________________
१८७
पीयूषवर्षिणी-टीका. सू० २७ भगवदन्तेवासिवर्णनम् तृतीया । उक्तं च योगशास्त्रे
विमुक्तकल्पनाजालं समत्वे सुप्रतिष्ठितम् ।
आत्मारामं मनस्तज्ज्ञैर्मनोगुप्तिरुदाहृता ॥इति।। तया मनोगुप्त्या युक्ताः-मनोगुप्ताः। 'वयगुत्ता' वचोगुप्ताः-वचनगुप्तियुक्ताः, वचनगुप्तिश्चतुर्विधा, उक्तं च
सच्चा तहेव मोसा य सच्चामोसा तहेव य ।
चउत्थी असच्चमोसा य, वयगुत्ती चउव्विहा ॥ (उत्त० अ. २४ गा. २२) छाया--सत्या तथैव मृषा च सत्यमृषा तथैव च ।
चतुर्थ्यसत्यमृषा च वचोगुप्तिश्चतुर्विधा । वचोगुप्तिः वचनगुप्तिश्चतुर्विधा-सत्या, मृषा, सत्यमृषा असत्यमृषा चेति । जीवं प्रति--' अयं जीवः ' इति कथनं सत्या, जीवं प्रति 'अयमजीवः' इति कथनं मृषा, पूर्वमनिर्णीय वदति-'अद्यास्मिन् तीसरी मनोगुप्ति है। योगशास्त्र में यही बात कही है
विमुक्तकल्पनाजालं समत्वे सुप्रतिष्ठितम् ॥
आत्मारामं मनस्त मनोगुप्तिरुदाहता ॥ ___ इस मनोगुप्ति से युक्त होने का नाम मनोगुप्त है। वचनगुप्ति से युक्त होना सो वचनगुप्त है। वचनगुप्ति ४ प्रकार की है
" सच्चा तहेव मोसा य, सच्चामोसा तहेव य ॥ चउत्थी असच्चमोसा य वयगुत्ती चउब्विहा ॥ ( उत्त० अ० २४ गा. २२)
अर्थ इस गाथा का इस प्रकार है। सत्य, मृषा, सत्यमृषा और असत्यमृषा; इस प्रकार वचन ४ प्रकार के होते हैं; (१) जिस वस्तु का जैसा स्वरूप રમણરૂપ પરિણતિ એ ત્રીજી મનગુપ્તિ છે. શાસ્ત્રમાં એક વાત કહી છે
विमुक्तकल्पनाजालं, समत्वे सुप्रतिष्ठितम् । ___ आत्मारामं मनस्तज्ज्ञ, - मनोगुप्तिरुदाहता ॥ આ મગુપ્તિથી યુક્ત હેવાનું નામ મને ગુપ્ત છે. વચનગુપ્તિથી યુકત વચનગુપ્ત છે. વચનગુપ્તિ ૪ પ્રકારની છે.
सच्चा तहेव मोसा य सच्चामोसा तहेव य ।
चउत्थी असञ्चमामा व वयगुत्ती चउबिहा ॥ (उत्त० अ० २४गा० २२) ગાથાને અર્થ આ પ્રકાર છે સત્ય ૧, મૃષા ૨, સત્યમૃષા ૩ અને અસત્યમૃષા ૪-એ પ્રકારે વચન ૪ પ્રકારના થાય છે.
(૧) જે વસ્તુનું જેવું સ્વરૂપ હોય તે વસ્તુને તે જ સ્વરૂપથી પ્રકાશિત
