________________
૨૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ કહ્યું, તેમ જ તું એકદમ અગ્નિમાં પડતાં મને રોકવા તૈયાર થયો છે, તે કયા કારણે તે જાણવાની મને તીવ્ર ઇચ્છા થઈ છે. ત્યારે બ્રાહ્મણે કહ્યું કે, ‘હે શ્રેષ્ઠકુમાર ! તમારી પ્રિયા વિધાતા પાસે સ્વસ્થ છે, તે મેં જ્યોતિષજ્ઞાનના બળથી જાણ્યું છે. જો તમો કહો, તો મારા આત્માને વિધાતા પાસે મોકલીને તેને અહીં લાવી આપું.’ ‘જો તારી કહેલી વાત સત્ય હોય તો અને તેને જ તેં દેખી હોય તો જલ્દી લાવ. તેને દેખીને હું કૃતાર્થ થઈશ.’ કુમાર - ‘હે ભૂમિદેવ ! હજુ તું કાર્યનો ઉદ્યમ કેમ કરતો નથી ?' બટુક - ‘હે કુમાર ! દક્ષિણા વગર ધ્યાનકળા સિદ્ધ થતી નથી. કુમાર-આગળ મારું મન તો મેં તને અર્પણ કરેલું છે. આ આત્મા પણ આપ્યો. હે બ્રાહ્મણ ! આ બેથી ચડિયાતી કઈ દક્ષિણા આપું ? બાહ્ય પદાર્થોની દક્ષિણાથી શું સિદ્ધ કરી શકાય છે ? બ્રાહ્મણ બટુક-તમારો આત્મા ભલે તમા૨ા પાસે ૨હે. તેની જરૂ૨ નથી, જ્યારે હું કંઈ પણ તમારી પાસે માગું ત્યારે તે મને તમારે આપવું.
· કુમાર-ભલે એમ થાઓ. વિસ્તારથી સર્યું. મારી પ્રાણપ્રિયાને જલ્દી લાવ. હવે બ્રાહ્મણે ધ્યાન કરવાનું હોય, તેમ પડદામાં ધ્યાન કરવાનું નાટક કર્યું. (૩૫૦)
હવે મારે સંજીવની ઔષિધ દેખવી જોઇએ. આ પ્રમાણે કુમારે જોયું એટલે તેના શરીરના રોમાંચ હર્ષથી ખડા થયા. આશ્ચર્ય આશ્ચર્ય, મૃત્યુ પામેલી કમલવતી આવે છે. આ પ્રમાણે નગરમાં વાત ફેલાઇ એટલે નગરના લોકો અને રાજા કમલવતીને જોવા માટે ઉલ્લાસવાળા થયા. ‘નવાઇની વાત છે કે આ બ્રાહ્મણ બટુક કોઈ મોટા ગુણવાળો આત્મા છે, આ ભુવનમાં આના જેવો બીજો કોઈ જણાતો નથી, મૃત્યુ પામેલી કમલવતી પાછી લાવશે.' આવા પ્રકારનો કોલાહલ લોકમાં ઉછળ્યો. આકાશ સ્થાનમાં વિદ્યાધરીઓ પોતાના હસ્તમાં પુષ્પમાળાઓ ધારણ કરેલી હોય તેવા રૂપે બ્રાહ્મણે કાન પર બાંધેલી ઔષધિ છોડી નાખી તરત જ તેના રૂપનું કમલવતીમાં પરાવર્તન થઇ ગયું. પડદો ખસેડીને જ્યાં તેને દેખી એટલે હર્ષથી રોમાંચિત થયેલા ગાત્રવાળા રણસિંહકુમારે ‘તે જ આ મારી પ્રિયા છે' એમ જાણ્યું. રતિ અને રંભાના રૂપ-લાવણ્યનો સર્વ ગર્વ નીકળવા માટે નીક સમાન, ગૌરીના સુંદર સૌભાગ્ય માર્ગમાં અગ્ર અર્ગલા સમાન અર્થાત્ રિત, રંભા અને પાર્વતીના રૂપલાવણ્યથી ચડિયાતી કમલવતી હતી. હર્ષ પામેલા કુમારે લોકને વિશ્વાસ થાય તે માટે કહ્યું કે, ‘હે લોકો ! દેખો દેખો, આ મારી પ્રિયા કમલવતી છે.' ત્યારે ત્યાં એકઠા મળેલા લોકો કમલવતીને લાવણ્ય, કાંતિ, શોભા, અને મનોહ૨તાના ગૃહ સરખી દેખતા હતા અને રત્નવતી સાથે સરખામણી કરતા હતા, પરસ્પર આ પ્રમાણે વાતો કરતા હતા. સુવર્ણના ઢગલા પાસે પિત્તળ જેવા પ્રકારનું દેખાય, તેમ કમલવતી પાસે રત્નવતી ગુણગણમાં ઝાંખી દેખાય છે; તેથી કરીને કુમારે રત્નવતીને છોડીને કમલવતીમાં અનુરાગ કર્યો છે, તે સ્થાને કર્યો છે. સાકરનો સ્વાદ જાણનાર એવો કયો મનુષ્ય કડવાતૂરા રસની અભિલાષા કરે ?
