________________
पीयूषवर्षिणी-टीका सु. ३० ध्यानभेदवर्णनम्
२८५ विचए १, अवायविचए २, विवागविचए ३, संठाणविचए ४।
धम्मस्स णं झाणस्स चत्तारि लक्खणा पण्णत्ता, तं जहा-आणाविज्ञेया द्रव्यपर्यायप्रपञ्चबोधिनी अनाद्यनन्ता भवप्रपञ्चमोचनी नरकनिगोदादिदुःखविध्वंसिनी कर्मग्रन्थिभेदिनी विद्यते । २-'अबायविचए' अपायविचयम्-आपाया-रागद्वेषादिजन्या अनर्थास्तेषां विचयो यत्र तत्तथा, विषयदोषाऽनुचिन्तनमित्यर्थः । ३ 'विवागविचए' विपाकविचयम्-विपाकः कर्मफलं, तस्य विचयो यत्र तत्तथा, कर्मफलाऽनुचिन्तनमित्यर्थः । ४'संठाणविचए' संस्थानविचयम्-संस्थानानि लोकद्वीपसमुद्राद्याकृतयः, तेषां विचयो यत्र तत् तथा, 'धम्मस्स णं झाणस्स चत्तारि लक्षणा पण्णत्ता'धर्मस्य खलु ध्यानस्य चत्वारि लक्षणानि प्रज्ञप्तानि, 'तं जहा' तद्यथा-१-'आगारुई' आज्ञारुचिः-आज्ञा-सर्वज्ञवचनरूपा, तया है, अनवद्य है, गंभीर है, प्रभावशाली है, निपुणजनविज्ञेय है, द्रव्य एवं पर्यायों का बोधक है, अनादि एवं अनन्त है, लंसार का अन्त करने वाला है, नरक एवं निगोदादिक के दुःखों का विनाशक है और कर्मग्रन्थि का उच्छेदक है ॥१॥अपायविचय-रागद्वेष आदि से जन्य अनर्थों का नाम अपाय है । इनका विचारना जिसमें होता है-अर्थात् शब्दादि विषयों के दोषों का अनुचिन्तन जिसमें किया जाता है वह अपायविचय धर्मध्यान है ॥२॥ विपाकविचय-कर्मफल का नाम विपाक है, इसका चिन्तन करना अर्थात् कर्म से बद्ध हो आत्मा चतुर्गतिक संसार में भ्रमण करता है ऐसा जो विचारना सो विपाकविचय है ॥३॥ संस्थानविचय--चौथा भेद है, संस्थानका अर्थ लोकद्वय एवं समुद्रादिक का आकार है, इनका विचार करना सोरस्थानविचय है।॥४॥(धम्मस्स णं झाणस्स चत्तारि लक्खणा पण्णत्ता) ગંભીર છે, પ્રભાવશાલી છે, નિપુણ લોકથી જાણવા ગ્ય છે, દ્રવ્ય તેમજ પર્યાનું બોધક છે, અનાદિ અનંત છે, સંસારને અંત કરવાવાળું છે, નરક તેમજ નિગોદ આદિકનાં દુઃખનું વિનાશક છે, કર્મની ગ્રન્થિનું ઉછે. દક છે (૧). અપાયવિચય-રાગદ્વેષ આદિથી થતા અનર્થોનું નામ અપાય છે. તેને વિચાર જેમાં કરાય છેઅર્થાત્ શબ્દાદિ વિષયોના દેનું અનુચિંતન જેમાં કરાય છે તે અપાયરિચય ધર્મધ્યાન છે (૨). વિપાકવિચય-કર્મફલનું નામ વિપાક છે. તેનું ચિંતન કરવું, અર્થાત્ કર્મથી બંધાયેલે આત્મા ચતુર્ગતિક સંસારમાં ભ્રમણ કરે છે. એમ જે વિચારવું તે વિપાકવિચય છે (૩). સંસ્થાનવિચય ચિા પ્રકાર છે. સંસ્થાનનો અર્થ લોક, દ્વીપ તેમજ સમુદ્રાદિકને આકાર છે; તેને વિચાર કરવો તે સંસ્થાનવિચય છે (૪). (धम्मस्स णं झाणस्स चत्तारि लक्खणा पण्णत्ता) मध्यानना यार सक्षy Bai छ.
