________________
पोयूषवर्षिणी-टीका सू. ३० भ्यानभेदवर्णनम्
२९१
अन्यच्च-परलोकसहायार्थ पिता माता न तिष्ठतः ।
न पुत्रदारं न ज्ञातिधर्मस्तिष्ठति केवलः ॥१॥ ३-'एगत्ताणुप्पेहा' एकत्वानुप्रेक्षा-आत्मन एकाकित्वचिन्तनम् ; तथा चोक्तम्
उत्पद्यते जन्तुरिहैक एव विपद्यते चैकक एव दुःखी ।
कर्मार्जयत्येकक एव चित्रम् आसेवते तत्फलमेक एव ॥१॥
जैसे प्रचण्ड दावाग्नि की ज्वाला से जलते हुए वन में मृग के बच्चे का कोई रक्षक नहीं होता है, उसी प्रकार दुःखरूपी दावाग्नि की प्रचण्ड चाला से जलते हुए इस संसार में आत्मा का कोई रक्षक नहीं है ॥४॥ और भी कहा है
परलोकसहायार्थ, पिता माता न तिष्ठतः।
न पुत्रदारं न ज्ञाति-धर्मस्तिष्ठति केवलः॥
माता-पिता परलोक में जीव को सहायता के लिये नहीं जाते हैं, न स्त्री, पुत्र, स्वजन-संबंधी आदि ही जाते हैं। मात्र एक धर्म ही परलोक में जीव के साथ जाता है॥४॥
---इस प्रकार से चिन्तन करना सो अशरणानुप्रेक्षा है।
( एगत्ताणुप्पेहा) एकत्वानुप्रेक्षा-आत्मा अकेला है। इस प्रकार से चिन्तन करना-एकत्वानुप्रेक्षा है। एकत्वानुप्रेक्षा का चिन्तन इस प्रकार से करना चाहिये, जैसेकर्म के फलों को यह जीव अकेला ही भोगता है। माता पिता आदि कोई भी इस जीव को साथ नहीं देते हैं। सब अपने २ स्वार्थ के हैं। कहा भी है...
જેમ પ્રચડ દાવાગ્નિની જ્વાલાથી બળતા વનમાં મૃગનાં બચ્ચાંઓને કઈ રક્ષક થતો નથી, તે જ પ્રકારે દુઃખરૂપી દાવાગ્નિની પ્રચંડ જવાલાથી બળતા આ સંસારમાં આત્માનો કઈ રક્ષક નથી (૪). વળી પણ કહ્યું છે –
परलोकसहायार्थ, पिता माता न तिष्ठतः ।
न पुत्रदारं न ज्ञाति, धर्मस्तिष्ठति केवलः ।।५।। માતા-પિતા પરલોકમાં જીવની સહાયતા માટે જતા નથી, ન સ્ત્રી, પુત્ર, સ્વજન, સંબંધી આદિ પણ જાય છે. માત્ર એક ધર્મ જ પરલોકમાં જીવની સાથે જાય છે. આ પ્રકારે ચિંતન કરવું તે અશરણાનુપ્રેક્ષા છે (૫)
(एगत्ताणुप्पेहा) त्यानुप्रेक्षा-मात्मा से छे सारे तिन કરવું તે એકવાનુપ્રેક્ષા છે. એકવાનુપ્રેક્ષાનું ચિંતન આ રીતે કરવું જોઈએ; જેમકે-કર્મના ફળને આ જીવ એકલો જ ભોગવે છે, માતા પિતા આદિ કોઈ પણ આ જીવને સાથ દેતા નથી. સૌ પોતપોતાના સ્વાર્થના છે.
