________________
२३८
औपपातिकसूत्रे से किं तं पायच्छित्ते ? पायच्छिते-दसविहे पण्णत्ते; तं जहा-आलोयणारिहे १, पडिक्कमणारिहे २, तदुभयारिहे ३, विवेतत्प्रायश्चित्तम् ?–प्रायश्चित्तं किंस्वरूपं कतिविधञ्चेति पृच्छति, उत्तरमाह-'पायच्छित्ते दसविहे पण्णत्ते' प्रायश्चित्तं दशविधं प्रज्ञप्तम्-ग्रायः पापं, तस्मात् चित्तं-जीवं शोधयति-कर्ममलिनं विमलीकरोतीति प्रायश्चित्तमिनि । यद्वा-प्रायो बाहुल्येन चित्तम्= अन्तःकरणं स्वेन स्वरूपेण अस्मिन् सति भवति इति प्रायश्चित्तम्-अनुष्ठानविशेषः । संवरादेरपि तथैवात्मनः शुद्धिकरणात् प्रायोग्रहणमिति । अस्य दशविधत्वं दर्शयति'तं जहां' तद्यथा-'आलोयणारिहे' आलोचनाऽर्हम्-आलोचना गुरुसमीपे पापस्य निवेदनं, तावन्मात्रेणैव यस्य पापस्य शुद्भिस्तदालोचनाहम् । आलोचनां-गुरुनिवेदनां विशुद्धये व्युत्सर्ग । (से किं तं पायच्छित्ते) प्रायश्चित्त कितने प्रकार का है ?—(पायच्छित्ते दसविहे पण्णत्ते) -- प्रायश्चित्त १० प्रकारका है । (तं जहा) वे प्रकार ये हैं(आलोयणारिहे पडिक्कमणारिहे तदुभयारिहे विवेगारिहे विउसग्गारिहे तारिहे छेयारिहे मूलारिहे अणवठ्ठप्पारिहे पारंचियारिहे ) कर्मों से मलिन चित्त-जीवका संशोधन जिससे होता है, अथवा जिसके होने पर प्रायः करके अन्तःकरण अपने स्वरूप में स्थित होता है, वह प्रायश्चित्त है । संवरादिक से भी आत्मा की शुद्धि होती है इसलिये उनसे इसे पृथक् करनेके लिये प्रायश्चित्त में 'प्रायः' शब्दका प्रयोग हुआ है । इस में प्रथम प्रायश्चित्त आलोचनाह हेाता है । गुरु के समीप पापों का निवेदन करना इसका नाम आलोचना है । इस आलोचनामात्र से जिस पाप की शुद्धि हो जाती है वह आलोचनार्ह व्युत्सर्ग. (से किं तं पायच्छित्ते) प्रायश्चित्त सामानां छ? (पायच्छित्ते दसविहे पण्णत्ते ) -प्रायश्चित्त १० २i छ. ( तं जहा) ते ॥ २ छ(आलोयणारिहे पडिक्कमणारिहे तदुभयारिहे विवेगारिहे विउसगारिहे तवारिहे छेयारिहे मूलारिहे अणवढप्पारिहे पारंचियारिहे, से तं पायच्छित्ते) ४थी भलिन થયેલાં ચિત્તનું સંશોધન જેનાથી થાય છે અથવા જે થવાથી પ્રાયઃ અંતઃકરણ પોતાના સ્વરૂપમાં આવી જાય છે તે પ્રાયશ્ચિત્ત છે. સંવરાદિકથી પણ આત્માની શુદ્ધિ થાય છે તેથી તેનાથી આને જુદું કરવા માટે પ્રાયશ્ચિત્તમાં પ્રાયઃ શબ્દ લીધે છે. આમાં પ્રથમ પ્રાયશ્ચિત્ત આલોચના થાય છે. ગુરૂની પાસે પાપનું નિવેદન કરવું તેનું નામ આલેચના છે. આ આલોચનામાત્રથી જે પાપની શુદ્ધિ થઈ જાય છે તે આલેચનાતું પ્રાયશ્ચિત્ત છે. ભિક્ષાચર્યા
