________________
पीयूषवर्षिणी-टीका सू. ८६ केवलिसमुद्घातविषये भगवद्गौतमयोः संवादः६८७
मूलम्--मणजोगं जुजमाणे किं सच्चमणजोगं जुंजइ ? मोसमणजोगं जुजइ ?, सच्चामोसमणजोगं जुजइ ?, असच्चामा
टीका—गौतमः पृच्छति-"मणजोगं" इत्यादि । 'मणजोगं झुंजमाणे किं सचमणजोगं जुजई' मनोयोगं युञ्जानः किं सत्यमनोयोगं युङ्क्ते ? 'मोसमणजोगं जुजइ ?' मृषामनोयोगं युङ्क्ते ? 'सच्चामोसमणजोगं जुंजई' सत्यमृषामनोयोगं युङ्क्ते किम् ?, भगवाअर्थात् उस क्रिया से निवृत्त हो चुकते हैं और पूर्ववत् शरीर में स्थित हो जाते हैं तब मनोयोग को भी प्रयुक्त करते हैं, वचनयोग को भी प्रयुक्त करते हैं तथा काययोग को भी प्रयुक्त करते हैं । समुद्घात-अवस्था में मरण नहीं होता । अतः मुक्ति की प्राप्ति उस समय नहीं होती ॥ सू० ८६ ॥
'मणजोगं जुंजमाणे' इत्यादि ।
प्रश्न-हे भदंत ! आपने जो अभी यह बात कही है कि समुद्घात से निवृत्त होने पर केवली भगवान् मनोयोग को प्रयुक्त करते हैं सो इस विषय में यह पूछता हूं कि वे भगवान् (मणजोगं जुजमाणे) मनोयोग को प्रयुक्त करते हुए चार मनोयोगों में से कौन से मनोयोग को प्रयुक्त करते हैं ?(किं सच्चमणजोगं जुंजइ, मोसमणजोगं जुंजइ, सच्चामोसमणजोगं जुजइ, असच्चामोसमणजोगं जुजइ?)सत्यमनोयोग को प्रयुक्त करते हैं, या असत्यमनोयोग को प्रयुक्त करते हैं, अथवा मिश्रमनोयोग को प्रयुक्त करते हैं, असत्यमृषामनोयोग को प्रयुक्त करते हैं ? अर्थात् व्यवहारमनोयोग को प्रयुक्त करते हैं । (गोयमा !) हे गौतम ! (सच्चમને યોગને પણ પ્રયુક્ત કરે છે, વચનગને પણ પ્રયુક્ત કરે છે તથા કાયયોગને પણ પ્રયુક્ત કરે છે. સમુદ્રઘાત અવસ્થામાં મરણ થતું નથી. તેથી મુક્તિની प्रालि त समये थती नथी. (सू. ८६)
'मणजोगं जुजमाणे' प्रत्याहि.
પ્રશ્ન–હે ભદન્ત ! આપે જે હમણાં એ વાત કહી છે, કે સમુઘાતથી નિવૃત્ત થતાં કેવલી ભગવાન મનેયેગને પ્રયુકત કરે છે. માટે એ વિષયમાં એ પૂછું છું है त सपान (मणजोगं जुजमाणे) भनायोगने प्रयुत ४२i यार मनायोगभांयी ४॥ मनायोगने प्रयुत ४२ छे ? (किं सच्चमणजोगं जुंजइ ? मोसमणजोगं
जुंजइ ? सञ्चामोसमणजोगं जुजइ ? असच्चामोसमणजोगं जुजइ ?) भुसत्यમ ગને પ્રયુક્ત કરે છે? અથવા અસત્યમયેગને પ્રયુકત કરે છે? અથવા મિશ્રમયોગને પ્રયુક્ત કરે છે? કે અસત્યમૃષામનેયોગને પ્રયુક્ત કરે છે मात् व्यवहारमनायोगने प्रयुत ४२ छ ? उत्तर-(गोयमा !)