maNussANaM pucchA, go0 ! maNUsA saMjatAvi asaMjatAvi saMjatAsaMjatAvi no nosaMjatano asaMjatanosaMjatAsaMjatA, vANamaMtarajotisiyavemANiyA jahA neraiyA, siddhA NaM pucchA go0 ! siddhA no saMjatA 1 no asaMjatA 2 no saMjatAsaMjatA 3 nosaMjatano asaMjatanosaMjatAsaMjatA 4 // vR. 'jIvANaM bhaMte!' ityAdi, saMyamacchanti sma - sarvasAvadyayogebhyaH samyaguparamanti sma arthAt niravadyayogeSu cAritrapariNAmasphAtihetuSu varttante sma iti saMyatAH 'gatyarthanityAkarmakA' diti karttari ktapratyayaH hiMsAdipApasthAnanivRttA ityarthaH, tadviparItA asaMyatAH hiMsAdInAM dezato nivRttAH saMyatAsaMyatAH, tritayapratiSedhaviSayAH siddhAH, kathamiti cet, ucyate, uktamiha saMyamo nAma niravadyetarayogapravRttinivRttirUpaH tataH saMyatAdiparyAyo yogAzrayaH siddhAzca bhagavanto yogAtItAH zarIramanaso'bhAvAdatanatayapratiSedhaviSayAH, evaM ca sAmAnyato jIvapade catuSTayamapi ghaTate, tathA cAha - 'goyame' tyAdi, gautama ! jIvAH saMyatA api sAdhUnAM saMyatatvAt, asaMyatA api nairayikAdInAmasaMyatatvAt, saMyatAsaMyatA api paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca dezataH saMyamasya bhAvAt, nosaMyatanoasaMyatanosaMyatAsaMyatA api siddhAnAM trayasyApi pratiSedhAt, caturviMzatidaNDakasUtrANi sugamAni / mU. (578) " saMjaya asaMjaya mIsagA ya jIvA taheva maNuyA ya / saMjatarahiyA tiriyA sesA assaMjatA hoti / / " bR. atraivaM saGgrahaNigAthAmAha - 'saMyate' tyAdi, saMyatA asaMyatA mizrakAzca - saMyatAsaMyatA jIvAstathaiva manuSyAzca, kimuktaM bhavati ? - jIvapadama manuSyapade ca etAni trINyapi padAni ghaTante, natu na ghaTante ityevaMparametat sUtraM, anyathA jIvapade tritayapratiSedharUpaM caturthamapi padaM ghaTata eva, yathoktaM prAk, tathA saMyatarahitA upalaNametat tritayapratiSedharahitAzca tiryaJcaHtiryakpaJcendriyAH, Aha kathaM saMyatapadarahitAstiryakpaJcendriyAH ?, yAvatA teSAmapi saMyatatvamupapadyate eva, tathAhisaMyatattvaM nAma niravadyetarayogapravRttinivRttyAtmakaM, teca niravadyetarayogeSu pravRttinivRttI tirazcAmapi sambhavataH, yatazcaramakAle'pi caturvidhasyApyAhArasya pratyAkhyAnaM kRtvA zubheSu yogeSu varttamAnA dRzyante, anyacca siddhAnte tatra tatra pradeze mahAvratAnyapyAtmanyAropayantaH zrUyante, uktaM ca"tiriyANaM cAritaM nivAritaM taha ya aha puNo tesiM 119 11 suvvai bahuyANaM ciya mahavvayArovaNaM samae // " tadetadayuktaM samyagvastutattvAparijJAnAt, saMyatatatvamiha niravadyetarayogapravRttinivRttirUpamAntaracAritrapariNAmAnuSaktabhagavantavyaM, na zeSa, na ca teSAM kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAnAnAmapi mahAvratAnyAropayatAM bhavapratyayAdeva caraNapariNAma upajAyate, sa hyacintyacintAmaNikalpe manuSyabhava eva, yadi paraMkarmakSayopazamAd bhavati, nAnyathA, ata evAyamatidurlabho gIyate bhagavadbhiH, atha kathamavasIyate na tirazcAM tathA ceSTamAnAnAmabhyAntarazcAritrapariNAmaH ?, ucyate, kevalajJAnAdyazravaNAt yadi hi tirazcAmapi caraNapariNAmassambhavet tat kvacit kadAcit kasyacidutkarSato bhAvato manaH paryAyajJAnaM kevalajJAnaM vA zrUyeta, tayozcAritrapariNAmanibandhanatvAt na ca zrUyate, tasmAdavasIyate- - na teSAM cAritrapariNAmaH, uktaM ca Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 padaM-32, uddezakaH, dvAra "na mahavvayasambhAvevi caraNapariNAmasaMbhavo tesiM / na bahuguNANaMpijao kevalasaMbhUi prinnaamo||" padaM-32-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAsUtre dvAtriMzatamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (padaM-33 - "avadhiH" vRtadevamuktaM dvAtriMzattamaMpade, samprati trayastriMzattamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantarapade cAritrapariNAmavizeSaH saMyamaH pratipAditaH, iha tu jJAnapariNAmavizeSaH khalvavadhiHpratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAvadhiviSayamadhikAradvAramAhamU. (579) bhedavisayasaMThANe abhiMtarabAbire ya desohii| ohissa ya khayavuDDI paDivAI ceva apddivaaii|" vR. 'bheyavisaye' tyAdi, avadheH-avadhijJAnasya prAgnirUpatizabdArthasya prathamaM bhedo vaktavyaH, tatoviSayastadanantaraMsaMsthAnaM-avadhinAdyotitasya kSetrasya yastaprAdirUpaAkAravizeSaH so'vadhinibandhana ityavadheH saMsthAnatvena vyapadizyate, tathA dvividho'vadhirvaktavyaH, tadyathAabhyantaro bAhyazca, tatra yo'vadhiH sarvAsu dikSu svadyotyaM kSetraM prakAzayati avadhimatA ca saha sAtatyena tataH svadyotyaM kSetraM sambaddhaM so'bhyantarAvadhi, etadviparIto bAhyavadhiH, sa ca dvidhA, tadyathA-antagato madhyagatazca, ___ athAntagata itikaHzabdArthaH?,ucyate, ihapUrvAcAryapradarzitamarthatrayaMante-AtmapradezAnAM paryante gataH sthito'ntagataH, kA'tra bhAvaneti cet, ucyate, ihAvadhirutpadyamAnaH ko'pi sparddhakarUpatayotpadyate, sparddhakaM ca nAmAvadhijJAnaprabhAyA gavAkSajAlAdidvAravinirgatapradIpaprabhAyA iva pratiniyato vicchedavizeSaH, tathA cAha jinabhadragaNikSamAzramaNaH svopajJAbhASyaTIkAyAM"sparddhakamavadhivicchedavizeSa" iti, tAni ca ekajIvasyAsaGghayeyAni saMkhyeyAni ca bhavanti, yata uktaM mUlAvazyakaprathamapIDhikAyAm-'phaDDAya asaMkhejjA saMkhijjA yAvi egajIvassa' iti, tAnica vicitrarUpANikAnicitparyantavatiSvApradezeSUtpadyante, tatrApikAnicitpurataH kAnicitpRchataH kAnicidadhobhAgekAniciduparitanabhAgekAnicinmadhyavartiSvApradezeSvevaM yo'vadhirupajAyate sa AtmanaH paryante salthita itikRtvA anantaga ityabhidhIyate, tairevaparyantavartibhirAtma- pradezai; sAkSAdavabodhAt', - athavA audArikazarIrasyAnte gataH-sthito'ntagataH, audArikazarIramadhikRtya kadAci. dekayA dizopalambhAt, idamapi sparddhakarUpamavadhijJAnaM, athavA sarveSAmapyAtpamardezAnAM kSayopazamabhAve'piaudArikazarIrasyAnte kayAcidekayA dizAyadvazAdupalabhyate so'pyantagataHAha-yadi sarveSAmapyAtmapradezAnAM kSayopazamastataH sarvataH kiM na pazyati?,ucyate, ekadizaiva kSayopazamasambhavAt, vicitro hi dazAdyapekSayA karmaNAM kSayopazamaH, tataH sarveSAmapyAtmapradezAnAmitthaMbhUta eva svasAmagrIvazAtkSayopazamaH saMvRtto yadaudArikazarIramapekSya kayAcidvivakSitayAekayA dizA pazyatIti, tathA coktaM nandhadhyayanacUrNo-'orAliyasarIraMte ThiyaM gayaMti egahu~, taM vA appappae Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 prajJApanAupAGgasUtram-2- 33/-1-1579 saphaDDagAvahi egadisovalaMbhAo aMtagayamohinANaM bhannai, ahavA savvappaeaisesu visuddhe suvi orAliyasarIragaMteNa egadisi pAsaNA gayaMti aMtagayaMti bhaNNai' iti, eSa dvitIyaH, tRtIyaH punarayaM-egadigbhAvinA tenAvadhinA yadudyotitaMtrakSetraMtasyAnte vartate avadhiravadhijJAnavatastadante vartamAnatvAt, tato'nte ekadiggatasyAvadhiviSayalasya paryante gataH-sthito'ntagata iti, ___ antagatazcAvadhiH tridhA, tadyathA-purato'ntagataHpRSThato'ntagataH pArzvato'ntagataH, tatra yathA kazcitpuruSo hastagRhItayA dIpikayA purataH preryamANayA parata eva pazyati, nAnyatra, evaM yenAvadhinA tathAvidhakSayopazamabhAvataH purata eva saGkhayeyAnyasaGkhayeyAni vA yojanAni pazyati nAnyatra so'vadhiH purato'ntagata ityabhidhIyate, tathA sa eva puruSoyathA pRSThato hastenadhriyamANayA dIpikayA pRSThata evapazyateyaMvayenAvadhinApRSThata eva saGkhayeyAnyasaGghayeyAnivA yojanAnipazyati sa pRSThato'ntagato, yena tupArzvata ekato dvAbhyAM vA saGkhayeyAnsaGkhyeyAni vA yojanAni pazyati sa pArzvato'ntagata iti, uktaM ca nandhadhyayanacUrNI-"purato'tagaeNaM purato ceva saMkhejjANi vA asaMkhejajjANivA joyaNAIjANaipAsai, ___ bhaggato'tagaeNaM ohinANeNaM maggatoceva' ityAdi, madhyagata ityAtri tridhA vyAkhyAnaM, iha madhyaM prasiddhaM daNDAdimadhyavatU, tatrAtmapradezAnAM madhye madhyavartiSvAtmapradezeSu gataH-sthito madhyagataH ayaM casparddhakarUpaH sarvadigupalambhakAraNaM, madhyavartinAmAtmaprade jJAnAmavadhiravaseyaH, athavA sarveSAmapyAtmapradazAnAM kSayopazamabhAve'pi audArikazarIramadhyabhAgenopalabdhiH sa madhye gatomadhyagataH, uktaM ca nandyadhyayanacUrNI-"orAliyasarIramajhe phaDDagavisuddhIosavvAyappaesavisuddhIovAsavadisovalaMbhattaNaomajjhagatotti bhaNNai' iti, athavAtenavadhinA yadudyotitaM kSetraMsarvAsudikSutasyamadhye-madhyabhAgesthitomadhyagataH avadhijJAnistadudhotitakSetramadhyavarttitvAt, Aha canaMdicUrNikRdeva-"ahavAuvaladdhikhettassaavahipuriso majjhagatottiato vA majjhagato ohI bhaNNaI' iti, iha vyAkhyanatre'pi yadA'vadhinA dhotitaM kSetramavadhimatA sambaddhaM bhavati tadA so'bhyantarAdhirmataH, sarvadigupalabdhikSetramadhyavartitvAt, eSa ceha na grAhyo'bhyantarAvadhAvasyAntarbhAvAt, yadA tu tadudyotitaM kSetramapAntarAle vyavacchinnatvAdavadhimatA sambaddhaM na bhavati tadA bAhyo'vadhiH eSa ceha grAhya, prastutatvAta, tathA 'desohI' itidezAvadhirvaktavyaH, upalakSaNametat, pratipakSabhUtaH sarvAvadhizca, atha kiMsvarUpo dezAvadhiH kiMsvarUpovAsavidhiriti cet, ucyate, ihAvadhistrividho bhavati, tadyathA-sarvajaghanyo madhyamaH sarvotkRSTazca, tatra yaH sarvajaghanyaH sa dravyato'nantAni taijasabhASApA- ntarAlavartIni dvayANi kSetratau'GgulasaGkhayeyabhAgaM kSetraM kAlato'tItamanAgataM cAvalikAyA asaGkhayeyabhAga, ihAvadhiH kSetraM kAlaM ca svarUpataH sAkSAnna jAnAti, tayoramUrtatvAt, avadhezca rUpiviSayatvAt 'rUpiSvavadhe' riti vacanAt, iha kSetrakAladaraazanamupacArato veditavyaM, kimuktaM bhavati ?-etApati kSetre kAle ca yAni dravyANi tAni jAnAtIti, bhAvoto'nantAn paryAyAn jAnAti, pratidravyaM jaghanyapade'pi caturNAM rUparasagandhasparzarUpANAM paryAyANamavagamAt, 'do pajjave duguNie savvajahaNNe u picchae (ohii)| teu vanAIyA cauro' dvau paryavau dviguNitI sarvajaghanyau tuprekSate'vadhiH / tetuvarNAdikAzcatvAraH iti vacanAt, dravyANAM cAnantatvAt, ata UrdhvaM tupradezavRdhyA samayavRdhyA paryAyavRdhyA Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 padaM-33, uddezakaH-, dvAraMcapravarddhamAno'vadhirmadhyamo veditavyaH sacatAvatyAvatsarvotkRSTaH paramAvadhirnabhavati, sarvotkRSTaH paramAvadhivyataH sarvANi rUpidravyANi jAnAti, kSetrato'loke lokamAtrANi khaNDAni, kAlato'tItAnAmagatAzcAsaGkhayeyA utsarpiNyavasarpiNIrbhAvato'nantAn paryAyAn, pratidravyaM saGkhayeyAnAmasaGkhayeyAnAM ca paryAyANAmavagamAt, // 1 // "egaM davvaM pecchaM khaMdhamaNuMvAsa pajjave tassa / ukkosamasaMkhije saMkhejje pecchae koii||" iti vacanAt, tatra sarvajaghanyo madhyamazca dezAvadhiH, sarvotkRSTastuparamAvadhiH sarvAvadhiH tathA'vadheH kSayavRddhI vaktavye, kimuktaM bhavati ?-DrIyamAnakaH pravarddhamAnakazcAvadhirvaktavya iti, tatra tathAvidhasAmagrayabhavataH pUrvAvasthAtohAnimupagacchanhIyamAnakaH, uktaMca-"hIyamANayaM puvvAvatthAto aho'ho hassamANa'ti, varddhamAnako bahubahutarendhanaprakSepA-dibhirvarddhamAnajvAlAkalApaiva pUrvAvasthAto yathAyogaprazastaprazastatarAdhyavasAyabhAvato'bhivarddhamAnaH,tathA pratipAtI apratipAtI cazabdasyAnuktArthasamunnAyakatvAdAnugAmiko'nAnugAmikazca vaktavyaH tatra pratipatanazIlaHpratipAtI-ya utpannaHsan kSayopazamAnurUpaM kiyatkAlaM sthitvApradIpa ivasAmastyena vidhvaMsamupayAti, atha hIyamAnakapratipAtinoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, hIyamAnakaH pUrvAvasthAto'dho'dho hAnimupagacchannabhidhIyatepratipAtI tunirmUlamekakAlaMdhvaMsamupagacchanniti, tathA na pratipAtI apratipAtI, yatkevalanAnAdvA maraNAdArato vA na bhraMzamupa yAtItyarthaH tathA gachantaMpuruSaMA-samantAdanugacchatItyevaMzIlamAnugAmiAnugAmyevAnugAmikaH, svArthekaH pratyayaH, athavAanugamaHprayojanaMyasyasaAnugAmikaH,locanavat gacchantamanugacchati so'vadhirAnugAmika iti bhAvaH tathA na AnugAmiko'nAnugAmikaH, zrRGkhalApratibaddhadIpa iva yo gacchantaM puruSa nAnugacchatIti bhAvaH // mU. (580) kaivihANaMbhaMte! ohI pannattA?, go0! duvihA ohI pannatA, taM0-bhavapachaiyAya khaovasamiyAya, doNhaM bhavapaJcaiyA, taM0-devANaya neraiyANaya, doNhaM khaovasamiyA, taM0-maNUsANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa y|| cha.tadevamadhikArapratipAdanAya dvAragAthopanyastA, samprati 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAta prathamato bhedapratipAdanArthamAha-'kaivihANaMbhaMte!' ityAdi, katividhIbhadanta! avadhiHprajJaptaH,sUtre strItvanirdezaHprAkRtatvAt, bhagavAnAha-gautama ! dvividho'vadhiH prajJaptaH, tadyathA-'bhavapaccaiyA yakhaovasamiyAya bhavapratyakaHkSAyopazamikazca, tatrabhavanti karmavazavartinaH prANino'sminniti bhavo-nArakAdijanma, ''nAmnI ti adhikaraNe ghapratyayaH, bhava eva pratyayaH-kAraNaM yasya sa bhavapratyayaH, pratyayazabdazceha kAraNaparyAyaH, vartateca pratyayazabdaH kAraNatve "pratyayaHzapathajJAnahetuvizvAsanizcaye" iti, sa eva svArthikapratyayavidhAnAt bhavapratyayakaH, tathA'vadhijJAnAvaraNIyasya karmaNa udayAvalikApraviSTasyAMzasya vedanena yo'pagamaH sa kSayo'nudayAvasthasyA vipAkodayaviSkambhaNamupazamaH kSayazca upazamazca kSayopazamI tAbhyAM nivRttaH kSAyopazamikaH, cazabdausvagatAnekabhedasUcakau, tatratuyoyeSaMbhavatitaMteSAmupadarzayati-doNha'mityAdi, dvayorjIvasamUhayorbhavapratyayakaH, tadyathA-devAnAM ca nArakANAM ca, devA bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikabhedAccaturvidhAH, Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 prajJApanAupAGgasUtram-2- 33/-1-1580 _nArakA ratnaprabhAdipRthivIbhedAt saptavidhAH, cazabdI pratyekaM svagatAnekabhedasUcakau, te cAnekabhedA viSayasaMsthAnacintAyAmagre svayameva sUtrakRtaivopadarzayiSyante, Aha-nanvavadhijJAnaM kSAyopazamike bhAve vartate nArakAdibhavastvaudayike tatkathaM devAdInAmavadhijJAnaM bhavapratyayamiti vyapadizyate?,naiSa doSo, yatastadapi paramArthataH kSAyopazamikameva, kevalaM sakSayopazamo devanArakabhaveSvavasyaMbhAvI pakSiNAM gaganagamanalabdhiriva tato bhavapratyayamiti vyapadizyate, Aha ca nandhadhyayanacUrNikRte-"nanu ohI khaovasamioceva nAragAdibhavo se udaie bhAve tao kahaM bhavapaJcaio bhaNNai ?, ucyate, so'vikhavasamioceva, kiMtu sokhaovasamo devanAragabhavesu avassaMbhavai, ko diluto?-pakkhINaM AgAsagamaNaMva, tao bhavapaccaio bhaNNaitti, tathA dvayoH kSAyopazamikastadyathA-manuSyANAMcapaJcendriyatiryagyonijAtAnAMca,atrApi cazabdIpratyekaM svagatAnakabhedasUcakau, manuSyANAM tiryakpaJcendriyatirazcAMcAvadhijJAnanAvazyaMbhAvi tataH sAmAnye'pi kSAyopazamikatve bhavapratyayAdidaM bhavate, paramArthataH punaH sakalamapyavadhijJAnaM kssaayopshmkmeveti| tadevamukto bhedaH, samprati viSayapratipAdanArthamAha mU. (581) neraiyA NaM bhaMte ! kevaiyaM khettaM ohiNA jANaMti pAsaMti ?, go0 ! jaha0 addhagAuyaM ukko0 cattAri gAuyAiM ohiNA jANaMti pAsaMti, syaNappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kevatiyaMkhettaMohiNAjANaMti pAsaMti?, go0! ja0 achuTTAiMgAuyAiMukko0 cattAri gAuyAiM0, sakarappabhApuDhavineraiyA jaha0 tiNi gA0 ukko0 achuTTAiM gAu0, vAluyapyabhApuDhavineraiyA ja0 addhAijAI gAu0 u0 tiNNi gAuyAI ohiNA jANaMti pAsaMti, paMkappabhApuDhavineraiyA ja0 donni gAu0 u0 addhAijjAiM gA0 ohiNA jA0 pA0, dhUmappabhASu0 nera0 jaha0 divaddhaM gA ukko0 do gAu0 ohiNAjA0 pA0, tamApu0 ne0 ja0 gAuyaMu0 divdaM gAuyaM ohinA jA0 pA0, adhesattamAe pucchA, go0 ! jaha0 addhaM gAuyaM u0 gAuyaM ohiNA jA0 paa0| asurakumArANaM bhaMte ! ohiNA kevaiyaM khettaMjA0 pA0?, go0 ja0 paNavIsaMjoanAI ukko0 asaMkheje dIvasamudde ohiNA jA0 pA0, nAgakumArA NaM ja0 paNavIsaM joanAI u0 saMkheje dIvasamuddhe ohiNA jA0 pA0, evaM jAva thaNiyakumArA / paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! kevaiyaM khettaM ohiNA jANaMti pAsaMti?, go0! ja0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaM u0 asaMkhene dIvasamudde, maNUsANaMbhaMte! ohiNA kevatitaM khetaM jA0 pA0?, go0 ja0 aMgulassa asaMkhejitibhAgaMuko0 asaMkhejAiM aloe loyappamANamettAiM khaMDAiM ohiNA jaa0paa0|| vANamaMtarA jahA nAgakumArA, joisiyA NaM bhaMte ! kevatitaM khettaM o0 jA0 pA0? go0 ja0 saMkhene dIvasamudde ukkoseNavi saMkheje dIvasamudde, sohammagadevA NaM bhaMte ! keva0 khetaM o0 jA0 pA0?, go0 ja0 aMgulassa aMsaMkhejatibhAgaMuko0 ahe jAva imIserayaNappabhAe hiDille caramate tiriyaM jAva asaMkhine dIvasamudde ur3e jAva samAI vimANAiM ohiNA jANaMti pAsaMti, eve IsANagadevAvi, saNaMkumAradevAvievaM ceva, navaraMjAva ahe dochAe sakkarappabhAe puDhavIe hihile caramaMte, evaM mAhiMdadevAvi, baMbhaloyalaMtagadevA taccAe puDhavIe hiDille caramaMte, mahAsukkasahassAragadevA cautthIe paMkappabhAe puDhavIe hehile caramaMte, ANayapANayaAraNaccuyadevA ahe jAva paMcamAe dhUmappabhAe heDille gharamaMte, hehimamjhimagevejagadevA adhe jAva chahAe tamAe puDhavIe hehille jAva Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada- 33, uddezaka:-, dvAraM - caramaMte, uvarimagevijagadevA NaM bhaMte! kevatiyaM khettaM ohiNA jA0 pA0 ?, go0 ! ja0 aMgulassa asaMkhetibhAgaM u0 adhe sattamAha he0 ca0 tiriyaM jAva asaMkheje dIvasamudde uDDuM jAva sayAI vimANAI o0 jA0 pA0, anuttarovavAiyadevA NaM bhaMte ! ke0 khettaM o0 jA0 pA0 ?, go0 ! saMbhitraM loganAliM o0 jA0 pA0 vR. 'neraiyA Na' mityAdi sugamaM, navaraM jaghanyenArddhagavyUtamiti saptamapRthivyAM jaghanyapadamapekSya, utkarSatazcatvAri gavyUtAni ratnaprabhAyAmutkRSTapadamAzritya adhunA pratipRthivISayaM cintayannAha-'rayaNappabhe'tyAdi, sugamaM, jaghanyapadotkRSTapadaviSayasaGgAhike ime gAdhe-"addhu / tinni addhAiyAiM / / donni ya divaDa megaM ca / addhaM ca gAu kamaso jannato rayaNamAIsuM // cattAri gAuyAiM aTThAI tigAuyaM ceva / addhAijA donni divaDa | megaM ca naraesuM // // 2 // " bhavanapativyantarANAM jadhanyapade yAni paJcaviMzatiyojanAni tAni yeSAM sarvajaghanyaM dazavarSasahasrapramANamAyusteSAM draSTavyAni, na zeSANAM, Aha ca bhASyakRt- 'paNavIsajoyaNAI dasavAsasahassiyA ThiI jesi ' miti, manuSya cintAyAmutkRSTapade yAnyaloke lokapramANamAtrANi khaNDAni asaGghayeyAni tAni paramAvadhimapekSya draSTavyAni tasyaivaitAvadviSayasambhavAt, etatsAmarthyamAtramupavaNyate, yadyetAvati kSetre draSTavyaM bhavati tarhi pazyati yAvatA tanna vidyate, aloke rUpidravyANAsambhavAt, rUpidravyaviSayazcAvadhiH, 251 kevalamayaM vizeSo - yAvadadyApi paripUrNaM lokaM pazyati tAvadiha skandhAneva pazyati, yadA punaraloke'pi prasaramavadhiradhirohati tadA yatA yathA'bhivRddhimAsAdayati tathA tathA loke sUkSmAn sUkSamatarAn skandhAn pazyati yAvadante paramANumapi, uktaM ca 119 11 "sAmatthamettamuttaM daTThavvaM jai haveja pecchajjA / utaM tatthasthi jao so rUvinibaMdhaNo bhaNio / / vato puna bAhiM logatthaM caiva pAsaI davvaM / suhumayaraM suhumayaraM paramohI jAva paramANuM // " ityaMbhUtaparamAvadhikalitazca niyamAdantarmuhUrttena kevalAlokalakSmImAliGgati, yata uktaM"paramohInANaviU kevalamaMto muhuttametteNaM" iti, vaimAnikAnAM yajjadhanyapade aGgulAsaGghayeyabhAgapramANaM kSetraM uktaM tatra para Aha- nanvaGgulA - saGghayeyabhAgamAtrakSetraparimito'vadhiH sarvajaghanyo bhavati, sarvajaghanyazcAvadhistiryagmanuSyeSveva nazeSeSu yata Aha bhASyakRt svakRtaTIkAyAm - "utkRSTo manuSyeSveva nAnyeSu, manuSyatiryagyoniSveva jaghanyo nAnyeSu, zeSANAM madhyama eveti" tatkhathamiha sarvajaghanya uktaH ?, ucyate, saudharmAdidevAnAM pArabhaviko'pyupapAtakAle'vadhiH sambhavati, sa ca kadAcitsavejaghanyo'pi, upapAtAnantaraM tu tadmadbhajaH, tato na kazciddoSaH, Ahaca duSSa, mAndhakAranimagnajinapravacanapradIpo jinabhadragaNikSamAzramaNa: 119 11 // 2 // "cemANiyANamaMgulabhAgamasaMkhaM jahannao hoi / uvavAe parabhavio tabbhavajo hoi to pacchA / / " Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 prajJApanAupAGgasUtram-2- 33/-1-1581 uDaM jAva sagAI vimANAIti UrdhvaM yAvat svakIyAni vimAnAni, svakIyavimAnastUpadhvajAdikaM yAvadityarthaH, 'saMbhinnaM loganAliMti paripUrNaM caturdazarajvAtmikAM lokanADImiti / saMsthAnadvAramAha mU. (582) neraiyANaMbhaMte! ohI kiMsaMThiepaM0?, go0! tappAgArasaMThiepaM0, asurakumArANaMpucchA, go0 ! pallagasaMThite, evaM jAva thaNiyakumArANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0! NANAsaMTheNasaM0, evaM maNUsANavi, vANamaMtarANaM pucchA, go0! paDahagasaM0, jotisiyANaM pucchA?, go0! jhallarisaMThANasaM060, sohammagadevANaMpucchA, go0! uDmuyaMgAgArasaMThiepaM0, evaMjAva accuyadevANaM, gevejagadevANaM pucchA, go0! puSphacaMgerisaMThie paM0, anuttarovavAiyANapucchA, go0 javanAliyAsaMThite ohI, pN0| vR. 'neraiyANa mityAdi, tappAgArasaMThie titapronAma kASThasamudAyavizeSoyonadIpravAheNa plAvyamAno dUrAdAnIyate sa cAyatastryamnazca bhavati, tadAkArasaMsthito'vadhirnAkANAM, asura kumAdArInAM sarveSAmapi bhavanapatInAMpallakasaMsthAnasaMsthitaH, pallako nAma lATadeze dhAnyAdhAravizeSaH, sa covadhi Ayata upari ca kiJcitsaGkSiptaH, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM ca nAnAsaMsthAnasaMsthito, yathA svayambhUramaNodadhau matsyAH, api ca tatra matsyAnAM valayAkAraM saMsthAna niSiddhaM tiryagmanuSyAvadhestu tadapi bhavati, uktaMca "nANAgAro tiriyamaNuesu macchA sayaMbhUramaNevva / tatya valayaM nisiddhaM tassa puNa tayaMpi hojaahi||" vyantarANAM paTahasaMsthAnasaMsthitaH, paTaha AtodyavizeSaH, sa ca kiJcidAyata uparyadhazca samapramANaH, jyotiSkadevAnAM jhallarIsaMsthAnasaMsthitaH, jhallarI-cavinaddhavistIrNavalayAkArA AtodyavizeSarUpA dezavizeSeprasiddhA, saudharmadevAdInAmacyutadevaparyantAnAMmRdaGgasaMsthAna-saMsthitaH, mRdaGgo vAdyavizeSaH, sa cAdhastAt vistIrNa upari ca tanukaH supratItaH, graiveyakadevAnAM grathitapuSpasazikhAkarUpacaGgerIsaMsthAnasaMsthitaH anuttaropapAtikadevAnAM kanyAcolakAparaparyAyajanAlakasaMsthAnasaMsthitaH, tathA ca taprAkArAdInAM vyAkhyAnamidaM bhaassykRdaah||1|| "tappaNa samAgAro tappAgAro sa caayyttNso| uddhAyato u pallo uvariMca sa kiMci sNkhitto|| // 2 // "nacAyato samoviya paDaho heTThovari paIto so| cammAmaNavaNaddhavicchinnavalayarUvA u jhllriyaa| // 3 // udghAyao muiMgo heTThA ruMdo tahovariM tnnuo| puSphasihAvaliraiyA caMgerI pupphcNgerii|| -jIvanAlaotti bhaNNai unma sirakaMcuo kumaariie||" iti, anena ca saMsthAnapratipAdanenedamAveditaM draSTavyaM, bhavanupativyantarANAmUvaM prabhUto'vadhirvaimAnikAnAmadhaH jyotaSkanArakANAM tiryak vicitro naratirazcAM, Aha c||1|| "bhavaNavaivaNayarANaM udaM bahugo aho ya sesaannN| - nAragajoisiyANaM tiriya orAlio citto||" Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 padaM-33, uddezakaH-, dvAra mU. (583) neraiyANaM bhaMte ! ohissa kiM aMto0 bAhiM0, go0 ! aMto no bAhiM, evaM jAva dhaNiyakumArA, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! no aMto bAhiM, maNUsANaM pucchA, go0 ! aMtovi bAhipi, vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neriyaannN| neraiyANaM bhaMte! kiMdesohI samvohI?, go0! desohIno sabbohI, evaMjAva thaNiyakumArA, paMciMdiyatirikkhajoNiyANapucchA, go0 ! desohIno savyohI, maNUsANaMpucchA, go0! desohIvi sabbohIvi, vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neriyaannN| neraiyANaM bhaMte ! ohi kiM AnugAmite anAnugAmite vaTTamANate hIyamANae paDivAI appaDivAI avaTThie anavaTTie ?, go0 ! AnugAmie no anAnugAmie no vaddhamANate no hIyamANae no paDivAI appaDivAI avaTTie no aNavaTTie, evaM jAva thaNiyakumArANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0 ! AnugAmitevi jAva anavaTTievi, evaM maNUsANavi, vANamaMtarajotisiyavemANiyANaM jahA neraiyANaM vRtathA nairayikabhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAH tathAbhavasvAbhAvyAdavadhemadhyavarttino na punarbahiH, kimuktaM bhavati?- sarvataHprakAzikhasambaddhAvadhayo bhavanti, na tu sparddhakAvadhayo vicchinnAvadhayo vA, tiryakpaJcendriyAstvavadherantana vidyante, kintu bahiH, atrApyeSa bhAvArthaH -tiryakpaJcendriyAstathAbhavasvAbhAvyAt sparddhakAvadhayo vicchinnApAntarAlasarvataHprakAzyavadhayo vA bhavanti, sparddhakAdyavadhayoveti bhAvaH,dezAvadhisavidhicintyAMmanuSyavarjAHsarve'pi dezAvadhayaH, manuSyAstu dezAvadhayo'pi sarvAvadhayo'pi, paramAvadherapi teSAM smbhvaat,| AnugAmikAdicintAyAM nairayikabhavanapati vyantarajyotiSkavaimAnikA AnugAmikApratipAtyavasthitAvadhayonatyAnAnugAmikavarddhabhA hIyamAnapratipAtyanavasthitAvadhayastathAbhavasvAbhAvyAt, tiryakpaDhaJcendriyamanuSyANAM tvaSTadhA'vadhiriti // padaM -33 - samAptam (pada-34-pravicAraNA vRtadevamuktaMtrayastriMzattamaMpadaM, sampraticatustriMzattamamArabhyate, asya cAmabhisambandhaHihAnantarapadejJAnapariNAmavizeSo'vadhiruktaH,atratupariNAmasAmyAvedapariNAmavizeSaHpravIcAraH pratipAdyate iti, tatra ca sakalavaktavyato pasaGgrAhike ime dve gAyemU. (584) anaMtaragayAhAre 1, AhAre bhoyaNAiya 2 // poggalA neva jANaMti 3, ajjhavasANA 4 ya AhiyA / / ghR. 'anaMtarArAgAhAre'ityAdi, prathamamantarAmatAhArako nairayikAdirvaktavyaH, tadanantaraM 'AhAre bhoyaNAiya' itijAhArAbhogatA AdizabdAdAhAranAbhogatAca vaktavyA, yathA 'nerayikANaM bhaMte ! AhAre kiM Abhoganivvattie anAbhoganivvattie' ityAdi, tathA 'poggalA neva jANaMti' iti, nairayikAAhAratayA gRhItAn pudgalAnnaiva jAnantItyAdicaturviMzatidaNDakakrameNa vaktavyaM, 'ajjhavasANA ya Ahiya'tti tadanantaraM nairayikAdInAM krameNAdhyavasAnAni, sUtre puMlliGganirdezaH prAkRtatvAt, caH pUrvApekSayA samuccaye, AkhyAtAni, / mU. (585) sammattassA himage 5 tatto pariyAraNA 6 ya boddhavvA / Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 prajJApanAupAsUtram-2- 34/-1-1585 kAe phAse rave sadde yamaNe ya appbhN|| vR. tadanantaraM sampattassa 'ahigame' iti, samyakatvasyAdhigamo nairayikAdicaturviMzatidaNDakakremaNa cintanIyaH, 'tatto pariyAraNA ya boddhavvA' iti tataH-samyakatvAdhigamapratipAdanAdUrdhvaM paricAraNA vaktavyatAya boddhavyA, kasmin viSaye ityAha-kAye sparza rUpe zabde manasica, tataH kAyapravIcArAdInAmalpabahutvaM, bhAvapradhAno'yaM nirdezaH-alpabahutavaM vktvy| mU(586) neraiyANaMbhaMte! anaMtarAhArAtatonivvataNAtatopariyAiNayAtatopariNAmayA tatopariyAraNayAtaopacchA viuvvaNayA?,haMtA! go0! neraiyANaM anaMtarAhArAtato nivvataNayA tato pariyAdiNayA tato pariNAmayA tao pariyAraNayA tao pacchA viuvvaNayA, ___ asurakumArANaMbhaMte! anaMtarAhArAtato nivvattaNayAtato pariyAiNayA tato pariNAmayA tato viuvvaNayA tao pacchA pariyAraNayA?, haMtA ! go0 ! asurakumArA anaMtarAhArA tato nibdhattaNayA jAva tato pacchA pariyA0, evaMjAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyANaMbhaMte! anaMtarAhArA tato nivvattaNayA tato pariyAiNayA tato pariNAmayA tato pariyA0 tatoviu0?, haMtA go0 ! taM ceva jAva pariyAraNayA no vevaNaM viuvvaNayA, evaM jAva cauridiyA, navaraM vAukkAiyA paM-ciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA ya jahA neraiyA, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA vR.samprati 'yathoddezaMnirdeza' iti prathamato'nantarAgatAhArakavaktavyatAmabhidhitsuridamAha'neraiyA NaM bhaMte !' ityAdi, narayikAH, Namiti vAkyAlaGkAre, bhadanta !-paramakalyANayogin ! paramasukhayogin ! vA anantaraM-upapAtakSetraprAptisayameva AhArayantItyAntarAgatAhArAH, 'tato nivvattaNayA ititataH-antarAhagrahaNAdArabhyakrameNazarIrasyetigamyatenirvartanA-niSpatirbhavati, 'tatopariyAiNayA ititataH-zarIraniSpatterakArabhya paryAdAnaM yathAyogamaGgapratyaGgairlomAhArAdinA samantataH pudgalAdAnaM 'tato pariNAmaNayA' iti tataH pudgalAdAnAdanantaraM teSAM pudgalAnAM pariNAmanaM-indriyAdirUpatayApariNatyApAdAnaM 'tatopariyAraNayA' ititataH-indriyAdirUpatayA pariNatyApAdAnAdUdhvaM paricAraNA-yathAyogaM zabdAdiviSayopabhogaH, tataH pazcAt vikurvaNAvaikriyalabdhivazAt vikriyA nAnArUpA ?, evamukte bhagavAnAha-'haMtA ! goyame tyAdi, hantetyabhyanujJArthaM, haMtA! gautama ! nairayikA anantarAhArA ityAdi, tadevaM yathA nairayikANAmanantarAhArAdivaktavyotoktA tathA asurakumArAdInAmapi stanitakumAraparyavasAnAnAM vaktavyA, navaraMteSAMpUrva vikurvaNaM pazcAt paricAraNA, tehi viziSTazabdAdhupabhogavAJchAyAM pUrvamiSTaM vaikriya rUpaM kurvanti pazcAt zabdAdhupabhogamityeSa niyamaH, zeSAstu zabdAdhupabhogasampattau satyAM harSavazAt viziSTatarazabdAdhupabhogavAJchAtaH anyato vA kutazcitkAraNAtvikurvate, tatasteSAMpUrvaM pravIcAraNApazcAdvikurvaNeti, pRthivIkayaviSaye praznasUtraM tathaiva uttarasUtre tAvad vaktavyaM yAvat paricAraNA, teSAmapi sparzopabhogasambhavAt, 'no cevaNaM viuvvaNaya'tti na caiva teSAM vikurvaNA vAcyA, vaikriyalabdherasambhavAt, "eva'mityAdi, evaM-pRthivIkAyikavat apkAyAdayo vAtakAyavastiAvadadhyetavyA yAvaccaturindriyAH, sarveSAmapi vaikriyalabdherasambhavena sUtrasya samAnatvAt, vAtakAyAn prati vizeSamabhidhitsuH samAnagamatvAt paJcendriyatiryagmanuSyANAmapi vAtakAyaiH sahAtidezamAha Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 pada-34, uddezakaH-, dvAraM - 'navara'mityAdi, jahA neraiyA itiyathA nairayikAstathA vaktavyAH, kimuktaMbhavati? - nairayikavat vikurvaNA'pyeteSAM vaktavyA, vaikriyalabdhisambhavAt, sAca pravIcAraNAyAH pazcAditi, vANamaMtarajoisavemANiyA jahA asurakumArA' iti asurakumArANAmiva vyantarAdInAmapi pUrvaM vikurvaNA pazcAt paricAraNA vaktavyeti bhAvaH, suragaNAnAM sarveSAmapi tathAsvAbhAvyAt, uktaM ca muulttiikaayaam||5|| "puvaM viuvvaNA khalu pacchA pariyAraNA suragaNANaM / sesANa puvapariyAraNA u pacchA viuvvaNayA // " iti // samprati AhAraviSayamAbhogaM cicintayiSuridamAha mU. (587) neraiyA NaM bhaMte ! AhAre kiM Abhoganivvattite anAbhogani0?, go0! Abhoganivvattievi anA0, evaM asurakumArANaM jAva vemANiyANaM, navaraM egidiyANaM no Abhoganivvattie anaabhognivvttie| neraiyA NaM bhaMte ! je poggale AhArattAe giNhati te kiMjANaMti pA0 AhAreti udAhuna yANaMti na pAsaM0 AhAraiti?, go0 ! na yANaMti na pAsaMti AhAreti, evaM jAva teiMdiyA, cauridiyANaM pucchA, go0 ! atyaMgatiyA na yANaMti pAsaMti AhA0 atyaMgaiyA na yANaMti na pAsaMti AhA0, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA go0! atthe0 jA0 pA0 AhA01 atthe0 jAna pA0 AhA0 atthe0 na yANaMti pAsaMti AhA03 atthe0 najAna pA0 A04,evaM jAva maNussANavi, vANamaMtarajoisiyA jahA neraiyA, vemANiyANaM pucchA, go0! atthe0 jA0pA0 A0, atye0 najAna pA0 A0, se keNaDeNaM bhaMte! evaM vu0 vemANiyA atthe0 jA0 pA0 A0 atye0 na jA0 na pA0 A0?, go0 vaimANiyA duvihA paM0, taM0-mAImicchaddihi uvavanagA ya amAyisammaddiDiva0, evaM jahA iMdiyauddesae paDhame bhaNitaMtahA bhANitabbaM jAva se eeNaDeNaM go0! evaM vuddhati, neraiyA NaM bhaMte kevatiyA ajjhavasANA paM0?, go0! asaMkhejA ajjhavasANA, te NaM bhaMte ! kiM pasatthA apasatthA?, go0! pasatyAvi apa0 evaM jAva vemaanniyaannN| neraiyA NaM bhaMte ! kiM sammattAbhigamI micchatAbhigamI sammAmicchattAbhigamI?, go0 ! sammattAbhigamIvi micchattAbhigamIvi sammAmicchatAbhigamIvi, evaM jAva vemANiyAvi, navaraM egidiyavigaliMdiyA no sammattAbhigamI micchattAbhigamI no smmaamicchtaabhigmii|| vR. 'neraiyANa'mityAdi, Abhoganirvatito yadA manaHpraNidhAnapUrvamAhAraM gRhNanti, zeSakAlamanAbhoganivartitaH, sa ca lomAhAro'vasAtavyaH, evaM zeSANAmapi jIvAnAmabhoganirvartito'nAbhoganivartitazcAhAro bhAvanIyaH, navaramekendriyANAmatistokApaTumanodravyalabdhisampannatvAt, paTutara Abhogo nopajAyate iti teSAM sarvadA'nAbhoganivartita evAhAro na punaH kdaacidpyaabhognirvrtitH| adhunA AhAryamANapudgalaviSaye jJAnadarzane cintayati-'neraiyANabhaMte' ityAdi, nairayikA Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! yAn pudgalAn AhAratayA gRhanti tAn kiM jAnanti pazyanti uta neti?, bhagavAnAha-gautama! na jAnaramayadhijJAnena, lomAhAratayA teSAmatizUkSmatvena nArakAvadheraviSayatvAt, na ca pazyanti cakSurindriyaviSayAbhAvAt, dvIndriyA na jAnanti, mithyAjJAnatayA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 prajJApanAupAGgasUtram-2- 34/-/-/587 teSAM samyak parijJAnAbhAvAt, dvIndriyANAM hi matyajJAnaM tadapi cAspaSTamataH prakSepAhAramapi na te svayaM gRhyamANamapi samyak jAnanti cakSurindriyAbhAvAt na ca pazyanti, evaM trIndriyA api jJAnadarzanavalikalA bhAvanIyAH, caturindriyAH 'atyegaiya'tti santyakake ye svayaM gRhyamANamapyAhAraM prakSeparUpamapi na jAnanti, mithyAjJAnitvAt, teSAmapi hi dvIndriyANAmiva matyajJAnaM tadapi cAvizpaSTamiti, cakSuSA punaH pazyanti cakSurindriyasadbhAvAt tathAhi pazyanti makSikAdayo guDAdikamiti evamAhArayanti, tathA santyekake caturindriyA ye na jAnanti, mithyAjJAnitvAt, na pazyanti ca andhakArAdinA cakSurdarzanasya vyAhatatvAt anAbhogasambhavAdvA, tiryakpaJcendriyatirasyAM caturbhaGgI prakSepAhAraM lomAhAraM cAdhikRtya bhAvanIyA, tatra prakSepAhAramadhikRtyaivaM bhAvanA sntyekake tiryakpaJcendriyA ye prakSepamAhAraM jAnanti, samyagjJAnitayA teSAM yathAvasthitaparijJAnAt, pazyanti cakSurindriyabhAvAt evamAhArayanti 1, tathA santyekake ye jAnanti pUrvavat na ca pazyanti cakSurdarzanasyAndhakArAdinA anAbhogena ca vyAhatatvAt 2, tathA santyekake ye na jAnanti mithyAjJAnitayA samyakparijJAnAbhAvAt pazyanti punazcakSurindriyopayogAt 3 tathA santyekake ye na jAnantimithyAjJAnitvAnna ca pazyanti pUrvavat evamAhArayanti 4 lomAhArApekSayA tvevaM bhAvanA-santyekake tiryakpaJcendriyA ye lomAhAramapi jAnanti, viziSTAvadhijJAnaparikalitatvAt, pazyanti tathAvidhakSayopazamabhAvata indriyapATavasyAtivizuddhatvAt evamAhArayanti 1 tathA santyekake ye na jAnanti pUrvavat na tu pazyanti tathAvidhasyendriyapATavasyAbhAvAt 2 tathA santyekake ye na jAnanti pazyanti punastadviSayendriyapATavasya bhAvAt 3 tathA santyekake ye na jAnanti mithyAjJAnitvAt avadhivikalatvAt avadhiviSayAtItatvAdvA, na ca pazayanti tathArUpapATavAbhAvAt 4 iti, evaM manuSyANAmapi lomAhAraprakSepAhArau pratItya caturbhaGgI bhAvanIyA, 'vANamaMtarajoisiyA jahA neraiyA' iti, nairayikAvadhiriva vyantarajyotiSkAvadhirapi manobhakSitve'pyAhArapudgalAnAmaviSayatvAt, 'vaimANiyANaM puccha' tti, vaimAnikAnAM pRthak sUtraM vaktavyaM, 'vemANiyA NaM bhaMte!' je poggale AhArattAe gehati te kiM jANaMti pAsaMti AhAreti udAhu na jANaMti na pAsaMti AhAreMti' iti, bhagavAnAha - 'goyame' tyAdi, mAyA pUrvabhavakRtA vidyate yeSAM te mAyino, mAyayA hi yayA tayA vA bAdararUpakRtayA kaluSakarmaprAdurbhAvaH, kaluSe ca karmaNyudayamAgate bhavapratyayAdapyupajAyamAno'vadhirnAtisamIcIno bhavati, ete ca samyagdazo na veditavyAH, tathA midhyA- viparyAstA dRSTi:- jinapraNItavastutattvapratipattiryeSAM te mithyAdhSTayaH, mAyinazca mithyAdhSTazca mAyimidhyAdhSTayaste ca te upapannAzca mAyimathyAdhSTayupapannAsta eva svArthikakapratyayavidhAnAt mAyimidhyAdaTyupapannakAste coparitanoparitanagraiveyakaparyavasAnA vijJeyAH, teSAM yathAyogamavaMzyaM mithyAdhaSTitvasya mAyitvasya ca bhAvAt, tadviparItA amAyisamyagdhSTayupapannakAH, te cAnuttaravimAnavAsinaH, teSAmavazyaM samyagdhaSTitvaM, pUrvAnantarabhave nitarAM pratanukrodhamAnamAyAlo bhatvasyopazAntakaSAyatvasya ca bhAvAt, Ahaca mUlaTIkAkAra:- "vevANiyA mAyimicchaddddiTThIuvavaNNagA jAva uvarimagevejjA, amAyisammaddiTTiuvavannagA anuttarasurA eva gRhyante' iti, 'evaM jahe 'tyAdi, evamuktena prakAreNa Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-34, uddezakaH, dvAraM 257 prAk yathA indriyayasatke prathamoddezake bhaNitaM tathA bhaNitavyaM, tacca tAvat yAvat sarvAntimaM 'se eeNa-TeNa mityAdinA nigamanavAkyaM, taccaivam___'tatya NaMje temAyimicchaddiviuvavannagA teNaM najANaMti na pAsaMti AhAreMti, tatthaNaje teamAyisammaddiviuvavaNNagAteNaMduvihApannattA, taMjahA-anaMtarobavaNNagA yaparaMparovavaNNagA ya, tatthaNaMjeteanaMtarovavaNNagAteNaMnayANaMtinapAsaMtiAhAreti, tatthaNaMjete paraMparovavaNNagA teNaM duvihA paM0, ta0-pajjattagA ya apaJjattagA ya, tatya NaM je ta apajjattagA te NaM na jANaMti na pAsaMti AhAreti, tatthaNaM je te pajjattagA te duvihApaM0,taM0-uvauttA ya aNuvauttA ya, tattha NaM jete anuvauttAteNaMnayANaMti napAsaMti AhAreti, tatthaNaMjete uvauttAteNaMjANaMti pAsaMti AhAreMti, se eeNaDeNaMgoyamA! evaM vuccati atyaMgaiyAnajANaMtinapAsaMtiAhAreMtiatyaMgaiyA jANaMti pAsaMti AhAreMti ?" iti, asyAyamarthaH-tatra ye te mAyimithyAdRSTayupapannakA uparitanoparitanauveyakaparyavasAnA ityarthaH te manobhakSyAhArayogyAn pudgalAn na jAnanti avadhijJAnena, tadavadhesteSAmaviSayatvAtsa, na pazyanti cakSuSA, tathAvidhapATavAbhAvAt, -ye'pyamAyisamyagdRSTayupapannakAanuttaravimAnavAsina ityarthaH, te dvidhA-anantaropapankA paramparopapannakAzca, prathamasamayotpannA aprathamasamayotpannAzcetyataH atra yete anantaropapannakAste najAnamanti na pazyanti, prathamasamayotpannatayA'vadhijJAnopayogasya cakSarindriyasya cAbhAvAta, kinvevamehArayanti, tatra yete paramparopapannakAste dvividhAH, tadyathA-paryAptA aparyAptAzca, tatra ye te aparyAptakAste na jAnanti na ca pazyanti, paryAptInAmaspUrNatvenAvadhyAdhupayogAbhAvAt, ye'pi paryAptaste'pi dvividhAH, tadyathA-upayuktA anupayuktAzca, tatra ye te upayuktAste jAnanti, avadhAnavazato yathAzakti niyamena jJAnasya svaviSayaparicchedAya pravRttisambhavAt, pazyanti cakSuSA indriyapATavasyateSAmativiziSTatvAt, yetvanupayuktAstenajAnantinaca pazyanti anupayuktatvAdeva, upayuktA api kathaM manobhakSyAhArayogyAn pudgalAn jAnate iti cet, ucyate, _ -ihAvazyakaprathamapIThikAyAmavadhijJAnAdhikAre'bhihitam- "saMkhejja kammadabve loe thoUNayaMpaliyaM"asyAyamarthaH-kArmaNazarIradravyANi pazyan kSetrato lokasya saGkhayeyAn bhAgAn pazyatikAlataH stokonaMpalyopamaMyAvata, anuttarAstusampUrNAMlokanADIpasyanti, sabhinnaloganAliM paisaMti anuttarA devA' iti vacanAt, tataste manobhakSyAhArayogyAnapi pudgalAn jAnanti, Aha camUlaTIkAkAraH-'tejAnanti pazyanti AhArayantica, vizuddhatvAdavadherindriyaviSayasyacAtivizuddhatvAt pazyantyapi" iti, atra indriyaviSayasteti-indriyapATavasyetibhAvaH, upasaMhAravAkyaM pratItaM / adhyavasAyacintAyAM pratyekaM nairayikAdInAmasaGkhayeyAnyadhyavasAnAni pratisamayaM praayo'nyaanyaadhyvsaanbhaavaat,| samyakatvAdyadhigamacintAMkurvannAha-'neraiyANamityAdi, nairayikAHNamiti pUrvavat bhadanta kiM samyakatvAdhigAminaH-samyakatvaprAptivantaH, evaM mithyAtvAdhigAminaH samyagmithyAtvAdhigAminazca?, bhagavAnAha-gautama ! 'sammetyAdi sugama, trividhAyAapiprApteryathAyogasambhavAta, 'evaM jAve'tyAdi, evaM-nairayikagatenAbhilApaprakAreNa nirantaraM tAvadvaktavayaM yAvadvaimAnikAH, navaramekendriyANAM vikalendriyANAM keSAMcit sAsAdanasamyakatvamapi labhyate tathApi te [11/17] ' Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 prajJApanAupAGgasUtram-2- 34/-/-/587 midhyAtvabhimukhA iti sadapi tana vivakSitaM / samprati paricAraNAM pratipipAdayiSuridamAha bhU. (588) devA NaM bhaMte! kiM sadevIyA sapariyArA sadevIyA apariyArA edevIyA sapariyArA adevIyA apariyArA ?, go0 ! atthegatiyA devA sadevIyA sapariyArA atyegatiyA devA adevIyA sapariyArA atye0 devA adeviyA aparicArA no ceva NaM devA sadevIyA aparicArA, sekeNaNaM bhaMte! evaM vAti-atthe0 devA sadevIyA saparicArA taM caiva jAva no ceva NaM devA sadevIyA apa0 ?, go0 ! bhavaNapativANamaMtarajotisasohammIsANesu kappesu devA sadevIyA sapariyArA, saNakumAramAhiMdabaMbhalogalaMtagamahAsukkasahassAra ANayapANaya AraNacuesu kappesu devA adevIyA saparicArA geveja aNuttarovavAiyA devA adevIyA apariyAragA, no ceva NaM devA sadevIyA aparicArA, se teNaTTeNaM go0 ! evaM vu0 atthe0 devA sadevIyA saparicArA taM ceva no ceva NaM devA sadevIyA apariyArA vR. 'devA Na' mityAdi, sugamaM, navaraM bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmazAnakalpeSu devA sadevIkAH, devInAM tatrotpAdAt, ata evana saparicArAH - paricAraNAsahitAH, devInAM tatparigrahe yathAyogaM bhAvataH kAyapravIcArabhAvAt, sanatkumAramAhendrayorbrahmalokalAntakayormahAzukra sahasrArayorAnatAdicaturSu kalpeSu devA adevIkAH, tatra devInAmutpAdAbhAvAt, atha ca saparicArAH - paricAraNAsahitAH saudharmezAnagatadevIbhiH saha yathAkramaM sparzarUpazabdamanaHpravIcArabhAvAt, graiveyakAnuttaropapAtino devA adevIkAH, devInAM tatrotpAdAbhAvAt aparicArAH-apravIcArAH, atyantamandapuruSavedodayatayA manasApi pravIcArAsambhavAt, na punaste devAH sadevIkA aparIcArAH, tathAbhavasvAbhAvyAt, 'se eeNa' mityAdi nigamanavAkyaM / devAH sadevIkAH saparicArA ityuktaM, tatra paricAraNAmeva jijJAsuH pRcchati mU. (589) kativihA NaM bhaMte ! pariyAraNA paM0 ?, go0 ! paMcavihA pariyAraNA paM0, taM0- kAyapariyAraNA phAsapariyAraNA rUvapa0 saddapari0 maNapariyAraNA / , sekeNadveNaM bhaMte! evaM du0 paMcavihA pari0 paM0, taM0-kAyapa0 jAva maNapa0 ?, go0 ! bhavaNavaivANamaMtarajoisasohammIsANesu kappesu devA kAyapari0 saNakumAramAhiMdesu kappeSu devA phAsapari0 baMbhaloyalaMtagesu devA rUvapariyA0 mahAsukkasahassAresu devA saddapa0 ANayapANayaAraNacaesa kappesu devA maNapa0, gevejaanuttarovavAiyA devA apariyAragA, se teNaTTeNaM go0 taM caiva jAva maNapariyAragA, tatyaNaM je te kAyapariyAragA devA tesi NaM icchAmaNe samuppajjati-icchAmo NaM accharAhiM saddhiM kAyapariyAraM karettae, tae NaM tehiM devehiM evaM maNasIkae samANe khippAmeva tAo accharAo orAlAti siMgAra maNuNNAI maNoharAI maNoramAiM uttaraveuvviyarUvAiM viuvvaMti viuvvittA tesiM devANaM aMtiyaM pAubbhavaMti, tate NaM te devA tAhiM accarAhiM saddhiM kAyapariyAraNaM kareti vR. 'kaivihANamityAdi, sugamaM, bhagavAnAha - 'gotameM' tyAdi gatArthaM, navaraM 'kAyaparicAragA' iti kAyena zarIreNa manuSyastrIpuMsAnAmiva paricAromaithunopasevanaM yeSAM te kAyaparicArakAH kimuktaM bhavati ? - bhavanapatyAdayaIzAnadevalokadevaparyantAH saGkilaSTodayapuruSavedakarmaprabhAvato manuSyavat maithunasukhapralIyamAnAH sarvAGgINaM kAyaklezajaM saMsparzasukhamavApya prItimAsAdayanti nAnyatheti, sanatkumAramAhendrayoH kalpayordevAH sparzaparicArakAH, sparzena- stanabhujorujadhanAdigAtrasaMsparzena Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 padaM-34, uddezakaH-, dvAraparicAraH-pravIcAro yeSAM te tathA, te hi yadA pravIcAramabhilaSanti tadA pravIcArAbhilASukatayA pratyasannabhUtAnAM devInAM stanAdyavayavAn saMspRzanti, tAvanmAtreNaiva teSAM kAyapravIcArAdanantaguNaM sukhaM vedopazAntizcopajAyate, __ brahmalokalAntakayoH kalpayordevA 'rUpaparicArakA' rUpeNa-rUpamAtradarzanena paricAromaithunopasevanaM yeSAMtetathA, tehi surasundarINAM manobhavarAjAsthAnIyaM divyamunmAdajanakarUpamupalabhya kAyapravIcArAdanantaguNaM suratasukhamAsAdayanti, tAvanmAtreNaivopazAntavedA upajAyante, mahAzukrasahasrAreSu kalpeSu devAH 'zabdaparicArakAH' zabdena-zabdamAtra zravaNena paricAro yeSAM te tathA, te hi icchAviSayIkRtadevIsatkagItahasitasavikArabhASitanUpurAdidhvanizravaNamAtrata eva kAyapravIcArAdanantaguNasukhaM upabhuJjate tAvanmAtreNaiva teSAM veda upazAntimeti, AnataprANatAraNAcyuteSukalpeSudevA manaHparicArakAH' manasAmanobhavavikAropabRMhitaparasparoccAvacamanaHsahakalpena paricAromaithunopasevanaMyeSAMtetathA, tehiparasparoccAvacamanaH-saGkalpamAtreNaiva kAyapravIcArAdanantaguNaM sukhamavApnuvanti, tRptAzca tAvanmAtremaivopajAyante, praiveyakAnuttaropapAtadevA 'aparicArakA' na vidyateparicAro-maithunopasevanaM manAsA'pi yeSAM te tathA, teSAM pratanumohodayatayA prazamasukhAMtInatvAt, yadyevaM kathaM na te brahmacAriNaH?, ucyate, cAritrapariNanAmAbhAvAt, 'se teNaTeNa mityAdi nigamanavAkyaM, tatra ye kAyaparicArakA devAsteSAM kAyapravicAraM vibhAvayiSuridamAha-- 'tatthaNamityAdi, tatra-teSukAyaparicArakAdiSudeveSumadhye yetepUrvamuktAH kAyaparicArakA bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAsteSAMNamiti pUrvavaticchAmanaH-kAyaparicArecchApradhAna manaHsamutpadyate, kenollekhena samutpadayate?-icchAmaH-abhilaSAmaH Namiti pUrvavat apsarobhiH sArddha kAyaparicAraM kartumiti, 'tae NamityAdi, tatastairdevairevamuktena prakAreNa kAyaparicAre manasi kRte sati kSiprameva-zIghrameva tA apsarasaH svaspabhogyadevAbhiprAyamavetya paricArAbhilA- ' SukatayA uttaravaikriyANi rUpANi vikurvantIti sambandhaH, ___ kathaMbhUtAnItyata Aha-udArANi-sphArANi natu hInAvayavAni tAni api 'zrRGgArANi' zrRGgAro-vibhUSaNAdibhirmaNDanaM sa vidyate yeSAM tAni zrRGgArANi, 'abhrAdibhya' ityAdi apratyayaH, vibhUSaNAdikRtodArazrRGgArANItyartha;, tAnica kadAcit kasyacidamanojJAni bhaveyuH ata Aha'manojJAni' svasvopabhogyadevamanoviSayabhAvapezalAni, tAnilezato'pi sambhAvyantetata Aha'manoharANi' svasvopabhogyasya devasya mano haranti-AtmavazaM nayantIti manoharANi, 'lihAditvAdac', tacca manoharatvaMprathamasamApAtamAtramAvyapi bhavati tata Aha-'manoramANi' manaHsvasvopabhogyadevasbandhiramayanti-krIDayantipratikSaNamuttarottarAnurAgasampRktajanayantItimanosaramANi, tAni ityaMbhUtAni uttaravaikriyANi rUpANi vikurvitvA teSAM devAnAmantika-samIpaMprAdurbhavanti, 'tateNa'mityAdi, tataH Namiti pUrvavat, te devAstAbhirapsarobhiH sArddha kAyaparicAraNaMmanuSya iva manuSyastrabhiH sarvAGgINakAyaklezapUrvakaM maithunopasevanaM kurvanti, evameva teSAM vedopazAntibhAvAt / tathA cAmumevArtha dRSTAntena draDhayati mU. (590) se jahAnAmae sIyA poggalA sItaM pappa sIyaM ceva ativatitANaM ciTThati, usiNA vA poggalA usiNaM pappa usiNaM ceva ativatittANaM ciTThati, evameva tehiM devehiM tAhiM Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram -2- 34/-/-/590 260 accharAhiM saddhiM kAyapariyAraNaM kate samANe se icchamaNe khippAmeva aveti / vR. 'se jahAnAmae' ityAdi 'se' iti athazabdArthaH, sa cAtra vAkyopanyAse, yathA nAma 'te' vivakSitAH zItAH pudgalAH zItaM - zItayonikaM prANinaM prApya 'zItameva' zItatvamevAtivrajya - atizayena gatvA tiSThanti, kimuktaM bhavati ? - vizeSataH zItIbhUtasya zItayonikasya prANinaH sukhitvAyopakalpante, uSNA vA pudgalA uSNayonikaM prANinaM prApya 'uSNameva' uSNatvamevAtivrajya - atizayena gatvA tiSThanti, vizeSataH svarUpalAbhasampattyA tasya sukhitvAyopatiSThante iti bhAvaH, 'evameva' anenaiva prakAreNa tairdevaistAbhirapsarobhiH sArddhayathoktarUpe kAyaparicAraNe kRtesati icchAmanaH--kAmaviSayecchApradhAnaM manaH kSipramevAtitRptibhAvAt zItIbhavati, iyamatra bhAvanA - yathA zItpudgalAH zItayonikasya prANinaH saMsparze zItatvaM vizeSataH AsAdayantastasya sukhitvAyopakalpante uSNapudgalA vA uSNayonikasya prANinaH saMsparza uSNatvamatiprabhUtamAsAdayantaH sukhAya ghaTante tathA devIzarIrapudgalA devazarIramavApyadevazarIrapudgalA api devIzarIramavApya parasparaM tadguNatAM bhajamAnAH parasparaM sukhitvAyopakalpante tatastRptirupajAyate tRptibhAvAccAbhilASanivRttirbhavatIti / iha manuSyastrINAM manuSyapuruSopabhoge zukrapudgalasaGkramataH sukhamupajAyamAnaM labdhaM tatkiM devInAmapyupabhogyadevasatkazukrapudgalasaGkramataH sukhamupajAyate Ahozcidanyatheti saMzayAno devAnAM zukrapudgalAstitvaM pRcchati mU. (591) atthi NaM bhaMte! tesiM devANaM sukkapoggalA ?, haMtA ! atthi, te NaM bhaMte ! tAsiM uccharakANaM kIsattAte bhujo 2 pariNamaMti ?, go0 ! sotiMdiyattAte cakkhuiMdi0 ghANiMdiya0 rasiMdiya0 phAsiMdiyattAte iTThattAte kaMtattAte maNunnattAte maNAmattAte subhagattAte sohaggarUvajovvaNaguNalAvannattAe te tAsiM bhujo 2 pariNamati / vR. 'atthi 'mityAdi, astItinipAto'tra bahvarthe, Namiti pUrvavat, bhadanta ! teSAM devAnAM zukrapudgalAH yatsamparkatI devInAM sukhamupajAyate ?, 'haMtA ! asthi' bhagavAnAha - gautama ! santi, kevalaM te vaikriyazarIrAntargatA iti na garbhAdhAnahetavaH, 'teNa bhaMte!' ityAdi, te zukrapudgalAH, Namiti pUrvavat bhadanta ! tAsAmapsarasAM kI ksvarUpatayA 'bhUyo 2' yadA 2 kSaranti tadA 2 ityarthaH pariNamanti ?, bhagavAnAha - 'goyame' tyAdi, zrotrendriyarUpatayA yAvatsaprazanendriyatayA, te'pi kadAcidaniSTatayA pariNamantaH sambhAvyeran tata Aha - iSTatayA, iSTamapi kiJcitsvarUpato'kAntaM bhavati, yathA zUkarAdInAmiSTamapi viSThAdi, tata Aha- 'kAntatayA' kamanIyatayA, kAnmatapi kiJcinmanaH spRhaNIyaM na bhavati tata Aha 'manojJatayA' atispRhaNIyatayA, tadapyatispRhaNIyatvaM kadAcidApAtakAlamAtrabhAvi sambhAvyate tata Aha- 'mana ApatayA' mana Apnuvanti - manasi sadA ramante iti mana ApAstabhAvastattA tayA manasA sadA spRhaNIyatayeti bhAvaH, kasmAditi cet, ata Aha- 'subhagatayA' 'namittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana' miti nyAyAt atra hetau tRtIyA, tato'yamarthaH - yataH subhagatayA - sarvajanapriyatayA pariNamanti tata ucyate iSTatayA kAntatayetyAdi, subhagatayA pariNamanamapi kathamiti cet, Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 padaM-34, uddezakaH, dvAra ata Aha-'sohaggarUvajovvaNaguNalAvannattAe' iti, atra prAkRtatayA guNazabdasya lAvaNyazabdAt pUrvanipAtaH paramArthastu parato draSTavyaH, tato'yamarthaH-saubhAgyAya-saubhAgyahetave rUpayauvanalAvaNyarUpA gaduNA yasya tatsaubhAgyarUpayauvanalAvaNyaguNaM tadbhAvastattA tayA, tatra rUpaM-saundrayavatI aakRtiyovnN-prmstrumimaa lAvaNyaM-atizAyI manobhavavikArahetuH pariNativizeSaH, yataH saubhAgyaheturUpAdiguNanibandhanatayA pariNamantitataH subhagatayA pariNamaMtItyucyate, evaM te zukrapudgalAstAsAmapsarasAM bhUyo bhUyaH prinnmnti| tadevaM kAyaparicAra uktaH, samprati sparzaparicAraM vibhAgayiSurAha mU. (592) tattha NaMje te phAsapariyAragA devA tesiNaMicchamaNe samuppajajati, evaMjaheva kAyapariyAragA taheva niravasesaM bhANitavyaM / tattha NaM je te svapariyAragA devAtesi NaM icchAmaNe samuppajati icchAmo NaM accharAhiM saddhiM rUvapariyAraNaM karettate, te NaM tehiM davehiM evaM maNasIkate samANe taheva jAva uttaraveuvitAti rUvAiMviuvvaMti viuvittA jeNAmeva te devA teNAmeva uvAgacchaMti uvAgacchittA tesiM devANaM adUrasAmaMte ThicA tAMi urAlaI jAva manoramAiM uttaraveuvvitAi ruvAI uvadaMsemANIto 2 ci TThati, tate NaM te devA tAhiM accharAhiM saddhiM rUvapariyAraNaM kareMti, sesaM taM ceva jAva bhujo 2 prinnaamNti| tatya NaMje te saddapapiyAragA devA tesiMNaM icchAmaNe samuSpajati-icchAmo NaM accharAhiM saddhiM sahapariyAraNaM karettae, tateNaMtehiM devehiM evaMmaNasIkae samANe taheva jAva uttaraveubviyAti rUvAti uviuvvaMti viuvbittAjeNAmeva te devA teNAmeva uvAgacchaMtira tAtesiM devANaMadUrasAmaMte ThicA anuttarAiM uccAvayAiM sahAI samudIremANIto 2 ciTThati, tate NaM te devA tAhiM accharAhiM saddhiM saddapariyAraNaM karoti sesaMtaM ceva jAva bhujo 2 prinnmNti|| tatthaNaje te manapariyAragA devA tesiM icchAmaNe samuppajati, icchAmoNaM accharAhiM saddhiM maNapariyAraNaM karettate, tate NaM tehiM devehiM evaM maNasIkae samANe khippAmeva tAo accharAo tattha gayAo ceva samANIo anuttarAti ucAvayAtimaNAiM saMpahAre mANIto 2 ciTThati, tate NaM te devA tAhiM accharAhiM saddhiM maNapariyAraNaM karoti, sesaM nipavasesaMtaM cava jAva bhuno 2 pa0 / vR.'tatthaNa'mityAdi, tatra-teSuparicArakAdiSumadhye Namiti pUrvavatyete sparzaparicArakA devAsteSAM Namiti pUrvavat evamicchAmanaH-sparzaparicAraviSayecchApradhAna manaHsamutpadyate, 'evaM jaheve'tyAdi, evaMuktena prakAreNa yathaivAnantaraM prAkkAyaparicArakA uktAH" tathaiva sparzaparicArakeSvapi niravazeSaM bhaNitavyaM, taccaivam-'icchAmoNaM acchArAhi saddhiM phAsapariyAraM karettae, tae NaMtahiM devehiM evaM maNasIkae samANe khippAmeva tAo accharAo urAlAiMjAva viuvdittA tesaMdevANaMaMtiyaMpAubbhavaMti, taeNate devAaccharAhiM saddhiM phAsapariyAraM kareMti" sparzaparicAraNaM vadanacumbanastanamardanabAhuupagUhanajaghanoruprabhRtigAtrasaMsparzarUpaM, 'se jahAnAmaesIyA puggalA sIyaMpappa sIyaM ceva ativaittANaM ciTThatiusiNA vA poggalA usiNaMpappa usiNa cevaaivaittANaMciTTatievameva tehiM devehiM tAhiM accharAhiM saddhiMphAsapariyAraNe kae samANe icchAmaNe khippAmeva avei,' asya sapAtanikA vyAkhyA prAgvat, 'asthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM sukkapoggalA?, haMtA ! asthi, te NaM bhaMte ! tAsiM accharANaM kIsattAe bhujo 2 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 prajJApanAupAGgasUtram--2- 34/-/-/592 pariNamaMti ?, goyamA ! sotiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe iTThattAe kaMtattAe jAva bhujo 2 pariNamaMti' asyApi sapAtanikA vyAkhyA prAgvat, navaramasmin sparzapravIcAre zukrapudgalasaGkamo divyaprabhAvAdavaseyaH, evaM rUpaparicArAdAvalapi bhAvanIyaM, tevamuktAH sparzaparicArakAH, samprati rUpaparicAraNAM vibhAvayiSurAha - 'tatthaNa' mityAdi, sugamaM tAvat yAvat vikurvitvA 'jeNAmeva 'tti yatraiva devaloke vimAne pradeze ca te devAH santi tatraiva sthAne tA apsarasa upAgacchanti, upAgamya ca teSAM devAnAM 'adUrasAMte' iti adUrasamIpe sthitvA tAni pUrvaM vikurvitAni udArANi yAvaduttaravai kriyANi rUpANi upadarzayantyastiSThanti, tataste devAstAbhirapsarobhiH sArddha rUpaparicAraNAM parasparaM savilAsadRSTivikSepAGgapratyaGganirIkSaNanijanijAnurAgapradarzanapaTiSTaceSTAprakaTanAdirUpAM kurvanti, sesaM taM ceva' tti zeSaM 'se jahA nAmae' ityAdi tadeva yAvat 'bhujo 2 pariNamantI 'ti vAkyam, tadevaM bhAvitA rUpapararicAraNA, " samprati zabdaparicAraNAM bhAvayitukAma Aha- 'tattha Na' mityAdi kaNThyaM, navaramadUrasamIpe sthitvA anuttarAn sarvamanaH pralhAdajanakatayA ananyasadazAn uccAvacAn - pravalara taramanmathoddIpakasabhyAsabhyarUpAn zabdAnsUtre napuMsakanirddezaH prAkRtatvAt, samudIrayantyastiSThanti, zeSaM tathaiva, 'evaM tattha Na' mityAdi, manaH paricArakasUtramapi tathaiva yAvanmanaH paricAre manasi kRte sati kSiprameva tA apsarasastatra gatA eva-saudharmezAnadevalokAntargatasvasvavimAnasthitA eva santyo'nuttarANi - paramasantoSajanakatayA ananyasadhzAni uccAvacAni - kAmAnuSaktasabhyAsabhyarUpANi manAMsi pracArayantyastiSThanti, iha 'tattagayA ceva samANIo' iti vadatA devyaH sahasrAraM yAvad gatchanti na parata ityAveditaM draSTavyaM tathA cAha saGgrahaNimUlaTIkAkAro haribhadrasUriH"sanatkumArAdidevAnAM ratAbhilASe sati devyaH svasalpaparigRhItAH sahasraraM yAvad gacchantI' ti, tathA sa eva pradezAntare Aha - "iha sohamme kappe tAsiM devINaM pali ovamamAugaM tAo taddevANaM ceva havaMti, jAsiM puNa paliovamAI samayAhiyA ThiI dusamayatisamayasaMkhejjAsaMkhejjasamayAhiyA jAva dasapaliyA sohammagadevIo tAo saNakumArANaMgacchaMti, evaM dasapali ovari jAsiM samayAhiyA ThiI jAva vIsaM paliyA tAo baMbhalogadevANaM gacchaMti, evaM vIsapali ovari jAsiM samayAhiyA ThiI jAva tIsaM paliyA tAo mahAsukkadevANaM gacchaMti, evaM tIsaM paliovara jAsiM samayAhiyA ThiI jAva cattAlIsaM paliyA tAo ANayadevANaM tattha ThiyA ceva jhANAvalaMbaNaM hoti, evaM cattAlIsaM pali ovari jAsiM samayAhiyA ThiI jAva paMcAsa paliyA tAo AraNadevANaM tattha ThiyAo ceva jhANAvalaMbaNaM hoMti" tathA "IsANe jAsi devINaM paliovamamahiyamAuyaM tAo taddevANaM ceva hoMti, jAsiM puNa ahiyApaliovamAI samayAhiyA ThiI dusamayatisamayasaMkhejjAsaMkhejjasamayAhiyA jAva panna rasapaliyA tAo mAhiMdadevANaM gacchaMti, evaM pannarasapali ovari samayAhiyA ThiI jAva paNavIsaM paliyA tAo laMtagadevANaM, jAsiM puNa paNavIsapali ovari samayAhiyA ThiI jAva paMcatIsaM paliyA tAo sahassAradevANaM, jAsiM puNa paMcattIsapali ovari samayAhiyA ThiI jAva paNayAlIsaM tAo pANayadevANaM tattha ThiyAo ceva jhANAvalaMbaNaM hoti, jAsiM puNa paNayAlIsaM pali ovari samayAhiyA diI jAva paNapannapaliyA tAo accuyadevANaM tattha ThiyAo ceva jhANAvalaMbaNaM havaMti" iti, 'tae Na' mityAdi, tato Namiti pUrvavat, te devAH tAbhirapsarobhiH sArddhamanaH- paricAraNaM Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 34, uddezaka:-, dvAraM 263 suratAnubandhi parasparaM sabhyAsabhyamanaH saGkalpakaraNarUpaM kurvanti, 'sesa' mityAdi, zeSaM 'se jahA nAmae sIyA poggalA' ityAdi niravazeSaM tAvad vaktavyaM yAvat 'bhuJjo 2 pariNamantI' ti sarvAntimaM vAkyaM, vyAkhyA cAsya prAgvat, tata UrdhvaM tu graiveyakAdayo manasA'pi yoSito na prArthayanti, pratanuvedodayatvAt, yathottaraM caite'nantaguNasukhabhAjaH, tathAhi - kAyapravIcArebhyo nantaguNasukhAH sparzaparicArakAstebhyo 'pyanantaguNasukhAH rUpaparicArakAstebhyo'pi anantaguNasukhA; zabdaparicArakAstebhyo'pyanantaguNasukhA manaH paricArakAstebhyo'pi aparicArakAH anantaguNasukhAH / sAmpratameteSAmeva parasparamalpabahutvamabhidhitsurAha mU. (593) etesi NaM bhaMte! kAyapariyAragANaM jAva manapariyAragANaM apariyAragANa ya kayare0 appA vA 4?, go0 ! savvatthovA devA apariyAragA manapariyAragA saMkhe0 saddapariyAragA asaMkhe0 rUvapa0 asaM0- phAsapa0 asaM0 kAyapa0 asaM0 // bR. 'eesi NamityAdi, sarvastokA devA aparicArakAH, te hi graiveyakAnuttaropapAtinste ca sarvasaGghayayA kSetrapalyopamAsaGghayeya bhAgavarttinabhaH pradezarAzipramANA iti, tebhyo'pi manaH paricArakA devAH saGghayeyaguNAH, teSAmAnatAdikalpacatuSTayavarttitvAt, tadvarttinAM ca pUrvadevApekSayA saGghayeyaguNakSetrapalyopamA saGghayeya bhAgagatAkAzapradezarAzipramANatvAt, tebhyaH zabdaparicArakA asaGghayeyaguNAH, te hi mahAzukrasahasrArakalpavAsinaH, te ca dhanIkRtalokasya ekaprAdezikyAH zreNerasaGghayeyatame bhAge yAvanta AkAzapradezAstAvaThyAmANAH, tebhyo'pi rUpapicArakA devA asaGghayeyaguNAH, te hi brahmalokalAntakalpanivAsinaH, te ca pUrvadevAnadhikRtyAsaGghayeyaguNa zreNyasaGghayeyabhAgagatanabhaH pradezarAzipramANAH, tebhyo'pi sparzaparicArakA devA asaGghayeyaguNAH, teSAM sanatkumAramAhendrakalpavarttitvAt tadvarttinAMca brahmalokalAntakadevAnapekSyAsaGghayeyaguNazreNyasaGghayeyabAgavatyAkAzapradezaparimANatayA'dhItatvAt, tebhyaH kAyaparicArakA devA asaGghayeyaguNAH bhavanapatyAdInAmIzAnAntAnAM sarveSAM kAyaparicArakatvAt, teSAM sarvasaGkhyayA pratarAsaGghayeyabhAgavarttinabhaH pradezarAzipramANatvAt iti // padaM - 34 - samAptam padaM - 35 - "vedanA " bR. tadevamuktaM catustriMzattamaM padaM, samprati paJcatriMzattamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantarapade vedapariNAmavizeSaH pravIcAraH pratipAditaH atra tu gatipariNAmavizeSA vedanA pratipAdyate, tatra AdI sakalavaktavyatAsaGgrahapare ime dve gAdhe mU. (594) sItA ya davvasarIrA sAtA taha vedaNA bhavati dukkhA / abbhuvagamovakkamiyA nidAya anidAya nAyavvA // bR. 'sIyA ya davve' tyAdi, vedanA prathamataH zItA cazabdAduSNA sItoSNA ca vaktavyA, tadanantaraM dravya kSetrakAlabhAvairvedanA vaktavyA, tataH zArIrI upalakSaNAnmAnasI ca vedanA vAcyA, tataH sAtA tathA duHkhA vedanA sabhedA vaktavyatayA jJAtavyA bhavati, tadanantaramAbhyupagamikI aupakramikI ca vedanA vaktavyatayA jJAtavyA, tato'pyanantaraM nidA cAnidA ceti, sAtasukhAdInAM vizeSamAbhyupagamikyAdizabdAnAmarthaM tvagre vakSyAmaH, sAtAdivedanAM adhikRtya yo vizeSo vakSyate Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 prajJApanAupAGgasUtram-2-35/-1-1594 tatsaGgrAhikA dvitIyA gAthA- mU. (195) sAyamasAyaM savye suhaM ca dukkhaM adukkhamasuhaM ca / mAnasarahiyaM vigaliMdiyA u sesA duvihameva / / vR. 'sAyamasAyamityAdi, sarve saMsAriNaH sAtAmasAtAM cazabdAt sAtAsAtAM ca vedanAM vedayante, tathA sukhAMduHkhAMaduHkhAsukhAMca, tathA vikalendriyA-ekadvitricaturindriyA:-tuzabdasyAdhikArArthasaMsUcanArthatvAdasaMjJipaJcendriyAzca mAnasarahitAM-manovikalAM vedanAM vedayante, zeSAstu dvividhAmevazarIramanonibandhanAM, zArIrImAnasIM tadubhayasamudbhavAMcetibhAvaH, nidA'nidAdigatastu vizeSo na saGgrahIto, vicitratvAt sUtragataH / tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAt prathamataH zItAdi-vedanAH pratipAdanArthamAha mU. (596) kaivihANaM bhaMte ! vedaNA paM0?, go0 ! tivihA vedanA paM0, taM0-sItA usiNA sItosiNA, neraiyA NaM bhaMte ! kiM sItaM vedanaM vedeti usiNaM ve0 ve0 sItosiNaM vedanaM vedeti?, go0! sItaMpi vedanaM vedeti usiNaMpi ve0 ke0 no sItosiNaM ve0 ve0, keIekkakkapuDhavIe vedanAo bhaNaMti, ___rayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhate ! pucchA, go0 ! no sItaM vedanaM ve0 usiNaM ve0 0 no sItosiNaM ve0 ve0, evaM jAva vAluyyabhApudavineraiyA, paMkappabhApuDhavineraiyANaM pucchA, go0! sItaMpi ve0 ke0 usiNaMpi ve0 ve0, no sItosiNaM ve0 ve0, te bahuyatarAgA je usiNaM vedanaM vedaMti, te thovatarAgAje sItaM vedanaM ve0, dhUmappabhAe evaM ceva duvihA, navaraMte bahutarAgAje sItaM ve0 ve0 te thovatarAgAje usiNaMve0 vedeti, tamAeyatamatamAeyasIyaM ve0 ve0 no usiNaM ve0 ve0, no sItosiNaM ve0 vedeti, asurakumArANaM pucchA, go0! sItaMpive0 ve0 usiNaMpi vai0 ve0 sItosINaMpi ve0 ve0, evaMjAva vemaanniyaa| kativihANaMbhaMte! vedaNApaM0?, go0! caubbihA vedaNA paM0 ta0-dabbato khettato kAlate bhAvato, neraiyANaM bhaMte ! kiMdavato vedanaM 0 0 jAva kiM bhAvato ve0 0?. go0! dabaovive0 ve0 jAva bhAvaovi ve-ve0, evaM jAva vemaanniyaa| kativihA NaM bhaMte ! vedanA paM0?, go0! tivihA vedanA, paM0, taM0-sArIrA mANasA sArIramANasA, neraiyA NaM bhaMte ! kiMsArIraM ve0 ve0 mANasaM veyaNaM ve0 sArIramANasaMve0 0?, go0! sArIrapi ve0 ve0 mANasaMpive00 sArIramANasapi ve0 ve0, evaMjAva vemANiyA, navaraM egidiyavigaliMdiyA sArIraM ve0 ve0 no mANasaM ve0 ve0 no sArIramANasaM ve0 0 / kaivihA NaM bhaMte ! veyaNA paM0?, go0 ! tivihA vedanAA paM0, taM0-sAtA asAtA sAtAsAtA, neraiyA NaM bhaMte ! kiM sAyaM vedanaM vedaMti asAtaM ve0 ke0 sAyasAyaM 0 0? goyamA! tivihaMpi ve0 ve0 evaM savyajIvA jAva vemaanniyaa| kativihA NaM bhaMte ! vedanA paM0?, go0 ! tivihA paM0, taM0-dukkhA suhA adukkhasuhA, neraiyA NaM bhaMte ! kiM dukkhaM vedanaM ve0 ve0 pucchA, go0 ! dukkhapi ve0 ve0 suhaMpi ve0 ve0 adukkhamasuhaMpi ve0 ve0 evaMjAva vemaanniyaa| vR. 'kaivihA NaM bhaMte !' ityAdi, zItA-zItapudgalasamparkasamutthA, evamuSNA, yA ca avayavabhedena zItoSNapudgalasamparkataH zItA uSNA ca sA zItoSNA, enAmeva trividhAM vedanAM nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa cintayati Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-35, uddezakaH-, dvAra 265 'neraiyA NamityAdi, tatrAdyAsu tisRSu pRthivISUNNAM vedanAM dedayante, te hi zItAH ye narakAvAsAzcatadAzrayabhUtAH, sarvatojagaprasiddhasvAdirAGgArAtiriktabahupratApoSNapudgalasambhUtAH, caturthyAMtupaGkaprabhAbhidhAnAyAM pRthivyAM kecinnairayikA uSNavedanA keciJca zItavedanAmanubhavanti, tatratyanarakAvAsAnAM zItoSNabhedato dvidhA medAt, kevalaM ye uSNavedanAM vedayante te prabhUtatarAH, prabhUteSunarakAvAseSUSNavedanAsadmAvAt, itarezItavedanAmanubhavantaHstokAH, stokatareSunarakAvAseSu zItavedanAsambhavAt, dhUmaparabhAyAmapipRthivyAM kecit zItavedanAkA keciduSNavedanAkAH, navaraM zItavedanAkAH prabhUtatarAH, prabhUteSu narakAvAseSu zItavedanAsambhavAt, stokA uSNavedanAH, katipayeSveva narakAvAsepUSNavedanAbhAvAt, athastanyostu dvayoH pRthivyazItavedanAmeva nairayikA anubhavanti, tatratyanairayikANAM sarveSAmuSNayonikatvAt, narakAvAsAnAMtvanupamahimAnuSaktatvAta, etAvatsUtraMcirantaneSvavipratipattyA zrUyate, kecidAcAryAH punaretadviSayamadhikamapi sUtraM paThanti, tatastanmataM Aha___'kei ekkkIe puDhavIe veyaNaM bhaNaMti' iti kecidAcAryA ekaikasyAM pRthivyAM praznanivacanarUpatayA vedanAM bhaNaMti, yathA bhaNanti tathopadarzayanti-'rayaNappabhe tyAdi sugama, tadevaM nairayikANAM cintitA zItAdivedanA, sampratyasurakumArANAMtAMcicintayiSuridamAha-'asurakumArANaM pucchA' asurakumArANAM zItAdivedanAviSayeta pRcchAsUtraMca vaktavyaM, 'asurakumArANaM bhaMte ! kiM sIyaM vedaNaMveyaMti usiNaM veyarNaveyaMtisIosiNaMveyaNaMveyaMti?,itibhagavAnAha-'goyame tyAdi, zItAmapi vedanAM vedayante, yadA zItalajalasampUrNahadAdiSu nimajjanAdikaM vidadhati, uSNAmapi vedanAM vedayaMte yadAko'pi maharddhikastajjAtIyo'nyajAtIyovA kopavazAvirUpatayA 6STayA'valokamAnaHzarIre santApamutpAdayati, yathA prathamotpannaH IzAnendro balicaJcArAjadhAnIvAstavyAnAmasurakumArANAmutpAditavAn , anyathA vAtathAvidhoSNapudgalasampRktAvuSNavedanAmanubhavanto veditavyAH, yadA tvavayavabhedena zItapudgalasamparka uSNapudgalasamparkacopajAyate tadA zItoSNAM vedanAMvedayante, nanuupayogaHkrameNajIvAnAM bhavati, tathAsvAbhAvyAt, kathamatrazItoSNavedanAnubhavo yugapat prakhyApyate iti?, ucyate, ihApi vedanAnubhavaH krameNaiva, tathAjIvasvAbhAvyAt, kevalaM zItoSNavedanAhetupudgalasamparko yugapadupajAyata iti sUkSmamAzusaJcAriNamupayogakramamanapekSya yathaiva te vedayamAnA yugapadabhimanyante tathaiva pratipAditamiti na kazciddoSaH, sAmAnyataH sUtrasya pravRttatvAta, ___ 'evaM jAvavemANiya'ttievaM-asuroktenaprakAreNa yAvavaimAnikAstAvatsUtraM vaktavyaM, taccaivam-'puDhavikAiyANaM bhaMte ! kiM sIyaM veyaNaM veyaMti usiNaM ve0 ve0sIosiNaM veyaNaM veyaMti go0! sIyaMpive0 ve0 usiNaMpive0 ve0sItosiNaMpi ve0 veyaMti' ityAdi, tatra pRthivIkAyikAdayo manuSyaparyavasAnAHzItavedanAM himAdiprapAte'bhivedayamAnA veditavyAH uSNavedanAmagnyAdisamparke zItoSNavedanAmavayavazaHzItoSNapudgalasambandheiti, vyantarajyotiSkavaimAnikAstvasurakumAravat bhAvanIyAH / uktAzItAdibhedAt trividhA vedanA, samprati tAmeva vedanAMprakArAntareNAbhidhitsuH praznanirvacanasUtre Aha___ 'kaivihANaMbhate' ityAdi, iha vedanA dravyakSetrakAlabhAvasAmagrIvazAdutpadyate, sarvasyApi vastuno dravyAdisAmagrIvazAdutpadyamAnatvAt, tatra yadA'syaiva vedanApudgaladravyasambandhamadhikRtya Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 35/-/-/596 cintyate tadA dravyavedanA, dravyato vedanA dravyavedanA, nArakAdyupapAtakSetramadhikRtya cintyamAnA kSetravedanA, nArakAdibhavakAlasambandhena vivakSyamANA kAlavedanA, vedanIyakarmodayAdupajAyamAnatvena paribhAvyamAnA bhAvavedanA, etAmeva caturvidhAM vedanAM caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati 'neraiyA NaM bhaMte! kiM davvato veyaNaM vedaMti' ityAdi, sakalamapi sugamaM / prakArantareNa vedanAMpi pratipipAdayiSuH praznanirvacanasUtre Aha 'kaivihANaM bhaMte!' ityAdi, zarIre bhavA zArIrI manasi bhavA mAnasI tadubhayabhavA zArIramAnasI, zArIrIca mAnasI ca zArIramAnasI, 'puMvatkarmadhAraya' iti puMvadmAvaH, etAmeva caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati - 'neraiyA NaM bhaMte! kiM sArIraM veyaNaM vedeti' ityAdi, tatra yadA parasparodIraNataH paramAdhArmikodIraNato vA kSetrAnubhAvato vA zarIre pIDAmanubhavanti tadA zArIrIM vedanAM vedayante yadA tu kevalaM manasi duHkhaM paribhAvayanti pAzcAtyaMvA bhavamAtmIyaM duSkarmakAriNamanusRtya pazcAttApamatIva kurvate tadA mAnasIM vedanAM vedayante, yadA tu zarIre manasi coktaprakAreNa yugapat pIDAM anubhavanti tadA zArIramAnasI, ihApi vedanAnubhAvaH krameNaiva kevalaM vivakSitatAvatkAlamadhye zarIre ca pIDAmanubhavanti manasi ca etAvantaM kAlaM ekaM vivakSitvA yugapaccharIramanaH pIDAnubhavaH pratipAdita ityadoSaH, 'evaM jAva vemANiyA' ityAdi, evaM nairayikoktena prakAreNa sUtraM tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikAH, navaramekendriyakalendriyAH zArIrIM vedanAM vedayante na mAnasIM, teSAM manoso'bhAvAt, tatastadanusAreNa tadviSayaM sUtraM vaktavyaM / prakArAntareNa vedanAmabhidhitsuH praznanirvacanasUtre Aha- 'kaivihA NaM bhaMte !' ityAdi, tatra sAtA - sukharUpA asAtA - duHkharUpA sAtAsAtA - sukhaduHkhAtmikA, etAmeva nairayikAdicaturviMzatidaNDakakrameNa cintayati - 'neraiyA Na' mityAdi, tatra tIrthaGkarajanmAdikAle sAtavedanAM vedayante, zeSakAlamasAtavedanAM vedayante, yadA tu pUrvasaGgatiko devo dAnavo vA vacanAmRtaiH siJcati tadA manasi sAtaM zarIre tu kSetrAnubhAvato'sAtaM yadivA manasyeva taddarzanataH tadvacanazravaNatazca sAtaM pazcAttApAnubhavanatastvasAtamiti tadA sAtAsAtavedanAmanubhavanti, atrApi tAvantaM vivakSitakAlamekaM vivakSitvA sAtAsAtAnubhavo yugapat pratipAditaH, paramArthatastu krameNaiva ca veditavya iti, 'eva' mityAdi, evaM nairayikoktaprakAreNa sarve jIvAstAvadvaktavyA yAvadvaimAnikAH, tatra pRthivyAdayo yAvannAdyApyupadravaH sannipatati tAvat sAtavedanAM vedayante upadravasampAte tvasAtavedanAmavayavabhedenopadravasampAtabhAve sAtAsAtavedanAM, vyantarajyotiSkavaimAnikA devAH sukhamanubhavantaH sAtavedanAM cyavanAdikAle tvasAtavedanAM paravibhUtidarzanato mAtsaryAdyanubhave svavallabhadevIpariSvaGgAdyanubhaveca yugapajjAyamAne sAtAsAta vedanAM vedayante iti / bhUyaH prakArantareNa etAvameva pratipAdayan praznanirvacanasUtre Aha 'kaivihANaM bhaMte!' ityAdi, yA vedanA naikAntena duHkhA bhaNituM zakyate sukhasyApi bhAvAt nApi sukhA duHkhasyApi bhAvAt sA aduHkhasukhA sukhaduHkhAtmikA ityarthaH, atha sAtAsAtayoH sukhaduHkhayozca parasparaM kaH prativizeSaH ?, ucyate, ye krameNodayaprAptavedanIyakarmapudgalAnubhavataH sAtAsAte te sAtAsAte ucyate, ye punaH parodIryamANavedanArUpe sAtAsAte te sukhaduHkhe iti etAmeva caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati - 'neraiyA Na' mityAdi // vedanAmeva prakArAntareNa cintayannAha Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 35, uddezaka:-, dvAraM - mU. (597) kativihA NaM bhaMte! vedanA paM0 ?, go0 ! duvihA vedanA paM0, taM0-abbhovagamiyA ya uvakkamiyAya, neraiyA NaM bhaMte! abbhovagamiyaM vedanaM ve0 ve0 uvakkamiyaM vedanaM ve0 ve0 ?, go0 ! no abbhovagamiyaM ve0 ve0 uvakkamiyaM ve0 ve0, evaM jAva cauriMdiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA ya duvihaMpi ve0 ve0, vANamaMtarajotisiyavemANiyA jahA neraiyA / vR. 'kativihA NaM bhaMte!' ityAdi, tatrAbhyupagamikI nAma yA svayamabhyupagamyate, yathA sAdhubhiH kezolluJcanAtApanAdibhiH zarIrapIDA, abhyupagamena svayamaGgIkAreNa nirvRttA AbhyupagamikIti vyutpatteH, upakramaNamupakramaH svayameva samIpe bhavanamudIraNAkaraNena vA samIpAnayanaM tena nirvRttA aupakramikI, svayamudIrNasya udIraNAkaraNena vA udayamupanItasya vedanIyakarmo vipAkAnubhavanena nirvRttA ityarthaH, tatra paJcendriyatiryaJco manuSyAzca dvividhAmapi vedanAM vedayante, samyagdhzAM paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca karmakSapaNArthamAbhyupagamikyA api vedanAyAH sambhavAt zeSAstvaupakramikImeva vedanAM vedayante nAbhyupagamikIM, pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricaturindriyANAM manovikalatayA vivekAbhAvatastathApratipatterabhAvAt, nArakabhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAM ca tathAbhavasvAbhAvyAditi, etadeva sUtrakRt pratipAdayati- 'neraiyA NaM bhaMte!' ityAdi sugamaM / punaH prAkArantareNa vedanAmevAbhidhitsurAha mU. (598) kativihA NaM bhaMte! vedanA paM0 ?, go0 ! duvihA vedanA paM0, taM0-nidAya anidAya, neraiyA NaM bhaMte! kiM nidAyaM veyaNaM vedayaMte anidAyaM ve0 ve0 ?, go0 ! nidAyapi ve0 ve0 anidAyapi vedanaM ve0, 267 sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM du0 - neraiyA nidAyaMpi anidAyapi ve0 de0 ?, go0 ! neraiyA dubihA paM0 taM0- saNNIbhUyA ya asaNNIbhUyA ya, tattha NaM je te saNNibhUyA te NaM nidAyapi ve0 ve0, tattha NaM je te asaNNIbhUtA te NaM anidAyaM vedaNaM ve0, se teNaTTeNaM ?, go0 ! evaM neraiyA nidAyaMpi veyaNaM ve0 anidAyapi ve0 ve0, evaM jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! no nidAyaM ve0 ve0 anidAyaM ve0 ve0, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM0 puDhavikAiyA no nidAyaM ve0 ve0 anidAyaM ve0 ve0 ?, go0 ! puDhavikAiyA savve asaNNI asaNibhUyaM anidAyaM ve0 ve0, se teNaTTeNaM go0 ! evaM0 puDhavikAiyA no nidAyaM ve0 ve0, anidAyaM ve0 ve0, evaM jAva cauridiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA vANamaMtarA jahA neraiyA, joisiyANaM pucchA, go0 ! nidAyaMpi veyaNaM ve0 ve0 anidAyapi veyaNaM veda0, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vu0-joisiyA nidAyaMpi0 anidAyaMpi veyaNaM vedaMti ?, go0 ! joisiyA duvihA paM0 taM0 - mAimicchaddivivaNNagA ya amaisammaddiTThIuvavannagA ya, tattha NaM je te mAimicchaddiTTiuvavannagA te NaM anidAyaM veyaNaM veyaMti, tattha NaM je te amAIsammAdiTThIu0 te NaM nidAyaM ve0 ve0, se eteNaTTeNaM go0 ! evaM0 joisiyA duvihaMpi vedanaM ve0, evaM vemANiyAvi vR. 'kativihA NaM bhaMte!' ityAdi, ca anidA ca, tatra nitarAM nizcitaM vA samyak dIyate cittamasyAmiti nidA, bahulAdhikArAd 'upasargAdAta' ityadhikaraNe dhaJ, sAmAnyena cittavatI samyagvivekavatI vA ityarthaH, itarA tvanidA-cittavikalA samyagvivekavikalA vA, etAmeva Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 prajJApanAupAGgasUtram-2- 35/-/-/598 caturviMzatidaNDakakrameNa pratipAdayati 'neraiyANa mityAdi, dvividhA hi nairayikAH--saMjJibhUtA asaMjJibhUtAzca, tatra yete saMjJibhya utpannAste saMjJibhUtAH, yetvasaMjJibhyaste'saMjJibhUtAH asaMjJinazca pAzcAtyaM na kimapijanmAntarakRtaM zubhamazubhaM vairAdikaM vA smaranti, smaraNaM hi tatra pravartate yattIdreNAbhisandhinA kRtaM bhavati, na cAsaMjJibhavepAzcAtyeteSAM tIvrAbhisandhirAsIt, manovikalatvAt, tato yAmapi kAJcidvedanAMnairayikA vedayante tAmanidAM, pAzcAtyabhavAnubhUtiviSayasmaraNapaTucittAsambhavAt, saMjJibhUtAstu sarva pAzcAtyamanusmarantIti te nidAM vedanAM vedayante iti, / evamasurakumArAdayaH stanitakumAraparyavasAnA bhavanapatayo vaktavyAH, teSAmapi saMjJibhyo'saMjJibhyazcotpAdasambhavAt, pRthivyAnejovAyuvanaspatidvitircaturindriyAH sammUrchimA itimanovikalatvAt anidAmeva vedanAM vedayante, paMciMdiyatirikkhajoNiyA maNUsA vANamaMtarA jahA neraiyA' iti, paJcendriyatiryagyonikA manuSyA vyanatarAzcayathA nairayikAstathA vaktavyA iti zeSaH, nidAmapi vedanAM vedayanti anidAmapi vedanAM vedayante iti vaktavyA ityarthaH kasmAditi cet, ucyate, __ iha paJcendriyatiryagyonikA manuSyAzca dvidhAbhavanti, tadyathA-sammUrchimA garbhavyutkrAntikAzca, tatra ye te sammUrchimAste manovikalatvAdanidAM vedanAM vedayante, ye tu gamavyutkrAntAste samanaskAiti nidAMvedanAmanubhavanti, vyantarAstusaMjJibhyo'piutpadyanteasaMjJibhyo'pitataste'pi nairayikavat nidAM cAnidAM ca vedanAM vedayamAnA mAvanIyAH, ___'joisiyA NamityAdi, jyotiSkAstu saMjJibhya evotpadyante, tatasteSu na nairayikoktena prakAreNa nidAnidevedane sambhAvanIye, kintuprakArAntareNa, tatastamevaprakAraMbubhutsuH praznasUtramAha'se keNaTeNaM bhaMte !' ityAdi sugamaM, bhagavAnAha-'goyame tyAdi, jyotiSkA hi dvividhAHmAyimithyAdhSTayupapatrakAH amAyisamyagdRSTayupapannakAzca, tatra mAyAnivartitaM yatkarma mithyAtvAdikaM tadapi mAyA, kArye kAraNopacArAt, mAyA vidyate yeSAM te mAyinaH,ata eva mithyAtvodayAt mithyA-viparyastA dRSTiH-vastutattvapratipattiryeSAM te mithyAdRSTayo mAyinazca te mithyASTayazcamAyimithyASTayaste ca te upapannakAzca mAyamimithyAdRSTayupapannakAH tadviparItAamAyisamyagdRSTayupapannakAH, tatra ye te mAyimithyAdRSTayupapannakAste'pi mithyASTitvAdeva vratavirAdhanAto'jJAnatapovazAdvA vayamevaMvidhA utpanA iti na jAnate, tataH samyagyathAvasthitaparijJAnAbhAvAdanidAM vedanAM vedayamAnAsteveditavyAH, yetvamAyisamyagdRSTayupapannAsta samyagdhaSTitvAtyathAvasthitaMsvarUpaM jAnanti, tato yAM kAJcana vedanAM vedayante tAM sarvAmapi nidAmiti, ___ "evaMcevavemANiyAvi' iti evaM-jyotiSkoktena prakAreNa vaimAnikAapi nidAmanidAM ca vedanAM vedayamAnA veditavyAH, teSAmapi mithyASTisamaSTibhedato dvividhatvAt // padaM - 35 - samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAGgasUtre pazcatrizattamapadasya malayagiriAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH, dvAraM 269 padaM-36 - "samuddhAtaH" vR. tadevaM vyAkhyAtaM paJcatriMzattamaM padaM, samprati SaTtriMzattamamArabhyate, tasya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarapade gatipariNAmavizeSo vedanA pratipAditA, ihApigatipariNAmavizeSa eva samudghAtazcintyate, tatra samudghAtavaktavyatAviSayae iyamAdau saGgrahaNigAthAmU. (599) veyaNakasAyamaraNe veubviyateyae ya aahaare| kecalie ceva bhave jIvamaNussANa satteva / / vR. 'veyaNe' tyAdi, iha samudghAtAH sapta bhavanti, tadyathA--'veyaNakasAyamaraNe' iti, vedanaM kaSAyAzca maraNaM ca vedanakaSAyamaraNaM samAhAro dvandvastasmin viSaye trayaH samudghAtA bhavanti, tadyathA-vedanAsamudghAtAH kaSAyasamuddhAtomaraNasamudghAtazca, veubbiya'tti vaikriyaviSayazcaturthaH samudghAtaH, taijasaH paJcamaH samudghAta;, SaSTha AhAra iti-AhArakazarIraviSayaH, -saptamaH kevalikaH-kevaliSubhavati, jIvamaNussANa sattevittisAmAnyatojIvacintAyAM manuSyadvAracintAyAM saptaiva-saptaparimANAH samudghAtA vaktavyAH, na nyUnAH, saptAnAmapi tatra sambhavAta, 'satteva'tti evakAro'tra parimANe, vartate ca parimANe evazabdaH, yadAha zAkaTAyananyAsakRt-'evo'vadhAraNapRthakatvaparimANeSviti, zeSadvAracintAyAMtuyathAsambhavaM vAcyAH,te cAgre svayameva sUtrakRtA'bhidhAsyante ityeSa snggrhnnigaathaaskssepaarthH|| __ atha samudghAta iti kaH zabdArthaH ?, ucyate, samityekIbhAve uprAbalye, ekIbhAvena prAbalyena ghAtaH samudghAtaH, kena saha ekIbhAvagamanamiti cet, ucyate, arthAdvedanAdibhiH tathAhiyadA''tmA vedanAdisamudghAta gato bhavati tadA vedanAdyanubhavajJAnapariNataeva bhavati, nAnyajJAnapariNataH, prAvalyena kathaM ghAta iti cet, ucyate, iha vedanAdisamudghAtapariNato bahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSyodayAvalikAyAM prakSipyAnubhUya ca nirjarayati, Atmapradezaissaha saliSTAn sAtayatIti bhAvaH, 'puvakayakammasADaNaM tu nijjarA' iti vacanAt, tathAhi-vedanAsamudghAto'sadvedhakarmAzrayaH, . ___ kaSAyasamudghAtaH kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmAzrayaH, mAraNAntikasamudghAtaH antarmuhUrtazeSAyuHkazriyaH, vaikrivakataijasAhArakasamudghAtA yathAkramaMvaikriyazarIrataijasazarIrAhArakazarIranAmakarmAzrayAH, kevalisamudghAtaH sadasadvedhazubhAzubhanAmoccanIyacairgotrakarmAzrayaH, tatravedanAsamudghAtagata AtmA asAtavedanIyakarmapudgalaparizAtaMkaroti, tathAhivedanApIDitojIvaH svapradezAnantAntakarmaskandhaveSTitAn zarIrAdvahirapi vikSipati, taizca pradezairvadanajaTharAdiranprANi karNaskandhAdyapAntarAlAni cApUryAyAmato vistaratazca zarIramAtraM kSetramabhivyApyAntarmuhUrta yAvadavatiSThate, tasmiMzcAntarmuhUrte prabhUtAsAtAvedanIyakarmapudgalaparizAtaM karoti, __kaSAyasamudghAtasamuddhataH kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmapudgalaparizAtaMvidhatte, tathAhikaSAyodayasamAkulo jIvaH pradezAn bahirvikSipati, taiH pradezairvadanodarAdirandhrANi karNaskandhAdhantarAlAni cApUryAyAmato vistaratazca dehamAnaM kSetramabhivyApya vartate, tathAbhUtazca prabhUtAn kapAyakarmapudgalAn parizAtayati, evaM maraNasamudghAtagata AyuHkarmapudgalAn parizAtayati, navaraM maraNasamudghAtagato Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-1-1599 vikSiptasvapradezo vadanodarAdiranprANi skandhAdyapAntarAlAni cApUrya viSkambhabAhalyAbhyAM svazarIrapramANamAyAmat; svazarIrAtirekatojaghanyato'GkhalAsaGkhyeyabhArga utkarSatoyasaGkhyeyAni yojanAnyekadizi kSetramabhivyApya vartata iti vaktavyaM, vaikriyasamudghAtagataHpunarjIvaH svapradezAn zarIrAbahiniSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAnamAyAmataH saGghayeyayojanapramANaMdaNDanisRjati, nisRjya ca yathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudga-AnprAgvatzAtayati, tathAcoktam-'veubbiyasamugghAeNaMsamohaNai saMmohaNittA saMkhijAI joyaNAI daMDaM nisirai, nisirittA ahAbAyare puggale parisADei'iti, evaM taisasAhArasamudghAtAvapi bhAvanIyau, navaraM taijasamudghAtastejolezyAvinirgamakAle taijasanAmakarmapudgalaparizAtahetuH, AhArakasamudghAtagatastvAhArazarIranAmakarmapudgalAn parizAtayatIti, kevalisamudghAtagataH kevalI sadasavedyAdikarmapudgalaparizAtaM karoti, saca yathA kurute tathA vineyajanAnugrahAya bhAvyate iti, kevalisamudghAto'STasAmayikaH, taM ca kurvan kevalI prathamasamayebAhalyataH svazarIrapramANamUrdhvamadhazca lokAntaparyantaMAtmapradezAnAMdaNDamAracayati, dvitIyasamaye pUrvAparaM dakSiNottaraMvA kapATaMtRtIyemanthAnaMcaturthe'vakAzAntarANAMpUraNaM paJcame'vakAzAntarANAM saMhAraM SaSTheH mathaH saptame kapATasya aSTame svazarIrastho bhavati, vakSyatica-"paDhame samaye daMDaMkareI,bIe kavADaM karei' ityAdi, tatra daNDasamayAtprAkyA palyopamAsasyeyabhAgamAtrA vedanIyanAmagotrANAM sthitirAsIta tasyA buddhayA asaGkhayeyabhAgAH, kriyante,tatodaNDasamaye daNDaM kurvan asajhayeyAn bhAgAn hanti, eko'saGkhayeyo bhAgo'vatiSThate, yazca prAkarmatrayasyApi rasastasyApyanantA bhAgAH kriyante, tatastasmin daNDasamaye asAtavedanIya 1 prathamavarjasasaMsthAna 6 saMhananapaJcakA 11 prazastaMvarNAdicatuSTayo 15 paghAtA 16 prazastavihAyogati 17 duHsvara 18 durbhagA 19 sthirA 20 paryAptakA 21 zubhA 22 nAdeyA 23 yazaH kIrti 24 nIcairgotrarUpANAM 25 paJcaviMzatiprakRtInAmanantAn bhAgAn hanti, eko'nantabhAgo'vaziSyate, tasminevaca samaye sAtavedanIya 1 devagati 2 manuSyagati 3 devAnupUrvI 4 manuSyApUrvI 5 paJcendriyajAti 6zarIrapaJcako 11 pAGgatraya 14 prathamasaMsthAna 15saMhanana16prazastavarNAdicatuSTayA 20 gurulaghu 21 parAghAto 22 cchvAsa 13 prazastavihAyogati 24 sa 25 bAdara 26 paryApta 27 pratyekAtapo 29 dyota 30 sthira 31 zubha 32 subhaga 33 susvarA 34 deya 35 yazaHkIrti 36 nirmANa 37 tIrthakaro37 cairgotrarUpANA 39 mekonacatvAriMzataH prakRtInAmanubhAgo'prazastaprakRtyanubhAgamadhyapravezanonopahanyate, samudghAtamAhAtmyametat tasya coddharitasyasthiterasaGghayeyabhAgasyAnubhAgasya cAnantabhAgasya punaryathAkramaM asaGkhayeyAanantAzcabhAgAH kriyante, dvitIyekapATasamaye sthiterasasaGkhayeyAn bhAgAna hanti, eko'vaziSyate, anubhAgasya cAnantAn bhAgAn hanti ekaMmuJcati, atrApyaprazastaprakRtyanubhAgamadhyapravezanenaprazastaprakRtyanubhAgaghAtodraSTavyaH,punarapyetatsamaye'vaziSTasyasthiterasaGkhayeyabhAgasyAnubhAgasya cAnantatamabhAgasya punarbudhyA yathAkramamasaGkhyeyA anantAzca bhAgAH kriyante tatastRtIye samaye sthiterasaGkhayeyAn bhAgAn hanti, ekaM muJcati, anubhAgasya cAnantAn bhAgAn Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 padaM-36, uddezakaH-, dvArahanti, ekamanantabhAgaM muJcati, atrApi prazastaprakRtyanubhAgadhAto'prazastaprakRtyanubhAgamadhyapravezanenAvaseyaH, tataH punarapitRtIyasamayAvaziSTasyasthiterasaGkhayeyabhAgasyAnubhAgasya cAnantatamabhAgasya budhdhyA yathAkramamasaGkhayeyAanantAzca bhAgAH kriyante, tatazcaturthasamayesthiterasaGghayeyAna bhAgAn hanti, ekastiSThati, anubhAgasyApyanantAn bhAgAn hantyeko'vaziSyate, prazastaprakRtyanubhAga-dAtazca pUrvavadavaseyaH, evaMcasthitighAtAdi kurvatazcaturthasamaye svapradezApUritasamastalokasya bhagavataH kevalino vedanIyAdikarmatrayasthitirAyuSaH saGkhyeyaguNAjAtA, anubhAgastvadyApyanantaguNaH, caturthasamayAvaziSTasya ca sthiterasaGghayeyabhAgasthAnubhAgasya cAnantatamabhAgasyabhUyo'pibuddhayA yathAkramaMsaddhyeyA anantAzca bhAgAH kriyante, tato'vakAzAntarasaMhArasamaye sthiteH saGgyeyabhAgAnhanti, ekaM saddhyeyabhAgaM zeSIkaroti, anubhAgasyAnantAn bhAgAnhanti ekaM muJcati, evameteSupaJcasudaNDAdisamayeSu pratyekaMsAmayikaMkaNDakamutkIrNaM, samaye 2 sthitikaNDakAnubhAgakaNDaghAtanAt, ataH paraMSaSThasamayAdArabhya sthitakaNDakamanubhAgakaNDakaM cAntarmuhUrtena kAlena vinAzayati, prayatnamandIbhAvAt, SaSThAdiSu ca samayeSu kaNDakasya pratisamayamekaikaM zakalaM tAvadutkirati yAvadantarmuhUrtacaramasamaye sakalamapitatkaNDakamutkIraNaMbhavati,evamAntargauhUrtikAni sthitikaNDakakAnyanubhAgakaNDakAni ca dhAtayan tAvadveditavyaH yAvat sayogyavasthAcaramasamayaH, sarvANyapi cAmUni sthityanubhAgakaNDakAnyasaGkhyeyAnyava- gantavyAnIti kRtaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH / tatra saMgrahaNigAthoktamarthaM spaSTayana prathamataH samudghAta- saGghayAviSayaM praznasUtramAha mU. (600) katiNaMbhaMte ! samugghAyA paM0?, go0 ! satta samugghAyA paM0, taM0-vedanAsamugdhAte 1 kasAyasamugghAte 2 mAraNaMtiyasamu03 veubviyasa04 teyAsa05 AhArasa06 kevalisamugdhAte 7 / vedanAsamugghAeNaMbhaMte! katisamaiepaM0?, go0! asaMkhejasamaie aMtomuhuttite paM0, evaMjAva AhArasamugdhAte, kevalisamugghAeNaM bhaMte ! katisamaie paM0?, go0! aTThasamae paM0 neraiyANaM bhaMte! kati samugghAyA paM0?, go0! vattAri samugghAyApaM0, taM0-vedanAsamugdhAe kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veubviyasa0, asurakumArANaM bhaMte ! kati samugdhAyA paM0?, go0 ! paMca samugghAyA paM0, taM0-vedaNAsa kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veubbiyasa0 teyAsamugyAe, evaM jAva thaNiyakumArANaM, puDhavikAiyANaM bhaMte! kati samugdhAyApaM0?, go0! tinnisamugghAyApaM0, taM0-vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0, evaM jAva cauridiyANaM, nabaraM vAukAiyANaM cattAri samugghAyA paM0, taM0-vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0, paMciMdiyatirikakhajoNiyANaM jAva vemANiyANaM bhaMte! kati samugghAyA paM0?, go0! paMca samugghAyApaM0, taM0-veyaNAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veubviyasa0 teyAsa0, navaraMmaNUsANaM sattavihe samugdhAe paM0, taM0-vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veu0 teyA0 AhAra0 kevalisamugdhAte vR. 'kai Na mityAdi, kati-kiMtarimANA Namiti vAkyAlaGkAre 'bhadante'ti bhagavato varddhamAnasvAmina AmantraNaM, bhadantatvaM ca bhagavataH paramakalyANayogitvAt, yadivA bhavAnteti draSTavyaM, sakalasaMsAraparyantavartitvAt, athavA bhayAnta ! ihaparalokAdibhedabhinnasaptaprakAra Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1600 bhayavinAzakatvAt, samudghAtAH-uktazabdArthAH prajJaptAH, bhagavAnAha-'goyame'tyAdi, gautama ! saptasamudghAtAH prajJaptAH, tadyathA-vedanAsamudghAta ityAdi, vadanAyAH samudghAto vedanAsamudghAtaH, evaM yAvadAhArakasamudghAta iti, kevalisamudghAta' iti kevalinaH samudghAtaH kevalisamudghAtaH samprati kaH samudghAtaH kiyantaM kAlaM yAvadbhavatItyetannirUpaNArthamAha veyaNe'tyAdi, sugama, navaraM jAve' tyAdi, evamuktaprakAreNAbhilApenAntarmuhUrtapramANatayA ca samudghAtAHkrameNa tAvadvAcyAH yAvadAhArakasamudghAtaH, eteSaDapyAdyAAntarmuhUrtikA kevalisamudghAtastvaSTasAyamayikaH, sacAnantaramevabhAvita;, etAnevasamudghAtAn caturviMzatidaNDakakrameNa cintiyiSurAha _ 'neraiyANa"mityAdi, nairayikANAmAdyAzcatvAraH, teSAM tejolabdhyAhArakalabdhikevalitvAbhAvataHzeSasamudghAtatrayAsambhavAt,asurakumArAdInAM dazAnAmapi bhavanapatInAM tejolezyAlabdhibhAvAt AdhAH paJcasamudghAtAH, pRthivIkAyikAkAyikataijaskAyikavanaspatikAyikadvitricaturindriyANAmAdyAstrayaH, teSAM vaikriyAdilabdhyabhAvataH uttareSAMcaturNAmapi samudghAtanAnAmasambhavAt, vAyukAyikAnAmAdyAzcatvArasteSAM vaikriyalabdhisambhavena vaikriyasamudghAtasyApi sambhavAt, paJcendriyatiryagyonikAnAmAdyAH paJca, keSAMcitteSAM tejolabdherapi bhAvAt, manuSyANAM sapta, manuSyeSu sarvasambhavAt, vyantarajyotiSkavaimAnikAnAmAdyAH paJca, vaikriyatejolabdhibhAvAd, uttarau tu dvau na sambhavataH, aahaarklbdhikevlitvaayogaat|| sampraticaturviMzatidaNDakamadhikRtya ekaikasyajIvasyakativedanAdayaH samudghAtAatItAH kati bhAvina iti cicintayiSurAha mU. (601) egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevaiyA vedanAsamugdhAyA atIta ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassatthi tassa jahanneNaM eko vA do vA tinviA ukkoseNaM saMkhezA vA asakhejA vA anaMtA vA, evamasurakumArassavi niraMtaraM jAva vemANiyassa, evaM jAvateyagasamugghAte, evamete paMca cauvIsA dNddgaa| egamegassaNaM bhaMte! neraiyassa kevaiyA AhArasamugghAyAatItA?, kassai asthi kassai nasthi, jassa asthi tassa jaha0 eko vA do vA ukko0 tinni, kevaiyA purekkhaDA ?, kassai asthi kassai nasthi, jassatthi jaha0 eko vA do vA tinni vA ukko0 cattAri, evaM niraMtaraM jAva vemANiyassa, navaraM maNUsassa atItAvi purekkhaDAvi jahA neraiyassa purekkhaDA, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevatiyA kevalisamugghAyA atItA?, go0 ! nasthi, kevaiyApurekkhaDA?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassasthi eko, evaMjAva vemANiyassa, navaraMmaNUsassa atItA kassai asthi kassai natthi, jassatthi ekko, evaM purekkhaDAvi vR. 'egamegassaNaMbhaMte!' ityAdi, ekaikasya sUtremakAro'lAkSaNikaH, bhadanta 1 nairayikasya sakalamatItaM kAlamadhikRtya kevaiya'tti kiyanto vedanAsamudghAtA atItA--atikrAntAH?, bhagavAnAha-gautama! anantAH nArakAdisthAnAnAmanantazaHprAptatvAdekaikasmiMzca nArakAdisthAnaprAptikAle prAyo'nekazo vedanAsamudghAtAnAM bhAvAt, etacca bAhulyApekSayocyate, bahavo hi jIvA anankAlasamasaMvyavahArarAzerudvattA vartante, tatastadapekSayA ekaikasya nairayikasyAnantA atItA vedanAsamudghAtA upapadyante, yetustokakAlamasaMvyavahArarAzerudvRttAsteSAM yathAsambhavaMsaddhayeyA Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH, dvAra 273 asaGkhyeyA vA pratipattavyAH kevalaM te katipaye iti na vivakSitAH, _ 'kevaiyA purekkhaDa'tti idaM sUtraM pAThasUcAmAtraM, sUtrapAThastvevam-'egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevaiyA veyaNAsamugghAyA purekakhaDA' ? ti, sugamaM, navaraMpureagre kRtAH-tatpariNAmaprAptiyogyatayAvyavasthApitAH, sAmArthyAt tatkartRjIveneti gamyate, puraskRtA-anAgatakAlabhAvina iti tAtparyArthaH, atra bhagavAnAha-kasyApi santikasyApinasanti, yasyApisanti tasyApijadhanyata eko dvau vA trayo vA, utkarSataH saGkhayeyA vA asaGakhayeyA vA anantA vA, iyamatra bhAvanA-- yonAmavivakSitapraznasamayAnantaraM vedanAsamudghAtamantareNaiva narakAdudvattyAnantaramuSyabhave vedanAsamudghAtamaprApta eva setsyatitasya purato vedanAsamudghAta eko'pi nAsti, yastuvivakSitapraznasamayAnantaramAyuH zeSe kitatkAlaM narakabhave sthitvA tadanantaraM manuSyabhavamAgatya setsyati tasya ekAdisambhavaH, saJjayAtakAlasaMsArAvasthAyinaH saGkhyAtA asaGkhyAtakAla saMsArAvasthAyino'saGkhyAtAHanantakAlasaMsArAvasthAyino'nantAH, eva'mityAdi, evaMnairayikoktaprakAreNAsurakumArasyApiyAvatstanitakumArasya vAcyaM, tatazcaturviMzatatidaNDakakrameNa nirantaratAvadvAcyaM yAvadvaimAnikasya, kimuktaM bhavati ?-- sarveSvapiasurakumArAdiSusthAneSuatItAvedanAsamudghAtAanantAvAcyAH, puraskRtAstu kasyApi santi kasyApina santi, yasyApi santi tasyApi jaghanyata eko dvau vAtrayo vA utkarSataH saGkhayeyA asaGkhayeyA anantA vA iti vAcyAH, bhAvanApi pUrvoktAnusAreNa svayaM paribhAvanIyA, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa kaSAyasamudghAtomAraNAntikasamudghAto vaikriyasamudghAtastaijasasamudghAtazca pratyekaM, tata eva paDhaJca caturviMzatidaNDakasUtrANi bhavanti, tathA cAha-evaM jAva teyagasamugghAe'ityAdi, evaM vedanAsamudghAtaprakAreNa zeSasamudghAtateSvapi pratyekaM tAvadvaktavyaM yAvattaijasasamudghAta;, zeSaM sugama, 'egamegassaNa'mityAdi, ekaikasya bhadanta! nairayikasyapAzcAtyaM sakalamatItakAlamapakSya kiyanta AhArakasamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha-gautama ! kasyApi asthitti astIti nipAtaH sarvaliGgavacano, yadAha zAkaTAyananyAsakRt-"astItinipAtaH sarvaliGgavacaneSvi"ti, tato'yamarthaH-kasyApi atItA AhArakasamudghAtAH santi kasyApi na santi, yena pUrva mAnuSyaM prApya tathAvidhasAmagrayabhAvatazcaturdaza pUrvANi nAdhItAni, caturdazapUrvAdhigame vA AhArakalabdhyabhAvataH tathAvidhaprayojanAbhAvato vA AhArakazarIraM na kRtaM tasya na santIti, yasyApi santitasyApijaghanyataHekobA dvIvAutkarSastutyo, natucatvAraH,catuH-kRtvaH kRtAhArakazarIrasya narakagamanAbhAvAt, Aha ca mUlaTIkAkAraH-"AhArasamugghAyA ukkoseNaM tinni, taduvari niyamA naragaM na gacchai jassa cattAri bhavanti" iti, puraskRtA api kasyApi santi kasyApi na santi, tatra yomAnuSyaM prApyatathAvidhasAmaNyamAvatazcaturdazapUrvAdhigamamAhArakasamudghAtaMcAntareNa setsyati tasyana santi, zeSasyatuyathAsambhavaMjaghanyataeko dvauvAtrayo vA utkarSatazcatvAraH, tata UrdhvamavazyaM gatyantarAsaMkrameNAhArakasamudghAtamantareNa ca siddhigamanabhAvAt, __ "evaM mityAdi, evaM nairayikoktena prakAreNa caturviMzatidaNDakakrameNa nirantaratAvaddvAcyaM yAvadvaimAnikasayasUtraM, navaraM manuSyasyAtItA apipuraskRtAapiyathA nairayikasya puraskRtAstathA [11] 18 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 prajJApanAupAsUtram-2-36/-1-1601 vAcyAH, atItA api catvAraH puraskRtAapi catvAra utkarSato vAcyA ityarthaH, sUtrapAThazcaivam"egamegassa NaM maNUsassa bhaMte ! kevaiyA AhArasamugdhAyA atItA?, goyamA ! kassai asthi kassai natthi, jassaasthijahanneNaMeko vA do vA tini vA ukkoseNaM cattAri, kevaiyA purekkhaDA goyamA! kassai asthi kassainasthi, jassa atthijahanneNaMeko dovAtinivAukoseNaM cattAri' atra bhAvanA-iha yazcaturthavelamAhArakazarIraMkarotisa niyamAttatadbhavaevamuktimAsA-dayati, na gatyantaraM, kathamaitadavasIyate iti cet ?, ucyate, sUtrapaurvAparyaparyA locanAt, tathAhi-yadi caturthavelamapyAhArakazarIraM kRtvA gatyantaraM saMkrAmeta tato nairayikAdAvanyatarasyAM gatau utkarSatazcatvAro'pyAhArakasya samudghAtAucyarena, nacocyante, tato'vasIyate-caturthavelamAhArakazarIraM kRtvA niyamAt tAva eva mukto bhavati na gatyantaragAmI, tatra yaH prAgAhArakazarIraM kadAcanApina kRtavAntasyAtIta AhArakasamudghAto nAsti, tatastadapekSayoktaM kassainasthiti, yasyApi santiso'piyadipUrvamekavAramAhArakazarIraMkRtavAn tasyaiko'tIta AhArakasya samudghAtaH dvauvArI kRtavato dvautrInvArAn kRtavastrayo yazcaturthavelamAhArakazarIraMkRtvA AhArakasamudghAtAccaturthAtpratinivRttovartatenacAdyApi manujabhavaM vijahAti tasya catvAraH, puraskRtA api samudghAtAH kasyApi santi kasyApinasanti, tatra yazcaturthavelamAhArakazarIraM kRtvA AhArakasamudghAtAt pratinivRtto yadivA pUrvamakRtAhArakazarIro'pyathavA ekAvarakRtAhArakazarIro'pi yadivA dvikRtvaH kRtAhArakazarIro'pi yadivA trikRtvaH kRtAhArakazarIro'pi tathAvidhasAmaNyabhAvAt uttarakAlamAhArakazarIramakRtvaiva muktimavApsyati tasya puraskRtA AhArakasamudghAtAna santi, yasyApi santi tasyApijaghanyata eko vA dvau vA trayo vA utkarSatazcatvAraH, tatra ekAdisambhavaH pUrvoktabhAvanAnusAreNa svayaMbhAvanIyaH yastupUrvakAlamekavAramapiAhArakazarIraMnakRtavAn atha cottarakAlaM tathAvidhasAmagrIbhAvatoyAvatsambhavamAhArakazarIrakartA tasya catvAro na zeSasya / samprati kevalisamuddhAtaviSayaMdaNDakasUtramAha-"egamegassaNa mityAdi, ekaikasya bhadanta nairayikasya niravadhikamatItaM kAladhikRtya kiyantaH kevalisamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha-'nasthittinAstyatItaeko'pikevalisamudghAtaH, kevalisamudghAtAnantaraMhyantarmuhUrtena niyamatojIvAH paramapadamaznuvate, tato yadyabhaviSyatvevaliMsamudghAtastarhi narakameva nAgamiSyad, atha ca samprati narakagAmino vartante tasmAnAstyekasyApyatItaH kevalisamudghAtaH 'kevaiyA purekkhaDa'tti kiyantaH puraskRtAH kevalisamudghAtA iti praznaH, bhagavAnAha-'gotama ! kassai atyikassainasthiti, iha kevalisamudghAta ekasya prANinaAkAlama kaeva bhavati, na dvitrAH, tato'stIti nipAto'tra ekavacanAnto veditavyaH, tatazcAyamarthaH-kasyApi kevalisa-mudghAtaH puraskRto'sti, yo dIrghatareNApi kAlena muktipadaprAptayavasare viSamasthitikarmA iti, kasyApi nAsti, yo muktipadamavApyumayogyo yogyo vA kevalisamuddhAgatamantareNaiva muktipadaMgantA, tathA ca vakSyati _ "agaMtUNa samugghAyamanaMtA kevliijinaa| __jaramaraNaviSpamukkA, siddhiM vrgiNgyaa|" iti, iha astIti nipAtaH sarvaliGgavacana ityaviditasiddhAntasya bahutvAzaGkApi kasyacit Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 36, uddezaka:-, dvAraM 275 syAt tatastadapanodArthamAha- 'jassa atthi' eko yasyAsti puraskRtaH kevalisamudghAtastasya eko, bhUyaH saMsArAbhAvAt, 'evaM jAva vemANiyassa'tti evaM nairayikagatAbhilApaprakAreNa caturviMzatidaNDakakramamanusRtya tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikasya sUtraM taccaidam- 'egamegassa NaM bhaMte! vemANiyassa kevaiyA kevalisamugdhAyA atItA ?, goyamA ! natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, goyamA ! kassai atthi kassai natthi, jassatthi ekko' iti, tatraiva vizeSamAha - 'navara 'mityAdi, navaramayaM vizeSaH - manuSyasya kevalisamudghAtasya cintAyAmatItAH kasyApyasti kasyApi nAstIti vaktavyaH, tatra yaH kevalisamuda aghAtAt pratinivRtto varttate na cAdyApi muktipadamavApnoti tasyAstyatItaH kevalisamudghAtaH, te ca sarvasaGkhyayA utkarSapade zatapRthakatvapramANA veditavyAH, kasyApi nAsti atItaH kevalasamudghAto, yo na samudghAtaM gatavAn, te ca sarvasaGkhyayA asaGghayeyA draSTavyAH zatapRthakatvavyatirekeNAnyeSAM sarveSAmapyasamprAptake valisamudghAtatvAt, atrApyastIti nipAtasya sarvaliGgavacanatvAt, 'kassai atthi kassai natthi' ityuktau bahutvAzaGkA syAt tatastadvayavacchedArthamAha-yasya manuSyasyAtItaH kevalisamudghAtastasya niyamAdeko na dvitrAH, ekenaiva samudghAtena prAyaH samastaghAtikarmaNAM nirmUlakASaMkaSitatvAt, 'evaM purekkhaDAvi' tti evaM atItagatena prakAreNa puraskRtA api kevalisamudghAtA vAcyAH, te caivam- 'kassai atthi kassai natthi, jassatthi ekko' iti, atra bhAvanA pUrvoktAnusAraNa svayaM bhAvanIyA // tadevamItatamanAgataM ca kAlamadhikRtya ekaikasya nairayikAdervedanAdisamudghAtacintA kRtA, samprapati nairayikAdeH pratyekaM samudAyarUpasya taccintAM cikIrSurAha mU. (602) neraiyANaM bhaMte! kevaiyA vedaNAsamugdhAyA atItA ? go0 ! kevaiyA purekkhaDA go0 ! anaMtA, evaM jAva vemANiyANaM, evaM jAva teyagasamudghAyae, evaM etevi paMca cauvIsadaMDagA, neraiyANaM ! bhaMte! kevaiyA AhAragasamugdhAyA atItA ?, go0 ! asaMkhejjA, kevaiyA pu0 ?, go0 ! asaMkhejjA, evaM jAva vemANiyANaM, navaraM vaNassaikAiyANa maNUsANa ya imaM nANataMvaNassaikAiyANaM bhaMte ! kevaiyA AhArasamugdhAyA aIyA ?, go0 ! anaMtA, maNUsANaM bhaMte ! kevaiyA AhArasamugdhAyA aIyA ?, go0 ! siya saMkhejjA siya asaM0, evaM purekakhaDAvi / neraiyANaM bhaMte! kevaiyA kevalisamugdhAyA atItA ? go0! natthi, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! asaMkhejjA, evaM jAva vemANiyANaM, navaraM vaNassaimaNUsesu imaM nANattaM - vaNassaikAiyANaM bhaMte! kevaiyA kevalisamugdhAyA atItA ?, go0 ! natthi, kevaiyA pure0 ?, go0 ! anaMtA, masaNaM bhaMte! kevaiyA kevalisa0 atItA ?, go0 ! siya atthi siya natthi, jai atthi jahanneNaM ekko vA do vA tinnivA, ukkoseNaM satapuhuttaM, kevati0 purekkhaDA ?, siya saMkhejjA siya asaM0 bR. 'neraiyANa' mityAdi, nairayikANAM vivakSitapraznasamayabhAvinAM sarveSAsamudAyena bhadanta kiyanto vedanAsamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha - gautama ! anantAH, bahUnAmantakAlasaMcyavahArarAzeruddha ttatvAt, kiyantaH puraskRtAH ?, atrApi praznasUtrapAThaH paripUrNa evaM draSTavyaH - 'neraiyANaM bhaMte! kevaiyA veyaNAsamugdhAyA purekkhaDA' iti, bhagavAnAha - gautama ! anantAH, bahUnAmanantakAla Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram- 36/-// 602 bhAvisaMsArAvasthAnabhAvAt, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikAnAM yathA ca vedanAsamudaaghAtazcaturviMzatidaNDakakrameNa cintitaH tathA kaSAyamaraNavaikriyatajasa samudghAtA api cintanIyAH, tathA cAha 'evaM jAva teyagasamugdhAe' evaM ca sati etAnyapi bahutvAviSayANi paJca caturviMzatidaNDakasUtrANi bhavanti, etadevAha- 'evameeti ya paMca cauvvIsadaMDagA' iti, AhArakasamudghAtacintAM kurvannAha - 'neraiyANa' mityAdi, atra praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! asaGkhyeyAH, iyamatra bhAvanA - iha nairayikAH sarvadA'pi praznasayabhAvinaH sarvasaGghayayA'pyasaGkhyeyAH, teSAmapi madhye katipayAH saGkhyAtItAH kRtapUrvAhArakasamudghAtAstato'saGghayeyA eva teSAmatItAhArasamudghAtA ghaTante, nAnantAva nApi saGghayeyAH, evaM puraskRtA api bhAvanIyAH, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa tAvadvAcyaM yAvadvaimAnikAnAM, Aha ca 276 'evaM jAva vemANiyANaM' atraiva yo vizeSastaM didarzayiSurAha - 'navara' mityAdi, navaraM vanaspatikAyikacintAyAM manuSyacintAyAM ca nairayikApekSayA nAnAtvamavaseyaM, tadeva nAnAtvamAha'vaNaSphaikAiyANa' mityAdi, atra praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! anantAH, anantAnAmadhigatacaturdazapUrvANAM kRtAhArakasamudghAtAnAM pramAdavazataH upacitasaMsArANAM vanaspatiSu bhAvAt, puraskRtA anantAH, anantAnAM vanaspatikAyAduddhRtya caturdazapUrvAdhigamapurassaraM kRtAhArakasamudghAtAnAM bhAvisiddhigamanabhAvAt, 'maNussANaM bhaMte!' ityAdi, atrApi praznasUtraM pratItaM, bhagavAnAha - gautama ! syAditi nipAto'nekAntadyotI, tato'yamarthaH- kadAcita saGghayeyAH kadAcidasaGghayeyAH, kathamiti cet, ucyate, iha sammUrcchimagarbhavyutkrAntasamudAyacintAyAM utkRtaSTapade manuSyA aGgulamAtrakSetre yAvAn pradezarAzistasya yatprathamaM vargamUlaM tat tRtIyavargamUlena guNitaM sat yAvatpramANaM bhavatietAvatpradezapramANAni khaNDAni dhanIkRtasya lokasya ekapAdezikyAM zreNI yAvanti bhavanti etAvapramANA ekahInAH, te cAtIva zeSanArakAdijIvarAzyapekSayA stokAH, tatrApi ye pUrvamaveSukRtAhArakazarIrAste katipayAH, te ca kadAcit vivakSitapraznasamaye saGghayeyA; kadAcidasaGghayeyAH, tata uktam- 'siya saMkhejjA siya asaMkhejjA' iti, anAgate'pi kAle vivakSitapraznasamayabhAvinAM madhye katisaGkhyA vAhArakazarIramArapsyanti te'pi kadAcit saGghayeyAH kadAcidasaGghayeyAH, tata Aha 'evaM purekADAvi' tti evaM atItagatena prakAreNa vanaspatikAyikAnAM manuSyANAM ca puraskRtA api AhArakasamudghAtA veditavyAH, te caivam- 'vaNapphaikAiyANaM bhaMte ! kevaiyA AhAragasamugdhAyA purekkhaDA ?, go0 ! anaMtA, maNussANaM bhaMte! kevaiyA AhAragasamugdhAyA purekkhaDA ?, go0 ! siya saMkhejjA siya asaMkhejjA' iti, kevalisamudghAtaviSayaM praznasUtramAha'neraiyANaM bhaMte!' ityAdi sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! na santi kecanAtItA nairayikANAM kevalisamudghAtAH kRtakevalisamudghAtAnAM nArakAdigamanAsambhavAt, kiyantaH puraskRtA iti praznaH, bhagavAnAha - gautama ! asaMkhyeyAH, sarvadA vivakSitapraznasamayabhAvinAM madhye'saGkhyAtAnAM mAvikevalisamudghAtatvAt, tathA kevalavedasopalabdheH evaM caturviMzatidaNDakakrameNa nirantaraM tAvad vAcyaM yAvad vaimAnikAnAM sUtraM, tathA cAha 'evaM jAva vaimANiyANaM' atraiva vizeSamAha - 'navara' mityAdi, navaraM - vanaspatikAyikeSu Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH, dvAraM 277 manuSyeSu cedaM vakSyamANalakSaNaM nAnAtvaM, tadevavAha-'vaNapphaikAiyANa'mityAdi, atra praznasUtraM supratItaM, uttarasUtre nirvacanaM-anantAH, anantAnAM bhAvikevalisamudghAtAnAM tatra bhAvAt, ___'maNussANamityAdi, atrApi praznasUtraM sugama, bhagavAnAha- gautama! syAt santi syAnna santi, kimuktaM bhavati? yadA praznasamaye samudghAtAnivRttAH prApyante sadA santi, zeSakAlaM na santi, tatra 'jai asthi tti yadi praznasayame kRtakevalisamudghAtA manuSyatvamanubhavantaH prApyante tadA jaghanyata ekau dvau trayo vA utkarSataH zatapRthakatvaM, etAvatAmakakAlamutkRSTapade kevalinAM kevalisamudghAtAsAdanAt 'kevaiyA purekkhaDA tikiyantomanuSyANAM kevalisamudghAtAH puraskRtAH bhagavAnAha-syAt saGghayeyAH syAdasaGkhyeyA, manuSyA hi sammUrchima garbhavyutkrAntAzca sarvasamuditA uckRSTapade prAguktapramANAstatrApi vivakSitapraznasamayabhAvinAMmadhye kadAcitkevalisamudghAtAH saJjayeyAH, bahUnAmabhavyAnAMbhAvAt, kadAcidasaddhayeyAH, bahUnAM bhAvikevalisamudghAtAnAM bhAvAt samprati ekaikasya nairayikatvAdibhAveSuvartamAnasya pratyekaM kati vedanAsamudghAtAatItAH kati bhAvina iti nirUpayitukAma Aha-- ma.(603) egamegassaNaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA vedaNAsa0 atItA?, go0 anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassa asthi jaha0 eko vA do vAtinni vA, ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vAanaMtA vA, evaM asurakumArate jAva vemANiyatte egamegassaNaMbhaMte ! asurakumArassa neraiyatte kevaiyA vedanAsamugdhAyA atItA? go0! anaMtA, kevaiyA pu0!, go0 ! kassai asthi kassati natthi, jassasthi tassa siya saM0 siya a0 siya anaMtA, egamegassa NaM bhaMte ! asurakumArassa asurakumArate kevaiyA vedanAsamugdhAyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pu0?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassatthi jaha0 eko vA do vA tinni cA u0 saMkhe0 asaMkhe0 anaMtA vA, evaM nAgakumArattevi jAva vemANiyatte, evaM jahA0 veyaNAsamugdhAteNaM asurakumAre neraiyAdivamANiyapajjavasANesu bhaNito tahA nAgakumArAdiyAavasesesusahANesuparaTThANesubhANitavyAjAva vemANiyassa vemANiyatte, evamete cauvvIsA cauvvIsaM daMDagA bhvNti| vR. egamegassaNa'mityAdi, ekaikasya bhadanta ! nairayikasyasakalamatItaMkAlamavadhIkRtya tadA tadA nairayikatve vRttasya sataH sarvasaGghayayA kiyantaH vedanAsamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha-gautama! anantAH, narakasthAnasyAnantazaHprAptatvAdekaikasmiMzca narakabhavejaghanyapade'pi saGkhyeyayAnAM vedanAsamudghAtAnAM bhAvAt, 'kevaiyA purekkhaDA tti kiyanto bhadanta ! ekaikasya nairayikasyAsaMsAramokSamanAgataM kAlamavadhIkRtya nairayikatve bhAvaniH sataH sarvasaGkhyayA puraskRtA vedanAsamudghAtAH?, bhagavAnAha 'gautama! kassaiasthi' ityAdi, tatra ya AsannamRtyurvedanAsamudghAtamaprApyAntikamaraNena narakAduddha tya setsyatitasya nAsti nairayikatve bhAvI eko'pi puraskRto vedanAsamuddhAtaH,zeSasya tu santi, tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayo vA, etacca kSINazeSAyuSAM tadbhavajAnAmanantaraM setsyatAM draSTavyaM, na bhUyo narakeSutpatsyamAnAnAM, bhUyo narakeSUtpattau jaghanyapade'pi saGghayeyAnAM prApyamANatvAt, yadAha mUlaTIkAkAraH-"narakeSujaghanyasthitiSUtpannasyaniyamataH niyamataH saGkhyeyA eva vedanAsamudghAtA bhavanti, Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram - 2 -- 36/- / / 603 vedanAsamudghAtapracuratvAnnArakANAmiti, utkarSataH saGghayeyA asaGghayeyA vA anantA vA, tatra sakRta narakeSu jaghanyasthitiSUtpatsyamAnalasya saGghayeyAH anekazo dIrghasthitiSu asakRdvA utpatsyamAnasya asaGghayeyAyaH anantazaH utpatsyamAnasya anantAH, 'eva' mityAdi, evaM nairayikagatenabhilApaprakAreNAsurakumAratvena tadanantaraM caturviMzatidaNDakakrameNa nirantaraM tAvadvAcyaM yAvadvaimAnikatve, tacaivam- 'egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa asurakumArAokevaiyA vedanAsamugdhAyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai atthi kassai natthi, jassa asthi jahaNaM ekko vA do vA tini vA ukkoseNaM sahejA vA asaMjA vA anaMtA vA' tatrAtItasUtre'nantazo'surakumAratvasya prAptatvAdupapadyate tadbhavamApannasyAnantA atItA vedanAsamudghAtAH, puraskRtacintAyAM yo'nantarabhavena narakAvR tto mAnuSyaM prApya setsyati prApto vA paramparayA sakRtasukumArabhavaM na vedanAsamudghAtaM gamiSyati tasya nAstyeko'pi puraskRto asurakumAratve vedanAsamudghAtaH, yastu sakRdasurakumAratvaM prAptaH san sakRdeva vedanAsamuddhAtAM gantA tasya jaghanyata eko dvau vA trayo vA zeSasya saGkayeyAna vArAn asurakumAratvaM yAsyataH saGghayeyA asaGghayeyAn vArAn asaGghayeyA anantAn vArAn anantAH evaM caturviMzatidaNDakakrameNa nAgakumAratvAdiSu sthAneSu nirantaraM sUtrapAThastAvad vaktavyo yAvadvaimAnikatvaviSayaM sUtraM, ? 278 'egamegassa Na' mityAdi, ekaikasya bhadanta ! asurakumArasya pUrvaM nairayikatvena vRttasya sataH sakalamatItaM kAlamapekSya sarvasaGkhyayA kiyanto vedanAsamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha - gautama ! anantA atItAH, anantazo nairayikatvasya prAptatvAt ekaikasmiMzca nairayikasya bhave jaghanyapade'pi saGghayeyAnAM vedanAsamudghAtAnAM bhAvAt, kiyantaH puraskRtAH ?, syAt santi syAna santi, kasyacitsanti kasyacinna santi iti bhAvaH, atrApIyaM bhAvanA - yo'surakumArabhavAduvR tto na narakaM yAsyati kintvanantaraM paramparayA vA manujabhavaM prApya setsyati tasya narayikatvAsthAbhAvinaH puraskRtA vedanAsamudghAtA na santi, nairayikatvAvasthAyA evAsambhavAt, yastu tadbhavAdUrdhvaM pAramparyeNa narakaM gamiSyati tasya santi, tatrApi kasyacitsaGghayeyAH kasyacidasaGkhyeyAH kasyacidanantAH, tatra yaH sakRjjaghanyasthitiSu madhye samutpatsyate tasya jaghanyapade'pi saGghatyeyAH, sarvajaghanyasthitAvapi narakeSu saGghayeyAnAM vedanAsamudghAtAnAM bhAvAt, vedanAbahulatvAnnArakANAM asakRd jaghanyasthitiSu dIrghasthitiSu sakRdasakRdvA gamane asaGkhyeyAH, anantazo narakagamane anantAH, tathA ekaikasya bhadanta ! asurakumArasyAsurakumAratve sthitasya sataH sakalamatIkAlamadhikRtya kiyanto vedanAsamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha - gautama ! anantAH, pUrvamapyanantazastadbhAvasya prAptavAt, pratibhavaM ca vedanAsamadghAtasya prAyo bhAvAt, puraskRtacintAyAM kasyacit santi kasyacinna santi, yasya praznasamayAdUrdhvasurakumAratve'pi varttamAnasya na bhAvI vedanAsamudghAto nApi tata udvR ttya bhUyo'pyasurakumAratvaM prApyasti tasya na santi yastu sakRt prApsyati tasya jaghanyapade eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGghayeyA anantA vA, saGghayeyAn vArAn utpatsyamAnasya saGghayeyAH asaGghayen vArAn asaGkeyayAH anantAn vArAn anantAH, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa nAgakumAratvAdiSu svasthAneSvasurakumArasya nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikatve, tathA cAha'evaM nAgakumArattevi' ityAdi, tadevamasurakumArANAM vedanAsamudghAtazcintitaH samprati nAgakumArAdiSvatidezamAha- 'eva' mityAdi, upadarzitAbhilApena yathA caturviMzatidaNDakakrameNa Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 padaM-36, uddezakaH, dvAraasuro nairayikAdiSu vaimAnikaparyavasAneSu bhaNitastathA nAgakumArAdayo'vazeSeSu samasteSu svasthAnaparasthAneSu maNitavyA yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve, evaM caitAni nairayika caturviMzatidaNDakasUtrAdIni vaimAnikacaturviMzatidaNDakasUtraparyavasAnAni caturviMzatiH sUtrANi bhavanti, tadevaM caturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtrairvedanAsamudghAtazcintitaH, samprati caturviMzatyaiva caturviMzatidaNDakasUtraiH kaSAyasamudghAtaM cicintayiSuridamAha mU. (604) egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA kasAyasamugghAyA atItA go0 ! anaMtA, kevaiyA pu0? go0! ka0 asthi ka0 natthi, jassasthi eguttariyAte jAva anaMtA egamegassaNaMbhaMte! neraiyassa asurakumAratte kevaiyA kasAyamugdhAyA atItA?, goyamA anaMtA, kevaiyA pu0 ?, go0 ! kassati asthi kassati natthi, jassatyi siya saMkhejjA siya asaMkhejA siya anaMtA, evaMjAva neraiyassa thaNiyakumAratte, puDhavikAiyatte eguttariyAe netavvaM, evaM jAva maNuyatte, vANamaMtaratte jahA asurakumAratte, joisiyatte atItA anaMtA, purekkhaDA kassati asthi kassati natyi, jassatthi siya asaMkhejA siya anaMtA, evaM vemANiyattevisiya asaMkhejA siyaanaMtA, asurakumArassa neraiyatte atItA anaMtA, purekkhaDA kassati asthi kassati natthi, jassasthi siyasaMkhejA siya asaMkhejA siya anaMtA, ___asurakumArassa asurakumAratte atItA anaMtA purekkhaDA eguttariyA, evaM nAgakumAratte jAva niraMtaraM vemANiyatte jahA neraiyassa bhaNitaM taheva bhANitavyaM, evaM jAva thaNiyakumArassavi vemANiyatte, navaraM savvesiM saTTANe eguttariyAe parahANe jaheva asurakumArassa, puDhavikAiyassa neraiyatte jAva thaNiyakumArate atItAanaMtA, purekkhaDAkassati asthi kassati natthi, jassatthi siya saMkhejA siya asaMkhejA siya anaMtA, puDhavikAiyassa puDhavikAiyatte jAva maNUsatte atItA anaMte pure0 ka0 asthi ka0 nasthi jassaasthieguttariyA, vANamaMtarattejahA neraiyatte, jotisiyavemANiyatteatItAanaMtA, purekkhaDA kassai asthi kassai natthi, jassa asthi siya asaMkhejA siya anaMtA, evaM jAva maNUsattevi neyavvaM, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA, navaraM sahANe eguttariyAe bhANitabve jAva vemANiyassa vemANiyatte, evaM ete cauvvIsaMcavIsA dNddgaa,| vR. 'egamegassa NamityAdi, tatra nairayikasya nairayikatvaviSayaM praznasUtraM sugama, puraskRtacintAyAMtukasyacit santikasyacinna santi, tatra yaH kSINazeSAyuH praznasamaye bhavaparyante vartamAnaH kaSAyasamudghAtamaprApta eva narakabhAvaduvRttyAnantaraM pAramparyeNa vA setsyati na bhUyo narakavAsagAmI tasya na santi puraskRtA nairayikatve kaSAyasamudghAtAH, zeSasya tu santi, tasyApi jaghanyata eko dvauvA trayovA, teca kSINAyuHzeSANAMtadbhAvabhAjAmavaseyAH, utkarSataH saGkhyeyA asaGghayeyA vA anantA vA, tatra saGkhayeyavarSAyuHzeSANAM saGkhyeyAH asaGkhayeyavarSAyuHzeSANAmasaGghayeyAHsa yadivA sakRt jaghanyasthitau utpatsyamAnAnAM samayeyAH asakRt jaghanyasthitI sakRdasakRddIrghasthitAvutpatsyamAnAnAmasaGkhyeyAH anantaza utpatsyamAnAnAmanantAH, __tathA nairayikasyevAsurakumAratvaviSaye'tItasUtraM, tathaiva puraskRtasUtre kassai asthikassai nasthitiyonarakAduvRtto'surakumAratvaM naprApsyatitasyana santipuraskRtAasurakumAratvaviSayAH Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 prajJApanAupAGgasUtram 2-36/-1-1604 kaSAyasamudghAtAH, yastu prApsyati tasya santi, teca jaghanyapade saGkhyeyAjaghanyasthitAvapyasurakumArANAM saddhayeyAnAM kaSAyasamudghAtAnAM bhAvAt, lobhAdikaSAyabahulatvAt teSAM, utkRSTade'saGyeyA anantAvA, tatra sakRdadIsthitAvasakRjadhanyasthitiSuvA utpatsyamAnAnAmasaGkhayeyAH, anantaza utpatsyamAnAnAmanantAH, evaM nairayikasya nAgakumAratvAdiSu sthAneSunirantaraM tAvadvaktavyaM yAvat stanikakumAratve, tathA cAha-- _ 'evaM jAve tyAdi, pRthivIkAyikatve'tItasUtraM tathaiva, puraskRtacintAyAM tu kasyacit santi kasyacinna santi, tat yo narakAduvRtto na pRthivIkAyabhavaM gamI tasya na santi, yo'pi gantA tasyapi jaghanyapade eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGkhyeyA vA anantA vA, te caivaM-tiryakpaJcendriyabhavanAnmanuSyabhavAddevabhavAdvA kaSAyasamudghAtasamuddhataH san ya ekavAraM pRthivIkAyikeSu gantA tasya eko dvau vArI gantu: trIn vArAn trayaH saddhyeyAna vArAn saGkhyeyA asaGkhayeyAn vArAn asajheyAya anantAn vArAn anantAH,tathA cAha___'puDhavikAiyatte eguttariyAe neyavvaM ti tathA 'evaM tAva maNUsatte' iti evaM pRthivIkAyikagatenAbhilApaprakAreNa tAvadvaktavyaM yAvanmanuSyatve, taccaivam-'egamegassaNaMbhaMte! neraiyassa AukAiyatte kevaiyA kasAyasamugghAyA aIyA ?, goyamA ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassasthi jahaNneNaMeko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sojA vA asahvejA vA anaMtA vA evaM yAnmanuSyasUtraM, tatrApyAkAyAdivanaspatiparyantasUtrabhAvanA pRthivIkAyasUtravat, dvIndriyasUtrepuraskRtacintAyAM jaghanyenaeko dvauvAtrayo veti sakRt jaghanyasthitikaM dvIndriyabhavaM prAptukAmasya, saGghayeyAnvArAn prAptukAmasya saGkhayeyA asAyeyAnasamayeyA anantAn anantAH, evaM trIndriyacaturindriyasUtre api bhAvanIye, tiryakpaJcendriyamanuSyasUtraviSayAtvevaMbhAvanA-sakRtpaJcendriyabhavaMprAptukAmasya svabhAvata evAlpakaSAyasyajaghanyataekodvautrayovAzeSasya saGkhayeyAnavArAtiryakpaJcendriyabhavaMprAptukAmasya saGkhyeyA asaGkhayeyAnvArAn asaGkhyeyA anantAnvArAn anantAH,manuSyasUtretupuraskRtaviSayA bhAvanaivaM-yo narakabhAvAduvRtto'lpakaSAyaH san muSyabhavaM prApya kaSAyasamudghAtamaprApta evaM siddhipuraM gantA tasya na santi, zeSasya santi, tasyApi ekaM dvau trIn vArAn kaSAyasamudghAtAn prApya setsyata eko dvau trayo vA saGkhyeyAn bhavAn yadivA ekasminnapi bhave saGkhayeyAn kaSAyasamudghAtAn gantuH saGkhyeyA asaGkhyeyAn bhavAnprAptukAmasyAsaGkhayeyAH anantAn anantAH, 'vANamaMtaratte jahA asurakumAratte' prAguktaM, kimuktaM bhavati ? -puraskRtacintAyAM evaM vaktavyaM-'jassasthisiyasaGgrejA siyaasaddhejA siyaanaMtA vA' iti na tvekotarikA vaktavyAH, vyantarANAmapyasurakumArANAmiva jaghanyasthitAvapi saGkhayeyAnAMkaSAyasamudghAtAnAMlabhyamAnatvAt, asaGghayeyAnantabhAvanApyasurakumAravat, ___ 'joisiyatte'ityAdi, jyotiSkatve'tItA anantA vaktavyAH, puraskRtAstu kasyApi santi kasyApina santi, etadapi prAgvadbhAvanIya, yasyApi santitasyApikasyacidasaGghayeyAH kasyacidanantAH, na tu syAt saGkhyeyA iti vaktavyaM, kuta iti cet ?, ucyate, jyotiSkANAMjaghanyapade'. pyasaddhyeyakAlAyuSkatayA jaghanyato'pi asoyAnAM kaSAyasamudghAtAnAM labhyamAnatvAt, anantazastatra jigamiSUNAmanantAH, evaM vaimAnikatve'pi puraskRtacacintAyAM syAdasaGkhyeyAH Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM - 281 syAdanantA iti vaktavyaM, bhAvanA praagvt| tadevaM nairayikasya svasthAne parasthAne ca kaSAyasamudghAtAzcintitAH sampratyasurakumAresu tAn cicintayiSurAha--'egamegassa Na'mityAdi, ekaikasya asurakumArasya nairayikatve kaSAyasamudghAtA atItA anantAH, bhAvaniH "kasyacitsanti kasyacinna santi, tatra yo'surakumArabhavAduvRtto narakaMna yAstatitasya na santi, yastu yAsyati tasya santi, tasyApi jaghanyataH saGghayeyAH, jaghanyasthitAvapi saGkhayeyAnAM kaSAyasamudghAtAnAM narakeSubhAvAt, utkarSato'saGkhayeyA anantA vA, tatra jaghanyasthitiSvasakRddIrghasthitiSu sakRdasakRdvA jigamiSorasaGkayeyA anantazo jigamiSoranantAH, asurakumArasyAsurakumAratve atItAanantAH, 'purekkhaDAeguttariyA' ityAdi, puraskRtAstukasyApi santi kasyApinasanti, tatrayo'surakumArabhaveparyantavartInaca kaSAyasamudghAtaM yAtA nApi tatra prabhraSTo bhUyo'surakumArabhavaM labdhA kintvanantaraM pAramparyeNa vA setsyati tasya santi, zeSasyatuna santi, yasyApi santi tasyApijaghanyataeko dvau vA trayo vA utkarSataHsaGkhayeyA asaGkhyeyA anantA vA, tatra ekAdayaH kSINAyuHzeSANAM tadbhava bhAjAM bhUyastatraivAnutpatsyamAnAnAmavagantavyAH, saGyeyAdayo nairayikatve iva bhAvanIyAH, _ 'eva'mityAdi, evaM-uktena prakAreNa nAgakumAratve tataUrdhvaM caturviMzatidaNDakakrameNa nirantaraM yAvadvaimAnikatve vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, yathA nairayikasya bhaNitaM tathaiva bhaNitavyaM, kimuktaM bhavati?-nAgakumAratvAdiSustanikakumAraparyavasAneSupuraskRtacintAyAM 'kassaiasthi kassai natthi, jassa asthi siya saMkhejjA siya asaMkhejjA siya anaMtA' pRthivIkAyikatvAdiSu manuSyatvaparyavasAneSu jassaasthi jahanneNaM eko vA dovA tinni vA ukkoseNaM saMkhenA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA vyantaratve 'jassa asthi siya saMkhejjA siya asaMkhejjA siya anaMtA' jyotiSkatve 'jassa asthi siya asaMkhejjA siya anaMtA' vaimAnikatve'pyevameveti vaktavyamiti, ___ 'evaMjAvetyAdi, evaM-uktenaprakAreNaasurakumAravannAgakumArasyayAvatstanitakumArasya pratyekaMyAvad vaimAnikatve-vaimAnikatvaviSayaM sUtraMtAvadvaktavyaM, atraiva vizeSamAha-navaraMsarveSAM nAgakumArAdInAMstanikakumAraparyavasAnAnAM svasthAne niyamataH puraskRtAekottarikAH, parasthAne yathaivAsurakumArasya tathaiva vaktavyAH, 'puDhavikAiyassa neraiyatte' ityAdi, pRthivIkAyikasya nairayikatve yAvat stanikakumAratve atItA anantAH, atra bhAvanA prAgiva, puraskRtAH kasyApi santi kasyApi na santi, tatra yaH pRthivIkAyabhavAduvRttonarakeSvasurakumAreSu yAvat stanitakumAreSunagamiSyati kintu manuSyabhavaM prApya siddhiM gantA tasya na santi, zeSasya tu santi, yasyApi santi tasyApi jaghanyataH saGkhyeyAH, jaghanyasthitAvapinarakAdiSusayeyAnAM kaSAyasamudghAtAnAMbhAvAt, utkarSato'saGyeyAanantA vA, te ca prAgvad bhAvayitavyAH, pRthivIkAyikatve yAvanmanuSyatve'tItAste tathaiva, bhAvina ekottarikayA vaktavyAH, te caivam-'kassai asthi kassai natthi, jassa asthi jahanneNaM ekko vA dovA tiNNi vA ukoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' teca nairayikasya pRthivIkAyikatva iva bhAvanIyAH, __ 'vANamaMtaratte jahA neraiyatte' iti vyantaratve yathA nairayikatve tathA vaktavyaM, kimukta bhavati?-ekottarikA na vaktavyAH, kintu siya saMkhejjA siya asaMkhejA siya anaMtA' iti Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1604 vaktavyaM, joisiya' ityAdi, jyotiSkatve vaimAnikatve cAtItAstathaiva, puraskRtA yadi santi tatojaghanyapade asaJjayeyAH utkRSTapade anantAH, evamakAyikasyayAvanmanuSyatvenetavyaM, parasthAne yathAasurakumArasyasUtra, sUtraparyantaMdarzayati-jAvavemANiyassavemANiyatte itiyAvadvaimAnikasya vaimanikatve vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, evamete kaSAyasamudghAtagatazcaturviMzatiH-caturviMzatisaGkhyAzcaturvizatidaNDakAH bhaNitavyAH 24 / tadevamuktazcaturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtraiH kaSAyasamudghAtaH, samprati caturviMzatyaiva caturviMzatidaNDakasUtrairiNAntikasamudghAtamAha mU (605) mAraNaMtiyasamugghAtosaTTANeviparahANevieguttariyAe neyambojAva vemANiyassa vemANiyatte, evamete cauvIsaM cauvIsadaMDagA bhANiyavvA veubviyasamugdhAto jahA kasAyasa0 tahAniravaseso bhANitabbo, navaraM jassa natthitassa na vuccati, etyavicauvIsaMcauvIsAdaDaMgA bhaanniybbaa| teyagasamu0 jahA mAraNaMtiyasa0, navaraM jassa'sthi, evaM etevicauvvIsaMcaubbIsA dNddgaabhaannitbvaa| egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA AhArasamugdhAyA atItA?, go0! nasthi, kevaiyA pu0?, go0! natthi, evaM jAva vemANiyatte, navaraMmaNUsatte atItA kassai asthi kassai natthi, jassatthijaha0 eko vA do vAu0tini, kevaiyA pu0?, go0! kassati asthi ka0 natthi, jassasthi jaha0 eko vA do vA tinni vA u0 cattAri, evaM savvajIvANaM maNussANaM bhANiyavvaM, maNUsassa maNUsatte atItA kassati asthi kassati natthi, jassatyi jaha0 eko vA do vA tinni vA u0 cattAri, evaM purekkhaDAvi, evamete cauvIsaMcavIsA daMDagA jAva vemANiyatte egamegassaNaMbhaMte! neraiyassa neraiyatte ke0 kevalisamugghAyA atItA?, go0 natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0! natthi, evaMjAvavemANiyatte, navaraMmaNUsate atItAnasthi, purekkhaDA ka0 asthi ka0 natthi, jassatthi ikko, maNUsassa maNUsatte atItA kassati asthi ka0 nasthi, jassatthi eko, evaM purekkhaDAvi, evamete cauvvIsaM cauvvIsA daMDagA vR. 'mAraNaMtie ti mAraNAntikasamudghAtaH puraskRtacintAyAM svasthAne parasthAne vA ekottarikayA netavyo yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve-vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, tavam___"egamegassaNaMbhaMte! neraiyassa nerayatte kevaiyA mAraNaMtiyasamugghAyA atItA?, goyamA anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, goyamA ! kassai asthi kassai natthi, jassasthi jahanneNaM ekko vA dovA tinnivAukkoseNaM saMkhejAvAasaMkhejjAvAanaMtA vA tatrayomAraNAntikasamudghAtamantareNa kAlaM kRtvA narakAduvRttaH anantaraM pAramparyeNa vA manuSyabhavaM prApya setsyati na bhUyo narakagAmI tasya na santipuraskRtAmAraNAntikasamudghAtAH,yaHpunastadbhavevartamAnomAraNAntikasamudghAtena kAlaM kRtvA narakAduvRttaHsetsyati tasyaikaH puraskRto mAraNAntikasamudghAto, yaH punarbhUyo'pi narakamAgatya sarvasaGkhyayA dvaumAraNAntikasamudghAtaugantAtasya dvI, evaM triprabhRtayo'pi bhAvanIyAH, saGghayeyAn vArAn narakamAgantuH saGkhyeyAH asaGkhayeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH evamasurakumAratve AlApako vAcyaH, navaramauvaM bhAvanAyo narakAdudvatto manuSyabhavaM prApya setsyati yadivA tasmin bhave mAraNAntikasamudghAtamagatvA mRtyumAsAdyatato'yabhave siddhi gantAtasyaiva nasanti,zeSasyatvekAdibhAvanA prAgiva vyantarajyotiSkavaimAnikeSuyathAnairayikasya, Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH, dvAra - nairayikAdiSu caturviMzatisthAneSu cintA kRtA tathA'surakumArAdInAM vaimAnikaparyavasAnAnAM caturviMzatidaNDakakrameNakartavyA, tadevamanyAnyapicaturviMzatirdaNDakasUtrANi bhavanti, tathA cAha 'evaM ee cauvIsaM cauvIsA daMDagA bhANiyabvA' iti, ukto mAraNAntikasamudghAtazcaturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtraiH, sAmpratametAvatsaGkhyAyakaireva sUtraikriyasamudghAtaM vivakSurAha 'veuvie'ityAdi, vaikriyasamudghAto yathA kaSAyasamudghAtaH prAk pratipAdita; tathA niravazeSobhaNitavyaH, kevalaMyasya vaikriyasamudghAto nAsti vaikriyalabdheraivAsambhavAttasya nocyate, zeSasya ucyate, sa caivaM ___ "egamegassaNaMbhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA veubviyasamugghAyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! kassai asthi kassainasthi, jassa asthi jahanneNaM ekkovA do vA tinni vA ukkoseNaM siya saMkhejA vAsiya asaMkhejjA vAsiya anaMtA vA / egamegassaNaM bhaMte neraiyassa asurakumAratte kevaiyA ubviyasamugghAyAatItA?,go0!anaMtA, kevaiyApurekkhaDA?, go0 ! kassaiasthi kassai natthi, jassasthisiya saMkhijA siya asaMkhijA siya anaMtA vA, evaM neraiyassa jAva thnniykumaartte| egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa puDhavikAiyatte kevaiyA veubviyasamugghAyA atItA?, go0 ! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0! natyi, evaM jAva teukkAiyatte, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassavAukAiyapatte kevaiyAveubviyasamugdhAyAatItA?,go0!,anaMtA, kevaiyApurekkhaDA go0 ! kassaiasthi kassainasthi, jassasthi jahanneNaMeko vA do vA tinnivA ukko0 saMkhejjA vA asaM0 anaMtA vA, vaNassaikAiyatte jAva cauridiyatte jahA puDhavikAitte, tirikkhapaMciMdiyatte maNusatte jahA vAukAiyatte, vANamaMtarajoisiyavemANiyattesu jahA asurakumArate' iha yatra vaikriyamasamudghAtasambhavastatra bhAvanAkaSAyasamudghAtavadbhAvanIyA, anyatra tupratiSedhaH supratIto, vaikriyalabdhirevAsambhavAt, ___ yathA ca nairayikasya caturviMzadaNDakakrameNa sUtramupadarzitamevamasurakumArAdInAmapi caturviMzatidaNDakakrameNa pratyekaM sUtramavagantavyaM, navaramasurakumArAdiSustanitakumAraparyavasAneSu vyantarAdiSu ca parasparaM svasthAne ekottarikA parasthAne saGkhayeyAdayo vaktavyAH, vAyukAyikatiryakpaJcendriyamanuSyeSu tuparasparaM svasthAne parasthAnavA ekottarikAH, zeSaM tathaiva, evametAnyapi caturviMzatizcaturvizatidaNDakasUtrANi bhavanti, tathA cAha-'evamete cauvIsaM cauvIsagA daMDagA mANitavvA' evaM-upadarzitena prakAreNa atrApi vaikriyasamudghAtaviSaye'pi caturviMzatiHcaturviMzatisaGkhyayAH 'cauvIsA' iti caturviMzatiH-caturviMzatisthAnaparimANA daMDakA--daNDakasUtrANi bhaNitavyaH / samprati taijasamudghAtamatidezata Aha-'teyage'tyAdi, taijasamudghAto yathA mAraNAntikasamudghAtastathA vaktavyaH, kimuktaM bhavati?-svasthAne parasthAneca ekottarikayA savaktavyA iti, navaraMyasya nAsti-nasambhavati taijasamudghAtastasya na vaktavyaH, tatra nairayikapRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricaturindriyayeSu na sambhavatIti na vaktavyaH, zeSeSu tu vaktavyaH, sa caivam "egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA teusamugdhAyA atItA ?, go0 ! Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1605 natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0! natthi, egamegassaNaMbhaMte! neraiyassaasurakumAratte kevaiyA teyagasamugghAyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! kassai asthi kassai nasthi, jassatthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' ityAdi sUtroktaM vizeSamupajIvya svayaM pari bhAvanIyaM, atrApi sUtrasaGkhyAmAha-'eva'mityAdi, evaM-mAraNAntikasamudghAtagatena kvacitsarvathA niSedharUpeNaca prakAreNaete'pi-taijasamudghAtagatA api caturviMzatiH caturviMzatikA-daNDakA bhaNitavyAH / sampratyAhArakasamudghAtaM cintayatrAha-'egamegassaNa'mityAdi, iha sarveSvapi sthAneSu manuSyatvacintAyAmatItA jaghanyata eko dvau vA utkarSatastrayazca, puraskRtA jaghanyata eko vA dvau vA trayo vA utkarSatazcatvAraH, zeSeSu sthAneSu atItAH puraskRtAzca pratiSeddhavyAH manuSya sya manuSyatvacintAyAmatItAH puraskRtAzca jaghanyata eko vA dvau vA trayo vA utkarSatazcatvAraH,atrArthe ca kAraNaM prAgevoktaM, atrApi sUtrasaGghayAmAha "eva'mityAdi, evam-upadarzitena prakAreNa ete AhArakamudghAtaviSayAzcaturviMzatisaGkhyAkAH daNDakA vaktavyAH, kiyaDUraMyAvadityAha-yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve-vaimAnikatvaviSayaMsUtraM, tacaivam-'egamegassaNaMbhaMte! mANiyassa vemANiyatte kevaiyA AhAragasamugghAyA atItA?, go0! natthi, kevaiyA purekkhaDA?, go0! natthi iti| adhunA kevalisamudghAtamabhidhitsurAha-'egamegassa NaM bhaMte !ityAdi, atrApyayaM tAtparyArthaH-sarveSvapi sthAneSu manuSyatvacintAvyatirekeNAtItAH puraskRtAzca pratiSeddhavyAH, manuSyavarjeSu manuSyatvacintAyAmatItAH pratiSeddhavyAH, puraskRtastu kasyApyasti kasyApi nAsti, yasyApyasti tasyApyeka eveti vaktavyaH, manuSyasya manuSyatvacintAyAmatItaH kasyApiastikasyApinAsti, yasyApyastitasyApyeka eva, etacca praznasamaye kevalisamudghAtAduttIrNa kevalinamadhikRtya, puraskRto'pikasyApiastikasyApi nAsti, yasyApyasti tasyApyeka iti vaktavyaM, atrApi sUtrasaGgyAyamAha ___ eva'mityAdi evam-upadarzitena prakAreNa ete kevalisamudghAtaviSayAzcaturviMzatizcaturivaMzatisaGkhyAkA daNDakA bhavanti, tadevaM sarvasaGkhyayA ekatvaviSayANAMcaturviMzatidaNDakasUtrANAmaSTaSaSTayadhikaM zataM jAtaM, etAvatsaGkhyAkAnyeva bahutvaviSayANyapi sUtrANi bhavanti, tAnuyapadidarzayiSurAha mU. (606) neraiyANaM bhaMte ! neraiyatte0 ke0 vedanAsa0 atItA?, go0 ! anaMtA, ke0 pure0?, go0 ! anaMtA, evaM jAva vemANiyatte, evaM savvajIvANaM bhANitavvaM jAva vemANiyANaM vemANiyatte, evaM jAva teyagasa0 navaraM uvaujiUNa neyavvaM jassasthi veubbiyteygaa| neraiyANaM bhaMte ! neraiyatte kevatitA AhAragasa0 atItA?, go0! natthi, kevatitA pu0 go0 ! nathi evaM jAva vemANiyatte, navaraM maNUsatte atItA asaM0 purekkhaDA asaMkhejA evaM jAva vemANiyANaM, navaraMvaNassaikAiyANaM maNUsatte atItAanaMtApurekkhaDAanaMtA, maNUsANaM maNUsatte atItA siya saMkhejA siya asaMkhejA, evaMpurekkhaDAvi, sesA sabbejahA neraiyA, evaMete cauvIsaM cauvIsA dNddgaa| neraiyANaM bhaMte ! neraiyatte keva0 kevalisamugghAyA atItA?, go0! natthi, ke0 pu0?, go0 ! natthi, evaM jAva vemANiyatte, navaraM maNUsatte atItA Natthi, pure0 asaMkhejjA, evaM jAva Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 padaM-36, uddezakaH-, dvAraMvemANiyA, navaraMvaNassaikAiyANaMmaNUsatte atItA natyi, pu0 anaMtA, maNUsANaMmaNUsatteatItA siya asthi siya natthi, jai asthi jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukko0 satapuhuttaM, kevaiyA pure0?, go0 ! siya saMkhejJA siya asaMkhejjA, evaM ete cauvvIsaM cauvvIsA daMDagA savve pucchAe mANitavvA jAva vemANANaM vemANiyatte / pR. 'neraiyANa mityAdi, nairayikANAM vivakSitapraznasamayabhAvinAM sarveSAM bhadanta ! pUrva sakalamatIta kAlamavadhIkRtya yathAsambhavaM nairayikatve vRttAnAMsatAMmasudAyena sarvasaGkhyayA kiyanto vedanAsamuddhAtA atItAH?, bhagavAnAha- gautama ! anantAH, bahUnAmanantakAlamasaMvyavahArarAzeruvRttatvAt, kiyantaH puraskRtAH?, etacca sUtraM sUcAmAtraM, paripUrNastupATha evaM 'neraiyANaM bhaMte! neraiyatte kevaiyA veyaNAsamugghAyApurekkhaDA?' iti bhagavAnAha-gautama anantAH, bahUnAmanantazo bhUyo'pi narakeSvAgamanasambhavAt, 'eva'mityAdi, evamuktena prakAreNAsurakumAratvAdiSu sthAneSu krameNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikatve-vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, taccedaM- 'neraiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA veyaNAsamugghAyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyApurekkhaDA?,go0! anaMtA' iti, atraatItAanantAH supratItAH, sarvasAMvyavahArikajIvaiH prAyo'nantazo vaimAnikatvasya prAptatvAt, puraskRtAstvanantAH, praznasamayabhAvinAM nairayikANAM madhye bahubhiranantazovaimAnikatvasya prApsyamAnatvAt, evamapAntarAlavartiSvapiasurakumAratvAdiSu sthAneSubhAvanA bhAvanIyA, yathA ca nairayikANAMnairayikatvAdiSu caturviMzatidaNDakakrameNAtItAH puraskRtAzca vedanAsamudghAtA bhaNitA evaM sarvajIvanAmasurakumArAdInAM bhaNitavyAH, kiyaDUraM yAvadityAha-yAvadvaimAnikAnAMvamAnikatve-vaimAnikatvaviSayAH, te caivaM 'vemANiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA veyaNAsamugghAyA atItA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pure0?, go0 ! anaMtA' iti, evaMkaSAyamaraNavaikriyataijasamudghAtAapi nairayikAdInAM vaimAnikaparyavasAnAnAM sarveSu nairayikatvAdiSu sthAneSu caturviMzatidaNDakakrameNa vaktavyAH, tathA cAha-'evaM jAve'tyAdi, evaM-vedanAsamudghAtagatena prakAreNa kaSAyAdisamudghAtAapi tAvadvaktavyAH yAvataijasasamudghAtaH kimavizeSeNa vaktavyAH ?, netyAha-'navara'mityAdi, navaramupayujya-upayogaM kRtvA sarvaM sUtraM buddhayA netavyaM, kimuktaM bhavati? ye yatra samudghAtA ghaTante te tatrAtItAH puraskRtAzcAnantAvaktavyAH, zeSeSucasthAneSupratiSeddhavyAH etadeva vaiviktyenAha-'jassa atthI' tyAdi, yasya jIvarAze rayikAderasurakumArAdezca santi vaikriyataisasasamudghAtAste tasya vaktavyAH, zeSeSupRthivyAdiSusthAneSupratiSeddhavyAitisAmathyalabhyaM, kaSAyamAraNAntikasamudghAtAH punaHsarvatrApi vedanAsamudghAtavadavizeSeNAtItAHpuraskRtAzcAnantAvaktavyAHnatukvapiniSeddhavyAH samprati AhArasamudghAtaviSayaM sUtramAha-'neraiyANa' mityAdi AhArakasamudghAto hyAhArakalabdhau satyAmAhArakazarIraprArakambhakAle bhavati, nAnyathA, AhArakalabdhizcopajAyate caturdazapUrvAdhigame, teSAMcaturdazanAnAMpUrvANAmadhigamomanuSyatvAvasthAyAMnazeSAyAmavasthAyAmati manuSyatvavarjAsu zeSAsvavasthAsvatItAnAM puraskRtAnAM cAhArakasamudghAtAnAM pratiSedhaH, manuSyatvAvasthAyAmapipUrvamatItAasaGkhayeyAH,praznasamayabhAvinAMnArakANAMmadhye bahUnAmasaGkhyeyAnAM narakANAM pUrvaM tadA 2 manuSyatvamavApya adhigatacaturdazapUrvANAM pratyekaM sakRd dviHnirvA kRtAhArakasamudghAtatvAt, puraskRtA apiasaGkhayeyAH,praznasamayabhAvinAMnArakANAMmadhyebahubhira Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 286 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-4606 saGghayeyainarikairnarakAduvRttyAnantaryeNa pAramparyeNa vAtadA tadA manuSyatvAvAptau caturdazapUrvANyadhItya pratyekamAhArakasamudghAtAnAme kazI dvi:trizcaturvA kariSyamANatvAta, "evaM jAva vemANiyANa'miti nairayikANAM caturviMzatidaNDakakrameNa cintA kRtA evamasurakumArAdInAmapipratyekaMcaturviMzati-daNDakakrameNa tAvadvaktavyA yAvadvaimAnikAnAM, kevalaM yatrAsti vizeSastaMdarzayati-'navara'mityAdi, navaraMvanaspatikAyikAnAMmanuSyatvacintAyAmatItAH puraskRtAzcapratyekamanantA vaktavyAH,anantAnAMpUrvamadhigatacaturdazapUrvANAM yathAyogamekazo dviH trirvA kRtAhArakasamudghAtAnAMvanaspatiSvavasthAnAt anantarameva vanaspatikAyAdudde tyAnantaryeNa pAramparyeNa vAmAnuSatvamavApya yathAyogyamekasodviH trizcaturvA''hArakasamudghAtAnAM nirvatayiSyamANatvAta, manuSyANAM manuSyatvAvasthAyAmatItAH, puraskRtAzca syAtsaGkhayeyAH syAdasaGghayeyAH, kathamiti cet, ucyate, tehi praznasamayabhAvinaH utkarSapade'pisarvastokAH, zreNyasaGkhyeyAbhAgagatapradezarAzipramANatvAt, tato vivakSitapraznasamayabhAvinAM madhye kadAcidasaGkhyeyAH-yathAyogaM pratyekamekazI dviH trizcaturvA kRtakariSyamANA-hArakasamudghAtAH prApyante, upasaMhAramAha eva'mityAdi, evamuktena prakAreNa ete AhArakasamudghAtaviSayAzcaturviMzatizcatuviMzatisaGkhyAkA daNDakA vaktavyAH, samprati kevalisamudghAtaM cintayati-'neraiyANa'mityAdi, kevalisamudghAto'pi manuSyatvAvasthAyAM bhavati, na zeSAsvasthAsu, na ca kRtakevalisamudghAtaH saMsAraMparyaTati, kevalisamudghAtAnantaramantarmuhUrtenAvazyaM niHzreyasapadAdhigamAt, tato nArakANAM manuSyatvavAsu zeSAsvavasthAsvatItAH puraskRtAzca kevalisamudghAtAH pratiSeddhavyAH, manuSyatvAvasthAyAmapthatItAH pratiSeddhavyAH, kRtakevalisamudghAtAnAM narake gamanAbhAvAt, bhAvinazca bhaviSyanti, praznasamayabhAvinAM madhye bahUnAmasaGghayeyAnAM nArakANAM muktipadagamanayogyatvAt, tataH puraskRtAasaGghayeyA ityuktaM, eva'mityAdi, yathA nairayikANAM kevalisamudghAtacintA kRtA evamasurakumArAdInAmapi kartavyA, sA ca tAvat yAvat vaimAnikAnAM, atraiva vizeSamAha __ 'navara mityAdi, navaraMvanaspatikAyikAnAMmanuSyatvAvasthAcintAyAmatItAHpratiSeddhavyAH, kRtakevalisamudghAtAnAM saMsArAbhAvAta, puraskRtAstvanantAvAcyAH,praznasamayabhAvinAM vanaspatikAyikAnAMmadhye bahUnAmanantAnAM vanaspatikAyikAnAMvanaspatikAyAduddhRtyAnantaryeNa pAramparyeNa vA kRtakevalisamudghAtAnAM setsyamAnatvAt, manuSyANAM muSyAtvAvasthAcintAyAmatItAH kadAcitsanti kadAcinna santi, kRtakevalisamudghAtAnAM siddhatvabhAvAdanyeSAM cAdyapi kevalisamudghAtApratipatteH, yadApi santitadA'pijaghanyataeko dvau vA trayovAutkarSataH zatapRthaktavaM, puraskRtAH syAtsaGkhyeyAH syAdasaGkhayeyA;, praznasamayabhAvinAM manuSyANAMmadhye kadAcitsayeyAnAM kadAcidasaGghayeyAnAM yathAyogamAnantaryeNa pAramparyeNa kRtakevalisamudghAtAnAM setsyamAnatvAt, sUtrasarvasaGghayAmAha-evamuktena prakAreNa ete kevalisamudghAtaviSayAzcaturviMzatizcaturviMzatidaNDakAHtecasarve'pipRcchAyAM-pRcchApurassaraMbhaNitavyAH kiyaDUraMyAvadityAhavaimAnikAnAM vaimAnikatvaviSayaM sUtraM, taccedaM-'vemANiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA kevalisamugghAyA atItA?, go01 natthi, ke0 pu0?, go0! natthi' iti||tdevmuktaa nairayikAdiSu vaimAnikaparyavasAneSvekatvaviziSTeSu bahutveviziSTeSu ca bhUtabhAvivedanAdisamudghAta Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM 287 sambhavAsambhavapurassaraM saGkhyApramANaprarUpaNA, samprati tena tena samudghAtena yAvat kevalisamudghAtena samuddhAtanAmasudghAtAnAM ca parasparamalpabahutvamibhidhitsurAha mU. (607) etesiNaMbhaMte! jIvaNaMvedaNAsamugghAteNaMkasAyasa0 mAraNaMtiya0 veubviyasa0 teyasa0 AhAragasa0 kevalisa0 samohayANaM asamohayANa ya kayarezahito a0 ba0 tu0 vi0?, go0 ! savvatthovA jIvA AhAragasamugdhAeNaM samohayA kevalisamugghAeNaM saMmohatA saMkhe0 kateyagasamudghAeNaM samohayA asaM0 veubbiyasamugdhAeNaM samo0 asaM0 mAraNaMtiyasamu0 samo0 anaMtaguNA kasAyasa0 sa0 asaM0 vedanAsa0 visesAhiyA asaMmohayA asaMkhijaguNA vR. 'eesiNa'mityAdi,eteSAM-yathAyogaMprAksamavahatAsamahatatvena nirUpitAnAM bhadanta sAmAnyato jIvAnAM vedanAsamudghAtena yAvat kevalisamadghAtena samavahatAnAsamavahatAnAM ca madhye katare katarebhyo'lpAH katare katarebhyo bahukAH-saGkhayeyAsaGghayeyAdiguNatayA prabhUtAH katare kataraistulyAH-samasaGkhyAkAH, atrArthe sUtre vibhaktipariNAmaH svayaM yojanIyaH, katare katarebhyo vizeSAdhikAH-manAgadhikAH, vAzabdAH sarve'pi vikalpArthAH, bhagavAnAha-gautama! sarvastokA jIvA AhArakasamudghAtena samudghAtAH,AhArakazarIriNo hi kadAcidiha lokeSaNmAsAnyAvanna bhavantyapi, yadApi bhavanti tadApi jaghanyata eko dvau trayo vA utkarSataH sahasrapRthakatvaM, kevalamAhArakasamudghAtaAhArakazarIraprAmbhakAlena zeSakAlaM tataHstokAeva yugapadAhArakasamuddhAtAH prApyante iti sarvastokA AhArakasamudghotana samudghAtAH, tebhyaH kevalisamudghAtena samudghatAH saJjayeyaguNAH, teSAmekakAlaMzatapRthaktevana prApyamANatvAt, yadyapyAhArakazarIriNaH sattayA samakAlaM eko dvau vA trayo vA utkarSataH sahasrapRthakatvamAnAH prApyante tathApyA (pi stokAnAmA) hArakasamudghAtasambhavAt ekakAlamatistokAH prApyante iti na tebhyaH kevalisamudghAtasamudghAtAnAM saGghayeyaguNatvavirodhaH, kevalisamudghAtasamudghatebhyaH taijasaptamuddhAtena samavahatAH asaGkhyeyaguNAH, paJcendriyatiryagyonikAnAMmanuSyANAM devAnAmapica taijasasamudghAtasambhavAt, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samudghatAH asaddhyeyaguNAH,nArakavAtakAyikAnAmapi vaikriyasamudghAtasambhavAt, vAtakAyikAzca vaikriyalabdhimanto nastokAH,kintu devebhyo'pyasaGkhyeyaguNAH, kathametaditicet, ucyate, iha bAdaraparyAptavAyukAyikAHsthalacarapaJcendriyebhyo'sajayeyaguNAH, mahAdaNDake tathA paThitatvAt, sthalacarapaJcendriyAzcadevebhyo'pyasaGkhyeyaguNAH, tato yadyapi bAdaraparyAptavAyukAyikAnAM saGghayeyAbhAgamAtrasya vaikriyalabdhisambhavo, yata uktam-"tiNhaMtAva rAsINaM veubbiyaladdhIceva natthi, bAyarapajattANaMpi saMkhejaibhAgamettANaM"ti, tathApi saGkhayeyabhAgamAtrA vaikriyalabdhimanto devebhyo'pyasaGghayeyaguNA bhavanti, tato nairayikANAM vAyukAyikAnAM ca vaikriyasamudghAtasambhavAdupapadyantetaijasasamudghAtasamudghatebhyovaikriyasamudghAtena samuddhatAH asaGkhayeyaguNAH, tebhyo'pi mAraNAntikasamudghAtana samudghatA anantaguNAH, kathaM?,ucyate, iha nigodajIvAnAmanantAnAmasaGkhayeyo bhAgaH sadA vigrahagatau vartamAnaH prApyate, te ca prAyo mAraNAntikasamudghAtasamudghatA iti pUrvebhyo'nantaguNAH, tebhyo'pikaSAyasamudghAtasamudghatA asaGghayeyaguNAH, nigojadIvAnA Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-1-1607 mevAnantAnAMvigrahagatyApannebhyo'saGghayeyaguNAnAMkaSAyasamudghAtasamudghatAnAMsadA prApyamANatvAt, tebhyo'pivedanAsamudghAtena samudghatA vizeSAdhikAH teSAmevanidogajIvAnAmanantAnAM kaSAyasamudghAtasamudghatebhyomanA vizeSAdhikAnAM sadA vedanAsamudghAtena samudghAtataya'vApyamAnatvAt, tebhyo'piekenApi samudghAtenAsamudghAtAasaGkhayeyaguNAH, vedanAkaSAyamaraNasamudghAtasamudghatebhyo nigodajIvAnAmevAsaGghayeyaguNAnAmasamavahatAnAM sadA labhyamAnatvAt / mU. (108) etesi NaM bhaMte ! neraiyANaM vedanAsamugghAeNaM kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veuvviyasa0 samohayANaM asamohayANa ya katarerahito appA vA 4, go0! savvatthovA neraiyA mAraNaMtiyasamugghAteNaMsamohayA veubviyasamugghAteNaMsamohayAasaM0 kasAyasamugghAeNaMsamohatA saMkhe0 vedaNAsamugghA0 samo0 saMkhe0 asamohayA0 sNkhe0| etesiNaM bhaMte ! asurakumArANaM vedanAsamugghAteNaMkasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veubviyasa0 teyagasa0 samohatANaM asamohatANa ya kayarezahitoappA vA 4?, go0! savvatthovAasurakumArA teyagasamugyAeNaM samohayA mAraNaMtiyasa0 saM0 asaM0 vedaNAsa0 saM0 asaM0 kasAyasamu0 sa0 saM0 veubbiyamu0 sa0 saMkhe0 asamohayAasaMkhejaguNA evaM jAva thnniykumaaraa| eesiNabhaMte! puDhavikAiyANaM vedaNAsa03?,go0! savvatthovA puDhavikAiyAmAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayA kasAyasamugghAeNaMsamohayA saM0, vedanAsamu0saM0 visesAhiyA asamohayA asaM0, evaMjAva vaNassaikAiyA, navaraM savvatthovA vAukAiyA veubviyasamugghAeNaM samohayA mAraNaMtiyasamu0 samo0 asaMkhejaguNA kasAyasamugghA0 sa0 saM0 vedanAsa0 sa0 visesAhiyA asamohayA asNkhejgunnaa| beiMdiyANaM bhaMte! vedanAsamugdhAyaeNaM kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 samohayANaM asamohayANa ya katare 2 hiMto appA vA 4?, go0 ! savvatyovA beiMdiyA mAraNaMtiyasamugyAeNaM samohayA vedanAsamugdhAteNaM samohayA asaMkhe0 kasAyasa0 samo0 asaMkhe0 asamohayA saMkhe0, evaM jAva curidiyaa|pNciNdiytirikkhjonniyaannNbhNte! vedanAsa0 samo0 kasAyasamugghAteNaMmAraNaMtiyasa0 veubviyasa0 teyAsamu0 samohayANaM asaMmohayANayakatarezahitoappAvA?, go0! savvatthovA paMciMdiyatiri0 teyAsama0 samohayA veu0 samu0 samo0 asaM0 mAraNaMtiyasa0 samo0 asaM0 vedanAsa0 samo0 asaM0 kasAyasa0 samo0 saMkhe0 asamavahatA sNkhe0| maNussANaM bhaMte! vedanAsamugghAteNaM samohayANaM kasAyasamu0 mAraNaMtiyasa0 veubviyasa0 teyagasa0 AhAragasamugghAeNaM kevalisa0 samohayANaM asamohayANa ya kayare 2 hito appA vA 4?, go0! savvatthovA maNussA AhAragasa0 samohayA kevalisa0sa0 saMkhe0 teyagasa0 samo0 saMkhe0 veubbiyasa0 samo0 saMkhe0 mAraNaMtiyasa0 samo0 asaM0 vedanAsa0 sa0asaM0 kasAyasa0 sa0 saMkhe0 asamohayA asaM0/ vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA asurakumArANaM vR. sampratyetadevAlpabahutvaMjIvavizeSeSu nairayikAdiSu caturviMzatidaNDakakrameNa yathAyogaM cicintayiSurAha--'neraiyANamityAdipraznasUtraM, bhagavAnAha-sarvastokA nairayikAmAraNAntikasamudghAtena samudghatAH, mAraNAntiko hisamudghAtomaraNakAle bhavati, maraNaMcazeSajIvanabArakarAzayapekSayA'tistokAnAM, nacasarveSAMniyamANAnAmavizeSeNamArANAntikasamudghAtaH, kintu katipayAnAM, 'samohayAvimati asamohayAvimaraMti ti vacanAt, ataH sarvastokA mAraNAntika Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 36, uddezaka:-, dvAraM 289 samudghAtasamuddhatAH, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samudghAtA asaGkhyeyaguNAH, saptasvapi pRthivISu pratyekaM bahUnAM parasparavedano dIraNAya nirantaramuttaravaikriyasamArambhasambhavAt, tebhyo'pi kaSAyasamudghAtena samuddhatAH saGghayeyaguNAH kRtottaravaikriyANAmakRtottaravaikriyANAM taca sarvasaGghayeyotatra vai kriyArambhakebhyo'saGghatyeyaguNAnAM kaSAyasamudghAtasamuddhatatvena prApyamANatvAt, tebhyo'pi vedanAsamudghAtena samuddhatAH saGghayeyaguNAH yathAyogaM kSetrajaparamAdhArmikodIritaparasparodIritavedanAbhiH prAyo bahUnAM sadA samuddhatatvena prApyamANatvAt, tebhyo'pyekenApi samudghAtenAsamavahatAH saGghayeyaguNAH, vedamanAsamudghAtamantareNApyatibahUnAM sAmAnyato vedanAmanubhavatAM sambhavAt / sampratyasurakumArANAmalpabahutvamAha - 'eesi Na' mityAdipraznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! sarvastokAH asurakumArAstaijasasamudghAtena samuddhatAH, taijaso hi samudghAto mahati kopAveze kvacit kadAcitkeSAJcidbhavati, tatastena samudghAtena samuddhatAH sarvastokAH, tebhyo mAraNAntikasamudghAtena samuddhatAH asaGghayeyaguNAH, tebhyo vedanAsamudghAtena samuddhatAH asaGghayeyaguNAH parasparaM yuddhAdI bahUnAMvedanAsamudghAtena samuddhatAnAM prApyamANatvAt, tebhyo'pi kaSAyasamudghAtena samudghAtAH saGghayeyaguNAH, yena tena vA kAraNena bahUnAM kaSAyasamudghAtagamanasambhavAt, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samuddhatAH saGkhayeyaguNAH, paricAraNAdyanekanimittamatibahUnAmuttaravaikriyakaraNArambhasambhavAt, tebhyo'pyasamavahatA asaGghayeyaguNAH, bahUnAmuttamajAtInAM sukhasAgarAvagADhAnAM pUrvoktebhyo'saGghayeyaguNAnAM kenApi samudghAtenAsamavahatAnAM sadA labhyamAnatvAt, 'evamityAdi, yathA asurakumArANAmalpabahutvamuktamevaM sarveSAM bhavanapatInAM draSTavyaM yAvat stanitakumArANAmiti / samprati pRthivIkAyikagatamalpabahutvamAha - 'eesi Na' mityAdi, atra kaSAyasamudghAtasamuddhatAnAM vedanAsamudghAtasamuddhatAnAM ca saGkhtyeyaguNatve asamavahatAnAM cAsaGkayeyaguNatve bhAvanA svayaM bhAvanIyA, sugamatvAt, 'evamityAdi, pRthivIkAyikagatena prakAreNAlpabahutvaM tAvadvaktavyaM vayAvadvanaspatikAyikAH, vAyukAyikAn prati vizeSamabhidhitsurAha - 'navara 'mityAdi, navaraM vAtakAyikAnAmalpabahutvacintAyAmevaM vaktavyaM sarvastokA vAtakAyikA vaikriyasamudghAtena samuddhatAH, bAdaraparyAptasatyeyabhAgasya vaikriyalabdheH sambhavAt, tebhyo'pi mAraNAntikasamudghAtena samuddhatA asaGkhyeyaguNAH, paryAptaparyAptasUkSmabAdarabhedabhinnAnAM sarveSAmapi vAtakAyikAnAM maraNasamudghAtasambhavAt, tebhyo'pi kaSAyasamudghAtena samuddhatAH saGkhtyeyaguNAH, tebhyo'pi vedanAsamudghAtena samuddhatA vizeSAdhikAH, tebhyo' samavahatA asaGghayeyaguNAH, sakalasamudghAtagatavAtakAyikApakSayA svabhAvasthAnAM vAtakAyikAnAM svabhAvata evAsaGghayeyaguNatayA prApyamANatvAt dvIndriyasUtre sarvastokAH dvIndriyA mAraNAntikasamudghAtena samuddhatAH, pratiniyatAnAmeva praznasamaye maraNasadbhAvAt, tebhyo vedanAsamadghAtena samuddhatA asaGkhtyeyaguNAH, zItAtapAdisampakato'tiprabhUtAnAM vedanAsamudghAtabhAvAt, tebhyaH kaSAyasamudghAtena samuddhatA asaGghayeyaguNAH, atiprabhUtatAraNAM lobhAdikaSAyasamudghAtabhAvAt, tebhyo'pyasamavahatAH saGghayeyaguNAH, 'eva' mityAdi, evaM dvIndriyagatena prakAreNa tAvad vaktavyaM yAvaccaturindriyAH / tiryakpaJcendriyasUtre sarvastokAstaijasasamudghAtena samuddhatAH, katipayAnAmeva tejolabdhi 11 19 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1608 bhAvAt, tebhyo vedanAsamudghAtenAsamavahatAH asaGkhyeyaguNAH, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samavahatAH asaGkhayeyaguNAH, prabhUtAnAM vaikriyalabdharbhAvAt, tebhyo'pi mAraNAntikasamudghAtena samavahatAasaGkhyeyaguNAH, sammUrchimajalacarasthalacarakhacarANAmapi sarveSAM vaikriyalabdhirahitAnAM pratyekaMpUrvoktebhyo'saGkhyeyaguNAnAM keSAJcit garbhajAnAmapivaikriyalabdhirahitAnAM vaikriyalabdhimatAM camaraNasamudghAtasambhavAt, tebhyo'pi vedanAsamudghAtena samuddhatAH asaGkhayeyaguNAH, mriyamANajIvarAzyapekSayA apiamriyamANAnAmasayeyaguNAnAM vedanAsamudghAtabhAvAt, tebhyaH kaSAyasamudghAtena samuddhatAH saGkhyeyaguNAH, tebhyo'pyasamavahatAH saJjayeyaguNAH, atra bhAvanA prAgiva / manuSyasUtre sarvastokA AhArakasamudghAtena samuddhatAH, atistokAnAmekakAlamAhArakazarIraprArambhasaMbhavAt, tebhyaH kevalisamudghAtena samuddhatAH saddhyeyaguNAH,zatapRthakatvasaGkhyayA prApyamANatvAt, tebhyastaijasasamudghAtena samavahatAH saGkhyeyaguNAH,zatasahanasaGkhyayA teSAM prApya-mANatvAt, tebhyo'pi vaikriyasamudghAtena samuddhatAH saGkhyeyaguNAH koTIsaGkhyayAlabhyamAnatvAta, tebhyo'pimAraNAntikasamudghAtenasamavahatA asalyeyaguNAH sammUrchimamanuSyANAmapitadbhAvAt, teSAMcAsaGkhayeyatvAt, tebhyo'pivedanAsamudghAtena samuddhatAasaGkhyeyaguNAH, mriyamANarAzyapekSayA asAyeyaguNAnAmamriyamANAnAM tadbhAvasambhavAt, tebhyaH kaSAyasamudghAtena samuddhatAH saGkhyeyaguNAH, prabhUtatayA teSAM prApyamANatvAt, tebhyo'pyasamavahatA asaJjayeyaguNAH, sammachimamanuSyANAmalpakaSAyANAmutkaTaSAyibhyo'saGkhyeyaguNAnAM sadA labhyamAnatvAt / vyantarajyotiSkavaimAnikA yathAasurakumArAstathA vktvyaaH|tdevmuktNsmuddhtaasmuddhtvissymlpbhutvN, adhunA kaSAyasamudghAtagatAM vizeSavaktavyatAmabhidhitsurAha mU. (609) katiNaM bhaMte! kasAyasamugghAyA pannattA?, go0! cattAri kasAyasamugghAyA paM0 ta0-kohasamugdhAte mANasa0 mAyAsa0 lohasamugghAte !, neraiyANaM bhaMte! katikasAyasamugghAyA paM0?, go0! cattAri kasAyasamugyAtA paM0 evaM jAva vemANiyANaM, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa kevatitA kohasamugghAtA atItA?, go0! anaMtA, kevatitA pure0?, go0! kassai asthi kassai natthi, jassatthi jahanneNaM eko vA do vA tinnivAuko0 saMkhejAvA asaMkhejAvAanaMtA vA, evaMjAvavemANiyassa, evaMjAva lobhasamugghAte ete cattAri dNddgaa| neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA kohasamu0 atItA?, go0 ! anaMtA, ke0 pu0?, go0 ! anaMtA, evaM jAva vaimANiyANaM, evaM jAva lobhasamugghAe, evaM eevi cattAri dNddgaa| egamegassa NaMbhaMte ! neraiyassa neraiyatte kevaiyA kohasa0 atItA?, go0 anaMtA, evaM jahA vedanAsamugdAyato bhaNito tahA kohasamugghAtoci niravasesaMjAva vemANiyatte, mANasamugghAe mAyAsamugdhAteviniravasesaMjahAmAraNaMtiyasamugdhAte lohasamugghAtojahA kasAyasamugghAto navaraM savvajIvA asuridineraiesu mohakasAeNaM eguttariyAte netavvA / neraiyANaM bhaMte ! neraiyatte kevaiyA kohasamu0 atItA?, anaMtA, ke0 pu0?, go0 ! anaMtA, evaMjAvavemANiyatte, evaM saTTANaparaTThANesu savvattha bhANiyavvA, savvajIvANaMcattArivi samugghAyA jAva lobhasamugdhAto jAva vemANiyANaM maanniytte| dR. 'kaiNamityAdi, idaM sAmAnyataH kaSAyasamudghAtaviSayaM caturviMzatidaNDakakramagataM Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH, dvAra 291 casUtrasupratItaM, sampratyekaikasya nairayikAdezcaturviMzatidaNDakakrameNa vaimAnikaparyavasAnasya tadvaktavyatAmAha-"egamegassa NaM bhaMte!' ityAdi, atrAtItasUtraM supratItaM, puraskRtasUtre 'kassai asthi kassai natyi'tti yo narakabhavaprAnte vartamAnaH svabhAvata evAlpakaSAyaH kaSAyasamudghAtamantareNa kAlaM kRtvA narakAdudvRtto manuSyabhavaM prApya kaSAyasamudghAtamagata eva setsyati tasya nAsti puraskRta eko'pi kaSAyasamudghAto, yasyApi santi tasyApi jaghanyata eko dvau trayo vA, teca prAguktasvarUpasya sakRtkaSAyasamudghAtagAminoveditavyAH, utkarSataH saGkhayeyA asaGkhayeyAanantA vA, tatra saGghayeyaMkAlaM saMsArAvasthAyinaH saGghayeyAH asaGkhyeyaMkAlamasaGkhayeyAHanantakAlamanantAH, evamasura- kumArAdikrameNa tAvad vAcyaM yAvadvaimAnikasya, ___"eva'mityAdi, evaM-caturviMzatidaNDakakrameNa mAnAdikaSAyasamudghAtasamuddhatAstAvadvaktavyAH yAvallobhasamuddhAtaH, evamete catvAraH caturviMzatidaNDakA bhavanti, ete caikaikanairayikAdiviSayA uktAH, sampratyetAneva catuzcaturviMzatidaNDakAn sakalanArakAdiviSayAnAha'neraiyANa mityAdi, atItasUtrasupratItaM, puraskRtAanantAH, praznasamayabhAvinAMnArakANAMmadhye bahUnAmanantakAlamavasthAyitvAt, evaM-nairayikoktena prakAreNa tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikAnAM yathA caiSaH krodhasamudghAtazcaturviMzatidaNDakakrameNoktaH evaM mAnAdisamudghAtA api tAvadvaktavyAyAvallobhasamudghAtaH / evamete'pisakalanArakAdiviSayAzcatvArazcaturviMzatidaNDakA bhavanti, saamprtmekaiksynairyikaadeneryikaadissu bhAveSu vartamAnasyakatikrodhasamudghAtAatItAH kati bhAvina iti nivapayitukAma Aha- 'egamegassaNa'mityAdi, ekaikasya bhadanta ! nairayikasya vivakSitapraznasamayakAlAt pUrvaMsakalamatItaM kAlamavadhIkRtya tadA tadA'sya nairayikatvaM prAptasya sataH sarvasaJjayayA kiyantaHkrodhasamudghAtAatItAH?, bhagavAnAha-gautama! anantAH narakagateranantazaH prAptatvAt, ekaikasmiMzca narakabhave jaghanyapade'pi saGkhayeyAnAMkrodhasamudghAtAnAM bhAvAt, __ "evaMjahe tyAdi, evamuparzitanaprakAreNayathAvedanAsamudghAtaHprAgbhaNitaHtathAkrodhasamudghAto'pi bhaNitavyaH, kathaM bhaNitavya ityAha-niravazeSakriyavizeSaNametata, sAmastyenetyarthaH, kiyaGkaraMyAvat bhaNitavyamityAha-yAvavaimAnikatve, vaimAnikasya vaimAnikatva ityAlApakaMyAvadityarthaH, sacaivaM-'kevaiyApurekkhaDA?,goyamA! kassaiasthi kassai natyi, jassatvijahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evamasurakumArattejAva vemANiyatte,' 'egamegassa NaM bhaMte ! asurakumArassa neraiyatte kevaiyA kohasamugghAyA aIyA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! kassai atyi kassai nasthi, jassasthi tassa siya saMkhejA siya asaM0 siya anaMtA, egamegassa NaM bhaMte ! asurakumArassa asurakumAratte kevaiyA kohasamugdhAyA atItA?, go0 ! anaMtA, keva0 pure0?, go0 ! ka0 asthika0 natthi, jassatthi jaha0 eko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM nAgakumArate jAvavemANiyatte, evaMjahAasurakumAresuneraiyA vemANiyapajjavasANesu bhaNiyA tahA nAgakumArAdiyA sahANaparaTThANesu bhaNiyavvA jAva vemANiyatte' iti, asyArthaH-kiyanto bhadanta ! ekaikasya nArakasyAsaMsAramokSamanantaM kAlaM maryAdIkRtya nairayikatve bhAvinaH sataH sarvasaGkhyayA puraskRtAH krodhasamudghAtAH?, bhagavAnAha--'kassai asthi' ityAdi, ya AsannamaraNaH krosamudghAtamanAsAdyAtyantikamaraNena narakAduvRttaH setsyati tasya Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 prajJApanAupAGgasUtram - 2-36 // /609 nAsti nairayikatvabhAvina eko'pi puraskRtaH krodhasamudghAtaH, zeSasya tu santi, yasyApi santi tasyApi jaghanyata eko dvau trayo vA etacca kSINazeSAyuSAM tadbhAvasthAnAM bhUyo narakeSu utpadyamAnAnAM veditavyaM bhUyo naparakeSUtpattI hi jaghanyapade'pi saGkhyeyAH prApyante, nairayikANAM krodhasamudghA - tapracuratvAt, utkarSataH saGghayeyA vA asaGkhyeyA vA anantA vA, tatra sakRnnarakeSu jaghanyasthitikeSUtpatsyamAnasya saGghayeyA anekazo yadivA dIrghasthitikeSu sakRdapi utpatsyamAnasyAsaGkhtyeyAH anantaza utpatsyamAnasyAnantAH, 'eva' mityAdi, evaM-nairayikoktaprakAreNAsurakumAratve tadanantaraM caturviMzatidaNDakakrameNa tAvad vaktavyaM yAvadvaimAnikatvaviSayaM sUtraM taccaivaM- 'egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa vemANiyatte kevaiyA kohasamugdhAyA aIyA ?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pure0 1, go0 ! kassai asthi ka0 natthi, jassatthi jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhejjA vA asaM0 anaMtA vA,' atrApyayaM bhAvArthaH - atItacintAyAmanantAH, anantazo vaimAnikatvasya prAptattvAt, puraskRtacintAyAM yo'nantarabhave narakAdudvR tto mAnuSatvamavApya setsyati prApto vA paramparayA sakRdvaimAnikabhavaM na krodhasamudghAtaM gantA tasyaiko'pi puraskRtaH krodhasamudghAto vaimAnikatve na vidyate, yastvasakRdvaimAnikatvaM prAptaH san sakRdeva krodhasamudghAtaM yAtA tasya jaghanyata eko dvau vA trayo vA, zeSasya saGkhyAtAn vArAn vaimAnikatvaM prApsyataH saGghayeyAH asaGghayeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH, 'gamegasa Na' mityAdi praznasUtraM sugamaM, 'go0 ! anaMtA' iti, anantazo nairayikatvaM prAptasya, ekakaismiMzca nairayikabhave jaghanyapade'pi saGghayeyAnAM krodhasamudghAtAnAM bhAvAt, puraskRtAH kasyacitsanti kasyacinna santi, kimuktaM bhavati ? - yo' surakumArabhavAduTTa to na narakaM yAsyati kintvanantaraM paramparayA vA manuSyabhanavamavApya setssayati tasya nairayikAvasthAbhAvinaH puraskRtAH krodhasamudghAtAna santi, nairayikatvAvasthAyAevAsambhavAt, yastu tadbhavAdUrdhvaM pAramparyeNa narakagAmI tasya santi, tasyApi kasyacit saGghayeyAH kasyacidasaGkhyeyAH kasyacidanantAH, tatra yaH sakRjadhanyasthitikeSu narakamadhyeSu samutpatsyate tasya jaghanyapade'pi saGkayeyAH dazavarSasahasrapramANAyAmapi sthitau saGghayeyAnAM krodhasamudghAtAnAM bhAvAt, krodhabahulatvAnnArakANAM asakRt dIrghasthitiSu sakRdvA gamane'saGghayeyAH anantazo narakagamane'nanatAH, tathA ekaikasya bhadan ! asurakumArasya asurakumAratve sthitasya sataH sakalamatItakAlamadhikRtya kiyantaH krodhasamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha - anantAH anantazo' ' surakumAra bhAvasya prAptatvAt pratibhavaM ca krodhasamudghAtasya prAyo bhAvAt, puraskRtacintAyAM kasyApi santi, yasya praznakAlAdUdhva asurakumAratve'pi vartamAnasya na bhAvI krodhasamudghAto nApi tata udvR to bhUyo'pyasurakumAratvaM yAtA tasya na santi yastu sakRdasurakumAratvamAgAmI tasya jaghanyapade eko vA dvau vA trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGkhyeyA anantA vA, saGghayeyAn vArAn AgAminaH saGghayeyA asaGkhyeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH, evaM caturviMzatidaNDakakrameNa nAgakumAratvAdiSu sthAneSu asurakumArasya nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikatve, tathA cAha' evaM nAgakumAratte'vI' tyAdi, tadevamasurakumAreSu krodhasamudghAtazcintitaH, samprati nAgakumArAdiSvatidezamAha- 'eva' mityAdi, evamuktenAbhilApagatena prakAreNa yathA Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 36, uddezakaH-, dvAraM - 293 caturviMzatidaNDakakrameNa asurakumAro nairayikAdiSu vaimAnikaparyavasAneSu bhaNita; tathA nAgakumArAdayaH samasteSu svasthAnaparasthAneSu bhaNitavyAH yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve AlApakaH, evametAni nairayikacaturviMzatidaNDakAdisUtrANi vaimAnikacaturviMzatidaNDakaparyavasAnAni caturviMzatiH sUtrANi veditavyAni / , tadevaM caturviMzatidaNDasUtraiH krodhasamudghAtazcintitaH samprati caturviMzatyaiva caturviMzatidaNDakasUtrairmAnasamudghAtaM mAyAsamudghAtaM cAbhidhitsuratidezamAha - 'mAnasamugdhAe mAyAsamugdhAe niravasesaM jahA mAraNaMtiyasamugdhAe' iti, yathA- prAk mAraNAntikasamudghAte'bhihitaM sUtraM tathA mAnasamudghAte mAyAsamudghAte ca niravazeSamabhidhAtavyaM, taccaivaM 'egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa neraiyatta kevaiyA mAnasamugdhAyA aIyA ? goyamA ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassa atthi jahantreNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evamasurakumAratte jAva vemANiyatte, egamegassa NaM bhaMte! asurakumArassa neraiyatte kevaiyA mAnasamugdhAyA atItA ? goyamA anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! kassai atthi kassai natthi, jassatthi jahantreNaM ekko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA, evaM nAgakumAratte jAva vemANiyatte, evaM jahA asurakumAra neraiyA vemANiyapajavasANesu bhaNiyA tahA nAgakumArAiyA sadvANaparaTThANesu bhANiyavvA jAva vemANiyassa vemANiyatte' asyAyamarthaH - atIteSu sUtreSu sarvatrApyanantatvaM supratItaM, nairayikakatvAdisthAnAni pratyekamanantazaH, prAptatvAt, puraskRtacintAyAM tvevaM nairayikasya nairayikatve bhAvanA - yo nairayikaH praznakAlAdUrdhvaM mAnasamudgAtamantareNa kAlaM kRtvA narakAdudvR tto'nantaraM pAramparyeNa vA manuSyabhavamavApya setsyati na bhUyo narakamAgantA tasya na santi puraskRtA mAnasamuddhAtAH, yaH punastadyave varttamAno bhUyo vA narakamAgatyaikaM vAraM mAnasamudghAtaM gatvA kAlakaraNena narakAdudvRttaH setsyati tasyaikaH puraskRto mAnasamudghAtaH, evameva kasyApi dvau kasyApi trayaH saGghayeyAn vArAn narakamAgantuH saGghayeyAH asaGkhyeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH, nairayikasyaivAsurakumAratve puraskRtacintAyAmiyaM bhAvanA yo narakAdudvRtto asurakumAratvaM na yAsyati tasya na santi puraskRtA mAnasamudghAtAH, yastvekaM vAraM gantA tasya eko dvau tryAdayo vA saGghayeyAn vArAn gantuH saGghayeyAH asaGkhayeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantA evaM tAvad bhaNanIyaM yAvat tiryakpaJcendriyatve puraskRtacintA, manuSyacintAyAM caivaM bhAvanA - yo narakAduvR tto manuSyabhavaM prApya mAnasamudghAtagatvA setsyati tasya nAstyeko'pi puraskRto mAnasamudghAto, yastu manuSyatvaM gataH sannekaM vAraM mAnasamudghAtaM gantA tasyaiko'parasya dvAvanyasya tryAdayaH saGghayeyAn vArAn gantuH saGghayeyAH asaGkhyeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantA, vyantarajyotiSkavaimAnikatveSu bhAvanA yathA asurakumAratve yathA ca nairayikasya nairayikatvAdiSu caturviMzatisthAneSu bhAvanA kRtA tathA asarukumArAdInAmapi vaimAnikaparyavasAnAnAM caturviMzatidaNDakakrameNa kartvayA, yathA ca mAnasamudghAtasya caturviMzatiH sUtrANi caturviMzatidaNDakakrameNoktAni tathA mAyAsamudghAtasyApi caturviMzatisUtrANi caturviMzatidaNDakakrameNa vaktavyAni, tulyagamakatvAt, Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-1-1609 adhunA lobhasamudghAtamatidezata Aha-'lomasamugghAto jahA kasAyasamugghAto, navaraM savvajIvAasurAI neraiesulobhakasAeNaM eguttariyAe netabvA' iti, yathAprAkkaSAyasamudghAta uktastathA lobhakaSAyo'pi vaktavyaH, navaraM tatrAsurakumArAdInaM nairayikatve puraskRtacintAyAM syAt saGkhayeyAH syAdasaGkhayeyA syAdanantA ityuktaM atra tu sarvejIvA asurukamArAdayo nairayikeSu puraskRtacintAyAMcintyamAnAekottarikayA jJAtavyAH, ekottarasya bhAvaekotarikA dvandvacurAdibhyo vu'jiti caurAderAkRtigaNatayA vujiti, eko dvau traya ityAdirUpA tayA, ekottaratayA ityarthaH, nairayikANAM niratizayaduHkhavedanAbhibhUtatayA nityamudvignAnAM prAyo lobhasamudghAtAsambhavAt, sUtrAlApakazcaivam___'egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa neraiyatte keva0 lobhasamu0 atItA?, go0 ! anaMtA, ke0 pu0!, go0! kassai asthi kassai nasthi, jassa atthi ego vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA, asaM0 anaMtA vA, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa asurakumAratte keva0 lobhasa0 atItA?, go0 ! anaMtA, te0 pu0?,go0! ka0 atthika natthi, jassatthi siya saMkhejA siya asaM0 siya anaMtA, evaM jAva neraiyassa thaNiyakumArate, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa puDhavikAiyatte ke0 lobhasa0 atItA?, go0! anaMtA, ke0 pure0?, go0 ! ka0 atyika0 natthi, jassa asthi jaha0 eko vA do vA tinni vA ukko0 saMkhe0 asaM0 anaMtA vA, evaM jAvamaNUsatta, vANamaMtarattejahAasurakumAratte, egamegassaNaMbhaMte neraiyassa joisiyatte ke0 lobhasa0 atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pure0?, go0 ! kassai asthikassainasthijassasthi jaha-eko dAdovA tinnivA ukkoseNaM siyasaMkhejA siya asaMkhejjA siya anaMtA, evaM jAva vemANiyatte'vi bhAmiyavvaM, egamegassaNaM bhaMte! asurakumArassa neraiyatte ke0 lobhasa0 atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA pure0?, go0 ! kassai asthi kassai natthi, jassasthi jaha0 eko vA do vA tinni vA ukko0 saM0 asaM0 anaMtA vA, __egamegassa NaM bhaMte ! asurakumArassa asurakumAratte ke0 lobhasa0 atItA?, mo0 ! anaMtA, ke0 pu0?,go0! ka0 a0 ke0 natthi, jassatthijaha0 eko vAdovA tinnivA ukko0 saM0 asaM0 anaMtA vA, egamegassa NaM bhaMte! asurakumArassa nAgakumAratte pucchA, go0! anaMtA, ke0 pu0?, go0! ka0 asthi kassai natthi, jassatthi siya saM0 siya asaM0 siyaanaMtA, evaM jAva thaNiyakumAratte / puDhavikAiyattejAva vemANiyattejahAneraiyassa bhaNitaM taheva bhANiyavvaM, evaM jAva thaNiyakumArassa vemANiyatte / egamegassaNaMbhaMte ! puDhavikAiyassaneraiyatte keva0 lobhasa0 atItA?, go0! anaMtA, kevai0 pu0?, go0 ! ka0 asthi ka0 natthi, jassatthi jaha0 eko vA do vA tini vA ukko0 saMkhejjA vA asaM0 aNaM0, puDhavi0 asurakumArate atItA anaMtA, keva0 pu0?, go0! kassai asthi ka0 natthi, jassa asthi siya saM0 siya asaM0 siya anaMtA, evaM jAva thaNiyakumAratte, puDhavikAiyatte atItA anaMtA, purekkhar3A kassai asthi ka0 natthi, jassasthi jaha0 ekko vA do vAtinni vA ukko0 saM0 asaM0 anaMtA vA, evaM jAvamaNUsatte, vANamaMtarattejahA asurakumAratte, joisiyatte vemANiyatte atItA anaMtA, purekkhaDA0 ka0 asthika0 natthei, jassatthi siya saMkhe0 siya asaM0 siya anaMtA, evaM jAva maNUsassa vemANiyatte, Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM - 36, uddezaka:-, dvAraM - 295 vANamaMtarassa jahA asurakumArassa evaM joisiyavemANiyANaMpi' asyAmarthaH - nairayikasya nairayikatve atItA lobhasamudghAtA anantAH, anantazo nairayikatvasya prAptatvAt, puraskRtacintAyAM kasyacit santi kasyacitra santi, tatra yaH praznasamayAdUrddhaM lobhasamudghAtamaprApta eva narakabhavAduvRttyAnantaraM pAramparyeNa vA setsyati na ca bhUyo narakamAgAmI na cAgata'pi lobhasamudghAtaM gantA tasya nekau'pi puraskRto lobhasamudghAtaH, zeSasya tu bhAvI, tasyApi kasyacidekaH kasyacit dvau kasyacit trayaH, etacca praznasamayAdUrdhvamapi tadbhavabhAjAM sakRnnArakabhavagAminAM vA veditavyaM, utkarSataH saGghatyeyA vA asaGghayeyA vA anantA vA, tatra saGghayeyAn vArAn narakabhavabhAgAminaH saGghayeyAH asaGghayeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH, tathA nairayikatvasyAsurakumAratvaviSaye' tItasUtraM tathaiva bhAvanIyaM, puraskRtasUtre 'kassai atthi ka0 natthi 'tti yo narakabhavAduvR tto nAsurakumAratvaM prApsyati tasya na santyasurakumAratvaviSayAH puraskRtAH lobhasamudghAtAH, yastu prApsyati tasya santi, te ca jaghanyapade saGghatyeyAH, jaghanyasthitAvapyasurakumArANAM saGghayeyAnAM lobhasamudghAtAnAM bhAvAt, lobhabahulatvAt teSAM utkRSTapade'satyeyA anantA vA, tatra sakRddIrdhasthitAvasakRjadhanyasthitiSu dIrghasthitiSu vA utpatsyamAnAnAmavaseyaM, anantaza utpatsyamAnAnAmanantAH, evaM nairayikasya nAgakumAratvAdiSu sthAneSu nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvatstanitakumAratve, tathA cAha 'evaM jAva thaNiyakumAratte' pRthivIkAyikatve'tItasUtraM tathaiva, puraskRtacintAyAM tu kasyApi santi kasyApi na santi tatra narakAduvR tto yo na pRthivIkAyikatvaM prApsyati tasya na santi, yo'pi gantA tasya jaghanyapade eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGghayeyA asatyA anantA vA, te caivam - tiryakpazJcendriyabhavAt manuSyabhavAddhA lobhasamudghAtena samuddhataH san ya ekaM vAraM pRthivIM gantI tasya eko dvau vArI gantudva trIn vArAn gantustrayaH saGghayeyAn vArAn saGkayeyAH asaGkhyeyAn vArAn asaGkhyeyAH anantAn vArAn anantAH, 'evaM jAva maNUsatte' iti evaM pRthivIkAyikagatenAbhilApaprakAreNa tAvadvaktavyaM yAvanmanuSyatve, tacaivaM - 'egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa AukAiyatte' ityAdi, yAvanmanuSyasUtraM, tatrAnkAyikAdivanaspatiparyantasUtrabhAvanA pRthivIkAyasUtravat, dvIndriyasUtre puraskRtacintAyAM jaghanyena eko dvau vA yo veti etat sakRt dvIndriyabhavaM prAptukAmasya veditavyaM, utkarSeNaM saGghayeyA asaGghayeyA anantAvA, tatra saGghayeyAn vArAn dvIndriyabhavaM prAptukAmasya saGghayeyA asaGghayeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH, evaM trIndriyataturindriyasUtre api bhAvanIye, tiryakpaJcendriyasUtraviSayA tvevaM bhAvanA - sakRt paJcendriyabhavaM gantukAmasya svabhAvata evAlpalobhasya jaghanyataH eko dvI yo vA, zeSasya tatkarSataH saGghayeyAn vArAn tiryakJcendriyabhavaM gantuH saGghayeyAH asaGghayeyAn vArAn asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH, manuSyasUtre tu puraskRtaviSayA bhAvanA mUlata evaM yo narakabhavAduvRtto'lpalobhakaSAyaH san manuSyabhavaM prApya lobhasamudghAtamagatvA siddhipuraM yAsyati tasya na santi puraskRtA lobhasamudghAtAH zeSasya tu santi, yasya santi tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayo vA te ca ekaM dvau trIn vA lobhasamudghAtAn prApya setsyato vaditavyAH, saGghayeyAdayaH prAgvad bhAvanIyAH, 'vANamaMtaratte jahA asurakumArA' iti yathA nairayikasyAsurakumAratve puraskRtaviSaye sUtramuktaM Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 36/- / / 609 tathA vyantareSvapi vaktavyaM, kimuktaM bhavati ? - puraskRtacintAyamevaM vaktavyaM- 'kassai asthi ka0 natthi, jassa asthi siya saMkhejjA siya asaM0 siya anaMtA' iti, natvekottarikA vaktavyA, vyantarANAmapyasurakumArANAmavi jaghanyasthitAvapi saGghayeyAnAM lobhasamudghAtAnAM bhAvAt, 'joisiyatte' ityAdi, jyotiSkatve atItA anantAH, anantazojyotiSkatvasya prAptatvAt, puraskRtAH kasyApi santi kasyApi na santi etat prAgvad bhAvanIyaM yasyApi santi tasyApi kasyacidasaGghayeyAH kasyacidanantAH, na tu jAtucit saGghayeyAH, jyotiSkANAM jaghanyapade'pyasaGghayeyavarSAyuSkatayA jaghanyato'pyasaGghayeyAnAM lobhasamudghAtAnAM bhAvAt, lobhabahulatvAttajjAteH, evaM vaimAnikatve'pi puraskRtacintAyAM vaktavyaM / tadevaM svasthAne parasthAne ca lobhasamudghAtazcintitaH, sampratyasurakumArasya taM cicintayiSuridamAha 'egamegassa Na' mityAdi, ekaikasya asurakumArasya nairayikatve lobhasamudghAtA atItA anantAH, nairayikatvasyAnantazaH prAptatvAt, puraskRtAH kasyacit santi kasyacinna santi, tatra yo'surakumArabhavAdudvRtto na narakaM yAtA nApi sakRd gato'pi lobhasamudghAtaM gantA tasya na santi, yastu yAsyati tasya jaghanyata eko dvau trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGghayeyA anantAH, tatra sakRnnarakagAminaH ekAdayo nairayikANAmiSTadravyasaMyogAbhAvataH prAyo lobhasamudghAtasyAsambhavAt, uktaM ca mUlaTIkAyAm "neraiyANa lobhasamugdhAyA thovA ceva bhavanti, tesimiTThadavvasaMjogAbhAvAto egAdisaMbhava" iti, saGghayeyAn vArAn narakaM gantuH saGghayeyAH asaGghayeyAn vArAn asaGghayeyA anantAn vArAn anantAH, asurakumArasyAsurakumAratve atItA anantAH supratItAH, puraskRtAH kasyApi santi kasyApi na santi tatra yo'surakumArabhave paryantavarttI na ca lobhasamudghAtaM yAtA nApi tata udvR tto bhUyo'pyasurakumAratvaM yAtA kintvanantaraM pAramparyeNa vA setsyati na santi yasya tu santi tasyApi jaghanyata eko dvau vA trayo vA utkarSataH saGghayeyA asaGghayeyA anantAH, tatra ekAdayaH kSINAyuH zeSANAM tadbhavabhAjAM bhUyastathaivAnutpadyamAnAnAmavagantavyAH, saGghayeyAdayo nairayikasyeva bhAvanIyAH, asurakumArasya nAgakumAratve'tItAH prAgvat, puraskRtAH kasyApi santi kasyApi na santi, tatra yo'surakumArabhavAduTTa to na nAgakumArabhavaM gantA tasya na santi, zeSasya tu santi, yasyApi santi tasyApi syAt saGghayeyAH syAdasaGghayeyAH syAdanantAH, tatra sakRnnAgakumArabhavaM prAptukAmasya saGkhayeyAH, jaghanyasthitAvapi saGghayeyAnAM lobhasamudghAtAnAM bhAvAt, asaGghayeyAn vArAn prAptukAmasya asaGghayeyAH anantAn vArAn anantAH, evaM yAvat stanitakumAratve, pRthivIkAyikatve yAvadvaimAnika tve yathA nairayikasya bhaNitaM tathaiva bhaNitavyaM, evamasurakumArasyeva nAgakumArAderapi tAvadvaktavyaM yAvatstanitakumArasya vaimAnikatve - vaimAnikatvaviSayaM sUtraM taccaivaM 'egamegassa NaM bhaMte! dhaNiyakumArasya vemANiyatte kevaiyA lobhasamugdhAyA atItA ?' ityAdi, evaM - 'egamegassa NaM bhaMte! puDhavikAiyassa neraiyatte' ityAdyapi sUtraM pUrvoktabhAvanAnusAreNa svayaM bhAvanIyaM, tadevaM nairayikAderekatvaviSayAH krodhAdisamudghAtAH pratyekaM caturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtrairvicintitAH, samprati tAneva nairayikAdibahutvaviSayAn cicintayiSuridamAha - 'neraiyANaM bhaMte' ityAdi, nairayikANAM bhadanta ! nairayikatve kiyantaH krodhasamudghAtA atItAH ?, bhagavAnAha - gautama ! anantAH, anantazo nairayikatvasya sarvajIvaiH prAptatvAt, kiyantaH Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 297 puraskRtAH?,gautama! anantAH, praznasamayabhAvinAMmadhyebahUnAmanantazo nairayikatvaMprAptukAmatvAt 'eva'mityAdi, evaM--nairayikagatenAbhilApaprakAkeNa caturviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtranirantaraM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikasya vaimAnikatve-vaimAnikaviSayaM sUtra, taccaivaM-'vemANiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA kohasamugghAyA atItA?, go0 ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, go0 ! anaMtA' bhAvanA prAgvat, yathA ca krodhasamudghAtAH sarveSu jIveSu svasthAne parasthAne cAtItAH puraskRtAzcAnantatvenAbhihitAH tathAmAnAdisamudghAtAapi vAcyAH, tathA cAha-"eva'mityAdi, evaM krodhasamudghAtagatenaprakAreNa catvAro'pi samudghAtAH sarvatrApi svasthAnaparasthAneSuvAcyAH, yAvallobhasamudghAto vaimAnikatvaviSaya ukto bhavati, sa caivaM-'vemANiyANaM bhaMte ! vemANiyatte kevaiyA lobhasamugghAyA atItA?, go0! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA?, go0 ! anaMtA' sugmN| tadevaM nairayikAdibahutvaviSayA api krodhAdisamudghAtAH pratyekaM cutarviMzatyA caturviMzatidaNDakasUtraizcintitAH, samprati krodhAdisamudghAtaiH zeSasamudghAtaizca samavahatAnAmasamavahatAnAM ca parasparamalpabahutvabhidhitsuH prathamataH samAmAnyato jIvaviSayaM tAvadAha mU. (610) etesiNaM bhaMte ! jIvANaM kohasamugghAteNaM mANasamugdhAteNaM mAyAsamugghAteNaM lobhasamugghAteNa ya samohayANaM akasAyasamugdhAteNaM samohayANaM asamohayANa ya kayare2 hito appA vA 4?, go0! savvatthovA jIvA akasAyasamugghAeNaM samo0, mANasamugyAeNaM samohayA anaMta0, kohasa0 samo0 visesAhiyA mAyAsamugghAeNaMsa0 vise0 lobhasamu0 sa0 vi0 asamohayA saMkhejaguNA, etesiNaM bhaMte! neraiyANaMkohasa0 mAnasa0 mAyAsa0 lobhasa0 samohayANaM asabhohayANa yakayarezahito appA vA 4?,go0! savvatthovA neraiyA lobhasamugdhAeNaMsamohayA mAyAsa0 sa0 saMkheja0 mANasa0 sa0 saMkhe0 kohasa0 saMkhe0 asamohayA saMkhe0, asurakumArANaM pucchA, go0 ! savvatthovA asurakumArANaM kohasa0 samo0 mAnasamugdhAeNaM sa0 saMkhe0 mAyAsa0 sa0 saM0 lobhasa0 samo0 saMkhe0 asamohayA sakhejaguNA, evaM sacadevA jAva vemANiyA, puDhavikAiyANaM pucchA, go0 ! sabvatthovA puDhavikAiyA mAnasamugdhAeNaM samohayA kohasamu0 sa0 vise0 mAyAsamu0 sa0 vise0 lobhasa0 sa0 vise0 asamo0 saMkhe, evaMjAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA, maNussA jahA jIvA, navaraMmAnasamu0 sa0 asaM0 vR. 'eesi NamityAdi, eteSAM bhadanta ! jIvAnAM krodhasamudghAtena mAnasamudghAtena mAyAsamudghAtena lobhasamudghAtena ca samavahatAnAM 'akaSAyeNe ti kaSAyavyatirekeNazeSeNasamudghAtena samavahatAnAmasamavahatAnAMca katare katarebhyaH alpa vA bahavo vA 'arthavazAdvibhaktipariNAma' iti nyAyAt paJcamyAH sthAne tRtIyApariNAmanAttu kataraiH kataraistulyAvA, tathAkatarerabhyovizeSAdhikAH, evaM gautamena pRSTe bhagavAnAhagautama! sarvastokAjIvA akaSAyasamudghAtena-kaSAyavyatiriktena zeSavedanAdivasamuddhAtaSaTakena samavahatAH, kaSAyavyatiriktasamudghAtasamudghatA hi kvacitkadAcit kecidevapratiniyatAlabhyante, te cotkarSapade'pi kaSAyasamudghAtasamavahatApekSayA anantabhAge vartante, tataHstokAH, tebhyo mAnasamudghAtasamavahatA anantaguNAH, anantAnAM vanaspatijIvAnAM pUrvabhavasaMskArAnuvRttito Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 prajJApanAupAgasUtram-2-36/-/-/610 mAnasamudghAte vartamAnAnAM prApyamANatvAt, tebhyaH krodhasamudghAtena samavahatA vizeSAdhikAH, mAnApekSayAkrodhinAMpracuratvAt, tebhyo mAyAsamudghAtena samavahatA vizeSAdhikAH, krodhyapekSayA mAyAvinAMpracuratvAt, tebhyo'pi lobhasamudghAtenasamavahatAvizeSAdhikAH, mAyAvibhyo lobhavatAmatiprabhUtatvAt, tebhyo'pi kenApyasamavahatA saGgyeyaguNAH, catasRSvapi gatiSu pratyeka samavahatebhyo'samavahatAnAM sadA saGkhayeyaguNatayA prApyamANatvAt, siddhAstvekendriyayApekSayAnantabhAgavarttina iti te santo'pi na vivazritAH, etadevAlpabahutvaM caturviMzatidaNDakakrameNa cintayatrAha 'eesiNa'mityAdi sugama, navaraM sarvastokA nairayikA lobhasamudghAtena samavahatA iti, nairayikANAmiSTadravyasaMyogAbhAvAtprAyolobhasamudgAtastAvanopapadyate,yeSAmapicakeSAJcidbhavati tekatipayA iti zeSasamudghAtasamavahatApekSayA sarvastokAH, asurakumAraviSayAlpabahutvacintAyAM sarvastokAH krodhasamudghAtasamuddhatA iti, devA hi svabhAvato lobhabahulAstato'lpatarA mAnAdimantaHtato'pi sakadAcitkatipaye krodhavanta iti zeSasamudghAtasamavahatApekSayA sarvastokAH, 'evaM savvadevA jAva vemANiyA' iti evaM-asurakumAragatenAlpabahutvaprakAreNa sarve devA nAgakumArAdayastAvadvaktavyAHyAvadvaimAnikAH, pRthivIkAyikacintAyAM sAmAnyato jIvapade iva bhAvanA bhAvanIyA, samAnatvAt, 'evaMjAve'tyAdi, evaM-pRthivIkAyikaktena prakAreNa tAvadvaktavyaM yAvat tiryakpazcendriyAH, manuSyA yathAjIvAH namavaramakaSAyasamudghAtasamavahatApekSayA mAnasamudghAtena samavahatA asaGkhyeyaguNA vaktavyAH |smprti kati chAnasthikAH samudghAtA iti nirUpaNArthamAha mU. (611) kai gaMbhaMte ! chAumatthiyA samugdhAyA paM0?, go0 ! chachAumasthiyA sa0 paM0, taM0-vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veubbiyasa0 teyAsa0 AhAragasamudgdhAte, neraiyANaMbhaMte! katichAumatthiyA sa0paM0?, go0 cattArichAumatthiyAsa0paM0, taM0-vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 vauvviyasa0, asurakumArANaM pucchA, go0 ! paMca chAu0 samu0 paM0, taM0-vedanAsamu0 kasAyasamu0 mAraNaMtiyasa0 veubviyasa0 teyagasamu0, egidiyavigaliMdiyANaM pucchA, go0 ! tinni chAu0 samu0 paM0, taM0-vedanAsamu0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0, navaraM vAukAiyANaM cattAri sa0 paM0, taM0-vedanAsa kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veubbiyasa0, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, go0! paMca0 sa0 paM0, taM0-vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNaMtiyasa0 veubviyasa0 teyagasa0, maNUsANaM kati chAumatthiyA samu0 paM0?, go0! chAumatthiyA saM0 paM0, taM0-vedanAsa0 kasAyasa0 mAraNatiyasa0 veubviyasa0 teyagasa0 AhAragasa0 dR. 'kaiNaMbhaMte!' ityAdi sugamaM, atha kati keSAMchAdmasthikAH samuddhAtA iti caturviMzatidaNDakakrameNa nirUpayati-'neraiyANa'mityAdi, nairayikANAmAdyAzcatvAro vedanAdisamudghAtAH, teSAM tejolabthyAhArakalabdhyabhAvatastaijasamudghAtAhArakasamudghAtAsambhavAt, asurakumArAdInAM sarveSAmapi devAnAmAhArakasamudghAtavarjAH zeSAH paJca samudghAtAH, teSAM tejolabdhisambhavAt taijasasamudghAtasyApi sambhavAt, yastvAhArakasamudghAtaH sa teSAM na Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 299 sambhavati, caturdazapUrvAdhigamAbhAvota bhavapratyayAca teSAmAhArakalabdhyabhAvAt, vAyukAyavarjekendriyavikalendriyANAmAdyA vedanAkaSAyamaraNalakSaNAmrayaH samudghAtAH, teSAM vaikriyahArakatejolabdhyabhAvatastatsamudghAtAsambhavAt, vAyukAyikAnAMpUrvetrayo vaikriyasamudghAtasahitAzcatvAraH samudghAtAH, teSAM bAdarakaparyAptAnAM vaikriyalabdhisambhavato vaikriyasamudghAtasyApi sambhavAt, paJcendriyatiryagyonikAnAmAhArakasamudghAtavarjAH zeSAH paJca chAnasthikAH samudghAtA;, yastvAhArakasamuddhAtaH sateSAMna sambhavati, caturdazapUrvAdhigamAbhAvatasteSAmAhArakalabdhyasambhavAt, manuSyANaM SaDapi, manuSyeSu sarvabhAvasambhavAt / tadevaM yati yeSAM chAdmasthikAH samudghAtAstati teSAM nirUpitAH samprati yasmin samudghAtena vartamAno yAvat kSetraM samudghAtavazatastaistaiH pudgalaivyApnoti tadetannirUpayati mU. (612) jIveNaM bhaMte ! vedanAsamugdhAeNaM samohate samohaNittAje poggale nicchubhati tehi NaM bhaMte ! poggalehiM kevaite khete aphuNNe kevatite khette phuDe ?, go0 ! sarIrappamANamette vikkhaMbhabAhaleNaM niyamA chaddisiM evatite khette aphuNNe evatite khete phuDe, se NaM bhaMte ! khitte kevatikAlassa apphuDe keva0 phuDe ?, go0 ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM evatikAlassa aphuNNe evaiyakAlassa phuDe, teNaMbhaMte! poggale kevatikAlassanicchubhati go0 ! jahanneNaM aMtomuhuttassa ukko0vi0 aMto0, te NaM bhaMte ! poggalA nicchUDhA samANA jAti tattha pANAtiM bhUyAti jIvAti sattAtiM abhihaNaMti vatteti leseMti saMghAeMti saMghati paritAveti kilAmeti uddaveti tehiMto NaM bhaMte ! se jIve katikirie ?, go0 ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie, teNaMbhaMte! jIvAtAto jIvAokatikiriyA?, go0! siyatikiriyA siyacaukiriyA siya paMcakiriyA, saMNaM bhaMte ! jIve te ya jIvA annesiM jIvANaM paraMparAdhAeNaM katikiriyA ?, go0 ! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakiriyAvi, neraieNaM bhaMte ! vedanAsamugghAeNaM samohate, evaM jaheva jIve, navaraM neraiyAbhilAvo, evaM niravasesaM jAva vemANite / evaM kasAyasamugghAtovi bhaannitvyo| jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugdhAteNaM samohaNai samohaNittAje poggale nicchubhati tehiM NaM bhaMte ! poggalehiM kevatite khette apphuNNe kevatite khette phuDe ?, go0 ! sarIrappamANamete vikkhaMbhabAhalleNaMAyAmeNaMjahanneNaM aMgulassaasakhejatibhAgaMukkoseNaM asaMkhejAti joyaNAti egardisi evatite khete aphuNNe evatie khette phuDe, se gaMbhaMte! khette kevatikAlassa aphuNNe kevatikAlassa phuDe?, go0! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM evatikAlassa aphuNNe evatikAlassa phuDe, sesaM taM ceva jAva paMcaki0, evaM neraievi, navaraM AyAmeNaM jahanneNaM sAiregaM joyaNasahassaM ukko0 asaMkheJAtiM joanAti egadisiM evatite khete apphuNNe evatite khitte phuDe, viggaheNaM egasamaieNa vA dusamaieNa vA tasamaieNa vA causamatieNa vA bhannati, sesaM taM ceva jAva paMcakiriyAvi, ___ asurakumArassa jahA jIvapade, navaraM viggaho tisamaio jahA neraiyassa, sesaM taM ceva jAva paMcakiriyAvi, Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-/ /612 asurakumArassa jahA jIvapade, navaraM viggaho tisamaio jahA neraiyassa, sesaM taM ceva jahA asurakumAre, evaM jAva vemANite, navaraM egiMdiye jahA jIve niravasesaM / vR. 'jIve NaM bhaMte!' ityAdi, jIvo Namiti vAkyAlaGkAre-vedanAsamudghAte varttamAnaH tasmin sabhavahato bhavati samavahatya ca yAn pudgalAn vedanAyogyAn svazarIrAntargatAn 'nicchubhai' iti vikSipati AtmavizliSTAn karotItyarthaH, 'tehi Na' miti taiH pudgalaiH kiyat kSetramApUrNa, ApUrNatvamAntarAle kiyadAkAzapradezAsaMsparzane'pi vyavahArata ucyate tata Aha-kiyat kSetraM spRSTaM - pratipradezApUraNena vyAptaM, evaM gautamena prazne kRte sati bhagavAnAha - 'sarIre' tyAdi niyamAt - niyamena 'chaddisiM' ti SaD dizo yatrApUraNe sparzane vA SaDdik tadyathA bhavati evaM viSkambhato - vistareNa bAhalyataH - piNDataH zarIrapramANamAtraM, yAvatpramANaH svazarIrasya viSkambho yAvatpramANaM ca bAhalyaM etAvanmAtramApUrNaM spRSTaM ceti vAkyazeSaH, tadeva nigamanadvAreNAha 'evaie khette aphuNNe evaie khette phuDe' iti, iha vedanAsamudghAto vedanAtizayAt, vedanAtizayazca lokaniSkuTeSu jIvAnAM na bhavati, nirupadravasthAnavarttitvAt teSAM, kintu trasanADyA antaH, tatra parodIraNasambhavAt, tatra ca Sadiksambhava iti niyamAcchaddizimityuktaM, anyathA 'siya tidisiM siya caudisiM siya paMcadisi 'mityAdyucyeta, atha svazarIrapramANaviSkambhabAhalyameva kSetramApUrNa spRSTaM ca vigrahagatau jIvasya gatimadhikRtya kiyaddUraM yAvadbhavati kiyantaM ca kAlamityetannirUpaNArthamAha 300 'se NaM bhaMte!' ityAdi, napuMsakatve puMstvaM prAkRtatvAt, tat - anantaroktapramANaM Namiti prAgvat bhadanta ! kSetraM kAlarasa iti - prAkRtatvAt tRtIyArthe SaSThI kiyatA kAlena pUrNaM kiyatA kAlena spRSTaM, kimuktaM bhavati ? - kiyantaM kAlaM yAvat svazarIrapramANaviSkambhAbAhalyaM kSetraM nirantaraM vigrahagatau jIvasya gatimadhikRtyApUrNaM spRSTaM ca labhyate iti ?, bhagavAnAha - gautama ! ekasamayena vA dvisamayena vA trisamayena vA vigraheNa, kimuktaM bhavati ? - ekasamayena vA dvisamayena vA trisamayena vA vigraheNa yAvanmAtraM kSetraM vyApyate iyaddUraM yAvat svazarIrapramANaviSkambhabAhalyaM kSetraM vedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNa- bhRtaM jIvasya gatimadhikRtyAvApyate, tata etadgatamutkarSatastrisAmayikena vigraheNa yAvanmAtraM kSetramabhivyApyate etAvadAtmavizliSTairvedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNa labhyate, iha catuHsAmayikaH paJcasAmayikazca vigraho yadyapi sambhavati tathApi vedanAsamudghAtaH prAyaH parodIritavedanAvazata upajAyate, parodIritA ca vedanA trasanADyAM vyavasthitasya na bahiH, nasADIvyavasthitasya ca vigraha utkarSato'pi trisAmayika iti utkarSato'pi trisAmayikena vigraheNetyuktaM, na catuHsAmayikena paJcasAmayikena ceti, upasaMhAravAkyamAha'evaiyakAlassa aphuNNe evaiyakAlassa phuDe' etAvatA utkarSato'pi trisamayapramANenetyarthaH kAlenApUrNametAvatA kAlena spRSTaM, kimuktaM bhavati ? - vigrahagatAvutkarSataH trIn samayAn yAvat tribhizca samayairyAvanmAtraM vyApyate iyantIM sImAbhivyApya svazarIrapramANaviSkambhahabAhalyaM kSetraM vedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNa bhRtaM ca jIvasya gatimadhikRtya vyApyate, athavA 'kevaiya kAlarasa 'tti SaSThayeva vyAkhyeyA, tataH svazarIrapramANaviSkambhabAhalyaM kSetraM vedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNaM bhRtaM ca jIvasya vigrahagatimadhikRtya kiyataH kAlasya sambandhi, kiyantaM kAlaM yAvadavApyate ityarthaH, bhagavAnAha ekasamayena dvisamayena trisamayena vA vigraheNApUrNa spRSTaM ca labhyate Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAraM 301 iti vAkyazeSaH, tata etAvatA utkarSataH trisamayapramANasya kAlasya sambandhi yazoktapramANaM kSetra vedanAjananayogyaiH pudgalairApUrNatAvatA kAlasya sambandhi spRSTamiti / samprati yAvantaM kAlaM vedanAjananayogyAna pudgalAn vikSipati tAvatkAlapramAmaM pratipAdanArthamAha-'te NaM bhaMte !' ityAdi, tAn vedanAjananayogyAn pudgalAn Namiti vAkyAlaGkAre bhadanta! paramakalyANayoginpararamasukhayogin vA pudgalAna kiyataH kAlasya sambandhinovikSipati kiyatkAlaM vedanAjananayogyA vikSipatIti bhAvaH, bhagavAnAha-jaghanyenApyantarmuhUrtasya sambandhina utkarSato'pyantaparmuhUrtasya, kevalaM manAkbRhattarasya sambandhinaH vikSipati, kimuktaM bhavati?-ye pudgalA jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrta yAvat vedanAjananasamarthAH tAn tathA 2 vedanAtaH san svazarIragatAn svazarIrAddhahirAtmapradezebhyo'piviSliSTAn vikSipati, yathA'tyantadAhajvarapIDitaH san sUkSmapudgalAn, pratyakSasiddhaM caitaditi, 'teNaMbhaMte!' ityAdi, te Namiti pUrvavat bhadanta ! pudgalA vikSiptAHsantaH zarIrasambaddhA asambaddhA vA 'jAI tatthe' tyAdi prAkRtatvAt puMstve'pi napuMsakatA yAn tatra vedanAsamudghAtagatapuruSasaMspRSTe kSetre prANAn-dvitricaturindriyAn zaGkhakITikAmakSikAdIn bhUtAn-vanaspatIn jIvAn-paJcendriyAn gRhagodhikAsAdIn sattvAn-zeSapRthivIkAyikAdIn abhinantiabhimukhamAgacchanto ghnanti vartayanti-AvarttapatitAn kurvanti lezayanti-manAk spRzanti saGghAtayanti-parasparaM tAn saGghAtamApannAn kurvanti-atIva sAtavizeSamASAditAn kurvanti paritApayanti pIDayanti klamayanti-mUpinnAn kurvanti apadrAvayanti-jIvitAtvyaporapayanti, tebhyaH pudgalebhyaH teSAM prANAdInAM viSaye bhadanta ! saH-adhikRto vedanAsamudghAtagato jIvaH katikriyaH prajJaptaH?, bhagavAnAha gautama ! 'siya tikirie' iti, syAzabdaH kathaJcitparyAyaH, kathaJcit kadAcit kAMzciJca jIvAnadhikRtyetyarthaH trikriyaH, kimuktaM bhavati? yadAna keSAJcit sarvathA paritApanaMjIvitAd vyaparopaNaM vA karoti tadA sarvathA trikriyA eva, yadASi keSAJcitvaritApaM maraNaM vA''pAdayati tadApi yeSAMnAvAdhAmutpAdayatitadapekSayAtrikriyAH, 'siyacaukirie iti keSAJcitparitApakaraNe tadapekSayA catuSkriya iti, keSAzcidapadrAvaNe tadapekSayA paJcakriyA iti, samprati tamevAdhikRtaM vedanAsamuddhAtagataMjIvamadhikRtya teSAM vedanAsamudghAtagatapuruSapudgalaspRSTAnAMjIvAnAM kriyA nirUpayati "teNaMbhaMte! ityAdi, te-vedanAsamudghAtagatapudgalaspRSTANamiti pUrvavat bhadanta ! jIvAstato-vedanAsamudghAtaparigatAnjIvAn atra sthAniyapaH karmAdhArayoH' itisthAniyavamadhikRtya paJcamIyaM, ayamarthaH-taMvedanAsamudghAtaparigataMjIvamadhikRtya katikriyAH prajJaptAH?, bhagavAnAha -gautama ! syAttrikriyAH yadAna kAJcittasyAbAdhAmASAdayituM prabhaviSNavaH syAccatuSkriyA yadA taMparitApayanti, zyantezarIreNa spRzyamAnAH paritApayanto vRzcikAdayaH, syAt paJcakriyA yetaM jIvitAdapi vyaparopayanti, siddhAzca pratyakSataH zarIreNa spRzyamAnA jIvitAvyAvayantaH sadiya iti, samprati tena vedanAsamudghAtagatenajIvena vyApAdyamAnairjIvarye'nyejIvAvyApAdyanteye cAnyairjI vaivyApAdyamAnvedanAsamudghAtagatenajIvenavyApAdyante tAnadhikRtya tasya vedanAsamudghAtaparigatasya Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 teSAM ca samudghAtagatajIvasambandhipudgalaspRdhanAM jIvAnAM kriyAnirUpaNArthamAha 'se NaM bhaMte! jIve te ya jIvA' ityAdi, saH - adhikRto vedanAsamudghAtagato jIvaH te ca vedanAsamudghAtaparigatajIvasambandhipudgalaspRSTAH anyeSAM jIvAnAmupadarzitena prakAreNa yaH paramparAdhAtastena paramparAghAtena katikriyAH prajJaptAH ?, bhagavAnAha - gautama ! syAt trikriyA ityAdi pUrvavat bhAvayitavyaH, enameva vedanAsamudghAtamuktena prakAreNa nairayikAdiSu caturviMzatisthAneSu cintayannAha - prajJApanAupAGgasUtram - 2 - 36 / / / 612 'neraie NaM bhaMte !' ityAdi, evaM uktena prakAreNa yathaiva prAk sAmAnyato jIvo vedanAsamudghAtamadhikRtya cintitaH tathA nairayiko'pi cintayitavyaH, navaraM jIvAbhilApasthAne nairayikAbhilApaH karttavyo yathA 'neraie NaM bhaMte! vedanAsamugdhAeNaM samohae samohaNittA je poggale nicchubhai' ityA, 'evaM niravasesaM jAva vemANie' iti evaM nairayikoktena prakAreNa zeSeSvapi sthAneSu svasvAbhilApapUrvakaM niravazeSaM tAvadvaktavyaM yAvadvaimAnikAH - vaimAnikAbhilApaH / 7 tadevamukto vedanAsamudghAtaH, samprati kaSAyasamudghAtaM samAnavaktavyatvAdatidezato'bhidhitsurAha--' evaM kasAyasamugdhAo'vi bhANiyacco' iti, evaM vedanAsamudghAtagatena prakAreNa sAmAnyato jIvapade caturviMzatidaNDakakrameNa ca kaSAyasamudghAto'pi vaktavyaH sa caivam- 'jIve NaM bhaMte! kasAyasamuggAAeNaM samohae samohaNittA je poggale nicchubhai' yAn pudgalAn zarIrAntargatAn kaSAyasamudghAtavazasamutthaprayatnavizeSataH svazarIrAdbahirAtmapradezebhyo'pi vizliSTAn karoti, 'tehiNaM bhaMte! poggalehiM kevaie khette aSphuNNe kevaie khitte phuDe ?, go0 ! sarIrappamANamete vikkhaMbhahAhalleNaM niyamA chaddisiM evaie khette aphuNNe evaie khete phuDe' kaSAyasamudghAto hi prathamaM udbhavati trasajIvAnAM teSAmeva tIvratarAdhyavasAyasambhavAd, ekendriyANAM tu pUrvabhavAnuvRttitaH, trasajIvAzca trasanADyAM na tato bahiH, trasanADyAMca vyavasthitaH svazarIrapramANaM viSkambhabAhalyaM kSetramAtmavizleSTaiH pudglaiH bhRtaM SaDvikatvamavazyamupapadyate iti 'niyamA chaddisi' mityuktam, 'evaie khette aphuNNe evaie khette phuDe' ityAdi sarvaM samAnaM / samprati maraNasamudghAtamabhidhitsurAha 'jIve NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNa mityAdi, iti pUrvavat bhadanta ! kazcinmAraNAntikasamudghAtena samavahataH samavahatya ca yAn pudgalAn taijasAdizarIrAntargatAn 'nicchubhai' iti vikSipati, Atmapradezebhyo vizliSTAn karoti tairbhadanta ! pudgalaiH kiyat kSetramApUrNa kiyat kSetraM bhRtam ?, bhagavAnAha - gautama ! viSkambhabAhalyataH zarIrapramANamAyAmato jaghanyataH svazarIrAtirekAGgulAsaGghayeyabhAga mAtraM yadA tAvanmAtre kSetre utpadyate utkarSato'saGghayeyAni yojanAni etacca yadA tAvati kSetre anyathA vA draSTavyam, ekadizi- ekasyAM dizi na tu vidizi svabhAvato jIvapradezAnAM dizi gamanasambhavAt, etAvat kSetramApUrNametAvat kSetraM spRSTaM, jaghanyataH utkarSato vA Atmapradezairapi etAvat kSetrasya pUraNasambhavAt samprati vigrahagatimadhikRtyApUraNaviSayaM sparzanaviSayaM ca kAlapramANamAha 'se NaM bhaMte!' ityAdi, tat utkarSeNAyAmato'nantaroktapramANaM bhadnta ! kSetraM vigrahagatimadhikRtya 'kevaiyakAlassa' tti tRtIyArthe SaSThayA bhAvAt kiyatA kAlenApUrNA kiyatA kAlena Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH, dvAraM - 303 spRSTaM kimuktaMbhavati?--vigrahagatimadhikRtya kiyatA kAlenotkarSato'saGkhyeyayojanapramANaM kSetramAyAmataH pudgalairApUrNa spRSTaM bhavatIti, bhagavAnAha-gautama! ekasamayena vA dvisamayena vA trisamayena vAcatuHsamayena vAvigraheNApUrNa spRSTaM, iha paJcasAmayiko'pi vigrahaH sambhavati paraMsakAdAcitka eva iti na vivakSitaH, iyamatra bhAvanA-utkRSTapade AyAmapato'saGkhyeyojanapramANaM kSetraM vigrahagatimadhikRtyotkarSataHcaturbhiH samayairApUrNa spRSTaM vA bhavatIti, atha kathaMcatuHsAmayikaH paJcasAmayiko vA vigrahaH sambhavati?, ucyate, trasanADyA bahiradhastanabhAgAduparitane bhAge yadvoparitanabhAgAdadhastane bhAge samutpadyamAno jIvo vidizo vA dizi dizo vA vidizi yadotpadyate tadA ekena samayena trasanADI pravizati dvitIyenopari adho vA gamanaM tRtIyena bahirnanthsaraNaM caturthena dizi utpattidezaprAptiH, ayaM catuHsAmayiko vigrahaH, evaM paJcasAmayikastu trasanADyA bahireva vidizo vidizi utpattau labhyate, tadyathA-prathamasamaye tranADyA bahireva vidizo dizi gamanaM dvitIye trasanADyA madhye pravezaH tRtIye uparyadho vA gamanaM caturthe bahinissaraNaM paJcame vidizyutpattidezagamanamiti, upasaMhAramAha-'evaMiyakAlassa apphuNNe evaikAlassa phuDe' iti etAvatA kAlenApUrNametAvatAkAlena spRSTamiti, 'sesaM taM ceva jAva paMcakirie' iti ata Urddha zeSaM tadeva sUtra--'te NaM bhaMte ! puggalA nicchUDhA samANA jAI tattha pANAI ityAdi yAvat paMcakiriyA' iti padaM, tadevaM sAmAnyato jIvapade mAraNAntikasamudghAtazcintitaH, samprati enameva caturviMzatidaNDakakrameNa cintayan prathamo nairayikAtidezamAha "eva'mityAdi, evaM-sAmAnyato jIvapada iva nairayike'pi vaktavyaM, navaramayaM vizeSaHsAmAnyato jIvapade kSetramAyAmato jaghanyenAGgulAsaGkhyeyabhAgamAtramuktaMiha tujaghanyataH sAtirekaM yojanasahana, kimatra kAlaNamiti cet ?, ucyate, iha nairayikAH narakAdudvaoNttAH svabhAvata eva paJcendriyatiryakSu madhye utpadyante manuSyeSu vA nAnyatra, sarvajadhanyacintA cAtra kriyate, tato yadA pAtAlakalazasamIpavartI nairayikaH pAtAlakalazamadhye dvitIye vA tribhAge matsyatayotpadyate tadA pAtAlakalazaThikkarikAyAyojanasahanamAnatvatyathoktaMjadhanyamAnaMnAto'pinyUnataraMkathaMcaneti, utkarSato'saGkhayeyAni yojanAni, tAni saptamapRthivIgatanArakApekSayA bhAvanIyAni, atraivopasaMhAramAha___ "egadisiMevaie' ityAdi, ekasyAdizijaghanyata utkarSatacaetAvat-anantaroktapramANaM kSetramApUrNametAvat kSetraM spRSTaM, vigrahagatimadhikRtya vizeSamAha-viggahe Ne'tyAdi, vigraheNApUrNa spaoNSTaM vAvaktavyekasAmayikena dvisAmayikena trisAmayikenavA, nanvetatsAmAnyatojIvapade'pyuktaM tatko'travizeSastataAha-'navaraMcausamaieNa vANa bhannai' iti navaramatra sAmAnyajIvapada iva catuHsAmayikeneti na bhaNyate, nairayikANAmutkarSato'vi vigrahasya trisAmayikatvAt, teca traya; samayA evaM bhavanti-iha kazcinnairayiko vAyavyAM dizi vartamAno bharatakSetre pUrvasyAM dizi tIryakpaJcendriyatayA manuSyatayA votpitsuH prathamasamaye UrddhamAgacchatidvitIyasamayevAyavyA dizaH pazcimadizaM tRtIye tataH pUrvadizamitisa, evamasurakumArAdiSvapi yathAyogaMtrisamayavigrahabhAvanA kAryA, 'sesaM taM ceva jAva paMcakiriyAvi' iti zeSaM sUtraM tadeva vedanAsamudghAtagataM, teNaM bhaMte ! poggalA kevaiyA kAlassa nicchubhaMti?, go0 ! jahanneNavi aMto0 ukko0 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 prajJApanAupAGgasUtram-2-36/-1-1612 aMtImuhuttasse' tyAdi tAvadvaktavyaM yAvadantimaM padaM 'paMcakiriyAvi' iti, asurakumAraviSaye atidezamAha-'asurakumArassa jahA jIvapade' iti yathA sAmAnyato jIvapade'bhihitaM tathA asurakumArasyApyabhidhAtavyaM, etAvatA kimuktaM bhavati ?-yathA jIvapade AyAmata; kSetra jadhanyato'GgulAlasaJjayeyabhAgamAtraM utkarSato'saGghayeyAni yojanAni tathA'trApi vaktavyaM, kathaM jaghanyato'GgulAsaGghayeyabhAgamAtramiti cet, ucyate, ihAsurakumArAdaya IzAnadevaparyantAH pRthivyambuvanaspatiSvapyutpadyante, tatoyadAko'pyasurakumAraHsaliSTAdhyavasAyI svakuNDAlAyekadeze pRthivIkAyikatvenotpitsumaraNasamudghAtamAdadhAti tadA jaghanyenAyAmataH kSetramaGgulAsajhayeyabhAgapramANamavApyate iti yathA jIvapade ityuktaM, tato'trAvi vigrahagatizcatuHsAmAyikI prApnoti tata Aha-navaraM vigrahastrisAmayiko yathA nairayikasya, zeSaM sUtraM tadeva yat sAmAnyato jIvapade, nAgakumArAdiSvatidezamAha_ 'jahAasurakumAre' ityAdi, yathA asurakumAre'bhihitamevanAgakumArAdiSutAva vaktavyaM yAvadvaimAnikaviSayaM sUtraM, navaramekendriye pRthivyAdirUpe yathA jIve-sAmAnyato jIvapade tathA niravazeSaM vaktavyaM, kimuktaM bhavati ?-yathA jIvapade catuHsAmayiko'pi vigraha uktaH tathA pRthivyAdiSvapi paJcasu sthAneSu vaktavyaH / zeSaM tathaveti, tadevamukto mAraNAntikasamudghAtaH, sAmprataM vaikriyasamudghAtamabhidhitsurAha mU. (613)jIve NaM bhaMte ! veubviyasamugghAeNaMsamohate samohaNittAje puggale nichubhati tehi NaM bhaMte ! poggalehiM kevatite khette aphuNNe kevatie khitte phuDe?, go0! sarIrappamANamette vikkhaMbhabAhaleNaM AyAmeNaM jaha0 aMgulassasaMkhejatibhAgaMuko0 saMkhijAtijoanAtiegadisiM vidisi vA evaie khitte aphuNNe evatite khette phuDe, se NaM bhaMte ! kevatikAlassa aphuNNe kevatikAlassa phuDe ?, go0 ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM evatikAlassa aphuNNe evatikAlasasa phuDe, sesaM taM cevajAva paMcakiriyAvi, evaM neraievi, navaraM AyAmeNaM jaha0 aMgulassa asaMkhejatibhAgaMukko0 saMkhijAIjoanAIegidisiM, evatite khette, kevatikAlassa?,taM ceva jahA jIvapade, evaM jahA neraiyassatahAasurakumArassa, navaraMegadisiMvidisiMvA, evaMjAva thaNiyakumArassa, vAukAiyassa jahA jIvapade, navaraMegadisiM, paMciMdiyatirikakhajoNiyassa niravasesaMjahAneraiyassa, maNUsavANamaMtarajoisiyavemANiyassa niravasesaM jahA asurkumaarss| jIveNaMbhaMte! teyagasamugghAeNaM samohate samohaNittAje poggale nicchuDamati tehiNaM bhaMte poggalehiM kevatite khette aphuNNe kevaie khitte phuDe, evaM jaheva veubbite samugdhAte taheva, navaraM AyAmeNaMjaha0 aMgulassa asaMkhejjatibhAgaM sesaMtaM ceva evaM jAva vemANiyassa, navaraM paMciMdiyatirikkhajoNiyassa egadisiM evatite khette aphuNNe evaikhittassa phudde| jIveNaM bhaMte! AhAragasamugghAteNaM samohate samohaNittA je poggale nicchubbhati tehiNaM bhaMte! poggalehiM kevaie khitteaphuNNe kevaiekhettephuDe ?, go0! sarIrappamANamette vikkhaMbhabAhalleNaM AyAmeNaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejatibhAgaMuko0 saMkhejjAiMjoyaNAI egadisiMevatite khete egasamatieNa vA dusama0, tisama0 viggaheNaM evatikAlassa aphuNNe evatikAlassa phuDe, Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-36, uddezaka:-, dvAra 305 teNaM bhaMte ! poggalA kevatikAlassa nicchumati ?, go0! jaha0 aMto0 ukko0 aMtomuhattassa, te NaM bhaMte ! poggalA nicchUDhA samANA jAti tattha pANAti bhUyAti jIvAtiM sattAtiM abhihaNaMti jAva uddati, teNaMbhaMte! jIve katikirie?, go0! siya tiki0 siya cau0 siya paMcakirie, teNaM bhaMte ! jIvAo katikiriyA?, go0! evaM ceva, se NaM bhaMte ! te ya jIvA annesiM jIvANaM paraMparAghAteNaMkatikiriyA?, go0! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcaki0, evaM maNUsevi vR. 'jIveNaMbhaMte! veubbie' ityAdiprAgvat, navaramAyAmatautkarSataH saGghayeyAniyojanAni, etacca vAyukAyikavarjanairayikAdyapekSayA draSTavyaM, te hi vaikriyasamudghAtamArabhamANAstathAvidhaprayatnavizeSabhAvataH saGkhyeyAnyeva yojanAnyutkarSato'pyAtmapradezAnAM daNDamAracayanti, nAsaGghayeyAniyojanAni, vAyukAyikAstujaghanyatovAutkarSatovAaGgulAsaGkhayeyabhAgaM, tAvapramANaM cotkarSato daNDamAracayantastAvati pradeze taijasAdizarIrapudgalAn Atmapradezebhyo vikSipanti, tatastaiH pudgalairbhUtaM kSetramAyAmata utkarSato'pi saGghayeyAnyeva yojanAnyavApyante, etaccaivaM kSetrapramANaM kevalaM vaikriyasamudghAtasamudbhavaM prayatnamadhikRtyoktaM, yadAtu ko'pivaikriyasamudghAtamadhilaDho maraNamupazliSTaH kathamapyutkRSTadezena trisAmAyikena vigraheNotpattidezamabhigacchati tadA sAlyAtItAnyapi yojanAniyAvadAyAmakSetramavaseyaM, tAvatpramANaM kSetrApUraNaMmaraNasamudghAtaprayatnasamudbhavamiti sadapi na vivakSitaM, 'ekadisiMvidisiMvA' iti, tatjadhanyata utkarSatovAyathoktapramANamAyAmakSetramekasyAM dizi vidizi vA draSTavyaM, tatra nairayikANAMpaJcendriyatirazcAM vAyukAyikAnAMca niyamAdekadizi, nairayikA hiparavazAalparddhayazcatiryakpaJcendriyAzcAlparddhaya eva vAyukAyikA viziSTacetanAvikalAstatasteSAM vaikriyasamudghAtamArabhamANAnAM yadi paraM tathAsvAbhAvyAdevAtmapradezadaNDavaninamastebhyazcAtmapradezebhyo vizliSya pudgalAnAM ca svabhAvato'nuzreNigamanaM na tu vizreNitaH tato dizyeva nairayikatiryakpaJcendriyavAyukAyikAnAmAyAmataH kSetraM draSTavyaM, natu vidizi, ye tu bhuvanapativyantarajyotiSkavaimAnikA manuSyAzcate svecchAcAriNo viziSTalabdhisampannAzca bhavanti tataste kadAcizyalavizeSato vidizyapyAtmapradezAnAM daNDaM vikSipantastatra tebhya AtmapradezebhyaH pudgalAn vikSipantIti teSAmekasyAM dizi vidizi vA pratyetavyaM / vaikriyasamudghAtagatazca ko'pi kAlamapi karoti vigraheNa cotpattidezaprabhisarpati tato vigrahagatimadhikRtya kAlanirUpaNArthamAha-se NaM bhaMte !' ityAdi, tat bhadanta ! kSetraM vigrahatimadhikRtyotpattidezayAvat kevaikAlassattitRtIyArthe SaSThI kiyatA kAlenApUrNa kiyatAkAlena spRSTaM ?, bhagavAnAha-gautama ! ekasAmayikena vA dvisAmayikena vA trisAmayikena vA vigraheNa ApUrNa spRSTamiti gamyate, kimuktaM bhavati?-vigrahagatimadhikRtya maraNadazAdArabhya utpattideza yAvat kSetrasyApUraNamutkarSataH tribhiH samayairavApyate na caturthenApi samayena, vaikriyasamudghAtagato hivAyukAyiko'piprAyastrasanADyAmevotpadyate, sanADyAMcavigraha utkarSato'pi trisAmayika iti, upasaMhAramAha[11/201 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 prajJApanAupAzasUtram-2- 36/-1-1613 'evaikAlassa' ityAdi sugama, 'sesaM taM ceve'tyAdi ata Urddha zeSaM sUtraM tadeva-yayAk vedanAsamudghAte uktaM, tacca tAvatyAvadantimapadaM paMcakiriyAvi' iti, evaM neraieNavi' ityAdi sUtraM tu svayaM bhAvanIyaM, yastu digvidigapekSayA vizeSaH sa prAgeva drshitH| sampratitaijasasamudghAtamabhidhitsurAha-'jIveNaMbhaMte! teyagasamugghAeNa'mityAdi, sugama, navaramayaM taijasamudghAtazcaturdevanikAyatiryakpazcendriyamanuSyANAM sambhavati na zeSANAM, te ca mahAprayalavanta iti teSAM taijasasamudghAtamAramamANAnAM jaghanyato'pi kSetramAyAmato'GkhalAsahatyeyabhAgapramANaM bhavati, natu saGkhyeyabhAgamAnaM, utkarSataH saGkhyeyayojanapramANaM, taca jadhanyata utkarSato vA yathoktapramANaM kSetra tiryakpaJcendriyayavarjAnAmekasyAM dizi vidizi vA vaktavyaM, tiryakpazcendriyANAMtudizyeva, atra yuktiH prAguktaivAnusatavyA, tathA cAha-evaMjahA veubviyasamunAe ityAdi / tadevamuktastaijasasamudghAtaH, sAmpratamAhArakasamudghAtaMpratipipAdayiSurAha 'jIveNaMbhaMte!' ityAdi, etaca sUtra taijasasamudghAtavadmAvanIyaM, navaramayamAhArakasamudghAto manuSyANAMtatrApyadhItacaturdazapUrvANaMtatrApi keSAJcidevAhArakalabdhimatAM nazeSANAM, te cAhArakasamudghAtamAramamANA jaghanyata utkarSato vA yathoktapramANamAyAmataH kSetramAtmapradezavizliSTaiH pudgalairApUrayantyekasyAM dizi, na tuvidizi, vidizituprayatlAntaravizeSAdAtmapradezadaNDavikSepaH pudgalairApUraNaM ca, na ca te prayatlAntaramAramate prayojanAbhAvAt gambhIratvAceti, AhArakasamudghAtagato'pica ko'pikAlaMkaroti vigraheNacotpadyate vigrahazcotkarSatastrisAmayika iti "egadisiM evaie khette puDe' tathA 'egasamaieNa vA dusamaieNa vA' ityAdhuktaM, tathA manuSyANAmevAyamAhArakasamudghAta iti caturviMzatidaNDakacintopakrame evaMmasevi' ityuktaM, asyAyamarthaH-evaM sAmAnyatojIvapade iva manuSye'pi-manuSyacintAyAmapi sUtraM vaktavyaM, jIpade manuSyAnevAdhikRtya sUtrasya pravRttatvAd, anyeSAmAhArakasamudghAtAsambhavAt / / tadevaMSaNNAmapi chAdyasthikAnAM samudghAtanAmArambhe jaghanyataH utkarSatovA yAvapramANaM kSetramAtpavizliSTaiH pudgalairyathAyogamaudArikAdizarIrAdhantargatarApUritaMbhavitatAvapramANamAveditaM, samprati kevalisamudghAtavidhau yathAsvarUpaiH pudgalairyAvAmANasalya kSetrasyApUraNamupajAyate tathAsvarUpaiH pudgalaistAvapramANasya kSetrasyApUraNamabhidhitsurAha mU. (614) anagArassa NaM bhaMte ! bhAviyappaNo kevalisamugyAteNaM samohayassa je caramA nijarApoggalA suhamANaM te poggalA paM0? samaNAuso!, savvalogaMpiya NaM te phusittANaM ciTThati haMtA! go0! anagArassa bhAviyappaNo kevalisamugghAeNaM samohayassa je caramA nijarApoggalA suhumA Ne te poggalA paM0 samaNAuso!, sabalogaMpiya NaM phusittANaM citttthti| chaumatye gaM bhaMte! maNUse tesiM nijarApoggalANaM kiMci vaNNeNavaNaM gaMdheNaM gaMdha rasaiNa vA rasaM phAseNa vA phAsaM jANati pAsati?, go0! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNa bhaMte ! evaM vucati chaumatthe NaM maNUse tesiM nijarApoggalANaM no kiMci vaNNeNaM 2 gaMdheNaM 2 raseNaM 2 phAseNaM 2 no jANati pAsati?, go0! ayaNNaM jaMbUddIve dIvesavvadIvasamuddANaMsavvabaMtarAe savvakhuDDAevaDhe tellApUyasaMThANasaMThite vaTTe rahacakkavAlasaMThANasaMThie vaTTe pukkharakanniyAsaMThANasaMThie vaTTe paDipuNNacaMdasaMThANasaMThieegaMjoaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinnijoyaNasayasahassAI Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 pada-36, uddezakaH-, dvArasolasa sahassAiMdonnisattAvIse joyaNasate tinniyakose aTThAvIsaMca dhanusataM terasa yaaMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhite parikkheveNaM paM0, deveNaM mahihItejAva mahAsokkhe egaM mahaM savilevaNaM gaMdhasamuggataMgahAyataM avadAletitaM mahaM egaM savilevaNaM gaMdhasamuggataM avadAlaittA iNAmeva kaDu kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM tihiM acharANivAtehiM tisattakhutto aNupariyaTTittANaM habvamAgacchejA, se nUnaM go0! se kevalakappe jaMbuddIvedIve tehiM ghANapoggalehi phuDe ?,haMtA! phuDe, chaumattheNaMgotamA! maNUse tesiMghANapuggalANaM kiMci vaNNeNaMvaNNaM gaMdheNaM gaMdharaseNaMrasaMphAseNaM phAsaMjANati pAsati?, bhagavaM! noiNaDhe samave, se eeNaDeNaM goyamA ! evaM bucchaha-chaumatye NaM maNUse tesiM nirApoggalANaM no kiMci vaNNeNaM vaNNaM gaMdheNaM gaMdhaM raseNaM rasaM phAseNaM phAsaM jANati pAsati, suhumA NaM te poggalA paM0 samaNAuso!, savvalogaMpiya NaM phusittANaM ciTThati vR.anagArassaNaMmate!' ityAdi, iha kevalisamudghAtaH kevalinobhavati, nachadmasthasya, kevalI nizcayanayamatenAnagAro na gRhastho nApi pAkhaNDI, sa ca niyamAd bhAvitAtmA viziSTazubhAdhyavasAyayakalitatvAt, anyathA kevalitvAnupapatte;, tata uktamanagArasya bhAvitAtmana iti, kevalisamudghAtena-uktasvarUpeNasamavahatasyayecaramAH-caramasamayabhAvinazcaturthasamayamAvina ityarthaH, taireva sakalalokApUraNAt, 'nirjarApudgalA' iti nirjarAguNayogAt nirjarAH-nirjI ityarthaH te ca te pudgalAzceti vizeSaNasamAsaH, kimuktaM bhavati?-ye lokApUraNasamaye pudulA Atmapradezebhyo vizliSTAH parityaktakarmatvapariNAmA iti, 'suhamA NaM te puggalA' iti Namiti nizcaye niyatametat sUkSmAH-cakSurAdIndriyapathamatikrAntAste pudgalAH prajJaptAH bhagavadbhirhe zramaNa he aayussmn|, gautamakRtaM bhagavataH sambodhanametat, tathANamiti nizcitametat sarvalokamapite pudgalAH spRSTANamiti vAkyAlaGkAre tiSThanti iti gautamena prazne kRte bhagavAnAha--'haMtA goyamA!' ityAdi, hanteti prItI, yadAha zAkaTAyana:'hanteti sampradAnaprItiviSAdAdiSvi'ti, prItizcAtra yathAvasthitasvarUpapratipAdakatvAtpraznasUtrasya sAmmatyalakSaNA veditavyA, natuharSarUpA, kSINamohatvena bhagavatoharSaviSAdAtItatvAta, sAmmatyameva khyApayati, yaduktaM gautamena tadevAnuvadati 'anagArase'tyAdi bhaavitaa)| sUkSmAH pudgalA ityuktaM, tabasUkSmatvamApekSikamapi bhavati yathA badarAdInAmAmalakAdyapekSayA, tatazcakSurAdIndriyagocaratikrAntarUpaM taatipipAdayiSuridamAha-'chaumatthe NaM bhaMte !' ityAdi, chadmastho bhadanta ! manuSyaH teSAM anantaroddiSTAnAM nirjarApudgalAnAM kiJciditi prathamataH sAmAnyena prayuktaM jAnAti pazyatIti sambadhyate, etadeva vizeSato vyAcaSTe--'varNena' vargagrAhakeNa cakSurindriyeNa varNyate-yathAvasthitaM vastusvarUpaM nirNIyate aneneti varNaM iti vyutpatteH varNa-kRSNAdirUpaM gandhena' gandhagrAhakeNa nAsikenadriyeNa gandha AghrANe' 'curAdibhyoNic gandhyate AdhrAyatezubho'zubhovAgandho'neneti gandha iti vyutpAdanAt gandhaM zubhamazubhaMvA 'rasena rasagrAhakeNarasendriyeNarasyate-AsvAdyate'neneti zabdArthatvAt rasaM-tiktAdirUpaM, 'sparzena' sparzagrAhakeNa sparzanandriyeNa spRzyate karkazAdirUpaH paricchedyavastugataH sparzA'nenetisparza itivyutpAdanAt 'sparza karkazAdirUpaMjAnAti pazyatIti Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 prajJApanAupAGgasUtram -2- 36/-/-/614 bhagavAnAha -- gautama ! nAyamarthaH samarthaH upapanna ityarthaH, punargautama : praznayati 'sekeNaNaM bhaMte!' ityAdi, uttAnArtha, bhagavAnAha - gautama ! 'ayaNNa' mityAdi, ayaMpratyakSata upalabhyamAnaH, Namiti vAkyAlaGkAre, aSTayojanocchritayA ratnamayyA jambvA upalakSito dvIpo jambUdvIpo dvIpaH, 'sarvAbhyantaraka' iti sarveSAmabhyantaro madhyavartatI sarvAbhyantaraH sarvAbhyantara eva sarvAbhyantarakaH "jAtau vA svArthe ka" iti prAkRtalakSaNavazAt svArthe kapratyayaH, keSAM sarveSAmabhyantara ityAha- sarvadvIpasamudrANAM tathAhi - sarve - azaSA dvIpasamudrA jambUdvIpAdArabhyAgamAbhihitena krameNa dviguNadvigaNavistArA vyavasthitAH tato bhavati dvIpasamudrANAmeva jambUdvIpo'bhyantaraH, tathA 'savvakhuDDAge' iti sarvebhyo dvIpasamudrebhyaH kSullako hrasvaH sarvakSullakaH, tathAhi - sarve lavaNAdayaH samudrAH sarve ca ghAtakIkhaNDAdayo dvIpAH asmAjjambUdvIpAdArabhya pravacanoktena krameNa dviguNadviguNacakravAlavitatAH tataH zeSa dvIpasamudrApekSayA'yaM sarvalaghuriti, tathA vRttI-vartulo, yatastailApUpasaMsthAnasaMsthitaH, tailena hi pakko'pUpaH prAyaH paripUrNavRtto bhavati na ghRtapakva iti tailavizeSaNaM, tasyeva saMsthAnasaMsthitaH, tathA vRtto jambUdvIpo dvIpo yato rathacakravAlasaMsthAnasaMsthitaH, rathasya- rathAGgasya cakrasya cakravAlaM - maNDalaM tasyeva yat saMsthAna tena saMsthitaH, evaM sUtroktamanyadapi padadvayaM bhAvanIyaM, 'AyAmavikkhaMbheNaM' ti AyAmazca viSyakambhazceti samAhAro dvandvaH tena AyAmena viSkambhena ca pratyekamekaM yojanazatasahanamityarthaH, paridhiparimANAnayanagaNitaMca jambUdvIpaprajJaptyAdAvanekazo bhAvitamiti tato'vadhAryaM 'deveNa 'mityAdi, devazca Namiti vAkyAlaGkAre 'maharddhika' iti mahatI RddhI:- vimAnaparivArAdikA yasyA sau maharddhikaH 'jAva mahAsokkhe' iti yAvatzabdakaraNAt 'mahajjuie mahAbale mahAyase' iti draSTavyaM tatra mahatI dyutiH - zarIrAbharaNaviSayA yasya sa mahAdyutiH, mahadvadubAM - zArIraH prANo yasya sa mahAbalaH mahat yazaH - khyAtiryasya sa mahAyazAH, tathA mahat-prabhUtaM saukhyaM yasya prabhUtasavedyakarmodayabhAvAditi mahAsaukhyaH, kvacit - 'mahesakkhe' iti pAThaH, tatra mahAn Iza- Izvara ityAkhyA - zabdaprathA yasya loke sa mahezAkhyaH, athavA IzanamIzo, bhAve dhaJpratyayaH, aizvaryamityarthaH Iza aizvarye' iti vacanAt, tata IzaM-aizvaryamAtmanaH khyAti-antarbhUtaNyarthatayA khyApayati prakAzayati tathA parivArAdisphItyA varttate iti IzAkhyaH mahAMzcAsAvIzAkhyazca mahezAkhyaH anyatra 'mahAsakkhe' iti vA pAThaH, tatraivaM vRddhavyakhyA- AzugamanAdazcaM - manaH akSANi - indriyANi svasva - viSayavyApakatvAt, akSazabdo hi prAyeNAzuGvyAptAvityasya vAtorniSpAdyate, azvazcAkSANi ca azvAkSANi mahAnti - sphItimanti azvAkSANi yasyAsau mahAzvAkSaH, sphItamanAH sphUrtimacakSurAdIndriyazcetyarthaH, ekaM mahAntaM-atigurukamanyathA stokatayA tadvatairgandhapudgalaiH sakalasya jambUdvIpasya vyAptumazakyatvAt, 'savilevaNa' miti saha vizaSTaM - atisUkSmaraMdhrANAmapi sthamanAt lepanaM lepo-jatvAdikRtaM pidhAnamupari varttate yena sa tathAtaM, viziSTaleSapradAnAbAve hi bahavaH sUkSmarantrairgandhapudgalA nirgacchanti tata udghATanavelAyAM teSAM stokIbhAvena sakalajambUdvIpApUraNaM nopapadyate, 'gaMdhasamuggayaM'tigandhadravyairativiziSTaiH paripUrNaM bhRtaH samudgako ganghasamudga kastaM 'avadAlei' tti avadAlayati utpATatItyarthaH, 'iNAmeve 'ti evamevetyarthaH 'kevalakappaM' ti kevalaM kevalajJAnaM tatkalpaM paripUrNatayA Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 309 tatsadazaM paripUrNamityarthaH, jambUdvIpaM dvISa tribhiH apsaronipAto nAma-cappuTikA tatastisRbhiH cayuTikAbhiriti draSTavyaM, cappuTikAzcakAlopalakSaNaM, tato'yamarthaH-yAvatA kAlena timrazcappuTikAH pUryante tAvatkAlamadhye iti, trisaptakRtvaH-ekaviMzativArAn atiparivattya-sAmastyena paripramya 'havvaM' zIghramAgacchetaH-samAgacchet 'se nUnaM ityAdi, sezabdo magadhadezaprasiddhayA athazabdArthe, athazabdasya cAryoM vAkyo. panyAsAdayaH uktaMca-'athaprakriyApraznAnantaryamaGgalAdhikAravAkyopanyAseSu tatrAyavAkyopanyAse, tadbhAvanAca evaM uktastAvat vivakSitArthapratipattihetoISTAntasyapIThikAbandhaH, samprati vivakSitArthapratipattihetuSTaSTAntavAkyamupanyasyate, nUnaM-nizcitaM, gautama! sakevalakalpojambUdvIpastairgandhasamudrakAdvinirgataH ghrANapudgalaiH-gandhapudgalaiH spRSTo-vyAptaH, kAkvA cedaM sUtramadhIyate tata; prazno'vagamyate, athavA praznArthaH sezabdastato'asA praznayatIti, gautama ! Aha-haMta ! spRSTo gandhapudgalAnAM sarvato'gisarpaNazIlatvAt, punarapi bhagavAnAha 'chaumatthe NamityAdi sugamam eSa cAtra bhAvArthaH-yathA te sakalajambUdvIpavyApino gandhapudgalAH sUkSmatvAtnachadmasthAnAMcakSurAdIndriyagamyAstathAsakalalokavyApinonirjarApudgalA apIti, upasaMhAramAha-esuhumANaMti etAvatsUkSmAH atha yanimittaM kevalI samudghAtamArabhate tatpipRcchiSuridaM praznasUtramAha-- mU. (615) kamhA NaM bhaMte ! kevalI samugghAyAM gacchati?, go0 ! kevalissa cattAri kammaMsA akkhINAavediyA anijiNNA bhavaMti, taM0-vedaNije Aue nAme goe, sanavyabahuppaese se vedaNije kamme havati savvatthove Aue kamme havai, visamaM samaM kareti baMdhaNehiM ThitIhi ya, visamasamIkaraNayAe baMdhaNehiM ThitIhi ya evaM khalu kevalI samohaNati, evaM khalu samugghAyaM gacchati, sabvevi NaM bhaMte ! kevalI samohaNaMti savvevi NaM bhaMte ! kevalI samugghAtaM gacchaMti?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, vR. 'kamhANa'mityAdi, kasmAt kAraNAtNamiti vAkyAlaGkAre bhadanta ! kevalI kevalajJAnopetaH samudghAtaM gacchati-Arabhate, kRtakRtyatvAt kila tasyeti bhAvaH, bhagavAnAha'goyame tyAdi, gautama! kevalinazcatvAraH 'karmAzAH karmabhedAH 'akSINAH' kSayamanupagatAH, kuta ityAha-aveditAH, atra 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana miti nyAyAt hetau prathamA, tato'yamartha:-yato'veditAH tato'kSINAH, karmaNAMhikSayoniyamataHpradezato vipAkato vA vedanAd bhavati, 'savvaM ca paesatayA bhujai kammamaNubhAvato bhaiya' mityAdi vacanAta, te catvAra; karmAMzAapiaveditAato'kSINAH, etadeva paryAyeNavyAcaSTe-'anirjIrNAH' sAmastyenAtmapradezebhyo'parizATitAH bhavanti' tiSThanti, tAneva nAmagrAhamabhidhitsurAha ___'taMjahe'tyAdi sugama, tatra yadA 'se' tasya kevalinaH sarvabahupradezaM vedanIyamupalakSaNametat nAmagotre ca tathA sarvastokapradezamAyuHkarma tadA sa 'baMdhaNehiM Thiihinti badhyate-bhavacArakAMt vinirgacchan pratibadhdyate yaiste bandhanAH, 'karaNAdhAre' iti karaNe'naTpratyayaH, athavA badhyanteAtmapradezaiH saha lolIbhAvena saMzliSTAH kriyante yogavazAtyeta bandhanAH 'kRbahula miti vacanAt karmaNianaT, ubhayatrApi kararmaparamANavovAcyAH, sthitayo-vedanAkAlAH, tathAcoktaMbhASyakRtA Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 prajJApanAupAzasatram-2-- 36/-/-/615 // 1 // "visamaMsa karei samaMsamohao baMdhaNehi Thiie y| kammaddavvAiMbaMdhaNAti kAlo ThiI tesiN|" tatazca tairbandhanaiH sthitibhizca viSamaM sat vedanIyAdikaM samudghAtavidhinA samamAyuSA saha karoti, sa evaM khalu kevalI bandhanaiH sthitibhizca viSamasya sato vedanIyAdikasya karmaNaH 'samIkaraNayAe' iti atra tApratyayaH svArthikaH, tato'yamarthaH-samakaraNAya 'samohannaI' iti samavahanti-samudghAtaya prayatate, evaM khalu samudghAtaM gacchati, uktaM c||1|| "AyuSi samApyamAne zeSANaM karmaNAM ca yadi samAptiH / nasyAt sthitivaiSamyAt gacchati sa tataH samudghAtam / / // 2 // sthityA ca bandhanena ca samIkriyArtha hi karmaNAM tessaam| ___ antarmuhUrtazeSe tadAyuSi samujighAMsati saH / / " / nanuprabhUtasthitikasya vedanIyAderAyuSA saha samIkaraNA) samudghAtabhArabhate iti yaduktaM tannopapannaM, kRtanAzAdidoSaprasaGgAt, tathAhi-prabhUtakAlopabhogyasya vedanIyAderArata evApagamasambhavAt kRtanAzaH, vedanIyAdivacca kRtasyApi karmakSayasya punarnAzasambhavAnmokSe'pyanAzcasaprasaGgaH, tadasat, kRtanAzAdidoSAprasaGgAt, tathAhi-ihayathApratidivasaMsetikAparibhogena varSazatopabhogyasya kalpitasyAhArasya bhasmakavyAdhinA tatsAmarthyAt stokajivasainiHzeSataH paribhogAna kRtanAzopagamaH tathAkarmaNo'pivedanIyAdeH tathAvidhazubhAgadhyavasAyAnubandhAdukrameNa sAkalyato bhogAnnakRtanAzarUpadoSaprasaGgaH, dvividhohi karmaNo'nubhavaH-pradezato vipAkataca, tatra pradezataH sakalamapi karmAnubhUyate, na tadasti kizcit karma yapradezato'pyananubhUtaM sat kSayamupayAti, tataH kayaM kRtanAzadoSApattiH?, vipAkatastu kizcidanubhUyate kiJcinna, anyathA mokSAbhAvaprasaGgAt, tathAhi-yadi vipAkAnubhUtita eva sarva karma kSapaNIyamiti niyamaH tasijhyAteSu bhaveSutathAvidhavicitrAdhyavasAyavizeSairyannarakagatyAdikaM karmopArjitaM tasya nairasmin manuSyAdAveda bhave'nubhavaH, svasvabhavanibandhanatvAt tathAvidhavipAkAnubhavasya, krameNa ca svasvabhavAnughamanena vedane nArakAdibhaveSucAritrAbhAvanaprabhUtatarakarmasantAnopacayAttasyApi svasvabhavAnugamanenAnubhavopagamAt kuto mokSaH?, tasmAt sarvaM karma vipAkato bhAjyaM pradezato'vazyamanubhavanIyamiti pratipattavyaM, evaM ca nakazciddoSaH, nanvevamapidIrghakAlabhogyatayA tavedanIyAdikaMkarmopacitaMatha capariNAmavizeSAdupakrameNArAdeva tadanubhavatitataH kathaMnakRtanAzadoSApattiH?, tadapyasamyak, bandhakAle tathAvidhAdhyavasAyavazAdAdAvupakramayogyasyaiva tena bandhanAt, apica-jinavacanaprAmANyAdapi vedanIyAdikarmaNAmupakramo mantavyaH, yadAha bhaassykRt||1|| "udayakkhayakkhaovasamovasamA jaMca kammuNo bhnniyaa| __davvAiM paMcagaM pai juttmuvkkmnnmettovi||" nacaivaM mokSopakramahetuH kazcidasti yena tatrAnAzcAsaprasaGgaH, yathA ca na mokSopakramahetuH kazcidastitathA'ntimasUtre bhAvayiSyate, tato yaduktaM vedanIyAdivacca kRtasyApi karmakSayasye tyAdi Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM- 36, uddezaka:-, dvAraM - 311 na tatsamyagupapannamita sthitaM, apara Aha- nanu yadA vedanIyAdikamatiprabhUtaM sarvastokaM cAyustadA samadhikavedanIyAdisamudghAtArtha samudghAtamArabhatAM, vedanIyAdeH sopakramatvAt, yadA tvadhikamAyuH sarvastokaM ca vedanIyAdikaM tadA kA vArtAtA ?, na khalvAyuSaH samadhikasya samudghAtAya samudghAtaH kalpyate, caramazarIriNAmAyuSo nirupakramatvAt 'caramasarIrAya niruvakamA' iti vacanAt, tadayuktaM, evaMvidhabhAvasya kadAcanApyabhAvAt, tathAhi sarvadaiva vedanIyAdyevAyuSaH sakAzAdadhikasthitikaM bhavati, na tu kadAcidapi vedanIyAderAyuH, athaivaMvidho niyamaH kuto labhyate ?, ucyate, pariNAmasvabhAvyAt, tathAhi -itthaMbhUta evAtmanaH pariNAmo yenAsyAyurvedanIyAdeH samaM bhavati nyUnaM vA na tu kadAcanApyadhikaM yathaitasyaivAyuSaH khalvadhruvabandhaH, tathAhi - jJAnAvaraNAdIni karmANi AyurvarjAni saptApi sadaiva badhyante, Ayustu pratiniyata eva kAle svabhavatribhAgAdizeSarUpe, tatra caivaMvidhavaicitryaniyame na svabhAvAdate'paraH kazcidasti heturevamihApi svabhAvavizeSa eva niyAmako draSTavya, Aha ca bhASyakRt - "asamaThiINaM niyamo ko thevaM AuyaM na sesaMti / pariNAmasahAvAo addhavabaMdhovi tasseva // " || 9 || atha vizeSaparijJAnAya gautamo bhagavantaM pRcchati - 'savvevi Na' mityAdi, Namiti nizcaye sarve'pi khalu kevalinaH samavadhnanti - samudghAtAya prayatante, prayatnAnantaraM ca sarve'pi khalu kevalinaH samudghAtaM gacchanta ? iti gautamena prazne kRte sati bhagavAnnirvacanamAha - 'goyame' tyAdi, gautama ! nAyamarthaH samarthaH- nAyamarthaH upapannaH, kimuktaM bhavati ? - sarve'pi kevalinaH samudghAtAya na prayatante nApi samudghAtaM gacchanti, kintu yeSAmAyuSaH samadhikaM vedanIyAdikaM, yasya punaH svabhAvata evAyuSA saha samasthitikAni vedanIyAdIni karmANi so'kRtasamudghAta eva tAni kSapayitvA sidhyati, tathA cAhapU. (616) "jassAueNa tullAti, baMdhaNehiM ThitIhi ya / bhavovaggahakammAI, samughAtaM se NaM gacchati // vR. 'jasse' tyAdi, yasya kevalina AyuSA saha bhave - manuSyabhave upa-samIpena gRhyate avaSTabhyate yaistAni bhavopagrahANi tAni ca tAni karmANi ca bhavopagrAhakarmANi vedanIyanAmagotrANi. bandhanaiH-pradezaiH sthitibhizca tulyAni - samAni bhavanti sa samudghAtaM na gacchati, akRtasamudghAta eva tAni kSapayitvA sa siddhisaudhamadhyAste iti bhAvaH, uktaM ca 119 11 "jassa u tulaM bhavai ya kammacaukaM sabhAvato jo ya / so akayasamugdhAo sijjhai jugavaM khevaUNaM // " athAyaM kadAcitko bhAva uta bAhulyabhAvaH ?, tata AhapU. (617) agaMtUNaM samugdhAtaM, anaMtA kevalI jinA / jarAmaraNavippamukkA, siddhiM varagatiM gatA / / vR. 'agaMtUNa samugdhAya' mityAdi, agatvA samudghAtaM - kevalisamudghAtaM 'siddhiM' caramagatiM gatA iti sambandhaH kiyatsaGkhyAkA ityAha- anantAH - anantasaGkhyAkAH 'kevalinaH ' kevalajJAnadarzanopetAH, anena ye navAnAmAtmaguNAnAmatyantocchedo mokSa iti pratipannAste'pAstA draSTavyAH, Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1617 jJAnasya nirupacaritAtmasvabhAvatvAt, tasya ca vinAzAyogAd, anyathA''tmana evAbhAvApatteH, nacAtmanoniranvayo vinAzaH, sataHsarvathA vinAzAyogAt, 'nAsato vidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate sata' iti nyAyAt, tathA jinA-jitarAgAdizatravaH, anena gozAlakamatApAkaraNamAha, te hi muktipadamadhyAsInamapi na tattva to vItarAgamapi manyante, 'avAptamuktipadA api tIrthanikAradarzanAdihAgacchantIti vacanAt, tattvato vItarAgasya ca parAbhavabuddherihAgamanasya cAsambhavAt, punaH kathaMbhUtA ityAha 'jarAmaraNavipramuktA' jarAcamaraNaMcajarAmaraNe tAbhyAM vipramuktAjarAmaraNavipramuktAH, jarAmaraNagrahaNamupalakSaNaM tena samastarogazokAdisAMsArikaklezavimuktA iti draSTavyaM, etena ekAntatomokSasaukhyasyopAdeyatAmAha, anyasyaivaMvidhasvarUpasya sthAnasyAsambhavAt, nahi saMsAre prakarSasukhaprAptamapisthAnamevaMvidhamasti, sarvasyApimaraNaparyavasAnatvAt, sedhanaM siddhiH-azeSakamAzApagamenAtmanaH svarUpe'vasthAnatA varA-sarvagatInAmuttamA gamyate iti gatirvaraMgatistAM varagatirUpAmityarthaHgatAH-prAptAH, mU. (618) katisamatieNaM bhaMte! AuJjIkaraNe paM0?, go0! asaMkhejasamatie aMtomuhuttie AujIkaraNe pN0| vR.iha sarvo'pi kevalI kevalisamudghAtaMgacchan prathamata AvarjIkaraNamupagacchati, tathA ca kevalisamudghAtaprakriyAM bibhaNiSuH samuddhAtazabdavyAkhyAnapurassaramAha bhaassykaar:||1|| "tatthAuyaasaMsAhiyakammasamugghAyaNaM smugghaao| taMgamaMtamaNA pavvaM AujjIkaraNaM uvei|" athAvarjIkaraNamiti kaH zabdArthaH?,ucyate, AvarjanamAvarjaH-AtmAnaM pratimokSasyAbhimukhIkaraNaM Atmano mokSaM pratyupayojanamiti tAtparyArthaH,athavA Avaya'te-abhimukhIkriyate mokSo'neneti AvarjaH-zubhamanovAkkAyavyApAravizeSaH, uktaM ca 'AvajaNamuvaogovAvAro vA' iti, tata ubhayatrApi atasya tasya karaNamiti vivakSAyAM ccipratyayaH AvarjIkaraNaM, apare AvarjitakaraNamityAhuH, tatrAyaM zabdArthaH-Avarjito nAma abhimukhIkRtaHtathA ca loke vaktAraH "Avarjito'yaM mayA, sammukhIkRta' ityarthaHtatazca tathAbhavyatvenAvarjitasya-mokSagamanaM pratyabhimukhIkRtasya karaNaM-kriyA zubhayogavyApAraNaM AvarjitakaraNaM, apare AujiyAkaraNa miti paThanti, tatraivaMzabdasaMskAramAcakSate-AyojikAkaraNamiti, ayaMcAtrAnvayArthaH-AGmaryAdAya A-maryAdayAkevaliSTayAyojana-zubhAnAMyogAnAM vyApArakaNamAyojikA, bhAve vuJ, tasyAHkaraNamAyojikAkaraNaH, anye 'AussiyakaraNa miti bruvate, tatrApyamanvarthaH-Avazyakena-avazyaMbhAvena karaNamAvazyakakaraNaM, tathAhi-samudghAtaM kecitkurvanti kecinna na kurvanti idaM tvAvazyakakaraNaM sarve'pi kevalinaH kurvantIti, sampratayasyaivAvarjIkaraNasya kAlapramANanirUpaNArthaM praznanirvacanasUtre Aha mU. (619) katisamatie NaM bhaMte ! kevalisamugghAe paM0?, go0 ! aTThasamatite paM0, taM0-paDhame samae daMDaM kareti bIe samae kavADaM kareti tatie samae maMthaM kareti cautthe samae logaM pUretipaMcamesamae loyaM paDisAharatichaDe samae maMthaM paDisAharati sattamaesamae kavADaMpaDisAharati Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH, dvAraM - 313 aTThame samae daMDaM paDisAharati, daMDa paDisAharettA tao pacchA sarIratthe bhavati / ___ seNaM bhaMte ! tahA samugdhAyagate kiM manajogaMga~jati vaijogaMga~jati kAyajogaM jujati ?, go0! no manajogaM juMjati no vaijogaM ga~jati kAyajogaM sRjati, kAyajogeNaMbhaMte! juMjamANe kiMorAliyakAyajogaMga~jati orAliyamIsAsarIkAyajo0 kiM veuvviyasarIrakAyayogaM veubviyamIsAsarIrakAyajogaM0 kiM AharagasarIrakA0 AhAragamIsAsarIkA0 kiM kammagasarIrakA0?, go0! orAliyasarIrakAyajogapi juMjati orAliyamIsAsarIkAyajogapi juMjai, no veubviyasarIrakA0 no veubdhiyasarIrakA0 no veubbiyamIsA0 no AhArasarIkA0 no AhAragamIsA0 kammagasarIrakAyajogaMpiga~jati, paDhamaTTamesu samaesu orAliyasarIrakAyajogaM jujati bitiyachaTThasattamesu orAliyamIsAsarIrakAyajogaM ga~jati, tatiyacautthapaMcamesu samaesu kammagasarIrakAyajogaM sRjati vR. 'kaisamaieNamityAdi sugama, AvarjIkaraNAnantaraMcAvyavadhAnena kevalisamudghAtamArabhate, sa ca katisAmayika ityAzaGkAyAM tatsamayanirUpaNArthamAha-'kaisamaie NamityAdi sugamaM, tatra yasmin samaye yatkaroti taddarzayati-taMjahA-paDhame samae'ityAdi, idamapi sugama, prAgevavyAkhyAtatvAt, navaramevaM bhAvArtho-yathA''dyaizcaturbhiH samayaiHkrameNAtmapradezAnAM vistAraNaM tathaiva pratilomaMkrameNa saMharaNamiti, uktaM caitadanyatrApi-- // 1 // "uTuMaho ya logaMtagAmiNaM so sadehavikkhaMbhaM / paDhame samayaMmi daMDaM karei biiyami ya kavADaM / // 2 // taiyasamayaMmi maMthaM cautyae logapUraNaM kuNai / paDalomaM sAharaNaM kAuM to hoi dehttho|" asmiMzca samudghAte kriyamANe sati yo yogo vyApriyate tamabhidhitsurAha- se NaM bhaMte !' ityAdi, tatra manoyogaMvAgyogaMvA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt, AhadhadharmasAramUlaTIkAyAM haribhadrasUri:-"manovacasItadAna vyApArayati, prayojanAbhAvAt" kAyayogaMpunaryuAna audArikakAyayogamaudArikamizrakAyayogaM kArmaNakAyayogaM vA yunakti, na zeSaM labdhyupajIvanAbhAvena zeSasya kAyayogasyAsambhavAt, tatra prathame aSTame ca samaye kevalamaudArikameva zarIraM vyApriyate ityaudArikakAyayogaH, dvitIye SaSThe saptamecasamayekArmaNazarIrasyApi vyApriyamANatvAt audArikamizrakAyayogaH, tRtIyacaturthapaJcameSu tusamayeSu kevalameva kArmaNazarIravyApArabhAgiti kArmaNakAyayogaH, Aha ca bhaassykRt||1|| "na kira samugghAtagato manavaijogappayoyaNaM kunni| orAliyajogaM puNajhuMjai paDhamaTThame samae / // 2 // ubhayavvAvArAo tammIsaMbIyachaTThasattamae / ticautthapaMcame kammagaMtu tmmttcetttthaao|" ___ -atraiva vizeSaparijJAnAyAhamU. (620) se NaM bhaMte ! tahA samugghAtagate sijjhati bujjhati muccati parinivvAti Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1620 sabbadukkhANaM aMtaM kareti?, go0 ! no iNaDhe samaDhe, seNaM bhatato paDiniyattati paDiniyatittA tato pacchA manajogapi ga~jati vaijogaMpajuMjai kAyajogapi sRjati, manajogaM juMjamANe kiM saccamaNajogaM jhuMjati mosamaNajogaM juMjati saccAmosamaNajogaM sRjatiasaccAmosamaNajogaMjujati?, go0! saccamaNajo-nomosamaNajo0 nosaccAmosamaNajogaM jhuMjati asaccAmosamaNajogaM jhuMjati, vatijogaMga~jamANe kaMsamavaijogaMga~jati mosavaijogaMju0 samrAmosavaijogaM asaccAmosavaijo0?, go0! saccavatijo0 no mosavaijo0 no saJcAmosavatijo0 asaJcAmosavaijogaMpi ga~jati, kAyajogaM jhuMjamANe AgacchejjA vA gacchejA vA ciDejA vA nisIeja vA tuyaTTeja vA ullaMgheja vA palaMdheja vA paDihAriyaM pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM pnycppinnejaa| 6. 'se NaM bhaMte !' ityAdi, sa bhadanta ! kevalI tathA-daNDakapATAdikrameNa samudghAtaM gataHsan siddhati niSThitArthobhavati?,saca 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadve'tivacanAtsetsyannapi vyavahArata ucyate, tata Aha-budhyate-avagacchati kevalajJAnena yathA'haM nizcayato niSThitArtho bhaviSyAmi niHzeSakAMzApagamataH tata Aha-mucyate'zeSakarmAzairiti gamyate, mucyamAnazca karmANuvedanAparitAparahitobhavatitataAha-parinirvAti-sAmastyenazItIbhavati, samastametadekena paryAyeNa spaSTayati-sarvaduHkhAnAmantaMkarotitI, bhagavAnAha-gautama! nAyamarthaH samartho-nAyamarthaH saGgato yaH samudghAtaM gataH sarvaduHkhAnAmantaM karotIti, yoganirodhasyAdyApyakRtatvAt, sayogasya ca vakSyamANayuktyA sidhyabhAvAditi bhAvaH, tataH kiM karotItyata Aha-- 'seNa'mityAdi, saH-adhikRkatasamudghAtagataHNamiti vAkyAlakAre tataH samudghAtAt pratinivartate, pratinivattya ca tataH-pratinivartanAt pazcAdanantaraM manoyogamapi vAgyogamapi kAyayogamapiyunakti vyApArayati, yataH sa bhagavAn bhavadhAraNIyakarmasunAmagotravedanIyeSvacintyamAhAsyasamudghAtavazataHprabhUteSvAyuSAsahasamIkRteSvapyantarmuhUrtabhAviparamapadatvatastasmin kAle yadyanuttaropapAtikAdinA devena manasA pRcchayatetarhi vyAkaraNAyamanaHpudgalAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyamasatyAmRSArUpaMvA, manuSyAdinA pRSTaH sannapRSTo vA kAryavazato vAkpudgalAn gRhItvA vAgyogaM tamapi satyamasatyAmRSA vA, na zeSAn vAgmanasoryogAn, kSINarAgAditvAt, AgamanAdau caudArikAdikAyayogaM, tathAhi-- bhagavAn kAryavazataH kutazcitsthAnAta vivakSitesthAne Agacchet, yadivA kavApigacchet, athavA tiSThet-UrdhvasthAnena vA'vatiSThetUniSIdedvA tathAvidhazramApagamAya tvagvarttanaM vA kuryAt, athavA vivakSite sthAne tathAvidhasampAtimasattvAkulAMbhUmivalokya tatparihArAyajanturAkSAnimittamullaGghanaM pralaGghanaM vA kuryAt, tatra sahajAt pAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepaH ullaGghanaM sa evAtivikaTaH pralaGghanaM, yadivA prAtihArikaM pIThaphalakazayyAsaMstArakaM pratyarpayet, yasmAdAnItaM tasmai samarpayet, iha bhagavatA AryazyAmena prAtihArikapIThaphalakAdInAM pratyarpaNamevoktaM tato'vasIyateniyamAdantarmuhUrtAvazeSAyuSka evAvarjIkaraNAdikamArabhate, naprabhUtAvazeSAyuSkaH, anyathA grahaNasyApi sambhavAttadapyupAdIyeta, etena yadAhureke___ 'jaghanyato'ntarmuhUrte zeSe samudghAtamArabhate utkarSataH SaTsumAseSu zaSevvi'ti tadapAstaM Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH, dvAraM 315 draSTavyaM, SaTsu mAseSu kadAcidapAntarAle varSAkAlasambhavAt tannimittaM pIThaphalakAdInAmAdAnamapyupapadyet, na ca tatsUtrasammatamiti tatparUpaNamutsUtramavaseyaM, etaccotsUtra Avazyake'pi samudghAtAnantaramavyavadhAtena zailezyabhidhAnAta. (yataH) ttstrN||1|| "daNDakavADe maMthaMtare ya sAhAraNA sarIratthe / bhAsAjoganirohe selesI sijjhaNA ceva / / " yadi punarutkarSataH SaNmAsarUpamapAntarAlaM bhavettatastadapyabhidhIyeta, na coktaM, tasmAdeva ayuktametaditi, tathA cAha bhaassykaar:||1|| "kammalahuyAe samao bhinnamuhuttAvasesao kaalo| __ anne jahannameyaM chmmaasukosmicchti|| // 2 // tatto'naMtaraselesIvayaNao jaMca pADihArINaM / paccappaNameva sue iharA gahaNaMpihojAhi / / " atra karmalaghutAnimittaMsamudghAtasya samayaH-avasarobhinnamuhUrtAvazeSakAlaH,zeSaM sugama, tadevamantarmuhUrtakAlaMyathAyogayogatrayavyApArabhAkkevalI bhUtvA tadanantaramatyantAprakampalezyAtItaM paramanirjarAkAraNaMdhyAnaM pratipitsuravazyaMyoganirodhAyopakramate, yogesati yathoktarUpasyadhyAnasyAsambhavAt, tathAhi-yogapariNAmolezyA, tadanvayavyatirekAnuvidhAnAt, tatoyAvadyogastAvadavazyaMbhAvinI lezyeti na lezyAtItadhyAnasambhavaH, apica-yAvadyogastAvatkarmabandho'pi, 'jogA payaDipaesaMThiianubhAgaM kasAyao kuNaI' iti vacanAt, kevalaM sa karmabandhaH kevalayoganimittatvAtsamayatrayAvasthAyI; tathAhi-prathamasamayekarmabadhyate, dvitIyasamaye vedyate, tRtIyetu samaye tatkarmAkarmIbhavati, tatra yadyapi samayadvayarUpasthitikAni karmANi kriyante, pUrvANi 2 karmANi pralayamupagacchanti, tathApi samaye samaye santatyA karmAdAne pravartamAne sati na mokSaH syAd, atha cAvazyaM mokSaM gantavyaM-tasmAt kurute sayoganirodhamiti, uktNc||1|| "sa tato yoganirodhaM karoti lezyAnirodhamabhikAGkSan / samayasthitiM ca bandhaM yoganimittaM sa nirurutsuH / / samaye samaye karmAdAne sati santatenaM mokSaH syAt / yadyapi hi vimucyante sthitikSayAt pUrvakarmANi // // 3 // nAkarmaNo hi vIryaM yogadravyeNa bhavati jIvasya / tasyAvasthAnena tu siddhaH samayasthiterbandhaH / / " atra bandhasya samayamAtrasthitikatA bandhasamayatiricya veditavyA, bhASyamapyenaM pUrvoktaM sakalamapi prameyaM puSNAti, tathA ca tadvato grnthH||1|| "viNivittasamugghAo tinnivijoge jino puNjijjaa| ___ saccamasaccAmosaMca so maNaM taha vaIjogaM / / // 2 // orAliyakAyayogaM gamaNAI pADihAriyANaM vA / paccappaNaM karejA joganirohaM tao kuNai / / // 3 // kinna sayogo sijjhai? sabaMdhaheuttijaM sajogo'yaM / Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1621 na samei paramasukkaM sa nijjarAkAraNaM paramaM // " -ata evAhamU. (621) se NaM bhaMte ! tahA sajogI sijjhati jAva aMtaM kareti ?, go0 ! no iNaDhe samaDe, se NaM pubvameva saNNissa paMciMdiyapajattayassa jahannajogissa heTThA asaMkhejaguNaparihINaM paDhamamanajogaMniraMbhati, tatoanaMtaraMbeiMdiyapajattagassa jahannajogissa heTThA asaMkhijja-guNaparihINaM docaM vatijogaM niraMbhati, tato anaMtaracaNaM suhumassa paNagajIvassa apajattayassa jahannajogissa heTThA asaMkhejaguNaparihINaM taccaM kAyajogaM niraMbhati, seNaM eteNa uvAeNaM-paDhamaM manajogaM niraMbhati manajogaM nirubhittA vatijogaM niraMbhati vayajogaMnilaMbhittA kAyajogaMnirubhai kAyajogaMnirubhittA joganirohaM karetijoganirohaM karatA ajogataMpAuNatiajogayaMpAuNittAIsiMhassapaMcakkharudhAraNaddhAeasaMkhejasamaiyaMaMtomuhuttiyaM selesiM paDivajai, puvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kamma, tIse selesimaddhAe asaMkhejAhiM guNaseDhIhiM asaMkhene kammakhaMdhe khavayati khavaittA vedanijAunAmagotte ichate cattAri kammase jugavaM khaveti, jugavaM khavettA orAliyateyAkammagAI sabyAhiM vippajahaNNAhiM viSpajahati, viSpajahitA ujjuseDhIpaDivaNNo aphusamANagatIe egasamaeNaM aviggaheNaM uddhaM gaMtA sAgArovautte sinjhai bujhai0 tattha siddho bhavati, teNaMtattha siddhA bhavaMti asarIrAjIvadhanAdasaNanANovauttA niDiyaTThA nIrayA nirayaNA vitimirA visuddhA sAsayamanAgayaddhaM kAlaM ciTThati, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai teNaM tattha siddhA bhavaMti asarIrA jIvadhanA saNaNanaNovauttA niSTriyaTThA nIrayA nirayaNA vitibhirA visuddhA sAsayamanAgayaddhaM kAlaM ciTThati ?, go0! sejahAnAmaebIyANaMaggidaDDANaMpunarapiaMkuruppattINa bhavati, evAmeva siddhANavi kammabIesu dahesu punarapi jammuSpattI na bhavati, se teNaDeNaM gotamA! evaM vu0 te gaM tattha siddhA bhavaMti asarIrA jIvaghanA saNanANovauttA nihiyaTThA nIrayA nirayaNA vitimirA visuddhA sAsayamanAgataddhaM kAlaM ciTThatitti vR. 'seNaMbhaMte! tahA sajogI simjhai' ityAdi, sugama, yoganirodhaM kurvan prathama manoyogaM niruNaddhi, tacca paryAptamAtrasaMjJipaJcendriyasya prathamasamaye yAvanti manodravyANi yAvanmAtrazca tadvayApAraH tasmAdasavayeyaguNahInaM manoyoga pratisamayaM nirundhAno'saGghayeyaiH samayaiH sAkalyena niruNaddhi, uktaM c||1|| ___"pajjattamettasaNNissa jattiyAI jahannajogissa / hoti manodavvAI tavvAvAro yjmmtto|| // 2 // tadasaMkhaguNavihINaM samae samae niruMbhamANo so| manaso savanirohaM kareasaMkhejasamaehiM / / " etadevAha-'se NaM bhaMte !' ityAdi, saH adhikRtakevalI yoganirodhaM cikIrSan pUrvameva saMjJinaH paryAptasya jaghanyayoginaH satkasyamanoyogasyeti gamyate'dhastAt asaGghayeyaguNa parihInaM samaye 2 nirundhAno'saGkhayeyaiH samayaiH sAkalyeneti gamyateprathamaM manoyogaMniruNaddhi, 'tato'naMtaraM Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezakaH-, dvAra 317 ca NamityAdi, tasmAt manoyoganirodhAdanantaraM cazabdo vAkyasamuccaye Namiti vAkyAlaGkAre dvIndriyasya paryAptasya jaghanyayoginaH satkasya vAgyogasyeti gamyate'dhastAt vAgyogaM asaGkhayeyaguNaparihInaM samaye samaye nirundhAno'saddhayeyaiH samayaiH sAkalyeneti gamyate dvitIyaM vAgyogaM niruNaddhi, Aha ca bhaassykRt||1|| "pajjattamittabiMdiya jahannavaijogapajavAje u / tadasaMkhaguNavihINaM samaye samaye nirNbhNto|| sabbavaijogarohaM saMkhAIehiM kuNai samarahiM" 'tato'naMtaracaNa'mityAdi, tato vAgyogAdanantaraM ca NaM prAgvat sUkSmasya panakajIvasya aparyAptakasya prathamasamayotpannasyeti bhAvArthaH jaghanyayoginaH sarvAlpavIryasyapanakajIvasyayaHkAyayogastasyAdhastAdasaGkhyeyaguNahInaM kAyayogaM samaye samaye nirundhan asaGkhyeyaiH samayaiH samastamapIti gamyate tRtIyaM kAyayogaM niruNaddhi, taMca kAyayoganirundhAnaH sUkSmakriyamapratipAtidhyAnamadhirohati, tatsAmathyAca vadanodarAdivivarapUraNena saMkucitadehatribhAgavartipradezo bhavati, tathA cAha bhASyakRta "tattoya suhumapanagassa pddhmsmyovvnnnnss|| jo kirajahannajogI tadasaMkhejjaguNahINameoke / ___samaehiM ruMbhamANo dehatibhAgaM ca muNcNto|| ruMbhaisakAyajogasaMkhAIehiM ceva samaehiM' kAyayoganirodhakAlAntarecarame antarmuhUrte vedanIyAditrayasya pratyakaMsthitiH sarvApavartanayA apavatyAyogyavasthAsamAnA kriyateguNazreNikramaviracitapradezA, tadyathA-prathamasthitau stokAH pradezAH, dvitIyasyAM sthitI tato'saGkhyeyaguNAH, tRtIyasyAM tato'pyasaGkhyeyaguNAH, evaMtAvadvAcyayAvaccaramA sthitiH, sthApanA, etAH prathama samayagRhItadalikanirvatitA guNazreNayaH, evaM pratisamayagRhItadalikanirvirtitAH kamaMtryasya pratyekasamaGkhayeyA draSTavyAH antarmuhUrtasamayAnAmasaGghayAyatvAt, AyuSastu sthitiyathAbaddhaivAvatiSThate, sA ca guNazreNikramaviparItakramadalikaracanA, ayaM ca sarvo'pi manoyogAdinirodho mandamatisukhAvabodhArthamAcAryeNa sthUradRSTayA pratipAditaH, yadi punaH sUkSmadRSTyA tatsvarUpa jijJAsA bhavati tadA paJcasaGgrahaTIkA nibhAlanIyA, tasyAmiti nipuNaMprapaJcena tasyAbhidhAnAda, ihacagranthagauravabhayAnAsmAbhirabhihitaH, seNa'mityAdi, so'dhikRtaH kevalI Namiti pUrvavat etenAnantaroditenopAyena-upAyaprakAreNa, zeSaM sugama, yAvadayogatAM pAuNaitti prApnoti, ayogatAprAptayabhimukho bhavati iti bhAvArthaH, ayogatAMca prApya-ayogatAprAptayabhimukho bhUtvA 'IsiMti stokaM kAlaM zailezI pratipadyate iti sambandhaH, kiyatA kAlena viziSTa ityata Aha-isvapaJcAroccarANAddhayA, kimuktaMbhavati?-nAtidrutaM nAtivilambitaMkintumadhyamenaprakAreNa yAvatA kAlena jhaNanama ityevaMrUpANi paJcAkSarANi uccAryyante tAvatA kAlena viziSTAmiti, etAvAn kAlaH kiMsamayapramANa iti nirUpaNArthamAha-asaGghayeyasAmayikAM-asaGghayeyasamayapramANAM, yaccAsaGghayeyasamayapramANaMtacca jaghanyato'pyantarmuhUrtapramANaMtataeSA'pyantarmuhUrttapramANeti khyApanAyAha Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1621 'AntarmuhUrtikI zailezI miti, zIlaM cAritraM taha nizcayataH sarvasaMvararUpaM tad grAhyaM, tasyaiva sarvottamatvAt, tasyezaH zIlezaH tasya yA'vasthA sA zailezI tAM pratipadyate, tadAnIM ca dhyAnaM dhyAyati vyavacchinnakriyamapratipAti, uktNc||1|| "sIlaM va samAhANaM nicchayaosavvasaMvaro soy| tasseso sIleso selesI hoi tadavatthA // // 2 // bahassakkharAiMmajjheNa jeNa kAleNa paMca bhnnnnNti| acchai selesigato tattiyamittaM tao kAlaM / / tanurohAraMbhAo jhAyai suhumakiriyAniyaTTi so / vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlaMmi / / " na kevalaM zailezI pratipadyate pUrvaracitaguNazreNIkaM ca vedanIyAdikaM karma anubhavitumiti zeSaH,pratipadyate ca tatpUrvaM kAyayoganirodhagatecarame'ntarmuhUrte racitA guNazreNayaH-prAgvanirdiSTasvarUpA yasya tattathA, tataH kiM karotItyata Aha ___"tIse selesiakhAe' ityAdi, tasyAMzailezyaddhAyAM vartamAno'saddhyeyAbhirguNazreNIbhiH pUrvanirvatitAmiH prApitA ye karmatrayasya pRthak pratisamayasamaJjayeyAH karmaskandhAstAn 'kSapayan' vipAkataH pradezato vA vedanena nirjarayan carame samaye vedanIyamAyurnAma gotramityetAn caturaH 'karmAzAn karmabhedAn yugapat kSapayati, yugapacca kSapayitvA tato'nantarasamaye audArikataijasakArmaNa-rUpANi trINi zarIrANi ___ 'savvAhi vipajahaNAhiM' itisarvigrahAnaiH, sUtrestrItvaMprAkRtatvAt, viprajahAti, kimuktaM bhavati?-yathA prAk dezatastyaktavAntathA na tyajati, kintu sarvaiH prakAraiH parityajatIti, uktaM "orAliyAi cayai savvAhiM vippajahaNAhiM jaM bhnniyN| nissesa tahA na jahA desaccAeNa so pulviM / / " parityajya ca tasminneva samaye kozabandhavimokSalaNasahakArisamutthasvabhAvavizeSAderaNDaphalamiva bhagavAnapi karmasambandhavimokSaNasahakArisamutthasvabhAvavizeSadUrdhva lokAnte gatveti sambandhaH, uktNc||1|| "eraNDaphalaM ca jahA baMdhacche deriyaM duyaM jaati| taekamma baMdhaNachedaNerito jAti siddhovi // " kathaM gacchatItyata Aha-'avigraheNa vigrahasyAbhAvo'vigrahaH tena ekenasamayenAspRzan, samayAntarapradezAntarAsparzanenetyarthaH, RjuzreNiMcapratipannaH, etaduktaM bhavati yAvatsvAkAzapradezevihAvagADhastAvata eva pradezAnUrdhvamRjuzreNyA'vagAhamAno vivakSittAcca samayAdanyatsamayAntasmaspRzan gatvA, tathA coktamAvazyakacUrNo-"jattie jIvo'vagADho tAvaiyAe ogAhaNAe uda ujjugaMgacchati na vaMkaM, biiyaM ca samayaM na phusai" iti, bhASyakAro'pyAha // 1 // "riuseDhiM paDivano samayapaesaMtaraM aphusamANo / egasamaeNaM sijjhai aha sAgarovautto so||" itthamUrdhvaM gatvA kimityAha-sAkAropayuktaH san sidhyati-niSThitArtho bhavati, sarvA Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padaM-36, uddezaka:-, dvAraM 319 hilabdhayaH sAkAropayogopayuktasyaupajAyatenAkAkAropayuktasya, siddhiraNyeSA sarvalabyuttamA labdhiriti sAkAropayogopayuktasyopajAyate, Aha c||1|| "savvAo laddhIo jaM saagaarovoglaabhaao| teNaha siddhiladdhI uppajai taduvauttassa // " tadanantaraM tu krameNopayogapravRttiH / tadevaM yathA kevalI siddho bhavati tathA pratipAditamidAnI siddhA yathAsvarUpAstatrAvatiSThante tathA pratipAdayati-'teNaM tattha siddhA bhavaMtI'tyAdi, te-anantaroktakramasambhUtA Namiti vAkyAlaGkAre tatra lokAnte siddhA bhavanti, azarIrAHaudArikAdizarIravipramuktAH teSAM siddhatvaprathamasamaye eva sarvAtmanA tyaktatvAta, jIvadhanA-- nicitIbhUtajIvapradezarUpAH, sUkSmakriyA'pratipAtidhyAnapratipattikAle eva tatsAmarthyato vadanodarAdivivarANAmApUritatvAt, darzanajJAnopayuktA jIvasvAbhAvyAt, niSThitArthAH kRtakRtyatvAt, nIrajasobadhyamAnakarmAbhAvAt, nirejanAHkampakriyAnimittavirahAta, vitimirAH karmatiramiravAsanApagamAt, vizuddhAstrividhasamyagdarzanAdimArgapratipattyA atyantazuddhIbhUtatvAt, te cetyaMbhUtAstatra gatAstiSThanti zAzvataMyathA bhavatyevaM 'anAgatAddhaM' anAgatA-bhAvinI addhA samastA yatra so'nAgatAddhaH taM kAlaM yAvat, atraiva mandamativibodhAyAkSepaparihArAvAha 'sekeNaTeNaMbhaMte!' ityAdi sugama, navaraM 'kammabIesutti karmarUpANi bIjAni-janmanaH kAraNAni karmabIjAni teSu dagdheSu-nirmUlakASaMkaSiteSupunarapi-bhUyo janmana utpattirna bhavati, kAraNamantareNa kAryAsambhavAt, atha tAnyeva karmANi bhUyaH kasmAna bhavanti ?, ucyate, rAgAdInAmabhAvAt, rAgAdayo hyAyuHprabhRtInAM karmaNAMkAraNaM, nacateteSAMsanti, prAgevakSINamohAvasthAyAM kSINatvAt, na ca te'pi kSINAapi bhUyaH prAduSyanti, sahakArikAraNAbhAvAt, rAgAdInAM hyutpattI pariNAmikAraNamAtmA sahakArikaraNaM rAgAdivedanIyaM karma, na cobhayakAraNajanyaM kAryamekatarasyApyabhAve bhavati, anyathA tasyAkAraNatvaprasaGgAt, na ca siddhAnaM rAgAdivedanIyaM karmAsti, tasya prAgeva zukladhyAnAgninAbhasmIkRtatvAt, na ca vAcyamatrApi sa eva prasaGgaH, yathA tadapi rAgAdivedanIyaM karma bhUyaH kasmAnna bhavatIti ?, tatkAraNasya saGkalezasyAbhAvAt, rAgAdivedanIyAnAM hi karmaNAmutpattI rAgAdipariNatirUpa; saGkalezaH, jaMveyaise baMdhai' iti, naca rAgAdivedanIyakarmavinirmuktasya tathAbhUtaM saklezotthAnamasti, tatastadabhAvAdrAgAdivedanIyakarmAbhAvaH, tadabhAvAcca bhUyo rAgAdInAmamAvaH, tathA ca rAgAdInAmeva punarutpatticintAyAM dhrmsnggrhnnyaamuktm||1|| 'khINA ya te na hoMtI punaravi sahakArikAraNAbhAvA / nahi hoi saMkileso tehiM viuttassa jIvassa / / // 2 // tayabhAvA na ya baMdho tappAuggassa hoi kmmss| tadabhAve tadabhAvo savvaddhaM ceva viveo||" iti, tato rAgAdInAmabhAvAdAyuHprabhRtInAM karmaNAMpunarutpAdAbhAvastadabhAvAcca na bhUyo janmotpattiH, ata evoktamanyatrApi-- // 1 // "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 prajJApanAupAGgasUtram-2- 36/-1-1622 karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhvaangkurH||" upasaMhAramAha-'se eeNaDeNa'mityAdi, etadeva siddhasvarUpaM paramamaGgalabhUtaM zAstrasya ziSyapraziSyAdivaMzagatatvenAvyavacchittirbhUyAdityantamaGgalatvenopasaMhAravyAjata AhamU. (622) 'nicchinnasavvadukkhA jaaijraamrnnbNdhnvimukkaa| sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA / / (pannavaNAe bhagavatIe samugghAyapayaM chattIsatimaM payaM samatta) vR.nicchiNNe tyAdi, nistIrNasarvaduHkhaM yaistetathA, sakalasAMsArikaduHkhapAragatA ityarthaH, kuta ityAha-'jAtijarAmaraNabandhanavipramuktAH' jAtizcajarAca maraNaMca bandhanAnica-jJAnAvaraNIyAdIni karmANi tairvipramuktAH, atra hetau prathamA, yato jAtijarAmaraNabandhavipramuktAH tato nistIrNasarvaduHkhAH, teitthaMbhUtAH paramasvAsthyarUpaM 'zAzvataM' zazvadbhAvi 'avyAbAdhaM bAdhArahitaM, rAmAdayo hi na tadbAdhituMprabhaviSNavo naca teSAM te santItyanantarameva bhAvitaM, sukhaM prAptAH, ata eva sukhinaH santastiSThanti // padaM -36- samAptam // 1 // "namata nayabhaGgakalitaMpramANabahulaM vizuddhasadbodham / jinavacanamanyatIrthikakumatinirAsaikadurlalitam / / jayati haribhadrasUriSTIkAkRdvivRtaviSamabhAvArthaH / yadvacanavazAdahamapi jAto lezena vivRtikaraH / / // 3 // kRtvA prajJApanATIkAM puNyaM yadavApa malayagiriranadham / tena samasto'pi jano labhatAM jinavacanasadvodham / / " prajJApanAupAGgasUtra-2samAptam prajJApanAupADasUtra1thI14"pada mATe juobhAga. 10 15thI 3"pada mATe juo bhA. 11 - | 15 caturtha upAGgasUtraM prajJApanA samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA prajJApanAupAsUtrasya malayagiri AcAryeNa viracitA ttiikaaprismaaptaa| *** Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi Arya pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devardrigaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAMkAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI [1] bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri - sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI cauda pUrvadhara zrI bhANu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalANa punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali 50 becaradAsa paM rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI paM jIvarAjabhAI 50 hIrAlAla Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 - - - 400 100 (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka krama. , AgamasUtranAma * vRtti-kartA vRtti zloka pramANa zlokapramANa 1. AcAra 2554 | zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna | 3700 abhadevasUri 14250 / 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 3575 / bhagavatI | 15751 abhayadevasari 18616 / 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri / 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 / 8. |antakRddazA 900 abhayadevasUri 9. anuttaropapAtikadazA 192 | abhayadevasUri 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 |11. |vipAkazruta / 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 | abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 |14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 | malayagirisUri 16000 |16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 vijayavimalayagaNi (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaralasUri (avacUri) (?) 150 26. |mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 28. tandula vaicArika 500 |vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (ayacUri) / 110 130. gacchAcAra* 175 vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 215 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama AgamasUtranAbha 32. devendrastava 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. | mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniyukti piNDaniryukti 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNi (cUrNi) saGghadAsagaNi (bhASya ) * [3] mUla zloka pramANa 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNa (bhASya ) 373 malayagiri saGghadAsagaNi (bhASya ) 896 ? - (cUrNa) 130 siddhasenagaNi (cUrNa) 4548 130 haribhadrasUri ni. 1355 droNAcArya ni. 835 malayagirisUri 835 haribhadrasUri 2000 zAMtisUri 700 malayagirisUri 2000 maladhArIhemacandrasUri vRtti zlokapramANa * 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 1000 noMdha : (1) uta 45 Agama sUtromAM vartamAna aNe pahelAM 1 thI 11 aMgasUtro, 12 zrI 23 upAMgasUtrI, 246 33 prakIrNakasUtrI 34thI 38 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAbhe hAla prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. ( 3 ) (351 vRtti-khAhi ke noMdha che te same rela saMpAhana munI che. te sivAyanI pA vRtti cUrNi sahi sAhitya mudrita De mudrita avasthAmA hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra jane maraNasamAdhi nA vikalye caMdAvejjhaya jane vIrastava prakIrNaka khAve che. 4 same "AgamasuttANi" bhAM bhUja 3ye bhane "sAgamahIpa "bhAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e 22000 (1) 7500 7000 7000 16000 7732 5900 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMthaRtvanuM mAdhya ame "kAjakuttamAM saMpAdIta karyuM che. (5) gIdha ane vivuM e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mUbsUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM bhASyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (Da) cAra prakIrNa (tro ane manizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prachI nI saMsthata chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-rA-nita- e traNenI mULa ApI che. jemAM dazA ane nItA e baMne upara maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizatha upara to mAtra vIsamA vazanI ja vRtti no ullekha maLe che. vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivRtti: a 450 krama niyukti zlokapramANa krama niyukti zlokapramANa AcAra-niyukti 6. Avazyaka-niyukti / 2500 2. sUtravRtta-nivRtti | rada opaniyukti rU. vRdatpa-nikti ke - ___8. piNDaniyukti 835 vyavahAra-niryukti ke - 9.| dazavaikAlika-niyukti 1. dazAzruta-niryulita | 180 | 20. kArAcya-nivRtti. 600 noMdha:(1) ahIM Apela banAva pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "3ra akSarano eka zloka" e pramANathI noMdhAyela ja pramANa che. (2) vRdatyanta ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla pAga mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivara maharSi e mArga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) mogha ane viSyanitti svataMtra mUrtiNAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana kAra-4 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nidhittamAMthI TrAkRtajjandha nivRtti upara pUrNa ane anya pAMca nitti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha nitta spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivRttikartA tarIke pravAhUvAmI no ullekha jovA maLe che. Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] ( vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha bhASya krama bhASya zlokapramANa krama bhASya gAthApramANa 9. | zivASya | 7100 | da.| sAvavALa 483 2. ! chaMdapaSya | 7600 ! 7. | movittamASya ja . vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya 3686 dazavakAlikabhASya * ja. { notarupamALa | rU994 190. | uttarAdhyayanamArtha (?). ( 8 noMdhaH(1) nizISa, vRhatva ane vyavahAramANa nA kartA saMgvALa hovAnuM jaNAya che. amArA saMpAdanamAM nizISa bhAga tenI cUof sAthe ane vRddhatva tathA vyavahAra mAga tenI tenI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) pazcarUmAdhya amArA sAsunALi mA I-28 mAM prakAzIta thayuM. (3) sAvaramANa mAM gAthA pramANa 487 lakhyuM jemAM 183 gAthA mUchamASya rUpe che ane 300 gAthA anya eka bhASyanI che. jeno samAveza sAvara sUtrakUTa mAM karyo che. jio ke vizeSAvara paNa khUbaja prasidhdha thayuM che paNa te samagra Avaya[tra- uparanuM maLyuM nathI ane kRSNaya anusAranI alaga alaga vRtti Adi peTA vivaraNo to gAMva ane nItA e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) gopaniyata, vinivara, rAtijamArga no samAveza tenI tenI vRtti mAM thayo ja che. paNa teno kartA vizeno ullekha amone maLela nathI. [ganiryukti upara 3000 zloka pramANa mALano ullekha paNa jovA maLela che.] (pa) uttarAdhyayanamArNanI gAthA nivRttimAM bhaLI gayAnuM saMbhaLAya che (?) (6) A rIte e - 3 - prIva - jUtivA e rU gAma sUtro uparano koI pAthano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi svarUpe mAthA jovA maLe che. () vaSyakartA tarIke mukhya nAma savAlo jovA maLela che. temaja nipAna samAjamAM ane siddhasena ni no paNa ullekha maLe che. keTalAMka bhASyanA kartA ajJAta ja che. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 7000 1500 vartamAna ANe 45mAgamamA 500 cUrNiH krama cUrNi lokapramANa| krama | cUrNi zlokapramANa 1. AcAra-cUrNi 8300 9. | dazAzrutaskandhacUrNi 2225 | 2. |sUtrakRta-cUrNi 9900 10.| paJcakalpacUrNi 3275 3. |bhagavatI-cUrNi 3114] 11.jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 12. AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 / 13. dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi 28000 / 14. uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. vRhatkalpacUrNi 16000 | 15. | nandIcUrNi 8. vyavahAracUrNi 1200 | 16. | anuyogadAracUrNi / | 2265 nA:(1) 3rd 16 cUrNimAMdhI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa mejara cUrNi mArA bhI saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, satrakata, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta cULa pUjyapAda AgamoddhArakazrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI me cUrNi agatsyasiMhasUrikRta cha tenuM A- pUya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize DIsA 140yA prabhAvita muMcha.. bhagavatI cUrNi to bhaNe4 cha, 480 zIta 45 nathI. tabha4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa astapato ame'cha 51 zIta yayAtuMbhArAma nathI. (4) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattaranna ma mudhyatve saMmAya che. 325 mate amuka yUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMjA" yinyAta" vartamAna kALa prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAtI dI zinya cha, aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 sAgamA 52 | MANa nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha nikti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. mArIta sis bhASya, yAMI niyukti bhane yo cuurnnin| mAmA vartamAna ANe suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI mAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimo merenA pakSa se che. Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7]. ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo che sUicanA:- ame saMpAdIta karela mAludiLI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju sUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 13254 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake khAvAmAM prathama aMka kRtaz2ajyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka deza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A pUtta gadya ke padya hoI zake. je gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chuTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI 5 -|/ goThavela che. ' pratyeka Agama mATe A rIte ja oklikamAM () pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) nAvAra - zrutaw:/jUnA/madhyayana dezava:/mUi pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandamAM ja che. (2) sUtrakRta * zrutaskandhaH/adhyayana/uddezakaH/mUlaM () cana - thAnadhyamUi (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM (1) kavitA - zataveva -saMtarazatava ziva : mUi ahIM zAinA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) maMtazata kemake zata 21, 22, 23 mAM zataka nA peTA vibhAganuM nAma ya jaNAvela che. zata * rU3,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane aMtarA athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakayA- zrutaskandhaH/varga:/adhyayana/mUlaM pahelA thuta mAM ja che. bIjA zukrava ja peTAvibhAga " nAme che ane te ja nA peTA vibhAgamAM kaNva che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM (8) annadaza- va:/adhyayana/mUi anutaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM kAva ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene mAdAra ane saMvAda kahyA che. koIka ne badale yutanya zabda prayoga paNa kare che). (11) vipAka zruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) patija- mUrta (13) rAjhI - mUrti Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratitti. pachI eka peyavibhAga nodhanIya che. ma pratipatti -3.bhA neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva vA // 2 peTavilA 5 cha. tethI tipattiA (neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa pAudA cha, merI bhI pratipatti nA uddezakaH navanadhI pate peTavimAna pratipattiH nA 4 che. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA peTa viurisis uddezakaH cha, is dvAraM cha 59 58-28napeTa virAma uddezaka ane tenA peTA vibhAgamAM dvAra paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM bhAga- 15-7i prAmRtaprAkRta nA 5 pratipattiH na peTA ni cha. 59 uddezakaH Hult mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jamyUdIpaprApti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vahidazA - adhyayana/mUlaM Agama 19 thI 23 nivAni nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtra bhogaave||ch. wil-1, nirayAvalikA, parga-2 kalpavataMtikA... vagaire 49141 (24 yI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizIya * uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa * mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavakAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayana//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] 3. . 82 amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama AgamasUtra | mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra | mUlaM | gAthA AcAra 552 147 / 24. | catuHzaraNa 63 / 63 sUtrakRta 806 | 723 / 25. | AturapratyAkhyAna / 71 / 70 sthAna 1010 | 169 | 26. ! mahApratyAkhyAnaM / 142 | 142 samavAya 383 / 93 | 27. | bhaktaparijJA 172 | 172 bhagavatI 1087 114 | 28. | taMdulavaicArika 161 139 jhAtAdharmakathA 241 57 | 29. | saMstAraka upAsaka dazA 73 13 | 30. | gacchAcAra 137 / 137 antakRddazA 62 12 | 31. . gaNividyA anuttaropapAtika 4 | 32. | devendrastava 307 | 307 10. praznavyAkaraNa 47 14 | 33. | maraNasamAdhi 11. vipAkazruta 47 3 | 34. | nizISa 1420 aupapAtika 30 | 35. | bRhatkalpa 215 rAjaprazniya 85 - | 36. | vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 93 | 37. | dazAzrutaskandha 114 15. prajJApanA 622 231 / 38. | jItakalpa 103 103 16. sUryaprajJapti 214 103 | 39. | mahAnizItha 1528 17. / candraprajJapti 107 40. | Avazyaka 92 / 21 jambUdIpaprajJapti 365 131 | 41. | opaniyukti 1165 |1165 nirayAvalikA 21 41. piNDaniyukti 712 / 712 kalpavataMsikA | 42. dazavaikAlika 540 515 21. puSpitA 2 / 43. | uttarAdhyayana 1731 1640 22. puSpacUlikA 1 | 44. | nandI | 168 / 93 | vahidazA 45. | anuyogadvAra / 350 141 12. 77 218 18. 19. 20. 23. nodha :- 60 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bhAMpa 4 nayacha.te. mUla sivAyanI makhama gAthA samAvI nahIM. mUla za6 me mamo sUtra bhane gAthA bhane mATe no mApelI saMyumata manu ma cha. gAthA badhA4 saMpAnImA sAmAnya zaktI hovAthI tenI malA maMDa Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [2] ==== pi []. [0] [11]. [12] [13]. [14] [15] [1]. [17]. [18] - amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityabandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadezaprAsAda -ra-zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha]. tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha japa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga- 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TakA - adhyAya-4 [19]. [0] [21] [2] [23]. [24] [25] [2]. [27] [28] [29] [30]. [31] 3i3 [34] [35] Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TakA- adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [39] tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [4] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 4i1] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazrata prakAzane pragaTa karela che.. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chadUM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasutaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] eksarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM umaMgasuttaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapatrattiH [AgamasuttANi-17] chaThe uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattama uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasutANi-19] aThThamaM uvaMgasutaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] pupphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekarasamaM uvaMgasuttaM [64] vahidasANaM [AgamasuttANi-23 ] bArasamaM uvaMgasutaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhamaM paINNagaM [66] AurapacakhANaM [AgamasuttANi-25 ] bIaM paINNagaM [67] mahApaJcakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27 ] cautthaM paINNagaM Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaThaM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNaga-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNaga-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] ahamaM paINNagaM [74] deviMdatyao [AgamasuttANi-32 ] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNaga-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36 ] taiyaM chaiyasutaM [80] dasAsuyakkhadhaM [AgamasuttANi-37 ] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasutta-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasutaM [85] ohanimutti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDaninutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasavaiyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. [1] AyAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sUyA: gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [3] - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vivAhapannatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [9] nAyAdhammakahA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThTha aMgasUtra [87] pAsasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] saMtasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3 navamuM aMgasUtra [100] pAvAga29- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101] vivAgasUrya - [102] uvavAiya {103] rAyappaseNiya - [14] jIvAjIvAbhigama - [15] pannavaNAsutta [106] sUrapannatti - [107] caMdapannati - [108] jaMbuddIvapati - [19] nirayAvaliyA - [11] kappavarDisiyA - [111] pulphiyA - [112] puppacUliyA - [113] vaSTidasA - [114] causaraNa -- [115] AuraUccakkhANa - [116] mahApaccakkhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMdulaveyAliya - [119] saMthAraga -- [120] gacchAyAra - [121] caMdAveRya - [122] gaNivijjA - [123] devidatyao - [124] vIratvava - [125] nisIha - [12] butakalpya -- [127] vavAra - {128] dasAsuyakSaMdha - [129] jIyakappo - [13] mahAnirsAha - [131] Avasmaya - [132] ohanijjutti - [133] piDanijjutti - [134] dasaveyAliya - [13] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] AgamIpa-6] AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadI5-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-7 AgamadIpa7] AgamIpa-7] AgamadIpa-7] agiyAramuM aMgasUtra paheluM upAMgasUtra bIjuM upAMgasUtra trIjuM upAMgasUtra cothuM upAMgasUtra pAcamuM upAMgasUtra chaThThuM upAMgasUtra sAtamuM upAMgasUtra AThamuM upAMgasUtra navamuM upAMgasUtra dazamuM upAMgasUtra agiyAramuM upAMgasUtra bAramuM upAMgasUtra pahelo payajJo bIjo payatro trIjo yajJo cotho payajJo pAMcamo payajJo chaThTho payo sAtamo payajJo-1 sAtamo payajJo-2 AThamo payajJo navamo payatro dazamo payajJo paheluM chedasUtra bIjuM chedasUtra trIjuM chedasUtra cothuM chedasUtra pAMcamuM chedasUtra chaThThuM chedasUtra paheluM mUlasutra bIjuM mUlasutra-1 bIjuM mUlasutra-2 trIjuM mulasUtra Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa7] cothuM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA gujarAtI anuvAda AgamadIpa bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [934] uttarayasa [135] naMhIsuktaM - [137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140 ] AcArAGgasUtraM saTIkaM sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM sthAnAGgasUtraM saTIkaM samavAyAGgasUtraM saTIkaM bhagavatI aGgasUtraM saTIka [141] [ 142 ] [ 143 ] [144] [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147 ] antavaddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgastraM saTIkaM [155 ] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156 ] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157 ] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] [159 ] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160 ] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [ 162 ] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [164 ] [165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka - 9 AgamasuttANi saTIka - 2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM - 4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM - 7 AgamasuttANi saTIkaM -7 AgamasuttANi saTIkaM 7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM 8 AgamasuttANi saTIkaM 8 AgamasuttANi saTIka - 9 AgamasuttANi saTIka - 10/11 AgamasuttANi saTIkaM 12 AgamasuttANi saTIkaM-12 AgamasuttANi saTIkaM - 13 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIka Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamattANi saTIka-26 [182] dazavakAlikamUlasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-30 [185] anuyogadvAraghUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-30 prakAzana 139 thI 185 AgamaRRta prakAzane pragaTa karela che. - - - - -saMpaI stha: Agama ArAdhanA kendra, zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bihAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuttANi bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga-5-6 bhAga-7 [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivarae samAviSTA AgamAH bhAga-8 bhAga-9 bhAga-10-11 bhAga- 12 bhAga- 13 bhAga- 14 AyAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI ( aparanAma vyAkhyAprajJapti) | bhAga- 28-29 | bhAga-30 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya jIvAjIvAbhigama prajJApanA | sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhakta parijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17 nIzItha | bhAga- 18-19-20 bRhatkalpa | bhAga- 21-22 vyavahAra bhAga-23 bhAga- 24-25 bhAga-26 bhAga-27 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniyukti, piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya vale & Personal Use Only