________________
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ કુમારને વારંવાર રોકે છે, લજ્જા પામતા પુરુષોત્તમ રાજાએ માર્ગમાં અટકાવ્યા છતાં કુમાર પોતાના નિર્ણયથી પાછો હઠતો નથી. તે સમયે નગરના લાખો લોકો એકઠા થયા. રાજા અને નગરલોકો હાહારવ કરતા વ્યાકુલ મનવાળા થયા છે. મૃત્યુ પામવાના નિશ્ચલ ચિત્તવાળો ચિતા ઉપર ચડવા લાગ્યો. કુમારે શ્વેત વસ્ત્ર પહેર્યા છે, શરીરે શ્વેત વિલેપન, પુષ્પની શ્વેતમાળા અને અલંકારો ધારણ કર્યા છે. શ્વેત કાંતિવાળો રણસિંહ કમલવતીના અનુરાગમાં અતિ આસક્ત થએલો છે. તેના વચનથી ચિતા પાસે અગ્નિ પ્રગટાવ્યો. તે સમયે રાજાએ વિનયપૂર્વક બ્રાહ્મણ કુમારને વિનંતિ કરી કે, “હે ભગવંત ! કુમાર તમારાં વચનનું કોઈ દિવસ ઉલ્લંઘન કરતા નથી, તો કોઈ પ્રકારે કુમારને સમજાવો કે, જેથી આ અકાર્ય કરતાં રોકાઈ જાય.” એટલે બ્રાહ્મણે કુમારને કહ્યું કે, “હે ભદ્ર ! આ તમે શું આરંભ્ય છે ? ઉત્તમકુળમાં જન્મેલા નીચ લોકોને ઉચિત નિન્દ્રિત કાર્ય કરે ખરા ? બીજી એ વાત કે, “ચક્રપુરથી મને અહિ આપ્યો, ત્યારે તમે કબૂલાત આપી હતી કે, હું જ્યારે કૃતકૃત્ય થઈશ ત્યારે તમને અહિં પાછો મૂકી જઇશ.” કમલવતીને કલંક આપ્યું અને તેની શુદ્ધિ માટે આવું કાર્ય કરતા હો, તો મલિનવસ્ત્રને કાજળવાળા જલથી શુદ્ધિ કરવા સમાન છે. અર્થાત્ મૃત્યુ પામવાથી પાપની શુદ્ધિ થતી નથી. કમલવતી જો મૃત્યુ પામી છે, તો તેને મળવાના મનોરથ કરીને મૃત્યુ ન પામો, પોતપોતાના કર્મના અનુસારે જીવ ક્યાય પણ જાય છે. તેને કયો જીવ જાણી શકે છે ? ૮૪ લાખ જીવયોનિ વાળા સંસારમાં દરેક સ્થળે જીવ જાય છે. તેમાં પોતાના કર્મથી ક્યાં ક્યાં જીવો જતા નથી ? વળી કહ્યું છે કે –
બુદ્ધિશાળી પુરુષે ગુણવાળા કે નિર્ગુણ કોઇ પણ કાર્ય કરતા પહેલાં સર્વ જગો પર આ કાર્યનું છેવટનું પરિણામ શું આવશે ? તે પ્રથમ વિચારવું જોઈએ.” તે માટે બીજી જગો પર પણ કહેવું છે કે “લાભ કે નુકશાનકારક કાર્યો કરતાં પંડિત પુરુષે યત્નપૂર્વક તેનું ફળ શું આવશે ? તે નક્કી કરી લેવું જોઇએ, અતિ ઉતાવળથી કરેલાં કાર્યોના ફળ શલ્ય માફક હૃદયને બાળનાર એવી વિપત્તિમાં જ ફલનારા થાય છે. માટે મારું કહેલું કરો અને તમારા પ્રાણોનું રક્ષણ કરો. જે માટે જણાવેલું છે કે “રાજાઓ ભલે સન્ધિ ન જાણો, કે વિગ્રહ-યુદ્ધ ન જાણો, પરંતુ જો કહેલું સાંભળનારા હોય, તો તેનાથી તે સમજુ પંડિત ગણાય છે.” તથા “અત્યારે પ્રાણોનું પાલન કરનારને ભલે કદાચ તેનો સમાગમ ન થાય, પણ જીવતા જીવોનો ભવિષ્યમાં સમાગમ થાય પરંતુ પ્રાણોનો ત્યાગ કર્યા પછી નક્કી મેળાપ દુર્લભ છે
- કુમારને હવે ભાવી મળવાની આશા બંધાઈ, એટલે હર્ષપૂર્વક પૂછ્યું કે, “હે શ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણ ! તેં સાક્ષાત્ મારી પ્રિયાને દેખી છે, કે બીજાએ વાત કહી છે ? અગર કોઇએ પોતાના જ્ઞાન-બલથી જીવતી જાણી છે ? હર્ષપૂર્વક તેં કયા આધારે તે જીવતી છે ? એમ
