________________
२५९
पदं-११, उद्देशकः-, द्वारंगं एसा भासान एसा भासा मोसा?, हंत गो० ! जा य इथिआणवणी जायपुमआणवणी जाय नपुसंगआणवणी पन्नवणी णं एसा भासा न एसा भासा मोसा।
अहं भंते ! जा य इस्थिपन्नवणी जा य पुमपन्नवणी जा य नपुंसगपन्नवणी पन्नवणी णं एसा भासा न एसा भासा मोसा?, हंता गो० ! जा य इत्थिपन्नवणी जाय पुमपन्नवणी जा य नपुंसगपन्नवणी, पन्नवणी णं एसा भासा णं एसा भासा मोसा, अह भंते! जा जायीति इस्थिवऊ जातीय पुमवऊ जातीति नपुंसगवऊ पन्नवणी णं एसा भासा नएसा भासा मोसा?, हता! गो० जातीति इस्थिवऊजाईति पुमवऊजातीति नपुंसगवऊ पन्नवणी णंएसा भासान एसा भास मोसा।
___ अह भंते ! जा जातीइ इत्थियाणमणी जाइत्ति पुमआणवणी जातीति नपुंसगाणमणी पन्नवणी णं एसा भासा न एसा भासा मोसा?, हता! गो० ! जातीति इथिआणमणी जातीति पुमआणवणी जातीति नपुंसगाणमणी पन्नवणी णं एसा भासान एसा भासा मोसा।
अह भंते ! जातीति इस्थिपन्नवणी जातीति पुमपन्नवणी जातीति नपुंसगपपन्नवणी पन्नवणी णं एसा भासा न एसा भासा मोसा?, हंता! गो०! जातीति इत्थिपन्नवणी जाईति पुमपन्नवणी जाईति नपुंसगपन्नवणी पन्नवणीणं एसा भासा नएसा भासा मोसा
वृ. 'अह भंते ! गाओ मिया' इत्यादि, अथ मदन्त ! गावः प्रतीताः, मृगा अपि प्रतीताः, पशवः अजाः, पक्षिणोऽपिप्रतीताः,प्रज्ञापनी प्रज्ञाप्यतेऽर्थोऽनयेतिप्रज्ञापनी, किं अर्थप्रतिपादनी प्ररूपणीयेतियावत्, णमितिवाक्यालङ्कारे, एषा भाषा सत्या नैषाभाषा मृषेति, इयमत्र भावना-गाव इति भाषा गोजातिं प्रतिपादयति, जातौ च त्रिलिङ्गा अप्यर्था अभिधेयाः, लिङ्गत्रयस्यापि जाती सम्भवात्, एवं मृगपशुपक्षिष्वपि भावनीयं, नचैते शब्दास्त्रिलिङ्गाभिधायिनस्तथाप्रतीतेरभावात् किन्तुपुंल्लिङ्गगर्भास्ततः संशयः किमियं प्रज्ञापनी किं वा नेति?, भगवानाह
ता गोयमा!' हन्तेत्यवधारणे, गौतम! इत्यामन्त्रेण, गाव इत्यादिका भाषा प्रज्ञापनी, तदर्थकथनाय प्ररूपणीया, यथावस्थितार्थप्रतिपादकतया सत्यत्वात्, तथापि जात्यभिधायिनीयं भाषा, जातिश्च त्रिलिङ्गार्थसमवायिनी, ततो जात्यभिधानेन त्रिलिङ्गा अपि यथासम्भवं विशेषा अभिहिता भवन्तीति भवति यथावस्थितार्थाभिधानादियं प्रज्ञापनी भाषेति, __यदप्युक्तम्-किन्तु पुंल्लिङ्गगर्मा इति, तत्र शब्दे लिङ्गव्यवस्था लक्षणवशात्, लक्षणं च 'स्त्रीपुंनपुंसकसहोक्तौ परं' तथा 'ग्राम्याशिशुद्विशखुरसझे स्त्री प्राय' इत्यादि, ततो भवेत् कवचित् शब्दे लक्षणवशात् स्त्रीत्वं क्वचित् पुंस्त्वं क्वचित् नपुंसकत्वं वा, परमार्थतःपुनः सर्वोऽपि जातिशब्दस्त्रिलिङ्गानप्यर्थान्तत्तद्देशकालप्रस्तावादिसामर्थ्यवशादभिधत्ते इति न कश्चिद्दोषः, न चेयं परपीडाजनिका नापि विप्रतारणादिदुष्टविवक्षासमुत्था ततो न मृषेति प्रज्ञापनी । ___ 'अह भंते! जाय इत्यिवऊइत्यादि, अथेति प्रश्ने भदन्त ! इत्यामन्त्रणे, याच स्त्रीवाक्स्त्रीलिङ्गप्रतिपादिका भाषा खट्वा लतेत्यादिलक्षणा या पुरुषवाक् घटः पट इत्यादिरूपा या च नपुंसकवाक् कुड्यंकाण्डमित्यादिलक्षणाप्रज्ञापनीयंभाषानैषाभाषामृषेति?,किमत्र संशयकारणं येनेत्थं पृच्छति ? इति चेत्, उच्यते, इह खट्वाघटकुड्यादयः शब्दाः यथाक्रमं स्त्रीपुंनपुंसकलिङ्गाभिधायिनः, स्त्रीपरुंनपुंसकानां च लक्षणमिदम्
॥१॥ “योनिर्मूदुत्वमस्थैर्य, मुग्धता क्लीबता स्तनौ ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org