________________
શ્રી ભગવતી સૂત્ર સાર સંગ્રહ ભા. ૩ પણ હિંસા, જૂઠ, ચેરી કર્યા પછી તેના મનમાં કાંઈક જરૂર થાય છે કે આ મેં સારૂં નથી કર્યું. મૈિથુનમાં મસ્ત બનેલો આત્મા પણ “qતનાતે શોરયતીતિ શુત્ર’ આ વ્યુત્પત્તિથી વીર્યપતન થયા પછી આત્માને ગ્લાનિ-સ્લાનિ કંઈક અંશમાં પણ થાય છે. પરિ. ગ્રહીને આત્મા તે દુઃખમાંથી બહાર આવી શકતું નથી. કોધી માણસને તમે કઈ કાળે પણ સુખી જોઈ શકવાના નથી, જ્યારે અહંકારી માનવના માથા ઉપર સવા શેર માનવનો ડંડે પડે છે ત્યારે ભાઈસા'બ ધૂઆં પૂઓ થતાં આખી દુનિયાના ધમપછાડા કરવા લાગી જાય છે. માયાવી અને લેભી માણસેનાં આર્તધ્યાન ક્યારેય પણ ઘટતા જણાશે નહિ. આ પ્રમાણે જેમના સેવનથી આન્તર્ હૃદયમાં કંઈક પીડા થાય, તે આત્માના સ્વભાવરૂપે હોઈ શકે નહિ; અથવા જે કાર્ય કરવા માટે આત્માને પુરૂષાર્થ વિશેષ કરે પડે તે તેને સ્વભાવ કઈ રીતે થઈ શકે ? જેમ કે અહિંસા માટે કંઈપણ પ્રયત્ન કરવાની જરૂર નથી જ્યારે હિંસા–જૂઠ-ચેરી–મૈથુન-પરિગ્રહ આદિને માટે સૌને કંઈને કંઈ પુરૂષાર્થ કરતાં આપણે જોઈએ છીએ. અને આ પાપના સેવન પછી સૌ કોઈને રેતાં–રીબાતાં, આંસું કાઢતાં કે હૈયા વરાળ કાઢતાં પણ જોઈ શકીએ છીએ. માટે પ્રાણાતિપાતાદિ આત્માને સ્વભાવ નથી પણ અધર્મ હોવાથી પરભાવ-વિભાવ કે વૈકારિક ભાવે છે.
અનાદિ કાળથી મેહના મદિરાપાનમાં બેભાન બનેલે આત્મા બકરાના ટોળામાં રહેલા સિંહના બચ્ચાની જેમ પોતાને સ્વધર્મ–સ્વભાવ કે સ્વઘર ભૂલી ગયો છે, માટે જ મગજને અસ્થિર માણસ જેમ વાતે વાતે ભૂલે કરે છે તેમ આત્મા પણ મેહ મદિરાના ઘેનમાં પ્રાણાતિપાતાદિ તરફ શીઘ્રતાથી પ્રસ્થાન કરે છે.
