________________
१४८
प्रज्ञापनाउपाङ्गसूत्र-१-३/-1१६/२७८
परीत्ता नोपरीत्तानोअपरीत्ता अनंतगुणा, अपरीत्ता अनंतगुणा।
वृ.इह परीता द्विविधाः-भवपरित्ताः कायपरीताश्च, तत्रभवपरीत्ता येषां किञ्चिदूनोऽपार्धपुद्गलपरावर्ततमात्रसंसारः, कायपरीत्ताः-प्रत्येकशरीरिणः, तत्रोभयेऽपिपरीत्ताः सर्वस्तोकाः, शुक्लपाक्षिकाणांप्रत्येकशरीररिणांचाशेषजीवापेक्षयाऽस्तिकत्वात्, ततो नोपरीत्तानोअपरीता अनन्तगुणाः, उभयप्रतिषेधवृत्ता हि सिद्धाः ते चानन्ता इति, तेभ्योऽपरीत्ता अनन्तगुणाः, कृष्णपाक्षिकाणां साधारणवनस्पतीनां वा सिद्धेभ्योऽप्यनन्तगुणत्वात् ॥गतंपरीत्तद्वारं, सम्प्रति पर्याप्तद्वारमाह
-पद-३,-दारं-१७:- "पर्याप्तः" मू. (२७९) एएसि णं भंते ! जीवाणं पजत्ताणं अपजत्ताणं नोपज्जत्तानोअपजत्ताण य कयरे कयरेहितो अप्पा वा बहुया वा तुला वा विसेसाहिया वा?, गोयमा ! सव्वत्योवा जीवा नोपजत्तानोअपजत्तगा अपजत्तगा अणंतगुणा पञ्जत्तगा संखिजगुणा ।
वृ. सर्वस्तोका नोपर्याप्तकनोअपर्याप्तकाः, उभयप्रतिषेधवर्तिनो हि सिद्धाः ते चापर्याप्ताकादिभ्यः सर्वस्तोका इति, तेभ्योऽपर्याप्तका अनन्तगुणाः,साधारणवनस्पतिकायिकानां सिद्धेभ्योऽप्यनन्तगुणाना सर्वकालमपर्याप्तत्वेन लभ्यमानत्वात्, तेभ्यः पर्याप्ताः सङ्ख्येयगुणाः, इहसर्वबहवोजीवाः सूक्ष्माः, सूक्ष्माश्च सर्वकालमपर्याप्तभ्यः पर्याप्ताः सद्ध्येयगुणा इति सङ्ख्येयगुणा उक्ताः ।। गतं पर्याप्तद्वारं, सम्प्रति सक्ष्मद्वारमाह
-पद-३-दारं- १८:- "सूक्ष्म" मू. (२८०) एएसि णं भंते ! जीवाणं सुहुमाणं बायराणं नोसुहुमनोबायराणय कयो कयरेहितो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा?, गोयमा ! सव्वत्थोवा जीवा नोसुहुमानोबायरा बायरा अनंतगुणा सुहमा असंखेजगुणा।।
.सर्वस्तोका जीवा नोसूक्ष्मनोबादराः सिद्धा इत्यर्थः, तेषां सूक्षमजीवराशेर्बादरजीवराशेचानन्तभागकल्पत्वात्, तेभ्यो बादराअनन्तगुणाः, बादरनिगोदजीवानां सिद्धेभ्योऽप्यनन्तगुणत्वात्, तेभ्यः सूक्ष्मा असत्येयगुणाः, बादरनिगोदेभ्यः सूक्ष्मनिगोदानामसद्ध्येयगुणत्वात् ॥ गतं सूक्ष्मद्वारम्, इदानीं संज्ञिद्वारम्
___-पद-३-दारं-१९:- "संज्ञी" मू. (२८१) एएसिणभंते! जीवाणं सत्रीणं असन्नीणं नोसनीनोअसन्त्रीणं कयरे कयरेहितो अप्पावाबहुया वातुल्ला वा विसेसाहिया वा?, गोयमा! सव्वत्थोवाजीवा सन्नी नोसत्रीनोअसन्त्री अनंतगुणा असन्नी अणनतगुणा ।
वृ. सर्वस्तोकाः संज्ञिनः, समनस्कानामेव संज्ञित्वात्, तेभ्यो नोसंज्ञिनोनोअसंज्ञिनः अनन्तगुणाः, उभयप्रतिषेधवृत्ता हि सिद्धाः तेच संज्ञिभ्योऽनन्तगुणा एवेति, तेभ्योऽसंज्ञिनोऽनन्तगुणाः, वनस्पतीनां सिद्धेभ्योऽप्यनन्तगुणत्वात् ।। गतं संज्ञिद्वारम्, इदानीं भवसिद्धिकद्वारमाह--
. -पदं-३-दारं-२०:- "भवः" मू. (२८२) एएसिणंभंते! जीवाणं भवसिद्धियाणं अभवसिद्धियाणं नोभवसिद्धियानो
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org