Book Title: Agam 12 Upang 01 Auppatik Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006340/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiissmmbaai-laanggl pike-shrobaajii-klaastuhaaji| ' nihminussy-jiighljjaa thaanyaany gulnyjohr jibriijeNlaadaakhaangkaaiju / auppaatik-suutrm| AUPAPAATIKA SUTRA jibdiijt mnyjrii- gaan- abhimaalaa= ' aani likulaasaabaaji / - muphaajj j, laa shaa, yaa jlj-sirijuy'aant 'Rsstti-gaay'aalintaat-mRtnbksaaijH o r'aaj (khriissndu) prcchder maatr jn | chch chy' inyji tkhjij jaaki kh tt ==e Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAja viracitayA-pIyUSavarSiNyAkhyayA vyAkhyayA samala himdIgurjarabhASAnuvAdasahitan aupapAtika-sUtram / AUPAPAATIKA SUTRA niyojaka : saMskRta - prAkRtajJa - jainAgama niSNAta - priyavyAkhyAnipaNDitamuni zrIkanhaiyAlAlajI - mahArAjaH / 43 prakAzakaH a. bhA. zve. sthA. . jainazAstroddhAra samiti - pramukhaH zreSThi- zrIzAntilAla - maGgaladAsabhAI - mahodayaH mu. rAjakoTa (saurASTra ) vIra saMvata 2485 laGkRtam prathama AvRtti : prati 1000 * IsvI san 1959 mUlyam - rU. 12-00 vikrama saMvata 2015 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prApti sthAna : zrI a, bhA. A, sthAnakavAsI jaina zAsroTTAra samiti grInaleAja pAse, rAjakoTa prathama AvRttiH prata 1000 vIra saMvata : 2495 vikrama savata : 2015 isvI san : 1959 mudraka H guNuvaMta ke. kAThArI mudraNusthAna subhASa prinTarI, DaoN. Ta'kAriyA reDa, amadAvAda, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA pRSTha 45-49 . CRIM .. 1 maGgalAcaraNa / . .... 2 zAstropodghAta / .... 3 cmpaangrii-vrnnn| .... ...... 4-19 4 puurnnbhdrcaity-vrnnn| .... ... . 20-26 5 vnssnndd-vrnnn| .. .... 6 vRkSa-varNana / ... .. 29-41 7 azokavRkSa-varNana / ...... .39-41 8 tilakAdivRkSa-varNana / .... 42-44 9 padmalatA-AdikA varNana.... 10 pRthvIzilApaTTaka varNana ... 11 kUNika rAjAkA varNana / ... 49-58 12 dhAriNI devIkA varNana / ... 58-62 13 bhagavAna ke vihAra Adi samAcAra lAne ke liye niyukta pravRttivyApRta-puruSa aura usake adhIna puruSoMkA varNana / ... 63-65 14 upasthAna zAlA meM sthita rAjA kUNika kA varNana / ....... 65-67 15 bhagavAna mahAvIra svAmI kA varNana / .... ... . 16 bhagavAna ke Agamana ke samAcAra ko jAna kara pravRttivyApta ". kA rAjA kUNika ke samIpa jAnA aura upanagara grAma meM bhagavAna ke Agamana-vRttAnta kA nivedana krnaa| ... 105-110 17 bhagavAna kA Agamana vRttAnta suna kara kRNika rAjA ko harSe honA, aura apane rAjacihnoM ko chor3a kara, bhagavAna kI tarapha mu~ha kara, donoM hAtha joDa kara siddhoMko aura bhagavAna mahA- vIra svAmI ko 'namotthu gaM' denA, aura kUNika rAjA dvArA pravRttivyApRta kA satkAra / ... ... 111-137 18 pUrNabhadra-udyAna meM bhagavAna ke padhArane kA vRttAnta nivedana / __ karane ke liye pravRttivyApRta ko kUNika kI AjJA / 138 19 pUrNabhadra-udyAna meM bhagavAna kA aagmn| .... 139-141 20 bhagavAna ke antevAsiyoM (ziSyoM) kA varNana / .... 142-203 W kA vrnnn| .... 68-104 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSTha 21 bhagavAna ke ziSyoM kA bAhyAbhvAnsara tapa-upadhAna kA varNana / ... 203-306 22 bhagavAna mahAvIra svAmI ke anekavidha ziSyoM kA vrnnn| ... 306-321 23 asurakumAra devoM kA bhagavAna ke samIpa Agamana, aura ____ unakA varNana .... .... .... . .... 322-330 24 nAgakumArAdi bhavanavAsI devoM kA bhagavAna ke samIpa Agamana, aura unakA varNana / .... .... 331-333 15 vyantara devoM kA bhagavAna ke samIpa Agamana, aura unakA varNana / ... 334-338 26 jyotiSka devoM kA bhagavAna ke samIpa Agamana, aura unakA varNana / .... .... ... .... 339-341 27 bhagavAna ke samIpa vaimAnika devoM kA Agamana,aura unakA vrnnn|... 342-346 28 campA nagarI ke vAsI logoM kA bhagavAna ke darzana kI utsukatA, aura unakA bhagavAna ke samIpa jaanaa| .... 347-363 29 pravRttivyAmRta dvArA kUNika kA bhagavAna ke Agamana kA pari jJAna, aura rAjA kUNika dvArA pravRtti vyApUta.kA satkAra / .... 363-365 30 rAjA kUNika-dvArA balavyApRta (senApati) kA AhvAna, aura use hAthI, ghoDA, ratha Adi tathA nagara ke sajavAne kA Adeza / 366-369 31 balavyApRta-dvArA hastivyAmRta ko hAthI sajAne kA Adeza aura hastivyAmRta-dvArA hAthiyoM kA sjaanaa| .... ... 370-377 32 balavyApRta-dvArA yAnazAlika ko yAna-sajAne kA Adeza, aura yAnazAlika dvArA yAnoM ko sjaanaa| .... .... 377-382 33 balavyApRta-dvArA nagaraguptika ko nagara sajAne kA Adeza, aura nagaraguptika-dvArA nagara ko sajAnA / .... .... 383-385 34 AbhiSekya hastiratna-Adi kA nirIkSaNa kara ke balavyApta kA kUNika rAjA ke pAsa jA kara unheM bhagavAna ke darzana ke liye jAne kI prArthanA karanA / .... .... ..... 385--388 35 kUNika rAjA kA vyAyAmAdi karake snAna karanA, daNDanAyaka Adi se pariveSTita ho gajarAja para AruDha honA, aura sabhI prakAra ke ThATa-bATa ke sAtha bhagavAna ke darzana ke liye prasthAna karanA, ucita pratipatti ke sAtha bhagavAna ke samIpa pahu~canA, aura paryupAsanA karanA / ..... ..... .... 388-435 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSTha 36 subhadrA Adi rAniyoM kA apanI 2 dAsI Adi parivAra ke sAtha saja-dhaja kara pUrNabhadra udyAna meM bhagavAna ke darzana ke liye ucita pratipatti ke sAtha jAnA aura khaDI 2 bhagavAna ...kI parbupAsanA karanA / .... .... ... ... 435-442 37 bhagavAna kI dharmadezanA / .... ... .... .... 442-473 38 anagAra-dharma kI nirUpaNA / .... .... 474-483 39 bhagavAna ke pAsa bahutoM kI pravrajyA lenA aura bahutoM kA gRhastha- dharma svIkAra krnaa| .... .... .... ... 484-486 40 pariSada kA apane 2 sthAna para jAnA / ...... .... 486-488 41 kUNika rAjA kA apane sthAna para jAnA / .... 489-490 42 subhadrA-Adi rAniyoM kA apane 2 sthAna para jAnA ... 491-493 // iti samaksaraNa nAmaka pUrvArSa kI visAmANika // atha uttarArdhaM kI viSayAnukramaNi kA // .. 1 gautamatvAmI kA varNana / ... .... .... 494-498 2 gautamasvAmI kA bhagavAna ke samIpa jaanaa| .... ... 499-502 3 pApakarma ke viSaya meM gautamasvAmI kA prazna, aura bhagavAna kA utsr| .... .... .... .... 502-503 4 mohanIya karma ke bandha ke viSaya meM gautamasvAmI aura bhaga. bAna kA prshnottr| .... ... .... .... 5 mohanIya karma ke vedana karate hue ke karmabandha ke viSaya meM gautamasvAmI aura bhagavAna kA praznottara / ..... .... 505-506 6 trasa-prANaghAtiyoM ke naraka meM upapAta ke viSaya meM gautama aura bhagavAnakA prshnottr| ... 7 asaMyatoM ke upapAta-viSaya meM gautama svAmI aura bhagavAna kA praznottara, tathA asaMyatoM ke devarUpa meM upapAta hone meM bhagavAna dvArA hetu kA kathana / .... .... ... 508-512 8 aNDubaddhaka-Adi ke viSaya meM gautama aura bhagavAna kA praznottara / 513-520 9 prakRtimadraka-Adi ke upapAta-viSaya meM gautama aura bhagavAna kA prshnottr| ... 521-523 504 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke. sa viSaya .. .... pRSTha 10 antaHpurikA-Adi striyoM ke viSaya meM gautama aura bhagavAna ___kA praznottara / ... ...... . .... 524-528 11 dakadvitIya Adi. manuSyoM ke upapAta ke viSaya meM gautama aura ...... ... bhagavAna kA praznottara / .... 28-531 12 vAnaprastha-Adi tApasoM ke viSaya meM gautama svAmI aura bhaga-. vAna kA prshnottr| .... ... ......... ..... .... 532-536 13 pravrajita zramaNa ke upapAta ke viSaya meM gautama svAmI aura ra bhagavAna kA prshnottr| .... . .... 536-538 14 sAMkhya-Adi parivrAjakoM kA aura unake bheda karNa-Adi brAhmaNa parivrAja koM kA aura zIladhI-Adi kSatriya parighrAjakoM kA varNana / 539-541 15 karNa-Adi aura zIladhI-Adi kA sakala-vedAdi-zAstra bhijJatA kA vrnnn| .... 16 karNa-Adi aura zIladhI-Adi parivAjakoM ke AcAra kA varNana / 543-556 17 karNa-Adi aura zIladhI-Adi parivrAjakoM kI devalokasthiti kA varNana / ... 557-558 28 anbaDa parivrAjaka ke ziSyoM kA vihaar| ....... .... 558-563 19 ambaDa parivrAja ke ziSyoM kA saMstAraka-grahaNa / .. ..... 563-573 20 ambaDa parivrAjaka ke ziSyoM kI devalokasthiti kA varNana!.... 573-574 21..ambaDa parivrAjaka ke viSaya meM bhagavAna aura gautama kA sNvaad| 674-625 22 AcArya, kula: aura gaNa-Adi-virodhI. pravrajita zramaNoM ke viSaya meM bhagavAna kA kathana / .... ... .... 625-628 23 jalacara Adi saMjJi-pacchendriya-tiryagyonika-paryAptaka ke viSaya .... ... meM bhagavAna kA kathana / . ... ............... 128-631 24 dvigRhAntarika-trigRhAntarika-Adi AjIvaka ke viSaya meM bhagavAna kA kathana / ..... 631-636 25 AtmotkarSika-paraparivAdika Adi prabajita zramaNoM ke viSaya meM bhagavAna kA kathana / .. ..... .... .... 634-635 26 bahurata-Adi nihanaboM ke viSaya meM bhagavAna kA kthn| .... 636-640 27 alpArambha-Adi manuSyoM ke viSaya meM bhagavAna kA kathana / ... 640-654 28 anArambha-Adi manuSyoM ke viSaya meM bhagavAna kA kathana / .... 655-658 29 IryAsamiti-Adi-yukta sAdhuoM ke viSaya meM bhagavAna kA kathana / 658-663 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 30 sarvakAmavirata-Adi sAdhuoM ke viSaya meM bhagavAna kA kathana / 664-665 33 kevalisamuddhAta ke viSaya meM gautama svAmI aura bhagavAna kA praznottara / ... ... ... ... 665-691 32 kevalI ke siddhigati-prApti kA kramanirUpaNa / .... .... 691-697 33 siddhasvarUpavarNana / .... .... 698-700 34 siddhoM ke sAdyaparyavasitatva-Adi kA varNana / ... .... 701-702 35 siddhigasi pAne vAloM ke saMhanana aura saMsthAna kA vrnnn| .... 702-703 36 siddhigati pAne vAloM ke uccatva aura Ayu kA varNana / .... 704-705 37 siddhoM ke nivAsasthAna ke viSaya meM gautamasvAmI aura bhagavAna .. kA prshnottr| .... . ... .... . .... 706-711 38 ISatsAmbhArA, pRthivI ke svarUpa kA varNana / .... .... 711-712 39 ISatprAgbhArA pRthivI ke bAraha nAma / .... 40 ISatprAgbhArA pRthivI ke svarUpa kA varNana / ... .... 714-715 41 siddhasvarUpa-varNana / .... ....716-717 42. zAsropasaMhAra / sahAra ... ... .... ..... . ...... 718-737 713. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana yaha mAnava sAmAjika prANI hai| samAja kI suvyavasthA hI mAnavajAti kI unnati kA mUla mantra hai / . samAjakI suvyavasthA mAnavajIvana kI naitikatA ke 14 meM Upara suvyavasthita hai / naitikatA ko anuprANita karane vAlA dharma hai / dharmAnurUpa naitikatA hI mAnava ke aihika aura AmuSmika zubha- dAyinI hotI hai / dharma se hI mAnava aihika aura pAralaukika zubha phalakA adhikArI hotA hai / isI dharmAnuprANita naitikatA ke Upara mAnavasamAjarUpI bhitti suvyavasthita hai / " parantu kAlakrama se usa meM durbalatA Ane lagatI hai / mAnavasamAjarUpI bhitti lara - kharAne lagatI hai, aba girI-taba girI ' jaisI dazA upasthita ho jAtI hai| aisI sthiti meM koI eka mahAprANa mahAmAnava kA prAdurbhAva hotA hai, jo saeNmArjameM dharmAnurUpa naitikatA ko 'sajaga kara mAnavako durgati ke garta meM par3ane se bacAtA hai / 4 hama jaba Aja se aDhAI hajAra varSa pUrvakAla kI ora dRSTi dete hai usa samaya kI sAmAjika paristhiti bilakula astavyasta dikhAyI detI hai| usa samaya dharmAnuprANita naitikatA vilupta sI hotI jA rahI thI / jisa ke phalasvarUpa choTI 2 guTabandI, narasaMhAra, pazuhatyAyeM - Adi kI jar3a balavatI hotI jA rahI thI / aise samaya meM mahAprANa mahAmAnava bhagavAn mahAvIra svAmI kA prAdurbhAva huA / bhagavAn mahAvIra svAmI ne mAnavasamAja ko suvyavasthita karane ke liye AjIvana duSkara tapazcaraNa kiyA, samAja ko suvyavasthita karane ke liye unhoMne niyama banAye, logoM meM dharmAnurUpa naitikatA kI vRddhi ke liye AryAvartta meM viharaNa kara dharmopadeza diyA, ' jIvamAtra ko sukha-zAnti mile aisA sarvottama unakA dharmopadeza kevala mAnava ke liye hI hitakAraka nahIM; ke liye hitakAraka thA / unakA dharmopadeza trasa - sthAvara jIvoM meM bhrAtRtva - bhAvanA kA saMcAra karatA thA / usI dharmopadeza kI pratidhvani Aja bhI hameM sunAyI detI hai " dharmakA pracAra kiyA / api tu jIvamAtra i khAmi savvajIve, savve jIvA khamaMtu me / mittI me savvabhUesa, veraM majjha na keNaI // maiM sabhI jIvoM se kSamA cAhatA hU~, sabhI jIva mujhe kSamA kareM / merA sabhI jIvoM ke sAtha maitrIbhAva hai, kisI ke bhI sAtha vairabhAva nahIM / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAn mahAvIra svAmI ne jo upadeza diyA vaha bhagavAn mahAvIra svAmI aura gautama gaNadhara ke saMvAdarUpa meM saMgRhIta huaa| isa saMgrahako 'Agama' nAma se kahA jAtA hai| sthAnakavAsI-mAnyatA anusAra isa samaya battIsa Amama upalabdha haiM, 11 aGga, 12 upAGga, 4 mUla, 4 cheda aura 3 aavshyk| yaha prastuta Agama upAGga hai aura yaha AcArAGga kA upAGga hai| kyoM kiAcArAGga ke prathama adhyayana ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai-' evamegesipI NArya bhavai-asthi me AyA ovavAie, matthi me AyA ovavAie, ke ahaM AsI ?, ke vA io cue iha peccA bhavissAmi !' arthAt-kitaneka jIvoM ko yaha jJAta nahIM hotA hai ki merI AtmA aupapAtika hai, yA merI AtmA aupapAtika nahIM hai, meM pUrva meM kauna thA ?, aura phira yahA~ se cyuta hokara kyA hoU~gA ? / vahA~ para jo AtmAko aupapAtika kahA hai, usIkA yahA~ para vizadarUpameM pratipAdana kiyA gayA hai| isIliye isa AgamakA nAma 'aupapAtika' rakhA gayA hai / 'upapAta' zabdakA kA artha-devajanma, nArakajanma aura siddhigamana hai / ' upapAta' ko lekara banAyA gayA sUtra 'aupapAtika' kahalAtA hai / isa sUtra meM 'jIvoMkA kina karmoM ke karane se naraka meM janma hotA hai, kina karmoM se devalokameM janma hotA hai, aura kisa prakAra karmakSaya karane se siddhigati prApta hotI hai|'-iskaa vistArapUrvaka pratipAdana hone se 'aupapAtika' yaha nAma sArthaka hai| isa aupapAtika sUtrakA prArambha-bhAga varNanAtmaka hai| isa meM nagara, caitya, vanaSaNDa, rAjA, rAnI, sAdhu, deva, devI, samavasaraNa, dharmakathA-AdikA varNana bahuta sundara DhaMga se kiyA gayA hai| isake adhyayana se yaha spaSTa pratIta hota hai ki tAtkAlika bhArata kA saba se adhika zaktizAlI rAjA kUNika kA bhagavAna mahAvIra svAmIke prati kaisA ananya bhaktibhAva thaa| tabhI to unhoMne apane rAjyasaMcAla vibhAga meM eka aisA vibhAga kholA thA, jisakA adhikArI aura usake hAtha ke nIce kAma karane vAle anya hajAroM kAryakara bhagavAna ke vihAra kA samAcAra rAjA ke pAsa sarvadA pahuMcAte rahate the| rAjA kI ora se unheM pUrI jIvikA kA prabandha thA, aura samaya samaya para rAjA pUrNa rUpa se pAritoSika pradAna kara unakA satkAra bhI karatA thaa| janasamudAyakA bhI bhagavAna ke prati ananya bhAva thA, tabhI to bhagavAna ke AgamanakA samAcAra pAte hI janasamudAya khAke darzana ke liye umaDa paDatA thA / AbAlavRddha strIpuruSa bhagavAna ke darzana-nimita udyAna meM pahu~cate the / bhagavAna unheM dharmopadeza dete the, usakA prabhAva yaha pattA ki kitaneka sarvavirati aura kitaneka dezavirati hote the, aura kitaneka sulabhabodhi ho jAte the| bhagavAna ke batAye hue upadezAnusAra apane jIvana ko parivartita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara ve deza, samAja sabhIkA kalyANa karate the, aura apane ihaloka aura paraloka kI siddhiko bhI prApta karate the / dvitIya bhAga meM bhagavAn gautamasvAmI aura bhagavAn mahAvIrakA praznottarayaha jJAta hotA hai ki kina karmoM devalokagAmI hote haiM, aura kaise rUpa saMvAda hai| isa saMvAda ke adhyayana se se jIva narakagAmI hote haiM, kina karmoM se siddhigAmI hote haiM / isa prakAra yaha sUtra paramopAdeya hai / varNana kI dRSTi se yaha to samasta jainAgamoM kA varNanakoza hI hai / kyoM ki anya AgamoM meM jahA~ kahIM bhI nagara, caitya, rAjA, rAnI AdikA varNana AtA hai, vahA~ saMkSepa meM hI AtA hai, aura ast ' aupapAtika sUtra' se hI varNanAtmaka sandarbha leneke liye nirdeza kiyA jAtA hai / isa dRSTi se bhI isakI atyanta upAdeyatA hai / sabhI jIva sarvadA yahI cAhate haiM ki 'sarvadA me sukhaM bhUyAd duHkhaM mA'stu kadA cana' arthAt mujhe sarvadA sukha mile, duHkha kabhI bhI nahIM mile| sukha ahiMsAdi satkarma se yA Atyantika karmavimokSa se hI milatA hai, aura duHkha hiMsAdi asatkarmoM se milatA hai / narakAdika duHkha jina karmoM se milate haiM tathA devalokAMdika sukha jina karmoM se milate haiM una karmoM kA parijJAna isa zAstra ke adhyayana se hotA hai / jJaparijJA se sukhadAyI aura duHkhadAyI karmoM ko jAnakara jIva pratyAkhyAnaparijJA se duHkhadAyI karmoM ko chor3akara, AsevanaparijJA se sukhadAyI karmoM kA Asevana karatA hai, aura kramika Atmavizuddhi se siddhigAmI hotA hai / isa dRSTi se to isakI upayogitA advitIya hI hai / aise anupama isa sUtra kI sarvajanagasya vyAkhyA kI nitAnta AvazyakatA thI / isa abhAvako dUra karane ke liye pUjya zrI 1008 ghAsIlAlAjI ma. sA. ne isa sUtra kI 'pIyUSavarSiNI' nAmaka sarala saMskRta vyAkhyA racI haiN| jo sAdhAraNa saMskRtajJoM ke liye bhI subodha hai / hindI aura gurjara - bhASI janatAko isa sUtrakA abhiprAya saralatayA jJAta ho, isaliye isakA hindI - gurjara anuvAda bhI kiyA gayA hai / isa prakAra mUla, saMskRta vyAkhyA, hindI aura gujarAtIanubAda - sahita yaha 'aupapAtikasUtra' mudrita ho kara Apa zAstrapremI mahAnubhAvoM ke samakSa prastuta hai / Apa isa ke svAdhyAya se apane jIvana kA carama utkarSa sAdhana kara isa durlabha mAnava jIvana ko saphala kareM, yahI hamArI Anta rika bhAvanA hai / iti zam / ahamadAbAda -muni kanhaiyAlAla tA. 24-10-58. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUA. 10,000 ApanAra Adha murabbIzrI. samitinA pramukha; dAnavIra zeThazrI zeTha zAMti lA la ma ga La dA sa bhAI a ma dA vA . Page #13 -------------------------------------------------------------------------- Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita sUtronI TIkA zrI-vadhamAna-zramaNa-saMghanA AcArya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAjazrIe A pe la sa ma ti 5 tra te ma ja anya mahAtmAo, mahAsatIjIo, adyatana-paddhativALA kolejanA prophesare te ma ja zAstrajJa zrAvakenA abhiprAya. che. grIna leja pAse | gareDIyA kuvADa rAjakoTa : saurASTra zrI akhila bhArata zve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zrI dazavaikAlikasUtrakA sammatipatra.) // zrIvIragautamAya namaH // sammati-patram. mae paMDiyamuNi-hemacaMdeNa yapaMDiya-mUlacandavAsa-cArA pattA paMDiyarayaNamuNi-ghAsIlAleNa viraiyA sakkaya-hiMdI-bhASAhiM juttA siri-dasaveyAliya-nAmamuttassa AyAramaNimaMjUsA vittI avaloiyA, imA maNoharA asthi / ettha saddANaM aisayajutto attho vaNNio, viujaNANaM pAyayajaNANa ya paramovayAriyA imA vittI dIsai / AyAravisae vittIkattAreNa aisayapuvvaM ulleho kaDo, tahA ahiMsAe sarUvaM je jahA-tahA na jANaMti tesiM imAe vittIe paramalAho bhavissai, kattuNA patteyavisayANaM phuDarUveNa vaNNaNaM kaDaM, tahA muNiNo arahattA imAe vittIe avaloyaNAo aisayajuttA sijjhai / sakkayachAyA suttapayANaM payaccheo ya subohadAyago atthi, patteyajiNNAsuNo imA vittI daLuvvA / amhANaM samAje erisavijja-muNirayaNANaM sabbhAvo samAjassa ahobhaggaM atthi| kiM ?, uttavijjamuNirayaNANaM kAraNAo, jo amhANaM samAjo suttappAo, amhakeraM sAhiccaM ca luttappAyaM atthi, tersi puNovi udao bhavissai, jassa kAraNAo bhaviyappA mokkhassa joggo bhavittA puNo nivvANaM pAvihii / aohaM AyAramaNi-maMjUsAe kattuNo puNo puNo dhanAvAyaM demi-|| vi. saM. 1990 phAlguna-) zuklalatrayodazI-maGgale ( alavara sTeTa) iiuvajjhAya-jaiNa-maNI AyArAmo (pacanaIo) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamavettA jainadharmadivAkara upAdhyAya zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAja tathA nyAya vyAkaraNa ke jJAtA parama-paNDita munizrI 1007 zrI hemacaMdrajI mahArAja, ina donoM mahAtmAoMkA diyA huA zrI upAsakadazAGga sUtrakA pramANapatra nimna prakAra hai sammaivattaM siri-vIranivvANa-saMvacchara 2458 AsoI (puNNamAsI) 15 sukkavAroM luhiyaannaao| . mae muNihemacaMdeNa ya paMDiyarayaNamuNisiri-ghAsIlAlaviNimmiyA siri-uvAsagasuttassa agAradhammasaMjIvaNI-nAmiyA vittI paMDiyamUlacanda-vAsAo ajovaMtaM suyAsamIINaM, iyaM vittI jahANAmaM tahA guNevi dhArei, saccaM, agArANaM tu imA jIvaNa (saMjamajIvaNa) dAI eva athi| vittikattuNA mUlasuttassa bhAvo ujjuselIo phuDIkao, ahaya uvAsayassa sAmaNNavisesadhammo, NayasiyavAyavAo, kammapurisahavAo, samaNovAsayassa dhammadaDhattA ya, iccAivisayA assi phuDarIio vaNNiyA, jeNa kattuNo paDihAe suTuppayAreNa paricao hoi, taha iihAsadiDiovi sirisamaNassa bhagavao mahAvIrassa. samae vaTTamANa-bharahavAsassa ya kattuNA visayappayAreNa cittaM cittitaM, puNo sakkayapADhINaM, vaTTamANakAle hindINAmiyAe bhAsAe bhAsINa ya paramovayAro kaDo, imeNa kattuNo arihattA dIsai, kattuNo eyaM kajaM paramappasaMsaNijjamasthi / patteyajaNassa majjhatthabhAvAo assa suttassa avaloyaNamaIva lAhappayaM, avi u sAvayasya u imaM satthaM savvassameva asthi, ao kattuNo aNegakoDIso dhannavAo atthi, jehiM accaMtaparissameNa jaiNajaNatovari asImovayAro kaDo, aha ya sAvayasya bArasa niyamA u patteyajaNassa paDhaNijjA atthi, jesiM pahAvao vA gahaNAo AyA nivvANAhigArI bhavai, tahA bhaviyavvayAvAo purisakkAraparakkamavAo ya avassameva daMsaNijjo, kiM bahuNA ! imIse vittIe patteyavisayassa phuDasadehiM vaNNaNaM kayaM, jai annovi evaM amhANaM pasuttappAe samAje vijaM bhavejjA tayA nANassa carittassa tahA saMghassa ya khippaM udao bhavissai, evaM haM manne // bhavaIouvajjhAya-jaiNamuNi-AyArAma-paMcanaIo, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatipatra ( bhASAntara) zrIvIranirmANa saM0 2458 Asoja zuklA (pUrNimA) 15 zukravAra ludhiyAnA maiMne aura paMDitamuni hemacandrajIne paMDitaratnamunizrI ghAsIlAlajIkI racI huI upAsakadazAMga sUtrakI gRhasthadharmasaMjIvano nAmaka TIkA paMDita mUlacandrajI vyAsase AdyopAnta sunI hai / yaha vRtti yathAnAma tathAguNavAlI-acchI banI hai| saca yaha gRhasthoMke to jIvanadAtrI-saMyamarUpa jIvanako denevAlI hI hai| TIkAkAra ne mUlasUtra ke bhAva kA sarala rItise varNana kiyA hai, tathA zrAvaka kA sAmAnya dharma kyA hai ? aura vizeSa dharma kyA hai ? isakA khulAsA isa TIkAmeM acche DhaMgase batalAyA hai / syAdvAdakA svarUpa karma-puruSArtha-pAda aura zrAvakako dharmake andara dRr3hatA kisa prakAra rakhanA, ityAdi viSayoMkA nirUpaNa isameM bhalIbhAti kiyA hai| isase TIkAkArakI pratibhA khUba jhalakatI hai| aitihAsika dRSTi se zramaNa bhagavAn mahAvIrake samaya bhAratavarSa meM jainadharma kisa jAhojalAlI para thA ? isa viSayakA to ThIka citra hI citrita kara diyA hai / phira saMskRta jAnanevAloMko tathA hiMdIbhASAke jAnane loMko bhI pUrA lAbha hogA, kyoMki TIkA saMskRta hai usakI sarala hindI karadI gaI hai / isake paDhanese kartAkI yogyatAkA patA lagatA hai ki vRttikA ne samajhAnekA kaisA acchA prayatna kiyA hai ! TIkAkArakA yaha kArya parama prazaMsanIya hai / isa mUtrako madhyastha-bhAvase paDhane vAloMko parama lAbhakI prApti hogI / kyA kaheM zrAvakoM (gRhasthoM ) kA to yaha sUtra sarvamva hI hai, ataH TIkAkArako koTiza dhanyavAda diyA jAtA hai, jinhoMne atyanta parizramase jaina-janatAke Upara asIma upakAra kiyA hai| isameM zrAvakake bAraha niyama pratyeka strI-puruSake paDhane yogya haiM. jinake prabhAvase athavA yathAyogya grahaNa karanese AtmA mokSakA adhikArI hotA hai| tathA bhavitavyatAvAda aura Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUA. 6,000 ApanAra Adhu murabbIzrI. (sva.) zeTha harakhacaMda kAlIdAsa vArIyA bhA Na va De. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 puruSakAraparAkramavAda hara - ekako avazya dekhanA cAhiye / kahAM taka kaheM, isaTI kA meM pratyeka viSaya samyak prakArase batAye gaye haiM / hamArI suptaprAya ( soI huIsI) samAjameM agara Apa jaise yogya vidvAn phira bhI koI hoMge to jJAna, cAritra tathA zrIsaMghakA zIghra udaya hogA, aisA maiM mAnatA hU~ ApakA upAdhyAya jainamuni AtmArAma paMjAbI. isI prakAra lAhora meM virAjate hue paNDitavarya vidvAna munizrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA paM. munizrI trilokacandajI mahArAjake diye hue, zrI upAsakadazAGga sUtrake pramANapatrakA hindI sArAMza nimna prakAra hai zrI zrI svAmI ghAsIlAlajI mahArAja - kRta zrI upAsakadazAGga sUtrakI saMskRta TIkA va bhASAkA avalokana kiyA, yaha TIkA atiramaNIya va manoraJjaka hai, ise Apane bar3e parizrama va puruSArtha se taiyAra kiyA hai so Apa dhanyavAda ke pAtra haiM / Apa jaise vyaktiyoMkI samAja meM pUrNa AvazyakatA hai| ApakI isa lekhanIse samAjake vidvAn sAdhuvarga paDhakara pUrNa lAbha uThAveMge, TIkAke paDhane se hamako atyAnanda huvA, aura mana meM aise vicAra utpanna hue ki hamArI samAjameM bhI aise 2 suyogya ratna utpanna hone lage- yaha eka hamAre liye bar3e gauravakI hai | bAta vi. saM. 1989 mA. Azvina kRSNA 13 vAra bhauma lAhora. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jJAtAdharmakathAGga sUtra kI 'anagAradharmA'mRtavarSiNI' TIkA para jainadivAkara sAhityaratna jainAgamaratnAkara paramapUjya zraddheya jainAcArya zrI AtmArAmajI mahArAjakA sammatipatra ludhiyAnA, tA. 4-8-51. __ maiMne AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. dvArA nirmita 'anagAradharmA'mRta-varSiNI' TIkA vAle zrI jJAtAdharmakathAGga sUtrakA muni zrI ratnacandrajIse AdyopAnta zravaNa kiyaa| yaha niHsandeha kahanA par3atA hai ki yaha TIkA AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. ne bar3e parizrama se likhI hai| isameM pratyeka zabdakA prAmANika artha aura kaThina sthaloM para sArapUrNa vivecana Adi kaI eka vizeSatAyeM haiN| mUla sthaloMko sarala banAnemeM kAphI prayatna kiyA gayA hai, isase sAdhAraNa tathA asAdhAraNa sabhI saMskRtajJa pAThakoM ko lAbha hogA, aisA merA vicAra hai| ___ maiM svAdhyAyapremI sajjanoM se yaha AzA karU~gA ki ve vRttikArake parizrama ko saphala banAkara zAstrameM dIgaI anamola zikSAoM se apane jIvanako zikSita karate hue paramasAdhya mokSako prApta kareMge / zrImAnjI jayavIra __ ApakI sevAmeM poSTa-dvArA pustaka bheja rahe haiM aura isapara AcAryazrIjI kI jo sammati hai vaha isa patrake sAtha bheja rahe haiM, pahu~cane para samAcAra deveM / ___zrI AcAryazrI AtmArAmajI ma. ThAne 6 sukha zAntise virAjate haiM / pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ThAne 4 ko hamArI orase vandanA arjakara sukhazAtA pUche / __ pUjya zrI ghAsIlAlajI ma.jI kA likhA huA vipAkasUtra mahArAjazrIjI dekhanA cAhate haiM, isaliye 1 kApI Apa bhejane kI kRpA kareM; phira Apako vApisa bheja deveNge| Apake pAsa nahIM ho to jahAM se mile vahAMse 1 kApI jarUra bhijavAne kA kaSTa kareM, uttara jalda denekI kRpA kareM / yogya sevA likhate raheM / ludhiyAnA tA. 4-8-51 nivedaka pyArelAla jaina Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamavAridhi - jainadharmadivAkara - upAdhyAya - paNDita - muni zrIAtmArAmajI mahArAja (paMjAba)kA AcArAgasUtra kI AcAracintAmaNi TIkA para sammati-patra / maiMne pUjya AcAryavarya zrIghAsIlAlajI (mahArAja)kI banAI huI zrImad AcArAGgamUtra ke prathama adhyayana kI AcAracintAmaNi TIkA sampUrNa upayogapUrvaka sunii| yaha TIkA-nyAya siddhAnta se yukta, vyAkaraNa ke niyama se nibaddha hai| tathA isameM prasaMga 2 para krama se anya siddhAnta kA saMgraha bhI ucita rUpa se mAlUma hotA hai| TIkAkArane anya sabhI viSaya samyak makAra se spaSTa kiye haiM, tathA pauDha viSayoM kA vizeSarUpa se saMskRta bhASA meM spaSTatApUrvaka pratipAdana adhika manoraMjaka hai, etadartha AcArya mahodaya dhanyavAda ke pAtra haiN| maiM AzA karatA hU~ ki-jijJAsu mahodaya isakA bhalIbhA~ti paThana dvArA jainAgama-siddhAntarUpa amRta pI-pI kara mana ko harSita kareMge, aura isake manana se dakSa jana cAra anuyogoM kA svarUpajJAna paaveNge| tathA AcAryavarya isI prakAra dUsare bhI jainAgamoM ke vizada vivecana dvArA zvetAmbara sthAnakavAsI samAja para mahAna upakAra kara yazasvI bneNge| vi. saM. 2002 / jainamuni-upAdhyAya AtmArAma mRgazara sudi 1 / ludhiyAnA (paMjAba) - * :- zubhamastu / bIkAneravAlA samAjabhUSaNa zAstrajJa bherudAnajI zeThiAkA abhiprAya Apa jo zAstrakA kArya kara rahe haiM yaha baDA upakArakA kArya hai / isase jainajanatA ko kAphI lAbha pahuMcegA. (tA. 28-3-56 kA patra meM se ) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI // jainAgamavAridhi- jainadharmadivAkara- jainAcArya-pU-ya-zrI AtmArAmajImahArAjAnAM paJcanada-(paMjAba )sthAnAmanuttaropapAtikasUtrANA marthabodhinInAmakaTIkAthAmidam sammatipatram. AcAryavaryaiH zrI ghAsIlAlamunibhiH saGkalitAanuttaropapAtikasUtrANAmarthabodhinInAmnI saMskRtavRttirupayogapUrvakaM sakalA'pi svaziSyamukhenA'zrAvi mayA, iyaM hi vRttirmunivarasya vaiduSyaM prakaTayati / zrImadbhirmunibhiH sUtrANAmarthAn spaSTayituM yaH prayatno vyadhAyi tadarthamanekazo dhanyavAdAnahanti te / yathA ceyaM vRttiH saralA subodhinI ca tathA sAravatyapi / asyAH svAdhyAyena nirvANapadamabhIpsubhirnirvANapadamanusaradbhirjJAna-darzana-cAritreSu prayatamAnairmunibhiH zrAvakaizca jJAnadarzanacAritrANi samyak samprApyA'nye' yAtmAnastatra pravartayiSyante / AzAse zrImadAzukavirmunivaro gIrvANavANIjuSA viduSAM manastoSAya jainAgamasUtrANAM sArAvabodhAya ca anyeSAmapi jainAgamAnAmitthaM saralAH suspaSTAzca vRttIvidhAya tAMstAn sUtragranthAn devagirA suspaSTayiSyati / ante ca "munivarasya parizramaM saphalayituM saralAM subodhinI cemAM sUtravRtti svAdhyAyena sanAthayiSyantyavazyaM suyogyA haMsanibhAH pAThakAH / " ityAzAste-- vikramAbda 2002 zrAvaNakRSNA pratipadA ludhiyAnA. upAdhyAya AtmArAmo jainmuniH|| aisehI : madhyabhArata sailAnA-nivAsI zrImAna ratanalAlajI DosI zramaNopAsaka jaina likhate haiM ki : zrImAna kI kI huI TIkAvAlA upAsakadazAMga sevaka ke dRSTigata huvA, sevaka abhI usakA manana kara rahA hai| yaha grantha sarvAMga-sundara evam uccakoTi kA upakAraka hai| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtrakA AgamavAridhi-sarvatantrasvatantra-jainAcArya-pUjyazrI AtmArAmajI mahArAjakI tarapha kA AyA huvA sammatipatra ludhiyAnA. tA. 11 navambara 48 zrIyuta gulAbacandajI pAnAcaMdajI ! sAdara jaya jinendra / patra ApakA milaa| nirayAvalikA-viSaya pUjyazrIjIkA svAsthya ThIka na hone se unake ziSya paM. zrI hemacandrajI mahArAjane sammatipatra likha diyA hai, Apako bheja rahai haiM / kRpayA eka kaupI nirayAvalikA kI aura bheja dIjiye aura koI yogya sevA-kArya likhate raheM ! bhavadIya. gujaramala-balavaMtarAya jaina // smmtiH|| (lekhaka jainamuni paM. zrI hemacandrajI mahArAja) sundarabodhinITIkayA samalaGkRtaM hindI-gurjarabhASAnuvAdasahitaM ca zrInirayAvalikAsatraM medhAvinAmalpamedhasAM copakArakaM bhaviSyatIti sudRDhaM me'bhimatam, saMskRtaTIkeyaM saralA subodhA sulalitA cAta eva anvarthanAmnI cApyasti / suvizadatvAt sugamatvAt pratyekadurbodhapadavyAkhyAyutatvAca TIkaiSA saMskRtasAdhAraNajJAnavatAmapyupayoginI bhAvinItyabhipremi / hindI-gurjarabhASAnuvAdAvapi etadbhASAvijJAnAM mahIyase lAbhAya bhavetAmiti samyak saMbhAvayAmi / jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjAnAM parizramo'yaM prazaMsanIyo, dhanyavAdAzci te munisttmaaH| evameva zrIsamIramallajI-zrIkanhaiyAlAlajI-munivareNyayoniyojanakAryamapi zlAghyaM, tAvapi ca munivarau dhanyavAdAhI stH| .. sundaramastAvanAviSayAnukramAdinA samalaGkRte mUtraratme'smin yadi zabdakoSo'pi dattaH syAttarhi varataraM syAt / yato'syAvazyakatAM sarve'pyanveSakavidvAMso'nubhavanti / pAThakAH sUtrasyAsyAdhyayanAdhyApanena lekhakaniyojakamahodayAnAM parizramaM saphalayiSyantItyAzAsmahe / iti / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI upAsakadazAGga sUtra para jaina samAja ke agragaNya cainadharmabhUSaNa mahAna vidvAna saMtoM evaM vidvAna zrAvakone sammati mejI hai, unake nAma nimna likhita haiM / (1) ludhiyAnA - samvat 1989, Azvina pUrNimA kA patra, zrutajJAna ke bhaMDAra AgamaratnAkara jainadharmadivAkara zrI 1008 zrI upAdhyAya zrI AtmArAmajI mahArAja, tathA nyAyavyAkaraNavettA zrI 1007 tacchiSya zrI muni hemacandrajI mahArAja. (2) lAhaura - vi0 saM0 1989 Azvina vadi 13 kA patra, paNDita ratna zrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA tacchiSya paNDitaratna zrI 1007 zrI trilokacaMdrajI mahArAja. (3) khIcana se tA. 9-11 - 36 kA patra, kriyApAtra sthavira zrI 1008 zrI bhArataratna zrI samarathamalajI mahArAja. (4) bAlAcora - tA. 14 - 11 - 36 kA patra, parama prasiddha bhArataratna zrI 1008 zrI zatAvadhAnIjI zrI ratanacandajI mahArAja. (5) bambaI - tA. 16 - 11 - 36 kA patra, prasiddha kavIndra zrI 1008 zrI kavi nAnacandrajI mahArAja. (6) AgarA - tA. 18-11-36, jagad - vallabha zrI 1008 zrI jainadivAkara zrI cauthamalajI mahArAja, guNavanta gaNIjI zrI 1007 zrI sAhityapremI pyAracandajI mahArAja. (7) haidrAbAda (dakSiNa) tA. 25 - 11 - 36 kA patra, sthavirapada bhUSita bhAgyavAna puruSa zrI tArAcandajI mahArAja tathA prasiddha vaktA zrI 1007 zrI khobhAgamalajI mahArAja. (8) jayapura-tA. 26 - 11-36 kA patra, saMpradAya ke gauravavardhaka zAMtasvabhAvI zrI 1008 zrI pUjya zrI khUbacandajI mahArAja. (9) ambAlA - tA. 29-11- 36 kA patra, parama pratApI paMjAba kesarI zrI 1008 zrI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) selAnA-tA. 29-11-36 kA patra, zAstroM ke jJAtA zrImAn ratanalAlajI DosI. (11) khIcana-tA. 9-11-36 kA patra, paMDitaratna nyAyatIrtha suzrAvaka zrIyut mAdhavalAlajI. tA. 25-11-36 sAdara jaya jinendra ApakA bhejA huvA upAsakadazAMga sUtra tathA patra milA / yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcaMdajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 sukhazAMti meM virAjamAna haiM / Apake vahAM virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI vandanA arja kara sukhazAMti puuche| Apane upAsakadazAMga sUtra ke viSaya meM yahAM virAjita munivaroM kI sammati maMgAI usake viSaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAja ne pharamAyA hai ki vartamAna meM sthAnakavAsI samAja meM anekAneka vidvAna muni mahArAja maujUda haiM magara jainazAstra kI vRtti racane kA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAja ne kiyA hai vaisA anya ne kiyA ho aisA najara nahIM aataa| dUsarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM hai ki saMskRta prAkRta hindI aura gujarAtI bhASA hone se cAroM bhASA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiM / jaina samAja meM aise vidvAnoM kA gaurava baDhe yahI zubhakAmanA hai| AzA hai ki sthAnakavAsI saMgha vidvAnoM kI kadara karanA siikhegaa| yogya likheM, zeSa shubh| bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI AgarA se: zrI jainadivAkara prasiddhavaktA jagavallabha muni zrI cothamalajI mahArAja va paMDitarasna muvyAkhyAnI gaNIjI zrI pyAracanda jI mahArAja ne isa pustaka ko atIva pasanda kI hai| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn nyAyatIrya paNDita 12 mAdhavalAlajI khIcana se likhate haiM ki : una paMDitaratna mahAbhAgyavaMta puruSoM ke sAmane unakI agAdhatattvagaveSaNA ke viSaya meM maiM nagaNya kyA sammati de sakatA hUM / parantu : mere do mitroM ne jinhoMne isako kucha par3hA hai bahuta sarAhanA kI hai / vAstava meM aise uttama va sabake samajhAne yogya granthoM kI bahuta AvazyakatA hai aura isa samAja kA to aise grantha hI gaurava baDhA sakate haiM - ye donoM grantha vAstava meM anukama haiM aise grantharatnoM ke suprakAza se yaha samAja amAvAsyA ke ghora andhakAra meM dIpAvalI kA anubhava karatI huI mahAvIra ke amUlya vacanoM kA pAna karatI huI apanI unnati meM agrasara hotI rahegI / -*: tA. 29-11-36 ambAlA (paMjAba) patra ApakA milaa| zrI zrI 1008 paMjAba kesarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja kI sevA meM paDha kara sunA diyaa| ApakI bhejI huI upAsakadazAGga sUtra tathA sahara kI ekaeka prati bhI prApta huI / donoM pustakeM ati upayogI tathA atyadhika parizrama se likhI huI haiM, aise grantharatnoM ke prakAzita karavAne kI baDI AvazyakatA hai / ina pustakoM se jaina tathA ajaina sabakA upakAra ho sakatA hai / ApakA yaha puruSArtha sarAhanIya hai / ApakA zAzibhUSaNa zAstrI adhyApaka, jaina hAI skUla ambAlA zahara. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ''ne nAnA nAnA nAna' na ma ma mAnInI I'nA''''' ' With rUA. 5,251 ApanAra Adha murabbIzrI, ema dhAmo , tenI e - janajAnajanatAnA nAnA nAnA nAnA nAnA nAnA nananana IIIIIIIIIIIIIIIIOR veeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee pA pA pA aa pa aa n aa pa (/fli[ [ninira pa aa pa aa pa cha ga na lA la zA ma La dA sa bhA va tA 2 aa aa aa e da 13 'pha Dellhu mAyApA, o paJiAll, II mA pA paulllllllllllllllllllllllllllllllllllllllu SSSSSSSSSSSSSS ne ' I Page #29 -------------------------------------------------------------------------- Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 zAntasvabhAvI vairAgyamUrti tatvavAridhi dhairyavAna zrI jainAcArya pUjyavara zrI zrI 1008 zrI khUbacandajI mahArAja sAhebane sUtra zrI upAsakadazAGgajI ko dekhA / Apane pharamAyA ki paNDita muni ghAsIlAlajI mahArAja ne upAsakadazAGga sUtrakI TIkA likhane meM baDA hI parizrama kiyA hai / isa samaya isa prakAra pratyeka sUtroMkI saMzodhanapUrvaka sarala TIkA aura zuddha hindI anuvAda hone se bhagavAna nirgranthoM ke pravacanoM ke apUrva rasa kA lAbha mila sakatA hai. bAlAcora se bhArataratna zatAvadhAnI paMDita muni zrI 1008 zrI ratanacandajI mahArAja pharamAte haiM ki : uttarottara jotAM mUla sUtranI saMskRta TIkAo racavAmAM TIkAkAre stutya prayAsa karyo che, je sthAnakavAsI samAja mATe magarUrI levA jevuM che, valI karAMcInA zrI saMve sArA kAgalamAM ane sArA TAipamA pustaka chapAvI pragaTa kartuM che, je eka prakAranI sAhityasevA bajAvI che. * bambaI zahara meM virAjamAna kavi muni zrI nAnacandajI mahArAjane pharamAyA hai ki pustaka sundara hai, prayAsa acchA hai / khIcana se sthavira kiyApAtra muni zrI ratanacandajI mahArAja aura paMDitaratna muni samarathamalajI mahArAja pharamAte haiM ki - vidvAna mahAtmA puruSoMkA prayatna sarAhanIya hai / jainAgama zrImad upAsakadazAGga sUtra kI TIkA, evaM usakI sarala subodhanI zuddha hindI bhASA bar3I hI sundaratA se likhI hai / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vItarAgAya nmH|| zrI zrI zrI 1008 jainadharmadivAkara jainAgamaratnAkara zrImajjainAcArya zrI pUjya ghAsIlAlajI mahArAja caraNavandana svIkAra ho / aparazca-samAcAra yaha hai ki Apake bheje hue 9 zAstra mAsTara zobhAlAlajI ke dvArA prApta hue, etadartha dhanyavAda ! ApazrIjIne to aisA kArya kiyA hai jo ki hajAroM varSoM se kisI bhI sthAnakavAsI jainAcArya ne nahIM kiyA / Apane sthAnakavAsI jainasamAja ke Upara jo upakAra kiyA hai vaha kadApi bhulAyA nahIM jA sakatA aura nahIM bhulAyA jA skegaa| ___hama tInoM muni bhagavAna mahAvIra se athavA zAsanadeva se prArthanA karate haiM ki ApakI isa vajramayI lekhanI ko uttarottara zakti pradAna kareM tA ki Apa jainasamAja ke Upara aura bhI upakAra karate raheM, aura Apa ciraJjIva ho| hama haiM Apa ke muni tIna Dadepura. muni satyendradeva-muni lakhapatarAya-muni padmasena itavArI bAjAra nAgapura tA. 19-12-56 prakhara vidvAna jainAcArya munirAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA jo AgamoddhAra huA aura ho rahA hai sacamuca mahArAjazrI kA yaha stutya kArya hai / hamane pracArakajI ke dvArA nau sUtroM kA seTa dekhA aura kaI mArmika sthaloMko paDhA, paDhakara vidvAna munirAjazrI kI zuddha zraddhA tathA lekhanIke prati hArdika prasannatA phUTa pddii| ___ vAstava meM munirAjazrI jainasamAja para hI nahIM, itara samAja para bhI mahA upakAra kara rahe haiM / jJAna kisI eka samAja kA nahIM hotA hai, vaha sabhI samAja kI anamola nidhi hai, jise kaThina parizrama se taiyAra kara janatA ke sammukha rakkhA jA rahA hai, jisakA eka eka seTa hara zahara gAMva aura gharaghara meM honA Avazyaka hai / sAhityaratna mohanamuni sohanamuni jaina. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zrI dazavaikAlika sUtranuM sammatipatra. zramaNusaMghanA mahAna AcAya AgamavAridhi sarvatantra svataMtra jainAcAya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAje ApelA sammatipatranA gujarAtI anuvAda. meM tathA paMDita muni hemacaMdrajIe paMDita mUlacaMDhajI vyAsa-nAgaura mAravADa vALA dvArA maLelI paDiratna zrI. ghAsIlAlajImuni viracita saMskRta ane hindI bhASA sahita zrI dazavaikAlika sUtranI AcAramaNima jUSA TIkAnuM avalAkana karyu. A TIkA su Mdara banI che. temAM pratyeka zabdanA artha sArI rIte vizeSa bhAva laI ne samajAvavAmAM Avela che. tethI vidvAna ane sAdhAraNa buddhivALAo mATe A TIkA parama upakAra karavAvALI che. TIkAkAre muninA AcAra viSayanA sArA ullekha karela che. je ahiMsAnA svarUpane yathArtharUpathI nathI jANatA, temane mATe ahiMsA zuM vastu che ?' tenu' sArI rIte pratipAdana karela che. vRttikAre sUtranA pratyeka viSayane sArI rIte samajAvela che. A vRttinA avaleAkanathI vRttikAranI atizaya ceAgyatA siddha thAya che. AvRttimAM eka mIjI vizeSatA e che ke mUlasUtranI saMskRtachAyA hAvAthI sUtra, sUtranAM pada ane padaccheda sumedhadAyaka banela che. pratyeka jIjJAsue A TIkAnuM avaleAkana avazya karavuM joIe. vadhAre zu kahevu?. amArA samAjamAM AvA prakAranA vidvAna muniratnanuM hovuM e samAjanu ahAbhAgya che. adyatana suptaprAyasutelA samAja ane luptaprAya eTale leApa pAmelu sAhitya e bannene AvA vidvAna muniratneAnA kAraNe pharIthI udaya thaze. jenAthI bhAvitAtmA meAkSane ceAgya banaze ane nirvANu padmane pAmaze. A mATe ameA vRttikArane vAravAra dhanyavAda ApIe chIe. vikrama saMvata 1990 phAlguna zukala terasa maoNMgaLavAra ( alavara sTeTa) kRti upAdhyAya jainamuni AtmArAma paMcanadIya. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa saMghanA pracAramaMtrI paMjAba kesarI mahArAja zrI premacaMdajI mahArAja jeozrI rAjakeTamAM padhAryA hatA. tyAre tenA taraphathI zAstrone mATe maLelA abhiprAya. zAstroddhArasamiti taraphathI pUjyapAda zAstravAridhi paMDitarAja svAmIzrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA zAstroddhAranuM je kArya thaI rahyuM che te kArya jenasamAja ane temAMye khAsa karIne sthAnakavAsI jaina samAjane mATe mULabhUta maulika saMskRtinI jaDane majabUta karavAvALuM che. eTalA khAtara A kArya ati prazaMsanIya che. mATe dareka vyakitae temAM yathAzakita bhega devAnI khAsa AvazyakatA che ane tethI e bhagIratha kArya jaldIthI jaldI saMpUrNapaNe pAra pADI zakAya ane janatA zrutajJAnane lAbha meLavI zake. dariyApurI saMpradAyanA pUjya AcAryazrI IzvaralAlajI mahArAja sAhebanA sUtro sabaMdhe vicAre namAmi vira gIrisAradhIre pUjyapAda jJAnipravara zrI vAsIlAlajI mahArAja tathA paMDita zrI kanaiyAlAlajI mahArAja Adi thANA nI sevAmAM amadAvAda zAhapura upAzrayathI muni dayAnaMdajInA 108 praNipAta. Apa sarve thANuo sukha-samAdhimAM hazo, niraMtara dharmadhyAna dharmArAdhanamAM lIna haze. sUtraprakAzana kArya tvarita thAya evI bhAvanA che. dazavaikAlika tathA AcArAMga eka eka bhAga ahIM che. TIkA khUba suMdara, saraLa ane paMDitajanene supriya thaI paDe tevI che. sAthe sAthe TIka-vinAnA mULa ane artha sAthe prakAzana thAya te AvakagaNa tene vizeSa lAbha laI zake. atre pUjya AcArya gurudevane AMkhe motiyo utarAvyuM che ane sAruM che eja. Ase zrada 10, maMgaLavAra tA. 25-10-papa punaH punaH zAtA Icchate, dayA yuninA prasita. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 darIyApurI saMpradAyanA paMDitaratna bhAIcaMdajI mahArAjane abhiprAya rANapura tA. 19-12-1955 pUjyapAda jJAnipravara paMDitaratna pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja AdimunivaronI sevAmAM. Apa sarva sukhasamAdhimAM haze. sUtra prakAzananuM kAma suMdara thaI rahyuM che te jANI atyaMta AnaMda. ApanA prakAzita thayelAM keTalAMka sUtre joyAM. suMdara ane sarala siddhAMtanA nyAyane puSTi karatI TIkA paMDitaratnane supriya thaI paDe tevI che. sUtraprakAzananuM kAma tvarita pUrNa thAya ane bhavi AtmAone AtmakalyANa karavAmAM sAdhanabhUta thAya eja abhyarthanA. lI. paMDitaratna bALabrahmacArI pU. zrI bhAIcaMdajI mahArAjanI AjJAnusAra zAntimuninA pAyavaMdana svIkAraze. tA. 11-5-56 viramagAma gacchAdhipati pUjya mahArAja zrI jJAnacaMdrajI mahArAjanA saMpradAyanA AtmAthI, kriyApAtra, paMDitaratna, munizrI samarathamalajI mahArAjane abhiprAya. khIcanathI Avela tA. 12-2-56nA patrathI udadhRta. pUjya AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAjanA hastaka je sUtronuM lakhANa suMdara ane saraLa bhASAmAM thAya che te sAhitya, paMDita munizrI samarathamalajI mahArAja, samaya ocho maLavAne kAraNe saMpUrNa jaI zakayA nathI. chatAM jeTaluM sAhitya joyuM che, te bahu ja sAruM ane manana sAthe lakhAyeluM che. te lakhANa zAstra-AjJAne anurUpa lAge che. A sAhitya dareka zraddhALu ane vAMcavA gya che. AmAM sthAnakavAsI samAjanI zraddhA, prarUpaNA ane pharasaNAnI daDhatA zAstrAnukuLa che. AcAryazrI apUrva parizrama laI samAja upara mahAna upakAra kare che. lI. kIzanalAla pRthvIrAja mAluM mu. khIcana. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI saMpradAyanA sadAnaMdI munizrI choTAlAlajI mahArAjane abhiprAya zrIvItarAgadeva, jJAnapracArane tIrthaMkaranAmagotra bAMdhavAnuM nimitta kahela che. jJAnapracAra karanAra, karavAmAM sahAya karanAra ane tene anumodana ApanAra jJAnAvaraNIya karmane kSaya karI, kevaLa jJAnane prApta karI paramapadanA adhikArI bane che. zAstrajJa, paramazAnta ane apramAdI pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pote avizrAntapaNe jJAnanI upAsanA ane tenI prabhAvanA aneka vikaTa prasaMgamAM paNa karI rahyA che. te mATe teozrI anekazaH dhanyavAdanA adhikArI che, vaMdanIya che. temanI jJAnaprabhAvanAnI dhagaza ghaNA pramAdione anukaraNIya che. jema pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pote jJAnapracAra mATe avizrAnta prayatna kare che. temajazAstroddhAssamitinA kAryavAhako paNa emAM sahAya karIne je pavitra sevA karI rahela che. te paNa kharekhara dhanyavAdanA pUrNa adhikArI che. e samitinA kAryakarone mArI eka sUcanA che ke - zAstroddhAraka pravara paMDita apramAdI saMta ghAsIlAlajI mahArAja je zAstroddhAranuM kAma karI rahela che, temAM sahAya karavA mATe-paMDita vigerenA mATe je kharco thaI rahela che tene pahoMcI vaLavA mATe sArU-sarakhuM phaMDa joI e. enA mATe mArI e sUcanA che ke - zAstroddhArasamitinA mukhya kAryavAhake, je banI zake te pramukha piote ane bIjA be traNa jaNAe; gujarAta, saurASTra ane kacchamAM pravAsa karI membara banAve ane Arthika sahAya meLave. je ke atyAranI paristhiti viSama che. vyApArIo, dhaMdhAdArIone potAnA vyavahAra sAcavavA paNa muzkela banyA che. chatAM jo saMbhAvita gRhastha pravAse nIkaLe te jarUrI kArya saphaLa kare evI mane zraddhA che. Arthika anukULatA thavAthI zAstroddhAranuM kAma paNa vadhu saralatAthI thaI zake. pUjyazrI bAsIlAlajI mahArAja jyAM sudhI A tarapha vicare che tyAM sudhImAM emanI jJAnazakitane jeTalo lAbha levAya teTalo laI le. kadAca saurASTramAM vadhu vakhata rahevAthI temane have bahAra viharavAnI IcchA thatI hoya te zAntibhAI zeTha jevAe amadAvAda padharAvavA mATe vinaMtI karavI, ane tyAM anukULatA mujaba be-traNa varSanI sthiratA karAvIne temanI pAse zAstroddhAranuM kAma pUrNa karAvI levuM joIe. thoDA vakhatamAM jAmajodhapuramAM zAstroddhAra kamiTI maLavAnI che. te vakhate uparanI sUcanA vicArAya te ThIka. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 pharI zAstroddhAraka pUjya ghAsIlAlajI mahArAjane emanI A sevA ane parama kalyANakAraka pravRttine mATe vAraMvAra abhinaMdana che. zAsananAyaka deva temanA zarIrAdine sazakta ane dIrdhAyu rAkhe jethI teo samAja dharmanI vadhu ne vadhu sevA karI zake. che astu. cAturmAsa sthaLa. lIMbaDI li. saM. 2010 zrAvaNa vada 13 guru. ( sadAnaMdI jainamuni choTAlAlajI zrIvadhamAna saMpradAyanA pUjyazrI pUnamacaMdrajI mahArAjane abhiprAya zAvizArada pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe jainaAgama upara je saMskRta TIkA vagere racela che. te mATe teozrI dhanyavAdane pAtra che. temaNe Agama uparanI svataMtra TikA racIne sthAnakavAsI jaina samAjanuM gaurava vadhAyuM che. AgAme uparanI temane saMskRtaTIkA, bhASA ane bhAvanI dRSTie ghaNuMja suMdara che. saMskRtaracanA mAdhurya temaja alaMkAra vagere guNethI yukata che. vidvAnoe temaja jaina samAjanA AcAryo, upAdhyAye vageree zAstrI upara racelI A saMskRtaracanAnI kadara karavI joIe, ane dareka prakArane sahakAra Apavo joIe. AvA mahAna kAryamAM paMDitaratna pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja je prayatna karI rahyA che te alaukika che. temanuM Agama uparanI saMskRta TIkA vagere racavAnuM bhagIratha kArya zIdhra saphaLa thAya e zubhecchA sAthe. amadAvAda tA. 22-4-56 ravivAra, muni pUrNacaMdrajI mahAvIra jayaMtI khaMbhAta saMpradAyanAM mahAsatIjI zAradAbAI svAmIne abhiprAya lakhatara tA. 25-4-56 zrImAna zeTha zAMtIlAlabhAI maMgaLadAsabhAI pramukha sAheba, akhila bhArata che. sthA. jainazAstroddhAra samiti mu. amadAvAda amo atre devagurunI kRpAe sukharUpa chIe. vi.mAM A5nI samiti-dvArA pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba je sUtronuM kArya kare che te paikInAM sUtromAMthI upAsakadazAMga sUtra, AcArAMga sUtra anuttarapapAtika sUtra, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dazavaikAlika sUtra vigere sUtro joyAM. te sUtre saMskRta hindI ane gujarAtI bhASA emAM hovAne kAraNe vidvAna ane sAmAnya janane ghaNuM ja lAbhadAyaka che. te vAMcana ghaNuMja suMdara ane mane raMjaka che. A kAryamAM pUjya AcAryazrI je agAdha puruSArthathI kArya kare che te mATe vAraMvAra dhanyavAdane pAtra che. A sUtro samAjane ghaNuM lAbhanuM kAraNa che. haMsasamAna buddhivALA AtmAo svaparanA bhedathI nikhAlasa bhAvanAe avalokana karaze te A sAhitya sthAnakavAsI samAja mATe apUrva ane gaurava levA jevuM che. mATe dareka bhavya AtmAone sUcana karuM chuM ke A sUtro potapotAnA gharamAM vasAvavAnI suMdara takane cUkaze nahi. AvA zuddha pavitra ane svaparaMparA ne puSTIrUpa sUtro maLavAM bahu muzkela che. A kAryamAM ApazrI tthA samitinA anya kAryakare je zrama laI rahyA che temAM mahAna nirjarAnuM kAraNa jevAmAM Ave che te badala dhanyavAda. eja lI. zAradAbAI svAmI khaMbhAta saMpradAya. baravALA saMpradAyanAM viduSI mahAsatIjI moMghIbAI svAmIne abhiprAya dhaMdhukA tA. 27-1-56 zrImAnazeTha zAntIlAla maMgaLadAsa pramukha a. bhA. 3. sthA. janazAstroddhArasamiti mu. rAjakoTa. atre birAjatA gu. gu.nA bhaMDAra mahAsatIjI viduSI moMdhIbAI svAmI tathA hIrAbAI Adi ThANa bane sukhazAtAmAM birAje che. Apane sUcana che ke apramatta avasthAmAM rahI nivRtti bhAvane meLavI dhama dhyAna karazojI eja AzA che. vizeSamAM amane pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM racelAM sUtro bhAI popaTalAla dhanajIbhAI taraphathI bheTa tarIke maLelAM. te sUtro tamAma AghopAMta vAMcyAM, manana karyA ane vicAryA che. te sUtro sthAnakvAsI samAjane ane vItarAgamArgane khUbaja unnata banAvanAra che. temAM ApaNI zraddhA eTalI nyAyarUSathI bharelI che te ApaNA samAja mATe gaurava levA jevuM che. haMsa samAna Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUA. 5,251 ApanAra A murabbIzrI, ke ThA karI je caM da ha ra ga va da bhA che rA ja ke Ta. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAo jJAnajharaNAothI AtmarUpa vADIne vikasita karaze. dhanya che Apane ane samitinA kAryakarone je samAja utthAna mATe keInI paNa paravA karyA vagara jJAnanuM dAna bhavya AtmAone ApavA nimittarUpa thaI rahyA che. AvA samartha vidvAna pAsethI saMpUrNa kArya purUM karAvaze tevI AzA che. eja li. baravALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI moMghIbAI svAmI nA pharamAnathI lI. DIdAsa gaNezabhAI-dhaMdhukA sthAnakavAsI jaina saMghanA pramukha. ; adyatana paddhatine apanAvanAra vaDodarA kelejanA eka vidvAna prephesarano abhiprAya, sthAnakavAsI saMpradAyanA munizrI ghAsIlAlajI mahArAja jenazAstronA saMskRta TIkAbaddha, gujarAtImAM ane hindImAM bhASAMtara karavAnA ghaNu vikaTa kAryamAM vyApta thayelA che. zAstro paikI je prasiddha thayAM che te huM joI zake chuM. munizrI pite saMskRta, ardhamAgadhI, hindI bhASAonA niSNAta che, e emane TuMke paricaya karatAM sahaja jaNAI Ave che. zAstronuM saMpAdana karavAmAM temane potAnA ziSyavargano ane vizeSamAM traNa paMDitone sahakAra maLyo che, te joI mane AnaMda thayo. sthAnakavAsI saMpradAyanA agresara paMDiteno sahakAra meLavI ApI munizrInA kAryane saraLa ane ziSTa banAvyuM che. sthAnakavAsI-samAjamAM vidvattA ghaNI ochI che te digaMbara, mUrtipUjaka vetAMbara gere jinadarzananA pratinidhionA ghaNA samayathI paricayamAM AvatAM huM virodhanA bhaya vagara kahI zakuM. pU. mahArAjane A prayAsa sthAnakavAsI saMpradAyamAM prathama che evI mArI mAnyatA che. saMskRta spaSTIkaraNe sArAM ApavAmAM AvyAM che. bhASA zuddha che ema huM cekasa kahI zakuM chuM. gujarAtI bhASAMtare paNa zuddha ane saraLa thayelAM che. mane vizvAsa che ke mahArAjazrIne A stutya prayAsane jainasamAja uttejana Apaze ane zAstronA bhASAMtarane vAcanAlayamAM ane kuTuMbamAM vasAvI zakAya te pramANe vyavasthA karaze. pratApagaMja, vaDodarA kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma, tA. 27-2-1956 ema. e. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMbaInI be kalejanA prophesarene abhiprAya muMbaI tA. 31-3-56 zrIrAma zeTha zAMtIlAla maMgaLadAsa pramukha zrI akhila bhArata zve. sthA. jainazAstroddhAra samiti, rAjakeTa. pUnyAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje taiyAra karelAM AcArAMga, dazavaikAlika Avazyaka, upAsakadazAMga vagere sUtro ame jemAM A sUtra upara saMskRtamAM TIkA ApavAmAM AvI che ane sAthe sAthe hindI ane gujarAtI bhASAMtara paNa ApavAmAM AvyAM che, saMskRta TIkA ane gujarAtI tathA hindI bhASAMtare jotAM AcAryazrInA A traNe bhASA paranA ekasarakhA asAdhAraNa prabhutvanI sacoTa ane surekha chApa paDe che. A sUtra-graMthamAM pAne pAne pragaTa thatI AcAryazrInI apratima vidvattA mugdha karI de tevI che. gujarAtI tathA hindImAM thayelA bhASAMtaramAM bhASAnI zuddhi ane saraLatA noMdhapAtra che. ethI vidvadajana ane sAdhAraNa mANasa ubhayane saMtoSa Ape evI emanI lekhinInI pratIti thAya che. 32 sUtromAMthI haju 13 sUtro pragaTa thayAM che. bIjA sAta sUtro lakhAIne taiyAra thaI gayAM che. A badhAM ja sUtro jyAre emane hAthe taiyAra thaIne pragaTa thaze tyAre jenasUtra-sAhityamAM amUlya saMpattirUpa gaNAze emAM saMzaya nathI. AcAryazrInA A mahAna kAryane jaina samAjane-vizeSataH sthAnakavAsI samAjane saMpUrNa sahakAra sAMpaDI raheze evI ame AzA rAkhIe chIe. pro. ramaNalAla cImanalAla zAha seMTa jheviyarsa koleja, muMbaI. che. tArA ramaNalAla zAha, sophIyA koleja, muMbaI. rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejanA prophesara sAhebane abhiprAya jayamahAla jAganAtha pleTa rAjakoTa, tA. 18-4-56 pUchavAcArya paM. muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja Aje jaina samAja mATe eka ebha kAryamAM vyApta thayela che ke je samAja mATe bahu upayogI thaI paDaze. munizrIe taiyAra karelAM AcArAMga, dazavaikAlika, zrIvipAkakRta vi. meM joyAM. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sUtro jotAM pahelI ja najare mahArAjazrIne saMskRta, ardhamAgadhI, hindI tathA gujarAtI bhASAo uparane asAdhAraNa kAbU jaNAI Ave che. eka paNa bhASA mahArAjazrIthI ajANa nathI. ApaNe jANIe chIe ke e sUtro ucca ane prathama koTinA che. tenI vastu gaMbhIra, vyApaka ane jIvanane talaspazI che. ATalA gahana ane sarvagrAhya sUtronuM bhASAMtara pU. ghAsIlAlajI mahArAja jevA ucca keTinA munirAjane hAthe thAya che te ApaNA ahebhAgya che. yaMtravAda ane bhautikavAdanA A jamAnAmAM jyAre dharmabhAvanA osaratI jAya che eve vakhate AvA tattvajJAnaAdhyAtmikatAthI bharelAM sUtronuM saraLa bhASAmAM bhASAMtara dareka jIjJAsu, mumukSu ane sAdhakane mArgadarzaka thaI paDe tema che. jaina ane jainetara, vidvAna ane sAdhAraNa mANasa, sAdhu ane zrAvaka darekane samajaNa paDe tevI spaSTa, saraLa ane zuddha bhASAmAM sUtro lakhavAmAM AvyA che. mahArAjazrIne jyAre joIe tyAre temanA A kAryamAM saMkaLAyelA joIe chIe. e uparathI munizrInA parizrama ane dhagazanI kalpanA karI zakAya tema che. temanuM jIvana sUtromAM vaNAI gayuM che. munizrInA A asAdhAraNa kAryamAM pitAnA ziSyone tathA paMDitene sahakAra maLe che. mane AzA che ke je dareka mumukSu A pustakane potAnA gharamAM vasAvaze ane pitAnA jIvanane sAcA sukhane mArge vALaze te mahArAjazrIe ukAle zrama saMpUrNapaNe saphaLa thaze. che. rasikalAla kasturacaMda gAMdhI ema. e. ela ela. bI. dharmendrasiMhajI koleja rAjakeTa (saurASTra) muMbaI ane ghATakeparamAM maLelI sabhAe bhImAsara kenpharansa tathA sAdhusamelanamAM mokalAvela TharAva. hAla je vakhate zvetAMbasthAnakavAsI jaina saMgha mATe Agama-saMzodhana ane svataMtra TIkAvALA zAstronI atiAvazyakatA che ane je mahAnubhAvee A vAta dIrghadraSTithI pahelI pitAnA magajamAM laI te pAra pADavA mahenata laI rahyA che tevA muni mahArAja paMDitaratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke jeone sAdaDI adhivezanamAM sarvAnumate sAhityamaMtrI nImyA che teozrInI dekharekha nIce a. bhA. . sthA. jainazAstroddhAra samiti je eka meTI vagavALI kamiTI che tenI mAraphate kAma thaI rahyuM che jene pradhAnAcAryazrI tathA pracAra maMtrIzrI, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 A tathA aneka anubhavI mahAnubhAvAe peAtAnI pasaMRRgInI maheAra chApa ApI che ane chellAmAM chellA vaDAdarA yunivasITInA prAfesara kezavalAla kAmadAra (ema. e.) e peAtAnu savistara pramANapatra ApyuM che te zAstroddhArakamiTInA kAmane saMmelana tathA kAnpharansa hArdika abhinaMdana Ape che. ane temanA kAmane jyAM jyAM ane je je jarUra paDe-paMDitanI ane nANAMnI pAsenA phaMDamAMthI ane jAhera janatA pAsethI madada maLe tevI icchA dharAve che. A zAsrA ane TIkAone jyAre ATalI badhI prazaMsApUrvaka pasaMdagI maLI che tyAre te kAmane madada karavAnI A kenpharansa peHtAnI kja mAne che ane je kAMi truTI hoya te 5. 2. zrI ghAsIlAlajI mahArASTranI sAnidhyamAM jai batAvIne sudhAravA prayatna karavA. A kAmane Talle caDhAvavA jevuM kAI paNa sattA uparanA adhikArIonI vANI ke vanathI na thAya te jovA pramukha sAhebane bhalAmaNa kare che. ( sthA. jaina patra tA. 4-5-56) svataMtravicAraka ane niDara lekhaka jainasiddhAMta'nA taMtrIzrI zeTha nagInadAsa gIradharalAlanA abhiprAya 4 zrI sthAnakavAsI zAsroddhAra samiti sthApIne pU. zrI ghAsIlAlajI mahArAjane saurASTramAM melAvI temanI pAse batrIse sUtro taiyAra karAvavAnI hilacAla cAlatI hatI tyAre te hilacAla karanAra zAstrajJa zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAI sAthe mAre patravyavahAra cAlatA tyAre zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAIe temanAM eka patramAM mane lakhelu ke-- . ApaNA sUtronA mULa pATha tapAsI zuddha karI saskRta sAthe taiyAra karI zake tevA sthAnakavAsI saMpradAyamAM munizrI ghAsIlAlajI ma. sivAya mane keAI vizeSa vidvAna muni jovAmAM AvatA nathI. lAMbI tapAsane aMte me' muni zrI ghAsIlAlajIne pasaMda karelA che. '' zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAI pote vidvAna hatA, zAstrajJa hatA tema vicAraka paNa hatA. zrAvake temaja munie paNa temanI pAsethI zikSA vAMcanA letA, tema jJAnacarcA paNa karatA. evA vidvAna zeThazrInI pasaMdnagI yathArtha ja hoya emAM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 navAI nathI. ane pU. zrI ghAsIlAlajInA banAvelAM sUtro jotAM sau keIne khAtrI thAya tema che ke dAmodaradAsabhAIe temaja sthAnakavAsI samAje evI AzA zrI ghAsIlAlajI ma. pAsethI rAkhelI te barAbara phaLIbhUta mela che. zrI vardhamAna - zramaNa saMghanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAje zrI vAsIlAlajI ma. nAM sUtre mATe khAsa prazaMsA karI anumati Apela che te uparathI ja zrI ghAsIlAlajI ma. nAM sUtronI upayogitAnI khAtrI thaze. A sUtra vidyAthIne, abhyAsIne temaja sAmAnya vAMcakane sane e sarakhI rIte upayogI thaI paDe che. vidyArthIne temaja abhyAsIne mULa tathA saMta TakA vizeSa karIne upayegI thAya tema che tyAre sAmAnya hindI vAMcakane hindI anuvAda ane gujarAtI vAMcakane gujarAtI anuvAdathI AkhuM sUtra saraLatAthI sasAI jAya che. keTalAkane e bhrama che ke sUtre vAMcavAnuM ApaNuM kAma nahi, sUtra ApaNane samajAya nahi. A bhrama taddana beTa che. bIjA koIpaNa zAstrIya pustaka karatAM sUtro sAmAnya vAMcakane paNa ghaNI saraLatAthI samajAI jAya che. sAmAnya mANasa paNa samajI zake teTalA mATe ja bha. mahAvIre te vakhatanI lokabhASAmAM (ardhamAgadhI bhASAmAM) sUtro banAvelAM che. eTale sUtro vAMcavAmAM temaja samajavAmAM ghaNuM saraLa che. mATe koI paNa vAMcakane evo bhrama heya te te kADhI nAkhave. ane dharmanuM temaja dharmanA siddhAMtanuM sAcuM jJAna meLavavA mATe sUtro vAMcavAne cUkavuM nahi, eTaluM ja nahi paNa jarUrathI pahelAM sUtroja vAMcavAM. sthAnakavAsIomAM A zrI sthA. jaina zAstroddhAra samitie je kAma karI che ane karI rahI che tevuM koI paNa saMsthAe Aja sudhI karyuM nathI. sthA. jema zAradAra samitinA chelalA riporTa pramANe bIjAM cha sUtro lakhAyelA paDyAM che, be sUtro-anugadvAra ane ThANAMga sUtro-lakhAya che te paNa thoDA vakhatamAM tayAra thaI jaze. te pachI bAkInAM sUtro, hAtha dharavAmAM Avaze. taiyAra sUtro jadI chapAI jAya ema IcchIe chIe ane sthA. baMdhuo sarivine ujana ane sahAyatA ApIne temanAM sUtro gharamAM vasAve ema IcchIe chIe. - "jena siddhAnto -me 1955 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zruta bhakita (pU. AcArya zrI IzvaralAlajI ma. sA. nI AjJA anusAra lakhanAra) 6. sa'. nA jaina muni zrI. dayAnaMdajI mahArAja tA. 23-6-56 zAhapura, amadAvAda. Aje lagabhaga 20 varSathI zraddheya paramapUjya, jJAnadivAkara pa. munizrI ghAsIlAlajI ma. carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA anuttara anupama nyAya-- yukata, pUrvApara-AvaruddhaM, svaparakalyANukAraka, carama zItaLa vANInA dyotaka evA zrI jinAgama para prakAza pADe che. teozrI prAcIna, paurvAtya saMskRtAdi aneka bhASAnA prakhara pati che ane jinavANInA prakAza saMskRta, gujarAtI ane hindImAM mULa zabdAthaeN, TIkA, vistRta vivaraNa sAthe prakAzamAM lAve che. e jaina samAja mATe ati gaurava ane AnaMdane viSaya che. bha. mahAvIra atyAre ApaNI pAse vidyamAna nathI. paraMtu temanI vANIrUpe akSaradeha gaNadhara mahArAjoe zrutaparaMparAe sAcavI rAkhyA. zrutaparaMparAthI sacavAtu jJAna jyAre vistRta thavAnA samaya upasthita thavA lAgyA tyAre zrI devaddhi gaNi kSamAzramaNe vallabhIpura-vaLAmAM te AgamAne pustakarUpe ArUDha karyAM. Aje A siddhAMtA ApaNI pAse che. te ardhamAgadhI bhASAmAM che. atyAre A bhASA bhagavAnanI, devAnI tathA janagaNanI dhama bhASA che. tene ApaNA zramaNA ane zramaNIe tathA mumukSu zrAvaka zrAvikAo mukhapATha kare che; parantu tenA artha ane bhAva ghaNA thADAe samaje che. jinAgama e ApaNAM zraddheya pavitra dharmasUtreA che. e ApaNI AMkhA che. tenA abhyAsa karavA e ApaNI saunI-jainamAtranI pharaja che. tene satyasvarUpe samajAvavA mATe ApaNAM sadbhAgye jJAnadvivAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAje satsa`kalpa karyAM che. ane te likhita sUtrone pragaTa karAvI zAsrAddhArasamiti dvArA jJAna-parama vahetI karI che. AvAM anupama kArya mAM sakaLa jainAnA sahakAra avazya hovA ghaTe ane tenA vadhAremAM vadhAre pracAra thAya mATe prayatno karavA ghaTe. bha. mahAvIrane gaNadhara gautama pUche che ke, he bhagavAna ! sUtranI ArAdhanA karavAthI zuM phaLa prApta thAya che ? bhagavAna tenA prati-uttara Ape che ke zrutanI ArAdhanAthI jIvAnA ajJAnanA nAza thAya che, ane te sa MsAranA kalezAthI nivRtti meLave che, ane saMsArakalezothI nivRtti ane ajJAnanA nAza thatAM mAkSa- phaLanI prApti thAya che. : AvA jJAnanA kAryamAM mUrti pUjaka jainA, digabara ane anyadhamI e hajAro ane lAkhA rUpIyA kharce che. hindu dharmamAM pavitra manAtA graMtha gItAnA seMkaDo nahi paNa hajAro TIkA thA duniyAnI lagabhaga savA~ bhASAomAM pragaTa thayA che. isAI dharmanA pracArakA temanA pavitra dharmagraMtha bAIbalanA pracArAthe jagatanI sa bhASAomAM tenuM bhASAMtara karI, tene paDatara karatAM paNa ghaNI ochI kiMmate vecI dhama Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7 sUtrone pracAra kare che. muslIma loke paNa temanA pavitra manAtA grantha kurAnanuM paNa aneka bhASAomAM bhASAMtara karI samAjamAM pracAra kare che. ApaNe pisA uparano moha utArI bhagavAnanA siddhAMtane pracAra karavA mATe tana, mana, dhana samarpaNa karavAM joIe, ane sUtra prakAzananA kAryane vadhu ne vadhu vega maLe te mATe sakriya prayatane karavA joIe. AvA pavitra kAryamAM sAMpradAyika matabhedo saue bhUlI javA joIe ane zuddha AzayathI thatA zuddha kAryane apanAvI levuM joIe. samitinA niyamAnusAra rU. 251 bharI samitinA sabhya banavuM joIe. dhArmika aneka khAtAMonA mukAbale sUtra prakAzananuM-jJAnapracAranuM A khAtuM sarvazreSTha gaNAvuM joIe. A kAryane vega ApavAnI sAthe sAthe e Agama-bhagavAnanI e mahAvANInuM pAna karavA paNa ApaNe harahaMmeza tatpara rahevuM joIe jethI parama zAnti ane jIvanasiddhi meLavI zakAya. (sthA. jaina tA. pa-7-16) zrI. a. bhA. zve. sthA. jainazAstroddhAra samitinA pramukhazrI vagere. rANapura parama pavitra saurASTranI puNyabhUmi upara jyArathI zAnta-zAavizArada apramAdI pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM punIta pagalAM thayAM che tyArathI ghaNuM lAMbA kALathI lAgU paDela jJAnAvaraNIya karmanAM paDaLa utAravAno zubha prayAsa thaI rahyo che. ane je pravacananI prabhAvanA teozrI karI rahyA che te anaMta upakAraka kAryamAM tame je apUrva sahAya ApI rahyA che te mATe tame sarvane dhanya che, ane e zubha pravRttinA zubha pariNAmone janatA lAbha lya che. mane te samajAya che ke sAdhujI chaThe guNasthAnake hoya che. paNa pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja te bahudhA sAtame apramatta guNasthAnake ja rahe che. evA apramatta mAtra pAMca-sAta sAdhue je sthAnakavAsI jaina samAjamAM hoya te samAjanuM zreya thatAM jarAe vAra na lAge. samajAkAzamAM sthA. jaina saMpradAyane divya prabhAkara jaLahaLI nIkaLe paNa vo dina..." zrI zAstroddhAra samitine hArI eka namra sUcanA che ke-pujyazrInI vRddhAvasthA che, ane kAryapraNAlikA yuvAnone zaramAve tevI che. temane gAmegAma vihAra karavA ane zAstroddhAranuM kArya karavuM temAM ghaNI zArIrika, mAnasika ane vyAvahArika muzkelI veThavI paDe che. te koI yogya sthaLa ke tyAM zrAvake bhakitavALA hoya, vADAnA rAganA viSathI alipta hoya evA keI sthaLe zAstroddhAranuM kArya pUrNa thAya tyAM sudhI sthirato karI zake enA mATe prabaMdha karavuM joIe. bIjA koI evA sthaLanI anukULatA na maLe to chevaTa amadAvAdamAM yaMgya sthaLe rahevAnI sagavaDatA karI apAya te vadhu sArUM. hArI A sUcanA para dhyAna ApavA pharI yAda ApuM chu. pharIvAra pUjya AcAryazrIne ane temanA satkAryanA sahAyakone mArA abhinaMdana pAThavuM chuM te svIkAraze. li. sadAnaMdI jenamuni choTAlAla jI. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 "jaina siddhAMtanA taMtrIzrInA abhiprAya. AnamASIomAM pramANabhUta sUtro mahAra pADanArI A ekanI eka sa MsthA manA mA chellA ripeA upasthI jaNAya che ke teNe ghaNI mArI pragati kasa che te noMdha AnaMda thAya che. mULa pATha, TIkA, hindI tathA gujarAtI anuvAda sahita sUtro bahAra pADavAM e kAMi sahelu kAma nathI. e eka mahAbhArata kAma che. ane te kAma o zAotarasamiti ghaNI saphaLatAthI pAra pADI rahI che. te sthAnakavAsI samAja mATe ghaNA gauravanA viSaya che ane samiti dhanyavAdane pAtra che. samiti taraphathI nava sUtro bahAra paDI cUkayAM che, hAlamAM traNa sUtro chapAya che. nava sUtro lakhAI gayAM che ane jAMbudvIpaprajJapti tathA naMdIsUtra taiyAra thaI rahyAM che. huAlamAM maMtrI zrI sAkaracaMda bhAi samitinA kAmamAM ja temanA AkhA vakhata gALe che ane samitimAM kAmakAjane ghaNA vega ApI rahyA che. temanI khata mATe dhanyavAda. ane A mahAbhApta kAmanA mukhya kAryakartA tA che vaceAvRddha paMDita munizrI kSakSIsAlajI mahArAja, mULa pAThanuM saMzodhana tathA sa MskRta TIkA teozrIja taiyAra kare che. yunizrIne A upakAra AkhAya sthA, jaina samAja upara ghaNA mahAna che. e upakAranA badalA sA vALI zakAya temaja nathI. paraMtu A samitinA membara banI, tenA bahAra paDelAM sUtro gharamAM vasAvI tenu adhyayana karavAmAM Ave te ja mahArAjazrInu thADuM RNa adA karyuM' gaNAya. bhagavAne kahyuM che ke padmamaM nALa to cA pahelu' jJAna pachI dayA, kathA dharmAMne thAtha samajavA hoya tA bhagavAnanI vANIrUpa ApaNA sUtro vAMcavAMja joie. tenuM adhyayana karavu joIe ane tenA bhAvAtha yathArtha samajavA joIe. eTalA mATe A zAsradvArasamitinA sarva sUtro dareka sthA. jaine potAnA gharamAM sAvadhAja joie. sadharmajJAna ApaNA sUtromAMja samAyelu che, ane sUtro sayAithI vAMcIne samajI zakAya che, mATe dareka sthA. jaina mA sUtro vAMce e vyAsa javanuM che. " jaina siddhAMta " DIsembara--56 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUA. 5,001 ApanAra Adha murabIzrI, A cha : che che (sva.) zeTha jI va | bhA i dhA ra sI bhA i so lA ! 2. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upAsakadazAMga sUtrane mATe abhiprAya mULa sUtra tathA pU. munizrI ghAsalAlajIe banAvela saMskRta chAyA tathA TikA ane hiMdI tathA gujarAtI-anuvAda sahita. prakAzaka-a. bhA. 3. sthAnakavAsI jaina zAstro kAra samiti, gareDIA kuvA reha, zrIna loja pAse, rAjakeTa. (saurASTra). paNa 616 bIjI AvRtti evaDuM moTuM) thai. pAkuM puchuM. jekeTa sAthe sane 1956. kiMmata 8-8-0. apaNA mULa bAra AMga sUtromAMnuM upAsakarazAMga e sAtamuM aMgasUtra che, emAM bhagavAna mahAvIranA daza upAsake -zrAvakenAM jIvanacaritro ApelAM che, jemAM paheluM cakSatra AnaMda zrAvakanuM Ave che. Anada zrAvake jenadharma aMgIkAra karyo ane mArI vAta bhagavAna mahAvIra pAse aMgIkAra karI pratijJA-pratyAkhyAna lIdhAM tenuM savistara varNaja Ave che. tenA aMtargata aneka viSa jevA ke, abhigama, lekAvArUpa, navatatva, rika, devaloka vagerenuM varNana paNa Ave che. AnaMda zrAvake bAra vrata lIdhA te bAre vratanI vigata, aticAranI vigata vagere badhuM ApeluM che. te ja pramANe bIjA nava zrAvakenI paNa vigata Apela che. AnaMda zrAvakanI pratijJAmAM arihRta zabda Ave che. mUrtipUjake mUrtipUjA siddha karavA mATe tene artha arihaMtanuM caya (pratimA) e kare che. paNa te artha taddana khoTe che. ane te jagyAe AgaLa pAchaLanA saMbaMdha pramANe tene e kheATe artha baMdha besatuM ja nathI te munizrI ghAsIlAlajIe temanI TIkAmAM aneka rIte pramANe ApI sAbita karela che ane rihaMta cArUM no artha sAdhu thAya che te batAvI Apela che. A pramANe A sUtramAMthI zrAvakanA zuddha dharmanI mAhitI maLe che te uparAMta ' te zrAvakonI addhi, raheThANa, nagarI vagerenAM varNana uparathI te vakhatanI sAmAjika sthiti, rItarivAja, rAjyavyavasthA vagere bAbatenI mAhitI maLe che. eTale A sUtra dareka zrAvake avazya vAMcavuM joIe, eTaluM ja nahi, paNa vAraMvAra adhyayana karavA mATe gharamAM vasAvavuM joIe. ' pustakanI zarUAtamAM vardhamAna zramaNa saMghanA, AcAryazrI AtmArAmajI mahArAjanuM saMmatipatra tathA bIjA sAdhuo temaja zrAvakanA saMmati ApelA che, te sUtramAM pramANabhUtatAnI khAtrI Ape che. jaina siddhAMta" jAnyuArI, 17 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seMkaDo saTIphIkeTa uparAMta hAlamAM maLelA * keTalAka tAjA abhiprAya zA stro dhA ranA kAryane vega Apo taMtrIsthAnethI (jainoti) tA. 15-9-57 - pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ThANa 4 hAlamAM amadAvAda mukAme sarasapuranA sthA jaina upAzrayamAM birAjamAna che. teozrI zAstroddhAranuM kArya khUba ja khaMta ane utsAhathI vRddhavaye paNa karI rahyA che. teozrI vRddha che chatAM paNa Akho divasa zAstranI TIkAo lakhI rahyA che. Aja sudhImAM temaNe lagabhaga 20 jeTalAM zAstronI TIkAo lakhI nAkhI che ane bAkInAM sUtrAnI TIkA jema bane tema jaladI pUrNa karavI. evA mane ratha sevI rahela che, sthA. jaina samAjamAM zAo upara saMskRta TIkA lakhavAne A prathama ja prayAsa che ane te prayAsa saMpUrNa bane evI ame zAsanadeva pratye prArthanA karIe chIe. Aja sudhI ghaNA munivaroe zAstronuM kAma zarU karela che paNa keIe pUrNa karela nathI. pUjyazrI amulakhaRSIjI mahArAje batrIse zAstro upara hindI anuvAda karela ane saMpUrNa banela. tyArabAda AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjazrIe hindI TIkA keTalAka zAo upara lakhela paNa ghaNuM zAstro bAkI rahI gayAM. pUjya hastimalajI mahArAje eka be zAstro uparanI TIkAonA anuvAda karela. pUjaya zrI javAhiralAla mahArAjazrIe sUyagaDAMgasUtra TIkA sahita hindI anuvAda sAthe prakAzita karela. zrI saubhAgyamalajI mahArAje AcArAMganI hindI TIkA lakhela paNa saMpUrNa zAstro upara saMskRta TIkA hajI sudhI sthA. jaina sAdhuo taraphathI thayela nathI. jyAre pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe 20 zAstro upara saMskRta TIkA tene hindI gujarAtI anuvAda karAvela che. AthI have AzA baMdhAya che ke teozrI batrIse batrIsa zAstro upara saMskRta TIkA lakhavAmAM saphaLa thaze ane zAstroddhAra samitie Aja sudhI 10 thI 12 zAstro chapAvI paNa dIdhAM che ane hajI paNa te zAstro vizeSa jaladI chapAya te mATe zAstroddhAra samiti saMpUrNa prayatna karI rahela che te dhanyavAdane pAtra che. jainazAstroddhArasamitinA rU. 251 bharIne lAIpha membara thanArane tamAma zAstra zAstroddhAra samiti taraphathI bheTa maLe che. A rIte eka paMtha ane de kAja, baMne rIte lAbha thAya tema che. rUA. 251 thI 500 rUpiyAnI kiMmatanAM zAstro maLe e paNa moTo lAbha che ane pravacananI prabhAvanA karavAne dharmalAbha paNa maLe che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sAle pUjya ghAsIlAlajI mahArAjanA suziSya paM. munizrI kayAlAlajI mahArAja malADa mukAme cAturmAsa birAje che ane teozrI zAstronA membare karavA mATe athAga prayatna karIne pravacananI sevA bajAvI rahyA che. ane atyAra sudhImAM muMbaI temaja parAonA lagabhaga 40 jeTalA gRhastha lAIpha membara banI gayA che ane muMbaImAM lagabhaga 300 jeTalA membara thAya te IcchavA gya che. zrImaMta gRhastha hajAra rUpiyA pitAnA ghara kharcamAM temaja majazekhanA kAmamAM temaja vyAvahArika kAmamAM vAparI rahyA che te AvA zAstroddhAra jevA pavitra kAryamAM rUpiyA vAparaze te dhamanI sevA karI gaNAze. ane badalAmAM uttama AgamasAhityanI eka lAyabrerI maLI jaze. jenuM vAMcana karavAthI AtmAne zAMti maLaze ane zAstraAjJA-pramANe vartavAthI jIvana saphaLa thaze. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaetANAnI nimI janmenIlAlajI mahArAjazrIne amadAvAdane patra "sthAnakazAsI jaina' tA, maha17nA aMkamAM chapAela che je nIce mujaba che. sUtronA mULa pAThamAM pheraphAra hoI zake khare ? tA. 7-8-17nA roja atre birAjatA zAstroddhAraka AcArya mahArAjazrI ghAsIlAlajI mahArAja pAse, mArA upara Avela eka patra laIne huM gaye hatA, te samaye mAre pU. ma. sA. sAthe je vAtacIta thaI te samAjane jANa karavA sArU lakhuM chuM. vAnuM kAma, eka gahana vastu che. aprasAdI thaI teyAM avirata prayatna karavA joIe, saMpUrNa zAstronuM jJAna temaja dareka prakAranI khAsa bhASAnuM jJAna hoya teja AgamAddhAranuM kArya saphaLatAthI thAya. A prakArano prayatna hAla amadAvAda khAte sarasapura jaina sthAnakamAM birAjatA pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja karI rahyA che. zAstra-lekhananuM A kArya thaI rahyuM che, temAM aneka vyakitaone aneka prakAranI zaMkAo thAya che. te paikI zAnA mULa pAThamAM pheraphAra thAya che? karavAmAM Ave che? evo prazna paNa keTalAkane thAya che ane te prazna thAya te svAbhAvika che, kemake amuka munirAje taraphathI pragaTa thayela sUtronA mULa pAThamAM pheraphAra thayelA che. jethI A kAryamAM paNa samAjane zaMkA thAya. paNa kharI rIte jotAM, atyAre je zAstroddhAranuM kAma cAlI rahyuM che te viSe samAjane khAtrI ApavAmAM Ave che ke, zAstroddhArasamiti taraphathI atyAra sudhImAM pragaTa thayelAM AgamanA mULa pAThamAM jarApaNa pheraphAra karavAmAM Avela nathI ane bhaviSyamAM je sUtro pragaTa thaze temAM pheraphAra thaze nahi tenI samAja nedha . TI. zatAvadhAnI zrI jayaMta muna-amadAvAda Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 zrI akhila bhArata svetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samitine TuMka paricaya" sthAnakavAsI samAjanI A ekanI eka saMsthA che ke jeNe atyAra sudhImAM tera sUtra chapAvI bahAra pADI dIdhAM che. sAta sUtro chapAya che ane bIjAM keTalAka chApavA mATe taiyAra thaI cUkyA che. 'A pramANe A saMsthAe mahAna pragati sAdhI che tene TuMka paricaya A patrikAmAM Apela che te vAMcI jaI sarva sthA. jaina bhAIbahenee A saMsthA ne yathAzakita madada karI tenA kArya ne haju vizeSa vegavAna banAvavAnI jarUra che. khAlI vaDo vAge ghaNe ema sthA. kenpharansa jema khoTAM baNagAM pheMkanArI saMsthAnI kaI kiMmata nathI, tyAre nakakara kAma karanArI A zAstroddhAra samitine dareka prakAre uttejana ApavAnI dareka sthAkvAsI jainanI anivArya pharaja che. ane A sarva sUtro taiyAra karanAra pUjya munizrI ghAsIlAlajI mahArAjane sthAnakavAsI samAja upara ghaNe mahAna upakAra che. vayevRddha hovA chatAM teozrI je mahenata laI sUtra tiyAra karAve che tevuM kAma haju sudhI bIjA keIe karyuM nathI ane bIjuM kaI karI zakaze ke nahi te paNa zaMkAbharyuM che. pUjya munizrInA A mahAna upakArane kiMcita badalo samAje A zAstroddhAra samitine banI zakatI sahAya karIne vALavAne che. sthAnakavAsI samAja jJAnanI kadara karavAmAM pAchA haThe tema nathI evI ame AzA rAkhIe chIe. nasiddhAMta" patra okaTombara 1957 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazavaikAlika tathA upAsaka dazAMga sUtro gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayelAM pUjya zrI vAsIlAlajI mahArAja viracita uparokata be sutra jainadharma pALatA dareka gharamAM hovA ja joIe. ' te vAMcavAthI zrAvaka dharma ane zramaNa dharmanA AcAranuM jJAna prApta thaI zake che ane zrAvake pitAnI niravadya ane eSaNIya sevA zramaNa pratye bajAvI zake che. vartamAnakALe zrAvakemAM te jJAna nahi hovAne lIdhe aMdhazraddhAe bamaNuvananI vaiyAvacca te karI rahela che. paraMtu "kalpa zuM ane akalpa zuM" enuM jJAna nahi hovAne lIdhe pite sAvadya sevA apIne pitAnA svArthane khAtara zramaNavargane potAne sahAyaka thavAmAM ghasaDI rahyA che ane zramaNavarganI prAyaH kusevA karI rahyA che. temAMthI bacI lAbhanuM kAraNa thAya ane zramaNane yathAta sevA apI temane paNa jJAna-darzanacAritranI ArAdhanA karavAmAM sahAyaka thaI pitAnA jJAnadazana-cAritranI ArAdhanA karI sugati meLavI zake. zramaNanI yathAtathya sevA karavI te avazya gRhasthanI pharaja che. pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. zAstroddhArane anuvAda traNa bhASAmAM rUDI rIte karI rahyA che ane rUpIyA 251 bharI membara thanArane rUA. 400-500 lagabhaga nI kIMmatanA batrIse Aga phrI maLI zake che te te rUA. 2517 bharI membara thaI batrIse Agama dareka zrAvakaghare meLavavA joIe. batrIse zAstronA lagabhaga 48 pustake maLaze. te te lAbha potAnI nijara mATe, punyAnuMbaMdhI punya mATe jarUra meLave. uparokata baMne sUtronI kIMmata samiti kaMIka ochI rAkhe te harakoI gAmamAM zrImaMta hoya te sUtra lAvI aradhI kIMmate, maphata athavA pUrI kIMmate lenAranI sthiti joI dareka gharamAM vasAvI zake. -eka gRhastha noMdha -uparanI sUcanAne ame AvakArIe chIe. AvAM sUtro dareka gharamAM vasAvavA yogya temaja dareka zrAvake vAMcavA yogya che. taMtrI- ratnata" patra tA. 1-10-17 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 zrI sthA. jaina zAstrAra samitinI kAryavAhaka kamITInA ahevAla. me mahinAnI zarUAtamAM zAstroddhArasamitinI mITIMga amadAvAdamAM maLI hatI tene hevAla amane maLe che temAM samitie sarasa kAma karyuM che. A uparathI samajI zakAya che ke sthAnakavAsI samAjamAM Aja sudhI keIe paNa nathI karI zakayuM evuM mahAbhArata kAma pU. zrI ghAsIlAlajI mahArAja tathA zAstroddhArasamiti ghaNI saphaLatAthI karI rahI che. ane teo thoDA vakhatamAM mAthe lIdheluM sarva kAma saMpUrNa rIte pAra utAraze evI amane khAtrI che. AvA uttama kArya mATe samasta sthAnakavAsI jainee zAstroddhArasamitine pitAnAthI banI zake te rIte saMpUrNa Teke Apa joIe, te temanI pharaja banI rahe che. jene mATe sUtro e pahelI pharajIAtanI vastu che. sUtranA AdhAre ja dharmajJAna maLe che. Aja sudhI je ApaNane aprApya hatA te ApaNA jainasUtre pU. zrI ghAsIlAlajI mahArAje tathA zAstroddhArasamitie sulabha karI ApyA che. te have sthAnakavAsI jainoe zAstroddhAra samitinA sabhAsada banI samitinuM kAma banatI utAvaLe pUruM thAya tema karavAnI khAsa jarUra che. vAcakomAMthI jeothI banI zake temaNe pahelA varganA zAstroddhArasamitinA sabhya banI javuM joIe. tethI samitinA kAmane uttejana maLavA uparAMta sabhyane sUtrone Ape seTa maphata meLavavAne lAbha maLaze ane sUtro vAMcIne dharmArAdhana karavAne je lAbha maLaze te te amUlya ja che. mATe samitinA sabhya thaI javAnI amArI dareka sthA jainane khAsa bhalAmaNa che. jaina siddhAMta" julAI-1lpa8 -- Acs a go souggg*99 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zAstroddhAra samitinA AgamA aMge abhiprAya. * dakSiNa, uttara pradeza, dilhI ane pa'jAmamAM ugra vivhAra karIne hAlamAM gujarAta- saurASTramAM vicarI rahelA ugra vihArI pU. mahAsatIjI zrI rbhAkuMvarajI tathA prasiddha vyAkhyAnI vividhabhASAvizAradA pU. mahAsatIjI zrI. sumati varajInA, pUjya zrI 1008 zrI zvAsIlAlajI ma. sA. nimita jainAgamAnI saMskRta TIkA tathA hindI-gujazatIbhASAMtara para abhiprAyaH-- OM namA siddhANuM zAstravizArada zraddheya paDita ratna pUjya AcArya munizrI zvAsIlAlajI mahArAja sAhema nainAgameAnA eka vidvAna, vRddhavicAraka ane uttama lekhaka che. sAhityasarjana e temanAM jIvananA eka uttama soMkalpa che. sAmAjikaprapacAthI dUra rahI, athAga parizrama dvArA viracita, saMpAdita ane anuvAdita temanA aneka graMthA prakAzita thayA che, je tamAma jainone mATe ciMtana, manana ane adhyayana-adhyApana mATe eka apUrva sAdhanarUpa che. AvuM uttama sAhitya taiyAra karIne teozrIe sAhityasevInA mahAna padane dIpAvyuM che. amadAvAda tA. 1-5-58 AgamanA rahasyAthI anabhijJa (ajANu) AjanI prajAmAM zraddheya zrI mahArAja sAhebanuM sAhitya atyaMta upayAgI che, tema huM mAnuM chuM... AryA-sumati vara. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 (Tri putinyurl.it Linunivirurgiiiiiiii) - finitin Liviiiiiiiiiiiiiiiiiii - ' NI TIT T TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT T Hiii': 5 :::: ; ; - :::: ::: Tit::: alavarathI zrI zramaNa saMghanA upAdhyAya kavi sunizrI amaracaMdajI mahArAjane kalpasUtra mATe Avela patra zrIyuta bhegIlAlajI-amadAvAda, , ITTTTT in time: , , , : , je - - - :11 vi 1. jayavIra Apane tyAM bIrAjamAna parama zraddheya zrI zrI 1008 zrI pUjya- EEE E pAdazrI ghAsalAlajI mahArAja Adi badhA saMtanI sevAmAM vaMdana sukhadhI zAnti nivedana che. , ' : : ii iiii TIT T TTimliET TTTTTTTTTTTI ilinguirrrrrrrr i 1 vii ni is Immu t ' ' , = Ape mokalela "kulapasUtra" meLavIne zraddheya kavijIe prasannatA pragaTa BE karI che ane sAdara yathAyogya abhinaMdana pUrvaka lakhAvyuM che ke "kalpasUtranuM prakAzana bahu ja utkRSTa keTinuM che. tenI TIkA suMdara vistArapUrvaka sArI rIte lakhela che. TAIma maLatAM adhyayana karavA mATe prayatna karavAmAM Avaze. chApavAmAM Avela AvRtti mATe koTi koTi dhanyavAda ApavAmAM Ave che. : : ! * !': IST!! . . . . . . 1 kavizrIjInuM svAthya sArI rIte cAle che. pahelAnI apekSAe kaMIka E-E sAruM che. A patra vilambathI lakhavAmAM Avela che te kSamA karaje. DD :::ugT 1 in 1 - TTTTTT alavara (rAjasthAna) tA. 9-8-1958, II , bhavadIya : ratanalAla saMcetI (hindI gujarAtImAM anuvAda) it in sti iii III Ti :: III - Tri ILIHLILIIILLILILITET Julum tiliiiiiiiiii RE --- - LES a ka - intimary Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI-mevADadeza-pAvanakartRNAM zrIzramaNasaMghIyapaNDita-munizrImA~gIlAlajI mahArAjAnAM tacchiSyasya hastimunezva sammatipatram 2015 varSIya-varSAvAsa-dIpAvalI rAjakarer3A (rAjasthAna) __purato jinavANIrasikasajanAnAM pUjyazrI 1008 zrIghAsIlAlajI-mahArAjaviracitajainAgamavyAkhyA'dhyayanajanmano 'smatsvAnte parimitimaprA vato nirbharAnandasyAnubhavaM prasannamanasA katipayaiH zabdainirdizAvaH / ____ asmAkamahobhAgyena virAjamAnairvidyayA vayasA ca vRddhaiH sajjanaziromaNibhiH pUjyapAdavImalaGkurvadbhiH zrImajjainAcArya-ghAsIlAlajI-mahArAjaiHpraNItayA vyAkhyayA samalaGkRtojainAgamo dRSTigocarIkRtaH / manohAriNI saMskRtaTIkA hindI-gurjarabhASAnuvAdadvayaM ca balAnmAnasaM samAkarSati / pUjyazrIviracitajainAgamavyAkhyAnasahasrabhAnunA''vayo nAgamarahasyAjJAna tamassaMhatirapahRtA, hRtpadmaM ca praphullitam / ___ AsIdabhAvo bahoH kAlAjjainAgameSu sthAnakavAsI saMpradAyAbhimata saMskRta lyAkhyAnasya, paratantrazcAsIdadyAvadhi sthAnakavAsijainasamudAyaH / paraM paramakRpAlunA zrImatA''cAryapraveraNAsnavarataM parizramya jainAgameSu svasaMpradAyaparipoSikAM TIkA vidhAya sakalo'pi sthAnakavAsijainasaMghaH svAvalambIkRtaH / zrImajainAcAryakRteyamupakRtiH sakalasthAnakavAsijainahRdayeSu vajralepAyitA bhaviSyatIti mnyaavhe| anAdidhorAjJAnatamasi patatAM janAnAM trANopAyaH kevalaM jinabhASitameveti sarvaviditameva / tatra sarvajanakalyANakAmanayA pUjyazrIcaraNairyA TIkA viracitA sA sarveSAmapi siddhipradA vijayapradA kalyANapradA sanmArgapradarzikA cAstIti sudRDho'smavizvAsaH / ato'haM sarvAnapi jainabandhUna protsAhayAmi, yatte svahitamabhisaMdhAya zrImatpUjyajainAcAryaviracitavyAkhyAsAhAyyena jainAgamahRdayaM samyagavagamya tannirdiSTamArgeNa sva-svajIvanaM saphalayanto lokadvayaM sAdhayantvityalabhativistareNa / ante ca zAsanAdhIzamabhyarthayAvahe yadasmadIyAcAryapravarAH zatAyuSo nirAmayAzca bhavantviti itthaM pUjyazrI 1008 zrIghAsIlAlajI-mahArAja-viracita-jainAgamavyAkhyAyAM svasammatiM pradarzayataHzrIzramaNasaMdhIva paNDitamuni mA~gIlAla:, __ tacchizyo hastI munizca Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 pRSTha pakti zuddhipatram azuddhi zuddhi __ pRSTha saMpiDiya saMpiDiya saMparikkhate saMparikkhitte avidyamAnA rujA yasya avidyamAnA rujA yatra tat-avidyamAna zarIramanaska tat-adhivyAdhirahitam tvAt-AdhivyAdhirahitam ityarthaH / ityarthaH / tattatave ghoratave tattatave mahAtave dyoratave 496 ambaDa parivAjakA karNAdi-zIladhyAdi parivrAjacAravarNanam / kAnAm aacaarvrnnnm| 549 551 zorSaka zIrSaka zIrSaka zIrSaka ambaDaparivrAjakAnAM devaloka sthitivarNanam / triSaSTitame 555 karNAdi-zIladhyAdi-parivAjakAnAM devloksthitivrnnnm| 557 ekonacatvAriMzattame zIrSaka iti / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya nama: // 'jainAcArya'-'jainadharmadivAkara'-pUjya-zrI-ghAsIlAlajImahArAjaviracita-pIyUSavarSiNyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam aupapAtikasUtram. (maGgalAcaraNam) mAlinIchanda / bhavijanahitakAraM jJAnavittaikasAraM, kRtabhavanidhipAraM naSTakAribhAram / aghaharaNasamIraM duHkhadAvAgninIraM, vimalaguNagabhIraM naumi vIraM sudhIram // 1 // aupapAtikasUtrakI pIyUSavarSiNI TIkA kA hindI-bhASAnuvAda / maGgalAcaraNajJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyA karmoM ke sarvathA vinAza se udbhUta kevala jJAnarUpI anaMta acintya antaraMgavibhUtiviziSTa, bhavyajIvoM ke abAdha AtmakalyANa kA ujvala mArgapradarzana karanese sadA hitakAraka, svayaM saMsArarUpI apAra pArAvAra se pAra hokara anya jIvoMko bhI vahAMse pAra karanevAle, tRNAdika ko ur3AnevAlI vAyukI taraha pApapuMja ko uDAneke liye abAdhagativAle, Adhi, vyAdhi evaM upAdhijanya aneka duHkhokI rAzirUpI pracaNDa agnikI jvAlAko dhvasta karane ke liye nirmala salila jaise; aise dhIra vIra antima tIrthakara zrIvIraprabhuko-jo kSAyikaguNoM se sadA otaprota bane hue haiM-maiM bhaktipUrvaka namana karatA hUM // 1 // aupapAtikasUtranI pIyuSavarSiNI TIkAne gujarAtI-anuvAda bhgvaay25jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyA karmonA sarvathA vinAzathI utpanna thayela kevaLajJAnarUpI anaMta aciMtya aMtaraMgavibhUtirUpa, bhavyajInA abAdha AtmakalyANanA ujajavala mArgapradarzana karavAthI sadA hitakAraka, pote saMsArarUpI apAra samudra pAra karIne bIjA sthAne paNa temAMthI pAra karavAvALA, jema vAyu tRNane uDADI nAkhe tema pApapuMjane uDADavAmAM abAdha gativALI, Adhi vyAdhi temaja upAdhijanya aneka duHkhanI rAzirUpI pracaMDa agninI vAlAne zAMta karavA nirmala jaLa jevA, evA dhIra vIra aMtima tIrthaMkara zrI viraprabhu ke je nirmala kSAyika guNathI sadA otaprota banelA che temane I mastipUrva 4 namana 43 chu. (1) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupaNAtikaba bsnttilkaa| AnantarA''gamasudhArasanirjhareNa, ___ saMsicya dharmatarusadrucirA''lavAlam / svargA'pavargasukharAziphalaM vitIrya, mokSaM gataM tamiha gautamamAnamAmi // 2 // drutvilmbitm| kamalakomalamajupadAmbujaM, ___ vimalabodhidaroSaviyoSakam / .. mukhamuzobhisadorakavatrika, guruvaraM sadayaM praNamAmyaham // 3 // anantarAgamarUpI nirmala sudhArasa ke pravAha se dharmarUpI vRkSake samyagdarzanarUpa bhAlavAla (kyArI)ko sIMcakara jinhoMne bhavyajanoMke liye usake phalasvarUpa svarga evaM mokSa ke sukharUpa phaloM ko vitarita kara (dekara) unheM kalyANasthAnameM lagAyA; aise mokSaprApta una gautamasvAmI ko maiM bhaktipUrvaka namana karatA hUM // 2 // - jinake umaya sundara caraNakamala kamala jaise komala haiM / jo nirmala bodhi arthAt samyaktvako tathA zrutacAritrarUpa bodhako dene vAle haiN| jinake mukhake Upara dorAsahita mukhapatti chahakAya ke jIvoMkI rakSA ke nimitta sadA baMdhI huI rahatI hai; aise dayAlu guruvara ko maiM bhaktipUrvaka namana karatA hUM // 3 // anaMtarAgamarUpI nirmaLa amRtanA pravAhathI dharmarUpI vRkSanA samyagdarzanarUpa AlavAla (kayArI) ne siMcana karIne jemaNe bhavyajane mATe tenA phalasvarUpa svarga temaja mokSanAM sukharUpa phalonuM vitaraNa karI temane kalyANasthAnamAM lagADayA evA mokSaprApta te gautamasvAmIne huM bhaktipUrvaka namana . jemanAM baMne suMdara caraNakamala kamala jevAM kemaLa che, je nirmaladhi eTale samyakatvane tathA zrutacAritrarUpa bedhane ApavAvALA che, jenA mukha upara rAsahita mukhapatti chakAyanA jInI rakSAnA nimitta sadA bAMdhelI rahe che evA dayALu gurUvarane huM bhaktipUrvaka namana karuM chuM. (3) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSaNI-TIkA. maGgalAcaraNam. AryA-gAthA / jaba muhapatti, sadoragaM baMdhae muhe nizcaM jo mukkarAgadoso, vaMde taM guruvaraM suddhaM // 4 // anuSTup / 3 jainIM sarasvatIM natvA, ghAsIlAlena tanyate / aupapAtikasUtrasya vRttiH pIyUSavarSiNI // 5 // athaupapAtikasUtram - aupapAtikamiti kaH padArthaH : iticeduSyate - devajanma nairayikajanma siddhigamanazcetitrayam upapAtaH, tamupapAtamadhikRtya kRtamadhyayanam aupapAtikam, etat aupapAtikamupAnaM, kasmAt ? aGgasya = AcArAGgasya samIpavarttitvAt, tatra hi prathamaiM sadA uma gurudeva ko namaskAra karatA hUM ki jinhoMne chahakAya ke jIvoM kI vatanAnimitta apane mukha para dorAsahita mukhapattiko sadA bAMdha rakhA hai / tathA jinakI dRSTi meM zatru aura mitra evaM nindaka aura vandaka donoM samAna haiM / aise rAgadveSa se sadA pare rahanevAle zuddha gurudeva ko maiM namaskAra karatA hUM // 4 // zrI jinendra ke mukhakamala se nirgata dvAdazAGgIrUpa vANI ko namana kara maiM ghAsIlAla muni aupapAtikasUtrakI pIyUSavarSiNInAmaka TIkA racatA hU~ // 5 // pra0 - 'aupapAtika' isa padakA kyA artha hai ? u0- devoMkA janma, nArakiyoMkA janma evaM siddhigati meM gamana, ye tIna upapAta haiM / inako lekara race gaye sUtrakA nAma aupapAtika hai / yaha aMga nahIM hai upAna hai| huM sadA te gurdevane namaskAra karU chuM. jemaNe chakAyanA jIvAnI yatanAnimitta pAtAnA mukhapara dArAsahita mukhapattine sadA bAMdhI rAkhe che, tathA jemanI dRSTimAM zatru ane mitra temaja nika tathA praza'saka ane samAna che. evA rAgadveSathI sadA para rahevAvALA zuddha gurUdevane huM namaskAra karU chuM. (4) zrI jinendranA mukhakamalathI nIkalelI dvAdazAMgIrUpa vANIne namana karIne huM ghAsIlAla muni aupapAtikasUtranI pIyUSaviNI nAme TIkA racu chuM. (5) 50- aupAtika e pannune zu atha che? dd u~ devAnA janma, nAsikanA janma temaja siddhigatimAM gamana e traNa upapAta che. temane laine banAvelA sUtranu nAma aupapAtika che. A aMga nathI, upAMga che. tene upAMga e mATe kahe che ke te AcArAMgasUtranuM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikamare mAdhyayanasya prathamodezake-' evamegesiM No NAyaM bhavai--asthi me AyA ovavAie, natthi me AyA okvAie, ke ahaM AsI ? ke vA io cue iha pecA bhavissAmi ?' ityAdi, annA''cArAGgasUtre yadAtmana aupapAtikatvamupAttam tadevA'tra pratanyate, tena tadupadiSTArthasya savistaraM puSTikaraNarUpaM sAmIpyamiha vartate, ata evAcArAGgopAGgatA sidhyati / asyopAGgasya ayamupodghAtaH---- mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAma nayarI TIkA-'teNaM kAleNaM' ityaadi| 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ise upAMga isaliye kahA hai ki yaha AcArAMgasUtrakA samIpavartI hai, arthAt AcArAMga sUtra ke prathama adhyayana ke prathama uddeza meM "evamegesi No NAyaM bhavai-asthi meM AyA ovavAie, natthi me AyA ovavAie, ke ahaM AsI ? ke vA io cue iha pecA bhavissAmi ?" arthAt-kinhI kinhI jIvoM ko yaha jJAna nahIM hotA ki merA AtmA utpattizIla hai yA merA AtmA utpattizIla nahIM hai ? maiM pahale kauna thA aura yahAMse marakara paraloka meM kauna hoU~gA ?, ityAdi sUtra jo kahA hai, aura isameM AtmA ke jisa aupapAtikapane kA kathana karane meM AyA hai isIkI isa upAMga meM vistArake sAtha puSTi karane meM AI hai, ataH yaha puSTikaraNarUpa samIpatA isameM hai, isIliye isameM AcArAMgasUtra kI upAMgatA siddha hotI hai| isa upAMgakA upodghAta isa prakAra hai-' teNaM kAleNaM' ityAdi / (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAma NayarI hotthA ) usa avssamIpavatI che eTale AcArAMgasUtranA prathama adhyayananA prathama udezamAM " evamegesiM No NAyaM bhavai-atthi me AyA ovavAie, natthi me AyA ovavAie, ke ahaM Asi ? ke vA io cue iha peccA bhavissAmi ?" sttsejIvone e jJAna nathI hotuM ke mAro AtmA utpattizIla che ke nathI, huM prathama koNa hatA ane ahiMthI mRtyubAda parabhavamAM huM koNa thaIza. ItyAdi sUtra je kaheluM che, tathA emAM AtmAnuM je aupapAtikapaNAnuM kathana karavAmAM AvyuM che tenI A upAMgamAM vistAra sahita puSTi karavAmAM AvI che. Ama A puSTikaraNarUpa samIpatA AmAM che te mATe AmAM AcArAMgasUtranI upAMgatA siddha thAya che. Sinno podhAta // 54Are cha:-'teNe kAleNaM' tyA (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA NAma NayarI hotthA) te maksapiyarsanA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 1 campAvarNamam hosthA, rithimiyasamiddhA pramuiyajaNajANavayA AiNNatasmin kAle tasmin samaye, atra saptamyarthe tRtIyA prAkRtazaiyA, kAlasamayayorlokokto paryAyasve kathaM yugapanirdezaH / kathaM na vA punaruktidoSaH / atra samAdhAnamAha- kAla: ' iti vartamAnAvasarpiNyAzcaturikalakSaNaH, samayastu hIyamAnalakSaNaH / yatra kAle sA campA'bhUt sa koNiko rAjA babhUva, zrIvarddhamAnasvAmI ca bhagavAn AsIt / athavA 'teNaM' iti tRtIyaikavacanAntaM tena kAlena tena samayena hetubhUtena avasarpiNIcaturthA''rakalakSaNena upalakSitA campAnAmikA nagarI AsIt / nanu sA nagarI sampratyapi vartate, tarhi aupapAtikasUtraprarUpaNAkAle'pi 'AsIt' iti -- asti' iti vaktavyam , tatkathamuktam 'AsIt' ? iti cet, ucyate-avasarpiNItvAtkAlasya prastutopAGgasaMgranthanakAle varNanIyacampAnagarI tAdRzI vakSyamANavizeSaNaviziSTA nA'bhUditi 'asti' ityanuktvA''sIdityuktam / campApurI varNyate-'Rddha-sthimiya-samiddhA' RddhastimitasamRddhA, RddhA-vibhavabhavanAdibhirvRddhimupagatA, stimitA-svaparacakrabhayarahitA, sthireti yAvat, samRddhA-dhanadhAnyasamedhitA, ebhilibhiH padaiH karmadhArayasamAsaH, RddhA cAsau stimitA cAsau samRddhA ceti tathA, vibhavavistIrNA prazAntisampannA cetyarthaH, 'pamuiya-jaNa-jANavayA' pramuditajanajAnapadA, pramuditA pramoda prAptAH janAH nAgarikAH, jAnapadAH azeSadezavAsino yasyAM sA tathA, iSTaprabhUtamiNI kAla ke caturtha Are meM aura hIyamAna usa samaya meM campA nAma kI nagarI thI, usameM koNika rAjA rAjya karate the, aura bhagavAna vicara rahe the / vaha nagarI kaisI thI ? isakA varNana karate haiM-vaha nagarI (riddha-sthimiya-samiddhA) Rddha-vibhava evaM bhavanAdikoM kI viziSTa vRddhi se saMpanna thii| stimita-isameM nivAsa karane vAle logoM ko svacakra aura paracakra kA bhaya bilakula hI nahIM thaa| janatA yahAM kI sukha kI nIMda sotIaura sukha ko nIMdase utthtiithii|smRddhaayh nagarI akhaMDa dhana evaM dhAnya se sadA paripUrNa thii| (pamuiya-jaNa-jANavayA) isIliye yahAM ke samasta nAgarika jana evaM azeSa dezanivAsI mAnava sarvadA AnaMda meM magna cothA ArAmAM ane hIyamAna te samayamAM caMpA nAme nagarI hatI, temAM keNika rAjA rAjya karatA hatA ane bhagavAna mahAvIra vicarI rahyA hatA. nagarI kI tI ? tanu na 42pAmA mAve che-nagarI (riddhasthimiya-samiddhA) Rtu-vimatema navanAvinA viziSTa vRddhithAta nArI saMpanna Vt. stimita-tamA nivAsa 42vAne vaya tathA 5zyanA milAkha nahoto. tyAMnI on suNa nidrA 42tI mane suSe nidrAthI tI tI. samRkhA mAnasarI mama dhana dhAnyathA sahA paripUtI . (pamuiya-jaNa-jANaSayA) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . aupapAtikasatre jaNa-maNussA halasayasahassa-saMki-viki-laha-paNNatta-seusImA bastusaulabhyAtpramodamAnanikhilajaneti yAvat / 'AiNNajaNa-maNussA' AkIrNajanamanuSyA, saMkhyAtirekAt saMkulatayA parasparopa-naMghaTitamanuSyaprANiparipUrNetyarthaH / atra janeti AtasAmAnyavAcitvAtprANIti nirvakti, tato manuSyazcAsau janazceti karmadhAraye rAjadantAdInAmAkRtigaNatvAt manuSyazabdasya paraprayogaH, tena AkIrNA vyAptA-AkIrNajanamanuSyA, ArthatvAt-AkIrNazabdasya pUrvaprayogaH, 'halasayasahassa-saMkiTa-vikiTa-laTa-paNNattaseusImA' halazatasahasrasaMkRSTavikRSTalaSTaprajJaptasetusImA, zatAni ca sahasrANi ca zatasahasrANi, halAnAM zatasahasrANi, athavA zatamitAni sahasrANi lakSamiti yAvat , tairhalazatasahasraiH saMkRSTA vikRSTA dvivAraM kRSTA trivAra kRSTA ata eva laSTA-mRSTA pratanUkRtaloSTA manojJA prajJaptA= iyamasya karSakasye'-ti nirdiSTA setusImA kSetrapAlIrUpA sImA yasyAM sA tathA, setubhaGge kRSIvalAnAM sImAvivAdo mA bhUditi setusImA prajJaptA, iti bhAvaH, bane hue the| (AiNNa-jaNa-maNussA) yahAM kI medinI (bhUmi) sadA adhika se adhika mAnavajanasaMkhyA se AkIrNa banI rahatI thI-mArgoM para baDI bhIr3a lagI rahatI thI / (isasayasahassa-saMkiTa-vikiSTa-la-paNNatta-seusImA) yahAM kI bhUmi saikaDoM athavA hajAroM athavA lAkhoM haloM dvArA jotI jAtI thI, do tIna bAra jutane se khetoM kI miTTI bilakula pisa sI jAtI thI, prAyaH vaha kaMkara patthara rahita thI, isase vaha bahuta hI manojJa pratIta hotI thI / 'yaha isa karSaka kI bhUmi hai, yaha isa karSaka kI bhUmi hai' isa prakAra se vahAM pratyeka kisAna ke khetakI sImA nirdhArita meDadvArA karane meM AI thii| kheta meM meDadvArA sImA nirdhArita yadi na kI jAya to isase kisAnoM meM apane kheta kI sImA ke bAre meM aneka prakArase vivAda upasthita ho jAtA AthI ahIMnA samasta nAgarika jana temaja bAkInA badhA dezanivAsI manuSya 'sahA mAna bhI bhaya thayesA tA. (AiNNaaNa-mANussA) 2DI nI bhUmi sahA dhArene padhAre bhAnana bhyAlI marI 2tI tI. (halasayasahassa-saMkiTU-vikiTra-laTra-paNNasa-seusImA) mADI nI bhUmi se 4 hun| athavA lAkho haLathI kheDAtI hatI. be traNa vAra kheDavAthI khetaronI mATI bilakula pIsAI jatI hatI. mukhyataH kAMkarA patthara rahita hatI tethI te ghaNuM ja mane pratIta thatI hatI. "A A kheDUtanI bhUmi che, A A kheDUtanI bhUmi che e prakAre tyAM pratyeka kheDUtanA khetaranI sImA meDa-sImAcihna dvArA nakakI karavAmAM AvI hatI. khetaramAM meDa-sImAcihna dvArA je nakakA na karavAmAM Ave to tethI kheDUtemAM pitapatAnA khetaranI sImAnA aneka Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 1 campAvarNanam. kukuDa-saMDeya-gAma-paurA ucchu-java-sAli-kaliyA go-mahisa-gavelagappabhUyA AyAravaMtaceiya-juvai-viviha-saNNiviThTha-bahulA ukkoDi'kukDa-saMDeya-gAmapaurA' kukkuTapANDeyagrAmapracurA-kukkuTAca pANDeyAH laghugopatayazca kukkuTapANDeyAH, teSAM grAmAH samUhAH te pracurAH prabhUtA yasyAM sA tathA / ' ucchu-jabasAli-kaliyA' ikSuyavazAlikalitA-ikSubhiryavaiH zAlibhizca kalitA=yuktA, anena prajAyAH poSaNaheturabhihitaH / riktodarANAM hi kAryakSamatA na bhavati / 'go-mahisa-gavelaga-ppabhUyA' gomahiSagavelakaprabhUtA-gAvo, mahiSyaH, gavalakAH meSAH, te prabhUtAH yasyAM sA tathA / 'AyAravaMtaceiya-juvai-viviha-saNNiviTTha-bahulA' AkAravacaityayuvativividhasanniviSTabahulA-AkAravanti sundarAkRtikAni caityAni-udyAnAni, tathA yuvatInAM vividhAni sanniviSTAni-nartakyAdInAM saMnivezanAni bhavanAni bahulAni yasyAM sA tathA, hai, ataH setusImA kI huI thI / (kukuDa-saMDeya-gAmapaurA) isa nagarI meM kukaTa evaM choTe-choTe sA~Dha bahuta the / (uccha-java-sAli-kaliyA )ikSu, java evaM zAlI kA Dhera kA Dhera yahAM ke khetoM meM lagA rahatA thA, isase prajAjana ke poSaNa meM kisI bhI prakAra kI bAdhA kisI bhI samaya upasthita nahIM hotI thii| bAta bhI ThIka hai-bhUkhe peTa kucha bhI nahIM ho sakatA / (go-mahisa-gavelaga-ppabhUyA) gAya aura bhaiMsoM kI paMkti kI paMkti isa nagarI meM dRSTipatha hotI thI, isase dUdha aura ghI kA abhAva janatA meM kabhI bhI dikhalAI nahIM paDatA thA / meSa bhI yahA~ adhika mAtrA meM the (AyAravaMtaceiya-juvai-viviha-saNNiviTTha-bahulA) yahAM baDe 2 sundara udyAna the, evaM yuvati nartakiyoM ke aneka bhavana bhI the / (ukkoddiy-gaaygNtthibheyg-bhdd-tkkr-khNddrvrvprakAranA vivAda pedA thAya che eTale setusamAM karavAmAM AvI hatI. (kukuDa-saMDeya-gAmapaurA) // nagarImA bhurgA tabha04 nAnA nAnA sAda ghADatA. (ucchu-java-sAli-kaliyA) ze2DI, 41 tebha04 sImAnA Dhaga dAvA mahInA khetaramAM lAgelA rahetA hatA, tethI prajAjananA piSaNamAM kaI paNa prakAranI bAdhA keIpaNa samaye upasthita thatI nahatI. vAta paNa barAbara che-bhUkhyA peTe 4thI 4is thAya nahi. (go-mahisa-gavelaga-ppabhUyA) Aya mane sonI hAranI hAra A nagarImAM najare jovAmAM AvatI hatI tethI dUdha ane ghIne abhAva janatAmAM kadI paNa jovAmAM Avato na hato. gheTAM paNa ahIM vadhAre prabhAbhai di. (AyAravaMtaceiya-juvai-viviha-saNNiviTTha-bahulA) tyAM mATA moTara suMdara udyAna (bAga) hatA temaja yuvatI nartaka (nAca karanArio)nAM aneka sapanA pa tai. ( ukkoDiya-gAyagaMThibheyaga-bhaDa-takkara-khaMDaraksa-rahiyA) sabhA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - auSapAtikako ya-gAyagaMThibheyaga-bhaDa-takkara-khaMDarakkha-rahiyA khemA NisvadavA subhikalA vIsatthasuhAvAsA aNegakoDikuDuMbiyAiNNa-Nivvuya-suhA 'ukkoDiya-gAyagaMThibheyaga-bhaDa-takkara-khaMDarakkha-rahiyA' autkoTikagAtragranthibhedakabhaTa-taskara-khaNDarakSa-rahitA, utkoTairutkocairvyavaharanti te autkoTikA laJcagrAhiNaH, gAtrAt kaTi pradezAdeH sakAzAd granthi bhindantIti gAtragrathibhedakAH guptarItyA granthihAriNaH, bhasaH haThAlluNTAkAH, taskarAH caurAH khaNDarakSAH zulkapAlAH, dezasImAyAM sthitvA ye rAjakaraM gRhanti te, etai rahitA-eteSAmupadravairvarjitA sarvopadravavirahitetyarthaH, ataeva 'khemA' kSemA-kuzalasvarUpA azubhAbhAvAta , 'NiruvadavA ' nirupadravA, svckrprckrobhyckrkRtopdrvvirhitaa| 'mubhikkhA' subhikSA-su-sulabhA bhikSA bhikSUNAM yatra sA tathA, 'vIsatthamuhAvAsA' vizvastasukhAvAsA-vizvastaM vizvAsamupagataM nizcitaM sukhaM AvAse nivAsasthAne yasyAM sA tathA, 'aNegakoDikuTuMbiyAiNNa-Nivvuya-suhA' rahiyA) isameM kisI bhI prakArakA bhaya nahIM thA, na to lAMca lene vAle jana yahAM the aura na guptarIti se gAMTha kataranevAle granthicchedaka luTere yahAM the / na yahAM bhaTa- jabaradastI lUTane vAle DAkU the aura na taskara-cora hI the / aisA bhI koI yahAM nahIM thA jo dezakI sImA meM khar3A hokara rAjA ke Teksa ko logoM se jora-julma dvArA apaharaNa karanevAlA ho / tAtparya yaha hai ki yaha nagarI samasta prakAra ke upadravoM se rahita thI / isIliye yahAM para ( khemA NiruvaddavA mubhikkhA vIsatyamuhAvAsA) kSemA kuzalatA banI rahatI thI, nirupadravA-svacakra aura paracakra kA bhaya yahAM nahIM thA / subhikSA-bhikSuoMko bhikSA bhI sadA mulabha thii| vizvastasukhAvAsAyahAM kA nivAsa janatA ko sukhakAraka thaa| makAnakA daravAjA kholakara bhI rAtri ko janatA kaI paNa prakArano bhaya nahe. nate lAMca levA vALA ane ahIM hatAM ke na te khIsAkAtarU luTArA ahIM hatA. nahotA ahIM bhaTa-jabaradastA lUTavAvALA DAkRo ke nahatA taskara-cAra loko. evA paNa kaI ahIM nahetA ke je dezanI hadamAM ubhA rahIne rAjAnA karane leke pAsethI jorajulamathI paDAvA levAvALA heya. tAtparya e che ke A nagarI samasta prakAranA upadravathI rahita hatI. saTA bhATe mahI (khemA NiruvaddavA subhikkhA vIsatthasuhAvAsA) kSemAasatA 4Ayama 2tI tI, nirupadravA-svaya mane patyAuna saya mI nahAto. mubhikSA-bhikSumAne mikSA paY sahA susana tA. vizvastasukhAvAsA-mahInA nivAsa janatAne sukhakAraka hate. makAnanAM bAraNAM ughADAM rekhAne paNa loke rAtrimAM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sva. 1 campAvarNanam. NaDa-NadRga-jalla-malla-muThiya-velaMbaga-kahaga-pavaga-lAsaga-AikkhagalaMkha-maMkha-tUNailla-tuMbavINiya-aNegatAlAyarANucariyA ArAanekakoTikauTumbikAkIrNanirvatasukhA, anekakoTilaMkhyAkhyeyaiH kauTumbikaiH aneka-putrAdiparivAravadbhirAkIrNA=yAptA cAsau nirvRtasukhA-sampannasaukhyA ceti tathA, janAyA bAhulye'pi sukhasAmagrI na tatra durlabheti bhAvaH / 'NaDa-Naga-jalla-malla-muTThiya-velaMbaga-kahagapaga-lAsaga-Aikkhaga-laMkha-maMkha-tUNailla-tuMbavINiya-aNegatAlAyarANucariyA' naTa-nartaka-jalla-malla-mauSTika-viDambaka --kathaka-plavaka-lAsakA-cakSaka-laGkha-maGkhatUNAvattumbavINikAnekatAlAcarAnucaritA, tatra naTA: nATakakArakAH, nartakAH kavidhanRtyaniSNAtAH. jallA:-rajjUparikrIDanazIlAH, mallA: mallakrIDAkArakAH, mauSTikAH muSTinizcintarIti se sukhakI nidrA liyA karatI thii| (aNegakoDikuTuMbiyAiNNaNivvuyamuhA ) karoDoM kuTumboM se isa nagarI ke vyApta hone para bhI unheM yahAM kisI bhI prakAra ke kaSTakA anubhava nahIM hotA thA / unheM yahA~ pratyeka jIvanopayogI sAmagrI sulabha thii| (NaDa-gaTTaga-jalla-malla-muTThiya-velaMbaga-kahaga-pavagalAsaga - Aikkhaga - laMkha-maMkha-tUNaila-tuMbavINiya-aNegatAlAyarANucariyA) naTa-nATaka karanevAloM se, nartaka-aneka prakArako nRtyakriyA meM niSNAta vyaktiyoM se, jalla-rassI para caDhakara vividha prakAra ke khela tamAse dikhalAkara janatA kA manoraMjana karanevAle naToMse, malla-mallakrIDA meM nipuNa pahalavAnoM se, mauSTika-muSTi se prahAra karanevAle mauSTikoM se, viDambaka-veSa evaM bhASA Adi dvArA dUsaroM kI nakala karake svayaM hasanevAle tathA dUsaroM ko bhI unake cittako anuraMjita karake haMsAnevAle bahurUpiyoM se, kathaka-aneka prakAra kI nizcita zata supanI nidrA tA . ( aNegakoDikuDuMbiyAiNNaNivvuyasuhA) 42 / / muTumAthI 2 // nagarI vyAsa DAvA chatai 5 tabhane mahI koIpaNa prakAranAM kaSTane anubhava thate nahi. temane ahIM pratyeka jIvanaupyogii cIparatu ro bhAtI tI. ( NaDa-NaTTaga-jalla-malla-muTThiya-velabaga-kahaga-pavaga-lAsaga-Aikkhaga--laMkha-maMkha--tUNailla--tuMbavINiya--aNegatAlAyarANucariyA) naTa-nATa4 42vAvApAmAthI nartaka-mane prA2nI nRtyajiyAmAmAM niSNAta evA pAtrothI, naDDa-deraDAM para caDhIne vividha prakAranA khelatamAsA hemADIne natAne bhanA204na 42vA nathI, malla-bhADAmA nipura pahesapAnAthI, mauSTika-muSTiyA prahAra 42vAvA bhauSTiAthI, viDambaka-meSa tebha sASA (belI) dvArA bIjAonI nakala karIne pote hase tathA bIjAone paNa khuzI Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikamatre mujjANa-agaDa-talAga-dIhiya-vappiNagaNovaveyA naMdaNavaNa-sannipraharaNazIlAH, viDambakA: veSabhASAdibhiH parAnukaraNena hasanahAsanazIlAH, kathakAH= vividhakathAkArakAH gAyakA vA, plavakA:-utplavanazIlAH-nadyAditaraNazIlA vA, lAsakAH rAsakrIDAkAriNaH, AcakSakA: zubhAzubhazakunAbhidhAyakAH, laDhAH-dIrghavaMzazirasi krIDanazIlAH, masAH citraphalakaM darzayitvA bhikSAgrAhiNaH, tUNAvantaH tUgAbhidhAnavAdyavAdakAH, tumbavINikAH-vINAvAdakAH, aneke ca te tAlAcarA:-kASThakaratAlAdibhistAlAn dadato lokAnA''caranti anuraJjayanti ye te tathA; etairnaTAditAlAcarAntairanucaritA-yuktA yA sA tathA / 'ArAmu-jjANa-agaDa-talAgadIhiya-vappiNagaNovaveyA' ArAmodyAnAvaTataDAgadIrghikAkathAkahAniyoM ke kahane meM kuzalamativAle kathAkArakoM se, athavA vividha prakAra kI gAnakalA meM nipuNa saMgItavidyAke jAnanevAloM se, plavaka-kUdanevAloMse athavA tairane kI kalAmeM pAraMgata aneka tairAkoMse, lAsaka-rAsa racanemeM nipuNa vyaktiyoM se, AcakSaka-zubha aura azubha zakuna ko prakaTa karane meM vizeSadakSa naimittikoM se, laDa-baDe baDe bAMsoM ke agrabhAga para caDhakara vahAM aneka prakArakI krIDA karake dikhAnevAle naToM se, maGkha-sundara citroM ko dikhalAkara janatAse bhikSA grahaNa karanevAle bhikSukoMse, tUNailla-tUNA nAmake vAcavizeSa ko bajAne vAle bAjIgaroM se, tumbavINika-vINA ke bajAne meM vizeSa paTu vINAvAdakoM ne, evaM tAlAcara-kASThakaratAla AdidvArA tAla dekara logoMko anuraMjita karanevAle tAlAcaroM se anucaritA-vaha nagarI kabhI bhI zUnya nahIM rahatI thI / ( ArAmu-jjANa-agaDa-talAga-dIhiya-vappiNagaNo zana sAve mevA ma3pAmAthI, kathaka-mane 42nI 4A-pAta 4AmA kuzalamativALA kathAkArothI, athavA vividha prakAranI gAnakaLAmAM nipuNa evA sAthI, plavaka-pAnI vidhAmA pUrNa nipuNutA prAta 42sI DAya te puDhanArAsothI, athavA tavAnI mAgata manasAthI, lAsaka-rAsa syAmA nipuNa vyaktisAthI, AcakSaka-zubha mane pazuma zaguna 4AmA ma04 42 mevA naimittikethI, i-meTA meTA vAMsanI Toca upara caDhIne tyAM aneka prakAranI kIThA karIne dekhADavAvALA naTothI, masuMdara suMdara citrone dekhADIne leke pAsethI likSA grahaNa 42vAvA bhikSumothI, tuunnill-tuu| nAmanAM vAdhavizeSa - pApAmArothI, tumbavINika-pIe savAmA vizeSa pravINa mevA vINAvAha thI, temana tAlAcara-4442tAsa mAhiddhArA tAsa na hone bhuzI 42vAvA tAsAyarIthI anucaritA-te nagarI hI 55 zUnya rahatI nahAtI. (ArAmu-jjANaagaDa-talAga-dIhiya-vappiNa-gaNovabeyA naMdaNavaNasannibhaSpagAsA) mArAmA-bhAratI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trafort - TIkA. sU. 1 campAtra jainam . bhappagAsA ubviddha - viula - gaMbhIra - khAyaphalihA cakka -gaya-mu. vaSpiNagaNopapetAH, tatra Aramanti = krIDanti yatra te ArAmAH = mAlatIprabhRtilatA - vrAtatarusamUhasametAH pradezAH, udyAnAni = kusumastabakA'vanatalaghutaruparimaNDitAni sthAnAni, avaTA:=kUpAH, taDAgAH = jalAzayavizeSAH, dIrghikAH = vApyaH, vaSpiNAH = jalakrIDAsthAnAni kSetrANi vA, 'vappiNa' iti dezIyaH zabdaH, eteSAM gaNAH = samUhAH, guNA vA ramaNIyatAdayaH taiH upapetA = yuktA sA, 'naMdaNavaNasannibhappagAsA' nandanavanasannibhaprakAzAnandanavanaM-merordvitIyavanaM, tatsannibhaprakAzaH tatprakAzasadRzaH prakAzo yasyAM sA tathA,nandanavanasadRzasukhasampannA campAnagarI - ityarthaH / ' uvviddha - viula - gaMbhIra - khAyaphalihA ' udviddhavipulagambhIrakhAta parikhA - udviddham - ut - utkarSe ga viddham = atyadhaH khAnitam ' atiuNDa ' iti bhASAprasiddhaM. ' vipulaM = vistRtam, gambhIram = adRzyAtrastalam, khAtm= uparivizAlam saGkucitAdhastalam, parikhA ca caturdikSu golAkArakhAtarUpA 'khAI ' iti bhASAprasiddhA yasyAM sA tathA, khAtaparikhApariveSTitetyarthaH / 'cakka-gaya-musuMDhi - oroha-sayambijamalakavADaghaNaduppavesA ' cakragadAmusuNDhyavarodhazataghnIyamalakapATaghanaduSpravezA, 11 veyA naMdaNavaNasannibhappagAsA ) ArAma - mAlatIlatA Adi ke samUhoM se evaM vRkSarAji se maMDita pradezoM se, udyAnoM- puSpoMke gucchoM ke bhArase avanata choTe 2 vRkSoM se parimaNDita sthAnoM-se, atraTa - kUpoM se, taDAga-sarovaroM-se, dIrghikA-vApiyoM se, vappaNajalakrIDA karaneke vizeSa sthAnoM se vaha nagarI suzobhita thI; isaliye meru ke naMdanavana jaisI vaha zobhAkA dhAma banI huI thI / ( untriddha-viula- gaMbhIra-khAyaphalihA, cakagaya-musuMDhi - oroha-sayagdhi-jamalakavADagha duppa vesA) udviddha - isa nagarI ke cAroM ora jo golAkAra khAI thI vaha bahuta hI gaharI thI, vipula - vistRta thI, gaMbhIra - jisakA adhastala adRzya thA aisI thI, evaM khAtaparikhA - Upara vistRta aura nIce saMkucita thI / isakA jo cAroM ora kA latA AdinA samUhothI temaja vRkSarAjithI zAlatA pradezeAthI, udyAnA puSpAnA gucchonA bhArathA lacI paDelAM nAnAM nAnAM vRkSAthI vIMTAelAM sthAnAthI, avaTakUvAothI, taDAga-sarAvarAthI, dvIdhi kA-vAvAthI vipaNu-jalakrIDA karavAnAM sthAna vizeSathI te nagarI suzAbhita hatI. tethI menA naMdanavana jevI te zAlAnuM dhAbha anI garcha hutI. ( uvviddha - viula- gaMbhIra - khAyaphalihA, caka-gaya-musuMDhi -oroha-sayagdhi-jamalakavADaghaNaduSpavesA ) mA nagarInI yAre aura ne gojara khAI hatI te ghaNIja uMDI hatI, vistAravALI hatI, gaMbhAra--jenuM taLiyuM adRzya hatuM. evI hatI, temaja upara paheALI ane nIce saMkucita Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre suMDi-oroha-sayagghi-jamalakavADaghaNaduppavesA dhaNukuDila-vaMkapAgAra-parikkhittA kavisIsagavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA aTTAlayatatra-cakrANi-rathAGgAni, gadA zastravizeSAH musuNDhayaH-zastravizeSA eva, avarodhaHrathyAdvAre pratibhittiH, zataghnyaH-yA uparitanadezAnnipAtitAH satyaH puruSazatAni nanti tAH, yamalakapATAni-samabhAgadvayopetAni kapATAni, tAnyeva ghanAni-sAndrANi-dRDhAni vA"dhanaH sAndre dRDhe dADharce vistAre mudgare'mbude / " iti hemakozAt / etaiH paracakrAdInAM duSpravezA-duHkhena praveSTuM yogyA paracakrAdiparAbhavarahitetyarthaH, 'dhaNukuDilavaMkapAgAraparikkhittA' dhanuHkuTilavakraprAkAraparikSiptA-kuTilaM ca taddhanuH-dhanuHkuTilam , ArSatvAdvizeSaNasya paranipAtaH, kuTiladhanuSo'pekSayA'pi vakreNa prAkAreNa parikSiptA yuktetyarthaH, 'karisIsagavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA' kapizIrSakavRttaracitasaMsthitavirAjamAnA, tatra-kapizIrSakAH AkArAgrabhAgAH 'kaMgurA, iti bhASAprasiddhAH vRttaracitAH golAkAreNa nirmitAH saMsthitAH sundarasaMsthAnayuktAstairvirAjamAnA-sundarakapizIrSakatayA zobhAzAlinItyarthaH, 'aTTAlaya-cariya-dAra-gopura-toraNa-samuNNaya-suvibhatta-rAyamaggA' aTTAlakacarikAdvAragopuratoraNasamunnatasuvibhaktarAjamArgA, koTa thA vaha cakra, gadA, musuMDhI, aura avarodha-rathyAdvAra ke pAsakI doharI bhIta se, zataghnI-jinake upara se girAne para saikaDoM vyakti cUrNita ho jAte haiM aise astravizeSoM se yA topoM se, aura yamalakapATaghana-majabUta, sama yugala kapAToM se yukta thA, ata eva duSpravezA-usa nagarI meM zatru praveza nahIM kara sakate the / (dhaNukuDila-vaMka-pAgAra-parikkhittA) isa nagarI kA prAkAra (kilA) ki jisase yaha pariveSTita thI vaha vakra hue dhanuSa se bhI adhika vakra thA / (kavisIsagavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA aTTAlaya-cariya-dAra-gopura-toraNa-samuNNaya-suvibhattarAyamaggA) kapizIrSaka-koTa ke kaMgUre gola AkAra ke the evaM raMga-biraMge the| isa koTa ke hatI. tenI cAre kera je keTa hatuM te cakra, gadA, musuMDhI, ane avarodha-dvAranA pAsenI bevaDI bhIMta-thI, zatanI-jene uparathI pADI nAkhavAthI seMkaDo vyakti cUrecUrA thaI jAya che evAM astravizeSathI, athavA topothI, ane majabUta sama yugala kapATathI yukta hatI. A kAraNathI te nagarImAM zatru praveza karI zaktA nAtA. (dhaNukuDila-vaMka-pAgAra-parikkhittA) mA nagarImA 42 (8cal)renAthI te gharAyasI tI te i / thye| dhanuSathI 54 kyAre vAhato. ( kavisIsagavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA aTTAlaya-cariya-dAra-gopura-toraNa-samuNNaya-suvibhatta-rAyamamgA) Tana 4in gANa mA2nA tAtabhA merI . maTanI upara aTTAlikAo (agAsIo) banAvelI hatI. keTanA madhyabhAgamAM jyAM daravAjA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 1campAvarNanam cariya-dAra-gopura-toraNasamuNNayasuvibhattarAyamaggA cheyAyariyaMraiyadaDhaphalihaiMdakIlA vivaNivaNichettasippiyAiNNaNivvuyasuhA tatra-aTTAlakAH-prAkAroparivartisthalavizeSAH, carikAH aSTahastapramAgA vasatidurgAntarAlavartimArgAH 'dAra' dvArANi-prasiddhAni, gopurANi-gopurANi hi nagarasya saundayArtha pratidvArAne nirmitAni vicitrazobhAsampannAni pravezadvArANi, toraNAni prasiddhAni, etairaTTAlakAdibhiH-unnatAH-darzanIyatvAdiguNasampannAH suvibhaktAH-tattatsthAne gamanAya vibhAgarUpeNa racitAH rAjamArgA yasyAM saa| 'cheyAyariyaraiyadaDhaphalihaiMdakIlA' chekAcAryaracitadRDhaparighendrakIlA chekAcAryeNa nipuNazilpinA, racitaH kRtaH, paridhaH= argalA, indrakIla: saMyojitakapATadvayadRDhIkaraNAya lauhamayakIlavizeSaH yadvA-kapATadRDhIkaragAya lauhamayakaNTakavizeSaH, yasyAM sA tathA, 'vivaNivaNicchettasippiyAiNNaNivvuyamuhA' vipaNivaNikSetrazilpyAkIrNanirvRtasukhA, tatra-vipaNInAM haTTAnAM vaNijAM ca 'chetta' kSetraM-sthAnarUpA yA sA, pracurahaTTapracuravyApArigaNasampannetyarthaH, tathA-zilpibhiH= kumbhakAratantuvAyAdibhiH-AkIrNA=paripUrNA, ataeva janAnAM prayojanasiyA nirvRtaUpara aTTAlikAe~ banI huI thIM, koTa ke madhyabhAga meM jahAM para darabAje the vahAM ATha hAtha-pramANa cauDA mArga thA / koTameM pradhAna darabAje the, jahAM se nagarI meM praveza kiyA jAtA thA / dvAroM para toraNa bahuta unnata the / bhinna 2 sthAnoM para pahu~cane ke liye alaga 2 mArga bane hue the| (cheyAyariyaraiyadaDhaphalihahaMdakIlA) nipuNa zilpIke dvArA racita-kRta argalA se evaM indrakIlA-donoM kiMvADoMko paraspara meM dRDha karaneke liye lagAye gaye lohanirmita kIloM se isa nagarIke dvAra yukta the / (vivaNivaNichettasippiyAiNNaNivvuyasuhA) isake bAjAra aneka dukAnoM evaM vyApAriyoMse AkIrNa rahate the / nagarImeM kuMbhAra aura tantuvAya-julAhe bahuta the, isase hatA tyAM ATha hAthanA mApanA pahelA rastA hatA. koTamAM mukhya daravAjA hatA jemAMthI nagarImAM praveza karAtuM hatuM. dvAre upara teraNa ghaNAM sarasa hatAM, judAM judAM sthAna para pahoMcavA mATe judA judA mArga banelA hatA. (cheyAyariyaraiyadaDhaphalihaiMdakIlA ) nipuNa zipAthI manAvesa Aleu ( bhaagLIyA)thI temaja idrakIlA-ane kamADene parasparamAM daDha karavA mATe lagADavAmAM Avela loDhAnA banAvela kIlA (bhagaLa) thI A nagarInAM dvAra yukta di. { vivaNivaNichettasippiyAiNNaNivvuyasuhA) menI mata2 2mane Ane temaja vyApArIothI bharacaka rahetI hatI. nagarImAM kuMbhAra ane vaNakara Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 aupapAtika * siMghADaga-tiga- caukka-caccara-paNiyAvaNa- vivihavatthuparimaMDiyA surammA naravaipaviNamahivaipahA aNegavaraturaga mattakuMjara rahapahaniSpannaM sukhaM yasyAM sAM tathA tataH padatrayastra - vipigivaNikkSetraM cAsau zilpyAkIrNA cAsau nirvRtasukhAH ceti vigRhya karmadhArayaH / siMgADaga-tiga- caukka - caccara-paNiyAvaNavivivatthuparimaMDiyA ' zRGgATakatrikacatuSkacatvarapagitA''paNavividhavastuparimaNDitA, tatra-zRGgATakaM--trikoNaM sthAnam, trikaM yatra trayo mArgA militAH, catuSkaM - yatra catvAro mArgA milanti, catvaraM-yatra vividhamArgasaMgamaH, eSu sthAneSu paNitaM - paNanaM krayavikrayavyavahArastadarthaM ye - ApaNAH-haTTAsteSAM vividhavastUni - vikreyadravyANi taiH parimaNDitA - suzobhitA / 'surammA' suramyA 'naravaipaviNamahivaipahA ' narapatipravikIrNamahIpatipathAnarapatinA bhUpena pravikIrNaH - gamanAgamanAbhyAM vyAptaH, mahIpatipathaH - rAjamArgoM yasyAMsA / logoMkI pratyeka Avazyaka prayojanakI siddhi hote rahane se cittavRtti sukhita banI rahatI thI, (siMghADaga-tiga- caukka - caccara-paNiyAtraNa- vividyavatthuparimaMDiyA) zRMgATaka - trikoNasthAnameM, trika-tInamArga jahAM para Akara mile hote haiM aise sthAnameM, catuSka- jahAM cAra rAste Akara milate haiM aise sthAna meM, catvara - jahAM aneka prakArake mArgoM kA saMgama hotA hai aise sthAnameM, kraya aura vikraya karaneke nimitta aneka dukAne banI huI thIM, jo sadA aneka prakArakI vikreya vastuoMse parimaNDita rahA karatI thIM; aisI dukAnoMse yaha nagarI suramya thI / zobhA bhI nagarIkI nirAlI honese yaha nagarI svayaM ( surammA) dekhanebAloMke manako AhlAdakAraka ho rahI thI / ( naravaipa viiNNama hivaipahA ) isake rAja - mArga narapatike gamana aura Agamanase sadA vyApta bane rahate the / (annegvrturgghaNA hatA tethI leAkeAnI pratyeka Avazyaka prayeAjananI siddhi thatI rahetI hAvAthI cittavRtti suNabhaya manI rahetI hutI. (siMghADaga-tiga- caukka - caccara -paNiyAvaNavivihavatthuparimaMDiyA ) zRMgAra4 - triSu sthAnamAM, tri-tra rastA nyAM bhAvIne bhegA thAya che evAM sthAnamAM, catuSka- jyAM cAra rastA AvIne maLe che evAM sthAnamAM, catvara--jyAM aneka prakAranA mArganA saMgama thAya che evAM sthAnamAM, ya ane vikraya karavA nimitte aneka dukAno banAvelI hatI je sattA aneka prakAranI vecavAnI vastuothI ze|bhita rahyA karatI hatI. evI dukAneAthI ramA nagarI surabhya ( sundara ) hutI. zolA paNa A nagarInI nirAlI hovAthI te ( suramyA ) lenAranA bhanane aayaa44|24 thatI ( sAgatI ) DI. (naravaipaviiNNa mahivaipahA ) bhenA rAtrabhArga nazyatinAM gamana bhAgabhanathI sahA vyApta anesA rahetA hatA. ( aNegagharaturaga-mantakuMjara - rahapahakara - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA. sU. 1 campAvarNanam. zreThairavaiH, kara-sIya - saMdamANI AiNNajANajuggA vimaulaNavaNaliNisobhipaMDuravarabhavaNasaNNimahiyA uttANaNayaNapecchaNijA pAsAIyA darisaNijA abhiruvA paDirUvA // su. 1 // 'aNegavaraturaga - mattakuMjara - rahapahakara - bIya- saMdamANI AiNNajANajuggA' anekavaraturagamattakuJjararathaprakarazibikAsyandamAnyA kIrNa pAnayugyA, tatra - anekaiH -bahuvidhaiH, varaturagaiH mattakuJjaraiH - madonmattagajaiH, rathaprakaraiH - rathasamUhaiH zibikAbhiH- caturaSTaSoDazapuruSavAdyAbhiH syandamAnIbhiH - laghuzibikAbhiH, AkIrNAkatryAptA paripUrNA ityarthaH, yAnAni - rathabhedA yugyA - yugavahanazIlAH hayA vRSabhA vA santi yasyAM sA tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH / ' miulaNavaNa liNisobhiyajalA vimukulanavanalinIzobhita jalA- vimukulAbhirvikasitAbhiH, navAbhiH - acirasamutpannAbhiH, nalinIbhiHkamalinIbhiH zobhitAni jalAni yasyAM sA tathA / ' paMDuvara bhavaNasaNNimahiyA' pANDuravarabhavanasamyakmahitA - pANDuraiH - sudhAdhavalaiH, varabhavanaiH - prAsAdaiH samyak samantAt, mahitA - prazaMsitA ramyA - ityarthaH / ' uttANagayaga peccha gijjA' uttAnanayanaprekSaNIyA - uttAnaiH - nirnimeSaiH nayanaiH 15 mattakuMjara - rahapahakara - sIya- saMdamANI AiNNa jANa juggA ) yahAM ke mArga aneka prakArake sundara ghoDoMse, mattakuMjaroMse, rathoMke samUhase, cAra yA ATha athavA solaha manuSyoM dvArA uThAI jAnevAlI baDIra pAlakiyoMse, tAmajAma yukta rahA karate the | haya- ghoDe vRSabha - baila yahAM rathoMko khecA karate the / (vimaulaNavaNa liNisobhiyajalA ) yahAMke jalAzayoMkA jada bhI praphullita navIna 2 kamaliniyoMse suzobhita thA / ( paMDuravarabhavaNasaNimahiyA) isakA pratyeka sadana sadA sudhA-cune se rahane ke kAraNa baDAhI bhalA mAlUma paDatA thA (uttAnaNayaga pecchaNijjA ) nagarIkI sIya - saMdamANIAi jANajuggA ) aDIMnA mA aneka prakAranA suMdara gheADAothI, matta kuMjarAthI ( hAthIAthI ), ratheAnA samUheAthI, cAra ATha athavA soLa manuSyo dvArA upADAtI meATI meATI pAlakhAAthI, tAmajAnAthI cukta 2hyA 42 tA hatA. Duya-ghoDA, vRSala-ajaha ahI' rathone meMyatA hutA. ( vimaulaNavaNa liNisobhiyajalA ) aDu nAM rasAyonAM saprati navIna navIna umaNothI suzobhita rahetAM tai ( paMDuravarabhavaNasaSNimahiyA ) nyAnAM pratyeka sadana ( bhAna ) sahA yunAthA potAsAM rahevAnA kAraNe khUba ja sarasa sAgatAM DutAM. ( uttAnaNayaNapecchaNijjA ) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 aupapAtikasUtre prekSaNIyA, zobhAsambhArazAlitayA nagarIM pazyadbhirnimeSA prAyo na pAtyante / 'pAsAIyA' prAsAdIyA-prasAdo manaHprasannatA prayojanaM yasyAH sA prAsAdIyA - hArdikollAsakAriNIti yAvat ' darisaNijjA' darzanIyA - ramaNIyatayA kSaNe kSaNe draSTuM yogyA, 'abhiruvA abhirUpA - abhimatamanukUlaM rUpaM yasyAH sA tathA, ' paDikhvA' pratirUpA - rUpyate eSo'yamiti nizcIyate'nenetirUpamAkAraH - abhimatam asAdhAraNaM rUpaM yasyAH sA abhirUpAsarvathA darzakajananayanamanohAriNIti niSkarSaH // sU. 1 // zobhA-apalaka-rnirnimeSa dRSTi se hI dekhane yogya thI - yaha nagarI itanI adhika sundara thI kI jise nirnimeSa hokara loga nihArA karate the phira bhI nahIM aghAte the / (pAsAIyA) dekhakara manameM baDIhI prasannatA hotI thI / ( darisaNijjA ) pradarzinIkI vastu jaisI yaha banI huI thI / ati ramaNIya honekI vajahase yaha kSaNa 2 meM dekhaneke kAbila thI / (abhirUvA paDirUvA ) isakA rUpa anukUla thA - manako ruce aisA thA / isIliye yaha abhirUpa evaM pratirUpa thI - darzakajanake manako saba prakArase AnaMda pradAna karanevAlI thI / bhAvArtha -- avasarpiNI kAlake caturtha isameM UMce 2 makAna the / Rddhise yaha maMDita thI janatA haraeka prakArase nirbhaya hokara isameM aisA koI bhI sthala nahIM thA jo bhAgyazAlI AremeM caMpA nAmakI nagarI thI / / kisIbhI prakArakA yahAM bhaya nahIM thA / nirvighna se rahA karatI thI / nagarImeM janasamUha se AkIrNa na ho / i nagarInI zaiAbhA nirnimeSa dRSTie ja jovA lAyaka hatI (dekhAI AvatI hatI ). A nagarI eTalI teA vadhAre suMdara hatI ke leAkeA AMkhanu maTaku mAryA vagara joyA ja karatA hatA chatAM thAkatA hotA. (pAsAIyA) lene bhanabhAM bhUmana prasannatA thatI tI. ( darisaNijjA ) aharzanInI vastu nevA e banI gaI hatI. atiramaNIya hovAne kAraNe e kSaNe kSaNe jovA yAgya tI (abhiruvA paDirUvA) tenuM 35 anuja tu-manane 3ye yevu tu, tethI te te abhirUpa temaja pratirUpa hatI. jonAra leAkeAnAM manane sarva prakArathI AnaH pradAna karAve tevI hatI. bhAvA-avasarpiNI kAlanA ceAthA ArAmAM caMpA nAme nagarI hatI. temAM uMcAM UMcAM makAna hatAM. RddhithI te zeAlatI hatI. koi paNa prakAranA ahI bhaya nahotA. lAke hareka prakArathI nirbhaya banIne temAM nivizne rahetA hatA. nagarImAM evuM kAI paNa sthaLa nahotu ke je bhAgyazALI janasamUhathI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 1 campAvarNanam bAhirakI jamIna hajAroM haloM se jutA karatI thI / pratyeka mausamakA dhAnya isameM hotA thA / gAya-bhaiMsoMkI isameM kamI nahIM thii| nagarIkI sImAmeM gAMva bahuta najadIka base hue the| ikSu AdikI upaja isameM adhika mAtrAmeM hotI thii| baDe sundara evaM vizAla bagIce the| isameM janatAko kaSTa denevAloMkA nAmonizA taka bhI nahIM thA / na yahAM lA~ca lene vAle the, na granthicchedaka the, na ucakke luTera hI the| isameM nartakiyoMke sthAna bhI aneka the| bhikSuoMko pratyeka samaya yahAM bhikSA sulabha thii| kulaparamparAse zrImaMta logoMkA yahAM abhAva nahIM thA / manovinoda ke sAdhana bhI isa nagarImeM jagaha2 para the| naTa the, nATakakAra the, mallayuddha karanevAle the, muSTiyuddha karanevAle the / kathAkahAnI sunAkara logomeM supta zuddhapuruSArthako jagAnevAle janabhI yahAM the / rAsa racAkara mAnavoM ko AnaMdita karane vAle khilADI vyakti bhI yahAM rahA karate the / tAtparya : yaha ki pratyeka manovinoda kI sAmagrI yahAM satata prastuta rahA karatI thii| nagarI ke bAhira-bhItara kA pradeza ArAmoM, udyAnoM, kuvA, vAvaDI evaM jalAzaya-tAlAba Adi se suzobhita thA / bhareluM na hoya. tenI bahAranI bhUmi hajAre haLathI kheDAyA karatI hatI. pratyeka mosamanAM dhAnya temAM utpanna thatAM hatAM. gAya-bheMsonI temAM khoTa nahetI. nagarInI sImAmAM gAmaDAM bahu najIkamAM vaselAM hatAM. zeraDI AdinI upaja temAM vadhAre pramANamAM thatI hatI. moTA suMdara temaja vizAla bagIcA hatA. temAM lokone kaSTa devAvALAnuM nAmanizAna paNa nahotuM. na te ahIM lAMca levA vALA hatA ke na khissAkAtarU hatA. vaLI luMTArA paNa nahotA. temAM nAcanArIonAM sthAna paNa ghaNAM hatAM. bhikSuone pratyeka samaya ahIM heje bhikSA maLI rahetI hatI. kuLaparaMparAthI zrImaMta lokone ahIM abhAva nahote. manevinadanAM sAdhana paNa A nagarImAM ThekaThekANe hatAM. naTa hatA, nATayakAra hatA, mallayuddha karavAvALA hatA, muSTiyuddha karavA vALA hatA, kathAvAratA saMbhaLAvI lokamAM DhaMkAI rahelo zuddha-purUSArtha jAgRta karAvavAvALA lake paNa ahIM hatA. rAsa racAvIne mAnavane AnaMdita karavAvALA khelADI vyaktio paNa ahIM rahetA hatA. tAtparya e ke pratyeka manovidanI sAmagrI ahIM satata prastuta rahyA karatI hatI. nagarInI bahAra temaja aMdaranA pradeza ArAme udyAne kuvA vAvaDI temaja jalArAye-taLAva AdithI suzobhita hatA. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre isa nagarI ke bAhira eka vizAla aura bahuta gaharI khAI thii| nagarI kA koTa vakra dhanuSakI apekSA bhI adhika vakra thA, jisameM pratyeka AtmarakSaNa ke sAdhana the / kile meM baDe 2 daravAje the, daravAjoM meM vajra jaise majabUta kivADa the, kivADoM meM nukIle kIle lage hue the| koTa ke Upara jo aTTAlikAe~ thIM unameM aneka prakAra ke astra aura zastroM kA saMgraha kiyA gayA thaa| vaha vahAM sadA surakSita rahatA thA / nagarImeM vistRta bAjAra the, bAjAroM meM baDI 2 dukAneM thIM, dukAnoM meM kraya vikraya kI bahumUlya pratyeka AvazyakIya vastue~ saMgRhIta thIM / nagarI ke rAjamArga hara samaya apAra janakI bhIDa se, hAthiyoM se, pAlakiyoM se, rathoM se, aura tAmajAma Adi se saMkulita bane rahA karate the / yahAM ke makAna dhavala cUnAse pute hue rahane ke kAraNa .baDe hI suhAvane mAlUma hote the, tAtparya yaha hai ki yaha nagarI bahuta hI sundara aura citta ko lubhAnevAlI thii| saba prakAra se yahAM janatAko ArAma thA / kisI bhI trilokagata vastu kA yahAM abhAva nahIM thA / amarAvatI jaisI yaha bhalI mAlUma hotI thI , A nagarInI bahAra eka vizAla ane ghaNuM uMDI khAI hatI. nagarIne pharate vAMku dhanuSa karatAM paNa vadhAre vAMke keTa hatuM. jemAM dareka AtmarakSaNanAM sAdhana hatAM. killAmAM moTA moTA daravAjA hatA. daravAjAmAM vaja jevAM majabUta kamADa hatAM. kamADamAM AgaLIA tathA bhegaLe lagAvelAM hatAM. keTanA upara je aTArio hatI temAM aneka prakAranAM astro tathA zastro ne saMgraha karela hatuM. te tyAM sadA surakSita rahete hato. nagarImAM vistRta bajAra hatI. bajAramAM moTI moTI dukAna hatI. dukAnamAM kraya-vijyanI baha-mUlya ( kimatI ) pratyeka AvazyakIya vastuo saMdharelI hatI. nagarInA rAjamArga dareka samaya apAra mANasanI bhIDathI, hAthIethI, pAlakhIethI, rathI ane tAmajAma AdithI bharacaka rahyA karatA hatA. ahIMnAM makAna sapheda cunAthI pitAyelAM rahevAnA kAraNe khUba ja rezanakadAra lAgatAM hatAM. tAtparya e ke A nagarI bahuja suMdara ane cittane kheMcavAvALI hatI. dareka prakArathI ahIM lokone ArAma hatuM. keI paNa trilokagata ( traNa lokamAM thatI ) vastune ahIM abhAva nahe. amarAvatI jevI A sarasa lAgatI hatI. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-sU. 1 campAvarNanam. zaMkA-kAla aura samaya to eka hI artha ke vAcaka haiM phira sUtra meM " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ' aisA prayoga sUtrakAra ne kyoM kiyA ? uttara yaha hai-'kAla' zabda se avasarpiNI kAlake caturtha Are kA grahaNa hotA hai, aura 'samaya' zabda se yahA~ hIyamAna liyA jAtA hai, tathA ghaDI ghaMTA pakSa mAsa saMvatsara AdirUpa se parivartita hone vAlA pariNamana liyA jAtA hai, athavA-jisa prakAra saMvat aura mitI khAtoM AdimeM lIkhI jAtI haiM, ThIka isIprakAra yahAM para bhI samajhanA cAhiye / yaha caMpA nagarI to aba bhI hai phira " asti" aisA na kahakara sUtrakAra ' AsIt ' isa bhUtakAlika kriyA kA prayoga kyoM karate haiM ? arthAtjisa samaya aupapAtikasUtrakI racanA huI usa samaya meM bhI vaha nagarI thI, phira 'asti' aisA na kahakara 'AsIt' aisA kyoM kahA ? isakA uttara yaha hai ki jisa samaya isa upAMga rUpa Agama kI vAcanA huI thI, usa samaya yaha nagarI sUtra meM kahe hue vizeSaNoM se sarvathA yukta nahIM thI, na isa samaya vaisI hai, isaliye 'asti' kriyApadakA prayoga na karake sUtrakAra ne AsIt isa bhUtakAlika kriyApadakA prayoga kiyA hai // sU. 1 // zaMkA-kAla ane samaya te ekaja arthanA vAcaka che chatAM sUtramAM " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" mevo prayogasUtrA bhadhyA cha ? uttara se ch| "kAla" zabdathI avasarpiNI kAlanA cethA ArAne artha grahaNa thAya che, ane "samaya" zabdathI ahIM hIyamAna levAya che, tathA ghaDI kalAka pakSa mAsa saMvatsara Adi rUpathI parivartita thanAra pariNamana levAya che athavA je prakAre saMvat tathA mitI copaDA AdimAM lakhavAmAM Ave che tevI ja rIte ahIMyAM paNa samAne se. // yA nagarI toDala 54 cha chatai ' asti' abha na ta 'AsIt ' oma bhUtAni chiyAna prayoga bhare cha ? eTale ke je samaye aupapAtika-sUtranI racanA thaI te samayamAM paNa ta nagarI tI to paY asti sebha na khatAM AsIt bharyu ? teno pAsa e che ke, je samaye A upAMgarUpa AgamanI vAcanA thaI hatI te samaye A nagarI sUtramAM kahelA vizeSaNathI sarvathA yukta na hatI ane A samaye paNa tevI nathI rahI. e mATe ati kriyApadane prayoga na karatAM sUtramAre AsIt mevA bhUtAdi liyApana pryo| yo che. (1) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam-tIse NaM caMpAe NayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe etthaNaM puNNabhadde NAmaM ceie hotthA, cirAIe puvvapurisapaNNatte porANe sadie vittie kittie NAe ____TIkA-'tIseNaM' ityAdi / 'tIseNaM caMpAe NayarIe' tasyAH khalu campAyA nagaryAH-na karo'STAdazavidhastannivAsinAMrAjJe deyo yasyAM sA nagarI, atra kakArasya gakArarUpo varNaviparyAsaH pRSodarAditvAt, aSTAdazavidhaH karo'smAbhirantakRddazAGgasUtra prathamasUtrasya munikumudacandrikATIkAyAmuktastato vijnyeyH| 'bahiyA' bAhye, 'uttarapuratthime' uttarapaurastye-uttarasyAH pUrvasyA antarAleaizAnye koNa iti yAvat / ' disIbhAe ' digbhAge / 'puNNabhadde NAmaM ceie hotthA' pUrNabhadraM nAma caityaM vyantarAyatanamAsIt / tat kIdRzam ? ityAha-'cirAIe ' cirAdikam cirakAlikam ataeva-' pubapurisapaNNatte' pUrvapuruSaprajJaptam , pUrvapuruSaiH prAcInapuruSaiH prajJaptam-kathitaM bahukAlataH prasiddham ityarthaH / yataH porANe-purAtanamatiprAcInam 'sadie' zabditaM-zabdaH-prasiddhiH saJjAto yasya tt-shbditmprsiddhipraaptm| 'vittie' vittikam-vittaM-prasiddhirasyAstIti vittikam prasiddhamityarthaH / 'kittie' kIrtitam-pravarNitam 'NAe' prakhyAtatayA jJAtaM sakalajana 'tIse NaM caMpAe NayarIe0 ' ityaadi| (tIse Na caMpAe NayarIe) usa caMpA nagarI ke (bahiyA) bAhira (uttarapuratthime disIbhAe) uttara aura pUrva dizA ke bIca IzAnakoNameM (puNNabhadde NAmaM ceie hotthA) pUrNabhadra nAma kA eka caitya-yakSAlaya thaa| (cirAIe pubapurisapaNNatte ) vaha bahuta prAcIna thA / baDe-bUDhe purAne puruSa bhI isakI tArIpha karate A rahe the| isaliye baha (porANe) bahuta purAnA thaa| (sadie ) isI prakAra se isakI prasiddhi bhI calI ArahI thii| aura isI kAraNa se vaha (vittie) bahuta purAnA hai-isa rUpase prasiddhi-koTi meM A gayA tIse NaM caMpAe NayarIe0 tyAhi. (tIse NaM caMpAe NayarIe) te yA ngriin| (bahiyA) maDAra (uttarapurasthime disIbhAe) utta2 mane pUrva dizAnI cye-zAna mata (puNNabhaddeNAmaM ceie hotthA) 5 nAmano me yetya-yakSAsaya Dato. (cirAIe puvvapurisapaNNatte) se ghaNo prAcIna hate. ghaNA buThThA purANa purUSa paNa tenI prazaMsA karatA AvatA tA, te bhATe ta ( porANe) pnne| purANa tA. ( sahie ) sevI zata tanI prasiddhi paY yAlI mApatI tI mane se 421thI ta (vittie) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA cha 2 pUrNabhadra caityavarNanama. sacchatte sajjhae saghaMTe sapaDAge paDAgAipaDAgamaMDie salomahatthe kayaveyadie lAulloiyamahie gosIsasarasarattacaMdaNadaddaraviditam / -- sacchatte' sacchatram-chatramaNDitam / 'sajjhae ' sadhvajaM-dhvajocchrAyaiH sazrIkam / 'saghaMTe' saghaNTam / 'sapaDAge' sapatAkam / 'paDAgAipaDAgamaMDie' patAkA'tipatAkAmaNDitam-patAkAH laghupatAkA atipatAkAH vizAlapatAkAH, tAbhirmaNDitam / 'salomahatthe' saromahastaM-mRdupramArjanikayA sahitam / 'kayaveyadie' kRtavitardikam racitavedikam / 'lAulloiyamahie'-lApitollocitamahitam , tatra lApita-gomayAdibhiraGgaNabhityAderlepanam, ullocitam-khaTikAdidravyairbhityAdInAM cAkacikyayuktakaraNam / thA, (kittie) logoM dvArA bhI taraha taraha kI kiMvadaMtiyoM (dantakathAoM) se yaha kIrtita ho rahA thaa| (NAe) aisA koI bhI jana nahIM thA jo usake nAmase aparicita ho| sarvatra janoM meM yaha khyAtiprApta sthAna thaa| (sacchatte ) vaha chatrasahita thA / (sajjhae) dhvajAoM se yukta thA, (saghaMTe ) ghaMTAoM se viziSTa thA (sapaDAge) patakAoM se usakI zobhA apUrva bana rahI thii| usameM (paDAgAipaDAgamaMDie) koI 2 choTI patAkAeM thIM aura koI 2 vizAla patAkAe~ thIM, jinase vaha maMDita thA / ( salomahatthe ) mRdupramA nikA-mayUrapicchakI pIchI se hI usakI saphAI hotI thI, ataH itastataH ve hI vahAM rakhI huI rahatI thIM, kaThina buhAriyAM nahIM / (kayaveyadiye) isameM vedikA banI huI thI (lAulloiyamahiyaM) isake AMgana kI jamIna lApitagomaya se lipI huI rahatI thI, usakI bhIteM ullocita-sapheda khaDiyA se putI gho| puraanne| che the 35thI prasiddhi-TimA mApI gye| to ( kittie) loka dvArA paNa jAtajAtanI kiMvadaMtiothI-daMtakathAothI te kIrtita (adhyAta) 25 rahyo tA. (NAe) savA 4 5 mANusa nakhAtA hai je enA nAmathI aparicita hoya. sarvatra lokomAM A khyAti pAmeluM sthAna tu. (sacchatte) ta chatrasahita tuM. (sajjhae) dhanasAthI yuta tu. ( saghaMTe ) sAmAthI viziSTa tu. (sapaDAge) patAmAthI tenI zAlA mapUrva thaI 24ii tI. tabhai ( paDAgAipaDAgamaMDie) cha nAnI ptaas| tI mane nie patA tI thI te zAmatutu (salomahatye) bhRhuprabhA ni-mAranA pIchAMnI pIchIthI 4 tanI saI thatI utI, AthI ahIM tahIM te tyAM rAkhavAmAM AvatI hatI, kaThaNa sAvaraNI nahi. (kayaveyadie) tamai a6manAkSI tI. (lAulloiyamahie) tena wingirl bhUmi lApita-chAyI bAsI 24tI tI. tanI bhI ullocit-she| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ...... .. . aupapAtikabatre diNNapaMcaMgulitale uvaciyacaMdaNakalase caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAe AsattosattaviulavaTTavagghAriyamallatAbhyAM mahitaM yuktam / 'gosIsasarasarattacaMdaNadaddara diNNapaMcaMgulitaleM' gozIrSasarasaraktacandanapracuradattapaJcAGgulitalam, gozIrSa-gorocanaM sarasaM raktacandanam , . etena candanasya pItavarNatA raktatA ca vyajyate; tena pItaraktasarasacandanena dardaraM-pracuraM yathA syAttathA dattaM paJcAnAmaGgalInAM talaM vyAyatapaJcAGgulapAgitalaM capeTArUpam aGkanaM cihnaM yatra tat tathA / uvaciyacaMdaNakalase'. upacitacandanakalazam-maGgalArtha nyastacandanaliptaghaTam / 'caMdaNaghaDamukayatoraNapaDiduvAradesabhAe.': candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgam-candanaghaTAzca suSTu kRtatoraNAni ca pratidvAradezabhAge yasya tattathA, yatra pratidvAre candanaliptakalazAH sundaratoraNAni ca santItyarthaH, 'AsattosattaviulabaTTavagdhAriyamalladAmakalAve', AsaktosaktavipulavRttA'vatAritamAlyadAmakalApam-Asakto-bhUmisaktaH utsaktaH- upari saktaH, vipulo vistIrNaH, . 'caTTo' vRtto-vartulo golAkAraH, . uparidezAt-avatAritaH pralampamAnIkRtaH,'maladAmakalAve' mAlyAni-kusumAni, teSAM dAmAni-mAlAH puSpamAlAH, te mAlyadAmnAM rahatI thii| isa kAraNa khUba mahita-camakatI rahatI thii|(gosiissrsrttcNdnnddrdinnnnpNcNgulitle ) bhittiyoM meM jagaha 2 para gorocana aura sarasa raktacaMdana ke pracuramAtrA meM hAthe lagAye hue the / ( uvaciyacaMdaNakalase ) usa yakSAlayameM maMgala ke nimitta caMdana se lipta kalaza sthApita the / (caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAe) pratyeka dvAroM para caMdana ke ghaTa rakhe hue the, evaM acchI taraha se banAe gaye sundara toraNa daravAjoM ke Upara suzobhita ho rahe the, athavA caMdana ke choTe 2 kalazoM se daravAjoM para toraNoM kI racanA karane meM AI thiiN| ( AsattosattaviulabaTTavagdhAriya maDIyI potAmesI 27tI tI.te 402 te mahita-yamatA 23tI tI. (gosIsasarasarattacaMdaNadaddaradiNNapaMcaMgulitale) lAbha 3884ANe gAzayana mane sarasa 24tayahananA thApA bhUma prabhAmA sAvA . ( uvaciyacaMdaNakalase.).te yakSAsayamA bhavana nimitta yana 3 za sthApita hutA. (caMdaNaghar3asukayatoraNapaDiduvAradesabhAe ) pratye dvArI 52. yadanA ghaTa rAmesA hatA. temaja sarasa rIte banAvelAM suMdara toraNa daravAjAnI upara suzobhita laTakI rahelAM hatAM. athavA caMdana lagAvelAM nAnAM nAnAM kaLazathI daravAjA 52. tAraNInI 2yanA 42pAmA dI... utA. ( AsattosattaviulavaTTavagyAriya Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 2 pUrNabhadracaityavarNanam. dAmakalAve paMcavaNNasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakalie kAlAgurupavarakuMdurukaturukaMdhUvaDajjhaMtamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAme sugaMdhavarakalApaH samUho yatra tat, arthaat-uprydhovistRtvrtulprlmbmaankusummaalaaklaapopetm| 'paMcapaNNasarasasurahimukapuSphapuMjovayArakalie' paJcavarNasarasasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalitam-paJcavargAni kRSNanIlapItaraktazvetakAntiyuktAni sarasAni surabhINi-sugandhIni ca tAni muktAni-vikIrNAni yAni puSpANi teSAM pujairupacArAHracanAvizeSAH, taiH kalitaM yuktaM vividhavarNakusumaracanAsampannamityarthaH, 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukadhUvaDajhaMtamaghamapaMtagaMdhuddhayAbhirAme' kAlAgurupravarakundaruSkaturuSkadhUpadahyamAnAtizayagandhodbhUtA'bhirAmam-kAlAguruH= kRSNAguruH, pravarakunduruSkaH zreSThagandhadravyavizeSaH, turuSkaH silhakaH lobAna' iti bhASAyAm, dhUpaH gandhadravyalaMyogajanyaH padArthaH, ete dahyamAnAH agnau prakSipyamANAsteSAM 'maghamaghaMta' atizayito yo gandhaH 'uddhRya' udbhUtaH sarvataH prasRtaH,te na abhirAmam manoharam ' sugaMdhavaragaMdhamalladAmakalAve ) yakSAyatana meM bhIMtoM ke Upara aura nIce sarvatra vistIrNa evaM golAkAra laTakate hue kusumakI mAlAoM ke kalApa kI sajAvaTa ho rahI thii| (paMcavaNNasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakalie ) pratisthAna para yahAM paMcavarNa ke sarasa evaM sugaMdhita puSpoM ke puMjoM se aneka prakArakI racanA racane meM AI thI / ( kAlAgurupavarakuMdurukkaturukadhUvaDajhaMtamaghamatagaMdhuduyAbhirAbhe ) usa yakSAyatanameM kRSNAguru, pravarakunduruSka-zreSThagadravyavizeSa, turuSka-selhArasa-lovAna aura dhUpa ye saba sugaMdhita padArtha agni meM samaya 2 para prakSipta huA karate the, isaliye vahAM adbhuta vizeSa. gaMdha bharI rahatI thI, isaliye vaha sadA atizaya malladAmakalAve ) yakSAyatanamA mItAnI 52 tathA nAye sarvatra vistI temaja golAkAra laTakAvelI puSponI mALAonA kalApanI sajAvaTa (zabhA) 252DI tI (paMcavaNNasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakalie) 124 sthAna para ahIM paMca varNanAM sarasa temaja sugaMdhita puSpanA DhagalAthI aneka prakA2nii 2yanA manApAmA 2AvI tI. (kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvaDajjhatamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAme) te yakSAyatanamA zu3, aparan304-zreSTha gadhadravya vizeSa, turUSka-sellArasa-bAna ane dhUpa, e badhA sugaMdhita padArtha agnimAM vAraMvAra nAkhavAmAM AvatA hatA, tethI tyAM badhuM ja sugaMdhabharI rahetI hatI. AthI te sahA bhavabhayatu-madhI ta23thI : sugaMdhIyA suzAmita manI . 23tu: Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 aupapAtikasatre gaMdhagaMdhie gaMdhavaTibhUeNaDa-gaTTaga-jalla-malla-muTTiya-velaMbaga-pavagakahaga-lAsaga-Aikkhaga-laMkha-maMkha-tRNailla tuMbavINiya-bhuyagamAgaha-parigae bahujaNajANavayassa vissuyakittie bahujaNassa gaMdhie' sugandhavaragandhagandhitam-nAnAvidhapuSpasampAditagandhadravyaiH suvaasitm| 'gaMdhavaTTibhUe' gandhavartibhUtaM gandhadravyaguTikAsadRzam-saurabhyAtizayAt gandhadravyanirmitavad bhAsamAnam / 'NaTaNaTTage'-tyAdi, atraiva prathamasUtre vyAkhyAtam , navaram-'bhuyagamAgahaparigae' bhojakamAgadhaparigatam , bhojakAH-sevakAH mAgadhAHstutipAThakAH, taiH parigataM vyAptam / 'bahujagajANavayassa vissuyakittie' bahujanajAnapadasya sugaMdhi se suzobhita banA rahatA thA / (sugaMdhavaragaMdhie ) aneka prakAra ke sugaMdhita puSpoM kI gaMdha se bhI vaha sadA suvAsita hotA rahatA thA (gaMdhavahibhUe) isaliye yaha gaMdhakI battI jaisA ho rahA thaa| aisA jJAta hotA thA ki yaha sugaMdhita dravyoM ke cUrNa se hI mAno viracita kiyA gayA hai| (NaDa-gaTTaga-jalla-malla-muTThiya-velaMbaya-ityAdi ) nRtya karane vAloM se, nATaka karane vAloM se, DorI para nAcane vAloM se, muSTiyuddha karane vAloM se, baMdara kI taraha kUdane vAloM se, bhAMDa ke jaisI nakala karane vAloM se, tathA kahAnI kahane vAloM se, rAsa racane vAloM se, zubhA zubha prakaTa karane vAloM se, vAMsake agrabhAga para khelane vAloM se, citrapaTa dikhalA kara AjIvikA karane vAloM se, vINA bajAne vAloM se, tuMbI bajAne vAloM se, bhojakoM-sevakoM se, aura mAgadhoM-stutipAThakoMse vaha maMdira sadA yukta banA rahatA thA / (bahujaNajANa tu. (sugaMdhavaragaMdhie ) ane prA2nAM suadhita puSpAnI adhathI 5 te bheza suvAsita tha62 tu. (gaMdhavaTTibhUe) methI te anAvAtI thaI rahyuM hatuM. emaja lAgatuM hatuM ke e sugaMdhita dravyanA cUrNathI ja jANe manAyUche. (NaDa-gaTTaga-jalla-malla-muTTiya-velaMbaya-ityAdi ) nRtya 42nArAmAthI, nATayakArethI, dorA upara nAcavAvALAothI, muSTiyuddha karanArAothI, vAMdarAnI peThe kUdavAvALAethI, bhAMDa (bhavAyA) jevI nakala karavAvALAethI, tathA vArtA kahevAvALAethI, rAsa karanArAothI, zubhAzubha prakaTa karanArAothI, vAMsanI Toca para ramanArAothI, citrapaTa dekhADIne AjIvikA karavAvALAethI, vINA vagADanArAothI, taMbura vagADanArAothI, bhejake-sevakethI ane bhaagdhe|-stutiyaaathii te mAhira sahA 1254 2 tu. ( bahujaNajANa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 2 pUrNabhadracaityavarNanam Ahussa AhuNije pAhuNije aJcaNijje vaMdaNije namaMsaNijje pUyaNije sakAragije sambhANaNije kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM viNaeNaM pajjuvAsaNijje divve sacce saccovAe saNNihiyapADihere vizrutakIrtikam-bahujanastha-paurasya, jAnapadastha janapadajAtasya arthAt nAgarikANAM dezavAsinAM ca vizrutakIrtikam-prasiddhiyuktam, 'bahujaNassa' bahujanassa, 'Ahussa' AhotuH-dAtuH-dAnazIlasya bahujanantha, 'AhuNijje' AhavanIyam AhUyate-dIyate 'smai ite AhavanIyaM -sampradAnarUpama , 'pAhuNijje' prAhavaNIyam - prakRSTatayA sampradAnarUpam , 'aJcaNijje' arcanIyama -AdarapAtram , 'vaMdaNijje' vandanIyaM-stutiyogyam , 'namaMsaNije' namasthanIyam , 'pUgijje' pUjanIyaM-prazaMsanIyam , 'sakAraNijje' satkaraNIyam , 'sammANaNijje' sammAnanIyam , 'kallANaM' kalyANam 'maMgalaM' maGgalam 'devayaM' daivatam , ' ceiyaM 'cai yam , viNaeNaM' vinayena, 'pajjuvAsaNijje' paryupAsanIyam , 'divve' divyam , 'sace' satyaM, 'saccovAe' satyAvapAtaM saphalasevam , vayassa vissuyakittie ) isa yakSA patana kI prasiddhi aneka puravAsiyoM evaM aneka nagaranivAgiyoM taka thI / ( bahujagassa Ahussa AhuNijje) bahuta loga isa meM dAna diyA karate the / ( baMdaNije NamaMsaNijje aJcaNijje pUyaNijje sakAraNije sammANaNijje ) yahAM ke loga isa yakSako vandanIya, namaskaraNIya, arcanIya, pUjanIya, satkaraNIya, aura sammAnanIya mAnate the| (kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM viNaeNaM pajjuvAsaNijje divve saca saccovAe saNihiyapADihere jAgasahassabhAgapaDicchae0 ) tathA kalyANa, maMgala, daivata mAnate the, aura caitya arthAt logoM kI abhilASA ko jAnane vAle mAnate the, vinaya se upAsanA karane ke yogya mAnate the, divya aura satya mAnate the, saphala sevA mAnate the, jagaha 2 isake vayassa vissuyakittie ) yakSAyatananI prasiddhi mane puravAsImA tabha04 bhane nagaravAsImA sudhI pAMyI tI. (bahujaNassa Ahussa AhuNijje) gha so sabhA hona pAyA 42tAta. (vaMdaNijje NamaMsaNijje aJcaNijje pUyaNijje sakAraNijje sammANaNijja) maDanA khA mA yakSane vahanIya, namaskaraNIya, arcanIya, pUjanIya, satkaraNIya, ane sammAnanIya mAnatA hatA. (kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM viNaeNaM pajjuvAsaNijje divve sacce saccovAe saNNihiyapADihere jAgasahassabhAgapaDicchae) tathA 48yANa, mAsa, haivata mAnatA // ane caitya arthAt lokenI abhilASAne jANavAvALA mAnatA hatA, vinayathI upAsanA karavA cogya mAnatA hatA, divya ane satya mAnatA hatA, saphala Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jAga sahassabhAgapaDicchae bahujaNo accei Agamma puNNabhaddaceiyaM puNNabhaddaceiyaM // sU. 2 // mUlam - seNaM puNNabhadda ceie ekkeNaM mahayA vaNasaMDeNaM savvao samatA parikkhitte / se NaM vaNasaMDe kinhe kinhobhAse ' sagihiyapADihere ' sannihita prAtihAryam -samihitaM - prAtihAryam - upahArarUpaM yasya tat, , jAgasahassabhAgapaDicchae yAgasahasrabhAgapratIkSakam yAgo devatoddezena paropakArAya dAnakaraNam, teSAM sahasrANi teSAM bhAgAH - svayamAdeyAH, tAn pratIkSate iti yAgasahasrabhAgapratIkSakam, ' bahujaNo ' bahujana:, ' accei ' arcati - satkurute, 'Agamma' caityam 2 -- pUrNabhadracaityamAgatya pUrNabhadracaitya 6 4 pUrNabhadraM aupapAtika pUrNabhadraM ekeNaM catyam ? ityAha seNaM puNNabha 6 Agatya, puNNabhakSaM ceiyaM 2' marcati - satkurute // sU0 2 // TIkA puna : kIdRzaM are ' tatkhalu pUrNabhadraM caityam / mahayA vaNasaMDeNaM ' ekena - parasparasaMmilitatayA ekIbhUtena mahatA - vizAlena, vanaghaNDena ' savvao samatA saMparikkhitte ' sarvataH samantAt samparikSiptam, sarvatra - sarvAsu dikSu, samantAt - sarvAsu vidikSu, samparikSiptaM - veSTitam / sa vanaSaNDaH kIdRza: ? ityAha ( se NaM) ityAdi / ' se gaM vaNasaMDe' sa vanapaNDaHkhalu pAsa rUpaM prAtihArya rakhe hue najara Ate the / inake nAma se hajAroM AdamI dAma dete the, aura bahuta se loga Akara sAMsArika abhilASA kI pUrti ke liye isakI arcanA karate the // 02 // , 'se NaM puNNabhadde ceie0 ' ityAdi ( seNaM puNgabhadde ceie) vaha pUrNabhadra caitya ( ekkeNaM mahayA vaNasaMDeNaM ) eka vistRta vanakhaMDa-vanaSaMDa se ( savvao samaMtA parikkhitte ) samasta dizAoM evaM vidizAoM meM ghirA huA thA / ( se NaM vaNasaMDe kinhe kinhobhAse nIle nIlobhAse sevA mAnatA hatA, ThekaThekANe temanI pAse upahArarUpa prasAda rAkhelA najare paDatA hatA. temanA nAmathI hajAra mANasA dAna detA hatA ane ghaNA leAkeA AvIne sAMsArika abhilASAnI pUrNAMtA mATe tenI pUjA arcA karatA hatA. (sU. 2) ' se NaM puNNabhadde ceie' ityAdi, ( se NaM puNNabhadde ceie) te pUrNabhadra caitya ( ekkeNaM mahayA vaNasaMDeNaM) me vizANa vanayaM u-vanaSaDathI ( savvao samaMtA parikkhite ) samasta hizAo tebha vidhizAsabhAM gheraabheo| Dato. ( se NaM vaNasaMDe kinhe kinhobhAse nIle Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 3 dhanaSaNDa varNanam 27 nIle nIlobhAse harie hariobhAse sIe sIobhAse Niddhe giddhobhAse tivve tivvobhAse, kiNhe kiNhacchAe nIle nIlacchAe harie hariyacchAe sIe sIyacchAe Niddhe NiddhacchAe tivve kRSNaH-kRSNavarNaH, 'kiNhobhAse' kRSNAvabhAsaH--kRSNa ivA'vabhAsate, natu vastutaHkRSNa eva, 'nIle nIlobhAse' nIlo nIlAvabhAsaH-mayUrakaNThavatpratibhAsamAnaH, * harie hariobhAse' harito haritA'vabhAsaH-haritavageparNAnAM prAcuryAt zukapakSavadavabhAsamAnaH, idAnIM sparzApekSayA varNyate-'sIesIobhAse zItaH zItA'vabhAsaH-latApuJjavyAptatvAt zItasparzavAn ityarthaH, "Niddhe giddhobhAse snigdhaH snigdhAvabhAsaH-navanItamiva cikkaNaH-cikkaNavadavabhAsamAna: natu rUkSaH / 'tivve tivyobhAse' tIvastItrAvabhAsaH tIvraH-prabhAprakarSavAn tIvrAvabhAsaH- prakRSTaprabhA'vabhAsamAnaH, 'kiNDe kiNhacchAe' kRSNaH kRSNacchAyaH-ete dve api vizeSaNe gADhakRSNatAM brUtaH, tena karA lakAlimAvalIvalIDho vanaSaNDa ityuktA bhavati / harie hariobhAse sIe sIobhAse giddhe giddhobhAse tivve tivyobhAse kiNhe kiNhacchAe nIle nIlacchAe hariNa hariyacchAe sIe sIyacchAe Niddhe giddhacchAe tivve tivyacchAe ) yaha vanakhaMDa atizaya sadhana hone kI vajaha se kRSNa tathA kRSNa AbhAvAlA thA, dekhane vAloM ke yaha nIla evaM nIlaprabhA se viziSTa jJAta hotA thaa| yaha harita tathA harita AbhAvAlA thA, isa kAraNa se isa vanakhaMDa kI kAMti harI pratIta hotI thii| raMga bhI harA 2 mAlUma detA thaa| jahAM 2 vRkSoM kI atizaya sadhana paMkti thI vahAM 2 kI chAyA atyaMta zItala thii| sadA vahAM tarAvaTa rahane se prabhAmeM bhI zItalatA rahA karatI thI / jamIna kahIM 2 nIlobhAse harie hariobhAse sIe sIobhAse Niddhe giddhobhAse tivve tivyobhAse, kiNhe kiNhacchAe nIle nIlacchAe harie hariyacchAe sIe sIyacchAe Niddha NiddhacchAe tivve tevvacchAe ) mA pana gatizaya ghATA hovAnA kAraNathI kALA tathA kALAzanI AbhAvALe hate. jonArAo mATe te lIle temaja lIlI prabhAthI viziSTa jaNAtuM hatuM. te harita tathA harita AbhAvALo hato. te kAraNathI A vanakhaMDanI kAMti harI lAgatI hatI. raMga paNa harAharA (lIlAchama) dekhAtuM hatuM. jyAM jyAM vRkSonI bahu ghATI hAra hatI tyAMnI chAyA bahu ja ThaMDI hatI. sadA tyAM ThaMDaka rahevAthI prabhAmAM (ujAsamAM) paNa ThaMDaka rahyA karatI hatI. jamIna kyAMka kayAMka eTalI cikaNI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 aupapAtikasUtre tivvacchAe ghaNakaDiyakaDicchAe ramme mahAmehaNikuraMbabhUe // sU. 3 // 'ghaNakaDiyakaDicchAe' 'ghanakaTitakaDicchAyaH ---parasparaM zAkhAnAmanupravezAd dhanaH-sAndraH, kaTitaH-kaTAcchAdita iva nibiDa:-bahulanirantaracchAya ityarthaH / ramyaH-ramaNIyaguNayuktaH / 'mahAmehaNikuraMbabhUe' mahAmedhanikurambabhUtaH-mahAntaH-vizAlAH, meghAH-jaladharAH, teSAM nikurambam-mahAmedhanikurambam sajalajaladavRndam tathAbhUtaH-tatsadRza:-mahAmeghanikurambabhUtaH-mahAjaladavRndopamaH sazrIkaH zyAmatamo vanaSaNDa iti yAvat // sU. 3 // para itanI cikanI thI ki logoM ko isakI prabhA meM bhI cikanAI lakSita hotI thI / varNAdika se yaha tItra evaM tIvra chAyAvAlA thA / (ghaNakaDiyakaDicchAe ramme mahAmehaNikuraMbabhUe ) yahAM jitane bhI vRkSa the una sabakI zAkhAe~ eka dUsare vRkSoM kI zAkhAoM se paraspara meM mila gaI thIM, isase yahAM chAyA kI atyaMta saghanatA rahA karatI thii| yaha vana baDA hI suhAvanA lagatA thA / aisA mAlUma paDatA thA ki mAno mahAmeghoM kA yaha eka vizAla samudAya hI hai| athavA (kiNhe ) ityAdi padoM kI vyAkhyA isa prakAra bhI ho sakatI hai-atyaMta saghana hone se isa vanakhaMDa meM sUrya kI kiraNoM kA praveza taka bhI nahIM ho sakatA thA isaliye isameM cAroM ora aMdhakAra chAyA rahatA thA, ataH yaha kAlA jaisA pratIta hotA thaa| jaise mayUra kA kaMTha nIlA hotA hai yaha bhI usI taraha nIlA thA / isameM hare2 pattoM kI pracuratA thI isaliye isa vanakI kAMti bhI tote kI pAMkhoM-jaisI harI jJAta hotI thii| vana kA hatI ke lokone jenI prabhAmAM paNa cikAza lAgatI hatI. varNAdika(rUparaMga)thI ye tIna tebhara tInachAyApADato. (ghaNakaDiyakaDicchAe ramme mahAmehaNikuraMbabhUe ) maDI sai vRkSA tai te mAyanI mAyA eka bIjA vRkSenI zAkhAo sAthe paraspara maLI gaI hatI. AthI ahIM chAyA bahu ja ghATI thaI rahI hatI. A vana ghaNuM ja zobhAyamAna lAgatuM hatuM. ema jaNAtuM hatuM ke jANe mahAmene e eka moTo samudAya ja che. mth| (kiNhe ) tyAhi pahAnI vyAjyA sema 555 za cha 1 atyaMta ghATuM hovAthI A vanakhaMDamAM sUryanAM kiraNone praveza mAtra paNa thaI zakate nahi. ethI temAM cAre tarapha aMdhakAra chavAI rahetuM hatuM. tethI te kALA jevuM pratIta thatuM hatuM. jema merane kaMTha lIle hoya che tema A paNa lIluM hatuM. emAM lIlAMchama pAMdaDAM bahu ja hatAM, tethI A vananI kAMti paNa pipaTanI pAMkhe jevI lIlI jaNAtI hatI. vanane sparza kaMDe e kAraNathI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 4 vRkSavarNanam. mUlam-te NaM pAyavA mUlamaMto kaMdamaMto khaMdhamaMto tayAmaMto sAlamaMto pavAlamaMto pattamaMto pupphamato TIkA:- te NaM pAyavA' ityaadi| 'te' tatsambandhinaH-tacchabdasya lakSaNayA tatsambandhina ityarthaH, tacchabdena buddhisthaviSayaparAmarzAt vanakhaNDasya praamrshH| vanakhaNDasambandhina ityarthaH, pAdapA vRkSAH, kIdRzAste vRkSAH? ityatrA''ha'mUlamaMto' mUlavantaH-mUlAni santi eSAm iti mUlavantaH mUlasambaddhA vRkSA ityarthaH / 'kaMdamaMto kandavantaH-mUlAnAmupari granthirUpAH kandAH, te santi yeSAM te tathA / 'khaMdhamaMto' skandhavantaH zAkhAvibhAgasthAnaM skandhaH, te skandhAH santyeSAM te skndhvntH| 'tayAmaMto' tvagvantaH--tvaco -balkalAni santyeSAmiti te tathA / 'sAlamaMto' zAlAvantaH-zAlAH zAkhAH santyeSAmiti / 'pavAlamaMto' pravAlavantaH-pravAlA-bAlasparza zIta isaliye thA ki yahAM latAoM kA kuMja adhika thaa| makkhana ke samAna yaha sparza meM cikana thA / prabhA ke prakarSa se isakI prabhA bhI tItra thI / kRSNa evaM kRSNAvabhAsa ina do vizeSaNoM se sUtrakAra kA yaha abhiprAya hai ki yahAM para jo kRSNatA thI vaha gADha thii| // sU0 3 // ' te NaM pAyavA0' ityAdi -- ( te NaM pAyavA mUlamaMto) usa vanakhaMDa ke ye vRkSa jamIna ke bhItara gaharI phailI huI baDI 2 jaDoM vAle the| (kaMdamaMto khaMdhamato tayAmaMto sAlamaMto pavAlamaMto pattamaMto puSphamaMto phalamaMto bIyamaMto) kaMda-mUloM ke Upara gAMTha-vAle the / skaMdha-zAkhAoM ke rahane ke sthAnavAle the| tvacA-chAla yukta the| zAlAoM-zAkhAoM se viziSTa the / pravAla-kopala sahita the| patroM se bhare hue the, puSpoM se yukta the / hatuM ke ahIM latAonA kuMja vadhAre hatA. mAkhaNanA je tene sparza cikaNe hato. ujAsa vadhAre hovAthI tene ujAsa paNa tIvra hatuM. kRSNa temaja kRSNAvabhAsa e be vizeSaNathI sUtrakArane e abhiprAya che ke ahIM ra 4Aza hutI te gharI tI. (sU. 3) 'te NaM pAyavA.' chatyAhi (te NaM pAyavA mUlamaMto) se vanasabhA yA vRkSA bhInanI ma42 ti 3sA gA moTA moTA bhUgavAjai sdi. (kaMdamaMto khaMdhamaMto tayAmaMto sAlamaMto pavAlamaMto pattamaMto pupphamaMto phalamaMto bIyamaMto) 44-bhUNa 52 3-alni sai, skaMdha-zAkhAone rahevAnAM sthAnarUpa hatAM. tvacA-chAlayukta hatA, zAlAozAkhAethI viziSTa hatA, pravAla-kupaLavALA hatA, patra-pAMdaDAMthI bharelAM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 aupapAtikasUtre phalamaMto bIyamaMto aNupuvva-sujAya-ruila-vabhAva-pariNayA ekkakhaMdhA aNegasAlA aNega-sAha-ppasAha-viDimA aNega-nara-vAma suppasAriya-aggejjha-ghaNa-viula-vaTTa-khaMdhA acchidapattA aviralapapallavAni santyeSAmiti / evaM 'pattamaMto' patravantaH, 'pupphamaMto' puSpavantaH / 'phalamaMto' phalavantaH / 'bIyamaMto' bIjavantaH-bIjAnyaGkarajanakAni santyeSAmiti te tathA 'aNupuvva-sujAya-ruila-vabhAva-pariNayA' anupUrva-sujAta-rucira-vRttabhAvapariNatAH-anupUrva yathAkramaM sujAtAH rucirAH sundarAzcAmI vRttabhAvaivartulabhAvairgolAkAraiH pariNatAzca / ' ekkakhaMdhA' ekaskandhAH-ekaskandhavantaH, 'aNegasAlA' anekazAlAH, 'aNega sAha-ppasAhaviDimA aneka zAkhA-prazAkhA-viDimAH anekA zAkhAH-skandhasaJjAtAH prazAkhAH-zAkhAprasUtAH, viDimAH-UrdhvavinirgatAH zAkhAzca yeSu te tathA, anekazAkhAprazAkhAyuktavRkSA ityarthaH / 'aNega-nara-cAma-suppasAriya-aggejjha-ghaNa-viula-baTTa-khaMdhA' anekanara-vAma-suprasAritA'-grAhya-ghana - vipula - vRtta-skandhAH-anekaiH navyAmaiH -- narANAM= vyAmaiH = tiryagbAhudvayaprasAraNapramANaiH suprasAritaiH agrAhyaH = aprameyaH ghanaH-sAndraH, vipulo-vizAlo, vRtto-vartulaH, skandho yeSAM te, atisthUlaphaloM se lade hue the / bIjoM se bhare hue the| ( aNuputra sujAya-ruila-baTTabhAvapariNayA) ye saba ke saba vRkSa anukrama se utpanna hue the aura chatte ke jaise ramya gola-AkAravAle the / ( ekakhaMdhA aNegasAlA agega-sAha-ppasAha-viDimA) inake skandha eka the aura aneka zAkhA prazAkhA evaM viDimAoM-UparakI ora gayI huI zAkhAoM se yukta the| (aNega-naravAma-suppasAriya-aggejjha-ghaNa-viula-baTTa-khaMdhA) aneka puruSoM dvArA acchI taraha pasAre gaye hAthoM se bhI inakA sAndra, vipula evaM vartulAkAra skaMdhakA grahaNa nahIM ho sakatA thaa| (acchidapattA ) inake patra bhI itane Sai, i li, sAthI marekhAM utai, mIthI ma252 hutAM. (aNupuvvasujAya-ruila-caTTabhAva-pariNayA) 2 // tamAme-tamAma vRkSA anubhavA2 utpanna thayeAM tai mane chatrI 2i 2bhya go mA42vAja tai. (ekkakhaMdhA aNegasAlA aNega-sAha-ppasAha-viDimA) samarnu 27 me tumane mane // prazAkhA temaja viDimAe-uparanI tarapha gayelI zAkhAothI yukata hatAM. ( aNega-nara-vAma-suppasAriya-aggejjha-ghaNa-viula-caTTa-khaMdhA ) mane 53ssaadvArA khUba paheLA karelA hAthethI paNa temanAM sAndra vizALa temaja vaLA12 yaune sAtha lIDI zo nahAtA. (acchiddapattA) tamanAM 5iasi 4g Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUvarSiNI TIkA. sU. 4 vRkSavarNanama. __31 ttA avAINapattA aNaIyapattA niya-jaraDha-paMDu-pattA Nava-hariyabhisaMta-pattabhAraM-dhayAra-gaMbhIra - darisaNijjA uvaNiggaya - NavataruNasaghanavizAlatayA prasAritapANibhiH narairduhavatulaskandhA iti yAvat / 'acchidapattA' achidrapatrAH-acchidrAgi-sUryakiraNairapi duSpravezAni, patrANi yeSAM te, prsprmilitdlaaH| 'aviralapattA' avirlptraaH-bhulptraaH| 'avAINapattA' avAcInapatrAH--avAcInAni-adhomukhAni, patrANi yeSAM te tathA / 'aNaIyapattA' anItikapatrAH--ItayaHSaT-ativRSTiH, anAvRSTiH, mUSakaH, zalabhaH, khagaH, digvijayAdau prasthito bhUtvA'tinikaTasamAgato nRpazceti; avidyamAnA Itayo yeSAM tAni-anItikAni nirupadravANi patrANi yeSAM te tathA / --nidhaya-jaraTha-paMDu-pattA' nirdUta-jaraTha-pANDu-patrAHni tAni-kSiptAni, jaraThAni-jIrNAni, pANDUni-pariNatAni-pItAni, patrANi yeSAM te tathA / 'Nava-hariya-bhisaMta-pattabhAraM-dhayAra-gaMbhIra-darisaNijjA' nava-harita-bhAsamAna-patrabhArA'saghana the ki jinake bIca meM jarA bhI antarAla nahIM thA / (aviralapattA) isoliye inake patra dUra 2 nahIM the, bilakula pAsa 2 meM cipake hue jaise the| (avAINapattA) jitane bhI patra ina vRkSoM meM lage hue the ve saba adhomukha the| (aNaIyapattA) ye patra ativRSTi, anAvRSTi, mUSaka, zalabha, pakSI aura rAjA ina chaha ItiyoM-vipattiyoM se rahita the| (nidvaya-jaraTha-paMDu-pattA Nava-hariya-bhisaMta-pattabhAraM-dhayAra-gaMbhIra-darisaNijjA) ina vRkSoM se purAne patte, pIle patte evaM saDe hue patte gira gaye the, unake sthAna para navIna hare camakIle patra Agaye the usase vahAM andhakAra jaisA sadA vyApta ho rahA thA / ataH isa hAlata meM 'ye vRkSa aise haiM / isa prakAra lokoM ke liye inakA spaSTarIti se vivecana karanA azakya thaa| ( uvaNiggaya-Nava-taruNa-patta-pallava-ko meTama ghATa utAMnI vayamA 42 // 54 mata2 na . (aviralapattA) Ama temanAM pAMdaDAM cheTe cheTe nahotAM, bilakula pAse pAse ja ceTelAM jevAM tai (avAINapattA) ye vRkSAmA khai iasi ani di te yA madhIbhuma (nIya bhumai) tai. (aNaIyapattA) 25isi -mativRSTi, mnaavRSTi, uMdara, zalabha (tIDa), pakSI ane rAjA e cha Itio-vipattiothI 2hita tai. (nidbhaya-jaraDha-paMDu-pattA Nava-hariya-bhisaMta-pattabhAraM-dhayAra-gaMbhIra-darisaNijjA) e vRkSa uparathI junAM pAna, pILAM pAna, temaja saDI gayelAM pAna paDI gayAM hatAM ane temane ThekANe navAM lIlAM camakadAra pAna AvI gayAM hatAM tethI tyAM aMdhakAra jevuM sadA vyApta thaI rahyuM hatuM. A pramANe AvI sthitimAM e vRkSe evAM ja che' e prakAre spaSTapaNe vivecana karavuM lokone mATe Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre patta-pallava-komala-ujjala-calaMta-kisalaya-sukumAla-pavAla-sohiyavaraMkura-ggasiharA NiccaM kusumiyA NicaM maUriyA NicaM pallaviyA ndhakAra-gambhora-darzanIyAH-navena haritena bhAsamAno dIpyamAno yaH patrabhAraH--patrasamUhaH, tena andhakArAH sAndhakArAH, ataeva-gambhIradarzanIvA-gambhIram-'idamIdRg' iti vivektumazakyaM yathA syAttathA dRzyante iti gambhIradarzanIyAH / 'uvaNiggaya-Nava-taruNa-patta-pallava-komalaujjala-calaMta-kisalaya-sukumAla-pavAla-sohiya-caraMkura-ggasiharA' upanirgata-navataruNapatra-pallava-komalo-ujvala-calatkisalaya-sukumAra - pravAla - zobhita - varA'GkurA'grazikharAHtatra-upanirgatAni-sadyaHprakaTitAni, navataruNAni-navInAgatataruNatAsampannAni patrapallavAnipatrarUpANi guccharUpANi taiH, tathA komalojjvalaiH-mRdunirmalaiH, caladbhiH, kisalayaiHsadyojAtaiH patravizeSaiH sukumArapravAlaiH - komalapallavaiH, zobhitavarA'GkurANi=sundarAGkurayuktAni agrazikharANi-uparitanabhAgA yeSAM te tathA / atra vizeSaNe aGkurapravAlapallavakisalayapatrANi svalpabahubahutarAdikAlakRtAvasthAbhedAdbhinnAnIti bhAvaH / 'NiJca kusumiyA' nityaM kusumitAH-sadA sarvatusaMjAtakusumopetAH-na tu Rtubhedamala-ujjala-calaMta-kisalaya-sukumAla-pavAla-sohiya-varaMkura-ggasiharA) inake jo patra evaM pallava the ve navIna nikalane kI vajaha se navInataruNatA-saMpanna the, kumhalAye yA muAye hue nahIM the / ina para jo kisalaya-koMpale thIM ve komala thIM ujjala thIM tathA mRdu pavana ke jhoke se hilatI rahatI thIM / inameM jo pravAla the ve bahuta hI komala the / isa prakAra patroM se, pallavoM se, koMpaloM se aura pravAloM se inake uttama aMkura zobhita ho rahe the, ina aMkuroM se ina vRkSoM kA agrabhAga lahalahA rahA thA / [NicaM kusumiyA ] ye vRkSa sadA sarva RtuoM ke puSpoM se phUle rahate the / mazaya tuM. (uvaNiggaya-Nava-taruNa-patta-pallava-komala-ujjala-calaMta-kisalaya sukumAlapavAla-sohiya-varaMkura-gasiharA) mena re pAna tabha04 5 tai te navIna ugavAnAM kAraNathI navIna tarUNatA-saMpanna hatAM. karamAI gayelAM ke cImaDAI gayelAM nahotAM. tenA para je kisalaya-kuMpaLe hatAM te komaLa hatAM, ujjavaLa hatAM tathA maMda pavananI laherIthI halatAM hatAM. temAM je pravAla hatAM te bahu ja komaLa hatAM. A prakAre patrathI, pallavathI, kuMpaLethI ane pravAlothI temanAM uttama aMkuro zebhI rahetAM hatAM. e aMkurathI e vRkSone mAgamana mA suzAmita to. (NiccaM kusumiyA) ke vRkSa bhezA sarva *tumAnAM puNyAthI milI rasa rahetai sai (Nicca maUriyA) sarva se Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUsfrSaNI TIkA. sU. 4 vRkSavarNanam. 33 NicaM thavaiyA NiccaM gulaiyA NiccaM gocchiyA NiccaM jamaliyA NicaM juvaliyA NiccaM viNamiyA NiccaM paNamiyA NicaM kusumiya 6 pratibandhitakusumAH / ' NiccaM maUriyA ' nityaM mayUritAH - mayUrAH santyeSAmiti mayUritAH nityaM mayUrayuktA ityarthaH / ' NicaM pallaviyA ' nityaM pallavitAH - sarvadA pallavasampannAH / 'NicaM thavaiyA ' nityaM stabakitAH - nityaM stabakavantaH, gucchavanta ityarthaH / "NicaM " nityaM gulmitAH gulaiyA jAtiyUthikAna mallikAdilatAvantaH, ciM gocchiyA ' nityaM gucchitAH sadApuSpagucchayuktAH / ' NicaM jamaliyA ' nityaM tayA sthitAH-athavA yamalAH yugmatayA jAtAH, te santi yeSAM te yamalitAH / ' NiccaM juliyA ' nityaM yugalitA - yugalatayA sthitAH / 'giccaM viNamiyA' nityaM vinamitAHphalapuSpAdimAreNa natAH / ' giMca pagamiyA' nityaM praNamitAH kecit prakarSeNa namrIbhUtAH / yamalitAH samapaMkti [[Ni maUriyA ] sarvadA ina vRkSoM para mora rahate the / ( NicaM pallaviyA) ye vRkSa nityapallavita rahate the, akAla meM patajhaDa inameM nahIM hotA thA / ( NicaM thavaiyA ) gucchoM se ye hamezA anvita bane hue rahate the [ NiccaM gulaiyA ] inapara sadA navamallikA Adi latAraM lipaTI rahatI thIM / ' NicaM gocchiyA ' ye hamezAM phUloM aura phaloM ke gucchoM se yukta rahate the / ' NicaM jamaliyA NicaM juvaliyA ' ye jitane bhI vRkSa yahAM para the ve saba joDe sahita eka sI katAra meM AjU-bAjU khaDe hue the / 'NicaM viNamiyA ' aisA koI sA bhI samaya nahIM thA ki jaba ye phala evaM puSpAdika ke bhAra se jhuke na rahate ho / ' NicaM paNamiyA ' koI 2 vRkSa to aise bhI the jo puSpAdikoM ke bhAra se bilakula jamIna taka bhI jhuke hue the / [ NicaM-kusa vRkSoM para bhora rahetA hutA ( NiccaM pallaviyA) bhe vRkSa hamezAM pAvita rahyA 42tAM DutAM. huA|jamAM / temanAM pAna bharatA nahotAM ( NiccaM thavaiyA ) guruchothI te Dumeza salara rahetAM tAM ( NiccaM gulaiyA ) tebhanA para sahA navabhabsiA Adi batAo (veseo) vITajAyesI rahetI hutI. ( NiccaM gocchiyA ) te hamezAM se mane iNonA gurachAthI yukta rahetA hutA. ( Nicca jamaliyA Nicca juvaliyA ) me bheTatAM vRkSoM sahIM itAM te maghAM leDe bheDe kheDa 4 dvAramA bhannukhAnnubhAM lAM tAM. ( NiccaM viNamiyA ) mev| adhyaSu sabhaya nahatA ke jyAre teo la temaja puSpAdikanA bhArathI jhukelAM na rahetAM hAya. ( NiccaM paNamiyA ) ( a vRkSa to mevAM yahutAM ne puSyAdvinA lArathI misaDusa 4mIna sudhI nabhI gayesAM tAM ( NiccaM - kusamiya-maUriya Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra maUriya-pallaviya-thavaiya-gulaiya-gocchiya - jamaliya - juvaliyaviNamiya-paNamiya-suvibhatta-piMDa-maMjarI-vaDiMsaya-dharA suya-barahiNamayaNasAla - koila-kobhagaka-bhiMgAraga-koMDalaga-jIvaMjIvaga-NaMdImuha-kavila-piMgalakkhaga-kAraMDa-cakavAya-kalahaMsa-sArasaaNega-sauNagaNa-mihuNa-viraiya-sadRduNNaiya - mahura - sara-NAiyA 'NiJca-kusumiya-maUriya-pallaviya-thavaiya-gulaiya-gocchiya-jamaliya-juvaliyaviNamiya-paNamiya-suvibhatta-piMDa-maMjarI-vaDiMsaya-dharA' nityaM-kusumita-mayUrita-pallavita-stavakita - gulmita-gucchita-yamalita-yugalita-vinamita-praNamita-suvibhakta-- piNDa-maJjaryavataMsakadharAH, atra-kusumitAdi-praNamitAntaM pratipadaM pUrva vyAkhyAtam , kusumitAdayaH praNamitAntA ye pAdapAste kIdRzA ityAha-suvibhatta ityAdi, suvibhaktAHpRthak-pRthak sthitAH piNDAH piNDIbhUtAH-dhanIbhUtA yA maJjaryastA evA'vataMsakAHzirobhUSaNabhUtA iva tAsAM dharAH-dhArakA ityarthaH / / punaste pAdapAH kIdRzAH? isyAha-'suya-barahiNa-mayaNasAlakoila-phobhagaka-bhiMgAraga-koDalaga- jIvaMjIvaga-NaMdImuha-kavila-piMgalakkhagakAraMDa-cakavAya-kalahaMsa-sArasa-aNega-sauNagaNa-mihuNa-virai ya-saduNNaiyamahura-sara-NAiyA' zuka-barhi madanazAlA-kokila kobhagaka-bhRGgAraka-koNDalaka-jIvaJjIvakanandImukha-kapila-piGgalAkSaka-kAraNDa-cakravAka-kalahaMsa sArasA'neka-zakunagaNa-mithuna -viracitamiya-maUriya-pallaviya-thavaiya-gulaiya-gocchiya-jamaliya-jubaliya-viNamiya-paNamiya suvibhatta-piMDa-maMjarI-vaDiMsaya-dharA ] isa prakAra ye saba ke saba kusumita, mayUrita, pallavita, stabakita, gulmita, gucchita, yamalita, vinamita, yugalita aura praNamita vRkSa, pRthak pRthak ghanIbhUta maMjarIrUpa zirobhUSaNoM se sadA yukta bane hue the / (suya-barahiNa-mayaNasAla-koila-kobhagakabhiMgAraga-koMDalaga-jIbaMjIvaga-gaMdImuha-kavila-piMgalakkhaga-kAraMDa-cakavAya-kalahaMsasA rasa-aNega-sauNagaNa-mihuNa-viraiya-sadduNNaiya-mahura-sara-gAiyA) ye vRkSa zuka-totA pallaviya-thavaiya-gulaiya-gocchiya-jamaliya-juvaliya-vigamiya-paNamiya-suvibhatta-piMDa-maMjarI-vaDiMsaya-dharA) mA prAre te tamAme tamAma vRkSA subhita, bhayUrita, savita. stabakita, sumita, guchita, yamalita, yugalita, vinamita ane prakRmita thaI gi nuhAM ghATai bha 35 shirobhuussnn|thii sahA yuTata anesA tai. (suya-barahiNa-mayaNasAla-koila-kobhagaka-bhiMgAraga-koMDalaga-jIvaMjIvaga-gaMdImuha-kavila-piMgalakkhaga-kAraMDa-cakkavAya-kalahaMsa-sArasa-aNega-saNagaNa mihuNa--viraiya-saduNNaiya-mahura-sara Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sra. 4 vRkSavarNanam. surammA saMviDiya -dariya bhamara-mahuyari-pahakara pariliMta-mattachappayakusumAsava-lola - mahura-gumagumaMta-guMjaMta-desabhAyA abhitara puppha zabdotrata - madhura svaranAditAH / tatra - zukAH = pra [: = prasiddhAH, barhiNaH = mayUrAH, madanazAlAH - sArikAvizeSAH 'mainA' iti prasiddhAH, kokilAH-prasiddhAH, kobhagakAH-pakSivizeSAH, bhRGgArakAH--pakSivizeSAH, koNDalakAH - pakSivizeSAH, jIvaJjIvakAH - cakorapakSiNaH, nandImukhAHpakSivizeSA, kapilAH=pakSivizeSAH, piGgalAkSakAH - pakSivizeSAH, kAraNDakAH - pakSivizeSAH, cakravAkAH -- cakravA iti prasiddhAH kalahaMsAH, sArasA:- prasiddhAH, zukAdisArasAntA ye'neke pakSigagAsteSAM mithunAni strIpuMsayugmAni, tairviracitAH = kRtAH zabdonnatA unnatazabdAH-dIrdhazabdAH madhurasvarAstairnAditAH - vividhapakSikRtamadhuradhvaniyuktAH pAdapA ityarthaH, 'surammA' suramyAH - atIva ramagIyAH / ' saMpiMDiya-dariya- bhamara-mahuyari-pahakara pariliMtamattachappaya kusumAsava-lola - mahura - guma gumaMta-guMjaMta-desabhAyA ' sampiNDita - dRpta-bhramaramadhukaraM -prakara-parimilanmattaSaTpada-kusumAsava-lola-madhura-gumagumeti-guJjaddezabhAgAH, tatra - sampaNDitAH parasparasaMmilitAH, dRptAnAM madamattAnAM bhramarANAM madhukarI gAM bhramarIgAM prakarAH = samUhAstaiH prakaraiH parimilanto ye mattaSaTpadAH, ta eva punaH kusumAsssavalolAzca puSparasA''svAdabarhiNa - mayUra, madanazAla - mainA, kokila- koyala, kobhagaka-pakSivizeSa, bhRGgAraka-pakSivizeSa, koMDalaka- pakSivizeSa, jIvaMjIva - cakora, naMdImukha - pakSivizeSa, kapila - tItara, piMgalAkSaka - baTera, kAraNDa, cakravAka - cakavA. kalahaMsa - vataka, sArasa - ityAdi aneka pakSiyoMke jor3oM kI unnata evaM madhurasvaravAlI dhvaniyoM yukta the / [ surammA ) isa - liye baDe hI AnaMdaprada the, dekhanevAlI ko bahuta hI suhAvane lagate the / ( saMpiMDiyadariya- bhamara - mahuyari-pahakara - parilita - matta chappaya - kusumAsava - lola - mahura -- gumagumaMta - guMjaMta - desabhAyA ) mada se unmatta bhramara aura bhramariyoM ke samudAya jo puSpoM ke rasa ke pana se unmatta bane hue the. athavA puSpoM ke rasa ko pAna karane ke liye NAiyA) vRkSo popaTa, marhiNu-bhayara, bhahanazAsa - bhenA, aDisa - ayA, alagapakSivizeSa, zrRMgAra --pakSivizeSa, aMDA-pakSivizeSa, lavalava-thora, nahIbhu-pakSivizeSa, upiA-tetara, piMgalAkSa- maTera, 4234, yaTuvA-yuvA, kalahuM sa-vataka, sArasa ityAdi aneka pakSIonAM joDAMnI unnata temaja madhura svaravAjI vANIthI yukta // ( surammA ) tethI bhU mAnaM dRbhaya tAM. lenArane maDu suMdara sAgatAM tAM. ( saMpiMDiya-dariya-bhamara-mahuyari-pahakara -pariliMta-matta chappaya-kusumAsava-lola - mahura-gumagumaMta-guMjata - desa - bhAyA ) bhI unmatta brabhara ane bhamarIonA samudAya je puSpAnA rasa pIne unmatta banyA hatA athavA 35 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre phalA bAhirapattocchaNNA pattehi ya pupphehi ya occhannavalicchattA sAuphalA niroyayA akaMTayA NANAviha-guccha-gumma-maMDavaga-rammasohiyA vicittasuhakeubhUyA vAvIpukkhariNIdIhiyAsu ya sunilolupAH teSAM madhuraM yathA tathA gumagumetyavyaktanAdAnukaraNe tairmadhurabhRGgasaGgItairguJjan dezabhAgo yeSAM pAdapAnAM te tathA / ' abhiMtarapupphaphalA' abhyantarapuSphaphalAH-abhyantare pusspphlsNbhRtaaH| 'bAhirapattocchaNNA' bAhyapatrAvacchannAH-bahiHjAtapatrasamUhapracchannAH / 'pattehi ya' patraizca, 'pupphehi ya' puSpaizca, 'occhannavalicchate' avacchannapraticchannaH-sarvathA''cchAditaH / 'sAuphalA ' svAduphalAH 'niroyayA' nIrogakAH zItavidyadAtapAdijanitopaghAtarahitAH / 'akaMTayA' akaNTakAH - kaNTakarahitAH, 'NANAviha-guccha-gulma-maMDavaga-ramma sohiyA' nAnAvidha - guccha-gulma-maNDapakaramya-zobhitAH nAnAvidhaibahuprakAraiH gucchagulmamaNDapakaiH = puSpastabaka-latApratAnalAlAyita ho rahe the, unake 'gumaguma' isa prakAra ke avyaktanAda se gUMjate rahate the / [ abhitarapupphaphalA ] bhItara meM puSpa evaM phala se [bAhirapattocchaNNA] tathA bAhira meM pattoM se ye vRkSa vyApta ho rahe the / (pattehi ya pupphehi ya occhannavalicchatte) isaliye dekhanevAloM ko aisA mAlUma hotA thA ki ye patra aura puSpoM se hI AcchAdita ho rahe haiM / (sAuphalA) ye mIThe phalavAle the, (niroyayA) nIroga the arthAt inako na to kabhI vidyutpAta kA bhaya thA aura na kabhI Atapa-janita pIDA kA hI trAsa thA / [ akaMTayA ] kaMTaka-rahita the / [NANAviha-guccha-gumma-maMDavaga-ramma-sohiyA ] ye aneka prakAra ke gucchagulmoM-puSpa stabakAM se maMDita latApratAnoM ke nikuMjoM se yukta the, isase inakI zobhA nirAlI pIvAne mATe jhaMkhI raheto hato tenA gaNagaNATanA avyakta nAdathI guMjIta tai (abhitarapupphaphalA) 252na bhAgamA pu5 tabha04 sathI (bAhirapattocchaNNA) tathA bahAranA bhAgamAM pAnathI A vRkSe vyApta banI rahelAM hatAM. (pattehi yaHpupphehi ya occhannavalicchatte) mAthI nenArAmAne mema. tuDatu 2 // vRkSA pAna mane pusspothii| melA 29 cha. (sAuphalA) se bhIini utA, (niroyayA) ni|| &di arthAt tamane na ta 4ii viovt 57vAna laya to mane na ta tAnI pInA trAsa to. (akaMTayA) 4iTA 2Dita utai. (NANAviha-guccha-gumma-maMDavaga-ramma-sohiyA) se mane prazna shuruchgulmo-puSpa stavathI zobhatAM latApratAnanAM nikujethI yukta hatAM. tethI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA mU. 4 vRkSavarNanam. vesiya-ramma-jAla-harayA piMDimaNIhArimaM sugaMdhiM suha-surabhimaNaharaM ca mahayAgaMdhaddhaNiM muyaMtA NANAviha-guccha-gumma-maMDavagavinirmitamaNDapairye ramyAH ramaNIyAH zobhitAH= zobhAsaMpa nAzca te tathA / 'vicittasuhakeubhUyA' vicitrasukhaketubhUtAH-vicitrasukhAnAM vividhasukhAnAM prAganayanarasanAhRdayapramodAnAM ketubhUtAH / 'vAvI-pukkhariNI-dIhiyAsu ya sunivesiya-rammajAla-harayA' vApI-puSkariNI-dIrghikAsu ca sunivezita-ramtha-jAla-gRhakAH, tatra-vApISucatuSkoNarUpAsu puSkariNISu-golAkArAsu kamalavatISu vA, dIrghikAsu AyAmarUpAsu 'sunivesiya' sunivezitAH-suSTuprakAreNa racitAH, ' rammajAlaharayA' ramyAH-sundarAH jAlagRhAH-gavAkSAH 'jAlI jharokhA ' iti bhASAprasiddhA yaiste tathA / 'piMDimaNIhArimaM 'ityAdi, piNDimanihArimAM-zubhapudgalasamUharUpeNa dUradezagAminIm / 'sugaMdhi' sugandhi-zobhanagandhavatIm / 'muhasurabhimaNaharaM ' zubhasurabhimanoharAM zreSThasugandhamanohAriNI ho rahI thii| (vicittasuhakeubhUyA ) vicitra sukhoM ke kendra bane hue the / (vAvI-pukkhariNI-dIhiyAsu yamunivesiya-ramma-jAla-harayA) vanaSaNDa meM jitanI bhI vApI-cArakone vAlI bAvaDiyAM evaM puSkariNI-golAkAra tathA kamalaniyoM se yukta bAvaDiyAM tathA dIrghikAyeM-lambe AkAravAlI bAvaDiyAM thIM, ina saba para vRkSoM ke yathAyogya saMnivezase sthAna 2 para sundara jAlI-jharokhe bane hae the / arthAt bAvar3iyoM ke Upara rahe hue ye vRkSa jAlI-jharokhe ke AkAravAle dIkhate the / isa vanakhaMDa meM kitaneka aise bhI vRkSa the jo (piDimaNIhArimaM ) zubha pudgaloM ke samUharUpa se dUra 2 taka phailanevAlI, (sugaMdhiM ) tathA jisameM acchI gandha AtI thItebhanI mA manI 4 tha6 2tI utI. (vicittasuhakeubhUyA) viyitra subhAnu ndra mAnA gayA tai (vAvI-pukkhariNI-dIhiyAsu ya sunivesiya-ramma-jAla-harayA) vanakhaMDamAM jeTalI e vAvo-cAra khUNAvALI vAvaDio temaja puSkariNI-golAkAra tathA kamalinIethI yukta vAvaDio tathA dIdhikA-lAMbA AkAravALI vAvaDio hatI. e badhI upara vRkSonA yathAyogya saMnivezathI ThekaThekANe suMdara jALI-jharokhA banAvelAM hatAM. arthAt vAvaDionI upara mUkI rahelAM e vRkSe jALI jharekhAnA AkAravALAM dekhAtAM hatAM. A vanakhaMDamAM keTalAMka mevA 55 vRkSa tai 2 (piMDimaNIhArima) zubha mAnA sabhU735thA 62 62 sudhI 3 nArI (sugaMdhiM) tathA bhAM sArI sumadha yAvatI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 aupapAtikasUtre gharaga-suhaseu-keu-bahulA aNega-raha-jANa-jugga-siviya - parimo 'mahayAgaMdhaddhaNi' mahAgandhadhrANim gandha eva prANiH arthAt-gandhatRptiH, mahatI cAsau gandhadhrANistAM ' muyaMtA' muJcantaH, punaH kIdRzA vRkSAH ? atrAha-'NAgAviha-guccha-gumma-maMDavaga-gharaga-suhaseu keu-bahulA' nAnAvidha-guccha-gulma - maNDapaka-gRhaka-sukhasetu-ketu-bahulA:nAnAvidhagucchagulmAnAM maNDapakAH, gRhakAH sugvAH sukhakArakAH setavaH mArgAHketavazva patAkAH bahulAH pracurA yeSu te tathA, 'aNega-raha-jAga-jugga-siviya-parimoyaNA' anekaratha-jAna-yugya-zibikA-pravimocanAH, aneke rathAH,thAnAni azvAdIni, yugthAni zakaTAdIni, zibikAH-puruSavAhyayAnavizeSAH-'pAlakhI' iti prasiddhAH, tAsAM rathAdizibikAntAnAM parimocanaM-sthApanaM yatra' tAdRzAH, krIDAdyarthamAgatAnAM janAnAM rathAdayastatra tiSThantIti bhAvaH / 'surammA' suramyAH-atizayaramaNIyAH / 'pAsAIyA' prasAdIyAHhRdayaprasAdakArakAH, 'darisaNijjA' darzanIyAH-draSTuM thogyAH, 'abhirUvA' sugaMdhI se jo maMDita thI, aura isIlie ( suhasurabhimaNaharaM ) jo apanI isa zubhasurabhise mana ko AnaMdita karatI thI aisI (mahayAgaMdhaddhaNiM) viziSTa gaMdhadhrANisugaMdha kI paramparA ko(muMyatA) choddtethe| (NANAviha-guccha-gumma-maMDavaga-gharaga-suhaseukeu-bahulA ) isa prakAra ye vRkSa gucchoM aura gulmoM se bane hue aneka maMDapa, dhara, sundara mArga aura pAtakAoM se sadA suzobhita the ( aNega-raha-jANa-jugga-sibiyaparimoyaNA) inake nIce vanakrIDA ke nimitta Aye hue vyaktiyoM ke aneka ratha, yAna, yugya-tAMgA-vagairaha, pAlakhI Adi savAriyoM ke sAdhana rakhe jAte the (murammA, pAsAIyA, darisaNijjA, abhirUbA, paDirUbA, ) isaliye ye vRkSa baDe hI suramya, hatI. sujayathAra marelI tI mane tethI ? (suhasurabhimaNaharaM) 2 potAnI // zuma suvAsathI bhanane mAna hita 42tI tI mevI (mahayAgaMdhaddharNi) viziSTa prANi-sudhanI 52 parAne ( muyaMtA ) ch| utA. (gANAviha-guccha-gumma-maMDavaga-gharaga-suhaseu-keu-bahulA ) se prAre se vRkSA guccha ane gulmathI banelAM aneka maMDapa, ghara, suMdara mArga ane patAkAothI sahA suzAlita 2i Sai. (aNega-raha-jANa-jugga-sibiya-parimoyaNA) memanI nIce vanakrIDAne nimitte AvelI vyaktionA aneka rathayAna, bagI, TAMgA pore, pAsI mAha savAriyAnA sAdhana vAmAM Avatai di. (surammA, pAsAIyA, darisaNijjA, abhiruvA, paDirUvA) thI te vRkSa hun surabhya, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 5 azokavRkSavarNanam 39 yA surammA pAsAIyA darisaNijA abhiruvA paDiruvA ||su04|| mUlam - tassa NaM vagalaMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ekke asogavarapAyace paNNatte, kusa-vikusa-visuddha rukkhamUle abhirUpAH - sundarA kRtimantaH, ' paDirUmA ' pratirUpAH - abhimatarUpavantaH sakalajanacitAkarSakA vanapaNDasya vRkSAH santItyarthaH // | sU0 4 // TIkA- azokavRkSavarNanamAha - ' tassa NaM vaNasaMDassa ' ityAdi / tasya 6 khalu 'bahumajjhadezabhAe ' bahumadhyadezabhAge - sarvathA 6 mahAn banaSaNDastha-pUrvavarNitavanapaNDastha madhyabhAge ityarthaH, ettha NaM khalu - vanaSaNDamadhyapradeze mahaM ' atizaya samunnataH 'ekke ' ekaH pradhAnaH asogavarapAyave ' azokavarapAdapaH- azoka - nAmakaH zreSThavRkSaH 'paNNatte' prajJaptaH,--kIdRza: sa: : ityAha 'kusa vikusa vimuddharukkhamUle' kuza - vikuza - vizuddhavRkSamUla:- kurA darbhAH, vikuza : kuzabhinnAstatsadRzAstRgavizeSA eva, tairvizuddhavirahitaM--tRNavarjitamityarthaH, bRkSamUlaM kSA'dhaHsthalaM yasya azokapAdapasya sa tathA / punaH kIdRza: sa: : atrA''ha-'mUlamaMte' mUlavAn, 'kaMdamaMte' kandavAn 'jAva' yAvacchabdAt- hRdaya - AhlAdaka, darzanIya, sundara AkRti se yukta evaM yatheccharUpaviziSTa pratibhAsita hote the || sU0 4 // 4 ' tassa NaM vaNasaMDassa0 ' ityAdi [ tassa NaM saMssa bahumajjhadesabhAe ] isa vanakhaMDa ke ThIka bIcobIca vAle pradeza meM ( ettha NaM ) isake sivAya anyatra nahIM ( mahaM eke asogavArapAyave patte ) eka vistRta azoka nAmakA zreSTha vRkSa thA / ( kusa - vikusa - vizuddharukkhamUle) isakA adhobhAga kuza evaM kuza - jaise anya tRNAdikoM se rahita thA / (mUlamaMte hRdayAhAlaka, dazanIya, suMdara AkRtithI yukta temaja yatheccharUpaviziSTa lAsatAM hRtAM. (sU. 4) tassa NaM vaNasaMDassa ityAhi. (tassa NaM vaNasaMDasa bahumajjhate sabhAe ) mA vana unA arAmara vasyovasthanA lAgabhAM (ettha NaM) tenA sivAya mIne nahi (mahaM ekke asogavarapAyave paNNatte) zeTha vizAla azou nAmanu zreSTha vRkSa hutu. ( kusa - vikusa - visuddha - rukkhamUle) tenI nIcenA bhAga kuza temaja kuza jevAM anya tRNAdikAthI rahita hatA. (mUlamaMte kaMdamaMte jAva parimoyaNe) vRkSAnA viSaya varjuna thothA sUtrabhAM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika sU mUlamaMte kaMdamaMte jAva parimoyaNe suramme pAsAIe darisaNije abhirU paDive // sU. 5 // 40 mUlam - seNaM asogavarapAyave aNNehiM bahUhiM tilaehiM baulehiMlauehiM chattAvehiM sirIsehiM sattavaNNehiM dahivaNNehiM loddhehiM skandha-tvak-- zAlA- prabAla - patra - puSpa - phala - bIjAnAmapi grahaNam, ' parimoyaNe ' parimocana: - anekarathAdivAhanAnAM parimocanaM sthApanaM yatra sa tathA, krIDAdyarthamAgatAnAM janAnAM rathAdayastatra tiSThantIti bhAvaH / " suramme' suramyaH - atizaya - ramaNIyaH / 'pAsAIe' prAsAdIyaH - prasAdAya hitaH prasAdoyaH sa eva manaH prasannatAhetubhUtaH 'darisa Nijje ' darzanIyaH - draSTuM yogya: / ' abhirUve ' abhirUpaH - abhimataM rUpaM yasya sa tathA / 'paDirUve' pratirUpaH - prati - viziSTam - asAdhAraNaM rUpaM yasya sa tathA || sU05 // TIkA- -' se NaM asogavarapAyave ' ityAdi / sa khalvazokavarapAdapaH= pUrvavarjitaH azokanAmakaH vRkSaH, anyaiH bahubhiHbahuvidhairvRkSairveSTitaH tathAhi 'tilae hiM' kaMdamaMte jAva parimoyaNe ) jo vRkSoM ke viSayakA varNana caturtha sUtrameM AyA hai, usa samasta varNana se yaha yukta thA / isaliye yaha bhI [ suramme pAsAIe darisaNijje abhirU paDive) suramya, cittAhlAdaka, darzanIya, abhirUpa evaM viziSTa AsAdhAraNa zobhA - saMpanna thA // sU. 5 // 'se NaM asogavarapAyave0 ' ityAdi ( seNaM asogavarapAyave ) yaha sundara azoka vRkSa ( aNNehiM bahUhiM ) anya aneka prakArake vRkSoM se pariveSTita thA, unameM se kitaneka vRkSoMke nAma ye haiM( tilaehiM baulehiM ) tilaka, bakula ( lauehiM chattovehiM sirIsehiM sattavaNNehiM karavAmAM AveluM che e samasta varNanathI te yukta hatu. tethI te pazu (suramme pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve) surabhya, cittAaAdaka, darzanIya, abhirUpa temaja viziSTa asAdhAraNa zAbhA-saMpanna hatuM. (sU. 5) ' se NaM asogavarapAyave ' ityAdi. ( se NaM asogavarapAyave ) yA suMdara azI vRkSa ( aNNehiM bahUhiM ) anya aneka prakAranAM vRkSAthI vIMTaLAeluM hatuM. temAMthI keTalAMka vRkSonAM nAma yA pramANe che. (tilaehiM baulehiM ) tisaGa, mahusa ( lauehiM chattovehiM sirIsehiM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA. sU. 6 azokavRkSavarNanam. dhavehiM caMdaNehiM ajjuNehiM NIvehiM kuDaehiM kalaMbehiM savvehiM phaNasehiM dADimehiM sAlehiM tAlehiM tamAlehiM piyaehiM piyaMgRhiM purovagehiM rAyasvakhehiM naMdirakkhehiM savvao samaMtA saMpakkhite // sU06 // 41 tilakaiH 'baulehiM' bakulaiH 'lauehiM' lakucaiH vihArAdidezeSu (baDahara) iti khyAtai:'chattovehiM' chatropai - rvRkSavizeSaiH / 'sirI se hiM' zirISaiH prasiddhaiH puSpavRkSaiH / 'sattavaNNehiM' saptaparNaiH, 'dahivaNNehiM' dadhivarNaiH-- vRkSavizeSaiH / 'loddhehiM' lodhaiH zvetaraktakuyumayuktairvRkSavizeSaiH / 'dhavehiM' dhavaiH prasiddhaiH / 'caMdaNehiM' candanaiH 'ajjuNehiM' arjunaiH-vRkSavizeSaiH / 'NIvehiM' nIpaiH=kadambaiH / 'kuDa ehiM ' - kuTajaiH - gaganamallikAparyAyaiH / 'kalaMbe hiM' kadambaiH / 'savvehiM' savyaiH-tvakpradairvRkSavizeSaiH / 'phaNasehiM' panataiH / 'dADimehiM' dADimaiH / sAlehiM' zAlaiH / 'tAlehiM' tAlaiH / 'tamAlehiM' tamAlaiH / 'piehiM' priyaiH 'piyaMgUhiM' priyaGgubhiH- vRkSavizeSaiH / 'purovagehiM' puropagairvRkSabhedaiH / 'rAyarukkhehiM' rAjavRkSairazvatthaiH / 'NaMdirukkhehiM' nandivRkSaiH / 'savvao' sarvataH sarvadikSu - 'samatA' samantAt paritaH / 'saMparikkhitte ' samparikSiptaH-samyak prakAreNa veSTitaH / sU0 6 // 66 "" dahivaNNehiM loddhehiM dhavehiM ) lakuca, ( vihAra Adi dezoM meM ise baDahara kahate haiM ) chatropa-vRkSavizeSa, zirISa, saptaparNa, dadhivarNa, lodhra, dhava ( caMdaNehiM ajjuNehiM, jIvehiM, kuDaehiM, kalaMbehiM savvehiM, phaNasehiM, dADimehiM ) caMdana, arjuna, nIpa, kuTaja, kadamba, sabhya, panasa, dADima-anAra ke vRkSa, ( sAlehiM tAlehiM tamAle hiM piehiM piyaMgUhiM purovagehiM rAyarukkhehiM naMdirukkhehiM ) zAla, tAla, tamAla, priya, priyaMgu, puropaga, pIpala aura naMdivRkSa; ina vRkSoM se yaha azoka vRkSa ( savvao sattavaNNehiM dahivaNNehiM, loddhehiM dhavehiM ) samunya, ( mihAra Adi dezobhAM tene maDaDura uDe che ) chatrIya - vRkSavizeSa, zirISa, saptaparNA, dvadhivaNu, bodha, dhava, (caMdaNehiM, ajjuNehiM', NIvehi, kuDaehi, kalaMbehiM, savvehiM, phaNasehiM, dADimehiM ) yahana, arjuna, nIca, DuTana, uhabhJa, savya, panasa, hAubha--anAranAM vRkSa, (sAlehiM tAlehiM tamAlehiM piehiM piyaMgUhiM, purovagehiM rAjarukkhehiM naMdirukkhehiM ) zAsa, tAsa, tabhAva, priya, priyaMgu, yuropaNa, pIpala bhane nahivRkSa, me vRkSothI te azoGa vRkSa ( savvao samaMtA saMparikkhitte ) sarva hizAomAM yAre Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikamatre mUlam-te NaM tilayA baulA lauyA jAva NaMdirukkhA kusavikusavisuddharukkhamUlA mUlamaMto kaMdamato eesiM vaNNao bhANiyavvo jAva sibiyapaDimoyaNA surammA pAsAIyA TIkA-tasya pUrvavarNitasyA'zokavRkSasya pariveSTakAH tilakAH pUrvavarNitA'zokavRkSavad varNanIyAH, tathA bakulAH lakucAH yAvat-zabdasyopAdAnAt nandivRkSebhyaH pUrvavavartinaH chatropazirISasaptaparNAdayo rAjavRkSAntAH sarve vRkSA grAhyAH, nandivRkSAH, ete vRkSAH kIdRzAH ? ityAha-'kusavikusavisuddharukkhamUlA' kuza-vikuza vizudbhavRkSamUlAdarbhAditaNApanayanAt nirmalatarutalAH, eteSAM padAnAM 'vaNNao' varNakaH-varNanam , 'bhANiyabo' bhaNitavyaH caturthasUtravat kathanIya iti yAvat , 'jAva' yAvat 'sibiyaparimoyaNA' zibikAparimocanA:-rathAdizibikAnta-vAhanAnAM parimocanaM sthApanaM yatra samaMtA saMparikkhitte) saba dizAoM meM cAroM ora se acchI taraha ghirA huA thA // sU. 6 // te NaM tilayA baulA' ityAdi, __ (te NaM tilayA baulA lauyA jAva) yaha saba tilakabakula lakucavRkSa se lagAkara naMdivRkSa-paryanta-vRkSasamUha (kusa-vikusa-visuddha-rukkhamUlA) apane 2 nIce bhAga meM kusa evaM anya kusa jaisI ghAsa Adi se rahita thA (mUlamaMto kaMdamaMto eesi vaNNao bhANiyabo jAva sibiyaparimoyaNA) pahile 4 caturthasUtra meM jo " mUlamaMta kaMdamaMta" ityAdi pada vRkSoM ke varNana karane meM kahe gaye haiM una sabhI padoM kA adhyAhAra ina vRkSoMke varNana karane meM bhI kara lenA caahiye| una vRkSoM ke nIce mAthI sArI rAta gharAye tu. (sU. 6) 'te NaM tilayA baulA' tyAha, (te Na tilayA baulA lauyA jAva) mA mdhe| tisa sayavRkSathI bhAMDIne nahivRkSa sudhInA vRkSasabhUDa (kusa-vikusa-visuddha-rukkhamUlA) pAtapAtAnA nIyanAmAgamA asa tabha04 mIna asAM ghAsa mAhithI 2Dita hutai. (mUlamaMto kaMdamaMto eesiM vaNNao bhANiyavvo jAva sibiyaparimoyaNA) yAthA sUtramA mUlamaMta kaMdamaMta" ItyAdi vRkSonAM varNana karavAmAM je pade kahelAM che te badhAM padane adhyAhAra A vRkSanA varNanamAM paNa karI levuM joIe. te vRkSenI nIce je prakAre rathI mAMDIne zibikA (pAlakhI) sudhInAM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TokA na. 7 tilakAdivRkSavarNanam. darisaNijA abhiruvA paDirUvA // sU0 7 // mUlam - te NaM tilayA jAva NaMdirukkhA aNNehiM bahUhiM paramalayAhiM NAgalayAhiM asogalayAhiM caMpagalayAhiM te tathA, krIDAdyarthamAgatAnAM janAnAM rathAdayastatra tiSThantIti bhAvaH / 'surammA' suramyAH-atIvaramaNIyAH / ' pAsAIyA' prAsAdIyAH - hRdayollAsakAH, 'darisaNijjA' darzanIyA: - draSTuM yogyA 'abhiruvA' abhirUpA:- abhimatasundarAkRtimantaH / 'paDivA' pratirUpAH-asAdhAraNasaundaryavantaH // sU0 7 // vaktavyo'rthaH--yathA'zokavarapAdapo 43 TIkA -- ayamaMtra bahuvidhaistilakAdivRkSaiH parito veSTitaH, tathaiva te veSTakavRkSA api anyAbhirvakSyamANAbhiH bahuvidhAbhitAbhiH pariveSTitA abhUvan / kAstAH pariveSTanasAdhanIbhUtA latA ityatrAha - ' te NaM ' te khalu azokavarapAdapasya pariveSTakAH 'tilayA jAva NaMdirukkhA' tilakA yAvannandivRkSAH paJcaviMzatijAtIyA ityarthaH, te punaH kIdRzAH ? ityAha- ' aNNehiM bahUhiM ' anyAbhirbahvIbhiH-- jisa prakAra rathoM se lekara zibikAparyanta ke vAhana rakhe jAte the vaise hI ye saba vAhana ina vRkSoM ke bho adhobhAga meM rakhe hue rahate the / ( surammA pAsAIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA ) ye vRkSa bhI suramya, prAsAdIya, darzanIya, amirUpa evaM pratirUpa - asAdhAraNa saundaryavAle the // sU. 7 // ' te NaM tilayA jAva ' ityAdi, jisa prakAra azoka vRkSa aneka prakArake tilakAdika vRkSoM se cAroM ora se ghirA huA thA usI prakAra ye tilakavRkSa se lekara naMdivRkSatakake samasta azokavRkSako pariveSTita karanevAle vRkSa bhI ( aNNehiM bahUhiM paumalayAhiM ) anya aneka vAhana rAkhavAmAM AvatAM hatAM, te ja prakAre te badhA A vRkSanI nIce pAzu rAbhavAmAM bhAvatAM tAM. ( surammA pAsAIyA darisaNijjA abhirUvA paDarUvA ) me vRkSo pazu surabhya, prasAhIya, harzanIya, ali3 tebhana pratiya-asAdhAraNa saundarya vANAM tAM. ( sU. 7) ityAdi, ' te NaM tilayA jAva' je prakAre azAka vRkSa aneka prakAranAM tilakAdika brahmAthI cAre bAjUthI gherAelu` hatu` te ja prakAre A tilaka vRkSathI mAMDIne naMdivRkSa sudhInAM samasta vRkSo de ne yazo' vRkSane vIM TagAI gayesAM tAM te pa ( aNNehiM, bahUhiM paumalayAhiM ) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 aupapAtikasUtre cUyalayAhi vaNalayAhi vAsaMtiyalayAhiM aimuttayalayAhiM kuMdalayAhiM sAmalayAhiM savvao samaMtA saMparikkhittA // sU. 8 // ___mUlam-tAo NaM paumalayAo NicaM kusumiyAo bahuvidhAbhiH / 'paumalayAhiM' padmalatAbhiH / 'NAgalayAhiM'-nAgalatAbhiH / 'asogalayAhiM' azokalatAbhiH / caMpagalayAhiM ' campakalatAbhiH, 'cUyalayAhiM' AmralatAbhiH, 'vaNalayAhiM' vanalatAbhiH, 'vAsaMtiyalayAhiM' vAsantikalatAbhiH, 'aimuttayalayAhiM' atimuktaka latAbhiH 'kuMdalayAhiM' kundltaabhiH| 'sAmalayAhiM' zyAmalatAbhiH, imAbhirdazajAtIyAbhilatAbhiH, 'sabbao samaMtA saMparikkhittA' sarvataH samantAtsamparikSiptAH-sarvadikSu paritaH samyak pariveSTitAH // sU0 8 // 'tAo NaM paumalayAo' tAH khalu padmalatAH-yAbhistilakAdinandivRkSAntA vRkSAH parito veSTitAH tA latAH kIdRzyaH ? atrAha- NicaM kusumiyAo' nityaM prakArakI padmalatAoM se (NAgalayAhiM ) nAgalatAoM se, (caMpagalayAhiM ) caMpakalatAoM se, (cUyalayAhiM) Amra-latAoM se, (vaNalayAhiM) vanalatAoM se (vAsaMtiyalayAhiM ) vAsaMtIlatAoM se, (aimuttayalayAhiM ) atimuktalatAoM se (kuMdalayAhiM) kundalatAoM se aura (sAmalayAhiM) zyAmalatAoM se (savvao samaMtA saMparikkhittA) samasta dizAoMmeM cAroM ora se ghire hue the // sU. 8 // 'tAo NaM paumalayAo' ityAdi, ye padmalatA Adi latAe~ ki jinase tilakase prAraMbhakara naMdivRkSa takake samastavRkSa pariveSTita bane hue the, ve (NicaM kusumiyAo) nitya praphullita puSpoM se mI mane pra42nI pasatAsAthI ( NAgalayAhiM ) sAthI ( caMpagalayAhiM ) tAmAthI ( cUyalayAhiM) yApradAtAmAthI (vaNalayAhiM ) vanasAthI ( vAsaMtiyalayAhiM ) vAsaMtIsatAyothI ( aimuttayalayAhiM) mati bhuta satAmAthI (kuMdalayAhiM ) satAmAthI mane ( sAmalayAhi ) zyAmasatAsAthI ( savvao samaMtA saMparikkhittA ) samasta hizAmAmA thAre tathI dhezayetAM tai. (sU. 8) " tAo Na paumalayAo" tyAhi, A paghalatA Adi latAo ke jenAvaDe tilakathI mAMDIne naMdivRkSa sudhInAM samasta vRkSo vIragAme tai te ( NiccaM kusumiyAo) nitya Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 9 padmalatAdivarNanam. 45 jAva vaDiMsayadharAo pAsAIyAo darisaNijjAo abhirUvAo paDirUvAo // sU. 9 // __ mUlam-tassa NaM asogavarapAyavassa heTTA IsiM kusumitAH sadAsaJjAtapuSpAH / 'jAva vaDiMsayadharAo' yAvadavataMsakadharAH-zirobhUSaNabhUSitA iva dRzyamAnAH, yAvacchabdopAdAnAt-'maUriyalavaiyathavaiyagulaiya0' ityAdi draSTavyam , mayUritapallavitastabakitagulmitAdIni vizeSaNAni latAsvapi saMyojyAni, ataeva tAdRzyo latAH-'pAsAIyAo' praasaadiiyaaH-cittprsnntaakaarinnyH| 'darisaNijjAo' darzanIyAH-draSTuM yogyAH / 'abhirUbAo' abhirUpAH,-abhimata-rUpavatyaH 'paDirUvAo' pratirUpAH-prativiziSTarUpavatyaH // 9 // TIkA-' tassa NaM asogavarapAyavassa' ityAdi / tasya azokavarapAdapasya 'IsiM khaMdhasamallINe' ISat skandharvalIna:-vRkSaskandhasamIpavartI yaH 'heTThA' azokayukta thiiN| (jAva vaDiMsayadharAo ) ataeva aisI jJAta hotI thIM ki mAnoM inhoMne zirobhUSaNa hI dhAraNa kara rakkhA hai / yahAM yAvat' zabda se " mayUrita-pallavita-stavakita-gulmita" ityAdi vizeSagoMkA grahaNa huA hai| ataeva ye utAe~ bhI (pAsAIyAo darisaNijjAo abhirUvAo paDirUvAo) dekhane vAloke cittako prasanna karanevAlI. dekhane yogya, abhirUpa evaM asAdhAraNa zobhA se yukta thIM // sU. 9 // 'tassa NaM asogavarapAyavassa heTThA' ityAdi, (tassa NaM asogavarapAyavassa hedvA) usa uttama azokavRkSake nIce (IsiM khaMdhasamallINa) skandha (peDa) se kucha dUrI para ( ettha NaM) kintu usIke adhaH prasita pAthI yuta tI. (jAva vaDiMsayadharAo) tethI mema sAtuDatu ke jANe teoe zirobhUSaNa (mukuTa ) ja dhAraNa karelA che. ahIM yAvatu 204thI 'mayUrita pallavita stavakita gulmita ' tyAdi vishessnne| dIdhelA che tethI batAyo 5 ( pAsAIyAo darisaNijjAo abhiruvAo paDirUvAo) nenaarAene cittane prasanna karavAvALI, vAyegya, abhirUpa, temaja asAdhAraNa mAyuta tI. (sU. 8) ___ " tassa NaM asogavarapAyavassa heTThA" tyAhi, - ( tassa NaM asogavarapAyavassa hevA) te uttama azI vRkSanI nAya (IsiM khaMdha-samallINe ) 24.5 (vRkSa) thI 12 // 62 ( ettha NaM) 5 tenA niiyn| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 aupapAtika hara * " khaMdhasamalaNe ettha NaM mahaM ekke puDhavisilApaTTae paNNatte vikkhaMbhAyAmaussehasuppamANe kiNhe aMjaNa-ghaNa - kivANa- kuvalaya-hala- kosejjA - gAsa - kesa - kajjalaMgI khaMjaNa-siMgabheda - riTThaya- jaMbUphalavRkSasya adhaH pradezaH, AsIditi zeSaH ' ettha NaM mahaM eke puDha visilApaTTae paNNatte ' atra-asmin-adhaH pradeze 'mahaM' mahAn eke ' ekaH 'puDhavisilApaTTae ' pRthvI zilApaTTakaH- pRthvIzilApITha ityarthaH / ' paNNatte ' prajJataH kathitaH / sa pRthvIzilApIThaH kIdRzaH ? ityA''ha-'vikkhaMbhA - yAma - usseha - suppamANe ' viSkambhAss-yAmo- tsedha- supramANaH, viSkambhaH- pRthutvaM--parito vizAlatvam / 'AyAmo' dIrghatvam / 'utsedhaH' - uccatvam / etairviSkambhAssyAmotsedhaiH su-suSTupramANaM yasya sa viSkambhAssyAmotsedhasupramANaH kasyApi prameyasya tridhA parimANaM bhavati; teSu viSkambhaH pRthutvaM - sthUlatvaM, AyAmo dairghyam, utsedha uccaistvam, etaikhibhiH pramANaiH suSThu yuktaH nAtinyUnanAtyadhikapramANayukta iti bhAvaH / tathA - ' - 'kinhe ' kRSNaH - kRSNavarNaH nIla iti yAvat / kIdRzaH atrAha - ' aMjaNaghaNa- kivANa - kuvalaya- halahara kosejjA - gAsa - kesa - kajjalaMgI khaMjaNa- siMgabhedaridaya - jaMbUphala - asaNaga - sagabaMdhaNa - NIluppalapattanikara-aya sikusuma - pagAse aJjana-ghana--kRpANa-kuvalaya - haladharakauzeyA- kAza-keza - kajalAGgI khaJjana-zRGgabheda-riSTaka - jambUphalA - sanaka - zaNabandhana - nIlotpalapatranikarAs - tasI - kusuma - prakAzaH, kRSNaH ? tatra -aJjana: pradeza meM (mahaM ) vizAla ( ekke puDhavisilApaTTae paNNatte ) eka pRthivIzilApaTTa thA / ( vikkhaMbhA - yAma - usseha - suppamANe ) yaha lambAI, cauDAI, evaM UMcAI meM barAbara pramANavAlA thA, hInAdhika- pramANavAlA nahIM thA / ( kiNhe) varNa isakA kRSNa - zyAma thA / (aMjaNa-ghaNa- kivANa - kuvalaya- halaharakosejjA - gAsa - kesa - kajjalaMgI khaMjaNa- siMgabhedariTThaya- jaMbUphala-asaNaga-saMNabaMdhaNa - gIluppalapattanikara-aya sikusuma-ppagAse ) ataH isakA prakAza aMjanavRkSa, ghana- nIlamegha, kRpANa - talavAra, kuvalaya - nIlakamala, haladharakauzeyaAgabhAM (mahaM ) vizAsa ( ekke puDhavisilA paTTae paNNatte ) the pRthivI zikSAto ( vikkhaMbhA - yAma - usseha - suppamANe ) me saMbhAI hojAI temana yAbhAM saramA bhASavANI huto. mocha vadhAre bhAyano nahoto. ( kiNhe ) vAyu tena pR'SNu-zyAma ( aNo ) ito ( aMjaNa- ghaNa- kivANa- kuvalaya - halaharakosejjA-gAsa-kesa-kajjalaMgI khaMjaNa-siMgabheda-riTThaya-jaMbUphala- asaNaga-saNabaMdhaNa-NIluppalapatanikara-ayasikusuma - pagAse ) nyAbha tena prAzasAM bhevA, nIsabheSa, Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 10 pRthvIzilApaTTakavarNanam. ___47 asaNaga-saNabaMdhana-NIluppalapattanikara-ayasikusuma-ppagAse maragayamasAra-kalitta-NayaNakIya-rAsivaNNe NiddhaghaNe aTTasire AyaaJjanakanAmako vRkSaH / dhanaH-nIlajaladharaH / kRpANaH-khaDgaH, kuvalayaM-nIlakamalam , haladharakauzeyaM-balabhadrakauzeyaM-baladevavastram / AkAzaM-dUratayA-nIlA'vabhAsam / kezAH-taruNasambaddhA eva teSAmatikRSNatvAt / kajjalAGgI-kajallagRhaM yatra pAtre kajjalaM sthApyate, kajjalakUpikA iti yaavt| khaJjanaH-khaJjananAmA kRSNapakSivizeSaH / zRGgabhedaH-mahiSazRGgakhaNDaH / riSTakaM nIlavarNaratnaM / jambUphalam-atipakvam- jambU phalaM nIlatamaM bhavati / 'asaNaga' asanakaHbIyakAbhidhAno vRkSavizeSaH / 'zaNa bandhanaM-zaNakusumavRntam / niilotplptrnikrHniilkmlptrsmuuhH| atasIkusumam 'alasIphUla' iti bhASAprasiddhaM puSpam / atra-aJjanAdhatasIkrusumAntAnAM prakAza iva prakAzo yasya sa tathA, aJjanAdisadRzazyAmavarNavAn pRthivIzilApaTTaka ityarthaH / tathA-'maragaya-masAra-kalitta-NayaNakIya-rAsivaNNe' mrkt-msaar-kttitr-nynkniinikaa-raashivrgH| tatra marakataH-nIlamaNiH pannA iti bhASAyAm / masAraH-pASANasya cikkaNIkaraNAtha zilAgyaNDa eva, athavA-kaSapaTTaH-kasauTIti lokekhyAtaH, kaTi-kRSNacarmaNa eva nirmitam / nayanakanInikA netrakanInikA-eteSAM rAzi:= puJjaH, tasya varNa iva varNo yasya sa tathA, giddhaghaNe' snigdhadhanaH-sajalamegha iva baladevakA vastra, AkAza, keza yuvApuruSa ke bAla, kajalAGgI-kAjala rakhane kI DibiyA, khaMjanapakSI, zRMgabheda-mahiSa ke zRMga kA TukaDA, riSTaka-nIlavarNa kA ratna, jambUphalaatizaya pakA huA jAmuna, asanaka-bIyaka nAmaka vRkSavizeSa, sagabandhana-sanake phUla kA beMTa, nIlotpalapatranikara-nIlakamala ke patroM kA samUha, aura atasIkusuma-alasI kA puSpa-ina saba ke prakAza jaisA thaa| arthAt pRthivIzilApaTTa aJjana se lekara alasI ke phUla ke samAna zyAmavarNa thA / [ maragaya-masAra-kalitta-NayaNakIya-rAsivaNNe ] pANa-tasA2, 1saya-nAsabhA, dharauzeya- vanAva, 42, shyuvAna purUSanAvALa, kajalAgI-kAjaLa rAkhavAnI DabbI, khaMjana-khaMjanapakSI, gabheda-bheMsanA zIMganA kaTakA, ribdakanIlavarNanAM ratna, jaMbUphalaatizaya pAkela jAMbu, asanaka-bIyaka nAme vRkSavizeSa, sanabandhana-sananA phUlene beMTa, nIlendhalapatranikara-nIla kamalanAM pAnane samUha ane atasIkusuma-aLasInAM puSpa e badhAMne prakAza je hate. arthAt pRthivIzilApa aMjanathI mAMDIne aLasInA phUlanA je zyAmavarNane hate. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 aupapAtikasUtre sayatalovame suramme IhAmiya-usama-turaga-gara-magara-vihaga-bAlagakiNNara-ruru-sarabha-camara-kuMjara-vaNalaya-paumalaya-bhatti-citte AIzyAmaH / AkArastasya kIdRza ityAha-'adusire' aSTaziraskaH-aSTakoNa ityarthaH / 'AyaMsayatalovame AdarzatalopamaH-Adarzatalasya-darpa talasyopamA yasya sa tthaa| 'suramne atiivrmnniiyH| 'IhAmiya-usabha-turaga-nara-magara-vihaga bAlaga-kiNNara-ruru-sarabha-camarakuMjara-vaNalaya-paumalaya-bhatti-citte IhAmRga-vRSabha-turaga-nara-makara-vihaga-vyAlakakinnara-ruru-zarabha cmr-kunyjr-bnltaa-pmltaa-bhkti-citrH| tatra-IhAmRgAH-vRkAH 'bheDiyA' iti bhASAprasiddhAH / vRSabhAH-balIvardAH, turagAH-azvAH, narAH-manuSyAH, makarAH-grAhAH, vihagAH-pakSiNaH, vyAlakAH-sarpAH, kinnarAH-vyantaradevAH, ruva:mRgAH, zarabhAH-aSTApadAH, kuJjarAH-hastinaH, vanalatAH-prasiddhAH, padmalatA:-kamalalatAH, marakata-pannA, masAra-patthara ko cikanA karane vAlA patthara athavA kasauTI, kaTitrakRSNacamaDe kI banI huI vastuvizeSa aura nayanakIkA netra kI kanInikA-inasaba ke puMja jaisA isakA varNa thA / (giddhaghaNe) vaha sajala-megha ke samAna zyAma thA / [ aTThasire ] ATha isake kone the / [ AyaMsayatlovame ) isakA talabhAga Adarza-kAcadarpaNa jaisA camakIlA thA / (muramme) isase yaha dekhane meM vizeSakara ramaNIya lagatA thA / (IhAmiya usabha turaga-nara-magara-vihaga-vAlaga-kiNNara ruru-sarabha-camara-kuMjara-vaNalayapaumalaya-bhatti-citte ) IhAmRga-vRka-bheDiyA, vRSabha balIvarda,turaga-azva, nara-manuSya, makara-grAha, vihaga-pakSI, vyAlaka-sarpa, kinnara-vyantaradeva, ruru-mRga, sarabha-aSTApada, (maragaya-masAra-kalitta-NayaNakIya-rAsi-vaNNe) bha24ta-pannA, masA2--pattharane thie| karavAvALe patthara athavA kasoTI, kaTitra-kRSNa cAmaDAnI banAvelI vastu vizeSa ane nayanakIkA-AMkhanI kanInikA-e badhAnA puMja jevo tene varNa Dato. (NiddhaghaNe) te 28 meghanA vo zyAma Dato. (aTThasire) 13 tenA bhae tA. (Ayasayatalovame) senA taNiya mAga mAza---ya--para de| yahI to. (suramme) tethI te nevAmA vizeSa 4rIne 207nand sto. (IhAmiya-usabha-turaga-nara-magara-vihaga-vAlaga-kiNNara-ruru-sarabha-camara kuMrejara - vaNalaya - 'paumalaya-bhatti-citte) ghaDAmRga-4, vRSama- 04.08, tu2||-4v, na2-manuSya, bha42. bhADa, viDa-pakSI, vyAsa--sapI, sinnara-vyanta241, 33-bhRga, 2-maTAyaha, camara, kuMjara-hAthI,vanalatA temaja padmalatA e badhAMnAM citro vaDe e suMdara Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 11 pRthvI zilApaTTavarNanam. Naga-rUya-bUra-NavaNIya-tUla-pharise sIhAsaNasaMThie pAsAIe darisaNije abhirUve paDirUve // sU. 10 // mUlam-tattha NaM caMpAe NayarIe kUNie NAmaMrAyA parivasai IhAmRgAdipadmalatAntAnAM bhaktayaH-racanAvizeSAzcitrANi, tAbhizcitraH sundaraH / 'AINagaruya-bUra-NavaNIya-tUla-pharise' Ajinaka-rUta-bUra-navanIta-tUla--sparzaH / tatra AjinakaMcarmamayavastram, rUtaM-mRdukArpAsavizeSaH, bUro-vRkSavizeSaH, navanItam-'makkhana' iti prasiddham, tUlam-arkatUlam , eteSAM sparza iva sparzo yasya zilApaTTakasya sa AjinakarUta-bUra-navanIta-tUla-sparza:-atyantakomala ityarthaH, 'sIhAsaNasaMThie' siMhAsanasaMsthitaH siMhAsanAkAraH / 'pAsAIe' prAsAdIyaH-hRdayaharSakaH / 'darisaNija' darzanIyaH-netrAhalAdajanakaH 'abhirUve' abhirUpaH, 'paDirUve' pratirUpaH // sU. 10 // ___TIkA--'tattha NaM caMpAe NayarIe 'ityAdi-tatra khalu campAyAM nagaryAm , camara, kuJjara hAthI, vanalatA evaM padma-utA ina sabake citroM se yaha sundara thA / ( AINaga-ruya-vara-gavaNIya-tUla-pharise ) isakA sparza Ajinaka-carmamayavastra, rUta-ruI, bUra-vRkSavizeSa, navanIta-makkhana aura nUla-arkatUla inake sparza ke samAna thA / tAtparya yaha atyanta komala sparzavAlA thaa| (sIhAsanasaMThie ) isakA AkAra siMhAsana jaisA thA / [pAsAIe darisaNije abhirUve paDirUve ] hRdaya ko harSa denevAlA, netroMko AhlAdita karanevAlA, evaM sundara-AkRti saMpanna yaha pRthivIzilApaTTa apUrva zobhAsaMpanna thA / / sU0 10 // 'tattha NaM caMpAe NayarIe' ityAdi, ( tattha Na caMpAe NayarIe ] usa caMpAnagarI meM ( kUNie NAmaM rAyA) Dato. (AINaga-rUya-bUra-NavaNIya-tUla-pharise) tenA 25za niyama bhayavara, 3- pAsa, bhU2-vRkSavizeSa, navanIta-bhAmamane tUsa-1ItUra (2||4aanu 3) tenA jevo hate. matalaba ke te atyanta komaLa sparzavALo hate (sIhAsanasaMThie) tena maa4|2 siMhAsana ko khato. (pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve) ityane upa 5maaun||2, netrAne maamaa64|24 tabha04 suMdara AkRtisaMpanna A pRthivIzilApaTTa apUrva zobhAyukta hatA. (sU. 10) 'tattha NaM caMpAe NayarIe' tyAhi, (tattha NaM capAe NayarIe) te pAnagarImA (kUNie NAmaM rAyA) iNi Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika mahayA - himavaMta-mahaMtamalaya - maMdara - mahiMdasAre aJyaMtavisuddha - dIha - rAyakula- vaMsa - suppasUe niraMtaraM rAyalakkhaNa- virAiyaMgapaccaMge bahujaNabahumANapUie savvaguNasamiddhe khattie muie muddhA' kUNie NAmaM rAyA parivasara' kUNiko nAma rAjA parivasati sma, kUNiko bhUpaH kIdRza: ? ityAha- ' mahayAhimavaMta - mahaMtamalaya--maMdara - mahiMdasAre ' mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH-mahAhimavanmahAmalaya - mandara - mahendrANAm etannAmakazailAnAM sAraH - zaktiriva sAro yasya sa tathA / ' acaMtaviddha-dIha - rAyakula - vaMsa - muppasUra atyantavizuddha-dIrgha- rAjakula - vaMza - suprasUtaH atyantavizuddhau = sarvAtizAyinirmalau dIrthoMatipurAtanau yau rAjJAM kulavaMzau - mAtApitRvaMzau tatra su-suSThu prasUtaH - prAdurbhUtaH - :- samutpanna iti yAvat ; 'NiraMtaraM ' nirantaram, 'rAyalakkhaNa - virAiyaMgapaccaMge ' rAjalakSaNavirAjitAGgapratyaGgaH-rAjalakSaNaiH = sAmudrikazAstroktairvirAjitamaGgaM-hastAdikaM , pratyaGgam = 50 4 sa aGgulyAdikaM yasya tathA / 'bahujaNa bahumANapUie bahujanabahumAnapUjitaHbahubhirjanairbahumAnairatizayasatkRtaH, ' savvaguNasamiddhe ' sarvaguNasamRddhaH-sarvaiH-azeSaiH guNaiH = , kUNika nAma ke rAjA [ parivasa ] rAjya karate the / ( mahayA - himavaMta-mahaMtamalayamaMdara - mahiMdasAre) yaha mahAhimavaMta parvata, mahAmanya parvata, meru parvata, aura mahendraparvata ke tulya zreSTha the / (accaMtavisuddha dIha-rAyakula-vaMsa - suppam e) atyaMta vizuddha evaM atiprAcIna mAtApitA saMbaMdhI kula evaM vaMzameM inakA janma huA thA / (NiraMtara-rAyalakkhaNa-virAiyaMgapaJcaMge)akhaMDita rAjacihnoM se inake aMga evaM upAMga suzobhita the| (bahujaNabahumANapUie) anekajanoM dvArA ye bahumAnapUrvaka satkRta hote rahate the / ( savvaguNasamiddhe ) aneka nIti, dayA evaM dAkSiNyAdika sadguNoM se samRddha the / ( muiye ) ye sadA prasanna - (mahayA-himavaMta-mahaMta-malaya-maMdara nAbhezana (parivasaI) rAjya uratA hatA. mahiMda-sAre) me bhaDDADibhavaMta parvata, mahAbhalaya parvata, bhe3 parvata, mane mahendra patanA jema zreSTha tA. (accaMta visuddha - dIha - rAyakula- vaMsa suppasUe) atyaMta vizuddha temaja ati prAcIna mAtApitA saMbaMdhI kuLa temaja vaMzamAM temanA janma thayo hato. ( NiraMtara-rAya- lakkhaNa-virAiyaMgapaJcaMge ) amaMDita rAmathinothI temanAM gatebhana upAMga suzobhita tAM. (bahujaNabahumANa - pUie) mane boDIdvArA te bahumAna pUrva satkAra pAmatA hatA. ( savvaguNasamiddhe ) ane nIti temana hAkSieya mAhiGa saguNothI vadhAre Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 11 kUNikavarNanam hisitte mAupiusujAe dayapatte sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare maNusside jaNavayapiyA jaNavayapAle jaNavayapurohie nItidayAdAkSiNyAdibhiH samRddhaH sampannaH, 'muiye' muditaH prasannaH, athavA 'muiye' iti nirdoSamAtRkArtho deshiishbdH| uktaM ba 'muiye je hoi joNisuddhe' iti / nirdoSamAtRkaH -nirdoSAyA mAturapatyaM pumAna / 'khattie' kSatriyaH-zuddhakSatriyagotrotpannaH / 'muddhAhisitte' mUrdAbhiSikta:-sarvairapi pratyantarAjaiH pratApamasahamAnairnAnyathA'smAkaM gatiriti paribhAvya mUrddhabhirmastakairabhiSiktaH sammAnito mUbhiSiktaH / 'mAupiusujAe' mAtApitRsujAtaH- mAtRbhaktaH pitRnidezakArako vinItazca 'dayapatte' dayAprApta:-nisargakAruNikaH / 'sImaMkare' sImAkaraH-sImA kulamaryAdA, tasyAH karaH kArakaH / 'sImaMdhare' sImAdharaH kulamaryAdAdhArakaH 'khemaMkare kSemaGkaraH= labdhavastupAlanazIlaH / 'khemaMdhare' kSemadhara:-kSemasya dhArakaH, labdhasya paripAlanaM kSemaHcitta rahA karate the / athavA nirdoSa mAtA ke ye putra the| (khattie) zuddha kSatriya gaMza meM ye utpanna hue the / ( muddhAhisite ) unake prabala pratApa ko sahana karane meM asamartha ho unake rAjya kI caturdizvartI sImAoM ke rAjA loga unake caraNoM meM apanA zira namAte the| (mAupiusujAe ) yaha mAtAke bhakta evaM pitA kI AjJA ke paramapAlaka the / (dayapatte sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare ) ye svabhAva se dayAlu the, yaha kulamaryAdA ke kAraka the, tathA usakA ArAdhaka bhI the, labdha vastu ke pAlaka evaM usake dhAraka bhI the / arthAt-prajA-hita ke yogya . vastuoM ko prApta karate the, aura prApta vastuoM kA rakSaNa karate the, una para svayaM samRddha tA. ( muiye) te sahA prasannacitta 2 // 42 // // PAthA nirdoSa bhAtAnA te putra tA. (khattie ] zuddha kSatriya zabhA te utpanna cyA . (muddhAhisine ) tamanA amara pratApane saDana 42vAmA masamartha, tabhanA rAjyanI cArebAjunI sImAonA rAjAlake temanAM caraNomAM potAnAM zi2 nabhAvatA utA. (mAupiusujAe) te bhAtAnA mata, tabhI pitAnI maajnyaan| 52 pAsa al. ( dayapattaM sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare) teo svabhAve dayALu hatA. teo kuLamaryAdAnuM pAlana karatA kAravatA ane tene ArAdhaka paNa hatA. meLavelI vastunA pAlaka temaja tenA gharAka paNa hatA. arthAt prajAhitane yegya vastuone prApta karatA hatA ane prApta Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre seukare keukare Narapavare purisavare purisasIhe purisavagghe purisAsIvise purisapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDhe ditte vittevicchiNNatasya kArako dhArakazcetibhAvaH / 'maNusside' manuSyendraH-manuSyeSu indra iva paramaizvaryavAn / 'jaNavayapiyA' janapadapitA-janapadasya-janapadavAsinAM janAnAM vinayazikSApradAnAdrarakSaNAt bharaNapoSaNa-zIlatayA ca pitev-pitaa| 'jaNavayapAle' jnpdpaal:-jnpdvaasijiivmaatrprtipaalkH| 'jaNavayapurohie' janapadapurohitaHjanapadasya janapadavAsinAM janAnAM zAntikAritayA purohita iva purohitaH, 'seukare' setukaraH-mArgaH setuH maryAdA'pi setuH, tadubhayasya karaH karteti yAvat / 'keukare' ketukaraH cihnakArakaH, adbhutakAryakaraNAt ; 'Narapavare' narapravaraH-narAH sAdhAraNAH teSu pravaraH kozasainyabalazAlitayA zreSThaH, 'purisavare' puruSavaraH-puruSeSu-puruSArthadekha-rekha rakhate the / [ maNusside jagavayapiyA jaNavayapAle jaNavayapurohie ] manuSyoM meM ye indra samAna paramaizvaryazAlI the| janapadanivAsiyoM ko vinaya saMbaMdhI zikSA ke dAtA hone se evaM unakA acchI taraha se rakSaNa karane se tathA bharaNapoSaNa karane se ye deza ke pitA tulya the| isIliye ye janapadapAlaka aisA viruda dhAraNa kiye hue the| aura isIliye ye prajAjana ke liye purohita-sabase pahile hita meM sAvadhAna rahane vAle the| [ seukare ] ye unmArgagAmI manuSyoM ko mArga para lAte the aura unheM maryAdA meM sthira karate the| [ keukare ] ye akSata kAryoM ke karane vAle the| / Narapavare ] ye manuSyoM meM zreSTha the, (purisavare ) aura puruSoM meM pradhAna the| " nara" isa zabda se yahAM sAdhAraNa 12tumAnu 2kSaNa 42tA tA. tamanA 52 gate pare5 |mtaa utA. (maNussiMde jaNavayapiyA jaNavayapAle jaNavayapurohie ) manuSyoma te chandra samAna parama aizvaryazAlI hatA. janapada nivAsIone vinaya saMbaMdhI zikSA devA vALA hovAthI temaja temanuM sArI rIte rakSaNa karavAthI tathA bharaNapoSaNa karavAthI teo dezanA pitA-tulya hatA. te mATe ja teo janapadapAlaka evuM birada dhAraNa karatA hatA. ane eTalA mATe ja prajAjanane mATe purohita-sarvathI paDasA hitamA sAvadhAna 2DevAvA tA. (seukare) tara janmANAbhI manuSyAne bhArga 52 utA mane tabhane bharyAhAmA sthi2 42tA tA. (keukare) taya sahabhuta Ayo 42naa2| utA. (Narapavare) te manuSyAmA zreSTha (tA. (purisavare) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 pIyUvarSiNI TIkA. sU. 11 kUNikavarNanam " catuSTayakArakeSu janeSu paramArthacintakatayA'gresaraH / ' purisasIhe ' 1 puruSasiMhaH, puruSaH siMha iva, siMha iva nirbhayo balavAMtha ityarthaH ' purisavagve ' puruSavyAghraH - vyAghrasadRzazUra ityarthaH ' purisAsI vise ' puruSAzIviSaH - abandhyakopatvAd bhujaGgatulyaH / 'purisapuMDarI e' puruSapuNDarIkaH - puruSaH puNDarIkamiva = zvetakamalamiva mRduhRdayavattvAt, janAnAM sukhakaratvAcca / 'purisavaragaMdhahatthI' " puruSavaragandhahastI - vipakSapakSamardakatayA rAjA puruSavaragandhahastI - tyucyate / 'aDDhe' ADhyaH - pracuradhanasvAmitvAt, 'ditte' dRptaH - darpavAn - zatruvijaya kAritvAt, svadezasvadharmAbhimatatvAcca / 'vitte ' vittaH - prakhyAtaH, 'vicchiNNa - viula-bhavaNasayaNA - saNa - jANa - vAhaNAiNe' vistIrga - vipula - bhavana - zayanAss - sana - yAna - vAhanAkIrNaH, manuSyoM kA grahaNa huA hai / unameM zreSTha ye isaliye the ki ye koza evaM sainyabala Adi se samRddha the / puruSa zabda se cAroM puruSArthoM ko sAdhana karanevAle manuSyavizeSa kA grahaNa huA hai, unameM ye pradhAna isaliye the ki ye paramArtha ke cintaka the / ( purisasIhe purisavagve purisIvise purisapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDhe ditte vitte vicchiNNa-viula-bhavaNa-sayaNA-saNa - jANa - vAhaNA- iNNe) puruSasiMha ye isaliye the ki puruSoM meM ye siMha ke samAna nirbhaya evaM baliSTha the / puruyA ye isaliye the ki ye puruSoM meM vyAtra ke samAna zUra the / puruSAzIviSa ye isaliye the ki ye puruSoM meM sarpa ke samAna avadhyakopavAle the / puruSoM meM puMDarIka tulyaye ane purUSAmAM pradhAna-mukhya hatA. 'nara' A zabdathI ahI sAdhAraNa manuSyAna a levAya che. temanAmAM zreSTha eTalA mATe hatA ke teo kAza temaja sainyakhala AdithI samRddha hatA. purUSa ' zabdathI cAre purUSArthAne sAdhana karavAvALA manuSya vizeSane a grahaNa karAyA che. temanAmAM te pradhAna ( mukhya ) eTalA mATe hatA ke teo paramAnA cintaka hatA. ( purisasIhe purisavagdhe purisAsIvise purisapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDhe ditte vitte vicchiNNa-vi ula-bhavaNa-sayaNA - saNa - jANa - vAhaNA- iNNe ) 53SasiDa teo eTalA mATe hatA ke purUSomAM teo sihunA jevA niya temaja baliSTha hatA. purUSavyAghra te eTalA mATe kahevAtA ke teo purUSAmAM vAghanA jevA zUrAM hatA. purUSAzIviSa eTalA mATe hatA ke purUSAmAM teo sarpanA jevA saphaLa-kApavALA hatA. purUSAmAM puMDarIka tulya teo e mATe hatA ke temanuM hRdaya garIbe prati krayA-kAmala hatuM, temaja sAdhA tee 6 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre viula-bhavaNa-sayaNA-saNa-jANa-vAhaNAiNNe bahudhaNNa-bahujAyarUvarayae AogapaogasaMpautte vicchaDDiya-paurabhattapANe vistIrNAni vistAramupagatAni, vipulAni pracurANi, bhavanAni gRhAH, zayanAni zayyAH, AsanAni, yAnAni rathAH, vAhanAni=azvAdayaH, tairAkIrNaH paripUrNaH,'bahudhaNNabahujAyarUbarayae' bahudhAnyabahujAtarUparajataH-bahUni dhAnyAni yasya sa bahudhAnyaH, bahUni jAtarUparajatAnijAtarUpANi=suvarNAni rajatAni rUpyANi ca yasya sa bahujAtarUpara jataH, bahudhAnyazvAsau bahujAtarUparajatazceti tathA, bahudhAnyabahusuvarNarajata-paripUrNa ityarthaH / 'Aoga-paoga-saMpautte' Ayoga-prayogasamprayuktaH-Ayogo dhanalAbhaH, tasya prayogo vyavahAraH, tatra samprayukto vyApRtaH kRtodyama ityrthH| 'vicchaDiyapauraisaliye the ki inakA hRdaya garIboM ke prati dayArdra-komala thA, evaM sAdhAraNa se bhI sAdhAraNa manuSya ke liye ye sukhakArI the| puruSoM meM uttama gaMdhahastI ke tulya ye isaliye the ki ye zatruoM ke mardaka the| pracura dhanakA svAmI hone se ye ADhaya the| zatruoM ke jItanevAle hone se ye dRpta the| svadeza evaM svadharma kA pAlaka hone se ye vitta-prakhyAta the| inake aneka vistRta prAsAda the| bahuta adhika aneka prakAra ke zayyA, Asana, yAna aura vAhana inake pAsa the / [bahudhaNNa-bahujAyarUvarayae inakA koSThAgAra zAli godhUmAdi dhAnyoM se bharA rahatA thA / tathA inakA bhaNDAra sone cAndI se sadA bharA rahatA thA / [ AogapaogasaMpautte ] dhanake lAbhake vyavahAra meM ye sadA udyamazIla rahate the| (vicchaDDiya-paura-bhatta-pANe) raNamAM paNa sAdhAraNa manuSyane mATe teo sukhadAtA hatA. purUSomAM uttama gaMdhahastInA jevA teo e mATe hatA ke teo zatruone mardana karanArA hatA. ghaNA dhananA svAmI hovAthI teo ADhaya hatA. zatruone jItavAvALA hovAthI teo dama hatA. svadeza temaja svadharmanA pAlaka hovAthI teo vitta-prakhyAta hatA. temanA aneka moTA moTA mahela hatA. bahuja vadhAre aneka prakAranI zayA, Asana, yAna (ratha) ane vAhane temanI pAse Dato. (bahudhaNNa-bahujAyarUva-rayae) temanI // 2 ( 2) zAli godhUma Adi dhAnyathI bharelo rahetuM hatuM tathA temano bhaMDAra sonA cAMdIthI sadA ma252 27to to. (Aoga-paoga-saMpautte) dhananA sAnA vyavahAramA tme| hameza dhamA 2DetA utA. (vicchaDiya-paura-bhatta-pANe) tamanA 2sAmA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 11 kUNikavarNanam bahu-dAsI-dAsa-go-mahisa-gavelagappabhUe paDipuNNa-jaMta-kosakoTThAgArA-udhAgAre balavaM dubbalapaccAmitte ohayakaMTayaM nihayabhattapANe' vicchaditapracurabhaktapAnaH-vicchardite datte pracure bahule bhaktapAne AhArapAnIye yena sa tathA, vitIrNabahutarAnnajala ityarthaH / ' bahu-dAsI-dAsa-go-mahisagavelagappabhUe' bahu-dAsI-dAsa-go-mahiSa-gavelakaprabhUtaH bahavo dAsyo dAsA gAvo mahinyo gavelakAH meSAzca, taiH prabhUtaH suvRddhimupagataH / 'paDipuNNa-jaMta-kosa-koTThAgArA-udhAgAre' pratipUrNa-yantra-koza-koSThAgArA-''-yudhA''gAraH, tatra-yantraM-zilpAdisAdhanarUpaM-jalayantrAdikaM prastaraprakSepaNAdirUpaM ca, kozo-dInAra-ratnAdibhANDAgAram , koSThAgAraM-dhAnyagRham , AyudhAgAraM-vividhazastrAstragRhaM ca pratipUrNa yasya sa tathA / 'balavaM' balavAn - tanubala-dhanabala-sainyabalasampannaH / 'dubbalapaccAmitte' durbalainake rasoI ghara meM itanA bhaktapAna banatA thA, ki sabake bhojana kara lene para bhI bahutasA baca jAtA thA, jo garIboM ko de diyA jAtA thA / (bahu-dAsI-dAsa-gomahisa-gavelaga-ppabhUe) inakI sevA ke liye bahuta se dAsI dAsa inake pAsa sarvadA rahate the| aura inakI pazuzAlA meM gAya, bhaiMsa tathA meMSoMkA jhuNDakA jhuNDa rahatA thA / (paDipugNa-jaMta-kosa-koTThAgArA-udhAgAre) unakA yantrAgAra yantroM se-zilpa ke sAdhanoM se, phuhArA ke sAdhanoM se, tathA patthara pheMkane ke sAdhanoM se paripUrNa thA, inakA koza suvarNamudrA ratna Adi se bharA rahatA thA, aneka prakAra ke dhAnyoM se inakA koSThAgAra paripUrNa thA, tathA inakA zastrAgAra aneka prakAroM ke astrazastroM se sadA bharA rahatA thaa| (bala) ye rAjA vizeSa balavAn the, arthAt tanubala eTalI te raseI banatI hatI ke badhAM bhejana karI lIdhA pachI paNa ghaNIe rasA vadhI 57tI tI 2 rImAne mApI hevAmAM pAtI. (bahu-dAsIdAsa-go-mahisa-gavelaga-ppabhUe) temanI sevA mATe ghanA hAsIhAsa temanI pAse sarvadA rahyA karatA hatA. temanI pazuzAlAmAM gAya bheMsa tathA gheMTAnAM TojAnaii 2Detai sai. (paDipuNNa jaMta-kosa-koSThAgArA-udhAgAre) tamanA ytraagAra yaMtrathI-zilpanAM sAdhanathI, phuvArAnAM sAdhanathI, tathA patthara pheMkavAnA sAdhanothI paripUrNa hatA. temane prajAne senAnA sikkA rane AdithI bharapUra rahetuM hatuM. aneka prakAranAM dhAnyathI temane kekAra paripUrNa hite tathA temanuM zastrAgAra aneka prakAranAM astrazastrothI sadA bhareluM rahetuM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre kaMTayaM maliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM ohayasattuM nihayasattuM pratyamitraH-durbalAH balahInAH pratyamitrAH zatradA yasya sa durblprtymitrH| ataH paraM sarvAgi vizeSaNAni rAjyasya, prazAsaditi kriyAyA vA santi, tasmAd vizeSaNAnAM napuMsakatvaM dvitIyaikavacanAntatvaM c| 'ohayakaMTayaM ' upahatakaNTakam-upahatAH= saMpattiharaNAdibhiH upaghAtaM prAptAH kaNTakAH kaNTakavat antaHpraviSTatayA vedanApradAH taskarAdayo yasmin rAjye, zAsane vA, tat tathA / 'nihayakaMTayaM' nihatakaNTakamnihatAH-bandhanAdibhirdaNDaM prAptAH kaNTakAH yatra tat 'maliyakaMTayaM ' malitakaNTakammalitAH prahArAdibhirmathitA kaNTakAH yatra tt| 'uddhiyakaMTayaM' uddhRtakaNTakamuddhRtAH=nijajanapadAbahiSkRtAH kaNTakA yatra tat tathA / 'akaMTayaM' akaNTakamdhanabala evaM sainyabala se saMpanna the / (dubalapacAmitte) inake jitane bhI vairI the ve saba durbala-balahIna the / rAjya bhI inakA (ohaya kaMTayaM nihayakaMTayaM maliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM) upahatakaMTaka-bhItara praviSTa hokara cubhanevAle kAMToMkI taraha pranAko pIDita karanevAle taskara AdikoM se sarvathA rahita thA / hitakaMTaka isaliye ki jitane bhI rAjya meM cora Adi the ve saba baMdhanadvArA baddhakara kArAvAsa meM banda kara diye gaye the| malitakaMTaka isaliye thA ki rAjya meM jo bhI cora Adi the ve saba prahAroM dvArA mathita kara diye gaye the / uddhRtakaMTaka isaliye thA ki rAjya ke samasta cora Adi apane janapada se bAhara kara diye gaye the| isaprakAra inakA rAjya ( akaMTayaM ) tu. (balavaM) mA 2 vizeSa javAna hutA parthAt tanumasa (zArIri4 ma) dhanasa temana sainyAsathI saMpanna hatA. (dubbalapaccAmitte) tamanAramA zaDatAtemA mAhura-maDIna utA. tabhanuzanya 55] (ohayakaMTaya nihayakaMTaya maliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM) paData 4- 242maita 2DI huNyA 42 tevA 4iTAnA prajAne duHkha-pIDA karanAra taskara AdikothI sarvathA rahita hatuM. nihalakaTakaeTalA mATe ke rAjyamAM je kaIcAra Adi hatA teo badhAne baMdhanathI bAMdhIne kArAvAsamAM purI mukelA hatA. malitakaMTaka eTalA mATe hatuM ke rAjyamAM je koI cera Adi hatA teo badhAne prahArothI mathita karavAmAM (mAravAmAM) AvyA hatA. uddadhRtakaMTaka eTalA mATe hatuM ke rAjyanA tamAma cora Adine pitAnAM dezathI bahAra karI devAmAM AvyA hatA. A prakAre temanuM rAjya (akaMTaya) se pAyo dvArA ta:42 2mAhi TAsAne DhIne sarvathA niSTa Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI. 11 kUNikavarNanam. maliyasattuM uddhiyasattuM nijiyasattuM parAiyasattuM vavagayadubbhikkhaM mAribhayavipyamukaM khemaM sivaM subhikkhaM pasAMta DiMbaDamaraM rajjaM pasAsemANe viharai // sU. 11 // 57 6 prabalapratApabhayAd avidyamAnAH kaNTakAH, yadvA upaghAta - nihanana - malanoddhAraNakriyAbhinirmUlIkRtAH kaNTakA yasmin tattathA / ohayasattaM ' upahatazatru - upahatAH=saMpattiharaNAdibhirupaghAtaM prAptAH zatravo yatra tat upahatazatru rAjyaM zAsanaM vA; 'nihayasattuM' nihatazatru nihatAH = bandhAdibhirdaNDaM prAptAH zatravo yatra tattathA, ' maliyasattuM 'malitazatru prahArAdibhirmalitAH=mathitAH zatravo yatra tattathA, ' uddhiyasattuM ' uddhRtazatru - svadeza 'nijjiyasattu ' bahiSkRtazatru / , nirjitazatru - tatsainyasaMhArAdibhiH paribhUtazatru / 'parAiyasattuM ' parAjitazatru - parAjitAH zatravo yatra tattathA, vazIkRtazatru ityarthaH / 'vavagayadubhikkhaM ' vyapagatadurbhikSam - durlabhA bhikSA durbhikSA, vyapagatA- durbhikSA yasmAt tad vyapagatadurbhikSaM bhikSAdaurlabhyarahitamityarthaH, 'mAribhayaviSpamukkaM ' mArIbhayavipramuktam= marakIbhayarahitam / " khemaM' kSemam-kSemayuktaM sakuzalam, sivaM zivaM- nirupadravam / 'subhikkhaM ' subhikSa- sulabhA bhikSA yatra tattathA / ' pasAMtaDiMbaDamaraM ' prazAnta 4 ina upAyoM dvArA taskara Adi kAMToM se rahita hokara sarvathA akaMTaka banA huA thA / (ohayasattuM nihayasattuM maliyasattuM uddhiyasattuM nijjiyasattuM parAiyasattuM ) isI prakAra inakA rAjya upahatazatru, nihatazatru, mathitazatru, uddhRtazatru, nirjitazatru evaM parAjitazatru thA / [ vavagayadubhikkhaM mAribhayavippamukkaM ] inake rAjya meM bhikSukoM ko bhikSA kI durlabhatA nahIM thI / marakI kA bhayataka bhI janatA ko pIDita nahIM karatA thA / ataH rAjya meM sarvatra ( kSemaM ) kuzalatA kA sadbhAva thA / (sivaM ) yahAM kI janatA meM kuzalatA chAne kA eka kAraNa yaha bhI thA ki yahAM kisI bhI manyu N tu. (ohayasattuM nihyasattuM maliyasattuM uddhiyasattuM nijjiyasattu parAiyasattuM me prAre 4 tenu rAjya upahatazatru, niDutazatru, bhathitazatru, uddhRtazatru, nirbhitazatru tebha 4 parAntizatru hetu. ( vavagayadubhikkhaM mAribharyAvappamukkaM) tenA rAjyabhAM likSuone likSA bhajavI hursala nahotI. bharaDIno laya annane duHkha sAyato nahi. sAma rAjyamA sarvatra (kSemaM ) kuzajatAnA sahalAva hato. (sivaM) ahIMnI annamAM zajatA chavAI navAnuM meDa azu e paNa hatuM ke ahIM kAipaNa prakAranA upadrava nahAtA. upadravanA abhAva Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. aupapAtikasUtre mUlam-tassaNaM koNiyassa ranno dhAriNI NAmaM devI hotthA, sukumAlapANipAyA ahINa-paDipuSaNa-paMciMdiyasaDimbaDamaram-vighnakalahAbhyAM rahitam , evaM yathA syAttathA, evaMbhUtaM vA 'rajja' rAjyaM-'pasAsemANe' prazAsat-pAlayan 'viharai' viharati tiSThati // sU. 11 // TIkA-tassa NaM koNiyassa ranno' tasya khalu koNikasya rAjJaH 'dhAriNI NAma devI hotthA' dhAriNI nAma devI-rAjJI AsIt, sA dhAriNI rAjJI kIdRzI ? atrocyate-'sukumAlapANipAyA' sukumArapANipAdA-pANI ca pAdau ca pANipAdam , prANyaGgatvAdekavadbhAvaH, tataH sukumAraM komalaM pANipAdaM yasyAH sA tathA, sukomalakaracaraNA / 'ahINa-paDipuNNa-paMciMdiya-sarIrA' ahIna-paripUrNa-paJcendriya-zarIrAlakSaNato'hInAni=sampUrNalakSaNAni, svarUpataH paripUrNAni-nAtihasvAni nAtidIrghANi prakAra kA upadrava nahIM thA / upadrava kA abhAva bhI isaliye thA ki (subhikSaM ) isameM logoM ko khAdyasAmagrI sulabha thii| ( pasAMtarDibaDamaraM) vighna aura kalahakA yahA~ nAma bhI nahIM thaa| isa prakAra, athavA aise [ rajja pasAsemANe viharai ] rAjya kA pAlana karate hue koNika rAjA rAjya karate the // sU0 11 // 'tassa NaM koNiyassa ranno' ityAdi, (tassa NaM koNiyassa rano) usa koNika rAjA kI (dhAriNI NAmaM ) dhAriNI nAma kI (devI) rAnI ( hotthA) thI / ( sukumAlapANipAyA) isake hAtha aura paira donoM hI baDe sukumAra the| (ahINa-paDipuNNa-paMciMdiya-sarIrA) isakA zarIra lakSaNase ahIna evaM svarUpa se paripUrNa-na atihasva aura na ati4g merA bhATe to (subhikkha) tabhI bona mApAnI sAmagrI sukhama hatI. (pasAMtaDiMbaDamaraM) vina bhane usaDa (801)nu nAma nizAna 4 nAtu. 2prAre athavA-sevA (raja pasAmemANe viharai) zanyanu pAlana 42tA 24 4i 2 20nya 42 // tA. (sU. 11) "tassa NaM koNiyassa raNNo' pratyAhi. (tassa Na koNiyassa raNNo) te ANi satanA (dhAriNI NAma) pArinAmanA (devI) 271 (hotthA) tI. (sukumAla-pANi-pAyA) tenA hAtha mane 5 // manneya marDa sukumAra (ma) // (ahINa-paDipuSaNa-paMciMdiya--sarIrA) tenu zarIra lakSaNathI ahIna tema ja svarUpathI paripUrNa-bahu nAnuM nahi tema bahu meTuM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 12 dhAriNIvarNanam rIrA lakkhaNa-vaMjaNa-guNovaveyA mANu-mmANa--ppamANa-paDipuNNasujAya-savvaMga-suMdaraMgI sasi-somAkAra-kaMta-piya-dasaNA surUvA nAtipInAni nAtikRzAni paJca indriyANi yatra tadahInaparipUrNapaJcedriyaM, tAdRzaM zarIraM yasyAH sA ahInaparipUrNapaJcendriyazarIrA-nyUnAdhikavaikalyAdidoSarahitalakSaNasahitapaJcendriyapUrNasundarazarIrA iti yAvat / 'lakravaNa-vaMjaNa-guNovaveyA' lakSaNa-vyaJjanaguNopapetA, natra-lakSaNAni cihnAni hastarekhAdirUpANi svastikAdIni, vyaJjanAni-mazatilAdIni, tAnyeva guNAH prazastarUpAH tairupapetA susampannA / 'mANu-mmANa-ppamANapaDipuNNa-sujAya savvaMga-suMdaraMgI' mAnonmAna-pramANa-pratipUrNa-sujAta-sarvAGga-sundarAGgI, mAna jalAdiparipUrNakuNDAdipraviSTe puruSAdau yadA droNaparimitaM jalAdi nissarati tadA sa puruSAdirmAnavAnucyate, tasya zarIrAvagAhanAvizeSo mAnamatra gRhyate / unmAnam = UrdhvamAnaM yat tulAyAmAropya tolane'rdhabhArapramANaM bhavati tat / pramANaM-nijAGgulIbhiraSTottarazatAGguliparimitocchrAyaH, mAnaM ca unmAnaM ca pramANaM ceti mAnonmAnapramANAni, taiH pratipUrNAni saMpannAni, ata eva sujAtAni yathocitAvayavasaMnivezayuktAni, sarvANi= saka gani, aGgAni mastakAdArabhya caraNAntAni yasmiMstat tAdRzam-ata eva sundaradIrgha aura pAMcoM indriyoM se paripUrNa thA / ( lakkhaNa-baMjaNa-guNovaveyA) lakSaNahastarekhAdikarUpa evaM vyaMjana-masatila AdirUpa cihnoM se yaha susaMpanna thI / (mANummANa-ppamANa-paDipuNNa-mujAya-savyaMga-suMdaraMgI) mAna, unmAna evaM pramANa se paripUrNa hone ke kAraNa yathocita avayavoM kI racanA se isake mastaka se lekara caraNataka ke samasta aMga evaM upAMga baDe hI suhAvane the, ataH isakA zarIra sAgasundara thA / ( sasi-somAkAra-kaMta-piyadaMsaNA) caMdramA ke tulya isakA svarUpa muTu nahi ta mane pAyeya ndriyothI paripUrNa hatu (lakkhaNavaMjaNa-guNovaveyA) sakSaNa-20 2Ahi435 te 4 vya -bhasA ta mAhi 35 yinothI te susapanna tI. (mANu-mmANa-ppamANa-paDipuNNa-sujAya-savvaMgasuMdaraMgI) mAna, unmAna tebha prabhAethI paripUrNa pAna 42Ne ythocita avayavonI racanAthI tenA mAthAthI laIne paga sudhInAM samasta aMga tema ja upAMge ghaNuM ja suMdara hatAM tethI tenuM zarIra sarvAga-suMdara hatuM. (sasi-somAkAra-kaMta-piyadasaNA) dramA samAna tenu 2135 pAthI te Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 aupapAtikasUtre karayala - parimiya- pattha-tivalI - valiyamajjhA kuMDala--lihiya-gaMDalehA komuiya-rayaNiyara-vimala paDipuNNa- somavayaNA siMgArAgAramaGga=vapuryasyAH sA tathoktA 'sasi - somAkAra - kaMta - piya- daMsaNA ' zazi - saumyAkArakAnta - priyadarzanA, zazIva - candra iva saumyaH = sundaraH AkAraH kharUpaM yasyAH sA tathA, kAntA - kamanIyA-manoharA, priyaM hRdayAhlAdakaM darzanaM yasyAH sA tathA / tataH padatrayasya karmadhArayaH / 'suruvA' surUpA - zobhanaM rUpaM yasyAH sA tathA / ' karayala - parimiya-pasattha-tivalI - valiya - majjhA' karatala - parimita - prazasta - trivalI - valitamadhyA - karatalena parimitaH pramANita : - muSTigrAhya ityarthaH, sa cAsau prazastaH- zubhaH, trivalIvalitaH = udaropari vartamAnA trirekhA trivalistayA valito = yukto madhyo = madhyabhAgA yasyAH sA tathA / 'kuMDalu-llihiya-gaMDalehA' kuNDalo - llikhita - gaNDalekhA, kuNDalAbhyAmullikhitA ghRSTA gaNDalekhA = kapolamaNDale racitA patrAvalI yasyAH sA tathoktA, 'komuiya - rayaNiyara - vimala - paDipuNNa - somavayaNA' kaumudita-rajanIkara-vimala paripUrNasaumyavadanA, kaumuditaH zaraccandrikAsahito yo rajanIkaraH = pUrNacandrastadvad vimalaM hone se yaha dekhanevAloM ke liye baDI hI kAnta - manohara lagatI thI, isaliye isakA darzana hRdaya kA AhlAdaka hotA thA / ( surUvA ) aura yahI kAraNa thA ki jisakI vajaha se yaha surUpA thI / ( karayala - parimiya- pasattha - tivalI -valiyamajhA ) isakA madhyabhAga - kaTipradeza karatalaparimita arthAt mUThI meM Asake itanA patalA thA, prazasta thA, tathA isakA udara trivalIyukta thA / ( kuMDalu - llihiya - gaMDalehA ko - iya - rayaNiyara - vimala - paDipuNNa - somavayaNA ) isake kapolamaMDala para jo patrAvaLI racita thI vaha kAnoM meM pahira hue donoM kuNDaloM se ullikhita - ghRSTa hotI rahatI thI / isakA jo saumyavadana - sundara mukha thA vaha candrikA se samanvita rajanIkara arthAt jonArAo mATe ghaNIja kAMta-maneAhara lAgatI hatI. tethI tenu' darzana hRdayane AsAdR4 thatu N hetu (suruvA) bhane mena araNathI te suiyA hutI. ( karayala-parimiya-pasattha-tivalI - valiyamajjhA ) teno madhyalAga - uTipradeza 4shtaaparimita eTale muThThImAM samAi zake evA pAtaLA hatA, prazasta hatA tathA peTa trivasI (trazu pakSI) vAju hetu. (kuMDala-llihiya- gaMDalehA komuiya-rayaNiyaravimala--paDipuNNa--somavayaNA) tenA polamaMDala (me gAsa) para ne patrAvalI (zAbhA vadhAravA banAvela racanA) banAvelI hatI te tenA kAnamAM paherelAM ane kuMDaleAthI ghasAtI hatI. tenuM je saumya vadana-sukha hatuM te ca MdrikAthI Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 12 dhAriNIvarNanam. cAruvesA saMgaya-gaya-hasiya-bhaNiya-vihiya-vilAsa-salaliya-saMlAva -NiuNa-juttovayAra-kusalA suMdara-ghaNa-jaghaNa-vayaNa-kara-caraNaparipUrNa saumyaM vadanaM mukhaM yasyAH sA tathA / 'siMgArAgAracAruveSA' zRGgArA''gAracAraveSA, zRGgArasya zRGgArarasasya agAramiva gRhamiva cAruH zobhano veSo nepathyaMvastrAdiracanA yasyAH sA tathA / 'saMgaya-gaya-hasiya-bhaNiya-vihiya-vilAsasalaliya-lAva-NiuNa-juttovayAra-kusalA'-saGgata-gata hasita-bhaNita-vihitavilAsa-salalita-saMlApa-nipuNa-yuktopacAra-kuzalA, saMgateSu samuciteSu gata-hasitabhaNita-vihita-vilAsa-salalita-saMlApeSu nipuNA, tatra-gataM gamanaM gajahaMsAdivat, hasitaM smitaM, bhaNitaM vacanaM kokilavINAdisvareNa ca yuktaM, vihitaM ceSTitaM, vilAso-netraceSTA, salalitasaMlApaH-vakroktyAdyalaGkAreNa sahitaM parasparabhASaNaM, teSu nipuNA=caturetyarthaH, tathA yuktopacAreSu sadvyavahAreSu kuzalA=dakSetyarthaH, tataH padadvayacandramA ke samAna bilakula vimala thaa| [ siMgArAgAracAruvesA ] isakA nepathya arthAt veSa zRGgAra kA ghara thA / [ saMgaya-gaya-hasiya-bhaNiya-vihiya-vilAsasalaliya-saMlAva-NiuNa-juttovayAra-kusalA] isakI gati gaja evaM haMsAdikoM kI gati jaisI manomugdhakArI thI, isakA smita bahuta sundara thA, evaM isakA bhASaNa kokila aura vINA Adi ke svara jaisA karNapriya thA, isakI ceSTAe~ aura vilAsa ati manohara the, tathA salalitasaMlApa-paraspara saMbhASaNa vakrokti Adi alaMkAroM se yukta thA / matalava kahane kA yaha hai ki yaha ina gamanAdika kriyAoM meM vizeSa catura thI / sAtha 2 yogya sadvyavahAroM meM bhI yaha kuzala thii| [ suMdara-thaNa-jaghaNa-vayaNazAlatA yaMdramA samAna bhisAsa nija tu. [siMgArA-gAracAruvesA ] tenA nepathya arthAt 5 nae zAnu 52 tu. ( saMgayagaya-hasiya-bhaNiya-vihiya-vilAsa-salaliya-saMlAva-NiuNa-juttovayAra - kusalA ) tenI cAla gaja (hAthI) tema ja haMsa AdikanI gati jevI mane mugdhakArI hatI. tenuM smita (hasavuM) ati sundara hatuM. tenI belI keyela ane vINA AdinA svara jevAM karNapriya hatAM. tenI ceSTAo ane vilAsa ati mane hara hatA. tathA salalitasaMlApa-paraspara saMbhASaNa-vakrokita Adi alaMkArovALAM hatAM. kahevAno matalaba e che ke te gamana (cAla) Adika kriyAemAM bahu catura hatI. sAthe sAthe ucita sadvyavahAramAM paNa te kuzala Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra nayaNa-lAvaNNa-vilAsa-kaliyA pAsAIyA darimaNijjA abhirUvA paDirUvA, koNieNaM raNNAbhaMbhasAraputteNa saddhiM aNurattA avirattA, itu sadda-pharisa-rasa-rUva-gaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoe paJcaNubhavamANI viharai // sU. 12 // sya karmadhArayaH / 'suMdara-thaNa-jaghaNa-bayaNa-kara-caraNa-nayaNa-lAvaNNa-vilAsa -kaliyA' sundara-stana-jaghana-vadana-kara-caraNa nayana-lAvaNya-vilAsa-kalitA 'pAsAIyA' prAsAdIyA-'darisaNijjA' darzanIyA / 'abhiruvA' abhirUpA 'paDi rUvA' pratirUpA, 'koNieNa raNNA bhaMbhasAraputteNa' koNikena rAjJA bhaMbhasAraputreNa 'saddhiM' sArddha-saha / 'aNurattA' anuraktA-anurAgavatI, 'avirattA' aviraktA-patyau pratikUle'pi koparahitA, 'iTe' iSTAn-mano'nukulAn , 'sadda-pharisa-rasa-rUva-gaMdhe' zabda-sparza-rasa-rUpa-gandhAn , 'paMcavihe' paJcavidhAn , 'mANussae kAmabhoe' mAnuSyakAn manuSyasambandhinaH kAmabhogAn , 'pacaNubhavamANI' pratyanubhavantI-bhuJjAnA 'viharai' viharati sma iti // sU0 12 // kara-caraNa-nayaNa-lAvaNNa-vilAsa-kaliyA ] isake payodharayugala puSTa, jadhana kadalIstaMbha jaise, vadana rAkAzazi jaisA arthAt pUrNimA ke candra jaisA thA, kamala jaise komala isake kara caraNa the, nayanalAvaNya anupama, evaM vilAsa manohara thA / [pAsAIyA ] yaha rAjA ke citta ko pratisamaya pramudita karatI rahatI thI / draSTavya vastuoM meM yaha bhI eka [darisaNijjA] draSTavya vastu thii| [ abhirUvA paDirUvA ] abhirUpa evaM pratirUpa thii| (koNieNaM raNNA bhaMbhasAraputteNa saddhiM aNurattA avirattA iTTe sadda-pharisa-rasa-rUva-gaMdhe paMcavihe mANussara kAmabhoe paJcaNubhavamANI viharai ] yaha rAnI apane priyapati kogika rAjA ke sAtha, DatI. [sudara-thaNa-jaghaNa-vayaNa-kara-caraNa-nayaNa-lAvaNNa - vilAsa - kaliyA] tenAM bane tane puSTa, jaghana keLanAM staMbha jevAM, vadana-mukha rAkAzaziarthAt pUrNimAnA caMdra jevuM hatuM. kamaLa jevA suMvALA hAtha paga hatAM. netranAya anupama tema 4 vilAsa manohara tuM. (pAsAIyA) te 20jn| cittane haravakhata khuzI karatI rahetI hatI. joI zakAya tevI vastuomAM te paY 4 (darisaNijjA) nArAya: tA. [abhirUvA paDirUvA] sami35 tema 14 prati35 tI. (koNieNaM raNNA bhaMbhasAraputteNa saddhiM aNurattA avirattA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 poyUSavarSiNI-TIkA sra 13 bhagavatpravRttivyApRta puruSavarNanam . mUlam -- tassa NaM koNiyassa raNNo ekke purise viulakayavittie bhagavao pavittivAue bhagavao tadevasiyaM pavittiM Nivedei // sU013 // TIkA- 'tassa NaM koNiyassa raNNo' ityAdi / khalu koNikasya rAjJaH 'ekke' ekaH 'purise' puruSaH 'viulakayavittie' vipulakRtavRttikaHvipulA=adhikA kRtA vRttirAjIvikA yasmai sa vipulakRtavRttikaH - dattapracurajIvikaH, 'bhagavao' bhagavataH sarvavidhaizvaryavato mahAvIrasya ' pavittivAue ' pravRttivyApRtaH = pravRttau - vArtAyAM kadA kuto vihRtya grAme nagare vA samavasRtaH : etadrUpAyAm - vyApRtaH niyuktaH 'bhagavao' bhagavataH -- zrI mahAvIrasya ' taddevasiyaM' taddaivasikIM - tasmin divase bhavA taddaivasikI-nAm, arthAt asmin divase'smAnnagarAd vihRtyA'sminnagare bhagavAn virAjate, ityetadrUpAM divasasambandhinIM 'pavitti' pravRttiM vArttA ' Nivedei' nivedayatikathayatIti / sU0 13 // jo bhaMbhasAra ( zreNika ) kA putra thA; anurakta hotI huI, usake krodhita hone para bhI pratikUlatA se vimukha bana, icchita zabda, sparza, rasa, rUpa evaM gandharUpa pAMcoM indriyoM ke mAnavocita pradhAna kAmabhogoM kA anubhava karatI huI AnaMda se, apanA samaya vyatIta karatI thI / sU0 12 // 4 tassa NaM koNissa ' ityAdi, [tassa NaM koNissa raNNo ] una koNika rAjA ke yahAM [ eke purise ] eka aisA puruSa niyukta thA jise rAjA kI ora [ vilayavitti ] baDI saha-pharisa - rasa - ruva-gaMdhe paMcavihe mANussara kAmabhoe paccaNubhavamANI viharai ) me rAelI potAnA priyayati aNi rAla De ne lAlasAra (zreNi4) no putra hatA tenI sAthe anurakata (premALa) hatI. rAjA krodhita thAya te paNa te pratikULatAthI vimukha hatI, eTale anukULa hatI. manane game tevA zabda, spa, rasa, rUpa tema ja gaMdharUpa pAMca IMdrinA mAnavAcita mukhya kAmabhogAnA anubhava karatI AnathI peAtAnA samaya vyatIta 42tI hutI. (sU. 12 ) "" ' tassa NaM koNiyamsa " ityAdi. ( tamsa NaM koNiyassa raNNo ) te aNi rAnnane tyAM [ ekke purise ] Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam -- tassa NaM purisassa bahave aNNe purisA diSNabhai-bhatta-veyaNA bhagavao pavittivAuyA bhagavao taddevasiaM pavitiM Nivedeti // sU0 14 // 64 TIkA -- tassa NaM purisassa' ityAdi, tasya bhagavadvArtAharasya puruSasya bhRtyasya 'bahave aNNe purisA' bahavo'nye puruSAH - rAjasevakAH, te kIdRzA ? ityAha'diNNa - bhai - bhatta- ta-veyaNA' datta--bhRti-bhakta -- vetanAH - bhRtiH svarNamudrAdirUpA, bhaktam AjIvikA milatI thI / ( bhagavao pavittivAue ) bhagavAn kaba kahAM se vihAra kara kisa grAma meM samavasRta hue haiM " isa samAcAra ko jAnane ke liye vaha niyukta kiyA gayA thA / tathA [ bhagavao taddevasiyaM pavitti fras ] bhagavAn ke dainika vRttAnta kA bhI arthAt - Ajadina bhagavAn isa nagara se vihAra kara isa nagara meM virAja rahe haiM isa prakAra kI unakI dainika vihAravArtA kA bhI dhyAna rakhatA thA / yaha vRttAnta rAjA ke nikaTa nivedana karatA thA / sU0 13 // 6 tarasa NaM purisassa bahave ' ityAdi, [ tassa NaM purisassa bahave aNNe purisA ] isa puruSa ke hAtha ke nIce aneka puruSa ki jinheM ( diNNa - bhai - bhatta - veyaNA ) isakI tarapha se suvarNamudrAdirUpa bhRti, evaM annAdirUpa bhakta isa prakAra donoM taraha kA aura bhI bahuta "6 mev| yu3Sa rAbheo hato ne zabda ta23thI ( viulakayavittie) bhoTI bhAbhUviDA bhajatI hutI. [ bhagavao pavittivAue ] bhagavAna kayAre kayAMthI vihAra karI kayA gAmamAM samavasata thayA che" e samAcAra jANavAne bhATe tenI nibhAguDa urelI hutI. tathA [ bhagavao taddevasiyaM pavittiM Nivedei ] bhagavAnanA dainika vRttAnta=arthAt Ajaroja bhagavAna A nagarathI vihAra karIne A nagaramAM birAje che e prakAranI tenI dainika ( divasa saMbaMdhI ) vahAravArtA nuM paNa dhyAna rAkhatA hatA. A vRttAnta rAjAnI pAse nivedyana urato to. ( sU. 13 ) " tassa NaM purisassa bahave " ityAdi. ( tassa NaM purisassa bahave aNNe purisA) te puruSanA hAtha nIce mIla yA pu3SA hatA. bhane ( diNNa - bhai - bhatta - veyaNA ) tenA tara3thI suvarNa mudrApa bhUti temaja annArUpa bhakta-khArAka ema banne prakAranuM vetana Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sa. 15 upasthAnazAlAgatakUNikavarNanam. 65 mUlam--teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM koNie rAyA bhaMbhasAraputte bAhirayAe uvaTThANasAlAe aNega-gaNaNAyaga-daMDaannarUpam idaM dvividhaM vetanaM-jIvikA dattaM yebhyaH, te dattabhRti-bhaktavetanAH 'bhagavao pavittivAuA'-bhagavataH pravRttivyAtAH-bhagavavihArasamavasaraNAdivRttAnta-nivedane niyuktAH, bhagavatastadaivasikI pravRtti nivedayanti-kathayantIti yAvat , naTekena mRtyena tAdRgapratibandhavihAriNo bhagavataH vihArasamavasaraNavArtAnivedanaM sulabham iti hetoratra kArye bahavo niyuktA iti bhAvaH // sU0 14 // TIkA--'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi, tasmin kAle tasmin samaye 'koNie rAyA bhaMbhasAraputte' koNiko rAjA bhaMbhasAraputra:-ayaM koNiko nRpo bhaMbhasArasya zreNikAparanAmavato nRpasya putraH, 'bAhiriyAe uvaTThANasAlAe' bAhyAyAmupasthAnazAlAthAm bAhye sabhAgRhe-'aNega-gaNaNAyaga-daMDaNAyaga-rAI-sara-talavara-mADaMvetana diyA jAtA thaa| (bhagavao) ve bhagavAn mahAvIra ke ( pavittivAuyA ) vihAra aura samavasaraNa Adi vRttAnta kA nivedana karane ke liye niyukta the, [bhagavao tadevasiyaM pavitti Niveni] isaliye. ve bhagavAn kI vihArasaMbaMdhI evaM samavasaraNasaMbaMdhI vArtA pratidina Akara ka nivedana karate the // sU0 14 // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ) usa kAla usa samaya ( koNie rAyA bhaMbhasAraputte) bhaMbhasAra-zreNika nRpa ke putra koNika rAjA ( bAhirayAe uvaTThANasAlAe) bAhara kI upasthAna mAlA meM (aNega-gaNaNAyaga-daMDaNAyaga(52) ApAmA mAtuM. ( bhagava o) tesa bhagavAna mahAvIrana (pavittivAuyA ) viDA2 ane samasa25 hi vRttAMtanu nivehana 421 // bhATa rANesA utai. ( bhagava o taddevasiyaM pavitti Nivedeti ) tathA teso bhavAnanI vihAra saMbaMdhI temaja samavasaraNa saMbaMdhI vArtA darareja AvIne nivedana karatA tA. (sU. 14) " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" tyAhi. ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNa) te sa te sabhaye (koNie rAyA bhaMbhasAraputte ) manasA2--zreNi zatanA putrANi 2 ( bAhirathAe uvaTThANasAlAe) sA2nI 52thAna sAmai ( aNega-gaNaNAyaga-daMDaNAyaga-rAI-sara-talavara-mADaM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 aupapAtikasUtre NAyaga-rAI-sara-taLavara-mAiMbiya-koDuMbiya-maMti-mahAmaMti-gaNagadovAriya-amacca-ceDa-pIDhamada-nAgara-negama-seTi-seNAvai -satthavAha-dUya-saMdhivAla saddhiM saMparibuDe viharai // sU0 15 // biya-koDuMbiya-maMti-mahAmaMti-gaNaga-dovAriya amacca-ceDa-pIDhamada-nAgara-negama-seTThiseNAvai-satthavAha-dUya-saMdhivAla saddhi' aneka-gaganAyaka-daNDanAyaka-rAjezvara-talavara-mADambika-kauTumbika--mantri-mahAmantri-gaNaka-dauvArikA-'mAtya-ceTa-pIThamarda-nAgara-naigama-zreSThi-senApati-sArthavAha-dUta-sandhipAlaiH sArdham , tatra-aneke ye gaNanAyakAH samutpanne prayojane ye gaNaM kurvanti te gaNanAyakAH, gaNapradhAnA ityarthaH, daNDanAyakA-daNDadAtAraH, rAjAnaH-maNDalA'dhipAH, IzvarA-aizvaryasampannAH yuvarAjAH, talavarAH-talaM sauvarNapaTTabandhaH, parituSTanarapatipradattena tena talena varAH, talavarAH-santuSTabhUpapradattapaTTabandhasuzobhitarAjakalpAH ityarthaH, 'mADaMbiya' mADambikAH, grAmapaJcazatIpataya ityarthaH, yadvA-sArvakroza-dvayaparimitaprAntarairvicchidya vicchidya sthitAnAM grAmANAmadhipatayaH, koDuMbiya-kauTumbikAH-bahukuTumbabharaNatatparAH, mantriNaHrAI-sara-talavara-mADaMbiya-koDaMbiya-maMti-mahAmaMti-gaNaga-dovAriya-amacca-ceDapIDhamadda-nAgara-negama-seTi-seNAvai-satyavAha-ya-saMdhivAla saddhiM saMparibuDe viharai) aneka gaNanAyakoM se-prayojana upasthita hone para jo gaNa taiyAra karate the aise logoM se, daNDanAyakoM se, mANDalika rAjAoM se, IzvaroM se yuvarAjoM se, talavaroM se rAjAne saMtuSTa hokara jina logoM ko suvarNakA paTTabandha diyA, usa paTTabandha se suzobhita rAjAtulya puruSoM se, mADambikoM se-pA~ca sau grAmoM ke adhipatiyoM se, athavA-DhAI DhAI kozakA antara jina do gAmoM ke bIca meM hotA hai aise aneka gAmoM ke adhipatiyoM se, kauTumbikoM se-kuTumba ke bharaNa-poSaNa meM tatpara vyaktiyoM se biya-koDubiya-maMti-mahAmaMti-gaNaga-dovAriya-amacca - ceDa-pIDhamadda-nAgara-negamaseTThi-seNAvai-satthavAha-dUya-saMdhivAla saddhi saMparivuDe viharai) mane gnnnaaykethI=projana upasthita thAya tyAre je gaNu taiyAra karatA hatA tevA lokothI, daMDanAyakethI, mAMDalika rAjAothI, IzvarethI yuvarAjethI, talavathI=rAjAe saMtuSTa thaIne je lokone suvarNane paTTabandha Ape hoya te paTTabaMdhathI suzobhita rAjA jevA purUSothI, mADambikathI pAMcaso gAmanA adhipatiothI athavA aDhI aDhI gAunuM aMtara je be gAmonI vacce hoya evA aneka gAmonA adhipatiothI, kauTumbikathI kuTuMbanA A26 pauSa 52 vyatimAthI, mAtramAthI,=4vyanI samIkSA (nirNaya ) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 15 upasthAnazAlAgatakUNikavarjanam . kartavyAlocanaM mantraH, so'syAstIti mantrI, bahusaMkhyakA mantriNaH, vicArakArakA ityarthaH, mahAmantriNaH-mantrimaNDalapradhAnAH-sUkSmAtisUkSmavicArakA ityarthaH, gaNaga-gaNakAH-jyotiSikAH-zubhAzubhaphalAdezakAriNaH, 'dovAriya' dauvArikA dvArapAlAH, amAtyAH-rAjyahitacintakAH-aSTAdazAnAM prakRtInAM nAgarikazreNInAM mahattarA iti yAvat , ceTAH. dAsAH, pIThamardAH-aGgasaMvAhakAH-AsanasamIpavartinaH-sevakAH, nAgarAH nagaravAsino nAgarikA, naigamAH-pauravagijaH, zreSThinaH-lakSmIkRpAsUcakapaTTAlaMkRtakAH pradhAnavyavahAriNaH 'seNAvai / senApatayaH-caturaGgasenAyAzcaturvidhA adhipAH, sArthavAhAH-sAtha samAnavyavasAyisamUha vAha yanti yogakSemAbhyAM rakSanti iti arthAt-samUhena dUradezaM gatvA krayavikrayakartAraH / dUtAH-sandezaharAH, sandhipAlAH-yudhyamAnena rAjJA kRtaHsandhiHtaM pAlayantIti sandhipAlAH / eteSAM dvandvaM vidhAya tairgaganAyakAdisandhipAlA'ntaiH sArddham , atra ASatvAt sandhipAlazabdottaravartitRtIyAvibhakterlopaH, 'saMparikhuDe' samparivRtaH -saMsamyak samantAdveSTitaH 'viharaI' viharati-sukhena kAlaM nayati smeti bhAvaH // sU0 15 // mAntrayoM se kartavya kI samIkSA karanevAle vicAravAna puruSoM se, mahAmantriyoM se= sUkSmAtisUkSmavicArazIla mantrimaNDala ke pradhAnoM se, gaNakoM se-zubha, azubha phala kA nivedana karanevAle jyotiSiyoM se, dauvArikoM se dvArapAloM se, amAtyoM se rAjya ke heta cintakoM se arthAt aThAraha prakRtiyoM-jJAtiyoM ke mukhiyoM se, ceToM se dAsoM se, pIThamaIkoM se aGgamaIkoM se arthAt samIpa meM rahanevAle sevakoM se, nAgaroM se nAgarika puruSoM se, naigamoM se pauravaNigjanoM se, zreSThiyoM se lakSmI kI kRpA kA sUcaka paTTa se suzobhita mukhya mukhya seThoM se, senApatiyoM se caturaGgiNI senA ke nAyakoM se, sArthavAhoM se, dUtoM se, tathA-sandhipAloM se zatru rAjAoM ke sAtha sandhi karane ke liye niyukta adhikArI puruSoM se parivRta hokara baiThe hue the // sU0 15 // karanArA vicAravAna purUthI, mahAmaMtriothI sUkSmAtisUkSama vicArazIla maMtrimaMDalanA pradhAnethI, gaNakethI=zubha azubha phalanAM nivedana karavAvALA jetiSiethI, dauvArikethI dvArapALothI, amAtyothI =rAjyahitaciMtakathI arthAt aDhAra prakRti-jJAtionA mukhiothI, eTethI=dAsethI, pIThamathIaMgamardakethI arthAta pAse rahevAvALA (hajurIA) sevakethI, nAgarathI= nAgarika purUSAthI, nigamothI=para vaNika janathI, zreSThiothI lakSmInI kRpAnA sUcaka paTTathI suzobhita mukhya mukhya zeThethI, senApatiothI=caturaMgiNI senAnA nAyakethI, sArthavAhathI, dvatathI tathA saMdhipAlothI=zatru rAjAonI sAthe saMdhi karavAne mATe nimaNuMka karelA adhikArI purUSothI vIMTaLAIne beThA hatA. (sU. 15). Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahA TIkA-' teNaM kAleNaM ' ityAdi / adhunA caramatIrthaGkaraM bhagavantaM zrImahAvIrasvAminaM varNayati- teNaM' iti sUtreNa / sa khaLu bhagavAn vacanAgocaraguNanikararuciro mahAvIro'pratibandhavihArakrameNa pUrNabhadramudyAnaM samavasartukAmaH campAyA nagaryAH samIpaM grAmamupAgata iti vardhate ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / tasmin khalu kAle-caturthArakalakSaNe tasmin samaye-kogikabhUpazAsanasamaye, 'samaNe' zramaNaH-zrAmyati-tIvratapasi yatate, te zramaNaH / 'bhagavaM' bhagavAn samagraizvaryasampannaH, 'mahAvIre' mahAvIraH-mahAvIranAmnA prasiddhazcaramatIrthakaraH, guganiSpannamidaM nAma; adhunA mahAvIrazabda-vyutpattimAha-vizeSataH zivapadamiyati-gacchatIti vIraH athavA vidArayati ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samage bhagavaM mahAvIre' ityAdi, aba caramatIrthakara bhagavAna mahAvIra svAmI kA " teNaM kAleNaM" ityAdi 16 veM sUtradvArA varNana kiyA jAtA hai| isameM sarvaprathama vacana-agocaraprazasta guNoM ke samUha se virAjita ve prabhu apratibaMdha vihAra karate hue pUrNabhadra nAma ke udyAna meM padhArane ke nimitta caMpAnagarI ke samIpavartI grAma meM padhAre / ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) avasarpigI kAlake caturtha Are ke usa samayameM ki jisa samaya meM koNika rAjA rAjya karate the, (samaNe) zramaNa-tItra tapasyA karanevAle ( bhagavaM ) bhagavAna-samagra aizvarya saMpanna ( mahAvIre ) mahAvIra-jo apunarAgamanarUpa se zivapada ko prApta karate haiM ve vIra haiM, karmazatruoM kA jo vidAraNa " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre" chatyAhi. ve ya2bha tItha42 mAvAna mahAvIra svAmInu pani " teNaM kAleNa" ityAdi 16mA sUtra dvArA karavAmAM Ave che. temAM sarvathI prathama vacana agecara-prazasta guNonA samUhathI virAjamAna te prabhu apratibandha vihAra karatAM karatAM pUrNabhadra nAmanA udyAnamAM padhAravAnA nimitte caMpAngriinaa nanA ||bhmaaN padhAryA. ( RsrNa kAleNaM teNaM samaeNaM ) asaNI kAlanA cothA ArA te samaye ke je samayamAM keNika rAjA rAjA 42 tAsamaNe ) zrama-tIna tapasyA ) mAmA samaya avayasana mahAvIre ) maDAvI2- 35. zi padane prAna kare che tevIra che, karmazatruone ja rahe che te vIra Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TokA sU. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam. vIre Aigare titthagare sayaMsaMbuddhe purisuttame purisasIhe purisaripusaMgha-miti viirH| yadvA-ananyA'nubhUtamahAtapaHzriyA virAjate iti vIraH, yadvA antaraGgamohamahAbalanirdalanArthamanantatapovIya vyApArayati iti vIraH sAmAnyajinaH; tadapekSayA mahAMzcAsau vIraH mahAvIraH / mahattvaguNayuktavIratvamasya vividhapariSahopasarganipAte'pi nizcalatvAt janmasamaye nijAGguSThena merozcAlanAcca / 'Aigare' AdikaraH-Adau prathamataH svazAsanApekSayA zrutacAritradharmalakSaNaM kArya karoti tacchIla AdikaraH / 'titthagare' tIrthakaraH-tIryate-pAryate saMsAramohamahoda karate haiM ve vIra haiM, jo ananya sadRza tapasyA kI zobhA se virAjamAna hote haiM-ve vIra haiM, jinhoMne antaraMga-antaH sthita mohake mahAbala kA nAza karane ke liye apane ananta tapa vIryakA prayoga kiyA hai ve vIra haiM / isa prakAra ke vIroM sAmAnya jinoMkI apekSA bhagavAn mahattva guNoM se yukta haiM, isaliye ve mahAvIra haiN| aneka pariSaha upasarga upasthita hone para bhI ve nizcala the, janma samaya meM apane aMgUThe se meru ko hilAyA thA yahI inakA mahatva hai| aise antima tIrthaMkara mahAvIra prabhu jo ina nimnalikhita vizeSaNoM se saMpanna haiM ve caMpAnagarI ke samIpastha grAmameM padhAre, isa prakAra isa sUtrakA saMbaMdha lagAnA cAhiye / ve mahAvIra prabhu kaise haiM ? isa bAta ko nIce likhe hue vizeSaNoM dvArA sUtrakAra spaSTa karate haiN| ve prabhu (Aigare) Adikara--svazAsana kI apekSA zrutacAritrarUpa dharma kI Adi karane vAle haiM, (titthayare) tIrthakara haiM-jisako prApta kara jIva saMsArarUpI mahAsamudra pAra karate haiM je ananya-sadaza tapasyAnI zobhAvaDe virAjamAna che te vIra che. jeoe aMtaraMga-aMtaHsthita mehanA mahAbalane nAza karavAne mATe pitAnA anaMta tapavIya (bala)ne prayoga karyo che te vIra che. e prakAranA vIranI-sAmAnya jInI apekSA bhagavAna mahattva guNethI yukta che, tethI teo mahAvIra che. aneka parISaha upasarga upasthita thatAM paNa teo nizcaLa rahetA, janma samaye pitAnA aMguThAvaDe merU parvatane halAvyo hato eja temanuM mahattva che. evA aMtima tIrthakara mahAvIra prabhu ke je, nimane likhita vizeSaNothI . saMpanna che te caMpothImAtA nA gAmamAM padhAryA. e prakAre A sUtrane saMbaMdha ghaTAvavo joIe. le mahAvIra prabhu kevA che te vAtane nIce lakhelA vishessnnevaa| sUtra . prabhu (Aigare ) mA4i2-25zAsananI apekSA zrutavina mAhi 42181 cha, (titthayare ) tIrtha Amrup Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra dhiryena tat tIrtham caturvidhaH saGghaH, tatkaraNazIlatvAt tIrthakaraH / 'sayaMsaMbuddha' svayaMsambudbhaHsvayaM paropadezamantareNa sambuddhaH samyaktayA bodhaM prAptaH-svayaMsambuddhaH / 'purimuttame' puruSottamaH-puruSeSu uttamaH-zreSThaH-jJAnAdyanantaguNavattvAtpuruSottamaH / 'purisasIhe ' puruSasiMhaH-puruSeSu siMhaH-rAgadveSAdizatruparAjaye dRSTA'dbhutaparAkramatvAt iti, yadvA-puruSaH siMha iva iti puruSasiMhaH / "purisavarapuMDarIe' puruSavarapuNDarIkam-puNDarIkaM-dhavalakamalaM, varaJca tatpuNDarIkaM varapuNDarIkaM dhavalakamalapradhAnaM, puruSo varapuNDarIkamivetyupamitasamAse puruSavarapuNDarIkam , bhagavato varapuNDarIkopamA ca vinirgatA'khilA'zubhamalImasatvAt sarvaiH zubhAnubhAvaiH parizuddhatvAcca, yadvA yathA puNDarIkaM paGkAjAtamapi salile varddhitamapi cobhayasambandhamapahAya nirlepa jalopari ramaNIyaM saMdRzyate nijAnupamaguNagagabalena surAsura-nara-nikara-zirodhAraNIyatayA'timahanIyaM paramasukhA''spadazca bhavati aise caturvidha saMgharUpa tIrtha ke kartA haiM ( sayaMsaMbuddhe ) paropadeza ke vinA svayameva bodha ko prApta hue haiM, isaliye svayaMsaMbuddha haiM, (purimuttame) jJAnAdika anantazuddha guNoM kI jAgRti-viziSTa hone se puruSoM meM uttama haiM, (purisasIhe ) rAgadveSAdika zatruoM ke parAjita karane meM advitIya-parAkrama pradarzita karane ke kAraNa puruSasiMha haiM / (purisavarapuMDarIe) puruSavarapuMDarIka samasta prakAra kI malinatA ke abhAva se puruSoM meM zreSTha zubhra kamala jaise haiM / yahAM bhagavAn ko jo varapuMDarIka kI upamA dI gaI hai usakA bhAva yaha hai ki jisa prakAra kamala kIcaDa se udbhUta hone para evaM jala meM varddhita hone para bhI ina donoM (kIcaDa aura jala) ke saMbaMdha se rahita hokara nirlepa hotA hai, jala se bhinna hokara usImeM rahatA huA bhI jaise kara che. jene prApta karIne jIva saMsArarUpI mahAsamudra pAra kare che evA yaturvidha saMdha35 tArthanA 4 cha. ( sayaMsaMbuddhe ) parepahezana para pAnI bhege04 mAdhane prApta yo cha tethI svayaM samuddha che. ( purisuttame ) jJAna mananta zuddha zuSNanIti -viziSTa pAthI pu3SAmA uttama che. (purisasIhe) rAga dveSAdika zatruone parAjita karavAmAM advitIya parAkrama batAvavAnA kAra thI 535-siDa che. ( purisavarapuMDarIe) 53512 rI-samasta 42nI malinatAnA abhAvathI purUSomAM zreSTha zubhra kamala jevA che. ahIM bhagavAnane je varapuMDarIkanI upamA ApelI che tene bhAva e che ke je prakAre kamala kIcaDathI utpanna thAya che temaja jalamAM vadhatuM jAya che chatAM paNa e bane ( kIcaDa ane jala)nA sabaMdhathI rahita thaIne nirlepa rahe che. jalathI judA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA. sa. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivaNanam. 71 varapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI loguttame loganAhe logahie logatathA'yaM bhagavAn karmapaGkAjAto bhogA'mbhovarddhitaH sannapi nirlepastadubhayamativartate, guNasampadA''spadatayA ca kevalAdiguNabhAvAdakhilabhavyajanazirodhAraNIyo bhavatIti / 'purisavaragaMdhahatthI' puruSavaragandhahastI-gandhayukto hastI gandhahastI varazcAsau gandha hastI varagandhahastI puruSo varagandhahastIva-puruSavaragandhahastI, gandhahastilakSaNaM yathA-- yasya gandhaM samAghrAya, palAyante pare gajAH / taM gandhahastinaM vidyAnnRpatervijayAvaham // iti / / ata eva yathA gandhahastigandhamAghrAya anye gajA itastato drutaM palAyya kyApi nilIyante tadvadacintyAtizayaprabhAvavazAd viharaNasamIraNagandhasambandhagandhato'pi Itisundara dikhatA hai aura sura, asura evaM naroM dvArA apane 2 zirapara dhAraNa kiye jAne se atimahanIya evaM atyaMta prazaMsanIya hotA hai, usIprakAra prabhu bhI karmarUpa paGka se udbhUta hone para evaM bhogarUpa jala meM varddhita hone para bhI ina donoM se nirlipta hI haiM evaM jJAnAdikaguNarUpI sampatti ke sthAna hone se arthAt kevalajJAnAdika guNoM se viziSTa hone se samasta bhavyajanoM dvArA zirodhArya haiN| (purisavaragaMdhahatthI ) bhagavAn puruSoM meM gaMdhahastI jaise haiN| jisakI gaMdha se anya gaja dUra bhAga jAveM usakA nAma gaMdhahastI hai| yaha hastI jisa rAjA ke pAsa hotA hai vaha niyama meM zatruoM ke bIca meM rahane para bhI vijayalakSmI prApta karatA hai| isI prakAra prabhu ke vihAra kI gaMdha se bhI usa 2 sthAna se Damara-marakI Adi upadrava rahIne paNa temAMja rahetAM hatAM jema suMdara lAge che ane sura, asura temaja manuSya dvArA pitAne mAthe dhAraNa karavAmAM AvatAM atimahanIya temaja atyaMta prazaMsanIya bane che, tema prabhu paNa karmarUpa paMka (kIcaDa) thI utpanna thayA chatAM temaja bhegarUpa jalamAM vRddhi pAmyA chatAM paNa e bannethI nirle paja rahelA che temaja jJAnAdika guNarUpI saMpattinuM sthAna havAthI arthAt kevala jJAnAdika guNothI viziSTa hovAthI samasta bhavya jIvo dvArA zirodhArya maneA cha. ( purisavaragaMdhahatthI ) bhagavAn 53SAmA yasto jevA che, jenI gaMdhathI bIjA hAthIo dUra bhAgI jAya tenuM nAma gaMdhahastI che. A hAthI je rAjAnI pAse hoya che te niyamathI zatruonI vacamAM rahevA chatAM paNa vijayelakamI prApta kare che. evI ja rIte prabhunA vihAranI gaMdhathI paNa Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasatre Damara-marakAdaya upadravA drAg dikSu pradravantIti, gandhagajAzritarAjavad bhagavadAzrito bhavyagaNaH sarvadA vijayavAn bhavatIti bhavatyubhayoryuktaM sAdRzyam / ' loguttame' lokottamaH-lokeSu bhavyasamAjeSu uttamaH utkRSTatamaH, catustriMzadatizayapaJcatriMzadvANIguNopetatvAt / "loganAhe ' lokanAthaH-lokAnAM bhavyAnAM nAthaH netA--yogakSemakaratvAt / 'logahie' lokahitaH-lokaH-ekendriyAdiH sarvaprANigaNastasmai hitaH-tadrakSopAyapradarzakatvAt / ' logapaIve' lokapradIpaH-lokasya bhavyajanasamudAyasya pradIpaH; tanmano'bhiniviSTAnAdimithyAtvatamaHpaTalavyapagamena viziSTAtmatattvaprakAzakatvAt; yathA pradIpasya sakalajIvAtha tulyaprakAzakatve'pi cakSuSmanta eva tatprakAzasukhabhAjo bhavanti na tvandhAstathA bhavyA eva bhagavadanubhAvasamudbhUtaparamAnandasandohabhAjo bhavanti nAbhavyA iti bhI itastataH bhAga jAte haiM / evaM bhagavAna kA bhaktajana bhI sarvadA vijayazIla rahA karate haiM / ( loguttame) cautIsa atizaya aura paiMtIsa vANIguNoM se yukta hone ke kAraNa bhagavAna bhavyarUpI loka meM utkRSTatama haiM / ( loganAhe ) lokoM ke arthAt bhavyoM ke yogakSema karanevAle hone se bhagavAna lokanAtha haiM / ( logahie ) sabhI prANiyoM kI rakSA ke upAya dikhalAne ke kAraNa bhagavAn lokoM ke arthAt ekendriya Adi sabhI prANiyoM ke hitakAraka haiN| isaliye ve lokahita haiM / ( logapaIve) bhagavAn logoM ke bhavyoM ke mana meM base hue anAdimithyAtva puJja ko dUra kara viziSTa Atmatattva prakAzita karane ke kAraNa lokapradIpa haiM / jaise-pradIpa yadyapi sabhI jIvoM ke liye tulyaprakAza dene vAlA hai, tathApi netravAn manuSya hI usake prakAza kA Ananda le sakatA hai, usI prakAra bhavyaloga hI te te sthAnamAMthI Damara, marakI-Adi upadrava paNa Amatema bhAgI jAya che, temaja mAvAnanA storn| 59 sahA vinyazIla rahyA 42 cha. (loguttame) yAtrIsa atizayo ane pAMtrIsa vANu guNothI yukta hovAnA kAraNe bhagavAna bhavyarUpI bhai GSTatama che, (loganAhe) khonA arthAt manyonA yogakSema 421- . pApAthI bhagavAna nAtha che. (logahie) tamAma prANImAnI 2kSAnA upAya batAvanAra hovAnA kAraNe bhagavAna lokonAM arthAt ekendriya Adi tamAma prANImAnA hita:24 cha. te bhATekhita cha. (logapaIve) bhagavAna lokenA-bhavya jIvonA manamAM vaselA anAdi mithyAtvapuMjane dUra karIne viziSTa Atmatattava prakAzita karanArA hovAnA kAraNe lokapradIpa che. jemake pradIpa je ke badhA jIvone mATe samAna prakAza ApavAvALo hoya che, paNa Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 poyUSavarSiNI TIkA sU. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam. paIve logapajjoyagare abhayadae cakkhudae maggadae saraNapratibodhayituM pradIpadRSTAntaH; ataeva lokapadena bhavyAnAM grahaNam / 'logapajjoyagare ' lokapradyotakaraH-lokazabdenAtra lokyate dRzyate kevalAlokena yathAvasthitatayeti vyutpattyA lokAlokasorubhayorgrahaNam , tena-lokasya-lokAlokalakSaNasya sakalapadArthasya pradyotaH-lokAlokaprayAtastaM karotItyevaM zIlo lokAlokapradyotakaraH sarvalokaprakAzakaragazIlaH / tAcchIlye kartari TaH pratyayaH / 'abhayadaye' abhayadayaHna bhayam -abhayam , bhayAnAmabhAvo vA-abhayam-akSobhalakSaNa Atmano'vasthAvizeSo mokSasAdhanabhUtamutkRSTadhairyamiti yAvat, dayate-dadAtIti dayaH, abhayasya dayaH abhayadayaH, yadvA-abhayA-bhayarahitA-dayA-sarvajIvaGkaTapratimocanasvarUpA'nukampA yasya seA'bhayadayaH / 'cakkhudaye' cakSurdayaH-cakSurjJAna-nikhilavastutatvA'vabhAlakatayA bhagavAna ke prabhAva-janita paramAnanda ke bhAgI hote haiM; abhavya nahIM / (logapajjoyagare ) bhagavAn lokAlokalakSaNa sabhI padArthoM ke prakAzaka haiM, isaliye ve loka-- pradyotakara hai| (abhayadae ) bhagavAna abhayadaya haiM-AtmAkI akSobhapariNati kA nA abhaya hai| dUsare zabda meM ise mokSakA sAdhanabhUta utkRSTa dhairya bhI kahate haiN| prabhuma ise pradAna karate haiM; ataH ve abhayadaya kahe gaye haiM / athavA bhayarahita dayA jinake pAsa hai ve abhayadaya haiM / bhagavAna kI dayA samasta jIvoM ko saMkaToM se chuDAne vAlI hotI hai; isaliye prabhu abhayada / haiM / ( cakkhudaye) bhagavAna cakSurdaya haiM / jisa prakAH hariNAdi jaMgalI jAnavaroM se yukta vana meM coroM dvArA lUTe gaye aura netravALo manuSya ja tenA prakAzane AnaMda laI zake che, te prakAre ja bhavya loka ja bhagavAnanA prabhAvajanita paramAnandanA bhAgI thAya che; abhavya nahiM. (logapajjoyagare) bhagavAn sakSa tamAma padArthAnA prAza cha, tethI tamA pradyota42 che. (abhayadaye) bhagavAna mabhayadAtA cha. mAtbhAnA zebharahitapaNAnI pariNatinuM nAma abhaya che. bIjA zabdamAM tene mekSanA sAdhanabhUta utkRSTa dharya paNa kahe che. prabhu tene pradAna karavAvALA che tethI teo abhayadaya che. athavA bhayarahita dayA jenI pAse che te abhayadaya che. bhagavAnanI dayA mista jIvone saMkaTothI choDAvavAvALI jaya cha / 24thI prabhu yaha cha. ( cakkhudaye ) bhagavAna yakSuhaya cha. - je prakAre hariNa Adi jaMgalI jAnavarothI yukta vanamAM dvArA lUMTavAmAM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 aupapAtikasUtre cakSuHsAdRzyAt tasya dayo dAyakazcakSurdayaH, yathA hariNAdizaraNye'raNye luNTAkaluNTitebhyaH paTTikAdidAnena cakSUSi pidhAya hastapAdAdi baddhvA tairgarte pAtitebhyaH kazcitpaTTikA'panodena cakSurdatvA mArga pradarzayatIti tathA bhagavAnapi bhavAraNye rAgadveSaluNTAkaluNTitA''maguNadhanebhyo durAgrahapaSTikA''cchAditajJAnacakSubhyo mithyAtvagarte pAtitebhyastadapanayanapUrvakaM jJAnacakSurdatvA mokSamArga pradarzayati / etadeva prakArAntareNA''ha ' maggadae' mArgadayaH-samyagratnatrayalakSaNaH zivapurapathaH, yadvA-viziSTaguNasthAnaprApakaH kSayopazamabhAko AMkhoM ke Upara paTTI bAMdhakara evaM hAtha paira bAMdhakara khaDDe meM paTake gaye prAgiyoM ko koI dayAlu sajjana unakI AMkhoM kI paTTI khola kara evaM unheM khaDDe se nikAla kara mArga dikhalAtA hai aura isa apekSA jaise vaha unheM vyAvahArikarUpa se cakSu kA dAtA kahA jAtA hai usI prakAra bhagavAn bhI isa saMsArarUpa araNya meM rAgadveSa Adi coroM dvArA jinakA AtmaguNarUpI dhana haraNa kiyA jA cukA hai evaM durAgraharUpI paTTI dvArA jinake jJAnarUpI netra Dhake hue haiM tathA jo mithyAtvarUpI khaDDe meM paDe haiM aise prANiyoM ko usa mithyAtvarUpI khaDDe se nikAlakara jJAnarUpI cakSu dekara unheM muktimArga dikhalAte haiM, ataH prabhu cakSurdaya haiN| isI bAtako prakArAntara se sUtrakAra punaH pradarzita karate haiM-(maggadae ) ve prabhu mArgadaya haiM-samyagdarzanAdi ratnatraya mukti kA mArga hai, athavA viziSTa guNasthAnoM kA prApaka kSayopazamabhAva bhI mArga hai / prabhu isake dAtA haiN| (saraNadae) karmarUpI zatruoM se vazIkRta hone ke kAraNa AvelAM ane AMkhenA upara paTTI bAMdhIne temaja hAtha paga bAMdhIne khADAmAM nAkhI devAmAM AvelAM prANione keI dayALu sajjana temanI AMkhonI paTTI kholIne temaja temane khADAmAMthI bahAra kADhIne raste batAve che ane te apekSAe te jema tenA vyAvahArikarUpathI cakSune dAtA kahevAya che, teja prakAre bhagavAna paNa A saMsArarUpa araNyamAM rAgadveSa Adi caro dvArA jenA AtmaguNarUpI dhana haraNa karavAmAM AvI cukeluM che temaja durAgraharUpI paTTI dvArA jenAM jJAnarUpI netra DhAMkI dIdhelAM che tathA je mithyAtvarUpI khADAmAM paDyA che tevAM prANione te mithyAtvarUpI khADAmAMthI kADhIne jJAnarUpI cakSu ApIne temane muktimArga batAve che-tethI prabhu cakSuddeya che. A vAtane prazantarathI sUtra412 3zane pradarzita 42 cha, (maggadae ) te (pramu) bhaagdaya che--samyagdarzanAdi ratnatraya muktine mAge che athavA viziSTa guNasthAnane prAta 42|1naa2 kSayopazamalApa para bhAga che. prabhu teno hAta cha. ( saraNa Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TokA. sU. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam dae jIvadae bohidae dhammadae dhammadesae dhammanAyae dhammamArgaH, tasya dayaH-dAtA, 'saraNadae' zaraNadayaH-zaraNaM-paritrANaM karmaripuvazIkRtatayA vyAkulAnAM prANinAM rakSaNasthAnaM vA tasya dayaH / 'jIvadae' jIvadayaH-jIveSu-ekendriyAdisamastaprANiSu dayA-saGkaTamocanalANA yasyeti, yadvA-jIvanti munayo yena sa jIvaH-laMyamajIvitaM tasya dayaH / ' bohidae' bodhidayaH-bodhiH-jinapraNItadharmamUlabhUtA tattvArthazraddhAnalakSaNasamyagdarzanarUpA tasthA dayaH / 'dhammadae' dharmadayaH-dharmaH-durgatiprapatajjantusaMrakSaNalakSaNaH zrutacAritrAtmakantasya dayaH / 'dhammadesae' dharmadezakaHdharmaH prApratipAditalakSagastasya dezakaH updeshkH| 'dhammanAyae' dharmanAyakaH vyAkula hue prANiyoM ko prabhu nirbhaya sthAna ke pradAyaka haiM, (jIvadae ) bhagavAn kI dayA kevala saMjJI paMcendriya jIvoM taka hI sImita ( vyApta ) nahIM hai, kintu ekendriya se lekara samasta saMjJI asaMjJI paMcendriya prANiyoMtaka bhI vaha ekarasa hokara baha rahI hai, isaliye ve jIvadaya haiN| athavA-munijana jisa jIvanase jIte haiM aisA jo saMyamarUpa jIvita hai usake pradAtA hone se prabhuko jIvadaya kahA gayA hai / (yohidae ) bhagavAn samakitarUpI bodhako dene vAle haiM / (dhammadae ) durgati meM girate hue prANiyoMko jo dhAraNa arthAta rakSaNa kare vaha zrutacAritrAtmaka dharma hI dharma hai| bhagavAna usa dharmake dAtA haiN| (dhammadesae) bhagavAn uktasvarUpa dharmake upadezaka hai| dhammanAyae) bhagavAn usa dharmake nAyaka-netA arthAt prabhavasthAna haiM / dae ) :pI zatrumAthI 1za 42rAmesA pAnA eNe vyAsa yeto prANimAne prabhu nirNaya sthAnano prahAya che. (jIvadaye ) bhagavAnanI yA kevala saMjJI paMceMdriya jI sudhI ja vyAsa (maryAdita) nathI, paraMtu ekediyathI mAMDIne samasta saMjJI asaMsI paMceMdriya prANIo sudhI paNa teo ekarasa thaIne vahe che, te mATe teo jIvadaya che. athavA munijana jevuM jIvana jIve che tevuM saMyamarUpa jIvana je che tenA pradAtA hovAthI prabhune paya hesA cha. ( bohidaye ) bhavAn samati3pI mAdhane hevAvA che. (dhammadae) gatimA 5i prANisAno dvA2 maryAt 2kSA 42 te zrutayAritrAtma dharma 4 dharma cha. bhagavAn te dharmanA dAtA che. (dhammadesae ) mApAne 752 4sA 2135 dharmanA upaheza cha. (dhammanAyae) bhagavAna te ghanA nAyanetA arthAta prabhavasthAna che. (dhammasArahI) bhagavAna dharma35 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre sArahI dhammavaracAuraMta-cakavaTI dIvo tANaM saraNagaI paiTThA dharmasya nAyakaH netA prabhava iti yAvat / 'dhammasArahI' dharmasArathiH-dharmasya sArathiH, bhagavati sArathitvAropeNa dharme rathatvAropo vyaHyate iti paramparitarUpakAlaGkArastasmAd yathA sArathI rathadvArA tatsthamadhvanInaM sukhapUrvakamabhISTaM sthAnaM nayati unmArgagamanAditazca pratiruNaddhi tathA bhagavAn dharmadvArA mokSasthAnamiti bhAvaH / 'dhammavara-cAuta-cakavaTTI' dharmavaracAturantacakravartI-dAna-zIla-tapo-bhAvaiH catasRNAM narakAdigatInAM caturNA vA kaSAyANAmanto nAzo yasmAt , athavA-catasro gatIzcaturaH kaSAyAn vA'ntayati nAzayatIti, yadvA-caturbhirdAnazIlatapobhAvaiH kRtvA'nto ramyo'thavA catvAro dAnAdayo'ntA-avayavA (dhammasArahI) bhagavAn dharmarUpa rathakA saMcAlana karanevAle haiN| bhagavAnameM sArathitvakA Aropa karanese dharmameM rathatvakA Aropa vyaJjita hotA hai, isaliye yahA~ paramparitarUpaka alaMkAra samajhanA caahiye| isakA abhiprAya yaha hai ki, jaise sArathI rathadvArA ratha para baiThe hue pathikoMko sukhapUrvaka unake abhISTa sthAnameM pahu~cAtA hai, unmArgagamana Adise unako rokatA hai, usI prakAra bhagavAn bhI dharmarUpa rathameM bhavya prANiyoMko baiThAkara usake dvArA unheM unakA abhISTa mokSa sthAnataka sukhapUrvaka pahu~cA dete haiM aura unheM unmArgase rokate haiN| isaliye bhagavAn dharmasArathi kahe gaye haiM / (dhammavaracAuraMtacakavaTTI) dAna, zIla, tapa, evaM bhAva ina dharmake jina cAra pAyoM dvArA cAra narakAdi gatiyoMkA athavA cAra krodhAdi kaSAyoMkA nAza hotA hai, athavA-cAra gatiyoMkA evaM cAra kaSAyoMkA jo nAza karatA hai, athavA dAna, zIla, tapa evaM rathanA saMcAlana karavAvALA che. bhagavAnamAM sArathitvane Arepa karavAthI dharmamAM rathatvane Aropa vyaMjita (pragaTa) thAya che. tethI ahIM paraMparitarUpaka alaMkAra samajavo joIe. tene abhiprAya e che ke jema sArathI rathadvArA ratha para beThAM beThAM pathikone sukhapUrvaka tenA abhISTa sthAne pahoMcADe che, ADA-avaLA mArgathI tene roke che, te ja prakAre bhagavAna paNa dharmarUpa rathamAM bhavya prANione besADIne te dvArA temane temanA abhISTa mokSa sthAnasudhI sukhapUrvaka pahoMcADI de che ane temane beTA mArgathI reke che. AthI bhagavAna dharmasArathi 42vAya che. (dhammavaracAuraMtacakkayaTTI hAna, zIkha, ta5, temaja bhAva e dharmanA je cAra pAyA che te vaDe cAra narakAdi gatione athavA cAra kaSAyone nAza thAya che athavA cAra gatione temaja cAra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA. sU. 16 bhagavAmahAvIrasvAmivarNanama. yasya, yadvA-catvAri dAnAdIni antAni svarUpANi yasya, 'anto'vayave svarUpe ca'-iti hemacandraH / sa caturantaH, sa eva svAdhike prajJAyaNi cAturantaH, cAturanta eva cakra janmajarAmaraNocchedakatvena cakratulyatvAt , varaJca tat-cAturantacakraM varacAturantacakram , varapadena rAjacakrApekSayA'sya zreSThatvaM vyajyate lokadvayasAdhakatvAt , dharma eva varacAtura*ntacakraM dharmavaracAturantacakraM tAdRzasya dharmA'tiriktasyAsambhavAt / ataeva saugatAdidharmAbhAsanirAsaH, teSAM tAttvikArthapratipAdakatvAbhAvena zreSThatvAbhAvAt , dharmavaracAturantacakreNa vartituM zIlaM yasyeti dharmavaracAturantacakravartI, cakravartipadena paTkhaNDAdhipatisAdRzyaM vyajyate, tathAhi-catvAraH-uttaradizi himavAn zeSadikSu copAdhibhedena samudrA antAH sImAnasteSu svAmitvena bhavazcAturantaH, cakreNa-ratnabhUta-praharaNavizeSasadRzena cAritraratnena vartituM zIlaM yasya sa cakravartI. cAturantazcAsau cakravartI ca cAturantacakravartI, bhAva ina cArako lekara jo ramya-zreSTha hai, athavA-dAnAdika cAra jisake avayava haiM, athavA dAnAdika cAra jisake svarUpa haiM. vaha caturanta hai, caturanta zabdase svArthameM aN pratyaya karane para "cAturanta" bana jAtA hai, cAturantahI janma, jarA aura maraNakA ucchedaka honese eka cakra hai, ise vara zabdake sAtha saMbaMdhita karane para "varacAturantacakra" aisA pada bana jAtA hai, vara pada isa cAturantacakrako rAjacakrakI apekSA zreSTha prakaTa karaneke liye diyA gayA hai / rAjacakra to kevaLa isa lokakAhI sAdhaka hotA hai taba ki yaha cAturantacakra ihaloka aura paraloka ina donoM lokoMkA sAdhaka mAnA gayA hai| aba isa "varacAturantacakra" padako dharmake sAtha milAne para "dharmavaracAturantacakra" isa prakArakA pada niSpanna ho jAtA hai, kaSAyane je nAza kare che athavA dAna. zIla, tapa temaja bhAva e cArane laIne je ramya-zreSTha che athavA dAnAdika cAra jenAM avayavo che athavA dAnAdika cAra jenuM svarUpa che te caturanta che. caturanta zabdathI svArthamAM vaLa pratyaya karavAthI cAturanta bane che. cAturanta ja janma jarA ane maraNane nAza karanAra hovAthI cakra che, tene vara zabdanI sAthe joDavAthI " varacAturaktacaka" evuM pada banI jAya che. vara pada A cAturantacakrane rAjacakranI apekSAe zreSTha prakaTa karavA mATe ApeluM che. rAjacaka te kevala Aja lokane sAdhaka bane che jyAre A cAturantacaka Ihaloka ane paraloka e bane lokono sAdhaka mAnavAmAM Ave che. have A "varacAturantacaka" padane dharmanI sAthe joDavAthA "dharmavaracAturantacakra" A prakAranuM pada Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre 4 appasihaya-vara-nANa- daMsaNa-dhare viyaTTacchaume jiNe jAvae tiSNe dharmeNa-nyAyena varaH zreSThaH itaratIrthikA'pekSayeti dharmavaraH, dharmAH puNya-yama- nyAya svabhAvA''cArasomapAH, ityamaraH, sa cAsau cAturantacakravartI ca / yadvA cAturantaM ca taccakraM cAturantacakaM, varazca taccAturantacakraM varacAturantacakraM dharmo varacAturanta cakramiva dharmavaracA turanta - cakraM tena vartituM vartayituM vA zIlaM yasya sa tathA / 'dIvo' dvIpaH - saMsArasamudre nimajjatAM dvIpatulyatvAt / ' tANaM' trANaM karmakadarthitAnAM bhavyAnAM rakSaNasamarthaH / ata eva teSAM saraNagaI ' zaraNagatiH- AzrayasthAnam / 'paTTA' pratiSThA - kAlatraye'pyavinAzitvena sthitaH / 6 appaDihaya - vara - nANa- daMsaga - ghare ' apratihatavarajJAnadarzanadharaH - pratihataM jisakA artha " dharmahI varacAturantacakra hai " aisA hotA hai / anya saugatAdika dharma dharmavaracAturantacakra nahIM haiM; kyoMki unameM tAttvikatA kA abhAva hai / isakA bhI kAraNa eka yahI hai ki ve yathAvasthita arthakA yathArtha pratipAdana nahIM karate haiM / isa dharmaracAturantacakra ke anusAra jisake vartana karanekA svabhAva hai vaha dharmavaracAturantacakravartI hai, ata eva bhagavAn dharmavaracAturantacakravartI haiM / bhagavAn saMsAra samudra meM DUbanevAle prANiyoMke dvIpatulya haiM; isaliye ve svayaM ( dIvo) dvIpa haiM / (tANaM ) karmoM se kadarthita bhavyoMke prabhu rakSaka haiM isaliye trAtA kahe gaye haiM, aura isI kAraNa (saraNagaI ) bhavyoMke liye zaraNasvarUpa haiM / ( paTThA) prabhu svayaM pratiSThAsvarUpa isaliye haiM ki tInoM kAloM meM bhI unakA kabhI bhI vinAza nahIM hotA hai / ( appa - Diha - - nANa - daMsaNadhare ) prabhukA anaMtajJAna evaM anaMta darzana apratihata- nirA 78 4 niSpanna thAya che. jeno artha dhama ja varacAturantacakra' che evA thAya che. jIna saugata Adi, dharma dharbhavasyAturantaya nathI; prema temAM taattvikatAnA abhAva che. tenuM paNa kAraNa eka tA e che ke tee yathAvasthita ane yathArtha (kharAkhara) pratipAdana karatA nathI. A dharmavaracAturantacakrane anusarIne jene vartana karavAnA svabhAva che te dharmavaracAturantacakravartI che. eTale ja bhagavAna dharma varacAturantacakravattI che. bhagavAna sauMsAra samudramAM DUmavAvAjA AziyAnA dvIpa nevA che tethI tethe pote ( dIvo) dvIpa che. (tANaM) :rbhAthI 4rthita lagyonA prabhu rakSaH che te bhATe tethe trAtA :vAya che, ramane te 4 arathI tethe ( saraNagaI ) labhyone bhATe zaraNusva35 che. (paiTThA) alu pote pratiSThA-svaya bheTalA bhATe chetra amAMzu tebhano uDIo vinAza thte| nathI. ( appaDiya - vara - nANa - daMsaNa - dhare ) prabhunu Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sU. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam tArae buddhe bohae mutte moyage savvannU savvadarisI siva-mayalabhittAdyAvaragaskhalitaM na pratihatam-apratihataM, jJAnaJca darzanaJcati jJAnadarzane, vare zreSThe ca te jJAnadarzane-varajJAnadarzane-kevalajJAnakevaladarzane, apratihate varajJAnadarzane-apratihatavarajJAnadarzane, dharatIti dhrH-aprtihtvrjnyaandrshnyodhrH-aprtihtvrjnyaandrshndhrHaavrnnrhitkevljnyaankevldrshndhaarii| 'viyadRcchaume' vyAvRttacchamA-chAdyateAtriyate kevalajJAna-kevaladarzanAdyAtmano'neneti chadma-ghAtikakarmavRndaM-jJAnAvaraNIyAdirUpaM karmajAtam, vyAvRttaM-nivRttaM chadma yasmAt sa vyaavRttcchdmaa| 'jiNe' jinaHrAgadveSazatruvijetA / 'jAvae' jApakaH-jApayati rAgadveSAdizatrUn jayantaM bhavyajIvagaNaM dharmadezanAdinA prerayatoti jApakaH / 'tiNNe' tIrNaH-svayaM saMsAraughaM tIrNaH-uttIrNaH / 'tArae' tArakaH-tArayati-tarato'nyAn bhavyajIvAn prerayatIti taarkH| 'buddha' buddhaH-svayaM varaNa evaM vara=zreSTha hai arthAt prabhu AvaraNarahita kevalajJAna, kevaladarzana ke dhAraka haiN| (viyadRcchaume ) kevalajJAna evaM kevaladarzanAdika jisake dvArA AvRta hote haiM vaha yahAM chadma zabdase gRhIta huA hai, ataH isa dRSTise 'chadma' zabdakA artha ghAtika karma hotA hai, yaha chadma prabhukI AtmAse sarvathA nivRtta ho cukA hai, isaliye prabhu vyAvRttachadma haiN| (jiNe ) rAgAdika antaraMga zatruoM para vijaya pAne se prabhu jina haiN| (jAvae) jotanevAle bhavyajIvoM ko prabhu ne apanI dharmadezanA dvArA AtmakalyANa ke mArga kI ora prerita kiyA, isaliye prabhu jApaka-jitAnevAle haiM / (tiNNe) saMsArasamudra se pAra hone kI vajaha se prabhu svayaM tIrNa haiN| ( tArae) bhagavAna ne saMsArasamudra se pAra hone ke icchAvAle jIvoM ko prerita kiyA isaliye anaMtajJAna temaja anaMta darzana apratihata-nirAvaraNa temaja vara zreSTha che arthAt prabhu AvaraNurahita kevalajJAna ane kevala darzananA dhAraka che. (viyadRcchaume) sajJAna tama upasa zanAhi // dvArA donaya cha te ahIM chadma zabdathI levAmAM Avela che. Ama e dRSTithI chadma zabdane artha ghAtikakarma thAya che. A cha prabhunA AtmAthI sarvathA nivRtta thayela che. mATe prabhu vyAvRtta-chama cha. (jiNe) zAhi tara shtrus| 52 vizya bhejavAthI prabhu sina cha. (jAvae) wait bhavya 7vAne prabhuse pitAnI dharmadezanA dvArA AtmakalyANanA mArganA tarapha prerita karyA te mATe prabhu 154-chatAvAvA cha. (tiNNe) saMsAra samudrathI // 2 thavAnA raNe prabhu pAte tI che. (tArae) bhagavAne saMsA2 samudrathI pA2 thavAnA chApAvAne Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika bodhaM prAptaH / ' bohara' bodhakaH budhyamAnAn anyAn bhavyajIvAn prerayatIti bodhakaH 'mutte ' muktaH - amoci svayaM karmapaJjarAditi muktaH / ' moyae' mocakaH - mucyamAnAnanyAn bhavyajIvAn prerayatIti mocakaH / ' savvaSNU ' sarvajJaH sarvaM sakaladravyaguga-paryAyalakSagaM vastujAtaM yAthAtathyena jAnAtIti sarvajJaH / ' savvadarisI ' sarvadarzI - sarvaM samastaM padArthasvarUpaM sAmAnyena draSTuM zIlamasyA'sau sarvadarzI / 'si' zivaM nikhilopadravarahitatvAcchivaM kalyANamayaM sthAnamityasya vizeSa gamidam / zivAdInAM sarveSAM dvitIyAntAnAmagretanena saMpAviukAme-ityanena 1 ayalaM acalaM svAbhAvikaprAyogikaca lanakriyAzUnyan / ' aruyaM 80 , sambandhaH / arujam - avidhamAnA rujA yasya prApta hone buddha haiM, ko mukti prApta kI, isaliye bodhaka haiM, mukta haiM / jIvoM ko unhoM ne tAraka haiM / (budre) svayaM bodha ko ( bohae ) budhyamAna aneka bhavya jIvoM (mutte) bhagavAna ne svayaM karmarUpI pIMjare se ( moyage ) aura karmarUpI pIMjare se mukta hone kI icchAvAle mukta kiyA isaliye ve mocaka haiM / ( sa ) sakaladravyoM ke samasta guNa aura paryAyoM ko yugapat hastAmalakavat yathArtha jAnane se prabhu sarvajJa haiM / ( sandarisI) tathA sAmAnyarUpa se trikAlavarttI samasta dravyoM ke iSTA hone se prabhu sarvadarzI haiM / ( sitra - mayala-maruya-magaMta - makvaya - mavtrAvAha - mapuNarAvatti siddhigaNAmadheyaM ThANaM saMpAviukAme ) nikhila upadrava rahita hone se ziva - kalyAgamaya, svAbhAvika evaM prAyogika calanakriyA se zUnya hone ke kAraNa acala, zarora tathA mana se ke prerita karane se ve kAraNa bhagavAn prerita karyA tethI te tAraka che. ( buddhe ) pote mogha pAmelA hovAnA arage bhagavAna yuddha che. ( bohae ) mudhyamAna bhane laya bhavane mogha bhATe prerita rakhAthI tethe mogha hai (mutte) lagavAne pote uma3yI pAMrAMbhAMthI bhukti prApta urI tethI teyo bhuta che. ( moyage) bhane urbha - rUpI pIMjarAmAMthI mukata thavAnA IcchAvALA jIvAne teoe mukata karyA tethI tetheo bhAya: che. ( savvaNNU) sasa dravyoM (padvArthonA) samasta guNa bhane paryAyAne yugapat hastAmalakavat yathArtharUpe jANavAthI prabhu sarvajJa che. - ( savvadarisI) tathA sAmAnya upazrI trivartI samasta dravyonA draSTA hovAthI prabhu sada che. (siva-- navala - maruyamaNaMta - makkhaya- mavvAbAha-mapuNarAvatti siddhigaNAmadheyaM ThANaM saMpAviukAme) saNa upadrava rahita hovAthI ziva= dyaashumaya, svAbhAvika temaja prAyeAgika calana kriyAthI zUnya heAvAnA kAraNe acala, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sa. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam maruya-maNaMta-makkhaya-mavvAbAha-mapuNarAvitti siddhigaiNAmadheya ThANaM saMpAviukAme arahA jiNe kevalI sattahatthussehe samacautat-avidyamAnazarIramanaskatvAt-AdhivyAdhirahitam ityarthaH / 'aNataM' anantamavidyamAno'nto nAzo yasya tat / ata eva 'akkhayaM' akSayaM-nAsti lezato'pi kSayo yasya tat -avinAzItyarthaH / 'avvAbAhaM-avyAbAdhaM na vidyate vyAbAdhA-pIDA dravyato bhAvatazca yatra tt| 'apuNarAvitti' apunarAvRtti-avidyamAnA punarAvRtti:-saMsAre punaravataraNaM yasmAt tat , yatra gatvA na kadAcidapyAtmA vinivartate, samAmnAtamanyatrA'pi na sa punarAvartate, na sa punarAvartate iti / itthamuktazivatvAdivizeSagaviziSTaM-'siddhigainAmadheyaM' siddhigatinAmadheyaM-siddhigatiriti nAmadheyaM= prazastaM nAma yasya tat , 'ThANaM' sthAnam-sthIyate'smin iti sthAnaM lokAgralakSaNam / 'saMpAviukAme' samprAptukAmaH samyak prAptuM prayatnavAn ityarthaH / 'arahA' arahAH-avidyamAnaM rahaH-tirohitaM vastujAtaM yasya so'rahAH, 'arahas' iti sakArAntaH zabdaH; kevalajJAnabalAt hastAmalakIkRtalokAlokavartivastukalApa iti yAvat / 'jiNe' jinaH-rAgadveSAdivijetA / 'kevalI' kevalI kevljnyaansmpnnH| 'sattahatthussehe'saptahastotsedhaH-utsedhaH uccaistvaM rahita hone ke kAraNa aruja-AdhivyAdhirahita, anaMta-nAzarahita, ataeva akSaya, avyAbAdha-dravyapIDA evaM bhAvapIDAse sarvathA nirmukta, apunarAvRttisvarUpa-jahAM prApta hone para punaH saMsAra meM vApisa jIva kA AnA na ho aise svarUpavAle, siddhigati isa prazasta nAma se prasiddha sthAna-lokAgrasthAna ko prApta karane vAle [ arahA ] kevalajJAna ke bala se lokAlokavarti samasta vastujAta ko hastAmalakavat jAnane vAle ve prabhu haiM, evaM (jiNe) rAgadveSAdike vijetA haiM [ kevalI ] kevalajJAnasaMpanna haiM / [ satta zarIra tathA manathI rahita hovAnA kAraNe arUja-Adhi-vyAdhi-rahita, anaMta-nAza rahita, ane teTalA mATe akSaya, avyAbAdha-dravya pIDA temaja bhAvapIDAthI sarvathA nimukta, apunarAvRttisvarUpa-jyAM pahoMcyA pachI pharIthI saMsAramAM pAchA jIvanuM AvavuM na thAya evAM svarUpavALA siddhigati e prazasta nAmathI prasiddha sthAna- sthAnane prAta 42vAvA (arahA) upasa jJAnanA baLathI lokAlekavatI samasta vastujAtane hastAmalakavatuM jANavAvALA te prabhu cha, tabha (jiNe) rAgadveSa mAhinA vitAcha (kevalI) sajJAnasaMpanna cha. (sattahatthussehe) sAta DA yA cha (sama-cauraMsa-saMThANa-saMThie) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. aupapAtikasUtre raMsa-saMThANa-saMThie vaja-risaha-nArAya-saMghayaNe aNulomavAuvege kaMkaggahaNI kavoyapariNAme sauNiposa-piTuMtarorupariNae paumusaptahasta utsedho yasya sa saptahastotsedhaH-saptahastocchrita ityarthaH / 'sama-cau-raMsasaMThANa-saMThie' sama-caturasra-saMsthAna-saMsthitaH-samAH-tulyAHanyUnAdhikAH, catasro'srayaH hastapAdoparyadhorUpAzcatvAro'pi vibhAgAH [zubhalakSaNopetAH] yasya (saMsthAnasya) tat samacaturasra-tulyArohapariNAhaM tacca saMsthAnam-AkAravizeSa iti samacaturasrasaMsthAnaM, tena saMsthitaH yuktaH / 'vajja-risaha-nArAya-saMghayaNe' vajrarSabhanArAcasaMhananaHvajaM kIlikAkAramasthi, RSabhaH-tadupariveSTanapaTTA''kRtiko'sthivizeSaH, nArAcamubhayatomarkaTabandhaH, tathA ca dvayorasthnoH pariveSTitayorupari tadasthitrayaM punarapi dRDhIkartuM tatra nikhAtaM kIlikA''kAraM vajranAmakamasthi yatra bhavati tad vanaRSabhanArAcaM tat saMhanam-saMhanyante-dRDhIkriyante zarIrapudgalA yena tatsaMhananam asthinicayo yasya sa vajraRSabhanArAcasaMhananaH / 'aNulomavAuvege' anulomavAyuvegaH-anulomo'nukUlo vAyuvegaH zarIrA'ntarvartI vAyuvego yasya sa tathA, vAyuprakoparahitadeha ityarthaH, 'kaMkaggahaNI' kaGkagrahaNI-kaGkaH pakSivizeSaH, tasya grahaNIva grahaNI yasya sa kaGkagrahaNIkaGkagudAzayavad gudAzayavAn / 'kavoyapariNAme' kapotapariNAmaH-kapotasyeva pariNAmaH AhAraparipAko yasya sa tathA, yathA kapotasya / jATharA'nalaH pASANakaNAnapi pAcayati tathA tasyApi jATharAnalo'ntaprAntAdisarvavidhA''hAraparipAcakaH / 'sauNihatthussehe ] sAta hAtha u~ce haiN| (samacauraMsa-saMThANa-saMThie ) samacaturasrasaMsthAnavAle [vajja-risaha-nArAya-saMghayaNe ] vajra--RSabha-nArAca saMhanana se yukta [aNulomavAuvege] anukUla zarIrAntarvartI vAyu ke vega se samanvita, [ kaMkaggahaNI ] kaMkapakSI ke gudAzaya ke samAna gudAzayavAle, [kavoyapariNAme / kapota kI jaTharAgni jisa prakAra kaMkara patthara ke kaNoM ko bhI pacA detI hai usI prakAra prabhu kI jaTharAgni bhI saba prakAra ke AhAra ko pacA detI hai aisI jaTharAgni vAle, sabhayatu2kha saMsthAnavAlA (vajja-risaha-nArAya-saMghayaNe) 100--nArAyasaDananathI yuta (aNulomavAuvege) manu zarIiat'tI' vAyunA gayA samanvita, (kaMkaggahaNI) 44 pakSInA gudAzayanA i suhAzayA (kavoyapariNAme) potn| 0442||shi se prAre 4i421-5tya2nI 4NAsAne para pacAvI de che te ja prakAre prabhune jaTharAgni paNa anta prAnta Adi sarva prakA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 16 bhagavanma hAvIrasvAmivarNanam. ppala-gaMdha-sarisa-nissAsa-surabhi-vayaNe chavI nirAyaMka-uttama-pasa posa-piTutaroru -pariNae' zakuni-posa-pRSThAntarorupariNataH-zakuneH pakSiNaH posavat purISasamparkarahito nirupalepaH posaH-gudAzayo yasya sa zakuniposaH, pRSThaJca antare capRSThodarayorantarAlavartinI aGge-pArthAviti yAvat , UrU ca jo eteSAM prANyaGgatvAtsamAhAradvandve-pRSThA--'ntaroru pRSThapArzvajacam-tat pariNa-viziSTapariNAmavat-sujAtaM yasya sa tathA, zakuniposazcAsau pRSThAntarorupariNatazca sa zakuniposapRSThA'ntarorupariNataH-nirlapamaladvArasundarapRSThapAcajavAvAn-ityarthaH / 'paumu-ppala-gaMdhasarisa-nissAsa-surabhi-vayaNe' padmotpala-gandha-sadRza-niHzvAsa-surabhi-vadanaH-pa-= kamalam , utpalaM nIlakamalaM tayorgandhaH, athavA paga-padmakAbhidhAnaM gandhadravyam , utpalaM ca utpalakuSTaM tayorgandhaH, tena sadRzaH-samo yo niHzvAsaHzvAsocchvAsapavanaH tena surabhi-saurabhamayaM vadanaM-mukhaM yasya sa tathA, parimalamayapadArthasaurabhasambhArasambhRtazvAsocchvAsasurabhitamukha iti bhAvaH / chavI' chaviH-chavimAn-dIptidedIpyamAnazarIra ityarthaH / 'nirAyaMka-uttama-pasattha-aiseya-niruvama-pale' nirAtakottamaprazastA'tizvetanirupamapalaH, tatra-AtaGko rogo nirgatA yasmAt tannirAtakaM nIrogam , uttamam-utkRSTatamam ata eva prazastam , atizvetam( sauNiposa-piTuMtaroru-pariNae ) zakuni-pakSI ke gudAzaya kI taraha purISa ke utsarga ke saMsarga se rahita gudAzayavAle, evaM sundara pRSTha, pArzva aura jaMghAvAle (paumu-ppala-nissAsa-surabhivayaNe) padma-kamala evaM utpala-nIlakamala athavA padma-padmakanAmaka gaMdha dravya aura utpala-utpalakuSTa-sugandhadravya vizeSa, inakI sugaMdha ke samAna ucchvAsavAyu se surabhitamukhavAle [ chavI ] kAntiyukta zarIravAle, [nirAyaMka-uttama-pasattha-aiseya-nimbama-pale ] rogamukta, sarvottamaguNayukta, 2 // mArane payAvI he che sevA nivaa|| che. (sauNi-posa-piTuMtarorupariNae) zani-pakSInA zuhozayanI 8 bhajanA sasAthI 2Dita zuhAzaya tabha04 suha2 4 (pI3) pAva (57) mane dhApA (paumu-ppala-nissAsa-surabhi-vayaNe) 56ma-bhara tabha0 - nImA , athavA padma padmaka nAmaka gaMdha dravya ane utpala-utpala kuSTa-sugandha dravya vizeSa, bhanI sugadhanA sevA yAsa pAyuthI sumita-sugaMdhita bhubhava (cvI) zitiyuta zarI2vA (nirAyaMka-uttama-pasattha-aiseya-niruvama-pale) rogamuta, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre ttha-aiseya-niruvama-pale jalla- malla-kalaMka seya-raya- -dosa- vajjiyasarIra-niruvaleve chAyA - ujjoiyaMga-paccaMge ghaNa- niciya - subaddha-lakkhaNuNNaya - kUDAgAranibhapiMDiya- sirae sAmaliboMDa - ghaNaniciya-cchoDiyaatizayazuklaguNayuktaM, nirupamam - anupamaM palaM mAnaM yasya saH; rogamuktasarvottama - guNayukta zvetanirupama - mAMsavAn - ityarthaH / 'jala - malla - kalaMka - seya - rAya - dosa - vajjiyazarIra-niruvaleve' jalla - malla - kalaGka - sveda - rajo - doSa- varjita - zarIra - nirupalepaH, tatra - jallaH - zarIramalaM zuSka svedarUpaM, 'jalla' iti dezIyaH zabdaH, mallaHzarIragataM prayatnavizeSApaneyaM kaThinIbhUtaM rajaH, kalaGkaH- duSTamazatilAdirUpaH, svedaH - prasvedaH, rajaH - dhUliH, teSAM yo doSaH - malinIkaraNaM tena varjitam ataeva nirulepaMnirmalaM zarIraM yasya sa tathA vividhamalakalaGkasvedareNudoSarahitatayA nirlepanirmalazarIravAnityarthaH / 6 chAyA - ujjoiyaM - gapacaMge ' chAyodayotitAGgapratyaGgaH-chAyayAkAntyA udyotitAni - cAkacikyayuktAni aGgapratyaGgAni - aGgopAGgAni yasya sa tathA, anupamakAntyA dedIpyamAnA'GgapratyaGga ityarthaH / ' ghaNa- niciya - mubaddha-lakkhaNu-gayakUDAgAranibha-piMDiya-sirae' ghana - nicita - subaddha - lakSa gonnata - kUTA''kAranibha-piNDitaziraskaH, tatra - ghanam - atizayena nicitaM ghananicitam - atinibiDam, suSThu - atizayena zveta evaM nirupama mAMsavAle [ jalla- malla - kalaMka - seya-yaya-dosa - vajjiya- sarIrafreeda ] vividha prakAra ke maila - zuSkasvedarUpa jalla, kaThinIbhUta rajaHsvarUpa malla, duSTa masA tila AdirUpa kalaMka, evaM - sveda prasveda raja-dhUli ke doSa se varjita zarIra hone se nirmala zarIravAle, [ chAyAujjoiyaMgapacaMge ] kAnti se camakate hue aMgopAMgavAle, ( ghaNaniciya - subaddha-lakkhaNu-Naya - kUDAgAranibha-piMDiya - sirae) atinibiDa, spaSTarIti se prakaTita-- zubhalakSaNa - panna, unnata kUTAkAra tulya evaM 84 sarvottamaguNuyukta, zveta, tena niyama bhAMsavANA ( jalla malla - kalaMka - seyaraya - dosa- vajjiya- sarIra - niruvaleve) vividha prahAranA bheTa - suprayelA parasevA 35 jalla, kaThaNa anela rajasvarUpa malla, duSTa masA tala Adi rUpa kalaMka, temaja sveda-prasveda raja-dhULanA doSathI rjita zarIra hAvAthI nirmaLa zarIravALA ( chAyA - ujjoiyaMgapaJcaMge ) aMtithI yamArA bhAratAM saMga upAMgavAjA (ghaNa- niciya - subaddha-lakkhaNu-NNaya - kUDAgAranibha - piMDiya- sirapa) atiniSiGa, spaSTa tithI prakaTita zubhalakSaNa-sa'panna, unnata kUTAkAra tulya temaja nirmANa nAmanA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam. miu-visaya-pamattha-suhuma-lakSaNa-sugaMdhi-suMdara-bhuyamoyaga-bhiMganela-kajala-pahaTTa bhamaragaNa-giddha-nikuruMba-niciya-kuMciya-payAbaddhAni-avasthitAni prakaTatayA vidyamAnAni lakSaNAni ziraHsambandhizubhalakSaNAni yatra tat subaddha lakSaNam , unnatam-madhyabhAge uccaM yat kUTaM tasya ya AkArastannibhamunnatakUTAkArasadRzamiti bhAvaH / piNDita-nirmANakarma gAyojitaM ziro yasya sa ghana-nicita -subaddha-lakSaNonnata-kRTAkAraniMbha-piNDita-ziraskaH / 'sAmaliboMDa-ghaNaniciyacchoDiya-miu-visaya-pasattha-muhama-lakkhaNa-sugaMdhi-suMdara-bhuyamoyaga-bhiMga-nela-kajjala-pahaThTha-bhamaragaNa-Niddha-nikuruMva-niciya-kuMciya-payAhiNAvatta-muddha-sirae' zAlmaliboNDa-dhanani ceta-cchoTita-mRdu-vizada-prazata-sUkSma-lakSaga-sugandhi-sundara-bhujamocaka-bhRGga-nailakajala-prahRSTa - bhramaraMgaga - snigya - nikumba - nicita - kuJcita - pradakSi gA''varta - mUrddhazirojaH-zalmaliH vRkSavizeSaH, tasya bANDaM-phalaM, ghananicitam-atinibiDaM, choTitaMsphoTitaM-tR ThavyAptaM zAlmali--phalakhaNDaM tadvat mRdavaH-mRdulAH iti zAlmaliboNDaghananicitacchoTitamRdavaH, adhastale zirobhAgaH kaThinaH, uparibhAge zAlmaliphalakhaNDagata-tUlavanmRdulA ke zAH iti bhAvaH / tathA-vizadAH-nirmalAH, prazastA -uttamAH sUkSmAHtanutarAH, lakSaNAH--sulakSaNavantaH, sugandhayaH-zobhanagandhayuktAH, sundarA:-manoharAH, tathA bhujamocakavat nIlaratnavizeSa iva, bhRGgavat-bhramaravat , evaM nailavat-nIlIvikAravadnirmANanAma karma dvAga muracita aise mastakavAle, [ sAmaliboMDa ghaNaniciya-cchoDiya-miu -visaya--pasatya-suhuma-lakSaNa-sugaMdhi-muMdara-bhuyamoyaga-bhiMga-nelakajjala-pahaTa-bhamaragaga-giddha-nikuLaMba-niciya - kuMciya - payAhiNAvatta-muddhasirae] seMmanvRkSa ke phalAntargata tUla ke samAna mRdula, vizada-nirmala, prazasta-uttama, sUkSma-tanutara ( patale ), lakSaNa--sulakSaNayukta, sugandha-zobhanagaMdha panna, sundara-manohara tathA-nIla ratnavizeSa kI taraha lacchedAra, nIlagulikA kI taraha nIle, kajjala kI bhathA surathita sevA bharatavA! ( sAmaliboMDa-ghaNaniciya - cchoDiya-miuvisaya-pasattha-suhuma-lakkhaNa-sugaMdhi - suMdara-bhuyamoyaga-bhiMga-nela-kajjala-pahaTu-bhamaragaNa-niddha-nikuruMba-niciya-kuMciya-payAhiNAvatta-muddha - sirae ) sebha2 vRkSanA sanI margata 3 // 2i . vizaha-nirmA, prazasta-uttama, suukssmhaLavAM pAtaLAM, lakSaNa-sulakSaNayukta, sugaMdha-zabhanagaMdhasaMpanna, suMdara-manahara tathA khela ratnavizeSanI peThe lakhedAra, nIlagulikAnI jema lIlAM, kAjaLanA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasatre hiNAvatta-muddhasirae dAlimapupphappagAsa-navaNijja-sarisa-nimmala. suNiddha-kesaMta-kesabhUmI chattAgAruttimaMgadese NivvaNa-sama-lahamaTTa-caMdaddha-sama-NiDAle uDuvai-paDipuNNa-sommavayaNe allINanIlIgulikAvat , kajalavat-mapIvat , prahRSTa-bhramara-gaNavat-sollAsa-bhramara-vRndavat snigdhaM kAntiyuktam-atIvazyAmamityarthaH, nikurambaM samUho yeSAM te bhujamocaka-bhRGga-nailakajjala-prahRSTa-bhramara-gaNasnigdhanikurambAH, te ca punarnicitAH parasparaM zliSTAH kuzcitAH= vakrIbhUtAH-kuNDalavadvartulAkArAH pradakSiNA''vartAH-pradakSiNam Avartante te tathA mUrddhanimastake, zirojAH-kezA yasya sa tathA-zAlmali-phalakhaNDavatkomalAtizyAmala-kRSNamaNibhramarakajalavatkRSNatara-parasparazliSTa-pradakSiNAvarta kuJcita-mastakakezavAniti yAvat / kezotpattisthAnaM varNyate-'dAlima-puppha-ppagAsa-tavaNija-sarisa-nimmala-muNiddhakesaMta-kesabhUmI' dADima-puSpa-prakAza-tapanIya-sadRza-nirmala-susnigdha--kezAntakezabhUmiH, tatra-dADima-puSpa-prakAzA raktavarNetyarthaH, tapanIyasadRzI-agniprataptasuvarNasadRzavargA, tathA-nirmalA-ujjavalA, susnigdhA-sucikagA, kezAnte kezasamIpekezamUle kezabhUmiH-kezotpattisthAnaM-mastakatvak yasya sa tathA, pUrvoktameva-vizeSaNaM prakArAntareNAha-'chattAgAruttimaMgadese'. chatrA''kArottamAGgadeza:-chatrA''kAraH-vartulonnatatvaguNayogAcchatrA''kRtiH-uttamAGgadeza:-mastakapradezo yasya saH, atyunnatottamAGgavAn iti taraha kAle, prahRSTabhramaragaga kI taraha kAntiyukta, paraspara meM saMzliSTa-virale nahIM; TeDhe kuNDala kI taraha vartula AkArayukta dakSiNAvarta kezoM se yukta the, arthAtghugharavAlavAle the / [ dAlimapuppha-ppagAsa - tavaNijjasarisa - nimmala-muNiddhakesaMta kesa-bhUmI ] bhagavAn ke mastaka kI tvacA dADima ke puSpa ke samAna lAla, tathA tAye hue suvarNa ke samAna nirmala evaM snigdha cikaNa thii| ( chattAgAruttimaMgadese) bhagavAna kA mastaka chatra samAna golAkAra thA / (nnivnn-smjevAM kALAM, kahuSTa bhramarAnI peThe kAMtiyukta, parasparamAM saMzliSTa, virala nahi; vAMkA kuMDalanI peThe vartuLa AkAravALA dakSiNAvarta kezothI yukta bhagavAna hatA. marthAt.dhudharavAnA vA tA. ( dAlimapuppha-pagAsa-tavaNijja-sarisa-nimmalasuNiddha kesaMta-kesa-bhUmI) bhagavAnnA mastanI tvayA [ yAmaDI ] hAubhAnA puSpanA jevI lAla, tathA tAvelA suvarNanA jevI nirmaLa temaja snigdhathi4 tA, (chattAgAruttimaMgadese) lagavAnanu bharata chatranI peThe godaa|2 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavaSiNo-TIkA. sa. 16 bhagavanmahAvIrasthApivarNanam . pamANajutta-savaNe sussavaNe pINa-maMsala-kavola-desabhAe ANAmiya-cAva-ruila-kiNhabbharAi-taNu-kasiNa-giddha-bhamuhe avadAbhAvaH, 'NivaNa-sama-laTTha-maTTha-caMdaddha-sama-NiDAle' nivraNa-sama-laSTa- mRSTa-candrArddhasama-lalATaH tatra-nirbaNaM-kSatarahita tayA vaNaki garahitaM, sama-viSamatArahitaM, laSTaM-sundaraM,mRSTaM-zuddhaM candrA'rddhasamam-aSTamI-candra-maNDalA''kAram , lalATaM-bhAlasthalaM yasya saH, aSTamIcandra-maNDala-samAnAkAra-sundara-lalATa-iti bhAvaH / 'uDuvai-paDipuNNa-sommavayaNe' uDupati-pratipUrNa-saumyavadanaH uDupatiH-zAradIyapUrNacandrastadvat paripUrNa-prabhAsamUhasambhRtaM, saumyaM-sundaraM, vadanaM-mukhaM yasya sa tathA, zAradapUrNacandra-samAna-sundara-mukha ityarthaH / 'allINa-pamANajutta-savaNe' AlIna-pramANayukta-zravaNaH-samucitapramANakarNayuktaH, ata eva-'mussavaNe' suzravaNaH, zobhanakarNavAn 'pINa-maMsala-kavola-desabhAe' pIna-mAMsalakapola-dezabhAgaH-pInau-puSTau, mAMsalau mAMsapUrNI kapoladezabhAgau-kapolAvayavau yasya sa tathA-supuSTakapolayukta iti bhAvaH / 'ANAmiya-cAva-ruila-kiNhabbharAi-taNukasiNa-Niddha-bhamuhe' AnAmita-cApa-rucira-kRSNAbhrarAji-tanu-kRSNa-snigdha-bhrUH-AnAmitacApaH-vakrIkRtadhanuH, tadvadrucire-sundare tathA kRSNA-bhrarAjI iva zyAmameghapaGktI iva tanU-sUkSme, kRSNe-zyAme, snigdhe-cikkaNe- dhruvau yasya sa tathA, vakrakRSNasUkSmacikkaNalaha-maTTha-caMdaddha-sama-NiDAle ) bhagavAna kA bhAlasthala vraga ke cihna se rahita, viSamatA se varjita, sundara, zuddha evaM aSTamI ke caMdramA ke samAna thA / [ uDuvai-paDipuNNa-sommavayaNe ] prabhu kA mukha zarada Rtu ke pUrNacandramaNDala samAna sundara aura AhlAdaka thA / [ allINa-pamANa-jutta-savaNe ] kAna pramAgayukta the / [ sussavaNe ] isaliye bhagavAna sundara kAnavAle the / (pINa-maMsala-kavola-desabhAe) bhagavAna ke puSTa evaM bhare hue sundara kapola the / ( ANAmiya-cAva-ruila-kiNhabbharAi-taNu-kasiNa-Niddha-bhamuhe ) vakrita dhanuSa ke samAna rucira, tathA kRSNamegha hetu (NivvaNa-sama--la?--maTTha-caMdaddha--sama-NiDAle) bhagavAnanu sasATa prazunA cihnathI rahita, viSamatAthI varjita, suMdara, zuddha temaja aSTamInA caMdra na tu. ( uDuvai-paDipuNNa-somma-vayaNe) prabhunu bhusa 24*tun| pUyAdrama samAna suha2 tathA mAsA tu (allINa--pamANa--juttasavaNe) 4Ana mApasa2 utA. (sussavaNe) tathA bhagavAna suMdara nAtA (pANa-maMsala--kavola-desabhAe) mAnanA puSTa tabha04 mArelA suMdara ra Sai. (ANAmiya-cAva-ruila-kiNhabbharAi-taNu-kasiNa-Niddha-bhamuhe ) : thayei dhanuSanA jema rUcira, tathA kRSNamegha (kALAM vAdaLAM) nI hAranA jevI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre liya-puMDarIya-NayaNe koAsiya-dhavala-pattalacche garulAyaya-ujju tuMga-NAse uvaciya-silappavAla-vivaphala-saNNibhAharohra paMDurasasi-sayala-vimala-Nimmala-saMkha-gokkhIra-pheNa-kuMda-dagaraya-muNA bhrUyukta ityarthaH / 'avadAliya-puMDarIya-NayaNe avadalita-puNDarIka-nayanaH-avadalitevikasite, puNDarIke-zvetakamale iva nayane-netre yasya saH, vikasitazvetakamalasadRzanetra iti bhAvaH / 'koAsiya-dhavala-pattalacche vikasita-dhavala-patralA'kSaH-kamalavad vikasite dhavale-zvete, patrale-padamayukte, akSi gI-natre yasya saH, vizAlanetravAnityarthaH / 'garulA-yaya-ujju-tuMga-NAse' garuDA-yava-rjutuGga-nAsikaH-garuDasyeva-garuDapakSicaJcuvadAyatA-dIrghA, RjvI-saralA, tuGgA-unnatA, nAsikA yasya sa tathA, garuDacaJcuvadIrghasaralocanAsikAvAn ityarthaH / 'ubaciya-silappabAla-biMbaphala-saNNibhA-haroDe' upacita-zilApravAla-bimbaphala-sannibhA'dharoSThaH-upacitaM-kRtasaMskAraM yacchilApravAlaM-vidrumaM, bimbaphalaM-raktAtiraktaM tayoH sannibhaH-sadRzo raktaH adharoSTho yasya saH, atiraktoSThavAnityarthaH / "paMDura-sasi-sayala-vimala-Nimmala-saMkha-gIkvIra-pheNa-kuMda-dagaraya-muNAliyA-dhavala-daMtaseDhI' pANDura-zazi-zakala-vimala-nirmala-zaMkha-gokSIra-phena-kunda-dakakI paMkti ke samAna kAlI, patalI aura cikanI bhagavAna kI bhaiheM thIM / ( avadAliya--puMDarIya-NayaNe ) vikasita zvetakamala ke samAna netra the| (koAsiyadhavala-pattalacche) ve netra-vikasita, svaccha evaM pakSmala-sundara pIpaNI vAle the / (garulA-yaya-ujju-tuMga-NAse) garuDa pakSI kI caMcu samAna dIrgha, sarala evaM unnata nAsikA thii| ( uciya-silappabAla-biMbaphala-saNNibhAharohe ) saMskArayukta vidruma evaM raktAtirakta-atizaya lAla kunduruphala ke samAna adharoSTha thA / (paMDura-sasisayala-vimala-Nimmala-saMkha-gokkhIra-pheNa-kuMda-dagaraya-muNAliyA mI, pAtamI mane thielbh| tI. ( avadAliya-puMDarIya-NayaNe ) bhIaai zveta bhajana 24 netra tai. ( koAsiya-dhavala-pattalacche ) te netra visemA 217 tebhana 56bha (suMdara 5ipazupAja ) tai (garulA-yayaujju-tuMga-NAse) 37 pakSInI yAMya samAna aint sa28 tabha04 jannata nAsi tI ( uvaciya-silappavAla-biMbaphala-saNNibhA-haroDhe) 22412yuta vikma temaja rakatAtirakata-atizaya lAla kuMdurU phalanA jevo adharoSTha (38) tA. (paMDura--sasisayala-vimala-Nimmala-saMkha-gokkhIra-pheNa kuMda--daga Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sa. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam. liyA-dhavala-daMtaseDhI akhaMDadaMte apphuDiyadaMte aviraladaMte suNiddhadaMte sujAyadaMte egadaMtaseDhIviva aNegadaMte huyavaha-NiddhaMtarajo-mRNAlikA-dhavaLa-dantazregiH-pANDuraM-zvetaM yat-zazizakalaM-candrakhaNDaH, tadvad vimalA, tathA nirmala:-atisvacchaH, zaGkhaH prasiddhaH, gokSIraM-godugdham ,-phenaH-jaloparivartamAno navanItasamaH, kundaM-tanAmakaM zvetakusumam-dakarajaH-jalakagaH, mRgAlikA-bisinI-tadvad dhavalAmahAzvetA, dantazreNiH-dantapaGktiryasya sa tathA, zubhrAtizubhradantapaGktimAnityarthaH / 'akhaMDadaMte' akhaNDa dantaH-dantapaGktau dantavaika-lyAbhAvAt , 'apphuDiyadaMte' asphuTitadantaH dantapaGktau dantAnAM- dezato'pi bhaGgAbhAvat, 'aviraladaMte ' aviraladantaH-antarAvakAzarahitadantaH 'suNiddhadaMte susnigdhadantaH-cikkaNadantavAn , 'sujAyadaMte' sujAtadantaH-sundaradantavAn ityarthaH / ' egadaMtaseDhIviva aNegadaMte ' ekadantazreNIvA'nekadantaH, 'hutavaha-NiddhaMta-dhoya-tatta-tavaNijja-rattatala-tAlujIhe ' hutavaha-nirmAta-dhauta taptatapanIya-raktatara tAlujihvaH-hutavahena-vahninA pUrva niti-nizzeSeNa saMyojitaM pazcAjalAdinA dhautam , ata eva-taptaM vahnitApaM prApta dhavala-daMtaseDhI) zvata candrakhaMDake ke samAna vimala, tathA nirmala zaMkha, gokSIra, phena, zvetakusuma, jalakaga, evaM mRNAla ke samAna dhavala dantapaMktiyA~ thiiN| (akhaMDadaMte) bhagavAna ke dA~ta akhaNDa the, (apphuDiyadaMte) atruTita the, (aviraladaMte) avakAza rahita the| (suNiddhadaMte) cikkaga. the, (sujAyadaMte) sundara the, ( egadaMtaseDhIviva aNegadaMte ) eka dA~ta * kI zreNI ke samAna sabhI dA~ta mAlUma hote the| (yavaha-NiddhaMta-dhoya-tattatavaNijja-rattatala-tAlujIhe) pahale agni meM tapAye gaye pazcAt jalAdika dvArA dhoye gaye punaH agni meM tapAye raya-muNAliyA-dhavala-daMta-seDhI) veta yadramA 2vI vibhasa, tathA nirbha zaMkha, gAyanuM dUdha, phINa, tapuSpa, jalakaNa (pANInAM buMda) temaja bhRkSAsa na vI sa34 hAtanI 2 utA. (akhaMDadaMte ) mAnanA in 44 . ( apphuDiyadaMte ) tUTayA kAnA id u. ( aviraladaMte ) sa1400 (pAsa) 2Dita tA, (suNiddhadaMte ) thie| to, (sujAyadaMte ) su42 utA, ( egadaMtaseDhI-viva aNegadaMte ) me tanI zree (72) nAma yA id pAtA . ( hutavaha-Niddhata-dhoya-tattatavaNijja--rattatala--tAlujIhe ) paDakhai manimA tAvedA pAyI jAhivA2 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre dhoyatattatavaNija-rattatala-tAlujIhe avaDiya-suvibhatta-citta-maMsU maMsala-saMThiya-pasattha-sadUla-viula-haNue cauraMgula-suppamANa-kaMbuvara-sarisaggIve varamahisa-varAha-sIha-sarla-usabha-nAgavara-paDiyattapanIyaM-suvarNa tadvad raktataram-atIvaraktaM, tAlu ca jihvA ca yasya sa tathA, atiraktatAlujihvAvAn ityarthaH / 'avaDiya-vibhatta-citta-maMsU' avasthita-suvibhakta-citrazmazruH-avasthitAni-avarddhanazIlAni, suvibhaktAni-dvibhAgAbhyAM vibhaktatayA sthitAni, citrANi-zobhAsampannAni zmazrUNi-'dADhI mUcha'-iti bhASAprasiddhAni yasya saH, avardhanazIla-suvibhakta-suzobhitazmazruvAn ityarthaH / 'maMsala-saMThiya-pasattha-sadla-viulahaNue' mAMsala-saMsthita-prazasta-zArdUla-vipula-hanuH-tatra-mAMsalaH-puSTaH, saMsthitaH-sundarA kAraH, prazastaH-atiramaNIyaH,zArdUlasyeva vyAghrasyeva, vipulaH-dIrghaH hanuH=cibukaM yasya sa tathA-zArdUla-vatsundara-suvizAlacibuka iti bhAvaH / 'cauraMgula-muppamANa-kaMbuvarasarisanmaNIve' caturaGgula-supramANa-kambuvarasadRza-grIvaH-bhagavadagulyapekSayA caturaGgulasupramANA kambuvarasadRzI-unnatatayA tribalisadbhAvAcca zreSThazaGkhasadRzI grIvA yasya satathA, caturaGgulapramANopetazreSThazaGkhasadRzagrIvAvAn ityarthaH / ' vara-mahisa-varAha-sIha-sadalausama-nAgavara paDipuNNa-viula-kkhaMdhe' varamahiSa-varAha-siMha-zArdUla-vRSabha-nAgavara-paripUrNagaye sone ke samAna atyaMtarakta tAla aura jihvA thii| (avadviya-muvibhatta-cittamam) avarddhanazIla evaM dobhAgoM se vibhakta hokara alaga 2 rahI huI dADhI evaM mUMche thiiN| (maMsala-saMThiya-pasattha-sadla-viula-haNue) puSTa, sundara AkAra yukta, evaM atiramaNIya siMha jaisI vipula dADhI thii| (cauraMgula-suppamANakaMbuvarasarisa-ggIve) bhagavAna kI aMgulI kI apekSA cAra aMgulapramANavAlI evaM zaMkha ke samAna trivalIviziSTa grIvA thii| varamahisa-varAha-sIha-sadUla-usabhaghAmesA suvarNa nI peThe mityata ale anj mane ma tai. ( avaTThiya-suvibhatta--citta-maMsU) manazIra tama me lAgothI visarata ne sasa sasa 27sI bADhI tamA much| utA. [ maMsala-saMDiya-pasattha-sadUla-viulahaNue ] YSTa, suMda2 22vAjI te sati ramaNIya siDI vipakSa bADhI tI. (cauraMgula-suppamANa-kaMbuvarasarisa-ggIve) bhagavAnanai nirmil apekSAe cAra AMgaLAMnA mApavALI temaja zaMkhanI peThe trivalI ( traNa 25) jI 314 (26) tA. [ varamahisa-varAha-sIha-sadla-usabha-nAga Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TokA. sa. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam. puNNa-viulakkhaMdhe jugasannibha-pINa-raiya-pIvara-pauTTha- susaMThiyasusiliTTha-visiTTa-ghaNa-thira-subaddha-saMdhi-puravara-phaliha-vaDiya-bhue vipulaskandhaH-zreSThamahiSavarAha siMhavyAghavRSa gajavarAgAmiva pratipUrNI-pramANayuktau-vipulau=vistI hUM sAmudrikazAstroktalakSaNayuktau skandhau yasya sa tathA, 'siMhavyAghrAdivatsAmudrikoktalakSaNayuktapramAgasahitavizAlaskandhavAn iti bhAvaH / 'jugasannibha-pINa-raiyapIvara-pauTTha-susaMThiya-susiliTTha-visiTTha-ghaNa-thira-subaddha-saMdhi-puravara-phaliha-vaTTiyabhue' yugasannibha-pIna-ratida-pIvara-prakoSTha-susaMsthita-suzliSTa-viziSTa-ghana - sthira-subaddha-sandhi-puravaraparigha-vartitabhujaH. yugena zakaTAgrAyAmasthitakASThena sannibhau-tulyau, pInau-puSTau, ratidau=prItipradau, pIvaraprakoSThau-kaphoNeH 'khUNI' iti prasiddhAdadhastAnmaNibandhaparyantaH prakoSThaH; pIvarau puSTau prakoSThau yayorbhujayosto, susaMsthitau sundarasaMsthAnavantau, punaH kIdRzau ?-suzliSTAH-saMyuktAH, viziSTAH-pradhAnAH,ghanAH-saghanAH, sthirAH-dRDhAH-subaddhAH suSThu baddhAHsnAyubhiHsandhayaH sakthisaMyogasthAnAni yayostau-suzliSTaviziSTaghanasthirasubaddhasandhI, punaH-puravaraparighavat-nagarazreSThA-galAvat vartitau-vartulau bAhU-bhujau yasya sa tathA; sundaranagarArgalAvat dRDhadIrghabhujavAn iti bhaavH| bhuyagIsaraviula bhoga-AyANa-palihaucchUDha-dIha-bAhU-bhujagezvara-vipula-bhogA -dAna-paryavakSipta-dIrghanAgava-paDipuNNa-viula-khaMdhe) zreSTha mahiSa, varAha, siMha, zArdUla, vRSabha, evaM zreSTha hAthI ke skaMdha jaise vipula skandha the. (jugasannibha-pINa-raiya-pIvara-pauTThasusaMThiya-susiliTTha-visiTTha-ghaNa-thira-subaddhasaMdhi-puravara-phaliha-vaTTiyabhue) gADI ke jue ke samAna prItiprada, pIvaraprakoSThayukta-puSTapauMcAvAlI, sundara AkRtisaMpanna aise, evaM suzliSTa-saMyukta milI huI, viziSTa-uttama, ghana-gaThIlI, majabUta, sthira-snAyuoM se subaddha aisI saMdhiyoM vAlI, tathA nagara kI parighA-bhoMgala-jaisI vartula bhujAyeM thiiN| (bhuyagIsara-viulabhoga-AyANa-palihaucchUr3ha-dIha-bAhU) vAJchita vastu vara-paDipuNNa--viula-khaMdhe ] zreSTha 5, 12, siDa, zAIsa, 54, tabhara zreSTha hAthAnA mI visa madha utI. (jugasannibha-pINa-raiya-pIvarapauTTha-susaMThiya-susiliTTha-visiTTha-ghaNa-thira-subaddha-saMdhi-puravara-phaliha-vaTTiyabhue) gADAnA dhoMsarA jevI puSTa, prItiprada, pIvara prakeSTha-puSTa kAMDa vALI, suMdara sAtivANI tebha suriyaSTa-saMyuzta-bhisita, viziSTa-uttama, dhana-HRIS, sthira-majabUta snAyuothI susaMbaddha saMdhiovALI tathA nagaranI bhagaLa ma 2 sunasA itI. [ bhuyagI-sara-viulabhoga-AyANa-palihaucchUDha Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre bhuyagIsara-viula-bhoga-AyANa-palihaucchRDha-dIha-bAhU rattatalovaiya-mauya-maMsala - sujAya-lakSaNa-pasattha-acchidajAla -pANI pIvara-komala-varaM-gullI AyaMbataMba-taliNa-sui-ruila-Niddha-Nakhe bAhuH, bhujagezvaraH-sarparAjaH, tasya vipulabhogaH-vizAladehaH, sa ca AdAnAya-vAJchitavastugrahaNAya 'palihaucchUDha' paryavakSiptaH preritaH-sarvathA daNDavatprasAritaH, tadvat dIrdhI lambauvizAlau, bAhU-bhujau yasya sa tathA, lambavizAlabAhumAn-ityarthaH / 'rattatalo-vaiyamauya-maMsala-sujAya-lakkhaNapasattha-acchidda-jAla-pANI' raktatalo-pacita-mRdu-mAMsalasujAta-lakSaNaprazastA-cchidrajAla-pANiH, tatra-raktatalau-rakte tale yayostau tathA, talabhAge raktavarNayuktau ityarthaH, upacitau pRSThabhAge unnatau, mRdukau-komalau, mAMsalau-puSTau, sujAtau-sundarau prazastalakSaNau-zubhacihnayutau, acchidrajAlau-cchidrajAlavarjito, pANI-hastau yasya sa tathA, 'pIvara-komala-caraM-gulI' pIvara-komala-varAGguli:-pIvarAH-puSTAH, komalAH-mRdulAH, varAH-zreSThAH, aGgulayo yasya sa tathA, 'AyaMva-taMba-taliNa-sui-ruila-Niddha-Nakhe' AtAmra-tAmra-talina-zuci-rucira-snigdhanakhaH-AtAmratAmrAH ISadraktAH, talinAH pratalAH zucayaH zuddhAH, rucirAH-manojJAH, snigdhAH sarasAH, navA yasya sa tathA, 'caMdapANilehe ' candrapANirekhaH-cadrAkArAH pANau rekhA yasya saH, candrarekhAcihnitahastavAnityarthaH, ko grahaNa karane ke liye phailAye hue sarparAja ke zarIra samAna dIrghabAhu the| (rattatalo-vaiya-mauya-maMsala-mujAya-lakSaNa-pasattha-acchiddajAla-pANI) talabhAga meM lAla, pRSThabhAga meM unnata, komala, puSTa, zubhacihnoM se yukta, evaM chidroM se rahita hAtha the| (pIvara-komala-varaM-gulI) hAthoM kI aMguliyA~ puSTa, komala evaM sundara thiiN| (AyaMvataMba-taliNa-sui-ruila -Niddha-Nakhe) ISadrakta, patale, zuddha, sundara, evaM cikane nakha the| (caMdapANilehe ) hAthoM meM candrarekhA thii| dIha-bAhU ] | chata paraMtu devAne bhATe sAyeA sapanA zarIra samAna ain mAI utA. ( rattatalo-vaiya-mauya--maMsala-sujAya-lakkhaNa-pasatthaacchidda-jAla-pANI] tayAnA mAgamA sAsa, pAchana mAgamA unnata, kamaLa, puSTa, zubha cihanothI yukta temaja chidro vagaranA hAtha hatA. [pIvara-komala-varaM-gulI ] DAyAnI bhAMjI puSTa, ma tabhI suMdara utI. [AyaMbataMba-taliNa-sui-ruila-middha-khe ] padrata pAtA, zuddha, suMdara tamA thi49|| nama ta (caMdapANilehe ) chAyAmAM yandraremA tI Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sra. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam. 93 caMdapANilehe sUrapANilehe saMkhapANilehe cakkapANilehe disAsotthiyapANilehe caMda- sUrasaMkha-cakka - disAsotthiya - pANilehe kaNaga- milAyalujjala- pasattha- samatala - uvaciya - vicchiNNapihulavacche sirivacchaMkiyavacche akaraMDuya - kaNaga- ruyaya-nimmalasaMkhapANilehe ' zaGkhapANirekhaH-zaGkharekhAyuktahasta ityarthaH, ' cakkapANile he ' cakrapANirekhaH - cakrarekhA yuktahastaH, ' disAsotthiyapANilehe ' diksvastikapANirekhaHdakSiNAssvartasvastikAsskAra - rekhA - yukta- hastavAn iti bhAvaH / ' caMda-mUra - saMkha-cakkadisAso sthiya - pANi lehe ' candrasUrazaGkhacakradiksvastikapAgirekhaH- candrasUryAdihastarekhA haste vidyamAnAH prazastaphalapradA bhavanti, tAbhizcandrAdirekhAbhicihnitahastavAnityarthaH, 'kaNaga-silAyalu-jjala - pasattha - samatala - uvaciya - vicchiNNa-pihulavacche' kanakazilAtalo -brvala-prazasta - samatalo - pacita - vistIrNa-pRthula-vakSaskaH- kanakazilAtalavat - sauvarNapaTTikAvat, ujvalaM- dedIpyamAnaM prazastaM = sulakSagopetaM samatalaJca - unnatA''natarahitam, upacitaM-puSTaM, vistIrNapRthulam,- ativizAlaM, vakSaH - urasthalaM yasya sa tathA, ( surapANile he ) sUryarekhA thI, ( saMkhapANilehe ) zaMkharekhA thI, ( cakrapANilehe ) cakrarekhA thI, ( disAsotthiyapANile he ) dakSiNAvarta svastika rekhA thI, ( caMdasUra-saMkha-cakka - disAsotthiya - pANile he ) isa prakAra candramA, sUrya, zaMkha, cakra evaM dakSiNAvarta svastika kI rekhAyoM se bhagavAna ke hAtha suzobhita the / ( kaNagasilAyalu-jjala-pasattha-samatala - uvaciya - vicchiNNa-pihula - vacche ) kanaka zilA ke samAna - suvarNa ke pATa ke samAna dedIpyamAna, zubhalakSaNoM se yukta, sama, puSTa, vistIrNa evaM ativizAla vakSasthala thA / vaha vakSasthala (sirivacchaM kiyavacche ) ( sUrapANilehe ) sUryareSA hutI. [ saMkhapANilehe ] zareNA hatI. ( cakkapANilehe ] yareNA hutI, ( disAsotthiyapANilehe ) dakSiNAvarta svastiGa remA DI. ( caMda-sUra-saMkha-cakka - disAsotthiya - pANilehe ) me aAre caMdramA, sUrya, temaja dakSiNAvarta svastikanI rekhAethI bhagavAnanA hAtha suzobhita hatA. ( kaNaga - silAyalu - jjala -- pasattha- samatala - uvaciya - vicchiNNapihula - vacche ) 124 zikSA samAna-seAnAnI pATAnA jevu dedIpyamAna, zulasakSaNIvANu, sarapu, puSTa, vizAja temana mahu paDoju vakSasthaNa [ chAtI ] tu te vakSasthaNa ( sivicchaM kiyavacche ) zrIvatsanA cihnavANu tuM. ane zama, tha 6 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 aupapAtikasUtre sujAya-niruvahaya-deha-dhArIasahamma-paDipuNNa-varapurisa-lakkhaNadhare saNNayapAse saMgayapAse suMdarapAse sujAyapAse miyamAiya'sirivacchaMkiyavacche, zrIvatsAGkitavakSaskaH-zrIvatsena=zubhacihnavizeSeNa aGkitaM= cihinataM-vakSaH-hRdayasthalaM yasya sa tathA, 'akaraMDuya-kaNaga-ruyaya-nimmala-mujAyaniruvahaya-deha-dhArI, akaraNDuka-kanaka-rucaka-nirmala-sujAta-nirupahata-dehadhArI, akaraNDukaH- karaMDuya ' iti dezoyaH zabdaH, adRzyamAnaM karaNDukaM pRSThabhAgAsthikaM yasya dehasya sa akaraNDukaH, tathA kanakarucakaH-suvarNavarNayuktaH, tathA-nirmalaH, sujAtaH, nirupahata;=rogAdibAdhArahito yo dehastaM dehaM dharatItyevaM zIlo yaH sa tathA, 'aTTasahassa-paDipuSNa-varapurisa-lakSaNa-dhare ' aSTasahasra-pratipUrNa-varapuruSa-lakSaNadharaHaSTottaraM sahasram-aSTasahasraM, pratipUrNam anyUnaM, varapuruSANAM lakSaNaM-svastikAdikam, tasya dharaH-dhArakaH, mahApuruSANAmaSTottarasahasraparimitAni sulakSaNAni santi, teSAM sarveSAM dhArakaH-iti bhAvaH / 'saNNayapAse' sannatapArzvaH-sannatau adho'dho'vanatau pArzva-pArzvabhAgau yasya sa sannatapArzvaH, 'saMgayapAse' saGgatapArzvaH-saGgatau-pramANocitau, pAcabhujamUlAdadhaHpradezau yasya saH, pramANayuktapArzvapradezavAniti bhAvaH / 'suMdarapAse' sundarapArzvaH-darzanIyapArzvayuktaH, 'sujAyapAse' sujAtapArzvaH-sundarapArzvavAnityarthaH / zrIvatsake cihna se yukta thaa| aura prabhukA zarIra (akaraMDuya-kaNaga-ruyaya-nimmalasujAya-niruvahaya-deha-dhArI) akaraNDuka-adRzyamAna pRSThabhAga kI haDDIyukta, tathA suvarNa ke jaisA nirmala evaM rogAdika bAdhA se rahita thaa| bhagavAn (aTThasahassapaDipuNNa-vara-purisa-lakAvaNa-dhare) nyUnatArahita aise 1008 svastikAdika uttama puruSoM ke yogya lakSaNoM ke dhAraka the| bhagavAn ke zarIrakA pArzvabhAga (saNNayapAse saMgayapAse suMdarapAse sujAyapAse miyamAiya-pINa-raiya-pAse ) kramika avanata prabhunu zarI2 ( akaraMDuya-kaNaga-ruyaya-nimmala-sujAya-niruvaya-deha-dhArI ) akaraMDuka-adRzyamAna-na dekhAya tevI rIte vAMsA-baraDA-nI kaDavALuM tathA sonAnA vaNa jevuM nirmaLa temaja gAdikanI pIDA vagaranuM hatuM. bhagavAna (aTThasahassa-paDipuNNa-vara-purisa-lakkhaNa-dhare ) nyUnatADita va 1008 svastika Adika uttama purUSane yogya lakSaNAnA dhAraka hatA. bhagavAnanA zarIranA 57mAno mA (saNNayapAse saMgayapAse suMdarapAse sujAyapAse miyamAiya-pINa-raiya-pAse ) bhathI nbhe| to, ti pramANe to, su2 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TokA. sa. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam pINa-raiya-pAse ujjuya-sama-sahiya-jacca-taNu-kasiNa-Niddha Aija-laDaha-ramaNija-roma-rAI jhasa-vihaga-sujAya-pINa-kucchI jhasoyare suikaraNe pauma-viyaDa-NAbhe gaMgAvattaga-payAhiNAvatta'miyamAiya-pINa-raiya-pAse ' mitamAtrika-pona-ratida-pArzvaH, tatra-mitamAtrikausamucitaparimANavantau, pInau-puSTau, ratidau-ramyau, pA-kakSAbhyAmadho vAmadakSiNazarIrabhAgau yasya sa tathA, 'ujjuya-sama-sahiya-jacca-taNu-kasiNa-Niddha-Aijja-laDaharamaNijja-romarAI Rjuka-sama-saMhita-jAtya-tanu-kRSNa-snigdhA-''deya-lalitaramaNIya-romarAjiH, RjukANAM-saralAnAM, samasaMhitAnAM-militAnAM, jAtyAnAMsvajAtIyeSUttamAnAM, tanUnAM sUkSmANAM, snigdhAnAM sarasAnAm, AdeyAnAm-upAdeyAnAM, ' laDaha ' lalitAnAM-ramaNIyAnAM-manoramANAM romNAM rAjiH-paGktiryasya sa tathA, saralasUkSma-kRSNa-sarasa-ramya-romarAjimAn ityarthaH / 'jhasa-vihaga-sujAya-pINa-kucchI aSa-vihaga-sujAta-pIna-kukSiH-matsya-pakSigoriva sujAtaH=sundaraH, pInaH-puSTaH, kukSiH-udaraM yasya sa tathA, 'jhasoyare' jhaSodaraH-mInavatsundarodaravAn iti bhAvaH / 'suikaraNe" zucikaraNaH-zucIni-pavitrANi, karaNAni-indriyANi yasya saH, indriyANAM malavAhitve'pi bhagavadatizayAd-nirmalatayA nirmala-nirupalependriyavAn iti bhaavH| 'pauma-viyaDa-. thA, ucita pramANa se yukta thA, sundara thA, zobhana thA, tathA parimita mAtrAvAlA, puSTa evaM ramya thaa| romarAji (ujjuya-sama-sahiya-jacca-taNu-kasiNa-Niddha-Aijja-laDaharamaNijja-roma-rAI) sarala, paraspara meM milita, uttama, paMtalI, kAlI, cikanI, upAdeya evaM atyanta manohara thii| unakI kukSi (jhasa-vihaga-sujAya-pIga-kucchI) matsya evaM pakSI ke samAna sundara aura puSTa thii| (jhasoyare) unakA udara matsya ke jaisA sundara thA / (suikaraNe) indriyA~ yadyapi svabhAvataH malavAhinI haiM, tathApi atizaya ke prabhAva hite, zobhana hatuM, tathA maryAdita ghATane puSTa temaja ramya hato. marAji (zarI2 52nA pAnI padrita ) ( ujjuya-samasahiya-jacca-taNu-kasiNa-NiddhaAijja-laDaha- ramaNijja-roma-rAI ) sarapI, 52252mA bhajI gayesI, uttama, pAtaLI, kALI, cikaNa, upAdeya temaja bahuja manahara hatI. temanI kAMkha (sa) ( jhasa-vihaga-sujAya-pINa-kucchI) matsya tabha04 pakSInavI suha2 mane puSTa tI. (jhasoyare) tamanu 62 (peTa) mAdIna suMdara tu. (suikaraNe) driyo ne svabhAvathI bharavAhinI cha to 5 mtishyn| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre taraMga-bhaMgura-ravi-kiraNa-taruNa-bohiya-akosAyaMta-pauma-gaMbhIra-viyaDa-NAbhe mAhaya-soNaMda-musala-dappaNa-Nikariya-vara-kaNagaccharusarisa-varavaira-valiyamajhe pamuiya-varaturaga-sIha-vara-vaDiya-kaDI NAbhe' padma-vikaTa-nAbhaH-pAkozavad vikaTA-gambhIrA nAbhiryasya sa tathA, 'gaMgAvattagapayAhiNAvatta-taraMga-bhaMgura-ravi-kiraNa-taruNa-bohiya-akosAyaMta-pauma-gaMbhIra-viyaDaNAbhe' gaGgA''vartaka-pradakSiNA''varta-taraGga-bhaGgura-ravi-kiraNa-taruNa-bodhitavikasatpadma-gambhIra --- vikaTa-nAbhaH-tatra - gaGgA''vartakasambandhipradakSiNAvartataraGgavadbhaGgurA= cakrAkAravartulA, ravikiraNataruNabodhitavikasatpadmavad gambhIrA, vikaTA=vizAlA ca nAbhiryasya sa tathA, 'sAhaya-soNaMda-musala-dappaNa-Nikariya-varakaNagaccharusarisa-varavaira-valiya-majjhe' saMhata-sonanda-musala-darpaNa-nikarita-varakanakatsarusadaza-varavajra-valita-madhyaH-saMhataM-kSiptamadhyaM yat-sonandaM-trikASThikA, musala:-prasiddhaH, darpaNaH-darpaNadaNDaH, nikaritavarakanaka saruH nikaritaM sArIkRtaM sarvathA saMzodhitaM yad varakanakaM-zreSThasuvarga, tasya tsaru:-khaDmuSTiH, eteSAmitaretarayogadvandvaH, taiH sadRzaH-varase bhagavAna kI indriyA~ nirlepa rahatI thIM / (paumAyaDaNAbhe) nAbhi padmakoza ke samAna gaMbhIra thI, (gaMgAvattaga-payAhiNAvatta-taraMga-bhaMgura-ravi-kiraNa-taruNa-bohiya-akosAyaMtapauma-gaMbhIra-viyaDa-NAbhe) tathA-gaMgAvartaka-saMbaMdhI pradakSiNAvartayukta taraMga kI taraha bhaMgura, cakrasamAna gola, madhyAhnakAlake sUryakI kiraNoM dvArA vikasita padma ke samAna gaMbhIra evaM vizAla thI / (sAhaya-soNaMda-musala-dappaNa-Nikariya-varakaNagaccharusarisa-varavaira-valiya-majjhe) kaTipradeza trikASThikA ke madhyabhAga samAna, mUsala ke madhyabhAga samAna, darpaNa ke daNDa ke madhyabhAga samAna, calate hue sonekI pramAthI bhagavAnanI driyo ni 5 22 / tI. (paumaviyaDaNAbhe) nAli pa zavI galI2 tI. (gaMgAvattaga- payAhiNAvatta-taraMga-bhaMgura-ravi-kiraNataruNa-bohiya-akosAyaMta-pauma-gaMbhIra-viyaDa--NAbhe) tathA bhAvata: samAdhI pradakSiNAvartayukta taraMganI peThe bhaMgura, cakranA jevI goLa, madhyAhna kALanA sUryanAM kiraNothI vikaselAM padma samAna gaMbhIra temaja vizALa hatI. ( sAhya-soNaMda-musala-dappaNa--Nikariya-varakaNagaccharu--sarisa-varavaira-valiya-majhe) kaTipradeza trikAThikA (gheDI athavA tirapAI)nA madhyabhAga jeva, mUsalanA madhyabhAga je, darpaNanA daMDanA madhyabhAga je, caLakatA senAnI kha Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA. sU. 16 bhagavaramahAvIrasvAmivarNanam. vara-turaga-sujAya-gujjha-dese AiNNa-hauvva Niruvaleve varavAraNa-tulla-vikkama-vilasiya-gaI gaya-sasaNa-sujAya-sannibhorU vajra iva valitaH=kSAmaH-kRzaH, madhyaH madhyabhAgo yasya sa tathA, 'pamuiya-varaturagasIha-vara-vaDiya-kaDI' pramudita-varaturaga-siMhavara-vartita-kaTi:-pramuditasya rogAdirahitata-yA prasannasya, varaturagasya zreThahayasya, tAdRzasya siMhasya ceva varA zreSThA vartitAvartulA, kaTiyasya sa tathA, 'vara-turaga-sujAya-gujjha-dese' vara-turaga-sujAta-guhyadeza:varasya zreSThasya azvasyeva sujAtaH-sundaro guhyadezo yasya sa tthaa| 'AiNNahauvva Niruvaleve' AkIrNahaya iva nirupalepaH-AkIrNaH sulakSaNayukta uttama-jAtIyo yo hayaH azvaH, sa iva nirupalepaH nirgata upalepAt-malinasamparkAt iti nirupalepaH-nirmala ityarthaH / 'vr-vaarnn-tull-vikm-vilsiy-gii| vara-vAraNa-tulya-vikrama-vilasitagatiH-varavAraNasya zreSThagajasya tulyaH =samAnaH vikramaH parAkramaH, tathA tattulyA vilasitA caraNasaMcaraNaraNanarahitA gatirgamanaM yasya saH, gajendravadatulabalazAlI lalitagamanazIlazceti bhaavH| 'gaya-sasaNa-sujAya-saMnibhorU' gaja-zvasana-sujAta-sannibhoruH-gajazvasanasya hastizuNDAdaNDasya sujAtasya pRSThUtpannasya hastizvasanasyaiva sannibhau-sadRzau khanamuSTi ke madhyabhAga samAna aura vrajake madhyabhAga samAna patalA thA / tathA (pamuiya-varaturaga-sIhavara-vaTTiya-kaDI) kaTipradeza rogAdikarahita hone se prasanna zreSTha ghoDe ke samAna aura siMha ke samAna gola thA / (vara-turaga-sujAya-gujjha-dese) guhya pradeza sundara ghor3e ke guhya pradeza ke samAna thA / (AiNNahaunca Niruvaleve) AkIrNa jAtIya ghor3eke guhya pradeza ke samAna bhagavAnakA guhya pradeza nirupalepa thaa| tathA (vara-vAraNa-tulla-vikkama-vilasiya-gaI) bhagavAnakA parAkrama uttama hAthI ke samAna thA, tathA unakI gati bhI usIke samAna sundara thii| (gy-ssnn-sunaay-sbhibhoruu)hstishunnddaamuThInA madhyabhAga jevo ane vajanA madhyabhAga jevo pAtaLe hate. tathA (pamuiya-caraturaga-sIha-vara-vaTTiya kaDI) Tiza rAya mAhithI khita DApAthI prasanna zreSTha ghoDAnI peM: mane siDanI peThe goDato. (varaturaga-sujAya-gujjha-dese) guhyapradeza suha2 ghoDAnA suyazanA vo to (AipaNahauvva Niruvaleve ) zrI-pAna kA AnA zugaprazanA vo mAnanA guhyapradeza ni3535 to. "thA (vara-vAraNa-tulla--vikkama--vilasiya-gaI ) bhagavAnanuM parAkrama uttama hAthInA jevuM hatuM, tathA temanI cAla paNa tenA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre samugga-nimagga- gUDha - jANU eNI - kuruviMdA - vatta- vaTTA - Nupuvva jaMghe saMThiya--susiliTTa - visiha - gUDha - gupphe supaiDiya - kumma cAru-calaNe 98. UrU 6 eNI - kuruvinda yasya sa tathA, sundara-gajazuNDAdaNDasadRzo ruyugalavAniti bhAvaH, 'samuggaNimagga- gUDha - jANU' samudga - nimagna - gUDha - jAnuH -- samudgaH - sampuTakaH - tasyoparitanAdhastanarUpayorbhAgayoH saMdhivat nimagnagUDhe=atyantAvRte-mAMsapuSTe ityarthaH tAdRze jAnunI 'ghuTanA' iti prasiddhe yasya sa tathA, upacitatvAdadRzyamAnajAnvasthika ityarthaH / 'eNI- kuruviMdAvatta- vaTTA - Nupuvva - jaMghe ' vartra-vRttA-nupUrvyajaGghaHeNyAH - hariNyA iva kuruvindaH --- tRNavizeSaH, vartra = sUtrabalanakaM ca, te iva ca vRtte-vartule, AnupUrvyeNa tanurUpe jaGghe yasya tathA yadvA - eNI - kuruvindAvartta - vRttAnupUrvya jaGghaH - iti cchAyA, tatra - eNyA iva kuruvindAvataH = bhUSaNavizeSa iva ca vRtte= vartule AnupUrvyeNa tanusvarUpe jaGghe yasya sa tathA, 'saMThiya-susiliTTha - visiTTha- gUDhagupphe' saMsthita- suzliSTa - viziSTa - gUDha -gulphaH - saMsthitau - susaMsthAnavantau, sa suzliSTau - daNDa ke samAna una prabhukI donoM jaMghAe~ thIM / (samugga-nimagga-gUDha-jANU) Dibbe ke samAna prabhuke ghuTane guptaDhakanI se yukta evaM antara rahita honese sundara the / arthAt upacita honese prabhuke jAnu kI asthiyA~ dRSTigocara nahIM hotI thIM / (eNI - kuruviMdA - vatta- vaTTA - Nupuvva - jaMghe ) eNI - hiraNI kI jaGghA samAna, tathA kuru - vinda - tRNavizeSa aura DorI ke balake samAna athavA kuruvindAvartta nAmaka bhUSaNake samAna gola patalI - Upara se moTI nIcekI ora utaratIM 2 patalI prabhukI donoM jaMghAe~ thIM / (saMThiya-susiliTTha - visiTTha- gUDha - gupphe) zobhana AkArayukta, acchI -- jevIja sudara tI. ( gaya--sasaNa--sujAya--sannibhoru ) hastizu DAda DanA (hAthInA sUDhanA) bhevI te asunI bhanne dhAma hutI. ( samugga - Nimagga--gUDhajANU ) umAnI peThe anA ghuTalo gupta DhAMguvAjAM tebhana aMtara rahita hAvAthI suMdara hatA.; arthAt upacita heAvAthI prabhunA ghuMTaNunAM hADakAM heyAtAM naDutAM. (eNI-- kuruviMdA--vatta-- vaTTA - Nupuvva-- jaMghe) melI -hiralInI sabhAna, tathA--Du3vidha--tRNuvizeSa, bhane chorInI vasa samAna, athavA vindAvatta nAmaka bhUSaNa samAna gALa pAtaLI--uparathI jADI temaja nIcenI ta23 utaratI utaratI pAtaMjI alunI bhanne dhAyo hutI. ( saMThiya--susiliTTha -- visiTTha-- gUDha -- gupphe ) zolAyamAna bhAaravAjA, sArI rIte bhaNesA tebhana dhAM3 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam aNupuvva-susaMhayaM-gulIe uNNaya-taNutaMba-Niddha-Nakkhe rattuppalapatta-mauya-sukumAla-komala-tale naga-nagara-magara-sAgara-cakaMkasumilito, gUDhau-mAMsalatvAdadRzyau gulpho yasya sa tathA, puSTatayA tirohitagulphaH / 'suppaiTThiya-kumma-carucalaNe' supratiSThita-kUrmacAru-caraNaH-supratiSThitau-zobhanarUpeNa sthitau, kUrmavat-kacchapavat , cArU sundarau caraNau yasya sa tathA, saMkocitAGgakacchapapRSThavacara vAniti bhAvaH / 'aNuputra-susaMhayaM-gulIe' AnupUrvya-susaMhatA'GgulIka:-AnupUryeNa krameNa hIyamAnA varddhamAnA vA, tathA susaMhatAH-vibhinnA api saMmilitA amulyaH caraNAmulyo yastha sa tathA, 'uNNaya-taNu-taMba-NiddhaNakkhe' unnata-tanutAmra-snigdha-nakhaH-samunnata-pratala-raktacikkaNa-nakha-yukta ityarthaH, 'rattuppala-patta-mauya-sukumAla-komala-tale raktotpala-patra-mRduka-sukumAra-komalatalaH-raktakamaladalavadatikomalAruNavarNacaraNatalavAnityarthaH / 'naga-nagara-magara-sAgara-cakaMka-varaMgamaMgalaM-kiya-calaNe' naga-nagara-makara-sAgara-cakrAGka-varAGka-maGgalAGkita-caraNaH,tatra-nagaH parvataH, rIti se milita evaM gUDha-mAMsala-puSTa honese adRzya aise prabhuke donoM pairoMke gulpha the / (suppaidviya-kumma-cAru-calaNe) prabhuke pA~va sakuca kara baiThe hue kaccha ke samAna sundara the / (aNupudha-susaMhayaM-gulIe) anukramase ucita AkAraravAlI evaM bhinna 2 hone para bhI paraspara meM saMmilita prabhuke caraNoMkI aMguliyAM thiiN| (unnaya-taNu-taMba-Niddha-Nakkhe) samunnata, pratala, rakta evaM cikkaNa prabhuke nakha the / (ratuppala-patta-mauya-sukumAla-komala-tale) raktakamalake dalake samAna ati komala lAlavarNake prabhuke caraNoMke tale the / (naga-nagara-magara-sAgaracakaMka-varaMga-maMgalaM-kiya-calaNe) naga-parvata, nagara-pura, makara-jalacarajIvavizeSa, gUDha mAMsala puSTa hovAthI na dekhAya evA prabhunA banne paganA goThaNe hatA. ( suppaidviya-kumma- cAru--calaNe) prabhuna 5 sayAne meddes| yamAnI peThe suha2 utA. ( aNupubba--susaMhayaM gulIe) anubhathI athita mA42vAjI temaja judI judI hovA chatAM paNa parasparamAM joDAelI prabhunA caraNenI mAMgatI tI. (unnaya--taNu--taMba--Niddha--Nakkhe) samunnata, pratasa, ene tebha0 yi44|| prabhunA na utA. ( rattuppala--patta--mauya--sukumAla--komala-tale) rakta kamalanA dalanA jevAM atizaya kemaLa lAla varNanAM prabhunA caraNomAM aloyAM tai. ( naga-nagara--magara-sAgara-cakkaMka-varaMga-maMgalaM-kiya-calaNe ) naga-parvata nagara--pura, makara-jalacara jIva vizeSa, sAgara--samudra ane caka Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 aupapAtikasUtre varaMga-maMgalaM-kiya-calaNe visiharUve huyavaha-nima-jaliya-taDitaDiya-taruNa-ravi-kiraNa-sarisa-tee aNAsaveamame akiMcaNe nagaraM puraM, makaraH jalacarajIvavizeSaH, sAgaraH=samudraH, cakraM prasiddham , etAnyeva aGkAlakSaNAni, tathA varA'GkAzca=zubhasUcakasvastikAdilakSaNAni, maGgalaH=zubhalakSaNavizeSazca, tairalaGkRtau suzobhitau-caraNau yasya sa tathA, naganagaramakarAdicihna-svastikAdicihna-maGgalacihnarUpa-zubhalakSaNasuzobhitacaraNayugavAniti bhAvaH / 'visigurUve' viziSTarUpaH-atisundaraH, 'huyavaha-ni ddhana-jaLiya-taDitaDiya-taruNa-ravi-kiraNa-sarisa-tee' hutavaha - nirdUma - jvalita - taDitaDi - taruNa - ravi-kiraNa - sadRza - tejaskaH, hutavahani majvalitasya agnernirdUmajvAlAyAH, taDitaDitaH - dhArAvAhikatayA punaH punarvighotitavidyutaH,-tathA taruNaravikiraNAnAM-sadRzaM samAnaM tejaH-dIptiryasya sa tathA, 'aNAsave, anAsravaH-avidyamAnA AsravA yasya sa tathA, karmAgamarahita ityarthaH, 'amame' amamaH-mamatvarahitaH 'akiMcaNe' akiJcanaH- nAsti sAgara-samudra aura cakra inake zubha cihanoM se, svastikAdi zubha cihanoM se tathA maGgala nAmaka zubha cihnase suzobhita prabhuke donoM caraNa the / (visiTTharUve) prabhukA rUpa viziSTa asAdhAraNa arthAt anupama thA / (huyavaya-NibhUma-jaliya-taDitaDiya-taruNa-ravi-kiraNa-sarisa-tee) nirdhUma agni ke samAna, bAra bAra camakatI huI bijalI ke samAna tathA madhyAhanakAlika ravikiraNoMke samAna prabhukA teja thA / (aNAsave) navIna kauke Asravase prabhu sarvathA rahita the / ( amame) prabhuke kisI bhI para padArthameM mamatva nahIM thA / (akiMcaNe) prabhu akiMcana-parigraharahita the| (chinnasoe) bhagavAnane apanI bhavaparamparAko naSTa kara diyA thA / enAM zubha cihnothI-svastikAdi zubhacihnothI, tathA maMgaLanAmaka cihnathI yamita prabhunA manne yara hatA (visiddharUve) prabhunu 35 viziSTa---masAdhA25 maryAta anupama tu. (huyavaha-Nima- jaliya--taDi--taDiya--taruNa--ravi-- kiraNa-sarisa--tee) dhumAsa 12 // maninAyu, pAra pA2 yatI viorLInA jevuM, tathA madhyAhna kALanA sUryanAM kiraNe jevuM prabhunuM teja hatuM (gaNAsave) navIna bhInamAsapathI prabhu sarpA 2hita tA. ( amame) prabhuna 4 54 52 pahAbha bhabhava nahAtu (akiMcaNe) prabhu mAya-pari* pAnA saMta. (chinnasoe) bhagavAne potAnA savayara parAno nAza 4 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam 101 chinnasoe niruvaleve vavagaya-pema-rAga-dosa-mohe niggaMthassa pavayaNassa desae satthanAyage paiTAvae samaNagapaI samaNagakiJcana yasya sa tathA, parigrahagranthirahitaH / 'chinnasoe' chinasrotAH-nivartitabhavapravAhaH, 'niruvaleve' nirupalepaH-upalepo-mAlinya; tad dvividhaM dravyarUpaM bhAvarUpaJca, tAdRzAd dvividhAdupalepAt-nirgato nirupalepaH, dravyato nirmalazarIraH, bhAvataH karmabandhahetubhUtopaleparahitaH / pUrvoktamevArtha vizeSataH spaSTayannA''ha 'vavagaya-pema-rAga dosa-mohe' vyapagatapremarAgadveSamohaH-prema ca rAgazca dveSazca mohazceti premarAgadveSamohAH, prema-AsaktilakSaNam, rAgaH-viSayeSu anurAgarUpaH, dveSaH-aprItirUpaH mohaH-ajJAnarUpaH, ete premAdayo vyapagatAH-vinaSTA yasya sa tathA, 'niggaMthassa pavayaNassa desae' nirgranthasya pravacanasya dezakaH-nirgranthasya-nirgataM granthAd dravyataH suvarNAdirUpAd, bhAvato mithyAtvAdilakSaNAt-nirgranthaM tasya nimranthasya, pravacanasya-prakarSaNaucyate-paramakalyANAya kathyate iti pravacanam-tasya pravacanasya dezakaH upadezakaHnirArambha-niSparigraha-dharmopadezaka iti bhAvaH / 'satthanAyage' sArthanAyakaH-sArthasyamokSaprasthitabhavyasamUhasya, netA-svAmItyarthaH 'paidvAvae' pratiSThApakaH-zruta paaritrlkssnndhrmsNsthaapkH| 'samaNagapaI' zramaNakapatiH-zrAmyanti sotsAhaM karmanirjarAtha (NiruSaleve) dravya evaM bhAva rUpa donoM prakArakI malinatAse prabhu varjita the / isI bAtako punaH vizeSa rUpase ina vizeSaNoM se sUtrakAra spaSTa karate haiM-(vavagayapema-rAga-dosa-mohe) bhagavAnane apanI AtmA se prema, rAga dveSa evaM mohako naSTa kara diyA thA / (NiggaMthassa pavayaNassa desae) prabhu nimrantha pravacanake upadezaka the / (satyaNAyage) mokSakI ora prasthita bhavyasamUhake bhagavAna netA the / (paidvAvara) zrutacAritrarUpa dharmake prabhu saMsthApaka the / (samaNagapaI) bhagavAn tapa evaM sAdhA to. (Niruvaleve) dravya tamana mA135 manne prA2nI malinatAthI prabhu varjita hatA. A vAtane pharIne vizeSa rUpathI temanAM aMgenAM vizepothii sUtradhAra 254 che. (vavagaya--pema--rAga--dosa-mohe) bhagavAne pitAnA AtmAmAMthI prema, rAga, dveSa temaja mohano nAza karyo hate. (nigaMvassa pavayaNasma desae ) prabhu ninya prapayananA upahe4 tA (satSaNAyage) bhAna ta26 vaNesA vyasanA pAna netA tA. (paiTAvae) zruta zAritra35 dhana prA sasthA54 tA. ( samaNagapaI) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 aupapAtika viMda - pariyaDhie cautIsa - buddhA isesa - patte, paNatIsa - saccavayaNA zramaM kurvanti tapaH- svAdhyAyAdiSu iti zramaNAH -ta eva zramaNakAH, teSAM patiHcaturvidhasaGghAdhipatiriti bhAvaH, ' samaNaga-viMda-pariyaDhie ' zramaNaka-vRndada-parivarddhakaHzramaNakAnAM caturvidhAnAM, vRndaM - saGghaH - tasya parivarddhakaH - vRddhikArI / athavA ' pariyahae ' paryaTakaH--agresaraH, yadvA paryAyakaH - taiH paripUrNaH / ' cauttIsa - buddhAisesa - patte ' catustriMzad - buddhAtizeSa - prAptaH - catustriMzat catustriMzatsaMkhyakA ye buddhAnAM = tIrthakarANAm atizeSAH-atizayAH tAn prAptaH, tatra - avRddhisvabhAvakaM kezazmazruromanakhamiti prathamo'tizayaH, anye'dhyatizayAH samavAyAGgasUtre'bhihitAstato'vagantavyAH / ' paNatIsa - saccavayaNAisesa - patte ' paJcatriMzatsatyavacanA'tizeSaprAptaH paJcatriMzatsakhyakA ye satyavacanasya atizeSAH - atizayAH tAn prAptaH, arthAt paJcatriMzadvANIguNayukta iti bhAvaH / paJcatriMzadvANIguNA AcArAGgasUtrasya matkRtA''cAracintAmaNiTIkAyAM prathamAdhya svAdhyAya Adi kriyAoMmeM karmanirjarA ke liye parizrama karanevAle zramaNoMke svAmI the / (samaNaga- viMda-pari-yaDie) caturvidha saMghake ve prabhu varddhaka the / athavA usake agresara yA usase paripUrNa | ( cauttIsa - buddhAisesa - patte) tIrthakaroM ke cautIsa atizaya se prabhu virAjamAna the| inameM nakha, keza evaM zmazru - dADhI - mU~chakA nahIM baDhanA yaha pahalA atizaya hai, avaziSTa atizaya samavAyAGga sUtra se jAna lenA cAhiye / (paNatIsa - saccavayaNA - isesa - patte) vANIke paiMtIsa guNoM se prabhu yukta the / 35 vANIguNarUpa atizaya AcArAMga sUtrake prathama adhyayanakI AcAraciMtAmaNi TIkA meM kahe haiM, ataH vahAM se jAna lenA cAhiye / (AgAsagaeNaM cakeNaM) AkAzagata bhagavAna tapa temaja svAdhyAya Adi kriyAemAM kamanirjarAne mATe parizrama karavAvALa zramaNeAnA svAmI hatA. samaNaga--viMda--pariyaDhie ) ytuvidha saghanA te prabhu vaka hatA athavA tenA agresara ke tenAthI paripuurnn itA. ( cauttIsabuddhA isesapatte ) tIrtha ronA yAtrIsa atizayothI prabhu birAjamAna hatA. temAM nakha keza temaja zmazra-DhADhI--mUMchanuM na vadhavuM e pahelA atizaya che, khAkInA atizaya samavAMyAMga sUtrathI jANI levA cho. (paNatIsa - sacca-. vayaNAisesa - patte ) vAlInA yAMtrIsa guNothI prabhu yukta hatA. 35 vANI guNarUpa atizaya AcArAMga sUtranA prathama adhyayananI AcAra--ciMtAmaNi TIkAmAM kahelA che, eTale tyAMthI te jANI levA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 poyUSavarSiNI-TIkA. sva. 16 bhagavanmahAvIrasvAmivarNanam.. isesa-patte AgAsagaeNaM cakkaNaM AgAsagaeNaM chatteNaM AgAsamiyAhiM cAmarAhiM AgAsagaeNaM phAliyAmaeNaM sapAyavIDeNaM sIhAsaNeNaM dhammajjhaeNaM purao pakaDhijjamANeNaM caudasahiM samaNasAhassIhiM chattIsAe ajjiyAsAhassIhiM saddhiM saMpaDituDe vyAkhyAtAH, 'AgAsagaeNaM cakkeNaM' AkAzagatena cakrega / 'AgAsagaeNaMchatteNaM' AkAzagatena chtrenn| 'AgAsamiyAhiM' AkAzamitAbhyAM prAptAbhyAM, 'cAmarAhiM' cAmarAbhyAm-atizayaprabhAvAccakrAdibhirupalakSita iti bhAvaH / 'AgAsagaeNaM phaliAmaeNaM' AkAzagatena sphaTikamayena-AkAzasthitena sphaTikanirmitena 'sapAyavI DheNaM, sapAdapIThena-pAdasthApanapIThasahitena 'sIhAsaNeNaM' siMhAsanena, 'dhammajjhaeNaM' dharmadhvajena, 'purao' purataH-agrataH, 'pakaDhijjamANeNaM' atizayamahimnA prakaTayamAnena ' cauddasahiM samaNasAhassIhiM' caturdazabhiH-zramaNasAhasrIbhiH zramaNAnAM caturdazasahasraiH 'chattIsAe ajjiyAsAhassIhiM ' SaTtriMzatA AryikAsAhastrIbhiH-AryikANAM SaTtriMzatsahasraiH 'saddhi' sArddha-saha / 'saMpaDibuDe' samparivRtaHcakrase, (AgAsagaeNaM chatteNaM) AkAzagata chatroM se (AgAsamiyAhiM cAmarAhi) AkAzagata cAmaroM se ve prabhu upalakSita the| (AgAsagaeNaM phaliyAmaeNa sapAyavITeNaM sIhAsaNeNaM dhammajjhaeNaM purao pakaDhijamANeNaM) AkAzagata, sphaTikamaya evaM pAdapIThasahita aise siMhAsana se evaM atizaya kI mahimA se prakaTita aura Age 2 calanevAle aise dharmadhvajA se yukta, tathA-(cauddasahiM samaNasAhassIhiM chattIsAe ajjiyAsAhassIhiM saddhiM saMparivuDe ) 14 hajAra zramaNoM ke, evaM naye. ( AgAsagaeNaM cakkeNaM ) mazagata yathI ( AgAsagaeNaM chatteNaM ) mAzAta chothI ( AgAsamiyAhiM cAmarAhiM ) mAzAta yAmarothI te prabhu sAkSita (mAtA) . ( AgAsagaeNaM phaliyAmaeNaM sapAyavIDheNaM sIhAsaNeNaM dhammajjhaeNaM purao pakaDhijamANeNaM ] 2mAzAta, Tibhaya tebha pAdapIDa sahita evAM siMhAsanadhI temaja atizayanI mahimAthI pragaTita mane 11 mA zAsanA2 // dharmapathI yuta [ cauddasahiM samaNasAhassohiM chattIsAe ajjiyAsAhassIhiM saddhiM saMparibuDe ] 14 DA2 zramaNAnA tabha04 chatrIsahajAra AryAonA parivArathI yukta bhagavAna zrI mahAvIra prabhu Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre puvvANupuvi caramANe gAmANuggAmaM dUijamANe suhaMsuheNaM viharamANe caMpAe NayarIe bahiyA uvaNagaraggAmaM uvAgaai caMpaM nagariM puNNabhadaM ceiyaM samosariukAme // sU0 16 // 204 -apra 6 bhagavAn - zrImahAvIraH, putrANuputri ' pUrvAnupUrvyA- tIrthaMkara paripATyA - tIrthaGkaraparamparayA / ' caramANe ' caran - viharan, ' gAmANuggAmaM ' grAmAnugrAmam ekasmAd grAmAd grAmAntaram, 'duijjamANe ' dravan gacchan ekasmAd grAmAdanantaraM grAmamanullaGghayannityarthaH, ' suhaMsuheNaM ' sukhasukhena - saMyamabAdhArahitena, ' viharamANe ' viharan - a tibaddhavihAraM kurvan, caMpA nayarIe ' campAyA nagaryAH, ' bahiyA ' bahiH ' uvagagaraggAmaM ' upanagaragrAmam nagarasamIpavarttinaM grAmam / ' uvAgae ' upAgataH - samamRtaH kimarthamupAgataH ? ityAha- ' caMpaM NayariM ' campAyAM-campAnAmyAM nagaryAM ' puNNabhadaM ceiyaM samosariukAme pUrNabhadraM = pUrNabhadranAmakaM caityam = udyAnaM samavasartukAmaH- AgantukAmaH san upAgata iti sambandhaH // sU016 // 4 chattIsahajAra AryikAoM ke parivAra se yukta bhagavAn zrImahAvIra prabhu (puntrANuputri caramANe ) tIrthaMkaroM kI paraMparA ke anusAra vihAra karate hue ( gAmANuggAmaM dUijmANe ) ekagrAma se dUsare grAma padhArate hue ( suhaMsuheNaM viharamANe ) sukha sukha se vicarate hue ( caMpAe NayarIe bahiyA uvaNagaraggAmaM uvAgae ) caMpA - nagarI ke bAharabhAga kI ora sthita; parantu vahAM se bahuta dUra nahIM; kintu thoDI dUra para rahe hue aise grAma meM padhAre, yahAM Ane kA kAraNa unakA yaha thA ki ve prabhu (caMpaM yariM puNNabhaddaM ceiyaM samosariukAme ) caMpAnagarI ke pUrNabhadra nAmaka udyAna meM padhAranevAle the // sU0 16 // ( puvvANupavi caramANe ) tIrtha ronI paraMparAne anusarIne vihAra rA 42 ( gAmANumgAmaM dUijjamANe ) gAmathI bIje gAma padhAratA NayarIe bahiyA uba paraMtu nAthI hu ( suhaMsuheNaM viharamANe ) subha sumethI viyaratA ( caMpAe NagaraggAmaM uvAgae ) thauMpA nagarInI mahAranA lAga tara krUra nahi paNa jarA dUra AvelA evA gAmamAM padhAryA. ahIM araNu tebhane the hutuM te prabhu ( caMpa NayariM puNNabhaddaM caiyaM samosa rikAme) caMpAnagarInA pUrNa bhadra nAmanA udyAnamAM padhAravAvALA hatA. [sU. 16] AvavAnuM Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA. sU. 17 pravRttivyApRtasya kUNikarAmasamIpagamanam 105 mUlam-tae NaM se pavittivAue imIse kahAe laTTha samANe haTTha-tuha-citta-mANaMdie poimaNe paramasomaNassie TIkA-'tae NaM' ityAdi, tataH khalu yadA bhagavAn-campAnagarIsamIpagrAmamupAgataH tadanantaraM-tatpazcAt , 'se pavittivAue' sa pravRttivyApRtaH sa pUrvoktaH-bhagavadvArtA''nayane niyuktaH 'imIse kahAe' asyAH kathAyAH ' laDhe samANe' labdhArthaH san-jJAtabhagavadAgamanavRttAntaH san , 'haTTha-tuTu-citta-mANaMdie' hRSTa-tuSTa-cittA-nanditaH-hRSTatuSTa atituSTam , yadvA hRSTaM-harSitam , tuSTam prAptasantoSatAdRzaM cittaM yasya sa hRSTatuSTacittaH, ata eva AnanditaH AnandaM prAptaH saMjAtamAnasollAsa ityarthaH / sUtre 'cittamANadie' ityatra makAraH , prAkRtatvAt / 'pIimaNe' prItimanAH-prItiH-tRptirmanasi yasya sa prItimanAH-tRptamAnasaH / 'paramasomaNassie' paramasaumanasyitaH-paramam-utkRSTaM ca tat saumanasyaM prasannacittatA ceti paramasaumanasyaM tadasya saMjAtaM paramasaumanasthitaH paramAnurAgapUrNamanaskaH, 'tae NaM se pavittivAue' ityAdi (tae NaM ) jaba bhagavAn caMpAnagarI ke samIpavartI grAma meM padhAre taba ( se pavittivAue ) bhagavAna kI vArtA ke lAne ke liye niyukta kiyA huA vaha puruSa (imIse kahAe) isa samAcAra ko (laddhaTe samANe) jAnakara ki bhagavAn caMpAnagarI ke samIpavartI grAma meM Akara virAjamAna ho cuke haiM, ( haTa-tuTUcitta-mANadie) isase usake citta meM atyanta harSa aura santoSa huaa| ataH vaha atyanta AnaMdita huA, (pIimaNe ) mana meM prema chA gayA, (paramasomaNassie ) atyaMta anurAga se usakA mana bhara gayA (harisa basa-visappamANa-hiyae ) apAra 'tae NaM se pavittivAue' tyAhi (tae NaM) jyA bhAvAna yAnagarI sabhApatI bhima pAyaryA tyAre (se pavittivAue) bhagavAnanI pAA-samAyAra. sa. orqn bhATe nibhAsamA te 53Se ( imIse kahAe) se samAyArane (laddhaDhe samANe ) yA sagavAna caMpAnagarInA samI pavatI gAmamAM AvIne birAjamAna thaI cUkyA che, (haha-tuTTha-citta-mANadie ) mAthA tenA bhanamA satyataSa bhane satoSa thayo bhane tethI te maI mAna pAbhyo, (pIimaNe ) bhanamA prema chapAI gye|, ( paramasomaNassie ) satyata manurAgathA tenu mana marA yu, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika harisa-vasa-visappamANa- hiyae hAe kayabalikamme kaya- kouyamaMgala-pAyacchitte suddhappavesAI maMgalAI vatthAI pavara parihie appa - mahagghA bharaNA - laMkiya- sarIre sayAo gihAo paDiNikkha' harisa-vasa-visappamANa - hiyae ' harSa - vaza-visarpa - hRdayaH-- harSavazena visarpat-parita ucchalad hRdayaM yasya sa tathA, bhagavadarzanAdamandAnandataraGga samucchalitacitta ityarthaH / 6 4 hAe ' snAtaH - kRtasnAnaH, ' kayabalikamme ' kRtabalikarmA - snAne kRte pazupakSyAbarthaM kRtAnnabhAgaH ' kaya- kouya- maMgala- pAyacchitte ' kRta-kautuka - maGgala - prAyazcittaHkRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittAni - duHsvapnAdivighAtArthamavazyakaraNIyatvAt yena sa tathA, tatra kautukAni = maSItilakAdIni, maGgalAni tu siddhArthadadhyakSatAdIni / ' suddhappa - vesAI' zuddhapravezyAni - zuddhAni = prakSAlitatvAt nirmalAni, pravezyAni = rAjasabhApravezA''rhANi - rAjasabhAyogyAni ' maMgalAI ' maGgalAni - maGgalakArakANi, 'vatthAI' vastrANi - vividharUpaprakArANi - 'pavara' - pravarANi - mUlyato mahArghANi, rUpata ujjvalAni mRdUni sAndrANi ca; prAkRtatvAd vibhakterlopaH, 'parihie ' parihitaH - zarIre yathAsthAnaM yojitaH / 'appa - mahagghA bharaNA-laMkiyasarIre ' alpa - mahArghA - bharaNA - 'laMkRta - zarIra :- alpAni= harSa se usakA hRdaya uchalane lagA / phira usane koNika rAjA ke pAsa jAne kI taiyArI kii| usane ( hAe ) snAna kiyA, ( kayabalikamme ) pazcAt pazupakSI Adi ke liye anna kA vibhAgarUpa balikarma kiyA, ( kaya - kouya - maMgala - pAyacchitte ) duHsvapnAdi nivAraNa ke lie maSItilakAdi kiye aura dahI akSatAdi dhAraNa kiye / (suddhappavesAI maMgalAI vatthAI pavara parihie ) pazcAt usane svaccha, rAjasabhA meM jAne yogya, mAMgalika, bahumUlya, tathA rUpa ujjavala vastroM ko dhAraNa kiye| (appa - mahagghA - bharaNA - laMkiya - sarIre ) vastra pahira cukane ke anantara phira usane ( harisa --vasa-- visappamANa -hiyae) apAra harSathI tenu hRdaya chajavA sA. pachI tethe azi rAmanI pAse bhavAnI taiyArI 4rI tethe ( vhAe ) snAna ayu, ( kayabalikamme ) pachI pazu pakSi mAhi ne bhATe annanA vabhAgarUpa sibha yu . ( kaya-- kouya-- maMgala-- pAyacchitte ) duHsvapnAhi ghoSanA nivaaraNane mATe maSI-tilaka Adi karyA ane dahI akSata Adi dhAraNa karyAM. (suddhappavesAI maMgalAI vatthAI pavara parihie) pachI teNe svaccha, zamsalAbhAM paherI javA ceAgya, mAMgalika, bahumUlya tathA rUpathI ujjavala vao dhAraNa rthA. (appa-mahagghA-bharaNA - laMkiya- sarIre) vastra paherI sIdhA pachI tethe mochA 106 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 17 pravRttivyApRtasya kUNikarAjasamIpagamanam 107 mai, paDiNikkhamittA capAe NayarIe majhaMmajjheNaM jeNeva koNiyassa raNNo gihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva kUNie rAyA bhiMbhasAraputte teNeva uvAgacchai, uvAgacchiparimAgato nyUnAni, mahA_Ni-mahAn atizayaH-arghA=mUlyaM yeSAM tAni, Abhriyante= samyag dhAryanta ityAbharaNAni- alaGkArAH, tairalakRtaM zarIraM yasya sa tathA, alpabahumUlyabhUSaNabhUSitadeha ityarthaH, 'sayAo gihAo' svakAd gRhAd , 'paDiNikkhamai' prtinisskraamyti-nirgcchti| 'paDiNikvamittA' pratiniSkramya-nirgatya, 'caMpAe NayarIe' campAyA nagaryAH, 'majhamajjheNaM' madhyamadhyena-caturdigapekSamadhyabhAgena, 'jeNeva koNiyassa raNNo gihe' yatraiva koNikasya rAjJo gRha-bhavanam, 'jeNeva bAhiriyA uvadvANasAlA' yatraiva bAhyA upasthAnazAlA-AsthAnamaNDapaH, jeNeva kUNie rAyA bhiMbhasAraputte' yatraiva koNiko rAjA bhiMbhasAraphutraH, 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya, 'karayalapariggahiyaM' bhAra se alpa evaM bahumUlya AbharaNa bhI zarIra para dhAraNa kiye| isa prakAra saja-ja kara vaha (sayAo gihAo paDiNikkhamai) apane ghara se nikalA, (paDiNikvamittA caMpAe NayarIe majjhamajheNa jeNeva koNiyassa raNNo gihe) ghara se nikalakara yaha caMpAnagarI ke ThIka madhya ke mArga se hokara jahAM koNika rAjA kA prAsAda thA, (jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA) jahAM para bAharI upasthAnazAlA thI, aura (jeNeva kUNie rAyA bhaMbhasAraputte teNeva uvAgacchai) usa upasthAnazAlA meM, jahA~ bhaMbhasAra ke putra koNika rAjA baiThe hue the, vahAM phuNcaa| (uvAgacchittA) vahA~ pahu~cate hI sarvaprathama usane (karayalapariggahiyaM vajananAM temaja bahumUlya AbharaNa paNa zarIra upara dhAraNa karyA. A 4Are sh||2 4rIne te (sayAo gihAo paDiNikkhamai) potAne dherathI nIjyo. (paDiNikkhamittA capAe NayarIe majhamajjheNaM jeNeva koNiyassa raNNo gihe) dherathI nA4jIna te pAnAzana 52 / 42 madhyamAmA thane tyAM ANi zatanA bhI Dato (jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA) bhane jyAM pA 652thAna yA tI, tathA (jeNeva kUNie rAyA bhaMbhasAraputte teNeva uvAgacchai) te upasthAna-zAlAmAM jyAM bhaMsAranA putra keNika rAjA beThA hatA tyAM pAMcyA. (uvAgacchittA) tyo pAMyatair sarva prathama taNa (karayalapariggahi Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 .-- aupapAtikasUtre ttA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei, vaddhAvittA evaM vayAsI // sU0 17 // .. mUlam-jassa NaM devANuppiyA daMsaNaM kaMkhaMti, jassa karatalaparigRhItaM karatalena karatalaM parigRhItaM-parasparaM saMzliSTam / 'sirasAvattaM' ziraAvartam-zirasi ziraso'grabhAge A-samantAd vartate-paribhrAmyati iti ziraAvartastam / 'aMjaliM' saMmilitakarayugam / 'matthae' mastake-lalATadeze, 'kaTTa'-kRtvA 'jaeNaM' jayena-jayaH utkarSaprAptirUpaH tena-'jaya jaya mahArAja' iti rUpeNa, 'vijaeNaM' vijayena-viziSTaH pracaNDazatrunigraharUpo jayo vijayaH tena-arthAt-vijayasva vijayasva mahArAja iti rUpega 'vaddhAvei' varddhayati-jayena vijayena varddhasveti vRddhikAmanArUpAmAziSaM prayukta sma, varddhayitvA 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt // sU0 17 // TIkA-bhagavadvihArAdivAnivedakaH puruSaH koNikanRpaM kimavAdIt ? ityAha'jassa NaM' ityAdi, yasya bhagavataH zrImahAvIrasya khalu nizcayena, he devAnupriyAH ! 'daMsaNaM' darzana sabahumAnaM rUpAvalokanaM bhavantaH 'khaMti' kAGkSantisirasAvattaM matthae aMjali kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei, baddhAvittA evaM vayAsI) donoM hAtha joDakara aura aJjalirUpa meM pariNata unheM mastaka ke dA~yeM-bAye ghumAkara pazcAt unheM mastaka para lagAkara arthAt namaskAra kara " jaya ho mahArAja kI, vijaya ho mahArAja kI"-isa prakAra jaya vijaya zabdoM dvArA rAjA ko bdhaayaa| badhAne ke bAda phira vaha isa prakAra bolA-sU0 17 // 'jassa NaM devANuppiyA' ityAdi (devANuppiyA) he devAnupriya ! (jassa NaM) jinake sadA Apa (dasaNaM kakhati) darzanoM kI icchA kiyA karate haiM (jassa NaM devANuppiyA yaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa jaeNaM vijaeNa vaddhAvei vaddhAvittA evaM vayAsI) bane hAtha joDIne ane temane mastakanI jamaNI ane DAbI bAjue pheravIne aMjali rUpamAM pariNata karI mAthe lagAvIne arthAt namaskAra karIne jaya he mahArAjAne, vijaya ho mahArAjAne e prakAre jaya vijaya zabdo dvArA rAjAne vadhAvyA ane vadhAvyA pachI te nIce pramANe che. (sU. 17) 'jassa Na devANuppiyA' chatyAhi. (devANuppiyA !) vAnupriya ! (jassa NaM) remanA sahA A5 (dasaNaM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dreafter- TIkA. sva. 18 bhagavadupanagaragrAmAgamanavRttAnta nivedanam . 109 NaM devAppiyA daMsaNaM pIhaMti, jassa NaM devANuppiyA daMsaNaM patthaMti, jassa NaM devANuppiyA daMsaNaM abhila saMti, jassa NaM devANuaprAptaM prAptumicchanti 'jassa khalu devANuppiyA daMsaNaM pIhaMti ' he devAnupriyAH ! yasya bhagavataH zrImahAvIrasya khalu darzanAya bhavantaH spRhayanti kadA me bhagavaddarzanaM bhaviSyatItyutkaNThAM satataM dharanti prAptaM sat punastatparityaktuM necchantIti bhAvaH / he devAnupriyAH ! yasya bhagavataH khalu ' daMsaNaM' darzanaM ' patthati ' prArthayanti - bhavanto yAcante-he bhagavan ! bhavaddarzanAdeva mama janmanaH saphalatA syAdato bhavantazcaraNapaGkajaM darzayantu-iti rahasi punaH punaH prArthanAM kurvanti, yadvA - asmatsadRzebhyo janebhyaH satataM yAcante-bhagavaddarzanaM kArayateti bhAvaH / ' jassa NaM devANupiyA daMsaNaM abhilasaMti ' yasya khalu devAnupriyA darzanamabhilaSyanti kadA'haM bhagavatsamIpamupagatya tatparyupAsanaM kariSyAmItyabhilASamantaHkaraNe kurvanto bhavantaH santi / ' jassa NaM devANuppiyA daMsaNaM pIhaMti ) jinake Apa devAnupriya darzana karane kI sadA spRhA rakhA karate haiM - kaba mujhe bhagavAn ke darzana hoMge isa prakAra kI utkaMThA nirantara kiyA karate haiM, (jassa Na devANuppiyA daMsaNaM patthati ) he devAnupriya ! jinake darzanoM kI yAcanA kiyA karate haiM, arthAt - he bhagavan ! Apake darzana se hI merA janma saphala hogA, isaliye Apa kRpA karake apane caraNakamala kA darzana dIjiye, isa prakAra ekAnta meM Apa bAra 2 prArthanA kiyA karate haiM, athavA - hamAre jaise logoM se Apa prArthanA karate haiM ki mujhe bhagavAna kA darzana karAo / ( jassa NaM devANuNNiyA daMsaNaM abhilaseMti ) he devAnupriya ! Apa jinake darzanoM kI citta meM sadA abhilASA dhAraNa kiye rahate haiM ki kaba maiM prabhu ke caraNoMmeM upasthita hokara unakI kakhaMti) harzananI cchA ryA / cho, (jassa NaM jemanAM Apa dana karavAnI sattA spRhA rAkheA che nanAM darzana thaze- prahAranI hai| niraMtara 4 ch|, (jassa NaM devApiyA ! daMsaNaM patthaMti) he hevAnupriya ! bebhanAM darzanAnI yAthanA ardhyA 4re| che, arthAt he bhagavAna ! ApanAM darzanathIja mArA janma sala thaze;e mATe Apa kRpA karIne ApanAM caraNa kamalanAM darzana Apaze-e prakAre ekAMtamAM Apa vAravAra prArthanA karyA kare che, athavA-amArA jevA lAke pAse Apa prArthanA 4 / choDe bhane lagavAnanAM harzana zo ( jassa NaM devANuppiyA ! daMsaNaM abhilasaMti) he hevAnupriya ! sAtha menAM darzanAnI bhanabhAM sahA alidASA dhAraNa devANuppiyA ! daMsaNaM pIhaMti ). ke kayAre mane bhagavA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 aupapAtikamutre ppiyA nAmagoyassavi savaNayAe haha-tuTTa-jAva -hiyayA bhavaMti, se NaM samaNe bhagavaM mahAvIre puvvANupuci caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe caMpAe NayarIe uvaNagaraggAmaM uvAgae caMpaM NayariM puNNabhadaM ceiyaM smosriukaame| taM evaM devANuppiyANaM piyaTTayAe piyaM Nivedemi, piyaM te bhavau // sU0 18 // nAmagoyassavi savaNayAe haTTa-tuTu-jAva-hiyayA bhavaMti' yatya bhagavataH khalu he devAnupriyAH ! nAmagotrasyApi nAma= mahAvIra' iti, gotraM vaMza:-kAzyapa gotram iti tayorityarthaH, zravagatayA-zravaNena ityarthaH, svArthikastApratyayaH prAkRtazailIprabhava iti, hRSTa-tuSTa-yAvat-hRdayA bhavanti, 'se NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' sa khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH--atizayamahimAnvitaH zramaNaH-sAdhuH, bhagavAn-paramaizvaryasampannaH mahAvIra iti anvarthanAmA. 'puvvANuputviM caramANe gAmANugAma duijjamANe caMpAe NayarIe uvaNagaraggAmaM uvAgae' pUrvAnupUrtyA caran grAmAnugrAmaM dravan-campAyA nagaryA upanagaragrAma-nagarasamIpavartinaM grAmam upAgataH-samAgataH / kimartham ? atrAha'capaM NayariM puNNabhaI ceiyaM samosariukAme' campAM nagarI pUrNabhadranAmakam upAsanA karU~gA, (jassa NaM devANupiyA nAmagoyassavi savaNayAe haTTha-tuTujAva-hiyayA bhavaMti ) he devAnupriya ! jinakA nAma tathA gotra-vaMza sunakara bhI ApakA hRdaya hRSTa tuSTa huA karatA hai, (se NaM samaNe bhagavaM mahAvIre) ve zramaNa bhagavAn=paramaizvaryasampanna, guNaniSpanna nAmavAle mahAvIra (puvvANupuci caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe caMpAe NayarIe uvaNagaraggAmaM uvAgae) pUrvAnupUrvIrUpa se vihAra karate hue, eka grAma se dUsare grAma meM vicarate hue Aja caMpA nagarI ke samIpa grAma meM padhAre hue haiM, (caMpaMNayariM puNNabhadaM ceiyaM samosariukAme ) aura karyA kare che ke kayAre huM prabhunAM caraNomAM upasthita thaIne temanI upAsanA 43, (jassa NaM devANuppiyA! nAmagoyassavi savaNayAe haTTha-tuTTha-jAva-hiyayA bhavaMti) devAnupriya! manu nAma tathA gotra-4 sAlajIne 555 mAparnu yaSTa-tuSTa tha ya cha, (se NaM samaNe bhagavaM mahAvIre) te zrama lagavAnparabhaizvayaMpanna, guNaniSpanna naamaa|| mahAvIra (puvvANupurdiva caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe caMpAe NayarIe uvaNayaramgAmaM uvAgae) pUrvAnuSI 35thA vihAra karatA karatA eka gAmathI bIje gAma vicaratA vicaratA Aja pAnagarAnI sabhIpana mama padhAryA cha. (caMpaM NayariM puNNabhaI ceiya Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ popavarSiNI-TIkA. sU. 19 tavRttAntazravaNena kUNikasya harSaH 111 mUlam-tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte tassa pavittivAuyassa aMtie eyamahaM socA Nisamma haha-tuTTa-jAve uyAnaM samavasartukAmaH 'taM evaM devANuppiyANaM piyaTThayAe' tadevaM devAnupriyANAM priyArthatayA utkaNThAviSayatvAdanukUlArthatayA, evam amunA prakAreNa tad vRttam 'piya Nivedemi' priyaM-prItikArakaM nivedayAmi savinayaM kathayAmIti bhaavH| 'piyaM te mavau' priyaM te bhavatu ||suu0 18 // TIkA-'tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte' ityAdi / tataH= tadanantaraM khalu sa kUgiko rAjA bhaMbhasAraputraH 'tassa pavittivAuyarasa aMtie" tasya pravRttivyApRtasya bhagavadvihAranivedakasya puruSasya antike-samIpe-tanmukhAditi bhAvaH, 'eyamadvaM' etamartham-bhagavadAgamanarUpam-'socA' zrutvA-zravagaviSayaM kRtvA "Nisamma' nizamya-hRdi dhRtvA 'haTTha-tuTu-jAva-hiyae' hRSTa-tuSTa-yAvad-hRdayaH harSAticampAnagarI ke pUrNabhadracaitya meM padhAreMge; (taM evaM devANuppiyANaM piyaTThayAe piyaM Nivedemi piyaM te bhavau ) isaliye he devAnupriya ! maiM Apako yaha priya AtmahitakArI samAcAra Apake hitake liye savinaya nivedana karatA hai| ApakA kalyANa ho // sU0 18 // 'tae NaM se kUNie rAyA' ityAdi--- (tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte) usake bAda bhaMbhasAra kA putra vaha koNika rAjA (tassa pavittivAuyassa aMtie ) usa saMdezavAhaka ke mukha se (eyamaDhe soccA) * bhagavAna padhAre haiM ' isa karNapriya samAcAra ko sunakara (Nisamma ) aura hRdaya meM acchI taraha dhAraNa kara (iTTha-tuTu-jAva-hiyae) samosariukAme ) sane yAnAzana pUna yetyabhAM padhAraze. (taM evaM devA-NuppiyANaM piyaM Nivedemi piyaM te bhavau) mAthI devAnupriya ! mApane A priya AtmahitakArI samAcAra ApanAM hitane mATe savinaya nivedana 43. mApanu 48yAra thAmI. (sU. 18.) 'tae NaM se kUNie rAyA' tyAha (tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte) tyA25chI lasAna putra te ali Rin ( tassa pavittivAuyassa aMtie) te saMdezavAsana bhumayI (eyamaDhe socA) pAna padhAryA cha' the 4 priya samAyA2 sAlamIne (Nisamma ) mane hatyamA sArI zata dhAraNa 4zana (haTu-tuTTha-jAva-hiyae) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 aupapAtikasUtre hiyae dhArA-haya-nIva-surahi-kusumaMva caMcumAlaiya-Usaviya-romakUve viyasiya-vara-kamala-NayaNa-vayaNe payaliya-vara-kaDaga-tuDiya-keUrazayena pramuditahRdayaH, 'dhArA-haya-nIva-surahi-kusumaMva caMcumAlaiya-Usaviya-romakUve' dhArA-hata-nIpa-surabhi-kusumamiva romAJcito-cchrita-romakUpaH, tatra-dhArAbhiHjaladharajaladhArAbhiH AhataM saMsiktaM yat-nIpasya kadambasya surabhi parimalayuktaM kusumaM puSpam tadiva 'caMcumAlaiya' iti dezIyaH zabdaH, romAJcita ityarthaH, ataeva ucchritaH-uccatAM gato romakUpo-romasthAnaM yasya sa ucchritaromakUpaH, tataH "padadvayasya karmadhArayaH / "viasiya-vara-kamala-NayaNa-vayaNe' vikasita-vara-kamalanayana-vadanaH-vikasitavarakamalavannayanavadanaM yasya sa tathA, 'payaliya-vara-kaDagatuDiya-keMUra-mauDa-kuMDala-hAra-virAyaMta-raiya-vacche' pracalita-vara-kaTaka-truTita-keyUramukuTa-kuNDala-hAra-visajamAna-racita-vakSaskaH-pracalitAni-prakampitAni vara--kaTaka-truTitakeyUra-mukuTa-kuNDalAni yasya sa tathA, tatra-varau zreSThau, kaTakau valayau, truTitebAhurakSakabhUSaNe, keyUrau-bAhubhUSaNe bhujabandhavizeSau, mukuTaM zirobhUSaNam, kuNDale= karNabhUSaNe-iti, tathA hAraH aSTAdazasarikAdikaH, virAjamAnaH zobhamAnaH, racitaH vinyastaHbahuta hI hRSTa tuSTa evaM Anandita hue, (dhArA-haya-nIva-surahi-kusumaMva caMcumAlaiyaUsaviya-romakUve) jisa prakAra barasAta kI dhArA se sIMce jAne para kadamba ke sugandhita phUla ekadama vikasita ho jAte haiM, usI prakAra bhagavAn ke padhArane kA samAcAra sunakara rAjA ke roma khaDe ho gaye, (viyasiya-vara-kamala-NayaNa-vayaNe) unake netra aura mukha donoM kamala ke samAna vikasita ho gye| (payaliya-varakaDaga-tuDiya-keUsmaDDa-kuMDala-hAra-virAyaMta-raiya-vacche) apAra harSa ke mAre kampita inake zarIra para dhRta zreSTha donoM valaya, donoM truTita-bAhurakSakabhUSaNa, tuSTa bha04 mAnahita yayA. [dhArA-haya-nIva-surahi-kusumaMva caMcumAlaiya-Usaviya-romakUve) ne mAre 12sAhanI dhArAthI sI yaaye| mana sugaMdhita phUla ekadama khIlI nIkaLe che te ja prakAre bhagavAnanA padhAravAnA samAcAra sAMbhaLIne rAjAnAM rome rema AnaMdathI pulakita thaI ubhAM thayAM, ( viyasiya--vara-kamala-NayaNa-vayaNe ) mana netra tathA bhubha bhanne mAnA rebha. visIya. ( payaliya-para-kaDaga-tuDiya-keUra--mauDa-kuMDala-hAra-virAyaMtaraiya-vacche) apAra pane sapane pAyamAna thatai manAM zarIra 52 pA275 karelAM zreSTha bane valaya (kaDAM), bane truTitaAturakSaka bhUSaNa, baMne keyUra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA sU. 19 kUNikasya tatkAloSitAcaraNam 113 mauDa-kuMDala-hAra-virAyaMta-raiya-vacche pAlaMbapalaMbamANa-gholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiyaM cavalaM nariMde sIhAsaNAo abbhuDhei, abbhuTTittA pAyapIDhAo paccoruhai,paJcoruhittAveruliya-variTTha-riTThaparidhRtaH vakSasi vakSaHsthale yasya sa tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH / 'pAlaMba palaMbamANa-gholaMta-bhUsaNa-dhare, prAlamba-pralambamAna-ghUrNamAna-bhUSaNadharaH-prAlambaH-kaNThAbharaNavizeSaH, sa eva pralambamAnaM lambAkAraM dhUrNamAnaM dolAyamAnaM bhUSaNaM tasya dharaH-dhArakaH, etAdRzaH 'nariMde' narendraH kUNikanRpaH 'sasaMbhamaM' sasambhramaM-sAdaraM yathA syAt , ' turiyaM' tvaritaM-zIghratayA yathA syAt , 'cavalaM' capalaM-caJcalatayA yathA syAt tathA 'sIhAsaNAo abbhuTTei' siMhAsAnadabhyuttiSThatiavatarati, 'abbhudvittA' abhyutthAya-avatIrya 'pAyapIDhAo paccoruhai' pAdapIThAtpratyavarohati-avatarati, pratyavaruhya-avatIrya pAdapIThAdadho'vatIrya 'pAuAo omuai' pAduke avamuJcati, kIdRze pAduke ? ityAha-' veruliya' ityAdi, ' veruliya-variTThadonoM keyUra-bAjUbanda, mukuTa, donoM kuNDala, evaM 18 larakA hAra, jo vakSasthala meM dhAraNa kiyA huA thA aura jisakI zobhA se vakSaHsthala suzobhita ho rahA thA; ye saba ke saba AbhUSaNAdi kaMpita ho utthe| (palaMba-pAlaMbamANa-gholaMta-bhUsaNadhare ) harSa-janita kampa se calAyamAna unakA pralambamAna kaNThAbharaNa unakI zobhA ko baDhA rahA thaa| bAda meM ( sasaMbhamaM turiyaM cavalaM nariMde) rAjA baDe hI saMbhrama se-AdarapUrvaka, arthAt ekadama jaise baiThe the vaise hI; zIghra hI caMcala jaisA hokara (sIhAsaNAo abbhuTei) apane siMhAsana se uThe, aura (abbhudvittA pAyapIDhAo paccoruhai ) uTha kara pAdapITha para paira rakhakara nIce utare, ( paccoruhittA veruu(bAjubaMdha), mukaTa, banne kuMDala temaja 18 sarane hAra je vakSasthaLa upara dhAraNa karavAmAM Avyo hato, ane jenI zebhAthI vakSaHsthala suzobhita thaI rahyuM tu, ta tamAme tamAma mAbhUSaNa mAhi husI rahyo tai, ( pAlaMba-palaMbamANagholaMta-bhUsaNa-dhare ) upathI utpanna thadi uthI yasAyamAna thadi tanA aAmai paherelA lAMbA laTakatA hAra tenI zobhAmAM vadhAre karI rahyA hatA. pachI ( sasaMbhamaM turiyaM cavalaM nariMde) 2 ghaNA saMbhramathA--mAthI arthAt sm|| mesA ta tapAsa Guque yayA thane (sIhAsaNAo abbhuTThai) potAnA sihAsana 52thI 4yA, mane (abbhuTTittA pAyapIDhAo paccoruhai ) hI pApI 52 5 // rAbhAna nIthe jaryA, (paccoruhittA-veruliya-variThTha-riva Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 aupapAtikasUtre aMjaNa-niuNo-viya-misimisaMta-maNi-rayaNa-maMDiyAo pAuyAo omuyai, omuittA avahaTTu paMca rAyakakuhAI, taMjahA-khaggaM 1, chattaM 2, upphesaM 3, vAhaNAo 4, bAlavIyaNaM 5 / egasADiyaM ridva-aMjaNa-niuNo-viya-misimisaMta-maNi-rayaNa-maMDiyAo' vaiDUrya-variSThariSTA-ana-nipuNA'varopita-cikicikAyamAna-maNi-ratna-maNDite, tatra-variSThAni=zreSThAni vaiDuryANi riSTAni aJjanAni-etannAmakAni ratnAni yayoH pAdukayoste vaiDUrya-variSThariSTAJjane,-vaiDUryAdibhizcitrite ityarthaH; punaH nipuNAvaropita-cikicikAyamAnamaNi-ratna-maNDite '-nipuNena zilpakalAkuzalena avaropitAni parikarmitAnisaMskAritAni yathAsthAnajaTitAni yAni cikacikAyamAnAni-cAkacikyamayAni maNiratnAni tairmaNDite, tataH padadvayasya karmadhArayaH; avamucya, 'avahaTTha paMca rAyakakuhAI' apahRtya paJca rAjakakudAni-avatArya paJcasaMkhyakAni rAjacinAni, tAnyeva pRthak parisaMkhyAti tadyathA-tAni imAni 1-'khaggaM' khaGgaM tyajati, 2-'chattaM' chatraM-jahAti / 3-upphesaM-mukuTam-avatArayati, 4 vAhaNAo-upAnahau, pUrvaparityakte pAduke atra 'vAhaNAo' iti padena gRhyete; tyajati / 5-'bAlavIyaNaM' liya-caridra-ridra-aMjaNa-niuNo-viya-misimisaMta-maNi-rayaNa-maMDiyAo pAuyAo omuyai ) nIce utara kara inhoMne phira donoM pairoM se pAdukAe~ utArI, ye pAdukAe~ zreSTha vaiDurya, riSTa evaM aMjana nAma ke ratnoM se khacita thIM, tathA zilpakalAmeM kuzala aise kArIgaroM dvArA yathAsthAna nivezita camakate hue aneka ratnoM se maMDita thiiN| (omuittA avahaTTa paMca rAyakakuhAI ) pAdukAe~ utArane ke bAda inhoMne pAMca rAjacihnoM kA bhI parityAga kara diyA / ve pAMca rAjacihna ye haiM-( khaggaM chattaM upphesaM vAhaNAo bAlavIyaNaM) khaDga, chatra, upphesa-mukuTa, donoM pairoM ke jUte-pAdukAe~ aMjaNa-niuNo-viya-misimisaMta-maNi-rayaNa-maMDiyAo pAuyAo omuyai) nAye utarIne pachI temaNe banne pagamAMthI pAdukAo utArI nAkhI, e pAdukAo zreSTha vaiDUrya, riSTa temaja aMjana nAmanA ratnathI jaDelI hatI tathA zilpakalAmAM kuzaLa evA kArIgare dvArA yathAsthAna besADelAM camakAra mAratAM aneka 2tnAthI te zAmita utI. (omuittA avahaTTa paMca rAyakakuhAI ) paas| utAryA pachI temaNe pAMca rAjacihnone paNa parityAga karyo. te pAMca 204yina 2mA pramANe, utai-(khaggaM chattaM upphesaM vAhaNAo bAlavIyaNaM ) ma, chatra, uplesa=mukuTa, banne paganA joDA-pAdukAo temaja cAmara, pachI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA. va. 19 kUNikasya tatkAlocitAcaraNam 115 uttarAsaMgaM karei, karittA aMjalimauliyahatthe titthagarAbhimuhe sattakRpayAiM aNugacchai, aNugacchittA vAmaM jANuM aMcei, aMcittA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi sAha? tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi bAlavyajanaM-cAmarayugalaM tyajati / tyaktvA ' egasADiyaM uttarAsaMgaM karei' ekazATikamuttarAsaGgaM karoti, ekazATikam- asphATitamayojitaM syUtarahitam uttarAsaGgam=uttarIyavastraM mukhopari yatanArthaM karoti-dharati karittA' kRtvA 'aMjalimauliyahatthe' aJjalimukulitahastaH-aJjalinA-aJjalibandhanena mukulitau-kamalamukulatulyau, hastau yasya sa tathA baddhAJjalipuTa ityarthaH / 'titthagarAbhimuhe' tIrthaGkarAbhimukhaH yasyAM dizi mahAvIraprabhurvartate tasyAM dizi kRtamukhaH 'sattaTThapayAI aNugacchai sapta aSTa padAni anugacchati-AnukUlyena vrajati-siMhAsanAtprabhusammukhaM saptASTapadAni gacchati, 'aNugacchittA' anugamya 'vAmaM jANuM aMcei' vAma jAnu AkuJcayati-urdhvaM karoti, 'aMcittA' vAmaM jAnvAkuJcaya-urvIkRtya, 'dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi sAha?' dakSiNaM jAnu dharaNitale saMhRtya-adhaH saMsthApya, 'tikhutto' trikRtvaH-trirAvRttaM-trivAramiti yAvat-'muddhANaM dharaNitalaMsi evaM donoM cAmara / phira (ekasADiyaM uttarAsaMgaM karei ) pazcAt asphATita, ayojita-vinA sIye aise uttarIyavastra ko mukha ke Upara yatanAnimitta dhAraNa kiyA / (karittA) dhAraNa kara ( aMjalimauliyahatthe titthagarAbhimuhe sattaTThapayAiM aNugacchai ) baddha kamala ke samAna aJjalipuTa karake jisa dizAmeM tIrthaMkara virAjamAna the usa ora sanmukha hokara sAta ATha paga Age gaye, (aNugacchittA vAmaM jANuM aMcei ) jAkara vahAM unhoMne apane bAyeM ghuTane ko Upara kiyA aura ( dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi sAhadu ) dAhine ghuTane ko jamIna para rakhakara (tikkhutto ( egasADiyaM uttarAsaMga karei) 212||ttit, (TayA 2nu) myaanti-syuutrahita ( sIvyA vagaranuM ) evAM uttarIya vastrane mukha upara yatanA nimitta dhA294 yu(karittA) ghA24 zane (aMjalimauliyahatthe titthagarAbhimuhe sattaTThapayAiM aNugacchai) ma bhajanI peTha masiTa 4zana 2 dizAmA tIrthakara birAjamAna hatA te tarapha sanmukha thaIne sAta ATha pagalAM AgaLa gayA, ( aNugacchittA vAmaM jANuM aMcei) 44ne tyo bhae pani raam| dIya 52 rAjyo mana (dAhiNaM jANu dharaNitalaMsi sAhaTTa ) bhaa| dIyAne bhIna 52 rAjIna (tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivesei) traya pAra Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 aupapAtikasUtre nivesei, nivesittA IsiM paccuNNamai, paccuNNamittA kaDagatuDiya-thaMbhiyAo bhuyAo paDisAharai, paDisAharittA karayala jAva-kaTu evaM vayAsI // sU. 19 // nivesei' mUrddhAnaM dharaNitale nivezayati-nijamastakaM bhUmisaMlagnaM karoti / 'nivesittA' nivezya, 'IsiM paccuNNamai ISata pratyunnamati-alpanamrIbhUtakAyo bhavati, 'paccuNNamittA' pratyunnamya-alpanamrIbhUtakAyo bhUtvA 'kaDaga-tuDiya-thaMbhiyAo bhuyAo paDisAharaI' kaTakatruTitastambhitau bhujau pratisaMharati, kaTakatruTitAbhyAM-kaGkaNa-bhujarakSakAbhyAMstambhitau-stambharUpau yau bhujau tau pratisaMharati-urdhvaM nayati-utthApayatItyarthaH, 'paDisAharittA' pratisaMhRtya-utthApya, 'karayala jAva kaTu' karatala yAvat kRtvA, atra-yAvacchabdenaparigRhItaM-parasparaM saMmilitaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtveti bodhyate, 'evaM vayAsI' evaM= vakSyamANaprakAreNa avAdIt // sU0 19 // muddhANaM dharaNitalaMsi nivesei) tInabAra apane mastaka ko jamIna para jhukAyAjamIna se mAthe ko lagAyA / (nivesittA IsiM paccuNNamai ) lagAne ke bAda phira ye thoDe se uThe, (paccuNNamittA kaDaga-tuDiya-thaMbhiyAo bhuyAo paDisAharai ) usake pazcAt inhoMne apane donoM hAthoM ko ki jo kaMkaNa evaM bhujarakSaka alaMkAroM se stambhita the, u~cA kiyA, (paDisAharittA karayala-jAva-kaTu evaM vayAsI ) U~ce karane ke bAda phira ye mastaka para aMjalipuTa rakha kara isa prakAra bole bhAvArtha-saMdezahara se prabhu ke Agamana kI vArtA sunakara koNikarAjA mAre atizaya Ananda ke kAraNa ullasita ho gaye / isa samAcAra ko sunate hI ye romAJcita ho utthe| kamala ke samAna mukha AnandAtireka se khila utthaa| nayanoM ne potAnA bharatane bhIna52 namAyu-bhInane mAthu mAyu (nivesittA IsiM paccuNNamai) 25 uyA pachI teso 42 4yA. (paccuNNamittA kaDagatuDiya-thaMbhiyAo bhuyAo paDisAharai) tyA2 5chI tamAme potAnA bhanne DAya ke je kaMkaNa temaja kaDAM bhujarakSaka vagere alaMkArothI khaMbhita hatA te yA 4aa. (paDisAharittA karayala jAva kaTTa evaM vayAsI) yA 4zane pachI teoe mastaka upara aMjalipuTa rAkhIne A pramANe kahyuM - bhAvArtha-saMdezavAhaka dvArA prabhunA AgamananA samAcAra sAMbhaLIne keNika rAjA atizaya AnaMda thavAnA kAraNe ullAsamAM AvI gayA. e samAcAra sAMbhaLatA ja teo romAMcita thaI gayA. kamalanI peThe mukha AnaMdanA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 20 kUNikakRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stuti: 117 mUlam Namotthu NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM AigarANaM titthaTIkA-'namotthu NaM' ityAdi 'namotthu NaM' namo'stu khalu, 'arihaMtANaM' arihantRbhyaHarIn-rAgadirUpAn-zatrUn nanti-nAzayantIti vyutpattyA'tra siddhAhatorubhayorarihantRpadena grahaNaM bodhyam , tebhyaH, 'bhagavaMtANaM' bhagavadbhyaH , bhagaH-1 jJAna-sarvArthaviSayakam , bhI mukha kA sAtha diyA / harSAtireka ke kAraNa inakA sampUrNa zarIra kampita hone lagA, isa hetu dhAraNa kiye hue AbhUSaNAdika bhI caMcala ho utthe| ye ekadama siMhAsana se uThe, uThakara pAdapIThapara paira rakhakara nIce utre| maNi-vaiDUrya-khacita donoM pAdukAe~ utArI / khaDga Adi rAjacihnoM kA parityAga kara ye ekazATika uttarAsaMga kara jisa dizA kI tarapha ve mahAvIra prabhu virAjamAna the usa dizAkI ora sAta ATha paira Age jAkara namaskAravidhi ke anusAra prabhukI parokSa vaMdanA karane lge| usameM yaha pATha bole-| sU0 19 // 'namotthu NaM' ityAdi (namotthu NaM arihaMtANaM) rAgAdikarUpa zatruoM para vijaya pAnevAle arihaMtoM ko namaskAra ho| ( bhagavaMtANaM) bhagavAna ke liye namaskAra ho, bhaga jinake ho ve bhagavAna haiN| bhaga zabda ke dasa (10) artha haiN| ve isa prakAra haiM-jJAna atirekathI khilI uThayuM. netroe paNa mukhane sAtha Ape. harSAtireka thavAnA kAraNe temanuM AkhuM zarIra dhrujavA lAgyuM ane tethI zarIra para dhAraNa karelAM AbhUSaNadika paNa caMcala (calAyamAna) thaI gayAM. teo ekadama Asana uparathI uThayA ane uThIne pAdapITha para paga rAkhIne nIce utaryA. maNivaiDUrya jaDelI baMne pAdukAo utArI. khaDaga Adi rAjacihnone parityAga karI teo ekazATika uttarAsaMga dhAraNa karI je dizA tarapha te mahAvIra prabhu birAjamAna hatA te dizA tarapha sAta ATha pagalAM AgaLa jaIne namaskAra vidhi anusAra prabhunI parokSa vaMdanA karavA lAgyA. tabhA mA pAI mAyA. (sU. 18) 'namotthuNaM' tyAhi. (namotthu NaM arihaMtANaM) sAhi435 zatrumA 52 vizya bhegA marihatAne nabha242 DI. ( bhagavaMtANaM) bhagavAnane nbh4|2 . rene laga hoya te bhagavAna che. bhaga zabdanA 10 artha che, te A prakAre che. 1 jJAna-samasta janA padArtha ne yugapata banA2 vaNajJAna, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre 2-mAhAtmyam-anupama-mahanIya-mahima-sampannatvam , 3-yazaH-vividhAnukUlapratikUla-parISahopasargasahana-samudbhUtA kIrtiH / yadvA-jagadrakSaNaprajJAsamutthA kIrtiH / 4-vairAyagyam-sarvathA kAmabhogAbhilASarAhityam , yadvA-krodhAdikaSAyanigrahalakSaNam, 5-muktiH -sakalakarmakSayalakSaNo mokSaH, 6 rUpam-sakalahRdayahAri saundaryam , 7-vIryam-antarAyAntajanyamanantasAmarthyam , 8karmapalaTavighaTanajanitajJAnadarzanasukhavIryarUpA'nantacatuSTayalakSmIH , 9-dharmaH-apavargadvArakapATodghATanasAdhanaM zrutacAritra-lakSagam : 10-aizvarya-lokatrayAdhipatyam, cAsyAstIti bhagavAn , tadvahutve bhagavantaH, tebhyaH / 'AigarANaM AdikarebhyaH-Adau prathamataH svasvazAsanApekSayA zruta-cAritradharma-lakSaNaM kAryaM kurvanti tacchIlA AdikarAstebhyaH / 'titthayarANaM ' tIrthasamasta traikAlika padArthoM ko yugapat jAnanevAlA kevalajJAna, 2 mAhAtmya-anupama evaM mahanIya mahimA (3) yaza-vividha anukUla evaM pratikUla parISahoM ke jItane se udbhUta asAdhAraNa kIrti athavA jagat ko saMrakSaNa karane ke buddhicAturya se prApta yaza, (4) vairAgya-kAmabhogoM kI abhilASAkA sarvathA abhAva athavA krodhAdika kaSAyoM kA bilakula vinAza, (5) mukti-samasta kamIkA atyaMta kSayarUpa mokSa, (6) rUpasamasta janatA ke hRdaya ko haraNa karanevAlA saundarya, (7) vIrya-antarAya karma ke sarvathA vilayase prApta anantasAmarthya, (8) lakSmI-samasta karmoMke sarvathA prakSINa hone se labdha anantacatuSTaya, (9) dharma-mokSa ke dvAra ko kholane meM sAdhakatama zrutacAritrarUpa dharma, evaM (10) aizvarya-lokatrayakA Adhipatya; ye dazoM prakAra jinameM hoM ve bhagavAn haiN| (AigarANaM) apane 2 zAsana kI apekSA jo sarvaprathama isa (2) mahAtmya-manupama tamagA bhaDanIya bhaDimA, (3) yaza-vividha manuNa tebha04 pratikULa parISahone jItavAthI uddabhava pAmelI asAdhAraNa kIti, athavA tanAM saMrakSaNa 42vAnA muddhiyAturya thI prAsa yaza, (4) vairaagy-kAmonI abhilASAne sarvathA abhAva athavA krodhAdika kaSAyone misa vinAza, (5) mukti-samasta bhanI satyata kSaya35 bhAkSa, (6) rUpa-samasta prANinAM yanu 264 42 te soya, (7) vIrya-matarAya bhne| sarvathA nAza 4Ine prAta thayetuM mana ta sAmathya, (8) lakSmI-samasta bhI mehama kSINa thavAthI prAta thye| mana tayatuSTaya (6) dharma-bhakSanAM pArane mAlavAmAM bhujya sAdhana zrutayAritra35 dharma, tabhI (10) aizvarya-trANe sonu mAdhipatya. 2mA zeya prA2 renAmA DAya te bhagavAna che. (AigarANa) pitApitAnA zAsananI apekSAe je sarvathI pahelAM A karmabhUmimAM zruta Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSiNI-TokA. sva. 20 kUNikakRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stuti: 119 yarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIyANaM karebhyaH-nIryate=pAryate saMsAramohamahodadhiryasmAd iti tIrtham caturvidhaH saGghastatkaraNazIlatvAt tIrthakarAstebhyaH / ' sayaM saMbuddhANaM' svayaM sambuddhebhyaH - svayaM = paropadezamantareNa sambuddhAH samyaktayA bodhaM prAptAH svayaMsaMbuddhAstebhyaH / ' purimuttamANaM' puruSottamebhyaH -- puruSeSu uttamAH=zreSThAH jJAnAdyanantaguNavatvAt iti puruSottamAstebhyaH / ' purisasIhANaM' puruSasiMhebhyaHpuruSeSu siMhA rAgadveSAdizatruparAjaye dRSTAdbhuta parAkramatvAditi yadvA puruSAH siMhA 'purisavarapuMDarIyANaM puruSavarapuNDarIkebhyaH -- puNDarIkaM -- dhavalakamalaM varaMca tatpuNDarIkaM-dhavalakamalapradhAnaM, puruSo varapuNDarIkamivetyupamitasamAse puruSavarapuNDarIkaM, puruSasiMhAstebhyaH 6 ' karmabhUmi meM zrutacAritrarUpa dharmakI prarUpaNA karate haiM ve Adikara haiM, aise AdikaroM ke liye namaskAra ho / ( titthagarANaM ) tIrthakaroM ke liye namaskAra ho jisake sahAre saMsArI jIva isa saMsArarUpa samudra kA pAra pA jAte haiM usa caturvidha saMghakA nAma tIrtha hai, isa tIrtha kI sthApanA tIrthaMkara karate haiM / ( sayaMsaMbuddhANaM) svayaM-saMbuddhoM ke liye namaskAra ho / jo kisI ke upadeza vinA prabuddha hote haiM ve svayaMsaMbuddha haiN| ( purimuttamANaM ) jJAnAdika anaMta guNoM ke dhanI hone se puruSoM meM jo uttama haiM unake liye namaskAra ho / ( purisasIhANaM ) rAgadveSa Adi zatruoM ke parAjaya karane meM jinakI adbhuta zakti hai ve puruSasiMha haiM, unako namaskAra ho ( purisavarapuMDarIyANaM ) puruSoM meM varapuNDarIka ke tulya jo haiM ve puruSavarapuMDarIka haiM, unake liye namaskAra ho / prabhu ko jo varapuMDarIka kI cAritrarUpa dharmanI prarUpaNA kare che te Adikara che, tevA ArdikarAne namaskAra Da. (titthagarANaM) tIrthazene namasra ho. lenA AzrayathI saMsArI va A saMsArarUpa samudrane pAra karI jAya che te caturvidha saMghanu nAma tItha che. e tIrthanI sthApanA tIrthaMkara 12 che. ( sayaMsaMbuddhANaM ) svayaMsa buddhone namaskAra heA. je bIjA kAie ApelA upadeza vinAja ayuddha hoya che te svayaM saMyuddha che ( purisuttamANaM ) jJAnAhi anaMta guNonA svAbhI hovAthI thu3SobhAM ne uttama che tebhane nabhasra ho. (purisasIhANaM) rAgadveSa Adi zatruone parAjaya karavAmAM jenI adbhuta zakita che te 3SasiDa che, tebhane namaskAra ho. (purisavarapuMDarIyANaM) puraSobhAM varayuM DarI4= zreSTha kamaLanA tulya je che te purUSavarapuMDarIka che, temane namaskAra heA. prabhune Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre puruSavarapuNDarIkaJca puruSavarapuNDarIkaJcetyAdirItyaikazeSe puruSavarapuNDarIkANi tebhyaH / bhagavato varapuNDarIkopamA ca vinirgatA'khilA'zubhamalImasatvAtsarvaiH zubhAnubhAvaiH parizudvatvAcca, yadvA yathA puNDarIkAgi paGkAjAtAnyapi salile vardhitAnyapi cobhayasambandhamapahAya nirlepAnIva jalopari ramaNIyAni sandRzyante nijAnupamaguNagagabalena surAsuranaranikarazirodhAraNIyatayA'timahanIyAni paramasukhA''spadAni ca bhavanti, tatheme bhagavantaH karmapaGkAjAtA bhogA'mbhovarddhitAH santo'pi nirlepAstadubhayamativartante, guNasampadAspadatayA ca kevalAdiguNabhAvAdakhilabhavyajanazirodhAraNIyA bhavantIti, vistarastu zAstrAntare'valokanIyaH / 'purisavaragaMdhahatyINaM' puruSavaragandhahastibhyaHupamA se yukta kiyA hai usakA kAraNa yaha hai ki prabhu kI AtmA se samasta azubha malina karma naSTa ho gaye haiM evaM zubha anubhAvoM se prabhu sabhI prakAra se zuddha haiN| dhavala kamala jisa prakAra kIcar3a se udbhUta hone para aura jala meM varddhita hone para bhI una donoM se alipta rahatA hai, jalake Upara bahuta hI ramaNIya pratibhAsita hotA hai, tathA sura asurAdikoM dvArA zirodhArya hone se vaha atimahanIya evaM parama sukha kA Aspada hotA hai usI prakAra prabhu bhI nAmakarma ke udaya se, karmarUpa paMka se paidA hone para evaM bhogarUpa jala se saMvarddhita hone para bhI ina donoM ke saMbaMdha se sarvathA , nirlepa rahA karate haiM, evaM guNarUpasaMpatti ke Aspada hone se tathA kevalajJAna kI jAgRti hone se ve akhila bhavyajanoM dvArA zirodhArya bhI hote haiN| (purisavaragaMdhahasthIgaM) puruSoM meM uttama gaMdhahastI ke samAna jo hote haiM ve puruSavaragaMdhahastI kahe jAte haiM, je varapuMDarIkanI upamA ApI che tenuM kAraNa e che ke prabhunA AtmAmAMthI samasta azubha kAlimA naSTa thaI gayI che temaja zubha anubhAvathI prabhu sArI rIte zuddha che, zveta kamala je prakAre kIcaDathI utpanna thAya che ane jalamAM vadhe che chatAM paNa te bannethI alipta rahe che, jalanI upara bahuja ramaNIya pratibhAsita thAya che, tathA sura asura AdikethI zirapara dhArita hovAthI te atimahanIya temaja parama sukhane ApanAra bane che, tevI ja rIte prabhu paNa nAma karmanA udayathI, kamarUpa paMkathI pedA thavA chatAM temaja bhegarUpa jalathI saMvardhana pAmavA chatAM paNa e bannenA saMbaMdhathI sarvathA nirlepa rahyA kare che temaja guNarUpa saMpattinA ApanAra levAthI tathA kevala jJAnanI jAgRti thavAthI teo tamAma bhavyajane dvArA zidhAryuM paNa thaI jaya cha. (purisa-vara-gaMdha-hatthINaM) 53SAmA uttama astIna saya Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 20 kUNikakRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stuti: 121 purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logagandhayuktA hastino gandhahastinaH, varAzca te gandhahastino varagandhahastinaH, puruSA varagandhahastina iva puruSavaragandhahastinastebhyaH, gandhahastilakSaNaM yathA--- yasya gandhaM samAghrAya, palAyante pare gajAH / taM gandhahastinaM vidyAnnRpatervijayAvaham // iti / ataeva yathA gandhahastigandhamAghrAya gajAntarANItastato drutaM palAyya pracchannasthAnaM prApnuvanti, tadvadacintyAtizayaprabhAvavazAd bhagavadviharaNasamIraNagandhasambaddhagandhato'pi-Iti-Damara-marakAdaya upadravA drAg dikSu pradravantIti, gandhagajA''zritarAjavad bhagavadAzrito bhavyagaNaH sarvadA vijayavAn bhavatIti bhavatyubhayoH sAdRzyam / ' loguttamANaM' lokottamebhyaH, lokeSu-bhavyasamAjeSu uttamAzcatustriMzadatiunake liye namaskAra ho, gaMdhahastIkA lakSaNa isa prakAra hai " yasya gandhaM samAghrAya palAyante pare gajAH / taM gaMdhahastinaM vidyAnnRpatervijayAvaham" // jisakI gaMdha ko sUMghakara bhI anya hAthI bhAga jAte haiM vaha gaMdhahastI kahalAtA hai / yaha jisa rAjA ke pAsa hotA hai vaha avazya hI yuddha meM vijaya prApta karatA hai| tAtparya yaha hai ki jisa prakAra gaMdhahastI kI gaMdha ko sUMghakara anyagaja bhAga jAte haiM usI prakAra prabhu ke vihAra kI gaMdha sUMgha kara, arthAt-prabhuke vihAra kI vAyu ke saMbaMdha se Iti, Damara aura marakI Adi upadrava bilakula zAMta ho jAte haiN| (loguttamANaM) che te purUSavaragaMdhahastI kahevAya che. temane namaskAra he. gaMdhahastInuM lakSaNa A prakAre che " yasya gandhaM samAdhAya palAyante pare gjaaH| saM gandhahastinaM vidyAnnRpatervijayAvaham' jenI gaMdha suMghavA mAtrathI bIjA hAthI bhAgI jAya te gaMdhahastI kahevAya che. te je rAjAnI pAse hoya che te avazyameva yuddhamAM vijaya prApta kare che. tAtparya e che ke-je prakAre gaMdhahastInI gaMdhane suMghIne bIjA hAthI bhAgI jAya che tevI ja rIte prabhunA vihAranI gaMdhane suMghIne arthAt prabhunA vihAranA vAyunA saMbaMdhathI iti Damara ane marakI Adi upadrava misa khaid ya che. (loguttamANa) yAtrIza atizaya sabhA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre zayapaJcatriMzadvANIguNopetatvAt , tebhyaH 'loganAhANaM' lokanAthebhyaH, lokAnAM= bhavyAnAM nAthA netAro yogakSemakAritvAditi lokanAthAstebhyaH / 'logahiyANaM' lokahitebhyaH-lokaH-ekendriyAdiH sarvaprANigaNastasmai hitA rakSopAyapathapradarzakatvAlokahitAstebhyaH / 'logapaIvANaM' lokapradopebhyaH, lokasya bhavyajanasamudAyasya pradIpAstanmano'bhiniviSTA'nAdimithyAtvatamaHpaTalavyapagamena viziSTAtmatattvaprakAzakatvAtpradIpatulyAstebhyaH / yathA pradIpasya sakalajIvAtha tulyaprakAzakatvepi cakSuSmanta eva tatprakAzasukhabhAjo bhavanti natvandhAstathA bhavyA eva bhagavadanubhAvasamudbhUtaparamAnandasandohabhAjo bhavanti nA'bhavyA iti pratibodhayituM pradIpadRSTAntaH, ata eva ca lokapadena bhavyAnAmeva grahaNam / 'logapajjoyagarANa' lokapradyotakarebhyaHcauMtIsa atizayoM evaM paiMtIsa vANI ke guNoM se yukta hone se prabhu lokottama kahalAte haiM; aise unake liye namaskAra ho / (loganAhANaM) bhavyajIvoM ke yoga-kSema--kArI hone se lokanAtha prabhu ko namaskAra ho| (logahiyANaM ) ekendriya prANiyoM se lekara paMcendriya paryanta samasta jIvoM se vyApta isa loka ke liye rakSAke upAyabhUta mArga ke pradarzaka hone se lokahitasvarUpa prabhuke liye namaskAra ho| (logapaIvANaM) bhavyajanoM ke mana meM anAdikAla se ThasAThasa bhare hue mithyAtvarUpI andhakAra ke paTala ke vinAza se viziSTa Atmatattva ke prakAzaka hone se bhagavAn pradIpatulya hai, jisa prakAra dIpaka sakala jIvoM ke liye samAna prakAzaka hotA huA bhI cakSuSmAna jIvoM ke liye vizeSa AnaMdaprada hotA hai usI prakAra prabhu ko lakhakara bhavya jIva hI amanda AnaMda ke saMdoha se sukhI huA karate haiM; aise lokake pradIpasvarUpa ko namaskAra pAMtrIza vANInA guNothI yukata hovAthI prabhu lakattama kahevAya che, temane nabha2412 DI. (loganAhANa) bhavya vonA yogakSema 42nA2 DApAtha nAtha prabhune nbh24|2 DA. (logahiyANaM) medriya prANimAthI bhAMDIne pAyadriya paryanta samasta jIvathI vyApta A lokanA mATe rakSAnA upAyabhUta mArganA praharI 4 vAthI batispa35 prabhune nbh24||2 DI.(logapaIvANa) bhavya banAnA manamAM anAdikAlathI ThasAkasa bharelA mithyAtvarUpI aMdhakAranA samUhanA vinAzathI viziSTa AtmatatvanA prakAzaka hovAthI bhagavAna pradIpa samAna che, jema dIvo badhA ne samAna prakAzaka hoya che chatAM cakSuvALA jIvone vizeSa AnaMdaprada thAya che tevI rIte prabhune joI bhavya jIvo ja ghaNe AnaMda meLavIne subha prAta 42 cha; apAnA prahI52135ne nama242 DI. loyapajjoyagarANaM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 20 kUNikakRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stuti: 123 paIvANaM logapajjoyagarANaM abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM lokazabdenA'tra lokyate-dRzyate kavalA''lokena yathAvasthitatayeti vyutpattyA lokAlokayorubhayorgrahaNam , tena lokasya--lokAlokalakSaNasya sakalapadArthasya pradyotaH-lokAlokapradyotastaM kartuM zIlaM yeSAM taM lokAlokapradyotakarAH lokAlokasakalapadArthaprakAzaka gazIlAstebhyaH / 'abhayadayANaM' abhayadayebhyaH-na bhayam abhayam, bhayAnAmabhAvo vA abhayam , akSobhalakSaNa Atmano'vasthAvizeSo mokSasAdhanabhUtamutkRSTadhairyamiti yAvat , dayante dadatIti dayAH, dayadhAtoHkartari pacAditvAdac; abhayasya dayA abhayadayAH, yadvA abhayA bhayavirahitA dayA sarvajIvasaGkaTapratimocanasvarUpA anukampA yeSAM te'bhayadayAstebhyaH / 'cakavudayANaM' cakSurdayebhya cakSuH-jJAna-nikhilavastutatvA'vabhAsakatayA cakSuHsAdRzyAt , tasya dayAH-dAyakAzcakSurdayAstebhyaH, yathA harigAdizaraNye'raNye lunnttaakho|(loypjoygraagN) lokAlokatva vya sakalapadArthoM ko prakAza karaneke svabhAvavAle lokapradyotakaroM ke liye namaskAra ho / (abhayadayANaM) abhayadayoM ke liye namaskAra ho| AtmA ko akSe bhalakSaNa avasthAvizeSa kA nAma abhaya hai, ise mokSasAdhanarUpa utkRSTa dhairyasvarUA jAnanA caahiye| ise pradAna karanevAle hone se prabhu abhayadaya kahe gaye haiN| athavA-jinakI dayA bhayarahita hai arthAt bhagavAn dvArA pratipAdita dayA samasta jIvoM ke saMkaToMko dUra karanevAlI hai. bhagavAnane isa prakAra kI dayAkA svarUpa prakaTa kiyA hai ki jisase jIvoM ke Upara koI bhI saMkaTa nahIM A sakatA hai| (cakkhudayANaM ) jJAnarUpacakSu ke dAtAra ko namaskAra ho| prabhu cakSurdaya isaliye kahe gaye haiM ki jisaprakAra hariNAdi jantuoM se vyApta jaMgala meM chUTeroM se lUTe gaye lokAloka svarUpa sakala padArthone prakAza ApavAnA svabhAvavALA lokapradyotrone nbh24||2 DA.[abhayadANa samayayAne nbh24||2 .maatmaan| maallakSaNa avasthAvizeSanuM nAma abhaya che, ene mekSa sAdhanarUpa utkRSTa dharyasvarUpa jANavA joIe. enuM pradAna karavAvALA hovAthI prabhu abhayadaya kahevAya che. athavA-jemanI dayA bhayarahita che arthAt bhagavAna dvArA pratipAdita dayA samasta jIvonAM saMkaTane dUra karavAvALI che. bhagavAne e prakAre dayAnuM svarUpa prakaTa karyuM che ke jethI jevo upara koI paNa saMkaTa na AvI zake. (cakkhudayANaM) jJAna35 yakSuna hatArane nabha2412 . prabhu yakSuya mett| mATe kahevAya che ke je prakAre hariNa Adi jAnavarathI vyApta jaMgalamAM luTArAthI bhUTAyelA pachI AMkho para pATA bAMdhIne khADA AdimAM dhakkA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 . aupapAtikasUtre luNTitebhyaH paTTikAdidAnena cakSUSi pidhAya hastapAdAdi baddhvA tairgarte pAtitebhyaH kazcitpaTTikAdyapanodanena cakSurdatvA mArga pradarzayati tathA bhagavanto'pi bhavA'raNye rAgadveSaluNTAkaluNThitA''tmaguNadhanebhyo durAgrahapaSTikAcchAditajJAnacakSubhyo mithyAtvonmArge pAtitebhyastadapanayanapUrvakaM jJAnacakSurdattvA mokSamArga pradarzayanti / etadeva bhaGgyantareNA''ha 'maggadayANaM' mArgadayebhyaH-mArgaH samyagratnatrayalakSaNaH zivapurapathaH, yadvA-viziSTapazcAt AMkhoM para paTTI bAMdhakara garta Adi meM dhakkA dekara paTake gaye mAnavoM ke liye koI dayAlu mAnava unakI AMkhoMkI paTTI kholakara cakSurdAtA bana unheM mArgakA pradarzana karAtA hai, usI prakAra prabhu bhI isa azaraNa bhavarUpa araNya meM rAgadveSa Adi luTeroM dvArA AtmaguNarUpa dhanoM ke apaharaNa hone se dInahIna bane hue samasta saMsArI jIvoMko ki jinakI jJAnarUpa AMkhoM para durAgraharUpI paTTI kamoMne bAMdha rakhI hai aura isIse jinakA jJAnarUpa netra AcchAdita ho rahA hai aura isIke vajaha se jo unmArgarUpI garta meM dhakela diye gaye haiM, prabhune apane divya upadeza dvArA unheM sat jJAna diyA, isase unakA durAgraha naSTa ho gayA, aura jJAnarUpa antaraMga netra nirmala ho jAne se prabhune unheM mokSamArga dikhaayaa| isaliye prabhu unake cakSurdAtA samAna mAne gaye haiN| isI viSaya ko vizeSa spaSTa karane ke liye sUtrakAra prakArAntara se kahate haiM-ki (maggadayANaM) mokSamArga meM lagAnevAloM ke liye namaskAra ho| yahAM ratnatraya yahI mokSamArga hai, athavA-guNasthAnoMkI prApti karAnevAlA kSayopazama daIne nAkhI devAyelA mANasane jema keI dayALu mANasa tenI AMkhanA pATA khelIne cakSuddatA banI tene mArga batAve che teja prakAre prabhu paNa A azaraNa bhavarUpa araNyamAM rAgadveSa Adi lUTArA dvArA AtmaguNarUpa saMpatti luTAI jatAM dInahIna banelA samasta saMsArI jIvone ke jemanI jJAnarUpa AMkhe para durAgraharUpI pATA karmoe bAMdhI rAkhelA che ane tethI ja jenAM jJAnarUpI netra DhaMkAI gayAM che ane eja kAraNathI je khoTA mArgarUpI khADAmAM dhakelAI gayA che temane prabhue pitAnA divya upadeza dvArA sat jJAna ApyuM, tethI temanA durAgraha nAza pAmyA ane jJAnarUpa aMtaraMganAM netra nirmaLa thaI javAthI prabhue temane mokSamArga dekhADaye. tethI prabhu temanA cakSuddhatA samAna manAya che. Aja viSayane vizeSa spaSTa karavA mATe sUtrakAra tarathI 4 cha ( maggadayANaM) bhAkSa bhAgabhA samAjAne nama242 ho. ahIM ratnatraya e ja mekSamArga che. athavA guNasthAnanI prApti karA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 20 kUNikakRttA siddhAnAM mahAvIrasya ca stuti: 125 saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM guNasthAnaprApakaH kSayopazamabhAvo mArgastasya dayAH dAtArastebhyaH / -- saraNadayANaM' zaragadayebhyaH-zaraNaM pAritrANaM-karmaripuvazIkRtatayA vyAkulAnAM prANinAM rakSaNasthAnaM vA tasya dyaastebhyH| 'jIvadayANaM' jIvadayebhyaH-jIveSu-ekendriyAdisamastaprANiSu dayA-saGkaTamocanalakSaNA yeSAmiti, yadvA-jIvanti munayo yena sa jIvaH-saMyamajIvitaM tasya dayAstebhyaH / 'bohidayANaM' bodhidayebhyaH-bodhirjinapraNItadharmamUlabhUtA-tatvArthazraddhAnalakSaNasamyagdarzanarUpA tasyA dayAH-bodhidayAstebhyaH / 'dhammadayANaM' dharmadayebhyaH-dharmaH-durgatiprapatajjantusaMrakSaNalakSaNaH zrutacAritrAtmakastasya dayAstebhyaH / bhAvarUpa mArga hai, bhavya jIvoMke liye prabhu isake dAtAra haiN| isaliye prabhu mArgadaya haiN| (saraNadayANaM) zaraNadAtAroM ke liye namaskAra ho| prabhu zaraNadAtAra isaliye haiM ki unhoMne karmarUpI ripu dvArA vazIkRta honeke kAraNa vyAkula bane hue samasta prANiyoM ko nirbhaya sthAna meM pahu~canekA upadeza diyA, athavA-tumhArI rakSA kaise ho sakatI hai isakA upAya btlaayaa| (jIvadayANaM) jIvoM ke Upara dayA rakhane kA upadeza denevAloM ke liye, athavA-saMyamarUpa jIvana ko pradAna karanevAloM ke liye namaskAra ho| (bohidayANaM) bodhike dAtAroMko namaskAra ho| prabhune samasta saMsArI jIvoM ko jo mokSAbhilASI the unheM tattvArtha ke zraddhAna karane rUpa bodhi ko pradAna kiyA; kyoMki AtmakalyANa ke mArga meM sarvaprathama yahI eka pradhAna sAdhaka hai| isaliye prabhu isa apekSA se bodhidAtAra kahe gaye haiN| (dhammadayANaM) dharmake vanArA kSayopazamabhAvarUpa mArga che. bhavya jIvone mATe prabhu tenA dAtAra che. tethI prabhu bhAgaya cha. (saraNadayANaM) zarahAtArIne nbh24||2 DA. prabhu sh294dAtAra eTalA thATe che ke temaNe kamarUpI ripudvArA vazIbhUta thaI javAnA kAraNe vyAkula banI gayelAM samasta prANiyone nirbhaya sthAnamAM pahoMcavAne upadeza karyo, athavA temanI rakSA kema thaI zake tene upAya batAvyuM. (jIvadayANaM) layona S52 yA rAmapAnI paheza vA athavA sayabha35 pana mahAna 421 // pAjAne nmH4||2 . ( bohidayANaM) mAdhinA hAtAzene namaskAra ho. prabhue samasta saMsArI jIvone je mekSAbhilASI hatA temane tatvArtha zraddhAnarUpa bedhi pradAna karyuM, kemake AtmakalyANanA mArgamAM sauthI prathama Aja eka mukhya sAdhana che. e mATe prabhu e apekSAe badhihaataar 43vAya cha (dhammadayANaM) dharmanA dAtArAne nabha2412 Do. durgatimA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 aupapAtikasUtre dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhamma-vara-cAuraMta-cakka-vaTTINaM dIvo ihokteSu vizeSaNeSu taM dayante ityapavyAkhyAnam , 'adhIgarthadayezAm ' iti karmaNi zeSatvavivakSAyAM SaSThyutpatteH / zeSatvA'vivakSAyAM tu dvitIyAyAH satve'pi 'karmaNyaN / ityaNutpattyA abhayadAyebhya ityAdyaniSTaprayogApatterdurvAratvAt / 'dhammadesayANaM' dharmadezakebhyaH-dharmaH prAkpratipAditalakSaNaH, tasya dezakAH upadezakAstebhyaH / 'dhammanAyagANaM' dharmanAyakebhyaH-dharmasya nAyakAH netAraH-janAnAmantaHkaraNe dharmapracArakaraNAd iti yAvat-dharmanAyakAstebhyaH / 'dhammasArahINaM' dharmasArathibhyaH-dharmasya sArathayaH dharmasArathayastebhyaH, bhagavatsu sArathitvA''ropeNa dharme rathatvAropo vyajyate iti paramparitarUpakamalaGkArastasmAdyathA sArathayo rathadvArA rathasthAn pathikAn sukhapUrvakamabhISTaM sthAnaM nayantyunmArgagamanAditazca pratirundhate, tathA bhagavanto dharmadvArA mokSasthAnadAtAroMko namaskAra ho| durgati meM par3ane se jIvoMko rokanevAlA eka sarvajJa vItarAga prabhu dvArA pratipAdita zrutacAritrarUpa dharma hI hai| prabhune aise dharmakA jIvoM ko apanI divyavANI dvArA upadeza diyA, ataH ve dharmake dAtAra khlaaye| (dhammadesayANaM) dharmadezakoM ke liye namaskAra ho| (dhammanAyagANaM) dharmake nAyakoM ke liye namaskAra ho| prabhu dharma ke nAyaka isaliye kahalAye haiM ki unhoMne janatA ke antaHkaraNa meM dharmakA pracAra kiyA hai / (dhammasArahINaM ) dharmake sArathiyoM ko namaskAra ho| yahAM paramparitarUpakAlaMkAra hai| kyoM ki bhagavAna meM sArathitva kA jaba Aropa kiyA gayA hai to dharmameM rathatvakA Aropa prakaTa hotA hai| isaliye jisataraha sArathI ratha dvArA rathastha pathika ko sukhapUrvaka abhISTa sthAna para pahuMcA diyA karatA hai, paDavAthI jIvane rokavAvALA eka sarvajJa vItarAga prabhudvArA pratipAdita kRtacAritrarUpa dharma ja che. prabhue evA dharmane jIne pitAnI divyavANI dvArA upaheza mAthyo; bhATa tasA dharmanA hAtA2 4vAyA. (dhammadesayANaM ) dharmaheza ne nabha2412 DI. (dhammanAyagANaM ) dharmanA nAyane nabha2412 DI. prabhu dharmanA nAyaka eTalA mATe kahevAya che ke temaNe janatAnA aMtaHkaraNamAM dhana prayAra yo che. (dhammasArahINaM) dharmanA sAthiyAne nabha2412 DI. ahIM paraMparita-rUpaka alaMkAra che; kemake bhagavAnamAM sArathitvane Apa karavAthI dharmamAM rathatvane Aropa prakaTa thAya che. A mATe jevI rIte sArathI rathadvArA rathamAM besanAra pathikane sukhapUrvaka abhISTa sthAne pahoMcADI de che temaja beTA mArgathI tenI rakSA kare che tevIja rIte prabhue paNa Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA.sa.20 kUNikakRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stuti: 127 mitibhAvaH / 'dhamma-vara-cAuraMta-cakka-caTTINaM'-dharma-vara-cAturanta-cakra-vartibhyaH dAnazIlatapobhAvaizcatasaNAM narakAdigatInAM caturNA vA kaSAyANAmanto nAzo yasmAt , athavA catasro gatIzcaturaH kaSAyAn vA antayati=nAzayatIti, yadvA-caturbhirdAnazIlatapobhAvaiH kRtvA anto ramyaH, 'mRtAvavasite ramye samAptAvanta iSyate' iti vizvakoSAt / athavA catvAro dAnAdayo'ntAH avayavA yasya, yadvA catvAro dAnAdayaH antAHsvarUpANi yasya, 'anto'vayave svarUpe ca' iti hemacandraH, sa caturantaH sa eva cAturantaH, svArthikaH prajJAyaNa cAturanta eva cakra evaM unmArga gamana se usakI rakSA karatA hai, usI prakAra prabhu ne bhI dharmadvArA jIvoM ko unake abhISTa sthAnarUpa muktisthAna meM pahu~cAyA hai, evaM kumArga-kudharma-se unakI rakSA kI hai / (dhamma-vara-cAurata-cakka-baTTINaM) dAna, zIla, tapa evaM bhAva ina cAra kA sahArA lekara cAra narakAdigatiyoM kA, athavA-cAra krodhAdika kaSAyoM kA jisase nAza hotA hai, athavA-cAra gatiyoM evaM cAra kaSAyoM kA jo vinAza karatA hai, athavA dAna, zIla, tapa evaM bhAva inako lekara jo ramya hai, athavA-ye cAra dAnAdika jisake avayava haiM, athavA-ye cAra dAnAdika jisake nijasvarUpa haiM vaha cAturanta hai| anta zabda ke koSoM meM " mRtAvavasite ramye samAptAvanta iSyate " " anto'vayave svarUpe ca" isa prakAra aneka artha haiN| unhIM arthoM ko lekara yahAM " anta" zabda ke artha kA spaSTIkaraNa kiyA gayA hai| svArtha meM aN pratyaya karane se " cAturanta " aisA pada niSpanna ho jAtA dharma dvArA jIvone temanA abhISTa sthAnarUpa mukitasthAnamAM pahoMcADyA che tebha ubhAga sudharmathA tebhanI 2kSA 43rI che. (dhammavara-cAuraMta-cakka vaTTINaM) dAna, zIla, tapa, temaja bhAva e cArane Azraya laIne cAra narakAdi gatiene, athavA cAra krodhAdika kaSAyane je vinAza kare che, athavA dAna, zIla, tapa temaja bhAva e laIne je ramya che, athavA e cAra dAnAdika jemanAM avayava che, athavA e cAra dAnAdika jenA nijasvarUpa che te yAturanta cha. santa zAna aSAmA "mRtAvavasite ramye samAptAvanta iSyate" " anto'vayave svarUpe ca" se sAre sane matha che. te mI laIne ahIM aMta zabdanA arthanuM spaSTIkaraNa karavAmAM AveluM che. svArthamA aN pratyaya 42vAthI " cAturanta " me 56 niSpanna 28 jaya che. A vAturanta ja eka cakra che, kemake cakra je prakAre bIjAne uccheda kare che Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 aupapAtikasUtre janmajarAmaraNocchedakatvena cakratulyatvAt , varaM ca taccAturantacakraM varacAturantacakram , varapadena rAjacakrA'pekSayA'sya zreSThatvaM vyajyate lokadvayasAdhakatvAt , dharma eva varacAturantacakraM-dharmavaracAturantacakraM, tAdRzasya dharmAtiriktasyA'sambhavAt; ataeva saugatAdidharmA''bhAsanirAsa; teSAM tAttvikArthapratipAdakatvAbhAvena zreSThatvA'bhAvAt ; dharmavaracAturantacakreNa vartituM zIlaM yeSAmiti dharmavaracAturantacakravartinastebhyaH / cakravartipadena SaTkhaNDAdhipatisAdRzyaM vyajyate, tathA hi catvAraH uttaradizi himavAn zeSadikSu copAdhibhedena samudrA antAH sImAnasteSu svAmitvena bhavAzcAturantAH, cakreNa rtnhai| yaha cAturanta hI eka cakra hai; kyoM ki cakra jisa prakAra para kA ucchedaka hotA hai usI prakAra yaha "cAturantacakra" bhI jIvoM ke janma, jarA evaM maraNa kA ucchedaka hai| isaliye isameM cakra kI upamA sArthaka hotI hai| 'vara' zabda kA artha utkRSTa hai, yaha cAturantacakra meM utkRSTatA dyotita karatA hai| rAjacakra kI apekSA yaha cakra utkRSTa hai| kyoM ki yaha lokadvaya meM hita kA sAdhaka hotA hai| dharma hI eka utkRSTa cAturanta cakra hai, anya nahIM ! isa kathana se anya saugatAdika saMmata dharma meM dharmAbhAsatA hone se tAttvika artha ko pratipAdana karane kA abhAva kathita huA hai , ataH unameM zreSThatA nahIM hai| isa dharmavaracAturantacakra ke anusAra jinakA vartana karane kA svabhAva hai ve dharmavaracAturantacakravartI kahe gaye haiM / " cakravartI" pada se SaTkhaMDa ke adhipati kA sAdRzya abhivyakta hotA hai / "catvAraHantAH-caturantAH" yahAM anta zabda kA artha sImA hotA hai / uttaradizA meM himavAn evaM zeSa tIna dizAoM meM upAdhi ke bheda se tIna samudra ye caturanta pada se gRhIta teja prakAre A cAturantacaka paNa chAnAM janma, jarA temaja maraNane ucacheda kare cha. me bhATe mAmAyanI rupamA sArtha thAya che. 'vara' zaNDano martha utkRSTa che. A pada cAturantakamAM utkRSTatA ghotita kare che. rAjacakranI apekSAe A caka utkRSTa che. kemake A banne lokamAM hitanuM sAdhaka thAya che. dharmaja eka utkRSTa cAturantacaka che, bIjuM nahi! A kathanathI bIjAM saugata Adika saMmata dharmamAM dharmAbhAsatA hovAthI tAttvika arthane pratipAdana karavAne abhAva kahevAmAM Avyo che, mATe temAM zreSThatA nathI. A dharmavaracAturantacaka anusAra jenuM vartana karavAne svabhAva che te dharmavaracAturatacakravatI' kahevAya che. " cakravatI " padathI SaTa (cha) khaMDanAM adhipatinuM sAdRzya liyata thAya che. " catvAraHantAH caturantAH " mI manta zabdano artha sImA thAya che. uttaradizAmAM himavAnuM temaja zeSa (bAkInI) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 20 kUNikakRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stutiH 129 bhUtapraharagavizeSasadRzasamyakcAritrarUparatnena vartitu zIlaM yeSAM te cakravartinaH, cAturantAzca te cakravartinaH cAturantacakravartinaH, dharmeNa-nyAyena varAH zreSThA itaratIrthikA'pekSayeti dharmavarAH, dharmAH prANAtipAtAdinivRttidAnazIlAdirUpAH, 'dharmAH puNyayama-nyAya-svabhAvA''cAra-somapA -ityamaraH, tairvarAH zreSThA anyatIrthikApekSayeti dharmavarAH, te ca te cAturantacakravartinazceti-dharmavaracAturantacakravartinaH / yadvA cAturantaM ca taccakraM cAturantacakraM, varaJca tacAturantacakraM varacAturantacakraM, dharmo varacAturantacakramiva dharmavaracAturantacakraM, tena vartituM-vartayituM vA zIlaM yeSAM te dharmavaracAturantacakravartinastebhyaH, 'dIvo' dvIpebhyaH-saMsArasamudre nima jatAM dvIpatulyatvAt / 'tANa' trANebhyaH-karmakada kiye gaye haiN| ina cAra sImAoM ke jo svAmI haiM ve cAturanta haiN| cakrazabda kA artha ratnarUpa praharaNa-zastravizeSa hai| cakravartI ke caudaha ratnoM meM eka ratna cakra bhI hotA hai / cakravartI ke cakraratnasadRza samyakcAritrarUpI ratna se vartana karane kA jinakA svabhAva hai ve cakravartI haiN| dharma zabda kA artha nyAya aura prANAtipAtAdi-nivRtti, dAna, zIla, Adi bhI hai| dharma se-nyAya se, athavA-prANAtipAtAdi-nivRtti, dAna, zIla-Adi se jo anyatIrthikoM kI apekSA uttama haiM ve dharmavaracAturantacakravartI haiN| athavA-cAturantacakrasadRza dharma se jinakA varttane kA svabhAva hai ve dharmavaracAturantacakravartI haiM / aise dharmavaracAturatnacakravartiyoM ke liye namaskAra ho / 'dIvo' sArasamudra meM DUbate hue prANiyoM ke jo dvIpa ke samAna AdhAra haiM aise prabhu ke liye namaskAra ho| ( tAgaM ) kamI se kadarthita prANiyoM traNa dizAomAM upAdhinA bhedathI traNa samudra e caturanta padathI levAyuM che. A cAra sImAonA je svAmI che te cAturanta che. cakra zabdano artha ratnarUpa praharaNa arthAt zastravizeSa che. cakravartInA cauda ratnomAM eka ratna caka paNa hoya che. cakavatInA cakaratnasadRza sammacAritrarUpI ratnathI vartana karavAne jeno svabhAva che te cakravatI che. dharma zabdane artha nyAya ane prANAtipAtAdinivRtti, dAna, zIla Adi paNa che. dharmathI, nyAyathI athavA prANAtipAtAdinivRtti, dAna, zIla AdithI je anyatIrthikanI apekSAe uttama che te dharmavaracAturantacakavatI che. athavA varacAturantacakasadaza dharmathI jene vartavAne svabhAva che te dharmavaracAturantacakravatI che. evA dharmavaracAturantacakravattIone namaskAra ho. (dIvo) saMsArasamudramA mata prANImAne dIpanA samAna 2 AdhAra cha Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre tANaM saraNagaI paiTThA appaDihaya-vara-nANa-daMsaNa-dharANaM viyaTTarthitAnAM bhavyAnAM rakSasakSaNebhyaH / ataeva teSAM bhavyAnAM 'saraNagaI' zaraNagatibhyaHAzrayasthAnebhyaH, 'paiTA' pratiSThAbhyaH-kAlatraye'pi avinAzitvAt sthitebhyaH, 'dIvo' ityAdIni 'paiTThA' ityantAni caturthyarthe prathamAntAni, atraikavacanaM napuMsakatvaM strItvaM cAvivakSitam / 'appaDiyahaya-vara-nANa-dasaNa-dharANaM' apratihatavara-jJAna darzana-dharebhyaH-pratihataM-bhityAdyAvaraNaskhalitaM-na pratihatam-apratihataM, jJAnaJca darzanaJceti jJAnadarzane, yato'pratihate ataeva vare-zreSThe ca te jJAnadarzane varajJAnadarzane kevalajJAnakevaladarzane, apratihate varajJAnadarzane apratihatavarajJAnadarzane, tayordharAHapratihatavarajJAnadarzanadharAH - sampUrNA'varaNarahitakevalajJAnakevaladarzanadhAriNastebhyaH / 'viyadRcchaumANaM' vyAvRttacchadmabhyaH--chAdyate -Atriyate kevalajJAnakevaladarzanaguNAdyAsmano'neneti chadma-jJAnAvaraNIyAdikaM karmASTakaM, vyAvRttaM-nivRttaM chadma yebhyaste vyAvRke jo trAtA haiM aise prabhu ke liye namaskAra ho / ( saraNagaI ) bhavyoM ke liye AzrayasthAnasvarUpa prabhu ke liye namaskAra ho / ( paiTTA) kAlatraya meM bhI avinazvarasvarUpa prabhu ke liye namaskAra ho (dIvo) yahAM se lekara (paiTThA) taka ke samasta vizeSaNa caturthI vibhakti ke artha meM prathamAnta prayukta hue haiM / yahAM ekavacana, napuMsakatva evaM strItva avivakSita haiN| (appaDihaya-vara-nANadasaNa-dharANaM ) jo apratihata ananta jJAna aura ananta darzana ke dhAraka haiM, unake liye namaskAra ho| ( viyadRcchaumANaM) jinake dvArA AtmA kA svabhAvabhUta kevalajJAna evaM kevala darzana AvRta hotA hai aise AThoM hI karma 'chama' zabda se gRhIta hue haiM, yaha chadma jinakI AtmA se sadA ke liye dUra ho cukA hai sevA prabhune nbh24|2 Do. ( tANaM) 4thI mathAdi prANisAnA 2 trAya marthAt 2kSa cha. sevA prabhune nbh24||2 Do. ( saraNagaI ) navyAne bhATemAzrayasthAna 2135 prabhune nbh24|2 Do. (paiTTA) traNe mAM avinAzI2135 prabhune nbh24||2 Do (dIvo) 2maDI thI sadhane (paiTTA) sudhIna yA vishessnn| yatuthI vitina arthamAM prathamAnta vaparAyelAM che, ahIM ekavacana napuMsakatva (nAnyatara jAti) tamantrItva [nArI ti] mavivakSita cha. [appaDihaya-vara-nANa-dasaNa-dharANaM] je apratihata anaMtajJAna ane anaMta darzananA dhAraka che temane namaskAra cha.. (viyadRcchaumANa) manA dvArA yAtmabhAnA svabhAvabhUta para zAna tabha04 kevala darzana AvRta thAya che evA ATheya karma "dha" zabdathI gRhIta thAya Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSadharSiNI TIkA. sU20 kUNikakRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stutiH 131 cchaumANaM jiNANaM jAvayANaM tiNNANaM tArayANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM savvaNaM savvadarisINaM siva-mayalatachamAnastebhyaH / 'jiNANaM' jinebhyaH-svayaM rAgadveSazatrujetRbhyaH, 'jAyavANaM' jApakebhyaH-jApayanti karmazatrUn jayantaM bhavyajIvagaNaM dharmadezanAdinA prerayantIti jApakA, jidhAtorNI ' krIjInAM Nau' itisUtreNa Atve puki jApi iti NyantAddhAto vuli jApakapadasiddhiH, tebhyo jApakebhyaH / 'tinnANaM' tIrNebhyaH-svayaM saMsAraudhaMsaMsArArNavaM tIrNAH uttIrNAstebhyaH / 'tArayANaM' tArakebhyaH-tArayantyanyAn iti tArakAstebhyaH / 'buddhANaM' buddhebhyaH-svayaM bodhaM prAptebhyaH / 'bohayANaM' bodhakebhyaH-bodhayantyanyAn iti bodhakAstebhyaH / 'muttANaM' muktebhyaH-amociSata svayaM karmabandhAditi muktAstebhyaH / 'moyagANaM' mocakebhyaH -mucyamAnAn anyAn prerayaaise vyAvRttachadmavAle siddha prabhu ke liye namaskAra ho| (jiNANaM) rAga dveSa Adi aMtaraMga zatruoM ke vijetA aise prabhu ke liye namaskAra ho| (jAvayANaM) jo karmazatruoM ke jItane ke liye udyata bhavyagaNoM ko dharmadezanAdi dvArA prerita karate haiM ve jApaka haiM, aise jApaka siddha prabhu ko namaskAra ho| (tinnANaM) svayaM sAra samudra se jo pAra hue haiM ve tIrNa haiM, aise tIrNa siddha prabhu ko namaskAra ho| (tArayANaM) jo para ko pAra kara dete haiM ve tAraka haiM, aise tAraka : prabhu ko namaskAra ho| ( buddhANaM) svayaM bodha ko prApta jo hote haiM ve buddha kahalAte haiM unako namaskAra ho| (bohayANaM) para ko bodha karane vAle prabhu ke liye namaskAra ho| ( muttANaM) mukta prabhu ke liye namaskAra ho| (moyagANaM) che. A "chadma" jemanA AtmAthI sadAne mATe dUra thaI cukelAM che evA vyAvRttchmaar siddha prabhune nbh24|2 ho. (jiNANaM) rAgadveSa mAhi mata zatruAna virA mevA siddha prabhune nbh24|2 DI. (jAvayANaM) 2 bhshtruene jItavAne mATe udyata (taiyAra) bhavyagaNone dharmadezanA Adi dvArA gherita 42 cha te 154 cha / 15 siddha prabhune nbh24|2 . (tinnANaM) pote saMsAra samudrathI pAra thaelA che te tIrNa kahevAya che evA tIrNa siddha pradhune nbh24||2 Do. (nArayANa) 2 bhItane pA2 tArI he cha te 24 cha mevA t|24 prabhune nbh24|2 DI. (buddhANaM) pota mAdhana prAsa thayeA cha ta suddha 4upAya cha bhane nbh24|2 Do. (bohayANaM) mInane mAya 424 // prabhune nabha242 Do. (muttANaM) bhuta prabhune nabha2412 DI. (moyagANaM) mInane Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 opapAtikasUtre maruya-maNaMta-makkhaya-mavvAbAha-mapuNarAvitti siddhigainAmadheyaM ntIti mocakAstebhyaH, 'sabannUNaM' sarvajJebhyaH-sarva-sakaladravyaguNa-paryAyalakSaNaM vastujAtaM yAthAtathyena jAnantIti sarvajJAstebhyaH, 'savvadarisINaM' sarvadarzibhyaHsarva samastaM padArthasvarUpaM sAmAnyena draSTuM zIlaM yeSAM te sarvadarzinastebhyaH, sthAnavizeSaNamAha-'si' zivaM-nikhilopadravarahitatvAcchivaM-kalyANamayam , 'ayalaM' acalam svAbhAvikaprAyogikacalanakriyAzUnyam, 'aruyaM' arujam-avidyamAnA rujA yatra tat , avidyamAnazarIramanaskatvAd AdhivyAdhirahitamityarthaH, 'agaMtaM' anantamavidyamAno'nto nAzo yasya tat, ata eva akvayaM' akSayam-nAsti lezato' pi kSayo yasya tat-avinAzItyarthaH, 'avvAbAhaM ' avyAbAdham-na vidyate vyobAdhApIDA dravyato bhAvatazca yatra tat / 'apuNarAvitti' apunarAvRtti na saMsAre punarAvRttiH punaravataraNaM yasmAt tat , yatra gatvA na kadAcidapyAtmA nivartate, samAmnAtamanyadUsaroM ko mukta karAne vAle siddha prabhu ke liye namaskAra ho| (savaNNUNaM sabadarisINaM) sarvajJa-samasta guNaparyAyasvarUpa vastusamUha ke yugapat yathArtha jJAtA ke liye namaskAra ho, evaM yathArtha draSTA ke liye namaskAra ho| vizeSAkAra bodha kA nAma jJAna evaM sAmAnyAkAra bodha kA nAma darzana hai| (siva-mayala-maruyamaNaMta-makkhaya-mavvAbAha-mapugarAvitti siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM) nikhila upadravoM se rahita hone ke kAraNa ziva kalyANamaya, acala svAbhAvika evaM prAyogika kriyA se zUnya, aruja zArIrika evaM mAnasika vyAdhi aura Adhi se sarvathA parivarjita, ananta, avinAzI, ataeva akSayasvarUpa, avyAbAdha-dravya aura bhAva donoM prakAra kI pIDA se nirmukta, apurAvRtti-jahAM jAkara phira saMsAra meM bhuta 42 // ain siddha prasune nmH4|2 Do. (savaNNUgaM savvadarisINaM) sarvajJa samastaguNa-paryAya-svarUpa vastusamUhanA yugapatuM yathArtha jJAtAne namaskAra ho, temaja yathArtha draSTAne namaskAra ho. vizeSAkAra bedhanuM nAma jJAna tama sAmAnyA42 sAdhanAma zana cha. (siva mayala-maruya-maNaMta-makkhaya-mavvAbAha-mapuNarAvitti siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM) sa41 upadravothI rahita hovAnA kAraNe ziva-kalyANamaya, acala-svAbhAvika temaja prAyegika kriyAothI zUnya, arUja-zArIrika temaja mAnasika vyAdhi ane AdhithI sarvathA parivanita (bhuta), sanata, avinAzI mane tathA akSaya-2135,mavyAmAdha-dravya ane bhAva ane prakAranI pIDAthI nimukta, apunarAvRtti-jyAM jaIne pAchuM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sru. 20 kUNi kRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stutiH 132 ThANaM saMpattANaM, namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa trApi - ' na sa punarAvarttana sa punarAvarttate iti / ittham---uktazivatvAdivizeSaNaviziSTam / ' siddhigainAmadheyaM ' sidvigatinAmadheyam, sidvigatiriti nAmadheyaM = nAma yasya tat sidvigatinAmakam ' ThANaM ' sthAnam - sthIyate'smin iti sthAnaMlokAgralakSaNam, 'saMpattANaM ' samprAptebhyaH samAzritebhyaH / iyadavadhi - samuccayena sarvasidrApekSayA vizeSa gopAdAnapUrvakaM namaskAravAkyamabhidhAya samprati bhagavanmahAvIroddezyakaM namaskAramabhidhatte-' namotthu NaM ' namo'stu khalu - ' samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNAya bhagavate - mahAvIrAya, atra zramaNazabdenAyamartho boddhavyaH - parakRtasthAna - nivAsAduragasamaH, parISahopasargeSvaprakampatvAgirisamaH, tapastejomayatvAdanalasamaH, gambhIratvAdajIva kA avataraNa nahIM hove aise sidvigati nAmake sthAna ko - loka ke agrabhAga meM sthita muktisthAna ko prApta hue zrI siddhoM ko namaskAra ho / yahAM taka ke ina vizeSagoM se samasta siddhoM kI apekSA se namaskAra kA kathana kiyA gayA 1 aba bhagavAn mahAvIra ko uddezya kara ke yahAM se namaskAra karane kA kathana sUtrakAra karate haiM - ( namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa Adigarassa faregarassa jAva saMpAvikAmassa mama dhammAyariyasa dhammovadesagamsa ) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke liye namaskAra ho / zramaNa zabda se sUtrakAra ne prabhu mahAvIra meM ina vizeSatAoM kA kathana kiyA hai; ve kahate haiM bhagavAn mahAvIra sarpa kI taraha parakRta sthAna meM nivAsa karane ke kAraNa sarpapa - sadRza haiM / parISaha evaM upasargoM ke Ane para bhI prabhu aprakaMpa the; ataH ve girisama haiM / tapa evaM teja dhAraka hone se prabhu agni - jaise pratApazAlI haiM / gAMbhIrya evaM jJAnAdikarUpa saMsAramAM jIvane avataravuM na thAya evA, siddhigati nAmanA sthAnane leAkanA agrabhAgamAM rahela muktisthAnane prApta thayela zrIsiddha prabhune namaskAra ho. ahIM sudhInAM A vizeSaNAthI samasta siddhonI apekSAe namaskAranuM kathana karyuM che. have bhagavAna mahAvIrane uddezIne ahIMthI namaskAra karavAnuM kathana sUtra42 4 che - ( namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa Adigarassa titthagarajA saMpAviukAmassa mama dhammAyariyassa dhammovadesagassa ) zramaNa lagavAn mahAvIrane naskAra heA. zramaNa zabdathI sUtrakAre prabhu mahAvIramAM A vizeSatAonuM kathana karyuM che. teo kahe che ke bhagavAna mahAvIra sarpanI peThe khIjAe karelAM nivAsasthAnamAM rahevAne kAraNa sa jevA cha. parISahu temaja upasargA AvatAM paNa prabhu dhrujI jatA nahi; mATe te pata Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 opapAtikasUtre , Adigarassa titthagarassa jAva saMpAviukAmassa mama dhammAyajJAnAdiratnAkaratvAt maryAdAdhArakatvAt sAgarasamaH / nirAlambanatvAd gaganasamaH / sukhaduHkhayoradazitavikArabhAvAd vRkSasamaH / aniyatavRttitvAd bhramarasamaH / saMsArabhayodvignatvAt mRgasamaH / sarvaMsahatvAd dharaNisamaH / kAmabhogodbhavatve'pi viSayaviraktatayA paGkajalopari vartamAnakamalavannirlepatvAt kamalasamaH / lokAlokayora vizeSatvena prakAzakatvAdravisamaH / sarvatrApratihatagatitvAtpavanasamaH / sa evaMbhUto bhagavAnastIti bhAvaH / bhagavate - samagraizvaryayuktAya, mahAvIrAya-mahAMzcAsau vIraH - 'vIra vikrAntau ' - asmAddhAtorigupadhatvAtkapratyaye vIraH kaSAyAdimahAripuvijetA ityarthaH, tasmai mahAvIrAya = asyAmavasarpiNyAM caturviMzatitamacaramatIrthaGkarAya / ' Adigarassa ' AdikAya, 'titthagarassa' tIrthakarAya, 'jAva saMpAvakAmassa' yAvat samprAptukAmAya - yAvacchabdAt- 'saMyaMsaMbuddhassa ityArabhyaratnoM se bhare hue hone ke kAraNa, evaM maryAdA ke dhAraka hone ke kAraNa prabhu samudratulya haiM / gagana kI taraha nirAlaMba, vRkSakI taraha sukha evaM duHkha meM adarzitavikArabhAvayukta, bhramara kI taraha aniyatavRttisaMpanna, mRga kI taraha isa saMsArarUpI bhaya se atyaMta trasta, dhariNI kI taraha kSamA ke bhaMDAra ve prabhu haiM I prabhu kAmabhoga se utpanna haiM to bhI viSayoM se virakta hone ke kAraNa paMka se utpanna evaM jala se saMbarddhita kamala kI taraha bilakula vaiSayika bhAvoM se nirlipta haiM, isaliye prabhu kamala jaise haiM / prabhu loka aura aloka ke samAnarUpa se prakAzaka haiM, isaliye ravitulya haiM / prabhu sarvatra apratihata-vihArI haiM, isaliye vAyu jaise haiM / prabhu samagra aizvaryasampanna haiM, isaliye bhagavAn haiM / prabhu eka mahAvIra haiM; jevA che. tapa temaja tejanA dhAraka hAvAthI prabhu agni jevA pratApazAlI che. gAMbhIya temaja jJAnAdikarUpa ratnAthI bharelA hovAnA kAraNe, temaja maryAdAnA dhAraka hAvAnA kAraNe prabhu samudra samAna che. AkAzanI peThe nirAlakha, vRkSanI peThe sukha temaja duHkhamAM na dekhAya jeneA vikAra evA, bhramaranI peThe aniyatavRttisaMpanna, mRganI peThe A saMsArarUpI bhayathI atyaMta trAsI gayelA, dharatInI peThe kSamAnA bhaMDAra, te prabhu che. prabhu kAmabhAgathI utpanna thayelA che te paNa viSayeAthI virakata hovAnA kAraNe kIcaDathI pedA thayela temaja jalathI vadhelA kamaLanI peThe bilakula viSayanA bhAvAthI nileSa che, tethI prabhu kamala jevA che. prabhu leAka ane aleAkanA samAnarUpathI aAza che tethI ravi (sUrya) samAna he prabhu samagra - maizvarya saMpanna che tethI bhagavAna che. prabhu eka mahAna vIra che; kemake temaNe kaSAya Aphrika Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA. va. 20 kUNikakRtA siddhAnAM mahAvIrasya ca stutiH 135 ' siddhigainAmadheyaM ThANaM'iyadavadhi grAhyam / atraitAvAn vizeSaH-' ThANaM saMpattANaM ' sthAnaM saMprAptebhyaH-iti prAguktam , iha tu 'saMpAviukAmassa' saMprAptukAmAyamokSagAmine-ityucyate, caramasya tIrthakarasya kUNikanRpazAsanakAle vidyamAnatvAt / 'mama dhammAyariyassa' mama dharmA''cAryAya jJAnAcArAdipaJcavidhAcAradhArakAtha, na tu kalAcAryAya; kyoM ki unhoMne kaSAyAdika antaraMga zatruoM para vijaya prApta kI hai / mahAvIra prabhu isa avasarpiNI kAla ke caubIsaveM antima tIrthaMkara haiN| "Adigarassa" isa pada-dvArA prabhu meM apane zAsana kI apekSA dharma kI AdikartRtA prakaTa kI gayI hai / bhagavAna mahAvIra caturvidha saMdha ke saMsthApaka haiM / "jAva" padase " saMyaMsaMbuddhassa" yahAM se lekara "siddhigainAmadheyaM ThANaM " yahAM takakA pATha saMgRhIta kiyA gayA hai| yahAM isa pATha meM itanI vizeSatA pahile pATha kI apekSA jAna lenI cAhiye ki pahile pATha meM " ThANaM saMpattANaM-sthAnaM saMprAptebhyaH" aisA pada rakhA gayA hai aura yahAM para " ThANaM saMpAviukAmassa-sthAnaM saMprAptukAmAya" aisA pATha rakhA hai; kyoMki prabhu mahAvIra abhI usa siddhigatinAmaka sthAna kI prApti karanevAle haiN| 'mama dhammAyariyassa'-koNika kahate haiM ki ye zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu, jo ki jJAnAcArAdi pA~ca prakAra ke AcAroM ke dhAraka hone ke kAraNa mere dharmAcArya haiM, kalAcArya nahIM; unake liye namaskAra hai| isase yaha sUcita hotA hai ki jo jJAnAcArAdi pA~ca prakAra ke AcAroM ke dhAraka haiM ve hI dharmAcArya kahe jAte haiN| aMtaraMga zatruo para vijaya prApta karyo che. mahAvIra prabhu A avasarpiNI sanA yAvIsabhA 2matima tIrtha 42 cha. "Adigarassa" se 54thI prabhubhAM pitAnA zAsananI apekSAe dharmanA AdikartApaNuM pragaTa karyuM che. bhaga pAna maDAvI2 yaturvidha saMghanA saMsthA54 cha. 'jAva' 54thI " sayaMsaMbuddhassa" maDI thI sadhana "siddhigainAmadheyaM ThANaM " nyahI sudhaan| 58 sevAmA sAvyA che. ahIM A pAThamAM eTalI vizeSatA pahelA pAThanI apekSAe jANavI ne pdde| 54mA " ThANaM saMpattANaM "-sthAnaM saMprAptebhyaH " se yaha 15rAyu cha bhane maDI " ThANaM saMpAviukAmassa-sthAnaM saMprAptukAmAya " se| pATha lIdho che, kemake prabhu mahAvIra haju te siddhigatinAmaka sthAnane prApta 42vApAmA cha. " mama dhammAyariyassa" : 4 cha te zrabhA bhagavAn ke je jJAnAcArAdi pAMca prakAranA AcAranA dhAraka hovAnA kAraNe mArA dharmAcArya che, kalAcArya nathI, evA prabhu ne namaskAra ho. AthI ema sUcita thAya che ke je jJAnAcArAdi pAMca prakAranA AcAranA dhAraka hoya Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre riyassa dhammovadesagassa, vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tattha gayaM ihagae, pAsau me bhagavaM tatthagae ihagayaMti-kaTTha vaMdai NamaMsai, vaMdittA dharmAcAryatvameva prakaTIkaroti-'dhammovadesagarasa' dharmopadezakAya, zrutacAritralakSaNarUpadharmaprarUpakAya, 'vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tatthagayaM ihagae' vande khalu bhagavantaM tatragatamihagataH-iha gataH-campAnagarIsthito'ham-koNikaH,tatragataM campA-nagarIsamIpa-grAme sthitaM bhagavantaM mahAvIraM, vande-pUrvoktastutyA stutiviSayaM karomi / 'pAsau me bhagavaM tatthagae ihagayaM tika?' pazyatu mAM bhagavAn tatragata ihagatamiti kRtvA-sarvajJatvAt tatragato dUrasthito bhagavAn ihagataM vyavadhAnena sthitaM mAM pazyatu-iti kRtvA ityuktvA- dai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA' vandate-stauti, namasyati-paJcAGga namanapUrvakaM pragamati, vanditvA namasthitvA 'dhammovadesagassa' bhagavAna vIra zrutacAri rUpa dharmakA upadeza karate haiM, isaliye ve dharmopadezaka haiM, ataH aise vIraprabhu ke liye namatkAra ho| kogika rAjA isa prakAra kahakara prabhuvIra ko parokSa vaMdana karate haiM ki-( tatthagayaM ihagaetti kaTu vaMdai NamaMsai) ve vIraprabhu ki jinheM maiM isa samaya namaskAra kara rahA hUM; yadyapi mere pratyakSa nahIM haiM tathApi ve isa caMpAnagarI ke pAsa ke grAma meM virAjamAna haiM aura maiM yahAM para hUM, ataH yahAM caMpAnagarI meM rahA huA maiM upanagaragrAma meM virAjamAna vIra prabhu ko namaskAra karatA huuN| "pAsau me bhagavaM tatthagae ihagayaM" ve prabhu vahAM para virAjamAna hote hue vyavadhAna se sthita mujhe apane jJAnarUpI netra dvArA dekheN| isa prakAra kahakara koNika rAjAne prabhu ko vaMdana kiyA evaM namaskAra kiyApaMcAMganamanapUrvaka namaskAra kiyaa| (vaMdittA namaMsittA sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe cha bhane 4 gharbhAcArya DAmA mA . " dhammovadesagassa" bhagavAna mahAvIra zrutacAritrarUpa dharmanA upadezaka che tethI teo dharmopadezaka che, mATe evA mahAvIra prabhune namaskAra ho. kaNikarAjA A prakAre kahIne prabhu vIrane parokSa pahana 42 cha (tatthagayaM ihagaetti kaTTa vaMdai NamaMsai) te vIra prabhu ke jemane huM A samaye namaskAra karI rahyo chuM te che ke mane pratyakSa nathI te paNa teo A caMpAnagarInI pAsenA gAmamAM che ane huM ahIM chuM; AthI huM ahIM caMpAnagarImAM rahIne upanagara gAmamAM virA bhAna vIra prabhune nabha242 437. pi.sau me bhagavaM tatthagae ihagayaM ] prabhu tyAM virAjamAna hovA chatAM dUra rahelA evo mane pitAnAM jJAnarUpI netradvArA jue. A prakAre kahIne keNika rAjAe prabhune vaMdana karyA, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 20 kUNikakRtaH pravRttivyApRtasatkAraH NamaMsittA sIhAsaNavaragae parasthAbhimuhe nisIyai, nisIittA tassa pavittivAuthassa aT ttaraM sayasahassaM pIidANaM dalayai, dalaittA sakArei sammANei, sakAritA saMmANittA evaM vayAsI // sU0 20 // 'sIhAsaNAragae ' siMhAsanavaragataH, 'puratthAbhimuhe ' paurastyAbhimukhaH, pUrvAbhimukhaH sana 'nisIyaI' nivIdati-upavizati, nasIittA niSaya-upavizya 'tarasa pavittivAuyarasa' tasmai pravRttivyAtAya- bhagavadAgamananivedakAya, 'aThuttaraM sayasahassaM pIidANaM dalara' aSTotta zatasahasraM prItidAnaM dadAti-aSTAdhikaM lakSamitaM rAjatamudrArUpaM prItidAna=tuSTidaH / pAritoSikaM dadAti / 'dalaittA sakArei saMmANei' datvA satkaroti-bakhAdinA, mAnayati AsanAdinA, dAnaM vidhisahitameva bhavyasya bhavati iti bhAvaH / 'sakA tA sammANittA evaM vayAsI' satkRtya santoSya, mAnya-sammAnaM vidhAya, evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt // sU0 20 // nisIyai) vaMdana namana karake vaha kaNika rAjA apane siMhAsana para pIche jAkara pUrva kI tarapha mukha karake baiTha gye| . nisIittA tassa pavittivAuyassa aThuttaraM sayasahassaM pIidANaM dalayA) baiThakara phira unhoMne usa maMdezavAhaka ko prItidAna meM-pAritoSikarUpase 1 lAkha 8 cAMdI kI mudrAe~ dii| (dalaittA sakArei sammANei) dekara usakA khUba satkAra kiyA aura saMmAna kiyA, (sakAritA saMmANittA evaM vayAsI) Adara satkAra kara cukane para phira rAjAne usase isa prakAra khaa-suu020|| tabha04 nmH4|2 4--paMcAMga-mana-pUrva nabha242 4aa. (vaMdittA namaMsittA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe nisIyai ) vahana nabha2412 4Ine te 4i42 / / pitAnA siMhAsana para pAchA jaIne pUrva tarapha mukha karIne besI gayA. (nisIittA tassa pavittivAuyassa ahuttara sayasahassaM pIidANaM dalayai ) mesIna pachI temaNe te saMdezavAhakane ghotidAnamAM pAritoSika (InAma) rUpe 1 saya 8 mudrA yApI. (dalaittA sakArei saMmANei) chane tenA bhUya sat42 yo mana sanmAna yu (sakkArittA saMmANittA evaM vayAsI) mA62 sa42 431 yudhyA 50ii 2 tene 2 // 54 // 2 4yu:-(sU. 20) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sra0 21 - pravRttivyApRtaM prati kUNikasyAdezaH ) aupapAtikasUtre mUlam - jayA NaM devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre ihamAgacchejA, iha samosarijA, iheva caMpAe NayarIe bahiyA puNNabhadde ceie ahApaDirUvaM oggahaM ogiNhittANaM arahA jiNe kevalI samaNagaNaparivuDe saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharejA, tayA NaM tumaM mama eyamaTThe nivedijjAsi-tti kaTTu visajjie || sU0 21 // 138 " TIkA- rAjA kUNiko bhagavadvArtAnivedakaM puruSamAdizati ' jayA NaM ' ityAdi / yadA khalu devAnupriya ! zramaNo bhagavAn mahAvIraH ihA''gacchet, iha samavasaret ihaiva campAyAM nagaryau bAhye pUrNabhadre caitye yathApratirUpamavagrahamavagRhya arahA jinaH kevalI zramaNagaNaparivRtaH saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharet, tadA khalu mahyametamarthaM nivedayeritikRtvA visarjitaH // sU0 21 // 6 jayA NaM ityAdi (devANupiyA) he devAnupriya ! ( jayA NaM ) jisa samaya ( samaNe bhagavaM mahAvIre ) zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu ( ihamAgacchejjA ) yahAM para vihAra karate hue padhAreM, ( iha samosarijjA ) yahA~ samavasRta hoM, aura ( iheva caMpAe yarI bahiyA puNabhadde ceie ahApaDirUvaM oggahaM ogiNhittANaM arahA jiNe kevala samaNagaNaparivuDe saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharejjA ) isa caMpAnagarI ke bAhara pUrNabhadra nAmaka udyAna meM yathApratirUpa - sAdhu ko kalpane yogyaavagraha - vasati kI AjJA vanamAlI se grahaNa kara ve zramaNagaNa se parivRta arahA jina 6 jayA NaM' ityAhi (deva NuppiyA ) ! De hevAnupriya ! ( jayA NaM ) ne sabhaye ( samaNe bhagavaM mahAvIre ) zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu ( ihamAgacchejjA ) vihAra 42tA uratA ahIM padhAre, ( iha samosarijjA ) ahIM sabhavasRta thAya, mane ( iheva caMpAe NayarI bahiyA puNNabhadde ceie ahApaDirUvaM oggahaM ogivhittANaM arahA jiNe kevalI samaNagaNaparivuDe saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharejjA ) bhA caMpAnagarInI bahAra pUrNabhadra nAmanA udyAnamAM yathApratirUpa--sAdhune kalpavA ceAgya avagraha-vastInI AjJA grahaNa karIne teo zramaNagaNathI vIMTaLAelA arahAjina kevalI bhagavAna mahAvIra svAmI sattara prakAranA sayama vaDe Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 22 pUrNabhadrodayAne bhagavadAgamanam mUlam-tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe phulluppala-kamala-komalu-mmIliyammi ahapaMDure pahAe rattAsoga-ppagAsa-kiMsuya-suyamuha-guMjaddharAga-sarise kama TIkA-'tae NaM' ityAdi / tatastadanantaraM khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'kallaM' kalye-dvitIyadivase 'pAuppabhAyAe rayaNIe' prAduSprabhAtAyAM prakaTIbhUta-prabhAtAyAM rajanyAM 'phulluppala-kamala-komalu-mmIliyammi'phullo-tpala-kamala-komalonmIlite-phullaM-vikasitaMca tat-utpalaM-padma, kamalazca=citramRgaH-hariNavizeSaH, tayoH komalaM-mRdukam , unmIlitaMpatrANAM nayanayozconmIlanaM yasmin tatathA tasmin , idaM prabhAtavizeSaNam / 'aha' atha-anantaraM-rajanIparyavasAnA'nantaram-'paMDure' pANDure-zukle 'pabhAe' prabhAte-prAtaHkAle, atha sUryavizeSaNAnyAha-rattAsoga' ityAdi / 'rattAsoga-ppagAsa-kiMsuya-suyamuha-guMjaddharAga-sarise' raktA'zoka-prakAza--kiMzuka zukamukha - guJjA'rddharAga - sadRze, raktA' kevalI bhagavAn mahAvIra svAmI satraha prakAra ke saMyama se aura bAraha prakAra ke tapa se apanI AtmA ko bhAvate hue jaba vicareM, (tayA NaM) taba tuma nizcaya se (mama eyamadvaM nivedijjAsi) mujhe yaha samAcAra nivedita karanA; (ttikaTTha visajjie ) aisA kahakara use visarjita kara diyA ||suu021|| 'tae NaM' ityAdi (tae NaM) tadanantara (samaNe bhagavaM mahAvIre) zramaNa bhagavAn mahAvIra (kalaM) dUsare dina (pAuppabhAyAe rayaNIe) jisameM prabhAta prakaTa ho cukA hai aisI rajanI ke hone para (phullu-ppala-kamala-komalummIliyaMmi ahapaMDure pahAe) tathA vikasita kamalapatroM evaM citramRga ke nayanoM kA unmIlana jisameM ho cukA hai aise zubhra AbhAyukta prAtaHkAla ke hone para, tathA ( rattAsoga-ppagAsa-kiMsuya. ane bAra prakAranA tapa vaDe pitAnA AtmAne bhAvita karatA jyAre vicAre (tayA Na) tyAre tame 432 (mama eyamaTuM nivedijjAsi) bhane se sabhAyA2 nivedana 420. (ttikaTTa visajie) sema DIna tene vihAya yo.[ sU. 21]. 'tae NaM' tyAhi. (tae Na) tyA2 pachI (samaNe bhagavaM mahAvIre) zrama mAvAn mahAvIra (kallaM) mIra hivase (pAuppabhAyAe rayaNIe) te rAtrinuM nyAre pramAta 548 thayu, (phullu-ppala-kamala-komalu-mmIliyami ahapaMDure pahAe) tathA vikaselAM kamalapatro temaja citramRganAM nayana jyAre ughaDI cukyA hoya evI zuma sAlApANe prAta: thayo, tathA ( rattAsoga-pagAsa-kiMsuya-suyamuha Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. aupapAtikamUtra lAgara-saMDa-bohae uhiyammi sUre sahassarassimmi diNayare teyasA jalaMte, jeNeva caMpANayarI, jeNeva puSNabhade ceie, jeNeva vaNasaMDe, zokaH prasiddhavRkSaH-tasya prakAzaH prabhA, sa raktA'zokapakAzaH. saca kiMzukaM-5 lAzapuSpaM, zukamukhaM ca, guJjA-raktakRtaH phalavizeSa:-- idraM ca raktAbhAgaH, eteSAM yo rAgaHraktavarNaH tena sadRza:-samAnaH tasmin-tattu balAlimAyukte, kamalAgara--saMDa- bohae' kamalA''kara-SaNDa-bodhake-kamalAnAmAkarAH kara otpattisthAnAni-taDAgAiyaH, tevu-kamalAkare yAni SaNDAni-kamalavanAni, teSAM bodhakaH-vitra zakaH tasmin-kamala-vanavikAzakAriNItyarthaH, 'uTThiyammi utthite-udite 'mare' sUrye, punaH kIdRzaH 'sahassarasimi diNayara teyasA jalaMte sahasrarazmau dinakare tejasA jvalati-sa sra-sahasraparimitAH razmayaH kiragA yasya sa tasmin tAdRze dinakare-divasakArake, tejasaH-kiraNapuJjena, jvalati-jAjvalyamAne sati, 'jeNeva caMpA NayarI' yatraiva campA nagarI vartata iti zeSaH / 'jeNeva puNabhaH ceie' yatraiva pUrNabhadraM caityamudyAnamasti / 'jeNe? vasaMDe' yatraiva vanapaNDaH, 'jeNeva asogavarapAyave' satraivAzokavarapAdapaH, jeNetra puDhavisilApaTTae' yatraiva pRthvIsuyamuha-guMjaddharAga-sarise kamalAgara-saM:-bohae ) rakta-azoka ke prakAzatulya, palAzapuSpa ke samAna, zuka ke mukha 5 samAna aura guMjA ke Adhe bhAga kI lalAI ke samAna, kamalavanoM ko vikasita karanevAlA prabhAta hone para (uTTiyaMmi mUre) AkAza meM sUrya kA udaya hone para, aura pazcAt (saharasarassimi diNayare teyasA jalaMte) sahasrakiraNavAlA dinakara jaba apane tejase AkAza meM camakane lagA taba (jeNeva caMpAyarI jeNeva puNNabhade ceie jeNeva vaNasaMDe jeNeva asogavarapAyave jeNeva puDhavIsilApaTTae teNeva uvA cchai ) jahA~ vaha caMpAnagarI thI, jahA~ vaha pUrNabhadra udyAna thA, jahA~ vaha azoka vara kSa thA, jahA~ pRthivIzilApaTTaka thA, vahAM guMjaddharAga-sarise) 24 manapra4Aza samAna,zu--suDAMnA pu05 samAna, zukamukha-popaTanA mukhya samAna, ane jAnA ardhA bhAganI lAlAza samAna (kamalAgarasaMDabohae) 4bhasanAM banAne savAvANu prabhAta thadi (uTThiyammi sUre) mAzamA sUrya neya thadi mane pachI ( sahassarassiMmi diNayare teyasA jalaMte ) sahasaTivANe sUrya nyAre potAnA te45 mAzamA yabhavA ye tyAre, (jeNeva caMpANayarI jeNeva puNNabhadde ceie jeNeva vaNasaMDe jeNeva asogavarapAyave jeNeva puDhavIsilApaTTae teNeva uvAgacchai) jyAM te yAnagarI hatI, jyAM te pUrNabhadra udyAna hatuM, jyAM te azeka varavRkSa hatuM ane jyAM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 poyUSavarSiNI-TokA. sa. 22 pUrNabhadrodayAne bhagavadAgamanam jeNeva asogavarapAyave jeva, puDhavIsilApaTTae teNeva uvAgacchai. uvAgacchittA ahApaDirUvaM oggahaM ogiNhittANaM asogavarapAyavassa ahe puDha vemilApaTTagaMsi purasthAbhimuhe paliyaMkanisanna arahA jiNe kevalI samaNagaNaparivuDe saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe baharai ||suu0 22 // zilApaTTako sti, teNeva uvAgacchaH / tatraivopAgacchati, upAgatya, * ahApaDirUvaM' yathApratirUpam-yathAsAdhukalpaM, 'oggaha' avagraham-AjJAm, 'ogiNhittA NaM' avagRhya-gRhItvA khala 'asogavaravAyAssa ahe : azokavarapAdapasya adhaH adhaHpradeze, 'puDhavisilApaTagaMsi' pRthvIzilApaTTake- thvIzilApaTTakopari, 'puratthAbhimuhe' paurasta bhimukhaH-pUrvAbhimukhaH, 'paliyaMkanisanne' palyaGkaniSaNNaH-patyakena--pala yAtira tena AsanavizeSeNa niSaNNaH-upaviSTaH, 'arahA' arahAH-avidyamAnaM-rahaH- ekAntam sya so'rahAH-kevalajJAnabalena sarvajJaH, 'jiNe jinaH-rAgadveSavijetA, 'kevalI' prApta kevalAnaH, 'samagagagaparivuDe 'zrama gagagaparivRtaH - mAdhuparivAra saMyuktaH 'saMjameNaM tAlA appANaM bhAvemANe : maMtramena tapasA AtmAnaM bhAvayan 'viharai' viharati sma / sU0 22 // pdhaare| (ubAgacchittA ahApaDirUpaM oggahaM ogiNhittANaM asogavarapAyavassa ahe puDhavIsilApaTTagaMsi puratthAbhimahe paliyaMkanisanne arahA jiNe kevalI samagagaNapavuiDe saMjameNaM tavasA apANaM bhAvemANe viharai ) padhArane ke bAda ve prabhu sAdhusamAcArI ke anusAra banamAlI kI AjJA lekara azokavRkSa ke nIce pRthavIzilApaTaka para pUrvakI ora mukha kara paryaka Asana se (palathI mArakaH) virAjamAna hue| tathA zramaNagaNoM se parita ve arahA kevalI jina mahAvIra prabhu tapa evaM yama se apanI AmA ko bhAvita karate hue vicarane lage // sU022 // pRthivIzikSA-paTTa to, tyo pA. ( uvAgacchittA ahApaDirUvaM oggaha * ogiNhittANaM asogavarapAyavassa ahe puDhavIsilApaTTagaMsi puratthAbhimuhe paliyaMkanisanne arahA jiNe kevalI samaNagaNaparivuDe saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai) padhAryA 5chI te sAdhu-samAyA pramANe vanamAlInI mAjJA laIne azokavRkSanI nIce pRthivIzilApaTTaka upara pUrva dizA tarapha mukha rAkhIne paryaka AsanathI (palAMThI vALIne) virAjamAna thayA. tathA zramaNagaNathI vIMTaLAIne arahA kevalI jina mahAvIra prabhu, tapa temaja saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA vicaravA lAgyA. sU. 22. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 aupapAtikasatre mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave samaNA bhagavaMto, appegaiyA ugga TIkA-campAyAM nagayA pUrNabhadrodyAne yadA bhagavataH zrImahAvIrasya samavasaraNamabhUt tadA tena sAdhU samAgatAnAM zramaNAnAM varNanaM kurvannAha-'teNaM kAleNaM' ityaadi| tasmin khalu kAle tasmin khalu samaye ca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya zrImahAvIrasvAminaH antevAsinaH-ante samIpe cAritrakriyAdyartha vastuM zIlaM svabhAvo yeSAM te'ntevAsinaH-ziSyAH, 'bahave '-bahavaH-bahusaMkhyakAH, 'samaNA' zramaNAH-sAdhavaH 'bhagavaMto'-bhagavantaH-vairAgyeNa zrutacAritralakSaNadharmeNa ca yuktatvAt zramaNA api bhagavanta ityucyante / 'appegaiyA' apyeke-apiH-samuccaye, eke kecidityarthaH / 'uggapavaiyA' ugrapravrajitAH-ugrAH AdinAthena ye nagararakSakatvena ArakSakatvena niyuktAstadaMzajAH pratrajitAH dIkSitAH, ugra iti kSatriyajAtibhedaH, tadvanta ugrA ucyante, te pravajitA ityarthaH / 'teNaM kAleNaM' ityAdi ' teNaM kAleNa teNaM samaeNaM' usI kAla aura usI samayameM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave samaNA bhagavaMto) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke bahuta se zramaNa bhagavaMta antevAsI=samIpa meM raha kara cAritrakriyA Adike ArAdhana karane vAle ziSya the| ziSyoM kA vizeSaNa jo "samaNA bhagavaMto" hai, usakA abhiprAya yaha hai ki ve saba zramaNa-sAdhu the, aura vairAgya se, evaM zrutacAritrarUpa dharma se yukta the| inameM (appegaiyA) kitaneka (uggapavaiyA) ugravaMza ke-AdinAtha prabhune pahile jinheM nagaroM kI rakSA ke liye niyukta kiyA thA una puruSoM ke vaMzake the| kitaneka " teNaM kAleNa' tyAhi. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te 4Asa bhane ta samayamA (samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave samaNA bhagavaMto) zrama samapAna mhaavIranA ghaNaya zramaNa bhagavaMta aMtevAsI samIpamAM rahIne cAritrakriyA mAhinA mArAdhanA 42vA shissy| utA. zidhyAnu vizeSa samaNA bhagavaMto cha, tana manipAya se tamA mA zramasAdhu tA bhane vairAjya tabha04 zrutayAritra35 yathA yuta tA. tamAma (appegaiyA) sAme (uggapavvaiyA ) 3 zanA-mAhinAtha prabhuye paDelA sAne nagaranI rakSA mATe niyukata karyA hatA te purUSanA vaMzanA-hatA. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSarSiNI-TIkA. sU. 23 bhagavadantevAsivarNanam pavvaiyA, bhogapavvaiyo, rAiNNa-NAya-koravva-khattiya-pavvaiyA, bhaDA johA seNAvaI pasatthAro seTTI ibbhA, aNNe ya bahave 'bhogapavaiyA' bhogapravajitAH-RSabhadevena ye pUrvaM gurutvena sthApitAstadvaMzajA bhogA ityucyante, bhogAzca te prabajitAH dIkSitAH bhogapravrajitAH, bhogakulotpannA dIkSitA ityarthaH / 'rAiNNa-NAya-koraba-khattiya-pavvaiyA' rAjanya-jJAta-kaurava-kSatriya pravajitAH-ye tenaiva mitratvena vyavasthApitAstadvaMzajAzca rAjanyA ucyante, jJAtA ikSvAkuvaMzavizeSe jAtAH, kauravAH-kuruvaMzotpannAH, 'khattiya kSatriyAH-kSatAt trAyante iti kSatriyAH, te rAjanyAdayaH pravrajitAH, 'bhaDA'-bhaTAH-cArabhaTAH-padAtayaH, 'johA 'yodhAH-bhaTebhyo viziSTatarAH sahasraparimitairapi ripusainikai rekAkino'pi yoddhaM samarthAH / 'seNAvaI' senApatayaH-sainyanAyakAH, 'pasatthAro' prazAstAraH-zAsakA nItizAstradhurIgAH, 'seTTI' zreSThinaH-lakSmIdevatA'dhyAsitasauvarNapaTTamaNDitamastakAH, 'ibbhA' ibhyA ibho hastI tatpramANaparimitasuvarNAdirAzisvAminaH / ete sarve pravrajitA antevAsino jAtAH / ye-ca(bhogapavvaiyA) jinheM AdinAtha prabhune gururUpa se sthApita kiyA thA una bhogoM ke vaMza ke the| kitaneka (rAiNNa-NAya-koraba-khattiya-pavvaiyA) prabhune jinheM apane mitrarUpa se sthApita kiyA thA una rAjanyoM ke vaMza ke the, kitaneka jJAta ikSvAkuvaMza ke the, kitaneka kaurava-kuruvaMza ke the, kitaneka kSatriyavaMza ke the| aise hI (bhaDA johA seNAvaI pasatyAro seTThI inbhA) bhaTa-sAmAnyavIra, yodhA akele hI hajAroM zatrusainikoM se yuddha karane meM samartha vIra, tathA senApati, prazAstA nyAyAdhIza, seTha sarvApekSA adhika dhanI hone kA sUcaka rAjapradatta paTTabandha ko dhAraNa karane vAle nagaraseTha, aura ibhya= hAthI pramANa suvarNAdi rAzike svAmI bhI bhagavAn ke samIpa pravrajita hue the| TamA ( bhogapavvaiyA ) bhane mahinAtha prabhuye zu33ce sthApita ryA utA ta log-shn| utA. sAme4 (rAiNNa-NAya-koravva-khattiya-pavvaiyA ) prabhue jemane potAnA mitrarUpe sthApita karyA hatA te rAjanya-vaMzanA hatA. keTalAeka jJAta= IphavAkuvaMzanA hatA. keTalAka kauravaHkurUvaMzanA hatA, sA kSatriyazanAta. tamagA (bhaDA johA seNAvaI pasatthAro seTTI ibbhA) bhaTa sAmAnyavIra,ddhA-ekalAja hajAre zatru sainika sAthe yuddhakaravAmAM samarthanIra, tathA senApati, prazAstA dhArAzAstramAM nipuNa, seTha=savanI apekSAe vadhAre pisAdAra hovAnuM sUcaka rAjyataraphathI apAela paTTAbaMdha (IlakAba) dhAraNa karavAvALa nagarazeTha, ane Ibhya hAthI jevaDA suvarNanA DhagalAnA svAmI paNa bhagapaan pAse prati yayA utA. (aNNe ya bahavo evamAiNo) mAnanI pAse mAnna Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre punaH evamAdayaH - evamprakArAH, evamAiNo uttama - jAi - kula - ruba - viNaya viSNANa - vaNNalAvaNNa - vikkama - pahANa - sobhagga-kaMti- juttA bahu-dhaNa-ghaNNa'aNNe ' anye-uktAtiriktAH, ' bahave ' bahavaH - bahusaMkhyakAH ' etramANo ' uttama-jAi-kula- rUtra- viNaya-triSNANavaNNa-vikama- pahANasobhagga-kaMti- juttA' uttama-jAti-kula- rUpa-vina - vijJAna - varNa - lAvaNya - vikrama - pradhAnasaubhAgya-kAnti-yuktAH - uttamAH - zreSThA jAtyAdayo vikramAntAH tatra - jAtirmAturvaMzaH, kulaMpitRvaMzaH, rUpaM- zarIrA''kAraH, vinayaH - kAyika-vAdhika mAnasika vizuddhirnamratA ca, vijJAnasaMsArA'sAratArUpaM viziSTajJAnaM, varNaH- kAyakAntiH, lAvaNyam - AkArasyaiva spRhagIyatA, vikramaH parAkramaH, pradhAne-zreSThe ye saubhAgyakAntI - saubhA - sundarabhAgyam, kAntiH - dIptiH- etAbhyAm saubhAgyakAntibhyAm, tathA uttamajAvyAdibhiktA uttamajAtyAdimantaH pratrajitAH, tathA bahu - dhana - dhaNNa- Nicaya - pariyAla - phiDiyA ' bahu- dhana-dhAnya - nicaya-parivAra( aNNeya bahavo evamAiNo ) bhagavAna ke samIpa aura bhI bahuta se pravrajita hue the, ve saba ( uttama - jAi -kula- rUtra - viSaya - viSNANa-vaNNa-lAvaNNa- vikkamapahANa - sobhagga - kaMti - juttA) uttamajAti = nirmalamAtRvaMza, uttamakula = nirmalapitRvaMza, uttamarUpa = sundara AkAra, vinaya = kAyika vAcika mAnasika vizuddhi, athavA namratA, vijJAna=saMsAra ko asAra samajhane kI buddhi, varNa-zarIrakAnti, lAvaNya= zarIra kA jagamagAhaTa, vikrama = zArIrika bala, zreSTha saubhAgya aura uttama dIpti se yukta the / ( bahu - dhana - dhaNNa - Nicaya - pariyAla - phiDiyA Naravai-guNA - iregA icchiyabhogA suhasaMpala liyA) kitaneka isa ziSyamaMDalI meM aise bhI the jo dIkSita hone ke pahile gaNima evaM dharimarUpa dhana kI evaM zAlI Adi dhAnya kI rAziyoM se, aura 4 144 yazu dhaSNAya pratrabhita thayA hutA. tethe madhA (uttama-jAi-kula- rUva-viNaya-viSNANa-vaNNa lAvaNNa-vikkama-pahANa- sobhagga kaMti - juttA ) (ttamannati=nirmANa mAtRvaza, uttmkuLa=nirmaLa pitRvaMza, uttamarUpa=suMdaraAi 2, vinayakAyika vAcika mAnasika vizuddhi, namratA, vijJAna - saMsArane asAra samanvAnIbuddhi, varNa-zarIranI kAMti, lAvaNya zarIranA jhagamagATa, vikramazArIrikakhala, zreSTha saubhAgya tathA uttama hIsivAjA hutA. (bahudhaNa-ghaNNa- Nicaya pariyAla phiDiyA Naravai - guNA - iregA icchiyabhogA suhasaMpala liyA ) uTajhAkhe AA ziSyama usI mAM sevA pazu hutA ke je dIkSita thayA pahelAM gaNama temaja dharamarUpa dhananA, temaja zAlI Adi dhAnyanA DhagalAthI ane dAsadAsIe Adi parivAra samudAyathI rAjasI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 23 bhagavadantevAsivarNanam Nicaya - pariyAla - phiDiyA Naravai-guNA - iregA icchiyabhogA suhasaMpala liyA kiMpAga phalotramaM ca muNiya visayasokkhaM, jalasphuTitAH, tatra dhanAni - gaNima - dharimAdIni dhAnyAni - zAlyAdIni teSAM nicayA rAzayaH, bahavazcAmaM dhanadhAnyanicayAzva, parivAgaH - dAsIdAsAdiparikarAH, taiH sphuTitAH prakAzitAH, 'naravai - guNAiregA ' narapati- guNA-tirekAH, narapatiguNairvibhavavilAsAdibhiratireka AdhikyaM yeSAM te tathA, ' icchiyabhogA ' IpsitabhogAH - IpsitAH - vAJchitA bhogAbhujyanta iti bhogA :- zabdarUpAdayo viSayA yeSAM te tathA, paramavilAsinaH, 'suhasaMpalaliyA ' sukhasampralAlitAH - sukhena - anukUla vedanIyena - zubhapariNAmopArjitAnukUlazabdAdijanaka puNyapujena sampralAlitAH - samyak vardhitAH, evaMvidhAH pUrvaM sukhinospi pratrajitAH; kiM kRtvA pratrajitA ityAha- 'kiMpAgaphalovamaM ca' ityAdi / kimpAka - phalopa - kipAko vRkSavizeSastatphalatulyam, kimpAkaphalaM darzane AsvAde ca manoramaM pariNAme prANahArakaM bhavati tadvadityarthaH / ' visayasokkhaM ' viSayasaukhyam - viSayANAM - zabdasparzA dInAM saukhyaM sukhaM 'muNiya' - jJAtvA ca - punaH 'jala - bubbuya - samANaM' jala - budabuda -samAdAsIdAsa Adi parivAra samudAya se rAjasI ThATha vAle the, jo vAJchita zabdarUpAdika viSayoM meM tallIna the, parama vilAsI the, evaM puNya ke puMja se hI jinakA mAnoM lAlana-pAlana hotA rahatA thA / ( kiMpAka - phalo-camaM ca muNiya visayasokkhaM jalabubbu - samANaM kusagga- jala-biMdu - cacalaM jIviyaM ya NAUNa ) inhoMne kyA samajhakara ke dIkSA dhAraNa kI isa prazna kA samAdhAna karate hue sUtrakAra kahate haiM - unhoMne yaha samajhA ki ye vaiSayika sukha kiMpAkaphalake samAna pariNAma meM aniSTakAraka haiM, aura yaha mAnavajIvana pAnI ke bulabule samAna 'kSaNabhaMgura hai, evaM kuza ke agra para rahe hue jala ke bindu ke samAna caMcala hai 145 DhAThavALA hatA, je manavAMchita rAkhtarUpa Adika viSayAmAM tallIna hatA, bahuja vilAsI hatA, temaja puNyanA DhagalAthI ja jANe jemanuM lAlana pAlana thatuM rahetu' 3tu. (kiMpAga --phalo-camaM ca muNiya visayasokkhaM jala - bubbuya-samANaM kusamaga - jala- biMdu - caMcalaM jIviyaM ya NAUNa ) tethe the zuM samalane dIkSA dhAraNa karI hatI ? e praznanuM samAdhAna karatAM sUtrakAra kahe che teo ema samajyA ke A viSayasukha ki...pAkalanI peThe pariNAme aniSTakAraka che, ane A mAnava jIvana pANInA parapoTAnI peThe kSaNabhaMgura che, temaja kuzanA cheDApara rahelAM pANInAM TIyAMnI peThe yayakSa che. sebha lagIne ( adbhuvamiNaM rayamiva paDA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikakhatre bubbuyasamANaM kusagga-jala-biMdu-caMcalaM jIviyaM ca NAUNa, adbhuvamiNaM rayamiva paDaggalaggaM saMvidhuNittANaM, caittA hiraNaM, ciccA suvaNNaM, ciccA dhaNaM, evaM dhaNaM balaM vAhaNaM kosaM kohAnam-yathA jale bubudAH prAdurbhavanti jhaTityeva nazyanti ca tadvat AzuvinAzi, tathA 'kusagga-jalabiMdu-caMcalaM' kuzAgra-jalabindu-caJcalaM-kuzA'gre-darbhapatrAgrabhAge yo jalabinduH tadvaccaJcalaM-jhaTiti patanazIlaM, 'jIviyaM' jIvitaM manuSyajIvanam , 'NAUNa-jJAtvA-avagatya, 'addhavamiNaM' adhruvamidam-idaM viSayasaukhyadhanAdisaJcayA''dikam , adhruvam aniyatarUpaM, 'paDaggaLaggaM ' paTAnalagnaM, 'rayamiva-raja iva-dhUlikaNamiva 'saMvidhuNittANaM' saMvidhUya-samyak-vizeSarUpeNa, pRthakkRtya, tathA 'caittA' tyaktvA, 'hiraNaM ' hiraNyaM-rUpyam , 'ciccA suvaNNaM ' tyatkvA suvarNam , 'ciccA dhaNaM' tyaktvA dhanam , 'evaM' evam-anena prakAreNa 'dhaNNaM '-dhAnyaM-zAlyAdisaJcayam , balaM-caturvidhaM sainyam , 'vAhaNaM ' vAhanaM-rathAdikam , 'kosaM ' kozam svarNarajatAdigRham , 'koTThAgAraM ' koSThAgAraM dhAnyarAzigRham' 'rajjaM'-rAjyaM-rAjAdhikRtadezam aisA jAnakara (addhavamiNaM rayamiva paDaggalaggaM saMvidhuNittANaM) tathA ye viSayasukha evaM dhana Adi kA saMcaya saba ke saba adhruva-anityasvarUpa hai, aisA vicAra kara, unhoMne paTake agrabhAga meM lagI huI dhUli ke samAna unheM bhAvataH mana se sarvathA dUra kara diyaa| aura ye dravyataH bAhyarUpa se bhI ( caittA hiraNNaM, ciccA suvaNNaM, ciccA dhaNaM evaM dhaNNaM balaM vAhaNaM kosaM koTThAgAraM raja raTuM puraM aMteuraM ciccA, viula-dhaNa-kaNaga-rayaNa-maNi-mottiya saMkha-silappavAla-rattarayaNamAiyaM saMta-sAra-sAvatej vicchaDDaittA vigovaittA, dANaM ca dAiyANaM paribhAyaittA, muMDA bhavittA,agArAo aNagAriyaM pavvaiyA) hiraNya-cAndI-kA parityAga kara, suvarNa . kA parityAga kara,sonAcAndI se atirikta dhana kA parityAga kara, isI taraha dhAnya kA, laggaM saMvidhuNittANaM) tathA yA viSayasumatema4 ghana mAhinA sayaya tmaametamAma adhava-anityasvarUpa che, ema vicArIne teoe vastranA cheDA upara lAgela dhULanI jema temane bhAvapUrvaka manamAMthI taddana tyAga karyo. mana tayA dravyathA mA3pe pay (caittA hiraNaM, ciccA suvaNNaM, ciccA dhaNaM, evaM dhaNaM balaM vAhaNaM kosaM koTThAgAraM raja raTuM puraM aMteuraM ciccA, viula-dhaNakaNaga-rayaNa-maNi-mottiya saMkha-silappavAla-rattarayaNa-mAiyaM saMta-sAra-sAvateja vicchaDDaittA vigovaittA, dANaM ca dAiyANaM paribhAyaittA, muMDA bhavittA, agArAo aNagAriyaM pavvaiyA) Di27ya-yAMvAnI parityAga 4zana,supae ne| parityA 4zana, Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 23 bhagavadantevAsivarNanam 147 gAraM rajaM raheM puraM aMteuraM ciccA, viula-dhaNa-kaNaga-rayaNamaNi-mottiya-saMkha-silappavAla-rattarayaNa-mAiyaM saMta-sArasAvatejaM vicchaDDaittA vigovaittA, dANaM ca dAiyANaM paribhAyaekabhUpAjJAvazavartidezam / 'raTuM' rASTra dezam , 'puraM prAkArayuktaM nagaram / 'aMteuraM' antaHpuraM-rAjastrINAM nivAsagRham , / 'ciccA' tyaktvA -- viula-dhaNa-kaNagarayaNa-maNi-mottiya-saMkha-silappavAla-rattarayaNa-mAiyaM , vipula-dhana-kanaka-ratnamaNi-mauktika-zaGkha-zilApravAla raktaratnA''dikam , tatra-vipulAni dhanAni-govRSAdIni, kanakaM suvarNam-aghaTitasuvarNasamUham, ratnAni karketanAdIni, maNayaH-candrakAntAdayaH, mauktikAni-muktAphalAni, zaGkhAH-padmazaGkhAdayaH, zilApravAlAni-vidrumANi, raktaratnAni-padmarAgAdIni, AdizabdAt zayyAsiMhAsanAdiparigrahaH / etatsarvasArabhUtaM kathayati-'saMta-sArasAvateja ' satsArasvApateyam- san vidyamAnaH sAro bahumUlyatA yatra tat satsAraM, svapatau sAdhu svApateyaM-dhanaM, satsAraJca tatsvApateyaM satsArasvApateyaM pradhAnadhanaM tyaktvA, punaH 'vicchaDDaittA' vicchardaya-parityajya, vicchardavat kRtvetyarthaH / 'vigovaittA' vigopya caturvidha sainya kA, rathAdikarUpa vAhanakA,svarNa rajata Adi ke sthAnabhUta kozakA,koSThAgAra kA, rAjyakA, dezakA, purakA, antaHpurakA parityAga kara, evaM vipuladhana-govRSabhAdikakA. kanaka-sAmAnya suvarNakA, ratna kA, maNi-mauktikakA, zaMkha-padmazaMkha Adi kA, zilApravAla-vidruma kA, raktaratna-padmarAgAdika maNiyoM kA, Adi zabda se gRhIta zayyAsiMhAsana vagairaha ina sabakA parityAga kara, tathA uttamasArabhUta-kohInUra jaise bahumUlya hone se jisameM sAra vidyamAna hai aise svApateya-pradhAnadhana ko bhI choDakara, vamana ke samAna usase mamatva buddhi haTAkara, evaM jo khajAne meM bhI pahile se gupta senA cAndIthI atirikta dhanane parityAga karIne, ane evI rIte dhAnyane, caturvidha sinyane , ratha AdirUpa vAhanane senA cAMdI AdinA sthAnabhUta khajAnaanaa, aNDAgArano, nyano, hezanI, purano, ata:purano parityAzane, tabha4 vipula (maDa) dhananA-Aya 4 mahino,44no-sAmAnya suvarNano, 2tnanA, maNimatIne, zaMkha-padmazaMkha Adine, zilApravAla-vikmane, raktaratna -padyarAga Adika maNione, Adi zabdathI ema samajavAnuM ke zamyA siMhAsana vagere e badhAne parityAga karIne, tathA uttama sArabhUta kahInara jevAM kimatI hevAthI jemAM sAra mojuda che evAM sthApateya-mukhya dhanane paNa choDIne, vamana (ulaTI) nI peThe temAMthI mamatva buddhi haTAvI daIne temaja je khajAnAmAM paNa pahelethI ja gupta dravya hatuM tene paNa bahAra Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H 148 aupapAtikasUtre ittA, muMDA bhavittA, agArAo aNagAriyaM pavvaiyA; appegaiyA addhamAsapariyAyA, appegaiyA mAsapariyAyA, evaM dumAsayadapi gupta-nidhau nikSiptaM dhanaM prAgAsIt tadapi prakaTIkRtya=niHsArya, udAratApUrvakaM 'dANaM' dAnaM dattvA, 'dAiyANaM' dAyAdebhyaH-svagotrikebhyaH 'paribhAyaittA vibhAgazodattvA ca 'muMDA bhavittA' muNDA bhUtvA dravyataH ziroluJcanena, bhAvataH krodhAdyapanayanena ca muNDitA bhUtvA, 'pavvaiyA' prajitAH-zramagA jAtA ityarthaH / 'appegaiyA' apyeke-kecid 'addhamAsapariyAyA' arddhamAsaparyAyAH kathaJcitprAgavasthAtyAgena avasthAntarA''sau paryAyaH, sa paryAyo janmanA dIkSayA ceti dvividhaH, prathamo janmaparyAyaH, dvitIyo dIkSAparyAyaH, atra dIkSAparyAyo gRhyate, kecidarddhamAsAd gRhItalaMyamaparyAyAH / 'appegaiyA / apyeke-kecana, 'mAsapariyAyA' mAsaparyAyAH-mAsA'vadheH kAlAd gRhItazramaNaparyAyAH / evam-amunA prakAreNa kecidvimAsaparyAyAH, kecit trimAsadravya thA use bhI bAhara nikAla kara, aura udAratApUrvaka use dAna meM vyaya karake tathA sagotriyoM meM vibhakta karake, muMDita ho-dravyarUpa se mastaka lucitakara evaM bhAvarUpa se krodhAdika kA parihAra kara pravrajita hue the| (appegaiyA) kitaneka ( addhamAsapariyAyA) inameM aise the jinheM dIkSA grahaNa kiye kevala ardhamAsa hI huA thaa| (appegaiyA mAsapariyAyA evaM dumAsapariyAyA timAsapariyAyA jAva ekkArasamAsapariyAyA) isI prakAra kitaneka aise the jinheM dIkSA liye hue do mAsa hue the, kitaneka aise the jinheM dIkSA liye 3 mAsa hue the, kitaneka aise the jinheM cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau, daza evaM 11 gyAraha kADhIne ane udAratApUrvaka tene dAnamAM vyaya karIne tathA sAtriomAM vaheMcI daIne muMDita thaIdravyarUpathI mastakane vaMcita karIne tathA bhAvarUpathI dhAhine choDIna pramalita thy| hutA. ( ApegaiyA) TamAsa (addhamAsapariyAyA ) bhAM sevA utAremAne dIkSA sIdhAne mAtra 12the| bhddin| 4 thayo hatA. ( appegaiyA mAsapariyAyA evaM dumAsapariyAyA timAsapariyAyA jAva ekkArasamAsapariyAyA) tavI zate sAye tasAbhA mevAta jeone dIkSA lIdhAne eka mAsa thayA hatA, keTalAka evA hatA ke jeone dIkSA lIdhAne be mAsa thayA hatA, keTalAeka evA hatA ke jeone dIkSA lIdhAne traNa mAsa thayA hatA, keTalAka evA hatA jemane cAra, pAMca, cha, sAta, 8, na1, 6za tabha04 mAgamA2 mahinA thy| iu. (appegaiyA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU 23 bhagavadantevAsivarNanam 149 pariyAyA, timAsa pariyAyA jAva ekkArasamAsapariyAyA appegaiyA vAsapariyAyA, duvAsapariyAyA tivAsapariyAyA appegayA agavAsapariyAyA saMjameNaM tavasA apAgaM bhAvemANA viharati // sU. 23 // " paryAyA yAvadekAdazamAsaparyAyAH, kecidvarSaparyAyAH kecid dvivarSaparyAyAH kecit trivarSaparyAyAH, kecidanekavarSaparyAyAH, ' saMjameNaM ' saMyamena saptadazavidhena, tapasA karma nivAraNa dvAdazavidhena ' appANaM ' AtmAnaM 'bhAvemANA' bhAvayanto viharanti // sU0 23 // mahine hue the / ( appegaiyA vAsapariyAyA duvAsapariyAyA tivAsapariyAyA ) kitaneka inameM aisebhI the ki jinheM dIkSA liye hue 1 varSa, 2 varSa, evaM tInavarSa Adi ho cuke the / ( appegaiyA aNegavAsapariyAyA ) kitaneka ese bhI munijana the jinheM dIkSA lie hue aneka varSa vyatIta ho cuke the / ye sabake saba munijana ( saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe hiraMti ) 17 prakAra ke saMyama se evaM 12 prakArake tapase apanI AtmAko bhAvita karate hue vicarate the | bhAvArtha ---- bhagavAn mahAvIra prabhukI ziSyamaMDalI meM aneka munijana the / koI ugrakulake the, koI bhogakulake the, koI rAjanyakulake the / koI kaurava vaMza ke the, koI kSatriyavaMza ke the| kitaneka bhaTa - sAmAnya vIra yodhA, senApati, prazAsaka, zreSThI aura ibhya Adi the / vinaya vijJAna Adi aneka sadguoM se saMpanna ye munijana dIkSA lene ke pahile aneka prakAra ke dhanAdika se, evaM bhogopabhoga kI sAmagrI vAsapariyAyA duvAsapariyAyA tivAsapariyAyA ) sAye tesobhAM mevA paNa hatA ke jemane dIkSA lIMdhAne 1 varSa, 2 varSa, temaja traNa varSa Adi thaI gayAM DutAM. (appegaiyA aNegavAsapariyAyA ) sAye mevA yA muni hutA hai jeene dIkSA lIdhAne aneka varSa vItI gayelAM hatAM. te tamAme tamAma munijane (saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti) 17 ahAranA saMyamathI te 12 prakAranA tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thatA vicaratA hatA. bhAvA--bhagavAna mahAvIra prabhunI ziSyamaMDalImAM aneka munijanA hatA. kAi ugrakuLanA hatA, keAI bhAgakuLanA hatA, keAI rAjanyakuLanA hatA, kAI kaurava vaMzanA hatA,keAI kSatriya vaMzanA hatA, keTalAeka bhadra sAmAnyavIra, yoddhA - viziSTavIra, senApati, prazAsaka, zreSThI ramane halya mAhi hutA. vinaya vijJAna Adi aneka sadguNeAthI saMpanna evA A munijana dIkSA lIdhA pahelAM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao TIkA--' teNaM kAleNaM' ityAdi, 'aMtevAsI ' tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya se yukta / inakA vaibhavavilAsa rAjAoM ke vaibhavavilAsa tulya thA / inhoMne apane jIvana meM yaha vicAra kiyA thA ki ye sAMsArika viSayabhoga kiMpAkaphala ke samAna bAhara se hI manohara lagate haiM, pariNAma meM ye jIvako mahAn dukhadAyI haiN| jalabindu ke samAna ye kSaNavinazvara haiM / kuzAgrabhAgameM sthita osakI bUMda ke tulya dekhate 2 naSTa ho jAte haiM / ataH inakA parityAga hI sarvazreyaskara hai / aisA samajha kara hI inhoMne samasta dhanadhAnyAdika parigrahakA parityAga kiyA aura prabhu ke pAsa dIkSita ho gye| inameM kitaneka munijanoM kI dIkSAparyAya 15 dina, ekamAsa Adi kI thI, kitaneka munijanoM kI 1 varSa 2 varSa Adi kI thI, evaM kitaneka munijanoM kI aneka varSa kI thI // sU. 23 // 150 ' teNaM kAleNaM ' ityAdi 0 ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ) usa kAla meM aura usa samaya meM ( samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke ( bahave ) aneka (aMtevAsI ) ziSya aneka prakAranA dhana Adika temaja lAgeApabhAganI sAmagrIvALA hatA. temanA vaibhava vilAsa rAjAAnA vaibhavavilAsa jevA hatA. teoe peAtAnA jIvanamAM ema vicAra karyAM hatA ke A sAMsArika viSayabhAga ki pAkalanI peThe bahArathI ja maneAhara lAge che, pariNAmamAM te A jIvane duHkhadAyI che. pANInAM TIpAMnI peThe te kSaNamAM nAza pAme tevA che. kuzanA agrabhAgamAM rahelA esanA TIpAnI peThe jotajotAmAMja nAza pAmI jAya che. AthI temanA parityAga ja sarvazreyaskara che ema samajIne teoe tamAma dhana Adika parigrahanA parityAga karyAM, ane prabhunI pAse dIkSita thai temAM keTalAeka munijanAnI dIkSAparyAya 15 divasa, eka mAsa vagere muddatanI hatI, ane-keTalAeka munIjanAnI dIkSAparyAya 1 varSa 2 varSa mAdinI hatI, tebhana DeMTalA bhuninnAnI bhane varSAMnI hutI. (sU. 23) dhAnya gayA. " teNaM kAle chatyAhi. "" ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te asamAM mane te sabhayabhAM ( samaNassa bhagavao mahAvIrassa ) zramAyu bhagavAn bhahAvIranA ( bahave ) bhane (aMtevAsI) Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUvarSiNo-TIkA. sa. 24 bhagavadantevAsivarNanam mahAvIrasta aMtevAsI bahave niggaMthA bhagavaMto, appegaiyA AbhiNibohiyaNANI jAva kevalaNANI, appegaiyA maNabaliyA antevAsinaH-ziSyAH 'bahave' bahavaH-bahusaMkhyakAH, 'niggaMthA' nirgranthAH-grantho dvividha Abhyantaro bAhyazca, tatra-kaSAyAdirUpa AbhyantaraH, dhanadhAnyAdiparigraharUpo bAhyaH, tena dvividhena bAhyAbhyantararUpeNa granthena nirmuktA nirgranthAH, athavA granthAnnirgatA nimranthAH-krodhAdibhirdhanAdibhizca muktA ityarthaH, bhagavantaH 'appegaiyA' apyekakekecit 'AbhiNibohiyaNANI' AbhinibodhikajJAninaH- abhi' iti Abhimugkhye, 'ni' -iti naiyatye; tatazca-abhimukho vastuyogyadezA'vasthAnA'pekSI bodhaH-abhinibodhaH, sa eva Abhinibodhikam , svArthe vinayAditvAt ikaN pratyayaH, kacitsvArthiko'pi pratyayaH prakRti vacanaJcAtivartate, tena abhinibodhasya puMstve'pi Abhinibodhikasya napuMsakatvaM; yathA vinaya eva vainayikam , AbhinibodhikaM ca tajjJAnam AbhinibodhikajJAnam, tadantyeSAmityAbhinibodhikajJAninaH, 'jAva' yAvat 'kevalaNANI ' kevalajJAninaH - kevalaM - zuddhaM - nirmalaM - sakalA''varaNamalakalaGkavigamasambhUtatvAt , athavA the, jo (niggaMthA) bAhya evaM antaraMga parigraha ke sarvathA tyAgI the, tathA (bhagavaMto) tyAga evaM vairAgya se jinakA antaHkaraNa bharapUra thA / inameM (appegaiyA ) kitaneka (AbhiNibohiyanANI) Abhinibodhika jJAnI the| jo jJAna abhimukha evaM yogyakSetra meM sthita vastu ko iMdriya aura manakI sahAyatA se jAnatA hai vaha abhinibodha hai, abhinibodha hI Abhinibodhika hai / Abhinibodhika jJAna kA dUsarA nAma matijJAna hai| isa jJAna se jo yukta the ve AbhinibodhikajJAnI kahe gaye haiN| (jAva kevalaNANI ) kitaneka zrutajJAnI the, kitaneka avadhijJAnI the, kitaneka manaHparyayajJAnI the aura kitaneka kevalajJAnI zivyA tA. ( niggaMthA ) 2 mA tama mata pariyaDanA sarvathA tyA utA, tathA (bhagavaMto) tyA tabha04 vairAjyathA manA mata:4293 sa252 tai. tamAmA (appegaiyA) sAme (AbhiNibohiyanANI ) maalinimaadhijJAnI hatA. je jJAna abhimukha eTale gya kSetramAM rahela vastune IMdriya ane mananI sahAyatAthI jANe che te abhinibaMdha che. abhinibaMdha eja Abhinidhika che. Aminibedhika jJAnanuM bIjuM nAma matijJAna che. A jJAnathI je yukta hatA temane ja AbhinibedhikajJAnI kahevAmAM Ave cha. (jAva kevalaNANI)mA zrutajJAnI tA, mAme madhijJAnI al, keTalAeka mana 5ryayajJAnI hatA, tathA keTalAeka kevalajJAnI hatA. kevala Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupaNanikalane vayabaliyA kAyabaliyA NANabaliyA daMsaNabaliyA cArittabasakalaM-paripUrNa-sampUrNajJeyagrAhitvAt , yadvA kevalam asAdhAraNa tAdRzA'parajJAnA'bhAvAt , kevalaJca tad jJAnaM kevalajJAnaM, tadasti yeSAM te kevalajJAninaH / atra-AbhinibodhikajJAnikevalajJAninomadhye yAvacchabdAnmatyavadhi-manaHparyayajJAnino'pi gRhyante, vistarabhayAdeSAM vyAkhyAto viramyate; 'appegaiyA' apyekake-kecit 'maNavaliyA'manobalikAH-anukUlapratikUlapariSahe'pi tatsahanazIlatayA manobaladhAriNaH,'vayabaliyA' vAgbalikAH-pratijJAtArthanirvAhakSamAH, 'kAyabaliyA 'kAyabalikAH kSudhAdi-pariSaheSu tIveSu glAnirahitadehAH, 'NANabaliyA' the| kevala zabdakA zuddha paripUrNa athavA asAdhAraNa aisA artha hai / yaha jJAna zuddha isaliye kahA gayA hai ki yaha AtmA meM caturvidha ghAtikarmoM ke sarvathA vinAza se udbhUta hotA hai| paripUrNa-saMpUrNa isaliye hai ki yaha trikAlagata samasta jJeyarAzi ko yugapat jAnatA hai / asAdhAraNa isaliye hai ki isake jaisA aura koI dUsarA jJAna nahIM hai| yaha kevalajJAna jinake AtmAmeM abhivyaktarUpameM vidyamAna hai ve kevalajJAnI hai / (appegaiyA maNavaliyA vayabaliyA kAyabaliyA ) kitaneka manobaladhArI the| isabala ke prabhAva se hI anukUla evaM pratikUla pariSahoM ke sahanemeM zakti AtmA ko milatI hai| kitaneka vacanabala ke dhArI the| pratijJAta artha ko nirvAha karane kI kSamatA isa baladvArA AtmA ko prApta hotI hai| kitaneka kAyabala ke dhArI the| isake dvArA tItra kSudhAdika parISahoM ke hone para bhI dehameM thoDIsI bhI glAni udbhUta nahIM hone pAtI hai| (NANabaliyA daMsaNabaliyA cArittabaliyA) kitaneka nirtizabdano artha zuddha paripUrNa athavA asAdhAraNa evuM che. A jJAna zuddha eTalA mATe kahevAmAM AvyuM che ke te AtmAnAM caturvidha ghAtikarmonA sarvathA vinAzathI utpanna thAya che, paripUrNa - saMpUrNa eTalA mATe che ke te traNe kALamAM samasta yarAzine yugapatuM jANe che. asAdhAraNa eTalA mATe che ke tenA jevuM bIjuM koI jJAna nathI. A kevalajJAna jenA AtmAmAM nmamivyata35mA vidyamAna cha tesajJAnI che. (appegaiyA maNabaliyA vayabaliyA kAyabaliyA) sAme manAmadhArI tA, 20 sasanA pramAthI04 anukULa temaja pratikULa parISAne sahana karavAnI zakti AtmAne maLe che. keTalAeka vacanabalanA dhArI hatA, pratijJAta arthAt pratijJA karelA arthanuM pAlana karavAnI kSamatA A balathI ja AtmAne prApta thAya che. keTalAka kAyabalane dhArI hatA. tenA dvArA tIvra sudhA Adika pariSaha AvatAM paNa Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 24 bhagavadantevAsivarNanam. liyA, appegaiyA maNeNaM sAvA-guggaha-samatthA, evaM vaeNaM jJAnabalikAH-niraticArajJAnavantaH / 'daMsagabaliyA' darzanabalikAH darzanaM zraddhA tadrUpaM balamastyeSAmiti darzanabalikAH - surairapi samyaktvadharmatazcAlayitumazakyA ityarthaH, 'cArittabaliyA' cAritrabalikAH-dRDhacAritrabalayuktAH, 'appegaiyA' apyekakekecit , 'maNeNaM sAvA-guggaha-samatthA' manasA zApA'nugraha samarthAH-manasaiva manobhAvAdinaiva pareSAM zApA'nugrahau=nigrahA'nugraho kartuM samarthAH, 'evaM' evam-anena prakAreNa 'vaeNaM kAraNaM' vAcA kAyena ca nigrahA'nugrahayoH samarthAH / 'appegaiyA' apyekake-'khelosahipattA' khelauSadhiprAptAH-khela:-zleSmA, sa evauSadhiH sakalarogAdayacArajJAnavAna the / kitaneka zraddhArUpabalasaMpanna the| isa bala kI prApti hone para samyaktva se calAyamAna karane ke liye koI bhI zakti kAryakara nahIM ho sakatI hai| kitaneka cAritrarUpabalaviziSTa the| isa zakti kI jAgRtimeM AtmA apane gRhIta cAritra se raMcamAtra bhI zithalita nahIM hotA hai / ( appegaiyA maNeNaM sAvA-guggaha-samatthA evaM vaeNaM kAyeNaM) kitaneka mana se hI zApa evaM anugraha karane meM samartha the / isI taraha vacana aura kAya se bhI samajha lenA cAhiye / ( appegaiyA khelosahipattA, evaM jallosahipattA, vipposahipattA, AmosahipattA, savosahipattA) kitaneka aise the jinheM kheloSadhirUpa labdhi prApta thii| isa labdhivAle munijana kA svedaja mala bhI samasta zArIrika uAdravoM kA apahAraka hotA hai| kitaneka aise the jinheM vidyuDoSadhi prApta thii| isa labdhivAle muni ke thUka kI bUMdeM taka bhI rogoMpara oSadhikA heDamA 42-2vI sAni utpanna thatI nathI. ( NANabaliyA daMsaNabaliyA cArittabaliyA ) mA niratiyAra jJAnavAna tA. khAme shrddhaa35bala-saMpanna hatA, A belanI prApti thatAM samyakatvathI calAyamAna karavAne koI paNa samartha nathI. keTalAeka cAritrarUpa balaviziSTa hatA. A zaktinI jAgRtimAM AtmA pote grahaNa karela pAritrathI cheDo paNa zithila thata nathI. ( appegaiyA maNeNaM sAvANuggahasamatthA evaM vaeNa kAyeNa) sAme manathI ja zApa tema ja anugraha karavAmAM samartha hatA. evI ja rIte vacana mane AyAthI 5 sabha7 vA naye. (appegaiyA khelosahipattA, evaM jallosahipattA vipposahipattA AmosahipattA savvosahipattA) sAme mevADatAsAne jallauSadhi labdhi prApta hatI.A labdhi (siddhi)vALA munijananA veda (parasevA)nA mala paNa samasta zArIrika upadrane nAza kare che. keTalAka evA hatA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre kAeNaM, appegaiyA khelosahipattA, evaM jallosahipattA, vipposahipattA,AmosahipattA,savvosahipattA,appegaiyA kohabuddhI,evaM narthopazamanahetutvAt , tAM prAptAH, yeSAM zleSmasparzana sarve rogA vinazyanti te-ityarthaH, evam-amunA prakAreNa 'jallosahipattA' jallauSadhiprAptAH - jallaH-svedajo malaH sa evauSadhiH sakalavyAdhiprazamanahetutvAttAM prAptAH, yeSAM svedajamalasparzana rogAH vinazyanti te iti bhAvaH, 'vipposahipattA' vidyuDoSadhiprAptAH-vigruSaH-niSThIvanAdibindavaH, tadrUpA oSadhistAM prAptAH, 'AmosahipattA' AmadaiSadhiprAptAHAmarSaNam-AmarSaH-hastAdisaMsparza iti, sa oSadhiriva ityAma?SadhistAM prAptAH / 'savvosahipattA' sarvoSadhiprAptAH sarve khelajallavighuTakezanakhAdayaste sarva evauSadhayastAH prAptAH, eSu ekaikasya sarvavidharogopazamakatayauSadhitvA''ropaH / 'appegaiyA' adhyekake-kecit-'kohrabuddhI' koSTabuddhayaH-koSThavat-kuzUlavat sUtrA'rtharUpadhAnyasya yathAlabdhasyA'vismRtasya AjIvanadhAraNAt koSThabuddhayaH, yathA dhAnyakAma karatI haiN| kitaneka aise the jinheM AmakhaiSadhi prApta ho cukI thii| isa labdhi ke prabhAva se isa labdhiprApta munijana kA hastAdika sparza auSadhi kA kAma karatA hai| kitaneka aise bhI munijana the jinheM sarvoSadhi nAmakI labdhi prApta ho cukI thii| isa labdhiprApta munijana ke khela-zleSmA, jalla-svedaja mela, vipuT-thUka Adi ke kaNa, keza aura nakhAdika saba auSadhi kA kAma karate haiN| ina saba ko auSadhi isaliye kahA gayA hai ki jisa prakAra auSadhiyAM rogopazAmaka hotI haiM usI prakAra ye saba bhI rogopazAmaka hote haiM / ( appegaiyA koTThabuddhI, evaM bIyabuddhI, paDabuddhI, appegaiyA payANusArI, appegaiyA saMbhinnasoyA) kitaneka aise the jinheM kosstthjemane vipraDoSadhi labdhi prApta hatI. A labdhivALA muninA zUkanuM TIpuM paNa oSadhInuM kAma kare che. keTalAka evA munijane hatA jeone AmaSaSadhi prApta hatI. A labdhinA prabhAvathI A labdhivALA munijananA hastAdikano sparza paNa oSadhInuM kAma kare che. keTalAka evA paNa munijana hatA, jemane savauSadhi nAmanI labdhi prApta hatI. A labdhivALA munijananA khela-kapha, jala-daja mela, vipulUMka AdinA kaNa, keza ane nakha Adika badhuM oSadhinuM kAma kare che. e badhAne oSadhio eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke je prakAre auSadhIo zagane bhAu cha ta 4 2 me 5 smr| rAja bhtt| cha. (appegaiyA koTThabuddhI, evaM bIyabuddhI, paDabuddhI, appegaiyA payANusArI, saMbhinnasoyA) sAme Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 24 bhagavadantevAsivarNanam 155 bIyabuddhI paDabuddhI, appegaiyA payANusArI, appegaiyA saMbhisambhRtakuzUlA iSTadevatA'nugrahaprabhAvAtsadA pUrNA Asate tathA pravardhamAnamedhAparipUrNAste'pyantevAsina iti bhAvaH / 'evam '-ittham 'bIyabuddhI' bIjabuddhayaH-vividhasUtrA'rthAgamarahasyAdhigamavizAlavRkSajananAd bIjamiva budbhiryeSAM te bIjabuddhayaH-alpenApi padena bahvarthapratipAdakabuddhizAlina iti bhaavH| 'paDabuddhI' paTabuddhayaH-atra paTazabdena paTasadRzA vistIrNAH sUtrArthA gRhyante, tadviSayikA buddhiryeSAM te tathA, tantusamudAyAtmakavastravatprabhUtasUtrArthagrahaNasamarthajJAnavanta ityarthaH / 'appegaiyA payANusArI' apyekake padAnusAriNaH-- padenaikenaiva sUtrapadena tadanukUlAni tadAkAGkitAni padazatAnyabuddhi prApta thii| jisa prakAra koThA dhAnya se iSTadevatA ke anugrahavaza sadA bharA huA rahatA hai usI prakAra isa buddhi kI prApti se munijana bhI sUtrArtharUpa dhAnya se jIvanaparyanta bhare hue rahate haiN| vaha inheM kabhI bhI vismRta nahIM hotA hai| kitaneka aise the jinheM bIjabuddhi prApta thii| jisa prakAra sUkSma se bhI sUkSma bIja se vizAlavRkSa taiyAra ho jAtA hai usI prakAra isa buddhi ke dhAraka munijana bhI vividha sUtroM ke arthoM ke arthAt AgamoM ke rahasyoM ke jJAtA ho jAte haiN| alpapada se bhI ye vistRta artha ke pratipAdana karane kI yogyatA se viziSTa bana jAte haiN| kitaneka paTabuddhi ke dhAraka the / paTa zabda se yahAM vistRta sUtrArtha gRhIta hue haiM / jisa prakAra vastra tantuoMkA samudAyAtmaka hotA hai usI prakAra isa buddhi ke prabhAva se munijana bhI vistRta-sUtrArtha ke jJAnaviziSTa hote haiM / kitaneka padAnusArI the| eka hI sUtra ke pada se itara tadanukUla evaM usa sUtra evA hatA ke jemane kaSTabuddhi prApta hatI, je prakAre ISTadevatAnA anugrahathI kaThAra dhAnyathI sadA bharelA rahyA kare che te ja prakAre A buddhinI prAptithI munijana paNa sUtranA artharUpa dhAnyathI jIvanaparyanta bharelA rahyA kare che. teo tene kadI paNa bhUlI jatA nathI. keTalAeka evA paNa hatA ke jemane bIjabuddhi prApta hatI. je prakAre sUkramamAM paNa sUma bIjathI vizAla vRkSa taiyAra thaI jAya che te ja prakAre A buddhinA dhAraka munijana paNa vividha sUtronA ane eTale AgamonA rahone jANanArA thaI jAya che. abhyapadathI paNa vistRta arthanuM pratipAdana karavAnI gyatAvALA banI jAya che. keTalAeka paTabuddhinA dhAraka hatA. paTa zabadathI ahIM vistRta sUtrArtha lIdhela che. je prakAre vastra e taMtuonuM samudAyAtmaka hoya che te ja prakAre A buddhinA prabhAvathI munijana paNa vistRta sUtrArthanA jJAnaviziSTa thAya che. keTalAka padAnusArI hatA. eka ja sUtranA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 aupapAtikasUtre nasoyA, appegaiyA khIrAsavA, appegaiyA mahuyAsavA, adhpe ' nusaranti tacchIlAH / alpenA'pyanalpakalpakA ityarthaH / apegaiyA saMbhinna sAyA ' apyekake saMbhinnazrotAraH-- saMbhinnAn zabdAn - pRthak 2 yugapacchRNvanti iti bhinnazrotAraH, yadvA saMbhinnAni - zabdena saMbaddhAni zabdagrAhakANi zrotAMsi - sarvAgIndriyANi yeSAM te sambhinnazrotasaH / appegaiyA khIrAsavA ' apyeke kSIrAsssravAHmadhuratvena kSIravad-dugdhavacchrotRRNAM sukhakarANi vacanAnyAsravanti - mukhebhyeA vinirgacchanti yeSAM te kSIrAsssravAH, 'appegaiyA mahuyAsavA' apyeke madhvAsravAH - madhuvat meM AkAMkSita anya saikaDoM padoM kA bhI jo anusaraNa karanevAle hote haiM padAnusArI kahalAte haiM / kitaneka saMbhinnazrotA the / saMbhinna zrotA munijana aneka bhedoM se bhinna 2 zabdoM ko bhI yugapat pRthak 2 rUpa se suna liyA karate haiM / eka hI sAtha aneka zabda ekatra ho rahe hoM, to bhI saMbhinna zrotA una zabdoM ko pRthak 2 rUpa se yugapat jAna liyA karate haiM, athavA ' zrotas ' zabda samasta indriyoM kA vAcaka hai, isase yaha artha labdha hotA hai ki saMbhinnazrotA munijana kI samasta indriyA~ zabdoM se saMbaddha rahA karatI haiM, arthAt vaha zrotra - indriyakA kAma zeSa cAra indriyoM se bhI lete haiM, eka indriya se anya indriyoM kA kAma lete haiM / ( appegaiyA khIrAsavA appegaiyA mahuyAsavA appegaiyA sappiyAsavA appegaiyA akkhINamahANasiyA ) kitaneka aise bhI the jinake mukha se zrotAjanoM ke prati kSIra ke jaise madhura - mIThe vacana padmazrI khIjA tene anukULa temaja te sUtramAM AkAMkSita anya seMkaDo paTTonA paNa je anusaraNa karavAvALA hoya che te padmAnusArI kahevAya che. keTalAeka sabhinna-zrotA hatA. sabhinnazrotA munijane anekabhedovALA judA judA zabdone paNa yugapat judA judA rUpathI sAMbhaLI le che. ekIsAthe aneka zabda ekatra thaI jAya che te paNa sabhinnazrotA te zabdone judA judA rUpathI yugapat jANI le che. athavA zrotas zabda iMdriyAneA vAcaka che. tethI evA atha nIkaLe che ke sa`bhinna--zrotA munijananI samasta iMdri zabda sAthe saMbaddha rahyA kare che ( joDAelI rahe che), arthAt te zrotra iMdriyanu kAma mIjI cAra iMdriyA pAsethI paNa le che. eka IMdriya pAse bIjI iMdritheonu : abha se che. (appegaiyA khIrAsavA appegaiyA mahuyAsavA appegaiyA sappiyAsavA appegaiyA akkhINamahANasiyA ) uTA sevA pazu hutA, premanA bhujathI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. mu. 24 bhagavadantevAsivarNanam 157 gaiyA sappiyAsavA, appegaiyA akkhINamahANasiyA, evaM madhuravacanAnyAsravanti yeSAM te tathA, 'appegaiyA sappiyAsavA' apyekake sarpirAsravA -ghRtavacchotRNAM snehAtizayasampAdakAH, zrotRsnehAtizayasaMpAdakatvAdeva te kSIrAsravamadhvAsravebhyo bhedena kathitAH, 'appegaiyA akaravINamahANasiyA' apyekake akSINamahAnasikAH- akSINamahAnasI nAma labdhi prAptAH, atra mahAnasam-annapAkasthAnaM, tadAzritatvAdannamapi mahAnasamucyate, ajhIgaM-bhikSArthamAgatAya labdhivizeSadhAriNe sAdhave'nne pradatte sati tadavaziSTamannaM puruSazatasahasrebhyo'pi dIyAmanaM na kSIyate, yAvattadannasvAmI svayaM na bhuGkte; apica bhikSApAtragataM tadannaM labdhivizeSaprabhAvAdeva sAdhuzatasahasrebhyo'pi pariviSyamANaM na kSIyate yAvat tadannabhikSAgrAhakaH svayaM na bhuGkte, nikalA karate the| kSIrAsravalabdhi kA kAma yahI hai ki yaha jise prApta hotI hai vaha kSIra ke samAna madhura vacanoM ko sadA bolA karatA hai| kitaneka aise munijana the jo madhvAsrava the, jinake mukhakamala se madhu ke tulya madhura vacana nikalA karate the| kitaneka aise the jo sapirAsrava the-ghRta ke samAna snehApAdana karanevAle vacanoM ke prayoktA the| kitaneka akSINamahAnasika the| isa labdhiprApta munijana kA yaha prabhAva hotA hai ki yaha jisa ghara se bhikSA le Ave usa ghara kA avaziSTa anna jabataka denevAlA svayaM na khA leve, tabataka lAkha AdamiyoM ko bhI vitarita karane para khUTatA nahIM hai / tathA usa sAdhudvArA lAyA gayA vaha bhikSAnna bhI jabataka lAnevAlA sAdhu svayaM na khA leve tabataka lAkha sAdhuoM dvArA AhArita hone para bhI zrotAjanonA prati dUdhapAka jevAM madhura-mIThAM vacana nIkaLyA karatAM hatAM. kSIrasava labdhinuM kAma eja che ke te jene prApta thAya che te dUdhapAka jevAM madhura vacane ja sadAya belyA kare che. keTalAka evA paNa munijane hatA je madhvAsava hatA.jemanA mukhakamalamAMthI madhanA jevAM madhura vacana nIkaLe che te madhvAsava che. keTalAka evA hatA ke je sapirAsava hatA, ghInI peThe nehApAdana karavAvALAM vacane bolanArA hatA. keTalAeka akSINamahAnasikalabdhidhArI hatA, A labdhi prApta munijanane evo prabhAva hoya che ke te je gherathI bhikSA laIne Ave te gharanuM bAkInuM anna jyAM sudhI devAvALe pite na khAya tyAM sudhI lAkho mANasomAM vaheMcI Ape te paNa khUTI jatuM nathI. tathA te sAdhue lAveluM te bhikSAnuM anna paNa te laI AvanAra sAdhu pite khAya nahi, tyAM sudhI lAkhe sAdhuo tene AhAra kare teya paNa Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 aupapAtikasUtra ujjumaI, appegaiyA viulamaI viuvvaNiDDhipattA cAraNA vijAevam 'ujjumaI' RjumatayaH-mananaM matiH, saMvedanamityarthaH-RjvI sAmAnyagrAhiNI matiryeSAM te RjumatayaH / ardhatRtIyocchyAGgulanyUnamanuSyakSetravartisaMjJipaJcendriyamanodravyapratyakSIkaraNahetumanaHparyayajJAnavizeSavanta ityarthaH / RjumatinAmakalabdhivizeSadhAriNa iti bhAvaH / appegaiyA viulamaI' apyekake vipulamatayaH- vipulA savizeSaNavastumAhitayA vistIrNA matiH-manaHparyayajJAnaM yeSAM te vipulamatayaH / RjumativipulamatimatAmayaM tAttviko bhedaH, vipulamatayaH- ghaTeo'nena cintitaH, sa ghaTo dravyataH- suvarNaghaTitaH, kSetrataH- pATaliputranagarasthaH, kAlataHzAradIyaH, bhAvataH-pItavarNa ityevamazeSavizeSaNayuktaM vastu jAnanti, Rjumatayastu sAmAnyata eva jAnanti / atRtIyocchyA'GgulanyUne manujakSetre vartamAnAnAM saMjJipaJcendrikhUTatA nahIM hai / ( evaM ujjumaI, appegaiyA viulamaI viuvvaNiDhipattA cAraNA vijjAharA AgAsAivAI) isa prakAra kitaneka tapasvI ziSyajana Rjumati-manaH paryavajJAnavAle the / Rjumati-manaHparyavajJAnI sAmAnyataH saMjJI-paMcendriya ke mana ke bhAvoM ko jAnate haiM / kitaneka vipulamati-manaHparyava ke dhAraka the-vizeSaNasahita vastu ko grahaNa karane kI buddhivAle the| jaise kisI ne dravya kI apekSA suvarNa kA, kSetra kI apekSA pATilaputra kA, kAla kI apekSA zaradakAla kA aura bhAva kI apekSA pIta varNakA ghaTa cintita kiyA, vipulamati ina samasta vizeSaNoM sahita usa ghaTa ko jAna lete haiM / arddhatRtIya aMgulase nyUna isa manuSya kSetrameM vartamAna saMjJi paMcendriya jIvoM ke manameM sthita vastu kA sAmAnyataH jAnanevAlA Rjumati-manaHparya bhUTa nathI. (evaM ujjumaI appegaiyA viulamaI viuvvaNiDhipattA cAraNA vijjAharA AgAsAibAI) te prareTamA tapasvI ziSya. *bhtimanaH-paryavajJAnI hatA. RjumatimanaH-paryAvajJAnI sAmAnyataH saMsI-paMceMdriyanA mananA bhAvane jANe che. keTalAka vipulamati-mana:paryavanA dhAraka hatA, vizeSaNasahita vastune jANanArI buddhivALA hatA. jema ke koIe dravyanI apekSA suvarNanA, kSetranI apekSAe pATaliputranA, kAlanI apekSAe zaradakAlanA, ane bhAvanI apekSAe pILA raMganA ghaTanuM ciMtavana karyuM, tyAre vipulamati e badhA vizeSaNe sahita te ghaTane jANuM le che. addhatRtIyaaMguLayUna A manuSyakSetramAM vartamAna saMjJI paMceMdriya jInA manamAM rahela vastune sAmAnyataH jANavAvALA Rjumati-manaH paryavajJAna thAya che, temaja saMpUrNa manuSyakSetramAM vartamAna Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 24 bhagavadantevAsiSaNanam yANAM manA vasthitavastunaH sAmAnyato grAhikA RjumtiH| sampUrNe manujakSetre'zeSavizeSavastugrAhikA vipulamatiH / vipulamatinAmakalabdhivizeSadhAriNa iti bhAvaH / 'viuvvaNiDhipattA' vikurvaNarddhiprAptAH-vikurvaNA-vaikriyakaraNalabdhiH saiva RddhiH, tAM prAptA ye te tathA / vikurva' vikriyAm iti pAribhASikaH sautro dhAtuH, asmAddhAtoryucpratyaye vikurvaNA, nAnArUpA vikriyA- racanetyarthaH; bAhyapuGgalAn bhavadhAraNIyazarIrAnavagADha kSetrapradezavartinA vaikriyasamuddhAtena gRhItvA ekA vikurvagA kriyate, evam AbhyantarapuGgalA bhavadhAriNIyenaudArikeNa vA zarIreNa ye kSetrapradezamavagADhAsteSveva ye vartante tAn gRhItyA vijnyeyaa| evaM bAhyAntarapudgalayogena tRtIyA vikurvaNA bodhyA / sthAnAGgasUtre-(3 ThA. 1u0) savistaraM varNitA / 'cAraNA' cAraNAH-caraNaM gamanam atizayayuktamasti yeSAM te cAraNAH, 'jyotsnAdibhyo'N ' iti paanninisuutraanmtvrthiiyo'nnprtyyH| AkAzagamanAgamanarUpalabdhisampannA ityarthaH / te dvividhAH-vidyAcAraNAH, jngghaacaarnnaashc| tatra vidyA-pUrvagatavivakSitazrutajJAnAMzaH, tadabhyAsasamaye SaSThaSaSThanirantavajJAna hotA hai, evaM sampUrNa manuSyakSetra meM vartamAna samasta vastuoM-bAdara padArthoM ko vizeSarUpa se jAnanevAlA vipulamatimanaHparyavajJAna hotA hai| kitaneka vaikriya-labdhi ke dhArI the / vaikriyalabdhi aneka prakAra kI hotI hai| isa Rddhi ke dhArI munijana aneka prakAra se apane zarIra kI vikurvaNA kara lete haiN| isakA vizeSa varNana sthAnAMga sUtra ke tRtIya ThANe ke prathama uddezaka meM kiyA gayA hai| kitaneka cAraNalabdhi ke dhAraka the| cAraNalabdhi ke dhArI munijanoM kA gamana atizayasaMpanna hotA hai / isa Rddhi ke dhAraka muniyo kA gamanAgamana AkAza meM hotA hai| cAraNaRddhidhArI munijana do prakAra ke hote haiM--eka vidyAcAraNa, dUsare jaMghAcAraNa / 14 pUrSoM meM vivakSita zrutajJAna samasta vastuo-bAdara padArthone vizeSarUpe jANavAvALA vipulamati-mana:paryavajJAna thAya che. keTalAeka vikriyalabdhinA dhAraka hatA. vaikriyalabdhi aneka prakAranI thAya che. e RddhinA dhAraka munijane aneka prakArathI potAnA zarIranI vikuvaNa kare che. AnuM vizeSa varNana sthAnAMga sUtranA tRtIya kANA prathama uddezakamAM kareluM che. keTalAka cAraNalabdhinA dhAraka hatA. cAraNalabdhinA dhAraka munijananuM gamana atizayasaMpanna hoya che. A RddhinA dhAraka munionuM gamanAgamana AkAza mAge thAya che. cAraNa-RddhidhArI munijana be prakAranA thAya che-eka vidyAcAraNa ane bIjA jaMghA cAraNa. 14 pUrvemAM vivakSita zrutajJAnanuM aMza vidyA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre ratapaHkaraNena dvicatvAriMzadoSavarjanapUrvakasAbhigrahAntaprAntatuccharUkSAdigrahaNarUpayA piNDavizuddhyA ca vidyAcAraNanAmakalabdhirutpadyate, ye tayA labdhyA yuktAste vidyAcAraNA ucyante / yadyapi piNDavizuddhayAdikaM sarveSAM sAdhUnAmapekSyaM tathApyatrAntaprAntAdisAbhigrahagrahaNamAvazyakamiti vizeSaH / vidyAcAraNAstiryaggatyA prathamenotpAtena mAnuSottaraM parvataM gacchanti, tato dvitIyotpAtenASTamaM nandIzvaraM gacchanti, tataH paraM teSAM gatirnAsti, nandIzvaradvIpAt pratinivartamAnAH ekenaivotpAtena svasthAnamAyAnti / te punarUvaMgatyA meruM jigamiSavaH prathamekA aMza vidyA hai / isa vidyA ke abhyAsa ke samaya meM munijana antararahita SaSTha SaSTha tapasyA karate haiM, aura pAraNA ke dina 42 doSoM ko TAlakara antaprAnta evaM tuccha rUkSAdika AhAra grahaNa karate haiN| isapara bhI abhigraha rakhate haiN| isa taraha unheM vidyAcAraNa nAmakI labdhi prApta hotI hai / isa labdhi se yukta munijana vidyAcAraNa kahe gaye haiN| yadyapi piNDAdika kI vizuddhi samasta sAdhuoM ke liye sApekSa hai, tathApi isa Rddhi kI prApti ke liye sAbhigraha anta-prAntAdi AhAra kA grahaNa karanA Avazyaka hai| vidyAcAraNa mRddhi ke dhAraka munijana yadi tirache gamana kareM to isa Rddhi ke prabhAva se prathama utpAta meM mAnuSottara parvata taka cale jAte haiM / dvitIya utpAta se AThaveM naMdIzvara dvIpa taka jAte haiN| isase Age unakA gamana nahIM hotA hai| punaH eka hI utpAta se ye naMdIzvara dvIpa se vApisa apane sthAnapara A jAte haiN| yadi ye Upara kI ora gamana kareM, aura meru parvata para jAne ke icchuka hoM to prathama utpAta se naMdanavana taka jAte haiM aura dvitIya utpAta se che. A vidyAnA abhyAsanA samayamAM munijana aMtararahita chaThachaTha tapasyA kare che. ane pAraNane divase 42 dethI rahita aMtaprAMta temaja tuccha rakSa Adika AhAra grahaNa kare che. te uparAMta paNa abhigraha rAkhe che. AvI rIte temane vidyAcAraNa nAmanI labdhi prApta thAya che. A labdhivALA munijana vidyAcAraNa kahevAya che. jo ke piMDAdikanI vizuddhi samasta sAdhuo mATe sApekSa che, te paNa A RddhinI prApti mATe sAbhigraha aMtaprAMtAdi AhAra grahaNa karavuM Avazyaka che. vidyAcAraNa RddhinA dhAraka munijana je tirachA gamana kare te A RddhinA prabhAvathI prathama utpAtamAM mAnuSattara parvatasudhI cAlyA jAya che, bIjA utpAtamAM AThamA naMdIzvara dvIpa sudhI jAya che. tenAthI AgaLa temanuM gamana thatuM nathI. pAchA eka ja utpAtathI e naMdIzvara dvIpathI potAnA sthAne AvI jAya che. je te uparanI tarapha gamana kare ane merUparvata para jAvAnI IcchA hoya te prathama utpAtathI naMdanavana Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 24 bhagavadantevAsivarNanam notpAtena nandanavanaM gacchanti, tato dvitIyotpAtena paNDakavanam , tataH pratinivartamAnAH ekenaivotpAtena svasthAnamAgacchanti / paNDakavanAdUrdhva teSAM gatirnAsti / ye'STamASTamanirantaratapaHkaraNenA''tmAnaM bhAvayanti teSAM jaGghAcAraNanAmakalabdhiH samutpadyate, ye tayA labdhyA yuktAste jaGghAcAraNA ucyante / jaGghAcAraNAstiryaggatyA ekenotpAtenetastrayodazaM rucakavaradvIpaM gacchanti, tataH paraM teSAM gatirnAsti, tataH pratinivartamAnAH prathamotpAtena nandIzvaravaraM dvIpamAgacchanti, dvitIyotpAtena svasthAnam / te punarUrdhvagatyA meruM jigamiSavaH svasthAnAdekotpattyA paNDakavanamadhirohanti / tataH pratinivartamAnAH prathamotpAtena nandanavanamAgacchanti, tato dvitIyotpAtena svasthAnamAyAnti / paNDakavanAdRvaM jaJjAcAraNAnAmapi gatirnAsti / paNDakavana taka cale jAte haiN| phira vahAM se lauTakara eka hI chalAMga meM apane sthAna para vApisa AjAte haiM / paNDakavana se Age inakA gamana nahIM hai / jaMghAcAraNa nAmakI labdhi una sAdhujanoM ko prApta hotI hai, jo nirantara-antararahita aSTama kI tapasyA karate haiN| isa labdhisaMpanna munijana yadi tirache gamana kareM to prathama hI utpAta meM terahavAM dvIpa jo rucakavara dvIpa hai vahAM taka pahu~ca jAte haiM, isake Age nahIM jAte haiN| kyoM ki Age inakI gati nahIM hotI hai| vahAM se vApisa hokara ye prathama utpAta meM nandIzvara dvIpa A jAte haiM aura dvitIya utpAta meM apane sthAna para A jAte haiN| yadi ye Upara kI ora uDe aura meruparvata para jAne kI icchAvAle hoM to apane sthAna se eka hI utpAta meM paNDakavana meM pahu~ca jAte haiN| vahAM se jaba ye vApisa hote haiM to prathama utpAta meM ye naMdanavana AjAte haiM aura phira dvitIya utpAta se apane sthAna para / paNDakavana se Age jaMghAcAraNavAloM kI bhI gati nahIM hai| sudhI jAya che, ane bIjA utpAtathI paMDakavana sudhI cAlyA jAya che. pachI tyAMthI pAchA AvatAM eka ja chalAMgamAM pitAnA sthAna para pAchA AvI jAya che. paMDakavanathI AgaLa temanuM gamana nathI. jaMghA cAraNa nAmanI labdhi e sAdhuone prApta thAya che ke je niraMtarasatata aSTama-aSTamanI tapasyA kare che. A labdhivALA munijane je tirachA gamana kare te prathama ja utpAtamAM terame dvIpa je rUcakavara nAme dvIpa che, tyAM sudhI pahoMcI jAya che, tenAthI AgaLa nathI jatA; kema ke AgaLa temanI gati thatI nathI. tyAMthI pAchA vaLatAM teo prathama utpAtamAM nadIzvaradvIpa AvI jAya che, ane bIjA utpAtamAM potAnA sthAna para AvI jAya Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 aupapAtikasUtre cAraNalabdhisampanno hi sAdhuH khalu bhagavadvarNitagaNitAnuyogaM vijJAya, svena svena gamyaM dvIpavanAdikaM vilokayitumautsukyavazAt svasvalabdhi sphoTayitvA tatra tatra jigamiSati / gatvA ca tatra tatra yathAbhagavadvarNitaM dvIpavanAdikaM vilokya saMjAtAhlAdazcaityAni vandate, arthAt bhagavato'nantAni jJAnAni stauti, stutvA pratinivartate, pratinivRtya iha svasthAnamAgacchati, Agatya iha caityAni vandate - arthAt - jJAnAni stauti / jJAnAnantyAd bahuvacanam / sarvametad bhagavatIsUtre'bhihitam / adhikajijJAsubhistatra draSTavyam / ' vijjAharA ' vidyAdharAH - rohiNIprajJatyAdivividhavidyAvizeSadhAriNaH / AgA 6 cAraNalabdhisaMpanna sAdhujana prabhudvArA varNita gaNitAnuyoga ko jAna karake apane 2 dvArA gamya dvIpavanAdika ko dekhane ke liye utkaMThA ke vazavartI ho, apanI2 labdhi ko pragaTa karate haiM aura vahAM jAte haiM / bhagavAn ne dvIpavanAdika kA svarUpa jaisA kahA hai vaisA ve vahAM use dekhate haiM aura apAra AnaMda se pulakita hote haiM / prabhu ke apAra jJAna kI atizaya stuti karate haiM / phira vahAM se vApisa apanI jagaha para AjAte haiM / Akara yahAM para bhI caityoM kI arthAt prabhu ke jJAna kI stuti karate haiM / yaha saba prakaraNa bhagavatIsUtra meM kahA huA hai / jinheM adhika jAnane kI icchA ho vaha vahAM se dekha leveM / kitaneka muni rohiNI - prajJapti - Adi vividha prakAra kI vidyAoM ke dhAraNa karanevAle che. jo teo uparanI tarapha uDe ane merU parvata para javAnI IcchA kare te potAnA sthAnathI eka ja utpAtamAM paDakavanamAM pahoMcI jAya che. tyAMthI jyAre teo pAchA vaLe tyAre prathama utpAtamAM naMDhanavana AvI jAya che, ane pachI bIjA utpAtamAM peAtAnA sthAna para Ave che. paDakavanathI AgaLa jaMghAcAraNavAlAnI paNu gati heAtI nathI. cAraNadhdhisaMpanna sAdhujana prabhue varNavelA gaNitAnuyAgane jANIne peAtapAtAthI gamya dvIpavana Akrikane jovA mATe utkaMThAne vazavatI thaIne potapotAnI labdhine pragaTa kare che, ane tyAM tyAM jAya che. bhagavAne dvIpavana AdikanAM svarUpa jevAM kahelAM che tevAM ja tee tyAM jue che, ane apAra AnaMdathI pulakita thAya che. prabhunA apAra jJAnanI atizaya stuti kare che. pachI tyAMthI pAchA peAtAnA sthAne AvI jAya che. AvIne ahIM paNa caityanI arthAt prabhunA jJAnanI stuti kare che. keTalAeka muni rAhiNI prajJapti Adi vividha prakAranI vidyAonA dhAraNa karavAvALA hatA. keTalAeka munijana Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 24 bhagavadantevAsivarNanam 163 6 harA AgAsAivAI, appegajhyA kaNagAvalitavokammaM paDivaNNA, evaM gAvaliM khuDDAgasIha nikkIliyaM tavokammaM paDivaNNA,appegaiyA sAivAI' AkAzAtipAtinaH - AkAza - vyoma atipatanti - atikrAmanti - AkAzagAmividyAprabhAvAt-ye te tathA / 'apegaiyA kaNagAvalitavokammaM paDivaNNA ' apyekake kanakAvalItapaHkarma pratipannAH, ' evaM ' evam anena prakAreNa 'egAbali' ekAvalIM pratipannAH, ekAvalInAmakatapaH karmaNa AkRtiranyatroktA - iti na sA vitriyate / ' khuDDAgasIhanikkIliyaM tavokammaM paDivaNNA' kSullaka - siMha- niSkrIDitam - kSullakaM- laghu, siMhaniSkrIDitaM - siMhagamanaM tadiva yattapastat siMhanISkrIDitam etatapo vakSyamANamahAsiMhaniSkrIDitA'pekSayA kSullakaM, siMhagamanaJca atikrAntadezA'valokanato bhavati. evamatikrAntatapaH sevanena apUrvatapaso'nuSThAnaM yasmin tat siMhaniSkI - " 46 " the / kitaneka aise munijana the jo AkAzagAmI the / inake pAsa AkAzagAminI vidyA thI / usake hI prabhAva se ye AkAzameM uDate the| (appegaiyA kaNagAvalitavokammaM paDivaNNA evaM egAlaM khuDDAgasohanikIliyaM tavokammaM paDivannA ) kitaneka aise munijana jo kanakAvalI tapa ko tapate the, aura kitaneka munijana ekAvalI tapa tapate the / kitaneka aise the jo laghusiMhaniSkrIDita tapa kI ArAdhanA karate the / isa tapa ke sAtha kSullaka pada kA prayoga huA hai so mahAsiMhaniSkrIDita tapakI apekSA samajhanA cAhiye / jisa prakAra siMha apane dvArA atikrAnta deza ko avalokana karate hue Age 2 gamana karatA hai / usI prakAra isa tapa meM bhI atikrAnta tapa ke sevana kI apekSA rakhate hue apUrva 2 tapoM kA anuSThAna evA hatAke je AkAzagAmI hatA. temanI pAse vidyA hatI. tenAja prabhAvathI tee AkAzamAM uDatA tA. ( appegaiyA kaNagAvalitavokammaM paDivaNNA, evaM egAvaliM khuDDAgasIhanikkIliyaM tavokammaM paDibannA ) DeMTalA yevA bhuninna hutA hai ? unaavasI tatha tacatA hutI, ane keTalAka munijana ekAvalI tapa tapatA hatA. keTalAka evA hatA je laghusiMha-niSkrIDita tapanI ArAdhanA karatA hatA. A tapanI sAthe kSullaka " padmanA prayAga thayA che, te mahAsa'niSkrIDita tapanI apekSAe samajavA joIe. je prakAre siMha pAtAthI atikrAMta dezane jotA thakA AgaLa AgaLa gamana kare che te ja prakAre A tapamAM paNa atikrAMta tapanA sevananI apekSA rAkhatAM apUrva apUrva tAnuM anuSThAna karavAmAM Ave che. kiyA jAtA hai / AkAzagAminI 66 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 aupapAtikasUtre mahAlayaM sIhanikkIliyaM tavokamma paDivaNNA, bhaddapaDimaM mahAbhadapaDimaM savaobhadapaDimaM AyaMbilavaddhamANaM tavokamma paDivaNNA, mAsiyaM bhikkhupaDimaM, evaM domAsiyaM paDimaM, timAsiyaM DitaM tapaHkarma pratipannAH; 'appegaiyA mahAlayaM sIhanIkIliyaM tavokamma paDivaNNA' apyekake mahAsiMhaniSkrIDitaM tapaHkarma pratipannAH, 'bhaddapaDima' bhadrapratimAM 'mahAbhadapaDima' mahAbhadrapratimAM, sacaobhaddapaDima' sarvatobhadrapratimAM pratipannAH, 'AyaMbilavaddhamANaM tavokamma paDivaNNA' AcAmAmlavarddhamAnakaM tapaHkarma pratipannAH / ' mAsiyaM bhikkhupaDimaM ' mAsikI bhikSupratimAM-mAsaparimANA mAsikI tAM bhikSupratimAm abhigraharUpAm , tatra hi mAsaM yAvadekA datti:-avicchinnadAnam , arthAt avicchinnadhArayA karasthAlyAdibhyaH yad bhaktaM pAnaM ca patati sA (appegaiyA mahAlayaM sIhanIkIliyaM tavokamma paDivannA) kitaneka munijana mahAsiMhaniSkrIDita tapa karate the / (bhadapaDimaM mahAbhadapaDimaM sabaobhadapaDimaM AyaMbilavaddhamANaM tavokammaM paDivaNNA) kitaneka muni aise the jo bhadrapratimA, mahAbhadrapratimA evaM sarvatobhadrapratimA-rUpa tapa kA ArAdhana karate the| kitaneka aise bhI the jo AyaMbilavarddhamAna tapa ko karate the| inakA vistRta varNana anya zAstroM meM haiN| (mAsiyaM bhikkhupaDimaM, evaM domAsiyaM paDimaM timAsiyaM paDimaM jAva sattamAsiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA) kitaneka munirAja aise the jo ekamAsika bhikSupratimA ke dhArI the / isa pratimA meM eka mahine taka eka datti hotI hai / bhikSApAtra meM avicchinnadhArApUrvaka jo bhikSA dAtA ke hAtha athavA thAlI Adise giratI (appegaiyA mahAlaya sIhanIkkIliyaM tavokammaM paDivannA) // bhunina mahAsinidhIDita ta5 42tA . (bhadapaDimaM mahAbhaddapaDimaM savvaobhaddapaDimaM AyaMbilavaddhamANaM tavokamma paDivaNNA) mAya bhuniyA mevA chatA ke jeo bhadrapratimA mahAbhadrapratimA temaja sarvatobhadrapratimA rUpa tapanuM ArAdhana karatA hatA. keTalAka evA paNa hatA je AyaMbila-vaddhamAna tapa 42tA utA. mAnu vistArapUrva vana anya zAstromA che. (mAsiyaM bhikkhupaDimaM, evaM domAsiyaM paDimaM timAsiyaM paDimaM jAva sattamAsiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA) sAmme bhunirA04 savA 2 sebhAsi likSupratibhAnA dhAraka hatA. A pratimAmAM eka mahInA sudhI eka datti thAya che. bhikSA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIgesrSiNI TIkA. sU. 24 bhagavadantevAsivarNanam 165 4 paDimaM jAva sattamAsiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA, paDhamaM sattarAIdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA jAva tacca sattarAIdiyaM bhikkhu - dattiH, evaM dvitIyAdyAH saptamyantA ekaikadattivRddhiyuktAH / evaM 'domAsiya paDimaM ' dvaimAsikIM pratimAm pratipannAH / 'timAsiyaM paDimaM ' traimAsika pratimAM pratipannAH / jAva sattamA sayaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA' yAvat saptamAsikIM bhikSupratimAM pratipannAH / ' paDhamaM sattarAIdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA jAva tacca sattarAIdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA' prathamAM saptarAtrindivAM bhikSupratimAM pratipannAH--yAvattRtIyAM saptarAtrandivAM bhikSupratimAM pratipannAH / tatra saptarAtrandivA - hai usakA nAma datti hai / isa prakAra 1 mahIne taka AhAra kI eka datti aura pAnI kI eka datti grahaNa kI jAtI hai / isI prakAra domAsa pramANavAlI - bhikSupratimA ko, tIna mAsa kI pramANavAlI bhikSupratimA ko yAvat sAtamAsa pramANavAlI bhikSupratimA ko pAlana karanevAle munijana the / dvimAsika bhikSupratimAmeM 2 dattiyA~ AhAra kI 2 dattiyA~ pAnI kI lI jAtI haiM / isa kramika vRddhi se sAtamAsa - pramANavAlI saptamabhikSupratimA meM 7 dattiyA~ AhAra kI aura sAta dattiyA~ pAnI kI lI jAtI haiM / (paDhamaM satta iMdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA jAva tacca satarAIdiyaM bhikkhupaDimaM paDivannA) aura pahalI sAta dinarAta kI bhikSupratimA ke, dUsarI sAta dinarAta kI bhikSupratimA ke, tathA tIsarI sAta dinarAta kI bhikSupratimA ke dhArI the / ina tInoM pAtramAM avicchinna dhArApUrvaka je bhikSA dAtAnA hAthe athavA thALIthI paDe che tenuM nAma dRtti che. A prakAre eka mahinA sudhI AhAranI eka vrutti ane pANInI eka dRtti grahaNa karAya che. e prakAre e mAsanA pramANuvALI bhikSu-pratimAnuM, traNa mAsa pramANavALI bhikSupratimAnuM, yAvat sAta mAsa pramANa vALI bhikSupratimAnuM pAlana karavAvALA munijana hatA. dvimAsikabhikSupratimAmAM 2 vrutti AhAranI, 2tti pANInI levAmAM Ave che. A prakAre kramika vRddhithI sAta mAsanA pramANavALI sakSama bhikSupratibhaabhaa 7 dRtti AhAranI bhane 7 hatti pAnI sevAmAM Ave che. ( paDhamaM saMttarAidiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA jAva tacca sattarAidiyaM bhikkhupaDimaM paDivannA) ane pahelI sAta divasa rAtanI bhikSupratimAnA, bIjI sAta divasa-rAtanI bhikSupratimAnA tathA trIjI sAta visarAtanI bhikSupratimAnA dhArake| hatA. A traNeya sAta divasa-rAtanI bhikSapratimAonI vidhi A prakAre cheH Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika 166 paDimaM paDivaNNA, ahorAIdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA, ekasapta rAtrindivAni = ahorAtrA yasyAM sA saptarAtrindivA - saptA'horAtrapramANA / prathamAyAM ca caturthacaturthena pAnakA''hAravirahita uttAnako vA pArzvazAyI vA niSadyopagato vA grAmAdibhyo bahirviharati / dvitIyA saptarAtrandivA'pyevaMvidhaiva, navaram - daNDA''yato vA lagaNDazAyI vA utkuTuko vA viharati / evaM tRtIyA saptarAtrindivA'pi, navaraM vIrAsssaniko vA godohikasthito vA Amrakubjako vAssste / ' ahorAiMdiyaM bhikkhupaDimaM sAta dinarAta kI bhikSupratimAoM kI vidhi isa prakAra hai - prathama saptarAtrindiva bhikSupratimA maiM- aSTamI bhikSupratimA meM ekAntara cauvihAra upavAsa karate hue grAma se bAhara kAyotsarga kare, aura tIna Asana kare | unake nAma (1) uttAnAsana - citta hokara sonA (2) ekapArzvAsana = eka karavaTa se sonA, aura (3) niSadyAsana - paryaGkAsana se rahanA / dUsarI aura tIsarI sAta dinarAta kI bhikSupratimAyeM - navamI tathA dasamI bhikSupratimAyeM bhI * 1 isI prakAra kI haiM / kevala Asana ke bheda haiN| naumI ke tIna Asana - daNDAsana, lagaNDAsana, utkuttukaasn| (1) daNDAsana - daNDa ke samAna sIdhe zayana karanA / (2) lagaNDAsana - Ter3e kAMTha ke jaise zayana karanA arthAt mastaka aura eNr3I ko pRthvI para saTA kara pITha ko adhara rakha kara sonA, (3) utkuTukAsana = pairoM ke bala baiThanA / dasamI ke tIna AsanavIrAsana, godohikAsana, AmrakubjakAsana / (1) vIrAsana - pRthvI para paira rakha kara siMhA prathama samarAtri diva bhikSupratimAmAM--aSTamI bhikSupratimAmAM-ekAntara covihAra upavAsa karatAM gAmathI bahAra jaI kAyAtsaga 42vI. ane trAlu Asana khA. temanAM nAma - ( 1 ) uttAnAsana-thittA thardhane suvu (2) pArzvAsana -meDa paDa rahI suvu, ane (3) niSadyAsana-paya asanathI rahevuM. khIjI ane trIjI sAta divasa-rAtanI bhikSupratimAo-naumI ane dazamI bhikSupratimAo--paNa A prakAranI che. kevala AsanamAM phera che. navamI pratibhAnA RNu Asana- DAsana, sagauMDAsana, uthuTu asana. (1) huMDAsana - daMDanI peThe sIdhA suI javuM, (2) lagaMDAsana-vAMkA lAkaDAnI peThe zayana karavu arthAt mAthuM ane eDI (pAnI ) ne pRthvIpara lagADI pIThane adhara rAtrI suvu, (3) utDuTuDAsana - yaganA jasathI ( ulauDa page ) mesavu dazamI pratimAnA traNa Asana~vIrAsana, gAdehikAsana, Amrakubja kAsana. (1) vIrAsana-pRthvIpara paga rAkhIne siMhAsana para beThelAnI peThe Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA mU. 24 bhagavadantevAsivaNanam 167 rAiMdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA, sattasattamiyaM bhikkhupaDimaM, paDivaNNA' ahorAtrindivAM bhikSupratimA pratipannAH-AhorAtrikImityarthaH / atra-rAtridivazabdo rAtriparo bodhyaH / asyAJca SaSThopavAsiko grAmAdibhyo bahiH pralambabhujastiSThati / 'ekarAiMdiyaM bhikkhupaDima paDivaNNA' ekarAtrindivAm ekarAtrapramANAM bhikSupratimAM pratipannAH; atrApi 'rAtrindiva ' zabdo rAtriparo bodhyaH / asyAM cA'STamabhaktiko grAmAd bahirISadavanatagAtro'nimiSanayanaH zuSkapudgalanibaddhadRSTirjinamudrAsthApi sana para baiThe hue ke samAna ghuTane alaga 2 rakhakara vinA sahAre sthira rahanA, (2) godohikAsana--godohika ke samAna baiThanA arthAt jaise gAya dUhane vAlA jaba dUdha dUhatA hai taba vaha apane donoM pairoM ke agrabhAga ke sahAre baiThatA hai, usI prakAra baiThanA / (3) AmrakubjakAsana Amraphala ke samAna kUbar3e hokara sthira rahanA / AThavIM naumI dazamI pratimA meM tIna 2 Asana batAye haiM, una tIna tIna meM se kisI eka Asana se rahe / tathA (ahorAiMdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA) gyArahavIM ahorAtrika bhikSupratimA ke dhAraka the / isameM cauvihAra belA kiyA jAtA hai, aura gAma ke bAhara ATha praharoM taka kAusaga kiyA jAtA hai / ( ekkarAiMdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA) bArahavIM ekarAtrika bhikSupratimA ke dhAraka the| isameM cauvihAra tele ke dina gAma se bAhara zmazAna bhUmi meM jAkara kisI eka pudgala para dRSTi sthira karake cAra praharoM taka kAyotsarga kiyA jAtA hai / ina sabhI pratimAoM-abhigrahavizeSoM meM sabhI kA gaThaNe judA judA rAkhIne Teke lIdhA vinA sthira rahevuM, (2) gehikAsanagadehikanI peThe besavuM arthAt jema gAya dehavAvALo jyAre dUdha dehe che tyAre te potAnA baMne paganA agrabhAgane Teke bese che, tevI ja rIte besavuM (3). AmrakuMjakAsana-AmraphalanI peThe kUbaDA thaIne sthira rahevuM. AThamI nemI ane dazamI pratimAmAM traNa traNa Asana batAvyAM che. te traNa traNamAMthI koI pApa se mAsanathI 2. tathA (ahorAiMdiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNA) mahArA. divasarAtanI agyAramI bhikSupratimAnA dhArake hatA. AmAM cauvihAra 74 42zaya cha, mana bhanI mA2 mAu pArane as42||y che. (ekarAiMdiyaM bhikkhupaDima paDivaNNA) mArabhI rAtri bhikSu pratimAna dhA24 tA. AmAM cauvihAra tathA adRmane divase gAmathI bahAra smazAna bhUmimAM jaIne eka pudgalapara daSTi sthira karIne kAryotsarga karAya che. A badhI pratimA emAM Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre tapAdaH prlmbitbhujstisstthti| etAsu pratimAsu na sarveSAmadhikAraH, kintu viziSTamaMhananavatAmeva / Aha ca, 'paDivajai eyAo, saMghayaNadhiijuo mahAsatto / paDimAu bhAviyappA samma guruNA annunaao|| 1 // iti, 'sattasatamiyaM bhikkhupaDima' saptasaptamikAM bhikSupratimAM-sapta saptamAni dinAni yasyAM sA saptasatamikA, iyaM ca saptabhirdinAnAM saptakairbhavati arthAt-saptabhiH saptA'hairiti / tatra ca prathamadine ekA dattirbhaktasya, ekaiva datti: pAnakasya, evaM dvitIyAdiSu dineSu krameNaikaikadattivRddhayA saptamadine sapta dattayaH / evam adhikAra nahIM hai, kintu viziSTa saMhananavAle ho ina pratimAoM kA ArAdhana kara sakate haiN| kahA bhI hai-'paDivajai eyAo, saMghayaNa-dhii-juo mahAsatto / paDimAu bhAviyappA, sammaM guruNA annunnaao|" chAyA-pratipadyate etAH saMhanana-dhRtiyuto mahAsatvaH / pratimA bhAvitAtmA, samyaggurugA anujJAtaH // arthAt-mahAsattvazAlI, saMhanana aura dhairya se yukta bhAvitAtmA munijana hI guru se samyak anujJAta hokara ina pratimAoM ko svIkAra karate haiN| tathA (sattasattamiyaM bhikkhupaDimaM) sAta haiM sAtaveM dina jisameM aisI bhikSupratimA ke arthAt UnapacAsa dina ko bhikSupratimA ke dhAraka the / yaha pratimA sAtasaptAhoM meM kI jAtI hai| isameM prathama saptAha ke prathamadina meM eka datti AhAra kI aura eka datti pAnI kI lI jAtI hai, dvitIyadina meM do dattiyA~ AhAra kI aura do dattiyA~ pAnI kI lI jAtI haiN| isI taraha pratidina eka eka datti ko vRddhi se sAtaveM dina sAta dattiyA~ AhAra kI aura abhigraha vizeSamAM badhAne adhikAra nathI; paraMtu viziSTasaMhananavAlA ja A badhI pratimAonuM ArAdhana karI zake che. kahyuM paNa che___" paDivajjai eyAo, saMvayaNa-dhii-juo mhaastto| ' paDimAu bhAviyappA, samma guruNA annunnaao"|| chAyA-pratipadyate etAH saMhanana-dhRtiyuto mahAsatvaH / .. pratimA bhAvitAtmA, samyagguruNA anujJAtaH // : arthAta mahAsattvazAlI saMhanana ane dharyathI yukta bhAvitAtmA munijana samyapha anujJAta thaIne arthAt gurUnI AjJA laIne, pratimAone svIkAra 42 cha. tathA (sattasattamiya bhikkhupaDima) sAtacha sAtamA hivasa sabhA mevI bhikSupratimAnA arthAt ogaNapacAsa divasanI bhikSupratimAnA dhAraka hatA. A pratimA sAta saptAhomAM karAya che. temAM prathama saptAhanA prathama divase eka datti AhAranI ane eka datti pANInI levAya che. bIje Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 24 bhagavadantevAsivarNanam aTTaaTTamiyaM bhikkhupaDimaM, NavaNavamiyaM bhikkhupaDimaM, dasadasa'aTThaamiyaM bhikkhupaDima' aSTA'STamikA bhikSupratimAm , 'NavaNavamiyaM' navanavamikA bhikSupratimAm , 'dasadasamiyaM' daza dazamikAM bhikSupratimAm , navaram dattivRddhiH sAta datiyA~ pAnI kI lI jAtI haiN| isI prakAra dUsare saptAha se lekara sAtaveM saptAha taka kI dattiyoM ke viSaya meM bhI samajhanA cAhiye / isa prakAra AhAra aura pAnI kI maba dattiyA 392 hotI haiN| tathA ( aTThaahamiyaM bhikkhupaDimaM) aSTASTamika bhikSupratimA ke dhAraka the| yaha bhikSupratimA ATha aSTAhoM meM arthAt causaTha dinoM meM kI jAtI hai / isameM prathama aSTAha ke prathama dina meM ekadatti AhAra kI aura eka datti pAnI kI lI jAtI hai| pratyeka dina meM eka eka datti kI vRddhi hone ke kAraNa AThaveM dina meM ATha dattiyA AhAra kI aura ATha dattiyA pAnI kI lI jAtI haiN| isI prakAra avaziSTa sAtoM aSTAhoM ke bAre meM bhI samajhanA caahiye| isa prakAra AhAra aura pAnI kI kula dattiyA 576 hotI haiN| tathA (navanavamiyaM bhikkhupaDimaM ) navanavamikA bhikSupratimA ke dhAraka the| yaha bhikSupratimA nau navAhoM meM, arthAt 81 dinoM meM pUrI hotI hai / pratyeka nau dinoM ke antima dina meM eka eka datti kI vRddhi hone se nau dattiyA AhAra kI aura nau dattiyA pAnI kI hotI haiM / divase be dakti AhAranI ane be datti pANInI levAya che. evI rIte pratidina eka eka dattinA vadhArAthI sAtame divase 7 dakti AhIranI ane 7 datti pANInI levAya che. A prakAre bIjA saptAhathI laIne 7 mAM saptAha sudhInI dattionA viSayamAM paNa samajI levuM joIe. A prakAre AhAra bhane pANInI madhI itti| 382 thAya che. tayA (adRaTThamiyaM bhikkhupaDima) aSTAchamika bhikSupratimAnA dhArake hatA. A bhikSupratimA ATha abrAhamAM athAt cosaTha divasamAM karAya che. temAM prathama aSTAhanA (aThavADiyAnA) prathama divase eka datti AhAranI ane eka datti pANInI levAya che. pratyeka divase eka eka dattino vadhAro thavAnA kAraNe AThame divase ATha dattio AhAranI ane ATha dattio pANInI levAya che. eja prakAre bAkInA 7 aAho ( aThavADiyA ) nA bArAmAM paNa samajavuM joIe. evI rIte AhAra ane pANInI kula dattie pa76 thAya che. tathA (navanavamiyaM bhikkhupaDimaM) navanabhi mijhupratimAnA thaa| utA. 2 // bhikSupratimA navanavAhamAM arthAta 81 divasamAM pUrI thAya che. pratyeka nava Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 aupapAtikasUtre miyaM bhikkhupaDimaM, khuDDiyaM moyapaDimaM paDivaNNA, mahalliyaM moyapaDimaM paDivaNNA, javamajjhaM caMdapaDimaM paDivaNNA, vairasaMkhyAkrameNa kaaryaa| kecit 'khuDDiyaM moyapaTima paDivaNNA' kSullikA mokapratimA pratipannAH, asyAH kSullakatvaM mahatyapekSayA bodhyam / tathA ' mahalliyaM moyapaDimaM paDivaNNA' mahatIM mokapratimAM pratipannAH / anayoH pratimayoAkhyA granthAntare vilokanIyA / 'javamajhaM caMdapaDimaM paDivaNNA' yavamadhyAM candrapratimA pratipannAH-yavasyeva madhyaM yasyAM sA yavamadhyA, candra iva kalAvRddhihAnibhyAM yA pratimA sA candrapratimA, tathA hi zuklapratipadi-ekaM kavalaMm abhyavahRtya pratidinamekaikaisa prakAra AhAra aura pAnI kI saba dattiyA 810 hotI haiM / tathA (dasadasamiyaM bhikkhupaDimaM) dazadazamikA bhikSupratimA ke dhAraka the| yaha bhikSupratimA daza dazAhoM meM, arthAt sau dinoM meM pUrI hotI hai| isameM pratyeka dazaveM dinameM dasa dattiyA AhAra kI aura dasa dattiyA pAnI kI hotI haiN| isa prakAra AhAra aura pAnI kI kula dattiyA 1100 hotI haiM / kitaneka munijana ( khuDDiyaM moyapaDimaM paDivaNNA) kSullaka mokapratimA ke dhAraka the| tathA--(mahalliyaM moyapaDimaM paDivaNNA) mahAmokapratimA ke dhAraka the| tathA kitaneka munijana (javamajhaM caMdapaDimaM paDivaNNA) yavamadhya candrapratimA ke dhAraka the / isa pratimA meM zukla pakSa kI ekama tithi meM eka kavala AhAra kiyA jAtA hai| pratidina eka eka kavala kI vRddhi se pUrNimA meM 15 kavala AhAra divasanA aMtanA divase eka eka dattinI vRddhi thavAthI nava dattio AhAranI ane nava daktie pANInI thAya che. A prakAre AhAra ane pANInI sadhI huttiyA 810 thAya che. tathA (dasadasamiyaM bhikkhupaDima) zazabhi liksspratimAnA dhArake hatA. A bhikSupratimA daza dazAhomAM arthAta so divasamAM pUrI thAya che. emAM pratyeka dazamA divase daza dattI AhAranI ane daza dattie pANInI hoya che. A prakAre AhAra ane pANInI kula dattio 1100 thAya . 4 bhunina (khuDDiyaM moyapaDimaM paDivaNNA) kSudasabhI pratibhAnA dhA24 tA. tathA ( mahalliyaM meAyapaDimaM paDivaNNA ) mahAbhA pratibhAnA dhA24 tA. tathA 84 bhunina (javamajhaM caMdapaDimaM paDivaNNA ) yavamadhyacaMdrapratimAnA dhAraka hatA. A pratimAmAM zuklapakSanI ekama tithimAM eka kebiAne AhAra karAya che. pratidina eka eka keLiAne vadhAre Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 poyUSavarSiNI-TIkA. sU. 24 bhagavadantevAsivarNanam majjhaM caMdapaDimaM paDivaNNA, vivegapaDimaM viosaggapaDimaM uvakavalavRddhayA paJcadaza paurNamAsyAM, kRSNapratipadi ca paJcadazaiva bhuktvA dvitIyAdau pratidinam ekaikakavalahAnyA amAvAsyAyAmekameva yasyAM bhuGkte sA sthUlamadhyatvAd yavamadhyeti tAM pratipannAH / 'vaira-(vajja)majjhaM caMdapaDimaM paDivaNNA' vajramadhyAM candrapratimAM pratipannAH-vajrasyeva madhyaM yasyAM sA tathA, yasyAM hi kRSNapratipadi paJcadaza kavalAn bhuktvA tata pratidinamekaikahAnyA amAvAsyAyAmekaM, zuklapratipadyapi ekameva, tato dvitIyAdau punarekaikavRddhayA paurNamAsyAM paJcadaza bhuGkte sA tanumadhyatvAd vajramadhyA iti tAM pratikiyA jAtA hai| tathA kRSNapakSa kI ekama tithi meM 15 kavala AhAra kiyA jAtA hai, aura dvitIyA se eka eka kavala ghaTAne se amAvAsyA tithi meM mAtra eka kavala AhAra kiyA jAtA hai| jaise-yava kA madhyabhAga sthUla hotA hai, usI prakAra isa pratimA kA bhI madhyabhAga pUrNimA aura kRSNa pakSakI ekama, pandraha pandraha kavala AhAralene ke kAraNa sthUla hai / isaliye isa pratimA ko ' yavamadhyacandrapratimA' kahate haiN| tathA-kitaneka munijana ( vairamajhaM caMdapaDima paDivaNNA) vajramadhya candrapratimA ko dhAraNa kiye hue the| yaha pratimA kRSNapakSa kI ekama ke dina pandraha kavala AhAra kara ke prArambha kI jAtI hai / pratidina eka eka kavala ghaTAne se amAvAsyA meM eka kavala tathA zuklapakSa kI ekamatithi meM eka kavala AhAra kiyA jAtA hai| phira pratidina eka eka kavala kI vRddhi se pUrNimA ke dina pandraha kavala AhAra liyA jAtA karavAne havAthI pUnamanA divase 15 keLiAne AhAra karAya che, tathA kRSNapakSanI ekama tithie 15 kaLiAne AhAra karAya che, ane bIjathI eka eka keliAne AhAra ghaTADatAM amAvAsyA tithimAM mAtra eka keLiAne AhAra karAya che. jema yavane madhyabhAga sthUla hoya che tevI ja rIte A pratimAmAM paNa madhyabhAga pUnama ane kRSNa pakSanI ekama, paMdara paMdara keLiA AhAra levAne kAraNe, sthUla che; tethI A pratimAne "yavamadhya pratimA : 4 che. tATA bhunina ( vairamajjhaM caMdapaDima paDivaNNA) vaja madhyacaMdrapratimAne dhAraNa karavAvALA hatA. A pratimA kRSNapakSanI ekamane divase paMdara koLiA AhAra laIne zarU karAya che. pratidina eka eka koLio AhAra ghaTADatAM amAvAsyAne divase eka koLio tathA zukla pakSanI ekama tithie eka koLio AhAra karAya che. pachI pratidina Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 aupapAtikakhatre hANapaDimaM paDisaMlINapaDimaM paDivaNNA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti // sU. 24 // pnnaaH| tathA kecit 'vivegapaDima' vivekapratimAM-vivecanaM vivekaH tyAgaH,sa ca AntarANAM kaSAyAdInAM bAhyAnAM ca gagazarIrAnucitabhaktapAnAdInAm , tasya pratimA pratipattirvivekapratimA tAM, 'viosaggapaDima' vyutsargapratimA kAyotsargapratimAm , 'uvahANapaDima' upadhAnapratimAm-mokSaM prati * upa-sAmIpyena dadhAti-nayatItyupadhAnam-anazanAdikaM tapastadviSayA pratimA abhigrahastAM, tathA 'paDisaMlINapaDimaM' pratisa~llInapratimAM-krodhAdinirodhA'bhigrahaM 'paDivaNNA' pratipannAH saMyamena tapasA AtmAnam bhAvayantaH viharanti // sU0 24 // hai| jaise vajrakA madhyabhAga patalA hotA hai usI prakAra isa pratimA kA bhI madhyabhAga amAvAsyA aura zuklapakSa kI ekama, eka eka kavala AhAra lene ke kAraNa patalA hai; isIliye isa pratimA ko 'vajramadhyacandrapratimA' kahate haiM / tathA kitaneka munijana 'vivegapaDima' vivekapratimAke arthAt Abhyantarika kaSAyAdikoM ke, tathA-gaNa, svazarIra aura akalpanIya bhaktapAnAdikoM ke tyAga kI pratimA ke, "viosaggapaDimaM' vyutsargapratimA ke, arthAt kAyotsargapratimA ke, ' upahANapaDima' upadhAna pratimA ke arthAt anazanAdirUpa ugra tapasyA kI pratimA ke, tathA-(paDisaMlINapaDima) pratisaMlIna pratimA ke arthAt krodha Adi kapAyoM ke nirodha karane ke abhigraha ke (paDivaNNA) dhAraka the| pUrvokta sabhI prakAra ke munirAja satraha prakAra ke saMyama se eka eka koLio vadhAratAM jaI pUnamane divasa paMdara koLiA AhAra levAya che. jema vajane madhyabhAga pAtaLo hoya che tevI ja rIte A pratimAmAM paNa madhyabhAga-amAvAsyA ane zukla pakSanI ekama, eka eka koLio AhAra levAnA kAraNe pAtaLe che; e mATe ja A pratimAne "vajA madhyaydrprtimaa" vAya che. tathA sAme bhunina (vivegapaDima) vive4pratimAnA arthAta AtyaMtarika kaSAya AdinA, tathA-gaNanA, pitAnAshriirnaa mane ma485nIyamAna pAna mAhinA tyAganI pratimAnA(viosaggapaDima) vyutsama pratimA meTa yotsaga pratibhAnA, (upahANapaDima) BdhAnapratimAnA marthAt manazana mA3i5 tapasyAnI pratimAnA, tathA (paDisalINapaDima) pratisaMlInapratimAnA arthAt krodha Adi kaSAyenA nirodha karavAnA abhigrahanA (paDivaNNA) pA24 tA. pUrita sarva 42 // muni|04 sattara 542 // saya Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 25 bhagavadantevAsivarNanam 173 mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIssa aMtevAsI bahave therA bhagavaMto jAisaMpaNNA kulasaMpaNNA balasaMpaNNA rUvasaMpaNNA viNayasaMpaNNANANasaMpaNNA daMsaNasaMpaNNA TIkA--'teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtevAsI' antevAsinaH-ziSyA bahavaH sthavirAH= ciratarakAlapAlitazrAmaNyaparyAyA, bhagavantaH saMghamazobhAzAlinaH, epAM vizeSaNAnyAha-'jAisaMpaNNA' jAtisampannAH-uttamamAtRkavaMzayuktAH, evam 'kulasaMpaNNA' kulasampannAH-zreSThapaitRkavaMzayuktAH, 'balasaMpaNNA' balasampannAH-balaM-saMhananasamutthitaH parAkramaH, tena sampannAHyuktAH, 'rUvasaMpaNNA' rUpasampannAH-rUpam-AkRtiH-sundarA''kArastena yuktaaH| 'viNatathA bAraha prakAra ke tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / / sU0 24 // 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi. ___( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ) usakAla usa samaya meM (samaNassa bhagavo mahAvIrassa aMtevAsI bahave therA bhagavaMto) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI-ziSya aneka sthavira bhagavanta the / dIkSAparyAya se yukta evaM dharma se pracalita ko punaH dharma meM sthira karanevAle ko sthavira kahate haiN| yamazobhAse jo yukta hoM unheM 'bhagavanta' kahate haiM / ye (jAisaMpaNNA) jAtisaMpanna-uttamamAtRvaMza ke the, aura (kulasaMpaNNA) kulasampanna- uttamapitRvaMza ke the| (balasaMpaNNA) saMhanananAmakarmase prApta bala se viziSTa the| (rUvasaMpaNNA) sundara AkRtivAle the| (viNayasaMpaNNA)jisase aSTavidha karmamala mathI tathA bAra prakAranA tapathI AtmAne bhAvita karatA vicaratA hatA. (sU. 24) _' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tyAhi. __ ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNa) te 40 te samayamA ( samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave therA bhagavaMto) zrama lagavAna mhaaviirn| aMtevAsI-ziSya aneka sthavira bhagavaMte hatA. dharmathI calAyamAna thatA sAdhuone pharIthI dharmamAM sthira karavAvALAne sthavira kahe che. je saMyamashomaay temane mata 49 cha. te (jAisaMpaNNA) jatipanna-uttama bhaatRkshn| utA, mane (kulasaMpaNNA) 11 sapanna-uttama pitRzanA utA. ( balasaMpaNNA ) sanananAmabhathI prAta thayeTara saDe viziSTa utA. (rUvasaMpaNNA) suMdara mAtiA . (viNayasaMpaNNA) nAthA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 aupapAtikasUtre carittasaMpaNNA lajjAsaMpaNNA lAghavasaMpaNNA oyaMsI teyaMsI yasaMpaNNA' vinayasampannAH-vinIyate'panIyate- saMklezakArakamaSTavidhaM karma yena sa vinayaHabhyutthAnAdi-gurusevAlakSaNaH tena yuktAH, 'NANasaMpaNNA' jJAnasaMpannAH, jJAnaM zrutacAritralakSaNaM tena yuktAH, 'daMsaNasaMpaNNA' darzanasampannAH-darzana-samyaktvaM tena yuktAH 'carittasaMpaNNA' caritrasampannAH caritraM-samitiguptyAdikaM tena yuktAH, lajjAsaMpaNNA' lajjA-sampannA lajjA-saMyamavirAdhanAyAM hRdayasaMkocarUpA tayA yuktAH; 'lAghavasaMpaNNA' lAghavasampannAH lAghavaM dravyato 'npopadhitA, bhAvato gauravatrayatyAgaH-tena yuktAH, 'oyaMsI' ojasvinaH, ojo-mAnasI zaktistadvantaH, 'teyaMsI' tejasvinaH-tejaHantarbahirdedIpyamAnatvaM tejolezyAdi vA tadvantaH, 'vacaMsI' vacasvinaH, vacaH--AdeyavacanaM-saubhAgyAdhupetameSAmastIti te vacasvinaH, apanIta--naSTa hotA hai vaha vinaya hai, aise vinaya se yukta the| guruoM ke Ane evaM jAne Adi para khaDe honA ityAdika kriyAe~ saba vinaya ke hI antargata haiN| (NANasaMpaNNA) viziSTajJAna se saMpanna the| (dasaNa-saMpaNNA) viziSTadarzanase-samyaktva se saMpanna the| (carittasaMpaNNA) samiti-gupti-AdirUpa cAritra se saMpanna the| (lajjAsaMpannA) saMyamavirAdhanAmeM jo svAbhAvika hRdayakA saMkoca use lajjA kahate haiM, usase ve yukta the| (lAghavasaMpaNNA) alpa-upadhirUpa dravyalAghava evaM tIna gauravakA parityAgarUpa bhAvalAdhava se yukta the| (oyaMsI) ye ojasvI the, arthAt tapa aura saMyama ke prabhAva se yukta the| (teyaMsI) ye tejasvI the, arthAt bhItara aura bAhara dedIpyamAna the, athavA dravyabhAvarUpa tejolezyA Adise yukta the| (vacaMsI) ye Adeyavacana se, aSTavidha karmamala apanIta-naSTa thAya che tene vinaya kahe che evA vinayathI yukta hatA. gurUo Ave tema ja jAya tyAre ubhA thavuM vigere kriyAo adhI vinayanI 4 matargata cha. (NANasaMpaNNA) viziSTajJAnavAra tA. (dasaNasaMpaNNA) viziSTa zanayI-sabhyatvathA saMpanna tA. (carittasaMpaNNA) sabhitizuti-mAhi35 yAstriyA saMpanna tA. (lajjAsaMpaNNA) sNymviraadhnAmAM je svAbhAvika hadayane saMkoca thAya tene lajajA kahe che tenAthI yukta uu. ( lAghavasaMpaNNA) 2285-5dhi35 dravyAdha tabha0 gorakhanA parityA35 lAmAthI yuta . (oyaMsI) te 42vI tA, marthAta ta5 mane saMyamana prA . (teyasI) te te tA arthAt aMdara ane bahAra dedIpyamAna hatA, athavA dravyabhAvarUpa tejalezyA mAhivAra . ( vaccaMsI) tayA mAheyayanavAlA, mathavA ta5 sayamanA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA. sU. 25 bhagavadantevAsivarNanam 175 vacaMsI jiyakohA jiyamANA jiyamAyA jiyaleobhA jiiMdiyA jiyaNiddA jiyaparIsahA jIviyAsa-maraNa-bhaya-vippamukkA vayaathavA-varcaH tejaH prabhAvaH-tadvanto varcasvinaH / 'jasaMsI' yazasvinaH tpHsNymsmaaraadhnkhyaatipraaptaaH| 'jiyakAhA' jitakrodhAH-jitaH krodhe| yaiste jitakrodhAH, krodhajayaH-udayaprAptakrodhaviphalIkaraNato jnyaatvyH| 'jiyamANA' jitamAnAH, tatra mAnaH-manyate'neneti mAnaH-abhimAnaH-jJAnAdinA ahamanupamo'smItyabhimAnarUpaH-garva iti yAvat / 'jiyamAyA' jitamAyAHtatra mAyA-paravaJcanAbhiprAyeNa zarIrAkAranepathyamanovAkkAyakauTilyakaraNarUpA, sA jitA yaiste tathA, udayaprAptaparavaJcanakarmaviphalIkArakAH, 'jiyalobhA' jitalobhAH 'jiIdiyA' jitendriyAH 'jiyaNiddA' jitanidrAH 'jiyaparIsahA ' jitaparISahAH 'jIviyAsa-maraNa-bhaya-vippamukkA' jIvitA''zA-maraNa-bhaya-vinamuktAH-jIvitasya-prANaathavA tapasaMyamake pratApase yukta the| (jasaMsI) ye yazasvI the, arthAt tapa aura saMyamakI ArAdhanA se prasiddhi pAye hue the| (jiyakohA) krodhako jinhoMne jIta liyA thaa| (jiyamANA) mAnako jinhoMne dUra kara diyA thA, arthAt " maiM jJAnAdika guNoMse anupama hU~" isa prakAra abhimAnarUpa garvako jinhoMne parAsta kara diyA thaa| (jiyamAyA) dUsaroMko vaMcana karaneke abhiprAyase veSa banAnA, evaM mana-vacana aura kAyako kuTilatAmeM pariNata karanA isakA nAma mAyA hai; isa mAyAkA bhI jinhoMne apanI zubhapariNati dvArA nivAraNa kara diyA thA / (jiyalobhA) isI prakAra lobhako bhI jinhoMne naSTa kara diyA thaa| (jiiMdiyA) indriyoMko jinhoMne acchI taraha apane vazameM kara rakhA thA / (jiyaNidA jiyaparIsahA) nidrA aura parISahoM ko jinhoMne jIta liyA thA / (jiviyAsa-maraNa-bhaya-vippamukkA) jInekI AzA evaM maraNake prA tA. ( jasaMsI) te yazasvI tata, arthAt ta5 bhane sayabhanI mArAdhanAthI prasiddhi pAmelA utA. ( jiyakohA) odha sabhANe tyo che. (jiyamANA) bhAna rasAye 2 42 cha, arthAt IzAnAhi guNethI anupama chu' vA manibhAna35 gavanesAsa 52zasta 4o cha. (jiyamAyA) bIjAnI vaMcanA- chetarapiMDI karavAnA hetuthI veSa banAvavA tema ja mana vacanakAyAthI kuTilatA karavI tenuM nAma mAyA che. A mAyAnuM paNa jeoe pitAnI zubhapariyatithI nivA295 4yu cha. (jiyalobhA) tavI 4 rIta sAmanA 55 rasAye nAza yo cha. (jiiMdiyA) resAye sArIza driyAne pAtAne 12 4 bIdhI tI. (jiyaNiddA jiyaparIsahA) nidrA mane parISaDAne mAnya tI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 aupapAtikasUtre ppahANA guNappahANA karaNappahANA caraNappahANA NiggahappahANA nicchayappahANA ajjavappahANA madavappahANA lAghavappahANA dhAraNasya-AzA jIvitA''zA, maraNasya bhayaMtrAsaH, etAbhyAM vipramuktAH, "vayappahANA' vratapradhAnAH-vrataM-saMyamaH pradhAnam-uttamaM-zAkyAdibhikSukA'pekSayA nimranthatvAd yeSAM te vratapradhAnAH, athavA vratena-saMyamena pradhAnAH zreSThAH-nirgranthazramaNA ityarthaH / te ca na kevalaM vyavahArata eva ityata Aha-guNappahANA' guNapradhAnAH-guNAH kAruNyAdayaH, yathoktaM'paropakAraikaratinirIhatA, vinItatA satyamanutthacittatA / zrute vinodo'nudinaM na dInatA, guNA ime sattvavatAM svabhAvajAH / iti, etairguNaiHpradhAnAH / 'karaNappahANA' karaNapradhAnAH-karaNaM kriyA, taceha piNDavizuddhayAdirUpaM, tena pradhAnAH, athavA karaNaM-piNDavizuddhayAdirUpaM pradhAnaM yeSAM te karaNapradhAnAH, 'caraNappahANA' caraNapradhAnAH-caraNaM mahAvratAdimUlaguNarUpaM tatpradhAnAH, 'NiggahappahANA' nigrahapradhAnAH-indriyanoindriyadamanapradhAnAH, 'nicchayappahANA' nizcayapradhAnAH-nizcayaH-tatvanirNayaH; tatra pradhAnAH, athavA avazyaGkaraNIyAsu gyamakriyAsu nizcitacittAH, 'ajjavaSpahANA' ArjavapradhAnAH-ArjavaM mAyArAhityaM tatpradhAnAH, karpUravadantarbahinirmalAH, 'mahavappahANA' mArdavapradhAnAH-mArdavaM-mAnobhayase jo sarvathA vipramukta the / (vayappahANA) vratapAlana karaneke kAraNa pradhAna the, (guNappahANA) kSAntyAdi guNoMse pradhAna the, (karaNappahANA) piNDavizuddhayAdi rUpa muniyoMkI kriyAmeM pradhAna the, (caraNappahANA) mahAvata Adi mUla guNoMse pradhAna the, (NiggahappahANA) indriya, noindriya (manake) damana karanemeM pradhAna the, (NicchayappahANA) tattvanirNaya tathA avazyakaraNIya saMyama kriyAmeM pradhAna the| (aja vappahANA) saralatAmeM pradhAna the, arthAt kapUra ke tulya antara bAhara nirmala the| (madavappahANA) mAnake udayakA nirodha karanevAle sIdhA tA, (jIviyAsa-maraNa-bhaya-vippamukkA) pAnI // tabhI bharanA ayathA so sarvathA bhuta tA. (vayappahANA) pratapAsana 42vAnA raNe pradhAna al, (guNappahANA) kSAnti mAhi guNethI pradhAna (mukhya) tA, (karaNappahANA) vivizuddhi-mAhi35 bhuniyAnI jiyAmA pradhAnatA , (caraNappahANA) bhAbata mAhi bhUkhaNethI pradhAna utA, (NiggahappahANA) chadriya nAdriyanu mana 42vAmA pradhAna utA, (NicchayappahANA ) tattvaniya tathA avazya 42vAnI saMyamaDiyAmA pradhAna tA. (ajavappahANA) saralatAmAM pradhAna hatA, arthAt kapUranI peThe aMtara bahArathI nirmaLa hatA, (mahavappahANA) bhAnanA ayne| nirodha 42pApA marthAt pratyAhi mA8 prI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 25 bhagavadantevAsivarNanam 177 khaMtippahANA muttippahANA vijjApahANA maMtappahANA veyappahANA baMbhappahANA nayappahANA niyamappahANA saccappahANA sAyappahANA dayanirodha , tatpradhAnAH-jAtyAdyaSTavidhamadavarjitAH, 'lAghavappahANA' lAdhavapradhAnAH, lAghavaMdravyato'nyopadhitvaM bhAvato gauravatrayatyAga,: tatpradhAnAH / ' khaMtippahANA' kSAntipradhAnAHkSAntiH-krodhodayanirodhaH-tatpradhAnAH / 'muttippahANA' muktipradhAnAH-muktirlobhodayanirodhaH, tatpradhAnAH, nirlobhA ityarthaH / 'vijApahANA' vidyApradhAnAH-vedanaM vidyA sasAdhanA rohiNIprajJaptiprabhRtirdevyadhiSThitA sA pradhAnaM yeSAM te vidyApradhAnAH / 'maMtappahANA' mantrapradhAnAH, 'veyappahANA ' vedapradhAnAH-vedyate jJAyate jIvAjIvAdisvarUpamebhiriti vedAHAcArAGgAdaya AgamAH, tatpradhAnAH, baMbhappahANA' brahmapradhAnAH, brahma-brahmacarya-kuzalAnuSThAnaM tatpradhAnAH / 'nayappahANA' jayapradhAnAH-jayanti bodhayanti anekadharmAtmakavastuna ekAMzam iti nayAH-naigamAdayaHsapta, tatpradhAnAH, 'niyamappahANA' niyamapradhAnAH, niyamodravya-kSetrakAlabhAvato vividhAbhigrahagrahaNama tatpradhAnAH, 'saJcappahANA' satyapradhAnAH-jIvAarthAt jAtyAdi ATha prakArake madase rahita the| (lAghavappahANA) dravyase alpaupadhiyukta hone kAraNa tathA bhAvase gauravatrayarahita honeke kAraNa pradhAna the / (khaMtippahANA) krodhake udayakA nirodha karane meM pradhAna the / (muttippahANA) lobha ke udayakA nirodha karane meM pradhAna the / ( vijApahANA ) rohiNI prajJapti Adi vidyAoMse pradhAna the| (maMtappahANA) mantroMse pradhAna the| (veyappahANA) AcArAGga Adi zAstroM se pradhAna the / (bhappahANA) brahmacarya se pradhAna the| (nayappahANA) naigamAdi sAta-nayoMke svarUpa nirUpaNa karanemeM pradhAna the| (nigamappahANA) dravya kSetra kAla bhAvame vividha prakAra ke abhigraha karanemeM pradhAna the| (saccappahANA) jiivaa2|| mahayA 2Dita tA, (lAghavappahANA ) dravyathA -165-upadhiyA DAvAnA 4 // 2 tathA mAthI | gauravathA 2Dita havAnA 2 pradhAna hutA. (khaMtippahANA) adhanA adhyana nirodha 42vAmA pradhAna utA, (muttippahANA) somanA ayanA nirodha 42vAmA pradhAna Kal, (vijApahANA) rohiNI prajJapti mAhi vidyAmAnAM pradhAna (tA. ( maMtaHpahANA) matrothI pradhAna utA. (veyappahANA) mayArAma mAhi trothI pradhAna tA. (baMbhappahANA) brahmacarya thA pradhAna utA, (nayappahANA ) nAma hi sAta nayAnA 2135 ni354 42vAmA pradhAna . ( niyamApahANA ) dravya-kSetra-sa-mAthI vividha praa2n| samiaDa 42vAmA pradhAna hutA, ( sacca pahANA) 71 ma mAhi pArthAnAM Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika , cAruvaNNA lajjA-tavassI - jiiMdiyA se hI aNiyANA appAsuyA jIvAdipadArthAnAM yathAvasthitasvarUpakathanaM satyaM tatpradhAnAH, 'soyaSpahAgA' zaucapradhAnAHzaucam - antaHkaraNazuddhirUpam, tatpradhAnAH / yadyapyatra caraNakaraNagrahaNe'pyArjavAdikaM gRhItaM bhavati, tathApi ArjavAdInAM pRthakkathanaM pradhAnatAkhyApanArtham-ityavagantavyam / cAruvaNNA ' cAruvarNAH-varNaH-kAntiH kIrtiH, matizca - cArurvarNo yeSAM te, gauravarNayuktAH, athavA uttamakIrtimantaH, prazastamatiyuktA vA; 'lajjA-tava-ssI - jiiMdiyA' lajjAtapaH-zrI-jitendriyAH--lajjayA-saMyamavirAdhanAyAM hRdayasaMkocarUpayA tapaH zriyA - tapastejasA jitAni indriyANi yaiste tathA; yadyapi jitendriyA iti prAguktaM, tathApyatra lajjAtapaHzrIvizeSitatvAnna punaruktidoSaH / ' sohI ' zodhayaH - zodhiyogAt zodhirUpAH - zudrAH - akaluSahRdayA ityarthaH, jIvAdi padArthoMke yathAvasthita svarUpakathanako satya kahate haiM, usase ve pradhAna the / ( soyappANA ) antaHkaraNakI zuddhiko zauca kahate haiM, usameM ve pradhAna the / (cAruvaNNA) varNazabdakA prayoga kAnti, kIrtti evaM matimeM hotA hai / isa apekSA se ye saba gauravarNa viziSTa the, athavA uttamakIrtisaMpanna the, yA uttamabuddhi - AtmakalyANameM Age2 adhikAdhikarUpase preraNA karanevAlI buddhise yukta the / ( lajjA -tava-ra bassI - jiiMdiyA ) lajjA-saMyamavirAdhanAmeM saMkoca, evaM tapaHzrI ke prabhAvase inhoMne indriyoMko jIta liyA thA / yadyapi " jiiMdiyA " isa pada - dvArA unameM jitendriyatA prakaTa kara dI gaI hai, phira bhI yahAM para jo punaH jitendriyatA varNita huI hai, vaha lajjA evaM tapake prabhAva se unameM jitendriyatA thI yaha vizeSarUpase kathita huA hai, ataH isa kathana meM puna 178 yathAvasthita svaicanu athana satya aDevAya, temAM tethe pradhAna hatA. (soyapahANA ) a MtaH42NunI zuddhine zautha uhe che, temAM tethe pradhAna hatA. ( cAruvaNNA) va zahanA prayoga aMti, DIti tena bhatibhAM thAya che. A apekSAe teo badhA gaurava viziSTa hatA, athavA uttama priitisaMpanna hatA, athavA uttamabuddhi-Atma kalyANamAM AgaLa AgaLa vadhAremAM vadhAre 35thI preraNA 4ravAvAjI buddhivAjA hatA. ( lajjA - tavassI - jiiMdiyA ) lajjA=saMyamavirAdhanAmAM sakAca tema ja tapazrInA prabhAvathI teoe iMdriyAne katI sIdhI hutI. le ! " jiiMdiyA " me pahathI tebhanAbhAM bhiteNdriyapaNuM prakaTa karI dIdhelu che, chatAM paNa ahIM je karIne jitendriyatAnu varNana karavAmAM Avyu' che te lajjA temaja tapanA prabhAvathI temanAmAM jitendriyapaNuM hatuM tenuM vizeSarUpathI kathana karyuM che. mATe A kanamAM puna Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU0 25 bhagavadantevAsivarNanam 179 aba hisA appaDilessA musAmaNNarayA daMtA iNameva NiggaMthaM pAvayaNaM puraokAuM viharati // sU0 25 // yadvA- suhRdaH - prANimAtrasya mitrarUpAH, ' aNiyANA ' anidAnAH- nidAyate - chidyate mokSaphalamanena iti nidAnaM-svargAdidviprArthanam, na vidyate nidAnaM yeSAM te anidAnAH, 'apposuyA' alpautsukyA:yAH - alpam - apagatam autsukyam - utsukatA yeSAM te - alpautsukyA:viSayautsukyarahitAH, 'avahillesA' abahirlezyAH- saMyamAdabahirbhUtA lezyA manovRttayo yeSAM te ityartha: / ' appaDilessA ' apratilezyAH-avidyamAnAH pratilezyAH - sadRzamanovRttayo yeSAM te apratilezyAHpravardhamAnapariNAmasampannAH, 'susAmaNNarayA , suzrAmaNyaratAH-zramaNasya bhAvaH zrAmaNyaM, zobhanaM zrAmaNyaM suzrAmaNyaM - sampUrNaH sakalasAvadyanivRttirUpaH saMyamaH tasmin ratAH=saMlagnAH, ' daMtA ' dAntAH - indriya- noindriyadamanaparAyaNA iti bhAvaH / ' iNameva ' idameva 'gigaMthaM ' nairgranthyaM- nirgranthAnAM bhAvo nairgranthyaM - zramaNadharmamayam ' pAvayaNaM ' pravacanaM-pra=prakRSTatayA-ucyate jIvAdisvarUpaM yasmin tatpravacanaM jainAgamaH tat ' puraokAu' ' puraskRtya = pramANIkRtya ' viharati ' viharanti // sU0 25 // ruktidoSa nahIM AtA hai / ( sohI ) ye zodhi - akaluSahRdayavAle the, athavA prANimAtrake mitra svarUpa the / ( aNiyANA) mokSarUpa phala jisake dvArA kATa diyA jAtA vaha nidAna hai, isa nidAna se ye sarvathA rahita the / ( apposuyA ) inameM viSayasambandhI koI utsukatA nahIM thI / ( aba hillesA ) inakA mAnasika vyApAra saMyama kI ArAdhanAse bAhirakI ora thoDA bhI nahIM jAtA thA / (appaDilessA) manake sAdhAraNa pravRttiko pratilezyA kahate haiM, parantu ve apratilezyA se - pravarddhamAna manake zubha pariNAmoMse yukta the | ( susAmaNNarayA ) ve suzrAmaNya meM rata the, arthAt sakala sAvadhakI 3ti hoSa bhAvato nathI. ( sohI ) tethe zodhi- auduSitahRdayavAjA tA. athavA prANimAtrA bhitrasva35 hutA. ( aNiyANA ) bhokSa3ya isa bhenAthI kapAI jAya che tene nidAna kahe che, tevA nidvAnathI tee sarvathA rahita hatA. ( apposuvA ) temanAmAM viSayasaMmaMdhI // utsustA nahotI, (abahillesA) temane mAnasika vyApAra saMyamanI ArAdhanAthI bahAranI tarapha jarApaNa jatA nahoto. (apaDilessA) bhananI sAdhAraNa avRttine prativezyA uhe che, paraMtu tethe| apratidvezyAthI = pravarddhamAna bhananAM zubha pariNAmothI yukta hatA. (susAmaNNarayA) tethe| suzrAmasyAM rata ( lAgI rahelA) hutA, arthAt saghaNA sAvadyanI nivRtti saMyamamAM tethe sahA salagna rahetA hutA, (daMtA) hAnta hatA Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 aupapAtikasatre mUlam-tesiNaMbhagavaMtANaMAyAvAyA vi viditA bhavaMti, paravAyA vi viditA bhavaMti, AyAvAyaM jamaittA nalavaNamiva TIkA-'tesi NaM bhagavaMtANaM' ityAdi / teSAM khalu zrImahAvIraziSyANAM bhagayatAM saMyamavibhUSitAnAm 'AyAvAyA vi' AtmavAdA api-svasiddhAntavAdA apiArhatavAdA apItyarthaH, viditA-vijJAtA bhavanti, 'paravAyA vi viditA bhavaMti' paravAdA bhapi viditA bhavanti-pareSAM-zAkyAdInAM vAdAH-matAni viditA bhavanti, svaparanivRttirUpa sayamameM ye sadA saMlagna rahate the| (daMtA) dAnta the, arthAt indriya aura noindriya-mana ke damana karanevAle the / (iNameva NiggaMthaM pAvayaNaM puraokAuM viharaMti) ye munijana- isI nirgrantha pravacanako Age rakhakara vicarate the, arthAt inakI saba pravRtti AgamAnukUla hI hotI thI // sU0 25 // tesi NaM bhagavaMtANaM' ityAdi-- (tesi NaM bhagavaMtANaM) bhagavAn mahAvIra ke saMyama se vibhUSita una ziSyoM ke ( AyAvAyA vi) AtmavAda-svasiddhAntapratipAdita --AItavAda bhI (viditA bhavaMti) vidita thA, arthAt bhagavAn mahAvIra ke ye ziSya svasiddhAnta-pratipAditatatvoM ke pUrNa jJAtA the / ( paravAyA vi viditA bhavaMti ) tathA zAkyAdiko kA kyA siddhAnta hai, yaha bhI inheM vidita thaa| matalaba kahane kA yaha hai ki ye munijana svaparasiddhAnta ke pUrNavettA the| aisA koI bhI siddhAnta nahIM thA jo inakI arthAt driya bhane nadriyanu mana 42vAvA tA, (iNameva NigaMthaM pAvayaNaM purao kAuM viharaMti) te munishn| 2. nintha prayanane mAgaNa rAkhIne vicaratA hatA, arthAt temanI sarve pravRtti Agamane anukULa ja yatI tI. (sU. 25) 'tesi NaM bhagavaMtANaM tyAhi. (tesi NaM bhagavaMtANaM) sayamayI vibhUSita mAvAna mahAvIrana te ziSyo ( AyAvAyAvi) yAtmavAha-vasiddhAMta-pratipAdita tatva-mAtA 55 (viditA bhavaMti) ngu tA, arthAt mAvAna mahAvIrana te ziSyo spasiritapratipAdita tattvAnA sa pUrNa sAtA ta. (paravAyAvi viditA bhavaMti) tathA zAkaya Adikene zuM siddhAMta che te paNa teo jANatA hatA. kahevAne matalaba e che ke te munijane svapara-siddhAMtanA pUrNa jJAtA hatA. e kaI paNa siddhAMta naheta ke je temanI najara bahAra hoya. haju teo kevA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 26 bhagavadantevAsivarNanam mattamAtaMgA acchiddapasiNavAgaraNA rayaNakaraMDagasamANA kuttiyAsiddhAntapravINatayA na kiJcidaviditaM teSAM bhavatIti bhAvaH / punaste kIdRzAH ? ityanekaivizeSaNaiHkathayati-'AyAvAyaM jamaittA' AtmavAdAn yamayitvA-svasidvAntAn punaH punarabhyasya-atiparicitAn vidhAya, 'nalavaNamiva mattamAtaMgA' nalavanamiva mattamAtaGgAH-krIDAdyartha punaHpunaHpravezena kamalavanaM yathA madonmattA gajendrA atiparicitaM kurvanti tathaiva te punaHpunarabhyAsena nijasiddhAntaM paricitaM kRtavanto'taste tattulyA ityarthaH / 'acchiha-pasiNa-cAgaraNA' acchidra-prazna-vyAkaraNAH-acchidrAH-nirantarAH-dhArAvAhikarUpAH praznA, nirantarANyuttarANi yeSu tAdRzAni vyAkaraNAni-vistArayuktavyAkhyAnAni yeSAM te-acchidrapraznavyAkaraNAH-punaHpunaHpraznottarasamucitavyAkhyAninipuNAH, ata eva- rayaNa-karaMDaga-samANA' ratna-karaNDaka-samAnAH-ratnAnAM magimANikyAdInAM karaNDako maJjUSA tasya samAnAstattalyAH, karaNDako yathA bahuvidharatnapUrNo bhavati dRSTi se bAhara ho| aura bhI ye kaise the ? so isa bAta ko Age ke vizeSaNoM dvArA sUtrakAra kahate haiM-(AyAvAyaM jamaittA nalavaNamiva mattamAyaMgA) jisa prakAra madonmatta gajarAja sarovara Adi meM krIr3A karane ke liye punaHpunaH praveza kara kamalavana se pUrNa paricita ho jAte haiM usI prakAra ye bhI jJAnarUpI sarovara meM krIDA karane ke liye punaH 2 praveza kara svapara-siddhAntarUpI kamalavana se pUrNa paricita the| ( acchida-pasiNa-vAgaraNA ) jaba ye pravacana karate the taba usameM zrotAjana dhArAvAhikarUpa se prazna kiyA karate the, unakA uttara bhI ye usI DhaMga se dete the / ( rayaNa-karaMDaka-samANA) isaliye ye aise jJAta hote the ki mAnoM ratnakaraNDaka haiM; jaise ratnoM kA karaNDaka aneka prakAra ke uttamottama amUlya ratnoM se bharapUra hotA utA te pata mAna vishessnnevaa| sUtra42 4 cha-(AyAvAyaM jamaittA nalavaNamiva mattamAyaMgA) 2ii rIte mahonmatta 424 sarova2 mAhibhAM krIDA karavA mATe vAraMvAra praveza karIne kamalenA vanathI pUrNa paricita thaI jAya che, tevI ja rIte teo paNa jJAnarUpI sarovaramAM krIDA karavAnA kAraNe vAraMvAra praveza karIne svapara-siddhAMtarUpI kamalavanathI pUrNa paricita hatA. (acchida-pasiNa-vAgaraNA) nyAre te apayana 42tA tA tyAre tebhA shrotaajano ekadhArI rIte prazna karyA karatA hatA ane tenA uttara paNa teo tevIja rIte bhApatA tA. (rayaNa-karaMDaga-samANA) methI tes| sevA sAgatAta, taNe ratnane karaMDio hoya. jema ratnone karaMDio aneka prakAranA uMcAmAM uMcAM Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika vaNabhUyA paravAipamaddaNA AyAradharA coisapuvvI duvAla saMgiNo tathaiva te'pi munivarAH samyagjJAnA diratnapUrNAH santi / punaste kIdRzAH ? ityAha- 'kutti - yAvaNabhUyA ' kutrikA''paNabhUtAH-kUnAM svargamartyapAtAlabhUmInAM trikaM kutrikaM, tAtsyAt tadvyapadeza iti kRtvA tatra sthitaM vastvapi kutrikamucyate, kutrikasya ApaNaH kutrikApaNaH / devAdhiSThitatvena svargamartyapAtAlalokatrayasaMbhavivastusampAdakahaTTa ityarthaH, tadbhUtAH - samIhitArtha - sampAdanalabdhiyuktatvena tattulyA iti bhAvaH / 'paravAipamahaNA' paravAdipramardanAH- paravAdinAM zAkyAdInAM matanirAkaraNena vijetAra ityarthaH / ' AyAradharA' AcAradharAH- AcArAGgasUtrasya dhArakAH yAvadvipAkasUtradharAH, 'corasapuccI' caturdazapUrviNaH caturdaza pUrvANi viSante yeSAM te caturdazapUrviNaH SaDguNahAnivRddhirUpasthAnasaMsthitAH parasparaM bhavanti nyUnAdhikyena, tathAhi yaH kazcit sakalAbhilApyavastubeditayA caturdazapUrvI sa utkRSTaH, tato'nye sUtrArthatadubhayarUpatAratamyAccaturdazapUrvadharAH / 'duvAla saMgiNe / ' dvAdazAGginaH - dvAdazAni-aGgAni AcArAGgAdIni khanti hai usI prakAra ye sAdhujana bhI samyagdarzana evaM samyagjJAna Adi vividha guNarUpa ratnoM se bharapUra the / (kuttiyAtraNabhUyA ) ye kutrikApaNa tulya the / jisa ApaNa dUkAna ) meM svarga martya, pAtAla - tInoM loka kI vastue~ rahatI haiM, usako 'kutrikApaNa' kahate haiM / usa kutrikApaNa se sabhI abhilaSita vastue~ milatI haiM / usI prakAra ye abhilaSita tInoM loka ke padArthoM ke sampAdana karane kI labdhiyoM se yukta the / ata eva kutrikApaNa-tulya the / ( paravAipamaddaNA ) paravAdiyoM ke mata ko nirAkaraNa karane se ye unake vijetA the / ( AyAradharA ) AcArAMga sUtra se lekara vipAkasUtrataka ke AgamoM ke ye dhAraka the / ( cohasapubbI ) caudahapUrvI ke ye pAThI the / isa prakAra ye saba ke saba ( dubAlasaMgiNo ) dvAdazAMga ke vettA the / (smttkiMmatI ratnAthI bharapUra hAya che tema e sAdhujanA paNa samyagdarzana temaja samyajJAna Adi vividha guNarUpa ratnAthI bharapUra DatA, (kuttiyAvaNabhUyA) teo kutrikApaNu jevA hatA. je ApaNu (kAna)mAM svarga martya ane pAtALa traNe leAkeAnI vastuo rahetI hAya tene 'krutrikA' kahe che. te kutrikApaNamAM badhI icchita vastuo maLe che, tevI rIte teo paNa traNe leAkeAnA Icchita padArtho meLavavAnI labdhivALA hatA. ethI tee kutrikApaNu jevA hatA. (AyAradharA) mAnyAzaMgasUtrathI sahane viSAsUtra sudhInAM bhAgabhAnA tethe dhAra 1 tA. ( cohasapuvvI) yauha pUrvonA tethe lagunArA hutI. the prahAre the tabhAbhe tabhAbha (dubAlasaMgiNA ) dvAdazAMganA jJAtA utA (samattagaNipiDagadharA ) samasta 182 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sU. 26 bhagavadantevAsivarNanam samattagaNipiDagadharA sabakkharasaNNivAiNo sababhAsANugAmiNo ajiNA jiNasaMkAsA jiNA iva avitahaM vAgaramANA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti // sU0 26 // yeSAM te dvAdazAGginaH-dvAdazAGgAgamajJAtAraH, dvAdazAGgajJAtRtve'pi samastazrutadharatvaM na sidhyatItyata Aha-'samattagaNipiDagadharA'samastagaNipiTakadharAH-gaNA-gacchaH,guNagaNo vA'syA'stIti gaNI-AcAryaH tasya piTaka iva piTakaH sarvasvamityarthaH, samastasya gaNipiTakasya dharAH dhArakAH ataeva-'sabakkhara-saNNivAiNo' sarvA'kSarasannipAtinaH,yadyapi na kSarati-svabhAvAnna kadAcitya cyavate ityakSaraM paraM tattvaM kevalajJAnAdirUpam , tathApyatra akSara-zabdA svaravyaJjanabhedena bhinne varNasamudAye, tatazca-akSarANAM sannipAtAH saMyogAH svavargaparavagaiH saMmIlanAni-akSarasannipAtAH, sarve cate'kSarasannipAtAH, te santi yeSAM te sarvA'kSarasannipAtinaHsarvAkSarajJAnavanta itibhaavH| 'savvabhAsANugAmiNo' sarvabhASAnugAminaH-sarvAzca tA bhASAH-bhASaNAni, yadvA bhASyante iti bhASAH= vyaktavacanAni, AsAM bhASANAM saMkRtaprAkRtA''daya AryA'nAryAdayo bahavo bhedA bhavanti, tAHsarvabhASA anugacchanti evaM zIlAH sarvabhASAnugAminaH, 'ajiNA' ajinAHasarvajJatvAditi bhaavH| jayanti karmaripUn iti jinAH sarvajJAH, ye jinA na bhavanti te aninAH-asarvajJAH, tathApi-'jinasaMkAsA, jinasaGkAzAH-jinasadRzAH pRSTanirvacanakArigaNipiTaga-dharA) samastagaNipiTaka ke dhAraka the| (savvakkharasaNNivAiNo) yadyapi kevalajJAnAdirUpa tattva-akSara zabda se gRhIta honA cAhiye thA, parantu aisA akSara yahAM gRhIta nahIM huA hai, kintu svara evaM vyaMjana ke bheda se bhinna varNasamudAya kA hI yahAM akSara zabda se grahaNa kiyA gayA hai| sannipAta zabda kA artha saMyoga hai| ye munijana, sarva prakAra ke akSaroM ke saMyoga se kyA artha hotA hai, usake jJAtA the| ( savva-bhAsA-NugAmiNo) Arya evaM anArya saba deza kI bhASA ke ye saba jAnakAra the| (ajiNA) ye sarvajJa to nahIM the para (jiNasaMkAsA) sarvajJa ke jaise the| gaNipiTanA tasA pA24 tA. (savvakkharasaNNivAiNo) ne sajJAna AdirUpa tattva-akSara zabdathI levo joItuM hatuM, paraMtu evo akSara ahIM levAyo nathI, paNa svara temaja vyaMjananA bhedathI judA varNasamudAyaja ahIM akSara zabdathI levAmAM AvyuM che. sannipAta zabdane artha saMga che. e munijane sarva prakAranA akSaranA saMyegathI zuM artha thAya che tenA jJAtA utA. (savva-bhAsA-NugAmiNo) mArya tabha04 anArya yA dezanI bhASAna tye| mA 142 u. (ajiNA) te sarvajJa tanaDAta; 55 (jiNasaMkAsA) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika mUlam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave aNagArA bhagavaMto, iriyAsamiyA tvAd avisaMvAdivacanatvAcceti bhAvaH / jiNA iva avitahaM vAgaramANA' jinA iva avitathaM vyAkurvANAH - jinavad yAthAtathyena - yadvastu yAdRgeva tathA kathayantaH 'saMjameNa' saMyamena - sAvadyayogaviramaNalakSaNena 'tavasA ' tapasA 'appANaM bhAvemANA viharaMti' AtmAnaM bhAvayanto viharanti // sU0 26 // 184 TIkA- 'teNaM kAleNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antevAsineA bahavo'nagArAH, 'bhagavaMtA' bhagavantaH - saMyamazobhAvantaH, 'iriyAsamiyA' IryAsamitAH - IraNaM - gamanamIryA, tasyAM samitAH = pamyakpravRttAH, gamane ( jiNA iva avitahaM vAgaramANA ) jina - sarvajJa - prabhu jisa prakAra yathArtha kI prarUpaNA karate haiM usI prakAra ye bhI avitatha - jo vastu jaisI thI usI taraha se usakI vyAkhyA karane vAle the / (saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti) ye saba ke saba sAdhujana sAvadyayogaviramaNalakSaNarUpa 17 prakAra ke saMyama se evaM anazanAdi 12 prakAra ke tapa se AtmA ko bhAvita karate hue prabhu ke sAtha vicarate the || sU0 26 || ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' ityAdi ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ) usa kAla aura usa samaya meM ( samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke ( aMtevAsI ) pAsa meM rahanevAle ( bahave aNagArA bhagavaMto ) sabhI anagAra bhagavAna ( iriyAsamiyA ) IryAsamiti se yukta the, arthAt anya jIvoM kI kisI bhI prakAra se virAdhanA na sarvajJa vA hutA. ( jigA iva avitahaM vAgaramA NA) nina- sarvajJa-prabhu ne ahAre yathAnI prarUpaNA kare che teja prakAre te paNa avitatha-je vastu jevI hatI tevI tathA tenI vyAkhyA 42nAza hutA. ( saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANa viharati ) tethe tamAma sAdhuna sAvadyayoga virabhAMzu sakSaNa35 17 prakAranAM saMyamathI tema ja anazana Adi 12 prakAranAM tapathI AtmAne bhAvita karatA karatA prabhunI sAthe vicaratA hatA. (s0 26) samaeNaM " ityAhi. " teNaM kAleNaM teNa ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te ANa mane te sabhayabhAM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrabhANu bhagavAn mahAvIranA (aMtevAsI) pAse rahevAvAjA ( bahane aNagArA bhagavaMtA ) dhaNA anagAra lagavAna ( iriyAsamiyA ) dharyAsabhiti Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 pIyUSavarSiNI-TIkA. su. 27 bhagavadantevAsivarNanam. bhAsAsamiyA esaNAsamiyA AyANa-bhaMDa-matta-nikkhevaNA-samidattAvadhAnA ityarthaH, yathA'nyajIvasya kathamapi virAdhanA na bhavet tathopayogapUrvakagamanazIlA iti bhAvaH / 'bhAsAsamiyA' bhASAsamitAH- bhASAsamitiyuktAH-bhASAsamitirniravadyavacanapravRttistayA yuktA ityrthH| 'esaNAsamiyA' eSaNAsamitAH-eSaNAyAmudgamAdidvicatvAriMzaddASavarjanena samitiH-samyakpravRttireSaNAsamitistayA yuktAH, vizuddhA''hArAdigrahaNAnveSaNopayogayuktA ityrthH| 'AyANa-bhaMDa-matta-nikkhevaNA-samiyA' AdA na-bhANDa-mAtra-nikSepaNAsamitAH-AdAne grahaNe-asya bhANDamAtrayorityanena sambadhaH-pratyAsattinyAyAt , sAhacaryAdvA / dehalIdIpanyAyAdvA bhANDamAtrazabdasya AdAnanikSepAbhyAM saMbandhaH, bhANDamAtrayoH-bhANDasya pAtrasya, mAtrasya vastrAdyupapakaraNasya cetyarthaH; ho isa prakAra upayogapUrvaka gamana karane ke svabhAvavAle the| ( bhAsAsamiyA) niravadyavacanapravRtti se yukta the| (esaNAsamiyA) eSaNA meM udgamAdika 42 doSoM kA parivarjanapUrvaka pravRtti karanA isakA nAma eSaNAsamiti hai| isa samiti se yukta eSaNAsamita hai| ye sAdhujana vizuddha AhArAdike grahaNa meM evaM anveSaNameM upayoga-viziSTa the| ( AyANa-bhaMDa-matta-nikkhevaNA-samiyA) AdAna zabda kA artha grahaNa hai| isakA saMbaMdha pratyAsattinyAya se, athavA sAhacarya se bhANDamAtra ke sAtha hai| athavA-bhANDamAtra zabda kA sambandha -- dehalI--dIpaka ' nyAya se AdAna aura nikSepa ina donoM ke sAtha hotA hai| ye sAdhujana bhANDa=pAtra evaM mAtra vastrAdika upakaraNa ke AdAna-grahaNa aura nikSepaNa-rakhanA rUpa samiti se yukta the / vALA hatA, arthAt bIjA nI kaI paNa prakAre virAdhanA na thAya evI rIta upayogapUrva gamana 42vAnA svabhAva tA. (bhAsAsamiyA) niravadhapayana-pravRttiAmA utA. (esaNAsamiyA) aSaNAmA vAma mA 42 hoSAnAM parivarjanapUrvaka pravRtti karavI tenuM nAma eSaNAsamiti che. A samitithI yukta je che te eSaNAsamita che. te sAdhujane vizuddha AhArAdika levAmAM tabhA tana manveSabhA upayogaviziSTatA, (AyANa-bhaMDa-matta-nikkhevaNA-samiyA) AdAna zabdano artha grahaNa che, tene saMbaMdha pratyAsattinyAyathI athavA sAhacaryathI bhAMDamAtranI sAthe che. athavA bhAMDamAtra zabdane saMbaMdha dehalI dIpaka' nyAyathI AdAna ane nikSepa e beunI sAthe thAya che, te munio bhAMDapAtranA ane vastrAdika upakaraNanAM AdAna-grahaNa ane nikSepaNuka mUkavArUpa samitithI yukata hatA, arthAt pAtra temaja vastrAdika upakaraNonAM Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 yA uccAra- pAsavaNa- khela - jalla-siMghANa pAriDAvaNiyA-samiyA maNaguttA vayaguttA kAyaguttA guttA guttiMdiyA guttabaMbhayArI amamA akiM aupapAtika tayornikSepaNe-avasthApane samitAH - supratilekhana - mArjanAdyupayogapUrvakapravRttiyuktAH, 'uccArapAsavaNa - khela - jalla-siMghANa - pAriTThAvaNiyA - samiyA' uccAra - prasravaNa - zleSma- jallaziGghANa - pariSThApanikA - samitAH, tatra - uccAraH - purISam, prasravaNaM-mUtraM, khela:- zleSmA, upalakSaNatvAnniSThIvanasyApi grahaNam, jallaH - svedajamalam, ziGkhANaM- nAsikAmalam, eteSAM pariSThApanikApariSThApanA-parityAgaH-saiva pariSThApanikA, svArthe kaH, tasyAM samitAH, zuddhasthaNDilAzrayaNAtsamyagupayuktAH / ' maNaguttA' manoguptAH - (1) trividhA manoguptayaH - ArttaraudradhyAnAnubandhikalpanAjAlabiyogaH prathamA ( 2 ) zAstrAnusAriNI paralokasAdhikA dharmadhyAnAnubandhinI mAdhyasthyapariNatirdvitIyA, (3) sakalamanovRttinirodhena yoganirodhA'vasthAbhAvinI-AtmaramaNarUpA arthAt pAtra evaM vastrAdika upakaraNoM ke supratilekhana pramArjanAdika meM ye saba upayogapUrvaka pravRttiM karane vAle the / ( uccAra- pAsavaNa - khela - jalla-siMghANa - pAriTThAvaNiyA - samiyA) uccAra - purISa, prasravaNa - mUtra, khela - zleSmA, upalakSaNa se niSThIvanathUkanA, jalla- svedaja mela, ziMghANa - nAsikA kA mela ina sabake pariSThApana - rUpa samiti se yukta the | ( maNaguttA vayaguttA kAyaguttA ) gupti tIna prakAra kI hai - manogupti, vacanagupti aura kAyagupti; inameM manogupti tIna prakArakI hai - Artta evaM raudradhyAna kA parityAga karanA prathama manogupti hai, zAstra ke anusAra, paraloka kI sAdhaka aura dharmadhyAna ke sAtha anubandha rakhane vAlI mAdhyasthyapariNatirUpa dvitIya manogupti hai / sakala manovRtti ke nirodha se yogoM kI nirodhAvasthA meM honevAlI pariNati - AtmA meM ramaNarUpa pariNati supratilekhana ane pramAna AphrikamAM te badhA upayAgapUrvaka pravRtti karavAvALA hutA. uccaar-p|svnn-khel-jll-siNghaann pAridrAvaNiyA -samiyA ) ubhyAra=purISa, prasavaNu=bhUtra, bhesa=zleSmA, upalakSaNathI niSThIvana - thumvu, bhasa - parasevAnA bhesa, zighANu - nAnA bheTA, mA adhAnA pariSThAyana35 samitithI yukta tA. (maNaguttA vayaguttA kAyaguttA) guptitra prahAranI che manogupti, vanyanazupti mane yazupti, temAM maneApti traNa prakAranI che-Atta temaja raudra dhyAnanA parityAga karavA e prathama maneApti che, zAstrane anusaranArI paraleAkanI sAdhaka ane dhama dhyAnanI sAthe anubaMdha rAkhanArI mAdhyasthyapariNatirUpa bIjI maneApti che. badhI maneAvRtti mAtranA nirodhathI yAgAnI nirodhAvasthAmAM thanArI pariNati-AtmAmAM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 pIyUSavarSiNI-TIkA. sU0 27 bhagavadantevAsivarNanam tRtIyA / uktaM ca yogazAstre vimuktakalpanAjAlaM samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manastajjJairmanoguptirudAhRtA ||iti|| tayA manoguptyA yuktaaH-mnoguptaaH| 'vayaguttA' vacoguptAH-vacanaguptiyuktAH, vacanaguptizcaturvidhA, uktaM ca saccA taheva mosA ya saccAmosA taheva ya / cautthI asaccamosA ya, vayaguttI cauvvihA // (utta0 a. 24 gA. 22) chAyA--satyA tathaiva mRSA ca satyamRSA tathaiva ca / caturthyasatyamRSA ca vacoguptizcaturvidhA / vacoguptiH vacanaguptizcaturvidhA-satyA, mRSA, satyamRSA asatyamRSA ceti / jIvaM prati--' ayaM jIvaH ' iti kathanaM satyA, jIvaM prati 'ayamajIvaH' iti kathanaM mRSA, pUrvamanirNIya vadati-'adyAsmin tIsarI manogupti hai| yogazAstra meM yahI bAta kahI hai vimuktakalpanAjAlaM samatve supratiSThitam // AtmArAmaM manasta manoguptirudAhatA // ___ isa manogupti se yukta hone kA nAma manogupta hai| vacanagupti se yukta honA so vacanagupta hai| vacanagupti 4 prakAra kI hai " saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya // cautthI asaccamosA ya vayaguttI caubvihA // ( utta0 a0 24 gA. 22) artha isa gAthA kA isa prakAra hai| satya, mRSA, satyamRSA aura asatyamRSA; isa prakAra vacana 4 prakAra ke hote haiM; (1) jisa vastu kA jaisA svarUpa ramaNarUpa pariNati e trIjI managupti che. zAstramAM eka vAta kahI che vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / ___ AtmArAmaM manastajjJa, - manoguptirudAhatA // A maguptithI yukta hevAnuM nAma mane gupta che. vacanaguptithI yukata vacanagupta che. vacanagupti 4 prakAranI che. saccA taheva mosA ya saccAmosA taheva ya / cautthI asaJcamAmA va vayaguttI caubihA // (utta0 a0 24gA0 22) gAthAne artha A prakAra che satya 1, mRSA 2, satyamRSA 3 ane asatyamRSA 4-e prakAre vacana 4 prakAranA thAya che. (1) je vastunuM jevuM svarUpa hoya te vastune te ja svarUpathI prakAzita Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 aupapAtikamA nagare zataM bAlakA jAtAH' iti tatkathanaM satyamRSA / ' svAdhyAyasamaM tapo nAsti' iti kathanaM caturthI asatyamRSA, yadvacanaM na satyaM nApi mRSA, sA caturthIti, caturvidhavacanayoganivRttirvacoguptiriti bhAvaH / 'kAyaguttA' kAyaguptAH-gamanAgamanapracalanAdikriyAyA gopanaM kAyaguptiH, kAyaguptirdvidhA-ceSTAnivRttirUpA, yathAgamaM ceSTA-niyamarUpA ca / tatra parISahopasargAdissaMbhave'pi yat kAyotsargakaraNAdinA kAyasya nizcalatAkaraNam , sarvayoganirodhAvasthAyAM vA sarvathA yat kAyaceSTAnirodhanaM sA prathamA / gurumApRcchaya zarIrasaMstArakabhUmyAdihai usa vastu ko usI svarUpa se prakAzita karanevAlA vacana satyavacana hai; jaiseyaha jIva hai / (2) jIva ko ajIva kahanA mRpAvacana hai| (3) mizritavacana satyamRSA vacana hai; jaise-Aja isa nagara meM sau bAlaka janme haiN| yaha vacana mizrarUpa isaliye hai ki isameM sau kA nirNaya nahIM hai| (4) jo vacana mRSA bhI na ho aura satya bhI na ho aise vacana kA nAma asatyamRSA hai; jaise-svAdhyAya samAna tapa nahIM hai "-aisA vacana na satya hai aura na asatya hI hai, arthAt vyavahAra vacana hai / isa 4 prakAra ke vacanayoga kA vacanagupti meM nirodha ho jAtA hai / gamana-Agamana Adi kriyA kA jisameM nirodha hai vaha kAyagupti hai| yaha kAyagupti 2 prakArakI hai-ceSTAnivRttirUpa 1, yathA-Agama-ceSTAniyamanarUpa 2 / parISaha evaM upasarga ke Anepara bhI zarIra se mamatva kA parityAga kara jo use nizcala karanA hai, athavA sarvayogoM kI nirodha-avasthA meM jo sarvathA kAya kI ceSTAoM kA nirodha karanA hai yaha ceSTAnivRttirUpa pahalI kAyagupti hai| guru se pUchakara zArIrika kriyAoM kI nivRtti ke samaya, karavAvALuM vacana satyavacana che. jemake A jIva che. (2) jIvane ajIva vume bhRSApayana cha. (3) bhivayana satyabhUSAvayana cha bha3 Aje A nagaramAM se bALaka janmyAM che. A vacana mizrarUpa eTalA mATe che ke emAM sene nirNaya nathI. () je vacana mRSA paNa na hoya ane satya paNa na hoya evAM vacananuM nAma asatyamRSA che, jema "svAdhyAyanA jevuM tapa nathI." evA vacana nathI te satya ke nathI asatya, arthAt vyavahAravacana che. A cAra prakAranAM vacanagano vacanaguptimAM nirodha thaI jAya che. gamanaAgamana-Adi kiyAone jemAM nirodha hoya tene kAyamusi kahe che. A kAyagupti be prakAranI che-1 ceSTAnivRttirUpa, ane 2 yathA-Agama-ceSTAniyamanarUpa. parISaha temaja upasarganA AvavA chatAM paNa zarIrathI mamatvane tyAga karIne je tene nizcita karavuM, athavA sarva yogonI niradha-avasthAmAM je sarvathA kAyanI ceSTAone nirodha karavuM te ceSTA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 27 bhagavadantevAsivarNanam 189 pratilekhanApramArjanAdisamayoktakriyAkalApapuraHsaraM zayanAsanAdi vidheyam , tataH zayanAsananikSepAdAnAdiSu svecchayA ceSTAparihAreNa niyatA-zAstraniyamAnusAriNI yA kAyaceSTA sA dvitiiyeti| uktaM ca-upasargaprasaGge'pi kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya kAyaguptirniMgadyate // 1 // zayanAsananikSepAdAnasaMkramaNeSu ca / sthAneSu ceSTAniyamaH kAyaguptistu sA parA ||2||iti|| tayA yuktAH / 'guttA' guptAH-azubhayoganigraho guptistayA yuktAH, 'guttidiyA' guptendriyAH-guptAni-asaMyamasthAnebhyaH surakSitAni-indriyANi yaiste guptendriyAH, 'guttaathavA bhUmi AdikI pratilekhanA evaM pramArjana karate samaya jo apanI icchAnusAra zArIrika ceSTAoM kA parityAga karanA hai, evaM guru Adi kI AjJAnusAra zayana, Asana, nikSepaNa evaM AdAnAdika meM kAyaceSTA kA niyamana karanA hai vaha dUsarI kAyagupti hai / kahA bhI hai-upasargaprasaMge'pi, kAyotsargajuSo muneH| sthirIbhAvaH zarIrasya, kAyaguptirniMgadyate // 1 // zayanAsananikSepA,-dAnasaMkramaNeSu ca / sthAneSu ceSTAniyamaH kAyaguptistu sA parA // 2 // zlokoM kA artha Upara likhe bhAvake anusAra hai| ye sAdhujana kAyagupti ke ArAdhaka the| ata eva ( guttA) azubha yoga ke nigraharUpa gupti se ye munijana yukta the| ( gutiMdiyA) asaMyamasthAnoM se indriyoM ko surakSita rakhanevAle the, isaliye inheM guptendriya kahA gayA hai| ( guttavaMbhayArI) nau| nivRttirUpa pahelI kAyamurti che. gurune pUchIne zArIrika kriyAonI (zaucAdinI) nivRttinA samaye athavA bhUmi AdinI pratilekhanA temaja pramArjana karavAnA samaye je pitAnI IcchA pramANe zArIrika ceSTAone parityAga karavAne che, temaja guru AdinI AjJA-anusAra zayana, Asana, nikSepaNa, temaja AdAnAdikamAM kAyaSTAnuM niyamana karavAnuM hoya che, te bIjI kAyagupti che. 4dhu 54 cha - upasargaprasaGge'pi, kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya, kAyaguptirnigadyate // zayanAsananikSepA,-dAnasakramaNeSu ca / sthAneSu ceSTAniyamaH kAyaguptistu sA parA // kene artha upara lakhelA bhAva pramANe che. te sAdhujane kAyamuktinA ArAdhaka hatA. mATeja (gutta) azubhAganA nigraharUpa guptithI te munijane yuta al. (guttiMdiyA) masa yamana sthAnothI chadriyAne surakSita rAmavANA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 aupapAtikasUtre caNA akAhA amANA amAyA aleAbhA saMtA pasaMtA uvasaMtA pariNivvuyAaNAsavAagaMthA chiNNagaMthA chiNNasAyAniruvalevA, baMbhayArI' guptabrahmacAriNaH-guptaM navabhibrahmacaryaguptibhI rakSitaM brahma-maithunaviramaNaM caranti tacchIlAH, 'amamA' amamAH-mamatvarahitAH, 'akiMcaNA' akiJcanAH-nAsti kiMcana yeSAM te akiJcanAH-dharmopakaraNAtiriktavasturahitAH / 'akohA' akrodhAH krodhavarjitAH, 'amANA' amAnAH = mAnarahitAH, 'amAyA' mAyAH = mAyAvarjitAH, alobhA' alobhAH lobharahitAH, 'saMtA' zAntAH bahivRttyA zAntiyuktAH, 'pasaMtA' prazAntAH= antarvRtyA zAntiyuktAH, ata eva 'upasaMtA' upazAntAH=zItIbhUtAH 'pariNivvuyA' parinirvRtAH= karmakRtavikArarahitatvAt svasthIbhUtAH, ataeva 'aNAsavA' anAsravAH= AsravarahitAH, 'aggaMthA' apranthAH nirbanthAH, chigNAMthA' chinnagranthAH granthAti badhnAti AtmAnaM karmaNeti granthaH, sa dvividhaH-- dravyabhAvabhedAt , dravyaM-hiraNyAdiH, vATikA-sahita brahmacarya ke dhAraka the, isaliye gusabrahmacArI the| (amamA) mamatva se rahita the| (akiMcaNA) dharmopakaraNa se atirikta aura inake pAsa kucha nahIM thaa| (akohA) krodharahita the| (amANA) mAnarahita the| (amAyA) mAyArahita the| (alomA) lobharahita the| (saMtA) bAharase zAntiyukta the, (pasaMtA) bhAbhyantara se zAntiyukta the, ata eva (uvasaMtA) zItIbhUta the| (pariNivvuyA) karmakRta vikAra se rahita hone ke kAraNa svastha the, ata eva (aNAsavA) Asrava se rahita the| (aggaMthA) nimrantha the| (chiNNagaMthA) jo AtmA ko karmoM se jakar3e (bA~dhe) usakA nAma grantha hai| yaha do prakAra kA hotA hai| 1 dravyagrantha, dUsarA bhAvagrantha / hiraNyAdi dravyagrantha haiN| hutA, tethI temana guptadriya 43 cha. (guttabaMbhayArI) nvvaatti| (45) sahita prAyaryanu pAsana 42nA2 tA. (amamA) bhabhatthI 2Dita utA. (akiMcaNA) dharnA5424thI matirita mI temanI pAse nAtu (akohA) oghaDita tA. ( amANA) bhAna2Dita tA. (amAyA ) bhAyA2Dita tA. (alobhA) laDita tA. (saMtA) mahArathI zAntiyuta u. (pasaMtA) mAlyantarathI zantiyuta tA, mata seva ( uvasaMtA) zAnta-zAtIbhUta man62 2mane mahArathI zIta . (pariNivvuthA) 4bhata vidhArathI DAvAne 42Ne svastha utA, mata sava (aNAsavA) gAsavathI 2Dita al. (aggaMthA) nintha tA. (chiNNagaMthA) re mAmAne bhIthI 44DI rANe (mAMdhe) tenu nAma grantha che. e be prakAranA thAya che. 1 dravyagrantha ane 2 bhAvagrantha. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 27 gavadantevAsivarNanam 191 kaMsapAIva mukkatoyA, saMkha iva niraMgaNA, jIvo viva appaDihayagaI, bhAvo mithyAtvAdiH, sa vividho andhazchinno yaiste tthaa| 'chiNNasoyA' chinnasrotasaH-chinnasaMsArapravAhAH / 'nirupalevA' nirupalepAH-karmabandhaheturupalepo rAgAdistena rahitAH, nirupalepatAmeva 'kaMsapAIca' ityA de-'muhuyahuyAsaNo iva' ityantairupamAnopameyabhAvaiH pradarzayati, tatra-'kaMsapAIva muka hoyA' kAsyapAtrIya muktatothA muktaM tyaktaM toyamiva saMsArabandhahetutvAtsneho yaiste tathA, pathA kAMsyapAtryAM patitamapi jalaM liptaM na bhavati tathA saMsArabandhahetusteyu limo na bhavatIti bhAvaH; 'saMkha iva niraMgaNA' zaGkha iva mithyAtvAdi bhAvagrantha haiN| ina donoM prakAra ke granthoM se rahita hone ke kAraNa ye 'chinnayantha' kahe gaye haiN| (hiNNasoyA) saMsAra kA pravAharUpa srota inase alaga ho cukA thaa| (NiruvalevA ) dharmabaMdha meM kAraNabhUta rAgAdika lepa se bhI ye rahita the; isaliye nirupalepa the| isI bAta ko Age ke 'kaMsapAIva' se lekara 'muhuyahuyAsaNo iva' yahA~ taka ke uAmAna padoM ke dvArA sUtrakAra prakaTa karate haiM / (kaMsapAIva mukkatoyA) kA~se kA nAjana jisa prakAra pAnI ke saMsarga se sarvathA rahita hotA hai usI prakAra jala ke tulya: sneha ko saMsAra kA baMdhana kA hetu hone se jinhoMne sarvathA choDa diyA, athavA kA~se ke bhAjana meM girA huA jala jaise lipta nahIM hotA usI prakAra saMsArabaMvAhatu Asrava jinameM lipta nahIM hotA, ataH ve kA~se ke bhAjana ke samAna nirupaledha kahe gaye haiN| (saMkha iva niraMgaNA) zaMkha meM hiraNya Adi dravyagraMtha che. mithyAtva Adi bhAvagrantha che. A bane prakAranA granthathI rahita hovAnA kAraNe teone chinnagraMtha kahevAmAM AvyA cha. (chiNNasoyA) saMsAranA pravA35 srota temanAthI yasa yudhyA tA. (NiruvalevA) madhamA 4127 gAhapathI 5 te 2Dita Su, tathI ni3525 tA. mA04 vAtane mAnA 'kaMsapAIva' thI sAdhane 'suhuyahuyAsaNe| iva' mI sudhInAM pAnapothI sUtra42 548 42 cha. (kaMsapAIva mukkatoyA) 4isAnu pAsa bha pANInA sAthI savathA 2Dita jaya cha teja rIte jalanA tulya saha ja, saMsAranA baMdhanane hetu che tene jemaNe sarvathA choDI dIdho, athavA kAMsAnA vAsaNamAM paDelA pANI jema lipta thatAM (eTatAM) nathI, tevI ja rIte sa sArabaMdhanane hetu Asava jeomAM lipta thata nathI, tethI teone kAMsAnA vA saNanI peThe nirUpalepa kahevAmAM Avyo che. (saMkha iva niraMgaNA) zamana 55 2 hAta nathI tevI rIta Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 aupapAtikamatre jaccakaNagaMpiva jAyarUvA, AdarisaphalagA iva pAgaDabhAvA, kummo nIraGgaNAH-raGgaNaM rAgAdyuparaJjanaM tasmAnirgatAH, zake yathA kimapi raJjanadravyaM sthiti na labhate tathaiteSvanagAreSu rAgAdayo na tiSThantItyartha : / 'jIvo viva appaDihayagaI' jIva iva apratihatagatayaH-jIvo yathA zubhAzubhakarmavazAdavyAhatagatyA sarvatra yAti tathA apratihatA gatiryeSAM te tathA, dezanagarAdiSu apratibandhavihAritvena vAdAdiSukutIrthikamatanirAkaraNasAmopetatvena ca askhalitagatayaH, 'jaccakaNagaM piva jAyarUvA' jAtyakanakamiva jAtarUpAH-zodhitasuvarNamiva nirmalAH-rAgAdirahitA ityarthaH / 'AdarisaphalagA iva pAgaDabhAvA' AdarzaphalakA iva prakaTabhAvAH-prakaTAH prakaTitAH, bhAvAH-utpAdavyayadhrauvyasvabhAvakA jIvAjIvAdipadArthAH yaiste tathA, AdarzaphalakA jaise koI bhI raMga sthiti nahIM pA sakatA, usI prakAra rAgAdika bhI una anagAroM meM Thahara nahIM sakate the| ataH ye zaMkha ke samAna nIraGgaNa kahe gaye haiN| (jIvo viva appaDihayagaI) jIva jisa prakAra zubha aura azubha karma ke vaza prerita hokara avyAhata gati se sarvatra calA jAtA hai usI prakAra inakA bhI deza, nagara AdimeM apratihatagativihAra hone se evaM vAda-vivAda Adi meM kutIrthika matoM ke nirAkaraNa karane kI sAmarthya se yukta hone se ye bhI jIva ke samAna askhalitagativAle the| (jaccakaNagaM piva jAyarUbA) zodhitasuvarNa ke samAna ye bilkula nirmala the| (AdarisaphalagA iva pAgaDabhAvA) Adarza arthAt kAca jisa prakAra pratibimbita mukhAdika avayavoM ko yathAvasthita prakaTa karatA hai usI prakAra ye bhI apane jJAna ke dvArA utpAda vyaya evaM dhrauvya-viziSTa jIvAjIvAdika padArthoM ko prakaTa karate the| inakI rAgAdika paNa te anagAramAM rahI zakatA nathI, tethI teo zaMkhanI peThe nIra gae upAya cha. (jIvAviva appaDihayagaI) 71 bha zubha mane azubha karmavaza prerita thaIne avyAhata gatithI sarvatra cAlyo jAya, tema teonI paNa deza nagara AdimAM apratihatagati-vihAra hovAthI temaja vAdavivAda AdimAM kutIrthikamatonuM nirAkaraNa karavAnuM sAmarthya hovAthI teo paNa jIvanI peThe akhalitagativALA hatA. (jaccakaNagaM piva jAyarUvA) dheisA suvarNa nAvA tasA misa ni ta. (AdarisaphalagA iva pAgaDabhAvA) sAhaza arthAt arIso ma pratinimita mukha Adika avayavone yathAvasthita prakaTa kare che (dekhADe che) tema teo paNa pitAnAM jJAna dvArA utpAda, vyaya tema ja drauvya-viziSTa jIva-ajIva Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sU. 27 bhagavadantevAsivarNanam 193 iva gutiMdiyA, pukkharapattaM va niruvalevA, gagaNamiva nirAlaMbaNA, yathA pratibimbitAn mukhAdyavayavAn yathAvasthitaM prakaTIkurvanti, tathA yatkRtadezanayA janAnAM cittadarpaNe jIvAjIvAdisakalapadArthAH suspaSTaM prakAzante ityarthaH / 'kummo iva gutiMdiyA' kUrma iva guptendriyAH-kUrmo yathA bhayahetau sati saMvRtasarvendriyo bhavati tathA saMsArabhramaNabhayAd guptAni-viSayakaSAyebhyaH saMrakSitAni indriyANi yeSAM te guptendriyaaH| 'pukkharapattaM va niruvalevA' puSkarapatramiva nirupalepAH-yathA kamalapatraM nirliptaM sat jalopari tiSThati tathA nirupalepAH-paGkajalatulyasvajanaviSayasambandharahitA bhavantIti bhAvaH / 'gagaNamiva nirAlaMbaNA' gaganamiva nirAlambanAH-kulagrAmanagarAdhAlambanavarjitAH, jIvAjIvAdiviSayaka dezanA aisI hotI thI ki jisase manuSyoM ke cittarUpI darpaNa meM utpAdAdi--svabhAva vAle samasta jIvAdika padArtha acchI taraha-spaSTarUpa se pratibhAsita hone lagate the| (kummo iva gutiMdiyA) kacchapa jisa prakAra bhaya ke kAraNoM ke upasthita hone para samasta indriyoM ko laMgopita kara letA hai usI prakAra ye munijana bhI saMsAraparibhramaNa ke bhayase viSaya-kaSAyoM kI ora se apanI 2 indriyoM ko surakSita kiye hue rahate the| (pukkharapattaMva niruvalevA) jisa prakAra kamalapatra jala se nirlipta hokara usa ke Upara rahatA hai aura kIcaDa se utpanna hone para bhI jaise vaha usake saMbaMdha se rahita hotA hai isI prakAra ye sAdhujana bhI kIcaDa evaM jalatulya svajana, evaM viSayoM ke saMbaMdha se bilakula rahita the| (gagaNamiva nirAlaMbaNA) AkAza kI taraha ye kula, grAma aura nagara Adi ke sahAre kI apekSA nahIM rakhate the| ( aNilo iva nirAlayA) pavana kI taraha ghara Adika padArthone prakaTa karatA hatA. temanI jIvAjIvAdi viSayanI dezanA evI thatI hatI ke jethI manuSyanA cittarUpI darpaNamAM utpAda Adi svabhAvavALA samasta jIvAdika padArtha sArI rIte spaSTarUpe pratibhAsita thatA hatA. (kummo iva guttiMdiyA) Ayo ma nayanAM // 2 // mAvI 5i samasta iMdrione saMgapita karI le che tema e munijane paNa saMsAra-paribhramaNanA bhayathI viSayakaSAyanI taraphathI pitapatAnI IMdrione surakSita rAkhatA hatA. ( pukkharapattaM va niruvalevA) ma bhaNapatra sathI nirmita thane tenI 52 rahe che ane kIcaDathI utpanna thAya che te paNa jema te tenA saMbaMdhathI rahita hoya che tevI ja rIte sAdhujana paNa kIcaDa tema ja jalatulya svAna tema 4 vissyon| samathI bhisa 2Dita tA. ( gagaNamiva nirAlaMbaNA) 24AzanI peThe temA ma ane nA2 mahinA mAyanI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 aupapAtikasUtre aNilo iva nirAlayA, caMdA iva somalessA, sUroiva dittateyA, sAgaro iva gaMbhIrA, vihaga iva savvao vippAmukA, maMdaro iva appakaMpA, sArayasalilaMva suddhahiyayA,khaggivisANaM va egajAyA, 'aNilo iva nirAlayA' anila iva nirAlayAH-pavana iva gRharahitAH, 'caMdo iva somalessA' candra iva saumyalezyAH-anupatApahetumanaHpariNAmadhAriNaH, 'mUro ica dittateyA' sUrya iva dIsatejasaH-dravyataH zarIra ptyA bhAvato jJAnena ca dedIpyamAnAH / 'sAgara iva gaMbhIrA' sAgara iva gambhIrAH-harSazokAdikAraNasaMyoge'pi nirvikaarcittaaH| 'vihaga iva sabao vippamukkA' vihaga iva sarvato vipramuktAH-parivAraparityAgAt niyatavAsarahitatvAcceti bhAvaH / 'maMdaro iva appakaMpA' mandara iva aprakampAH-meruvat pariSahopasargapavanairacalitAH / "sArayasalilaM va suddhahiyayA' zAradasalilamiva zuddhahRdayAH-yathA zaradRtau jalaM nirmalaM bhavati tathA paramanirmalahRdayA iti bhAvaH / 'khaggivisANaM se rahita the| (caMdo iva somalessA) candra ke samAna inakI lezyA saumya thii| (mUro iva dittateyA) sUrya ke samAna ye dIpta tejavAle the| zArIrika kAMti dravyateja, evaM jJAna yaha bhAvateja hai| (sAgara iva gaMbhIrA ) sAgara ke tulya ye gaMbhIra prakRti ke the| harSa zoka Adi ke kAraNoM ke upasthita hone para bhI inake citta meM kisI bhI taraha kA vikAra utpanna nahIM hotA thaa| (vihaga isa sabao vippamukA) pakSI kI taraha ye niyamita nivAsa se rahita the| (maMdaro iva appakaMpA) meruparvata kI taraha parISaha evaM upasargarUpa pavana se ye acalita the / (sArayasalilaM va suddhahiyayA) zarada Rtu ke jala samAna unakA hRdaya nirmala thaa| (khaggivisANaM va egajAyA) khaDgI mapekSA 2mata nahatA. ( aNilo iva nirAlayA ) pavananI pe gharathI 2Dita utA. ( caMdo iva somalessA) yaMdranI peThe tebhanI vezyA saumya tI. (sUro iva dittateyA ) sUryanA peThe tethe! vIsa-te42vI tA. zArIri, ti drvyte| tama jJAna se bhAvate che. (sAgara iva gaMbhIrA) sAgarana vAlI2 pratinA teo hatA. harSa zeka AdinAM kAraNe AvI jatAM paNa temanA cittamAM koI 56 janA vi42 utpanna thatanahAto. (vihaga iva savvao vippamukkA) pakSInI pe tamA niyabhita nivAsathI 2Dita tA. (maMdaro iva appakaMpA) meru parvatanI peThe parISaha temaja upasargarUpa pavanathI teo acalita hatA. (sArayasalilaM va suddhahiyayA ) 126 RtunA sanI peThe tabhanaya nirmANa Datai. (khaggivisANaM va egajAyA ) maDagI ( 1 )nA zIrAnI peThe, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSa varSiNo-TIkA. sU. 27 bhagavadantevAsivarNanam bhAraMDapakkhIva appamattA, kuMjaro iva soMDIrA, vasabho iva jAya va egajAyA' khaDgiviSANamivaikajAtAH-khaDgI AraNyajIvaH-tastha viSANaM zRGga, tadekameva bhavati, tadiva ekajAtAH-ekIbhUtA-rAgAdisahAyarahitAH, kuTumbAdisAhAyyavarjitA ityrthH| 'bhAraMDapa vIva appamattA' bhAraNDapakSAMcA'pramattAH-bhAraNDapakSI-bhAraNDazcAsau pakSI ca bhAraNDapakSI, avaMdrijIvakastricaraNavAn dvAbhyAM grIvAbhyAM dvAbhyAM mukhAbhyAM ca yuktaH, dvayorjIvayorekamevodaraM bhavati,tau cAtyantamapramattatayaiva nirvAhaM lbhte| yadi kadAcidaivAt tatraiko'pi jIvaH pramAdaM karoti, tadA ubhayo zo bhavati, tasmAt sarvadA cakitacittau pramAdarahitau tau tiSThataH / tadvadapramattAH-tapaHsaMyamAdidharmarakSaNe pramAda hitA ityarthaH / 'kuMjaro iva soMDIrA' kuJjara iva zauNDIrAH-hastIva zUrAH kaSAyAdiripubhaJjanazIlAH / 'vasabho iva jAyatthAmA' vRSabha iva jAtasthAmAnaH-jAtaM sthAma-balaM yeSAM te jAtasthAmAnaH-vRSabhavatsaMjAtaparAkramA (gaiMDA ) ke sIMga kI taraha, ye rAgAdikoM kI sahAyatA se rahita hone ke kAraNa, ekasvarUpa the| (bhAraMDapakvIva appamattA) bhAraMDa pakSI kI taraha ye apramatta the| yaha pakSI do vavAlA hotA hai| isake tIna paira hote haiN| grIvA aura mukha isake do hote haiN| udara artha / peTa ekahI hotA hai / ye donoM jIva atyaMta apramatta hote haiN| yadi kadAcit eka jIva pramAda kare to donoM kA nAza hove / isaliye apramattacitta hokara ye donoM bahuta hI sAvadhAnI se rahate haiN| usI taraha ye munijana bhI tapa evaM saMyamAdika dharma ke rakSaNa karane meM pramAdavarjita the| ( kuMjaro iva soMDIrA) kuMjara ke samAna ye kaSAyAdika ke bhaMjana meM zauNDIra-zUravIra the| ( vasabho iva jAyasthAmA) vRSabha ke tamAzAhinI sahAyatAthI 2hita DAvAne 2Ne, sa42135 hutA. (bhAraMDapakkhIva appamattA) bhAra pakSInI peThe tes| mapramatta utA. 2 // pakSa meM jIvavALAM hoya che. tene traNa paga hoya che. Deka ane mukha tene be hoya che. udara (peTa) tene eka ja hoya che. te banne jIva bahu apramatta hoya che. je kadAcit eka jIva pramAda (bhUlo kare che te bannene nAza thAya che. tethI apramattacina (catura) thaIne te banne bahu ja sAvadhAnIthI rahe che. tevI ja rIte e munijana paNa tapa temaja saMyama Adi dharmanAM rakSaNa 42pAmA prabhA2Dita utA. (kuMjaro iva soMDIrA) 2 (DAthI)nI peThe teo kaSAya AdikanA bhaMga (nAza) karavAmAM zauDIra-zUravIra hatA. ( vasabho iva jAyatthAmA ) vRSamAnI peThe tes| maliSTha utA. ( sIho iva duddha Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 aupapAtika tthAmA, sIhA iva duddharisA, vasuMdharA iva savvaphAsavisahA, suhuhuyAsaNA iva teyasA jalaMtA // sU0 27 // 6 ityarthaH / ' sIho iva duddharisA ' siMha iva duIpAH - siMhavatparISahAdimRgairdurdharSA ityarthaH / vasuMdharA iva savvAsavisahA ' vasundharA iva sarvasparzaviSahA:- pRthvI yathA sarvaM sahyamasahyaM vA sparzaM sahate sarvaMsaheti cocyate tathaivaite sAdhavo'pi anukUlapratikUlaparISahopasargasusahA bhvnti| ' muhuyahuyAsaNI iva teyasA jalaMtA ' suhutahutAzana iva tejasA jvalantaH-suhutaH-suSThu hutaH - ghRtAdyAhutibhistarpito yo hutAzano vahniH - tadvattejasA - tapaHsaMyamatejasA jvalanto dIpyamAnA iti bhAvaH // atra upamAnasaMgrAhakam idaM gAthAdvayam : --- ' kaMse 9 saMkhe 2 jIve 3, jacce kaNage ya 4 Adarise 5 / kumme 6 pukkharapatte 7, gayaNe 8 aNile 9 ya caMda 10 sUre ya 11 // sAgara 12 vihage 13 maMdara 14, sArayasalilaM ca 15 khaggI ya 16 / bhAraMDe 17 gaya 18 vasahe 19, sIha 20 vasuMdharA 21 suhuyahue 22|| 2 || iti // sU0 27 // samAna ye baliSTha the| (sIho iva duddharisA ) siMha ke samAna ye durdharSa the / siMha jaise mRgAdikoM se apradhRSya hotA hai, usI prakAra mRga jaise parISahAdikoM se ye bhI calitacitta nahIM hote the| ( vasuMdharA iva savvaphAsavisahA ) pRthivI ke samAna sarvasparzasaha the| pRthivI jisa taraha sahane yogya athavA nahIM sahana karane yogya aise bhI sparza ko sahatI hai usI prakAra ye munijana bhI anukUla evaM pratikUla parISahoM ke upanipAta ko acchI taraha sahana karate the / ( muhuyahuyAsaNo iva teyasA jalatA ) suhuta agni kI taraha ye tapa aura saMyama ke teja se dedIpyamAna the / sU. 27 // risA ) siMhanA vA tethe durdharSa hutA. siMha ne bhRga aadi|thii aydhRSya hAya che tevI ja rIte mRgasamAna parISahu AdikAthI tee paNa calitacitt thatA nahotA. ( vasuMdharA iva savvaphAsavisahA ) pRthivInI peThe sarva sparza sahana karatA hatA. pRthivI jema sahevA yAgya athavA na sahana karavA yogya evA paNa sparzIne sahana kare che tevI ja rIte e munijane paNa anukULa tema ja pratikULa parISahonA upanipAta ne sArI rIte sahana karatA hatA. ( suhuhuyAsaNo iva teyasA jalatA ) suhuta agninI peThe tethe tapa mane saMyamanA tejathI deIpyamAna hatA. (s0 27) Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 28 bhagavadanteva sivarNanam 197 mUlam - natthi NaM tesi NaM bhagavaMtANaM katthai paDibaMdhe bhavai / seya paDabaMdhe cauvvihe paNNatte; taMjahA- davvao khetao kAlao bhAvao / davvao NaM- sacittAcittamIsiesa " " TIkA - natthi ' ityAdi / nAsti ayaM pakSaH, yat khalu si NaM bhagavaMtANaM ' teSAM khalu bhagavatAm-zrImahAvIrasvAminaH ziSyANAm katthai kvApi kasminnapi viSaye ' paDivaM bhavai ' pratibandhaH - AsaktiH bhavatIti, zrI mahAvIrasvAmino'ntevAsinAM saMyamapratibanvIbhUtaH ko'pi hetuH kutrA'pi na bhavatIti bhAva: / 'seya paDabaMdhe cautrihe paNNatte ' sa ca pratibandhazcaturvidhaH prajJaptaH 'taM jahA ' tadyathA-bhedaprakAra zvettham - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / teSu 'davvao NaM' dravyataH khalu 'sacittAcitta-mIsisu davvesu' sacittA'citta - mizriteSu dravyeSu / tatra - sacittaM - ziSyAdikam, acittaM=vastrAdikam, mizritam = ziSyasahitavastrAdikam eteSu dravyeSu; 'khettao' kSetrataH - 6 ' natthi NaM ' ityAdi / ( tesi NaM bhagavaMtANaM ) bhagavAna mahAvIra ke samIpa meM rahanevAle una sthavira bhagavantoM kA ( katthai ) kisI bhI viSaya meM ( paDibaMdhe ) pratibaMdha ( natthi ) nahIM thA / arthAt bhagavAn vIra prabhu ke ye samasta munijana saMyama ke vighAtaka kisI bhI viSaya meM Asakti nahIM rakhate the| ( se ya paDibaMdhe caunvihe paNNatte ) vaha pratibaMdha cAra prakAra kA kahA gayA hai; (taMjA ) vaha isa prakAra hai - ( davtrao khettao kAlao bhAtrao) dravya se, kSetra se, kAla se evaM bhAva se / ( davtrao NaM sacittA - citta - mI siesa davvesu) dravya se pratibaMdha 3 prakAra kA hai - ( 1 ) sacitta (2) acitta (3) sacittAcitta / 'aferi' Seule. ( tesi NaM bhagavaMtANaM ) bhagavAna mahAvIranA sabhIyabhAM rahevAvALA te sthavira lagavAne ( katthai ) yA viSayabhAM ( paDibaMdhe ) pratibaMdha ( natthi ) na heAtA, arthAt--bhagavAna vIraprabhunA te samasta munijanA sayamanA vidyAtaka hoya sevA artha yA viSayabhAM Asahita rAmatA nahotA. ( se ya paDibaMdhe cavvihe paNNatte) te pratigaMdha yAra prahAranA uDelA che. ( taMjahA ) te yA prAre che. ( davvao khettao kAlao bhAvao) dravyathI, kSetrathI, ajathI tebhana lAvathI. ( davvao NaM sacittA - citta - mI siesa davvesu) dravyathI pratigaMdha tra prahArano che- (1) sacitta, (2) athitta, ( 3 ) savittAyitta, ziSya yAhi sacitta che, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 aupapAtikasUtre davvesu / khettao-gAme vA Nayare vA raNaNe vA khette vA khale vA ghare vA aMgaNe vA / kAlao-samae vA AvaliyAe vA ANA'gAmevA' grAme vA, 'Nayare vA nagare vA 'raNNe vA araNye vA, 'khettevA' kSetre vA, khale dhAnyasaMma rdanasaMzodhanasthAne vA, 'ghare vA aMgaNe vA' gRhe vA'Gga ge vA / 'kAlo samaevA AvaliyAe vA' kAlataH-samaye sarvato jaghanye kAle, samayasya vistRto'rtha upAsaka dazAGgasyAgAradharmasaJjIvanIvRttito'vaseyaH / 'AvalikAyAm' asaMkhyAtasamaya rUpa yAm , 'ANApANue vA' AnaprANe vA= ziSyAdika sacitta haiN| vastrAdika ajIva padArtha acitta haiN| ziSyasahita vastrAdika sacittAcitta haiN| inameM ina munijanoM ko bilakula bhI Asakti nahIM thii| (khettao gAme vA Nayare vA raNe vA khette vA khale vA ghare vA aMgaNe vA) isI taraha kSetra kI apekSA grAma meM, nagara meM, jaMgala meM, kSetra meM, khala-dhAnyAdika ke kUTane aura phaTakane ke sthAna aise khalihAna meM, ghara meM athavA AMgana meM pratibaMdha nahIM thaa| (kAlao samae vA AraliyAe vA ANApANue vA thove vA lave vA muhutte vA ahoratte vA pakkhe vA mAse vA ayaNe vA aNNayare vA dIhakAlasaMjoge) kAlakI apekSA se samaya-saba se choTe kAla meM. isa samaya aura kAlakA vistRta artha 'upAsakadazAMga' kI 'agAradharmasaMjIvanI' vRtti meM kahA hai, vahAM se jAna lenA cAhiye / AvalikA meM, akhyAta samayakI eka AvalikA hotI hai; ucchvAsanizvAsakAlarUpa AnaprANa meM, stokameM-saptaprANapramANavAle kAlavizeSameM-sAta ucchvAsameM, lavameM-sAta vastrAdika ajIva padArtha acitta che. ziSyasahita vastrAdika sacittAcitta che. tamA se munizanAne misa 04 pAsahita nahAtI. ( khettao gAme vA Nayare vA raNe vA khette vA khale vA ghare vA aMgaNe vA) tevI rIte kSetranI apekSA-AmamA, nagaramAM, sabhA, metaramAM, sa-dhAnya parene TA. khAMDavAnAM sthAnabhUta evAM khalihAnamAM, gharamAM, AMgaNAMmAM pratibaMdha nahoto. (kAlao samae vA AvaliyAe vA ANa pANue vA thove vA lave vA muhutte vA ahoratte vA pakkhe vA mAse vA ayaNe vA aNNayare vA dIhakAlasaMjoge) sanI apekSAe samaya-sauthI cheDA kALamAM (A samaya ane kAlane vistRta artha "upAsakadazAMganI" "agAradharmasaMjIvanI" vRttimAM kahelo che tyAMthI jANI levuM joIe.), AvalikAmAM ( asaMkhyAta samayanI eka AvalikA thAya che), ucchavAsaniHzvAsa-kAlarUpa AnaprANamAM, stakamAM-saptaprANanA pramANa Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sa. 28 bhagavadantevAsivarNanam pANue vA thove vA lave vA muhatte vA ahoratte vA pakkhe vA mAse vA ayaNe vA aNNayare vA dohkaalsNjoge| bhAvao-kohe vA mANe vA mAyAe vA lohe vA bhae vA hAse vaa| evaM tesiMNa bhavai // sU0 28 // uccAsaniHzvAsa kAla ityarthaH, 'thove vA' stoke vA-satapANamAne vA kAlavizeSe, 'sata pAgANi se thove' ityukteH / 'lave vA'-'satta thovANi se lave' iti sasastokamite kAle vA, 'muhutte vA' muhUrte vA-lavAnAM satasatatipramANe kAle, 'ahoratte vA' ahorAtre vA-rAtridivasapramANe kAle vA, 'pakkhe vA' pakSe-paJcadazadivasapramANake kAle vA 'mAse vA' triMzadivasapramANake kAle vA, 'ayaNe vA' ayaneuttarAyaNadakSiNAyanabhedAdvividhe SaNmAsapramite kAle vA, 'aNNayare vA dIhakAlasaMjoge' anyatarasmin vA dIrghakAlasaMyoge-uktaprabhedAH bhinne vA saMvatsarAdirUpe kAle / 'bhAvao' bhAvataH-'kohe vA' krodhe vA 'mANe vA'-mAne vA, 'mAyAe vA'-mAyAyAM vA, 'lohe vA' lobhe vA 'bhae vA' bhaye vA, hAse vaa| 'evaM tesiM Na bhavai' evaM teSAM na bhavati, evaM-pUrvavarNitaprakAreNa tatra tatra pratibandhaH-AsaktisteSAM munInAM na bhavati ||suu0 28 // stoka arthAt 49 ucchavAsa-amita kAlameM, muhUrtameM-77 lavoMse pramita kAlameM, ahorAtrameM, pakSa-15 dinake kAlameM, mAsa-30 dina-pramANa samayameM, ayanameM uttarAyaNadakSiNAyana rUpa cha cha mahinoMmeM, evaM aura bhI saMvatsarAdirUpa bRhatsamayameM pratibaMdha nahIM thaa| (bhAvao) bhAvakI apekSAse (kohe vA mANe vA mAyAe vA lohe vA bhae vA hAse vA evaM tesi Na bhavai) krodhameM, mAnameM, mAyAmeM, lobhameM, bhayameM, athavA hAsyameM una munijanoMko kisIbhI tarahakA pratibaMdha nahIM thA // sU0 28 // jeTalA kALavizeSamAM-sAta usamAM, lavamAM-sAta stoka arthAt 49 usanA pramANanA kALamAM, muhUrtamAM-77 lothI pramita kALamAM, aho2trim, pakSa-15 dvipasanA mAM, bhAsa-30 41sanA samayamAM, aynmaaNuttarAyaNa-dakSiNAyanarUpa cha cha mahinAmAM, temaja bIjApaNa saMvatsara AdirUpa ain samayamA pratima nahoto. ( bhAvao) mAnI apekSAye ( kohe vA mANe vA mAyAe vA lohe vA bhae vA hAse vA evaM tesiM Na bhavai ) jodhamai, mAnamAM, mAyAmAM, lobhamAM, bhayamAM athavA hAsyamAM te munione koI paNa tren| pratimA nahoto. (sU. 28) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 aupapAtikasUtre mUlam-te NaM bhagavaMto vAsAvAsavajaM aTTa gimhahemaMtiyANi mAsANi gAme egarAiyA gayare paMcarAiyA, vAsIcaMdaNasamANa - 'te NaM bhagavaMto' ityaadi| te zrIvardhamAnasvAminaH ziSyAH khalu bhagavanto 'vAsAvAsavajaM' varSAvAsavarjam 'aTTha gimhahemaMtiyANi' aSTau graiSmahaimantikAn 'mAsANi' mAsAn , 'gAme egarAiyA' grAme ekarAtrikAH-yasmin divase'nagArA grAmamAgacchanti sa divasaH punaryAvannAvartate tAvatparyantaH kAla ekarAtrazabdena gRhyate; tenaikasaptAhanivAsina ityrthH| 'Nayare paMcarAiyA'-nagare paJcarAtrikAH-yasmin divase'nagArA nagaramAgacchanti sa divasaH paJcavAramAvartitaH paJcarAtramucyate, tenaikonatriMzadivasavAsina ityarthaH / sthavirakalpinAM zeSakAle ekasmin nagare maasklpvihaaritvaat| 'vAsI-caMdaNa-samANa-kappA' vAsI-candanasamAna-kalpAH, vAsI-'vasulA' iti prasiddhaH kASThatakSaNazastravizeSaH, vAsIva vAsI apakArI, tAM candanasamAnaM-candanavat kalpayanti manyante ye te vAsIcandanasamAnakalpAH-apakAriNamapyupakArakatvena manyamAnA ityrthH| tathA coktam 'teNaM bhagavaMto' ityAdi, (teNaM bhagavaMto) varddhamAna svAmI ke ve saMyamI ziSyajana (vAsAvAsavajja) varSAkAla-caumAsA choDakara ( aTTha gimhahemaMtiyANi mAsANi) grISmakAla evaM zItakAlake 8 mahInoMmeM (gAme) choTe gAmameM (egarAiyA) ekarAtriparyanta-eka saptAha taka aura (Nayare) nagarameM (paMcarAiyA) pAMca rAtritaka-29 divasa-paryanta Thaharate the| (vAsI-caMdaNa-samANa-kappA) ye apane apakArIjanako bhI upakArIrUpase mAnate the / athavA koI cAhe inheM vasUlAse chIle, cAhe caMdanase carce, donoM para samAna dRSTi rakhate the| kahA bhI hai 'teNaM bhagavaMto' tyAhi (teNaM bhagavaMto) paddhabhAna svAbhInA te sayabhI ziSyA (vAsAvAsavajja) varSAsa-yAmA choDIna (aTTha gimhahemaMtiyANi mAsANi) zrIbhAsa tebha zItana 18 mahinAmA (gAme) nAnA gAmamA (egarAiyA) me rAtri sudhI-me 24840DIyA sudhI, mane (Nayare ) nagaramA ( paMcarAiyA) pAMya rAtri sudhI-28 divasa sudhI 24tA tA. (vAsIcaMdaNasamANakappA) te pitAnA apakArI janene paNa upakArIrUpa gaNatA hatA. athavA kaI bhale temane vAMsalAthI chale ke bhale caMdanathI carce beupara samAna dRSTi rAkhatA hatA. kahyuM paNa che Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 29 bhagavadantevAsivarNanam " yo mAmapakarotyeSa, tattvenopakarotyasau // . zirAmokSAyupAyena, kurvANa iva nIrujam // " iti // yadvA-vAsyAM candanasamAnaH kalpa AcAro yeSAM te vAsIcandanasamAnakalpAH, yo mAmapakarotyeSa tattvenopakarotyasau / zirAmokSAyupAyena, kurvANa iva nIrujam // 1 // sajanoMkA jaba koI manuSya apakAra karatA hai, taba ve aisA samajhate haiM ki yaha jo merA apakArI hai so to vastutaH upakArI hI hai| kyoM ki isake apakAra se hamArI sahanazIlatA Adi guNoMkI parIkSA hotI hai, zatru-mitrameM, nindA-stuti-AdimeM samadRSTitA baDhatI hai| ataH yaha merA apakArI nahIM, pratyuta upakArI hai| jaise kisIkI gardanakI nasa yadi caDha jAtI hai, usako yathAsthAnameM baiThAneke vaida usakA zira pakaDakara bAyeM-dAyeM ghumAtA hai, usa samaya rogIko pIDA hotI hai, parantu nasake apane sthAna para baiTha jAne para pIDitakI pIDA zAnta ho jAtI hai, vaha nIroga ho jAtA hai, usI prakAra apakArI bhI apakArake dvArA sajanoMkI AtmAko, jo anAdikAlase svasthAnacyuta ho saMsArameM bhramaNa kara rahI hai; svasthAnameM sthita karatA hai| isaliye sajana apane apakArIko upakArIhI mAnate haiM, usa para Akroza kabhI bhI nahIM karate yo mAmapakarotyeSa tattvenopakarotyasau / zirAmokSAdyupAyena kurvANa iva nIrujam // 1 // sajjanene kaI manuSya jyAre apakAra kare che tyAre teo ema samaje che ke A je amAre apakArI che te te kharI rIte upakArI ja che. kemake tenA apakArathI amArI sahanazIlatA AdiguNanI parIkSA thAya che, zatru-mitramAM, niMdA-stuti AdimAM samadaSTipaNuM vadhe che. tethI te amArA apakArI nathI, paraMtu upakArI che. jemake koInI garadananI nasa je caDI jAya che te te barAbara ThekANe besADI devAne mATe vidya tenuM mAthuM pakaDIne jamaNuM-DAbuM pherave che. te vakhate regIne pIDA thAya che; paraMtu nasane pitAne ThekANe besI javAthI te rogInI pIDA zAMta thaI jAya che, ane te nirogI thaI jAya che. tevI ja rIte apakArI paNa apakAradvArA sajjanenA AtmAne-ke je anAdikAlathI potAnA sthAnathI gruta thai saMsAramAM bhramaNa karI rahela che tene potAnA sthAnamAM sthira kare che. tethI sajjana pitAnA apakArIne upakArIja mAne che. tenA para gusso kadI paNa karatA nathI. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 aupapAtikamare kappA samale kaMcaNA samasuhadukkhA ihaloga-paraloga-appaDibaddhA saMsArapAragAmI kammaNigghAyaNaTTAe abbhuTiyA vihrNti|suu. 29 // tathAcoktam "apakArapare'pi pare, kurvantyupakArameva hi mahAntaH / surabhIkaroti vAsI, malayajamapi takSamANamapi // " iti / 'samaleDhukaMcaNA' samaleSTukAJcanAH leSTuH-mRttikAkhaNDaH, kAJcanaM-suvarNa, te ubhe same tulye yeSAM te tathA, 'samamuhadukkhA' samasukhaduHkhAH, sukhe duHkhe ca samAnapariNAmA haiM, athavA-vAsI-apakArImeM caMdanake samAna hai AcAra jinakA aise ve sAdhujana the / caMdana vAsI dvArA vasUlA dvArA kATe jAne para bhI vasUlAke mukhako suvAsita karatA hai| kahA bhI hai apakArapare'pi pare, kurvansyupakArameva. hi mahAntaH / surabhIkaroti vAsI malayajamapi talamANamapi // 1 // .. tathA duSTa-svabhAvavAle manuSya yadyapi sajanoMkA nirantara apakAra hI karate rahate haiM, to bhI ve sajana una apakAriyoM para kabhI bhI kruddha nahIM hote haiM, unakA kabhI bhI apakAra nahIM karate haiM / pratyuta ve apakAriyoMkA bhI upakAra hI karate haiN| jaise caMdanavRkSa apane aGgako kATanevAle manuSyako, kATane ke sAdhana kuThArake mukhako bhI surabhita hI karatA hai // 1 // (samaleDhukaMcaNA) pASANa aura suvarNa ina donoM ko barAbara samajhate the / (smsuhathavA vAsI-apakArI prati caMdananA sarakho AcAra che jemane evA te sAdhujane hatA. caMdana vAsIddhArA-vAMsalAthI kapAI javA chatAM paNa vAMsalAnA mukhane suvAsita kare che. kahyuM paNa che- apakArapare'pi pare, kurvantyupakArameva hi mahAntaH / surabhIkaroti vAsI malayajamapi takSamANamapi / / tathA te duSTa svabhAvavALA manuSya je ke sajjanone hameza apakAra ja karyA kare che te paNa te sajjane te apakArIo upara kadI paNa krodha karatA nathI, kadI paNa temane apakAra karatA nathI, paraMtu te apakArIo upara paNa upakAra ja kare che. jema caMdanavRkSa pitAnAM aMgane kApavAvALA manuSyane, mane 45vAnA sAdhana guDAsanA bhumane para sujAdhita 42 cha. (1) (samalehakaMcaNA) pASANU mane suvarSa se mannane 12 / 12 samatA tA. ( samasuha Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA. sa. 29 bhagavadantevAsivarNanam 203 mUlam-tesi NaM bhagavaMtANaM eeNaM vihAreNaM viharamAityarthaH / ' ihaloga-paraloga-appaDibadvA' ihalokaparalokA'pratibaddhAH- lokadvayasukhAsaktirahitAH, 'saMsAra-pAra-gAmI' saMsAra-pAra-gAminaH-bhavasamudrataH svaparAtmatArakAH, 'kammaNigghAyaNadvAe abbhuTiyA viharaMti' karmanirghAtanArthamabhyutthitAH-sakalakarmanirjaraNArthaM kRtodyamA viharanti // sU0 29 // TIkA-'tesi NaM' ityAdi / teSAM zrImahAvIrasvAmiziSyANAM' 'bhagavaMtANaM' bhagavatAM tapaHyamazobhAzAlinAm, 'eeNaM vihAreNaM viharamANANaM' etena vihAreNa viharatAm-tatra vihAraH vicaraNaM-municaryA, yadvA vividhairanekaprakArairupadhibhAravahana-pAdacalanaparISahasahanAdirUpaiH kAyaklezaiH karmANi hiyante'neneti vihAraH, etena vihAreNa-grAmanagarA dukkhA ) sukha evaM duHkhameM samAna pariNAma vAle the / sukhameM harSa evaM duHkhameM viSAda isa prakAra viSamatA liye inake pariNAma nahIM the / (ihaloga-paraloga-appaDibaddhA) isa loka-saMbaMdhI evaM paraloka saMbaMdhI sukhoMkI Asakti inake hRdayameM nahIM thii| (saMsArapAragAmI) ye bhavarUpI samudrako tiranevAle the| (kammaNigghAyaNaTThAe abbhuTThiyA viharaMti) samasta karmoMkI nirjarA karaneke liye hI saMyamArAdhanameM tatpara hokara vicarate the // sU0 29 // 'tesi NaM bhagavaMtANaM' ityAdi, (tesi NaM bhagavaMtANaM) mahAvIra svAmIke ina sthavira bhagavantoMkA jo (eeNaM vihAreNa viharamANANaM) isa prakArake vihAra karate the| vihAra zabdakA artha munivaryA dukkhA ) supa tabha04 mA samAna pariNAmavAya tA. subhASa tema viSA (4) mevI viSama manAma nAtI. (ihalogaparaloga-appaDibaddhA ) 0 a4-sI 524-sadhA sumonI mAsahita tamanAyama nahotI. (saMsArapAragAmI) tasA sava35samudrane taravAvA tA. (kammaNigghAyaNaTTAe abbhuTThiyA viharaMti) samasta bhInI nirjarA karavA mATe ja saMyama-ArAdhanAmAM tatpara thaIne vicAratA hatA. (sU. 28) 'tesi NaM bhagavaMtANa' chatyahi, ( tesi NaM bhagavaMtANa ) se mahAvIra svAmIna ta sthavira saial (eeNaM vihAreNa viharamANANaM) / are viDA2 42tA tA. viDA2 shaan| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 aupapAtikasatre NANaM ime eyArUve sambhaMtarabAhirae tavovahANe hotthA / taM jahA-abhitarae vi chavihe, bAhirae vi chavdhihe / se digamanarUpeNa saJcaratAm , 'ime eyArUve' idametadrUpaM vakSyamANasvarUpaM 'sambhaMtaravAhirae' sAbhyantarabAhyaM 'tavovahANe' tapaupadhAnaM tapaHkarma 'hotthA' AsIt ; 'taM jahA' tadyathA-'abhitarae vi chavihe' Abhyantarakamapi SaDvidhaM, 'bAhirae vichabihe' bAhyamapi SaDvidham / 'se kiM taM bAhirae chabihe paNNatte' ? atha kiM tad bAhya SaDvidhaM prajJaptam ?-atheti hai| athavA-"vividhaiH-anekaprakArai-rupadhibhAravahana-pAdacalana-parISahasahanAdirUpaiHkAyaklezaiH karmANi hiyante aneneti vihAraH" isa vyutpattike anusAra saMyamopayogI vastrapAtrAdirUpa upadhiko svayaM uThAnA, vinA kisI savArIke pAdatrANa-rahita hokara calanA, kSudhAparISaha AdikA sahanA-Adi vividha kAyaklezoM dvArA karmokA haraNa kiyA jAtA hai jisase usakA nAma vihAra hai| isa vihAra se ve munivara grAma-nagarAdi meM vicarate the| ina munivaroM ke ( ime eyArUve ) isa prakAra vakSyamANa rUpa se (sabbhaMtaravAhirae tavovahANe hotthA) Abhyantara evaM bAhya tapa-upadhAna thA, arthAt ve tapasyA meM tatpara the / (taM jahA) vaha isa prakAra hai-(abhitaraevi chabihe bAhiraevi chabihe ) tapa do prakAra kA hai-eka Abhyantara tapa aura dUsarA bAhya tapa / inameM Abhyantara tapa bhI chaha prakAra kA hai aura bAhyatapa bhI chaha prakAra kA hai / ( se kiM taM bAhirae chavihe paNNatte) ye cha prakAra ke bAhyatapa artha bhuniyaryA cha. mathA-" vividhaiH anekaprakArairupadhibhAravahana-pAdacalana-parISahasahanAdirUpaiH kAyaklezaiH karmANi hiyante anena iti vihAraH" se vyutpttianusAra saMyama-upagI vastrapAtra AdirUpa upadhine pite upADavI, kaI vAhana vinA ane pagarakhAM vinA cAlavuM, sudhA (bhUkha)-parISaha, Adi sahana karavA vigere vividha kAyakalezedvArA karmono kSaya thAya che jenAthI tenuM nAma vihAra che. A vihArathI te munivare gAma nagara AdimAM vicaratA DatA. te muniparAnu ( ime eyArUve ) - prA2 vakSyamA 35thI (sabbhaMtarabAhirae tavovahANe hotthA ) mAnyata2 te 4 yA ta5 utuM; arthAt te tapasyAmA tat52 tA. (taM jahA) te 20 prAre cha-( abhitarae vi chavvihe bAhirae vi chavvihe) ta5 2. prA2nAM cha-4 mAlyA tara ta5, mane mIj bAhAtapa. temAM AtyaMtara tapa paNa cha prakAranAM che ane bAhyatA paNa che prajAnAM . (se kiM taM bAhirae chavihe paNNatte ? ) te cha prA2nu mAta5 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSarSiNI-TIkA. sU. 30 tapaHmvarUpavarNanam 205 kiM taM bAhirae chabihe paNNale?, taM jahA-aNasaNe 1 omoyariyA 2 bhikkhAyariyA 3 rasaparicAe 4 kAyakilese 5 paDisaMlINayA 6 / se kiM taM aNasaNe ? aNasaNe duvihe paNNate, taM Anantarye, tad bAhya-bahirdRzyamAnaM SaDvidha=SaTprakArakaM tapaH kiM-kIdRzaM prajJaptam ?-iti praznaH / uttaramAha-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA, 'aNasaNe' anazanam 1, 'omoariyA' avamodarikA (2), 'bhikkhAyariyA' bhikSAcarikA (3), 'rasapariccAe' rasaparityAgaH (4), 'kAyakilese' kAyaklezaH (5), 'paDisaMlINayA' pratisaMlInatA (6), etat SaDvidhaM tapo bahirdRzyate iti bAhyam / eSu anazanaM jijJAsuH ziSyaH pRcchati-'se kiM taM aNasaNe' atha kintadanazanam ? anazanaM kiMsvarUpaM katividhaM ceti praSTurabhiprAyaH / asyottaram-'aNasaNe duvihe paNNatte' anazanaM dvividhaM prajJaptam ? anazanam AhAraparityAgaH, tad dvividhaM prajJatam, dvividhatvaM prakaTayati-taM jahA' tadyathA 'ittarie ya' itvakauna haiM ? yaha prazna hai| uttara-(taM jahA ve chaha prakAra ke bAhya tapa isa prakAra haiM-(aNasaNe, omoyariyA, bhikkhAyariyA, rasapariccAe, kAyakilese,paDilINayA) anazana, avamodarikA, bhikSAcarikA, rasaparityAga, kAyakleza aura pratisaMlInatA ye bAhyatapa haiM / bAhyatapa ye isaliye kahe gaye haiM ki sabake liye prakaTarUpase dRSTigocara hote haiM / (se kiM taM aNasaNe ) ziSya prazna karatA hai-he bhadanta ! anazana tapa kA kyA svarUpa hai ? vaha kitane prakAra kA hai ?, uttara ( aNasaNe duvihe paNNatte ) anazana do prakAra kA hai / ( taM jahA ) usake ve do prakAra ye haiM-( ittarie ya Avakahie ya) itvarika aura yAvakathika / inameM itvarika apa kAla kA hai, aura yAvatkathika yAvajIva kA hai| zrImahAvIra zu cha ? ( taM jahA ) te 7 praa2n| mAhyata5 / pramANe cha-(aNasaNe, omoyariyA, bhikkhAyariyA, rasapariccAe, kAyakilese, paDisalINayA) anazana, avamerikA, bhikSAcarikA, rasaparityAga, kAyakaleza ane pratisaMlInatA e bAhyatama che. e badhAMne bAdhatapa eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke yAne te 5483pe dRSTigAya2 thAya che. ( se kiM taM aNasaNe?) ziSya prazna kare che-he bhadanta ! anazana tapanuM zuM svarUpa che? te keTalA prakAranuM che? uttara-(aNasaNe duvihe paNNatte) manazana meM prA2nu cha. (taMjahA) tenA se 42 yA pramANa cha-( ittarie ya Avakahie ya) pa2i4 ane yA14thi4. tamA Itvarika cheDA samayanuM che, ane yAvatruthika jIvanaparyatanuM che. zrI mahAvIra Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 aupapAtikasUtre jahA - ittarie ya 1 Avakahie ya 2 / se kiM taM itarie ? ittarie aNegavihe paNNatte, taM jahA - cautthabhatte 1 chaTTabhatte 2 aTTamabhantte rikaM ca- eti - gachati tacchIlam itvaraM, tadeva - irikam - alpakAlikam, yathA zrImahAvIrasvAminastIrthe namaskArasahita pratyAkhyAnakAlAdAram mAsaparyantam, zrInAbheyatIrthaGkaratIrthe saMvatsaraparyantam-iti 1 / ' Avakahie ya' yAvatkathikaJca - yAvat - yadavadhirmanuSyo'yamiti mukhyavyavahArarUpA kathA yAvatkathA, tatra bhavaM zrAvatkathikaM - jIvanaparyantam anazanamiti / anayoritvarikaM pRcchati----se kiM taM ittarie' atha kintad itvarikam ?, asyottaramAha'rate aorat paNNatte' ityarikam anekavidhaM prajJam 'taM jahA ' - tadyathA - tAni yadrUpANi santi tathA kathayati - 'cautthabhatte' caturthabhaktam - ekopavAsarUpam 1 | 'chaTTabhatte ' SaSThabhaktam-nirantaradinadvayopavAsarUpam 2 | 'aTTamabhatte' aSTamabhaktaM- nirantaradinatrayopavAsarUsvAmI ke tIrtha meM itvarika tapa namaskArasahita = naukArasI pratyAkhyAna kAla se lekara chaha mAsaparyanta kA kahA gayA hai| zrI AdinAtha tIrthaMkara ke zAsana meM isakI maryAdA naukAsI se lekara ekavarSa paryanta kI thii| zeSa 22 tIrthakaroM ke zAsana meM aSTamAsa paryanta isakI avadhi thI / (se kiM taM ittarie ? ) itvarika tapa kyA hai ? uttara - ( ittarie aNegavihe paNNatte ) yaha itvarika tapa aneka prakAra kA kahA gayA hai; (taM jahA) ve prakAra ye haiM(cautthabhatte chaThThabhatte aTTamabhatte dasamabhatte bArasabhatte caudasabhatte solasabhatte addhamAsiyabhatte mAsiyabhatte domAsiyabhatte temAsiyabhatte caumAsiyabhatte paMcamAsiyabhatte chammAsiya bhatte ) caturthabhakta - eka upavAsa, SaSThabhakta-do upavAsa - nirantara - lagAtAra dina kA upavAsa, aSTamabhakta - nirantara tIna dina taka upavAsa, dazabhabhaktaM cAra upavAsa - lagAtAra svAmInA tImAM Itvarika tapa namaskArasahita-naukArasI pratyAkhyAnakAlathI laIne cha mAsa sudhInuM kahevuM che. zrI AdinAtha tIrthaMkaranA samaye tI mAM tenI maryAdA naukArasIthI laI ne eka varSa sudhInI hatI. bAkInA 22 tI - 4raunA tIrthabhAM 8 bhAsa sudhInI tenI avadhi hutI. ( se kiM taM ittarie ? ) tvariGa taya zu che ? uttara - ( ittarie aNegavihe paNNatte ) mA tvari tatha he che; ( taMjahA ) te sAma che. ( cautthabhatte bhatte amabhatte dasamabhatte bArasabhatte caudasabhatte solasabhattaM addhamAsiyabhatte mAsiyamabhantte domAsiyabhatte temAsiyamabhatte umAsiyamabhatte paMcamAsiyabhatte chammA siyabhatte ) turtha-lata me upavAsa, SaNDalasta me upavAsa-nirantara lagAtAra me hivasanI upavAsa, aSTabhalata- sAthai trazudvivasano upavAsa-tra upavAsa, dRzabha Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 30 anazanatapovarNanam 3 dasamabhatte 4 bArasabhatte 5 cauddasabhatte 6 solasabhatte 7 addhamAsiyabhatte 8mAsiyabhatte 9 domAsiyabhatte 10 temAsiyabhatte 11 caumAsiyabhatte 12 paMcamAsiyabhatte 13 chammAsiyabhatte 14, pam 3 / 'dasamabhatte' dazamabhaktam-nirantaradinacatuSTayopavAsarUpam 4 / 'vArasabhatte' dvAdazabhaktam-nirantaradinapaJcakopavAsavatam 5 / 'caudasabhatte' caturdazabhaktam-nirantaradinavaTkopavAsarUpam 6 / 'solasabhatte' SoDazabhaktam-nirantaradinasaptakopavAsarUpam 7 / 'addhamAsiyabhatte' arddhamAsikabhaktam-nirantarapaJcadazadivamopavAsarUpam 8 / 'mAsiyabhatte' mAsikabhaktamnirantaratriMzadivasopavAsarUpam 9 / 'domAsiyabhatte' dvaimAsikabhaktam 'temAsiyabhatte' traimAsikabhaktam / 'caumAsiyabhatte' cAturmAsikabhaktam / 'paMcamAsiyabhatte' pAJcamAsikabhaktam / 'chammAsiyabhatte' pANmAsikabhaktam / 'se taM ittarie' tadetaditvarikam / 'se kiM taM 'Avakahie' atha kintad yAvat kathikam ? 'Avakahie' yAvatkathikam-yAvat-yadavadhiH 4 dina ke upavAsa, dvAdazabhakta-pA~ca upavAsa-lagAtAra pA~ca dina taka upavAsa, caturdazabhaktacha upavAsa-lagAtAra 6 dinataka upavAsa karanA, SoDazabhakta-7 dina upavAsa-lagAtAra 7 dinataka upavAsa karanA, advaimAsikabhakta-nirantara-lagAtAra 15 dinataka upavAsa karanA, mAsikabhakta-lagAtAra eka mahine bharake upavAsa karanA, dvaimAsikabhakta-lagAtAra ekahI sAtha domAsa ke upavAsa, traimAsikabhakta-lagAtAra-ekahI sAtha 3 mAsa ke upavAsa, cAturmAsikabhakta lagAtAra-ekahIsAtha cAra mahine kA upavAsa, pAzcamAsikabhakta-pAca mahine ke lagAtAra upavAsa, aura pANmAsikabhakta lagAtAra chaha mahine ke upavAsa karanA / yaha saba. itvarika nAmakA anazana tapa hai / yAvatkathika kA matalaba hai-jabataka " yaha manuSya hai " isa bhakta-cAra upavAsa-eka sAtheja cAra divasane upavAsa, dvAdazabhakta-pAMca upavAsa-ekasAthe pAMca divasa sudhI upavAsa, caturdazabhakta-eka sAthe 6 divase sudhI upavAsa kara, SoDazabhakta-7 divasa eka sAthe upavAsa kare, ardhamAsikabhakta niraMtara eka sAthe 15 divasa sudhI upavAsa kara, mAsikabhakta- eka sAthe eka mahinA sudhI upavAsa kara, daimAsikabhakta-eka sAthe be mahInA sudhInA upavAsa, saimAsika bhakta-eka sAthe traNa mAsa sudhI upavAsa, cAturmAsika bhakta-eka sAthe cAra mahinAnA upavAsa, pAMcamAsikabhakta=pAMca mahinA sudhI ekIsAthe upavAsa, ane SAmAsika bhakta-cha mahinA sudhI ekIsAthe upavAsa kare. A badhuM I-rikanAmanuM anazana tapa che. yAvatka Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 aupAtikasUtre se taM ittrie| se kiM taM Avakahie ? Avakahie duvihe paNNatte, taM jahA-pAovagamaNe ya 1 bhattapacakkhANe ya 2|se kiM taM pAokathA-' manuSyo'yam' etadrUpA sA yAvatkathA, tatra bhavaM yAvatkathikam-thAvajIvanamityarthaH, tad 'duvihe paNNatte' dvividhaM prajJaptam / 'taM jahA' tadyathA-'pAovagamaNe ya bhattaccakkhANe ya' pAdapopagamanaM ca bhaktapratyAkhyAnaM ca, tatra-pAdapasyeva vRkSasyevopagamanamaspandatayA-nizcalatayA'vasthAnaM pAdapopagamanama-catarvidhASShAraparityAgena zarIrapratikriyAvarjanena ca vRkssvnnishclaavsthaanmityrthH| 'sa kiM taM pAovagamaNe-atha kintatpAdapopagamanam ?-pAdapopagamanaM kIdRzam ? atrAha-pAovagamaNe duvihe paNNatte' pAdapo prakAra kA usake tapa karane vAle ke sAtha vyavahAra calatA rahe tabataka jo vrata kiyA jAya vaha yAvatkathika hai-jIvanaparyanta ArAdhita anazana ta yAvatkathika hai / ( se kiM taM Avakahie ?) yAvatkathika tapa kitane prakAra kA hai . uttara-(Avakahie duvihe paNNatte ) yaha tapa do prakAra kA hai-( taM jahA ) vaha isa prakArase ( pAovagamaNe ya bhattapaccakavANe ya) pAdapopagamana aura dUsarA bhaktapratyAkhAna / jisameM kaTe vRkSa kI taraha nizcala ho kara sthiti rahe vaha pAdapopagamana hai-cAroM prakAra ke AhAra ke parityAga se evaM zarIra kI zuzrUSA Adi kriyAoM ke parityAga se kaTe vRkSa kI taraha nizcala ho jAnA isakA nAma pAdapopagamana hai| (se kiM taM pAovagamaNe?) pAdapopagamana kitane prakAra kA hai ?, (pAovagamaNe duvihe paNNatte )yaha pAdapopagamana saMthArA do prakAra kA hai; ( taM jahA ) vaha isa thikanI matalaba che, jyAM sudhI " A manuSya che" e prakArane tenA-tapa karanAranA sAthe vyavahAra cAlato rahe tyAM sudhI je vrata karavAmAM Ave te yAvathi cha-chapanapata 2mArAdhita manazana ta yAvat thi: cha. (se kiM taM / Avakahie ) yA4thi vratA prA2nA cha ? uttara ( Avakahie duvihe paNNatte) 40 ta5 me prAnuM che. ( taM jahA ) te 40 prA2 cha. (pAovagamaNe ya bhattapaccakkhANe ya) (1) pAhapApAbhana mane mI saattyaakhyAna. jemAM kApelAM vRkSanI peThe nizcala jevI sthiti rahe te pAdapapagamana che-cAreya prakAranA AhArane tyAga karIne temaja zarIranI sevA-suzraSA Adi kriyAonA tyAga karIne kApelAM vRkSanI peThe nizcala thaI javuM tenuM nAma pAhapopazamana che. (se kiM taM pAovagamaNe?) pApobhana ttaa2n| cha ? (pAovagamaNe duvihe paNNatte) 2 pApopagamana sNthaa| me prA2nA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAyUSavarSiNI TIkA sU. 30 anazanatapovarNanam 209 vagamaNe? pAovagamaNe duvihe paNNatte; taM jahA-vAghAime ya 1 nivvAghAime ya 2 niyamA appddikmme| se taM paaovgmnne| se kiM taM bhattapaJcakkhANe ? bhattapaJcakkhANe duvihe paNNatte; taM pagamanaM dvividhaM prajJaptam ; 'taM jahA' tadyathA-'vAghAime ya' vyAghAtavacca-vyAghAtaH-vyAghrasiMha-dAvAnalAdi-saMjAtopadravaH, tena sahitaM vyAghAtavat / 'nivAghAime ya nirvyAghAtavaccasiMhadAvAnalAdyupadravarahitaM yatpratipadyate tat nirvyAdhAtavat , vyAvAtavirahitamityarthaH / etad dvividhaM 'niyamA appaDikamme' niyamAdapratikarma=niyamataH zarIracalanAdikriyArahitaM bhavati / 'se taM pAovagamaNe' tadetatpAdapopagamanam / 'se kiM taM bhattapaccakkhANe?' atha kiM tad bhaktapratyAkhyAnam ?,-'bhattapaJcakkhANe duvihe paNNatte' bhaktapratyAkhyAnaM dvividhaM prajJaptam , tatra-bhaktapratyAkhyAnaM-caturvidhasyA''hArasya, trividhasya pAnakarahitasya vA''hArasya varjanarUpaM dvividhaM prajJaptam-dviprakArakaM kathitam / 'taM jahA' tadyathA-vAghAime ya' prakAra se-(vAghAime ya1nivvAghAime ya 2 niyamA appaDikamme) 1 vyAghAtavat, 2 nirvyAghAtavat / jo vyAghra, siMha evaM dAvAnala Adi se udbhUta upadrava se sahita hotA hai vaha vyAghAtavat hai / jisameM isa prakAra ke upadrava na hoM vaha nirvyAghAtavat hai / yaha pAdapopagamana niyamataH zArIrika halanacalana Adi kriyAoM se rahita hotA hai / tathA isameM auSadhopacAra Adi nahIM kiyA jAtA hai| (setaM pAovagamaNe) yaha pAdapopagamana santhArA hai| aba bhaktapratyAkhyAna kA varNana karate haiM-(se kiM taM bhattapaccakkhANe) yaha bhaktapratyAkhyAna kitane prakAra kA hotA hai ?, ( bhattapaJcakkhANe duvihe paNNatte ) yaha bhaktapratyAkhyAna do prakAra kA hai, (taM jahA) vaha isa prakAra-(vAghAime ya nivyAghAime ya che-(taM jahA) te 2 // prAre-(vAghAime ya 1 nivvAghAime 2 ya niyamA appaDikamme ) 1 vyAghAtat mane mIna niyAdhAtapat. pAca (sAvana) temaja dAvAnalathI thatA upadravavALA hoya che te vyAghAtavat che. jemAM e prakAranA upadrava na hoya te niryAghAtavat che. A pAdapopagamana niyama pramANe zArIrika halanacalana Adi kriyAothI rahita hoya che, tathA emAM auSadhepyaa2 mA nathI 42tA. (se taM pAovagamaNe) ye pAhapopagamana sNthaare|| 2 // pramANe thAya che. huve matapratyAbhyAnanu varNana 42 cha-(se kiM taM bhattapaJcakkhANe ?) mA matapratyAjyAna prAranA thAya cha ? (bhattapaJcakkhANe duvihe paNNatte) se meM praa2|| cha-(taM jahA) te // 4||2-(vaaghaaime ya nivvAghAime ya niyamA Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 aupapAtikasUtre jahA-vAghAime ya 1 nivvAghAime ya 2NiyamA sppddikmme|se taM bhttpcckkhaanne| se taM annsnne| se kiM taM omoyariyA ? omoyariyA duvihA paNNattA, taM jahA-davvomoyariyA ya 1 bhAvomovyAghAtavaca vinayuktaJca / 'nivvAghAime ya nirvyAghAtavacca-vighnarahitaM ca / etad dvayaM 'NiyamA sappaDikamme' niyamAt sapratikarma-niyamataH zarIracalanAdikriyAsahitaM bhavati / tena bAhyauSadhopacAro vaiyAvRttyaM ca tasya bhavati / ' se taM bhattapaccakkhANe' tadetad bhaktapratyAkhyAnam / ' se taM aNasaNe' tadetadanazanam / 'se kiM taM omoyariyA' atha kA sA'vamodarikA ?, 'omoyariyA duvihA paNNattA' avamodarikA dvividhA prajJaptA-avamodarikA-avamam-Unam , udaraM yasmin bhojane tad avamodaraM, tadastyasyAmiti avamodarikA-taporUpA kriyA, sA dvividhA prajJaptA,-dviprakAniyamA sappaDikamme ) 1 vyAghAtavat 2 niAghAtavat / isa bhaktapratyAkhyAna meM cauvihAra evaM tevihAra donoM kiyA jAtA hai / vighnayukta kA nAma vyAghAtavat evaM vighnarahita kA nAma nirvyAghAtavat hai / isa tapa meM niyamataH zArIrika halana-calanAdika kriyAe~ hotI haiM / unakA isameM parityAga nahIM hai / isaliye isameM bAhya auSadhopacAra, evaM vaiyAvRtya kiye jAte haiM / ( se taM bhattapaJcakkhANe) yaha bhaktapratyAkhyAna ke bhedoM kA varNana hai / (se taM aNasaNe) isa prakAra tapake 12 bhedoM meM se anazana nAmakA 1 prathama bAhyatapa kA varNana sampUrNa huA / (se kiM taM omoyariyA ?) prazna-avamodarikA kise kahate haiM aura vaha kitane prakAra kI hai ? (omoyariyA duvihA paNNattA) uttara-yaha avamodarikA sappaDikamme ) 1 vyAdhAtavat 2 niAdhAtat. / matapratyAbhyAnamA yaupiddaa24 cAre prakAranA AhArane tyAga temaja tevihAra banne karavAmAM Ave che. vidanavALAnuM nAma vyAghAtavatuM temaja viddharahitanuM nAma nircAghAtavata che. A tapamAM niyama pramANe zArIrika halanacalana Adika kriyAo thAya che. tene AmAM parityAga nathI. tethI AmAM bAhya auSadhepacAra temaja vaiyAvRtya karAya che. ( se taM bhattapaJcakkhANe) 2matapratyAbhyAnanA hArnu varNana che. (se taM aNasaNe) se prAre tapana 12 lehAbhAMthA. manazananAbhanA 1 prathama paahtapanuM varNana saMpUrNa thayuM. (se kiM taM omoyariyA) prazna-apamahari ne 49 cha ? mane te TA mAranI cha ? (omoyariyA duvihA paNNattA) uttara-se avamohariyA meM prA2nI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sva. 30 avamodarikAtapoSarNanam. 211 yariyA ya 2 / se kiM taM davvomoyariyA ? davomoyariyA duvihA paNNattA, taM jahA-uvagaraNadavyomoriyA ya 1 bhattapANadavyomoyariyA ya 2 / se kiM taM uvagaraNadavvomoyariyA ? uvagaraNadavvomoyariyA tivihA paNNattA, taM jahA-ege vatthe 1 ege pAe 2 ciyarA kathitA 'taM jahA' tadyathA-'davyomoyariyA ya' dravyAvamodarikA ca / 'bhAvomoyariyA ya' bhAvA'vamodarikA ca / 'se kiM taM dabomoyariyA ?' atha kA sA dravyA'vamodarikA ?, 'davyomoyariyA duvihA paNNattA' dravyAvamodarikA dvividhA prajJaptA, 'taM jahA'-tadyathA ' uvagaraNadavyomoyariyA ya ' ukagNadravyAvamodarikA ca 1 / 'bhattapANadayomoyariyA ya' bhaktapAnadravyAvamodarikA ca 2 / 'se kiM taM uvagaraNadavyomoyariyA' atha kA sA upakaraNadravyAvamodarikA ? 'uvagaraNadavyomoyariyA tivihA paNNattA' upakaraNadravyAvamodarikA trividhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-1 'ege vatthe' ekaM vastram-ekacolapaTTarUpaM vastraM na dvitIyam ; 2--'ege pAe' ekaM pAtram ; 3-'ciyattAvagaraNasAido prakArakI hai; [taM jahA] ve do prakAra ye haiM-dabomoyariyA ya bhAvomoyariyAya / eka dra,vimodarikA aura dUsarI bhAvAvamodarikA / [ se kiM taM davyomoyariyA] praznavaha dravyAvamodarikA kyA hai-kitane bhedavAlI hai ? uttara-[davyomoyariyA duvihA paNNatA] dravyAvamodarikA do bhedavAlI hai; [taM jahA] ve do prakAra isa taraha haiM-[uvagaraNadavyomoyariyA ya bhattapANadavyomoyariyA ya] 1 upakaraNadravyAvamodarikA aura 2 bhaktapAnadravyAvamodarikA / [uvagaraNadabbomoyariyA tivihA paNNattA] inameM upakaraNadravyAvamodarikA tIna prakAra kI hai| (taM jahA) ve tIna prakAra ye haiM-[ege vatthe ege pAe ciyattovagaraNasAijaNayA] eka vastra 1, eka pAtra 2, aura tIsarA tyaktopakaraNasvAdanatA cha. ( taMjahA ) te me 42 // cha-(davvomoyariyA ya bhAvomoyariyA ya) 4 drvyaavbhaa2i4|| mane mI0 lAvAvamA2i4. (se kiM taM davvomoyariyA ) prazna-- 2 drvyaavhaari4| zucha ? // 42nI cha ? (davyomoyariyA duvihA paNNattA) uttara-te meM prA2nI cha-( taM jahA) te me 542 mAvI rIte che. ( uvagaraNadavvomoyariyA ya bhattapANadavvomoyariyA ya) 1 542 drvyaapbhaah2i4| mane bhI matadAnadravyAvahAri4. ( uvagaraNadavvomoyariyA tivihA paNNattA) bhAM 6542 drvyaavsaahri4|| 1Y 4|2nii che. (taM jahA) te 31 412 mA cha-( ege vatthe ege pAe ciyattovagaraNasAijjaNayA ) 1 me 1sa, mInA se pAtra, mane zrI tysto542121| Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 aupapAtikasUtre ttovagaraNasAijaNayA 3 se taM uvgrnndvyomoyriyaa| se kiM taM bhattapANadavvomoyariyA ? bhattapANadavvomoriyA-aNegavihA paNNattA, taM jahA-aTTa kukuDiyaMDagappamANamette kavale AhArajagayA' tyaktopakaraNasvAdanatA, tyaktA-upakaraNasya svAdanatA-AsaktiryasyAmavamodarikAyAM sA tathA, bhANDopakaraNAdiSu mUpirityAgitetyarthaH / ' se taM uvagaraNadavyomoyariyA' saiSA upakaraNadravyAvamodarikA / 'se ki taM bhattapANadavyomoyariyA' atha kA sA bhaktapAnadravyAvamodarikA ? ' bhattapANadavvomoyariyA'-bhaktapAnadravyAvamodarikA-' aNegavihA paNNattA' anekavidhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'aTTha kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe appAhAre' aSTau kukkuTA'NDakapramANamAtrAn kavalAn AharanalpAhAraH-aSTa kukkuTA3 / vastra meM eka hI vastra rakhanA; jaise koI colapaTTa rakhatA hai to vaha vahI rakhegA, anya dUsarA vastra nahIM rakha sktaa| dUsare prakAra meM eka hI pAtra rakhanA dUsarA pAtra nahIM / jisa avamodarikA meM upakaraNa kI Asakti tyakta ho jAtI hai vaha usakA tIsarA prakAra hai, arthAt-bhANDopakaraNa meM mUrchA kA parityAga / (se taM uvagaraNadavyomoyariyA) isa prakAra ye tIna bheda upakaraNadravyAvamodarikA ke kahe gaye haiN| [se kiM taM bhattapANadavvomoyariyA] prazna-bhaktapAnadravyAvamodarikA kyA hai ?, arthAt-bhaktapAnadravyAvamodarikA ke kitane bheda haiM ?; (bhattapANadavyomoyariyA aNegavihA paNNattA) yaha bhaktapAnadravyAvamodarikA aneka prakAra kI kahI gayI hai; (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(aTTha kukkuDiyaMDagappAmANamette kavale AhAramANe appAhAre) prathama bheda allAhAra hai, isameM danatA. vasamAM eka ja vastra rAkhavuM. jema koI cilapaTTa rAkhe che to te te ja rAkhe, bIjuM vastra rAkhI zake nahi. bIjA prakAramAM eka ja pAtra rAkhavuM bIjuM (dvitIyAdika) pAtra nahi. je avamodarikAmAM upakaraNanI Asakti tyakta thaI jAya che te tene trIjo prakAra che arthAta bhAMDopakaraNamAM mUchane parityAga. ( se taM uvagaraNadavyomoyariyA) se prAranA 2 // tra me 542 dravyAva mohari4AnA 4sA cha. (se kiM taM bhattapANadavyomoyariyA ) prshn-mtdaandrvyaavmedarikA zuM che ? arthAta bhakta pAnadravyAvadarikAnA keTalA prakAra che? (bhattapANadavyomoyariyA aNegavihA paNNattA) // stpaandrvyaapbhaa2i4|| bhane 42nI DasI che, (taMjahA) te 2 // prasAre cha -(aTTha kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe appAhAre) prathama leha 258pADA2 cha. tamA 34AnA dhaDA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 30 avamodarikAta povarNanam 213 mANe appAhAre 1, duvAlasa kukkuDiyaMDagappamANamete kavale AhAramANe avaDDhomoyariyA 2, solasa kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe dubhAgapattomoyariyA 3, cauvImaM kukkuDiyaMDagappaNDakapramANamAtrAn kavalAn ya Aharan bhavati, tasya sa AhAra : alpAhAraH / dvAtriMzatparimitaiH kavalaiH puruSA''hAraH paryAptaH, tatra caturthAMzasya grahaNAdalpAhArastenaiva bhaktapAnadravyAvamodarikA'pi siddhA (1) / 'duvAlasa kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe avaDDhomoyariyA' dvAdaza kukkuTANDakapramANamAtrAn kavalAn Aharan yo bhavati tasya sa AhAraH apArddhAvimodarikA, SoDaza kabalA arddham, tasmAt apakRSTA = nyUnA dvAdazakavalAtmakatvAd yA'vamodarikA sA-apArddhA'vamodarikA (2) / 'solasa kukkuDiyaMDagappamAgamette kAle AhAramANe dubhAgattomoyariyA' poDaza kukkuTANDakapramANamAtrAn kavalAn Aharan dvibhAgaprAptA'vamodarikA-SoDaza kukkuTANDakapramANamAtrAn kavalAn Aharan yo bhavati tasya sa AhAro dvibhAgaprAptAvamodarikA = dvitIyabhAgaprAptAvamodarikA bhavati / ayaM kApaHparyAptapuruSAhAradvAtriMzatkavalAnAM bhAgadvaye kRte sati prAptAn SoDaza kavalAn bhuJjAnasya dvibhAgaprAptAvamodarikA tapasyA bhavatIti (3) / 'cauvIsaM kukkuDiyaMDagappamANamete kavale kukkuTa aNDa pramANa ATha kavala kA AhAra hotA hai / puruSa ke liye 32 kavalapramANa AhAra paryApta hotA hai / inameM caturthAMzaza-ATha kavala pramANa AhAra ke lene se yaha alpAhAra kahA gayA hai (1) / (duvAla kukkuDiyaMDagappamAgamette kavale AhAramANe aDDhomoyariyA) dUsarA bheda apArddha - avamodarikA hai, isameM kukkuDa aMDa pramANa 12 kavaloM kA AhAra liyA jAtA hai (2) / ( solasa kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe dubhAgapattomoyariyA ) tIsarA bheda vibhAgaprAptAva modarikA hai, isameM kukkuTa - aMDa - pramANa 16 kavaloM kA AhAra kiyA jAtA hai (3) / (cauvIsaM kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe jeTalA-kALiAnA AhAra thAya che. purUSane mATe 32 keLiA jeTalA AhAra paryApta thAya che. temAMthI caturthAMza keALiA-jeTalA AhAra levAthI ene asyAhAra uDevAya che. (1) (duvAlasa kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe avaDDhomoyariyA) jIne leha sArddha - avabhari che. memAM uDAnAM DA vaDA 12 ajimAno bhADAra sevAya che. (2) ( solasa kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe dubhAgapattomoyariyA) trIle leI dvilANaprAptAvabhoharA che. zobhAM DuTuDAnA IDA nevaDA 16 ajimAno AhAra sevAya che. (3) ( cauvIsaM kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe pattomoyariyA ) thothe| leha prabhAva Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 papAtika mANamette kavale AhAramANe pattomoyariyA 4, ekkatIsaM kukkuDiyaMDagappamANamete kavale AhAramANe kiMcUNomoyariyA 5, battIsaM kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe pamANapatte, etto egeNa vighAseNaM UNayaM AhAramAhAremANe samaNe niggaMthe No pakAmarasaAhAramANe pattomoyariyA' - caturviMzatiM kukkuTANDakapramANamAtrAn kavalAn Aharan prAptA'vamodarikA-dvAtriMzatkavalAnAM caturthAMzanyUnamAhAram aharan yo bhavati, tasya sa AhAraH prAptAvamodarikA - pAdamAtrAnatayA prAptevA'vamodarikA prAptAvamodarikA bhavati // 4 // 'ekatIsaM kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe kiMcUNomoyariyA' ekatriMzataM kukkuTA'NDakapramANamAtrAn kavalAn Aharan yo bhavati tasya kiJcidUnAvamodarikA = kavalaikanyUnAva'modarikA bhavati ||5|| 'battIsaM kukkuDiyaMgappamANamette kavale AhAramANe pamANapatte' dvAtriMzataM kakkuTANDapramANamAtrAn kavalAn Aharan pramANaprAptaH = pramANapramitAsshArayukto bhavatItyarthaH, 'etto egeNa vi ghAseNaM UNayaM AhAramAhAremANe samaNe farithe No pakAmarasa bhoitti vattavyaM siyA' ita ekenApi grAsena Unakam Aharam Aharan zramaNo nirgrantho no prakAmarasabhojIti vaktavyaM syAt itaH - etebhyaH - dvAtriMzatkavapattomoyariyA) cauthA bheda prAptAvamodarikA hai, isameM kukkuTANDapramANa 24 kavaloM kA AhAra kiyA jAtA hai (4) / (ekatIsaM kukuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe kiMcUgomoyariyA) pA~cavA~ bheda kiMcit - nyUna - avamodarikA hai / isameM kukkuTa aMDa pramANa 31 kavaloM kA AhAra liyA jAtA hai / (battIsaM kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe pamANapatte) 32 - kavala - pramANa AhAra karanA paryApta AhAra hai / yaha avamodarikA tapa nahIM hai / ( eto egevi ghAseNaM UNayaM AhAramAhAremANe samaNe farithe No pakAmarasa bhoitti vattavvaM siyA) 32 kavalapramANa AhAra meM se jo zramaNa mArikA che. emAM kukaDAnA IMDA jevaDA 24 kALine AhAra karAya che. (4) (ekkatIsaM kukkuDiyaMDagappamANamette kavale AhAramANe kiMcUNomoyariyA) pAMyabhA bheda kicit--nyUna--avamerikA che. temAM kukaDAnA iMDA jevaDA 31 kALiAnA bhADAra sevAya che. ( battIsa kukkuDiyaMDagappamANAmette kavale AhAramANe pamANapatte ) 32 ajimA bheTalo AhAra rakho me bharyAhA che. A avabhohariThA tatha nathI. (etto egeNavi ghAseNaM UNayaM AhAramAhAremANe samaNe niggaMthe No pakAmarasoiti vattavvaM siyA ) 32 jiyA bhedasA mAhAramAMthI ne zramANu nirbhaya Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sU0 30 avamodarikAtapovarNanam bhoitti vattavvaM siyaa| se taM bhattapANadavyomoyariyA / se taM dvvomoyriyaa| se kiM taM bhAvomoyariyA ? bhAvomoyariyA aNegavihA paNNattA; taM jahA-appakohe 1, appamANe 2, appamAe 3, lebhyaH-ekanA'pi grAsenonakamAhAramAhagn zramaNo nimrantho no prakAmarasabhojI-nAtyantabhojanazIlo'stIti vaktavyam syAt , ayaM bhAvaH-kiMcidUnAvamodarikAM tapasyAM kurvan 'prakAmabhojI' iti nocyate iti / 'se taM bhattapANadavyomoyariyA' saiSA bhaktapAnadravyAvamodarikA / ataH paraM bhAvA'modarikAmAha-'se kiM taM bhAvomoyariyA' atha kA sA bhAvA'vamodarikA ? 'bhAvomoyariyA aNegavihA paNNattA' bhAvA'modarikA anekavidhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA 'appakohe' alpakrodhaH-krodhanaM krodhaH-krodhamohanIyodayasampAdyaH akSamApariNatirUpaH, alpazabdA'tra pratanuvAcakaH-tena alpaH-svalpaH krodhaH-alpakrodhaH / 'appamANe' nigraMtha eka kavala bhI AhAra kama karate haiM ve gakAmabhojI nahIM haiM, arthAt jihvAindriya ke vijetA haiM-aisA samajhanA cAhiye / (se taM bhattapANadavyomoyariyA) isa prakAra yahAM taka bhaktapAnadravyAvamodarikA kA kathana kiyA, arthAt isa pUrvokta prakAra se bhaktapAnadravyAvamodarikA kA svarUpa hai / (se taM davyomoyariyA) isa prakAra yaha dravyAvamodarikA kA svarUpa hai| yahAM se Age aba bhAvAvamodarikA kA kathana karate haiM-(se kiM taM bhAvomoyariyA ? ) prazna-yaha bhAvAvamodarikA kyA hai? kitane prakAra kI hai: (bhAvomoyariyA aNegavihA paNNattA) uttara-bhAvAvamodarikA aneka prakAra kI kahI gaI hai; (taM jahA) jaise-(appakohe ) alpakrodha-akSamApariNatikA nAma krodha hai, alpazabda pratanuvAcI hai, arthAt krodhakaSAya meM alpatA karanA / (appeka koLiyo paNa AhAra e che kare te prakAmajI nathI, arthAta jIbhadhaadriynaa vire||ch-m sabhA 2. (se taM bhattapANadavyomoyariyA) se prakAre ahIM sudhI bhaktapAnadravyAvadarikAnuM kathana karyuM, arthAt e pUrvAta 42 matAnadravyAvabhAharinu 2135 cha. (se taM davvomoyariyA) A prakAre A dravyAvadarikAnuM svarUpa che. ahiMthI AgaLa have bhAvAmaarinu 4thana 42 cha-(se ki taM bhAvomoyariyA ?) prazna-4 mahari zu, TasA prA2nI vAya cha ? (bhAvomoyariyA aNegavihA paNNattA) uttaralAvAvabhAhari4 gha 42nI vAya che. (taM jahA) bha (appakkohe) alpakrodha, akSamA-pariNatinuM nAma krodha che, alpa zabda pratanuvAcI cha-arthAt jodhAyamA 2565 (mAchu) 42. (appamANe appamAe Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre appalohe 4, appasadde 5, appakalahe 6. appajhaMjhe 7 |se taM bhAvomoyariyA / se taM omoyriyaa| se kiM taM bhikkhAyariyA ? bhikkhAyariyA aNegavihA paNNattA; taM jahA-davvAbhiggahacarae 1, alpamAnaH-jAtyAdyabhimAnarAhityam / 'appamAe' alpamAyA, 'appalohe' alpalobhaH,'appasadde' alpazabdaH,-'appakalahe' alpakalahaH kalahAbhAvaH, 'appajhaMjhe alpajhaJjhaH= parasparabhedotpAdakavacanavyApAro jhaJjhaH, tasyAbhAvaH / ' se taM bhAvomoyariyA' saiSA bhAvA'vamodarikA / 'se taM omoyariyA' saiSA'vamodarikA / 'se kiM taM bhikkhAyariyA' atha kA sA bhikSAcaryA ?, 'bhikkhAyariyA aNegavihA paNNattA' bhikSAcaryA anekavidhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-davvAbhiggahacarae' dravyAbhigrahacarakaH-dravyA''zritAbhigraheNa 'amukavastu grahISyAmi' iti rUpeNa mANe appamAe appalohe appasadde appakalahe appajhaMjhe ) mAna ko alpa karanA, mAyA ko alpa karanA, lobha ko alpa karanA, zabda ko alpa karanA arthAt kama bolanA, kalaha ko alpa karanA-abhAva karanA, jhaMjhA ko arthAt-gaNa meM jisa vacana se cheda-bheda utpanna hotA hai usa vacanakA alpa karanA-abhAva karanA, yahA~ para 'alpa ' zabda abhAvArthaka hai / (se taM bhAvomoyariyA) ye sabhI bhAvAvamodarikA haiM / (se taM omoyariyA) yaha avamodarikA tapakA varNana saMpUrNa huaa| ( se kiM taM bhikkhAyariyA ? ) bhikSAcaryA kyA hai-kitane taraha kI hai ? uttara-(bhikkhAyariyA aNegavihA paNNattA) bhikSAcaryA aneka taraha kI kahI gaI hai / (taM jahA) jaise (davyAbhiggahacarae, khettAbhiggacarae, kAlAbhiggahacarae bhAvAbhiggahacarae) 1 dravyAbhigrahacaraka-muni abhigraha letA hai ki mujhe jo amuka vastu bhikSA meM appalohe appasadde appakalahe appajhaMjhe) bhAna 185(mAchu)42, mAyA ma85 42vI, lobha alpa kara, zabada alpa karavA arthAt ochuM bolavuM, kalaha (kaMkAsa) ochA karavA, jhaMjhA arthAt lokonA samUhamAM je vacanethI cheda-bheda utpanna thAya sevA vayana nahI mosai, (se taM bhAvomoyariyA) 23 // yA naavaavbhaahri4| cha. (se taM omoyariyA ) 2 // avamA haritanu vana saMpUrNa yu: (se kiM taM bhikkhAyariyA) bhikSAcyA zucha-21 satanI cha ? uttara (bhikkhAyariyA aNegavihA paNNattA) bhikSAyaryA anekatanI 49vAya che. (taM jahA) ma (davvAbhiggahacarae, khettAbhiggahacarae, kAlAbhiggahacarae, bhAvAbhiggahacarae) 1 dravyA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 bhikSAcaryAtapovarNanam khettAbhiggahacarae 2, kAlAbhiggahacarae 3, bhAvAbhiggahacarae 4, ukkhittacarae 5, Nikkhittacarae 6, ukkhittaNikkhittacarae 7, carati=bhikSAmaTati, dravyAzritA'bhigrahaM vA carati-Asevate yaH sa dravyAbhigrahacarakaH, iha ca bhikSAcaryAyAM prakrAntAyAM yad dravyAbhigrahacaraka ityuktaM taddharmadharmiNorabhedavivakSaNAt / dravyAbhigrahazca lepakRtAdidravyaviSayaH / 1 / 'khettAbhiggahacarae' kSetrA'bhigrahacarakaH-kSetrA'bhigrahaH 'amukasthAne grahISyAmi' ityAdirUpaH / 2 / 'kAlAbhiggahacarae' kAlAbhigrahacarakaH, kAlAbhigrahaH-pUrvANAdiviSayaH / 3 / 'bhAvAbhiggahacarae' bhAvAbhigrahacarakaH-bhAvAbhigrahogAnahasanAdipravRttapuruSAdiviSayaH, tena caratIti / 4 / 'ukkhittacarae' utkSiptacarakaHutkSiptaM-gRhasthena svaprayojanAya pAkabhAjanAdudbhutaM tdrthmbhigrhtshcrti-gcchtiityutkssiptcrkH| 5 / 'Nikkhittacarae' nikSiptacarakaH-nikSiptaM-pAkAdibhAjanAduddhRtya anyabhAjane sthApitaM, tadarthamabhigrahaM kRtvA carati-iti nikSiptacarakaH / 6 / 'ukkhitta-Nikkhitta-carae' utkSiptanikSiptacarakaH-pAkabhAjanAdutkSiptaM tadeva anyatra sthAne nikSiptaM yat tadutkSiptanikSiptam , milegI to hI lUMgA, anyathA nahIM / bhikSAcaryA kA yadyapi prakaraNa hai, parantu jo " dravyAbhigrahacaraka " aisA nirdeza kiyA hai vaha dharma aura dharmI meM abheda kI vivakSAse samajhanA cAhiye / 2 kSetrAbhigrahacaraka-amuka sthAna meM milegA to lUMgA / 3 kAlAbhigrahacarakaamuka samaya meM luuNgaa| 4 bhAvAbhigrahacaraka-amuka prakAra kA dAtA degA to lUMgA / 5-(ukvittacarae) utkSiptacaraka-gRhasthane pAkabhAjana se apane liye nikAlA ho, usameM se yadi degA to lUMgA / (6) (nivittacarae) nikSiptacaraka-gRhasthane pAka bhAjana se nikAla kara anya bhAjana meM rakha diyA ho, usameM se degA to lUMgA / 7-(ukkhitta bhigrahacaraka-muni abhigraha kare che ke mane je amuka vastu bhikSAmAM maLaze te ja huM laIza, bIjI nahi. bhikSAcaryAnuM che ke prakaraNa che; paraMtu je "dravyAbhigrahacaraka" ema nirdeza kare che te dharma ane dhamamAM abhedanI vivakSAe samaja joIe. [2] kSetrAbhigrahacaraka-amuka sthAnamAM maLaze te laIza, [3] sAniya24-2mabhu samayamA saza, [4] lAvAliya24-254 54|2n hotA sApa ta saza, [5] (ukkhittacarae) lakSitaya24-gRhasthe rAMdhavAnA pAtramAMthI pitAne mATe kADheluM hoya temAMthI je Apaze te laIza, [6] (nikkhittacarae) nikSitaya24-gRhasthe saMdhavAnA pAtramAthI DhIne mInata pAsamA rAjI hI DAya tamAthI mApa to za. [7] (ukkhitta-nikkhi Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 aupapAtikasUtre Nikkhittaukkhisagharae 8, vaTijamANacarae 9, sAharijamANacarae 10, uvaNIyacarae 11, avaNIyacarae 12, uvaNIya-avaNIyacarae tadarthamabhigrahatazcarati sa utkSiptanikSiptacaraka ityucyate / 7 / 'Nikvitta-ukvitta-carae' nikSiptotkSiptacarakaH-nikSiptaM-pAkabhAjanAdanyatra sthApitamutkSiptaM tadeva punaruddhRtaM-haste gRhItaM, tadarthamabhigrahaM kRtvA carati sa nikSiptotkSiptacarakaH / 8 / 'vaTTijamANacarae' vartyamAnacarakaH-vaya'mAnaM-pariviSyamANaM grahItuM carati sa vaya'mAnacarakaH / 9 / 'sAharijjamANacarae' saMhiyamANacarakaH-atyuSNaM vyaJjanasUpAdi zItalIkaraNAya sthAlyAdiSu vistAritaM tatpunarbhAjane kSipyamANaM saMhiyamANamucyate, tad grahItuM carati-iti saMhiyamANacarakaH / 10 / 'uvaNIyacarae' upanItam anyena kenacid gRhasthAya preSitaM yat tadupanItaM, tadeva grahItuM carati-ityupanItacarakaH / 11 / 'avaNIyacarae' apanItacarakaH-apanItaM gRhasthena anyasmai kasmai cidAtuM nikkhitta-carae ) utkSiptanikSiptacaraka dAtAne pahale pAkabhAjana se annAdika nikAlA, phira usako usane anya pAtrameM rakhA, usameM se yadi degA to lUMgA / 8-( nikkhittaukkhitta-carae ) nikSiptautkSiptacaraka-dAtAne pAkabhAjana se annAdika ko nikAla kara dUsare pAtra meM rakha diyA ho, usIko hAtha meM uThAyA huA ho, usase yadi degA to lUMgA / 9-(vahijjamANacarae ) vaya'mAnacaraka-dAtA dvArA parosI jAtI huI vastu meM se degA to lUMgA / 10-(sAharijamANacarae ) saMhiyamANacaraka-dAtAne uSNa vyaJjana evaM sUpAdika ko ThaMDA karane ke liye sthAlI Adi meM rakhA, phira usa vyaJjanAdika ko usI pAtra meM rakhatA huA usameM se degA to lUMgA / 11-(uvaNIyacarae ) upanItacaraka-dAtA se maiM usI padArtha ko lUMgA jo usake liye anya kisI vyaktine bhejA hogA / 12(avaNIyacarae) apanItacaraka-maiM dAtA se vahI padArtha lUMgA jo usane anya kisI ttacarae) lakSitanikSiptaya24-vAtAse paDasA rAMdhavAnAM :pAsamAMthI mannAhi kADhayuM pachI tene teNe bIjA vAsaNamAM rAkhyuM hoya, temAMthI e Apaze te saza. [8] (vaTTijjamANacarae) patyabhAnaya24-hAta dApIrasavAbhA yAvatI vastubhAMthI mApa to saza. [10] (sAharijjamANacarae) sddiybhaay24dAtAe garama vyaMjana temaja sUpa (dAla) Adine ThaMDAM karavA mATe thALI AdimAM rAkhyAM haya, pachI te vyaMjana Adikane te ja pAtramAM rAkhatAM temAMthI mAze ta . [11] (uvaNIyacarae) panItaya24-6 pAsethI I e ja padArtha laIza ke je bIjA keIe tene mATe mokalyA heya. [12] (avaNIyacarae) apanAtaya24- hAta pAsethI te 4 pahA 14 te Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 30 bhikSAcaryAtapoSarNanam 13, avaNIya - uvaNIyacarae 14, saMsadvacarae 15, asaMsaTTacarae 16, tajjAyasaMsaTTacarae 17, aNNAyacarae 18, moNacarae 19, niHsAryAnyatra sthApitaM tadeva apanItaM, tadarthaM carati - ityapanItacarakaH / 12 / ' uvaNIyaatraNIya carae' upanItApanItacarakaH yadeva upanItam - anyena preSitaM tadeva apanItaM sthAnAntare sthApitaM tad grahItuM carati ityupanItA'panItacarakaH / 13 / 'avaNIya - uvaNIya-carae' apanItopanItacarakaH-apanItam=kasmai cit anyasmai dAtuM niHsAryAnyatra sthApitaM, tadeva upanItaM yasya gRhasthasya samIpe preSitaM tasya gRhasthasya gRhe prApitaM tadapanItopanItaM, tadarthaM caratItyapanItopanIta carakaH | 14 | 'saMsadUcarae' saMsRSTacarakaH - saMsRSTena = kharaNTitena hastAdinA dIyamAnaM saMsRSTamucyate, tad grahItuM carati - iti saMsRSTacarakaH | 15 | 'asaMsaTTacarae ' asaMsRSTacarakaHasaMsRSTena = akharaNTitena carati - ityasaMsRSTacarakaH / 16 / ' tajjAya saMsadUcarae ' tajjAtasaMsRSTacarakaH-tajjAtena=pariviSyamANadravyeNa yatsaMsRSTaM hastAdi, tena dIyamAnaM vastu grahItuM yadUsare ko dene ke liye nikAla kara rakha diyA hogA / 13 - ( uvaNIya-avaNIya-carae) upanIta--apanItacaraka--maiM vahI padArtha lUMgA jo usa dAtA ke liye kisI dUsare ne usake pAsa bhejA hogA, aura dAtAne usI padArtha ko yadi dUsare ko dene ke liye eka tarapha rakha chor3A hogA / 14- (avaNIya - uvaNIya - carae) apanIta upanItacaraka - kisI gRhasthane kisI vyakti ko dene ke liye annAdika anyatra sthApita kara rakhA hogA aura usako usane usake yahAM bheja diyA hogA, tathA vaha usake ghara bhI pahu~ca cukA hogA, usameM se degA to lUMgA / 15 - ( saMsaTTacarae) saMsRSTacaraka - bhare hue hAtha se degA to lUMgA / 16- ( asaMsacarae) asaMsRSTacaraka - vinA bhare hue hAtha se degA to lUMgA / 17 (tajjAyasaMsacarae) tajjAtasaMsRSTacaraka - hAtha jisa cIja se saMsRSTa-bharA rahA hogA, vahI cIja yadi tethe jIna artha bhANusane devAne bhATe aDhI rAjese hoya. [13] ( uvaNIyaavaNIyacarae) upanIta-mayanIta-thara-huM te cahArtha sarvaza ne a khIjAe te dAtAne mATe tenI pAse meAkalyA hoya ane dAtAe te ja padArthane AI mInane devA bhATe 4 tara rANI bhUbhyo hoya. [14] ( avaNIyauvaNIyacara ) apanIta - upanIta-24- gRhasthe / vyaktine hevA bhATe annAdika bIje ThekANe rAkhI mukeluM hoya ane te teNe tene tyAM mAkalI dIdhuM hAya ane te tene ghera paNa paheAMcI gayu. hAya temAMthI Apaze teA laIza. [15] (saMsaTTacarae) saMsRSTaya24-zAha mAhithI laresA hAthathI mAyaze to 6. (11) (asaMsaTTacarae) saMsRSTaya24- vagara laresA hAthathI Ayaze to dAza. 219 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 aupapAtikasUtre diTThalAbhie 20, adiTTalAbhie 21, puTTalAbhie 22, apuTThalAbhie zvarati sa tajjAtasaMsRSTacarakaH / 17 / 'aNNAyacarae' ajJAtacarakaH-ajJAtam-ajJAtasAdhuniyama kulaM carati yaH so'jJAtacarakaH / 18 / 'moNacarae.' maunacarakaH-maunam= vAksaMyamanaM, tena carati yaH sa maunacarakaH / 19 / 'diTThalAbhie' dRSTalAbhikaH-dRSTasyaiva bhaktAderlAbho dRSTalAbhaH, yadvA dRSTAtprathamadRSTAdeva dAturgrahAdvA lAbho dRSTalAbhaH, so'sti yasya sa dRSTalAbhikaH / 20 / 'adiTThalAbhie' adRSTalAbhikaH-adRSTasya-AvaraNA''cchAditasya dAtrAdibhiH kRtopayogasya bhaktAderlAbhaH, athavA adRSTAt pUrva kadApi na dRSTAd dAyakAllAbhaH; so'syA'stItyadRSTalAbhikaH / 21 / 'puTThalAbhie' pRSTalAbhikaH-bhikSArthaM samAgataM yaM sAdhu 'bho sAdho ! tvaM kimicchasi ?' evaM kazcid gRhasthaH pRcchati sa pRSTa ityucyate, tasya sAdhomujhe degA to lUMgA / 18-(aNNAyacarae) ajJAtacaraka-jo sAdhuoM ke niyamoM se anabhijJa hogA usI kula kI maiM bhikSA luuNgaa| 19-(moNacarae) maunacaraka-maiM vahIM se bhikSAprApta karU~gA jo mera vinA bole mujhe bhikSA lAkara degaa| 20-(diTThalAbhie) dRSTalAbhika maiM vahI bhikSA lUMgA jo sarvaprathama merI dRSTi meM AvegI, athavA maiM usIse bhikSA lUMgA jo sarvaprathama mujhe dikhAI degA, athavA maiM usI sthAna se bhikSA lUMgA jo sabase pahile mujhe dikha jAyagA / 21-(adidulAbhie) adRSTalAbhika-jo azanAdika AvaraNa se AcchAdita hone kI vajaha se dikhalAI to na paDe, parantu dAtA use apane upayoga meM lA cukA ho, usameM se bhikSA degA to lUMgA, athavA-jisa dAtA ko maiM pahile kabhI bhI nahIM dekhA vaha degA to lU~gA / 22-(puTThalAbhie) pRSTalAbhika-dAtA yadi pUchegA, [17] (tajjAyasaMsaTThacarae) dard YSTaya24-DAyare yAthI samuSTa yajayate yI ne bhane mApaze to za (18) (aNNAyacarae) mazAtaya24-2 sAdhuonA niyamathI ajJAta hoya evAM kuLanI huM bhikSA laIza (19) (moNacarae) bhaunaya24-9 tenA pAsethA mikSA sadhza ne bhaa| motyA vinA4 bhane nikSA sApAne sAthI deza (20) (didulAbhie) TamAni-hu~ e ja bhikSA laIza ke jene huM sarvathI pahelAM jaiza. athavA huM tenA ja hAthathI bhikSA laIza je mANasa mATe sarvaprathama jovAmAM Avaze, athavA huM teja jagyAthI bhikSA laIza je jagyA mATe sarva-prathama dekhAze (21) (adiTThalAbhie) PAmAni-2 bhAvAnA pahA distinii DhasA ddaavaan| kAraNathI dekhAya nahi paNa dAtA tene pitAnA upayogamAM lAvI cUkelA hoya temAMthI bhikSA Apaze to laIza. athavA je dAtAne meM pahelAM kadI joyelA naDAya te mApa ta saza. (22) (puTThalAbhie) pRSTamAmi-hAtAne Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA. sva. 30 bhikSAcaryAtapovarNanam 221 23, bhikkhAlAbhie 24, abhikkhAlAbhie 25, aNNagilAyae stasmAd gRhasthAd yo lAbhaH sa pRSTalAbhaH, so'syA'stIti pRSTalAbhikaH / 22 / 'apuTThalAbhie' apRSTalAbhikaH-kenacid gRhasthenA'pRSTasyaiva sAdhoryastasmAd gRhasthAllAbhaH so'pRSTalAbhaH, so'syA'stItyapRSTalAbhikaH / 23 / 'bhikkhAlAbhie' bhikSAlAbhikaH-kasyacit kSetrAd gRhAdvA yAcitvA gRhasthena samAnItatucchaballacagakakodravAdikaniSpAdita AhAro bhikSA, tasyA lAbho'syAstIti bhikSAlAbhikaH / 24 / 'abhikkhAlAbhie' abhikSAlAbhikaH-- ayAcitalAbhaH-abhikSA, tasyA lAbho'syA'stItyabhikSAlAbhikaH / 25 / 'aNNagilAyae' annaglAyakaH-annena-AhAreNa vinA glAyakaH, rAtriniSpannamannaM grahISyAmItyavagrahaM kRtvA bhikSAcaraka ityarthaH, paryuSitAnnabhikSAcaraka iti bhAvaH / 26 / 'ovaNihie' aupanihitikaHupanihitaM-kathazcid gRhasthena svasamIpe samAnItamannAdikam , tena carati ityopanihitikaH mahArAja! Apa kyA cAhate haiM; tabhI lU~gA / 23-(apuTalAbhie) apRSTalAbhika dAtA yadi nahIM pUchegA tabhI luuNgaa| 24-(bhikkhAlAbhie) bhikSAlAbhika-dAtA gRhastha bAla canA evaM kodrava Adi anna ko kisI ke kheta se athavA kisI ke ghara se mAMga kara lAyA hogA usa anna se niSpAdita AhArameM se yadi degA to lUMgA / 25 (abhikkhAlomie) abhikSAlAbhika-dAtA mA~ga kara jo padArtha nahIM lAyA hogA usameM se degA to luuNgaa| 26-( annagilAyae) annaglAyaka-jo azanAdika rAtrimeM pakAyA gayA hogA vahI lUMgA, arthAt-paryuSita anna kI bhikSA lene kA abhigraha lenevAlA saMyamI jana annaglAyaka hai| 27 (ovaNihie ) aupanihitika-gRhastha apane samIpa meM kisI prakAra se lAyA gayA azanAdika meM se degA to lU~gA / 28-( parimiyapiMDa puuch| OM bhaDArA ! 2mApane zu che tyAre 14za. (23) (apuTThalAbhie) maTavAbhihAtale naDi pUcha to haiM saza. (24) (bhikkhAlAbhie) bhikSAlAbhika-dAtA gRhastha je vAla caNA temaja kodarA Adi anAja keInA khetarathI athavA koIne gherathI mAgIne lAvyA hoya te annathI banAvelA AhArabhaaNthaa mApaze to saza.(25) (abhikkhAlAbhie) samikSAmi-hatAye bhAMjAne 2 pahAtha nahI dAvya ya mAthI mApa aavA. (26) (anagilAyae) annaglAyaka-je bhajana rAtamAM rAMdheluM haze te ja laIza-arthAt vAsI annanI mikSA mevAnI malinA2 sayabhIta manasAya che. (27) (ovaNihie) aupanihitika-gRhastha pitAnI samIpamAM kaI paNa prakAre lAvelA bhejanamAMthI Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 opapAtikasUtra 26, ovaNihie 27, parimiyapiMDavAie 28, suddhesaNie 29; saMkhAdattie 30 / se taM bhikkhAyariyA // sU. 30 // / 27 / 'parimiyapiMDavAie' parimitapiNDapAtikaH-parimitapiNDasya - pramAgopenapiNDasya pAto lAbhaH parimitapiNDapAtaH, so'syAstIti parimitapiNDapAtikaH-AdhAkarmAdidoSarahitaM bhaktAdikamekasmAd gRhAdyadi paryAptaM labhyeta tadA grAhyam-ityabhigrahavAn / 28 / 'suddhesaNie' zuddhaiSaNikaH-zuddhaiSaNA-zaGkAdidoSarahitatA, zuddhasya-udgamAdidoSarahitasya vA eSaNA, sA'syA'stIti zudvaiSaNikaH, sarvathA zuddhameva grAhyamityabhigrahadhArIti bhAvaH / 29 / 'saMkhAdattie'. saMkhyAdattikaH-saMkhyApradhAnA dattiH saMkhyAdattiH, tayA caratIti saMkhyAdattikaH / darvIkaTorakAdito'vicchinnadhArayA yA bhikSA patati sA, tathA-ekakSeparUpA ca bhikSA dattirityucyate / 30 / 'se taM mikkhAyariyA' saiSA bhikSAcaryA // sU. 30 // vAie ) parimitapiNDapAtika-AdhAkarmAdika doSoM se rahita bhaktAdika yadi eka hI gRha se paryAptamAtrA meM mila jAya to luuNgaa| 29 (suddhesagie ) zuddhaiSaNika-zaMkAdika doSoM se rahita athavA udgamAdika doSoM se varjita AhAra lene vAlA / 30-(saMkhAdattie) saMkhyAdattika vaha hai jo isa prakAra kA saMkalpa karatA hai ki darvI-kaDachI evaM kaTorI Adi se avicchinna dhArArUpa meM jo bhikSA mere pAtra meM par3a jAyagI utanI hI bhikSA meM grahaNa karUgA / (setaM bhikkhAyariyA) bhikSAcaryA ke ye 30 bheda haiM // sU0 30 // mAze to saza. (28) (parimiyapiMDavAie) pribhitpipaati-maadhaakarma Adika dethI rahita bhaktAdika je eka ja gherathI puratA pramANamAM bhaNI ya ta ase. (28) (suddhesaNie) shuddhss4i-7| mAhi hoSAthI 2Dita mth| mAhira hoSAthI pati mADA2 devAvA. 30 (saMkhAdattie) saMkhyAttika te che ke je evo saMkalpa kare che ke dava-kaDachI temaja kaTorI AdithI satata dhArArUpamAM jeTalI paNa bhikSA mArA pAtramAM paDI jaze meTI nikSau ve. (se taM bhikkhAyariyA) likSAyAMnA 30 le cha. (sU. 30) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 30 rasa parityAgatapovarNanam. , 223 mUlam-se kiM taM rasaparicAe? rasapariccAeaNegavihe paNNatte; taM jahA 1 nivviie,2paNIyarasapariccAe, 3AyaMbilie, TIkA-' se kiM taM' ityAdi-'se kiM taM rasapariccAe' atha ko'sau rasaparityAgaH ?, 'rasaparicAe' rasaparityAgaH 'aNegavihe paNNatte' anekavidhaH prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA-tadanekavidhatvaM caivam-'ninviie' nirvikRtikaH-nirgatA ghRtAdirUpA vikRtiryasmAt sa nirvikRtikaH 1, 'paNIyarasapariccAe' praNItarasaparityAgaH-praNItarasaH pracuratvAt dravaghRtabindusandoho'pUpAdiH, tasya parityAgaH 2, 'AyaMbilie' AcAmAmlamvikRtirahitAnAmodanabharjitacaNakAdInAM rUkSAnnAnAmacitta udake prakSipyaikAsanasthena sakRdbhojanamAcAmAmlaM nAma tapa ucyate / tathA coktam 'se kiM taM rasapariccAe ?' ityAdi / (se kiM taM rasapariccAe ?) rasaparityAga tapa kise kahate haiM ? vaha kitane prakAra kA hai ? isa prakAra ziSya prazna karatA hai / uttara-(rasapariccAe) rasaparityAga tapa (aNegavihe paNNatte) aneka prakArakA kahA gayA hai / vaha isa prakAra se hai-(nizciie) nirvikRtika-jisa AhAra se ghRtAdika vikRti nirgata ho cukI ho aise AhArakA grahaNa karanA so nirvikRtika hai / arthAt-vigaya nahIM lenA (1) / (paNIyarasapariccAe) praNItarasaparityAga-apUpa arthAt mAlapuA Adi sarasa AhAra kA parityAga karanA (2) / (AyaMbilie) AcAmAmla-vigayarahita odana, mUMje hue cane Adi rUkSa annako acitta pAnI meM DAlakara ekasthAna para baiTha eka bAra hI khAnA so AcAmAmla tapa hai / 'se kiM taM rasapariccAe ?' tyAdi (se kiM taM rasapariccAe) Dave mahI 2saparityAsa ta5 anecha-ta TamA 42nAM cha ? 2 // prAre ziSya prazna 42 che. uttara (rasaparicAe) 2saparityAgata5 (ANegavihe paNNatte) mane prAranAM vAya che. te m|| prAre cha-(nivviie) nirviti- mADAmAthI ghI merenA vikRti nIjI 10 DAya e AhAra levo te nirvikRtika che. arthAt vigaya (ghI-dUdha vagere) devU nahi. (1) (paNIyarasapariccAe) pratirasaparityAga-35 arthAt bhAsamA mAhi sarasa maahaarne| parityAga 42vo. (2) (AyaMbilie) maayaamaasviSayarahita bhAta, bhujela caNA Adi lakhuM anna acitta pANImAM nAkhI Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 aupapAtika 4 AyAmasitthabhoI, 5 arasAhAre, 6 virasAhAre, 7 aMtAhAre, vigairahiyassa oyaNa, - bhajjiyaMcagagAilukkha - annassa / khittA jale acitte, khANaM AyaMbilaM jANa // 3 // i 'AyAma-sittha-bhoI' AyAma - siktha-bhojI, - avasrAvaNagatasikthabhoktA, 4 'arasAhAre' arasA''hAraH- arasaH = jIraka - himavAdibhira saMskRta AhAro yasya sosrasAsshAraH 5 / 'virasAhAre ' virasAsshAraH - virasaH - vigatarasaH - purANadhAnyaudanAdiH AhAro yasya sa virasAhAraH 6 / ' aMtAhAre ' antyA''hAraH - ante bhavam antyaM - jaghanyadhAnyaM kodravAdi tadevA''hAro yasya so'ntyAhAraH 7 | 'paMtAhAre ' prAntA''hAraH - prakarSeNAntaM prAntaM - pAkapAtrAdanne niHsArite tatpAtrazliSTaM daryAdinA gharSaNena niHsAritamannaM, vallacaNakAdiniSpAdi kahA bhI hai-"vigairahiyassa oyaNabhajjiyacaNagAilukkhaannassa / khittA jale acitte khANaM AyaMbilaM jANa" isakA artha AyaMbila kA jo artha kiyA hai vahI hai (3) / ( AyAmasitthabhoI ) AyAmasikthabhojI - osAmaNa meM Aye hue sItha mAtra kA AhAra karanA (4) / (arasAhAre) arasAhAra - jAMra hIMga Adi se vinA baghAre hue AhAra kA lenA (5) (virasAhAre) virasAhAra - vigata rasavAle purAne dhAnya kA AhAra lenA (6) / (aMtAhAre) antAhAra - kAdrava Adi tuccha dhAnya kA AhAra lenA (7) / ( paMtAhAre) prAntAhAra - pakAne ke vartana meM se anna ke nikAlane para karachalI Adi ke gharSaNa se pAtra meM lagA huA jo kucha anna nikAlA jAtA ha athavA valla caNA Adi se banA huA pazcAt khaDDI chAcha se mizrita annAdi [eka ThekANe besI ekavAra khAvuM te AcAmAmla tapa che. " vigairahiyassa oyaNabhajjiyacaNagAilukkha annasa / khittA jale acitte khANaM AyaMbilaM jANa mAno artha sAyaM misano ke artha yo che te 4 che. (3) (ayAmasitthabhoI) AyAmasikathabheAjI-esAmaNamAM AvelA sIthanA ja mAtra AhAra karavA (4) (arasAhAre) arasAhAra - 3 DIMga mAddithI vadhAryA vagaranA lonano AhAra 42 (6) (virasAhAre) virasAhAra-rasa vagaranA lunA dhAnyathI janesu AhAra sevA (aMtAhAre) matAhAra-aharA yAhi tugcha dhAnyano AhAra sevA. (7) ( paMtAhAre) prAntADAra - rAMdhavAnA vAsazubhAMthI anna aDhI sIdhA pachI acchI AdinA gharSaNathI pAtramAM lAgeluM je kAMI anna nikALavAmAM Ave che te athavA vAla --caNA AdinA manelo (loTa) pachI khATI chAzamAM meLavI rAMdheluM anna Adi te "" Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 30 rasaparityAgata povarNanam. 8 paMtAhAre, 9 lUhAhAre, 10 tucchAhAre, se taM rasapariccAe / se kiM taM kAyakile se 1 kAyakilese aNegavihe paNate; taMjahA- ThANahiie 1, ukkuDayAsaNie 2, paDimaTThAI 3, tamamlatakramizritaM paryuSitaM vA'nnaM, tadAhAro yasya sa tathA 8 / 'lUhAhAre ' rUkSAhAraHrUkSam=asnigdhamannamevAhAro yasya sa tathA 9 / 'tucchAhAre' tucchAhAraH- tuccha H- alpo'sArazva zyAmAkAdiniSpAdita AhAro yasya sa tathA 10 iti / upasaMharannAha - ' se taM rasapariccAe ' sa eSa rasaparityAga iti / , itthaM dazavidhaM rasaparityAgaM varNayitvA kAyaklezaM varNayati -' se kiM taM kAyakilese ' atha ko'sau kAyaklezaH : uttaramAha - ' kAyakile se aNemavihe paNNatte ' kAyaklezo'nekavidhaH prjnyptH| 'taMjahA' tadyathA- ' ThANaTThie ' sthAnasthitikaH - sthAnaM kAyotsargaH, tena sthitiryasya sra sthAnasthitikaH / 1 / ' ukkuDuyAsaNie utkuTukAsssanikaH -- bhUmAvasaMlagnaputena prAnta hai, athavA prAntakA artha bAsI anna bhI hai / isakA AhAra karanA prAntAhAra hai ( 9 ) / ( lUhAhAre ) rUkSAhAra - rUkSasvabhAvavAlA kulathI Adi kA AhAra rUkSAhAra hai (9) / (tucchAhAre) tucchAhAra - asAra - jisameM kucha bhI sAra nahIM hai aisA zyAmAka, malIcA Adi tuccha dhAnya kA AhAra tucchAhAra hai (10) / ( se taM rasapariccAe ) ye dasa prakAra ke rakhaparityAga tapa haiM / aba kAyakleza kA varNana sUtrakAra karate haiM - ( se kiM taM kAyakile se ?) prazna - vaha kAyakleza tapa kitane prakAra kA hai? (kAyakile se aNegavihe paNNatte ) uttarakAyakleza tapa aneka prakAra kA hai; (taM jahA ) ve prakAra isa taraha haiM - ( ThANaie) sthAnasthitika, sthAna zabda kA artha kAyotsarga hai; isa kAyotsarga se jisakI sthiti sarvadA rahatI hai vaha sthAnasthitika hai | ( ukkuDuyAsajie ) utkuTukAsanika-ukaDDu-Asana baiThanA prAnta che, athavA-prAntanA artha vAsI anna paNa che, tenA AhAra karavA te AntAhAra che (8). ( lahAhAre) rUkSAhAra--rukSa svabhAvanA hujathI mAhi no bhADAra rukSAhAra che (7). (tucchAhAre) tumchAhAra-asAra - ne mannabhAM aMdha paNa sAra nathI evuM sAme malIcA Adi tuccha dhAnyanA AhAra te tumchAhAra che (10). ( se taM rasapariccAe ) bhI isa prAranAM rasaparityAga tapa che. have asezana varNuna sUtra42 re che - ( se kiM taM kAyakile se ) prazna- te ayaudeza tatha DeMTalA prabhAranAM che ? - ( kAyakile se aNegavihe paNNatte) ambeza bhane prA2nAM che; ( taM jahA ) te prahAra sAma che - ( ThANaTThiie) sthAnasthiti4=sthAna zabdaneo atha kAyAtsaga che. A kAyAtsagathI jenI sthiti sA rahe che te I 225 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raraH aupapAtikasUtre vIrAsaNie 4, nesajie 5, daMDAyaie 6, lauDasAI 7, AyAbaddhAJjalipuTena bhUmau caraNatalamAropyopavezanam-utkuTukaM, tadAsanamasyAstIti utkuTukA''sanikaH / 2 / 'paDimadrAI' pratimAsthAyI pratimA mAsikyAdayaH niyamavizeSAH, tAbhistiSThati tacchIlaH pratimAsthAyI / 3 / 'vIrAsaNie' vIrA''sanikaH-siMhAsanopari samupaviSTasya bhUmisthitacaraNasya siMhAsanApanayane kRte siMhAsanopaviSTavadavasthAnaM vIrAsanaM, tadasyAstIti vIrAsanikaH / 4 / 'nesajjie ' naiSadhikaH-niSadyA-putAbhyAM bhUmyAmupavezanaM, tayA caratIti naissedhikH|5| 'daMDAyaie' daNDAyatikaH-daNDasyevAyatam AyAmo'syA'stIti yaha utkuTuka-Asana hai, jo isa Asana se baiThatA hai vaha utkuTukAsanika hai / isa Asana meM bhUmi para donoM caraNoM ke taliyoM ko jamAyA jAtA hai aura puta-(beThaka) jamIna ko sparza nahIM karate, tathA donoM hAthoM kI aMjalI baMdhI rahatI hai / (paDimaTThAI) pratimAsthAyI sAdhu kI 12 pratimAoM kA dhAraNa karane vAlA pratimAsthAyI hai / (vIrAsaNie) vIrAsanika-vIrAsana se ThaharanevAlA vIrAsanika hai| isa Asana kA yaha lakSaNa hai-kAI manuSya siMhAsana para baiThA huA hai, usa siMhAsana ko haTA lene para vaha vaise hI khar3A raha jAya, use 'vIrAsana' kahate haiN| usa Asana se tapa karanevAle kA vIrAsanika kahate haiM / (nesajjie) naiSadhika-niSadyAkA artha hai-pAlathI mAra kara baiThanA / isa Asana se tapa karanevAle kA naiSadhika kahate haiM / (daMDAyaie) daNDAyatika-daMDa kI taraha laMvA hokara Asana meM sthiti karanevAlA daMDAyatika hai / (lauDasAyI) lakuTazAyI cakrakASTha kA nAma sthAnasthiti cha. ( ukkuDuyAsaNie) 94Asani:=63 mAsanathI mesa te utkaTuka Asana che. je A Asana kare che te ukuTuMkAsanika che. A AsanamAM bhUmi upara banne paganAM taLiyAne jamAvI devAmAM Ave che ane puta (veThaka) jamInane sparza karatI nathI. tathA bane hAthanI aMjali mAMdhesI 29 che. (paDimaTThAI ) pratibhAsthAyI-sAdhunI 12 pratimAmAnI dhAra 42vAvANI pratibhAsthAyI cha. (vIrAsaNie) vAzasanila-vIrAsanathA sanAra virAsanika che. A AsananuM e lakSaNa che ke-koI manuSya siMhAsana upara beThA hoya te siMhAsanane haTAvI levAthI te ja pramANe ubhuM rahI jAya tene pIrAsana 49 cha. te mAsanathI ta5 42vAvAjAne pArAsani4 4 cha. (nesajie) naiSadhika-niSadyAno artha che palAMThI mArIne besavuM. A AsanathI tapa karavAvALAne naiSadhi 4 cha. (daMDAyaie) yati-nI peThe khain thane sAsanamA sthiti 42vA yati che. (lauDasAI) saTAyI--qist a4Anu nAma Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sa. 30 kAyaklezatapovarNanama 227 vae 8, avAuDae 9, akaMDuyae 10, aNihae 11, savvagAyaparikamma-vibhUsa-vippamukke 12, se taM kaaykilese| daNDAyatikaH / 6 / 'lauDasAI' lakuTazAyI-lakuTo-vakrakASThaM tadvacchete tacchIlo lakuTazAyI-uttAmaH san zayitvA pANikadvayaM (eDI' iti bhASAprasiddhadvayaM) zirazceti trayaM bhUmau sthApayitvA zete tacchIlaH / 7 / 'AyAvae' AtApakaH-AtApayati zItoSNAdibhirdehaM saMtApayatiklezayatItyAtApakaH; AtApanA ca sUryAtapAdisahanam / 8 / 'avAuDae' aprAvRtakaH-zItakAle prAvaraNarahitaH-sadorakamukhavastrikAcolapaTTAtiriktavastrarahitaH / 9 / 'akaMDUyae' akaNDUyakaHkaNDUyanaM-gAtragharSaNaM, tadrahitaH / 10 / 'aNiTThahae' aniSThIvakaH-niSThIvanarahitaH / 11 / 'savvagAya-parikamma-vibhUsa-vippamukke' sarvagAtra-parikarma-vibhUSA-vipramuktaH sarvasya gAtrasya parikarma-mArjana vibhUSA-vibhUSaNaM ca, tAbhyAM vipramuktaH-tyaktasaMmArjanavibhUSaNaH / 12 / 'se taM kAyakilese sa eSa kaaykleshH| lakuTa hai / isa taraha hokara jo zayana karatA hai vaha lakuTazAyI hai / Upara mu~ha kara pahile sonA pathAt donoM pairoM kI eDiyoM ko evaM zira ko jamIna para TekanA, isa prakAra zarIra ko adhara rakhakara Asana karanA 'lakuTazayanAsana' hai| (AyAvae) AtApaka-sUryAdi kI AtApanA lene vAlA, (avAuDae) aprAvRtaka-zItakAla meM sadoraka mu~hapatto evaM colapaTTA ke atirikta anyavastroM se rahita ho khule zarIra se zItako sahana karanevAlA aprAvRtaka hai| (akaMDUyae) akaNDUyaka khujalI calane para bhI zarIra ko nahIM khujalAne vAlA akaNDUyaka hai| (aNiTThahae ) aniSThIvaka-thUka Ane para bhI nahIM thUkanevAlA aniSThIvaka hai| (sabagAya-parikamma-vibhUsa-vippamukke) .. sarvagAtraparikarmavibhUSAvipramukta-zarIra kI sarvathA zuzrUSA-vibhUvA nahIM karanevAlA sarvagAtraparikarmavibhUSAvipramukta hai / ( se taM kaaylakuTa che. evI rIte thaIne je zayana kare che te lakuTazAyI che. upara meTuM rAkhIne pahelAM suvuM, pachI banne paganI eDIone temaja zirane jamIna upara TekAvavuM-A prakAre zarIrane adhara rAkhIne Asana karavuM te "lakuTashynaasn' cha. (AyAvae) mApAta-sUrya mAhinI mAtApana devA, (avAuDae) maprAvRta4-zAtAsabhA ho|saathe muMDapattI tabha04 sAlapaTTA sivAyanAM bIjAM vastro rahita thaIne khulle zarIre zItane sahana karavAvALA aprAkRtaka cha. (akaMDUyapa) 144-mukhI mAtai. chadi 52 zarIrane mANe nahi 5454 cha. (aNiTThahae) maniSThI43-54 maa|| chatai 5 na 54vAvA maniSThI54 cha. (sabagAya-parikamma-vibhUsa-vippamukke) sarvAtrA24 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 aupapAtikasUtre se kiMtaM paDisaMlIyaNApaDisaMlINayAcauvvihA paNNattA; taMjahA-1 iMdiyapaDisaMlINayA, 2 kasAyapaDisaMlINayA, 3 jogapaDisalINayA, 4 vivitt-synnaa-pnn-sevnnyaa|se kiM taM iMdiyapaDisaMlINayA ? iMdiyapaDisaMlINayA paMcavihA paNNattA, taM jahA __ 'se kiM taM paDisalINayA? ' atha kA sA pratisaMlInatA-pratisaMlInatA=gopana; sA katividhA ? uttaramAha-'paDisalINayA' pratisaMlInatA-'caunvihA paNNattA' caturvidhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA 1-'iMdiyapaDisaMlINayA' indriyapratisaMlInatA-indriyanirodhakaraNazIlatA / 2-' kasAyapaDisaMlINayA' kssaayprtisNliintaa| 3-'jogapaDisaMlINayA' yogprtisNliintaa| 4-'vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA vivikt-shynaas'sn-sevntaa| 'se kiMtaM iMdiyapaDisalINayA' atha kA sA indriyapratisaMlInatA ?, 'iMdiyakilese ) kAyakleza ke ye 12 bheda haiN| ( se kiM taM paDisalINayA) pratislInatA tapa kitane prakAra kA hai ? (paDisaMlINayA caunvihA paNNattA) prati lInatA tapa cAra prakAra kA hai| (taM jahA) ve cAra prakAra ye haiM-(iMdiyapaDisalINayA) indriyaprati lInatA-indriyoM ko gopa karake rakhanA / (kasAyapaDisaMlINayA) kaSAyaprati lInatA-krodhAdikaSAyoM ko gopa karake rakhanA, (jogapaDisaMlINayA) yogapratisaMlInatA-mana vacana kAyA ke vyApAra ko gopa karake rakhanA (vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA) viviktazayanAsanasevanatAstrI-pazu-paNDaka-rahita sthAna meM zayanAsana karanA / ( se kiM taM iMdiyapaDisaMlINayA) indriyapratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? (iMdiyapaDisaMlINayA paMcavihA paNNattA) yaha vibhUSAvipramukta-zarIranI sarvathA zuzraSA (sevA zaNagAra) na karavApaannaane sarvatraparibhAvibhUSAviprabhuta 4cha. (se taM kAyakilese) 4Ayasezana mA 12 542 thAya che. ( se kiM taM paDisalINayA ) pratidInatA ta5 sAnAM cha ? (paDisalINayA cauvvihA paNNattA) pratisa sInatA ta5 yAra pradhAnAM che. (taM jahA) te yAra 412 mA prabhAva cha. (iMdiyapaDisalINayA) drimAne gopI rAmavI. ( kasAyapaDisalINayA) 4AyapratisasInatA-odha mAhiSAyAne sI rAmapA. (jogapaDisaMlINayA ) yogapratisatAnA-pANI, mana mane 4aayaan| vyApArane 27 rAmapA. (vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA) vivitazayanAsana sevanatAzrIpazu542hita sthAnamA zayanAsana 42. (se kiM taM iMdiyapaDisalINayA) dhadriyapratisadInatA 8 // prA2nI cha ? (iMdiyapaDisalINayA paMcavihA paNNattA) Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 30 pratisaMlInatA tapovarNanam 229 soiMdiya - visaya- pyAra-niroho vA soiMdiya-visaya- patte atthesu rAgadosaniggaho vA 1. cakkhidiya-visaya- ppayAra-niro ho vA cakkhipaDilINayA ' indriyaprati saMlInatA ' paMcavihA paNNattA' paJcavidhA prajJaptA, 'taM jahA ' tadyathA - ' 'soiMdiya - visaya- payAra - niroho vA, soiMdiya - visaya - patte atthesu rAgadosaniggaho vA ' zrotrendriyaviSayapracAra nirodho vA zrotrendriyaviSayaprApteSvartheSu rAgadveSanigraho vA-zrotrendrisya-karNasya viSaye - zabde, pracArasya = pravRtteH, nirodhaH - niSedhaH, saMyamazIlatAvidhAtakaH zabdo na zrotavyaH, yadyakasmAtkarNakuharagataH syAt tadA yatkAryaM tadAha - zrotrendriya-viSayaprApteSvartheSu=zruteSu bhAveSu, rAgadveSayornigraho vidheyaH; arthAt - madhuramRdaGga saGgIteSu - anurAgo na kartavyaH, AkrozAdiSu zabdeSu dveSaH - aprItilakSaNazcittavikAro na kAryaH 1 | 'cakkhidiyavisaya- pyAra - niroho vA, cakkhidiya - visaya - patte atthesu rAgadosaniggaho vA' cakSurindriyaviSayapracAranirodho vA cakSurindriyaviSayaprApteSvartheSu rAgadveSanigraho vAindriyaprati saMlInatA pAMca prakAra kI hai; (taM jahA ) ve prakAra ye haiM - ( soiMdiya - visaya- pyAraniroho vA, soiMdiya - visaya- patte atthesu rAga dosaniggaho vA ) zrotra - indriya ko viSaya - zabda meM pravRtti karane se rokanA, saMyama evaM zIla ko vidhAta karanevAle zabdoM ko nahIM sunanA, yadi akasmAt isa prakAra ke zabda kAnameM Akara par3a bhI jAveM to usa viSayameM rAga-dveSa nahIM karanA, yaha prathama prakAra hai 1 / matalaba isakA yaha hai ki madhura mRdaGga saGgIta Adi priya evaM AkrozAdi apriya zabdoM ke prati prIti- aprItilakSaNarUpa cittavikAra nahIM karanA so zrotrendriyaviSayapracAranirodha, eva zrotrendriyaviSayaprAptArtharAgadveSanigrahanAmaka prathama prakAra hai 1 / cakkhidiya-visaya- pyAra-niroho vA cakkhidiya - visaya- patte asthesu rAgadosaniggaho vA ) cakSu indriya ko apane viSayabhUta padArthoM meM pravRtta hone se rokanA, mA driyapratisaMsInatA ca prahAranI che - ( taM jahA ) te prakAra A che(soiMdiya-visaya-payAra- niroho vA, soiMdiya-visaya- pattesu atthesu rAgadosaniggaho vA ) zrotra-IMdriyane viSaya-zabdamAM pravRtti karavAthI rAkavI, saMyama temaja zIlanA vighAta karavAvALA zabdo sAMbhaLavA nahi. jo akasmAt AvA prakAranA zabda kAnamAM AvIne paDI paNa jAya te te viSayamAM rAgadveSa na karavA. e 1 prathama prakAra che. matalaba tenI e che ke madhura smRdaMga saMgIta Adi priya, temaja Akroza Adi apriya zabdamAM prIti aprIti-lakSaNarUpa cittavikAra na karavA te zrotra'driyaviSaya-pracAranirodha temaja zrotre driyaviSayaprAptA rAgadveSanigraha nAmanA prathama pra42 che. ( cakkhidiya-visaya-ppayAra-niroho vA cakkhiMdiya - visaya- patte atthesu Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 aupapAtikasUtre diya-visaya-pattesu atthesurAgadosaniggahovA 2, ghANidiya-visayappayAra-niroho vA ghANidiya-visaya-pattesu atthesu rAgadosanigaho vA 3,jibhidiya-visaya-ppayAra-niroho vA jibhidiya-visaya-pattesuatthesu rAgadosaniggahovA 4,phAsiMdiya-visaya-ppayAracakSurindriyasya netrasya viSaye-rUpe pracArasya pravRnenirodhaH kAryaH, vA-athavA cakSurindriyaviSayaprApteSu dRSTeSu artheSu-manojJAmanojJarUpeSu rAgadveSayonigrahaH kartavya iti zeSaH / 2 / 'ghANidiya-visaya-ppayAra-niroho vA, ghANidiya-visaya-pattesu atthesu rAgadosaniggahI vA' ghrANendriyaviSayapracAranirodho vA ghrANendriyaviSayaprApteSvartheSu rAgadveSanigraho vAghrANendriyaM nAsikA, tasya viSayo gandhastasya pravRtterniSedho vidheyaH-surabhigandhe durabhigandhe vA nAsikAmAgate rAgadveSau nirAkartavyau / 3 / 'jibhidiya-visaya-ppayAra-niroho vA, jibhidiya-visaya-pattesu atthesu rAgadosaniggaho vA' jihvendriyaviSayasya bhojanarasasya pracAraniSedhaH, jihvAyAmAgate'pi manojJAmanojJarase rAgadveSayornigrahaH / 4 / 'phAsiMathavA pravRtta hone para usake viSaya meM rAga aura dveSa nahIM karanA, yaha dvitIya prakAra hai 2 / (ghANiMdiya-viSaya-ppayAra-niroho vA, ghANidiya-visaya-pattesu atthesu rAgadosaniggaho vA) ghrANa-indriya ko apane viSaya meM pravRtta hone se rokanA, tathA pravRtta hone para usa viSayameM rAga dveSa nahIM karanA; yaha tRtIya prakAra hai 3 / (jibhidiya-visaya-ppayAraniroho vA jibhidiya-visaya-pattesu atthesu rAgadosaniggaho vA ) jihvA-indriya ko apane viSayameM pravRtta hone se rokanA, evaM usa viSaya meM usake pravRtta hone para prApta viSayameM rAga-dveSakA nigraha karanA, yaha cauthA prakAra hai 4 / (phAsidiya-visaya-ppayAra-niroho vA, phAsidiya-visayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA) isI prakAra sparzana, indriya rAgadosaniggaho vA) yakSu-driyana viSayabhUta pahAbhA tanI pravRtti 2|4vii athavA pravRtti thaI jatAM te bAbata rAga ane dveSa na kara. e bIjo prakAra che. (pANiMdiya-visaya-ppayAra-niroho vA ghANiMdiya-visaya-pattesu atthesu rAgadosaniggahovA) ghANa--iMdriyanA viSayamAM tenI pravRtti kavI, athavA pravRtti thaI jatAM te bhAsatamA rAmadeSana 423 / . yetrIne 42 cha. (jibhidiya-visaya-ppayAra-niroho vA jibhidiya-bisaya-pattesu atthesu rAgadosaniggaho vA) driyanA vissymaaNpravRtti rokavI temaja tenA viSayamAM te pravRtta thaI jAya to pachI prApta bhAsatamA 2 // dveSa yatAM zavo. se. yA pra42 cha. ( phAsiMdiya-visaya Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 30 pratisaMlonatAtapauvarNanam niroho vA phAsiMdiya-visatha-pattesu atthesu rAgadosaniggahovA 5, se taM iMdiyapaDisaMlINayA / se kiM taM kasAyapaDisaMlINayA ? kasAyapaDisaMlINayA cauvvihA paNNattA, taM jahA-1 kohassudayaniroho vA, udayapattassa vA kohassa viphalIkaraNaM / 2 mANadiya-visaya-ppayAra-niroho vA, phAsidiya-visaya-pattesu atthesu rAgadosaniggaho vA' sparzendri viSayapracAranirodho vA sparzendriyaviSayaprApteSvartheSu rAgadveSanigraho vAsparzendriyaM tvak, tasya viSayaH sparzaH zItoSNAdikaH, tatra pravRtteH pratiSedhaH, prApteSvapi zubhAzubhasparzeSu raagdvessyonissedhH| 'se taM iMdiyapaDisaMlINayA' saiSA indriyapratisaMlInatA / ' se kiM taM kasAyapaDisalINayA' atha kA sA kaSAyapratisaMlInatA ?, 'kasAyapaDisaMlINayA' kaSAyapratisaMlInatA 'caubihA paNNattA' caturvidhA prajJaptA, 'taM jahA' tadyathA-'kohassudayaniroho vA, udayapattassa vA kohassa viphalIkaraNaM' krodhasyodayanirodho vA, udayaprAptasya vA krodhasya viphalIkaraNam-prathamatastu krodhasya udaya eva niSeko bhI apane viSaya meM pravRtta hone se rokanA evaM usa viSaya meM usake pravRtta hone para usameM rAga dveSa hone kA varjana karanA, yaha pAMcavA~ prakAra hai / ina pAMcoM prakAroM kA bhAva yahI hai ki indriyoM para vijaya prApta karanA, tathA prApta unake apane 2 manojJa evaM amanojJa viSayoM ke Upara rAga evaM dveSakI pariNati se virakta rahanA / sei taM iMdiyapaDisaMlINayA) yaha saba indriyaprati lInatA hai / ( se kiM taM kasAyapaDisaMlINayA) kaSAyapratisalInatA kyA hai ? (kasAyapaDisaMlINayA caunvihA paNNattA) kaSAyapratisaMlInatA cAra prakAra kI hai / (taM jahA) vaha isa prakAra se hai-(1-kohassudayaniroho vA, udayappayAra-niroho vA phAsiMdiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA ) ye mAre sparzana-IdriyanA viSayamAM tenI pravRtti rekavI temaja te viSayamAM tenI pravRtti thaI jAya to te mATe rAga dveSa na kara. e pAMcama prakAra che. A pAMceya prakArene bhAva e ja che ke Idrie upara vijaya prApta kare, tathA te prApta thatAM pitapotAnA maneza temaja amane viSaya upara 2 // 2 // dveSanI pariNatithI vi24ta 2. ( se taM iMdiyapaDisalINayA ) 2madhu driyapratisasInatA cha. ( se kiM taM kasAyapaDisalINayA ) prazna-pAyapratisadInatA zuche ? uttara-(kaSAyapaDisaMlINayA cauvvihA paNNattA) 4AyapratisasInatA yAra prA2nI cha. (taM jahA ) te 2mA prazAre cha-(kohassudayaniroho vA udayapattassa vA Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre ssudayaniroho vA, udayapattassa vA mANassa viphalIkaraNaM / 3 mAyAudayagiroho vA, udayapattAe vA mAyAe viphalIkaraNaM / 4 lohassudayaNiroho vA, udayapattasta vA lohassa dhanIyaH, yathA krodho nodayeta tathA yatitavyam ; athApi yadi krodha udayaM prApnuyAt tadA tasya viphalIkaraNam vyarthIkaraNam / 1 / 'mANassudayaniroho vA, udayapattassa vA mANassa viphalIkaraNaM'-mAnasyodayanirodho vA udayaprAptasya vA mAnasya viphalIkaraNammAnasya-abhimAnasyodaya evaM niSedhitavyaH, mAne udayaM prApte'pi viphalIkaraNam-sato'pi asata iva karaNam / 2 / 'mAyA-udaya-niroho vA, udayapattAe vA mAyAe viphalIkaraNaM' mAyAyA udayanirodho vA, udayaprAptAyA vA mAyAyA viphalIkaraNamudayamAnAyA eva mAyAyAH paravaJcanArUpAyA niSedhaH kartavyaH, kathaJciduditAyA vA mAyAyAH= kapaTakriyAyA viphalIkaraNam / 3 / 'lohassudayaNiroho vA, udayapattassa vA lohassa pattassa vA kohassa viphalIkaraNaM, 2-mANassudayaniroho vA, udayapattassa vA mANassa viphalIkaraNaM, 3 mAyAudayaniroho trA, udayapattAe vA mAyAe viphalIkaraNaM, 4 lohassudayaNiroho vA udayapattassa vA lohassa viphalIkaraNaM ) prathama to krodha ke udaya kA hI nirodha karanA, yaha sarvottama pakSa hai, udayanirodha hone se krodha kA mUla vinaSTa ho jAtA hai / yadi krodha udita ho jAya to use viphala kara denA cAhiye 1 / prathama to aisA hI yatna karanA cAhiye ki jisase mAnakaSAya kA udaya hI na ho; yadi mAnakaSAya udita ho jAya to use viphala kara denA cAhiye 2 / uttama bAta yahI hai ki mAyAkaSAya AtmA meM udita na ho, yadi vaha udita ho jAtI hai to usako viphala banA denA kohassa viphalIkaraNaM, mANussudayaniroho vA udayapattassa vA mANassa viphalIkaraNaM, mAyAudayaniroho vA udayapattAe vA mAyAe viphalIkaraNaM, lohassudayaNiroho vA udayapattassa vA lohassa viphalIkaraNaM) prathama to odhanauya thadi 4 nirodha 42 / se sarvottama pakSa che. udayanirodha thavAthI kodhanuM mULa ja nAza pAme che. je krodhane udaya thaI jAya te tene viphala karI devo joIe 1. pahelAM te e ja yatna karavo joIe ke jethI mAnakaSAyane udaya ja na thAya. je mAnakaSAyane udaya thaI jAya te tene viphala karI de joIe 2. uttama vAta e ja che ke mAyAkaSAya paNa AtmAmAM udaya na thaI zake evI jAtanI pravRtti karavI joIe. je tene udaya thaI cuke hoya te tene viphala karI devuM joIe 3. e ja prakAre lobha paNa AtmAmAM udita na thAya Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 30 pratisaMlInatAtapovarNanam 233 viphalIkaraNaM, se taM ksaaypddisliinnyaa|se kiM taM jogapaDisaMlIgayA ? jogapaDisaMlINayA tivihA paNNattA; taM jahAM-1 maNajogapaDisaMlINayA, 2 vayogapaDisaMlINayA, 3 kAyajogapaDisaMlIviphalIkaraNaM' lobhasyodayanirodho vA, udayaprAptasya vA lobhasya viphalIkaraNam-parasvagrahaNalAlasA lobhastasyodaya eva nirAkaraNIyaH, kathaJcitkvApi vastuni lobhe satyapi sa lobha udito'pi niSedhanIyaH / 4 / 'se taM kasAyapaDilINayA' saiSA kaSAyapratisaMlInatA / / / 'se kiM taM jogapaDisaMlINayA' atha kA sA yogapratisaMlInatA ? 'jogapaDisaMlINayA' yogapratisaMlInatA-'tivihA paNNattA' trividhA prajJaptA 'taM jahA' tadyathA 'maNajogapaDisaMlINayA' manoyogapratisaMlInatA-yogo bandhaH, karmaNA saha manaso yogo-manoyogaH, tasya pratisaMlInatA-nirodhazIlatA 1 / 'vayajogapaDisalINayA-vAgyogapratisaMlInatA 2 / 'kAyajogapaDisaMlINayA' kAyayogapratisaMlInatA 3 / ' se kiM taM cAhiye 3 / isI prakAra lobha bhI AtmA meM udita na ho sake, isa prakAra pravRtti karanI cAhiye, yadi vaha udita ho cukA ho to use viphala kara denA cAhiye 4 / tAtparya yaha hai ki cAroM kaSAyoM ko jaise bhI bane usa prakAra se jItanA / ( se taM kasAyapaDisalINayA) yaha kaSAyapratisaMlInatA hai| (se kiM taM jogapaDisalINayA) yogapratisaMlInatA kyA hai: (jogapaDisalINayA tivihA paNNattA) yogapratisalInatA tIna prakAra kI kahI gaI hai, (taMjahA) vaha isa taraha se; (maNajogapaDisaMlINayA vayajogapaDisaMlINayA kAyajogapaDisalINayA ) karmoM ke sAtha manakA baMdhana honA so manoyoga hai, usakA gopana karanA manoyogapratisaMlInatA hai| vacanayogapratisaMlInatA evaM kAyayogapratisaMlInatA bhI vacanayoga ko gopanA evaM kAyayoga ko gopanA hai| isI viSaya ko Age ke sUtrAMza se sUtra A mATe prayatna karavo joIe. kadAca te udita thaI cukyo hoya te tene niSphaLa karI devuM joIe 4. parya ye cheyAzya 4AyAne rebha mane te| prazAre tA. (se taM kasAyaDisalINayA) 2 // 4Ayaprati sAnacha. (se kiM taM jogapaDisalINayA) prazna-yogapratisasAnA zucha? utta2-(jogapaDisaMlINayA tivihA paNNattA) yogapratisasInatA RNa prA2nI upAya cha, (taM jahA) te mApramANe cha-( maNajogapaDisaMlINayA vayajogapaDisalINayA kAyajogapaDisaMlINayA) 4 nI sAthai bhananu dhana thAya te mane che. tenuM gopana karavuM te mane gapratisalInatA che. vacanagapratisaMlInatA temaja kAyagapratisaMlInatA paNa vacanagane gopavuM temaja kAya Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre nnyaa| se kiM taM maNajogapaDisaMlINayA ? maNajogapaDisaMlINayA-1 akusalamaNaniroho vA, 2 kusalamaNaudIraNaM vaa| se taM mnn-jog-pddisNliinnyaa|se kiMtaM vayajogapaDisaMlINayA? vayogapaDisalINayA-1 akusalavayaNirohovA, 2 kusalavayaudIraNaM vaa| se taM vayajogapaDisaMlINayA / se kiM taM kAyajogapaDisaMlINayA ? maNajogapaDisaMlINayA' atha kA sA manoyogapratisaMlInatA ? 'maNajogapaDisaMlINayA' manoyogapratisaMlInatA 'akusala-maNa-Niroho vA / akuzalamanonirodho vA, 'kusala-maNa-udIraNaM vA ' kuzalamanaudIraNaM vA, zubhamanasa udIraNaM pravartanam , ' se taM maNa-joga-paDisaMlINayA' saiSA mnoyogprtisNliintaa,| ' se kiM taM vayajogapaDisaMlINayA' atha kA sA vAgyogapratisaMlInatA ? 'vayajogapaDisalINayA' vAgyogapratisaMlInatA-'akusalavayaniroho vA' akuzalavAnirodho vA ?, 'kusalavayaudIraNaM vA' kuzalavAgudIraNaM vA 2 / ' se taM vayajogapaDisalINayA' saiSA vaagyogprtisliintaa| kAra prakaTa karate haiM - ( se kiM taM maNajogapaDisaMlINayA) vaha manoyogapratisaMlI natA. kyA hai ? (maNajogapaDisaMlINayA-akusalamaganiroho, kusalamaNaudIraNaM vA, se taM maNajogapaDisaMlINayA) akuzala-azubha manakA nirodha honA, athavA zubhamana kA pravartana honA so yaha manoyogapratisaMlInatA hai / ( se kiM taM vayajogapaDisaMlINayA) vacanayogapratisaMlInatA kyA hai ? (vayajogapaDisalINayA akusalavayaniroho vA kusalavayaudIraNaM vA, se taM vayajogapaDisaMlINayA) akuzalavANI kA nirodha karanA athavA kuzalavANI kA udIraNa karanA, yaha vacanayogapratisaMlInatA hai| ( se kiM taM kAyajogapaDisaMlINayA) kAyayogapratisaMlInatA kisakA nAma hai ? (kaayjogyogane gopavuM e che. A viSayane AgaLanA sUtranA aMzamAM sUtrakAra prakaTa 42 che--( se kiM taM maNajogapaDisaMlINayA) te manAyogapratisa sInatA zu cha ? (maNajogapaDisalINayA akusalamaNaniroho kusalamaNaudIraNaM vA, se taM maNajogapaDisaMlINayA)-masa-mazula bhnn| nirodha thayo,athavA zuma bhanamA pravartana te bhanAyosatisa sInatA cha. ( se kiM taM vayajogapaDisalINayA)-kyanayogapratisasInatA cha ? (vayajogapaDisalINayA akusalavayaniroho vA kusalavayaudIraNa vA,se taM vayajogapaDisalINayA)--mazI vANInA nirodha 42vI, athavA zata pANInu ahI295 427 te kyanayogapratisasInatA . ( se kiM taM kAyajogapaDisaMlINayA) Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 pratisalInatAtapovarNanam kAyajogapaDisalINayA-jaM NaM susamAhiyapANipAe. kummo iva gutidie savvagAyapaDisaMlINe ciTThai, se taM kaayjogpddisNliigyaa|se kiM taM vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA? vivitta-sayaNA-saNasevaNayA-jaMNaMArAmesu ujANesu devakulesu sahAsu pavAsu paNikAyayogapratisaMlInatAmAha-' se kiM taM kAyajogapaDisalINayA ? atha kA sA kAyayogapratisaMlInatA ? 'kAyajogapaDisaMlINayA' kAyayogapratisaMlInatA nAma-'jaM NaM susamAhiyapANipAe kummo iva guttidie savvagAyapaDisaMlINe ciTThai' yat khalu susamAhitapAgipAdaH kUrma iva guptendriyaH sarvagAtrapratisaMlInastiSThati / yat khalu nizcayena susamAhitapANipAdaH=susaMyatahastacaraNaH, ata eva kacchapavad guptendriyaH surakSitasarvendriyaH, sarvagAtrapratisaMlIna:--sarvaiH gAtraiH avayavaiH pratisaMlInaH-nivAritavRttistiSThati-kAyikasAvadyA'nuSThAnavarjito bhavati / ' se taM kAyajogapaDisalINayA' saiSA kAyayogapratisaMlInatA / 'se kiM taM vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA' atha kA sA viviktazayanA''sanase natA ? viviktAni=doSarahitAni zayanAsanAni, teSAM sevanatA sevanam , sA kIdRzI ? iti prazna , uttaramAha-'vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA-jaM NaM ArAmesu ujjANesu devakule su sahAsu pavAsu paNiyagihesu paNiyasAlAsu itthI-pasu-paMDaga-saMsattavirahiyAsu vasahIsu phAsuesaNijjaM pIDha-phalaga-sejjA-saMthAraMga uvasaMpajjittANaM paDisaMlINayA-jaM NaM susamAhiyapANipAe kummo iva guttidie savvagAyapaDisaMlINe ciTThai, se taM kAyajogapaDisaMlINayA) hAtha pairoM ko tathA indriyoM ko kacchapa ke samAna acchI taraha viSayoM se gopa kara rakhanA kAyayogapratisaMlInatA hai| (se kiM taM vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA) viviktazayanAsana-doSarahita zayana tathA Asana kI sevanatA kyA hai ? (vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA-jaM NaM ArAmesu ujANesu devakule mu, sahAmu, pavAsu, paNiyagihesu, paNiyasAlAsu, itthIpasupaMDagasaMsattavirahiyAsu yayopratisa sInatA zenu nAma cha ? -(kAyajogapaDisalINayA--jaM NaM susamAhiyapANipAe kummo iva guttidie savvagAyapaDisalINe ciTThai, se taM kAyajogapaDisalINayA) hAtha,paga,tathA IMdriyane kAcabAnI peThe sArI rIte viSayothI gopavI rAkhavAM te kAyayogprtisdiintaa che. (se kiM taM vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayA) vivitazayanAsanahopaDita zayana tabha04 2mAsananu sevana zu cha ? (vivitta-sayaNA-saNa-sevaNayAjaM NaM ArAmesu ujjANesu devakulesu sahAsu pavAsu paNiyagihesu paNiyasAlAsu, Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 aupapAtikasUtre yagihesupaNiyasAlAsu itthI-pasu-paMDaga-saMsatta-virahiyAsu vasahIsu phAsuesaNijjaM pIDha-phalaga-senjA-saMthAragaM uvasaMpajjittANaM viharai, se taM vivittasayaNAsaNasevaNayA / se taM paDisaMlINayA / se taM bAhirae tave // suu030|| viharai' viviktazayanAsanasevanatA--yat khalvArAmeSu udyAneSu devakuleSu prapAsu paNitagRheSu paNitazAlAsu strI-pazu-paNDaka-saMsakta-virahitAsu vasatiSu prAsukaiSaNIyaM pIThaphalaka-zayyA-saMstArakam upasampadya viharati, 'strI-pazu-paNDaka-saMsakta-virahitAsu' ityasya liGgavipariNAmena ArAmAdipadeSvapyanvayaH kAryaH, tatazca-yat khalu-nizcayena anagAraH, strI-pazu-paNDaka-saMsakta-virahiteSu striyaH, pazavaH, paNDakAH napuMsakAH, etai sarvaiH saMsaktaM saMyogaH, tena virahiteSu ArAmeSu kRtrimavaneSu, udyAneSu-kusumakAnaneSu, devakuleSu-yakSakuleSu, tathA stryAdisaMsaktavarjitAsu sabhAsu, prapAsu-pAnIyazAlAsu, paNitagRheSu vyAvahArikajanociteSu paNyagRheSu, paNitazAlAsu = bahugrAhakadAyakajanayogyAsu, syAdisaMsargarahitAsu vasatiSu-sAmAnyagRhigRheSu, evaMvidhAnekasthAneSu 'phAsuesaNijaM' prAsukaiSaNIyaM-pragatA asavaH asumantaH prANino yasmAt tatprAsukam acittam , ata eva eSavasahIsu phAsuesaNijjaM pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM uvasaMpajjittANaM viharai ) doSarahita zayana evaM Asana kI sevanatA yaha isa prakAra se hotI hai jo anagAra striyoM, pazuoM, evaM napuMsakoM se rahita ArAmoM meM kRtrimavanoM meM, udyAnoM meM-kusumita kAnanoM meM, devakuloM meM yakSAyatanoM meM, sabhAoM meM, prapAoM meM -pAnIyazAlAoM meM, paNitagRhoM meM vyAvahArikajanocita paNyagRhoM meM, paNitazAlAoM meM aneka grAhaka evaM dAyaka janoM ke yogya aise sthAnoM meM, vasatiyoM meM sAmAnya gRhasthajanoM ke gharoM meM, acitta evaM niravadya pITha, phalaka, itthIpasupaMDagasaMsattavirahiyAsu vasahIsu phAsuesaNijja pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM uvasaMpajjittANa viharai, se taM paDisalINayA) hoSarahita zAsana tabha04 zayananu sevana karavuM te A prakAre thAya che ke je anagAra strIo, pazuo, temaja paMDakonapuMsakathI rahita ArAmamAM eTale kRtrimavAmAM, udyAnomAM-phulavADIomAM, devakulomAMcakSAyatamAM, sabhAomAM, prapAomAM-pAnIyazAlAomAM (parabanA sthAnamAM) patigRhomAM-vyavahArika-sekacita dukAnomAM, paNitazAlAomAM -aneka grAhako temaja dAyake (denArA) lokone egya evAM sthAnamAM eTale gaMdAmAmAM,vasatiomAM-sAmAnya gRhastha kenAM gharamAM, acitta temaja niravadya Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 30 AbhyantaratapobhedavarNanam 237 mUlam -- se kiM taM abhitarae tave ?, abbhitarae tave chavi paNNatte, taM jahA -1 pAyacchitte, 2 viNae, 3 veyAvaccaM4 sajjhAo, 5 jhANaM, 6 viusaggo / NIyaM = niravadyam pIThaphalakazayyAsaMstArakam upasampadya viharati / ' se taM vivitta-sayaNAsaNa- sevaNayA' saiSA vivikta - zayanA - sana - sevanatA / se taM paDilINayA ' saiSA pratisaMlInatA, ' se taM bAhirae tave ' tadidaM bAhyaM tapaH || sU0 30 // 6 TIkA -- athAbhyantaraM tapaH procyate-' se kiM taM abhitarae tave ?' atha kiM tad AbhyantaraM tapaH ?, uttaramAha - ' abhitarae tave chavvihe paNNatte ' AbhyataraM tapaH SaDvidhaM prajJaptam ; ' taM jahA ' tadyathA - 1 'pAyacchittaM' prAyazcittam, 2 - 'vigae' vinayaH, 3 ' veyAvaccaM ' vaiyAvRtyam, 4 - 'sajjhAo' svAdhyAyaH, 5- 'jhANaM' dhyAnam, 6'visaggo' vyutsarga iti / tatra prAyazcittamAha- 'se kiM taM pAyacchitte' atha kiM zayyA evaM saMstAraka aMgIkAra kara vicaratA hai, (se taM vivitta-sayaNA - saNa - sevaNayA) yaha viviktazayanAsanasevanatA hai / (se taM paDilINayA) isa prakAra yaha pratisaMlInatA hai / (se taM bAhirae tave ) isa prakAra yaha chaha prakAra ke bAhya tapa ke bheda - prabheda ka gaye haiM | sU0 30 // aba Abhyantara tapa kA sUtrakAra varNana karate haiM-' se kiM taM abhitarae tave ?' ityAdi / (se kiM taM abhitara tave ? ) Abhyantara tapa kyA hai - kitane prakAra haiM ? ( abhitarae tave chavihe paNNatte) Abhyantara tapa chaha prakAra kA haiM; ( taM jahA ) vaha isa prakAra se hai, ( pAyacchittaM, viNae, veyAvaccaM, sajjhAo, jhANaM, visaggo) 1 prAyazcitta, 2 vinaya, 3 vaiyAvRtya, 4 svAdhyAya, 5 dhyAna aura 6 kA cIDa, isa, zayyA tebhana saMstAra gaMbhIra urIne viyare che ( se taM vivittasayaNA - saNa - sevaNayA ) te vivita zayanAsanasevanatA che. ( se taM paDisaMlINayA ) mA prahAre mA pratisasInatA che. ( se taM bAhirae tave ) A prahAre te cha aThAranA AhyatayanA leha-aleha uDelA che. (sU. 30 ). huve AlyaM tara tathanuM sUtra42 varzana re - 'se kiM taM abbhitarae tave ?' tyAhi. ( se kiM taM abbhitarae tave ? ) prazna- mAlyantara tatha zuche ? DeMTalA aAranAM che ? ( abbhitarae tave chavvihe paNNatte ) uttara - Alyantara tatha cha prakAranAM che. ( taM jahA ) te yA are che - ( pAyacchittaM viNae beyAvaccaM, sanjhAo jhANaM visaggo) 1 prAyazcitta, 2 vinaya, 3 vaiyAvRttya, 4 svAdhyAya, ye dhyAna Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 aupapAtikasUtre se kiM taM pAyacchitte ? pAyacchite-dasavihe paNNatte; taM jahA-AloyaNArihe 1, paDikkamaNArihe 2, tadubhayArihe 3, vivetatprAyazcittam ?-prAyazcittaM kiMsvarUpaM katividhaJceti pRcchati, uttaramAha-'pAyacchitte dasavihe paNNatte' prAyazcittaM dazavidhaM prajJaptam-grAyaH pApaM, tasmAt cittaM-jIvaM zodhayati-karmamalinaM vimalIkarotIti prAyazcittamini / yadvA-prAyo bAhulyena cittam= antaHkaraNaM svena svarUpeNa asmin sati bhavati iti prAyazcittam-anuSThAnavizeSaH / saMvarAderapi tathaivAtmanaH zuddhikaraNAt prAyograhaNamiti / asya dazavidhatvaM darzayati'taM jahAM' tadyathA-'AloyaNArihe' AlocanA'rham-AlocanA gurusamIpe pApasya nivedanaM, tAvanmAtreNaiva yasya pApasya zudbhistadAlocanAham / AlocanAM-gurunivedanAM vizuddhaye vyutsarga / (se kiM taM pAyacchitte) prAyazcitta kitane prakAra kA hai ?--(pAyacchitte dasavihe paNNatte) -- prAyazcitta 10 prakArakA hai / (taM jahA) ve prakAra ye haiM(AloyaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viusaggArihe tArihe cheyArihe mUlArihe aNavaThThappArihe pAraMciyArihe ) karmoM se malina citta-jIvakA saMzodhana jisase hotA hai, athavA jisake hone para prAyaH karake antaHkaraNa apane svarUpa meM sthita hotA hai, vaha prAyazcitta hai / saMvarAdika se bhI AtmA kI zuddhi hotI hai isaliye unase ise pRthak karaneke liye prAyazcitta meM 'prAyaH' zabdakA prayoga huA hai / isa meM prathama prAyazcitta AlocanAha heAtA hai / guru ke samIpa pApoM kA nivedana karanA isakA nAma AlocanA hai / isa AlocanAmAtra se jisa pApa kI zuddhi ho jAtI hai vaha AlocanArha vyutsarga. (se kiM taM pAyacchitte) prAyazcitta sAmAnAM cha? (pAyacchitte dasavihe paNNatte ) -prAyazcitta 10 2i cha. ( taM jahA) te // 2 cha(AloyaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viusagArihe tavArihe cheyArihe mUlArihe aNavaDhappArihe pAraMciyArihe, se taM pAyacchitte) 4thI bhalina thayelAM cittanuM saMzodhana jenAthI thAya che athavA je thavAthI prAyaH aMtaHkaraNa potAnA svarUpamAM AvI jAya che te prAyazcitta che. saMvarAdikathI paNa AtmAnI zuddhi thAya che tethI tenAthI Ane juduM karavA mATe prAyazcittamAM prAyaH zabda lIdhe che. AmAM prathama prAyazcitta AlocanA thAya che. gurUnI pAse pApanuM nivedana karavuM tenuM nAma AlecanA che. A AlocanAmAtrathI je pApanI zuddhi thaI jAya che te AlecanAtuM prAyazcitta che. bhikSAcaryA Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 30 prAyazcittabhedavarNanam 239 yadarhati bhikSAcaryAdau saMjAtamaticArajAtaM tadAlocanAha,tadvizodhakamAlocanAlakSaNaM prAyazcittarUpaM kAryamapi aticArarUpe kAraNe kaaryopcaaraadaalocnaahmityucyte| 'paDikkamaNArihe' pratikramaNAham-pratikramaNapratinivartanaM-zubhayogAdazubhayogasaMkrAntasyAtmanaH punaH zubhayoge pratyAnayanaM, mithyAduSkRtapradAnarUpamityarthaH / ayaM bhAvaH guptitraye samitipaJcake ca sahasAkAratosnAbhogato vA kathamapi pramAde sati mithyAdu kRtapradAnalakSaNaM pratikramaNam / tatra sahasAkArato'nAbhogato vA yadi manasA duzcintitaM, tathA vacasA durbhASitaM, kAyena duzceSTitaM, tathAIryAyAM yadi kathAM kathayan vrajet , bhASAyAmapi yadi gRhasthabhASayA, prahararAtryanantaraprAyazcitta hai| bhikSAcaryA Adi meM lage hue aticArasvarUpa pApoM kI guru ke samIpa vizuddhi ke liye AlocanA kI jAtI hai; ataH ye pApa AlocanA ke yogya haiN| AlocanA ke yogya jo prAyazcitta ko kahA hai vaha kAraNa meM kArya ke upacAra se jAnanA cAhiye / (paDikkamaNArihe) pratikramaNa zabda kA artha pIche haTanA hai, zubha yoga se azubha yoga kI tarapha jhuke hue AtmA ko punaH zubha yoga meM lAne ke liye mithyAduSkRta denA so pratikramaNa ke yogya prAyazcitta hai| isakA bhAva yaha hai-tIna guptiyoM meM, evaM pAMca samitiyoM meM akasmAt-sahasAkAra se, athavA anAbhoga-anupayoga se kathamapi pramAda ke ho jAne para mithyAduSkRta pradAna karanA so pratikramaNa hai / isameM yadi sahasAkAra se athavA anAbhoga se mana dvArA khoTA cintavana ho gayA ho, vacana se durbhASaNa ho gayA ho, evaM kAya seduzceSTita ho gayA ho, tathA IryApatha meM pravRtti karate (mAgameM calate ) samaya yadi kathA kahI gayI ho, bhASAsamiti meM yadi gRhastha kI bhASA ke anusAra, athavA prahararAtri ke AdimAM lAgelAM aticArasvarUpa pApanI gurunI pAse vizuddhine mATe AlocanA karAya che. AthI te pApa AlocanAyegya che. AlecanAne egya je prAyazcitta ne kahyuM che te kAraNamAM kAryanA upacArathI na le 1. (paDikkamaNArihe ) pratibhA zahanA artha 'pAchuTa' che. zubhagathI haTI jaIne azubha yoganI tarapha vaLatAM cittane pharIne zubha gamAM lAvavA mATe mithyAdukRta devuM te pratikramaNane egya prAyazcitta che. tene A bhAva che-traNa guptiomAM, temaja pAMca samitiomAM akasmAt acAnaka, athavA anAga-anupagathI kAMI paNa pramAda thaI jatAM mithyAduSkRta pradAna karavuM te pratikramaNa che. AmAM ja acAnaka athavA anAge manathI khoTuM ciMtavana thaI gayuM hoya, vacanathI kharAba bhASaNa thayuM hoya, temaja kAyAthI kharAba ceSTA thaI hoya, tathA IryApathamAM pravRtti karatAM (mAge cAlatAM) je kathA kahevAI gaI hoya, bhASA samitimAM je gRhasthanI bhASA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 aupapAtikasutre muccaiHsvareNa vA, anyathA sAvadhavacanena bhASeta, tathA-eSaNAyAM bhaktapAnagaveSaNavelAyAmanupayuktaH sadoSamAhArAdikaM gRhNIyAt , tathA sahasA'nAbhogato vA bhANDopakaraNasyAdAnaM nikSepa pramArjanaM pratilekhanaM ca kuryAt , tathA apratyupekSite sthaNDile uccArAdInAM pariSThApanaM sahasA'nAbhogato vA kuryAt / upalakSagametat-tena yadi caturvidhA vikathA, krodhAdayaH kaSAyAH, zabdAdiviSayeSvAsaktirvA sahasA'nAbhogato vA kRtA syAt , tadA eteSu sarveSu sthAneSu mithyAduSkRtapradAnalakSaNaM prAyazcittaM; taca pUrvavat kAraNe kAryopacArAtpratikramaNAhamityucyate / 2 / 'tadubhayArihe' tadubhayA'ham-AlocanApratikramaNobhayaanantara uccasvara se vacanakI pravRtti ho gaI ho, yA sAvadhavacana nikala gayA ho, eSaNAsamiti meM-bhaktapAnagaveSaNa ke kAla meM anupayukta hokara yadi sadoSa AhAra grahaNa karane meM AgayA ho, anAbhoga se anupayoga se athavA sahasAkAra se bhANDopakaraNa kA AdAna evaM nikSepaNa, pramArjana yA pratilekhana ho gayA ho, tathA apratyupekSita sthaMDila meM uccAra AdikA pariSThApana sahasAkAra se yA anAbhoga se kara diyA gayA ho, isI taraha yadi sahasAkAra se evaM anAbhoga se cAra vikathAoM meM, cAra krodhAdika kaSAyoM meM, evaM zabdAdi pAMca indriyoM ke viSayoM meM Asakti ho gaI ho to ina samasta sthAno meM " mere duSkRta mithyA hoM" isa prakAra mithyAduSkRtapradAnasvarUpa yaha pratikramaNa prAyazcitta hai| pahile kI taraha yaha prAyazcitta bhI kAraNa meM kArya ke upacAra se pratikramaNAI kahA gayA hai 2 / (tadubhayArihe ) jo prAyazcitta AlocanA evaM pratikramaNa, ina donoM ke anusAra athavA prahararAtri vItyA pachI uMcA svarathI vacana belAI gayuM hoya, athavA sAvadya vacana nIkaLI gayuM hoya, eSaNA samitimAM-AhArapANInA gaSaNa kAlamAM anupayukta thaIne je sadoSa AhAra grahaNa karavAmAM AvI gaye hoya, anAgathI athavA acAnaka bhAMDopakaraNanAM AdAna temaja nikSepaNa, pramArjana athavA pratilekhana thaI gayuM hoya, tathA apratyupekSita sthaMDilamAM uccAra AdinuM pariSThApana sahasAkArathI ke anAgathI (acAnaka ke anAbhegathI) karAI gayuM hoya, evI ja rIte jo sahasAkArathI ke anAgathI cAra vikathAomAM, cAra krodhAdika kaSAyomAM, temaja zabdAdi pAMca indrionA viSayomAM Asakti thaI gaI hoya to e badhAM sthAnomAM "mAruM duSkRta - mithyA thAo" e prakAre mithyAdukRtapradAnasvarUpa A pratikramaNa-prAyazcitta che. pahelAnI peThe A prAyazcitta paNa kAraNamAM kAryanA upacArathI pratibhA upAya cha 2. ( tadubhayArihe ) 2 prAyazcitta mAlAyana bhara Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 30 prAyazcittabhedavarNanam gArihe 4, viussaggArihe 5, tavArihe 6, chedArihe 7, mUlArihe 8, aNavaTTappArihe 9, pAraMciyArihe 10 / se taM pAyacchitte / yogyam / 3 / 'vivegArihe' vivekArham-vivekaH-aneSaNIyabhaktAdiparityAgaH, tadarham / 4 / 'viussaggArihe' vyutsargA'ham vyutsargaH kAyotsargaH, tadyogyam / / 'tavArihe' tapo'ham-tapaH namaskArasahitakAlAdArabhya SaNmAsarpayantamanazanam , tatra kasyApi tapaso yogyaM tapo'ham-atIcAraH, tadvizodhakatvAt prAyazcittamapi tapo'rhamucyate-iti / 6 / 'chedArihe' . chedArham-chedaH-dinapaJcakAdArabhya SaNmAsaparyantaM sAdhuparyAyasya nyUna tAkaraNaM, tadarham / 7 / 'mUlArihe' mUlArham-mUlaM-punavratasyopasthApanam-punardIkSAropaNam , taham / 8 / 'aNaghaTTappArihe' anavasthApyAIm-yasmin Asevite kaM cana kAlaM vrateSu anavasthApyaM kRtvA pazcAttapazcIrNatayA tadoSoparato vrateSu sthApyate tadanavasthApyArham / yogya hotA hai vaha tadubhayAI prAyazcitta hai 3 / (vivegArihe) aneSaNIya bhaktAdika kA parityAga karanA viveka hai, isake yogya jo prAyazcitta hai vaha vivekAha prAyazcitta hai 4 / (viusaggArihe) vyutsarga zabda kA artha kAyotsarga hai| isake yogya prAyazcitta kA nAma vyutsarhi prAyazcitta hai 5 / (tavArihe) jo prAyazcitta tapasyA ke yogya hotA hai vaha tapo'haM prAyazcitta hai| yaha prAyazcitta nokArasI se lekara cha mAsa taka hotA hai 6 / (chedArihe) sAdhuparyAya meM pA~ca dinase lekara cha mAsa taka kI sAdhuparyAya kI nyUnatA karanA chedArha prAyazcitta hai 7 / (mUlArihe) jo prAyazcitta punaH dIkSA AropaNa ke yogya hotA hai vaha mUlAI prAyazcitta hai 8 / ( aNavaTThappArihe) jisa doSake sevana karane para saMyamIjana kucha kAla taka mahAvratoM ke viSaya meM anavasthApita alaga kara diye jAte haiM, * pratibhA, se mannane yogya DAya chata talayAI prAyazcitta cha 3. (vibegArihe) aneSaNaya bhejana Adikane parityAga kare te viveka che. tene egya je prAyazcitta cha ta vivAha prAyazcitta cha 4. (viusaggArihe) vyutsarga shhne| artha kAryotsarga che. tene egya prAyazcittanuM nAma vyutsargAtuM prAyazcitta che 5. ( tavArihe ) 2 prAyazcitta tapasyAne yogya rAya cha ta tapA prAyazcitta cha. ma prAyazcitta noTArasIthI sadhne cha bhAsa sudhI thAya cha 1. (cheyArihe) sAdhuparyAyamAM pAMca divasathI laIne cha mAsa sudhInI sAdhuparyAyanI nyUnatA 42vI te chaha prAyazcitta cha 7. (mUlArihe ) 2 prAyazcitta zana dIkSA mAropaNane yojya khAya cha ta bhUdA prAyazcitta cha 8. ( aNavaTuppArihe) 2 doSanuM sevana karavAthI saMyamI jana keTalAka kALa sudhI mahAvratanA viSayamAM Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 aupa gatikasUtre ayaM bhAvaH-anavasthApyo dvividho bhavati-AzAtanA'navasthApyaH, pratisevanAnavasthApyazceti / tatra tIrthakara-saMgha-zrutA-''cAryo-pAdhyAya-gaNadhara-maharddhikAn AzAtayan anavasthApyAInAmakaM navamaM prAyazcittaM prApnoti / sa jaghanyena SaNmAsAn utkarSataH saMvatsaraM yAvat tapaH kurvan AzAtanatapo'navasthApyaH kartavyaH / tAvatA ca tapasA kSapitA''zAtanAnanitakarmatvAdUrdhvaM mahAvateSu sthApyate / pratisevanAnavasthApyastu sAdharmikA'nyadhArmikavastustainyAbhyAM hastatAlAdibhizca bhavati / sa ca jaghanyato varSam utkRSTato dvAdaza varSANi tapaH kurvan bhavati, evaM punaH usa doSa ke nivAraNa ke liye tapasyA meM lagAye jAte haiM, isa prakAra jaba tapase usa doSakI pUrNatayA zuddhi ho jAtI hai taba doSoparata ve saMyamI mahAvratoM meM sthApita kara diye jAte haiM / isa prakAra ke prAyazcitta kA nAma anavasthApyAha hai, matalaba isakA yaha hai-anavasthApya do prakArakA hotA hai-1 AzAtanAnavasthApya, 2 pratisevanAnavasthApya / jo tIrthakara, saMgha, zruta, AcArya, upAdhyAya, gagadhara evaM labdhidhAriyoM kI AzAtanA karatA hai esA saMyamI isa anavasthApyArI nAmaka navama prAyazcitta kA bhAgI hotA hai / inase AzAtanAjanya doSa kI zuddhi ke liye jaghanya se chahamAha taka, aura utkRSTa se eka varSa taka tapa karAyA jAtA hai| itane tapa se AzAtanAjanya doSa kI jaba zuddhi ho jAtI hai taba bAda meM vaha sAdhu mahAvratoM meM sthApita kara diyA jAtA hai| jo svadharmI aura anyadharmI kI vastu curAtA hai, athavA dayArahita buddhi se thappar3a Adi mAratA hai, use pratisevanA'navasthApyAI prAyazcitta karanA par3atA hai / yaha prAyazcitta jaghanya se eka varSa kA hotA hai, anavasthApita karavAmAM Ave che, temaja pAchA te deSanA nivAraNa mATe tapasthAmAM lagADavAmAM Ave che, e prakAre jyAre tapasevanathI deSanI saMpUrNa zuddhi thaI jAya che tyAre doSoparata (deSamukta) te saMyamI mahAvratamAM sthApita karavAmAM Ave che. A prakAranA prAyazcittanuM nAma anavasthApyAha che. enI matalaba e che ke-anavasthApya be prakAranA thAya che. 1 AzAtanAnavasthA ane 2 pratisevanAnavasthApyuM. je tIrthakara, saMgha, zrata, AcArya, upAdhyAya, gaNadhara, temaja labdhidhArionI AzAtanA kare che, evA saMyamI A anavasthApyAha nAmanA navamAM prAyazcittanA bhAgI thAya che. tenAthI AzAtanAjanya deSanI zuddhine mATe jaghanyathI cha mahinA sudhI ane utkRSTathI eka varSa sudhI tapa karAya che. eTalA tapathI AzAtanAjanya doSanI jyAre zuddhi thaI jAya che tyAra bAda te sAdhu mahAvratomAM sthApita karI devAya che. je sAdhamInI ane anya dharmAnI vastune gherI le che, athavA dayArahita buddhithI lAphe Adi mAre che tene pratisevanAnavasthApyAI prAyazcitta karavuM paDe che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 prAyazcittabhedavarNanam 243 tadanantaraM vrateSu sthApyate / saMhananAdiguNayukta evAnavasthApyaH kriyate, anyasya tu mUlameva dIyate / saMhananAdiguNayukto'pi yadi ananyasAdhyakulagaNasaGghakAryakArI bahujanasAdhyakAryakArI vA bhavet , tarhi dvividho'pyanavasthApyaH khalu gurumukhAt saGghasAkSitayA ca stokaM stokataraM vA mAsadvayaM mAsaikamAtraM vA anavasthApyatapo vahet / yadvA-caturvidhasaMghAdhArabhUto'yaM paramabhadrakaH svayameva tapazcaryAdinA'navasthApyazodhyamatIcAramalaM kSAlayiSyatIti kRtvA sarva muzcet anavasthApyatapo na kArayediti / aura utkRSTa se bAraha varSa kA / isa prakAra tapasyA karane ke bAda vaha sAdhu mahAvatoM meM sthApita kiyA jAtA hai / saMhananAdiguNayukta hI isa prAyazcitta ke adhikArI haiN| dUsare ko to mUlAI prAyazcitta hI diyA jAtA hai| saMhananAdiguNayukta sAdhu yadi dUsaroM se asAdhya aise kula gaga saMgha ke kArya karanevAlA ho, athavA kula gaNa saMgha kA jo kArya bahujanasAdhya ho usa kArya ko vaha akele hI karanevAlA ho to aise AzAtanA'navasthApya aura pratisevanA'navasthApya sAdhu ke liye saMghakI sAkSI meM guruke mukha se stoka-do mAsa kA, athavA stokatara-ekamAsa kA tapa diyA jAtA hai| tadanantara vaha mahAvatoM meM sthApita kiyA jAtA hai| athavA yadi koI sAdhu caturvidha saMgha kA AdhAra ho, para bhadraka ho, vaha svayameva tapasyA karake anavasthApya tapa ke dvArA vizodhanIya pApamala kA prakSAlana kara legA, aisA vizvAsa ho, to aise sAdhu kA anavasthApya prAyazcitta nahIM diyA jAtA hai| A prAyazcitta jaghanyathI eka varSanuM thAya che ane utkRSTathI bAra varSanuM thAya che. A prakAre tapasyA karyA pachI te sAdhu mahAvratamAM sthApita karAya che. saMhananAdiguNayukta ja te prAyazcittanA adhikArI che. bIjAne te mUlAha prAyazcitta ja apAya che. saMhananAdiguNayukta sAdhu je bIjAthI asAdhya (na bane) evAM kula gaNa saMghanAM kArya karavAvALe heya athavA kula gaNa saMghanAM je kArya bahujanasAdhya hoya, evAM kAryone te ekalo ja karavAvALo hoya to evA AzAtanAnavasthApya ane pratisevanAnavasthApya sAdhune mATe saMghanI sAkSImAM gurUnA mukhathI staka-be mAsanuM, athavA stAkatara-eka mAsanuM tapa apAya che. tyAra pachI te mahAvratamAM sthApita karAya che. athavA je koI sAdhu caturvidha saMghano AdhAra hoya, paramabhadraka hoya, te pite ja tapasyA karIne anavasthApya tapa dvArA virodhanIya pApamala dhoI nAkhaze e vizvAsa hoya che evA sAdhuna anavasthApya prAyazcitta apAtuM nathI.. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre anavasthApyatapovidhirucyate - anavasthApyaprAyazcittI sAdhuH prazasteSu dravyakSetrakAlabhAveSu gurusamIpe saralabhAvena svaaticaarmaalocyti| AlocanA'nantaraM guruH kAyotsargaM kArayati, tathAhiairyApathikIM samagrAM zrAvayati, 'tasmuttarIkaraNeNaM' ityArabhya yAvat- 'adhyANaM vo sirAmi' iti paThitvA kAyotsarge vAradvayaM caturviMzatistavamanucintya pArayitvA punazcaturviMzatistavamuccAryAcAryaH sAdhUnAmantrya vadati - " eSo'navasthApyo munistapaH pratipadyate, eSa yuSmAnnAlapiSyati, yuSmAbhirapi nApanIyaH, eSa sUtrArthaM zarIravArtAM sukhazAtAdirUpAM vA na prakSyati, yuSmAbhirapi na praSTavyaH, pariSThApanAdikamasya bhavadbhirna kartavyam, na cA'yaM bhavatAM kariSyati / upakaraNamasya bhava 244 aba anavasthApyaprAyazcitta kI vidhi kahate haiM - anavasthApya prAyazcitta lene vAlA sAdhu prazasta dravya kSetra kAla bhAvameM guru ke nikaTa sarala bhAvase apane atIcAroM kI AlocanA karatA hai / jaba vaha AlocanA kara cukatA hai taba guru mahArAja use kAyotsarga karavAte haiM / vaha isa prakAra hai-- guru mahArAja pahale samagra IryApathikI sunAte haiM, phira 'tasmuttarIkaraNeNaM' yahAM se lekara " appANaM vosirAmi " yahA~ taka paDhakara kAyotsarga meM do vAra caturviMzatistava kI anucintanA kara, pAla kara, phira ekavAra caturviMzatistava kA uccAraNa karate haiM, aura AcArya tathA sAdhuoM ko bulAkara isa prakAra kahate haiM - "yaha anavasthApya muni tapasyA kara rahA hai, yaha na tuma logoM se bolegA, na tuma loga isase bolanA / yaha tuma logoM se sUtrArtha aura zarIra kI sukhazAtA Adi nahIM pUchegA, tuma loga bhI isa se mata pUchanA / isakI pariSThApanikA Adi tuma loga mata karanA, yaha bhI tuma logoM kI nahIM karegA / have anavasthApya prAyazcittanI vidhi kahe cheH anavasthApya prAyazcitta levAvALA sAdhu prazasta dravya kSetra kAla ane bhAvamAM gurUnI pAse saralabhAvathI potAnA atIcAronI AleAcanA kare che. jyAre te AlecanA karI le che tyAre gurU mahArAja tene kAyAtsarga karAve che. te A prakAre che-gurU mahArAja pahelAM samagra IryApathikI saMbhaLAve che. pachI ' tassuttarIkaraNeNaM' ahIMthI sardhane 'appANaM vosirAmi' ahIM sudhI bhaNIne kAryAtsa mAM caturvizatistavanI anucitanA karIne, pALIne, pachI caturvi'zatistavanuM uccAraNa kare che, ane AcAya tathA sAdhuone khelAvIne A prakAre kahe che A anavasthApya muni tapasyA karI rahyo che, te na te tamArI sAthe khelaze ane na tamAre ene kheAlAvavA. e tamAne sUtrA ane zarIranI sukhazAtA Adi nahi pUche ane tamAre paNa tene puchavu nahi. tenI pariSThAyanikA Aphri tamAre na karavI ane te paNa tamArI nahi kare. tenAM Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA. sU. 30 prAyazcittabhedavarNanam 245 dbhirna pratilekhyam, na cAyaM bhavatAM pratilekhathiSyati / bhaktapAnamasmai na deyaM, nApyasmAdgrAhyam , anena sArdhaM nopaveSTavyam, na cApyanena sahekamaNDalyAM bhoktavyam, anena sArdhaM kimapi na kaarymiti|" ayaM navadIkSitaM sAdhuM vandate, enaM na ko'pi vandate, grISme caturthaSaSThASTamAni, zizire SaSThASTamadazamAni, varSAsvaSTamadazamadvAdazAni jadhanyamadhyamotkRSTAni, pAraNake ca nirlepaH, evaMrUpaM suduzcaraM tapazcarati / asya gacchena saha vAsaH eka kSetre ekopAzraye ekasmin pArzve zeSasAdhuparibhogyapradeze kalpate, natvAlapanAdIni zeSANi / rogAdau samutpanne sati rogAdinivRttiparyantaM isake upakaraNa kI pratilekhanA tuma loga mata karanA, yaha bhI tuma logoMke upakaraNa kI pratilekhanA nahIM karegA; na tuma loga ise bhaktapAna do, na isase bhaktapAna lo, na isake sAtha baiTho, na isake sAtha eka maNDalI meM AhArAdi karo, aura na isakA sahakAra lekara koI anya kArya kro|" yaha sAdhu navadIkSita sAdhu kI vandanA karatA hai, isako vandanA koI bhI nahIM krtaa| yaha sAdhu grISma Rtu meM jaghanya se upavAsa, madhyama se belA, aura utkRSTa se telA karatA hai; zizira Rtu meM-jadhanya se belA, madhyama se telA aura utkRSTa se caulA karatA hai; evaM varSA Rtu meM jaghanya se telA, madhyama se colA aura utkRSTa se pa~colA karatA hai; pAraNA meM vikRtivarjita AhAra letA hai| anavasthApyaprAyazcittI isa prakAra kA duSkara tapa karatA hai| isa sAdhu ko anya sAdhuoM ke vasatiyogya pradeza meM rahanA kalpatA hai / yaha gaccha ke sAtha ekakSetra meM, eka upAzraya meM, eka hI pArzva meM raha sakatA hai, kintu isako Alapana (bAtacIta) Adi nahIM upakaraNanI pratilekhanA tamAre na karavI te paNa tamArAM upakaraNanI pratilekhanA nahi kare. na tamAre tene AhArapANI devAM ke na tenI pAsethI AhArapANI levAM. na tenI sAthe besavuM, na tenI sAthe ekamaMDalImAM AhAra Adi karavAM ane na tene sahakAra laIne koI anya kArya karavuM." A sAdhu navadIkSita sAdhunI vaMdanA kare che, tenI vaMdanA koI paNa karatuM nathI. A sAdhu grISmaRtumAM jaghanyathI upavAsa, mAdhyamathI belA, ane utkRSTathI telA kare che, ziziraRtumAM jaghanyathI belA, madhyamathI telA ane utkRSTathI caulA kare che, temaja varSARtumAM jaghanyathI telA, madhyamathI caulA ane utkRSTathI paMcelA kare che. pAraNAmAM vikRtivajita AhAra le che. anavasthApyaprAyazcittI A prakAranuM duSkara tapa kare che. A sAdhune anya sAdhuonA vasatigya pradezamAM rahevuM kape che. te ga7nI sAthe eka kSetramAM, eka upAzrayamAM, eka ja pArdhamAM rahI zake che paraMtu tene Alapana (vAtacIta) Adi kalpatuM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 aupapAtikasUtre tadvaiyAvRtyaM karaNIyaM, tasminnivRtte sati punastapasi sNsthaapyH| iti saMkSepato'navasthApyatapovidhiH / idaM navamaM prAyazcittam / 9 / __'pAraMciyArihe' pArAJcikA'rham-pAraM tIraM tapasA'parAdhasya aJcati gacchati tato dIkSyate yaH sa pArAJcI, sa eva pArAJcikaH; tasya yadarha tat pArAJcikAhaM dazamaM prAyazcittam / yadvA-pAramantaM prAyazcittAnAM tata utkRSTataraprAyazcittA'bhAvAd aJcati-gacchatItyevaMzIla: sAdhuH pArAJcikastadahaM prAyazcittam / 10 / pArAJcikaH saMkSepato dvividhaH-AzAtanApArAJcikaH, pratisevanApArAzcikazcati / tatra-tIrthakara-saMgha-zrutAcArya-gaNadhara-maharddhikAn AzAtayati yaH sa kalpatA hai| yadi usa sAdhu ko rogAdi ho jAya to jabataka rogAdi kI nivRtti na ho tabataka anya sAdhu usakI vaiyAvRttya kara sakate haiN| jaba vaha sAdhu roga se nirmukta ho jAya to phira usase tapasyA karAnI cAhiye / yaha anavasthApyArI nAmaka navamA prAyazcitta huaa| _ 'pAraMciyArihe' jo sAdhu tapa ke dvArA apane kiye hue aparAdha ko pAra karatA hai, arthAt aparAdhajanita pApase mukta hotA hai; phira use dIkSA dI jAtI hai, vaha sAdhu 'pArAzcika' hai| usa sAdhu ko pApavizodhanArtha jo prAyazcitta diyA jAtA hai, vaha 'pArAzcikAI' prAyazcitta hai| athavA jo sAdhu utkRSTatara anya prAyazcitta ke na hone ke kAraNa mAtra antima prAyazcitta kA adhikArI hotA hai vaha 'pArAzcika' kahA jAtA hai| usa antima prAyazcitta ko 'pArAJcikAI' kahate haiN| pArAzcika sAdhu do prakAra kA hai-pahalA AzAtanApArAJcika, dUsarA pratisevanA pArAzcika / jo tIrthaMkara, saMgha, zruta, AcArya, gaNadhara aura labdhidhArI kI AzAtanA nathI. je te sAdhune regAdi thaI jAya to jyAM sudhI rogAdinI nivRtti na thAya tyAM sudhI anya sAdhu tenuM vaiyAvRtya karI zake che. jyAre te sAdhu regathI nimukta thaI jAya tyAra pachI tenI pAse tapasyA karAvavI joIe. A anavasthApyAha nAmanuM navamuM prAyazcitta thayuM. 'pAraMciyArihe' sAdhu tpaa| pote 42sA aparAdhane pA2 42 cha arthAt aparAdhajanita pApathI mukta thAya che tene tyAra pachI dIkSA devAya che. te sAdhu 'pArAzcika' chate sAdhune pApavizAdhanA se prAyazcitta upAya chate 'pArAzcikAI' prAyazcitta che, athavA je sAdhu utkRSTatara anya prAyazcitta na hovAnA kAraNa bhAthI matima prAyazcittano madhijArI cha 'pArAzcika' 4upAya che. te matima prAyazcittane 'pArAJcikAI' 4vAya che. pAzyi sAdhu me // 2 // cha-paDasA mAzatanAmAyi4, mIta pratisevanAmAthi4.2 tItha 42, saMgha, Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 prAyazcittabhedavarNanam 247 AzAtanApArAJcikaH / tasya pArAJcikAhanAmakaM dazamaM prAyazcittaM prApnoti / sa jaghanyena SaNmAsAn , utkarSato dvAdaza mAsAn gacchato niHsAritastapasi tiSThati / pratisevanApArAzcikastrividhaH-duSTaH, pramattaH, anyonyaM kurvANazceti / tatra duSTodvividhaH-kaSAyaduSTo, viSayaduSTazceti / tatra kaSAyaduSTo dvividhaH-svapakSaduSTaH, parapakSaduSTazca / atra caturbhaGgI, tadyathA-svapakSaH svapakSe duSTaH 1, svapakSaH parapakSe duSTaH 2, parapakSaH svapakSe duSTaH 3, parapakSaH parapakSe duSTaH 4 / prathamabhaGge-mRtagurudantabhaJjakaH 1,gurugalamardakaH 2, netrotkhAtakaH 3, dantairdezakaH 4, ityAdInyudAharaNAni / dvitIyabhaGgerAjAdigRhasthavadhakaH 2, tRtIye-yathA kenApi gRhasthAvasthAyAM vAde parAjitaH kazcid AsIt , karatA hai vaha 'AzAtanApArAzcika' hai| ise pArAJcikAI' nAmaka dazavA~ prAyazcitta diyA jAtA hai| yaha jaghanya se cha mAsa taka aura utkRSTa se bAraha mAsa taka gaccha se bahiSkRta hokara tapasyA karatA hai| 'pratisevanApArAzcika' tIna prakAra kA hotA hai| ve prakAra ye haiM-(1) duSTa, (2) pramatta aura (3) anyo'nykurvaann| inameM 'duSTa' do prakAra kA hotA hai-(1) kaSAyaduSTa aura (2) viSayaduSTa / kaSAyaduSTa do prakAra kA hai-(1) svapakSaduSTa aura. (2) parapakSaduSTa / yahA~ para caturbhaGgI hotI hai| caturbhaGgI kA prakAra isa prakAra hai-(1) svapakSa, svapakSa meM duSTa-sAdhuoM se dveSa karanevAlA sAdhu / isakA udAharaNa hai-mRta guru kA dA~ta pADanevAlA, mRta guru kI gardana maror3anevAlA, mRta guru tathA sAdhu kI A~khoM ko nikAlanevAlA, dA~toM se sAdhu ko kATanevAlA-sAdhu / (2) svapakSa-parapakSa meM duSTagRhasthoM se dveSa karanevAlA sAdhu / isakA udAharaNa hai-rAjA Adi gRhasthoM kA vadha zrata, AcArya, gaNadhara ane labdhidhArInI AzAtanA kare che te AzAtanApArAcika che. tene pArAMcikAI nAmanuM dazamuM prAyazcitta devAya che. e jaghanyathI cha mAsa sudhI ane utkRSTathI bAra mAsa sudhI gacchathI bahiSkRta thaIne tapasyA kare che. pratisevanApArAMcika" traNa prakAranA thAya che. te A sAre che-(1) huTa, (2) prabhattamana (3) anyo'nyA . tamA huTa' me 2i thAya che. (1) 4SAyahuSTa mane (2) viSayaSTa. 4AyaTa meM mAranAM cha-(1) svapakSahuSTa mane (2) 525kSadRSTa. maDI yatulagI thAya che. caturbhagInA prakAra Ama che-(1) svapakSa, svapakSamAM duSTa-sAdhuone dveSa karavAvALA sAdhu. tenuM udAharaNa che-marelA gurUnA dAMta pADavAvALo, marelA gurUnI garadana maraDavAvALo, marelA gurU tathA sAdhunI AMkhe kADhI levAvALe, dAtethI sAdhune baTakAM bharavAvALe sAdhu. (2) svapakSa, parapakSamAM duSTa-gRhasthane TheSa karavAvALo sAdhu. tenuM udAharaNa che-rAjA Adi gRhasthane vadha karavA Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra48 aupapAtikasUtre sa tasya gRhasthAvasthAyAM vijayinaH sAdhoriko jAtaH; yathA skandakumArasya pAlaka iti / 3 / yo rAjJo yuvarAjasya vA vadhakaH sa caturthabhaGgAntargataH / adIkSitatvAt vadhakaH parapakSaH, rAjA tu parapakSa evAsti / 4 / prathamabhaGge yo'nuparataH sa prAyazcittAnahaH, tasmAt tasya sAdhuveSamapahRtya guruNA bahirnissAraNaM karaNIyam, yastUparataH 'puna:vaM kariSyAmI' ti pratijAnAti tasya taporUpaM karanevAlA sAdhu / (3) parapakSa, svapakSa meM duSTa-sAdhu se dveSa karanevAlA gRhastha / isakA udAharaNa isa prakAra hai-kisI sAdhune gRhasthAvasthA meM vAdavivAda meM kisI ko parAjita kiyA thaa| parAjita manuSya usakA vairI ho gyaa| bAda meM vijayI manuSyane dIkSA lekara sAdhutva ko aGgIkAra kiyA, usa samaya parAjita manuSya tIvra vairAnubandha ke kAraNa usa sAdhu ko mAra ddaalaa| jaise-pAlakane skandaka Adi pA~casau muniyoM ko mAra ddaalaa| tathA (4) parapakSa-parapakSa meM duSTa gRhastha se dveSa karanevAlA gRhastha / isakA udAharaNa hai-rAjA vA yuvarAja kA vadha karanevAlA gRhastha / hatyA karanevAlA adIkSita hone ke kAraNa parapakSI hai, rAjA Adi to parapakSI hai hI, isaliye yaha caturtha bhaGga kA udAharaNa hai| ___ prathamabhaGga meM jo sAdhu anuparata hai, arthAta mRtaguru ke dAMta pAr3anA Adi duSkRtya se nivRtta nahIM hotA hai, vaha prAyazcitta kA adhikArI nahIM hai| guru ko cAhiye ki aise sAdhu kA veSa chIna leM, aura gaccha se usako nikAla deN| jo sAdhu dAta pAr3anA Adi duSkRtyoM se nivRtta ho jAtA hai, aura pratijJA karatA hai ki "maiM aba phira kabhI aisA kAma nahIM karU~gA" vANA sAdhu. (3) 525kSa, svapakSamA dRsstt-saadhun| dveSa 42pApA 25. sAnu udAharaNa Ama che-keI sAdhue gRhasthAzramamAM vAdavivAdamAM keIne parAjita karyo hato. parAjita mANasa tene verI thaI gayo. pachI vijayI manuSya dIkSA laI sAdhutva aMgIkAra karyuM, te samaye parAjita manuSya tIvra vairAnubaMdhane kAraNe te sAdhune mArI nAkhe. jema, pAlake kaMika Adi pAMcaso munione mArI nAkhyA. tathA (4) parapakSa, parapakSamAM duSTa-gRhasthAne cheSa karavAvALA gRhastha. tenuM udAharaNa che-rAjA athavA yuvarAjane vadha karavAvALe gRhastha, hatyA karavAvALo adIkSita hovAne kAraNe parapakSI che, rAjA Adi te parapakSI che ja, AthI e caturthabhaMganuM udAharaNa che. - prathama bhaMgamAM-je sAdhu anuparata che arthAt marelA gurUnA dAMta pADavA Adi duSkRtyathI nivRtta thato nathI te prAyazcittane adhikArI nathI. gurUe evA sAdhuno veSa chInavI levo joIe ane gacchathI tene bahiSkAra kare joIye. je Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 prAyazcittabhedavarNanam 249 pArAJcikAhaM prAyazcittaM kartavyam / tataH sAdhuveSaparityAgena sa gurunidezataH kapardikA vaNigbhyo yAcitvA gurave pradarzayati, tato gururmuniveSaM dattvA dIkSAM dadAti / pArAJcikatapovidhAnaM prAguktAnavasthApyatapovad grISme caturthaSaSTASTamAni, zizire SaSThASTamadazamAni, varSAsvaSTamadazamadvAdazAni jaghanyamadhyamotkRSTAni, pAraNake ca nirlepa iti / dvitIyabhaGge'pi cAnuparataH prathamabhaGgavat sAdhuveSApahAreNa gacchAd bahiSkaraNIyaH, upara aise sAdhu ko guru pArAJcikAI prAyazcitta deN| aisA sAdhu sAdhuveSa kA parityAga kara zira ke Upara kapar3A bA~dhakara guru kI AjJA se bAjAra meM jAkara vyApAriyoM se apanA pApanivedanapUrvaka eka eka kaur3o mA~gatA hai, mA~ga kara una kaur3iyoM ko guru mahArAja ko dikhalAtA hai| taba guru mahArAja use muniveSa dekara phira se dIkSA dete haiN| pArAzcika tapa kA vidhAna pUrvokta anavasthApya tapa ke samAna hai| isa tapasyA meM vaha sAdhu grISma Rtu meM jadhanya se upavAsa, madhyama se belA, utkRSTa se telA; zizira Rtu meM jaghanya se se belA, madhyama se telA, utkRSTa se caulA; aura varSA Rtu meM jadhanya se telA, madhyama se caulA, utkRSTa se pa~colA karatA hai| pAraNA meM vikRtivarjita AhAra letA hai| dvitIyabhaGga meM jo sAdhu anuparata hai arthAt rAjA Adi gRhasthoM ke ghAtarUpa vyApAra se nivRtta nahIM hotA hai, aise sAdhu kA sAdhuveSa chInakara guru mahArAja use gaccha se nikAla deN| jo sAdhu rAjAdika gRhastha ke ghAtarUpa vyApAra sAdhu dAMta paDavA Adi duSkathI nivRtta thaI jAya che ane niyama kare che ke- have pharIne evuM kAma nahi karuM" evA sAdhune gurU pArAMcikANuM prAyazcitta Ape. e sAdhu, sAdhuno veSa cheDI daI ziranA upara kapaDuM bAMdhI gurUnI AjJA laI bajAramAM jAya che ane vyApArIonI pAse potAnuM pApanuM nivedana karI eka eka keDI mAMge che. mAMgIne te keDiene gurU mahArAjane batAve che. tyAre gurU mahArAja tene muniveSa ApIne pharIne dIkSA Ape che. pArAcika tapanuM vidhAna AgaLa kahela anavasthApya tapanA samAna che. A tapasyAmAM te sAdhu grISmaRtumAM jaghanyathI upavAsa, mAdhyamathI belA, utkRSTathI telA, ziziraRtumAM jaghanyathI belA, madhyamathI telA, utkRSTathI caulA, ane varSARtumAM jaghanyathI telA, madhyamathI caulA, utkRSTathI paMcelA kare che. pAraNAmAM vikRtivajita AhAra le che. dvitIyabhaMgamAM-je sAdhu anuparata heya arthAt rAjA Adi gRhasthonA ghAtarUpa vyApArathI nivRtta thatuM nathI, evA sAdhune sAdhuveSa chInavI laIne Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika cet tarhitasya na pArAzcikatapaH karaNaM, nApi ca sAdhuveSApahAraH, kiM tu punardIkSApradAnamAtra prAyazcittam / 250 tRtIyabhaGge caturthabhaGge ca yadyatizayajJAnI 'upazAnto'yam' iti manyate, tadA svadeze dIkSituM na kalpate, kintu anyasmin deze gatvA dIkSA dAtavyA / viSayaduSTo'pi pUrvavad dvividhaH - svapakSaduSTaH, parapakSaduSTazceti / tatrApi caturbhaGgItadyathA - svapakSa: svapakSe duSTaH 1, svapakSaH parapakSe duSTaH 2, parapakSa: svapakSe duSTaH 3, se nivRtta ho jAya to usase guru pArAzcika tapa nahIM karAyeM, na usakA sAdhuveSa hI chIneM, kintu use kSetrapArAzcika karake phira se dIkSA deM, yaha usakA prAyazcitta haiM / tRtIyabhaGga meM - jo gRhastha sAdhu kA ghAtaka hai vaha yadi dIkSA lenA cAhe, gurumahArAja ko vaha upazAnta jJAta ho to use gurumahArAja anyadeza meM le jAkara dIkSA deN| kyoMki svadeza meM isake liye dIkSA nahIM kalapatI hai / caturthabhaGga meMjo koI gRhastha, rAjA yuvarAja Adi gRhastha kA ghAtaka hai, vaha yadi dIkSA lenA cAhe aura guru mahArAja ko vaha upazAnta mAlUma ho, to usako paradeza meM le jAkara dIkSA deN| svadeza meM usake liye dIkSA nahIM kalapatI hai / viSayaduSTa bhI pUrvavat do prakAra kA hotA hai - svapakSaduSTa aura parapakSaduSTa / yahA~ para bhI caturbhaGgI hai / vaha isa prakAra hai - ( 1 ) svapakSa, svapakSa meM duSTa - bAlA yA taruNI sAdhvI kA zIla bhaGga karanevAlA sAdhu / (2) svapakSa, parapakSa meM duSTa - zayyAtara kI strI yA gurU mahArAje tene gacchathI bahAra karavA. jo sAdhu rAjAdika gRhasthanA ghAtarUpa vyApArathI nivRtta thai jAya teA tene gurU pArAMcika tapa na karAve, na tene sAdhuveza paNa chInavI le, paraMtu tene kSetrapArAMcika karIne pharIthI tene dIkSA Ape; e ja tenuM prAyazcitta che. tRtIyabhaMgamAM--je gRhastha sAdhunA ghAtaka hAya te jo dIkSA levA cAhe te atizayajJAnI gurUmahArAjane jo te upazAMta jaNAya te tene gurUmahArAja anyadezamAM lai jaine dIkSA Ape. kemake svadezamAM tene mATe dIkSA kalpatI nathI. caturthAMbhaMgamAM--jo kAi gRhastha, rAjA yuvarAja Adi gRhasthane ghAtaka hAya, te jo dIkSA levAne cAhe te tene paradezamAM lai jaI ne dIkSA devI. svadezamAM tene mATe dvIkSA kalpatI nathI. viSayaduSTa paNa pUrva pramANe e prakAranA thAya che. svapakSaSTa ane parapakSadusstt. sahIM pazu atulajI che. te yA prakAre che -- (1) svapakSa, svacakSamAM duSTa-AlA athavA tarUNI sAdhvInu' zIyaLa bhaMga karavAvALA sAdhu. (2) svapakSa, Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 30 prAyazcittabhedavarNanam 251 parapakSaH parapakSe duSTaH 4 / tatra-bAlAyAM taruNyAM vA sAcyAM yaH sAdhurduSTaH zIlabhaGgakArakaH, sa prathamo bhaGgaH / sAdhureva zayyAtaragRhiNyAmanyatIrthikAyAM vA adhyupapanna iti dvitIyaH / gRhastho bAlAyAM taruNyAM vA sAcyAmadhyupapanna iti tRtIyaH / gRhastho gRhasthAyAmiti caturthaH / evaM viSaya duSTo'pi caturvidho mantavyaH / tatra-prathamabhaGge vartamAno yo nuparataH sa liGgapArAzcikaH kartavyaH-sAdhuveSApahArega sarvathA gacchAd bahiSkaraNIyaH / yastaparataH-upazAntaH 'punarnaivaM kariSyAmI'-ti pratijAnAti, tasya pArAJcikAhaM taporUpaM prAyazcittaM kArayati, tataH sAdhuveSamanapahRtya dIkSApradAnaM kartavyam, uparatasya viSayaduSTasya liGgapArazcikatvavidhAnAbhAvAt / paratIrthika kI strI se vyabhicAra karanevAlA sAdhu / (3) parapakSa, svapakSa meM duSTa-bAlA yA taruNI sAdhvI kA zIlabhaGga karanevAlA gRhastha / (4) parapakSa, parapakSa meM duSTa-gRhastha strI ke sAtha vyabhicAra karane vAlA gRhastha / viSayaduSTake ye cAra bhaGga hue| inameM prathamabhaGga meM vartamAna sAdhu apane duSkarma se nivRtta na ho to guru usako liMgapArAJcika kara deM, arthAt-usakA sAdhuveSa le leM, aura usakA gaccha se sarvathA bahiSkAra kara deM / jo sAdhu apane 6Skarma se nivRtta evaM upazAnta hokara aisI pratijJA kare ki "maiM aba phira kabhI bhI aisA na karU~gA" usako guru pArAJcikAhaM taporUpa prAyazcitta dete haiN| aise sAdhukA sAdhuveSa nahIM chInA jAtA hai, mAtra use nayI dIkSA dI jAtI hai| apane duSkarma se nivRtta viSayaduSTa ke liye liGgapArAJcika kA vidhAna nahIM hai, arthAt-usakA veSa nahIM chInA jAtA hai| parapakSamAM duSTa-zayyAtaranI strI athavA paratIthikanI strIthI vyabhicAra karavAvALe sAdhu. (3) parapakSa, svapakSamAM duSTa-bAlA athavA taruNa sAdhvInuM zIyaLa bhaMga karavAvALA gRhastha. (4) parapakSa, parapakSamAM duSTa-gRhastha strInI sAthe vyabhicAra karavAvALe gRhastha. viSayaduSTanA A cAra bhaMga thayA. temAM prathama bhaMgamAM vartamAna sAdhu pitAnAM duSkarmathI nivRtta na thAya te gurU tene liMgaparAMcika karI de, arthAt teno sAdhu veSa laI le ane gacchamAMthI tene sarvathA bahiSkAra karI de. je sAdhu pitAnAM duSkarmathI nivRtta tema ja upazAMta thaIne evI pratijJA kare ke "huM have pharIne kadI evuM nahi karuM' tene gurU pArAMcikAhatarUpa prAyazcitta Ape che. evA sAdhune sAdhuveSa chInavI levAtuM nathI. mAtra tene navI dikSA apAya che. pitAnAM duSkarmathI nivRtta viSayadune mATe liMgaparAMcikanuM vidhAna nathI. arthAt tene veSa chInavI levAta nathI. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika dvitIyabhaGge'pi vartamAno yo'nuparataH sa eva liGgapArAJcikaH kartavyaH, uparatastu na liGgataH pAJcikaH kartavyaH, kSetrata eva pArAJcikaH kartavyaH punardAkSApradAnamAtraM tasya prAyazcittam / tRtIye caturthe ca bhaGge yadyupazAntastadA'nyasmin deze dIkSA dAtavyA, atra pArAJcikatapanaH prastutatvAt parapakSe tasyAsambhavAt / yadyanupazAntastarhi dIkSA na dAtavyA / yeSu grAmAdiSu tAH sAdhyo viharanti teSu teSu sthAneSu vihartuM sa prathamabhaGge vartamAnaH sAdhurnivAryate / dvitIyAdiSvapi bhaGgeSu tAni sthAnAni grAmAdIni parihartavyAni / etaduktaM bhavati dvitIyabhaGge yasyAM 252 dvitIyabhaGgameM vartamAna sAdhu yadi apane duSkarma se nivRtta na ho to guru mahArAja usa sAdhuko liGgapArAJcika kara deM, arthAt usakA sAdhuveSa lekara usako gaccha se sarvathA ke liye nikAla deN| jo sAdhu nivRtta ho jAya usako liGgase pArAJcika na kareM, arthAt usakA sAdhuveSa nahIM chIneM, kintu usako kSetra se pArAzcika kara deM / aise sAdhuko phira se dIkSA deM / yahI isake liye prAyazcitta hai / tRtIya caturtha bhaGgameM vartamAna gRhastha upazAnta arthAt apane duSkarma se nivRtta ho to usako anyadeza meM dIkSA denI cAhiye / yadi vaha upazAnta na ho to anya deza meM bhI dIkSA nahIM deM / yahA~ pArAJcika kA prastAva, arthAt upakrama hai, pArAzcika tapa parapakSa arthAt gRhastha ke liye sambhAvita nahIM hai, isaliye gRhastha ke liye dezAntara meM dIkSA dene kA vidhAna kiyA hai / prathamabhaGga ke sAdhu ko, jina sAdhviyoM kA usane zIla bhaGga kiyA hai ve sAdhviya dvitIyabhaMgamAM vartamAna sAdhu je peAtAnAM duSkarmathI nivRtta na thAya teA gurU te sAdhune liMgapArAMcika karI de, arthAt tenA sAdhu veSa laI le ane tene gacchathI sarvathA mATe bahiSkAra kare. je sAdhu nivRtta thai jAya tene liMgathI pArAMcika na kare, arthAt tenA sAdhuveSa na laI le. paraMtu tene kSetrathI (te sthaLathI) pArAMcika kare. evA sAdhune phrIne dIkSA de, e ja tene mATe prAyazcitta che. tRtIya catuthabhaMgamAM vartamAna gRhastha upazAMta arthAt peAtAnAM duSkarma thI nivRtta thAya te tene khIjA dezamAM dIkSA devI joie. jo te upazAMta na thAya teA khIjA dezamAM paNa dIkSA na devI. ahI pArAMcikanA prastAva, arthAt upakrama che, pArAMcika tapa parapakSa arthAt gRhasthane mATe saMbhavita nathI, tethI gRhasthane mATe dezAMtaramAM dIkSA devAnuM vidhAna karyuM che. prathama bhaMganA sAdhune, je sAdhvIonu teNe zIlabhaMga karyuM. hAya te sAdhvIe je gAma nagarAdi sthAnAmAM vihAra karatI hoya tyAM vihAra karavA devAmAM AvatA nathI. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 prAyazcittabhadavarNanam. nagaryAM yasmin gRhasthakule doSa utpanaH, utpansyate vA, tadIye kule praveSTuM vaargiiyH| tathA yatra nirgamapravezayoramekamevAsti tatra, tathA dvayomiyorapAntarAle yatra dvayAdigRhANAM saMnivezastatrApi gamanAgamanaM vAraNIyam / ayaM kSetrapArAJcika ityucyate / dvividhe'pi duSTapArAJcike prthmbhnggaadhikaarH| zeSANi punardvitIyabhaGgAdIni ziSyabuddhivaizadyArtha prdrshitaani| atha pramattapArAJcika ucyate-syAnarddhinidrAvAn pramattapArAJcikaH, tasya sAmAnyalokabalAd dviguNaM triguNaM caturguNaM vA balaM bhavati, tasmAdasau guruNA evaM prajJApanIyaHsaumya ! liGgaM muJca, cAritraM tava nAsti / yadyevaM guruNA sAnunayamuktaH sAdhuveSaM muJcati, tataH jina grAmanagarAdi sthAnoM meM vihAra karatI haiM vahA~ vihAra nahIM karane diyA jAtA hai / dvitIyabhaGga ke sAdhu ko jisa nagarI meM, jisa kulameM usase doSa ho gayA aura hone kI saMbhAvanA hai, vahAM nahIM jAne diyA jAtA hai, aura jahA~ nikalane tathA praveza karane kA dvAra eka hI hai vahA~, tathA do gAvoM ke bIca meM jahA~ do tIna dhara vase hue hoM vahA~ bhI, isa sAvu kA gamanAgamana roka diyA jAtA hai| yahI kSetrapArAJcika kahA jAtA hai| __ pratisevanApArAJcika ke duSTa nAmaka prathama bheda ke kaSAyaduSTa aura viSayaduSTa ye do bheda hue| ina donoM bhedoM meM prathama bhaGgakA hI yahA~ adhikAra hai , kyoM ki prathama bhaGga meM hI pArAJcikAI prAyazcitta diyA jAtA hai / dvitIyabhaGga Adi to ziSyoM kI buddhi vizada ho, isaliye dikhalAye gaye haiN| __ aba pramattapArAzcika kahate haiM / styAnarddhinidrAvAn sAdhu pramattapArAJcika hai| use sAmAnya logoM ke balase dviguNa, triguNa vA caturguNa bala hotA hai| aise sAdhu ko dvitIya bhaMganA sAdhune, je nagarImAM je kuLamAM tenAthI deSa thaI gayo hoya ane hevAnI saMbhAvanA hoya tyAM javA devAtA nathI. ane jyAM nIkaLavAnuM tathA praveza karavAnuM dvAra eka ja hoya tyAM, tathA be gAmonI vacce jyAM be traNa ghara vaselAM hoya tyAM paNa te sAdhunuM gamanAgamana rokavAmAM Ave che, A ja kSetrapArAMcika kahevAya che. pratisevanApArAMcikanA duSTa nAmanA prathama bhedanA kaSAyaduSTa ane viSayaduSTa, e be prakAra thayA. e banne prakAramAM prathama bhaMgane ja ahIM adhikAra che, kemake prathama bhaMgamAM ja pArAMcikANuM prAyazcitta devAya che. dvitIya bhaMga Adi te ziSyanI buddhi vizada thAya te mATe batAvyA che. have pramattapArAcika kahe che. tyAnaddhi nidrAvAna sAdhu pramattaparAMcika che. tenAmAM sAmAnya kenAM baLa karatAM bamaNuM traNagaNuM athavA cAragaNuM baLa Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 aupapAtikamutre zobhanam / atha na muJcati tataH saMgho militvA tasya sAdhuveSaM harati, na tveka evaM janaH, tasyaikasyopari pradveSasaMbhavAt , pradveSayuktazca sa tasya hiMsanamapi kuryAt / tasmai punardIkSA na dIyate / yastu jJAnAtizayavAn AcArya evaM jAnAti-'yanna punaretasya styAnadinidrodayo bhaviSyatIti, tataH pArAJcikArha prAyazcitta kArayitvA tasmai dIkSAM dadAti / saMghena militvA tasya sAdhuveSApahAre kRte punarAcArya evamupadizati-sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni dezavratAni gRhANa, tAni cet pratipattuM na samarthastato darzanaM (samyaktvaM ) gRhANa / athaivamukto'pi gurumahArAja isa prakAra kaheM-"somya! tuma sAdhuveSa chor3a do, kyoM ki tuma meM cAritra kA abhAva hai| guru se isa prakAra sarala bhAva se kahe jAne para yadi vaha sAdhuveSa kA parityAga kara de to acchA hai; nahIM to saMgha milakara usakA sAdhuveSa chIna le, akele nahIM; kyoM ki sAdhuveSa chIne jAne ke samaya usa sAdhu ko dveSa utpanna hogA, aura dveSayukta vaha sAdhu manuSya kI hiMsA bhI kara sakatA hai| aise sAdhu ko phira se dIkSA nahIM dI jAtI hai / yadi atizayajJAnI guru ko aisA anubhava ho ki yaha prakRtibhadraka hai, ise aba styAnarddhinidrA Adi nahIM hogI, to guru usa sAdhu ko pArAJcikAI prAyazcitta dekara phira se dIkSA deN| saMdha milakara usa sAdhu kA jaba veSa chIna le, taba guru mahArAja styAnarddhinidrAvAn pramattapArAJcika sAdhu ko isa prakAra upadeza deM-Aja se tuma sthUlaprANAtipAtaviramaNarUpa zrAvaka dharma ko svIkAra kro| yadi tuma isakA AcaraNa karane meM asamartha ho to tatvArthazraddhAnarUpa samyaktva ko svIkAra karo / isa prakAra upadeza dene para bhI yadi hoya che. evA sAdhune gurUmahArAja A pramANe kahe-" saumya ! tuM sAdhuveSa cheDI de, kemake tArAmAM cAritrane abhAva che. gurU taraphathI A prakAre sarala bhAve kahevAmAM AvatAM je te sAdhuveSane parityAga karI de to sAruM che, nahi te saMghe maLIne tene sAdhuveSa chInavI levuM, ekalAe nahi. kemake sAdhuveSa chInavI letI vakhate te sAdhune dveSa utpanna thaze, ane SavALe te sAdhu manuSyanI hiMsA paNa karI zake che. evA sAdhune pharIne dIkSA devAtI nathI. je atizaya jJAnavAna gurUne evo anubhava thAya ke A prakRtibhadraka che, have ene sthAnaddhinidrA Adi nahi thAya te gurU te sAdhune pArAMcikA prAyazcitta daIne pharIne dIkSA Ape. saMgha maLIne te sAdhune jyAre veSa chInavI le tyAre gurUmahArAja tyAnaSkrinidrAvAna pramattaparAMcika sAdhune A prakAre upadeza Ape-AjathI tuM sthUlaprANAtipAta viramaNarUpa zrAvaka dharmane svIkAra kara. je tuM tenuM AcaraNa karavAmAM asamartha hoya te tattvArthazraddhAnarUpa samyakatvane svIkAra kara. A prakAre upadeza devA chatAM paNa Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 30 prAyazcittabhedavarNanam zrAvakatvaM samyaktvaM vA necchati, tadA tasya sahavAso varjanIyaH / __ athA'nyonyakurvANapArAJcika ucyate-mukhapAyubhyAM maithunI anyonykurvaannpaaraashcikH| sa punarna dIkSaNIyaH / yadi tu atizayajJAnI AcArya:-' ayaM na punarevaM kariSyati' iti jAnAti, tadA pArAJcikAhaM tapaH kArayitvA punastasmai dIkSA prdeyaa| viSayaduSTo'nuparata eva liGgataH pArAJcikaH kriyte| yastu viSayaduSTa uparataH sa upAzrayAdikSetrata eva pArAJcikaH kriyate, na tu linggtH| zeSAH kaSAyaduSTapramattAnyonyakurvANA niyamAlliGgapArAJcikAH kriyante / vaha zrAvakatva athavA samyaktva ko svIkAra karanA nahIM cAhe, taba saMgha usakA sahavAsa kabhI bhI nahIM kare, sarvadA ke liye usakA bahiSkAra kara de| ___aba anyo'nyakurvANa pArAJcika kahate haiM-jo sAdhu mukhamaithunI aura gudAmaithunI ho, vaha 'anyo'nyakurvANa pArAJcika' hai / aise sAdhu ko phira se dIkSA nahIM dI jAtI hai / yadi atizayajJAnI guru mahArAja ko aisA anubhava ho ki yaha phira aisA nahIM karegA, taba ve usase pArAJcikAI tapa karA kara phira se use dIkSA deN| viSayaduSTa sAdhu yadi apane duSkarma se nivRtta nahIM hotA hai to vaha liGgapArAzcika hotA hai, arthAt usakA sAdhuveSa le liyA jAtA hai, aura use gaccha se nikAla diyA jAtA hai / jo viSayaduSTa sAdhu apane duSkarma se nivRtta ho jAtA hai, vaha upAzrayAdi kSetra se hI pArAJcika kiyA jAtA hai, arthAt vaha anya pradeza meM bheja diyA jAtA hai, usakA sAdhuveSa je te zrAvakatva athavA samyakatvane svIkAra karavA na cAhe to saMdha tene sahavAsa kadI paNa kare nahi, sarvadA mATe tene bahiSkAra karI de. have aDanyakurvANa-parAMcika kahe che-je sAdhu mukhamaithunI ane gudAmithunI hoya te a nyakurvANa-pArAMcika" che. evA sAdhune pharIne dIkSA apAtI nathI. je atizayajJAnI gurUmahArAjane e anubhava thAya ke A pharIne evuM nahi kare, to teo tenI pAse pArAMcikAuM tapa karAvIne pharIne tene dIkSA Ape. viSayaduSTa sAdhu je pitAnAM duSkarmathI nivRtta na thAya to tene liMgapArAcika karAya che, arthAt tene sAdhuveSa laI levAya che, ane tene ga7thI kADhI mUkavAmAM Ave che. je viSayaduSTa sAdhu pitAnA duSkarmathI nivRtta thaI jAya che te upAzrayAdi kSetramAMthI ja pArAcika karAya che, arthAt tene bIjA pradezamAM mokalavAmAM Ave che. tene sAdhuveSa laI levAmAM AvatuM nathI. viSayaduSTathI judA je kaSAyaduSTa, pramatta ane a nyakuNa che, e traNane niyama pramANe liMgaparAMcika karavAmAM Ave che, arthAt temane sAdhuveSa laI levAya che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre yastu sAdhuH karmadoSAt pArAJcikApattiyogyAt utkRSTamaparAdhapadaM prAptaH, sa yadi bhadrakaH 'punarevaM na kariSyAmI' - ti vyavasitastadA sa tapaHpArAzcika:- arthAt tapaH samArAdhanatatparaH pArAJcikaH kriyate / tasya tapaHkaraNayogyatA yathA bhavati taducyate - vajraRSabhanArAcaM saMhananaM, vajrakuDyasamAnaM vIryaM, sAgaravadgambhIratA, meruvaddhIratA, AgamajJAnaM - jaghanyena navamapUrvAntargatamAcArAkhyaM tRtIyaM vastu, utkarSato dazamapUrvaM saMpUrNa, tacca sUtrato'rthatazca yadi paricitaM bhavati / etaiH saMhananAdibhiH sampannaH, tathA siMhavikrIDitAditapaH karmabhAvitaH, indriyakaSAyANAM nigrahe samarthaH, pravacanarahasyArthajJAnasampannazca tathA gacchAnniHsAritasyApi yasya 256 nahIM chInA jAtA hai / viSayaduSTa se bhinna jo kaSAyaduSTa, pramatta aura anyo'nyakurvANa haiM, ye tIna niyamataH liGgapArAcika kiye jAte haiM, arthAt inakA sAdhuveSa le liyA jAtA hai / jisa duSkarma se sAdhu pArAcika hotA hai, usa duSkarma ke kAraNa jo sAdhu utkRSTa aparAdhI ho gayA ho, vaha sAdhu yadi bhadraka ho aura vaha aisA niyama kare ki "maiM aba phira kabhI bhI aisA nahIM karU~gA " taba vaha sAdhu tapaH pArAzcika kiyA jAtA hai, arthAt usase pArAzcika tapa karAyA jAtA hai / pArAJcika tapa karane kI yogyatA jaise hotI hai so kahate haiM- jo sAdhu vajra - RSabha - nArAca saMhananavAlA ho, vajra kI bhIMta ke samAna dRDha jisakA vIrya-parAkrama ho, samudra samAna jisameM gAmbhIrya ho, meru ke samAna jisameM dhIratA ho, tathA jo Agama ko jAnane vAlA ho arthAt jadhanya se navamapUrvAntargata AcArAkhya tRtIya vastu ko, utkRSTa se sampUrNa dazama pUrva ko sUtra se aura artha se jAnane vAlA ho, siMhavikrIDita Adi tapa kara cukA ho, indriya aura kaSAyoM ke nigraha karane meM samartha ho, pravacana ke gUDhArtha ko jAnane vAlA ho, gaccha se nikAle jAne para bhI jisake manameM 'maiM gaccha se nikAlA je duSkarmathI sAdhu pArAMcika thAya che te duSkarmanA kAraNe je sAdhu utkRSTa aparAdhI thayA hAya te sAdhu jo prakRtibhadraka hAya ane jo te evI pratijJA kare ke 'huM have pharIne kadI AvuM nahi karUM' tAte sAdhu tapaHpArAMcika karAya che, arthAt tenI pAse pArAMcika tapa karAvavAmAM Ave che. pArAMcika tapa karavAnI cAgyatA kevI hAya te kahe che--je sAdhu vaRSabhanArAcasahunanavALA hAya, vAnI bhIMtanA jevA dRDha jenu vIrya-parAkrama hAya, samudranI jema jenAmAM gAMbhIya hAya, merUnI peThe jenAmAM dhIratA hoya, tathA je Agamane jANavAvALA hoya arthAt jaghanyathI navamapUrva gata maayaarAmya trIjI vastune, utkRSTathI sapUrNa dazama pUrvane sUtrathI tathA arthathI jANunArA hAya, si'havikrIDita Adi tapa karI cUkayA hoya, iMdriya ane kASAyAnA nigraha karavAmAM samartha hoya, pravacananA gUDhArthIne jANavAvALA hoya, gaccha Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sU0 30 vinayabhedavarNanam 257 se kiM taM viNae ? viNae sattavihe paNNatte, taM jahAahaM gacchAnniHsArito'smItyazubho bhAvaH svalpataro'pi na vidyate sa evaMvidhaguNasampanna eva pArAJcikaM prAyazcittaM kartumarhati / yastvetadguNarahitastasya pArAJcikApatti prAptasya mUlameva prAyazcittaM bhavati / AzAtanApArAJciko jaghanyena SaNmAsAn , utkarSatazca dvAdaza mAsAn bhavati, etAvantaM kAlaM gacchAniyUMDha (niSkAzita ) stiSThati / pratisevanApArAJciko jaghanyena saMvatsaramutkarSato dvAdaza varSANi niyUMDha Aste / vistarastu-anyatra draSTavyaH / 'se taM pAyacchitte' tadetaprAyazcittam / se kiM taM viNae ' atha ko'sau vinayaH ? vinayaH kiMsvarUpa iti praznaH / uttaramAha-'viNae' vinayaH-vinayati-apanayati aSTavidhakarmANIti vinayaH abhyutthAnavandanagayA hU~' yaha azubha bhAva aNumAtra bhI na ho, isa prakAra ke guNoM se yukta hI sAdhu pArAcika prAyazcitta kA adhikArI hai / jo sAdhu ina guNoM se rahita hai, usase pArAJcikArha prAyazcitta yogya aparAdha ho gayA hai, usako mUlAI prAyazcitta hI diyA jAtA hai| AzAtanApArAzcika sAdhu jaghanya se cha mAsa taka aura utkarSa se bAraha mAsataka gaccha se bahiSkRta rahatA hai| pratisevanApArAJcika sAdhu jaghanya se eka varSa aura utkarSa se bAraha varSa gaccha se bahiSkRta rahatA hai| isakA vistRta varNana anyatra dekhanA cAhiye / (se taM pAyacchitte) ye dasa prakAra ke prAyazcitta haiM |suu0 30 // (se kiM taM viNae ) vinaya kA kyA svarUpa hai? (viNae sattavihe paNNatte ) vinaya sAta prakAra kA hai / jo aSTavidha karmoM ko dUra karatA hai, vaha vinaya hai / mAMthI kADhelA chatAM paNa jenA manamAM " huM gacchathI bahiSkAra pAmela che ? e azubha bhAva aNumAtra paNa na hoya, e prakAranA guNovALe ja sAdhu pArAcika prAyazcittane adhikArI che. je sAdhu e guNothI rahita che tenAthI pArAMcikANuM prAyazcitta egya aparAdha thaI gayo hoya te tene mUlAI prAyazcitta ja apAya che. AzAtanApArAcika sAdhu jaghanyathI cha mAsa sudhI ane utkarSathI bAra mAsa sudhI gacchathI bahiSkRta rahe che. pratisevanApArAcika sAdhu jaghanyathI eka varSa ane utkarSathI bAra varSa sudhI ga7thI mahiSkRta 29 che. tanuM vistRta varNana mIrathI na na . ( se taMpAyacchitte) // 6za aranai prAyazcitta cha. (sU0 30) (se kiM taM viNae) vinaya tanuM 2135 zuMcha ? uttara-(viNae sattavihe paNNatte) te sAta Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 aupapAtikasUtre NANaviNae 1, daMsaNaviNae 2, carittaviNae 3, maNaviNae 4, vayaviNae 5, kAyaviNae 6, logovayAraviNae 7 / se kiM taM NANaviNae ? NANaviNae paMcavihe paNNatte, taM jahA- AbhiNibohiyaNANaviNae 1, suyaNANaviNae 2, ohiNANaviNae 3, bhaktyAdirUpaH, sa ' sattavihe paNNatte' saptavidha prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-1-'NANavi. Nae' jJAnavinayaH, 2-'dasaNaviNae' darzanavinayaH, 3-' carittaviNae' cAritravinayaH, 4 'maNovigae' manovinayaH, 5-'vaiviNae' vAgvinayaH, 6 'kAyaviNae' kAyavinayaH, 7 -'logovayAraviNae' lokopcaarvinyH| eSa saptavidho'pi vinayaH krameNa svarUpato bhedatazca nirUpyate-' se kiM taM NANaviNae' atha ko'sau jJAnavinayaH? uttaramAha'NANaviNae' jJAnavinayaH 'paMcavihe paNNatte' paJcavidhaH prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathAtatpaJcavidhatvaM darzayati-'AbhiNibohiyaNANavigae'AbhinibodhikajJAnavinayaH, 'muyaNANayaha vinaya guru Adi ke Ane para khar3e ho jAnA, tathA vaMdanA, zuzrUSA, bhakti Adi karanA, isa rUpa se zAstroM meM pratipAdita kiyA gayA hai / (taM jahA) vinaya ke sAta prakAra ye haiM-(NANaviNae, dasagaviNae,carittaviNae, maNaviNae,vaDaviNae, kAyaviNae,logovayAraviNae) jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya, manovinaya, vacanavinaya, kAyavinaya, aura lokopacAravinaya / aba yathAkrama inake svarUpa aura bhedoM kA varNana sUtrakAra karate haiM-( se ki taM NANaviNae) vaha jJAnavinaya kyA hai ? arthAt jisameM jJAna kA vinaya kiyA jAtA hai aisA vaha jJAnavinaya kitane prakAra kA hai, (NANaviNae paMcavihe paNNatte) jJAnavinaya pAMca prakAra kA kahA hai| (taM jahA) ve pAMca prakAra ye haiM-(AbhiNivohiyaNANaviNae, suyprakAranAM che. je ATha jAtanAM karmone dUra kare che te vinaya che. A vinaya tapa, guru Adi padhAratAM ubhA thaI javuM, tathA vaMdanA zuzraSA Adi karavAM, e rUpe zAstromAM pratipAina thu che. (taM jahA) vinaya tapanA te sAta prA2 mA cha-(NANaviNae dasaNaviNae carittaviNae maNaviNae vayaviNae kAyaviNae logovayAraviNae) 1jJAnavinaya,2 4zanavinaya, 3 yAstrivinaya, 4 manovinaya, 5vynviny,64yvinaya, ane 7 lokopacAravinaya. have tenuM kamavAra svarUpa tathA prakAranuM varNana sUtra42 42 cha-( se kiM taM NANaviNae ) te jJAnavinaya zu cha ? arthAt jemAM jJAnane vinaya karAya che e te jJAnavinaya keTalA prakAra che? (NANaviNae paMcavihe paNNatte) jJAnavinaya pAMya prshaarne| 4 cha. (taM jahA) te pAMca prA2 2 // -(AbhiNibohiyaNANaviNae, suyaNANaviNae, ohiNANaviNae, Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 dhina pabhedavarNanam 659 maNapajjavaNANaviNae 4, kevalaNANaviNae 5 / se kiM taM dasaNaviNae ? dasaNaviNae duvihe paNNatte, taM jahA-sussUsaNAvi gae 1, aNaJcAsAyaNAviNae 2 / sa kiM taM sussUsaNAviNae ? susmUviNae' zrutajJAnavinayaH, 'ohiNANaviNae' avadhijJAnavinayaH 'maNapajavaNANaviNae' manaHparyavajJAnavinayaH, 'kevalaNANavigae' kevalajJAnavinayaH / atha darzanavinayaM pRcchati-' se kiM taM daMsagaviNae' thi ko'sau darzanavinayaH ? 'dasaNaviNae' darzanavinayaH-darzanamohanIyakSayAdijanitastara zraddhAnarUpa AtmapariNAmo darzanaM, tatsambandhI vinayaH darzanavina yaH, sa 'duvihe paNNale' vidhaH prajJaptaH, daividhyaM darzayati-taM jahA tadyathA'susmUsaNAviNae' zuzrUSaNAvinaya -vidhivatsAmIpyena gurvAdeH sevanaM zuzrUpa, tadrUpo vinayaH / 'aNacAsAyaNAviNae' anatyAzAtanAvinayaH - 'ati atIva, AyaH= samyaktvAdilAbha:--atyAyaH, tasya zAnA=dhvaMsanA-atyAzAtanA, tanniSedharUpo vinayo'natyAzAtanAvinayaH, gurvAderavarNavAdAdinivAraNam / pRSodarAditvAtsiddhiH / NANavi e, ohiNANaviNae maNapajavaNANaviNae kevalaNANaviNae) AbhinibodhikajJAnavina , zrutajJAnavinaya, avadhijJA- vinaya, manaHparyayajJAnavinaya, evaM kevalajJAnavinaya / (se : taM daMsaNaviNae ) darzanavinaya kitane prakAra kA hai ? (dasaNaviNae duvihe paNatte) darzanavinaya do prakAra kA hai / (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(susmasaNAviNae aNaccAsAyaNAviNae ) pahA-zuzrUSAvinaya-guru Adi ke samIpa raha kara vidhipUrvaka sevA karanA / dUsarA-anatyAzA nanAvinaya-samyaktvAdika ke lAbha ko jo naSTa karatA hai vaha anyAzAtanA hai, isakA niSedhaH pa jo vinaya hai vaha anatyAzAtanAvinaya hai / guru Adi ke avarNavAda ko dUra karanA-nivAraNa karanA, isakA nAma anatyAzAtanAvinaya hai / bhaNapajjavaNANaviNae, kevalaNANavigae) 1 minimAdhijJAnavinaya, 2 zrutajJAna vinaya. 3 mavadhijJAnavinaya, 4 manaHparyayajJAnavinaya, 5 pasajJAnavinaya. prazna- se kiM taM dasaNaviNae) navinaya 2 prarane cha ? uttara-(dasaNaviNae duvihe paNNatte) zinavinaya me praa2ne| cha, (taM jahA ) te 2 // prAre che-(sussUsaNa viNae aNaccAsAyaNAviNae) paDasA-zuzrUSAvinaya-guru mahinA pAse rahIne vidhipUrvaka sevA karavI; bIjo ananyAzAtanAvinaya-samyakatva AdikanA lAbhane je nAza ke che te atyAzAtanA che, tene niSedharUpa je vinaya che te ananyAzAtanAvinaya che. guru AdinA avarNavAdane dUra kara-tenuM nipANu 42 tenu nAma 2.tyAtanAvinaya che. prazna-(se kiM taM sussUsaNA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 aupapAtikasUtre saNAviNae aNegavihe paNNatte; taM jahA-abbhuTANe i vA 1, AsaNAbhiggahe i vA 2, AsaNappadANe i vA 3, sakAre i vA 4, sammANe i vA 5, kiikamme i vA 6; aMjalippaggahe i vA 7, eMta 'se kiM taM sussUsaNAviNae' atha ko'sau zuzrUSaNAninayaH ?--'susmUsaNAviNae' zuzrUSaNAvinayaH 'aNegavihe paNNatte' anekavidhaH prajapta:-'taM jahA' tadyathA-'abbhuTANe ivA' abhyutthAnamiti vA, 'iti' 'vA' iti padadvayaM vAkyA kAre, evamagre'pi bodhyam / abhyutthAnamAcAryAderAgatasya abhimukham-utthAnam abhyutthAnaM -vinayA'hasya darzanAdevA''sanatyAgaH / 1 / 'AsaNAbhiggahe i vA' AsanAbhigraha iti vA, AsanAbhigrahaH-gurvAdiryatra yatropaveSTumicchati tatra tatrA''sanaprApaNam / 2 / 'AsaNappadANe i vA' AsanapradAna miti vA, gurausamAgate sati AsanadAnam / 3 / 'sakAre ivA' satkAra iti vA-vinayA'rhasya gurvAdeH vandanAdinA''darakaraNaMsatkAraH / 4 / 'saMmANe i vA sammAna iti vA, khamAno vA-gurvAde: AhAravastrAdiprazastavastunA saMmAnanam / 5 / 'kiikamme i vA kRtikarma iti vA-kRtikarma yathAvidhi vandanam / 6 / (se kiMtaM susmaNAviNae) zuzrUSaNAvinaya kitane prakAra kA hai ? (susmusaNAviNae aNegavihe paNNatte) zuzrUSaNAvinaya aneka prakAra kA hai: (taM jahA) jaise-(abbhuTANe vA) Aye hue AcArya Adi ke Ane para khaDe honA / vinaya ke yogya sAdhujana ko dekhate hI Asana kA parityAga karanA (1) / (AsaNAbhiggahe ivA) gurvAdika jahAM 2 baiThanA cAheM vahAM 2 Asana lekara upasthita rahanA, athavA Asana pahu~cAnA (2) / (AsaNappadANe i vA) guruke Ane para Asana pradAna karanA (3) (sakkAre ivA) vinayayogya gurvAdika kA vandanA Adi dvArA satkAra karanA (4) / (saMmANe i vA) gurvAdikoM kA AhAra, vastrAdika prazastavastuoM dvArA saMmAna karanA (5) / (kiikamme ivA) yathAvidhi vandanA karanA yaha kRtikarma hai, arthAt-gurvAviNae) zuzrUSaNAvinaya prA2nI cha ? (sussUsaNAviNae aNegavihe paNNatte) zuzrUSaNAvinaya mane praarn| cha, (taM jahA) bha-(abbhudvANe i vA) mADI "i" "vA" se zA pANyAsAramA 15rAyA . 5thaarelA AcArya AdinI sAme javuM, vinayane vega sAdhujanene jotAM ja Asanane parityAga 423 / (1). (AsaNAbhiggahe i vA) guru mahinyAM yA mesA yA tyA tyA pAsana dhane 2 23, mathavA Asana pacAu (2). (AsaNappadANe i vA) guru sAvatyAre Asana prahAna 42 (3). (sakkAre ivA) vinaya yogya zuru mAhine pahanA mAhidA sat2 42v| (4). (saMmANe i vA) 43 mAhiz 22-1264 prazasta pastumAthI sanmAna 427 (5). (kiika Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 pIyUSavarSiNI-TIkA. sa 30 vinayabheda varNanam ssa aNugacchaNayA 8, Thiyassa pajjuvAsaNayA 9, gacchaMtassa paDisaMsAhaNayA 10, se taM sussUsaNAviNae / se kiM taM aNaccAsAyaNAviNae ? aNaccAsAyaNAviNapa paNayAlIsavihe paNNatte; taMjahAarahaMtANaM aNaccAsAyaNayA 1, arahaMtapaNNattassa dhammassa aNa'aMjalippaggahe i vA'. aJjalipragraha iti vA-aJjalipragrahaH gurusaMmukhe aJjalIkaraNam / 7 / 'eMtarasa aNugacchaNayA' Agacchato'nugamanatA-gurvAdikam AyAntaM prati saMmukhe gamanam / 8 / 'Thiyassa pajjuvAsaNayA' sthitasya paryupAsanatA-upaviSTasya gurvAdericchAnukUlasevA / 9 / 'gacchaMtassa paDisaMsAhaNayA' gavchataH pratisaMsAdhanatA gacchato gurvAdeH pazcAd gamanazIlatA / 10 / 'se taM sussUsaNAviNae' sa eSa zuzrUSaNAvinayaH / anatyAzAtanAM pRcchati-se kiM taM aNaccAsAyaNAviNae' atha ko'sau anatyAzAtanAvinayaH ? 'aNaccAsAyaNAviNara' anatyAzAtanAvinaya:-'paNayAlIsavihe paNNatte' paJcacatvAriMzadvidhaH prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-'arahaMtANaM aNaccAsAyaNayA' arhatAmanatyAzAtanatAdikoM kI savidhi vandanA karanA (6) / (aMjalippaggahe i vA) guru ke sanmukha donoM hAtha jor3anA (7) / (etassa aNugacchaNayA) gurvAdika A rahe hoM to unake sanmukha jAnA (8) / (Thiyassa pajjuvAsaNayA) jaba ve baiThe hoM to unakI icchAnukUla sevA karanA (9) / (gacchaMtassa paDisaMsAhaNayA) jaba ve jAne lageM to unake pIche 2 calanA (10) / (se taM susmasaNAviNae) yaha saba zuzrUSagAvinaya hai / (se kiM taM aNaccAsAyaNAviNae) anatyAzAtanAvinaya kitane prakAra kA hai? (agaccAsAyaNAviNae paNayAlIsavihe paNNatte ) anatyAzatanAvinaya paiMtAlIsa prakAra kA hai; ( taM jahA) ve prakAra ye haiM-(arahaMtANaM aNaccAsAyaNayA) arhata bhagavAn kA avarNavAda Adi nahIM karanA (1), mme i vA) yathAvidhikahanA 42vI se kRtima cha, arthAt guru mAhinI savidhi vanA 42vI (6). (aMjalippaggahe i vA) zurunI sobhe ne DAya nevA (7). (etassa aNugacchaNayA) gu2 mAhi padhAratA hAya tyAre tebhanI somendu (8). (Thiyassa pajjuvAsaNayA) nyA3 tesA me DAya tyAre temanI chAne anuNa sevA 42vI (8). (gacchaMtassa paDisaMsAhaNayA) cyAre tesa4Age tyAre temanI pAcha pAchayAsa (10). ( se taM sustUsaNAviNae) se mathA zuzrUSaNAvinaya che. prazna-(se kiM taM aNaccAsAyaNAviNae) manatyAzatanAvinaya ghaTanA prahArane cha ? uttara-(aNaccAsAyaNAviNae paNayAlIsavihe paNNatte) manatyAzAtanA vinaya pisatAsIsa prAranA cha, (taM jahA) te 12 mA cha-(arahatANaM aNaccAsAyaNayA):mahata Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 aupapAtikasUtre ccA sAyaNayA 2, AyariyANaM aNaccAsAyaNayA 3, evaM uvajjhAyANaM 4, therANaM 5, kulassa 6, gaNassa 7, saMghassa 8, kirayANaM 9, saMbhogassa 10, AbhiNibohiyaNANassa 11, suyaNANassa arhadbhagavatAmavarNavAdAdinivAraNam |1| 'arahaMtapaNNattassa dhammasa aNaccAsAyaNayA' arhatprajJaptasya dharmasya anatyAzAtanatA - sarvajJakathitadharmasyA'varNavAdAdinivAraNam |2| 'AyariyANaM aNaccA sAyaNayA' AcAryANAmanatyAzAtanatA / 3 / evam - 'uvajjhAyANaM' upAdhyAyAnAm / 4 / 'therANaM' sthavirAgAm | 5 | 'kulassa' kulasya - ekAcAryasantatirUpasya samAnAsscArasAdhusamUhasya / 6 / 'gagassa' gagasya - parasparasApekSA'nekakulasAdhusamudAyasya | 7| 'saMghalsa' saMghasya-samyagdarzanAdiyuktasAdhusAdhvIzrAvakazrAvikArUpasya | 8 | 'kiriyANaM' kriyANAm - IryApathrikAdInAm / 9 / 'saMbhogassa' sambhogasya - sam = ekatra bhogo = bhojanaM- saMbhogaH - samAnasAmA - cArI tathA sAdhUnAM parasparamupadhyAdidAnagrahaNasaMvyavahAra stasya, ekasAmAcArikatAyA ityarthaH / 10 / 'AbhiNiataNANassa' AbhinibodhikajJAnasya | 11 | 'suyaNANassa ' zrutajJAnasya | 12 | ( arahaMtapaNNattassa dhammassa aNaccAsAyaNayA ) arhata bhagavAn dvArA prajJapta dharmakA avarNavAda Adi nahIM karanA (2), (AyariyANaM aNaccAsAyaNayA) AcArya mahArAja kA avarNavAda nahIM karanA (3), isI taraha ( uvajjhAyANaM ) upAdhyAya kA ( 4 ), ( therANaM ) sthaviroM kA (5), (kulassa) eka AcArya ke santatirUpa samAna AcAra vAle sAdhuoM ke samUha kA ( 6 ), ( gaNassa) paraspara sApekSa anekakulavAle sAdhusaMpradAya kA (7), (saMghaesa) samyagdarzana Adi se yukta sAdhu, sAdhvI, zrAvaka zrAvikArUpa saMgha kA (8), (kiriyANaM) IryApathika Adi kriyAoM kA (9), (saMbhogassa) saMbhoga - eka sAmAcArikatA kA (10), (AbhiNivoyiNANassa) Abhinivodhika jJAna kA (11), (suyaNAgassa) zrutajJAna kA bhagavAnano avavAha na mosaveo (1), (arahaMtapaNNattassa dhammassa aNaccAsAyaNayA) hu lagavAna dvArA prajJapta dharmanI avavAha na gosava (2), (AyariyA aNaccAsAyaNayA) mAnyArya mahArASno aNuvAhana moso (3), me rIte ( uvajjhAyANaM ) upAdhyAyono (4), (rANaM) sthavironA (5), (kulassa) bheu mAyArthanA saMtatiya samAna AthAravAjA sAdhuyAnA samUhano (1), ( gaNassa) parasparasApekSa bhane duvANA sAdhusa ahAyano (7), ( saMghassa) sabhyagdarzana mAhithI yukta sAdhu-sAdhvI-zrAva:- zrAvi 35 saMghA (8), (kiriyANaM) ryApathi yahi DiyAgono (8), (saMbhogassa) sauMbhoga - sAmAnyAritAno (10), (AbhiNibohiyaNANassa) malinimodhiTha jJAnano (11), (suyaNANassa) zrutajJAnanA Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 30 vinayabhedavarNanam 12, ohiNANassa 13, maNapajjavaNANassa 14, kevalaNANassa 15, eesiM ceva bhaktibahumAge 30, eesiM ceva vaNNasaMjalaNayA 45, se taM aNaccAsAyaNAviNae / se kiM taM caritaviNae?, 'ohiNANassa' avadhijJAnasya | 13 | 'maNapajjavaNANassa' manaH paryavajJAnasya |14| 'kevalaNANassa' kevalajJAnasya | 15 | 'ee siM ceva bhattibahumANe' eteSAJcaiva bhakti bahumAnam - bhaktiyuktaM bahumAnam 'arahaMtANaM' ityArabhya ' kevalaNANassa' iti - paryantAnAmanatyA - zAtanatA paJcadazavidhA; punareteSAmeva arhadAdInAM bhaktibahumAnayoge triMzadvidhatvam / puna: - 'eesiM ceva vaNNasaM jalaNayA' eteSAmeva varNasaMjvalanatA=saddbhUtaguNotkIrtanatA, atredaM bodhyam--anatyAzAtanAvinayo hi paJcacatvAriMzadvidhaH proktaH; tatra - arhadAdivinayAH paJcadaza, arhadAdibhaktibahumAnAni paJcadaza, arhadAdInAM varNasaMjvalanatAzca paJcadaza, taditthamanatyAzAtanAvinayaH paJcacatvAriMzadvidha iti / upasaMharannAha - ' se taM agaccAsAyaNAviNae' sa eSo' navyAzAtanAvinayaH / iti / ' se kiM taM caritaviNae ?' atha kosau cAritra - (12), (ohiNANassa) avidhijJAna kA (13), (maNapajjavaNANassa ) manaH paryavajJAna kA (14) aura (kevalaNANassa ) kevalajJAna kA avarNavAda nahIM karanA (15) / (eesiM ceva bhattibahumANe ) tathA inhIM pandraha bhedoM kA bhaktipUrvaka bahumAna karanA / isa prakAra ina pandraha bhedoM ko bhaktibahumAna ke sAtha dviguNita karane se tIsa bheda ho jAte haiM / punaH (eesiM ceva vaNNa saMjalaNayA ) inhIM ke sadbhUta guNoM kA utkIrtana karanA / isa taraha tIsa meM pandraha varNasaMjvalanatA milAne se paiMtAlIsa bheda anatyAzAtanAvinaya ke hote haiM / isa prakAra ( se taM aNaccAsAyaNAviNae ) yaha saba anatyAzAtanAvinaya hai / prazna - ( se kiM taM caritaviNae ) cAritra vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara - (carita - (12), (ohiNANassa) avdhijnyaanne| (13), (maNapajjavaNANassa) manaHparyaMva jJAnano (14), 2mane (kevalaNANassa) devalajJAnano avavAha na moso (15). (eesiM ceva bhattibahumANe) tathA mAna paMDhara prAzenu latipUrva ahumAna 42vAM me aare paMdara prakAranA bhaktibahumAnanI sAthe amaNA karavAthI tIsa prakAra thaI laya che. vajI (eesiM ceva vaNNasaMjalaNayA) tebhanA sahabhUta guNonuM utDIrtana karavuM. e rIte tIsa mAM paMdara varNa saMjavalanatA meLavavAthI pisatAlIsa prakAra manatyazAtanAvinayanA thAya che. ( se taM aNaccAsAyaNAviNae) mA aAre me madhA anatyAzAtanAvinaya che. prazna - ( se kiM taM carittaviNae ) nyAstrivinaya-DeTasA aArana! che ? uttara- ( carittaviNae paMcavihe paNNatte) yAstrivinaya pAMtha prahArano 263 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 aupapAtikasUtre carittaviNae paMcavihe paNNatte; taM jahA-sAmAiyacarittaviNae 1, vinayaH? anekajanmasaJcitA'STavidhakarmasaJcayasya kSayAya caraNaM cAritraM-sarvaviratilakSaNam , tatsambandhI vinayazcAritravinayaH, sa katividhaH ?, iti praznaH, uttaramAha-'carittaviNae paMcavihe paNNatte' cAritravinayaH paJcavidhaH prajJaptaH 'taM jahA' tadyathA-'sAmAiyacarittaviNae' sAmAyikacAritravinayaH-sarvajIveSu rAgadveSavirahito bhAvaH samaH, tasya samasya-pratikSaNamapUrvApUrvakarmanirjarAhetubhUtAyA vizuddherAyo lAbhaH samAyaH, sa eva sAmAyikam-sAvadyayogaviratirUpam , vinayAditvAt svArthe Thak; tadrUpaM cAritraM, tasya vinayaH-sAmAyikacAritraviviNae paMcavihe paNNatte ) aneka janma meM upArjita ATha prakAra ke karmoM ke kSaya ke liye jo AcaraNa kiyA jAya vaha sarvaviratirUpa cAritra hai / isa cAritra kA vinaya karanA so cAritravinaya hai / vaha pA~ca prakAra kA hai / (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(sAmAiyacarittaviNae chedovaTThAvaNiyacarittaviNae parihAravisuddhicarittaviNae suhuma saMparAyacarittaviNae ahakvAyacarittaviNae ) sAmAyikarUpa cAritra kA vinaya, chedopasthApanIyacAritra kA vinaya, parihAravizudvicAritra kA vinaya, sUkSmasamparAyacAritra kA vinaya, evaM yathAkhyAtacAritra kA vinaya / samasta jIvoM meM rAga evaM dveSa kI pariNati kA parihAra karanA isakA nAma " sama" hai / pratikSaNa apUrva apUrva karmanirjarA ke kAraNa isa samarUpa vizuddhi kA Aya=lAbha honA isakA nAma 'samAya' hai / "samAya" hI sAmAyika hai| yaha sAmAyika sarvasAvadyayogaviratirUpa hai / isa prakAra isa sarvasAvadyayogaviratirUpa sAmAyikacAritra kA jo vinaya hai vaha sAmAyikacAritravinaya hai 1 / pUrvadIkSAparyAya kA chedana che. aneka janmamAM upArjita ATha prakAranAM karmonA kSayane mATe je AcaraNa 42||y cha te sarva viti35 yAtri cha. (taM jahA) te 42 // -(sAmAiyacarittaviNae chedovadvAvaNiyacarittaviNae parihAra vizuddhicarittaviNae, suhumasaMparAyacarittaviNae, ahakkhAyacarittaviNae ) sAmAyi435yAstrinA vinaya, chhpasthApanIyacAritrane vinaya, parihAravizuddhicAritrane vinaya, sUkSmasaM5rAyacAritrane vinaya, tema ja yathAkhyAtacAritrane vinaya. samasta jIvamAM rAtabha04 deSanI prinntine| parihAra (tyA) 42vo tenu nAma "sama" che. pratikSaNe apUrva apUrva karmanirjarAnA kAraNabhUta A samarUpa vizuddhine sAla thavo tenu nAma "Aya' cha. sama mane Aya se anne pahone bhejavAthI 'samAya' saj 54 manI taya che. samAya 04 sAmayi: cha. 2mA sAmAyi4 sarvasAvadyagaviratirUpa che. A prakAre A sarvasAvadya viratirUpa Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA. sU. 30 vinayabhedavarNanam 265 chedovadyAvaNiya carittaviNae 2, parihAravisuddhicarittaviNae 3, suhumasaMparAyacarittaviNae 4, ahakkhAyacarittaviNae 5, se taM nayaH / 1 / 'chedovaTThAvaNiyacarittaviNae' chedopasthApanIyacAritravinayaH-chedena pUrvaparyAyacchedena upasthApyate Arogyate yanmahAvatalakSaNaM cAritraM tacchedopasthApanIyam ; tacca taccA. ritraM ca, tatsambandhI vinayaH / 2 / "parihAravimuddhicarittaviNae' parihAravizuddhicAritravinayaH-pariharagaM-parihArastapovizeSaH, tena karmanirjarArUpA vizuddhiryasmin cAritre tatparihAravizuddhi, tAdRzaM cAritra, tatsambandhI vinayaH / 3 / 'muhumasaMparAyacarittaviNae' sUkSmasaMparAyacAritravinayaH-sampati saMsAramaneneti samparAyaH kaSAyodayaH, sUkSmo lobhAMzAvazeSaH samparAyo yatra tatsUkSmasamparAyaM, tadrUpaM yaccAritraM, tatsambandhI vinayaH, / 4 / 'ahakkhAyacarittaviNae' yathAkhyAtacAritravinayaH-yAthAtathyenA'bhividhinA ca yadAkhyAtaM kara punaH mahAvatoM kA jisameM AropaNa kiyA jAtA hai vaha chedopasthApanIyacAritra hai / isa cAritra saMbaMdhI jo vinaya hai vaha chedopasthApanIyacAritravinaya hai 2 / "pariharaNaM parihAraH" pariharaNa arthAt gaccha kA parityAga karane kA nAma parihAra hai, yaha parihAra eka prakAra kA vizeSa tapa hai| isase karmoM kI nirjarArUpa vizuddhi jisa cAritra meM hotI hai usakA nAma parihAravizuddhicAritra hai, isa cAritra saMbaMdhI jo vinaya hai vaha parihAravizuddhicAritravinaya hai 3 / 'saMparAya' zabda kA artha kaSAya hai, kyoM ki isIke vaza meM hokara jIva saMsAra meM paribhramaNa kiyA karatA hai / jisa vAritra meM sUkSma lobha ke aMza kA sadbhAva pAyA jAtA hai vaha sUkSma parAyacAritra hai / isa cAritra ke vinaya karane kA nAma sUkSmaparAyacAritravinaya hai 4 / tIrthakara prabhu ne jisa yathArthatA evaM abhividhi ke anusAra cAritra kA pratipAdana kiyA sAmAyika cAritrane je vinaya te sAmAyikacAritravinaya che. pUrva dIkSAparyAyanuM chedana karI pharIne mahAvratanuM jemAM AropaNa karAya che te chedapasthApanIyacAritra che. A cAritra saMbaMdhI je vinaya che te chedepasthApanIyayaaritrviny cha. " pariharaNaM parihAraH," pari7261 mata ch| parityAga karavAnuM nAma parihAra che, A parihAra eka prakAranuM vizeSa tapa che. tenAthI karmonI nirjarArUpa vizuddhi je cAritramAM thAya che tenuM nAma parihAravizuddhi. . cAritra che. A cAritra saMbaMdhI je vinaya che te parihAravizuddhicAritravinaya che. "sa parAya" zabdano artha kaSAya che, kemake ene ja vaza thaIne jIva saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. je cAritramAM sUmalobhanA aMzane sadbhAva maLe che te sUphamasaMparAyacAritra che. A cAritranA vinayanuM nAma sUphamasaMparAyacAritravinaya Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre manaH, rittaviNae / se kiM taM maNaviNae ? maNaviNae duvihe paNNatte, taM jahA - satthamaNaviNae 1, appasatthamaNaviNae 2 | se kiM taM appasatthamaNaviNae ? appasatthamaNaviNae - je ya maNe sAvaje 1, tIrthakaraiH kathitamakaSAyaM cAritramiti tat yathAkhyA tacAritraM tasya kaSAyarahitacAritrasya vinayaH // 5 / ' se taM caritaviNae' sa eSa cAritravinayaH / ' se kiM taM maNaviNae ' atha ko'sau manovinayaH ? uttaramAha - 'maNaviNae' - manovinayaH - manyate cintyate'neneti tatsambandhI vinayaH, 'duvihe paNNatte' dvividhaH prajAH, 'taM jahA ' tadyathA' - pasatthamaNaviNae' prazastamanovinayaH - prazastam = avadharahitaM mano'ntaHkaraNaM, tasya vinayaH |1| 'appasatthamaNaviNae' aprazastamanovinayaH - aprazasta manaso vinayaH | 2 | ' se kiM taM appa satthamaNaviNae ' atha ko'sau aprazastamanovinayaH ? uttaramAha - 'appasatthamaNaviNae - je hai, isa rUpa ke cAritra kA nAma yathAkhyAtacAritra hai / isa cAritra kA vinaya karanA so yathAkhyAta cAritravinaya hai 5 / ( se taM caritaviNae ) yaha saba cAritravinaya hai / prazna( se kiM taM maNaviNae ) mana kA vinaya kitane prakAra kA hai ? uttara - ( maNaviNae duvihe paNNatte) manovinaya do prakAra kA kahA gayA hai; (taM jahA ) jaise - ( pasatyamaNa viNae) prazasta mana kA vinaya - pAparahita mana ko apanAnA prazastamanovinaya hai / (appasatthamaNavie) aprazasta mana kA vinaya karanA so aprazastamanovinaya hai / prazna - (se kiM taM apasatthamaNavire) aprazastamanovinaya kyA hai? uttara - ( appasatthamaNaviNae je maNe sAvajje 1, sakirie 2, sakakase 3, kaDue 4, giTThare 5, pharuse 6, che. tI'kara prabhue je yathAtA temaja abhividhinA anusAra cAritranu pratipAdana karyuM' che te rUpanA cAritranuM nAma yathAkhyAtacAritra che. A cAritrane vinaya urv| te yathAbhyAtathAstrivinaya che. ( se taM caritaviNae ) mA adhA cAritravinaya che. 266 prazna- (se kiM taM viNae ) bhananeo vinaya zuM che ? DeTA prahArano che ? uttara- (mavie duvihe paNNatte) bhanovinaya meM aAranA use che. (taM jahA ) ?bha - (pasatthamaNaviNae) prazasta bhanano vinaya-pAparahita bhanane apanAvabuM te prazastamanovinaya che. ( appasatyamagaviNae) aprazasta bhananeo vinaya 42 te aprazastamanovinaya che. prazna - ( se kiM taM appasatyarANaviNae) aprazastabhanovinaya zuM che ? uttara- ( appasatyamaNaviNae-je ya maNe sAvajje, sakirie, saka kase, kaDue, NiDure, pharuse, aNha yakare, cheyakare, bheyakare paritAvaNakare, uddavaNakare, bhUovaghAie ) Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 30 vinayabhedavarNanam sakirie 2, sakkkase 3, kaDDue 4, Nihure 5, pharuse 6, ahayakare 7, cheyakare 8, bheyakare 9, paritAvaNakare 90, uddavaNakare 11, bhUovaghAie 12, tahappagAraM maNo No pahArejjA, se taM appasaya maNe' yacca manaH - 'sAvajje' sAvadyaM sadApam | 1 | 'sakirie' sakriyam = prANAtipAtAcArambhakriyAyuktam | 2 | 'sakakase ' sakArkazyam = karkazatAsahitam / 3 / ' kaDue ' kaTukam - svasya parasya ca kaTukarasavad, udvejakam |4| ' Nihure' niSThuraM - dayArahitam / 5 / -- pharuse ' paruSaM-kaThoram / 6 / -- aNhayakare ' Asravakaram = AsravakAri |7| 'cheyakare ' chedakaram= saMyamasamAdhivinAzakam / 8 / ' bheyakare ' bhedakaram = samAdhivighAtakam | 9| 'paritAvaNakare ' paritApanakaram-prANinAM santApajanakam / 10 / 'udavaNakare' upadravaNakaram - prANAntakaSTakArakam | 11 | 'bhUoghAie' bhUtopaghAtikam bhUtAnAM prANinAmupaghAto hiMsA, so'syA'stIti bhUtopaghAtikam / 12 / / ' tahaSpagAraM maNo No pahArejjA' tathAprakAraM tAdRzaM mano no pradhArayet =no pravartayet-asaMyamakriyAsu mano nodIrayet / ' se taM appasatthamaNaviNae ' sa eSo'prazastama novinayaH / 'se kiM taM pasatthamaNaviNae ' atha ko'sau prazastamanovinayaH :aNhayaka re 7, cheyakare 8, bheyakare 9, paritAvaNakare 10, uddavaNakare 11, bhUoghAie 12 ) - jo mana sAvadya - pApasahita ho 1, sakriya - prANAtipAtAdika ArambhakriyAyukta ho 2, sakarkaza-premabhAva se rahita ho 3, kaTuka - apane tathA para ke liye kaTukarasa ke samAna udvejaka ho 4, niSThura - dayArahita ho 5, paruSa - kaThora ho 6, Asravakara - AsravakArI ho 7, chedakara - saMyamarUpasamAdhi kA vidhvaMsaka ho 8, bhedakara - samAdhivighAtaka ho 9, paritApanakara - prANiyoM ko santApa kA janaka ho 10, upadravaNakara - upadrava kA karttA ho 11, evaM bhUtopaghAtika-prANiyoMkA prANaharttA ho 12, vaha mana aprazasta hai| (tahappagAraM maNo No pahArejjA) aise mana ko asayama kriyAoM meM pravRtta nahIM karanA / ( se taM appasatthamaNaviNae ) vaha aprazastamanovitaya hai / (se kiM taM pasatthamaNaviNae) prazastamanovinaya kyA hai ? uttrje mana sAvadya-pApasahita hAya, sakriya-prANAtipAtAdika ArabhakriyAyukta hAya, premabhAvathI rahita hoya, potAnA tathA pArakA mATe kaDavA rasanI peThe upadrava4n hoya, niSThura-vyArahita hoya, paruSa-uThora hoya, AsavArI hoya, sNyNbhrUpa samAdhinA vidhvaMsaka hoya, zarIrakrikanuM bhedaka hoya, prANione saMtApajanaka hoya, upadrava karanAruM hoya, tema ja prANiAnuM prANa lenAruM hoya te mana aprazasta che. (tahappagAraM maNo No pahArejjA) mevAM bhanane asaMyama DiyAgobhAM pravRtta na 42vu', (setaM appasatyamaNaviNae) te aprazastamaneovinaya che. prazna- (se kiM taM pasatthamaNa viNae) 267 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 aupapAtikasUtre tthamaNaviNae / se kiM taM pasatthamaNaviNae ? pasatthamaNaviNaetaM ceva pasatthaM NeyavvaM / evaM ceva vaiviNaovi eehi paehiM ceva nneyvyo| se taM vivinne| 'pasatthamaNoviNae' prazastamanovinayaH 'taM cetra pasatthaM NeyavaM' tadeva prazastaM netavyam aprazaste yadvizeSaNaM tadeva prazastarUpeNa parivartanIyam; yathA-prAk tatra sAvadyamityuktaM, atra tu niravadyamiti vAcyam / itthaM sarvANi vizeSaNAni parivartanIyAni, tathA sati prshstmnovinyH| ' evaM ceva vaiviNaovi eehi paehiM ceva Neyavvo' evameva vAg(pasatthamaNaviNae taM ceva pasatthaM NeyavvaM) aprazasta mana ke jo vizeSaNa haiM unakA prazastarUpa meM parivartana karane se prazastamana hotA hai| jaise-jo mana niravadya-pAparahita ho 1, akriya-prANAtipAtAdika kriyA se virata ho 2, akarkaza-premasahita ho 3, akaTukasvapara kA udvega karane vAlA nahIM ho 4, aniSThura-dayAyukta ho 5, aparuSa-komala ho 6, anAsravakara-saMvarayukta ho 7, acchedakara-chedakara nahIM ho, arthAt saMyamasamAdhi se yukta ho 8, abhedakara-bhedakara nahIM ho, arthAt samAdhiyukta ho 9, aparitApanakara-prANiyoM ke liye saMtApakara nahIM ho, arthAt zAntijanaka ho 10, anupadravakara-prANiyoM kA upadravakArI nahIM ho 11, aura abhUtopaghAtika-prANiyoM kA upadhAta karanevAlA nahIM ho 12 / aisA mana prazastamana kahA gayA hai / isakA jo vinaya-Adara so prazastamanovinaya hai / ( evaM ceva vaiviNaovi eehiM paehiM ceva Neyanvo) isI prakAra vacana kA vinaya bhI prazasta prazasta manAvinaya zucha ? uttara-(pasatyamaNaviNae-taM ceva pasatthaM NeyavyaM) maprazasta mananAM je vizeSaNa che temanuM prazasta rUpamAM parivartana karavAthI prazasta mana thAya che. jemake-je mana niravadya-pAparahita hoya, akiya-prANAtipAtAdika kriyAothI virata hoya, akarkaza-premasahita hoya, akaTuka-svaparane udvega karavAvALuM na hoya, mani 2-yAvANu DAya, 25525-OMAmA Doya, manAsa542-saMvaravANu Doya, acchedakara-chedana karavAvALuM na hoya arthAt saMyamasamAdhithI yukta hoya, abhedakara-bheda karanAra na hoya, arthAt samAdhiyukta hoya, aparitApanakaraprANione mATe saMtApakara na hoya, arthAt zAMtijanaka haya, anupadravakaraprANione upadravakArI na hoya ane abhUtapaghAtika-prANiono upaghAta karanAra na hoya, evuM mana prazastamana kahevAya che. tene je vinaya-Adara te prazastabhanovinaya che. (evaM ceva vaiviNaovi eehiM paehiM ceva Neyavvo) Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 30 vinayabhedavarNanam vinayo'pyetaiH padairava netavyaH-prathamaM prazastA'prazastabhedena dvividhaM vidhAya, tataH param aprazastavAgvinaye sAvadyAdivizeSaNAni deyAni, prazastavAgvinaye niravadyAdIni vizeSa aura aprazasta bheda se do prakAra kA hai| jo vacana sAvadya-pApasahita ho, sakriya-prANAtipAtAdika kI ArambhakriyA se yukta ho, sakarkaza-karkazatA se yukta ho, kaTuka-svapara ko kaTukarasa ke samAna udvigna karane vAlA ho, niSThura-dayArahita ho, paruSa-kaThora ho, Asravakara-AsravakA utpAdaka ho, cheda kara yamasamAdhi kA vinAzaka ho,bhedakara-samAdhi kA vighAtaka ho, paritApanakara--prANiyoM ke liye santApajanaka ho, upadravaNakara-prANiyoM ke liye upadravakArI ho, tathA bhUtopadhAtika-prANiyoM kI hiMsA karane vAlA ho, aisA vacana aprazastavacana hai| isa taraha kA vacana nahIM bolanA aprazastavacanavinaya hai / tathA-jo vacana niravadya-pAparahita ho, akriya-prANAtipAtAdika kriyA se virata ho, akarkaza-premasahita ho, akaTuka-svapara ke liye udvegajanaka nahIM ho, aniSThura-dayA -sahita ho, aparuSa-komala ho, anAsravakara-saMvarayukta ho, acchedakara-chedakara nahIM ho arthAt nayamasamAdhi se yukta ho, abhedakara-bhedakara nahIM ho, arthAt samAdhiyukta ho, aparitApanakara-prANiyoM ko santApa dene vAlA nahIM ho, anupadravaNakara-prANiyoM ke liye upadrava karane vAlA nahIM ho, aura abhUtopaghAtika-prANiyoM kI hiMsA karane vAlA nahIM ho, prakAre vacanane vinaya paNa prazasta ane aprazasta bhede karIne be prakArane che. je vacana sAvadya-pApasahita haya, sakriya-prANAtipAtAdikanI AraMbhakriyAthI yukta hoya, sakarkazakazatAvALuM heya, kaTuka-svaparanA kaTu (kaDavA) rasanI peThe udvigna karavAvALuM heya, niSphara-dayArahita hoya, paruSa-kaThera hoya, Asravakara-AsavanuM utpAdaka hoya, chedakara-saMyama samAdhinuM vinAzaka hoya, bhedakara-samAdhinuM vighAtaka haya, upadravaNakara-prANione mATe upadravakArI hoya, tathA bhUtapaghAtika-prANIonI hiMsA karanAruM hoya, evuM vacana aprazasta vacana che. evI jAtanuM vacana bolavuM nahi te aprazastavacanavinaya che. tathA je vacana niravadya-pAparahita hoya, akriya-prANAtipAtAdika kriyAthI virata hoya, akarkaza-premasahita hoya, akaTuka-svaparanA mATe uddhagajanaka na DAya, maniS2-dhyAvANuhoya, 2152Sa-bha hoya, mnaas142-12yukta hoya, acchedakara- chedakara na hoya, arthAt saMyama-samAdhivALuM hoya, abhedakara-bhedakara na hoya, arthAt samAdhiyukta hoya, aparitApanakara-prANi ene saMtApa ApanAra na hoya, anupadravakara-prANione mATe upadrava karanAruM na hoya ane abhUtapaghAtika-prANionI hiMsA karavAvALuM na hoya evAM Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 aupapAtikasUtre se kiM taM kAyaviNae?, kAyaviNae duvihe paNNatte; taM jahA-pasatthakAyaviNae 1, appasatthakAyaviNae 2 / se kiM taM appasatthakAyaviNae ? appasatthakAyaviNae sattavihe paNNatte; taM jahA -aNAuttaM gamaNe 1, aNAuttaM ThANe 2, aNAuttaM NAni yojanIyAni / ' se taM vaiviNae' sa pa vaagvinyH| kAyavinayaM pRcchati-se kiM taM kAyaviNae' atha ko'sau kAyavinayaH ? uttaramAha-'kAyaviNae'-kAyavinayaH 'duvihe paNNatte' dvividhaH prajJaptaH, 1 'pasasthakAyaviNae' prazastakAyavinayaH, 2- appasatthakAyaviNae' aprazastakAyavinayaH / 'se kiM taM appasatthakAyaviNae' atha ko'sau aprazastakAyavinayaH ? 'appasatthakAyaviNae ' aprazastakAyavinayaH 'sattavihe paNNatte' saptavidhaH prjnyptH| saptavidhatvaM darzayati-taM jahA' tadyathA-'aNAuttaM gamaNe' anAyuktaM gamanam airyApathikyAmasAvadhAnatayA gamanam / 1 / 'aNAuttaM ThANe' anAyuktaM sthAnam upayogAbhAvena avasthAnam aise vacana ko prazastavacana kahate haiN| aise vacana kA bolanA so prazastavacanavinaya hai| ( se taM vaiviNae ) so yaha pUrvokta vacanavinaya hai / aba kAyavinaya kyA hai ? isa bAta ko ziSya pUchatA hai ( se kiM taM kAyaviNae ) kAyavinaya kyA-kitane prakAra kA hai ? uttara-( kAyaviNae duvihe paNNatte) kAyavinaya do prakAra kA hai (pasatthakAyaviNae appasatthakAyaviNae ) eka prazastakAyavinaya aura dUsarA aprazastakAyavinaya / 'se kiM taM appasatthakAyaviNae ?' aprazastakAyavinaya kitane prakAra kA hai ? 'appasatthakAyaviNae sattavihe paNNatte' aprazastakAyavinaya sAta prakAra kA hai; (taM jahA) jaise-(aNAuttaM gamaNe) anupayukta gamana-IryApatha meM vinA upayoga ke gamana karanA, ( aNAuttaM ThANe) vinA upayoga ke khaDA honA, (aNAuttaM nisIyaNe) vacanane prazasta vacana kahe che. evAM vacana polavAM te prazastavacanavinaya che. have Ayavinaya zucha 1 te pAta ziSya pUche cha-(se kiM taM kAyaviNae) 4Ayavinaya zu cha-32 praa2| cha ? uttara-(kAyaviNae duvihe paNNatte) yavinaya me prA2no cha(pasatthakAyaviNae appasatthakAyaviNae) 4-5za 4Ayavinaya mane mAne--prazasta yavinaya. ( se kiM taM appasatthakAyaviNae) 25prazastAyavinaya 21 praarn| cha ? (appasatthakAyaviNae sattavihe paNNatte) maprazastAyavinaya sAta praa2ne| cha; (taM jahA) 2 (aNAuttaM gamaNe) anupayumta Amana-dhyApathamA vinA yoganu gamana 427, (agAuttaM ThANe) vinA upayoganu mA 29. (aNAuttaM nisIyaNe) MBER Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sva. 30 vinayabhedavarNanam 271 nisIyaNe 3, aNAttaM tuyahaNe 4, aNAuttaM ullaMghaNe 5, aNAuttaM pallaMghaNe 6, aNAutaM savvidiyakAyajogajuMjaNayA 7, se taM appasatthakAyavie ? | pasattha kAyaviNae evaM caiva pasatthaM bhANiyavvaM / se taM satthakAyaviNae / se taM kAyaviNae / se kiM |2| 'aNAutaM nisIyaNe ' anAyuktaM nipadanam = anupa yogenopavezanam | 3 | aNAuttaM tuyaTTaNe ' anAyuktaM tvagvartanam = anavadhAnatayA tvagvartanaM=saMstArake pArzvaparivartanam / 4 / 'aNAutaM ullaMghaNe ' anAyuktamullaGghanam = kardamAdInAmatikramaNam / 5 / ' aNAu pallaMghaNe ' anAyuktaM prollaGghanam=punaH punarullaGghanam | 6| ' aNAutaM savviMdiyakAyajogajuMjaNa yA ' anAyuktaM sarvendriyakAyayogayojanatA = sarveSAmindriyANAM kAyayogasya ca yojanaM-pravartanam-asAvadhAnatayA sarvendriyakAyayogavyApAraNam / 7 / ' se taM appasatthakAyafare ' sa eSo'prazastakAyavinayaH / ' se kiM taM pasatthakAyaviNae : atha kossau prazastakAyavinayaH ? ' pasatthakAya viNae ' prazastakAyavinayaH - ' evaM ceva pasatthaM bhANiyavvaM ' evameva = aprazastavadeva prazasta kAyavinayo bhaNitavyaH = vaktavyaH; yathA tatrAnAvinA upayoga ke baiThanA, ( agAuttaM tuyahaNe ) vinA upayoga ke vistara para karabaTa badalanA, (agAuttaM ullaMghaNe ) vinA upayoga ke kIcar3a Adi kA lAMghanA, (aNa uttaM palaMghaNe ) vinA upayoga ke bAra bAra kIcar3a AdikA ullaMghana karanA / ( agAuttaM satridiyakAyajogajuMjaNayA) vinA upayoga ke samasta indriyoM kI evaM kAyayoga kI pravRtti karanA, ( se taM appasatthakAyatrie ) ina sabhI aprazasta kriyAoM se kAya ko rokanA aprazastakAyavinaya hai / prazna- (se kiM taM pasatkAyaviNae) prazasta kAyavinaya kyA hai ? uttara(pasatthakAya viNae evaM ceva bhANiyAM se taM pasatya kAya triNa e) isI taraha prazasta kAyavinaya hai, arthAt aprazasta kAyavinaya meM anupayukta avasthA se hone vAlI gamanAdika kriyAe~ rokI vinA upayoga mesavu, (aNAutaM turATTaNe ) vinA upayoga pathArImAM pAsAM mahasavAM, (aNAuttaM ullaMghaNe ) vinA upayoge DIyaDa vagere Tayavu, (aNAuttaM pallaMghaNe) upayogavagara vAraMvAra DIyara vigerenu sadhana 42, (aNAttaM savvidiyakAyajogajuMjaNayA ) vinA upayoganu samasta iMdriyAMnI temana AyayoganI pravRtti ravI, (se taM appasatthakAyaviNae) se adhI aprazasta DiyAgothI ayAne zeDavI te aprazastAyavinaya che. prazna - ( se kiM taM pasatthakAyaviNae ) prazasta DAyavinaya zuM che ? uttara-( pasatthakAyaviNae - evaM ceva bhANiyavvaM se taM pasatthakAyaviNara) prazastakAyavinaya A ja rIte che. arthAta aprazastakAyavinayamAM anupayeAgI ava Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 aupapAtikasUtre taM logovayAraviNae ? logovayAraviNae sattavihe paNNatte; taM jahA-abbhAsavattiyaM 1, paracchaMdANuvattiyaM 2, kajaheo 3, kayapaDikiriyA 4, attagaMvesaNayA 5, desakAlaNNuyA 6, sabasu appaDilomayA 7, se taM logovayAraviNae / se taM viNae // sU0 30 // yuktamuktam , atra sopayogaM gamanAdikaM vAcyamityarthaH / ' se taM pasatthakAyaviNae ' sa eSa prazastakAyavinayaH / 'se taM kAyaviNae ' sa eSa kAyavinayaH / ' se kiM taM logovayAraviNae' atha ko'sau lokopacAravinayaH? lokAnAmupacaraNaM lokopacAraH, tatsambandhI vinayo, lokopacAravinayaH, lokavyavahArasAdhako vinaya iyarthaH; ' logozyAravigae sattavihe paNNatte' lokopacAravinayaH saptavidhaH prajJaptaH,-'taM jahA' tadyathA-'abbhAsavattiyaM' abhyAsavRttitA kalAcAryAdisamIpasthitizIlatA / / / 'paracchaMdANuvattiyaM' paracchandAnuvartitA=parAbhiprAyAnuvartanam / 2 / 'kajaheo' kArthahetoH vidyAdiprAptinimittaM zrutaM jAtI haiM aura isa prazastakAyavinaya meM ye saba hI kAyasaMbaMdhI kriyAe~ upayukta hokara kI jAtI haiM / prazna-( se kiM taM logovayAraviNae ) lokopacAra vinaya kyA-kitane prakAra kA hai uttara-(logovayAraviNae sattavihe paNNatte) lokavyavahArasAdhaka yaha lokopacAravinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai, (taM jahA) ve sAta sAta prakAra ye haiM-(abhAsavattiyaM) abhyAsavartitA-kalAcArya Adi ke samIpa meM sthitizIlatA, arthAt-guru Adi ke nikaTa rahane kA svabhAva honA, (paracchaMdANuvattiyA) paracchandAnuvartitA-guru Adi kI AjJA ke anukUla apanI pravRtti rakhanA, ( kanjaheo) vidyA Adi kI prApti ke nimitta bhaktapAna sthAthI thavAvALI gamana Adika kriyAone zekAya che ane A prazastakAyavinayamAM tamadhI ayasamadhI jiyA upayogI 255sthAthI 42rAya che. prazna-(se kiM taM logovayAraviNae) khopayA vinaya shuch-32| prA2no cha ? uttara-(logovayAraviNae sattavihe paNNatte) vyavahArasAcA sApayAvinaya sAta praa2ne| 4 / cha, (taM jahA) te sAta prA2 mA cha--(abbhAsavattiyaM ) slyaaspttitaakalAcArya AdinA samIpamAM sthitizIlatA, arthAt guru AdinI pAse rahevAne svabhAva DAvo, (paracchaMdANuvattiyA) 522 hAnuvartitA-gure mAhinI mAjJAne manuja pAtAnI pravRtti 25vI, (kajjaheo) vidhA mAhinI prAtina nibhitte Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 vinayabhedaprAyazcittabhedavarNanam 273 mUlam-se kiM taM veyAvacce ? veyAvacce dasavihe paNNatte; prApito'hamanene'-ti hetoH zuzrUSA / 3 / 'kayapaDikiriyA' kRtapratikriyA "bhaktAdinopacAre kRte sati prasannA guravo me zrutadAnarUpAM pratikriyAM-pratyupakAraM kariSyantI"ti buddhyA gurUNAM zuzrUSAkaraNam / 4 / 'attagavesaNayA' AgiveSaNatA-Artasya duHkhitasya gaveSaNatA-auSadhabhaiSajyAdinA pIDitasyopakAra ityarthaH / 5 / 'desakAlaNNuyA' dezakAlajJatA=dezakAlocitArthasampAdanam / 6 / 'sabaDhesu appaDilomayA' sarvArtheSu apratilomatA sarvaprayojaneSu AnukUlyam / ' se taM logovayAraviNae, se taM viNae' sa eSa lokopacAravinayaH, sa eSa vinayaH // sU0 30 // TIkA-AbhyantaratapasastRtIyabhedaM vaiyAvRtyaM nAma tapaH pRcchati-' se kiM taM veyAvacce' atha kiM tad vaiyAvRttyam ? sAdhUnAmAhArauSadhAdibhiH sAhAyyakaraNaM vaiyAvRttyam , tat Adi lAkara denA, ( kayapaDikiriyA ) kRtapratikriyA-kRta upakAra kA dhyAna rakhakara pratyupakAra karane kI bhAvanA se prItiyukta vyavahAra karanA, (attagavesaNayA) AttegaveSaNatA-rogAdi avasthA se yukta guru mahArAja Adi kA auSadha-bheSaja dvArA upacAra karanA, ( desakAlaNNuyA) dezakAlajJatA-dezakAla ke anusAra pravRtti karanA , (sabaDhesu appaDilomayA) saba kAryoM meM apratikUlatA arthAt anukUlatA rakhanA / ( se taM logovayAraviNae ) yaha saba lokopacAravinaya hai / (se taM viNae ) isa prakAra vinaya tapa kA varNana jAnanA cAhiye // sU0 30 // 'se kiM taM veyaavcce| sUtrakAra aba Abhyantara tapa kA jo tRtIya bheda vaiyAvRttya tapa hai usakA bhAna-pAna mAhisAvI mApa, (kayapaDikiriyA ) itapratiliyA-resA upakArane dhyAnamAM rAkhIne pratyupakAra karavAnI bhAvanAthI prItiyukta vyavahAra 42vA, (attagavesaNayA) AgiveSatA-zAhi avasthAmA shurumddaa2|04 mAhinA moSadha-leSanthI upayA2 42v|, (desakAlaNNuyA) dezAsajJatA-heza sane manusarIne pravRtti 42vI, (savvaTThasu appaDilomayA) mA mAM mapratisata arthAt manuja rAmavI. ( se taM logovayAraviNae ) se yathA auyA2vinaya che. ( se taM viNae ) se prAre vinaya tapanuM varSa na ta naye. (sU. 30) 'se kiM taM veyAvacce' ityAhi. sUtrakAra have Abhyantara tapana je trIje bheda viyAvRtya tapa che tenuM Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 aupapAtikasUtra taM jahA-AyariyaveyAvacce 1,uvajjhAyaveyAvacce 2, sehaveyAvacce 3, gilANaveyAvacce 4, tavassiveyAvacce 5, theraveyAvacce 6, sAhammiya'dasavihe paNNatte' dazavidhaM prajJaptam, taM jahA-tadyathA 'AyariyaveyAvacce' AcAryavaiyAvRtyam-AcAryasya vaiyAvRttyam=AhArAdibhiH zuzrUSAkaraNam / 1 / 'uvajjhAya veyAvacce' upAdhyAyavaiyAvRttyam / 2 / 'sehaveyAvacce' zaikSavaiyAvRttyam-navadIkSito bAlaH zaikSaH, tasya saMyamasAhAyyadAnam / 3 / 'gilANaveyAvacce glAnavaiyAvRttyam-lAnasya tapasA rujayA vA khinnasya vaiyAvRtyam / 4 / 'tavassiveyAvacce' tapasvivaiyAvRttyam=nirantaraM caturbhaktAdikaraNazIlasya mAsakSapaNAdikaraNazIlasya vA vaiyAvRttyam , 'theraveyAvacce' sthaviravaiyAvRttyam-sthavivarNana karate haiM / ziSya pUchatA hai-he bhadanta ! ( se kiM taM veyAvacce ) vaiyAvRttya tapa kyA-kitane prakAra kA hai? uttara-(veyAvacce dasavihe paNNatte) yaha vaiyAvRttyatapa dasa prakAra kA hai / AhAra auSadha Adi dvArA sahAyatA karanA vaiyAvRtya hai / (taM jahA) usake ve dasa bheda isa prakAra se haiM-( AyariyaveyAvacce, uvajjhAyaveyAvacce, sehaveyAyace, gilANaveyAvacce, tavassiveyAvacce, theraveyAvacce, sAhammiyaveyAvacce, kulaveyAvacce, gaNaveyAvacce, saMghaveyAvacce, se taM veyAvacce ) AcArya mahArAja kA vaiyAvRttya-AhAra pAnI Adi dvArA sevA karanA, upAdhyAya kA vaiyAvRtya, zaikSa-navadIkSita sAdhu kA vaiyAvRtya, glAna-tapasyA se athavA roga se glAna sAvu kA vaiyAvRttya, tapasvI-nirantara caturthabhakta Adi tapasyA karane vAle athavA mAsakSapagAdi kI tapasyA karanevAle tapasvI mahArAja kA vaiyAvRtya, sthavira-jarA se jarjarita athavA jJAna se vRddha sAdhu kA vaiyAvRttya, sAdharmika-samAna varNana 42 cha. ziSya pUcha cha- mahanta ! (se kiM taM veyAvacce) vaiyAvRttya ta5 zucha-32 prA2nu cha ? uttara-( veyAvacce dasavihe paNNatte) // vaiyAvRttya tapa 10 prakAra nuM che. AhAra auSadha Adi dvArA sahAyatA karavI te viyAvRtya cha. (taM jahA) tenA se 42 me 2 // prAre che. (AyariyaveyAvacce, uvajjhAyaveyAvacce, sehaveyAvacce, gilANaveyAvacce, tavassiveyAvacce, theraveyAvacce, sAhammiyaveyAvacce, kulaveyAvacce, gaNaveyAvacce, saMghaveyAvacce, se taM veyAvacce) AyArya mahArAjanuM vaiyAvR-AhAra pANI Adi dvArA sevA karavI, upAdhyAyanuM vaiyAvRtya, zikSa-navadIkSita sAdhunuM viyAvRtya, glAna-tapasyAthI athavA regathI kalAnta (durbaLa) sAdhunuM vaiyAvRjya, tapasvI-niraMtara caturthabhakta Adi tapasyA karavAvALA athavA mAsakSapaNa AdinI tapasyA karavAvALA tapasvI mahArAjanuM vayAvRtya, sthavira-vRddhAvasthAthI jarjarita athavA jJAnathI vRddha sAdhunuM vaiyA Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 30 vaiyAvRttyabheda-svAdhyAyabhedavarNanam 275 veyAvacce 7, kulaveyAvacce 8, gaNaveyAvacce 9, saMghaveyAvacce 10, se taM veyAvacce / se kiM taM sajjhAe ? sajjhAe paMcavihe paNNatte; taM jahA-vAyaNA 1, pucchaNA 2, pariyaTTaNA 3, aNuppehA 4,dhammarasya=jarAjIrNasya jJAnavRddhasya vA vaiyAvRttyam / 6 / 'sAhammiyaveyAvace' sAdharmikavaiyAvRttyamsamAnadharmaNAM vaiyAvRttyam / 7 / 'kulaveyAyace' kulavaiyAvRttyam-ekAcAryasantatirUpaM kulaM, tasya vaiyAvRttyam / 8 / 'gaNaveyAvacce' gaNavaiyAvRtyam-kulAnAM samUho gaNo-gacchastasya vaiyAvRtyam / 9 / 'saMghaveyAvacce' saMghavaiyAvRttyam-gaNAnAM samudAyaH saGghaH tasya vaiyAvRttyam , / 10 / ' se taM veyAvacce' tadetad vaiyAvRttyam / 'se kiM taM sajjhAe' atha kaH sa svAdhyAyaH ? svAdhyAyaH kiMsvarUpaH katividhaH ? iti prazna-uttaramAha-'sajjhAe paMcavihe paNNatte' svAdhyAyaH paJcavidhaH prajJaptaH, svAdhyAyaH-su-suSTu A maryAdayA kAlavelAparihAreNa pauruSyapekSayA vA adhyAyaH zrutasya adhyayana svAdhyAyaH / tatpaJcavidhatvaM darzayati "taM jahA' tadyathA-'vAyaNA' vAcanA-adhyApanam , dharmavAloM kA vaiyAvRttya, kula-eka AcArya kI saMtatirUpa munijanoM kA vaiyAvRttya, gaNa-kulasamUharUpa gaccha kA vaiyAvRttya aura gaNa ke samUharUpa saMghakA vaiyAvRttya karanA so yaha saba vaiyAvRttya tapa ke bheda haiM / prazna-se kiM taM sanmAe) svAdhyAya tapa kyA-kitane prakAra kA hai ? uttara-(sajjhAe paMcavihe paNNatte) svAdhyAya tapa pAMca prakAra kA hai / akAla-velA kA parihAra karate hue apanI zakti ke anusAra zrutakA adhyayana karanA svAdhyAya hai, usake ve pAMca prakAra ye haiM-(cAyaNA, pucchaNA, pariyaTTaNA, aNuppehA, dhammakahA)vAcanA, pracchanA, parivartanA, anuprekSA evaM dharmakathA / (setaM sajjhAe) isa prakAra svAdhyAya pAMca prakAra kA hai| AcAryAdika vRnya, sAdharmika-samAnadharmavALAnuM vaiyAvRtya, kuLa-eka AcAryanI saMtati rUpa munijananuM vaiyAvRtya, gaNa-kuLasamUharUpa gacchanuM viyAvRtya, ane gaNanA samUharUpa dhanu vaiyAvRttya 42veM; se thA vaiyAvRttya tapanA le che. prazna-(se kiM taM sajjhAe) svAdhyAya ta5 zuMche-sAnu cha ? uttara-(sajjhAe paMcavihe paNNatte) svAdhyAya tapa pAMca prakAranuM che. akAlaveLAno tyAga karIne potAnI zakti anusAra zrutanuM sadhyayana 42j te svAdhyAya che. tenA se pAMya prA2 mA cha-(vAyaNA, pucchaNA, pariyaTTaNA, aNuppehA, dhammakahA) vAyanA, pra-chana, parivartanA, sanuprekSA tabhI dharmathA. (se taM sajjhAe) 2 mAre svAdhyAya pAMya praa2n| che. AcArya Adika pAsethI sUtra Adika grahaNa karavAM te vAcanA " che. sUtra Adine pUchavAM te "pracchanA" che. zIkhAvelAM sUtranuM vismaraNa na thaI jAya te Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 aupapAtikasUtre kahA 5, se taM sjjhaae|se kiM taM jhANe ? jhANe cauvihe paNNatte, taM jahA-aTTajjhANe 1, rudajjhANe 2, dhammajjhANe 3,sukkajjhANe 4 / 'pucchaNA' pracchanA, / 2 / pariyaTTaNA' parivartanA=adhItasya sUtrasya 'mA bhUd vismaraNa'-miti karmanirjarArthaM punaH punaH kasmiMzcidekasmin vastuni antarmuhUrtamAtrakAlaM cittaM sthirIkRtya cintanaM, tatpaThanaM, sUtrasya guNanamityarthaH / 3 / 'aNuppehA' anuprekSA-sUtravadarthe'pi vismaraNaM saMbhavati; ataH so'pi paribhAvanIca ityanuprekSaNa-cintaniketyarthaH / 4 / 'dhammakahA' dharmakathAdharmasya-zrutarUpasya yA kathA vyAkhyA sA / 5 / 'se taM sajjhAe' sa eSa svAdhyAyaH / 'se ki taM jhANe' atha kiM tad dhyAnam ? 'jhANe caubihe paNNatte' dhyAnaM caturvidhaM prajJaptam , taM jahAtadyathA-1-'aTTajjhANe' ArtadhyAnam-RtaM duHkhaM, tasya nimittaM, yadvA-tatra bhavam Arta tacca tad dhyAnam , Artasya duHkhitasya vA dhyAnam-ArtadhyAnam-manojJAmanojJavastusaMyogaviyogAdinibandhanacittavailavyarUpam / tathA coktamse sUtrAdika kA grahaNa karanA 'vAcanA' hai / sUtra Adi kA pUchanA 'pracchanA' hai / adhIta sUtra kA vismaraNa na ho jAya, isa vicAra se punaH punaH usakI AvRtti karanA 'parivartanA' hai| sUtrArtha kA punaH punaH cintana karanA 'anuprekSA' hai| tathA dharma kI kathA karanA-'dharmakathA' hai / prazna-(se kiM taM jhANe) dhyAnakA kyA svarUpa hai-vaha kitane prakAra hai ? uttara-(jhANe caubihe paNNatte) dhyAna ke cAra prakAra haiM, (taM jahA) ve cAra prakAra ye haiM-(aTTajjhANe, ruddajjhANe, dhammajjhANe, sukkajjhANe) ArttadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna, evaM zukladhyAna / inameM duHkha ke nimitta athavA duHkha meM jo dhyAna hotA hai vaha ArtadhyAna hai, manojJa evaM amanojJa vastu ke saMyoga aura viyoga meM jo eka prakAra kI citta meM vikalatA hotI hai vaha ArtadhyAna hai| kahA bhI haivicArathI pharI pharIne tenI AvRtti karavI te "parivartanA" che. sUtranA arthanuM pharI pharIne ciMtana karavuM te "anuprekSA che. tathA dharmanI kathA karavI "dharma4thaa' che. prazna-(se kiM taM jhANe) cyAnanu zu 135 cha ? te 21 prA2nu cha ? uttara- (jhANe cauvihe paNNatte) dhyAnanA yAra 542 cha, (taM jahA) mA cha( aTTajjhANe, ruddajjhANe, dhammajjhANe, sukkajjhANe, ) yAta dhyAna, zaidradhyAna, dhrmdhyAna temaja zukaladhyAna. temAM dukhane nimitte athavA duHkhane samaye je dhyAna thAya che te AttadhyAna che, maneza temaja amanejha vastunA saMgathI temaja viyegathI je eka prakAranI cittamAM vikaLatA thAya che te AdhyAna che. kahyuM paNa che- Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 30 dhyAnabhedavarNanam rAjyopabhogazayanAsanavAhaneSu, strIgandhamAlyamaNiratnavibhUSaNeSu / icchAbhilASamatimAtramupaiti mohAd, dhyAnaM tadAtamiti saMpravadanti tjjnyaaH||1|| 2-'ruddajjhANe' raudradhyAnam-rodatyaparAn iti rudraH prANyupaghAtAdipariNato jIvastasya karma raudram-hiMsAdyatikrUratArUpaM, tadrUpaM dhyAnaM raudradhyAnam / taduktam saMchedanairdahanabhaJjanamAraNaizca, bandhaprahAradamanairvinikRntanaizca / yo yAti rAgamupayAti ca nAnukampAM, dhyAnaM tu raudramiti tatpravadanti tajJAH // 2 // iti| rAjyopabhogazayanAsanavAhaneSu, strIgandhamAlyamaNiratnavibhUSaNeSu / icchAbhilASamatimAtramupaiti mohAd . dhyAnaM tadArttamiti saMpravadanti tajjJAH" // 1 iti|| rAjya kA upabhoga, palaGga Adi sukomala zayyA, sundara Asana, ghor3e hAthI Adi vAhana, manohAriNI striyA~, itra Adi sugandhita vastue~, sundara sundara puSpoM kI sulalita mAlAya, tathA maNiratnamaya AbhUSaNa, ina saboM meM moha ke kAraNa jo manuSya kI utkaTa abhilASA hai, usa abhilASA ko vijJa jana 'ArtadhyAna' kahate haiM // 1 // "rodayati aparAn iti rudraH" jo dUsaroM ko rulAtA hai vaha rudra hai, arthAt prANiyoM kI upaghAta Adi kriyA meM lavalIna jo jIva hai vaha rudra hai, rudra kA jo karma vaha raudra hai| usakA hiMsAdika atikrUratArUpa jo dhyAna hai vaha raudradhyAna hai| kahA bhI hai saMchedanairdahanabhaJjanamAraNaizca bandhaprahAradamanairvinikRntanaizca / yo yAti rAgamupayAti ca nAnukampAM, dhyAnaM tu raudramiti tatmavadanti tjjnyaaH||2|| rAjyopabhogazayanAsanavAhaneSu strIgandhamAlyamaNiratnavibhUSaNeSu / icchAbhilASamatimAtramupaiti mohAd, dhyAnaM tadAtamiti saMpravadanti tjjnyaaH||1|| rAjyane upabhoga, palaMga Adi sukamala zayyA, suMdara Asana, ghaDA hAthI Adi vAhana, mahAriNI strIo, attara Adi sugaMdhita vastuo, suMdara suMdara puSpanI banAvelI sulalita mALAo, tathA maNiratnamaya AbhUpaNa, A badhAMmAM mehane kAraNe je manuSyanI utkaTa abhilASA che te malitApAne vidvAno mAttathyAna' 49 che. (1) / "rodayati aparAn iti rudraH" 2 mIna zavarAve te sudra cha, arthAta prANionI upaghAta (mAravuM) Adi kriyAomAM lavalIna rahete je jIva che te rudra che, rudranuM je karma te raudra che. tenuM hiMsAdika atikrUratArUpa je dhyAna che te raudradhyAna che. kahyuM paNa che - saMchedanairdahanabhaJjanamAraNaizca, bandhaprahAradamanairvinikRntanaizca / yo yAti rAgamupayAti ca nAnukampAM, dhyAnaM tu raudramiti tatpravadanti tajjJAH // 2 // Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre 3-'dhammajjhANe' dharmadhyAnam sarvajJA''jJAdyanucintanam / uktaJca " sUtrArthasAdhanamahAvratadhAraNeSu, bandhapramokSagamanAgamaneSu cintaa| paJcendriyavyuparamazca dayA ca bhUte, dhyAnaM tu dharmamiti saMpravadanti tajjJAH" // 3 // iti / jo manuSya chedana, dahana arthAt jalAnA, bhaJjana-toDanA-bhA~ganA, mAraNa-prANarahita karanA, bA~dhanA, prahAra karanA, damana karanA, kATanA Adi kriyAoM meM Ananda mAnatA hai, prANiyoM para jisako anukampA nahIM hotI hai, aise manuSya kI una duSpravRttiyoM ko vijJa jana 'raudradhyAna' kahate haiM // 2 // . sarvajJa kI AjJA Adi kA anucintanarUpa dharmadhyAna hai| kahA bhI haisUtrArthasAdhanamahAvratadhAraNeSu, bandhapramokSagamanAgamaneSu cintaa| paJcendriyavyuparamazca dayA ca bhUte, dhyAnaM tu dharmamiti saMbhavadanti tjjnyaaH||3|| sUtra aura sUtra ke artha kA cintana karanA, sAdhana kA cintana karanA, arthAt sAdhUpakaraNa kI pratilekhanA karane meM tatparatA rakhanA, mahAvrata dhAraNa kA cintana karanA arthAt mahAvrata jo dhAraNa kiye haiM unameM koI aticAra na lage isake liye sarvadA prayatnazIla honA , bandha aura mokSa ke svarUpa kA cintana karanA, 'caturgatika saMsAra meM jIva kA gamanAgamana kisa kAraNa se hotA hai usakA cintana karanA, pA~coM indriyoM kA nigraha karanA, he manuSya chetuna, hasana arthAt yoga, ras-wing, bhaa2nnprANarahita karavuM, bAMdhavuM, prahAra karava, damana karavuM, kApavuM Adi kriyAomAM AnaMda mAne che, prANio upara jene dayA nathI AvatI evA manuSyanA e dupravRttione vidvAne ridridhyAna kahe che. (2) sarvajJanI AjJA AdinuM anuciMtanarUpa dharmadhyAna che. kahyuM paNa che - sUtrArthasAdhanamahAvratadhAraNeSu, bandhapramokSagamanAgamaneSu cintA / paJcendriyavyuparamazca dayA ca bhUte, dhyAnaM tu dharmamiti saMpravadanti tajjJAH // 3 // sUtra ane sUtranA arthanuM ciMtana karavuM, sAdhananuM ciMtana karavuM arthAt sAdhunAM upakaraNanI pratilekhanA karavAmAM tatparatA rAkhavI, mahAvrata dhAraNanuM ciMtana karavuM, arthAt mahAvrata je dhAraNa karyA che temAM kaI aticAra na lAge te mATe sarvadA prayatnazIla rahevuM, baMdha ane mokSanA svarUpanuM ciMtana karavuM, caturgatika saMsAramAM jIvanuM AvavA-javAnuM zuM kAraNuthI thAya che ? Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sa. 30 dhyAnabhadavarNanam. 279 4-'mukkajjhANe' zukladhyAnam-zucaM-zokaM klamayati apanayatIti zuklaM-bhavakSayakAraNaM, zuklaM ca tad dhyAnaM zukladhyAnam / tathA coktam "yasyendriyANi viSayeSu parAGmukhAni, saMkalpakalpanavikalpavikAradASaiH / yogaiH sa ca tribhiraho nibhRtAntarAtmA, dhyAnottamaM pravarazuklamidaM vadanti // 3 // iti / evaM sabhI prANiyoM para dayA rakhanA, isa prakAra kI AtmA kI zubha pravRtti ko vijJa jana 'dharmadhyAna' kahate haiM // 3 // "zucaM-zokaM klamayatIti zuklaM " zoka ko jo naSTa kare vaha 'zukla' hai| "zukla ca tad dhyAnaM ca zukladhyAna" zuklarUpa jo dhyAna vaha zukladhyAna hai / arthAt jo bhavakSaya kA kAraNa hotA hai athavA jisase zoka kA apanayana hotA hai, vaha zukladhyAna hai / kahA bhI hai yasyendriyANi viSayeSu parAGmukhAni, sNklpklpnviklpvikaardossaiH| yogaiH sa ca tribhiraho nibhRtAntarAtmA, dhyAnottamaM pravarazuklamidaM vadanti / / jinakI indriyAM viSayapravRttiyoM se rahita haiM; jo saMkalpa-vikalpa-janita vikAra-doSoM se varjita haiM, kAyika, vAcika, mAnasika tInoM yogoM ko vaza kara lene ke kAraNa jinakI AtmA nizcala hai, aise mahAtmAoM kI prazasta pariNati ko vijJa jana 'zukladhyAna' kahate haiM // 4 // tenuM ciMtana karavuM, pAMceya indrione nigraha kare, tema ja badhAM prANio upara dayA rAkhavI, e prakAranI AtmAnI zubha pravRttine vidvAne dharmadhyAna" kahe che. "zucaM-zokaM klamayatIti zuklaM" nA re nAza 42 te 'zusa' che. "zuklaM ca tad dhyAnaM gha-zukladhyAnaM " zusa35 re dhyAna te zuUsadhyAna cha, arthAt je bhavakSayanuM kAraNa hoya che athavA jenAthI zekanuM apanayana thAya che te zukladhyAna che. kahyuM paNa che yasyendriyANi viSayeSu parAGmukhAni, saMkalpakalpanavikalpavikAradoSaiH / yogaiH sa ca tribhiraho nibhRtAntarAtmA, dhyAnottamaM pravarazuklamidaM vadanti // 1 // jenI iMdriya viSayapravRttithI rahita che, je saMkalpavikalpajanita vikAradeSothI varjita che, kAyika, vAcika, mAnasika, traNeya yogone vaza karI levAnA kAraNe jene AtmA nizcala che, evA mahAtmAonI prazasta pariNatine vidvAne "zukladhyAna kahe che (1). Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 aupapAtikasUtre aTTajjhANe caubihe paNNatte; taM jahA-amaNuNNasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai 1, maNuNNa eSu caturvidheSu dhyAneSu prathamamArtadhyAnaM caturvidhamAha-'aTTajjhANe caubihe paNNatte' ArtadhyAnaM caturvidhaM prajJaptam ,' 'taM jahA' tadyathA-1-'amaNuNNasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai' amanojJasamprayogasamprayuktastasya viprayogasmRtisamanvAgatazcApi bhavati-amanojJaH aniSTo yaH zabdAdiH, tasya samprayogo-yogastena samprayukto yaH sa tathAvidhaH san tasya amanojJazabdAdeH viprayogasmRtiH viyogacintA, tayA samanvAgataH= anugatazcApi bhavati, etad ArtadhyAnam ; dhyAnadhyAnavatorabhedopacArAd dhyAnavAnapi dhyAnamucyate, evamagre'pi bodhyam / 2-maNuNNasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisa ina cAra prakAra ke dhyAnoM meM prathama jo ArtadhyAna hai, vaha cAra prakAra kA hai, isI bAta ko batAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-(aTTajjhANe caubihe paNNatte) ArtadhyAna 4 prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) vaha isa prakAra se-( amaNuNNasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasaisamaNNAgae yAdhi bhavai) amanojJa--aniSTa zabdAdi ke saMbaMdha hone para usake viprayoga-dUra karane ke liye jo bAraMbAra vicAra kiyA jAtA hai vaha aniSTasaMyogaja ArtadhyAna hai / yahAM dhyAtA ko jo dhyAna kahA hai vaha dhyAna aura dhyAnavAn meM abheda ke upacAra se jAnanA caahiye| isI taraha se Age ke dhyAnoM meM bhI abheda kA upacAra jaannaa| (maNuNNasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi A cAreya prakAranAM dhyAnamAMthI prathama je ArtadhyAna che te cAra prArarnu cha, se pAta 4DevA mATe sUtrA2 4 cha-(aTTajjhANe cauvvihe paNNatte) mAta dhyAna yA2 542i 49sA cha (taM jahA) te 2mA prAre cha-(amaNuNNasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai) manojJa-maniSTa zabdAdikane saMbaMdha thatAM tene viproga-dUra karavA mATe je vAraMvAra vicAra karavAmAM Ave che te aniSTasaMgajanya ArtadhyAna che. ahIM dhyAna karanArane je dhyAna kahevAmAM AvyuM che te dhyAna ane thAnavAnamAM abheda (ekatA)nA upacArathI thayo che tema jANavuM joIe, e ja rIte AgaLanA dhyAnAmA 54 mmehn| upayA2 one al. (maNuNNasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai) bhanA-2 zAhi viSayAnI Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavaSiNo-TIkA sU. 30 dhyAnabhedavarNanam - 281 saMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai 2, AyaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai 3, parijUsiyakAmabhogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai 4 / adRssa NaM jhANassa cattAri lamaNNAgae yAvi bhavai ' manojasamprayogasamprayuktastasyA'viprayogasmRtisamanvAgatazcApi bhavati-manojJaH-iSTo yaH zabdAdiH, ta ya samprayogaH-nayogastena samprayuktaH san tasya manojJazabdAderaviprayogasmRtiH aviyogacintA, tayA samanvAgataH saMyuktazrApi bhavati / 3 - AyaMkasaMpayogasaMpautte tassa vippaogasaisamaNNAgae yAvi bhava' AtaGkasamprayogasamprayuktastasya viprayogammRtisamanvAgatazcApi bhavati-Atako rogaH, tasya samprayogaH-saMyogaH, tena samprayuktaH san tasthA'taGkasya viprayogasmRtiH viyogacintA, tayA samanvAgatazcApi bhavati / 4-'parisiyakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai ' parijuSTakAmabhogasamprayogasamprayuktastasyA'viprayogasmRtisamanvAgatathApi bhavati, pari-samantAt , duSTa: sevitaH-prIto vA yaH kAmabhogastasya saMprayogeza saMprayuktaH san , tasya kAmabhogasya aviprayogasmRtiH aviyogacintA tayA, samanvAgataH= saMyuktazcApi bhavati / 'aTTassa NaM jhANamsa cattAri lakkhaNA paNNattA' Artasya khalu dhyA- . bhavai) manoja- iSTa zabdAdika viSayoM kI saMprApti hone para unake aviprayoga-viyoga na hone kA vAraMvAra cintavana karanA so vaha iSTasaMyogaja ArtadhyAna hai| (AyaMkasaMpaogasaMpautte tamsa vippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai) AtaMka-roga ke saMprayoga-saMyoga hone para jo usake viyoga hone kA vAraMvAra cintavana karanA hai vaha vedanAjanya ArttadhyAna haiM / ( parijasiyakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai ) sevita kAmabhogoM kI prApti hone para unakA kabhI bhI viyoga na ho aisA vicAra karanA so yaha cauthA ArtadhyAna hai / ( aTTassa NaM jANassa cattAri lakkhaNA saMprApti thatAM temane aviproga-viyoga na thAya tenuM vAraMvAra ciMtavana 42 te rASTasa yoganya mAtadhyAna che. (AyaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaoga saisamaNNAgae yAvi bhavai) sAta-roganA saprayoga-saMyoga thata tanA viga thavAnuM vAraMvAra ciMtavana kare che te vedanAjanya ArtadhyAna che. (parijUsiyakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasaisamaNNAgae yAvi bhavai) sevana karela kAmonI prApti thatAM temane kadI paNa viga na thAya Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 aupapAtikasUtre kkhaNA paNNattA; taM jahA-kaMdaNayA 1, soyaNayA 2, tippaNayA 3, vilavaNayA 4 / ruddajjhANe cauvvihe paNNatte; taM jahAhiMsANubaMdhI 1, mosANubaMdhI 2, teNANubaMdhI 3, sArakkhaNAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni, 'taM jahA' tadyathA--1 'kaMdaNayA' krandanatA-sazabdA'zruprakSeparUpA / 2 'soyaNayA' zocanatA-mAnasaglAnirUpA / 3 'tippaNayA' tepanatA nizzabdAzrumocanam / 4 'vilavaNayA' vilapanatA-punaH punaH svakRtAzubhakarmaNAmuccAraNam , "kIdRzaM pUrvajanmani mayA duSkRtamAcaritaM yatphalamadhunedRzaM mayA labhyate" ityAdirUpam / 'ruddajjhANe caubihe paNNatte' raudradhyAnaM caturvidhaM prajJaptam , 'taM jahA' tadyathA-1 'hiMsANubaMdho' hiMsAnubandhi-hiMsAM paraprANaharaNarUpAmanubadhnAti=karotIti hiMsAnubandhi,2-'mosApaNNattA ) isa ArtadhyAna ke 4 cAra lakSaNa batalAe gaye haiM; ( taM jahA) ve isa prakAra haiM-(kaMdaNayA soyaNayA tippaNayA vilavaNayA) krandanatA-zabdasahita AMsuoM ko nikAlate hue ronA (1) / zocanatA-mAnasika glAni karanA (2) / tepanatA-aisA rodana ho ki jisameM rone kI AvAja Ave nahIM; parantu A~sU nikalate raheM (3) / vilapanatAvAraMvAra apane kiye hue karmoM kA jisameM cintavana karate hue uccAraNa ho, jaise-maiMne pUrvajanma meM kaise pApa kiye, jisakA phala mujhe bhoganA par3a rahA hai; ye saba ArtadhyAna ke lakSaNa haiM / ina lakSaNoM se ArtadhyAna kI sattA jAnI jAtI hai / ( ruddajjhANe caubihe paNNatte) raudradhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai, jaise-(hiMsANuvaMdhI, mosANubaMdhI, teNANubaMdhI, sArakkhaNANubaMdhI) jisa dhyAna meM hiMsA kA anubaMdha ho vaha hiMsAnubaMdhI raudradhyAna hai| so viyA2 42yo ta / yAthu sAta dhyAna cha. (aTTassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA ) mA mAta dhyAnanA yAra sakSaNa yAvei cha, (taM jahA ) tamA prarecha-( kaMdaNayA soyaNayA tippaNayA vilavaNayA ) anna-206 sAthe mAMsu utai 27 (1), zayana-mAnasi sAni 42vI (2), tepana-evuM dina thAya ke jemAM revAne avAja Ave nahi, paraMtu AMsu vahetAM rahe (3), vilapana-vAraMvAra pote karelAM karmonuM ciMtavana karatAM moTethI vilApa kare, jemake meM pUrva janmamAM kevA pApa karyo ke jenuM phaLa mAre bhegavavuM paDe che. A badhAM ArtadhyAnanAM lakSaNa che. e lakSaNathI ArtadhyAnanI sattA one sevAya che. ( ruddajjhANe cauvihe paNNatte ) zaidradhyAna yA prA2nu cha, (taM jahA) bha3-(hiMsANubaMdhI, mosANubaMdhI,teNANubaMdhI, sArakkhaNANubaMdhI) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 30 dhyAnabhedavarNanam 283 NubaMdhI 4 / rudassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA, taM jahAusaNNadose 1, bahudose 2, aNNANadose 3, AmaraNaMtadose NubaMdhI' mRSAnuvandhi-mRSA=asatyaM, tadanubadhnAti-karotIti mRSAnubandhi,asatyavacanena dharmopadhAtakumArgaprarUpaganindAdikArakamityarthaH / 3-'tegANubaMdhI' stainyAnubandhi adattAdAnakArakam,4 'sArakAvaNANubaMdhI' saMrakSaNAnubandhi-viSayasAdhanasya dhanAdikasya saMrakSaNe anubandhaH= sambandho'syAstIti tat saMrakSaNAnubandhi / 'rudassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA' raudrasya khalu dhyAnasya catvAri lakagAni prajJaptAni, 'taM jahA' tadyathA -'usaNNadose' bAhulyadoSaH-anuparatatayA bAhulyena prAcuryeNa doSo hiMsA'nRtA'dattA''dAnasaMrakSaNAnAmanyatamaH-bAhulyadoSaH / 'usanna' iti bAhulyArthe dezIyazabdaH / 1 / tathA-'bahudose' bahudoSaH-bahuSu hiMsAdiSu pravRttilakSaNo doSo bahudoSaH / 2 / 'aNNANadose' ajJAnadoSaH-ajJAnAt-kuzAstrAdisaMskArAt hiMsAdiSu adharmasvarUpeSu dharmabuddhayA pravRttilakSaNo doSo'jJAnadoSaH / 3 / jisa dhyAna meM mRSA-jhUTha kA anubaMdha ho vaha mRSAnubaMdhI raudradhyAna hai / jisa dhyAna meM corI karane kA anubaMdha ho vaha stainyAnubaMdhI raudradhyAna hai / jisa dhyAna meM viSaya ke sAdhanabhUta dhanAdika ke saMrakSaNa kA anubaMdha hai vaha saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna hai| (rudassa NaM jhANassa cattArilakkhaNA paNNattA) isa raudradhyAna ke 4 lakSaNa kahe hue haiM, jaise-(usaNNadose, bahudose, aNNANadose AmaraNaMtadose ) hiMmA, jhUTha, corI Adi pApakarmoM meM se kisI eka pApakarma meM jo bAhulyena pravRtti honA so usannadoSa hai| hiMsAdika sabhI pApa karmoM meM jo bAhulyena pravRtti honA so bahudoSa hai| kuzAstrAdika ke saMskArajanya ajJAna se hiMsAdikoM meM dharmabuddhi se pravRtta honA sA ajJAnadoSa hai / maraNaparyanta pazcAttApa nahIM karate hue hiNsaaje dhyAnamAM hiMsAne anubaMdha hoya te hiMsAnubaMdhI raudradhyAna che. je dhyAnamAM mRSA-juThANAne anubaMdha hoya te mRpAnubaMdhI raudradhyAna che. je dhyAnamAM corI karavAne anubaMdha hoya te stanyAnubaMdhI raudradhyAna che. je dhyAnamAM viSayanA sAdhanabhUta dhana AdikanA saMrakSaNane anubaMdha che te saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna che. (ruddassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA) 2 // zaidradhyAnanA yA sakSay ai cha;(taM jahA) bha3-(usaNNadose, bahudose, aNNANadose, AmaraNaMtadose) DisA, juThANuM, cerI, Adi pApakarmomAMthI koI paNa eka pApakarmamAM je baLavAna pravRtti thavI te usadoSa che. hiMsAdika badhAM pApakarmomAM je baLavAna pravRtti thavI te bahudoSa che. kuzAstrAdikanAM saMskArajanya ajJAnathI hiMsAdikamAM dharmabuddhithI pravRtti thavI te ajJAnadeSa che. maraNaparyanta pazcAttApa karyA vagara hiMsAdika karmomAM Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 aupapAtikasUtra 4 / dhammajjhANe cauvihe cauppaDoyAre paNNatte; taM jahA-ANA'AmaraNaMtadose' AmaraNAntadoSaH-maraNameva anto maraNAntaH, maraNaparyantam asaJjAtAnutApasya kAlazaukarikAderiva yA hiMsAdiSu pravRttiH sA pravRttireva AmaraNAntadoSaH / 4 / eSu dhyAneSu Artaraudre tyAjye dharmazukle tu grAhye / 'dhammajjhANe cauvihe cauppaDAyAre paNNatte' dharmadhyAnaM caturvidhaM catuSpratyavatAraM prajJaptam / dharmadhyAnaM caturvidhaM-catasro vidhAH svarUpalakSaNAlambanAnuprekSArUpAH prakArA yasmin tat tathoktam / catuSpratyavatAraM ca-svarUpAdiSu ekaikasya catuSprakAratayA pratyavatAro vicAraNIyatvena avataraNaM yasmin tat , pratyekaM caturvidhamityarthaH, prajJaptam / tatra svarUpasya cAturvidhyamAha-tadyathA-'ANAvicae' AjJAvicayam-AjJA=jinapravacanaM, tasyA vicayaH paryAlocanaM yatra tattathA, AjJAguNA'nucintanamityarthaH, AjJAmevaM cintayet-AjJA bhagavataH sarvajJasya pUrvAparavizuddhA niravazeSajIvakAyahitA'navadyA mahArthA mahAnubhAvA nipuNajanadikoM meM pravRttizIla rahanA so AmaraNAntadoSa hai / ina cAra dhyAnoM meM Artta-raudra-dhyAna chor3ane yogya hai, aura dharmadhyAna evaM zukladhyAna ye do dhyAna grAhya haiM / aba dharmadhyAna kA bheda kahate haiM-(dhammajjhANe caubihe cauppaDoyAre paNNatta ) dharmadhyAna-svarUpa, lakSaNa, Alambana, evaM anuprekSA ke bheda se cAra prakAra kA hai, ina cAroM meM bhI eka eka ke cAra cAra bheda hote haiM / isa prakAra kula isake 16 bheda ho jAte haiM / dharmadhyAna ke cAra svarUpa ye haiM-- ( ANAvicae, avAyavicae, vivAgavicae, saMThANavicae, ) ajJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya, aura saMsthAnavicaya / tIrthakara prabhu kI AjJA kA jisameM vicAra kiyA jAya vaha AjJAvicaya dharmadhyAna hai| tIrthakara prabhukI AjJA kA cintavana isameM isa prakAra kiyA jAtA hai bhagavAn kA AjJArUpa pravacana pUrvApara meM nirdoSa hai, niravazeSa jIvoM kA hitakartA pravRttizIla rahevuM te AmaraNAMta doSa che. A cAreya dhyAnamAM AtaM-raudradhyAna choDavA gya che ane dharmadhya na temaja zukladhyAna e be dhyAna grahaNa 421 // yogya cha. ve dhamadhyAnanA 42 4 cha-(dhammajjhANe cauvihe cauppa. DoyAre paNNatte ) madhyAna, 2135, sakSa, na tabha04 25nuprekSAnA methI cAra prakAranuM che. A cAramAM paNa ekaekanA cAra cAra bheda thAya che. se rIte sa tenA soNa (16) leha gaya che. (jahA) dharmadhyAnanA yAra 4 2135 2 // cha-(ANAvicae, avAyavicae, vivAgavicae, saMThANavicae ) 2maashaavicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya ane sthAnavicaya, tIrthaMkara prabhunI AjJAne jemAM vicAra karavAmAM Ave te AjJAvicaya dharmadhyAna che. tIrthakara prabhunI AjJAnuM ciMtavana emAM A rIte karAya che bhagavAnanuM AjJArUpa pravacana pUrvAparamAM nirdoSa che, tamAma jIvone hitakartA che, anavadya che, Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA su. 30 dhyAnabhedavarNanam 285 vicae 1, avAyavicae 2, vivAgavicae 3, saMThANavicae 4 / dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA, taM jahA-ANAvijJeyA dravyaparyAyaprapaJcabodhinI anAdyanantA bhavaprapaJcamocanI narakanigodAdiduHkhavidhvaMsinI karmagranthibhedinI vidyate / 2-'abAyavicae' apAyavicayam-ApAyA-rAgadveSAdijanyA anarthAsteSAM vicayo yatra tattathA, viSayadoSA'nucintanamityarthaH / 3 'vivAgavicae' vipAkavicayam-vipAkaH karmaphalaM, tasya vicayo yatra tattathA, karmaphalA'nucintanamityarthaH / 4'saMThANavicae' saMsthAnavicayam-saMsthAnAni lokadvIpasamudrAdyAkRtayaH, teSAM vicayo yatra tat tathA, 'dhammassa NaM jhANassa cattAri lakSaNA paNNattA'dharmasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni, 'taM jahA' tadyathA-1-'AgAruI' AjJAruciH-AjJA-sarvajJavacanarUpA, tayA hai, anavadya hai, gaMbhIra hai, prabhAvazAlI hai, nipuNajanavijJeya hai, dravya evaM paryAyoM kA bodhaka hai, anAdi evaM ananta hai, laMsAra kA anta karane vAlA hai, naraka evaM nigodAdika ke duHkhoM kA vinAzaka hai aura karmagranthi kA ucchedaka hai ||1||apaayvicy-raagdvess Adi se janya anarthoM kA nAma apAya hai / inakA vicAranA jisameM hotA hai-arthAt zabdAdi viSayoM ke doSoM kA anucintana jisameM kiyA jAtA hai vaha apAyavicaya dharmadhyAna hai // 2 // vipAkavicaya-karmaphala kA nAma vipAka hai, isakA cintana karanA arthAt karma se baddha ho AtmA caturgatika saMsAra meM bhramaNa karatA hai aisA jo vicAranA so vipAkavicaya hai // 3 // saMsthAnavicaya--cauthA bheda hai, saMsthAnakA artha lokadvaya evaM samudrAdika kA AkAra hai, inakA vicAra karanA sorasthAnavicaya hai|||4||(dhmmss NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA) gaMbhIra che, prabhAvazAlI che, nipuNa lokathI jANavA gya che, dravya temaja paryAnuM bodhaka che, anAdi anaMta che, saMsArane aMta karavAvALuM che, naraka temaja nigoda AdikanAM duHkhanuM vinAzaka che, karmanI granthinuM uche. daka che (1). apAyavicaya-rAgadveSa AdithI thatA anarthonuM nAma apAya che. tene vicAra jemAM karAya chearthAt zabdAdi viSayonA denuM anuciMtana jemAM karAya che te apAyaricaya dharmadhyAna che (2). vipAkavicaya-karmaphalanuM nAma vipAka che. tenuM ciMtana karavuM, arthAt karmathI baMdhAyele AtmA caturgatika saMsAramAM bhramaNa kare che. ema je vicAravuM te vipAkavicaya che (3). saMsthAnavicaya ciA prakAra che. saMsthAnano artha loka, dvIpa temaja samudrAdikane AkAra che; tene vicAra karavo te saMsthAnavicaya che (4). (dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA) madhyAnanA yAra sakSay Bai cha. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre ruI 1, NisaggaruI 2, uvaesaruI 3, suttarUI 4 / dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA; taM jahA-vAyaNA 1, pucchaNA dharmAnuSThAnagatA ruciH zraddhAnam / 2-'NisagAI' nisargaruciH-svabhAvatasta vazraddhAnam / 3-'uvaesaruI' upadezaruciH sAdhUpadezAttattva pradAnam / 4-'suttaruI' sUtraruciH sUtre-Agame ruciH zraddhAnam / AjJA''rAdhanaviSayA ruciH-ajJAruciH 'AjJA pUrvAparavizudrA'navadyA'-etadrUpA yA''gamaviSayA ruciH sA sUtraruciriti tayorbheda / 'dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA' dharmasya khalu dhyAnasya catvAryAlambana ni prajJaptAni-dharmadhyAnazikharArohaNArtha yAnyAlambyante-AzrIyante tAnyAlambanAni caturvidhAni kathitAni, 'taMjahA' tadyathA-1-'vAyaNA' dharmadhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye haiM; (taM jahA) ve isa prakAra se haiM-(ANAI,NisaggaruI, uvaesaruI, suttaruI ) AjJAruci, nisarga:ci, upadezaruci, sUtraruci / tIrthaMkara bhagavAn kI AjJA ke ArAdhana karane meM zraddhA kA utpanna honA AjJAruci hai 1 / svabhAva se jinaprarUpita tattvoM meM zraddhA honA nisargaruci hai - / sAdhu-munirAjoM ke upadeza se tattvoM meM zraddhA honA upadezaruci hai 3 / jainAgamoM meM paddhA honA mUtraruci hai 4 / AjJAruci aura sUtraruci meM kyA bheda hai ? isakA uttara yaha hai ke tIrthaMkara bhagavAna kI AjJA kA ArAdhana karanA-AjJAruci hai, tathA tIrthaMkara bhagavAn ko AjJA pUrvAparavizuddha hai, anAdha hai-isa prakAra Agama ke viSaya meM dRDhazraddhA honA-mUtraruci hai / yahI ina donoM meM bheda hai| (dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA) dharmadhyAna ke AlaMbana 4 cAra haiM / ye AlaMbana dharmadhyAna ke zikhara para car3hane ke liye jIvoM ko sahAre kA kAma dete haiM, (taM jahA) (taM jahA) te bhAre -(ANAI, Nisa garuI, ubaesamaI, suttarAI ) yAsAthi, nisarga ruci, upadezaruci, sUtraruci. to kara bhagavAnanI AjJAnuM ArAdhana karavAmAM zraddhA utpanna thavI te AjJAra e che 1, svabhAvathI ja jinaprarUpita tomAM zraddhA thavI te nisarga ruci che ? sAdhu munirAjonA upadezathI temAM zraddhA thavI te upadezaci che 3, jaina AgamamAM zraddhA thavI te sUtrarUci che , AjJAruci ane sUtrarucimAM zuM bheda che ? tenuM uttara A che ke-nIrthakara bhagavAnanI AjJAnuM ArAdhana karavuM te AjJAruci che, tathA-tIrthakara bhaga vAnanI AjJA pUrvAparavizuddha che, anavadya che. e prakAre AgamanA viSayamAM dRDha zraddhA thavI te sUtra thi cha. 20 4 sannemA tata che. (dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA) dharmadhyAnAM mArAmana yA2 che. te mana dharmadhyAnanA zikhara upara caDavA mATe jIvone Azraya- AdhAranuM kAma karI de Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sU. 30 dhyAnabhedavarNanam 287 2, pariyaTTaNA 3, dhammakahA / dhammassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo, taM jahA-aNicANuppehA 1, asaraNANuppehA 2, egattANuppehA 3, saMsArANuppehA 4 / vAcanA, 2 'pucchaNA' pracchanA, 3-'pariyaTTaNA' parivartanA, 4-'dhammakahA' dharmakathA, 'dhammasa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo' dharmastha khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH prajJatAH 'taM jahA tadyathA-'aNicAguppehA' anityAnuprekSA=anityacintanikA, tathA coktam " kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH damApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaGguram " // 1 // iti // ve isa prakAra haiM-(vAyaNA) vAcanA 1, (pucchaNA) pracchanA 2, (pariyaTTaNA) parivartanA 3, (dhammakahA) dharmakathA 4 / inakA svarUpa pIche kaha diyA gayA hai / (dhammassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo) dharmadhyAna kI cAra anuprekSA kahI haiM, (taM jahA) ve ye hai-(aNicANuppehA) aniH nuprekSA-isameM samasta paudgalika padArthoM kA anityarUpa se cintavana kiyA jAtA hai; jaisa kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutyAdi bhaGgaram // 1 // isa zarIra ke pIche apAya-rogA lagA huA hai / isaliye yaha naSTa hone vAlA hai / yaha dhanadhAnyAdi sampatti, ApattiyoM kA sthAna hai / kyoM ki isIke kAraNa strI, putra, mitra, svajana, parijana aura grAmajana Adi se zatrutA hotI hai, lar3AI hotI hai, anta meM che, (taM jahA) te 21 // 4Are -(vAyaNA) vAya-aiya 1, (pracchanA) pracchanApu0 2, (pariyaTTaNA) parivatanA-2vRtti 42vI 3, (dhammakahA) dharmathA 4, sebhanu sva35 pAcha vA Ayu. (dhammassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo) yamadhyAnanI yA2 manu prekSA 4DI cha;( taM jahA) te 2mA pramANe cha-(aNiccANuppehA) nityAnuprekSA-mAmA samasta pauDgati pahAnu anityarUpathI ciMtavana karavAmAM Ave che. jemake - kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaGgaram // 1 // A zarIranI pAchaLa apAya-ga-Adi lAgI rahelA che, te mATe te nAza pAmavAvALuM che. A dhanadhAnyAdi-saMpatti ApattionuM sthAna che Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika sU 'asaraNANuppehA' azaraNA'nuprekSA- azaraNatvaparyAlocanA asthAM saMsRtau na ko'pi kasyApi rakSakaH etadrUpA, janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste jinavaravacanAdanyannAsti zaraNaM kvacilloke - ityevamazaraNasya = atrANasya anuprekSA = paryAlocanA | 288 prANa taka khonA par3atA hai / jina jina abhilapita priya strI, putra, dhana Adi kA samAgama arthAt prApti hotI hai, ve saba bichur3ane vAle haiN| kyoM ki saMyoga ke bAda viyoga avazya hotA hai | adhika kyA; jo jo utpanna hotA hai, vaha saba niyamataH naSTa bhI hotA hI hai; kyoM ki utpattizIla sabhI padArtha vinazvara arthAt nAzavAn hote haiM / aise vinazvara padArthoM meM phira Asakti aura prema kyoM ! ucita yaha hai ki jo dharma kabhI bhI naSTa hone vAlA nahIM hai, usI para mujhe AkarSaNa honA cAhiye, ina vinazvara sAMsArika padArthoM para nahIM ! isa prakAra sAMsArika samasta padArthoM ke prati anityatva kA cintana karanA anityAnuprekSA hai // 1 // ( asaraNANuppehA ) azaraNAnuprakSA -- saMsAra meM isa jIva kA koI bhI zaraNa nahIM hai| janma, jarA evaM maraNa ke bhaya se vyAkula hue evaM vyAdhi aura vedanA se grasta bane hue isa prANI kA yadi loka meM koI zaraNa hai to vaha eka jinavara kA dharma hI hai, aura koI nahIM ! isa prakAra se isa anuprekSA meM vicAra kiyA jAtA hai / kahA bhI hai kemake tenA ja kAraNe strI, putra, mitra, svajana, parijana ane gAmanA leAkA Adi sAthe zatrutA thAya che, laDAi (jhagaDA) thAya che, Akhare prANa sudhI khAvA paDe che. je je abhilaSita priya strI, putra, dhana Adine samAgama arthAt prApti thAya che te badhAM vikhUTA paDanAra che, kemake saMcAga pachI viyAga avazya thAya che, vadhAre zuM ? je je utpanna thAya che te badhuM niyamapramANe nAza paNa pAme che ja, kemake utpattizIla tamAma padArtha vinazvara arthAta nAzavAna hAya che; teA evA vinazvara pArthAMmAM vaLI Asakti ane prema zA mATe ? ucita tA e che ke je dhamakI paNa nAza pAmanAra nathI te upara ja mane AkaSa~Nu thavu joie, A vinazvara sAMsArika padArtho para nahi. e prakAre sAMsArika tamAma padArtha mATe anityapaNAnuM ciMtana karavu te anityAnuprekSA che (1). (saraLAnuvRMdA) azaraNAnuprekSA-saMsAramAM A jIvanuM kAi paNa zaraNu nathI. janma, jarA temaja maraNanA bhayathI vyAkuLa thatAM temaja vyAdhi ane veDhanAthI grasta banI jatAM A prANInu' jo kAI zaraNa (Azraya) hoya te te ekamAtra A leAkamAM jinavaranA dharma ja che, bIjuM kAI nahi. A prakAranA A anuprekSAmAM vicAra karavAmAM Ave che. kahyu paNa che-- Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSavarSiNI-TIkA sU. 30 dhyAnabhedavaNana m 289 kalatramitraputrAdi,-snehagrahanivRttaye / iti zuddhamatiH kuryAdazaraNyatvabhAvanAm // 1 // azaraNabhAvanA caivam indropendrAdayo'pyete yanmRtyoryAnti gocaram / aho tadantakAtaGke kaH zaraNyaH zarIriNAm // 1 // piturmAtuH svasurkItantanayAnAM ca pazyatAm / atrANo nIyate jantuH karmabhiryamasadmani // 2 // kalatramitraputrAdi,-snehagrahanivRttaye / iti zuddhamatiH kuryAdazaraNyatvabhAvanAm // 1 // zuddhabuddhiyukta bhavya prANI strI, putra, mitra, svajana-sambandhI AdikoM ke sneha-bandhana se mukta hone ke liye isa prakAra se azaraNabhAvanA kI cintA kre| azaraNabhAvanA isa prakAra se karanI cAhiyeindropendrAdayo'pyete, yanmRtyoryAnti gocaram / aho ! tadantakAtaGke, kaH zaraNyaH zarIriNAm // 1 // ye mahAparAkramI ajeya indra, upendra AdiyoM ko bhI jaba kAlane kavalita karaliyA, to; are ! isa saMsAra meM sAdhAraNa manuSya kI phira gaNanA hI kyA hai ? usa sarvavijayI kAla ke Ane para manuSya kA kyA koI trANa, zaraNa ho sakatA hai ? koI nahIM ! // 1 // piturmAtuH svasudhItustanayAnAM ca pazyatAm / atrANo nIyate jantuH, karmabhiryamasadmani // 2 // ___ kalatramitraputrAdi-snehagrahanivRttaye / ___ iti zuddhamatiH kuryAdazaraNyatvabhAvanAm / 1 // zuddhabuddhiyukta bhavya prANI strI, putra, mitra, svajana, saMbaMdhI AdinA neha-baMdhanathI mukta thavA mATe A prakAre azaraNabhAvanAnI ciMtA kare. azaraNabhAvanA A prakAre karavI joIe-- indropendrAdayo'yete, yanmRtyoryAnti gocaram / aho! tadantakAtaGke, kaH zaraNyaH zarIriNAm // 1 // e mahAparAkramI ajeya Indra, upendra Adione paNa jyAre kALa koLie karI gayo, te are ! A saMsAramAM sAdhAraNa manuSyanI vaLI gaNatrI ja zuM che? te badhAne vijetA e kAla AvI jatAM manuSyanuM zuM kaI rakSaNa ke zaraNa thaI zake che? kaI ja nahi (1). Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 aupapAtikasUtre zocanti svajanAnantaM nIyamAnAn svakarmabhiH / neSyamANaM na zocanti svAtmAnaM mUDhabuddhayaH // 3 // saMsAre duHkhadAvAgnijvalajvAlAkarAlite / vane mRgArmakasyeva zaraNaM nAsti dehinaH // 4 // asahAya jIva apane karmoM ke dvArA mRtyu ke samIpa pahu~cAye jAte haiN| arthAtmAtA, pitA, bhAI, bahana, putra, putrI, strI Adi ke dekhate hI dekhate jIva ko usakA svakRta karma mRtyu ke liye samarpita kara detA hai, usa samaya usa jIva ke trANa karane meM mAtA pitA Adi koI bhI samartha nahIM hote haiM, jIva akelA hI mRtyu prApta kara svakRta karmAnusAra phala bhogatA hai // 2 // zocanti svajanAnantaM, nIyamAnAn svkrmbhiH| neSyamANaM na zocanti, svAtmAnaM mUDhabuddhayaH // 3 // ajJAnI jIva svakRta karmoM ke dvArA marate hue svajanoM ke liye zoka karatA hai, parantu vaha ajJAnI jIva apane liye nahIM socatA hai, jo vaha svayaM apane karma ke dvArA svayaM mRtyu ke nikaTa pahu~ca rahA hai // 3 // saMsAre duHkhadAvAgni,-jvalajja vaalaakraalite| vane mRgArbhakasyeva, zaraNaM nAsti dehinH||4|| piturmAtuH svasurdhAtu-stanayAnAM ca pazyatAm / atrANo nIyate jantuH, karmabhiryamasadmani / / 3 / / pitA, mAtA, bahena, bhAI, putra AdinA jotajotAmAM ja asahAya jIva pitAnAM karmodvArA mRtyunI samIpe jAya che, arthA-mAtA, pitA, bhAI, bahena, putra, putrI, strI AdinA jotajotAmAM ja jIvane tenuM pitAnuM karma mRtyune samarpaNa karI de che, te samaye te jIvanuM rakSaNa karavAmAM mAtA pitA Adi koIpaNa samartha thatA nathI. jIva ekalo ja mRtyu prApta karIne svakRta (pita karelAM) karmAnusAra phaLa bhegave che (2). zocanti svajanAnantaM, nIyamAnAn svakarmabhiH / neSyamANaM na zocanti, svAtmAnaM mUDhabuddhayaH // 2 // ajJAnI jIva svakRta karmo dvArA marI jatA svajane mATe zeka kare che, paraMtu te ajJAnI jIva pitAne mATe nathI vicAra karatA ke te pote pitAnAM zubha dvArA mRtyunI pAse pAMcI 2aa cha (3). saMsAre duHkhdaavaagni-jvljjvaalaakraalite| vane mRgArbhakasyeva, zaraNaM nAsti dehinaH // 4 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sU. 30 bhyAnabhedavarNanam 291 anyacca-paralokasahAyArtha pitA mAtA na tiSThataH / na putradAraM na jJAtidharmastiSThati kevalaH // 1 // 3-'egattANuppehA' ekatvAnuprekSA-Atmana ekAkitvacintanam ; tathA coktam utpadyate janturihaika eva vipadyate caikaka eva duHkhI / karmArjayatyekaka eva citram Asevate tatphalameka eva // 1 // jaise pracaNDa dAvAgni kI jvAlA se jalate hue vana meM mRga ke bacce kA koI rakSaka nahIM hotA hai, usI prakAra duHkharUpI dAvAgni kI pracaNDa cAlA se jalate hue isa saMsAra meM AtmA kA koI rakSaka nahIM hai // 4 // aura bhI kahA hai paralokasahAyArtha, pitA mAtA na tisstthtH| na putradAraM na jJAti-dharmastiSThati kevlH|| mAtA-pitA paraloka meM jIva ko sahAyatA ke liye nahIM jAte haiM, na strI, putra, svajana-saMbaMdhI Adi hI jAte haiN| mAtra eka dharma hI paraloka meM jIva ke sAtha jAtA hai||4|| ---isa prakAra se cintana karanA so azaraNAnuprekSA hai| ( egattANuppehA) ekatvAnuprekSA-AtmA akelA hai| isa prakAra se cintana karanA-ekatvAnuprekSA hai| ekatvAnuprekSA kA cintana isa prakAra se karanA cAhiye, jaisekarma ke phaloM ko yaha jIva akelA hI bhogatA hai| mAtA pitA Adi koI bhI isa jIva ko sAtha nahIM dete haiN| saba apane 2 svArtha ke haiN| kahA bhI hai... jema pracaDa dAvAgninI jvAlAthI baLatA vanamAM mRganAM baccAMone kaI rakSaka thato nathI, te ja prakAre duHkharUpI dAvAgninI pracaMDa javAlAthI baLatA A saMsAramAM AtmAno kaI rakSaka nathI (4). vaLI paNa kahyuM che - paralokasahAyArtha, pitA mAtA na tiSThataH / na putradAraM na jJAti, dharmastiSThati kevalaH / / 5 / / mAtA-pitA paralokamAM jIvanI sahAyatA mATe jatA nathI, na strI, putra, svajana, saMbaMdhI Adi paNa jAya che. mAtra eka dharma ja paralokamAM jIvanI sAthe jAya che. A prakAre ciMtana karavuM te azaraNAnuprekSA che (5) (egattANuppehA) tyAnuprekSA-mAtmA se che sAre tina karavuM te ekavAnuprekSA che. ekavAnuprekSAnuM ciMtana A rIte karavuM joIe; jemake-karmanA phaLane A jIva ekalo ja bhogave che, mAtA pitA Adi koI paNa A jIvane sAtha detA nathI. sau potapotAnA svArthanA che. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 aupapAtikasUtre yajIvena dhanaM svayaM bahuvidhaiH kaSTairihopAya'te, tatsaMbhUya kalatramitratanayai trAdibhirbhujyate / / tattatkarmavazAcca nArakanarasvarvAsitiryagbhave-, pvekaH saiSa suduHsahAni sahate duHkhAnyasaMkhyAnyaho // 2 // utpadyate janturihaika eva, vipadyate caikaka eva duHkhii| karmAjatyekaka eva citram , Asevate tatphalameka eva // 1 // . jIva akelA hI isa saMsAra meM utpanna hotA hai, akelA hI apAra duHkha kA anubhava karate hue mRtyu ko prApta hotA hai, akelA hI vaha nAnAvidha karmoM kA upArjana karatA hai, tathA akelA hI usakA phala bhogatA hai // 1 // yajIvena dhanaM svayaM bahuvidhaiH kapTairihopArjIte, tatsaMbhUya kalatramitratanayadhItrAdibhirbhujyate / tattatkarmavazAca nArakanarasvarvAsiniryagbhave, bvekaH saiSa suduHsahAni sahate duHgvAnyasahyAnyaho // 2 // jIva jo anekavidha kaSToM se svayaM dhanopArjana karatA hai, usa dhana kA upabhoga strI, putra, bhAI-bandhu, mitra, svajana-sambandhI Adi karate haiN| parantu dhanopArjana karanevAlA vaha jIva to svakRta una una karmoM ke anusAra deva manuSya nAraka tiryak Adi4hyu 5 cha. utpadyate janturihaika eva, vipadyate caikaka eva duHkhI / karmArjayatyekaka eva citram, Asevate tatphalameka eva // 1 // jIva ekalo ja A saMsAramAM utpanna thAya che, eTale ja apAra duHkhano anubhava karate karate mRtyune prApta thAya che, ekalo ja te aneka prakAranAM karmonuM upArjana kare che, tathA ekalA ja tenuM phaLa bhogave che (1). yajjIvena dhanaM svayaM bahuvidhaiH kapTairihopAya'te, tatsaMbhUya kalatramitratanayairdhAtra dibhirbhujyate / tattatkarmavazAcca nAraka-nara-svarvAsitiryagbhave-- dhvekaH saiSa suduHsahAni sahate duHkhAnyasahyAnyaho // 2 // jIva je vidhavidha aneka kaSTothI pote dhana upArjana kare che te ghananA upAsa khI, putra, mA-dhu, bhiva, sva04na--samadhI mAhi 42 che. paraMtu dhane pArjana karavAvALe te jIva te pote karelAM te te karmo anusAra deva manuSya nAraka tiryaku Adi bhemAM ekalo ja atidusaha anaMta Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 30 dhyAnabhedavarNanam jIvo yasya kRte bhramatyanudizaM dainyaM samAlambate, dharmAd bhrazyati vaJcayatyatihitAn nyAyAdapakrAmati / dehaH so'pi sahAtmanA na padamapyekaH parasminbhave, gacchatyasya tataH kathaM vadata bhoH ! sAhAyyamAdhAsyati || 3 || svArthaikaniSTaM svajanaM svadeha, - mukhyaM tataH sarvamavetya samyak / sarvasya kalyANanimittamekaM dharmaM sahAyaM vidadhIta dhImAn || iti|| bhavoM meM akelA hI atiduHsaha ananta duHkhoM ko sahatA rahatA hai / meM koI bhI apanA nahIM hai // 2 // aura bhI kahA hai jIvo yasya kRte bhramatyanudinaM dainyaM samAlambate, dharmAd bhrazyati vaJcayatyatihitAn nyAyAdapakrAmati / dehaH so'pi sahAtmanA na padamapyekaH parasmin bhave, gacchatyasya tataH kathaM vadata bhoH ! sAhAyyamAdhAsyati || 3 || jIva jisa zarIra ke liye cAroM dizAoM meM ghUmatA phiratA rahatA hai, dInatA pradarzita karatA hai, dharma se bhraSTa hotA hai, apane atyanta hitaiSiyoM ko bhI ThagatA hai, nyAyamArga calita hotA hai, vaha zarIra bhI jIva ke sAtha parabhava meM eka paga bhI nahIM sAtha detA / he bhavyo ! soco - vicAro ! yaha zarIra tumhArI kyA sahAyatA kara sakatA hai, kucha nahIM // 3 // aura bhI kahA hai- svArthekaniSThaM svajanaM svadeha, - mukhyaM tataH sarvamavetya samyak / sarvasya kalyANanimittamekaM, dharma sahAyaM vidadhIta dhImAn ||4|| 293 aho ! isa saMsAra duHkhAne sahana karatA rahe che. ahA ! A saMsAramAM kaI e ApaNuM nathI (2). bIjuM paNa kahyu che-- jIvo yasya kRte bhramatyanudinaM dainyaM samAlambate, dharmAd bhrazyati vaJcayatyatihitanA nyAyAdapakrAmati / dehaH so'pi sahAtmanA na padamapyekaH parasmin bhave, gacchatyasya tataH kathaM vadata bhoH ! sAhAyyamAdhAsyati || 3 || jIva je zarIrane mATe cAreya dizAomAM bhaTakatA pharatA rahe che, dvInatA batAve che, dhathI bhraSTa thAya che, peAtAnA atyaMta hitecchuone paNa ThaMge che, nyAyamAthI calita thAya che, te zarIra paNa jIvanI sAthe 52bhavamAM eka DagaluMe sAtha ApatuM nathI. huM bhaLyeA ! zAcA-vicAre ! A zarIra tamArI zu sahAyatA karI zakaze ? kAMi pazu nahi ! Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 aupapAtikasUtre 4-'saMsArANuppehA' saMsArAnuprekSA-saMsArasya catasRSu gatiSu sarvAvasthAsu saraNalakSaNasya anuprekSA tathA coktam mAtA parabhave putrI saiva janmAtare svasA / punarbhAryA bhavet saiva prANinAM gtiriidRshii|| 1 // mAtA, pitA, strI, putra, svajana, saMbaMdhI Adi sabhI bhI svArtha ke haiM, apanA zarIra svArtha kA hI hai, isaliye buddhimAn manuSya ina sabhI viSayoM para acchI taraha vicAra kara sabhI kA kalyANa karane vAle dharma ko hI sahAyaka banAve // 4 // --isa prakAra se cintana karanA ekatvAnuprekSA hai kSaNa saMsAra ke viSaya meM cintana karanA-saMsArAnuprekSA hai| kahA bhI hai mAtA parabhave putrI, saiva janmAntare svsaa| punarbhAryA bhavet saiva, prANinAM gatirIdRzI // 1 // isa bhava meM isa jIva kI jo mAtA hotI hai, vaha dUsare bhava meM usakI putrI ho jAtI hai, phira bhavAntara meM usakI bahana ho jAtI hai, usake bAda anya janma meM phira vaha usakI bhAryA ho jAtI hai / adhika kyA kahA jAya! saMsAra kI kucha aisI hI vicitra dazA hai // 1 // aura bhI kahA haipharI paNa kahyuM che svArthaMkaniSThaM svajanaM svadeha, mukhyaM tataH sarvamavetya samyak / sarvasya kalyANanimittamekaM, dharma mahAyaM vidadhIta dhImAn / / 4 / / mAtA, pitA, khI, putra, 104na-madhI mAhiyA vArtha nA che. pitAnuM zarIra paNa svArthanuM ja che, tethI buddhimAna manuSya e badhAM viSa upara sArI rIte vicAra karI sarvanuM kalyANa karavavALA dharmane ja sahAyaka banAve. A prakAre ciMtana karavuM te ekavAnu prekSA che (5). (saMsArANuppehA) sNsaaraanuprekssaa-ytutiskssyaa|| saMsArana viSayamA ciMtana karavuM te saMsArAnuprekSA che. kahyuM paNa che- mAtA parabhave putrI, saiva janmAntare svasA / punarbhAryA bhavet saiva, prANinAM gatirIdRzI // 1 // A bhavamAM je A jIvanI mAtA hoya che te ja bIjA bhavamAM tenI putrI thaI jAya che. vaLI bhavAntaramAM tenI bahena thaI jAya che. tyAra pachI bIjA janmamAM vaLI te tenI strI thaI jAya che. vadhAre zuM kahevAya ! saMsAranI koI evI ja vicitra dazA che. (1) pharI paNa kahyuM che - Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 30 dhyAnabhedavarNanam pitA parabhave putraH sa tu bhrAtA bhavAntare / punastAtaH punaH putraH prANinAM gatirIdRzI // 2 // mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / saMsAreSvanubhUtAni yAnti yAsyanti cApare // 3 // kRcchreNa medhyamadhye niyamitatanubhiH sthIyate garbhavAse, kAntAvizleSaduHkhavyatikaraviSame yauvane copabhogaH / 295 pitA parabhave putraH, sa tu bhrAtA bhavAntare / punastAtaH punaH putraH, prANinAM gatirIdRzI // 2 // isa saMsAra meM jIva kI paryAya ekasI zAzvata nahIM rahatI hai| jo isa bhava meM pitA hotA hai, vahI parabhava meM putra bana jAtA hai, evaM bhavAntara meM bhrAtA bhI ho jAtA hai, pazcAta phira pitA ho jAtA hai, phira putra ho jAtA hai / isa saMsAra meM prANiyoM kI aisI hI kucha vicitra gati hai ||2|| aura bhI kahA hai mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / saMsAreSvanubhUtAni yAnti yAsyanti cApare || 3 | isa saMsAra meM isa jIva ke hajAroM mAtA aura pitA bana cuke haiM, hajAroM putrakalatra ho cuke haiM / isa samaya bhI ye mAtA pitA putra aura kalatra isa jAvake haiM, aura Age bhI ye hoMge ||3|| aura bhI kahA hai kRcchreNa medhyamadhye niyamitatanubhiH, sthIyate garbhavAse, kAntAvizleSaduHkhavyatikaraviSame yauvane copabhogaH / pitA parabhave putraH sa tu bhrAtA bhavAntare / punastAtaH punaH putraH, prANinAM gatirIdRzI ||2|| A saMsAramAM jIvanI paryAya eka jevI kAyama rahetI nathI. je A bhavamAM pitA hAya che te ja parabhavamAM putra thai jAya che, temaja bhavAntaramAM bhAi paNa thaI jAya che.pachI pitA thaI jAya che. vaLI putra thaI jAya che. A saMsAramAM prANionI evI ja kaiM vicitra gati che (2) phrI paNa kahyuM che- mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / saMsAreSvanubhUtAni yAnti yAsyanti cApare || 3 || A saMsAramAM A jIvanA hajArA mAtApitA thai cukayA che. hajArA putra-kalatra thai cukayA che. A samaye paNa e mAtA, pitA, putra ane kalatra A jIvanA che, ane AgaLa paNu A mAtA-pitA Adi A jIvane thaze ja. (3) vaLI kahyuM paNa che. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika sukkajjhANe cauvvihe uppaDoyAre paNNatte; taM jahA nArINAmapyavajJA vilasati niyataM vRddhabhAve'pyasAdhuH, saMsAre re manuSyA! vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiMcit // 4 // -idaM dharmadhyAnam // 'mukkajjhANe caubihe cauppaDoyAre paNNatte ' zukladhyAnaM caturvidhaM catuSpranArINAmapyavajJA vilasati niyanaM vRddhabhAve'pyasAdhuH, saMsAre re manuSyAH vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiMcit ||4|| atyanta apavitra garbhavAsa meM raha kara yaha jIva aneka kaSToM ko sahatA rahatA hai / vahA~ isakA zarIra sikur3A rahatA hai / yauvana avasthA meM yaha jIva viSaya bhoga ke samaya strIviyogajanita duHkha se atyanta duHkhI hotA hai / strI yadi jIvita rahe to vRddhAvasthA meM yaha apanI usI strI kA asA apamAna sahana karatA hai / phira he bhavyoM! tuma hI kaho, isa saMsAra meM kiMcinmAtra bhI sukha hai : kucha bhI nahIM // 5 // 1 isa prakAra jIva ko saMsAra ke viSaya meM vicAra karanA cAhiye / isa prakAra 296 dharmadhyAna samajhanA cAhiye / aba zukladhyAna kahate haiM-(sukajjhANe cauvvihe cauppaDoyAre paNNatte) zukladhyAna cAra prakAra kA hai, aura yaha svarUpa lakSaNa, AlaMbana evaM anuprekSA ke bheda se solaha kRcchreNAmedhyamadhye niyamitatanubhiH sthIyate garbhavAse, kAntAvizleSaduHkhavyatikaraviSame yauvane copabhogaH / nArINAmapyavajJA vilasati niyataM vRddhabhAve'pyasAdhuH, saMsAre re manuSyAH ! vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiMcit ||4|| atyaMta apavitra gavAsamAM rahIne A jIva aneka kaSTone sahana karatA rahe che. tyAM tenu zarIra sa MkeAcAIne rahe che. juvAna avasthAmAM A jIva viSayabhAganA samaye strIviyAgathI utpanna thatA duHkhathI bahu ja du:khI thAya che. strI jo jIvatI hAya tA potAnI vRddhAvasthAmAM te peAtAnI te ja strInu asahaya apamAna sahana kare che. mATe huM bhaLyeA ! tame ja kaheA, A saMsArabhAM 4rAyaNa sukha che ? bharAya nahi. (8) A prakAre jIvane sa'sAranA viSayamAM vicAra karavA joie. e prakAre dharma-dhyAna samajavuM joie. have zukaladhyAna kahe che ( sukkajjhANe cavvihe upoyAre paNNatte) zuddhadhyAna yAra aAranu che, ane te sva35 lakSaNa, mAsa Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 poyUSarSiNI TIkA sU. 30 dhyAnabhedavarNanam puhuttaviyake saviyArI 1, egattaviyake aviyAri 2, suhumakirie appaDivAI 3,samucchinnakirie anniyttttii4|sukkss NaM jhANassa tyavatAraM prajJatam / yathA malApagamena zucitAdharmAbhisambandhAt paTaH zuklaH ityucyate, tathA rAgadveSamalApanayanAcchucitAdharmasambandhAd dhyAnamapi zuklamityucyate, taccaturvidhaM prajJaptam, tad yathA-'puhuttaviyakke saviyArI' pRthaktvavitarka savicAri 1, 'egattaviyake aviyAri' ekatvavitarkamavicAri 2, 'muhumakirie appaDivAI' sUkSmakriyamapratipAti, 3, 'samucchinnakirie aNiyaTTI' samucchinnakriyamanivartiM 4-iti / ____ tatra pUrvagatazrutajJAnAnusAreNa dhyeyavizeSagatotpAdAdinAnAparyAyANAM dravyArthikaparyAyArthikAdinAnAnayairarthavyaJjanayogalaMkrAntisahitAnucintanaM pRthaktvavitarkasavicAram // 1 // prakAra kA kahA gayA hai| jisa taraha maila ke dUra hone se vastra bilakula sApha ho jAtA hai aura "zuklaH paTaH" isa prakAra kahA jAtA hai, usI taraha rAgadveSarUpI maila ke apagamase dhyAna bhI zuddha ho jAtA hai aura isIse vaha zukladhyAna kahA jAtA hai / (taM jahA) isake ve cAra prakAra ye haiM-(puttaviyake saviyArI) pRthaktvatarkasavicAra, (egattaviyake aviyAri) ekatvavitarka avicAra, (muhumakirie appaDivAI) sUkSmakriya-apratipAtI, (samucchinnakirie aNiyaTTI) samucchinnakriya-anivartti / inakA varNana isa prakAra hai-pUrvagata zrutajJAna ke anusAra dhyeyavizeSagata utpAda, vyaya evaM dhrauvya Adi paryAyoM kA dravyArthika evaM paryAyArthika nayoM se arthasaMkrAnti, vyaMjanasaMkrAnti evaM yogasaMkrAnti yukta hokara vicAra karanA so pRthaktvavirtakasavicAra zukladhyAna kA prathama bheda hai // 1 // jisa taraha siddhagAruDika Adi bana temaja anuprekSAnA bhedathI seLa prakAranuM kahevAya che. jevI rIte mela devAI pAthI vara misasa sa 27 cha bhane "zuklaH paTaH" se mAre kahevAya che, e ja rIte rAgadveSarUpI mela dUra thaI javAthI dhyAna paNa zuddha 24 taya cha, mane te 424thI tene zubhasadhyAna 4vAya che. (taM jahA) tenA yAra prA2 mA che-(puhuttaviyake saviyArI) pRthatvavita-sapiyAra (egattaviyakke aviyAri) satpavita-maviyA2 (suhumakirie appaDivAI) sUkSbhaDiya--mapratipAtI (samucchinnakirie aNiyaTTI) samuchinnaDiya-nivRtti. pUrvagata zrutajJAna anusAra dhyeyavizeSathI thatA utpAda, vyaya temaja dhrauvya Adi paryAnA dravyArthika nathI, arthasaMkrAMti, vyaMjanasaMkrAMti temaja yaMgasaMkrAMtithI yukata thaIne vicAra karavo te pRthakatvavitarkasavicAra zukaladhyaannii prathama pra42 cha (1). Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikamatre yathA siddhagAruDikAdimantraH sakalazarIrasthApi viSamaM viSaM mantrasAmarthena sarvAvayavebhyaH samAkRSya daMzasthAne samAnIya saMstambhayati, tathA pUrvagatazrutAnusArato'rthavyaJjanayogasaMkrAntirAhityenAzeSaviSayebhyaH saMhRtyaikasminneva paryAye yogasya nirvAtasthAne dIpazikhAvata sthirIkaraNam ekatvavitarkA'vicAram // 2 // yadA jaghanyayogavataH saMjJiparyAptasya manodravyANi samaye nirundhan asaMkhyAtasamayaiH saMpUrNa manoyogaM tatpazcAt paryAptadvIndriyasya vAgyogaparyAyato'khyAtaguNanyUnavAgyogaparyAyAn pratisamayaM nirundhana asaMkhyAtasamayaiH saMpUrNa vAgyogaM, tatazca prathamasamayasamutpannanigodajIvasya jaghanyakAyayogaparyAyato'saMkhyAtaguNahInakAyayoga pratisamayaM nirundhan , asaMkhyAtamaMtravAlA puruSa samasta zarIra ke avayavoM meM vyApta viSama viSa ko maMtra ke prabhAva se kheMcakara kATe hue sthAnapara staMbhita kara detA hai usItaraha pUrvagatazrutajJAna ke anusAra artha, vyaMjana evaM yogoM kI saMkrAnti se rahita hone ke kAraNa, azeSaviSayoM se yogoM ko haTAkara eka hI paryAya meM yoga kA, vAtarahita sthAna meM dIpaka kI lau kI taraha, sthira karanA so ekatvavirtaka-avicAra-nAmaka zukladhyAna kA dUsarA bhedahai // 2 // sUkSmakriya-apratipAti zukladhyAna sirpha sUkSmakAyayogavAle jIva ko hotA hai| sUkSmakriya-apratipAti zukladhyAna ke sanmukha huA jIva sarvaprathama manodravyoM kA pratisamaya nirodha karatA huA asaMkhyAtasamayapramANakAla meM samastamanoyoga kA, isItaraha pratisamaya vAgyogaparyAyoM kA nirodha karatA huA asaMkhyAtasamayapramANakAla meM samastavAgyoga kA, evaM prathama samayameM samutpanna nigodajIvakI jaghanya avagAhanAsvarUpa kAyayogaparyAyoM se asaMkhyAta jevI rIte siddha gAriDaka Adi maMtravALo puruSa AkhA zarIranA avayamAM prasarelAM viSama jherane maMtranA prabhAvathI kheMcIne karaDelA sthAna upara khaMbhita karI de che, tevI ja rIte pUrvagata zrutajJAna anusAra artha, vyaMjana temaja genI saMkrAMtithI rahita hovAne kAraNe, bIjA viSayethI cegone haTAvIne eka ja paryAyamAM vegane havA vagaranA sthAnamAM dIpakanI tanI peThe sthira kare te zukaladhyAnanA ekatvavikaavicAra nAmane bIjo prakAra che. (2) sUmakiya-apratipAti zukaladhyAnane sanmukha thayelo jIva sarvaprathama madrAnA haravakhata nirodha karatAM karatAM asaMkhyAta-samayapramANu kAle samasta maneyegane, tema ja vAraMvAra vAgyegaparyAne nirodha karatAM karatAM asaMkhyAta-samaya-pramANe kALe samasta vAgyegana, tema ja prathama samayamAM samutpanna nigoda jIvanI jaghanya avagAhanA svarUpa kAyAganI paryAyathI asaMkhyAtaguNahInakAyamane vAraMvAra nidhi karatAM Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 pIyUSavarSiNI TIkA su. 30 dhyAnabhedavarNanam samayairvAdarakAyayogaM ca sarvathA niruNaddhi, ladedaM sUkSmakriyA'pratipAtidhyAnamupakramate // 3 // tatra zvAsocchvAsasvarUpaM sUkSmamapi kAyayoga nirudhya ayogitvaM prApya zailezImavasthAM pratipadyate, madhyamakAlena 'a i u R la' ityevaMrUpaM paJcaladhvakSaroccAraNasamakAlasthitikaM samucchinnakriyamanivarti dhyAnamanubhavati // 4 // dazavaikAlikasUtrasyAcAramaNimaJjUSATIkAyAmasmAbhiH savistaraM zuklavyAnavarNanaM kRtam , atastato'vagantavyam / tathA-tat zukladhyAnaM catuSpratyavatAraM prajJatam / 'sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA' zuklasya khalu dhyAnasya catvAri lakSaNAni prajJaptAni / 'taM jahA' tayathA gugahInakAyayoga ko pratisamaya meM nirodha karatA huA asaMkhyAtasamayapramANakAla meM bAdarakAyayoga kA sarvathA nirodha kara detA hai, taba jAkara ise sUkSmakriya-apratipAtinAmaka zukladhyAna kI prApti hotI hai, yaha sUkSmakriya-apratipAtinAmaka tIsarA bheda hai|3| isa avasthAmeM zvAsocchyAsarUpa sUkSmakAyayogakA bhI nirodha kara, ayogi-avasthA ko prApta ho, zailezI avasthA ko prApta kara letA hai, vahAM 'a i u R lu' ina pAMca laghu akSaroM ke madhyama kAla se uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane samaya taka vahAM Thahara kara samucchinnakriya-anivarttinAmaka zukladhyAnakA anubhava karatA hai / 4 / isa zukladhyAna kA vizeSa vistArapUrvaka varNana dazavaikAlika sUtra ke cauthe adhyayana kI 'AcAramaNimaMjUSA' nAmakI TIkA meM likhA gayA hai, ataH vizeSArthI ko isakA vizeSa varNana vahAM se dekha lenA cAhiye / (mukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA) isa zukladhyAna ke cAra lakSaNa haiM; (taM jahA) ve isa prakAra haiM-(vivege) viveka-deha se AtmAko karatAM asaMkhyAtasamayapramANu kALe bAdarakAyegane sarvathA nirodha karI de che, tyAre tene sUkSmakriya-apratipAti nAmaka zukaladhyAnanI prApti thAya cha. mA sUkSbhaDiya-mapratipAti nAme trIle 42 cha. (3) te avasthAmAM zvAsocchavAsarUpa sUkSmakAyegane paNa nirodha karI, ayogiavasthAne prApta thaI, zailezI avasthAne prApta karI le che. tyAM ja rU3 = $ A pAMca laghu akSaranuM madhyamakAlathI uccAraNa karavAmAM jeTalo samaya lAge teTalA samayasudhI kAIne samuchinnakriya-anivarti nAmaka zukaladhyAnane anubhava kare che (4). A zukladhyAnanuM vizeSa vistArapUrvaka varNana dazavaikAlikasUtranA cothA adhyayananI AcAramaNimaMjUSA nAmanI TIkAmAM lakhavAmAM AvyuM che. tethI vizeSa jANavAvALAne mATe tenuM vizeSa varNana tyAMthI joI levuM joIe. * (sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paNNattA) 2zusadhyAnanA yAra sakSA) 2. (taM jahA) te nyAre che-(vivege) viva4-heDathImAtmAne hoto , Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 aupapAtikasUtre cattAri lakkhaNA paNNattA; taM jahA-vivege 1, viussagge 2, avvahe 3, asammohe 4 / sukkassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA, taM jahA-khaMtI 1, muttI 2, ajave 3, maddave 4 / sukkassa 'vivege vivekaH-pRthakkaraNaM,sa ca pRthakkAraH-dehAdAtmano buddhyA vivecanam ||1||'viussgge' vyutsargaH-nissaGgatayA dehopadhityAgaH // 2 // 'abahe ' avyatham-devAdyupasargajanitaM bhayaM vyathA-tayA rahitam // 3 // 'asaMmohe' asaMmohaH-devamAyAjanitasya mUDhatvasya niSedhaH // 4 // 'mukkassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA' zuklasya khalu dhyAnasya catvAryAlambanAni prajJaptAni; 'taM jahA' tadyathA-' khaMtI' kSAntiH-parakRtA'pakArasahanam // 1 // 'muttI' muktiH-nirlobhatA // 2 // 'ajave' ArjavaM-saralatA // 3 // 'maddave' mArdavaM--mRdutA // 4 // 'mukkassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo' zuklasya bhinna jAnanA 1 / (viussagge) vyutsarga-deha tathA upadhi kA parityAga karanA 2 / (avvahe) avyatha-vyathArahita honA-devAdikRta upasargajanita bhaya kA nAma vyathA hai, isase rahita kA nAma avyatha hai, arthAt-devAdikRta upasargoM kA nizcala bhAvase sahana karanA 3 / (asaMmohe) asaMmoha-moharahita honA-devAdika dvArA pradarzita mAyAkI ora AkRSTa nahIM honA 4 / (sukkassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA) zukladhyAna ke cAra AlaMbana haiM, (taM jahA) ve isa prakAra haiM-(khaMtI) kSAnti-parakRta apakAra kA sahana karanA 1, (muttI) mukti-lobhakA parityAga karanA 2, (ajave) Ajaiva-citta meM saralatA rakhanA 3, aura (madave) mArdava guNakA honA 4 / (mukkassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo) zukladhyAna kI cAra anuprekSA haiM; (taM jahA) ve ye haiM-(avAyANuppehA) apAyAnuprekSA(viussagge) vyutsarga-heDa tathA upadhinI parityAga 42vo, (avvahe) mdhyy-vythaarahita hovuM-devAdita upasargathI thayela bhayanuM nAma vyathA che, tenAthI rahitanuM nAma avyartha che, arthAta-devAdikathI karAela upasargone nizcaLa bhAvathI sahana karavAM. (asaMmohe) asabhA-moDaDita ya-hevAdviArA prazita bhAyA ta25 24Q 8. (sukkassa Na jhANassa cattAri AlaMbaNA paNNattA) zusadhyAnanA yA2 mApana cha; (taM jahA) te mA prAre cha-(khaMtI) kSAnti-bhItaye 428 25542ne sahana 423 / , (muttI) bhusti-valanI parityAga 42 / , (ajjave) mAva-cittamA saratA rAmavI, ane (maddave) bhAI-bhRtA guNa thaj. (sukkassa NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo) zusadhyAnanI yA2 manuprekSA cha; (taM jahA) te 2 // cha (avAyANuppehA) Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 30 dhyAnabhedavarNanam NaM jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo; taM jahA-avAyANuppehA 1 asubhANuppehA 2 aNaMtavattiyANuppehA 3 vipariNAmANuppehA 4 / se taM jhaanne|| sU0 30 // khalu dhyAnasya catasro'nuprekSAH prajJaptAH; 'taM jahA' tadyathA-' avAyANuppehA' apAyAnuprekSA-apAyAnAM prANAtipAtAdyAsravadvArajanitAnAm anarthAnAmanucintanam // 1 // 'asubhANuppehA' azubhAnuprekSA-saMsArasyaiva azubhasvarUpatayA'nucintanam ||2||'annNtvttiyaannuppehaa' anantavRttitA'nuprekSA-anantavRttitA tailikacakrayojitasya vRSasya mArgA'navasAnavatkadApyasamAptizIlatA tasyA anuprekSA-anucintanam // 3 // 'vipariNAmANuppehA' vipariNAmAnuprekSAutpAdavyayadhrauvyasvabhAvAnAM padArthAnAM yo vipariNAmaH-pratikSaNaM navanavaparyAyarUpaH tasyAnu cintanam // 4 // ' se taM jhANe' tadetad dhyAnam // sU0 30 // apAyoM kA arthAt prANAtipAtAdika pApa, jo karmoM ke Asrava ke liye dvAra jaise haiM unase janita anarthoM kA bAraMbAra vicAra karanA so apAyAnuprekSA hai 1 / (asubhANuppehA) azubhAnuprekSA-saMsAra svayaM azubhasvarUpa hai, aisA vAraMvAra vicAra karanA so azubhAnuprekSA hai 2 / (aNaMtavattiyANuppehA) anantavartitAnuprekSA-bhavaparaMparA kI anaMtavRtti kA vicAra karanA, arthAt jisa prakAra telI kA baila kolhU meM jotA jAne para cakkara kATatA hai usI prakAra isa jIva ke bhI, jabataka yaha saMsAra meM rahatA hai tabataka isake bhramaNa kI kabhI bhI samApti nahIM hotI hai, isa prakAra kA anucintana karanA anaMtavartitAnuprekSA hai 3 / (vipariNAmANuppehA) vipariNAmAnuprekSA-pratyeka dravya, utpAda, vyaya evaM dhrauvya svabhAvavAle haiM, ataH vastu pratisamaya apAyAnuprekSA--apAyone arthAtu-prANAtipAtAdika pApa je karmonA Asavane mATe dvAra jevAM che temanAthI thatA anarthono vAraMvAra vicAra kare te sapAyAnuprekSA cha. (asubhANuppehA) azumAnuprekSA-sasA2 pote azubha-135 cha, sevA pAraMvAra vicAra 423 te 2mazumAnuprekSA che. (aNaMtavattiyANuppehA) anaMtavattitAnuprekSA-bhavaparaMparAnI anaMtavRttitAno vicAra karavo, arthAt jevI rIte ghAMcIne baLada ghANImAM joDAIne cakkare-(ATha) pharyA kare che evI rIte A jIva paNa jyAM sudhI saMsAramAM rahe che tyAM sudhI tenA bramaNanI kadI paNa samApti thatI nathI, e prakAranuM anuciMtana karavuM te anaMtaptitaanu prekSA cha. (vipariNAmANuppehA) viparibhAnuprekSA-pratye dravya utpAda, vyaya temaja dhrauvya svabhAvavALAM che, tethI haravakhata vastu pariNamana Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 aupapAtikasUtre mUlam-se kiM taM viussagge ? viussagge duvihe paNNatte; taM jahA-1 davvaviussagge, 2' bhAvaviussagge ya / se kiM taM davvaviussagge ? davvaviusagge caubbihe paNNate, taM jahA-1 sarIra ___TIkA-AbhyantaratapasaH SaSThabhedamAha-' se kiM taM viussagge' atha ko'sau vyutsargaH ? vyutsargaH kiMsvarUpaH katividhazceti praznaH / vyutsargaH-vi-vizeSeNa, ut-utkRSTabhAvanayA sargaH tyAgaH / 'viussagge duvihe paNNatte' vyutsagoM dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA' tadyathA 1-davaviussagge' dravyavyutsargaH, 2-'bhAvaviussagge' bhAvavyutsargaH / ' se kiM taM davvaviussagge ? ' atha ko'sau dravyavyutsargaH ? 'davvaviussage cauvihe paNNatte' dravyavyutsargaH-caturvidhaH prajJaptaH; 'taM jahA' tadyathA-'sarIraviussagge' zarIravyutsargaH // 1 // pariNamatI rahatI hai / isa prakAra jo cintana karanA isakA nAma vipariNAmAnuprekSA hai / (se taM jhANe) isa prakAra cAra dhyAnakA varNana huA // sU0 30 // se kiM taM viussagge' ityAdi, aba Abhyantara tapakA jo chaThA bheda vyutsarga hai usakA varNana karate haiM-(se kiM taM viussagge) vizeSa rIti se utkRSTa bhAvanApUrvaka parityAga karanA vyutsarga hai, vaha vyutsargatapa kyA-kitane prakAra kA hai ? (viussagge duvihe paNNatte) vyutsarga ke do bheda haiM; (taM jahA) ve ye haiM-(davvaviussagge bhAvaviussagge)1-dravyavyutsarga aura 2bhAvavyutsarga / ( se kiM taM davaviussagge) dravyavyutsarga kyA-kitane prakAra kA hai ? (davaviussagge caubihe paNNatte) dravyavyutsage cAra prakAra kA hai / (taM jahA) jaise karatI hoya che, eka ja rUpe kadI nathI rahetI. e prakAre je ciMtana karavuM tenuM nAma vipariNAbhAnuprekSA che. (se taM jhANe) se pramANe yA2 dhyAnanu vadhuna yu: (sU0 30) 'se kiM taM viussagge?' tyahi have sUtrakAra Abhyantara tapane je cho prakAra vyutsarga che tenuM varNana kare che-(se kiM taM viussagge) vizeSazatithI aSTabhAvanApUrva parityAga 42vo ta vyutsarga che. vyutsa ta5 TakSA prA2nu cha ? (ciussagge duvihe paNNatte) senA ne prA2 cha,-(taM jahA) te mA -( davaviussagge bhAvaviussagge ya) 1 dravyabutsarga ane 2 bhAvayutsarga. dravyabutsarga zuM-keTalA prakAranuM che ? (davvaviussagge cauvihe paNNatte) se dravyavyutsarga yAra prAnuM che. (taM jahA) Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sU. 30 vyutsargabhedavarNanam viussagge, 2 gaNaviussagge, 3 uvahiviussagge, 4 bhttpaannviussgge| se tNdvvviussgge|se kiMtaM bhAvaviussagge? bhAvaviussaggetivihe paNNatte, taM jahA-1kasAyaviussagge,2saMsAraviussa'gaNaviussagge' gaNavyutsargaH / 2 / "uvahiviussagge' upadhivyutsargaH-upadherupakaraNasya tyAgaH / 3 / 'bhattapANaviussagge' bhaktapAnavyutsargaH-annajalatyAgaH / 4 / 'se taM davvaviussagge' sa eSa dravyavyutsargaH / 'se kiM taM bhAvaviussagge' atha ko'sau bhAvavyutsargaH / 'bhAvaviussagge tivihe paNNatte' bhAvavyutsargaH trividhaH prajJaptaH; 'taM jahA' tadyathA-'kasAyaviussagge' kaSAyavyutsargaH / 1 / 'saMsAraviussagge' saMsAravyutsargaH / 2 / 'kammaviussagge' krmvyutsrgH|3| 'se kiMtaM kasAyaviussagge atha ko'sau kaSAyavyutsargaH ? 'kasAya(sarIraviussagge 1, gaNaviussagge 2, uvahiviussagge 3, bhattapANaviussagge 4) zarIravyutsarga 1, gaNavyutsarga 2, upadhivyutsarga 3, aura bhaktapAnavyutsarga 4 / inameM zarIra ke mamatva kA tyAga karanA so zarIravyutsarga hai 1 / paDimA Adi ArAdhana karane ke liye gaNa-saMpradAya se mamatvakA tyAga karanA so gagavyutsarga hai 2 / vastrAdika upadhi ke mamatva kA tyAga karanA so upadhivyutsarga hai 3 / bhojana evaM pAnI kA tyAga karanA so bhaktapAnavyutsarga hai 4 / (se taM davvaviussagge) yaha saba dravyavyutsarga hai / (se kiM taM bhAvaviussagge) bhAvavyutsarga kyA-kitane prakAra kA hai ? ( bhAvaviussagge tivihe paNNatte ) bhAvavyutsarga tIna prakAra kA hai; (taM jahA) ve prakAra ye haiM-(kasAyaviussagge 1 saMsAraviussagge2 kammaviussagge3) kapAyavyutsarga 1, saMsAravyutsarga 2, evaM karmavyutsarga 3 / (se kiM taM kasAyaviussagge) kaSAyavyutsarga kyA kitane prakArakA hai ? ( kasAya bha-(sarIraviussagge gaNaviussagge uvahiviussagge bhattapANaviussagge) shrii2vyutsarga, gaNuyutsarga, upadhivyutsarga ane bhaktapAnabutsarga. temAM zarIranA mamatvano tyAga karavo te zarIravyutsarga che. paDimA Adi ArAdhana karavA mATe gaNa-saMpradAyathI mamatvane tyAga kare te gaNavyutsarga che. vastrAdika upAdhithI mamatvane tyAga kare te upadhivyutsarga che. bhejana temaja pANIne tyA 12 te matAnavyutsa cha. 2 // yA dravyavyutsa che. (se kiM taM bhAvaviussagge) lAvalyutsaga zu-32 prA2no cha ?(bhAvaviussagge tivihe paNNatte) bhAvyutsa RY prarane cha; (taM jahA) te - prazAre cha-(kasAyaviussagge saMsAraviussagge kammaviussagge) 4Ayavyutsaga, sasA20yutsa tama bhavyutsama Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 aupapAtikasUtre gge, 3 kammavisagge / se kiM taM kasAyaviussagge, ? kasAyaviusagge cavvihe paNNatte; taM jahA ko hakasAyavi ussagge, 2 mANakasAya viussagge,3 mAyAkasAyaviussagge, 4 lohakasAyavi ussagge / setaM kasAyavisagge / se kiM taM saMsAraviussagge ? saMsAraviussagge cavvihe paNNatte; taM jahA - 1 NeraiyasaMsAravi ussagge, 2 tiri viussagge cauvi paNNatte' kaSAyavyutsargaH caturvidhaH prajJaptaH, 'taM jahA ' tadyathA- 'kohakasAyaviussage ' krodhakaSAyavyutsargaH | 1 | ' mANakasAyavistaraMge' mAnakaSAyavyutsargaH / ' mAyAkasAyaviussagge ' mAyAkaSAyavyutsargaH | 3 | 'lohaka sAyaviussage ' lobhakaSAyavyutsargaH / 4 / ' se taM kasAyaviussage ' sa eSa kaSAyavyutsargaH / ' se kiM saMsAraviussage' atha ko'sau saMsArakhyutsargaH : 'saMsAraviussagge cauvvihe paNNatte saMsAravyutsargaH caturvidhaH prajJaptaH, 'taM jahA ' tadyathA - ' NeraiyasaMsAra viussagge ' nairayikasaMsAravyutsargaH / 1 / ' tiriya saMsAraviussagge' tiryaksaMsAravyutsargaH | 2 | ' maNuyasaMsAraviu viussagge cauvhei paNNatte) kaSAyavyutsarga cAra prakArakA hai / ( taM jahA ) ve cAra prakAra ye haiM- ( kohakasAyavisagge 1, mANakasAyaviussagge 2, mAyAkasAya viussagge 3. lohakasAyaviussagge 4) krodhakaSAyavyutsarga 1, mAnakaSAyavyutsarga 2, mAyAkaSAyanyutsarga 3 evaM lobhakaSAyavyutsarga 4 / (se taM kasAyavisagge) ina krodhAdi cAra kaSAyoMkA parityAga karanA yaha kaSAyavyutsarga hai / (se kiM taM saMsAra viussagge) sAruyutsarga kyA- kitane prakAra kA hai ? (saMsAraviussagge cauvvihe paNNatte) saMsAravyutsarga cAra prakAra kA hai, (taM jahA) ve cAra prakAra ye haiM-(NeraiyasaMsAraviussagge 1 tiriyasaMsAraviussagge 2 maNuyasaMsAraviussa ( se kiM taM kasAyaviussagge) uSAyavyutsarga DeTA prahArano che ? ( kasAyavisa cavihe paNNatte) uSAyavyutsarga yAra aArano che (taM jahA ) bha- (kohakasAyaviussagge mANakasAyaviussagge mAyAkasAyaviussage lohakasAyaviurasage) adha- . kaSAyavyutsa, mAnakaSAyavyutsaga, mAyAkaSAyajyusa, temaja leAbhakaSAyavyutsaga (setaM kasAyavisagge) me dhAhi yAreya uSAyAno parityAga va te yA uSAyavyutsarga che. (se kiM taM saMsAraviussagge) saMsArabhyutsarga DeTA praarane che ? (saMsAraviussagge cauvvihe paNNatte) saMsArabhyutsarga aura prAra! che, (taM jahA) te yAra prAramA che - (raiya saMsAra viussagge tiriyasaMsAraviussagge maNuyasaMsAravisagge Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA sU. 30 vyutsargabhedavarNanam yasaMsAraviussagge, 3 maNuyamaMsAraviussagge, 4 devsNsaarviussgge| se taM sNsaarviussgge| se kiM taM kammaviussagge ? kammaviussagge avihe paNNatte; taM jahA, 1 NANAvaraNijakammaviussagge,2darisaNAvaraNijakammaviussagge,3 veyaNijjakammaviussage, 4 mohaNijakammaviussagge, 5Aukammaviussagge,6NAmakammaviussagge 7,goyakammaviussagge 8 aNtraaykmmviussgge| se taM kmmviussgge| se taM bhAvaviussagge // sU0 30 // ssagge' manujasaMsAravyutsargaH / / 'devasaMsAraviussagge' devasaMsAravyutsargaH / / 'se taM saMsAraviussagge' sa eSa saMsArakhyutsargaH / 'se kiM taM kammaviussagge' atha ko'sau karmavyutsargaH: 'kamnaviussagge aTTavihe paNNatte' karmavyutsargaH aSTavidhaH prajJaptaH / 'taM jahA' tadyathA-'NANAvaraNijjakammaviussagge' jJAnAvaraNIyakarmavyutsargaH / 1 / 'darisiNAvaraNijjakammaviussagge' darzanA'varaNIyakarmavyutsargaH / 2 / 'veyaNijjakammaviussage' vedanIyakarmavyutsargaH / / 'mohaNijjakammaviussagge' mohanIyakarmage3, devasaMsAraviumsagge 4) nairathika sAravyutsarga, tiryakalasAravyutsarga, manujasaMsAravyutsarga, evaM deva sAgvyutsarga, (se taM saMsAraviumsage) isa prakAra cAragatirUpa saMsAra kA yaha vyutsarga (parityAga) "sAravyutsarga hai| (se kiM taM kammaviussagge) karmavyutsarga kyA-kitane prakAra kA hai| (kammaviussagge aTTavihe paNNatte) nisameM ATha prakAra ke karmokA vyutsarga-parityAga ho vaha karmavyutsarga ATha prakAra kA hai; (taM jahA) jaise (NANAvaraNijjakammaviussagge 1,darisaNAvaraNijakammaviussagge 2,veyaNijjakammaviussagge 3,mohaNijjakammaviussagge devasaMsAraviussagge) naiyi4 sA2vyutsarga, tisa sA2yutsarga, manusaMsA2vyutsarga tebha vasa sA2vyutsarga, (se taM saMsAraviussagge) se mAre cAreya gatirUpa saMsArane A vyutsarga (parityAga) te saMsArabyutsarga che. (se kiM taM kammaviussagge) bhavyutsA 42nI cha ? (kammaviussagge avihe paNNatte) mA pATheya nA bhanivyutsA-parityAga taya cha / 2 / bhavyutsa 2213 54aarne| cha; (taM jahA) hebha-(NANAvaraNijjakammaviussagge, darisaNAvaraNijjakammAviussagge, veyaNijjakammaviussagge, mohaNi Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasutre mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave aNagArA bhagavaMto appegaiyA AyAradharA vyutsargaH / 4 / 'Aukammaviussagge' aayusskrmvyutsrgH||5| 'NAmakammaviussagge' nAmakarmavyutsargaH / 6 / 'goyakammaviussagge' gotrakarmavyutsargaH / / * aMtarAyakammaviussagge' antarAyakarmavyutsargaH / 8 / 'se taM kammaviussagga' sa eSa karmavyutsargaH, 'se taM bhAvaviussagge' sa eSa bhAvavyutsargaH / itthamanazanAdibhedena SaDvidhaM bAhyaM prAyazcittAdibhedena SaDvidhamAbhyantaraM ca tapo vyAkhyAtam // sU0 30 // TIkA- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'bahave aNagArA bhagavaMto' bahavo'nagArA bhagavantaH-varNitAH punarvarNyamAnAH ziSmA 4, Aukammaviussagge 5, NAmakammaviussagge 6, goyakammaviussagge, 7 aMtarAyakammaviussagge 8) jJAnAvaraNIyakarmavyutsarga 1, darzanAvaraNIyakarmavyutsarga 2, vedanIyakarmavyutsarga 3, mohanIyakarmavyutsarga 4, Ayukarmavyutsarga 5, nAmakarmavyutsarga 6, gotrakarmavyutsarga 7, evaM aMtarAyakarmavyutsarga 8, (se taM bhAvaviussagge) ye saba bhAvavyutsarga haiM / isa taraha yahAM taka anazanAdika ke bheda se chaha prakAra bAhyatapa kA aura prAyazcitta Adi ke bheda se chaha prakAra AbhyaMtara tapa kA varNana huA // sU0 30 // 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla aura usa samaya (samaNamsa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu ke, jo (bahave aNagArA bhagavaMto) bahuta jjakammaviussagge, Aukammaviussagge, NAmakammaviussagge, goyakammaviussagge, aMtarAyakammaviussage) jJAnAvaraNIya bhavyutsarga, zanAvaraNIya bhavyutsarga, vedanIyakarmavyutsarga, mehanIya karmavyutsarga, AyukarmavyutsarganAmakarma vyutsarga, gotrabhavyutsa tabha04 matazaya bhavyutsarga, (se taM kammaviussagge) mA 42 mA bhavyutsA 24 rano cha. (se taM bhAvaviussagge) se mayA bhAvavyutsarga che. e rIte ahIM sudhI anazana AdinA bhedathI cha prakAranAM bAhAtapanuM ane prAyazcitta AdinA bhedathI cha prakAranAM AtyaMtara tapanuM varNana yu. (sU0 30) / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tyAhi. (teNaM ka leNa teNaM samaeNaM) te 4 mane te sabhaye (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrabhA bhagavAn mahAvIra prabhunAre (bahave aNagArA bhagavaMto) ghr| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 pIyUSavarSiNI TIkA sU. 31 mahAvIrasvAmi ziSyavarNanam jAva vivAgasuyadharA tattha tattha tahiM tahiM dese dese gacchAgacchi gummAgummi phaDDAphaDhei appegaiyA vAyaMti, appegaiyA paDibahusaMkhyakA Asan, teSu ziSyeSu 'appegaiyA' apyekake kecit-'AyAradharA jAva vivAgasuyadharA' AcAradharA yAvad vipAkazrutadharAH-AcArAGgAdi-vipAkAnta-sarvazrutadhAriNaH, ime pUrvaM varNitAH, 'tattha tattha tahi tahi dese dese' tatra tatra tasmin tasmin deze deze-atra vIpsayA sthAnabAhulyakathanAtsAdhUnAmadhikatA apratibandhavicaraNaM ca sUcitam , tathA bahavo bahuvidhagrAmanagaravanAdiSu gatA iti ca gmyte| 'gacchAgacchi' gacchAgacchi-ekAcAryaparivAro gacchaH-gacchena gacchena vibhajya vAcanAdikaM pravRttam, iti vigrahe 'tatra tenedamiti sarUpe' ityanena gacchAgacchi, ityasya sAdhutvam / evaM 'gummAgummi' gulmAgulmi-gulma gacchakabhAgaH, gulmena gulmena vibhajya idaM vAcanAdikaM pravRttamiti gulmAgulmi / 'phaDDAphaDiM' phaDDakAphaDDaki-phaDakaM laghutaro gacchakabhAgaH, phaDakena phaDakena vibhajyedaM vAcanAdikaM pravRttam , ityarthe phaDDakAphaDDaki-eSu prayogeSu samAse kRte pUrvapadasya dIrghaH samAsAnta ic-prtyyshc| 'appegaiyA vAyaMti' apyekake se anagAra bhagavaMta the, unameM (appegaiyA) kitaneka (AyAradharA jAva vivAgasuyadharA) AcArAMgasUtra ke dhAraka the, 'yAvat' zabda se kitaneka sUtrakRtAGga se lekara praznavyAkaraNa paryanta sUtroM meM se eka 2 sUtra ke dhAraka the aura kitaneka vipAkazruta ke dhAraka the, upalakSaNase kitaneka sabake bhI dhAraka the| (tattha tattha tahi tahi dese dese) ve usI bagIce meM bhinna 2 jagaha para (gacchAgacchi) gaccha gaccharUpa meM vibhakta hokara, (gummAgummi) gaccha ke eka 2 bhAga meM vibhakta hokara (phaDDApharDi) phuTakara phuTakara rUpa meM vibhakta hokara virAjate the / inameM se (appegaiyA vAyaMti) kitaneka sUtra kI vAcanA pradAna karate the-sUtra paDhAte manAra sAta tA; tabhanAbhA (appegaiyA) 23 (AyAradharA jAva vivAgasuyadharA) mAyA sUtranA thA24 tA, 'yAvat 204thI sA sUtratainthA laIne praznavyAkaraNa sudhInA sUtromAMthI eka eka sUtranA dhAraka hatA, ane keTalAka vipAsUtranA thA24 Cal, SANYthI TA mayA sUtrAnA dhA24 tA. (tattha tattha tahiM tahiM dese dese) te mAyAmA nuhI nahI cyAle (gacchAgacchi) 27 gacha35mA viast ne, (gummAgummi) gachana se bhAgamA vibhata ne (phaDDAphaDiM) TA-chapAya 35mA vimata ne vizavdi . temanAmAMthA (appegaiyA vAyati) 324 sUtranI vAyanA mAtA -sUtra lAvatA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 aupapAtikasUtre pucchaMti, appegaiyA pariyati, appegaiyA aNuppehaMti, appegaiyA akkhevaNIo vikkhevaNIo saMveyaNIo NivveyaNIo vAcayanti-sUtravAcanAM dadate-gacchaikadezaM gagA'vacchedakAdhiSThitaM vidhAya sUtravAcanAM vAcayanti / 'appegaiyA paDipucchati' apyekake pratipRcchanti-sUtrArthoM pRcchanti, 'appegaiyA pariyati ' apyekake parivartayanti-sUtrArtho punaHpunarabhyasyanti / 'appegaiyA aNuppehaMti' apyekake anuprekSante paricintayanti / 'appegaiyA akkhevaNIo vikkhevaNIo saMveyaNIo NivveyaNIo bahuvihAo kahAo kahaMti' apyekake AkSepaNIH vikSepaNIH saMvedinIH nirvedinIrbahuvidhAH kathAH kathayanti; mohAdapanIya tattvaM prati AkSipyate AkRSyate prANI yAbhistA AkSepaNyastAH- kathA ' ityasya vizeSaNam / vikSepaNI:-vikSipyate kumArge prasaktaH prANI kumArgApRthak kriyate yAbhistAH vikssepnnystaaH| saMvedinI:-saMvedyate mokSasukhAbhilASaH kriyate yAbhistAH / nirvedinI:-nirvedyate saMsAgad nirviSNo the, (appegaiyA) kitaneka (paDipucchaMti) sUtra aura artha ko pUchate the, (appegaiyA) kitaneka (pariyaTRti) sUtra aura artha kI AvRtti karate the, (appegaiyA) kitaneka (aNuppehaMti) sUtra-artha kI anuprekSA-paricintana karate the, (appegaiyA ) kitaneka (akkhevaNIo 1, vikkhevaNIo 2, saMveyaNIo 3, NivveyaNIo4, bahuvihAo kahAo kahaMti) AkSepaNI, vikSepaNI, saMvedinI, aura nirvedinI, ina aneka prakAra kI kathAoM ko kahate the / moha se dUra karAkara prANI jisa kathA ke dvArA tattva ke prati AkRSTa kiyA jAtA hai usa kathA kA nAma 'AkSepaNI kathA' hai 1, kumArga meM rata prANI jisa kathA se usa kumArga kI ora se pRthak kiyA jAtA hai usa kathA kA nAma 'vikSepaNI kathA' hai 2, DatA, (appegaiyA) 32sA (paDipucchati) sUtra tathA artha pUchatA DA. (appegaiyA) 2 (pariyaTRti) sUtra tathA mathanI yAvRtti 42 // tA. (appegaiyA) 2 ( aNuppehaMti) sUtra-mathanI manuprekSA-parithitana 42 // tA. (appegaiyA) 84 (akkhevaNIo, vikkhevaNIo, saMveyaNIo - Nivve. yaNIo, bahuvihAo kahAo kahaMti ) mA57, vikSe57, saMvahanI, mane nirvedanI, e prakAre aneka prakAranI kathAo karatA hatA. mehathI dUra karIne je kathA tattvanA tarapha AkarSaNa kare che te kathAnuM nAma "AkSepaNI kathA" che. kumArgamAM magna thayelA prANIne je kathAthI te kumArga taraphathI judo karAvAya te kathAnuM nAma "vikSepaNI kathA" che. je kathA sAMbhaLavAthI prANI Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 31 mahAvIrasvAmi ziSyavarNanam 309 bahuvihAo kahAo kahaMti appegaiyA uDDhajANU ahosirA jhANako ho gayA saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti // sU0 31 // =vairAgyavAn vidhIyate yAbhistAH; etAdRzIH bahuvidhAH kathAH kathayanti=zrAvayanti / yA vividhAH kathAH zRNvan zrotA mohaM parityajya tattvaM prati AkSipto bhavati, tathA vikSiptaH kumArgatrimukho bhavati, evaM saMvedanIyaH =mokSasukhAbhilASI, nirviNNaH - saMsArAdudvigno bhavati / 'appegaiyA uDDhajANU ahosirA' apyekake UrdhvajAnavaH, adhaH zirasaH = adhomukhA - nordhvaM tiryag vA dattadRSTayaH ' jhANakoTThovagayA ' dhyAnakoSTopagatAH - dhyAnarUpo yaH koSThastamupagatAH, saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayanto viharanti / sU0 31 // jisa kathA ke sunane se prANI mokSasukha kI abhilASAvAlA bana jAtA hai usa kathA kA nAma ' saMvedanI kathA ' hai 3, jisa kathA ke sunane se prANI saMsAra se virakta ho jAtA hai usa kathA kA nAma ' nivedanI kathA ' hai 4 / ina kathAoM kA sunane vAlA zrotA moha kA parityAga kara tattva ke prati AkRSTa hotA hai, kumArga se vimukha hotA hai, mokSa sukhakA abhilASI hotA hai aura nirviNNa- saMsArase - udvigna hotA hai / (appegaiyA uDDhajANU ahosirA jhANakoTThovagayA saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti ) kitaneka munijana donoM ghuTanoM ko U~cA kara nIce mastaka kiye hue - mAthA jhukAye hue- dhyAnarUpI koSTha meM prApta the / isa prakAra saMyama aura tapase apanI AtmA ko bhAvita karate hue sAdhugaNa vicara rahe the || sU0 31 // meAkSanA sukha mATe abhilASAvALA bane che te kathAnu nAma savedanI sthA che, je kayA sAMbhaLavAthI prANI saMsArathI virakta thAya che te kathAnu nAma 'nivedyanI kathA ' che. A kathAonA sAMbhaLanAra zrotA mAhanA parityAga karIne tattvanA tarapha AkarSita thAya che, kumArgathI vimukha thAya che, meAkSanA sukhanA abhilASavALA thAya che ane saMsArathI nirviSNuudvign thAya che. (appegaiyA uDajANU ahosirA jhANakoTThovagayA saMjameNa tavasA apANa bhAvemANA viharaMti ) DeTalA munibhna bhanne ghuTo yA rANI, mAthuM nIce rAkhI-mAthuM nIce karIne- dhyAnarUpI kAThAmAM prApta hatA. e prakAre saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA sAdhugaNa vicaratA hatA. (sU0 31). Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra - mUlam-saMsArabhaubiggA bhIyA jammaNa-jara-maraNagaMbhIra-dukkha-pakkhubhiya-paura-salilaM saMjoga-vioga-vIi TIkA-bhagavataH zrImahAvIrasvAmino'nagArAH punaH kIdRzAH? ityAha-saMsArabhauviggA' ityAdi / saMsArabhayodvignAH-caturgatibhramaNalakSaNasaMsArabhayAdudvignAH vyAkulAH, 'kenopAyena saMsArasAgarAt tariSyAmaH' iticintAjAla kulA ityarthaH / ata eva 'bhIyA'-bhItAH = bhayayuktAH, asya tarantItyatrAnvayaH / sUtrakAraH saMsArasAgaraM varNayati-'jammaNa-jara-maraNakaraNa-gaMbhIra-dukkha-pakkhubbhiya-paura-salila' janma-jarA-maraNa-karaNa-gambhIra-duHkha-prakSubhitapracura-salilam-janmajarAmaraNAnyeva karaNAni-sAdhanAni yasya tat tathA, tadeva gambhIraduHkhaM pragADhaduHkhaM, tadeva prakSubhitaM pracalitam , pracura=vipulaM salilaM jalaM yasmin sa janmajarA-maraNa-karaNa-gambhIra-duHkha-prakSubhita-pracurasalilastaM, punaH kIdRzaM saMsArasAgaram ? ityA 'saMsArabhauvviggA' ityaadi| bhagavAn mahAvIra ke anagAra aura bhI kaise the ? isa bAtako prakaTa karane ke liye sUtrakAra isa sUtrakI prarUpaNA karate hue kahate haiM ki bhagavAn mahAvIra svAmI ke ye anagAra (saMsArabhauvviggA) caturgati meM bhramaNa karane rUpa saMsAra ke bhaya se udvigna the, 'kisa upAya se hama loga isa athAha saMsArasAgara se pAra hoMge' isa prakAra kA cintavana sarvadA karate rahate the / (bhIyA) isaliye ye saMsArabhIru the / aba yahAM se yaha saMsArasAgara kaisA hai? isa bAta ko nIce likhita vizeSaNoM dvArA sUtrakAra spaSTa karate haiM-(jammaNa-jara-maraNa karaNa-gaMbhIra-dukkha-pakkhubhiya-paurasalilaM) janma, jarA aura maraNa, ye hI jisake sAdhana haiM aisA pragADha duHkha hI jisameM uchalatA huA agAdha jala bharA huA hai, tathA 'saMsArabhaubviggA' tyAhi.. bhagavAna mahAvIranA anugAra pharI paNa kevA hatA? te vAtane prakaTa karavA sUtrakAra A sUtranI prarUpaNa karatAM kahe che ke-bhagavAna mahAvIra svAmInA te mn||2 (saMsArabhauvviggA) yatutimA bhrama 4211 // 35 saMsAranA bhayathI udvigna hatA, "kayA upAyathI ame A agAdha saMsArasAgarathI pAra tha' se prA2nu thitavana sh| 4aa 42tA utA. (bhIyA) methI tes| saMsArabhIrU hatA. have ahIMthI A saMsArasAgara kevo che? te vAta nIce sameta vishessnne| dvArA sUtradhAra spaSTa 42 cha-(jammaNa-jara-maraNa-karaNa-gaMbhIradukkha-pakkhubbhiya-paurasalilaM) 4bha, 42 // mane bha29, se 12i sAdhana cha evAM pragADha duHkha ja jemAM vistArathI uchaLatA pANInA jema bharelAM che. tathA Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sU. 31 mahAvIrasvAmi ziSyavarNanam / ciMtA-pasaMga-pasariya-baha-dhaMdha-mahalla-viula-kallola-kaluNavilaviya-lobha-kalakalaMta-bolabahulaM avamANaNa-pheNa-tivvakAGkSAyAmAha-'saMjoga-vioga-vIi-ciMtA-pasaMga-pasariya vaha-baMdha-mahalla-viula-kallolakaluNa-vilaviya-lobha-kalakalaMta-bola-bahulaM' saMyoga-viyoga-vIci-cintAprasaGga-prasRtavadha-bandha-mahAvipula-kallola-karuNa-vilapita-lobha-kalakalAyamAna-bola-(dhvani)-bahulam-saMyogaviyogAH apriyazabdAdisaMyoga-priyazabdAdiviyogA eva vIcayaH=taraGgA yatra sAgare sa saMyogaviyogavIciH, cintAprasaGgaH-punaHpunazcintAprAptiH sa eva prasRtaM prasaraNaM yasya sa tathA, vadhAH=hananAni, bandhAH saMyamanAni, ta eva mahAnto-dIrghAH, vipulAH vistIrNAH kallolAH-mahormayo yatra sa vadhabandhamahAvipulakallolaH, karuNAni karuNarasajanakAni vilapitAni=vilApavacanAni, lobhAH lobhasambhUtA''krozAzca ta eva kalakalAyamAnA bolAH dhvanayo bahulA yatra sa tathA, tataH saMyogaviyoga cizcAsau cintAprasaGgaprasRtazca tathA vadhabandhamahAvipulakallolazcAsau karuNavilapitalobhakalakalabolabahulazca sa tathA, taM tAdRzaM; saMyogAditaragataraGgitaM cintAvistIrNa vadhabandhakallolaM krunnvilaaplobhsNbhuutaakroshprcnnddnaadnaaditmityrthH| punaH kathambhUtam ? 'avamANaNapheNativvakhiMsaNapulaMpulappabhUyarogaveyaNaparibhavaviNivAya(saMjoga-vioga-cIi-ciMtApasaMga-pasariya-vaha-baMdha-mahalla-viula-kallola-kaluNa-vilaviya-lobha-kalakalaMta-bola-bahulaM) saMyoga=amanojJa zabdAdikoM kA saMbaMdha, viyoga manojJa zabdAdikoMkA abhAva, ye jisameM vIci kallola haiM, cintA jisakA vistAra hai, vadha evaM baMdhana hI jisameM vistRta taraMgeM haiM, karuNArasajanaka vilApavacana evaM lobha se saMbhUta Akrozavacana, ye do jisakI bahula kalakalAyamAna dhvaniyAM haiM-garjanA haiM, (avamANaNa-pheNa-tivya-khiMsaNa-pulaMpulappabhUya-rogaveyaNa-paribhava-viNivAya-pharusa-dharisaNA-samAvaDiya-kaDhiNa-kamma-pattharataraMga-raMgaMta-niccamaccubhaya-toyapaTuM) apamAna hI jisameM phenarAzi hai| duHsahaniMdA, nira(saMjoga-vioga-vIi-ciMtApasaMga-pasariya vaha-baMdha-mahalla-viula-kallola-kaluNa-vilaviyalobha-kalakalaMta-bola-bahulaM) sayoga-manane na game tevA za6 mahinA saMbaMdha, manane game tevA zabda Adikene viyega, e jemAM vIci-lahere che, ciMtA jene vistAra che, vadha temaja baMdhana ja jemAM meTAM majA che, karUNArasajanaka vilApavacana temaja lobhathI utpanna thayela Akroza vacana se se nI bhoTarI 414sATa pani chAnA cha, (avamANaNa-pheNa-tivvakhisaNa-pulaMpula-ppabhUya-rogaveyaNa-paribhava-viNivAya-pharusa - dharisaNA - samAvaDiyakaDhiNa-kamma-patthara-taraMga-raMgata-niccamaccubhaya-toyapaDhe) 215mAna 4 mA zagunA Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre khiMsaNa-pulaMpula (paluMpaNa)-ppabhUyaroga-veyaNa-paribhava-viNivAyapharusa-dharisaNA-samAvaDiya-kaDhiga-kamma-patthara-taraMga -raMgaMtaniccamaccubhayatoyapaTuM kasAya-pAyAla-saMkulaM bhavasayasahassapharusadharisaNAsamAvaDiyakaThiNakammapattharataraMgaraMgatamacubhayatoyapaDhe' apamAnana-phenatIva-khiMsana-pulampula-prabhUta-roga-vedanA-paribhava-vinipAta-paruSa-dharSagA-samApatita-kaThinakarmaprastara-taraGga-raGgannityamRtyubhaya-toyapRSTham-apamAnanameva pheno yatra so'vamAnanaphenaH, tathA tIvakhiMsanam duHsahanindA, pulampulaprabhUtA nirantarasamutpannA yA rogavedanAH paribhavAH anAdarAH, vinipAtAH=nAzAH, athavA paribhavavinipAtaH-paribhavaH parAbhavaH parAjayo hAnirvA, tasya vinipAtaH prAptiH paruSadharSaNAH-niSThuravacananirbhartsanAni, tathA samApannAnibaddhAni yAni kaThinAni kaThorodayAni karmANi=jJAnA''varaNIyAdIni, etAnyeva prastarAH -pASANAstaiH kRtvA tatsaMghaTTanaM prApya samutthitaiH, taraGgaiH, riGgat-pracalat , nityaM dhruvaM yanmRtyubhayaM-maraNabhItiH tadeva toyapRSThaM jaloparitanabhAgo yatra sa tathA tAdRzam ; punaH kIdRzaM 'kasAyapAyAlasaMkulaM' kaSAyapAtAlasaGkulam-kaSAyA eva pAtAlAH=pAtAlakalazAH-adhastalAni taiH saGkula:-vyAptastam / 'bhavasayasahassa-kalusa-jala-saMcayaM zavazatasahasrakaluSajalasaJcayam - bhavazatasaha ntara samutpanna rogavedanA, parAbhava, vinipAta-vinAza, athavA parAbhava kI prApti, niSThura vacana, apamAna ke vacana, evaM kaThora udayavAle saMcita jJAnAvaraNIya Adi ATha karma, ye hI jisameM pASANa haiM, aura ina pASANoM ke saMghaTana se aneka prakAra kI AdhivyAdhirUpa taraGge utpanna hotI haiM, ina taraMgoM dvArA calAyamAna avazyaMbhAvI mRtyubhaya hI jisameM toyapRSTha-jala kA uparitanabhAga hai, aisA yaha saMsArasAgara hai| tathA yaha (kasAya-pAyAlasaMkulaM) kaSAyarUpa pAtAlakalazoM se vyApta hai| (bhava-sayasahassa-kalusa-jala-saMcayaM) lAkhoM DhagA35 cha, husaDa nihA, nirata2 thatI rogahanA, parAma, vinipaatvinAza, athavA parAbhavanI prApti, niSphara vacana, apamAnanAM vacana, temaja kaThora udayavALAM saMcita jJAnAvaraNIya Adi ATha karmo, e ja jemAM pASANa (khaDako) che, ane A pASANe sAthe bhaTakAvAthI je aneka prakAranAM AdhivyAdhirUpa mejA utpanna thatAM rahe che ane te dvArA calAyamAna avazyabhAvI mRtyubhaya ja jemAM pANInI sapATIne bhAga che; e A saMsArasAgara che. tathA A (kasAyapAyAlasaMkula) 4Aya35 pAtAjazathI vyAsa cha. ( bhava-sayasahassa-kalu Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSa varSiNI-TIkA sU. 32 saMsArasAgaravarNanam kalusa-jala-saMcayaM paibhayaM aparimiya-mahiccha-kalusamaivAuvega - uddhummamANa-dagaraya -rayaMdhaAra-varapheNa-paura-AsAkhANyeva kaluSajalasaMcayo yatra sa tathA tam / ibhayaM pratibhayam=mahAbhayaGkaram , 'aparimiyamahiccha-kalusamai-bAuvega-uddhammamANa-garaya-rayaMdhaAra-varapheNa-paura-AsA-pivAsadhavalaM' aparimita-maheccha-kaluSamati-bAyuvego-bhUyamAno-dakarajorayA'ndhakAra-varaphena-pracurA''zApipAsA-dhavalam-aparimitAH atyadhikA ye mahecchAH-tItrAbhilASavanto lokAH, teSAM kaluSA malinA yA matiH saiva vAyuvegena udbhUyamAnam-udakarajorayaH-jalakaNasamUhaH, tena andhakAra iva yatra sa tathA, varaphenairiva-AzApipAsAbhirdhavala iva dhavalo yaH sa tathA taM, tatrAprAptArthAnAM prApti saMbhAvanA AzAH, dhanasambandhinyastIvalAlasAH pipaasaaH| 'mohamahAvattabhogabhamabhANa guppamANucchalaMtapaccoNiyattapANiyapamAyacaMDa bahuduTThasAvayasamAhayuddhAyamANapabbhAra - ghorakaMdiyamahAravaravaMtabhevaravaM'-mohamahAvartabhogabhrAbhyadgupyaducchala pratyavanipatatpAnIyapramAdacaNDabhava rUpa hI jisameM kaluSa-malina-jala kA caya hai, (paibhayaM) mahAbhayaGkara hai| (apari-miyamahiccha kalusamai-uvega-uddhammamANa garayatyaMdhayAra-varapheNa-paura-AsA-pivAsadhavalaM) aparimita-atyadhika abhilASAzA hI manuSyoM kI jo vividha prakAra kI budriyAM haiM ye hI mAnoM isake vAyuke jhokoM se ur3Ane hue jalakaNa haiM, inase yaha saMsArasamudra aMdhakAra se yukta jaisA ho rahA hai| AzA evaM pipAsArUpa pracura phena se yaha dhavalita ho rahA hai| aprApta artha kI prApti kI bhAvanA kA nAma agA hai, aura dhanabaMdhI tIna lAlasA kA nAma pipAsA hai| (moha-mahAvatta-bhoga-bhamamANa-guppama gu-cchalaMta-paccoNiyatta-pANiya-mAya-caMDabahuduTa-sAva yasamAhayudAyamANa-padhAra-pora-kaMdiya-mahAravaravaMta-bherava-ravaM) isa saMsAra sa-jala-saMcaya) sANe ma13542mA suSa-bhesA pANIna saya cha; (paibhayaM) bhaDAmaya 42 cha (aparimiya-mahiccha-kalusamai-vAuvega-uddhummamANa-dagaraya-rayaMdhayAra-varapheNa-paura-AsA-pivAsa-dhavala) aparibhita-bahu 8 manisASAvANI mnubenI je vividha prakAranI buddhi che te jANe tene vAyunA jhapATAthI uDatAM jalakaNe che. tenAthI A saMsAra samudra aMdhakArathI bharela jevo thaI gaye che. AzA temaja pipAsA (tRSNA) rUpa pracura phINathI te sapheda thaI rahele che. aprApta arthanI prAptinI saMbhAvanAnuM nAma AzA che ane dhana sadhI tAtra vAsAnu nAma pipAsA cha. (moha-mahAvatta-bhoga-bhamamANa-guppamANucchalaMta-paccoNivatta-pANiya-pamAya-caMDa bahuduTTha-sAvaya-samAhayuddhAyamANa-pabbhAra-ghora Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 aupapAtikasUtre pivAsa-dhavalaM mohamahAvatta-bhoga-bhamamANa-guSpamANu-cchalaMtapaJcoNiyatta-pANiya-pamAya-caMDa-bahudui-sAvaya-samAhayuddhAyamANa--pabbhAra-ghora-kaMdiyamahAravaravaMta-bheravaravaM aNNANa bhamaMtimabahuduSTacApadasamAhatodrAvatprAgbhAradhorakranditamahAravaruvajhairavaravam-moharUpe mahAvateM bhAga evaM nAnyat-cakrAkAreNa bhramat , gubat-capalIbhavat , uchala-upanata . 'paJcoNiya' pratyavanipatat-adhaHpatat , pAnIyaM jalaM yatra sa tathA, pramAdAH adyAdathasna eva caNDabahuduSTazvApadAH-caNDAH krodhazIlAH bahu duSTAH atiduSTasvabhAvAH, zvApadAH hiMsakajIvAstai samAhaya' samAhatAH prahatA-AdhAtaM prAptAH 'uddhAyamANa' antaH = ucchalantaH vividhaM ceSTamAnA vA samudrapakSe matsyAdayaH saMsArapakSe puruSAdayaH, teSAM 'pa prAgbhAraH-samUho yatra sa tathA, tathA ghoro yaH kranditamahAravaH rodanamahAzabdaH sa ruvanapratinadana-pratidhvani kurvan bhairavaravo bhayAnakazabdo yatra sa tathA, tatastrayANAM padAnAM karmadhArayaH, tam--'aNNAga-bhamaMta-maccha-parihattha-aNihuyi deya-mahAmagara-turiya-bariga-khokhumabhAga-nacaMta-cavalacaMcala-calaMta-ghumpaMta-jalasamUha' ajJAna-bhramanmatsya-parihastAnivRtendriyasamudra ke moharUpa mahA-Avarta meM bhogarUpa jala cakrAkAra se ghUma rahA hai, atyanta caMcala ho rahA hai, uchala rahA hai, uchala kara phira nIce gira rahA hai / tathA isa saMsAra samudra meM gramAda Adi hI krodhI evaM atiduSTa svabhAva vAle hiMsaka jIva haiM / ina ke dvArA AdhAta ko prApta hokara samasta saMsArI jIvoM-puruSa Adi (samudrapakSa meM matsyAdika jalacara jIvoM) kA samUha idhara-udhara bhAgatA phiratA hai / unhIM saMsArI jIvoM ke bhayaMkara Akrandana kI mahAbhISaNa pratidhvani isa saMsAra samudra meM ho rahI hai| tathA-(aNNANabhamaMtamacchaparihatya-aNihuyidiya-mahAsAgara-turiya-cariya-khokhubbhamANanacaMta-cavala-caMcala-calaMta-ghummata - jalasamUha) kaMdiya-mahArakha-ravaMta-bherava-ravaM) // saMsAra samudranA bhADa35 bhdd| gAvatabhA bhegarUpa jalacakanI peThe ghUmI rahyuM che. bahu vega thaI rahyo che, uchaLI rahyuM che. uchaLIne pAchuM nIce paDe che. tathA-A saMsArasamudramAM prasAda Adi ja kodhI temaja atiduSTa svabhAvavALA hiMsaka jIva che, temanA dvArA AghAta pAmIne samasta saMsArI jI-puruSa Adi (samudra pakSamAM masyAdika jalacara jIvo)ne samUha Amatema bhAganAsa kare che. te saMsArI jIvone bhayaMkara AkaMdanano mahAbhISaNa paDaghe A saMsArasamudramAM paDe cha, tathA (aNNANa-bhamaMta-maccha-parihattha aNihudhidiya-mahAsAgara-turiya cariya-khogkhu Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sU. 32 saMsArasAgaravarNanam cchaparihattha-aNihuyiMdiya-mahAmagara-turiya-cariya-khokhubbhamANanacaMta-cavala-caMcala-calaMta-ghummaMta-jala-samUhaMarai-bhaya-visAyasoga-micchatta-sela-saMkaDaM aNAisaMtANa-kammabaMdhaNa-kilesamahAmakara-tvaritacarita-cokSubhyamANa-nRtyaccapalAcaJcala-calad-ghUrNajala-samUham-ajJAnAnyeva bhramanto matsyAH pratihastA jalajantuvizeSAH, yasmin saMsArasAgare sa tathA, anibhRtAnianupazAntAni yAnIndriyANi tAnyeva mahAmakarAsteSAM yAni tvaritAni zIghrANi ceSTitAni -ceSTAH taiH-cokSubhyamANaH atyantamucchalana nRtyanniva nRtyan , capalAvaccaJcalaM yathA syAt tathA va chan , pUrNana vidyutsamAnavegena calaccakrAkAraM bhraman jalasamUhaH, saMsArapakSe tu jaDasamUho-vivekajJAnarahitAnAM samUho yatra sa tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, taM tAdRzam / 'arai-bhayavisAya soga-micchatta-sela-saMkaDaM'aratibhayavizAdazokamithyAtvazailasaGkaTam-aratiH, bhayaM, viSAdaH,yokaH, mithyAtvam etAni pratirodhakatayA zailA iva taiH saGkaTaH ativikaTaH, taM tAdRzam , 'aNAi-saMtANa-kamma-baMdhaNa-kilesa-cikkhilla-suduttAraM' anAdi-santAna-karmabandhanaklezakardamasutaram-anAdisantAnam anAdipravAhaM yatkarmabandhanaM tacca, klezAzca rAgAdayastallakSaNaM yat isa sAra samudra meM ajJAna hI ghUmate hue matsya evaM parihasta-jalajantuvizeSa haiN| anupazAnta indriyAM hI isameM vikarAla magara haiM / ina indriyarUpa mahAmakaroM ke caMcala ceSTAoM se isameM ajJAniyoM kA samUharUpa jalasamUha kSubdha ho rahA hai, nAca rahA hai, vidyudvega se cakravat ghUma rahA hai| (arai-bhaya-visAya-soga-micchatta-sela-saMkaDaM) arati-aprIti, bhaya-bhIti, viSAda, jhoka evaM mithyAtvarUpa parvatoM se yaha saMsArasamudra atyaMta vikaTa banA huA hai| (aNAi-saMtANakammavaMdhaNakilesa-cikvilla-suduttAraM) anAdikAla se isa jIva ke sAtha bhamANa naccaMta-capalacaMcala-calaMta-ghummaMta jala-samUha) 2 // sasAsamudramA ajJAna ja ghumatA mAchalAM temaja parihasta-jalajaMtuvizeSa che. anuzAMta iMdriye ja emAM vikarALa magara che. te IdriyarUpa mahAmakanI caMcaLa ceSTA othI temAM ajJAnIonA samUharUpa jalasamUha kSubdha thaI rahyo che, nAcI 2hyo , pIjINe yAnI peThe 51 2hyo che. (arai-bhaya-visAya-soga-micchatta-sela-saMkaDaM) 22ti-maprIti, maya-nIti, viSAha-za, tebhana mithyAtva35 pAthI 2 // saMsArasamudra satyata vi48 ane| cha. (aNAi-saMtANakamma baMdhaNa-kilesa-cikkhilla-suduttAraM) manAhi thI 2 // 7vanI sAthe dhana Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAnikasUtre cikkhilla-suduttAraM amara-Nara-tiriya-Narayagai-gamaNa-kuDilapariyatta-viulavelaM cauraMtaM mahatamaNavadaggaM rudaM saMsArasAgaraM 'cikravallaM'-kardamaH, tena suSTu dustaraH sa tathA m / 'amara-Nara-tiriya-Naraya-gaI-gamaNakuDila-pariyattaviula-velaM'amara-nara-tirthaGnA ka-gatigamana-kuTila-parivarta-vipula-velam , sura-nara-tiryaGnAraka -gatiSu catasRSu-gamanaM tadeva kuTelaparivartAH-vakrasambhramAsta eSa vipulAH= vizAlAH velAH yasmin sa tathA taM-catugabhanarUpakuTilAvartavipulataTam / 'cauraMta' caturantam-digbhedagatibhedAbhyAM caturvibhAgam / 'ahaMta' mahAntam=vizAlam / 'agavadaggaM' anavadagram aparyavasAnam / 'rudaM raudram-bhayaja kim / 'bhImadarisaNija' bhImadarzanIyambhImaM yathA bhavatItyevaM dRzyate yaHsa bhImadarzanIyastam , yastha darzanAd bhavamutpadyate tamityarthaH / baMdhana avasthA ko prApta-calA A rahA jo karma : vaM inase udbhUta jo rAgAdika pariNAma haiM, ye hI jahAM cikanA kAdava haiN| isIse isakA tiranA duSkara ho rahA hai / (amara-Naratiriya-Nayagai-gamaNa-kuDila-pazyitta-viula velaM) devagati, manuSyagati, tithaMcagati evaM narakagati ina cAra gatiyoM meM jo nirantara jIva ka paribhramaNa hai vahI isakI vakra parivarddhamAna vistRta velA hai / (cauraMta) caturgatirUpa cAra dizAoM ke cAra vibhAgoM se jo vibhakta hai / (mahaMtaM) jo bar3I vizAla hai| (aNavadaggaM) jisakA pAra pAnA bahuta hI kaThina hai / (rudaM) jo bar3A hI vikarAlasvarUpa vAlA hai| (bhImadarisaNijja) jisake dekhane mAtra se hI bhaya kA saMcAra hotA hai| aisA yaha saMsArasara da hai / isakA pAra pAnA vinA yamarUpa jahAja ke ho nahIM sakatA hai / aba yahAM se yamarUpa jahAja kA varNana sUtrakAra karate haiM avasthAthI cAlyAM AvatAM je karma temaja temanAthI pedA thatA je rAgAdika pariNAma che te ja cIkaNo kAdava che ane tethI tene taravuM muzkela thAya che. (amara-Nara-tiriya-Naraya-gai-gamaNa-kuDila-pariyata-viula-vela) vAti, manuSyAti, tiryaMcagati temaja narakagati A cAra gatirAmAM je niraMtara jIvanuM paribhramaNa cha te 4 tenI isii, parivadhita thatI vivesA cha. (cauraMta) yati35 yAra AiyAMnA yA vibhAgAthA 2 vimata cha. (mahaMta) 2 pa bhArI cha. (aNavadaggaM) reno pA2 paabhv| 44 cha (rudaM) 2 4 vi42|| 2135vANa cha. (bhImadarisaNijja) na zana mAtrayI 4 nayane sayAra thAya che. evo A saMsArasamudra che. tene pAra pAma te saMyamarUpa nAva vagara banI zakatuM nathI. have ahIMthI saMyamarUpa nAva (vahANa)nuM varNana Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA khu. 32 mahAvIra svAmiziSyavarNanam bhImadarisaNijaM taraMti, dhii-dhaNiya-nipyakaMpeNa turiya-cavalaM saMvara-veragga-tuMgakUvaya-susaMpautteNaM NANa-siya-vimala-bhUsieNaM sammatta-visuddha-laddha-NijamaeNaM dhIrA saMjamapoeNa sIlaka'saMsArasAgarama taranti, asya 'saMthamaposa' ityagre vakSyamANena sambandhaH / saMsArabhayodvignAH "yaminaH yamapotena tarItuM pArayantI rthaH / kimbhUtena yamapotenetyAha-'dhiidhaNiyanippakaMpeNa' dhRtidhanikaniSprakampeNa-dhRtira pega rajjubandhanena dhanikam atyarthaM niSprakampaH= kampanarahitastena yamapotena, 'turiyacavalaM' ritacapalam atizIghram ,-'saMvara-veragga-tuMgakUvaya-susaMpautteNaM' vara-vairAgya-tuGga kUpaka-julaMprayuktena, tatra naMbaraH prANAtipAtAdiviratirUpaH, vairAgya-viSayAjabhiSaGgaH, etadrUpo yastu : atyuccaH kUpakaH-potamadhyasthitaH stambhaH, tena suSTu samprayuktaH-samyaktathA prayojitastena, 'NANa-siya-vimala-masieNaM' jJAna-sitavimalocchitena, jJAnameva sitaM= vetaM vastraM tadeva vimalam ucchritaM yatra tena, mUle makAraH prAkRtatvAt / pavanaprakampitazvetapaH maNDalamaNDitapaTAkarSaNena naukA vegagAminI bhavati / sati sAdhanopete'pi pote karNadhArega bhAvyamityAha-'sammattavisuddhaladdhaNijjAma(dhiidhaNiyaNippakaMpeNa) dhRtirUpa rajjubaMdhana se jo atyaMta niSprakaMpa hai| (turiyacavalaM) gati jisakI atyaMta zIghragAmI hai : (saMvara-ve gaga-tuMga-kUvaya-susaMpautteNaM) saMvara-prANAtipAtAdi se nivRttirUpa virati evaM vairAgya-viSayoM meM anabhiSvaGgarUpa vRtti-ye donoM hI jisake bIca meM eka U~cA kUpaka-stambha hai| (NANa-siya-vimala-mUsieNaM) jJAnarUpI saphedavastra kA jisameM pAla tanA huA hai / naukA meM eka lakar3I kA khaMbha lagA rahatA hai jisa para eka kapar3A tanA rahatA hai / isase havA kI rukAvaTa hone se naukA bar3e vega se calatI hai| yahI rUpaka yahAM ghaTita kiyA gayA hai| sammatta-visuddha-laddha-NijjAmaeNaM ) jisameM sUtrA2 42 -(dhiidhaNiyaNippakaMpeNa) pati35 honA dhanathI 2 54 niSpa (18) cha. (turiyacavalaM) gatinI atyaMta vegavAjI che. (saMvara-veraggatuMga-kUvaya susaMpautteNa) sa12-prAtipatithI nivRtti35 vi2ti tebha04 virAgya viSamAM anAsaktirUpa vRtti-e bane jenA vacamAM eka uMce 542talA . (NANa-siya-vimala-mUsiSNaM) zAna35 sa36 vakhanA sabhA sada hoya che. vahANumAM eka lAkaDAne thAMbhalo lAgela hoya che jenA para eka kapaDuM (saDha) tANelo hoya che. temAM havA rekAI jAya che tethI bharAIne vahANa bahu vegathI yA cha. 250 4 354 20DI dharAve . (sammatta-visuddha-laddha-NijjAmaeNa) Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 aupapAtika liyA pasatthajjhANa-tava-vAya- goliyapahAvieNaM ujamavavasAyaggAhiya- NijaraNa - jayaNa- udyoga jANa daMsaNa-[carita] visuddhaeNaM' samyaktvavizuddhalabdhaniryAmakeNa samyak rUpo vizudro nirdoSa labdhaH = prApto niryAmakaH= karNadhAro -- naukAvAhako yatra sa tathA tena, sarUpakarNavArayuktenetyarthaH ; dhIrAH - sthirasva bhAvAH, 'saMjamapoeNa' saMyamapotena =sIyamanau yA / 'sIlakaliyA' zIlakalitA:--aSTAdazasahasrazIlAGgarathadhArakAH--zIlasaMyuktAH; 'pasaha jjhAga tanavAyapaNoliya pahA bieNaM' prazastadhyAnatapovAtapragodita pradhAvitena - prazastaM dhyAnaM dharmazukAdikaM tadrUpaM tapaH tadeva bAto vAyuH, tena praNoditaH = preritaH, ataeva pradhAvitastena, 'ujjama-vatrasAya-ggahiya- gijjaraNa-jayaNauvaogagANadaMsagacaritaviddhavayavarabhaMDabhareyasArA' udyamavyavasAya gRhItanirjaragayatanopayogajJAnadarzanacAritravizudvatavara bhANDabhRtasArA udyamaH = pramAdaparityAgaH vyasAyo - mokSaprAptinizcayaH- tAbhyAM mUlyarUpAbhyAM yadgRhItaM krItaM ni raMgayatanopayogajJAnadarzanacAritravizudraM vratavaraM= vizuddha samyaktva hI niyamaka-karNadhAra ke rAnApana hai, arthAt vizuddha samakita kA lAbha jisameM khevaTiyA ke samAna hai / (pasatya-jjhANata vAya-paNoliya-mahAvieNaM) prazasta dhyAnarUpa taparUpI vAyu se prerita hokara jo Age 2 baDhatA rahatA hai / isa taraha ina pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa isa saMyamarUpI hAja ke dvArA isa sArarUpa abhAra dustara samudra ko (dhIrA) dhIravIra sthira svabhAvavAle mu (jana hI (taraMti) pAra karate haiM / aba yahAM se munijanoM ke liye prayukta vizeSaNoM kA aspaSTa kiyA jAtA hai - ( sIlakaliyA) ye munijana-zIla - 18 hajAra zIla ke bhedoM ko bhANa karane vAle haiN| (ujjama-mavasAna ggahiyaNijjaraNa - jayaNa uvaoga-gAga-daMsaNa-[carita vimuddhavayaramaMDabhariyasArA) udyama arthAt C jemAM vizuddha samyakatva ja niryAmaka-ka dhA ne sthAne (sukAnI) che, arthAt vizuddha samatino sAla 4 mA subhanInA bhAna hai ( pasatya-jjhANa-tava- vAya-paNolliya - pahA vieNaM) prazasta dhyAnarUpa rarUpI vAyuthI prerita thaine AgaLa AgaLa vadhatA rahe che. e rIte pUrvokta vizeSaNAthI viziSTa A saMyamarUpI vahANudvArA saMsArarUpa apAra stara samudrane dhIra vIra sthira svabhAva vAjA bhuninno 4 (taraMti) pAra ure che. huve nahIM thI bhuninno bhATe sADesAM vizeSazAnA artha spaSTa vAmAM Ave hai - (sIlakaliyA) se bhuninno zIsa18 Dalara zIsanA prakArane dhAraNa uravAvA! che (ujjama vavasAya-ggAhiya-gijjaraNa-jayaNa-uvaoga-NANa- daMsaNa-[ caritta]- visuddha yavara- bhaMDa- bhariya - sArA) udyama arthAt - Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 32 mahAvIrasvAmiziSyavarNanam 319 vayavara - bhaMDa- bhariyasArA jiNava vayaNovadiTTa-maggeNa akuDileNa siddhimahApaTTaNAbhimuhA samaNa-satthavAhA susui-subhAsa - mahAtrataM tadeva bhANDaH krayaNIyavastu jAtarUpaH, nRtaH = sthApitaH sAro = ratnAdirUpaH padArthoM yaiste tathA, kena pathA prayAntastarantItyatrAha - 'jiNaca vayagovadimaggega' jinavaravacanopadiSTamArgeNa jinavaravacanam=AgamarUpaM tena upadiSTaH kathi :- mArga :- saMyamapathaH tena, 'akuDilena' akuTilena - kApaTyAdidoSarahitena, 'siddhipaTTaNAmimuhA ' siddhipattanAbhimukhAH - siddhireva pattanaM vaNikpuraM tadabhimukhAH- tasya mukhAH / ' sagavara satthavAhA' zramaNavara sArthavAhAH - zramaNapramAda kA parityAga evaM vyavasAya arthAt mokSa prApta karane kA dRr3ha nizcaya, ina donoM mUlyoM se gRhIta krIta varatrata - mahAtratarUpa - maNDoM kA krayaNIya vastuoM kA - ki jo nirjarA, yatanA, upayoga, jJAna, darzana evaM [ cAritra ] se zuddha haiM, jinameM sAra bharA huA hai aise munijana isa saMsArarUpa mahAsamudra se pAra hote haiN| kisa mArga para calate hue ye pAra hote haiM ? so batAte haiM- (jiNavaravaya govadimaggeNa ) jinavara kA jo vacana hai-Agama hai, usake dvArA upadiSTa jo saMyamarUpa mArga hai, usa para calakara hI ye munijana isa saMsArarUpa samudra ko pAra karate haiM / yaha mArga kaisA hai, isake liye sUtrakAra (akuDileNa) isa vizeSaNa se spaSTa karate haiM - yaha mArga kapaTatA Adi doSoM se rahita haiM, arthAt - sarala hai - Ar3A - Ter3hA nahIM hai / aise mArga se prayAga karane vAle ye nijana puna: kaise hote haiM ? yaha aba yahAM se spaSTa kiyA jAtA hai - (siddhipaTTAbhi ) isa prakAra ke mArga se prayANa karane vAle pramAdanA parityAga temaja vyavasAya arthAt mAkSa prApta karavAnA dRDha nizcaya, me manne mUlya (bhita ) thI sIdhesa-vedyAtAM sIdhesa 12 vrata - mahAvrata3ca vAsalonA-vethAtI sIdhesI vastuonA ne niza, yatanA, upayoga, jJAna, darzana temaja cAritrathI vizuddha che jemAM sAra relA che. evA munijana A saMsArarUpa mahAsamudrathI pAra thaI jAya che. kayA mArga para cAlatAM teo pAra thAya che ? te tAye - (jiNavaravayaNovadiTThamaggeNa) nivara ne vayana che-Agama che- tenA dvArA upadezAela je sayamarUpa mArga che, tenA para cAlIne ja te munijane A saMsArarUpa samudrane pAra kare che. A mA kevA che? te mATe sUtrakAra ( akuDileNa) mA vizeSaNuthI spaSTa hune che. yA bhArga upaTatA Ahi hoSothI rahita che-arthAt saraLa che, ADoTaDA nathI. evA mA thI prayANa karanArA e munijanA vaLI kevA hoya che te badhu ahIMthI spaSTa karavAmAM Ave che. (siddhipaTTaNAbhihA) meM ahAranA bhArge prayANu uravAvAjA bhuninno siddhi3ya Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 opapAtikasUtre suparaha- sAsA gA gA me erAyaM gare nagare paMcarAyaM dUijaMtA zreSThAH-sArthavAhAH-saMdhIbhUtavyavasAyinaH / sui-susaMbhAsa - supaNha- sAsA' suzruti (suzuci) susambhASA-suprazna- svAzAH - suSTu zrutayo ye te suzrutayaH - samyaksUtragranthAH - satsiddhAntAH, athavA suzucayaH - samyakchuddhimantaH / sukhaH khajanakaH sambhASo yeSAM te susambhASAH-kadAcidapi kaTUccAraNaM na kurvantaH / zobhanAH prA yeSAM te supraznAH - pramitasamucitapraznakAriNaH, zobhanA AzA yeSAM te svAzAH - muktimAtrecchavaH, caturNAmeSAM karmadhAraye - suzruti susambhASAsupraznasvAzAH, evaMvidhAH santaH 'gAme gAye egarAya grAme grAme - ekarAtram - pratigrAmam ekarAtram, astha 'dUijjatA ' ityanena sahAnvayaH / 'nagare nagare paMcarAyaM' nagare nagare paJcarAtram - pratinagaraMpaJcarAtraM, 'duijjaMtA' dravantaH = vasantaH, dhAtUnAmanekArthatvAt, 'jiiMdiyA' jitendriyAH 'Ninbha munijana siddhirUpa paNa - pattana ke sanmukha hote haiM / ( samaNavarasatthavAhA ) inake sAthI zramaNazreSTharUpa sArthavAha-vyavasAyijana hote haiN| (susui-mubhAsa - suparahasAsA) sat siddhAntoM ke ye pAraMgata hote haiM, athavA inakA siddhAnta samIcIna- nirdoSa hotA hai, athavA ye viziSTa - zuddhi-saMpanna hote haiM / bhASA inakI bar3I hI manomugdhakArI hotI hai / kabhI bhI ye kaTuka bhASA kA uccAraNa nahIM karate haiM / ye jo bhI prazna karate haiM vaha pramANopeta hotA hai-vyartha ke akSaroM kA usameM samAveza nahIM rahatA / sAMsArika padArthoM meM kisI meM bhI inakI icchA jAgRta nahIM hotI; sirpha mukti prApta karane kI bhAvanA hI eka inakI rahA karatI hai / (gAme gAye egarAyaM Nayare varAyaM dUijjatA ) ye sAdhu grAmoM meM eka rAta aura nagaroM meM pAMca rAta nivAsa karate the / (jiiMdiyA ) ye jitendriya the, caTTaNu-pattananI sanmukha hoya che. (sAgavarasatthavAhA) temanA sAthI zramAzuzreSTha 35 sArthavAha-vyavasAyI na hoya che ( susuisusaM bhAsasupaNhasAsA) st-siddhaaNtemAM teo pAraMgata hoya che athavA teonA siddhAntA nirdoSa hoya che, athavA teo viziSTa zuddhisapanna heAya che. bhASA temanI bahuja mane mugdha karavAvALI hAya che. kadIpaNa tee kaDavIbhASAnA uccAra karatA nathI. teo je kAMI prazna kare che te pramANavALA hoya che-vya rahetA nathI. sAMsArika padArthomAM kAimAM paNa temanI icchA jAgRta thatI nathI. mAtra mukti prApta khAnI lAvanA 4 4 tebhane rahyA ure che. (gAme gAme egarAyaM Nayare Nayare paMcarAyaM dUijjatA ) mA sAdhuo gAbhaDAyAmAM meDa rAta sudhI ane nagaramAM pAMca rAta sudhI nivAsa karatA gal. (farsfear) akSaronA temAM samAveza Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sa. 32 mahAvIra svAmiziSyavarNanam jiiMdiyA NibbhayA gayabhayA sacittAcittamIsiesu davvesu virAgayaM gayA saMjayA [viratA] muttA lahuyA NiravakaMkhA sAhU NihuyA caraMti dhammaM // sU0 32 // yA gayabhayA' nirbhayA gatabhayAH, 'sacittacittamIsiesu davvesu' sacittA'cittamizriteSu dravyevu-vastuSu 'virAgayaM gayA' virAgatAM gatAH-vairAgyaM prAptAH / 'saMjayA' saMyatAH ymvntH| 'viratA' viratAH hiMsAdibhyo nivRttAH, 'muttA' muktAH-lobharahitAH, 'lahuA' laghukAHsvalpopadhidhAritayA laghubhUtAH / 'giravakaMkhA' niravakAGkSAH ubhayalokasukhAbhilASavarjitAH, yataH pUrvoktaguNaviziSTAH, ataeva 'sAhU' sAdhavaH-mokSasAdhakAH / 'gihuyA' nibhRtAHvinItA jAtyAdimadavarjitAH ityarthaH, 'dhamma' dharma-zrutacAritralakSaNam / 'caraMti' caranti ArAdhayanti / / sU0 32 // (NibbhayA gayabhayA) nirbhaya the, sa hetu inheM kahIM bhI bhaya nahIM lagatA thA, (sacittAcittamIsiesu davvesu virAgayaM gayA) sacitta, acitta aura sacittAcitta dravyoM meM ye vairAgya yukta the, (saMjayA ghiratA muttA) layamazAlI, hiMsAdinivRtta aura lobharahita the, [lahuyA] svalpa upadhi ke dhAraka hone se ye laghu-lAghavaguNanaMpanna the, (NiravakaMvA) ihaloka aura paraloka ke sukhoM kI abhilASA se rahita the; ata eva ye muni gaNa (sAhU) sAdhu, arthAt mokSasAdhaka the / bhagavAna mahAvIrake ye sAdhu (NihuyA) nibhRta-jAtyAdi mada se rahita honeke kAraNa vinIta hokara (dhamma) zrutacAritralakSaNa dharma kI (caraMti) ArAdhanA karate the / / sU032 // sA saadhume| tindriya utA, (bhiyA gayabhayA ) nilaya , tethI tebhane 44ANe bhaya tu nahi. tasA (sacittAcittamIsiesu vvesu virAgayaM gayA ) sacitta, mayitta bhane sathittAsthitta dravyAmA vairAjyavAna ta, (saMjayA viratA muttA ) sayabhazAdI, sAhithI nivRtta mane sAsahita utA, ( lahuyA ) sva85 upadhinAyA24 vAthI tesa dhu-sAdhavaSNusaMpanna hatA, (NiravakaMkhA ) DA mane paraunA subhAnI malidApAthI 2Dita utA. tethI 4 te bhuniyA ( sAhU ) sAdhu meTa bhAkSasAca tA. mAvAna mhaaviirn21saadhume| ( NihuA) nimRta-tyAdi mahathI 2Dita DopAne 4AraNe vInAta thadhane (dhamma ) zrutayAritra35 dhamanI (caraMti) mA22ghanA 42tA al. (sU. 32) Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika mUlam -- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave asurakumArA devA aMtiyaM pAubbhavitthA, kAlamahAnIla-sarisa - gIla-guliya-gavala-ayasikusuma-ppagAsA viya 322 TIkA- ' teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya ' bahave asurakumArA devA aMtiyaM pAunbhavitthA ' bahavo'surakumArA devA antikaM prAdurabhUvan - bhagavataH zrImahAvIrasvAmino'ntikaM = samIpamAgatya prAdurbhUtAH / asurakumArANAM varNanamAha - ' kAla - mahAnIla-sarisa-NIla-guliya-gavala-ayasikusuma-pagAsA' kAla-mahAnIla-sadRza-nIla-gulika-gavalA'tasIkusuma-prakAzAH - kAlo yo mahAnIlo-maNivizeSaH, tatsadRzAH varNato ye te tathA, punarnIlo maNivizeSaH, gulikA = nIlIguTikA, gavalaM=mAhiSaM zRGgam, atasIkusumaM ca eteSAM prakAza iva prakAzo yeSAM te tathA / 'viyasiya sayavattamiva' vikasitazatapatramiva = praphullendIravaratulyaM 'pattala - NimmalA-IsI ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' ityAdi / isa sUtradvArA sUtrakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa Aye hue asurakumAra devoM kA varNana karate haiM- ( teNa kAleNaM teNaM samaeNaM ) usa kAla evaM usa samaya meM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa ) zramaNa bhagavAna mahAvIra ke ( aMtiyaM) samIpa ( bahave ) aneka (asurakumArAdevA) asurakumAra deva ( pAunbhavitthA) prakaTa hue| (kAla-mahAnIlasarisa - pIla- guliya-gavala-aya sikusuma-ppagAsA) kRSNa mahAnIla maNi, nIlamaNi, gulikA, bhaiMsa ke sIMga ke andarakA bhAga, alasIkA phUla; ina saboM ke samAna ye asurakumAra kRSNavarNa the / (viyasiya sayavattamiva ) vikasita zatapatra ke samAna - arthAt indIvara- kamala - ke tulya " teNa kAlena teNaM samaeNaM " ityAdi. A sUtra dvArA zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse AvelA asuraddubhaar devAnuM varNana vAmAM Ave che. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te asate sabhayane viSe (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrabhaNu bhagavAna mahAvIranI ( aMtiyaM) pAse (bahave ) nmane4 ( asurakumArA devA) asurakubhAra heva ( pAubbhavitthA) agara thayA. tebhanAM zarIrano varSA he che - ( kAla - mahAnIla - sarisa - NIla-guliya-gavala ayasikusuma - pagAsA) sRRSNu bhaDAnIsa bhaNi, nIdamaNi, gulibha, le sanAM shiiNgDAMnI aMdaranA bhAga ane aLazInAM phUla, A sanI samAna te asurakumAra dRSTNu varNAnA hatA. ( viyasiyasayavattamiva ) visesAM zatapatramA samAna, arthAt Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 33 asurkumaardevvrnnnm| siya-sayavattamiva pattalanimmalA-IsI-siya-ratta-taMbaNayaNAgarulAyaya-ujju-tuMga-NAsA oyaviya-silappavAla-biMbaphala-saNNibhAharohA paMDura-sasisayala-vimala-Nimmala-saMkha-gokhIra-pheNa-dagarayasiya-ratta-taMba-NayaNA' patrala-nirmaleSatsita-rakta-tAmra-nayanAH-patralAni-padamavanti-sUkSmaromayuktAni, tathA nirmalAni tathA ISat sitAni-betAni tathA ISadraktAni tathA ISattAmrANi= aruNAni nayanAni yeSAM te tathA-vikasitazatapatratulyakiJcicchubhraraktanetrA ityarthaH / 'garulA-yaya-ujju-tuMga-NAsA' garuDA''yata tuGganAsikAH-garuDasyeva AyatA-dIrghA, RJcI=saralA tuGgA uccA nAsikA yeSAM te tathA-saraladIrghasundaranAsikAvantaH / 'oyaviyasilappavAla-biMbaphala-saNNibhA-harodvA' upacita-zilApravAla-bimbaphala-sannibhA'dharoSThAH-upacitaH puSTo yaH zilApravAla:=vidrumaH, bimbaphalam-atIvAruNaM puSTa vanavallIphalam , tatsannibhau tulyau adharoSThau-oSThadvayaM yeSAM te, tathA vidrubhavimbaphalavat atIvaraktoSThadvayavantaH, 'paMDura-sasiyala-vimala-gimmala-saMkha-gokhIra-pheNa dagaraya-muNAliyA-dhavava-daMtaseDhI' pANDura-zazizakala-vimala-nirmala-zaGkha-gokSIra-phena-dakarajo-mRNAlikA-dhavala-dantazreNayaH, pANDurazazizakalaM zubhacandrakhaNDaH, tadvadvimalanirmalAH-vimaleSvapi nirmalAH-atIvojvalAH,ataeva-zaGkha inake netra the| (pattala-NimmalA-IsI-siya-ratta-taMba-NayaNA) ye netra pakSmala the-sUkSma romayukta the, nirmala the, kucha zveta the, ISadrakta the, aura kucha 2 lAla bhI the| (garulA-yaya-ujjutuMga-nAsA) garur3a ke samAna dIrgha, RjvI-sarala evaM U~cI inakI nAsikA thI / (oyaviya-silappavAlabivaphala-saNNibhA-harodvA) puSTa zilapravAla-vidruma (mUMgA), evaM atIva aruNa bimbaphala ke samAna lAla inake donoM oSTha the / (paMDura-sasi-sayala-vimala-NimmalasaMkha-gokhIra-pheNa-dagaraya-muNAliyA-dhavala-daMtaseDhI) dhavalacandra ke khaMDa ke chandvIva2-bhasanAvAM manA netra hutai. (pattala-NimmalA-IsI-siya rattataMbaNayaNA) e netra paphamala hatAM-sUma rema (vALa) yukta hatAM, nirmaLa hatAM, kaMIka dhoLAM Datai, Sadrata tai, bhane 12 // 042 sAsa para tai.(garulAyaya-uuju-tuMga-nAsA) 2unAvI einii, sa2 mane yA memanI naasi4| tI. (oyaviya-silappavAlavivaphala-sabNimA-irodA) puSTa zisavAla-vidruma (bhuu||) ane atizaya bAsa varNana minmasanA 21 rAtA amanA manne 4 tA. (paMDura-sasisayala-vimalaNimbhala-saMkha-gokhIra-pheNa-dagaraya-muNAliyA-dhavala-dataseDhI) sa yadratha in| Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 opapAtikasUtre muNAliyA-dhavala-daMtaseDhI, huyavaha-NiddhaMta-dhoya-tattatavaNija-rattatala-tAlujIhA aMjaNa-ghaNakasiNa-ruyaga-ramaNija-Niddha-kemA, vAmega-kuMDaladharA ada-caMdaNA-li-gattA IsI-siliMdha-puppha-ppagAgokSIraphenadakarajomRNAlikAvad dhabalAH dantazreNa ho yeSAM te tathA, tatra dakarajaH-jalakaNaH / 'hatavaha-NidaMta-dhoya-tattatavaNijja-rattatala-tAla nIhA' hutabaha-nirmAta-dhauta-taptatapanIyaraktatalatAlujihvAH-hutavahena vahninA nirmAtaM-pratApitaM dhautaM-jalapramArjitaM taptaM yat tapanIyaM-suvarNa, tadvad raktatalam-aruNoparipradezaM tAlujihra yeSAM te tthaa-atiprtptsNmRssttsuvrnnvrnntaaljihvaavntH| 'aMjaNa-ghaNakasiga-ruyaga-ramaNijaNiddha kesA' aJjanadhanakRSNarucakaramagIyasnigdhakezAHaJjanaM-kajalaM, dhanA-medhaH, etatsadRzAH kRSmAH kRSNavargAH, tathA rucako-maNivizeSaH, tadvat snigdhAH-cikkaNAH--kezA yeSAM te tathA, kAmegakuMDaladharAH' vAmaikakuNDaladharAH-vAme karNe-ekakuNDaladhAriNaH, na tu dakSiNe karNe; tajjAgIyasvabhAvAt ekasminneva karNe kuNDaladhArakAH dakSiNe karNe tvanyAbharaNadhAriNa itibhaavH| 'adacaMda ANulittagattA'ArdracandanAnuliptagAtrAH-sadyosamAna zubhra, evaM zaGkha, gokSIra, phena, jalakaNa aura mRNAla ke samAna atyanta nirmala inakI dantapaGki thii|(hRtvh-nnidNt-dhoy-ttt-bhvnnijj-rtttl-taalujiihaa) pahile vahni meM tapAye gaye pazcAt tejAba meM dhoye gaye punaH ani meM tapAkara ujjvala kiye gaye suvarNa ke samAna raktatalavAle inake tAlu aura jihvA thii| (aMjaNa-ghaNa-kasiNa-ruyaga-ramaNijjaNidarakesA) inake keza aMjana evaM kAle megha ke samAna kAle tathA rucaka ke samAna cikane / (vAmegakuMDaladharA) inake vAma karNa meM kuDala zobhita ho rahA thA / inameM aisI prathA hai ki, ye loga bAyeM kAna meM kuNDala pahanate haiM aura dAhine kAna meM anya AbhUSA / dAhine kAna meM ye kabhI bhI kuNDala nahIM pahanate haiN| addacaMdaNANulittagattA) Ardra candana se samAna zubhra bhane 5, kSIra (65), 9, 4649 nyane bhRAra (4bha44) navI atyanta nibha memanI hatapatimA tI. (hutavaha NiddhaMta-dhoyatatta-tavaNijja rattatala tAlu-jIhA) paDasA bhAtapAyadA pachI tenamA ghAyaloM suvarNa nAvai ane di qui memanA drai mane ma tai. (aMjaNa-ghaNakasiNa-ruyaga-ramaNijja-Niddha-kesA) memanA 41 mixey mane 4i lami revA tathA sucanA vA cA utA. (vAmegakuMDaladharA) memanA / kAnamAM kuMDaLa zobhI rahyAM hatAM. emAM evI prathA che ke e loka DAbA kAnamAM kuMDaLa pahere che ane jamaNA kAnamAM bIjuM ghareNuM. A logo bhe| 4AnamA yAre 55 patA nathI. ( addacaMdaNANulittagattA) Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sa. 33 asurakumAradevavarNanam sAiM asaMkiliTTAI suhumAiM vatthAI pavaraparihiyA, vayaM ca paDhamaM samaikaMtA viiyaM ca asaMpattA bhadde jovvaNe vaTTamANA, talabhaMgayaghRSTacandanacarcitazarIrAH / atha vastravizeSaNAnyAha-IsI-siliMdha-puppha-ppagAsAI'ISat-silIndhrapuSpaprakAzAni-manAkasilIndhrakusumaprabhANi--ISatsitAnItyarthaH; silIndhrakusuma-varSartI bhUmibhittvA chatrakamiva bahinissarati,matAntare tu eta kusumaM raktavarNameva grAhyaM yato'surA raktavasanAH prAyo bhavantIti / punaHkIdRzAni vastrANi ? atrA''ha 'muhumAI suukssmaanni| 'asaMkiliTThAI' asNklissttaani-duussnnrhitaani| 'vatthAI' vastrANi-'pavaraparihiyA' pravaraparihitAH-pravaram - utkRSTaM yathA tathA parihitAH paridhRtavantaH / 'vayaM ca paDhamaM samaikaMtA' vayazca prathamam=SoDazavarSaparyainakA samasta zarIra lipta thA / (isI-siliMdha-puppha-pagasAiM) inhoMne jo vastra pahina rakhe the ve kucha kama sapheda the, jaise silIndhra puppakA prakAza hotA hai vaisA hI inakA prakAza thaa| varSARtu meM jamIna ko phor3a kara chatra ke AkAra jaisA jo puSpa utpanna hotA hai usakA nAma silIndhra hai| kinhIM 2 kA mata hai ki yaha puSpa raktavarNa bhI hotA hai / ataH isake grahaNa se unake vastra raktavarNa ke the aisA hI samajhanA cAhiye / kyoM ki asura jAti ke deva prAyaH lAlavastra dhAraNa karane vAle hote haiM / (muhumAI) ye vastra-jinheM inhoMne pahina rakhe the, atyanta sUkSma-patale the, (asaMkiliTThAI) aura doSa rahita the| (vatthAI pavaraparihiyA) aise vastra inhoMne acchI taraha se apane zarIra para dhAraNa kara rakhe the / (vayaM ca paDhamaM samaikkaMtA) prathama vaya ko ye ullaGghana kara cuke the; arthAt ye saba solaha varSa se Upara ke jaise mAlUma hote bhAdra (lInA ) yantuna (sUma ) paNe tabhanai Paa zarI2 sita tai. ( isI-siliMdha-puppha-pagAsAI) tamAme hai panI pA tA te kaiMka ochAM sapheda hatAM. jevo silIndra puSpane prakAza hoya che tevo ja temane prakAza hato. varSARtumAM jamInane phADIne chatranA AkAra jevAM je puSpa utpanna thAya che tenuM nAma silIndra che. koI koIne mata che ke A puSpa lAlaraMganAM thAya che. tyAre e artha grahaNa karavAthI temanAM vastra lAlaraMganAM hatAMema ja samajavuM joIe. kemake asura jAtinA deva ghaNuM karIne lAla vastra dhAraNa 42117 // ya che. (suhumAI) 2 // 12 re tayAye pADA tai te atyaMta sUkSma-pAta tai (asaMkiliTThAI) bhane SaDita tai. (vatthAI pavara-parihithA) sevA so tamAme sArI rIta potAnA 12 ghA25Y 4 tai (vayaM ca paDhama samaikkaMtA) prathama vayanu te|| Gedhana 42 yU4yA , arthAt Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 aupapAtika tuDiya - pavara- bhUsaNa - nimmala-maNi-rayaNa-maMDiya-bhuyA dasamuddAmaMDiya-ggahatthA cUlAmaNi- ciMdha gayA surUvA mahaDDiyA mahajjuiyA ntamatikrAntAH / ' viiyaM ca asaMpattA' dvitIyaJcA'samprAptAH - dvitIyaM - taruNaM vayaH, asaMprAptAH = nAdyApi prAptavantaH / ataeva - 'bhadde jovaNe vaTTamANA' bhadre yauvane vartamAnAH - sadA yauvanavayodhAriNaH / 'talabhaMgaya- tuDiya-pavara bhUsaga nimmala-maNi rayaNa-maMDiya-bhuyA'talabhaGgaka-truTika pravarabhUSaNa-nirmala-maNi-ratnamaNDita-bhujAH - talabhaGgakaM - bAbAbharaNam, truTikAni ca bAhurakSakANi, tAnyeva bhUSaNAni tairnirmalamaNiratnaizca maNDitA bhujA yeSAM te tathA-vividhavarabhUSaNamaNiratnabhUSitabhujA ityarthaH, 'dasamuddAmaMDiyaggahasthA' dazamudrAmaNDitA'grahastAH- dazabhirmudrAbhiH = mudrikAbhiH maNDitAH=bhUSitAH-agrahastA aGgulayo yeSAM te tathA / 'cUlAmaNiciMdha gayA' cUDAmaNicihnagatAHcUDAmaNirUpacihnadhArakA ityarthaH / 'surUvA' surUpAH - sundarAsskArAH 'mahaDDiyA' maharddhikA= viziSTa vimAnaparivArAdiyuktAH / 'mahajjuiyA' mahAdyutikAH - viziSTazarIrA'' bharaNAdiprabhAbhAthe, (viiyaM ca asaMpattA) aura abhItaka ye taruNa avasthA ko jaise prApta nahIM hue hoM aise dIkhate the / isaliye ye sadA (bhadde jonvaNe vaTTamANA) abhinava yauvana avasthA se sampanna the / (talabhaMga - tuDiya-pavarabhUSaNa- Nimmala-maNi- rayaNa-maMDiya- bhuyA) inakI bhujAe~ talabhaMgaka-bAhu ke eka AbharaNa evaM truTika - bAhurakSaka- bhujabaMdha ina uttama donoM AbhUSaNoM se aura nirmala maNiratnoM se maNDita thIM / ( dasamuddA- maMDiya-ggahatthA) hAtha kI sabakI saba aMguliyA~ dasa mudrikAoM se maNDita thIM, arthAt-hAtha kI dasoM aMguliyoM meM mudrikAyeM thIM / (cUDAmaNi - ciMdha-gayA) cUDAmaNicihna ke ye dhAraka the / ( surUvA) inakA rUpa baDA hI sundara thA / (maha DiDayA) viziSTa vimAna evaM parivArAdi rUpa Rddhi ke ye sabhI deva dhAraka the / (mahatethe madhA soja varSa thI uparanA hoya sevA hemAtA hutA. (viiyaM ca asaMpattA) ane hajI sudhI teoe taruNa avasthAne prApta na karI hAya evA te hemAtA hutA, AthI tethe sahA (bhadde jovvaNe vaTTamANA) abhinava yauvana ava sthAyI sampanna hutA. (talabhaMgaya- tuDiya-pavara-bhUsaNa- Nimmala-maNi rayaNa-maMDiya-bhuyA) temanI bhujAe talabhagaka-mAhunA AbharaNu ane truTibAhurakSaka-bhujabNdh me manne uttama AbhUSaNothI tathA nirmANa bhaNiratnothI maMDita hutI. ( dasamuddA - maMDiya - gahatthA) hAthanI tabhAbhetamAma mAMgajIo haza mudriamothI (viiNttiiethI) maMDita hatI. arthAt hAthanI dazeya AMgaLIomAM mudrikAe hatI, (cUlAmaNi- ciMdha-gayA) yUDAmaNiyitanA dhAra4 tetheo hatA. ( surUvA) temana 35 maDuna suMdara DutAM. (mahaDDiyA ) viziSTa vimAna bhane parivAra yAhi 35 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sa. 33 asurakumAradevavarNanam 327 mahabbalA mahAsokkhA mahAnubhAgA hAra-virAiya-vacchA kaDagatuDiya-thaMbhiya-bhuyA aMgaya-kuMDala- maTTa - gaMDayala - kaNNapIDhadhArI vicitta-vatthA-bharaNA vicitta-mAlA-mauli-mauDA kllaanng-pvrsvraaH| 'mahabbalA' mahAbalAH-vizeSabalazAlinaH / 'mahAyasA' mahAyazasaH-vizAlakIrtimantaH, 'mahAsokkhA' mahAsaukhyAH-viziSTasukhasampannAH / 'mahANubhAgA' mhaanubhaagaaHacintyprbhaavyuktaaH| 'hAravirAiyavacchA' hAravirAjitavakSasaH / 'kaDagatuDiyarthabhiyabhuyA' kaTakatruTikastambhitabhujAH-kaTakaiH valayaiH truTikaiH-bAhurakSakabhUSaNavizeSaiH stambhitA-sajjitA bhujA yeSAM te tthaa| 'aMgaya-kuMDala-maTTha-gaMDayala-kaNNapIDha-dhArI' aGgada-kuNDala-mRSTa-gaNDatalakarNapITha-dhAriNaH-aGgadAni bAhvAbharaNAni kuNDalamRSTagaNDatalAni karNapIDhAni-karNAbharaNAvizeSAn dharanti tacchIlAH / 'vicitta-vatthA-bharaNA'-vicitra-vastrAbharaNAH-vicitrANi= jjuiyA) zarIra evaM AbharaNa Adi kI viziSTa prabhA se ye maNDita the / (mahabbalA) vizeSa zaktisampanna the / (mahAyasA) inakI kIrti digdiganta meM phailI huI thii| (mahAsokkhA) viziSTa sukha ke ye bhoktA the| (mahANubhAgA) acintya prabhAva ke dhAraka the| (hAra-virAiyavacchA) inakA vakSaHsthala hAra se zobhAyamAna thA / (kaDaga-tuDiya-thaMbhiya-bhuyA) kaTaka, balaya evaM truTika-bhujabandha se inakI bhujAyeM sajjita thiiN| (aMgaya-kuMDala-maTTha-gaMDayalakaNNapIDha-dhArI) aMgada-bAjUbandha, kuNDala-karNAbharaNavizeSa ki jisase inake kapola gharSitaho rahe haiM ina donoM ko evaM aura bhI anya viziSTa karNAbharaNoM ko ye dhAraNa kiye huye the| (vicittavatthAbharaNA) vividha prakAra ke vastra evaM AbharaNoM ko ye pahane hue the| (vicitta*ddhithI mA sarpa hevo sapanna (tA. (mahajjuiyA) viziSTa zarI2 mane mAma26 mAhinI pramAthA teso bhaDita hutA. (mahabbalA) vizeSazatisa panna al. (mahAyasA) bhanI ti yAta23 3 gatI . (mahAsokkhA) viziSTa sumanA tasA lotAtA, (mahANubhAgA) mathintya prabhAvanA ghA24 tA. (hAravirAiya-vacchA) tamanu vakSasthala (chAtI) DA2 vaNe zamAyabhAna tu, (kaDagatuDiya-thaMbhiya-bhuyA) 484-5saya bhane truTi-sumanyathA tabhI munnamA sawiord hatI. (aMgaya-kuMDala-maTTa-gaDayala-kaNNapIDhadhArI) 24-mAnUsandha, husa-nAnAM AbharaNa vizeSa ke jenA vaLe temanA gAla gharSita thatAM hatA, e bane tathA te uparAMta bhI viziSTa 4 mAnaNIne tayAra pA25 4aa utai. (vicittavatthAbharaNA) vividha prazna patra tathA mAnaNAne temmA pA21 4aa utai. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre vattha-parihiyA kalANaga-pavara-mahA-levaNA bhAsurakhoMdI palaMaaNamAladharA divveNaM vaNNeNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM rUveNaM vividhAni vastrANi AbharaNAni ca yeSAM te tathA, 'vicittamAlA' vicitramAlA-vicitrAH= vividhA''kArA mAlAH puSpasrajo yeSAM te tathA, 'maulimauDA' maulimukuTAH - mauliSu = mastakeSu mukuTAni yeSAM te tathA 'kallANaga-pavaravattha- parihiyA' kalyA gaka pravaravastra-parihitAH- kalyANakAni=mAGgalikAni pravarANi - zraSThAni vastrANi parihitAH-parighRtavantaH-parighRtamAGgalika shresstthvstraaH| 'kallANaga-pavara - mallA - NulevaNA' kalyANaka-pravara-mAlyAnulepanAH kalyANakArINi pravarANi mAlyAnyanulepanAni ca yeSAM te tathA, mAGgalikamAcyAnulepanavantaH / ' bhAsurakhoMdI ' bhAsvaradehAH - dedIpyamAnazarIrAH 'palaMba - vaNamAla- dharA 9 pralambavanamAlAdharAH, pralamba:zumbanakaM tadyuktA vanamAlA tasyA dharAH, vanamAlA kaNThatA jAnuparyantaM lambamAnA bhavati tasyA dhArakAH, 'divveNaM vaNNeNaM' divyena varNena - 'digveNaM gaMdheNaM' divyena gandhena - 'divveNaM mAlA) inhoM ne jo mAlAyeM dhAraNa kara rakhI thIM ve vicitra puSpoM se gU~thI huI thIM / ataH ye vicitra - aneka prakAra kI mAlAoM ko dhAraNa kiye hue the / (maulimauDA) inake mastaka kuToM se zobhita the / (kallANaga-pavara- vattha- parihiyA ) kalyANakArI evaM vizeSa kImatI vastroM ko inhoMne dhAraNa kara rakhAthA / (kallANaga-pavara - mallA - NulevaNA) AnandadAyaka evaM sundara AkAra yukta mAlAoM se evaM vilepanoM se inakA zarIra sajjita ho rahA thA / ( bhAsuraboMdI) inakA zarIra viziSTa AbhA se yukta ho rahA thA / ( palaMbavaNamAladharA) inhoMne jo banamAlAyeM dhAraNa kara rakhI thIM ve ghuTanoM taka laTaka rahI thiiN| ye saba ( divveMga ) rUveNaM evaM phAseNaM saMghAraNaM saMThANeNaM) divya varNa se, divya gandha se, divya svarUpase, isI prakAra divya sparza se, divya saMhanana se, samacaturasra saMsthAna se, tathA - ( - (divvA iDDhIe ( vizvittamAlA tetheoye ? bhAjAo dhAraNa 4resI hutI te vicitra puSpothI guMthAelI hatI. Ama teoe vicitra-aneka prakAranI mALAe dhAraNa karI hatI. (maulimauDA) tebhanA bhasta bhumTo vaNe zolI rahyA tAM. (kallANagapavara- vattha- parihiyA) udayAzuarI bhane vizeSa bhitI vastro temAge dhAraNu urI rAjeyAM DutAM. (kallANaga-pavara - mallA - NulevaNA) mAnahAya bhane suMdara yAarayukta bhAjAthI temana vidveyanAthI tebhanA zarIra santi tAM (bhAsuraboMdI) tebhanA zarIra viziSTa mAlA vaje yukta DutAM. ( palaMba - vaNamAladharA ) teoe je vanamAlAe dhAraNa karI hatI. te ghuMTaNa sudhI laTakI rahI hatI. mI adhA (divveNaM vaNNeNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM ruveNa evaM phAseNaM saMghAeNaM saMThANeNaM) 328 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA su. 33 asurakumAradevavarNanam 329 evaM phAseNaM saMghAeNaM saMThANeNaM divvAe iDDhIe juIe pabhAe chAyAe accIe, divveNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjoyamANA pabhAsemANA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM rUveNaM' divyena rUpeNa ' evaM phAseNaM' evaM sparzana 'saMghAeNaM' saMhananena / 'saMThANeNaM' saMsthAnena-samacaturasralakSaNena / 'divbAe iDDhoe' divyayA RyA-devocitayA privaaraadiruupyaa| 'divAe juIe' divyayA dyutyA, 'divvAe pabhAe' divyayA prabhayA-prabhayA= vimAnadIptyA / 'divyAe chAyAe' divyayA chAyayA-zobhayA / 'divAe aJcIe' divyayA arcissaa-shriirsthrtnaaditejojvaalyaa| teeNaM' tejasA-zarIrasambandhirociSA, prabhAveNa vA / 'divAe lesAe' divyayA lezyayA-zarIrakAntyA 'dasa disAo ujjoyamANA' daza dizA uddayotayantaH prakAzakaraNena, 'pabhAsemANA' prabhAsayantaH-zobhayantaH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtiya' antika-samIpam.... 'AgammAgamma' AgatyA''gatya-vAraMvAramupetya / 'rattA' raktAH-sAnurAgAH 'samaNaM bhagavaM juIe pabhAe chAyAe accIe divveNa teeNaM divvAe lesAe) divya Rddhi se, divya yuti se, divya prabhAse-vimAna AdikI dIpti se, divya chAyA se-zobhAse, zarIrastha ratna Adi ke divya teja se, divya zArIrika kAnti se evaM divyalezyAse (dasa disAo ujjoyamANA) dasa dizAoM ko uddayotayukta karate hue (samaNassa bhagavao) zramaNa bhagavAn (mahAvIrassa) mahAvIra ke (aMtiyaM) samIpa (AgammAgamma) vAraMvAra A Akara (rattA) bar3I bhakti ke sAtha (samaNaM bhagavaM mahAvIraM) zramaNa bhagavAna mahAvIra ko (tikkhutto) tIna divya varNa vaLe, divya gaMdha vaLe, divya svarUpa vaLe, te ja prakAre divya sparza vaNe, hivya sahanana vaNe, sabhayaturakha-samayArasa-sasthAnapaNe, tathA-(divvAe iDDhIe juIe pabhAe chayAe accIe divveNaM teeNaM divvAe lesAe) divya *ddhi paNe, divya dyuti vaLe, divya prabhA vaLe-vimAna AdinI dIpti vaLe, divya chAyA eTale zobhA vaLe, zarIra uparanAM ratna AdinAM divya teja vaLe, divya zArIrika kAMti vaNe, mane hivya azyA vaNe (dasa disAo ujjoyamANA.) ze hizAsAne yota-yuddhata (prozita) 42 // yayA (samaNassa bhagavao) zrama bhagavAn (mahAvIrassa) maDAvIranI ( aMtiyaM ) pAse (AgammAgamma) vAraMvAra sAvI mAvAne (rattA) maI 4 mahitapUrva 4 (samaNaM bhagavaM mahAvIraM) zramAya mApAna maDAvIrane ( tikkhutto) vA2 (AyAhiNa-payAhiNaM) masiTa mAMdhAnatene Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 aupapAtikasUtre AgammAgamma rattA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti, karittA vaMdaMti namasaMti, vaMdittA namaMsittA sAiM sAiM nAmagoyAiM sAti, NaJcAsaNNe NAidUre sussUsamANA namasamANA abhimuhA viNaeNaM paMjaliuDA pajjuvAmaMti ||suu0 33 // mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya trikRtva AdakSiNapradakSiNam aJjalipuTaM baddhvA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATapradezena vAmakarNAntikena cakrAkAraM triH paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpaM kurvanti, kRtvA 'vadaMti' vandante stuvanti, 'namasaMti' namasyanti-namaskurvanti, vaMdittA' vanditvA 'namaMsittA' namasyitvA 'sAiM sAiM NAmagoyAiM sAti' svAni svAni nAmagotrANi zrAvayanti kathayanti / 'NaJcAsaNNe NAidUre' nAtyAsanne nAtidUre 'susmasamANA' zuzrUSamANAH-sevAM kurvANAH 'namaMsamANA' namasyantaH namaskurvantaH 'abhimuhA' abhimukhAH 'viNaeNaM' vinayena 'paMjilauDA' prAJjalipuTA:-baddhAJjalayaH pajjuvAsaMti' paryupAsate sevante ||suu0 33 // // bAra (AyAhiNapayAhiNaM) aMjalipuTa bA~dha kara use dakSiNa kAna se lagA kara mastaka ke pAsa se bAyeM kAna taka cakrAkAra ghumAte hue punaH mastaka para (kAti) rakhate the; (karittA) rakhakara (vaMdaMti namasaMti) vandanA karate the, namaskAra karate the, (vaMdittAnamaMsittA) vandanA namaskAra karake (sAiM sAiM nAmagoyAI sAti ) apane apane nAma evaM gotroM kA uccAraNa karate the| (NacAsaNNe NAidUre sussUsamANA namasamANA abhimuhA viNaeNaM paMjaliuDA pajjavAsaMti) na atisamIpa aura na ati dUra hI, arthAt-bhagavAna se thor3I dUra para bhagavAna ke sAmane baiTha kara vinayapUrvaka donoM hAtha joDa kara sevA karane lage // sU0 33 // jamaNuM kAnathI laIne mastakanI pAsethI DAbA kAna sudhI cakrAkAra pheravIne, zane bharata4 52 (kareMti) mata tA. (karittA) sIna (vaMdati namasaMti) vahana 42tA , nabha2412 42tA al. (vaMdittA namaMsittA) vhnaa-nbh24|2 4zane ( sAI sAI nAmagoyAI sAveMti) pAta-potAnAM nAma se gotranai yA265 42 // tA. (NaccAsaNNe NAidUre sussUsamANA namasamANA abhimuhA viNaeNaM paMjaliuDA pajjuvAsaMti) pa sabhI5 naDa, tama 5 62 naDi, arthAt bhagavAnathI gheDe ja dUra bhagavAnanI sAme besIne vinayapUrvaka bane DAtha DI sevA 421sAyA. (sU. 33) Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 34 nAgakumArAdidevavarNanam mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave asuriMdavajjiyA bhavaNavAsI devA aMtiyaM pAubbha TIkA-avaziSTAn bhavanavAsino varNayannAha-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya, 'bahave asuriMdavajjiyA bhavagavAsI devA aMtiyaM' bahavo'surendravarjitA bhavanavAsino devA antikaM 'pAubbhavitthA' prAdurbabhUvuH-bhagavataH zrImahAvIrasya samIpe prAdurbhUtA ityarthaH / bhavanavAsidevAnAM jAtibhedamAzritya daza bhedA bhavanti, tathAhiasurAH asurakumArAH nAgakumArAH suparNakumArAH vidayutkumArAH agnikumArAH dvIpakumArAH udadhikumArA dizAkumArAH pavanakumArA stanitakumArAzceti / kumAravat krIDanaparAzcaite kumArA ucyante / bhavaneSu pAtAlalokadevA''vAsavizeSeSu vasanti tacchIlA bhavana bhagavAna ke nikaTa Aye hue bhavanavAsI devoM ke bhedasvarUpa asurakumAroMkA varNana kara, aba sUtrakAra aviziSTa bhavanavAsI devoM kA varNana karate haiM-'teNaM kAleNaM' ityaadi| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla aura usa samaya meM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAna mahAvIra ke (aMtiyaM) pAsa (vaha) aneka (asuriMdavajjiyA) asurendroM ko choDakara (bhavaNavAsI devA) bhavanavAsI deva (pAubbhavitthA) prakaTita hue| ina bhavanavAsI devoM ke dasa meda, jAti bhedako lekara hote haiM / jaise-asurakumAra 1, nAgakumAra 2, suparNakumAra 3, vidyutkumAra 4, agnikumAra 5, dvIpakumAra 6, udadhikumAra 7, dizAkumAra 8, pavanakumAra 9, stanitakumAra 10 / kumAra kI taraha ye krIDA karane meM sadA tatpara rahate haiM, isaliye inakI kumAra saMjJA hai / pAtAla loka meM jo devoM ke AvAsa bhagavAnanI pAse AvelA bhavanavAsI devAnA bheda-svarUpa asura kumAnu na 42 che.-'teNaM kAleNaM' tyAhi. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te 40 ana te samayamA (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrama manavAna mahAvIranI (atiya) pAse (bahave) mane (asuriMdavajjiyA) asurendro ch|ddiine mIna (bhavanavAsI devA) apanavAsI (pAubhavitthA) pragaTa thayA. 2 // navanavAsI denA daza bheda jAtibhedane laIne thAya che; jemake-asurakumAra 1, nAgakumAra 2, suparNakumAra 3, vidatyukumAra 4, agnikumAra pa, dvIpakumAra 6, adhibhAra 7, hisAbhAra 8, 5vanamA2 8, stanitabhAra 10. kumAra-bALakanI peThe teo krIDA karavAmAM sadA tatpara rahe che e kAraNathI temanI kumAra saMjJA che. pAtAla lokamAM je devonA AvAsa-vizeSa che temAM teo rahe che te kAraNathI teo bhavanavAsI kahevAya che. sUtrakAra AvA Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre vitthA-NAgapaiNo suvaNNA vijjU aggIyadIva udahI disAkumArA ya pavaNA thaNiyA ya bhavaNavAsI NAgaphaDA-garula-vaira-puNNavAsina ityucyante-bhavanavAsinAmeteSu dazasu bhedeSu prathamabhedaM parityajya nava bhedAnatra darzayati'NAgapaiNo' nAgapatayo-nAgakumArAH / 'suvaNNA' suparNakumArAH / 'vijjU'--vidyutkumArAH 'aggI ya' agnikumArAzca / 'dIvA' dvIpakumArAH / 'udahI' udadhikumArAH / 'disAkumArA ya' dizAkumArAzca 'pavaNA' pavanakumArAH 'thaNiyA ya' stanitakumArAzca / ete 'bhavaNavAsI' bhavanavAsinaH / eteSAM nAgakumArAdInAM nAgaphaNAdIni citAni bhavanti, tAni kramazo darzayannAha-'NAgaphaDA-garula-badara-puNNakalasasIha-hayavara-gayaMka-mayaraMka-varamauDa-baddhamANa-Nijjutta-vicitta-ciMdhagayA' nAgaphaNAgaruDa-vajra-pUrNakalaza-siMha-hayavara-gajAGka-makarAGka-varamukuTa-varddhamAna-niryukta-vicitra -cihnagatAHnAgakumArANAM mukuTeSu nAgaphagAcihanAni,suparNakumAgaNAM mukuTeSu garuDacihanAni, vidyutkumArANAM mukuTeSu vajracihnAni, agnikumArANAM mukuTeSu pUrNakalazacihnAni, dvIpakumArANAM mukuTeSu siMhacivizeSa haiM unameM ye rahate haiM, isaliye ye bhavanavAsI kahalAte haiN| sUtrakAra inhIM bhavanavAsiyoM ke prathama bhedako choDakara anya nau bhedoM ko yahAM batalA rahe haiM-(NAgapaiNo) nAgapati. nAgakumAra (suvaNNA) suparNakumAra (vijjU) vidyutkumAra (aggI ya) agnikumAra (dIvA) dvIpakumAra (udahI) udadhikumAra (dIsAkumArA ya) dizAkumAra (pavaNA) pavanakumAra (thaNiyA ya) stanitakumAra (bhavaNavAsI) ye isa prakAra bhavanavAsI devoM ke bheda haiM / inameM (NAgaphaDA-garula-vaira-puNNakalasa-siMha-hayavara-gayaMka-mayaraMka-caramauDavaddhamANa-Nijjutta-vicitta-ciMdha-gayA) nAgakumAroM ke mukuTameM nAgakI phaNAkA cihna hai // 1 // suparNakumAroM ke mukuTameM garuDakA cihna hai // 2 // vidyutkumAroM ke mukuTo meM vajrakA cihna hai // 3 // agnikumAroM ke mukuToM meM pUrNakalazakA cihna hai // 4 // dvIpakumAroM ke mukuToM bhavanavAsionA prathama bheda choDIne ahIM bIja nava bhedane matA cha-(NAgapaiNo) nApati-nAgabhAra (savaNNA) suparNa bhA2 ( vijU ) viyutbhAra (aggI ya) nibhA2, (dIvA) dvIpamA2 (udahI) vibhA2 (disAkumArA ya) hizAbhAra (pavaNA) 5vanamA2 (thaNiyA ya) stanitamAra (bhavaNavAsI) // 4 // 54Are apanavAsI hevonA me che. AbhA (NAgaphaDAgarula-vaira- puNNakalasa-siMha-hayavara-gayaka-mayaraMka - varamauDa-baddhaNANa - Nijjuttavicitta-ciMdha-gayA ) nAgabhAnA bhuTamA nAjanI nu thila cha 1. suparNakumAranA mukuTamAM garuDanuM cihna che 2. viyukumAronA mukuTamAM Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TIkA su. 34 nAgakumArAdidevavarNanam kalasa-sIha-hayavara-gayaMka-mayaraMka-vara-mauDa-vaddhamANa-Nijjutta-vicitta-ciMdhagayA surUvA mahiDDhiyA, sesaM taM ceva jAva pajjuvAsaMti // sU0 34 // nAni, udadhikumArANAM mukuTeSvazvacihanAni, dizAkumArANAM mukuTeSu hasticihnAni, pavanakumArANAM varamukuTeSu makaracihnAni, tathA stanitakumArANAM mukuTeSu vardhamAnacihnAni bhavanti, tAni nAgaphaNAdIni vardhamAnAntAni 'nijutta' niryuktAni-mukuTeSu sthitAni, 'vicitta'vicitrANi-nAnAvidhAni, 'ciMdha' cihanAni gatAH prAptAH ye te tathA, nAgaphaNAdIni varddhamAnAntAni yathAsthAnasthitAni vicitrarUpANi lakSaNAni teSAM mukuTeSu bhavantItyathaH / 'suruvAH' surUpAHsundarA''kArAH / 'mahiDDiyA'-mahardrikAH-mahatyA RdyA yuktAH / 'sesa taM ceva' zeSaM tadeva-zeSam avaziSTaM tadeva-pUrvavadeva vAcyam, kiyadavadhi vAcyam ? ityAha-'jAva pajjuvAsaMti' yAvat paryupAsate-iti / te nAgakumArAdayaH navanikAyabhavanavAsidevAH asurakumAravad bhagavantaM sevante iti bhAvaH ||suu0 34 // meM siMhakA cihna hai // 5 // udadhikumAroM ke mukuToM meM azvakA cihna hai // 6 // dizAkumAroM ke mukuToM meM hAthIkA cihna hai // 7 // pavanakumAroM ke uttama mukuToM meM magarakA cihna hai // 8 // tathA stanitakumAroM ke mukuToM meM vardhamAna (svastika) kA cihna hai // 9 // ye saba cihna niryuktayathAsthAna sthita haiM, aura vicitra rUpavAle haiM / (surUvA) ye saba deva sundara AkAra saMpanna, evaM (mahiDDhiyA) mahatI Rddhi se yukta haiN| (sesaM taM ceva jAva pajjuvAsaMti) ye saba bhavanavAsI devoM kA nau prakAra ke nikAya asurakumAra devoMkI taraha bhagavAna kI sevA karane lage / sU0 34 // vajanuM cihna che 3. agnikumAranA mukuTamAM pUrNa-kalazanuM cihna che 4. dvIpakumAranA mukuTamAM siMhanuM citra che 5. udadhikumAranA mukaTamAM azvanuM cihna che 6. dizAkumAronA mukuTamAM hAthInuM cihna che 7. pavanakumAranA mukuTamAM magaranuM citra che 8. tathA svanitakumAranA mukuTamAM vardhamAna (svastika)nuM cihna che 9. A badhAM cihno niyukta-yathAsthAna hoya che. ane vicitra-35i rAya che. (suruvA) 0 mA hevA su42 maa4|2-spnn, seba (mahiDDhiyA) mahAna RddhithI yuta DAya che. (sesaM taM ceva jAva pajjuvAsaMti) 2 mA sapana-pAsI hevn| na 2 // niya sasura bhA2 heyonI peThe bhagavAnanI sevA 42 // sAya. (sU. 34). Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 aupapAtikasUtre mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave vANamaMtarA devA aMtiyaM pAubbhavitthA-pisAya-bhUyAya jakkha___TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'bahave vANamaMtarA devA aMtiyaM pAubhavitthA' bahavo vyantarA devA antike prAdurbabhUvuH, tatra-vyantarA-antaram avakAzaH, taccehAzrayarUpam ; vividham antaraM= parvatAntaraM kandarAntaraM vanAntaraM vA AzrayarUpaM yeSAM te vyantarAH-devavizeSAH, yadvA-'vANamantarA' iticchAyA / tatreyaM vyutpatti:-banAnAmantarANi vanAntarANi, teSu bhavAH vAnamantarAH, pRSodarAditvAnmadhye makArAgamaH / bhagavanmahAvIrasvAmisannidhau samavasaraNe vyantarA devAH prakaTIbhUtA ityarthaH, te katividhAH ? atrA''ha - 'pisAya-bhUyA ya' pizAcAH 1, bhUtAzca 'teNaM kAleNaM' ityAdi / ( teNaM kAleNa teNaM samaeNaM) usa kAla aura usa samaya meM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAna mahAvIra ke (aMtiyaM) samIpa (bahave) aneka (vANamaMtarA devA) vyaMtara deva (pAunbhavitthA) Aye / vyantara inakA nAma isaliye hai ki inakA antara=avakAza arthAt nivAsasthAna aneka prakAra ke haiM, jaise-parvata, girikandarA, vana Adi / athavA--'vANamantara kI saMskRta chAyA 'vAnamantara' bhI hotI hai / vanAntaroM meM-vanoM ke madhya meM jinakA rahanA ho ve bAnamantara haiM / ye vAnamantara bhagavAna mahAvIra ke samavasaraNa meM upasthita hue| ye vyantara deva kitane prakAra ke haiM ? isa prakAra kI AzaMkA hone para sUtrakAra usakA samAdhAna karate hue unake bhedoM ko ginAte haiM-(pisAya-bhUyA ya jakkha ' teNa kAleNaM' chatyAhi. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te sa mana ta samayana viSe (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrama bhagavAna mahAvIranI ( aMtiyaM ) pAse (bahaye) bhane (vANamaMtarA devA) vyata2 hv| (pAunbhavitthA) mAvyA. vyata2 sayu temanuM nAma e kAraNathI che ke temanuM antara- avakAza, arthAtnivAsa sthAna, aneka prakAranuM che, jemake parvata, parvatanI guphA, tathA vana Adi. nyathA 'vANamaMtara'nI saMskRta chAyA 'vAnamantara' thAya che. panAntarAbhAM-banAnA madhyamAM-jemanuM rahevAnuM thAya te vAnamantara che. A vAnamantara bhagavAna mahAvIranA samavasaraNamAM upasthita thayA. A vyantara deva keTalA prakAranA cha ? mAvI zAnu samAdhAna 42tA sUtrA2 tanA ho 4 cha-(piyAsa Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 35 vyantaradevavarNanam rakkhasA kiMnara-kiMpurisa-bhuyagapaiNoyamahAkAyA gaMdhavva-NikAyagaNA NiuNa-gaMdhavvagIya-raiNo aNavaNNiya-paNavaNiya-isivAiya-bhUyavAiya-kaMdiya-mahAkaMdiyA ya kuhaMDa-payayadevA caMcala-ca2, 'jakkha-rakkhasA' yakSAH 3, . rAkSasAH 4, 'kiMnara-kiMpurisa-bhuyagapaiNo' kinnara - kiMpuruSa -- bhujagapatayaH - kinarAH 5, kimpuruSA 6, bhujagapatayaH-mahoragAH 7, 'mahAkAyA' mahAkAyAH vizAlazarIradhAriNaH, 8, 'gaMdhadha-NikAya-gaNA' gandharvanikAyagagAH-gandharvasamUhagaNAH, gandharvajAtaya ityarthaH, 'jiuNa-gaMdhava-gIya-raiNo' nipuga-gAndharva-gIta-ratayaH-nipuNaM-prazastaM, gAndharva nATyopetaM gAnaM, gItaJca nATyarvarjitagAnaM, tatra ratiryeSAM te tathA, 'agavaNNiya-paNavaNiya-isivAiya-bhUyavAiya-kaMdiya-mahAkaMdiyA ya kuhaMDa-payaya-devA' aprajJaptika-paJcaprajJaptika-RSivAdika-bhUtavAdika-krandita-mahAkranditAca kUSmANDa-patagadevAH-ete'STau vyatarA nikAyavizeSabhUtA ratnaprabhApRthivyA uparitanayojanarakkhasA kiMnara-kiMpurisa-bhuyagapaiNo ya mahAkAyA gaMdhavvaNikAyagaNA) pizAca 1, bhUta 2, yakSa 3, rAkSasa 4, kinnara 5, kiMpuruSa 6, bhujagapati 7, evaM vizAla zarIra dhAraNa karanevAlA mahoraga 8, gaMdharvanikAyagaNa, arthAt-gandharva 9, ye vyantara deva haiN| ye saba (NiuNa-gaMdhana-goya-raiNo) prazasta nATakIyagAna meM evaM nATyavarjita gAnavidyA meM rati rakhanevAle hote haiM / (aNavaNNiya-paNavaNiya-isivAiya-bhUyavAiya-kaMdiya-mahAkaMdiyA ya kuhaMDa-payayadevA ) aprajJaptika, paJcaprajJaptika, RSivAdika, bhUtavAdika, krandita, mahAkrandita, kUSmANDa aura patagadeva; ye bhI ATha vyantaranikAya ke deva haiM / ina saba kA nivAsa ratnaprabhApRthivI ke UparI bhAga meM 100 yojana taka hai / ye kaise hote haiM ? so bhUyA ya jakSa- rakkhasA kinnara-kiMpurisa-bhuyagapaiNo ya mahAkAyA gaMdhavvaNikAyagaNA) pizAya 1, bhUta 2, yakSa 3, rAkSasa 4, sinna2 5, 535 6, bhujagapati 7, evaM vizAla zarIra dhAraNa karavAvALA maheraga 8, gaMdharva niyara arthAt 6, se vyanta2 heva cha. 2 mA ( NiuNagaMdhavya-gIya-raiNo) prazasta nATIya gAnamA, tabha04 nATaya-pati mAnavidhAmA prema rAmapADAya che. (aNavaNNiya-paNavaNiya-isibAiya-bhUyavAiya-kaMdiya-mahAkaMdiyA ya kuhaMDa-payaya-devA ) ajJa4i, yazati, Rssivedika, bhUtavAdika, kandrita, mahAkandita, kRSmAMDa ane pataga deva A paNa ATha vyantara nikAyanA deva che. A badhAne nivAsa ratnaprabhA pRthvInA upa2naa mAmA 100 yena sudhA cha. tasA upAya cha ? te 4 cha-(caMcala Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 aupapAtikasUtre vala-citta-kIlaNa-davappiyA gaMbhIra-hasiya-bhaNiya-pIyagIya-NaccaNa-raI vaNamAlA-mela-mauDa-kuMDala-sacchaMda-viuvviyAharaNa-cAruzatavartinaH, te kIdRzAH? atrA''ha-'caMcala-cabala-citta-kIlaNa-davappiyA' caJcala-capalacitta-krIDana-drava-priyAH-caJcalAdapi capalAni cittAni yeSAM te caJcalacapalacittAH aticapalamAnasAH, krIDanaM-krIDA, dravazca parihAsaH krIDAdravau priyau yeSAM te krIDAdravapriyAH, tataH padadvayasya karmadhArayaH / 'gaMbhIra-hasiya-bhaNiya-pIya-gIya-NacaNa-raI gambhIra-hasita-bhaNitapriya-gIta-nartana-ratayaH-gambhIram itarairajJeyaM hasitaM- hAsyam, bhaNitaM vAkprayogaH, 'priyaM yeSAM te gambhIra-hasita-bhaNita-priyAH, gItanartanayo ratiryeSAM te gItanartanaratayaH, tataH padadvayasya krmdhaaryH| 'vaNamAlA-mela-mauDa-kuMDala-sacchaMda- viubdhiyA-haraNa-cAru-vibhUsaNa-dharA' vanamAlA''mela-mukuTa-kuNDala-svacchanda-vikurvitA''bharaNa-cAru-vibhUSaNa-dharA : vanamAlA-ratnAdimayAss bharaNavizeSaH, Amela:--puSparacitAlaGkAravizeSaH, mukuTaM suvarNamayaM zirAbhUSaNam, kuNDalaM-karNA'bharaNam , etadatiriktAni-svacchandavikurvitAni-svAbhiprAyAnusArAtsadyaH prakaTIkRtAni AbharaNAni, kahate haiM-(caMcala-cavala-citta-kIlaNa-dava-ppiyA) ati capala cittavAle ye vyantara deva, krIDA evaM parihAsa-priya huA karate haiN| (gaMbhIra-hasiya-bhaNiya-pIya-gIyaNacca-NaraI) dUsaroM dvArA ajJeya aise hasita-ha~sane meM tathA bolane kI caturAI meM ye vizeSa nipuNa hote haiM, athavA hasita evaM bhaNita; ye do bAteM inheM vizeSa priya hotI haiM / gIta aura nartana meM inheM vizeSa anugaga hotA hai / (vaNamAlA-mela-mauDa- kuMDala-sacchaMda-viuviyA-haraNa-cAru-vibhUsaNa-dharA) vanamAlA-ratnAdi dvArA nirmita AbharaNavizeSa, Amelaka-puSpoM dvArA racita alaMkAra vizeSa, mukuTa -suvarNamayazirobhUSaNa, kuMDala-karNAbharaNa, evaM apanI icchAnusAra niSpAdita aura bhI anya AbharaNa ye hI jinake suhAvane AbhUSaNa cavala-citta-kIlaNa-dava-ppiyA) maI 4 yaza cittapAta vyanta2 1 / se pariDAsapriya Doya che. (gaMbhIra-hasiya-bhaNiya-pIya-gIya-NaccaNa-raI) mInathI na jANu zakAya evA hasitahasavAmAM tema ja bhaNita-bolavAmAM teo vizeSa nipuNa hoya che. athavA hasita evaM bhaNita A be vAte temane vizeSa priya hoya che. gIta ane nAcamAM temane vizeSa anurAga hoya che. (vaNamAlA-mela-mauDa-kuMDala-sacchaMda-viuvviyA-haraNa-cAru-vibhUsaNa-dharA) vnbhaanaaratnAdi dvArA nirmita AbharaNa vizeSa, Amela-puSpa dvArA racita alaMkAra vizeSa, bhuTa-suvarNamaya zizabhUSA, dusa- 2, tebhala pAtAnI 2chaanusAra niSpAdita bIjA paNa AbharaNe; e ja jemanAM sahAmaNAM AbhUSaNo che Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 35 vyantaradevavarNanam vibhUsaNa-dharA savvouya-surabhi-kusuma-suraiya-palaMbasAbhaMta-kaMtavayasaMta-citta-vaNamAla-raiya-vacchA kAmagamA kAmarUvadhArI NANAviha-vaNNa-rAga--varavattha-citta-cilliya-NiyaMsaNA viviha-desatAnyeva cAruvibhUSaNAni teSAM dhraaH| 'savvouya-surabhi-kusuma-suraiya-palaMba-sobhaMta-kaMta-viyasaMta-citta-vaNamAla-raiya-vacchA ' sarvartu-surabhi-kusuma-suracita-pralamba-zobhamAna-kAntavikasaccitravanamAlA-ratida-vakSasaH-sarveSu RtuSu surabhINi yAni kusumAni taiH suracitA pralambA ca zobhamAnA ca kAntA ca vikasantI ca citrA vicitrA cAsau vanamAlA-puSpasrak, tathA ratidAni=sundarANi vakSAMsi yeSAM te tathA, 'kAmagamA' kaamgaaminH-icchaagaaminH| 'kAmarUbadhArI' kAmarUpadhAriNaH-svecchAnusArarUpadhArakAH / 'NANAviha-vaNNa-rAga-varavatthacitta-cilliya-NiyaMsaNA' nAnAvidha-varNa-rAga-varavastra-citra-dedIpyamAna-nivasanAH nAnAvidhavarNo rAgo yeSu tAni-nAnAvidhavarNarAgANi tAni tathAbhUtAni varavastrANi citrANi-vicitrANi 'cilliya' dedIpyamAnAni, nivasanAni-paridhAnAni yeSAM te tathA, 'cilliya' itidezIyazabdaH; raktAdibahuvidhaparidhAnavasanAni paridadhAnA ityarthaH / 'viviha-desaNevaccha-gahiya-vesA' vividha-deza-nepathya-gRhIta-veSAH-vividhAnAm anekeSAM dezAnAM nepathyaiH prasAdhanavizeSaiH gRhItaH haiN| (sabouya-surabhi-kusuma-suraiya-palaMba-sobhaMta-kaMta-viyasaMta-citta-vanamAla-raiya-vacchA ) inake vakSaHsthala, sadA samasta RtuoM ke surabhita puSpoM dvArA racita laMbI 2 sundara vikasita citra-vicitra vanamAlAoM dvArA suhAvane rahA karate haiN| ( kAmagamA) inakA gamana icchAnusAra huA karatA hai| (kAmarUbaMdhArI) icchAnusAra ye rUpoM ko dhAraNa karate rahate haiN| (NANAviha-vaNNa-rAga-varavattha-citta-cilliyaNiyaMsaNA) aneka prakAra ke raMgavAle tathA citra-vicitra prabhAvAle aise camakate hue vastroM ko ye pahirA karate haiN| (viviha-desI-Nevaccha-gahiya-vesA) aneka dezoM ( savvouya-surabhi-kusuma-surajhya-palaMba-sobhaMta-kaMta-viyasaMta-citta-vanamAla-raiya-vacchA ) temanAM vakSasthala hamezAM samasta RtuonAM suMdara puSpa dvArA banAvelI lAMbIlAMbI suMdara vikasita citra-vicitra vanamAlAothI zobhAyamAna rahe che. (kAmagamA) tamanu amana chAnusA2 thatu DAya che. (kAmarUvadhArI) 42chAnusA2 te 35 dhA23 42t| 2 cha. (nnaannaavih-vnnnn-raag-vrvtth-citt-cilliy| NiyaMsaNA) bhane 42 // 2i tathA citravicitra pramANai mevAM yamA2 patrI tamA 572 je. (viviha-desI-Neva-cchagahiya-vesA) mane shaan| taya posh|4 572 je. (pamuiya-kaMdappa-kalaha-kelI-kolAhala ppiyA) prabhuhitAnA Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 vaccha gahiya- vesA pamuiya-kaMdappa-kalaha-kelI-kolAhala-ppiyA hAsa-bola - bahulA aNega-maNi-rayaNa-viviha- Nijjutta-vicitta- ciMdhagayA surUvA mahiDDhiyA jAva pajjuvAsaMti // sU0 35 // =kRtaH veSaH zarIrazobhAssdhAyakaprasAdhanaM yaiste tathA, tatra nepathyaM - 'pozAka' iti bhASAprasiddham, 'pamuiya-kaMdaSpa-kalaha-kelI-kolAhala - piyA' pramudita-kandarpa-kalaha-keli-kAlAhala-priyAHpramuditAnAM yaH kandarpapradhAnaH kalahaH kelI = krIDA, tajjanyaH kAlAhalaH - kalakalaH priyeo yeSAM te tathA, kAmakalahakrIDAkeAlAhalaparAyaNA ityarthaH / ' hAsa - bAla - bahulA' hA sadhvani bahulAH 'aga-maNi-raNa- viviha- Nijjutta-vicitta-ciMdha gayA' aneka-maNi-ratna-vividha-niryukta - vicitra-cihnagatAH-anekAni yAni maNiratnAni tAni vividhaniryuktAni vividhaprakAreNa yathAsthAnasthitAni, tAnyeva vicitracihnAni tAni gatAH = prAptAH / 'suruvA' surUpAH - sundraa''kaaraaH| mahiDDiyA ' maharddhikAH - mahAsampattiyuktAH / ' jAva pajjuvAsaMti' yAvatparyupAsate- -AdakSiNa pradakSiNa-vandanAdIni pUrvavat kRtvA bhagavataH zrImahAvIrasyAbhimukhe sthitAH kRtaprAJjalipuTAH bhagavantaM zrImahAvIraM sevante - iti // sU0 35 // aupapAtika kI ye pozAka dhAraNa kiye rahate haiM / (pamuiya - kaMdappa-kalaha - kelI - kolAhala- ppiyA ) pramuditoM kA jo kandarpapradhAna kalaha evaM krIDA hotI hai isase janya jo kolAhala hotA hai vaha inheM adhika priya rahA karatA hai / ( hAsa-bola - bahulA ) ye ha~sI-majAka karane meM bar3e catura hote haiM / (aNega - maNi - rayaNa - viviha- Nijjutta-vicitta - ciMdha-gayA) aneka maNiratna, jo ki vividha prakAra se yathAsthAna para nivezita rahA karate haiM ve hI jinake vicitra cihna haiM aise, (suruvA) sundara AkAra viziSTa, (mahiDDiyA ) evaM mahARddhiyukta ve vyantara deva ( jAtra pajjuvAsaMti) pUrvavarNita asurakumAroM kI taraha donoM hAtha jor3akara vaMdanA evaM namaskAra karake prabhu mahAvIra kI sevA meM saMlagna hue // sU0 35 // je kandra pradhAna kalaha evaM krIDA thAya che temAMthI je kAlAhula utpanna thAya che te tebhane adhi priya lAge che. (hAsa - bola-bahulA) hAMsI - bhanna 42vAmAM mA mahu 4 yatura hoya che. (aNega-maNi-rayaNa- viviha- Nijjutta-vicittaciMdha-gayA) mane maNiratna ne vividha prahAre yathAsthAna nivezita rahe che te 4 yAnAM vicitra cihna che. sevA (suruvA) suMdara bhAra yukta (mahiDiDayA) va bhaDDA - Rddhiyukta te vyantaraheva (jAva pajjuvAsaMti) pUrve uDelA asurakumArAnI peThe banne hAtha joDI vaMdanA temaja namaskAra karIne prabhu mahAvIranI sevAbhAM lagna thayA (sU. 34) Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 36 jyotikadevavarNanam mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa joisiyA devA aMtiyaM pAunbhavitthA-bihassaI caMdasUra-sukka-saNiccharArAhU dhUmaketu-buhA yaaMgArakA yatatta-tavaNijja TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'joisiyA devAaMtiyaM pAubhavitthA' jyotiSkA devA antike prAdurbabhUvuH-zrImahAvIrasya samIpe prkttiibhuutaaH| nAmabhiryotiSkAn kathayati-'bihassaI' bRhaspatayaH-jyotiSkANAmasaMkhyAtatvAt pratyekaM te bahavaH santi-iti / 'caMda-sUra-sukka-saNiccharA' candrasUrya zukrazanaizcarAH, 'rAhU' rAhavaH, 'dhUmakeu-buhA ya' dhUmaketubudhAzca, 'aMgArakA ya' aGgArakAH-maGgalAzca, kiMvarNA ete ? ityAha-tatta-tavaNijja-kaNaga-vaNNA' tapta-tapanIya-kanaka-varNAH-taptatanIyaM-raktasuvarNa, kanakaM pItasuvarNaM tadvadvarNo yeSAM te tathA / kecidraktAH kecitpItA ityarthaH; tathA-je ya gahA joisaMmi cAraMcaraMti' ye ca grahA jyotiSe 'teNaM kAleNaM' ityaadi| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla evaM usa samaya meM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke (aMtiyaM) samIpa (joisiyA devA) jyotiSI deva (pAubbhavitthA) prakaTita hue / jyotiSI devoM ke ye nAma haiM(bihassaI caMda-sUra-sukka-saNiccharA rAhU, dhUmaketu-buhA ya aMgArakA ya) bRhaspati, caMdra, sUrya, zukra, zanaizcara, rAhu, dhUmaketu, budha aura aNgaark-mNgl| (tattatavaNija-kaNaga-vaNNA) ye deva taptatapanIya-rakta suvarNa aura kanaka-pIta suvarNa inake samAna varNavAle hote haiN| (je ya gahA joisaMmi cAraM caraMti) ukta se atirikta ' teNaM kAleNaM ' tyAhi. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) tama ta samayamA (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrabharaNa nagavAna mahAvIranI (aMtiya) pAse (joisiyA devA) jyotiSI heva (pAunbhavitthA) 548 cyA. jyotiSI yonAM nAma mA pramANe che-(bihassaI caMda-sUra-sukka-saNiccharA rAhU dhUmaketu-buhA ya aMgArakA ya) mRrapati, yadra, sUrya, zu, zanaizvara, rAhu, dhUbhaDetu, sudha mane ||24-maas. (tattatavaNijja-kaNaga-vaNNA) te ta tapanIya-24d suvarNa mane 44-pIjai suvarNanA jevA varNavALA hoya che. arthAta keTalAeka lAlavaNuMvALA tathA sAme pAjAvAjA DAya che. (je ya gahA joisaMmi cAraM caraMti) st Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 aupapAtikasUtre kaNaga-vaNNA, je ya gahA joisaMmi cAraM caraMti keU yagairaiyA aTThAvIsavihA ya NakkhattadevagaNA NANA-saMThANa-saMThiyAo ya cAraM caranti-uktAtiriktA ye grahA jyotipa-jyotizcakre-cakravadavabhAsamAne jyotimaNDale bhramaNaM kurvanti / bahutvAd bahuvacanam / ' keU ya gairaiyA' ketavazca gatiracitAHketavA-jalaketvAdayaH, kimbhUtAH ? atrA''D-gaticitAH-manuSyalokA'pekSayA gatimantaH / 'aTThAvIsavihA ya Nakhatta-deva-gaNA' aSTAviMzatividhAzca nksstrdevgnnaaH-assttaaviNshtinksstrdevtaaH| atra-prasaGgAdanyeSAmapi jyotiSkadevAnAM laMkhyA ucyante-jyotiSkadevAH paJcavidhAH bhavanti, sUryAH 1, candramasaH 2, grahAH 3, nakSatrANi 4, prakIrNatArakAzca 5, tatra dvau sUryo jambUdvIpe, lavaNe catvAraH, dhAtakIkhaNDe dvAdaza, kAlodadhau dvicatvAriMzat , puSkarAddhe dvisaptatiH-ityevaM manuSyaloke dvAtriMzadadhikaM zataM sUryAH santi, candramaseo'pi jo graha jyotizcakra meM-cakra kI taraha pratibhAsamAna isa jyotirmaNDalameM bhramaNa karate haiM ve ( keU ya gairaiyA) jalaketu Adi ketugraha, jo ki manuSyaloka kI apekSA hI sadA gativiziSTa haiN| arthAt yaha samasta jyotizcakra isa manuSyaloka rUpa DhAI dvIpa meM hI gati viziSTa haiM, anyatra nhiiN| ( aTThAvIsavihA ya NakkhattadevagaNA) tathA jo aTThAIsa (28) prakAra ke nakSatra jAti ke devatA haiN| ___yahA~ para prasaMgavaza anya jyotiSI devoM kI bhI saMkhyA kahate haiN| jyotiSI deva pA~ca prakAra ke haiM-sUrya 1, candramA 2, graha 3, nakSatra 4, aura prakIrNa tArA 5 / ina saboM meM pratyeka kI saMkhyA isa prakAra hai-jambUdvIpa meM do sUrya haiM, lavaNa samudra meM cAra sUrya haiM, dhAtakIkhaNDa meM bAraha sUrya haiM, kAlodadhi meM bayAlIsa sUrya haiM aura puSkarAI meM bahattara sUrya haiN| isa prakAra manuSyaloka meM sUrya kI saMkhyA eka sau battIsa hai| candramA kI saMkhyA varNavelAthI bIjA je graho nizcakamAM-cakanI peThe pratibhAsita A timeN samAM-prabhA 42 chete (keU ya gairaiyA) tu mAhitu mnussylokanI apekSA ja hamezAM gati-viziSTa che. arthA-A. samasta tizcaka mA bhanuSyA35 maDhI dIpamA 4 gativiziSTa cha, mI nali. (aTThAvIsavihA ya Nakkhatta devagaNA) tathA 2 28 'prA2nA nakSatra jatinA patAcha. ahIM prasaMgavA bIjA jotiSI devAnI paNa saMkhyA kahe che. - tiSI deva pAMca prakAranA che-sUrya 1 caMdramA 2 graha 3 nakSatra 4 tathA prakIrNa tArA 5. A badhAmAM pratyekanI saMkhyA A prakAre che-jaMbudvIpamAM 2 sUrya che. lavaNu samudramAM cAra sUrya che. dhAtakIkhaMDamAM 12 sUrya che. kAledadhimAM 42 sUrya che. tathA puSkarAddhamAM 72 sUrya che. A prakAre manuSyalekamAM Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . pIyUSavarSiNo-TIkA sU. 36 jyotikadevavarNanam paMcavaNNAo tArAo ThiyalesA cAriNo ya avissAmamaMDalagaI patteyaM NAmaMkapAgaDiyaciMdhamauDA mahiDDhiyA jAva pajjuvAsaMti ||suu036|| etAvatsaMkhyakA eva / nakSatrasaMkhyA uktA ev| aSTAzItimrahAH / ekasya khalu candramasastArAH koTonAM koTyaH etAvatyo bhavanti-SaTSaSTisahasrANi nava.ca zatAni paJcasatatyadhikAni 'NANA-saMThANa-saMThiyAo'nAnA-saMsthAna-sthitAH, 'paMcavaNNAo' paJcavarNAH, 'tArAo' tArAH, 'ThiyalesA' sthitalezyA nizcalaprakAzAH / 'cAriNo ya' cAriNyazcasaJcaraNazIlAH, 'avissAma-maMDala-gaI avizrAma-maNDala-gatayaH-nirantarasaMcaraNazIlAH, 'patteyaM pratyekam-pRthak pRthaka 'NAmaMka-pAgaDiya-ciMdha-mauDA' nAmA'Gka-prakaTita-cihnamukuTAH-nAmAGkAni nAmAGkitAni-nAmAkSarayuktAni prakaTitacihanAni spaSTacihnayuktAni mukuTAni yeSAM te tathA, 'mahiDiDhayA' maharddhikAH-maharddhiyuktAH santA jyotiSkA devAH 'jAva pajjuvAsaMti' yAvat=pUrvavatpradakSiNavandanAdibhiH paryupAsate // sU0 36 // bhI isI prakAra samajhanI cAhiye / graha aTTAsI haiN| nakSatra kI saMkhyA Upara kahI gayI hai| prakIrNatArakAoM meM kevala candramA ke hI parivAra ke tAre 66975 (chiyAsaTha hajAra nau sau pacahattara) koDAkoDI haiN| isI taraha aura ke bhI tAroM ke parivAra zAstrAntara se smjhnaa| . (NANA-saMThANa-saMThiyAo) ina tArAoM kA AkAra ekasA nizcita nahIM hai; inakA AkAra aneka prakAra kA hai| (paMcavaNNAo) ye pA~ca varNavAle haiN| (ThiyalesA) inakI lezyA sthira hai-inakI lezyA meM koI parivartana nahIM hotA hai| (cAriNo ya) ye laMcaraNa-zIla haiN| ataH ( avissAma-maMDala-gaI ) nirantara gamana sUryanI saMkhyA ekabatrIsa che. caMdramAnI saMkhyA paNa eTalI ja samajI levI joIe. graha 88 che. nakSatranI saMkhyA upara kahI che. prakIrNatArAomAM kevaLa caMdramAnA parivAranA tArA 6 6975 (chAsaTha hajAra navo pItara ) keDAcheDI che. evI ja rIte bIjA caMdramAnA paNa tArA-parivAra zAstrAntarathI samalA . ___ (NANA-saMThANa-saMThiyAo) 2taaraamaan| mA42 me vo nizcita nathI. temanA 42 ane4 prA2nA che. (paMcavaNNAo) te pAya qg cha. (ThiyalesA) temanI azyA sthi2 cha, tabhanI vezyAmA 32302 tht| nathI. (cAriNo ya) te saMyazI cha. (avissAma-maMDala-gaI) mA ni2. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUkara aupapAtikasUtre mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaMsamaNassa bhagavao mahAvIrassa vemANiyAdevA aMtiyaM pAubbhavitthA, sohammI-sANa-saNaMkumAra-mAhida-baMbha-laMtaga-mahAsukka-sahassArA-Naya-pANayA-raNa TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'vemANiyA devA aMtiyaM pAubhavitthA' vaimAnikA devA antike prAdurbabhUvuH / ke te vaimAnikA devAH ? ityAha-sohammI-sANa-saNaMkumAra-mAhiMda-baMbha-laMtaya mahAmukka-sahassArA-Naya-pANayA-raNa-aJcayavaI' saudharme 1-zAna 2-sanatkumAra 3-mAhendra 4, brahma 5-lAntaka 6-mahAzukra 7-sahasrArA-''nata 9-prANatA 10''-raNA11 cyutapatayaH 12, karate rahanA yahI inakA svabhAva hai| (patteyaM NAmaMka-pAgaDiya-ciMdha-mauDA) pratyeka ke mukuTa apane apane nAmoM se yukta evaM spaSTa cihna vAle haiM / (mahiDDhiyA) ye saba mahARddhi ke dhArI haiN| (jAva pajjuvAsaMti) pUrva meM varNita asurakumAroM kI taraha ye saba jyotiSI deva bhI bhagavAn mahAvIra kI sevA karane lage // sU0 36 // 'teNaM kAleNaM' ityaadi| ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNa) usa kAla aura usa samaya meM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke (aMtiyaM) samIpa (vemANiyA devA) vaimAnikadeva (pAunbhavitthA) prakaTa hue / vaimAnika deva kauna haiM ? so kahate haiM-(sohammI-sANa-saNaMkumAra-mAhiMda-baMbha-laMtaga-mahAsukka-sahassArA-NayapANayA-raNa-accuya-caI) saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka ta2 mana 42 // 22 se tamano svabhAva cha. (patteyaM NAmaMka-pAgaDiyaciMdha-mauDA) pratyenA bhuTa potapotAnAM nAbhAthI yuddhata sava 25 zikSA cha. (mahiDDhiyA) se macA mahARddhinA dhA24 che. (jAva pajjuvAsaMti) pUrva 49 asurakumAranI peThe A badhA tiSIdeva paNa bhagavAna mahAvIranI sevA 42vA sAyA. (sU039) 'teNaM kAleNaM' 'tyAdi. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNa) te sa mane te samayamA (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrama mApAna bhaDAvA2nI (aMtiyaM) pAse (vemANiyA devA) vaibhAni: 5 (pAunbhavitthA) pragaTa thayA. te vaimAni vA chAna cha ? - 4 cha(sohammI-sANa-saNaMkumAra-mahiMda-baMbha-laMtaga-mahAsukka-sahassArA-Naya-pANayA-raNa-accuyavaI) saudharma 1, zAna 2, sanabhA2 3, bhADendra 4, prA4 5, santa Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSavarSiNI-TIkA kha. 37 jyotiSka devavarNanam accuvaI pahiDA devA jiNa daMsaNu-ssuyA-gamaNa-jaNiya-hAsA pAlaga - pupphaga - somaNasa-sirivaccha-NaMdiyAvatta- kAmagama-pIigamasaudharmAdayacyutAntAH kalpAH santi, eSu vaimAnikA devA bhavanti, ata eva saudharmAdayacyutAntAnAM devalokAnAM patayaH=svAminaH 'pahiThThA' prahRSTAH = atiharSaM prAptAH devAH = vaimAnikAH / ' jiNadaMsaNu-ssuyA-gamaNa - jaNiya-hAsA' jina-darzanotsukA-ssgamana-janita - hAsA : - jinadarzanArthotsukAnAm eSAM; devAnAmAgamanaM, tena janito hAsaH - Anando yeSAM te tathA / jinendradarzanAtkaNThA''gamanajAtapramAdAH / saudharmAdidvAdazakalyAnAM dazasaMkhyakA indrAH santi, tatra navamadazamayeoreka indro bhavati / zakrAdInAmacyutAntAnAM dazAnAmindrANAM pAlakAdIni sarvatobhadrAntAni daza vimAnAni bhavanti, tAnyAha- 6 pAlaga 1, pupphaga 2, somaNasa 3, siviccha 4, diyAvata 5, kAmagama 6, pIigama 7, maNogama 8, vimala 9, savvaobhada 10 - sarisaNAmadhejjehiM vimANehiM oiNNA' pAlaka - puSpaka - saumanasa - zrIvatsa - nandyAvarta-va gama-prItigama-manAgama-vimala-sarvatobhadra-sadRzanAmadheyairvimAnairavatIrNAH = te daza indrAH pAla -kAma 343 I mahAzukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa aura acyuta ye devaloka haiM / ye saudharmAdika, vaimAnika devatAoM ke rahane ke sthAna haiN| ye devaloka 12 haiM / inakI kalpa saMjJA hai ye vaimAnika deva inake pati haiN| ina kalpoM meM jo utpanna hote haiM ve vaimAnika yA kalpavAsI deva kahalAte haiM / (pahiTThA ) atiharSa ko prApta hue ( devA ) ye vaimAnika devendra i jinheM (ji-daMsaNu-ssuyA-gamaNa-janiya - hAsA ) jinendra ke darzana ke liye utsukatApUrvaka Agamana se ati AnaMda huA hai / (pAlaga - pupphaga - somaNasa - sirivaccha diyAvatta kAmagama- pIigama - maNogama - vimala - savvaobhadda - sarisa - NAmadhejjehiM vimAhiM) ve dasa vaimAnika devendra apane 2 pAlaka, 1 puSpaka 2 saumanasa, 3 zrIvatsa, 1, mahAzu 7, sarakhAra 8, mAnata E, ANuta 10, 12 11, mane acyuta 12; A dhruvaleAka che. A saudharmAdika, vaimAnika devatAonAM rahevAnAM sthAna che. te devalAka 12 che. temanI kalpa sasA che. temanA svAmI 10 che. A kalpAmAM je utpanna thAya che te vaimAnika athavA kalpavAsI deva upAya cha. (pahiTThA) huM durSa prApta thatAM (devA) mA vaibhAni devendra lene (jiNa- daMsaNu-ssuyA-gamaNa - janiya -hAsA) kinendranA darzana bhATe utsuratApUrva AgamanathI yati mAnaha thayo che. (pAlaga - pupphaga - somaNasa - sirimaccha - naMdiyAvatta - kAgagama - pIigama - vimala - savvaobhadda - sarisaNAmadhejjehiM vimANehiM ) te dRza Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 aupapAtikasUtre vimala-savvaobhadda-sarisaNAmadhenjehiM vimANehiM oiNNA vaMdagA jiNidaM miga-mahisa-varAha-chagala-dadura-haya-gayavai-bhuyaga-khaggausabhaMka-Dima-pAgaDiya-ciMdha-mauDA pasiDhila-varamauDa - tirIDakAdisarvatobhadrAntanAmakaiH, tathA tatsadRzanAmakaiH-pUrNabhadra-subhadrAdinAmakaizcAnyairbimAnairanye'pi devAH 'oiNNA' avatIrNAH bhuvamAgatAH / 'vaMdagA jiNidaM' vandakA jinendrasya =jinendraM vanditukAmA ityarthaH / 'miga-mahisa-varAha-chagala-dara-haya-gayavai-bhuyaga-khaggausabhaMka-viDima-pAgaDiya-ciMdha-mauDA' mRga-mahipa-varAha-chagala-dardura-haya-gajapati-bhujagakhaDga-RSabhA'Gka-viDimaprakaTita-cihnamukuTAH, mRgamahiSAdi-RSabhAntAH aGkAH-cihnAni viDimeSu vistIrNabhAgeSu yeSAM mukuTAnAM tAni mRgamahiSavarAha-chagala-dardurahayagajapatibhujagakhaDgaRSabhAGkaviDimAni, tAni ataeva prakaTitacihnAni ratnAdidIptyo prakAzitacihnayuktAni mukuTA4 naMdyAvarta, 5 kAmagama, 6 prItigama, 7 manogama, 8 vimala, 9 sarvatobhadra 10 ina nAmavAle vimAnoM se aura pUrvokta vimAnoM se atirikta pUrNabhadra subhadra Adi vimAnoM se daza devendroM se bhinna anya vaimAnika deva (oiNNA) pRthvI para avatarita hue-Aye, arthAtina pUrvokta nAmavAle vimAnoM dvArA dasa devendra, tathA aura bhI anya deva apane apane vimAnoM dvArA isa bhUmaNDala para avatIrNa hue-utare / kyoM ki ye saba (vaMdagA jiNiMdaM) jinendra kI vandanA karane kI kAmanA vAle the| (miga-mahisa-varAha-chagala-daddarahaya-gayavai-bhuyaga-khagga-usabhaMka-viDima-pAgaDiya-ciMdha-mauDA) inake mukuToMke viDimoM-vistIrNa bhAgoM meM kramazaH mRga, mahiSa, varAha, chagala-bakarA, dardura-meMDhaka, dvimAnika devendro potapotAnA pAlaka 1, puSpaka 2, saumanasa 3, zrIvatsa 4, nApata 5, abhigama, prItigama 7, manAgama 8, vibha, sarvatobhadra 10, A nAmavALAM vimAnethI, tathA pUrvokata vimAnathI atirita pUrNabhadra subhadra mAvi vibhAnAthI 4za devendrothI minna mI vaimAni4 hev| (oiNNA) pRthvI para AvyA. arthAt A pUrvokta-nAmavALAM vimAna dvArA te devendra tathA bIjA paNa deva potapotAnAM vimAna dvArA A bhUmaMDala para utarI mAvyA. bha me mathA (vaMdagA jiNiMda) jinendranI pahanA 42vAnI manAva tA. (miga-mahisa-varAha-gala-dadura-haya-yavai-bhuyaga-khagga-usabhaMkaviDima-pAgaDiya-ciMdha-mauDA) temn| bhuTAnA viDibhA-vistI bhAgamA ubhaza: bhRga, bhaDipa, 12 / 7, chAya--25421, 2- 4 [31], ya--ghATa, 10 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIkRSavaSiNo-TIkA su. 37 vaimAnikadevavarNanam dhArI kuMDala-ujjoviyA-NaNAmauDa-ditta-sirayA rattAmA pauma-pamhani yeSAM te tathA / tatra RSabho vRSabhaH, mRgamahiSAdicihnayuktamukuTasahitAH 'pasiDhilavara-mauDa-tirIDa-dhArI' prazithila-varakezavinyAsa-kirITadhAriNaH, prazithilA ye 'varamauDa' varakezavinyAsAH prazastakezavinyAsAH kirITAzca tAn dharanti ye te tathA, 'mauDa' iti kezavinyAsArthakA dezIzabdaH / 'kuMDala-ujjoviyA-NaNA' kuNDalo-DhyotitA-nanAH-kuNDalena uddayotitaM prakAzitam AnanaM mukhaM yeSAM te tathA; kuNDalodbhAsitamukhA ityarthaH / 'mauDa-ditta-sirayA' mukuTa-dIpta-zirojAH-mukuTena ratna-khacitena dIptAH zirAjAH= kezA yeSAM te tathA, 'rattAbhA' raktA''bhAH aruNakAntimantaH / 'pauma-pamha-gorA' haya ghor3A, gajapati-gajendra, bhujaga-sarpa, khaGga aura vRSabha inake cihna the| (pasiDhilavara-mauDa-tirIDa-dhArI) prazithila uttama mauDa kezavinyAsa evaM kirITa-mukuTa ko ye dhAraNa kiye hue the, arthAt bhagavAn ke darzana karate kI tvarA meM inake prazasta kezavinyAsa aura mukuTa zithila ho gaye the| (kuMDala-ujjoviyA-NaNA) kuMDaloM kI viziSTa AbhA se inakA mukhamaNDala prakAzita ho rahA thaa| (mauDa-ditta-sirayA) (1) ye cihna 10 haiM, devaloka 12 haiN| para inake indra 10 haiM-(1) saudharmakA indra, (2) IzAnakA indra, (3) sanatkumArakA indra, (4) mAhendra kA indra, (5) brahmaloka kA indra, (6) lAntakakA indra, (7) mahAzukrakA indra, (8) sahasrArakA indra, (9)Anata evaM prANatakA indra aura (10) AraNa evaM acyuta devalokakA indra; isa prakAra ye 10 indra ina 12 kalpoM ke haiN| ina indroM ke ye kramazaH pAlakAdika 10 vimAna hote haiM / mRga mahiSa Adike kramaza : ye 10 cihna mukuToM meM inake hote haiN| pati [rl], susa-sapI, maDsa ane vRSabha [maha], mena yina' tai. (pasiDhila-vara-mauDa-tirIDa-dhArI) prazithita uttama bha6-zavinyAsa seva kirITa-mukuTa temaNe dhAraNa karyA hatAM. arthAt bhagavAnanAM darzana karavAnI utAvaLamAM temanA prazasta keza-vinyAsa ane mukuTa zithila thaI gayAM hatAM. (kuMDala-ujjoviyA-NaNA) BainI viziSTa mAnA ()thI tamanA bhupa ___ (1) mA yi 10 cha, pakSA4 12 cha, paNa tenAdra 10 cha. (1) saudharmanA , (2) zAnana dra, (3) sanatkumArane dra, (4) mAhendrano dra, (5) prahasana dra, (6) Aids dra, (7) bhaDAnA , (8) sasAranA iMdra, (9) Anata evaM prANatane Idra, tathA (10) AraNa evuM azruta devalokana IMdra. A prakAre A 10 iMdra A 12 kalpanA che. A idronA kamathI pAlaka Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 aupapAtika gorA seyA subha-vaNa-gaMdha-phAsA uttmveubvinne| viviha-vattha-gaMdhamahiDDhiyA mahajjuiyA jAva paMjaliuDA pajju malla-dhArI vAsaMti // sU037 // padma-pama-gaurAH padmakiJjalkavad gauravarNAH / 'seyA ' zvetA :- zukAnti-zAlinaH / 'subha-vaNNa-gaMdha-phAsA ' zubha-varNa- gandha-sparzAH / ' uttama veDa vviNo' uttama vikurviNaH= uttama vikurvaNAkAriNaH ' viviha-vattha-gaMdha-malla-dhArI' vividha vastra- gandha-mAlya-dhAriNaH 'mahiDDiyA ' maharddhikAH - mahAsampattizAlinaH / ' mahajjuiyA' mahAdyutikAH - atizayaH yutimantaH / ' jAva paMjaliuDA pajjuvAsaMti' yAvatprAJjalipuTAH paryupAsate - - yAvacchabdAt - pUrvavat trikRtvaH, AdakSiNapradakSiNa- vandana - namanAdayaH sUcyanbe; prAJjalipuTAH - baddhA'JjalayaH paryupAsate--samantAdupAsanAM kurvate // sU037 // mastaka kI kezapaMkti mukuTa kI kAMti se dIpta ho rahI thI / ( rattAbhA ) inakI kAMti aruNa-lAla thI, ( pauma - pamha - - gorA ) para inakA zarIra kamala ke kezaroM ke samAna gauravarNavAlA thA / isaliye ( seyA ) ye zubhrakrAMti se zobhita the / ( subha-gaMdha-vaNNaphAsA) inake zarIra ke gaMdha, varNa aura sparza zubha the / ( uttama veubviNo ) ye uttama vaikriya zarIra karanevAle the| (viviha-vattha- gaMdha - malla - dhArI ) aneka prakAra ke - uttamottama vastroM ko ye dhAraNa kiye hue the / gale meM inake sugaMdhita puSpoM kI mAlA suzobhita ho rahI thii| tathA ye (mahiDDiyA ) maharddhika the| evaM tidhArI the / ( jAva paMjaliuDA pajjuvAsaMti ) ye pUrvavarNita tIna bAra aMjalipUrvaka savidhi vandanA kara prabhu kI sevA karane lage // sU0 37 // ( mahajjuiyA ) mahAasurakumAroM kI taraha " maMDana prAzita tha rahyAM tAM (mauDa - ditta - sirayA ) bhastaunI dezapAMDita bhuTanI aMtithI hIthI uThatI hutI. ( rattAbhA) tebhanI aMti aruNu-sAsa hutI. (pauma-pamha-gorA) pazu temanAM zarIra ubhasanAM zaro nevAM aura varNunAM tA. sAthI (seyA) tethe zubhrAMtithI zolatA hutA. ( subha-gaMdha-vaNNa - phAsA) memanA zarIranA gandha, vANu mane sparza zula hutA. ( uttamaveuvviNo ) tethe uttama vaiDiya-zarIra dhAraNa 42vAvAlA hutA. (viviha-vattha - gaMdha - malla-dhArI) ane prakAranA uttamAttama vastro temaNe dhAraNa karyAM hatAM, temanA gaLAmAM sugadhita puSyonI bhAjA zolI rahI hutI. tathA tethe (mahiDDiyA ) bhaddhi hutA. zeva (mahajjuiyA) bhaDDAdhutidhArI hutA. (jAva paMjaliur3A pajjuvAsaMti) tethe Adika 10 vimAna hoya che. mRga mahiSa, AdinAM anukrame teonA muku TamAM cihno hoya che. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 38 bhagavadarzanArtha janotsukyam 347 mUlam-tae NaM caMpAe NayarIe siMghADaga-tiga-caukka-caccaracaummuha-mahApaha-pahesu mahayA jaNasadde i vA jaNavUhe i vA TIkA-'tae NaM' ityaadi| tataH tadanantaraM caturniMkAyadevAnAmAgamanA'nantaraM, khalu 'caMpAe NayarIe' campAyAM nagaryAm 'siMghADaga-tiga-caukka-caccaracaummuha-mahApaha-pahesu' zRGgATaka-trika-catuSka-catvara-caturmukha-mahApatha-patheSu-tatrazRGgATakaM-'siMghADA' iti bhASAprasiddhaM jalajaM phalaM, tadAkAraM sthAnaM, trikoNamityarthaH; trikaM-militatrimArgasthAnam , catuSkaM yatra catvAro mArgA militAH santi tat-'corAhA' iti bhASAprasiddha sthAnam, catvaraM bahumArgasaMmelanasthAnam, caturmukhaM caturdAraM sthAnam-AgantukAdInAM vizrAmasthAnam , mahApathaH-rAjamArgaH, panthAH rathyAmAtram , teSu sarveSu sthAneSu yatra 'mahayA jaNasadde i vA' mahAn janazabdaH-parasparA''lApAdirUpo bhavati 'ikAro' vAkyAlaGkArArthaH, 'vA'-prakArArthaH; tathA 'jaNavUhe i vA ' janavyUhaH-lokasamUhaH, 'jaNa ... 'tae NaM caMpAe NayarIe' ityaadi| (tae NaM) caturnikAya ke devoM ke Agamana ke anantara (caMpAe NayarIe) caMpA nagarI meM (siMghADaga-tiya-caukka-caccara-caummuha-mahApaha-pahesu) zRMgATakatInakonavAle sthAna para, trika-jahAM para tIna rAste Akara milate haiM aise sthAna para, catuSka-jahAM para cAra mArga Akara mile rahate haiM aise caurAhe para, catvara-anekamArgIkA saMmelana jahA~ hotA hai aise sthAna para, caturmukha-Agantuka janoM ke vizrAmArtha nirmApita sthAna para, mahApatha-rAjamArga para, evaM patha arthAt jahA~ se galI nikalatI ho aise sthAna para, (mahayA jaNasadde i vA) mahAn jana zabda hone lagA-paraspara milajula kara loga bAtacIta karane lge| (jaNavUhe i vA) eka manuSya dUsare manuSya se pUchane lagA, athvaapUrve kahelA asurakumAranI peThe traNavAra aMjalipUrvaka savidhi vaMdanA 4zane pramunI sevA 42vA sAyA. (sU. 37.). 'tae Na caMpAe NayarIe' tyaadi| / (tae Na) yatuniyana vonA mAgamana pachI (caMpAe NayarIe) yApAnagarImA (siMghADaga-tiya-caukka-caccara-caummuha-mahApaha-pahesu) zaMgATaka-tratyA sthAna 52, trika-nyAya 22 mAvAne bhaNe cha sevA sthAna 52, catuSka-nya yA2 bhAga mAvIne bhale cha sevA yauTA 52, catvara-mane4 bhAnu sabhetana jyAM thAya cha / sthAna 52, * caturmukha-mAnA2 mA - sAnA vizrAma bhATa bhu422 42i sthAna 52, mahApatha--2452, meva patha-arthAt nyAthI. sInAgI DAya tavAM sthaan| 52, (mahayA jaNasadde i vA) mahAna jana-zabda thavA lAgyA-paraspara melAmalApa karI leke vAtacIta Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 aupapAtikasUtre jaNabole ivA jaNakalakale i vA jaNummI i vA jaNukkaliyA i vA jaNasapiNavAe ivA; bahujaNo aNNamaNNasta evamAikkhar3a, evaM bhAsai, evaM paNNavei, evaM parUvei; evaM khalu devANuppiyA ! bole i vA ' janAnAmavyakto dhvanirvA, 'jaNakalakale 3 vA' janakalakalo-janAnAM vyaktavargAtmako nAdaH 'jaNummI i vA ' janormi:=jana bAdhaH-taraGgavajanAnAmuparyupari samAgamanam . 'jaNukaliyA i vA' janotkalikA vA-janAnAM laghutaraH samudAyaH, 'jaNasaNNivAe i vA ' janasannipAtaH-janAnAM saMgharSarUpeNa saMmilanaM bhavati, tatra-'bahujaNo' bahujanaH 'aNNamaNNassa evamAikkhai' anyo'nyamevamAcaSTe-eko'paraM vadati sAmAnyarUpeNa, ' evaM bhAsai' evaM bhASate vakSyamAgaprakAreNa vizeSataH kathayati ' evaM paNNavei' prajJApayati-apRSTaH san kathayati 'evaM parUvei' evaM prarUpayati-pRSTaH san kathayati, manuSyoM kA ekatra jamaghaTTa hone lgaa| (jaNabole i vA) manuSyoM kI avyaktadhvani hone lgii| (jaNakalakale i vA) pragaTa rUpa meM kahIM 2 manuSyoM kA kalakala arthAt spaSTa dhvani sunAI dene lgii| (jaNummI i vA) samudra ke taraMga samAna Upara ke Upara logoM ke jhuMDa Ane lge| kahIM 2 para (jaNukkaliyA i vA) sAmAnya rUpa se janasamudAya ekatrita huaa| (jaNasaNNivAe i vA) kahIM 2 para manuSyoM kA itanA adhika saMghaTTa huA ki ve saba paraspara meM eka dUsare se saMghRSTa hone lge| ina saba meM (bahujaNo) aneka manuSya (aNNamaNNassa evamAikkhai) paraspara meM eka dUsare se isa prakAra sAmAnyarUpa meM kahane lage, ( evaM bhAsai) koI 2 isa prakAra vizeSarUpa se kahane lage, (evaM paNNavei) kAI 421 // yA. (jaNavUhe i vA) me bhAsa mAne pUchAya-mayA mANu sonu Tome thA sAyu. (jaNabole i vA) bAnI bhavyata pani thA sI. (jaNakalakale i vA) pragaTape 4yAM 4yAM manuSyonI 4444 arthAta 25STa pani samApa dAsI. (jaNummI i vA) samudranAM mAnI peThe 7521. 752 sAnA TaNai qaa dAyai. (jaNukkaliyA i vA) sAmAnya35 4--- samudAya metrita thA. (jaNasaNNivAe i vA) 7 sthAne manuSyo meTA ekaThA thayA che te badhA parasparamAM eka bIjAnI sAthe athaDAvA lAgyA. 20 dhAma (bahujaNo) ane manuSya (aNNamaNNassa evamAikkhai) 52252mA me bhIgane ma 4Are sAmAnya35mA 4 dAyA. (evaM bhAsai) 8 6 2 // prAre vizeSa35mA vA sAyA, (evaM paNNavei) AI 35 yoyA Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 poSavarSiNo-TokA sa. 38 bhagavadarzanArtha janotsukyam samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare titthagare sayaMsaMbuddhe purisuttame jApa saMpAviukAme puvvANupurdivaM caramANe gAmANugAmaM dUijamANe ihamAgae iha saMpatte, iha samosaDhe, iheva caMpAe NayarIe bahiM kiM kathayatIti sUtrakAra Aha-' evaM khalu devANupiyA' ityaadi| evaM khalu bho devAnupriyAH ! zramago bhagavAn mahAvIraH, 'Aigare titthayare sayaMsaMbuddha' AdikarastIrthakaraH svayaMsaMbuddhaH, 'purimuttame' puruSottamaH, 'jAva saMpAviukAme' yAvatsamprAptukAmaH-siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptukAma iti bhaavH| 'puvANupugchi' pUrvAnupUrvI-tIrthakaraparamparAgatamaryAdAm 'caramANe' caran Acaran , 'gAmANuggAma dUijjamANe ' grAmAnugrAmaM dravan-pratyekaM grAmaM gacchan-kramaprAptagrAmamatyajan , 'ihamAgae' ihA''gataH, iha campAyAmAgata iti bhAvaH, "iha saMpatte' iha samprAptaH, iha pUrNabhadre koI vinA pUche hI dUsare se isa prakAra kahane lage, ( evaM parUvei) koI koI pUche jAne para dUsare se isa prakAra kahane lge| kyA kahane lage ? isako sUtrakAra kahate haiM( evaM khalu devANuppiyA) he devAnupriyo ! (samaNe bhagavaM mahAvIre) zramaNa bhagavAn mahAvIra ki, (Aigare titthagare sayaMsaMbuddhe purimuttame jAva saMpAviukAme punvANupuci caramANe gAmANugAma duijamANe ihamAgae iha saMpatte iha samosaDhe) jo apane zAsana ko apekSA se dharma ke Adi kAraka haiM, caturvidha saMgha ke saMsthApaka haiM, svayaMsaMbuddha haiM, evaM puruSoM meM uttama haiM, yAvat mokSa prApta karane ke kAmI haiM, ve anya tIrthakaroM kI paramparA se Agata maryAdA kA saMrakSaNa karate hue evaM grAmAnugrAma vicaraNa karate hue Aja yahA~ padhAre hue haiM, yahAM saMprApta hue haiM, sAdhusamAcArI ke anusAra yahA~ samavasRta 1 // 24 mInathI prAre 4aa sAyA, (evaM parUvei) cha cha puuchaapara bIjAethI kahevA lAgyA. zuM kahevA lAgyA ? A vAtane sUtrakAra prakaTa 42 cha-(evaM khalu devANuppiyA) hevAnupriyo (samaNe bhagavaM mahAvIre) zrama bhagavAn maDAvI2 (Aigare titthagare sayaMsaMbuddha purisuttame jAva saMpAviukAme puvvANupuTviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe ihamAgae iha saMpatte iha samosaDhe) me| pitAnI zAsananI apekSAthI dharmanA AdikAraka che, caturvidha saMghanA saMsthApaka che, svayaMsaMbuddha che temaja purUSomAM uttama che, yAvat ekSaprApta karavAnI kAmanAvALA che, teo anya tIrthakaronI paraMparAthI cAlatI maryAkAnuM saMrakSaNa karatAM karatAM, evaM grAmAnugrAma vicaratAM vicaratAM Aje ahIM padhAryA che. ahIM saMprApta thayA che, sAdhusamAcArIne anusAra ahIM Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 aupapAtikasUtre puNNabhadde ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / taM mahapphalaM khalu bhA devANuppiyA! tahArUvANaM arahaMtANaM NAmagoyassa vi savaNayAe, kimaMga saMprApta iti bhAvaH, 'iha samosaDhe iha samavasRtaH, sAdhukalpyAvagrahe samavasRta iti bhAvaH, tadevAha-'iheva caMpAe NayarIe' ityAdi, ihaiva caMpAyA nagaryAH, 'bahiM ' bahiH-bahibhave pradeze, 'puNNabhadde ceie' pUrNabhadre caitye-pUrNabhadranAmaka udyAne, 'ahApaDirUvaM uggaha uggiNhittA' yathApratirUpamavagrahamavagRhya-saMyamAnukUlamAvAsasthAnaM yAcitvA, 'saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai' saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan dhiharati / / taM mahapphalaM khalu bho devANuppiyA!' tanmahatphalaM khalu bho devAnupriyAH ! 'tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM NAmagottassavi savaNayAe' tathArUpANAmarhatA bhagavatAM nAmagotrayorapi zravaNatayA tAdRzAnAM sarvAtizayavatAM bhagavatAM tIrthaGkarANAM nAmagotrazravaNenApi mahatphalaM bhavati, 'kimaMga puNa abhigamaNa-vaMdaNa-NamaMsaNa-paDipucchaNa-pajjuvAsaNayAe' kimaGga punarabhigamana-vandana-namasyana-pratipracchana-paryupAsanayA--he aGga !- he hue haiM, aura ( iheva caMpAe NayarIe bahiM puSNabhadde ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai) isa campA nagarI ke bAhara pUrNabhadra udayAna meM Thaharane ke liye vanapAla kI AjJA lekara saMyama evaM tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicara rahe haiN| isaliye ( bho devANuppiyA) he devAnupriya ! jaba (tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM NAmagoyassa vi savaNayAe ) tathArUpa sarvAtizayasaMpanna bhagavAn tIrthaMkaroM ke nAma evaM gotra ke zravaNa se bhI (mahapphalaM) jIvoM ko mahAphala prApta hotA hai, taba (kimaMga ! puNa AbhigamaNa -vaMdaNa-NamaMsaNa-paDipucchaNa-pajjusabhakta thayA cha. tathA tasA (iheva caMpANayarIe bahiM puNNabhadde ceie ahApaDi rUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai) 24 // pAnagarInI bahAra pUrNabhadra udyAnamAM utaravA mATe vanapAlanI AjJA laIne saMyama temaja tapathI potAnA mAmAne mAvita 42tAM viyare cha. 2 mATe (bho devANuppiyA) 7. vAnupriya ! nyAre (tahArUvANaM arahatANaM bhagavaMtANaM NAmagoyassavi savaNayAe) tathArUpa sarvAtizayasaMpanna bhagavAna tIrthakaronAM nAma temaja getranAM zravaNathI 54 (mahapphalaM) 7vAne maDAsa prAsa thAya cha, tyAre (kiMmaMga puNa abhigamaNa: vaMdaNa-NamaMsaNa paDipucchaNa-pajjuvAsaNayAe) -mAyuSman ! temanA sabhI Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSa varSiNI-TIkA sU. 38 bhagavaddarzanArtha janotsukyam 351 puNa abhigamaNa-vaMdaNa - NamaMsaNa - paDipucchaNa-pajjuvA saNayAe ? emavi Ayariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe, kimaMga ! puNa viulassa aTThassa gahaNayAe ? taM gacchAmo NaM AyuSman ! teSAmabhigamanena, vandanena stavena, namasyanena =namaskAreNa, pratipracchanena = pratiprazvena, paryupAsanayA=sevanayA punaH yat phalaM bhavati tat kiM vaktavyam, akathitamapi subuddhaM bhavatItati bhAvaH / 'egassa vi Ayariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe' ekasyApi AcAryassa dhArmikasya suvacanasya zravaNatayA - ekasyApi AcAryasya - AcAryaproktasya, dhArmikastha=dharmaprayojanasya, ata eva suvacanasya = sadupadezasya zravaNatayA zravaNena mahAphalaM bhavati, "kimaMga puNa vijalassa aTThassa gahaNayAe' kimaGga ! punarvipulasyArthasya grahaNatayA - yAvadupadiSTasya arthasya grahaNena kiM vaktavyam, yAvatproktArthagrahaNena sarvathA kRtArtho bhavatIti bhAvaH / 'taM' tat-tasmAt khalu 'devANuppiyA !' he devAnupriyAH / 'gacchAmo' gacchAmaH = tadantikaM vrajAmaH, vAsaNayAe ) he aMga - AyuSman ! unake samIpa jAne se, unako vandanA karane se unakI stuti karane se, unheM namana karane se, prazna pUchane se aura unakI paryupAsanA karane se jIvoM ko kisa anupama phala kI prApti na hotI hogI, arthAt saba kucha phala kI prApti hogI, isameM saMdeha ke liye alpamAtra bhI sthAna nahIM hai / ( egassavi Ayariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe, kimaMga puNa viulassa aTThassa gahaNayAe) jaba tathArUpa AcArya arihanta bhagavanta se kahe hue dhArmika sadupadezarUpa eka bhI vacana ke sunane se jIva mahAphala kA bhAgI hotA hai, taba he AyuSman ! unake dvArA kathita vipula arthoM ke grahaNa " karane se jo phala hotA hai usake viSaya meM to kahanA hI kyA ? ( taM gacchAmo NaM devA javAthI, temane vaMdanA karavAthI, temanI stuti karavAthI, temane namaskAra karavAthI, temane prazna pUchavAthI tathA temanI pa pAsanA karavAthI jIvAne kayA anupama klanI prApti na thaI zake ? arthAtsalanI prApti thaze. mAM sadeha bhAMTe asthamAtra yA sthAna nathI. (egassa vi Ayariyarasa dhammiyasa suvayaNassa savaNayAe kimaMga puNa viulassa aTThassa gahaNayAe ) nyAre tathA3ya arihanta' bhagavanta taraphathI kahevAmAM AvatA dhArmika sadupadezarUpa eka paNa vacanane sAMbhaLavAMthI jIva mahAlanA bhAgI thAya che tyAre he AyuSman ! temanA dvArA kahevAmAM AvatA vipula arthAnuM grahaNa karavAthI je kula thAya te viSayabhAM to ahevAnu zu ? ( taM gacchAmo NaM deva ANuppiyA ) bhATe he Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasatre devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo NamaMsAmo sakAremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM viNaeNaM pjjuvaasaamo| eyaM Ne ihabhave peccabhave ya hiyAe suhAe khamAe nisseyasAe 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandAmahe-stumaH guNagAnena, 'NamaMsAmo' namaskurmaH paJcAGganamanena, 'sakkAremo' satkurmaH abhyutthAnAdinA, 'saMmANemo' sammAnayAmaH-paramAdarega-bhaktibahumAnenetyarthaH, 'kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM viNaeNaM pajjuvasAmo kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM vinayena paryupAsmahe-kalyANaM kalyANaprAptikAraNam , maGgala duritadUrIkaraNakAraNam , daivataM devocitaprabhAvopacitam , caitya kevalajJAnayuktaM-cittaprasAdahetuM vA etAdRzaM bhagavantaM paryupAsmahe=vinayena sevAmahe, 'eyaM Ne' etannaH-etad-bhagavadvandanAdi, na:-asmAkam , 'ihabhave peccabhave ya' ihabhave pretyabhave-parabhave ca 'hiyAe' NuppiyA) isaliye he devAnupriya ! unake pAsa apane caleM, vahAM jAkara (samaNaM bhagavaM mahAvIraM) zramaNa bhagavAn mahAvIra ko (vaMdAmo) vandanA kareM arthAt unakA guNagAna kareM / (NamaMsAmo) paMcAMga-namana-pUrvaka namaskAra kareM / (sakAremo) abhyutthAnAdika kriyAoM dvArA unakA satkAra kareM / (saMmANemo) bhakti bahumAna ke sAtha unakA sammAna kareM / (kallANaM) kalyANa prApti ke kAraNabhUta, (maMgalaM) pApoM ko dUra karane ke liye nimittarUpa, (devayaM) devAdhideva ke prabhAva se yukta, (ceiyaM) kevalajJAna yukta, aise zrI bhagavAn mahAvIra svAmI kI (viNaeNaM) vinayapUrvaka (pajjuvAsAmo) sevA kareM / (eyaM Ne ihabhave peccabhave ya ) yaha bhagavAna kA vandana aura namaskAra Adi isa bhava meM aura parabhava meM (hiyAe) AjIvana kalyANa ke liye (suhAe) sukha ke liye arthAt bhogajanita hevAnupriya ! temanI pAse mApaNe 44, tyAMdhane (samaNaM bhagavaM mahAvIraM) zrama lagavAna mahAvIrane (vaMdAmo) banA ye arthAt temana gurAgAna zaye. (NamaMsAmo) paMcAMga-namanapUrva nabha242 43zaye. (sakkAremo) atyutthAna mAhi jiyAya dvArA tebhne| st4|2 4rIme. ( saMmANemo) sahita mahubhAna sAtha tamanu sanmAna 4za. (kallANaM) 4cyA praalin| 294bhUta, (maMgala) pApInA nAza 421 // bhATa nibhitta35, (devayaM) hevAdhivana pramAthI yuta, (ceiyaM) sajJAna yuta, sevA zrI lagavAna mahAvIra svAmInI (viNaeNa) vinayapUrva (pajjuvAsAmo) sevA 4zaye(eyaM Ne ihabhave peccabhave ya) mA lagavAnane na tathA nama24.2 AEi PAL AqbhA tathA 52mamA (hiyAe) 2004na 4lyANa Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSaSiNo-TokA sU. 38 bhagavadarzanArtha janotsukyam ANugAmiyattAe bhavissai-tti kaTTu bahave uggA uggaputtA bhogA bhogaputtA, evaM dupaDoyAreNaM rAiNNA khattiyA mAhaNA bhaDA johA hitAya jIvanAdinirvAhAya, 'suhAe' sukhAya bhogalaMpAdyAnandAya, 'khamAe' kSamAya samucitasukhasAmarthyAya, 'NisseyasAe' niHzreyasAya bhAgyodayAya, 'ANugAmiyattAe' AnugAmikatAyai anugamanazIlatvena bhavaparamparA'nubandhisukhAya bhaviSyati / 'ttika?' iti kRtvA iti evaM kRtvA AkhyAnaM bhASaNaM prajJApanAM prarUpaNAM ca anyo'nyaM kRtvA 'bahave' bahavaH, 'uggA uggaputtA' ugrA ugraputrAH, tatra-ugrAH-AdidevA'vasthApitAH rakSakavaMzajAH, ugraputrAH-ta eva kumArAvasthAsaMpannAH, 'bhogA bhogaputtA' bhogAH-bhogaputrAH-bhogAH AdidevAvasthApitAH guruvaMzajAH, bhogaputrAH-ta eva kumArAvasthAsampannAH, 'evaM dupaDoyAreNaM' evaM dvipadoccAraNenate ca tatatputrAzceti dvivAroccAraNena 'rAiNNA rAjanyAH-bhagavadvayasyavaMzajAH,rAjanyaputrAH-rAjaAnanda prApti ke liye (khamAe) samucita sukha dene ke liye (NisseyasAe) niHzreyasa arthAt bhAgyodaya ke liye, tathA (ANugAmiyattAe) janma-janmAntara meM sukha dene ke liye (bhavissai) hogA, (ttikaTTa) isa prakAra vicAra kara (bahave) bahuta se (uggA) bhagavAn AdinAtha prabhu dvArA sthApita rakSakavaMza meM utpanna 'ugra' kahalAte haiM, aise ugravaMzIya loga, aura (uggaputtA) una ugravaMzIya logoM ke putra, tathA bahuta se (bhogA) bhagavAna AdinAtha prabhu dvArA sthApita guruvaMzaza meM utpanna 'bhoga' kahalAte haiM, aise bhogavaMzIya loga aura (bhogaputtA) una bhogavaMzIya logoM ke putra, (evaM dupaDoyAreNaM) isI taraha Age ke padoM kA bhI dubArA uccAraNa karanA cAhiye, jaise-'rAiNNA rAiNNaputtA' ityAdi / tathA-bahuta se (rAiNNA) rAjanya-arthAt bhagavAna AdinAtha ke mitroM ke vaMzaja evaM unake putra, (khattiyA) bhATe, (suhAe) supa bhATa yarthAt sonita mAna prApti mATe, (khamAe) sabhusthita supa hevA mATe (NisseyasAe) nizreyasa arthAt mAyAhayane bhATe, tathA (ANugAmiyattAe) sanma-mAMtarabhAM supa hevA mATe (bhavissai) thaze. (tti kaTu) 2 prAre viyA2 4rIne (bahave) gha / ( umgA) bhagavAna AdinAtha prabhu dvArA sthApita rakSakavaMzamAM utpanna "ugra" kahevAya che, evA azIya 4, tathA (uggaputtA) te azIya sAhanA putra, (bhogA) maavAna AdinAtha prabhu dvArA sthApita gurUvaMzamAM utpanna 'bhaga' kahevAya che, sevA mozI 4, tathA (bhogaputtA) te mAvazI khAna putra, ( evaM dupaDoyAreNaM) se zata mAgaNanA honA paNa mIpAra abhyAraNa 42vu naye, sama-"rAiNNA, rAiNNaputtA" tyAhi, tathA ghaay| (rAiNNA) zAnya-marthAt bhagavAna mahinAthanA bhitranA vaza meva tamanA putra, (khattiyA) kSatriya Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre pasatthAro malaI lecchaI lecchaiputtA aNNe ya bahave rAI-saratalavara-mADaMbiya-koDuMbiya-ibbha-sehi-seNAvai-satthavAhanyakumArAzca, 'khattiyA' kSatriyAH, kSatriyakumArAzca, 'mAhaNA' brAhmaNAH, brAhmaNakumArAzca, 'bhaDA' bhaTAH-bhaTakumArAzca, 'johA' yodhAH-yuddhavyavasAyavantaH, teSAM kumArAzca, 'pasatyAro' prazAstAraHdharmazAstrapAThakAH, teSAM putrAzca, 'mallaI' mallakinaH viziSTakSatriyajAtIyAH, teSAM putrAzca, 'lecchaI lecchakina:-kSatriyajAtibhedavantaH, 'lecchaiputtA' lecchakiputrAH, 'aNNe ya bahave' anye ca bahavaH 'rAI-sara-talavara-mADaMbiya-koDuMbiya-ibbha-seTi-seNAvai-satthavAha-ppabhiio' rAje-zvara-talavara-mADambika-kauTumbike-bhya-zreSThi-senApati-sArthavAhaprabhRtayaH, tatra-rAjAno-mANDalikAH narapatayaH, IzvarAH aizvaryasaMpannA yuvarAjAH, talavarAH stuSTabhUpAladattapaTTabandhaparibhUSitA rAjakalpAH, mADambikAH grAmapaJcazatIpatayaH, yadvA-sArdhakrozadvayaparimitaprAntarairvicchidya vicchidya sthitAnAM grAmANAmadhipatayaH, kauTumbikAH kuTumbabharaNe tatparAH, kSatriya aura unake putra, (mAhaNA) brAhmaNa aura brAhmaNaputra, (bhaDA) bhaTa aura bhaTaputra, (johA) yodhA-yuddha ke vyavasAyavAle vyakti aura unake putra, (pasatthAro) dharmazAstrapAThaka aura unake putra, ( mallaI ) mallakI-mallaki jAti ke kSatriya aura unake putra,( lecchaI ) lecchakI-lecchakI jAti ke kSatriya aura (lecchaiputtA) lecchakiyoM ke putra, tathA aura bhI bahuta se (rAI-sara-talavara-mADaMbiya-koDubiya-inbha-seTThi-seNAvai-satthavAha-ppabhiio) rAjA-mAMDalika nRpati, Izvara-aizvaryasaMpanna yuvarAja, talavara-saMtuSTa hue nRpatidvArA pradatta paTTabaMdha se paribhUSita rAjA jaise viziSTa vyakti, mADaMbika-pAMcasau gAMva ke adhipati, athavA DhAI 2 kosa para base hue grAmoM ke svAmI, kauTumbika-apane kuTumba kA bharaNa-poSaNa karane vAle, athavA-bahuta kuTumba kA pAlanapoSaNa karane vAle, ibhyatathA tamanA putra, (mAhaNA) brAhmaNa tathA brAhmaNuputra, (bhaDA) maTa tathA maTaputra, (johA) yoddhA-yuddhamA vyavasAya 4 tathA tamanA putra, (pasatyAro) dharmazAkhA44 tathA tabhanA putra, (mallaI ) bhasa-bhasajatinA kSatriya mane tenA putra, (lecchaI) 74ii-204ii jatinA kSatriya tathA (lecchaiputtA) khenchaTimAnA putra tathA mIna 55 5 / (rAI-sara-talavara-mADaMbiya-koDubiya ibbha-sedvi-seNAvai-satthavAha-ppabhiio) 200-mAMsi nRpati, 412-maishvrysaMpanna yuvarAja, talavara-saMteSa pAmelA nRpati dvArA pradatta paTTabaMdhathI paribhUSita rAjA jevA viziSTa loka, mADaMbika-pAMcase gAmanA adhipati, athavA aDhI 2 kesa para vaselAM gAmanA svAmI, kauTuMbika-pitAnA kuTuMbanA bharaNa-poSaNa karavAvALA, athavA ghaNAM kuTuMbanAM pAlana poSaNa karavA Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA su. 38 bhagavadarzanArtha janautsukyam yadvA-bahukuTumbapoSakAH, ibhyAH ibho hastI, tatpramANaM dravyamarhantIti tathA, te ca jadhanyamadhyamotkRSTabhedAt triprakArAstatra hastiparimitamaNimuktApravAlasuvarNarajatAdidravyarAzisvAmino jaghanthAH, hastiparimitavajrahIrakamaNimANikyarAzisvAmino madhyamAH, hastiparimitakevalavahIrakarAzisvAmina utkRSTAH, hastipramANocchitadhanarAzisvAmina ibhyA ityarthaH / zreSThinaH = lakSmIkRpAkaTAkSapratyakSalakSyamAgadraviNalakSalakSaNavilakSaNahiraNyapaTTasamalaGkRtamUrdhAno nagarapradhAnavyavahartAraH, senApatayaH caturaGgasainyanAyakAH, sArthavAhAH gaNima-dharima-meyahasti pramANa dravyarUpanna dhanika jana, ye jaghanya, madhyama evaM utkRSTa ke bheda se 3 prakAra ke hote haiM; inameM jinake pAsa hastipramANaparimita maNi, muktA, pravAla, suvarNa evaM rajata Adi dravya kI rAzi hotI hai ve jaghanya ibhya haiM, jinake pAsa hastipramANa parimita vajra hIre, maNi, mANikya kI rAzi hotI hai ve madhyama ibhya haiM, parantu jinake pAsa kevala hastipramANa-parimita vajra hIroM kI rAzi hotI hai ve utkRSTa ibhya haiM / zreSThI-lakSmI kI jina para pUrI 2 kRpA ho, usa kRpAkorake kAraNa jinake lAkhoM ke khajAne hoM, tathA jinake zira para unhIM ko sUcita karane vAlA cAndI kA vilakSaNa paTTa zobhAyamAna ho rahA ho, jo nagara ke pradhAna vyApArI hoM, unheM zreSThI kahate haiM, aise zreSThI jana, senApati caturaGga senA ke nAyaka, sArthavAha-jo gaNima=gina kara kharIdane-becane yogya nAriyala, supArI, kelA Adi vastuoM ko, dharima-taulakara kharIdane-becane yogya dhAna, jau, namaka, zakkara Adi vastuoM ko, meya-sarAvA, Adi choTe vartana Adi se mApa kara kharIdane becane yogya dUdha, pA, lya-sti-pramANu-dravya-saMpanna pani no, ma 4dhanya, madhyama temaja utkRSTanA bhedathI 3 prakAranA hoya che. temAM jemanI pAse hastipramANaparimita maNi, muktA, pravAla, suvarNa temaja cAMdI Adi dravyanA DhagalA hoya te jaghanya ibhya che, jenI pAse hastipramANaparimita vaja, hIrA, maNi, mANekanA DhagalA heya te madhyama ibhya che. paraMtu jemanI pAse kevala hasti pramANaparimita vA hIrAnA DhagalA heya te utkRSTa Ibhya jana che. zreSThI-lakSmInI jemanA para purepurI kRpA hoya, te kRpAnA kAraNe jenA lAkhanA khajAnA hoya tathA jemanA mAthA upara tenuM sUcana karavAvALAM cAMdInAM vilakSaNa paTTa (pAghaDI) zobhI rahI hoya, je nagaranA mukhya vyApArI hoya temane zreSThI upAya che. shev| zreSThI, senApati-yatu / senAnA nAya4, sAyA-2 gaNima=gaNatarI karIne kharIdAya tathA vecAya tene yogya nAriyala, sopArI, keLAM Adi vastuo, dharimaetaLIne kharIdavA, vecavA yogya dhAna, java, mIThuM, sAkara Adi varatuo, meya=pAvaLuM ke Debe evAM nAnAM vAsaNathI Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 aupapAtikasUtre ppabhiio appegaiyA vaMdaNavattiyaM appegaiyA pUyaNavattiyaM evaM sakAravattiyaM sammANavattiyaM daMsaNavattiyaM koUhalavattiyaM, appeparicchedyarUpakeyavikreyavastujAtamAdAya lAbhecchayA dezAntarANi vrajatAM sArthaM vAhayanti yogakSemAbhyAM paripAlayantIti, dInajanopakArAya mUladhanaM dattvA tAn samarddhayantIti tathA, etaprabhRtayaH, eSu-'appegaiyA' apyekake-kecit-'vaMdaNavattiya vandanavRttikam-vandanAya vRttiH pravRttiryasmin karmaNi tat tathA, kriyAvizeSaNamidaM; vandanArthamityarthaH, 'appegaiyA' apyekake-kecit 'pUyaNavattiya' pUjanavRttikam-sevAkaraNArtham , 'sakAravattiyaM' satkAravRttikam-satkArArtham , 'sammANavattiya' sammAnavRttikam-sammAnArtham , 'daMsaNavattiya' darzanavRttikam darzanArtham , ' koUhalavattiya ' kautUhalavRttikam-kautUhalArthamghI, tela Adi vastuoM ko, tathA-paricchedya kasauTI Adi para parIkSA karake kharIdane becane yogya maNi, motI, mUMgA, gahanA Adi vastuoM ko lekara naphA ke liye dezAntara meM jAne vAle sArtha (samUha) ko le jAte haiM, tathA yoga (nayI vastu kI prApti) aura kSema ( prApta vastu kI rakSA ) ke dvArA unakA pAlana karate haiM, garIboM kI bhalAI ke liye unheM pU~jI dekara vyApAra dvArA unheM dhanavAna banAte haiM, ve sArthavAha kahalAte haiM; aise sArthavAha loga; inameM se-(appegaiyA) kitaneka (vaMdaNavattiyaM) vandanA karane ke liye (appegaiyA) kitaneka (pUyaNavattiyaM) sevA karane ke liye, (evaM) isI taraha (sakAravattiyaM) satkAra karane ke liye, (sammANavattiyaM) samAna karane ke liye, (dasaNavattiyaM) darzana karane ke liye, (koUhalavattiyaM) pahile kabhI bhI bhagavAna ko nahIM dekhe the; ataH unako dekhane ke liye, mApIne kharIdavA vecavA yogya dUdha, ghI, tela Adi vastuo tathA paricchedaya =kasaTI Adi upara parIkSA karIne kharIdavA vecavA yogya maNi, metI, paravALAM, ghareNAM Adi vastuo laIne naphe karavA mATe dezAMtaramAM javAvALA sAthe (samUha)ne laI jAya che, tathA yoga (navI vastunI prApti) ane kSema (prApta vastunI rakSA) dvArA temanuM pAlana kare che, garIbonA bhalA mATe temane puMjI daIne vyApAra dvArA dhanavAna banAve che te sArthavAha kahevAya che. evA mevA sArtha vA sosabhAMnA (appegaiyA) 484 (vaMdaNavattiyaM) bhn| 421 // bhATe (appegaiyA) 84 (pUyaNavattiyaM) sevA 421 // bhATe, (evaM) mevI zata (sakAravattiya) sat42 421 / mATe (sammANavattiyaM) sanmAna 421 / bhATa (dasaNavattiyaM) 4zana 421 // bhATa (koUhalavattiyaM) 57i sii 55 mApAnana nye| Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 poSavarSiNo-TokA sU. 38 bhagavadarzanArtha janotsukyam gaiyA aDaviNicchayaheuM assuyAiM suNessAmo suyAiM nissaMkiyAiM karissAmo, appegaiyA aTThAI heUiM kAraNAiM vAgaraNAiM pucchissAmo, appegaiyA savvao samaMtA muMDe bhavittA apUrvadRSTadarzanArthamityarthaH / 'appegaiyA' apyekake-kecit 'aTTha-viNicchaya-heuM' arthavinizcayahetu-arthAnAM jIvAjIvAdibhAvAnAM yat svarUpaM tasya vinizcayo heturyasmistat, jIvAjIvAdisvarUpavinizcayArthamityarthaH, 'assuyAI' azratAni AgamarahasyAni, 'sussAmo' zroSyAmaH-ityAzayA, 'suyAI nissaMkiyAiM karissAmo' zrutAni nizaGkitAni kariSyAmaHityAzayA, 'appegaiyA' apyekake-kecit-'aTThAI heUiM kAraNAiM vAgaraNAI' arthAn hetUn kAraNAni vyAkaraNAgi, tatra-arthAn-jIvAjIvAdinavatattvarUpAn bhAvAn , hetUn --- jIvAdisvarUpasAdhakAn , kAraNAni anyathA'nupapattimAtrarUpANi vyAkaraNAni parapRSTArthottararUpANi 'pucchissAmo' prakSyAmaH, 'appegaiyA' apyekake, 'savvao samaMtA muMDe bhavittA' sarvataH samantAd muNDA bhUtvA-sarvataH sAvadyavyApAra(appegaiyA) kitaneka (aviNicchayaheu) jIva ajIva-Adi padArthoM ke svarUpa ko nizcaya karane ke liye, tathA (asmusAI suNessAmo) Agama ke rahasya jo pahile kabhI sunane meM nahIM Aye haiM unheM suneMge, aura (suyAI nissaMkiyAiM karissAmo) jo Agama ke rahasya sune haiM unheM zaMkA rahita kareMge isa prakAra kI bhAvanA se, (appegaiyA) aura kitaneka (aTThAiM heUiM kAraNAiM vAgaraNAI pucchissAmo) jIva ajIva Adi nava tattvarUpa bhAvoM ko, jIvAdika ke svarUpa ke sAdhakarUpa hetuoM ko, anyathAnupapattirUpa kAraNoM ko, evaM para ke dvArA pUche gaye artha ke uttararUpa vyAkaraNa ko pUchege isa prakAra kI bhAvanA se, (appegaiyA) kitaneka (savyao samaMtA muMDe bhavittA AgArAo aNagAriyaM padanaDi yI tamana ne bhATe, (appegaiyA ) // 4 ( aTTaviNicchayaheu) 4-04 Adi pArthAnAM 2135n| nizcaya 32vAne bhATe tathA (assuyAI suNessAmo) mAjamanA sya 2 59sA hI sAmanyAM nahAtA te samazu, tathA (suyAI nissaMkiyAiM karissAmo) ne mAmanu 272ya sAmanyu tene zA2Dita 42zu. se prA2nI bhAvanAthI, (appegaiyA) tathA TA4 (aTThAI heUI kAraNAiM vAgaraNAiM pucchissAmo) 1 201 2mAhi navatatpa35 lAvAne, jIva AdikanAM svarUpanAM sAdhakarUpa hetuone, anyathAnupapatti rUpa kAraNone temaja bIja dvArA pUchAtA arthanA uttararUpa vyAkaraNane pUchazuM-e prakAranI bhAvanaathii, ( appegaiyA) 494 (savvao samaMtA muMDe bhavittA agArAo aNagA Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 aupapAtikasUtre 6 agArAo aNagAriyaM pavvaissAmo, [appegaiyA ] paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhammaM paDivajjissAmo, appegaiyA jIyameti kaTTu pahAyA kayavalikammA kaya- kouya-maMgalaviratipUrvakaM muNDitAH-kRtakezaluJcanAH sampadya 'agArAo aNagAriyaM pavvaissAmo' agArAd=gRhAd anagArikatAM= sAdhutvaM pravrajiSyAmaH = prApsyAmaH - anagArA bhaviSyAmaH, 'appegaiyA' apyekake 'paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhammaM paDivajjissAmo ' paJcAnuvratikaM saptazikSAvratikaM dvAdazavidhaM gRhidharmaM pratrajiSyAmaH, ' appegaiyA' apyekake' jiNa - bhatti - rAgeNaM ' jinabhaktirAgeNa, 'appegaiyA ' apyekake, 'jIyameyaMti kaTTu ' jItametaditi kRtvA - kulAcAro'yamiti matvA, 'vhAyA ' snAtAH - ' kayavalikammA ' kRtabalikarmANaH, 'kaya - kouya - maMgala - pAyacchittA ' kRta - kautuka - maGgala--prAyazcittAHislAmo) sAvadha vyApAroM se sarvathA virata hokara, kezaluMcanapUrvaka gArhasthika avasthA kA parityAga kara anagAra baneMge - isa prakAra kI bhAvanA se, tathA kitaneka - ( paMcANuvva iyaM sisikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhammaM paDivajjissAmo) pAMca aNuvrata evaM sAta zikSAvrata ke bheda se 12 bhedarUpa gRhastha ke dharma ko svIkAra kareMge - isa bhAvanA se, (appegaiyA) kitaneka (jigabhattirAgeNaM) jinendra kI bhakti kareMge isa prakAra bhakti ke anurAga se, (appegaiyA,) kitaneka (jIyameyaMtti kaTTu ) yaha hama logoM kA kulAcAra hai-isa prakAra mAna kara (vhAyA ) snAna kiye, ( kayavalikammA) kAka Adi ko annAdi dAna rUpa balikarma kiye, ( kaya- kouya-maMgala- pAyacchittA) duHsvapnAdi nivAraNa ke liye riyaM pavva sAmo) sAvadha vyApArothI sarvathA virata thardhane dezasu yAnapUrva gArha sthika avasthAnA parityAga karIne anagAra ana-e prakAranI bhAvanaathii, tathA DeTA ( paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhammaM paDivajjisAmo) : Ayukta tebhana sAta zikSAmatanA methI 12 leha 35 gRhasthanA dharmano svI42 42zu khevI bhAvanAthI, ( appegaiyA ) uTavAu ( jigabhattirAgeNaM) bhanendranI lar3ita razu se prahAranI latinA anurAgathI, (appegaiyA ) DeMTalA ( jIyameyaMti kaTTu ) yA abhArI husAyAra che-the aranI mAnyatAthI, ( NhAyA ) snAna rI ( kaya - bali - kammA ) agaDA mahine anna mAhi hAna3ya alirbha 4 ( kaya- kouya - maMgala - pAyacchittA) duHsvapnAhi nivAraNane bhATe bhasI tisa haDDI thomA Adi dhAraNa irI, ( sirasA kaMThe Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA su. 38 bhagavadarzanArtha janotsukyam pAyacchittA, sirasA kaMThe mAlakaDA Aviddha-maNi-suvaNNA kappiyahAra-ddhahAra-tisara-pAlaMba-palaMbamANa-kaDisutta-sukaya - sohAbharaNA pavara-vattha-parihiyA caMdaNo-llitta-gAya-sarIrA, appekRtaM kautukaM maSIpuNDrAdikaM, maGgalaM-dadhyakSatAdi, etaddvayaM prAyazcittaM duHsvapnAdiprazamanatvenAvazyakaraNIyatvAd yaiste tathA, kautukamaGgalarUpaM prAyazcittaM kRtavanta ityarthaH / 'sirasA kaMThe mAlakaDA' zirasi kaNThe kRtamAlAH 'Aviddha-maNi-suvaNNA' Aviddha-maNisuvarNAH-paridhRtamaNikanakabhUSaNAH; bhUSaNAnyeva nAmabhirnirdizati-'kappiya-hAra-qhahAratisara-pAlaMva-palaMbamANa-kaTisutta-sukaya-sohAbharaNA' kalpita-hArA-'rddhahAra-trisaraprAlambapralambamAna-kaTisUtra-sukRta-zobhA''bharaNAH, tatra-hAraH arddhahAraH trisarakazca prasiddhaH; tathA prAlambaH jhumbanakaM sa eva pralambamAnaH yatra tat kaTisUtraM ca tAni sukRtazobhAni AbharaNAni kalpitAni-dhRtAni yaiste tathA, vividhabhUSaNabhUSitazarIrA ityarthaH; tathA-'pavara-vasthaparihiyA' pravaravastraparihitAH zreSThavastradhArakAH, 'caMdaNo-llitta-gAya-sarIrA' cndno-lliptgaatr-shriiraaH-cndncrcitshriigH| 'appegaiyA' ayekake-'hayagayA evaM gayagayA rahagayA mItilaka dadhi akSata Adi dhAraNa kiye, (sirasA kaMThe mAlakaDA Aviddha-maNi-suvapraNA) mastaka evaM kaMTha meM mAlAe~ dhAraNa kiye, jinameM magi jar3e hue haiM aise suvarNoM ke AbhUSaNa pahine, tathA (kappiya-hAra ddhahAra-tisara-pAlaMva-palaMbamANa-kaTisutta-sukayasohA-bharaNA) zarIrazobhAvarddhaka aThAraha lara ke hAra, 9 lara ke ardhahAra, tIna lara ke tisaraka, aura nIce kI ora laTakate hue jhumake vAle kaTisUtra pahire, (pavara-vattha-parihiyA) acche 2 sundara bahumUlya vastra pahire, (caMdaNo-llitta-gAya sarIrA) zarIra para candana lagAye; jaba isa prakAra vahA~ kI janatA saja-dhaja kara taiyAra ho cukI taba usameM se (appegaiyA) kitaneka (calane ke liye), (hayagayA) dhor3oM para savAra hue, (evaM gayagayA) mAlakaDA Aviddha-maNi-suvaNNA ) masta tebha04 mAM mAtA dhA29 431, mA bhae sAMya sevA suvarNanAM yAbhUSaNa pA', tathA (kappiya-hAra-ddhahAra-tisara-pAlaba-palabamANa-kaTisutta-sukaya-sohAbharaNA) zarIrazAlAvadha: 2DhAra sara (laTa)nA hAra, 9 saranA adhahAra, traNa saranA hAra, nIcenI tarapha exi bhAva TisUtra paDA, (pavara-vattha-parihiyA ) saa2| saa2| sun42 pahubhUlya vastro paryA, (caMdaNo-llitta-gAya sarIrA) zarI2 52 caMdana lagAvyuM. jyAre A prakAre tyAMnI janatA sajIdhajIne taiyAra thaI gaI tyAre tamAthI ( appegaiyA ) yasavA mATe ( hayagayA ) ghoDA 52 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre gaiyA hayagayA evaM gayagayA rahagayA sibiyAgayA saMdamANiyAgayA, appegaiyA pAya-vihAra-cAriNo purisa-vaggurA-parikkhittA mahayA ukkiTi-sIha-NAya-bola-kalakala-raveNaM pakkhubbhiya-mahAsamuda-rava-bhUyaM piva karemANA caMpAe NayarIe majjhaMsiviyAgayA saMdamANiyAgayA' hayagatA evaM gajagatA rathagatAH zibikAgatAH syandamAnikAgatAH-tatra zakaTopari dattA zibikaiva syandamAnikA, 'appegaiyA' apyekake 'pAyavihAra-cAriNo' pAdavihAra cAriNaH 'purisavaragurAparikkhittA' puruSavAgurAparikSiptAHpuruSasamUhena pariveSTitAH, 'mahayA' mahatA 'ukiTThi-sIhaNAya-bola-kalakala-raveNaM' utkRSTi-siMhanAda-bola-kalakala - raveNa - utkRSTiH AnandamahAdhvaniH, siMhanAdaH prasiddhaH, bolaH varNavyaktisahito dhvaniH, kalakalaH varNavyaktirahito dhvaniH, eSAM samAhAraH, tadeva yo khaH sa tathA tena, 'pakhubhiya-mahAsamudda-ravabhUyaM piva ' prakSubhita-mahAsamudra-ravabhUtamiva-prakSubhitamahAsamudrasya yo ravabhUtaH saMjAtazabdastamiva-tadvat nagaraM 'karemANA' kurvantaHisI prakAra kitaneka hAthI para ArUr3ha hue, (rahagayA) kitaneka rathoM para baiThe, (sibiyAgayA) kitaneka pAlakhiyoM meM car3he, (saMdamANiyAgayA) kitaneka baheliyoM-pAlakIvizeSa meM baiThe; (appegaiyA) tathA kitaneka (purisa-caggurA-parikvittA) puruSoM ke samUha se ghire hue hokara (pAya-vihAra-cAriNo) paidala hI nikale; ye sabhI (mahayA) mahAn (ukiddhi-sIhaNAya-bola-kalakala-raveNaM) 'ukiSTi'-utkRSTi-atizaya Ananda janitadhvani se, (sIhaNAya) siMhanAda-siMhanAda se, 'bola'-vyaktavarNayukta dhvanise, tathA 'kalakalarava'-avyakta dhvani se (pakkhubhiya-mahAsamuha-ravabhUyaM piva) campAnaparI ko prakSusavAra thayA. (evaM gayagayA ) n| prA TA4 DAthI52 // 30 thayA. (rahagayA) TadA 20 52 mehI. (sibiyAgayA) mA pAsaNIsAbhA yauyA. (saMdamANiyAgayA ) TasA pAsamAvizeSamA meDI, (appegaiyA) tathA sA ( purisa-vaggurA-parikkhittA ) 53Sona Tojai sAthe dhIme-dhIme 5 (pAyavihAra-cAriNo ) pesa08 nalxvyA, 2 mA (mahayA) bhAn (ukkiTThi-sIhaNAya-bola-kalakalaraveNaM) 'ukkiTThi' kRSTi-tizaya mAna nita panithI, (sIhaNAya) siMhanAha-sinAthI, (bola) 054tavANu yuddhata panithI tathA (kalakalarava) 25054ta nithI (pakkhubhiya-mahAsamudda-ravabhUyaM piva) yA nagarIne Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA su. 38 janAnAM bhagavadarzanArtha gamanam majheNaM NiggacchaMti, NiggacchittA jeNeva puNNabhadde ceie teNeka uvAgacchaMti, uvAgacchittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsaMti, pAsittA jANavAhaNAI ThaveMti, ThavittA jANavAhaNehiMto paJcoruhaMti, paccoruhitA jeNeva campAnagarI mahAkolAhalamayI kurvantaH, 'caMpAe NayarIe' campAyA nagaryAH 'majjhaM-majjheNaM' madhyamadhyena-sarvato madhyamArgeNa Niggacchati'nirgacchanti,'NiggacchittA'nirgatya'jeNeva puNNabhadde ceie' yatraiva pUrNabhadraM caityam , 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya, 'samagassa bhagavao mahAvIrassa adarasAmaMte ' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasamIpe-'chattAIe titthayarAisese pAsaMti' chatrAdIn tIrthakarAtizeSAn=tIrthakarAtizayadayotakAni kAnicicchatrAdIni cihanAni pazyanti, 'pAsittA' dRSTvA 'jANavAhaNAiM ThaveMti' yAnavAhanAni sthApayanti, 'ThavittA' sthApayitvA 'jANavAhaNehito bhita mahAsamudra ke mahAdhvani se mAno yukta karate hue, (caMpAe NayarIe) usa caMpA nagarI ke (majhamajjhaNaM) ThIka bIco bIca ke mArga se (NigacchaMti) nikale, (NiggacchittA) ye saba nikala kara ( jeNeva puNNabhadde ceie ) jahAM para vaha pUrNabhadra nAmakA udyAna thA (teNeva uvAgacchaMti) vahA~ para pahu~ce, (uvAgacchittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsaMti) vahA~ pahu~ca kara unhoMne bhagavAn mahAvIra ke na atidUra aura na atinikaTa tIrthaMkaroM ke atizaya svarUpa chatra AdikoM ko dekhA, ye chatrAdika tIrthaMkaroM ke atizaya dyotaka cihna mAne gaye haiM; (pAsittA jANavAhaNAI Thati) ina cinhoM ke dekhate hI una saboM ne apane 2 yAnavAhanAdikoM ko vahIM roka prakSubhita mahAsamudranAmAvanithIma yukta 42tA DAya tama (caMpAe jayarIe) te yA nagarAnI (majjhaMmajjheNaM) // 252 vacyAvazyanA mAthI (NigaMcchaMti) nIcyA, (NiggacchittA)te yA nIjIne (jeNeva puNNabhadde ceie) nyAMta pUladra nAmanu jadhAna utu (teNeva uvAgacchaMti) tyAM paDayA, (uvAgacchittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsaMti) tyAM paDAMcIna tayAra bhagavAna mahAvIrathI bahu dUra nahi tema tIrthakarenA atizayasvarUpa chatra Adine joyAM, A chatra Adika tIrthakarenA atizayadyotaka cihna manAya cha; (pAsittA jANavAhaNAI ThaveMti) me thinIne tai 4 sAMya pota Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareMti, karitA vadaMti NamastaMti, vaMdittA NamassittA NaccAsaNNe NAidUre sussUsamANA NamaMsamANA abhimuhA viNaeNaM paMjaliuDA pajjuvAsaMti // sU0 38 // paccoruhaMti' yAnavAhanebhyaH pratyakrohanti-adhastAdavataranti, 'paJcArahittA' pratyavaruhya, 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH [ virAjate ] 'teNeva uvAgacchanti, uvAgacchittA' tatraivopAgacchanti, upAgatya 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuto AyAhiNaM payAhiNaM kareMti' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya vikRtva AdakSiNaM pradakSiNa kurvanti-trivAramAdakSiNapradakSiNaM kurvanti, 'karittA' kRtvA 'vaMdaMti' vandante-stuvanti, 'NamassaMti' namasyanti praNamanti, 'vaMdittA NamassittA' vanditvA namasyitvA 'NacAsaNNe NAidUre' nAtyAsanne nAtidUre 'sussUsamANA' zuzrUSamANAH 'gamaMsamANA' namasyantaH 'abhimuhA' abhimukhAH saMmukhAH, 'viNaeNaM paMjaliuDA' vinayena prAJjalipuTAH-vinayavinamrabaddhAJjalayaH, 'pajjuvAsaMti' paryupAsate-upAsanAM kurvanti // suu038|| diye, (ThavittA jANavAhaNehito paJcoruhaMti) jaba ve acchI taraha ruka cuke taba ve sabake-saba apane 2 vAhanoM se nIce utare, (paccoruhittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti) utara kara phira ve saba loga jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahA~ pahu~ce, (uvAgacchittAsamaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuttoAyAhiNaM payAhiNaM kareMti) bAda unhoMne bhagavAn mahAvIra ko tInabAra hAtha jor3akara pradakSiNA kI, (karittA) pradakSiNA ponai yAnapAInAchiIne tyAM8 2 / 4ii dIghai, (ThavittA jANavAhaNehito pacoruhaMti) nyAre teya. sArI rIta 46 yA tyAre te pA pAtapAtAnai pAnAmAMthI nIce utA, (paccoruhittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti) tIna pachI te sAmAnya zrama nAvAna mahAvIra mirAbhAna utA tyAM pAMcyA (uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNa kareMti) mAha tamAme bhagavAna mahAvIrane trazuvAra hAtha DIne prakSiA 42. (karittA) prkssiaae| 42rI sIdhA pachI 4jI te yAvesA na Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sU. 39 pravRttivyApRtAt kUNikamya bhagavadAgamanajJAnam 363 mUlam-tae NaM se pavittivAue imIse kahAe laddhaDe samANe haha-tuha-jAva-hiyae bahAe jAva appa-mahagdhA-bharaNA TIkA--'tae NaM se pavittivAue' ityAdi / 'tae NaM se pavittivAue' tataH khalu sa pravRttivyApRtaH bhagavadvihArAdivRttAntanivedane'dhikRtaH, 'imIse kahAe laddhaDe samANe' asyAH kathAyA labdhArthaH san ' haTThatuTTha-jAva-hiyae' hRSTa-tuSTa-yAvaddhRdayaH 'hAe jAva appa-mahagghA-bharaNA-laMkiyasarIre snAto yAvadalpamahA(bharaNA'laGkRtazarIraH 'sayAo gihAo' svakAdgRhAt 'paDiNikara cukane bAda phira usa Agata janasamUhane (vaMdaMti namassaMti) vandanA evaM namaskAra kiyA, ( vaMdittA NamassittA NaccAsaNNe NAidUre sussUsamANA NamaMsamANA abhimuhA viNaeNaM paMjaliuDA pajjuvAsaMti) vaMdanA evaM namaskAra karane ke pazcAt bhagavAna se na atisamIpa meM evaM na atidUra hI unake sAmane ucita sthAna para baiTha kara ve saba vinayapUrvaka hAtha joDakara sevA karane lage / sU. 38 // 'tae NaM se pavittivAue' ityAdi / (tae NaM) isa ke bAda (se pavittivAue) vaha bhagavAna ke vihAra Adi ke samAcAra lAne meM niyukta kiyA huA vyakti, (imIse kahAe) isa kathAse-bhagavAna ke Agamana ke vRttAnta se (laTTe samANe) paricita hokara, (haTTha-tuTU-jAva-hiyae) apane antaHkaraNa meM vizeSarUpa se harSita evaM saMtuSTa huA, phira usane (hAe jAva appa - mahagghA - bharaNA - laMkiya - sarIre) snAna kiyA, pazcAt thor3e sabhUDe (vaMdati NamassaMti) vahana tebhana nbh24|2 4aa, (vaMdittA NamassittA NacAsaNNe NAidUre sussUsamANA NamaMsamANA abhimuhA viNaeNaM paMjaliuDA pajjuvAsaMti) vn| tebhana nbh24||2 4aa pachI bhagavAnathA gahu 2 natima ma samIpa nahi ema temanI sAmA ucita sthAna para besIne te badhA vinayapuurv DAyanesana sevA 42vA sAyA. (sU. 38) 'tae NaM se pavittivAue' chatyAhi. (tae NaM) tyA2 pachI (se pavittivAue) te bhAvAnanA viDA2 mahinA samAyA dAvA mATe niyuTata aresa mANusa (imIse kahAe) mA vAtathIbhagavAnanA yAgamananA vRttAntathI (laddhaDe samANe) paristhita thane (hadu-tuTTha-jAvahiyae) potAnA mata:42mA vizeSa35thI harSita tabha04 saMtuSTa thayo. pachI teNe (NhAe jAva appa-mahagyA-bharaNA-laMkiya-sarIre) snAna 4yu. 5chI the| mAravAni all Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre laMkiya-sarIre sayAo gihAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA caMpANayariM mAjhaMmajjheNaM jeNeva bAhiriyA sA ceva hechillA vattakkhamai paDiNika tvamittA'pratiniSkrAmati,pratiniSkramya, 'caMpAyariM majhamajjheNaM'campAnagaryA madhyamadhyena,'jeNeva bAhiriyA yatraiva bAhyA upasthAnazAlA,'sA ceva hevilA vartavyayA' saivA'dhastAd vaktavyatA, arthAt-yatraiva rAjJaH kogikasya gRhaM yatraiva kogiko rAjA bhambhasAraputrastatraivopAgacchati, upAgatya karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA jayena vijayena vardhayati,vardhayitvA evamavAdIt =bhagavataH samavasaraNaM savistaraM nigaditavAn ,tadanu bhUpo bhagavadAgamanaM zrutvA hRSTatuSTaH san siMhAsanAdutthAya rAjacihnAni parityajya bhagavadabhimukhaM saptASTapadAni gatvA bhAra vAle tathA bahumUlya AbharaNoM se alaMkRtazarIra hokara (sayAo gihAo paDiNikkhamai) apane ghara se nikalA, (paDiNikvamittA) nikalakara(caMpANayariMmajjhamajjheNaM) ThIka caMpA nagarI ke bIcobIca mArga se hotA huA, (jeNeva bAhiriyA sA ceva hedillA vattavyayA jAva NisIyai) jahAM nIce bAhira kI ora vaha upasthAnazAlA thI, evaM jahAM rAjA koNika kA gRha thA, tathA jahAM para ve virAjamAna the, vahAM para vaha pahu~cA; pahu~cakara donoM hAthoM ko jor3akara usane koNika narezako sAdara namaskAra kiyA, pazcAt ApakI jaya ho aura vijaya ho-isa rUpase unheM badhAI dii| badhAI de cukane ke anantara phira usane 'he rAjan ! Aja zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu caMpAnagarI ke pUrNabhadra udyAna meM samavasRta hue haiM--- ityAdi vistRta rUpa se bhagavAn ke samavasaraNa kA vRttAnta kahA / rAjA ne jaba prabhu ke Agamana kA vRttAnta sunA taba ve bhI citta meM adhika prasanna evaM saMtuSTa hue / mAre harSa ke ma bhUsyAma mAla thI zarIrane zArIneta (sayAo gihAo paDiNikkhamai) potAnA dherathI nI4jyA, (paDiNikkhamittA) nIjIne(caMpANayariM majhamajheNaM) 52 / 52 pAnagarAnI cyAvanyane mAge 54ne (jeNeva bAhiriyA sA ceva hedvillA vattavvayA jAva NisIyai) jyAMnI mAnI ta25 te 752thAnAsA tI tabha04 cyA rAjA kaNikanuM gRha hatuM tathA jyAM te virAjamAna hatA tyAM pahoMce. pahoMcIne bane hAtha joDIne teNe kaNika narezane sAdara namaskAra karyA. pachI ApanI jaya thAva tathA vijaya thavo e rUpe teNe vadhAI ApI. vadhAI daI cukyA pachI teNe kahyuM, he rAjana ! Aje zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu caMpAnagarInA pUrNabhadra udhAnamAM samavasRta thayA che. A prakAre teNe vistRtarUpathI bhagavAnanA samavasaraNane vRttAnta kahyo. rAjAe jyAre prabhunA Agamane vRtAnta sAMbhaLyo tyAre teo paNa manamAM bahu prasanna temaja saMtuSTa thayA. AnaMdamAM AvI Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSavaSiNo-TokA sa. 39 kUNikakRtaH pravRttivyApRtasatkAraH 365 vvayA jAva NisIyai, NisIittA tassa pavittivAuyassa addhaterasa-sayasahassAiM pIidANaM dalayai, dalaittA sakkArei sammANei, sakAritA sammANittA paDivisajjei // sU039 // tatropavizya yAvat 'namo'tthuNaM' paThati 'jAva' yAvat siMhAsane 'NisIyaI niSIdati upavizati, 'NisIittA' niSadya-upavizya, tassa pavittivAuyassa addhatterasasayasahassAiMpIidANaM dalayaI tasmai pravRttivyApRtAya atrayodazazatasahasrANi prItidAnaM dadAti-sArddhadvAdazazatasahasrANi rAjatamudrAH prItidAnaM--pAritoSikaM samarpayati / 'zramaNo bhagavAn mahAvIrasvAmI campAnagaryA upanagaragrAmamupAgataH campAnagarI pUrNabhadracaityaM samavasartukAmaH' iti niveditaM pravRttivyApRtena, atastadA'STottaraikalakSa khyakaM rAjatamudrArUpaM prItidAnaM pradattam / atra tu asyAmeva campAnagaryAm atisannikRSTe sthAne pUrNabhadracaitye samavasRta-iti vArtA niveditA, ato harSAtizayAdetadvArtAnivedane sArdhadvAdazalakSarAjatamudrArUpaM prItidAnaM pravRttivyApRtAya dattam-iti bhAvaH / 'dalaittA sakArei sammANei' dattvA satkArayati-vastrAdidAdena, sammAnayati-priyavacanena, 'sakAritA sammANittA paDivisajjei' satkRtya sammAnya prativisarjayati // sU039 // ve ekadama siMhAsana se uTha ke khaDe hue aura nIce utarakara jisa dizA meM bhagavAna virAjamAna the, usa dizA kI ora, sAta ATha paga jAkara aura baiThakara vidhipUrvaka "namotthu NaM" diye| bAda siMhAsana para baiThe, (NisIittA tassa pavittivAuyassa addhatterasa-sayasahassAiM pIidANaM dalayai) baiTha kara unhoMne usa saMdezavAhaka ke liye sADhe bAraha lAkha cAMdI kI mudrAoM kA prItidAna-pAritoSika pradAna kiyA, ( dalaittA) prItidAna dekara unhoMne (sakArei) usakA satkAra kiyA (sammANei) madhura vacanoM se sanmAna kiyaa| isa prakAra (sakArittA saMmANittA) satkAra evaM sanmAna karake unhoM ne use (paDivisajjei) jaI teo ekadama siMhAsanethI uDIne ubhA thayA tathA nIce utarIne je dizAmAM bhagavAna virAjamAna hatA te dizAnI tarapha sAta ATha pagalAM jaIne tathA mesIne vidhipUrva "namotthu Na" hIdhu. yA siMhAsana52 me, (NisIittA tassa pavittivAuyassa addharattesasayasahassAI pIidANaM dalayai) mesIna teoe te saMdezavAhakane mATe sADAbAra lAkha cAMdInA sikkAonuM prItidaan-paaritossi: mahAna jyu. (dalaittA) zrItihAna ||dhiine temAse (sakkArei) tena sA2 4yo, (sammANei) madhu2 kyanAthI sanmAna yu. 2mA prAre Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam - tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte balavAuyaM AmaMte, AmaMtittA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANu 366 TIkA- 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu ' se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte' sa kUgiko rAjA bhaMsAraputraH 'balavAuyaM' bayA taM = sainyavyApAraparAyaNaM - senApatimityarthaH, 'AmaMtei'Amantrayati=Ahvayati, 'AmaMtittA' Amantrya - AhUya, ' evaM vayAsI' - evamavAdIt - 'vipAmeva bho devANupiyA' kSiprameva bho devAnupriya ! 'AbhisekaM hatthirayaNaM bidA kiyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI caMpAnagarI ke upanagaragrAma meM padhAre hue haiM aura ve caMpAnagarI ke pUrNabhadra udyAna meM padhAranevAle haiM - isa prakAra kA samAcAra koNika rAjA ko jaba isa saMdezavAhaka ne sunAyA thA taba usa samaya rAjAne use pAritoSika rUpa meM 1 lAkha cAMdI kI mudrAe~ dI thIM / paraMtu jaba usane yaha khabara dI ki prabhu caMpAnagarI ke pUrNabhadra udyAna meM padhAra cuke haiM taba isa bAta ko sunakara unheM atyaMta harSakA Avega bar3hA, aura isa Avega ke prabhAva unhoMne use 12 // lAkha cAMdI kI mudrAe~ dIM // sU0 39 // ' tara NaM se kUNie rAyA' ityAdi / (tae NaM) isake anantara ( bhaMbhasAraputte) bhaMbhasAra arthAt zreNika kA putra ( se kUNie rAyA ) usa kUNika rAjA ne ( balavAuyaM) apane balavyApRta-senApati ko (AmaMtei ) bulAyA, (AmaMtittA) bulAkara ( evaM vayAsI) isa prakAra kahA - (khippA(kAritA sammANittA) satsAra tebhana sanmAna ne tebhANe tene (paDivisaujjei) vidvAya . zrabhazu bhagavAna mahAvIra svAmI yAMpAnagarInA upanagara grAmamAM padhAryA che tathA teo caMpAnagarInA pUrNa bhadra udyAnamAM padhAravAnA che-e prakAranA samAcAra keNika rAjAne jyAre A saMdezavAhake sabhaLAvyA tyAre te samaye rAjAe tene pAritASikarUpamAM ekalAkha AThe cAMdInA sikkAo ApyA hatA. paraMtu jyAre teNe A khakhara ApI ke prabhu caMpAnagarInA pUrNabhadra udyAnamAM padhArI cukayA che tyAre A vAta sAMbhaLI temane atyaMta ne! Avega vadhyA ane AveganA prabhAvathI temaNe tene 12 sAma yAMhInI mahoro AyI. (sU. u8) 'tae NaM se kUNie rAyA' ityAdi. (tae NaM) tyAra pachI ( se kUNie rAyA ) te Ili patine (AmaMtei ) mAsAvyA, (bhaMbhasAraputte) labhasAra arthAt zreNimnA putra rAname (balavA uyaM) potAnA mAvyAmRta-senA(AmaMtittA) gosAvIne ( evaM kyAsI) mA aThAre Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA su. 40 kUNi kasya bhagavadarzanArthamuyogaH 367 ppiyA ! AmisekaM hatthirayaNaM paDikappehi, haya-gaya-raha-pavarajohakaliyaM ca cAuraMgiNiM seNaM saNNAhehi, subhadApamuhANa ya devINaM bAhiriyAe uvaTThANasAlAe pADiyakapADiyakAI jattAbhimuhAI juttAiM jANAiM uvahavehi; caMpaM ca NayariM sabbhipaDikappehi' AbhiSekyaM hastiratnaM parikalpaya-paTTahastiratnaM sajjitaM kuru, 'haya-gaya-raha-pavarajoha-kaliyaM ca cAuraMgiNiM seNaM saNNAhehi' haya-gaja-ratha-pravarayodha-kalitAM ca caturaGgigI senAM sannAhaya-susajjitAM kuru, 'subhadApamuhANa ya devINaM' subhadrApramukhAnAJca devInAm 'bAhiriyAe uvaTThANasAlAe' bAhyAyAmupasthAnazAlAyAm, 'pADiyakkapADiyakAI' pratyekapratyekAni-sarvAsAM pRthak pRthak 'jattAbhimuhAI' yAtrAbhimukhAnigamanArthamudyatAni, 'juttAI' yuktAni-yojitabalIvani 'jANAI' yAnAni dhArmikarathAn 'uvaTThavehi' upasthApaya sajIkRtya samAnaya, 'caMpaM ca NayariM sabhitarabAhiriyaM' meva bho devANuppiyA) he devAnupriya ! zIghra hI (AbhisekaM hatthirayaNaM paDikappehi) tuma paTTahastiratna ko sajjita karo, (haya-gaya-raha-pavarajoha-kaliyaM ca cAuraMgiNiM seNaM saNNAhehi) sAtha meM ghor3oM, hAthiyoM, rathoM evaM uttama yodhAoM se yukta caturaMgiNI senA ko bhI susajjita karanA, tathA (subhaddApamuhANa ya devINaM bAhiriyAe uvaTThANasAlAe) subhadrApramukha deviyoM ke liye bhI bAhira upasthAnazAlA meM (pADiyakapADiyakkAiM) alaga 2 rUpa meM (jattAbhimuhAI) calane meM acche (juttAiM) evaM acche bailoM vAle (jANAI) dhArmika rathoM ko (uvaTThavehi) sajjita karake le aao| (caMpaM ca NayariM sambhi4yu-(khippAmeva bho devANuppiyA)devAnupriya ! zI 4 (AbhisekaM hatthirayaNaM paDikappehi ) tame paTTa hastiratnane sati 42. (haya-ya-raha-pavarajoha-kaliyaM ca cAuraMgiNiM seNaM saNNAhehi) sAthamA ghosa, hAthI, 2thI, tabhA uttama yoddhAothI yukta caturaMgiNI senAne paNa susajijata kare. tathA (subhaddApamuhANa ya devINaM bAhiriyAe uvaTThANasAlAe) subhadrAprabhubha vAsAne bhATe 595 mA upasthAnazAsAma (pADiyakka-pADiyakkAI) sasasa sasa 35ma (jattAbhimuhAI) yAsavAmA saa2| ( juttAI) tabha04 saa2| mahAmA (jANAI) dhArmi: 2thAne (uvaTThavehi) sahita 4zane va Avo. (caMpaM ca NayariM sabbhitarabAhiriyaM) pAnagarIne 262 tebhala maDArathI (Asitta-sitta Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 opapAtikasUtre tarabAhiriyaM Asitta-sitta-sui-sammaTTa-ratyaMtarA-vaNa-vIhiyaM maMcAimaMca-kaliyaM NANAviha-rAga-ucchiya-jjhaya-paDAgA-ipaMDAga-maMDiyaM lAulloiyamahiyaM gosIsa-sarasa-rattacaMdaNa-jAva-gaMdhavaTTibhUyaM campAM ca nagarI sAbhyantarabAhyAm , 'Asitta-sitta-sui-saMmaTTha-ratyaMtarAvaNa-vIhiyaM' Asikta-sikta-zuci-saMmRSTa-rathyAntarA -- ''paga - vIthikAm -AsiktAni ISat siktAni, siktAni bhUyasA jalena dhautAni ataeva zucIni pavitrAgi saMmRSTAni kacavarApanayanena saMzodhitAni rathyAntarANi-rathyAmadhyAni ApaNavIthayazca-haTTamArgA yasyAM sA Asikta-siktazuci-saMmRSTa-rathyA'ntarA''paga-vIthikA, tAm , 'maMcA-imaMca-kaliya' maJcA-timaJca-kalitAmmaJcAH-mAlakAH-darzakajanopavezanayogyAH, atimaccAH maJcoparimaJcAH, taiH kalitA-yuktA tAm , 'NANAviha-rAga-ucchiya-jjhaya-paDAgA-ipaDAga-maMDiyaM nAnAvidha-rAgo-cchritadhvaja-patAkA'tipatAkA-maNDitAm-nAnAvidharAgAH vividhavarNA ye ucchritA dhvajAH, patAkAtipatAkAH - patAkAH - dhvajAgravarticelAJcalAni, patAkAmatikrAntA atipatAkAH =patAkoparivartinyaH patAkAH, tAbhirmaNDitAm-suzobhitAm-nAnAvidhavarNasamucchritadhvajapatAkA'tipatAkAbhirmaNDitAmityarthaH / 'lAu-lloiya-mahiya' lAulloiyamahitAm-'lAutarabAhiriyaM ) caMpAnagarI ko bhItara evaM bAhira se (Asitta-sitta-sui-saMma-ratyaMtarAvaNavIhiyaM) pahile thoDe se jala se chir3akavA kara pIche adhika jala se chir3akavAkara galiyoM ke evaM bajAroM ke rastoM ko sApha-sUpha karavAo aura jahAM bhI kUr3A-karkaTa par3A ho use jhar3avAkara sApha karavAo, (maMcA-imaMca-kaliyaM NANAviha-rAga-ucchiya-jjhaya-paDAgAipaDAga-maMDiyaM) mArga meM AjU-bAjU maMcoM para maMca jamavAkara lagavA do, tAki loga una para acchI taraha se baiTha sakeM / aneka raMgoM kI U~cI 2 dhvajAe~, patAkAe~ evaM atipatAkAeM nagara bhara meM lagAo, (lAulloiyamahiya) jagaha 2 para gobara se jamIna ko lipavAo sui-saMmaTTa-ratyaMtarAvaNa-cIhiya) paDela yois pInA cha41 4zana pachI vadhAre pANuM chaMTAvIne galiyonA temaja bajArenA rastAone sAphasUpha karAvo, ane jyAM paNa kUDA-karkaTa (kacarApUja) paDayo hoya tene jhADu marAvI sApha karAve. (maMcA-imaMca-kaliyaM NANAviha-rAga-ucchiya-jjhaya-paDAgA-ipaDAga-maMDiya) bhAgabhAM AjubAju maMca upara maMca goThavAvI do jethI loke temanA para sArI rIte besI zake. aneka raMgenI uMcI uMcI dhajAo, patAkAo temaja atiptaa nagarasaramA sagAsA. (lAulloiyamahiyaM) 4 // 4 // 52 chAthI Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TIkA su. 40 kUNikasya balavyApRtaM pratyAdeza: karehi ya kAravehi ya, karettA ya kAravettA ya eyamANattiyaM paJcappiNAhi, NijAhissAmi samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdiuM // sU. 40 // lloiya' iti dezIyaH zabdaH; gomayAdinA bhUmau yad lepanaM seTikAdinA kuDyAdiSu ca yad dhavalanaM tad 'lAulloiyaM tena mahitAm-susajitAm, 'gAsIsa-sarasa-rattacaMdaNajAva-gaMdhavaTTibhUyaM karehi ya' gozIrSa-sarasa-raktacandana-yAvad-gandhavartibhUtAM kuru-gozI:= candanavizeSaiH sarasaraktacandanena yAvad gandhavartibhUtAM samupacitagandhadravyarUpAM kuru, 'kAravehi ya' kAraya ca, anyAnapi tathA kartuM preraya, 'karettA yakAravettA ya' kRtvA ca kArayitvA ca, 'eyamANattiyaM paJcappiNAhi' etAmAjJAM pratyarpaya, AjJApitA'rthAn sampAdya mahyaM kathaya, 'NijjAhissAmi samaNaM bhagavaM mahAvI abhivaMdiuM' niryAsyAmi= nirgamiSyAmi zramaNaM bhagavantaM mahAvIramabhivanditum / / sU. 40 // aura bhItoM ko khar3I se putabAo, (gosIsa-sarasa-rattacaMdA-jAva-gaMdhavaTTi-bhUyaM) gozIrSacandana vizeSa, evaM sarasa raktacaMdana se samasta nagara ko sugaMdhita banavAo tAki vaha sugaMdhapuMja jaisA mAlUma par3ane lge| (karehi ya kAravehi ya) yaha saba kAma svayaM karo tathA dUsaroM ko bhI isa taraha karane ke liye prerita kro| (karettA ya kAravettA ya) karake evaM karavA karake(eyamANattiyaM paJcappiNAhi) isa merI AjJA ko punaH mujhe pratyarpita karo-ApakI AjJAnusAra saba kAma ho cuke haiM isakI mujhe khabara do / (NijjAhissAmi samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdiuM ) bAda meM maiM zramaNa bhagavAna mahAvIra kI vandanA ke liye nikalUMgA // sU. 40 // bhInane dIpAvo mane mItAne mahathI ghAvo (gosIsa-sarasa-rattacaMdaNajAva-AMdhavaTTi-bhUyaM) zIrSa-yantana vizeSa tamA sarasa 24taya nathI samasta nArane sugadhita manAvo thA ta sumadhu vI organ dAge. (karehi ya kAravehi ya) mA madhu 4Ama na 42 tathA mInane 55 vI zata 421 // prerita 42, (karettA ya kAravettA ya) 4zana tama 422vIna (eyamANattiya paccappiNAhi) 2 // bhArI mAjJAne pAchI bhane pratyarSita |-mApanI AjJAnusA2 madhu ma. 25 yU che thenI bhane 542 ho. (NijjAhissAmi samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdiu) mAha hu~ zrama samapAna mahAvIranI 4 bhATe nIjIza. (sU. 40) Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupAtika mUlam - tae NaM se balavAue kUNieNaM raNNA evaM vRtte samANe haTTa - jAva - hiyae karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTTu evaM sAmitti ANAe viNaNaM vayaNaM paDisuNei, paDiNittA hatthivAuyaM AmaMtei, AmaMtettA evaM vayAsI 370 TIkA - ' ' ityAdi / 'tae NaM se balavAue' tataH khalu sa bavyApRtaHsenApatiH 'kUNieNaM raNNA evaM butte samANe' kUNikena rAjJA evamuktaH san, 'hadutuGajAba-hiyae' hRSTatuSTayAvaddhRdayaH 'karagralapariggahiyaM ' karatalaparigRhItaM - baddha karatalayugalam, sirasAvataM ' ziraAvarttaM ' 'matthae aMjaliM kaTTu ' mastake aJjaliM kRtvA ' evaM sAmitti ANA vieNaM vayaNaM paDisuNei ' evaM svAmin! iti AjJAyA vinayena vacanaM pratizRNoti = evaM svAmin ! yadyathAjJApayati devastattathaiva saMpAdayAmi ityukvA AjJAyA vacanaM savinayaM pratizRNoti - svIkaroti, pratizrutya = svIkRtya ' hatthivAuyaM 6 taeAM se balavAue ' ityAdi / (tae NaM) isake bAda ( se balavAue) vaha senApati ( raNNA evaMvutte samANe ) rAjA ke dvArA isa prakAra se AjJApita hotA huA (haTTha-tuTu - jAva - hiyae karayala-parigahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM sAmitti ANAe viNaNaM vayaNaM paDisuNe) vizeSa harSita evaM saMtuSTa huA, yAvat antaHkaraNa meM praphullita ho gyaa| donoM hAthoM ko jor3akara mastakapara aMjalirUpa meM unheM sthApita karate hue phira vaha isa prakAra bolA ki he svAmin! Apane jisa prakAra kA Adeza pradAna kiyA hai vaha maiM usI prakAra se saMpAdita karU~gA / isa rIti se vinayapUrvaka usane rAjA ke Adeza ko svIkAra kara liyA / 'tae NaM se balavAue' ityAdi. (tae NaM) tyAra pachI ( se balavAue) te senApati (raNNA evaM vutte samANe) rAnanA dvArA yA aThThAre yAjJApita thatAM (haTTha- tuTTha - jAva - hiyae karayala - pariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM sAmitti ANAe viNaNaM vayaNa paDisuNei ) vizeSa ti temaja saMtuSTa thayA, yAvat aMta:karaNamAM praphullita thai gayA. anne hAtheA joDIne mastaka upara aMjalirUpe temane sthApita karI pachI te A prakAre e ke he svAmin ! Ape je prakAranA Adeza pradAna karyA che te huM tevIja rIte saMpAdita karIza. A rIte vinayapUrvaka teNe rAjAnA Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pASavarSiNI TIkA sU. 41 balavyApRtasya hastivyApRtaM pratyAdezaH khippAmeva bho devAzuppiyA ! kUNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappehi, haya-gaya-raha-pavarajoha - kaliyaM cAuraMgiNiM seNaM saNNAhehi, saNNAhettA eyamANattiya paccapiNAhi // sU0 41 // AmaMtei ' hastivyApRtamAmantrayati = mahAmAtramAhvayati, ' AmaMtettA Amantrya - AhUya evaM vayAsI' evamavAdIn -' khippAmeva bho devANuppiyA ! kUNiyassa raNNo bhaMsAraputtassa AbhisekkaM hasthirayaNaM paDika pehi' kSiprameva bho devAnupriya ! kUNikasya rAjJo bhambhasAraputrasya AbhiSekyaM hastiratnaM parikalpaya; AbhiSekyaM hastiratnaM prAptAbhiSekaM, mukhyaM hastiratnaM parikalpaya = susajjitaM kuru, 'haya-gaya-raha-pavara joha - kaliye' haya - gajaratha-pravarayodha-kalitAm, 'cAuraMgiNiM seNaM' caturaGgiNIM senAm, ' saNNA hehi ' nAhaya - sannaddhAM kuru, eyamANattiyaM paccappiNAhi ' etAmAjJaptikAM pratyarpaya- imAM madIyAmAjJAM sampAdya mahyaM nivedaya-itthaM rAjJA''jJapto balavyApRto hastivyApRta mAjJApayAmAsa / sU0 41 // 6 371 9 ( paDiNittA hatthivAuyaM AmaMtei ) rAjA kA Adeza pramANa kara usane turaMta hI hAthiyoM ke adhikArI ko bulAyA, (AmaMtettA) bulAkara ( evaM ) isa prakAra ( vayAsI) vaha bolA - (khippAmeva bho devANupiyA) he devAnupriya ! tuma zIghra hI ( kUNiyassa raNNo bhasAraputtassa AbhisekaM hatthirayaNaM paDikappehi ) bhaMbhasAra arthAt zreNika rAjA ke putra kUgika rAjA ke paTTahastI ko susajjita karo / ( haya-gaya-raha-pavarajoha - kaliyaM cAuraMga seNaM sA hi ) sAtha meM haya - azva, gaja- anyahAthI, ratha, pravarabhaTa inase yukta AddezanA svIkAra 42rI sIdhe (paMDisuNittA hatthivAuyaM AmaMtei ) rAmanA Ahezane prabhANu 4rI tethe taratana hAthIgonA adhiDArIne molAvyA. (AmaMtettA) josAvIne (evaM) mA aThAre ( vayAsI) tethe 4 - (khippAmeva bho devANuppiyA) he devAnupriya ! tame turata 4 ( kUNiyamsa raNNo bhaMbhasAraputtassa AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikarapehi ) lalasAra arthAt zreNi rAmanA putra liDa rAmanA paTTastine taiyAra 1. ( haya-gaya-raha - pavarajoha - kaliye cAuraMgiNaM seNaM saNNAhehi ) sAthai sAthai Duya--ghoDA, jana-mIla hAthI, ratha, avaralaTa methI yukta caturaMgilI bhenAne pazu taiyAra iro, ( saNNA hettA) sannaddha urIne (eyamANattiyaM Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opAtikasUtre - mUlam-tae NaM se hathivAue balavAuyasta eyamaheM socA ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNeI, paDisuNittA cheyAyariya-uvaesa-mai-kappaNA-vikappehi suNiuNehiM ujjala-Nevattha TIkA-'tae NaM se' ityAdi / 'tara NaM' tataH balavyApRtAjJA'nantaraM khalu ' se hasthivAue' sa hastivyApRtaH-mahAmAtraH, 'balapAuyassa eyamaDhe socA' balavyApRtasya etamartha susajjitagajA''nayanAdirUpaM vacanaM zrutvA, 'ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei' AjJAyA vinayena vacanaM pratizagoti-vinayapUrvakamAjJAvacanaM senApatinidezamaGgIkaroti, 'paDisuNittA' pratizratya ' cheyAyariya-uvaesa-mai-kappaNAvikappehi chekA''cAryo-padeza-mati-kalpanA-vikalpaiH-chekAcAryasya-paTutarazilpazikSakasyopadezAjAtA yA matiH=buddhiH tayA yA kalpanA sajanA-hastinAM zRGgArasamAracanA, tAM vividhaprakAreNa kalpayanti ye te tathA taiH, suzikSakopadezalabdhabuddhyA viziSTazilpakalpanAkArakairityarthaH, ataeva 'suNiuNehiM' sunipuNaiH-gajAdizRGgAraracanAkuzalaiH 'ujjalacaturaMgiNI senA ko bhI susajita karo / (saNNAhettA ) sannadra karake (eyamANattiyaM paJcappiNAhi) bAda meM isa merI AjJA ke yathAvat pAlana karane kI hameM pIche khabara do ||suu. 41 // 'tae NaM se hatthivAue' ityAdi / (nae NaM) senApati ke Adeza dene ke bAda (se hasthivAue) vaha hAthiyoM kA adhikArI (balabAuyassa) senApati ke (eyamaDheM) isa bAtako (socA) sunakara (ANAe vayaNaM) AjJA ke vacana ko (viNaeNaM) vinayapUrvaka (paDisuNei) svIkAra kiyA / (paDisuNittA) svIkAra kara usane (cheyAyariya-uvaesa-mai-kappaNA vikappehiM) chekAcAryaviziSTanipuNazilpazikSaka ke upadeza se udbhUta buddhi dvArA vividha prakArakI racanA se hAthi. paccappiNAhi) pachI mA bhArI mAjJAne yathAvat pAnI tanI bhane pAchI masa2 mApa. (sU. 41) 'tae Na se hathivAue' tyAhi. (tae NaM) senApati mAheza sIdhA pachI (se hatthivAue) te thA.monA adhiza (balavAuyassa.) senApatinI (eyamaTuM) se pAtane (socA) sAMmajIne (ANAe vayaNa) mAzAnAM payanane (viNaeNaM) vinayapUrva (paDimuNei) svI42 4aa, (paDisaNittA) svI42 4rIne tethe (cheyAyariya-uvaesa-mai-kappaNA vikhi) chekAcArya viziSTa nipuNa zilpa zikSakanA upadezathI udbhavelI buddhi Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 42 hastyAdisajja nam havva-parivatthiyaM susajaM dhammiya-saNNaddha-baddha-kavaiya-uppIliya-kaccha-caccha-geveya-baddha-galavara-bhUSaNa-virAyaMta ahiyateya-juttaM salaliya-vara-kaNNapUra-virAiyaM palaMba-ocUla-mahuyaraNevattha-hA-parivatthiyaM' uJcala nepathya-zIghra-parivastritam-ujvalanepathyena-nirmalaveSaracanayA zIghraM, parivastritaM-AcchAditam , alaMkRtamityarthaH, ataeva 'susajja' kRtasannAham, 'dhammiya-saNNaddha-baddha-kavaiya-uppIliya-kaccha-vaccha-geveyabaddha-galavara-bhUmaNa-virAyaMta' dhArmika sannaddha-baddha-kavaciko-spIDita kakSa-vakSopraiveya-baddha-galavara-bhUSaNa-virAjamAnam , garmikaM sannaddhaM sajIkRtaM baddhaM yat kavacaM sannAhavizeSaH, tadasyAstIti-dhArmikasannaddhabaddhakavacikam , utpIDitA=AkRSya baddhA, kakSA bandhanarajjuH, vakSasi vakSaHsthale yasya tat tathA, graiveyaka-grovAbhUSaNaM, baddhaM gale kaNThe yasya tat tathA, varabhUSaNaiH = anyairgajasya zreSThAbharaNairvirAjamAnam , 'ahiyateyajuttaM' adhikatejoyuktam=paramatejasvi, 'salaliya-varakaNNapUra-virAiyaM' salalita-varakarNapUrayoM ke zRMgAra karane vAle (muNiuNehi) nipuNa vyaktiyoM se (ujjala-Nevattha-havva-parivatthiyaM) hAthIkA zRMgAra karavAyA; isameM sarvaprathama una kuzala puruSoM ne use nirmala bhUSaNoM kI racanA se alaMkRta kiyA / (susajja) usa para acchI taraha se jhUleM vagairaha sjaayiiN| (dhammiya-saNNaddha-baddha-kavaiya-uppIliya-kaccha-vaccha-geveya-baddha-galavara-bhUSaNavirAyaMta) dhArmika utsava ke samaya jaisA hAthI kA zRMgAra hotA hai ThIka vaisA hI zaMgAra isakA kiyA gayA / peTa yA chAtI para isake majabUta kavaca kasakara bAMdhA gayA / gale meM isake AbhUSaNa pahinAe gaye / aura isake aMga-upAMgoM meM sundara 2 usake yogya AbhUSaNa dvArA vividha prAthI sAthImAnA // 2 42pApA (suNiuNehiM ) nipuSya vyatimA vA ( ujjala-Nevattha-havva-parivatthiya ) hAthInA zA2 42rAvyA, temAM sarvathI prathama te kuzaLa purUSoe tene sundara alaMkAranI racanAthI mana ryA, (susajja) ten| 852 sArI rAta sUkha vagere sannapI. (dhammiyasaNNaddha-baddha- kavaiya-uppIliya-kaccha-vaccha-geveya-baddha-galavara - bhUSaNa - virAyataM) dhArmika utsavanA samaye je hAthIne zaNagAra hoya che te ja barAbara zaNagAra tene karyo. peTa athavA chAtI upara majabUta kavaca kasIne tene bAMdhyuM. gaLAmAM tene AbhUSaNo paherAvavAmAM AvyAM. tenAM bIjAM aMge tathA apAMgamA suMdara suMdara tene yogya aabhuussnn| parAyAM. (ahiya Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 aupapAtika kayaMdhayAraM citta-paritthoma - pacchayaM paharaNA - varaNa- bhariya - juddhavirAjitam--salalitau-lAlityayuktau yau varakarNapUrau - prazastakarNAbharaNe tAbhyAM virAjitam ' palaMba - ocUla - mahuyara -- karyadhayAraM ' pralamvADavacUlamadhukara kRtA'ndhakAram - pralambAti avacUlAni=gajapRSThAdadhaHpralambizRGgAravastrAMzarUpANi yasya tattathA, tathA madhukarairmadajalagandhalubdhaiH kRtaH andhakAro yatra tattathA, tataH - anayoH karmadhArayaH, tat, 'citta-pariccheyapacchayaM ' citra-pariccheka - pracchadam - citro - vicitraH pariccheko = laghuH pracchadaH - AcchAdayaHvastravizeSo yasya tattathA tat, 'paharaNA-varaNa- bhariya- juddha-sajjaM ' praharaNA - varaNa-bhRtayuddhasajjam-praharaNAvaraNairAyudhakavacairbhRtaM = sambhRtam, ata eva yuddhasajjaM yuddhAya samudyatam, 'sacchattaM' pahirA diye gaye / ( ahiyateyajuttaM) isase svAbhAvikarUpa se tejaH saMpanna vaha gajarAja dekhane meM aura adhika tejasvI dIkhane lagA / ( salaliya- vara - kaNNapUra - virAiyaM) isake kAna meM jo AbhUSaNa - karNapUra pahirAne meM Aye the ve calate samaya idhara udhara jaba hilate the taba unake dvArA yaha gajarAja bar3A hI suhAvanA lagatA thA / ( palaMba-ocUla-mahuyarakadhayA) isa para jo jhUla DAlI gaI thI vaha pITha se nIce taka laTaka rahI thI / isake kapola sthala se jo madajala jhara rahA thA aura usakI sugandhi se jo bhramarasamUha usake AsapAsa maMDarA rahA thA vaha aisA mAlUma hotA thA ki mAno isakI zaraNa meM aMdhakAra hI AyA hai / (citta-paritthoma - pacchayaM) isakI pITha para jhUla ke Upara jo choTA sA AcchAdakavastra DAlA gayA thA vaha sundara belabUTiyoM se yukta thA / (paharaNA - varaNa- -bhariyajuddha - sajja) praharaNa - zastra aura AvaraNa - kavaca se susajjita yaha hAthI aisA mAlUma par3atA thA ki mAno yaha yuddha ke liye hI sajAyA gayA hai| (sacchattaM) yaha chatrasahita thA / teyajuttaM ) mAthI svAbhAvika telthI saMpanna te gamarAna vadhAre tesvI hemAtA hato. (salaliya- vara- kapNapUra - virAiyaM) tenA anamAM ne bhaaluussaannukapUra paherAvavAmAM AvyAM hatA te cAlatI vakhate jyAre Amatema hAlatAM tAMtyAre tenAthI bhAgavarAna maDuna zolAyamAna sAgato to. ( palaMbao cUla - mahuyara - kathaMdhayAraM ) tenA para ne jUsa rAjI hutI te pI thI nIce sudhI laTakI rahI hatI. tenA ga`DasthalathI je madajala jharI rahyuM hatuM tathA tenI suga'dhathI je bhamarAonA samUha tenI AsapAsa pharatA rahetA hatA tethI zubha bhagA tu lAge tenA zarazubhAM aMdhAra mAnyo che. ( cittapariccheya. pacchayaM ) tenI pITha para jUsa te suMdara vesa yUTiyothI yukta tu upara nAnuM DhAMDe vastra nAcyu tuM (paharaNAvaraNa bhariya - juddha- sajjaM ) prhrshuzastra ane AvaraNu-kavacathI susajjita A hAthI evA lAgatA hatA ke Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA su. 42 hastyA sijanam sanaM sacchattaM sajjhayaM saghaMTaM sapaDAgaM paMcAmelaya - parimaMDiyAbhirAmaM osAriya - jamala-juyala - ghaMTaM vijjupiNaddhaM va kAlamehaM upapAiyapavvayaM va caMkamaMta mattaM gulagulaMtaM maNa-pavaNa - jaiNa - vegaM sabchatram - chatrayuktam, 'sajjhayaM ' sadhvajam - dhvajayuktam ' saghaM ' saghaNTam - ghaNTAbhUSito - bhayapArzvam, 'paMcAmelaya - parimaMDiyA - bhirAmaM ' paJcAmelaka- parimaNDitA'bhirAmampazcabhirAmelakaiH=paJcavarNAbhiH puSpamAlAbhiH parimaNDitam - ataeva abhirAmaM sundaraM yattathA tat, ' osAriya - jamala-juyala --ghaMTaM ' avasArita - yamala - yugala - dhaNTam-avasAritam= adho'valambitaM yamalaM=samaM yugalaM dvikaM ghaNTayoryatra tat tathA tat, ' vijjupiNaddhaM ' vidyutpina dram-vidyudvidyotitaM 'kAlamehaM va ' kAlameghamiva - gajasya kRSNavarNatvAt uccatayA ca meghopamA, ' uppAiya-pavtrayaM va autpAtikaparvatamiva - akasmAnnUtanasamudbhUtaparvatamiva, ' caM kamaMtaM ' ' caGkramyamANam - atizayena krAmyat - svAbhAvikaparvato hi na caGkra bhAvaH / ' gulagulaMtaM ' dhvanat = mahAmedhavad dhvaniM kurvat-ityarthaH, 'maNa-patra - jaiNa- vegaM ' ( sajjhayaM ) dhvajAsahita thA ( saghaMTa) ghaMTAoM se isake ubhayapArzva yukta the / (paMcAmelayaparimaMDiyA - bhirAmaM ) pAMcavarNa ke puSpamAlA pahanAne ke kAraNa yaha atyanta sundara lagatA thA / (osAriya-jamala-juyala - ghaMTaM ) nIce taka eka hI sAtha laTakate hue do ghaMToM se yaha zobhita thA / (vijjupiNaddhaM ) isa para jo bhI AbharaNa sajAye gaye the ve bijalI samAna camakate the, ataH yaha gajarAja ( kAla mehaM va ) kRSNavarNa hone se kAlA megha ke jaisA jJAta hotA thA / (caMkamataM utpAiyapavtrayaM va ) calate samaya yaha autpAtika parvata samAna dikhAyI detA thA / (gulagulaMtaM ) jaba yaha ciMdhADatA thA to aisA pratIta hotA bhAge the yuddhane bhATe 4 sannameo che. ( sacchattaM ) me chatrasahita hato. (sajjhayaM) dhvannasahita Dato. ( saghaMTa) ghNttaao| manne mAnnu saTatI hutI. (paMcAmelaya - parimaMDiyA - bhirAmaM ) pAMya vargunI puSpamAlA paDerAvavAthI me suMdara sAgato ito. (osAriya- jamala-juyala - ghaMTaM) nIthe sudhI the me gha MTAmothI te zolato to. ( vijjupiNa ) tenA para sajAelAM hatAM te vIjaLInA jevAM camakatAM hatAM. AthI (kAlamehaM va ) SNuvarga hovAthI adA bheghanA nevo bhagAta huto. (caMkamaMta uppA iyapavvayaM va) nyAsatI vamate me sautyAti parvatanA vo jAto to. (gulagulaMtaM) nyAre te marADato to tyAre se pratIta thatuM tu lAge 375 laTakatA sAthai aha AmaraNa A gajarAja Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auSapAtikasUtre bhImaM saMgAmiyAojaM AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappei, paDikappittA haya - gaya-raha - pavarajoha-kaliyaM cAuraMgiNIM seNaM saNNAhei, jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA eyamANattiyaM paJcappiNai // sU0 42 // manaHpavanajayivegaM gatyA manaHpavanAdhikavegayuktaM, 'bhIma' bhayaGkaram , ' saMgAmiyAoja' sAMgrAmikA''yojyam saMgrAma eva sAMgrAmikaM tasmin Ayojyam=AyojanIyaM-grAmayogyamityarthaH; 'AbhisekaM hatthirayaNaM' AbhiSekyaM hastiratnam - abhiSekArha hastizreSThama , 'paDikappei' parikalpayati, 'paDikappittA' parikalya, 'haya-gaya-rahapavarajoha-kaliya' haya-gaja-ratha-pravarayodha-kalitAM-hathairgajai rathaiH pravarayodhai mahArathibhiryuktAm, 'cAuraMgiNiM seNaM ' caturaGgiNI senAm=caturaGgavatIM senAm , 'saNNAhei' saMnAhayati, 'jeNeva balavAue' yatraiva balavyApRtaH senApatiH, 'teNeva uvaagcch|' tatraivopAgacchati, ' uvAgacchittA' upAgatya, 'eyamANattiyaM' etAmAjJAptikAm-senApaterAjJAm 'paJcappiNai' pratyarpayati-tadIyAmAjJAM sampAdya pazcAnnivedayati, bhavadAjJAnusAreNa sarva saMpAditamasmAbhiriti // 42 // ki mAno mahAmeghakI garjanA ho rahI hai / (maNa-pavaNa-jaiga-vegaM) isakI gati mana aura pavana ke vega ko jItane vAlI thI, (bhIma) dekhane meM yaha baDA bhayaMkara jaisA lagatA thA / (saMgAmiyAojjaM) isa ke Upara jitanI bhI sAmagriyA rakhane meM AI thIM ve saba saMgrAma ke yogya thIM / (AbhisekkaM hatthirayaNaM) isa prakAra isa paTTahasti ko (paDikappei) una nipuNa mativAle puruSoM se sajavAyA, (paDikappittA) sajavAne ke bAda phira usa hAthI ke adhikArI ne una nipuNa puruSoM se (haya-gaya-raha-pavarajoha-kaliyaM cAuraMgiNi mahAbhedhanI gaInA thAya cha. (maNa-pavaNa-jaiNa-vegaM) tenI gati bhana tathA pavananA ne te mevI tI. (bhIma) nepAmAM se maI saya72 23 // sAgato to. (saMgAmiyAojja) tenA 52 TakSI sAmagrI rAmapAmA mAvI tI te madhI sAmane yogya tI. (AbhisekkaM hatthirayaNa) mA 4Are the paTTastine (paDikappei) ni bhuddhipAtA pu3SAye sntvy| Dato. (paDikappittA) taiyAra 42rI sIdhA pachI ta hAthInA mAghArIme te nipuNa 53SodA (haya-gaya-raha-pavara-johakaliye cAuraMgiNiM seNa saNNAhei) pAsa, Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSaSiNI-TIkA sU. 43 balavyApRtasya yAnazAlikaM pratyAdezaH 377 / mUlamta e NaM se balavAue jANasAliyaM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! subhadApamuhANaM devINaM bAhiriyAe uvaTThANasAlAe pADiyakapADiyakAI TIkA-'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se balavAue' tataH khalu sa balayApUtaH-tadanantaram-caturaGgigIsenAsajIkaraNAnantaraM sa senApatiH 'jANasAliyaM' yAnazAlikaM yAnazAlAdhikRtam, 'saddAvei' . zabdayati Ahvayati, 'sadAvittA evaM vayAsI' zabdayitvA evamavAdIt 'khippAmeva bho devANuppiyA!' kSiprameva bho devAnupriya ! 'subhadApamuhANaM devINaM' subhadrApramukhAnAMmubhadrAdInAM devInAM 'bAhiriyAe uvaTThANaseNaM saNNAhei) ghoDA, hAthI, ratha evaM subhaToM se yukta caturaMgiNI senA sajavAyI, sajavA kara (jeNeva balabAue) jahA~ para senApati the (tegetra uvAgacchai) vahA~ para gayA, (uvAgacchittA) pahu~cakara (eyamANattiyaM paJcappiNai) usane nivedana kiyA ki Apane jo AjJA pradAna kI thI vaha saba maiMne.ApakI AjJAnusAra ThIka kara liyA hai / suu042|| 'tae NaM se balabAue' ityAdi / .. (tae NaM) caturaMgiNI senA jaba sajI jA cuko taba (se balavAue) usa senApatine (jANasAliya) yAnazAlA ke adhikArI ko (sadAvei) bulAyA, (saddAvittA) bulAkara (evaM vayAsI) isa prakAra kahA-(vippAmeva bhI devANuppiyA) he devAnupriya ! tuma zIghra hI (subhadApamuhANaM devINaM) subhadrA Adi deviyoM ke liye (bAhiriyAe ubaDhANasAlAe) bAhira kI upasthAnazAlA meM (pADiyakkapADiyakAI) eka eka rAnI hAthI, ratha temaja subhaTothI yukata caturaMgiNI senA taiyAra karAvI. taiyAra karAvIne (jeNeva balaMvAue) nyo senApati tA. (teNeva uvAgacchaI)tyAM gayA, (uvAgacchiMttA) teNe, tyAM paDayIna (eyamANattiyaM paJcappiNai) nivedana yu mAghe 2 mAjJA ApI hatI te badhuM meM ApanI AjJA pramANe ThIka karI lIdhuM che. (sU0 42) " tae NaM se balavAue' chatyAhi. " (tae NaM) yatura gijI senA nyAre taiyAra tha yuddhI tyAre (se balavAue) te senApati (jANasAliya) yAnAsAnA madhizArIne (sahAvei) mosAvyo, (sahAvittA) sApAne (evaM vayAsI) prA yu-(khippAmeva bho devANuppiyA) DevAnupriya! tame vaha (subhadApamuhANaM devINaM) subhadrA yAhi viis| bhATa ( bAhiriyAe. uvaTThANasAlAe) mAranI pasthAnazAlAmai (pADiyakka Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opapAtikasUtre jattAbhimuhAI juttAiM jANAI uvahavehi, uvahavittA eyamaNattiyaM paJcappiNAhi // sU0 43 // mUlam-tae NaM se jANasAlie balavAuyassa eyamajhu sAlAe' bAhyAyAmupasthAnazAlAyAm , 'pADiyakkapADiyakAI' pratyekaM pratyekam pratyekA'rtham , 'jattAbhimuhAI' yAtrAbhimukhAni bhagavaddarzanArthagamanAnukUlAni 'juttAI' yuktAni 'jANAI' yAnAni 'uvadvehi upasthApaya-sajIkRtya samAnaya, 'ubavittA' upasthApya 'eyamANattiyaM paJcappiNAhi' etAmAjJaptikA pratyarpaya-madIyAmAjJAM pazcAt samarpaya-sarva sampAditam iti brUhi // sU0 43 // TIkA-'tae NaM se' ityAdi / tataH khalu sa 'jANasAlie balavAuyassa eyama' yAnazAliko balavyAmRtasyaitamartham yAnasajjIkaraNA''nayanarUpaM nidezaM zrutvA, AjJAyA vinayena vacanaM 'paDimuNei' ke baiThane yogya alaga 2 rUpa meM (jattAbhimuhAI) yAtrA ke lAyaka bhagavAna ke darzana karane ke liye jisameM baiThakara jAyA jAtA hai aise (juttAI) evaM acche 2 bailoM se yukta (jANAI) rathAdika vAhanoM ko (upavehi) upasthita karo, (uvadvavittA) upasthita karake (eyamANattiyaM paJcappiNehi) isa merI AjJA ko yathAvat pAlana karane kI khabara pIche mujhe bahuta jaldI bhejo // sU0 43 // 'tae NaM se jANasAlie' ityAdi / (tae NaM) senApati ke Adeza dene ke bAda (se jANasAlie) usa yAnazAlA ke adhikArI ne (balavAuyassa) senApati ke (eyama) yAna ko sajjita karake lAnekI pADiyakkAI ) me 4 rANIne mesA yoya asa 1 35bhA (jattAbhimuhAI) yAtrAne sAya: mAnanA zana 421 // bhATe sabhA mesIne pAya sevA, (juttAI) tebhara sArA saa2| mahothI yuta (jANAI) 20 mAhi pAhunAne (uvaTThavehi) DA042 37. (uvaduvittA) 42 4zane (eyamANattiya paccappiNehi) 2 // bhArI mAjJAnu pAsana 42vAnI 52 pachI bhane marDa sahI bhI . (sU0 43) " tae NaM se jANasAlie" tyAhi. (tae gaM) senApatinA mAheza sIdhA pachI (se jANasAlie) te yAnAsAnA madhilArI (balavAuyassa) senApatinI (eyamaRs) yAnane taiyAra 4rIna sA Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSaSiNo-TokA sU. 44 yAnazAlikasya balavyApRtA''dezasaMpAdanam 379 ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei, paDisuNittA jeNeva jANasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jANAiM paJcuvekkhei, paJcuvekkhittA jANAiM saMpamajei,saMpamajittA jANAI saMvaTTei,saMvaTTittA jANAI jINei,NINittA jANANaM dUse pavINei, pavINittA jANAI pratizRNoti svIkaroti, pratizrutya AjJAvacanaM svIkRtya yatraiva yAnazAlA tatraivopAgacchati, upAgatya 'jANAI paccuvekkhei' yAnAni pratyupekSate samyak pazyati, pratyupekSya-dRSTyA 'jANAI saMpamajjei' yAnAni sampramArjayati-vigatarajAMsi kurute, sampramAW, 'jANAI saMvaTe' yAnAni vartayati-rukasmin sthAne sthApayati, 'saMvaTTittA' vartya 'jANAI NINei' yAnAni nayati-zAlAto bahiHkaroti, nItvA 'jANANaM' yAnAnAM 'dUse' dRSyANi AcchAdanavastrANi 'pavINei' pravinayati apasArayati, pravinIya-apasArya, AjJAko sunakara (ANAe viNaeNaM vayaNaM) usa AjJAvacana ko vinayapUrvaka (paDisuNei) svIkAra kiyA, (paDisuNittA) svIkAra karake phira vaha (jeNeva jANasAlA) jahAM yAnazAlA thI (teNeva uvAgacchai) vahA~ pahu~cA, (uvAgacchittA) pahu~cakara (jANAI paccuvekkhei) usane vahAM pahile ratha Adi yAnoM ko acchI taraha se dekhA / (paccuvekkhittA) dekhakara (jANAiM saMpamajei) usane unheM acchI taraha jhADa-jhUDa kara sApha kiyA / (saMpamajjittA jANAI saMvaddei) sApha karane ke bAda usane phira jitane cAhiye the utane yAna eka jagaha ekatrita kiye| (saMvaTTittA) ikaTTha karane ke bAda (jANAI NINei) vahAM se usane una saba ko gahira nikaalaa| (NINittA) bAhira pAnI mAjJA sAmanIne ANAe viNaeNaM vayaNaM) te pAhAvayananA vinayapUrva (paDisuNei ) 2vii||2 4o. (paDisuNittA) svI42 4rIne pachI te (jeNeva jANasAlA) jyAM yAnA tI ( teNeva uvAgacchai) tyAM pAMcyA (uvAgacchittA) pacAne ( jANAI paccuvekkhai) tethe tyAM paDeTA 25 mAhi yAnAne sArI rIte yA. ( paccuvekkhittA) ledhane (jANAI saMpamajjei) te teNe sArI rIta inI-DI sAI 4aa. ( saMpamajjitA jANAI saMva?I) so 421 lIdhA pachI teNe jeTalAM joItAM hatAM teTalAM yAna (vAhana) eka jagAe me4i yA (saMvaTTitA) me44i 40 bIdhA pachI ( jANAiM jINei) tyAMcI tere me yAne mahA2 4DhayAM. (NINittA) mahA2 4ADhIne (jANANaM dUse Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . : opapAtikasUtre samalaMkarei, samalaMkarittA jANAI varabhaMDagamaMDiyAiMkarei,karittA jeNeva vAhaNasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA vAhaNasAlaM aNupavisai, aNupavisittA vAhaNAI paJcuvekkhei, paJcuvekkhittA vAhaNAiM saMpamajjai, saMpamajittA vAhaNAI jINei, NINittA vAha'jANAI samalaMkarei' yAnAni samalaGkaroti yantrayoktrAdibhiH kRtAlaGkArANi karoti, samalaGkRtya 'jANAiM varabhaMDagamaMDiyAI' yAnAni varabhANDakamaNDitAni varAbharaNabhUSitAni 'karei' karoti, kRtvA yatraiva vAhanazAlA tatraivopAgacchati, upAgatya, vAhanazAlAmanupravizati, anupravizya vAhaNAI paccuvekkhei' vAhanAni pratyupekSate, teSAmaGgapratyaGgasaundarya pazyati, dRSTvA vAhanAni 'saMpamajjai' sampramArjayati-nirmalIkaroti, sampramArtha vAhanikAlakara (jANANaM dUse patrINei) unake Upara ke vastroM ko usane dUra kiyA / (pavINittA) jaba vastra ki jinase ye Dhake hue the dUra ho cuke taba usane (jANAI samalaMkarei) una saba yAnoM ko alaMkRta kiyA / (samalaMkarittA) jaba ve acchI taraha alaMkRta ho cuke taba (jANAI varabhaMDagamaMDiyAiM karei) una yAnoM ko usane acchI rIti se gAdI-takiyA Adi upakaraNoM se maMDita kiyaa| (karittA) susajjita kara (jeNeva vAhaNasAlA teNeva uvAgacchai) phira vaha jahAM vAhanazAlA thI vahA~ pahu~cA, (uvAgacchittA) pahu~ca kara (vAhaNasAlaM aNupavisai) vaha usa vAhanazAlA ke bhItara praviSTa huA / (aNupavisittA) praviSTa hokara (vAhaNAiM paJcuvekkhei) usane vAhanoM ko dekhA (paccuvepavINei) temanA 52nAM patrone tethe 12 bhUzyA (pavINittA) nyAre te pasInAthI te DhAyA to te 2 2 gayA tyA2. teNe ( jANAI samalaMkarei) te yA yAnAne zAyaryA . ( samalaMkaritA ) nyAre te sArI rAte mata tha yudhyA tyAre ( jANAI varabhaMDagamaMDiyAiM karei) te yAnAne teNe sAtathI hI tachiyA mA 7542 thI mAMDita 4aa. (karittA) susaCorora zene (jeNeva vAhaNasAlA teNeva uvAgacchai.) 57 te yA pAunAsA tI tyA paDalyA. ( uvAgacchittA ) pAMyIna (vAhaNasAlaM aNupavisai) te se pAnAsAnI ma42 mata yA. ( aNupavisittA) misa 24ne (vAhaNAI paccuvekkhei ) tethe vAhanAne leyA. ( paccuvekkhittA) ledhane (vAha: Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo TokA sU. 44 yAnazAlikasya balavyApRtA''dezasaMpAdanam 381 NAI apphAlei, aphAlittA dUse pavINei, pavINittA vAhaNAI samalaMkarei, samalaMkarittA vAhaNAiM varabhaMDagamaMDiyAiM karei,karitA vAhaNAiM jANAI joei, joittA paoyalahi~ paoyadharae ya nAni 'NINei' nayati bahiSkaroti, nItvA vAhanAni 'apphAlei ' AsphAlayati hastena AsphAlayati, AsphAlya 'duse pavINeI' dUSyAgi pravinayati AcchAdanavastrANyapanayati, pravinIya 'vAhaNAI samalaMkarei' vAhanAni samalaGkaroti, samalaGkRtya vAhanAni 'varabhaMDagamaMDiyAiM karei' varabhANDakamaNDitAni karoti, kRtvA 'vAhaNAI jANAI joei' vAhanAni yAneSu yojayati, yojayitvA yAnazAlikaH 'paoyalaDhei' pratodayaSTiM vAhanacAlanArthI yaSTiM 'parANI' iti bhASAprasiddhAM 'paoyadharae ya' pratodadharAn = zakaTavAhakAn samaM yugapat-ekasmin kAle 'ADahai' Aharati ekasmin sthAne savAkkhittAdekhakara -(vAhaNAI saMpamajjai) usane unheM sApha kiyA / (saMpamajjittA) sApha? sUpha kara (vAhaNAI NINei) vAhanoM ko usane vahAM se bAhira nikAlA, (NINittA) bAhira nikAlakara (vAhaNAI apphAlei) usane phira unake pITha para hAtha phirAyA, (apphAlittA) hAtha phirAkara (dUse pavINei) phira usane unakI kholiyoM ko alaga kiyA / (pavINittA) jaba kholiyAM unakI alaga ho cukI taba phira usane (vAhaNAI samalaMkarei) una vAhanoMko zRgArita kiyA / (samalaMkarittA) jaba ve acchI taraha se sajA diye gaye taba (vAhaNAiM varabhaMDagamaMDiyAI karei) usane unako upakaraNoM se maMDita kiyA, (karitA) karane ke bAda (vAhaNAiM jANAI joei) phira usane una vAhanoM-bailoM ko rathoM meM jote, (joittA) jotane ke bAda (paoyalaDhei paoyadharae ya samaM ADahai) usane NAI saMpamajjai ) teNe tebhane so 4aa. ( saMpamajjittA) sA-sU zane ( vAhaNAI NINei ) vAhanAne to tyAMthI pA2 4DhayAM. (NINittA) mahAra 4ADhIne (vAhaNAiM apphAlei) te zane bhanI pI3 352 DAya 320yA. ( apphAlittA ) DAya 32vIne (dUse pavINei ) pachI taNe tebhanI jAgAne hI 4rI, (pavINittA ) nyAre gANe temanI juhI 42 / / tyA2 pachI teNe (vAhaNAI samalaMkarei) te vAhanAne zAryA, (samalaMkarittA) nyAre te sArI zate taiyAra ( saka15) yA tyAre (vAhaNAI varabhaMDagamaMDiyAI karei) terI tebhane 542thI bharita 4aa. (karittA) 4aa pachI (vAhaNAI jANAI jAei) te te pADanAnA mahone kathAmA DAvyAM, (joittA) DAvyAM pachI (paoyalaTThi Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 aupapAtikalatre samaM ADahai, ADahittA vaTTamaggaMgAhei, gAhittA jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA balavAuyassa eyamANattiyaM paccapiNai / / sU0 44 // mUlam-tae NaM se balavAue NayaraguttiyaM AmaMtei, hanayAnAni teSu pratodayaSTIH pratodadharAn-zakaTavAhakAMzca sthApayati / 'ADahittA' AhRtya, 'vaTTamaggaM' vartamArgam=zakaTAdigamyamArga-rAjamArga 'gAhei' grAhayati, grAhayitvA yatraiva balavyApRtastatraivopAgacchati, upAgatya 'balabAuyamsa eyamANattiyaM paJcappiNai' balavyApRtAya etAmAjJaptikA pratyarpayati AjJA sampAdya pazcAnnivedayatItyarthaH // sU044 // TIkA-'tae the' ityAdi / 'tae Na se balavAue' tataH khalu sa balavyApRto una yAnoM meM hAMkane kI cAbukoM evaM hAMkane vAloM ko eka hI sAtha sthApita kara diyA, (ADahittA) cAbuka lekara hAMkane vAle jaba acchI taraha una yAnoM para jamakara baiTha cuke taba (vaTTamaggaM gAhei) usane una yAnoM ko rAjamArga para upasthita kiye / (gAhittA neNeva balavAue teNeva uvAgacchai) unheM rAjamArga para upasthita kara phira vaha yAnazAlAdhikArI jahAM senApati the vahAM pahuMcA / (uvAgacchittA balabAuyassa eyamANattiyaM paJcappigai) pahu~cakara usane kahA ki he svAmin ! Apake AjJAnusAra sabhI yAna taiyAra haiM / sU0 44 // 'tae NaM se balabAue' ityAdi / (taraNaM) isake bAda (se bala pAura) usa senApatine (gayAguttiya) nagara kI rakSA paoyadharae ya samaM ADahai) tethe te yAnAmA pAnI yAmuLe tebhara ipApAjAne 4 4 sAthe sthApita 4rI hIdhA. ( ADahittA) yAmu4 sAdhane ispApA nyAre sArI te te yaan| 52 mesI yudhyA tyAre (vaTTamaggaM gAhei) tethe te yAnAne 2004 mA 52 42 4aa, (gAhittA jeNeva balavAue teNeva uvA cha) temane rAjamArga para hAjara karIne pachI te yAnazALAdhikArI senAptinii pAse pAMya. ( uvAgacchittA balavAuyassa eyamANattiyaM paJcappiNai) pahoMcIne teNe kahyuM ke he svAmina ! ApanI AjJA pramANe badhAM yAna taiyAra cha. (sU0 44) "NaM se balavAue" tyAhi. - (tae ) tyA2 pachI (se balavAue) te senApati (Nayaraguttiya) nAranI Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNigo-TIkA su. 45 balavyApRtasya nagararakSakaM pratyAdezaH 383 AmaMtittA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! caMpaMNayariM sabhitarabAhiriyaM Asitta jAva kAravettA eyamANattiyaM paJcappiNAhi // sU0 45 // 'NayaraguttiyaM nagaraguttikaM nagaragoptAram 'AmaMtei' Amantrayati=Ahvayati,-'AmaMtittA ' evaM vayAsI' AmantryaivamavAdIt 'khippAmeva bho devANuppiyA' ziprameva bho devAnupriya ! 'caMpaM NayariM' campAM nagarI 'sabhitarabAhiriyaM ' sAbhyantarabAdyAm 'Asitta jAva kAravettA' AsiktazucinamRSTarathyAntarApaNavIthikAM yAvadgandhavartibhUtAM kuru, kAraya, kRtvA, kArayitvA 'eyamANattiya' etAmAjJaptikAM 'paJcappiNAhiM' pratyarpaya // sU045 // karanevAle koTavAla ko (AmaMtei) bulAyA,aura (AmaMtittA) bulAkara (evaM vayAsI) isa prakAra kahA-(khippAmeva bho devANuppiyA) he devAnupriya ! tuma zIghra hI (caMpaM gayariM) isa caMpA nagarI kI (sabhitarabAhiriyaM) bhItara bAhira se saphAI kraao| pAnI se isameM chir3akAva kraao| jagaha 2 ise pAnI se dhulvaao| kahIM bhI kUDA-karakaTa kA nAma na mile, isa taraha se isakI saphAI ho jAnI cAhiye / pratyeka galI evaM bAjAroM ke mArga saba bahuta hI acchI taraha se sAphasUpha kiye jaayeN| jagaha 2 sugaMdhita jala kA, gorocana kA evaM sarasa lAla caMdana kA chir3akAva ho, jisase yaha nagarI sugaMdhita dravya jaisI bana jaave| tuma se yahI kahanA hai, jAo aura isa Adeza kI zIghra se zIghra pUrti karo aura una kAmoM ko pUrA kara ke mujhe zIghra sUcita karo // sU0 45 // 2kSA 42117 TapAlane (Amatei) masAlyA. ane (AmaMtittA) mAtApIne (evaM vayAsI) / prazAre . (khippAmeva bho devANuppiyA ) 3 vAnupriya ! tabhe sahIthI (caMpaM NayariM) mA yAnAzanI (sabhitarabAhiriya) 2 tathA bahArathI saphAI karAve, temAM pANIne chaMTakAva karAve, Theka-ThekANe tene pANIthI dhavarAvo. kyAMya paNa kUDAkarakaTanuM nAma na rahe ema tenI saphAI thavI joIe. pratyeka galI temaja bajAranA. rastA khUba ja sArI rIte sAphasUpha karavA. ThekaThekANe sugaMdhita jalane, gazIrSa-sukhaDane temaja sarasa rakata caMdanane chaMTakAva hoya, jethI A nagarI sugaMdhita cIja jevI banI jAya. tamane eja kahevAnuM che. jAo ane Adezane jaladI pUrNa kare ane te kAma pUrAM karIne mane jaladI khabara kare. (sU) 85) Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 aupacAkSikasatre mUlam--tae NaM se Nayaraguttie balavAuyassa eyamadvaM (sonA) ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei, paDisuNittA caMpaM gari sabhitarabAhiriyaM Asitta jAva kAravettA jeNeva TIkA-'tae NaM' ityaadi| 'tae NaM se Nayaraguttie' tataH khalu sa nagaraguptiko 'balavAuyassa eyamaheM' balayApRtasyaitamartha 'socA' zrutvA 'ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei'. AjJAyA vinayena vacanaM pratizRNoti, 'paDisuNittA caMpaM gayariM sabhitarabAhiriyaM Asitta jAva kAravettA' pratizrutya campAM nagarI sAbhyantarabAhyAmAsicya yAvat kArayitvA 'jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai' yatraiva balavyApRtasta 'tae NaM se Nayaraguttie' ityAdi / " (tae NaM) isake bAda ( se Nayaraguttie) usa nagararakSaka koTavAlane (balavAuyassa) senApati ke ( eyamaheM) nagara kI saphAI karAne ke Adeza ko ( soccA) sunakara (ANAe vayaNaM viNaeNaM) AjJA ke vacana ko bar3e vinaya ke sAtha (paDimuNei) svIkAra kiyaa| (paDisuNittA caMpaM NayariM sabhitaravAhiriyaM) svIkAra karane bAda hI usane caMpAnagarI ke bhItara bAhira saba tarapha se ( Asitta jAva kAravettA) saphAyI karavA dii| pahile usane use saba jagaha pAnI ke chir3akAva se siNcvaayaa| galI-kUcoM meM jo kUr3A-karakaTa par3A huA thA usakI saphAI krvaaii| bAjAroM ke rAstoM ko tathA nAliyoM ko acchI taraha se jhAr3a-pochakara sApha karavAyA, matalaba yaha ki saphAI meM kisI bhI taraha kI truTi nahIM rkhii| jaba nagarI acchI taraha bhItara-bAhira se sApha ho " tae NaM se Nayaraguttie" patyAdi. (tae Na) tyAra pachI (se Nayaraguttie) te nA2264 24ta (balavAuyassa) senApatinA (eyama8) nagaranI s|| 421vaan| mAhezane (soccA) sIne (ANAe vayaNa viNaeNa) mAMjJAnA. yanAne savinayapUrva 4 (paDisuNeI) svI 42. 4o, (paDisuNittA caMpa NayariM sabhitarabAhiriya) svI4.2 4aa pachI 4 teNe yapAnagarAnI maha2 mane mahA2 madhI ta23thI (Asitta jAva kAravettA) saMza karAvI lIdhI. pahelAM teNe temAM badhI jagAe pANIno chaMTakAva karAvyA, galIguMcImAM je kacare pUje paDaye hatuM tenI saphAI karAvI. bajA-- renA rastA sArI rIte vALajhuDa karI sApha karAvyA. matalaba e ke saphAImAM keIpaNa prakAranI truTi rAkhI nahi. jyAre nagarI sArI rIte aMdara ane Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 pIyUSavarSiNI- TIkA su. 47 balavyApRtasya kUNikaM pratinivedanam balavAue teNeva uvAgacchaDa, uvAgacchittA eyamANattiyaM paJcappi i || sU0 46 // mUlam -- tara NaM se balavAue koNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappiyaM pAsai, haya-gayatraivopAgacchati ' uvAgacchittA eyamANattiyaM paccappiNai ' upAgatya etAmAjJaptikAM pratyarpayati / sU0 46 // TIkA- 'tae NaM ' ityAdi / ' tae NaM se balavADae 9 tataH khalu sa balavyApRtaH 'koNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa' kUNikasya rAjJo bhaMbhasAraputrasya 'AbhisekkaM hattharayaNaM paDikappiyaM ' AbhiSekyaM hastiratnaM parikalpitaM " pAsai ' pazyati, ' hayagaya jAva saNNAhiyai ' haya- gaja-yAvat saMnAhitAM 'pAsa' pazyati, atra yAvacchabdena , J cukI taba phira vaha koTavAla ( jeNeva baLavAue teNeva uvAgacchai ) jahA~ senApati thA vahA~ para pahu~cA / pahu~ca kara usane nagarI sApha ho cukI hai isa bAta kI use khabara dI || sU0 46 // , tae NaM se balavAue ' ityAdi / (tae NaM ) isake bAda ( se balavAue ) usa senApatine (bhaMbhasAraputtassa) bhaMbhasAra arthAt zreNika ke putra ( koNiyamsa raNNo ) kUNika rAjA ke ( Abhiseka ) abhiSikta-paTTa ( hatthirayaNaM ) hastiratnako (paDikappiyaM) acchI taraha se zRMgArita kiyA huA (pAsa) dekhA / ( hayagaya jAva saNNAhiyaM pAsai ) tathA - haya - gaja Adi se yukta caturaMgiNI senA ko bhI sannaddha dekhA / ( subhaddApamuhANaM devINaM mahArathI sAI thardha tyAre vajI te aTavAsa ( jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai) jyAM senApati hatA tyAM paheAMcyA ane paheAMcIne teNe nagarI sApha thaI gaI che, me vAtanI tene amara hIdhI. (sU0 46) 6 tae NaM se balavAue' ityAhi. (tae NaM) tyArapachI [ se balavAue] te senApati [bhasAraputtassa ] lalasAra arthAt zreNiunA putra (koNiyassa raNNo ) Di rAmanA [ AbhisekaM] mAliSe'yabhaTTa (hattharayaNaM) hAthIratnane (paDikappiyaM) sArI rIte zatrugAre ( pAsai) leye. ( hayagaya jAva saNNAhiyaM pAsai) tathA-huya ga AdithI yukata caturagiNI Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre jAva-saNNAhiyaM pAsai, subhadApamuhANaM devINaM paDijANAI uvaTThaviyAiM pAsai, caMpaM NayariM sabhitara jAva gaMdhavahibhUyaM kayaM pAsai, pAsittA hatuTTacittamANaMdie pIyamaNe jAva hiyae jeNeva kUNie rAyA bhaMbhasAraputte teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA 'ratha-pravarayodha-kalitAM ca caturaGgiNI senAm' iti dRzyam , 'subhaddApamuhANaM devINaM' subhadrApramukhANA-subhadrAdInAM devInAM 'paDijANAI uvaTThaviyAI' pratiyAnAni-zakaTAni upasthApitAni pAsai' pazyati, 'caMpaM NayariM sabhitara jAva gaMdhavaTTibhUyaM kayaM pAsai' campAM nagarI sA'bhyantarAM yAvad gandhavartibhUtAM kRtAM pazyati, dRSTvA * haTTha-tu-cittamANadie ' hRSTatuSTacittA''nanditaH 'pIyamaNe jAva hiyae' prItamanA yAvad hRdayo 'jeNeva kUNie rAyA bhaMbhasAraputte' yatraiva kUNiko rAjA bhaMbhasAraputraH, 'teNeva uvAgacchai ' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'karayala jAva evaM vayAsI' paDijANAiM uvaTThaviyAI pAsai) subhadrApramukha deviyoM ke liye Aye hue rathoM ko bhI dekhaa| (caMpaM NayariM sabhitara z2Aba gaMdhavaTTibhUyaM kayaM pAsai) aura yaha bhI dekhA ki caMpAnagarI bhItara bAhira se acchI taraha se svaccha ho cukI hai, evaM usase sugaMdhi kI mahaka uTha rahI hai / (pAsittA haTTha-tuTTha-citta-mANadie pIyamaNe jAva hiyae jeNeva kUNie rAyA bhaMbhasAraputte teNeva uvAgacchai) yaha saba dekhakara vaha bahuta hI khuza huA harSa ke mAre vaha phUlA nahIM samAyA / prasanna mana hokara vaha zIghra hI jahAM zreNika ke putra kUNika rAjA the vahAM pahu~cA / (uvAgacchittA karayala jAva evaM vayAsI) pahu~cakara usane sarvaprathama rAjA ko do hAtha joDakara praNAma kiyA aura senAne 55 pAse le. (subhaddApamuhANaM devINaM paDijANAI uvadvaviyAI pAsai) subhadrAprabhubha vAsAne mATe AvetA rathAne 55 leyA. (caMpa NayariM sabhitara jAva gaMdhavaTTibhUyaM kayaM pAsai) ane ye pAyu , pAnagarI aMdara ane bahArathI sArI rIte svaccha thaI gaI che, temaja temAMthI sugaMdhInI ma yAdI 2r3I cha. (pAsittA haTTha-tuTTha-citta-mANadie pIyamaNe jAva hiyae jeNeva kUNie rAyA bhabhasAraputte teNeva uvAgacchai) mA madhumedhane te maI 24 khuza thaya ane atyaMta harSita thaI gaye. mana prasanna thavAthI turata ja ryAM zreNinA putra li4 20 tA tyA paDakyA. (vAgacchittA karayala jAva Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 47 balavyApRtasya kUNikaM pratinivedanam 387 karayala jAva evaM vayAsI - kappie NaM devANuppiyANaM Abhisekke hasthirayaNe, haya-gaya- jAva-pavara joha - kaliyA ya cAuraMgiNI seNA saNNAhiyA, subhaddApamuhANa ya devINaM bAhiriyAe uvadvANasAlAe pADiyakkapADiyakkAI jattAbhimuhAI juttAiM jANAI uvahAviyAI, " , karatala yAvadevam avAdIt - ' kappie NaM devANuppiyANaM Abhisekke hattharayaNe ' kalpitaM khalu devAnupriyANAmAbhiSekyaM hastiratnam ' hayagayarahapavarajohakaliyA ya hayagajarathapravarayodhakalitA ca ' cAuraMgiNI seNA saNNAhiyA ' caturaGgiNI senA sannAhitA, subhadApamuhANa ya devINaM ' subhadrApramukhAnAM ca devInAM ' bAhiriyAe uTThANasAlA e bAhyAyAmupasthAnazAlAyAM ' pADiyakkapADiyakkAI ' pratyekaM pratyekaM ' jattAbhimuhAI juttAiM jANAraM uTThAviyAI ' yAtrAbhimukhAni yuktAni yAnAni upasthApitAni, phira isa prakAra kahane lagA ki ( kappie NaM devANuppiyANaM Abhiseke hasthirayaNe ) he devAnupriya ! ApakA AbhiSekya hastiratna zRMgArita ho cukA hai / ( haya-gaya-rahapabarajoha - kaliyA ya cAuraMgiNI seNA saNNAhiyA) ghor3e, hAthI, ratha evaM subhaToM se yukta caturaMgiNI senA bhI sajA - bajAkara taiyAra kI jA cukI hai / ( subhaddApamuhANa ya hari bAhiriyA uvadvANasAlAe pADiyakkapADiyakkAI jattAbhimuhAI juttAI jANAI uTTAviyAI subhadrApramukha deviyoM ke bhI bAhira kI upasthAnazAlA meM alaga 2 baiThane ke liye, yAtrA ke yogya evaM acche 2 bailA se yukta aise ratha lAkara upasthita kara diye 4 evaM vayAsI) pothIne tethe sarvathI paDesAM rAmane bhanne hAtha leDI prazAbha UrjA bhane pachI te mA amare hevA sAgyo ! ( kappie NaM devANuppiyANaM Abhisekke hattharayaNe) he hevAnupriya ! Apano khaliSezya hAthIratna zAzugArAI gayo che. (haya-gaya-raha - pavarajoha - kaliyA ya cAuraMgiNI seNA saNNAhiyA) ghoDA, hAthI, ratha tebhana sulaTothI yukta yaturaMgilI senA yAzu thardha gaha che. (subhaddApamuhANa ya devINaM bAhiriyAe ubaTThANasAlAe pADiyakkapADiyakkAI jattAbhimuhAI juttAiM jANAI uvaTThAviyAI) subhadrAprabhukha devIAne mATe paNa ahAranI upasthAnazAlAmAM alaga alaga besavAne sArU, yAtrAne ceAgya temaja sArA sArA baLadathI yukta evA ratha laI AvI hA2 rAjesA che. ( caMpA NayarI sabbhitarabAhiriyA Asitta- jAva - gaMdhabaTTibhUyA kayA) sajja Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikabatre caMpA NayarI sabhitarabAhiriyA Asitta jAva gaMdhavaTibhUyA kayA, taM NijaMtu NaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdiuM ||suu0 47 // mUlam-tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte bala'caMpA NayarI sabhitarabAhiriyA' campA nagarI sA'bhyantarabAhyA 'Asitta jAva gaMdhavaSTibhUyA kayA' Asikta yAvad gandhavartibhUtA kRtA, 'taM NijjaMtu NaM devANupyiA' tanniryAntu khalu devAnupriyAH ! 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdiuM' bhagavantaM mahAvIramabhivanditum // sU0 47 // TIkA-'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH senApatinivedanAnantaraM khalu 'se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte ' sa kUNiko gajA bhaMbhasAraputraH 'balavAuyassa aMtie' balavyApRtasyA'ntike balavyApRtamukhAt 'eyamaTTa' etamartha-'bhavadAjJAnusAreNa sarva smpaahaiN| (caMpA NayarI sabhitaravAhiriyA Asitta jAva gaMdhavaTTibhUyA kayA) tathA caMpAnagarI bhI bhItara bAhira se acchI taraha jhar3avAkara sApha karA dI gaI hai| usameM jala bhI chir3akavA diyA gayA hai, yAvat vaha sugaMdhita dravya jaisI bana cukI hai; (taM devANuppiyA) ataH he devAnupriya ! ( samaNa bhagavaM mahAvIraM abhivaMdiuM NijjaMtu ) aba Apa zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA karane ke liye padhAreM // mU0 47 // 'tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte ityAdi / (tae NaM) isake bAda (bhaMbhasAraputte se kUgie rAyA) bhaMbhasAra arthAt zreNika ke putra kUNika rAjA (balavAuyassa) senApati ke mukha se ( eyamadraM socA ) hAthI Adi kI tathA caMpAnagarI paNa aMdara-bahArathI sArI rIte vALIjhUDI sApha karAvI dIdhI che. temAM pANI paNa chaMTAvyuM che. jethI te sugaMdhita dravya jevI banI 7 che. (taM devANuppiyA) mATe devAnupriya ! (samaNa bhagavaM mahAvIraM abhivaMdiu NijjaMtu) ve 25 zrama lApAna mahAvIrane bahanA 421 / sA3 padhAre. (sU. 47) 'tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte' tyAdi. (tae NaM) tyA2 pachI (bhabhasAraputte se kUNie.ra.yA) samasAra maryAta zrelinA putra 4i 20n (balavAuyassa) senApatinA bhumayI [eyamaDhe soccA] sAthI Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ povRSavarSiNI TIkA su. 48 kUNikamya vyAyAmAdividhi: vAuyassa aMtie eyama socA Nisamma hatujha jAva hiyae jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchitsA ahaNasAlaM aNupavisai, aNupavisittA aNega-vAyAma-jogga-vaggaNa-vAmahaNamallajuddha-karaNehiM saMte parissaMte sayapAgasahassapAgehiM sugaMdhaditam'-etadrUSAM vArtA 'socA' zrutvA 'Nisamma ' nizamya-hRdi dhRtvA, 'haTTa-tuTu jAva hiyae' hRSTa--tuSTa-yAvaddhRdayaH- paramaprasannamAnasaH san 'jeNeva' yatraiva 'aTTaNasAlA' aTTanazAlA-vyAyAmazAlA 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, "uvAgacchittA' upAgatya 'aTTaNasAlaM aNuppavisai' aTTanazAlAmanupravizati, 'aNuppavisittA' anupravizya 'aNega-vAyAma-jogga-baggaNa-vAmaddaNa-mallajuddha karaNehiM' anekavyAyAma-yogya-valgana-vyAmardana-mallayuddha -karaNaiH-aneke ye vyAyAmAH-zArIrikaparizramAH tadyogyaM tadanukUlaM, valganaM kUrdanaM, vyAmardanaM parasparabAhyAdyaGgamoTanaM, mallayuddhaM-mallakrIDanam, karaNAni mudgarAdicAlanAni taiH sarvaiH 'saMte' zrAntaH-sAmAnyataH, 'parissaMte' pUrI taiyArI ke samAcAra ko sunakara (Nisamma) evaM acchI taraha se vicAra kara (haTa-tuTThajAva-hiyae) apane manameM bahuta hI adhika harSita hue evaM saMtuSTa hue| (jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchai) pazcAt ve jahA vyAyAmazAlA thI vahA~ para pahu~ce / ( uvAgacchittA aTTaNasAlaM aNupavisai) pahu~cate hI ve usameM praviSTa hue / (aNupavisittA aNega-vAyAma-jogga-vaggaNa-vAmaddaNa mallajuddha-karaNehiM saMte parissaMte) praviSTa hokara unhoMne vahAM para aneka prakAra kA vyAyAma-zArIrika parizrama kiyA, zArIrika parizrama ke yogya daur3anA-kUdanA prAraMbha kiyaa| apane aMga upAMgoMkA acchI taraha se mardana mAhinA pureza tayArInA sabhAyArane sAmanIna (Nisamma ) tabhaka sArI zate viyA2 4rIne (ha?--tuTTha-jAva-hiyAe) potAnA manamA gahu ti yA, tema04 saMtuSTa thayA. (jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchai) pachI te jyAM vyAyAmazA tI tyAM paDalyA. (uvAgacchittA aTTaNasAlaM aNupavisai) 5iyatain te tebhA homasa thayA. (aNupavi sittA aNega-vAyAma-jogga-vaggaNa-vAmahaNa-mallajuddha-karaNehiM saMte parissaMte) masa dhane tebhaNe tyAM mane 42n| vyAyAma-zArIrika kasarata karI. zArIrika parizramane yogya deDavA-kUdavAne prAraMbha karyo. pitAnAM aMga-upAMgone Ama tema vALyAM. mallonI sAthe kustI karI. tyAM rAkhavAmAM Avela mudagara pheravyAM. A kriyAothI teo pahelAM Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 aupapAtikasUtra telamAiehiM pINaNijehiM dappaNijehiM mayaNijehiM bihaNijjehiM sabiMdiyagAyapalhAyaNijehiM abhigehiM abhigie parizrAntaH-aGgapratyaGgApekSayA, 'sayapAga-sahassapAgehiM ' zatapAkasahasrapAkaiH, zatakRtvaH SAko yeSu te zatapAkAH, zatasaMkhyakauSadhimizraNena vA pAko yeSu te, zatakArSApaNamUlyakadravyamizraNena vA pAko yeSu te zatapAkAstailavizeSAH, evaM sahasrapAkA api, tatastayo dvandvaH, taistailavizeSaiH, sugandhitailAdikaiH 'pINaNijjehiM ' prINanIyaiH-rasarudhirAdidhAtusukhapradaiH, 'dappaNijjehiM' darpaNIyaiH=balavarddhakaiH, 'mayaNijjehiM' madanIyaiH kAmavarddhakaiH, 'bihaNijehiM bRhaNIyaiH-mAMsopacayakAribhiH, 'savvidiya-gAya-palhAyaNijjehiM ' sarvendriya-gAtra-prahlAdanIyaiH, sarveSAm indriyANAm , gAtrANAM prahlAdanIyaiH--prahlAdajanakaiH, kiyA / malloM ke sAtha kuzto lddii| vahAM para rakhe hue mudgaroM ko bhI phirAyA / ina kriyAoM se vaha pahile sAdhAraNa zrAnta hue evaM bAda meM adhika parizrAnta hue / isa taraha jaba acchI rIti se ve khUba vyAyAma kara cuke taba (sayapAgasahassapAgehiM) unhoM ne zata *pAkavAle evaM sahasrapAkavAle tailoM se (pINaNijjehiM dappaNijjehiM) jo tela prINanIya-rasa-rudhira Adivardhaka evaM darpaNIya-balavarddhaka hote haiM, ( mayaNijjehi ) kAmavarddhaka hote haiM, (bihaNijjehiM) bRhaNIya-mAMsabaDhAnevAle hote haiM, ( savviMdiya-gAya-palhAyaNijehiM) samasta indriya evaM samasta zarIra ko Ananda denevAle hote haiM aise teloM se tathA (abhigehiM) * sau vAra pakAye gaye, athavA sau prakAra kI auSadhiyoM ko mizrita kara pakAye gaye, athavA sau rupaye mUlyavAlI auSadhiyoM ko galAkara pakAye gaye aise tailoM se| isI prakAra sahasrapAka meM bhI samajhanA caahiye| sAdhAraNa thAkyA, temaja tyAra pachI vadhAre thAka lAge. AvI rIte jyAre ma 4sarata 43 sIdhI tyAre (sayapAgasahassapAgehiM) tabhaNe sht||4i tabha04 sahasapA4i atthI te (pIgaNijjehiM dappaNijjehiM) zrI nIya24 3dhi2 mAhi 14 tama varSIya- 4 Doya cha, (mayaNijjehiM) ma154 Doya cha, (biMhaNijjehiM) maNIya-bhAMsavadha Doya che, (savvidiya-gAya-palhAyaNijjehiM) samasta driyo tabha04 samasta zarIrane sAna [1] savAra pakAveluM athavA sa prakAranI oSadhIothI mizrita karI pakAveluM athavA so rUpiyAnI kiMmatanI oSadhIone gALIne pakAvela evAM telo. Aja rIte sahaapAkamAM paNa samajavuM joIe. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sa. 48 kUNikasya vyAyAmAdividhiH samANe telacammaMsi paDipuNNa-pANi-pAya-suumAla-komala-talehiM purisehiM cheehiM dakkhehiM paTTehiM kusalehiM mehAvIhiM niuNa'abhigehiM ' abhyaGgaiH-snehanaiH 'abhigie samANe ' abhyaGgitaH-kRtAbhyaGgaH san 'telacammaMsi' tailacarmaNA, atra tRtIyArthe saptamI; tailAnuliptazarIrasya mardanasAdhanarUpaM carma 'tailacarma' ityucyate; 'saMvAhie samANe' saMvAhitaH san-ityuttareNa anvayaH; kaiH saMvAhita ityAha-purisehiM puruSaiH-aGgasaMvAhananiyuktabhRtyaiH, taiH kIdRzairityAha'paDipuNNa-pANipAya-suumAla-komala-tale hiM' pratipUrNa-pANipAda-sukumAra-komalatalai:--pratipUrNAnAm avikalAnA, pANipAdAnAM sukumArakomalAni-atimRdulAni talAni yeSAM te tathA taiH, 'cheehiM ' chekaiH mardanakalAnipuNaiH, 'dakkhehiM ' dakSaH avilambitakAribhiH, mardanakArye'presaraiH, 'paDhehiM' praSThaiH, 'kusale hiM' kuzalaiH=mardanavidhijJaiH, 'mehAvI hiM' medhAvibhiH-pratibhAzAlibhiH, niuNa-sippo-vagaehiM ' nipuNazilpopagataiH, uvaTanoM se (abhigie samANe) zarIra kI khUba mAliza karavAI / *(telacammaMsi) tailacarmase mAlisa karanevAle (purisehiM) puruSoM ne ki jinake (paDipuNNa-pANi-pAya-suumAla-talehiM) hAtha aura paira ke talabe adhika sukumAra the, (cheehiM) mardana karanekI kalA meM jo adhika nipuNa the, (dakkhehiM ) isIliye jo isa kalA ke jAnanevAloM meM sarvaprathama gine jAte the, (paDhehiM) mardana karane kI vidhi kyA hai aura kisa DhaMga se kisa samaya kaisA mardana karanA cAhiye-ityAdi bAtoM meM jo vizeSa paTu the, (mehAvIhiM) navIna 2 rIti se ___* yahAM tRtIyA ke artha meM saptamI vibhakti huI hai, taila se cikane hue zarIra ko mardana karane kA sAdhanarUpa carma tailacarma kahalAtA hai| pApAjAM DAya cha, sevA tethI, tathA (abhigehiM) GTanothI ( abhigie samANe) zA2nI bhU mAliza 42rAvI. (telacammaMsi) tesayamayI mAliza 42vA (purisehiM) 53So serenA (paDipuNNa-pANi-pAya-suumAla-talehiM) DAtha tathA pAnai dui maI subhA2 mA tai, (cheehiM) bhaIna 42pAnI 4AmA 2 mA nipu tA, (dakkhehi) mAthI 2 // 4AnA 152mAM sarvaprathama sAtA tA, ( paTehiM ) bhahana 42vAnI vidhi cha bhane vI rIte kevA samaye kema madana karavuM joIe-ItyAdi vAtamAM je vizeSa 3 &al, (mehAvIhiM) navI navI rIta 2 bhaI 42vAnI 4AnA mAvi [2] ahIM tRtIyAnA arthamAM saptamI vibhakti thaI che. telathI cIkaNAM thayela zarIrane mardana karavAnuM sAdhanarUpa carma telacama kahevAya che. Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre sippo-vagaehiM abhigaNa-parimadaNu-vvalaNa-karaNaguNa-NimmA ehi ahisuhAe maMsasuhAe tayAsuhAe romasuhAe cauvvihAe nipuNAni sUkSmANi yAni zilpAni aGgamardanAdIni tAnyupagatAni-adhigatAni yaiste tathA taiH, aGgamardanakriyAjJAnasampannairityarthaH / 'abhigaNa-parimahaNu-balaNa-karaNa-guNa-NimmAehi'abhyaJjana-parimaIno-dvalana-karaNa-guNa-nirmAtRbhiH-abhyaJjanam abhyaGgaH-tailamardanam ,parimarda nam aGgasaMvAhanam , udvalanam =udvartanam teSAM karaNe ye guNAH zarIrasvAsthyakAntituSTipuSTisphU AdirUpAH, teSAM nirmAtRbhiH vidhAyakaiH, kayA saMvAhitaH ? ityatrA''ha-'advisuhAe' asthisukhayA asthisukhakAriNyA, 'maMsamuhAe' mAMsasukhayA-mAMsasukhakAriNyA, 'tayAsuhAe' tvaksukhayA, 'romasuhAe' romasukhayA, 'caucihAe' caturvidhayA, 'saMvAhaNAe' jo mardana karane kI kalA ke AviSkAraka the, (niuNa-sippo-vagaehi ) sUkSma se sUkSma bhI aMgamardana Adi kriyAoM ke jo pUrNarUpa se jJAtA the, athavA jinhoMne isa kriyA ko nipuNa kalAcArya se sIkhA thaa| (abhigaNa-parimadaNu-balaNa-karaNa-guNa-nimmAehi) abhyaMgana-telamardana, parimardana-aMga ke vAhana evaM udvalana-uvaTana karane se jo zarIrasvAsthya, kAnti, tuSTi-puSTi tathA hara eka kArya meM sphUrti Adi guNa hote haiM, una guNoM ko ve apane abhyaGgana Adi kalA ke dvArA pratyakSa kara dete the| inalogoM ne rAjA kA kisa prakAra se saMvAhana kiyA so kahate haiM-(aDisuhAe) haDDiyoM meM sukhakArI (maMsasuhAe) mAMsa meM sukhakArI (tayAsuhAe) camar3I meM sukhakArI (romasuhAe) roma 2 meM sukhakArI, isa prakAra asthisukhajanaka, mAMsasukhajanaka, carmasukhajanaka evaM romasukha janaka rUpa se (caubihAe) cAra prakAra kI (saMvAhaNAe ) mAliza kriyA se ( saMvAhie samANe) 04 / 24 tA, (niuNa-sippo-vagaehiM ) sUkSbhamA sUkSma para amana mAhi kriyAonA je saMpUrNa jJAtA hatA, athavA jeo A kriyAo nipuNa 4sAyArtha pAsethI zImesA hutA, (abhigaNa-parimaddaNu-vvalaNa-karaNa-guNanimmAehiM) satyAgana-tasamahana, parimana-ganu savAIna tabha0 vsn-54Tana karavAthI je zarIrasvAcya, kAMti, suSTi-puSTi tathA hareka kAryamAM saMskRti Adi guNa hoya che te guNene teo potAnA abhaMgana Adi kalAo dvArA pratyakSa karI detA hatA. te lokoe rAjAnuM kevA prakAre saMvAhana karyuM te 4 cha-(advisuhAe) ii subhArI (maMsasuhAe) mAMsabhA sumArI (tayAsuhAe) yAmaDImA subhArI (romasuhAe) roma romamA supArI, me rIte asthisukhajanaka, mAMsa sukhajanaka, carmasukhajanaka temaja remasukha Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ goSavarSiNo-TIkA sU. 48 kUNikamya snAnavidhAnam saMvAhaNAe saMvAhie samANe avagaya-kheya-parissame aTTaNasAlAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA majaNagharaM aNupavisai, aNupavisittA samutta-jAlA-ulA-bhirAme vicittamaNi-rayaNasevAhanayA mardanena 'saMvAhie samANe' saMvAhito=marditaH san , 'avagaya-kheya-parissame' apagata-kheda-parizramaH samapanItakhedaparizramaH, 'aTTaNasAlAo' aTTanazAlAtaH vyAyAmazAlAtaH 'paDinikkhamai' pratiniSkrAmati, 'paDiNikkhamittA' pratinikramya, 'jeNeva majaNagharaM teNeva uvAgacchai yatraiva majjanagRhaM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya, 'majaNagharaM aNupavisai' majjanagRhamanupravizati, 'aNupavisittA' anupravizya 'samutta-jAlA-ulA-bhirAme' samukta-jAlA-''kulA-'bhirAme-samuktajAlena-muktAsahitena jAlena gavAkSeNa Akulo-vyAptaH, ataeva abhirAmaH-sundarastasmin , 'vicitta-maNi-rayaNa-kuhima-tale' vicitra-maNi-ratna-kuTTima-tale-vicitramaNirasajA kI khUba mAliza kI / jaba rAjA kI acchI taraha se mAliza ho cukI taba ve (avagaya-kheya-parissame) parizrama evaM kheda se rahita ho ( aTTaNasAlAo) usa vyAyAmazAlA se (paDiNikkhamai) bAhara nikale, (paDiNikkhamittA) nikala kara (jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai ) jahAM snAna ghara thA vahA~ pahu~ce / (uvAgacchittA majjaNagharaM aNupavisai) pahu~ca kara snAnaghara meM praviSTa hue / ( aNupavisittA) vahA~ praviSTa hokara (samutta-jAlA-ulA-bhirAme ) motiyoM kI lar3iyoM vAle gokhaloM se yukta hone ke kAraNa ati sundara (vicitta-maNirayaNa-kuTTima-tale) tathA vividha maNiyoM se jaTita nApI (cauvvihAe) yAra prA2nI (saMvAhaNAe) mAlizathI (saMvAhie samANe) rAjAnI khUba mAliza karI. jyAre rAjAnI sArI rIte mAliza thaI rahI tyAre tasA (avagaya-kheya-parissame) parizrama tabha methI bhuta 27 (aTTaNasAlAo) te vyAyAmazAlAmAMthA (paDiNikkhamai) mA2 nAsvel. (paDiNikkhamittA) nIjIne (jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai) jyAM snAnaghara tu tyAM pAyA. (uvAgacchittA majjaNagharaM aNupavisai) paDayAne snAnagharamA ave yayA. (aNupavisittA) tabhai masa dhane (samutta-jAlA-ulA-bhirAme) motiyAnI saTivANA gosAyothI yuta DovAnA ||2nne atisu2, (vicitta Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 aupapAtikasUtre kuTimayale ramaNije pahANamaMDavaMsi NANA-maNi-rayaNabhatticittaMsi pahANapIDhaMsi suhaNisaNNe suddhodaehiM gaMdhodaehiM puSpho. daehiM suhodaehiM puNo puNo kallANaga-pavara-majaNa-vihIe majie, tattha kouyasaehiM bahuvihehi kallANaga-pavara-majaNAnaiH khacitaM kuTTimatalaM bhUbhAgo yasya sa tathA tasmin , 'ramaNijje' ramaNIye-manohare, 'hANamaMDavaMsi' snAnamaNDape, 'NANA-maNi-rayaNa-bhatti-cittaMsi' nAnA-maNi-ratnabhakti-citre=vividha-maNi-ratna-racanAvicitre, 'hANapIDhaMsi' snAnapIThe 'muhaNisaNNe' sukhaniSaNNaH=sukhA''sInaH, 'suddhodaerhi' zuddhodakaiH niravadyajalaiH 'gaMdhodaehiM' gandhodakaiH zrIkhaNDAdimizritaiH jalaiH, 'pupphodaehi puSpodakaiH puSpamizritajalaiH, 'suodaehiM' sukhodakaiH nAtizItoSNaiH puNo puNo punaH punaH kallANaga-pavara-majjaNa-vihIe' kalyAekapravara-majjana-vidhinA kalyANakAraka-zreSThasnAna-vidhAnena, 'majjie' majitaH-snapitaH, 'tastha' tatra snAnAvasare, 'kouyasaehiM' kautukazataiH, kautukAnA=dRSTidoSanivAraNArtha aMgana vAle (ramaNijje) manohara (pahANamaMDavaMsi) snAnamaMDapa meM rakkhe hue (NANA-maNirayaNa-bhatti-cittaMsi ) aneka maNi aura ratnoM kI racanA se yukta (hANapIDhaMsi) aise snAna karane ke pITha (bAjoTa) para (muhaNisaNNe) sukha se baiThe, aura vahAM baiTha kara (suddhodaehiM) zuddha-nirmala jalase, (gaMdhodaehiM) gaMdhodaka-candanamizrita jala se (pupphodaehiM) puSpamizritajala se, (muhodaehiM) kiMciduSNa jala se (puNo puNoM) bAra bAra (kallANagapavara-majjaNa-vihIe majjie ) unhoMne kalyANakAraka zreSTha snAnavidhi se snAna kiyaa| (tattha kouyasaehiM bahuvihehiM) usa avasara meM vividha prakAra ke aneka kautukoM se-dRSTimaNi-rayaNa-kuTTima-tale) tathA vividha bhaemAthI gaDita injiant, (ramaNijje) bhanA2 (vhANamaMDavaMsi) snAnama upabho rAmesA (NANA-maNi-rayaNa-bhatticittaMsi) anebhaSi tathA ratnAnI manApathI yuta (hANapIDhaMsi ) mevI snAna 42pAnI pI3 (mAna) 752 (suhaNisaNNe) sumethI meh|. ane. mesIna (suddhodaehiM) zuddha-nibhaga 4 5, (gaMdhodaehiM) ghoha4-yanamizrita 4853, (puSphodaehiM) puSpamizrita 43, (suhodaehiM ) 142 // GY saDe, (puNo puNo) pAra pA2 (kallANaga-pevara-majjaNa-vihIe majie ) tabhaNe. 4cyA 24 zre4 snAnavidhithI nAna yu. ( tattha kouyasaehiM Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sU. 48 kUNikasya vastrAdi dhAraNam 395 vasANe pamhala-sukumAla-gaMdha-kAsAiya-lUhiyaMge sarasa-surahigosIsa-caMdaNA-Nulitta-gatte ahaya-sumahaggha-dUsa-rayaNa-susaMvue rakSAbandhanAdInAM zataiH bahuvidhairyuktaH 'kallANaga-pavara-majjaNA-vasANe' kalyANakapravaramajanAvasAne, snAnAnantaramityarthaH; 'pamhala-sukumAla-gaMdha-kAsAiya-lUhiyaMge' palmala-sukumAra-gandhakASAyikA-rUkSitA'GgaH, padamalA-utthitasUkSmatantusamUhayuktA, sA ca sukumArAsukomalA gandhavatI ca etAdRzI yA kASAyikA kaSAyaraktazATikA-aGgaproJchanikA tayA rUkSitAGgaH-nirjalIkRtazarIraH, 'sarasa-surahi-gosIsa-caMdaNA-Nulittagatte' sarasa-surabhi-gozIrSa-candanA-nulipta-gAtraH, tatra-gozIrSacandanaM gozIrSanAmnA prasiddha candanam / 'ahaya-sumahagdha-dUsa-rayaNa-susaMvue' ahata-sumahArya-dUSya-ratna-suravRtaH-ahatam-akhaNDitaM kITamUSikAdibhirakartitaM nUtanamiti bhAvaH, sumahAyaM bahumUlyaM yad dUSyaratna pradhAnavastraM tena suvRtaH suSTu AcchAditaH, paridhRtanUtanabahumUlyavastra ityarthaH / doSa nivAraNArtha rakSAbaMdhanAdikoM ke aneka prakAroM se yukta una rAjA ne (kallANaga-pavaramajjaNA-vasAne) jaba usa kalyANakAraka zreSTha snAna kI samApti ho cukI taba (pamhalasukumAla-gaMdha-kAsAiya-lUhiyaMge) pakSmala-uThe hue komala taMtu vAle sukumAra evaM sugaMdhita kaSAya raMga kI toliyA se apane samasta zarIra ko pochA / pazcAt (sarasa-surahigosIsacaMdaNA-Nulitta-gatte ) samasta zarIra para sarasa sugaMdhita gozIrSacaMdana kA lepa kiyA / (ahaya-mumahaggha-dUsarayaNa-susaMvue) jaba lepa acchI taraha se zuSka ho cukAtaba ahata-kITamUSaka Adi se nahIM kATe gaye, navIna-aise bahumUlya pradhAna vastroM ko unhoMne zarIra para dhAraNa kiyA / (sui-mAlA-vaNNaga-vilevaNe) pazcAt zuddhapuSpoM kI mAlA bahuvihe hiM) te avasare vividha praznA mane kautu| 43-dRssttiss-nivaa2|| 2kSAmanAhi mane prA2yuta te zanaye (kallANaga-pavara-majjaNA*vasAne) yA2 te 48yA 24 zreSTha snAnanI samApti yu4I tyAre (pamhala sukumAla-gaMdhakAsAiya-lUhiyaMge) 56masa-pasI mAsA suvANAM sutaravA komaLa temaja sugaMdhita kaSAya raMganA TuvAla vaDe pitAnAM samasta zarIrane dudha nAbhyu. pachI (sarasa-surahi-gosIsa-caMdaNA-Nulitta-gatte) samasta zarI2 52 sa2sa tema04 sudhita gAzISa yahananI ve5 4yo. (ahaya-sumahagdha-dUsarayaNasusaMvue) nyAre A5 sArI rAta subaI gayo tyAre mata-4ITabhUSa4 (zrI. ke uMdara) AdithI kapAyelAM nahi evAM, navIna-evAM bahukiMmatI vastrone temaNu zarI2 52 dhA25 4aa. (sui-mAlA-vaNNaga-vilevaNe) pachI zuddha pAnI Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auSapAtikasatre sui-mAlA-vaNNaga-vilevaNe Aviddha-maNi-suvaNNe kappiyahAra-dvahAra-tisaraya-pAlaMba palaMbamANa-kaDisutta-sukaya-sobhe piNaddha-gevija-aMgulijjaga-laliyaMgaya-laliya-kayAbharaNe vara'sui-mAlA-vaNNaga-vilevaNe' zuci-mAlA-vargaka-vilepana:-zuci-zuddhaM yat mAlAvarNakavilepanaM--tatra-mAlA-puSpamAlA, varNakaH aGgarAgavizeSaH tasya vilepanaM, etadvayaM yasya sa tathA, 'Aviddha-maNi-suvaNNe' Aviddha-magi-suvarNaH parihitamaNikanaka-bhUSaNaH 'kappiya-hAra-ddhahAra-tisaraya-pAlaMba palaMbamANa-kaDisutta-sukaya-sobhe' kalpihArA- hAra-trisaraka-prAlamba-pralambamAna-kaTisUtra-sukRta - zobhaH, kalpitaH paridhRtaH, hAraH aSTAdazasarikaH, ardhahAraH navasarikaH, trisarikazca-'tilaDIhAra' iti prasiddhaH yena sa tathA, prAlayaH-jhumbanakaM, pralambamAno yasmin kaTisUtre tat tena kaTisUtreNa'kandorA' iti bhASAprasiddhena sukRtA-suSTu racitA zobhA yena sa tathA, padadvayasya karmadhArayaH, hArAdidhAraNena paramazobhAsampanna ityarthaH / 'pigaddha-gevijjagaaMgulijjaga-laliyaMgaya-laliya-kayAbharaNe' pinaddha-aveyakA-mulIyaka-lalitA'Ggaka-lalita-kRtA''bharaNaH, pinaddhAni aveyakANi grIvAbhUSaNAni, aGgulIyakAni ca, yena sa tathA, lalitAGgake-sundarazarIre lalitaM yathA syAt tathA kRtaM vinyastamAbharaNaM yena sa tathA, pahanI, evaM zuddha sugaMdhita dravya kA vilepana kiyA / (Avida-maNi-suvaNNe) punaH suvarNa ke AbhUSaNa ki jinameM maNi jar3e hue the pahine / (kappiya-hAra-dahAra-tisaraya-pAlaMbapalaMbamANa-kaDisutta-sukaya-sobhe) aThAraha larakA hAra pahirA, nava lara kA hAra pahirA, tIna lara kA hAra pahirA aura lambA laTakatA huA kaTisUtra (kandorA) pahirA / (piNaddhagevijaga-aMgulijjaga-laliyaMgaya-laliya-yAbharaNe) gale meM aura bhI sundara AbhUSaNa dhAraNa kiye / hAthoM kI aMguliyoM meM mudrikAe~ pahirI tathA zarIra para usa samaya ke bhaa|| paDetabha04 zuddha sugaMdhita dravyanu vivepana 4yu. (Aviddha-maNi-suvaSNe) 4jI suSu nAM dhareyAM mAM bhaNi 3i si te 5DA. (kappiya-hAraddhahAra-tisaraya-pAlaMba palaMbamANa-kaDisutta-sukaya-sobhe) aDhA2 saranA 72 paDayo, nava sarane hAra paheryo, traNa sarane hAra paheryo tathA lAMbe laTakate kaTisuutr ( 42) 4bharamA dhAraNa yo. (piNaddha-vijjaga-aMgulijjaga-laliyaMgayalaliya-kayAbharaNe) gajAmA marDara suMdara mAbhUSA dhAraNa 4aa. DAyanai AMgaLAmAM vIMTIo paherI tathA zarIra upara te samayane ucita bIjAM paNa Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sU. 48 kUNikasya vastrAdi zaraNam kaDaga-tuDiya-thaMbhiya-bhue ahiya-rUva-sassirIe muddiyApiMgalaMgulIe kuMDala-ujjoviyA-NaNe mauDa-ditta-sirae hArotthaya sukaya-raiya-vacche pAlaMba-palaMbamANa-paDa-sukaya-uttarije NANAtatastayoH karmadhArayaH / yadvA-pinadvAni yAni graiveyakAgi aGgulIyakAni ca tailalitAGgakaM, tatra lalitaM kRtamAbharagam=anyad bhUSagajAtaM yena sa tathA / 'varakaDaga-tuDiya-thaMbhiya-bhue' varakaTaka-truTika-stambhita -- bhujaH, varakaTakatruTikaiH zreSThavalayabAhurakSakAkhyairbhUSaNairbhUSitabAhuH, 'ahiya-rUpa-sassirIe' adhikarUpasazrIkaH-adhikasaundaryeNa zobhAsampannaH, 'muddiyA-piMgalaM-gulIe' mudrikA-piGgalA-mulIkaH-mudrikAbhiH aGgulIyakaiH piGgalA aGgulyo yasya sa tathA, 'kuMDala unnoviyANaNe' kuNDalodyotitA''nanaH-kuNDaladItyA vidyotitamukhaH, 'mauDa-ditta-sirae' mukuTa-dIpta-ziraskaH, 'hAro-sthaya-sukayaraiya-vacche' hArA-vastRta-sukRta-ratida-vakSAH-hAreNa avastRtam AcchAditaM sukRtaM= zobhanIkRtam ataeva ratidaM dRSTisukhadaM vakSo yasya sa tathA, 'pAlaMba palaMbamANa-paDamukaya-uttarijje' prAlamba - pralambamAna - paTa -- sukRto - ttarIyaH - prAlambena-dIrSaNa ucita aura bhI AbhUSaNa dhAraNa kiye / (vara-kaDaga-tuDiya-thaMbhiya-mue) donoM hAthoM meM sundara kar3e pahire evaM bAhuoM para bhujabaMdha bAMdhe, (ahiyakhvasassirIe) isa prakAra unake zarIra kI zobhA aura bhI adhika dviguNita ho gaI / (muddiyA-piMgalaM-gulIe) unane jo mudrikAe~ aMguliyoM meM pahira rakkhI thIM unase unakI aMguliyAM saba pIlI jhAyIM se camakane lagIM / (kuMDalaujjoviyANaNe) kuNDaloM se mukha camakane lgaa| (mauDa-dittasirae) mukuTa se mastaka zobhita hone lagA / (hArotthaya-sukaya-raiya-bacche) hAra se acchAdita unakA vakSasthala bar3A hI manohara mAlUma hone lagA, ataH dekhanevAloM ko Ananda hotA thaa| (pAlaba-palaMbamANa-paDa-sukaya-uttarije) adhika laMbe vastra kA inane mAbhUSaNa pA21 4aa. (vara-kaDaga-tuDiya--thaMbhiya-bhue) bhanne hAmI suMdara 4i paryA, tebhara mAhumA 52 bhurA mAMdhyA. (ahiya-rUva-sassirIe) 2ma 4Are tn| zarIranI zAlA maI padhAre tha6 6. (muhiyA-piMgalaM-gulIe) temaNe je vIMTIo AMgaLAMmAM paherI hatI tenAthI temanI badhI AMgaLIo pIjI thI yamA al. (kuMDala-ujjoviyA-NaNe) humAthI bhuma yama41dAjyu. (mauDa-ditta-sirae) bhuTathI masta zAsavA sAyu. (hArotthaya-sukayaraDya-vacche) hArathI ye tanu vakSasthala (chAtI) ma bhanAi2 bhAtu Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 aupapAtikasUtre maNi-kaNaga-rayaNa-vimala-mahariha-NiuNo-viya-misimisaMta-viraiya-susiliha-visiTTa-laha-saMThiya-pasattha-Aviddha-vIra-valae, pralambamAnena paTena vastreNa sukRtaM suvinyastam uttarIyam-uttarAsaGgavastraM yena sa tathA, 'gANA-maNi-kaNaga-rayaNa-vimala-mahariha-NiuNo-viya-misimisaMta-viraiyasusiliTa-visiddha-la-saThiya-pasattha-Aviddha-vIra-calae' nAnA-maNi-kanakaratna-vimala-mahArha-nipuNa-parikarmita-dedIpyamAna-viracita-suzliSTa-viziSTa-laSTa --- sthita-prazastA - ''viddha-vIra - valayaH - nAnAvidhAni mANikanakaratnAni = candrakAntAdimaNi-suvarNa-karketanAdi-ratnAni yasmin saH, ata eva vimala:=nirmala: mahArhaH= mahatAM yogyazca, tathA-nipuNaparakarmitadedIpyamAnaH-nipuNena zilpakalAdakSega zipinA 'uviya' parikarmitaH saMskAramApAditaH, tata eva 'misimisaMta' dedIpyamAnaH= dIptisampannazca, punaH-viracita - suzliSTa-viziSTa-saMsthitaH-viracitaM nirmita-suzliSTaM, zobhanasandhikaM viziSTam utkRSTam laSTaM manoharaM saMsthita saMsthAnam-AkAro yasya sa tathA, ata eva-prazastaH prazaMsanIyaH, etAdRzaH AviddhaH paridhRtaH vIravalayo-vijayavalayo yena uttarAbhaMga kiyA thaa| (NANA-maNi-kaNaga-rayaNa-vimala-mahariha-niuNo-viyamisamisaMta-viraiya-musiliTTha-visiddha-la?-saMThiya-pasatya-Aviddha-vIravalaye)dedIpyamAna tathA nipuNa kArIgaroM dvArA susaMskArita evaM bar3e bhAgyazAliyoM ke dhAraNa karane yogya aise nirmala aneka magiyoM evaM ratnoM se yukta suvarNa ke bane hue vIravalaya kA ki jo sulaMdhi se panna, utkRSTa, manohara aura sundara AkAra se viziSTa tathA prazaMsanIya thA inane dhAraNa kara rakhA thA / jisa valaya (kar3e) ko dhAraNa kara zatru para vijaya prApta kI jAtI hai usa kAya kA nAma vIravalaya hai, athavA--jo isa valaya ko dhAraNa karatA hai vaha tu, mAthI nArane mAna tht| Dato. (pAlaMba palaMbamANa-paDa-sukaya-uttarijje) ghara khain sAnu tabhaNe uttarAsa (421) 4yuDatu. (NANA-maNi-kaNagarayaNa vimala-mahariha-niugo-viya misamisaMta-viraiya-susiliTTa-visiTTha-ladva-saMThiya-pasattha-Aviddha-vIravalaye) hehIpyamAna mane nipuNa 4aariigre| dvArA susa24Arita, temaja bhAgyazALIone dhAraNa karavA yogya evAM nirmaLa, aneka maNio tathA ratna vaDe yukta senAnuM banAveluM vIravalaya je susaMdhithI saMpanna, utkRSTa, manahara ane suMdara AkArathI viziSTa tathA prazaMsanIya hatuM te teNe dhAraNa karyuM hatuM. je valaya (kaDAM)ne dhAraNa karavAthI zatru upara vijaya meLavAya che te valayanuM nAma vIravalaya che. athavA je A valayane dhAraNa Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo TokA sa. 48 kUNikasya vastrAdi dhAraNam 399 kiM bahuNA ! kapyarukkhae ceva alaMkiya-vibhUsie NaravaI sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijamANeNaM ubhao cau cAmara-vAla-vIisa tathA, yaM valayaM dhRtvA vijayate tAzavalayadhAraka ityarthaH / yadvA yadi kazcidasti vIrastadA'sau mAM vijitya mama hastAdvahiSkarotvetaM valayamiti spardhayan ya kaTakaM haste paridhatte sa vIravalaya ityucyate / 'kiM bahuNA' kimbahunA-kimadhikena varNanena ? 'kapparukkhae ceva alaMkiya vibhUsie NaravaI' kalpavRkSa ivA'laGkRtavibhUSito narapatiH-alaGkRto magiratnA''bhUSaNaiH, vibhUSitazca mahArhaparidhAnIyAdivicitravasanaiH narapatiH kUNiko rAjA sAkSAtkalpavRkSa iva zobhate iti bhAvaH / sa narapatiH 'sakoraMTa-malla-dAmeNaM' sakoraNTamAlya-dAmnA-koraNTasya mAlyAni=kusumAni teSAM dAmAni-mAlAstaiH sahitena 'chatteNaM dharijjamANeNaM' chatreNa dhriyamANena zobhamAnaH, 'ubhao cau-cAmara-vAla-cIiyaMge' ubhayataH catuzcAmaravAlavIjitAGgaH, 'maMgala-jayasadda-kayA-loe' maGgala-jayazabda-kRtA''lokaHisa bAta kI ghoSaNA karatA hai ki jo bhI koI vIra ho vaha mera hAtha se isa valaya ko kheceM-chuDAveM, isa prakAra kI spardhA se vIroM dvArA jo valaya dhAraNa kiyA jAtA hai vaha bhI vIravalaya kahA gayA hai| (kiM bahuNA) adhika kyA kahA jAya ? (alaMkiya-vibhUsie) magiratnAdika ke AbhUSaNoM se alaMkRta evaM bahumUlya aneka prakAra ke suMdara suMdara vastroM se vibhUSita (NaravaI) ve rAjA (kapparukkhae ceva) kalpavRkSakI taraha zobhita hone lge| unake Upara (sakoraMTa-malla-dAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM) koraMTa ke puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra dharA huA thA, evaM unake Upara (ubhao cau-cAmara-vAla-vIiyaMge) donoM ora se cAra cAmara Dhore jA rahe the, (maMgala-jayasadda-kayA-loe) tathA unake dekhate hI manuSyoM ne 'maMgala ho, jaya kare che te e vAtanI ghoSaNA kare che ke je koI paNa vIra hoya te mArI pAsethI hAthamAMthI A valayane kheMcIne choDAvI jAya A prakAranI spardhAthI vIre dvArA je valaya dhAraNa karavAmAM Ave che tene vIravalayA pAmAM Ave che. (kiM bahuNA) vadhAre zu De Doya! (alaMkiyavibhUsie ) maNiratnAyuta mAbhUSaNothI mata tabhaka gahubhUkhya (ghagi bhitI ) mane prAranAM suMdara vastrothI vibhUSita (NaravaI ) te rA ( kapparukkhae ceva) 485vRkSanI peThe zAmA sAuyA. tamanA 752 (sakoraMTa-malla-dAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM) 2TanA puSpAnI bhAsA 43 yurAta chatra dhAraNa 4rAyeta tu. tabhI tamanA 52 (ubhao cau-cAmara vAlavIiyaMge) manne pAye bhaNI yA2 yAbha2 DhAI 2wi di. (maMgala-jayasadda-kayA loe) tathA tabhane Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xco opapAtikaso yaMge maMgala-jayasada-kayAloe majaNagharAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA aNega-gaNanAyaga-daMDanAyaga-rAI-sara-talavaramADaMbiya-koDuMbiya-ibbha-sehi-seNAvai-satthavAha-dUya-saMdhivAla saddhiM saMpaDibuDe dhavala-mahAmeha-Niggae iva gahagaNa-dippaMtamaGgalarUpo jayazabdaH kRto janena Aloke darzane yasya ra sthA, 'majjaNagharAo paDiNikkhamai' majanagRhAtpratiniSkrAmati bahinirgacchati, 'paDiNi mittA' pratiniSkramya 'aNegamaNanAyaga-daMDanAyaga-rAI-sara-talavara-mADa koDubiya- ibbha-seTi - seNAbaha-satyavAha-ya-saMdhivAla saddhiM saMpaDivuDa' aneka-gaNanAyaka-daNDanAyakarAjezvara-talavara-mADambika-kauTumbikebhya-zreSThi-senApati - sArthavAha - dUta -. sandhipAlaiH sAI samparivRtaH-atratyAni padAni prAg vyAkhyAtAni, majanagRhAnniSkrAnto narapatiH ka iva zobhate ? ityAha-'dhavala' ityaadi| 'dhavala-mahAmeha-Niggae iva' dhavala-mahAmeghanirgata ivadhavalamahAmeghato nirgataH meghAvaraNavinirmukta iva 'gahagaNa-dippaMta-rikkha-tArAgaNANa majjhe ho' isa prakAra kA zabda karane lage / isa prakAra ve rAjA (majjaNagharAo paDiNikkhamai) snAna ghara se nikale / (paDiNikvamittA) nikalate hI ( aNega-gaNanAyaga-daMDanAyaga-rAI-sara-talavara-mADaM biya-koDuMbiya-inbha-seTThi-seNAvai-satyavAha-ya-saMdhivAla saddhiM saMpaDibuDe ) aneka gaNanAyakoM, aneka daMDanAyakoM, rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha, dUta evaM saMdhipAloM se ghire hue ve rAjA (dhavala-mahAmeha-Niggae iva) dhavala mahAmegha ke AvaraNa se rahita (gahagaNa-dippaMtarikva-tArAgaNANa majjhe sasinba) grahagaNoM ke bIca meM vartamAna tathA dIpyamAna aise jotAMja manuSya "maMgala ho jaya ho" e prakAranA zabda bolavA lAgyA. bhAvI rIta te rAta (majjaNagharAo paDiNikkhamai) snAna gharamAMthI nIyA. (paDiNikkhamittA) indiar (aNega-gaNanAyaga-daMDanAyaga-rAI-sara-talavara-mADaM. kyi-koDubiya-ibbha-sedvi-seNAvai-satthavAha-dUya-saMdhivAla saddhiM saMpaDibuDe) mane bharanAyI, sane hunAyI, 201, 4zva2, A2, mAmi, DauTumi, lya, zreSThI, senApati, sArthavA, ita tamA saMghiyAsAthI dherA (NaravaI) te 2in (dhavala-mahAmeha-Niggae iva) ghara bhaDAbhedhanA mAva24thI bhuta (gahagaNa-dippaMta-rikkha-tArAgaNANa majjhe sasivva) gAyonA kyamA vartamAna tathA Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA kha. 48 kUNikasya hastiratnAroharaNam 401 rika - tArAgaNANa majjhe sasivva piyadaMsaNe NaravaI jeNeva bAhiriyA uvadvANasAlA jeNeva Abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA aMjaNa- girikUDa-saMNibhaM gayavahaM NaravaI durUDhe // sU0 48 // sasinna' grahagaNa - dIpyamAna-RkSa tArAgaNAnAM madhye zazIva- dIpyamAnAnAm RkSANAM =nakSatrANAM tArAgaNAnAM ca madhye candra iva, 'piyadaMsaNe' priyadarzanaH 'NaravaI' narapati: ' jeNeva bAhiriyA uANasAlA ' yatraiva bAhyopasthAnazAlA, 'jeNeva Abhiseke hasthirayaNe ' yatraivA'bhiSekyaM=paGkaM hastiratnam, ' teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchitA ' upAgatya 'aMjaNagiri - krUDa - saNNibhaM gayavaI NaravaI durUDhe ' aJjanagirikUTasannibhaM gajapatiM narapatirdurUDhaH = aJjanaparvatazikharAkAraM gajendraM narendro dUrUDhaH-ArUDhavAn // sU0 48 // nakSatra evaM tArAgaNoM ke madhya meM suzobhita caMdramA ke samAna ( piyadasaNe) dekhane meM bahuta hI sundara mAlUma hote the / matalaba isakA yaha hai ki yahA~ / jA ko caMdramA kI aura unake snAna ghara ko zubhra meghoM kI, tathA gaNanAyaka Adi nakSatra aura tArAoM kI upamA dI gaI hai | isa prakAra se ve rAjA ( jeNeva bAhi yA uvadvANasAlA jeNeMba Abhiseke hattharayaNe teNeva uvAgacchai ) jahAM para bAhira kI ora upasthAnazAlA thI aura jahAM vaha AbhiSekya hastiratna khaDA huA thA vahA pahu~ce / (uvAgacchittA aMjaNagiri - kUDa - saMNNibhaM gayavaI NaravaI durUDhe ) pahu~cate hI ve aMjanagiri ke zikhara ke samAna usa hAthI para ArUDha ho gaye || sU0 48 // dIpyamAna evA nakSatra temaja tArAgaNonA madhyamAM suzobhita caMdramA jevA (piyadaMsaNe) levAmAM mahuna suMdara sAgatA hatA. matalaba e che ke ahI' rAjAne caMdramAnI ane temanA snAnagharane zumeghAnI tathA gaNanAyaka Adine nakSatra ane tArAyonI upamA sAthI che. yA are te rAla (jeNeva bAhiriyA vANasAlA jeNeva abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgaccha ) jyAM ahAranI mAjIe upasthAnazAlA hatI ane jyAM te AbhiSekaya hAthIratna ubhuM rahyo t| tyAM thaDagyA ( uvAgacchittA aMjaNagiri - kUDa - saMnibhaM gayavahaM NaravaI durUDhe ) hoyatAM 4 sannagirinA zimaranA levA te hAthI para AuTa thA gayA (sU0 48 ) Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 opapAtikasUtra mUlam-tae NaM tassa kUNiyassa raNo bhaMbhasAraputtassa AbhisekaM hatthirayaNaM durUDhassa samANassa tappaDhamayAe ime adRha maMgalayA purao ahANuputvIe saMpaTTiyA, taMjahA-sovatthiya TIkA-gajendrAdhirUDho narendro bhagavadabhimukhaM yiyAsatIti tasya purataH prayAtam aSTamaGgalAdipadAtyanIkAntaM kAntaM rAjocitavastujAtaM varNayati-'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH tadanantaram-senApatisamAnItapaTTagajaratnasamadhirohaNA'nantaraM 'tassa kUNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa AbhisekaM hatthirayaNaM durUDhassa samANassa' tasya kUNikasya rAjJo bhaMbhasAraputrasyA''bhiSekyaM hastiratnamadhirUDhasya sataH 'tappaDhamayAe ime aTTha maMgalayA purao ahANupuvvIe saMpadviyA' tatprathamatayA imAnyASTASTa maGgalAni purato yathAnupUrvyA saMprasthitAni, 'taMjahA'-tadyathA-' sovatthiya-sirivaccha-NadiyAvattavaddhamANaga-bhadAsaNa-kalasa-maccha-dappaNA'--sauvastika-zrIvatsa-nandyAvarta -- varddhamAnaka-bhadrAsana-kalaza-matsya-darpaNAH, tatra-masyaH-citrapaTalikhitamatsyarUpaH / ete 'tae NaM tassa kUNiyassa' ityAdi / - (tae NaM) isake bAda (bhaMbhasAraputtassa) bhaMbhasAra arthAt zreNika ke putra (tassa kUliyassa raNo) usa kUNika rAjA ke (AbhisekaM hatthirayaNaM) AbhiSekya hastiratna ke Upara (durUDhassa samANassa) sabAra hote hI (tappaTamayAe) sarvaprathama unake (purao) Age Age (ime aTU maMgalayA ahANupuvIe saMpadriyA) ye ATha ATha mAMgalika dravya anukrama se saMpratiSThita hue-calane lage, (taM jahA) ve mAMgalika dravya ye haiM, (sovatthiya-sirivacchagaMdiyAvatta-baddhamANaga-bhaddAsaNa-kalasa-maccha-dappaNA) svastika, zrIvatsa, nandyAvarta, vardhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya aura darpaNa ! inameM se svastika, zrIvatsa, nandyAvarta " tae NaM tassa kUNiyassa" chatyAdi. (tae Na) tyAra pachI (bhaMbhasAraputtassa) samasA2 arthAt zreNinA putra (tassa kUNiyassa raNNo) teNi 2 (Abhise hasthirayaNaM) mAliSaya sti2.nanA 52 (durUDhassa samANassa) savAra 23 rdi o4 (tappaDhamayAe) sarvathA paDesAM temanI (purao) mA mA (ime aTTha maMgalayA ahANupuvvIe saMpaTThiyA) 2418 24 bhAMjali dravya anubhathI govAmAM mAvyA, (taMjahA) te bhAMjali dravya / tai. (sovanthiya-sirivaccha-NaMdiyAvatta-vaddhamANagabhaddAsaNa-kalasa-maccha dappaNA) 1 svasti, 2 zrIvatsa, 3 nandhAvata', 4 varSa Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIko sU. 49 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam / 403 sirivaccha-NaMdiyAvatta-vaddhamANaga-bhadAsaNa-kalasa-maccha-dappaNA / tayANaMtaraM ca NaM puNNa-kalasa-bhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarA daMsaNa-raiya-Aloya-darisaNijjA vAu-ya-vijayamAGgalikatayA yAtrAyAmupayuktAH / tadanantaraM ca khalu 'puNNa-kalasa-bhiMgAraM' pUrNa-kalazabhRGgAraM,jalaparipUrNA ghaTA bhRGgArAzca, tatra bhRGgAra:-'jhArI' iti prasiddhaH, ete puraH prasthitAH / "divyA ya' divyA-zobhanA ca 'chattapaDAgA' chatrapatAkA-chatreNa sahitA patAkA-chatrapatAkA 'sacAmarA' sacAmarA=cAmarAbhyAM yuktA ca, 'dasaNa-raiya-Aloya-darisaNijjA' darzanaracitA-loka-darzanIyA-darzane rAjJo dRSTiviSaye racitA-kRtA, A samantAt lokaiH janaidarzanoyA dRzyA ca, 'vAu-ya-vijaya-vejayaMtI ya' vAto-bhUta-vijaya-vaijayantI ca-bAtodbhUtA =: pavanaprakampitA cAsau vijayavaijayantI ca = vijayasUcikA dhvajapatAkA aura vardhamAnaka ye sAthiye kahalAte haiM / matsya se yahAM citrapaTa meM likhita matsya kA grahaNa kiyA huA samajhanA caahiye| ye ATha maMgalasvarUpa hone se prasthAna meM upayukta gine jAte haiN| (tayANaMtaraM ca NaM) isake bAda (puNNakalasabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarA daMsaNaraiya-Aloya-darisaNijjA vAu-ya-vijaya-vejayaMtI ya UsiyA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupuvvIe saMpadviyA) kitaneka loga pUrNakalaza jala se bhare hue kalaza, tathA jala se bharI huI jhAriyA~ lekara Age 2 calane lage ! kitaneka cAmarasahita sundara chatra-patAkAoM ko lekara Age 2 calane lage ! aura kitaneka to rAjA kI dRSTi meM A sake isa prakAra se rakhI huI, dekhane meM suMdara U~cI ata eva AkAza ko chUtI huI aisI vijymAnaka, 5 bhadrAsana, 6 kalaza, 7 matsya ane 8 darpaNa. emAMthI svastika, zrIvatsa, nandAvarta ane vardhamAnaka e sAthiyA kahevAya che. matsya eTale ahIM citrapaTamAM ALe khelAM mAchalAMnuM citra samajI levuM. A ATha maMgalasv35 DAvAthI prasthAna (DA2 4tI mate) 50ii gAya che. (tayANaMtaraM ca NaM) tyA2 pachI (puNNakalasabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarA dasaNaraiya-Aloya-darisaNijjA vAu-ya-vijaya-vejayaMtI ya UsiyA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA) anas pUrNa saza-4thI sAresA jaza tathA jalathI bharelI jhArIo laIne AgaLa AgaLa cAlavA lAgyA. keTalAka cAmara sahita suMdara chatra patAkAone laIne AgaLa AgaLa cAlavA lAgyA, ane keTalAka te rAjAnI najara paDI zake ema rAkhelI, jovAmAM suMdara Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 aupapAtikasUtre vejayaMtI ya UsiyA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupubbIe saMpaTTiyA / tayANaMtaraM ca NaM veruliya-bhisaMta-vimala-daMDaM palaMbakoraMTa-malladAmo-vasobhiyaM caMdamaMDalaNibhaM samUsiyaM vimalaM AyavattaM pavaraM sIhAsaNaM varamaNirayaNapAdapIDhaM sapAuyAjoyasamA'UsiyA' ucchitA-utthApitA, ataeva 'gagagatalamagulihantI' gaganatalamanulikhantI-vyomatalaM spRzantI-atyuccA, purato yathAnupUA samprasthitA pracalitA / chatraM varNayannAha-veruliya' ityAdi / tadanantaraM khalu 'veruliya-bhisaMta-vimala-daMDaM' vaiDUryabhAsamAna-vimala-daNDam-vaiDUryasya-ratnavizeSasya bhAsamAno=dIpyamAno vimalo daNDo yatra tat tAdazam,-'palaMba-koraMTa-malla-dAmovasobhiyaM' pralambamAna-koraNTa-mAlyadAmopazobhitam' pralambamAnena koraNTAkhyamAlopayogikusumAnAM dAmnA=mAlayA upazobhitam / ataeva-'caMdamaMDalaNibhaM' candramaNDalanibhaM-candramaNDalena samAnam , 'samRsiyaM' samucchritam vistAritam , 'vimalaM AyavattaM ' vimalam Atapatram ; siMhAsanaM varNayannAha-'pacara-sIhAsaNaM' iti, pravarasiMhAsanam, tat kIdRzam ? ityAha-'vara-maNi-rayaNa-pAda-pIDhaM ' vara-maNi-ratna-pAdavaijayantI-vijayadhvajoM ko lekara Age 2 calane lage / (tayANaMtaraM ca NaM) isake bAda (veruliya-bhisaMta-vimala-daMDaM palaMba-koraMTa-malla-dAmo-vasobhiyaM caMdamaMDalaNibhaM samUsiyaM vimalaM AyavattaM pavaraM sIhAsaNaM vara-maNi-rayaNa-pAdapIThaM sapAuyAjoyasamAuttaM bahu-kiMkara-kammakara-purisa-pAyatta-parikkhittaM purao ahANupubIe saMpaTTiyaM) kitaneka loga vaidUrya maNi kI prabhA se prakAzita daNDavAle, laTakatI huI koraMTamAlA se suzobhita, caMdramaNDalasadRza tathA U~ce uThAye hue aise chatra ko lekara Age 2 cale / tathA bahuta se naukara-cAkara aura sainika loga zreSTha siMhAsanako tathA pAdukAsahita, uttama mgiuMcI eTale ke AkAzane aDatI hoya tevI vijayajayantI vijayadhvajAsone sane mAga mA yAsA sAyA. ( tayANaMtaraM ca Na) tyA2 pachI (veruliya-bhisaMta-vimala-daMDaM palaMba-koraMTa-malla-dAmo-vasobhiyaM caMda-maMDala-NibhaM samUsiyaM vimalaM AyavattaM paraM sIhAsaNaM vara-maNi-rayaNa-pAda-pIThaM sapAuyAjoya-samAuttaM bahu-kiMkara-kammakara-purisa-pAyatta-parikkhittaM purao ahApuNuvvIe saMpadriya) as a vaiDUrya maNinI pramAthI prozita vANA, saTatI keTamALAthI zobhatA, caMdramaMDala jevA, tathA uMce upADelAM chatrane laI Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA su. 49 bhagavadarzanArthe kUNikasya gamanam uttaM bahu-kiMkara -kammakara- purisa-pAyatta parikkhittaM purao ahANupuvIe saMpadviyaM / tayANaMtaraM ca NaM bahave laTTiggAhA kuMtaggAhA cAvaggAhA cAmaraggAhA pAsaggAhA potthayaggAhA phalagaggAhA pIDhaggAhA vINaggAhA kUvaggAhA haDappayaggAhA purao ahANupuvvIe saMpapITham - zreSTha- maNi-ratna-khacita - pAdasthApana pITha - sahitam, 'sapAuyA - joya - samAuttaM' svapAdukAyoga-samAyuktam-svadukayoryo yogaH saMbandha:, tena samAyuktam, 'bahu- kiMkara - krammakara-purisa-pAyatta-parikkhittaM ' bahu - kiGkara-karmakara-puruSa-pAdAta - parikSiptam - bahubhiH = anekaiH kiGkaraiH=svAminaM pRSTvA kAryakarai:, karmakaraiH=bhRtyaiH,puruSaiH = sAdhAraNajanaiH, pAdAtena=padAtisamUhena parikSiptam = utthApitam, purato yathAnupUrvyA samprasthitam / 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraJca khalu 'bahave laTThiggAhA' bahavo yaSTigrAhiNaH ' kuMtaggAhA ' kuntagrAhiNaH = bhalladhArakAH 'cAvaggAhA' cApagrAhiNaH = dhanurdhAriNaH, 'cAmaraggAhA' cAmaragrAhiNaH, 'pAsaggAhA' pAzagrAhiNaH - uddhatagajAzvAdibandhanasAdhanaM pAzastasya dhArakAH / ' potyayaggAhA 1 pustakagrAhiNaH, 'phalagaggAhA' phalakaprAhiNaH - phalakaH - 'DhAla' itikhyAtastasya dhArakA H, 'pIDharagAhA' pIThagrAhiNaH-pIThAni=AsanavizeSAsteSAM dhArakA ityarthaH / ' vINaggAhA' vINAgrAhiNaH-vINA=vAdya 405 ratnoM ke bane hue pAdapITha ko lekara Age 2 calane lage / isake bAda ( bahave laTThiggAhA) aneka lAThIdhArI calane lge| (kuMtaggAhA) aneka bhalladhArI (cAvaggAhA) dhanurdhArI (cAmaraggAhA) cAmaradhArI (pAsaggAhA) uddhata hAthI aura ghor3oM ko jisake dvArA vaza meM kiyA jAye aise pAza ko dhAraNa karane vAle, (potthayaggAhA ) pustakadhArI, ( phalagaggAhA) DhAla ko dhAraNa karane vAle (pIDhaggAhA) AsanavizeSa ke dhArI (vINaggAhA) vINAdhArI (kutu AgaLa AgaLa cAlyA, tathA ghaNA nAkara-cAkara ane sainika leAka zreSTha siMhAsanane tathA pAdukAsahita uttama maNiratnAnI banelI pAdapIThane laine bhAgaNa AgaNa yAsyA. tyAra pachI ( bahave laTThiggAhA ) mane sADIdhArI cAlavA sAjyA. ( kuMtaggAhA ) ane5 lAkhAMdhArI, ( cAvaggAhA ) dhanurdhArI, (cAmaraggAhA) yAbharadhArI, ( pAsaggAhA) uddhata hAthI bhane ghoDAne nenA dvArA vazamAM saha zAya sevA pAzane dhAraNa uravAvAjA, (potthayaggAhA ) pustaudhArI, (phalagaggAhA) DhAlane dhAraNa uravAvAjA, (pIDhaggAhA) Asana vizeSanA dhAraNa 42vAvAjA, (vINaggAhA) vINAdhArI, (kutuvaggAhA) tuma arthAt yAbhaDAnAM tesa pAtrane Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 aupapAtikasUtre ttttiyaa|tyaannNtrN caNaMbahave daMDiNo muMDiNosihaMDiNo jaDiyo picchiNo hAsakarA DamaruyakarA cADukarA vAdakarA kaMdappakarA davakarA kokuiyA kiDDakarA yavAyaMtA ya gAyaMtAya hasaMtA ya NacaMtA ya bhAsaMvizeSastasyA dhArakA ityarthaH, 'kutubaggAhA' kutupagrAhigaH-tailAdInAM carmamayaM pAtraM kutupastasya dhArakAH, 'haDappayaggAhA' haDapphagrAhiNaH-tAmbUlAdibhAjanaM haDapphastasya dhArakA ityarthaH; 'purao ahANupubIe saMpaTThiyA' purato yathAnupUrvyA sNprsthitaaH| 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraM ca khalu 'bahave' bahavo 'daMDiNo' daNDinaH 'muMDiNo' muNDinaH 'sihaMDigo' zikhANDanaH zikhAvizeSadhAriNaH, 'jaDiNo' jaTinaH jaTAvantaH, 'picchiNo'-pinchinaH mayUrAdipicchavantaH 'hAsakarA' hAsyakarAH 'DamaruyakarA' DamarukakarAH='DugaDugI'-tiprasiddhavAdyavAdinaH, 'cADukarA' cATukAriNaH priyavacanavAdinaH, 'vAdakarA' vAdakAriNaH, 'kaMdappakarA' kandarpakAriNaH kAmakathAkAriNaH, 'davakarA' dravakarAH parihAsakAriNaH 'kokuiyA' kautukikAH kutUhalakAriNaH, 'kIikarA' krIDAkarAH, 'vAyaMtA ya' vAdayantazca-mRdaGgAdikaM vaggAhA) kutupa arthAt camar3e ke telapAtra ko dhAraNa karane vAle, (haDappayaggAhA) tathA haDappha-tAmbUla pAtra ko dhAraNa karane vAle anukrama se Age 2 calane lage / (tayANaMtaraM ca NaM) isake bAda (bahave) bahuta se (daMDiNo) daMDI, (muMDiNo) muNDI, (sihaMDiNo) zikhAdhArI, (jaDiNo) jaTAdhArI, (picchiNo) mayUra Adi piccha ke dhArI (hAsakarA) ha~sAne vAle (DamaruyakarA) DugaDugI bajAne vAle, (cADukarA) priya vacana bolane vAle, (vAdakarA) vAdavivAda karane vAle, (kaMdappakarA) kAmakathA karane vAle, (davakarA) ha~sImajAka karane vAle, (kokkuiyA) kutuhala karane vAle, kiDDakarAya) khela-tamAzA karane vAle, (vAyaMtA ya) mRdaMgAdika bAje bajAne vAle,(gAyaMtAya) gAnA gAne vAle, (haMsatA ya) vinA kAraNa (pAsAne) dhA29.42vAvA, (haDappayaggAhA) tathA .(taimUsapAtra)ne dhAraNa 42vAvAjAnubhathI mAgaNayAsavAsAcyA. (tayANaMtaraM ca NaM) tyAra pachI (bahave) ane| (daMDiNo) 6 (muMDiNo) bhuDa (sihaMDiNo) zipAyAza (jaDiNo) 4AdhArI (picchiNo) mayU2 mAhi piichaan| pA295 42naa2| (hAsakarA) sAnA (vipI ) (DamaruyakarA) // 5||un||2|| (cADukarA) priyavayana maasnaa|, (vAdakarA) pAvivAha 42nArA, (kaMdappakarA) bhathA. 42nArA, (davakarA) DAMsIbha054 42nA21, (kokkuiyA) turada 42 / 2 / , (kiDDukarA) mesa tamAsA 42n|2|, (vAyaMtA ya) bhRAhi (dAsa) alon 403nA2, (gAyatA ya) Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 49 bhagavadarzanArtha phUNikasya gamanam tAya sAveMtAyarakkhaMtAya AloyaM ca karemANAjayasadaM pauMjamANA purao ahANupuvIe saMpaTTiyA / tayANaMtaraM ca NaM jaccANaM taramallihAyaNANaM harimelA-maula-malliya-cchANaM caMcucciya-laliyanAdayantaH, 'gAyaMtA' gAyantaH gAndharvamanutiSThantaH, 'hasaMtA' hasantaH, ca-punaH 'NacaMtA' nRtyantaH, 'bhAsaMtA' bhASamANAH 'sAvaMtA' zrAvayantaH bhUta-bhaviSyad-vAdinaH, 'rakkhatA' rakSantaH-rAjJo deharakSAM kurvantaH, 'AloyaM ca karemANA' AlokaM ca kurvantaH-rAjAdidarzanaM kurvantaH, 'jayasaI pauMjamANA' jayazabdaM prayuJjAnAH vadantaH / 'purao' purataH-agrataH, 'ahANupuvIe' yathAnupUrvyA krameNa 'saMpaTThiyA' samprasthitAH -pracalitAH / 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraJca khalu 'jaccANaM' jAtyAnAm-uttamajAtibhavAnAm , 'tara-malli-hAyaNANaM' taromallihAyanAnAM-taro vegaH tasya malliH dhArakaH'mala malla dhAraNe' iti dhAtupAThe sthitAnmalladhAtoH kartari iH, tatazca taromalliH vegadhArakaH hAyanaH saMvatsaro yeSAM te taromallihAyanAH-yauvanavayaHsthitAsteSAm , turagANAmityagreNa anvayaH, punaH kIdRzAnAm ? atrA''ha--'harimelA-maula-malliya-cchANaM' harimelAmukula-mallikA-kSANAm-harimelA=vRkSavizeSaH tasya mukulaM kalikA, mallikA vasantajaH ha~sane vAle, (NacaMtAya) nAcane vAle, (bhAsaMtAya) bhASaNa karane vAle, (sAveMtA ya) bhUta-bhavidhyat kahane vAle, (rakvaMtA ya) rAjA ke AtmarakSaka, (AloyaM ca karemANA) rAjA kA darzana karane vAle puruSa, tathA-(jayasaI pauMjamANA) 'jaya jaya' zabda karane vAle, ye sabhI (purao) Age 2 (ahANupuvIe) yathAkrama se (saMpadviyA) calane lge| (tayANaMtaraM ca NaM) isake bAda (jacANaM taramallihAyaNANaM) uttama jAti ke, vegavAle naujavAna ghor3e calane lge| (harimelA-maula-malliya-cchANaM) ye ghor3e harimelA-vRkSavizeSa kI gAyana naa2|, (hasatA ca) vinA42 DasanA, (gaccaMtA ya) nAyanA, (bhAsaMtA ya) bhASA 4221, (sAveMtA ya) bhUta bhaviSya nArA, (rakkhaMtA ya) 20nanA yAtma264, (AloyaM ca karemANA) 2janA hazana 42nArA, tathA (jayasadaM pauMjamANA) 'nya 4ya' za06 42vAvANA, ye yathA ( purao) mA mAga (ahANu puvIe) yathAmathI (saMpaDhiyA ) yAsakA sAyA. (tayANaMtaraM ca NaM) tyA2 pachI (jacANaM taramallihAyaNANaM) uttama jatinA vegavA napAnupAna ghA yAvA yA. (harimelA-maula-malliya-cchANaM ) mA ghoDA harimelA-vRkSavizeSanI kaLI temaja mallikApuSpa-velAnAM phUla jevI AMkhe Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 aupapAtikasUtre puliya-cala-cavala-caMcala-gaINaM laghaNa-vaggaNa-dhAvaNa-dhoraNa-tivaI-jaiNa-sikkhiya-gaINaM lalaMta-lAma-galalAya-vara-bhUsaNANaM muhakusumavizeSaH 'belI' itikhyAtastadvadakSiNI yeSAM te tathA teSAM, 'caMcu-cciya-laliyapuliya-cala-cavala-caMcala-gaINaM'caJcU-cita-lalita-pulita-cala-capala-caJcala-gatInAm, caJcuH zukacaJcuH tadvadvakratayA ucitaM-caraNayorutthApanaM tena lalitaMsavilAsaM yat pulitaM gamanavizeSaH-etadrUpA-calAnAM gatimatAM capalacaJcalA=aticaJcalA, yadvA-capalAvidyut , tadvaccaJcalA gatiryeSAM te tathA teSAM, vakrapadakSepagamanavizeSA'tizayacaJcalagamanavatAm , 'laMghaNa-ghAgaNa-dhAvaNa-dhoraNa-tivaI-jaiNa-sikkhiya-gaINaM' lavana-valgana-dhAvanadhoraNa--tripadI-jayinI-zikSita-gatInAm laGghanaM-ga derullaGghanam, valganam =utkUrdanam , dhAvanaM zIghramRjugamanam , dhoraNaM gaticAturyam , tripadI bhUmau padatrayanyAsaH, jayinIjayinyAkhyA atitIvragatiH, etAH zikSitA abhyastA gatayo yaiste tathA teSAm / 'lalaMta-lAma-galalAya-vara-bhUsaNANaM' lala-llAmad-galalAta-vara-bhUSaNAnAm-lalanti-dolAyamAnAni, lAmanti= ramyAgi, galalAtAni-grIvAsthitAni varabhUSaNAni yeSAM te tathA teSAM, caJcalasundaragrIvAbharaNakalI evaM mallikApuSpa-velA ke phUla-ke samAna AMkhoMvAle the / (caMcu-cciya-laliya-puliyacala-cavala-caMcala-gaINaM) zuka kI caMcu ke samAna vakra paira uThA kara savilAsa calane ke kAraNa ve bahuta bhale mAlUma hote the, tathA calane meM bijalI ke samAna caMcala the| (laMghaNa vaggaNa-dhAvaNa-dhoraNa-tivaI-jaiNa-sikkhiyagaINaM) laMghana-khaGga Adi kA lAMdhanA, valgana-kUdanA, dhAvana-zIghratApUrvaka dauDanA, dhoraNa-sUgara ke samAna nIce sira kara ke dauDanA, tripadI-tIna pairoM se khar3A honA, jayinI-atitItra cAlakA calanA,-ina saboM meM ye atinipuNa the / (lalaMta-lAma-galalAya-para-bhUsagANaM) inake gale meM jo AbhUSaNa the ve idhara udhara hilate Dulate the aura bahuta hI sundara the| (muhabhaMDaga-ocUlaga-thAsaga ahipAta. (caMcu-cciya-laliya-puliya-cala-cavala caMcala gaINaM) popaTanI yAMnI jema vAMkA paga upADIne vilAsa karatA cAlavAnA kAraNe teo bahu bhalA sAgata tAtathA yAsAmA viNInI peThe yaza tA. (laMghaNa-vaggaNadhAvaNa-dhoraNa-tivaI-jaiNa-sikkhiya-gaINaM) dhana-5 mAhine khais (59): valgana-kUdavuM, dhAvana-jhaDapathI deDavuM, dhoraNa-sUkaranI peThe nIcuM mAthuM rAkhI deDavuM, tripadI-traNa page ubhA rahevuM, jayinI ati jhaDapavALA cAlathI yAsa. 20 mAmA to nighuna utA. (lalaMta-lAma-galalAya-vara bhUsaNANaM) temanA gaLAmAM je AbhUSaNa hatAM te Amatema hAlatAM-DolatAM hatAM ane Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA zu. 49 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam 409 bhaMDaga-ocUlaga-thAsaga-ahilANa-cAmara-gaMDa - parimaMDiya - kaDINaM kiMkara-vara-taruNa-pariggahiyANaM aTThasayaM varaturagANaM purao ahaannupubiiesNpttttiy| tayANaMtaraM ca NaM IsIdaMtANaMIsImattANaM IsItuMmANaM bhUSitAnAm / 'muhabhaMDaga-ocUlaga-thAsaga-ahilANa-cAmaragaMDa-parimaMDiya-kaDINaM' mukhabhANDakA 'vacUlaka-sthAsakA-bhilAna-cAmaragaNDa-parimaNDita-kaTInAm -mukhabhANDakaM mukhAbharaNam , avacUlAH pralambamAnagucchAH, sthAsakAH=darpaNA'kArA alaGkArAH, abhilAnAH-mukhabandhavizeSAzca, yeSAM te, tathA cAmaragaNDaiH cAmarasamUhaiH, parimaNDitA kaTiryeSAM te tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, teSAM tathAbhUtAnAm / kiMkara-vara-taruNa-pariggahiyANaM' kiGkaravarataruNa-parigRhItAnAm--kiMkaravarAzca te taruNAH-taruNakiGkarazreSThAH, taiH parigRhItAnAm , 'aTThasayaM varaturagANaM' aSTazataM varaturagANAM zreSThahayAnAmaSTA'dhikaM zatam , 'purao ahAzupuvIe saMpadviyaM' purato yathAnupUrdhyA samprasthitam / ' tayANaMtAM ca NaM' tadanantaraM ca khaluIsIdaMtANaM' ISadantAnAm =alpadantavatAm 'IsImattANaM' ISanmatAnAm=kiJcinmadazAlinAm , lANa-cAmaragaMDa-parimaMDiya-kaDINaM) mukhabhANDaka-mukha kA AbhUSaNa, avacUla-pralambamAna gucche jo mastaka ke Upara murge kI kalaMgI ke samAna lagAye jAte haiM, sthAsaka-darpaNa ke AkAra jaise AbharaNavizeSa, tathA ahilANa-mukhabandhavizeSa se ye zobhita ho rahe the, tathA cAmaragaMDa - cAmarasamUha-se inakA kaTibhAga vizeSa alaMkRta ho rahA thA / (kiMkara-carataruNa-pariggahiyANaM) inako pakar3ane vAle saIsa uttama evaM taruNa avasthA vAle the|(atttthsyN vara-turagANaM puraoahAgupuvvIe saMpaTThiya)isa prakAra 108 ghor3e Age Age anukrama se calane lge| (tayANaMtaraM ca NaM IsIdaMtANaM IsImattANaM IsItuMgANaM mahu suha2 utai. (muhabhaMDaga-ocUlaga-thAsaga-ahilANa-cAmaragaMDa-parimaMDiya-kaDINa) mukhabhAMDaka-mukhanuM AbhUSaNa, avacUla-pralaMbamAna gucchA je mastakanA upara kukaDAnI kalaMgInA jema lagAvAya che, sthAsaka-darpaNanA AkAra jevAM Abha. raNa vizeSa, tathA ahilANu-mukhyabaMdhanavizeSa, e badhAthI teo zekSita thaI rahyA hatA, ane cAmaragaMDa-cAmarasamUhathI temane keDano bhAga vizeSa madata 24 2hyo tA. ( kiMkara-vara-taruNa-pariggahiyANaM ) temane pakaDanArA saisa uttama temaja taruNa avasthAnA hatA. (aTTha-sayaM vara-turagANaM purao ahANupuvIe saMpaTThiya) 2mA prA2nA 108 ghoDA manubhathI mAga mA yasakA sAyA. (tayANaMtaraM ca NaM IsIdaMtANaM IsI Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 aupapAtikamatre IsI-ucchaMga-visAla-dhavala-daMtANaM kaMcaNakosI-paviThTha-daMtANaM kaMcaNa-maNi-rayaNa-bhUsiyANaM vara-purisA-rohaga-saMpauttANaM aTThasayaM gayANaM purao ahANupubIe saMpaTTiyaM / tayANaMtaraM ca NaM saccha'IsItuMgANaM' ISattuGgAnAm=manAgunnatAnAm , 'IsI-ucchaMga-visAla-dhavala-daMtANaM' ISadutsaGga-vizAla--dhavala-dantAnAm ISadutsaGge-madhyabhAge vizAlAH alpavayaskatvAt , tathA dhavalA dantA yeSAM te dhavaladantAH, tataH padadvayasya karmadhArayaH, teSAm , 'kaMcaNa-kosI-paviThThadaMtANaM' kAJcana-koza--praviSTa-dantAnAm , kaMcaNa-maNi-rayaNa-bhUsiyANaM' kAJcanamaNiratna-bhUSitAnAm , 'vara-purisA-rohaga-saMpauttANaM' vara-puruSA-''rohaka-samprayuktAnAm-varapuruSAH zreSThapuruSAzcAmI-ArohakAH taiH samprayuktAnAm=yuktAnAm , etAdRzAM-'gayANaM' gajAnAm-hastinAm , 'advasayaM' aSTazatam aSTAdhikaM zatam , 'purao ahANupubIe saMpaTThiyaM' purato yathAnupUrvyA samprasthitam / atha rathAnAM varNanamAha-'tayANaMtaraM' ityAdi / 'tayANaMtaraM IsI-ucchaMga-visAla-dhavala-daMtANaM kaMcaNa-kosI-paviThTha-daMtANaM kaMcaNa-maNi-rayaNa-bhUsiyANaM vara-purisA-rohaga-saMpauttANaM aTThasayaM gayANaM purao ahANupuvvIe saMpaTThiyaM) inake bAda Age Age 108 hAthI cale,ye hAthI alpadaMtavAle the,pUre dAMta inake vAhira nahIM nikala pAye the / kiMcit madazAlI the / thor3e hI U~ce the, adhika nahIM, inakA madhyabhAga bhI adhika vizAla nahIM thA ! dAMta inake atyaMta dhavala the / inake dAMtoM meM sone kI kholiyA pahanAyI gayI thiiN| ye suvarNa evaM maNiratnoM se vibhUSita ho rahe the / inake Upara zreSTha puruSa baiThe hue the| (tayANaMtaraM ca NaM sacchattANaM sajjhayANaM saghaMTANaM sapaDAgANaM satoraNavarANaM saNaMdighosANaM sa-khikhiSI jAla-parikvittANaM hemavaya-cittamattANaM IsItuMgANaM IsI-ucchaMga-visAla-dhavala-daMtANaM kaMcaNa-kosI-pavidva-daMtANa kaMcaNamaNi-rayaNa-bhUsiyANaM vara-purisA-rohaga-saMpauttANaM aTThasayaM gayANaM purao ahANupuvIe saMpadriya) tyA25chI mANa mAga 108 hAthI yAdayA. mA DAthI 285 itvALA hatA-tenA dAMta pUrA bahAra nIkaLelA nahotA. kiMcit madazALI hatA. thaDAka uMcA hatA bahu nahi. temano pIThane bhAga vadhAre pahoLo nahoto. temanA dAMta bahu dhoLA hatA. temanA dAMtamAM senAnI kheLo paherAvI hatI. teo suvarNa temaja maNiratna vaDe vibhUSita banyA hatA. temanA upara zreSTha puruSa beThA hatA. (tayANaMtaraM ca NaM sacchattANa sajjhayANa saghaMTANaM sapaDAgANaM satoraNavarANaM saNaMdighosANaM sa-khikhiNI-jAla-parikkhittANaM hemavaya-citta-tiNisa-kaNaga Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSASaNo-TIkA sU. 49 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam ttANaM sajjhayANaM saghaMTANaM sapaDAgANaM satoraNavarANaM saNaMdica NaM' tadantaraJca khalu 'sacchattANaM' sacchatrANAM chatrayuktAnAm , 'sajjhayANaM' sadhvajAnAmdhvajayuktAnAm 'saMghaMTANaM' saghaNTAnAm , 'sapaDAgANaM' sapatAkAnAm-dhvajo garuDAdicihnayuktastadanyA tu patAkA tadvatAm , 'satoraNavarANaM' satoraNavarANAm zreSThatoraNavatAm , 'saNaMdighosANaM' sanandighoSANAm-nandI dvAdazavidhavAdyanirghoSaH, tad yathA-1 bhaMbhA, 2 mauMda, 3 maddala, 4 kaDaMba, 5 jhallari, 6 huDDakka, 7 kaMsAlA / 8 kAhala, 9 talimA, 10 vaMso, 11 saMkho, 12 paNavo ya bArasamo // 1 // tatra-'bhaMbhA' bhambhA bherI 1, 'mauMda' mukundaH= vAdyavizeSaH 2, 'maddala' mardalaH mRdaGgaH 3, 'kaDaMba' kaDambaH vAdyavizeSaH 4, 'jhallari' jhallurI-'jhAlara' iti khyAto vAdyavizeSaH 5, 'huDukka huDukkaH vAdyavizeSaH, ayaM dezIyaH zabdaH 6, 'kaMsAlA' kAMsyAlaH vAdyavizeSaH 7, 'kAhala' kAhala: vAdyavizeSaH 8, 'talimA talimA= tiNisa-kaNaga-Nijjutta-dAruyANaM kAlAyasa-mukaya-Nemi-jaMta-kammANaM) inake bAda Age Age 108 ratha cala rahe the, ye ratha chatrasahita the, dhvajAsahita the, inake Upara dhvajAe~ phaharA rahI thIM, inameM ghaNTe laTaka rahe the, jisase calate samaya inakI madhura AvAja AtI thii| patAkAsahita the / (garuDa Adi ke cihnoM se yukta kA nAma dhvajA hai aura cihnarahita kA nAma patAkA hai| ) ina rathoM para toraNa baMdhe hue the / ye ratha nandighoSa sahita the / bAraha prakAra ke vAdyoM kA nAma naMdighoSa hai, ve 12 bAraha prakAra ke bAje ye haiM-bhaMbhA-bherI, mauMda-mukuMda (yaha eka jAta kA bAjA hotA hai), mala-mRdaMga, kaDaMba-(yahU bhI eka jAta kA bAjA hotA hai), jhallarI-jhAlara, huDukka (yaha bhI eka jAta kA bAjI vizeSa hotA hai), kaMsAla-(yaha bhI eka jAtakA bAjAvizeSa hai), kAhala-(yaha bhI eka jAta kA bAjA vizeSa hai), talimA-vAdyavizepa, vaMza-vAdyavizeSa, zaMkha, evaM 12vAM pavaNaNijjutta-dAruyANa kAlAyasa-sukaya-Nemi-jaMta-kammANaM) tyA2 pachI mAga mAgaNa 108 ratha cAlatA hatA. A ratha chatravALA hatA. dhvajAvALA hatA. temanA upara dhajA pharakI rahI hatI. temAM ghaMTa laTakI rahyA hatA jethI cAlatI vakhate temane madhura avAja Avato hato. patAkAvALA hatA. (garUDa AdinAM cihno jemAM hoya te dhvajA kahevAya ane je cihnavinAnI hoya te patAkA kahevAya.) A ratha upara toraNa bAMdhelAM hatAM. naMdighaSavALA hatA. bAra prakA2nAM vAdyo (vAjA)nAM nAma naMdighoSa che. teo 12 bAranAM nAma A pramANe che-bhaMbhA-lerI, mauMda-bhu (ma0 me tanu vA hAya che) jhallarI-Asara, huDukka (240 54 me 2mabhu tanupAnDAya che) kNsaal-(m| 55 me tanu qug vizeSa che.) kAhala-mA me abhu tanuM vA vizeSa che. talimA Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auSapAtikasUtre ghosANaM sakhikhiNIjAlaparikkhittANaM hemavaya-citta-tiNisa-kaNaga-Nijutta-dAruyANaM kAlAyasa-sukaya-Nemi-jaMta-kammANaM susivAdyavizeSaH 9, 'vaMso' vaMzaH bAdyavizeSaH 10, 'saMdo' zaGkhaH prasiddhaH, 'paNavo ya bArasamo' pagavazva dvAdazaH-tatra paNavaH-paTahaH 'Dhola' iti prasidaH / 'sa-khikhiNI-jAlapariki vattANaM' sakiGkigI-jAla-parisptiAnAm-saha kiti mAbhiH kSudradhaNTikAbhiH sahitaM yajjAlakaM AbharaNavizeSaH tena jAlakena parikSiptAH suzobhitAsteSAm , 'hemavaya-citta-teNisakaNaga-Nijjutta-dAruyANaM' haimavata-citra-tainidA-kanaka-niryukta-dArukANAm-haimavatAni himavagirisambhUtAni, citrANi vicitrANi, tainazAni=tinazanAmakatarusambadhIni, kanakaniyuktAni suvarNakhacitAni, dArukANi kASThAni yeSu ratheSu teSAm , 'kAlAyasa-sukayaNemi-jaMtakammANaM' kAlAyasa-sukRta-nemi-yantra-karmaNAm-kAlAyasena karkazalauhena-suSTu kRtaM neme: cakradhArAyA yantrakarma=bandhanakriyA yeSAM te tathA teSAM karkazalauhasampAditanemibandhanabaddhAnAm , 'musiliTTha-vatta-maMDaladhurANaM' ' suzliSTa-vRtta-maNDala-dhurAgAmsuSTu liSTA vRttamaNDalA - atyantagolAkArA dhUryeSAM te tathA teSAM dRDhaghaTitapaTaha-Dhola / ina bAraha prakAra ke vAditroM se viziSTa ye ratha the / ina para jo jAlakaAbharaNavizeSa sajAne meM Aye the, athavA ina rathoM meM jo jAliyAM thIM ve saba kSudra-choTI choTI ghaMTiyoM se yukta thIM / inase rathoM kI zobhA meM adhika vRddhi ho rahI thii| ye ratha jisa kASTha ke bane hue the, vaha kASTha tinaza nAmakA thA / yaha himavata giri se maMgAyA gayA thA aura bahuta sundara thA / isa kASTha ke Upara suvarNa kA kAma kiyA huA thaa| ye ratha inhIM kASThoM ke bane hue the / inake pahiyoM para majabUta lohe ke paTTe caDhAye hue the| (musili:-vatta maMDala-dhurANaM) inakI dhurAyeM bahuta hI majabUta evaM gola AkAra kI thiiN| pAvi- tanuM pAtu, vaMza-vAMsanu vAcavizeSa, za, mane sArabhupaNavapaTaha-Dhola. 2 mAreya prajAnAM patriothI viziSTa 2 // 2tha Dato. ten| 52 je jAlaka AbharaNavizeSa sajAvavAmAM AvyAM hatAM, athavA A rathamAM je jALI hatI te badhI mudra-nonI nAnI ghaMTaDIovALI hatI. enAthI rathAnI zobhAmAM adhika vRddhi thatI rahetI hatI. A ratha je lAkaDAne banAvyA hatA te lAkaDAM tinaza nAmanAM hatAM. e himavaMta girithI maMgAvelAM hatAM ane bahu ja suMdara hatAM. A lAkaDAMnI upara suvarNanuM kAma karavAmAM AveluM hatuM. e ratha A ja lAkaDAnA banAvyA hatA. temanAM i S52 bhalbhUta vADhAnA paTTA DAvyA tata. (susiliTTha-vatta-maMDala-dhurANa) Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSayaSiNo-TokA mR. 49 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam 413 liTTha-vatta-maMDala-dhurANaM AiNNa-vara-turaga-saMpauttANaM kusala-naraccheya-sArahi-susaMpaggahiyANaM vattIsa-toNa-parimaMDiyANaM sakaMkar3avaDeMsagANaM sacAva-sara-paharaNA-varaNa-bhariya-juddha-sajjANaM ahasayaM vRttamaNDaladhurA gAm / 'AiNNa - vara - turaga - saMpauttANaM' AkIrNa - varaturaga-samprayuktAnAm - yojitottamajAtimadghoTakAnAm, 'kusala-nara-ccheya-sAradi-- susaMpaggahiyANaM' kuzala-nara-ccheka-sArathi susampragRhItAnAm-kuzalanarAH vijJapuruSAH eva ye chekAH nipuNAH sArathayaH taiH susampragRhItAnAm saJcAritAnAm / ' battIsa-toraNa-parimaMDiyANaM' dvAtriMzattoragaparimaNDitAnAM-toraNAni ardhavartulA''kArANi dvArANitaitriMzatsaGgyakaiH toraNaiH vandanavAraiH parimaNDitAnAM, pratirathaM dvAtriMzadvandanavArANi santIti bhAvaH / 'sakaMkaDavaDeMsagANaM' sakaGkaTA'vataMsakAnAm-kaGkaTAH kavacAH, avataMsakAH zirastrANAni 'Topa' iti prasiddhAH, taiH yuktAH sakaGkaTAvataMsakAH teSAm-'sacAvasara-paharaNA-varaNa-bhariya-juddha-sajjAnAM' sacApa-zara-praharaNA-''varaNa- bhRta - yudra-sajjAnAm-cApaiH sahitAH zarAH, sacApazarAH praharaNAni khaDgAdIni, AvaraNAni='DhAla' (AiNNa-cara-turaga-saMpauttANaM) inameM jo ghor3e jotane meM Aye the ve bahuta hI uttama jAti ke the / (kusala-nara-ccheya-sArahi-susaMpaggahiyANaM) inake jo sArathI the ve azvacAlana kriyA meM vizeSa nipuNa the / ye hI inheM calA rahe the / (battIsa-toraNa-parimaMDiyANaM) pratyeka rathoM para battIsa 2 vandanabAreM baMdhI huI thiiN| (sakaMkaDavaDeMsagANaM) inameM kavaca aura zirastrAga-lohe ke Topa bhI rakhe hue the / (sacAva-sara-paharaNA-varaNabhariya-juddha-sajjANaM) ye saba ratha cApa-dhanuSa, zara-bANa, praharaNa-hathiyAra evaM AvaraNa-DhAla AdikoM se bhare hue the, ataH dekhane vAloM ko aise mAlUma par3ate the ki mAno temanAM ghaaNs|| pahusa bhabhUta tabha04 gANa 2|4|2naaN tai. (AiNNavaraturagasaMpauttANa) mA ghoDA nepAmA mAvyA tA te pahu04 uttama jatinA tA. (kusala-vara-ccheya-sArahi-susaMpangahiyANaM) tenA ne sArathI tA te azvasaMcAlana kiyAmAM vizeSa nipuNa hatA, teoja temane calAvatA hatA. (battIsa-toraNa-parimaMDiyANa) pratye4 sthaan| 852 matrIsa matrIsa pahanamAza mAdhI tI. (sakaMkaDavaDeMsagANaM) temA 45ya mane ziznA-soDhAnA tt|5 5y rANelA utai. (sa-cAva-sara-paharaNA-varaNa-bhariya-juddha-sajjANa) ye mayA ratha cApa-dhanuSa, zara-bANa, praharaNa-hathiyAra temaja AvaraNa - DhAla AdithI Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre rahANaM purao ahANupubIe saMpar3iyaM / tayANaMtaraM ca NaM asisatti-kuMta-tomara-sUla-laula-bhiMDimAla-dhaNu-pANi-sajjaM pAyattANIyaM purao ahANupuvIe saMpaDhiyaM // sU0 49 // iti prasiddhAni, tai tAH, ataeva yuddhAya iva sajjAsteSAM 'rahANaM' rathAnAm 'adusayaM' aSTazatam aSTAdhikazataM 'purao ahANupuvIe saMpadviyaM ' purato yathAnupUrvyA samprasthitam / atha padAtisainyavarNanamAha-' tayANaMtaraM ca NaM' ityaadi| tadanantaraJca khalu 'asi-sattikuMta-tomara-mala-laula-bhiDimAla-dhaNu-pANi-sajja' asi-zakti-kunta-tomara-- zUla-lakuTa-bhindipAla-dhanuH-pAgi-sajjam-asiH khaDgaH, zaktiH astravizeSaH, kuntaH-- bhallaH, tomaraH bANavizeSaH, zUlam ekazUlam-' barachI' iti prasiddham , 'laula ' laku Ta: yaSTiH, 'bhiMDimAla' bhindipAla:-astravizeSaH, ' gophaga' iti bhASAprasiddhaH, dhanu:prasiddham , etAni pANau haste yasya tat tathA, tacca tat sajaM ceti samAsaH, tAdRzam , 'pAyattANIyaM' padAtyanIkam padAtisainyam , 'purao ahANupubIe saMpaDhiya' purato yathAnupUrtyA samprasthitam // sU0 49 // ye yuddha ke maidAna meM jAne ke liye hI taiyAra kiye gaye haiM; aise (rahANaM aTThasayaM) 108 eka sau ATha ratha (purao) Age 2 (ahANupuvIe) yathAkrama se (saMpaTThiyaM) calane lge| (tayAgaMtaraM ca NaM asi-satti-kuMta-tomara-mUla-laula-bhiMDimAla-dhaNu-pANi-sajjaM pAyatANIyaM purao ahANupubIe saMpadviyaM) inake Age 2 asi-talavAra,zakti-astravizeSa, kunta-bhAlA, tomara-astravizeSa, zUla-barachI, lakuTa-lAThiyA, bhiMDimAla-bhindipAla-gophaNa aura dhanutra ye saba jinake hAthoM meM the, aise padAtisainya anukrama se calane lage ||suu.49|| bharelA hatA. AthI jenArane emaja lAge ke jANe yuddhanA medAnamAM javA bhATe 4 taiyA2 4. cha. sevA (rahANaM aTThasaya) meso 4 108 25 (purao) 2411 411 (ahANupuvIe) yathAmathI (saMpaTThiya) yAsavA sAjyA. (tayANaMtaraM ca NaM asi- satti-kuMta-tomara-sUla laula-bhiMDimAla-dhaNu-pANi-sajja pAyattANIyaM purao ahANupuvIe saMpadriya) temanI mA 2mA masi-tasapA2, zasti-masavizeSa, anta mAsA, tAbha2-2mavizeSa, zUlI-12chI, sttlAkaDIo, bhiMDimAla-biMdipAla-gophaNa ane dhanuSa e badhAM jenA hAthamAM itA mevA pahAtisainya anubhe yAsA sAyA. (sU..48.) Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 50 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam mUlam-tae NaM se kUNie rAyA hArotthaya-sukayaraiya-vacche kuMDalaujjoiyANaNe mauDadittasirae NarasIhe NaravaI pariMde Naravasahe maNuyarAyavasahakappe abbhahiyaM rAyateyalacchI TIkA-'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' tatastadanantaram aSTamaGgalazRGgAritahayagajAdiprasthAnAnantaraM khalu 'se kRNie rAyA' sa kUNiko rAjA 'hArotthayasukaya-raiya-vacche' hArAvastRta-sukRta-ratida-vakSAH-hArAvastRtaM hAraprAvRtaM, sukRtaM suracitam ataeva ratidam-prItipradaM vakSaH hRdayadezo yasya sa tathA, 'kuMDala-ujjoiyAgaNe' kuNDalodyotitA''nanaH, mukuTadIptaziraskaH, 'NarasIhe' narasiMho, 'NaravaI' narapatiH, 'gariMde' narendraH 'Naravasahe' naravRSabhaH-aGgIkRtakAryabhAranirvAhakatvAt / 'maNuya 'tae NaM se kUNie rAyA' ityAdi / (tae NaM) isake bAda (se kUNie rAyA) vaha kUNika rAjA ki jinakA vakSasthala (hArotthaya-sukaya-raiya-vacche) hAroM se vyApta, suracita aura ratida-prItiprada thA, (kuMDalaujjoiyA-NaNe) jinakA mukha kuMDaloM kI AbhA se adhika dIptisaMpanna ho rahA thaa| (mauDaditta-sirae) mukuTa dhAraNa karane se jinakA mastaka suzobhita ho rahA thA / (NarasIhe) jo manuSyoM meM siMha jaise the / (garavaI) jo manuSyoM ke svAmI the; kyoM ki hara taraha se unakA pAlana-poSaNa karate the / isIliye (NariMde) jo naroM meM indra jaise the / (garavasahe) jo naroM meM vRSabhasamAna the, kyoM ki ye apane Upara jo kArya lete the use avazyameva pUrA karate the / (maNuyarAya-vasaha-kappe) mAnavoM ke rAjAoM ke bhI jo rAjA-cakravartI-jaise 'tae NaM se kUNie rAyA' tyAhi (tae Na) tyA2 pachI (se kUNie rAyA) te zi: 2.0 2nu vakSaHstha (chAtI) (hArotthaya-sukaya-raiya-vacche) DorothI vyAsa, surathita mane prIti tuH (kuMDala-ujjoiyA-NaNe) bhanu bhubha yonI mAmA-za 43 adhi4 siMpanna tha2ghu tu. (mauDa-ditta-sirae) bhuTa pAe 2pAthI renu bharata4 suzAmita tha 2khu tu. (NarasIhe) 2 manuSyAmA siDA uta, (NaravaI) 2 manuSyonA svAbhI utA, bhale 72 tathA tamanu pAlana-poSaNa 42 // tA. mAthI (pariMde) teso naronA dhaMdrA ta. (garavasahe) 2 puruSamA vRSabha-samAna hutA, bha tethe potAnA S52 2 saya detA tA te ma1zyameva 53 42tA . (maNuyarAya-vasaha Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 aupapAtikasUtra e dippamANe hatthakkhaMdhavaragae sakoraMTamaladAmeNaM chatteNaM dharimANeNaM seyavaracAmarAhiM uddhavvamANIhiM 2 vesamaNe ceva NaravaI amaraassaNNibhAe iDDhIe pahiyakittI haya-gaya-pavarajohaka - rAya - sahakappe manujarAja -- vRSabha - kalpaH - manurAjAnAM - rAjJAM vRSabhA = nAyakAzcakravartinaH taistulyaH -- manAGanyUnatayA samAnaH, uttaramaratArdhasthApi sAdhane pravRttatvAditi bhAvaH / ' anbhahiyaM' abhyadhikaM - yathA syAt tathA - ' rAya - teya - lacchIe' rAjatejolakSmyA, 'dippamANe ' dIpyamAnaH, 'hasthi - kkhaMdha - vara - gae' hasti-skandha-vara - gataH, 'sakoraMTamalla-dAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM' sakoraNTa - mAlya-dAmnA chatreNa dhriyamANena, 'seya-ra-cAmarAhiM uddhavtramANIhiM uddhavtramANIhiM ' zvetavaracAmarairUddhUyamAnairudbhUyamAnaiH zobhamAnaH 'vesamaNe ceva' vaizravaga iva - lokapAlaH kubera iva ' NaravaI' narapatiH, ' amara isaNibhAra iDDhIe' amarapatisannibhayA - indrasadRzyA RdrayA, 'pahiyakittI ' 1 the / 'cakravartI jaise the'- isakA matalaba yaha hai ki uttara bharatArtha ke sAdhana meM pravRtta hone se cakravartI jaise the / (abbhahiyaM rAyateyalacchIe dippamANe) jo rAjasI teja se aura rAjalakSmI se adhika dedIpyamAna the / aise ye kUNika rAjA (hasthi - kabaMdha - vara - gae) jaba hAthI para baiThe taba inhoM ne apane Upara ( sakoraMTa-mala-dAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM) koraMTa puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra dhAraNa kiyA, aura inake Upara (seya- vara - cAmarA hiM udutramANIhiM 2 ) sapheda camara dulane lage / inase ye ( NaravaI) rAjA (vesamaNe caitra) kubera ke samAna dikhane lage / tathA ( amara isa NNibhAe iDDhIe pahiyakittI ) indra ke kappe ) bhANusonA rAjayonA pazu rAna --yavata jevA hatA. 'yavartI jevA hatA'-enI matalaba e che ke uttara bharatAdha ne svAdhIna karavAmAM pravRtta hovAthI thaDavata nevA hutA. ( abbhahiyaM rAyateyalacchIe dippamANe ) jee rAjasA tejathI tathA rAjalakSmIthI adhika deddIpyamAna hatA. evA yA zirAla (hatthi - kkhaMdha-varagae) nyAre hAthI upara mehA tyAre tebha peAtAnA upara ( sakoraMTa - malla-dAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM) aura TayuSyonI bhAjAsothI yukta chatra dhAraNa yu ane tebhanA upara ( seyavaracAmarAhi mI 2 ) saha yAbhara DhojAvA sAjyAM tenAthI tethe (NaravaI) rAma (vesamage ceva ) meranA nevA deNAvA sAjyA tathA ( amaravaisaNibhAe iDDhIe pahiya kittI ) dranA devI RddhinA araguthI vikhyAta DIrtIvAjA tethe (haya Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavaSiNo-TIkA su. 50 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam 417. liyAe cAuraMgiNIe seNAe samaNugammamANamagge jeNeva puNNabhadde ceie teNeva pahArettha gamaNAe // sU0 50 // ___ mUlam-tae NaM tassa kUNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa prathitakIrtiH, 'haya-gaya-pavara-joha-kaliyAe cAuraMgiNIe seNAe' hayagajarathapravarayodhakalitayA caturaGgiNyA senayA-hayairgaje rathaiH pravarayopai rathibhirmahArathibhiH kalitayA= yuktayA, catvAri aGgAni yasyAM sA caturaGgiNI tayA-hayagajarathapadAtirUpaizcaturbhiraGgaiH sametayA senayA 'samaNugammamANamagge' samanugamyamAnamArgaH-samanugamyamAno mArgo yasya sa tathA, 'jeNeva puNNabhadde ceie' yatraiva pUrNabhadraM caityaM 'teNeva' tatraiva 'pahArettha' pradhAritavAn 'gamaNAe' gamanAya pUrNabhadrodyAnaM gantuM manasi nizcayaM kRtavAn ||suu0 50 // 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM tassa kUNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa purao' tataH khalu tasya kUNikasya rAjJo bhaMbhasAraputrasya purataH 'mahaM' mahAntaH uccAH, 'AsA' azvAH turaGgamAH, 'AsavarA' azvavarA-jAtyA zRGgAreNa ca varAH zreSThAH azvAH samAna Rddhi ke kAraNa vikhyAta kIrttivAle ye (haya-gaya-paparajoha-kaliyAe cAuraMgiNIe seNAe samaNugammamANamagge jeNeva puNNabhadde ceie teNeva pahArettha gamaNAe) ghor3A, hAthI aura zreSTha yoddhAoM se yukta caturaMgiNI senA se yukta ho jahA~ pUrNabhadra nAmakA udyAna thA usa ora cale // sU. 50 // 'tae NaM tassa kUNiyassa raNNo' ityAdi / (tae NaM) isake bAda (tassa kUNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa) bhaMbhasAra ke putra una kUNika rAjA ke (purao) Age Age (mahaM AsA) bar3e u~ce 2 ghoDe evaM (AsavarA) jAti aura zRMgAra se uttama ghor3e calane lage / (ubhao pAsiM NAgA NAgagaya-pavarajoha-kaliyAe cAuraMgiNIe seNAe samaNugammamANamagge jeNeva puNNabhadde ceie teNeva pahArettha gamaNAe) ghAsa, DAthI mane zreSTha yoddhAmAthI yuta caturaMgiNI senAthI yukta thaI jyAM pUrNabhadra nAmanuM udyAna hatuM te tarapha yAcyA (sU. 50) 'tae NaM tassa kUNiyassa raNNo' tyAdi. (tae Na) tyA2 pachI (tassa kUNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa) sAranA putra teNi 2nI (purao) mA mAga (mahaM AsA) paDU yA yA 2 temA (AsavarA) onla tathA sh||2thii uttama ghAsa yAsapA Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 aupapAtikasUtre purao mahaM AsA AsavarA ubhao pAsiM NAgA NAgavarA piTTao rahasaMgellI // sU0 51 // mUlam-tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte abbhugayabhiMgAre paggahiyatAlayaMTe Usaviya-seya-cchatte pavIiyasaMprasthitAH, 'ubhao pAsiM' ubhayoH pArzvayoH vAmadakSiNayoH 'NAgA' nAgAH-mahAnto gajAH 'NAgavarA' nAgavarAH jAtyA zRGgAreNa ca varAH zreSThA gajAH saMprasthitAH, tathA'piTThao' pRSThataH= rahasaMgellI' rathagellI rathasamUhaH saMprasthitaH / 'saMgellI' iti samUhavAcako dezIyaH zabdaH // sU0 51 // TokA-'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte' tataH khalu sa kUNiko rAjA bhaMbhasAraputraH "abbhuggayabhiMgAre' abhyudgatabhRGgAraH-abhyudgataH purataH prasthitaH bhRGgAraH= jhArI' iti prasiddhaM jalapAtraM yasya sa tathA 'paggahiyatAlayaMTe' pragRhItatAlavRntaH-pragRhItaM tAlavRntaM yasmai sa pragRhItatAlavRntaH / 'Usaviyaseya-cchatte' ucchritazvetacchatraH-'Usaviya' ucchritam-upari vitAnitaM zveta-dhavalaM chatraM varA) tathA unake donoM tarapha bar3e 2 hAthI evaM jAti se aura zRMgAra se zreSTha gajarAja calane lage, aura (piTThao) unake pIche 2 (rahasaMgellI) rathakA samUha calA // 51 // 'tae NaM se kUNie rAyA' ityAdi / (tae NaM) usake bAda (se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte) bhaMbhasAra ke putra ve kUNika rAjA ki, jinake Age (abhuggayabhiMgAre) jala se bharI huIM jhAriyA thIM, (paggahiyatAlayaMTe) jinake donoM ora pavanapaMkhe ho rahe the, (Usaviya-seya-chatte) jinake Upara zveta chatra dharA huA thA, tathA (pavIiya-bAla-boyagIe) jinake Upara vAla-vyajana arthAt camara DhorA jA rahA thA, sAyA. (ubhao pAsiM NAgA NAgavarA) tathA tabhanI bhanne ta23 bhoTA moTara thI tebhana tithI sh||2thii zreSTha 114204 yAsapA sAyA. tathA (piTTao) tamanI pA71 pAcha5 (rahasaMgellI) 2thn| samUDa yAdayA. (sU. 51) "tae NaM se kUNie rAyA" ItyAhi (tae NaM) tyA2 pachI (se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte) malasAnA putra te dUNi zata nA mA ( abbhuggayabhiMgAre ) AthA marekI aariim| DatI, (paggahiyatAlayaMTe) nI bhanne mAnnu pavana5 mA 27 2 / utA, (Usaviya-seya-chatte) / 752 zveta cha gharelu tu, tathA (pavIiyavAlavIya Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TIkA su. 52 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam vAla-vIyaNIe savviDDhIe savvajjuIe savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvAdareNaM sabavibhUIe savvavibhUsAe savvasaMbhameNaM savva-puppha-gaMdha-mallA-laMkAreNaM savva-tuDiya-saha-saNNiNAyasmai sa tathA / 'pavIiya-vAla-vIyaNIe' pravIjita-vAla-vyajanikaH-pravIjitA= pracAlitA vAlavyajanikA yasmai sa tathA, 'saviDaDIe' sarvA sarvayA RddhayA / 'savvajjuIe' sarvadyatyA sakalavastrAbharaNAnAM prabhayA, 'savvabaleNaM' sarvabalena sarvasainyena, 'sabasamudaNaM' sarvasamudayena = sarvaparivArAdisamudAyena, 'savvAdareNaM' sarvAdareNa sarvaprayatnena, 'savvavibhUIe' sarvavibhUtyA sarvavaibhavena, 'savvavibhUsAe' sarvavibhUSayA = sarvavidhanepathyAdidhAraNena, 'savvasaMbhameNaM' sarvasambhrameNa = sarveNa autsukyena snehamayena cAJcalyenetyarthaH, 'savva-puppha-gaMdha-mallA-laMkAreNa' sarva-puSpa-- gandha-mAlyA-'laGkAreNa, 'saba-tuDiya-saha-saNmiNAeNaM' sarva-truTita-zabda-saMninAdena sarvavidhAnAM truTitAnAM vAdyAnAM yo zabdaH tasya saMninAdena pratidhvaninA / 'mahayA aise ve kUNika rAjA (saviDaDhIe) apanI samasta rAjya Rddhise (savvajjuIe) samasta vastra aura AbharaNoM kI prabhAse (savvabaleNaM) apanI samasta senAoM se (savvasamudaeNaM) apane samasta parijanoM se, (savvAdareNa) AdarasatkArarUpa sabhI prayatnoM se (savvavibhUIe) apane samasta aizvarya se (savvavibhUsAe) sabhI prakAra ke vastrAbharaNoM kI zobhA se, (savvasaMbhameNaM) bhaktijanita atyadhika utsukatA se (savva-puppha-gaMdha-mallA-laMkAreNaM) saba taraha ke puSpoM se, saba taraha ke gandha dravyoM se, saba taraha kI mAlAoM se, evaM saba taraha ke alaMkAroM se (sabatuDiya-saha-saNiNAeNaM) sabhI prakAra ke vAditroM kI madhura dhvani se, tathA-(mahayA NIe) n| 52 pAya arthAt yabha2 DhoNA 2 tAM, mevA te kRSNui4 20 (savviDDhIe) potAnI samasta zalya RddhithI, (savvajjuIe) sabhasta 1 tathA mAmaraNAnA prabhAva 43, (savvabaleNaM) potAnI samasta senaam| 43, (savvasamudaeNa) potAnA samasta prin| 43, ( savvAdareNaM) 2mA2 sat42 35 saghaNA prayatna! 43 (savvavibhUIe) potAnAM samasta maizvarya paDe, (savvavibhUsAe) tamAma prA2nAM sAmaraNonI zAma 43, (savvasaMbhameNaM) mastinita satyAta utsutA 43, (savva-puppha-gaMdha-mallA-laMkAreNaM) sarva prakAranAM puSpa vaDe, sarva prakAranA gaMdhadravyo vaDe, sarva prakAranI mALAo 43 tabha04 sarva 42 // 2 2 / 43, (savva tuDiya-saha-saNNiNApaNaM) sarva H452i rana madhu2 pani 43, an (mahayA iDDhIe) potAnA viziSTa Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara0 aupapAtikasUtre eNaM mahayA iDDhIe mahayA juIe mahayA baleNaM mahayA samudaeNaM mahayA vara-tuDiya-jamagasamaga-ppavAieNaM saMkha-paNavapaDaha-bheri-jhallari-kharamuhi-huDukka-muraya-muaMga-duMduhi-Nigghosa-NAiya-raveNaM caMpAe NayarIe majjhaM-majjheNaM Niggacchai // sU0 52 // iDaDhIe' mahatyA RddhayA 'mahayA juIe' mahatyA yutyA, 'mahayA baleNaM' mahatA balenavipulasainyena, 'mahayA samudaeNaM' mahatA samudAyena samRhena / 'mahayA vara-tuDiyajamaga-samaga-pavAieNaM' mahatA vara-truTita-yamakasamaka-pravAditena mahatAbRhatA, varatruTitAnAM = zreSThavividhavAdyAnAM-yamakasamakaM = yugapatpravAditena 'saMkha-paNava-paDaha-bheri-jhallari-kharamuhi-huDukka-muraya-muaMga-duMduhi-Nigyosa-NAiya-raveNaM' zaGkhapaNava-paTaha-bherI-jhallarI-kharamukhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhi-nirghoSa-nAdita-raveNazaGkhAdidundubhyantAnAM vAdyavizeSANAM nirghoSasya nAditaraveNa=pratidhvaninA campAyA nagaryA madhyamadhyena 'Niggacchai' nirgacchati // sU. 52 // iDDhIe) apanI viziSTa Rddhi se, (mahayA juIe) apanI viziSTa dyuti se, (mahayA baleNaM) apanI viziSTa senA se (mahayA samudaeNaM) apane viziSTa parijanoM se (mahayA-vara-tuDiyajamaga-samaga-pavAieNaM) eka hI sAtha bajane vAle bAjoM kI manohara mahAdhvani se, tathA (saMkha-paNava-paDaha-bheri-jhallari-kharamuhi-huDuka-muraya-muaMga-duMduhi-NigyosaNAiya-raveNaM ) zaMkha, paNava, paTaha, bherI, jhallarI, kharamukhI, huDukka, muraja, mRdaGga evaM dundubhi ke nirghoSa kI pratidhvani se zobhita hote hue (caMpAe NayarIe majjhaMmajjeNaM Niggacchai) campA nagarI ke bIco-bIca se hokara cale // sU. 52 // saddhi , (mahayA juIe) potAnI viziSTa dhuti 43, (mahayA baleNaM) pAtAnI viziSTa senA 43, (mahayA samudaeNaM). potAnA viziSTa parina 43, (mahayA vara-tuDiya-jamagasamaga-pavAieNaM) mesAthe mAtai on nA bhanoDara bhar3A pani vaDe, tathA (saMkha-paNava-paDaha-bherI-jhallari-kharamuhi-huDukka-muraya-muaMga-duMduhiNigyosa-NAiya-raveNaM) , 51, 58, lerI, sArI, marabhumI, hu, mu204, bhRha, tama minA nirdhASanI pratidhvani zamitA (caMpAe NayarIe majjhaM-majjheNaM Niggacchai) 0 nagInA pakSyA-12nya dhane yAlyA. (sU. 52) Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sU. 53 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam 421 mRlam-tae NaM tassa kUNiyassa raNo caMpAe NayarIe majjhamajheNaM niggacchamANassa bahave atthatthiyA kAmasthiyA bhogatthiyA lAbhatthiyA kivisiyA kAroDiyA kAravAhiyA saMkhiyA cakiyA naMgaliyA muhamaMgaliyA vaddhamANA pUsamANayA TIkA-'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH campAnagarImadhyena nirgamanA'nantaraM khalu 'tassa kUNiyassa raNo' tasya kUNikasya rAjJaH, 'caMpAe NayarIe majjhamajjheNaM niggacchamANassa' campAyA nagaryA madhyamadhyena nirgacchataH 'bahave' bahavaH aneke 'atthatthiyA' arthA'rthikAH dhanArthikAH, 'kAmatthiyA' kAmArthikAH sukhArthikAH / 'bhogatthiyA' bhogArthikAH, 'lAbhatthiyA' lAbhArthikAH=lAbhA'bhilASiNaH, 'kivvisiyA' kilviSikAH bhANDaceSTAkAriNaH-hAsyakarA ityarthaH, 'kAroDiyA' kApAlikAH, 'kAravAhiyA' kArabAdhitAH kara eva kAraH, tena bAdhitAH rAjakarapIDitAH, 'saMkhiyA' zAGkhikAH zaGkhacAdakAH 'cakiyA' cAkrikAH cakradhArakAH 'naMgaliyA' 'tae NaM tassa kaNiyassa' ityaadi| (tae NaM) usake bAda (tassa kUNiyassa raNNo) usa kUNika rAjA ke (caMpAe NayarIe majjhamajjheNaM) caMpA nagarI ke madhyabhAga se hokara nikalate samaya (bahave atyatthiyA kAmatthiyA) aneka dhanArthiyoM ne-sukhArthiyoM ne-(bhogatthiyA lAbhatthiyA) aneka bhogArthiyoM ne, aneka lAbhArthiyoM ne, (kinisiyA) bhaNDaceSTA karane vAloMne-ha~sImajAka karane vAloM ne, (kAroDiyA) aneka kApAlikoM ne eka prakAra ke bhikSukoMne, (kAravAhiyA) aneka rAjakarapIDitoM ne, (saMkhiyA) aneka zaMkha bajAne vAloM ne (cakiyA) aneka cakradhAriyoMne, (naMgaliyA) aneka kRSakoM ne, (muhamaMgaliyA) aneka zubhAzIrvAda 'tae NaM tassa kUNiyassa' ityAhi. (tae Na) tyA2 57 (tassa kUNiyassa raNNo) te dUNui rAnA (caMpAe NayarIe majjhaMmajjheNaM) yA nagarAnA madhyabhAgabhAMthI nItI mate (bahave atyatthiyA kAmatthiyA) mane dhanAthi sAme, mane mAthimAyasumAthimAye (bhogatthiyA lAbhatthiyA) mane sAthiyome, mane allthiyANe, (kibvisiyA) mayeSTA 42vAvAbAsAsa-sI ma4 42vAvAsAme, (kAroDiyA) mane pAliye-4 prAranA limAme, (kAravAhiyA) mane rA0442 pIDitAsa, (saMkhiyA) nyane 5 mAvANAsAsa, (cakkiyA) Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karara aupapAtikasUtra khaMDiyagaNA tAhi iTAhi kaMtAhiM piyAhiM maNuNNAhiM maNAmAhiM maNAbhirAmAhiM hiyayagamaNijjAhiM vaggUhiM jaya-vijaya-maMgalasaehiM aNavarayaM abhiNaMdaMtA ya abhitthuNaMtA ya evaM vayAsIlAGgalikAH karSakAH 'muhamaMgaliyA' mukhamaGgalikAH-mukhe maGgalaM yeSAmasti te mukhamaGgalikAH zubhavacanavAdakAH, 'vaddhamANA' varddhamAnAH skandheSvAropitAH puruSAH, "pUsamANavA' puSyamAnavAH mAgadhAH, 'khaMDiyagaNA' khaNDikagaNAH chAtrasamudAyAH / ete sarve 'tAhiM' tAbhiH vivakSitAbhiH, 'iTThAhiM' iSTAbhirvAJchitAbhiH, 'kaMtAhiM' kAntAbhiHkamanIyAbhiH, 'piyAhiM' priyAbhiH, 'maNuNNAhiM' manojJAbhiH sundaratayA mano'nuvUlAbhiH, 'maNAmAhiM' mano'mAbhiH-manasA abhyante-gamyante iti manoDamAstAbhiHmanasA'vagamanIyAbhiH-hRdayAhlAdakatvAt ; 'maNAbhirAmAhi ' mano'bhirAmAbhiH, ' vaggUhi' vAgbhiH, 'jaya-vijaya-maMgala-saehiM' 'jaya-vijaya' ityAdibhirmaGgalakArakavacanazataiH 'aNavarayaM' anavaratam , 'abhiNaMdaMtA ya' abhinandayantazca, 'abhitthuNaMtA ya' abhiSTuvantazca te pUrvoktA arthA'rthikAdayo birudAvalIpAThAdinA rAjAnaM prasAdayantaH 'evaM vayAsI' evamavAdiSu:-'jaya jaya gaMdA' jaya jaya nanda ! nandayati Anandayati dene vAloM ne, (vaddhamANA) kaMdhoM para baiThe hue aneka puruSoM ne, (pUsamANayA) birudAvalI bolane vAloM ne (khaMDiyagaNA) chAtragaNoMne (tAhi iTAhi kaMtAhiM piyAhiM maNuNNAhiM maNAmAhi maNAbhirAmAhi) apanI 2 bhASA ke anusAra iSTa, kamanIya, priya, manojJa, hRdayAhlAdaka, manobhirAma (hiyayagamaNijjAhiM ) evaM hRdayaMgama (vaggUhi) vacanoM se (jayavijayamaMgalasaehiM ) ki jinameM jaya aura vijaya ke hI maMgalakAraka zabdoM kA samAveza thA, (agavarayaM) acchI taraha (abhigaMdaMtA ya abhitthuNaMtA ya evaM kyAsI) abhinaMdana evaM stuti karate hue isa prakAra kahanA prAraMbha kiyA-(jaya jaya NaMdA jaya bhane yadhAzayAye (naMgaliyA) mane mehatA (muhamaMgaliyA) bhane zubhAzIrvAda devavANAsAme (vaddhamANA) 4i S52 mettes| ane 53Soye (pUsamANayA) miksI masanArAmAse (khaMDiyagaNA) chAtragaNe (tAhiM iTAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNuNNAhiM maNAmAhiM maNAbhirAmAhiM) pAtapAtAnI bhASAmanusAra ghaMTa, 4bhanIya, priya, manojJa, yA sA64, manomirAbha, (hiyayagamaNijjAhiM) tema 4 gama (vaggUhiM) vayanA / (jaya-vijaya-maMgalasaehiM) mA 45 bhane vizayana bhaa4|24 zahAnI samAveza hatA, (aNavaraya) sArI zate (abhiNadatA ya abhitthUNatA ya evaM vayAsI) bhaninana bhara Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 poSavarSiNI TIkA su. 53 bhagavaddarzanArtha kUNikasya gamanam jaya jaya NaMdA ! jaya jaya bhaddA ! bhadaM te, ajiyaM jiNAhi, jiyaM ca pAlehi, jiyamajjhe sAhi / iMdo iva devANaM, camane iva asurANaM, dharaNo iva nAgANaM, caMdo iva tArANaM, bharaho iva , 4 janAn - iti nandaH, tatsambodhane he nanda ! jaya jaya = tvaM vijayavAn bhava / ' jaya jaya bhaddA ' jaya jaya bhadra ! he bhadra ! - kalyANasvarUpa ! vijayasva | bhaddaM te ' bhadraM tubhyamastu / 'ajiyaM jiNAhi ' ajitaM jaya = ajitaM dezAdikaM jaya, ' jiyaM ca pAlehi' jitaM ca pAlaya, 'jiyamajjhe vasAhi' jitamadhye vasa / tathA tvam ' iMdo iva devANaM ' indra iva devAnAm, 'camaro iva asurANaM' camara iva = etannAmaka indra iva asurANAm = suravirodhinAm, 'dharaNo iva nAgANaM ' dharaNendra iva nAgAnAm, 'caMdo iva tArANaM ' candra iva tArAgAm, 'bharaho iva maNuyANaM ' bharata iva manujAnAm, 'bahUI vAsAI' bahUni varSANi, 'bahUI vAsasayAI ' bahUni varSazatAni, 'bahUI vAsasahassAiM ' bahUni varSasahasrANi jaya bhaddA ) he nanda - manuSyoM ko apAra AnaMda pradAna karanevAle svAmin! ApakI jaya ho jaya ho / he bhadra ! - kalyANasvarUpa ! Apa sadA vijayazAlI rheN| (bhadaM te) ApakA sadA kalyANa ho ! ( ajiyaM jiNAhi ) Apane jisako nahIM jItA ho, usa para vijaya kareM / (jiyaM ca pAle hi ) jisako Apane jItA hai usakA pAlana kareM / (jiyamajjhe sAhi) jIte hue pradeza meM sadA ApakA nivAsa rahe ! (iMdo itra devANaM, camaro iva asurANaM, dharaNo iva nAgANaM, caMdo iva tArANaM, bharaho itra maNuyANaM) devoM meM indra kI taraha, asuroM meM camarendra kI taraha, nAgakumAroM me dharaNendra kI taraha, tArAoM me caMdra kI taraha aura manuSyoM meM bharata kI taraha Apa ( bahUI vAsAIM bahUI vAsasayAI bahUhiM stuti ratAM mA aAre uhevAnA prAraMbha . ( jaya jaya NaMdA jaya jaya bhaddA ) huM naM-manuSyeAne apAra AnaMda ApavAvALA svAmina! ApanI jaya ho bhaya ho ! he ladra ! - 4yA sva35 ! yA sahA vinnyazAjI rhe| ! (bhaddaM te) bhAnuM sahI udayA ho. (ajiyaM jiNAhi) sAye menena chatyA hoya tenA (52 vinaya bhejavA. ( jiyaM ca pAlehi ) nene Aye tyA hoya temanu pAna 4. (jiyamajjhe vasAhi) tevA pradezamAM sahA Apano nivAsa rahe (iMdo iva devANaM, camaro iva asurANaM, dharaNo iva nAgANaM, caMdo iva tArANaM, bharaho iva maNuyANaM) hevAmAM caMdranI prema, asurobhAM amareMdranI prema, nAgaDDubhAzebhAM gharaNedranI jema, tArAomAM caMdranI jema ane manuSyeAmAM bharatanI jema, yA (bahUI vAsAIM bahUI vAsasayAI bahUI vAsasahassAIM) ghaNAM varaso sudhI, Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 aupapAtikasUtre maNuyANaM, bahUI vAsAiM bahUI vAsasayAiM bahUI vAsasahassAI aNahasamaggo hatuTTo paramAuM pAlayAhi, iDajaNasaMpaDivuDo caMpAe NayarIe aNNesiM ca bahaNaM gAmA-gara-Nayara-kheDa'aNahasamaggo' anaghasamagraH, anaghazcAsau samagrazceti vigrahaH, niSpApaH paripUrNasampattiparivArAdibhiH sampannazca, yadvA-anaghena=puNyena samagraH pUrNaH, yadvA-na adhasamagraH anaghasamanaH sarvavidhapAparahita ityarthaH, 'hadvatuTTho' hRSTatuSTaH san 'pAlayAhi' pAlaya 'paramAuM' paramAyu:-paramam utkRSTam-apamRtyuvarjitamakhaNDitaM pUrNamAyuH, tathA-'idva-jaNa-saMparivuDo' iSTajanasamparivRtaH-parivArAdisametaH, campAyA nagaryAH, 'aNNesiM ca bahUrNa gAmAgara-jayara-kheDa-kabaDa-dogamuha-maDaMba-paTTaNa-Asama-nigama-saMvAha - saMnivesANaM' anyeSAJca bahUnAM grAmA-''kara-nagara-kheTa-karvaTa-droNamukha-maDamba-paTTanA-''zrama-nigama-vAha-saMnivezAnAm-tatra-grAmaH sAdhAraNajanavAsasthAnam , AkaraH = lavaNAdisambhavasthAnam , nagaram avidyamAnakaram , kheTaM dhUlIprAkAraveSTitam , karvaTa kunagaram , vAsasahassAI) bahuta varSAMtaka, bahuta saikaDoM varSoM taka, bahuta hajAra varSoM taka (aNahasamaggo) pUrNa puNyazAlI rahate hue athavA paripUrNa sampatti evaM parivAra Adi se saMpanna athavA sarvavidhapAparahita hote hue ( haTThatuTTho paramAuM pAlayAhi ) sadA AnaMda aura saMtoSa ke sAtha akhaNDa Ayu bhogaveM / (iTu-jaNa-saMpaDivuDo caMpAe NayarIe aNNesiM ca bahUNaM gAmA-gara-Nayara-kheDa-kabaDa-doNamuha-maDaMba-paTTaNa-Asama-nigama-saMvAha-saMnivesANaM AhevacaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvacaM kAremANe pAlemANe ) iSTa janoM se parivRta hote hue Apa caMpAnagarI ke tathA aura bhI bahuta se gAMvoM ke, Akara-lavaNa Adi ke utpatti sthAnoM ke, nagaroM-jinameM kara nahIM lagatA ho gha se 4 varasa sudhI, ghA 12 12se sudhI (aNahasamaggo) pUrNa puNyazAlI rahetAM athavA paripUrNa saMpatti temaja parivAra AdithI saMpanna matha sarvazate ||52ddit 2tai (haTThatuTTho paramAuM pAlayAhi) sahI mAna tathA saMtoSapUrva 4 2543 Ayu logo, (idujaNasaMpaDivuDo caMpAe NayarIe aNNesiM ca bahUNaM gAmA-gara-Nayara-kheDa-kavvaDa-doNamuha-maDaMba-paTTaNa-Asama-nigamasaMvAha-saMnnivesANaM AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTitta mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe) JSTa bhASaso paDe parivRta (bittaaye|) 25 caMpAnagarInA tathA bIjAM paNa ghaNA gAmanA, AkaranA-lavaNa AdinAM utpattisthAnanAM, nagaronA-jemAM kara na levAtuM hoya evI vastIonA Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paurapaSiNo-TIkA sU. 53 bhagavadarzanArtha kUNikasya gamanam 426 kavvaDa-doNamuha-maDaba-paTTaNa-Asama-nigama-saMvAha-saMnivesANaM AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANA-IdroNamukha jalasthalapathopetam , maDambam avidyamAnAsannagrAmAntaram , 'paTTaNaM' pattanam jalapathena sthalapathena vA nirgamapravezau yatra tat pattanam , yathA kAJcIto mumbApurI, yadvA-jalapathenaiva nirgamapravezau na tu sthalapathena, yathA-bhAratAd AMglarAjadhAnI ' iMgleNDa' iti prasiddhA; tat, kiMca-sthalapathenaiva nirgamapravezau na tu jalapathena tat , etat sarvaM pattanamucyate / yadvAyatra sarva vastu labhyate tat pattanam / AzramaH tApasAdyAvAsaH, nigamaH vANijyapradhAnaM nagaram , saMvAhaH kRSIvalAnAM dhAnyarakSaNasthAnam , nivezaH sArthakaTakAdInAmuttaraNasthAnam / teSAm-'AhevaccaM' Adhipatyam , 'porevacaM' paurovRttyam=purovartitvam-agresaratvam ' sAaisI bastiyoM ke, kheToM ke-dhUli ke prAkAra se pariveSTita bastiyoM ke, karbaToM ke sAmAnya nagaroM ke, droNamukhoM-jalamArga evaM sthalamArga se yukta pradezoM ke, maDamboM-jinake AsapAsa dUsare grAma nahIM hote haiM aise pradezoM ke, pattanoM ke jahAM jalapatha se bhI evaM sthalapatha se bhI AnA-jAnA hotA hai; jaise karA~cI se bambaI, athavA jahAM sirpha jalamArga se hI AnAjAnA hotA hai; jaise bhArata se iGgalainDa, athavA sthalamArga se hI jahAM AnA-jAnA hotA hai, ye sabhI pattana kahalAte haiM / athavA samasta vastuoM kA lAbha jahAM hotA hai vaha bhI pattana hai, aise pattanoM ke, AzramoM ke arthAt tApasa Adi ke AvAsoM ke, nigamoM ke arthAt vyApArika nagaroM ke, saMvAhoM ke arthAt kisAnoM ke dhAnya Adi rakhane ke sthaloM ke, tathA saMnivezoM ke arthAt sArthavAha aura senA Adi ke utarane ke sthAnoM ke Adhipatya ko, pauravRtya ko agresaratvako, svAmitva ko-prabhutva ko, unake bhartRtva ko-poSakatva ko, unameM mahaM beTanA dhULa (mATI)nA prAkArathI paricchita vastInA, kabonA sAmAnya nagaranA, droNamukhonA-jalamArga temaja sthalamArgathI yukta pradezanA, maheMbanA-jenI AsapAsa bIjA gAma na hoya tevA pradezanA, pattanonA-jyAM jalamArgathI temaja sthalamArgathI paNa AvI jaI zakAtuM hoya jemake karAMcIthI muMbaI, athavA jyAM mAtra jalamArgathI ja AvI jaI zakAya, jemake bhAratathI IgalAMDa, athavA mAtra sthala mArgathI ja jyAM jaI AvI zakAya te badhAM pattana kahevAya che, athavA samasta vastuonI prApti jyAM thaI zake te paNa pattana che. evAM pattanA, AzramanA arthAt tApasa AdinA AvAsenA, nigamanA arthAt vyApArika nagarenA, saMvAhonA arthAt kheDutenAM dhAnya Adi rAkhavAnAM sthaLonA, tathA saMnivezanA arthAt sArthavAha ane senA AdinA utaravAnA sthAne nA Adhipatyane, pauravRtyane - agresara Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre sara-seNAvaccaM kAremANe pAlemANe mahayA-haya-naTTa-gIyavAiya-taMtI-tala-tAla-tuDiya-ghaNa-muaMga-paDu-ppavAiyaraveNaM viulAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharAhitti kaTu jaya jaya sadaM pauMjeti // sU. 53 // mittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ' svAmitvaM prabhutvam , bhartRtvam=poSakatvam , mahattarakatvam nAyakatvam , 'ANA-Isara-seNAvacaM' AjJezvara-senApatyam-AjJezvaraH AjJApradaH senApatiSu yaH sa AjJezvarasenApatiH, yasyAjJAmupAdAya senApatiH svakArye pravartate sa ityarthaH, tasya bhAvastattvaM tat 'kAremANe' kArayan 'pAlemANe' pAlayan prajAjanAn rakSan 'mahayAhaya-naTTa-gIya-vAiya-taMtI-tala tAla-tuDiya-ghaNa-muaMga-paDu--ppavAiya-raveNaM' mahatA ahata-nATya-gIta-vAditra-tantrI-tala-tAla-tauryika-ghana-mRdaGga-paTu-pravAditaraveNa-mahatA-dIrdheNa, ahatam avyavacchinnaM yannATayaM-nATakam tatra yad gItaM-geyam , vAdinavAdyam , tathA tantrI vINA, talatAlAH hastAsphoTAH, tauryikam zeSavAdyasamudAyaH, ghanamUdaGgaH meghavad dhvanikArako mardala:-etatsarvaM samuditaM paTupravAditaM dakSapuruSavAditaM tasya raveNa=nAdena-Anandita iti gamyate, tathAbhUtaH san 'viulAI' vipulAni atyadhittarakatva-nAyakatva ko, evaM AjJezvarasenApatya ko-senApatiyoM ke AjJApradatvarUpa adhikAra ko (kAremANe pAlemANe) karAte hue, pAlate hue evaM sadA (mahayA-'haya-naTTa-gIya-vAiyataMtI-talatAla-tuDiya-ghaNamuaMga-paDu-ppavAiyaraveNaM) vyavadhAnarahita-avyavacchinna-nirantara pravartita-nATaka meM gAye gaye gItoM ke, caturapuruSoM dvArA banAye gaye vAditroM ke, tathA taMtrIvINA ke, talatAla hastasphoTazabda-tAliyoM ke, tauryika-aura bhI avaziSTa bAjoM ke samUha ke, ghanamRdaMgoM-meghakI taraha garajane vAle DholoM ke evaM mardaloM ke avirala zabdoM se AnaMdita tkhane, svAmitvane-prabhutvane, satavana-poSapane, tabhai bhtt24tpne-naaytvane temaja AzvarasenApatyane - senApationA AjJA pradatvarUpa adhikArane (kAremANe pAlemANe) 422vatA mane pAlatA 54ii, tabha sahA (mahayA'haya-naTTagIya-vAiya-taMtI-talatAla-tuDiya-ghaNamuaMga-paDu-pavAiya-raveNaM) vyavadhAna2Dita. avyavacchinna-niraMtara pravartita-nATakamAM gavAtAM gItonA temaja catura puruSo dvArA vagADAtAM vAjitrAnA, tathA taMtrI-vINAnA, talatAla-tAlionA, tauyika-bIjA bAkInAM vAjAMonA samUhanA, ghanamRdaMga-meghanI peThe garjanArA lonA, temaja mardonA avirala zabda dvArA AnaMdita thatAM Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSiNI-TIkA sra. 54 bhagavaddarzanArtha kUNikasya gamanam mUlam -- tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte nayaNamAlAsahassehiM pecchijamANe pecchinamANe, hiyayamAlAsahasse hiM kAni, 'bhogabhogAI' bhogabhogAn 'bhuMjamANe viharAhitti kaTTu ' bhuJjan vihara iti kRtvA = ityuktvA, 'jaya jaya saddaM paraMjaMti ' jayajayazabdaM prayuJjate-u -jaya jayeti zabdAnuccArayanti // sU. 53 // TIkA- ' tara NaM se' ityAdi / 'tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhaMsAraputte tataH khalu sa kUNiko rAjA bhaMbhasAraputraH ' nayaNamAlAsahassehiM pecchijamANe pecchijamANe ' nayanamAlAsahasraiH prekSyamANaH prakSyamANaH bahuvidhadarzakajananayanapaGktibhirvAraM vAraM nirIkSyamANaH, 'hiyayamAlAsahassehiM abhigaMdijjamANe abhinaMdijjamANe ! hRdayamAlAsahasrairabhinandayamAnaH abhinandyamAnaH- dhanyo'yaM kRtapuNyo'yaM saphalajanmA'yamityAdihote hue (viulAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharAhi) vipula - atyadhika bhogabhogoM ko bhogate. hue apanA samaya nirvighnarIti se vyatIta kareM, (ttikaTTu) isa prakAra ( jaya jaya saI paraMjaMti) ve pUrvokta arthAbhilASI Adi samasta jaya jaya zabda bolate the // sU0 53 // taNaM se' ityAdi / " (re i) isake bAda (bhaMbhasAraputte) bhaMbhasAra ke putra (se) ve (kUNie) kUNika (rAyA) rAjA (NayaNamAlAsahassehiM pecchijjamANe pecchijjamANe) hajAroM darzakajanoM kI hajAroM nayanapaMktiyoM dvArA nirIkSita hote hue, (hiyamAlAsahassehiM abhinaMdijjamANe abhinaMdijjamANe) hajAroM manuSyoM ke hRdayasahasroM dvArA abhinaMdita hote hue, arthAt -" isa rAjA ko dhanyavAda hai, yaha bar3A puNyazAlI hai, isakA janma saphala hai" ityAdi - rIti se bAra(vilAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharAhi) vipusa - atizaya loga logone logvatA Apane samaya nivizrva rIte vyatIta 42. (tti kaTTu ) yA are (jaya jaya sa pauMjaMti ) te upara aisA arthAliyASI Adi adhA bhya bhya zabda modatA hutA. (sU. 53 ) ' tae NaM se' chatyAhi. (tae NaM) tyAra pachI ( bhaMbhasArapute ) labhasAranA putra (se) te ( kUNie) IDi (rAyAM) zabna ( NayaNamAlAsahassehiM pecchijjamANe pecchijjamANe ) innaro lenArA boDonI Dularo mAMgo dvArA levAtA, (hiyayamAlAsahassehiM abhinaMdijjamANe abhinaMdijjamANe) hunn| manuSyonAM Dularo hRdaya dvArA malinahita thavA, arthAt--"A rAjAne dhanyavAda che. tee bahu ahu puNyazAlI che. temanA janma saphala che.' ityAdi rItathI vAra vAra hajArA leAkeA dvArA hArdika bhAvanA 427 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre abhiNaMdijjamANeabhiNaMdijjamANe, maNorahamAlAsahassehiM vicchippamANe vicchippamANe, vayaNamAlAsahassehiM abhithubamANe abhithuvvamANe, kaMti-divva-sohagga-guNehiM patthijamANe patthijjarItyA'sakRt sahasrA'dhikajanahRdayaiH stUyamAnaH, 'maNorahamAlAsahassehiM vicchippamANe vicchippamANe' manorathamAlAsahasraivispRzyamAnaH virapRzyamAnaH=hInadInarakSaNapUrvaka sakalamanorathapUrakatvAt-janAnAM manorathamAlAsahasrairmuhurmuhuH spRzyamAnaH-'nRpo'yamasmAkamApaduddhArakaH pAlakazca, ato'yaM zataM varSANi jIvatu' ityAdi manorathasahasraviSayIbhavanityarthaH / 'vayaNamAlAsahassehiM vacanamAlAsahasraiH-maJjulodAravacanaracanAnicayaiH, 'abhithuncamANe abhithuvvamANe' abhiSTrayamAnaH abhiSTrayamAnaH, 'kaMti-divva-sohagga-guNehiM patthinjamANe patthijamANe' kAntidivyasaubhAgyaguNaiHprArthyamAnaHprArthyamAnaH, kAntyA dehadIptyA, prazastasaubhAgyAdiguNaizca hetunA janaiH sAtizayam abhilaSyamANaH abhilaSyamANaH, 'bahUNaM naranArIsaharasANaM dAhiNahattheNaM aMjalimAlAsahassAI bAra sahasrAdhika janoM dvArA hArdika bhAvanA se stuta hote hue, (maNorahamAlAsahassehi vicchippamANe vicchippamANe) hajAroM janoM ke manoratha sahasrarUpI mAlAoM dvArA spRSTa hote hue, arthAt-hInadIna janoM ke rakSApUrvaka samasta manorathoM kA pUraka hone se ye rAjA hama logoM kI Apatti se rakSA karane vAle haiM, evaM pAlaka haiM, isaliye ye sau varSa taka jIvita raheM" isa prakAra se janoM ke hajAroM manoratha kA pAtra hote hue, (vayaNamAlAsahassehiM amithuvvamANe abhithuvvamANe) maMjula evaM udAra vacanoM kI racanAoM dvArA abhiSTuta hote hue, (kaMti-divya sohagga-guNehiM patthinjamANe patthijamANe) deha kI dIpti se evaM divya-asAdhAraNa saubhAgyAdika guNoM se janoM dvAga prArthita hote hue, (bahUNaM naranAripUrva stuti 42|tA, (maNorahamAlAsahassehiM vicchippamANe vicchippamANe) gre| lokonA hajAre maneratharUpI mAlAo dvArA sparzatA, arthAt hInadInajananI rakSApUrvaka samasta manoratha paripUrNa karatA hovAthI A rAjA amArI ApattithI rakSA karavAvALA che temaja pAlaka che, tethI teo so varSa sudhI vA 2-mA prA2na bAna / manorathAne pAtra thatA, (SayaNamAlAsahasse hiM abhithuvvamANe abhithuvyamANe) Age tabha04 2 vayanAnI zyanA / maliSTuta thatA, (kaMti-divva-sohagga-guNehiM patthijjamANe patthijjamANe) dehanI dIptithI temaja divya-asAdhAraNa saubhAgya Adika guNethI leke dvArA prArthita yatA, (bahUNaM naranArisahassANaM aMjalimAlAsahassAI paDicchamANe paDiccha Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 54 kUNikasya pUrNabhadracaitye samAgamanam mANe; bahaNaM naranArIsahassANaM dAhiNahattheNaM aMjalimAlAsahassAiMpaDicchamANe paDicchamANe, maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujjhamANe paDibujjhamANe,bhavaNapaMtisahassAiM samaicchamANe samaicchamANe, caMpAe nayarIe majhaMmajjheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNassa paDicchamANe paDicchamANe' bahUnAM naranArIsahasrANAM dakSiNahastenAJjalimAlAsahasrANibahUnAM naranArIsahasrANAM yAni aJjalimAlAsahasrANi rAjJaH satkArAya viracitAni mAlArUpANi sahasrANi prAJjalipuTAni tAni utthApitena dakSiNahastena pratIcchan pratIcchan vAraMvAraM svIkurvan , 'maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujjhamANe paDibujjhamANe' maJjamajunA dhoSeNa atikomalena zabdena pratibudhyamAnaH 2=anumodayan 2, 'bhavaNa-paMti-sahassAI samaicchamANe samaicchamANe' bhavanapaktisahasrANi samatikrAman samatikrAman , 'caMpAe nayarIe majjhaMmajheNa' campAyA nagaryA madhyamadhyena, 'niggacchai' nirgacchati=nissarati, 'niggacchittA' nirgatya, samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya ' adUrasAmaMte' sahassANaM dAhiNahattheNaM aMjalimAlAsahassAI paDicchamANe paDicchamANe) hajAroM naranAriyoM kI aMjalirUpa mAlA ke sahasroM ko jo rAjA ke satkArArtha viracita huIM thIM; apane dakSiNa (dAhine hAtha se svIkRta karate hue, (maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujjhamANe paDibujjhamANe) atyanta madhura svara se unalogoM ke dvArA kiye hue satkAra-sammAna kA anumodana karate hue, (bhavaNa-paMti-sahassAiM samaicchamANe samaicchamANe) evaM hajAroM mahaloM kI paMkti ko pAra karate hue. (caMpAe NayarIe majjhaM majjheNaM niggacchai) caMpA nagarI ke bIcamArga se hokara nikale, (niggacchittA jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgamANe) gre| naranArImAna DAyanA hun| 4835 mAdAya 2 zatanA satrArtha 2yA tI tn| potAnA bhaae| hAthathI svI42 42tA, (maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujjhamANe paDibujjhamANe) matyata madhu2 212thI te bArA 426 / st4|2-smmaannu manubhAhana 42tA, (bhavaNapaMtisahassAI samaicchamANe samaicchamANe) tabha04 / bhavAnI DArane 5sA2 42 // (caMpAe NayarIe majjhamajjheNaM niggacchai) yA ngriin| 1cyA mArgamA thane nAyA. (nimgacchittA jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchai) nIjIna nyAM pUrNabhadra Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opapAtikasUtre bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsai, pAsittA abhisekaM hatthirayaNaM Thavei, ThavittA AbhisekAohatthirayaNAopaJcoruhai, paccoruhitAavahaTTupaMcarAyakauhAI, taMjahA-khaggaM chattaM upaphesaM vAhaNAo vAlavIyaNiM; jeNeva samaNe adUrasamIpe nAtidUre nAtisamIpe, kiMcidUre ityarthaH / 'chattAIe titthayarAisese' chatrAdikAn tIrthakarAtizeSAn=tIrthakarAtizayAn 'pAsaI' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA, 'AbhisekaM hatthirayaNaM' AbhiSekyaM hastiratnam 'Thavei, ThavittA' sthApayati, sthApayitvA, 'AbhisekkAo hatthirayaNAo' AbhiSekyAt hastira nAt 'paccoruhai' pratyavarohati avatarati, 'paccoruhittA' pratyavaruhya, 'avahaTTa paMca rAyakauhAI' apahRtya paJca rAjakakudAni-tyaktvA paJca rAjacihnAni=rAjA'yamiti jJApakAni cihnAni, 'taMjahA' tadyathA-tAnicihnAni yathA-'khaggaM' khaDgam , 'chattaM' chatram , 'upphesaM' mukuTam 'upphesa' iti cchai) nikala kara jahA~ pUrNabhadra udyAna thA vahA~ Aye, (uvAgacchittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsai) Akara unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke na atisamIpa aura na atidUra-kintu kucha hI dUra para tIrthakaroM ke atizayasvarUpa chatrAdikoM ko dekhA, (pAsittA AbhisekaM hatthirayaNaM Thavei) dekhate hI unhoMne apane hAthI ko khar3A karavAyA, (ThavittA AbhisekAo hatthirayaNAo paccoruhai) hAthI ke khar3e hote hI ve usa hAthI se nIce utare, (paccoruhittA avaha1 paMca rAyakauhAI) nIce utarate hI unhoM ne ina pAMca rAjacihnoM kA parityAga kiyA, (taM jahA) ve pAMca rAjacihna ye haiM-(khaggaM chattaM upphesaM vAhaNAo vAlavIyaNi) khaDgaudhAna tu tyA mAthyA, (uvAgacchittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAie titthayarAisese pAsai) mAvIne temANe zrama mApAna mhaavIrathI bahu dUra nahi tema bahu samIpa nahi, paNa jarA dUre, tIrthakarenA atizaya 2135 chADine nayAM, (pAsittA AbhisekkaM hatthirayaNaM Thavei) dir mAthe potAnA thAne le 24AvyA, (ThavittA AbhisekkAo hatthirayaNAo paccoruhai) hAthI no 2Deta 4 te te hAthI 52thI nIya utA, (paccoruhittA avahaTTa paMca rAyakauhAiM) nIce utarIne 4 tamAme pAya zathilonA tyA jyo. (taMjahA) ta pAya 24 yinI // cha-(khaggaM chattaM upaphesaM vAhaNAo vAlavIyaNiM) matasavA2, chatra, 8.sa-bhuTa, pAnata Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA sU. 54 kUNikasya bhagavadupAsanA 431 bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai, taMjahA-(1) sacittANaM davvANaM viosaraNayAe, (2) acittANaM davyANaM aviosaraNayAe, (3) egasADiyaM uttarAsaMgakaraNeNaM, (4) dezIyaH zabdaH, 'vAhaNAo' upAnahau 'bAlavIyaNiM' vAlavyajanIm-cAmaram, etAni tyaktvA, 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH, 'teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA' tatraivopAgacchati, upAgatya, 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM 'paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai' paJcavidhenA'bhigamenAbhigacchatipaJcaprakAreNa abhigamena=satkAravizeSeNa abhimukhaM gacchati, 'taMjahA' tadyathA-tatpaJcavidhAbhigamanaM yathA-'sacittANaM davANaM viosaraNayAe' sacittAnAM dravyANAM vyutsarjanatayAharitaphalakusumAdInAM vastUnAM tyAgena 1, 'acittANaM davvANaM aviosaraNayAe' acittAnAM dravyANAmavyutsarjanatayA, acittAnAM vastrAbharaNAdInAm atyAgena 2, 'egasADiyamuttatalavAra, chatra, mukuTa, upAnat-pagarakhe, evaM vAlavyajanI-cAmara / phira ve (jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai) jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahA~ para Aye, (uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai) jAte hI ve pAMca prakAra ke abhigamana-satkAravizeSa se yukta hokara prabhu ke sanmukha pahu~ce / ve pAMca prakAra ke satkAravizeSa isa prakAra haiM-(sacittANaM davvANaM viosaraNayAe) harita phala phUla Adi sacitta dravyoM kA parityAga karanA, (acittANaM davvANaM aviosaraNayAe) vastra AbharaNa Adi acitta dravyoM kA parityAga nahIM karanA, (egasADiyamuttarAsaMgakaraNeNaM) bhASA kI yatanA ke liye akhaNDa arthAt jo sIyA huA na ho 5 // 2i, tabha04 pAsavyasanI-yAbha2. 5chI tasA (jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai) cyA zramANu magavAna mahAvIra mish| tyA mAvyA. (uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai) mAtai ja teo pAMca prakAranAM abhigamana-satkAravizeSathI yukta thaIne prabhunA sanbhu 5 5i-yA. te pAMya 42nA sA2vizeSa // 4 // 2 // cha-(sacittANaM davvANaM viosaraNayAe) dIai m dUsa mAhi sacitta dravyonI parityAga 423, (acittANaM davvANaM aviosaraNayAe) patra-yAla264 mAhi mathita dravyAnI parityA na 32, (egasADiyamuttarAsaMgakaraNeNaM) lApAnI yatana Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 aupapAtika cakkhuphAse aMjalipaggaheNaM, (5) maNaso egattabhAva karaNeNaM, samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karitA baMdai namasai, vaMdittA narmasittA tivihAe pajjuvAsaNarAsaMgakaraNaM' ekazATikottarA''saGgakaraNena- bhASAyatanArtham asyUtena ekapaTena uttarAsaGgakaraNaM tena 3, 'cakkhupphAse ' cakSuHsparze - zrImahAvIre dRSTimAgate, 'aMjaliparagaheNaM' aJjalipragraheNa=kRtAJjalipuTena 4, ' maNaso egattabhAvakaraNeNaM' manasa ekatra - bhAvakaraNena-manasaH cittasyaikatra = bhagavadviSaye bhAvakaraNena = sthirIkaraNena, evaM paJcavidhAbhigamena 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM ' zramaNaM bhagavantaM mahAvIram abhigamya, tasya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tikkhutto' trikRtvaH 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam = aJjalipuTaM baddhvA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATapradezena vAmakarNAntikena cakrAkAraM triH paribhrAmya lalATadeze sthAnarUpaM, 'karei' karoti, 'karitA ' kRtvA ' vaMdai namasai ' vandate namasyati-stauti namaskaroti, vaMdittA namasittA' vanditvA namasyitvA, 'tiviaise vastra kA uttarAsaGga karanA, (cakkhupphAse aMjalipagga heNaM) jaba se bhagavAna dikhAyI deM, tabhI se donoM hAthoM ko jor3anA, aura (maNaso egattabhAvakaraNeNaM) mana ko ekAgra karake bhagavAna meM lagAnA / isa prakAra ina pA~ca abhigamanoM se yukta hokara rAjAne bhagavAn mahAvIra prabhu ko tIna bAra (AyAhiNapayAhiNaM) AdakSiNapradakSiNa-aJjalipuTa ko dAhine kAna se lekara zira para ghumAte hue bAyeM kAna taka le jAkara phira use ghumAte hue dAhine kAna para le jAnA aura bAda meM use apane lalATa para sthApana karanA - rUpa AdakSiNapradakSiNa (karei) kiyA, (karitA) AdakSiNapradakSiNa kara ke ( vaMdai namasai) vandanA aura namaskAra kiyA / ( vaMdittA namasittA) vandanA namaskAra kara ke (tivihAe pajjuvAsaNAe pajjuvAsai) mATe akhaMDa arthAt je sIvelAM na heAya tevAM vasranuM uttarAsaMga karavuM, (cakkhu phAse aMjalipaggaheNaM) nyArathI lagavAna heNAya tyArathI 4 manne hAthane leDavA, mane (maNaso egattabhAvakaraNeNaM) bhanane meatha rIne lagavAnabhAM joDavuM. A prakAre A pAMca abhigamaneAthI yukta thaine rAjAe bhagavAna bhaDAvIra prabhune trazu vAra ( AyAhiNapayA hiNaM ) mAhAkSazupraTTakSiNa-masiyuTane jamaNA kAnathI laIne zira upara ghumAvatAM DAbA kAna sudhI laI jaIne pAche tene ghumAvIne jamaNA kAne laI javA ane pachI tene potAnA kapALe sthAthn 42vA3ya AdakSiNu- pradakSiNu (karei) yu, (karitA ) mahakSiNa- adakSiNu 4ne (vaMdai namasai) vahanA bhane namaskAra . ( vaMdittA narmasittA) pahanA Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sU. 54 dUNikasya bhagavadpAsanA yAe pajjuvAsai, taMjahA-kAiyAe vAiyAe mANasiyAe / kAiyAe-tAva saMkuiyaggahatthapAe sussUsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsai / vAiyAe-jaM jaM bhagavaM hAe pajjuvAsaNayAe pajjuvAsai' trividhayA paryupAsanayA paryupAste-bhagavataH paryupAsanAM vidhatte, 'taMjahA' tadyathA-tat trividhatvaM darzayati-'kAiyAe vAiyAe mANasiyAe' kAyikyA vAcikyA mAnasikyA, paryupAste iti pUrveNAnvayaH / tatra kAyikyA paryupAsanayA tAvat 'saMkuiyaggahatthapAe' saGkucitA'grahastapAdaH, 'sussUsamANe' zuzrUSamANaH= sevamAnaH, 'NamaMsamANe' namasyan-abhimukhe vinayena prAJjalipuTaH paryupAste, 'vAiyAejaM jaM bhagavaM vAgarei' vAcikyA paryupAsanayA-yad yad bhagavAn vyAkaroti vyAkhyAti, trividha paryupAsanA se unakI upAsanA kii| vaha trividha upAsanA isa prakAra hai-(kAiyAe vAiyAe mANasiyAe) kAya se upAsanA karanA, vacana se upAsanA karanA evaM mana se upAsanA krnaa| (kAiyAe tAva) kAyika upAsanA isa prakAra se usane kI-(saMkuiyaggahatthapAe sussUsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsai) prabhu ke samIpa ve hAthapAvoM ko saMkucita karake ucita Asana se baiThe / unase dharma sunane kI icchA karane lage, unheM bAraMbAra namaskAra karane lage, punaH namra hokara prabhu ke sammukha donoM hAthoM ko jor3ate hue prabhu kI sevA karane lage / (vAiyAe) vacana se upAsanA unhoMne isa prakAra kI-(jaM jaM bhagavaM vAgarei) jo jo bhagavAn kahate the, usa para rAjA isa prakAra kahate the, he bhagavAn ! (se jaheyaM tubbhe vadaha) Apa jaisA kahate haiM, (evameyaM bhaMte!) he nbh24||2 4zana (tivihAe pajjuvAsaNAe pajjuvAsai) vividha paryupAsanA temanI upaasn| 4. te vividha upAsanA mA prare cha-(kAiyAe vAiyAe mANasiyAe) yAthI pAsanA 42vI, kyanathI upAsanA 42vI tabha0 bhanathA upAsanA 42vI. (kAiyAe tAva) yi upAsanA taNe 41 re 4rI-(saMkuiyaggahatthapAe sussUsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsai) prabhunI pAse teo hAtha-pagane saMkucita karIne ucita Asana para beThA. teo pAsethI dharma sAMbhaLavAnI IcchA karavA lAgyA, temane vAraMvAra namaskAra karavA lAgyA, ane nagna thaIne prabhunA sanmukha bane hAtha joDIne prabhunI sevA 421 // sAyA. (vAiyAe) kyanathI tabhaNe yA pramANe upAsanA 42-(jaM jaM bhagavaM vAgarei) 2. lagavAna 4tA tA te 52 220 / mAre mAtA tA-De mAvAn ! (se jaheyaM tumbhe vadaha) 2 / 5 ma 4 ch| Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 aupapAtikasUtre vAgarei, evameyaM bhaMte ! tahameyaM bhaMte ! avitahameyaM bhaMte ! asaMdiddhameyaM bhaMte ! icchiyameyaM bhaMte ! paDicchiyameyaM bhaMte ! icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte ! se jaheyaM tunbhe vadaha-apaDikUlatatra tatra-'evameyaM bhaMte !' evametad bhadanta ! he bhagavan ! yad bhavAnupadizati tad evamevAsti, 'tahameyaM bhaMte !' tathaitad bhadanta ! he bhagavan ! bhavatA yadupadiSTaM tattathaiva / 'avitahameyaM bhaMte !' avitathametad bhadanta ! he bhagavan ! bhavaduktametat sarvaM satyameva / 'asaMdiddhameya bhaMte ! ' asandigdhametad bhadanta ! he bhagavan ! etat sandeharahitaM dezazaGkAsarvazaGkAvarjitam / 'icchiyameyaM bhaMte !' iSTametad bhadanta ! he bhagavan ! etadbhava dvacanamasmAbhirvAJchitameva, 'paDicchiyameyaM bhaMte ! ' pratISTametad bhadanta ! he bhagavan ! punaH * punariSTametad bhavadvacanam , 'icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte !' iSTapratISTametad bhadanta ! he bhagavan ! etad vacanam iSTapratISTobhayarUpaM vartate / ' se jaheyaM tubbhe vadaha' tadyathaitad yUyaM vadatha-tadetad yathA bhavantaH kathayanti tattathaiveti vadan 'apaDikUlamANe pajjuvAsai' apratikUlayan pratikUlAcaraNaM varjayan paryupAste / 'mANasiyAe' mAnasikyA-mana:bhagavan ! yaha aisA hI hai, (tahameyaM bhaMte !) he bhagavan ! yaha vaisA hI hai, (avitahameyaM bhaMte !) he bhagavan ! Apane jo kahA so satya hai, (asaMdiddhameyaM bhaMte!) he bhagavan ! yaha dezazaGkA aura sarvazaGkA se sarvathA rahita hai, (icchiyameyaM bhaMte !) he bhagavan ! ApakA yaha vacana hama logoM ke lie sarvadA vAJchanIya hai, (paDicchiyameyaM bhaMte!) he bhagavan ! yaha ApakA vacana hama logoM ke liye sarvathA vAJchanIya hai, (icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte!) he bhagavan ! yaha ApakA vacana hama logoM ke liye sarvadA aura sarvathA vAJchanIya hai| isa prakAra rAjA-(apaDikUlamANe) bhagavAna ke sAtha anukUla AcaraNa karate hue (pajjuvAsai) unakI upAsanA karane lge| (mANasiyAe) rAjA ne bhagavAn kI mAnasika upA(evameyaM bhaMte !) he bhagavan ! se abha04 cha, (tahameyaM bhaMte !) he bhagavan ! se sabhA cha, (avitahameyaM bhaMte !) he bhagavan ! mAghe re 4thute satya che. (asaMdiddhameyaM bhaMte ! ) mApan ! 2 mA kyana shsh| bhane sarvazAsAthI sarvathA 2Dita che. (icchiyameyaM bhaMte !) mAvan ! mApana - vayana sbhaa2| bhATe sAMchanIya che. (paDicchiyameyaM bhaMte !) magavan ! // sAyanAM vayana amaa| bhATe sarvathA pAMchanIya cha, (icchiya-paDicchiyameyaM bhaMte !) magan ! 2 // sAyanAM payana smaa2| bhATe sahA mane sarvathA pAMchanIya che. 240 ghAre 200 (apaDikUlamANe) sApAnanI sAthe anusa Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA su. 54 kUNikasya bhagavadupAsanA 435: mANe pajjuvAsai | mANasiyA e - mahayAsaMvegaM jaNaittA tivvadha-: mmANurAgaratte pajjuvAsai // sU0 54 // mUlam - tae NaM tAo subhaddappamuhAo devIo aMto aMteuraMsi pahAyAo jAva pAyacchittAo savvAlaMkAravibhUsi sambandhinyA paryupAsanayA, 'mahayAsaMvegaM ' mahAsaMvegaM = mahadvairAgyaM ' jaNaittA ' janayitvA 'tivva - dhammA - NurAga-ratte ' tIvra-dharmAnurAga-raktaH san ' pajjuvAsai ' paryupAste, anena vItarAgANaM puSpadhUpAdibhiH sAvadyapUjA nirAkRtA // sUtra 54 // TIkA -- 'tae NaM tAo' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'tAo subhaddappa-: muhAo' tataH tadanantaram - subhadrApramukhAH 'devIo' devyaH = rAzyaH aMto aMteuraMsi antarantaHpurasya strIbhavanamadhye, 'vhAyAo jAva pAyacchittAo' snAtAH yAvat prAyasanA isa prakAra kI - (mahayA saMvegaM jaNaittA tivva-dhammA - NurAga-rate pajjuvAsai) prabhu. ke se dharma kA upadeza suna kara rAjA ke hRdaya meM parama vairAgya utpanna huA aura dharmAnurAga se prerita hokara ve prabhu kI upAsanA karane lage / isa sUtra se vItarAgoM kI puSpadhUpa Adi se sAvadya pUjA karanA sarvathA niSiddha hai - yaha sUcita hotA hai // sU0 54 // 'tae NaM tAo ityAdi / mukha (tae NaM) isake bAda (tAo subhaddappamuhAo devIo) ve subhadrApramukha deviyAM bhI (aMto aMteuraMsi) aMtaH purastha strIbhavana ke madhyavartI snAnAgAra meM (vhAyAo jAva Ayara 42tA (pajjuvA sai) tebhanI upAsanA 42vA sAjyA ( mANasiyAe) rAjAe bhagavAnanI mAnasika upAsanA 2mA pra}Are 4rI- (mahayA saMvegaM jaNaitA tivva- dhammA-NurAga-ratte pajjuvAsai) prabhunA bhujathI dharmanA upadeza saaNlLIne rAjAnA hRdayamAM parama vairAgya utpanna thayuM, ane dharmAnurAgathI prerita thaine teo prabhunI upAsanA karavA lAgyA. A sUtrathI vItarAgAnI puSpa dhUpa Adi vaDe sAvadyapUjA karavI e sarvathA niSiddha che te sUcita thAya che. (sU0 14.) 66 tae NaM tAo" ityAhi. (tae NaM) tyAra pachI ( tAo subhaddaSpamuhAo devIo ) te subhadrA prabhu heviio| yaSu (aMto aMteuraMsi ) mataHpurabhAM strIlavananA madhyavartI snAnAgArabhAM (NhAyAo jAva pAyacchittAo) snAna irIne tuGa tathA asiurbhathI Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra yAo bahUhiM khujAhiM cilAIhiM vAmaNIhiM vaDabhIhiM babbarIhiM bausiyAhi joNiyAhiM palhaviyAhiM IsaNiyAhiM cAruiNiyAhiM zcittAH-yAvat-zabdAt-'kRtabalikarmANaH kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH' iti saGgahaH, tathA 'savvAlaMkAra-vibhUsiyAo' sarvA-slaGkAra-vibhUSitAH sarvairalaGkArairalaGkRtA : 'bahUhiM khujAhiM' bahvIbhiH kubjAbhiH-vakrazarIrAbhiH 'kUbaDI' iti prasiddhAbhiH, 'cilAIhiM kirAtIbhiH kirAtadezopannAbhiH, 'bAmaNIhiM' vAmanAbhiH-atihasva zarIrAbhiH, 'vaDabhIhiM' vaTabhikAbhiH vakrA'dhaHkAyAbhiH, 'babbarIhiM' barbarIbhiH=barbaradezotpannAbhiH, 'bausiyAhi' bakuzikAbhiH, 'joNiyAhiM' yonikAbhiH yonikadezotpannAbhiH, 'palhaviyAhiM' pahlavikAbhiH=pahnavadezotpannAbhiH, 'IsiNiyAhiM' 'Isina' nAmako'nAryadezastatrotpannAbhiH 'cAruiNiyAhiM' cArukinikAbhiH, 'cArukinika' dezavizaSotpannAbhiH, 'lAsiyAhiM lAsikAbhiH lAsakadezopAyacchittAo) snAna karake kautuka tathA balikarma se nivRtta hokara, (savvA-laMkAra-vibhUsiyAo) evaM samasta alaMkAroM ko dhAraNa kara (bahU hiM khujjAhiM cilAIhiM ) aneka kubaDI dAsiyoM se, aneka kirAtiniyoM-kirAta dezameM utpanna dAsiyoM se, (vAmaNIhiM) aneka vAmaniyoMse-jinakA zarIra atyaMta hasva-choTA thA aisI dAsiyoM se, (vaDabhIhiM) aneka vaTabhiyo-jinakI kamara bilkula jhuka gaI thI aisI dAsiyoM se, (babbarIhiM) barbara dezodbhava aneka dAsiyoM se, (bausiyAhiM) bakuza deza kI dAsiyoM se, (joNiyAhiM) yUnAna deza kI dAsiyoM se, (palhaviyAhi) aneka pahlavikAoM-pahnavadeza kI dAsiyoM se, (IsiNiyAhiM) isina nAma kA eka anAryadeza hai isa deza kI dAsiyoM se, (cAruiNiyAhiM) cArukinika deza kI dAsiyoM se, (lAsiyAhiM) lAsakadeza kI dAsiyoM se, (lausiyAhi) nivRtta ne (savvAlaMkAravibhUsiyAo) tebha sarva mazine dhAraNa 4zane (bahUhiM khujAhiM cilAIhiM) mane jupaDI hAsImAthI, mane 4i21tIsA-sita dezamA utpanna thayesI hAsIyAthI, (vAmaNIhiM) mane vaabhnio-jenAM zarIra atyaMta nAnAM-(ThIMgaNA) hatAM evI dAsIothI, (vaDabhIhiM) mane paTalImA-bhanI bha2 cha4 vI 4 tI mevI hAsIsAthI( babbarIhiM ) mara-dezAtpanna sane hAsIsAthI, (bausiyAhiM) bhaza zanI hAsImAthI, (joNiyAhiM) yUnAna zanI hAsImAthI, (palhaviyAhiM) mane paDasavidhAya-56saya hezanI hAsImAthI, (IsiNiyAiiM) sina nAmano se manAyaH deza che te zanI sIsAthI, (cAruiNiyAhiM) yA3tini4 zinI sIyAthI, (lAsiyAhiM) pAsa zinI hAsamAthI, (lausiyAhiM) sazazinI hAsImAthI (siMhalIhiM) siMDasa zinI Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA su. 55 subhadrAdInAM bhagavadarzanArtha gamanam 437 lAsiyAhiM lausiyAhiM siMhalIhiM damalIhi, ArabIhiM puliMdIhiM pakkaNIhiM bahalIhiM maruMDIhiM sabarIhiM pArasIhiM NANAdesIhiM videsa-vesa-parimaMDiyAhiM iMgiya-ciMtira-patthiyaviyANiyAhiM sadesaNevattha-ggahiya-vesAhiM ceDiyA-cakkavAla-vatpannAbhiH, 'lausiyAhi' lakuzikAbhiH-lakuzadezotpannAbhiH, 'siMhalIhiM' siMhalIbhiH= siMhaladezotpannAbhiH 'damilI hiM' draviDIbhiH draviDadezotpannAbhiH, 'ArabIhiM' ArabIbhiH= arabadezotpannAbhiH, 'puliMdIhiM' pulindIbhiH pulindadezotpannAbhiH, 'pakkaNIhiM' pakkaNIbhiH= pakkaNadezotpannAbhiH, 'bahalIhiM' bahalIbhiH=bahalanAmako'nAryadezastatrotpannAbhiH, 'muruMDIhiM' muruNDIbhiH muruNDadezotpannAbhiH, 'sabarI hiM' zabarIbhiH zabaradezotpannAbhiH, 'pArasIhiM pArasIbhiH pArasadezotpannAbhiH, kirAtAdayaH sarve'nAryadezAH, 'NANAdesIhi nAnAdezIyAbhiH,'videsa-vesa-parimaMDiyAhi videza-veSa-parimaNDatAbhiH vividha-dezaparimaNDanayuktAbhiH, 'iMgiyaciMtiya-patthiya-viyANiyAhiM'iGgita-cintita-prArthita-vijJAbhiH,iGgitam abhiprAyAnurUpalakuzadeza kI dAsiyoM se, (siMhalIhiM) siMhaladeza kI dAsiyoM se, (damilIhiM) draviDadeza kI dAsiyoM se, (ArabIhiM) arabadeza kI dAsiyoM se, (puliMdIhiM) pulindadeza kI dAsiyoM se, (pakkaNIhiM) pakkaNadeza kI dAsiyoM se, (bahalIhiM) bahala nAma ke anArya deza kI dAsiyoM se, (muruMDihiM) muruNDadeza kI dAsiyoM se, (sabarI hiM) zabaradeza kI dAsiyoM se, (pArasI hiM) pArasadeza kI dAsiyoM se, (ye kirAta Adi jitane bhI deza haiM ve saba anArya deza hai) ina (NANAdesIhiM) aneka deza kI dAsiyA, jo (videsa-vesaparimaMDiyAhi) videzI veSa bhUSA se sajjita thIM, (iMgiya-ciMtiya-patthiya-viyANiyAhiM) iMgita ko arthAt abhiprAya ke anurUpa ceSTA ko, cintita ko arthAt manogata bhAvako, hAsIsAthI, (damilIhiM) draviDa hezanI hAsImAthI, (ArabIhiM) 2025 zanI hAsImAthI (puliMdIhiM) puti zanI sImAthI (pakkaNIhiM) 54414 zanI hAsIsAthI, (bahalIhiM) paData nAbhanA manArya zanI sImAthI, (muruMDIhiM) bhu24 zinI hAsIsAthI, (sabarIhiM) 052 zanI sIsAthI, (pArasIhiM) pArasa dezanI dAsIothI, A kirAta Adi jeTalA deza che te badhA anArya heza cha, 24 (NANAdesIhiM) mane zanI hAsImA 2 (videsa-vesa-parimaMDiyAhiM) viza veSa bhUSAthI sanid stI, (iMgiya-ciMtiya-patthiya viyANiyAhiM) IMgitane eTale abhiprAyane anurUpa caNAne, cintitane eTale mane gata bhAvane, Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 aupapAtika sU :-antaH risavara - kaMcuijja - mahattara - baMda - parikkhittAo aMteurAo Niggaccha ntiNibhgacchittA jeNeva pADiyakkajANAraM teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA pADiyakkapADiyakkAI jattAbhimuhAI juttAiM jANAI durUceSTitam, cintitaM=manogataM, prArthitam = abhilapitaM teSAM vijJAbhiH, 'sadesa - Nevattha- -ggahiya - vesAhiM' svadeza- nepathya - gRhIta - veSAbhiH - svadezasya yAni nepathyAni - vastrabhUSaNadhAraNarItayaH, tairgRhItA veSA yAbhiH tAstathA tAbhiH, 'ceDiyA - cakkavAla - varisavara-kaMcuijja - mahattara - vaMda - parikkhittAo' ceTikA - cakravAla - varSavara - kaJcukIya - mahattara - vRndaparikSiptAH--ceTikAnAM-dAsInAM cakravAlaM maNDalam, varSavarAH - klIbAH, kaJcukIyAH = a purabahiH pradezarakSakAH, tadanye ye mahattarAH = prAmANikA antaHpurarakSakAH, teSAM yad vRndaM tena parikSiptAH=pariveSTitA yAstAstathA subhadrApramukhA devyo = rAzyaH 'aMteurAo NiggacchaMti' antaHpurAt--strIgRhAnnirgacchanti, 'NiggacchittA' nirgatya, 'jeNeva pADiyakajANAI' yatraiva pratyekayAnAni=pRthak 2 yAnAni santi, tatraivopAgacchanti, upAgatya 'pADiyakka - pADi - prArthita ko arthAt-abhilaSita ko jAnane meM vijJa thIM, (sadesa - Nevattha-ggahiya- vesAhiM) apane 2 deza kI rIti ke anusAra veSabhUSA dhAraNa kI huI thIM, aisI ina videzI dAsiyoM se, tathA-(veDiyA-cakkavAla - varisavara-kaMcuijja - mahattara - vaMda - parikkhittAo ) videzI dAsiyoM se bhinna dAsiyoM ke samUha se, varSavaroM se napuMsakoM se, kaMcukiyoM se tathA aura bhI anya prAmANika antaHpura rakSakoM se parikSipta - ghirI huIM hokara (aMteurAo NiggacchaMti) aMtaHpura nikalIM, (NiggacchittA) nikalakara ( jeNeva pADiyakajANAI) jahAM apane 2 yogya alaga 2 yAna rakhe hue the, (teNeva uvAgacchaMti) vahAM para pahu~cI, ( uvAgacchittA pADiyakapADiyakkAI jattAbhimuhAI juttAI jANAI durUhaMti) pahu~ca kara una pRthak 2 prArthitane bheTale abhilASAne lagI sevAmAM nipuNu hutI, (sadesaNevatthagahiyavesAhiM) nebheobhe potapotAnA dezanI rIta pramANe veSa dhAraNa 4rekhe| hutA ovI yA videzI hAsImothI, tathA (ceDiyA - cakkavAla - varisavara-kaMcuijja - mahauttara- vaMda - parikkhittAo ) videzI hAsImothI luTThI hAsIkhonA samRhuthI, tathA vavara-napuMsakAthI, kaMcukIethI, tathA bIjA paNa prAmANika aMtaHpurarakSatthothii parikSipta-vITAmelI manIne (aMteurAo NiggacchaMti) aMtaHpurathI nIDajI, (NiggacchittA) nIjIne (jeNeva pADiyakkajANAI ) nayAM potapotAne yogya hAM hAM yAna (vAhano) rAmavAmAM bhAvyAM tAM ( teNeva uvAgacchaMti) tyAM yahIMthI. ( uvAgacchittA pADiyakkapADiyakkAI jattAbhimuhAI juttAI jANAI durU Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 55 subhadrAdInAM bhagavaddarzanArtha gamanam 439 haMti, durUhittA Niyaga-pariyAla saddhiM saMparivuDAo caMpAe NayarIe majhaMmajjheNaM NiggacchaMti, NiggacchittA jeNeva puNNabhade ceie teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA samaNassa bhagava o mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAdIe titthayarAisese pAsaMti, yakkAI' pratyekapratyekAni=pRthak 2 kalpitAni 'jattAbhimuhAI juttAI jANAI'-yAtrAbhimukhAni yuktAni yAnAni-yAtrAbhimukhAni bhagavadarzanArthagamanAya sajjitAni yuktAni balIvardaiH yojitAni, yAnAni=rathAn 'durUhaMti' adhirohanti, 'durUhittA' adhiruhya, "NiyagapariyAla saddhiM' nijakaparivAraiH sArddham , 'saMparivuDAo' samparivRtAH samantAdveSTitAH, campAyA nagaryA madhyamadhyena, 'NiggacchaMti nirgacchanti, 'NiggacchittA' nirgatya, 'jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchaMti' yatraiva pUrNabhadraM caityaM tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte' upAgatya zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAdUrasamIpe 'chattAdIe titthayarAisese' chatrAdikAn tIrthakarAtizeSAn-tIrthakarAtizayAn yAnoM para, jo bhagavAna ke darzana ke liye le jAne ke nimitta pahile se sajjita kara rakhe hue evaM balIvarda AdikoM se yukta the; sabAra huii| (durUhittA Niyaga-pariyAla saddhiM) sabAra hokara apane 2 parivAroM ke sAtha (saMparivuDAo) pariveSTita hotI huI ve saba deviyAM (caMpAe NayarIe majjhamajjheNaM) caMpA nagarI ke ThIka bIcoM bIca ke mArga se hokara (NiggacchaMti) nikalIM, (NiggacchittA) nikalakara (jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchaMti) jisa ora pUrNabhadra caitya (udyAna) thA, usa ora AyIM, (uvAgacchittA) Akara (samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAdIe titthayarAisese pAsaMti) unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra se kucha dUra para rahe hue tIrthaMkaroM ke atizaya haMti) paDAMcIne te nuhA nu| yaanaa-2the| 52 2 mAvAnana zane / mATe pahelAMthI taiyAra karI rAkhavAmAM AvyAM hatAM temaja baLada joDI rAmei di tamAM mei, (durUhittA Niyaga-pariyAla saddhiM) mesIna pAtapAtAnA parivAranI sAthe (saMparivuDAo) yuta dhane te sadhI hevaas| (caMpAe NayarIe majhamajjheNa) pAnagarInA marosa2 cyaa-pyn| bhAge thane (NiggacchaMti) nAjI, (NiggacchittA) nAmIna (jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchaMti) 2 ta25 pUladra zaitya (GdhAna) tu te ta25 mAvI, (uvAgacchittA) mAvIne (samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAdIe titthayarAisese pAsaMti) tebhANu Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika sU pAsittA pADiyakkapADiyakkADaM jANAraM ThaveMti, vittA jANehiMto paccoruhaMti, paccoruhittA, bahUhiM khujjAhiM jAva parikkhittAo jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviNaM abhigameNaM abhigacchaMtiH 'pAsaMti' pazyanti, 'pAsittA' dRSTvA, 'pADiyaka- pADiyakkAI jANAI ThaveMti' pratyekapratyekAna yAnAni sthApayanti, sthApayitvA 'jANehiMto paccoruhaMti' yAnebhyaH pratyavarohanti = avataranti, 'paccoruhittA' pratyavaruhya, 'bahUhiM khujjAhiM jAva parikkhittAo' bahvImiH kubjikAbhiryAvatparikSiptAH=pariveSTitAH,yAvacchabdAtpUrvoktA vividhadezajAtisamudbhUtA grAhyAH, 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti'yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchaMti ' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhenA'bhigamenAbhigacchanti, paJcavidhamabhigamanaM sphuTIkaroti - ' taM jahA ' tadyathA svarUpa chatrAdikoM ko dekhA, (pAsittA) dekha kara una sabane (pADiyakkapADiyakkAI jANAI ThaveMti) apane 2 (pRthak 2) yAnoM ko roka diyA aura ve ( jANehiMto pacoruhaMti) una yAnoM se nIce utarIM, (paccoruhittA ) utara kara ( bahUhiM khujjAhiM jA parikkhittAo jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti) una aneka kubjAdika dAsiyoM se parivRta hotI huIM ve jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahAM para AyIM, ( uvAgacchittA) Akara unhoM ne (samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchaMti) prabhu ke nikaTa jAne ke liye pAMca prakAra ke abhigamanoM ko acchI taraha dhAraNa kiyA / ve pA~ca prakAra ke abhigamana ye haiM-(sacittANaM davtrANaM viosaraNayAe, acittANaM davvANaM avi 440 zramaNa bhagavAna mahAvIrathI jarA dUra rahelA tItha karAnA atizaya svarUpa chatrAhine leyAM, (pAsittA) le ne adhI (pADiyakkapADiyakkAI jANAI ThaveMti) potapotAnA (luddA luhA) yAno-sthAne roDI hIghA, mane tebhI ( jANehiMto paccoruhaMti) te yAnAmAMthI nIce utarI, (paccoruhittA) utarIne (bahUhiM khujjAhiM jAva parikkhittAo jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti) te ane kubjA Adika dAsIonA parivAra sahita jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA tyAM yAvI, (uvAgacchittA) khAvIne tethe the (samaNaM bhagava mahAvIraM paMcaviNaM abhigameNaM abhigacchaMti) prabhunI pAse 4vA bhATe yAMya prahAranA aligamanAne sArI rIte dhAraNa karyAM. te pAMca prakAranAM abhigamana che- (sacittANaM davvANaM Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - poyUSavarSiNI-Toko sU. 55 subhadrAdInAM pUrNabhadracaitye samAgamanam 441 taMjahA-1 sacittANaM davvANaM viosaraNayAe, 2-acittANaM davvANaM aviosaraNayAe, 3-viNaoNayAe gAyalaTThIe, 4-cakkhupphAse aMjalipaggaheNaM, 5-maNaso egattIbhAvakaraNeNaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapAyAhiNaM kareMti, 'sacittANaM davyANaM viosaraNayAe' sacittAnAM dravyANAM vyutsarjanatayA-sacittadravyatyAgena,1, 'acittANaM davANaM aviosaraNayAe' acittAnAM dravyAgAmavyutsarjanatayA-acittadravyANAM vastrAbharaNAdInAmaparityAgena 2, 'viNaogayAe gAyalaTThIe' vinayAvanatayA gAtrayaSTayA 3, 'cakkhupphAse aMjalipaggaheNaM' cakSuHsparze'JjalipragraheNa= zrIvardhamAne mahAvIre cakSurviSaye sati aJjaliviracanena 4, 'maNaso egattIbhAvakaraNeNaM' manasa ekatrIbhAvakaraNena-manasaH cittasya ekatrIbhAvakaraNaM-ekatra=bhagavadviSaye sthirIkaraNaM tena 5, etadrUpeNa paJcaprakAreNa abhigamena, 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti, karittA vaMdaMti NamaMsaMti, vaMdittA NamaMsittA' zramaNasya osaraNayAe, viNaogayAe gAyalaTThIe, cakkhupphAse aMjalipaggaheNaM, maNaso egattIbhAvakaraNeNaM) sacitta dravyoM kA parityAga karanA-prabhu ke darzana karane ke liye jAte samaya apane pAsa sacitta vastuoM ko nahIM rakhanA, acittavastrAdikoM kA tyAga nahIM karanA, vinaya se avanata gAtra-zarIra honA-vinayabhAra se namrIbhUta honA, prabhu ke dikhate hI donoM hAthoM ko jor3anA, evaM prabhu kI bhakti meM mana ko ekAgra krnaa| ina pAMca abhigamanoM se yukta saparivAra una rAniyoM ne (samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti) zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNapradakSiNa kiyA, (karittA vaMdati namasaMti) viosaraNayAe, acittANaM davyANaM aviosaraNayAe, viNaoNayAe gAyalaTThIe, cakkhu'phAse aMjalipaggaheNaM, maNaso egattIbhAvakaraNeNaM) sacitta drvyon| parityAga karavo-prabhu darzana karavA mATe jatI vakhate pitAnI pAse sacitta vastuo na rAkhavI 1, acitta vastrAdikano tyAga karavo 2, vinayathI namAvela gAtrazarIra rAkhavuM-vinayabhArathI namrIbhUta thavuM 3, prabhune jotAMja bane hAtha joDavA 4, temaja prabhunI bhaktimAM manane ekAgra karavuM 5; A pAMca abhiaamnaathii yukta saparivAra te rANagAme (samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti) zramANu sAvAna mahAvIrane vA2 mA kSiprahakSiNa 4aa, (karittA vaMdati NamaMsaMti) pachI pahanA tebha04 nama242 4yo, Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 opapAtikatra karittA vaMdati NamaMsaMti, vaMdittA NamaMsittA kUNiyarAyaM purao kaTTu ThiiyAo ceva saparivArAo abhimuhAo viNaeNaM paMjaliuDAo pajuvAsaMti // sU0 55 // mUlam-tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre kUNiyassa raNo bhaMbhasAraputtasya subhaddApamuhANaM devINaM tIse ya mahaimahAbhagavato mahAvIrasya trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, kRtvA vandante namasyanti, vanditvA namasyitvA, 'kUNiyarAyaM purao kaTu ThiiyAo ceva' kUNikarAjaM purataH kRtvA sthitA eva 'saparivArAo' saparivArAH-parijanasametAH, 'abhimuhAo' abhimukhAH bhagavadRSTipathe, 'viNaeNaM paMjaliuDAo pajjuvAsaMti' vinayena prAJjalipuTAH kRtAJjalipuTAH paryupAsate // sU0 55 // 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH dvAdazavidhapariSadupasthitisamanantaraM khalu 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'kUNiyassa raNo bhaMbhasArapussassa' kUNikasya rAjJo bhaMbhasAraputrasya 'subhaddApamuhANaM devINaM' subhadrApramukhANAM devInAm-'tIse pazcAt vaMdanA evaM namaskAra kiyA, (vaMdittA NamaMsittA kUNiyarAyaM purao kaTu ThiiyAo ceva saparivArAo abhimuhAo viNaeNaM paMjaliuDAo pajjuvAsaMti) vaMdanA namaskAra kara cukane ke bAda phira ve, kUNika rAjA ko Age kara ke khar3I khar3I vinayapUrvaka hAtha jor3a kara bhagavAna kI sevA karane lagIM // sU. 55 // __ 'tae NaM ' ityaadi| (tae NaM) bAraha prakAra ke pariSada jama jAne para (samaNe bhagavaM mahAvIre) zramaNa bhagavAn mahAvIra ne (kUNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa ) bhaMbhasAra arthAt zreNika (vaMdittA NamaMsittA kUNiyarAyaM purao kaTTa ThiiyAo ceva saparivArAo abhimuhAo viNaeNaM paMjaliuDAo pajjuvAsaMti) vaMdanA nm24|2 42rI sIdhA pachI vaNI te kRNika rAjAne AgaLa karIne ubhI ubhI vinayapUrvaka hAtha joDIne bhagavAnanI sevA 421 / al. (sU. 55) "tae NaM" tyAhi. (tae Na) mA2 42nI pariSa6 127 rdi (samaNe bhagavaM mahAvIre) zrama jApAna maDAvI2 (kUNiyassa raNNo bhaMbhasAraputtassa ) manasA2 arthAt zreSa Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSavarSiNI-TIkA sru. 56 bhagavato dharmadezanA 443 liyAe parisAe isiparisAe muNiparisAe jaiparisAe devaparisAe agasayAe aNegasayavaMdAe aNega sayavaMda parivArAe ya mahaimahAliyAe' tasyAzva mahAtimahatyAH 'parisAe' pariSadaH = sabhAyAH, 'isi parisAe' RSipariSadaH - RSanti = jAnanti avadhijJAnAdineti RSayaH - atizayajJAnavantaH teSAM pariSatsabhA tasyAH, 'muNaparisAe' munipariSadaH - muNanti - manyante vA = pratijAnanti sarvasAvadyavyApAroparatim iti muNayo - munayo vA - sarvaviratimantaH, teSAM pariSat tasyA muNipariSado, munipariSado vA, 'jaiparisAe' yatipariSadaH - yatante dazavidhayatidharme iti yatayaH / tathA coktam- - evaM yaH zuddhayogena, parityajya gRhA''zramAn / saMyame ramate nityaM sa yatiH parikIrtitaH // 1 // iti teSAM yatInAM pariSat - tasyAH, 'devaparisAe' devapariSadaH - devAnAM = bhavanapatyAdicaturvidhadevAnAM pariSat -- tasyAH, 'aNegasayAe' anekazatAyAH - anekAni zatAni yasyAM sA'nekazatA tasyAH, 'aNegasayavaMdAe' anekazatavRndAyAH = anekazatAni vRndAni = samUhA yasyAM sA'nekazatavRndA tasyAH, 'aNegasayavaMda parivArAe' anekazatavRndaparike putra kUNika rAjA ko, tathA - ( subhaddApamuhANaM devINaM ) subhadrApramukha rAjarAniyoM ko, (tI se ya mahaimahAliyAe ) tathA usa bar3I bhArI ( parisAe ) sabhA ko, (isiparisAe ) RSiyoM-avadhijJAna se padArthoM ko jAnane vAloM kI sabhA ko, (muNiparisAe) muniyoM-sarvasAvadya vyApAroM ke mana vacana evaM kAya Adi se tyAgiyoM kI sabhA ko, ( jaiparisAe ) gRhAzrama kA parityAga kara jo mana, vacana, kAya ke zuddhayoga se saMyama meM arthAt daza prakAra ke yatidharma meM nitya yatnavAna hote haiM ve yati haiM, unakI sabhA ko, ( devapa risAe ) bhavanapati Adi caturnikAya ke devoM kI sabhA ko, ( aNegasayAe ) anekazatasaMkhyAvAlI ( aNegasayavaMdAe) anekazata vRnda ( samUha ) vAlI ( aNegaunA putra lie rAmane, tathA - ( subhaddApamuhANaM devINaM) subhadrA - pramukha rAmarANIthene (tIse ya mahaimahAliyAe) tathA te mahu bhoTI (parisAe) salAne, (isi parisAe) RSimeo-avadhijJAnathI yahArthone laguvAvAjAbhonI salAne, (muNiparisAe) bhunio sarva sAvadyavyApArAne bhana vathana tebhana yA mAhithI tyAga 42nAranI salAne, (jaiparisAe) gRhasthAzramanA parityAga purI ne mana, vacana, kAyanA zuddhayAgathI saMyamamAM arthAt daza prakAranA yatidhama mAM nitya yatnavAna rahe che te yati che tebhanI salAne, (devaparisAe) bhavanayati Addi yeturniSThAyanA hevonI salAne, (aNegasayAe) aneka zata (seo) saMkhyA Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 aupapAtikasUtre ohabale aibale mahabbale aparimiya-bala-vIriya-teya-mAhappa-kaMti-jutte sAraya-NavatthaNiya -mahura-gaMbhIra-koMca-NivArAyAH-anekazatavRndaM parivAro yasyAM sA tathA tasyAH, itthambhUtAyA vividhAyAH pariSadaH, atra karmaNaH sambandhamAtravivakSAyAM SaSThI; 'ohavale' odhabala: apratibaddhabalazAlI,' aivale'. atibala:=atizayabalavAn , 'mahabbale' mahAbala:- anupamaprazastazaktimAn , 'aparimiya-bala-vIriya-teya-mAhappa-kaMti-jutte' aparimita-bala-vIrya-tejo-mAhAtmyakAnti-yuktaH, aparimitam atyadhikaM balaM zArIrikam , vIrya=jIvasambhUtam , tejo-dIptiH, mAhAtmyam prabhAvaH, kAntiH saundaryam , etairyuktaH, 'sAraya-Nava-sthaNiya-mahura-gaMbhIrakoMca-Nigyosa-duMdubhi-ssare' zArada-nava-stanita-madhura-gambhIra-krauJca-ni?Sa-dundubhisvaraH-zArada-zaratkAlikaM yannavastanitaM-navaghanagarjitaM tadvanmadhuro gambhIrazca tathA krauJcanisaya-vaMda-parivArAe) anekazata-samUha-yukta parivAra vAlI usa sabhA ko, (arahA) ahaMta prabhu (dhamma) zrutacAritrarUpa dharma kA (bhAsai) upadeza dete haiM-isa zAzvata niyama ke anusAra ( addhamAgahAe bhAsAe) ardhamAgadhI bhASA dvArA (dhamma) zrutacAritrarUpa dharma kA (parikahei) upadeza diyaa| bhagavAn kaise the ? so kahate haiM-bhagavAn mahAvIra prabhu (ohabale aibale mahabbale aparimiya-bala-vIriya-teya-mAhappakaMti-jutte ) apratibaddhabalazAlI the / atizayavaliSTha the| anupama-prazasta zakti-saMpanna the| aparimita bala, vIrya, teja, mAhAtmya evaM kAMti se yukta the| bala se yahAM para zArIrika zakti kA kAMgraha huA hai| vIrya se jIva kI asAdhAraNa zakti kA grahaNa kiyA gayA hai| prabhAva kA nAma mAhAtmya hai, zArIrika sundaratA kA nAma kAMti hai| (sAraya-NavapANI (aNegasayavaMdAe) manezata vRnha (sabhUDa) pAjI (aNega-saya-vaMda-parisAe) mane-zata-samUDa yuta parivArapAjI te samAne, (arahA) mata prabhu (dhamma) zrutayAritra35 dhrmne| (bhAsai) upaheza mApe che-mA zAzvata niyamane manusarIne (addhamAgahAe bhAsAe) 4-bhAgadhI lApA dvArA (dhamma) zrutayAritra 35 dhamanI (parikahei) paheza 2mAyo. bhagavAna / tA? te 4 cha-mAvAna mahAvIra prabhu (ohabale, aibale, mahabbale, aparimiya-bala-vIriya teya-mAhappa-ti-jutta) mapratimaddha masAjI , atizaya majapAna tA. anupama prazata-zakti-saMpanna hatA. aparimita bela, vIrya, teja, mAhAmya temaja kAMtithI yukta hatA. balathI ahIM zArIrika zaktino saMgraha samajavuM. vIryathI jIvanI asAdhAraNa zaktine artha grahaNa karyo che. prabhAvane artha mAhAtmya cha. zArIri4 sudaratA meTa 4iti che. (sAraya-Nava-sthaNiya-mahura-gaMbhIra-koMca Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 56 bhagavato dharmadezanA gghosa - daMdubhi-ssare ure vitthaDAe kaMThe vaTTiyAe sire samAiore agaralAe amammaNAe savva - kkhara - saNNivAiyAe ghoSavat - krauJcaH pakSivizeSastasya maJjulakU janavat, dundubhisvaravacca svaro yasya sa tathA-zAradajaladharadhvanivat krauJcakalakUjanavad dundubhisvaravanmadhuragambhIradUragAmidhvaniyukta ityartha: / 'ure vitthaDAe' urasi vistRtayA - vakSaHsthalasya vistIrNatvAt tatra vistAramupagatayA, 'kaMThe vaTTayAe' kaNThe vRttatayA, svArthe tal, vRttayA ityarthaH kaNThasya varttulatvAt tatra vRttarUpeNa sthitayA, 'sire samAiNNAe' zirasi samAkIrNayA - zirasi = mUrdhnisamAkIrNayA = vyAptayA, tataH 'agaralAe' agaralayA = vyaktayA - mUrdhnaH parAvRtya vakramAgatya tAlvAditattatsthAnaM prApya varNasamudAyasvarUpaM prAptayA iti bhAvaH, 'amammaNAe' amanmanayA=varNapadavaikalyarahitayA, 'savvakkharasannivAiyAe' sarvAkSarasannipAtikayA - sarve akSarasanna - pAtAH=varNaHsaMyogAH santi yasyAM sA tathA - sakalavAGmayasvarUpA tayA, bhagavataH sarvajJatayA sarvArthavAcakazabdaprayogakaraNAditi bhAvaH ; 'puNNa rattAe' pUrNaraktayA - pUrNA svarakalAdi - sthaNiya-mahura-gaMbhIra - koMca - Nigghosa- duMdubhi-rasare ) bhagavAn kI dhvani zaratkAlIna navIna megha kI garjanA jaisI madhura evaM gaMbhIra thI / tathA krauMcapakSI ke maMjula nirghoSa kI taraha mIThI evaM duMdubhi ke svara kI taraha bahuta dUra taka jAnevAlI thI / (ure vitthaDAe ) vakSasthala ke vistIrNa hone se vahA~ para vistAra ko prApta huI aisI (kaMThe vaTTayAe) kaMTha ke vartula hone ke kAraNa vahA~ para golarUpa se sthita, ( sire samAiNNAe ) mastaka meM vyApta, ( agaralAe ) mastaka se vakrarUpa meM Akara una 2 tAlvAdikasthAnoM meM prApta hokara varNasamudAyasvarUpa ko prApta, ata eva spaSTa uccAraNavAlI, ( amammaNA ) maNa maNa zabda se rahita arthAt varNa evaM pada kI vikalatA se rahita, (savvakkharasaNivAiyAe ) sakalavAGmayasvarUpa - samasta akSaroM ke saMyogavAlI -sakala Nigghosa - duMdubhi-rasare) lagavAnano dhvani, zaraha ajanA navIna bhedhanI garbhanA jema madhura temaja gaMbhIra hAya tevA hatA. tathA kauMca pakSInA maMjula nirdhASanA jema mIThA temaja duMdubhinA svaranA jema bahu dUra sudhI jAya teve Duteo. (ure vitthaDAe) vakSasthala vistIrNa (paDoju ) hovAthI tyAM vistArane prApta thayesI, (kaMThe vaTTayAe ) 4: goNa hovAnA aro tyAM goja 35thI sthita, (sire samAiNNAeM) bhastambhAM vyAsa, (agaralAe) bhastathI va 35bhAM bhAvI te te tAlu Adika sthAna prApta karI vaNu samudAyasvarUpane prApta hAvAthI spaSTa uccAraaju bAjI, (amammaNAe) bhANu-bhaNu zabda rahita arthAt vazu tebhana pahanI vizvatAthI raDita (savva - kkhara - saNNivAiyAe) sasa vAGmayasva3ya-samasta akSa 445 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 aupapAtikasatre puNNarattAe savvabhAsANugAmiNIe sarassaIe joyaNaNIhAriNA sareNaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsai, arihA dhamma parikahei / tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM agilAe dhamma Aikkhai, sAvi ya NaM addhamAgahA bhAsA tesiM savvesiM AriyabhirupapannA raktA ca geyarAgeNa mAlakozAkhyena yuktA ca tayA, 'savvabhAsANugAmiNIe' sarvabhASAnugAminyA sarvabhASApariNamanazIlayA, 'sarassaIe' sarasvatyA vANyA, 'joyaNaNIhAriNA' yojananirjhariNA-yojanapramANadUragAminA 'sareNaM' svareNa dhvaninA, arddhamAgadhyA bhASayA bhASate / 'arihA dhamma parikaheI' arhan dharma parikathayati / 'tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM' teSAM sarveSAmAryA'nAryANAm AryANAm AryadezotpannAm , anAryANAm anAryadezotpannAm , 'agilAe' aglAyan-glAnirahito 'dhamma' dharma=zratacAritralakSaNam , 'Aikkhai' AkhyAti-kathayati / 'sAvi ya addhamAgahA bhAsA' sA'pi ca arddhamAgadhI bhASA-prAkRtabhASAlakSaNabahulA, 'tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM' teSAM bhASAmaya, (puNNarattAe ) svara evaM kalAdikoM se utpanna tathA mAlakoza nAmaka geyarAga se yukta, (sababhAsANugAmiNIe) aura sarvabhASApariNamanasvabhAvavAlI aisI (sarassaIe ) sarasvatI-vANI se, jo (joyaNaNIhAriNA) eka yojana taka dUra jAne vAle svara se yukta thI aura jisakA dUsarA nAma ardhamAgadhI bhASA thA; (tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM agilAe dhamma Aikkhai ) una samasta Aryadezotpanna evaM anAryadezotpanna mAnavoM ko zrutacAritra rUpa dharma kA vinA kisI kheda ke prabhu ne upadeza diyaa| (sA vi ya NaM addhamAgahA bhAsA tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM apaNo sabhAsAe pariNAmeNaM pariNamai) prabhu ne jisa arddhamAgadhI bhASA dvArA una ronA sayogavAjI-sa4salASAbhaya, (puNNarattAe) 212 tebha sAthi satpanna mAtoza nAmageyAthI yuta, (savvabhAsANugAmiNIe) salASA-pariNamana21mAvANI mevI (sarassaIe) sa22patI-pANIthI, hai (joyaNaNIhAriNA) me jana sudhI dUra jAya tevA svarathI yukta hatI tathA jenuM bIjuM nAma ardhabhaagdhii bhASA tuM, (tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM agilAe dhamma Aikkhai) te samasta Arya-anArya-dezotpanna mAnavane zrutacAritra rUpa dharmane kaMI paNa meha vinA pramumme paheza mAlyo. (sA vi ya NaM addhamAgahA bhAsA tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM appaNo sabhAsAe pariNAmeNaM pariNamai) prabhumere sabhAgadhI Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 pIpavarSiNo-TIkA su. 56 bhagavato dharmadezanA maNAriyANaM appaNo sabhAsAe pariNAmeNaM prinnmi| taMjahAasthi loe, asthi aloe, evaM jIvA ajIvA baMdhe mokkhe puNNe sarveSAm AryANAmanAryAgAm, 'appaNo' AtmanaH svasya, 'sabhAsAe' svabhASAyAH, 'pariNAmeNaM pariNamaI' pariNAmena pariNamati, yAdRzaM dharma kathayati taM darzayati-'taM jahA' tadyathA'atthi loe' asti lokaH-ityAdiH 'saphale kallANapAvae' ityanto grantho dharmasvarUpapradarzakaH / lokaH-paJcAstikAyamayaH / 'asthi aloe' astyalokaH-alokaH kevalAkAzarUpaH-etayorastitvAbhidhAnaM zUnyavAdanirAsArtham / 'evaM jIvA' "asthi jIvA" santi * jIvAH-jIvAH-upayogalakSagAH / idaM naastikmtniraakrnnaarthm| 'asti ajIvA' santi ajIvAH jaDalakSaNAH, etatkathanamadvaitavAdanirAkaraNArtham / 'atthi baMdhe' asti bandhaHsamasta Arya aura anAryoM ko zrutacAritrarUpa dharma kA upadeza diyA vaha prabhu kI bhASA, una samasta Arya-anAryoM kI apanI 2 bhASA meM pariNamita hone ke svabhAvavAlI thii| bhagavAn ne jisa taraha dharma kA upadeza diyA sUtrakAra use yahAM prakaTa karate haiM . (atthi loe) paMca-astikAyamaya yaha loka asti-svarUpa hai| (asthi aloe) kevala AkAzasvarUpa aloka bhI astisvarUpa hai| loka aura aloka meM astitvasvarUpatA kA kathana bauddhoM dvArA saMmata zUnyavAda ke nirAkaraNa karane ke liye jAnanA cAhiye / (evaM jIvA) isI taraha upayogalakSaNavAlA jIva bhI astitvaviziSTa hai| jIva meM astitvavidhAna nAstikamata ke parihAranimitta jAnanA cAhiye / (ajovA) jisakA lakSaNa jaDa hai aisA ajIva padArtha bhI bhAvasvabhAvaviziSTa hai| ajIva padArtha kI sattA kA vaha nirUpaNa advaitavAda ke nirAkaraNa ke liye jAnanA caahiye| (baMdhe) jIva aura karmoMkA saMbaMdha bhASA dvArA te samasta Arya ane anAya lokone zrutacAritrarUpa dharmane upadeza Ape, prabhunI te bhASA te samasta Aryo anAryonI pitAnI bhASAmAM pariNAma pAmavAvALA (samajAya tevA)-svabhAvavALI hatI. bhagavAne vIrIta bhanI pahezahIdhA te sahI sUtrA2 48 42 cha-(atthi loe) paMyamastiyamaya mA so mastis135 che. (asthi aloe) vara maashsvarUpa aloka paNa astisvarUpa che. loka ane alakamAM astisvarUpatAnuM kathana bauddho dvArA saMmata zUnyavAdanuM nirAkaraNa karavA mATe jANavuM joIe. (evaM jIvA) mA zata 6payogasakSazavAjA 1.5 mastitva-viziSTa jIvamAM astitvanuM vidhAna nAstikamatanA parihAranimitte jANavuM joIe. (ajIvA) nu sakSaY 44 cha tA 2071 padArtha 54 lA1-21mA-viziSTa che. ajIva padArthanI sattAnuM A nirUpaNa advaitavAdanAM nirAkaraNa (parihAra) Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 karmaNA jIvasambandho'sti, bandhanaM bandhaH - AtmapradezAnAM jJAnAvaraNIyAdikarmapudgalAnAM ca parasparaM kSIrodakavat sambandha ityarthaH / etatkathanaM sAMkhyAdimatanirAkaraNArtham | 'asthi mokkhe' asti mokSaH = jIvasya akhilakarmakSayo mokSaH so'sti / sakalakarmaNAM kSaya:- Atmapradezebhyo'pagamaH, tathAsati sakalakarmavimuktasya jJAnadarzanopayogalakSaNasyAtmanaH svasvarUpe'vasthAnaM mokSa ityarthaH / sakalakarmakSayasamakAlameva audArikazarIrAtyanta viyuktasyAsya manuSyajanmanaH samucchedaH, bandhahetvabhAvAccottarajanmanaH punaraprAdurbhAvaH, AtmA jJAnAdyupayogalakSaNaH svarUpa baMdha bhI hai / jisa prakAra dUdha aura pAnI kA paraspara eka kSetrAvagAharUpa saMbaMdha hotA hai usI prakAra jJAnAvaraNIya Adi karmapudgaloM kA AtmapradezoM ke sAtha eka kSetrAvagAharUpa jo saMbaMdha hai usakA nAma baMdha hai / baMdha ke astitva kA vidhAna sadA AtmA ko ekAnta zuddha mAnanevAle sAMkhya Adi kI mAnyatA ko nirAkaraNa karane ke liye jAnanA caahiye| (mokkhe) mokSa hai| jaba baMdha hai to usake atyaMtAbhAvasvarUpa jIva ke samasta karmoMkA kSayasvarUpa mokSa bhI hai / AtmA jaba samasta karmoM se bilkula rikta ho jAtA hai taba jJAnadarzanarUpa apane svarUpa meM isakA zAzvatika avasthAna ho jAtA hai / isIkA nAma AtmA kI mukti hai / matalaba isakA yaha hai ki AtmA se jisa samaya zuladhyAna ke prabhAva se samasta karmoM kA kSaya ho jAtA hai usI samaya isake gRhIta audArika zarIra kA atyanta viyoga ho jAtA hai / isa audArika zarIrakA atyanta viyoga honA hI manuSyajanmakA samuccheda hai / bandha tuoMkA abhAva hone se isa AtmA ko phira uttarakAla janmakI prApti hotI nahIM hai / bhATe lavu lehaye. (baMdhe) va bhane urbhAnA saMdhasva35 aMdha pazu che. jevI rIte dUdha ane pANInA paraspara ekakSetra-avagAha rUpa saMbaMdha thAya che teja prakAre jJAnAvaraNIya Adi karma pudgalAnA AtmapradezeAnI sAthe ekakSetrAvagAha rUpa je saMbaMdha che tenuM nAma aMdha che. baMdhanA astitvanu` vidhAna, sadA AtmAne ekAnta zuddha mAnavAvALA sAMkhya AdinI mAnyatAnuM nirAkaraNa 42vA bhATe lAvu hAye. (mokkhe) bhokSa che. nyAre aMdha che tyAre tenA atyaMta abhAva svarUpa-jIvanAM samasta karmanA kSaya svarUpa meAkSa paNa che. AtmA jyAre samasta karmAthI bilakula rikta (mukta) thaI jAya che tyAre jJAna-darzana-svarUpa peAtAnA svarUpamAM zAzvatika tenu avasthAna thaI jAya che. AnuM ja nAma AtmAnI mukti che. enI matalaba e che ke AtmAmAMthI je vakhate zukaladhyAnanA prabhAvathI samasta karmanA kSaya thai jAya che teja vakhate tenAthI grahaNa karAyelA audArika zarIrane atyaMta viyeAga thaI jAya che. A audyArika zarIranA atyaMta viyoga thavA e ja manuSya janmane samudeda che. khaMdhanA hetuone abhAva thavAthI A AtmAne uttarakALamAM phrI janmanI prApti thatI nathI. A mATe A AtmA, peAtAnA--jJAna-darzana upa aupapAtika Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 56 bhagavato dharmadezanA 449 pAve Asave saMvare veyaNA NijarA arihaMtA cakavaTTI baladevA kevalaH zuddhaH ityeSA'vasthA mokSa ityAsa mAyate iti bhAvaH / 'asthi puNNe' asti puNyampUyate pavitra kriyate AtmA aneneti, punAti AtmAnamiti vA puNyaM zubhakarma, 'pUba parane' ityasmAddhAtoH 'pUjo yaNNuka hasvazca' ityauNAdikasUtreNa sidbhiH, puNyaM hi saMsArapArAvArottaraNe taragibhUtam / anenaivAryajanaya hAbhijanakulabodhibIjanijadharmAdiprAptirjAyate / kiM bahunA tIrthakaragotramapi puNyenaiva badhyate. yo hi puNyaM sarvathA heyaM manyamAnattat tyajati, asau samupekSitataririvA'prAptaparatIro madhyesamudraM maja navasIdati / 'asthi pAve' asti pApam-pAtayati=zubhapariNAmAd dhvaMsayamAtmAnamiti pApam , pApamevA'pacIyamAnaM sukhaM janaisaliye yaha AtmA apane jJAnadarzanopogarUpa svabhAva meM magna hotA huA kevala zuddha avasthAvAlA ho jAtA hai| AtmAkI isI avasthAkA nAma mokSa hai / (puNe) puNya hai| AtmA jisake dvArA pavitra kiyA jAya usakA nAma puNya hai, athavA jo AtmA ko pavitra kare aisA jo zubhakarma hai usakA nAma puNya hai / yaha puNyakarma jIva ko saMsArarUpa pArAvAra se pAra karane ke liye naukAsvarUpa hai / isIke prabhAva se Aryadeza, uccakula meM janma, bodhibIjaityAdi samasta uttamottama vastu kI prApti isa jIva ko hotI hai / jyAdA aura kyA kahA jAya ? tIrthaMkaragotrakarma kA baMdha bhI to sAkSAt isI puNya kA phala hai| jo vyakti isa puNya karma ko sarvathA heya samajhakara usakA parityAga kara dete haiM ve, jisane dUsare tIra ko prApta kiye vinA samudra ke bIca meM hI jahAja kA parityAga kara diyA hai usa manuSya ke samAna haiM / ( pAve ) pApa hai| jo isa jIva ko zubhaparigAma se girA detA hai usakA nAma pApa hai / zaMkA-pApa jaba apacIyamAna hotA jAtA hai taba isa jIva ko sukha kI girUpa svabhAvamAM magna rahIne, kevala zuddha avasthAvALo thaI jAya che. mAtmAnI 2mA mavasthAnuM / nAma bhAkSa che. (puNNe) puSya che. mAtmA hain| dvArA pavitra karAya tenuM nAma puNya che. athavA je AtmAne pavitra kare evAM je zubha karma che tenuM nAma puNya che. A puNyakarma jIvane saMsArarUpa pArAvAra (samudra)thI pAra karavA mATe heDI rUpa che. tenA prabhAva vaDe jIvane Arya deza, ucca kuLamAM janma, bedhibIja ItyAdi samasta uttamattama vastunI prApti thAya che. vadhAre bIjuM zuM kahevuM, tIrthakaragotrakamane baMdha paNa sAkSAt eja puNyakarmanuM phala che. je vyakti A puNya karmane sarvathA heya samajIne tene parityAga karI de che teo jema koI sAme kAMThe pahoMcyA vinAja samudranI vacamAM vahANano parityAga karI dIe evA manuSya jevA che. (pAve) 5 / 5 cha.2 mA chapane zubhapariNAmathI pADI cha tenu nAma pA5 cha. za-pA5 nyAre 25cIyamAna (svalpa) tha ya che tyAre 2 // vane Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opapAtikasUtra 450 yati, upacIyamAnaM tadeva duHkhaM janayati na puNyaM pRthagasti, athavA puNyamevopacIyamAnaM sukhaM janayati, tadevApacIyamAnaM duHkhaM janayati, na pApaM vidyate ityevaMvAdimatanirAkaraNArthaM puNyapApayoH pRthagabhidhAnam, kevalaikasvabhAvavAdinirAsArthaM vA sarveSAM pRthak pRthagukti: / ' asthi Asave ' astyAsravaH - A - samantAt sravati - pravizati Atmani jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhaM karma yena sa AsravaH, Azrava iticchAyApakSe tu - AzrIyate - samupAyate karma yena saH, pRSodarAditvAd yasya vaH, sarvathA jIvataDAge karmasalilapravezAya nAlikAprApti hotI hai evaM pApa jaba upacIyamAna hotA hai taba duHkha kI prApti hotI hai, isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki pApa ke apacaya aura upacaya ke adhIna hI jIvoM ko sukha-duHkha kI prApti hotI hai, ataH sukha kA kAraNa puNya evaM duHkha kA kAraNa pApa isa prakAra se do svataMtra tattva mAnanA ThIka nahIM hai, yA to puNya hI mAno yA pApa hI mAno, donoM ko eka sAtha mata mAno / isI taraha puNya kA hrAsa jaba hone lagatA hai taba jIvoM ko duHkha kI prApta hotI hai aura jaba puNya kA upacaya hotA hai taba jIvoM ko sukhakI prApti hotI hai / isa kathana se bhI yahI niSkarSa nikalatA hai ki sukhaduHkha, puNya ke upacaya aura apacaya ke AdhIna haiM / ataH inakA kAraNa usakA hI upacaya evaM apacaya hai / isase yaha eka puNya tatva hI mAnanA cAhiye-so aisA kahane vAle vAdiyoM ke mantavya ko nirAkaraNa ke liye donoM tattvoM kI svataMtra rUpa se sattA pratipAdita kI hai / athavA jo vastukA eka hI svabhAva mAnate haiM una vAdiyoM ke mata ko nirAkaraNa karane ke liye bhinna 2 rUpa se samasta padArthoM kA yaha nirUpaNa huA hai / ( Asave ) Asrava tatva hai / jisake kAraNa se jJAnAvaraNIya sumanI prApti thAya che temana yAca nyAre upacIyamAna (saMcita ) thAya che tyAre duHkhanI prApti thAya che AthI e niSkarSa (sAra) nIkaLe che ke pApanA apacaya ane upacayane AdhIna jIvAne sukha duHkhanI prApti thAya che. AthI sukhanuM kAraNa puNya temaja duHkhanuM kAraNa pApa A prakAranAM be svataMtra tattva mAnavAM ThIka nathI. kAM te puNyane mAnA agara tA pApane mAnA bannene eka sAthe na mAno. AvI rIte puNyanA hrAsa jyAre thavA lAge che tyAre jIvAne duHkhanI prApti thAya che, ane jyAre puNyanA upacaya thAya che tyAre jIvAne sukhanI prApti thAya che. A kathananI paNa eja niSkarSa nIkaLe che ke sukha duHkha, puNyanA upacaya ane apacayane AdhIna che. AthI AnuM kAraNa tenAja upacaya temaja apacaya che. tethI e eka puNya tattvaja mAnavuM joIe. Ama kahevAvALA vAdionA maMtavyanA nirAkAraNane mATe banne tattvAnI svataMtra rUpe sattAnuM pratipAdana karyu` che. athavA je vastune kevaLa ekaja svabhAva mAne che tevA vAdienA matanuM nirAkaraNa karavA mATe judA judA rUpathI samasta pahArthonu N yAma nizzu uyu che. (Asave ) Asava tattva che. nA Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSa parSiNI-TIkA su. 56 bhagavato dharmadezanA rUpa iti yAvat / karmabandhaheturAsravaH, sa ca mithyAtvAdiH / 'asthi saMvare' asti saMvaraH AsravanirodhaH, maMtriyate nirudhyate Asravat Agacchat karma yena saH-saMvara, eSa ca dravyabhAvabhedAbhyAM dvividhaH, tatra dravyatastathAvidhadravyeNa (cikkaNamRdAdinA) salilopari taraNyAdAvanavaratapravizannIrANAM nirodhaH, bhAvataH AtmataraNyAM pravizatkarmajalAnAM samitiguptiprabhRtibhinirodhaH / iha bhAvavarasya grahaNam / etatkathanaM bandhamokSayorniSkAraNatvapratiAdika aSTa-prakAra kA karma AtmA meM praviSTa hotA hai usakA nAma Asrava hai / (Asave) isa pada kI 'Azrava' jaba isa prakAra kI saMskRta chAyA rakhI jAyagI taba isakA artha hogA jisake dvArA jIva karmoM kA Azraya-samupArjana kare vaha Azrava hai / jisa prakAra tAlAba meM pAnIkA AnA nAloM dvArA hotA hai usI prakAra isa jIva meM jisake dvArA karmarUpI pAnI AtA rahatA hai vaha Asrava hai / yaha Asrava hI navIna karmoM ke bandha kA kAraNa hotA hai| yaha Asrava tatva mithyAtvAdika ke bheda se aneka prakAra kA hai; kyoM ki ye jo mithyAtvAdika haiM ve karmoM ke Agamana ke kAraNa haiM / (saMvare) saMvara tattva hai / Asrava kA rukanA isakA nAma saMvara hai| dravyasaMvara aura bhAvasaMvara isa prakAra se saMvara ke do bheda haiM / dravyakarmoM ke Agamana ko rokane meM AtmA kA jo pariNAma kAraNa hotA hai vaha pariNAma bhAvasaMvara hai, evaM jo karmapudgaloM kA rukanA hai vaha dravyAMvara hai / naukA meM pAnI ke Agamana kA rukanA ise dravyasaMvara ke sthAnApanna, evaM jisa chidra se vaha AtA thA usakA baMda kara kAraNe jJAnAvaraNIya Adika ATha prakAranAM karma AtmAmAM praviSTa thAya che tenu nAma mAsava cha. (Asave) 2 // pahanI (Ava) 2 // prA2nI ne saMskRta chAyA rAkhavAmAM Ave te ene artha ema thAya ke jenA dvArA jIva, karmone Azraya (samupArjana) kare te Azrava che. jema taLAvamAM pANInuM AvavuM nALA dvArA thAya che tema A jIvamAM jenA dvArA karmarUpI pANI Ave che te Asava che. A Asava ja navIna karmonA baMdhanuM kAraNa thAya che. evuM te Asrava tattva mithyAtva AdikanA bhedathI aneka prakAranuM che; kemake A je mithyAtva mAhi che te nA mananu 4 / 29 cha. (saMvare) saM.2 tapa cha. Asavane rokavuM tenuM nAma saMvara che. dravyasaMvara ane bhAvasaMvara A prakAranA saMvaranA be bheda che. dravyakarmonA Agamanane rokavAmAM AtmAnuM je pariNAma kAraNa hoya che te pariNAma bhAvasaMvara che. temaja je karma pudgalene reke te dravyasaMvara che. vahANamAM pANInA AvavAne revuM e dravyasaMvaranuM sthAnApana temaja je chidramAMthI te AvatuM hatuM tene baMdha karI devuM te bhAvasaMvaranuM sthAnApana samajavuM joIe. samitigupti Adi e badhA Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre - SedhArtham / 'atthi veyaNA' asti vedanA-vedanA vedanam-svabhAvAdudIraNAM kRtvA vA udayAvalikAmanupraviSTasya karmaNo yo'nubhavaH karmaphalabhUtasukhaduHkhAnubhavaH, tatsvarUpA / 'atthi NijarA' asti nirjarA-nirjarA dezataH karmakSayaH, 'asthi arihaMtA' sanyahantaH, 'asthi cakkacaTTI' santi cakravartinaH, 'atthi baladevA' santi baladevAH, 'asthi vAsudevA' santi vAsudevAH-arhadAdInAM caturgAmabhidhAnaM tu teSAM bhuvanAtizAyitvapratipAdanArthaM teSAmatizayatvamazraddadhatAM zraddhAvidhAnArtha ca / 'asthi naragA' santi narakAHdenA ise bhAvavara ke sthAnApanna jAnanA cAhiye / samitigupti Adi ye saba bhAvalaMvara ke hI bheda haiM / inase hI AtmA meM Ate hue karma rukate haiN| yahAM para bhAvalaMvara kA grahaNa huA hai| bhAva vara kA kathana bandha aura mokSa ko jo niSkAraNaka mAnane vAle haiM unakI dhAraNA kA pratiSedha karane ke nimitta samajhanA cAhiye / (veyaNA) vedanA hai| karma kI svabhAvataH udIraNA karake athavA udayAvali meM use lAkara usake sukhaduHkhAdika rUpa phala kA anubhava karanA isakA nAma vedanA hai| (Nija rA) nirjarA hai / ekadeza se karmoM kA kSaya honA so nirjarA hai / (asthi arihaMtA asthi cakATTI) arhata haiM, cakravartI haiM / (asthi baladevA asthi vAsudevA) baladeva haiM, vAsudeva haiM / ina cAra ahaMta AdikA pratipAdana tribhuvana meM inakI sarvotkRSTatA jAhira karane ke nimitta hai / athavA jo inameM atizayatva nahIM mAnate haiM, ve isa pratipAdana se unake viSaya meM apanI zraddhA jAgrata kareM isake liye bhI yaha ahaMta Adi cAra kA pratipAdana kiyA gayA jAnanA cAhiye / (asthi bhAvasaMvaranA bheda che. enAthI ja AtmAmAM AvatAM karma zakAya che. ahIM bhAvasaMvaranuM grahaNa thayuM che. bhAvasaMvaranuM kathana baMdha ane mokSane jeo niSkAraNaka mAne che temanI dhAraNAne pratiSedha karavA nimitte samajavuM joIe. (veyaNA) hn| cha. bhanI svabhAvata: 6vii26|| 4rIne athavA vyAvasimAMta lAvIne tenAM sukha duHkha Adika rUpa phalano anubhava karavo tenuM nAma vedanA cha. (NijarA) ni| cha. zithI bhni| kSaya thy| te ni cha. (atthi arihaMtA tthi cakkacaTTI) mata cha. yapattI cha. (asthi baladevA asthi vAsudevA) sahera cha, vAsudeva cha. 2 // yA2 mata mAhituM pratipAhana, tribhu. vanamAM temanI sarvotkRSTatA jAhera karavAne nimitte che. athavA temAM je atizayatva na mAnatA hoya teo A pratipAdanathI temanA viSayamAM potAnI zraddhA jAgrata kare te mATe paNa A ahaMta Adi cAnuM pratipAdana kareluM (1) cedagapariNAmo jo kammassAvaNirohaNe heuu|| so bhAvalaMvaro khalu davvAsavarohaNe aNNo // vadasamidIguttIo dhammANupihA parIsahajao ya / cArittaM bahubheyaM NAyavvA, bhAvasaMvaravisesA // dravyasaMgraha gAthA 34-35 // Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sR. 56 bhagavato dharmadezanA * vAsudevA naragA raiyA tirikkhajoNiyA tirikkhajoNiNIo mAyA piyA risao devA devaloyA siddhI siddhA pariNivvuyA, anekavidhanarakasthAnAni santi / 'asthi NeraiyA ' santi nairayikAH = narakanivAsinaH santi, 'asthi tirikkhajoNiyA ' santi tiryagyonikAH, 'tirikkhajoNiNIo ' santi tiryagyonijAtAH striyaH, narakanairayikAdInAmadRzyAnAM sattAsthApanAya kathanam / 'atha mAyA asthi piyA ' asti mAtA asti pitA, kecidevaM manyante - mAtApitRvyavahAro na vAstavikaH, yato hi - yUkAkumigaNDolakAdayaH svajanakaM vinaivotpadyante, tanmatanirAkaraNArthamidaM bhagavatA proktamiti bhAvaH / ' atthi risao' santi RSayaH - RSayaH = atIndriyA'rthadraSTAraH santi / kecittvevaM vadanti - atIndriyArthasya draSTAro na saMbhavanti, naragA asthi NeraiyA asthi tirikkhajoNiyA tirikkhajoNiNIo) aneka vidha narakasthAna haiM aura unameM rahane vAle jIva nArakI haiM, tiryaMcayoni ke jIva haiM. tirthaMca yoni meM utpanna tiryaJca striyAM bhI haiM / naraka evaM nArakI Adi adRzya jIvoM kA jo kathana kiyA hai vaha unakI sattA pradarzita karane ke liye jAnanA cAhiye / (asthi mAyA asthi piyA) mAtA haiM, pitA haiM / koI 2 aise mAnate haiM ki mAtA-pitA yaha vyavahAra vAstavika nahI hai; kyoMki aise bhI kaI jIva haiM ki jo mAtA-pitA ke vinA bhI utpanna hote rahate haiN| unakI isa kalpanA ko nirAkaraNa karane ke liye bhagavAn ne yaha kahA hai / (asthi risao) atIndriya artha ko dekhane vAle RSijana haiM / isa kathana kA tAtparya yaha hai ki bahuta se vAdI aisA kahate haiM ki atIndriyArtha draSTA koI nahIM hai; kAraNa ki puruSa rAgAdi se kabhI nirmukta nahIM ho sakatA / ataH jaise hamaloga rAgAdisaMpanna hone se atIndriyArtha ke lAguvu lehaye. (asthi naragA asthi NeraiyA asthi tirikkhajoNiyA tirikkhajoNiNIo) mane'vidha narakasthAna che, ane temAM rahevAvALAM jIva nArakI che. tiya cayeAninA jIva che, tiryaMcayeAnimAM utpanna tiryaMca strIe paNa che. naraka temaja nArakI Adi adRzya jIvAtu je kathana karyuM' che te temanI sattA aharzita uravA bhATe bhagavu . ( asthi mAyA atthi piyA ) bhAtA che pitA che. keAI kAi ema mAne che ke mAtA pitA e vyavahAra vAstavika nathI; kemake evA paNa keTalAya jIva che ke je mAtApitA vinA paNa utpanna thatA rahe che. temanI A kalpanAnuM nirAkaraNa karavA mATe bhagavAne ema kahyuM che. tathA (asthi risao) atIMdriya arthane levAvAjA RSizna che. A uthnanu' tAtparya e che ke ghaNA vAdio ema kahe che ke atIndriya--a--draSTA phAI che nahi; kAraNa ke puruSa rAgAdithI kaDhI paNa nimukta thaI zakatA nathI, .453 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 aupapAtikasUtre puruSANAM rAgAdidoSavattvAt asmadAdivat iti, nanmatanirAsArthamidamuktam / 'asthi devA asthi devaloyA' santi devAH bhavanapatyAdayaH, santi devalokAH-devAnAM lokAH= sthAnAni saudharmAdIni / yatvAhuH-na santi devAdayo'pratyakSatvAt iti, tanmatavyudAsArthamidamuktam , 'asthi siddhI asthi siddhA' asti siddhiH, santi siddhAH-siddhiH sidhyantiniSTitArthA bhavanti yasyAM sA tathA, siddhimantaH siddhaaH| 'pariNivANe' parinirvANamasti-parinirvANaM karmakRtasantApopazAntyA susthatvam / niHzeSataH sakalakarmakSayajanyamAtyantikaM sukhamityarthaH / 'asthi pariNivvuyA' santi parinirvRtAH apunarAvRttyA sakalasantApadarzaka nahIM ho sakate haiM usI prakAra koI bhI vyakti rAgAdika se viziSTa hone ke kAraNa atIndriyArtha padArthoM kA draSTA nahIM ho sakatA hai / isa prakAra jo yaha mImAMsakoM kI mAnyatA hai usa mAnyatA ko dUra karane ke liye atIndriyArtha draSTA kI yaha sthApanA kI hai / (atthi devA asthi devaloyA) puNyajanita alaukika krIDA kA jo anubhava karate haiM unakA nAma deva hai / ve deva bhavanapati Adi ke bheda se 4 prakAra ke haiN| inake rahane ke sthAna bhI haiM / jinheM svarga yA devaloka kahate haiM / jo yaha kahate haiM ki apratyakSa hone se devAdika nahIM haiM unake isa mata kA nirAkaraNa karane ke liye devoM kA svarUpa kahA hai / (atthi siddhI atthi siddhA) siddhi hai, aura siddhi jinheM prApta ho cukI hai aise siddha bhI haiN| (pariNiyANe) parinirvANa-mukti hai / karmakRta santApa kI upazAMti se udbhUta susthatva kA nAma parinirvANa hai / samasta karmoM ke atyaMta vinAza se janya jo AtyaMtika sukha hai usakA nAma susthatva hai / (atthi pariNibuyA) apunarAvRttiviziSTa hone se sakala saMtApa AthI jema ApaNe rAga Adi saMpanna hovAthI atIdiyAthanA darzaka banI zakatA nathI teja prakAre koI paNa vyakti rAga AdikothI viziSTa hevAnA kAraNe atIndriya padArthonA draSTA banI zake nahi. evI je A mImAMsakenI mAnyatA che te mAnyatAne dUra karavAne mATe atIyiArtha draSTAnI A sthApanA 4||ch. (asthi devA atthi devaloyA) puzyanita mauli pAnA manu. bhava kare che temanuM nAma deva che. te deve bhavanapati AdinA bhedathI 4 prakAranA che. temanAM rahevAnAM laka eTale sthAna paNa che je ema kahe che ke apratyakSa hovAthI deva Adika nathI. temanA A matanuM nirAkaraNa karavA bhATa vonu sva35 49 che. ( atthi siddhI asthi siddhA) siddhi che. mane siddhi ne prApta-tha gaI cha vA siddha 55 cha. (pariNivvANe) parinirvANa-muhita cha. bhatare satA5 tenI SaitithI atpanna thatuM je susthatva tenuM nAma parinirvANa che. samasta karmonA atyaMta vinAshthii peh| yatu mAyAti: supa che tenu nAma susthA5 . (atthi pari Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sru. 56 bhagavato dharmadezanA ha 1 pANAivAe, 2 musAvAe, 3 adiNNAdANe, 4 mehuNe, 5 kalApaparivarjitAH / 'asthi pANAivAe' asti prANAtipAtaH- prAgAH = ucchvAsaniHzvAsAdayasteSAmatipAtaH viyojanaM - prAgAtipAtaH prANihiMsanamiti yAvat; taduktampaJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiruktA-steSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA // 1 // iti / asthi musAvAe ' asti mRSAvAdaH - mRSA - mithyA, vAdaH - vadanam - asaddbhUtArthasaMbhASaNamiti yAvat / ' adiNNAdANe' adattA''dAnamasti - na dattamadattam = devagurubhUpagAthApatisAdharmikairananujJAtaM, tasyA''dAnaM = grahaNam | 'asthi mehuNe' asti maithunam - mithunena = strIpuMsAbhyAM nirvRttaM karma maithunaM kAmakrIDetyarthaH / ' asthi pariggahe' asti parigrahaH-parike kalApoM se parivarjita aise jIva haiM / (asthi pANAivAe) prANihiMsA pApa hai, ucchvAsaniHzvAsa Adi prANa haiM, inakA atipAta karanA arthAt prANiyoM ke prANa kA viyoga karanA prANAtipAta hai / kahA bhI hai " "paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA | zAstroM meM pAMca indriya, tIna bala, Ayu, zvAsocchvAsa isa prakAra se ye 10 prANa bhagavAna ne batalAye haiM / inakA viyoga karanA isakA nAma hiMsA hai / (asthi musAvAeM) mRSAvAda pApa hai / asadbhUta artha kA kathana karanA isakA nAma mRSAvAda hai / (adiNNAdANe) adattAdAna pApa hai / deva, guru, bhUpa, gAthApati evaM sAdharmika Adi kI koI vastu ko unakI AjJA ke vinA lenA so adattAdAna hai / (asthi mehuNe) maithuna pApa hai / (asthi pariggahe) parigraha bhI pApa hai / jo mUrcchApUrvaka grahaNa kiyA jAya usakA nAma parigraha hai, arthA mivvuyA) madhunarAvRttiviziSTa thavAthI tamAma saMtApanA usApothI parivartita mevA va che. (atthi pANAivAe) prANihiMsA pApa che. ucchvAsaniHzvAsa Adi prANa che. tenA atipAta karavA arthAt prANione prANathI viyeAga karavA prANAtipAta che. kahyuM paNa cheH-- 1 "paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhirutAsteSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA // zAstromAM pAMca iMdriya, traNa ala, Ayu, zvAseAAsa A prakArathI 10 prANu lagavAne matAnyA che. teneo viyoga 42 tenu nAma hiMsA che. (asthi musAvAe) bhRSAvADha yAya hai. asahabhUta artha athana 42vu te bhRSAvAda che. (adiNNAdANe) mahattAhAna pAya che. heva, guru, lUpa, gAthAyati tena sAdha mika AdinI koI vastune temanI AjJA vagara levI te adattAdAna che, Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre pariggahe, 6 asthi kohe, 7 mANe, 8 mAyA, 9 lobhe, asthi sarvato bhAvena gRhyate janmajarAmaraNAdiduHkhairveSTayate AtmA aneneti, yadvA parigRhyate samU rcha svIkriyata iti / 'asthi kohe mANe mAyA lobhe' asti krodhaH, asti mAnaH, asti mAyA, asti lobhaH / krodhaH krodhamohanIyaprakRtyudayena svaparacittaprajvalanarUpavikRtijanakaH AtmanaH pariNAmavizeSaH / mAnaH svApekSayA'nyaM hInaM manyate jano yena saH, mAnamohanIyodayasamuttho'nyahInatAmananalakSaNa AtmanaH pariNAmavizeSaH / mAyA mAyAmohanIyodayasamuttho jIvasya vaJcanapariNativizeSaH-svaparavyAmohotpAdakamAcaraNamiti yAvat / lobhaH lobhaprakRtyudayavazAt dravyAghabhilASalakSaNo jIvasya pariNativizeSaH / 'atthi jAva micchAdaMsajanma, jarA evaM maraNAdi duHkhoM se jisake dvArA AtmA veSTita hotA hai usakA nAma parigraha hai| (mamedaM ) bhAva kA nAma mUrchA hai| (asthi kohe mANe mAyA lobhe) ye cAra kaSAya haiM-krodha, mAna, mAyA aura lobha / krodhamohanIya prakRti ke udaya se sva aura para kI cittavRtti meM prajvalana rUpa vikArajanaka jo AtmA kA pariNAmavizeSa hotA hai, usakA nAma krodha hai| mAnamohanIya ke udaya se anya ko hIna samajhane kA jo AtmA kA pariNAmavizeSa hotA hai vaha mAna hai / isake sadbhAva meM jIva apanI apekSA anya jana ko hIna samajhatA hai / mAyAmohanIya ke udaya se para ko vaMcita karane kA jo AtmA kA pariNAmavizeSa hotA hai vaha mAyA hai / isake vaza meM rahA huA jIva sva aura para kA vyAmohaka AcaraNa kiyA karatA hai| lobhaprakRti ke udaya ke vaza se dravyAdika ko cAhane kI jo AtmA kI pari gativizeSa hai usakA nAma lobha hai| (atthi mehuNe) bhaithuna pA5 cha. (asthi pariggahe) 5.2 55 pA5 cha, re mUrchApUrvaka grahaNa karAya tenuM nAma parigraha che, arthAt janma jarA temaja maraNa Adi duHkhathI AtmA jenA dvArA veSTita thaI (vIMTaLAI jAya che tenu nAma pariyaDa cha. bhU bhAnu nAma 555 pariyaDa cha. (mamedaM) mApanu nAma bhUchI che. (atthi kohe mANe mAyA lobha) mA yAra 4SAya che-adha, bhAna, mAyA ane lobha. komehanIya prakRtinA udayathI sva ane paranI cittavRttimAM prajvalanarUpa vikArajanaka je AtmAnuM pariNAma-vizeSa hoya che tenuM nAma krodha che. mAna-mehanIyanA udayathI eka bIjAne hIna samajavAnuM je AtmAnuM pariNAmavizeSa thAya che te mAne che. AnA sadabhAvamAM jIva pitAnA karatAM bIjA mANasane hIna samaje che. mAyAmohanIyanA udayathI bIjAnI vaMcanA karavAnuM je AtmAnuM pariNAmavizeSa thAya che te mAyA che, tene vaza thayele jIva sva tathA paranuM vyAhaka AcaraNa karyA kare che. Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA sU. 56 bhagavato dhamadezanA 457 jAva micchaadsnnslle| asthi pANAivAyaveramaNe musAvAyaNasalle' asti yAvat mithyAdarzanazalyam, atra yAvacchabdAt-'pejje, dose, kalahe, abbhakkhANe, pesuNNe, paraparivAe, arairaI, mAyAmose' ityeSAM saMgrahaH / asti prema-prema rAgaH-putrakalatrAdiSvabhiSvaGgapariNAmavizeSaH / 'asthi dose' asti dveSaHdveSaH Atmano'prItilakSaNapariNAmaH, asti kalahaH-kalaH AnandastaM hantIti kalahaH-vAcikadvandvaH, 'asthi abbhakkhANe' astyabhyAkhyAnam-abhyAkhyAnam asadoSAropaNam / 'atthi pesuNNe' asti paizunyam-paizunyaM pracchannatayA paradoSA''viSkaraNam , atthi paraparivAe' asti| paraparivAdaH-pareSAM kAkvAdibhirdoSakathanam, 'atthi arairaI' staH aratiratI-aratiH aratimohanIyodayAcittodvegarUpa AtmanaH pariNativizeSaH, ratiH= (jAva micchAdasaNasalle) yAvat mithyAdarzana Adi zalya haiN| yahAM "yAvat " zabda se " peje, dose, kalahe, abbhakkhANe, pesuNNe, paraparivAe, arairaI, mAyAmose" isa pATha kA saMgraha huA hai / putrakalatrAdikoM meM jo AsaktirUpa pariNAmavizeSa hai usakA nAma prema hai| aprItilakSaNa jo AtmAkA pariNAma hai vaha dveSa hai / AnaMda jisase naSTa hotA hai usakA nAma kalaha hai / asatya doSoMkA AropaNa karanA isakA nAma abhyAkhyAna hai| pITha pIche dUsare ke doSoMko prakaTa karanA isakA nAma paizunya hai / dUsare kI niMdA karanA isakA nAma paraparivAda hai| arati evaM rati ye donoM pApa haiM / aratimohanIya ke udaya hone se saMyama ke andara jo cittodvega hotA hai usako 'arati' kahate haiM / sAMsArika viSayoM kI abhilASA ko 'rati' kahate haiN| kapaTasahita mithyAbhASaNa karanA isakA nAma mAyAmRSA lAbhaprakRtinA udayane vaza thavAthI dravyAdikane cAhavAnI je AtmAnI pariNativishess cha tenu nAma vAma cha. (jAva micchAdasaNasalle) yAvat bhithyAzanazakSya che. mI "yAvat" yA " pejje dose kalahe abbhakkhANe pesuNNe paraparivAe arairaI mAyAmose" 2 // pAnI saba 4yo che. tebhA putra AdimAM je AsaktirUpa pariNAmavizeSa che tenuM nAma prema che. aprItilakSaNa je AtmAnuM pariNAma che te cheSa che. AnaMda jenAthI naSTa thAya che tenuM nAma kalaha che, ane asatya doSonuM AropaNa karavuM tenuM nAma abhyA khyAna che. keInI gerahAjarImAM (pIThapAchaLa) tenA doSe prakaTa karavA tenuM nAma pizunya (cADI) che. bIjAnI niMdA karavI tenuM nAma para parivAra che. arati temaja rati e banne pApa che. arati-mohanIyane udaya thavAthI sayabhanI ma 22 cittane deza thAya chetene 'arati' he che. sAMsAri4 viSayonI malitApAne 'rati' 4 che. 458vA yAlASAya 42 tenu nAma Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupAtikasUtra veramaNe AdiNNAdANaveramaNe mehuNaveramaNe pariggahaveramaNe jAva micchaadsnnsllvivege| savvaM atthibhAvaM atthitti vayai, viSayAbhiruciH / 'asthi mAyAmose ' asti mAyAmRSA-mAyayA saha mRSA-mAyAmRSA= sakapaTamithyAbhASaNam , "micchAdasaNasalle' mithyAdarzanazalyam-mithyAdarzanaM zalyamiva, pratikSaNaM vividhavyathAvidhAyakatvAt / 'atthi pANAivAyaveramaNe musAvAyaveramaNe adiNNAdANaveramaNe mehuNaveramaNe pariggahaveramaNe' asti prANAtipAtaviramaNam , mRSAvAdaviramaNam, adattAdAnaviramaNam , maithunaviramaNam , parigrahaviramaNam / keSAJcinmate prANAtipAtAdiviramaNasyAzakyatvaM pratipAditaM tannirAsArtha tatsattA'bhidhAnam / 'jAva micchAdasaNasallavivege' yAvanmithyAdarzanazalyavivekaH-mithyAdarzanazalyasya vivekaH= pRthagbhAvaH, tasmAnnivRttirityarthaH, so'pyasti / ' savvaM atthibhAvaM atthitti vayai' sarvamastibhAvamastIti vadati-sarva-saphalam astibhAvaM-sattArUpakriyAsahito bhAvaH= vastusattvam hai| tathA kudeva kuguru kudharma meM zraddhA rakhanA mithyAdarzana hai| zalya kI taraha pratikSaNa atyanta duHkhadAyI hone ke kAraNa yaha mithyAdarzana zalya kahalAtA hai| (asthi pANAivAyaveramaNe pariggahaveramaNe jAva micchAdasaNasallavivege) jo loga hiMsAdika pAMca pApoM se virakta hone meM azakyatA pratipAdita karate haiM unake liye prabhu kahate haiM ki aisI bAta nahIM hai, prANAtipAta se jIva virakta hotA hai, mRSAvAda se jIva virakta hotA hai, evaM parigraha se jIva virakta hotA hai, yAvat mithyAdarzanazalya se bhI jIva virakta hotA hai| (savvaM atthibhAvaM atthitti vayai savvaM NatthimA Nasthitti vayai) " asti" yaha pada saba ko "asti" isa rUpase kahatA hai aura " nAsti' yaha pada samasta bhAva ko 'mAyAmRSA' cha, bhane chuDheva, zuru, dharmamA zraddhA rAmavI te bhithyAzana cha, te zayanI bhA4 pratikSA :mahAyI vAthI 'mithyAdarzanazalya' upAya che. (atthi pANAivAyaveramaNe, musAvAyaveramaNe, adiNNAdANaveramaNe, mehuNaveramaNe, parigahaveramaNa, jAva micchAdasaNasallavivege) DisA mAhi pAMya pApothI virakta havAmAM azakayatA pratipAdita kare che temanA mATe prabhu kahe che ke evI vAta kaI che nahi. prANAtipAtathI jIva virakta thAya che, mRSAvAdathI jIva virakta thAya che, adattAdAnathI jIva virakta thAya che, maithunathI jIva virakta thAya che temaja parigrahathI jIva virakta thAya che, yAvat mithyAdarzanazalyathI 71 vi24ta thAyache. (savvaM asthibhAvaM atthitti vayai savvaM NatthibhAvaM Natthitti vayai) "asti" se pahacAne masti (cha) se 34 cha, bhane "nAsti' se 56 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA su. 56 bhagavato dharmadezanA savvaM NasthibhAvaM Nasthitti vayai, suciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti, duciNNA kammA duciNNaphalA bhavaMti, phusai puNNapAve, 'jIvo'styajIvo'sti, puNyamasti, pApamasti' ityAdirUpeNa vastuyathArthasvarUpanirUpaNamiti yAvat , tam 'asti' iti kRtvA vadati, yathA jIvatve sati jIvaH, ajIvatve sati ajIva ityAdi / 'savvaM NatthibhAvaM Nasthitti vayai' sarva nAstibhAvaM nAstIti vadatisarva nAstibhAvam--ajIvatve sati ajIvaH, apaTatve sati apaTa ityevaMrUpo bhAvo nAstibhAvastaM nAstItipadena vadati / 'muciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti' sucIrNAni karmANi sucIrNaphalAni bhavanti-sucIrNAni-su-prazastatayA cIrNAnipAditAni karmANidAnAdIni, sucIrNaphalAni-sucIrNaM phalaM yeSAM tAni, sucaritamUlakatvAt puNyakarmabandhAdiphalavantItyarthaH / 'duciNNA kammA duciNNaphalA bhavaMti' duzcIrNAni karmANi duzcIrNaphalAni bhavanti-duzcIrNAni kutsitAnItyarthaH, duzcIrNaphalAni-kutsitaphalavanti-narakanigodAdigamanAdirUpaphaladAyakAni bhvntiityrthH| 'phusai puNNapAve' spRzati "nAsti' isa rUpa se kahatA hai| svasattArUpa kriyA se yukta kA nAma astibhAva hai evaM pararUpa se asattA kA nAma nAstibhAva hai| matalaba isakA yaha hai ki pratyeka padArtha sva-dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI apekSA se hI astitvaviziSTa hai aura para-dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA pratyeka dravya nAstitvaviziSTa hai| isase syAdvAdasidvAnta kA kathana kiyA gayA hai| (muciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti) prazastabhAvoM se saMpAdita dAnAdika satkarma puNya karma ke bandha karanevAle hote haiN| puNyakarma kA baMdha karAnA hI inakA phala mAnA gayA hai| (duciNNA kamnA duciNNaphalA bhavati) kutsitabhAvoM se kiye kArya kutsita-narakanigodAdi--phalavAle hote haiM, arthAt kutsita karmoM ko karanevAlA badhA bhAvane nAsti (nathI) e rUpe kahe che. svasattArUpa kiyAthI yuktanuM nAma asti-bhAva che temaja pararUpathI asattAnuM nAma nAstibhAva che. Ane matalaba e che ke pratyeka padArtha sva-dravya, kSetra, kAla tathA bhAvanI apekSAthI ja astitvaviziSTa che ane para-dravya, kSetra, kAla ane bhAvanI apekSA teja padArtha nAstitvaviziSTa che. AthI syAdavAdasiddhAMtanuM kathana karavaamaaN Ave che. (suciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti) prazastanAvothI saadita dAna Adika satkarma puNya karmanuM baMdha karavAvALA thAya che. puNyakarmane madha 423 / 04 menu 5 // 4AmA mAvyu che. (duciNNA kammA duciNNaphalA bhavaMti) kutsita mAvothI 42jArya itsita-na24-nigAha yANi thAya che. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 aupapAtikasUtre paJcAyati jIvA, saphale kllaannpaave| dhammamAikkhai-iNameva puNyapApe-jIvaH sucaritakriyAbhiH puNyam , asucaritakriyAbhiH pApaM ca spRzatibadhnAti / 'paJcAyati jIvA' pratyAyAnti jIvAH tenaiva spRSTena badrena--zubhA'zubhakarmasantAnena punarjIvA utpadyante, 'bhasmIbhUtasya dehasya punarAgamanaM kutaH' iti nAstikavacanaM na satyam iti bhAvaH / tata utpattau satyAm ' saphale kallANapAdhae ' saphale kalyANapApake-saubhAgyadaurbhAgyahetutvAt puNyaM pApaJca zubhAzubhaM karma saphalaM bhavatIti bhAvaH / prakArAntareNApi dharmopadezaM bhagavAn dadAti, tadeva saMpratyAha-'dhammamAikkhai' ityArabhya 'paDirUve' prANI narakanigodAdika kA pAtra banatA hai| (phusai puNNapAve ) jIva sucarita kriyAoM dvArA puNya evaM asucarita kriyAoM dvArA pApa kA baMdha karanevAlA hotA hai| (paJcAyati jIvA) zubhAzubha karmoM se baddha huA jIva isa saMsAra meM janmamaraNa ke duHkhoM ko prApta karatA hai, arthAt jabataka karma tati jIva meM astitvaviziSTa rahatI hai-jIva karmoM se jabataka baMdhA rahatA hai tabataka hI vaha saMsAra meM utpanna hotA rahatA hai| isa kathana se nAstika ke isa vAda kA ki-" bhasmIbhUtasya dehasya punarAgamanaM kutaH" arthAt jaba deha bhasmIbhUta ho jAtA hai to punaH usakI prApi nahIM hotI hai-nirAkaraNa ho jAtA hai| (saphale kallANapAvae) saubhAgya evaM daurbhAgya ke hetu hone se puNya aura pApa saphala haiN| prakArAntara se bhI prabhune zrutacAritra rUpa dharma kA upadeza diyA-isa bAta ko sUtrakAra-'dhammamAikkhai' se lekara 'paDirUve' yahA~ taka ke mUlapATha se pradarzita karate mutsita bhI 42vAvA prANI na24-nigAha mAhinA pAtra mane cha. (phusai : puNNapAve) 4 sutharita liyaa| dvArA puSya tebha08 masuyA2ta liyaa| dvaa2| pApanA 5 42vAvA thAya che. (paccAyati jIvA) zubhAzubha thI mdhaaelA jIva A saMsAramAM janmamaraNanAM duHkhane prApta kare che. athAt jyAM sudhI karmasaMtati jIvamAM astitvaviziSTa rahetI hoya che-jIva jyAM sudhI karmothI baMdhAyela rahe che tyAM sudhI ja te saMsAramAM utpanna thayA kare che. mA 4yanayI nAsti ne mevo vA "bhasmIbhUtasya dehasya punarAgamanaM kutaH" arthAt jyAre deha bhasmIbhUta thaI jAya che te pachI vaLI pharI tenI prApti thatI nathI. mAnu ni|424 25 laya che. (saphale kallANapAvae) solAjya temaja daurbhAgyanA hetubhUta hovAnA kAraNe puNya ane pA5 saphaLa (phaLa Apanaa22) cha. bIjI rIte paNa prabhue zrutacAritrarUpa dharmane upadeza ApTee pAtane suutr||2-'dhmmmaaikkhii'thii sadhana - paDirUve ' mI sudhIna bhUNA Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sR. 56 bhagavato dharmadezanA 461 NiggaMthe pAvayaNe sacce aNuttare kevalie saMsuddhe paDipuNe NeyA 6 " ityantena granthena / ' dhammamAikkhai ' dharmamAkhyAti -' iNameva Niggathe pAvayaNe sacce ' idameva nairgranthaM pravacanaM satyam - idaM - pratyakSatayA vidyamAnaM, nairgranthaM-nirgranthAnAM dravyabhAvagranthirahitAnAM saMyaminAM sambandhi pravacanam = AgamaH, satyaM - saddbhyo hitaM vAstavikaJca / 'aNuttare ' anuttaram - nAstyuttaraM yasmAta nAsmAtpradhAnatamamanyadastIti bhAvaH; 'ke lie ' kaivalikaM-kevalipraNItam-advitIyaM vA, ' saMsuddhe ' saMzuddham = kaSAdibhiH saMzuddhaM suvarNamiva nirdoSam, 'paDipuNNe' pratipUrNam - sarvathA samagraM - sUtrApekSayA mAtrAvindvAdibhiH, arthApekSayA cAkAGkSA'dhyAhArAdibhirvarjitam ' NeyAue ' naiyAyikam = nyAyAnugataM pramANAsbAdhitam ' sallakattaNe ' zalyakartanam=mAyAdizalyacchedanakSamam - etadbhAvabhAvitAnAM haiM / 'dhammAikrakhai ' bhagavAna ne prakArAntara se bhI dharmopadeza kiyaa| jaise - ( iNameva NiggaMthe pAvaNe sacce ) pratyakSatayA vidyamAna yaha nirgranthoM - dravya evaM bhAvarUpa granthi se rahita saMyamiyoM kA pravacana - Agama satya - bhavyoM kA hitakAraka evaM yathArtha hai / ( aNuttare ) yaha anuttara hai - isase uttara - pradhAna aura dUsarA koI nahIM hai / ( ke lie ) kAraNa ki yaha kevalajJAnI dvArA praNIta huA hai; isIliye yaha advitIya hai / (saMsuddhe ) kaSAdika dvArA zuddha kiye hue sone ke samAna yaha zuddha hai / ( paDipuNe ) yaha sarvathA pratipUrNa hai, na to sUtra kI apekSA se isameM mAtrA evaM biMdu Adi ke adhyAhAra kI AvazyakatA hai aura na artha kI apekSA se isameM AkAMkSA Adi ke adhyAhAra kI AvazyakatA hai, arthAt saba prakAra se yaha pUrNa hai / ( geyAue) isa bhagavadupadiSTa Agama meM kisI bhI pramANa se bAdhA nahIM AtI hai / ( sahakattaNe ) mAyAmidhyAtva evaM nidAna zalyoM kA dvArA pradarzita re che. 'dhammamA ikkhai' lagavAne prAzantarathI pazu dharmopadeza Y=ryo ?bhaDe (iNameva NiggaMthe pAvayaNe sacce) pratyakSatayA (nabharanI sAmena ) vidyamAna (meAjIda) A ninthA-dravya temaja bhAva rUpa granthithI rahita sayamIonAM pravacana-Agama satya-bhavyone mATe hitakAraka temaja yathAya che. ( aNuttare ) mA anuttara che. sanAthI uttara - pradhAna (mukhya) jIbhuM aMdha nathI. (kevalie) ra mA kevaLajJAnI dvArA praNIta thayeluM (racAeluM) che te bhATe yA advitIya che. (saMsuddhe) uSAhi dvArA zuddha asAM sonA bhevu te zuddha che. (paDipuNe) e sarvadA paripUrNa che--sUtranI apekSAe temAM mAtrA temaja biMdu AdinA adhyAhAranI AvazyaktA nathI ane arthanI apekSAthI temAM AkAMkSA AdinA adhyAhAranI paNa AvazyaktA nathI. tamAma prakAre se pUche. (yAue) mA lagava - upaSTi AgamabhAM ardha pAga prabhAludhI Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 opapAtikasUtre ue sallakattaNe siddhimagge muttimagge NijjANamagge avitahamavisaMdhi savvadukkhappahINamagge ihaTThiyA jIvA sijhaMti bujhaMti bhAvazalyAni vicchedmaayaantiiti| 'siddhimagge' siddhimArgaH-siddhiH kRtakRtyatA-tasyA mArgaH=upAyaH; 'muttimagge' muktimArgaH sakalakarmaviyogasya hetuH, 'NiyANamagge' nirvANamArgaH-nirvAgasya sakalakarmakSayajanyasya pAramArthikasukhasya mArgaH, 'NijANamagge' niryA mArgaH-niryANam apunarAvRttyA saMsArAta prasthAnaM tasya mArgaH, 'avitahaM' avitatham-vitathaM mithyA tadviparItaM-trikAlAbAdhitamityarthaH / 'avisaMdhi' avisandhi= avyavacchinnaM-na kadAcidapi vicchedamupagatam / 'savvaduktvappahINamagge' sarvaduHkhaprahINamArgaH-sarvANijanmamaraNAdIni duHkhAni prahIgAni yatra sa sarvaduHkhAhINo mokSastasya kartana ( chedana ) isI Agama se hotA hai| (sidvimagge ) yaha Agama hI siddhi-kRtakRtyatA kA eka mArga hai| (muttimagge ) samasta karmoM ke kSaya kA yahI eka upAya hai| (givAgamagge ) samasta karmoM ke kSaya se udbhUta pAramArthika sukha kA yahI eka rAstA hai| (NijjANamagge) laMsAra meM jIva kA punaH Agamana na ho isa rUpa se jo jIva kA saMsAra se prasthAna hotA hai usakA pradhAna kAraNa eka yahI Agama hai| (avitahaM ) yaha Agama trikAla meM bhI kutarkoM dvArA bAdhita nahIM hai| (avisaMdhi ) mahAvideha kSetra kI apekSA se-na isakA kabhI viccheda hotA hai, aura na kabhI viccheda hogaa| (sabadukkhappahINamagge ) samasta duHkhoM kA jisameM sarvathA abhAva hai aise mokSa kA yahI eka uttama mArga hai| jisa liye yaha prabhu dvArA pratipAdita Agama pUrvokta prakAra se ina sadgugoM mAthA yAvatI nayI. (sallakattaNe) bhAyA, mithyAtva tama nidAna zalyAnAM 4tana (chana) 2 // mAmathI thAya che. (siddhimagage) 20 sAlabhara siddhi-kRtakRtyatAnI se bhAga cha. (muttimagge) samasta rbhAnA kssyne| mAse pAya cha. (NivvANamagge) samasta 4 nA kSayathI panna thatA pAramAthi sumne| mA4 me 22to cha. (NijjANamagge) saMsAramA parnu punaH Agamana nathAya e rUpathI je jIvanuM saMsArathI prasthAna thAya che tenuM pradhAna kAraNa eka mA mAgama che. (avitaha) mA mAgamA bhA 55] ta? dvArA mayata nathI. (avisaMdhi) mahAviDa kSetranI apekSAthI nathI mAnA hI viche thayo, nathA viche thAto ane nathI 4ii vicha thavAnI. ( savvadukkhappahINamagge) samasta duHkhane jemAM abhAva che evA mokSane A eka uttama mArga che. jethI prabhu dvArA pratipAdana kareluM A Agama pUrvokta evAM saddaguNothI yukta Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TIkA sa. 56 bhagavato dharmadezanA muccaMti pariNivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kreNti| egaccA puNa mArgaH, yata evaM sadguNagumphitaM nairgranthaM pravacanam , ataeva ' ihaviyA jIvA sijhaMti' iha sthitA jIvAH sidhyanti-iha-nairgranthapravacane sthitAH etadArAdhakA jIvAH sidhyanti siddhipadaM prApnuvanti, aNimAdisiddhiM vA 'bujhaMti' budhyante-kevalajJAnaprAptyA niHzeSavizeSa jAnanti, 'muccaMti' mucyante-bhavopagrAhigAM karmaNAM niraMzanaSTatvAt , 'pariNivyAyaMti' parinirvAnti-karmajanyasakalasantApavirahAt , vaktavyasAraM vakti-savvadukkhANamaMtaM kareMti' sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti-sarveSAM zArIrikamAnasikAnAM duHkhAnAm antaM nAzaM kurvanti / 'egaccA puNa ege bhayaMtAro' ekArcAH punareke bhadantAH - ekaiva arcA bhaviSyantI manuSyatanuryeSAM te ekArcAH santaH, punareke-kecid bhadantAH-nairgranthapravase yukta hai / isIliye ( ihadviyA jIvA sijhaMti ) jo jIva isakI ArAdhanA meM apane jIvana kA utsarga kara dete haiM ve niyamataH siddhipada ke prApaka hote haiM, (aNimAdisiddhiM vA) athavA isa loka meM aNimAdi siddhi ke dhAraka hote haiN| (bujjhaMti) kevalajJAna kI prApti se sabhI vastuoM ko jAnate haiN| (muJcati) bhavopagrAhikarmoM kA sampUrNarUpa se nAza hone ke kAraNa ve mukta ho jAte haiN| (pariNivyAyaMti) karmajanya samasta saMtApa ke viraha se ve zItalIbhUta ho jAte haiN| (sambadukkhANamaMtaM kareMti) zArIrika evaM mAnasika samasta duHkhoM kA ve hI anta karanevAle hote haiN| (egaccA puNa ege bhayaMtAro) isa nirgrantha pravacana kI ArAdhanA karanevAle bhavya jIva vartamAna zarIra ke chUTa jAne ke bAda mAtra eka bAra manuSya zarIra dhAraNa karate haiM, arthAt ve ekAvatArI hote haiN| ve bhavya jIva isa zarIra ke chUTane para (puvakammAvaseseNaM) pUrvakarmoM ke bA~kI cha tethI 4 (ihaTiyA jIvA sijhaMti) 2012nI mArAdhanAmA potAnA jIvanane utsarga karI de che teo niyamata -nizcayathI-siddhipadane prApta thAya cha, (aNimAdisiddhiM vA) nawi maNimAhi-siddhine pAbhe cha. (bujhaMti) avajJAnanI prAtithI madhI vstume| laNe cha. (muccaMti) vApayADi bhni| sapU 3pe nAza vaan| |2nne tayA bhuta tha ya che. (pariNivvAyaMti) 4janya samasta saMtApanA virahathI (tyAgathI) teo zItalIbhUta banI jAya che. (savvadukkhANamaMtaM kareMti) zArI2i4 temasa mAnasi4 samasta hu:monA te mata 42vAvA DAya che. (egaccA puNa ege bhayaMtAro) - nintha avayananI maaraadhanA karavAvALA bhavya jIva vartamAna zarIra chUTI javA bAda mAtra ekavAra manuSya zarIrane dhAraNa kare che. arthAt teo ekAvatArI thAya che. te bhavya Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 969 varasa ege bhayaMtAro putrakammAvaseseNaM aNNayaresu devalopasu devatAe uvavattAro bhavaMti, mahaDhiesa jAva mahAsukkhesu dUraMgaiesa cirapi / te NaM tattha devA bhavaMti - mahiDiyA jAva cira canasyArAdhakA bhavyAH, 'putrakammAtraseseNaM ' pUrvakarmA'vazeSeNa, 'aNNayaresu devaloesa devattA uttAro bhavati ' anyatameSu devalokeSu devatvenotpattAro bhavanti, 'mahaDhiesa jAva mahAsukkhesu dUraMgaiesa ciraTThiesu ' maharddhikeSu yAvanmahAsaukhyeSu -atra yAvacchandAt='mahajjuiesu, mahAbalesu, mahAyasesu, mahANubhAgesu ' iti dRgyam / prAgvyAkhyAtametat / dUragatikeSu = anuttaravimAnAdiSu, cirasthitikeSu - cirA - bahusAgaropamA sthitiryeSu teSu / 'te NaM tattha devA bhavaMti ' te khalu tatra devA bhavanti; kIdRzA devA bhavantItyatrA''ha---- mahiDhiyA ' maharddhikAH = maharddhisaMpannAH, yAvat - ' ciradvijhyA ' cira rahane ke kAraNa (aNNayaresu devaloesa devattAe uvavattAro bhavaMti mahaTThiesu jAva mahAsukhe dUraMgaiesa ciradiiesa) maharddhika - vimAna Adi mahAsampattivAle, mahAdyutika= vividha ratna Adi kI mahAkAntivAle, mahAbala - atyanta sthira arthAt dravyarUpa se zAzvata, mahAyazasvI-zAstroM dvArA prazaMsita, mahAnubhAga - mahAprabhAvazAlI, mahAsaukhya- atyanta sukha ke nidhAnarUpa, cirasthitika - bahuta sAgaropamakI sthitivAle, dUragatika - manuSyaloka Adi se atyanta dUravarttI, aise anuttara vimAnAdika devalokoM meM se kisI eka devaloka meM utpanna hote haiM / (te NaM tattha devA) ve deva vahA~ para ( bhAMti mahiDDhiyA jAva cirar3iyA) maharddhika- vimAna Adi kI mahAsampattivAle, mahAdyuti - zarIra aura AbharaNa kI mahA yA zarIra chUTI bhatai ( puvvakammAvaseseNaM) pUrva ubha mADI rahevAnA araNe (aNNayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti mahaDhiesu jAva mahAsukkhesu dUraMgaie ciTThiiesa) bhaDaddhi 4 - vimAna yAhi mahAsaMpattivAjA, bhddddaadhutingvividha ratnaAdinI mahAkAntivALA, mahAkhala-atyaMta sthira arthAt dravyarUpathI zAzvata, bhaDAyazasvI - zAstro dvArA prazaMsita, bhaDDAnulAga bhaDDAprabhAvazAlI, bhddddaasaukhya-atyaMta sukhanA nidhAna rUpa, cirasthitika-ghaNA sAgaropamanI sthitivALA, dUgatika--manuSya leAka AdithI atyaMta krUravattI, evA anuttara vimA nAhi devakheAbhAMnA a me devo mAM utpanna thAya che. (te NaM tattha devA) te de'va tyAM (bhavaMti mahiDhiyA jAva ciraTThiiyA) mahaddhi 4 - vimAna AAhinI bhddddaasaMpatti vALA, mahAvruti-zarIra ane AbharaNunI mahAkAntivALA, mahAkhala Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virus foot - TIkA kha. 56 bhagavato dharmadezanA ka 4 ssyA hAra - virAiya- vacchA jAva pabhAsamANA kappovagA gatisthitikAH=cirakAlasthitikAH, 'hAravirAiyavacchA' hAravirAjitavakSaskAH - hArabhUSitahRdayAH, 'jAva pabhAsamANA' yAvat prabhAsamAnAH - yAvacchandAdidaM dRzyam - 'kaDaya - tuDiya - thaMbhiyabhuyA' kaTaka-truTita-stambhita- bhujAH 'aMgaya - kuMDala - maTTha - gaMDayala - kaNNapIDha - dhArI ' aGgada-kuNDala-gaNDatala - karNapITha - dhAriNaH ' vicitta-vatthA - bharaNA ' vicitra-vastrAssbharaNAH, ' vicittamAlA ' vicitramAlAH, ' maulimauDA ' maulimukuTAH, 'kallANagapavara- vattha- parihiyA ' kalyANaka - pravara-vastra-parihitAH, kallANaga-pavara - mallANulevaNA ' kalyANaka - pravara - mAlyA - nulepanAH, ' bhAsuraboMdI ' bhAsvaradehAH, ' palaMbavaNamAladharA ' pralambavanamAlAdharAH ' divveNaM saMghAeNaM ' divyena saMghAtena, 'divveNaM saMThANeNaM' divyena saMsthAnena = sundareNAsskAreNa, 'divvAe iDDhIe' divyayA RddhayA, 'divvAe juIe' divyayA dyutyA, ' divvAe pabhAe ' divyayA prabhayA ' divvAe chAyAe ' divyayA chAyayA, 'divvAe acIe' divyena arciSA - divyena tejasA, 'divvAe lesAe' divyayA lezyayA, ' dasa disAo ujjoyamANA ' daza dizA udyotayantaH - samantAtsarvAn digAbhogAn vibhAsayantaH iti / ' pabhAsamANA " prabhAkAntivAle, mahAbala- zarIra se atyanta balavAn, mahAyazasvI - atyanta yazavAle, mahAnubhAgaatyanta prabhAvazAlI, mahAsaukhya-sukhapuMja ko bhoganevAle aura cirasthitika--aneka sAgaropamasthitivAle hote haiM / inakA vakSaHsthala sadA hAroM kI mAlAoM se suzobhita rahA karatA hai / (jAva pabhAsamAgA) yahA~ 'jAva' zabda se ( kaDaya - tuDiya - thaMbhiya-bhuyA aMgaya - kuMDala - gaMDayala - kaNNapITha - dhArI vicitta-vatthA - bharaNA vicittamAlA maulimauDA kallANaga-pavara- vattha- parihiyA kallANaga-pavara - mallA - NulevaNA bhAsuraboMdI palaMba - vaNamAla-dharA divveNaM saMghAraNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDhIe divvAe juIe divvAe pabhAe divvAe chAyAe divtrAe accIe divvAe zarIre dhaNA mavAn, mahAyazasvI - atyaMta yazavAjA, mahAnubhAga- atyaMta alaavazALI, mahAsaukhya-sukhapujane bhegavavAvALA ane cirasthitika-aneka sAgaropama sthitivALA thAya che. emanu' vakSaHsthala sadA hArAnI mAlAethI suAAbhita 2hyA 42 che. (jAva pabhAsamANA ) yahIM 'jAva' zabhathI (kaDaya - tuDiya - thaMbhiyabhuyA aMgaya-kuMDala-gaMDayala - kaNNapIDha - dhArI vicitta-vatthA - bharaNA vicitta mAlA maulimauDA kallANaga-pavara - vattha - parihiyA kallANaga-pavara - mallA - NulevaNA bhAsuraboMdI palaMba - vaNamAla - dharA divveNaM saMghAeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDhIe divvAe juIe, divvAe pabhAe, divvAe chAyAe, divvAe accIe, divvAe lesAe dasa Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra kallANA ThiikallANA AgamesibhaddA jAva pddiruuvaa| tamAikkhaisamAnAH prakarSega zobhamAnAH 'kappovagA' kalpopagAH-kalpaH indra-sAmAnika-trAyastriMzapAriSadyA-tmarakSa-lokapAlA-nIka-prakIrNakA-bhiyogya-kilbiSika-vyavahArasvarUpa AcArastamupagatAH prAptAH, saudharmAdidevalokavAsivaimAnikadevatvaM prAptAH, 'gaikallANA gati kalyANAHkalyANA gatiryeSAM te tathA, athavA-gatyA caturgatikaloke devagatirUpayA kalyANAH= lesAe dasa disAo ujjovemANA pabhAsamANA) isa pATha kA saMgraha huA hai, isa kA artha isa prakAra hai-inakI bhujAe~ kaTaka-kar3e aura truTita-bhujabandha ina AbhUSaNoM se vibhUSita rahA karatI haiN| bAkI ke ina samasta padoM kA artha pIche jahAM para devoM ke Agamana kA varNana kiyA gayA hai usa 33veM sUtra meM likhA jA cukA hai| (kappovagA) indra, sAmAnika, trAyastriMza, pAriSadya, AtmarakSaka, lokapAla, anIkAdhipati, prakIrNaka, Abhiyogya, kilbiSika, ye daza prakAra ke deva jahA~ hote haiM una devalokoM kA nAma kalpa hai| ina kalpoM meM jo utpanna hote haiM unakA nAma kalpopaga hai| saudharmAdika devaloka se acyuta devaloka taka ke deva kalpopaga kahalAte haiM; kyoM ki yahIM taka indrAdika 10 prakAra ke devoM kA vyavahAra hotA hai, inake bAda nahIM ! (gaikallANA) inakI gati kalyANakArI hotI hai, athavA caturgatika isa loka meM ye devagati meM rahanevAle hone ke kAraNa uttama hote haiM, isa apekSA ye gatikalyANa kahe gaye haiN| (ThiikallANA) aneka palyopama (1) asurakumAroM ke varNana meM ina samasta padoM kA artha likhA gayA hai| disAo ujjovemANA pabhAsamANA) mA pAnI saDa 4yo cha. maane| artha A prakAre che. emanI bhujAo kaTaka (kaDAM) ane truTita-bhujabaMdha e AbhUSaNothI zaNagArelI rahe che. bAkInAM A badhAM padono artha agAu jyAM devanA AgamananuM varNana karyuM che te 33mAM sUtramAM lakhAI gayuM che.' (kappovagA) dra, sAbhAni, vAyaliza, pAriSadha, mAma264, pAsa, anIkAdhipati, prakIrNaka, Abhigya, kilibaSika, A daza prakAranA deva jyAM hoya che te devakanuM nAma kalpa che. A kalpamAM je utpanna thAya che temanAM nAma kAga che. saudharmAdika devalokathI laIne acuta devaloka sudhInA deva kapaga kahevAya che. kemake ahIM sudhI iMdrAdika 10 prakAranA hevono vyavahAra thAya che. tyAra pachI nahi. (gaikallANA) tebhanI gati 4tyaakArI hoya che. athavA caturgatika A lokamAM teo devagatimAM rahevAvALA hovAne kAraNe uttama hoya che. A apekSAthI teo gati kalyANa kahevAya che. (1) asurakumAranA varNanamAM A badhAM padone artha lakhAI gayo che. Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TokA sU. 56 bhagavato dharmadezanA 467 evaM khalu cauhi ThANehiM jIvA NeraiyattAe kammaM pakareMti, bhadrarUpAH, 'ThiikallANA' sthitikalyANAH anekapalyopamasAgaropamarUpacirasthitikAH 'AgamesibhaddA' AgamiSyadbhadrAH-AgamiSyat AgAmikAlabhAvi bhadra-kalyANaM-nirvANarUpaM yeSAM te tathA, 'jAva paDirUvA' yAvatpratirUpAH--atiramaNIyA''kArAH, yAvacchabdAt'prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA' iti bodhyam / punarapi 'tamAikkhai' tadAcaSTe-tatpravacanaM kathayati-' evaM khalu cauhiM ThANehiM jIvA NeraiyattAe kammaM pakareMti' evaM khala caturbhiH sthAnairjIvA nairayikatAyAH karmANi prakurvanti, tatra nairayikatAyAH=nArakitvasya, sAgaropama taka devaloka meM inakI sthiti hone ke kAraNa ye deva sthitikalyANa kahe gaye haiN| inameM se Akara hI to manuSyaparyAya lekara jIva nirvANa-mukti kA lAbha karate haiM; ataH ve (AgamesibhadA) AgamiSyadbhadra kahe gaye haiM |(jaav paDirUvA) yahA~ para 'yAvat' zabda se "prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH" ina padoM kA bhI saMgraha huA hai / 'pAsAdIyAH' inheM dekhane se mana prasanna ho jAtA hai| ata eva ye 'darzanIyAH' darzanIya haiN| 'abhirUpAH' inake rUpa kI sundaratA pratikSaNa navIna navIna bhAva se baDhatI rahatI ho aise ye mAlUma hote haiM; isaliye ye abhirUpa haiN| 'pratirUpAH' inake rUpa kI tulanA nahIM ho sakatI hai, kyoM kiM inakA rUpa asAdhAraNa hotA hai, arthAt ye anupama sundara hote haiN| aba isa pravacana kA kyA phala hai ? isako kahate haiM (evaM khalu cAhiM ThANehiM jIvA NeraiyattAe kamma pakareMti) yaha jIva cAra kAraNoM dvArA naraka meM le jAnevAle karmoM ko karate haiM, aba isa bAta ko prabhu prakaTa (ThiikallANA) mane palyApama sAgaropama sudhI pakSobha tamanI sthiti hovAnA kAraNe te deve sthitikalyANa kahevAya che. temAMthI AvIne ja manudhypryaay prAta 42 0 nirmA-bhutina sAla 42 cha, bhATa tasA (AgamesibhaddA) mAgamiSyamadra 4Aya che. (jAva paDirUvA) sahI yAvat 24thI 'prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH' se pahanA sayaDa thayo cha. "prAsAdIyAH"- sabhane netA mana prasanna 24 naya che. ma. mATe 4 tesa 'darzanIyAH' zanIya cha. 'abhirUpAH' amn| 35nI suMdaratA pratikSA navIna navIna bhAvathI vadhatI jatI hoya tema teo jaNAya che; te mATe teo abhi35 cha. 'pratirUpAH' bhanI 35nI tusanA na za, bhatabhanu 35 asAdhAraNa hoya che, arthAt teo anupama suMdara hoya che. have A pravaynn zusa cha ? te 4 cha (evaM khalu cahi ThANehiM jIvA raiyattAe kammaM pakareMti) // 1 yA2 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 aupapAtikasUtre NeraiyattAe kammaM pakarettA raiesu uvavajaMti, taM jahA-mahAraMbhayAe 1 mahApariggahayAe 2 paMciMdiyavaheNaM 3 kuNimAhAreNaM 4, evaM eeNaM abhilaavennN| tirikkhajoNiesu-1 mAillayAe 'NeraiyattAe kammaM pakarettA Neraiemu uvavati ' nairayikatAyai karmANi prakRtya prakarSaNa vidhAya nairayikeSu utpadyante=nArakajIvAnAM madhye jAyante, taMjahA-tadyathA yena prakAreNa nairayikeSu jAyante tat kathayati sUtrakAraH-1 'mahAraMbhayAe' mahArambhatayA sAvadyA''rambhabAhulyena,-2 'mahApariggahayAe' mahAparigrahatayA parigrahAdhikyena, 3 'paMciMdiyavaheNaM' paJcendriyavadhena-paJcendriyaprANinAM hiMsayA, 4 'kuNimAhAreNaM' kuNapAhAreNa mAMsAhAreNa, evaM eeNaM abhilAveNaM' evametenAbhilApena kathanena 'tirikkhajoNiesutiryagyoniSu-tirazcAM yonayaH utpattisthAnAni tatra, 1-mAillayAe NiyaDillayAe' mAyAvitayA nikRtimattayAmAyA paravaJcanA saiSAmastIti mAyAvinaH teSAM bhAvastattA tayA; nikRtiH-mAyAvaraNArtha mAyAntarakaraNaM saiSAmastIti nikRtimantaH, tadbhAvo nikRtimattA tayA, 2 'aliyavayaNeNaM' karate haiM-(taM jahA) ve cAra kAraNa ye haiM-(mahAraMbhayAe) mahA-Arambha, (mahApariggayAe) mahAparigraha, (paMciMdiyavaheNaM ) paMcendriya jIvoM kA vadha karanA, (kuNimAhAreNaM) mAMsa kA AhAra karanA / ina cAra kAraNoM se (NeraiyattAe kammaM pakarettA Neraiemu uvavajaMti) naraka meM le jAne ke yogya karmoM kA upArjana hotA hai, isaliye ye jIva naraka meM utpanna hote haiM / ( evaM eeNaM abhilAveNaM) isI prakArakA cAra kAraNa rUpa kathana (tirikkhajoNiemu ) tiryaJca gati meM utpanna karAne vAle karmoM kA bhI hai / ve cAra kAraNa ye haiM-(mAillayAe) mAyAcArI karanA (NiyaDillayAe) evaM mAyA ko saMvaraNa karane ke liye aura adhika mAyAcArI karanA 1, ( aliyavayaNeNaM ) asatya 2 / dvArA na24i aarti | 42 cha, (taMjahA) te yA2 4 / 21) 2mA cha(mahAraMbhayAe) mA sArabha, (mahAparigahayAe) bhaDapiriyaDa, (paMciMdiyavaheNaM) pAyadriyavono 1542vI, (kuNimAhAreNaM) bhaaNsn| maai|2 42vI. mA yAra 42zothI (NeraiyattAe kammaM pakarettA Neraiesu uvavajjati) na24i as orq / yoya 4Inu upA nAya cha tethI te 1 na24mA naya che. (evaM eeNaM abhilAveNaM) - 2i 4 yAra 4125 35 4thana (tirikkhajoNiesu) ti ya gatimA atyanna 422nArA 4Inu 54 che. te yAra 412 // cha-(mAillayAe) bhAyAyArI 42, (NiyaDillayAe) temaja mAyAnuM saMvaraNa karavA mATe DhAMkavA mATe anya mAyAcArI karavuM (1). Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA su. 56 bhagavato dharmadezanA NiyaDillayAe, 2 aliMyavayaNeNaM, 3 ukNcnnyaae,4vNcnnyaae| maNussesu-pagaibhaddayAe 1, pagaiviNIyayAe 2, sANukoalIkavacanena=asatyabhASaNena, 3 'ukaMcaNayAe' utkaJcanatayA-utkaJcanatA nAma kaM cana saralahRdayaM vaJcayituM pravRttasya paraM caturataraM naraM pArzvasthaM vilokya kSaNaM vaJcanAnivRttatayA'vasthAnaM tayA, kapaTavRttyA, 4 'vaMcaNayAe' vnycntyaa| etaizcaturbhiH sthAnairjIvAstiryagyoniSu yaanti| manuSyajIveSu punaH kaizcaturbhiH sthAnarutpadyante ? tadarzayitumAha'maNussesu' ityAdi / manuSyeSu, 'pagaibhaddayAe' prakRtibhadratayA svabhAvasaralatayA 1, 'pagaiviNIyayAe ' prakRtivinItatayA svabhAvato vinayazIlatayA 2, 'sANukkosayAe' sAnukrozatayA-anukrozo-dayA tena saH vartate iti sAnukrozastasya bhAvaH sAnukrozatA tayA-sadayatayA 4, 'amacchariyAe ' amatsaritayA-matsaro'nyazubhadveSastadabhAvo'matsaraH= paraguNagrAhitvaM so'styeSAmityamatsariNastadabhAvo'matsaritA tayA-IrSyArAhityena / etaizcaturbhiH bhASaNa karanA 2, (ukkaMcaNayAe) kisI sarala hRdayavAle vyakti ko Thagane ke liye pravRtta hue ThagiyA-mAyAcArI vAle kA, usa sarala puruSa ke pAsa kisI catura puruSa kI sthiti dekhakara kucha samayataka vaMcanAmaya apanI pravRtti ko sthagita kara Thahara jAnA-kapaTavRtti ko roka rakhanA 3, (vaMcaNayAe) dUsaroM ko ThaganA 4 / ina cAra kAraNoM se jIva tiryaMcagati meM le jAne vAle karmoM kA upArjana karate haiN| (maNussesu) manuSyagati meM jIva cAra kAraNoM se jAte haiM / ve kAraNa ye haiM-(pagaibhaddayAe) prakRti se bhadra honA 1, (pagaiviNIyayAe) prakRti se vinIta honA 2, (sANukkosayAe) dayAlu honA 3, evaM (amacchariyAe) matsarabhAva nahIM rakhanA arthAt guNagrAhI honA 4 / ina cAra kAraNoM se ye jIva manuSyagati meM utpanna (aliyavayaNeNaM) asatya bhASaNa 42j (2). (ukkaMcaNayAe) 4 sa2 yA mANasane ThagavA-chetaravA mATe pravRtta thanArA Thaga-mAyAcArIvALAnuM, te saraLa puruSanI pAse koI catura puruSanI hAjarI joI thoDA samaya mATe vaMcanAmaya pitAnI pravRttine sthagita karI rokAI javuM-pitAnI kapaTavRttine ThI rAma (3). (vaMcaNayAe) mAnane 14 (4). mA yAra 42yothI cha tiya ya gatibhA va 412i k BAna 42 cha. (maNussesu) bhanuSyagatibhA // 14 42pothI- taya che. te rnne| ma cha-(pagaibhaddayAe) atithI madrAyu (1), (pagaiviNIyayAe) pratithI vinIta DAj (2), (sANukkosayAe) yAtrA (3), tabha04 (amacchariyAe) bhatsarasA na rAkhavo arthAta guNagrAhI thavuM (4). A cAra kAraNothI A jIva manuSya Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre sayAe 3, amacchariyAe 4 / devesu - sarAgasaMjameNaM 1, saMjamA saMjameNaM 2, akAmANajarAe 3, bAlatavokammeNaM 4 / tamAikkhai sthAnairjIvA manujatvaM prApnuvanti / devatvaprAptihetubhUtAni catvAri sthAnAni darzayati- 'devesu' ityAdi / deveSu - ' sarAgasajameNaM ' sarAgasaMyamena - rAgeNa = AsaktyA sahitaH sarAgaH sa cAsau saMyamazva sarAgayasaMmastena - sakaSAyacAritreNa 1, ' saMjamAsaMjameNaM ' saMyamAsaMyamena = dezasaMyamena 2, 'akAmaNijjarAe' akAmanirjarayA - akAmena = abhilASamantareNa nirjarA = kSudhAdisahanaM tayA 3, ' bAlatavokammeNaM' bAlatapaH karmaNA - bAlasAdRzyAd bAlAH= mithyAdRzaH, teSAM tapaHkarma bAlatapaH karma, tena 4, etaiH sthAnairjIvA devabhavaM prApnuvantIti bhAvaH / punaH prakArAntareNa ' tamAikkhai ' tadAkhyAti = tat kathayati 'jaha NaragA gammaMtI' 470 karAne vAle karmoM kA upArjana karate haiM / (devesu) cAra kAraNoM se jIva devagati meM utpanna hote haiN| ve cAra kAraNa ye haiM- ( sarAgasaMjameNaM) sarAgasaMyama kA pAlana karanA 1, (saMjamAsaMjameNaM) dezavirati pAlana karanA 2, (akAmaNijarAe) akAmanirjarA 3, evaM (bAlatavakameNaM) bAla tapasyA 4 / jisa saMyama meM rAga ( Asakti ) vidyamAna hotA hai usa kA nAma sarAgasaMyama hai / matalaba - kaSAyasahita cAritra kA pAlanA sarAgasaMyama hai / 12 bAraha vratoM kA-dezavirati kA dhAraNa karanA isakA nAma saMyamAsaMyama hai / abhilASA - icchA ke vinA kSudhA Adi kA sahana karanA isakA nAma akAmanirjarA hai / mithyAdRSTiyoM ke kA nAma bAlatapa hai / ina kAmoM ke karane se jIva devagati meM jAne yogya karmoM kA upArjana karate haiN| (jaha NaragA gammaMtI je garagA jAya veyaNA Narae / sArIramANasAIM dukkhAI gatibhAM utpanna 4rAvavAvAjAM menuM upAna 4re che. (devesu) yAra parazothI lava devagatimAM utpanna thAya che - ( sarAgesaMjameNaM) sarAga saMyamanu pAlana 42 1, (saMjamAsaMjameNaM) dezaviratinuM pAlana 42 2, (akAmaNijjarAe) bhaabhnirjarA 3, tebhana (bAlatavokammeNaM) mAsa tapasyA 4 ) ne saMyamamAM rAga - mAsahita vidyamAna hoya che tenuM nAma sarAga--saMyama che. matalaba-kaSAya sahita cAritranuM pAlana karavu. te sarAgasaMyama che (1). 12 mAra vrtoddeshvirtidhAraNa karavAM tenuM nAma sayamAsayama che (2). abhilASA-icchA--vinA bhUkha Adi sahana karavuM tenuM nAma akAma nirjarA che (3). mithyArdaSTinAM tapanuM nAma Alatapa che (4). A kAmA karavAthI jIva devagatimAM javA yAgya karmAnu Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TokA sU. 56 bhagavato dharmadezanA 471 "jaha NaragA gammaMtI, je NaragA jA ya veyaNA nnre| sArIramANasAiM dukkhAiM tirikkhajoNIe // 1 // mANussaM ca aNiJcaM, vAhi-jarA-maraNa-veyaNA-pauraM / deve ya devaloe, devihni devasokkhAiM // 2 // ityAdigAthAbhiH / 'jaha NaragA gammaMtI' yathA narakA gamyante-jIvairyena prakAreNa narakAH narakasthAnAni gamyante prApyante, 'je NaragA' ye narakAH-yadrUpA narakAH nArakiNaH santi, 'jA ya veyaNA Narae' yAzca vedanA narake yAH yAdRzyo vedanAH= yAtanAzca narake bhavanti, tatsarvaM kathayatIti pUrveNAnvayaH / 'sArIramANasAiM dukkhAI tirikkhajoNIe' zArIramAnasAni duHkhAni tiryagyonyAm-yathA ca zarIrasambandhIni manaHsambandhIni ca duHkhAni bhavanti prANinAmiti zeSastathA bhagavAn parikathayati // 1 // evaM 'mANussaM ca aNicaM vAhi-jarA-maraNa-veyaNA-pauraM' mAnuSyazcA'nityaM vyAdhi-jarA-maraNa-vedanA-pracuram-vyAdhayo jvarAdayaH jarA vArdhakaM,maraNaM prasiddha, vedanAH= zItoSNAdisvarUpAH, pracurAH vizadA yasmistAdRzam , ataeva anityaM kSaNabhaGguraM mAnuvyaM manuSyabhavaM parikathayati / ' deve ya devaloe devidi devsokkhaaii| devAn ca devalokAn devaddhi devasaukhyAni-tathA devAn , ca punaH devalokAn , devarddhi devasamRddhi, devasaukhyAni devasambandhIni sukhAni kathayatIti zeSaH // 2 // etAnyeva narakAdIni tirika vajogIe) jIva jisa prakAra narakoM meM jAte haiM, aura vahAM jaise nArakI haiM, evaM unheM jisa prakAra kI vedanA bhoganI par3atI hai yaha saba prabhu ne (Aikkhai) btlaayaa| tiryaggati meM paha~cane para isa jIva ko jitane bhI zArIrika evaM mAnasika kaSTa bhogane par3ate haiM, yaha bhI bhagavAnane spaSTa kiyA / (mANussaM ca aNicaM vAhi-jarA-maraNa-veyaNA-pauraM) yaha mAnavaparyAya anitya hai, vyAdhi, jarA, maraNa evaM vedanA se pracura-bharI hai / (deve ya SpAna 42 cha. (jaha NaragA gammaMtI je NaragA jA ya veyaNA Narae / sArIramANasAiM dukkhAiM tirikkhajoNIe) 12 prA naramA taya cha, mane tyAMcA nArakI hoya che, temaja temane je prakAranI vedanA bhegavavI paDe che, e badhuM prabhuNe (Aikkhai) matAvyu. tiya ya-gatimA 5indi 240 ne 2i zArIrika temaja mAnasika duHkha hoya che te badhAM bhegavavAM paDe che, e paNa manapAne spaSTa yu. (mANussaM ca aNicaM vAhi-jarA-maraNa-veyaNA-paura) 0 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opapAtikasUtre NaragaM tirikkhajoNiM, mANusabhAvaM ca devalogaM, c| siddhe ya siddhavasahiM, chajjIvaNiyaM parikahei // 3 // jaha jIvA bajhaMtI muccaMtI jaha ya saMkilissaMti / jaha dukkhANaM aMtaM, kareMti keI apaDibaddhA // 4 // saMgRhya brUte-'NaragaM' narakaM-narakAvAsa, 'tirikkhajoNi ' tiryagyoni, 'mANusabhAvaM' manuSyabhAvaM manuSyatvaM ca ' devalogaM ' devalokaJca kthyti| tathA 'siddhe ya' siddhAMzca 'siddhavasahiM '-siddhavasatiM siddhakSetraM, 'chajjIvaNiya' SaDjIvanikA parikathayati // 3 // evaM 'jaha jIvA, bajhaMtI' yathA jIvA badhyante bandhaM prApnuvanti, 'muccaMtI' mucyante= muktA bhavanti, 'jaha ya saMkilissaMti' yathA ca saMklizyanti, 'jaha dukkhANaM aMtaM kareMti keI apaDibaddhA' yathA duHkhAnAmantaM kurvanti ke'pi apratibaddhAH-ke'pi kati-cijjIvA apratibaddhAH pratibandharahitAH-muktAH santo duHkhAnAmantaM nAzaM kurvanti, tatsarva devaloe deviDDa devasokkhAiM) evaM devagati meM devatAoM ko devabaMdhI aneka RddhiyAM evaM devaparyAyAsaMbaMdhI aneka saukhyoM kI prApti hotI hai-yaha saba bhI prabhune acchI taraha spaSTa karake apanI divyadhvani dvArA pradarzita kiyaa| (jaragaM tirikkhajoNi mANusabhAvaM ca devalogaM ca / siddhe ya siddhavasahiM chajjIvaNiyaM parikahei) isa prakAra prabhu ne naraka, tiryaMca, manuSya evaM devagati kA kathana kiyA, sAtha meM yaha bhI batalAyA ki siddha kaise hote haiM aura siddhasthAna kaisA hai, evaM SaDjIvanikAya kauna 2 haiM / (jaha jIvA bajhaMtI muccaMtI jaha ya saMkilissati / jaha dukkhANaM aMtaM kareMti keI apaDibaddhA) jIva jisa prakAra karmoM mAnavaparyAya anitya che. vyAdhi, jarA, maraNa temaja vedanAthI pracura-bharelI cha. (deve ya devaloe deviDhiM devasokkhAI) tabha04 gatimA hevatAsAne hevsaMbaMdhI aneka Rddhio temaja devaparyAya-saMbaMdhI aneka sIkhanI prApti thAya che. e badhuM paNa prabhue sArI rIte spaSTa karIne pitAnA divya dhvani dvArA pradarzita yu. (jaragaM tirikkhajoNiM mANusabhAvaM ca devaloyaM ca / siddhe ya siddhavasahiM chajjIvaNiyaM parikahei) mA 4Are prabhuNe na24, tiya ya, manuSya tebha devazatinu 4thana karyuM, te sAthe e paNa batAvyuM ke siddha kevA hoya che, ane siddhasthAna kevuM che, tabha0 SaDpaniya A ya che. (jaha jIvA bajhaMtI muccaMtI jaha ya saMkilissaMti / jaha dukkhANaM aMtaM kareMti keI apaDibaddhA) 12 pra4Are 4thI Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 56 bhagavato dharmadezanA. 473 aTTA aTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramuveti / jaha veraggamuvagayA kammasamugaM vihADeti // 5 // jaha rAgeNa kaDANaM kammANaM pAvago phlvivaago| jaha ya parihINakammAsiddhA siddhAlayamuveti ||6||suu056|| kathayati // 4 // 'aTTA aTTiyacittA' ArtAdArtitacittAH-ArtAt ArtadhyAnAd ArtitaM= pIDitaM cittaM yeSAM te tathA, 'jaha jIvA' yathA jIvAH 'duka khasAgaramurveti' duHkhasAgaraM duHkharUpaM samudramupayanti prApnuvanti, tat kathayati / 'jaha veraggamuvagayA kammasamuggaM vihADeMti' yathA ca vairAgyamupagatAH prAptAH karmasamudgaM-karmaNAM samudgaM-maJjUSAM karmarAzimiti yAvat vighATayanti troTayanti-nAzayantIti yAvat , tat kathayati / 'jaha rAmeNa kaDANaM kammANaM pAvago phalavivAgo' yathA rAgega-putrakalatrAdiSvabhiSvaGgarUpeNa kRtAnAm= upArjitAnAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM pApakaH pApamayaH phalavipAkaH phalapariNAmo bhvti| se baMdhate haiM aura jisa prakAra unase chUTate haiM tathA jisa prakAra se aneka saMklezoM ko bhogate haiM aura phira apratibaddha hokara jisa prakAra se kitaneka bhavyajIva samasta prakAra ke duHkhoM kA vinAza karate haiM yaha viSaya bhI prabhu ne Agata janatA ko acchI taraha samajhAyA / (aTTA aTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramuveti / jaha veraggamuvagayA kammasamuggaM vihADeMti) prabhu ne yaha bhI batalAyA ki ArtadhyAna se pIDita cittavAle prANI-jIva kisa taraha duHkha sAgara meM gote khAte rahate haiM aura kisa prakAra se vairAgya ko prApta kara jIva karmarAzi ko vinaSTa kara dete haiN| (jaha rAgeNa kaDANaM kammANaM pAvago phlvivaago| baMdhAya che, ane je prakAre tethI chUTe che, tathA je prakAre aneka saMkalezene bhegave che, ane pAchA apratibaddha thaIne je prakAre keTalAka bhavya jIva samasta prakAranAM duHkhane vinAza kare che. e viSaya paNa prabhue Avela natAne sArI rIta samAvyA. (aTTA aTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramuveMti / jaha veraggamuvagayA kammasamuggaM vihADeMti) prabhuye se 54 matAyu, saatdhyAnathI pIDAtA cittavALA prANI-jIva kevI rIte duHkhasAgaramAM gothAM khAdhA kare che, ane kevI rIte vairAgya prApta karIne jIva karmarAzine nAza 3re cha. (jaha rAgeNa kaDANaM kammANa pAvago phlvivaago| jaha ya parihINakammA siddhA siddhAlayamuveMti) putra-4satra mAvimA mAsahita 35 rAgathI 64 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 aupapAtikasUtre mUlam tameva dhammaM duvihaM Aikkhai, taM jahA-agAra'jaha ya' yathA ca-yena prakAreNa 'parihINakammA' parihInakarmANaH-parihINAni-vinaSTAni karmANi yeSAM te, siddhAH-'siddhAlayamuti' siddhAlayamupayanti-lokAntakSetralakSaNaM sthAnaM prApnuvanti, tathA bhagavAn parikathayatIti pUrveNAnvayaH // sU0 56 // TIkA-' tameva' ityAdi / 'tameva dhamma duvihaM Aikravai' tameva= pUrvoktameva dharma dvividhaM dviprakAram , AkhyAti-kathayati, 'taM jahA' tadyathA--' agAradhamma aNagAradhamma ca' agAradharmam , anagAradharmaM ca-agAraM gRhaM tAtsthyAdagArA gRhasthAH , gRhA dArA ityAdivat , yadvA-agAramastyeSAmityarthe 'arza Adibhyo'c' iti matvarthIyAcpratyayaH, teSAM dharmaH-vakSyamANasvarUpastam , tathA-anagAradharma=na vidyate'gAraMgRhaM yeSAM te'nagArAH sAdhavasteSAM dharmastaM ca AkhyAti / tatra prAdhAnyAt prathamajaha ya parihINakammA siddhA siddhAlayamuveMti ) putrakalatrAdikoM meM AsaktirUpa rAga se upArjita jJAnAvaraNIya Adika karmoM kA pApamaya phala jaise hotA hai aura karmoM ko naSTa kara jIva siddhAvasthApana ho siddhAlaya meM jaise pahu~cate haiM yaha saba bhI prabhu ne apanI dezanA meM spaSTa kiyA // sU. 56 // . 'tameva dhamma duvihaM Aikkhai' ityAdi prabhu ne (tameva dhammaM duvihaM Aikvai) isa dharma ko do prakAra se kahA hai| ('agAradhammaM aNagAradhamma ca) 1 gRhastha kA dharma aura dUsarA anagAra-muni kA dharma / (1) 'agAra' nAma ghara kA hai| parantu isa pada se yahA~ unameM rahane vAle gRhasthoM kA grahaNa huA hai, athavA "arza Adibhyo'c" isa sUtra se astyartha meM ac pratyaya karane se bhI unameM rahane vAle gRhasthoM kA grahaNa ho jAtA hai / jena karelAM jJAnAvaraNIya Adika karmonA pApamaya phala jema thAya che ane karmone nAza karI jIva siddha-avasthA prApta karI siddhAlaya (mukti sthAnamAM) jema pahoMce che te badhuM paNa prabhue pitAnI dezanAmAM spaSTa karyuM. (sU. 56) _ "tameva dhammaM duvihaM AikkhaI" chatyAhi. prabhuNe (tameva dhammaM duvihaM Aikkhai) 2 // dharma meM praa2ne| 4hyo cha ('agAradhamma aNagAradhammaM ca) 1-zyanA dharma mane mI manA2-muninA (1) agAra eTale ghara. paraMtu A padathI ahIM temAM rahevAvALA sthA mevo matha ghaDa 4ya cha, mathavA " arza Adibhyo'c" yA sUtrathI 'asti' artha mAM anya pratyaya sAthI 5 tamA 29vAvA gRusthaa-sve| artha thAya che. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 pIyUSavarSiNI- TIkA. sU. 57 anagAra dharmanirUpaNam. dhammaM aNagAradhammaM ca / aNagAradhammo tAva - iha khalu savvao savvattAe muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyassa savvAo pANAivAyAo veramaNaM musAvAya - adiNNAdANa mehuNa- pariggahamanagAradharmameva vyAcaSTe-' aNagAradhammo tAva ' iti / anagAradharmastAvat - tAvat = prathamam anagAradharma ucyate -' iha khalu santrao savvattAe muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyassa savvAo pANAivAyAo veramaNaM ' iha khalu sarvataH sarvAtmanA muNDo bhUtvA'gArAdanagAritAM pravrajitasya sarvasmAtprANAtipAtAdviramaNam-iha jagati khalu sarvataH=dravyato bhAvatazcetyarthaH, sarvA''tmanA = paramavairAgyeNa muNDo bhUtvA - dravyato muNDo mastake luJcitakezaH, bhAvatastu kaSAyAgAmapanayanamiti muNDalakSaNadharmayogAtpuruSo muNDa ucyate, atra 'arza Adibhyo'c' ityacpratyayaH; tAdRzo bhUtvetyarthaH; agArAd - gRhAt gRhaM (aNagAradhammo tAva) anagAra kA dharma ve hI jIva pAlana karate haiM jo (iha khalu savvao savvattAe muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyassa savvAo pANAivAyAo veramaNaM musAvAya - AdiNNAdANa mehuNa - pariggaha- rAI bhoyaNaveramaNaM) yahAM sarva prakA se- dravya evaM bhAvarUpa se, sarvAtmanA - paramavairAgya saMpanna hokara muMDita ho jAte haiM / yaha muMDita avasthA dravya evaM bhAva ke bheda se do prakAra kA hai - kezoM kA luMcana karanA dravyamuMDana hai, evaM kaSAyoM kA tyAga karanA bhAvamuMDana hai, muMDita hokara jo apane gRha kA parityAga kara sAdhu kI dIkSA se dIkSita ho jAtA hai| usakA nAma anagAra hai / isa anagAra avasthA meM (1) muMDa pada se muMDita puruSa kA matvarthIya acpratyaya karane se grahaNa huA hai / parabha dharma (aNagAradhammo tAva) anagAranA dhama teja jIva pAlana kare che je ( iha khalu savvao savvattAe muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyassa savvAo pANAivAyAo veramaNaM musAvAya - adiNNAdANa - mehuNa - pariggaha-rAIbhoyaNaveramaNaM) aDIM sarva prArathI- dravya temana lAva 35thI sarva prAre vairAgya-sapanna thaI jAya che. A muMDita avasthA dravya temaja bhAva nA bhedathI be prakAranI che-kezala cana karavu" e dravyamuMDana che, temaja kaSAyAnA tyAga karavA' e bhAvamuDana che. muDita thaI je peAtAnA gharaneA tyAga karI sAdhunI dIkSAthI dIkSita thaI jAya che temanuM nAma anagAra che. A anagAra apa(1) muMDa zabdathI bhuMDita purussne| matvarthIya ac pratyaya lagAuvAthI grahaNa karyo che. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 aupapAtikasUtre parityajyetyarthaH, anagAritAM sAdhutvaM pravajitasya prakarSega samastamamatvaparityAgapUrvakaM svIkRtavataH, sarvasmAt trikaraNatriyogato jAyamAnAt akhilAt prANAtipAtAt-prANAH= sparzendriyAdayaH santyeSAmiti prANA:-ekendriyAdayo jIvAsteSAmatipAto-viyojanaM-hiMsanamityarthastasmAd viramaNaM nivarttanam // 1 // 'musApAya-adiNAdANa-mehuNa-pariggaharAibhoyaNAo veramaNaM' mRpAvAdA-'dattA''dAna-maithuna-parigraha-rAtribhojanAdviramaNammRSAvAdaH asatyabhASaNaM tasmAd viramaNa nivRttiH // 2 // adattAdAnaM-na dattamadatta devaguru-bhUpa-gAthApati-sAdharmikairananujJAtaM, tasyAdAnaM grahaNaM tasmAd viramaNam , // 3 // maithunaM-mithunena strIpuMsAbhyAM nirvRttaM karma-kAmakrIDAlakSaNaM, tasmAd viramaNam // 4 // parigrahaH-pari=sarvato bhAvena gRhyate janmajarAmaraNAdijanitairduHkhairveSTayata AtmA aneneti, kRta, kArita, anumodanA evaM mana, vacana aura kAya isa prakAra trikaraNa aura triyoga se prANAtipAtAdika pApoM kA sarvathA tyAga kara diyA jAtA hai| prANAtipAta kA tyAga karanAisIkA nAma prANAtipAtaviramaNa hai / 'prANa' zabda se prANavAle ekendriyAdika jIvoM kA grahaNa huA hai| 'atipAta' zabda kA artha viyoga karanA hai| ekendriyAdika prANiyoM kI hiMsA se virakta-sarvathA dUra-honA isakA nAma prANAtipAtaviramaNa-ahiMsA-mahAvata hai| isI taraha triyoga-trikaraNa se mRSAvAda se virakta honA isakA nAma mRSAvAdaviramaNa-satya-mahAvrata hai / deva, guru, bhUpa, sAdharmika evaM gAthApati dvArA adatta kA grahaNa karanA isakA nAma adattAdAna hai, usase nivRtta honA usakA nAma adattAdAnaviramaNa mahAvata hai| tIna karaNa tIna yoga se jo maithuna se nivRtta honA usakA nAma maithunaviramaNa mahAvrata hai| jisake grahaNa se AtmA, janma, jarA evaM maraNa Adi janita duHkhoM se veSTita hotI hai usakA nAma parigraha hai / dharmopakaraNa sivAya anya saba dhana-dhAnyAdika ko parigraha meM parigaNita kiyA sthAmAM kRta, kArita, anumodana temaja mana, vacana ane kAya e prakAre trikaraNa ane triogathI prANAtipAta Adika pApane sarvathA tyAga karAya che. prANAtipAtane tyAga karavo enuM ja nAma prANAtipAta-viramaNa che. "prANa zadathI prANavALA ekendriyAdika prANionI hiMsAthI virakata-sarvathA dUra thavuM enuM nAma prANAtipAta viramaNa-ahiMsA mahAvrata che. evI ja rIte trigatrikaraNathI mRSAvAdathI virakata thavuM enuM nAma mRSAvAdaviramaNa-satya mahAvrata che. deva, guru, bhUpa, sAdharmika temaja gAthA pati dvArA adattanuM grahaNa karavuM tenuM nAma adattAdAna che, tethI nivRtta thavuM adattAdAnaviramaNa mahAvrata che. traNa karaNa traNa vegathI mithunathI nivRtta rahevuM enuM nAma mithunaviramaNa mahAvrata che. jenA grahaNathI AtmA, janma, jarA temaja maraNa Adi dukhethI gherAI jAya che tenuM nAma parigraha che. dharmopakaraNa sivAya anya Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sva. 57 anagAra dharmanirUpaNam. 477. raaibhoynn-vermnnN| ayamAuso! aNagArasAmAie dhamme paNNatte, eyassa dhammassa sikkhAe uvahie NiggaMthe vA NiggaMthI vA viharamANe ANAe ArAhae bhavati / arthAt parigRhyate=samUrccha svIkriyata iti parigrahaH-dharmopakaraNabhinnaM sarvamityarthastasmAd viramaNam // 5 // rAtribhojanaM-rAtrau bhojanaM tasmAd viramaNam // 6 ||'aymaauso ? aNagArasAmAie dhamme paNNatte' ayamAyuSman ? anagArasAmayikaH-anagArANAM sAdhUnAM samaye siddhAnte, yadvA AcAre bhavaH, dharmaH prajJaptaH kathitaH / 'eyassa dhammassa sikkhAe uvadvie' etasya dharmasya zikSAyAm Asevane upasthitaH udyuktaH, 'NiggaMthe vA' nimranthaH sAdhurvA 'NiggaMthI vA nirgranthI vA upasthitA sAdhvI vA-'viharamANe' viharamANaH vicaran 'ANAe ArAhae bhavaI' AjJAyAH sarvajJopadezasya ArAdhako bhavati / itthamanagAradharmamupadizya saMpratyagAradharmamupadizati, tadevAha-'agAradhamma' ityAdi / gayA hai / kyoM ki prANiyoM ko inameM 'mamedaMbhAva' hotA hai / isa parigraha se virakta honA parigrahaviramaNa mahAvrata hai| rAtri meM bhojana nahIM karanA-isakA nAma rAtribhojanaviramaNa vrata hai / (ayamAuso! aNagArasAmAie dhamme paNNatte) he AyuSman ! siddhAnta meM yaha sAdhuoM kA AcArajanya dharma pratipAdita kiyA gayA hai / (eyassa dhammassa sikkhAe uvahie)isa sAdhu ke dharma ke Asevana meM upasthita (tatpara) cAhe nirgrantha-sAdhu ho, cAhe nirgranthI-sAdhvI ho, (viharamANe) jo ise apane AcaraNa meM lAtA hai vaha (ANAe ArAhae bhavai) prabhu sarvajJa ke AjJA kA ArAdhaka mAnA jAtA hai / isa prakAra anagAradharma kI prarUpaNA kara ke prabhune -- gRhastha kA kyA dharma hai ?' isakI prarUpaNA isa prakAra kI badhAM dhana dhAnya AdikanI, parigrahamAM gaNanA thAya che. kemake prANione sabhA 'mamedabhAva' thAya che. ye pariyaDathI vi24ta thaj se pariyaDa-virabhara mahAvrata che. rAtrimAM bhojana na karavuM tenuM nAma rAtribhojana viramaNa vrata che. (ayamAuso! aNagArasAmAie dhamme paNNatte) humAyuSyamAna ! siddhAMtamA sAdhumAnA mAyAnya mA dharmanu pratipAna 428 che. (eyassa dhammassa sikkhAe uvadvie) sAdhunA mA bhane pAvAmA upasthita-tatpara, yAta nidhanya-sAdhu Doya AI te niyanthI-sAdhvI ya (viharamANe) 2 mAne mAyaramA dAve te (ANAe ArAhae bhavai) prabhu sarvazanI mAjJAnamArA manAya che. A prakAre anagAra dharmanI prarUpaNa karIne prabhue "gRhasthane zuM dharma che tenI Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 aupapAtikasUtre - agAradhamma duvAlasavihaM Aikkhai, taM jahA-paMca aNuvvayAiM 1, tiNi guNavvayAiM 2, cattAri sikkhAvayAiM 3 / paMca aNuvvayAiM, taM jahA-thUlAo pANAivAyAo veramaNaM 1, 'agAradhamma duvAlasavihaM Aikkhai' agAradharma dvAdazavidhamAkhyAti, 'taM jahA' tadyathA, 'paMca aNuvvayAiM paJcA'NuvratAni 'tiNi guNavayAiM trINi guNavatAni 'cattAri sikkhAvayAiM' catvAri zikSAvatAni, zikSA abhyAsaH-punaH punarabhyayanaM tatpradhAnAni vratAni-zikSAvratAni / yadyapi punaH punarAsevanAyogyAni zikSAtratAni puro vakSyamANAni catvAryeva, tathApi trayANAM guNavatAnAM zikSAtrateSvevAntarbhAvAt sapta zikSAtratAni ityapyucyate 3 / svarUpakhyApanAya Aha-'paMca aNuvbayAI' paJcA'NuvratAni-taM jahA' tadyathA-'thUlAo pANAivAyAo veramaNaM' sthUlAtprANAtipAtAdviramaNam-prANAnAM prANinAmatipAto-hiMsanaM-tasmAt sthUlAt viramaNaM-nivRttiH, na tu sUkSmAt // 1 // 'thUlAo hai-(agAradhamma duvAlasavihaM Aikkhai) prabhune kahA ki gRhastha dharma 12 prakAra kA hai, (taM jahA) usake ve 12 prakAra isa taraha se haiM (paMca aNuvbayAI tiNNi guNadhayAI cattAri sikkhAvayAiM) 5 aNuvrata, 3 guNavata, evaM 4 zikSAbata / kahIM 2 para zikSAvratasAta bhI kahe gaye haiM so usakA kAraNa yaha hai ki unameM 3 guNavatoM ko sammilita kara liyA gayA hai| zikSApradhAna vratoM kA nAma zikSAtrata hai| (paMca aNuvvayAiM taM jahA) pAMca aNuvrata ye haiM-(thUlAo pANAivAyAo veramaNaM) sthUla prANAtipAta se virakta honA so ahiMsA aguvrata hai / 'sthUla' zabda yahAM yaha batalAtA hai ki sUkSma se nahIM; kintu sthUla praannaa535|| 2 42 42 // cha-(agAradhamma duvAlasavihaM Aikkhai) prabhu uttha dharma 12 // 2 mAranA cha. (taMjahA) tenAse 12 mAra 42 gAvI zatanA che-(paMca aNuvvayAiM tiNi guNavvayAI cattAri sikkhAvayAI) 5 mAzuvrata, 3. guzuvrata, tama4 4 zikSAprata. yAM: 4yAM zikSAta sAta paNa kahevAmAM AvyAM che, tenuM kAraNa e che ke temAM traNa guNavratane saMmilita karI levAmAM AvyA che. zikSApradhAna pratAnuM nAma zikSAtrata che. (paMca aNuvvayAiM taMjahA) pAya mAbata mA cha-(thUlAo pANAivAyAo veramaNaM) sthUla prANAtipAtathI virakta thavuM te "ahiMsA aNuvrata" che. "skUla" zabda ahIM e batAve che ke sUmathI nahi paNa sthUla prANAtipAtathI viramaNa Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TIkA su. 56 agAra dharmanirUpaNam. 479 thUlAo musAvAyAo veramaNaM 2, thUlAo adiNNAdANAo veramaNaM 3, sadArasaMtose 4, icchAparimANe 5 / tiNi guNavvamusAvAyAo veramaNaM' sthUlAnmRSAvAdviramaNam sthuulaastyvcnkthnaannivRttiH| "thUlAo adiNNAdANAo veramaNaM' sthUlAdadattAdAnAdviramaNam-adattasya AdAnaM grahaNaM tasmAdviramaNa nivRttiH 3 / 'sadArasaMtose' svadArasantoSaH paradAravezyAdivarjanam // 4 // 'icchAparimANe' icchAparimANaH-icchAyAH dhanAdyabhilASarUpAyAH parimANaM-niyamanam-icchAparimANam-dezataH parigrahaviratiH, yadvA-icchA parigrAhyavastuviSayA vAJchA tasyAH parimANam iyttaa| idametAvadeva mayA dhAryamupArjanIyaM veti niyamanamicchAparimA gam // 5 // 'tiSNi guNavayAiM trINi tipAta se viramaNa honA hI ahiMsA aNuvrata hai| (thUlAo musAvAyAo veramaNaM) sthUla mRSAvAda se virakta honA-sthUla asatya vacanoM ke kahane se dUra rahanA-so sthUlamRSAvAda-viramaga aNuvrata hai / (thUlAo adiNNAdANAo veramaNaM) sthUla adattAdAna se viramaNa honA so acaurya aNuvrata hai / (sadArasaMtose) apanI strI meM hI saMtoSa rakhanA-paradArA (parastrI) evaM vezyA Adi kA parityAga kara denA-so svadArasaMtoSa aNuvrata hai| (icchAparimANe) dhana evaM dhAnyAdika kI abhilASA rUpa icchA kA pramANa karanA-eka dezase parigraha kA tyAga karanA, athavA parigrAhyavastuviSayaka vAJchA kA nAma icchA hai, isakA parimANa isa prakAra karanA ki maiM amuka vastu itanI rakhUgA, itanI kamAU~gA, isase adhika nahIM / yaha icchAparimANa nAmakA aNuvrata hai (tiNNi guNavyayAI) guNavrata tIna haiM-ye guNavrata aNuvratoM ke thaj the 4 maDisA mANuvrata' cha. (thUlAo musAvAyAo veramaNaM) sthuul-bhuussaavAdathI virakta thavuM-zUla asatya vacane kahevAthI dUra rahevuM te "skUla-mRSAvaah-virmaa mAdhuvrata' che. (thUlAo adiNNAdANAo veramaNaM) sthUsa mahattAhAnathI virabha thaj the 'sayaurya Azuvrata' che. (sadArasaMtose) pAtAnI sImA ja saMteSa rAkhave-paradArA-parastrI temaja vezyA Adine parityAga karI devo te 214||2-stoss mAdhuvrata' cha. (icchAparimANe) ghana tama dhAnya mAhinI abhilASA rUpa IcchAnuM pramANa karavuM (hada rAkhavI)-deza thakI parigrahane tyAga kare. athavA parigraha karavAnI vastu bAbatanI je vAMchA tenuM nAma IcchA che, tenuM parimANa (mApa-maryAdA) A prakAre karavuM ke huM amuka vastu ATalI rAkhIza, ATalI kamAIza, AthI vadhAre nahi. A IcchAparimANa nAmanuM aNuvrt cha. (tiNNi guNavvayAI) zuSzabataSa cha. 2 // zuSNabata mAzuvratAnAM 854124 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 aupapAtikasUtra yAI, taM jahA-aNatthadaMDaveramaNaM 6, disivvayaM 7, uvabhogaguNavatAni, 'taM jahA' tadyathA 'aNatthadaMDaveramaNa' anarthadaNDaviramaNam-arthaH prayojanaM gRhasthasya kSetra-vAstu-dhana-zarIraparipAlanIyAdiviSaya, tadartho daNDaH ArambhaH prANyupamardo'rthadaNDaH / daNDo nigraho yAtanA vinAza iti pryaayaaH| daNDaH niSprayojanaM hiMsAdikaraNamityarthaH; tasmAdviramaNaM nivartanam 1, 'disindhayaM digavatam-dizaH pUrvadakSiNAdaya Urdhvamadhazceti dazavidhAH, tatra dizAM sambandhi vrataM digtratam-etAvatsu pUrvAdidigvibhAgeSu mayA gamanAgamanaM vidheyaM na upakAraka haiM; (taM jahA) ve tIna prakAra ye haiM-(aNatthadaMDaveramaNaM disivvayaM upabhogaparibhogaparimANaM) anarthadaMDaviramaNa vrata, digvata, upabhoga-paribhoga-parimANavrata / kSetra, vAstu, dhana, dhAnya, evaM zarIra ke paripAlana Adi ke nimitta jo AraMbha kiyA jAtA hai, isakA nAma artha hai / isa AraMbha meM prANivadha avazyaMbhAvI hai / ataH isameM jo daMDa-prANiyoM kA vinAza hotA hai usase pApa kA baMdha jIva ko hotA hai / ataH yaha vadha arthadaMDa hai / arthAt prayojana ko lekara jo prANyupamardanarUpa daMDa kiyA jAtA hai usakA nAma arthadaMDa hai / daNDa, nigraha, yAtanA evaM vinAza ye saba paryAyavAcI zabda haiM / isase jo viparIta hai usakA nAma arthadaMDa hai / arthAt niSprayojana hiMsAdika pApa karanA so anarthadaMDa hai / isase virakta honA so 'anarthadaMDaviramaNa' hai| daza dizAoM meM Ane-jAne kA pramANa karanA so 'divata' hai| cAradizA aura vidizA tathA urca evaM adhaH isa prakAra ye 10 dizAe~ haiN| maiM amuka dizA kI ora itanI dUra taka jAU~gA aura AU~gA, isase Age bAhira cha; (taMjahA) tatra prA2 mA che (aNattha-daMDa-veramaNaM disivvayaM uvabhogaparibhogaparimANa) sana -virabhara vrata, hivata, upasAgaparimAparibhAera vrata. kSetra, vAstu, dhana, dhAnya, temaja zarIranA paripAlana Adina nimitta je AraMbha karavAmAM Ave che tenuM nAma artha che. A AraMbhamAM prANivadha avathaMbhAvI che. AthI emAM je daMDa-prANione vinAza thAya che tenAthI pApane baMdha jIvone thAya che. tethI A vadha arthadaMDa che, arthAta prajanane laine je prANi-upamardanarUpa daMDa karAya che tenuM nAma arthadaMDa che. daMDa, nigraha, yAtanA temaja vinAza e badhA paryAyavAcI zabdo che. tenAthI je viparIta (ulaTA) che tenuM nAma anarthadaMDa che. arthAt niSNajana hiMsA Adi pApa karavAM te anarthadaMDa che. tenAthI virakta thavuM te anarthadaMDaviramaNa che. daza dizAomAM AvavA-javAnuM pramANa rAkhavuM te diggata che. cAra dizA ane vidizA tathA upara ane nIce e prakAre A daza 10 dizAo che. huM amuka dizA tarapha ATale dUra sudhI jaIza ke AvIza Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA sa. 57 agAradharmanirUpaNam 481 paribhogaparimANaM 8 / cattAri sikkhAvayAI, taM jahA-sAmAiyaM 9, desAvayAsiyaM 10, posahovavAse 11, atihisaMvibhAge, paratastadadhike ityevambhUtaM digvatam // 7 // 'uvabhoga-paribhoga-parimANaM' upabhogaparibhoga-parimANam-upabhogaH sakRdbhogo'zanapAnAnulepanAdInAm , paribhogastu punaH punarbhoga AsanazayanavasanAdInAm , tayoH parimANam // 8 // 'sAmAiyaM' sAmAyikam-samAnAM= jJAnadarzanacAritrANAmAyo lAbhaH samAyaH-tatra bhavaM sAmAyikam // 9 // 'desAvayAsiya' dezA'vakAzikam-deze digvatagRhItadikparimANasya vibhAge avakAzo-gamanAdyavasthAna nahIM, isa prakAra 10 dizAoM meM Ane-jAne kI maryAdA karanA so 'dikhata' hai / eka bAra jo bhogane meM AtA hai usakA nAma upabhoga hai; jaise-azana, pAna evaM anulepana Adi / jo bAra 2 bhogane meM Ate haiM aise Asana, zayana, vasana Adi ko paribhoga kahA gayA hai| ina donoM kA pramANa karanA so ' upabhoga-paribhoga-parimANa' hai / (cattAri sikkhAvayAI) zikSAvrata cAra haiM, (taM jahA) ve ye haiM-(sAmAiyaM desAvayAsiyaM posahopavAse atihisaMvibhAge) sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadhopavAsa evaM atithisaMvibhAga / darzana, jJAna evaM cAritra kA nAma sama hai| isa sama ke Aya (lAbha) kA nAma samAya hai| isameM jo samatApariNAma hotA hai usakA nAma sAmAyika hai| 'dikhata' meM jo maryAdArUpa se Ane-jAne ke liye jIvanaparyanta dizArUpI kSetra rakha liyA thA, usIke bhItara 2 pratidina saMkoca karanA so 'dezAvakAzika' hai; jaise-maiM Aja isa dizA ke enAthI AgaLa-bahAre nahi. A prakAre 10 dizAomAM AvavA-javAnI maryAdA karavI te digdata che. eka vAra je bhogavavAmAM Ave che tenuM nAma upaga che, jemake-azana, pAna temaja anulepana Adi. je vAraMvAra bhegavavAmAM Ave che evAM Asana, zayana, vasana Adine paribhega kahevAya che. mA bhanne pramANa rAma ta paloga-pazlioga-paribhASya' cha. (cattAri sikkhAvayAiM) zikSAbata yA2 cha. (taM jahA) te // cha-(sAmAiyaM desAvayAsiyaM posahopavAse atihisaMvibhAge) sAmAyi 1, hezAzi4 2, poSadhopapAsa 3, temaja atithisaMvibhAga 4. darzana, jJAna temaja cAritranuM nAma sama che. * A samanA Aya (lAbha)nuM nAma samAya che. emAM je samatA-pariNAma thAya che tenuM nAma sAmAyika che 1. divratamAM je maryAdArUpathI AvavA-javAne mATe jIvanaparyata dizArUpI kSetra rAkhyuM hatuM temAM ja pratidivasa nyUnatA karavI te dezAvakAzika che. jemake huM Aja A dizAmAM A sthAna sudhI Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 aupapAtikasUtre apacchimA-mAraNaMtiyA-saMlehaNA-jhUsaNA-rAhaNA 12 / ayatena nirvRttaM dezAvakAzikam-digtratagRhItaparimAgasya pratidinaM saMkSepakaraNam // 10 // 'posahopavAse' poSadhopavAsaH-poSaNaM poSaH-puSTirityarthastaM dhatte gRhaNAtAti poSadhaH, sa cAsAvupavAsazceti poSadhopavAsaH, etattu asya vyutpattimAtram , pravRttinimittaM tu-AhArAdicatuSTayaparityAga eveti bodhyam ; aSTamIcaturda yamAvAsyApaurNamAsISu anuSTheyo vratavizeSaH / taduktam 'AhAra-tanusatkArA-'brahma-sAvadya-karmaNAm / / tyAgaH pUrvacatuSTayyAM, tadviduH poSadhavratam // 11 // iti / 'atihisaMvibhAge' atithi vibhAgaH-atithiH sAdhustasmai saMvibhAgaH svAtmakalyANabhAvanayA samarpaNam 'apacchimA-mAraNaMtiyA-salehaNA-jhasaNA-rAhaNA' apazcima-mAraNAntika-lekhanA- jUSaNA-''rAdhanA=apazcimA--pazcimaivA'maGgalaparihArArthamapazcimetyucyate, maraNaM prANatyAgalakSaNam , tadevAnto maraNAntaH, tatra bhavA mAraNAntikI; likhyate kRzIkriyate'nayA zarIrakaSAyAdi-iti saMlekhanA-tapovizeSalakSaNA; etatpadatrayasya isa sthAna taka jAU~gA, isa galI taka jAU~gA, Age nahIM ! ityaadi| cAroM prakAra ke AhAra kA parityAga karanA isakA nAma 'poSadhopavAsa' hai| yaha vrata pratyeka mahine kI pratyeka aSTamI, caturdazI, amAvasyA evaM pUrNamAsI ke dina kiyA jAtA hai| kahA bhI hai-parvacatuSTaya meM-cAraparyoM meM AhArakA parityAga, zArIrika saMskAra kA parityAga, kuzIla kA parityAga Adi sAvadha karmIkA jo tyAga hai so 'poSadhavata' hai| atithi nAma sAdhu kA hai| sAdhu ke liye jo saMvibhAga-apanI AtmA ke kalyANa kI bhAvanA se AhAra pAnI Adi samarpaNa karanA-so 'atithisaMvibhAga' hai| (apacchimA-mAraNaMtiyA-saMle. haNA-jhUsaNA-rAhaNA) lekhanA yadyapi pazcima hai-arthAt-anta meM dhAraNa kI jAtI hai; jaIza, A galI sudhI jaIza. AgaLa nahi jAuM! ItyAdi. cAreya prakAranA AhArane parityAga karavo tenuM nAma piSadhepavAsa che. A vrata pratyeka mAsanI pratyeka aSTamI, caturdazI, amAvAsyA temaja pUrNimAne divasa karAya che 3. kahyuM paNa che-parvacatuSTayamAM-cAra parvamAM AhArane parityAga, zArIrika saMskArane parityAga, kuzIlano parityAga Adi rAvadya karmone je tyAga che te piSadhavrata che. atithi nAma sAdhunuM che. sAdhu mATe je saMvibhAga-pitAnA AtmAnA kalyANanI bhAvanAthI AhAra pANI Adi samarpaNa karavuM te atithisaMvimaag cha 4. (apacchimA-mAraNaMtiyA-saMlehaNA-jhUsaNA-rAhaNA) samana pazcima hoya che aMtamAM dhAraNa karAya che, te paNa tene apazcima kahevAya Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo TokA sU. 57 agAradharmanirUpaNam 483 mAuso! agArasAmAie dhamme pnnnntte| eyassa dhammasa sikkhAe uvahie samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANe ANAe ArAhae havai // sU0 57 // karmadhAraye-apazcimamAraNAntikasaMlekhanA, nasyAH jUSaNA=sevanA-maraNakAle saMlekhanAnAmnA tapasA zarIrasya kaSAyAdInAJca kRzIkaraNaM, tasyA ArAdhanA=niravacchinnatayA saMpAdanam // 12 // 'ayamAuso' ayamAyuSman ! 'agArasAmAie dhamme paNNatte' agArasAmayiko dharmaH prajJaptaH 'eyarasa dhammarasa sikkhAe uvadvie samaNovAsae vA samaNophira bhI yahAM jo use apazcima kahA hai vaha amaMgalaparihAra ke nimitta se jAnanA cAhiye / kyoM ki " antakriyAdhikaraNaM tapaHphalaM sakaladarzinaH stuvate" tapa kA phala saMlekhanApUrvaka prANoM kA visarjana karanA prabhune batalAyA hai, ataH yadi yaha antima samaya Acarita nahIM hotI hai to jIvanabhara kI gaI vratArAdhanA tapasyA Adi eka prakAra se niSphala hI samajhanA caahiye| ataH isa apekSA se yaha apazcima-sarvotkRSTa kahI gaI hai| yaha saMlekhanA (mAraNAntikI) maraNa ke samaya dhAraNa kI jAtI hai| kAya aura kaSAya Adi jisake dvArA athavA jisameM kRza kiye jAte haiM usakA nAma saMlekhanA hai| yaha saMlekhanA bhI eka tapa-vizeSa hai| ise prema se dhAraNa karanA cAhiye isa artha ko dhotita karane ke liye hI " jUSaNA" yaha pada diyA gayA hai| (ayamAuso!) isa prakAra he AyuSman ! yaha ( agArasAmAie dhamme paNNatte) gRhastha kA dharma siddhAnta meM kahA gayA hai| (eyassa dhammassa sikkhAe uvaTThie samaNovAsara vA samaNovAsiyA vA viharamANe ANAe cha. te yasa parihAranu nimitta ta naye. ma "antakriyAdhikaraNaM tapaHphalaM sakaladarzinaH stuvate" tanusa salemanA-pUrva prANonu visana karavuM. ema prabhue batAvyuM che. AthI je A aMtima samaye AcaravAmAM nathI AvatI te jIvanabhara karelI prata-ArAdhanA tapasyA Adi eka prakAre niSphala ja mAnavI joIe. Ama AnI apekSAe A apazcima-sarvotkRSTa rAsI cha. 24 sapanA (mAraNAntikI) bha24nA samaye dhAraNa 42rAya che. kAya ane kaSAya Adi jenA dvArA athavA jemAM kRza karAya che tenuM nAma saMlekhanA che. A saMlekhanA paNa eka tapavizeSa che. tene premathI dhAraNa 42vI nesa. mA matha ne dhotita (pAzita) 42vA bhATe 4 "jUSaNA" se 56 pApe cha. (ayamAuso) 29 mAyuSman ! 2 (agArasAmA Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre tae NaM sA mahatimahAliyA maNUsaparisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA Nisamma haha-tuTTavAsiyA vA' etasya dharmasya zikSAyAm upasthitaH zramaNopAsako vA zramagopAsikA vA, 'viharamANe viharan 'ANAe ArAhae bhavaI' AjJAyA ArAdhako bhavati / agAradharmasya vistarato vyAkhyA upAsakadazAGgasUtrasyAgAradharmasaMjIvanyAkhyAyAM vyAkhyAyAM prathamAdhyayane'smAbhiH kRtA / sU0 57 // . TIkA-'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'sA mahatimahAliyA' sA mahAtimahatI ativizAlA-'masagRparisA' manuSyapariSad 'samaNarasa bhagavao mahAvIrassa aMtie' zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA'ntike samIpe 'dhammaM socA ArAhae havai) isa dharma kI zikSA meM upasthita cAhe zramaNa kA upAsaka-gRhastha ho, cAhe zramaNa kI upAsikA-zrAvikA ho, koI bhI kyoM na ho, jo bhI prANI isa dharma kI chatracchAyA meM apane Apako visarjita kara detA hai, arthAt-ina vratoM kI ArAdhanA karatA hai vaha tIrthakara prabhu kI AjJA kA ArAdhaka mAnA gayA hai / agAradharma kI vistRtarUpa se vyAkhyA upAsakadazAMga sUtra ke Upara viracita agAradharmajIvanInAmakI TIkA meM prathama adhyayana meM kI gaI hai / ataH vizeSArthI viSaya ko vahAM se vistArarUpa meM dekha leM / sU0 57 // 'tae NaM sA mahatimahAliyA' ityaadi| (tae gaM) tadantara (sA mahatimahAliyA) vaha ativizAla (maNUsaparisA) manuSyoM kI sabhA (samaNassa) zramaNa (bhagavao) bhagavAna ( mahAvIrassa ) mahAvIra ke ie dhamme paNNatte) utthanA dharma siddhAMtabhA sA che. ( eyasma dhammassa sikkhAe uvaTThie samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANe ANAe ArAhae havai) 0 dhamanI zikSAmA upasthita, yA zramAnA upAsa4-1725 hAya, cAhe zramaNanI upAsikA-zrAvikA hoya, je koI paNa prANI A dharmanI chatra-chAyAmAM pitAnI jAtanuM visarjana karI de che-A vratanI ArAdhanA kare che, te tIrthakara prabhunI AjJAna ArAdhaka manAya che. agAradharmanI vistRtarUpathI vyAkhyA upAsakadazAMgasUtranA upara banAvelI agAradharma saMjIvanI nAmanI TIkAmAM prathama adhyayanamAM karavAmAM AvelI che, mATe vizeSa jijJAsuoe A viSayane tyAMthI vistArarUpe joI le. (sU) pa7) 'tae NaM sA mahatimahAliyA' /tyAhi. (tae NaM) tyA2 pachI (sA mahitamahAliyA) te mativizAra (maNUsa Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 58 bhagavato'ntike bahUnAM pravrajyAdi grahaNam jAva - hiyayA uDAe uTThei uTTittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuttoM AyAhiNapayAhiNaM karei, karitA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA atthegaiyA muMDe bhavittA agArAo aNa 485 6 " vaMdai Nisamma ' dharmaM zrutvA=AkarNya, nizamya hRdi dhRtvA 'haTTha tuTTha - jAva - hiyayA' hRSTa-tuSTayAvad-hRdayA ' uTThAe uTThei ' utthayA - utthAnazaktyA uttiSThatti ' uTThittA' utthAya, samaNassa bhagavao mahAvIrassa ' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya ' tikkhutto ' trikRtvaH, 'AyAhiNapayAhiNaM karei ' AdakSiNapradakSiNaM karoti, 'karitA ' kRtvA, NamaMsai ' vandate namasyati, ' vaMdittA NamaMsittA' vanditvA namasyitvA, tatra - ' atthe - gaiyA ' santyekake=kecit ' muMDe bhavittA' muNDA bhUtvA 'agArAo' agArAda = gRhAt - gRhaM parityajyetyarthaH, 'aNagAriyaM' anagAritAM = sAdhutAM pravrajitAH = prAptAH, ' atthegaiyA ' 4 ( aMtie ) samIpa (dhammaM) dharma kA vyAkhyAna ( soccA ) sunakara, evaM acchI taraha use ( Nisamma ) hRdayaMgama kara ( haTTa - tuTTa - jAva - hiyayA) bahuta hI adhika harSita evaM saMtuSTacitta huI, ( uTThAe uTThe) pathAt apane 2 Asana se uThI, (udvittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuto AyAhiNapayAhiNaM karei karitA vaMdai NamaMsai) uTha kara phira usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tInavAra AdakSiNapradakSiNapUrvaka vandana - namaskAra kiyA, (vaMdittA maMsittA atthegaiyA muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA) vaMdanA - namaskAra kara ke kitaneka manuSyoMne muMDita hokara, apane 2 ghara ko chor3akara unake pAsa anagAra bane, arthAt dIkSA dhAraNa kii| ( atthegaiyA paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihi - jAva parisA) manuSyAnI sabhA ( samaNassa ) zramaNa (bhagavao) bhagavAna ( mahAvIrassa) bhaDAvIranA (aMtie) sabhI ( dhammaM zrutayAstriya dharmanI dezanA ( soccA) sAMlajIne temana sArI rIte tene (Nisamma ) iyaMgama urIne (haTTu - tuTTha-ja hiyayA) Du DurSita tebhana saMtoSa yAbhI, ( uDAe uTThei) pachI potapotAnA khAsanethI buDI, (uTThittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karitA vaMdai NamaMsai) uDIne, pachI temAge zramaNa bhagavAna mahAvIrane trANuvAra yAdRkSiNu-pradakSiNu-pUrva vahana namaskAra aryA, ( vaMdittA NamaMsittA atthegaiyA muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA) vahanA-namaskAra urIne usA manuSyAe muMDita thaine pAtapAtAnAM ghara cheADIne temanA pAse anagAra thayA, arthAt dIkSA sIdhI. (atthegaiyA paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAla - Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 aupapAtikasUtre gAriyaM pavvaiyA, atthegaiyA paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivaNNA // sU0 58 // mUlam-avasesA NaM parisA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI-suakkhAe te santyekake 'paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivaNNA' paJcANuvratikaM saptazikSApratikaM dvAdazavidhaM gRhidharma pratipannAH / / sU058 // TIkA-'avasesA NaM parisA' iyAdi / 'avasesA NaM parisA samaNaM . bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsttiA evaM vayAsI' avazeSA=avaziSTA khalu pariSat zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namati, vanditvA namasyitvA pavamavAdIt'muakkhAe te bhaMte ! NigaMgathe pAvayaNe' yAkhyAtaM suSTu kathitaM sAmAnyatastvayA bhadanta ! nirgranthaM pravacanam , 'evaM suppaNNatte' evaM suprajJaptam-vizeSakathanAt , 'subhAsie' dhamma paDivaNNA) kitanekoM ne pA~ca aNuvata, sAta zikSAtrata-isa taraha 12 prakAra kA gRhasthadharma svIkAra kiyA // sU. 58 / / 'avasesA NaM parisA' ityAdi / (avasesA NaM parisA) avaziSTa pariSatane (samaNaM bhagavaM mahAvIraM) zramaNa bhagavAn mahAvIra ko (vaMdai NamaMsai) vandanA evaM namaskAra kiyA, (vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI) baMdanA namaskAra karane ke bAda phira unhoMne isa prakAra kahA-(suakkhAe te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe) he bhadanta ! Apane nimrantha pravacana bahuta acchA kahA, (evaM suppaNNatte) aura Apane isakA bahuta acchI taraha se grarUpaNa kiyA, (subhAsie) Apane khUba savihaM gihidhamma paDivaNNA) 32sA paMtha mAnata sAta zikSAbata abha 12 prakAranA gRhastha dharma svIkAra karyo. (sU. pa8) _ 'avasesA NaM parisA' ityAhi. (avasesA NaM parisA) mADInI paripa (samaNaM bhagavaM mahAvIraM) zrama bhagavAna mahAvIrane (vadaMi NamaMsai) vahanA temana nbh24|2 4aa, (vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI) hinA nbh24||2 4aa pachI te mAye 2 pramANe dhu-(muakkhAe te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe) he mahanta ! mA nidhanya avayana ma sA3 4, (evaM suppaNNatte) mane mApe tenupa sArI rIte 535 4. (subhAsie) Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TIkA su. 59 pariSadaH svasvasthAnagamanama 487 bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe, evaM suppaNNatte, subhAsie, suviNIe, subhaavie| aNuttare te bhaMte ! niggaMthe pAvayaNe / dhamma NaM AikkhamANA tubbhe uvasamaM Aikkhaha, uvasamaM AikkhamANA vivegaM Aikkhaha, vivegaM AikkhamANA veramaNaM Aikkhaha, verasubhASitam-bhAvavyaJjanAt , 'muviNIe' suvinItam-ziSyeSu suSTu viniyojitatvAt , 'subhArie' subhAvitam-suSTu bhAvitam-tattvakathanAt , 'aNuttare' anuttaraM-nAstyuttaraM yasmAt tad-anuttaraM-sarvazreSThaM, tava bhadanta nirgranthaM pravacanam / 'dhammaM NaM AikvamANA tubbhe uvasamaM Aikkhaha' dharma khalvA cakSANA yUyamupazamam krodhAdinirodham AkhyAtha= kathayatha, 'uvasamaM AikkhamANA vivegaM Aikvaha ' upazamamAcakSANA vivekamAkhyAtha, krodhAdinirodhaM kathayanto yUyaM vivekaM heyopAdeyavivecanaM kathayatha, 'vivegaM AikkhamANA veramaNaM Aikvaha-vivekamAcakSANA viramaNamAkhyAtha, viramaNam-prANAtipAtAdinivarta sundara rUpa se padArthoM ke svarUpa ko prakaTa kiyA, (suviNIe) Apane ziSyoM ko khUba samajhAyA, (subhAvie) jIvAdi sabhI tatvoM ko Apane acchI taraha se smjhaayaa| (aNuttare te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe) he bhadanta ! ApakA yaha nirgrantha pravacana sarvotkRSTa hai| he bhadanta ! (dhammaM NaM AikkhamANA tubbhe uvasamaM Aikkhaha) dharmakA upadeza karate samaya Apa upazama bhAva-krodhAdinirodha kA upadeza karate haiM, (upasamaMAikkhamANA vivegaM Aikkhaha) krodhAdika ke nirodha kA upadeza karate samaya heyopAdeyarUpa viveka kA upadeza dete haiM, (vivegaM AikkhamANA veramaNaM Aikkhaha) viveka kA upadeza karate samaya prAgAtipAtAdika se virakta hone kA bhI upadeza karate haiM, (veramaNaM AikkhamANA akaraNaM pAvANaM kammANaM Ai mApe sUpa suha2 35thI phaani| 135ne 48 4aa. (suviNIe) mAghe ziSyAne pUrA samanavyA. (subhAvie) vAhiyA tatvAne sArIrItesabhanavyA. (aNuttare te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe) 7 mahanta ! mApanumA nidhanya avayana sarvotkRSTa che. mahanta ! (dhammaM NaM AikkhamANA tumbhe uvasamaM Aikkhaha) dharmano upadeza karatI vakhate Ape upazamabhAva-krodhAdinirodhano upadeza 4. cha. (uvasama AikkhamANA vivegaM Aikkhaha) DopAhina nirodhne| 64heza 42tI mate Deya-upAya 35 viveno upaheza 4 cha. (vivegaM AikkhamANA veramaNaM Aikkhaha) vivene| upaheza 42tI mate prAtipAtAhithI Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 opapAtikasUtra maNaM AikkhamANA akaraNaM pAvANaM kammANaM aaikkhh| Natthi NaM aNNe kei samaNe vA mAhaNe vA je erisaM dhammamAikkhittae, kiMmaMga ! etto uttarataraM ?, evaM vadittA jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva disaM paDigayA // sU059 // nam ; ' veramaNaM AikkhamANA akaraNaM pAvANaM kammANaM Aikkhaha' viramaNamAcakSANA akaraNaM pApAnAM karmaNAmAkhyAtha-pAparUpANAM karmaNAmakaraNam anAcaraNaM kathayatha, 'Nasthi NaM aNNe kei samaNe vA mAhaNe vA je erisaM dhammamAikkhittae' nAsti khalvanyaH ko'pi zramaNo vA brAhmaNo vA ya IdRzaM dharmamAkhyAyAt , 'kimaMga puNa etto uttarataraM' kimaGga ! punaretasmAt uttarataram-asmAddharmopadezAdutkRSTaM kathayiSyatIti kA sambhAvanA ! na kApItyarthaH, 'evaM vadittA jAmeva disa pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA' evam uditvA yasyA eva dizaH prAdurbhUtAstAmeva dizaM pratigatAH // sU059 // kkhaha) prANAtipAtAdika ke viramaNa kA upadeza dete hue Apa pAparUpa karmoM ko nahIM karane kA upadeza bhI dete haiN| ataH (Natthi NaM aNNe kei samaNe vA mAhaNe vA je erisaM dhammamAikkhittara) isa saMsAra meM he nAtha ! aisA aura koI dUsarA zramaNa vA brAhmaNa upadeSTA nahIM hai jo isa prakAra ke dharma kA upadeza de sake, (kimaMga! puNa etto uttarataraM) phira isase utkRSTa dharma kA upadeza kauna de sakatA hai ? arthAt koI nahIM ! (evaM vadittA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disaM paDigayA) isa prakAra kaha kara ve saba jisa dizA se Aye the usI dizA kI ora cale gaye ||suu. 59 // vi24ta thapAnI paheza yo che. (veramaNaM AikkhamANA akaraNaM pAvANaM kammANaM Aikkhaha) prAtipAtahinA virabhAno upaheza hetI mate Ape pA535 4ii na 42vAna paY apaheza 4ye cha. mATe (Natthi NaM aNNe kei samaNe vA mAhaNe vA je erisaM dhammamAikkhittae) 2 // sasAramA, nAtha ! sevA mIne keI zramaNa ke brAhmaNa upadeSTA nathI ke je A prakAranA dharmane upadeza mApI za. (kimaMga ! puNa etto uttarataraM) to pachI mAnAthI utkRSTa yamana 64deza ra pApI za ! arthAt nahi. (evaM vadittA jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA) mA 42 4DIne te yA hizAmethI yAcyA tA te 4 hizA ta25 paach| yAdayA gayA. (sU. 58) Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA su. 60 kUNikasya svasthAne gamanam. 489 mUlam-tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA Nisamma hahatuTTa-jAva-hiyae uThAe uDhei, uhittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai, NamaMsai, TIkA--'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se kUNie rAyA bhabhasAraputte' tataH khalu sa kUNiko rAjA bhaMbhasAraputraH, 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma socA Nisamma' zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA'ntike dharma zrutvA nizamya, 'haTThatuTa-jAva-hiyae' hRSTa-tuSTa-yAvaddhRdayaH 'uTThAe uThei ' utthayottiSThati, 'udvittA' utthAya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei' trikRtva AdakSiNapradakSiNaM karoti, 'karittA' kRtvA 'vaMdai NamaMsai' vandate namasyati, 'vaMdittA 'tae NaM se kUNie rAyA' ityAdi / (tae NaM) anantara (se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte) bhaMbhasAra ke putra una kUNika rAjAne (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke (aMtie) pAsa meM (dhammaM socA) dharmopadeza sunakara, (Nisamma) evaM usakA acchI taraha pUrvApararUpa se vicAra kara, (iTa-tuTu-jAva-hiyae) citta meM adhika se adhika AnaMda evaM saMtoSa prApta kiyA, (udAe uddei) bAda meM apane sthAna se uThe aura (udvittA) uThakara (samaNaM bhagavaM mahAvIratikkhutto ayAhiNapayAhiNaM karei karittA vaMdai NamaMsai) unhoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra kI tInavAra AdakSiNapradakSiNapUrvaka vaMdanA evaM namaskAra kiyA, (vaMdittA NamaMsittA evaM "tae NaM se kUNie rAyA" tyAhi. (tae NaM) tyAra pachI (se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte) manasAyanA putra ta khi 2 (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrabhara lagavAna mahAvIranI (aMtie) pAse (dhammaM soccA) dha paheza sAlamIna, (Nisamma) tabha0 tene bhArI zata pUrvA5235thA viyA2 4zane, (haTTha-tuTTha-jAva-hiyae) manamA gaI " mAna tama04 savASa pAsa 4yo, (uDhAe udvei) tyA2 pachI potAnA syAnethI 4yA, ane (udvittA) hIna (samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karittA vaMdai NamaMsai) tabhaNe zrama lagavAna mahApArane - pA2 kSi-kSiNapUrva4 pana tamA nabha242 4aa. (vaMdittA NamaMsittA Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 . aupapAtikasUtre vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI-suakkhAe te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe jAva kimaMga ! puNa etto uttarataraM ? evaM vadittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae // sU060 // NamaMsittA evaM vayAsI' vanditvA namasyitvA evamavAdIt- muakkhAe te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe jAva kimaMga ! puNa etto uttarataraM ' svAkhyAtaM tava bhadanta ! nimranthaM pravacanam yAvat kimaGga ! punaretasmAduttarataram ! ' evaM vadittA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM paDigae' evam uditvA yasyA eva dizaH prAdurbhUtaH, tAmevaM dizaM pratigataH // sU0 60 // vayAsI) vaMdanA evaM namaskAra kara phira unhoMne prabhu se isa prakAra kahA-(suakkhAe te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe) he bhadanta ! Apane nirgrantha pravacana kA upadeza bahuta hI sundarapUrvAparavirodharahita-sarvotkRSTa kiyA hai| (jAva kimaMga puNa etto uttaratara) isa nirgrantha pravacana meM aisA koI sA bhI viSaya bAkI nahIM bacA jisa para Apane prakAza na DAlA ho-- acchI taraha se vivecana nahIM kiyA ho / Apane saba kucha eka hI sAtha bahuta hI acchI taraha mIThe zabdoM meM samajhA diyA hai, hamane to aisA upadeza Ajataka nahIM sunA, kalyANa evaM jIvanake upayogI saba viSaya Apane kahe haiN|-ityaadi / evaM vadittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae) isa prakAra prabhu kI stuti rUpa meM kaha kara kUNika rAjA jisa dizA se Aye the usI dizA kI ora vahAM se vApisa cale gaye / sU0 60 // evaM vayAsI) na tama04 nama24.2 4zane pachI tamA prabhune l 4hyu-(suakkhAe te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe) mahanta ! mApaNe! 2nintha pravacanane upadeza bahuja suMdara-pUrvAparavirodharahita-sarvotkRSTa thayA che. (jAva kimaMga! puNa etto uttarataraM) 2 nidhanya avayanamA savA 55 viSaya bAkI rahyo nathI jenA upara Ape prakAza na nAkhe heya-sArI rItathI vivecana na karyuM hoya. Ape tamAme-tamAma eka sAtheja bahuja sArI peThe mIThA zabdamAM samajAvI dIdhuM che. ame te e upadeza Aja sudhI sAMbhaLyo nathI. kalyANa temaja jIvanamAM upayogI badhA viSaya Ape kahyA che. tyAhi. (evaM vadittA jAmeva disaM pA unbhUe tAmeva disaM paDigae) / prakAre prabhunI stutirUpamAM kahIne kRNika rAjA je dizAethI AvyA hatA te hi|| 23 ||ch| yAdayA gayA. (sU. 10) Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 61 subhadrAdInAM svasthAne gamanam 491 mUlam-tae NaM tAo subhaddApamuhAo devIo samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA Nisamma haha-tuTTa-jAva-hiyayAo uhati, uhittA samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti, karittA vaMdaMti NamaMsaMti, ___TIkA--'tae NaM tAo' ityAdi / 'tae NaM tAo subhaddApamuhAo devIo' tataH khalu tAH subhadrApramukhA devyaH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie' zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA'ntike 'dhamma soccA Nisamma haTTha-tuTTha-jAva-hiyayAo' dharmaM zrutvA nizamya hRSTa-tuSTa yAvaddhRdayA 'uThAe uTheti' utthayottiSThanti, 'uTThittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa' utthAya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti' trikRtva AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, 'karittA vaMdati NamaMsaMti' 'tae NaM tAo subhaddApamuhAo' ityAdi / (tae NaM) isa ke bAda (tAo subhaddApamuhAo devIo) ve subhadrApramukha deviyA~ bhI (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAna mahAvIra ke (aMtie) samIpa (dhamma socA) dharma zravaNa kara, evaM (Nisamma) use hRdayaMgama kara, (haTTha-tuTTha-jAva-hiyayAo) bahuta hI adhika khuza evaM saMtuSTa hotI huI jahA~ ve khaDI thIM vahA~ se (udvAe uDeti) cala kara bhagavAna ke samIpa AyIM, (udvittA) Akara unhoMne (samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNa-payAhiNaM kareMti karittA vaMdati NamaMsaMti) zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna "tae NaM tAbho subhadApamuhAo" tyAhi. (tae NaM) tyA2 pachI (tAo subhaddApamuhAo devIo) te subhadrA-prabhu heviime| 5y (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrama mAvAna mahAvIranA (aMtie) sabhIce (dhamma soccA) dharma-zravadhu 4zana, tama04 (Nisamma) tanayama 4zane (haTu-tuTu-jAva-hiyayAo) maI muza tama saMtoSa pAmatI nyo t| GmI tI tyAMthI ( udAe uTTeti ) yAsIna sapAnanI pAse mAvI, (udvittA) mAvIna tamAye ( samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti, karittA vadati NamaMsaMti) zrama mApAna mahAvIrane 2 mAikSiNa Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 aupapAtikasUtre vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI-suyakkhAe te bhaMte ! niggaMthe pAvayaNe jAva kimaMga ! puNa etto uttarataraM ?, evaM vadittA jAmeva disaM pAunbhUyAo tAmeva disaM paDigayAo // sU061 // ||smosrnnN nAma puvvaddhaM samattaM // kRtvA vandante namasyanti, 'vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI' vanditvA namasyitvaivamavAdiSu:'suyakkhAe te bhaMte ! niggaMthe pAvayaNe jAva kimaMga ! puNa etto uttarataraM ?' svAkhyAtaM tava bhadanta ! nimranthaM pravacanam yAvat kimaGga ! punaretasmAduttarataram ? 'evaM bAra AdakSiNapradakSiNapUrvaka vaMdanA evaM namaskAra kiyA, (vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI) vaMdanA namaskAra karane ke anantara phira ve prabhu se isa prakAra bolIM ki (suyakkhAe te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe) Apane he bhadanta ! isa nirgrantha pravacana kA upadeza bahuta hI sundarapUrvAparavirodharahita-sarvotkRSTarUpa se kiyA hai / (jAva kimaMga ! puNa etto uttarataraM) he prabho ! Apane isa nirgrantha pravacana meM saba hI viSayoM ko acchI taraha samajhAyA hai| koI bhI viSaya aisA nahIM rahA ki jisa para ApakI vANI kA avirala pravAha na bahA ho / saba kucha Apane bahuta sarala bhASA meM samajhA diyA hai| hamane to Ajataka itanA mArmika upadeza nahIM sunA; isase uttama upadeza kI bAta hI kahA~ : (evaM vadittA jAmeva disaM pAubbhUyAo pradakSiNapUrva vhn| tabha01 nbh24|2 4aa, (vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI) phnaa-m24|2 sIdhA pachI tamAme prabhune mA 42 4yu (suyakkhAe te bhaMte ! NimAMthe pAvayaNe) mAghe mahanta ! mAnintha prpynn| upadeza magar sAzazata, pUrvApa2vizaghahita tamA sarvotkRSTa yo che. (jAva kimaMga ! puNa etto uttaratara) he prasA! mApe mA nintha prapayanamA madhAme viSayone sArI rItathI samajAvyA che. koI paNa viSaya e nathI rahyo ke jenA upara ApanI vANIne avirata pravAha vahyo na hoya, badhuya Ape bahu sarala bhASAmAM samajAvI dIdhuM che. ame te Aja sudhImAM ATalo mAmika apaheza sAlaNyo nathI. mAthI uttama upadezanI to pAta 4yai ? (evaM vadittA Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA su. 61 subhadrAdInAM svasthAne gamanam / vadittA jAmeva disaM pAunbhUyAo tAmeva disaM paDigayAo' evam uditvA yasyA eva dizaH prAdurbhUtAH, tAmeva dizaM pratigatAH // sU0 61 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha - prasiddhavAcaka - pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhachatrapati-kolhApurarAja-pradatta jainazAstrAcArya-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAlativiracitAyAm aupapAtikasUtrasya pIyUSava piNyAkhyAyAM vyAkhyAyAM samavaraNanAmakaM pUrvArdai sampUrNam / tAmeva disaM paDigayAo) isa prakAra bhaktibhAva se prabhu kI stuti karake ve saba rAniyA~ jahAM se AI thIM vahIM vApisa calI gayIM // sU0 61 // ||iti aupapAtika sUtrakA samavasaraNanAmaka pUrvArddha saMpUrNa / jAmeva disaM pAubbhUyAo tAmeva disaM paDigayAo) - prAre timAthI prabhunI stutirUpe nivedana karIne teo badhI rANIo jyAMthI AvI hatI tyAM pAchI yAsI 4 (sU. 11.) Iti aupapAtika sUtranuM samavasaraNa nAmaka pUrvAddha saMpUrNa Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 aupapAtikasUtre __atha uttarArddhammUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeThe aMtevAsI iMdabhUI NAmaM aNagAre goyamagotte NaM TIkA-'teNaM kAleNaM' ityAdi / ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa) tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya (jeTe aMtevAsI iMdabhUI NAma aNagAre) jyeSTho'ntevAsIndrabhUtinAmA anagAraH, jyeSThatvamasya saMyamaparyAyeNa sarvazreSThatvAt , antevAsI ziSyaH, indrabhUtiretannAmakaH, anagAraH sAdhuH, sa kIdRzaH ? ityAha-'goyamagotte NaM' gautamagotra:-gautama gautamAkhyaM gotraM yasya sa tathA 'NaM' iti vAkyAlaMkAre; 'sattussehe' saptotsedhaH-saptahastaH utsedhaH-ucchyo yasya sa tathA, 'sama-cauraMsa-saMThANa-saMThie' sama-caturasra-saMsthAna-saMsthitaH-samaM ca taccaturasraM ceti __uttarArdha kA anuvAda prAraMbha'teNaM kAleNaM' ityaadi| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla evaM usa samaya meM (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zramaNa bhagavAn ke mahAvIra ke (jeTe aMtevAsI) 'bar3e ziSya (goyamagotte NaM) gautamagotrI (sama-cauraMsa-saMThANa-saMThie) samacaturasrasaMsthAnampanna (satta (1) jisameM aMga evaM upAMga kI racanA sama-pramANopeta (jisakA jitanA pramANa honA cAhiye usa mAphika) hotI hai, kamatI bar3hatI nahIM hotI; usakA nAma 'samacaturasrasaMsthAna' hai| isameM eka sau ATha aMgula ke ucchrAya vAle aMga aura upAMga hote haiN| AkAra bar3A hI saumya hotA hai| - uttarAdhanA anuvAhana pArateNaM kAleNaM' ityAdi. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) te sa ta ta samayamA (samaNassa bhagavao mahAvIrassa) zrama mAvAna mahAvIranA (jeTTe aMtevAsI) moTA ziSya (goyamagotte NaM) gautamagotrI (samacaraMsa-saMThANa-saMThie) sbhytu2kh(1) jemAM aMga temaja upAMganI racanA sama-pramANapata (jevuM jeTaluM pramANa hovuM joIe te pramANe) heya, vadhu ghaTu na hoya tenuM nAma 'sabhayaturakha-sasthAna' cha. mAmA so mA8 main (su) n| uchAyavALAM aMga tathA upAMga hoya che. AkAra bahuja saumya hoya che. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 1 gautamasvAmivarNanam 495 sattussehe sama-cauraMsa-saMThANa-saMThie vaira-risaha-NArAyasaMghayaNe kaNaga-pulaga-Nighasa-pamhagore uggatave dittatave samacaturasram-mAnonmAnapramANAnAmanyUnAnadhikatvAt aGgopAGgAnAM cAvikalatvAt Urdhva tiryak ca tulyatvAt samaM, caturasraM cAvikalAvayavatvAt , samaM ca taccaturasraM ceti samacaturasra-svAmulASTazatocchAyAGgopAGgayuktaM, yuktinirmitalepyakavadvA, saMsthAnam AkAravizeSaH, tena saMsthitaH yuktaH, 'vaira-risaha-NArAya-saMghayaNe' vajra-rSabha-nArAca-saMhananaH-vajra= kIlikA, RSabhaH =paTTaH, nArAcaH markaTabandhaH-ubhayapArzvayorasthibandhavizeSaH, vajrarSabhanArAcAH saMhanane asmAM bandhavizeSe yasya sa varSabhanArAcasaMhananaH, 'kaNaga-pulaga-Nighasa-pamhagore' kanaka-pulaka-nikaSa-padmagauraH-kanakasya suvarNasya pulako lavaH-praphullavartulakaNarUpaH, tasya nikaSaH kaSapaTTe kRSTo rekhArUpo lakSaNayA lakSyate, pulakasya saMzuddhatayA nikaSe kRSTA rekhA'tIva cAkacikyayuktA bhavati,ataeva tenopamAnenopamitaH padmagauraH-padmagarbhaH kicalkaH, tadvadgauraH kamanIyakAntiH, 'uggatave' ugratapAH, 'dittatave' dIptatapAH dIptaH pradIpto ssehe) sAtahAtha kI avagAhanAyukta (vaira-risaha-NArAya-saMghayaNe) 'vajra-RSabhanArAcasaMhananadhArI (kaNaga-pulaga-Nighasa-pamhagore) vizuddha suvarNa ke khaNDa kI zANa para ghasI huI rekhA ke samAna camakIlI kAnti vAle tathA kamala ke kesara ke samAna gauravarNa (iMdabhUI NAmaM aNagAre) aise gautama nAma se prasiddha iMdrabhUti nAma ke anagAra gaNadhara the / (uggatave dittatave tattatave ghoratave urAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIre saMkhittaviulateyalesse) inakI tapasyA bar3I ugra thii| (1) isa saMhanana meM vajra kI sI kIleM, vajra ke se hADa evaM vajra kA sA paTTabandha hotA hai| saMsthAna-saMpanna (sattussehe) sAta DAyanI sADanAyuta (vaira-risahaNArAya-saMghayaNe) 100-' ma nArAya-saDanana dhArI (kaNaga-pulaga-Nighasapamhagore) vizuddha suvaNa n| unI / 52 ghaselI 2 // 2vI yahIdI siti tathA bhajanA saranA ne gaurava ( iMdabhUI NAmaM aNagAre) evA gautamanAmathI prasiddha iMdrabhUti nAmanA anagAra gaNadhara hatA. (uggatave dittatave tattatave ghoratave urAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIre saMkhitta-viula-teyalesse) tamanI tapasyA maI gra hatI. karmarUpI vanane bALavAvALA hovAthI temanuM tapa agninA jevuM bahu (1) A saMhananamAM vajanA jevA khIlA, vA jevAM hADa temaja vaja jevAM padRbaMdha hoya che. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra tattatave ghoratave urAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI hutAzana iva karmavanadAhakatvena jAjvalyamAnaM tapo yasya sa tathA, ' tattatave' taptatapAHtaptaM savidhi sevitaM tapo yena sa taptatapAH, 'mahAtave ' mahAtapAH bRhattapoyuktaH, 'ghoratave' ghoratapAH=atikaThinatapoyuktaH, 'urAle' udAraH, 'ghore' ghoraH bhImaH, atra kazcicchaGkateya udAraH sa bhImaH katham ? asyottaramAha-atikaSTaM tapaH kurvan alpazaktimatAM bhayAnako bhavatIti nisargaH / kazcid vakti-udAraH pradhAnaH, ghorastu parISahendriyakaSAyA''khyAnAM ripUNAM vinAze kaThoraH / kecidAtmanirapekSatayA tapassu pravartamAnatvAd ghoraH ityAhuH / 'ghoraguNe' karmarUpI vana ko jalAne vAlA hone se inakA tapa agni kI taraha adhika jAjvalyamAna thaa| tapasyA kI ArAdhanA ye vidhipUrvaka bar3I sAvadhAnI se karate the| ye mahAtapasvI the| dUsare munijana jina tapoM ko karanA ati kaThina mAnate the, una tapoM ko ye tapate the| ye udAra evaM ghora arthAt bhayAnaka the / prazna-udAratA aura bhayAnakatA ye donoM dharma parasparavirodhI haiM; kyoM ki jo udAra hotA hai vaha bhayAnaka nahIM hotA aura jo bhayAnaka hotA hai vaha udAra nahIM hotA, ataH ina donoM bAtoM kA yahAM nirvAha kaise ho sakatA hai ? uttara-ye atikaThina tapasyAoM ko karate the, ataH alpazakti vAloM ko ye dekhane meM bar3e bhayAnaka-jaise mAlUma dete the, arthAt alpazakti vAloM ko inase Dara lagatA thA, isa apekSA inheM bhayAnaka kahA gayA hai| koI 2 aisA bhI kahate haiM ki 'udAra' zabda kA artha 'pradhAna' hai, evaM 'ghora' zabda kA artha 'kaThora' hai| ye kaThora isaliye the ki parISaha, indriya evaM kaSAya ina jAjavalyamAna hatuM. tapasyAnI ArAdhanA teo vidhipUrvaka bahu sAvadhAnIthI karatA hatA. teo mahAtapasvI hatA. bIjA munijane je tapene karavAnuM bahu kaThaNa mAnatA hatA tevA tapone A karatA hatA. teo udAra temaja ghora arthAt bhayAnaka hatA. ___-GRtA ane bhayAnatA se manne pa 52252 virodhI che; kemake je udAra hoya che te bhayAnaka hatA nathI ane je bhayAnaka hoya che te udAra hotA nathI, te pachI A bane vAteno ahIM meLa kevI rIte thaI zake ? uttara-A ati kaThaNa tapasyA karatA hatA tethI alpazaktivALAone teo jovAmAM bhayAnaka jevA dekhAtA hatA, arthAt alpazaktivALAone temane Dara lAgato hato. A apekSAthI temane bhayAnaka kahelA che. kaI kaI ema paNa kahe che ke "udAra" zabdano artha "pradhAna che, temaja "ghara' zabdano artha "kaThora che. teo kaThora e mATe hatA ke pariSaha, Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 1 gautamasvAmi varNanam 497 ucchUDhasarIre saMkhitta - viula - teyalesse samaNassa bhagavao ghoraguNaH-ghorA=anyairdurudvahAH guNAH = mUlaguNAdayo yasya sa tathA / ' ghoratavassI ' ghoratapasvI=duSkaratapazcaraNazIlaH, pAraNAdau nAnAvidhAbhigrahadhArakatvAt, 'ghora - baMbhacera - vAsI' ghora-brahmacarya--vAsI-ghoraM--dAruNamalpasattvairdurvahatvAd yad brahmacaryaM tatra vasati tacchIlaH / 'ucchUDhasarIre ' ucchUDhazarIraH- ucchUDham = ujjhitamiva saMskAra parityAgAt zarIraM yena sa ucchUDhazarIraH - zarIrasaMskAraM prati niHspRhatvAt tyaktazarIrasaMskAraH / ' saMkhittaviula-teyalesse ' saMkSipta - vipula - tejolezya :- saMkSiptA - nijazarIrA'ntarnihitA, vipulA = ripuoM ke vinAza karane meM nirata the / kaThora bane vinA zatruoM kA nivAraNa karanA bar3A hI muzkila hotA hai / koI 2 aisA bhI kahate haiM ki tapasyAoM ke tapane meM ye apanI nija AtmA kI paravAha hI nahIM karate the, ataH ghora the / 'ghoraguNavAle' ye isaliye the ki inake dvArA dhRta mUlaguNa Adi anyajanoM ke liye durdhAraNIya the, 'ghoratapasvI' ye isaliye the ki jisa dina pAraNA kA avasara hotA thA usa dina ye aneka prakAra ke abhigrahoM ko dhAraNa karate the / 'ghora - brahmacarya - vAsI' ye isaliye ye ki ye alpazakti vAle prANiyoM: dvArA durvaha hone se kaThinatara aise brahmacarya kI ArAdhanA meM pUrNaniSTha ho cuke the / 'ucchUDhazarIra' inheM isaliye kahA hai ki inhoM ne apane zarIra kA saMskAra karanA hI chor3a diyA : thA / ataH unakA zarIra aisA jJAta hotA thA ki mAno inhoMne isakA parityAga jaisA kara - rakhA hai| 'saMkSipta - vipula - tejolezya' ye isaliye the ki yadyapi viziSTa tapasyA kI Indriya temaja kaSAya e ripuonA vinAza karavAmAM nirata hatA. kaThora anyA vinA zatruonu nivAraNa karavuM bahuja muzkela thAya che. kAI kAI ema paNa kahe che ke tapasyA tapavAmAM teo khuda peAtAnA AtmAnI paravAha pazu DaratA nahotA. bhAvI zete ghora hatA. 'dhoraguNuvAjA' tetheo me 52NathI hatA ke temanA dvArA grahaNa karAyelA mUlaguNa Adi guNA khIjAjane mATe durdhAraNIya (grahaNa na karI zakAya evA ) hutA. 'ghoratapasvI' tethe me mATe hatA ke je divase pAraNAnA avasara AvatA te divase teo aneka prakAranA abhigrahAne dhAraNa karatA hutA. 'dhora-grahmatharya - vAsI' tethe bhe mATe hatA ke tee alpazaktivALA prANie dvArA duha ( sahana na thAya. evA ) hAvAthI bahu kaThaNu evI brahmacaryanI ArAdhanAmAM pUrNa niSTha thaI cukayA hatA. 'ujjUDhazarIra' emane e mATe kahetA ke temaNe potAnA zarIranA saMskAro ja choDI dIdhA hatA. AthI temanuM zarIra evu jaNAtuM. hatu' ke jANe teoe tenA parityAga ja karI nAkhyA hAya sakSipta Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 aupapAtikasUtra mahAvIrassa adUrasAmaMte uDDhajANU ahosire jhANakohovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai // sU. 1 // anekayojanapramANakSetrA'ntarvartivastudahanasamarthatvAd vizAlA tejolezyAH-viziSTatapaHsambhUtalabdhivizeSodbhavA tejojvAlA yasya sa tathAbhUtaH san 'samaNamsa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte ' zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA'dUrasamIpe-adUrasamIpe-nAtidUre nAtisamIpe ucitadeze, 'uDaDhajANU' urdhvajAnuH-Urce jAnunI yasya sa UrdhvajAnu:utkuTukA''sanavAn , 'ahosire' adhaHzirAH adhomukho, nAvaM na tiryag vA kSiptadRSTiH, 'jhANa-koTTho-vagae' dhyAna-koSTho-pagataH-dhyAnaM koSTa iva dhyAnakoSThastamupagataH, yathA koSThagataM dhAnyaM vikIrNaM na bhavati tathaiva dhyAnagatA indriyAntaHkaraNavRttayo bahirna yAntIti ArAdhanA se inheM tejolezyA prApta ho cukI thI, jisakI itanI sAmarthya hotI hai ki anekayojanapramANa kSetra ke bhItara rahI huI vastuoM ko vaha kSaNamAtra meM dagdha kara DAlatI hai, parantu aisI vipula tejolezyA ko bhI inhoMne apane zarIra ke bhItara hI antarhita kara rakhI thI, usakA upayoga nahIM karate the, aura ye (samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte) zramaNa bhagavAn mahAvIra ke na atidUra aura na atinikaTa, kintu pAsa hI kucha dUrI para (ujANU) ghuTanoM ko U~cAkara (ahosire) zira ko nIce kara ke (jhANa-koTThovagae) dhyAnarUpI koThe meM virAjamAna the, arthAt dhyAna meM baiThe the| dhyAna ko jo koSTha kI upamA dI hai usakA hetu yaha hai ki jisa prakAra koThe meM rahA huA dhAnyAdika itastataH (idhara-udhara) nahIM bikharatA hai usI prakAra dhyAnagata indriya evaM antaHkaraNa kI vRttiyAM vipulatejalezya e AthI hatA ke temane je ke viziSTa tapasyAnI ArAghanAthI telezyA prApta thaI cUkI hatI, jenuM eTaluM sAmarthya hoya che ke aneka ejananA pramANa kSetranI aMdara rahelI vastuone teo kSaNa mAtramAM bALIne bhasma karI nAkhe che, paraMtu evI vipula tejalezyAne paNa teoe potAnA zarIranI aMdara ja antahita karI rAkhI hatI, tene upayoga karatA nahAta. (samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte) ts| zrabhA mAvAna bhddiivIranI bahu dUra nahi tema bahu pAse nahi paNa temanI pAse ja cheDe ja dUra 52 (uDDhajANU) dhunne| 6 // 4zana (ahosire) zirane nabhAvAne (jhANa-kodovagae) yAna3pI mA vimAna tA-marthAt dhyAnamA me tA. pyaanane je koThAnI upamA ApI che tene hetu e che ke jema kaThAmAM bharelAM dhAnya Adika Amatema vikharAI jatAM nathI tema dhyAnamAM cATelI iMdrie Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sra. 2 gautamasvAmino bhagavatsamIpe gamanam " 499 mUlam -- tapa NaM se bhagavaM goyame jAyasaDDhe jAyasaMsae " bhAvaH, niyantritacittavRttimAnityarthaH, ' saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANe viharai saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan = vAsayan viharati // sU0 1 // TIkA- 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se bhagavaM goyame ' tataH khalu sa bhagavAn gautamaH ' jAyasaDDhe ' jAtazraddha: - jAtA = prAgbhUtA saMprati sAmAnyena pravRttA zraddhA-tattvanirNayaviSayikA vAJchA yasya sa jAtazraddha:, vakSyamANatattvaparijJAnecchAvAnityarthaH, 'jAyasaMsae ' jAtasaMzayaH - jAtaH pravRttaH saMzayo yasya sa tathoktaH, saMzayotpattiprakArastvittham-aupapAtikasUtraM hi - acArAGgasyopAGgam, tenAcArAGgaprathamazrutaskandhasya prathamAdhyayane prathamoddezake ya Atmana upapAta uktaH, tasmin viSaye vakSyamANasaMzayotpattyA jAtabAhara idhara-udhara nahIM ho sakatI haiN| mAnasika pratyeka vRttiyAM isa avasthA meM niyaMtrita ho jAtI haiN| aise ye gautama nAmase prasiddha indrabhUti gaNadhara (saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihara) saMyama evaM tapa se sadA apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the // sU. 1 // " 'tara NaM se' ityAdi / (tae NaM) pariSat cale jAne ke bAda (se bhagavaM goyame) ve bhagavAn gautama (jAyasaD Dhe ) ki jinake cittameM tattva ko nirNaya karane ke liye vAJchA huI, kAraNa ki inheM (jAsaM) isa prakAra kA saMzaya udbhUta huA thA ki yaha aupapAtika sUtra, AcArAMga sUtra kA upAMga hai, AcArAMga sUtra ke prathama adhyayana ke prathama uddezaka meM jo AtmA kA upapAta kahA hai so kisa prakAra se kahA hai ? (jAyako Uhalle) ataH bhagavAn mere saMzayita temaja aMtaHkaraNanI vRttie bahAra Amatema jaI zakatI nathI. mAnasika pratyeka vRttie A avasthAmAM niyaMtrita thaI jAya che. evA A gAtama nAbhe prasiddha drabhUti gaNadhara (saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe saMyama tema ja tapathI sadA peAtAnI AtmAne bhAvita karatA karatA hatA. (sU. 1) viharai ) vicaratA C tae 'Seulle. (tae NaM) pariSah yAsI gayA pachI (se bhagavaM goyame) te lagavAna gautama ( jAyasaDDhe ) nA cittamAM tattvano nirNaya akhAnI vAMchA thA, ara tebhane (jAyasaMsae) mA prahArano saMzaya utpanna thayeo hato yA aussdhaatika sUtra, AcArAMga sUtranu upAMga che. AcArAMga sUtranA prathama adhyayananA prathama uddezakamAM je AtmAnA upapAta vagaiA che te kevA prakArathI kahyo che ? (jAyako Uhalle) Duve bhagavAna bhArA bhI saMzayanA praznano uttara na lAge Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika sUtre jAyako Uhale, uppaNNasaDDhe uppaNNasaMsae upaNNako Uhale, saMjAyasaDDhe saMjAyasaMsae saMjAyakoUhalle, samuppaNNasaDDhe samu 500 saMzaya iti bhAvaH / ' jAyakoUhalle ' jAtakutUhala: - jAtaM kutUhalam - autsukyaM yasya sa jAtakutUhala:, matkRtapraznasya kIdRzamuttaraM bhagavAn vakSyati tacchrotumautsukyavAnityarthaH, ' uppaNNasaD Dhe ' utpannazraddhaH - utpannA - vizeSeNa jAtA zraddhA yasya sa tathA yadvAzraddhAyAH svarUpasya tirohitatve jAtazraddhaH, tasyAH svarUpasya prAdurbhAve tu utpannazraddhaH - iti bhAvaH / ' uppaNNasaMsae' utpannasaMzayaH, 'uppaNNakoUhalle ' utpannakutUhala:, ' saMjAyasaDDhe ' saMjAtazraddhaH, prakarSAdivAcakaH zabdaH, tatazca saMjAtA = vizeSatareNa utpannA zraddhA yasya sa saMjAtazraddha:, ' saMjAya saMsae' saMjAtasaMzayaH, 'saMjAyako Uhalle : saMjAtakutUhala:, ' samuppaNNasaDDhe ' samutpanna zraddhaH - samutpannA - sarvathA saMjAtA zraddhA yasya sa tathA, , prazna kA uttara na mAlUma kisa taraha kA deMge ? isa bAta ko jAnane ko utkaNThA unake citta meM bar3hI kyoM ki ( uppaNNasaDDhe ) bhagavAna ke Upara hI unake citta meM atizaya zraddhA thI, ataH unase hI nirNaya karane ke liye zraddhA utpanna huI / ( uppaNNasaMsae uppaNNakoUhalle saMjAyasaD Dhe saMjAyasaMsae saMjAyakoUhalle samuppaNNasaDDhe samuppaNNasaMsae samuppaNNako Uhalle) utpanna saya, utpannakautuhala' - ityAdi padoM dvArA vAcyArtha meM, avagraha, IhA, avAya, aura dhAraNA jJAna kI taraha uttarottararUpa se vizeSatA dyotana karane ke lie sUtrakAra 'jAta, utpanna, saMjAta, samutpanna' ina padoM kA prayoga kiyA hai / bhagavAn gautama ko jo citta meM tattva ke nirNaya karane kI icchA jAgRta huI vaha pahile sAmAnyarUpa meM hI huI, kAraNa ki unheM aMzaya jo utpanna huA thA vaha bhI sAmAnyarUpa se hI huA thA, isI kevI rIte Apaze? e vAtane jANavAnI utkaMThA temanA cittamAM vadhI; kemake (uppaNNasaDDhe) bhagavAnanA upara temanA vittamAM atizaya zraddhA hutI, have tebhanI pAthI nirNaya vA bhATe zraddhA utpanna yaha (utpaNNasaMsae upaSNakoRRhalle saMjAyasaDDhe saMjAyasaMsae saMjAyakoUhalle samuppaNNasaDDhe samuNNasaMsae samupaNako halle) ' utpannasaMzaya utpannAautuhala' ityAhi ho dvArA vAgyAmAM, avagaDu, ihA, avAya ane dhAraNA jJAnanI peThe uttarAttararUpathI vizeSatAnA prAza sAvavAbhATe sUtrAre 'jAta utpanna saMjAta samutpanna' se hono prayAga karyA che. bhagavAna gautamane je cittamAM tattvanA ni ya karavAnI icchA jAgrata thaI te pahelAM sAmAnyarUpamAM ja thai hatI. kAraNa temane je saMzaya Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sa. 2 gautamasvAmino bhagavatsamIpe gamanam 501 ppaNNasaMsae samuppaNNakoUhalle uThAe uThei, uhittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA 'samuppaNNasaMsae' samutpannasaMzayaH, 'samuppaNNakoUhalle' samutpannakutUhalaH, zraddhAdayaH zabdA vyAkhyAtA eva / atraivaM zraddhAdau kAryakAraNabhAvaH / praznavAJchArUpA zraddhA jAtA, tasyAH kAraNaM-saMzayaH kutUhalaM ceti / 'udvAe uThei' utthayA utthAnazaktyA svAsanAt uttiSThati, utthAya, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIro virAjata iti zeSaH, 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya, 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya, 'tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei ' trikRtva AdakSiNapradakSiNaM karoti, 'karittA' kRtvA 'vaMdai NamaMsai' taraha apane prazna ke uttara ko sunane ke liye jo unake citta meM utkaNThA jAgRta huI vaha bhI sAmAnyarUpa se hii| phira bAda meM 'utpannasaDDhe' Adi padoM dvArA jo sUtrakAra ne zraddhA ko utpanna AdirUpa meM prakaTa kiyA hai usase zraddhA Adi meM uttarouttara vizeSatA jAnanI cAhiye / isa prakAra ke ve gautamaprabhu (uvAe uThei) utthAnazakti dvArA apane sthAna se uThe aura (udvittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva ubAgacchai) uThakara jahAM prabhu zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the vahA~ pahu~ce, (uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei) pahu~cate hI unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu ko tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNa kiyA, (karittA vaMdai NamaMsai) phira bAda meM vaMdanA evaM utpanna thaye te paNa sAmAnyarUpathI ja thayo hato. AvI ja rIte potAne praznano uttara sAMbhaLavAne mATe temanA cittamAM je utkaMThA jAgrata thaI te paNa sAmAnya35nI4 tA. paNa tyA2 5chI (uppaNNasaDDhe) mAvi 5 62rA re sUtrakAre zraddhAne utpanna Adi rUpathI prakaTa karI che tethI zraddhA AdimAM uttarottara vizeSatA navI ne. 2 // 54 // 2 te gautama prabhu (uDhAe udvei) 'utthAnazati dvArA potAnA sthAnathI 42, mane ( udvittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai) ne nyai prabhu zrama bhagavAna mahAvIra mi214mAna tA tyAM pAMcyA. (uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei) payatai on tabhaNe zrama mavAna mahAvIra prabhune ey Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 aupapAtika vaMdai NamaMsaI, vaMditA NamaMsittA naccAsapaNe nAidUre sussUsamA - Ne NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajuvAsamANe evaM vayAsI // sU02 // mUlam -- jIve NaM bhaMte ! asaMjae avirae a-paDi vandate namasyati, 'vaMdittA NamaMsittA' vanditvA namasyitvA, 'naccAsaNNe nAidUre ' nAtyAsanne nAtidUre 'susmrusamANe NamaMsamANe ' zuzrUSamANo namasyan 'abhimuhe viNaNaM paMjaliuDe pajjuvAsamANe evaM vayAsI' abhimukhe vinayena prAJjalipuTaH paryupAsIna evamavAdIt / prAg vyAkhyAtam // sU02 // TIkA - athAtmana upapAtasya karmabandhapUrvakatvAt karmabandhaviSaye pRcchati - ' jIve NaM bhaMte!' ityAdi / ' jIve NaM bhaMte ! ' jIvaH khalu bhadanta ! - bhagavan ! ' asaMjae ' asaMyataH=asaMyamavAn-sarva sAvadyAnuSThAnayuktaH, 'avirae ' avirataH = prANAtipAtAdivira namaskAra kiyA, (vaMdittA NamaMsittA naccAsaNNe nAidUre surasamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaNaM paMjaliuDe pajjuvAsamANe evaM vayAsI) vaMdanA namaskAra karane ke bAda phira ve prabhu ke nikaTa sAmane hI, na unase ati dUra na unake atinikaTa hI, kintu ucita sthAna para vinayAvanata hokara donoM hAthoM ko jor3akara baiTha gaye, pazcAt isa prakAra bole ||suu.2|| 6 'jIve NaM bhaMte ! ' ityAdi / gautama bhagavAn se kyA pUchA ? isa bAta ko isa sUtra dvArA sUtrakAra pradarzita karate haiM- ( bhaMte ) he bhadaMta ! jo ( jIve) jIva ( asaMjae ) asaMyamI hai --sarva sAvadha vAra AdakSiNapradakSiNa , ( karitA vaMdai NamaMsai) pachI vaMdanA nabharAra arthA. (vaMdittA NamaMsittA naccAsaNe nAidUre sussUsamANe NamaMsamANe abhimu viNaNaM paMjaliuDe pajjuvAsamANe evaM vayAsI) vahanA namasra ya pachI tethe prabhunI pAse sAme ja, na bahu krUra ke na bahu pAse paNu-ucita sthAne, vinayathI namra banIne anne hAtha joDIne besI gayA. pachI A prakAre olyA (sU.2) 'jIve NaM bhaMte' ityAhi. gautame bhagavAnane zu pUchyuM ?-e vAtane A sUtradvArA sUtrakAra pradashit 42 che.- (bhaMte ) he lahanta ! ? (jIve) va (asaMjae) asaMyamI che Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA mu. 3 pApakarmabandhe gautamaprabhaH 503 haya-paJcakkhAya-pAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte pAvakammaM aNhAi 1, haMtA ! aNhAi ||suu03|| tirahitaH, tathA-'a-ppaDihaya-paccaka vAya-pAvakamme' a-pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA-prati hatAni atItakAlakRtAni nindAdvArega, pratyAkhyAtAni bhaviSyatkAlabhAvIni nivRttidvAreNa, pApakarmANi prAgAtipAtAdirUpANi yena sa pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA, bhUtabhAvipApaniSedhAbhAvena' yastathA na bhavati saH-a-pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA, ataeva-'sakirie' sakriyaH kAyikyAdikriyAyuktaH, 'asaMvuDe' asaMvRtaH aniruddhendriyaH, 'egaMtadaMDe' ekAntadaNDaH-ekAntenaiva= sarvathaiva daNDa- yatyAtmAnaM paraM vA pApapravRttito yaH sa ekAntadaNDaH, 'egaMtavAle' ekAntabAla:-sarvathA mithyAdRSTiH, ataeva-'egaMtasutte' ekAntasuptaH sarvathA mithyAtvanidrayA prasuptaH, 'pAvakamma' pApakarma-prANAtipAtAdikarma 'aNhAi' Asravati badhnAti kim ?, bhagavAnAha'haMtA aNhAI' hantA''sravati-hanta iti svIkAre, AsravatibadhnAti-idamuttaravAkyam ||suu03|| anuSThAna karane meM lagA huA hai, (avirae) prANAtipAtAdika se jisane virati dhAraNa nahIM kI hai, tathA (a-ppaDihaya-paccakkhAya-pAvakamme ) lage hue pApakarmoM kA niMdA dvArA tathA bhaviSyat kAla meM baMdhanevAle pApakarmoM kA pratyAkhyAna-nivRtti dvArA jisane parityAga nahIM kiyA hai, (sakirie ) kAyikI Adi kriyAoM se jo yukta hai, isIliye (asaMvuDe) asaMvRta-aniruddhendriya banA huA hai, ( egaMtadaMDe) apane ko athavA parako jo pApamaya pravRtti se daMDita-duHkhita karatA rahatA hai, jo (egaMtabAle) ekAntamithyAdRSTi hai aura (egaMtasutte ) sarvathA mithyAtva kI nidrA meM gADha supta banA huA hai, vaha (pAvakamma) pApakarma-prANAtipAtAdika karmoM kA ( aNhAi) bandha karatA hai kyA ? taba bhagavAn ne kahA, (haMtA) hAM gautama ! ( aNhAi) bandha karatA hai| sarva sAvadha manuSThAna 42vAmA tat52 2 cha, (avirae) prAtipAta mAhi4thI reNu virati dhA21 42rI nathI, tathA (a-paDihaya-paccakkhAya-pAvakamme) lAgI rahelAM pApakarmono niMdA dvArA, tathA bhaviSya kALamAM baMdhAnArAM pApabhni| atyAdhyAna-nivRtti-dvArA, gaNa parityA jyA nathA; (sakirie) yitrI mAha jiyAmAthI ra yuta cha, tethI (asaMvuDe) masa vRta-maniruddha dhAdiyovA manyA cha, (egaMtadaMDe) pAtAne athavA 52ne re pApamaya pravRttithA Dita-du:mita 4aa 42 cha sevA te (egaMtabAle) id mithyASTi (egaMtasutte) sarvathA bhithyAtpanI ghora nidrAmA suto cha, te (pAvakamma) pApa bha-. prAtipAta mAhi bhenA (aNhAi) ma 42 cha OM zu? tyAre lagavAne 4hyu-(haMtA) hai| gautama ! (aNhAi) ma cha.. Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 aupapAtikasUtra mUlam-jIve NaM bhaMte ! asaMjae jAva egaMtasutte mohaNijjaM pAvakamma aNhAi ? haMtA ! aNhAi // suu04|| TIkA-'jIve NaM bhaMte !' ityAdi / 'jIveNaM bhaMte !' jIvaH khalu bhadanta ! 'asaMjae jAva egaMtasutte' asaMyato yAvadekAntasuptaH 'mohaNijjaM pAvakammaM ' mohanIthaM pApakarma 'aNhAi' Asravati-badhnAti kim ?-iti prazna, uttaramAha--'haMtA ! aNhAI' hanta ! Asravati bannAtItyarthaH / sU0 4 // bhAvArtha-jo jIva asaMyamI hai, sAvadya anuSThAnoM se nivRtta nahIM huA hai, pUrvakRta pApakarmoM kI jisane niMdA nahIM kI, tathA bhaviSyat kAla meM maiM aise pApakarma nahIM karU~gA-isa prakAra akaraNabhAva se jisane unakA parityAga nahIM kiyA, kAyikI Adi kriyAoM meM jo magna hai, svayaM duHkhita hotA hai aura dUsaroM ko bhI apanI kutsita pravRtti se duHkhita karatA rahatA hai aisA mithyAtva kI gADha aMdherI meM rahA huA mithyAdRSTi jIva pApakarmoM kA baMdhaka hotA hai yA nahIM ?-isa prakAra gautama ke prazna ko sunakara prabhu ne kahA-hAM ! hotA hai| sU0 3 // 'jIve NaM bhaMte !' ityaadi| (jIve NaM bhaMte ! asaMjae jAva egaMtasutte) he bhadaMta ! vahI pUrvokta asaMyama Adi avasthA se lekara sarvathA mithyAtvarUpI gADhanidrA meM prasupta alaMyamI mithyAdRSTi jIva (mohaNijja) mohanIya karma kA (aNhAi) baMdha karatA hai kyA ? (haMtA) hAM gautama ! (aNhAi) bandha karatA hai / sU. 4 // bhAvArtha-je jIva asaMyamI che, sAvadya anuSThAnethI nivRtta thato nathI, pUrve karelAM pApa karmonI jeNe niMdA karI nathI, tathA bhaviSya kAlamAM evAM pApa karma huM nahiM karuM e prakAranA akaraNabhAvathI jeNe tene parityAga karyo nathI, kAyikI Adi kriyAomAM je magna che, pote duHkhita thAya che ane bIjAne paNa potAnI kutsita pravRttithI duHkhita kare che evA mithyAtvanA gADha aMdhArAmAM rahelo evo mithyAdaSTi jIva pApakarmone baMdhaka thAya che yA nahi ? A prakAranA gautamane praznane sAMbhaLIne prabhue kahyuM-hA ! thAya che. (sU. 3) 'jIve NaM bhaMte' pratyAhi (jIve gaM bhaMte ! asaMjae jAva egaMtasutte) he mahanta! 52 4sa asaMyama Adi avasthAthI laIne sarvathA mithyAtvarUpI gADha nidrAmAM sutelA masayabhI-mithyASTi1 (mohaNijja) bhaDanIya bhanI (aNhAi) madha 42 cha zu? (haMtA) / gautama ! ( aNhAi) cha. (sU. 4) Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI- TIkA . 5 bhohanIya karmabandhaviSaye prazna: 505 mUlam -- jIve NaM bhaMte! mohaNijaM kammaM vedemANe kiM mohaNijjaM kammaM baMdhai ?, veyaNijjaM kammaM baMdhai ? goyamA ! mohaNijjaM pi kammaM baMdhai, veyaNijjaM pi kammaM baMdhai, paNNattha carima TIkA- jIve NaM bhaMte !' ityAdi / ' jIve NaM bhaMte !' jIvaH khalu bhadanta ! ' mohaNijjaM kammaM vedemANe ' mohanIyaM karma vedayan = anubhavan 'kiM mohaNijjaM kammaM baMdha' kiM mohanIya karma badhnAti ?, athavA - ' veyaNijjaM kammaM baMdhai ? ' vedanIyaM karmabadhnAti kim ? iti prazne satyuttaramAha - ' goyamA ! mohaNijjaM pi kammaM baMdhai veyaNijjaM pi kammaM baMdhai ' gautama ! mohanIyamapi karma badhnAti vedanIyamapi karmabadhnAti, 'gaNattha carimamohaNijjaM kammaM vedemANe ' kevalaM caramamohanIyaM karma vedayan, 'NaNNastha ' iti navaraM - kevalamityarthaH, sUkSmasamparAyadazamaguNasthAnake lobhamohanIyasUkSmaki , , 6 'jIve NaM bhaMte' ityAdi / (bhaMte) he bhadaMta ! (mohaNijjaM kammaM) mohanIya karma kA (vedemANe) anubhava karane vAlA (jIve NaM) jIva (kiM) kyA (mohaNijjaM kammaM ) mohanIya karma kA (baMdhai) baMdha karatA hai ? (veyaNijjaM kammaM baMdhai) athavA vedanIya karma kA baMdha karatA hai ? ina do praznoM kA uttara prabhu isa prakAra dete haiM- ( goyamA) he gautama ! (mohaNijjaM pi kammaM baMdha veyaNijjaM pi kammaM baMdha) mohanIya karma kA anubhava karanevAlA jIva mohanIya karma kA bhI baMdha karatA hai aura vedanIya karma kA bhI baMdha karatA hai, (NaNNastha carimamohaNijjaM kammaM vedemANe veyaNijjaM kammaM baMdhai) kevala sUkSmasaMparAya nAmake 10 veM guNasthAna meM carama-mohanIya - sUkSmalobha - ko vedana karane vAlA jIva vedanIya karma kA baMdha karatA hai, kyoM ki ayogI ' jIve NaM bhaMte ' tyAhi. (bhaMte ) he laDhata ! ( mohaNijjaM kammaM ) bhoDunIya unA ( vedemANe ) anubhava 42vAvAjA (jIve) va ( kiM) zuM ( mohaNijjaM kammaM ) bhoDunIya bhane (baMdhai ) aMdhare che ? ( veyaNijjaM kammaM baMdhai ) athavA vehanIya una aMdha ure che ? yA me praznonA uttara prabhu mA prahAre bhAye che - (goyamA) he gautama ! ( mohaNijjaM pi kammaM baMdhai veyaNijjaM pi kammaM baMdhai) bhoDanIya uno anubhava 42nArA jIva meAhanIya karmanA paNa aMdha kare che ane vedanIya kanA paNa baMdha kare che. (roNattha carimamohaNijjaM kammaM vedemANe veyaNijjaM kammaM baMdhai) Devala sUkSma saMparAya nAmanA 10 dazamA guNusthAnamAM carama meAhanIya-sUmaleAbhanu vedana Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mohaNijaM kammaM vedemANe veyaNijaM kammaM baMdhai, No mohaNijja kammaM baMdhai // suu05|| TikArUpaM caramamohanIyamityucyate, tadvedayan jIvaH, 'veyaNijjaM kammaM baMdhai ' vedanIyaM karma badhnAti, yato hi ayogina eva vedanIyakarmaNo bandhAbhAvaH, 'No mohaNijja kamma baMdhai' no mohanIyaM karma badhnAti-sUkSmasaMparAyasya mohanIyAyuSkavarjAnAM SaNNAmeva prakRtInAM bandhakatvAditi // sU0 5 // nAmaka caudahaveM guNasthAna meM hI vedanIya karma ke bandha kA abhAva hai; (No mohaNijjaM kamma baMdhai) isaliye sUkSmasaMparAya vAlA jIva mohanIya evaM Ayukarma ko chor3akara zeSa jJAnAvaraNIyAdi cha prakRtiyoM kA bandhaka hotA hai / bhAvArtha-prazna isa prakAra hai ki mohanIya karma kA vedana karane vAlA jIva mohanIya karma kA baMdha karatA hai ki vedanIya karma kA bandha karatA hai ? uttara-vedanIya karma kA bhI baMdha karatA hai aura mohanIya karma kA bhI baMdha karatA hai, parantu antima mohanIya-sUkSmalobha kA kSaya karate samaya (bArahaveM guNasthAna meM) vedanIya karma kA to baMdha karatA hai parantu mohanIya karma kA baMdha nahIM karatA / kAraNa ki mohanIya karma kA kSaya 10 veM guNasthAna meM hI ho jAtA hai, Age sirpha 11 vedanIya karma kA baMdha hotA hai so yaha bhI kevala terahaveM guNasthAna taka hI jAnanA cAhiye; kyoM ki 14 ve guNasthAna meM vedanIya karma ke baMdha kA abhAva hai / muu.5|| karanArA jIva vedanIya karmane baMdha kare che. kemake agI nAmanA caudamAM zuzusthAnamA vehanIya bhanAmadhanI malA che. (No mohaNijjaM kamma baMdhai) mA mATe sUkSma 52|yaa 0 mohanIya tamA mAyubhane cheDIne bAkInI jJAnAvaraNIya Adi cha prakRtionA baMdhaka thAya che. bhAvArtha-prazna evA prakArane che ke mehanIyakarmanuM vedana karavAvALA jIva mehanIya kamane baMdha kare che ke vedanIya kamane baMdha kare che? uttara-vedanIya karmane ya baMdha kare che ane mehanIya kamane paNa baMdha kare che. paraMtu aMtima mohanIya sUkSmalAbhane kSaya karatI vakhate (bAramA guNasthAnamAM) vedanIya karmane te baMdha kare ja che, paraMtu mohanIya karmane baMdha karatA nathI, kAraNa ke mohanIya karmano kSaya 10 mAM guNasthAnamAM ja thaI jAya che. AgaLa mAtra 1 vedanIya karmane ja baMdha thAya che, ane te paNa kevaLa teramAM guNasthAna sudhI ja jANavo joIe, kemake 14 mAM guNa sthAnamAM vedanIya karmanA baMdhane abhAva che. (sU. 5) Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 6 trasaghAtinAM narakopapAtaviSaye praznaH 507 __ mUlam-jIve NaM bhaMte ! asaMjae jAva egaMtasutte ussaNNa-tasa-pANa-ghAI kAlaM kiccA raiesu uvavajjai ?, haMtA ! uvavajai // sU0 6 // mUlam--jIveNaM bhaMte! asaMjae avirae a-ppaDihaya-pa TIkA-athopapAtaM pRcchati-'jIve NaM bhaMte ! ' ityAdi / 'jIve NaM bhaMte !? jIvaH khalu he bhadanta ! 'asaMjae jAva egaMtamutte' asaMyato yAvadekAntasuptaH-prAgvyAkhyAtaH, 'ussaNNa-tasa-pANa-ghAI' prAyastrasa-prANa-ghAtI-'ussaNNa' itiprAHya== bAhulyena trasaprANAn=trasaprANino hanti tacchIlaH, 'kAlamAse' maraNasamaye, 'kAlaM kiccA' kAlaM kRtvA-maraNaM vidhAya, 'Neraiesu uvavajjai' nairayikeSUtpadyate kim ? iti prazne, uttaramAha bhagavAn-'haMtA ! uvavajjai' hanta ! utpadyate nArakeSu jAyate // sU06 // TIkA-'jIve NaM bhaMte' ityAdi / 'jIve NaM bhaMte !' jIvaH khalu he 'jIve NaM bhaMte !' ityAdi ! gautama upapAta ke viSaya meM pUchate haiM-(jIve NaM bhaMte ! asaMjae jAva egaMtamutte ussaNNa-tasapANa-ghAI) he bhadaMta ! vahI pUrvokta asaMyama Adi avasthA se lekara sarvathA mithyAtvarUpI gADhanidrA meM prasupta mithyAdRSTi jIva jo bahulatA se trasajIvoM kI hiMsA karane meM lavalIna rahA karatA hai vaha (kAlamAse) mRtyu ke samaya meM (kAlaM kiccA) mara kara (Neraiesa) nArakiyoM meM (uvavajai) utpanna hotA hai kyA ? uttara-(haMtA) hAM gautama ! (uvavajjai) utpanna hotA hai / sU. 6 // 'jIve NaM bhaMte tyAhi. gautama yAtanA viSayamA pUche cha-(jIveNaM bhaMte ! asaMjae jAva egaMtasutte ussaNNa-tasa-pANa-ghAI) 3 Hd ! 52 478 masayama mAvi PA4sthAthI laIne sarvathA mithyAtva rUpI gADhanidrAmAM sutela mithyAdaSTi jIva je dhaNe bhre| sa vAnI DisA 42pAmA bhnthe| 29 cha, te (kAlamAse) bhRtyusamaye (kAlaM kiccA) bharIne (oraiesa) nA24ImAmA (uvavajjai) utpanna thAya cha ? uttara-(haMtA) / gautama ! (uvavajjai) utpanna thAya che. (sU. 6) Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtisUtre cakrakhAya - pAvakamme io cue pecca deve siyA ?, goyamA ! atthegaiyA deve siyA, atthegaiyA No deve siyA // sU07 // mUlam - se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai - atthegaiyA 508 bhadanta ! ' asaMre avirae a-pahiya - paccakrakhAya - pAvakamme ' asaMyataH avirataH a-pratihata-pratyAkhyAta--pApakarmA - vyAkhyAtapUrvaH, 'io cue ' itaH = martyalokAt, cyutaH= mRtaH, ' pecca deve siyA' pretya devaH syAt - pretya = janmAntare devaH - devagatisamApannaH syAt kim ? iti prazna bhagavAnuttaraM kathayati - ' goyamA ! atthegaiyA deve siyA ' gautama ? astyekako devaH syAt-kazvidevaH syAt, ' atthegaiyA No deve siyA' astyekako no devaH syAt - kazvidevagatisamApanno na bhavet // sU0 7 // TIkA 'sekeNaNaM bhaMte !' ityAdi / ' se keNaTTeNaM bhaMte! 'evaM vuccaiathegaiyA deve siyA atthegaiyA No deve siyA ? ' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate 'stye 'jIve NaM bhaMte!' ityAdi / (bhaMte ) he bhadaMta ! (asaMjae avirae a - paDihaya - paJca kkhAya - pAvakamme jIve) jo jIva asaMyamI hai, aviratisaMpanna hai, pApakarmoM kA jisane niMdAdvArA evaM vinivRttidvArA pratyAkhyAna nahIM kiyA hai aisA vaha jIva, (io cue) isa martyaloka se mara kara (pecca) paraloka meM-janmAntara meM (deve siyA) kyA devaloka meM utpanna ho sakatA hai ? uttara(goyamA) he gautama! ( atthegaiyA deve siyA atthegaiyA No deve siyA ) kitaneka jIva devaloka meM utpanna hote haiM aura kitaneka jIva devaloka meM utpanna nahIM bhI hote haiM // sU. 7 // 'jIve NaM bhaMte' ityAhi. (bhaMte ) he laDhata ! ( asaMjae avirae a - paDihaya-paccakkhAya - pAvakamme jIve) je jIva asayamI che, aviratisaMpanna che, pApakarmonu jeNe nidA dvArA tebhana vinivRtti dvArA pratyAbhyAna yu nathI sevA te lava (io cue) mA bhartyakheo'bhAMthI bharIne (pecca) parakheobhAM - bhAMtarabhAM ( deve siyA ) zudvevaboGabhAM utpanna thaha zaDe che ? (goyamA) uttara - he gautama! (atthegaiyA deve siyA atthegaiyA No deve siyA) DeMTalA va devabeoubhAM utpanna thAya che ane keTalAka jIva devalAkamAM utpanna nathI paNa thatA. ( sU. cha ) Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSavarSiNI- TIkA. sU. 8 asaMyatAnAM devatvenopapAte hetupradarzanam. 509 deve siyA, atthegaiyA No deve siyA ? goyamA ! je ime jIvA gAmA - gara-Nayara-nigama - rAyahANi - kheDa - kabbaDa - maDaMba - doNamuha-paTTaNA-sama-saMvAha saNNivesesu akAmataNhAe akAmakako devaH syAt, astyekako na devaH syAt :- evaM yaducyate yadeko devo bhavati eko na bhavatIti kiMnimittako'yaM bheda: : iti prazna, bhagavAnuttaramAha - ' goyamA ! je ime jIvA gAmA - gara-yara - Nigama - rAyahANi - kheDa - kabbaDa - maDaMba - doNamuha - paTTaNA-samasaMvAha - saNNivesesu' gautama ! ya ime jIvA grAmA - sskara - nagara-nigama - rAjadhAnI - kheTa - karbaTa-maDamba-droNamukha-paTTanA''zrama - saMbAdha - sannivezeSu - prAgvyAkhyAtarUpeSu 'akAmataNhAe ' akAmatRggayA-akAmAnAM = nirjarAdyanabhilASiNAM satAM tRSNA-tRT - akAmatRSNA tA a ? 'sekeNaNaM bhaMte! ' ityAdi / prazna- (bhaMte!) he bhadaMta ! ( se keNadveNaM evaM buccai atthegaiyA deve siyA atthe - gaiyA deve No siyA) Apa aisA kisa kAraNa kahate haiM ki kitaneka jIva devaloka meM utpanna ho sakate haiM aura kitaneka nahIM ho sakate haiM, ? uttara - (goyamA) gautama ! suno; (je ime jIvA gAmA- gara gayara - nigama - rAyahANi - kheDa - kabbaDa - maDaMba - doNamuhapaTTaNA - sama-saMvAha - saNNivesesu akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhacarevAseNaM akkAmaM aNhANaga-sIyA-yava- daMsa-masaga - seya- jalla- malla - paMka - paritAveNaM appataro vA bhujjataro kAlaM appANaM parikilesaMti, parikilesittA vI kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uttAro bhavati) jo jIva prakoTTa sahita grAma meM, suvarNAdika kI khAnoM meM, kara 'se keNaTTaNaM bhaMte!' ityAhi ! prazna - (bhaMte ) he mahaMta ! ( se keNaTuNaM evaM vuccai atthegaiyA deve siyA atthegaiyA deve No siyA) sAtha sebha zuM arathI ho ch| he uTalAI bhava hevaTyAmAM utpanna yaha zaDe che bhane DeMTalA nathI yahA zaDatA ? uttara - (goyamA) gautama ! sAMlaNe (je ime jIvA gAmA- gara - Nayara-nigama - rAyahANi - kheDa kabbaDa - maDaMba - doNamuha - paTTaNA - sama-saMbAha-saNNive sesu akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAma - aNhANaga-sIyA-yava daMsa-masaga - seya- jalla-malla-paMka- paritAveNaM appataro vA bhujjataro vA kAlaM appANaM parikilesaMti, parikilesittA kAlamA kAlaM kiccA aNNa vANamaMtaresu devalo devattAe uvavattAro bhavaMti ) je jIva kATa khAdhelA gAmamAM, suvarNanI khANeAmAM, kara vagaranA nagaramAM, vyApArIonI vastIvALA nigamamAM, rAjA Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 aupapAtikasUtre chuhAe akAma-baMbhacera-vAseNaM akAma-aNhANaga-sIyA-yavadaMsa-masaga-seya-jalla-malla-paMka - paritAveNaM appataro vA kAmachuhAe' akAmakSudhayA-akAmAnAM nirjarAdyanabhilASiNAM satAM kSudhA-akAmakSudhA tayA, 'akAma-baMbhacera-vAseNaM' akAma-brahmacarya-vAsena-akAmAnAM nirjarAdyanapekSANAM-brahmacarye vAsaH tena, 'akAma-aNhANaga-sIyA-yara-daMsa-masaga-seya-jalla-malla-paMcaparitAveNaM ' akAmA-'snAnaka-zItA-''tapa-daMza-mazaka-sveda-jalla-malla-patra-paritApena-akAmAnAM nirjarAdyanapekSamANAnAM yAni snAnA'bhAvAdIni pakAntAni teSAM paritApena= santApena, 'appataro vA bhujjataro vA kAlaM appANaM parikilesaMti' alpataraM vA rahita nagara meM, vyApAriyoM kI bastIvAle nigama meM, rAjA kI rAjadhAnI meM, dhUla ke koTa se yukta kheDe meM, kutsita jana kI bastIvAle karbaTa meM, najadIka 2 grAmavAle maDaMba meM, jala aura sthala ina donoM prakAra ke mArga vAle droNamukha (baMdara) meM, sarvavastu jahAM milatI hoM aise pATaNa meM, tApasoM ke AzramoM meM, parvata ke najadIka bAle saMbAdha meM, evaM gopAloM kI pradhAna bastIvAle sanniveza meM, akAmanirjarAse-manavinA paravaza ho kara khAne pIne kI vastu na mila sakana ke kAraNa kSudhA-tRSA sahana karane se, akAmabrahmacarya se-icchA hone para bhI strI Adi kI aprApti se brahmacarya pAlana karane se, akAmasnAna se-icchA hone para bhI pAnI na mila kane ke kAraNa snAna nahIM karane se, vastrAdika na mila sakane ke kAraNa zIta-Atapa janya duHkha sahane se, daMzamazaka ke dvArA kATe jAne kA kaSTa sahana karane se, sveda, jalla, malla evaM paMka Adi ko zarIra se dUra nahIM karane se, arthAt ina ke dvArA utpanna paritApa ke sahana karane. yukta rAjadhAnImAM, dhULanA keTavALA gAmaDAmAM, kutsita janenA nivAsarUpa karbaTamAM, pAse pAse gAmavALA maDaMbamAM, jala ane sthala e banne prakAranA mArgavALAM droNamukha (baMdara)mAM, sarva vastu jyAM maLatI hoya evA pATaNamAM, tapasvIonA AzramamAM, parvatanI pAsenA saMbadhamAM, temaja govALanI mukhya vastIvALA sannivezamAM, akAmanirjarAthI-manavinA paravaza thaIne-khAvApIvAnI vastu maLI na zakavAthI bhUkhatarasa sahana karIne, akAmabrahmacaryathI-IcchA hovA chatAM strI AdinI aprAptithI brahmacarya pAlana karIne, akAmasnAnathI-IcchA hovA chatAM pANI na maLI zakavAnA kAraNe snAna nahi karIne, vastrAdika na maLI zakavAnA kAraNe ThaMDI-garamIthI thatAM duHkha sahana karIne, dezamazakathI karaDAI javAnuM kaSTa sahana karIne, veda, jala, mala temaja paMka Adine zarIrathI dUra nahi karIne eTale, AthI utpanna thatA Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSaSiNI-TIkA sa. 8 asaMyatAnAM devatvenopapAte hetupradarzanam 515 bhujataro vA kAlaM appANaM parikilesaMti, parikilesittA kAlamAse kAlaM kiccA apagayaresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tarhi tesiM gaI, tarhi tesiM ThiI, tehiM tesiM uvavAe paNNatte / tesiM NaM bhaMte devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?, goyamA ! dasavAsasahassAiM ThiI bhUyastaraM vA kAlamAtmAnaM pariklezayanti-'appataro bhujjataro' ityubhayatra dvitIyArthe prathamA, 'parikilesittA' pariklezya 'kAlamAse' kAlamAse kAlAvasare 'kAlaM kiccA' kAlaM kRtvA 'aNNayaresu vANamaMtaresu devaloema devattAe uvavattAro bhavaMti anyasameSu vyantareSu devalokeSu devatvenopapattAro bhavanti-anyatameSu-bahUnAM madhye ekatareSu devalokeSu upapAtaM prApnuvanti, 'tahi tesiM gaI tahiM tesiM ThiI tahiM tesiM uvakA paNNatte' tatra=devaloke teSAM gatiH, tatra teSAM sthitiH, tatra teSAmupapAtaH prajJaptaH / 'tesiNaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' teSAM khalu bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, 'goyamA ! dasavAsasahassAI ThiI paNNattA' he gautama ! dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA-varSANAM dazasahasrANi se ye saba kaSTa jIva alpakAla taka sahe yA bahutakAla taka sahe, parantu ina kaSToM se jo apanA khAtmA ko klezita karate haiM ve maraNakAla prApta hone para mara kara kisI eka vyantaradakSoM ke devaloka meM devarUpa se utpanna hote haiM, (tahiM tesiM gaI tahiM tesiM ThiI tahiM tesiM usakAe paNNatte ) isaliye vahIM para unakI gati, vahIM para unakI sthiti aura vahIM para ukkA upapAta hotA hai / (tesiM NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadaMta ! vahAM para una devoM kI kitane kAla taka kI sthiti hotI hai ? (goyamA! dasavAsasahassAiM ThiI paNNattA) gautama ! suno, vahAM para unakI sthiti dasahajAra varSa kI hotI paritApane sahana karIne-cAhe te badhAM kaSTa jIva thoDo vakhata sahana kare athavA lAMbA kALa sudhI sahana kare paraMtu A kaSTothI je pitAnA AtmAne kalezita kare che te maraNakAla prApta thatAM marIne koI eka vyantara devanA hevAbhA heva3the utpanna thAya cha, (tahiM tesiM gaI tahiM tesiM ThiI tahiM tesiM uvavAe paNNatte) mAthI tyAM tebhanI gati, tyAM tabhanI sthiti, mana tyAM4 tebhne| 55ta thAya cha. (tesiM NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? ) 3 mata ! tyo ta hevonI 47 sthiti DAya che ? (goyamA ! dasavAsa Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre paNNattA / atthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM iDDhIi vA juIi vA jasei vA balei vA vIriei vA purisakkAra-parakkamei vA ?, haMtA! atthui / te NaM bhaMte ? devA paralogassa ArAhagA ?, No iNa, samajheM // suu08|| yAvat tatra teSAM sthiti prajJaptA / 'atthi gaM bhaMte ! tesiM devANAM iDDhIi vA juIivA jasei vA-baleDa vA vIriei vA purisakAraparakamei vA ?' asti khalu he bhadanta ! teSAM devAnAmRddhirizi vA, yudhiriti vA, yaza iti vA, balamiti vA, vIryamiti vA, puruSakAraparAkrama iti vA , te devAnAmRyAdayo vidyante naveti praznaH, uttaramAha-'haMtA ! atthi' hanta ! asti-teSAmRddhyAyage vartante iti bhAvaH / punaH-pRcchati-' teNaM bhaMte ! devA paralogassa ArAhagA?' te khalu ho bhadanta ! devAH paralokasyA''rAdhakAH paralokasA. dhakAH santi kim ?, uttaramAha-'NI iNadve sama8' nA'yamarthaH samarthaH saMgataHityuttaram , ayamabhiprAyaH-ye hi jIvAH samyagdarzanajJAnapUrvakAnuSThAnena devA bhavanti, ta eva niyamatayA''ntaryeNa pAramparyeNa vA nirvAgAkUla bhavAntaraM prApnuvanti tadanye tu bhAjyAH // sU0 8 // hai| (atthi NaM bhaMte ! tesiM . devANaM iDDhIi vA juIi vA jasei vA baleDa vA vIriei vA purisakAraparakamei vA ) prabho ! vahAM una devoM meM parivAra Adi RddhiyoM, zArIrika kAMti, yaza, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama ye saba bAte haiM yA nahIM, (haMtA ! atthi) uttara-hAM haiN| (te NaM bhaMte ! devA paralogassa ArAhagA) hai bhadaMta ! ve deva paraloka ke ArAdhaka hote haiM kyA ? uttara-(No iNadve samaTe ) yaha: artha samarthita nahIM haiM, kyoMki jo jIva samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra-pUrvaka anuSThAna sahassAI ThiI paNNattA) gautama ! samo, tyo tamanI sthiti isa para 1panI rAya che. (asthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM iDDhIi vA juIi vA jasei vA balei vA vIriei vA purisakkAraparakkamei vA) aso ! tyo ta hevAmA parivAra mAhi Rddhio, zArIrika kAMti, yaza, baLa, vIrya ane puruSakAra-parAkrama A badhuM DAya naDi ? (haMtA atthi) hA cha. (te NaM bhaMte ! devA paralogassa ArAhagA) he mahata! te he| 52khanA 2 / 2 / 54 Doya che ? (No iNadve samaTe) A! matha samarthita nathI; bhare 71 saya 4zana sabhya jJAna Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TokA sU. 9 aNDubaddhakAdInAmupapAtaviSaye gautamaprazna 513 malama-se je ime gAmA-gara-Nayara-Nigama-rAyahANi-kheDa-kabbaDa-maDaMba-doNamuha-paTTaNA-sama-saMbAha-sapiNavesesumaNuyA bhavaMti,taMjahA-aMDubaddhagA NiyalabaddhagA haDiba TIkA-' se je ime' ityAdi / 'se je ime' atha ya ime 'gAmA-garaNayara-Nigama-rAyahANi-kheDa-kabbaDa-maDaMba-doNamuha-paTTaNA-sama-saMbAha - saNNivesesu maNuyA bhavaMti' grAmA-''kara-nagara-nigama-rAjadhAnI-kheDa-karbaTa-maDamba-- droNamukha-paTTaNA''-zrama-saMbAdha-sannivezeSu manujA bhavanti-grAmAdayaH prAga vyAkhyAtAH, teSu ya ime manuSyA bhavanti, 'taMjahA' tadyathA- 'aMDubaddhagA' aNDubaddhakAH-aNDUni anduse deva hote haiM ve hI jIva ArAdhaka hokara niyama se, AgAmI eka hI manuSya bhava se athavA paramparA se sAta ATha bhava se mukti kA lAbha karanevAle hote haiM, anya nhiiN| parantu jo akAmanirjarA karake devatA hote haiM ve sabhI nirvAgAnukUla bhavAntara prApta kareM hI yaha niyama nahIM hai / sU0 8 // se je ime gAmAgara' ityAdi / ( se je ime ) jo ye jIva (gAmA-gara-Nayara-Nigama-rAyahANi-kheDakabbaDa-maDaMba-doNamuha-paTTaNA-sama-saMbAha-saNNivesesu maNuyA bhavaMti ) grAma meM, Akara meM, nagara meM, nigama meM, rAjadhAnI meM, kheDe meM, karbaTa meM, maDamba meM, droNamukha meM, paTTaNa meM, Azrama meM, saMbAdha meM, evaM sanniveza meM mAnava kI paryAya se utpanna hote haiM aura ve kisI aparAdhavaza (aMDubaddhayA) loha evaM kASTha ke baMdhanoM se hAtha pairoM ko bAMdhakara temaja samyAritrapUrvaka anuSThAnathI deva thAya che. teja jIva ArAdhaka thaIne niyamathI AgAmI eka ja manuSyanA bhavathI athavA paraMparAthI sAtaATha bhavothI muktine lAbha meLavanAra thAya che. paraMtu je akAmanirbhara karIne devatA thAya che te nirvANa-anukUla bhavAMtara prApta kare ja e niyama nathI. (sU. 8) 'se je ime gAmAgara-' tyAhi. (se je ime) 2 24 // 71 (gAmA-gara-Nayara-Nigama-rAyahANi-kheDa-kabbaDamaDaMba-doNamuha-paTTaNA-sama-saMbAha-saNNivesesu maNuyA bhavaMti) AbhamAM, mA42mAM, nagaramAM, nigamamAM, rAjadhAnImAM, kheDAmAM, karbaTamAM, maDaMbamAM, droNamukhamAM, pATaNamAM, AzramamAM, saMbadhamAM, temaja sannivezamAM mAnavanI paryAyamAM utpanna Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikamatra ddhagAcAragabaddhagAhatthacchiNNagA pAyacchiNNagA kaNNacchiNNagA nakacchiNNagA occhiNNagA jibbhacchiNNagA sIsacchiNNagA muhacchiNNagAmajjhacchiNNagAvaikacchacchiNNagAhiyauppADiyagA kAni kASThamayAni lohamayAni vA hastayoH pAdayorvA bandhanavizeSAH, teSu baddhakAH baddhA eva baddhakAH, svArthe kaH; 'NialabaddhagA' nigaDabaddhakAH-nigaDAH lauhamayA pAdayorbandhavizeSAH 'beDI' iti prasiddhAH teSu baddhakAH-nigaDabaddhA ityarthaH, 'haDibaddhagA' haDibaddhakAH-haDiHkhoTakaH, tatra baddhakAH, 'cAragabaddhagA' cArakabaddhakAH-cArakAH kArAgArANi, tatra baddhakAH; 'hatthacchiNNagA' hastacchinnakAH-hastau chinnau yeSAM te tathA, 'pAyacchi NagA' pAdacchinnakAH 'kaNNacchiNNagA' karNacchinnakAH, 'nakkacchiNNagA' nAsikAchinakAH, 'oDhacchiNNagA' oSThacchinnakAH, 'jibbhacchiNNagA' jihvAcchinnakAH, 'sIsacchiNNagA' zIrSacchinnakAH, 'muhacchiNNagA' mukhacchinnakAH, 'majjhacchiNNagA' madhyacchinnakAH, madhyaH udaradezaH; 'vaikacchacchiNNagA' vaikakSacchinnakAH-uttarAsaGgA''kAreNa vieka sthAna para rokakara rakha diye jAte haiM, (NialabaddhagA ) ber3I se jakar3a diye jAte haiM, ( haDibaddhagA) kASTha ke khor3e meM paira DalabAkara roka diye jAte haiM, (cAragabaddhagA) jelakhAne meM baMda kara diye jAte haiM, ( hatthacchiNNagA) tathA unake donoM hAtha kATa diye jAte haiM, (pAyacchiNNagA) donoM paira chinnabhinna kara diye jAte haiM, ( kaNNacchiNNagA) kAna cheda diye jAte haiM, ( nakkacchiNNagA) nAka cheda dI jAtI hai, (oDacchiNNagA) oSTha cheda diye jAte haiM, (jibbhacchiNNagA) jihvA cheda dI jAtI hai, (sIsacchiNNagA) zira cheda diyA jAtA hai, (muhacchiNNagA) mukha cheda diyA jAtA hai, (majjhacchiNNagA) thAya cha bhane tasA aparAdha (aMDubaddhagA) soDhAnA tama04 14AnA madhanAthI DAya-5gane mAMdhAna meM sthAna 52 2 / 4ii 24Aya cha, (NialabaddhagA) mAthI 14ii hevAya cha, (haDibaddhagA) 14AnA soDA (54)mA 5 // nApIne zaThI 2mAya che. (cAragabaddhagA) samAnAmA parI hevAmAM Ave cha, (hatthacchiNNagA) tathA tamanA manne hAtha pI nainAma mA cha, (pAyacchiNNagA) bhanne 5 // chinna bhinna 42 namAmA Ave che, (kaNNacchiNNagA) 4Ana chahI nAmapAmA Ave che. (nakkacchiNNagA) na chahI nasAya cha, (odRcchiNNagA) 88 chahI napAya che. (jibbhacchiNNagA) se chahI napAya che. (sIsacchiNNagA) zi2 chahI namAya cha. (muhacchiNNagA) bhubha chI nasAya . (majjhacchiNNagA) Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI- TIkA sU. 9 aNDubaddha kAdonAmupapAtaviSaye gautamaprazna. 515 NayaNuppADiyagA dasaNuppADiyagA vasaNuppADiyagAgevacchiNNagA taMDulacchiNNagA kAgaNimaMsakkhAviyagA olaMbiyagA laMbiyagA dAritAH, 'hiyauppADiyagA' hRdayotpATitakAH-utpATitahRdayA ityarthaH, 'NayaNuppADiyagA' nayanotpATitakAH-utpATitanayanAH pRthakkRtanetrAH, 'dasaNuppADiyagA' dazanotpATitakAH-utpATitadazanAH pRthak kRtadantAH, 'vasaNuppADiyagA' vRSaNotpATitakAH-pRthakkRtANDakAzAH, 'gevacchiNNagA' grIvAcchinnakAH chinnagrIvApradezAH, 'taMDulacchiNNagA' taNDulacchinnakAH-taNDulavat kaNazazchinnAH, 'kAgaNimaMsakkhAviyagA' kAkaNImAMsakhAditakAH-kAkaNImAMsAni dehotkRttamAMsakhaNDAni khAditAni yeSAM te tathA, 'olaMbiyagA' avalambitakAH rajjvA baddhvA kUpAdau pAtitAH, 'laMbiyagA' lambitakAH taruzAkhAdau baddhvA lambitAH, 'ghaMsiyagA' gharSitakAH candanavat pASANAdau ghRSTAH, 'gholimadhyabhAga-peTa kA bhAga cheda diyA jAtA hai, (vaikacchacchiNNagA) bAyeM kandhe se lekara dAhine kA~kha ke nIce ke bhAga sahita mastaka cheda diyA jAtA hai, (hiyauppADiyagA) hRdaya phAr3a diyA jAtA hai, (NayaNuppADiyagA) donoM AMkheM phor3a dI jAtI haiM, (dasaNupADiyagA) aMDakoSa nikAla liye jAte haiM, (gevacchiNNagA) gardana tor3a-maror3a dI jAtI hai, (taMDulacchiNNagA) tandula kI taraha kaNa2 karake unake zarIra ke khaMDa 2 kara diye jAte haiM, (kAgaNi-maMsa-kkhAviyagA) unakI deha se mAMsa kATa 2 kara kauoM ko khilA diyA jAtA hai, (olaMbiyagA ) rassI se bAMdhakara kue meM DAla diye jAte haiM, (laMbiyagA) vRkSa kI zAkhA Adi para bAMdhakara laTakA diye jAte haiM, (ghaMsiyagA) caMdana kI taraha patthara Adi para ghise jAte haiM, (gholiyagA) bhANDa meM sthita dahI kI bhadhyamA-paTane mArA chahI nasAya che. (vaikacchacchiNNagA) mI 4iuthI sadhane sabhI pAsanA niiyn| ma saDita bharata chedI nasAya che. (hiyauppADiyagA) haya napAya cha. (NayaNuppADiyagA) manne mAMDI vAya che. (dasaNuppADiyagA) hAta pADI napAya che. (vasaNuppADiyagA) maSa 4DhI namAya che. (gevacchiNNagA) nADI-bha2 namAya cha. (taMDulacchiNNagA) tndulanI peThe kaNakaNa karIne tenA zarIranA kaTake-kaTakA karI nAkhavAmAM Ave che. (kAgaNi-maMsa-khAviyagA) tenA samAMthI bhAMsa pI pIne 4Amane bhaqzapAya che. (olaMbiyagA) ho2ithI mAMdhAna pAma nAbhI vAya che. (laMbiyagA) unI jIme mAMdhAna aanwi yAve che. (ghaMsiyagA) yahananI peTha Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra ghaMsiyagA gholiyagA phAliyagA pIliyagA sUlAiyagA sUlabhiNNagA khAravattiyA vajjhavattiyA sIhapucchiyagA davaggidaDDhagA paMkosaNNagA paMke khuttagA valayamayagA vasaTTamayagA NiyANamayagA' gholitakAH bhANDasthitadadhivadUrdhvA'dhaHkrameNA''ghUrNitAH, 'phAliyagA' sphATitAHzuSkakASThavatkuThAreNa dvidhA kRtAH, 'pIliyagA' pIDitakAH-yantrakSiptekSuyaSTivat pIDitAH, 'mUlAiyagA' zUlAcitakAH zUle samAropitAH, 'sUlabhiNNagA' zUlabhinnakAH zUlena vidAritAH, 'khAravattiyA' kSAravartitAH kSAre kSiptAH, * vajjhavattiyA' vadhyavartitAH= vadhyasthAne pAtitAH, 'sIhapucchiyagA' siMhapucchitakAH-chinnajananendriyakAH, yadvA-siMhapucche baddhvA samAkRSTAH 'davaggidaDDhagA' dAvAgnidagdhakAH-dAvAgninA-vanAgninA dagdhAH, 'paMkosaNNagA' paGkA'vasannakAH sarvathA paGke nimagnAH, 'paMke khuttagA' paGke nimagnAH= uttarItumasamarthAH, 'valayamayagA' valanmRtakAH-saMyamayogAd bhraSTAnAM parISahAdyasahanatayA taraha U~ce nIce karake matha diye jAte haiM, athavA ghumAye jAte haiM, (phAliyagA) zuSkakASTha kI taraha do TukaDoM ke rUpa meM kara diye jAte haiM, (pIliyagA) kolhU meM kSipta ikSu kI taraha pola diye haiM, (mUlAiyagA) zUlI para caDhA diye jAte haiM, (mUlAbhiNNagA) zUla se vidArita kara diye jAte haiM, (khAravattiyA) kSAra meM paTaka diye jAte haiM, ( vajjhavattiyA ) vadhyasthAna meM rakha diye jAte haiM, (sIhapucchiyagA) unakA liGga kATa diyA jAtA hai, athavA ve siMha kI pU~cha meM bA~dhakara ghasITe jAte haiM, (davaggidaDDhagA) dAvAgni dvArA dagdha kara diye jAte haiM, (paMkosaNNagA) kIcar3a meM bilakula dhasA diye jAte haiM, (paMke khuttagA) kIcar3a meM isa prakAra khar3e kara diye jAte haiM ki jisase phira pattha2 52 ghasI nAsAmA mAve che. (gholiyagA) vAsabhA rAmesA hInI peThe uMca-nIce karI mathana karavAmAM Ave che, athavA ghumAvavAmAM Ave che. (phAliyagA) sudai aixsinI peThe ye 94AnA 35mA 4 nApAmA sAve che. (pIliyagA) sUmAM nAmAmA mAtI ze2DInI peThe pAnI napAya che. (sUlAiyagA) zamI 52 yAvI hevAya che. (sUlAbhiNNagA) zUrathI DI nAmapAmA mAve che. (khAravattiyA) kSAramA nAmI vAya che. (vajjhavattiyA) 15. sthAnamA 2mAya che. (sIhapucchyigA) lipI nasAya cha, athavA-sinI puchaDImA mAMdhAne ghase DAya che. (davaggidaDagA) dAvAgni dvArA mAjI namAya cha. (paMkosaNNagA) 461mAM namI vAya cha tethI tyAM bharI jaya cha, (paMke khuttagA) Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUvaSiNo-TokA sa. 9 aNDubaddha kAdInAmupapAtaviSaye gautamapraznaH 517 yagA aMtosallamayagA giripaDiyagA tarupaDiyagA giripakkhaMdomaraNaM-valanmaraNaM tadvanto valanmRtakAH, yadvA-bubhukSAdinA ArtA bhUtvA mRtAste valanmRtakAH, 'vasadvamayagA' vazArtamRtakAH-indriyaviSayavazagatA ArtAH santaH zabdAdivazavartimRgAdivanmRtA ityarthaH, 'NiyANamayagA' nidAnamRtakAH-RddhibhogAdiprArthanA nidAnaM, tatpUrvakaM maraNaM nidAnamaraNam , tadvanta ityarthaH, 'aMtosallamayagA' antaHzalyamRtakAH-antaHzalyAH anudbhutabhAvazalyA antaHsthitabhallAdizalyA vA mRtAH, 'giripaDiyagA' giripatitakAH-gireH parvatAtpatitAH, 'tarupaDiyagA' tarupatitakAH-vRkSAtpatitAH, 'marupaDiyagA' marupatitakAH-marau=nirjale deze patitAH, 'giripakvaMdolagA' giripakSAndolakAH-giripakSe parvatapArzve AtmAnamAndolayanti ye te tathA, giriparisarAnmaraNAyaiva dattajhampA ve vahAM se pAra nahIM A sakeM, ( valayamayagA) parISaha Adi ko sahana karane meM asamartha hone kI vajaha se gRhIta saMyama se jo bhraSTa honA isakA nAma valanmaraNa hai, athavA duHkhita hokara jo maranA hai usakA nAma bhI valanmaraNa hai, isa maraNa se jo yukta hoM ve valanmRtaka haiM, aise jo valanmRtaka haiM, ( vasaTThamayagA) zabdAdika ke vazavartI mRga kI taraha jo indriyoM ke viSayoM meM pha~sakara duravasthA se prANoM kA tyAga karate haiM, (NiyANamayagA) jo indriyabhogAdikoM kI cAhanArUpa nidAna se maraNa karate haiM, (aMtosallamayagA) hRdaya meM zalya dhAraNa kara jo maraNa karate haiM, athavA bhallAdika zastroM se vidArita hokara jo maraNa karate haiM, (giripaDiyagA) pahAr3a se girakara jo maraNa karate haiM, (tarupaDiyagA) per3a se girakara jo maraNa karate haiM, (marupaDiyagA) jo marusthala meM par3a kara mara jAte haiM, (giripakkhaMdolagA) parvata se jo jhaMpApAta kara ke mara jAte haiM, (tarupakkhaMdolagA) vRkSoM se gArAmAM evI rIte ubhA karI devAya che ke jethI pAchA te tyAMthI nIkaLI zake nahi. (valayamayagA) pariSaDa mAhinA sahana 42vAmA asamartha pAthI dIghetA saMyamathI bhraSTa thavuM tenuM nAma smaraNa che. A maraNathI je yukta hoya athavA duHkhI thaIne je maraNa thAya tevA maraNathI je yukta hoya te vala--t4 cha, (vasaTTamayagA) 204 mahine 11 27 bhRganI peThe 2 driyAnA viSayamA isAI 46 prANana tyA 42 cha, (NiyANamayagA) 2 diyaa| mAhinI yAhunA 35 nihAnathI bharaNa pAme cha, (aMtosallamayagA) iyamAM zalya dhAraNa karIne ( charI mArIne ) je maraNa pAme che, athavA mAkhai vizere zastrothI 2 bha295 pAme cha, (giripaDiyagA) 56 752thA 5DIne 2 bha295 pAme cha, (tarupaDiyagA) 3thI 5DI re bha25 pAme che, (marupa DiyagA) he marusthalamA 5DIne bharI jaya cha, (giripakkhaMdolagA) parvata 52thI Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre lagA tarupakkhaMdolagA marupAkhaMdolagA jalapavesI (jalaNapave. sigA) visabhakkhiyagA satthovADiyagA vehANasiyA geddhapaTThagA katAramayagA dubbhikkhamayagA asaMkiliTThapariNAmA te kAlamAse mRtAzca tathAbhidhIyante; 'tarupakvaMdolagA' tarupakSAndolakAH=tarupakSAjjhampAdAnena mRtAH. 'marupakkhaMdolagA' marupakSAndolakAH-marupakSe-marubhUmau AtmAnamAndolayanti ye te tathA, marubhUmau mRtA ityarthaH, 'jalapavesI' jalapravezinaH-jale nimajjya mRtA ityarthaH. 'jalaNapavesigA' jvalanapravezikAH-agnau mRtA ityarthaH, 'visabhakkhiyagA' viSabhakSitakAHviSabhakSaNena mRtA ityarthaH, 'satthovADiyagA' zastrotpATitakAH-zastreNa kSurikAdinA vidAritAH santo mRtAH, 'vehANasiyA' vaihAyasikAH-vRkSazAkhAdAvuddhatvAd vihAyasi= AkAze yanmaraNaM bhavati tadvehAyasaM, tadasti yeSAM te vaihAyasikAH, 'geddhapaTThagA' gRdhraspRSTakAH-gRdhaiH pakSivizeSaiH spRSTasya=vidAritasya karikarabharAsabhAdimRtakalevarasyAbhyantare gatvA ye mRtAste gRdhraspRSTakAH, 'katAramayagA' kAntAramRtakAH araNye mRtAH, 'dubhikkhamayagA' durbhikSamRtakAH-durbhikSe mRtA ityarthaH, 'asaMkiliTThapariNAmA' asaMkliSTapariNAmAH, jhaMpApAta kara ke mara jAte haiM, ( marupakkhaMdolagA ) marusthala meM mArga bhUlakara jo usI meM mara jAte haiM, (jalapavesI ) jala meM DUba kara jo mara jAte haiM, ( jalaNapavesigA) agni se jalakara jo mara jAte haiM, (visabhakviyagA) viSa khAkara jo mara jAte haiM, ( satthovADiyagA) zastroM se Ahata hokara jo mara jAte haiM, (vehANasiyA) vRkSoM para laTaka kara jo mara jAte haiM, (geddhapaDhagA) gRddhoM dvArA vidArita aise kari-hAthI evaM karabha-U~Ta Adi ke kalevara meM praviSTa hokara jo marate haiM, (kaMtAramayagA) jo jaMgala meM hI mara jAte haiM, (dubhikkhamayagA) durbhikSa se pIDita hokara jo mauta ke ghATa utara jAte haiM, ( asaM pApAta 4zane (TIna) bha255 pAme cha, (tarupakkhaMdolagA) vRkSa 52thI pAyAta 4zana re bha29 pAme cha, (marupakkhaMdolagA) bhasthasabhA 2sto bhUtIne tabhI se bharI taya che, (jalapavesI) samAM mIne 2 bha295 pAme che, (jalaNapave. sigA) manithI jIne 2 bharI jaya cha, (visabhakkhiyagA) 2 pAIne 2 bha2 pAme che, (satthovADiyagA) zastronA dhAtathI 2 bharI taya cha, (vehANasiyA) vRkss| 52 TIna re bha27 pAme che, (geddhapaDhagA) gIghoA / vidyArita hAthI temaja karabha-uMTa AdinA zarIramAM praviSTa thaIne je maraNa pAme che, (kaMtAramayagA) 2 sabhA / bharaNa pAme che, (dubhikkhamayagA) nikSathI pAIne Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA. sa. 9 aNDubaddhakAdInAmupapAtaviSaye gautamapraznaH 519 kAlaM kiccA aNNayaresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gaI tahiM tesiM ThiI, tahiM tersi uvavAe pnnnntte| tesiMNaMbhaMte ! devANaM kevaiyaMkAlaM ThiI paNNattA? goyamA! saMkliSTapariNAmA mahAtaraudradhyAnA''vezena devatvaM na labhante, ataH asaMkliSTapariNAmA iti viziSya pradarzitAH, te kAlamAse kAlaM kRtvA, 'aNNayaresu vANamaMtaresu devaloema devatAe uvavattAro bhavaMti' anyatameSu vyantareSu devalokeSu devatvenopapattAro bhavanti, 'tarhi tesiM gii| tatra teSAM gatiH, 'tahi tesiM ThiI' tatra teSAM sthitiH, 'tahiM tesiM uvavAe paNNatte' tatra teSAmupapAtaH prajJaptaH / ' tesiM NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?' teSAM khalu bhadanta ! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ?, ' goyamA ! bArakiliTupariNAmA) aura jinake pariNAma saMkliSTa nahIM hote haiM, aise jIva (aNNayaresu vANamaMtaresu devaloemu devattAe uvavattAro bhavaMti ) kisI eka vyantara deva kI paryAya se utpanna hote haiM / (tahiM tesiM gaI, tahiM tesiM ThiI, tahiM tersi uvavAe paNNatte) vahIM para unakI gati, vahIM para unakI sthiti evaM vahIM para unakA upapAta kahA gayA hai, ( tesiM NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ) he bhadaMta ! vahAM una jIvoM kI (1) saMkliSTapariNAmoM ke sadbhAva meM jIvoM ko devagati kA baMdha nahIM hotA hai| mahA ArtaraudradhyAna ke pariNAma saMkliSTa pariNAma haiM, asaMkliSTa pariNAma hI devagati kI prApti meM kAraNa hai, isa bAta ko pradarzita karane ke liye "asaMkiliTThapariNAma" isa pada kA prayoga kiyA hai| 2 bhItane cha, '(asaMkiliTThapariNAmA) mane renu pariyAbha-mata soTa na thAya / 01 (aNNayaresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti) ! se vyata2 pakSobha vyata2-3vanI paryAyathI utpanna thAya che. (tahiM tesiM gaI tahiM tesiM ThiI tahiM tesiM uvavAe paNNatte) tyAMtabhanI gati, tyAM tabhanI sthiti, temA tyo tamanA Sund vAmAM Avyo che. (tesiM gaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) 9 mata ! tyAMte 7vAnI sthiti sAjana tApI (1) saMkilaSTa pariNAmanA sadabhAvamAM jIvone devagatine baMdha thase nathI. mahA-AraudradhyAnanAM pariNAma saMkilaSTa pariNAma che. asaMkilaSTa pariNAma paNa devagatinI prAptimAM kAraNabhUta che. e vAta pradarzita karavA "asaMkiliTThapariNAma" se pahano prayAsa 4yo cha. Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 aupapAtikasUtre bArasavAsasahassAiM ThiI paNNattA / asthi NaM bhaMte ! tersi devANaM iDDhIi vA, juIi vA, jasei vA, balei vA, vIriei vA, purisakAraparakamei vA ?, haMtA ! atthi| te NaM bhaMte ! devA paralogassa ArAhagA ?, No iNaDhe samahe // suu09|| savAsasahassAI ThiI paNNattA' gautama ! dvAdazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptAH / 'asthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM iDDhIi vA juIi vAjasei vA balei vA vIriei vA purisakkAraparakkamei vA ?' asti khalu bhadanta ! teSAM devAnAmRddhiriti vA tiriti vA yaza iti vA balamiti vA vIryamiti vA puruSakAraparAkrama iti vA ? iti prazne bhagavAnuttaraM vakti"haMtA ! atthi' hanta ! asti, ' te NaM bhaMte ! devA paralogassa ArAhagA ?' te khalu bhadanta ! devAH paralokasyA''rAdhakAH bhavanti kim ? ' No iNaDhe samaDhe' nA'yamarthaH samarthaH // sU0 9 // sthiti kitane kAla kI batalAI gaI hai ?, (goyamA ! bArasavAsasahamsAiM ThiI paNNattA) gautama ! una jIvoM kI vahAM sthiti bAraha hajAra varSa kI batalAI gaI hai| (atthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM iDDhIi vA juIi vA jasei vA balei vA vIriei vA purisakkAraparakkamei vA ) he bhadaMta ! vahAM una devoM meM Rddhi, dyuti, kIrti, bala, vIrya evaM puruSakAraparAkrama hai yA nahIM ? (haMtA atthi) hAM hai| (te NaM bhaMte devA ! paralogassa ArAhagA) he bhadaMta ! ve deva paraloka ke ArAdhaka hote haiM kyA ? (No iNaTe samaDhe) he gautama ! ve ArAdhaka nahIM hote haiN| bhAvArtha-jo jIva grAma Adi meM utpanna hokara pUrvoktarUpa se pradarzita viSamacha ? (goyamA ! bArasabAsasahassAI ThiI paNNattA) gautama !te vAnI tyo sthiti mAra na2 12sanI mAvI che. (atthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM iDDhIi vA juIi vA jasei vA balei vA vIriei vA purisakkAra-parakkamei vA) he mahata! tyo te devomAM Rddhi, ghuti, kIti, baLa, vIrya, temaja puruSakAra-parAkrama che ke naDi ? (haMtA atthi) / che. (te NaM bhaMte ! devA paralogassa ArAhagA) he mahata! mA va parasAnA mArAdha DAya che zuM ? ( No iNaDhe samaDhe) he gautama ! ArAdhaka nathI hotA. bhAvArtha-je jIva gAma AdimAM utpanna thaIne pUrvokta rUpe batAvelI Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA su. 10 prakRtibhadrakAdInAmupapAtaviSaye gautamapraznaH 521 mUlam-se je ime gAmAgara jAva saMnivesesu maNuyA bhavaMti, taM jahA- pagaibhaddagA pagaiuvasaMtA pagai-pataNu-koha-mANa TIkA--'se je ime' ityAdi / 'se je ime' atha ya ime vakSyamANA 'gAmAgara jAva saMnivesesu maNuyA bhavaMti' grAmAkara yAvatsaMnivezeSu manujA bhavanti-prAme Akare nagare nigame yAvat sanniveze manuSyA bhavanti, tAn varNayati-'taM jahA' tadyathA 'pagaibhadagA' prakRtibhadrakAH-prakRtyA svabhAvena bhadrakAH paropakAraparAyaNAH, 'pagaiuvasaMtA' prakRtyupazAntAH krodhodayA'bhAvAdupazAntimupagatAH, 'pagai-pataNu-koha-mANa-mAyA-lohA' prakRti-pratanu-krodha-mAna-mAyA-lobhAH-satyapi kaSAyodaye prakRtyA pratanukrodhAdibhAvAH, 'miu-maddava-saMpaNNA' mRdu-mArdava-sampannAH-mRdu yanmArdavaM tat sampannAH prAptAH, atya sthiti ko akAmanirjarA ke bala se bhogate haiM ve jIva marakara vyantara paryAya se utpanna hote haiM / vahAM para unakI sthiti 12 hajAra varSa kI hotI hai, dyuti Rddhi Adi samasta devocita guNoM se ye saMpanna rahate haiN| ve paraloka ke ArAdhaka nahIM hote haiM / sU. 9 // ___ 'se je ime gAmAgara jAva' ityAdi / (se je ime) jo jIva (gAmAgara jAva saMnivesesu) pUrvokta grAma, Akara se lekara sanniveza Adi sthAnoM meM (maNuyA bhavaMti) manuSya hote haiM aura unameM jo (pagaibhadagA pagaiuvasaMtA pagai-pataNu-koha-mANa-mAyA-lohA ) prakRti se bhadraka hote haiM, krodhAdika kaSAyoM ke udaya ke abhAva se jinake pariNAma zAMtiyukta bane rahate haiM, svabhAva se hI jinakI krodha, mAna, mAyA evaM lobha ye cAra kaSAyeM patalI rahA karatI haiM, viSama sthitine akAmanirjarAnA balathI bhogave che te jIva marI jaIne vyaMtara-paryAyathI utpanna thAya che. tyAM temanI sthiti 12 bAra hajAra varSanI hoya che. duti, Rddhi Adi samasta devocita guNethI teo saMpanna rahe cha. tethe 524nA sArA DA nathI. (sU. ) "se je ime gAmAgara jAva" 'tyAhi. (se je ime) 2 1 (gAmAgara-jAva-saMnivesesu) pUrva 43 ||m, mA42thI ne sanniveza mAhi sthAnamA (maNuyA bhavaMti) manuSya thAya che. sana tabhA 2 (pagaibhahagA pagaiuvasaMtA pagai-pataNu-koha-mANa-mAyA-lohA) prakRtithI bhadraka hoya che, krodha Adika kaSAyonA udayanA abhAvathI jenA phalarUpe zAMtiyukta rahyA kare che, svabhAvathI ja jenA krodha, mAna, mAyA Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 aupapAtikasUtre mAyA-lohA miu-madava-saMpaNNA allINA viNIyA ammApiu-susmRsagA ammApiINaM aNaikkamaNijavayaNA appicchA appAraMbhA appapariggahA appeNaM AraMbheNaM appeNaM samAraMbheNaM thamahaMkArajayazIlA ityarthaH; 'allINA' AlInAH gurumAzritya vartanazolAH, "viNIyA' vinItAH vinayavantaH, 'ammA-piu-mussUsagA' ambA-pitR-zuzrUSakAH mAtApitroH sevakAH, 'ammApiINaM aNaikkamaNijjavayaNA' ambApitroranatikramaNIyavacanAH mAtApitronItivacanaparAyaNAH, 'appicchA' alpecchAH=alpAbhilASavantaH, 'appAraMbhA' alpArambhAHalpaH svalpaH, ArambhaH pRthivyAdhupamardanarUpo yeSAM ne'lpArambhAH, 'appapariggahA' alpapAragrahAH-alpaH parigraho dhanadhAnyAdirUpo yeSAM te tathA; etadeva vAkyAntareNA''ha-'appeNaM AraMbheNa appeNaM samAraMbheNa' alpanArambheNa alpena samArambheNa-ihA'rambhaH=prAginAmupaghAtaH, (miu-maddava-saMpaNNA) mRdumArdava se jinakI AtmA atyaMta vAsita hotI hai, ahaMkAra kA sarvathA jinameM abhAva rahA karatA hai, (allINA) guru kI AjJAnusAra jo apanI prakRti ko sucAru banAye rahA karate haiM, (viNIyA) jo prakRti se hI atyaMta vinIta hote haiM, (ammA-piu-sussUsagA) mAtApitA ke jo sevA karate haiM, (ammA-piINaM agaikkamaNijavayaNA) mAtApitA ke vacanoM ke anusAra jo calate haiM, (appicchA) jinakI icchAe~-AvazyakatAe~ bahuta thor3I hotI haiM, (appAraMbhA) AraMbha jinakA alpa hotA hai, (appapariggahA) dhanadhAnyAdirUpa parigraha jinakA alpa hotA hai, (appeNaM AraMbheNaM appeNaM samAraMbheNaM appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANA) evaM jo alpa AraMbha se, alpa samArambha se aura alpa AraMbha-samAraMbha se AjIvikA calAyA karate tabhI sAla se yAra 4SAya nama 2 / 42 cha. (miu-maddava-saMpaNNA) bhRdumArdavathI jemane AtmA atyaMta vAsita (praphula) hoya che, ahaMkArane samanAmA sarvathA samAva 2 // 42 cha. (allINA) gurunI mAjJA-manusAra 2 potAnI prakRtine suMdara manAcyA 42 cha, (viNIyA) 2 prakRtithI / satyata vinIta ya cha, (ammA-piu-sussUsagA) mAtA-pitAnI sevA 42 cha, (ammApiINaM aNaikkamaNijjavayaNA) mAtApitAnai kyne| anusAra re yA cha (pate che), (appicchA) nI chAyo-yAvazyatAmA ma 4 thoDI DAya cha, (appAraMbhA) mA nA 2065 saya cha, (appeNaM AraMbheNaM appeNaM samAraMbheNaM appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANA) tabha04 2 2085 22 mathI, Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauyUSavarSiNI- TIkA sa. 10 prakRtibhatrakAdInAmupapAtaviSaya gautamapraznaH 523 appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANA bahUI vAsAiM AuyaM pAleti, pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu vANamaMtaresu, taMceva savvaM, NavaraM ThiI cauddasavAsasahassAiM // sU0 10 // samArambhastu teSAM paritApakaraNam ' appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM' alpena ArambhasamArambheNaArambhazca samArambhazceti-ArambhasamArambhaM tena, alpenArambheNa alpena samArambheNa cetyarthaH, 'vittiM kappemANA' vRtti kalpayantaH jIvikA kurvANAH, 'bahUI vAsAI AuyaM pAleti' bahUni varSANi AyUMSi jIvitAni pAlayanti, 'pAlittA' pAlayitvA, 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'aNNayaresu vANamaMtaresu' anyatareSu vyantareSu, ato'gre 'taM ceva savvaM tadeva-pUrvavadeva sarvaM varNanaM jJeyam / 'NavaraM' navaraM-vizeSastu-ThiI cauddasa-vAsa-sahassAI' sthitizcaturdazavarSasahasrANi-caturdazavarSasahasrANi yAvat sthitiH prajJaptA // sU0 10 // haiM, aise jIva (bahUI vAsAiM AuyaM pAleMti) bahuta varSAMtaka jIvita rahA karate haiM, (pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu vANamaMtaresu devaloema devattAe uvavattAro bhavaMti ) pazcAt kAla avasara kAla karake kisI eka vyantaroM ke devaloka meM devatArUpa se utpanna hote haiN| (taM ceva savvaM) yahAM pUrvavaNita prakAra ke anusAra sthiti Adi saba kucha samajha lenA caahiye| (NavaraM) vizeSatA sirpha itanI hI hai ki vahAM para unakI sthiti 12 hajAra varSa kI pratipAdita kI gaI hai, aura yahAM para unakI (ThiI cauddasavAsasahassAI) 14 hajAra varSa kI sthiti jAnanI cAhiye // sU0 10 // a5 samAraMbhathI ane alpa AraMbha-samAraMbhathI pitAnI AjIvikA calAvyA are cha. mevA 01 (bahUhaM vAsAiM AuyaM pAleMti) dharA paraso sudhI patA 2 // 42 che. (pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti) 5chI ta masare 44 4rIne vyataronA bhai devatA3ye utpanna thAya che. (taM ceva savvaM) sahI agAu varNana karelA prakAra anusAra sthiti Adi badhuM samajI levuM naye. (NavaraM) vizeSatA mAtra meTalI 4 cha , tyo tamanI sthiti 12 mA2 12 12sanI pratipAhita 42sI cha, mana mI tamanI (cauddasa-vAsasahassAI) 14 yo 12 12sanI sthiti sabhApI naye, (sU0 10) Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 opapAtikasUtra mUlam--se jAo imAo gAmAgara jAva saMnivesesu itthiyAo bhavaMti, taM jahA-aMto aMteuriyAo gayapaiyAo mayapaiyAo bAlavihavAo chaDDiyalliyAo mAirakkhiyAo ____TIkA-'se jAo imAo' ityAdi / 'se jAo imAo' atha yA imAH ITazyaH 'gAmAgara jAva saMnivesesu itthiyAo bhavaMti' grAmA''kara yAvat saMnivezeSu striyo bhavanti, 'taM jahA' tadyathA-'aMto aMteuriyAo' antarantaHpurikAH antaHpurAntarvatinyaH, 'gayapaiyAo' gatapatikAH-gatAH kvApi proSitAH patayo yAsAM tAstathA, 'mayapaiyAo' mRtapatikAH-mRtAH patayo yAsAM tAstathA, vidhavA ityarthaH, 'bAlavihavAo' bAlavidhavAHbAlAzcAmU: vidhavAH-bAlye vaidhavyaM gatAH, 'chaDDiyalliyAoM' charditAH patyAdibhiH parityaktAH, 'mAirakkhiyAo' mAtRrakSitAH apararakSakAbhAvAjjananyA rakSitAH, mAtRkRtarakSayA zIlarakSaNakArikA ityarthaH, evamagre'pi bodhyam ; 'piyarakkhiyAo' pitRrakSitAH, 'bhAyarakkhiyAo' 'se jAo imAo' ityAdi / (se jAo imAo) jo ye jIva (gAmAgara jAva saMnivesesu) grAma Akara Adi se lekara saMnivezataka ke sthAnoM meM strIparyAya se utpanna hote haiM, jaise ki unameM kitanIka striyAM to (aMto aMteuriyAo) rAjA ke aMtaHpura kI rAniyAM hotI haiM, kitanIka (gayapaiyAo) proSitabhartRkA hotI haiM, jinake pati pravAsI arthAt paradeza gaye hoM unako proSitabhartRkA kahate haiM, kitanIka (mayapaiyAo) vidhavA hotI haiM, (bAlavihavAo) bAlavidhavA hotI haiM, (chaDDiyalliyAo) kitanIka patidvArA parityakta hotI haiM, kitanIka (mAirakkhiyAo) mAtRrakSitA hotI haiM, (piyarakkhiyAo) kitanIka pitA se surakSita hotI ' se jAo imAo' tyAha. ( se jAo imAo) mA 1 (gAmAgara jAva saMnivesesu) ma Akara AdithI laIne saMniveza sudhInA sthAnomAM strIparyAyathI utpanna thAya cha; bhatesAmA 2ii sImA ta (aMto aMteuriyAo) sanA mata:52nI 25 DAya cha, TamI (gayapaiyAo) praassitmt| DAya che, (jenA pati pravAsI arthAt paradeza gayA hoya temane proSitabhartRkA kahe che), 32ii (mayapaiyAo) vidhA DAya che, TI4 (vAlavihavAo) mAsa-vidhavA ya cha, (chaDDiyalliyAo) eels ptitaa| prity4|| ya cha, dakSI (mAirakkhiyAo) bhAtRzakSitA rAya cha, (piyarakkhiyAo) haiTa Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSayaSiNI-TIkA sU. 11 antaHpurikAdInAmupapAtaviSaye gautamaprazna: 525 piyarakkhiyAo bhAyarakkhiyAo pairakkhiyAo kulaghararakviyAo sasurakularakkhiyAo parUDha-Naha-kesa-kakkharomAo vavagaya-dhUva-puppha-gaMdha-mallA-laMkArAo aNhANaga-seya-jalla-mallabhrAtRrakSitAH, 'pairakkhiyAo' patirakSitAH, 'kulaghararakkhiyAo' kulagRharakSitAH-kulagRhe=pitRgRhe rakSitAH-pitRvaMzodbhavaiHpAlitA ityarthaH, 'sasurakularakkhiyAo' zvazurakularakSitAH, 'parUDha-Naha-kesa-kakkharomAo' prarUDha-nakha-keza-kakSaromANaH-prarUDhAni= saMjAtAni nakhakezakakSaromANi yAsAMtAstathA, 'vavagaya-dhRva-puppha-gaMdha-mallA-laMkArAo' vyapagata-dhUpa-puSpa-gandha - mAlyAs - laGkArAH-vyapagatAH tyaktAH dhUpapuSpagandhamAlyAnAmalakArA yAbhistAstathA, 'aNhANaga-seya-jalla-malla-paMka-paritAviyAo' asnAnakahuI apane zIla kI rakSA karatI rahatI haiM, (bhAyarakkhiyAo) kitanIka apane bhAiyoM se surakSita rahA karatI haiM, (pairakkhiyAo) kitanIka apane 2 patidvArA surakSita rahA karatI haiM, (kulaghararakkhiyAo) kitanIka kulagRha meM pitA ke vaMzajoM dvArA pAlI-poSI jAkara surakSita rahA karatI haiM, (sasura-kula-rakkhiyAo) kitanIka sasurapakSa ke logoM dvArA surakSita kI jAtI haiM, (parUDha-Naha-kesa-kakkharomAo) kitanIka aisI hotI haiM ki jinake keza, kAMkharI ke bAla evaM nakha baDhe rahA karate haiM, (vavagaya-dhRva-puppha-gaMdha-mallAlaMkArAo) kitanIka aisI hotI haiM jo dhUpa-khUzabUdAra taila Adi ke lene se tathA puSpoM evaM sugaMdhita puSpoM ko mAlArUpa alaMkAroM se sadA parityakta rahA karatI haiM, (aNhANagaseya-jalla-malla-paMka-paritAviyAo) kitanIka aisI hotI haiM jo snAna nahIM karane se sI pitAthI surakSita 2hetai potAnA zAsanI 2kSA 42tI DAya cha, (bhAyarakkhiyAo) TasI potAnA sAmAthI surakSita 26 // 42 cha, (pairakkhiyAo) TamI pAtapAtAnA pati dvArA surakSita 2 // 42 cha, (kulaghararakkhiyAo) dIusaDamA pitAnA pazale 2 // pAlana-poSaNa va surakSita 2 // 42 che, ( sasurakularakkhiyAo) mI4 sAsa pakSana all dvArA surakSita 42rAya cha, (parUDha-Naha-kesa-kakkharomAo) TI vI DAya cha , nA nama, za, tabha04 4imarI (1)nA , qyatA tA ya cha, (vavagaya-dhUva-puppha-gaMdha-mallA-laMkArAo) 2ii sevI DAya cha 255sugaMdhita tela AdinA lepathI tathA puSpa temaja sugaMdhita puSpanI mAlArUpa sAthI sahA parityAta 26 // 42 che, (aNhANaga-seya-jalla-malla-paMka Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre paMka-paritAviyAo vavagaya-khIra-dahi-NavaNIya-sappi-tellagula-loNa-mahu-maja-maMsa-paricatta-kayA-hArAo appicchAo appAraMbhAo appapariggahAo appeNaM AraMbheNaM appeNaM samAsveda-jalla-malla-paGka-paritApitAH-asnAnakena snAnA'bhAvena hetunA svedajallamallapaGkaH-svedaH= prasvedaH, jallaH zuSkaH prasvedaH, mallaH=rajomAtraM kaThinIbhUtam , paGkaH ArdIbhUtaM rajaH, taiH paritApitAH=klezitAH-saMbhRtA ityarthaH, 'vavagaya-khIra-dahi-NavaNIya-sappi-tella-gulaloNa-mahu-maja-masa-paricatta-kayA-hArAo' vyApagata-kSIra-dadhi-navanIta-sarpistaila-guDa-lavaNa-madhu-madya-mAMsa-parityakta-kRtA''hArAH-vyapagatAni kSIradadhinavanItasapauSi yasmAt sa vyapagatakSIradadhinavanItasarpiH, tailaguDalavaNamadhumadyamAMsaiH parityaktaH, tataH padadvayasya karmadhArayaH, kSIrAdimAMsaparyantarahita ityarthaH, tAdRzaH kRtaH sevitaH AhAro yAbhistAstathA, 'appicchAo' alpecchAH, 'appAraMbhAo' alpArambhAH-alpaH ArambhaH pRthivyAdhupamardanavyApAro yAsAM tAstathA, 'appapariggahAo' alpaparigrahAH-alpadhanadhAnyasaMgrahAH, 'appeNaM AraMbheNaM appeNaM samAraMbheNaM appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM' alpenA''rambheNa alpena pasInA se lathapatha rahA karatI haiM, evaM pazInA ke zuSka ho jAne se usa para baiThI huI dhUli, kAle kaThina maila ke rUpa meM pariNamita hokara unake zarIra ko malina banAye rahatI haiN| (vavagaya-vIra-dahi-NavaNIya-sappi-tella-gula-loNa-mahu-majja-masa-paricattakayA-hArAo) kitanIka aisI hotI haiM ki jo dUdha, dahI, makkhana, sarpi-ghRta, taila, gur3a, namaka, madhu, madya, evaM mAMsa se varjita AhAra kiyA karatI haiM, (appicchAo) aura jinakI icchAe~ svabhAvataH alpa huA karatI haiM, (appAraMbhAo appapariggahAo appeNaM AraMbheNaM appeNaM samAraMbheNaM appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANIo) ve alpaAraMbha se, paritAviyAo) sI vI DAya 2 2 snAna na 42vAthI pasInAthI lathapatha rahyA kare che, temaja pasIne sukAI javAthI tenA para uDIne paDelI dhULa kALA ane kaThaNa melanA rUpe pariNAma pAmIne temanA zarIrane malina manAvyA 42 cha. (vavagaya-khIra-dahi-NavaNIya-sappi-tella-gula-loNa-mahumajja-maMsa-paricatta-kayA-hArAo) kI sevA hAya cha 2 dUdha, dahI, mAmA, sapi-dhI, tesa, goNa, bhAI, madha, bhaya, tabhI mAMsathI pati mADA2 4aa 42 cha, (appicchAo) ane bhanI chAyA svamAyI // ma85 26 // 32 che. (appAraMbhAo appapariggahAo appeNaM AraMbheNaM appeNaM Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TokA. sa. 11 antaHpurikAdInAmupapAtaviSaye gautamapraznaH 527 raMbheNaM appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM vitiM kappemANIo akAmabaMbha ceravAseNaM tAmeva paisejaM nnaaikkmNti| tAoNaM itthiyAo eyArUveNaM vihAreNaM viharamANIo bahUI vAsAiM, sesaM taM ceva, jAva causaddhiM vAsasahassAiM ThiI paNNattA ||suu0 11 // samArambheNa alpena ArambhasamArambhega, 'vittiM kappemANIo' vRttiM kalpayantyaH-vRtti jIvikA kurvANAH,akAmabrahmacaryavAsena-akAmAnAM nirjarAdyanapekSANAM brahmacarye vAsastena 'tAmeva paisejjaM' tAmeva patizayyAM-patyA saha sevitAM zayyAM-patizayyAM 'NAikkaMmati' nAtikAmanti, parapuruSaparihAreNa sarvathA pativratadharmapAlikA ityarthaH, 'tAo NaM itthiyAo eyArUveNaM vihAreNaM viharamANIo' tAH khalu striya etadrUpeNa vihAreNa viharantyaH, 'bahUI vAsAiM AuyaM pAleMti' bahUni varSANi AyuSyaM pAlayanti, pAlayitvA, zeSaM tadeva yAvat-atra yAvacchabdenedaM dRzyam kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatameSu vyantareSu devalokeSu devatvenopapAtaM prAptA bhavanti, tatra-devaloke tAsAM alpa samAraMbha se, aura alpa Arambha-samAraMbhase apanI AjIvikA calAtI haiM, (akAma-baMbhacera-vAseNaM tAmeva paisejja NAikkamaMti) aura paravazatA se brahmacarya kA pAlana karatI huI apane pati kI zayyA kA ullaMghana nahIM karatI haiM-pAtivratya dharma ke pAlana meM nirata rahA karatI haiM, isa prakAra jo striyAM apane jIvana ko vyatIta karatI haiM, (tAo NaM itthiyAo eyArUveNaM vihAreNaM viharamANIo bahUI vAsAiM AuyaM pAleMti) ve striyAM isa prakAra kI apanI naitika pravRtti se yukta banI raha kara bahuta varSoM kI Ayu pAlatI haiM, (sesaMtaM ceva) evaM jaba unakA marane kA avasara A jAtA hai taba ve usa avasara meM mara kara anyatama vyasamAraMbheNaM appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANIo) te|| 285 mAralathI, a5 samAraMbhathI ane alpa AraMbha-samAraMbhathI potAnI AjIvikA calAve cha. (akAmabaMbhaceravAseNaM tAmeva paisejjaM NAikkamaMti) mane 521zatAthI brahmacaryanuM pAlana karatI thakI pitAnA patinI zayyAnuM ullaMghana karatI nathIpAtivratya dharmanA pALanamAM nirata rahyA kare che. A prakAre je strIo pitAnA banane vyatIta 42 che. (tAo NaM itthiyAo eyArUveNaM vihAreNaM viharamANIo bahUI vAsAI AuyaM pAleti) te khAyo / prA2nI potAnI naitipravRtti 42tI 2hIne ghagi parasonI Ayu lAgave che. (sesaM taM ceva) tama nyAre temanA maravAne avasara Ave che tyAre te avasaramAM marIne bIjA vyaMtaranA Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 aupapAtikasUtre mUlam--se je ime gAmAgara jAva sannivesesu maNuyA bhavaMti, taM jahA-dagaviiyA dagataiyA dagasattamA dagaekkArasamA gatistAsAM sthitistAsAmupapAtaH prajJaptaH, tAsAM khalu he bhadanta ! devatvaM prAptAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? iti prazne bhagavAnAha-'goyamA ! ' he gautama ! iti / 'causaDhei vAsasahassAiM ThiI paNNattA' catuHSaSTiM varSasahasrANi sthitiH prajJaptA // sU0 11 // TIkA-'se je ime' ityAdi / 'se je ime' atha ya ime IdRzAH, 'gAmAgarajAva sannivesesu maNuyA bhavaMti' grAmA''kara yAvat sannivezeSu-prAmA''kara-nagara-nigamarAjadhAnI-kheTa-karvaTa-paTTana-maDamba-droNamukhA-''zrama-saMbAdha-sannivezeSu prAgvyAkhyAtasvarUpeSu manujA bhavanti, 'taM jahA' tadyathA-'dagaviiyA' dakadvitIyAH-odanApekSayA dakam= udakaM dvitIyaM bhojane yeSAM te dakadvitIyAH, 'dagataiyA' dakatRtIyAH-odanasUparUpadravyadvayA'pekSayA dakam udakaM tRtIyaM yeSAM te dakatRtIyAH, 'dagasattamA' dakasaptamAH-odanAdIni ntaroM ke devaloka meM devatA kI paryAya se utpanna hotI haiM / vahIM para unakI gati, vahIM para unakI sthiti evaM vahIM para unakA upapAta hotA hai| he bhadanta ! vahA~ para unakI sthiti kitanI hai ? he gautama / (causaDhei vAsasahassAI ThiI paNNattA) vahAM unakI sthiti 64 hajAra varSa kI hai // sU0 11 // 'se je ime gAmAgara jAva' ityaadi| (se je ime gAmAgara jAva sanivesesu maNuyA bhavaMti) ye jo ina grAma Akara Adi pUrvokta sthAnoM meM isa prakAra ke manuSya hote haiM; (taM jahA) jaise ki (dagabiiyA) jinake AhAra meM anna evaM dvitIya pAnI ye do hI dravya hoM, (dagataiyA) anna--cAvala, dAla evaM tRtIya pAnI ye tIna dravya hoM, (dagasattamA) chaha dravya anna-cAvala-dAla Adi hoM devalokamAM devatAnI paryAyathI utpanna thAya che. ahIM ja temanI gati, ahIM ja temanI sthiti temaja ahIM ja temane upapAta thAya che. he bhadanta! tyAM tabhanI sthiti dI jAya cha ? 8 gautama! (causaddhiM vAsasahassAI ThiI paNNattA) tyAM manI sthiti 64 yosa na2 12sanI che. (sU0 11) ___ 'se je ime gAmagara jAva' tyAhi. (se je ime gAmagara jAva sannivesesumaNuyA bhavaMti) mese| m| ||bh, mA42 mAha 652 sA sthAnAmA 2 are manuSya thAya cha, (taM jahA) bhI (dagabiiyA) 2nA mADAmA sanna tabha04 mInu po me dravya-pAtha DAya, (dagataiyA) manna-yogA , tabhI trI pAnI trANa dravya Deya, Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sU. 12 dakadvitIyAdi manuSyopapAtaviSaye gautamapraznaH 529 goyamA govvaiyA gihidhammA dhammaciMtagA aviruddha-viruddha-vuDDhaSaDdravyANi dakaM ca saptamaM bhojane yeSAM te dakasaptamAH, 'dagaekArasamA' dakaikAdazAH-odanAdIni daza dravyANi dakaJcaikAdazaM pUragAya mojane yeSAM te dakaikAdazAH, 'goyamA' gautamAHvRSabhaM puraskRtya tatkrIDAM darzayitvA ye'naM yAcante, tena ca jIvana nirvAhayanti ta ityarthaH / 'govvaiyA' govatikAH-govratamasti yeSAM te govatikAH, te hi goSu prAmAnirgacchantISu nirgacchanti, carantISu caranti, pibantISu pibanti, AyAntISu AyAnti, zayAnAsu ca zerate, uktazca__. "gAvIhiM samaM niggamapavesasayaNAsaNAiM pkreNti| ... bhuMjaMti jahA gAvI tirikkhavAsaM vihAvitA // 1 // " tathA sAtavAM pAnI ho, (dagaekArasamA) dasa dravya dAla bhAta Adi anya ho, evaM 11 vAM pAnI ho. (goyamA) tathA jo baila ko Age kara ke janatA ko usakI krIDA dikhAkara usase anna kI yAcanA kara apanA jIvana nirvAha karane vAle hoM, (gotratikA) 'grovatI hoM, (gihi (1) govatI puruSa, jaba gAyeM gAMva se bAhara nikalatI haiM taba apane ghara se bAhara nikalate haiM, jaba ve caratI haiM taba ve bhojana karate haiM, jaba ve pAnI pItI haiM taba hI ye pAnI pIte haiM / jaba ye ghara AtI haiM taba yebhI apane ghara Ate haiM / aura jaba ye sotI haiM taba ye bhI so jAte haiN| _ "gAvIhiM samaM niggamapavesasayaNAsaNAI pakareMti / bhujati jahA gAvI. tirikkhavAsaM vihAvitA // 1 // (dagasattamA) cha dravya (mana)-yAmAhA mAhi hAya tathA sAtabhu : DAya, (dagaekkArasamA) 4za dravya-haNa bhAta mAhi anna yatabha04 11 bhu pA DAya, (goyamA) tathA 2 mahIne mANasAvIna bAlInatanI bhI dekhADIne temanI pAsethI anna mAgI pitAnuM jIvana nirvAha karavAvALA ya, (govratikA) gAvatI tya, (gihidhammA) 725 yamana 48yaa4|24 (1) gavatI puruSa, jyAre gAyA gAmathI bahAra nIkaLe che tyAre pitAnA gherathI bahAra nIkaLe che. jyAre teo care che tyAre te bhejana kare che, jyAre teo pANI pIe che tyAre ja te pANI pIe che. jyAre teo" ghera Ave che. tyAre te paNa ghera Ave che, ane jyAre teo suve che tyAre te paNa suI jAya che. " gAvIhiM samaM niggapavesasayaNAsaNAI pakareMti / bhuMjaMti jahA gAvI tirikkhavAsaM vihAviMtA" // 1 // Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre sAvaga-ppabhitayo, tesiM NaM maNuyANaM No kappaMti imAo nava rasavigaIo AhArattae, taM jahA-khIraM dahi NavaNIyaM sapi tellaM chAyA-gobhiH samaM nirgamapravezazayanA''zanAdi prakurvanti / ___ bhuJjate yathA gAvastiryagvAma vibhAvayantaH // 1 // iti / 'gihidhammA' gRhidharmAgaH-'gRhasthadharma eva zreyaskaraH'- iti matvA dAnAdidharmArAdhakAH 'dhammaciMtagA' dharmacintakAH dharmazAstrapAThakAH, 'aviruddha-viruddha-vuDDhasAvaga-ppabhito' aviruddha-viruddha vRddhazrAvaka-prabhRtayaH, aviruddhA vainayikAH, uktaJca "aviruddho viNayakaro, devAINaM parAe bhttiie| jaha vesiyAyaNasuo, evaM anne vi nAyavvA // 1 // " chAyA-aviruddho vinayakaro, devAdInAM parayA bhaktyA / yathA vaizyAyanasuta, evamanye'pi jJAtavyAH // 1 // iti / viruddhAH akriyAvAdinaH, AtmAdyanabhyupagamena bAhayAbhyantaraviruddhatvAt , vRddhazrAvakAH brAhmaNAH, ete prabhRtirAdiryeSAM te tathA / 'tesiM NaM maNuyANaM No kappati imAo nava rasavigaIo AhArettae' teSAM khalu manujAnAM no kalpante imA nava rasavikRtIrAhartum , dhammA) gRhastha dharma ko zreyaskara mAnakara dAnAdika dharma ke ArAdhaka hoM, (dhammaciMtagA) dharmazAstra ke pAThaka hoM, (aviruddha-viruddha-buDDhasAvaga-ppabhitayo) 'aviruddha-vainayika ho, viruddha-akriyAvAdI ho-AtmAdika padArthoM ke nahIM mAnane se bAhya evaM Abhyantara kriyAoM ke virodhI ho. vRdzrAvaka hAM-brAhmaNa hoN-ityaadi| (tesiM NaM maNuyANaM no kappaMti imAo nava rasavigaIo AhArettae) ina samasta janoM ko ye navarasa vikRtiyAM (nau vi (1) aviruddho viNayakaro devAINe parAe bhattIe / jaha vesiyAyaNasuo evaM anne ci nAyavvA // 1 // mAnAne hAna-mAEi dharmanA maa2|ddaay, (dhammaciMtagA) dharmazAsanA pA8 42naa| DAya, (aviruddha-viruddha-vuDDhasAvaga-pabhitayo) avin-vainyika heya, viruddha- akriyAvAdI hoya-AtmA-Adika padArthone na mAnavAthI bAhya temaja abhyantara kriyAonA virodhI haya, vRddhazrAvaka hoya-brAhmaNa rAya-tyAle. (tesiM gaM maNuyANaM No kappaMti imAo nava rasavigaIo AhAretae) mA samasta hone se na12savikRtiyA (nau vijaya) mAvA yogya (1) aviruddho viNayakaro devAINaM parAe bhattIe / jaha vesiyAyaNasuo evaM anne vi nAyavvA // 1 // Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA sU. 12 ekadvitIyAdimanuSyopapAtaviSaye gautamapraznaH 531 phANiyaM mahu~ majaM maMsaM, No aNNattha ekkAe sarisavavigaIe, te Na maNuyA appicchA, taM caiva savvaM, NavaraM caurAsIiM vAsasahassAI ThiI paNNattA // sU0 12 // tA iMmA navarasavikRtayaH pradarzyante-'taM jahA' tadyathA-'khIraM dahiM NavaNIyaM sappiM tellaM phANiyaM mahu~ majjaM mAMsaM' kSIraM dadhi navanItaM sarpiH tailaM phANitaM madhu madyaM mAMsam-tatranavanItaM 'makkhana' iti prasiddhaM, phANitaM-guDaH, anyAni prasiddhAni, AhartuM na kalpante ityanvayaH / 'No aNNattha ekkAe sarisavavigaIe' no anyatraikasyAH sArSapavikRteHsArSapatailarUpAmekAM vikRti varjayitvA anyA uktA vikRtayo na kalpante'bhyavahartumiti zeSaH / 'te Na maNuyA appicchA' te khalu manujA alpecchAH, 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva= avaziSTaM sarvaM pUrvavadeva,bodhyam / 'NavaraM' navaraM vizeSastu-'caurAsIiM vAsasahassAI ThiI paNNattA' caturazItiM varSasahasrANi sthitiH prajJaptA-vyantareSu devatvenotpannAnAM teSAM tatrAvasthAnaM caturazItivarSasahasrANi yAvat // sU0 12 // gaya) khAne yogya nahIM haiN| ve vikRtiyAM ye haiM-(khIraM dahiM NavaNIyaM sappiM tellaM phANiya mahu~ majjaM mAMsa) kSIra, dadhi, navanIta, sarpi, taila, phANita, madhu, madya, evaM mAMsa / gur3a kA nAma phANita hai / navanIta nAma makkhana kA hai / (No aNNastha ekAe sarisavavigaIe) eka sarasoM ke tailarUpa vikRti kA parihAra nahIM batalAyA gayA hai / navarasaMrUpa vikRti kA parihAra karane vAle vyakti sarasoM kA taila khA sakate haiM / (te NaM maNuyA appicchA, taM ceva savvaM, NavaraM caurAsII vAsasahassAI ThiI paNNattA) ye manuSya alpaicchAvAle hote haiN| avaziSTa samasta pUrva kI taraha yahAM jAna lenA cAhiye / vizeSatA nathI. te vikRtiyo / cha-(khIraM dahiM NavaNIyaM sappiM tellaM phANiyaM mahuM majjaM mAMsa) kSIra (dha), DI, navanIta, sapi-(dhRta), tesa, ANita, madha, madha, temaja mAMsa. goLanuM nAma phANita che. navanIta eTale bhAsaNa. (No aNNatya ekkAe sarisavavigaIe) me sarasanA tasa35 vitinA parivAra nathI batAvyo. navarasarUpa vikRtine parihAra karavAvALA mANasa sarasanu tesa mA zaI cha. (te NaM maNuyA appicchA, taM ceva savvaM, gavaraM caurAsII vAsasahassAI ThiI paNNattA) // manuSyo a65-2 DAya che. bAkInuM badhuM pUrva kahyA pramANe jANI levuM joIe. vizeSamAM vizeSatA Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam--se je ime gaMgAkUlagA vANapatthA tAvasA bhavaMti, taM jahA-hottiyA pottiyA kottiyA jaNaI saDDhaI thAlaI huMbauTTA daMtukkhaliyA ummajagA saMmajjagA nimajjagA saMpakkhAlagA ___TIkA-se je ime' ityAdi / 'se je ime' atha ye ime 'gaMgAkUlagA' gaGgAkUlakAH gaGgAtaTAzritAH 'vANapatthA' vAnaprasthAH vAnaprasthAzramavartinaH 'tAvasA bhavaMti' tApasA bhavanti 'taM jahA' tadyathA-'hottiyA' hotrikAH AgnihotrikAH, 'pottiyA 'potrikAH= vastradhArakAH, 'kottiyA' kautrikAH bhUmizAyinaH, 'jaNNaI' yajJakinaH yajJakArakAH, 'saDDhaI' zrAddhakinaH zrAddhakArakAH, 'thAlaI' sthAlakinaH bhojanapAtradhArakAH, huMbauTThA' kuNDikAdhAriNAH,'hu~bauTThA' iti dezIyaH zabdaH; 'daMtukkhiliyA' dantolUkhalikAH phalabhojinaH, 'ummajjagA' unmajjakAH-unmajanamAtreNa jalopari taraNamAtreNa ye snAnti te, 'sammajagA' saMmajakAH-unmajanasyaivA'sakRt karaNena ye snAnti te, 'nimajjagA' nimajakoH-snAnAtha nimagnA sirpha yahAM itanI hI hai ki aise jIva jo vyantara devoM meM utpanna hote haiM unakI vahAM sthiti caurAsI hajAra varSa kI batalAI gaI hai // sU. 12 // se je ime' ityAdi (se je ime) jo ye (gaMgAkUlagA vaNapatthA tAvasA bhavaMti) gaMgA ke taTa para rahanevAle vAnaprastha tApasa haiM; jaise (hottiyA) Agnihotrika, (pottiyA) potrika-vastradhAraka, (kotiyA) kautrika-bhUmizAyI bhUmi para sone vAle, (jaNNaI) yajJakAraka, (saDDhaI) zrAddhakAraka, (thAlaI) bhojanapAtradhAraka, (huMbauTThA) kuNDikAdhArI, (daMtukkhaliyA) phalabhojI, (ummajjagA) eka bAra pAnI meM DubakI lagAkara snAna karane vAle, (sammajjagA) bAra bAra mAtra ahIM eTalIja che ke jIva je cantara devamAM utpanna thAya che tenI tyAM sthiti coryAsI hajAra varasanI batAvavAmAM AvI che. (sU12) ___ 'se je ime' tyAhi. __ (se je ime) 2 2 // (gaMgAkUlagA vANapatthA tAvasA bhavaMti) nA taTa 52 snaa| vAnaprastha tApasa DAya cha, 21 :-(hottiyA) 2mAnnitri, (pottiyA) pAtri-vadhA24, (kottiyA) tri-bhUbhizAyI-bhUmi 52 suvA1, (jaNNaI) yjny4|24, (saDDhaI) shraaddh4|24, .(thAlaI) mAnapAtradhA24, (huMbauTThA) 4iAdhArI, (daMtukkhaliyA) 3sAla, (ummajjagA) sevA2 pAnImA uma4I bhArIne snAna 42pApA, (sammajjagA) pApA2 54ii bhArIne Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TokA sa. 13 vAnaprasthAdInAmupapAtaviSaye gautamapraznaH 533 dakkhiNakUlagA uttarakUlagA saMkhadhamagA kUladhamagA migaluddhagA hatthitAvasA udaMDagA disApokkhiNo vakavAsiNo bilavAsiNo eva ye kSaNaM tiSThanti te, 'saMpakhAlagA' prakSAlakAH-ye mRttikAdidharSaNapUrvakamaGgAni prakSAlayanti te saMprakSAlakAH, 'dakSiNakUlagA' dakSiNakUlakAH-ye gaGgAyAH pUrvAbhimukhagamanazIlAyA dakSiNataTa eva vasanti te, 'uttarakUlagA' uttarakUlakAH-uttarataTa eva ye vasanti te, 'saMkhadhamagA' zaGkhadhmAyakAH zaGkhavAdakAH-zaGkha vAdayitvA ye bhuJjate te ityarthaH, 'kUladhamagA' kUladhmAyakAH-ye kUle sthitvA zabdaM kRtvA bhuJjate te, 'miyaluddhagA' mRgalubdhakAH-vyAdhavanmRgamAMsajIvinaH, 'hatthitAvasA' hastitApasAH-ye hastinaM mArayitvA tenaiva bahukAlaM bhojanato yApayanti te, 'udaMDagA' uddaNDakAH-ut-UrdhvaM daNDA yeSAM te uddaNDakAH, daNDamUrdhvaM kRtvA ye saJcaranti te ityarthaH; 'disApokviNo' dizAprokSiNaH udakena dizaH prokSya ye phalapuSpAdi samuccinvanti te, "vaktavAsiNo' valkavAsasaH-valkAni tarutvaca eva vAsAMsi yeSAM te tathA, 'bilavAsiNo' bilavAsinaH= DubakI lagAkara snAna karanevAle, (nimajjagA) pAnI meM kucha dera taka DUbakara snAna karane vAle, (saMpakvAlagA) miTTI Adi se aMga ko gharSaNa kara snAna karane vAle, (dakSiNakUlagA) gaMgA ke dakSiNa taTa para vasane vAle, (uttarakUlagA) gaMgA ke uttara taTa para vasane vAle, (saMkhadhamagA) zaMkhoM ko bajAkara bhojana karane vAle, (kuladhamagA) nadI ke taTa para baiTha kara zabda kara ke bhojana karane vAle, (miyaluddhagA) byAdhoMkI taraha mRga ke mAMsa ko khAne vAle, (hatthitAvasA) hAthI ko mArakara usake mAMsa kA bhojana karane vAle, (udaMDagA) daMDe ko UMcA karake phirane vAle, (disApokviNo) dizAoM ko jala se siMcana karane vAle, (vakavAsigo) vRkSoM kI chAla ko pahirane vAle, (bilavAsiNo) bhUmigRha meM nivAsa snAna 4217, (nimajjagA) pANIbhA thoDIpA2 sudhA mIna snAna 42vAvA, (saMpakhAlagA) mATI mAhi 13 25 gane ghasIne snAna 42vA pANA, (dakkhiNakUlagA) gAnA dakSiNa taTa 52 sapA, .. (uttarakUlagA) gAnA uttara taTa 52 savA(saMkhadhamagA) za5 vaDIne mAna 42vAvA, (kUladhamagA) nadInA taTa 752 mesIna 6 42tA 42ai (Anadi meti) mona 4.pAva, (miyaluddhagA) * zirInI peThe . bhAnu mAMsa mAvAvA, (hatthitAvasA) hAthIne bhArIne tenAM mAMsanu mo04na 42117, (udaMDagA) ne uyo 42 // 52vAvA, (disApokkhiNo) hizobhA pANI chaital al, (vakkavAsiNo) vRkSanI. chAra 5321 / aal, . (bilavAsiNo) . bhUbhiDamA Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre jalavAsiNo rukkhamUliyA aMbubhakkhiNovAubhakkhiNo sevAlabhavikhaNomUlAhArAkaMdAhArA tayAhArA pattAhArA pupphAhArAbIyAhArA bhUmigRhavAsinaH, 'jalavAsiNo' jalavAsinaH-ye jale praviSTA eva nivasanti te, 'rukkhamUliyA' vRkSamUlakAH-tarutale ye nivasanti te, 'aMbubhakviNo' ambubhakSiNaH= jalAhArakAriNaH, 'vAubhakkhiNo' vAyubhakSiNaH pavanAhArAH, 'sevAlabhakkhiNo' zaivAlabhakSiNaH-zaivAlaM jalalatAM bhakSanti tacchIlAH-jaloparisthitaharitavanaspativizeSabhojina ityarthaH, 'mUlAhArA' mUlAhArAH-mUlAni Aharanti tacchIlAH, 'kaMdAhArA' kandA''hArAH= sUraNAdikandabhakSiNaH, ' tayAhArA' tvagAhArAH nimbAditvagbhakSiNaH, 'pattAhArA' patrA''hArAH bilvAdipatrabhakSiNaH, 'pupphAhArA' puSpA''hArAH kundazobhAJjanAdipuSpabhakSiNaH, 'bIyAhArA' bIjA''hArAH kUSmANDAdibIjabhojinaH, 'parisaDiya-kaMda-mUla-tayapatta-puppha-phalA-hArA' parizaTita-kanda-mUla-tvak-patra-puSpa-phalA-'hArAH-- parizaTitaM kenacidAnItaM svayaM patitaM ca parizaTitam , tAdRzaM kandamUlatvapatrapuSpaphalam Aharanti tacchIlA:-kena cit AnItAni tarubhyaH svayaM patitAni vA patrapuSyaphalAnyeva karane vAle, (jalavAsiNo) jala meM khar3e rahane vAle, (rukkhamUliyA) vRkSa ke nIce nivAsa karane vAle, (aMbubhakkhiNo) mAtra jala kA AhAra karane vAle, (vAubhakviNo) mAtra vAyu kA hI AhAra karane vAle, (sevAlabhakkhiNo) mAtra zaivAlakA hI AhAra karane vAle, (mUlAhArA) mAtra mUla kA hI AhAra karane vAle, (kaMdAhArA) sUraNAdika kaMdoM kA AhAra karane vAle, (tayAhArA) tvak chAlakA AhAra karane vAle, (pattAhArA) bilva Adi ke pattoM kA AhAra karane vAle, (pupphAhArA) puSpoM kA AhAra karane vAle, (parisaDiyakaMda-mUla-taya-patta-puppha-phalA-hArA) tor3a kara yA svayaM lAye hue nahIM, kintu svayaM nivAsa 42vAvA, (jalavAsiNo) rawine SAL 29vAvA, (rukkhamUliyA) vRkSanI nIya nivAsa 4211, (aMbubhakkhiNo) bhAtra pANInA mAhAra 42pApA, (vAubhakkhiNo) mAtra vAyunA mAhA2 42vAvA, (sevAlabhakkhiNo) mAtra zaivAnI mADA2 4211, (mUlAhArA) mAtra bhUganI mAhAra 42vAvA, (kaMdAhArA) sUra mAhinA mAhA2 42vAvA, (tayahArA) 15chaasn| mADA2 42vAvA, (pattAhArA) bhIsI mAhi paanne| mADAra 421|paa, (pupphAhArA) puNyAno mAhA2 42vAvA, (bIyAhArA) bhAMDa mAhinA mIne mADA2 4211, (parisaDiya-kaMda-mUla-taya-patta-puppha-phalAhArA) taDIne athavA pite lAvela na hoya paraMtu potAnI meLe paDI gayelAM athavA keIe Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 13 vAnaprasthAdInAmupapAtaviSaye gautamapraznaH 535 parisaDiya-kaMda-mUla-taya-patta-puppha-phalAhArA jalA-bhiseyakaDhiNa-gAyabhUyA AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaM kaMDusolliyaM piba appANaM karemANA bahuiM vAsAiM pariyAgaM pAuNaMti, pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM joibhuJjate kandamUlatvacAmapi tathAvidhAnAmevopayogaM kurvate te, 'jalAbhiseya-kaDhiNa-gAyabhUyA' jalAbhiSeka-kaThina-gAtra-bhUtAH-jalAbhiSekeNa kaThinaM yad gAtraM tat prAptA ye te tathA, 'AyAvaNAhiM' AtapanAbhiH-prakhararavikarA''sevanAbhiH, 'paMcaggitAvehiM' paJcAgnitApaiH-catasRSu dikSu prajvAlitaizcaturbhiragnibhiH uparibhAge sUryakiraNapaJcamairye tApAstaiH; 'iMgAlasolliyaM ' aGgArapakvam-prAkRte-pac ' dhAtoH sthAne 'solla' Adezo bhavati / aGgArairnirdhUmajvaladanalapiNDairiva pakvam , 'kaMDusolliyaM' kandupakvam-kanduH caNakAdibharjanapAtraM, tatra pakvam , ' appANaM karemANA' AtmAnaM zarIraM kurvANAH, 'bahUI vAsAiM pariyAgaM pAuNaMti' bahUni varSANi paryAya vAnaprasthaparyAyaM pAlayanti, pAlayitvA, gire hue yA kisI ke dvArA lAye gaye kaMda, mUla, tvak, patra, puSpa evaM phaloM kA AhAra karane vAle, (jalAbhiseya-kaDhiNa-gAya bhUyA) jalAbhiSeka karane se jinakA zarIra kaThina ho gayA hai aise, (AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaM kaMDusolliyaM piva appANaM karemANA) tathA AtApanA-prakhara sUrya kI kiraNoM ke sevana se, paMcAgni ke bIca baiThakara tApoM ke sahana karane se aMgAra meM pakva hue jaise evaM bhADa meM bhUje hue jaise apane sarIra ko karane vAle ye vAnaprastha tApasa jana (bahUI vAsAiM pariyAgaM pAuNaMti) bahuta varSa paryanta vAnaprastha tApasa kI paryAya kA pAlana karate hue (kAlamAse kAlaM kiccA) sapI pei , bhUdA, chAtapatra, puSpa, tabha04 janA mAhA2 42vAvA, (jalAbhiseya-kaDhiNa-gAya-bhUyA) sanI mali4 42pAthInAM zarI2 4 4 ayAM DAya mevA, (AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaM kaMDusolliyaM piva appANaM karemANA) tathA yAtAyana-amara sUryana rinA sevanathI, pyaaninA vacce besIne tApa sahana karavAthI, aMgAramAM pakAvela hoya tevAM temaja hAMDalAmAM bhUjela jevAM potAnA zarIrane karI nAkhavAvALA te vAnaprsth ||5sn (5vI-sI) (bahUI vAsAiM pariyAgaM pAuNaMti) bATa 12se| sudhA pAnaprastha ||5snii paryAyanu pAlana 42i 42di (kAlamAse kAlaM kiccA) Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 aupapAtikasUtre siesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti / paliovama vAsasahassamabbhahiyaM tthiii| ArAhagA ? No iNahe smjhe| sesaM taM ceva // sU0 13 // ..... mUlam--se je ime jAva sannivesesu pavvaiyA samaNA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'ukkoseNaM joisiema devesu devattAe uvavattAro bhavaMti' utkrozena jyotiSikeSu deveSu devatvenopapattAro bhavanti; 'paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM ThiI' palyopamaM varSazatasahasrAbhyadhikaM sthitiHvarSazatasahasrANi abhyadhikAni yatra tat-varSazatasahasrAbhyadhikam ekalakSavarSAdhikaM palyopamaM sthitiH prajJapteti / ziSyaH pRcchati-ete jyautiSikA devA 'ArAhagA?' ArAdhakAH= paralokasyArAdhakA bhavanti kim ?, uttaramAha-'No iNaDe samaTe' nA'yamarthaH samarthaH saMgataH, paralokasyArAdhakA na bhvnti| asyArthastu-atraivottarArdai'STame sUtre vyAkhyAtaH // sU0 13 // TIkA-se je ime' ityAdi / 'se je ime' atha ya ime 'jAva sannivemaraNa ke avasara meM mRtyu ke vazavartI ho, (ukoseNaM joisiema devesu devattAe uvavattAro bhavaMti) utkRSTa rUpa se jyotiSI devoM meM devarUpa se utpanna ho jAte haiN| (pali ovamaM bAsasayasahassamabbhahiyaM ThiI) vahAM para unakI sthiti 1 lAkha varSa adhika eka palyapramANa hotI hai| gautama pUchate haiM-he nAtha / (ArAhagA) ye paraloka ke ArAdhaka hote hai yA nahIM ? uttara-(No iNaDhe samaDhe) ye paraloka ke ArAdhaka nahIM hote haiM / / sU. 13 // _' se je ime jAva' ityAdi (se je ime) jo ye (jAva sanivesesu) grAma nagara Adi sthAnoM meM (pavvaiyA 48 aksare 48 4zane (ukkoseNaM joisiesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti) uSTa35thI jyotiSI vomA 135 utpanna tha ya che. (paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM ThiI) tyA temanI sthiti 1 saya 12sa 52 4 58yaprabhAva hoya che. gautama pUche che , he nAtha! (ArAhagA) tamA 52sanA maa2|54 loya cha OM naDi ? uttara-(No iNadve sama?) tamA 52||2||2||gh Dota nathI. (sU. 13) ___" se je ime jAva" tyAhi. (se je ime) 2 (jAva sannivesesu) Ama nA2 yAhi sthAnomA (pavvaiyA : Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIpavarSiNI-TIkA sU. 14 pravrajita zramaNopapAtaviSaye gautamapraznaH 137 bhavati, te jahA-kaMdappiyA kukkuiyA mohariyA gIyaraipiyA mavaNasIlA, te NaM eeNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAI sAmaNNapariyAya pAuNaMti, pAuNittA tassa ThANassa aNAsesu pabvaiyA samaNA bhavaMti ' yAvatsannivezeSu pravrajitAH zramaNAH bhavanti, 'taM jahA' taSathA-'kaMdappiyA' kAndarpikAH-hAsyakArakA bhANDAdayaH, 'kukkuiyA' kaukucikAHkukucena-kutsitaceSTayA carantIti kaukucikAH ye ca bhrUnayanavadanakaracaraNA''dibhirbhANDA iva tathA ceSTante yathA svayamahasanta eva parAn hAsayanti te| 'mohariyA' maularikAH vAcAlAH-nAnAvidhA'sambaddhabhASiNa ityrthH| 'gIya-rai-ppiyA' gItarati-priyAH-gItena yA ratiH krIDA sA priyA yeSAM te tathA, 'nacaNasIlA' nartanazIlAH 'te gaM eeNaM vihAreNaM viharamANA' te khalu etena vihAreNa viharantaH uktamAcaraNamAcarantaH, 'bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAya pAuNaMti' bahUni varSANi zrAmaNyaparyAyaM= cAritraparyAyaM pAlayanti, 'pAuNittA' pAlayitvA 'tassa ThANassa' tasya sthAnasya= samaNA) pravrajita zramaNa hote haiM, (taM jahA) jaise--(kaMdappiyA kukuiyA mohariyA gIyaraippiyA) kAMdarpika-hAsyakAraka bhAMDa Adi, kaukucika-bhra, nayana, vadana, kara evaM caraNa AdikoM se kutsita ceSTAe~ karake bhAMDoM kI taraha svayaM na ha~sakara dUsaroM ko ha~sAne vAle, gItapUrvaka krIr3A ko adhika pasaMda karane vAle, (naccaNasIlA) nRtya karane ke svabhAva vAle; ye saba (eeNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAyaM pAuNaMti) apane 2 pada ke anusAra ukta AcaraNa koAcaraNa karate hue bahuta varSoMtaka zramaNaparyAya ko pAlate haiM, (pAuNittA tassa ThANassa aNAloiya-apaDikkaMtA kAlamAse kAlaM samaNA) prazasti zrama thAya cha, (taM jahA) 2pA (kaMdappiyA kukkuiyA mohariyA gIya-rai-ppiyA) 4-ddaasy|24 (mAyA) mAhi, DIyiTa-bha nayana, vana, kara temaja paga Adi vaDe kutsita ceSTAo karI bhavaiyAnI peThe svayaM (pate) na hasatAM bIjAne hasAvavAvALA, makharika-aneka prakAranA asaMm prasA5 4211, gItayuta jaDAne padhAre 54 42vApA, (naccaNasIlA) nRtya 42vAnA svabhAvA, yA madhA (eeNaM vihAreNaM viharamANA bahUI kAsAI sAmaNNapariyAyaM pAuNaMti) pota potAnAM 54 pramANe ta mAyarabhune sAyaratAM mAyaratai gi 12se| sudhI zrama-paryAyane pANe cha. ( pAuNittA tassa ThANassa aNAloiya-apaDikkaMtA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra loiya-apaDikaMtA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM sohamme kappe kaMdappiesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tarhi tesiM gaI, sesaM taM ceva, NavaraM paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM ThiI // sU0 14 // uktasya pApasthAnasya, 'aNAloiyaapaDikaMtA' anAlocitA'pratikrAntAH-anAlocitAzca te apratikrAntAH-gurUNAM samIpe akRtA''locanakA ataeva doSAdanivRttA ityarthaH / 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA, 'ukkoseNaM sohamme kappe kaMdappiema devesu devattAe uvavattAro bhavaMti' utkarSeNa saudharme kalpe kAndarpikeSu= hAsyakrIDAkArakeSu deveSu devatvenopapattAro bhavanti, 'tahiM tesiM gaI' tatra teSAM gatiH 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva pUrvoktameva bodhyam / 'paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM ThiI' palyopamaM varSazatasahasrA'bhyadhikaM sthitiH-lakSavarSAdhikaM palyopamaM sthitiH // nU0 14 // kiccA ukkoseNaM sohamme kappe kaMdappiesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti) pAlana karate hue aMta samaya ve apane ukta pApasthAnoM kI guru ke samIpa AlocanA nahIM karake unase nivRtta nahIM hote haiM, isalie jaba ve kAla-avasara meM kAla karate haiM, tava adhika se adhika saudharmakalpa meM jo hAsyakrIDAkAraka deva haiM unameM devarUpa se utpanna hote haiN| (tahiM tesiM gaI sesaM taM ceva) vahIM para unakI gati Adi batalAI gaI hai| yahAM para aura bhI jo kucha vaktavya hai vaha isI Agamake uttarArdha meM AThaveM sUtra kI taraha samajha lenA caahiye| (paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM ThiI) usa kalpa meM unakI sthiti usa paryAya meM 1 lAkha varSa adhika 1 palya kI jAnanI cAhiye / / sU0 14 // sohamme kappe kaMdappiesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti) pAsana 42i 42ai aMta samaye teo pitAnAM ukta pApasthAnonI gurunI pAse AlocanA na karavAthI tenAthI nivRtta thatA nathI. tethI jyAre teo kAla avasare kAla kare che tyAre vadhAremAM vadhAre saudharma ka5mAM je hAsyakrIDAkAraka deva che tabhA 13 utpanna thAya che. (tahiM tesiM gaI sesaM taM ceva) tyo bhanI gati Adi batAvavAmAM Avela che. ahIM bIjuM paNa je kAMI varNana che te A mAgabhanA ttarArthanA sabhA sUtranI peThe sama ya . (paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM ThiI) se 485ma temanI sthiti te paryAyabhA 1 // varasa Sita 1 padayanI pazupI nesa. (sU. 14) Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sa. 15 sAMkhyAdaya. parivrAjakabhedAH ___ mUlam-se je ime jAva sannivesesu parivvAyagA bhavaMti, taM jahA-saMkhA jogI kAvilA bhiuvvA haMsA paramahaMsA TIkA-' se je ime' ityAdi / ' se je ime' atha ya ime IdRzAH 'jAva sannivesesu yAvat sannivezeSu, 'parivAyagA bhavaMti' parivrAjakAH saMnyAsino bhavanti, 'taM jahA' tadyathA-'saMkhA jogI kAvilA bhiuvvA haMsA paramahaMsA bahuudagA kuDivvayA kaNhaparivAyagA' sAMkhyAH yoginaH kApilAH bhArgavAH haMsAH paramahaMsA bahUdakAH kuTIvratAH kRSNaparivrAjakAH, tatra sAMkhyAH sAMkhyamatAnuyAyinaH, yoginaH-yogazcittavRttinirodhaH so'styeSAM te yoginaH, 'kApilaM zAstraM sAMkhyaM dvividham-sezvaraM nirIzvaraM c| tatra sezvaraM sAMkhyaM bhagavadavatAraH kapilaH praNItavAn , nirIzvaraM sAMkhyaM tu agnyavatAraH kapila iti sAMkhyazAstrAnuyAyinaH' iti vaacsptyaabhidhaankoshH| nirIzvarasAMkhyamatAnuyAyina iti bhaavH| 'bhiuncA' se je ime jAva' ityAdi / (se je ime) jo ye (jAva sanivesesu) grAma Akara Adise lekara sanniveza taka ke sthAnoM meM (parivvAyagA) 'parivrAjaka rahate haiM; jaise (saMkhA jogI kAvilA bhiuvvA haMsA paramahaMsA) sAMkhya-sAMkhyamatAnuyAyI sAdhu, yogI-cittavRttinirodharUpa yoga ko pAlana karane vAle sAdhu, kApila-nirIzvara sAMkhyamatAnuyAyI sAdhu, (1) sAMkhya do prakAra ke haiM-1 sezvarasAMkhya, 2 niriishvrsaaNkhy| sezvarasAMkhyaIzvara ko mAnatA hai / nirIzvara sAMkhya Izvara ko nahIM mAnatA hai / vAcaspatyAbhidhAnakoSa meM aisA likhA hai ki bhagavadavatArasvarUpa kapilane IzvaravAdI sAMkhya ko, evaM agnyavatAraviziSTa usI kapilane nirIzvaravAdI sAMkhya ko racA hai| " se je ime jAva" tyAhi. (se je ime) 2 // (jAva sannivesesu) ma 42 mAhiyA vana sanniveza sudhAnAM sthAnamA (parivvAyagA) parimA044 29 che, revA (saMkhA jogI kAvilA bhiuvvA haMsA paramahaMsA) sAMjya-sAMdhyamatana manuyAyI sAdhu, gI-cittavRttinirodharUpa bheganuM pAlana karavAvALA sAdhu, kApila-nirIshv2 'sAMjyabhata anuyAyI sAdhu, mAsu binA 4, (haMsA) iMsa (1) sAMbhya meM pradhAnAM che. 1 sezvarasAjya- 2 nirIzvarasAjya. seshvrsAMkhya Izvarane mAne che. nirIzvarasAMkhya Izvarane mAnatA nathI. vAcaspatyaabhidhAna koSamAM ema lakhyuM che ke bhagavAnanA avatArasvarUpa kapile IzvaravAdI sAMone temaja agni-avatAra-viziSTa teja kapile nirIzvaravAdI sAMkhya racyuM che. Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikatre bahuudagA kuDivvayA kaNhaparivvAyagA / tattha khalu ime aTTha mAhaNaparivvAyagA bhavati, taM jahA - 540 kaNNe ya karakaMDeya, aMbaDe ya parAsare / kaNhe dIvAyaNe ceva, devagutte ya nArae // bhArgavAH-bhRgurlokaprasiddha RSistadvaMzajAH bhArgavAH / ' haMsA ' - haMsAH = parvata kuharapathyAsszramAssrAmavAsino bhikSArthaM ca grAmaM pravizanti / ' paramahaMsA' paramahaMsAH, eteSu nadI - pulinasamAgamapradezeSu vasanti maraNasamaye cIrakaupInakuzAMzca tyaktvA prANAn parityajanti / 'bahuudagA ' bahUdakAH, ime tu grAma ekarAtrikA, nagare paJcarAtrikAH prAptabhogAMva bhuJjate iti / ' kuDivyA ' kuTIvratAH = kuTIcarAH, te ca kuTyAM vartamAnA vyapagata krodhalobhamohA ahaGkAraM varjayanti / ' kaNhaparivvAyagA ' kRSNaparivrAjakAH - parivrAjakavizeSA eva, nArAyaNabhaktikA iti kecit| 'tattha khalu ime aTTha mAhaNaparivvAyagA bhavaMti ' tatra khalu st hmaNarivAjakA bhavanti / taM jahA " , tadyathA - ' kaNNeya karakaMDeya aMbaDe ya bhArgava- - bhRgu RSi ke vaMzaja (ziSya), haMsa - parvatakI guphA, Azrama, devamandira tathA bagIcA Adi meM nivAsa karane vAle sAdhu, jo sirpha bhikSA ke liye hI grAma meM Ate haiM, (paramahaMsA) nadI ke taTa para nagnarUpa meM rahane vAle sAdhu, jo maraNa kAla meM cIra, kaupIna aura kuzA ko tyAga kara maraNa karate haiM / (bahuudagA) eka rAta grAma meM pAMca rAtataka nagara meM raheM tathA jo mile so khAveM aise bahUdaka sAdhu, ( kuDivyA) kuTItrata - kuTIcara- krodha, lobha evaM moha tathA ahaMkAra se rahita hokara parNakuTI meM rahane vAle, ( kaNhaparivvAyagA ) nArayaNa ke bhakta parivrAjaka--athavA kRSNa ke bhakta parivrAjaka, (tattha) inameM (aTTha) ATha (ime) ye (mAhaNa 4 parvatanI guphA, Azrama tathA bagIcA AdimAM nivAsa karavAvALA sAdhu, mAtra likSI bhATe gAmAM Ave che. (paramahaMsA) nahInA taTa upara ngnrUpamAM rahenArA sAdhu, je maraNakAlamAM cIra, kaupIna (laMgoTI) ane kuzAne tyAga 4rI bharAzu thAme che. (bahuudgA) kheDa rAta gAmamAM, pAMca rAta sudhI nagaramAM rahe tathA ne bhaje te jAya sevA maDUha sAdhu, ( kuDibbA) ttiivrata-kuTIcara-krodha, leAbha temaja meAha tathA ahaMkArathI rahita thaIne paNa - chuTImA rahevAvAjA, ( kaNha parivvAyagA ) nArAyagunA lamta parivA44 athavA pR'SNunA laData parivA44, (tattha ) memAM (aTTha) ATha (ime) yA (mAhaNapari Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSaSiNI-TIkA sU. 15 karNAdInAM zIladhyAdInAM parivrAjakAnAMvarNanam 541 tattha khalu ime akhattiyaparivvAyayA bhvNti| taM jahAsIlahI sasihAre naggaI bhaggaIti ya // videhe rAyA rAme baleti ya ahame ||suu0 15 // mUlam te NaM parivAyA riuvey-yjuvvey-saamveypraasre| kaNhe dIvAyaNe ceva devagutte ya nArae // karNazca karakaNTazca ambaDazca parAzaraH / kRSNo dvaipAyanazcaiva devaguptazca nAradaH / ete'STau brAhmaNaparivrAjakAH / 'tattha khalu ime aTTha khattiyaparicAyagA bhavaMti' tatra khalvime'STau kSatriyaparivrAjakA bhavanti, 'taM jahA' tadyathA-'sIlahI sasihAre naggaI bhaggaIti ya / videhe rAyA rAmebaleti ya ame|' zIladhIH zazidhAro nagnako bhagnaka iti ca / videho rAjA rAmo bala iti ca aSTamaH / ete SoDaza parivAjakA lokato jJeyAH / / sU0 15 // TIkA-' te Na parivAyA' ityAdi / 'te NaM parivAyA' te khalu paribAyagA bhavaMti ) brAhmaNa kI jAti ke parivrAjaka hote haiM-( taM jahA ) so jaise (kaNNe ya karakaMDe ya aMbaDe ya parAsare / kaNhe dIvAyaNe ceva, devagutte ya nArae.) 1 karNa, 2 karakaMDa, 3 aMbaDa, 4 pArAsara, 5 kRSNa, 6 dvaipAyana, 7 devagupta evaM nArada / (tattha khalu ime aTTha khattiyaparivvAyagA) tathA ye ATha kSatriya jAti ke parivrAjaka hote haiM; (taM jahA) so jaise-(sIlahI sasihAre ya naggaI bhaggaI ti y| videhe rAyA rAme baleti ya aTThame) zIladhI, zazidhAra, nagnaka, bhagnaka, videha, rAjA rAma aura bala // sU. 15 // 'teNaM parivvAyA riuveya' ityAdi / (te Na parivAyA) ye 16 sAdhu-parivrAjaka-ATha brAhmaNa jAti ke ATha kSatriya vvAyagA bhavaMti) prAjhanI matinA parivAra thAya che, (taM jahA) rema (kaNNe ya karakaMDe ya aMbaDe ya parAsare / kaNhe dIvAyaNe ceva, devagutte ya nArae) 1 4, 2 4247, 3 2557, 4 pAsa2, 5 , 6 dvaipAyana, 7 hevazuta, tabha04 8 nA26. (tattha khalu ime aTTha khattiyaparivvAyagA bhavaMti) tathA // mA kSatriyajatinA parivA4oya che. (taM jahA) ma (sIlahI sasihAre naggaI bhaggaIti ya / videhe rAyA rAme baleti ya aTThame) 1 2adhI, 2 zazidhAra, 3 nana, 4 lAna, 5 vidveDa, 6 , 7 rAma tathA 8 masa. (sU. 15) ' teNaM parivAyA riuveya' tyAdi. (te NaM parivvAyA) mA 16 sAdhu-parivA44 mA prAya gati sane Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika ahavvaNaveya- itihAsapaMcamANaM nighaMTuchaTTANaM saMgovaMgANaM sarahassANaM caunhaM vedANaM sAragA pAragA dhAragA saDaMgavI sahitaMtavisArayA, saMkhANe sikkhAkappe vAgaraNe chaMde nirutte jor3a 542 parivrAjakAH -- prAgvarNitA aSTau brAhmaNaparitrAjakAH, aSTau kSatriyaparitrAjakAH, te kIdRzAH ? atrAsse - 'riuveya-yajuvveya - sAmaveya- ahantraNaveya - itihAsapaMcamANaM ' Rgvedayajurveda sAmavedA'tharvavedetihAsapaJcamAnAm RgvedAdayazcatvAro vedAH, tathA itihAsa paJcamo - yeSAM te itihAsapaJcamAH teSAm ' nighaMTuchaDANaM ' nighaNTupaSTAnAm nighaNTurnAma kozaH SaSThaH = SaTsaMkhyApUrako yeSAM teSAM ' saMgovaMgANaM ' sAGgopAGgAnAm - aGgairupAGgaiH sahitAnAm, ' sarahassANaM ' sarahasyAnAM rahasyayuktAnAm, 'caunheM ' caturNAm, 'vedANaM' vedAnAm, sAragA sArakAH = adhyApanadvAreNa pravartakAH, athavA smArakAH anyeSAM vismRtasya smAraNAt, 'pAragA ' pAragAH = saMpUrNavedArthajJAnavantaH, ' dhAragA ' dhArakAH = dhArayituM kSamAH, 'saDaMgavI' SaDaGgavidaH, 'saTTitaMta visArayA' SaSThitantravizAradAH- SaSThitantraM-kapilasidvAntaHtatra vizAradAH = paNDitAH, 'saMkhANe ' saMkhyAne gaNitaviSaye. 'sikkhAkappe ' zikSAkalpe 6 , jAti ke (riuveya-yajuvveya - sAmaveya - ahavvaNaveya - itihAsapaMcamANaM nighaMTuchadvANaM saMgotraM gANaM sarahassANaM caunhaM vedANaM) Rgveda, yajurveda, sAmaveda, atharvaveda, itihAsa, nighaMTu ina chaha zAstroM ke tathA ina zAstroM ke aura bhI jitane aMga aura upAMga haiM unake evaM rahasya sahita cAra vedoM ke ( sAragA) pAThana dvArA pracAraka hote haiM, yA dUsaroM ke liye vismRta hue ina ke smAraka hote haiM. (pAragA) svayaM bhI ina saba zAstroM ke jJAtA hote haiM, (dhAragA) ina sabakI dhAraNA vAle hote haiM / isaliye ye (saDaMgavI) paDaMgavedavit kahe jAte haiM | ye (savisArayA ) SaSTitaMtra - kapilazAstra ke bhI vettA hote haiM, (saMkhANe sikkhA mA kSatriya latinA (riuveya-yajuvveya - sAmaveya- ahahvvaNaveya- itihAsa - paMcamANaM nighaMTuchaTThANaM saMgovaMgANaM sarahassANaM caunhaM bedANaM) Rgveda, yajurvedda, sAmavedda, athavaveda, itihAsa, nighaMTu A cha zAstronAM, tathA A zAstrAnAM bIjA pAzu bheTatAM gaMga ane upAMga che temanAM, rahasyasahita cAra veddonAM (sAragA) paThanadvArA pracAraka hoya che, athavA khIjAne vismaraNa thayela hoya te temane yAda 4zavanArA hoya che, (pAragA) pote pazu te zAstrI lagunArA hoya che, tethI tethe| (dhAragA) yA aghAMnI dhAraNAvAsA hoya che, tethI tethe (saDaMgavI) SaDaMgavedavit uvAya che. tethe (sadvitaMtavisArayA ) SaSTitaMtra - pizAstramA pazu Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA sa. 16 karNA.zIladhyA. ca vedAdisakalazAstrAbhijJatvam 543 sAmayaNe aNNesu ya bahasu baMbhaNNaesu ya satthesu supariNiDiyA yAvi hotthA // sU016 // . mUlam-te NaM parivvAyagA dANadhammaM ca soyadhamma akSarasvarUpanirUpakaM zAstraM zikSA, tathAvidhasamAcAraprarUpakaM zAstrameva kalpastasmin , 'vAgaraNe' vyAkaraNe zabdazAstre, 'chaMde' chandasi=vRttabodhake zAstre, 'nirutte' nirukte zabdArthabodhake, 'joisAmayaNe' jyotiSAmayane jyotizzAstre, 'aNNesu ya bahusu baMbhaNNaemu ya satthesu' anyeSu ca bahuSu brAhmaNyeSu ca zAstreSu-brAhmaNebhyo hitAni brAhmaNyAni-vedavyAkhyArUpANi brAhmaNAdIni zAstrANi teSu ca bahuSu zAstreSu, 'supariNidviyA yAvi hotthA' supariniSThitAH paripakvajJAnAzcApi bhavanti // sU0 16 // TIkA- te NaM parivAyA' ityaadi| "te NaM parivyAyA' te khalu parivrAjakAH, 'dANadhammaM ca soyadhammaM ca titthAbhiseyaM ca ' dAnadharmaM ca zaucadharma ca kappe vAgaraNe chaMde nirutte joisAmayaNe aNNesu ya bahUsu baMbhaNNaemu ya satthesu supariNiTThiyA yAvi hotthA) tathA gaNita ke viSaya meM, zikSA-akSara ke svarUpa ko nirUpaNa karane vAle zAstra meM, kalpa meM, vyAkaraNa zAstra meM, chaMda zAstra meM, nirukta-zabdArthabodhaka zAstra meM, evaM jyotiSa zAstra meM aura bhI aneka bahuta se brAhmaNazAstroM meM ye paripakva jJAnazAlI hote haiM / sU. 16 // 'teNaM parivyAyagA' ityAdi (te NaM parivvAyagA) ye samasta parivrAjaka (dANadhammaM ca soyadhammaM ca) dAnadharma kI, zaucadharma kI, (titthAbhiseyaM ca) tIrthAbhiSeka kI (AghavemANA) janatA meM ngunaa| hAya che. (saMkhANe sikkhAkappe vAgaraNe chaMde nirutte joisAmayaNe aNNesu ya bahUsu baMbhaNNaesu ya satthesu supariNidviyA yAvi hotthA) tathA gaNitanA vissyamAM, zikSA-akSaranA svarUpane nirUpaNa karavAvALA zAstramAM, kalpamAM, vyAkaraNa zAstramAM, chaMda zAstramAM, nirukta-zabdArtha bedhaka zAstramAM, temaja jyotiSa zAstramAM ane bIjA paNa aneka brAhmaNa zAstromAM teo jJAnazAlI hoya che. (sU. 16) 'teNaM parivvAyagA' tyAhi. (te NaM parivvAyagA) mA samasta parimA (dANadhammaM ca soyadhammaM ca) niyamanI, zauyadhamanI, (titthAbhiseyaM ca) tIrtha maliSenI (AghavemANA) Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupAtikasUtre ca titthAbhiseyaM ca AghavemANA paNNavemANA paravemANA viharaMti / jaM NaM amhaM kiMci asuI bhavai ta NaM udaeNa ya maTTiyAe ya pakkhAliyaM suI bhavai / evaM khalu amhe cokkhA cokkhAyArA suI suisamAyArA bhavittA abhiseyajalapUyappANo aviggheNaM saggaM gmissaamo|| sU0 17 // tIrthAbhiSekaJca, 'AghavemANA' AkhyAntaH kathayantaH, 'paNNavemANA' prajJApayantaH= bodhayantaH, 'parUvemANA' prarUpayantaH upapattibhiH svasiddhAntaM sthApayanto viharanti / 'jaM NaM amhaM kiMci asuI bhavai ' yat khalvasmAkaM kiJcidazuci bhavati, 'taM NaM udaeNa ya maTTiyAe ya pakkhAliyaM suI bhavai ' tatkhalu udakena ca mRttikayA ca prakSAlitaM zuci bhavati-pavitraM bhavati, 'evaM khalu amhe' evaM khalu vayaM, 'cokkhA ' cokSAH kRtapramArjanAH-vimaladehanepathyAH, 'cokkhAyArA' cokSAcArAH pavitrAcArAH, ataeva -' muI' puSTi karate hue (paNNavemANA) janatA ko ye saba bAteM acchI taraha samajhAte hue (parUvemANA viharaMti) janatA meM inakI yuktipUrvaka prarUpaNA karate hue vicarate rahate haiN| (jaM NaM amhaM kiMci asuI bhavai ta NaM udaeNa ya maTTiyAe ya pakvAliyaM suI bhavai) ve kahate haiM ki jo kucha bhI hama logoM kI dRSTi meM apavitra jJAta hotA hai vaha pAnI se yA miTTI se jaba prakSAlita ho jAtA hai taba vaha zuci ho jAtA hai / (evaM khalu amhe cokkhA cokkhAyArA suI suisamAyArA bhavittA abhiseyajalapUyappANo avigveNaM saggaM gamissAmo) isa prakAra hama loga cokhe haiM aura hamArA AcAravicAra bhI cokhA-pavitra hai| natAmA puSTi (prayA2) 42t| 24, (paNNavemANA), nitAne yA madhI pAtA sArI rIta sabhA 24, (parUvemANA viharaMti) natama tabhanI yustipUrva 4 pr35| 42 // 24 / viyaratA 29 che. (jaM NaM amhaM kiM ci asuI bhavai taM NaM udaeNa ya maTTiyAe ya pakkhAliyaM suI bhavai) te|| 4 cha 2 xis paNa ApaNI daSTimAM apavitra jaNAya che te pANIthI athavA mATIthI je ghopAmA mAve te zusthi- pavitra 5 laya che. (evaM khalu amhe cokkhA cokkhAyArA suI suisamayArA bhavittA abhiseyajalapUyappANo aviggheNaM saggaM gamissAmo) A prakAre ApaNe cekakhA chIe, ane ApaNA AcAravicAra paNa cekakhA Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSacarSiNI TIkA su. 18 karNAdi zIladhyAdi parivrAjakAnAmA cAravarNanam 545. ___ mUlam-tesiM NaM parivAyagANaM No kappada, agaDaM vA talAyaM vA naI vA vAviM vA pukkhariNiM vA dIhiyaM vA guMjAliyaM zucayaH zuddhAH 'suisamAyArA' zucisamAcArAH sarvathA zuddhAcArAH bhavittA' bhUtvA 'abhiseya-jala-pUya-ppANo' abhiSeka-jala-pUtAs-tmAnaH-abhimantritajalaiH pUtAH= pavitrA AtmAno yeSAM te tathA, 'avizveNaM saggaM gamissAmo' avighnena svarga gamiSyAmaHasmAkaM svargagamanaM nirbAdhamasti-ityarthaH // sU0 17 // TIkA--'tesiMNa parivvAyagANaM' ityAdi / 'tesiM gaM parivAyagANaM' teSAM khalu parivrAjakAnAm , 'No kappai agaDaM vA talAyaM vA naI vA vAviM vA pukkhariNiM vA dIhiyaM vA guMjAliyaM vA saraM vA sAgaraM vA ogAhittae' no kalpate'vaTaM vA taDAgaM vA nadI vA vApI vA puSkariNI vA dIrghikAM vA guJjAlikA vA saro hama zuci haiM aura hamArA AcAra-vicAra bhI zuci haiN| isa taraha zuci hokara, abhimaMtrita jala se sarvathA AtmA ko pavitra kara hama loga vinA kisI vighna ke svarga meM jAveMge-hama logoM ko svargaprApti nirbAdha hai // sU. 17 // 'tesiM NaM parivAyagANaM' ityAdi / (tesiM NaM parivAyagANaM) ina parivrAjakoM ko (No kappai) itanI bAteM kalpita nahIM hai-(agaDaM vA talAyaM vA naiM vA vAviM vA pukkhariNiM vA dIhiyaM vA guMjAliya vA saraM vA sAgaraM vA ogAhittae) kUe meM praveza karanA, tAlAba meM praveza karanA, nadI meM praveza karanA, bAvar3I meM praveza karanA, puSkariNI meM praveza karanA, dIrghikA meM praveza karanA, guMjAlikA meM praveza karanA, sarovara meM praveza karanA, evaM samudra meM praveza karanA / pavitra che. ame zuci chIe, ane amArA AcAravicAra paNa zuci che. AvI rIte zaci thaIne, abhimaMtrita jalathI sarvathA AtmAne pavitra karIne ame kaI jAtanA viddha vinA svargamAM jazuM-amane svarganI prApti nibaMdha che. (sU. 17) 'tesiM gaM parivvAyagANaM' tyAhi. (tesiM gaM parivvAyagANaM) // parivAnI (No kappai) mArI to diyata nathI. (agaDaM vA talAyaM vA naI vA vAviM vA pukkhariNiM vA dIhiyaM vA guMjAliyaM vA saraM vA sAgaraM vA ogAhittae) evAmA praveza 42vo, tabhI . praveza kare, nadImAM praveza kare, vAvamAM praveza kare, puSkariNImAM praveza kara, dIIikAmAM praveza kare, guMjAlikAmAM praveza kare, sarevaramAM praveza Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikamare vA saraM vA sAgaraM vA ogAhittae, NaNNattha addhaanngmnnennN| Nokappai sagaDaM vA jAva saMdamANiyaM vA durUhittANaM gcchitte| vA sAgaraM vA'vagAhitum, tatrAvaTaH kUpaH, bApI catuSkoNajalAzayavizeSaH, puSkariNI= vartulAkArajalAzayaH, dIrghikA AyatAkArajalAzayaH, gulAlikA vakrajalAzayaH, saraH= kRtrimapadmayuktajalAzayaH, teSu praveSTuM saMnyAsinAM na kalpate, 'NaNNastha adANagamaNeNaM' nAnyatrAdhvagamanAt=na iti yo niSedhaH so'dhvagamanAdanyatra, mArge jalAzayapravezo na niSiddha ityarthaH / 'No kappai sagaDaM vA jAva saMdamANiyaM vA durUhittA NaM gacchittae' no kalpate zakaTaM vA yAvat syandamAnikAM vA'dhiruhya khalu gantum-zakaTamadhiruhya gantuM na kalpate ityanvayaH, yAvacchabdAdidaM bodhyam-rathaM vA yAnaM vA yugyaM vA gilliM vA-puruSadvayotkSiptadollikAM vA 'mollikAM vA' yAnavizeSaM vA pravahaNaM vA zibikAm vA iti, thilliMvA =azvadvayavAhya yAnavizeSaM vA, tathA syandamAnikAM zibikAvizeSaM vA, Aruhya gantuM teSAM paricAra kone vAle jalAzaya kA nAma bAvar3I, gola muhavAle jalAzaya kA nAma puSkariNI, evaM vistRta AkAravAle jalAzaya kA nAma dIrghikA hai, jo jalAzaya TeDA hotA hai usakA nAma guMjAlikA hai / ina saba meM praveza karanA saMnyAsiyoM ke liye niSiddha hai |haaN (NaNNastha addhAgamaNeNaM) mArga meM calate samaya yadi koI tAlAba nadI Adi jalAzaya bIca meM paDa jAya to agatyA usameM hokara jAnA niSiddha nahIM hai / (No kappai sagaDaM vA jAva saMdamANiyaM vA durUhittA gacchittae) isI taraha zakaTa-bailagADI para car3hakara bhI jAnA niSiddha hai / yahAM 'yAvat' zabda se-"rathaM vA yAnaM vA yugyaM vA gilli vA" ityAdi pATha gRhIta huA hai| isakA matalaba isa prakAra hai-ratha para, yAna para, ghor3e para, do puruSa jise lekara calate haiM aisI karavo, temaja samudramAM praveza kare. cAre korethI gherAyeluM jalAzaya heya tenuM nAma vAva, geLa mukhavALuM jalAzaya hoya te puSkariNI, temaja vistRta AkAravALAM jalAzayane dIdhiMkA kahe che. je jalAzaya vAMkAcuMkAM hoya che tenuM nAma guMjAlikA che. A badhAmAM praveza kare e saMnyAsIone mATe niSiddha ch.| (NaNNattha addhANagamaNeNaM) bhAbhA yAsatI mate ne tA nahI Adi jaLAzaya vacamAM AvI jAya te agatyA temAM thaIne javuM niSiddha nathI. (jo kappai sagaDaM vA jAva saMdamANiyaM vA durUhittA gacchittae) mApI rIta zakaTa-aLadanuM gADuM para caDIne paNa javuM niSiddha che. ahIM yAvata yI " rathaM vA yAnaM vA yugyaM vA gilliM vA" chatyAdi 8 aDale yo che. eno matalaba e che ke ratha para, yAna para, ghoDA para, be mANaso jene Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sa. 17karNAdi zIladhyAdi parivrAjakAnAmAcAravarNanam 557 tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai AsaM vA hatthiM vA uTTe vA goNiM vA mahisaM vA kharaM vA durUhittA NaM gamittae, NaNNattha blaamiogennN| tesiM NaM parivAyagANaM No kappai naDapecchAi vA jAva mAgahapecchAi vA pecchitte| tesiM gaM parivAyagANaMNo vAjakAnAM na kalpate ityanvayaH, 'tesiM NaM parivvAyagANaM no kappai AsaM vA hatyi vA uTTe vA goNi vA mahisaM vA kharaM vA durUhittANaM gamittae NaNNattha balAbhiyogeNaM' teSAM khalu parivrAjakAnAM na kalpate'zva vA hastinaM voSTra vA gAM vA mahiSaM vA kharaM vA'dhiruhya khalu gantum-nAnyatra balA'bhiyogAt-balena balAtkAreNa yaH abhiyogaH niyojanaM-balabatpArantryaniyoga ityarthaH, tasmAt , anyatra teSAM parivrAjakAnAM gantuM na klpte| 'tesiM gaM parivvAyagANaM No kappai naDapecchAi vA jAva mAgahapecchAi vA pecchittae' teSAM khalu parivrAjakAnAM no kalpate naTaprekSaNamiti vA yAvanmAgadhaprekSaNamiti vA prekSitumDolI para, athavA jhollikA-yAnavizeSa para, pravahaNa-pAlakI para, bagghI para, evaM syandamAnikA-tAmajAma para car3hakara bhI jAnA sAdhuoM ke lie varjita hai| (tesiMNaM parivvAyagANaM Nokappai AsaM vA hatthiM vA uTTe vA, goNi vA, mahisaM vA, kharaM vA durUhittANaM gamittae) una parivrAjakoM ko ghoDe para, hAthI para, U~Ta para, baila para, bhaiMsA para, evaM gadhe para car3ha kara bhI calanA varjita hai, (NaNNattha balAbhiogeNaM) balAbhiyoga ko choDa kara / yadi koI haTha karake arthAt jabardastI se baiThAbe to doSa nahIM hai / (tesiM NaM parivAyagANaM No kappai naDapecchAi vA jAva mAgahapecchAi vA pecchittae) una parivrAjakoM ko yaha bhI ucita nahIM hai, arthAt unake AcArake anusAra yaha bhI unheM varjita hai ki ve laIne upADIne cAle che evI DolI para athavA ellikA nAmanA yAnavizeSa para, pravahaNa-pAlakhI para, baggI para temaja svamAnikA-tAmajAma para yadIne 59 sAdhubhAne mATe pani ta cha. (tesiM NaM parivvAyagANaM No kappar3a AsaM vA hatyiM vA uTuM vA goNiM vA mahisaM vA kharaM vA durUhittANaM gamittae) te parivrAjakane ghoDA para, hAthI para, UMTa para, baLada para, bheMsA para, temaja gadhe 52 vaDhIne yAsapati che.(gaNNattha balAbhiogeNaM) mahAliyochoDIna, ne 4rIne 15262tIthI sADI hai to doSa nathI. (tesiM gaM parivvAyagANaM No kappai naDapecchAi vA jAva mAgahapecchAi vA pecchittae) parivAnA Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 aupapAtikamatre kappai hariyANaM lesaNayA vA ghaTTaNayA vA thaMbhaNayA vA lUsaNayA vA uppADaNayA vA kritte| tesiM parivvAyagANaM No kappai itthikahAi vA bhattakahAi vA desakahAi vA rAyakahAi vA cora naTAdInAM gItanRtyAdikAni prekSituM teSAM parivrAjakAnAM na kalpate / 'tesiM parivvAyagANaM No kappai hariyANaM lesaNayA vA ghaTTaNayA vA thaMbhaNayA vA lUsaNayA vA uppADaNayA vA karittae ' teSAM khalu parivrAjakAnAM no kalpate haritAnAM vanaspatInAM zleSaNatA vA ghaTTanatA vA stambhanatA vA lUSaNatA votpATanatA vA, zleSaNatAdau sarvatra svArthe tala, zleSaNAdikamityarthaH / zleSaNa sparzaH, ghaTTanatA ghaTTanaM-saMgharSaNam , stambhanatA stambhanaM-hastAdinA'varodha , zAkhApallavAdInAM moTanam UrvIkaraNaM ca, lUSaNatA-ThUSaNaM hastAdinA panakAdeH saMmArjanam, 'tesiM parivAyagANaM No kappai itthikahAi vA bhattakahAi vA desakahAi vA rAyakahAi vA corakahAi vA jaNavayakahAi vA aNatthadaMDa karittae' teSAM parivrAjakAnAM no kalpate-'strIkathA' iti vA, 'bhaktakathA' iti vA 'dezakathA' iti vA, 'rAjanaToM kA evaM mAgadha AdikoM kA khela-tamAsA nahIM dekheM aura unake gIta nRtya Adi nahIM suneM / (hariyANaM lesaNayA vA ghaTTaNayA vA thaMbhaNayA vA lUsaNayA vA uppADaNayA vA karittae) haritavanaspati kA sparza karanA, saMgharSaNa karanA, hastAdika dvArA avarodha karanA, zAkhA evaM unake patte AdikoM ko U~cA karanA athavA unheM mor3anA, hasta Adi ke dvArA panaka Adi kA saMmArjana karanA, ye saba bAteM bhI (tesiM parivAyagANaM No kappai) una parivrAjakoM ke liye kalpita nahIM hai (itthikahAi vA bhattakahAi vA desakahAi vA rAyakahAi vA) strIkathA, bhaktakathA, dezakathA, rAjakathA ( corakahAi vA jaNavayakahAi AcAra anusAra e paNa temane varjita che, ke teo naTonA temaja mAgadha AdikanA khela-tamAzA jue nahIM, ane temanAM gIta nRtya Adi sAMbhaLe nahIM. (hariyANaM lesaNayA vA ghaTTaNayA vA thaMbhaNayA vA lUsaNayA vA uppADaNayA vA karittae) lIlI vanaspatine sparza kara, saMgharSaNa karavuM, hAthethI avarodha kare, zAkhA temaja tenAM pAMdaDAM Adikene uMcAM karavAM, athavA maraDavAM, hAtha AdithI sIsa-phUsa sAhina sabhAI- 42vu, mA madhI paat| 55 (tesiM parivvAyagANaM No kappai) te privaa| mATe diyata nathI. (itthikahAi vA bhattakahAi vA desakahAi vA rAyakahAi vA) khI4thA, mata thA, zi4thA, rA4thA, (corakahAi vA jaNavayakahAi vA) yo24thA tabha04 544thA (tesiM NaM parinAyagANaM Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pocUpavarSiNI-TIkA sU. 18 ambaraparivrAjakAcAra varNanam kahAi vA jaNavayakahAi vA aNatthadaMDaM kritte| tesi NaM parivvAyagANaM No kappai ayapAyANi vA tauyapAyANi vA taMbapAyANi vA jasadapAyANi vA sIsagapAyANi vA ruppapAyANi vA sukSNapAyANi vA aNNayarANi vA bahumullANi dhArittae, kathA' iti vA, 'corakathA' iti vA, 'janapadakathA' iti vA'narthadaNDaM kartum-rUyAdInAM kathAH kattuM na kalpante, tathA anarthadaNDamapi kartuM na klpte| 'tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai ayapAyANi vA tauyapAyANi vA taMbapAyANi vA jasadapAyANi vA sIsagapAyANi vA ruppapAyANi vA suvaNNapAyANi vA aNNayarANi vA bahumullANi dhArittae' teSAM khalu parivrAjakAnAM no kalpante-ayaHpAtrANi vA trapukapAtrANi vA tAmrapAtrANi vA jayaHdapAtrANi vA sIsakapAtrANi vA rUpyapAtrANi vA suvarNapAtrANi vA anyatarANi vA bahumUlyAni dhArayitum, tatra-ayaHpAtrANi lauhapAtrANi, trapukapAtrANi-trapveva pukaM 'rA~gA' iti khyAtaM tasya pAtrANi, anyat sarva sugamam / 'NaNNatya alAupAeNa vA vA) corakathA evaM janapadakathA, (tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai) ye kathAe~ bhI una parivrAjakoM ke liye kalpita nahIM hai; kAraNa ki ina kathAoM ke karane se (aNatthadaMDaM karittae) anarthadaMDa kA baMdha hotA hai ye kathAe~ anarthadaMDa karAnevAlI haiN| (ayapAyANi vA tauyapAyANi vA taMbapAyANi vA jasadapAyANi vA sIsagapAyANi vA ruppapAyANi vA suvaNNapAyANi vA aNNayarANi vA bahumullANi dhArittae tesiM parivAyagANaM No kappai) loha ke pAtra, trapu ke pAtra, tAMbe ke pAtra, jasada ke pAtra, sIse ke pAtra, cAMdI ke pAtra, suvarNa ke pAtra, tathA aura bhI dhAtu ke bahumUlya pAtra una sAdhuoM ko No kappai) 0 4thAmA paSu ta parimAne bhATe 4lpita nathI, para hai se thAmA 42pAthI (aNatthadaMDaM karittae) anartha unI maya thAya cha-mA thaa| sana 7 421vAjI che. (ayapAyANi vA tauyapAyANi vA taMbapAyANi vA jasadapAyANi vA sIsagapAyANi vA ruppapAyANi vA suvaNNapAyANi vA aNNayarANi vA bahumullANi dhArittae tesiM parivvAyagANaM No kappai) baDhAnu pAtra 5 (sial), pAtra, taimAnupAtra, satanu pAtra, sIsAMnupAtra, yAMdAna pAtra, suvarNanuM pAtra, tathA bIjI dhAtunAM bahumUlya pAtra rAkhavAM e sAdhumaane potAnA mAhAra vihAra moTa hiyata nathA. (NaNNattha bhalAupAeNa vA Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasatre NaNNattha alAupAeNa vA dArupAeNa vA maTTiyApAeNa vaa| tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai ayabaMdhaNANi jAva bahumullANi dhaaritte| tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai NANAvihavaNNarAgarattAiM vatthAiMdhArittae, NaNNattha egAe dhaaurttaae| tesiM NaM paridArupAeNa vA maTTiyApAraNa vA' nA'nyatrA'lAbupAtrAd vA dArupAtrAdvA mRttikApAtrAdvA, 'na'iti pUrvokto niSedhaH-tumbIpAtrAt kASThanirmitapAtrAt , mRttikApAtrAdvA'nyatra / tumbI-kASThamRttikApAtrANi tu saMnyAsinAM kalpante iti bhAvaH / 'tesiM NaM parivAyagANaM No kappai ayabaMdhaNANi vA jAva bahumullANi dhArittae ' teSAM khalu parivrAjakAnAm ayobandhanAni lauhabandhanayuktAni pAtrANi, yAvacchabdAt-traputAmrAdibandhanayuktAni pAtrANi, tathA bahumUlyAni anyAnyapi bandhanAni dhArayituM teSAM saMnyAsinAM na kalpante / ' tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai NANAviha-vaNNa-rAga-rattAI vatthAI dhArittae' teSAM khalu parivrAjakAnAM apane AhAra-vihAra Adi ke liye rakhanA kalpita nahIM hai| (NaNNattha alAupAeNa vA maTTiyApAraNa vA) tUMbar3I, kASThanirmita kamaNDalu, athavA miTTIkA pAtra, ye hI unheM rakhanA kalpatA hai| ( ayabaMdhaNANi jAva bahumullANi dhArittae tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai) tathA-lauha ke baMdhana se yukta pAtra, trapu ke baMdhana se yukta pAtra, tAMbe ke baMdhana se yukta pAtra, jasada ke baMdhana se yukta pAtra, sIse ke baMdhana se yukta pAtra, cAMdI ke baMdhana se yukta pAtra, suvarNa ke baMdhana se yukta pAtra tathA aura bhI bahumUlya baMdhana se yukta pAtra ina sAdhuoM ko kalpita nahIM batalAyA gayA hai| (tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai NANAviha-vaNNa-rAga-rattAI vatthAI dhArittae NaNNattha egAe dhAurattAe) aneka prakAra dArupAeNa vA maTTiyApAraNa vA) laeNmaDI, sAnu mane bha31 my| bhATIna pAtra me tamAme rAmasthita cha. (ayabaMdhaNANi jAva bahumullANi dhArittae tesiM gaM parivvAyagANaM No kappai) tathA baDhAnA dhanathI yukta pAtra, trapunA baMdhanathI yukta pAtra, tAMbAnA baMdhanathI yukta pAtra, jasatanA baMdhanathI yukta pAtra, sIsAnA baMdhanathI yukta pAtra, cAMdInA baMdhanathI yukta pAtra, suvarNanA baMdhanathI yuktapAtra tathA bIjI paNa bahumUlya (kImatI) dhAtunAM baMdhanathI zuta pAtra sAdhumAne mATe niyata matAda nathI. (tesiM NaM parivAyagANaM No kappai NANAviha-vaNNarAga-rattAI vatyAiM dhArittae, NaNNattha egAe dhAurattAe) Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSarSiNI-TIkA sa. 18 ambaDaparivrAjakakAcAravarNanam vvApagANaM No kappai hAraM vA addhahAraM vA egAvaliM vA muttAvali vA kaNagAvaliM rayaNAvaliM vA muraviM vA kaMThamuravi vA pAlaMbaM vA tisarayaM vA kaDisuttaM vA dasamudiyANaMtagaM vA kaDayANi vA no kalpante nAnAvidha-varNa-rAga-raktAni vastrANi dhArayitum , 'NaNNattha egAe dhAurattAe' nAnyatraikasmAddhAturaktAt-kevalaM gairikAdidhAturaktaM kalpate ityarthaH, / 'tesiM NaM parivAyagANaM No kappai hAraM vA addhahAraM vA egAvali vA muttAvali vA kaNagAvaliM vA rayaNAvaliM vA muraviM vA kaMThamuraviM vA pAlaMbaM vA tisarayaM vA kaDisuttaM vA dasamuddiyANaMtagaM vA kaDayANi vA tuDiyANi vA aMgayANi vA keUrANi vA kuMDalANi vA mauDaM vA cUlAmaNi vA piNaddhittae' teSAM khalu parivrAjakAnAM no kalpante hAraM vA'rddhahAraM vA, ekAvaliM vA, muktAvalI vA, kanakAvalI vA, ratnAvalI vA, muravi-karNabhUSaNavizeSaM vA, kaNThamuraviM-kaNThabhUSaNavizeSaM vA, prAlamba vA, trisarakaM vA, kaTisUtraM vA, dazamudrikAnantakaM vA, rUDho'yaM zabdastena-hastAGgulImudrikAdazakamityarthaH; kaTakAni vA, ke raMgoM se raMjita vastra bhI inheM dhAraNa karanA ucita nahIM batalAyA gayA hai| sirpha eka gairika raMga se raMgA huA vastra hI inheM dhAraNa karanA batalAyA hai| (tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai hAraM vA addhahAraM vA egAvaliM vA muttAvaliM vA kaNagAvaliM vA rayamAvaliM vA muraviM vA kaMThamuraviM vA tisarayaM vA kaDisuttaM vA dasamuddiyANaMtagaM vA kaDayANi vA tuDiyANi vA aMgayANi vA keUrANi vA kuMDalANi vA mauDaM vA cUDAmaNi vA piNaddhittae, NaNNastha egeNaM taMbieNaM pavittaeNaM) hAra, arddhahAra, ekAvali, muktAvali, kanakAvali, ratnAvali, muravI, kaNThamuravI. ( ye kaMTha ke aabhaneka prakAranA raMgathI raMgAelAM vama paNa teoe dhAraNa karavAM ucita nathI. mAtra eka geranA raMgathI raMgAyela vastra ja temaNe dhAraNa karavAnuM matAyuM che. (tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai hAraM vA addhahAraM vA egAvaliMbA muttAvaliM vA kaNagAvaliM vA rayaNAvaliM vA muraviM vA kaMThamuraviM vA pAlaMbaM vA lisarayaM vA kaDisuttaM kA dasamuddiyANaMtagaM vA kaDayANi vA tuDiyANi vA aMgayANi vA keU- . rANi vA kuMDalANi kA mauDaM vA cUDAmaNi vA piNaddhittae, NaNNatthaH egeNaM taMbieNaM pavitaeNaM) khAra, mAra, pati, bhutAvali,. anApati, ratnApati, muravI, kaMThamuravI, (A badhA kaMThanA AbharaNe che) prAlaMba, traNa sarane Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 aupapAtikasUtra tuDiyANi vA aMgayANi vA keUrANi vA kuMDalANi vA mauDaM vA cUlAmaNi vA piNaddhittae,NaNNattha egeNaM taMbieNaM pvittennN| tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai gaMthimaveDhimapUrimasaMghAime cauvvihe malle dhArittae, NaNNattha egeNaM kaNNareNaM / tesiM gaM truTikAni vA, aGgadAni keyUrAn vA, kuNDAni vA, mukuTaM vA, cUDAmaNiM vA pinadbhum ; hArAdIni teSAM parivrAjakAnAM na kalpante paridhAtumityarthaH / 'NaNNastha egeNaM taMbieNaM pavittaeNaM' nA'nyatraikasmAttAmramayAtpavitrakAt-tAmramayamaGgulAyakaM pavitrakanAnakaM tu teSAM paridhartuM kalpata iti bhAvaH / 'tesiM gaM parivAyagANaM No kappai gathima-veDhimapUrima-saMghAime caubihe malle dhArittae' teSAM khalu parivrAjakAnAM no kalAnte pranthimaveSTima-pUrima-saGghAtimAni caturvidhAni mAlyAni dhArayitum-granthena granthanena narvRttaM nirmitaM mAlArUpaM pranthimam ; veSTena veSTanena nirvRttaM veSTimam , parimaM pUraNena nirvRttam , saMghAtena nirvRtta saGghAtimam ; etAni caturvidhAni mAlyAni dhArayituM na kalpante ityarthaH; 'NaNNattha egeNaM kaNNapUreNaM' nAnyatraikasmAtkarNapUrakAt-ekaM puSpamayaM karNapUraM teSAM na niSi imiti bhAvaH / / raNa vizeSa haiM), prAlaMba, tIna larakA hAra, kaTisUtra, dazamudrikAe~, kaTaka, truTika-bAjUbaMdha, aMgada, keyUra, kuMDala, mukuTa, cUr3AmaNi, inakA pahiranA bhI ina sAdhuoM ko kalpatA nahIM hai| eka tAMbe kI aMgUThI hI inheM hAtha kI aMgulI meM dhAraNa karanA kalpatA hai| (tesiM NaM parivAyagANaM No kappai gaMthima-veDhima-pUrima-saMghAime caubihe malle dhArittae, NaNNattha egeNaM kaNNapUreNaM ) ina parivrAjakoM ko gUMtha kara banAI gaI, veSTita kara banAI gaI, evaM paraspara do pUloM ko saMyukta karake banAI gaI, aisI cara prakAra kI mAlAoM kA pahiranA bhI kalpatA nahIM hai| eka puSpoM kA racita karNaphUla hI kAna meM 7 / 2, TisUtra, 42 mudriAmA (1), 444, truTi4- mAdha, 18 52, kuMDala, mukuTa, cUDAmaNi, e paheravuM paNa A sAdhuone kalpatuM nathI. eka dimAnI sahI 4 tethe DAyanI mAMganImA dhAraNa 42vI 48pe cha (tasiM gaM parivvAyagANaM No kappai-gaMthima-veDhima-pUrima-saMghAime caubvihe malle dhArittae NaNNattha egeNaM kaNNapUreNaM) mA parivAne suthAra manAsI, valTizane mnaavelI, saMcA upara pUrIne banAvelI temaja paraspara be puLAne je DIne banA velI evI cAra prakAranI mAlAe paheravI ka5tI nathI. sipha pupanuM eka 8 bhane 465nIya cha. (tesiM NaM parivvAyagANaM No kappai agalueNa vA Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavaSiNo-TokA sa. 19 ambaDaparivrAjakAcAravarNanam parivvAyagANaM No kappai agalueNa vA caMdaNeNa vA kuMkumeNa vA gAyaM aNuliMpittae, NaNNattha ekAe gaMgAmaTTiyAe // sU0 18 // .. mUlam-tesiM NaM parivvAyagANaM kappai mAgahae patthae 'tesiM NaM pariyAyagANaM No kappai-agalueNa vA caMdaNeNa vA kuMkumeNa vA gAyaM aNuliMpittae' teSAM khalu parivrAjakAnAM no kalpate'garuNA vA candanena vA kuGkumena vA gAtramanuleptum-sugandhitadravyeNa gAtrA'nulepanaM saMnyAsinAM na kalpate ityarthaH, 'NaNNattha ekkAe gaMgAmaTTiyAe 'nA'nyatraikasyA gaGgAmRttikAyAH-ekAM gaGgAmRttikA varjayitvA'yaM niSedha ityarthaH // sU0 18 // TIkA-'tesiM gaM' ityAdi / 'tesiM NaM' teSAM khalu 'parivAyagANaM kappai mAgahae patthae jalassa paDiggAhittae' parivrAjakAnAM kalpate mAgadhaM prasthaM jalasya parigrahItum , prasthaH parimANavizeSaH, tathAhi-'do asaIo pasaI, dohi pasaIhiM unake liye pahiranA avarjita hai| (tesiM NaM parivAyagANaM No kappai agalueNa vA caMdaNeNa vA kuMkumeNa vA gAyaM aNulipittae NaNNastha ekAe gaMgAmaTTiyAe) tathA una parivrAjakoM ke liye aguru se, caMdana evaM kuMkuma se zarIra para lepa karanA bhI niSiddha hai| sirpha yadi ve lepa karanA cAheM to eka mAtra gaMgA kI miTTI kA lepa kara sakate haiM / sU. 18 // 'tesiMNaM' ityaadi| (tesiM NaM parivAyagANaM ) una pratyeka parivrAjakoM ko apane upayoga meM lAne ke vAste (mAgahae patthae jalassa paDiggAhittae kappai) kevala magadhadeza-pracalita prasthapramANamAtra jala lenA kalpatA hai / prastha eka mApa kA nAma hai| kahA bhI hai-do caMdaNeNa vA kuMkumeNa vA gAyaM aNuliMpittae NaNNattha ekkAe gaMgAmaTTiyAe) tathA te parivrAjakane mATe aguruthI, caMdanathI temaja kaMkuthI zarIra para lepa karavo paNa niSiddha che. je te lepa karavA cAhe te ekamAtra gaMgAnI mATIne lepa 4rI za cha. (sU. 18) " tesiM NaM" chatyAhi. (tesiM NaM parivvAyagANaM) pratye parimAye tAna upayogamA sevA mATe (mAgahae patthae jalassa paDiggAhittae kappai) magadha dezamA prylita prasthapramANamAtra jala levuM kape che. prastha" eka mApanuM nAma che. Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre jalassa paDiggAhittae, se vi ya vahamANe No ceva NaM avahamANe, se vi ya thimiodae No ceva NaM kadamodae, se vi ya bahuppasaNNe No ceva NaM abahuppasaNNe, se vi ya paripUe No seiyA hoi / causeio u kulao caukulao patthao hoi // 1 // caupatthamADhayaM taha cattAri ya ADhayA bhave donno|' chAyA-dve asatI prasRtiH, dvAbhyAM prasRtibhyAM setikA bhavati / catuSsetikastu kulavazcatuSkulavaH prastho bhavati // 1 // catuSprasthamADhakaM tathA catvAri ADhakAni bhaved droNaH // iti / mAgadhaprasthaparimitaM jalaM saMnyAsinAM parigrahItuM kalpate ityarthaH / ' se vi ya vahamANe No ceva NaM avahamANe' tadapi ca jalaM vahamAnaM= nadyAdisrotovarti vyApriyamANaM vA parigrahItuM kalpate, no caivaa'vhmaanm| 'se vi ya thimiodae No ceva NaM kadamodae' tadapi ca stimitodakaM no caiva khalu kardamodakam , stimitodakaM paGkasamparkarahitaM kalpate, yatra tu kardamasamparko'sti tajjalaM na kalpate-ityarthaH, 'se vi ya bahuppasaNNe No ceva NaM abahuppasaNNe' tadapi ca jalaM bahuprasannam atiasatI kI eka prasUti hotI hai| do prasRti kI eka setikA, cAra setikAoM kA eka kulava aura cAra kulavoM kA eka prastha hotA hai / yaha pahile samaya meM kASTha kA banatA thA / cAra prasthoM kA eka ADhaka aura cAra ADhakoM kA eka droNa hotA hai / inake liye prasthapramANa jala upayoga meM lene kA vidhAna kiyA gayA hai (se vi ya vahamANe No ceva NaM avahamANe) vaha bhI bahatI huI nadI Adi kA honA cAhie, binA bahatA huA jala lenA unheM niSiddha hai| ( se vi thimiodae No ceva NaM kaddamodae ) vaha bhI yadi svaccha ho taba hI grahaNa karane yogya kahA gayA hai, kardama se mizrita nhiiN| (se vi ya bahuppasaNNe No ceva NaM abahuppasaNNe) svaccha hone para bhI nirmala ho taba hI grAhya ho sakatA kahyuM paNa che-e asatInI eka prasUti thAya che. be prakRtinI eka setikA, cAra setikAono eka kulava ane cAra kulavane eka prazya thAya che. A agAunA samayamAM lAkaDAMne banate hato. cAra prasthAne eka ADhaka ane cAra ADhakone eka droNa thAya che. prasthapramANu jalanA upaganuM vidhAna 2 42 cha (se vi ya vahamANe No ceva NaM avahamANe) te // 5 patA nahI sAhina yuinesa, vinA paratuM sa tabhane niSiddha che. (se vi ya thimiodae No ceva NaM kaddamodae) te 5 te 127 DAya to aDAya 421 // yogya cha, 46 bhathI mizrita nahi. (se vi ya bahuppasaNNe No ceva NaM Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSa varSiNI-TokA sru. 19 ambaDaparivrAjakA cAravarNanam cevaNaM aparipUe, se vi ya NaM sevi ya pibittae, No ceva NaM , " diNNe NA ceva NaM adiNNe, hattha - pAya - caru- camasa - pakkhAlahAe siNAittae vA / tesiM NaM parivvAyagANaM kappai mAgahae svacchaM kalpate, no caiva khalu abahuprasannam, ' se vi ya paripUe No cetra NaM aparipUe nadapi ca jalaM paripUtaM=vastreNa gAlitaM kalpate, no caiva khalvaparipUtam, se vi ya NaM diNe No cevaNaM adiNNe ' tadapi ca khalu dattaM kalpate, na caiva khalvadattam, 'sevi ya pibitta No cevaNaM hastha- pAya - caru - camasa - pakkhAlaNaTTAe siNAittae vA' tadapi ca pAtuM kalpate no caiva khalu hastapAdacarucamasaprakSAlanArtham, tatra-hastau pAdau ca prasiddhau / caruH= annapAtraM, yasmin bhikSAnnaM sthApyate / camaso - darvikA - pariveSaNapAtraM 'camacA' iti prasiddham, hai, atinirmala nahIM hone para grAhya nahIM ho sakatA / ( se vi ya paripUe No ceva SaM aparipUra) atinirmala hone para bhI vastra se chAnA jAne para hI kalpita kahA gayA hai, anachanA pAnI apane upayoga meM lAne kA niSedha hai ( se vi ya NaM diNNe No cevaNaM adiNNe ) chanA huA hone para bhI kisI dAtA ke dvArA diyA gayA hI grahaNa karane ke yogya kahA hai, vinA diyA huA nahIM / ( se vi yaH pibittae No caiva hattha -pAya-carucamasa - pakkhAlaNaTThAe ) diyA gayA bhI jala kA upayoga kevala pIne ke liye hI karane kI AjJA hai, hAtha-paira, caru - bhojana pAtra evaM camacA dhone ke liye usakA upayoga vihita nahIM hai, arthAt hAtha paira Adi dhone ke kAma meM usako nahIM lA sakate, (siNAittae vA ) / 555 abahuppasaNNe) 2124 hovA chatAM pazu atinirmANa hoya to grAhya tha za che, atinirmANa na hoya to grAhya yaha zastu nathI. (se vi ya paripU No ceva NaM aparipUra) atinirmANa hovA chatAM pazu vastradhI gajAmesu hAya tA ja kalpita kahelu che. vagara gaLAyeluM pANI peAtAnA upayAgamAM bAnu niSiddha che. (se vi ya NaM diNNe No ceva NaM adiSNe) gANesu hoya chatAM paNu kAi dAtA dvArA apAeluM ja grahaNa karavA ceAgya kahevAmAM AvyuM che, vagara hIdhesu nahi. ( se vi ya pibittae No ceva hattha - pAya - caru - camasa - pakkhA - laNaTTAe) Alu hoya tevA naso upayoga pazu ThevaNa pIvA bhATe 4 12pAnI khAjJA che, hAtha-patra, tha3-lobhana pAtra, tebhana yabhayA ghovA bhATe tenA upayega karavA vihita nathI, arthAt hAtha paga Adi dhAvAnA kAmamAM ten| upayoga irI zAya nahi. (siNAittae vA) tena tenA upayoga snAna Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 aupapAtikasUtre ADhae jalassa paDiggAhittae, se vi ya vahamANe No ceva NaM avahamANe, jAva NaM adiNNe, sevi ya hatthapAyacarucamasapakkhAlaTTayAe, No cevaNaM pibittae siNAittae vA // sU0 19 // " eteSAM prakSAlanArthaM snAtuM vA na kalpate iti / 'tesiMNaM parivvAyagANaM kappai mAgahae ADhae jassa paDiggAhittae ' teSAM khalu parivrAjakAnAM kalpate mAgadhamADhakaM jalasya parigrahItum, ' se vi ya vahamANe No ceva NaM avahamANe jAva NaM adiNNe ' tadapi ca vahamAnaM no caiva khalvavahamAnaM yAvatkhalu adattam, yAvacchabdAtkardama rahitaM svacchaM, vakhagAlitaM ca kalpate, avahamAnAdikaM tu na kalpate iti bodhyam / ' se vi ya hattha - pAya - caru - camasa - pakkhAlaNaTTayAe ' tadapi ca hasta-pAda- caru - camasa - prakSAlanArtham, 'NAM cetra NaM pibattae siNAittae vA' no caiva khalu pAtuM snAtuM vA // sU0 19 // aura na usakA upayoga snAna karane meM hI kiyA jAtA hai| isI prakAra ( tesiM NaM parivvAyagANaM kappai mAgahae ADhae jalassa paDiggAhittae se vi ya vahamANe No ceva NaM avahamANe jAva NaM adiNNe, se viya hattha - pAya - caru- camasa - pakakhAlaNagure, No cevaNaM pibattae siNAittae vA ) ina sAdhuoM ke liye magadhadezIya prastha pramANamAtra jala hI hAtha, paira, pAtra, cammaca Adi dhone ke liye grAhya batalAyA gayA hai| vaha bhI bahatA huA hI honA cAhiye - sthira nahIM / usameM bhI vaha atisvaccha evaM vastra senA huA tathA dAtA ke dvArA diyA gayA honA cAhiye, isase bhinna nahIM aisA jala hasta pAda, caru evaM camacA ke dhone ke kAma meM A sakatA hai; anyathA nahIM / ataH 1 vAmAM pazu 4rI zAya nahi me prAre (tesiM NaM parivvAyagANaM kappai mAgahue ADhae jalarasa paDiggAhittae se vi ya vahamANe No ceva NaM avahamANe jAva NaM adi se viya hattha - pAya - caru - camasa - pakkhAlaNaTTyAe No ceva NaM pibittae siNAittae vA ) mA sAdhuyAne bhATe bhagadhaddezIya prasthaprabhANu bhAtra jaya ja hAtha paga pAtra camacA Adi dhAvAne mATe grAhya batAvavAmAM AvyuM che. te paNa vahetuM heAya te ja hAvu' joie, na vahetuM hoya te nahi. temAM paNu te atisvaccha temaja vastrathI gALelu tathA dAtA dvArA apAeluM hAvu joIe, tenAthI bIjuM nahi. evuM jalaja hAtha, paga, carU temaja camacAne dhAvAnA kAmamAM AvI zake che, bIjI nahi. Ama e nimitte prApta karA Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 20 ambaDaparivrAjakAnAM devalokasthitivarNanam 557 mUlam te NaM parivvAyagA eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAiM pariyAya pAuNaMti, pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM baMbhaloe kappe devattAe uvvttaarobhvti| . TIkA-' te NaM parivvAyagA' ityAdi / ' te NaM parivvAyagA' te khalu parivrAjakAH 'eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA' etadrUpeNa-uktarUpeNa vihAreNa viharantaH, 'bahUI vAsAiM pariyAya pAuNaMti' bahUni varSANi paryAyaM pAlayanti, 'pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA' pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA 'ukkoseNaM baMbhaloe kappe devattAe uvavattAro bhavaMti' utkrozena brahmaloke kalpe devatvenopapattAro bhavanti, 'tahiM isa nimitta prApta kiye gaye jala ko pIne athavA snAna ke kAma meM lAne kA niSedha hai // sU. 19 // 'te NaM parivvAyagA' ityAdi / (te NaM parivvAyagA) ye parivrAjaka (eyAraveNaM vihAreNaM viharamANA) isa prakAra ke vihAra se vicaraNa karate hue arthAt isa prakAra kI paristhiti meM rahate hue (bahUI vAsAiM pariyAyaM pAuNaMti) apane jIvana ke bahuta varSoM ko isI paryAya kA pAlana karate 2 jaba vyatIta karate haiM, taba (kAlamAse kAlaM kiccA) kAlamAsa ke upasthita hone para mara kara ve (ukkoseNaM)jyAdA se jyAdA (baMbhaloe kappe devattAe uvavattAro bhavaMti) brahmaloka nAmaka paMcamakalpa meM devatA kI paryAya se utpanna ho jAte haiN| (tahiM tesiM gaI tahiM tesiM ThiI) vahI para unako gati evaM vahIM para unakI sthiti zAstroM meM varNita kI yela jalane pIvA athavA nAna karavAnA kAmamAM levAno niSedha che. (sU. 19) - " te NaM parivvAyagA" tyAdi. (te NaM parivvAyagA) ye rivA44 (eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA) / prakAranA vihArathI vicaraNa karatAM karatAM, arthAt A prakAranI paristhitimAM 2tA (bahUI vAsAiM pariyAya pAuNaMti) potAnA na pA rasAne me paryAyanA pAsanamA vyatIta 42 cha. tyAre (kAlamAse kAlaM kiccA) ma1sare 4 4zane tasA (ukkoseNaM) padhArebhA padhAre (baMbhaloe kappe devattAe uvavattAro bhavaMti) prakSa nAmanA pAMyamA 465mA hektAnI paryAyathA utpanna 27 naya cha, (tahiM tesiM gaI tahiM tesiM ThiI) tyA tabhanI gati tabha04 tyAM Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 aupapAtikasUtra tahiM tesiM gaI, tahiM tesiM tthiii| dasasAgarovamAiM ThiI pnnnnttaa| sesaM taM ceva // sU0 20 // mUlam teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ammaDassa parivvAyagassa satta aMtevAsisayAiM gimhakAlasamayaMsi jeTThAmUlamAsaMmi gaMgAe mahAnaIe ubhaokUleNaM kaMpillapurAo NayarAo tesiM gaI, tahiM tesiM ThiI ' tatra teSAM gatiH, tatra teSAM sthitiH / 'dasa sAgarovamAI ThiI paNNattA' daza sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva // sU0 20 // TIkA-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / ' teNaM kAleNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'ammaDassa parivAyagassa satta aMtevAsisayAI' ambaDasya parivrAjakasya saptAntevAsizatAni saptazatasaMkhyakA antevAsinaH-ziSyAH, 'gimhakAlasamayasi jedvAmUlamAsaMmi' grISmakAlasamaye jyeSThAmUlamAse-jyeSThAnakSatre mUlanakSatre vA pUrNimA yasmin tasmin , jyeSThamAse ityarthaH / 'gaMgAe mahANaIe ubhaogaI hai| isa sthiti kA pramANa (dasa sAgarovamAiM) vahAM 10 dasa sAgara hai, (sesaM taM ceva) yAvat ye bhArAdhaka nahIM hote haiM / sU0 20 // 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / (teNaM kAleNaM samaeNaM) usa kAla meM evaM usa samaya meM (ammaDassa pariyAyagassa) ambaDa nAmaka parivrAjaka (saMnyAsI) ke (satta aMtevAsisayAI) sAta sau ziSya (gimhakAlasamayaMsi) grISma kAla ke samaya (jeTThAmUlamAsaMmi) jyeSTha mAsa meM (gaMgAe temanI sthiti zAlomA na 42sI cha. 2 // sthitinu prabhAra (dasa sAgagevamAiM) tyai 10 sa sAnu che. (sesaM taM ceva) yAvat t| maa2|55 DatA nathI. (sU. 20) " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM " tyAdi. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) mA tabha0 te samayamA (ammaDassa parivvAyagassa) 25257 nAmanA parikA (sanyAsI)nA (satta aMtevAsisasayAI) sAtaso ziSya (gimhakAlasamayasi) zrIbha janA samayamA (jevAmUlamAsaMmi) 24 mahinAmA (gaMgAe mahANaIe ubhao kUleNaM) 10 nahAnA manne ta Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sU. 21 ambaDaparivrAjakazivyavihAraH 559 purimatAlaM jayaraM saMpaTTiyA vihArAe // sU0 21 // _. "mUlam-tae NaM tesiM pariThavAyagANaM tIse agAmiyAe chiNNovAyAe dIhamaddhAe aDavIe kaMci desaMtaramaNupattANaM kUleNaM ' gaMgAyA mahAnadyA ubhayataH kUlena ubhayataTAbhyAm , 'kaMpillapurAo jayarAmo purimatAlaM jayaraM saMpadviyA vihArAe' kAmpilyapurAnagarAtpurimatAlaM nagaraM saMprasthitA vihArAya-vihartum // sU0 21 // TIkA-'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'tesiM parivAyagANaM' teSAM parivrAjakAnAm , 'tIse agAmiyAe ' tasyA agrAmikAyAH-grAmasambandharahitAyAHgrAmAddUravartinyA ityarthaH; 'chinnovAyAe' chinnAvapAtAyAH janAgamanirgamarahitAyAHnirjanAyA ityarthaH; 'dIhamaddhAe' dIrghA'dhvAyAH dIrghamArgAyAH-prAntarAvasthitAyA ityarthaH; 'aDavIe' aTavyAH vanasya 'kaMci desaMtaramaNupattANaM' kiJciddezAntaramanuprAptAnAm = mahANaIe ubho kUleNaM) gaMgA nadI ke donoM taToM se hokara, (kaMpillapurAo jayarAo purimatAlaNayaraM saMpaTThiyA) kAMpilyapura nagara se purimatAla nagara kI ora vihAra ke liye nikale // sU0 21 // 'tae NaM' ityaadi| (tae NaM) isake bAda (tesiM parivvAyagANaM) una parivrAjakoM kA (tIse agAmiyAe aDavIe) jaba ki ve calate 2 eka bhayaMkara aTavI meM A pahu~ce, jo grAma ke sambaMdha se sarvathA rahita thI-grAma se bahuta dUra thI, (chinnovAyAe) isaliye yahAM para manuSyoM kA saMcAra bilakula hI nahIM thA, arthAt vaha aTavI nirjana thI, (dIhamaddhAe) rAste isake bar3e vikaTa the, (kaMci desaMtaramaNuppattANaM) isakA thor3A sA hI bhAga inhoMne taya kara pAyA 52 dhane (kaMpillapurAo jayarAo purimatAlaNayaraM saMpaTThiyA) 4iveyapura nArathI puribhatAra nagaranI ta25 viDAra bhATe nIxvil. (sU. 21) " tae gaM" tyAhi. (tae NaM ) tyA2 pachI (tesiM parivvAyagANaM) te parivAra, (tIse agAmiyAe aDavIe) nyAre yAsadi yasatai se saya 42 saTavI (na)mA mApI pahoMcyA ke je vana gAmanA sabaMdhathI sarvathA rahita hatuM-gAmathI bahu dUra 6. (chinnovAyAe) tathA mahI mnussyon| sayAra misa nahAtA mero a na niIna tu. (dIhamaddhAe) tenA 22tA mahu vi48 tA. (kaMci Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApapAtikasro se puvvaggahie udae aNupuvveNaM paribhuMjamANe jhiinne|| sU0 22 // mUlam-tae NaM te parivvAyagA jhINodagA samANA taNhAe pArabbhamANA 2 udagadAyAramapassamANA aNNamaNNaM sadAveMti, sadAvittA evaM vayAsI // sU0 23 // kaMcit pradezamAgatAnAM 'se' tat 'puvvaggahie' pUrvagRhItam 'udae' udakam 'aNuvpuveNaM' AnupUryega 'pari jamANe' paribhujyamAnaM 'jhINe. kSINaM-kSayaM prAptam // sU0 22 // TIkA--'tae NaM te parivAyA' ityAdi / 'tae NaM te parivyAyA' tataH khalu te parivrAjakAH 'jhINodagA samANA' kSINodakAH santaH, 'taNhAe' tRSNayA pipAsayA, 'pArabbhamANA 2' prArabhyamANAH2=pIDyamAnAH2-vyAkulIbhavantaH, vyAkulIbhAvehe tugarbhavizeSaNamAha-'udagadAyAramapassamANA' udakadAtAramapazra ntaH, teSAmadattAgrAhitvAditi bhAvaH, 'aNNamaNNaM sadAveti' anyo'nyaM zabdayanti-parasparamAhvayanti, zabdayitvA=AhUya 'evaM vayAsI' evamavAdiSuH-evaM vakSyamANaprakAreNa vadanti sma // sU0 23 // thA ki itane meM (se puvvaggahie udae aNupuvveNaM paribhujamANe jhINe) calate samaya apane sthAna se lAyA huA jala kramazaH pIte 2 khatama ho gayA // sU0 22 // 'tae NaM se parivAyA' ityAdi / (tae NaM) isa ke bAda (te parivAyA jhINodagA samANA) ve parivrAjaka ki jinakA pAnI bilakula samApta ho cukA hai, (taNhAe pArabbhamANA 2) punaH tRSA se atyaMta pIDita-vyAkula hote hue (udagadAyAramapassamANA) usa samaya kisI pAnI dAtA ko desaMtaramaNupattANa) tenA thaa| mA tamo yAcyA meTamAmA (se puvvaggahie udae aNupuvveNaM paribhujamANe jhINe) yAsatI mate potAnA sthAnethI sAsa are ve ujave pItAM pItai 53 24 gayu. (sU. 22) _ " tae NaM te parivvAyA " chatyAdi. (tae Na) tyA2 pachI (te parivAyA jhINodagA samANA) te pritraa| manA pANI miage samAsa tha yU4yAM che, (taNhAe pArabbhamANA 2) tes| tarasathI gaI 04 pIDita-vyA dhane (udagadAyAramapassamANA) te nabhaye / pANInA hAtAne na nepAthI (aNNamaNNaM sadAveMti) 52252 ra ne Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA su. 24 ambaDaparivrAjaka ziSya vihAraH 561 mUlam -- evaM khalu devANuppiyA ! amhaM imIse agAmiyAe jAva aDavIe kaMci desataramaNupattANaM se udae jAva jhINe, taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM imIse agAmiyAe 6 6 TIkA--te parivrAjakAH parasparaM yadavAdiSustannirdizati - ' evaM khalu devANupiyA' ityAdi / ' evaM khalu devANuppiyA ! ' evaM khalu he devAnupriyAH ! ahaM sire agAmi Ae jAva aDavIe ' asmAkamarayA agrAmikAyA yAvadaTavyAH, kaMcidesaMtaramaNupattANaM se udae jAva jhINe ' kiJcidezAntaramanuprAptAnAM tat udakaM yAvat kSINam, 'taM seyaM khalu devANuppiyA' tat tasmAt zreyaH khalu he devAnupriyAH ? ' ahaM imIse agAmiyAe jAva aDavIe ' asmAkamasyAmagrAmikAyAM yAvadaTavyAm, nahIM dekhakara, (aNNamaNNaM sadAveti) paraspara meM eka dUsare kA AhvAna karane lage, (saddAvittA evaM vayAsI) aura AhvAna karake isa prakAra bole || sU0 23 // evaM khalu devANupiyA ! ' ityAdi / ( evaM khalu devANuppiyA ! ) he devAnupriyoM ! yaha bAta bilakula ThIka hai ki (ahaM imI agAmiyAe jAva aDavIe kaMcidesaMtaramaNupattANaM se udae jAva jhINe) hama logoM kA, isa agrAmika aTavI meM ki abhI jise thor3I hI taya kI hai, vaha apane 2 sthAna se lAyA huA jala aba samApta ho cukA hai, (taM seyaM khalu devANupiyA ! amhaM imI agAmiyAe jAva aDavIe udagadAyArassa savvao samaMtA vesaNaM karie) aisI hAlata meM hamAre tumhAre liye yahI eka kalyANakAraka mArga hai ki hama isa agrAmika evaM nirjana aTavI meM sarva prakAra se cAroM ora kisI jalamosAvA sAjyA, ( saddAvittA evaM vayAsI) bhane mosAvI yA prAre uDevA sAjyA ( sU0 23 ) " evaM khalu devANuppiyA ! " ityAhi. ( evaM khalu devANuppiyA ! ) he hevAnupriyo ! me bAta jisasa hI che ( ahaM imI agAmiyAe jAva aDavIe kaMci desaMtaramaNupattANaM se udae jAva jhINe) Ayo mA vanabhAM thoDI dUra yAsIne mApyA chIme, bhane humAM jarAka ja zakAyA chIe, tyAM te potAnA sthAnethI lAveluM pANI samAsa ga. ( taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM imIse agAmiyAe jAva aDavIe udgadAyArassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM kariztae) mevI hAsatabhAM bhabhArA Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 aupapAtikasUtre jAva aDavIe udagadAyArassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM karittae-tti kaTu aNNamaNNassa aMtie eyamae paDisuNeti, paDisuNittA tIse agAmiyAe jAva aDavIe udagadAyArassa 'savvao samaMtA maggaNagaveSaNaM kareMti, karittA udagadAyAra'udagadAyArassa sabao samaMtA maggaNagavasaNaM karittaetti kaTu' udakadAtuH sarvataH samantAt mArgaNagaveSaNaM kartum iti kRtvA, 'aNNamaNNassa aMtie eyamaDhe paDisuNeti' anyo'nyasya antike etamartha pratizRNvanti svIkurvanti, 'paDisuNittA' pratizrutya 'tIse agAmiyAe jAva aDavIe udagadAyArassa sabao samaMtA maggaNagavesaNaM kareMti' tasyAm agrAmikAyAM yAvadaTavyAm udakadAtuH sarvataH samantAd mArgaNagaveSaNaM kurvanti, 'karittA' kRtvA, 'udagadAyAramalabhamANA' udakadAtAram alabhamAnAH, - 'docaMpi dAtA kI mArgaNA evaM gaveSaNA kareM, (tti kaTu aNNamaNNassa aMtie eyamae paDisuNeti) isa prakArakI kI gaI salAha sabane ekamata hokara mAna lii| (paDimuNittA tIse agAmiyAe jAva aDavIe udagadAyArassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM kareMti) pazcAt usa salAha ke anusAra ve saba usa agrAmika aTavI meM sarva prakAra se cAroM ora pAnI ke dene vAle dAtA kI gaveSaNA karane meM saMlagna ho gaye / (karittA udagadAyAramalabhamANA docapi aNNamaNNaM sadAveMti sadAvittA evaM vayAsI) gaveSaNA karate 2 jaba unheM koI tamArA mATe e ja eka kalyANakAraka mArga che ke ApaNe A agrAmika temaja nirjana vanamAM sarva prakArathI cAre kore kaI jalanA dAtAranI mAgaNI tabha04 5 4za. (tti kaTTha aNNamaNNassa aMtie eyamaTTha paDisuNeti) 2 prA2nI 42sI sasADa padhArI bhata ne mAnI.bIdhI. 50ii (paDisuNittA tIse agAmiyAe jAva aDavIe udagadAyArassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM kareMti) te sADane manusarIne te yA te mayAbhi maTI (vana)mA sarva prakArathI cAre kora pANI devAvALA dAtAranI zodha karavAmAM saMlagna 24 gayA. (karittA udgadAyAramalabhamANA doccaMpi aNNamaNNaM saddAveMti saddAvittA evaM vayAsI) zodha 42di 42di para tamane nyAre / 555 pAnA Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sU. 25 ambaDaparivrAjakaziSyavihAraH malabhamANA docaMpi aNNamaNNaM sadAveMti, saddAvittA evaM vayAsI // sU0 24 // mUlam-iha NaM devANuppiyA ! udagadAtAro Natthi, taM No khalu kappai amhaM adiNNaM giNhittae, adiNNaM sAiaNNamaNNaM sadAveti' dvitIyamapi-dvitIyavAramapi anyo'nyaM zabdayanti, 'sadAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdiSuH / / sU0 24 // TIkA--' iha NaM devANuppiyA!' ityAdi / 'iha NaM devANuppiyA!' iha khalu he devAnupriyAH ! -- udagadAtAro Natthi' udakadAtAro na santi / 'taM No khalu kappai amhaM adiNNaM gihittae' tat-tasmAt no khalu kalpate'smAkamadattam udakaM grahItum , 'adiNNaM sAijittae' adattam udakaM svAdayituM pAtum , 'taM mA NaM amhe iyANiM' tanmA khalu vayamidAnIm , 'AvaikAlaMpi' AyatikAlamapi AgAmini bhI pAnI kA dAtA nahIM milA taba unhoMne dvitIyavAra bhI paraspara meM eka-dUsare kA AhvAna kiyA, aura AhvAna karake isa prakAra bole // sU0 24 // 'iha NaM devANuppiyA' ityAdi / (iha NaM devANuppiyA ! udagadAyAro Natthi) he devAnupriyo ! prathama to isa aTavI meM eka bhI udakadAtAra nahIM hai, (taM No khalu kappai amhaM adiNNaM giNhittae) dUsare-hama logoM ko adatta jala grahaNa karanA ucita nahIM hai, (adiNNaM sAijjittae) kAraNa ki adatta jala kA pAna karanA hama logoM kI maryAdA se sarvathA viruddha hai / (taM mA NaM amhe iyANiM AvaikAlaM pi adiNaM giNhAmo adiNNaM sAijAmo mA NaM dAtAra maLe nahi tyAre teoe bIjI vAra paNa paraspara ekabIjAne mosAvyA, masApIne 2 // 4Are 4aa dAyAM (sU0 24) " iha NaM devANuppiyA" tyAhi. (iha NaM devANuppiyA) : hevAnupriyA! prathama to 40 saTavImA meya pANInA hAtA2 nathI, (taM No khalu kappai amhaM adiNaM giNhittae) mI mAthune mahatta 18 ghaDa 42 layita nathI. (adiNaM sAijjittae) kAraNa ke adatta jalane pIvuM te ApaNI maryAdAthI sarvathA viruddha che. (taM mA NaM amhe iyANiM AvaikAlaMpi adiNNaM giNhAmo adiNNaM sAijAmo mA Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika jittae, taM mA NaM amhe iyANi AvaikAlaM pi adiSNaM giNhAmo, adiSNaM sAijjAmo, mA NaM amhaM tavalove bhavissA | taM seyaM khalu ahaM devANuppiyA ! tidaMDaM, kuMDiyAo ya, kaMca 564 6 samaye'pi 'adiSNaM giNhAmo ' adattaM gRhNImaH - adattamudakaM na svIkurmaH, 'adiNNaM sAijjAmo ' adattaM svAdayAmaH = adattaM jalaM mA svAdayAma ityanvayaH, mANaM amhaM tavalove bhavissa' mA khalu asmAkaM tapolopo bhaviSyati, adattasyAgrahaNe'nAsvAdane cAsmAkaM tapolopo na bhaviSyatItyarthaH / ' taM seyaM khalu amhaM devANuppiyA ! ' tat = tasmAt zreyaH khalu asmAkaM he devAnupriyAH ! ' tidaMDayaM ' tridaNDakaM ' kuMDiyAo ya kuNDikAzca=kamaNDalUn, 'kaMcaNiyAo ya' kAJcanikAzca = rudrAkSamAlikAH, ' karoDiyAo ahaM tavalove bhavissai) tathA hama saba logoM kA yaha bhI dRDha nizcaya hai ki AgAmI kAla meM bhI hama saba vinA diyA huA jala na grahaNa kareM aura na use piyeM; kyoMki isa prakAra ke AcaraNa se hamArI tapasyA kA lopa ho jAyagA; ataH vaha bhI surakSita rahe isa abhiprAya se hamameM se kisI ko bhI adatta jala grahaNa nahIM karanA cAhiye aura na use pInA hI caahiye| (taM seyaM khalu amhaM devANuppiyA ! tidaMDaM kuMDiyAo ya, kaMcaNiyAo ya, karoDiyAo ya, bhisiyAo ya, chaSNAlae ya, aMkusae ya, kesariyAo ya, pavi taya, gaNettiyAo ya, chattae ya, vAhaNAo ya, pAuyAo ya, dhAurattAo ya, egaM eDittA gaMgaM mahAnaI ogAhittA) isaliye he devAnupriyo ! aba hama saba kI bhalAI isI meM hai ki hama saba tridaNDoM ko, kamaNDaluoM ko, rudrAkSa kI mAlAoM ko, karoTikAoM - NaM ahaM tavalove bhavissai ) tathA mAyaNe dRDhanizcayI chIlaviSayANamAM paNa dIdhelu na hoya evuM jala grahaNa karavuM nahi ane pIvuM nahi, kemake e prakAranA AcaraNathI ApaNI tapasyAnA lepa thaI jaze, mATe te surakSita rahe evA abhiprAyathI ApaNAmAMnA koI e paNa adatta jala zraddhAlu na 12vu le yo ane te cIvu pazu na leI me. ( taM seyaM khalu amhaM devANuppiyA ! tidaMDaM, kuMDiyAo ya, kaMcaNiyAo ya, karoDiyAo ya, kesariyAo ya, pavittara ya, gaNentiyAo ya, chattae ya, vAhaNAo ya, pAuyAo ya dhAurattAo ya ete eDittA gaMgaM mahAnaI ogAhittA ) me bhATe he devAnupriyo ! have ApaNI bhalAi emAM ja che ke ApaNe tratruDAne, kama hyuene, rUdrAkSanI Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sra. 25 ambaDaparivrAjaka ziSyANAM saMstArakagrahaNam 655 NiyAo ya, karoDiyAo ya, bhisiyAo ya, chaNNAlae ya, aMkusa ya, kesariyAo ya, pavittae ya, gaNettiyAo ya, chattae ya, vAhaNAo ya, pAuyAo ya, dhAurattAo ya egaMte eDittA, gaMgaM mahANaI ogAhitA, vAluyAsaMthArae saMtharittA, saMlehaNA 4 , , ya' karoTikAzca= mRNmayabhAjana vizeSAn, 'bhisiyAo ya' vRSikAzca-upavezanapaTTikAH, 'chaSNAlae ya' SaNNAlikAni ca = trikASThikAH, ' aMkusara ya ' aGkuzakAMzca-AkarSaNikAH-vRkSapallavAdyAkarSaNa sAdhanavizeSAn devArcane patrapuSpaphalAnAM saMgrahArthamaGkuzakA upayujyante; 'kesariyAo ya ' kezarikAzca = pramArjanArthAni vastrakhaNDAni, ' pavittae ya pavitrakANi= tAmramayamudrikAH, 'gaNettiyAo ya ' hastadhAryA rudrAkSamAlAH, ' gaNettiyA iti hastadhAryarudrAkSamAlArthe dezIyazabdaH ; 'chattae ya' chatrANi ca ' vAhaNAo ya ' upAnahazca, ' pAuyAo ya ' pAdukAzca = kASThapAdukAH, ' dhAurattAo ya ' dhAturaktAzva = gairikoparaJjitAH, zATikAH = saMnyAsiparidhAnIyavastrANi, etAni sarvANi ' egaMte eDicA ' ekAnte tyaktvA, 'gaMgaM mahANaI ogAhittA' gaGgAmahAnadImavagAhya gaGgAyAM mahAnadyAmavatIrtha- 'vAluyA saMthArae saMtharittA' vAlukAmaMstArakAn saMstIrya, 'saMlehaNAjhUsiyANaM' saMlekhanA miTTI ke bane hue pAtravizeSoM ko, vRSikAoM - baiThane ke pATiyoM ko, tipAiyoM ko, devoM kI pUjA ke liye patra - puSpAdikoM ke girAne ke vAste sadA pAsa meM rahanevAlI choTI sI aMkuzikA ko, kezarikA ko pramArjana karane ke kAma meM AnevAle vastra ke khaMDoM ko, tAme kI suMdariyoM ko, sumariniyoM ko, chatroM ko, jUtoM ko, kASTha kI pAdukAoM ko evaM gairakadhAtu se rakta pahirane kI dhotiyoM ko ekAnta meM chor3akara mahAnadI gaMgA ko pArakara ( vAluyA saMthArae saMtharittA ) usake taTa para bAlukA kA saMthArA bichAveM aura usa para Adi mALAone, kareATikAe-mATInAM banelAM pAtra vizeSAne, vRSikAo--besavAnA pATasAmane, triyArdhamAne (ghADIne), hevAne pUna nimitta patra, puNya rAkhavA mATe sadA pAse rahevAvALI nAnI sarakhI aMkuzikAne, kezarikAonepramArjana karavAnA kAmamAM AvavAvALA vajranA kaTakAone, tAMbAnI bhuhariyAne, subhariniyone, chatrone, bheDAne, sAuDAnI pAhu asone, temaja gerU raMgelAM paheravAnAM dhAtiyAMone eka ThekANe rAkhI daI ne bhahAnahI gaMgAne utarIne ( vAluyAsaMthArae saMtharittA ) tenA taTa para retInA Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra jhUsiyANaM bhattapANapaDiyAikkhiyANaM pAovagayANaM kAlaM aNavakaikhamANANaM viharittaetti kaTu aNNamaNNassa aMtie eyama? paDisuNeti, paDisuNittA tidaMDae ya jAva egaMte eDeMti, eDittA gaMgaM mahANaiM ogAheti, ogAhittA vAluAsaMthArae saMtharaMti, juSTAnAm--tapasA zarIrasya kRzIkaraNaM saMlekhanA tayA juSTAnAM sevitAnAM-yuktAnAma , 'bhattapANa-paDiyAikkhiyANaM' bhaktapAna-pratyAkhyAtAnAm ' 'pAovagayANaM' pAdapopagatAnAm chinnavRkSavanniSpandatayA'vasthitAnAm , 'kAlaM aNavaka khamANANaM viharittae tti kaTTa' kAlamAnavakAGkSatAM-maraNamanicchatAM vihartumiti kRtvA, 'aNNamaNNassa aMtie eyamadvaM paDisuaiti' anyo'nyasyA'ntike etamartha pratizRNvanti svIkurvanti, 'paDisuNittA' pratizrutya 'tidaMDae ya jAva egaMte eDeMti' tridaNDakAMzca yAvat sarvopakaraNAni ekAnte tyajanti, 'gaMgaM mahANaiM ogAheti gaGgAM * mahAnadImavagAhante=avataranti, 'ogAhittA' avagAhya= (bhattapANapaDiyAikkhiyANaM) bhaktapAna kA pratyAkhyAna kara (pAovagayANaM) chinnavRkSa kI taraha nizceSTa hote hue (kAlaM aNavakaMkhamANANaM) maraNa kI icchA se rahita hokara (saMlehaNAjhasiyANaM viharittae) saMlekhanApUrvaka maraNa ko prema ke sAtha sevana kreN| (ttikaTu ) isa prakAra vicArakara (aNNamaNNassa aMtie eyamadvaM paDimuNeti) una logoMne isa nirdhArita bAta ko svIkAra kara liyA, (paDisuNittA) svIkAra karane ke bAda (tidaMDae ya jAva egate eDeMti ) phira una sabane apane 2 tridaMDa Adi upakaraNoM ko ekAnta meM parityakta kara diyA, (eDittA gaMgaM mahANaiM ogAheMti) parityakta kara cukane para phira ve saba ke saba usa mahAnadI gaMgA meM praviSTa hue, ( ogA. sNthaa| pichavIme, mane tenA 52 (bhattapANa-paDiyAikkhiyANaM) satapAnanA pratyAdhyAna rIne (pAovagayANa) pAhapomana sNthaa| rIne (kAlaM aNavaskhamANANa) bhanI 427AthI 2Dita ne (saMlehaNAjhUsiyANaM viharittae) sakhe manApUrva bha2- premathA sevana 42. (tti kaTTa) - 42no viyA2 41 (aNNamaNNassa aMtie eyamaDheM paDisuNeti) te sAye / nirdhA2 aresI pAtanA svI42 431 sIdhe. (paDisuNittA) svI42 4aa pachI (tidaMDae ya jAva egaMte eDeMti) te adhArI pAtapAtAnA hi mAhi 542Nane sAnta sthAnamA parityata 41 ghai, (eDittA gaMgaM mahanaI ogAheMti) choDI sIdhA pachI te Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -poyUSavaSiNo-TIkA sU. 25 ambaDaparivrAjakaziSyANAM saMstAragrahaNam 57 saMtharittA vAluyAsaMthArayaM durUhiti, durUhittA puratthAbhimuhA saMpaliyaMkanisapaNA karayala jAva kaTu evaM vayAsI // sU0 25 // mUlam namotthuNaMarahaMtANaM jAva saMpattANaM, namotthuNaM avatIrya 'vAluyAsaMthArae' vAlukAstArakAn 'saMtharaMti' saMstRNanti, 'saMtharittA' saMstIrya vAluyAsaMthArayaM' vAlukAlastArakaM durUhiti' dUrohanti Arohanti, 'durUhittA' dUruhaTa Aruhaya. 'purathimAbhimuhA' paurastyAbhimukhAH pUrvadiGmukhAH, 'saMpaliyaMkanisaNNA' samparyakaniSaNNAH-saMparyaH padmAsanaM tena niSaNNAH-padmAsanenopaviSTAH, 'karayala jAva baTTa evaM vayAsI karatala yAvatkRtvA mastake'JjaliM kRtvA evamavadan // sU0 25 // TIkA-'namotthu NaM ityaadi|'nmotthunnN arahatANaM jAva saMpattANaM' namo'stvahadbhyo yAvat samprAptebhyaH, yAvacchabdAt-AdikarebhyaH, tIrthaGkarebhyaH svayaM saMbuddhebhyaH-ityAdIni vizeSaNAni pUrvArdhagataviMzatisaMkhyakasUtrAd bodhyaani| siddhagatinAmadheyaM sthAnaM samprAptebhyaH / hittA vAluAsaMthArae saMtharaMti ) use pAra kara una logoMne bAlaMkAkA saMthArA bichAyA, (saMtharittA vAluyAsaMthArayaM durUhiti) bichAkara usapara ve phira caDha gaye, (durUhittA) car3hakara (puratthAbhimuhA saMpaliyaMkanisaNNA karayala jAva kaTTa evaM kyAsI) pUrva dizA kI ora mu~ha kara paryaGkAsana se baiTha gaye aura donoM hAthoM ko jor3akara mastaka para lagA isa prakAra kahane lage / sU0 25 // -... "Namotthu NaM arihaMtANaM jAva saMpattANaM' ityaadi| ... (Namotthu NaM arihaMtANaM jAva saMpattANaM) yAvat mukti prApta hue zrI arhataprabhu ko namaskAra ho| (samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva.saMpAviukAmassa namotthu NaM) yAya 1 bhaDAnahI AgAmI praviSTa thayA.. (ogAhittA kAluAsaMthArae saMtharaMti) tene pA2 rIne tamAse mAdurA (2tI) na sNthaa| pichAvyA. (saMtharittA vAluyAsaMthArayaM durUhiti) (vIna ten| 52 te 21. (durUhittA) mesIne (puratthAbhimuhA saMpaliyaMkanisaNNA karayala jAvaM kaTTa evaM vayAsI) pUrva dizAnI 26 moDhA rAkhI paryaka-AsanathI besI gayA ane baMne hAthane joDIne mastaka 652 zamIne 2 // prAre vA sAyA. (sU. 25) .. 'motthu NaM arihaMtANaM jAva saMpattANaM' tyAhi. . (Namotthu NaM arihaMtANaM jAva saMpattANaM) muhitane prAta thye| zrI mata prabhune nabha2412 DI. (samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva saMpAviukAmassa namo Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 aupapAtikamare samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva saMpAviukAmassa, namotthu NaM ammaDassa parivvAyagassa amhaM dhammAyariyassa dhmmovdesgss| puci NaM amhehiM ammaDassa parivvAyagassa aMtie thUlagapANAivAe paJcakkhAe jAvajjIvAe, savve musAvAe adiNNAdANe paJcakkhAe jAvajIvAe, savve mehuNe paJcakkhAe jAva'namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva saMpAviukAmassa' namo'stu khalu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya yAvat samprAptukAmAya, 'namotthu NaM ammaDassa parivAyagassa amhaM dhammAyariyassa dhammovadesagassa' namo'stu khalvambaDAya parivrAjakAya asmAkaM dharmAcAryAya dharmopadezakAya / dharmAcAryatvaM prakaTayati-'puTviM NaM amhehiM ammaDassa parivvAyagassa aMtie thUlagapANAivAe paccakravAe jAvajjIvAe' pUrvaM khalvasmAbhirambaDasya parivAjakasyA'ntike sthUlaprANAtipAtaH pratyAkhyAto yAvajjIvam-jIvanaparyantaM sthuulpraannaatipaatvirmgmsmaabhirnggiikRtm| 'musAvAe adiNNAdANe paJcakkhAe jAvajjIvAe' zramaNa bhagavAn mahAvIra ko jo mukti prApta karane ke kAmo haiM namaskAra ho| (dhammovadesagassa dhammAyariyassa amhaM parivAyagassa ammaDassa namotthu NaM) dharma ke upadezaka dharmAcArya aise hamAre guru ammaDa parivrAjaka ko namaskAra ho| (puci NaM amhehi ammaDassa parivAyagassa aMtie thUlagapANAivAe jAvajjIvAe paJcakkhAe) pahile hama logoM ne ambaDa parivrAjaka ke samIpa sthUlaprANAtipAtakA yAvajIva pratyAkhyAna kiyA hai| (savve musAvAe adiNNAdANe paccakkhAe jAvajjIvAe savve mehuNe paJcakvAe jAvajIvAe thUlapariggahe pacakkhAe jAvajjIvAe) isI taraha tthu Na) zrabhara mAvAn bhaDAvI2 re mudrita prA 42vAnI manApA cha bhane nbh24||2 . (dhammovadesagassa dhammAyariyassa amhaM parivvAyagassa ammaDassa namotthu Na) dharmanA paheza dhAyArya sevA smaa| guru amara pariprAzane nm24|2 . (pulvi NaM amhehiM ammaDassa parivvAyagassa aMtie thUlagapANAivAe jAvajjIvAe paccakkhAe) pasAM mame se 44 parivAnI pAse sthuu| prAyatipAtanu yA pratyAbhyAna 4yu cha, (savve musAvAe adiNNAdANe paccakkhAe jAvajjIvAe, savve mehuNe paccakkhAe jAvajjIvAe, thUlapariggahe Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 26 ambaDaparivrAjakaziSyANAM saMstAragrahaNam 569 jIvAe, thUlae pariggahe paccakkhAe jAvajIvAe, iyANiM amhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie savvaM pANAivAyaM paJcakkhAmojAvajjIvAe, evaM jAva savvaM pariggahaM paJcakkhAmo jAvajIvAe, savvaM kohaM mANaM mAyaM lohaM pejaM dosaM kalahaM abbhakkhANaM mRSAvAdo'dattA''dAnaM pratyAkhyAtaM yAvajIvam , ' savve mehuNe paccakkhAe jAvajjIvAe sarvaM maithunaM pratyAkhyAtaM yAvajIvam , 'thUlae pariggahe paccakkhAe jAvajjIvAe' sthUla: parigrahaH pratyAkhyAto yAvajIvam / 'iyANiM amhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie savyaM pANAivAyaM paJcakkhAmo jAvajjIvAe' idAnI vayaM zramaNasya bhagavato mahAvIrasyA'ntike sarva prANAtipAtaM pratyAkhyAmo yAvajIvam , "evaM jAva savvaM pariggaraM paJcakkhAmo jAvajjIvAe' evaM yAvat sarvaM parigrahaM pratyAkhyAmo yAvajjIvam , 'savvaM kohaM mANaM mAyaM lohaM pejjaM dosaM kalahaM abbhakkhANaM pesuNNaM paraparivAyaM arairaI mAyAmosaM samasta mRSAvAda kA samasta adattAdAna kA jIvanaparyanta parityAga kara diyA hai, samasta maithuna kA yAvajjIvana parityAga kara diyA hai| sthUla parigrahaM kA bhI yAvajjIvana parityAga kara diyA hai| (iyANi amhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie savvaM pANAivAyaM paJcakkhAmo jAvajjIvAe ) aba isa samaya hama saba loga zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa punaH samasta prANAtipAta kA jIvanaparyanta pratyAkhyAna karate haiM, ( evaM jAva savvaM pariggaraM paJcakkhAmo jAvajjIvAe) isI taraha samasta parigraha Adi kA bhI jIvanaparyanta pratyAkhyAna karate haiM, ( savyaM kohaM mANaM mAyaM lohaM peja dosaM kalaha paccakkhAe jAvajjIvAe) mevI zate samasta bhRssaavaahn| sane samasta mhttaadAnane jIvanaparyanta parityAga karI dIdho che, samasta maithunane jIvanaparyanta parityAga karI dIdho che. sthUla parigrahane paNa yAvanyajIvana parityAga karI hiidhe| che. (iyANiM amhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie savvaM pANAivAyaM paccakkhAmo jAvajjIvAe) Dava 2mA samaye abhe apAya ho| zrabhara sagavAna mahAvIranI pAse vaLI pAchA samasta prANAtipAtanuM jIvanaparyanta pratyAkhyAna zaya chAye. (evaM jAva savvaM pariggahaM paccakkhAmo jAvajjIvAe) mevI / rIte samasta parigraha AdinuM paNa jIvanaparyanta pratyAkhyAna karIe chIe. (savvaM kohaM mANaM mAyaM lohaM pejjaM dosaM kalahaM abbhakkhANaM pesuNNaM paraparivAyaM arai. Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre 6 pepaNaM paraparivArya arairaI mAyAmosa micchAdaMsaNasa akaraNijjaM jogaM paJcakkhAmo jAvajjIvAe, savvaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM cavvipi AhAraM paccakkhAmo jAvajjIvAe, jaM pi ya imaM micchAdaMsaNasa N akaraNijaM jogaM paccakkhAmo jAvajjIvAe ' sarvaM krodhaM mAnaM mAyAM lobhaM priyaM dveSaM kalaham abhyAkhyAnaM paizunyaM paraparivAdam aratiratI mAyAmRSA mithyAdarzanazalyamakaraNIyaM yogaM pratyAkhyAmo yAvajjIvam - atratyAni sarvANi padAni prAg vyAkhyAtAni / sarvvaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM cauvvipi AhAraM paccakkhAmo jAvajjIvAe ' sarvamazanaM pAnaM khAdyaM svAdyaM caturvidhamapi AhAraM pratyAkhyAmo yAvajjIvam / ' jaMpi ya imaM sarIraM iTThe kaMtaM piya maNuNNaM maNAmaM pejjaM thejjaM vesAsiyaM samayaM bahumayaM aNumayaM bhaMDakaraMDagasamANaM, mA NaM sIyaM mA NaM unhaM mANaM khuhA mANaM pivAsA mANaM vAlA mANaM abhakkhANaM pesuNaM paraparivArya arairaI ) isI taraha unhIM kI sAkSIpUrvaka samasta kA, samasta mAna kA, samasta mAyA kA, samasta lobha kA, samasta priya kA samasta dveSa kA, kalaha kA, abhyAkhyAna kA, paizunya kA, paraparivAda kA arati - rati kA ( mAyAmosaM) mAyAmRSA kA, (micchAdaMsaNasalaM) mithyAdarzana zalya kA, ( akaraNijjaM jogaM) evaM akaraNIya yoga kA ( paccakkhAmo jAvajjIvAe ) yAvajjIva pratyAkhyAna karate haiM / ( savrvvaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM cavvipi AhAraM paJcakakhAmo jAvajjIvAe ) samasta, azana, pAna, khAdya, svAdya ina cAra prakAra ke AhAroM kA yAvajjIva pratyAkhyAna karate haiM / ( jaMpi ya imaM sarIraM idvaM kaMtaM priyaM maNuNNaM maNAmaM pejjaM thejjaM vesAsiyaM saMmayaM bahumayaM aNumayaM bhaMDakareMDagasamANaM, mA NaM sIyaM mANaM unhaM mA NaM khuhA mANaM raI) mevI rIte temanI 4 sAkSI pUrva samasta dhanu, samasta bhAnanu, samasta mAyAnuM, samarata leAbhanu, samasta priyantu, samasta dveSanuM, kalahanuM alyAcyAnanuM (bhAjanu ), paizunyanu, gharaparivAhanu, bharatinu, ratinu, (mAyAmosaM) bhAyAbhRSAnu', (micchAdaMsaNasallaM) mithyAdarzanazasyanu, (akaraNijjaM jogaM) tebhana maraNIya yoganu (pacakkhAmo jAvajjIvAe) vanaparyanta pratyAkhyAna urI chIye. (savvaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM cauvvipi AhAraM pacca kkhAmo jAvajjIvAe) samasta azana, pAna, madya, svAdya vagere yAra prahAranA khADAzenuM yAvanlavana pratyAkhyAna urI chIthe. (aM pi yai sarIraM taM priyaM maNAmaM maNuNNaM pejjaM thejjaM vesAsiyaM saMmayaM bahumayaM aNumayaM bhaMDakaraMDa - 570 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSaSiNo TokA sR. 26 ambaDa parivrAjakakaziSyANAM saMstAragrahaNam 571 saroraM ijhaM kaMtaM piyaM maNuNNaM maNAma peja thejaM vesAsiyaM saMmayaM bahumayaM aNumayaM bhaMDakaraMDagasamANaM, mANaM sIyaM mANaM uNhaM mANaM corA mA Na daMsA mA NaM masagA mA NaM vAiyapittiyasibhiyasaMnivAiya vivihA rogAyaMkA parisahovasaggA phusaMtu' idaM purato vartamAnaM zarIram iSTaM-vallabham , kAntaM= kamanIyam , priyaM-sadA romA''spadam , manojJaM-sundaram , mano'maM=manasA'myate prApyate punaH punaH saMsmaraNato yattanmano'mam , preyaH sarvapadArtheSvatizayena priyamiti preyaH, athavA kAlAntaranayanAtpreryam , sthairya sthairyavat-sthiram ityarthaH, vaizvAsikam-vizvAsaH prayojanam-asyeti vaizvAsikam-prANinAM parazarIrameva prAcuryeNA 'vizvAsahetuH,nijazarIraM tu pratItipAtrameva bhavati, saMmatatatkRtakAryANAM sammatatvAt, bahumataM-bahuzobahUnAM vAmadhye matam-iSTaM yatta humatam , anumataM-vaigupadarzane'pi anuprazvAtmatam-anumatam , ataeva bhANDakaraNDakasamAnaM-bhANDAnAm bhUSagAnAM karaNDakasamAnaM--bhUSaNamaJjUSAtulyamupAdeyamityarthaH, etAdRzaM zarIraM mA zItaM zaityaM spRzadu, mApivAsA mA NaM vAlA mA NaM corA mA NaM daMsA mA NaM masagA mA NaM vAiyapittiyasibhiyasaMnivAiya vivihA rogAyaMkA parIsahovasaggA phusaMtu) yahAM para sarvatra "mA" zabda niSedha artha meM, evaM "NaM" zabda vAkyAlaMkAra meM prayukta huA samajhanA cAhiye / iSTa-vallabha; kAnta-kamanIya, priya-sadA premAspada, manojJa-sundara, manoma-samasta kI apekSA atyaMta priya, sthairya-sthiratAyukta, vaizvAsika-para zarIra kI apekSA jIvoM ko apanA zarIra atizaya prIti kA sthAna hotA hai isa apekSA atizaya prItikA pAtra, zArIrika kAryoM ke saMmata hone se saMmata, bahuta karake athavA bahutoM ke madhya meM iSTa hone se bahumata, anumata-viguNatA ke dikhane para bhI prema kA sthAnabhUta, jisa prakAra bhUSaNoM kA karaMDaka priya samANaM mA NaM sIyaM mA NaM uNhaM mA NaM khuhA mA NaM pivAsA mA NaM vAlA mA NaM corA mA NaM daMsA mA NaM masagA mA NaM vAiyapittiyasiMbhiyasaMnivAiya vivihA rogAyaMkA parIsahovasaggA phusaMtu) maDI sarvatra 'mA' 206 niSedhana parthamA tabhI 'NaM' zabda vAkayAlaMkAramAM vAparele samajavuM joIe. ISTa-valabha, kAnta-kamanIya, priya-sadA premAspada, mane jJa-suMdara, manama-samastanI apekSA atyaMta priya, dhairya-sthiratAyukta, vizvAsika-bIjAnAM zarIranI apekSAe jIvane pitAnAM zarIra atizaya prItinuM sthAna hoya che-e daSTie atizaya prItine. pAtra, zArIrika kAryo mATe saMmata hevAthI saMmata, ghaNuM karIne athavA ghaNAonI vacamAM ISTa tethI bahumata, anumata-viguNatA javA chatAM paNa premanA sthAnabhUta, je prakAre ghareNune karaMDIye priya hoya che tevI rIte priya hovAne Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 aupapAtikasUtre khuhA mA NaM pivAsA mANaM vAlA mANaM corA mA NaM masagA mA NaM vAiyapittiryAsabhiyasaMnivAiya vivihA rogAyaMkA parisahovasaggA phusaMtu-tti kaTu eyaMpiNaM caramehi UsAsaNIsAsehi vosizabdA niSedhArthaH, 'Na' zabdA vAkyAlaGkArArthaH; zaityaM kartR zarIrakarmakaM sparzanaM na karotu,evamevoSNakSudhA-pipAsA-vyAla-caura-daMza-mazaka-vAtika-paittika zlaiSmika-sAnnipAtikAdayA vividhA rogAtaGkAH parISahA upasargAzcaitacchazarIraM na spRshntu| atra vyAlAH sarpAH, rogAH mahAvyAdhayaH, AtaGkAH sadyodhAtino rogA eva, parISahAH kSudhAdayo dvAviMzatiH, upasargAH divyAdayaH, anyat sugamam / 'ttikaTTa ' iti kRtvA 'eyaM piNaM caramehiM UsAsaNIsAsehiM vosirAmi ttikaTTa' etadapi khalu caramairucchvAsaniHzvAsairyutsRjAmi--etadapi zarIraM tyajAmi iti kRtvA= itthaM vicArya 'saMlehaNAjhUsaNAjhUsiyA' saMlekhanA-jUSaNA-juSTAH-saMlekhanAyAM kaSAyahotA hai usI prakAra se priya hone kAraNa bhANDakaNDaka ke tulya (ima) isa mere (sarIraM) zarIrako zIta sparza na kare, uNa sparza na kare, kSudhA sparza na kare, pipAsA sparza na kare, vyAla-sarpa sparza na kare, cora upadrava na kare, daMsa-DAMsa sparza na kare, mazaka-macchara sparza na kare, vAtasaMbaMdhI, pittasaMbaMdhI, kaphasaMbaMdhI, sannipAtasaMbaMdhI Adi vividha roga-mahAvyAdhiyAM, AtaMka-sadya:prANahara roga, parISaha-kSudhAAdi evaM upasarga-devAdika kRta upadrava, koI bhI isa zarIra ko sparza na kareM; (:ttaka1) isa prakAra kI vicAradhArA ko (caramehiM UsAsaNIsAsehiM vosirAmi) aba carama ucchAsaniHzvAsa taka chor3ate haiN| (ttikaTTa) isa taraha karake (saMlehaNAjhUsaNAjhasiyA) saMlekhanA meM-kaSAya evaM zarIra ke kRza karane meM prIti se yukta ve 42Ne mAMDa4234nA tukSya (ima) mA bhArA (sarIraM) zazazna 1 25za na 4re, garamI 25za na 42, bhUma 25za na 42, ta2sa 25za na ure, vyaassarpa sparza na kare, cora upadrava na kare, daMza-DAMsa sparza na kare, mazakabh202 25za na 42, pAtamadhI, pittasI , sI , snnipaatsaMbaMdhI Adi vividha raMga-mahAvyAdhio, AtaMka-tIvraprANahara roga, parIpaha-sudhA Adi temaja upasarga-devadikakRta upadrava, evuM kAMI paNa A zarIrane 25za na 42. (tti kaTTa) mA 42nI vicAradhArAne (caramehiM UsAsaNIsAsehiM vosirAmi) Dave yama vAsaniHzvAsa sudhI choDchu. (ttika1) bhAvI rIte 4zana (saMlehaNAjhUsaNAjhUsiyA) sapanAmAM-uSAya tebhA zarIrane dRza 42vAbhAM prItithI yuta, te madhA (bhattapANapaDiyAikkhiyA) mata tebhara Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA sva. 26 ambaDaparibrAjakaziSyANAM saMstAra grahaNam 573 rAmi-tika saMlehaNAsaNAjhUsiyA bhattapANapaDiyAi kkhiyA pAovagayA kAlaM aNavarkakhamANA viharaMti // sU0 26 // mUlam -- taNaM te parivvAyagA bahUI bhattAI aNasaNAe chedeMti, chedittA AloiyapaDikkaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM zarIrakRzIkaraNe yA joSaNA - prItiH tayA juSTAH sevitAH, ' bhattapANapaDiyAikkhiyA ' pratyAkhyAtabhaktapAnAH, 'pAovagayA ' pAdapopagatAH - vRkSavanniSpandatayA sthitAH, 'kAlaM aNavakaMkhamANA' kAlamanavakAGkSantaH, kecid vedanAvikalA maraNamicchanti teSAM niSedhArtha - tadvAkyam evambhUtA viharanti - ambaDaparivAjakaziSyA iti // sU0 26 // TIkA- 'tae NaM te parivvAyagA ' ityAdi / ' tae N te parivvAyagA ' tataH khalu te parivrAjakAH - ambaDaziSyAH kRtakAyotsargAH - ' bahUI bhattAIM aNasaNAe chedeMti' bahUni bhaktAni anazanena chindanti, 'chedittA ' chittvA ' AloiyapaDikaMtA ' AlocitapratikrAntAH=gurujanasya samIpe kRtAsslocanAH, pratikrAntAH - pApasthAnAtpazcA saba ke saba (bhattapANapaDiyAikkhiyA ) bhakta evaM pAna kA pratyAkhyAna karake ( pAobagayA) vRkSa kI taraha nizreSTa hokara (kAlaM aNavakhamANA hiraMti ) marane kI icchA nahIM karate hue sthita ho gaye || sU0 26 // 'tae NaM te parivvAyagA ityAdi / (tae NaM) isake bAda ( te parivvAyagA ) una samasta pAratrAjakone ( bahUIM bhattA) cAroM prakAra ke AhAra kA ( aNasagAe ) anazana dvArA (chedeti) cheda kara diyA, (chedittA ) cheda karane ke bAda ( AloiyapaDikkaMtA ) apane aticAroM kI - yA pratyAkhyAna 4rIne (pAovagayA) vRkSanI peThe nizcala thane (kAlaM aNavakaMkhamANA viharaMti) bharavAnI icchA nahIM ratAM sthita tha gayA. (sU. 26) tae NaM te parivvAyagA ' tyAhi. ( ( tae NaM) tyAra pachI (te parivvAyagA ) te madhA paritrAye ( bahUI bhattAI ) nyAya prAranA mahAranA (aNasaNAe ) anazana dvArA ( chedeMti ) che urI hIdheo. (chedittA) cheDha urI hIghA pachI (AloiyapaDikkatA) potAnA atiyAraunI AyoyanA irI, mukhI tethe tenAthI nivRtta thayA. ( samAhipattA ) Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 aupapAtikasUtra kiccA baMbhaloe kappe devattAe uvavaNNA / tahiM tesiM gii| dasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA, paralogassa ArAhagA, sesaM taM ceva // sU0 27 // mUlam-bahujaNe NaM bhaMte ! aNNamaNNassa evamAitparAvRttAH, 'samAhipattA' samAdhiprAptAH-upazAntahRdayAH, 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA, 'baMbhaloe kappe devattAe upavaNNA' brahmaloke kalpe devatvenopapannAH, dezaviratiphalaM tveSAM paralokA''rAdhakatvameva / paritrAjakakriyAphalaM brahmalokagamanam / 'tahiM tesiM gaI' tatra teSAM gatiH, 'dasa sAgaroSamAiM ThiI pattA ' dazasAgaropamAgi sthitiH prajJaptA, 'paralogassa ArAhagA' paralokasyA''rAdhakAH santItyarthaH, 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva // sU0 27 // ____TIkA-'bahujaNe Na bhaMte !' ityAdi / bahujanaH janasamUhaH khalu he bhadanta ! AlocanA kI, pazcAt ve unase parAvRtta hue| phira (samAhipattA) samAdhi prApta kara (kAlamAse kAlaM kiccA baMbhaloe kappe devattAe upavaNNA) kAla-avasara meM kAla karake brahmaloka kalpa meM deva kI paryAya se utpanna hue| (tahiM tesiM gaI, dasasAgarovamAI ThiI paNmattA, paralogassa ArAhagA, sesaM taM cetra) vahIM para unakI gati prarUpita karane meM AI hai| sthiti inakI 10 sAgara pramAga hai / ye paraloka ke niyama se ArAdhaka kahe gaye haiN| zeSa pahile ko taraha samajhanA cAhiye / / sU. 27 // 'bahujaNe NaM bhaMte' ityAdi / punaH gautamasvAmI ne bhaktipUrvaka prabhu se pUchA ki (bhaMte) he bhagavan ! (bahubhane samAdhi prAta 4Ine ( kAlamAse kAlaM kiccA baMbhaloe kappe. devattAe uvavaNNA) sa-masare 41 rIne brhm|4 465 vanI paryAyathI / utpanna 24 . (tahiM tesiM gaI, dasasAgarovamAiM ThiI paNNattA, paralogasma ArA. hagA, sesaM taM ceya) yair temanI gati pra3pita 421mA mApI cha. temanI sthiti 10 sAgara pramANa che. teone nizcitarUpathI paralokanAM AdhAraka kahevAmAM AvyA che. bAkInuM agAunI peThe samajI levuM joIe. (sU. ra7) 'bahujaNe NaM bhaMte 'tyAdi. 4jI gautama svAmI mahitapUrva prasune pUchayu (bhaMte ! ) mAvan ! Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA sU. 28 ambaDaparita jaka viSaye bhagavadagautamayo saMvAdaH 575 kkhai evaM bhAsai evaM pannavei evaM parUvei / evaM khalu ammaDe parivvAyae kaMpillapure Nayare gharasae AhAramAhArei, gharasae vasahi uvei / se kahamevaM bhaMte ! evaM // sU0 28 // - mUlam-goyamA ! ja NaM se bahujaNe aNNamaNNassa 'aNNamaNNarasa evamAikvai' anyonyamevamAkhyAti he bhagavan ! janasamUhaH parasparamisthaM vakti, ' evaM bhAsai' evaM bhASate, 'evaM panavei' evaM prajJApayati, 'evaM parUvei' evaM prarUpayati, 'eva khalu ammaDe parivAyae kaMpillapureNayare' evaM khalvambaDaH parivrAjakaH kAmpilyapure nagare, 'gharasae AhAramAhArei' gRhazatAdAhAramAharati=bhikSA gRGgAti, 'gharasae vasahi uvei'. gRhazate vasatimupaiti, ' se kahameyaM bhaMte evaM' tat kathametad bhagavan ! evam-iti bhagavantaM prati ziSyapraznaH // sU0. 28 // TIkA-bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi / 'jaM NaM se bahujaNe aNNamaNNajaNe NaM) bahuta se loga ( aNNamaNNassa) paraspara jo ( evamAikkhai) isa prakAra kahate haiM, ( evaM bhAsai) isa prakAra bhASaNa karate haiM, ( evaM pannavei ) isa prakAra acchI taraha jJApita karate haiM, ( evaM parUvei ) isa prakAra prarUpita karate haiM ki ( evaM khalu ammaDe pariyAyae kaMpillapure Nayare gharasae AhAramAhArei) ye ambaDaparivrAjaka kaMpillapura nagara meM sau gharoM meM AhAra karate haiM, evaM (gharasae vasahiM uvei) sau gharoM meM nivAsa karate haiM; (se) so (bhaMte!) he bhadaMta ! (kahameyaM ) yaha bAta kaise hai ? // sU0 28 // 'goyamA! ja NaM se bahujaNe' ityaadi| prabhu gautama ke prazna kA uttara dete hue kahate haiM ki (goyamA !) he gautama ! (bahujaNe NaM) gha a (aNNamaNNassa) 52252 2. (evamAikkhai) / mAre 4 cha, (evaM bhAsai) 2 mAre bhASaNa 42 cha, (evaM pannavei) mA 42 sArI rIte. jJApita 42 cha (44ve ), (evaM parUvei) 0 prAre 53pita 42 cha hai ( evaM khalu ammar3e parivvAyae kaMpillapure Nayare gharasae AhAramAhArei) samma parivAna pisapura nagaramA so gharamA mAhA2 42 cha tabha04 (gharasae vasahiM uvei) so ghamA nivAsa 42 cha, (se) to ( bhaMte !) mahanta ! (kahameyaM ) 2 pApI cha ? (sU. 28) 'goyamA ! jaM NaM se bahujaNe' tyAdi. prabhu gautamanA prazna uttara mApatai 4 cha , ( goyamA ! ) 3 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre evamAikkhai jAva evaM parUvei-evaM khalu ammaDe parivvAyae kaMpillapure jAva gharasae vasahi uvei / sacce NaM esamajhe, ahaMpi NaM goyamA! evamAikkhAmi jAva evaM parUvemi-evaM khalu ammaDe parivvAyae jAva vasahi uvei // sU0 29 // ssa evamAikvaI' he gautama ! yatkhalu sa bahujano'nyo'nyam evamAkhyAti, yAvadevaM prarUpayati, 'evaM khalu ammaDe parivAyae kaMpillapure jAva gharasae vasahi uvei' evaM khanvambaDaH parivrAjakaH kAmpilyapure yAvad gRhazate vasatimupaiti-iti yatvayA pRcchayate / 'sacce NaM esamaDhe ' satyaH khalveSo'rthaH / ahaMpiNaM goyamA ! evamAikvAmi' ahamapi khalu gautama ! evamAkhyAmi, 'jAva evaM parUvemi' yAvadevaM prarUpayAmi prarUpaNAM karom,i 'evaM khalu ammaDe parivAyae jAva vasahiM uvei evaM khalu ambaDaH paritrAjako yAvad vasatimupaitigRhazatAd bhikSAM gRhNAti, gRhazate vasatiM karoti, iti // sU0 29 // (ja) jo (se) ve (bahujaNe) bahuta se loga (aNNamaNNassa) paraspara dUsare se ( evamAikkhai jAva parUvei ) isa prakAra kahate haiM yAvat isa prakAra prarUpita karate haiM ki ( evaM khalu ammaDe parivAyae kaMpillapure ) ye ambaDa parivrAjaka kaMpillapura nagara meM (jAva gharasae vasahiM uvei ) sau gharoM meM bhikSA lete haiM aura sau gharoM meM nivAsa karate haiM; so (sacce NaM esamadve) yaha bAta bilakula ThIka hai| (ahaM piNaMgoyamA ! evamAikvAmi) gautama ! maiM bhI isI taraha kahatA hUM (jAva evaM parUvemi) yAvat isI taraha prarUpita karatA hUM ki ( evaM khalu ammaDe parivyAyae jAva vasahi uvei) ye ambaDa parivrAjaka sau gharoM meM AhAra karate haiM aura sau gharoM meM nivAsa karate haiM / sU0 : 9 // gautama ! (jaM) 2 ( se ) tayA ( bahujaNe ) ghay a (aNNamaNNassa) 52252 me mInane ( evamAikkhai jAva parUvei ) 20 mAre 49 cha yAvat yA prAre pra3pita 42 cha ( evaM khalu ammaDe parivvAyae kaMpillapure) te mama paritrA44 pisapura nagarabhA (jAva gharasae vasahiM uvei ) / dharAthI likSA ke cha bhane so dharomA nivAsa 42 cha t| (sacce NaM esamaDe, mAvAta misa 4 cha. ( ahaMpi NaM goyamA ! evamAikkhAmi ) gautama ! hu 55 se zata 49 chu. (jAva eva parUvemi) yAvat mevI te pra3pita 43 chu ( evaM khalu ammaDe parivAyae jAva vasahi uvei ) the 257 7 privrAjaka se gharomAM AhAra kare che ane e gharomAM nivAsa kare che. sU. 28 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSaSiNo-TokA sa. 30 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgItamayoH saMvAda: 577 mUlam-se keNa?NaM bhaMte ! evaM vucai-ammaDe parivvAyae jAva vasahi uvei // sU0 30 // mUlam-goyamA ! ammaDassa NaM parivvAyagassa pagaibhaddayAe jAva viNIyayAe chaThaMchaTTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM TIkA--punargautamaH pRcchati-'se keNa?NaM' ityaadi| ' se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai' tat kenArthena he bhadanta ! evamucyate-'ammaDe parivvAyae jAva vasahiM uvei' ambaDaH parivrAjako yAvad vasatimupaiti, gRhazatAbhikSAM karoti, gRhazate vasatiM svIkaroti, iti // sU0 30 // TIkA--bhagavAnAha-'goyamA !' ityaadi| he gautama ! 'ammaDassa NaM parivvAyagassa pagaibhaddayAe' ambaDasya khalu parivrAjakasya prakRtibhadratayA-prakRteH= svabhAvasya bhadratayA saralatayA 'jAva viNIyayAe ' yAvadvinItatayA-yAvacchabdAdidaM dRzyaprakRtyupazAntatayA prakRtitanukrodhamAnamAyAlobhatayA mRdumArdavasampannatayA''lInatayA iti, 'se keNaTeNaM' ityaadi| (bhaMte) he bhadanta ! ( se keNaTreNaM evaM vuccai) Apa yaha kisa Azaya se kahate haiM ki-(ammaDe parivAyae jAva vasahi uvei ) ambaDa parivrAjaka sau gharoM meM AhAra karate haiM aura sau gharoM meM nivAsa karate haiM / sU. 30 // 'goyamA ! ammaDassa NaM' ityaadi| (goyamA) he gautama ! yaha ambaDa parivrAjaka ( pagaibhaddayAe jAva viNIyayAe) prakRti se bhadra hai, alpa krodha, mAna, mAyA evaM lobha-kaSAyavAlA hai, svabhAvataH 'se keNaTeNaM' tyAhi. (bhaMte ! ) 3 mahanta ! (se keNaDhaNaM evaM vuccai) 05 me yA hetuthI 4 / ch| -( ammaDe parivvAyae jAva vasahiM uvei ) 255 parivA44 se gharamAM AhAra kare che ane se gharamAM nivAsa kare che? (sU. 30) 'goyamA ! ammaussa NaM' tyAhi. (goyamA ! ) gautama ! / ma parivA44 (pagaibhaddayAe jAva viNIyayAe ) atithI madra, 65 adha, bhAna, bhAyA, tama bola kaSAyavALA che; svabhAvataH mRdu-mArdava guNathI yukta che; tathA atyaMta vinIta . Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 ApapAtikasUtre uDaDhaM bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjhavasANehiM pasatthAhiM lesAhiM visujjhamANIhiM annayA kayAiM tadAvaraNijANaM kammANaM vinayazIlatayA, 'chaTuMchadreNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM' SaSThaSaSThena anikSiptena tapaHkarmaNA-muhurdinadvayA'nazanarUpeNa avizrAntena taporUpega karmaNA, 'uDDhaM bAhAo pagijjhiyara' UrdhvaM bAhU pragRhaya2=bAhU UrdhvaM kRtvA 'murAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa' sUryAbhimukhasyA''tApanAbhUmAvAtApayataH 'subheNaM pariNAmeNaM' zubhena pariNAmena zubha-rUpayA''tmapariNatyA, 'pasatthehiM ajjhavasANehiM' prazaratairadhyavasAnaiHuttamamanovizeSaiH, 'pasatthAhiM lesAhiM vimujjhamANIhiM' prazastAbhirlezyAbhivizudhyamAnAbhiH 'annayA kayAiM' anyadA kadAcit 'tadAvaraNijANaM kammANa mRdumArdava guNa se yukta hai, tathA atyaMta vinIta bhI hai / (anikkhitteNaM ) tathA lagAtAra (chaThe cha?NaM tavokammeNaM ) chaTha chaTha-belA-kI tapasyA karanevAlA hai| evaM (uDDhe bAhAo pagijjhiya2) bAhuoM ko Upara uThA kara, (marAbhimuhassa ) sUrya ke sanmukha (AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa ) AtApanA ke yogya pradeza meM AtApanA letA hai| ataH (ammaDassa parivyAyagassa ) isa ambaDa parivrAjaka ko (subheNaM pariNAmeNaM) zubha pariNAma se-zubharUpa AtmA kI pariNati se, (pasatthehiM ajjhavasANehiM ) prazasta adhyavasAnoM se-uttama vicAradhArAoM se, (pasatthAhiM lessAhiM visujjhamANIhiM) prazasta lezyAoM kI vizuddhi hone se, (aNNayA kayAI) kisI eka samaya (tadAvaraNijjANaM kammANaM) tadAvaraNIya karmoM-vIrya ke, vaikriyalabdhi ke evaM avadhi jJAna ke 5) cha. (anikkhitteNaM) tathA sAtA2 (chaTuMchaTeNaM tavokammeNaM) 74 74mesA-nI tpsy|| 4211 cha. tebha ( uDDha bAhAo pagijhiyaH ) DAyane yA 4zane (sUrAbhimuhassa) sUryanI sanbhuja (AyAvaNabhUmIra AyAvemANassa) mAtApanAne yogya pradezamA mAtApana che mAthI ( ammaDassa parivvAyagassa) se 25 parivA44ne (subheNaM pariNAmeNaM) zubha 5.2 mithI, zubha35 yAtmAnI pariNatithI, (pasatthehiM ajjhavasANehiM) prazasta madhyavasAnothI-uttama vicAradhArAsAthI, (pasatthAhiM lessAhiM visujjhamANIhiM ) prazasta bezyAmAnI vizuddhi pAthI (aNNayA kayAI) 24 samaya (tadAvaraNijANaM kammANaM) tA127ya 4 -vIrya, vaiyini mane vijJAnanA Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUpavaSiNI TIkA sU. 31 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgItamayoH saMghAdaH 579 khaovasameNaM IhAvUhAmaggaNagavesaNaM karemANassa vIriyaladdhI veubviyaladdhI ohiNANaladdhI samuppaNNA |te NaM se ammaDe parivvAyage tIe vIriyaladdhIe veubdhiyaladdhIe ohINANaladdhIe khaovasameNaM' tadAvaraNIyAnAM karmaNAM vIryavaikriyalabdhyavadhijJAnAvaraNIyAnAM kSayopazamena, 'IhA-vRhA-maggaNa-vesaNaM karemANassa' IhA-vyUha-mArgaNa-gaveSaNaM kurvataH-tatra-IhA= matijJAnabhedaH-nAmajAtyAdivizeSakalpanArahitasAmAnyajJAnottaraM vizeSanizcayArtha vicAraNA ityarthaH, vyUhaH apohaH-sAmAnyajJAnottarakAlaM vizeSanizcayArtha vicAraNAyAM pravRttAyAM tadanu guNadoSavicAraNAjanito nishcyH| mArgaNaM-jIvAdipadArthasya yathAvasthitasvarUpAnveSaNam , gaveSaNaM mArgaNAnantaramanupalabhyasya jIvAdipadArthasya sarvataH paribhAvanam , eSAM samAhArastat tathA, tat kurvataH ambaDasya parivrAjakasyetyanvayaH / 'vIriyaladdhI' vIryalabdhiH, 'veuviyaladdhI' vaikriyalabdhiH 'ohiNANaladI samuppaNNA' avadhijJAnalabdhizca smutpnnaa| 'tae NaM AvaraNa karmoM ke (khaovasameNaM) kSayopazama se (IhA-vRhA-maggaNagavesaNaM karemANassa) IhA-nAma evaM jAtyAdirUpa kalpanA se rahita sAmAnya jJAna ke bAda vizeSarUpa se nizcaya karane kI ceSTA-vicAradhArA, vyUha-sAmAnya jJAna ke bAda vizeSa nizcaya ke liye vicAraNA karane para guNadoSa ke vicAra se honevAlA nizcaya-avAyarUpa jJAna, mArgaNa-yathAvasthita jIvAdika padArtha ke svarUpakA anveSaNa, evaM gaveSaNa-mArgaNa ke bAda anupalabhya jIvAdika padArthoM ke sabhI prakAra se nirNaya karane kI tarapha tatparatArUpa gaveSaNa (karemANassa) karane se (vIriyaladdhI veunviyaladdhI ohiNANaladdhI samuppaNNA) vIryalabdhi, vaikriyalabdhi, tathA avadhijJAnalabdhi utpanna ho gaI / (tae NaM se mA125 rbhAnA (khaovasameNaM) kSayopazamI (IhA-hA-maggaNagavasaNaM karemANassa) ghaDa-nAma tama4 jati mAhinI 45nAthI rahita sAmAnya jJAna thayA pachI vizeSarUpathI nizcaya karavAnI ceSTAvicAradhArA, bRha-sAmAnyajJAna bAda vizeSa nizcaya karavA mATe vicAraNA karyA pachI guNadoSanA vicArathI thavAvALA nizcaya-avAyarUpa jJAna, mAgaNayathAvasthita jIva-Adika padArthanA svarUpanuM anveSaNa, temaja gaSaNa-mArga pachI anupalabhya jIva Adika padArthone sarva prakArathI nirNaya karavAnI tarapha tatparatA35 gaveSaNa (karemANassa) 42vAthI (vIriyaladdhI veubviyaladdhI ohiNANaladdhI samuppaNNA) vIrya sabdhi, vaiyidhi, tathA bhavadhijJAnasana Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikatra semuppaNNApa jaNavimhAvaNaheuM kaMpilapure Nayare gharasae jAva vasahi uvei / se teNadveNa goyamA ! evaM vuccai- ammaDe parivvAyae kaMpillapure yare gharasae jAva vasahiM uvei // sU0 31 // 8.80 amma parivvAya' tataH khalu sa ambaDaH paritrAjakaH, 'tIe vIriyaladvIe veuvjiyaladdhIe ohiNANaladIe samuppaNNAe ' tayA vIryalabdhyA vaikriyalabdhyA'vadhijJAnalabdhyAca samutpannayA ' jaNavimhAvaNa heuM ' janavismApanahetoH, 'kaMpillapure Nayare gharasae jAva sahi uve ' kAmpilyapure nagare gRhazate yAvadvasatimupaiti, ' se teNadveNaM goyamA ! evaM buccai' tat tenArthena gautama ! evamucyate-' ammaDe parivvAyae kaMpillapure Nayare gharasae jAva vasahi uvei ' ambaDaH parivrAjakaH kAmpilyapure nagare gRhazate yAvadvasati - mupaiti // sU0 31 // ammaDe parivvAya tI vIriyaladdhIe veuvviyaladdhIe ohiNANaladdhIe samupaNa e) isake bAda utpanna huI una vIryalabdhi, vaikriyalabdhi evaM avadhijJAnalabdhi dvArA yaha . ( jaNavimhAvaNa heuM ) manuSyoM ko Azcaryacakita karane ke liye ( kaMpillapure Nayare gharasae jAva sahi uvei ) kaMpilla nagara meM sau gharoM se bhikSA karatA hai, evaM unhIM meM vizrAma karatA hai| ( se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai ) isa Azaya se, he gautama! maiM aisA kahatA hUM ( ammaDe parivvAyae kaMpillapure Nayare gharasae jAva sahi uvei ) ki ambaDa parivrAjaka kaMpillapura nagara meM sau gharoM meM AhAra karatA hai aura sau gharoM meM nivAsa karatA hai | sU0 31 // utpanna tha. ( tae NaM se ammaDe parivvAyage tIe vIriyaladdhIe veDavviyaladdhIe ohiNANaladdhIe samuppaNAe ) tyAra pachI utpanna thayesI te vIryasandhi, vaikriyikalabdhi temaja avadhijJAnalabdhi dvArA the ( jaNavimhAvaNaheuM ) manuSyAne Azcaryayati vA bhATe ( kaMpillapure Nayare gharasae jAva vasahi uvei ) 4 pilsapuranagaramA so dharauthI likSA ure che tena temAM vizrAma 42 che, ( se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai ) mA AAzayathI he gautama! huM zubha uhuM chu N (ammaDe parivvAyae kaMpillapure gharasae jAva vasahi uveza ) ke ambaDa paritrAjaka kapillapura nagaramAM seA gharomAM AhAra kare che ane seA gharomAM nivAsa kare che. (sU0 31) Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA. sa. 32 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadagautamayoHsaMvAdaH 581 mUlam-paha NaM bhaMte ! ammaDe parivvAyae devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae // sU0 32 // mUlam-No iNaDhe samajhe goyamA ! ammaDe NaM pari gautamaH pRcchati-'pahU NaM bhaMte' ityAdi / 'bhaMte !' he bhadanta ! 'ammaDe parivAyae devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae' ambaDaH parivAjako devAnupriyANAmantike muNDaH luJcitakezo bhUtvA'gArAdanagAritAM sAdhutvaM pravajituM prAptuM 'prabhU NaM' prabhuH samarthaH kim ? 'NaM' iti vAkyAlaGkAre / sU0 32 // TIkA--bhagavAnAha-'No iNadve samaDhe goyamA ?' ityAdi / 'No iNadve samadve goyamA!' nA'yamarthaH samartho gautama ! 'ammaDe NaM parivvAyae samaNovAsae' ambaDaH khalu 'pahU NaM bhaMte ! ammaDe parivvAyae' ityaadi| (bhaMte) he bhadanta ! ( ammaDe parivyAyae ) yaha ambaDa parivrAjaka ( devANuppiyANaM aMtie) Apa ke pAsa (muMDe bhavittA) muMDita hokara (agArAo) AgAra avasthA se (aNagAriyaM) anagAra avasthA ko (pavvaittae) dhAraNa karane ke liye (pahU NaM) samartha hai kyA ? // sU0 32 // 'No iNadve samaDhe' ityaadi| prabhu ne kahA-(goyamA ) he gautama ! (No iNadre samadre) yaha artha samartha nahIM hai| kyoM ki (ammaDe NaM parivAyae) yaha ambaDa parivrAjaka (samaNovAsae) zramaNopAsaka 'pahU NaM bhaMte! ammaDe parivvAyae' tyAhi. (bhate) he mahanta ! (ammaDe parivyAyae) / anya parivA44 (devANuppiyANaM aMtie) 2||pnii pAse (muMDe bhavittA) bhujita thane (agArAo) s||2 avasthAthI (aNagAriyaM), managA2 2masthAne (pavvaittae) ghAra 42vAne mATe (pahU NaM) samartha cha bha? (sU0 32) "No iNaTe samaDhe " tyAhi. prabhuNe 4yu (goyamA) he gautama! (No iNadve sama) mA artha samatha nathI. bha (ammar3e NaM parivvAyae) 21 // sabhya parikA (samaNo Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 aupapAtikasUtre vvAyae samaNovAsae abhigayajIvA'jIve jAva appANaM bhAvemANe viharai, NavaraM Usiyaphalihe avaMguduvAre ciyattaMteuragharadArapavesI eyaM NaM vuccai // sU0 33 // parivrAjakaH zramaNopAsakaH, 'abhigayajIvA'jIve' abhigatajIvA'jIvaH=jIvA jIvatattvajJaH, 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdAdidaM dRzyam-upalabdhapuNyapApaH, Asrava varanirjarAkriyA'dhikaraNabandhamokSakuzalaH iti, 'appANaM bhAvemANe' AtmAnaM bhAvayan viharativicarati / 'NavaraM'-ayamatra vizeSaH-'Usiyaphalihe ' ucchritasphaTikaH sphaTikarAziriva nirmalaH, 'avaMguduvAre' apAvRtadvAra:-'avaMgu' itidezIyaH zabdaH; udghATitakapATa dvAraH-atidhArmikatayA'sya pravezakAle janaiH kapATa udghATayate iti bhAvaH / 'ciyattaMteuragharadArapavesI' tyaktA'ntaHpuragRhadvArapraveza:-tyaktaH prItyA janairdatta: antaHpuragRhadvAraSu pravezo yasya sa tathA, atidhArmikatayA sarvatra praveze'nAzaGkanIya iti bhAvaH / 'eyaM NaM vuccai' evaM khalUcyate etAdRzaH so'mbaDa ucyate // sU0 33 // hokara ( abhigayajIvAjIve jAva appANaM bhAvemANe viharai) jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha evaM mokSa inakA jJAtA hotA huA apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicara rahA hai| (NavaraM) parantu ( evaM NaM vuccai) itanA maiM avazya kahatA hUM ki yaha ambaDa parivrAjaka (Usiyaphalihe ) sphaTikamaNi kI rAzi ke samAna nirmala, (avaMguduvAre) jisake liye sabhI ke gharoM kA daravAjA hara bakhta khulA rahatA hai, aisA hai, aura (ciyattaMteuragharadArapavesI) yaha vizvasta hone ke kAraNa rAjAka antaHpura meM bhI be-rokaToka AtA jAtA hai / sU0 33 // vAsae) zramaNepAsa4 thane (abhigayajIvAjIce jAva appANaM bhAvemANe viharai) 1, 2071, puSya, pApa, sAsava, sa2, nitabhA 5 mokSa senA jJAtA chane potAnA mAtbhAne bhAvita 42di viyare che. (NavaraM ) 52ntu (evaM NaM buccai) meTatA ma1zya / ma pani (Usiyaphalihe ) 22TimaNinI rAzi (DhasAnI)) pe nirbhasa (avaMgudvAre) jenA mATe badhAnA gharanA daravAjA hara vakhata khulalA rahe che evA che. ane (ciyattaMteuragharadArapavesI) se vizvAsu vaan| 4 / 21 2no mata puramA paNa kaI jAtanI kaTeka vinA Ave jAya che. (sU0 33) Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSaSiNo-TIkA su. 35 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgotamayoH saMvAda: 583 mUlam-ammaDassa NaM parivvAyagassa thUlae pANAivAe paJcakkhAe jAvajjIvAe jAva pariggahe, NavaraM savve mehuNe paJcakkhAe jAvajIvAe // sU0 34 // mUlam-ammaDassa NaM parivvAyagassa No kappar3a TIkA-'ammaDassa NaM parivAyagassa' ityaadi| 'ammaDassa NaM parivAyagassa' ambaDasya khallu parivrAjakasya 'thUlae pANAivAe paJcakravAe jAvajjIvAe jAvapariggahe ' sthUlaH prANAtipAtaH pratyAkhyAto yAvajjIvam , yAvatpadena mRSAvAdaH, adatAdAnaM ca gRhyete; parigrahazca pratyAkhyAtaH, 'NavaraM' navaraM 'savve' sarva sarvavidhaM 'mehuNe' bhaithunamapi 'paJcakkhAe jAvajjIvAe' pratyAkhyAtaM yAvajIvam // sU0 34 // TIkA-'ammaDassa NaM parivAyagassa' ityAdi / 'ammaDassa NaM pari. 'ammaDassa NaM parivAyagassa' ityAdi / ( ammaDassa NaM parivAyagassa) isa ambaDa parivrAjaka ne (thUlapANAivAe paccakavAe jAvajjIvAe ) sthUla prANAtipAta kA yAvajova parityAga kiyA hai, (jAva pariggahe ) isI taraha sthUla mRSAvAda kA, sthUla ar3hattAdAna kA, sthUla parigraha kA bhI yAva jIva parityAga kiyA hai / (NavaraM) paraMtu (savve mehuNe paJcakkhAe jAvajjIvAe) sthUlarUpa se hI maithuna kA parityAga nahIM kiyA hai; kintu isakA to usane samasta prakAra se jIvanaparyanta parityAga kiyA hai / / sU. 34 // 'ammaDassa NaM parivAyagassa' ityAdi / (ammaDassa NaM parivAyagassa) isa ambaDa parivrAjaka ke liye vihAra karate 'ammaDassa NaM parivvAyagassa' 'tyAhi. (ammaDassa NaM parivvAyagassa) 2 // samma parivAra (thUlapANAivAe paccakkhAe jAvajjIvAe) sthUsa prAtiyAtana 404 parityAga 4yo che. (jAva pariggahe) tavI 4 te 28 bhRSAvAhano, sthUta mahattahAnanI, sthUla pariyaDanI 5 yA parityAyo cha. (NavaraM) paraMtu (savve mehuNe paccakkhAe jAvajjIvAe) 2thUsa35thI 4 bhaithunanI parityA nathI 4yo 52ntu tene te temaNe samasta prakArathI jIvanaparyanta parityAga karyo che. (sU0 34) " ambhaDassa NaM parivvAyagassa" tyAhi. (ammaDassa NaM parivvAyagassa) 2 // samaya parivA44 ne bhATa vihAra Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika sU 6 akkhasoyapyamANamettaMpi jalaM sayarAhaM uttarittae, NaNNattha addhANagamaNeNaM / ammaDassa NaM No kappai sagaDaM vA evaM taM caiva bhANiyavyaM NaNNattha egAe gaMgAmahiyAe / ammaDassa NaM parivvAyagassa vyAyagassa ambaDasya khalu parivrAjakasya, 'No kappar3a aka vasoyappamANamettaMpi jalaM sayarAhaM uttaritta ' akSasrotaH pramANamAtramapi - akSasrotaH = cakradhUH pravezara tadeva pramANaM tena pramANena mAtrA - parimANam avagAhanato yasya tattathA tat, cakrasya chidraparyantaM jalamapi 'sayarAhaM ' zIghraM 'sayarAhaM ' itidezIyazabdaH, ' uttarittae ' uttarItuM no kalpate - tatra praveSTuM na kalpate, tasmAnnyUnaparimANaM jalamuttarItuM kalpata iti bhAvaH / NaNNattha addhANagamaNeNaM' nA'nyatrA'dhvagamanAt - adhvagamanAdanyatrA'yaM niSedhaH - avagamane jalamuttarItuM kalpate, 'ammaDassa NaM No kappai sagaDaM vA evaM taM caiva bhANiyavvaM jAva' ambasya khau no kalpate zakaTaM vA evaM tadeva bhaNitatryaM yAvat, yAvacchabdena ' saMdamA - NiyaM vA durUhittANaM gacchattae' ityArabhya 'kuMkumeNa vA gAyaM aNuliMpittae ' iti paryantaH pATho'syaivottarArdhagatASTAdazasUtragato'nusandheya iti / 'gaNNattha egAe gaMgAmaTTiyAe ' samaya mArga meM (sayarAha) akasmAt (akkhasoyappamANamettaMpi ) gAr3I kI burA pramANa jala A jAya to bhI usameM ( uttarittae No kappara) utaranA nahIM kalpatA hai I ( NaSNastha addhAgagamaNeNaM) paraMtu vihAra karate hue anya rAstA nahIM ho to bAta alaga ! ( ammaDassa NaM No kappai sagaDaM vA evaM taM caiva bhANiyavvaM jAva ) isI taraha isa ambaDa paritrAjaka ko zakaTa Adi para caDhanA bhI kalpatA nahIM hai| yahAM 'yAtrat ' zabda se 'saMdamANiyaM vA durUhittA NaM gamitta ' yahAM se lekara ' kuMkumeNa vA gAvaM aNuliMpitta' yahAM taka kA pATha isI Agama ke uttarArdha ke aThArahaveM sUtra se samajha lenA , 42tI vamate bhArgabhA ( sayarAhaM ) asmAt ( akkhasoyappamANamettaMpi ) gADInA ghoMsarAnA pramANa bheTasu sa bhAvI laya to pazu tebhAM ( uttarittae Ne kappai ) tara yatuM nathI. ( NaNNattha addhANagamaNeNaM ) paraMtu vihAra uratA ratAM khIjA rastA na heAya teA vAta judI. ammaDassa NaM No kampai sagaDaM vA evaM taM ceva bhANiyavvaM jAva ) sevI rIte te sabhya parivAhane zaTa (gArDa) Adi 2 nyaDhavuM pazu udayatuM nathI. maDDI ( yAvat ) zabdathI ' saMdmANiyaM durUhittA NaM gacchatta' aDIM thI sahane 'kuMkumeNa vA gAyaM aNuliMpittae' aDDI sudhIno thAI yA AgamanA uttarArdhanA aDhAramA sUtradhI lagI hovo leye. (paNaNNattha Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA mR. 35 ambaraparivrAjakariSaye bhagandagautamayoH saMvAdaH 585 No kappai AhAkammie vA uddesie vA mIsajAe i vA ajjhoyarae i vA pUikamme i vA kIyagaDe i vA pAmicce i vA aNisinAnyatraikasyA gaGgAmRttikAyAH-ekA gaGgAmRttikA kalpate grahItumityarthaH / 'ammaDassa NaM parivAyagassa No kappai AhAkammie vA' ambaDasya khalu parivrAjakasya no kalpateAdhAkarmikaM SaTkAyopamardanapUrvakaM sAdhvarthakRtamazanAdikaM vA. 'uddesie vA' audezikaM= sAdhumuddizya yat kRtaM tad vA na kalpate, 'mIsajAe i vA' mizrajAtaM-mizreNa-gRhasthasAdhvAdipraNidhAnalakSaNabhAvena niSpannaM pAkAdibhAvamupagataM mizrajAtamannAdyeva, tadapi na kalpate, 'ivA' iti sarvatra vAkyAlaGkAre; 'ajjhoyarae i vA' adhyavaratam-sAdhvarthamadhikaprakSepaNena niSpAditam , etadapyakalpanIyam , 'pUikamme i vA' pUtikarma-AdhAkarmAdyavizuddhalezasaMpRktabhaktAdi, tadapi na kalpate, 'kIyagaDe ivA' krItakRtam-krotaM-krayaNaM-sAcAhiye / (NaNNattha egAe gaMgAmaTTiyAe ) ise sirpha eka gaMgA kI miTTI hI kalpita hai| (ammaDassa NaM parivvAyagassa) isa ambaDa parivrAjaka ke liye (No kappai AhAkammie vA uddesie vA mIsajAe i vA ajjhoyarae i vA pUikamme i vA kIyagaDe i vA pAmicce i vA aNisiTe i vA abhihaDe i vA) SaTkAyopamardanapUrvaka sAdhu ke nimitta niSpAdita AdhAkarmika evaM auddezika sAdhu ke uddezya karake banAyA gayA azanAdika grahaNa karanA parivarjita hai| tathA mizrajAta-sAdhu evaM gRhastha ke uddezya se taiyAra kiyA gayA annAdika kA bhI grahaNa karanA niSiddha hai| ina padoM meM "i" . "vA" ye donoM varNa vAkyAlaMkAra meM prayukta hue haiN| isI taraha adhyavarata-sAdhu ke liye adhika mAtrA meM banAyA gayA AhAra, pUtikarma-AdhAkarmika AhAra ke aMza se mizrita egAe gaMgAmaTTiyAe) tene mATe mAtra me ||nii mATI sthita matAvA cha. (ammaDassa gaM parivvAyagassa) / ma parivAne mATe (No kappai AhAkammie vA uddesie vA mIsajAe i vA ajjhoyarae i vA pUikamme i vA kIyagaDei vA pAmicce i vA aNisiTe i vA abhihaDe i vA) 58 (7) yA upamanapUrva sAdhune nimitta niSpAdita AdhAkarmika temaja audezika-sAdhune uddezya karIne banAveluM azana Adika grahaNa karavuM parivarjita che. tathA mizrajAta-sAdhu temaja gRhasthanA uddezyathI taiyAra karelAM anna-AdikanuM grahaNa karavuM paNa niSiddha che. A padomAM "zuM ane vA' e banne varNa vAkyAlaMkAramAM vaparAyelA che. tevI ja rIte adhyavarata-sAdhune mATe adhika mAtrAmAM banAvelA AhAra, pUrti karma-AdhAkarmika AhAranA aMzathI mizrita AhAra, katakRta Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre he i vA abhihaDe i vA Thaittae vA raittae vA, kaMtArabhatta i vA dubhikkhabhatte i vA gilANabhatte i vA vadaliyAmatte i vA pAhuNadhvAdinimittaM tena kRtaM niSpAditam , tadapi na kalpyam / 'pAmicce i vA ' prAmityam= yadannavastrAdikaM sAdhvarthamucchidyAnIyate tat prAmityam / 'aNisiTe i vA ' anisRSTamsarvaiH svAmibhiH sAdhave dAtuM na nisRSTaM nAnujJAtaM yat tadanisRSTam , yadA dvitrANAM puruSANAM sAdhAraNe AhAre eko'nyAnanApRcchya sAdhave dadAti, tadA tadannamanisRSTa, tadapi na kalpate / 'abhihaDe i vA' abhyAhRtam-sAdhu mukhamAnItaM na klpte| 'Thaittae vA' sthApitaM-svanimittaM sthApitaM na kalpate / 'raittae vA' racitam-audezikabhedaH, tacca modakacUrNAdi punarmodakatayA racitaM, tadapi na kalpyam / ' kaMtArabhatte i vA ' kAntArabhaktamkAntAram araNyam-tatsamullaGghanArthaM nIyamAnaM bhaktam / yadvA araNye bhikSukANAM nirvAhAya yat saMskriyate tat kAntArabhaktam-tadapyakalpanIyam / 'dubhikkhabhatte i vA' durbhikSabhaktamiti vA-durbhikSe bhikSukANAM kRte yat saMskriyate tadapyakalpanIyam / 'gilANabhatte i vA ' glAnaAhAra, krItakRta-mola lAkara diyA gayA AhAra, prAmitya-udhAra lekara athavA kisI dUsare se jhapaTa kara diyA huA AhAra, anisRSTa-jisa AhAra ke Upara aneka kA svAmitva hai una sabhI ko pUche vinA sirpha eka ke dvArA diyA gayA AhAra, abhyAhRta-sAdhu ke saMmukha lAkara diyA gayA AhAra, sthApita-sAdhu ke nimitta rakhA huA AhAra, racita-modakacUrNa Adi ko phoDakara punaH modakarUpa meM banAyA gayA AhAra, kAntArabhakta-aTavI ko ullaMghana karane ke liye ghara se lAyA huA pAtheyasvarUpa AhAra, athavA jaMgala meM bhikSukoM ke nirvAha ke liye taiyAra karavAyA gayA AhAra, durbhikSabhakta-durbhikSa ke samaya bhikSukoM ko dene ke liye banavAyA gayA AhAra, glAnabhakta-rogI ke liye banAyA gayA AhAra, vaardlikaavecAte laIne dIdhelo AhAra, jhAmitya-udhAra laIne athavA koI bIjA pAsethI jhuMTavI laIne dIdhela AhAra, anisRSTa-je AhAranA upara anekanuM svAmitva hoya evA badhAne pUchyA vinA mAtra ekanA dvArA apAyela AhAra, abhyAhata-sAdhunI sAme laI AvIne Apelo AhAra, sthApita- sAdhunA nimitte rAkhI mukele AhAra, racita lADune teDIne bhUkA karI pachI te bhUkAmAMthI lADu-rUpamAM banAvela AhAra, kAntArabhakta--aTavIne ullaMghana karavA mATe gharathI lAvI rAkhela pAtheyasvarUpa AhAra, athavA jaMgalamAM bhikSukonA nirvAha mATe taiyAra karAvelo AhAra, durbhizabhakta-dukALa samayamAM bhikSukone devA mATe banAvelo AhAra, plAnabhakta-rogIne mATe banAvela Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 37 ammaDaparivrAjakaviSaye bhagavadagautamayo saMvAdaH 58 gabhatte i vA bhottae vA pAittae vaa| ammaDassa NaM parivAyagassa No kappai mUlabhoyaNe vA jAva bIyabhoyaNe vA bhottae vA pAittae vA // sU0 35 // bhaktam-glAnaH san nijA''rogyAya yatpradIyate tad-glAnabhaktam , 'baddaliyAbhatte i vA' vArdalikAbhaktam-vRSTau yaddAtuM kriyate etadapyakalpyam / 'pAhuNagabhatte i vA' prAghuNakabhaktam-prAghuNakaH ko'pi kasya cid gRhe samAgataH tasya kRte yat kriyate tat prAghuNakabhaktam , etadapyakalpanIyam / etatpUrvoktam-' bhottae vA pAittae vA' bhoktuM vA pAtuM vA na ka lpate ityuktameva / 'ammaDassa NaM parivAyagamsa No kappai mUlabhoyaNe vA jAva bIyabhoyaNe vA bhottae vA pAittae vA' ambaDasya khalu parivrAjakasya na kalpate mUlabhojanaM vA yAvad bIjabhojanaM vA bhoktuM vA pAtuM vA-mUlAni kamalAdInAM, yAvacchabdAtkandabhojana phalabhojanaM haritabhojanametAni trINi padAni gRhyante, tatra-kandAH-sUraNAdayaH, phalAni AmraphalAdIni, haritAni madhuratRNAdIni, bIjAni=zAlyAdIni, etAni bhoktuM na kalpante, tathAAdhAkarmAdipAnakAni pAtuM na kalpante iti // sU. 35 // bhakta-vRSTi meM dene ke liye banAyA gayA AhAra, prAghuNakabhakta-pAhunoM ke liye rAMdhA gayA AhAra, usa ambaDa parivrAjaka ke liye nahIM kalpatA hai, aura isI prakAra kA peya bhI use nahIM kalpatA hai / (ammaDassa NaM parivvAyagassa No kappai mUlabhoyaNe vA jAva bIyabhoyaNe vA bhottae vA pAittae vA) isI prakAra isa ambaDa parivrAjaka ke liye kamalAdikoM ke mUla, sUraNAdika kanda, Amra Adi phala kA bhojana evaM apakka zAlyAdika evaM madhura tRNa Adi harita sacitta vastu kA bhojana bhI akalpita hai / / sU. 35 // AhAra, vArdazikAbhakta-vRSTimAM devA mATe banAvela AhAra, prALuNakabhaktapaNuone mATe raMdhAvavAmAM Avelo AhAra te aaDa parivrAjakane mATe nathI 485tI, ane maaq| 42nu peya 55 tene nathI 465tu. ( ammadassa gaM parivvAyagassa No kappai mUlabhoyaNe vA jAva bIyabhoyaNe vA bhottae vA pAittae vA) A prakAre e ambaDa parivrAjakane mATe kamaLa AdikanAM mULa, sUraNa Adika kaMda, Agra Adika phaLanuM bhejana temaja apakava zAli Adika temaja madhura tRNa Adi lIlI sacitta vastunuM bhejana paNa akalpita che. (sa. 35) Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 aupAtikasUtre mUlam-ammaDassa NaM parivAyagassa cauvihe aNahAdaMDe paccakkhAe jAvajjIvAe; taM jahA-avajjhANAyarie pamAyAyarie hiMsappayANe pAvakammovaese // sU0 36 // TIkA... 'ammaDassa NaM' ityaadi| 'ammaDassa NaM parivAyagassa ' ambaDasya khalu parivrAjakanya 'cauvihe aNaTThAdaMDe paJcakkhAe jAvajIvAe' caturvidhaH anarthadaNDaH-arthaH prayojanaM gRhasthasya kSetravAstudhanadhAnyaM zarIraparipAlanAdiviSayaM tadartha Arambho-bhUtopamadA'rthadaNDaH / daNDo nigraho yAtanA vinAza iti paryAyAH / arthena prayojanena daNDo'rthadaNDaH, sa caivaMbhUta upamardanalakSaNo daNDaH kSetrAdiprayojanamapekSamANo'rthadaNDa ucyate, tadviparIto'narthadaNDaH pratyAkhyAto yAvajjIvam / ayamanarthadaNDaH kiMsvarUpaH ? iti bodhayitumAha-'taM jahA' tadyathA-'avajjhANAyarie ' apadhyAnA''caritaH--apadhyAnam ArtaraudrarUpaM, tenAcaritaH= Asevito yo'narthadaNDaH sa tathA / 'pamAyAyarie' pramAdA''caritaH-pramAdena- madyaviSaya 'ammaDassa NaM parivvAyagassa' ityaadi| __ (ammaDassa NaM parivvAyagassa) isa ambaDa parivrAjaka ke (cauvihe) cAroM prakAra ke (aNadvAdaMDe ) anartha daMDoM ko (jAvajjIvAe paJcakkhAe ) jIvanaparyanta parityAga hai / ve cAra anarthadaMDa isa prakAra haiM-( avajjhANAyarie pamAyAyarie hiMsappayANe pAvakammovaese ) apadhyAnAcarita, pramAdAcarita, hiMsApradAna, evaM pApakarmopadeza / vinA prayojana jIvoM kA upamardana jina kAryoM ke karane se hotA hai usakA nAma anarthadaMDa hai| ArtaraudrarUpa dhyAna kA nAma apadhyAna hai| isa byAnase udbhUta athavA kriyamANa daMDa kA nAma apadhyAnAcarita anartha daMDa hai| madya, viSaya, kaSAya, nidrA evaM vikathArUpa pramAda se " ammaumsa gaM parivvAyagassa" tyAdi. ( ammaDassa NaM parivvAyagarasa ) mA 2557 parivAne (caravvihe) yAreya prA2nA (aNadAdaMDe ) anartha hun| ( jAvajjIvAe paccakkhAe) panaparyanta parityAga cha. se yAra mana 4 mA 42nA cha. (avajjhANAyarie pamAyAyarie hiMsappayANe pAvakammovaese ) 255cyA nAyarita, prabhAhAyarita, DisA pradAna-hisAkAraka zara koIne devuM, teneja pApakarmane upadeza. vinA prajana jInuM upamana je kAryo karavAthI thAya tenuM nAma anarthadaMDa che. A raudrarUpa dhyAnanuM nAma apadhyAna che. A dhyAnathI udabhavelA athavA thanArA daMDanuM nAma apappAnAcarita-anarthadaMDa che. magha, viSaya, kaSAya, niMdrA temaja Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 37 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadagautamayo saMvAdaH 589 mUlam-ammaDassa NaM parivvAyagassa kappai mAgahae addhADhae jalassa pariggAhittae, se vi ya vahamANae No ceva kaSAyanidrAvikathAlakSaNena AcaritaH 'hiMsappayANe' hiMsApradAnam-hiMsAhetutvAdagniviSazastrAdikaM hiMsocyate, kAraNe kAryopacArAt , tatpradAnamanyasmai krodhAbhibhUtAya anabhibhUtAya vaa| yadvA-hiMsrapradAnamiticchAyA-hiMsraM hiMsAkAri zastrAdi, tatpradAnaM pareSAM samarpaNam , ayaM tRtIyo'narthadaNDaH, 'pAvakammovaese' pApakarmopadezaH-pAtayati narakAdAviti pApam , tatpradhAnaM karma pApakarma, tasyopadezaH, kRSyAdisAvadyavyApAre pravartanam , ayaM caturthaH // sU0 36 // TIkA-'ammaDassa' ityAdi / ___'ammaDassa NaM parivAyagassa kappai' ammaDasya khalu parivrAjakasya kalpate 'mAgahae addhADhae jalassa pariggAhittae' mAgadhamardhADhakaM jalasya parigrahItum , 'se vi ya kiye gaye kArya kA nAma pramAdAcarita anarthadaMDa hai| hiMsA ke hetu hone se agni, viSa evaM zastra Adi, kAraNa meM kArya ke upacAra se hiMsAsvarUpa kahe gaye haiN| ina hiMsA ke kAraNoM ko kiso krodhayukta vyakti ke liye athavA krodharahita vyakti ke liye denA so hiMsApradAna nAma kA anarthadaMDa hai| AtmA ko jo naraka meM DAle usakA nAma pApa hai, isa pApapradhAna karma karane kA upadeza denA athavA svayaM bhI kRSyAdi sAvadyarUpa vyApAra meM pravRtti karanA so pApopadeza nAmakA anarthadaMDa hai // sU. 36 // 'ammaDassa NaM parivvAyagassa' ityAdi / ( ammaDassa NaM parivAyagassa) isa ambaDa parivrAjaka ko (mAgahae addhADhae) magadhadeza prasiddha ardha-ADhaka-pramANa ( jalassa pariggAhittae kappai) jala vikathArUpa pramAdathI AcarelAM-karelAM kAryanuM nAma pramAdA carita-anarthadaMTha che. hiMsAnA hetu thAya tevAM agni, viSa temaja zastra Adi, kAraNamAM kAryo upacAra thavAthI hiMsAsvarUpa kahevAya che. A hiMsAnAM kAraNene kaI krodhAyamAna vyaktine ke vinA krodhavALA vyaktine mATe ApavAM te hiMsApradAna nAmane anarthadaMDa che. AtmAne je narakamAM nAkhe tenuM nAma pApa che. A pApapradhAna karma karavAne upadeza de athavA pite paNa kRSi Adi sAvadyarUpa vyApAramA pravRtti 42vI te pApoza nAbhano mana cha. (sU. 36) 'ammaDassa NaM parivvAyagassa' 'tyAdi. ( ammaDassa NaM parivvAyagassa) / mama parikA (mAgahae addhADhae) bhagavazaprasiddha mayA pramANa (jalassa pariggAhittae kappai) Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNatikamatre NaM avahamANae, evaM thimie pasanne jAva se vi ya paripUe No ceva NaM aparipUe, se vi ya sAvaje tti kAuM No ceva NaM aNavajje, se vi ya jIvatti kAuM No ceva NaM ajIve, se vi vahamANae No ceva NaM avahamANae' tadapi ca vahamAnaM no caiva khalu avahamAnam , 'evaM thimie pasanne jAva' evaM stimitaM prasannaM yAvat ' se vi ya paripUra No ceva NaM aparipUe' tadapi ca paripUtaM no caiva khalu aparipUtam , kasmAt kAraNAt paripUtaM gRhaNAtItyata Aha-se vi ya sAvaje tti kAuM' tadapi ca sAvadhamiti kRtvA- iti| idaM jalaM sAvadyamastIti jJAtvA vastragAlitaM kRtvA gRhaNAtIti bhAvaH / 'No ceva NaM aNavaje' na caiva khalu anavadyam-na tu niravadyamiti kRtvA paripUtaM karoti / sAvadyamityapi kathaM jJAtam ? ityata Aha-' se vi ya jovatti kAuM' tadapi ca jIvA iti kRtvA, iha putarakAdijIvAH santIti kRtveti bhAvaH; 'No ceva NaM ajIve tti kAuM' no caiva khalu ajIva-jIvarahitam iti kRtvA, 'se vi ya diNNe No ceva NaM adiNNe' tadapi ca dattaM no caiva khalvadattam , grahaNa karanA kalpatA hai / ( se vi ya vahamANae No ceva NaM avahamANa ra ) jitanA ardha-ADhaka-pramANa jala lenA ise kalpatA hai so bhI bahatA huA hI kalpasA hai, abahatA huA nahIM / ( evaM thimie pasanne jAva se vi ya paripUe No ceva NaM aparipUe) vaha bhI kardama se rahita, svaccha, prasanna-nimala yAvat paripUta-chAnA huA hI kalpatA hai, isase viparIta nahIM / ( se vi ya sAvajjatti kAuM No ceva NaM aNabaje ) sobhI sAvadya samajha kara chAnA huA hI kalpatA hai, niravadya samajha kara nahIM / ( se vi ya jIvatti kAuM No ceva NaM ajIve) sAvadha bhI use vaha jIvasahita samajha kara hI mAnatA hai, ajIva samajhakara nahIM ! (se vi ya diNNe No ceva NaM adiNNe) 48 grahaNa 42j 48pe cha. ( se vi ya vahamANae No ceva NaM avahamANae) jeTaluM ardha Ahaka pramANa jala levuM tene kape che te paNa vahetuM hoya te 4 48 cha, na paDetuM DAya te nahi. (evaM thimie pasanne jAva se vi ya paripUe No ceva NaM aparipUe) te 55 Ibha ()thI hita, 120, prasanna-nirmaLa yAvat paripUta-gALeluM ja kape che, te vinAnuM nahi (tenAthI baTunathA 465tu). (se vi ya sAvajjetti kAuM jo ceva NaM aNavajje) te 555 sAvadha samalane ANe 48 cha, niravadha sabhane naDi. (se vi ya jIvatti kAuM No ceva NaM ajIve ) sAvadha 55 tene te sahita sabhane 4 bhAne cha, ma sabhane nahi. (se vi ya diNNe No ceva NaM adiNNe) te 55 7 mApe DAya te 48pe che. vIthA paranu nahi. ( se vi Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sa. 38 amghaDaparivrAjaka viSaye bhagavadagItamayoH saMghAma:591 ya diNNe No ceva NaM adiNNe, se vi ya hattha-pAya-carucamasa-pakkhAlaNaTTayAe pibittae vA, No ceva Na sinnaaitte| ammaDassa NaM parivvAyagassa kappai mAgahae ya ADhae jalassa paDiggAhittae, se vi ya vahamANae jAva No ceva NaM adiNNe, "se vi ya hattha-pAya-caru-camasa-pakkhAlaNaTTayAe pibittae vA' tadapi ca hastapAda-caru-camasa-prakSAlanArthAya pAtuM vA, caruH pAtravizeSa; 'No ceva NaM siNAittae' no caiva khalu snaatum| 'ammaDassa NaM parivvAyagassa kappai' ambaDasya khalu parivrAjakasya kalpate 'mAgahae ya ADhae jalassa paDiggAhittae' mAgadhaM cADhakaM jalasya pratigrahItum , 'se vi ya vahamANae jAva No ceva NaM adiNNe' tadapi vahamAnaM yAvat no caiva khalvadattam , "se vi ya siNAittae' tadapi ca snAtum , 'No ceva NaM hattha-pAya-caru-camasavaha bhI diyA huA hI kalpatA hai, vinA diyA huA nahIM / ( se vi ya hattha-pAya-carucamasa-pAyAlaNaTThayAe pibittae vA) diyA huA bhI vaha jala hasta, pAda, caru (pAtra vizeSa) evaM camasa ke prakSAlana ke liye athavA pIne ke liye hI kalpatA hai, (No siNA ittae snAna ke liye nahIM / ( ammaDassa NaM parivvAyagassa kappai mAgahae ya ADhae jalAsa paDiggAhittae ) isa ambaDa parivrAjaka ko magadhadezasaMbaMdhI ADhakapramANa jala grahaNa karanA kalpatA hai, ( se vi ya vahamANae jAva No ceva NaM adiNNe) vaha bhI bahatA huA thAvat diyA huA hI kalpatA hai, vinA diyA huA nahIM ! (se vi ya siNAittae No ceva NaM hattha-pAya-caru-camasa-pakravAlaNaTThayAe) vaha bhI snAna ke liye ya hattha-pAya-cara-camasa-pakkhAlaNaTTayAe pibittae vA ) sIdheduhAyata 56 pANI, hAtha paga, ca, temaja camasane dhovA mATe athavA pIvA mATe ja kape che. (caru, yabhasa se pAtravizeSanA nAbhA che.) (No siNAittae) snAna bhATa nali. (ammaDassa NaM parivvAyagassa kappai mAgahae ya ADhae jalassa paDiggAhittae) mA ma parijAne bhagabaheza-samAdhI mApramANusa aDa) 42j 48 cha. (se vi ya vahamANae jAva No ceva NaM adiNNe) te 555 ya te 46pe che, (yAvat) sApaDaM hAya te 485 che. mApe na DAya tenaDi. ( se vi ya siNAittae NA ceva NaM hattha-pAya-caru-camasa-pakkhAlaNaTTayAe) para snAna bhATe 4 48 che. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 seviya siNAittae, No ceva NaM kkhAlaNaTTayAe pibittae vA // sU0 37 // mUlam -- ammaDassa No kappai - aNNautthiyA vA apaNautthiyadevayANi vA aNNautthiyapariggahiyANi vA ceiyAiM pakhAlaNaTTayAe pabittae vA ' no caiva khalu hasta-pAda- caru - camasa - prakSAlanA'rthaM pAtuM vA, zeSapadavyAkhyA'syaivAgamasyottarArdhe ekonaviMzatitame sUtre pradarzitA, atra sUtre jalasya parimANaM pradarzitamasti / / sU. 37 // TIkA- 'ammaDassa No kappara ' ityAdi / * ammaDassa No kappai ' ambadasya na kalpate, asya 'vanditum' ityatrAnvayaH / kAn vandituM na kalpate : atrA''ha - ' aNNautthiyA vA' anyayUthikAn vA anyat = tIrthakarasaMghApekSayA bhinnaM yad yUthaM - saMghastadanyayUthaM tadastyeSAmityanyayUthikA: zAkyAdibhikSavaH tAnU, 'aNNausthivadeyANivA' anyayUthikadaivatAni vA anyayUthikAnAM daivatAna anyayUthikadaivatAni - arhadbhinnAn devAna vA, ' aNNautthiyapariggahiyANi vA cehayAI ' hI kalpatA hai, hAtha, paira, caru evaM camacA ko dhone ke liye nahIM, aura na pAna ke liye hii| 'ADhaka' Adi kA artha isI Agama ke uttarArdha meM unnIsaveM sUtra kI vyAkhyA meM pradarzita kiyA gayA hai / sU. 37 // aupapAtika hattha - pAya - caru - camasa - pa 6 , 'ammaDassa No kappar3a' ityAdi / ( ammaDassa ) isa ambaDa ko ( aNNautthiyA) anyayUthika - tIrthaMkara kI apekSA zAkyAdika bhikSuoM kA saMgha, evaM ( aNNautthiya devayANi vA ) anyasaMgha dvArA upAsyarUpa se saMmata arhata - prabhu sivAya dUsare devatA, ( annnnutthiyprigghiyaahAtha, paga, caru temaja camacA dhAvA mATe nahi ane pIvA mATe paNa nahi. ' ADhaka ' mAhitI artha mena mAgabhanA uttarArdhamA bhogaNuvIzamAM sUtranI vyAbhyAmAM 42vAmAM mAnyo che. ( sU. 37 ) 'ammaDassa No kappai' ityAdi. ( ammaGassa ) the sabhyaune (aNNautthiyA) jInna yUthagajA - tIrtha 42sa dhanI apekSA zA4ya likSukhonA saMgha, temana ( aNNautthiyadevayANi vA ) jInna saMgha dvArA upAsyarUpathI saMmata arhata prabhu sivAya mIla heva, ( aNNautthiyapariggahiyANi vA ceiyAiM ) tathA mIla yUthamAM lajI gayelA jaina sAdhu Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA su. 38 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgItamayoH saMvAdaH593 vaMdittae vA NamaMsittae vA jAva pajjuvAsittae vA, NaNNattha arihaMte vA arihaMtaceiyAiM vA // sU0 38 // mUlam--ammaDe NaM bhaMte ! parivvAyae kAlamAse kAlaM anyayUthikaparigRhItAn vA caityAn , ArSatvAt klIbanirdezaH; citiH=jJAnaM, tatra sAdhavaH= kuzalAH cityAH arhatsAdhavaH, ta eva caityAH, prajJAditvAt svArthe'N ; tAn , ayamatra piNDito'rthaH, tairthikAntarasAdhUn vA tairthikAntaradevAn vA, yathAkathaMcittairthikAntarasaMmilitAn jinasAdhUn vA vaMdittae vA' vanditu stotuM vA, 'NamaMsittae vA' namasyituM namaskartuM vA 'jAva pajjuvAsittae vA' yAvat paryupAsitum ArAdhayituM vA, 'NaNNattha arihaMte vA arihaMtaceiyAiM vA' nA'nyatra arhato vA arhaccaityAn vA / ayaM niSedho'IdviSaye, arhatsAdhuviSaye vA na ghaTate, kintu tato'nyatrA'yaM niSedha iti bhaavH| 'caitya' zabdasya vistRto'rtha 'upAsakadazAGga'-sUtrasyAgAradharmasaMjIvanITIkAyAM mayA pradarzitaH sa tato'vaseyaH // sU. 38 // TIkA-gautamaH pRcchati-'ammaDe NaM bhaMte ! parivvAyae' ityaadi| 'bhaMte' he bhadanta ! 'ammaDe NaM parivvAyae' ambaDaH khalu parivrAjakaH Ni vA ceiyAiM) tathA anya yUtha meM sammilita jaina sAdhu bhI (vaMdittae vA NamaMsittae vA jAva pajjuvAsitsae vA) vaMdanA karane, namaskAra karane evaM paryupAsanA karane ke liye (No kappai) kalpate nahIM haiN| (NaNNattha arihaMte vA arihaMtaceiyAiM vA) paraMtu yadi namaskAra Adi ke liye use koI kalpate haiM to ve ekamAtra arihaMta evaM arihaMta ke sAdhujana hI kalpate haiM / 'caitya' zabda kA vistRta artha, jijJAsuoM ko 'upAsakadazAMga' kI agAradharmasaMjIvanI TIkA meM dekhanA cAhiye // sU. 38 // 'ammaDe NaM bhaMte' ityaadi| (bhaMte) he bhadaMta ! (ammaDe NaM parivAyae) yaha ambaDa parivrAjaka (kAlamAse 5) (vaMdittae vA NamaMsittae vA jAva pajjuvAsittae vA) nA 4211, nabha2412 421 // tebha04 paryupAsanA 42vA mATe (No kappai) nathI 485tA. (NaNNattha arihaMte vA arihaMtaceiyAiM vA) paraMtu nabha412 mAhi yogyale keI ene mATe hoya te te ekamAtra arihaMta temaja arihaMtanA sAdhujana 4 cha. 'caitya' zahanA vistRta artha vijJAsumAge 'upAsakadazAMganI agAradharma saMjIvanI TIkAmAM je joIe (sU. 38). "ammaDe NaM bhaMte !" ItyAdi. (bhaMte) mahanta ! (ammaDe NaM parivvAyae) samma parivA14 (kAla Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikama kiccA kahiM gacchihiti ? kahiM uvavajihiti ? goyamA ! ammaDe NaM parivvAyae uccAvaehiM sIla-vvaya-guNa-veramaNapaJcakkhANa-posaho-vavAsehi appANaM bhAvemANe bahUI vAsAiM 'kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti ? kahiM uvavajihiti ?' kAlamAse kAlaM kRtvA kutra gamiSyati ? kutrotpatsyate ? bhagavAnAha-'goyamA! ammaDe NaM parivAyae' he gautama ! ambaDaH khalu parivrAjakaH 'uccAvaehi uccAvacaiH nAnAvidhaiH, 'sIla-uvayaguNa-veramaNa-paJcakkhANa-posahovavAsehi' zIla-vrata-guNa-viramaga-pratyAkhyAnapoSadhopavAsaiH, zIlAni--"zIla samAdhau" asmAd ghaJ, napuMsakatvaM lokAt , zIlati-AtmacintanarUpaM samAdhi prApnoti ebhistAni zIlAni / tAni catvAri-sAmAyika-dezAvakAzikapoSadhA-tithisaMvibhAgAkhyAni, vratAni-paJcANuvratAni, guNAH-trINi guNavratAni, viramaNaM-mithyAtvAnnivartanam , pratyAkhyAnaM-parvadineSu tyAjyAnAM parityAgaH, poSadhopavAsaH-poSaM-puSTiM dharmasya vRddhimiti yAvad dhatte iti poSadhaH, poSadhazabdo rUDhayA parvasu vartate, parvANi cASTamI-caturdazI-paurNamAsyamAvAsyAtithayaH, pUraNAt parvetyucyate, pUraNatvaM dharmavRddhikArakatvAt ; poSadhe upakAlaM kiccA) kAla avasara meM kAla karake (kahiM gacchahiti) kahAM jAyagA ? (kahiM uvavajihiti) kahAM utpanna hogA ? prabhu ne kahA-(goyamA) he gautama !(ammaDe NaM parivAyae uccAvaehiM sIla-vvaya-guNa-veramaNa-paccakkhANa-posahovavAsehi) yaha ambaDa parivrAjaka aneka prakAra ke zIlavata-jinake dvArA AtmA ke cintana rUpa samAdhi jIva prApta karatA hai unakA nAma zIlavata hai, guNavata, mithyAtvaviramaNa, pratyAkhyAna-parvadinoM meM tyAga karane yogya vastuoM kA tyAga karanA, poSadhopavAsa-aSTamI, caturdazI, paurNamAsI evaM amAvAsyA ye tithiyA~ dharma kA poSaNa karatI haiM isaliye ye pauSadha haiM, inameM caturvidha AhAra kA mAse kAlaM kiccA) 4 aksare pAsa 4zana (kahiM gacchihiti) 4yAM ? (kahiM uvavanjihiti) 4yAM utpanna thaze ? prabhume uttaramA 4yu-(goyamA) gautama ! (ammaDe NaM parivvAyae uccAvaehiM sIla-vvaya-guNa-veramaNa-paccakkhANapAsahovavAsehiM) se mama parivA4, mane prAranAM zIsavata (nA dvArA AtmAnAM cintanarUpa samAdhi jIva prApta kare che tenuM nAma zIlavrata che), guNavrata, veramaNa-mithyAtvaviramaNa, pratyAkhyAna-parvanA divasomAM tyAga karavA gya vastuono tyAga karavo, poSapavAsa-aSTamI, caturdazI, paNuMmAsI temaja amAvAsyA e tithio dharmanuM poSaNa kare che te mATe Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavaSiNI-TIkA sU. 39 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 595 samaNovAsagapariyAyaM pAuNihiti, pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA, sahi bhattAiM aNasaNAe chedittA, vAsaH=niyamavizeSaH poSadhopavAsaH, sa caturvidhaH-AhArazarIrasatkAratyAgabrahmacaryasAvadyavyApAraparityAgabhedAt / eSAM zIlAdipoSadhopavAsAntAnAmitaretarayogadvandvastaistathoktaiH 'appANaM bhAvemANe bahUI vAsAiM samaNovAsayapariyAya pAuNihiti' AtmAnaM bhAvayan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayiSyati, 'pAuNittA' pAlayitvA 'mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA' mAsikyA saMlekhanayA''tmAnaM juSitvA sevitvA, 'sardvi bhattAiM aNasaNAe chedittA' SaSTiM bhaktAni anazanena chittvA, 'AloiyapaDikaMte' tyAga karanA / ina sabakA bheda isa prakAra hai, zIlavata kA bheda-sAmAyika, dezAvakAzika, pauSadha aura atithi vibhAga isa prakAra se 4 haiN| guNavata tIna haiN| pauSadhopavAsa bhI 4 prakAra kA hai-AhAra kA tyAga, zArIrika satkAra kA tyAga, brahmacarya kA pAlana evaM sAvadha vyApAra nahIM karanA / ina saba niyamoM-vratoM se ( appANaM bhAvemANe) apanI AtmA ko bhAvita karatA huA (bahUI vAsAI samaNovAsagapariyAya pAuNihiti) aneka varSoM taka zramaNopAsaka - zrAvaka kI paryAya kA pAlana kregaa| (pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhasittA) isa prakAra zrAvaka kI paryAya ko pAlana karake phira vaha 1 mAsa kI saMlekhanA se apanI AtmA ko yukta kara-arthAt eka mAsa kI saMlekhanA dhAraNa kara (sarTi bhattAI aNasaNAe chedittA) sATha bhakta kA anazana se chedakara (AloiyapaDikate) pApakarmoM kI AlocanA-pratikramaNa karake (samAhipatte) samAdhi e piSadha che. temAM upavAsa eTale vasavuM e piSadhepavAsa kahevAya che. e badhAne bheda A prakAre che, zIlavatanA bheda-sAmAyika, dezAvakAzika, piSadha, ane atithisaMvibhAga, A cAra prakAranAM che. guNavrata traNa prakAranAM che. piSadhopavAsa cAra 4 prakaranA che-AhArane tyAga, zArIrika satkArane tyAga, brahmacaryanuM pAlana temaja sAvadha vyApAra na kare. A badhA niyamI-pratAthI (appANaM bhAvemANe) potAnA mAtmAne sAvita 42t| 24 (bahUI vAsAI samaNovAsagapariyAya pAuNihiti) ane12so sudhI bhe| pAsa4-zrAvanI paryAyatuM pAna 42ze. (pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA) 0 pAre zrA1nI paryAyanu pAna 4zane pachI te se bhAsanI sapanA dhAraNa 4rIne (sarddhi bhattAI aNasaNAe chedittA) sa18 satanuM manazanathI chehana zane (AloiyapaDikkate) pA5 4InI Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikamutre AloiyapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kinnA baMbhaloe kappe devattAe uvvjihiti| tattha NaM atthegaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAiM ThiI pnnnnttaa| tattha NaM ammaDassa vi devassa dasa sAgarovamAiM ThiI // sU0 39 // mUlam --se NaM bhaMte ! ammaDe deve tAo devalogAo AlocitapratikrAntaH pratinivRttaH, 'samAhipatte' samAdhiprAptaH, 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'baMbhaloe kappe devattAe uvajihiti' brahmaloke kA devatvenotpasyate, 'tattha NaM atthegaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAI ThiI paNNattA ' tatra khalu asti ekeSAM keSAMcid devAnAM daza sAgaropamAni sthitiH prajJaptA / 'tattha NaM ammaDassa vi devassa dasa sAgarovamAI ThiI ' tatra khalu ammaDasyA'pi devasya daza sAgaropamAni sthitiH // sU0 39 // TIkA-gautamaH pRcchati-'se NaM bhaMte ?' ityaadi| 'se NaM bhaMte ! ammaDe deve' sa khalu bhadanta ! ambaDo devaH, 'tAo devako prApta kregaa| pazcAt (kAlamAse kAlaM kiccA) kAla avasara meM kala kara ke (baMbhaloe kappe devattAe uvavanjihiti) brahmaloka nAmaka pAMcaveM devaloka meM utpanna hogaa| (tattha NaM atthegaiyANaM devANaM dasasAgarovamAiM ThiI paNNattA ) vahAM kitaneka devoM kI sthiti 10 sAgara kI hai| (tattha NaM) vahAM para ( ammaDassa vi devassa dasa sAgarovamAiM ThiI ) isa ambaDa deva kI bhI daza sAgara pramANa sthiti hogii||r. 39 // 'se NaM bhaMte ammaDe deve' ityAdi / gautama pUchate haiM-(bhaMte) he bhadaMta ! ( se ammaDe deve ) vaha ambaDa deva (tAo mAsAyanA tathA pratibhaY 4zana (samAhipatte ) samAdhine prAta 42ze pachI (kAlamAse kAlaM kiccA) sa-avasare 4zane (baMbhaloe kappe ivattAe uvavajihiti) prahAtA nAmanA pAMyamA vAma utpanna thaze. (tattha Na atthegaiyANaM devANaM dasasAgarovamAiM ThiI paNNattA) tyAMnA hevonI sthiti dRza 10 sAgaranI cha, (tattha NaM) tyAM (ammaDassa vi devassa dasasAgagevamAI ThiI) 241 21vanI 5 isa sAgara prabhAra sthiti yarI. (sU0 36) 'se gaM bhaMte ! ammaDe deve' tyAhi. gautama pUche cha-(bhaMte) mahata! (se NaM ammaDe deve) te maya he Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 40 amghaDaparivrAjakaviSaye bhagavadagautamayo saMghAdaH 597 AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA kahiM gacchihii, kahiM uvavajihii 1 // sU0 40 // ___ mUlam-goyamA ! mahAvidehe vAse jAiM kulAI logAo' tasmAddevalokAt 'AukkhaeNaM' AyuHkSayeNa=devasambandhyAyuHkarmadalikanirjaraNena, 'bhavakhaeNaM' bhavakSayeNa=devabhavahetugatyAdikarmanirjaraNena, 'ThiikkhaeNaM' sthitikSayeNa brahmaloke dazasAgaropamasthitikSayeNa 'aNaMtaraM' anantaraM cayaM zarIraM 'caittA' tyaktvA, 'kahiM gacchihii' kutra gamiSyati, 'kahiM uvavajahii' kutrotpatsyate ? // sU. 40 // TIkA-gautamena pRSTaH san bhagavAnAha-'goyamA !' ityaadi| 'goyamA !' he gautama ! ' mahAvidehe vAse jAiM kulAiM bhavaMti' mahAvidehe varSe yAni kulAni bhavanti santi, kAni tAni ? ityAha-'aDDhAI' ADhayAni=samRddhAni, devalogAo) usa devaloka se (AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM) Ayu ke kSaya-devasaMbaMdhI Ayukarma ke dalikoM kI nirjarA se, bhava ke kSaya-devabhava ke hetu gatyAdika karma kI nirjarA se tathA sthiti ke kSaya-brahmaloka saMbaMdhI 10 sAgara kI sthiti ke samApta hone se (cayaM caittA) devaparyAya se cyavakara (aNaMtaraM) isake bAda (kahiM gacchihii kahiM uvavajihii) kahAM jAyagA ? kahAM utpanna hogA ? // sU. 40 // 'goyamA! mahAvidehe vAse' ityAdi / gautamasvAmIne pUrvokta prakAra se jaba prabhu se pUchA taba unhoMne kahA-(goyamA) he gautama ! ( mahAvidehe vAse ) mahAvideha kSetra me (jAiM) jitane ( aDDhAI dittAI vittAI) ADhya-samRddha dIpta-ujjvala tathA prazaMsita, evaM vitta-prasiddha, (kulAiM bhavaMti) (tAo devalogAo) te pothI (AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM) Ayune kSaya--devasaMbaMdhI AyukarmalikanI nirjarAthI, bhavano kSaya-devabhavanA hetu gati Adika karmanI nirjarAthI tathA sthitine kSaya-brahmaloka sadhA za sA2nI sthiti samAsa pAthI (cayaM caittA) paryAyathI 2yuta thane (aNaMtaraM) tyA2 pachI (kahiM gacchihii kahiM uvavajihii ?) 4yAM ze? jayAM utpanna thaze? (sU0 40) " goyamA ! mahAvidehe vAse" tyAdi. gautama 52 4aa mAre nyAre prabhune pUchyuM tyAre tamAme -(goyamA) 3 gautama ! (mahAvidehe vAse) bhaviDa kSetramA (jAI) 28 // (aDDhAI dittAI vittAI) mADhaya-samRddha, dvIH-Sarvq tathA prazasita, tebha vittaprasiddha, (kulAiM bhavaMti) puNo cha. (vitthiNNa-viula-bhavaNa-sayaNA-saNa-jANa Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opapAtikasUtra bhavaMti aDDhAiM dittAiM vittAiM vitthiNNa-viula-bhavaNa-sayaNA-saNa-jANa-vAhaNAiM bahudhaNa-jAyarUva-rayayAiM Aoga-paoga-saMpauttAI vicchaDDiya-paura-bhattapANAiM bahu-dAsI'dittAI' dIptAni=ujjvalAni-prazaMsitAni, 'vittAI' vittAni prasiddhAni 'vitthiNNaviula-bhavaNa-sayaNA-saNa-jANa-vAhaNAI' vistIrNa-vipula-bhavana-zayanA-''sanayAna-vAhanAni-vistIrNAni-vistRtAni vipulAni-vizAlAni bhavanAni zayanAdIni ca yeSu kuleSu tAni tathA, 'bahudhaNa-jAyarUva-rayayAI bahudhana-jAtarUpa-rajatAni-bahUni dhanAni jAtarUpANi-suvarNAni rajatAni ca yeSu tAni tathA, 'bahu-dAsI-dAsa-go-mahisagavelaga-ppabhUyAiM bahu-dAsI-dAsa-go-mahiSa-gavelaka-prabhUtAni-baDhyo dAsyaH bahavo dAsAH, gAvaH vRSabhA dhenavazca, mahiSAH mahiSAH mahiSyazca, gavelakAH meSAH tai prabhUtAni= sahitAni, 'Aoga-paoga-saMpauttAI' Ayoga-prayoga-samprayuktAni-vividhadAnAsskula haiN| jo ki (vitthiNNa-viula-bhavaNa-sayaNA-saNa-jANa-vAhaNAI) vistRta evaM vipula bhavanoM ke adhipati haiM / jinake pAsa aneka prakAra ke zayana, Asana evaM yAnavAhanAdika haiN| (bahudhanajAyarUvarayayAiM) jo bahuta adhika dhana ke svAmI haiN| sone evaM cAMdIkI jinake pAsa kamI nahIM hai| (Aoga-paoga-saMpauttAI) AdAna-pradAna arthAt lAbha ke liye lena-dena kA kAma karate haiM, (vicchaDDiya-paura-bhatta-pAgAiM ) yAcaka Adi janoM ke liye jo pracuramAtrA meM bhaktapAna Adi dete haiM, ( bahu-dAsI-dAsa-gomahisa-gavelaga-ppabhUyAiM) jinakI sebAmeM rAtadina aneka dAsI evaM dAsa upasthita rahA karate haiM, jinakI gozAlAe~ aneka bailoMse, gAyoM se, mahaSiyoM se, mahiSoM se, evaM meSoM se, sadA bharapUra rahA karatI haiM, (bahajaNassa aparibhrayAI) aura jo kisI ke dvArA bhI parAbhava vAhaNAI) 2 vian tabha0 vipuNa sapanAnA madhipati cha, bhanI pAse mane prA2na zayana, zAsana, tabha04 yAna-pAna mAhira cha, (bahu-dhanajAyarUva-rayayAiM) 54 ghananA svAbhI cha, supaNa tabhA yAMhI bhanI pAse machI nathI, (Aoga-paoga-saMpauttAiM) mAhAna-mahAna arthAt sAmane bhATe se nu ma 42 cha, (vicchaDDiya-paura-bhatta-pANAI) yAya: mAhi banAne mATo prayu2 mAtrAmA mata--pAna mA mApe cha, (bahu-dAsIdAsa-go-mahisa-gavelaga-ppabhUyAiM) renI sevAmA rAtahivasa bhane vAsI dAsa upasthita rahyA kare che. jemanI gauzALAo aneka belethI, gAyothI lesothI, pAmothI, tabha04 dheTatathA sahA ma252 2 42 cha, (bahujaNassa Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 41 ambaDaparivrAjaka viSaye bhagavadgItamayoHsaMvAda:599 dAsa-go-mahisa-gavelagappabhUyAiM bahujaNassa aparibhUyAiM tahappagAresu kulesu pumattAe paJcAyAhii // sU. 41 // mUlam--tae NaM tassa dAragassa gabbhatthassa samANassa ammApiINaM dhamme daDhA paiNNA bhvissi|| sU. 42 // dAna-karmopayuktAni, 'vicchaDDiya-paura-bhattapANAI' vicchardita-pracura-bhaktapAnAniviccharditAni dattAni pracurANi bhaktAni pAnAni-peyAni yaiH kulaistAni tathA, 'bahujaNassa aparibhUyAiM ' bahujanasyA'paribhUtAni, kairapyaparAjitAnItyarthaH / 'tahappagAresu' tathAprakAreSu-tAdRzeSu kuleSu, 'pumattAe' puMstayA-puruSatayA, 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati utpatsyata ityarthaH / / sU. 41 // TIkA-'tae NaM' ityAdi |'te NaM' tataH khalu-tatpazcAt 'tassa dAragassa' tasya dArakasya bAlasya 'gabbhatthassa ceva' garbhasthasyaiva-garbhA''gatasyaiva sataH puNyazAlitayA tatprabhAvAt 'ammApiINaM dhamme' mAtApitrodharme 'daDhA paiNNA' dRDhA pratijJA 'bhavissai' bhaviSyati-dharmArAdhanAya dRDhanizcayo bhaviSyatItyarthaH / sU. 42 // nahIM pA sakate haiM, (tahappagAresu kulesu pumattAe paJcAyAhii) aise viziSTa kuloM meM se kisI eka kula meM yaha ambaDa parivrAjaka puruSarUpa se utpanna hogA // sU0 41 // 'tae NaM tassa dAragassa' ityAdi / (tae NaM) isake pazcAt (tassa dAragassa) usa lar3ake ke (gabbhatthassa samANassa) garbha meM Ate hI puNya ke prabhAva se (ammApiINaM) mAtApitA ko (dhamme daDhA paiNNA bhavissai) dharma meM dRDha AsthA utpanna hogI // sU0 42 // aparibhUyAiM) mane 2 4thI 54 52rAma pAmatA nathI. (tahappagAresu kulesu pumattAe paccAyAhii) i viziSTa mAmAthI a se suSamA se sabhya parivA44 puruSa35thI utpanna thaze. (sU. 41) 'tae NaM tassa dAragassa' tyAhi. (tae NaM) tyA2 pachI (tassa dAragassa) te ch|42raanaa (ganbhatthassa samANassa) gamamA mAtai puzyanA prabhAva 43 (ammApiINaM) mAtA-pitAnI (dhamme daDhA paiNNA bhavissai) dharmamA 18 mAsthA utpanna thaze. (sU. 42) Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 aupapAtikasUtre mUlam--se NaM tattha NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANa rAiMdiyANaM vIikaMtANaM sukumAlapANipAe jAva sasisomAkAre kaMte piyadaMsaNe surUve dArae payAhie // sU. 43 // ___ mUlam--tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame TIkA-'se NaM tattha' ityAdi / 'se NaM tattha' sa khalu tatra 'NavaNhaM mAsANaM' navasu mAseSu, atra saptamyarthe SaSTI, evamagre'pi; 'bahupaDipuNNANaM' bahupratipUNeSu sarvathA vyatIteSu, 'addhaTThamANaM' ardhASTameSu-sArdhasaptasu 'rAindiyANaM' trindiveSu 'vIiktANaM' vyatikrAnteSu vyatIteSu 'jAva sasisomAkAre' yAvat zazisaumyAkAraH= candravatsundaraH, 'kaMte' kAntaH kamanIyaH, 'piyadaMsaNe' priyadarzanaH, 'surUve' surUpaH, 'dArae' dArakaH putraH 'payAhie' prajaniSyate utpatsyate / / sU. 43 // TIkA-'tae NaM' ityaadi| 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase' tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau prathame divase 'ThiivaDiyaM' sthitipatitaM kulamaryAdAprAptaM-putrajanmotsava 'se NaM tattha NavaNhaM mAsANaM' ityAdi / (tattha) garbha meM (NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANaM rAiMdiyANaM vIikaMtANaM) nau mahIne sADhe sAta dinarAta bItane para (sukumAlapANipAe jAva sasisomA. kAre kaMte piyadaMsaNe surUve dArae payAhii) yaha sukumAra pANipAdavAlA yAvat caMdramA ke samAna saumya AkAravAlA, kAMta, priyadarzana evaM sundararUpa se viziSTa aisA putra utpanna hogA / / sU. 43 // 'tae NaM tassa dAragassa' ityAdi / (tae NaM) isake bAda (tassa dAragassa) isa bAlaka ke (ammApiyaro) mAtA'se NaM tattha NavaNhaM mAsAsaM' ityAdi. (tattha) sabhA (NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANa rAIdiyANaM vIikvaMtANaM) nava bhddin| mane sArA sAta hinarAta pItyA pachI (sukumAla-pANi-pAe jAva sasisomAkAre kaMte piyadasaNe surUve dArae payAhii) e sukumAra hAthapagavALo, yavat caMdramA je saumya AkAravALe, kAMta, priyazana, tabha04 suha2 35thA viziSTa ave| putra utpanna thaze. (sU. 43) 'tae NaM tassa dAragarasa' ItyAdi. (tae Na) tyA2 5chI (tassa dAragassa) mA maaune| (ammAppiyaro) bhAta- . Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSadhaSiNI-TokAma.44 ambaDaparivrAjakariSaye bhagandagautamayoH saMvAdaH 601 divase ThiivaDiyaM kAhiti, biiyadivase caMdasUradaMsaNiyaM kAhiti, chaThe divase jAgariyaM kAhiti, ekkArasame divase vIikate Nivvatta asui-jAya-kammakaraNe saMpatte bArasAhe divase ammApiyaro imaM eyArUvaM goNaM guNaNipphaNNaM NAmadhejaM kAhiti'kAhiti' kariSyataH, 'biiyadivase' dvitIyadivase 'caMdasUradaMsaNiya' candrasUryadarzanikAnAmakaM putrajanmotsavavizeSa kariSyataH, 'chaThe divase' SaSThe divase 'jAgariyaM' jAgarikAM rAtrijAgarikAM-sutajanmotsavarUpAM kariSyataH, 'ekkArasame divase' ekAdaze divase 'vIikaMte' vyatikrAnte vyatIte. 'Nibbate' nivRtte vyatIte 'asuijAyakammakaraNe' azucijAtakarmakaraNe-azucInAm azaucavatAM jAtakarmaNo jAtakarmasaMskArasya yat karaNaM= vidhAnaM tasmin , nivRtte satIti pUrveNAnvayaH, 'saMpatte bArasAhe divase' samprApte dvAdazAhe divase-dvAdazAharUpe dine samAgate ityarthaH, 'ammApiyaro imaM eyAruvaM goNaM guNaNipphabNaM nAmavejjaM kAhiti' ambApitarau idaM vakSyamANam etadrUpaM vakSyamANasvarUpaM gauNa= pitA (paDhame divase) prathama divasa meM (ThiivaDiyaM) apanI sthiti ke anusAra putra-janma ke utsava ko kAhiti) mnaaveNge| (biiyadivase caMdamaradaMsaNiyaM kAhiti) dvitIya divasameM putrajanma ke utsava ke avasara para manAye jAne vAle 'caMdrasUryadarzanikA' nAma ke utsava ko kreNge| (chaTTe divase jAgariyaM kAhiti) chaThaveM dina jAgaraNa kareMge, (ekArasame divase vIikkaMte Nivatte asuijAyakammakaraNe saMpatte vArasAhe divase) gyArahaveM divasa jananAzauca samApta hone para phira bArahaveM divasa ke lagane para (ammApiyaro) isake mAtApitA (imaM eyArUvaM goNaM guNaNipphaNNaM NAmadhe kAhiti) isakA guNasaMbaMdhayukta evaM sArthaka pitA (paDhame divase) paDasA hivase (ThiivaDiya) potAnI sthiti anusAra putra mano. utsava (kAhiti) manAvaze, (biiyadivame caMdasUradaMsaNiyaM kAhiti) bIje divase putrajanmanA utsava avasare manAvavAmAM Avate "caMdrasUryashni|' ye nAmanI utsava 420, (chaTTe divase jAgariyaM kAhiti) 74 hivase 21 42. (ekArasame divase vIikaMte Nivatte asuijAyakammakaraNe saMpatte bArasAhe divase) 250IyAra pise ma-mazIya (sUta) samAsa- 45 gayA pachI paarbh| hivasa thatai (ammApiyaro) tenA mAtApitA (imaM eyArUvaM goNaM guNaNiphaNaM NAmabejja kAhiti) tenA zusa gadhane anumAna tamA Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupaNAtakasUtre jamhA amhaM imaMsi dAragaMsi gabbhatthaMsi ceva samANaMsi dhamme daDhapaiNNA, taM hou NaM amhaM dArae daDhapaiNNe gAmeNaM / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro NAmadhejaM karehitidaDhapaiNNatti // sU. 44 // mUlam--taM daDhapaiNNaM dAragaM ammApiyaro sAiregahaguNasambandhayuktaM, guNaniSpannaM-guNaiH dharmaviSayakadADhAdiguNairniSpannaM siddhaM nAmadheyaM kariSyataH / 'jamhA NaM amhaM imaMsi dAraMgasi gabbhatthaMsi ceva samANaMsi' yasmAtkhalyAvayorasmin dArake garbhastha eva sati 'dhamme' dharme dharmArAdhane 'daDhapaDaNNA' dRDhapratijJA dRDhanizcayo jAtaH, 'taM hou NaM amhaM dArae daDhapaiNNe NAmeNaM' tad bhavatu khalvAvayordArakA dRDhapratijJo nAmnA-tasmAdasya bAlakasya 'dRDhapratijJa' iti nAmAstu-ityarthaH / 'tae NaM nassa dAra gassa ammApiyaro NAmadheja karehiti daDhapaiNNetti' tataH khalu ambA patarau tasya dArakasya nAmadheyaM kariSyato dRDhapratijJa iti / / sU. 44 / / TIkA-'taM daDhapaiNNaM' ityAdi / 'taM daDhapaiNNaM' taM dRDhapratijJaM-dRhapratinAmakaM nAmakaraNasaMskAra kareMge / vaha isa bAta ko vicAra kara isakA nAma rakheMge ki jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi gabbhatthaMsi ceva samANaMsi dhamme daDhaiNNA, taM hou NaM amhaM dArae daDhapaiNNe nAmeNaM ) hamArA yaha bAlaka jaba garbha meM AyA thA taba se hI hama logoM kI pratijJA-AsthA dharma meM dRr3ha huI, ataH hamAre isa bAlaka kA nAma dRDha pratijJa ho| (tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro NAmadhejaM karehiti daDhapaiNNatti ) usa samaya usa bAlaka ke mAtApitA usakA nAma dRDhapratijJa rakheMge / sU. 44 / / sArthake nAmakaraNa saMskAra karaze. teo e vAtano vicAra karIne tenuM nAma zamaze (jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi gabbhandhIsa ceva samANaMsi hamme DhapaiNNA taM hou NaM amhaM dArae daDhapaiNNe nAmeNaM) amaare| 2 // mA nyAre garbhamAM Avyo hato tyArathIja amArA lokenI pratijJA-AsthA dharmamAM daDha tha, tathA sbhaa2| 2 / mAnu nAma pratijJa 2. (tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro NAmadheja karehiMti daDhapaiNNatti) te samaye te mAna. mAtApitA tenu nAma pratijJa rAmaze. (sU. 44) Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavaSiNI TIkA sU. 45 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 103 vAsajAgaM jANittA sobhaNaMsi tihikaraNadivasaNakhasamuhattaMsi kalAyasthissa uvehiti // sU. 45 // mUlam-tae NaM se kalAyarie taM daDhapaiNNaM dAragaM lehAiyAo 'dArayaM' dArakaM=kumAram , 'ammApiyaro' ambApitarau 'sAiregaTThavAsajAyagaM' sAtirekASTavarSajAtakaM kiMcidadhikASTavarSANi jAtAni yasya sa tathA taM, kiMcidadhikASTavarSavayaskamityarthaH; 'jANittA' jJAtvA 'sobhaNaMsi' zobhane-zubhakArake 'tihikaraNadivasanakkhattamuhurAsi' tithikaraNadivasanakSatramuhUrte 'kalAyarissa' kalAcAryasya 'uvaNehiMti' upaneSyataH--dvAsaptati kalAjJAnaprAptaye kalAzikSakasya samIpaM neSyata ityarthaH // sU0 45 // TIkA--'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se kalAyarie' tataH khalu sa kalAcAryaH 'taM daDhapaiNNaM' taM dRDhapratijJaM dRDhapratijJanAmakaM 'dAragaM' dArakaM 'lehAiyAo' lekhAdikAH, 'taM daDhapaiNNaM dAragaM' ityAdi / (taM daDhapaiNNaM dAragaM) pazcAt usa dRDhapratijJa nAmaka bAlaka ko (ammA piyaro) usake mAtA-pitA (sAiregaDhavAsajAyagaM jANittA ) jaba ATha varSa se kucha adhika vaya kA jAneMge taba ve use (sobhaNaMsi tihi-karaNa-divasa-Nakravatta-muhutaMsi kalAyariyassa uvaNehiti) zubha tithi, zubha karaNa, zubha nakSatra evaM zubha muhUrta meM kalAcArya ke pAsa 72 kalAoM kA jJAna prApta karAne ke nimitta le jAveMge // sU. 45 // 'tae NaM se kalAyarie' ityaadi| (tae NaM) isake bAda ( se kalAyarie) vaha kalAcArya (taM daDhapaiNNaM 'taM daDhapaiNNaM dAragaM' tyAhi. (taM daDhapaiNNaM dAragaM) tyA2 pachI ta pratijJa nAmanA mAne (ammApiyaro) tena bhAtA-pitA (sAirega-vAsa-jAyagaM jANittA) nyAre 218 12sathI 64 padhAre ubhrne| tarI tyAre tasA tena (sobhaNaMsi tihi-karaNadivasa-Nakkhatta-muhuttaMsi kalAyariyassa uvaNehiti) zumatithi, zuna 424, zuna divasa, zubha nakSatra, temaja zubha muhUrtamAM kalAcAryanI pAse 72 kaLAonuM jJAna prApta karAvavA nimitte laI jaze. (sU. 45) 'tae NaM se kalAyarie' pratyAhi. (tae NaM) tyA2 5chI (se kalAyarie) te 4sAyAya (taM daDhapaiNNaM dAragaM) Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupAtikasatre gaNiyappahANAo sauNaruyapajjavasANAo bAvattarikalAo suttao ya atthao ya karaNao ya sehAvihiti sikkhAvihiti, taM jahA-lehaM 1, gaNiyaM 2, rUvaM 3, paDheM 4, gIyaM 5, vAiyaM 6, sara'gaNiyappahANAo' gaNitapradhAnAH, 'sauNaruyapajavasANAo' zakunarutaparyavasAnAH, 'bAvatarikalAo' dvAsaptatikalAH, 'muttao ya' sUtrataH sUtrasthapadapAThanAt , 'atyao ya' arthataH padArthabodhanAt , 'karaNao ya' karaNataH prayogataH-kalAvyApArapradarzanAt , 'sehAvihiti' sAdhayiSayati prApayiSyati, 'sikkhAvahiti' zikSayiSyati abhyAsaM kArayiSyati / ___ tAH kalA nAmataH pradarzayati- 'taM jahA' tadyathA-'lehaM' lekhe-lekhanaM lekha:akSaravinyAsastadviSayakalAvijJAnaM lekha evocyate tam , 'gaNiyaM' gaNitaM saMkhyAnaM saMkalitAdyanekabhedam 2, 'rUvaM rUpaM lepyazilAsuvarNamaNivastracitrAdiSu rUpanirmANam 3, 'Naha' nATayaMsAbhinayanirabhinayapUrvakaM nartanam 4, 'gIya' gItaM gAndharvakalAjJAnavijJAnam 5, 'vAiyaM' vAdya vINApaTahAdivAdanakalAjJAnam 6, 'saragayaM' svaragataM-gItamUlabhUtAnAM SaDjaRSabhAdidAragaM) usa dRDhapratijJa kumAra ko ( lehAiyAo gaNiyappahANAo ) likhane Adi kI, gaNita kI, tathA pakSI ke zabda Adi jAnane kI (bAvattarikalAo) 72 kalAoM meM (suttao ya) sUtrarUpa se (atthao ya) evaM artharUpa se tathA (karaNo ya) prayogarUpa se (sehAvihiti) prApta karAyegA, (sikvAvihiti) abhyAsa kraayegaa| (taM jahA) bahattara kalAoM ke nAma ye haiM- (1 lehaM ) lekha ligvane kI, (2 gaNiyaM ) gaNita kI, (3 rUvaM ) rUpa kI-arthAt lepya, zilA, suvarNa, maNi. vastra evaM citra ityAdikoM meM rUpanirmANa karane kI, (4 NaTuM) nRtya kI -sAbhinaya evaM nirabhinayapUrvaka nAcane kI, (5 gIyaM) gAne kI, (6 vAiyaM ) vINA evaM paTaha-Dhola Adi bAje bajAne kI, (7 saragayaM) te pratijJa hubhArane (lehAiyAo gaNiyApahANAo) amana mAhitI, nitanI tathA pakSInA zaha pAhi pAnI (bAvattarikalAo) 72 me| (suttao ya) sUtra35thI (atthao ya) tabha04 25 35thI, tathA (karaNao ya) prayoga 35thI (sehAvihiti) prAta 4211ze, (sikkhA vihiti) salyAsa 4211ze. (taM jahA 52 4AmAna nAma 2 // pramANe -1 (lehaM) a5 samapAnI, 2 (gaNiyaM) gaNitanI, . (rUvaM) 35nI arthAt pya, zikSA, suvA, maNi, 12 mA citra ityAdimAM rU5 nirmANa karavAnI, 4 (TTa) nRtyanI-sAbhinaya temaja nirabhinaya-pU' nAvAnI, 5 (gIya) pAnI, 6 (vAiyaM) vA tabhI 58 dAda mA pani vAnI, 7 (saragaya) svanI-jItanA bhUlabhUta Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA su. 46 ambaDaparivAjakaviSaye bhagavadgautamayoHsaMvAdaH 605 gayaM 7, pukkharagayaM 8, samatAlaM 9, jUyaM 10, jaNavAyaM 11, pAsagaM 12, aTThAvayaM 13, porekavvaM 14, dagamaTTiyaM 15, aNNavihiM 13, pANavihiM 17, AbharaNavihiM 18, sayaNavihiM 19, ajaM 20, svarANAM parijJAnam 7, 'pokkharagayaM' puSkaragataM mRdaGgaviSayakaM vijJAnam , vAdyAntargatatve'pi mRdaGgAdeH pRthakkathanaM paramasaMgItAGgatvabodhanArtham 8, 'samatAlaM' samatAlaM-gItAdimAnakAlastAla: sa samaH nyUnAdhikamAtrArahito jJAyate yasmAt tat samatAlavijJAnam 9, 'jUyaM' dyUtaM--'jugAra' iti bhASAyAm 10, 'jaNavAyaM' janavAda-janeSu vAdaprativAdakaraNarUpam 11, 'pAsayaM' pAzakaM-dhUtopakaraNavizeSaM, 'pAzA' iti bhASAyAm 12, 'aTThAvayaM' aSTApadaM-chUtavizeSakhelanam 13, 'porekanvaM' puraHkAvyaM purataH purataH kAvya-kAvyarUpavANIniHsAraNaM =zIghrakavitvamityarthaH 14, 'dagamaTTiyaM' dakamRttikAm-udakayuktamRttikAprayogavidhiH dakamRttikA-kumbhakAravidyetyarthaH, tAm 15, 'annavihi' annavidhim annaniSpAdanavijJAnam / 'annavihiM' ityatra samavAyAGgoktasya 'madhukhitthaM' ityasya samAvezaH 16, pANavihiM' pAnaviSayavijJAnam 17, 'AbharaNavihi' AbharaNavidhim bhUSaganirmANadhAraNavijJAnam / svaro kI-gIta ke mUlabhUta SaDja-RSabha Adi svaroM kI, (8 pukkharagaya) mRdaMga bajAne kI (9 samatAlaM) samatAla kI-tAna ke anusAra tAla bajAne kI, (10 jUyaM) juA khelane kI, (11 jaNavAyaM) lokoM ke sAtha prativAda karane kI, (12 pAsagaM) pAsA pheMkane kI, (13 aTThAvayaM) aSTApada-caupar3a khelane kI, (14 porekavvaM) Azukavi hone kI, (15 dagamadiyaM) miTTI se aneka prakAra ke vartana banAne kI, (16 aNNavihiM) dhAnya Adi ko bo kara annAdika utpanna karane kI-bhojana banAne kI, samavAyAGga meM ukta 'madhusitthaM'madhusiktha kA isAmeM samAveza kiyA gayA hai; (17 pANavihiM) peyapadArtha kI vidhi jAnane paDI-RSama mAhi sparezanI, 8 (pukkharagaya) bhR||vaanii, 8 (samatAlaM) samatAsanI-tAnane anusAra pAnI, 10 (jUyaM) // 2 2bhavAnI, 11 (jaNavAyaM) bAnI sAthe prativAda 42pAnI, 12 (pAsagaM) pAsA pAnI, 13 (aSTAvayaM) maSTApa-yopATa 2bhavAnI, 14 (porekavvaM). mAzuvithapAnI, 15 (dagamaTTiya) bhATImAthI mane prArana ma manApAnI, 16 (aNNavihiM) dhAnya mAhine pAvAne anna Ahine utpanna 42vAnA- manA pAnI, sabhapAyAMgamA ta 'madhusitthaM' madhusithanI samAveza 2maDI // 42pAmA maavy| cha; 17 (pANavihiM) pIvAnA pahAnI vidhi navAnI, 18 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 aupapAtikasUtre ityatra praheliyaM 29, mAgahiyaM 22, gAhaM 23, gIiyaM 24, siloyaM 25, 'AbharaNa cihiM' samavAyAGga - jJAtA - rAjapraznIya - jambUdvIpapraptivarNitasya 'vatthavi' ityasya, tathA jJAtA - rAjapraznIya- jambUdvIpaprajJaptikayitasya 'vilevaNavihiM' ityasya ca samAvezaH 18, 'sayaNatrihiM' zayanavidhi - zayyAparyaGkAdividhijJAnam 19, 'ajjaM ' AryAM=mAtrAchandorUpAM mAtrAmaMmelanena chandonirmANavijJAnam 20, ' paheliyaM ' prahelikAM = gUDhAzaya gadyapadyamayI racanAm 21, ' mAgahiye mAgadhikAM= magadhadezIyabhASA kavitvam 22, 'gAI' gAthAM = saMskRtetarabhASAnibaddhAmAryAmeva, kaliGgAdidezabhASAnibaddha kavitvavijJAnaM vA 23, 'gIiyaM' gItikAM = pUrvArdhasadRzottarArdhalakSaNarUpAm 24, 'siloyaM' zlokam=anuSTubAdilakSaNam 25, 'hiraNNajuti' hiraNyayukti= rajatanirmA kI, (18 AbharaNavihiM) AbharaNa Adi ko banAne evaM unheM yathAsthAna dhAraNa karane kI, samavAyAGga, jJAtA, rAjapraznIya aura jambUdvIpaprajJapti meM ukta 'vatthavihiM' vastravidhi kA, jJAtA, rAjapraznIya tathA jambUdvIpa meM ukta 'vilevaNa vihiM' vilepanavidhi kA samAveza yahIM para ho jAtA hai; (19 sayaNavihiM ) zayyA Adi banAne kI, (20 ajjaM ) AryAchanda-mAtrika chaMdoM ko racane kI, ( 21 paheliyaM) prahelikA kI, arthAt gUr3ha AzayavAlI gadyapadyamayI racanA karane kI. (22 mA gahiyaM) mAgadhikAkI arthAt magadha dezakI bhASA meM kavitA racane kI, (23 gAhaM) saMskRta se bhinna bhASA meM mAtrika chando meM kavitA racane kI, athavA kaliMga Adi dezoM kI bhASA meM nibaddha kavitA ke vijJAna kI, ( 24 gIiyaM) pUrvArdha ke sadRza uttarArdha lakSaNarUpa gItikA chanda meM kAvya racane kI, (25 siloyaM) anuSTup Adi chandoM meM zlokoM ko racane kI, ( 26 hiraNNajutti) cA~dI banAne kI vidhi kI (27 sutra(AbharaNavihiM) samarazu Adi manAvavAnI, samavAyAMga, jJAtA, rApraznIya ramane maMjUdIya prajJaptimA uta ' vatthavihiM ' vastravidhino, bhane jJAtA, raa4praznIya ane samavAyAMgamAM ukta 'vilevaNavihiM' vidvedhnvidhin| samAveza ahI ja karavAmAM AvyeA che. 18 ( sayaNavihiM ) myA Aphri manAvavAnI, 20 ( ajjaM ) AryA 66- mAtri4-cha ho rayavAnI, 21 (paheliyaM) ahesAnI arthAt gUDha AzayavALI gadyapadyamayI racanA ravAnI, 22 (mAgahiyaM) bhAgadhI arthAt bhagadha dezanI lASAbhAM vitA 2nyavAnI, 23 (gAhaM) saMskRtathI chuTTI bhASAbhAM bhAtri cha homAM uvitA rthvAnI, athavA kaliMga Adi dezanI bhASAmAM racita kavitAnA vijJAnanI, 24 (gIiyaM) pUrvArdhanA prema uttarArdhaM sakSaNa 35 gItimA chaddhabhAM anya 2nyavAnI, 25 (siloyaM) anuSTupa mA cha homA ho rathavAnI, 26 (hira , Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU 46 ambaDaparivrAjaka viSaye bhagavadgItamayoH saMvAdaH 607 hiraNNajutti 26, suvaNNajutti 27, gaMdhajutti 28, cuNNajuttiM 29, taruNIpaDikammaM 30, ithilakkhaNaM 31, purisalakkhaNaM 32, hayalakkhaNaM 33, gayalakkhaNaM 34, goNalakkhaNaM 35, kukDalakSaNa vidhim 26, 'suvannajurti suvarNayukti suvarNanirmANopAyam 27, 'gaMdhajutiM' gandhayukti gandhadravyanirmANA pradhim 28, 'cunajutti' cUrNayuktiM vazIkaraNAntardhAnArtha tattaducitadravyANyekatrIkRtya tatpiSTIkaraNavidhim 29, 'taruNIpaDikamma' taruNIparikarma-yuvatIrUpazobhAparivardhanavidhim 30, 'itthilakakhaNaM' strIlakSaNampaminIhastinyAdiyuvatInAM lakSaNam 31. 'purisalakkhaNaM' puruSalakSaNam-uttamamadhyamAdipuruSANAM lakSaNavijJAnam 32, ' hayalakAvaNaM' hayalakSaNaM-dIrdhagrovAkSikUTAdilakSaNavijJAnam, 'hayalakkhaNaM' ityatra samavAyAGgoktasya 'AsasikvaM' ityasya samAvezaH 33, 'gayalakkhaNaM' gajalakSaNa= hastizubhA'zubhalakSaNavijJAnam , 'gayalakkhaNaM' ityatra samavAyAGgoktasya 'hatthisikvaM'' ityasya samAvezaH 34, 'goNalakkhaNaM' golakSaNaM-sAsnAvikalA atirUkSA mUSikanayanAzva na zubhadA gAvaH' ityAdivijJAnam 35, 'kukuDalakravaNaM' kukkuTalakSaNam , 'kukkuDalavaravaNa najurti) suvarNanirmANa karane kI vidhi kI, (28 gaMdhajurti) gaMdhadravya ko banAne kI vidhi kI, (29 cunajuti) vazIkaraNa Adi cUrNa ko banAne vAlI auSadhiyoM ko ekatrita kara unakI piSTI karane kI vidhi kI, (30 taruNIpaDikamma) yuvatI ke rUpa kI zobhA bar3hAne kI vidhi kI, (31 itthilakkhaNaM) pAnI, hastinI Adi yuvatiyoM ko jAnane ke lakSaNoM kI, 32 purisalakavaNaM) puruSoM ko pahicAnane ke lakSaNoM kI, (33 hayalakavaNa) azvoM ke lakSaNoM ko jAnane kI tathA unako calAne kI (34 gayalakkhaNe) hAthI ke lakSaNoM ko jAnane kI, yahA~ para samavAyAMga meM ukta 'hatthisikvaM' hastizikSA kalA kA samAvezI huA hai, (35 goNalakkhaNaM) gAya ke lakSaNoM ko jAnane kI, (36 kukkuDalakSaNaM) kukkuTaNNajutti) yAhI manApAnI vidhinI, 27 (suvannajutti) supa nibhA 42vAmI vidhinI, 28 (gaMdhajutti) apadravya samAdhAnI vidhinI, 28 (cunnajutti) vazIkaraNa Adi cUrNa banAvavAnI auSadhIone ekaThI karI tene pIsavAM (4TI' nAma)nI vidhinI, 30 (taruNIpaMDikamma) yuktAMnA 3panI zAlA dhArapAnI vidhinI, 31 (itthilakkhaNaM) paminI, stinI sAhi yuvatImA ne pAnai sakSapAnI, 32 (purisalakkhaNa) puruSone onpAmA saMkSaNAMnI, 33 (hayalakkhaNa) ghoDAnai Aapl onAnI tathA bhane yasaiqAnI, 34 (gayalakkhaNaM) DAthInAM skssnne| oneypAnI, saDI sabhapAyAMmA 'hatthi Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupaNatikasUtra 36, pakkalakkhaNaM 37, chattalakkhaNaM 38, cammalakkhaNaM 39, daMDalakkhaNaM 40, asilakkhaNaM 41, maNilakkhaNaM 42, kAgaNilakkhaNaM 43, vatthuvijaM 44, khaMdhAramANaM 45, nagaramANaM 46, cAra ityatra samavAyAGgoktasya ' miDhayalakkhaNaM' ityasya samAvezaH, upaskarAdau saMcAreNa sAdRzyAt 36, 'cakkalakkhaNaM' cakralakSaNaM cakraratnaguNadoSavijJAnam 37, 'chattalakkhaNaM' chatralakSaNa chatrasya zubhAzubhavijJAnam 38, 'cammalakkhaNa' carmalakSaNaM, carma-DhAla iti prasiddha tasya zubhAzubhalakSaNajJAnam 39, 'daMDalakSaNaM' daNDalakSa gam=daNDasya zubhAzubhalakSaNavijJAnam 40, 'asilakSaNaM' asilakSaNam='aGgulIzatArtha uttamaH khaDga' ityAdivijJAnam 41, 'maNilakkhaNaM' maNilakSaNaM-ratnaparIkSAvijJAnam 42, 'kAgaNilakkhaNaM' kAkaNIlakSaNam-cakravartino ratnavizeSaH kAkaNI, tasyA viSApaharaNamAnonmAnAdiyogapravartakatvAdijJAnam 43, 'vatthuvija ' vAstuvidyAm-vasati asminniti vAstu-gRhAdikaM tasya vidyA vAstuzAstraprasiddhaM gRhabhUmigatadoSaguNavijJAnam, 'vatthuvija' ityatra samavAyAGgoktayoH 'vatthumANaM' 'vatthunivAsa' ityanayoH samAvezaH 44, 'khaMdhAramANaM' murge ke lakSaNoM ko jAnane kI, samavAyAGga meM ukta 'miMDhayalakkhaNaM' (meMDhekA lakSaNa) kA samAveza yahIM ho jAtA hai| (37 cakkalakkhaNaM) nakraratna ke guNadoSa jAnane kI, (38 chattalakSaNaM) chatra ke zubhAzubha jAnane kI, (cammalakkhaNaM) DhAla ke khoTe khare lakSaNoM ko jAnane kI, (40 daMDalakkhaNa) daMDa ke acche-bure lakSaNoM ko jAnane kI, (41 asilakSaNaM) talavAra ke lakSaNoM kI, (42 maNilakkhaNaM) maNilakSaNa jAnane kI-ratnakI parIkSA karane kI, (43 kAgaNIlakravaNaM) cakravartI ke kAkaNI ratna ko jAnane kI, (44 vatthuvijjaM) vAstu (ghara) zAstra kI, samavAyAGga meM ukta 'vatthumANaM' vAstumAna aura 'vatthuniveza' vAstuniveza ina donoM kA yahI samAveza hotA hai, (45 khaMdhAramANaM) zatru ko sikkhaM' stizikSA 4AnI samAveza thye| che. 35 (goNalakkhaNaM) yanai sakSaNeMypAnI, 31 (kukkuDalakkhaNaM) 44-4iti skssnne| zuvAnI, samAyAMgawi sxa 'miMDhayalakkhaNaM' (TAtuM sakSapana samAveza mI thAya che. 37 (cakalakkhaNaM) 52tnanA zuSoSa otyAnI, 38 (chattalakkhaNaM) chatranA zubha mazuma pAnI, 36 (cammalakkhaNaM) DhAsana moTai ma skssnne| japAnI, 40 (daMDalakkhaNa) nAM sArA-2sA skss| pAnI, 41 (asilakkhaNaM) tapAranai sakSaNenI, 42 (maNilakkhaNaM) maNinai Aajo any. pAnI, 43 (kAgaNIlakkhaNa) yatInA sixel 2lane pAnI, 44 (vatthuvijaM) Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityatra pIyUSavarSiNI-TIkA su. 46 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 609 47, paDicAraM 48, vUhaM 49, paDivUhaM 50, cakavUhaM 51, garulavUhaM skandhAvAramAnaM-zatruM vijetuM kadA kiyatparimitaM sainyaM nivezanIyamiti pramANavijJAnam / ' khaMdhAramANaM ' ityatra samavAyAGgoktasya 'khaMdhAvAraNivesaM' ityasya samAvezaH ' nagaramANaM ' nagaramAnam-asmin pradeze kIdRzamAyAmadairthyopalakSitaM nagaraM nirmApaNIyaM, yena vijayazAlI bhaveyam, kasya varNasya kasmin sthAne nivezaH zreSTha iti vijJAnam, 'nagaramANaM' ityatra samavAyAdgoktasya 'nagaraNivesaM' ityasya samAvezaH 46, 'cAraM ' caarN=jyotishcaarvijnyaanm| 'cAraM ' ityatra samavAyAGgoktAnAM 'caMdalakkhaNaM' sUracariyaM, rAhucariyaM, gahacariyaM' ityeteSAM caturNAM samAvezaH 47, 'paDicAraM ' praticAraM prativarttitacAram-iSTAniSTaphalajanakazAntikarmAdikriyAvizeSavijJAnam, 'paDicAraM ' 'sobhAgakaraM, dobhAgakaraM, vijjAgayaM, aMtagayaM, rahassagayaM, sabhAsaMcAraM ' ityeteSAM samavAyAGgoktAnAM SaNNAM samAvezaH 48, 'vaha' vyUhaM - zakaTathAkRtisainyaracanam 49, ' - jItane ke liye kitanI senA honI cAhiye isa prakAra senA ke parimANa ko jAnane kI, yahA~ para samavAyAGga meM ukta ' khaMdhAvAraNivesa ' skandhAvAraniveza kA samAveza hotA hai| (46 nagaramANaM) isa pradeza meM kitanA laMbA kitanA caur3A nagara basAnA cAhiye jisase maiM vijayazAlI ho sakUM tathA kisa varNa ko kisa sthAna meM basAnA zreSTha hogA ina saba bAtoM ke vijJAna kI, samavAyAGga meM ukta ' nagaranivesaM nagaraniveza kA antarbhAva yahIM para ho jAtA hai / (47 cAraM ) jyotizcakra kI, samavAyAGga meM kathita (caMdalakkhaNaM) caMdramA ke lakSaNa, (sUracariyaM rAhucariyaM gahacariyaM) sUrya kI cAla, rAhu kI cAla evaM grahoM kI cAla, ina saboM kA samAveza 'cAra' meM samajhanA cAhie / ( 49 paDicAraM ) iSTAniSTaphalajanaka zAntikarma Adi kriyAvizeSoM ke vijJAna kI, yahA~ samavAyAMga kathita "sobhAgakaraM dobhAgakaraM vijjAgayaM maMtavAstu (ghara) zAstranI, samavAyAMgamAM uta "vatthumANaM vatthunivesaM" vAstumAna tebhana vaastuniveshne| sabhAveza ahIM thAya che. 45 (khaMdha (ramANaM) zatrune jItavA mATe keTalI senA hai!vI joI e, e rIte senAnA parimANane (gaNatarI) jANavAnI, samavAyAMgamAM ukta ' khaMdhAvAranivesaM' 24 dhaavaarniveshne| saDDIM 52 sabhAveza thAya che; 49 (nagaramANaM) yA pradezamAM devaDDu sAM ne DeTa paheALuM nagara vasAvavuM joie ke jethI huM vijayazALI thaI zakuM tathA kyA vaNuM (jAta) ne kayA sthAnamAM vasAvavuM zreSTha thaze e badhI vAtAnA vijJAnanI, samavAyAMgamAM ukta ' nagaranivesa ' nagaranivezAna sabhAveza sahIM thayo che. 47 (cAraM) lyotizcanI, samavAyAMgabhAM kahela Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 aupapAtikasUtre 52,sagaDavUhaM 53, juddhaM 54, nijuddhaM 55, juddhAijuddhaM 56, muTThivRha' prativyUham vyUhapratipakSibhUtaM vyUha-sainyaracanAvizeSam 50, 'cakavUha' cakravyUham = sainyasya cakrAkAraracanAvizeSam 51, 'garulavUha' garuDavyUhaM garuDAkRti senAnivezaparijJAnam 52, 'sagaDavUha' zakaTavyUha-zakaTAkRtisainyaracanam 53, 'juddhaM ' yuddhaM saMgrAmam , 'juddhaM' ityatra jJAtA-samavAyAGgoktasya 'advijuddhaM' ityasya, tathA-samavAyAGgoktasya 'daMDajuddhaM' ityasya, tathA jambUdvIpaprajJaptikathitasya 'didvijuddhaM' ityasya, tathA-rAjapraznIyasUtroktasya 'asijuddhaM' ityasya ca samAveza: 54, 'nijuddhaM' niyuddhaM mallayuddham 55, 'juddhAijuddhaM ' yuddhAtiyuddham khaDgAdiprakSepapUrvakaM mahAyuddham 56, 'muTThijuddhaM' muSTiyuddham , yodhayoH parasparaM muSTyA hananam 57, 'bAhujuddhaM ' bAhuyuddham 58, 'layAjaddhaM' latAyuddhagayaM rahassagayaM sabhAsaMcAraM " isa pATha kA samAveza huA hai / (49 vUha, zakaTa Adi ke AkAra meM sainya sthApita karane kI, (50 paDivahaM) vyUha ke pratipakSI vyUha kI racanA karane kI, (51 cakavUha) cakravyUha kI sainya ko cakrAkara racane kI, (52 garulavvUha) garuGavyUha kI-garur3a kI AkRti ke samAna sainya ko racane kI, (53 sagaDahaM) zakaTa kI AkRti ke samAna sainya ko racane kI, (54juddhaM) saMgrAma karane kI, yahA~ para jJAtA, samavAyAGga meM kathita (advijuddhaM) asthiyuddha kA, (daMDajuddhaM) daMDayuddha kA, tthA jaMbUdvIpaprajJapti meM pratipAdita (didvijuddhaM ) dRSTiyuddha kA aura rAjapraznIya sUtra meM batAyA gayA (asijuddhaM) talavAra se yuddha karane kA samAveza huA hai, (55 nijuddhaM) mallayuddha kI, (56 juddhAijuddhaM) khaGgAdiprakSepapUrvaka mahAyuddha karane kI, (57 muTThijuddhaM) muSTiyuddha karane kI, (58 bAhujuddhaM) bAhu se yuddha karane kI, (59 layAjuddhaM) latAyuddha kI, jina prakAra latA 'caMdalakkhaNa' yaMdrabhAnA sakSay 'sUracariyaM rAhucariyaM gahacariya' sUryanI yAsa, rAnI yAsa temana aDAnI yAsa se yAMnI samAveza 'cAra' mAM sama4vA na . 48 (paDicAra) USTa-maniSTa na khaitima yahi jiyAvizeSanA vijJAnanI, mahI samavAya mama sa "sobhAgakaraM, dobhAgakaraM, vijAgaya, maMtagayaM, rahassagayaM, sabhAsaMghAraM" 2 // 54nI samAveza thayo che, 48 (vUha) za48 [] mAhinA mA2mA sainya sthApita 42vAnI, 50 (paDivUha) nyUDanA pratipakSI nyUDanI syanA 42vAnI, 51 (cakvUha) ya.. vyUDanI-sainyane 2 / 4 / 2 2yavAnI, 52 (garulavUha) 1270yUDana:-runI mAtinAvI sainyasyanA 42vAnI, 53 (sagaDabRhaM) zanI 2||ti nA samAna sainya syavAnI, 54 (juddha) saMgrAma 42vAnI, maDI 'jJAtA bane samavAyAMga' mA 498 (advijuddhaM) masthiyuddhanI, (daMDajuddhaM) yuddhana tathA jaMbudvIpa Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA. sU. 46 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgItamayoHsaMvAdaH 611 juddhaM 57, bAhujuddhaM 58, layAjuddhaM 59, IsatthaM 60,charuppavAyaM61, dhaNuvveyaM 62, hiraNapAgaM 63, suvaNNapAgaM 64, suttakheDaM 65, yathA latA vRkSamArohantI AmUlamAMziro vRkSamAveSTayati, tathA yatra yodhaH pratiyodhazarIraM gADhaM nipIDya bhUmau pAtayati tallatAyuddham 59, 'IsatthaM' iSuzAstraM nAgavANAdidivyAstrasUcakaM zAstram , 'IsatthaM' iti prAkRtazailyA iSuzAstram 60, 'churappavAyaM' kSuraprapAtam, kSuraH='kSurA' iti prasiddhaH chedanazastravizeSaH, tasya prapAtaH pAtanam 61, 'dhaNuvveyaM' dhanurvedaM dhanuzAstram 62, 'hiraNNapAgaM' hiraNyapAka-rajatasiddhiM 63, 'suvaNNapAgaM' suvarNapAkaM-kanakasiddhim, 'suvaNNapAgaM' ityatra samavAyAGgarAjapraznIyasUtroktayoH 'maNipAgaMdhAtupAgaM' ityanayoH samAvezaH 64, 'muttakheDa' sUtrakhelaM sUtrakrIDAm 65, 'vaTTakheDaM' vRttakhelam 66, etatkalAdvayaM lokato bodhym| 'vaTTakheDaM ityatra 'cammakheDaM' carmakhelam-ityasya samavAyAGgoktasya smaaveshH| vRkSa para caDha kara nIce se Upara taka vRkSa ko lapeTa letI hai usI prakAra yodhA jisa yuddha meM pratiyodhA ke zarIra ko atyanta pIr3ita kara jamIna para paTaka dete haiM aura usake Upara car3ha baiThate haiM vaha latAyuddha hai usakI, (60 IsatthaM) iSuzAstra kI, 'IsatthaM ' yahAM para prAkRtazailI se iSuzAstra samajhanA cAhiye / nAgabANa Adi divya astra Adi kA sUcaka jo zAstra hai usakA nAma iSuzAstra hai usa kI, (61 churappavAyaM) churA se yuddha karane kI, (62 dhaNuvveyaM) dhanurveda kI, (63 hiraNNapAgaM) rajatasiddhi kI, (64 suvaNNapAgaM ) suvarNasiddhi kI, rAjapraznIya evaM samavAyAMga meM kathita maNipAka aura dhAtupAka kA samAveza yahIM karanA cAhiye / (65 suttakheDaM) sUtra-DorA se khelane kI, (66vaTTakheDaM) vartta-rassI para khelane kI, yahA~ para samavAyAGgokta-(cammakheDaM) camar3A se khelanA-isakA bhI samAveza prajJapti + ahipAhana 428 (didvijuddhaM) dRSTiyuddhanI mane 'rAjapraznIya' sUtramA matAvasa (asijuddhaM) tasArathI yuddha 42vAne samAveza thye| cha. 55 (nijuddhaM) bhayuddhanI, 56 (juddhAijuddhaM) 11 mAhi prakSepapUrva 4 [ / bhArIne] mahAyuddha 42vAnI, 57 (mudvijuddhaM) muSTiyuddha 42vAnI, 58 (bAhujuddhaM) mAthI yuddha 42vAnI, 58 (layAjuddhaM) satAyuddhanI, terI satA[sa] vRkSa 52 yaDIne nAyathI a52 sudhA vRkSane lapeTI le che tevI ja rIte codhA je yuddhamAM sAmenA yodhAnA zarIrane gADharUpathI pIDA karI jamIna upara pADI de che ane tenA upara caDI bese che te latAyuddha cha, tenI; 60 (IsatthaM) SuzAsanI, 'IsatthaM' 41 prAkRta zavIthI dhuzAra sabhA levuM joIe. nAgabANa Adi divya astra AdinuM sUcaka je zAstra che tenuM nAma 45zA cha.tenI, 11 (churappavAya) 72rAthI yuddha 421|nii, 62 (dha gubveya) dhanunI , 13 (hiraNNapAgaM) 204siddhinI, 64 (suvaNNapAgaM) suvarNa siddhinI, 'rAjapraznIya' Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 aupapAtikasUtra kheDaM 66, NAliyAkheDaM 67, pattacchejaM 68, kaDacchenaM 69, sajIvaM 70, nijjIvaM 71, sauNaruya 72 - miti bAvattarikalAo sehAvittA sikkhAvettA ammApiNaM uvaNehiti // sU0 46 // - 'nAliyA kheDaM' nAlikA khelam = dyUtavizeSam - mAbhUdiSTadAyAd viparItapAzakanipatanamiti nAlikAyAM yatra pAzakaH pAtyate / yadyapi te evAsya samAvezo bhavitumarhati tathApi nAlikAkhelaprAdhAnyajJApanArthaM bhedena grahaNam 67, 'pattaccheja' patracchedyam = aSTottarazatapatrANAM madhye vivakSita saMkhyAkapatracchedane hastalAghavam 60, 'kaDaccheja' kaDaccheyam - kaTa (caTAI ) - vat kramAcchedyaM vastu yatra vijJAne tattathA tat 69, 'sajjIvaM' sajIvaM = sajIvakaraNaM--mRtadhAtvAdInAM sahasvarUpApAdanam 70, 'nijjIvaM' nirjIvaM nirjIvakaraNam - hemAdidhAtumAraNaM pAradamAraNaM vA 71, 'sauNaruyaM' zakunarutam atra zakunapadaM rutapadaM copalakSaNam tena sarvazakunasaMgrahaH, gaticeSTAdigavalokanAdiparigrahazra 72. ' iti vAkttarikalAo' iti dvAsaptatikalAH=dvAsaptatipuruSakalA H 'sehAvittA sikkhAvettA' sedhayitvA zikSayitvA ca 'ammApiNaM uvaNehiti' mAtApitrorupaneSyati = samarpayiSyati // su. 46 // huA hai / ( 67 nAliyAkheDaM ) dyUtavizeSa khelane kI - nAlikA meM pAze DAlakara juA khelane kI, (68 pattaccheja) patra chedana karane kI, 108 patroM meM se vivakSita patra ko chedana karane meM hAtha kI kuzalatA kI, (69 kaDacchejjaM ) kaTa kI arthAt caTAI kI taraha krama 2 se chedana karane kI, (70 sajjIvaM) mArI huIM dhAtuoM ko punaH prakRtistha karane kI, ( 71 nijjIvaM) nirjIva karane kI - hemAdika dhAtuoM ko mArane kI, athavA pAre ko mArane kI, ( 72 saUNaruyaM ) pakSiyoM ke zabda pahicAnane kI unakI gati, ceSTA evaM avalokana Adi jAnane kI kalA, (iti bAvattarikalAo sehAvittA sikkhAvettA ammApiNaM te ' samavAyAMga 'bhAM usa maziyA nyane dhAtuyAuna sabhAveza maDDI 42va le. 15 (suttakheDaM) sUtra - horAthI rabhavAnI, 66 ( vaTTakheDaM) varta - horaDI para rabhavAnI, bhar3IM sabhavAyAMgamAM uDe (cammakheDaM) 'yAmaDAMthI jevavu' senA pazu sabhAveza yo che. 67 (nAliyAkheDa) ghRtavizeSa bhavAnI - nAsikAmAM pAsA nANIne lugAra rabhavAnI, 68 ( pattacchejjaM ) patra apavAnI, 108 patrA bhAMthI vivakSita patro athavAmAM hAthanI huzaNatA nI, 68 (kaDaccheja) uTanI - arthAt yaTArdhanI peThe GabhaJjbhathI chehana 42vAnI, 70 (sajjIvaM) bhAresI dhAtubhAne irIne adhRtistha ravAnI, 71 (nijjIvaM) nava 42vAnI- hema Adi dhAtumane bhAravAnI, athavA pArAne bhAravAnI 72 (sauNaruyaM) pakSiyonA zabda samabhavAnI, tebhanI gati, zreSTA tebha avaseouna yAhi bhaguvAnI jhA ( iti bAvanarikalAo sehAvittA~ sikkhAvittA Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 47 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 613 mUlam-tae NaM tassa daDhapaiNNassa dAragassa ammApiyaro taM kalAyariyaM viuleNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM vattha-gaMdha-mallA-laMkAreNa ya sakArehiMti sammANehiMti, sakkA TokA-'tae Na' ityaadi| 'tae NaM tassa daDhapaiNNassa dAragassa ammApiyaro taM kalAyariyaM ' tataH khalu tasya dRDhapratijJasya dArakasya ambApitarau taM kalAcArya 'viuleNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM' vipulenA'zanapAnakhAdyasvAdyena 'vattha-gaMdha-mallA-laMkAreNa ya sakArehiMti sammANehiti' vastragandhamAlyAlaGkAreNa ca satkArayiSyataH sammAnayiSyataH-sugamAni padAni vAkyAni ca / 'sakAritA sammANittA' satkRtya saMmAnya 'viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalaissaMti' vipulaM jIviuvaNehiti) ye 72 kalAyeM puruSakI haiM, ina kalAoM kI zikSA kalAcArya use degA, pazcAt vaha use usake mAtApitA ke pAsa lAkara sauMpa degA / / sU. 46 // 'tae NaM tassa' ityaadi| (taeNaM) isake bAda (tassa daDhapaiNNassa dAragassa) usa dRr3ha pratijJakumAra ke (ammApiyaro) mAtApitA (taM kalAyariyaM) usa kalAcArya kA (viuleNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM vattha-gaMdha-mallA-laMkAreNa ya sakArehiti) vipula, azana, pAna, khAdima, svAdima, vastra, gaMdha, evaM mAlA tathA alaMkAroM ke pradAna se khUba satkAra kreNge| (sammANehiti) khUba sanmAna kreNge| (sakAritA sammANittA) satkAra evaM sanmAna karake pazcAt ve use (viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalaissaMti) ammApiINaM uvaNehiti) // 72 4Asa puruSanI cha. me 4AmAnI sAyA tene zikSA mApaze. 5chI te tena tenA mAtApitAnI pAse sAvIne sopI ze.(sU049) 'tae NaM tassa' tyAhi. (tae NaM) tyA2 5chI (tassa daDhapaiNNassa dAragassa) te pratijJa mAranA (ammApiyaro) mAtApitA (taM kalAyariya) te sAyAya ne (viuleNaM asaNa-pANakhAima-sAimeNaM vattha-gaMdha-mallA-laMkAreNa ya sakkArehiti) vidhuta mazana, pAna, khAdima, svAdima, vastra, gaMdha temaja mAlA tathA alaMkAro ApIne khUba sA2 42ze, (sammANehiti) bhUma sanmAna 42ze. (sakkAritA sammANittA) sA2 mA sanmAna 4zane pachI to tene (viulaM jIviyArihaM pIidANaM Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 aupapAtikasUtre rittA sammANittA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalaissaMti, dalaittA paDivisajehiMti // sU0 47 // mUlam--tae NaM se daDhapaiNNe dArae bAvattarikalApaMDie navaMgasuttapaDibohie aTTArasadesabhAsAvisArae gIyaraI kA''haM prItidAnaM dAsyataH, 'dalaittA' datvA 'paDivisajehiti' prativisarjayiSyataH // sU0 47 // TIkA--'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se daDhapaiNNe dArae tataH khalu sa dRDhapratijJo dArakaH 'bAvattarikalApaMDie' dvAsaptatikalApaNDitaH 'nagamuttapaDibohie' navAGgasuptapratibodhitaH-navAGgAni dve zrotre, dve netre, dve ghrANe, ekA ca jihvA, tvagekA, manazcaikamiti, tAni suptAnIva suptAni-bAlyAdavyaktacetanAni tAni pratibodhitAni yauvanena vyaktacetanAvanti kRtAni yasya sa tathA / ' gIyaraI 'gItaratiH gAnapriyaH, 'gaMdhavya-NaTTavipula rUpa meM jIvikA ke yogya prItidAna deMge, (dalaittA paDivisajehiMti) aura dekara use visarjita kara deMge // sU. 47 // 'tae NaM se daDhapaiNNe dArae' ityAdi / (tae NaM) isa ke bAda (se) vaha (daDhapaiNNe) dRDhapratijJa (dArae) kumAra (bAvattarikalApaMDie) bahattara kalAoM meM paMDita (navaMgasuttapaDibohie ) evaM supta navAMgoM-2 kAna, 2 netra, 2 nAsikA ke chidra, 1 jihvA, 1 sparzana indriya aura mana ke pratibodha-jAgRti se yukta-yauvanAvasthA saMpanna hokara, (advArasadesabhAsAvisArae ) 18 dezoM kI bhASA kA jJAtA hogA, (gIyaraI gaMdhaNaTTakusale ) yaha kumAra gIta meM dalaissaMti) viYA 35i vidhAne yogya prItihAna sAyarI. (dalaittA paDivisajjehiMti) mane mApAne tebhanu visana 41 ze. (sU. 47) 'tae NaM se daDhapaiNNe dArae' tyAdi. (tae NaM) tyA2 pachI (se) te (daDhapaiNNe) pratijJa (dArae) ubhAra (bAvattarikalApaMDie) moDatara 4AyAmA paDita (navaMgasuttapaDibohie) tabha04 susa na1 agA-2 Ana, 2 netra, 2 nAsiDAnAM chidra, 1 0 1 25zana iMdriya ane mananA pratibaMdha-jAgRtithI yukta-yauvanAvastha, saMpanna yadhane (aTThArasadesabhAsAvisArae) 18 dezonI mApAne jJAtA thaze. (gIyaraI Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSarSiNI-TokA sa. 48 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgItamayoH saMvAda: 615 gaMdhavvaNadRkusale hayajohI gayajohI rahajohI bAhujohI bAhuppamadI viyAlacArI sAhasie alaM bhogasamatthe yAvi bhavissai // sU0 48 // mUlam--tae NaM daDhapaiNNaM dAragaM ammApiyaro bAvakusale' gAndharva-nATyakuzalaH-gAndharva gItavidyAyAM nATye-nATyazAstre ca kuzalaH nipuNaH, 'aTThArasa-desabhASA-visArae' aSTAdaza-deza-bhASA-vizAradaH, 'hayajohI' hayajodhI-hayena=azvena yudhyate tacchIlo hayayodhI, evaM 'gayajohI rahajohI bAhujohI' gajayodhI rathayodhI bAhuyodhI-jJAtavyaH 'bAhuppamaddI' bAhupramardI-bAhubhyAM pramRdnAti tacchIlo bAhupramardI, 'viyAlacArI' vikAlacArI-nirbhayatvAdvikAle rAtrAvapi carati tacchIlo vikAlacArI, ata eva 'sAhasie' sAhasikaH atizUraH, 'alaM bhogasamatthe' alambhogasamarthaH-alam=atyarthaM bhogAnubhavasamarthaH 'yAvi bhavissai' cApi bhaviSyati / / sU0 48 // TIkA-'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM daDhapaiNNaM dArayaM' tataH khalu dRDhaanurAga vAlA tathA gAndharvavidyA meM aura nRtyakalA meM kuzala hogaa| (hayajohI gayajohI rahajohI bAhujohI) yaha azvayodhI, gajayodhI, rathayodhI aura bAhuyodhI hogaa| (bAhuppamadI viyAlacArI sAhasie) yaha bAhupramardI hogA aura ati zUra hogA; isa liye ise vikAla rAtri meM bhI Ane-jAne meM koI bhaya nahIM hogaa| ( alaM bhogasamatthe yAvi bhavissai) tathA yaha bhogasamartha bhI hogA / / sU. 48 // 'tae NaM daDhapaiNNaM dAragaM' ityaadi| (tae NaM) bAda meM (daDhapaiNNaM dAragaM) isa apane dRDhapratijJa bAlaka ko gaMdhavva-NaTTa-kusale) me ubhAra gItabhA, vidhAmA mane nRtyakAmA iza thaze. (hayajohI gayajohI rahajohI bAhujohI) se azvamodhI, ayodhI, 2thayodhI, mane mADuyodhI thaze. (bAhuppamaddI viyAlacAradI sAhasie) e bApramadda thaze ane ati zUravIra thaze. A mATe tene vikALa rAtrimAM paNa A441-4iwi tano maya thaze nahi. (alaM bhogasamatthe yAvi bhavissai) tathA 2 // leAgasamartha 54 thaze. (sU. 48) 'tae NaM dRDhapaiNNaM dAragaM' tyAhi. (tae NaM) tyA2 pachI (daDhapaiNNaM dAragaM) mA potAna! pratiza pAne Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre tarikalApaMDiyaM jAva alaM bhogasamatthaM viyANittA viulehiM aNNabhogehiM pANabhogehiM vatthabhogehi sayaNabhogehiM uvaNimaMtehiti // sU0 49 // mUlam-tae NaM se daDhapaiNNe dArae tehiM viulehiM aNNapratijJaM dArakam 'ammApiyaro' mAtApitarau 'bAvattarikalApaMDiyaM' dvAsaptatikalApaNDitaM 'jAva' yAvat-atra-yAvacchabdAd-aSTAdazadezabhASAvizAradaM gItarati gAndharvanATyakuzalaM hayayodhinam-ityAdIni vizeSaNAni dvitIyaikavacanAntAni jJeyAni / 'alaM bhogasamatthaM' alaM bhogasamartham-alam atyarthaM bhogAnubhavasamarthaM 'viyANittA' vijJAya 'viulehi aNNabhogehiM' vipulairannabhogaiH 'pAnabhogehi' pAnabhogaiH 'leNabhogehiM ' layanabhogaiHcitrazAlAdyAvAsanavanavAbhogaiH 'vatthabhogehiM' vastrabhogaiH, 'sayaNabhogehiM' zayanabhogaiH 'uvaNimaMtehiMti' upanimantrayiSyataH=bhogAn bhuva-iti kathayiSyataH // nU0 49 // TIkA-'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se daDhapaiNNe dArae' tataH khalu (ammApiyaro) mAtApitA (bAvattarikalApaMDiyaM jAva alaMbhogasamatthaM ) 72 kalAoM meM pAraMgata tathA navayauvanazAlI evaM bhoga bhogane meM samartha jAnakara use (viulehiM) vipula (aNNabhogehiM) anna ke bhogoM se, (pANabhogehiM) pAna karane yogya dravyoM ke bhogoM se, (leNabhogehiM) vividha citroM se suzobhita prAsAda ke bhogoM se, ( vatthabhogehiM) sundara 2 vastroM ko icchAnusAra paharane rUpa bhogoM se evaM (sayaNabhogehiM) zayyA Adi ke bhogoM se ( uvaNimaMtehiti) AmaMtrita kareMge, arthAt 'bhogoM ko bhogo' aisA usase kaheMge / / sU. 49 / / (ammApiyaro) mAtApitA (bAvattarikalApaMDiyaM jAva alaM bhogasamatthaM) 72 4emAM pAraMgata ane navayauvanazALI temaja bhega bhogavavAmAM samartha jANIne tene (viulehiM) vidhura (aNNabhogehiM) mannanA logAthA (pANabhogehiM) pAna 72vAne yojya dravyanA mogAthA (leNabhogehiM) vividha citrothI suzAmita prAsAha (bhasa)nA logothI (vatthabhogehiM) suMdara suMdara patrone machAnusAra 52vA35 logothI tabhana (sayaNabhogehiM) zayyA mAhinA logothI (uvaNibhaMtehiMti) sAmAtrita 42ze, arthAt 'mogAne sogavA' sama tene ze. (22. 48) Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU.50 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadUgautamayoH saMvAdaH 617 bhogehiM jAvasayaNabhogehiMNosajihiti,Norajihiti, Nogijjhihiti, No mujjhihiti, No ajjhovavajihiti // sU0 50 // ____ mUlam se jahANAmae uppale i vA paume i vA kususa dRDhapratijJo dArakaH 'tehiM viulehiM aNNabhogehiM jAva sayaNabhogehiM tairvipulairannabhogaivicchayanabhogaiH-atra yAvacchabdAtpAnalayanavastrabhogairiti grAhyam , 'No sanjihiti' no saGyati-na saGga-sambandhaM kariSyati, 'No rajinahiti' no rakSyati-na rAga-prema bhogasambandhahetuM kariSyati, 'No gijjhihiti' no garddhiSyate-no gRddhibhAvaM kariSyati, 'No muzihiti' no mohiSyati mohaM na kariSyati, 'No ajjhovavajihiti' no adhyupapatsyate na tadekAnamanA bhaviSyati // sU0 50 // TIkA-'se jahANAmae' ityAdi / 'se jahANAmae' atha yathA nAma 'tae NaM se daDhapaiNNe' ityaadi| (taeNaM) mAtA-pitA ke ina bacanoM ko sunane ke bAda ( se daDhapaiNNe dArae) vaha dRDhapratijJa kumAra ( tehiM viulehiM aNNabhogehiM jAva sayaNabhogehiM No sajjihiti) una anna Adi vipula bhogoM meM bilakula hI Asaktacitta nahIM hogaa| (No rajihiti) anurakta nahIM hogaa| (No gijjhihiti) unameM gRddha nahIM hogA, (No mujjhihiti ) mUcchita nahIM hogA, aura (Noajjhovavajihiti ) na unameM sarvathA ekAgramana hI hogA // sU. 50 // 'se jahANAmae' ityAdi / isa sUtra meM "i vA" ye zabda vAkyAlaMkAra meM prayukta hue haiN| ( se jahANA 'tae NaM se daDhapaiNNe' chatyAhi. __(tae NaM) mAtApitAnai vayana saliNya pachI, (se daDhapaiNNe dArae) te dRDhapratijJa bhAra (tehiM viulehi aNNabhogehiM jAva sayaNabhogehiM No sajihiti) te anna Adi vipula bhegomAM bilakula ja mananI Asakti rAkhaze nahi, (No ranjihiti) anu24 tharI naDa, (No gijjhihiti) tabhA ddha tharI naDa, (No mujjhihiti) bhUchita thaze naDi ane tebhA (Noajjhovavajjihiti) sarvathA amana 5 thaze nahi. (sU. 50) 'se jahANAmae' tyAdi. mA sUtramA "i vA' me 206 4yaa4|23the 15||ye| 2. (se jahA Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika 618 me ivA nalii vA subhage i vA sugaMdhe i vA poMDarIe ivA mahApoMDarIe i vA yasapatte ivA sahassapatte i vA saya sahassapatte ivA paMke jAe jale saMbuDDhe govalippar3a paMkaraNaM, Novalippai lam, 'uppale i vA' utpala - raktakamalam, 'ivA' iti vAkyAlaGkAre 'paume i vA' padmam - kamalameva, 'kusume ivA' kusumam, 'naliNe i vA' nalinam, 'subhage i vA' subhagaM - kamalavizeSaH 'sugaMdhe ivA' sugandham = sandhyAvikAsikamalavizeSaH ; 'pauMDarIe i vA' puNDarIkaM zvetakama'mahApoMDarIe i vA' mahApuNDarIkaM vizAlaM zvetakamalam, 'sayapatte i vA zatapatram = kamalam, 'sahassapatte i vA' sahasrapatram, 'sayasahassapatte i vA ' zatasahasrapatram, etAni sarvANi kamalajAtIyAnyeva / etatpratyekam - 'paMke jAye' paGke jAtam - kardame samutpannaM 'jale saMvuDDhe ' jale saMvRddham, 'Novalippara paMkaraeNaM' nopalipyate paGkarajasA - paGkaH kardamaH sa eva rajo reNutulyatvAt tena nopalipyate = upaliptaM na bhavatItyarthaH / 'Novalippai jala " mae) jaise ( uppale i vA ) rakta kamala, ( paume i vA ) padmakamala (kusume i vA ) kusuma - puSpa, (naliNe i vA ) nalina - kamalavizeSa, ( subhage i vA ) subhaga kamala, (sugaMdhe i vA ) sugaMdhakamala - sandhyAkAlavikAsI saugandhika kamala, ( pauMDarIe i vA ) puNDarIka - zvetakamala, ( mahApoMDarI e i vA ) mahApuMDarIka - vizAla zvetakamala, ( sayapatte i vA ) zatapatra kamala, ( sahassapatte i vA ) sahasrapatra kamala, (sayasahassapatte i vA ) lakSapatra kamala, ye saba kamala kI jAtiyAM haiM / ( paMke jAe ) ye kIcar3a utpanna hote haiM, (jale saMvuDDhe) tathA jala meM baDhate haiM, to bhI ( govalippara paMkaraeNaM Novalippai jalaraeNaM ) paMka kI raja se ve lipta nahIM hote haiM aura na jala kI raja se-binduoM se lipta NAmae) bhaDe (uppale i vA) 24ta bhaNa, ( paume ivA) padma ubhaja, (kusume i vA ) subha-puSpa, (naliNe i vA) nasina-bhaNavizeSa, (subhage i.vA) sulaga bhaja, (sugaMdhe ivA) sugaMdha umaja - sadhyA aNe vikAsa yAmeteSu sugaMdhavANu bhaNa, (poMDarIe ivA) puMDarI4 - zveta ubha, (mahApoMDarIe i vA ) bhaDAyu DarI-vizAjazveta (sayapatte i vA ) zatayatra bhaNa, (sahassapatte i vA ) sahasrapatra ubha (sayasahassapatte i vA ) lakSayatra bhaNa, the adhI ubhajanI latiyo che. (paMke jAe) te zrInya mAM utpanna thAya che, (jale saMvuDDhe) tathA sabhAM vadhe che, te (Novalipa paMkaraeNaM va NAlippai jalaraeNaM) DIyaDanI 24thI tethe dipta thatAM nathI, tebhana nasanAM TIyAMthI me lipta thatAM nathI, (evAmeva se daDhapa Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utrafinii TIkA sru. 51 ambaDa parivrAjakaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 619 jalaraeNaM, evAmeva daDhapaiNNevi dArae kAmehiM jAe bhogehiM saMvaDhe Novalippihiti kAmaraeNaM, govalippihiti bhogaraeNaM, govalippihiti mittaNAiNiyagasayaNa saMbaMdhiparijaNeNaM // sU0 51 // mUlam - - se NaM tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM raeNaM' nopalipyate jalarajasA 'evAmeva daDhapaiNNevi dArae' evameva daDhapratijJo'pi dArakaH, 'kAmehiM jAe bhogehiM saMbuDDhe' kAmairjAto bhogaiH saMvRddhaH 'Novalippihiti' nopalepsyate, 'kAmaraeNaM' kAmarajasA - kAmaH zabdo rUpaM ca sa eva rajaH kAmarajastena, 'Novalippihiti' nopalepsyate 'bhogaraeNaM' bhogarajasA - bhogaH - gandho rasaH sparzazca sa eva rajo bhogarajastena, 'govalippihiti mitta- gAi-Niyaga - sayaNa - saMbaMdhi- parijaNeNaM' nopalepsyate mitra - jJAti - nijaka - svajana - sambandhi - parijanena - mitrANi - suhRdaH, jJAtayaH = sajAtIyAH, nijakAH=bhrAtuSputrAdayaH, svajanAH = mAtulAdayaH, sambandhinaH = zvazurAdayaH, parijanAH bhRtyA dayaH, etairna lipso bhaviSyati // sU. 51 // hote haiM; ( evAmeva se daDhapaNe vi dArae) isa taraha vaha dRDhapratijJa kumAra bhI (kAmehiM) kAmoM se - kAma sevana se ( jAe) utpanna hogA, ( bhogehiM saMbuDDhe ) bhogoM se vRddhiMgata hogA, to bhI vaha ( kAmaraNaM ) kAma rajase ( govalippi hiti) upalipta nahIM hogA, (bhogaraeNaM Novalipihiti ) bhogaraja se upalipta nahIM hogaa| gaMdha, rasa, sparza ina guNoM kA nAma bhoga hai / zabda tathA rUpa kA nAma kAma haiM / bhogaraja evaM kAmaraja inameM rUpakAlaMkAra hai / ( Novalippihiti mitta - NAi - Niyaga - sayaNa-saMbaMdhiparijaNeNaM) isI taraha vaha mitra - suhRd, jJAti - sajAtIya, nijaka-bhatIjA Adi, svajana - mAmA Adi, saMbaMdhI - zvazura Adi evaM parijana - bhRtya Adi parikaroM ke sAtha bhI moha ko prApta nahIM hogA / sU. 51 // iNe vi dArae) tevI rIte te dRDhapratijJa ubhAra pazu (kAmehiM) bhothI-abha sevanathI ( jAe) utpanna thaze, (bhogehiM saMvuDDe) logothI vRddhiMgata thaze, to pazu te (kAmaraNaM) abha24thI ( Novalipihiti) upakSipta thaze nahi. (bhogaraeNaM Novalippihiti) logaranthI upasita thaze nahi. gaMdha, rasa, sparza me guzanu nAma bhAga che. zabda tathA rUpanuM nAma kAma che. bhAgaraja temaja kAmaraja zebhAM 3yam-asaM a2 . ( Novalippihiti mitta-NAi - Niyaga-sayaNa - saMbaMdhi - parijaNeNaM) bhAvI rIte te bhitra suhRda, jJAti-sannatIya, ni24 - bhrAtRputra (latrine) Adi, svajana-mAmA Adi, saMbaMdhI-zvazura Adi temaja parijana-nAkara ADhi parikara--parivAra sAthe paNa mAhune prApta karaze nahi. (sU. 51) Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 aupapAtikasUtre bohiM bujjhihiti, bujjhittA agArAo aNagAriyaM pavvai. hiti // sU0 52 // mUlam-se NaM bhavissai aNagAre bhagavaMte IriyAsa mie jAva guttabaMbhayArI // sU0 53 // TIkA-'se gaM' ityAdi / 'se NaM' sa dRDhapratijJaH khalu 'tahArUvANaM' tathArU pANAM samyagjJAnAdisampannAnAM 'therANaM' sthavirANAm , 'aMtie' antike -samIpe 'kevalaM bohiM kevalAM bodhi-vizuddhaM samyagadarzanaM 'bujjhihiti' bhotsyate jJAsyati, anubhaviSyatI tyarthaH, 'bujjhittA' buddhvA 'agArAo' agArAt-gRhAta-gRhaM parityajyetyarthaH, 'aNagA riyaM' anagAritAM sAdhutvaM 'pavvaihiti' pratrajiSyati prApsyati // sU. 52 // TIkA-'se NaM' ityAdi / 'se NaM' sa khalu dRDhapratijJo dArakaH 'bhavissai aNagAre' anagAro bhaviSyatItyanvayaH, sa kIdRzo bhaviSyatItyAha 'bhagavaMte' bhagavAn atizayadhArI, 'IriyAsamie' IryAsamitaH gamanakriyAyAM yatanAyuktaH, 'jAva' yAvat--yAvacchabdAt-bhASAsamitaH, eSaNAsamitaH, ityAdi paJcasamitiyuktaH, 'guttabaMbhayArI' guptabrahmacArI= guptabrahmacaryavAn // sU. 53 // 'se NaM tahArUvANaM' ityAdi / (se NaM) vaha dRDhapratijJa kumAra niyama se (tahArUvANaM therANaM) tatha rUpa-samyagjJAna Adi guNoM se yukta sthaviroM ke (aMtie) pAsa (kevalaM bohiM) kevala bodhi kovizuddha samyagdarzana ko (bujjhihiti) prApta karegA-usakA anubhava karegA, (bujjhittA agArAo aNagAriyaM pavvaihiti) anubhava karane ke bAda phira vaha agAra-avasthA se virakta ho kara sAdhu avasthA ko prApta karane vAlA hogaa| sU. 52 // 'se NaM bhavissai' ityAdi / (se NaM) vaha dRDhapratijJa kumAra (aNagAre bhagavaMte ) anagAra bhagavanta 'se gaM tahArUvANaM' tyAhi. (se NaM) te pratijJa ubhAra niyamathI (tahArUvANaM therANaM) tathA35 sabhya jJAna mAhi guNathI yuzta sthavironI (aMtie) pAse (kevalaM bohiM) me va vizuddha sabhyazanane (bujjhihiti) prApta 42ze-tena manula 42se, (bujjhittA agArAo aNagAriyaM pavvaihiti) anusa1 421 sIdhA pachI mm||2avasthAthI virakta thaIne sAdhu-avasthAne prApta karavAvALe thaze. (sU. 52) 'se NaM bhavissaI' ityAhi. (se Na) te 6pratiza kumAra (aNagAre bhagavaMte) manamA panta (bhavi Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA su. 54 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 621 mUlam-tassa NaM bhagavaMtassa eeNa vihAreNaM viharamANassa aNaMte aNuttare NivvAghAe nirAvaraNe kasiNe poDapuNNe kevalavaraNANadaMsaNe samuppajihiti ||suu0 54 // .. TIkA-'tassa NaM' ityAdi / ' tassa NaM bhagavaMtassa 'tasya khalu bhagavato dRDhapratijJasyA'nagArasya, 'eeNaM vihAreNaM viharamANassa' etena vihAreNa viharataH'aNaMte ' anantam anantArthaviSayam , 'aNuttare' anuttaraM sarvottamam , "NinyAghAe' nirvyAghAta vyAghAtAbahirbhUtam-apratihatamityarthaH, 'nirAvaraNaM' kSAyikatvAdAvaraNarahitam, 'kasiNe' kRtsnaM sakalArthagrAhakam, 'paDipuNNe' pratipUrNa sakalasvakIyAMzayuktam , 'kevalavaraNANadaMsaNe' kevalavarajJAnadarzanam-kevalam asahAyam ataeva varaM zreSThaM jJAnaM (bhavissai) hogA, arthAt utkRSTa munirAja banegA, vaha (iriyAsamie jAvaM guttababhayArI) IryAsamiti Adi pAMca samitiyoM aura tIna guptiyoM kA ArAdhaka evaM yAvat guptabrahmacArI hogA // sU0 53 // 'tassa NaM bhagavaMtassa ' ityaadi| ( tassa NaM bhagavaMtassa ) una atizaya prabhAvaviziSTa dRDhapratijJa muni ko (eeNaM vihAreNaM vihAramANassa) isa prakAra ke vihAra se vicarate hue (aNaMte) ananta padArthoM ke yugapat jAnane ke sAdhaka hone se ananta, (aNuttare) sarvotkRSTa, (NivvAghAe) nirvyAghAta, (NirAvaraNe) AvaraNarahita, (kasiNe) jJAna ke pUrNa vikAsa se sakalArthagrAhaka, (paDipuNNe) tathA apane samasta . avibhAgI. aMzoM meM se kisI ssai) tharI, arthAt Ta muni| manaze, te (iriyAsamie jAva guttabaMbhayArI) IryAsamiti Adi pAMca samitio ane traNa gutione ArAdhaka temaja zutamrajhayArI thaze. (sU. 53) . 'tassa NaM bhagavaMtassa' chatyAhi. (tassa NaM bhagavaMtassa) te atizaya-pramA-viziSTa pratijJa bhunine (eeNaM vihAreNaM viharamANassa) the prA2nA viDArathI viyaratai (aNaMte) manata pahAthIne me sAthe napAmA sAdha4 pAthI manata, (aNuttare) sarvotkRSTa, (NivvAghAe) nipAta, (NirAvaraNe) A122Dita, (kasiNe) jJAnanA vi4|sthii sa4 arthAne ongs , (paDipuNNe) tathA potAnA samasta avilAgI yazAmAthI 7. 5 mazathI DIna naDiyA (kevalavaraNANadasaNe) Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam -- tae NaM daDhapaiNNe kevalI bahUI vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNihiti, pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM sittA, sahi bhattAiM aNasaNAe chedittA, jassaDAe kIrai naggabhAve muMDabhAve aNhANae adaMtavaNae kesaloe ca darzanaM ceti jJAnadarzanaM, tatra jJAnaM vizeSA'vabodharUpam, darzanaM sAmAnyAvabodharUpaM 'samupajjihiti ' samutpatsyate = udeSyati // sU0 54 // TIkA- ' tae NaM ' ityAdi / 'tae NaM se daDhapaiNNe kevalI ' tataH khalu sa dRDha pratijJaH kevalI ' bahUI vAsAIM kevalipariyAyaM' bahUni varSANi kevaliparyAyaM ' pAuNihiti' pAlayiSyati, ' pAuNittA' pAlayitvA 'mAsiyAe saMlehaNAe appANaM sittA' mAsikyA saMlekhanayA''tmAnaM jUSitvA = sevitvA 'saTThi bhattAiM asaNAra cheitA ' SaSTiM bhaktAni anazanena chitvA ' jassaTThAe ' yasyArthAya = yannimittaM ' kIrai ' dUra bhI aMza se hIna nahIM aise ( kevalavaraNANadaMsaNe ) indriyoM kI sahAyatA Adi se rahita hone ke kAraNa kevala - asahAya uttama jJAna evaM uttamadarzana utpanna hoMgeM ||suu0 54 // 'tae NaM se daDhapaiNNe kevalI ' ityAdi / (tae NaM ) isa ke bAda ( se daDhapaNe kevalI ) ve dRDhapratijJa kevalI bhagavAn ( bahUI vAsAIM) bahuta varSoM taka ( kevalipariyAgaM ) kevaliparyAya kA ( pAuNihiti ) pAlana kareMge, ( pAuNittA) pAlana karake ( mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA ) eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko jhoMsakara (saTThi bhattAiM aNasaNAe chedittA ) evaM sATha bhaktoM kA anazana se chedakara (jassaTTAe) jisake nimitta (naggabhAve ) nagna IMdrionI sahAyatA AdithI rahita hAvAne kAraNe kevaLa-asahAya evA uttama jJAna temaja drana utyanna thaze. (sU. 54) 'tae NaM se daDhapaNe kevalI' ityAdi. (tae NaM) tyAra pachI (se daDhapaiNNe kevalI) te dRDhapratijJa devasI lagavAna (bahUI vAsAI) dhAM varaseo sudhI (kevalipariyAgaM ) ThevalIparyAyanu ( pAuNihniti) pAsUna 42ze, ( pAuNittA) pAsana arIne ( mAsiyAe saMlehaNAe appANaM sittA) : bhAsanI somanAthI AtmAne sevIne, (saTThi bhattAiM aNasaNAe cheditA) tebhana sAha lar3atone anazanathI behana urIne (jassaTTAe) lenA nimitta Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " pIyUSavarSiNI- TIkA su. 55 ambaDaparivrAjaka viSaye bhagabd gautamayoH saMvAdaH 623 baMbhaceravAse acchattagaM aNovAhaNagaM bhUmisejA phalahasejA kaTThasejjA paragharapaveso laddhAvaladdhaM, parehiM hIlaNAo khisaNAo kriyate, ' naggabhAve ' nagnabhAvaH ' muMDabhAve ' muNDabhAvaH, 'aNhANae ' asnAnam = snAnavarjanam, 'adaMvavaNae' adantadhAvanam - dantadhAvanavarjanam, ' kesaloe ' kezalocaH kezAnAM luzcanam, 'baMbhaceravAse' brahmacaryavAsaH - brahmacaryapAlanaM, ' acchattagaM ' acchatrakam = chatradhAraNavarjanam, 'aNovAhaNagaM' anupAnatkaM = pAdatrANarAhityaM, azvazibikAdivAhanarAhityaM ca, 'bhUmisejjA' bhUmizayyA, 'phalahasejjA' phalakazayyA, 'kaTThasejjA' kASThazayyA, ' paragharapaveso ' paragRhapravezaH - bhikSAdyarthamityadhyAhAryamityarthaH ; 'laddhAvaladdhaM' labdhApalabdhamsatkArAdinA labdhaM-lAbhaH - prAptiH, apalabdham - apamAnena prAptiH kriyate iti pUrveNa sambandhaH / tathA - ' parehiM hIlaNAo ' pareSAM helanA:= avajJAH - parakRtA janmakarmamarmodghATanA:, yathAbhAva, (muMDabhAve) muNDabhAva, (aNhANae ) snAna kA parityAga, ( adaMtavaNae) dA~to ke prakSAlana karane kA parityAga, ( kesaloe) kezoM kA loca karanA, (baMbhaceravAse) brahmacarya kA pAlana, ( acchattagaM ) chatra dhAraNa nahIM karanA, (aNovAhaNagaM) vinA jUtoM ke calanA, azva para, zibikA para, vAhana para nahIM baiThanA, ( bhUmisejjA ) bhUmi para zayana karanA, (phalahasejjA ) kASTha ke pATiye para sonA, (kaTThasejjA ) sAdhAraNa kASTha para sonA, (paragharapaveso) dUsaroM ke ghara bhikSAvRtti ke liye jAnA, (laddhAvalarddha) mAna aura apamAna - pUrvaka prApta bhikSA meM samabhAva rakhanA, ye saba (kIrai ) kiye jAte haiM, aura jisake nimitta ( parehiM hIlaNAo ) parakRta avajJAoM ko - jaise 'are ! tU jArajAta (dogalA ) hai' isa prakAra ke anAdara vacanoM kA, (khisaNAo) logoM ke dvArA khijAne kA -lokoM (naggabhAve) nagnalAva, (muMDabhAve) bhuMubhAva, (aNhANae) snAnano parityAga, ( adaMtavaNae) hAMtAnu akSAsana zvAno parityAga, (kesaloe) dezonu suna 12, (baMbhaceravAse) brahmacarya pAlana 42vu, (acchattagaM) chatra dhAra na 42, (aNovAhaNagaM) leDA paDeryA vinA vyAsavu, azvayara, zimiDAyara (pAsaNI 52), vArDana para na mesavu, (bhUmisejjA) lUbhiyara zayana 42vu, (phalahasejjA) lAkaDAMnA pATiyAM para suvu, (kaTThasejjA) sAdhAraNa lAkaDAM para suvuM, (paragharapaveso) mIlane ghera likSAvRtti bhATe 4vu, (laddhAvaladdhaM) bhAnaapamAnamAM samabhAva rAmavo, me madhu (kIrai) 42vAmAM Ave che, bhane lenA nibhitte ( parehiM hIlaNAo ) mAlame uresI avjnyaao| nevI 'are! tu' bharalata che' mA aAranAM manAharanAM vnyne|, (khiMsaNAo) bonA Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 aupapAtikasUtre niMdaNAo garahaNAo tAlaNAo tajaNAo paribhavaNAo pavvaNAo uccAvayA gAmakaMTagA bAvIsaM parisahovasaggA ahi''jArajAto'si' ityAdirUpA ityarthaH / ' khisaNAo' khiMsanA :- lokasamakSaM mamadghATanam 'niMdaNAoM' nindanAH = manasA jugupsAH, ' garahaNAo ' garhaNAH samakSe kriyamANA jugupsAH, ' tAlaNAo ' tADanAH = capeTAdidAnAni, ' tajjaNAo ' tarjanAH = aGgulyAdipradarzanapUrvakaM kaTuvacanakathanAni, 'paribhavaNAo ' paribhAvanAstiraskArAH, 'pavvahaNAo ' pravyathanAH = pIDotpAdanAH, , uccAvayA uccAvacAH = anekavidhAH, ' gAmakaMTagA ' grAmakaNTakAH - grAmaH samUhaH, sa cendriyANAmiha prakaraNavazAd gRhyate, indriyANAM pratikUlAH zabdAdaya ityarthaH, ' bAbIsaM parIsahovasaggA' dvAviMzatiH parISahopasargAH ' ahiyAsijjaMti ' adhisahiSyante, 'tamaTThamArAhittA' tamarthamArAvya = AtmakalyANarUpaM tamarthaM sAdhayitvA 'carimehiM ussAsaNissAsehiM ' caramairucchvAsaniHzvAsaiH ' sijjhihiti ' setsyati = ke samakSa apane marmoM ke udghATanoM kA, (jiMdaNAo ) apane prati logoM ke mAnasika ghRNAoM kA, ( garahaNAo) logoM dvArA pratyakSarUpa se kI gayI ghRgAoM kA. ( tAlaNAo ) thappar3a Adi kI tAr3anA kA ( tajjaNAo ) aMgulI - nirdeza - pUrvaka kaha hue kaTu vacanoM kA, (paribhavaNAo ) tiraskAroM kA, ( pavvahaNAo ) pIDAjanaka paristhitiyoM kA, ( uccAvayA ) aneka prakAra ke, ( gAmakaMTagA ) indriyoM ke pratikUla zabdAdikoM kA, bAvIsa parIsahovasaggA) bAIsa prakAra ke parISahoM kA, evaM parakRta upasargoM kA ( ahiyAsijjati) sahana kiyA jAtA hai, ( tamaTThamArAhittA ) ve dRDhapratijJa kevalI bhagabAn usa AtmakalyANa rUpa artha ko ArAdhita karake (carimehiM ussAsaNissA sehiM ) 4 6 dvArA thatI khIjavaNInuM-leAkeA samakSa peAtAnI mArmika vArtAne prakAza thAya tenu', (jiMdaNAo) potAnA ati baDonI mAnasiGa ghRNAmAnu, (garahaNAo) boathI pratyakSa3ye 4yesI ghRNAmAnu', ( tAlaNAo ) thappaDa - sAhiyo bhAra bhAvAnu', (tajjaNAo) sAMgalI sIdhIne usa uTu vacanAnuM (paribhavaNAo) tirasthAzenu', ( pavvahaNAo ) pIDAna paristhitimeonu, ( uccAvayA ) mane aAranA ( gAmakaMTagA ) iMdriyAne atija zabda mAhinu, tathA ( bAvIsaM parIsahovasaggA) yAvIsa ajharanA parISonu tebhana jInase rekhA upasargonu (ahiyAsijjaMti) saDuna urAya che. (tamaTThamArAhittA) te dRDhapratijJa ThevalI lagavAna te Atma4yA3ya arthane ArAdhita urIne (caramehiM ussAsa - NissAsehiM) antima 2chvAsa - niHzvAsothI ( sijjhihiti) hRtachrutya thaze. Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavaSiNo-TokA sU. 54 ambaDaparivrAjakaviSaye bhagavadgautamayoHsaMvAdaH 625 yAsijaMti, tamaTThamArAhittA carimehiM ussAsaNissAsehiM sijjhihiti, bujjhihiti, muccihiti, pariNivvAhiti, savvadukkhANamaMtaM karehiti // sU0 54 // mUlam-se je ime gAmA-gara-jAva-saNNivesesu pavvaiyA samaNA bhavaMti, taM jahA-AyariyapaDiNIyA uvajjhAyakRtakRtyo bhaviSyati, 'bujjhihiti' bhotsyate-samastAnAn kevalajJAnena jJAsyati, 'muccihiti' mokSyate-sakalakarmAzaiH, 'pariNivvAhiti' parinirvAsyati karmakRtasantApA'bhAvena zItalIbhaviSyati, 'sabadukkhANamaMta karehiti' sarvaduHkhAnAm zArIramAnasAnAM sakaladuHkhAnAmantaM kariSyatIti / / sU0 55 // TIkA-'se je ime' ityAdi / ' se je ime' atha ya ime 'gAmA-garajAva-saNNivesesu' prAmA''kara-yAvat-sannivezeSu, 'panbaiyA samaNA bhavaMti' prajitAH zramaNA bhavanti, te kodRzAH santItyatrA''ha-taMjahA' tadyathA-'AyariyapaDiNIyA' AcAryapratyanIkAH AcAryavirodhinaH, 'uvajjhAyapaDiNIyA' upAdhyAyapratyanIkAH, antima uccAsaniHzvAsoM se (sijjhihiti) kRtakRtya ho jAyeMge, (bujhihiti) samasta carAcara padArthoM ko kevalajJAnarUpI Aloka-prakAza se jAna jAyeMge, (mucihiti) samasta karmAzoM se chUTa jAyeMge, (pariNivvAhiti) karmakRta santApa ke abhAva se zItalIbhUta ho jAyeMge,( savvadukkhANamaMtaM karehiti) samasta zArIrika, mAnasika duHkhoM kA anta kara deMge // sU. 55 // se je ime' ityAdi / (se je ime) ve jo (gAmA-gara-jAva sanivesesu ) grAma, Akara se lekara sanniveza taka ke sthAnoM meM (pavaiyA samaNA) pravrajita sAdhu hote haiM, jaise-(AyariyapaDiNIyA) AcArya ke pratyanIka-virodhI, (uvajjhAyapaDiNIyA) upAdhyAya ke virodhI, (muccihiti) samasta bharbhAnA sAthI chUTI rI, (pariNivvAhiti) bhathI thata saMtApana samAthI zItalIbhUta 25 , (savvadukkhANamaMtaM karehiti) samasta zArI2i4, mAnasi mAno santa 30 za. (sU. 55) ' se je ime' tyAhi. (se je ime) tamore (gAmA-gara-jAva-sannivesesu) // mA42 mAhithI sadhane sanniveza sudhAnAM sthAnAmA (pavvaiyA samaNA) pratra. jita sAdhu ya cha, 21, (AyariyapaDiNIyA) mAyAyanA pratyanI-virodhI, Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupAtikasUtre paDiNIyA kulapaDiNIyA gaNapaDigIyA AyariyauvajjhAyANaM ayasakAragA avaNNakAragA akittikAragA bahahiM asabbhAvubbhAvaNAhi micchattAbhiNivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANA vuppAemANA viharittA bahUI vAsAiM sAmaNNa'kulapaDiNIyA' kulapratyanIkAH, 'gaNapaDiNIyA' gagapratyanIkAH, 'AyariyauvajjhAyANaM ayasakAragA' AcAryopAdhyAyAnAmayazaskArakAH, 'avaNNakAragA' avarNakArakAH=nindakAH 'akittikAragA' akIrtikArakAH, 'bahuhiM asambhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhiNivesehi ya' bahvIbhirasadbhAvodbhAvanAbhiH mithyAtvAbhinivezaizca-asadbhAvAnAm= avidyamAnArthAnAm asadbhAvanA=AropaNAstAbhiH, tathA ca-mithyAtvAbhinivezaizva-AzAtanAjanitairmithyAlvagrahai:, 'appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANA' AtmAnaM ca paraJca tadubhayaJca vyudgrAhayantaH AzAtanArUpe pApe niyojayantaH, 'vuppAemANA' vyutpAdayantaH-AzAtanArUpaM pApamupArjayantaH, 'viharittA' vihRtya, 'bahUI vAsAiM sAmaNNa (kulapaDiNIyA) kula ke pratyanIka, (gaNapaDiNIyA) gaNa ke pratyanIka, (Ayariya-uvajjhAyANaM ayasakAragA avaNNakAragA) AcArya evaM upAdhyAyoM ke ayazaskAraka, tathA avarNavAdakAraka-niMdAkarane vAle, (akittikAragA) akIrtikAraka, (bahuhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhiNivesehi ya) aneka asadbhAvoM kI udbhAvanA-doSoM ke abhAva meM bhI doSoM ko unameM prakaTa karane se, mithyAtva ke abhinivezoM-AzAtanAjanita miH yAgrahoM se (appANaM paraM ca tadubhayaM ca buggAhemANA vuppAemANA) apane Apako evaM dUsaroM ko tathA sAtha meM donoM ko AzAtanArUpa pApa meM niyojita karate hue, svayaM AzAtanA rUpa (uvajjhAyapaDiNIyA) adhyAyanA virodhI, (kulapaDiNIyA) sanA virodhI, (gaNapaDiNIyA) gAnA virodhI, (AyariyauvajjhAyANaM ayasakAragA avaNNa kAragA) AcArya temaja upAdhyAyanA ayazakAraka, avarNavAdakAraka-niMdA karavAvALA, (akittikAragA) 234Iti 124, tasA (bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhiNivesehi ya) mane asamAyonI amAvanAthI-hoSo na DAya tebhA 59 hoSo prakaTa karavAthI, mithyAtvanA abhinivezothI-AzAtanAjanita mithyA- Ajha thI, (appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca buggAhemANA vuppAemANA) pAte pAtAne tebha04 bIjAne tathA banene sAthe ja AzAtanArUpa pApamAM nijita karatAM karatAM, Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sU. 55 AcAryAdipratyanIka sAdhu varNanam 627 pariyAgaM pAuNaMti, pAuNittA tassa ThANassa aNAloiya-appaDikaMtA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM laMtae kappe devakibisiesu devakibbisiyattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gaI, pariyAya pAuNaMti, pAuNittA' bahUni varSAni zrAmaNyaparyAyaM pAlayanti, pAlayitvA 'tassa ThANassa' tasya sthAnasya tasya pratyanIkatAdisaMjAtasya pApasthAnasya, 'aNAloiya-appaDikaMtA' anAlocitA'pratikrAntAH-gurusamIpa AlocanAyAH pratikramaNasya cAkaraNena doSAdanivRttAH santaH 'kAlamAse kAlaM kiccA', kAlamAse kAlaM kRtvA 'ukkoseNaM laMtae kappe devakibbisiesu' utkarSeNa lAntake kalpe=lAntakanAmake SaSThe devaloke devakilbiSikeSu devakibisiyattAe uvavattAro bhavaMti' devakilbiSikatayA utpattAro pApa kA upArjana karate hue (viharittA bahUI vAsAiM) isa bhUmaMDala para vicaraNa karate rahate haiM, aura itastataH usakA pracAra karate 2 hI aneka varSoM taka usa sAdhuparyAya ko pAlate haiM, ve (tassa ThANassa aNAloiya-appaDikaMtA) una pApasthAnoM kI AlocanA nahIM kara ke, una pApasthAnoM kA pratikramaNa nahIM karake (kAlamAse kAlaM kiccA) kAla avasara meM kAla kara (ukkoseNaM) utkRSTa (laMtae kappe devakibbisiesu devakibbisiyattAe uvavattAro bhavaMti) lAntaka nAmake chaThaveM devaloka meM kilbiSika devoM meM kilbiSika jAti ke deva hote haiM / inako jo devaparyAya milatI hai vaha viziSTa zrAmaNyajanya hai, arthAt bAlatapa ke prabhAva se prApta hotI hai; paraMtu vahAM kilbiSika devoM meM jo janma hotA hai yaha to AcAryAdika kI pratyanIkatA ke phala se hotA hai / jisa prakAra loka meM cAMDAla Adi huA karate haiM usI (viharittA bahUI vAsAI) 2 // bhUbha a52 viya25 42t| 2 cha, bhane Ama-tema tene pracAra karatA karatA ja aneka varaso sudhI te sAdhuparyAynupaaln 42 cha, teso (tassa ThANassa aNAloiya-appaDikaMtA) te 5||5sthaanaanii mAsAyanA na 42ta, te pA5sthAnanu pratibhaY na 42di (kAlamAse kAlaM kiccA) avasare 48 4rIne (ukkoseNaM) utkRSTa (laMtae kappe devakibbisiesu devakibbisiyattAe uvavattAro bhavaMti) santa nAmanA ch| he lekamAM kilibaSika devamAM kibiSika jAtinA deva thAya che. temane je devaparyAya maLe che, te viziSTa zramaNa dharma pALavAthI ja maLe che, arthAt bAlatapanA prabhAvathI prApta thAya che; paraMtu tyAM je kilibaSika devamAM janma thAya che e te AcArya AdikanI pratyenIkatAnAM phaLathI thAya che. Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra8 aupapAtikasUtre terasa sAgarovamAiM ThiI, aNArAhagA, sesaM taM ceva // sU0 56 // mUlam-se je ime saNNi-paMciMdiya-tirikkhajoNiyA pajjattayA bhavaMti, taM jahA-jalayarA thalayarA khahayarA, bhavanti utpadyante, eteSAM viziSTazrAmaNyajanyaM devatvaM, pratyanIkatAjanyaM kilbiSikatvaM, tena te deveSu cANDAlatulyA bhavanti / 'tahiM tesiM gaI ' tatra teSAM gatiH, 'terasa sAgarovamAI ThiI' trayodaza sAgaropamANi sthitiH / 'aNArAhagA' anArAdhakA bhavanti / 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva // sU0 56 // TIkA-' se je ime' ityAdi / ' se je ime' atha ya ime 'saNNi-paMcidiya-tirikkhajoNiyA pajjattayA bhavaMti' saMjJi-paJcendriya-tiryagyonikAH paryAptA bhavanti, ke te? ityAha-taM jahA' tadyathA-'jalayarA thalayarA khahayarA' jalacarAH sthalacarAH khecarAH, 'tesi NaM atthegaiyANaM subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjha prakAra devoM meM kilbiSika jAti ke deva hote haiM / (tahiM tesiM gaI) vahIM para unakI gati hotI hai| vahAM (terasa sAgarovamAiM ThiI) 13 sAgara kI unakI sthiti hotI hai, (aNArAhagA sesaM taM ceva) ye jIva anArAdhaka hote haiN| isa viSayameM avaziSTa pUrvavat samajhanA cAhiye // sU. 56 // 'je ime' ityaadi| (je ime saNNi-paMciMdiya-tirikkha-joNiyA) jo ye saMjJi-paMcendriya-tiryazcayoni ke paryApta jIva haiM, (taM jahA) jaise-(jalayarA thalayarA khahayarA) jalacara, sthalacara aura khecr| ( tesiM NaM atyaMgaiyANaM subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjhavasANehiM ) jevI rIte lokamAM cAMDAla Adi hoya che tevI ja rIte dezamAM kilibaSika tinA deva DAya cha. (tahiM tesiM gaI) tyAM tabhanI gati Doya che. tyAM ( terasa sAgarovamAI ThiI) 13 sAgaranI temanI sthiti DAya che. (aNArAhagA sesaM taM ceva) Paa viSayamA mADInu madhumala pramANe samaj le . me 1 2manArA hAya che. (sU. 5) 'se je ime' tyAdi. __(se je ime saNNi-paMciMdiya-tirikkha-joNiyA) 2 mA sazI-yandriyatiyaya-yonina yati / , (taM jahA) 2 (jalayarA thalayarA khahayarA). 152, 25saya bhane ya2. (tesiM NaM atthegaiyANaM subheNaM pariNAmeNaM Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sa. 57 jalacarAdiviSaye bhagavadgautamayoH saMpAdaH 629 tesiM NaM atthegaiyANaM subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjhavasANehi lessAhiM visujjhamANIhi tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhA-vUha-maggaNa-gavesaNaM karemANANaM saNNi-puvvajAI-saraNe samuppajjai // sU0 57 // mUlam-tae NaM samuppaNNajAisaraNA samANA sayameva vasANehiM lessAhiM vimujjhamANIhi / teSAM khalu asti ekeSAM zubhena pariNAmena prazastairadhyavasAnairlezyAbhirvizuddhayamAnAbhiH, tadAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM' tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena, ataeva 'IhA-cUha-maggaNa-gavesaNaM karemANANaM' IhA-vyUha--mArgaNa-gaveSaNaM kurvatAm , eSAM padAnAM vyAkhyA atraivottarArdhe ekatriMzattamasUtre gtaa| 'saNNipubajAIsaraNe' lajJipUrvajAtismaraNa-pUrvasaMjJibhavasmaraNaM, 'samuppajai' samutpadyate // sU0 57 // TIkA-'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM samuppaNNajAisaraNA samANA' unameM kitaneka jIva, zubha pariNAmoM se, prazasta adhyavasAyoM se, (visujjhamANIhiM lessAhi) vizuddha lezyAoM-lezyA kI vizuddhi se, tathA-(tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM) tadAvaragoya-jJAnAvaraNIya evaM vIryAntarAya karma ke kSayopazama se (IhA-vRhamaggaNa-gavesaNaM karemANANaM) IhA, vyUha, mArgaga evaM gaveSaNa karate haiM, karate karate, (saNNi-puva-jAI-saraNe samuppajjai) laMjJitva avasthA ke pUrvabhavoM kI smRti-jAtismaraNa jJAna-pAte haiM / (IhA) Adi padoM kI vyAkhyA yahIM uttarArdha ke ekatIsaveM sUtra meM dekheM // sU. 57 // pasatthehiM ajjhavasANehiM) tamAsA vone 32 zubha pariNAbhAthI, prazasta madhyavasAyAthI (visujjhamANIhiM lessAhiM) vizuddha vezyAvyA-zyAmAnI pavitratathI, tathA (tayAvaraNijANaM kammANaM khaovasameNaM) tAvaraNIya-jJAnAvaraNIya tema04 vAryAntarAya bhaMnA kSayopazamathI, (IhA-bUha-maggaNa-gavesaNaM karemANANa) ghaDA, nyUDa, bhAe tabha04 gaveSa! 42i 42i (saNNipuvvajAIsaraNe samuppajjai) sazitva asthAnA pUrva bhavAnI smRti-tibhara jJAna-utpanna thAya che. 'IhA' mAhi pahAnI matha ye 4 sUtranA uttarAbhA metrIzamA sUtramA numo. (sU. 57) Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 aupapAtikasUtre paMcANuvvayAiM paDivajaMti, paDivajittA bahahiM sIlavvaya-guNaveramaNa-paccakhANa-posaho-vavAsehiM appANaM bhAvamANA bahUI vAsAiM AuyaM pAleMti, pAlittA bhattaM paJcakkhaMti, bahuI bhattAI tataH khalu samutpannajAtismaraNAH santaH 'sayameva ' svayameva, 'paMcANuvvayAI' paJcANuvratAni 'paDivajati' pratipadyante svIkurvanti, 'paDivajjittA' pratipadya 'sIlavyayaguNa-viramaNa-paccakravANa-posahovavAsehiM' zIlavata-guNa-viramaNa-pratyAkhyAna-poSadhopavAsaiH, 'appANaM bhAvemANA' AtmAnaM bhAvayantaH, 'bahUI vAsAI' bahUni varSANi 'Ayuya' AyuSkaM 'pAleti' pAlayanti, 'pAlittA' pAlayitvA bhattaM ' bhaktaM 'pacakvaMti' pratyAkhyAnti, 'bahUI bhattAI' bahUni bhaktAni 'aNasaNAe' anazanena 'che deti' 'tae NaM samuppaNNajAisaraNA' ityAdi / (tae NaM) taba (samuppaNNajAisaraNA samANA) jAtismaraNajJAnayukta ve jIva, usa jJAna ke prabhAva se (sayameva) svayaM hI (paMcANuvyayAI) pAMca aNuvratoM ke svIkAra kara lete haiN| (paDivajjittA bahUhiM sIlavyaya-guNa-veramaNa paJcakavANa-posahI-cavAsehiM) svIkAra kara zIlavatoM se, guNavatoM se, hiMsAdika pApoM ke tyAga se, pratyAkhyAnoM se evaM poSadhopavAsoM se (appANaM bhAvemANA) apanI AtmA ko bhAvita karate hue (bahUiM vAsAI) aneka varSoM taka (AuyaM pAleMti) AyuSa pAlate haiM, (pAlittA) AyuSa pAlakara ve (bhattaM paJcakkhaMti) bhaktapratyAkhyAna karate haiM / (bahUI bhattAiM agasagAe chedeti) anazana se aneka bhaktoM kA chedana karate haiM, (chedittA AloiyapaDikatA samAhipattA kAlamAse 'tae NaM samuppaNNajAisaraNA' tyAhi. (tae NaM) tyAre (samuppaNNajAisaraNA samANA) nati-bha29 --jJAnayuta te 71 ye jJAnanA prabhAra 53 (sayameva) pote 8 (paMcANuvvayAI) pAMya mAnatAnA svii4|2 42 se. (paDivajittA bahUhiM sIlavvaya-guNa-veramaNapaccakkhANa-posaho-vavAsehi) svii||2 4rIne zIsatothI, zuzuvratAtha, hiMsA mAhi pApAna tyAgathI, pratyAjyAnAthI tabha04 pauSadhopavAsothI (appANaM bhAvemANA) potAnA mAtmAne bhAvita 42ta 42di (bahUI vAsAiM) mane: prse| sudhI (AuyaM pAleMti) AyuSya pANe che, (pAlittA) mAyuSya pAjAne tasA (bhattaM paccakkhaMti) matapratyAjyAna 42 cha, (bahUI bhattAI aNasaNAe chedeti) manazanathI mane sAtonu chaina 42 cha, (chedittA AloiyapaDikkaMtA samAhi Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 58 jalacarAdiviSaye bhagavadagautamayoH saMvAdaH 631 aNasaNAe chedeti,chedittA AloiyapaDikatA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM sahassAre kappe devattAe uvattAro bhavaMti, tahiM tesiM gaI, aTThArasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA, paraloyassa ArAhagA, sesaM taM ceva // sU0 58 // ___ mUlam-se je ime gAmAgara jAva saMnivesesu AjIchindanti, 'chedittA' chittvA 'AloiyapaDikaMtA' AlocitapratikrAntAH, 'samAhipattA' samAdhiprAptAH, 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlAvasare kAlaM kRtvA, 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'sahassAre kappe' sahasrAre kalpe-sahasrAranAmake aSTame devaloke 'devattAe' devatvena 'uvavattAro bhavaMti' upapattAro bhavanti=utpadyante, 'tahiM tesiM gaI' tatra teSAM gatiH, 'advArasa sAgarovamAI ThiI paNNattA' aSTAdaza sAgaropamANi sthitiH prajJaptA, 'paralogassa ArAhagA' paralokasyArAdhakAH, 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva // sU0 58 // TIkA--' se je ime' ityAdi / ' se je ime' atha ya ime 'gAmA-garakAlaM kiccA) chedana kara ve apane pApoM kI AlocanA karate haiM, pratikramaNa karate haiM, samAdhi ko prApta hote haiM / tathA kAla avasara kAla kara ke (ukkoseNaM sahassAre kappe devatAe uvavattAro bhavaMti) utkRSTa AThaveM devaloka sahasrAra kalpa meM devarUpa se utpanna hote haiN| (tahiM tesiM gaI) vahIM para unakI gati kahI gayI hai| (aTThArasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA) isa AThaveM devaloka meM 18 sAgara ko sthiti hai| (paralogassa ArAhagA, sesaM taM ceva) ye paraloka ke ArAdhaka hote haiM / avaziSTa pUrvavat samajhanA cAhiye // sU. 58 // pattA kAlamAse kAlaM kiccA) chetuna 4rIne to pAta rekhai pApAnI maataacanA kare che, pratikramaNa kare che, samAdhane prApta thAya che, tathA kAla avasare 48 4rIne (ukkoseNaM sahassAre kappe devattAe uvavattAro bhavaMti) utkRSTa mAmA sakhA2 vepamA 135thI utpanna thAya che. (tahiM tesiM gaI) tyo bhanI gati matAvAma mAvI cha. (advArasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA) - 08 Ta4mA 18 sAgaranI GSTa sthiti cha. (paralogassa ArAhagA, sesaM taM ceva) eo paralokanA ArAdhaka hoya che. bAkInuM badhuM pUrva pramANe samajI levuM neza. (sU. 58) Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 aupapAtika 4 viyA bhavaMti taM jahA - dugharaMtariyA tigharaMtariyA sattaraMta riyA uppalaveMTiyA gharasamudANiyA vijjuyaMtariyA uhiyAsamaNA, te jAva - saMnivesesu ' grAmAss - kara - yAvatsaMnivezeSu ' AjIviyA bhavaMti ' AjIvikA:= gozAlaka matA'nuvartino bhavanti / te kiMsvarUpAH ? atrA''ha - ' taM jahA ' tadyathA'dugharaMtariyA ' dvigRhA'ntarikAH - ekasmin gRhe bhikSAM gRhItvA abhigrahavizeSeNa gRhadvayamatikramya punarbhikSAM gRhNanti, na nirantaraM na ekAntaraM vA bhikSAM gRhgntIti bhAvaH; ' tigharaMtariyA ' trigRhA'ntarikA:- trIn gRhAnatikramya bhikSAM gRhNantIti trigRhAntarikAH, evaM ' sattagharaMtariyA ' saptagRhAntarikAH - saptagRhAn parityajya bhikSAM gRhUNantIti, 'uppalaveMTiyA ' utpalavRntikAH- utpalavRntAni niyamavizeSAt grAhyatathA bhaikSatvena yeSAM te utpalavRntikAH, 'gharasamudANiyA ' gRhasamudAnikAH - gRhasamudAnam = anekagRhe bhikSA yeSAM te gRhasamudAnikAH, ' vijjuyaMtariyA ' vidyudantarikAH - vidyatsampAte'ntaraM =mikSAgrahaNasyAvarodho yeSAM vidyudantarikAH vidyuti dIpyamAnAyAM bhikSArthaM nATantIti bhAvaH ; 'uhiyAsamaNA uSTrikAzramaNAH- uSTrikA = mRttikAmayo bhAjanavizeSaH, tatra praviSTA ye zrAmyanti tapasyanti ta 'se je ime' ityAdi / ( se je ime) ye jo (gAmA - gara - jAba - saMnive semu ) grAma Akara Adi sthAnoM se lekara saMniveza taka meM (AjI triyA) gozAlaka ke matAnuyAyI (bhavati) hote haiM, (taM jahA) jaise- (dugharaMtariyA) do ghara ke antara se jo bhikSA lete haiM, (nigharaMtariyA) tIna ghara ke antara se jo bhikSA lete haiM, (sattavaraMta riyA) sAta gharoM ke antara se jo bhikSA lete haiM, (uppalaveMTiyA) kamala ke nAloM kI jo bhikSA karate haiM, ( gharasamudANiyA) bahuta gharoM se jo bhikSA lete haiM, (vijjuyaMtariyA) bijalI camakane para jo bhikSA nahIM lete haiM, (uTTiyAsamaNA) miTTI ke kisI bar3e vartana - nA~da Adi meM praviSTa ho kara jo tapa karate 'se je ime' tyAhi. ( se je ime ) tethe ? (gAmA - gara - jAva - saMnivesesu) gAma sAra Ahi sthAnothI sAne saMniveza sudhImAM (AjIviyA) gozAsanA matAnuyAyI (bhavati) hoya che, (taMjahA ) vA (dugharaMtariyA) meM dharane ma Mtara rAjI ne likSA se che, (tigharaMta riyA) va dharane maMtara rANI ne likSA se che. (sattagharaMtariyA) sAta gharonA aMtasthI ne mikSA se che. (uppalaveMTiyA) bhajanA nAjanI ? likSA 4re che, (ghara sAmudANiyA) ghAM gharothI ? bhikSA se che, (vijjuyaMtariyA) vibhajI yama tyAre ne likSA setA nathI, ( uTTiyAsamaNA) bhATInAM Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavarSiNI-TIkA sU. 59 AjIvika viSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 633 of eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAiM pariyAyaM pAujittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe devattAe ubavasAro bhavaMti / tahiM tesiM gaI, bAvIsaM sAgarovamAI ThiI, aNArAhagA, sesaM taM ceva ! sU0 59 // uSTrikAzramaNAH; ' te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA' te khalu etadrUpeNa vihAreNa viharantaH, 'bahUI vAsAiM pariyAyaM pAuNittA ' bahUni varSANi paryAyaM pAlayitvA, 'kAlamAse kAlaM kiJcA' kAlamAse kAlaM kRtvA, 'ukkoseNaM accue kappe devatAe uktAro bhavaMti ' utkarSeNa abhyute kalpe devatvenotpattAro bhavanti, ' tahiM tesiM gaI tatra teSAM gatiH, 'bAvIsaM sAgarovamAI ThiI ' dvAviMzatiM sAgaropamAni sthitiH / 'aNArAhagA' anArAdhakAH, ' sesaM taM ceva' zeSaM tadeva // sU0 59 // " haiM, isa prakAra jo abhigraha vAle haiM, (te gaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAI pariyAya pAuNattA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe devattAe uvabattAro bhavati) ye saba isa prakAra vihAra karate hue bahuta varSoM taka isa paryAya ko pA - kara kAla avasara meM kAla karake utkRSTa bArahaveM devaloka acyuta kalpa meM deva kI paryAya se utpanna hote haiM / (tahiM tesiM gaI ) vahIM para unakI gati hotI hai / (bAvIsaM sAgaroMka mAI ThiI) 22 sAgara kI inakI sthiti vahAM hotI hai / (aNArAhagA ) ye saba anArAdhaka hote haiM / (sesaM taM ceva) avaziSTa pUrvavat samajhanA cAhiye // sU. 59 // nA kAI meTAM vAsaNa-kAThI AdimAM praviSTa thaIne je tapazcaryA kare che, A prakAaligddvaajaa ? che, (te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUiM vAsAiM pariyAya pAuNattA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe devattAe uvavatAro bhavaMti ) mA adhA sA prahAre viDAra 4242tAM dhAMvaraseo sudhI A paryAyane pALIne kAla avasare kAla karIne utkRSTa mAramA acyuta kalpamAM hebaMnI paryAyathI utpanna thAya che. (tahiM tesiM gaI ) tyAM tebhanI gati thAya che, (bAvIsa sAgarovamAI ThiI) bhAvIza sAgaranI tebhanI sthiti tyAM hoya che. (aNArAMhagA ) mA adhA anArAdha hoya che. (sesaM taM ceva ) mADInuM madhu pUrva abhI samanvu lehaye. (sU. yaha) Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam--seje ime gAmAgara jAva saNNivesesu pavvaiyA samaNA bhavaMti, taM jahA-attukkAsiyA paraparivAiyA bhUikammiyA bhujo bhujo kouyakAragA, te NaM eyArUveNaM vihAreNaM vihara TIkA-' se je ime' ityAdi / ' se je ime gAmAgara jAva saNNivesesu pavvaiyA samaNA bhavaMti' atha ya ime grAmA''kara yAvatsannivezeSu prajitAH zramaNA bhavanti / tadbhadAn darzayitumAha-' taM jahA' tadyathA 'attukAsiyA' AmotkarSikAHAtmana utkarSaH zreSThatvaM so'styeSAmityAtmotkarSikAH-AtmagauravadarzakAH, 'paraparivAiyA' paraparivAdikAH--pareSAM parivAdo=nindA'sti yeSAM te paraparivAdikAH-paranindakA ityarthaH, 'bhUikammiyA' bhUtikarmikAH-bhUtikarma-jvaritAnAM bAdhAprazamanArthaM bhasmadAnaM tadasti yeSAM te bhUtikarmikAH, 'bhujo bhujjo kouyakAragA' bhUyobhUyaHkautukakArakA -bhUyobhUyaH= punaH punaH kautukaM pareSAM saubhAgyAdinimittaM snapanAdi tatkartAraH, ydvaa-kutuuhlkaarkaaH| te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA' te khalvetadrUpeNa vihAreNa vihantaH 'bahUI se je ime gAmAgara' ityAdi / (se je ime) jo ye (gAmAgara-jAva saMnivesesu) grAma Akara Adi se lekara saMniveza taka ke sthAnoM meM pravajita saMyamI zramaNa haiM, jaise-(attukkAsiyA) apanI AtmA ke gaurava ko dikhAne vAle, (paraparivAiyA) svamata ko acchA samajhakara dUsaroM kI niMdA karane vAle, (bhUikammiyA) bhUtikarma karane vAle-jvarita vyaktiyoM kI bAdha ko zamana karane ke liye bhasma ko dene vAle, (bhujo 2 kouyakAragA) punaH punaH aneka prakAra ke kautuka karane vAle, ( te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA) ve saba isa prakAra ke AcAra meM rahate hue. (bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti) bahuta varSoM taka zrAma 'se je ime gAmAgara' tyAhi. (se je ime) 2 / (gAmA-gara-jAva-saMnivesesu) gAma 2 // 42 AdithI laIne saMniveza sudhInA sthAnamAM pravajita saMyamI zramaNa che; jevA 3-(attukkAsiyA) pAtAnA mAtbhAnA gauravane hemAvA(paraparivAiyA) potAnA bhatane saare| samajhane mAnI ni| 42pApA, (bhUikammiyA) bhuutikarma karavAvALA--javarathI pIDAtA mANasanAM duHkha zamana karavA mATe bhasma mAvA, (bhujo bhujo kouyakAragA) pApA2 mane prA2i 8autu 42vApA, (te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA) te 5412 // Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttafort - TIkA su. 60 AtmotkarSakAdiviSaye bhagavad gautamayoH saMvAdaH 635 mANA bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti, pAuNittA tassa ThANassa aNAloiyapaDikkaMtA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe Abhiogiesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tarhi tesiM gaI, bAvIsaM sAgarovamAiM ThiI, paralogassa aNArAhagA, sesaM taM caiva // sU0 60 // . vAsAIM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti ' bahUni varSANi zrAmaNyaparyAya pAlayanti ' pAuNittA' pAlayitvA ' tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMtA ' tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntAH ' kAlamAse kAlaM kiccA ' kAlamAse kAlaM kRtvA ' ukkoseNaM accue kappe Abhiogiesu deve devattAe uvavattAro bhavaMti ' utkarSeNAcyute kalpe AbhiyogikeSu-abhiyoge = AjJAkarmaNi niyuktA abhiyogikAsteSu - AjJAkAriSu deveSu devatvenopapattAro bhavanti, eteSAM devatvaM cAritrArAdhakatvena, AbhiyogikatvaM cAtmotkarSAdikhyApanAt; ' tahiM tesiM gaI ' tatra teSAM gatiH, ' bAvIsaM sAgarovamAI ThiI ' dvAviMzatiM sAgaropamAni sthitiH, 'paralomassa aNArAhagAM ' paralokasyA'nArAdhakAH ' sesaM taM ceva ' zeSaM tadeva // sU0 60 // paryAya ko pAlate haiM, ( pAuNittA) pAlakara (tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMtA ) una pApasthAnoM kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye vinA ( kAlamAse kAlaM kiccA ) kAla avasara meM kAlakara ( ukko seNaM accue kappe Abhiogiesu deve devatAe uvavattAro bhavati) adhika se adhika acyutadevaloka ke abhiyogika devoM meM- jo indra Adi ke AjJAkArI hote haiM, utpanna ho hote haiM, / cAritra kI ArAdhanA karane vAle hone se ye devaparyAya to pAlate haiM, paraMtu AtmotkarSa Adi khyApana karane ke kAraNa inheM Abhiyogika AyAramAM raDIne (bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti) ghaNAM varasoM sudhI zrIbhaeya-paryAyane pANe che, ( pAuNittA) pANIne ( tassa ThANassa aNAloiyapaDikkatA) te pApasthAnonI yAboyanA tena pratibhA ryA vagara (kAlamAse kAlaM kiccA) asa avasaramA ajha urIne (ukkoseNaM accue kappe Abhiogi esu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti) vadhArebhAM padhAre abhyuta devaleounA Aliyo gika devAmAM, je IMdra AdinA AjJAkArI hoya che; utpanna thAya che. cAritranI ArAdhanA karavAvALA heAvAthI te devaparyAya te pAme che; paraMtu Atmatka Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika mUlam - se je ime gAmAgara jAva saNNivesesu Ni. hagA bhavati, taM jahA - bahurayA 1, jIvapaesiyA 2, avvattiyA 636 TIkA -' se je ime ' ityAdi / ' se je ime gAmAgara jAva saSNive se' atha ya ime grAmAkara yAvat - saMnivezeSu 'NiNhagA' nihnavAH - nihuvate = apalapantianyathA prarUpayantIti nihnavAH = mithyAtvAbhinivezAjinoktArthasyApalApakA ityarthaH, yatha jamAlyAdayaH; te katividhA bhavanti ? ityAkAGkSAyAM darzayati- 'taM jahA ' tavathA- ' - 'bahurayA bahuratA :- bahuSu samayeSu ratAH - AsaktAH- - bahubhireva samayaiH kAryaM sampadyate, naikena samayena jAti ke devoM meM janma dhAraNa karanA par3atA hai / ( tahiM tesiM gaI) vahIM para inakI gati evaM (bAvIsaM sAgarovamAI ThiI) sthiti 22 sAgara kI kahI gaI hai / ( paralogassa aNArAhagA ) ye paraloka ke anArAdhaka kahe gaye haiM / (sesaM taM ceva) avaziSTa pUrvavata samajhanA cAhiye // sU. 60 // 'se je ime gAmAgara' ityAdi / ( se je ime ) jo ye (gAmAgara - jAva - saNi vesesu) grAma Akara Adi sthAnoM se lekara saMniveza taka kathita sthAnoM meM rahane vAle ( NiNhagA bhavaMti ) jamAli Adi nibamithyAtva ke abhineveza se jinokta artha ke apalApaka hote haiM; jaise - ( bahurayA jIvaparasiyA avvattiyA sAmuccheiyA dokiriyA terAsiyA avaddhiyA iccete sattapatrayahigA) bahurata- bahuratoM kA aisA siddhAnta hai ki kArya aneka samayoM meM hI hotA Adi khyApana karavAnA kAraNe temane AbhiyAgika jAtinA devAmAM janma dhAraNa 42ve| thaDe che. (tahiM tesiM gaI ) tyAM tebhanI gati, tebhana (bAvIsaM sAgarova mAI ThiI) sthiti 22 sAgaranI uDesI che. (paralogassa aNArAhagA) tethe parakheounA manArAdha uDevAya che. (sesaM taM ceva ) mADInu madhu pUrva prabhAga samanvu lehaye. (sU. yaha) " je ime gAmAgara ' chatyAhi. (je ime) tethe ? (gAmAgara jAva saNNivesesu) gAbha, vyA42 sAhi sthAnAthI bane saniveza sudhInAM uDesAM sthAnAmA rahevAvAjA (NiNhagA bhavaMti ) jamAli jevA nihanava-mithyAtvanA abhinivezathI jina bhagavAne kahelA arthaMnA asAtha hoya che; nevA - ( bahurayA jIvapaesiyA avvattiyA sAmuccheyA dokiriyA terAsiyA abaddhiyA iccete satta pavayaNaNiNhagA ) (1) bahurata - mahuratAnA evA siddhAMta ke kArya aneka samayeAmAM ja thAya che eka Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyavarSiNI-TIkA sU. 61 nihnava viSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 7 3, sAmuccheiyA 4, dokiriyA 5, terAsiyA 6, abajiyA 7, ityevaMvAdino bahuratAH-jamAlimatAnuyAyinaH 1; 'jIvapaesiyA ' jIvapradezikAH-eka eva caramapradezo jIva ityabhyupagamAjjIvapradezo vidyate yeSAM te tathA, ekenA'pi pradezena nyUno jIvo na bhavati, ato yenaikena pradezena pUrNaH san jIvo bhavati, sa evaikaH pradezo jIvo bhavatItyevaMvidhavAdinaH tiSyaguptAcAryamatAnuyAyinaH 2; ' avvattiyA' avyaktikAH-avyaktaM samastamidaM jagat , sAdhvAdiviSaye zramaNo'yaM devo vA'yam ityAdiviviktapratibhAsodayA'bhAvAt, tatazcAdhyaktam asphuTaM vastu-iti matamasti yeSAM te'vyaktikAH, athavA avidyamAnA sAdhvAdivyaktireSAmityavyaktikAH, ASADhAcAryaziSyamatA'ntarvartinaH 3, "sAmuccheiyA' sAmucchedikAH-pratikSaNaM nArakAdibhAvAnAM samuccheda-kSayaM vadantIti sAmucchedikAH-kSaNakSayibhAvaprarUpakA azvamitramatAnuyAyinaH 4; 'dokiriyA' dvaikriyAH-dvekriye=zItavedanoSNavedanAdihai, eka samaya meM nhiiN| ye jamAlimata ke anuyAyI hote haiM 1 / jIvapradezika :kA aisA kahanA hai ki jIva eka caramapradezasvarUpa hI hai / jIva yadi eka bhI pradeza se nyUna ho to vaha jIvasaMjJA prApta nahIM kara sakatA; ataH jisa eka pradeza se paripUrNa hokara vaha jIva kahalAtA hai vaha usa ekapradezasvarUpa hI hai| ye tiSyagupta AcArya ke matAnuyAyI hone haiM 2 / avyaktika kA yaha kahanA hai ki yaha samasta jagata sAdhu Adi ke viSaya meM sarvazrA avyakta hai; kyoM ki ye deva haiM, ye zramaNa haiM-isa prakAra kA bhinna 2pratibhAsa nahIM hotA hai| isalie vAstavika kyA hai yaha saba avyakta-asphuTa hai / athavA ye avyaktika jana kisI ko bhI sAdhuvyakti nahIM mAnate haiM / ye ASADhAcArya ke ziSyoM ke mata ke antarvartI mAne jAte haiM 3 / sAmucchedika-matavAdI pratyeka padArtha ko kSaNavinazvara mAnate haiN| ye azvamitra ke mata ke anuyAyI haiM 4 / dvaikriya-matavAdI kI aisI mAnyatA hai ki eka hI samaya meM samayamA nali. mA bhAsinatanA manuyAyI hAya che. (2) jIvapradezika-manu evuM kahevuM che ke jIva eka carama-pradeza-svarUpa ja che. jIva je eka pradezathI nyUna (kama) hoya te te jIvasaMjJA prApta karI zake nahi. AthI je eka pradezathI paripUrNa hoya te jIva kahevAya che, te eka pradeza svarUpa ja che. A tiSyazuta mAyAyana bhatAnuyAyI hoya che. (3) avyaktika-samarnu abha kahevuM che ke A samasta jagata sAdhu AdinA viSayamAM sarvathA avyakta che, kemake teo deva che, A zramaNa che, A prakArane judo judo pratibhAsa hato nathI. ethI vAstavika zuM che e badhuM avyakta-askuTa che. athavA A avyaktika ane koIne paNa sAdhu vyakti mAnatA nathI. A aSADhAsAyNnaa ziSyAnA bhatanA matapattI manAya che. (4) sAmucchedika-mAmale padArthane kSaNabhaMgura mAne che, teo azvAyatranA matanA anuyAyI che. Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre iccete satta pavayaNaNiNhagA kevalaM cariyAliMgasamANA micchAsvarUpe ekasmin samaye jIvo'nubhavati ityevaM vadanti ye te dvaikriyAH kriyAdvayAnubhavaprarUpiNo gaGgAcAryamatAnuyAyinaH 5, 'terAsiyA' trairAzikAH-trIn rAzIna-jIvA'jIva-nojIvarUpAnaM vadanti ye te trairAzikAH-rAzitrayAkhyApakA ityarthaH-rohaguptAcAryamatAnusAriNaH 6; 'abaddhiyA' abaddhikAH-jIvaH karmaNA baddho na bhavati, kintu kaJcukavatspRSTo bhavati ityevaM vadanti ye te'baddhikAH, goSThAmAhilamatAvalambinaH 7; upalakSaNaM caitadvAntasamyaktvAnAmanyeSAmapi / 'iccete satta pavayaNaNiNhagA' ityete sapta pravacananihnavAH-pravacanaM jinAgamaM nihanuvate apalapanti, anyathA tadekadezasya cA'bhyupagamAt te pravacananihnavAH, kevalaM-' cariyAliMgasamANA' caryAliGgasamAna :--caryayA= bhikSATanAdikriyayA liGgena-rajoharaNAdinA ca samAnAH sAdhutulyAH, te punaH kIdRzAH ?, eka jIva do viruddha kriyAoM kA bhI anubhava karatA hai| zItavedanA evaM uSNadanA ye do paraspara meM eka samaya meM viruddha haiN| inheM jIva eka samaya meM bhogatA hai / ye gaMgAcArya ke mata ke anuyAyI hote haiM. 5 / trairAzika matavAlekA aisA kahanA haiM ki jIvoM kI tIna rAziyA~ haiM(1) jIva, (2) ajIva evaM (3) nojiiv| ye rohagupta ke mata ke anuyAyI haiM 6 / abaddhika loga aisI prarUpaNA karate haiM ki jIva aura karma kA baMdha nahIM hotA hai| sirpha java ke sAtha karma kaMcuka kI taraha spRSTa rahA karate haiM / ye goSThamAhila ke mata ko mAnane vAle hote haiM 7 / yaha upalakSaNasvarUpa hai, isase samyaktvarahita kriyA karane vAloM kA bhI grahaNa huA hai / isa prakAra ye sAta pravacana-jinAgama ke nihnava haiM / (kevala caNyiAliMgasamANA) mAtrA caryA-bhikSA yAcanA Adi kriyA tathA liGga-rajoharaNAdi sAdhu ke cihnoM kI apekSA ina meM samAnatA (5) dvaikriya-memanI mevI mAnyatA 404 samayamA 4 me viruddha jiyAmAnA paNa manubhava 42 che. zItavedanA-tabha04 uSNavedanA 241 me 52252mAM eka samayamAM viruddha che. temane jIva eka samayamAM bhegave che. teo gaMgAyaay nA bhatanA anuyAyI hoya che. (6) trairAzika-tesA mema 49 cha vAnI 3 rAziyA cha, (1) 01 (2) 21 tamana (3) no01. tes| zaguptanA matanA anuyAyI cha. (6) abaddhika-tesA sebha pra35 42 cha ke jIva ane karmane baMdha thatuM nathI. mAtra jIvanI sAthe karma kaMcukanI peThe. skRSTa rahelAM (ceTI rahelAM lAgI rahelAM) che. A goSThamAhilanA matane mAnavA vALA hoya che. A upalakSaNasvarUpa che, mATe samyakatvarahita kiyA karavAvALAnuM paNa grahaNa thAya che. A prakAre A sAta pravacana-jinAgamanAM nihnavach kevalaM cariyAliMgasamANA) mAtra yaryA-bhikSA yAyanA sAhihiyA tathA Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSaSiNI-TIkA. sva. 60 nihnava viSaye bhagavadgItamayoHsaMvAdaH 639 diTTI bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhiNivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca buggAhemANA vuppAemANA viharittA bahUiM vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti, pAuNittA kAlamAse ityatrAha-micchAdiTThI' mithyAdRSTayaH-mithyA viparItA dRSTiH mataM yeSAM te tathA, ete sapta nihnavakAH 'bahUhiM' bahubhiH / 'asabbhAvubbhAvaNAhiM' asadbhAvodbhAvanAbhiHasadbhAvAnAm avidyamAnArthAnAm udbhAvanAH-utprekSaNAni-AropaNAni, tAbhiH, 'micchana tAbhiNivesehi ya'. mithyAtvAbhinivezaizca-mithyAtvodaye abhinivezAH svamatasthApanA''grahAstaiH 'appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca ' AtmAnaJca paraJca tadubhayaJca 'buggAhemANA' vyudgrAhayantaH svamate sthApayantaH, "vuppAemANA' vyutpAdayantaH jinavacanaviruddhaprarUpaNAjanitapApamupArjayantaH, 'viharittA' vihRtya, 'bahUI vAsAiM' bahUni varSANi 'sAmaNNapariyAgaM' zrAmaNyaparyAya pAuNaMti' pAlayanti, ' pAuNittA' pAlayitvA 'kAlamAse. hai| (micchAdiTThI) ye sAtoM hI nihnava mithyAdRSTi haiM / (bahUhiM asambhAvubhAvaNAhiM micchattAbhinivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca buggAhemANA vuppAemANA) ye aneka prakAra ke asadbhAvoM kI udbhAvanAoM se-avidyamAna padArthoM kI kalpanAoM se, tathA mithyAtvAdika meM abhinivezoM se-apane mata ko sthApana karane rUpa AgrahoM se apanI AtmA ko, dUsaroM ko tathA sva-para ina donoM ko apane mata meM sthApita karate hue evaM jinamata ke viruddha prarUpaNA karane se utpanna pApa kA upArjana karate hue (viharittA) vicarate haiM / isa liMga-rajoharaNa Adi sAdhunAM cihanI apekSAe teomAM samAnatA che. (micchAdiTThI) se sAtaya niina bhithyAiSTi che. (bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM :micchattAbhinivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca buggAhemANA vuppaaemaannaa.)teo aneka prakAranA asadabhAvonI uddabhAvanAthI-avidyamAna padArthonI kalpa nA karavAthI tathA mithyAtva AdikamAM abhinivezathI-pitAnA matanuM sthApana karavA rUpI AgrahathI, pitAnA AtmAne, bIjAone tathA pitAnA uparAMta A bannene pitAnA matamAM sthApita karatAM tema ja jinamatanI viruddha pr35|| 42vAthI utpanna thatai pAnupAna 42di (viharittA) viyare cha. 2 // prAre te (bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAyaM pAuNaMti) mane paramI sudhI AvAja prakAranA AcAra-vicAramAM tanmaya banIne zramaNyaparyAyanuM pAlana Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 aupapAtikasUtre kAlaM kiccA ukkoseNaM uvarimesu gevejjasu devattAe uvavantAro bhavati / tahiM tesiM gaI, ekkatIsaM sAgarovamAiM ThiI, paralogaissa aNArAhagA, sesaM taM caiva // sU0 61 // mUlam - se je ime gAmAgAra jAva saNNivesesu maNuyA kAle kier' kAlamAse kAlaM kRtvA 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'uvarimesu gevejjesu' uparitaneSu maikyakeSu ' devattAe uvavattAro bhavati ' devatvenopapattAro bhavanti / ' tahiM tesiM gaI ' tatra teSAM gatiH, ' ekatIsaM sAgarovamAI ThiI ' ekatriMzatsAgaropamAni sthitiH, 'paralogassa aNArAhagA ' paralokasyA'nArAdhakAH, 'sesaM taM ceva ' zeSaM tadeva // sU0 61 // TIkA--' se je ime ' ityAdi / ' se je ime ' atha ya ime ' gAmA-garajAva - saNNivesesu ' grAmAss kara - yAvatsannivezeSu ' maNuyA bhavaMti ' manujA bhavanti, isa prakAra ye (bahU vAsAI sAmaNNapariyAyaM pAuNaMti) aneka varSoM taka isI prakAra ke AcAra-vicAroM meM tanmaya bane hue zrAmaNyaparyAya kA pAlana karate rahate haiM / ( pAujittA kAlamA se kAlaM kiccA ukkoseNaM uvarimesu gevejjesu devattAe uvavattAro bhavati) pAlakara kAla avasara kAla karake adhika se adhika uparima graiveyakoM meM deva kI paryAya se utpanna hote haiM / ( tahiM tesiM gaI, ekatIsaM sAgarovamAI ThiI, paralogassa aNAhAragA, sesaM taM ceva) vahIM para unakI gati evaM 31 sAgara pramANa sthiti hotI hai / ye paraloka ke anArAdhaka kahe gaye haiM / avaziSTa satra pUrvavat samajhanA cAhiye // sU. 61 // 'se je ime' ityAdi / (se je ise), jo ye (gAmA - gara- jAva-saNNive sesu maNuyA bhavati ) grAma Akara yAvat sannivezoM meM manuSya rahate haiM, (taM jahA ) jaise- (appAraMbhA appapariggahA re che. (pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM uvarimesu gevejjesu devatA uvaSattAro bhavaMti ) pANIne asa avasare aba urIne vadhArebhAM padhAre (paribha graivey|bhaaN devanI paryAyathI utpanna thAya che. ( tahiM tesiM gaI ekkatIsaM sAgarovamA ThiI paralogassa aNAhAragA sesaM taM ceva) tyAM temanI gati, tena 31 sAgara pramANu sthiti heAya che. tee paraleAkanA anArAdhaka kahevAya che. AkInuM badhu... pUrva pramANe samajavuM joie. (sU. 60) ' se je ime ' ityAhi. (se je ime) tethe ? ( gAmAgara jAva saNNivesesu maNuyA bhavati ) Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU.62 alpArambhAdimanuSya viSaye bhagavadagautamayoHsaMvAdaH641 bhavaMti; taM jahA-appAraMbhA appapariggahA dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA dhammakkhAI dhammappaloI dhammapalajjaNA dhammasamudAyArA 'taM jahA' tadyathA-'appAraMbhA' alpArambhAH-alpa ArambhaH kRSyAdinA pRthivyAdijIvopamardo yeSAM te tathA, 'appapariggahA' alpaparigrahAH alpaH-parigrahaH dhanadhAnyAdisvIkArarUpo yeSAM te tathA, 'dhammiyA' dhArmikAH-dharmeNa prANAtipAtAdiviramaNarUpeNa caranti ye te dhArmikAH, 'dhammANuyA' dharmAnugAH-dharmamanugacchanti ye te dharmA'nugAH, kuta ittham ? atrA''ha-'dhammiTThA' dharmeSTAH-dharma eveSTo-vallabho yeSAM te dhrmessttaaH| athavAdharmiSThAH dharmo'sti yeSAM te dharmiNaH, ta evAtizayayuktA dharmiSThAH / 'dhmmkkhaaii| dharmakhyAtayaH-dharmAt khyAtiH prasiddhirveSAM te dhrmkhyaatyH| athavA dharmA''khyAyinaH-dharmamAkhyAnti-bhavyebhyaH pratipAdayantIti dharmAkhyAyinaH / 'dhammappaloI' dhrmprlokinH| dhammiyA dhammANuyA) alpa AraMbhI-jo pRthivyAdika jIvoM ke upamardana vAle kRSyAdika rUpa AraMbha ko alpa karate haiM ve, alpaparigrahI arthAt jinake dhanadhAnyAdika ke svIkArarUpa mamatvabhAva alpa hotA hai ve, dhArmika-prANAtipAtAdika viramaNarUpa dharma se jo yukta hote haiM ve, tathA-dharmAnuga-dharmapaddhati ke anusAra jo calate haiM ve, (dhammiTThA dhammakkhAI dhammappaloI dhammapalajjaNA dhammasamudAyArA) dharmeSTa-dharma hI jinheM priya hai ve, athavA dharmiSTha--dharma ke atizaya se jo yukta haiM ve, dharmakhyAti-dharma se jinakI khyAti huI hai ve, athavA-dharmakhyAyIbhavyajanoM ke liye jo zrutacAritrarUpa dharma kA kathana karane vAle hote haiM ve, dharmapralokI dharma ko jo upAdeyarUpa se mAnate haiM ve, dharmaparaJjana-dharma ke sevana karane meM jo adhika sAma, nyA42 tabhI sannivezAmA bhanuSya 2 cha, (taM jahA) sevA, (appAraMbhA appapariggahA dhammiyA dhammANuyA) a65 mAralI-2 pRthivI mAEi vAne duHkha devAvALA kRSi Adika rUpa AraMbhane alpa (ochAM) kare che teo, alpa parigrahI-jenA dhana dhAnya AdikanA svIkAra rUpa mamatvabhAva a5 hoya che teo, dhArmika-prANAtipAtaAdikanA viramaNarUpa dharmathI je yukta hoya che teo, tathA dharmAnugadharmapaddhatine anusarIne je cAle che teo, (dhammiTrA dhammakkhAI, dhammappaloI, dhammapalajjaNA dhammasamudAyArA) ghaNTa-dharma ja jemane ISTa-priya che teo, athavA dharmiSTha-dharmanA atizayathI jeo yukta che teo, dharmakhyAti-dharmathI jeonI khyAti (prasiddhi) thaI che teo, athavA dharmakhyAyI bhavya jinene mATe je zrutacAritra rUpa dharmanuM kathana karavAvALA hoya che teo, dhamaprakI-dhamane je upAdeyarUpathI mAne che teo, dharma Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 augapAtikasUtre dhammeNaM ceva vittiM kappemANA susIlA suvvayA suppaDiyANaMdA sAhUhi~ egaccAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajjIvAe, egacAo apaDivirayA, evaM jAva paDiggahAo, egaccAo kohAo 'dhammapalajjaNA' dharmapraraJjanAH-dharme prarajyanti Asajanti-parAyaNA bhavanti ye te dharmapraraJjanAH / 'dhammasamudAyArA' dharmasamudAcArAH-dharmaH samudAcAraH sadAcAro yeSAM te dharmasamudAcArAH / 'dhammeNaM ceva vittiM kappemANA' dharmeNaiva vRttiM kalpayataH-dhArmikajIvikA nirvahantaH, 'susIlA' suzIlAH zobhanAcAravantaH 'suvbayA' sutratAH= zobhanavratavantaH 'suppaDiyANaMdA' supratyAnandAH-suSTu pratyAnandaH-cittA''hrado yeSAM te tatha , ' sAhUhiM' sAdhubhyaH sAdhusamIpAt-sAdhvantike pratyAkhyAya 'egaccAo' ekasmAta sthUlarUpAt na tu sarvasmAt 'pANAivAyAo' prANAtipAtAt =paraprANavyaparopaNataH, 'paDivirayA' prativiratAH nivRttAH, 'jAvajjIvAe' yAvajIva-jIvanaparyantamityarthaH, 'egacAo apaDivirayA' ekasmAt =sUkSmarUpAt aprativiratAH=anivRttAH / evaM jAvaparigahAo' evaM anurAga saMpanna hote haiM ve, dharmasamudAcAra-dharma hI jinakA uttama AcAra haiM ve, dhammeNaM ceva vittiM kappemANA) tathA jo dharma se hI apanI jIvikA calAte haiM ve, (susIlA suvbayA muppaDiyANaMdA) zobhana AcAra jinakA hai ve, suvrata-niraticAra vratoM ke jo pAlana karane vAle haiM ve, supratyAnanda-jinakA citta sadA acchI taraha se AnaMdalaMpanna rahA karatA hai ve, tathA jo (sAhU hiM egaccAo) sAdhu ke samIpa pratyAkhyAna lekara kevala eka (pANAivAdhAo) sthUla prANAtipAtarUpa se ( jAvajjIvAe paDivirayA) jIvanaparyanta prativirata -nivRtta rahate haiM, (egacAo apaDivirayA) paraMtu sUkSmarUpa prANAtipAta se virakta nahIM rahate haiM , (evaM jAva praraMjana-dharmanuM sevana karavAmAM je adhika anurAgasaMpanna hoya che teo, dharmasamuhAyA2-dharma bhanI uttama mAyA2 cha teso, (dhammeNaM va vittiM kappemANA) tathA dharmathI 4 potAnuM na yAve cha tasA, (susIlA suvvayA suppaDiyANaMdA ) zAsana yAyA2 renA cha tesA, suvrata-niratiyAra vratanuM jeo pAlana karavAvALa che teo, supratyAnaMda-jemanuM cira. haMmezAM sArI rIta mAnasapanna 2 // 42 cha tesa, tathA resA (sAhUhi gaccAo) sAdhunI pAse pratyAdhyAna sAdhane upasa me (pANAivAyAo) sthUlamAyAtipAta35 pAyathA (jAvajjIvAe paDivirayA) vanaparyanta prativi2ta-nivRtta 29 cha, (egaccAo apaDivirayA) paraMtu sUkSma prAtipAtathI vi24ta 2tA nathI teso, evaM jAva Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utrafift TIkA su. 62 alpArambhAdimanuSya viSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 643 mANAo mAyAo lohAo pejAo dosAo kalahAo abbhakkhANAo pesuNNAo paraparivAyAo arairaIo mAyAmosAo micchAdaMsaNasallAo paDivirayA jAvajjIvAe, egaccAo apaDivirayA, egaccAo AraMbhasamAraMbhAo paDivirayA jAvajjIvAe, , yAvatparigrahAt, yAvacchabdena - mRSAvAdA'dattAdAna - maithunAni boddhavyAni / ' egaccAo' ekasmAt = sthUlAt 'kohAo' krodhAt, 'mANAo' mAnAt, 'mAyAo' mAyAyAH, 'lohAo ' lobhAt, 'pejjAo' preyasaH, ' dosAe ' dveSAt ' kalahAo kalahAt 'abbhakkhANAo' abhyAkhyAnAt = paizunyAt, 'paraparivAyAo ' paraparivAdAt ' arairaIo ' aratiratibhyAm ' micchAdaMsaNasallAo' mithyAdarzanazalyAt 'paDivirayA' prativiratAH= bhAvato viratAH ' jAvajjIvAe ' yAvajjIvaM jIvanaparyantam ; 'egaccAo apaDivirayA ' ekasmAt-sUkSmAt aprativiratAH 'egaccAo AraMbhasamAraMbhAo paDivirayA jAvajjIvAe egacAo apaDivirayA ' ekasmAdArambhasamArambhAtprativiratA yAvajjIvamekasmAdaprati paDiggahAo) tathA isI taraha sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, sthUla maithuna evaM sthUla parigraha se virakta rahate haiM ve, ( egaccAo kohAo mANAo mAyAo lohAo pejjAo dosA kahAo abhakkhANAo pesuNNAo paraparivAyAo arairaIo mAyAmosAo micchAdaMsaNa sallAo paDivirayA jAvajjIvAe) isI prakAra sthUla krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, arati, rati, mAyAmRSA, evaM mithyAdarzanazalya se jIvanaparyanta prativirata rahA karate haiM, ( egaccAo apaDivirayA ) kintu sUkSma krodhAdikoM se prativirata nahIM rahate haiM, ( egaccAo AraMbhasamAraMbhAo paDi paDiggahAo ) tathA sevI 4 te sthUla bhRSAvAha, sthUla mahattAhIna, sthUla maithuna, te sthUla parigraDthI ne virasta rahe che tetheo, ( egaccAo kohAo mANAo mAyA o lohAo pejjAo dosAo kalahAo abbhakkhANAo pesuNNAo paraparivAyAo arairaIo mAyAmosAo micchAdaMsaNasallAo paDivirayA jAvajjIvAe) ahAre sthUla odha, mAna, bhAyA, bola, rAga, dveSa, usaDa, alyAdhyAna, paizunya, gharaparivAha, arati, rati, bhAyAbhUSA, tebhana bhithyaadrshnzalyathI jIvanaparyanta prativirata rahyA che, ( egaccAo apaDivirayA ) paraMtu sUkSma Dodha AdvimethI prativirata rahetA nathI. ( egaccAo AraMbha Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 aupapAtikasUtre egaccAo apaDivirayA, egaccAo karaNakArAvaNAo paDivirayA jAvajIvAe, egaccAo apaDivirayA, egaccAo payaNapayAvaNAo paDivirayA jAvajIvAe, egaccAo payaNapayAvaNAo apaDivirayA, egaccAo kohaNa-piTTaNa-tajjaNa-tAlaNa-vaha viratAH 'egacAo karaNakArAvaNAo' ekasmAtkaraNakAraNAt =svayam nuSTAnaM karaNaM, preraNayA parahastAtkAraNam , tayoHsamAhAraH, tasmAt 'paDivirayA' prativiratAH, 'jAvajIvAe ' yAvajIvam , 'egacAo apaDivirayA' ekasmAdaprativiratAH gajJAmAjJAdibhiH kAraNaiH / 'egacAo payaNapayAvaNAo paDivirayA jAvajjIvAe' ekasmAtpacanapAcanAt-pacanaM svahastAtpAkakaraNaM, pAcanaM-paradvAreNa, tasmAtprativiratAH yAvajIca, 'egacAo payaNapayAvaNAo apaDivirayA' ekasmAt pcnpaacnaadprtivirtaaH| 'egacAo koTTaNapiTTaNa-sajjaNa-tAlaNa-vaha-baMdha-parikiLesAo' ekasmAtkuTTana-piTTana-tarjana-tADana virayA jAvajjIvAe ) aise hI ve sthUla AraMbha--samAraMbha se hI jIvanaparyaMta virakta rahate haiM, sUkSma AraMbhasamAraMbha se nhiiN| (egacAo karaNakArAvaNAo paDivirayA) koI aise haiM jo kevala svayaM karane se evaM dUsaroM se karAne se jIvanaparyanta virata rahate haiM, (egaccAo apaDivirayA) koI aise haiM jo rAjAkI AjJA-Adi ke kAraNa inase prativirata nahIM haiM, ( egaccAo payaNa-payAvaNAo paDivirayA jAvajIvAe ) koI 2 aise haiM jo pacana-pAcana kriyA se jIvana paryanta virata haiN| (egacAo payaNapayAvaNAo apaDivirayA) koI 2 aise haiM jo ina pacana-pAcanAdi kriyAoM se virata nahIM haiM / ( egaccAo samAraMbhAo paDivirayA jAvajjIvAe) tabha04 te 28 mAra-mAra lathI paNa jIvanaparyanta virakta rahe che, sUkSma AraMbha-samAraMbhathI virakta nathI rahetA. (egaccAo karaNakArAvaNAo paDivirayA) sevA cha ? 42vA sAthI bana5 ta virata DAya che. (egaccAo aparivirayA) pAche ? zanI mAjJA mAhinA pAraNe tenAthI prativirata hotA nathI, (egaccAo payaNapayAvaNAo paDivirayA jAvajjIvAe) sevA chare payana-pAyana liyAthI nayaMta virata cha. (egaccAo payaNapayAvaNAo apaDivirayA) adha kaI evA che ke je A pacana-pAcana Adi kiyAethI virasa nathI. (egaccAo koTTaNa-piTTaNa-tajjaNa-tAlaNa-vaha-baMdha-parikilesAo paDivirayA Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSadharSiNI-TokAma.62 alpArambhAdimanuSyaviSaye bhagavadgautamayoHsaMvAda:45 baMdha-parikilesAo paDivirayA jAvajjIvAe, egaccAo apaDivirayA, egaccAo NhANa-madaNa-vaNNaga-vilevaNa-saha-pharisa rasa-rUva-gaMdha-mallA-laMkArAo paDivirayA jAvajIvAe, egaJcAo -vadha-bandha-pariklezAt-tatra kuTTanam chedanam, piTTanaM-vastrAderiva mudgarAdinA hananam , tarjanam= 'jJAsyasi re jAlma ! ' etadrUpaM bhartsanaM, tADanaM capeTAdinA hananam, vadhaH= prANavyaparopaNaM, bandhaH-rajjupAzAdinA bandhanam , pariklezo bAdhotpAdanaM teSAM samAhAraH tasmAt 'paDivirayA' prativiratAH = nivRttAH 'jAvajIvAe' yAvajjIvam , 'egacAo apaDivirayA' ekasmAt aprativiratAH = anivRttaaH| 'egaccAo NhANa-maddaNa-vaNNaga-vilevaNa-sadda-pharisa-rasa - rUva-gaMdha-mallA-laMkArAo paDivirayA jAvajjIvAe ' ekasmAt snAna-mardana-varNaka-vilepana-zabda--sparza-rasa koTTaNa-piTTaNa-tajjaNa-tAlaNa-vaha-baMdha-parikilesAo paDivirayA jAvajjIvAra) koI 2 aise haiM jo kuTTana-chedana, piTTana-pITanA-vastrAdika kA jisa prakAra mudgarAdika se kUTanA hotA hai usI prakAra mudgara-mUsala Adi se pITanA-kUTanA, tarjana-khoTe bacanoM dvArA bhartsanA karanA, tADana-capeTA thappaDa-Adi mAranA, vadha-prANavyaparopaNa karanA, bandha-rajjupAza Adi se kisI ko bAMdhanA, evaM parikleza-kisI ko bAdhA Adi utpanna karamA, ina saba kAryoM se yAvajjIvana prativirata haiM, ( egacAo apaDivirayA) koI 2 aise haiM jo ina kriyAoM se prativirata nahIM haiM / ( egaccAo NhANa-maddaNa-vaNNaga-vilevaNa-sada-pharisa-rasa-rUba-gaMdha-mallA-laMkArAo paDivirayA jAvajjIvAo) jAvajAvAe) se che 2 Tana-chana, piTTana-pITa- pahanane prakAre mudugara AdithI kUTe che te prakAre mugara (dhokA) mUsala (sAMbelAM) AdithI pITavA-kUTavA, tarjana-kheTAM kharAba vacano dvArA bhatsanA karavI, tADana tamAcA , 2-57 mA bhAra, 15-prANuvyaparopaY 429 (bhArI nAma), mdhdoraDAMnA pAza AdithI koIne bAMdhavuM, temaja parikaleza-keIne bAdhA duHkha) mAhi payA. mI mAM thI vanaparyanta prativirata cha. (egaccAo apaDivirayA) mevA cha 2 mA jiyAmAthI prativirata nathI. (egaccAo NhANa-maddaNa vaNNaga-vilevaNa-saha-pharisa-rasa-sva-dha-mallA-laMkArAmao Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opapAtikasUtra apaDivirayA, je yAvaNNe tahappagArA sAvajajogovahiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajaMti tao vi egaJcAo paDivirayA jAvajjovAe, egaccAo apaDivirayA // sU0 62 // rUpa-gandha-mAlyA'-laGkArAtprativiratA yAvajjIvam , 'egaccAo apaDivirayA' ekasmAdaprativiratAH-tatra varNakaH aGgarAgaH, anyat spaSTam / tathA-'je yAvaNNe tahappagArA' ye yAvantastathAprakArAH 'sAvajjajogovahiyA' sAvadyayogaupadhikAH-sAdyavayogAH sAvadhayogayuktAzca te aupadhikAH mAyAprayojanAzceti tathA, 'para-pANa-pariyAvaNakarA' paraprANaparitApanakarAH 'kammaMtA' karmAntAH=kRSyAdivyApArAMzAH 'kajjati' kriyante, 'tao vi egacAo paDivirayA' tato'pi ekasmAt prativiratAH pratinivRttAH, 'egaccAo apaDivirayA' ekasmAt aprativiratAH anivRttAH santi // sU0 62 // koI 2 aise haiM jo jIvanaparyanta snAna se, mardana se, vilepana se, zabda, rUpa, gaMdha, rasa, sparza ina indriyoM ke bhogoM se, mAlA evaM alaMkAra Adi se nivRtta haiN| ( egaccAo apaDivirayA) koI 2 aise bhI haiM jo inase bilakula hI prativirata nahIM haiN| je yAvaNNe tahappagArA sAvajjajogovahiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajjaMti) isI prakAra ke aura bhI jitane sAvadhayogopadhika arthAt-sAvadyayogayukta aura mAyAkaSAyajanya tathA dUsaroM ke prANoM ko paritApa pahu~cAne vAle jo kRSyAdi vyApAra haiM, ( tao vi) unase bhI kitaneka aise manuSya haiM jo (egacAo paDivirayA jAvajjIvAe ) ekAntataH paDivirayA jAvajjIvAo) vA DAya cha na ta snAnathI, mardanathI, aMgarAgathI, vilepanathI, zabda-sparza--rUpa-gaMdha-rasa e idrinA logothI mane bhANA tabha04 ma2 mAhithI nivRtta cha. (egaccAo apaDivirayA) AI me paY cha re tenAthI misase on prativirata Data nathI. (je yAvaNNe tahappagArA sAvajjajogovahiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajaMti) me re mIta paSu 28sAdhayogoSadhi eTale sAvadyagayukta ane mAyAkaSAyajanita tathA bIjA jInA prANane paritA5 payAnA2 2 kRSi mA vyApAra cha, (taovi) tanAthI para mInA TeTamA mevA manuSya cha 2 (egaccAo paDivirayA jAvajjIvAe) vanaparyanta Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIvapaSiNI-TIkA mu.63 alpArambhAdimanuSyaviSaye bhagavadgItamayoHsaMvAdaH647 mUlam-taM jahA-samaNovAsagA bhavaMti, abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAvA Asava-saMvara-nijjara-kiriyAahigaraNa-baMdha-mokkha-kusalA asahejA devA-sura-nAga TIkA-ye pUrva sAmAnyena kathitAsta eva vizeSeNa kathyante-'taM jahA' tadyathA-te manujAH, 'samaNovAsagA bhavaMti' zramaNopAsakAH sAdhusevakAH-zrAvakAH bhavanti, te kIdRzAH santi ? atrA''ha-'abhigayajIvAjIvA' abhigatajIvAjIvAH-abhigatAHyathAvasthitasvarUpeNa jJAtA jIvA ajIvAzca yaiste tathA, jIvAjIvatattvajJAnavanta ityarthaH; 'uvaladdhapuNNapAvA' upalabdhapuNyapApAH-upalabdhe yathAvasthitasvarUpeNa vijJAte puNyapApe yaiste tathA, tattvato vijJAtapuNyapApasvarUpA ityarthaH; 'Asava-saMvara-nijjara-kiriyAahiMgaraNa-baMdha-mokkha-kusalA' Asrava-saMvara-nirjarA-kriyA-dhikaraNa-bandha-mokSakuzalAH-tatrAsravaH Atravati avizati aSTavidhaM karmasalilaM yena Atmasarasi sa AsravaH= jIvanaparyaMta prativirata haiM, tathA kitaneka aise haiM jo (egaJcAbho apaDivirayA) inase prativirata nahIM haiM / sU0 62 // taM jahA samaNovAsagA' ityAdi / (taM jahA) isI prakAra (samaNovAsagA bhavaMti) anya zramaNopAsaka hote haiM; jo ki (abhigayajIvAjIvA) jIva aura ajIva ke yathArtha svarUpa ke jJAtA hote haiM, (uvaladdhapuNNapAvA) puNya evaM pApa kA yathAvasthita svarUpa jinhoMne acchI taraha jAna liyA hai, (Asava-saMvara-nijjara-kiriyA-ahigaraNa-baMdha-mokkha-kusalA) Asrava, saMvara, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, baMdha, mokSa inameM heya kauna 2 haiM aura upAdeya kauna 2 haiM: isa prakAra heya aura upAdeya ke jJAna se jinakA bhAva paripakva ho cukA hai| prativirata cha, tathA DeTA sevA cha 2 (egaccAo apaDivirayA) tanAthI prativirata nathI. (sU. 12) 'taM jahA samaNovAsagA' tyAhi. (taM jahA) me zata (samaNovAsagA bhavaMti) 2 shrbho|paas4 saya cha, (abhigayajIvAjIvA) 271 ane apanA yathArtha 2135nA jJAtA DAya cha, (uvaladdhapuNNapAvA) puSya tabha04 pAtuM yathAsthita 21352mAse sArI rIte samala dIdhecha, (Asava-saMvara-nijjara-kiriyA-ahigaraNa-baMdha-mokkha-kusalA) mAlapa, 12, ni , liyA, adhi425, madha, mokSa, ma uya Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opapAtika jAtA hai usI saMbara hai| gupti, mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogarUpaH, saMvaraH - saMviyate = nisdhyate Asravatkarma yena parigAmena sa saMvaraH, samitiguptiprabhRtibhirAtmasarasi AsravatkarmasalilAnAM sthaganamityarthaH ; nirjarAnirjaraNaM karmaNAM jIvapradezebhyaH parizaTanaM-- vizaraNaM, sA ca-dezataH karmakSayarUpA, kriyA = kAyikayAdikA, adhikaraNam- adhikriyate narakagatiyogyatAM prApyate AtmA'nenetyadhikaraNamdravyato gantrIyantrAdi, bhAvataH krodhAdikam, bandhaH - jIvasya karmapudgalasambandhaH; mokSaHjisa prakAra naukA meM chidroM dvArA jala kA praveza hotA rahatA hai isI prakAra isa AtmArUpa sarovara meM jisake dvArA aSTavidha karmarUpa jala kA Agamana hotA hai usakA nAma Asrava hai / mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya evaM yoga ke bheda se yaha Asrava aneka prakAra kA hai / chidroM ke baMda karane se jisa prakAra naukA meM pAnI kA AnA ruka prakAra jina pariNAmoM se Ate hue karma ruka jAte haiM una pariNAmoM kA nAma samiti evaM parISaha Adi ke bheda se yaha saMvara aneka prakAra kA batalAyA gayA hai| jIvapradeza se karmoM ke ekadeza kA nAza honA isakA nAma nirjarA hai / kAya Adi saMbaMdhI vyApAroM kA nAma kriyA hai / narakagati meM jAne kI yogyatA jIva jisake dvArA prApta karatA hai vaha adhikaraNa hai / dravya aura bhAva ke bheda se yaha do prakAra kA hai| yahAM para bhAva adhikaraNa kA kathana hai, ataH vaha krodhAdika kaSAyarUpa jAnanA cAhiye / jIva kA evaM karmapudgaloM kA paraspara meM eka kSetrAvagAharUpa saMbaMdha kA nAma baMdha hai / samasta karmoM ke zuM che ane upAdeya zuM che AvI rIte heya ane upAdeyanA jJAnathI jenA bhAva paripakva thaI gayA hoya che. jevI rIte naukAmAM chidro dvArA jaLanA praveza thayA kare che tevI ja rIte A AtmArUpa sarovaramAM jenA dvArA AThe prakAranAM ka rUpI jalanuM Agamana thAya che tenuM nAma Asava che. mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya temaja yAganA bhedathI A Asrava aneka prakAranA thAya che. chidrone adha karavAthI jevI rIte naukAmAM pANInuM AvavuM rAkAI jAya che tevI ja rIte je pariNAmeAthI AvanArAM karma rokAI jAya evAM pariNAmeAnuM nAma saMvara che. gupti, samiti temaja parISahu AdinA bhedathI A saMvara aneka prakAranA batAvavAmAM AvyA che. jIva-pradezathI karmonA eka deza naSTa thAya tenuM nAma nirjarA che. kAya Adi saMbaMdhI vyApArAnu nAma kriyA che. narakagatimAM javAnI yAgyatA jIva jenA dvArA prApta kare che te adhikaraNa che. dravya tathA bhAva nA bhedathI te be prakAranA che. ahIM' bhAva- adhikaraNanuM kathana che tethI te kreSa Adika kaSAyarUpa jANavuM joIe. jIvane temaja karma pudgalAnA parasparamAM ekakSetrAvagADuMrUpa saMbaMdha che, tenuM nAma aMdha che. samasta karmanA atyaMta--AtyaMtika kSayanuM nAma meAkSa che. 648 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 60 alpaH rambhAdimanuSya viSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 649 sakalakarmakSaye sati jIvasya karmasaMyogApAditarUparahitasya sAdyaparyavasAnam anyAbAdhamavasthAnam, uktaM ca nIsesamma vigamo mukkho jIvassa suddharuvassa / sAiNapajjavasANaM avvAbAhaM avatthANaM // 1 // chAyA - nizzeSakarmavigamo mokSo jIvasya zuddharUpasya / sAdya paryavasAnam adhyAbAdham avasthAnam // iti // 6 teSAM dvandvaH, tatra kuzalAH, AsravAdInAM heyopAdeyatAsvarUpajJAnina ityarthaH, 'asahejjA ' asAhAyyAH - avidyamAnaM sAhAyyaM - devAdisAhAyyaM svasyaiva dharmajanitasAmarthyAtizayAt yeSAM te tathA, yadvA -- svayaM kRtaM karma svayameva bhoktavyamiti jJAtvA manodaulyAbhAvAt parasAhAyyAnapekSA ityarthaH / 'devA-sura - nAga - jakkha - rakkhasa - kiMnara - kiMpurisa- garula- gaMdhavtra - mahoragAiehiM devagaNehiM ' devA - sura- nAga - yakSa - rAkSasaatyanta - Atyantika-kSaya kA nAma mokSa hai / samasta karmoM ke kSaya hone para unake saMyoga se ApAdita mUrtitva kA zIghra hI paryavasAna jIva meM ho jAtA hai, isase amUrtitvarUpa svabhAva kA prAcurya hone se usakA avyAbAdharUpa se avasthAna ho jAtA hai| kahA bhI haisamasta karmoM kA vigama hI mokSa hai aura vahI jIva kA zuddha svarUpa hai, isa svarUpa ke prApta hote hI jIva kA avasthAna avyAbAdharUpa se AtmA meM ho jAtA hai| jo " asAhAyyA " haiM arthAt dharmajanita sAmarthya ke atizaya se devAdikoM kI sahAyatA kI svapna meM bhI icchA nahIM rakhate haiM; athavA apane dvArA kRta zubhAzubha karma AtmA svayaM hI bhoga karatA hai dUsaroM kI sahAyatA isameM kAryakArI nahIM ho sakatI - isa prakAra kI mAnasika dRDhatA ke kAraNa jo dUsaroM kI sahAyatA kI thor3I sI bhI parvAha nahIM karate haiM / (devA - mura-nAga-jakkha samasta karmonA kSaya thavAthI temanA saMcAgathI ApAdita mUrtitvanuM tarata ja pavasAna jIvamAM thaI jAya che tethI amRti tvarUpa peAtAnA svabhAvanuM prAca thavAthI tenu avyAbAdharUpathI avasthAna thaI jAya che. kahyuM paNa che--samasta karmAnu... vigama eja meAkSa che, ane eja jIvanuM zuddha svarUpa che. A svarUpane prApta thatAM ja jIvatuM avasthAna AvyAbAdha rUpathI AtmAmAM thai laya che. 'asAhAyyA' che arthAt dharma thI utpanna thatA sAmarthyanA atizayathI deva AphrikAnI sahAyatAnI svapnamAM paNa IcchA rAkhatA nathI. athavA peAtAnA dvArA karAyelAM zubha azubha karma AtmA pote ja bhAgave che, khIjAnI sahA emAM kAma AvI zakatI nathI. A prakAranI mAnasika dRDhatAnA kAraNe je khIjAnI sahAyatAnI jarA paNa paravAha zrratA nathI. ( devA - sura-nAgajakkha - rakkhasa - kiMnara - kiMpurisa - garula - gaMdhavva - mahoragAiehiM devagaNehiM nimAMthAo Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 aupapAtika jakkha- rakkhasa- kinnara - kiMpurisa - garula- gaMdhavtra - mahoragAiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNaikkamaNijA, niggaMthe pAvayaNe NissaMkiyA NikkaMkhiyA nivvitigicchA laTThA gahiyA kiMnara - kiMpuruSa - garuDa - gandharva - mahoragAdikaiHkaiH - tatra devAH = vaimAnikAH asurA:--asurakumArAH, nAgAH=nAgakumArAH, asurA nAgA ime ubhaye bhavanapatayaH; yakSAH rAkSasAH kiMnarAH kiMpuruSAH - ete catvAro vyantaravizeSAH, garuDAH garuDadhvajAH suparNakumArAH bhavanapativizeSAH, gandharvAH mahoragAva vyantaravizeSAH, tatprabhRtibhiH devagaNaiH ' niggaMthAo pAvayaNAo' nairgranthAt pravacanAt ' aNaikkamaNijjA' anatikramaNIyAH = acAlanIyAHnirgranthapravacanAt tAn cAlayituM devAdayo'pyasamarthA iti bhAvaH / ' niggaMthe pAvayaNe ' nairgranthe pravacane ' nissaMkiyA ' niHzaGkitAH = zaGkArahitAH, 'nikkaMkhiyA ' niSkAGkSitAH= paramatAnabhilASiNaH, ' nivvitimicchA' nirvicikitsAH - phalaM prati saMdehavarjitAH, 'laddhaDDA ' labdhArthAH - arthazravaNAt, 'gahiyaTThA ' gRhItArthAH - arthAvadhAraNAt, 'pucchi - rakkhasa- kiMnara - kiMpurisa - garula- gaMdhavtra - mahoragAiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayAo aikamaNijjA) deva, asurakumAra, nAgakumAra, yakSa, rAkSasa, kiMnara, kiMpuruSa, garuDa, suparNakumAra, gandharva evaM mahoraga ityAdika devagaNoM dvArA bhI jo nirgrantha pravacana se eka bAla bhI vicalita nahIM kiye jA sakate haiM, (niggaMthe pAvayaNe NissaMkiyA kiMkhiyA NivvitimicchA laTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA abhigayaTThA) nirgranthapravacana meM jinakI zraddhA niHzaMkita hai, niSkAMkSita hai- paramata kI ora jinake hRdaya meM jAne kI athavA use sarAhane Adi kI thor3I sI bhI abhilASA nahIM hai, nirvicikitsAguNa se jo bharapUra haiM, phala ke prati jinakI zraddhA saMdeha se sarvathA rikta hai, jo labdhArtha haiM, gRhItArtha 4 - pAvaNayAo aNaikkama NijjA ) heva, masuraDubhAra, nAgaDubhAra, yakSa, rAkSasa, Dinara, chiMyuruSa, garuDa, suparNA kumAra, gaMdharva tebhana mahoraga tyA hi devgaNeA dvArA paNa je nigraMtha pravacana vaDe eka vALa jeTalA paNa vicalita urI zAtA nathI, ( nimgaMthe pAyavaNe NissaMkiyA, NikkaMkhiyA NivvitigicchA laTThA gahiTThA pucchiyaTThA abhigayaTThA ) nirRntha avayanamAM nebhanI zraddhA ni:zakita che, kAMkSA vagaranA che--paramatanI tarapha javAnI jemanA hRdayamAM abhilASA jarA paNa nathI, athavA paramatanI praza'sA Adi karavAnI kiMcita paNa abhilASA nathI, nivicikitsA-guNathI je bharapUra che. phaLanA tarapha Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU.63 alpArambhAdimanuSyaviSaye bhagavadagautamayoHsaMvAdaH651 pucchiyahAabhigayaTThA viNicchiyaTThA ahi-miMja-pemA-NurAgarattA,ayamAuso! niggaMthe pAvayaNe aDhe, ayaM paramahe, sesaM aNaDe, UsiyaphalihA avaMguyaduvArA ciyattaM-teura-gharappavesA bahUhiM yadvA' pRSTArthAH-saMdigdhArthasya praznakaraNAt , 'abhigayA' abhigatArthAH-pRSTArthasyAbhigamAt 'viNicchiyahA' vinizcitArthAH-padArthAnAM vinizcayAt, 'ahi-miMja-pemANurAga-rattA' asthimajjApremAnurAgaraktAH asthIni='haDDI' iti prasiddhAni, majA-asnAM madhyagato dhAtuvizeSaH, tAsu asthimajjAsu pravacanasya premAnurAgeNa premarUpeNAnurAgeNa raktA ye te tathA, te zrAvakAH putrAdIn saMbodhya vadanti 'ayamAuso' ityAdi / idaM he AyuSman ! 'niggaMthe pAvayaNe' nairgranthaM pracanam , 'ahe' arthaH mokSasya kAraNam , ataeva-'ayaM paramaTTe idaM paramArthaH sArabhUtaH, 'sese aNaTe' zeSamanartham-zeSa-nairgranthapravacanabhinnaM kupravacanaM dhanadhAnyaputrakalatrAdikaM ca anartha vyartham , 'UsiyaphalihA' ucchritasphaTikAH-ucchitam unnataM sphaTika sphaTikamiva cittaM yeSAM te tathA, sphaTikavanirmalahRdayA ityarthaH; haiM, pRSTArtha haiM, abhigatArtha haiM, (viNicchiyaTThA) vinizcitArtha haiM, (ahi-mija-pemA-NurAgarattA) pravacana ke prati anurAga jinakI naza-naza meM bharA huA hai / aise ye zrAvaka jana vArtAlApa ke prasaMga meM apane 2 putrAdikoM ko athavA anyajanoM ko isa prakAra kaha kara samajhAte-bujhAte haiM-(ayamAuso! niggaMthe pAvayaNe aTe ayaM paramaDhe sese aNahe) he AyuSman ! yaha nimrantha pravacana hI mokSa kA kAraNa hai isalie yahI paramArthabhUta hai / isase bhinna jo kupravacana hai-mithyAdRSTiyoM dvArA upadiSTa pravacana hai vaha, tathA dhana, dhAnya, putra evaM kalatrAdi, anartha ke kAraNa haiN| ina vyaktiyoM kA (UsiyaphalihA) hRdaya sphaTika jemanI asaMdigdha zraddhA che, je labdhArtha che, gRhItArtha che, pRSTArtha che, abhi vArtha cha, (viNicchiyadA) vinizciArtha che, (advi-miMja-pemA-gurAga-rattA) jenI nase-nasamAM pravacana prati anurAga bharelo hoya che. evA e zrAvaka jana vArtAlApanA prasaMgamAM pitapotAnA putrAdikane athavA bIjA lokone mA mAre 4DIne samanave-muAve cha-(ayamAuso! niggaMthe pAvayaNe adve, ayaM paramaTe, sese aNadve) u mAyubhan ! ma niyanya prayana bhokSa 41295 che. mATe eja paramArthabhUta che. tenAthI bIjA je kAMI pravacana che te mithyAdaSTie dvArA upadezAyelAM pravacana che, te, tathA dhana, dhAnya, putra temaja kalatra mAla, mana nA 41265 cha. 2 // vyatimAna 45 (UsiyaphalihA ) 23Ti4 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 aupapAtikasUtre sIla-vvaya-guNa-veramaNa-paJcakkhANa-posaho-vavAsehiM cauddasaTTamudipuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM sammaM aNupAlettA 'avaMguyaduvArA ' apAvRtadvArAH dAnArthamarthibhya udghATitadvArA ityarthaH, 'avaMguya' iti dezIyaH zabdaH, 'ciyattaMteuragharappavesA' tyaktAntaHpuragRhapravezAH-tyaktaH-prItyA pradattaH, antaHpure vA gRhe vA pravezo yeSAM te tathA, atidhArmikatayA sarvatrAnAzaGkanIyA ityrthH| te kathaMbhUtA viharantItyAha-' cauddasa-dvamu-diva-puNNamAsiNIsu' caturdazyaSTamyuddiSTApaurNamAsISu 'bahUhi' bahubhiH, 'sIla-vvaya-guNa-veramaNa-paccakravANa-posaho-vavAsehiM' zIla-vrata-guNa-viramaNa-pratyAkhyAna-poSadho-pavAsaiH-asya vyAkhyA'traivottarArdhe triSaSTitame sUtre'valokanIyA / caturdazyaSTamyudiSTApaurNamAsIpu-iha-'uhiSTA' ityanena amAvAsyA gRhyate / maNi ke samAna nirmala rahA karatA hai / (avaMguyaduvArA) inake dhara ke darabAje sadA dAnake liye khule rahA karate haiM, (ciyattaM-teura-ghara-pavesA) rAjA ke aMtaHpura meM bhI inako Ane-jAne kI koI bhI roka-Toka nahIM hotI hai / (bahUhiM sIla-yaya-guNa-veramaNapaJcakkhANa-posahovavAsehiM cauddasaTumudiTThapuNNamAsiNIsu) 'zIla' zabda se sAmAyika, dezAvakAzika, poSadha, atithisaMvibhAga ye cAra liye jAte haiN| 'vrata' se pAMca aNuvrata, guNa se tIna guNavrata liye jAte haiN| viramaNa-mithyAtva se nivRtta honA, pratyAkhyAna-parvadinoM meM niSiddhavastukA tyAga karanA / poSadhopabAsa-(poSaM dhatte) isa vyutpatti se dharma kI vRddhi ko jo karatA hai vaha poSadha kahalAtA hai, arthAt caturdazI, amAvAsyA, aSTamI, pUrNimA, ye poSadha kahalAte haiM; ina parvadinoM meM AhAra, zarIrasatkAra, abrahmacarya, aura sAvadhavyApAra ina cAroM maNinA 2i nimaNa 2 // 42 cha, (avaMguyaduvArA ) tamanA 52nA 42vAta sahA hAna bhATe ghA. 2 // 42 cha. (ciyattaMteuragharappavesA) 2011 at:puramAM paNa temane AvavA-javAnI koI paNa jAtanI reka-Teka thatI nathI, (bahUhiM sIla-vaya-guNa-veramaNa-paccakkhANa-posahovavAsehiM cauddasamuddidvapuNNamAsiNIsu) '16' zathI sAmAyi, dezAvazi4, poSadha, matithisavi. mAsame yA2 samapAna che. 'prata'thI pAya mAnata, 'guthI trae guruvrata levAnAM che, viramaNa-mithyAtvathI nivRtta thavuM, pratyAkhyAna-parvanA divasomaa niSiddha stunI tyA 42vo. poSadhopavAsa(poSaM dhatte) mA vyutpattithI dharmanI vRddhine je kare che te piSadha kahevAya che, arthAt caturdazI, amavAsyA, aSTamI, pUrNimA, e piSadha kahevAya che. A divasomAM-parvadivasomAM AhA2, zarIrasatkAra, abrahmacarya ane sAvaghavyApAra e cAreyane tyAga Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA sU.63 alpArambhAdimanuSya viSaye bhagavadagautamayoHsaMvAdaH653 samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM vattha-paDiggaha-kaMbala-pAyapuMchaNeNaMosahabhesajeNaM pADihArieNa ya pIDha-phalaga-sejjA-saMthAraeNaM paDilAbhemANA viharaMti, vihacaturdazyAdiSu tithiSu 'paDipuNNaM' pratipUrNa posaha ' poSadhaM, ' samma' samyak 'aNupAlettA' anupAlyaH 'samaNe niggaMthe' zramaNAn nirgranthAn 'phAsuesaNijjeNaM' prAsukaiSaNIyena, 'asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM' azana-pAna-khAdya-svAdyena, 'vatyapaDiggaha-kaMbala-pAyapuMchaNeNaM' vastrapatadgrahakambalapAdaproJchanena, tatra patadgrahaH pAtraM, pAdaproJchanaM-rajoharaNam , 'osahabhesajjeNaM' auSadhabhaiSajyena 'pADihArieNa ya pIDhaphalaga-sejA-saMthAraeNaM' prAtihArikeNa ca pIThaphalakazayyAsaMstArakega-tatra pITham = AsanaM, phalakam avaSTambhanaphalakaM, zayyA vasatiH, yadvA bRhatsaMstAraka;, saMstArakaH laghutaraH, eSAM samAhAradvandvaH, tatastena, 'paDilAbhemANA' pratilambhayantaH dadataH, 'viharaMti' kA tyAga karanA poSadhopavAsa hai; isa taraha bAraha prakAra ke zrAvaka dharma ko (samma aNupAlettA) acchI taraha pAlana karate haiM / (samaNe niggaMthe) zramaNanimranthoM ko (phAsuesaNijjeNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM) prAsuka-eSaNIya azana, pAna, khAdya tathA svAdya aise cAroM prakAra ke AhAroM se (vastha-pariggaha-kaMbala-pAyapuMchaNeNaM osahabhesajjeNaM) evaM vastra, pAtra, kambala, rajoharaNa, auSadha, (pADihArieNa ya pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM paDilAmemANA viharaMti) evaM prAtihArika (paDihArA) pITha (bAjoTa) phalaka (pATa) zayyA (vasati) aura saMstAraka Adi se, muniyoM ko pratilAbhita karate hue vicarate haiM, arthAt unheM ina pUrvokta vastuoM ko AvazyakatAnusAra pradAna karate haiM, (viharittA bhattaM 423 // te poSadhopavAsa cha. 2 // zata mA2 542i zrA14 bhane ( samma aNupAlettA) sArI te pAlana 42 cha. (samaNe niggaMthe ) zrama nirtha thAne (phAsuesaNijjeNaM asaNa-pANa-khAiNa-sAimeNaM) prAsu-meSaNIya mazana, pAna, bhAdha tathA svAdha sevA nyAreya prA2nA mAhArathI, (vattha-pariggaha-kaMbala-pAyapuMchaNeNaM osahabhesajjeNaM) temana vastra, pAtra, 5, 202, mauSadha, leSa4, (pADihArieNa ya pITha-phalaga-sejjA-saMthAraeNaM paDilAbhemANA viharaMti) tabha04 prAtiri4 (pauiDA21) pI8 (mAle) 314-58, zayyA (vasati) mane sstaaraka AdithI munine pratilAbhita karatA vicare che, arthAt teo A upara 49sI vastumAne mAvazyA pramANe mahAna 4re che. (viharittA bhattaM paccakrAMti) Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 aupapAtika rittA bhattaM paccakkhaMti, te bahUI bhattAI aNasaNAe chedeMti, chedittA AloiyapaDikkaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe devattAe uvavattAro bhavati, tarhi tesiM gaI, bAvIsaM sAgarovamAI ThiI, ArAhagA, sesaM taheva // sU0 63 // " viharanti, ' viharitA' vihRtya ' bhattaM paccakkhati ' bhaktaM pratyAkhyAnti = parityajanti, 'aNasaNAe chedeMti' anazanayA chindanti, ' cheitA ' chittvA ' AloiyapaDikaMtA ' AlocitapratikrAntAH, ' samAhipattA ' samAdhiprAptAH, ' kAlamAse' kAlamAse ' kAlaM kiccA ' kAlaM kRtvA ' ukkoseNaM accue kappe ' utkarSato'cyute kalpe ' devattAe ubavattAro bhavaMti ' devatvena upapattAro bhavanti / ' tahiM tesiM gaI' tatra teSAM gatiH, 'bAvIsa sAgarovamAI ThiI ' dvAviMzatiM sAgaropamAni sthitiH, 'ArAhagA ' ArAdhakAH, ' sesaM taheva ' zeSaM tathaiva // sU0 63 // 6 paJcakkhaMti) pazcAt antima samaya meM bhaktapratyAkhyAna karate haiM, (te bahUI bhattAI aNasaNAe chedeMti) ve aneka bhaktoM kA anazana dvArA chedana karate haiM, (chedittA AloiyapaDikaMtA sAmAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA ) chedana kara apane pApasthAnoM kI AlocanA evaM pratikramaNa karake ve samAdhisahita kAla avasara meM kAla kara (ukkoseNaM accue kappe devattA uttAro bhavati) jaghanya pahale devaloka utkRSTa bArahaveM devaloka acyutakalpa meM devaparyAya se utpanna hote haiM / (tarhi tesiM gaI, bAvIsaM sAgarovAI ThiI, ArahagA, sesaM taheva) prathama devaloka meM inakI utkRSTa do sAgaropama aura bArahaveM devaloka pachI saMtasamaye lasta-pratyAcyAna re che. (te bahUI bhattAI aNasaNAe chedeMti) tetheo mane laGatonuM anazana dvArA cheTuna ure che. (chedittA AloiyapaDikkaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA) cheDhana urIne potAnAM pAyasthAnAnI AleAcanA temaja pratikramaNa karIne teo samAdhi-sahita kAla avasaramAM kAla 4ne (ukkoseNaM accue kappe devattAe uvavattAro bhavaMti ) 4dhanya paDelA devlAka, utkRSTa khAramA devale acyuta kalpamAM devaparyAyathI utpanna thAya che. ( tahiM tesiM gaI, bAvIsaM sAgarovamAI ThiI, ArAhagA, sesaM taheva ) prathama devalAkamAM temanI utkRSTa e sAgaropama ane khAramA devaaAkamAM utkRSTa Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI-TIkA sU.64 anArambhAdimanuSyaviSayebhagavadgautamayo:saMvAda:655 ..mUlam se je ime gAmAgara jAva saNNivesesu maNuyA * bhavaMti, taM jahA-aNAraMbhA apariggahA dhammiyA jAva kappemANA ... TIkA-se je ime' ityAdi / ' se je ime gamAgara jAva saNNivesesu' atha ya ime grAmA''kara yAvat sannivezeSu 'maNuyA bhavaMti ' manujA bhavanti, 'taM jahA' tadyathA-'aNAraMbhA apariggahA dhammiyA jAva kappemANA' anArabhbhAH apariprahA dhArmikA yAvat kalpayantaH, atra-yAvacchabdena 'dhammANuyA, dhammiTThA, dhammakkhAI,dhammappaloI, dhammapalajjaNA, dhammasamudAyArA, dhammeNaM ceva vittiM' dharmAnugA dharmiSThA dharmAkhyAyino dharmapralokino dharmapraraJjanA dharmasamudAcArA dharmaNaiva vRttim-iti pATho meM utkRSTa bAIsa sAgaropama sthiti kahI gayI hai / avaziSTa pahale ke samAna samajhanA cAhiye // sU. 63 // . se je ime' ityAdi / (se je ime) jo ye (gAmAgara jAva saNNivesesu) grAma Akara Adi nivAsa sthAnoM se lekara sanniveza taka ke nivAsasthAnoM meM (maNuyA bhavaMti) manuSya nivAsa karate haiM aura unameM jo kaI eka manuSya (sAhU) sAdhu hote haiM ve (aNAraMbhA) AraMbha se rahita hote haiM, (apariggahA) parigrahavarjita hote haiM, (dhammiyA) dhArmika hote haiM, (jAva dhammeNeva vittiM kappemANA) evaM nirdoSa bhikSA se apanI saMyamayAtrA kA nirvAha karate haiN| yahA~ 'jAva' zabda se "dhammANuyA, dhammiTThA, dhammakkhAI, dhammapaloI, dhammapalajjaNA, dhammasamudAyArA, dhammeNaM ceva vittiM " isa pATha kA grahaNa huA hai / isakI bAvIsa sAgarepama sthiti kahevAya che. bAkI badhuM pahelAM pramANe samajavuM na . (sU. 13) se je ime' ityAdi. (se je ime ) tamore (gAmAgara jAva saNNivesesu ) ma mA42 mata nivAsasthAnAyI sAdhana sanniveza sudhInAM nivAsasthAnAmA (maNuyA bhavaMti) manuSya nivAsa 42 cha bhane tabhA 2 mAme manuSya (sAhU) sAdhu rAya cha t| (aNAraMbhA) mAthI 2hita DAya cha, (appaparimgahA) paripAta DAya cha, (dhammiyA) pani ya che. (jAva dhammeNeva vittiM kappemANA) mA nihoSa-mikSA potAnI saMyamayAtrAno nivaDa 42 che. maDI 'jApa' zathI "dhammANuyA, dhammiTThA, dhammakkhAI, dhammapaloI, dhammapalajjaNA, dhammasamudAyArA, dhammeNaM ceva vitti' mA pAine aDa 42vAmA mAnya che. mAnI vyAbhyA Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 aupapAtikasUtre susIlA suvvayA supaDiyANaMdA sAhU savvAo pANAr3avAyAo paDivirayA jAva savvAo pariggahAo paDivirayA, savvAo kohAo mANAo mAyAo lohAo jAva micchAdaMsaNasallAo 'nusandheyaH / sarveSAM vyAkhyA'traiva dviSaSTitame sUtre gatAH / navaraM - dharmeNaiva vRttiM kalpayantaH-niravadyabhikSayA saMyamayAtrArUpAM vRtti nirvahantaH ityartho bodhyaH / zeSapadAnAmapi vyAkhyA tasminneva sUtre kRtA'smAbhiH / 'musIlA subvayA' suzIlAH suvratAH 'supaDiyANaMdA' supratyAnandAH - suSThu pratyAnandacittAhAdo yeSAM te tathA, AjJAvicayadharmadhyAnAnandayuktAH sAhU ' sAdhavaH, ' savvAo pANAivAyAo paDivirayA jAva savvAo pariggahAo paDivirayA' sarvasmAt prANAtipAtAtprativiratA yAvatsarvasmAt parigrahAtprativiratAH, 'savvAo kohAo mANAo lobhAo jAva micchAdaMsaNa sallAo paDivirayA ' sarvasmAt krodhAnmAnAnmAyAyA lobhAd yAvanmithyAdarzanazalyAtprativiratAH, ' sAo AraM 6 vyAkhyA isI uttarArdha ke bAsaThaveM (62) sUtra meM kI jA cukI hai| (susIlA) ye suzIla tathA (subvayA) nirdoSa rIti se vratoM kI ArAdhanA karane vAle hote haiM / (supaDiyANaMdA) AjJAvicayanAmaka dharmadhyAna ke dhyAne se inakA citta sadA ahlAdayukta banA rahatA hai| ye saba (savvA pANAvAyAo paDivirayA) sarva prakAra ke prANAtipAta se virata rahate haiM, (jAva savtrAo pariggahAo paDivirayA) yAvat samasta parigraha se virakta rahA karate haiM, (savvAo kohAo) samasta prakAra ke krodha se, (mANAo) mAna se, (mAyAo) mAyA se, (lohAo) lobha se, (jAva micchAdaMsaNasallAo) yAvat mithyAdarzana zalya se, (DiviyA) virakta rahA karate haiM, (savvAo AraMbhasasamAraMbhAo paDiriyA) samasta yA AgamanA uttarArdhanA yAsa (12) mAM sUtramA vAmAM AvI che. (nusIlA) suzIla tathA (suvvayA) nirdoSa rItithI vratAnI ArAdhanA karavAvALa hoya che. (supaDiyANaMdA) majJAviyaya nAmanA dharmadhyAna vyAvavAthI temanAM thitta sahA mAna hI javAM rahe che. te maghA (savvAo pANAivAyAo paDivirayA) sarva amaranA prAtiyAtathI virasta rahe che. (jAva savvAo pariggahAo paDivirayA) tebhana samasta parigrahathI virakta rahyA ure che. (savvAo kohAo) samasta prahAranA DodhathI, (mANAo ) bhAnathI, (mAyAo) bhAyAthI, (lohAo) bolathI, (jAba micchAdaMsaNa sallAo ) tebhana mithyAdarzana zakSyathI (paDivirayA ) vista 2hyA re che. (savvAo AraMbha-samAraMbhAo paDivirayA) samasta AraMbhasabhA Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yUpavarSiNI- TokA sU.64 anArambhAdimanuSya viSaye bhagavadgItamayoH saMpAda:657 paDivirayA, savvAo AraMbhasamAraMbhAo paDivirayA, savvAo karaNakArAvaNAo paDivirayA, savvAo payaNapayAvaNAo paDivirayA, savvAo koTTaNa-piTTaNa-tajaNa-tAlaNa-vaha-baMdhakilesAo paDivirayA, savvAo pahANa-maddaNa-vaNNaga-vilevaNa-sadda-pharisa-rasa-rUva-gaMdha-mallA-laMkArAo paDivirayA, bhasamAraMbhAo paDivirayA' sarvasmAdArambhasamArambhAtprativiratAH 'savvAo karaNakArAvaNAo paDivirayA' sarvasmAtkaraNakAraNAtprativiratAH, 'savvAo payaNapayANavAo paDivirayA' sarvasmAtpacanapAcanAtprativiratAH, 'savvAo kuTTaNa-piTTaNa-tajjaNatAlaNa-vaha-baMdha-parikilesAo paDivirayA' sarvasmAtkuTTana-piTTana-tarjana-tADanavadha-bandha-pariklezAtprativiratAH, 'savvAo NhANa-mahaNa-vaNNaga-vilevaNa-sahapharisa-rasa-rUva-gaMdha-mallA-laMkArAo paDivirayA' sarvasmAt snAna-mardana-varNakavilepana-zabda-sparza-rasa-rUpa-gandha-mAlyA'-laGkArAtprativiratAH, tathA 'je yAvaNNe AraMbhasamAraMbha se prativirata hote haiM, (savyAo karaNakArAvaNAo paDivirayA) samasta karaNa evaM karAvaNase-karane-karAne se virakta hote haiM, (savyAo payaNApayAvaNAo paDivirayA) sarva prakAra kI pacana evaM pAcana kriyA se prativirata hote haiM, (savvAo koTTaNapiTTaNa-tajjaNa-tAlaNa-caha-baMdha-parikilesAo paDivirayA) samasta prakAra ke kuTTaNa, piTTaNa, tarjana, tADana, vadha, baMdha, parikleza se virakta hote haiM, (savvAo NhANa-maddaNavaNNaga-vilevaNa-sadda-pharisa-rasa-rUva-gaMdha-mallA-laMkArAo paDivirayA) saMpUrNa snAna, madana, varNaka, vilepana, zabda, rUpa, gaMdha, rasa, sparza, mAlya evaM alaMkAroM se rahita thI prativi24ta DAya che. (savvAo karaNakArAvaNAo paDivirayA) samasta 4261 tamA 42sapathA-4211-2vavAthI vi24ta DAya che. (savvAo payaNapayAvaNAo paDivirayA) sarvaprA2nI payana tabha04 pAyana jiyAthI vi DAya che. (savvAo koTTaNa-piTTaNa-tajjaNa-tAlaNa-vaha-baMdha-parikilesAo paDivirayA) samasta prakAranA kukaNa, piTTaNa, tarjana, tADana, vadha, baMdha, parikalezathI virakata hoya cha. ( savvAo NhANa-madaNa-vaNNaga-vilevaNa-saha-pharisa-rasa-rUva-gaMdha-mallA-laMkArAo paDivirayA) se pUrNa snAna, mana, va, vivepana, za04, 25, 2sa, Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre je yAvaNNe tahappagArA sAvajajogovahiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajaMti tao vi paDivirayA jAvajIvAe // sU0 64 // mUlam se jahAnAmae aNagArA bhavaMti- IriyAsamiyA bhAsAsamiyA jAva iNameva niggaMthaM pAvayaNaM purao kAuM viharaMti // suu065|| tahappagArA' ye yAvantastathAprakArAH, 'sAvajjajogovahiyA' sAvadyayogaupadhikAH-sAvadyayogAH=sAvadyayogayuktAzca te aupadhikAH mAyAprayojanAzceti tathA, 'parapANapariyAvaNakarA' paraprANaparitApanakarAH, 'kammaMtA' kamIzAH vyApArAMzAH 'kajaMti' kriyante ' to vi paDivirayA jAvajjIvAe' tato'pi prativiratA yAvajIvam // suu.64|| TIkA-' se jahAnAmae' ityaadi| ' se jahAnAmae aNagArA bhavaMti ' atha yathAnAma kecit anagArA bhavanti; kIdRzAste'nagArAH ? ityAha 'IriyAsamiyA' IryAsahote haiM, (je yAvaNNe tahappagArA sAvajjajogovahiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajjati tao vi paDivirayA jAvajjIvAe) tathA isI prakAra ke aura bhI jo sAvadyayogavAle mAyAkaSAyajanita kArya haiM ki jinameM prANiyoM ke prANoM ko paritApa janya kaSTa bhoganA par3atA hai una saba se ye prativirata hote haiM / sU. 64 // 'se jahAnAmae' ityAdi / (se jahAnAmae aNagArA bhavaMti) ye jo anagAra hote haiM, ve ( IriyAsamiyA bhAsAsamiyA jAva iNameva niggaMthaM pAvayaNaM purao kAuM viharaMti) IryAsamiti, bhASA35, madha, bhAsA tabha04 24thI rahita DAya che. (je yAvaNNe tahappagArA sAvajjajogovahiyA kammaMtA para-pANa-pariyAvaNa-karA kajjaMti tao vi paDivirayA. jAvajjIvAe) tathA se pradhAna mIonyy sAvadhayomi mAyA pAyanita kArya che ke jemAM prANiyenA prANone paritApajanita kaSTa bhogavavA paDe che, tevai wdhA AyothI tamA vi24 jAya che. (sU. 64) 'se jahAnAmae ' tyAhi. (se jahAnAmae aNagArA bhavaMti) - sanagAra rAya cha, tamA (IriyAsamiyA bhAsAsamiyA jAva iNameva nigathaM pAvayaNaM purao kAuM viharaMti) dhyAsamiti, Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TI.sU.65-66IryAsamityadiyuktasAdhuviSayebhagavadgautamayoHsaMvAdaH659 mUlam-tesi NaM bhagavaMtANaM eeNaM vihAreNaM viharamANANaM atthegaiyANaM aNaMte jAva kevalavaranANadaMsaNe smuppjji| te bahuiM vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNaMti, pAuNittA bhattaM paccamitAH gamanAgamanAdiSu samitiyuktAH 'bhAsAsamiyA' bhASAsamitAH santaH, yAvacchabdAd guptiguptAH iti dRzyam ; 'iNameva' idameva 'NiggaMthaM pAvayaNaM ' nairgranthaM pravacanaM 'puraokAuM' puraskRtya-pradhAnIkRtya 'viharaMti' viharanti / sU0 65 // TIkA- tesi NaM' ityAdi / 'tesi NaM bhagavaMtANaM teSAM khalu bhagavatAm anagArabhagavatAm 'eeNaM' etena pUrvoktena 'vihAreNaM viharamANANaM' vihAreNa viharatAm ' atthegaiyANaM' astyekeSAm , 'aNaMte' anantam antarahitaM 'jAva' yAvat 'kevaLavaraNANadaMsaNe' kevalavarajJAnadarzanaM 'samuppajjai ' samutpadyate=acireNa prAdurbhavati / 'te bahUI vAsAiM ' te anagArA bhagavanto bahUni varSANi ' kevalipariyAyaM ' kevaliparyAyaM samiti Adi samitiyoM ko tathA tIna guptiyoM ko pAlana karate haiM / evaM ina samasta kriyAsvarUpa jo nirgranthapravacana hai usake anusAra hI apanI samasta pravRtti calAte haiN| sU. 65 // __ 'tesiM NaM bhagavaMtANaM' ityaadi| (tesiM NaM bhagavaMtANaM eeNaM vihAreNaM viharamANANaM) isa prakAra ke ina anagAra bhagavantoM meM jo nimrantha pravacana ko Age karake vicarate haiM, (atthegaiyANaM) una meM se kitaneka anagAra bhagavantoM ko (aNaMte jAva kevalavaranANadaMsaNe samuppajjai) anaMta kevalajJAna evaM anaMta kevaladarzana utpanna hotA hai / (te bahUiM vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNaMti) ve isI paryAya meM bahuta varSoM taka isa pRthvImaMDala ko pAvana karate haiM, bhASAsamiti Adi samitionuM tathA traNa guptionuM pAlana kare che. temaja samasta kriyAsvarUpa je nircanja pravacana che tene anusarIne ja pitAnI samasta pravRttimA yasAve che. (sU. 65) 'tesiM NaM bhagavaMtANaM, tyAhi.. (tesiM NaM bhagavaMtANaM eeNaM vihAreNaM viharamANANaM) prAranA / sn||2 bhagavAnomA ke nidhanya prakyanane bhujya 4zana viyare che, (atthegaiyANa) tamAthI TA4 mn||2 bhagavAnAne (aNaMte jAva kevala-vara-nANadasaNe samuppajjai) manAta uzAna tabha04 mana u na panta thAya che. (te bahUI vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNaMti) te|| 2 // 4 paryAyamA ghagi Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupaNatikasatre kkhaMti, paJcakkhittA bahUI bhattAiM aNasaNAe chedaMti, chedittA jassahAe kIrai naggabhAve jAva aMtaM karaMti // sU0 66 // mUlam-jesi pi ya NaM egaiyANaM No kevalavaranANadaMsaNe samuppajjai te bahUiM vAsAiM chaumatthapariyAgaM pAuNaMti, 'pAuNaMti' pAlayanti, 'pANittA' pAlayitvA, 'bhattaM paccakrAMti' bhaktaM pratyAkhyAnti, 'bhattaM paJcakvittA' bhaktaM pratyAkhyAya 'bahUI' bahUni 'bhattAiM aNasaNAe' bhaktAni anazanayA 'chedaMti' chindanti, 'chedittA' chittvA 'jassadvAe / yasmai arthAya 'kIrai' kriyate 'naggabhAvo' nagnabhAvaH AkizcanyaM kriyate ityanvayaH, 'jAva aMtaM' yAvat-sarvaduHkhanAmantaM karaMti' kurvanti // sU0 66 // 'jesi pi ya NaM' ityAdi / 'jesi pi ya NaM egaiyANaM No kevalavaranANadaMsaNe samupajjai ' yeSAmapi ca khalu ekeSAM no kevalavarajJAnadarzanaM samutpadyate= (pAuNittA bhattaM paccakkhaMti) isa paryAya ko prApta kara ve bhakta kA pratyAkhyAna kara dete haiM / (paJcakkhittA bahuI bhattAI aNasaNAe chedaMti) pratyAkhyAna karake aneka bhaktoM kA anazana dvArA chedana kara dete haiM / (chedittA jassaTTAe kIrai naggabhAve jAva aMtaM kareMti) chedana karake jisa prayojana ke liye nagnabhAva unhoMne dhAraNa kiyA thA ve usa prayojana ko prApta karate haiM, arthAt samasta duHkhoM kA aMta karate haiM / sU. 66 // . 'jesi pi ya NaM' ityaadi| ___ (jesi.pi ya NaM) ina sAdhuoM meM se bhI (egaiyANaM) jina kinhIM sAdhu munirAjoM ko (jo kevalavaranANadaMsaNe samuppajjai) nirmala kevalajJAna evaM kevala darzana kA 12sI sudhA mA pRthvImane pAvana 42 cha. (pAuNittA bhattaM paccakkhaMti) mA paryAyane prAta 4zana satapratyAbhyAna 4rI he cha. (paccakkhittA bahUI bhattAI aNasaNAe chedaMti) pratyAdhyAna 4zane mane matotuM manazana dvArA chehana 42 cha. (chedittA jassadvAe kIrai naggabhAve jAva aMta kareMti) chedana karIne je prayajana mATe nagnabhAva temaNe dhAraNa karela hatuM te prajanane pAsa 42 che, arthAt samasta mAno mata 42 che. (sU. 16) 'jesi pi ya NaM' tyAhi. (jesi pi ya Na) PAL sAdhumAmAthI pa (egaiyANaM) sAdhu muni. rAmena (No kevalavaranANadasaNe samuppajjai) nizAna tebhara 31 Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , pIyUSaSaNI - TI. sU. 67IryAsamityAdiyuktasAdhuviSaye bhagavad gautamayoH saMvAdaH 661 pAuNittA AbAhe uppaNNe vA aNuppaNNe vA bhattaM paccakkhaMti / te bahUI bhattAI aNasaNAe chedeMti, chedittA jassAe kIrai naggabhAve jAva tamaTThamArAhittA caramehiM UsAsaNIsAsehiM prAdurbhavati, ' te bahUI vAsAI' te'nagArA bhagavanto bahUni varSANi chaumatthapariyAyaM pAuNaMti ' chadmasthaparyAyaM pAlayanti = chadmasthAvasthAM pAlayanti, ' pAuNittA ' pAlayitvA 'AbAhe ' AbAdhAyAM = rogAdibAdhAyAm ' uppaNNe vA aNuppaNNe vA utpa nAyAM vA anutpannAyAM vA satyAM ' bhattaM paccakkhaMti ' bhaktaM pratyAkhyAnti, ' te bahUI bhattA asaNAe chedeti ' te bahUni bhaktAni anazanayA chindanti, 'chedittA ' chittvA ' jassAe ' yasmai arthAya ' kIrai naggabhAve ' kriyate nagnabhAvaH - akiJcanyaM kriyate, 'jAva tamaTThamArAhittA ' yAvat tamarthamArAdhya, ' caramehiM UsAsaNIsAsehiM ' caramairucchvAsaniHzvAsaiH ' aNaMtaM ' anantam = antarahitam, ' aNuttaraM ' anuttaram = utkRSTam, lAbha zIghra nahIM hotA hai, (te bahUI vAsAI chaumatthapariyAgaM pAuNittA) ve anagAra bhagavAn chamastha paryAya ko hI bahuta varSoM taka pAlate rahate haiM, (pAuNittA) aura usa paryAya ke pAlana karate 2 bhI yadi (AbA he uppaNNe vA aNuppaNNe vA) kisI prakAra kI cAhe unheM rogAdika bAdhA utpanna ho, cAhe na bhI ho to bhI ve (bhattaM paccakkhaMti) bhaktapratyAkhyAna karate haiM / (te bahUI bhattAiM aNasaNAe chedeti) ve aneka bhaktoM kA anazana dvArA chedana karate haiM, (chedittA jassaTThAe kIrai naggabhAve jAva tamaTThamArAhittA ) chedana karake unhoM 6 jisa kI prApti ke liye nagnabhAva dhAraNa kiyA thA, usa prayojana kI siddhi prApta kara (caramehiM UsAsaNIsAsehiM anaMtaM aNuttaraM NivvAghAyaM nirAvaraNaM kasiNaM paDipuNNaM drshnn| sAsa sahI bhajato nathI, ( te bahUI vAsAI chaumatthapariyAgaM pAuNaMti ) te anagAra bhagavAna chadmasthaparyAyanuM ja ghaNAM varase| sudhI pAlana 42 che, ( pAuNittA ) ane te paryAya ghAsana uratAM tAM pazu le (AbAhe uppaNNe vA aNuppaNNe vA ) a aAranI roga AdinI thIDA utpanna thAya } thADe na paae| thAya to pazu tethe| ( bhattaM paccakkhaMti ) lautapratyAyyAna 42 che. ( te bahUI bhattAiM aNasaNAe chedeMti) tethe ane lar3atonuM anazanadvArA chehana pure che. ( chedittA jassaTThAe kIrai naggabhAve jAva tamaTThamArAhittA ) chedana karIne teoe jenI prApti mATe nagnabhAva dhAraNa karyAM hatA te prayAbnnii siddhi prApta arIne ( caramehiM UsAsaNIsAsehiM anaMtaM aNuttaraM NivvA Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtra aNaMtaM aNuttaraM nivvAghAyaM nirAvaraNaM kasiNaM paDipuNNaM kevalavaranANadaMsaNaM uppAdeMti, tao pacchA sijjhihiMti jAva aMtaM karehiti // sU0 67 // __ mUlam--egaccA puNa ege bhayaMtAro puvvakammAvaseseNaM 'nivvAghAyaM / nirvyAghAtaM sUkSmavyavahitaviprakRSTaviSayeSu apratihataM, 'nirAvaraNaM nirAvaraNaM karmAvaraNarahitaM ' kasiNaM' kRtsnaM sakalaM, 'paDipuNNaM' pratipUrNa saMpUrNa, 'kevalavaranANadaMsaNaM' kevalavarajJAnadarzanam ' uppAdeti' utpAdayanti, ' to pacchA sijjhihiMti' tataH pazcAt setsyanti, 'jAva aMta' yAvat antaM-sarvaduHkhAnAmantaM 'karehiti' kariSyanti // sU0 67 // 'egaccA' ityAdi / 'egaccA' ekA'rcA:-ekA=asAdhAraNaguNatvAt advitIyAkevalavaranANadaMsaNaM uppAdeMti) carama ucchvAsa-niHzvAsoM meM antarahita, anupama, nirvyAdhAta-sUkSma, vyavahita evaM viprakRSTa viSaya ko hastAmalakavat jAnane ke liye samartha, nirA. varaNa-karmAvaraNarahita, kRtsna-sakala, evaM pratipUrNa-saMpUrNa kevalajJAna evaM kevaladarzana kI utpatti se viziSTa ho jAte haiM / (tao pacchA sijjhihiMti jAva aMtaM karehiti) isake pazcAt ve siddha ho jAte haiM aura usa avasthA meM unake samasta duHkhoM kA evaM unake kAraNabhUta karmoM kA sarvathA abhAva ho jAtA hai // sU0 67 // 'egaccA puNa' ityaadi| ina anagAra bhagavantoM ke bIca (ege) kitaneka aise bhI anagAra bhagavAna hote ghAyaM nirAvaraNaM kasiNaM paDipuNNa kevalavaranANadasaNaM uppAdeMti) yama 20vaasniHzvAsamAM aMtarahita, anupama, nircAghAta-sUkSma, vyavahita temaja viprakRSTa viSayane hastAmalakavatuM jANavA mATe samartha, nirAvaraNa-karmAvaraNarahita, kusna-sakaLa, temaja paripUrNa-saMpUrNake vaLajJAna temaja kevaLadarzananI utpattithI viziSTa 25 taya che. (tao pacchA sijjhihiMti jAva aMtaM karehiti) tyAra pachI teo siddha thaI jAya che, ane te avasthAmAM temanAM samasta duHkhene temaja temanAM kAraNabhUta karmone sarvathA abhAva thaI jAya che. (sU) 67) 'egaccA puNa' tyAhi. - A anagAra bhagavantanI vacamAM (ne) keTalAka evA paNa anagAra Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sa.65 IryAsamitAdi viSaye bhagavad gautamayoH saMvAdaH 663 kAlamAse kAlaM kiccA, ukkoseNaM savvaTThasiddha mahAvimANe devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gaI, tettIsa sAgarokmAI ThiI, ArAhagA, sesaM taM ceva // suu068|| manujabhavabhAvinI vA arcA=tanuryeSAM ta ekArcAH 'puNa' punaH, atra punaHzabda uktArthApekSayA vailakSaNyadyotanArthaH, 'ege' eke-anye tu 'bhayaMtAro' bhaktAraH saMyamasevinaH, 'bhayaMtAro' ityatrAnusvAra ArSatvAt 'pudhakammAvaseseNaM' pUrvakarmAvazeSeNa pUrvakRtakarmaNAmavazeSeNa 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA-'ukkoseNaM sacaTThasiddha mahAvimANe utkarSaNa sarvArthasiddhe mahAvimAne 'devattAe' devatvena 'uvavattAro bhavaMti' upapattAro bhavanti utpadyante, 'tarhi tesiM gaI tettIsaM sAgarovamAI ThiI' tatra teSAM gatiH, trayastriMzatsAgaropamAni sthitiH| 'ArAhagA' ArAdhakAH paralokasyA''rAdhakAH, 'sesaM taM ceva' zeSaM tadeva / / suu.68|| haiM ki jinheM usI bhava se kevalajJAna evaM kevaladarzana kA lAbha nahIM hotA hai to aise ve anagAra bhagavAn (egaccA) ekabhavAvatArI hote haiN| ye (bhayaMtAro) saMyama ko ArAdhanA karate 2 hI (pumbakammAvaseseNaM) pUrvakarma ke avaziSTa hone ke kAraNa (kAlamAse kAlaM kiccA). kAla avasara meM kAla kara (ukkoseNaM) utkarSa se (sabasiddha mahAvimANe devattAe uvavattAro bhavaMti) sarvArthasiddha nAmake mahAvimAna meM devaparyAya se utpanna ho jAte haiN| (tahiM tesiM gaI, ThiI tettIsa sAgarovamAiM) vahIM para unakI gati aura sthiti hotI hai| inakI sthiti vahA~ para tetIsa sAgara pramANa hai| (ArAhagA sesaM taM ceva) ye niyama se paraloka ke ArAdhaka hote haiN| avaziSTa pUrvavat samajhanA caahiye| sU. 68 // bhagavAna hoya che ke jemane teja bhavamAM kevaLajJAna temaja kevaLadarzanane sAla bhagata nathI to mevA tamanAra mavAna (egaccA) sAtArI DAya che. te (bhayaMtAro) saMyamanI sArAdhanA 42i 42di ar (puvvakammAvaseseNaM) pUrvamanA mADI 29vAna raNe (kAlamAse kAlaM kiccA) 4-masare 48 4rIne (ukkoseNaM) 4 43 (savvadasiddhe mahAvimANe devattAe uvavattAro bhavaMti) sathisiddha nAmanA maDAvimAnamA hevaparyAthI utpanna thAya che. tyAM temanI gati ane sthiti hoya che. temanI tyAM sthiti tetrIsa sAgara prabhAya che. (ArAhagA sesaM taM ceva) tes| niyamayI 524 maa2|54 soya cha, mADI madhu a|| pramANe sabhAdhye . (sU. 18) Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 aupapAtikasUtre mUlam-se je ime gamAgara jAva saNNivesesu maNuyA bhavaMti, taM jahA-savvakAmavirayA savvarAgavirayA savvasaMgAtItA savvasiNehAikaMtA akkohA nikkohA khINakohA evaM mANa TIkA-'se je ime' ityAdi / 'se je ime gAmAgara jAva saNNivesesu maNuyA bhavaMti' atha ya ime grAmA''kara yAvat saMnivezeSu manujA bhavanti, 'taM jahA' tadyathA 'satyakAmavirayA' sarvakAmaviratAH- sarvakAmebhyaH samastazabdAdiviSayebhyo viratAH= nivRttAH, zabdAdiviSayeSu vA viratA=vigatautsukyAH, 'sabarAgavirayA' sarvarAgaviratAHsarvarAgAt-samastAd viSayAbhimukhahetubhUtA''tmapariNAmavizeSAt nivRttAH, 'savyasaMgAtotA' sarvasaGgA'tItAH-sarvasaGgAt mAtApitrAdisambandhAdatItAH vinirgatAH-sarvasaGgarahitA ityarthaH, 'sabasiNehAikatA' sarvasnehAtikrAntAH sneharahitAH, 'akohA' akrodhAH, ' se je ime' ityaadi| (se je ime gAmAgara jAva saNNivesesu ) ye jo grAma Akara Adi se lekara sanniveza taka ke nivAsasthAnoM meM (maNuyA bhavaMti) manuSya rahate haiM, (taM jahA) jaise (sabakAmavirayA savvarAgavirayA savyasaMgAtItA savvasiNehAikaMtA) jo samasta zabdAdika viSayoM se nivRtta haiM, athavA zabdAdika viSayoM meM jinheM utsukatA nahIM haiM, samasta viSayoM kI ora jhukAne vAle AtmAke rAgarUpa pariNAma se jo nivRtta haiM, mAtApitA Adi samasta saMbaMdhijanoM se athavA samastaprakAra ke parigraha se jo dUra ho cuke haiM, jinhoM ne sampUrNaprakAra kA snehabhAva parivarjita kara diyA hai / (akkohA NikohA khINa 'se je ime' tyAhi. (se je ime) 2 2 (gAmAgara jAva saNNivesesu) // 242 sAhithI sadhane sanniveza sudhInAM nivAsasthAnAmA (maNuyA bhavaMti) manuSya 27 cha, (taM jahA) 243-( savvakAmavirayA savvarAgavirayA savvasaMgAtItA savvasiNehAikkaMtA ) se samasta zahAhi viSayothI nivRtta cha athavA zabdAdika viSayamAM jemane utsukatA nathI hotI, samasta viSayanI tarapha kheMcavAvALA AtmAnA rAgarUpa pariNAmathI jeo nivRtta che, mAtApitA Adi samasta saMbaMdhI janathI athavA samasta prakAranA parigrahothI jeo dUra thaI gayelA che, jeoe saMpUrNa prakAranA snehabhAvane parivarjita karI dIdhela che, (akkohA NikkohA khINakkohA evaM mANamAyAlohA ) bhanI ogha naSTa 54 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttafort TIkA su. 69 sarvakAmabiratAdiviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 665 mAyAlohA aNupuvveNaM anukammapayaDIo khavetA uppi logagANA bhavati // sU0 69 // mUlam - aNagAre NaM bhaMte! bhAviyappA kevalisamu 'NikkohA' niSkrodhAH = kodhAnniSkrAntAH, 'khINakohA' kSINakrodhAH - krodhaH kSINo yeSAM te kSINakrodhAH - mohanIyakarmaNAM kSayIkaraNAt kSINakrodhamohanIya karmANaH, 'evaM mANamAyAlohA ' evaM mAnamAyAlobhAH=evaM kSINamAnamAyAlobhAH, 'aNupuvveNaM' AnupUrvyA kramazo yathAbaddham, 'akampayaDIo' aSTakarmaprakRtI: 'khavettA' kSapayitvA 'uSpiM loyaggapaidvANA' upari lokAgrapratiSThAnAH-lokAprAvasthitA 'bhavaMti' bhavanti // sU. 69 // TIkA- 'aNagAre NaM bhaMte' ityAdi / 'aNagAre NaM bhaMte !' anagAraH khalu he bhadanta ! 'bhAviyappA ' bhAvitAtmA = kRtA''tmasAkSAtkAraH, 'kevalisamugdhAraNaM' kevali kohA evaM mANamAyAlohA ) jinakA krodha naSTa ho gayA hai, ata eva jo niSkrodha haiM, mohanIya karma naSTa ho jAne ke kAraNa krodha jinakI AtmA se kSINa ho cukA hai, isI taraha se mAna, mAyA evaM lobha bhI jinakI AtmA se sarvathA naSTa ho cuke haiM, ve (aNupuveNaM aTTha kammapayaDIo khavettA upiM loyaggapaTTANA bhavaMti ) krama 2 se pUrvabaddha aSTakarmoM kI prakRti ko sarvathA naSTa kara niyamase loka ke agrabhAgameM nivAsa karanevAle hote haiM, arthAt mokSako prApta karate haiM / sU. 69 // 'aNagAre NaM bhaMte!' ityAdi / (bhaMte!) he bhagavan ! (bhAviyappA aNagAre NaM) bhAvitAtmA anagAra (sAdhu) (kevalisamugdhAraNaM) kevalisamudghAta dvArA (samohaNittA) AtmapradezoM ko zarIra se gye| che, tethI bhemo Dodharahita che, mohanIya urbha naSTa yaha bhavAnA 42zuthI dha jemanA AtmAmAMthI kSINa thaI gayeleA che, tevI ja rIte mAna, mAyA tebhana bola paNa nemanA AtmAmAMthI sarvathA naSTa thaha gayelAM che, temA ( aNupuveNaM aTTha kammapayaDIo khavettA uppi loyagmapaiDANA bhavaMti ) samubhathI pUrva addha ATha karmInI prakRtine sathA naSTa karIne niyamathI leAkanA uparanA bhAgamAM nivAsa karavAvALA thAya che, arthAt meAkSane prApta kare che.(sa. 6) ' aNagAre NaM bhaMte!' ityAdi. ( bhaMte! ) he bhagavan ! ( bhAviyappA aNagAre NaM ) lAvitAtmA anaNAra ( sAdhu ) ( kevalisamugghAeNaM ) devasisabhuddhAta dvArA ( samohaNitA ) Atma Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikamatre gghAeNaM samohaNittA kevalakappaM loyaM phusittANaM ciTTai?, haMtA ! cihai // sU0 70 // samudghAtena, tatra prathamaM samudghAtasvarUpamucyate-yathAsvabhAvasthitAnAmAtmapradezAnAM samuddhAtanaM= samantAduddhAtanaM-svabhAvAdanyabhAvena pariNamanaM samuddhAtaH, sa ca saptavidhaH-vedanAsamudghAtaH 1, kaSAyasamuddhAtaH 2,maraNasamuddhAtaH 3, vaikriyasamudghAtaH 4, taijasasamudghAtaH 5, AhArakasamuddhAtaH 6, kevalisamudghAtazca 7 / eSu saptasu samudAteSu caramaH kevalisamudgha tH| tatra ko nAma kevalisamudghAtaH ? ucyate-yasyAntarmuhUrtakAle paramapadaM bhAvi, tasmin kevalini bhavaH samuddhAtaH kevalisamuddhAtastena, 'samohaNittA' samavahatya AtmapradezAn prasArya 'kevalakappaM' kevalakalpa saMpUrNa 'loyaM' lokaM 'phAsittA NaM' spRSTvA khalu 'ciTThaI' tiSThati kim ? / uttaramAha-'haMtA' ityAdi / 'hanta' itipadaM komalA''mantraNapUrvakasvIkArArthakam, 'ciTThai' tiSThati // sU. 70 // bAhara nikAlakara (kevalakappaM loyaM) kyA samasta lokakA (phusittA) sparza karake (ciTThai) Thaharate haiM ? uttara-(haMtA ! ciTThai) hAM! Thaharate haiN| yathAsvabhAva se sthita AtmapradezoM kA anya bhAva meM pariNamana karanA usakA nAma samuddhAta hai / samudghAta 7 prakAra ka hai-vedanAsamudghAta 1, kaSAyasa mudghAta 2, maraNasamudghAta 3, vaikriyasamudghAta 4, taijasasamuddhAta 5, AhArakasamudghAta 6, kevalisamudghAta 7 / inameM antima samudghAta kevalisamudghAta hai / jisako antarmuhUrta kAla meM nirvANa padakI prApti hotI hai aise kevalI bhagavAna kA daNDa, kapATa, manthAna aura lokapUraNa kriyA dvArA AtmapradezoM kA mUla zarIra ko na chor3akara zarIra se bAhara phailanA isakA nAma kevalisamuddhAta hai // sU. 70 // prazAne zarIrathI mahA2 4ADhIna. ( kevalakappaM loyaM) zu sabha2 no (phusittA) 25za 4zana ( ghidui ) 2 cha ?. ( haMtA ! ciTThai) ! 29 che. yathAsvabhAvamAM rahelA Atmapradezane anyabhAvamAM pheravI nAkhavuM tenuM nAma samudaghAta che. samuddaghAta 7 prakAranA che-1 vedanA muddaghAta, 2 kaSAyasamuddaghAta, 3 maraNa muddaghAta, 4 vaikiyasamuddaghAta, 5 taijasasa muddaghAta, 6 AhArakasamughAta, 7 kevalisamuddaghAta. temAM chello samuddaghAta kevalisamudUghAta che. jene antamuhUrta kALamAM nirvANapadanI prApti thAya che evA kevalI bhagavAnanA daMDa, kapATa, maLyAna, ane lokapUraNa kriyA dvArA Atmapradezane, mULa zarIrane nahi cheDatAM zarIrathI bahAra phelAvo thavo tenuM nAma upasisamudhAta cha. (sU. 70) Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sR. 71 kevalisamudghAtaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 667 mUlam -- se nUNaM bhaMte ! kevalakappe loe tehiM nijja - rApoggalehiM phuDe ? haMtA ! phuDe // sU0 71 // mUlam -- chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse tesiM NijarApogANaM kiMci vaNNaM vaNNaM, gaMdheNaM gaMdhaM, raseNaM rasaM, phAseNaM TIkA - 'se nUNaM bhaMte !' ityAdi / 'se nUNaM bhaMte !' atha nUnaM he bhadanta ! 'kevalakappe loe' kevalakalpo lokaH, 'tehiM ' tai: 'nijjarApoggalehiM ' nirjarApudgalaiHnirjarA pradhAnAH pudgalA nirjarApudgalAH - jIvena akarmatAmApAditAH karmapudgalAstaiH 'phuDe' spRSTaH vyAptaH kim ? iti praznaH / uttaramAha 'haMtA ! phuDe' hanta ! spRSTaH // sU. 71 // TIkA- 'chaumatthe NaM bhaMte !' ityAdi / 'chaumatthe NaM bhaMte !' chadmasthaH khalu bhadanta !' - he bhadanta ! chadmasthaH khaluH manuSyaH, chadmastha iha niratizayajJAnayukto jJeyaH, yatazchadmastho'pi viziSTAvadhijJAnayukto nirjarApudgalAn jAnAtyeva / ' tesiM NijjarApoggalANaM ' teSAM nirjarApudgalAnAM 'kiMci' kiJcid 'vaNNeNaM' varNena - varNatayA yathAvasthitasvarUpeNa 'vaNNaM' varNa ' se nUNaM bhaMte !' ityAdi / ( se nUNaM bhaMte ! ) he bhadaMta ! kyA avazyatayA ( tehiM nijjarApoggalehiM ) unake nirjarApradhAna pudgaloM dvArA ( kevalakappe loe) yaha samasta loga ( phuDe ) spRSTa hotA hai ? (haMtA ! phuDe ) hA~ ! spRSTa hotA hai // // sU. 71 // 'chaumatthe NaM ' ityAdi / (chaumasthe NaM bhaMte! maNusse ) he bhadanta ! viziSTajJAnI chadmastha manuSya ( tesiM NijjarApoggalANaM ) una nirjarApradhAna pudgaloM ko ( kiMci) kiMcit (vaNeNaM vaNNaM se nUNaM bhaMte!' chatyAhi. ( se nUNa bhaMte ! ) he mahaMta ! zuM avazyatayA ( tehiM nijjarApoggalehiM ) tebhanAM nirApradhAna pudgalA dvArA ( kevalakappe loe ) A samasta leAkane ( phuDe ) sparza thAya che ? ( haMtA ! phuDe ) hA ! thAya che. (sU. 71) chaumatthe NaM ityAhi. ( chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse ) he lahAMta ! viziSTajJAnI chadmastha manuSya ( tesa NijjarApoggalANaM ) te ni rApradhAna pugosone ( kiMci kiMcit vaNaM vaNNaM gaMdheNaM gaMdha raseNaM rasaM phAseNaM phAsaM jANai pAsai) vAzuthI 6 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 aupapAtikasUtre phAsaM jANai pAsai ? goyamA ! No iNaDhe samajhe // sU0 72 // mUlam-se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-chaumatthe NaM maNusse tesiM NijjarApoggalANaM No kiMci vaNNeNaM vaNNaM jAva jANai pAsai ? // sU0 73 // kAlAdirUpaM, 'gaMdhena gaMdha' gandhena gandham , 'rasena rasa' rasena rasam, 'phAseNaM phAsaM' sparzena sparza 'jANai' jAnAti vizeSataH, 'pAsai' pazyati sAmAnyataH kim ?, uttaramAha'goyamA' he gautama ! 'No iNadve samaDe' nAyamarthaH samarthaH=saMgataH, karmapudgalAnAM sA'tizayajJAnagamyatvAt / atra chadmasthazabdenAtizayajJAnarahitasya vivakSitatvAditi bhAvaH / evaM gandhAdayo'pi jJeyAH / / sU0 72 // TIkA-'se keNadveNaM bhaMte !' ityAdi ! 'se keNadveNaM bhaMte !' atha kenA'rthena bhadanta ! 'evaM buccai' evamucyate-'chaumatthe NaM maNusse' chadmasthaH khalu manuSyaH 'tesiM NijjarApuggalANaM' teSAM nirjarApudgalAnAM 'No kiMci vaNNeNaM vaNaM jAva jANai pAsai' no kizcidvarNena varNa yAvajjAnAti pazyati // sU0 73 // gaMdheNaM gaMdhaM raseNaM rasaM phAseNaM phAsaM jANai pAsai) varNa se varNa ko, gaMdha se gaMdha ko, rasa se rasa ko aura sparza se sparza ko jAnatA. hai dekhatA hai ? uttara--(goyamA!) he gautama ! (No iNaDhe samadve) yaha artha siddhAnta se samarthita nahIM hai| arthAt chadmastha kevalI bhagavAn ke nirjarApradhAna pudgaloM ke rUpa, rasa, gaMdha, aura sparza ko kiMcinmAtra bhI nahIM jAna sakatA hai, na dekha sakatA hai / / sU. 72 // 'se keNaTeNaM bhaMte!' ityAdi / (bhaMte ! ) he bhadaMta ! (se) yaha bAta (kegaTeNaM evaM vuccai ) kisa-kAraNa aisI kahI varNane, gaMdhathI gaMdhane, rasathI rasane ane sparzathI sparzane jANe che ? nu cha ? utta2-( goyamA ! ) 3 gautama ! (No iNadve samaDhe ) 2 // matha siddhAMtathI samarthana pAmele nathI, arthAt chadmastha puruSa kevalI bhagavAnanA nirjarApradhAna pudgalonAM rUpa, rasa, gaMdha tathA sparzane kiMcita mAtra 5 naNI zata nathI, tebha ne zata 55 nathI. (sU. 72) 'se keNaguNaM bhaMte !' tyAhi. (bhaMte ! ) 3 mahanta ! ( se ) // pAta (keNa?NaM evaM vuccai ) / Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSayarSiNI-TIkA sa.74 kevalisamudghAta viSaye bhagavadagautamayoH saMvAda:669 mUlam-goyamA! ayaM NaM jaMbuddIve dIve savvadIvasamudANaM savvabhaMtarAe savvakhuDDAe vaTTe tellApUya-saMThANa-saMThie TIkA-bhagavAnAha-'moyamA' ityAdi / 'goyamA ! ayaM NaM jaMbuddIve dIve' he gautama ! ayaM khalu jambUdvIpo dvIpaH 'savvadIvasamuddANaM savvanbhaMtarAe' sarvadvIpasamudrANAM sarvAbhyantarakaH sarvadvIpasamudramadhyavartI, 'savvakhuDDAe' sarvakSullakaH sarvadvIpasamudrApekSayA laghuH, 'vaTTe' vRttaH golAkAraH, modakavad dhanavRtto'pi bhavet tadvyavacchedArtha prataravRttatAmAha'tellApUya-saMThANa-saMThie' tailA'pUpa-saMsthAna-saMsthitaH- tailamiti ghatasyopalakSaNam , tena tailAdipakkA'ppA''kArasaMsthitaH, 'va? ' vRttaH, ' rahacakavAla-saMThANa-saMThie' rathacakravAlajAtI hai ki (chaumatthe NaM maNusse tesiM NijjarApomgalANaM No kiMci vaNNeNaM vaNaM jAva jANai pAsai) chadmastha manuSya, una kevalI bhagavAn ke una nirjarApradhAna pudgaloM ke varNa gaMdha rasa sparza ko na jAna sakatA hai ? na dekha sakatA hai ? // sU. 73 // 'goyamA / ayaM NaM' ityaadi| (goyamA ! ) he gautama ! (ayaM NaM jaMbuddIve dIve) yaha jaMbUdvIpa nAmakA dvIpa (savvadIvasamudANaM) samasta dvIpa aura samudroM kA (sababhaMtarAe) sarvaprakAra se madhyavartI hai / ataH yaha (savvakhuDAe) saba se choTA hai| (baTTe) yaha valaya ke samAna vRttAkAra-gola hai| (tellA-pUya-saMThANa-saMThie) tailapakka puA ke AkAra jaisA gola hai| (baTTe rahacakavAla-saMThANa-saMThie) rathake pahiye jaisA gola hai| (vaTTe puksvr4|24thii mema 42vAya cha (chaumatthe NaM maNusse tesiM NijjarApoggalANaM No kiMci vaNNeNaM vaNaM jAva jANai pAsai) chaA25 manuSya ta usI bhavAnanA te nirjarApradhAna pugalonA varNa, gaMdha, rasa, sparzane nathI jANI zakatA ke nathI hebhI ? (sU. 73) 'goyamA ! ayaM NaM' tyAdi. (goyamA !) he gautama ! ( ayaM NaM jaMbuddIve dIve) mA dIpa naamne| dI5 ( savvadIvasamudANaM ) samasta dvIpo mane samudronI (savvamaMtarAe) sarva 42thI madhyatA cha. mAya te ( savvakhuDAe) mAthI nAnA che. ( vaTTe) te nayanA ( 41 ) 23 vRttaa4|2 go cha. ( tellApUya-saMThANa-saThie) pusAna PA2 / go cha. (baTTe rahacakkavAla-saMThANa-saMThie) 2thanA 2 gola che. (vaTTe pukkharakaNNiyA-saMThANa-saMThie) bhanI 4i ko gorA cha. ( vaTTe paDipuNNa-caMda-saMThANa-saMThie) pUyandramA Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 aupAtikasUtra vaTTe rahacakkavAla-saMThANa-saMThie vaDhe pukkhara-kaNNiyA-saMThANasaMThie vaTTe paDipuNNa-caMda-saMThANasaMThie eka joyaNamayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNi joyaNasayasahassAiM solasa sahassAI doNNi ya sattAvIse joyaNasae tiNi ya kose ahAvIsaM ca dhaNusayaM terasa ya aMgulAI addhaMguliyaM ca kiMci visesAhie parikkheveNaM paNNatte // sU0 74 // saMsthAna-saMsthitaH-cakravAlaM-maNDalaM, maNDalatvadharmayogAcca rathacakramapi rathacakravAla, tatsaMsthAnena saMsthitaH-rathacakrA''kArasaMsthita ityarthaH 'baTTe ' vRtta: 'pukkhara-kaNNiyA-saMThANa saMThie vaTTe' puSkarakarNikA-saMsthAna-saMsthitaH-padmabIjakozasadRzAkArayuktaH, 'ekkaM joya gasayasahassaM AyAmavikrakhaMbheNaM eka yojanazatasahasram AyAmaviSkambheNa-dairghyapariNAhAbhya mekalakSayojanapramANaH, 'baTTe' vRttaH, 'paDipuNNa-caMda-saMThANa saMThie pratipUrNa-candra--saMstha na-saMsthitaH, 'tiNNi joyaNasayasahassAI trINi yojanazatasahasrANi trINi lakSANi yojana ni, 'solasa sahassAI' SoDaza sahasrANi, 'doNi ya sattAvIse joyaNasae' dve ca saptaviMze yojanazate saptaviMzatyadhike dve zate yojanAni 'tiNi ya kose' trIzca kozAn 'aTThAvIsaMga dhaNusayaM' aSTAviMzaM ca dhanuzzatam-aSTAviMzatyadhikazatadhaSi, 'dasa ya aMgulAI' trayodA cAGgalAni 'addhaMguliyaM ca' aGgulikaJca 'kiMci vizeSAhie' kizcidvizeSA'dhika parikkheveNaM' parikSepeNa paridhinA 'paNNatte prajJaptam // sU0 74 kaNiyA-saMThANa-saMThie ) kamalakI karNikA ke jaisA gola hai| ( baDhe paDipuNNacaMda-saMThANa-saMThie ) pUrNacaMdramaMDala ke jaisA gola hai| (ekaM joyaNa payasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNi joyaNasayasahassAiM solasasahassAiM doNNi ya sattAvIse joyaNasae tiNi ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayaM terasa ya aMgulAI addhaMguliyaM ca kiMci visesAhie parikkheveNaM paNNatte ) yaha jaMbUdvIpa eka lAkha yojanakA sAyAma evaM vo gaNa che. ( ekkaM joyaNa- sayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNNi joyaNasayasahassAiM solasasahassAiM doNNi ya sattAvIse joyaNasae tiNNi ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayaM terasa ya aMgulAI addhaMguliyaM ca kiMcivisesAhie parikkheveNaM paNNatte ) 20 4 mUdAya 1 vA yojanA 2yAyAma tama vilavANe samo Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA mR. 75 kevalisamudaghAtaviSaye bhagavadgautamayoHsaMvAdaH671 ___ mUlam-deve NaM mahaDDie mahajuie mahabbale mahAjase mahAsokkhe mahANubhAve savilevaNaM gaMdhasamuggayaM giNhai, giNhittA taM avadAlei, avadAlittA jAva iNAmevatti kaTu kevala TIkA-'deve gaM' ityAdi / 'deve NaM' devaH khalu 'mahaDDie' maharddhikaH= vipulaizvaryayuktaH, 'mahajjuie' mahAdyutikaH mahAtejasvI, 'mahabbale mahAjase' mahAbalo mahAyazAH 'mahAsokkhe' mahAsaukhyaH-mahAsukhI, 'mahANubhAve' mahAnubhAvaH, 'savilevaNaM' savilepanaM 'gaMdhasamuggayaM gandhasamudgakaMgandhasaMpuTakaM 'giNhai' gRhaNAti, 'giNhittA' gRhItvA taM-gandhasamudgakam 'avadAleI' avadAlayati-udghATayati, 'avadAlittA' avadAlya= udghATya, 'jAva iNAmevatti kaTTa' yAvat idamevamiti kRtvA, iha yAvacchabdaH parimANArthakastAvadityasya sApekSaH, idaM gamanam , evam =choTikAtrayaM yAvatA kAlena bhavati tAvatkAviSkaMbhavAlA hai / isakI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAIsa yojana tIna koza ekasau aTThAIsa dhanuSa sAr3e teraha aMgula se kucha adhika hai| usase yaha pariveSTita hai |suu.74|| 'deve NaM mahaDhie' ityaadi| (mahaDie) mahARddhi kA dhArI (mahabbale) mahAbaliSTha (mahAjase ) atizaya yazasvI (mahAsokkhe ) atyantasaukhyavAle (mahANubhAve) evaM atyaMta prabhAvazAlI aisA koI (deve NaM) deva (savilevaNaM gaMdhasamuggaya) vilepanasahita eka gaMdha ke samudgaka (peTI) ko (giNhai) leve, (giNhittA) aura lekara use (avadAlei ) vahIM para khole, (avadAlittA) kholakara (jAva iNAmevatti kaTu kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM) piLe che. tene parigha traNa lAkha soLa hajAra baso sattAvIza jana traNa keza eka aThAvIsa dhanuSa ane sADA tera AMgaLathI jarA vadhAre che. te meTadA dhezavAmA che. (sU. 74) 'deve NaM mahaDie' tyAhi. (mahaDie) mahA*ddhinA dhArI ( mahabbale) mAmali (mahAjase) atizaya yazasvI ( mahAsokkhe) atyaMta saumyA ( mahANubhAve ) tabha satyaMta prabhAvazAlI me I (deve NaM) heva (savilevaNaM gaMdhasamuggayaM) vivepana sahita me asamuha (sumadhadravyanI peTarI) 2 (giNhai) sIsa, (giNhittA ) mana sadhanatene (avadAlei) tyaiar // , (avadAlittA) Guna (jAva iNAmevaMtti kaTTa kevalakappa jaMbuddIvaM dIvaM) ke samasta pUrI Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 aupapAtikasUtre kappaM jaMbuddIvaM dIvaM tihiM accharANivAehiM tisattakhutto aNupariyaTTittA NaM havvamAgacchejjA // sU0 75 // mUlam se NUNaM bhaMte ! se kevalakappe jaMbuddIve dIve tehiM ghANapoggalehiM phuDe ? haMtA ! phuDe // sU0 76 // likam satvaramityarthaH, iti kRtvA, 'kevalakappaM' kevalakalpaM saMpUrNa, 'jaMbuddI' jambUdvIpa 'dIvaM' dvIpaM 'tihiM tribhiH 'accharANivAehiM' accharAzabdo dezIyazloTikAvAcakaH, choTikAbhirityarthaH, 'tisattakhutto' trisaptakRtvaH=ekaviMzativArAn 'aNupariyaTTittANaM' anuparyaTya= paribhramya khalu ' havvamAgacchajjA' zIvramAgacchet / choTikAtrayakAlasamakAle eva saMpUrNa jambUdvIpamekaviMzativArAn paribhramya zIghramAgacchedityarthaH / / sU075 // TIkA-gautamaH pRcchati-se gRNaM bhaMte !' ityAdi / ' se zRNaM bhaMte !' atha nUnaM he bhadanta ! ' se kevalakappe jaMbuddIve dIve ' sa kevalakalpe jambUdvIpe dvIpe 'tehiM / taiH, 'ghANapoggalehiM' ghrANapudgalaiH gandhapudgalaiH 'phuDe' spRSTaH kim ; ? bhagavAnAha-'haMtA ! phuDe' hanta ! spRSTaH // sU. 73 // usa samasta jaMbUdvIpa kI (tihiM accharANivAehiM) tIna cuTakI bajAne meM jitanA samaya lage utane samaya meM (tisattakhutto) tInaguNita sAta-ikkIsa bAra (aNupariyaTTittA) pradakSiNA dekara (havvamAgacchejjA) vahIM para zIghra AjAve / / sU. 75 // 'se NUNaM bhaMte !' ityaadi| gautama pUchate haiM-(se NUNaM bhaMte ! se kevalakappe jaMbuddIve dIve ) he bhadanta ! vaha samasta jaMbUdvIpa (tehiM ghANapoggalehiM phuDe ?) kyA una samasta sugaMdhita pudgaloM se spRSTa ho jAtA hai ? uttara-(haMtA ! phuDe) hAM ! ho jAtA hai / sU. 76 // panI (tihiM accharANivAehiM ) 3 25TI 4||vaamaa / samaya dANe taTasA samayamA (tisattakhutto) vIsapA2 (aNupariyaTTittA) prkssiaae| dhane ( havvamAgacchejjA) tyAM paach| sahI mAvI ya. (sU. 75) 'se NUNaM bhaMte !' tyAhi. gautama pUche cha-( se NUNaM bhaMte ! se kevalakappe jaMbuddIve dIve ) mahanta ! 21 samasta bhUTI5 ( tehiM ghANapoggalehiM phuDe) zu ta samasta sugaMdhita puDhAthI spRSTa 57 taya cha ? uttara-(haMtA ! phuDe ) 7, 26 jaya che. (sU. 76) Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-DIkA sa. 77 kevalisamudghAtaviSaye bhagavagautamayoH saMvAdaH 673 mUlam chaDamatthe NaM bhaMte ! maNusse tesiM ghANayoggalANaM kiMci vaNNeNaM vaNNaM jAva jANai pAsai ? goyamA ! jo iNa samajhe ||suu0 77 // mUlam-se teNadveNaM goyamA! evaM vuccai-chaumatthe TIkA-punargItamaH pRcchati-' chaumasthe gaM' ityAdi ! 'bhaMte !' he bhadanta ! 'chaumasthe NaM maNusse' chamasthaH khalu manuSyaH, 'tesiM ghANapoggalANaM' leSAM prANapudgalAnAM 'kiMci vaNNeNaM vaNaM jAva jANai pAsai' kiJcidvarNena varNa yAvajjAnAti pazyati kim ? bhagavAnAha-'goyamA! No iNaTre samaTe' gautama ! nA'yamarthaH samarthaH / sU. 77 // TIkA-'se teNaTreNaM' ityAdi / 'se teNadveNaM goyamA! evaM vuccai ' atha . . 'chaumasye NaM bhaMte ! maNusse' ityAdi / punaH gautama ne pUchA-(chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse ) he bhadanta ! kyA chamastha mamuSya, (tesiM ghANapuggalANaM) una sugaMdhita pudgaloM ko (kiMci vaNNe vaNaM jAva) varNa se yAvat gaMdha sparzAdi se thor3A bhI (jANai pAsai) jAna sakatA hai ? dekha sakatA hai ! prabhu ne kahA ki (goyamA!) he gautama ! (No iNaTe samadve) yaha artha samartha nahIM hai / sU. 77 // 'se teNa?NaM' ityAdi / (se teNaTeNaM goyamA ! evaM vucai) he gautama ! chamastha una nirjarApudgaloM ko gaMdhAdiguNoM dvArA thor3A bhI nahIM jAna sakatA hai-yaha jo bAta kahI gaI hai so isaliye 'chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse' chatyAdi. anii gItame 5 yu-(chaumatthe NaM bhaMte! magusse)manta! zubhastha manuSya, (sesiM ghANapoggalANaM) ta sudhita pugavAne pahuMthI tabha04 gadha sparza mAhithI 12 pa ( jANai pAsai) mea za cha ? ne za cha ? prabhuye 4 (goyamA !) 8 gautama ! (No iNadve samaDhe) // 2martha samartha nA. (sU. 77) 'se veNaguNaM' tyAhi. (se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai) 8 tama! :chaA25, tnishpudagalAne gaMdha AdiguNe dvArA jarA paNa jANI zakatuM nathI ema je Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 aupapAtikatre NaM maNusse tesiM nijarApoggalANaM No kiMci vaNNeNaM vaNaM jAva jANai pAsai // sU0 78 // mUlam--ee suhamA NaM te poggalA paNNattA, samaNAtenA'rthena he gautama ! evamucyate-'chaumatthe NaM maNusse' chadmasthaH khalu manuSyaH 'tesiM NijjarApoggalANaM' teSAM nirjarApudgalAnAM 'na kiMci vaNNeNaM' na kiMcid varNena 'vaNaM' varNa 'jAva jANai pAsai ' yAvajjAnAti pazyati / tasya chadmasthasya sAtizayajJAnAbhAvAtsa yathAvasthitasvarUpeNa varNAdikaM na jAnAtItyarthaH // sU. 78 / / TIkA-'ee suhumA' ityAdi / 'ee' ete varNAdayastathA 'sahumA' sUkSmAH santi yat tAn yathAvasthitasvarUpeNa chadmastho na jAnAti, tathA 'te poggalA' te pudgalAH=nirjarApudgalAH atisUkSmAH 'paNNattA' prajJaptAH / 'samaNAuso' he zramaNa ! he AyuSman ! athavA-zramaNazcAsAvAyuSmAMzceti samAsastasyAmantraNaM he zramaNAyuSman ! he gautama ! kahI gaI hai ki (chaumatthe NaM maNusse ) usa chadmastha ke sAtizaya jJAna kA abhAva hai, ataH vaha yathAvasthita rUpa se (tesiM NijjarApoggalANaM) una nirjarita pudgaloM ke (No kiMci vaNNeNaM vaNaM jAva jANai pAsai) varNAdika ko thor3A bhI nahIM jAna sakatA hai, na dekha sakatA hai / sU. 78 / / 'ee suhumA NaM' ityaadi| (ee suhamA NaM te poggalA paNNattA) una nirjarApudgaloM ko chamastha yathAvasthita rUpase isa kAraNa se bhI nahIM jAna sakatA hai ki una pudgaloM ke vargAdika guNa sUkSma haiM, ataH (samaNAuso ! sabaloyaM pi ya NaM te phusittA NaM ciTuMni) he AyupAta 4DI che te se bhATe 4sI cha (chaumatthe NaM maNusse ) te 752thane sAtizaya jJAnanA yamAya che. tethI te yathAvasthita35thI ( tersi gijarApAgalANaM ) ta ni rita pugatAnA (No kiMci daNNeNaM vaNNaM jAva jANai pAsai) paNa mAhine 42 / 5y anii zate nathI, paNa sht| nathI. (sU.78) 'ee suhumA NaM' tyahi (ee suhumA NaM te poggalA paNNattA) te nizAne chamastha yathAvasthitarUpathI e kAraNathI paNa jANI zakato nathI ke te pudagalanAM varNa mAhi guSya sUkSma che. tethI ( samaNAuso! savvaloyaM pi ya NaM phasittA NaM ciTuMti ) , AyuSman zramAyu ! 2ii rIte chamastha ma mAhi zuNe // 2 // Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sa. 79 kevalisamudghAtaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 675 uso ! savvaloyaM pi ya NaM te phusittA NaM citi // sU0 79 // mUlam - kamhA NaM bhaMte ! kevalI samohaNaMti ? kamhANaM kevalI samugdhAyaM gacchati ? goyamA ! kevalINaM cattAri kammaMsA yathA'tisUkSmatvAd * gandhapudgalAnna jAnAtyevaM nirjarA pulAnapIti dRSTAntapradarzanam / 'savvaloyaM pi ya NaM ' sarvalokamapi ca khalu te nirjarApudgalAH ' phusittA NaM ' spRSTvA khalu ' ciTTheti ' tiSThanti // sU. 79 // TIkA -- gautamaH pRcchati - ' kamhA NaM bhaMte !' ityAdi / ' kamhA NaM bhaMte ! ' kasmAtkhalu bhadanta ! - bhadanta ! kasmAt khalu 'kevalI' kevalinaH 'samohaNaMti' samudaghnanti-kasmai prayojanAya kevalinaH samudghAtaM kurvantItyarthaH, uktamarthaM- - punaH sukhabodhArthamAha- 'kamhANaM kevalI' kasmAt khalu kevalinaH, 'samugdhAyaM ' samudghAtam = AtmapradezaprasArakatAM gacchanti = prApnuvanti, bhagavAnuttaramAha - ' goyamA !' gautama ! ' kevalINaM cattAri kammaMsA ' kevalinAM catvAraH Sman zramaNa ! jisa prakAra chadmastha gaMdhAdika guNoM dvArA atyaMta sUkSma rUpa se pariNata gaMdha pudgaloM ko yathAvasthita rUpase nahIM jAna sakatA hai usI prakAra vaha atyaMta sUkSmarUpa se pariNata hone ke kAraNa una nirjarApudgaloM ko bhI gaMdhAdika guNadvArA na jAna sakatA hai, na dekha sakatA hai / isa dRSTAnta se yaha bAta sphuTa ho jAtI hai / sU. 79 // 6 'kamhA NaM bhaMte ! ' ityAdi / gautama ne punaH prazna kiyA - ( bhaMte ! ) he bhadanta ! ( kamhA NaM ) kisa kAraNa se (kevalI ) kevalI bhagavAn ( samohaNaMti ) samudghAta karate haiM ? arthAt - kevaliyoM ko samudghAta kisa prayojana ke liye karanA par3atA hai ? uttara - ( goyamA !) he gautama ! (phebalINaM cattAri kammaMsA apalikkhINA bhavaMti ) kevaliyoM ke cAra karma avaziSTa rahate atyaMta sUkSmarUpamAM pariNAma pAmelAMga pudgalAne yathAsthitarUpathI jANI zakatA nathI, tevIja rIte atyaMta sUkSmarUpamAM pariNAma pAmelAM heAvAne kAraNe te nirApudgaleAne paNa gaMdha Adika guNu dvArA jANI zakatA nathI, tema joI zakatA nathI.A dRSTAMtathI e vAta spaSTa thaI jAya che. ( sa. 79 ) kamhA NaM bhaMte ! kevalI samohaNaMti' ityAdi. 6 gautame vajI paache| prazna - ( bhaMte ! ) he ahanta ! ( kamhA NaM ) yA arathI ( kevalI ) devasI lagavAn ( samohaNaMti ) samudddhAta 4re che, arthAtThevalIyone sabhuddhAta yA prayojanane bhATe 12va paDe che ? uttara- ( goyamA ! ) he gautama! ( kevalINaM cattAri kammaMsA apalikkhINA bhavaMti ) devajIyAnAM yAra Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 aupapAtikasUtre apalikkhINA bhavaMti, taMjahA-(1) veyaNijaM (2) AuyaM 3 NAmaM gosaM savvabahue se veyaNije kamme bhavai, savvatthove se Aue kamme bhvi| visamaM samaM karei baMdhaNehiM ThiIhi ya, visamasamakaraNayAe paMdhaNehiM ThiIhi ya / evaM khalu kevalI samohaNaMti, evaM khallu kevalI samugghAyaM gacchaMti // sU0 80 // karmAzAH 'apalikkhINA' aparikSINAH avaziSTA 'bhavaMti' bhavanti santi, 'taM jahA' tadyathA-'yapijja' vedanIyam , 'AuyaM' Ayu :, 'NAma' nAma, 'gottaM' gotram , 'savyapahue se gaNijje kamme bhavai' sarvabahulaM tad vedanIya karma bhavati, 'savvatthove se Aura kamme bhavai' sarvastokaM tad AyuH karma bhavati, 'visamaM samaM karei baMdhaNehi ThiIhiya' viSamaM samaM karoti bandhanaiH-pradezabandhAnubhAgabandhAvAzrityeti bhAvaH, sthitibhizca= sthitibandhavizeSaizva, 'visamasamakaraNayAe baMdhaNehiM ThiIhi ya evaM khalu kevalI samohaSaMti' atraivaM padayojanA-evaM khalu viSamasamakaraNAya=viSamakarmaNAM samIkaraNArtha bandhanaiH sthitibhizca kevalinaH 'samohaNaMti' samunanti-samudghAtaM kurvanti ' evaM khalu kevalI samugghAyaM gacchaMti' evaM khalu kevalinaH samudghAtaM gacchanti // sU. 80 // haiM, (taM jahA) ve ye haiM-( veyaNijja AuyaM NAmaM gottaM ) vedanIya, Ayu, nAma aura gotra / (sababahue se beyaNijje kamme bhai) kevalI meM sabase adhika sthitivAlA usa samaya vedanIya karma rahatA hai| (samvatthore se Aue kamme bhavai) tathA sabase stoka Ayukarma rahatA hai / (visamaM samaM karei yaMdhaNehiM ThiIhi ya visamasamakaraNayAe vaMdhaNehi ThiIhi ya ) isa viSamatA ko sama karane ke liye arthAt Ayukarma kI sthiti ke samAna vedanIyAdika karmI kI sthiti karane ke liye kevalI bhagavAn samudvAta karate haiN| anya bhATI 29 cha; (taM jahA) te 2 // cha. (veyaNijjaM AuyaM NAmaM gottaM) vahanIya , mAyu, nAma bhane gotra. (savvabahue se veyaNijje kamme bhavai) vajIbhA sAthI padhAre sthitivANAM te samaya vahanIya 42 che. ( savvatthove se Aue. kamme bhavai) tathA sarvathI sto: Ayubha 2 cha. (visamaM samaM karei baMdhaNehiM ThiIhi ya, visamasamakaraNayAe baMdhaNehiM ThiIhi ya ) mA viSamatAne sama karavA mATe arthAt AyukarmanI sthiti barAbara vedanIya Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSarSiNI TIkA kha. 81 kevaLa samudghAtaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH 677 mUlam - savve viNaM bhaMte! kevalI samudhAcaM gacchati ? No iTThe samahe / akittANaM samugdhAyaM, anaMtA kevalI jiNA / jarAmaraNavippamukkA, siddhiM varagaiM gayA // sU0 81 // TIkA -- gautamaH pRcchati - 'savve vi NaM' ityAdi / 'savve viNaM bhatte !' sarve'pi khalu bhadanta ! - he bhadanta ! sarve'pi khalu 'kevalI' kevalinaH 'samugdhAyaM' samudghAtaM 'gacchati' gacchanti kim ? bhagavAnAha 'No iNaTThe samaTTe' nA'yamarthaH samarthaH / " akittA NaM samugdhAyaM, aNaMtA kevalI jiNA / jarAmaraNaviSpamukkA, siddhiM varagaIM gayA // 1 // " karmoM kA sthitibaMdha, anubhAgabaMdha evaM pradezabaMdha, samuddhAta karane se Ayukarma ke sthitibaMdha, anubhAgabaMdha evaM pradezabaMdha ke barAbara ho jAte haiM / ( evaM khalu kevalI samohaNaMti, evaM khalu kevalI samugdhAyaM gacchati ) isa prakAra kevaliyoM ke samuddhAta karane kA yaha prayojana hai / isa prakAra ve kevalI samuddhAta karate haiM / sU. 80 // ' savve viNaM bhaMte ! ityAdi / prazna- (bhaMte!) he bhadanta ! kyA ( savve viNaM kevalI ) samasta kevalI bhagavAn (samugdhAyaM gacchaMti ) samuddhAta karate haiM / ( No iNaTThe samaTThe ) he gautama ! yaha artha samarthita nahIM hai, arthAt - samasta kevalo bhagavAn samuddhAta kareM aisA koI miyama Adika karmonI sthiti karavA mATe kevalI bhagavAna samuddAta kare che. bIjA karmonAM sthitibaMdha, anubhAgamadha temaja pradezamaya, samudghAta karavAthI Ayukana| sthitibaMdha, anubhAgamadha temaja pradezakha dhanA kharAkhara thaI jAya che. ( evaM khalu kevalI samohaNaMti evaM khalu kevalI samugdhAyaM gacchati ) mA prahAre kevalIone samuddhAta karavAnuM A prayeAjana che. A prakAre te kevalI samrughaat pure che. ( sU. 80 ) 6 savve viNaM bhaMte ! kevalI ' tyAhi. prazna - ( bhaMte ! ) he lahanta ! zu ( savvevi NaM kevalI ) vadhA ThevalI bhagavAn ( samugdhAyaM gacchati ) samuhaddhAta 4re che ? ( No ikaTThe samaTThe ) De gautama! A artha samarthita nathI, arthAt samasta kevalI bhagavAna zubhA Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika mUlam -- kaisamae NaM bhaMte! AujjIkaraNe paNNatte ? goyamA ! asaMkhejjasamaie aMtomuhuttie paNNatte // sU0 82 // 678 akRtvA khalu samudghAtam, anantAH kevalino jinAH / jarAmaraNa vipramuktAH siddhiM varagatiM gatAH // 1 // ayaMbhAvaH - SaNmAsAyuSi avaziSTe sati yeSAM kevalaM jJAnamutpannaM te niyamataH samudghAtaM kurvanti, anye tu samuddhAtaM kurvanti na vA kurvantIti // sU0 81 // TIkA- gautamaH pRcchati - 'kaisamae NaM' ityAdi / 'kaisamae NaM bhaMte !' katisamayaM khalu bhadanta ! 'AujIkaraNe paNNatte' AvarjIkaraNaM prajJaptam / Avarjyate'bhimukhIkriyate mokSo'neneti-Avarjastasya karaNavivakSAyAM ccipratyayaH / kevalisamudghAtAt pUrvaM kriya nahIM hai / kyoMki (samugdhAyaM akittA) samudghAta ko nahIM bhI karake ( aNaMtA kevalI ) anaMta kevalI (jiNA ) jina ( jarAmaraNaviSyamukkA ) janma, jarA evaM maraNa se rahita hokara ( varagaIM ) siddhisvarUpa sarvotkRSTa gati ko prApta hue haiM / bhAvArtha - jinakI Ayu 6 mAsa kI bAkI bacI hai aura aba unheM kevalajJAna prApta huA hai to aisI sthiti meM ve niyama se kevalisamudghAta karate haiN| bAkI ke liye aisA koI niyama nahIM hai ki samudghAta kareM hI ! // sU. 81 // ' kaisamae NaM bhaMte !' ityAdi / prazna - ( bhaMte! ) he bhadaMta ! ( kaisamae NaM AujjIkaraNe paNNatte ) mokSaprApti kA AvarjIkaraNa kitane samaya kA hotA hai ! uttara - ( asaMkhejjasamae aMtomuhuvie paNNatte) asaMkhyAta samaya kA aMtarmuhUrta kahA hai| jisake dvArA jIva mokSa ke are vo ardha niyama nathI; ubhaDe ( samugdhAyaM akittA ) samudghAta na pazu rIne (anaMtA kevalI ) anaMta ThevalI ( jiNA ) nana ( jarAmaraNaviSpamukkA) 4nbhu, 4rA tebhana bharaNuthI rahita thardhane ( varagaI ) siddhisva35 sarvotkRSTa gatine prApta thayA che. bhAvA-jemanI Ayu cha mAsa bAkI rahe che ane have temane kevaLajJAna prApta thayuM che, te evI sthitimAM tee niyamathI kelisamuddAta kare che. bAkIne mATe evA keAI niyama nathI ke samudhdhAta 52 4. ( sU. 81 ) 6 'kaisamae NaM bhaMte! tyAhi. prazna - ( bhaMte ! ) De lahanta ! ( kaisamae NaM AujjIkaraNe paNNatte ) bhokSa prAptinuM bhAva742 DeTalA samayamAM thAya che. aMtomuhuttie paNNatte ) asaNyAta sabhayanuM aMtarmuhUrta uttara - ( asaMkhejjasamae hetu che. nenA dvArA Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sa. 82 kebalisamudghAtaviSaye bhagavadagautamayoH saMpAdaH679 mUlam-kevalisamugghAeNaM bhaMte ! kaisamaie paNNate ? goyamA ! asamaie paNNatte; taM jahA-paDhame samae daMDaM karei, mANaM yat mokSaM pratyAtmano'bhimukhIkaraNaM tat, tacca udayAvalikAyAM karmapudgalaprakSepavyApArarUpa udIraNAvizeSaH / kevalisamudghAtaM kurvan kevalI prathamamevA''varjIkaraNaM karoti / bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'asaMkhejasamaie aMtomuhuttie paNNatte' asaMkhyeyasamayikam bhAntarmohUrtikaM prajJaptam // sU0 82 // TIkA--gautamaH pRcchati-'kevalisamugghAe NaM' ityAdi / 'kevalisamuraghAe NaM bhaMte !' kevalisamudghAtaH khalu bhadanta ! he bhadanta ! kevalisamuddhAtaH 'kaisamaie paNNatte' katisamayikaH prajJaptaH ?, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'aTThasamaie paNNatte' aSTasamayikaH prajJaptaH / antarmuhUrtabhAviparamapade kevalini yaH samudghAto bhavati sa kevalisamudghAtaH, sa cASTasu samayeSu bhavatItyarthaH / tadevAha-'taMjahA' tadyathA 'paDhame samae abhimukha kiyA jAtA hai usakA nAma AvarjIkaraNa hai| yaha kevalisamudghAta ke pahile hotA hai| udayAvalikA meM karmapudgala kA prakSepa karane-rUpa vyApAra kA yaha nAmAntara hai / / sU. 82 // 'kevalisasugghAe NaM bhaMte !' ityAdi / prazna-(bhaMte !) he bhagavan ! (kevalisamugghAe NaM kaisamaie paNNatte ). kevalisamudghAta kitanA samaya kA kahA gayA hai ? uttara-(goyamA) he gautama ! (aTThasamaie paNNatte) isakA kAla 8 samaya kA kahA gayA hai| antarmuhUrta meM paramapada kA lAbha jinako hone vAlA hai aise kevaliyoM dvArA jo samudghAta kiyA jAtA hai usakA nAma kevalisamudghAta hai| isakA kAla 8 samaya kA hai| (taMjahA) vaha samudghAta isa prakAra se hotA hai-(paDhame samae daMDaM karei) prathama samaya meM kevalI ke jIva mokSanI sAme karavAmAM Ave che tenuM nAma AvakaraNa che. te kevalisamRdudhAtanI pahelAM thAya che. udayAvalikAmAM karma pudgalene prakSepa. 425 / 35 vyApAramA nAmAMtara che. (sU. 82) 'kevalisamuMgyAe NaM bhaMte !' tyAhi. praza-(bhaMte !) sagavAn ! (kevalisamugghAe NaM kaisamaie paNNatte) plismudhaatnaam| samaya 4sA cha ? uttara-(goyamA !) gautama !. ( aTusamaie paNNatte) tena // 8 samaya che. atabhutabhA prmpn| lAbha jemane thavAne hoya che evA kevaLIo dvArA je samRdulAta karavAmAM sAva cha tenu nAma sisabhudhAta cha. tanasa 8 samayanA che. ( taMjahA). Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 opapAtikamaMtra biIe samae kavADaM karei, taie samae maMthaM karei, cautthe daMDaM karei' prathame samaye daNDaM karoti-prathame samaye UrdhvAdholokAntaM yAvatprasAritairAtmapradezairdaNDAkAratAM kurute / 'biIe samae kavADaM karei' dvitIye samaye kapATa karotiHdvitIye samaye pUrvapazcimayordizorvistRtairAtmapradezairava kapATAkAratAM kurute / 'taie samae maMthaM karei' tRtIye samaye manthAnaM karoti tRtIye samaye dakSiNottarayordizorapyAtmapradeza: kapATAkAravistRtairmanthAnAkAratAM kurute / 'cautthe samae loyaM pUrei' caturthe samaye lokaM pUrayati caturthe samaye tadantarAlapUraNena sarvalokasya pUraNaM kurute / evaM samuddhAtaM kurvan kevalI caturbhiH samayairvizvavyApI bhavati / evaM kevalI svAtmapradezAnAM vistAraNena karmalezAn samIkRtya viparra takrameNa samubhAtmapradeza daNDAkAra hote haiM, arthAt prathama samaya meM urdhvaloka evaM adholokaH ke anta taka prasArita hokara Atmapradeza daMDAkAratA ko dhAraNa karate haiN| (viIe samae kvADaM karei ) dvitIya samaya meM ve hI Atmapradeza pUrva aura pazcima dizA meM vistRta hokara kapATAkAratA ko dhAraNa karate haiN| (taie samae maMthaM karei) tRtIya samaya meM dakSiNa aura uttaradizA meM vistRta hokara manthAna ke AkAra ho jAte haiM / (cautthe samae loyaM karei ) caturtha samaya meM inake antarAla kI pUrti karate hue ve samasta loka ko pUraNa kara hate haiM, arthAt samasta loka meM phaila jAte haiN| isakA nAma lokapUraNasamudghAta hai| isa prakAra Atmapra dezoM ko phailAne--rUpa samudghAta karate hue ve kevalI 4 cAra samayoM meM vizvavyApI bana jAte haiM, pazcAt prasArita una AtmapradezoM ko saMkucita karate haiN| isa kriyA meM bhI unheM te samudyAta mAre thAya cha, ( paDhame samae daMDaM karei) prathama samayamA kevaLInA Atmapradeza daMDAkAra hoya che, arthAt prathama samayamAM urvaloka temaja alokanA aMta sudhI phelAI jaIne Atmapradeza daMDAkArataan pAya re cha. ( biIe samae kavADaM karei ) mIna samayamA te 4 yaatmpradeza pUrva ane pazcima dizAmAM vistAra pAmIne kapATanA AkArane dhAraNa 42 . ( taie samae maMthaM karei ) zrIna samayamA dakSiNa tathA uttara dizAmA vistAra pAbhIne bhanthAnanI 2012 thA295 42 cha. ( cautthe samae loyaM pUrei) cothA samayamAM tenA aMtarAlanI pUrti karatAM karatAM te samasta lokane pUraNa karI dIe che, arthAt samasta lokamAM phelAI jAya che. AnuM nAma lokapraNasamuhUvAta che. A prakAre AtmapradezanA phelAvA rUpa samuhUvAta karatAM karatAM te kevalI 4 samayamAM vizvavyApI banI jAya che, pachI prasArelA te Atmapradezane saMkucita kare che. A kriyAmAM paNa tene 4 samaya lAge che. mATe te Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sa. 83 kevalisamudghAta viSaye bhagavadagautamayoH saMvAda.681 samae lAyaM pUrei, paMcame samae loyaM paDisAharai, chaThe samaye maMthaM paDisAharai, sattame samae kavADaM paDisAharai, aTThame samae daMDaM paDisAharai, pacchA sarIratthe bhavai // sU0 83 // mUlam--se NaM bhaMte! tahA samugghAyaM gae kiM maNajogaM ghAtena prasAritAn AtmapradezAn saMharati, tadAha-'paMcame samaye' ityAdi / 'paMcame samae loyaM paDisAharai' paJcame samaye lokaM pratisaMharati caturbhiH samayairjagatpUraNaM kRtvA paJcame samaye AtmapradezAn antarAlAvasthitAn upasaMharati / 'chaTe samae maMthaM paDisAharai' SaSThe samaye manthAnaM pratisaMharati / 'sattame samae kavADaM paDisAharai' saptame samaye kapATa pratisaMharati / 'aTThame samae daMDaM paDisAharai' aSTame samaye daNDaM pratisaMharati / 'tao pacchA sarIrasthe bhavai' tataH pazcAt zarIrastho bhavati // sU. 83 // TIkA-'se NaM bhaMte !' ityAdi / 'se NaM bhaMte !.' atha khalu bhadanta ! 'tahA 4 cAra samaya lagate haiN| so ye sarvaprathama (paMcame samae loyaM paDisAharai) paMcama samaya meM antarAla meM sthita una AtmapradezoM ko upasaMhRta karate haiN| (chaThe samae maMtha paDisAharai) chaThe samaya meM maMthAkArarUpa se sthita una AtmapradezoM ko saMkocate haiN| (sattame samae kavADaM paDisAharaI) 7 veM samaya meM kapATAkAratA ko aura (aTThame samae daMDaM paDisAharai) AThaveM samaya meM daMDAkAratA ko saMkucita karate haiN| (tao pacchA sarIratthe bhavai) usake bAda Atmastha ho jAte haiN| sU0 83 // 'se NaM bhaMte !' ityAdi / (se NaM bhaMte ! tahA samugghAyaM gae kiM maNajogaM jujai) he bhadaMta ! isa sAthI paDatai (paMcame samae loyaM paDisAharai ) pAMyama samayamA, atarAsamai 27 a mAmazAnA sA2 42 che. (cha? samae maMthaM paDisAharai) chaThThA samayamAM maMthAkArarUpathI sthita (rahelA ) te Atmapradezane saMkece cha. (sattame samae kavADaM paDisAharai) sAtabhA samayamA 4AratAne, mana (adume samae daMDaM paDisAharai) 8bhA samayamA 42tAna sathita re che. (tao pacchA sarIratthe bhavai) tyA25chI mAtbhastha 25 jaya che. (sU. 83) 'se NaM bhaMte !' tyAhi. (se gaM bhaMte ! tahA samugghAyaM gae kiM maNajogaM jujai ?) 3 mahanta ! Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 aupapAtikasUtre jhuMjai ?, vayajogaM juMjai ?, kAyajogaM muMjai ? / goyamA ! No maNajogaM jujai, No vayajogaM juMjai, kAyajogaM juMjai // suu084|| __ mUlam-kAyajogaM jujamANe kiM orAliyasarIrasamugghAyaM gae' tathA samudghAtaM gataH kevalI 'kiM maNajogaM juMjai ?' kiM manoyogaM yunakti ? 'vayajoga juMjai ?' vAgyogaM yunakti kim ? 'kAyajogaM jujai' kAyayogaM yunakti kim ?, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No maNajogaM juMjai' no manoyogaM yunakti, 'No vayajogaM jujai' no vAgyoga yunakti, 'kAyajogaM jujai' kAyayogaM yunakti // sU. 84 // TIkA-gautamaH pRcchati--'kAyajogaM' ityAdi / 'kAyajogaM jujamANe kiM orAliyasarIrakAyajogaM jujai ?' kAyayogaM yuJjAnaH kimaudArikazarIrakAyayogaM yuGkte ? prakAra samuddhAta avasthA meM rahanevAlA vaha AtmA kitane yogoM ko prayukta karatA hai ?, kyA manoyoga ko prayukta karatA hai ? (vayajogaM jujai ) kyA vacanayoga ko prayukta karatA hai ? ( kAyajogaM jujai ) kyA kAyayoga ko prayukta karatA hai ? bhagavAn ne kahA (goyamA !) he gautama ! (No maNajogaM jujai, No vayajogaM jujai, kAyajogaM jujA ) vaha na manoyoga ko prayukta karatA hai aura na vacanayoga ko prayukta karatA hai, kintu eka kAyajoga ko hI prayukta karatA hai / sU0 84 // 'kAyajogaM jujamANe' ityaadi| gautama ne punaH prabhu se pUchA ki he prabhu ! (kAyajogaM jujamANe) kevalI kAyayoga ko yojita karate hue ( kiM orAliyasarIrakAyajogaM jujai ? ) kyA audA A prakAre samudaghAta avasthAmAM rahevAvALA te atmA keTalA pegone prayukta 42 cha ? zubhanAyogane prayuta 42 cha ? (vayajogaM jujai) zupayanayogane prayuta 42 cha ? ( kAyajogaM jujai)zuAyayogane prayuta 42 cha ? nAvAne -(goyamA ! ) 3 gautama! (No maNajogaM juMjai, No vayajogaM jhuMjai, kAyajogaM juMjai) te nathI bhanAyogane prayuta 42tA, tathA nathI vyngane prayukata karatA, paraMtu eka kAgane ja prayukata kare che. (sU. 84) 'kAyajogaM jujamANe' tyAhi. gautame quii pAchu prabhune pUchayu prabhu! ( kAyajogaM jujamANe ) pakSI yayozana yonita 42di 42di ( kiM orAliyasarIrakAyajogaM juMjai ?) Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA, sa0 84 kevalisamudghAtaviSaye bhagavadgautamayo saMpAdaH 683 kAyajogaM jujai ?, orAliyamissasarIrakAyajogaM jujai ?, veuvviyasarIrakAyajogaM jujai ?, veuvviyamissasarIrakAyajogaM juMjai ?, AhAragasarIrakAyajogaM jujai ?, AhAragamissasarIrakAyajogaM juMjai ?, kammasarIrakAyajogaM jujai / goyamA ! 'orAliyamissasarIrakAyajogaM jujai ? ' audArikamizrazarIrakAyayogaM yuGkte ? 'veubviyasarIrakAyajogaM jhuMjai' vaikriyazarIrakAyayogaM yuGkte ?, * veunviyamissasarIrakAyajogaM jujai ?' vaikriyamizrazarIrakAyayogaM yuGkte ? 'AhAragasarIrakAyajogaM jujai ?' AhArakazarIrakAyayogaM yuGkte ? 'AhAragamissasarIrakAyajogaM jujai' AhArakamizrazarIrakAyayogaM yuGkte? 'kammasarIrakAyajogaM muMjai' kArmaNazarIrakAyayogaM yuGkte ?, bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'orAliyasarIrakAyajogaM juMjaI' audArikarikazarIrarUpI kAyayoga ko kAmameM lAte haiM ? athavA (orAliyamissasarIrakAyajogaM juMjai) audArikamizrazarIrakAyayoga ko kAma meM lAte haiM. ( veubbiyasarIrakAyajogaM juMjai? veuniyamissasarIrakAyajogaM jujai ? AhAragasarIrakAyajogaM jujai ? AhAragamissasarIrakAyajogaM jujai ? kammasarIrakAyajogaM muMjai ?) yA vaikriyikazarIrakAyayogarUpI kAyayoga ko kAma meM lAte haiM ? yA vaikriyikamizrazarIra ko kAma meM lAte haiM ? athavA AhArakazarIrarUpI kAyayoga ko kAma meM lAte haiM ?, yA AhArakamizrazarIrakAyayoga ko kAma meM lAte haiM ?, yA kArmaNazarIrakAyayoga ko kAma meM lAte haiM ? / bhagavAna kahate haiM-(goyamA!) he gautama ! (orAliyasarIrakAyajogaM jujai orAliyamissasarIrakAyajogaM jujai) zuM mau||24shrii23|| yayAgane mamA dIye cha ?, ath| (orAliyamissasarIrakAyanogaM jujai ? ) mohori bhizrazarI24Ayayogane bhimA sAye ? ( veuvviyasarIrakAyajogaM jhuMjai ? veuvviyamissasarIrakAyajogaM jujai ? AhAragasarIrakAyajogaM jujai ? AhAragamissasarIrakAyajogaM jujai ? kammasarIrakAyajogaM jujai ?) athavA vaijyizarI2350 yayAgane mamA dAve cha ? athavA vaikriyamizrazarIrakAyogane kAmamAM lAve che? athavA AhArakazarIrarUpI kAyayogane kAmamAM lAve che? athavA AhArakamizrazarIrakAyayogane kAmamAM lAve che? mth| shrii24||yyojnaammaa cha ? mAvAna cha-(goyamA!) gautama ! ( orAliyasarIrakAyajogaM jujai orAliyamissakAyajogaM jujai) pakSI Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre orAliyasarIrakAyajogaM jujai, orAliyamissasarIrakAyajogaM pi juMjai, No veuvviyasarIrakAyajogaM juMjai, No veuvviyamissasarIrakAyajogaM jujai, No AhAragamissasarIrakAyajogaM juMjai, kammasarIrakAyajogapi juNji| paDhamaTTamesu samaesu zarIrakAyayogaM yuGkte, 'orAliyamissasarIrakAyajogaM jujai, audArikamizrazarIrakAyayogamapi yuGkte, 'No veubbiyasarIrakAyajoga jujai' 'no vaikriyazarIrakAyayogaM yukte, 'No veubdhiyamissasarIrakAyajogaM juMjai' no vaikriyamizrazarIrakAyayogaM yuGkte, 'No AhAragasarIrakAyajogaM juMjai 'no AhArakazarIrakAyayogaM yuGkte, 'No AhAragamissasarIrakAyajogaM jujai' no AhArakamizrArIrakAyayogaM yuGkte, 'kammasarIrakAyalogaMjaMjai kArmaNazarIrakAyayogamapi yukte / 'paDhamaTThamesu samaesuorAliyasarIrakAyakogaMpi jaMjaI prathamA'STamayoH samayayoraudArikazarIrakAyayo gamapi yuGkte, 'biiyachaTThasattamesu kevalI bhagavAn audArikazarIrakAyayoga ko kAma meM lAte haiM, tathA audArikamizrazarIrakAyayoga ko bhI kAma meM lAte haiN| (No veubviyasarIraka: yajoga jujai, No veubdhiyamissasarIrakAyajogaM jujai, No AhAragasarIrakAyajogaM jujai, No AhAragamissasarIrakAyajogaM jujai, kamma sarIrakAyajogaMpi junai) vaikriyazarIrakAyayoga, vaikriyamizrazarIrakAyayoga, AhArakazarIrakAyayoga, AhArakamizrazarIrakAyayoga inako kAma meM nahIM lAte / parantu kArbhagazarIrakAyayoga ko ve kAma meM lAte haiM / ( paDhamahamesu samaesa orAliyasarIrakAyajoga sunai viiyachanusattamesu samaesu orAliyamissasarIrakAyajogaM jujai, taiyacautthapaMcamehiM kammasarIrakAyajogaM jujai ) prathama aura AThaveM samaya meM to bhagavAna audArika zarIrakAyogane kAmamAM lAve che tathA audyArikamizrazArIrakAyayogne 55 mimAMsAce . ( No veubviyasarIrakAyajogaM jujai, No veuvviyamissasarIrakAyajogaM jujai, No AhAragamarIrakAyajogaM jujai, No AhAragamissasarIrakAyajogaM muMai, kammasarIrakAyaDogaMpi jujai) vaiSTiyazarI24Ayayogane, vaikiyamizrazarIrakAyayogane, AhArakarI kAyayegane, AhArakamizrazarIrakAyayegane kAmamAM lAvatA nathI, paraMtu kArmaNArIzkAyayegane teo kAmamAM lAve che. (paDhamadumesu samaesu orAliyasarIrakAyajogaM jujai, biiyachaTThasattamesu samAsu orAliyamissasarIrakAyajogaM muMjai, taiyacaunthapaMcamehiM kammasarIrakAyajoga juMjai) Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA sU. 85 kevalisamudghAta viSaye bhagavadgItamayoH saMvAdaH685 orAliyasarIrakAyajogaM juMjai, biiyachaTThasattamesu samaesu orAliyamissasarIrakAyajogaM juMjai, taiyacautthapaMcamehi kammasarIrakAyajogaM jhuMjai // sU0 85 // mUlam-se NaM bhaMte ! tahA samugghAyagae sijjhai orAliyamissasarIrakAyajogaM jhuMjai' dvitIyaSaSThasaptameSu samayeSu audArikamizrazarIrakAyayogaM yuGkte, mizratvaM cAtra kArmaNenaiva sahaudArikasyAvasthAnAt / 'taiyacautthapaMcamehiM kammasarIrakAyajogaM jaMjai' tRtIyacaturthapazcameSu samayeSu kArmaNazarIrakAyayogaM yuGkte // mU. 85 // ___TIkA-'se NaM bhaMte' ityAdi / 'se NaM bhaMte ! tahA samugdhAyagae' sa khalu bhadanta !: audArikazarIrarUpI kAyayoga ko ve kAma meM lAte haiM, dUsare, chaThe evaM sAtaveM samaya meM audArikamizrazarIrakAyayoga ko kAma meM lAte haiM, evaM tIsare, cauthe evaM paMcama samaya meM kArmaNazarIrarUpI kAyayoga ko kAma meM lAte haiM // bhAvArtha-kAyayoga 7 prakAra kaahai| unameM audArikazarIrakAyayoga, audArikamizrazarIrakAyayoga evaM kArmaNazarIrakAyayoga ye 3 tIna yoga kevalI ke hote haiM / bAkI ke 4 kAyayoga kevalI ke nahIM hote haiM / prathama aura AThaveM samaya meM audArikazarIrakAyayoga hotA hai, dvitIya, chaThaveM aura sAtaveM samaya meM audArikamizrazarIrakAyayoga hotA hai aura tIsare, cauthe evaM pAMcaveM samaya meM unake samudghAta avasthA meM kArmagazarIrarUpI kAyayoga hotA hai // sU0 85 // prathama tathA AThamA samayamAM te audArika zarIrarUpI kAyayogane teo kAmamAM lAve che. bIjA, chaThThA temaja sAtamA samayamAM audArikamizrazarIrakAyayegane kAmamAM lAve che, temaja trIjA, cethA ane pAMcamA samayamAM kAmaNa zarIrarUpI kAyayegane kAmamAM lAve che. bhAvArthakAyAga 7 prakAranA che, temAM audArika zarIrakAyayoga, audArikamizarIrakAyoga, temaja kAryarUzarIrakAyayega, A traNa roga kevalInA heya che. bAkInA 4 kAyaga kevalInA hotA nathI. prathama ane AThamA samayamAM audArikakAyama hoya che. bIjA, chaThThA ane sAtamA samayamAM audArikamizrazarIrakAyama hoya che, ane trIjA, cethA temaja pAMcamA samayamAM temanI samudaghAta avasthAmAM kAmaNuzarIrarUpI kAyayoga hoya che. ( sU. 85) Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 aupapAtikasUtre bujjhai muccai pariNivvAi savvadukkhANaM aMtaM karei ? No iNaDhe samahe! se NaM tao paDiNiyattai, paDiNiyattittA ihamAgacchai, tao pacchA maNajogaMpi juMjai, vayajogaMpi juMjai, kAyajogaMpi jujai // sU0 86 // tathA samudghAtagataH-he bhadanta ! sa khalu tathA samudghAtagataH kRtasamuddhAtaH kevalI 'sijjhai bujjhai muccai pariNivvAi savvadukkhANamaMtaM karei ?' sidhyati, budhyate, mucyate, parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM karoti kim ?, bhagavAnAha- No iNadve samaTe' nA'yamarthaH samarthaH ! 'se NaM' sa khala 'tao' tataH samudghAtAt 'paDiNiyattai' pratinivartate, 'paDiNiyattittA' pratinivartya ihamAgacchai' ihA''gacchati zarIrastho bhavati / 'tao pacchA' tataH pazcAt, 'maNajogaMpi jujaI' manoyogamapi yuGkte, 'vayajogaMpi juMjai' vAgyogamapi yukte 'kAyajogaM pi juMjaI' kAyayogamapi yuGkte // sU0 86 // 'se NaM bhaMte !' ityaadi| (bhaMte !) he bhadaMta ! (se NaM tahA samugdhAyagae) samudghAta avasthA meM kevalI bhagavAn (sijjhai bujjhai muccai pariNivyAi) siddha, buddha, mukta evaM parinirvANa ho (savvadukkhANaM aMtaM karei) kyA samasta duHkhoM kA aMta karate haiM ? prabhu ne uttara diyA ki (goyamA !) he gautama ! (No iNadve samaThU) yaha artha samarthita nahIM hai| (se NaM tao paDiNiyattai, paDiNiyattittA ihamAgacchai, AgacchittA tao pacchA maNajogaM pi jhuMjai, vayajogaM pi jujai, kAyajogaM pi juMjai) kintu jaba ve samuddhAta kara cukate haiM se NaM bhaMte ! 'tyAhi. (bhaMte ! ) 8 lata ! (se NaM samugghAyagae) samudhAta avasthAmA pakSI sarAvAn (sijjhai, bujjhai, muccai, pariNivvAi) siddha, muddha, munta tebha parinirvANa thane ( savvadukkhANaM aMtaM karei) zu samasta maane| mata 42 cha ? prabhuye utta2 mAthyo hai ( goyamA ! ) 3 gautama ! (No iNadve samaDhe ) PAL artha samarthita nathI. (se NaM tao paDiNiyattai, paDiNiyattittA ihamAgacchai, AgacchittA tao pacchA maNajogaM pi juMjai, vayajogaMpi jujai, kAyajogaM pi juMjai ) paraMtu nyAre samudhAta 42 // yu cha arthAt te kriyAthI nivRtta thaI jAya che ane pUrva pramANe zarIramAM sthita thaI jAya che tyAre Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU. 86 kevalisamudghAtaviSaye bhagavadgautamayoH saMvAdaH687 mUlam--maNajogaM jujamANe kiM saccamaNajogaM juMjai ? mosamaNajogaM jujai ?, saccAmosamaNajogaM jujai ?, asaccAmA TIkA--gautamaH pRcchati-"maNajogaM" ityAdi / 'maNajogaM jhuMjamANe kiM sacamaNajogaM jujaI' manoyogaM yuJjAnaH kiM satyamanoyogaM yuGkte ? 'mosamaNajogaM jujai ?' mRSAmanoyogaM yuGkte ? 'saccAmosamaNajogaM juMjaI' satyamRSAmanoyogaM yuGkte kim ?, bhagavAarthAt usa kriyA se nivRtta ho cukate haiM aura pUrvavat zarIra meM sthita ho jAte haiM taba manoyoga ko bhI prayukta karate haiM, vacanayoga ko bhI prayukta karate haiM tathA kAyayoga ko bhI prayukta karate haiM / samudghAta-avasthA meM maraNa nahIM hotA / ataH mukti kI prApti usa samaya nahIM hotI // sU0 86 // 'maNajogaM juMjamANe' ityAdi / prazna-he bhadaMta ! Apane jo abhI yaha bAta kahI hai ki samudghAta se nivRtta hone para kevalI bhagavAn manoyoga ko prayukta karate haiM so isa viSaya meM yaha pUchatA hUM ki ve bhagavAn (maNajogaM jujamANe) manoyoga ko prayukta karate hue cAra manoyogoM meM se kauna se manoyoga ko prayukta karate haiM ?(kiM saccamaNajogaM juMjai, mosamaNajogaM juMjai, saccAmosamaNajogaM jujai, asaccAmosamaNajogaM jujai?)satyamanoyoga ko prayukta karate haiM, yA asatyamanoyoga ko prayukta karate haiM, athavA mizramanoyoga ko prayukta karate haiM, asatyamRSAmanoyoga ko prayukta karate haiM ? arthAt vyavahAramanoyoga ko prayukta karate haiM / (goyamA !) he gautama ! (sccmane yogane paNa prayukta kare che, vacanagane paNa prayukta kare che tathA kAyayogane paNa prayukta kare che. samudraghAta avasthAmAM maraNa thatuM nathI. tethI muktinI prAli ta samaye thatI nathI. (sU. 86) 'maNajogaM jujamANe' pratyAhi. prazna-he bhadanta ! Ape je hamaNAM e vAta kahI che, ke samughAtathI nivRtta thatAM kevalI bhagavAna maneyegane prayukata kare che. mATe e viSayamAM e pUchuM chuM hai ta sapAna (maNajogaM jujamANe) bhanAyogane prayuta 42i yAra manAyogabhAMyI 4 // manAyogane prayuta 42 che ? (kiM saccamaNajogaM juMjai ? mosamaNajogaM juMjai ? saJcAmosamaNajogaM jujai ? asaccAmosamaNajogaM jujai ?) bhustyma gane prayukta kare che? athavA asatyamayegane prayukata kare che? athavA mizramayogane prayukta kare che? ke asatyamRSAmaneyogane prayukta kare che mAt vyavahAramanAyogane prayuta 42 cha ? uttara-(goyamA !) Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 aupapAtikasUtre samaNajogaM jhuMjai ? goyamA! saccamaNajogaM juMjai, No mosamaNajogaM juMjai, No saccAmosamaNajogaM juMjai, asaccAmosamaNajogaM pi juMjai // sU0 87 // ___ mUlam--vayajogaM juMjamANe kiM saccavaijogaM jujai ? nAha-'goyamA! saccamaNajogaM jujaI' gautama ? satyamanoyogaM yuGkte, 'No mosamaNajogaM jhuMjaI' no mRSAmanoyogaM yuGkte 'No saccAmosamaNajogaM jujai' no satyamRSAmanoyogaM yuGkte, 'asaccAmosamaNajogaMpi jujaI' asatyA'mRSAmanoyogamapi yuGkte // sR0 87 // TIkA--gautamaHpRcchati-'vayajoga' ityAdi / 'vayajogaM jujamANe kiM saccavaijogaM jujaI' vAgyogaM yuJAnaH kiM satyavAgyogaM yuGkte ? 'mosavaijogaM juMjaI mRSAvAmaNajogaM jujai) ve kevalI satyamanoyoga ko prayukta karate haiM, (NomosamaNajogaM jujai No saccAmosamaNajogaM muMjai, asaJcAmosamaNajogaM jujai) asatyamanoyoga evaM mizramanoyoga ko prayukta nahIM karate haiM, kintu asatyAmRSAmanoyoga ko prayukta karate haiM, arthAt vyavahAra manoyoga ko prayukta karate haiN| satyamanoyoga evaM vyavahAramanoyoga ko ve kevalI prayukta karate haiM, anya do ko nahIM // sU0 87 // 'vayajogaM juMjamANe' ityAdi / prazna-he bhagavan ! ve kevalI jo (vayajogaM jujamANe kiM) vacanayoga ko prayukta karate haiM seA kyA (sacavaijoga jujai, mosavaijogaM jujai, saccAmosavaijogaM muMjai, asaJcAmosavaijogaM jhuMjai) satyavacana yoga ko prayukta karate haiM, yA asatyavacanagautama ! (sacamaNajogaM juMjai) vaNI satyamanAyogane prayuta 42 cha. (No mosamaNajogaM jujai, No saccAmosamaNajogaM jhuMjaha, asaccAmosamaNajoga jhuMjai) asatyabhanAyoga tabhI bhimanAyAgane prayuta 42tA nathI; paraMtu asatyAmRSAmanagane prayukata kare che arthAta vyavahAramayogane prayukata kare che. satyamaneyAga temaja vyavahAramAgane te kevalI prayukata kare che. mIta mene nali. (sU. 87) ___ 'bajoga jujamANe ' 4tyA. prala- lagavan ! te pakSI 2 (vayajogaM jujamANe) kyanayogana prabhuta 42 cha, tazu (saccavaijogaM jujai, mosavaijogaM jujai, saccAmo Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA 88 kevalisamudghAtaviSaye bhagavadgItamayoHsaMvAdaH 689 mosavaijogaM jujai ? saccAmosavaijogaM jhuMjai ? asaccAmosavaijogaM juMjai ? saccavaijogaM jujai, No mosavaijogaM juMjai, No saccAmosavaijogaM juMjai,asaccAmosavaijogaM pi juMjai ||suu088|| mUlam-- kAyajogaM jujamANe Agacchejja vA ciTeja gyogaMyuGkte? 'saccAmosavaijogaM jaMjai' satyamRSAvAgyogaM yuGkte? asaccAmosavaijogaM jujaI' asatyA'mRSAvAgyogaM yuGkte kim ? bhagavAnAha-'goyamA ! saccavaijogaM jujai ?' gautama ! satyavAgyogaM yuGkte, 'No mosavaijogaM jujaI' no mRSAvAgyogaM yuGkte, No saccAmosavaijogaM jujai'no satyamRSAvAgyogaM yuGkte, 'asaccAmosavaijogaM pi juMjai' asatyA'mRSAvAgyogamapi yukte // sU0 88 // TIkA-'kAyajogaM' ityAdi / 'kAyajoga juMjamANe Agacchejja vA cidveja vA' kAyayogaM yuJjAna Agacchati vA tiSThati vA, 'NisIeja vA' niSIdati upavizati vA, yoga ko prayukta karate haiM, athavA mizravacanayoga ko prayukta karate haiM, yA asatyAmRSAvacanayoga ko prayukta karate haiM ? uttara-(goyamA !) he gautama ! (saccavaijogaM jujai) ve kevalI satyavacanayoga ko prayukta karate haiM, (No mosavaijogaM juMjai No saccAmosavaijogaM jhuMjai) asatyavacanayoga ko evaM mizravacanayoga ko prayukta nahIM karate haiM / (asaccAmosavaijogapi juMjai) parantu asatyAmRSAvacanayoga ko prayukta karate haiN| cAra vacanayogoM meM se kevalI .. ke satyavacanayoga evaM asatyAmuSAvacanayoga do hI vacanayoga hote haiM, bAMka ke do nahIM // sU0 88 // savaijogaM jujai, asaccAmosavaijogaM jujai) satyavayanayogane prayuta 42 cha, athavA asatyavacanagane prayukata kare che, athavA mizravacanagane prayukata kare cha, athavA asatyAbhUSAvayanayogane prayuta re cha ? uttara-(goyamA !) 9 gautama ! ( saccavaijogaM juMjai) te pakSI satyavayanayogane prayuta 42 cha. (No mosavaijogaM jhuMjai No saccAmosavaijogaM jujai ) asatyavayanayogane tabha04 bhivayanayogane prayuta 42tA nathI, (asaccAmosavaijogapi jujai) 52ntu asatyAmRSAvacanogane prayukta kare che. cAra vacanamAMthI kevalInA satyavacanaga temaja asatyAmRSAvacanaga be ja mAtra vacanaga hoya che. mInA me nali. (sU. 88) Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 aupapAtikama vA NisIeja vA tuyaTTeja vA ullaMgheja vA palaMdheja vA ukkhevaNaM vA pakvevaNaM vA tiriyakkhevaNaM vA karejA, pADihAriyaM vA, pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM paJcappiNejjA // sU0 89 // 'tuyaheja vA' tvagvartayati-zayanaM karoti vA 'ullaMghejja vA' ullaGghayati-gAdikaM vA, 'pallaMgheja vA' prollaGghayati vA, ukkhevaNaM vA' utkSepaNam UrdhvagamanaM vA, 'pakkhevaNaM vA' prakSepaNa nIcairgamanaM vA, 'tiriyakkhevaNa vA' tiryakkSepaNa tiryaggamanaM vA 'karejA' karoti, 'pADihAriyaM vA pIDha-phalaga-senjA-saMthAragaM paJcappiNejjA' pratihArya vA pIThaphalakazayyAsaMstArakaM pratyarpayati // sU0 89 // 'kAyajogaM jujamANe' ityaadi| he gautama (kAyajogaM jujamANe Agaccheja vA cidveja vANisIeja vA tuyaTeja vA ullaMgheja vA pallaMgheja vA) isa kAyayoga ko prayukta karate hue ve Ate haiM, jAte haiM, Thaharate haiM, uThate haiM, baiThate haiM, sote haiM, karavaTa badalate haiM, ullaMghana karate haiM, pralaMghana karate haiM, (ukkhevaNaM vA pakkhevaNaM vA tiriyakkhevaNaM vA karejA) utkSepaNa karate haiM, prakSepaNa-hAthapaira ko Upara-nIce karate haiM, tirache gamana karate haiM, (pADihAriyaM vA pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM paJcappiNejjA) kAma nikala jAne ke bAda prAtihAryaka pITha, phalaka, zayyA, evaM saMthAre ko pIche dete haiM / sU0 89 // " kAyajoga juMjamANe' pratyAhi. he bhadanta ! kAyayoga prayukti karatA kevaLI bhagavAna zuM zuM kAma kare cha ? 8 gautama ! ( ( kAyajogaM jujamANe Agacchejja vA ciTThajja vA NisIejja vA tuyaTejja vA ullaMghejja vA pallaMghejja vA) se yayAgane prayuta 42 // ts| mAce cha, taya cha, 4Aya che, che, mese cha, suve che, 4218 mA cha, avacana 42 cha, dhana 42 che. ( ukkhevaNaM vA pakkhevaNaM vA tiriyakkhevaNaM vA karejjA) kSepa re che, prakSepa-DA5 yaa-nii|| 42 cha, tirch| (mA-maNu) gamana re cha, (pADihAriyaM vA pIDha-phalaga-sejjA-saMthAragaM paccappiNejjA) ma thaka gayA pachI pratikArya thI, 384,zayyA, tabha sayArAne paach| bhuDI he cha. (sU. 86) Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavaSiNo-TIkA mU. 90 kevalisamudghAtaviSaye bhagavadgItamayoH saMvAdaH 691 mUlam--se NaM bhaMte ! tahA sajogI sijjhai jAva aMtaM karei ? No iNaDhe samaDhe // sU0 90 // ___ mUlam- se NaM puvAmeva saNNissa paMciMdiyassa paja TIkA gautamaH pRcchati-se gaM bhaMte !' ityAdi / 'se NaM bhaMte ! tahA sajogI' sa khalu bhadanta ! tathA sayogI 'sijjhaI' simyati kim 'jAva' yAvat 'savvadukkhANamaMta karei' sarvaduHkhAnAmantaM karoti kim ? / bhagavAnAha -'No iNadve samaDhe' nA'yamarthaH samarthaH / / sU0 90 // TIkA--'se NaM puvAmeva' ityAdi / 'se NaM' sa kevalI khalu 'puvAmeva' pUrvameva= yoganirodhAvasthAyA AdAveva 'saMNNissa paMciMdiyassa' saMjJinaH paJcendriyasya, atra pazcendriyasyeti vizeSaNaM saMjJisvarUpapradarzanArtha, paJcendriyasyaiva saMjJitvAt ; 'pajjattagassa' paryAptakasya= manaHparyAptyA paryAptasyetyarthaH, anyaparyAptasya manaso'bhAvAt / sa ca madhyamAdimanoyogo'pi 'se NaM bhaMte !' ityaadi| (bhaMte !) he bhadaMta ! (se tahA sajogI) ve kevalI aisI sayogI avasthA meM rahate hue (sijjhai jAva aMtaM karei) siddha, buddha, mukta evaM parinirvANa ho samasta duHkhoM kA anta karate haiM kyA ? uttara-he gautama ! (No iNadve sama?) yaha artha samarthita nahIM hai / arthAt sayogikevalI karmoM kA anta nahIM karate ! // sU0 90 // 'se NaM puvAmeva' ityAdi / (se NaM) ye sayogI kevalI bhagavAn (puvAmeva) pahile (saNNissa paMciMdiyassa pajattagassa) saMjJI paMcendriya paryAptaka ke (jahaNNajogassa heTThA) jaghanyamanoyoga se bhI nIce 'se NaM bhaMte !' tyAhi. (bhaMte !) mahanta ! ( se tahA sajogI) vasI sevA sayAjI-masthAmA 2ai (sijjhai jAva aMtaM karei) siddha, muddha, muzta, tabha04 parinial 4 samasta manA zumata 42 che ? uttara- gautama ! (No iNadve sama8) mA artha samarthita nathI, arthAt sayogI pakSI bhAno mata 42tA nathI. (sU. 80) ___"se NaM puvvAmeva" tyAhi. (se NaM) ta sayogI pakSI bhAvAn (puvvAmeva) parasA (saNNissa paMciMdiyassa pajjattagassa ) saMzI paMthendriya pryaapt4|| (jahaNNajogassa heDhA) Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 aura pAtikasUtre ttagassa jahaNNajogassa hehA asaMkhejaguNaparihINaM paDhamaM maNajogaM niraMbhai, tayANaMtaraM ca NaM biMdiyassa pajjattagassa jahaNNajogassa heTTA asaMkhejaguNaparihINaM biiyaM vayajogaM niraMbhai, nayANaMtaraM ca NaM suhamassa paNagajIvassa appajattagasta jahaNNajogassa heTTA asaMkhejaguNaparihINaM taiyaM kAyajogaM nnirNbhi|| sU.0 1.1 // syAdityata Aha -'jahaNNajogassa' iti / 'jahaNNajogamsa' jadhanyayogasya jadhanyamanoyogavataH, 'heTThA' adhaH, yo manoyogo bhavatIti gamyate, jadhanyamanoyogasamAna yo na bhvtiityrthH| yogAzca-manodravyANi tdvyaapaarshceti|jdhnymnoyogaadhobhaagvrtitvmev daI yannAha-'asaMkhejaguNaparihINaM' iti / akhyeyaguNaparihInam-asaMkhyAtaguNena parihIno yaH sa tathA tam , asaMkhyAtabhAgamAtrayA samaye samaye krameNa taM manoyogaM nirundhAnaH sarvamanoyogaM niruNaddhi anuttareNAcintyena akaraNavIryeNeti tadAha-'paDhama' ityaadi| prathamaM zeSavAgA deyogApekSayA prAthamyena, 'maNajogaM' manoyogaM 'niraMbhai' niruNaddhi / 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraM ca khalu 'biMdiyassa' dvIndriyasya 'pajjattagassa' paryAptakasya 'jahaNNajogassa' jadhanyaye gasya 'heTThA' adhaH, 'asaMkhejaguNaparihINaM' asaMkhyeyaguNaparihINaM 'biiyaM dvitIya 'vayajoga' vAgyogaM 'niraMbhai ' niruNaddhi / 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraM ca khalu 'suhumassa paNagajIvassa' ke (asaMkhejaguNaparihINaM paDhamaM maNajogaM niraMbhai) asaMkhyAta guNahIna prathama manoyoga kA nirodha karate haiM, (tayANaMtaraM ca NaM vidiyassa pajjattagassa jahaNNajogassa heDhA) tadanantara paryApta dvIndriya ke jadhanya vacanayoga ke nIce ke ( asaMkhejaguNa hoNaM viiyaM vayajogaM) akhyAta-guNa-hIna dUsare vacanayoga kA (niraMbhai) nirodha karate haiN| (tayAgaMtaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa appajjattagassa jahaNNajogasa hevA asaMkheja dhanya bhanAyothI 57 naayn| (asaMkhejjaguNaparihINa paDhamaM maNajogaM niraMbhai ) 21 jyAtaDIna prathama manAyoganI nirodha 42 cha. (tayANaM naraM ca NaM biMdiyassa pajjattagassa jahaNNajogassa heDhA ) tyA2 pachI paryApta dIndriya 45nya kyanayozanI nIyana (asaMkhejjaguNaparihINaM biiyaM bayajogaM) ma sadhyAtazuguDAna oilan kynyaan| (niraMbhai) niro5 42 cha. ( tayANaMnaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa appajjattagassa jahaNNajogassa heTThA asaMkhejjagugaparihINaM Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI TIkA, sva. 92 kevalinaH siddhigatiprAptikrama nirUpaNam. 693 mUlam -- se NaM eeNaM uvAeNaM paDhamaM maNajogaM nirubhai, niruMbhittA vayajogaM nirubhai, niruMbhittA kAyajogaM niruMbhai, niraMbhittA jogaNiroha kare, karitA ajogattaM pAuNai, pAuNittA IsiM 6 sUkSmasya panakajIvasya, 'apajjattagassa' aparyAptakasya 'jahaNNajogassa heTThA asaMkhejja - guNaparihINaM ' jaghanyayogasyAdho'saMkhye yaguNaparihInaM. ' taiyaM ' tRtIyaM kAyajogaM ' kAyayogaM ' niruMbhai ' niruNaddhi // sU. 91 // TIkA -' se NaM ityAdi / ' se NaM' sa kevalI khalu ' eeNaM uvAeNaM paDhamaM maNajogaM niruMbhai ' etenopAyena prathamaM manoyogaM niruNaddhi, 'niraMbhittA' manoyoga nirudhya, 'vayajogaM nirubhai ' vAgyogaM niruNaddhi, 'niraMbhittA' vAgyogaM nirudhya ' kAyajogaM niruMbhai ' kAyayogaM niruNaddhi, 'niraMbhittA ' kAyayogaM nirudhya, ' jogaNirohaM karei ' yoganirodhaM karoti, ' karitA ' yoganirodhaM kRtvA ' ayogattaM pAuNa guNaparihINaM kAyajogaM Nirubhai) pazcAt sUkSma aparyApta panaka ( nigoda) jIva ke jaghanya se nIce ke asaMkhyAtaguNahIna tRtIya kAyayoga kA nirodha karate haiM / sU0 91 // 'se NaM eeNaM uvAeNaM' ityAdi / (eri uvAeNaM) isa prakAra ke upAya se (seNaM) vaha kevalI bhagavAn (paDhamaM maNajogaM) prathama manoyoga kA (niruMbhai) nirodha karate haiM, (niraMbhittA) usakA nirodha ho cukane ke bAda (vayajogaM niruMbhai) vacanayoga kA nirodha karate haiM, (niraMbhittA) isake bAda (kAyajogaM niraMbha i) kAyajoga kA nirodha karate haiM / isa rIti se (niruMbhittA joganirohaM karei) samasta yogoM kA ve nirodha jaba karate haiM taba (ajogataM pAu kAyajogaM Nirubhai ) pachI sUkSma aparyApta pana ( nigoha ) kavanA dhanyathI nIcenA asaMkhyAta guNahIna trIjA kAyayeAganA nirodha kare che. (sU. 91) C se NaM eeNaM uvAeNaM ' ityAdi. ( eeNaM uvAeNaM) mA aThAranA upAyathI ( se NaM ) te ThevasI lagavAn ( paDhamaM maNajogaM ) prathama manoyogano ( nirubhai ) nirodha are che, (niruMbhittA) te nirodha thA rahyA pachI ( vayajogaM nirubhai ) vanyanayogano nizedha 4re che. (niruMbhittA ) tyAra pachI ( kAyajogaM nirubhai ) Ayalegano nirodha re che, A rItathI ( niraMbhittA joganirohaM karei ) samasta yogono tetheo nirodha nyAye pure che, tyAre ( ajogataM pAuNai ) ayogI - avasthAne prApta yardhalaya , Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 aupapAtika hassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejjasamaiyaM aMtomuhuttiyaM selesiM paDivajjai, puvvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesimaddhAe ayogatvaM prApnoti, ' ayogattaM pAuNittA' ayogatvaM prApya, 'IsiMhassapaMcakravaruccAraNaddhAe ' ISaddhrasvapazcA'kSaroccAraNA'ddhAyAm - ISat - alpAni yAni hUsvAni paJcAkSarANi teSAM yaduccAraNaM tasya yA'ddhA = kAlaH sA tathA tasyAm, idamuccAraNaM na drutaM na vilambitaM kintu madhyamameva gRhyate, -- asaMkhejjasamaiyaM ' asaMkhyeyasamayikAm, 'aMtomuhuttiyaM ' AntamauhUrtikIM ' selesiM 'zailezI - zailAnAmIzaH zailezo meruH, tasyeva yA sthiratA=sAmyAdyavasthA sA zailezI tAm, athavA - zIleza :- sarvasaMvararUpacAritravAn, tasyeyamavasthA yoganirodharUpA zailezI tAM, zailezyavasthAyAM kevalI vedanIyAdikarmacatuSTayaM kSapayati, tatprakAra mAha' puvvaraiya ' ityAdi / 'puvvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM' pUrvaracitaguNazreNikaM ca karma, pUrvaM = zailezyavasthAyAH prAg racitA guNazreNI yasya tattathA, kA nAma guNazreNI: ucyateNai)ayogi--avasthA ko prApta ho jAte haiM, ( pAuNittA IsiM-hassa - paMcakrakharu - cAraNa-ddhA asaMkhejjasamaiyaM aMtomuhuttiyaM) ayogI - avasthA ko prApta ho jAne ke bAda hUsva pAMca akSara ke uccAraNa kAla - pramANa samaya meM, arthAt asaMkhyAta samaya ke aMtarmuhUrta jaise kAla meM (selesiM paDivajjai) ve zailezI - avasthA ko prApta karate haiM, athavA sarva karmoM ke saMvararUpa cAritra vAle kI avasthA ko - yoganirodharUpa avasthA prApta karate haiM / isa zailezI-avasthA meM kevalI kisa prakAra se vedanIya Adi cAra aghAtiyA karmoM ko kSaya karate haiM, isa bAta ko pragaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki (puvtraraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesimaddhAe asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM anaMte kammaMse khavayaM te) zailezI-avasthA ke pahile jina karmoM kI guNazreNI racI-jAya ve guNazreNika karma hai / guNache. ( pAuNattA IsiMhassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejjasamaiyaM aMtomuhuttiyaM ) ayeAgI-avasthAne prApta thai gayA pachI hasva pAMca akSaranA uccAraNakAla- pramANa samayamAM, arthAt asaMkhyAta samayanA aMtarmuhUta jevA kAlamAM ( selesiM paDivajjai ) tethe| zailezI vyavasthAne Apta 42 che, athavA srvkarmInA saMvararUpa cAritravALAnI avasthAne-yAganirodharUpa avasthAne prApta kare che. A zailezI avasthAmAM kevalI kevA prakArathI vedanIya Adi cAra adhAtiyA karmanA kSaya kare che? e vAtane prakaTa karatAM sUtrakAra kahe che e ( puvvaraiyaguNa seDhIyaM ca Na kammaM tIse selesimaddhAe asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM aNate kammaMse khavayaMte ) zailezI vyavasthAnI paDesAM ne urmonI zuzuzreNI rathI ko Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sa. 92 kevalina: siddhigatiprAptikramanirUpaNam 695 yat kevalino vedanIyAdikaM caturvidhaM karma kAlAntaravedyaM sthitaM vartate, tasya zIghratarakSapaNArtha tasyaiva karmaNo dalikaM krameNa pratisamayaM pUrvapUrvApekSayA uttarottaramasaMkhyAtaguNavRddhayA guNIkRtya svalpaM, bahu, bahutaraM, bahutamam-iti zreNIrUpeNa sthitikhaNDaM racayati / idamatra spaSTIkaraNam-guNazreNIracanAyAH prathamasamaye karmadalikaM svalpaM gRhyate, dvitIyasamaye pUrvA pekSayA asaMkhyAtaguNitaM dalikaM gRhyate, tRtIyasamaye tato'pyasaMkhyAtaguNitaM karmadalikaM gRhyate, evamuttarottaramasaMkhyAtaguNavRddhayA karmadAlaka racayati / evaM karmadalikaracanaM tAvadvAcyaM, yAvadantarmuhUrta caramasamayam / taccAntarmuhUrtamapUrvakaraNAnivRttikaraNakAlAbhyAM stokAbhyadhikaM veditavyam / ayaM karmapudgalAnAM racanAvizeSo " guNazreNI"-tyucyate / 'tIse zreNI kise kahate haiM ? isa bAta ko prakaTa kiyA jAtA hai-kAlAntara meM vedana karane yogya jo vedanIyAdika cAra karma abhI avaziSTa haiM unheM zIghratara kSapaNa karane ke nimitta unake daliyoM ko krama se pratisamaya pUrva pUrva ko apekSA uttarottara asaMkhyAta guNavRddhi se guNita kara svalpa, bahu, bahutara evaM bahutama-isa zreNIrUpa meM vibhAjita karate hue sthiti kA khaMDana karanA so guNazreNI hai / matalaba isakA yaha hai ki guNazreNIracanA ke prathama samaya meM karmadalika svalpa grahaNa kiye jAte haiM, dvitIya samaya meM pUrva kI apekSA asaMkhyAtaguNita dalika grahaNa kiye jAte haiM, tRtIya samaya meM isase bhI asaMkhyAtaguNe karmadaliye grahaNa kiye jAte haiM / isa prakAra uttarottara asaMkhyAtaguNita karmadaliyoM ko vahAMtaka grahaNa kiyA jAtA hai ki jabataka antarmuhUrtakA antimasamaya pUrNa nahIM ho jaataa| apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ke kAla se yaha antarmuhUrta kucha adhika samajhanA cAhiye / isa prakAra krmpudgzakAya te guNazreNikakama che. guNazreNI kene kahevAya? e vAta pragaTa karAya che-kAlAntaramAM vedana karavA egya je vedanIya Adika cAra karma haju bAkI che temane jaladI khapAvavA-kSapaNa karavA-nimitta temanA daliomAM dhImedhIme kramapUrvaka pratisamaya pUrva pUrvanI apekSA uttarottara asaMkhyAta guNavRddhithI guNita karIne svalpa, baha, bahutara temaja bahutama Ama zreNIrUpamAM vibhAjita karatAM karatAM sthitinuM khaMDana karavuM ene guNazreNuM kahe che. enI matalaba e che ke guNazreNuracanAnA prathama samayamAM karmalika svalpa grahaNa karavAmAM Ave che, bIjA samayamAM prathamanI apekSA asaMkhyAtaguNita dalika grahaNa karavAmAM Ave che. trIjA samayamAM tenAthI paNa asaMkhyAtaguNa karmadalika grahaNa karAya che. A prakAre uttarottara asaMkhyAtaguNita kamaMdalione tyAM sudhI grahaNa karavAmAM Ave che ke jyAM sudhI antarmuhUrtane aMtima samaya pUro thaI na jAya. apUrvakaraNa ane anivRttikaraNanA kALathI A antamuhUrta kaMI adhika samajavuM joIe. A prakAre karma pudagalanI racanAnI Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 aupapAtika asaMkhejAhiM guNaseDhIhiM aNaMte kammaMse khavayaMte veyaNijjAuyaNAmagoe icthete cattAri kammaMse jugavaM khavei, khavittA orAli ". selesimaddhAe ' tasyAM zailezyaddhAyAm " kSapayan " - iti padamadhyAhRtya yojanA karaNIyA; 'asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM ' asaMkhyeyAbhigurNazreNibhiH, 'aNate kammaMse khavayaMte ' anantAn karmAMzAn kSapayan, ' veyaNijjAuyaNAmagoe ' vedanIyAyurnAmagotrANi, 'icce te cattAri kammaMse' ityetAMzcaturaH karmAzAn 'jugavaM khavei ' yugapat kSapayati / ayamaMtra samudAyArthaH evaM pUrvaM guNazreNIM kRtvA vizuddhapariNAmavazAdasaMkhyAtasamayavatyAmAntarmauhUrtikyAM zaizyavasthAyAM karma kSapayan kevalI svaracitAbhirasaMkhyAtaguNazreNIbhiH zIghratarakSapaNakriyAyAM sAdhanabhUtAbhiranantapudgalarUpatvAdanantAn karmAzAn kSapayan 2 vedanIyAdikAMzcaturaH karmAMzAn lokI racanA kI vizeSatAkA nAma guNazreNI hai / isa prakAra ve kevalI bhagavAn prathama-racita guNazreNika karmako usa zailezI ke kAla meM naSTa karate hue asaMkhyAta guNazreNiyoM dvArA anaMta karmAzoMkA kSaya kara dete haiM / ( veyaNijjA - uya - nAma - goe iccete cattAri kammaMse jugavaM khavei ) vedanIya, Ayu, nAma evaM gotra ina cAra karmAMzoMko eka sAtha kSaya kara haiN| matalaba isakA yaha hai- isa prakAra guNazreNI karake vizuddha hue pariNAmoM ke vaza se asaMkhyAtasamayapramANa antarmuhUrta kAlakI isa zailezI avasthA meM ve kevalI prabhu, karmako kSapita karate hue, karmoM kI zIghratara kSapaNa kriyA meM sAdhanabhUta asaMkhyAta guNazreNiyoM dvArA anantapudgalasvarUpa karmAMzoMkA kSaya karate 2 vedanIyAdika cAra aghAtiyA karmAzokA eka hI sAtha kSaya kara dete haiM / (khavettA urAliya- teya - kammAI savvAhiM viSpajaha - vizeSatAnuM nAma guNazreNI che. AvI rIte te kevalI bhagavAna prathama racela guNazreNika kane te zailezInA kALamAM naSTa karatAM karatAM asaMkhyAta guNashrenniyoN dvArA anaMta ubhaMnA saMzono kSaya 4rI dve che. ( veyaNijjAuyaNAma goe iccete cattAri kammaMse jugavaM khavei ) vehanIya, Ayu, nAma tebhana gotra the cAra karmAzonA eka sAthe kSaya kare che. enI matalaba e che ke-A prakAre guNazreNI karIne vizuddha thayelAM pariNAmane vaza thaI asaMkhyAta--samaya--pramANa antarmuhUta kALanI A zailezI avasthAmAM te kevalI prabhu kane kSapita karatAM karatAM karmonI bahuja utAvaLI kriyAmAM sAdhanabhUta asaMkhyAta guNuzra NIo dvArA anaMtapudgalasvarUpa karmAMzone kSaya karatAM karatAM vedanIya Adika cAra (4) adhAtiyA karmA zonA ekasAthe ja kSaya karI nAkhe che. ( khavettA urAliya-teya -kammAI savvAhiM vippajahaNAhiM vippajahai ) kSapaNa Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TokA su. 92 kevalinaH siddhigatiprAptikamanirUpaNam 697 yateyakammAiM savvAhiM vippajahaNAhiM vippajahai, vippajahittA ujjuseDhIpaDivaNNe aphusamANagaI uDDhaM ekasamaeNaM aviggaheNa gaMtA sAgArovautte sijjhai // sU0 92 // yugapat kSapayatIti / 'khavittA' kSapayittvA 'orAliyateyakammAI' audArikataijasakarmANi 'savyAhiM ' sarvAbhiH azeSAbhiH, 'vippajahaNAhiM' viprahANibhiH-vizeSeNa prakarSato hAnayaH tyAgAstAbhiH, atra vyaktyapekSayA bahuvacanam , vippajahai' viprajahAti sarvathA parizATayati, 'vippajahittA' vigrahAya parityajya, 'ujjuseDhIpaDivaNNe' RjuzreNipratipannaH-RjuH= avakrA, zreNiH AkAzapradezapaGktistAmAzritaH 'aphusamANagaI' aspRzadgatiH-aspRzantI siddhayantarAlapradezAn gatiryasya sa tathA, 'ekkasamaeNaM' ekasamayena, antarAlapradezasparzane hi naikena samayena siddhiH syAt , iSyate tu tatraika eva samayaH, ya eva cAyuSkAdikarmaNAM kSayasamayaH sa eva nirvANasamayaH / ato'ntarAle samayAntarasyAsadbhAvAdantarAlapradezAnAmasaMsparzana bhavati / bhAvato'yaM sUkSmo'rthaH kevaligamyaH / 'aviggaheNaM' avigraheNa=avakreNa-vakra eva hi samayAntaraM lagati pradezAntaraM ca spRzati / 'uDDhe ' Urva 'gaMtA' gatvA 'sAgArovautte' sAkAropayuktaH jJAnopayogavAn , 'sijjhai ' siddhayati=siddho bhavati // sU0 92 // NAhiM vippajahai) kSapaNa karane ke bAda audArika, taijasa evaM kArmaNa ina zarIroMko viziSTarUpa se samasta hAniyoM dvArA sarvathA chor3a dete haiN| (vippajahitA ujjuseDhIpaDivaNNe aphusamANagaI uDDhe ekasamaeNaM aviggaheNa gaMtA sAgArovautte sijjhai) chor3ane ke bAda Rju-avakra AkAzake pradezoMkI paMktisvarUpa zreNIko Azrita karate hue, arthAt zreNIke anusAra siddhike antarAla ke pradezoMko nahIM sparzate ve kevalI bhagavAn eka samaya meM vigraharahita gati se-sIdhI gati se hokara siddhagati meM virAjamAna ho jAte haiN| yahAM unakA upayoga sAkAra hotA hai, arthAt jJAnopayoga se ve viziSTa rahate haiN| karyA pachI audArika, tejasa temaja kAmaNu e zarIrane viziSTarUpathI s4|| nimyA vaa| sarvathA ch| hAya che. ( vippajahittA ujjuseDhIpaDivaNNe aphusamANagaI uDDhe ekkasamaeNaM aviggaheNa gaMto sAgArovautte sijjhai) choDI dIdhA pachI Rju-avaka AkAzanA pradezanI paMktisvarUpa zreNIne Azrita karatAM, arthAta zreNIne anusAra siddhinA aMtarAlapradezone sparza na karatAM te kevalI bhagavAna eka samayamAM vigraharahita gatithI-sIdhI gatithI thaIne siddhigatimAM virAjamAna thaI jAya che. ahIM temane upayoga sAkAra hoya Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 aupapAtikasane mUlam te NaM tattha siddhA havaMti, sAiyA apajavasiyA TIkA-atrottarArdra ekonasaptatitame sUtre yadavocat 'se je ime gAmAgarajAva sannivesesu maNuyA havaMti savvakAmavirayA' ityArabhya 'aTThakammapayaDIo khavaittA uppiM loyagga bhAvArtha-isa upAya se yogoMkA nirodha karate samaya prathama manoyogakA nirodha karate haiM,phira vacanayogakA aura phira bAda meM kAyayogakA / yogoMke nirodha ho jAne se ve ayogI avasthAko prApta kara hasva akArAdi ke, arthAt a, i, u, R,la-ina pAMca akSaroM ke uccAraNa karane meM jitanA kAla lagatA hai utane kAla taka usa ayogI-avasthA meM rahate hue zailezI-avasthAko prApta karane ke pazcAt asaMkhyAtaguNazreNI se anaMta karmAzoMkA kSaya kara dete haiN| phira vedanIya, Ayu, nAma evaM gotra ina cAra aghAtiyA karmoko yugapat vinaSTa kara ve bhagavAn , audArika, taijasa evaM kArmaNa zarIrako kSapita karate haiN| isa prakAra karmoM aura zarIroM se sarvathA rahita bane hue ve prabhu AkAzakI pradezapaMkti ke anusAra 1 samaya pramANavAlI avigrahagati se gamana kara siddhigati meM jAkara virAjamAna ho jAte haiM / yahAM ve sAkAra-upayogaviziSTa rahA karate haiM // sU. 92 // 'te NaM tattha' ityaadi| isI Agama ke uttarArdhakA 69 vA~ sUtra jo (se je ime gAmAgara jAva sbhiveche. jJAnepagathI teo viziSTa rahe che. bhAvArtha-A upAyathI yegone nirodha karatI vakhate prathama manoyegane te kevalI nirodha kare che. pachI vacanaganA ane tyAra pachI kAyakeganA nirodha thaI gayA pachI teo agI-avasthA prApta karIne sva 22 mAhirnu, arthAt-a, i, u, R, lu.-mA pAMya akSarAnu ubhyA karavAmAM jeTalo kALa lAge eTalA kAla sudhI teo te agI avasthAmAM rahetA zailezI-avasthAne prApta karIne pachI asaMkhyAta guNazreNIthI anaMta kamone kSaya karI de che. pachI vedanIya, Ayu, nAma temaja gotra e cAra aghAtiyA karmone yugapatu nAza karIne te bhagavAna audArika, tejasa temaja kArpaNu zarIrane kSapita kare che. A prakAre karmo ane zarIrathI sarvathA rahita banelA te prabhu AkAzanI pradezapaMkita anusAra 1 samayapramANavALI avigrahagatithI gamana karIne siddhigatimAM jaI virAjamAna thaI jAya che. ahIM teo saa||2-upyog-vishisstt 2hyA re che. (sU. 62 ) ___ te NaM tattha' chatyAhi.. .. me 4 sAmanA uttarAnusAsitterabhusUtra (seje ime gAmAgara jAva Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uterfeit TIkA, su. 93 siddhasvarUpavarNanam asarIrA jIvaghaNA daMsaNanANovauttA niTTiyaTThA nireyaNA paTThANA havaMti ' iti, tatra te lokAgrapratiSThAnAH santaH kIdRzA bhavantIti jijJAsAyAmAha - ' te NaM' ityAdi / ' te NaM ' te = pUrvanirdiSTA manuSyAH khalu ' tattha ' tatra lokAgre pratiSThAnaM prAptAH santaH, 'siddhA havaMti' siddhA bhavanti / te kIdRzA bhavantItyAha - 'sAiyA' sAdikAH = AdisahitAH, ' apajjavasiyA' aparyavasitAH = antarahitAH - avinAzina ityarthaH 'asarIrA ' azarIrAH=paJcavidhazarIrarahitAH, anye vadanti - sazarIro'pi siddho bhavatIti tanmatanirAkaraNArtha 699 I sesu maNuyA havaMti savvakAmavirayA) yahA~ se lekara (aTTha kammapagaDIo khavaittA upi loyaggapaTTANA havaMti) yahA~ taka hai / isa sUtra meM yaha jo kahA gayA hai ki ve siddha bhagavAn loka ke agrabhAga meM pratiSThita ho jAte haiM, usI viSaya meM aba isa sUtra dvArA yaha batAyA jAtA hai ki ve siddha bhagavAn loka ke agrabhAga meM rahate hue kaise hote haiM / vaha isa prakAra hai- (te NaM tattha siddhA havaMti) ve pUrvanirdiSTa manuSya, loka ke agrabhAga meM pratiSThita hote hue siddha kahe jAte haiM, ve (sAiyA apajjavasiyA) sAdi aura paryavasAnarahita hote haiM, arthAt-vahAM se phira unheM saMsAra meM pIche janma dhAraNa nahIM karanA par3atA hai, etadartha unheM aparyavasita kahA hai / anAdikAla se lage hue karmoM kA kSaya karake ve siddha hue haiM, ataH isa apekSA ve sAdi kahe gaye haiM / (asarIrA) audArika Adi pAMca zarIroM se ve sarvathA rahita hote haiN| kitaneka aisA kahate haiM ki sazarIra bhI prANI siddha hotA hai, unake isa siddhAnta ko dUra karate hue bhagavAna ne siddhoM kA ( asarIrA) yaha vizeSaNa diyA hai / sannivese maNuyA havaMti savvakAmavirayA) sahIM thI bahane (aTTha kammapagaDIo khavaintA paM loyaggapaTTaNA havaMti) aDIM sudhI che. yA sUtramAM ne AA hevAmAM Ayu cha ke te siddha bhagavaMtA lAkanA agrabhAgamAM pratiSThita thai jAya che, te ja viSayamAM A sUtra dvArA ema batAvavAmAM Ave che ke teo siddha bhagavaMtA leAkanA agrabhAgamAM raEtAM devA thAya che. te yA prAre che - ( te NaM tattha siddhA havaMti ) te pUrve batAvelA manuSya, lAkanA agrabhAgamAM pratiSThita thaI jatAM siddha uDevAya che. tethe ( sAiyA apajjavasiyA ) sAhi ane aMta (4nbha-bharaNu )rahita thAya che. tyAMthI pAchA teone saMsAramAM janma dhAraNa karavA paDatA nathI, te amAM temane aparyavasita kahevAmAM Ave che. anAdvikALathI lAgelAM karmanA kSaya karIne te siddha thayA che, AthI e apekSAe temane sAdi kahe che. asarIrA ) mauhAri4 mAhi yAMnya zarIrothI tethe sarvathA rahita thAya che. keTalAka ema kahe che ke sazarIra paNa prANI siddha hoya che, tenAM yA siddhAMtane 2 42tAM lagavAne siddhone ' asarIrA' me vize Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 - - - - - aupapAtikasUtre nIrayA NimmalA vitimirA visuddhA sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM ciTThati // 93 // midaM vizeSaNam , 'jIvaghaNA' jIvadhanAH-jIvAzca te ghanA jIvadhanAH-antararahitatvena jIvapradezamayAH, yoganirodhakAle randhrapUraNena tribhAgonAvagAhanAyAH sadbhAvAdityarthaH, 'daMsaNanANovauttA' darzanajJAnopayuktA-darzanam anAkAraM, jJAnaM sAkAraM, tayorupayuktAH, 'nihiyadvA' niSThitArthAH kRtakRtyAH-samAptasarvaprayojanA ityarthaH / 'nirayaNA' nirejanAH nizcalAH-sthirA ityarthaH, 'nIrayA' nIrajasaH badhyamAnakarmarahitA ityarthaH, yadvA-nIrayA iticchAyA, rayo, vegastadrahitAH=nirudvegA:-nirautsukyA ityarthaH / 'NimmalA' nirmalAH pUrvabaddhakarma-- nimuktAH, 'vitimirA' vitimirAH vigatAjJAnAH, 'visuddhA' vizuddhAH karmavizuddhaprakarSamupagatAH, isase bhagavAna kA yaha abhiprAya pragaTa hotA hai ki zarIrasahita jIva kabhI bhI mukta nahIM hotA hai| (jIvaghaNA) antararahita hone se ve bhagavAna jIvapradezamaya rahate haiN| anta ke zarIra kI avagAhanA se unakI siddha-avasthA meM avagAhanA kucha kama rahatI hai| yoganirodhakAla meM zarIra ke chedoM ke pUraNa ho jAne se tribhAga-Una unakI avagAhanA batalAI gaI hai| (dasaNaNANovauttA) darzana evaM jJAna se ve upayukta rahA karate haiN| anAkAra jJAna kA nAma darzana evaM sAkAra jJAna kA nAma jJAna kahA gayA hai| (niTThiyaTThA) samasta manoratha siddha ho jAne se evaM kucha bhI kArya karane ke liye bAkI nahIM rahane se ve bhagavAn kRtakRtya kahe jAte haiN| tathA (nireyaNA) ye nizcala, (nIrayA) badhyamAna karmoM se rahita, athavA nirudvega, (NimmalA) nirmala-pUrvabaddhakarmoM se nirmukta, (vitimirA) ajJAnarUpa timira se atIta, SaNa ApyuM che. AthI bhagavAnane A abhiprAya pragaTa thAya che ke zarIrashit 71 44ii 5 bhuta thA nathI. (jIvaghaNA) mata22Dita DovAthI te bhagavAna jIvapradezamaya rahe che. aMtanA zarIranI avagAhanAthI temanI siddha-avasthAmAM avagAhanA jarA ochI rahe che. ga-nirodha kALamAM zarIranA chedanA pUraNa thaI javAthI vibhAganyUna temanI avagAhanA batAvelI che. (dasaNaNANovauttA) zana tebha zAnathI te 75yuta 2 // 42che. manA2zAnanu nAma hInatama saa||2 jJAnanu nAma jJAnadevAya . (nidiyaTTA) samasta manoratha siddha thaI javAthI temaja kAMI paNa kArya karavAnuM bAkI na rahevAthI te bhagavAna kRtakRty upAya che. tathA (nireyaNA) tamo nizva, (nIrayA ) madhyabhAna 4 thI 2Dita, nirudvega, (NimmalA) nirbha-pUrva 4thA nibhuta, (vitimirA) majJAna35 vibhi2-54ArathI satAta, (visuddhA) nA vinAzathI yatI Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA, sU. 93, 94 siddhAnAM sAthaparyavasitatvAdivarNanam 701, ___mUlam--se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-te NaM tattha siddhA. bhavaMti sAdIyA apajavasiyA jAva ciTThati ? goyamA ! se jahA NAmae bIyANaM. aggidaDDhANaM puNaravi aMkuruppattI Na bhavai, 'sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM citi' zAzvatam amAgatAddhaM kAlaM bhaviSyatkAlaM "ciTuMti' tiSThanti // sU0 93 // ____TIkA-gautamaH pRcchati-'sekeNadveNaM bhaMte'! ityAdi / 'bhaMte !' he bhadanta ! 'se keNaTeNaM' atha kenA'rthena kena kAraNena 'evaM vuccaI' evamucyate. teNaM tattha siddhA bhavaMti' te khalu tatra siddhA bhavanti, sAdIyA' sAdikA 'apajjavasiyA' aparyavasitA 'jAva ciTThati' yAvat tiSThanti ?, bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! ' se jahA NAmae' tad yathA nAma 'bIyANaM aggidaDDhANaM' bIjAnAmagnidagdhAnAM 'puNaravi' punarapi -- aMkuruppattI Na bhavai ' aGakurotpattirna bhavati, 'evAmeva siddhANaM kammabIe (visuddhA) karmoM ke vinAza se udbhUta Atmavizuddhi se yukta ho kara (sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM cidaMti) bhaviSyatkAla meM zAzvatarUpa se siddhAvasthA se saMpanna rahA karate haiM / arthAt-siddha bhagavAn sAdi-anaMta rahA karate haiM, evaM zuddha AtmaguNoM ke pUrNa vikAsa se ve siddha-avasthA meM anaMtakAlataka virAjita rahate haiM / sU0 93 // 'sekeNaNaM' ityaadi| prazna- (bhaMte !) he bhadaMta ! (se keNaTeNaM evaM vuccai) " ve sAdi aparyavasita hote haiM" yaha Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? uttara-(goyamA!) he gautama ! suno! (se jahA NAmae bIyANaM aggidaDDhANaM puNaravi aMkuruppattI Na bhavaiM) jisa prakAra agni mAtbhapizuddhithA yuta dhane (sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM ciTuMti) bhaviSyamA shaashvtrUpathI siddhAvasthAthI yukata rahyA kare che. arthAt siddha bhagavAna sAdi anaMta rahyA kare che, temaja zuddha AtmaguNanA pUrNa vikAsathI teo siddha avasthAmAM manAta sudhI virAbhAna 29 che. (su. 63). . 'se keNaguNaM' chatyAdi. :: , .. prazna-( bhaMte !) mahata ! ( se keNaTheNaM evaM vuccai ) "tayA sAha aparyavasita hoya che" mama mA5zu 42YdhI 4o cha. ? ttara-(goyamA !) gautama ! samI . (se jahA NAmae bIyANaM aggidaDDhANaM puNaravi aMkuruppattI Na bhavai ) 2 prAre nithI maNetA mImA zane 12 apanna 42vAnI Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Go? aupapAtikasUtre evAmeva siddhANaM kammabIe daDDhe puNaravi jammuppattI na bhavai, se teNaTheNaM goyamA ! evaM vuccai-te NaM tattha siddhA bhavaMti sAdIyA apajjavasiyA jAva ciTThati // sU0 94 // mUlam--jIvA NaM bhaMte ! sijjhamANA kayaraMmi saMghayaNe daDDhe ' evameva siddhAnAM karmabIje dagdhe sati 'puNaravi' punarapi 'jammuppattI na bhavai ' janmotpattirna bhavati-janmanaH prAdurbhAvo na bhavati, 'se teNaTeNaM' tattenA'rthena, 'goyamA' he gautama ! 'evaM vuccai' evamucyate-' te NaM siddhA bhavaMti sAdIyA apajjavasiyA' te khalu siddhA bhavanti sAdikA aparyavasitA 'jAva cihrati' yAvattiSThanti ||suu0 94 // TIkA-gautamaH pRcchati-'jIvANaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte ! ' he bhadanta ! 'jIvA NaM' jIvAH khalu 'sijjhamANA' siddhayantaH 'kayaraMmi' katarasmin SaTsu saMhananeSu kasmin 'saMghayaNe' saMhanane 'sijhaMti' sidhyanti / bhagavAnAha-'goyamA' se dagdha bIjoM meM punaH aMkura ko utpanna karanekI zakti nahIM rahatI hai, (evAmeva siddhANaM kammabIe daDDhe puNaravi jammuppattI Na bhavai ) usI taraha siddha bhagavAn ke bhI karmarUpI saMsArakA bIja naSTa ho jAne para punaH janmakI utpatti nahIM hotI haiM / (se teNadveNaM goyamA ! evaM vuccai) isaliye he gautama ! aisA kahA hai ki (te NaM siddhA bhavaMti sAdIyA apajjavasiyA) ve siddha sAdi aparyavasita hote haiN| sU. 94 // 'jIvA NaM bhaMte !' ityAdi / prazna- (bhaMte ! ) he bhadaMta ! (jIvANaM sijjhamANA) jIva siddha hote hue (kayaraMmi saMghayaNe sijhaMti) chaha saMhananoM meM se kauna se saMhanana meM siddha hote haiM ? zahita 29tI nathI, (evAmeva siddhANaM kammabIe daDDhe puNaravi jammuppattI Na bhavai) tavI te siddha bhagavAnane para bhI sasAnAM bhI naSTa tha pAthI zane bhanI utpatti thatI nathI. (se teNaDheNaM goyamA ! evaM vuccai ) meTA mATe gautama ! ma 4hyu cha hai ( te NaM siddhA bhavaMti sAdiyA apajjavasiyA) te siddhI sAhi-aparyavasita hoya che. (sU. 84) 'jIvA gaM bhaMte ! sijhamANA' tyAdi. prazna-(bhaMte !) mahanta ! (jIvA gaM sijhamANA) 1 siddha 24 ( kayaraMmi saMghayaNe sijhaMti ?) 7 sahananAmAthI 4yA sahananamA siddha Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSayaSiNI TI. sva095,96 sidhyamAnAnAM saMhananasaMsthAnavarNanam 703 sijhaMti?goyamA! vairosabhaNArAyasaMghayaNe sijhaMti ||suu0 95 // mUlam--jIvA NaM bhaMte ! sijjhamANA kayaraMmi saMThANe sijhaMti 1 goyamA ! chaNhaM saMThANANaM aNNayare saMThANe sijhaMti // 96 // he gautama ! 'vairosabhaNArAyasaMghayaNe' vajrarSabhanArAcasaMhanane 'sijhaMti' siddhayanti ||suu0 95 // TIkA-gautamaH pRcchati- 'jIvA NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte !' he bhadanta != he bhagavan ! 'jIvA NaM sijjhamANA kayarammi saMThANe sijhaMti ?' jIvAH khalu sidhyantaH katarasmin saMsthAne sidhyanti ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'chaNhaM saMThANANaM aNNayare saMThANe sijhaMti' SaSNAM saMsthAnAnAmanyatarasmin kasmiMzcidekasmin saMsthAne sidhyanti // sU0 96 // uttara-(goyamA !) he gautama ! (vairosabhaNArAyasaMghayaNe sijhaMti) vajraRSabhanArAcasaMhanana se ve siddha hote haiN| vajaRSabhanArAcasaMhananavAlA jIva hI mukti ko pAtA haiM |suu. 95 // 'jIvA NaM bhaMte !' ityaadi| prazna-(bhaMte !) he bhadaMta ! (jIvANaM sijjhamANA) jo jIva siddha hote haiM ve (kayaraMsi saMThANe sijhaMti) kauna se saMsthAna se siddha hote haiM ? uttara-(goyamA!) he gautama ! (chaNhaM saMThANANaM aNNayare saMThANe simaMti) chaha saMsthAnoM meM se kisI bhI eka saMsthAna se jIva siddhigatikA lAbhakara sakate haiM / sU. 96 // thAya cha ? uttara-(goyamA !) gautama! (bairosabhaNArAyasaMghayaNe sijhaMti) vajaRSabhanArAcasaMhananathI teo siddha thAya che. vajaaSabhanArAsaMhananavALA 40 bhumitane bheja cha. (sU. 85) 'jIvA NaM bhaMte !' tyAdi. prazna-(bhaMte ! ) mata ! (jIvA NaM sijhamANA) relave siddha thAya cha tamA ( kayaraMmi saMThANe sijhaMti ?) 4yA saMsthAnathI siddha thAya cha ? uttara(goyamA ! chaNhaM saMThANANa aNNayare saMThANe sijhaMti) gautama! cha saMsthAmAMthI koI paNa eka saMsthAnathI jIva siddhigatine lAbha karI za cha. (su. 8 ) Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ faras mUlam ---- jIvA NaM bhaMte! sijjhamANA kayarammi ucca sijyaMti ? goyamA ! jahaNNeNaM sattarayaNIe, ukkoseNaM paMcaNusaie sijjhati ||suu0 97 // 200 TIkA- gautamaH pRcchati - ' jIvA NaM bhaMte!' ityAdi / ' bhaMte!' he bhadanta ! ' jIvANaM sijjhamANA kayarammi uccate sijyaMti ?' jIvAH khalu sidhyantaH katarasminkayati uccatve'vagAhanena sidhyanti ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! ' jahaNaNeNaM' jaghanyena 'sattarayaNIe' saptaratnike saptahastaparimite 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'paMcadhaNusaie' paJcadhanuHzatike= paJcazatadhanuH parimite uccatve, 'sijjhati' sidhyanti / caturhastaparimANavizeSo dhanurityucyate / idaM jaghanyaM tIrthaMkarApekSayA kathitam / ato dvihastapramANena kUrmIputreNa na virodhaH / // sU0 97 // 'jIvA NaM bhaMte!" ityAdi / prazna - ( jIvA NaM bhaMte ! sijjhamANAM kayarammi uccatte sijjhati ? ) bhadaMta ! jo jIva siddha hote haiM ve kitanI avagAhanA se siddha hote haiM ? uttara - ( goyamA ! jahaNaM sattarayaNI ukkoseNaM paMcadhaNusaIe sijjhati ) hai gautama ! kama se kama - 7 hAtha pramANavAlI avagAhanA se aura utkRSTa se 500 dhanuSakI avagAhanA se siddha hote haiM / 4 hAthakA eka dhanuSa hotA hai / jaghanya kathana tIrthaMkara kI apekSA se jAnanA cAhiye / ataH do hAthakI avagAhanA vAle kurmIputra se isameM koI virodha nahIM AtA hai // 97 // 'jIvA NaM bhate ! tyAhi. prazna - ( jIvA NaM bhate ! sijjhamANA kayarammi uccatte sijjhati ? ) De bhata ! je jIva siddha thAya che te keTalI avagAhanAthI siddha thAya che? uttara--( goyamA ! jahaNaNeNaM sattarayaNIe ukkoseNaM paMcadhaNusaie sijyaMti ) he gautama ! echAmAM echI 7 hAtha--pramANavALI avagAhanAthI ane utkRSTathI ( vadhAremAM vadhAre) 500 dhanuSanI avagAhanAthI siddha thAya che. 4 hAthanuM eka dhanuSa thAya che. jadhanya kathana tItha ranI apekSAe jANavuM joI e. AthI e hAthanI avagAhanAvALA kUmI putrathI AmAM kaI virodha AvatA nathI. (sU. 87) Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TIkA sa.97,98,siddhAnAmuJcatvAyuSorviSaye bhagavadgItamayo:saghAdaH 705 mUlam-jIvANaM bhaMte! sijjhamANA kayarammi Aue sijhaMti ? goyamA! jahaNNeNaM sAiregaTThavAsAue, ukkoseNaM puvvakoDiyAue sijhaMti // sU0 98 // TIkA-gautamaH pRcchati-'jIvA NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte !' he bhadanta ! 'jIvA NaM sijjhamANA kayarammi Aue sijhaMti ?' jIvAH khalu sidhyantaH katarasmin AyuSi sidhyanti ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'jahaNNeNaM sAiregaTThavAsAue' jaghanyena sAtirekA''STavarSA'yuSi, 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'puvvakoDiyAue' pUrvakoTyAyuSi 'sijhaMti' sidhyanti / pUrva iti caturazItilakSANAM caturazItilakSairguNane kRte yA saMkhyopalabhyate tAvatsaMkhyakavarSaparimitaH kAla ucyate // sU0 98 // 'jIvA gaM bhaMte' ityaadi| prazna-(jIvA NaM bhaMte ! sijjhamANA kayarammi Aue sijhaMti ?) he bhadaMta ! jo jIva siddha hote haiM ve kitanI AyuvAle siddha hote haiM ? arthAt kitanI Ayutaka ke jIva siddhigatikA lAbha kara sakate haiM ? uttara-(goyamA ! jahaNNeNaM sAiregar3havAsAue ukkoseNaM puvvakoDiyAue sijjhaMti) kama se kama ATha varSa se kucha adhika Ayu vAle jIva siddha ho sakate haiM aura jyAdA se jyAdA eka pUrvakoTi AyuvAle jIva siddha ho sakate haiN| 8400000 caurAsI lAkha varSakA pUrvAGga hotA hai aura 8400000 caurAsI lAkha pUrvAGgakA eka pUrva hotA hai // sU. 98 // 'jIvA gaM bhaMte !' tyAhi. prazna-(jIvA NaM bhaMte ! sijhamANA kayarammi Aue sijhaMti ?) 8 bhadaMta ! je jIva siddha thAya che te keTalI AyuSyavALA siddha thAya che ? arthAt keTalI AyuSya sudhInA jIva siddhigatine lAbha karI zake che? uttara-(goyamA ! jahaNNeNaM sAiregaDhavAsAue ukkoseNaM puvvakoDiyAue simaMti) mAchAmA soch| 8 12sathI thAsa padhAre Ayu (bha2) vALA jIva siddha thaI zake che, ane vadhAremAM vadhAre 1 pUrvakeTI AyuSyavALA jIva siddha thaI zake che. 8400000 coryAsI lAkha varSanuM eka pUrvAga thAya che, ane 8400000 coryAsI lAkha pUrvAganuM eka pUrva thAya che. (sU. 88) Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam-atthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti ? No iNaDhe samahe ! evaM jAva ahe sattamAe // sU0 99 // - atthi NaM bhaMte ! sohammassa kappassa ahe siddhA pari TIkA--'te NaM tattha siddhA havaMti' iti pUrvoktavacanAt yadyapi lokAgraM siddhAnAM sthAnamiti nizcIyate, tathApi mugdhaziSyasya vividhalokAgrakalpanAnirAkaNArtha lokAgrasvarUpaM vizeSeNa bodhayituM ca praznottarasUtramAha--'asthi NaM' ityAdi / gautamaH pRcchati'asthi NaM bhaMte !' asti khalu bhadanta ! 'asthi NaM' iti vAkyopanyAse, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti?' asyA ratnaprabhAyAH pRthivyA adhaH siddhAH pari vasanti kim ?, bhagavAnuttasmAha-'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH, 'evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAH, na parivasantItyarthaH / / sU0 99 // TIkA--'asthi NaM' ityAdi / gautamaH pRcchati- 'atthi NaM bhaMte !' asti khalu bhadanta ! 'sohammassa kappassa ahe siddhA parivasaMti ?' saudharmasya kalpasyA'dhaH siddhAH parivasanti kim ? bhagavAnAha-' No iNadve samaDhe'' nAyamarthaH samarthaH ! 'evaM savvesiM 'asthi NaM bhaMte !' ityaadi| prazna--(asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti?) he bhadaMta ! kyA siddha bhagavAn isa ratnaprabhA pRthivI ke nIce rahate haiM ? uttara-he gautama ! (No iNadve samajhe) yaha artha. samartha-nahIM hai,---arthAt-ratnaprabhA pRthivI ke nIce siddha nahIM rahate haiN| (evaM jAva ahe sattamAe) isI prakAra zarkarAprabhAse lekara tamaMtamA taka ke nIce bhI siddha nahIM rahate haiM; kyoM ki ye sabhI narakaloka haiM / sU0 99 // 'atthi NaM bhaMte !' chatyAdi. prazna-(atthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti ?) he bhadaMta ! zuM siddha bhagavAna A ratnaprabhA pRthivInI nIce rahe che ? uttarahai gautama ! (No iNaDhe samaThe ) // atha samartha nathI, arthAtratnamA pRthivInI nIya siddha 24tA nathI. (evaM jAva ahe sattamAe) A prakAre zarAmabhAthI laIne tamatamA sudhInI nIce paNa siddha rahetA nathI. bha mA macA na244 cha. (2068) Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSaSiNI-TIkA,sa.99,siddhAnAM nivAsasthAnaviSayebhagavadgautamayoHsaMpAda:707 vasaMti ? No iNahe sama?! evaM savvesiM pucchA, IsANassa saNaMkumArassa jAva accuyassa gevejavimANANaM aNuttaravimANANaM // sU0 100 // mUlam-~-asthi NaM bhaMte ! IsIpabbhArAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti ?, No iNahe samaThe // sU0 101 // pucchA' evaM sarveSAM pRcchA, 'IsANassa saNakumArassa jAva accuyassa gevejjavimANANaM aNuttaravimANANaM' IzAnasya sanatkumArasya yAvat-acyutasya aveyakavimAnAnAm, anuttaravimAnAnAm // sU0 100 // TIkA-..'atthi' ityAdi / gautamaH pRcchati-'atthi NaM bhaMte !' asti khala 'atthi NaM bhaMte !' ityAdi / prazna-(bhaMte !) he bhadaMta ! (asthi NaM sohammassa kappassa ahe siddhA parivasaMti)kyA siddha bhagavAn saudharma kalpa ke nIce rahate haiM ? uttara-(goyamA !) he gautama ! (No iNaDhe samaDhe) yaha artha samartha nahIM hai| (evaM savvesiM pucchA IsANassa saNaMkumArassa jAva accuyassa gevejjavimANANaM aNuttaravimANANaM) isI taraha gautama kI pRcchA, IzAna, sanatkumAra Adi se lekara acyuta devaloka taka ke graiveyaka vimAnoM evaM anuttaravimAnoM ke viSaya meM bhI jAnanI cAhiye, aura prabhu kA niSedhAtmaka uttara bhI isI prakAra samajha lenA cAhiye // sU0 100 // 'atthi NaM bhaMte !' tyAhi. prazna-(bhaMte ! ) he mahata! ( atthi NaM sohammassa kappassa ahe siddhA parivasaMti ) zu siddha mAna saudharbhapanI nIya 27 cha ? uttara-(goyamA !) gautama! (No iNaThe samaThe) mA martha samartha nathI. (evaM savvesiM pucchA IsANassa saNakumArassa jAva accuyassa gevejjavimANANaM aNuttaravimANANaM) evI rIte gautamanA prazno izAna, sanakumAra AdithI laIne azruta devaloka sudhInA praveyaka vimAne temaja anuttara vimAnanA paNa jANavA joIe, ane prabhunA niSedhAtmaka uttare paNa eja prakAre samajI levA naI se. (sU0 100) Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 aupapAtikasUtre mUlam-se kahiM khAi NaM bhaMte ! siddhA parikhasaMti ? / goyamA ! imIse rayaNappahAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhadanta ! 'IsIpabbhArAe' ISatprAgbhArAyAH-ISat alpaH prAgbhAro mahattvaM yasyAH sA tathA tasyAH-siddhazilAyAH 'puDhavIe' pRthivyA 'ahe' adhaH 'siddhA parivasaMti ?' siddhAH parivasanti kim ?, bhagavAnAha-'No iNadve samaDe' nA'yamarthaH samarthaH / sU0 101 / / TIkA--'se kahiM' ityAdi / gautamaHpRcchati-'se kahiM khAi NaM bhaMte ! siddhA parivasaMti ? atha kasmin punaH khalu bhadanta ! siddhAH parivasanti ? 'khAI' itidezIyaH zabdaH punararthavAcakaH / bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'imIse rayaNappahAe puDhavIe' 'atthi NaM bhaMte !' ityAdi / prazna-(bhaMte !) he bhadaMta ! (asthi NaM IsIpabbhArAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti?) kyA siddha bhagavAn ISatprAgbhArA-siddhazilA ke nIce rahate haiM ? uttara-he gautama ! (No iNadve samaDheM) yaha artha samartha nahIM hai // sU0 101 // 'se kahi khAi NaM ityaadi| - gautama ne punaH prabhu se pUchA-(bhaMte!) he bhadaMta ! (se kahiM khAi NaM siddhA parivasaMti) siddha loga ina pUrvokta sthAnoM meM nahIM rahate to phira ve kahA~ rahate haiM ? taba prabhu ne kahA-(goyamA!) he gautama / (imIse rayaNappahAe puDhavIe) isa ratnaprabhApRthivI 1-'khAi' yaha dezIya zabda hai, yaha 'punaH' zabda ke artha kA dyotaka hai| 'NaM' zabda vAkyAlaMkAra meM prayukta huA hai| 'asthi NaM bhaMte !' tyAdi. prazna-(bhaMte !) mahata! (atthi NaM IsIpabbhArAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti ) zusiddha bhagavAn SatprAubhArA-siddhazivAnI nIye 29 cha ? uttara- gautama ! (No iNaThe samaThe ) mA ma samartha nathI. (sU0 101) 'se kahiM khAi gaM' tyAhi. gautame zane prabhune pUchyu-(bhaMte !) he mahata! ( se kahiM khAi NaM siddhA parivasaMti ) siddha a4 mA pUrvarita sthAnomA nathI 27 to pachI tamA 4yAM 29 cha ? tyAre prabhuye 4hyu-(goyamA !) gautama! ( imIse 1-khAi' se zaha deza 4 cha, Avg 'punaH' 204 // manA sUya4 cha. 'NaM' za6 vAjyAlAmA cha Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA sU.102,siddhAnAMnivAsasthAnaviSayebhagavadgautamayoHsaMvAda:709 bhUmibhAgAo uDDhaM caMdimasUriyaggahagaNaNakkhattatArAbhavaNAo bahUI joyaNAiM, bahUiM joyaNasayAiM, bahUiM joyaNasahassAiM, bahUiM joyaNasayasahassAiM, bahuo joyaNakoDIA, bahUA joyaNakADAkADIo uDDhataraM uppaittA sohammI-sANa-saNaMkumAraasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH 'bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo' bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt 'uDDhaM' Urdhva 'caMdima-mUriya-ggahagaNa-Nakkhatta-tArAbhavaNAo' candra-sUryagrahagaNa-nakSatra-tArAbhavanAt 'bahUI joyaNAI' bahUni yojanAni, 'bahUiM joyaNasayAI' bahUni yojanazatAni, 'bahUI jAyaNasahassAI' bahUni yojanasahasrANi, 'bahUiM jAyaNasayasahassAI bahUni yojanazatasahasrANi, 'bahUo joyaNakoDIo' bahavyo yojanakoTyaH 'bahUo joyaNakoDIkoDIo' bahavyo yojanakoTikoTyaH 'uDDhataraM uppaittA' Udhvetaramutpatya 'sohammI-sANa-saNaMkumAra-mAhiMda-baMbha-laMtaga-mahAmukka-sahassAraANaya-pANaya-AraNa-accue'saudharme-zAna-sanatkumAra-mAhendra-brahma-lAntaka-mahAzukra ke (bahusamaraNijjAo bhUmibhAgAo) bahusamaramaNIya bhUmibhAga se (uDDhaM) U~ce-Upara (caMdima-sUriya-ggahagaNa-Nakkhatta-tArAbhavaNAo) caMdramA, sUrya, graha, nakSatra evaM tArAoM ke bhavanoM se (bahUI joyaNAI bahUI joyaNasayAI bahUI joyaNasahassAI bahUI joyaNasayasahassAI bahUo joyaNakoDIo bahUo joyaNakoDIkoDIo) bahuta yojana, bahuta saikar3oM yojana. bahuta hajAroM yojana, bahuta lAkhoM yojana, bahuta karor3oM yojana evaM aneka koTAkoTI yojana (uDDhataraM uppaittA) Upara jAne para (sohammI-sANa-saNaMkumAra-mAhiMdabaMbha-laMtaga-mahAsukka-sahassAra-ANaya-pANaya-AraNa-accue tiNNi ya aTThAre gevijja rayaNappahAe puDhavIe) / 2tnamA pRthivInA (bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo) pasabharabhaNIya bhUmimAthI ( uDDhaM ) 2-352 (caMdimasUriyaggahagaNaNakkhattatArAbhavaNAo) yadramA, sUrya, Da, nakSatra tabha04 tArAyAnAM bhavanAthI (bahUI joyaNasayAiM bahUI joyaNasahassAI bahUI joyaNasayasahassAI bahUo joyaNakoDIo bahUo joyaNakoDIkoDIo) ghg| sAyeyona, ghaNA se4| jana, hajAre ejana, ghaNu lAkho yojana, ghaNuM karaDe jana temaja mane TITI yAna ( uDDhataraM uppaittA) S52 rai ( sohammI-sANasaNaMkumAra-mAhida-baMbha-laMtaga-mahAsukka sahassAra-ANaya-pANaya-AraNa-accue Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 aupapAtika mAhiMda - baMbha - laMtaga-mahAsukka - sahassAra - ANaya - pANaya- AraNa - accae tiSNi ya ahAre gevijavimANAvAsasae vorDavastA vijaya- vejayaMta - jayaMta - aparAjiya- savvaTTasiddhassa ya mahAvi mANassa savbauvarillAo thrubhiyaggAo duvAlasajeoyaNAI avAhAe ettha NaM IsIpabbhArA NAma puDhavI paNNattA, paNayAlIsaM jo sahasrArA-''nata-prANatA''-raNA'cyutAni, 'tiSNi ya aTThAre gevijjavimANAvAsasae' trINi ca aSTAdaza graiveyavimAnAvAsazatAni - yaivayakavimAnAvAsAnAm aSTAdazAdhikazatatrayaM 'bIIva - ttA' vyatitrajyavyatItya-ullaGghya, tatra - prathamatrikasya ekAdazAdhikazataM (111), dvitIyatrikasya saptottarazataM (107), tRtIyatrikasya zataM (100) graiveyakavimAnAvAsAn vyatikramyetyarthaH / 'vijaya- vejayaMta - jayaMta - aparAjiya-sambaddhasiddhassa ya mahAvimANassa' vijaya- vaijayanta-jayantAs - parAjita - sarvArthasiddhasya ca mahAvimAnas 'savvauvarillAo' sarvoparitanAt, 'dhUbhiyaggAo' stUpikAprAt = zikharAgrabhAgAt 'duvAlasa farmareer ) saudharma, IzAna, sanaHkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, mahAzuka, sahakhAra, Anata, prANata, AraNa, acyuta ye 12 devaloka, evaM prathamatrika ke 111, dUsare trika ke 107, evaM tIsare trikake 100 isa prakAra tInasau aThAraha graiveyaka vimAnoM ko (vIIvaittA) pAra karane ke bAda jo ( vijaya - vejayaMta - jayaMta - aparAjiya-sambaddha siddhassa ya mahAvimANassa savvauvarillAo dhUbhiyAgAo ) vijaya, vaijayanta, jayaMta, aparAjita evaM savArthasiddha ye pAMca anuttara vimAna Ate haiM, ina mahAvimAnoM ke zikhara ke agra - tiSNi ya aTThAre gevijjavimANAvAsasae ) saudharma, IzAna, sanatkumAra, bhADendra, brahma, vAMta, mahAzuGa, sahasAra, mAnata, Azuta, bhAraNa, abhyuta A 12 devAya, temaja prathama trikanAM 111, khIjA trikanAM 107, temaja trIla triznAM 100, me rIte zuso maDhAra (318) graiveya vibhAnAne ( vIIvaittA) cAra arthA pachI ne (vijaya - vejayaMta - jayaMta - aparAjiya- savvaTTasiddhassa ya mahAvimANassa savvavarillAo thUbhiyaggAo ) vibhya, vainyanta, bhyaMta, aparAbhita, temaja sarvArthasiddha e pAMca anuttara vimAna Ave che, e mahAvimAnanA zimaranA agrabhAgathI ( duvAlasajoyaNAI abAhAe ) 12 yena hara ta Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNo-TokA, sU.102,siddhAnAMnivAsasthAnaviSaye bhagavadgautamayoHsaMvAdaH711 yaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM, egA joyaNakADI bAyAlIsaM ca sayasahassAiM tIsaM ca sahassAiM dANNi ya auNApaNNe jAyaNasae kiMcivisesAhie pariraeNaM // sU0 102 // .. mUlam-IsIpabbhArAe NaM puDhavIe bahumajjhadesabhAe. joyaNAI' dvAdaza yojanAni 'avAhAe' abAdhayA=antareNa-dRreNa tato'pyuparItyarthaH, 'ettha NaM' atra khalu 'IsIpabbhArANAma' ISatprAgbhArA-siddhazilA nAma 'puDhavI paNNattA' pRthivI prajJatA, 'paNayAlIsaM joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM' paJcacatvAriMzat yojanazatasahasrANi AyAmaviSkambheNa-AyAmena viSkambheNa .ca, 'egA.joyaNakoDI' ekA yojanakoTiH 'bAyAlIsaM ca' dvAcatvAriMzacca 'sayasahassAI' zatasahasrANi 'tIsaM ca sahassAI' triMzacca sahasrANi, 'doNNi ya auNApaNNe joyaNasae' dve caikonapaJcAze yojanazate, 'kiMci. visesAhie' kiJcidvizeSAdhike 'parirayeNaM' parirayeNa-paridhinA // sU0 102 // TIkA--'IsIpabbhArAe' ityAdi / 'IsIpabbhArAe NaM puDhavIe' ISatprAgbhArAyAH khalu pRthivyA 'bahumajjhadesabhAe aTThajoyaNie khete aTTha jAyaNAI bAhalleNaM' bhAga se (duvAlasa joyaNAiM abAhAe ) bAraha yojana dUra jAne para, arthAt ina pAMca anuttara vimAnoMke zikharoM ke agrabhAga se 12 yojana Upara (ettha NaM IsIpabbhArA NAma puDhavI paNNattA) ISatprAgbhArA pRthivI arthAt siddha zilA hai| (paNayAlIsa joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM, egA joyaNakoDI bAyAlIsaM ca sayasahassAiM tIsaM ca sahassAiM doNi ya auNApaNNe joyaNasae kiMci visesAhie paDiraeNa) yaha paiMtAlIsa lAkha yojanakI laMbI-caur3I aura eka karoDa bayAlIsa lAkha, tIna hajAra, do sau uMcAsa yojana se kucha adhika paridhivAlI hai / sU. 102 // marthAta me pAya manuttavimAnAnAM mahAgathI 12 yona 52 ( ettha NaM IsIpabbhArA NAma puDhavI paNNattA ) dhyatmAmA pRthivI-marthAt siddhazitA cha. (paNayAlIsaM ca joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, egA joyaNakoDI bAyAlIsaM ca sayasahassAI, tIsaM ca sahassAI; doNi ya auNApaNNe joyaNasae kiMci visesAhie paDiraeNaM) mA pIratAlIsa sAma yojanA ainI-pakSamA ane eka karoDa betAlIsa lAkha trIsa hajAra base ogaNapacAsa yojanathI 42 // padhAre paridhivAjI cha. ( sU0 102) Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 aupapAtikasUtre ajoyaNie khette aha jAyaNAiM bAhalleNaM, tayANaMtaraM ca NaM mAyAera parihAyamANI 2 savvesu carimaperaMtesu macchiyapattAA taNuyatarA aMgulassa asaMkhejaibhAgaM bAhalleNaM paNNattA // sU0 103 // bahumadhyadezabhAge'STayojanika kSetram aSTa yojanAni bAhalyena, 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraJca khalu 'mAyAe' 2 mAtrayA 2 'parihAyamANI' 2 parihIyamAnA 2'savvesucarimaperaMtemu sarveSu caramaprAnteSu 'macchiyapattAo taNuyatarA' makSikApakSAttanukatarA 'aMgulassa asaMkhejaibhArga' aGgulasyA'saMkhyeyabhAgaM 'bAhalleNaM' bAhalyena 'paNNattA' prajJaptA // sU0 103 // 'isIpabbhArAe NaM puDhavIe' ityAdi / isa (isIpabbhArAe NaM puDhavIe) ISatprAgabhArA pRthivIkA arthAt siddhazilAkA (bahumajjhadesabhAe aTujoiNie khette) jo bahumadhyadezabhAgasthita ATha yojanakA kSetra hai, usakA (aTThajoyaNAiM bAhalleNaM) ATha yojana bAhalya hai, arthAt siddhazilA bIca meM ATha yojana jAr3I hai / (tayANaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANI 2) usa madhyabhAga se kramazaH kama hotI huI yaha (savvesu carimaperaMtesu) sabhI carama pradezoM meM (macchiyapattAo taNuyatarA) makkhI ke pAMkha se bhI adhika patalI hai, (aMgulassa asaMkhejaibhAgaM bAhalleNaM paNNattA) ataH yaha bArIkI meM aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga jAnanI cAhiye // sU. 103 // 'IsIpabbhArAe NaM puDhavIe' tyAhi. ___aa (IsIpabbhArAe NaM puDhavIe) sstpraamaa2| pRthivAnA, arthAt siddhaziyAnA (bahumajjhadesabhAe aTThajoyaNie khette ) maI-madhyaza-mAgamA 2 re 28 yona pramANapANu kSetra cha, tenai ( adujoyaNAI bAhalleNaM) mAiyona mAdaya cha, arthAt siddhazimA vayabhAmA yonI che. (tayANaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANI 2) te madhyamAthI bhaza: dhIme-dhIme sAchI thatai ndi AI, ( savvesu carimaperaMtesu) mA yama prazAmA (macchiyapattAo taNuyatarA) mAmAnI pAMmathI 54 vadhAre pAtamI che. ( aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM bAhalleNaM paNNattA) pAma te bhArImA mAMjAnA asnnyaatamA bhAganI jANavI joIe. (sU0 103) Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA, sU. 103, 104 ISatprAgbhArAyA dvAdaza nAmAni. 3 mUlam-IsIpabbhArAe NaM puDhavIe duvAlasa NAmadhejA paNNattA, taM jahA-IsIi vA IsIpabbhArAi vA taNUi vA taNutaNUi vA siddhIi vA siddhAlaei vA muttIi vA muttAlaei vA leoyaggei vA loyaggathUbhigAi vA leoyaggapaDibujjhaNAi vA savva-pANa-bhUya-jIva-satta-suhAvahAi vA // sU0 104 // TIkA--'IsIpabbhArAe' ityAdi ! 'isIpabbhArAe NaM puDhavIe duvAlasa NAmadhejjA paNNattA' ISatprAgbhArAyAH khalu pRthivyA dvAdaza nAmadheyAni prajJaptAni, 'taM jahA' tadyathA-'IsIi vA' ISat iti vA 1, 'IsIpabbhArAi vA' ISatprAgbhArA iti vAra, 'taNUi vA' tanuriti vA3, 'taNutaNai vA tanutanuriti vA4, siddhIivA' siddhiriti vA5, 'siddhAlaei vA' siddhAlaya iti vA 6, 'muttIi vA' muktiriti vA 7, 'muttAlaei vA' muktAlaya iti vA 8, 'loyaggei vA' lokAgramiti vA 9, 'loyaggathUbhigAi vA' lokAgrastUpiketi vA 10, 'loyaggapaDibujjhaNAi vA' lokAgrapratibodhaneti vA 11, 'savva-pANa-bhUya-jIva -satta-suhAvahAi vA' sarva-prANa-bhUta-jIva-sattva-sukhAvaheti vA 12 // sU0 104 // 'IsIpabbhArAe NaM puDhavIe' ityAdi / (IsIpabbhArAe NaM puDhavIe duvAlasa NAmadhejjA bhavaMti) ISatprAgabhArA pRthivI ke 12 nAma haiM, (taM jahA) jaise-1-(IsIi vA) IrSat , 2-(IsIpabbhArAi vA) ISatprAgbhArA, 3-(taNUi vA) tanu, 4-(taNutaNU ivA) tanutanu, 5-(siddhI i vA) siddhi, 6-(siddhAlae ivA) siddhAlaya, 7-(muttI ivA) mukti, 8-(muttAlae ivA) muktAlaya, 9-(loyagge ivA) lokAgra, 10-(loyaggathUbhigA ivA) lokAgrastRpikA, 11-(loyaggapaDibujjhaNA 'IsIpabbhArAe NaM puDhavIe' tyAdi. (IsIpabbhArAe NaM puDhavIe duvAlasa NAmadhejjA paNNattA) 2sstmaaanaa| pRthivIna 12 nAbhA cha, (taM jahA ) ma 1-(IsI ivA) dhSat , 2-" (IsIpabbhArA ivA) dhSAmA2, 3-(taNU ivA) tanu, 4-(taNutaNU i vA) tanutanu, 5-(siddhI ivA) siddhi, 6-(siddhAlae ivA) siddhAraya,7-(muttI ivA) bhumita, 8(muttAlae i vA) bhutAlaya, 6-(loyamge i vA) a , 10-(loyaggathUbhigA i vA) stu5i4, 11-(loyamgapaDibujhaNA ivA) apratimAdhanA, 12-(savva-pANa Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtika mUlam - IsIpabbhArA NaM puDhavI seyA saMkhatala - vimalasolliya - muNAla - dgaraya- tusAra - gokkhIra - hAra - vaNNA uttANaya - chatta-saMThANa - saMThiyA savvajuNasuvvaNNayamaI acchA sahA 714 TIkA - - 'IsIpanbhArA' ityAdi / 'IsIpa bhArA NaM puDhavI' ISatprAgbhArA khalu pRthivI 'seyA' zvetA 'saMkhatala - vimala - solliya - muNAla - dagaraya- tusAra gokkhIra -hAra-vaNNA' zaGkhatala-vimala - zaulya- mRNAla - dakaraja - stuSAra- gokSIra-hAra-varNA-tatra - zaGkhatalaM = zaGGkhasyAdhastano bhAgaH, vimalaM nirmalaM zaulya = zvetakusumavizeSaH, mRNAlaM = kamalasya kandaH, tuSAra : - himaM - ' barpha' iti prasiddham, hAraH = muktAhAraH, zaGkhAdihArAntAnAM varNa iva varNo yasyAH sA tathA, 'uttANaya-chatta-saMThANa - saMThiyA' uttAnakacchatra - saMsthAna - saMsthitA - uttAnakam = UrdhvamukhaM-visphAritaM yat chatraM tasya saMsthAnamiva saMsthAnaM tena saMsthitA = yuktA, 'savvajjuNai vA) lokaprapratibodhanA, 12 - (savva - pANa- bhUya-jIva - satta - suhAvahA i vA ) sarvaprANabhUta jIvasattvasukhAvahA / / sU0 14 // 'IsIpArA NaM puDhavI' ityAdi / (IsIpa bhArA NaM puDhavI ) yaha ISatprAgbhArA nAmakI pRthivI (seyA) sapheda hai / isakI ujjvalatA (saMkhatala- vimala-solliya muNAla dagaraya- tuSAra gokkhIra- hAra - vaNNA) zaMkha ke talabhAgake samAna, zubhrapuSpake samAna, mRNAlake samAna, kamalake samAna, pAnIkI binduoM ke samAna, barpha ke samAna, dugdha ke samAna, evaM muktAhAra ke samAna hai / ye saba cIjeM jisa prakAra zubhra hotI haiM usI prakAra yaha bhI zubhra hai / (uttANaya-chatta-saMThANasaMThiyA) zira para tAne hue chatra ke samAna isakA AkAra hai / (sabvajjuNa - suvaNNayamaI - bhUya - jIva-satta - suhAvahA i vA ) sarva-prANu-bhUta-lava-sattva- subhAvaDA (sU0 104) 'IsIpa bhArA NaM puDhavI' ityAdi. (IsIpa bhArA NaM puDhavI ) yA SityAglAza pRthivI ( seyA ) saha che. tenI ugavaNatA ( saMkhatala - vimala - solliya - muNAla - dgaraya- tusAra - gokkhIrahAra - vaNNA ) zamanA tajIyAMnA lAga nevI ulvaja, zubha puNya samAna, bhajanA mRNAla jevI, pANInAM biMduenA jevI, kharaphanA bhevI, dUdhanA jevI, temaja meAtInA hAra jevI ujjavaLa che. A badhI cIjo jevI zubhra ( dhoNI ) hoya che tevIna rIte yA pAzu zubha che. ( uttANaya-chatta-saMThANa - saMThiyA) zira upara moTesAM chatra samAna tenA yAara che. ( savvajjuNa Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TI.sa. 105, ISatprArabhArAyAH svarUpavarNanam. laNhA ghaTThA maTThA NIrayA NimmalA NippaMkA NikaMkaDacchAyA samarIciyA suppabhA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA // sU0 105 // muvaSNayamaI' sarvArjunasuvarNakamayI-sarveNa sarvAvayavAvacchedena arjunasuvarNakamayI zvetakAJcanamayI, tathA-'acchA' acchA AkAzasphaTikavat , 'saNhA' zlakSNA zubhaparamANuskandharacitatayA zlakSNA-sUkSmatantunirmitastravat sUkSmA, 'laNhA' zlakSNA-ghuNTitavastravanmasRNA, 'laTThA' laSTA sundarAkRtikA, 'ghaTThA' ghRSTA ghRSTeva-kharazANayA zodhitapASANavat, 'mahA' mRSTA-mRSTeva-komalazANayA zodhitapASANavat, 'NIrayA' nIrajAH, 'NimmalA' nirmalA, gaNappaMkA' niSpaGkA-kardamarahitA. 'NikaMkaDacchAyA' niSkaGkaTacchAyA AvaraNarahitA 'samarIciyA' samarIcikA=kiraNasamUhayuktA, 'muppabhA' suprabhA zobhAsampannA, 'pAsAIyA' prAsAdIyA-prasAdaH pramodaH sa eva prAsAdaH, sa prayojanaM yasyAH sA tathA, 'darisaNijjA' darzanIyA-darzanAya hitA, tAM pazyaccakSurna zrAmyatItyarthaH, 'abhiruvA' abhirUpA= acchA saNhA laNhA ghaTThA maTaThA NIrayA NimmalA NippaMkA NikaMkaDacchAyA samarIciyA suppabhA pAsAdIyA, darisaNijjA abhirUvA paDirUvA) tathA yaha saMpUrNa zvetakAMcanamaya hai, AkAza evaM sphaTika ke samAna svaccha hai, zuddhaparamANuskandhoM se racita hone ke kAraNa sUkSmatantuoM se nirmita vastra ke samAna sUkSma hai, ghuTe hue vastra ke samAna cikanI hai, ghRSTa hai-khara zANa se ghise hue patthara ke jaisI hai, mRSTa hai, arthAt-komalazANa se ghise hue patthara ke samAna cikanI hai| nIraja-nirmala hai| kardamarahita hai| AvaraNarahita hai| kiraNoM ke samudAya se suramya hai| zobhAse saMpanna hai| pramoda pradAna karane vAlI hai| darzanIya hai| suvaNNayamaI acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA NIrayA NimmalA NippaMkA NikkaMkaDacchAyA samarIciyA suppabhA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA) tathA e saMpUrNa zveta kAMcanamaya che, AkAza temaja sphaTikanA samAna svaccha che. zuddha paramANuskaMdhothI nirmita hovAne kAraNe sUkSamataMtuothI nirmita vastrasamAna sUvama che, ghaMTita-mAMDa vigerethI ghasAyelA vastranI mAphaka cIkaNI che, dhRSTa che-kharazANuthI ghasAyelA pattharanA jevI che, mRSTa che-arthAta kemazANuthI ghaselA pattharanA jevI cIkaNuM che, nIraja-nirmaLa che, kama (461) thI 2Dita cha, zAlA-sapanna cha, prabhAha (mAna) mA pANI che, darzanIya che, ene jevAvALAnAM netra ene jotAM jotAM dharAtAM ja nathI, e Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 aupapAtikasUtre mRlam-IsIpabbharAe NaM puDhavIe seyAe joyaNaMmi logaMte / tassa joyaNassa je se uvarille gAue, tassa NaM gAuyassa je se uvarille chabbhAge, tattha NaM siddhA bhagavaMto.sAdiyA kamanIyA, 'paDirUvA' pratirUpA-darzane pratikSaNaM navaM navamiva pratibhAsamAnaM rUpaM yasyAH sA tathA // sU0 105 // TIkA-'isIpabbhArAe' ityAdi / 'IsIpabbharAe gaM' ISatprAgbhArAyAH siddhazilAyAH khalu 'puDhavIe seyAe' pRthivyAH zvetAyAH 'joyaNaMmi logaMte' yojane lokAntaH= yojanaparimitaM kSetramupari gatvA lokAnto vartate / atra yojanam-utsedhAGgulayojanaM grAhyam, tadIyasyaiva hi krozaSaDbhAgasya satribhAgatrayastriMzadadhikadhanuHzatatrayIpramANatvAditi / 'tassa joyaNassa' tasya yojanasya, 'je se' yaH saH 'uvarille' uparitanaH 'gAue' dezIyo'yaM zabdaH krozArthe, sa ca dvisahasradhanuHpramANaM kSetram , uktaM ca-" cauhatthaM puNa dhanuhaM duni sahassAi gAuyaM tesiM" // iti / 'tassa NaM' tasya khalu 'gAuyassa' krozasya, 'je se uvarille' yaH sa uparitanaH 'chabbhAe' SaDbhAgaH SaSTho bhAgaH, 'tattha NaM siddhA bhagavaMto ise dekhane vAloM ke netra ise dekhate 2 thakate nahIM haiN| yaha bar3I hI kamanIya hai| ise jyoM jyoM dekhA jAtA hai tyoM 2 yaha navIna2 jaisI pratIta hotI hai / sU0 105 // 'IsIpabbhArAe NaM puDhavIe' ityaadi| isa (IsIpabbhArAe NaM puDhavIe seyAe)zubhra ISatprAgbhArA pRthivI se (joyaNami) Upara 1 yojana meM (logaMte) loka kA aMta hai / (tassa joyaNassa je se uvarille gAue, tassa NaM gAuyassa je se uvarille chabbhAge, tattha NaM siddhA bhagavaMto sAdiyA apajjavasiyA) usa yojanaparimita loka ke aMta meM 333 dhanuSa aura 32 aMgula jitanI jagaha rahI hai, usameM arthAt usa yojana ke Upara ke kosa ke chaThaveM bhAga meM siddha bhagavAn bahu ja kamanIya che, tene jema jema levAya tema tema te navIna navIna jevI pratIta thAya . (sU0 105) 'IsIpabbhArAe NaM puDhavIe' tyAhi. mA (IsIpabbhArAe NaM puDhavIe seyAe ) zubhra dhapatyAumA pRthivIthI ( joyaNaMmi ) 352 1 thAnamA (logate ) ne mata che. (tassa joyaNassa je se uvarille gAue, tassa NaM gAuyassa je se uvarille chabbhAge, tattha NaM siddhA bhagavaMto sAdiyA apajjavasiyA cirsepti ) te yoganaparibhita sonA aMtamAM 333 dhanuSa ane 32 AMgaLa jeTalI jagA rahI che, temAM arthAta Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poyUSavarSiNI TIkA, ma. 106 siddhasvarUpavarNanam 717 apajjavasiyA aNegajAi-jarA-maraNa-joNi-veyaNaM saMsArakalaMkalIbhAva-puNabbhava-gabbhavAsa-vasahI-pavaMcaM aikkaMtA sAsayamaNAgayaddhaM ciTThati // sU0 106 // mUlam--kahiM paDihayA siddhA ?, kahiM siddhA paDiTThiyA ? kahiM bodi caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhai ? // sU0 107 // sAdiyA apajjavasiyA' tatra khalu siddhAbhagavantaH sAdikA aparyavasitAH 'aNega-jAijarA-maraNa-joNi-veyaNaM' aneka-jAti-jarA-maraNa-yoni-vedanam-anekajAtijarAmaraNapradhAnayoniSu vedanA yatra sa tathA taM, 'saMsAra-kalaMkalIbhAva-puNambhava-ganbhavAsavasahI-pavaMcaM saMsAra-kalaGkalIbhAva-punarbhava-garbhavAsa-vasati-prapaJca - saMsAre kalaGkalIbhAvena =asamaJjasatvena ye punarbhavAH paunaHpunyena utpAdAH, garbhavAsavasatayaH garbhAzrayanivAsAzca tAsAM yaH prapaJco-vistaraH sa tathA tam 'aikkaMtA' atikrAntAH nistIrNAH, 'sAsayaM' zAzvatam 'aNAgayaddhaM' anAgatAddhAM-bhaviSyatkAlaM 'ciTuMti' tiSThanti // sU0 106 // TIkA-'kahiM paDihayA' iti / gautamaH pRcchati-'kahiM paDihayA siddhA' kva pratihatAH siddhAH siddhAH kutra pratiruddhAH, tathA 'kahiM siddhA paDiTTiyA' kva siddhAH prati sAdi-aparyavasita sthiti meM virAjamAna haiN| (aNega-jAi-jarA-maraNa-joNi-veyaNaM saMsAra-kalaMkalIbhAva-puNabbhava-gabbhavAsa-vasahI-pavaMcamaikaMtA)ye siddha bhagavAn aneka jAti, jarA evaM maraNa kI vedanA se, tathA asamaMjasapUrNa jo bAra bAra janma lenA, garbha meM vAsa karanA Adi duHkha haiM unase yukta sAMsArika prapaMcoM se rahita hokara (sAsayamaNAgayaddhaM ciTThati) sadA zAzvatikarUpa se vahA~ para virAjate rahate haiM // sU0 106 // te cojananI uparanA kosanA chaThThA bhAgamAM siddha bhagavAna sAdi-aparyavasita sthitimA virAbhAna cha. (aNega-jAi-jarA-maraNa-joNi-veyaNaM saMsAra-kalaMkalIbhAva-puNabbhava-gabbhavAsa-vasahI-pavaMcamaikkaMtA) se siddha bhagavAna bhne| janma, jarA temaja maraNanI vedanAthI tathA asamaMjasapUrNa je vAraMvAra janma le, garbhamAM vAsa karava-Adi duHkha che tenAthI cukata sAMsArika prapaMcathI 2hita thane ( sAsayamaNAgayaddhaM ciTThati ) sahA vati435thI nir virArau 29 che. (sU0 106) Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikasUtre mUlam -- aloge pahiyA siddhA, loyagge ya paDiDiyA / iha boMdiM cattA NaM, tattha gaMtUNa sijjhai // sU0108 // 718 SThitAH=JyavasthitAH ? tathA - 'kahiM baudi caittA NaM' kva zarIraM tyaktvA khalu 'kastha gaMtUNa' kva gatvA 'sijjhara' sidhyanti ? | 'boMdI' iti zarIrArthako dezIzabdaH / 'sijjhai ' ityatrArSatvAda bahutve ekatvam // sU0 107 // TIkA- 'aloge' ityAdi / 'aloge' aloke = alokAkAzAstikAye 'siddhA' siddhAH 'paDiyA' pratihatAH = pratiruddhAH, tathA 'loyagge ya' lokAgre = pazcAstikAyalakSaNalokazirobhAge ca 'paDiTTiyA' pratiSThitAH = apunarAvRttirUpeNa vyavasthitAH, tathA 'i' iha 'kahiM pahiyA siddhA ' ityAdi / gautama pUchate haiM ki he bhadaMta ! ( kahiM pahiyA siddhA) siddha bhagavAna kisa sthAna para aTake haiM ?, (kahiM siddhA paDiTThiyA) ve kahAM pratiSThita haiM ?, (kahiM baudiM caitANaM ) isa zarIra ko chor3akara ( kattha gaMtUNa sijjhai ) ve kahAM jA kara siddha hote haiM ? // sU. 107 // 'aloge pahiyA' ityAdi / uttara - he gautama! (aloge paDihayA siddhA loyagge ya paDiTThiyA) siddha bhagavAn loka agrabhAga meM rahate haiM, isaliye ve aloka meM jAne se aTake hue haiM / loka ke agrabhAga meM unakI sthiti hai / (iha boMdi caittA NaM) isa manuSyaloka meM ve zarIra kA 'afe ufegur fer?" Scale. gautama pUche cheDe he lahanta ! ( kahiM paDihayA siddhA) siddha bhagavAna jhyA sthAne aTaDayA che ?, ( kahiM siddhA paDiTTiyA ) tethe ayAM pratiSThita che ?, ( kahiM boMdi caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhai ) mA zarIrane choDIne tethe yAMne siddha thAya che ? ( sU.0 107 ) 'aloge pasihayA' tyAhi. uttara- he gautama! ( aloge pahiyA siddhA) siddha bhagavAna bounA agrabhAgamAM rahe che tethI tethe alobhAM bhavAthI aTaTThesA hoya che. (loyagge ya paDiTTiyA) bonA agrabhAgamAM tebhanI sthiti che. ( iha boMdi caittA ) A bhanuSyaseo'bhAM teyA zarIrano parityAga arIne ( tattha gaMtUNa sijjhaI) Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavaSiNI TIkA, zAstropasaMhAraH 719 mUlam-jaM saMThANaM bhavaM, cayaMtassa crimsmyNmi| AsIya paesaghaNaM, taM saMThANaM tarhi tassa // sU0 109 // mUlam-dIhaM vA hassaM vA, jaM carimabhave haveja saMThANaM / tatto tibhAgahINaM, siddhANogAhaNA bhnniyaa| sU0 110 // . . . manuSyakSetre 'boMdi' zarIraM 'caittA gaM' tyaktvA khalu 'tattha' tatra=lokAgre 'gaMtUNa' gatvA 'sijjhai' sidhyanti // sU. 108 // TIkA---'jaM saMThANaM' ityAdi / 'bhavaM' bhavaM saMsAraM 'cayaMtassa' tyajataH siddhasya 'carimasamayaMmi' caramasamaye-mokSagamanasamaye 'ihaM tu' iha tu manuSyakSetre tu 'jaM saMThANaM' yat saMsthAnam 'AsIya' AsIt , 'taM saThANaM' tat saMsthAnaM 'tassa' tasya siddhasya tarhi'. tatra siddhakSetre 'paesaghaNaM' pradezaghanaM tRtIyabhAgena randhrapUraNAd bhavati // sU. 109 // . TIkA-'dIhaM vA' ityAdi / 'dIhaM vA' dIrgha=paJcadhanuHzatamAnaM vA, 'hassaM vA' parityAga karake (tattha gaMtUNa sijjhai) siddhasthAna meM jAkara siddha hote haiM // sU. 108 ! 'jaM saMThANaM' ityaadi| (bhavaM cayaMtassa) saMsAra kA parityAga karate hue siddha kA (carimasamayaMmi) mokSagamana samaya meM (ihaM tu) isa manuSyakSetra meM (jaM saMThANaM) jo saMsthAna thA, (tassa) usa siddhakA (taM saMThANaM) vaha saMsthAna (tahiM) usa siddha kSetra meM (paesaghaNaM) kAna, cakSu Adi indriyoM ke rikta sthAna bhara jAne ke kAraNa pradezaghanarUpa hotA hai / sU. 109 // 'dIhaM vA hassaM vA' ityAdi / (dIhaM vA) cAhe saMsthAna dIrgha-500 dhanuSa kA ho, (hassaM vA) cAhe hasva-2hAtha siddha sthAnamA ne taya siddha thAya che. (sU. 108) 'jaM saMThANaM' chatyAdi (bhavaM cayaMtassa) sNsaarn| parityAga 42tI 15 siddhanu (carimasamayaMsi) mokSagamana samayamA (ihaM tu) mA bhanuSya-kSetramA (jaM saMThANaM) 2 saMsthAna tu, (tassa) te siddhanu (taM saMThANaM) saMsthAna (tahiM) te siddhakSetramA (paesaghaNaM) ana, mAM hi driyAnA rita sthAno paripUrNa thAne raNe ahezacana35 thAya cha. (sU. 1.8) 'dIhaM vA hassaM vA' tyAhi. (dIhaM vA) yA saMsthAna : (i)-500 dhanuSanu DAya, (hassaM kA) Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 aupapAtikasUtre mUlam-tiNi sayA tettIsA, dhaNuttibhAgoya hoi boddhvyo| esA khalu siddhANaM, ukkosogAhaNA bhnniyaa| sU0 111 // hasvaM vA hastadvayamAnaM vA, vA-zabdAnmadhyamaM cApi grAhyaM jaM carimabhave saMThANaM haveja' yaccaramabhave saMsthAnaM bhavet 'tatto' tataH tasmAt , 'tibhAgahINaM' tribhAgahInaM tribhAgena-tRtIyabhAgena randhrapUraNAt tribhAgahInaM yathA syAttathA 'siddhANogAhaNA' siddhAnAmavagAhanA 'bhaNiyA' bhaNitA kathitA jinairiti zeSaH // sU. 110 // ___TIkA-'tiNNi' ityAdi / 'tiNi sayA tettIsA' trINi zatAni trayastriMzaddhaSi, tathA 'dhaNuttibhAgo ya' dhanustribhAgazca-dhanuSaH ekasya dhanuSastribhAgaH tRtIyo bhAga:dvAtriMzadaGgulAni,tena trayastriMzadadhikazatatraya-333-dhanUMSi dvAtriMzadaGgulAni cetyarthaH, ayaM siddhAnAmutkarSato'vagAhanApramANo boddhavyo' boddhavyo jJAtavyo bhavati / amumevArthamAha-esA khala siddhANaM ukkosogAhaNA bhaNiyA' eSA khalu siddhAnAm utkarSA'vagAhanA bhnniteti| iyamavagAhanA paJcadhanuzzatapramANazarIrANAM bhavatIti bodhyam // mU0 111 // kA ho,athavA madhya-avagAhanA ke vikalpoM vAlA ho, (jaM carimabhave havejja saMThANaM) antima bhava-samaya meM jaisI avagAhanAvAlA zarIra hogA, (tatto tibhAgahINaM siddhANogAhaNA bhaNiyA) usase tRtIya bhAga-hIna avagAhanA siddhoM kI siddhigati meM hotI hai ||suu. 110 // 'tiNi sayA tettIsA' ityAdi / (tiNi sayA tettIsA) tIna sau teMtIsa dhanuSa, tathA (dhaNuttibhAgo ya hoi boddhavyo) eka dhanuSa kA tIsarA bhAga, arthAt 32 aMgula, (esA khalu siddhANaM ukkosogAhaNA bhaNiyA) itanI utkRSTa avagAhanA siddha bhagavAn kI jAnanA cAhiye / yaha avagAhanA, jinakA zarIra 500 dhanuSa kA hotA hai unakI apekSA kahI gaI hai| sU. 111 // cAhe hasva-8-2 hAthanuM hoya, athavA madhya avagAhanAnA vikalpovALuM DAya, (jaM carimabhave havejja saMThANaM) matima sa-samayamA 2ii sAnApANu zarIra ze (tatto tibhAgahINaM siddhANogAhaNA bhaNiyA) tanAthI trIna bhAganI ochI avagAhanA siddhonI siddhigatimAM hoya che. (sU. 110) 'tiNNisayA tettIsA' tyAhi. (tiNNi sayA tettIsA) aso tetrIsa dhanuSa, tathA (dhaNuttibhAgo ya hoi boddhavvo) me dhanuSA trIne mAsa, arthAt 32 mAM, (esA khalu siddhANaM ukkosogAhaNA bhaNiyA) meTalI kRSTa sAnA siddha mAnanI pI. Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNI-TIkA zAstropasaMhAraH 721 mUlam-cattAri ya rayaNIo,rayaNitibhAgUNiyA ya boddhvvaa| esA khalu siddhANaM, majjhimaogAhagA bhnniyaa| sU0 112 // mUlam-ekkA ca hoi rayaNI, sAhIyA aMgulAi ajha bhve| . esA khalu siddhANaM, jahaNNaogAhaNA bhnniyaa| sU0 113 // TIkA-'cattAri' ityAdi / 'cattAri ya rayaNIo' catasrazca ratnayaH, 'rayaNitibhAgRNiyA ya' ranitribhAgonikA ca siddhAnAM madhyamA'vagAhanA 'boddhavvA' boddhvyaa| amumevArthamAha- 'esA khalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhaNiyA' eSA khalu siddhAnAM madhyamA'vagAhanA bhaNitA / SoDazAGgulAdhikacaturhastapramANA siddhAnAM madhyamAvagAhanetyarthaH / iyaM saptahastapramANazarIradhAriNAM siddhAnAm // sU0 112 // TIkA--'ekkA' ityAdi / siddhAnAM jadhanyA'vagAhanAyAm 'ekkA ca hoi 'cattari ya rayaNIo' ityAdi / (cattAri ya rayaNIo) cAra hAtha aura (rayaNitibhAgRNiyAya boddhavvA) eka hAtha kA tIsarA bhAga, arthAt 16 aMgula kI madhyama avagAhanA hotA hai / (esA khalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhaNiyA) siddhoM ko yaha madhyama avagAhanA 7 hAtha zarIravAloM kI apekSA se jAnanI cAhiye // sU. 112 // 'ekkA ca hoi rayaNo' ityaadi| (ekkA ca hoi rayaNI sAhIyA aMgulAi aTTha bhave) kucha adhika eka hAtha, A avagAhanA, jenuM zarIra 500 dhanuSanuM hoya che tenI apekSAe kahelI che. (sU. 111) 'cattAri ya rayaNIo' chatyAdi. (cattAri ya rayaNIo) yA2 7.ane (rayaNitibhAyUNiyA ya boddhavvA) 1 hAthano trIjo bhAga, arthAt 16 AMgaLanI madhyama avagAhanA hoya che. (esA khalu siddhANaM majjhima-ogAhaNA bhaNiyA) siddhonI 241 madhyama mAnA 7 hAtha zarIravALAnI apekSAthI jANavI joie. ( sU0 112 ) 'ekkA ca hoi rayaNI' 'tyAhi. (ekkA ca hoi rayaNI sAhI yA aMgulAi aTTa bhave ) 4 bAyakI thoDI hd Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 723 aupapAtikasUtre rayaNI sAhIyA' ekA ca bhavati ratniH sAdhikA / kiyatA pramANenAdhikA bhavatItyAha'aMgulAI' ityaadi| 'aMgulAi aTTha bhave' aGgulAni aSTa bhavanti / aSTAGgulAdhikaikahastapramANA siddhAnAM jaghanyAvagAhanA bhvtiityrthH| amumevArthamAha-esA khalu siddhANaM jahaNNaogAhaNA . bhaNiyA' eSA khalu siddhAnAM jaghanyAvagAhanA bhaNiteti / iyaM dvihastapramANazarIrANAm / iyaM trividhA'pyavagAhanA zarIrordhvamAnamAzritya gRhyate, anyathopaviSTAnAM sidhyatAM mAnaM visadRzamapi bhavet / nanvevamUrdhvamAnAGgIkAre nAbhikulakarasya bhAryAyA marudevyAH kathaM sidristhAnaprAptiH, nAbhikulakaro hi paJcaviMzatyadhikapaJcazatadhanuHpramANa AsIt , tadbhAryA'pi marudevI tatpramANaiva, tathAcoktam-"saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehiM samaM" iti / atastadavagAhanA utkRSTAvagAhanAto'dhikatarA ?, arthAt eka hAtha 8 aMgula, (esA khalu siddhANaM jahaNNaogAhaNA bhaNiyA) yaha jaghanya avagAhanA siddha bhagavAn kI jAnanI cAhiye / yaha avagAhanA 2 hAtha kI avagAhanA vAle jIvoM kI apekSA kahI gaI samajhanA cAhiye / yaha tInoM prakAra kI avagAhanA zarIra kI U~cAI kI apekSA kahI gaI hai| baiThakara siddha hone vAloM kA mAna to visadRza bhI honA cAhiye / prazna-isa taraha UrdhvamAna ko Azrita karane para nAbhikulakara kI bhAryA marudevI ko siddhisthAna kI prApti kaise ho sakatI hai; kyoM ki nAbhikulakara 525 dhanuSa pramANa avagAhanAvAle the to unakI dharmapatnI bhI utanI hI avagAhanAvAlI hoMgI / kyoM ke aisA kahA hai ki saMhanana aura saMsthAna kulakaroM kI mahilAoM kA kulakaroM ke samAna hotA hai / isaliye unakI avagAhanA utkRSTa avagAhanA se adhikatara ho jAtI hai ? / uttara-prazna ThIka haiM, paraMtu isakA samAdhAna isa prakAra hai, yadyapi kulakara jaisI uccatA unakI patniyoM meM padhAre, arthAt me DAtha 8 #inn, (esA khalu siddhANaM jahaNNaogAhaNA bhaNiyA) siddha bhagavAnanI 2 // dhanya 221||ddn ongvI. 2mA mavAnA 2 hAthanI avagAhanAvALA jIvonI apekSAe kahelI che ema samajavuM. e traNeya prakAranI avagAhanA zarIranI uMcAInI apekSAe kahelI che. nahiM te besIne siddha thavAvALAonuM mAna (pramANa) visadaza (juduM') paNa kevuM joIe. prazna-A rIte udgha (uMcA) mAnane Azrita karavAthI nAbhikulakaranAM dharmapatnI marudevIne siddhisthAnanI prApti kevI rIte thaI zake ?, kema ke nAbhikulakara pa25 dhanuSyapramANa avagAhanAvALA hatA ke, temanAM dharmapatnI paNa eTalI ja avagAhanAvALI haze. kemake ema kahyuM che ke kulakaranI mahilAenuM saMhanana ane saMsthAna kulakaranA samAna hoya che. AthI temanI avagAhanA, utkRSTa avagAhanAthI vadhAre thaI jAya che. uttara-prazna ThIka che; paraMtu tenuM samAdhAna A prakAre che, jene kulakara jevI uccatA temanI patnI Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 723 poyUSavarSiNI TIkA, zAstropasaMhAraH mUlam-ogAhaNAe siddhA,bhavattibhAgeNa hoMti prihiinnaa| saMThANamaNitthatthaM, jarAmaraNavippamukkANaM // sU0 114 // jattha ya ego siddho, tattha aNaMtA bhvkkhyvimukkaa| atrocyate-yadyapi kulakaratulyamuccattvaM tatpatnInAmityuktaM, tathApi paJcazatadhanurmAnatA tasyA vArdhakyena zarIrasaMkocAt saMjAteti nAsti virodhaH // sU0 113 // TIkA--'ogAhaNAe' ityAdi / 'ogAhaNAe'avagAhanayA svAvagAhanayA siddhA' siddhAH, 'bhavattibhAgeNa' bhavatribhAgena-bhavasyacaramabhavazarIrasya-caramazarIrasambandhinyA avagAhanAyAH, tribhAgena tRtIyabhAgena 'parihINA' parihInAH 'hoti' bhavanti / teSAM 'jarAmaraNavippamukkANaM' jarAmaraNavipramuktAnAM siddhAnAm 'aNitthatthaM' anitthaMstham-amunA prakAreNetIttham , tatra tiSThatIti-itthaMstham ,na itthaMstham-anitthaMstham-na kenacitparimaNDalAdilokikasaMsthAnena sthitaM 'saMThANaM' saMsthAnaM bhavati // sU0 114 // TIkA-tatra siddhakSetre siddhA dezabhedena utaikasmin deze tiSThantItyAzaGkAyAmAha-'jattha' iti / 'jattha ya' yatra ca yatraiva deze, 'ego siddho' ekaH siddhastiSThati, hotI hai to bhI unameM 500 dhanuSa-pramANatA unake vRddha avasthA meM zarIra ke saMkoca se ghaTita ho jAtI hai / ataH koI virodha nahIM hai // sU. 113 // 'ogAhaNAe siddhA' ityAdi / (ogAhaNAe siddhA bhavatibhAgeNa hoMti parIhINA) siddha apane aMtimazarIra-saMbaMdhI avagAhanA ke tRtIya bhAga se hIna avagAhanAvAle hote haiM / (saMThANamaNisthasthaM jarAmaraNavippamukkANaM) unakA AkAra kisI parimaMDala Adi laukika AkAra se sthita nahIM hai, ve janma, jarA evaM maraNa se sadA ke liye rahita ho jAte haiM / sU. 114 // mAM hoya che to paNa teomAM 500 dhanuSapramANutA temanI vRddhAvasthAmAM zarIranA saMkecAvAthI ghaTIne thaI jAya che. tethI keI virodha nathI. (sU0 113) 'ogAhaNAe siddhA' tyAhi. (ogAhaNAe siddhA bhavattibhAgeNa hoti parihINA ) siddha pAnI apgAhanAthI aMtima zarIrasaMbaMdhI avagAhanAnA trIjA bhAgathI ochA thAya che. (saMThANamaNitthatthaM jarAmaraNavippamukkANaM) tmn| mA paribhA Adi laukika AkArathI sthita nathI. teo janma, jarA temaja maraNathI sadAyane mATe rahita thaI jAya che. (sU) 114) Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 aupapAtikasUtre aNNoNNasamogADhA, puTTA savve ya logaMte // sU0 151 // mUlam-phusai aNaMte siddhe, savvapaesehi NiyamasA siddho| 'tattha' tatra deze 'aNaMtA' anantAH-avidyamAno'nto yeSAM te'nantA , 'bhavakkhayavimukkA' bhavakSayavimuktAH-bhavakSaye sati vinamuktAH, anena svcchyaa'vtrnnshktimsiddhvyvcchedmaah| 'aNNoNNasamogADhA' anyo'nyasamavagADhAH paraparasparaM samyak avagADhAH-dharmAstikAyAdivat saMmilitAH, 'savve ya' sarve ca logaMte' lokAnte -lokAgrabhAge alokena 'puDhA' spRSTAH- lagnAH, pratiruddhatvAt , tatra dharmAstikAyAbhAvAditi / ata eva-'lokAgre ca pratiSThitA' ityuktam / sU0 115 // TIkA--'phusai' ityAdi / 'siddhe' siddhaH ekaH siddhaH 'NiyamasA' niyamena 'jattha ya ego siddho' ityAdi / (jastha ya ego siddho) jisa siddhakSetra meM eka siddha bhagavAna virAjate haiM, (tattha aNaMtA) usI sidrakSetra meM anaMta siddha virAjamAna rahate haiN| (bhavaka vayavimukkA) unake bhavakA kSaya sarvathA ho cukA hai| (aNNoNNasamogADhA puTThA) jisa prakAra eka hI sthAna para dharmAdika dravya paraspara avagADharUpa meM sthita hokara rahate haiM usI prakAra ye siddha AtmA bhI eka hI sthAna para paraspara meM abagADharUpa se rahate haiN| phira bhI apane 2 caitanyasvarUpa kA parityAga nahIM karate haiN| (savve ya logate) dharmAstikAyakA abhAva hone se ye loka ke agrabhAga meM spRSTa rahate haiN| sU. 115 // 'phusai aNaMte siddhe' ityAdi / (phusai aNaMte siddhe savvapaesehi NiyamasA siddho) eka siddha 'jattha ya ego siddho' tyAhi. __ (jastha ya ego siddho) ke kSetramA se siddha bhagavAna gire cha, (tattha aNatA ) te siddhakSetramA sanata siddha vimAna DAya che. (bhavakkhayavimukkA) tamanA sapano kSaya sarvathA 24 yUthyo che. ( aNNoNNa samogADhA puTThA) prA2 me sthAna 52 yahi dravya 5252 2mgADharUpamAM sthita thaI rahe che teja prakAre te siddha AtmA paNa ekaja sthAna para parasparamAM avagADharUpathI rahe che. chatAM paNa potapotAnA citanyasvarUpo parityAga karatA nathI. dharmAstikAyane abhAva hovAthI teo lo nA agra mAgamA spRSTa (sI) 29 che. (sU. 115) 'phusai aNaMte siddhe' tyAhi. (phusai aNaMte siddha savvapaesehi NiyamasA siddho) me siddha bhagavAn Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ goyUSaSiNo-TokA zAkhopasaMhAraH 725 te viasaMkhejaguNA, desapaesehiM je puTTA ||suu0|| 116 // 'savyapaesehiM' sarvapradezaiH Atmano'saMkhyAtapradezaiH, 'aNaM te siddhe' anantAn siddhAn 'phusaI' zati / tathA 'te vi' te'pi te sarve siddhA api 'asaMkhejaguNA' asaMkhyeyaguNA vartante, 'je' ye siddhAH 'desapaesehiM dezapradezaiH-dezaiH=asaMkhyAtadezaiH pradezaiH =asaMkhyAtapradezaizca 'puDhA' spRSTAH ! teSAM sarveSAM siddhAnAM pratyekaM svasvavyatiriktasiddhairasaMkhyAtadezapradezavadbhiH samilitvena guNitatvamaGgIkRtya "asaMkhyeyaguNAH' ityuktam / ayaM bhAvaH-sarvAtmapradezaistAvadanantAH siddhAH spRSTAH, ekasiddhA'vagAhanAyAmanantAnAmavagADhatvAt / tathaikaikadezenA'pyanantAH, evamekaikapradezenApyanantA eva / tatra dezo-dvayAdipradezasamudAyaH, pradezastu-nirvibhAgoM'za iti / ekaikasiddhazcA'saMkhyeyadezapradezAtmakaH, tatazca mUlA'nantakessaMkhyeyairdezA'nantakairasaMkhyeyairava ca pradezA'nantakairguNite yAvatI saMkhyA bhavet sAM kevaligamyaiveti // sU. 116 // bhagavAn niyama se AtmA ke asaMkhyAtapradezoM dvArA anaMta siddhoM kA sparza karate haiM. aura (te vi asaMkhejaguNA) ve saba siddha asaMkhyAtapradezoM se sthita haiN| (desapaesehi je puTThA) deza se evaM pradezoM se bhI ve siddha asaMkhyAtaguNita haiN| matalaba isakA yaha hai ki samasta AtmapradezoM se ve anaMta siddha spRSTa haiN| eka siddha kI AtmA meM anaMta siddhoM kI avagAhanA hone se, tathA eka eka deza se, evaM pradeza se ve siddha anaMta haiM / dvayAdika pradeza ke samudAya kA nAma deza, evaM avibhAgI aMza kA nAma pradeza hai / eka eka siddha asaMkhyAta deza aura pradezAtmaka haiM / isaliye mUla anaMta ko asaMkhyAta evaM anaMta deza aura pradezoM se guNA karane para kitanI rAzi hogI yaha bAta sirpha kevalI bhagavAn dvArA hI jAnI jA sakatI hai // sU. 116 // niyamathI AmAnA asaMkhyAta pradeza dvArA anaMta siddhono sparza kare che, mane ( te vi asaMkhejaguNA ) te 5 siddha masa jyAta prazAthI sasthita cha. ( desapaesehiM je pudrA ) dezathI tabha04 pradezAthI 5 te siddho asbhyaatgaNe che. enI matalaba evI che ke samasta AtmapradezathI te anaMtasiddho sparzAvelA che. eka siddhanA AtmAmAM anaMta siddhonI avagAhanA hovAthI, tathA eka eka dezathI, temaja pradezathI te siddho anaMta che. dviAdika pradezanA samudAyanuM nAma deza, temaja avibhAgI aMzanuM nAma pradeza che. eka eka siddha asaMkhyAta deza ane pradezAtmaka che. te mATe mUla anaMtane asaMkhyAta temaja anaMta deza tathA pradezathI guNAkAra karavAthI keTalI rAzi (jaththA ) thaze te vAta te mAtra kevaLI bhagavAna dvArAja jANI zAya che. (sU0. 116) Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 ApapAtikasUtre mUlam--asarIrA jIvaghaNA, uvauttA daMsaNe ya NANe y| sAgAramaNAgAraM, lakkhaNameyaM tu siddhANaM // sU0 117 // mUlam kevalaNANuvauttA, jANaMti savabhAvaguNabhAve / pAsaMti savvao khalu, kevaladiTTIhi NaMtAhi // sU0 118 // TIkA-'asarIrA' ityaadi| azarIrA jIvaghanA upayuktA darzane ca jJAne ca / sAkAramanAkAraM lakSaNametattu siddhAnAm // eteSAM padAnAM vyAkhyA'syaivAgamasya uttarArddha trisaptatitamasaMkhyAke sUtre pUrvamuktA // sU. 117 // TIkA---yaduktam-'uvauttA daMsaNe ya NANe ya' iti, tatra jJAnadarzanayoH sarvaviSayatAmupadarzayannAha-'kevalaNANuvauttA' ityAdi / 'kevalaNANuvauttA' kevala 'asarIrA jIvaghaNA' ityaadi| (asarIrA jIvaghaNA uvauttA saNe ya NANe ya) siddhoM kA lakSaNanirdeza isa sUtra meM kahA gayA hai| audArika Adi zarIra se rahita evaM ghanarUpa AtmapradezavAle ve siddha bhagavAn kevalajJAna evaM kevaladarzana se sadA upayukta haiN| (sAgAramaNAgAraM) kevala jJAna kI apekSA ve sAkAra upayoga se yukta haiM, evaM kevala darzana kI apekSA nirAkArasvarUpa darzana se yukta haiN| (lakkhaNameyaM tu siddhANaM) yahI siddhoM kA lakSaNa hai| sU. 117 // 'kevalaNANuvauttA' ityaadi| (kevalANANuvauttA jANaMti savvabhAvaguNabhAve) kevalajJAnarUpa upayoga se yukta ve siddha bhagavAn samasta vastuoM ke anaMtaguNa, evaM unakI anaMtaparyAyoM ko yugapat jAnate 'asarIrA jIvaghaNA' tyAhi. ( asarIrA jIvaghaNA uvauttA daMsaNe ya NANe ya ) siddhonai sano nirdeza A sUtramAM kahevAmAM AvyuM che. audArika Adi zarIrathI rahita temaja ghanarUpa AtmapradezavALA te siddha bhagavAna kevaLajJAna temaja kevaLadarzanathI sh| upayuddhata cha. ( sAgAramaNAgAraM ) vaNazAnanI apekSA teyA sA412 upayogathI yukta che, temaja kevaLadarzananI apekSAe nirAkArasvarUpa darzanathI yuddhata cha. ( lakkhaNameyaM tu siddhANaM ) 4 siddhonai Aa] cha. (sU. 117 ) 'kevalaNANuvauttA' chatyAdi. ( kevalaNANuvauttA jANaMti savvabhAvaguNabhAve ) zAna35 rupayogathI Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 727 pIyUSavarSiNI-TIkA zAstropasaMhAraH mUlam-Na vi atthi mANusANaM,taMsokkhaMNa vi ya svvdevaannN| jaM siddhANaM sokkhaM, avvAbAhaM uvagayANaM ||suu0119|| jJAnopayuktAH santaste siddhAH 'savvabhAvaguNabhAve' sarvabhAvaguNabhAvAn samastavastuguNaparyAyAn 'jANaMti' jAnanti, tatra-guNAH-sahavartinaH, paryAyAstu-kramavartina iti / tathA 'NaMtAhiM' anantAbhiH 'kevaladiTThIhi' kevaladRSTibhiH, anantaiH kevaladarzanairityarthaH, 'sabao' sarvataH sarvabhAvAn khalu-nizcayena 'pAsaMti' pazyanti / sU0 117 // TIkA--siddhAnAM sukhaM varNayati-'Na vi' ityAdi / 'avvAbAha' avyAbAdhaM sakala duHkhavarjitaM mokSasthAnam 'uvagayANaM' upagatAnAM prAptAnAM, 'siddhANaM' siddhAnAm 'jaM yat 'sovAvaM' saukhyam 'atthi' asti, 'taM' tat 'sokvaM' saukhyaM 'Na vimANusANaM' nApi manuSyANAmasti, 'Na vi ya savvadevANaM' nApi ca sarvadevAnAm // sU0 119 // haiN| (pAsaMti savvao khalu kevaladiTThIhi NaMtAhiM) anaMtakevaladRSTisvarUpa anaMtadarzana se yukta ve siddha bhagavAn , yugapat samasta bhAvoM ko unakI guNaparyAyoM sahita dekhate haiM / vastu meM trikAla usake sAtha rahane vAle guNa hote haiM / evaM kramavartI paryAya hotI haiN| sU. 117 // 'Navi atthi' ityAdi / (jaM siddhANaM sokaravaM avvAbAhaM uvagayANaM ) sakala duHkhoM se varjita aise mokSasthAna meM prApta hue siddhoM ko jo sukha hai, (Na vi asthimANusANaM taM sokvaMNa vi ya savvadevANaM) vaha sukha trailokya meM na to manuSya ko hai, aura na sarva devoM ko hai // sU. 119 // yukta te siddha bhagavAna samasta vastuonA anaMtaguNa, temaja temanI anaMta paryAyAne sahIsAthe taNe cha. (pAsaMti savvao khalu kevaladiTThIhi gaMtAhi) anaMta kevaLadaSTisvarUpa anaMtadazanathI yukta te siddha bhagavAna ekIsAthe samasta bhAvone temanI guNa-paryA-sahita jue che. vastumAM trikALa tenI sAthe rahevAvALA guNa hoya che, temaja kamavatI paryAya hoya che. (sU. 118) 'Navi atthi' chatyAhi. (jaM siddhANaM sokkhaM avvAbAhaM uvagayANaM) sa48 mAthI pati sevA mokSasthAna prApta 42 // siddhIne re supa cha, (Na vi atthi mANusANaM taM sokkhaM Na vi ya savvadevANaM) te supa ay a4bhAMya nathI cha manuSyane nayI sarpa hevAne tu(sU. 118) Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 aupapAtikama mUlam--jaM devANaM sokaralaM , savvaddhApiMDiyaM aNaMtaguNaM / Na ya pAvai muttisuhaM, gaMtehiM vaggavaggehiM // sU0 120 // TIkA-kasmAdevaM sukha bhavatItyata Aha-ja devANaM' ityAdi / 'ja' yad 'devANaM' devAnAm anuttarasurAntAnAM 'sokvaM' saukhyaMtrakAlikasurasa. tadyadi 'savvaddhApiDiyaM' sarvAdvApiNDitam-sarvA'dyA=atItA'nAgatavartamAnakAlena piNDitam = guNitaM, tathA 'aNaMtaguNaM' anantaguNamiti, tadevaM pramANaM kilA'satkalpanayA ekaikAsskAzapradeze sthApyate, ityevaM sakalalokAkAzAnantapradezapUraNenA'nantaM bhavati, evaMbhUtaM devamurkha 'Na ya pAvai mutisuhaM na ca prApnoti muktisukha-naiva muktisukhasamAnatAM labhate, anantA'nantatvAt siddhasukhasya / kiMvidhaM devasukhamityAha-'NatehiM vaggavaggehi anantairvarga 'jaM devANa sokkha' ityAdi / (jaM devANaM sokSaM sambaddhApiMDiyaM aNaMtaguNaM ) jo sarva devoM kA traikAlika sukha hai use anantaguNA kiyA jAya to bhI vaha (Na ya pAdai muttisuhaM NaMtehiM paggavaggehiM) siddha bhagavAn ke eka kSaNodbhava sukha kI barAbarI nahIM kara sakatA hai| ise yo samajhanA cAhiye ki sarvadevoM kA traikAlika sukha eka 2 AkAza ke pradeza para sthApita karate 2 AkAza ke anaMta pradeza usa sukha se jaba bhara jAyeM taba una smst-prdeshs| sukhoM kA paraspara meM guNA karo / isa prakAra vaha devasukha anaMtaguNita ho jAtA hai / yaha anaMtaguNita sukha bhI siddhoM ke eka kSaNa meM honevAle sukha kI samatA nahIM kara sktaa| kAraNa ki unakA sukha anaMtAnaMta hai| devoM kA sukha anaMtavargoM se vargita batalAyA gayA hai| varga 'jaM devANaM sokkhaM' ityAhi. (jaM devANaM sokkhaM savvaddhApiMDiyaM aNaMtaguNaM) he sarva vonu garnu supa che. tene manatA 72vAmA mAve to paNa te, (Na ya pAvaH muttisuhaM gaMtehiM vaggavaggehiM ) siddha mAnanA me thI utpanna yatA sumanI barAbarI karI zakatuM nathI. AthI ema samajavuM joIe ke parvadevenuM traNa kALanuM sukha eka eka AkAzanA pradeza upara sthApita kare. e rIte sthApita karatAM karatAM AkAzanA anaMta pradeza te sukhathI jyAre bharAI jAya tyAre te samasta pradezamAM rahelAM sukhane parasparamAM guNAkAra kare. e prakAre te devasukha anaMtagaNo thaI jAya che. A anaMtagaNa sukha paNa siddhonAM ekakSaNamAM thavAvALA sukhanI barAbarI karI zakatAM nathI. kAraNa ke temanAM sukha anaMtAnaMta che. devanAM sukha anaMta vargothI vagita batAvyAM Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TIkA zAsropasaMhAraH ___ 726 mUlam-siddhassa suho rAsI, savvaddhApiMDiojai hvejaa| so'NaMtavaggabhaio, savvAgAse Na mAejA // sU0 121 // varga:=anantairapi vargavargaH, tatra tadguNo vargoM, yathA dvayorvargazcatvAraH, tasyApi vargo vargavargo, yathA SoDaza, evamanantazo vargitamapItyarthaH // sU. 120 // TIkA-'siddhassa' ityAdi / 'siddhassa' siddhasya 'muho' sukhaH suru sambandhI 'rAsI' rAziH samUhaH, sa ca-'sambaddhApiMDio' sarvAddhApiNDitaH-sarvAddhAbhiH= sarvakAlasamayaiH piNDito-guNito 'jai havejjA' yadi bhavet , 'so' sa punaH 'aNaMtavaggabhaio' anantavargabhaktaH anantavagairvibhAgIkRtaH, 'savvAgAse' sarvA''kAze lokA'lokarUpe 'Na mAejjA' na mAyAt-na sthAtuM zuknuyAt / ayaM bhAvaH-iha kila nirupamaM sukha gRhyate, tatazca yata Arabhya loke sukhazabdapravRttiH, tadavadhIkRtya ekaikaguNavRddhitAratamyena tAvat tat sukhaM ke varga karane kA nAma vargavarga hai| jisa prakAra do kA varga 4, aura cAra kA varga 16 hotA hai / 16 vargavarga hai // sU. 120 // 'siddhassa suho rAsI' ityAdi / (siddhassa suho rAsI sambaddhApiMDio jai havejjA) siddha bhagavAn ke sukha ko jo rAzi hai vaha sarvakAla ke samayoM se yadi guNita kI jAya, aura ( so'Natavaggabhaio) usa utpanna mahArAzi meM ananta vargoM se bhAga diyA jAya, to bhI ( savyAgAse Na mAejA) vaha siddhoM ke sukhoM kI vibhakta sukharAzi samasta AkAza meM nahIM samA sakatI hai| matalaba isakA yaha hai ki loka meM jo sukha-zabda se kahA jAtA hai usa sukha meM ekaeka guNa kI kramika vRddhi se jaba vaha sukha anantaguNa vRddhi pAkara apanI antima avadhi che. vargane varga kare tenuM nAma varga varga che. je prakAre 2 ne varga 4, ane yArA varga 16 thAya che. 16 - cha. (sU. 120) 'siddhassa ho rAsI' ityAdi. (siddhassa suho rAsI savvadvApiMDio jai havejjA) siddha bhgvaann| sukhanI je rAzi che tene sarvakALanA samayathI je guNavAmAM Ave ane (so'NaMtavamgabhaio) tanAtha tpanna thayeTI ta mahArAzine mana tathA mAsI vAmAM Ave to 5 ( savvAgAse Na mAejjA ) te siddhAnAM subhAnI bhAgalabdha sukharAzi samasta AkAzamAM samAI zakatI nathI. Ane abhiprAya e che ke lokamAM je sukha-zabdathI kahevAya (samajAya ) che te sukhamAM eka eka guNanI kramika vRddhithI jyAre te sukha anantaguNa vRddhi Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 aupapAtikasUtra mUlam--jaha NAma koi miccho, nagaraguNe bahuvihe viyaannNte| na caei parikaheuM, uvamAe tahiM asNtiie||suu0122|| viziSyate yAvadanantaguNavRddhayA caramAvadhi prAptaM bhavati / tatazca tadatyantanirupamamautsukyavRttivirahitaM prazAntamahodadhitulyaM caramAhalAdasvarUpam / tasmAccaramAhAdAt pUrva prathamAcAnantaramapAntarAlavattino ye tAtaramyenAlAdavizeSAste sarvAkAzapradezarAzerapi bhUyAMso bhavantItyataH kiloktam-'savvAgAse Na mAejA' iti, anyathA pratiniyatadezAvasthitiH kathaM teSAmiti sUrayo'bhidadhatIti // sU. 121 / / TIkA-'jaha NAma' ityAdi / 'jaha NAma' yathAnAma yathAdRSTAntam- dRSTAntamanusRtya kathayAmItyarthaH, 'koI miccho' kazcinmleccho 'bahuvihe' bahuvidhAn 'nagaraguNe' nagaraguNAn 'viyANaMte' vijAnnapi 'parikaheu' parikathayituM varNayituM 'na caraI' na zaknoti, kayaM na zaknoti ? ityAha -'uvamAe' ityAdi / ' uvamAe tahiM ko prApta hotA hai, taba vaha atyanta anupama, utkaNThA kI vRtti se rahita, aura prazAnta samudra ke samAna gambhIra caramasukharUpa ho jAtA hai / usa carama sukha se pahale aura prathama sukha ke bAda ke jo madhyavartI taratabhatA se yukta sukhavizeSa haiM, ve sabhI sarvAkAzapradezoM se bhI adhika haiM / isIliye kahA gayA hai- 'savvAgAse Na mAejjA' arthAt siddhoM kA anantavarga-vibhakta bhI sukha, samasta AkAza meM nahIM samA pAtA hai / / mU. 121 / / 'jaha NAma koi miccho' ityAdi / dRSTAnta dekara isI viSaya ko spaSTa karate haiM-(jahaNAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viyANate) jaise koI mleccha bahuta prakAra ke nagaraguNoM ko jAnatA huA bhI ( na pAmIne potAnI aMtima avadhine prApta thAya che, tyAre te atyanta anupama, utkaMThAnI vRttithI rahita ane prazAnta samudra samAna gaMbhIra caramasukharUpa thAya che. te carama sukhathI pUrva ane prathama sukhanI pachI madhyavatI, tAratamyathI yukata je sukhavizeSa che, te sukha saghaLA AkAza pradezanI apekSAe paNa adhika cha. me bhATa vAmAM mAvyucha 'savvAgAse Na mAejjA' saTo siddhonA anaMtavargavibhakata sukha paNa saghaLA AkAza pradezamAM samAI zatu nahi. (sU. 121) 'jaha NAma koi miccho' pratyAhi. dRSTAnta chane me viSaya 25STa 42 che. (jaha NAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viyANate ) ma dha se khecha ma prA2nanagazuSNAne Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNo-TokA zAkhAMpasaMhAraH 731 asaMtIe' upamAyAH = sAdRzyasya tatra vane asattvAt = asadbhAvAditi / evamatra kathAnakam - kazcinnarapatirduSTA'zvArUDhaH san pavanasevanArthaM vanaM jagAma tatra cAzvasya durjAtikatvena parizrAnto asvAdavatIrNaH / tatraikena vanavAsinA mlecchena bhUpatiH satkRtaH / tatau'sau nRpatistaM mlecchaM nijarA javAnImAnoya viziSTabhogabhUtibhojanaM kRtavAn / ekadA'sau mlecchaH prAvRSi prAptAyAM manoharaM meghadhvaniM zrutvA vanaM gantumutkaNThito'bhavat / rAjJA sammAnapUrvakaM visarjitaH sannasau va ya caei parikaheuM ) usakA varNana vana meM nahIM kara sakatA hai, kyoMki ( upamAe tarhi asaMtIe ) upamA kA vahAM abhAva hai / yahA~ isa prakArako eka kathA hai / koI eka rAjA vAyu sevana liye ghor3e para savAra huaa| vaha ghor3A mahAdurdAnta thA / isaliye calate 2 use yaha bhaya laga rahA thA ki kahIM yaha mujhe paTaka na de, ataH use rokate 2 vaha thaka gayA aura kisI jaMgala meM jAkara vaha usase nIce utara par3A / itane meM eka bhIla ne use dekhA aura sahasA pAsa Akara usane thake hue rAjA kI sevA-zuzrUSA se thakAvaTa dUra kii| rAjA bar3A khuza huA, aura use apane sAtha lekara vaha apanI rAjadhAnI ko vApisa lauTa aayaa| vahAM rAjA ne rAjasI ThATabATa ke anusAra use khUba Ananda se rakhA / khAne-pIne ke liye use aise 2 bhojya padArtha diye ki jo usane apane jovana meM kabhI dekhe taka bhI nahIM the / rahate 2 jaba kucha samaya vyatIta ho gayA taba varSAkAla ke Ane para use apane sthAna para jAne kI utkaMThA jagI / jANatA thakA paNa ( na ya caei parikaheuM ) tenu varSAna vanamAM zrI zatA nathI, prema! ( uvamAe tahiM asaMtIe ) upamAneA tyAM abhAva che. ahI A prakAranI eka vArtA che. koI eka rAjA vAyusevana (phavA) mATe gheADA upara savAra thaine mahelamAMthI bahAra nIkaLyA. je gheADA upara te savAra thayA hatA te mahA durrAnta (muzkelIthI vaza thAya tevA) hatA. tethI cAlatAM cAlatAM tene e bhaya lAgatA hatA ke kayAMka A mane pADI teA nahi de ?, AthI tene rokatAM rokatAM te thAkI gayA, ane koI jaMgalamAM jaine tenA uparathI te nIce utaryA eTalAmAM eka bhIle tene joyA ane tarata ja pAse AvIne teNe thAkelA rAjAnI sevAzuzrUSa karI thAka utAryA. rAjA ahu khuzI thaye ane tene peAtAnI sAthe laI ne te peAtAnI rAjadhAnIe pAchA AvyA. tyAM rAjAe peAtAnA rAjasI ThAThamAThapUrvaka tene khUba AnaMdathI rAkhyA. khAvA-pIvAne mATe tene evA evA tA bheAjya padArtha ApyA ke je teNe tenI jIDhagImAM kadIe joyA paNa nahAtA. Ama rahetAM rahetAM keTaleka samaya vItI gaye ane varasAdane samaya AvyA tyAre tene peAtAnAM sthAna para javAnI utkaMThA Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 aupapAtika mUlam -- iya siddhANaM sokkhaM, aNovamaM Natthi tassa ovammaM / svavAsasthAnamAgataH / atha svaparivArastaM pRcchati sma he tAta ! kIdRzam tad bhUpanagaram ? iti / sa mlecchastasya bhUpanagarasya sarvAn bahuvidhAn nagaragugAn vijAnannapi tAn vaktuM kRtodyamospi tatra vane nagarasAdRzyasyAbhAvAd varNayituM nAzaknoditi // sU0 122 // TIkA - 'i' ityAdi / iya' iti = evam anena prakAreNa' siddhANaM' siddhAnAM 'sokkhaM' saukhyam, 'aNovamaM' anupamaM vartate, kutaH ? yatastasya 'ovammaM Natthi ' aupamyaM rAjA ko jaba yaha jJAta huA taba usane usako khUba Adara-satkAra ke sAtha bidA kiyA / calate 2 yaha apane ghara para A gayA / saba kuTumbI jana isase milane ko Ane lage / logoM ne pUchA, kaho bhAI ! rAjA ke nikaTa kaise rahe ?, rAjA kA vaha nagara kaisA hai ! | bhIla ne jo ki usa rAjA ke nagara kI saba prakAra kI zrI se paricita ho cukA thA, rAjadhAnI kA varNana karane kA udyama to kiyA; parantu vaha apane una bhIla - bhAiyoM ke samakSa yathAvat usakA varNana nahIM kara sakA / kAraNa ki usa vana meM nagara ke varNana se milanevAlI upameya vastuoM kA abhAva thA / isa dRSTAnta kA bhAva isa prakAra samajhanA cAhiye ki vaha bhIla nagara meM anubhavita AnandakA apane anya bhAiyoM ke samakSa usa jaMgala meM usa prakAra kI vastu ke abhAva se varNana nahIM kara skaa| usa sukha kI kucha bhI upamA nahIM batA sakA / sU. 122 // jAgRta thai. jyAre A vAta rAjAnA jANavAmAM AvI tyAre teNe tene khUba Adara-satkAranI sAthe vidAyagirI ApI. cAlatAM cAlatAM te peAtAne ghera pahoMcyA. badhAM ku Tu bI mANasa tene maLavAne AvavA lAgyAM. aAkAe pUchyuM ke, kaheA bhAI, rAjAnI pAse tame kevI rIte rahyA hatA ?, rAjAnu te nagara kevu che ?. bhIla jo ke te rAjAnA nagaranI badhI jAtanI zrI( vaibhava zeAbhA ) thI paricita thai gayA hatA, ane rAjadhAnInuM varNana karavAne teNe udyama (prayatna ) teA karyA, paraMtu te peAtAnA bhIla bhAionI samakSa yathAvat ( joie tevuM) tenuM varNana karI zakayA nahi; kAraNa ke te vanamAM nagaranA vana sAthe meLakhAya jevI upamA ApavA ceAgya vastuonA abhAva hatA. A dRSTAMtane bhAva evI rIte samajavA joIe ke te bhIla je prakAre anubhavela AnaMdane peAtAnA bIjA bhAI enI samakSa varNana karavA jatAM paNa te jaMgalamAM evA prakAranI vastuenA abhAvathI pote bhAgavelA AnaMdanA anubhava karAvI zakayeA nahi. te sukhanI koI paNa upamA batAvI zakayA nahi, (sU. 122 ) Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 733 pIyUSavarSiNo-TIkA zAstropasaMhAraH kiMci viseseNetto, ovammamiNaM suNaha vocchN| sU0 123 // mUlam-jaha savvakAmaguNiyaM, puriso bhottUNa bhoyaNaM koii| taNhAchuhAvimukko, accheja jahA amiytitto|| sU0 124 // nAsti, tathApi bAlAnAM bodhArthamAha-'kiMci' ityAdi / 'kiMci viseseNa' kizcidvizeSeNa 'etto' itaH ataH param 'ovamma' aupamyam=upamAnam 'iNaM' idaM vakSyamANaM 'suNaha' zRNuta, 'vocchaM' vakSye-ahaM kathayiSyAmItyarthaH // sU. 123 // TIkA-'jaha' ityAdi / 'jaha' yathA 'koI puriso' ko'pi puruSaH, 'savvakAmaguNiyaM' sarvakAmaguNitaM sarvAbhilaSaNIyarasAdisaMpannaM, 'bhoyaNaM' bhojanam azanAdikam , 'bhottUNa' bhuktvA, 'taNhAchuhAvimukko' tRSNAkSudhAvimuktaH pipAsAbubhukSArahitaH 'ami 'iya siddhANaM sokkhaM' ityAdi / (iya siddhANaM sokkhaM) isI prakAra siddhoM kA sukha yadyapi (aNovamaM) anupama hai, ataH (Natthi tassa ovamma) usakI kisI bhI sAMsArika padArtha ke sAtha upamA nahIM dI jA sakatI hai, to bhI (kiMci viseseNetto ovammamiNa suNaha vocchaM) bAlajIvoM ko bodhana karane ke liye kucha vizeSarIti se siddho ke isa sukha ko upamA dekara samajhAyA jAtA hai / sU. 123 // 'jaha savvakAmaguNiyaM' ityAdi / (jaha sabakAmaguNiyaM puriso bhottUNa bhoyaNaM koI ) koI puruSa pAMcoM indriyoM ko tRpta karanevAle kAma-zabda, rUpa, aura bhoga-gaMdha, rasa, sparza Adi viSayoM ko yathecharIti se bhogakara ( taNhAchuhAvimukko) pipAsA evaM bubhukSA se rahita (amiyatitto 'iya siddhANaM sokkhaM' chatyAhi. ( iya siddhANaM sokkhaM) 2 // 4 // 2 siddhAnusuma le (aNovamaM ) manupama che, tethI (Natthi tassa ovammaM ) tenI rupamA 7 5 sAMsAri4 pahAtha nA sumanA sAthe mApI zatI nathI. to 5 (kiMci viseseNetto ovammamiNaM suNaha vocchaM) pAsavAne sAdhana 421 / bhATe 44 vizeSa rItathI siddhonAM A sukhanI upamA daIne samajAvavAmAM Ave che. (sU.123) 'jaha savvakAmaguNiyaM' chatyAhi. (jaha savvakAmaguNiyaM puriso bhottUNa bhoyaNaM koI ) rebha / puruSa pAMceya Idrione tRpta karavA vALA kAma-zabda, rUpa, ane bhega-gaMdha, rasa, sparza Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 aupapAtikamutre mUlam--iya savvakAlatittA, aulaM nivvANamuvagayA siddhaa| sAsayamavvAbAhaM, ciTThati suhI suhaM pattA // sU0 // 125 mUlam--siddhatti ya buddhatti ya, pAragayatti ya paraMparagayatti / yatitto' amRtatRpto 'jahA' yathA=iva, 'acchejja' AsIta=tiSThet // sU. 124 // ____TIkA-'iya' ityAdi / 'iya' iti evaM 'sabakAlatittA' sarvakAlatRptAHapunarAvRttisthAna prAptatvAt , 'nivvANaM' nirvANaM mokSam 'uvagayA' upagatAH 'siddhA' siddhAH, 'aulaM' atulam=anupamam 'sAsayaM' zAzvataM sArvakAlikam , avvAbAI' avyAbAdhaM-parvaduHkhavivarjitaM 'muhaM' sukhaM 'pattA prAptAH, ataH 'suhI ciTThati' sukhinastiSThanti, nanu 'sukhaM prAptA' ityukte 'sukhina' iti kimartham ?, atrocyate-kecinmanyante duHkhAbhAvamAtraM muktiriti, tanmatanirAkaraNArtha mokSasya vAstavikasukhasvarUpatApratibodhanArthaM ca 'sukhaM prAptAH sukhinastiSThantI'tyuktam // sU. 125 // TIkA-sAmprataM vastutaH siddhaparyAyazabdAn pratibodhayannAha-'siddhatti' ityaadi| jahA ) amRtapAna se tRpta ke samAna (accheja ) rahatA hai / sU. 124 // 'iya savvakAlatittA' ityAdi / (iya savvakAlatittA) apunarAvRttisvarUpa muktisthAna ko prApta hone ke kAraNa sarvakAla tRpta hue (nivvANamuvagayA siddhA) ve siddha bhagavAn , zArIrika evaM mAnasika duHkho se sarvathA rahita hokara ( aulaM avvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA) anupama, zAzvata evaM avyAbAdha sukha ko bhogate hue usa muktisthAna meM sadAkAla -anantakAla taka sukhI hI sukhI rahate haiM / sU. 125 // mAhi viSayAne yathe035 somavIna ( taNhAchuhAvimukko ) pipAsA tebhA mumukSA (sUma-tarasa ) thI 2Dita (amiyatitto jahA) amRtapAnathI tRtanI ma ( accheja ) 29 che. (sU. 124 ) 'iya savvakAlatittA' tyAdi. ( iya savvakAlatittA ) punarAvRtti2135 bhukSitasthAnane prApta thavAnA 4AraNe sAsa tRta thye| (nivvANamuvagayA siddhA) te sira mAvAna zArI2i4 tabha04 mAnasi humAthI sarvathA 2Dita yadhane (aulaM avvAbAhaM ciTuMti suhI suhaM pattA ) anupama, zAzvata tabha04 25vyAmA sumane lApatA ta bhumita sthAnamA sAsa-sanatAsa sudhI subhI 29 che. (sU. 125) Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIyUSavarSiNa TokA, zAstropasaMhAraH 735 umukkakammakavayA,ajarA amarA asaMgA ya // sU0 126 // mUlam -- NicchiNNasavvadukkhA, jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / 'siddhatti ya' siddhA iti ca - teSAM nAma, kRtakRtyatvAt, 'buddhatti ya' buddhA iti ca-kevalajJAnena vizvAvabodhAt, 'pAragayatti ya' pAragatA iti ca - bhavasAgarapAragamanAta, 'paraMpara gayatti ya' paraMparagatAH = mithyAtvAdicaturdazaguNasthAnakAnAM manuSyAdisugatInAM ca pAraMparyeNa bhavasindhupAraM prAptA iti, 'ummukkakammakavayA' unmuktakarmakavacAH = karmakavacavarjitAH 'ajarA' ajarAH-vayaso'bhAvAt, 'amarA' amarAH - AyuSo'bhAvAt, 'asaMgA ya' asaGgAzva sakalaklezarahitatvAt // sU. 126 // TIkA -- ' NicchiNNa' ityAdi / 'NicchiSNasavvadukkhA' nistIrNasarvaduHkhAH'siddhatti ya buddhati ya' ityAdi / siddhati ya ) kRtakRtya hone se ve siddha kahe jAte haiM / ( buddhattiya ) kevala jJAna se sakala lokAloka ke jJAtA hone se ve buddha kahe jAte haiM / ( pAragayatti ya ) bhavarUpa samudra se pAraMgata ho jAne ke kAraNa ve pAragata kahe jAte haiM / ( paraMparagayatti ya ) mithyAtva - Adi caudaha guNasthAnakoM aura manuSya - Adi sugatiyoM kI paramparA se bhavasindhu ko pAra karane ke kAraNa ve paraMparagata kahe jAte haiM / (ummukakammakavayA ajarA amarA asaMgA ya) karmarUpa kavaca se varjita hone ke kAraNa, evaM Ayu karma kA sarvathA prakSaya ho jAne ke kAraNa ve amara kahe jAte haiM / tathA sakalaklezoM se rahita hone ke kAraNa ve asaMga kahe jAte haiM / ye siddha, buddha, Adi saba zabda, paryAyavAcI zabda haiM / sU. 126 // 'siddhattiya buddhatti ya ' ityAdi. (fazfa a) zdscu Tiqal Ana ssus seqni sud d. (gefa 7) kevaLajJAnathI sakala leAkAleAkanA sAtA hAvAnA kAraNe buddha kahevAmAM Ave che. ( pAragayatti ya ) lava35 samudrathI cAragata tha bhavAnA aro tebhane pAraMgata 'hevAmAM Ave che. (paraMparagayatti ya) mithyAtva -mAhi yauha guNusthAna hai| ane manuSya Adi sugatienI para parAthI bhavisane pAra karavAne kAraNe te paraM paragata uDevAya che. ( ummukkakammakavayA ajarA amarA asaMgA ya ) 435 kavacathI rjita hAvAnA kAraNe temaja AyukA sarvathA prakSaya thaI javAnA kAraNe teone amara kahevAmAM Ave che, tathA sakala kalezAthI rahita hAvAnA kAraNe asaMga kahevAmAM Ave che. A siddha yuddha Adi badhA zabdo paryAyavaathii zabda che. (sU. 126 ) Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 aupAtikamA avvAbAhaM sukkhaM, aNuhoMtI sAsayaM siddhA // sU0 127 // mUlam-atulasukhasAgaragayA, abbAbAhaM aNovamaM pattA / savvamaNAgayamaddhaM, ciTThati suhI suhaM pattA // sU0 128 // // ovAiyaM samatta // nistIrNAni sarvaduHkhAni yaiste tathA-zArIramAnasasakaladuHkhAnyatikrAntAH, punaH-'jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA' jAtijarAmaraNabandhanavimuktAH=janmavAkyamRtyukarmabandhanarahitAH 'siddhA' siddhAH 'avvAbAha' avyAbAdhaM vyAghAtavarjitaM 'sAsayaM' zAzvataM sArvakAlikaM 'sokkha' saukhyam 'aNuhoMtI' anubhavanti / / sU. 127 // TIkA-'atulasukha'--ityAdi / 'atulasukhasAgaragayA' atulasukhasAgaragatAHatula: anupamo yaH sukhasAgaraH=sukhasamudrastaM gatAH prAptAH, punaH 'abAbAI' avyA 'NicchiNNasavvadukkhA' ityAdi / (siddhA) ye siddha bhagavAn (NicchiNNasavvadukkhA) samasta duHkhoM ke atikramaNa, tathA (jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA) janma, jarA evaM maraNa ke bandhanoM se nirmukta ho jAne ke kAraNa, (sAsayaM avvAbAhaM sukkhaM aNuhotI) zAzvata evaM avyAbAdha sukha kA ananta kAla taka anubhava karate rahate haiM / sU. 127 // 'atulasukhasAgaragayA' ityAdi / (atulasukhasAgaragayA) anupama sukha sAgara meM magna ve siddha bhagavAn , 'NicchiNNasavvadukkhA' chatyAdi. (siddhA) se siddha bhagavAna ( NicchiNNasavvadukkhA) sadhA humAnA mati bhae, tathA ( jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA) ganma, 12 / tabha0 bhanai adhinAthI nibhuta thapAnA raNe ( sAsayaM avvAbAhaM sukkhaM aNuhoMtI) zAzvata temaja avyAbAdha sukhane anaMta kAla sudhI anubhava karatA 2 che. (sU 127) 'atulasukhasAgaragayA' UtyAdi. ( atulasukhasAgaragayA ) anupama sumanA sAramA mana ta siddha 1vAn, ( avvAbAhaM aNovamaM pattA) te prAta 42i mustisthAnamA ( savvamaNA Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 737 pIyUSavarSiNI-TIkA, zAstropasaMhAraH bAdhaM vyAghAtavarjitam aNovamaM anupamam=sAdRzyavarjitaM siddhisthAnaM 'pattA' prAptAH adhiSThitAH siddhAH, 'suhaM pattA' sukhaM prAptAH sukhamadhigatAH, ataeva 'suhI' sukhinaH santaH savvamaNAgayamaddhaM' sarvamanAgatAddhaM sarvaM bhaviSyatkAlaM 'ciTThati' tiSThantoti // sU. 128 // ||auppaatikN samAptam // // iti zrIvizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka - vAdimAnamardaka - zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya'-padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya-zrIghAsIlAlavrativiracitA aupapAtika-sUtrasya pIyUSavarSiNyAkhyA vyAkhyA sampUrNA // (abbAbAhaM aNovamaM pattA) prApta hue usa mukti sthAna meM (savvamaNAgayamaddhaM ciTThati suhI muhaM pattA) anantakAla taka sadA sukhI hI rahate haiN| // sU. 128 // ____iti aupapAtikasUtra kA hindI anuvAda sampUrNa // gayamaddhaM ciTThati suhI suhaM pattA) ana sudhA subhI04 27 cha. (sU. 128) Iti aupapAtika sUtrane gujarAtI anuvAda saMpUrNa Page #799 -------------------------------------------------------------------------- Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIronI nAmAvalI 3 zrI akhila bhArata zvetAara sthAnakavAsI na zAstroddhAra samiti. gareDIyA kuvA reDagrIna leja pAse, rA ja ke Ta zarUAta tA. 18-10-44 thI tA. 10-1ra-58 sudhImAM dAkhala thayela membaranAM ruAraka nAmo gAmavAra kakAvArI lisTa (rU. 250 thI ochI rakama bharanAranuM nAma A yAdImAM sAmela karela nathI.) VV Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabIzrIo-5 ( ochAmAM ochI rU. 5000 nI rakama ApanAra). naMbara nAma gAma rUpiyA 1 zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAI jANItA mIlamAlIka amadAvAi 10000 2 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAi kArIyA, hA. zeTha lAlacaMdabhAI jecaMdabhAI, nagInabhAI, vRjalAlabhAI tathA vallabhadAsabhAI bhANavaDa 6000 3 koThArI jecaMdabhAI ajaMsAhA-haragoviMdabhAI jecaMdabhAI rAjakoTa para 4 zeTha dhArazIbhAI jIvAbhAI ' zerApura 5001 5 sva. pitAzrI chaganalAla kaLidAsanA smaraNArthe ha. bhogIlAla chaganalAlabhAi bhAvasAra amadAvAda 525 | murabbIzrIo-21 (ochAmAM ochI rUA. 1000 nI rakama ApanAra) 1 vakIla jIvarAjabhAI vardhamAna ke ThArI ha. kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAI , jetapura 36 0 2 dezI prabhudAsa mULajIbhAI * rAjakeTa 36nka 3 mahetA gulAbacaMda pAnAcaMda rAjakeTa 328llAnA 4 hetA mANekalAla amulakharAya ghATakopara 325 5 saMghavI pItAmbaradAsa gulAbacaMda jAmanagara 3101 6 zeTha zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI rAjakeTa 2500 7 nAmadAra ThAkora sAheba lakhadhIrasiMhajI bahAdura morabI 2000 8 zeTha laheracaMda kuMvarajI hA. zeTha nyAlacaMda laheracaMda siddhapura 2000 9 zAha chaganalAla hemacaMda vasA hA. mehanalAlabhAI tathA motIlAlabhAI muMbaI 2009 10 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha morabI 19 11 mahetA somacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatnI a.sau. maNIgaurI maganalAla ratalAma 1500 12 mahetA popaTalAla mAvajIbhAI jAmajodhapura 1301 13 dozI kapuracaMda amarazI hA. dalapatarAmabhAI jAmajodhapura 1002 - 14 bagaDIA jagajIvanadAsa ratanazI ? dAmanagara 1002 15 zeTha AtmArAma mANekalAla amadAvAda 1001 16 zeTha mANekalAla bhANajIbhAI piorabaMdara 1001 117 zrImAna caMdrasiMhajI sAheba mahetA (relve menejara) kalakattA 10013 18 mahetA samacaMda meNasIbhAi (karAMcIvALA. . merI- 10 Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 zAha harIlAla anepacaMdabhAI khawta 1001 20 koThArI chabIladAsa harakhacaMdabhAI muMbaI 1000 21 kaThArI raMgIladAsa harakhacaMdabhAI zihera 1000 sahAyaka membare-49 (ochAmAM ochI rUA. 500 nI rakama ApanAra) 1 zAha raMgajIbhAI mehanalAla amadAvAda 751 2 medI kezavalAla harIcaMdabhAI sAbaramatI 750 3 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha hA. zeTha jhuMjhAbhAI velasIbhAI vaDhavANa zahera 750 zeTha narottamadAsa oghaDabhAI zIva 700 5 zeTha ratanazI harajIbhAI hA. goradhanadAsabhAI jAmajodhapura 555 6 bATavIyA gIradhara paramAnaMda hA. amIcaMdabhAI khAkhIjALIA para7 7 merabIvALA saMghavI devacaMda neNazIbhAI tathA temanAM dharmapatni a.sau. maNIbAI taraphathI ha. mulacaMdadevacaMda (karAMcIvAlA) malADa pa11 8 verA maNalAla popaTalAla amadAvAda 502 99 gesalIyA harIlAla lAlacaMda tathA caMpAbena gosalIyA amadAvAda 102 10 zAha premacaMda mANecaMdatathA asau.samaratabena rAjasItApura amadAvAda 102 11 zeTha IzvaralAla puruSottamadAsa amadAvAda 501 12 zeTha caMdulAla chaganalAla amadAvAda 501 13 zAha zAntIlAla mANekalAla amadAvAda 501 14 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAMcIvAlA) lIMbaDI 501 15 kAmadAra tArAcaMda popaTalAla dhorAjIvALA rAjakoTa 501 16 mahetA mehanalAla kapuracaMda rAjakoTa 50 17 zeTha goviMdajIbhAI popaTabhAI rAjakoTa 500 18 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI rAjakeTa 501 19 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe hA. veNIcaMda zAntIlAla (jAbuAvALA) meghanagara 501 20 zrI sthAnakavAsI jainasaMdha hA. zeTha ThAkarazI karasanajI thAnagaDha 500 21 zeTha tArAcaMda pukharAjajI auraMgAbAda 500 22 zrI sthAnakavAsI janasaMgha auraMgAbAda 500 150 zeTha zeSamalajI jIvarAjajI 125 zeTha anarAjajI lAlacaMdajI 15 kaDacaMdajI rUpacaMdajI Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 100 dagaDumalajI cAMdamalajI 500 23 mahetA mULacaMda rAghavajI hA. maganalAlabhAI tathAdurlabhajIbhAI dhrAphA 750 24 zeTha harakhacaMda puruSottama hA. IndukumAra coravADa 500 25 zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA rANAvAsa 501 26 sthA. jainasaMdha hA. bATalIA amIcaMda gIradharabhAI khAkhIjALIA 501 27 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAI hA. kulacaMdabhAI, gulAbacaMdabhAI nAgaradAsabhAI tathA jamanAdAsabhAI muMbaI 501 28 zeTha maNalAla mehanalAla DagalI hA. muLajIbhAI maNIlAla muMbaI 501 29 sva. kAMtIlAlabhAInA smaraNArthe hA. zeTha bAlacaMda sAkaracaMda muMbaI 501 30 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) muMbaI 501 31 zAha jayaMtIlAla amRtalAla zIva 501 32 verA maNIlAla lakSmIcaMda zIva 501 33 zeTha gulAbacaMda bhudarabhAI tathA kasturabena ha. bhAI anepacaMda khAroDa 501 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mahetA dhrAphA 101 35 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha dhrAphA 101 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTha rAjakeTa 501 37 zeTha caturadAsa ThAkarazI tathA a. sau. naMdakuvarabena taraphathI jAmanagara 103 38 zeTha devacaMda amarazI (bena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa) bhANavaDa 501 39 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha (bena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa)bhANavaDa 501 40 vakIla vADIlAla nemacaMda zAha vIramagAma 501 41 mahetA zAMtilAla maNIlAla ha. kamaLAbena mahetA amadAvAda 256 kara zrIyuta lAlacaMdajI tathA a. sau. ghIsAbena che 501 43 zeTha mehanalAla mukuTalAla bAlayA 44 sva. zeTha ukAbhAI trovanadAsa vIsalapuravALAnA smaraNArthe temanAM dharmapatni lamIbAI gIradhara taraphathI ha. maraghAbena - tathA maMgubena 45 pArekha yaMtIlAla manasukhalAla rAjakeTavALA hA. vinubhAI , 501 46 zrIyuta zeTha lAlacaMdajI mIzrIlAlajI * 501 47 zrI vAMkAnera sthA. jaina saMgha vAMkAnera 501 48 zrI sthA. jaina saMgha 49 zeTha gudaDamalajI zezamAlajI jevara (barAra) pIpaLagAMva 501 501 boTAda 501 Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . , : 'Ta - 251 412 membarenuM gAmavAra lIsTa - amadAvAda tathA parAMo. 1 zeTha gIradharalAla karamacaMda 251 2 zeTha choTAlAla vakhatacaMda hA. phakIracaMdabhAI 251 3 zAha kAntIlAla trIbhovanadAsa 251 4 zAha pAcAlAla pItAmbaradAsa 5 zAha popaTalAla mehanalAla 6 zeTha premacaMda sAkaracaMda 250 7 zAha ratIlAla vADIlAla 251 8 zeTha lAlabhAI maMgaLadAsa " 9 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA. kAnajIbhAI amRtalAla 251 10 bhAvasAra bhegIlAla jamanAdAsa (pATaNavALA) 251 11 zAha naTavaralAla caMdulAla 251 12 zAha narasiMhadAsa trIbhAvanadAsa 251 13 zrI zAhapura darIyApurI AThakeTI sthA. jaina upAzraya hA. vahIvaTa kartA zeTha IzvaralAla puruSottamadAsa 251 14 zrI chIpApoLa darIyApurI AThakoTI sthA. jainasaMghahA. caMdulAla acaratalAla 251 15 zAha cInubhAI bAlAbhAI C/o zAha bAlAbhAI mahAsukharAmabhAI 251 16 zAha bhAIlAla ujamazI 251 17 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. De. kuM. sarasvatIbahena zeTha 251 18 zrI saurASTra sthA. jainasaMgha hA. zAha kAntilAla jIvaNalAla 251 19 medI nAthAlAla mahAdevadAsa 251 zAha mohanalAla trIkamadAsa 251 21 zrI chakeTI sthA. jainasaMgha hA. zAha pocAlAla pItAmbaradAsa 251 22 zeTha popaTalAla haMsarAjanA samaraNArthe hA. zeTha bAbulAla popaTalAla 251 23 dezAI amRtalAla vardhamAna bApodarAvALAnA smaraNArthe hA. bhAIlAla amRtalAla desAI 251 24 zAha navanItalAla amulakharAya 251 zAha maNIlAla AzArAma 251 26 zAha cInubhAI sAkaracaMda - 251 27 zAha varajIvanadAsa umedacaMda 251 28 zAha rajanIkAnta kasturacaMda : 25 Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 29 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla (sthA. jaima) 251 30 zAha zAMtilAla mohanalAla dhrAMgadhrAvALA 252 31 a. sau. bena ratanabAI nAdecA hA. dhulajIbhAI caMpAlAlajI 32 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvAlA 251 33 zrI sarasapura darIyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzraya hA. bhAvasAra bhegIlAla chaganalAla 251 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvALA 251 35 sva. pitAzrI javAharalAlajI tathA pUjya cAcAjI hajAramalajI baraDIyAnA maraNArthe hAM. mULacaMdajI javAharalAlajI 36 sva. bhAvasAra babAbhAI (maMgaLadAsa) pAnAcaMdanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni purIbena 251 37 sva. pitAzrI ravajIbhAI tathA sva. mAtuzrI mULIbAInA smaraNArthe hA. kaThalabhAI koThArI 301 38 bhAvasAra kezavalAlabhAI maganalAlabhAI 251 39 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA. pArvatIbena 251 40 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacaMda rAjasItApuravALA (sAbaramatI) 251 41 zrI sthA. jaina saMgha (sAbaramatI) 250 42 zrI bIpinacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANa (rANapuravALA) 301 43 bhAvasAra choTAlAlabhAI chaganalAlabhAI 251 44 bhAvasAra zakarAbhAI chaganalAlabhAI 45 a. sau. jIvIbena ratIlAla hA. bhAvasAra ratIlAla haragoviMdadAsa 251 46 saMghavI bAlubhAI kamaLazI tathA temanA dharmapatnio a.sau. caMpAbena tathA vasaMtabena taraphathI 251 47 a. sau. vidyAbena vanecaMda dezAI hA bhUpendrakumAra vanecaMda dezAI 251 48 sva. pArekha nAnacaMda goviMdajI morabIvALAnA smaraNArthe hA. ratIlAla nAnacaMda pArekha 301 49 zAha naTavaralAla gokaLadAsa 251 50 zAha zAmaLabhAI amarazIbhAI 251 51 zAha trIbhavanadAsa maganalAlanA smaraNArthe temanAM dharmapatni zIvakuMvarabena taraphathI hA. ratIlAla trIbhovanadAsa 402 para a.sau. kaMkubena (bhAvasAra bhegIlAlabhAI chaganalAlabhAIne dharmapatni) 39 251 Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 251 - 251 a. sI. savitAbena (jayaMtIlAla legIlAlanAM dharmapatni) 251 54 a.sau. zAMtAbena (dInubhAI bhegIlAlanAM dharmapatni) 251 55 a. sI. sunaMdAbena (ramaNabhAI bhegIlAlanAM dharmapatni) 251 pa6 zeTha hIrAjI rUganAthajInA maraNArthe hA. vAgamalajI rUganAthajI 301 57 zeTha maNIlAla bAghAbhAI 251 58 paTavA sumeramalajI anepacaMdajI jodhapuravALA 301 59 sva. mANekalAla vanamALIdAsa zAhanA samaraNArthe - hA. ramaNalAla mANekalAla 60 sva. zAha dhanarAjajI khemarAjajInAM smaraNArthe hA. kanaiyAlAlajI dhanarAjajI 301 61 zrI sAraMgapura da. A. ke. sthA. jaina saMgha " hA. zAha ramaNalAla bhagubhAI 62 dezI harajIvanadAsa jIvarAja tathA hima bAI laheracaMdanA ' samaraNArthe hA. dezI manaharalAla karasanadAsa muLIvALA 251 63 zAha pUnamacaMda phatehacaMda 251 64 zrI caturabhAI naMdalAla 251 65 zrIyuta amRtalAla IzvaralAla 251 66 zAha jAdavajI mehanalAla tathA zAha cImanalAla amulakhabhAI 251 67 a, sau. lAbhubena maganalAla hA. zAha amRtalAla dhanajIbhAI vaDhavANa zaheravALA 301 68 a. sau. bahena kAntAbena goradhanadAsa 251 69 dozI phulacaMda sukhalAlabhAI bATAdavALAnA samaraNArthe - ha. dozI chabIladAsa phulacaMdabhAI 251 70 lAlAjI rAmakumArajI jaina 251 71 zeTha choTAlAla gumAnacaMda pAlanapuravALA 251 72 zAha dhIrajalAla motIlAla 251 73 saMghavI sUryakAMta cunIlAlanA smaraNArthe ha. saMghavI jIvaNalAla cunIlAla 251 74 bhAvasAra mehanalAla amulakharAya 251 75 zAha phulacaMda mulacaMdabhAI ha. hasamukhabhAI kulacaMdabhAI 251 76 lallubhAI maganabhAI cUDAvAlAnA smaraNArthe ha. jasavaMtalAla lallubhAI 301 77 zrImAna mIThIlAlajI javAharalAlajI baraDIyA alvaravALA 251 78 mahetA muLaca da maganalAla 251 79 vaidya narasIdAsa sAkaracaMdanAM dharmapatni revAbAInA smaraNArthe "ha. harIlAlabhAI ' ' 251 Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 251 amarelI 1 mAstara hakamIcaMda dIpacaMda zeTha amalanera 1 zAha nAgaddAsa vAghajIbhAI 2 zrI sthA. janasaMgha hA. zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla ANaMda 1 zeTha ramaNIkalAla e. kapAsI hA. manasukhalAlabhAI Asanasola 1 bAvIsI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanAM dharmapatni - maNIbAI taraphathI hA. rasikalAla, anilakAMta, vinodarAya ATakoTa 1 zAha cunIlAla nAraNajI 251 251 31 udayapura 251 251 251 1 zrIyuta sAhebalAlajI mahetA 301 2 zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 3 zeTha maganalAlajI bAgaTecA 4 a.sau. bahena caMdrAvatI te zrImAna bahetalAlajI nAharanAM - dharmapatni hA. zeTha raNajItalAlajI hIMgaDa 251 5 sva.zeTha kALulAlajI leDhAnA smaraNArthe hA. zeTha devatasiMhajI leDhA 251 6 sva. zeTha pratApamalajI sAkhalAnA smaraNArthe hA. prANalAla hIrAlAla sAkhalA 7' pUjya pitAzrI metIlAla mahetAnA smaraNArthe hA. raNajItalAlajI metIlAlajI mahetA 251 8 zeTha chaganalAla bAgacA 251 9 zeTha bhImarAja thAvaracaMda bAphaNA 251 umaragAMvareDa 1 zAha mehanalAla popaTalAla pAnelIvALA '251 upaleTA 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa 2 sva. bena saMtakabena kacarAM hAM. AgamacaMdabhAI, iTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANuvALA) - 251 Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAI hA. zeTha pratApabhAI 251 4 saMghANI mULazaMkara harajIvanabhAInA smaraNArthe hA. temanA putro jayaMtIlAlabhAI tathA ramaNIkalAla 251 5 dezI viThThalajI harakhacaMda (AgaLanA rUA. 151 maLIne) 251 eDana kempa 1 zAha gokaLadAsa zAmajI udANI 251 2 zAha jagamohanadAsa parasetamadAsa 251 kalakattA 1 zrI kalakattA jaina zve. sthA. (gujarAtI) saMgha. ho. zAha jayasukhalAla prabhulAla 251 kalola 1 zeTha mohanalAla jeThAbhAInA smaraNArthe hA. zeTha AtmArAma mehanalAla 251 2 De. mayAcaMda maganalAla zeTha hA. De. ratanacaMda mayAcaMda - 251 3 sva. nAthAlAla umedacaMdranA smaraNArthe hA. zAha ratIlAla nAthAlAla 251 4 zAha maNIlAla talakacaMdanA smaraNArthe hA. mAraphatIyA caMdulAla maNIlAla 251 5 svargastha zrIyuta vADIlAla pazettamadAsanA smaraNArthe hA. ghelAbhAI tathA AtmArAmabhAI 251 6 zeTha nAgaradAsa kezavalAla 251 7 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha AtmArAmabhAI mehanalAlabhAI ra51 250 25 1 zrI sthA. darIyApurI jaina saMgha hA. bhAvasAra dAmodaradAsabhAI IzvarabhAI 2pa1 kAnapura -- 1 zAha ramaNIkalAla premacaMdabhAI (AgaLanA rUA. 150 maLIne) 300 2 zAha harakIzanadAsa phUlacaMdabhAI kuMdaNI (ATakoTa) 1 dezI ratIlAla TekarazIbhAI kelakI 1 paTela goviMdalAla bhagavAnajI 251 2 paTela khImajI jeThAbhAI vAghANI temanA sva. suputra rAmajIbhAInA smaraNArthe) 302 khAkhIjALIyA 1 bATavIyA gulAbacaMda lIlAdhara (AgaLanA rUA. 151 maLIne) 251 1 zeka kIzanalAla pRthvIrAja para - Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 che . : : ' . . . . . . 251 251 - 251 251 - 251. 251 251 251 1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa ..... 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. paTela kAntIlAla aMbAlAla 3 zAha sAkaracaMda mehanalAla 4 zAha caMdulAla harIlAla 5 zAha sakarAbhAI devacaMda 6 zAha tribhavanadAsa maMgaLadAsa guMdA 1 sva. mahetA pUnamacaMda bhavAnabhAInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni dIvALIbena lIlAdhara goMDala 1 sva. bAkhaDA vacharAja tulasIdAsanAM dharmapatni kamaLabAI taraphathI ha. mANekacaMdabhAI tathA kapuracaMdabhAI 2 pIpaLIA lIlAdhara dAdara taraphathI temanAM dharmapatni a. sI. - lIlAvatI sAkaracaMda kaMThArInA bIjA varasItapanI khuzAlImAM 3 kAmadAra ThAlAla kezavajInA smaraNArthe hA. harIlAla juThAbhAI 4 sva. koThArI kRpAzaMkara mANekacaMdanA smaraNArthe hatuM. temanAM dharmapatni prabhAkuMvarabena godharA 1 zAha trIvanadAsa chaganalAla ghaTakaNuM 1 zAha caMdulAla kezavalAla lavADa (thANA) 1 mahetA gulAbacaMdajI gaMbhIramalajI ghoDanI 1 zeTha cAMdala mohanalAla bhaMDArI cuDA (jhAlAvADa)1 zrI sthA. jainasaMgha hA. ratIlAla gAMdhI pramukha jalesara (bAlAsora). 1 saMdhavI nAnacaMda pipaTabhAI thAnagaDhavALA 301 301 251 301 - 251 251 251 jAmajodhapura 387 1 zrI sthA. jainasaMgha 2 zAha trIbhavanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA 3 dezI mANekacaMda bhavAna (AgaLanA rU 151 maLIne)' , '. 251 Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 paTela lAlajI juThAbhAI (AgaLanA rU. 151 maLIne) 251 5 zeTha bAvanajI jeThAbhAI (AgaLanA rUA. 151 maLIne) upa1 jAmanagara 1 zeTha choTAlAla kezavajI - 251 2 vorA cImanalAla devajIbhAI 251 3 Do. sAheba pI. pI. zeTha jAmakhaMbhALIA 1 zeTha vasanajI nAraNujI - 251 2 zrI sthA. jainasaMgha hA. mahetA raNachoDadAsa paramAnaMda 251 3. saMdhavI prANalAla lavajIbhAI 251 jAvarA ja sva. bhaMDArI svarUpacaMdajI zAhanA dharmapatni motIbenanA smaraNArthe - ha. zrIyuta lAlacaMdajI rAjamalajI kIzanagaDhavALA 252 jInAgaDha: . . . : 1 vhAha maNIlAla mIThAbhAI hA. harIlAlabhAI (hATInA mALIovALA) 251 junAradeva (madhya prAMta) - 1 ghelANI trIkamajIbhAI lAdhAbhAI 251 - 251 - 251 : 1 zeTha amRtalAla hIrajIbhAI hA. narabherAmabhAI (jasApuravALA) 251 2 dezI choTAlAla vanecaMda ' 251 3 koThArI DolarakumAra veNIlAla 4 a.sau. bahena surajakuMvara veNIlAla koThArI jetalasara, 1 zAha lImIcaMda kapuracaMda ' 251 2, kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanAM dharmapatni jabakabena taraphathI hA. zAntIlAlabhAI gAMDalavALA jodhapura (rAjasthAna) 1 hastImalajI manarUpamalajI sAmasukhA jorAvaranagara 1 thI . ratha jaina saMgha ha. zeTha caMpakalAla dhanajIbhAI 251 DabhAsa 1. turakhIA laheracaMda mANekacaMdanA smaraNArthe temanAM dharmapatni jIvatIbAI taraphathI hA. jayaMtIbhAI 251 Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K DAMDAIcA 1 zrI sthA. jaina sa'dha hA. zeTha ca'pAlAlajI mArave DhasA (vAyAdheALA) 1 zrI DhasAgAma zrI sthA. jaina saMgha ha. eka sagrahastha taraphathI thAnagaDha 1 zAha ThAkarazIbhAI karazanajI 2 zeTha jeThAlAla trIbhAvanadAsa 3 zAha dhArazIbhAI pAzavIrabhAI hA. sukhalAlabhAi dahANu rADa (thANA) 1 zAha harajIvanadAsa eghaDa khaMdhAra (karAcIvALA) dilhI 1 lAlA pUrNacaMdrajI jaina (senTrala beMkavALA) 2 zrIyuta zvetAbacaMda jaina 3 lAlAjI mIThunalAlajI jaina enDa sansa 4 lAlAjI gulazanarAyajI jaina enDa sansa 5 a. sau. sajjanabena izvaramalajI pArekha dhAra (madhyaprAMta) 1 zeTha sAMgaramalajI panAlAlajI dhrAMgadhrA 1 zrI sthA. na meATA saMgha hA. zeTha maMgaLajIbhAI jIvarAja 2 saMdhavI narasIDhAsa vakhatacaMdna 3 kkara nAraNadAsa hangeAvI dadAsa 4 kAThArI kapUracaMda maMgaLajI yArAjI 1 zvetA prabhudAsa mULajIbhAi 2 pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAInA smaraNArthe hA. paTela dalIcaMda bhagavAnajI 3 a sau. khacIbena khAkhubhAi 4 dhI nava saurASTra eIla mIla prA. lImITeDa 4 sva. rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArthe hA. cImanalAla rAyaca 6 gAMdhI pApaTalAla jeca cha dezAI chaganalAla DAhyAbhAI lAThavALAnAM dharmapatni divALIbena taraphathI hA. kumArI hasumatI 250 251 51 251 251 251 351 251 301 301 251 251 251. 301 251 251 351 251 251 251 301 250 251 Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jala 251 251 251 251 250 251 251 251 251 251 301 punA 1 bhAvasAra kheDavAsa gaNezabhAI 2 zeTha popaTalAla dhArazI 3 sva gulAbacaMdabhAInA smaraNArthe hA. popaTalAla nAnacaMda 4 vasANI catrabhuja vAghajIbhAI " naMdurabAra 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha hA. zeTha premacaMda bhagavAnalAla . pANasaNu 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha 1 lamIbena hA. hetA harIlAla pItAmbaradAsa 2 zrI kAgacha sthAnakavAsI jaina pustakAlaya 3 mahetA maNIlAla bhAIcaMdabhAI 4 mahetA sUrajamala bhAIcaMdabhAI pAleja. 1 sva manasukhalAla mohanalAla saMdhavInA smaraNArthe . hA. bhAI dhIrajalAla manasukhalAla 1 zeTha utamacaMdajI kevaLacaMdajI dhokA , prAMtija 1 zrI prAMtija sthA jainasaMgha ha. zrIyuta aMbAlAla mahAsukharAma baravALA (ghelAzA) 1 sva mohanalAla narasIdAsanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni surajabena morArajI bagasarA (bhAyANI) 1 zeTha popaTalAla rAghavajI rAyaDIvALA hA. zeTha mAnasaMga premacaMda berAja (kaccha) 1 zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaMDAra mATe) beMgalora 1 bATavIyA vanecaMda amIcaMda mahAvIra TekSaTAIla sTora taraphathI bhAI caMdrakAMtanA lagnanI khuzAlamAM Ayag 1 sva. vasANI haragoviMdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni chabalabena * makAnera 1 zeTha rUAnajI zeThIyA 251 ra51 251 251 252 251 Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 maDhulI 1 zAha praviNacaMdra narasIdAsa (sANuMDhavALA) 2 zAha gIradharalAla sAkaracaMdna bhANavaDa 1 zeTha caMdakhAI mANekacaMda 2 sa'ghavI mANekacaMda mAdhavajI 3 zeTha lAlajIbhAi mANekacaMda ( lAlapuravALA ) 4 zeTha rAmajI jINAbhAI 5 zeTha padamazI bhImajI phArIA 6 phArIA gAMDAlAla kAnajIbhAI hA. a. sau. zAMtAbena vasanajI 7 vakIla maNIlAla kheMgArabhAI pUnAtara .bhIlavADA 1 zrI zAMti jaina pustakAlaya hai. cAMdamalajI mAnamalajI saMghavI 2 zeTha bhImarAja mIzrIlAlajI bhAjAca (kaccha) 1 jJAna maMdiranA sekreTarI zAha kuMvarajI jIvarAja bhAvanagara 1 sva. kuMvarajI khAvAbhAinA smaraNArthe huM. zAha laheracaMda kuMvarajI madrAsa 1 zeTha megharAjajI devIca jI manAra (thANA) 1 zAha zeramalajI dveSIcaMDhajI jasavaMtagaDhavALA hA. pUnamacaMdajI zeramalajI mAlyA : 149 mAnakuvA (kaccha) 1 sva. mahetA kuMvarajI nAthAlAlanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni varakhAI harakhacaMda (mAnakuvA sthAnakavAsI jainasaMgha mATe ) subai tathA parAM 1 zeTha chaganalAla nAnajIbhAI 2 zAha harajIvana kezavajI 3 ghelANI prabhulAla trakamajIbhAI (rIvalI) 4. zeTha cheTubhAI haragAviMdadAsa kaTArIvAlA ** 251 251 352 251 251 21 251 351 251 ra51 251 251 301 251 51 251 251 251 25ra 251 Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zrI vardhamAna sthA. jaina saMgha 251 hA, kezarImalajI aneApacaMdajI gugaLIyA (malADa) 251 zeTha DuMgarazI huMzarAja vIsarIyA 7 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. sau, kAntAbena ramaNIkalAla 251 . zAhe hiMmatalAla harajIvanadAsa 251 re zAha ratanazI mANazInI kaMpanI 10 zAha zIvajI mANeka (kaccha. berAjAvALA ) 11 vArA pAnAcaMda saMghajInA smaraNArthe 12 13 14 5 23 15 16. 17 zrIyuta amRtalAla vamAna khapeAdarAvALA ho. valIcaMda amRtalAla 18. sva. zAha nAgazI seAjapALa guMdALAvALAnA smaraNArthe hA. rAmajI nAgazI (malADa) 25 hA. tramakalAla pAnAcaMda enDa bradharsa sva. pU. pitAzrI vIracaMda jesI MgabhAI lakhataravALAnA smaraNArthe hA. kezavalAla vIracaMda zeTha 23 27 zA. kuMvarajI huMsarAja sva. mAtuzrI mANekabenanA smaraNAthe hA. zeTha valabhadAsa nAnajI (pArakha'daravALA) eka sagRhastha hA. zeTha suMdaralAla mANeka a. sau. pAnabAI hA. zeTha padamazI narasiMhabhAi (malADa) 251 51 .... 251 19 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 20 21 zAha nagInadAsa kalyANajI verAvaLavALA zIvalAla gulAbacaMda zeTha mevAvALA sva. jaTAzaMkara devajI dozInA smaraNArthe 21 hA. raNacheADadAsa (bAbulAla) jaTAzaMkara dozI sva- gADA vaNuArazI trIbheAvana sarasaIvALA smaraNArthe hA. jagajIvana vaNArazI geADA (malADa) 24 sva. trIbhAvanadAsa vrajapALa vIMchIyAvALAnA smaraNAthe hA. haeNragAviMdadAsa trIbhAvanadAsa ajamerA sva. kAnajI mULajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI divALIbAInA 16 upavAsanA pAraNA prasaMge hA. jayaMtIlAla kAnajI kALAvaDavALA(malADa) 251 zeTha khuzAlabhAI kheMgArabhAi 250 zAha premajI mAlazI gaMgara (malADa) 251 251 251 301 251 251 251 251 25 251 251 301 251 251 Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 29 3. 31 3ra 33 34 35 36 ___ 16. 43 sva. pitAzrI pattubhAi mAnAbhAInA smaraNArthe hA. zAha kAnajI patubhAI (malADa) zAha velajI jezIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanAM dharmapatni a. sau, sva. nAnamAInA smaraNArthe 21. pitAzrI rAyazI velajInA smaraNArthe hA. zAha dAmajI rAyazI (malADa) zeTha traMbakalAla kasturaca'da lI'khaDIvALA taraphathI zrI ajarAmara zAstrabhaDAra lImaDI mATe (mATuMgA) sva. pitAzrI bhImajI kArazI tathA mAtuzrI pAlAbAinA smaraNArthe hA. zAhe umarazIbhAi bhImazI kacchapatarIvALA (malADa) zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA zAha varajAMgabhAI zIvajI (malADa) ratIlAla bhAicaMda mahetA 251 zAha khImajI mULajI pUjA (malADa) mesarsa' savANI TrAnsapeTa kapanI hA. zeTha mANekalAla vADIlAla 301 251 51 251 35 51 38 ghelANI valabhajI naslerAma he. narasIbhAI valabhajI 251 39 a. sau. samatAkheta zAntIlAla C/o.zAntIlAla ujamazI zAha(malADa) 251 40 tejANI kuberadAsa pAnAcaMda 251 41 kapAsI meAhanalAla zIvalAla 251 42 sva. kezavalAla vacharAja koThArInA smaraNArthe surajabena taraphathI hA. tanasukhalAlabhAI (malADa) daDIyA amRtalAla meAtIcaMda (ghATakopara) 44 zeTa saradAramalajI devIcaMdajI kAveDIyA (sAdaDIvALA) - dozI catrabhuja suMdarajI (ghATakeApara) 46 dozI jugalakIzAra catrabhuja (ghATakopara) 47 dozI pravINacaMdra catrabhuja (ghAkApara) 48 301 pA 301 pA 251 251 251 251 251 251 zAha trIbheAvanadAsa mAnasiMga DhoDhIvALAnA smaraNArthe hA. zAhu harakhacaMda trIbhAvanadAsa 251 49 zAhe jeThAlAla DAmarathI dhrAMgadhrAvALA hA. zAha vADIlAla jeThAlAla 250 50 zAhu caMdulAla kezavalAla 51 sva. pitAzrI zAmaLa kalyANajI gAMDalavALAnA smaraNArthe temanA putrA taraphathI hA. vRjalAla zAmaLacha bAvIzI 301 Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S para zAha premajI hIra gAlA 251 53 sva. pitAzrI bhagavAnajI hIrAcaMda jasANInA smaraNArthe hA. lImIcaMda tathA kezavalAlabhAI 301 54 sva. pitAzrI haMsarAja hIrAnA smaraNArthe hA. devazI haMsarAja kaccha bIdaDAvALA (malADa) 251 55 sva. mAtuzrI gomatIbAInA smaraNArthe hA. zAha popaTalAla pAnAcaMda 251 56 zeTha nemacaMda svarUpacaMda khaMbhAtavALA hA. bhAI jeThAlAla nemacaMda 251 57 sva. pitAzrI zAha aMbAlAla parasotama pANazaNavALAnA maraNAthe temanA putro taraphathI hA. bApAlAlabhAI 251 58 bena kezarabhAI caMdulAla jesIMgalAla zAha 251 19 daDIyA jesIMgalAla trIkamajI 251 60 zAha kAntIlAla maganalAla (ghATakopara) 251 61 koThArI sukhalAlajI pUnamacaMdajI (khAra) 251 62 sva. mAtuzrI kaDavIbAInA smaraNArthe hA. temanA pautra hakamIcaMda tArAcaMda dozI (kAMdIvalI) 251 63 pArekha cImanalAla lAlacaMdanAM dharmapatni a.sau. zrImatI caMcaLabAInA smaraNArthe hA. sArAbhAI cImanalAla 251 64 zAha kerazIbhAI hIrajIbhAI 301 65 pitAzrI kuMdanamalajI motIlAlajInA smaraNArthe hA. motIlAla jubaramala (ahamadanagaravALA) 251 66 zrI vardhamAna zvetAmbara sthA. jaina saMgha hA. zeTha rUpacaMda zIvalAla kAmadAra (aMdherI) 251 67 a. sI. kamaLAbena kAmadAra hA. rUpacaMda zIvalAla (aMdherI) 68 dhI marInA mena hAIskula TrasTa phaMDa hA. zAha maNIlAla ThAkarazI. 25 69 sva. mAtuzrI jIvIbAInA smaraNArthe hA. zAmajI zIvajI kacacha guMdALAvALA (goregAMva) : 251 70 zAha ravajIbhAI tathA bhAIlAlabhAInI kaMpanI (kAMdIvalI) 71 a. sau. lAchu ema hA. ravajI zAmajI (kAMdIvalI 251 72 a. sau. bena kuMdanagaurI manaharalAla saMghavI (khAroDa) 251 73 zAha karazana ladhubhAI (dAdara) 301 74 a.sau. raMjanagarI caMdulAla zAhaC/o caMdulAla lahamIcaMda (mATuMgA) 251 5 mahetA moTara sTorsa hA. anepacaMda DI. mahetA (muMbaI) 251 251 25 Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 51 76 zeTha manubhAI mANekacaMda hA. jhATakIyA narabherAma meArArajI (ghATakeApara) 251 77 khetANI maNIlAla kezavajI (vaDIyAvALA) ghATakopara 78 sva. kasturacaMda amarazInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni jhaverabena maganalAlanI vatI--jayaMtIlAla kasturacaMda mazkArIyA (cuDAvALA) 251 che sva. pUjya mAtuzrI jakalamAinA smaraNArthe hA. dezAI vrajalAla kALIdAsa (malADa) 80 zAha naTavaralAla dIpacaMda taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. suzIlAbenanA varSI tapanI khuzAlImAM 81 zeTha rasIkalAla prabhAzaMkara mArIvALA taraphathI temanAM mAtuzrI maNIbenanA smaraNArthe 301 251 82 kATIcA jayaMtIlAla raNacheADadAsa saubhAgyacaMdra junAgaDhavALA 83 meAdI abhecaMda suracaMda rAjakATavALA hA. DosAlAla abhecaMda 84 sva. zAha rAyazI kacarAbhAinA smaraNArthe temanA 251 251 dharma patni teNubhAI vatI ha zAha jeThAlAla rAyazI 85 zrIyuta je. sI. vArA 250 86 zrI vardhamAna sthA.jaina zrAvaka saMgha hai. saMghavI cImanalAla amaracaMda(dAdara) 251 87 sva. AzArAma gIradharalAlanA smaraNArthe ha. zAMtilAla AzArAmanI vatI jasavaMtalAla AzArAma lakhataravALA mAMDavI ( kaccha ) 1 zrI sthA. cha phATI jaina saMgha hA. mahetA cunIlAla velajI mAMDavA ( dheALAjakazana) 1 zrI mAMDavA sthA. jaina saMgha huM. a. sau. kacanagaurI ratilAla gAsalIyA gaDhaDAvALA 1 zAha devarAja petharAja 2 zrIyuta nAthAlAla DI. mahetA 251 yAdagIrI 1 zeTha khAdaramalajI sUrajamalajI enkarsa 251 251 277 mesANA 1 zAha padamazI suracaMdanA smaraNArthe hA. zIvalAla padmamazI vIramagAmavALA 251 mAmbAsA 251 250 251 250 Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 301 400 251 250 251 251 251 251 251 251 rANapura (jhAlAvADa) 1 zrImati mAtuzrI samaratabAInA smaraNArthe hA. Do. nattamadAsa cunIlAla kApaDIyA rANAvAsa (mAravADa) 1 zeTha javAnamalajI nemacaMdajI hA. bAbu rIpabacaMdajI rAjakoTa 1 dhI vADIlAla DAIga enDa prinTIMga varkasa 2 zeTha ratIlAla nyAlacaMda 3 bAbu parazurAma chaganalAla zeTha (udepuravALA) 4 zeTha manubhAI muLacaMda (ejInIara sAheba) 5 zeTha zAntIlAla premacaMda temanAM dharmapatninA varasItapa prasaMge 6 udANI nyAlacaMda hAkemacaMda vakIla 7 zeTha prajAroma vIThThalajI 8 bahena sathuMbALa nautamalAla jasANI (varasItapanI khuzAlI) 9 modI saubhAgyacaMda metIcaMda 10 badANI bhImajI velajI taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. samaratabenanA varasItapanI khuzAlI 11 dezI motIcaMda dhArazIbhAI (rITAyaDa ejInIara sAheba ) 12 kAmadAra caMdulAla jIvarAja 13 hemANI ghelubhAI savacaMda 14 prabhulAla nyAlacaMda daphatarI 15 sva. mahetA devacaMda purUSottamadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatni hemakuvarabAI taraphathI hA. yaMtIlAla devacaMda mahetA rAjAjIkAkeraDA (bhIlavADA) 1 zrImAna jorAvaramalajI dharmacaMdajI DuMgaravAla [ munIzrI mAMgIlAlajInA upadezathI ] rAyacura 1 sva. mAtuzrI moMghIbAInA smaraNArthe ha. zAha zIvalAla gulAbacaMda vaDhavANavALA 2 guna 1 kAmadAra goradhanadAsa maganalAlanAM dharmapatni a. so. kamaLAbena rApara (kaccha) 1 pujya vAlajIbhAI nyAlacaMda 251 - 251 250 251 251 251 251 251 251 Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 lakhatara 1 zAha rAyacaMda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha zAntIlAla rAyacaMda 251 2 bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe hA, bhAI trIbhovanadAsa harajIvanadAsa 251 4 zAha cunIlAla mANekacaMda 251 5 zAha jAdavajI oghaDabhAI sAdavALAnA smaraNArthe hA, bhAI zAntIlAla jAdavajI 251 6 dozI ThAkarazI gulAbacaMdanA samaraNArthe temanAM dharmapatni samaratabena vRjalAla taraphathI hA. jayaMtIlAla ThAkarazI 251 251 1 zeTha nemacaMda savajIbhAI medI hA. maganalAlabhAI 2 zeTha muLacaMda pipaTalAla ha. maNIbAI tathA jesIMgalAlabhAI 251 lAkherI (rAjasthAna) 1 mAstara jeThAlAla manajIbhAI hA. mahetA amRtalAla jeThAlAla | (sIvIla enajInIara sAheba) 25 lImaDI (paMcamahAla). 1 zAha kuMvarajI gulAbacaMda 251 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAbacaMda 2516 lIbaDI (saurASTra) 1 zAha cakubhAI gulAbacaMda 251 lAkaDIyA (kaccha) zrI thAvara jaina saMgha ha. zAha ratanazI karamaNa lenAvAlA 1 zeTha dhanarAjajI mULacaMdajI mULA vaDhavANa zahera 1 zAha dIlIpakumAra savAIlAla hA. savAIlAla traMbakalAla zAha 2 zAha maganalAla gokaLadAsa hA. ratIlAla maganalAla kAmadAra 251 3 saMghavI muLacaMda becarabhAI hA. bhAI jIvaNalAla gaphaladAsa 251 4 zeTha vRjalAla sukhalAla 251 5 zeTha kAntIlAla nAgaradAsa 251 6 vorA catrabhuja maganalAla 251 7 saMghavI zIvalAla hImajIbhAI 251 8 zAha devazI devakaraNa 251 9 vorA DesAbhAI lAlacaMda sthA. jaina saMdha hA. vArA nAnacaMda zIvalAla 251 10 vAra dhanajIbhAI lAlacaMdra sthA. jaina saMgha hA. verA pAnAcaMda gebaradAsa 251 Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 11 dezI vIracaMdra suracaMda hA. dezI nAtacaMda ujamazI 251 12 sva. verA maNIlAla maganalAla hA. verA catrabhuja maganalAla 251 vaTAmaNa 1 zrI vaTAmaNa sthA. jaina saMdha hA. zrI DAhyAbhAI hasubhAI paTela 251 valasADa 1 zAha khImacaMda mULajIbhAI 251 vaNI 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatni va. caMcaLabena tathA purIbenanA maraNuMthe hA. bhAI manaharalAla nAnAlAla 251 vaDedarA 1 kAmadAra kezavalAla himatarAma prophesara sAheba (goMDalavALA) 251 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAha 251 vaDIyA 1 paMcamIyA bhavAnabhAI koLAbhAI (jetapuravALA) vAMkAnera 1 mAstara kAntIlAla traMbakalAla khaMDherIyA 2 daphatarI cunIlAla popaTalAla marabIvALA hA, bhAI prANalAla cunIlAla 251 vIchIyA 1 zrI sthA. jana saMdha hA. ajamerA rAyacaMda vRjapALa vIramagAma 1 zAha viThThalabhAI modI mAstara 251 2 zAha nAgaradAsa mANekacaMda 251 3 zAha maNIlAla jIvaNalAla (zAhapuravALA) 251 4 zAha amulakha (bacubhAI) nAgaradAsanAM dharmapani a.sau.bena lIlAvaMtInA varasItapanAM pAraNAnI khuzAlImAM hA. bhAI kAntIlAla nAgaradAsa 300 5 sva. zeTha ujamazI nAnacaMdanA smaraNArthe temanA putra taraphathI hA. zeTha cunIlAla nAnacaMda 6 sva. zeTha maNIlAla lahamIcaMdanA smaraNArthe temanA putro taraphathI hA. khImacaMdabhAI (khArAdhoDAvALA) 251 7 sva. zeTha harIlAla prabhudAsanA smaraNArthe hA. zeTha anubhAI harIlAla 251 8 saMghavI jecaMdabhAI nAraNadAsa 251 9 sva zAha velazIbhAI sAkaracaMdabhAInA smaraNArthe hA. cImanalAla velazI (katrAsavALA) 51 251 Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 251 251 10 pArekha maNIlAla karazI lAtIvALA taraphathI (TIenanA smaraNArthe) 251 11 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAInA suputra vADIlAlabhAInAM dharmapatni a.sau. - nAraMgIbenanA varasIpata nimItta hA. zAntIbhAI 251 12 sva. chabIladAsa gokaLadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatni kamaLAbena taraphathI hA. maMjulAkumArI 13 zrI sthA. jaina zrAvikA saMgha hA. pramukha a.sau. raMbhAbena vADIlAla 251 14 sva. trIbhavanadAsa devacaMda tathA sva. a. sau. caMcaLabenanA samaraNArthe hA. De. hiMmatalAla sukhalAla 15 zAha mULacaMda kAnajIbhAI taraphathI hA. nAgaradAsa oghaDabhAI 251 16 zeTha mehanalAla pItAMbaradAsa hA. bhAI kezavalAla tathA manasukhabhAI 251 17 zrImatI hIrAbena nathubhAInA varasItapa nimitte hA. nathubhAI nAnacaMda zAha 301 18 sva. maNIyAra parasetamadAsa suMdarajInA smaraNArthe hA. zeTha sAkaracaMda parasetamadAsa 251 19 zeTha maNIlAla zIvalAla 251 verAvala 1 zAha kezavalAla jecaMdabhAI 251 2 zAha khImacaMda saubhAgyacaMda vasanajI 251 3 sva. zeTha madanajI jecaMdabhAI mAMgaroLavALAnA smaraNArthe temanAM dharmapatni lADakuMvarabAI taraphathI hA. dhIrajalAla madanajI 251 sarakheja 1 sva. pitAzrI zAha phakIracaMda puMjAbhAInA smaraNArthe hA. zAha ramaNalAla phakIracaMda 251 satAra 1 sva. madanalAlajI kuMdanamalajI koThArInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatina rAjakuvarabAi madanalAlajI 251 sAdaDI 1 zeTha devarAja jItamalajI pUnamIyA 251 sAlabanI (baMgALa) 1 dezI cunIlAla kulacaMda morabIvALA 250 sANaMda 1 zAha hIrAcaMda chaganalAla ha. zAha cImanalAla hIrAcaMda 301 2 a. sau. caMpAbena hA. dezI chavarAja lAlacaMda 251 3 paTela mahAsakhalAla DosAbhAI 251 4 zAha sAkaracaMda kAnajIbhAI 251 Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 * 251 5 purIbena cImanalAla kalyANajI saMghavI lImaDIvALAnA smaraNArthe hA. vADIlAla mehanalAla ke ThArI 251 6 pArekha nemacaMda motIcaMda muLIvALAnA smaraNArthe hA. pArekha bhIkhAlAla nemacaMda 251 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA. bhAI jayaMtilAla nAraNadAsa 251 surata 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha choTubhAI abhecaMda 251 2 zrIyuta kalyANacaMda mANekacaMda haDAlAvALA 251 suvai (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnaMdI jena munizrI choTAlAla mahArAjanA upadezathI suvaI sthA. jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa 251 surendranagara 1 zeTha cAMpazIbhAI sukhalAla 251 2 bhAvasAra cunIlAla premacaMda 251 3 sva. kezavalAla mULajIbhAInAM dharmapatni amRtabAInA smaraNArthe hA. zAha kezavalAla (thAnagaDhavALA) 4 zAha nyAlacaMda harakhacaMda 251 5 zAha vADIlAla harakhacaMda 251 saMjelI (paMcamahAla) 1 zAha luNAjI gulAbacaMda 251 2 zrI sthA. jaina saMgha ha. zeTha premacaMda dalIcaMda 251 hATInA mALIyA 1 zeTha gopAlajI mIThAbhAI 250 hArIja 1 amulakhabhAI muLajI hA. prakAzacaMda amulakha 301 2 sva. bena caMdrakAntAnA smaraNArthe hA. amulakha muLajIbhAI 301 1 hIrAcaMda vanecaMdajI kaTArIA - hubalI tA.10-1ra-58 sudhI membaronI saMkhyA 5 Ai murabbIzrIo 49 sahAyaka membara ra1 murabIzrIo 412 lAIpha membare 69 bIjA kalAsanA membare kula membare 556 rAjakoTa tA. 10-1ra-58 sAkaracaMda bhAIcaMda zeTha - maMtri 251 Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samitinI agatyanI apIla sthAnakavAsI jana bhAIo ane bahene - sthAnakavAsI samAjane be avalaMbana che. temAM paheluM munivarga ane bIjuM zAazravaNa che. jyAM jyAM munimahArAjanI gerahAjarI hoya che (ane bhaviSyamAM rahevAnI che) te sthaLe A zAstro sthAnakavAsI komane TakAvI rAkhavA moTAmAM moTuM sAdhana che. ochAmAM ochA rUA. 5000 ApI Adya murabbIpada Apa dipAvI zake che. ochAmAM ochA rUA. 1000 ApI murabbIpada meLavI zake che. ochAmAM ochA rU. 500) ApI sahAyaka membara banI zake che. ane ochAmAM ochA rUA. 25] ApI lAIpha membara tarIke dareka bhAI bena dAkhala thaI zake che, uparanA dareka membarane 32 sUtre tathA tenA tamAma bhAgo maLI lagabhaga 70 graMthe jenI kiMmata lagabhaga 800 upara thAya che te bheTa tarIke maLI zake che. ane dareka zAstramAM temanuM nAma prasiddha karavAmAM Ave che. - dareka zAstra 4 bhASAmAM taiyAra thAya che. eTale dareka pAnAmAM 4 bhASA jovAmAM Avaze. uparamAM ardhamAgadhI, tenI nIce saMskRta chAyA-TIkA tyAra bAda hIndI rASTrabhASA ane chevaTe gujarAtImAM anuvAda jevAmAM Avaze. zramaNa varga, zrAvaka vargane dareka pradezamAM vasatA samAjanAM dareka aMgane eka sarakhI rIte upayogI thAya tevI rIte khyAla karIne zAstranI racanA karavAmAM Ave che. bahAra dezAvaramAM vasatA ApaNA bhAIone temaja gAmaDAmAM vasatA zrAvakone temaja kurasade vAMcana karanAra baheno temaja vidyArthIone eka sarakhuM upayegI thaI zake tevuM sAhitya bIjI koI jagyAe maLI zake tema nathI. Page #824 -------------------------------------------------------------------------- _