________________
पीयूषवर्षिणी-टोका. स. ३० ध्यानभदवर्णनम्.
२७९ ४-'मुक्कज्झाणे' शुक्लध्यानम्-शुचं-शोकं क्लमयति अपनयतीति शुक्लं-भवक्षयकारणं, शुक्लं च तद् ध्यानं शुक्लध्यानम् । तथा चोक्तम्
“यस्येन्द्रियाणि विषयेषु पराङ्मुखानि, संकल्पकल्पनविकल्पविकारदाषैः । योगैः स च त्रिभिरहो निभृतान्तरात्मा,
ध्यानोत्तमं प्रवरशुक्लमिदं वदन्ति ॥ ३ ॥ इति । एवं सभी प्राणियों पर दया रखना, इस प्रकार की आत्मा की शुभ प्रवृत्ति को विज्ञ जन 'धर्मध्यान' कहते हैं ॥३॥
“शुचं-शोकं क्लमयतीति शुक्लं " शोक को जो नष्ट करे वह 'शुक्ल' है। “शुक्ल च तद् ध्यानं च शुक्लध्यान" शुक्लरूप जो ध्यान वह शुक्लध्यान है । अर्थात् जो भवक्षय का कारण होता है अथवा जिससे शोक का अपनयन होता है, वह शुक्लध्यान है । कहा भी है
यस्येन्द्रियाणि विषयेषु पराङ्मुखानि, संकल्पकल्पनविकल्पविकारदोषैः। योगैः स च त्रिभिरहो निभृतान्तरात्मा, ध्यानोत्तमं प्रवरशुक्लमिदं वदन्ति ।।
जिनकी इन्द्रियां विषयप्रवृत्तियों से रहित हैं; जो संकल्प-विकल्प-जनित विकार-दोषों से वर्जित हैं, कायिक, वाचिक, मानसिक तीनों योगों को वश कर लेने के कारण जिनकी आत्मा निश्चल है, ऐसे महात्माओं की प्रशस्त परिणति को विज्ञ जन ‘शुक्लध्यान' कहते हैं ॥४॥ તેનું ચિંતન કરવું, પાંચેય ઇન્દ્રિઓને નિગ્રહ કરે, તેમ જ બધાં પ્રાણિઓ ઉપર દયા રાખવી, એ પ્રકારની આત્માની શુભ પ્રવૃત્તિને વિદ્વાને ધર્મધ્યાન” કહે છે.
“शुचं-शोकं क्लमयतीति शुक्लं" ना रे नाश ४२ ते 'शुस' छे. “शुक्लं च तद् ध्यानं घ-शुक्लध्यानं " शुस३५ रे ध्यान ते शुऊसध्यान छ, અર્થાત્ જે ભવક્ષયનું કારણ હોય છે અથવા જેનાથી શેકનું અપનયન થાય છે તે શુક્લધ્યાન છે. કહ્યું પણ છે
यस्येन्द्रियाणि विषयेषु पराङ्मुखानि, संकल्पकल्पनविकल्पविकारदोषैः । योगैः स च त्रिभिरहो निभृतान्तरात्मा, ध्यानोत्तमं प्रवरशुक्लमिदं वदन्ति ॥१॥
જેની ઇંદ્રિય વિષયપ્રવૃત્તિથી રહિત છે, જે સંકલ્પવિકલ્પજનિત વિકારદેષોથી વર્જિત છે, કાયિક, વાચિક, માનસિક, ત્રણેય યોગોને વશ કરી લેવાના કારણે જેને આત્મા નિશ્ચલ છે, એવા મહાત્માઓની પ્રશસ્ત પરિણતિને વિદ્વાને “શુક્લધ્યાન કહે છે (૧).
