Book Title: Agam 13 Upang 02 Rajprashniya Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006341/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANIYAS SHRI RI SUTRA PART :1 zrI rAjapraznIya sUtra bhAga 1 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara- pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjaviracitayA prameyacandrikAvyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam zrI rAjapraznIyasUtram / RAAJPRASHNIYA SUTRAM (prathamo bhAgaH) dvitIyAvRttiH Tuo Qiang Lun Lun Di Ba Ta Cong Lai Cong Lun Ta Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Zuo Ta Zuo niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAnipaNDitamuni-zrI kanhaiyAlAlajI mahArAja prakAzaka: a. bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukha zreSThi-zrI baladevabhAI DosAbhAI paTela mahodayaH mu0 ahamadAbAda dvitIyAvRtiH prati 250 vIra-saMvat 2516 vikrama saMvat 2046 IsavIsan 1990 mUlyam-ru. 100-00 prakRta Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3INuM : maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. dhe, sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti sthA. jaina upAzraya, zAradAbAI hospiTala sAme, sarasapura, amadAvAda, ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchadaH V karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye| janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // mUlya rUA. 100-00 bIjI AvRtti H prata 250 vI ra sa va ta : 2516 vikrama saMvata : 2046 I svI san H 1990 | mudraka : kAMtilAla DI. zAha bharata prinTarI" nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rIlIpha roDa, amadAvAda-19 phona : 387964 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mahikAzveta--zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta--cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya Dha~ka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (9) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya -- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai / (14) (15) (16) mala-mUtra - sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai / I zmazAna -- isa bhUmi ke cAroM tarapha 100 - 100 hAtha taka asvAdhyAya hotA hai / (19) candragrahaNa--jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie | (17) sUryagrahaNa - jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata -- najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / patana -- koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra -- upAzraya ke andara athavA 100 - 100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA - ASAr3hI pUrNimA ( bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA ( skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rAjapraznIya sUtra bhA. 1 kI viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya pRSThAGka 1 maMgalAcaraNa 1-10 2 AmalakalpA nagarIkA varNana 11-16 3 sUryAbhadevane avadhijJAnase jambUdvIpako dekhA 17-21 4 AmakalpAnagarImeM virAjamAna bhagavAnako vandanA ke liye sUryAbhadevakA AnA 22-57 5 devakRta samavasaraNa mUmikA saMmArjamAdikA varNana 58-83 6 bhagavAn ko vandanA ke liye sUryAbhadevakI ghoSaNA 84-89 7 bhagavAnako varadanAke liye sUryAbhadevakA gamanakI vyavasthAkA varNana 90-221 8 sUryAbhadevakA bhagavAn ko vaMdanA karanA aura apanA paricaya denekA varNana 222-225 9 bhagavAn kA sUryAbhadevako sva kartavyakA kathana 226-228 10 sUryAbhadevakA bhagavAn kI paryupAsanAkA kathana 229-230 bhagavAna ne kahI huI dharmakathA 231-232 sUryAbhadevakA bhavasiddhi Adi viSayameM praznottara 233-238 13 nATyavidhi batAneke liye bhagavAn ke prati sUryAbhadevakI prArthanA 239-246 14 sUryAbhadevake samudghAtakA varNana 247-278 15 sUryAbhadevake nATyavidhiko dikhAnA 279-312 16 sUryAbhadevakA nATyavidhikA saMharaNa 313-314 17 devaRddhike pratisaMharaNake viSaya praznottara 315-319 18 sUryAbhavimAnakA varNana 320-449 19 vanaSaNDameM rahe huve prAsAdAvataMsakoMkA varNana 450-458 20 padmavaravedikAkA varNana 459-483 21 mUlaprAsAdAvataMsakAdikakA varNana 484-491 22 sudharmasabhA AdikA varNana 492-498 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka kramAGka 23 akSapATaka aura akSapATakameM rahI huI vastuoMkA varNana 24 stUpa kA varNana 25 sudharmasabhAkA varNana 26 jina paDimAke svarUpakA nirUpaNa 27 upapAtasabhAkA varNana 28 upapAtake anantara sUryAbhadevakA cintana sAmAnikadevake kathanAnusArase sUryAbhadevakA kArya karanA 30 sUryAbhadevakA indrAbhiSekakA varNana 31 sUryAbhavimAnakA devoM dvArA ke sajIkaraNakA varNana 32 sUryAbhadavake indrAbhiSeka AdikA varNana 33 sUryAbhadevake gandhaityAdi dhAraNa karanekA varNana 34 sUryAbhadevake alaGkAradhAraNa karanA ityAdikA varNana 35 sUryAbhadevake kAryakramakA varNana 36 sUryAbhadeva kRta pratimApUjA carcA 37 sUryAbhadevakA sudharmasabhA praveza AdikA nirUpaNa 38 sUryAbhadevakI sthiti viSayameM gautamasvAmIkA prazna 498-504 505-518 519-544 545-549 550-558 559-565 566-569 570-588 589-606 607-612 613-619 620-624 625-652 653-680 681-703 704-706 samApta zrI rAjaprazrIya sUtra: 01 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlaprativiracitayA subodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalakRtam zrI rAjapraznIyasUtram maGgalam - (mAlinI chandaH ) guNanikaranidhAnaM kalpavRkSopamAnaM, namitasurasamAjaM siddhisaudhAdhirAjam / kalikalilavinAzaM bhavyabodhaprakAza, zivasukhadamunIndraM naumi vIra jinendram // 1 // rAjapraznIyasUtra kA hindI anuvAda maMgalAcaraNa 'guNanikaranidhAnaM' ityaadi| artha-(guNanikaranidhAnam ) karmoMke sarvathA kSaya hone se utpanna kevalajJAnAdi anekaguNoM ke bhaMDAra. (kalpavRkSopamAnam ) bhavya jIvoM ke liye sakalasiddhiyoM ke dAtA hone se kalpavRkSatulya, (namitasurasamAjam ) bhakti ke vazase namita sUrasamAjavAle, (sidvisaudhAdhirAjam ) siddhirUpI mahala ke sarvAdhikArI, (kalikalilavinAzam) kalikAlake pApoMke vinAzaka (bhavyabodhaprakAzam ) bhavyajIvoMke liye nirmala bodharUpa prakAzake kartA, (zivasukhadamunindram ) zivasukhake dAtA tathA muniyoM meM indrasvarUpa aise (jinendraM vIraM naumi) jinendra vIra bhagavAnko maiM namaskAra karatA huuN| maMgalAcaraNane gujarAtI-anuvAda. 'guNanikaranidhAna' ityaadi| ma -(guNanikaranidhAnam ) 4Ina saya kSayathI utpanna vajJAna pore 5 / guNAnA 2, (kalpavRkSopamAnam ) savya lavAne mATe sasa siddhimAna maapnaa| vAthI 465vRkSa sevA, (namitasurasamAjam ) matine sIdhe vo bhanI samakSa zraddhAvanata cha, (siddhisaudhAdhirAjam ) siddhi35. bhalenA sarvAdhirI, (kalikalilavinAzam ) sitana pAyAne naSTa 42nArA, (bhavyabodhaprakAzam ) savya vAna bhATe nijamAdha35 praza 42naa| (zivasukhadamunIndram ) 48yArI supa maapnaa| tema bhuniyAmA chandra2135 mevA (jinendra vIraM naumi ) jinendravI2 mAvAnane I namaH42 43 . zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre vizeSArtha- TIkAkArane jinendra vIra bhagavAn ke, jo ye vizeSapada prakaTa kiye haiM ve saba unameM vizeSatA pratipAdana karanevAle hone se anyayoga vyavacchedaka haiN| kitaneka siddhAntakAroMkA aisA mantavya hai ki jo karma malase kabhI mI spRSTa nahIM huA hai usake liye IzvaratvarUpa sthAna paramparAse calA A rahA hai aura koI dUsaga jIvAtmA usa sthAna para apanA prabhutva sthApita nahIM kara sakatA hai so yaha siddhAnta samIcIna nahIM hai, kAraNa ki AtmA jabataka karmamala se malina banI rahatI hai, jabataka vaha apanI vAstavika zuddhise dUra rahatI hai AtmAkI pUrNazuddhi hI paramAtmatvadazA hai aisA koI mI jIvAtmA nahIM hai-jo karmamalake saMsargase zuru se rahita banA ho azuddhapUrvaka hI zuddhi honekA vidhAna hai isI bAtako samajhAne ke liye yahAM 'kalikalilavinAzam ' pada rakhA hai-kali yaha pada rAgakA upalakSaka hai, arthAt jatabaka AtmAmeM dveSa ke liye sthAna banA rahatA hai-tatra taka koI bhI jIvAtmA kalila-pApakA nAzaka nahIM ho sakatA hai| kalila yaha pada bhI kaukA upalakSaka hai - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya ye ATha karma haiM, inameM kitaneka pAparUpa aura kitaneka puNya pApa ubhayarUpa haiN| vizeSArtha-TIkA karanAre jinendravIra bhagavAnanA mATe je A badhAM vizeSapade prakaTa karyA che, te temanAmAM vizeSatA pratipAdana karanArA hovA badala anya yogavyavacchedaka che keTalAka siddhAMtakAronA mata mujaba jIvAtmA evo paNa manAya che ke te karmamaLane keIpaNa kALe sparyo nathI, tenA mATe IzvaratvanuM jJAna AdikALathI cAlatuM Ave che, ane bIjA keIpaNa jIvAtmAnI te sthAna upara prabhutva sthApita karavA jeTalI tAkAta nathI A siddhAMta sAro nathI kemake jyAM sudhI AtmA kama maLathI dUSita thayeluM rahe che, tyAM sudhI te potAnI vAstavika zuddhithI dUra rahe che. AtmAnI saMpUrNapaNe zuddhija paramAtmadazA che. evA keI paNa jIvAtmA nathI ke je zarUAtathI ja kamaLanA saMsargathI dUra rahyo hoya. azuddhipUrvaka ja zuddhi prApta karavAnuM ahIM vidhAna che. A vAtane samajAvavA mATe 15 ( kalikalilavinAzam ) ' 56 bhUyu cha. li' 54 rAganI 35sakSa5 cha, eTale ke jyAM sudhI AtmAmAM rAgadveSa mATe sthAna rahe che tyAM sudhI kaI paNa jIvAtmA "kalila pApane naSTa karanAro thaI zakato nathI. "kalila" A pada paNa 4Ina upakSa che, jnyaanaa127||y, zanA127Iya, hanIya, bhAnIya, mAyu, nAma, gotra ane aMtarAya A ATha karmo che. AmAMthI keTalAka pAparupa ane keTalAka puNya pApa rUpavALAM che. zrI rAjaprazrIya sUtra : 01 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. maGgalAcaraNam 'jina puNya pApa nahIM kInA, Atama anubhava cittadInA / tInahI vidhi Avata roke saMvara lahi sukha avaloke // ' isa kathanake anusAra puNya aura pApakI rokase hI saMvara pUrvaka AtmA kI zuddhi hotI hai| prabhu mahAvIrane tIrthakara paramparAke anusAra ina donoMkA vinAza kara AtmazuddhirUpa muktikI prAptikI yahI bAta isapadase TIkAkArane prakaTakI hai| 'guNanikaranidhAnam' padase TIkAkArane yaha kahA hai ki AtmA se jaba aSTakarmIkA sarvathA prakSaya ho jAtA hai-taba vaha anantajJAna, anantadarzana anantasukha, anantavIrya Adi ATha guNasamUhase yukta ho jAtA hai kyoMki ina AtmAke sacce zuddhaguNoMke AvirbhAva hone meM ye karmabAdhaka hote haiM ataHmukti avasthAmeM AtmA kevala paTU urmiyoMse hI yukta rahatA hai yaha kathana isapadase apahRta kiyA gayA hai| 'kalpavRkSopamAnam ' padase TIkAkArane yaha hRdya prakaTa kiyA hai ki AtmA jabataka svayaM zuddha nahIM banatI hai-tabataka vaha dUsaroMko bhI zuddhike mArgakA upadeza nahIM de sakatI hai prabhu mahAvIrane apanI zuddhikarake kevalajJAnakI prAptikI aura usake bAda AtmazuddhikI dezanA jIvoMko dI ataHkalpavRkSa jisa prakArase cintita padArthakA pradAtA hotA hai, usI prakArase bhavya jIvoM dvArA abhilaSita mukti ke pradAtA prabhu vIra hai 'jina puNya pApa nahIM kInA, Atama anubhava cittadInA / tina hI vighi Aghata roke saMvara lahi sukha avaloke / / A kathana mujaba puNya ane pApane rokavAthI ja saMvarapUrvaka AtmAnI zuddhi thAya che. prabhu mahAvIre tIrthaMkara paraMparA mujaba A baMnene naSTa karIne Atmazuddhi rUpa mukti meLavI che eja vAta TIkAkAre A padathI spaSTa karI che. 'guNanikaranidhAnam' mA 54rnu 25STI.4241 ttii.4|4|2 / pramANu yu cha ? AtmAthI jyAre AThakarmone saMpUrNapaNe nAza thaI jAya che tyAre te anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtasukha anaMtavIrya vagere ATha guNethI yukta thaI jAya che. kemake AtmAnA A badhA sAcA zuddhaguNonA utpanna thavAmAM A badhAM karmo bAdhaka hoya che mATe mukti avasthAmAM AtmA phakta cha UMrmiothI ja yukta rahe cha. mA vAta 2456thA 254 32vAmA bhAvI cha. 'kalpavRkSopamAnam ' 5453 TIkAkAre A vAta spaSTa karI che ke AtmA jyAM sudhI pote zudhdha thatuM nathI tyAM sudhI te bIjAone paNa zudhdhinAM mArgano upadeza ApI zaktA nathI. prabhu mahAvIre potAnI zuddhi karIne kevaLajJAna meLavyuM ane tyAra pachI jIvane AtmazuddhinI dezanA ApI che. eTalA mATe kalpavRkSa jema ciMtita-Icchita padArthane ApanAra che, temaja bhavya jIvo vaDe Icchita muktine ApanAra zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre kyoMki unhoMne bhanyajIvoMke liye zuddhi honeke mArgakA upadeza diyA hai| aisA upadeza anya tIrthakoM se prApta nahIM ho sakatA hai kyoMki unakI AtmA isa prakArakI zuddhise rahita haiN| 'namitasurasamAjam ' padase TIkAkArane bhaktyAtizayase atizaya prakaTa kiye haiN| ataH ye hI bhaktyAtizayake pAtra haiN| 'siddhisaudhAdhirAjam ' padase TIkAkArane yaha prakaTa kiyA hai ki muktimeM gayA huA jIva vahAMse phira isa saMsArameM vApisa nahIM AtA hai kyoMki vahAMkA yaha pUrNAdhikArI bana jAtA hai vahAMkA pUrNAdhikArI banane kA tAtparya hai kRtakRtya huA jIva niSkAma hotA hai niSkAma bhI tabhI hotA hai ki jaba AtmAse mohanIya karmakA sarvathA vinAza hotA hai mohanIya karmakA pUrNarUpase vinAza ho jAne para AtmA siddhigatirUpa saudhakA adhikArI-pAtra ho jAtA hai| isa pAtratAke Ane para AtmA isa janma maraNa rUpa saMsArase pare ho jAte hai saMsArase pare ho jAnA yahI siddhisaudhAdhirAjatva hai| isa prakArase siddhi saudhAdhirAjatva prApta kiyA huA jIva punaH janma maraNarUpa saMsArameM avatarita nahIM hotA hai| 'bhavyabodhaprakAzaM' padase prabhuvIra che-kemake temaNe bhavya jIvana mATe zuddhinA mArgane upadeza karyo che. evo upadeza bIjA tIthikathI meLavI zakAto nathI kemake temane AtmA A tanI zuddhithI 2hita cha. 'namitasurasamAjam ' 54thI ttii||4||2 matinI tIvratA hAvI cha, mATe me maityAtizayAnA pAtra cha. 'siddhisaudhAdhirAjam ' 54thI TIkAkAre e vAta spaSTa karI che ke muktione pahecelo jIva tyAMthI pharI A saMsAramAM AvatuM nathI kemake te tyAM saMpUrNapaNe adhikArI thaI jAya che, tyAM saMpUrNa paNe adhikArI thaI javAne hetu e che ke kRtakRtya thayele jIva niSkAma hoya che. niSkAma paNa te jyAre AtmAthI mehanIyakarmano saMpUrNapaNe vinAzaka thAya che, mehanIyakamane saMpUrNa paNe vinAza thaI gayA bAda AtmA siddhigati rUpa saugha (bhavana) ne adhikArI-pAtra thaI jAya che. A jAtanI pAtratA meLavyA bAda AtmA A janma maraNa rUpa saMsArathI para thaI jAya che. sasArathI 52 57 4 me04 'siddhisaudhAdhirAjatva' cha. mI pramANe siddhisiidhAdhirAjatva prApta karela chava pharI janma maraNarUpa saMsAramAM janma meLavate nathI. 'bhavyabodhaprakAzaM' 54 43 Are se vAtanI 254tA 4rI chasavyAne emanAthI samyagU jJAnarUpa bedhano prakAza prApta thayo che. kemake je pote prakAzamaya hoya che-teja bIjAone prakAza ApanAro hoya che. kevaLajJAnarUpa prakAzapuMjathI prakAzita zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. maGgalAcaraNam TIkAkArane yaha prakaTa kiyA hai ki bhavyajIvoMko inhIM se samyagjJAnarUpa bodhakA prakAza milA hai kyoMki jo svayaM prakAzamaya hotA hai-vahI dUsaroM ke liye prakAzakA pradAtA hotA hai| kevala jJAnarUpa prakAzapuMjase prakAzita vIra haiM; ataH inhI se anya bhavyajIvoMne bhI kevalajJAnarUpa prakAzapuMja prApta kiyA hai| isa kathanase prabhu vIrameM sarvathArUpase svArthaparatAkA abhAva pratipAdita kiyA gayA hai kyoMki jisa mArgase hokara prabhune kevalajJAnarUpa prakAzapuMja svayaM prApta kiyA hai-usI mArgakA upadeza bhavyajIvoMke liye bhI unhoMne diyA hai isa upadezameM ve nispRha rahe haiN| 'zivasukhadamunIndraM ' pada se TIkAkArane apanA yaha bhAva prakaTa kiyA hai ki vIra bhagavAn apane mArga para calanevAle bhavyajIvoMkA mukti ke dAtA haiM aura munijanomeM indrasvarUpa haiN| zivasukhake dAtA haiM - aisA jo kathana hai vaha kevala vyavahArika hai nizcayameM ve na kisIko zivasukha dete haiM aura na kisIko zivasukhase vaMcita rakhate haiM pratyeka jana apane kartavya-ke anusAra hI pradarzita muktike mArga para calakara muktike sukhako prApta karatA hai aura usase viparIta mArga para calakara usake sukhase vaMcita rahatA hai hAM yaha bAtaki 'bhavyajIvoMko unake nimittase hitakI prApti hotI hai' avazya-ataH isI bAtako prakaTa karane ke liye zivasukhada yaha pada rakhA hai-'munIndra' padase yaha samajhAyA gayA hai ki jo vANIkA saMyamako rakhate hai - bhASAsamitikA pAlana karate haiM-ve vira bhagavAna prakAzita che. eTalA mATe bIjA bhavya jIvo e paNa teozrIthI kevaLajJAna rUpa prakAzapuMja meLavyA che. A kathanathI prabhuvIramAM saMpUrNa paNe svArtha varatAne abhAva pratipAdita karyo che kemake je mArgane anusaratAM prabhue jAte kevaLajJAnarUpa prakAzapuMja meLavyA che, teja mArgano upadeza bhavya jIvone paNa prabhule mAghyo che. mA 753zana mamA tasA zrI nirapRDa 2vA che. 'zivasukhadamunIndraM' 54thI 44||re potAnA 2 tana sA zAvyA cha OM majavAna potAnA mArgane anusaranAra bhavya jInA mATe muktisukhane ApanArA che ane muniomAM IdrasvarUpa che. teo zivasukha ApanAra che evuM je kathana che te phakta vyAvahArika ja che. hakIktamAM te teo koIne ya zivasukha ApatA paNa nathI ane keIne ya tenAthI vaMcita paNa rAkhatA nathI. dareke dareka mANasa potAnA kartavya mujaba muktimArga tarapha vaLIne muktisukhane meLave che. ane tenAthI pratikULa mArgane anusarIne te sukhathI vaMcita rahe che. A vAta barAbara che ke bhavya jIvone temanA nimittathI ja hitanI prApti thAya che. eTalA mATe A pAtane 258 421 // bhATa 'zivasukhadaM ' mA 56 bhU4yuche. 'munIndra' 54thI e vAta samajAvavAmAM AvI che ke jeo vAka saMyama rAkhe che eTale ke bhASAsamitinuM pAlana kare che teo muni hoya che. bhASAsamitinuM pAlana zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre munijana hote haiM bhASAsamitikA pAlana karanA yaha upalakSaNarUpa vAkya hai isase munijana aura bhI IryAsamiti AdirUpa samitiyoMkA pAlana karate haiN| uyamunijanoMke yA unameM ye indrarUpa isaliye haiM ki ye tIrthakara nAmakarmakI prakRtike udayavAle haiN| munijana jaba bhASAsamitike pAlaka hote haiM taba kisIko zApa Adidekara aura kisIkI sevA bhakti Adise prasanna hokara usakA iSTAniSTa RSi maharSijana kiyA karate hai aisI mAnyatA isase dUra ho jAtI hai kyoMki bhASAsamitimeM vANIkA saMyamana ho jAtA hai aura usameM zApa Adike sambandhakA jarA sA bhI sambandha nahIM rahatA hai jahAM aisA hai vaha na sacce arthameM muni hai aura munindra hai prabhu vIra hI sacce munindra haiM kyoMki inake nimittako lekara pratyeka bhavIjana apanI 2 yogyatA ke anusAra kalyANamArgarUpa iSTa pathake pathika banate haiN| ataH inake dvArA jIvoMkA kalyANa hI hotA hai, akalyANa na huvA hai, na hotA hai aura na vaha hogA hI yahI bhAva 'zivasukhadamunIndraM' vizeSaNase prakaTa kiyA gayA hai| ataH ye saba vizeSaNa anyayogavyavacchedaka haiM aisA siddha ho jAtA A vAkaya te upalakSaNarUpa che. enAthI paNa vadhArAnI bIjI isamiti vagere samitionuM pAlana kare che, te munionA ke te muniomAM e vIraprabhu IndrarUpa eTalA mATe che ke e tIrthakara nAmakarmanI prakRtinA udayavALA che. muni jayAre bhASA samitine pAlanArA hoya che tyAre koIne zApa vagere ApIne ane keInI sevA bhakti vagerethI prasanna thaIne tenuM ISTa ke aniSTa munie karatA rahe che. A jAtanI mAnyatA enAthI dUra thaI jAya che. kemake bhASA samitimAM vANInuM saMyamana thaI jAya che, ane temAM zApa vagerene lagatI koI paNa vAtane saMbaMdha raheto nathI. jyAM A jAtanuM AcAraNa hoya che tyAM sAcA arthamAM na munio che ane na munIndro che. prabhu vIra ja sAcA munIndra che kemake temanA nimittathI ja dareke dareka bhavyajana pitapotAnI cogyatA mujaba kalyANamAgarUpa abhilaSita mArga tarapha AgaLa vadhe che. ethI emanA vaDe jIvanuM kalyANa ja thAya che. akalyANa keI paNa divase thayuM nathI thatuM nathI ane bhaviSyamAM koI paNa divase thaze paNa nahi. A ja bhAva 'zivasukhadamunIndra' vizeSathI 548 thye| che. methI mA ma vizeSa anya cagavyavacchedaka che evI vAta siddha thAya che. | 1 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA maGgalAcaraNam bhujaGgaprayAta chaMdaH (2) karaNacaraNadhAraM prAptapUrvAbdhipAraM zubhataraguNadhAraM prAptasaMsArapAram / kalitasakalalabdhi labdhavijJAnasiddhi, gaNadharamabhirAmaM gautamaM taM namAmi // 2 // 'karacaraNadhAraM prAptapUrvAbdhipAram' ityaadi| artha-( karaNacaraNadhAram ) karaNasattarI evaM caraNa sattarIko acchI taraha se dhAraNa-pAlana karanevAle (prAptapUrvAbdhipAram ) gyAraha aMga aura caudaha pUrvarUpa samudrake pAragAmI (zubhataraguNadhAram ) zubhatarasamyagdarzanAdikaguNoMke dhAraka (prAptasaMsArapAram ) saMsArake pArako pAnevAle, ( kalitasakalalabdhim ) sakalalabdhiyoM ke dhAraka, ( labdhavijJAnasiddhim ) manaHparyayajJAna ke dhArI aise ( abhirAmam ) sarvottama ( taM gautamaM gaNadharaM namAmi ) jagatprasiddha gautama gaNadhara ko maiM namana karatA huuN| ___ bhAvArtha-isa zloka dvArA vardhamAna-vIra-bhagavAn ke prasiddha gautama gaNadhara ko namaskAra kiyA gayA hai| gautama gaNadharane karaNasattarI evaM caraNasattarIke sevanase apane samayako bahuta adhika zreSTatama banA liyA thA, caudaha pUrvake ve pAThI the samyagdarzanAdika guNoMkI pUrNa jAgRtise unhoMne 'karacaraNadhAraM prAptapUrvAbdhi-pAram' ityAdi / martha-(karacaraNadhAram ) 4261 sattarI bhane 2226sattarIna sArI rAta dhA25 tema pAsana 42nArA, (prAptapUrvAbdhipAram ) maNiyAra PA1 bhane yo pUrva35 samudramA pA2zAbhI, (zubhataraguNadhAram ) zumA24 samyam zana vagere guNAne ghA295 42 nA23 (prAptasaMsArapAram ) sasAnA pA2ne pAmanA21, (kalita sakalalabdhim ) mI vimAne yA265 42 // 2, (labdhavijJAnasiddhim ) mana: yajJAnane pA255 72 // 2 // mevA ( abhirAmam ) sarvottama (ta-gautama gaNadharaM namAmi ) sa sA2 prasiddha gautama 452ne huM namana 43 7. bhAvArtha-A zloka vaDe vardhamAna-vIra-bhagavAnanA prasiddha gautama gaNadharane namana karavAmAM AvyuM che. gautama gaNadhare karaNa sattarI ane caraNa sattarInA sevanathI potAnA saMyamane khUba ja zreSTha banAvI lIdhuM hatuM. teo cauda pUrvanA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre bhujaGgaprayAtachaMdaH (3) prakAzaprakAzA'sti yA jJAnamAsA, lasantI sahAsA jinA''syAdhivAsA / mahAzuddhabhAsA'tizuddhIkRtA''zA, rasajJAnivAsA'stu me zAradA sA // 3 // usIbhava se mukti prApta kara lI thI sakalalabdhiyoM evaM manaH paryayajJAna kI siddhi unheM mukti jAne se pahile ho cukI thI // 2 // 'prakAzaprakAzAsti yA jJAnabhAsA' ityAdi / artha - (jinAsyAdhivAsA) jinendra prabhuke mukha meM nivAsa karanevAlI aisI (yA) jo (zAradA) jinavANI hai vaha (jJAnabhAsA lasantI) jJAnakI camakase camakatI huI aisI pratIta hotI hai ki mAnoM (sahAsA asti ) ha~sa rahI hai (prakAzaprakAzA) prakAzakA haiM prakAza jisase (mahAzuddhabhAsA) aisI vaha jinavANI apanI zuddha kAntise (atizuddhikRtAzA ) samastadizAoM ko zubhra banA rahI hai ata eva (sA zAradA me rasajJAnivAsA astu ) vaha jinavANI merI jihvA para nivAsa karanevAlI ho.| bhAvArtha - TIkAkArane yahAM jinavANI ko apanI jihvA ke Upara nivAsa karanekI prArthanAkI hai| so usakA kAraNa unhoMne yaha prakaTa kiyA hai ki isa jinavANIkA prakAza, prakAzase bhI adhika hai kyoMki prakAzase pAThI hatA. samyagdarzana vagere guNenI pUNa jAgRtithI temaNe te ja bhavamAM mukti meLavI lIdhI hatI badhI siddhio ane mana:paryayajJAnanI siddhi temane mukti pahelAM ja maLI cUkI hatI. 2 " prakAzaprakAzAsti yA jJAnabhAsA" ityAdi / matha-(jinasyAdhibAsA ) jinendra prabhunA bhumamA 2nArI mevA (yA) 2 (zAradA) Maalo cha, te (jJAnabhAsA lasantI) jJAnanA prazathI prazita thatI mevI lAge cha , d te (sahAsA asti) sI na 2DI Deya! (prakAza prakAzA) prAzane 4 cyAMthI prAza prAta thAya cha (mahAzuddhabhAsA) sevI te Fraup potAnI zuddha zild 3 ( atizuddhikRtAzA) madhI hizAsana s127 manAvI. 2. cha seTamA mATe (sA zAradA me rasajJA nivAjJA astu) te jinavANI mArI jIbhamAM vasanArI thao. bhAvArtha -TIkAkAre ahIM jinavANIne pitAnI jIbha upara rahevA vinaMtI karI che. tenuM kAraNa temaNe A pramANe spaSTa karyuM che ke A jinavANIno prakAza prakAza zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinITIkA maGgalAcaraNam pRthvIcchaMdaH (4) sagupti-samiti samAM viratimAdadhAnaM sadA. kSamAvadakhilakSamaM kalitamaJjucAritrakam sadoramukhavastrikA-vilasitAnanendu-gurUM, praNamya bhavavAridhiplavamapUrvabodhapradam // 4 // prakAzita kaI padArtha bodhagamya nahIM banate haiM, parantu jinake hRdaya meM kevalajJAna kA prakAza hotA hai, aise manuSya ko sUkSma, darArtha aura antarita samasta padArtha hastAmalakavat bodhagamya ho jAte haiN| yaha jinavANI jinendra ke mukha meM nivAsa karatI hai / isane apanI nirmalakAnti se samasta dizAoM ko prakAzita kara diyA hai| ataH isake prabhAva se mujhe bhI sajjJAna kA prakAza mile aisI TIkAkArane apanI bhAvanA prakaTa kI hai / // 3 // 'saguptisamiti samAM viratimAdadhAnaM sadA' ityAdi / artha-(samA saguptisamiti ) sampUrNarUpa se pAMca samiti evaM tIna guptiyoM kA pAlana karane vAle (sadA viratiM AdadhAnam ) sadA sarva virati ko dhAraNa karane vAle, (kSamAvat akhilakSamam ) pRthvI kI taraha sava prakAra ke parIpahoM ko sahane vAle, (kalitamajucAritrakam ) niraticAracAritra ke pAvana karane vAle, (apUrvabodhapradam ) bhavyajIvoM ko apUrva Atmabodha dene vAle aise (gurum ) gurudeva ko ki jinakA (sadoramukha vastrikA vilasitAnanendum ) mukhacandra karatAM paNa vadhAre che. kemake prakAzathI prakAzita thatA paNa keTalAka padArtho bodhagamya thatA nathI, paraMtu jemanA hRdayamAM kevala jJAnane prakAza hoya che. evA mANasane sUkama, dUranA ane aMtarita rahenArA badhA padArtho hathelI upara mUkelA AmaLAnI jema spaSTa paNe bodhagamya hoya che. A jinavANI jinendranA mukhamAM vase che. eNe pitAnI nirmaLa kAMtithI badhI dizAone prakAzita karI dIdhI che. evI TIkAkAre pitAnI namra bhAvanA prakaTa karI che. | 3 | 'saguptisamitiM samAM viratimAdadhAnaM sadA' ityAdi / sUtrA-(samAM saguptisamiti) saMpU para pAMya samiti bhane / zutimAne pAlanArA, ( sadA virati AdadhAnam ) // sarva vi2tina thA265 42naa2|, (kSamAvat akhilakSamam ) pRthvInI re madhI tanA parISAne sahana 42 // 2, (kalitamajucAritrakam ) niratiyAra yAtrine pAnA21, (apUrvabodha pradam ) bhavya vA uttama samayamA mApanA2 mevA (gurum ) zu33pane manuM (sadoramukhavastrikAvilasitAnanendum ) bhubhaya'ma970 mezA so24 bhubhavAithI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre anuSTunchandaH (5) bAlAnAM sukhabodhAya ghAsIlAlaH sudhIvratI / rAjapraznIyasUtrasya TIkA ku. subodhinIm // 5 // athedaM rAjapraznIyasUtraM sUtrakRtAGgoktAnAM kriyAvAdyakriyAvAdyajJAnika vainayikarUpaSAkhaNDikAnAM kramAdazItyadhikazata-caturazIti-saptapaSTi-dvAtriMzatAM saMkalanayA triSaSTayadhikatrizatIsaMkhyakAnAM matanirasanapUrvakasvasiddhAntasthApanAsadbhAvAt , tathA kriyAvAdimatavAsitAntaHkaraNapradezirAjasyAkriyAvAdAvalambanapurassarajIvaviSayaprazne kezikumArazramaNagaNadharakRtasUtrakRtAgasUcitAM-kriyAmaNDala sadA sadoraka mukhavatrikA se suzobhita hotA hai, tathA-( bhavavAridhiplavam ) saMsArarUpa samudra meM DUbate hue jIvoM ke liye naukA jaise haiM unako maiM (praNomi ) mastaka jhukAkara namaskAra karatA hUM // 4 // ___ 'bAlAnAM sukhabodhAya ghAsIlAlo sudhIvatI' ityAdi / maiM-munivratI ghAsIlAla 'bAlakoM ko sukha se bodha ho jAve' isa nimitta rAjapraznIya sUtra kI subodhinI nAmakI TIkA ko banAtA hUM / / 5 / / sUtrArtha-yaha rAjapraznIyasUtra sUtrakRtAGga kA hI upAGga hai kyoM ki sUtrakRtAGga meM kahe gaye kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura binayavAdI rUpa pAkhaNDiyoM ke kramazaH 80, 100, 84, 67, aura 32 saba mIlakara 363 bhedoM ke mantavya kA isameM nirasana kiyA gayA hai aura svasiddhAnta kI sthApanA kI gaI hai| tathA kriyAvAdimata se jisakA antaH karaNa vAsita hai aise pradezI rAjA ke akriyAvAda ke avalambana pUrvaka jIva ke viSaya meM kiye gaye prazna ke upara kezikumAra zramaNane gaNadharakRta zamitu 2 che, temA ( bhavavAridhiplavam ) sasA2 35 samudramA matA 7vAne mATe nAvanI ma che. tebhane hu (praNaumi) namra bharata namana 43 chu / 4 / 'bAlAnAM sukhabodhAya ghAsIlAlo sudhIdvatI' ityAdi / artha-hu munivratI ghAsIlAla bALakane sukhethI baMdha thaI zake te mATe rAjaprazrIya sUtranI "subedinI" TIkA lakhuM chuM. . pa ! A "rAjapraznIya sUtra sUtrakRtAnuM ja upADe che. kemake sUtrakRtAmAM AvatA kiyAvAdI, akiyAvAdI, ajJAnavAdI ane vinayavAdI rUpa pAMkhaDIone anukamathI 80, 100, 84, 67, ane 32 Ama badhA thaIne 363 bhedanA mantavyanuM AmAM nirasana karavAmAM AvyuM che. ane svasiddhAntanI sthApanA karI che. temaja kriyAvAdi matathI jemanuM aMtara vAsita che. evA pradezI rAjAnA chakiyAvAdanA avalaMbana pUrvaka zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinITIkA mU. 1 AmalakalpAnagarIvarNanam vAdimatakhaNDanopajIvanapUrvaka vyAkhyA vistArAt , sUtrakRtAGgIyaviSayavizeSaprakAzAcca sUtrakRtAGgasyaivopAGgamiti nizcIyate / etasya sUtrasya vaktavyatAM bhagavAn zrI mahAvIrasvAmI svagaNadharaM zrI gautamasvAminamuvAca / tatra nagaryo yena prakrameNoktavAn tadetat sakalaM vivakSu retatsUtramavatArayitumAha-sudharmasvAmI jambUsvAminaM prati prAha he jambU : ! / mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM AmalakappA nAmaM nayarI hotthA, riddha-sthimiya-samiddhA jAva pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA tIse NaM AmalakappAe nayarIe uttarapurathime disobhAe aMbasAlavaNe nAmaM cehae hotthA-jAva paDirUve / asogavarapAyave puDhavIsilApaTTae vattavvayA uvAiyagameNaM NeyA / seo rAyA, dhAriNI devI, sAmIsamosaDhe niggayA, rAyA jAva pajjuvAsai // sU0 1 // sUtrakRtAGga meM sUcita jo akriyAvAdI mata kA khaNDana hai, usakI isameM puSTi karate hue vistRta vyAkhyA kI hai, ataH sUtrakRtAGgake viSaya ke Upara hI isameM vizeSa prakAza DAlA gayA honese yaha sUtrakRtAGga kA hI upAGga hai-aisA siddha hotA hai / ___ isa sUtra kI vaktavyatA bhagavAna mahAvIra svAmIne apane gaNadhara zrI gautamasvAmI se kahI hai so jisa nagarI meM jisa krama se yaha kahI gaI hai use usI prakAra sampUrNarUpa se kahane kI kAmanAvAle zrI sudharmAsvAmI isa sUtra ko avatarita karane ke nimitta jambUsvAmI se kahate haiM-he jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' ityAdi / jIvane lagatA prazna pUchI kezikumAra zramaNe gaNadharakRta sUtrakRtAmAM sUcita je akiyAvAdI matanuM khaMDana che. tenI AmAM puSTi karatAM vistRta rUpe vyAkhyA karI che. ethI sUtrakRtAMganA viSayane anulakSIne ja AmAM savizeSa spaSTatA karavAmAM AvI che. ethI A sUtrakRtAnuM ja upADa che. A jAtanA matanI saMpUrNapaNe puSTi thAya che. A sUtranuM kathana bhagavAna zrI mahAvIra svAmIe pitAnA gaNadhara zrI gautama svAmInI sAme raju karyuM che. te je nagarImAM je anukramathI A kathana raju karavAmAM AvyuM che tene te ja kramathI saMpUrNapaNe-eTale ke AraMbhathI mAMDIne aMtasudhI-kahevAnI IcchA rAkhanArA zrI sudharmA svAmI A sUtrane avatarita 42vAnA dezathI yU svAbhIna. 4 cha- yU !-' teNa kAleNa teNaM samaeNa' ityAdi / zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 rAjapraznIyasUtre chAyA-tasmin kAle tasmin samaye AmalakalpA nAga nagarI abhavat RddhastimitasamRddhA yAvat prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA pratirUpA / tasyAH khalu AmalakalpAyA nagaryA bahiruttarapaurattye digbhAge AmrasAlavanaM nAma caityamAsIt-yAvat pratirUpam / azokavarapAdapaH pRthivIzilApaTTakaH, sUtrAtha-( teNa kAleNa teNaM samaeNaM ) usakAla aura usa samaya meM ( AmalakappA nAma nayarI hotthA ) AmalakappA nAmakI nagarI thI yaha nagarI (riddha-sthimiya-samiddhA jAva pAsAdIyA darisaNijjA, abhirUbA) RddhAapane vibhava aura bhavana AdikoM ko lekara vizeSa vRddhi ko prApta thI stimitA-svacakra aura paracakra ke bhaya se rahita hokara sthirathI samRddhadhanadhAnyAdi rUpa samRddhi se yukta thI yahAM 'jAva' zabda se yaha sUcita kiyA gayA hai ki isa nagarIkA aura bhI avaziSTa varNana aupapAtika sUtra meM varNita caMpAnagarI ke varNana jaisA jAnanA cAhiye-ise jise dekhanA ho vaha aupapAtika sUtra ke Upara kI gaI merI pIyUSavarSiNI TIkA ko dekhe / yaha nagarI prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thI ( tIseNaM AmalakappAe nayarIe bahiyA uttarapurathime disImAe abasAlavaNe nAmaM ceIe hotthA) usa AmalakalpA nagarI ke bAhara uttarapUrva dizA ke antarAla meM IzAna kona meM-eka caitya-udyAna thA jisakA nAma AmrasAlavana thA ( jAva paDirUve ) yAvat yaha pratirUpa thA ( asogavarapAyave, puDhavI silApaTTae kttavvayA uvAiyaga sUtrArtha-(teNa kAleNa teNa samaeNa) te ANe bhane te samaye (AmalakappAnAmaM nayarI hotthA ) bhAmasa485 nobhe nagarI tI te nagarI (riddhatthimiyasamiddhA jAva pAsAdIyA, darisaNijjA, abhirUvA paDirUvA) *--vaibhava bhane bhavana vagerethI te savizeSa saMpanna hatI, svimitAsvacaka temaja paracakanA bhayathI te rahita thaIne sthira hatI, samRddha-dhanadhAnya vagere samRddhiothI yukta hatI, ahIM 'jAva' za74thI se vAta 254 42vAmA mApIche hai mA nasarIna zeSana mii55ltikasUtramAM vaNita caMpA nagarInA varNana jevuM samajI levuM joIe. jijJAsu pAThake aupapAtika sUtra upara karelI mArI pIyUSavarSiNI TIkAne juve. te nagarI prAsAhIya, zanIya mali35 bhane prati35 tI. (tIseNaM AmalakappAe nayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe aMbasAlavaNe nAmaM ceie hotthA) te mAma465 nagarInI bahAra uttarapUrvadizAnI vacce-IzAna koNamAM eka citya-udyAna-hatuM. tenuM nAma mA sAsavana tu. (jAva paDirUve ) yAvat te prati35 tu. (asogavara. zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinITIkA mU. 1 AmalakalpAnagarIvarNanama vaktavyatA aupapAtikagamena vijJeyA / zveto rAjA, dhAriNI devI, svAmI samavasRtaH, pariSanirgatA rAjA yAvat paryupAste // sU0 1 // TIkA- teNaM kAleNaM' ityAdi-tasmin kAle avasarpiNI caturthArakalakSaNe bhagavato mahAvIrasvAmIviharaNakAle, tasmin samaye-hIyamAnalakSaNe kAlavizeSarUpe AmalakalpA tannAmnI nAma-prasiddhA nagarI-AsIt asyA nagaryA vartamAnakAle'pi sattvAdbhutakAle satyakathanaM vakSyamANavizeSaNaviziSTAyAstadeva meNaM NeyA) isameM azoka nAmakA zreSTha vRkSa thA isake nIce pRthivIzilApaTTaka thA ityAdi vaktavyatA yahAM isa viSaya se lagatI huI aupapAtika sUtrameM jaisI kahI gaI hai vaisI kahanI cAiye (seo rAyA, dhAriNI devI sAmI samosaDhe, parisA niggayA. rAyA jAva panjuvAsai ) isa nagarI meM zveta nAmakA rAjA thA. usakI baDI rAnI kA nAma dhAriNI thA yahAM para mahAvIra svAmI padhAre unako vandanA karane ke liye aura unase dharmopadeza sunane ke liye pariSad apane 2 sthAnase nikalI, rAjA bhI nikalA yAvat usane paryupAsanA kI / TIkArtha-' teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAlameM-avasarpiNI ke caturtha Are meM jaba ki bhagavAn zrI mahAvIrasvAmI vihAra kara rahe the usa samayameM jaba ki vaha caturtha Araka kramazaH hAsa kI aura jA rahA thA Amala. kalpA nAmakI nagarI thI. yaha nagarI prasiddha thI yadyapi yaha nagarI aba bhI haiM-parantu ' hotthA' pada ke prayoga se bhUtakAlika rUpa se use yahAM pAyave. puDhavIsilApaTTAe vattavvayA ubAiyagameNa NeyA) mA ma01 nAma zreSTa vRkSa hatuM. tenI nIce pRthivI zilApaTTaka hato vagere badhI A viSayane lagatI vigata mo55ti sUtramA pramANa cha ta pramANe 4 sabha7 devIna. (seo rAyA, dhAriNI devI sAmI samosaDhe, parisA niggayA, rAyA jAva pajjuvAsai) te naarimAM veta nAme rAjA hato tenI moTI rANInuM nAma dhAriNI hatuM. tyAM mahAvIra svAmI padhAryA. temane vandana karavA mATe temaja temanI pAsethI dharmane upadeza sAMbhaLavA mATe nAgarikanI pariSada pitapotAnA sthAnethI nIkaLIne tyAM pahoMcI rAjA paNa tyAM javA mATe nIkaLyA. yAvat pahoMcIne badhAe parya pAsanA karI. --' teNa kAleNa teNa samaeNa' te ANe-maksapizAnA yAthA mArAmA jyAre bhagavAna zrI mahAvIra svAmI vihAra karI rahyA hatA te samaye-jyAre te ceAthe Aro anukrame hAsanI tarapha DhaLI rahyo hata-Amalaka9pA nAme nagarI hatI. A nagarI prasiddha hatI. jo ke A nagarI atyAre paNa che paraMtu "helthA" padanA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre sthitatvAbhiprAyeNa / iyaM kIdRzI ityAha-' Rddhe ' tyAdi - Rdvastimita samiddhA - RddhA - vibhava -bhavanAdibhivRddhi prAptA, stimitA-svacakraparacakrabhayarahitA sthiretyarthaH, samRddhA-dhanadhAnyAdi samRddhiyuktA, ebhitribhiH pardaiH karmadhArayasamAsaH / RddhA cAsau stimitA cAsau samRddhA ceti / 'jAva' yAvat , yAvacchabdAnagarI varNanamaupapapAtikasUtravarNitacampAnagarIvad bodhyam / tadarthajijJAsubhiraupapAtikasUtrasya matkRtA pIyUSavarSiNI TIkA vilokanIyeti / prAsAdIyA-prasAdaH-manaH prasannatA prasannatAprayojanaM yasyAH sA prAsAdIyA dikhalAyA gayA hai, so usakA kAraNa aisA hai ki jinavizeSaNoM se yukta use kahA gayA hai, aba vaha ina vizeSaNoM vAlI nahIM hai vaha to usI samaya thI. 'riddha-sthimiyasamiddhA0' isa nagarI kA vaibhava aura bhavana Adi saba kucha vRddhi ko prApta thA isase yaha vRddhi kI carama sImA para pahu~cI huI thI svacakra aura paracakra kA isameM thoDA sA bhI bhaya nahIM thA isaliye yaha stimita-sthirathI dhanadhAnyAdirUpa apanI samRddhise harIbharI banI huI thI isaliye 'Rddha 'stimita samRddhA kahI gaI hai 'jAva' yahAM jo yaha 'yAvat' pada AyA hai, usase sUtrakArane yaha sUcita kiyA hai ki isa nagarIkA pUrNavarNana, aupapAtikasUtrameM jaisA caMpAnagarI kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI samajhanA cAhiye yadi ise jAnane kI icchA ho to aupapAtisUtra ke Upara jo pIyUSavarSiNI nAmakI TIkA likhI gaI hai usase yahA jAnA jA sakatA hai prAsAdIyA-yaha nagarI manaH prasannatA janaka prayojana vAlI thI arthAt hArdika prayogathI bhUtakAlika rUpathI tene batAvavAmAM AvI che, tenuM kAraNa ema che. ke je vizeSaNa vALI tene batAvavAmAM AvI che, atyAre te A badhA vizeSaNanI yogyatA tharAvatI nathI. te mate te mA pramANe vaibhava sapanna tI 'riddhasthimiyasamiddhA' te nagarInAM vaibhava bhavana vagere badhAM vRddhi saMpana hatAM, tethI te vRddhinA sarvocca zikhare pahoMcelI hatI. svacaka temaja paracakane tenA mATe thoDI paNa bIka hatI nahi ethI te timita-sthira-hatI. dhanadhAnya vagere rU5 pitAnI samRddhithI te saMpan tI. 'jAva' aDI. 2 mA 'yAvat' 54 cha tanAthI sUtrAre me pAta sUcita karI che ke A nagarInuM pUrNa varNana aupapAtika sUtramAM jema caMpAngarInuM varNana karavAmAM AvyuM che te pramANe ja samajavuM joIe. je A viSe jijJAsuone vadhAre kaMI jANavAnI IcchA thAya te teo aupapAtika sUtra upara lakhAyelI pIyUSavaSiNI nAmanI TIkAne vAMcIne jANI levuM joIe. prAsAdIyA-A nagarI manane prasanna karanArI hatI zrI 201praznIya sUtra:01 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinITIkA sU0 1 AmalakalpAnagarIvarNanama hArdikollAsakAriNIti yAvat / darzanIyA ramaNIyatayA kSaNe kSaNe draSTuyogyA / abhirUpA-abhimatamanukUla rUpaM yasyAH sA tathA, sarvathA darzakajananayanamanohAriNIti niSkarSaH pratirUpA-rUpyate 'eSo'ya' -miti nizcIyate'nenetirUpamAkAraH - prati - abhimatam asAdhAraNaM rUpaM yasyAH sA tathA / tasyAH - RddhatvastimitatvAdivizeSaNaviziSTAyAH khalu AmalakalpAyAH nagaryAH, bahiH uttarapaurastye--uttarapUrvAntarAle digbhAge IzAnakoNe AmrasAlavanam-ApraiH sAlaizvAtipracuratayopalakSitaM vanam AmrasAlavanam , tadvanayogAt AmrasAlavananAmakaM caityam vyantarA''yatanam nAma-prasiddham abhavat-AsIt / taccaityaM kizama ? ityAha - * jAva , yAvataatra - yAvacchabdena sakalaM caityavarNanamaupapAtikasUtravarNitapUrNabhadracaityavaullAsa karane vAlI thI yAvat-darzanIya-ramaNIya-hone ke kAraNa kSaNa kSaNa meM dekhane ke yogya thI isakA rUpa citta ke anukUla hone ke kAraNa abhirUpa thI arthAt darzakajanoM ke nayana aura mana ko haranevAlI thI pratirUpa thI-yaha vahI hai aisA nizcaya jisake dvArA kiyA jAtA hai usakA nAma rUpa-AkAra hai. yaha AkAra jisakA asAdhAraNa hotA hai vaha pratirUpa kahA jAtA hai yaha nagarI bhI aisI pratirUpa thI, Rddhastimita Adi vizeSaNoMvAlIthI isa AmalakalpAnagarI ke bAhara uttarapUrvAntarAladigbhAga meM-IzAnakone meM AmrasAlavana thA vaha Amra aura sAlavRkSoM se pracuramAtrA meM upalakSita thA isa vana meM Amra sAlavana nAmakA caitya-vyantarAyatana thA jo ki prasiddha thA yahAM jo yAvat zabda AyA hai-usase yahAM yaha kahA gayA hai ki aupapAtikasUtra meM jesA varNana pUrNabhadra caitya kA kiyA gayA hai vaisA hI varNana isakA bhI jAnanA eTale ke hRdayane AnaMdita karanArI hatI, yAvat darzaneya-ramaNIya hovA badala dareke dareka kSaNamAM darzanIya hatI. tenuM rU5 cittane game tevuM hatuM tethI te abhirUpa hatI. eTale ke jenArAonI AMkha ane manane te AkarSanArI hatI. pratirUpa hatI. A te ja che, A pramANenI cokasAI jenA vaDe thAya che tenuM nAma rU5-AkAra-che. A AkAra jeno asAdhAraNa-zreSTa-hoya che tene pratirUpa kahevAmAM Ave che. te nagarI paNa evI ja pratirUpa hatI stimita vagere vizeSaNovALI A AmalakalpAnagarInI bahAra uttara pUrva dizAnI vaccenA IzAna koNamAM Amra ane sAlavRkSothI pracura pramANamAM zobhitahatuM A vanathI saMbaMdhita Ama sAlavana nAme catya-vyaMtarAyatana -hatuM ke je sarvatra prasiddha hatuM. ahIM je "yAvata' zabda Avyo che tenAthI e vAta svaccha karavAmAM AvI che ke papAtika sUtramAM jevuM varNana pUrNa bhadra caityanuM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre davaseyam / tadartha jijJAsumiraupapAtikasUtrasya matkRtA pIyUSavarSiNI TIkA'valokanIyeti / pratirUpam rUpyate-' etadida'-miti nizcIyate'neneti rUpamAkAra:-prati-abhimatam asAdhAraNaM rUpaM yasya tattathA / azokavarapAdapaH, pRthivIzilApaTTakaH, anayorvaktavyatA-varNanarUpA aupapAtikagamena-aupapAtikapAThena jJeyA-boddhavyA / anayoH savistaraM varNanamaupapAtikasUtre'valokanIyamiti bhAvaH / tadarthaM jizAsubhirmatkRtA pIyUSavarSiNI TIkA'valokanIyeti / tasyAM AmalakalpAyAM nagA~-zvetaH-zvetanAmA rAjA''sIt / sa kIdRzaH ? iti rAjavarNana kUNikarAjavadvijJeyam / asya dhAriNI devI / asyA varNanamapi koNikarAjasya dhAriNIdevIvadvijJeyam / svAmI zrImahAvIrastatrAmalakalpAyAM nagayA~ samavasRtaH - smaagtH| pariSat - nAgarikajanasamUharUpA nirgatA bhagavadvandanAthai nagarAniHsRtA / rAjA - zveto rAjA paryucAhiye-yadi ise dekhanekI icchA ho to isake liye aupapAtika sUtra kI pIyUSavarSiNI TIkA dekhanI cAhiye yaha vana bhI asAdhAraNa svarUpa vAlA thA azokavarapAdapa aura pRthivIzilApaTTaka inakA mI varNana aupapAtika sUtra meM kiyA gayA hai-ataH vahIM se yaha dekhalenA cAhiye. isa AmalakalpAnagarI meM zveta nAmakA rAjA thA isa rAjA kA varNana bhI kUNika rAjA ke varNana kI taraha se hI jAnanA cAhiye isa zveta rAjA kI paTTarAnI kA nAma dhAriNI thA isakA varNana bhI koNikarAja kI dhAriNIdevI ke jaisA hI jAnanA cAhiye usa AmalakalpA nagarI meM zrI mahAvIrasvAmI padhAre nAgarika samUharUpa pariSadA bhagavAna ko vandana karane ke liye nagara se nikalI rAjA bhI nikalA aura bhagavAn kI paryupAsanA karane lagA yaha saba vrnnnkaravAmAM AvyuM che tevuM ja varNana AnuM paNa jANI levuM joIe. je A viSe vizeSa jANavAnI IcchA hoya te teNe aupapAtika sUtranI pIyUSavaSiNI TIkA vAMcavI joIe. A vana paNa asAdhAraNa rUpathI samRddha hatuM. azoka varapApa ane pRthivI zilApaTTaka-emanuM varNana paNa aupapAtika sUtramAM karavAmAM AvyuM che. ethI jijJAsuee tyAMthI jANI levuM joIe. te AmalakalpA nagarImAM tanAme rAjA hato. A rAjAnuM varNana paNa kRNika rAjAnA varNananI jema ja jANI levuM joIe. te tirAjAnI paTarANInuM nAma dhAriNI hatuM. tenuM varNana paNa kUNika rAjAnI dhAriNuM devInA jevuM ja jANI levuM joIe. te AmalakalpA nagarImAM zrI mahAvIra svAmI padhAryA-nAgarikanI pariSad bhagavAnane vadana karavA mATe nagaranI bahAra nIkaLI, rAjA paNa nIkaLyA ane bhagavAnanI paryuM pAsanA karavA lAgyA. A badhuM zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAvadhinA jambUdvIpadarzanam pAste-bhagavantaM sevate / etatsarvaM varNanamaupapAtikasUtrAdavaseyam / patadarthajijJAsubhimatkRtA pIyUSavarSiNI TIkA vilokanIyA // sa. 1 // mUlam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sUriyAbhe deve, sohamme kappe sUriyAbhavimANe sabhAe suhammAe sUriyAbhaMsi sIhAsaNaMsi, cauhiM sAmANiyasAhassI hiM, cauhiM aggamahisIhiM tihiM parisAhiM sattahi aNiehiM, sattahiM aNiyAhivaI hiM, solasahiM AyarakkhadevasAhassIhi, annehi ya bahi sUrayAbhavimANavAsohi vemANiehi devehi ya devIhi ya saddhiM saMpakvuiDe mahayA AhayanadRgIyavAiyatItalatAlatuDiya ghaNamuiMgapaTuppabAiyaraveNaM divvAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai / imaM ca NaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM viuleNaM ohiNA AbhoemANe 2 pAsai / // sU0 2 // chAyA-tasmin kAle tasmin samaye sUryAbho devaH, saudharma kalpe sUryAbhavimAne sabhAyAM sudharmAyAM sUryAbhe siMhAsane, catasRbhiH sAmAnikasAha srIbhiH catasRbhiragramahiSIbhiH saparivArAbhiH tisRbhiH pariSadbhiH saptabhiH aupapAtika sUtrase jAna lenA cAhiye isake liye aupapAtika sUtra kI pIyUSavarSiNI TIkA dekhanI cAhiye // sU. 1 // 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' ityAdi / sUtrArtha-( teNaM kAleNaM teNaM samaeNa sUriyA deve ) usa kAla aura usa samaya sUryAbhadeva (sohamme kappe) saudharmakalpa meM (sUriyAbhavimANe) sUryAbhavimAna meM (sabhAe suhammAe ) sudharmA sabhA meM (sUriyAmaMsi sIhAsaNaMsi) sUryAbhasiMhAsana ke Upara ( cauhiM sAmANiyasAhassIhiM ) cAra hajAra sAmAnika papAtika sUtramAMthI jANI levuM joIe. e mATe papAtika sUtranI pIyUSa vaSiNI TIkA jevI joIe | sU. 1 ' teNa kAleNa teNa samaeNaM' ityAdi / sUtrA- (teNaM kAleNaM teNaM samarpaNa sUriyAbhe deve) te ||nne ane sabhaye sUryAmadeva ( sohamme kappe ) saudhama 465mA (sUriyAbhavimANe ) sUryAmavimAnamA ( sabhAe suhammAe ) sudharmA samAmA (sUriyAbhapti sIhAsaNaMsi) sUryAmasiMhAsananI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre anIkaiH saptabhiH anIkAdhipatibhiH SoDazabhiH AtmarakSakadevasAhasrIbhiH anyaizca bahubhiH sUryAbhavimAnavAsibhiH vaimAnikaiH devaizca devIbhizca sAdhU saMparivRtaH mahatA AhatanATyagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati / imaM ca khalu kevalakalpaM jambUdvIpaM dvIpaM vipulenAvadhinA Abhogayan 2 pazyati // sU0 2 // devoM ke sAtha ( saparivArAhiM cauhiM aggamahisIhiM) parivArasahita cAra agramahiSiyoM ke sAtha (tihiM parisAhiM ) tIna pariSadAoM ke sAtha ( sattahiM aNiehiM ) sAta anIka-sainikoM ke sAtha / sattahiM aNiyAdivaI hiM) sAta anIkAdhipatiyoM ke sAtha ( solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM ) 16 hajAra AtmarakSaka devoM ke sAtha tathA aura (annehi ya bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehi ya devIhiMya sarddhi saMparibuDe ) bhI aneka dUsare sUryAbhavimAnavAsI vaimAnika devoM evaM devIyoM ke sAtha parivRta huA (mahayA AhayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNa) anurUpa vAdita nATayagItoM ke bAjoM kI tathA nipuNadevoM dvArA bajAye gaye tantrI, tala, tAla truTita dhanamRdaGgoM kI jora 2 kI dhvanipUrvaka (divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe ) divya bhogoM ko bhogatA huA apanA samaya vyatIta kara rahA thA ( imaMca NaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM viuleNaM ohiNA AbhoemANe 2 pAsai) tathA kevalakalpa sampUrNa-jaMbUdvIpa nAmake isa dvIpa ko vipula avadhijJAna dvArA vaha upayoga detA huA dekha rahA thA / 752 (cauhiM sAmANiyasAhassIhiM ) yA2 2012 sAmAni hevAnI sAthe (saparivArAhiM cauhiM agamahisIhiM) pAtapAtAnA parivA2nI sAthe yA2 5824IyAnI sAthe ( tihiM parisAhi) 35 pariSadAyAnI sAthe ( sattahiM aNiehiM) sAta manI-saini-nI sAthe (sattahiM aNiyAhivaIhiM) sAta manIdhipatimAnI sAthe ( solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM) 16 // 2 2mAtmarakSa vAnI sAthe tema4 mA (annehiM ya bahahiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehiM ya devIhiM ya saddhiM saMparivuDe ) 55 ghAyA sUryAbhavimAnavAsI vaimAni heve| ane. hevIyAnI sAthe pITA (mahayA Ahaya naTTagIya-vAiya-taMtI-talatAla-tuDiya-ghaNa muiMgapaDuppavAiyaraveNaM) manu35 vAhita nATatAnAM mAnI tamA nipuNa deva vaDe vagADAyelA taMtrI, tala, tAla, traTita, ane ghanamRdaMganA moTA pani pUrva (divvAI bhogabhogAi bhujamANe viharai) hivya temana sevA yogya maagon| pAsa 42to potAnA 1mata 5sA2 4rI 2ho to. ( imaM caNa kevalakappa jaMbuddIvadIvaM viuleNa AbhoemANe 2 pAsai) tema asa 465 saMpUrNa jaMbudvIpa nAmanA A dvIpane pitAnA vipula avadhijJAna vaDe upayoga pUrvaka joI rahyo hate. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAbadhinA jambUdvIpadarzanam TIkA- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi tasmin kAle - bhagavadvardhamAnasvAmiviharaNakAle, tasmin samaye, yasminnavasare bhagavAn AmalakalpAnagaroM AmrazAlavane caitye dezanAM kRtvA sthitastasminnavasare, sUryAbhaH sUryAbhanAmA devaH saudharma- saudharma-nAmake kalpe, sUryAbhavimAne-sUryAbhanAmakavimAne sudharmAyAM-sudharmAkhyAyAm sabhAyAM -pariSadi, sUryAbhe-tamnAmni sUryavaddedIpyamAne siMhAsane, catasRbhiH sAmAnikasAhasrIbhiH-catuHsahasrasakhyasAmAnikadevaiH sArdhamipi pareNa sambandhaH, evamagre'pi, catasRbhiH avamahiSIbhiH-sarvadevImukhyAbhiH paTTadevIbhiH kizImiH ! ityAha -- saparivArAbhiH - parivArasahitAbhiH, tathA - tisRbhiH pariSadbhiH-sarvasyApi vimAnAdhipatestisro hi pariSado bhavanti, AbhyantarA madhyamA vAhyA ceti. tatra yA vayasyamaNDalIsthAnIyA paramamitrasaMhatisadRzI TIkArtha- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usakAla meM-bhagavAn vardhamAna svAmI ke viharaNa kAla meM, usa samaya meM-jaba ki bhagavAn AmalakalpA nagarI ke AmrazAla vana caitya meM dezanA karake sthita the usa avasara meM saudharma nAmake kalpameM sUryAbha nAmA deva sUryAbhavimAnameM sudharmA sabhA meM sUrya ke samAna dedIpyamAna siMhAsana thA usa para baiThA huA thA. sAtha meM isake cAra hajAra sAmAnika deva the, cAra sarva deviyoM meM mukhya paTTadeviyAM thIM, ina deviyoM kA apanA 2 parivAra bhI ina deviyoM ke sAtha 2 thA Abhyantara, madhya aura bAhyA isa prakAra kI ye saba vimAnAdhipatiyoM kI 3-3 pariSadAe~ hotI haiM so usI ke anusAra yaha bhI apanI Abhyantara, madhya aura bAhyA pariSadA ke sAtha sAtha thA vayasyamaNDalI ke sthApanApanna jo paramamitra saMhati jaisI pariSadA hotI hai __ :--('teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM') te ANe-mavAna mahAvIra svAmInA viharaNa kALamAM, te samaye jyAre bhagavAna AmalakalpAnagarInA AmrazAlavana-caya mAM dezanA karatA sthita hatA te samaye-saudharma nAmanA ka95mAM sUryAbhanAmanA deva sUryA bhavimAnamAM sudharmA sabhAmAM ke jyAM sUrya jevuM prakAzanuM siMhAsana hatuM tenA upara virAjamAna hatA. tenI sAthe cAra hajAra sAmAnika deva hatA. cAra badhI devIemAM khAsa paTTadevIo hatI, A badhI devIonA parivAro paNa A devIonI sAthe ja hatAM. AtyaMtara, madhya ane bAhya A pramANe A badhA vimAnAdhipationI traNa traNa pariSadA hoya che te te pramANe ja te paNa potAnI AtyaMtara, madhya, ane bAhya pariSadAnI sAthe hate. vayasyamaMDaLInA sthAne je paramamitra saMhati jevI pariSadA hoya che te AtyaMtara pariSada che A pariSadanI sAthe besIne carcA zrIzana praznIya sUtra:01 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre sA'bhyantarA tayA pariSadA saha aparyAlocitaM svalpamaSi kArya na karauti 1, AbhyantarapariSadA saha paryAlocitaM kArya yasyai pariSade nivedyate sA madhyamA 2, AbhyantarapariSadA, saha paryAlocitaM madhyamayA pariSadA ca sahasammatigrahaNapUrvakaM dRDhIkRtaM kArya kartuM yA''jJApyate sA bAhyA 3 / etatri vidhapariSadbhiH saha saMparivRta iti pareNa sambandhaH / tathA-saptabhiH anIkaiHsainyaiH, anIkAni sapta, yathA-azvaH 1, gajaH 2, rathaH 3, padAtiH 4, vRSabhaH 5, gandharvaH 6, nATyam 7, tatrAvAdIni paJcAnIkAni yuddhAya kalpante, gandharva nATyAnIke ca vinodAyeti saptavidhAnIkaiH sArdha saMparivRtaH / tathA-saptabhiH anIkAdhipatibhiH sainyanAyakaiH, tathA-poDazabhiH-AtmarakSakavaha Abhyantara pariSada hai isa pariSada ke sAtha vicAra kiye vinA koI mI vimAnAdhipati thoDA sA bhI kAma nahIM karatA hai| Abhyantara pariSadA ke sAtha paryAlocita huA kArya jisa pariSadA ko nivedita kiyA jAtA hai vaha pariSadA madhya pariSadA hai tathA Abhyantara pariSadA ke sAtha paryAlocita huA evaM madhyapariSadA ke sAtha sammati lekara karane ke liye dRDha kiyA gayA jo kArya unheM karane ke liye jisa pariSadA ko AjJApita kiyA jAtA hai vaha pariSadA bAhyapariSadA hai, anIka sAta isa prakAra se haiM-1 azva, 2 gaja, 3 stha, 4 padAti, 5 vRSabha, 6 gandharva aura 7 nATya, inameM azvAdika pAMca anIka yuddha ke liye evaM gandharva aura nATya ye do anIka vinoda ke liye hote haiM / so vaha sUryAbhadeva ina sAta anIkoM se parivRta thA ina sAta anIkoM ke adhipati bhI usake sAtha meM the AtmarakSaka - rUpa jo AtmarakSaka deva the ve ke vicAra vinimaya karyA vagara ke IpaNa vimAnAdhipati nAnuM sarakhuM paNa kAma karI zakate nathI. atyaMtara pariSadAnI sAthe je kArya viSe carcA vicAraNA karavAmAM AvI che te kArya je pariSadAnI sAthe mUkavAmAM Ave che te pariSadA madhya pariSadA che temaja AtyaMtara pariSadAnI sAthe carcAyeluM temaja madhya pariSadAthI sammati meLavIne karavA mATenuM sthira thayeluM je kArya-karavA je pariSadAne sevavAmAM Ave che te pariSadA bAhya priss| cha. sAta manI241 pramANe cha-1:55, 2 , 25, 4 5||ynn, 5 vRSabha, 6 gaMdhava ane 7 nAya. A badhAmAM azva vagere pAMca anIka yuddha nA mATe ane gaMdharva ane nATaya A baMne anIka mane raMjana mATe niyukta hoya che. te sUryAbhadeva. A sAta anIkAthI vIMTaLAyeluM hatuM. A sAta anIkenA adhipati paNa tenI sAthe hatA. AtmarakSaka-eTale ke boDIgArDanA rUpamAM je zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam 21 desasAhasrIbhiH-AtmAnaM rakSantItyAtmarakSAH, te cate devAzcetyAtmarakSakadevAH, teSAM sAhasrIbhiH-sahanaiH-catuH sahasrasaMkhyakA''tmarakSakadevaiH, tathA anyaiHca-punaHbahubhiHsUryAbhavimAnavAsibhiH vaimAnikaH devazca, tathA sUryAbhavimAnavAsinIbhirvaimAnikIbhirdevIbhizca sAdha-saha saMparivRtaH-saMpariveSTitaH mahatAdIryeNa Ahata nATyagItavAditatantrItalatAlavATatadhanamRdaGgapaTupravAditaraveNa tatraAhatAni-anurUpa vAditAni yAni nATayagItAnAM vAditrANi, tathA-paTupravAditA: paTubhiH-nipuNadevaiH pravAditA ye tantrItalatAlatruTitadhanamRdaGgAH, teSAM raveNa zabdena divyAn-svargalokabhavAn bhogabhogAn - zabdAdibhogAn bhujjAnaH-upasevamAnaH viharati-tiSThati / tataH kim ! ityAha-' imaM ca NaM' ityAdi-imaM= pratyakSatayA dRzyamAnaM ca khalu kevalakalpaM sampUrNa jambUdvIpaM dvIpa-madhyajambUdvIpaM vipulena-vistIrNana avadhinA-avadhijJAnena AbhogayamAnaH vu-upayogaM dadAnaH pazyati // sU0 2 // mI 16 hajAra kI saMkhyA meM isake sAtha the tathA aura bhI dUsare aneka vaimAnika deva deviyAM jo usI sUryAbhavimAna kI rahanevAle the sAtha meM the-usa samaya anurUpa nATaya gItoM ke bAje bajAye jA rahe the. evaM bajAne meM catura aise devoM dvArA taMtrI, tala, tAla, truTita, dhana aura mRdaGga ye mI bajAye jA rahe the. so ina saba kI tumula dhvani pUrvaka vaha sUryAbhadeva divya-svarga loka saMbaMdhI bhogabhogoM ko zabdAdi bhogoM ko sUkhapUrvaka bhogatA huA apanA samaya apanA AnandollAsa ke sAtha vyatIta kara rahA thA tathA pratyakSa dRzyamAna ina sampUrNa jambUdvIpa-madhyajabUdvIpa kA vaha vistIrNa avadhijJAna se upayogapUrvakanirIkSaNa AtmarakSaka deva hatA. teo paNa 16 hajAranI saMkhyAmAM tenI sAthe hatA. temaja bIjA paNa ghaNA vaimAnika devadevIo ke je te ja sUryAbhavimAnanA rahenArA hatA tenI sAthe hatA. te samaye vAtAvaraNane yogya nATaya, gIta ane vAjAMe vagere vagADavAmAM AvI rahyAM hatAM. temaja catura vagADanArA devaDe taMtrI, tala, tAla. truTita, ghana jhAlara. ane mRda A badhAM vAdyo vagADavAmAM AvI rahyAM hatAM. te A badhAnA tumuladhvaninI sAthe te sUryAbhadeva divya-svagaya bhegone zabdAdi bhogane bhagavate pitAno vakhata AnaMda temaja ullAsanI sAthe pasAra karate te pratyakSa rUpe saMpUrNa jambudvIpa-madhya ja budvIpanuM vistIrNa avadhijJAnanA upayoganI sAthe avalokana karI rahyo hate. 2 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtra mUlam-tatthaNaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavaNe ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANaM pAsai pAsittA haTTatuTUcittamANaMdie, poimaNe paramasomaNassie harisavasa-visappamANahiyae vikasiyavarakamalaNayaNavayaNe payaliyavarakaDaga-tuDiyakeUramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche pAlaMbapalabamANadhIlaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiyaM cavalaM suravare sIhAsaNAo abbhuTei, abbhudvittA, pAyapIDhAo paccoruhai, paccoruhittA pAuyAo omuyai, omuittA egasADiyaM uttarAsaMgaM karei karittA sattaTupayAI tittha-yarAbhimuhaM aNugacchai, aNugacchittA vAmaM jANuM, aMcei aMcittA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi nihaTaTU tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi Nivesei NivesittA isiM paccunnamei IsiM paccunnamittA karayala tuDiya thabhiyabhuyAo sAharai sAharittA karayalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAravattaM matthae aMjaliMkaTu evaM vayAso-namo'tthuNaM arihaMtANaM, bhagavaMtANaM AdigarANaM titthayarANaM sayaM saMbuddhANaM purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIyANaM purisavaraMgaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajjoyagarANaM abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracauraMtacakavaTTINaM dIvo tANaM saraNagaI paihA appaDihayavaranANadasaNadharANaM viyaTTa chaumANaM jiNANaM jAvayANaM tiNNANaM tArayANaM buddhANa bohayANaM muttANaM moyagANaM sannUvvaNaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam savvadarisINaM sivamayalamaruyamaNatamakkhayamavvAvAhamapuNarAvittiM siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM / namo'tthuNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aigarassa jAva saMpAviukAmassa, vaMdAbhi NaM bhagavaMtaM tasthagayaM ihagae pAsau me bhagavaM tatthagae ihagayaM tikaTu vaMdai namasai vaMdittA namasittA sohAsaNavaragae puvAbhimuhaM saNNisaNNe / / suu03|| chAyA-tatra khalu zramaNaM bhagavantaM mahAvIra jambU dvIpe dvIpe bhArate varSe AmalakalpAyAH nagaryAH bahiH AmrazAlavane caitye yathApratirUpam avagraham avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayamAnaM pazyati, dRSTvA hRSTa tuSTacittAnanditaH prItimAnAH paramasaumanasyitaH harSavazavisarpaddhRdayaH vikasitavarakamalanayanavadanaH kara rahA thA // mU. 2 // 'tattha NaM ityAdi / sUtrArtha-(tattha NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM jaMbuddIve dIve bhArahe vAse ) usa samaya usane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko usa jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM bharatakSetra meM (AmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavaNe ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANe pAsai) AmalakalpA nagarI ke bAhara AmrazAla vana meM yathA pratirUpa (yathAkalpa ) avagraha-(vanapAla kI AjJA) ko lekara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue dekhA (pAsitA haTTatuTThacittamANadie, pIimaNe, paramasomaNassie, harisavasavisappamANahiyae ) dekhakara vaha hRSTatuSTa-atyanta saMtuSTa huA, Ananda se yukta cittavAlA huA, mana meM bar3I prIti lagI, isakA mana prasannatA se otaprota huA hRdaya 'tatthaNaM ityAdi / sUtrAtha--(tatthaMNa samaNa bhagavaM mahAvIraM jabuddIve dIve bhArahe vAse ) te samaye teNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane te jabUdvIpa nAmanA dvIpamAM bharatakSetramAM (AmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavaNe ceie ahApaDirUvaM uggaha uggiNhittA saMjameMNaM tavasA appANa bhAvemANe pAsai) mA masa485 nagarInI pA2 mAzAsavanamA yathA prati35 (yathAkalpa) A-(vanasanI mAjJI) ne sane sayama mane tapathI sAmAna sAvita 42 // nayA (pAsittA haTTatudRcittamANadie pIimaNe, paramasomaNassie, harisabasavisappamANahiyae) nena te tuSTa-meTale pUna saMtuSTa thaye, AnaMdita thaye, tenA hRdayamAM prema utpanna thaye, tenuM mana prasannatAthI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre pracalitavarakaTakatruTitakeyUramukuTakuNDalahAravirAjamAnaratida vakSAH prAlambaprapralambamAnagholadbhUSaNadharaH sasammrama tvaritaM capalaM suravaraH siMhAsanAd abhyutiSThati, abhyutthAya pAdapIThAt pratyavarohati, pratyavaruhya pAduke avamuJcati, avamucya ekazATikamuttarAsaGgaM karoti, kRtvA saptASTapadAni tIrthakarAbhimukham anugacchati, anugamya vAmaM jAnuM karSati, kRSTvA dakSiNaM jAnuM dharaNitale Ananda ke mAre uchalane lagA (vikasiyavara kamalaNayaNavayaNe ) vikasita zreSTha kamala ke jaise donoM netra aura mukha ho gaye ( payaliyavara kaDaga tuDiyakeUramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche ) isake zreSTha kaTaka, truTita, keyUra, mukuTa, kuNDala, ye saba caMcala ho uThe, isakA vakSaHsthala hAra se camakane lagA (pAlaMbapalaMbamANa gholaMtabhUsaNadhare) isakA dhAraNa kiyA gayA laMbA laTakatA huA kaNThAbharaNa vizeSa caMcala ho uThA, (sasaMbhamaM turiyaM cavalaM) isa taraha vaha sUryAbhadeva baDI utkaMThA ke sAtha bahuta hI jaldI caJcala sA ho kara ( sIhAsaNAo abbhuTTei ) siMhAsana se uThA (abbhuTTittA pAyapIThAo) uThakara vaha pAdapITha se hokara ( pacoruhai ) nIce uttarA (pacoruhittA pAuyAo omuyai) nIce uttara kara usane apanI donoM khaDAuMoMko utAra diyA (omuittA) egasADiyaM uttarAsaMgaM karei ) utAra kara usane ekazATika uttarAsaGga kiyA (karittA sattaTThapayAI titthayarAbhimuhaM aNugacchai) ekazATika uttarAsaGka karake phira vaha sAta ATha paira Age jisa dizA kI ora tIrthakara prabhu virAjamAna bhIsI yuH, tenu ya mAnane sIdhe 18 lAyu. (vikasiya gharakamala gayaNavayaNe ) bhAtA zreSTha mAnA 25i tenA netra mana bhuma gayA. (payaliyavarakaDagatuDiyakeUramauDakuMDalahAravirAyataraiyabacche) tenA zreSTha 48, truTita, yU2 mukuTa, kuMDaLa, hAra A badhA caMcaLa thaI gayAM. tenuM vakSaH sthaLa hArathI prakAzavA sAyu. (pAlaMbapalabamANadholatabhUsaNadhare ) tero parelu sAmu mArnu mAsa yaya 27 gayu. (sasaMbhama turiyaM cavalaM ) 2mA pramANe te sUryAsa va tIna malisAthI prerAna ye 46ma za ya ya 72 (sIhAsaNAo abmuTTei) siMhAsana 652thI ase thA. (abbhudvittA pAyapIDhAo) dhane pApA 752 thI (paccoruii) nAye ato. (paccorUhittA pAuyAo omuyai) nIce utarIna tethe potAnI ne pAhuyAne utArI dhI. (omuittA egasADiyaM uttarAsaMga karei) tArI tere zA4i uttarAsa dhyo, ( karittA sattaTThapayAI titthayarAbhimuhaM aNugacchai) me zATi: uttarAsarIne sAtamA8 3AtIya 42nI sobhe gye|,(annugcchittaa vAma zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAbhalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam nihatya trikRtvaH mUrdhAnaM dharaNitale nivezayati, nivezya ISat pratyunnamayati ISat pratyunnamayya kaTakatruTitastambhitabhujau saMharati saMhRya karatalaparigRhItaM dazanakha zira Avatai mastake aJjaliM kRtvA evamavAdIt-namo'stu arhadbhayA: bhagavadbhayaH AdikarebhyaH tIrthakarebhyaH svayaM sabuddhebhyaH puruSottamebhyaH puruSasiMhebhyaH puruSavarapuNDarIkebhyaH puruSavaragandhahastibhyaH lokottamebhyaH lokanAthebhyaH lokathe usa dizA meM gaye, ( aNugacchittA vAmaM jANu aMcei sanmukha jAkara usane apanI vAmajAnuko UMcA kiyA (aMcittA dAhiNaM jANu dharaNitalaMsi nihaTu tikkhutto muddhANa dharaNiyalaMsi Nivesei) vAmajAnuko U~cA karake dakSiNa jAnu ko nIce sthApita karake tInabAra mastakako pRthvI Upara navAyA-yukAyAuse pRthvI para rakhA (NivesittA IsiMpaccunnamei) rakhakara phira use kucha U~cA uThAyA (IsiMpaccunnamittA kaDagatuDiyarthabhiyabhuyAo sAharai) kucha UMcA uThA kara phira usane kaTaka evaM truTitase stambhita hue apane donoM bAhuoMko saMkucita kiyA (sAharittA karayalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI ) saMkucita karake karataloMse parigRhIta, evaM dazanakho se yukta aisI aMjali banAI aura use phira ziraH pradeza para ghumAyA ghumAkara phira usane isa prakAra kahA-(namotthuNa arihaMtANaM, bhagavaMtANaM, AdigarANa titthayarANaM saMyaM saMbuddhANaM, purisuttamANaM, purisasIhANaM, purisavarapuMDarIyANaM, purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM, loganAhANaM, logahiyANa. logapaIvANaM) jANu aMcei) sAme. 442 tethe potAnA // dhUTane jye| dhyA, (aMcittA dAhiNaM jANu dharaNitalaMsi nihaTu-tikkhutto muddhANa dharaNitalasi Nivesei) 0 dhUTAna UMcuM karIne jamaNA ghUMTaNane nIce sthApita karIne traNa vAra mastakane pRthvI upara nabhAvyu namAvI te tethe pRthvI 52 // 2-(NivesittA IsiM paccunnamei) rAjIte 3 // tene yA yu. 4yu, IsiM paccunnamittA kaDagatuDiyarthabhiya bhuyAo sAharai) thAI yu 4Ine 52 tethe 44 bhane truTitathA stamita potAnA bhane mAhune sathita 4aa. (sAharittA karayalapariggahiya dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI) sAthIna thegii| mana 4zana pANI aMjali banAvI ane tene pharI mastaka upara pheravI ane tyAra pachI teNe A pramANe 4hyu (namotthuNa arihaMtANaM, bhagavaMtANa, AdigarANa titthagarANaM sayaM saMbuddhANaM, purisasIhANaM, purisavarapuMDarIyANa, purisavaragaMdhahatthINa, loguttamANa loganAhANa, logahiyANaM, logapaIvANa') 21 // vagere 35 shtrume| 052 vikSya bhejanA2 marihatIna nama zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre hitebhyaH lokapradyotakarebhyaH abhayadayebhyaH mArgadayebhyaH zaraNadayebhyaH jIvadayebhyaH bodhidayebhyaH dharmadayebhyaH dharmadezakebhyaH dharmanAyakebhyaH dharmasArathibhyaH rAgAdirUpa zatruoM para vijaya pAnevAle arihaMto ko namaskAra ho, daza prakAra ke bhagoM se yukta bhagavAn ko namaskAra ho, apane 2 zAsana kI apekSA sarva prathama isa karmabhUmi meM zrutacAritrarupa dharma kI prarUpaNA karane vAle AdikaroM ko namaskAra hoM vinA kisI ke upadeza vinA pravuddhahue aise svayaM saMbuddhoM ko namaskAra ho jJAnAdika anantaguNoM ke dhanI hone ke kAraNa puruSoM meM jo uttama haiM, una puruSottamoM ko namaskAra ho, rAgadveSa Adi zatruoM ke parAjaya karane meM adbhUtazakti vAle puruSasiMhoko namaskAra ho, puruSoM meM puNDarIka jaisoM ke liye namaskAra ho, puruSoM meM uttamagaMdhahastI ke samAna jo hote haiM ve puruSavaragaMdhahastI kahe jAte haiM, unake liye namaskAra ho. cautIsa atizayoM evaM paiMtIsa vANI ke guNoM se yukta hone se prabhu lokottama kahalAte hai aise una lokottama ke liye namaskAra ho, bhavyajIvoMke yoga-kSemakArI honese lokanAtha prabhuko namaskAra ho ekendriya prANiyoM se lekara paMcendriyaparyanta samastajIvoM se vyApta isa lokake liye rakSAke upAyabhUta mArga ke pradarzaka honese lokahita svarUpa prabhuko namaskAra ho, lokake pradIpasvarUpoM ko namaskAra ho, (logapajjoyagarANaM, abhayadayANaM, cakkhu skAra che, daza prakAranA bhAgethI yukta bhagavAnane namaskAra che, pitapotAnA zAsananI apekSAe sau prathama A karmabhUmimAM mRtacAritrarUpa dharmanI prarUpaNa karanArA Adikarone namaskAra che cAra prakAranA saMgharUpa tIrthanI sthApanA karanArA tIrthakarone namaskAra che, keInA upadeza vagara ja svayaM prabuddha thayelA evA svayaM saMbuddhone namaskAra che, jJAna vagere anaMtaguNenA bhaMDAra hovA badala purUSomAM je uttamaphaLamAM prati SThita che te puruSottamane namaskAra che, rAgadveSa vagere zatruone parAjita karavAnI adbhuta zakti dharAvanArA puruSasiMhane namaskAra che. puruSamAM varapuDarIka jevA prabhune mATe namaskAra che, hAthIomAM jema gaMdhahastI sauthI zreSTha hoya che temaja puruSamAM je gaMdhahasti jevA che teo puruSavara gaMdhahastI kahevAya che, temanA mATe mArA namaskAra che.34 atizayo ane 35 vANInA guNethI viziSTa hevA badala prabhu lokottama kahevAya che, evAte lokatamanA mATe mArA namaskAra che, bhavya jInA yoga-kSemakArI hovA badala-te lokanAtha prabhune namaskAra che, ekendriya praNIothI mAMDIne paMcendriya sudhInA badhA jIvothI vyAsa, A lokanA rakSaNa mATenA upAyone batAvanArA hovAthI lokahita svarUpa-prabhune namaskAra che, bon| prahI5 213pAna namA2 cha. ( logapajjoyagarANa, abhayadayANaM zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpasthitabhagavadvaMdanAdikam 27 dharmavaracAturantacakravartibhyaH dvIpaH, trANaM zaraNaM, gatiH pratiSThA, apratihatavara jJAnadarzanadharebhyaH byAvRttacchAmyaH jinebhyaH jApakebhyaH tIrNebhyaH tArakebhyaH budvebhyaH bodhakebhyaH muktebhyaH mocakebhyaH sarvajJebhyaH sarvadarzibhyaH zivamacalamarUjamanantamakSayamavyAbAdhamapunarAvRttisiddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptebhyaH / namo'stu khalu zramaNAya bhagavate mahAvIrAya yAvat samprAptukAAmAya, vande khalu bhagavantaM tatragatam ihagataH pazyatu mAM bhagavAn tatra gataH ihagatam itikRtvA vandate namasyati vanditvA namasyitvA siMhAsanavaragataH pUrvAbhimukha saMniSaNNaH // sU. 3 // dayANaM, maggadayANaM, saraNadayANa, jIvadayANa, bohidayANaM, dhammadayANaM, dhammadesayANaM, dhammanAyagANaM, dhammasArahINa dhammavaracAuraMtacakavaTTINaM, dIvottANaM) lokaloka svarUpa sakalapadArthoM ko prakAza karane ke svabhAvavAle lokapradyotakara prabhu ko namaskAra ho, abhayadAna-abhayapradAna karanevAle prabhu ko namaskAra ho, jJAnarUpa cakSu ke dene vAle prabhu ko namaskAra ho, mukti ke mArga meM lagAne vAloM ko namaskAra ho, ityAdi rUpa se vyAkhyA ' saMprAptukAmasya' yahAM taka ke padoM kI aupapAtika sUtra kI pIyUSavarSiNI TIkA meM kI gaI hai, ataH jijJAsujana vahAM se ina padoM ke arthako jAna leM (vaMdAmi NaM bhagavaMtANaM tatthagayaM ihagae pAsau meM bhagavaM tatthagae iha gayaMtti kaTTa vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, sIhAsaNavaragae puvyAbhimuhaM saNisaNNe ) jambUdvIpa nAmake dvIpa meM AmalakalpA nagarI AmrazAlavana meM pRthivI zilApadRka ke Upara virAjamAna bhagavAn ko yahAM rahA huA maiM namaskAra karatA cakkhudayANaM maggadayANa, saraNadayANaM jIvadayANaM, bohidayANaM dhammadayANaM, dhammadesayANaM, dhammanAyagANaM, dhammasArahINaM, dhammavaracAuraMtacakavaTTINaM, dIvotANaM) lokAloka svarUpa sakaLa padArthone prakAzita karanArA svabhAvavALA lokapradyotakara prabhune namaskAra che, abhayadAna-abhayapradAna karanArA prabhune namaskAra che; jJAnarUpa cakSune ApanArA prabhune namaskAra che, muktimArga tarapha vALanArA prabhune namaskAra chevgere 35mAM 'saMprAptukAmasya' mahAsudhInA pahAnI bhopAti sUcanI pIyUSavarSiI TIkAmAM karavAmAM AvI che, ethI jijJAsuo tyAMthI A padanA ane jANI le. (vadAmi Na bhagavaMtaM tatthagaya ihagae, pAsau me bhagavaM tatthagae ihagayatti kaTu vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA sIhAsaNavaragae puvvAbhimuha saNNisaNNe ) jabUdvIpa nAmanA dvIpamAM AmalakalpA nagarInA A prazAlavana cetyamAM pRthivIzilA paTTaka upara virAjamAna thayelA bhagavAnane ahIMthI huM namaskAra karuM chuM. tyAM virAjatAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre TIkA-'tatthaNa' ityAdi-tatra khalu jambUdvIpe dvIpe-madhyajambUdvIpe zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM jambUdvIpe bhAratavarSe AmalakalpAyAH-tannAmnyAH nagaryAH bahiH-bahiH-pradeze AmrazAlavane tadAkhye caitye-ArAme azokavarapAdapasyAdhaH pRthivI zilApaTTake samparyakaniSaNNa-palyakAsasthitaM yathApratirUpam avagraham-vanapAlAjJAm avagRhya-svIkRtya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayamAnaM zramaNa bhagavantaM mahAvIraM pazyati, dRSTA huSTatuSTacittAnanditaHhRSTatuSTa:-atIvatuSTaH, tathA cittAnanditaH-AnanditacittaH pramuditamanAH, atra prAkRtatvAnniSThAntasya paraprayogaH prItimanAH - prItimanasi yasyAsau prItimanA = manasi jAta prItirityarthaH, paramasaumanasyitaH - paramaM ca tat saumanasya - suzobhanaM mano yasya sa sumanAstasya bhAvaH huuN| vahAM para rahe hue ve bhagavAn yahAM para rahe hue mujhe dekhe / isa prakAra stuti karake phira usane bhagavAn ko vandanA namaskAra karake phira vaha apane siMhAsana para pUrvadizA kI aura muMha karake baiTha gayA / TIkArtha-sUryAbhadevane jaba apane avadhijJAna dvArA jambUdvIpa kA upayoga pUrvaka nirIkSaNa kiyA taba usane dekhA ki jambUdvIpAntargata madhyajambUdvIpake bharatakSetra meM jo AmalakalpA nAmakI nagarI hai usake bAhara AmrazAlavana ArAma meM azokavarapAdapa ke nIce pRthivI zilApaTTaka para ucita avagraha ko-vanapAlakI AjJAko-prAptakara saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue mahAvIra prabhu virAjamAna haiM / dekhakara vaha bahuta adhika tuSTa huA, pramudita manavAlA huA. 'prItimanAH' prIti hai manameM jisake aisA huA. 'paramasaumanasthita paramazobhana mana hai jisakA vaha sumanA hai, isa bhagavAna ahIM rahelA mane jue. A pramANe stuti karIne teNe bhagavAnane vaMdanA karI, temane namaskAra karyA, vaMdanA ane namaskAra karIne pachI te potAnA siMhAsana upara pUrva dizA bhaNI mukha karIne besI gayo. TIkAtha-sUryAbhadeve jyAre pitAnA avadhijJAna vaDe jabUdvIpanuM upagapUrvaka nirIkSaNa karyuM. tyAre teNe joyuM ke jabUdvIpanA bharatakSetramAM je Amalakalpa nAmanI nagarI che tenI bahAra AmrazAlavana ArAmamAM azokavara pAdapa (vRkSa)nI nIce pRthivI zilApaTTaka upara ucita avagrahane-vanapAlakanI-AjJAne meLavIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA mahAvIra prabhu virAjamAna che. temanA darzana 4rI2 te 55 24 tuTatama prabhuhita manavANa thayo, 'prItimAnAH' te prabhu pratye nA bhanamA prIti cha me te thaye.. 'paramasaumanasyitaH' renu bhana 52mazAlA zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ 29 subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam paramasaumanasyaH tadasyaM saMjAtamiti paramasaumanasthitaH-atIva saumanasyasampanna:- atiprasannamanAH, harSavazavisarpaddhRdayaH-harSavazocchaladdhRdayaH - vikasitavarakamalanayanavadanaH - praphullazreSThakamalavannetramukhasahitaH, pracalitavarakaTakatruTitakeyUramukuTakuNDalahAravirAjadratidavakSAH - pracalitAni - capalIbhUtAni varANi-zreSThAni-uttamAni-kaTaka-truTita-keyUra-mukuTa-kuNDalAni,tatra-kaTakaH balayaH, truTitaM-hastA''bharaNavizeSaH keyUra-bhujabhUSaNa, mukuTaM kuNDalaM ca prasidvaM, tAni yasya pracalitabarakaTakatruTitakeyUramukuTakuNDalaH, sa cAso hAravirAjamAnaratidavakSAzca tatra hAreNa virAjamAna zobhamAnam ata eva ratidaM manoharaM vakSaH vakSasthalaM yasya sa tathA / pAlambapralambamAnagholadbhUSaNadharaH pralambamAnaH avalambamAnaH gholan calan yaH pAlambaH kaNThAbharaNavizeSaH, tadrUpaM yadbhUSaNaM tasya dharaH - dhArakaH - avalambamAnabhramatmAlambabhUSaNadhAraka ityarthaH / sasambhramaMsambhramasahita-sautsukyam yathA syAttathA abhyuttiSThatItikriyAvizeSaNam , sumanA kA jo bhAva hai, vaha parasaumanasya haiM, yaha saumanasya jisake huA hai vaha paramasaumanasthita-atyantaprasannamanayukta huA. 'harSavazavisarpaddhadayaH' harSAtireka se usakA hRdaya uchalane lagA. usake praphullita uttama kamala ke jaise donoM netra aura mukha ho gayA. usake zreSTha, uttama kaTakavalaya, truTita-hastAbharaNavizeSa, keyUra-bhujabhUSaNa, mukuTa evaM kuNDala ye saba AbharaNa caJcala ho uThe, usane gale meM jo sundara hAra pahira rakhA thA usase usakA vakSaH sthala baDA suhAvanA lagane laga gayA. lambA kaMThA jo usane gale meM pahira rakhA thA vaha bhI Idhara udhara gale meM hilane lagA. isa taraha harSAtireka se atyanta harSita banA huA vaha sUryAbhadeva baDI utkaNThA ke sAtha tvarApUrvaka capala jaisA banakara-vyAkula sA hokara sa5-1 che te sumanA' cha, m| sumanAna mA 52masImanasya cha, PAL 'sIbhanasya' mA che te 52masomasthita' matI prasanna manavANI yA ' harSavazabisarpadbhudayaH' ti24thI tenu 44ya son dAyUM. pradisata bha7 vA tenai netra ane mukha thaI gayAM. tenA zreSTha, uttama kaTaka, valaya, truTita hastAbharaNa vizeSa, keyUra-bhuja bhUSaNa mukuTa ane kuMDala A badhA AbharaNe caMcaLa thaI gayA. gaLAmAM paherelA suMdara hArathI tenuM vakSasthaLa khUbaja zobhavA lAgyuM. lAMbe kaMThe je teNe gaLAmAM dhAraNa karela hatuM te paNa Ama tema AMdolita thavA mAMDyo A pramANe harSAtirekathI atIva harSita thayelo te sUryAbha deva bahu ja utkaMThAnI sAthe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre evamagre'pi / tvarita-zIghraM taca capalaM-sambhramavazAdeva vyAkulaM yathA syA tathA, suravaraH-sura zreSThaH sUryAbho devaH, siMhAsanAd abhyuttiSThati abhyutthAya pAdapIThAt -- pAdasthApanAsanAt pratyavarohati - pratyavatarati, pratyavaruhya eka zATikam-ekA zATayeva zATikA yasmiMstad ekazATikam - syUtarahitam uttarAsaGga -- uttarIyavastra karoti, ekazATikena uttarAsaGgena mukhamAcchA dayatItyarthaH / kRtvA saptASTapadAni-sapta vA aSTa padAni tIrthakarAbhimukha-zrI mahAvIrajinAbhimukham anugacchati bhagavataH saMmukha gacchatItyarthaH / anugamya vAmaM jAnuM karSati-urvIkaroti 'kRSe razcAdezaH ( he0 4/187 )' kRSThAurvIkRtya dakSiNaM jAnuM dharaNitale-bhUmitale nihatya-adhaH saMsthApya, trikRtvaHvAratrayam mUrdhAnaM mastakaM dharaNitale nivezayati-sthApayati, nivezya, ISatpratyunnamati-kiJcidUrvIkaroti, ISatpratyunnamayya-kiJcidUrvIkRtya, kaTakatruTita stambhitabhujau-kaTaka-TitAbhyAM balaya-bhujabandhabhUSaNAbhyAM stambhitau stabdhatAmupanItau bhujau-bAhU saMharati-saGkocayati, saMhRtya karatalaparigRhIta-karata -siMhAsana se UThA. UThakara vaha pAdapITha pAdasthApanAsana se hokara nIce utara kara usane eka zATIvAlA-syUtarahita-(vinA siyA-huA) apanI uttarAsaGga banAyA. arthAt eka zATaka uttarAsaGga se usane apane mukha ko AcchAdita kiyA phira vaha sAta ATha paira Age jisa tarapha bhagavAn mahAvIra virAjamAna the usa aura unake sanmukha gayA. vahAM jAkara usane apane vAma-jAnu ko-ghuTate ko U~cA kiyA use U~cA karake phira dakSiNa jAnu ko nIce jamIna para jhukAkara sthApita kiyA bAda meM usane tIna bAra karake apane mastaka ko bhUmi para rakhA aura kucha uMce uThAyA isa taraha karake kaDoM evaM truTita se stabdha hue bhujAoM ko usane saMkucita kiyA, saMkucita karake hastataloM se parigRhIta zIdhratA pUrvaka capaLa jevA thaIne vyAkula jevo thaIne siMhAsana uparathI ubho thaye ane ubhe thaIne paga mUkavAnA pAdapITha upara paga mUkIne nIce utaryo teNe eka zATIvALA-sthUtarahita-vagara sIveluM-pitAnuMuttarAsa che banAvyuM eTale ke eka zATaka uttarAsa vaDe teNe potAnA mukhane AcchAdita karyuM tyAra pachI te je dizA tarapha bhagavAna mahAvIra svAmI virAjamAna hatA te dizAbhaNa sAta-ATha DagalAM-sAme gayo tyAM jaIne teNe potAnA DAbA ghUTaNane UMcuM karIne pachI jamaNuM ghUMTaNane nIce jamIna upara sthApita karyuM, tyAra pachI teNe traNa vAra potAnA mastakane bhUmi upara mukayuM. ane thoDuM upara uThAvyuM. A pramANe karIne kaDAo temaja truTita vaDe stabdha thayelI bhujAo ne saMkecI, saMkucita karIne hathelIo temaja dazana zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikama 31 lAbhyAM-hastatalAbhyAM parigRhItaM dazanakha-dazanakhayukta ziraAvata-ziraH pradeze kAritabhramaNaM mastake - zirasi analim - aJjalipuTa kRtvA evam - anupadaM vakSyamANaM vacanam , abAdIt- "namotthuNaM arihaMtANaM" namo'stu khalu ahadbhayaH-ityAdInAM 'saMpattukAmassa' samprAptukAmasyetyantAnAM padAnAM vyAkhyA aupapAtikasUtre matkRtAyAM pIyUSavarSiNI TIkAyAM vilokniiyaa| 'vaMdAmi gaM' ityAdi-bande khalu tatra gatam jambUdvIpe dvIpe-AmalakalpAnagaryA AmrazAlavanacaitye pRthivIzilApaTTake niSaNNam bhagavantaM iha gato 'haM vande / pazyatu mAM bhagavAn tatra gata iha gatam , atrastham , 'me' ityatra ArSatvAdvitIyAthai paSThI / iti kRtvA-iti stutvA bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA ca siMhAsanasthitaH pUrvAbhimukhaM saMnipaNNaH- upaviSTaH // sU 3 // mUlam-taeNaM tassa sUriyAbhassa ime eyArUve ajjhathie ciMtie kappie patthie maNIgae saMkappe samuppajjitthA-evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AmalakappAe NayarIe bahiyA aMbasAlavaNe ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggimihattA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharai / taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM bhagavaMtANaM NAmagoyassa vi savaNayAe kimaMga puNa abhigamaNavaMdaNaNamaMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe, egassavi Ariyassa dhammiyassa suvayaNassa evaM dazanakhoMse yukta aMjali usane banAI aura use mastaka para tIna bAra ghumAkara isa prakAra se kahA-'namotthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM' ityAdi padoM se lekara 'saMprAttukAmasya' isa padataka ke ina samasta padoM kA artha aupapAtika sUtra meM pIyUSavarSiNI TIkA meM likhA jA cukA hai so vahAM se dekha lenA cAhiye bAkI ke avaziSTa padoM kA artha mUla sUtra ke artha anusAra hI hai // mU. 3 // yukta teNe aMjali banAvI ane te aMjaline traNavAra mastaka upara pheravIne A prabhArI prArthanA 4 "namotthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM" vagere 5othI mAsana " saMprAptukAmasya " mI sudhInA madhA pahIno matha mo55ti sUtranI piiyuussvaSiNa TakAmAM lakhavAmAM Avyo che. tyAMthI jANI levo joIe. zeSa padono artha mULa sUtranA artha pramANe ja che. sU. 3 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre savaNayAe kimaMgapuNa viulassa aTussa gahaNayAe ? taM gacchami NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi NamaMsAmi sakAremi sammAmi kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsAmi, eyaM me peccA hiyAe suhAe khamAe NisseyasAe ANugAmiyAe bhavissai tikaTTu evaM saMpehei, saMpehittA Abhiogie deve saddAvei saddAvittA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavaNe ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharai / taM gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! jaMbuddIvaM dIvaM bhArahaM vAsaM AmalapappaM nayariM aMbasAlavaNaM, ceiyaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha karitA vaMdaha NamaMsaha vaMdittA NamaMsittA sAiM sAiM NAmagoyAI sAheha sAhittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM jaM kiMci taNaM vA pattaM vA kaI vA sakara vA asuI vA acokkhaM vA pUiaM vA dubbhigaMdhaM vA taM savvaM AhuNiya AhuNiya egaMte eDeha eDittA pacco dagaM NAimaTTiyaM paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divvaM surabhigaMdhodayaM vAsaM vAsaha, vAsittA NihayarayaM NaTTarayaM bhaTTarayaM uvasaMtarayaM pasaMttarayaM kareha, karittA jalayathalayabhAsurappabhUyassa biTaTThAissa dasavaNNassa kusumassa jANussehapamANamittaM ohiM vAsaM vAsaha vAsittA kAlAgurupavarakuMdurukaturukadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavvavahibhUyaM divvaM sura zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthita bhagavadvandanAdikam varAbhigamaNajoggaM kareha kAraveha karitA ya kAravittA ya khippAmeva eyamANattiyaM paJcapiha || sU0 4 // chAyA - tataH khalu tasya sUryAbhasya ayametadrUpaH AdhyAtmikaH cintitaH kalpitaH prArthitaH manogataH saMkalpaH samudapadyata / evam khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe AmalakalpAyA nagaryAH baharAmazAlavane caitye yathApratirUpamavagrahamavagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati, tanmahAphalaM khalu tathArUpANAM bhagavatAM nAmagotrasyApi zravaNatayA kimaGga punaH abhigamana- bandana namasyana pratipRcchana paryupAsanayA ? ' taraNaM tassa sUriyAbhassa ' ityAdi / sUtrArtha - (taeNa ) isake bAda ( tassa sUriyAbhassa usa sUryAbhadevako ( ime yAve ) isa prakArakA yaha ( ajjhathie, citie, kappie, pathie, maNogae sakappe samupajjitthA) AdhyAtmika, cintita, kalpita prArthita manogata sakalpa utpanna huA ( evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre ) zramaNa bhagavAn mahAvIra (jaMbuddIve dIve bhArahevAse) jambUdvIpAntargata - madhya jambUdvIpa ke bharatakSetrameM ( AmalakappAe jayarIe bahiyA) AmalakalpA nagarIke bAhara ( aMbasAlavaNe ceie) AmrasAlavanaudyAna meM ( ahApaDirUvaM uggaha uggihittA ) yathApratirUpa avagrahako prAptakara ( saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai ) saMyama aura tapase AtmAko bhAvita karate hue virAjamAna haiM ( taM mahAphalaM khalu tahAruvANaM bhagavaMtANaM NAmagoyassa vi savaNayAe, kimaMgapuNa abhigamaNavaMdaNaNamaMsaNapaDipucchaNapajjuvA saNayAe ) ataH jaba tathArUpavAle bhagavAn ke nAmagotrake taeNa tassa sUriyAbhamsa' ityAdi / 6 sUtrArtha:- (taeNaM) tyAra pachI (tassa sUriyAbhassa) te sUryAladhvane ( imeeyA. rUve) yA pramANe to bhA (ajjhatthie ciMtie kalpie panthie, maNogae, sakape samuppajjitthA) AdhyAtmika, ciMtita prArthita manogata sadaya upanna thye| } ( evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre) zrabhaNu bhagavAna mahAvIra (jabuddIvedIve bhAra hevAse) mRdvIpamAM AvelA madhyana yUdrIpanA laratakSetramAM (AmalakappAe NayarIe bahiyA) AbhasamudayA nagarInI mahAra (abasAlavaNe ceie) mAsAsa vana udyAnamA (ahApaDirUvaM uggahaM uggihittA ) yathAprati3pa avagrahane bhejavIne ( sajameNa tavasA appA bhAvemANe viharai ) saMyama bhane tapathI potAnA AtmAne lAvita uratA virAla rahyA che. ( taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM bhagavaMtANaM NAmagoyassa vi savaNyAe kimaMgapuNa abhigamaNavaMdaNaNamaMsaNapaDipucchaNapajjuvA saNayAe ) to nyAre tathA upavAjA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre ekasyApi Aryasya dhArmikasya suvacanasya zravaNatayA, kimaGga punaH vipulasyArthasya grahaNatayA 1 tad gacchAmi khalu zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vande namasyAmi satkaromi sammAnayAmi kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM paryupAse etad me pretya hiyAya sukhAya kSemAya niHzreyasAya AnugAmikatAyai bhaviSyatItikRtvA zravaNakA bhI mahAphala hotA hai to phira unake samakSa jAnA, unako vandanA karanA, unheM namaskAra karanA, unase prazna pUchanA, unakI payupAsanA-sevA karanA inase jo mahAphala prApta hotA hai usake viSayameM to kahanA hI kyA hai ? (egassa vi Ariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe kimaMgapuNa viulassa aTThassa gahaNayAe ) eka mI Arya dhArmika suvacanake sunanese jaba jIvako mahAphala (mokSa) prApta hotA hai to phira unase vipula arthake grahaNase kitanA mahAphala jIvako prApta na hotA hogA (taM gacchAmiNaM samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi, NamasAmi, sakAremi, sammANemi, kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsAmi) to isaliye maiM jAU~ aura zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA karU~, unheM namaskAra karU~, unakA satkAra karU~, unakA sanmAna karU~ ve bhagavAn kalyANakAraka maGgalarUpa deva haiM aura caitya-jJAnasvarUpa haiM, ataH maiM unakI sevA khe| (eyaM me pecA hiyAe suhAe khemAe NisseyasAe ANugA bhagavAnanA nAma gotranA zravaNathI ja jayAre mahApuNyaphaLanI prApti thAya che tyAre temanI sAme javAthI, temane vaMdana karavAthI. temane namaskAra karavAthI, temane dharmaviSayaka prazno karavAnI, temanI paryuM pAsanA-sevA-karavAthI-je mahApuNyaphaLanI prati thatI ze tanI to pAta . 1 (egassa vi Ariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe kimaMgapuNa viulassa adussa gahaNayAe) me 555 sAyanA pAbhi suvacanane sAMbhaLavAthI jyAre jIvane mahAphaLa (mokSa) nI prApti thAya che to pachI temanAthI vipula artha grahaNa karavAthI jIvane keTaluM badhuM mahAphaLa thatuM haze ? (taM gacchAmi Na samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi, NamaMsAmi, sakkAremi, sammANemi, kallANaM maMgala devayaM ceiyaM pajjuvAsAgi) ta ma hu~ tyo 15 bhane zrama bhagavAna mahAvIrane vaMdana karUM. temane namaskAra karUM, temane satkAra karUM, temanuM sanmAna karUM te bhagavAna kalyANakAraka maMgaLa rUpa deva che ane tya-jJAna svarUpa cha, methI tabhanI sevA 43 (eyaM me pecA hiyAe suhAe khemAe NisseyasAe ANugAmiyAe bhavissai tikaTTha evaM saMpehei) prabhumaDAvI2 21AbhI bhaa2| mATe paralekamAM hitanA mATe, sukhane mATe, kSamA-samucita sukha sAmarthyanA mATe, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam evaM saprekSate, evaM saMprekSya AbhiyogikAn devAn zabdayati zabdayitvA evamavAdIt / evaM khalu devAnupriyAH ! zramaNo bhagavAn mahAvIraH jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe AmalakalpAyA nagaryA bahirAmrazAlavane caitye yathApratirUpamavagrahamavagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / tad gacchata khalu yUyaM devAnupriyAH jambUdvIpaM dvIpaM bhArataM varSam AmalakalpAM nagarIm AmrazAlavanaM caityaM zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kuruta, kRtvA miyAe bhavissaitti kaTu evaM saMpehei) ye mere liye paralokameM hitake liye, kSamA samucita sukha sAmarthyake liye-niHzreyasake liye-mokSake liye aura AnugAmikatAke liyehoMge, isa prakArakI bhAvanAse prerita hokara usane aisA vicAra kiyA (saMpehittA Abhiogie deve sadAvei ) isa prakArakA vicAra karake phira usane Abhiyogika AjJAkArI devoMko bulAyA (sahAvittA evaM vayAsI) bulAkara unase aisA kahA (evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM jaMbUddIve dIve bhArahevAse AmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavaNe ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNi tA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai) he devAnupriyo ! zramaNa bhagavAn mahAvIra jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM dakSiNa bharata kSetrameM AmalakalpAnagarI ke bAhara AmrasAlavanacaityaudyAna meM yathApratirUpa avagrahako prAptakara saMyama aura tapase AtmAko bhAvita karate hue virAjamAna haiN| (taM gacchaNa tumhe devANuppiyA) to he devAnupriyo! tuma jAo (jaMbudIva dIva bhArahaM vAsaM AmalakappaM nayariM, aMbasAlavaNaM ceiya, samaNaM bhagavaM niHzreyasanA mATe, mekSanA mATe ane AnugamitAnA mATe preraka rUpa thaze. A jatanI bhAvanAthI prezana te mA tanA-viyA2 4 (sapehittA Abhiogie deve saddAvei) 0 tano viyA2 4rIne tethe mAliyogi hevAne mosAvyA (sadAvittA evaM vayAsI) mosAvIna temane 4hyu (evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AmalakappAe nayarIe bahiyA aMvasAlavaNe ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggihittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvebhANe viharai) he devAnupriye ! zramaNa bhagavAna mahAvIra jaMbudvIpa nAmanA kapimAM dakSiNa bhArata kSetramAM AmalakalpA nagarInI bahAra AzrazAlavana citya udyAnamAM yathApratirUpa avagrahane prApta karIne saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvika karatA virAre che. (taM gacchaha NaM tumhe devANuppiyA! to devAnupriyA! tame vo (jaMbUhIvaM dIvaM bhArahaM vAsa AmalakappaM nayariM, aMbasAlavaNaM ceiya samaNa bhagavaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjaprazrIyasUtre bandadhvaM namasyata, vanditvA namasyitvA svAnisvAni nAmagotrANi kathayata, kathayitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvataH samantAt yojanaparimaNDalaM yat kizcit tRNaM vA patraM vA kASThaM vA azuci vA acokSaM vA pUtikaM vA durabhigandhaM vA sarvamAdhUyA''dhUya ekAnte eDayata eDayitvA nAtyudakaM nAtimRttikaM pravimahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha) jambUdvIpa nAmake dvIpameM-madhyajambUdvIpameM jo bharatakSetra hai aura usameM bhI jahAM AmalakalpA nAmakI nagarI hai, tathA usameM bhI jo AmrasAlavana nAmakA udyAna hai-vahAM jAo-kyoMki vahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna haiM so vahAM jAkara tuma loga unakI tIna pradakSiNA karo-(karittA vaMdaha) pradakSiNA karake unako vandanA karo (NamaMsaha ) unheM namaskAra karo (vaMdittA NamaMsittA sAI sAiM NAmagoyAI sAheha ) vandanA namaskAra karake apane nAmagotroMko kho-| (sAhittA samaNassabhagavao mahAvIrassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM jaM kiMci taNaM vA, pattaM vA, sakkaraM vA, asuI vA, acokkhaM vA, pUiyaM vA, dubbhigaMdhaM vA, taM savvaM AhuNiya 2 egaMte eDaha ) apane 2 nAmagotroMko kahakara phira zramaNa bhagavAna mahAvIrake pAsakI eka yojanaparimita golAkAra bhUmiko tuma loga acchI tarahase jo kucha bhI vahAM tRNa paDe hoM, patte paDe hoM, kASTha paDA hoM, yA kaMkaDa patthara paDe hoM, yA koI apavitra vastu paDe hoM malina vastu ho yA saDI galI durgandhita vastupaDI ho, una saboMko vahA~se haTA haTAkara kisI mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha) hI nAmanA diipmi-mdhydvIpamAM je bharata kSetra che ane temAM paNa jyAM Amalakalpa nAme nagarI che temaja temAM AdmasAlavana nAme udyAna che tyAM jAo. kemake tyAM zravaNa bhagavAna maDAvI2 vimAna cha tyo 44ne tame tamAzrInI. 1] prhkssie| 42 // (karittA vaMdaha) prkssi| 4zana tabhana na 42 / (NamaMsaha) temAzrIna nama2412 421. (vaMdittA NamasittA sAI sAINAmagoyAiM sAheha) nA tamA nabha2412 4zana potAnA nAma-gotrana yA26 421. (sAhittA samaNassa bhagavao mahAvIrarassa savvao samaMtA joyANaparimaMDala jaM kiMcitaNaM vA, pattaM vA kaTuM vA sakkaraM vA, asuivA, acokkhaM vA. pUiyaM vA dunbhigadhaM vA ta savvaM AhuNiya 2 egate eDaha) pitapotAnA nAma gotranAM uccAraNa karIne tame zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse eka jana jeTalI goLa AkAra bhUmine sArI rIte je kaMI tyAM tRNu paDelAM haya, pAnAM paDelAM heya, lAkaDAM paDelAM heya koI paNa jAtanI apavitra vastu paDelI hoya, malina vastu hoya ke saDI gayelI durgaMdha mAratI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam ralapraspRSTaM rajoreNuvinAzanaM divyaM surabhigandhodakavarSa, varNitvA nihatarajaH naSTarajaH upazAntarajaH prazAntarajaH kuruta, kRtvA jalajasthalajabhAsuraprabhUtasya vRntasthAyinaH dazArddhavarNasya kusumasya jAnUtsedhapramANamAtram avadhi varSe varSata, varSitvA kAlAgurupravara - kunduruSka-turuSka dhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAmaM ekAnta sthAnameM DAladenA (eDittA pacodagaM NAimaTTiyaM paviralapapphusiya rayareNu viNAsaNaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsaha) DAlakara phira aise divya surabhi acitta gaMdhodakakI varSA karo ki jisa vRSTimeM jala adhika na barase, jamIna para kIcaDa usa vRSTise na ho sake rajareNu jisase daba jAve aura jisameM viralarUpase nanhIM nanhIM bUdeM paDe (vAsittA NihayarayaM Naharaya, bhaTTarayaM ughasaMtarayaM pasaMtarayaM kareha) isa prakArakI acitta vRSTi karake usasthAnako tuma loga nihatarajavAlA, naSTarajavAlA, bhraSTarajavAlA evaM prazAnta rajavAlA banAvo (karittA jalayathalaya bhAsuraSpabhUyassa biMTaTThAissa dasaddhavaNNassa kusumassa jANussehappamANamittaM ohiM vAsaM vAsaha) isa prakAra karake phira tuma loga dedIpyamAna acita jalakAmaloM evaM sthalakamaloMkI pracura mAtrAmeM varSA karanA usake bAda vRntasahita paMcavarNake puSpoMkI jAnUtsedha pramANamAtrAmeM varSA karanA (vAsittA kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghatagaMghuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdha vastu paDelI hoya te badhIne tyAMthI laIne dUra koI ekAMta sthAnamAM nAkhI do. (eDittA pacodagaM NAimaTTiya paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNa divvaM surabhigaMdhodagavAsa vAsai) nAbhIna. 5chI tame tyAM mevA hivya su2mi ayitta gho44 ( sucita pANa) nI varSA karo ke je varSamAM pANI vadhAre paDatuM varSe nahI ke jethI jamIna kAdavavALI thaI jAya. mATI saheja bhInI thaI jAya A pramANe AchI AchI 12sAvA. (vAsittA Nihayaraya, NadUraya', bhaTTaraya, uvasaMtaraya pasaMtaraya kareha ) mA jAtanI sacitta vRSTi karIne tame te sthAnane nihataraja vALuM, naSTa rajavALuM, S5zAMta 24aa bhane prazAMta 204aa manAvI ! ( karittA jalayathalayabhAsurappabhUyassa biMTaTThAissa dasaddhavaNNassa kusumassa jANussehappamANamittaM ohiM vAsaM vAsaha) A pramANe karIne tame badhA dedipyamAna acitta jaLakamaLo ane sthaLa kamaLanI puSkaLa pramANamAM varSA kare. tyAra pachI vRta (DITA) sahita evAM pAMca varNanA nUtsedha pramANa mAtrAmA varSA 421. (vAsittA kAlAgurupavarakudurukkaturukkadhUvamaghamadhaMtagaMdhuddhayAbhirAmaM sugadhavaraga dhiyaM gadhavaTTibhUya, divvaM suravarAbhigamaNajogga kareha, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAjapraznIyasUtre sugandhavaragandhitaM gandhavartibhRtaM divyaM suravarAbhimagaNanayogya kuruta kArayata kRtvA kArayitvA ca kSiprameva etAmAjJaptikA pratyarpayata // sU0 4 // 'taeNaM tassa' ityAdi TIkA-tataH-tadanantaram khalu tasya sUryAbhasya devasya ayametadrapaH bakSyamANaprakAraH AdhyAtmikaH-AtmagataH-aGkuraiva, tadanucintitaH-punaH punaH smaraNarUpo vicAro dvipatrita iva, kalpitaH sa eva vyavasthAyuktaH-idamevaM paTTibhUyaM divvaM suravarAbhigamaNajoggaM kareha, kAraveha, karittA ya kAravittA ya khippAmeva eyamANattiyaM paccappiNaha) varSA karake phira usa sthAnako kAlAguru, zreSTa kunduruSka evaM lomAnakI atizayita gaMdhake prasaraNase abhirAma-ramaNIya karo, isa prakAra ati uttama gaMdhase vAsita usa sthAnako tuma loka gaMdhaguTikAke jaisA banAdo. tAki vaha suravaroMke abhigamana yogya ho jAve. isa prakArakA use tuma svayaM bhI karo, aura sAthameM dUsaroMse bhI kraao| jaba mere kathanAnusAra saba kAma pUrA ho jAve. taba tuma loga merI isa AjJAko pIche mujhe vApisa karo arthAt mere kahe anusAra saba kAma kara liyA hai isakI hameM sUcanA do. _____TIkArtha-isake bAda usa sUryAbhadeva ko yaha isa prakAra kA vicAra huA pahile to yaha vicAra use Atmagata huA-arthAt jisa prakAra aMkura jamIna ke bhItara 2 hI prasphuTita hotA hai aura kamajora avasthA meM kAraveha, karittA ya kArivattA ya khippAmeva eyamANattiya paJcappiNaha ) varSA ryA bAda te sthAnane kalAguru, zreSTha kudruSka ane lobAnanI tIvra sugaMdhathI ramaNIya -abhirAma-bane, A pramANe ati uttama sugaMdhathI suvAsita te sthAnane tame leke gaMdha guTikAnI jevuM banAvI do. jethI te devatAonA abhigamana mATe gya thaI jAya. A pramANe te sthAnane tame jAte paNa ramya banAve ane bIjAonI madada laIne paNa A kAma purUM kare. jyAre mArA Adeza pramANe kAma pUruM thaI jAya tyAre tame leke mArI A AjJA anusAra kAma thaI gayuM che tenI mane jANa karo. TIkArya-tyAra pachI te sUryAbhadevane A pramANe vicAra uddabhavyuM eTale ke pahelAM te A vicAra tene AtmAmAM uddabhavya, jema aMkura jamInanI aMdaraja aMkurita hoya che ane kamaLa avasthAmAM rahe che temaja A Atmagata thayela zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam 39 kariSyAmIti kAryAkAreNa pariNato vicAra: pallavita iva prArthitaH - sa eveSTarUpeNa svIkRtaH puSpita iva manogataH saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH itthameva mayA kartavyam' iti vicAraH phalita iva samudapadyata smutpnnH| sa kIdRza: ? ityAha- ' evaM ' ityAdi - evam - ittham khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe AmalakalpAnayaH bahirAgrasAlavane caitye yathA 9 rahatA hai usI prakAra se yaha vicAra bhI jo use Atmagata huA vaha bhI usa aMkura ke samAna pahile banA rahA - bAda meM dhIre 2 jaise aMkura pUrvAvasthA se tarakkI karatA huA dvipatrita avasthAvAlA aura pahile kI apekSA puSTa sthitivAlA ho jAtA hai usI prakAra yaha Atmagata vicAra usakA bAraMbAra smRti kA viSayabhUta banakara dvipatrita aMkura kI taraha pahile kI apekSA puSTa sthitivAlA banA. bAda meM jaise aMkura dhIre 2 puSTa hokara pallavita ho jAtA hai usI prakAra yaha vicAra mI, maiM aisA hI karUMgA' isa prakAra kI vyavasthAyukta hone se kAryAkAra rUpa se pariNata hokara pallavita bana gayA. phira vahI vicAra iSTarUpa se svIkRta hokara puSpita hue aMkura kI taraha prArthita banA bAda meM maiM esA hI karUMgA isa prakAra manameM rUpa se nizcita hokara phalita hue aMkura kI taraha vaha vicAra manogata ho gayA, jo vicAra use manogata huA usI - vicAra ko aba prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM- zramaNa bhagavAn mahAvIra jaMbUdvIpa nAmake madhya jambUdvIpa meM sthita dakSiNa bharatakSetra meM AmalakalpA nagarI ke bAhara Amra vicAra paNa pahelAM aMkuranI jema ja rahyo. tyAra pachI dhIme dhIme jema aMkura peAtAnI pUrvAvasthA che|DIne vadhavA mAMDe che ane dvipatrita avasthA vALA (be pAnAvALA) temaja pahelAM karatAM vadhu puSTa thai jAya che temaja te Atmagata vicAra paNa vAravAra tenI smRtinA viSaya thaIne dvipatrita (be pAnAvALA) aMkuranI jema pahelA karatAM puSTa sthiti vALA thaI gayA tyAra pachI jema aMkura dhIme dhIme puSTa thaIne padmavita thaI jAya che temaja A vicArapaNa 'huM Ama ja karIza' A jAtanI vyavasthA cukta heAvA badala kA rUpamAM piraNata thaIne kalpita banI gayeA, tyAra pachI te ja vicAra ISTa rUpamAM svIkRta thaIne pulpita thayelA akuranI peThe prArthita avasthA sudhI pahoMcyA. tyAra pachI huM Ama ja karIza. A rIte manamAM dRDhapaNe nizcaya karIne phaLita thayelA aMkuranI jema te vicAra maneAgata thai gayA. je vicAra tenA manamAM sphuryo teja vicArane sUtrakAra have spaSTa karatAM kahe che ke--zramaNa bhagavAna mahAvIra ja`budvIpa nAmanA madhya' jamUdrIpamAMsthita dakSiNa bharata kSetramAM Amala zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyastre pratirUpam avagraham avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati, tad mahAphalaM khalu tathArUpANAM-tAdRzAnAm, bhagavatAM nAmagotrasyApi zravaNatayAzravaNenApi mahAphalaM kipaGgapunaH kiMpunaH 'aGga' iti komalAmaMtraNe abhigamana vandana-namasyana-pratipracchanaparyupAsanayA ? abhigamanAdinAtvatyantaM mahAphalaM bhavediti bhAvaH tathA ekasyApi Aryasya Aryaproktasya dhArmikasya dharmasambandhinaH suvacanasya zravaNatayA-zravaNena mahAphalaM bhavati kimaGga ! punaH kiM punaH, vipulasya-bahoH aryasya-AryaproktasuvacanArthasya grahaNatayA-grahaNena mahAphalaM na bhavet ?-apitu bhavedeva / tad-tasmAt gacchAmi khalu zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vande-staumi namasyAmi-namaskaromi satkaromi-aJjalyAdinA satkRta sAlavana nAmake udyAna meM yathArUpa avagraha (vanapAlakI AjJA) ko prAptakara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue virAjamAna haiN| to jaba aise bhagavantoM ke nAma aura gotra ke bhI zravaNa se jIva ko apane jIvana meM mahAphala prApta hotA hai, to phira unake pAsa jAnA; unako vandanA karanA unheM namaskAra karanA, unase prazna pUchanA aura unakI paryupAsanA karanA inase to mahAphala prApta hotA hI hai isameM to kahanA hI kyA hai| tathA eka bhI Ayaprokta dharmasaMbaMdhI suvacana ke sunane se jaba mahAphala prApta hotA hai to kyA Aryaprokta suvacanArtha ke grahaNa karane se jIva ko mahAphala prApta na hotA hai ? api tu avazya hI hotA hai| isaliye maiM zramaNa bhagavAn mahAvIrakI stuti karUM, jAkara unheM namaskAra karU, aMjali Adi joDakara unakA satkAra kalpA nagarInI bahAra AmrapAlavana nAme udyAnamAM yathArUpa avagraha-(vanapAlakanI AjJA) ne meLavIne saMyama ane tapavaDe potAnA AtmAne bhAvita karatA virAjamAna che. te jyAre evA bhagavatenAM nAma ane zetranA zravaNathI paNa jIvane potAnA jIvana kALamAM mahAphaLanI prApti thAya che, te temanI pAse javuM, temane vaMdana karavuM, temane namaskAra karavAM, temane prazno karavA ane temanI paryuMpAsanA karavI. vagerethI to cokakasapaNe mahAphaLanI prApti thAya ja che temAM nA lagIre zaMkAne sthAna nathI. temaja AryavaDe upadezAyelA dharmasaMbaMdhI eka paNa suvacanane sAMbhaLavAthI jyAre mahAphaLanI prApti thAya che tyAre Aryokta suvacanane grahaNa karavAthI zuM jIvane mahAphaLanI prANI nahIM thatI heya arthAt cakkasapaNe tene mahAphaLanI prApti thAya ja che eTalA mATe huM zramaNa bhagavAnanI stuti karUM, tyAM jaIne temane namaskAra karuM, aMjali vagere banAvIne zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpasthitabhagavadvandanAdikam 41 karomi, sammAnayAmi-ucitapratipattibhirArAdhayAmi, kalyANaM - kalyANakAritvAtkalyANasvarUpam evaM maGgalaM-duritoSazamakAritvAd maGgalasvarUpaM caityajJAnasvarUpam , sakalavastuprakAzakatvAt daivataM-devasvarUpaM trailokyAdhipatitvAta paryupAse-seve / etad me-mama pretya bhavAntare hitAya-kalyANAya sukhAyasaukhyAya kSamAya-samucitasukhasAmarthyAya, niHzreyasAya-mokSAya AnugAmitAyai-anugamanazIlatvena bhavaparamparA'nubandhisukhAya bhaviSyati / iti kRtvAityabhipretya evam ittham samprekSate-vicArayati, evaM samprekSya Abhiyogi kAn-AjJAkAridevAn zabdayati-Ahvayati zabdayitvA AhUya, evam-anupadaM vakSyamANaM vacanam-avAdIt-evaM khalu he devAnupriyAH, yat-zramaNo bhagavAn mahAvIro jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe AmalakalpAyA nagaryAH bahirAmrazAlakarU, ucita pratipattiyoM se unakI ArAdhanA karU, kyoM ki ve kalyANakArI hone se kalyANasvarUpa, evaM duritopazamaka (pApanivAraka ) hone se maMgala svarUpa, sakalavastu prakAzaka hone se caitya-jJAnasvarUpa, evaM triloka ke adhipati hone se devasvarUpa haiM / ataH unakI sevA karU ye saba kriyAe~ mujhe bhavAntara meM kalyANa ke liye, sukhake liye, samucita sukha sAmarthya ke liye, mokSa ke liye, evaM anugamanazIla hone se bhavaparamparAnubaMdhI sukha ke liye hoMgI, isa prakAra iSTa samajhakara usane aisA vicAra kiyA isa prakAra kA vicAra karake phira usane Abhiyogika devoM ko-AjJAkArI devoM ko bulAA. bulAkara phira unase usane aisA kahA-he devAnupriyo ! maiMne jisa kAraNa se tumheM bulAyA hai-vaha isa prakAra se hai-zramaNa bhagavAn mahAvIra jambUdvIpa ke dakSiNabharatakSetra meM aamtemane satkAra karuM. egya pratipattI vaDe temane ArAdhuM kema ke teo kalyANakArI hovAthI kalyANa svarUpa ane durito pazamaka eTale ke pApone naSTa karanArA hovAthI citya-jJAna svarUpa, ane traNe lokeAnA adhipadhi hovAthI deva svarUpa che. ethI huM teozrInI sevA karUM A badhA pavitra kAme mArA mATe bIjA bhavamAM kalyANa mATe sukhane mATe samucita sukha sAmarthyane mATe mokSa mATe anusaravA yogya hovAthI bhava paraMparAnuMbaMdhI sukha mATe hetu rUpa thaze. A pramANe ISTa samajIne teNe vicAra karyo, A rIte vicAra karIne pachI teNe Abhiyogika devone-AjJAkArI devonebelAvyA-ane bolAvIne temane A pramANe kahyuM ke he devAnupriye ! meM je je kAraNathI prerAIne tamane atre bolAvyA che, te A pramANe che ke zramaNa bhagavAna mahAvIra jabUdvIpanA dakSiNa bhArata kSetramAM Amalaka9pA nagarInI bahAra A prazAlavana zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 rAjapraznIya vane caitye yathApratirUpam - ucitam avagraham avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati - tiSThati / tat tasmAt kAraNAd he devAnupriyAH yUyaM gacchata jambUdvIpaM dvIpaM bhArataM varSam AmalakalpAM nagarIm - AmrazAlavanaM caityam, tatra zramaNa bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH - vAratrayam AdakSiNapradakSiNaM kuruta, kRtvA vandadhvaM namasyata ca vanditvA namastviA ca svAti svAni nAmagotrANi - gotrANi nAmAni ca - kathayata, katheH sahAdeza (he - 84 - 2) kathayitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvataH - sarvAsu dikSu samantAd vidikSu yojanaparimaNDalaM yojanaparimitaM vartulAkArasthAnaM yadasti tatra yatkiJcid kimapi tRNaM vA kASThaM vA zarkarAM - vAlukAm upalakSaNatayA dhulIH, azuci apavitra vastu acokSam - anapanIta azucidravyam, pUtikaM - zaTitam, lakalpA nagarIke bAhara AmrazAla vanacaityameM ucita vanapAlakI AjJA prApta - kara Thahare hue haiM. vahAM ve apanI AtmAko saMyama aura tapase bhAvita kara rahe haiM. isa kAraNa he devAnupriyo ! tuma loka jambUdvIpa ke bharatakSetrakI Ama lakalpA nagarI meM jahAMki AmrazAlavana hai aura usameM bhI jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna haiM, vahAM jAo. vahAM jAkara zramaNa bhagavAn ko tIna pradakSiNA karo, pradakSiNA karake unako vandanA karo unheM namaskAra karo, vandanA namaskAra karake phira apane 2 nAmagotroMkA uccAraNa karo - unase kaho, kahakara phira tuma loka zramaNa bhagavAn mahAvIrake pAsakI eka yojana parimita gola jamInako cAroM dizAoMmeM aura cAroM vidizAoMmeM jo kucha bhI vahAM para tRNa ghAsa, patra- patte, kASTha-lakaDI, zarkarA - bAlukA, upalakSaNase caityamAM vanapAlakanI yAgya rIte AjJA meLavIne rekAyA che. teozrI tyAM peAtAnA AtmAne sayama ane tapathI bhAvita karI rahyA che. eTalA mATe he devAnupriyA ! tame leAkeA ja zrRdvIpanA bharata kSetranI AmalakalpAnagarImAM jyAM AmrazAlavana che ane tenAM paNa jyAM zramaNa bhagavAna virAjamAna che. tyAM jAo tyA jai tame zramaNa bhagavAn mahAvIranI traNa pradakSiNA karI. pradakSiNA karIne temane vandana karo ane temane namaskAra kare. vandanA ane nathaskAra karIne tame pAtapeAtAnAM nAmageAtrAnAM uccAraNa karI temane peAtAnAM nAmagAtrA kaheA. kahIne tame badhA zrathaNa bhagavAna mahAvIranI pAsenI eka ceAjanA jeTalI vastulAkAra jamInane cAre dizAomAM ane cAre vidizAmAM je kaMi paNa tyAM tRNu, ghAsa patra, kASTha, zaza-kAMkarA upalakSaNAthI dhULa temaja khIjI apavitra vastuo tathA a ceAkSa-anapanIta azuci zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam 43 ata eva-durabhigandhaM-durgandhayuktaM sarva vaikriyazaktayotpAditasaMvartakavAyunA AdhUyA''dhUya-apanIyApanIya ekAnte-yojanaparimaNDalAd dUratamedeze eDayataprakSepayata, eDayitvA nAtyudakaM-nAdhikajalaM, nAtimRttikaM nAdhikamRttikaM surabhigandhodakavarSamiti pareNa sambandhaH, evamagre'pi, praviralapraspRSTa-1 pravizlAni-prakRSTaghanibhUtAni kardamasambhavAt , aspRSTAni-prakRSTasparzanAni yasmiMstam ata eva rajoreNuvinAzanaM-rajasAM-zlakSNatarareNupudgalarUpANAM, reNUnAM -sthUladhUlInAM ca vinAzanaM-dUrIkArakaM divyam-apUrva surabhigandhodakavarSasugandhayuktAcittajalavarSaNaM varSata, varSiyA yojanaparimaNDalaM kSetraM nihatarajaHdhUli, tathA apavitra vastu ho tathA acokSa-apanIta azuci dravya ho, pUtika -saDI galI vastu ho, ki jisase vahAMkA vAtAvaraNa durgadhita bana rahA ho sabako apanI vaikriyazakti dvArA utpAdita saMvartaka vAyuse haTA haTAkara-uDA uDAkara usa yojana parimaNDala sthAnase dUratara dezameM DAla do-prakSipta kara do, prakSipta karake phira tuma loga divya-apUrva, sugaMdhayukta acitta jalakI varSA karo. yaha varSA aisI ho kI jisameM jala adhika na barase, aura nAtimRttika-na jisa varSAse miTTI hI ukhaDe-arthAt kIcaDa na hone paave| isa varSAmeM mUsaladhAra pAnI na varase-kintu rimamajhima 2 hI pAnI barase. jisase saba pAnI jamIna meM hI samAjAve aura usakA sparza spaSTa pratIta hotA rahe. isase lAbha yaha hogA-kI isa vRSTise rajakA-zlakSNatara reNukA aura sthUladhUlirUpa reNuoMkA-vinAza ho jAyagA. arthAt raja aura dhUli saba acchI tarahase jamIna para hI daba jAveMgI. aisI vRSTi karake phira tuma dravya hoya, pratika-saDelI vastuo hoya ke jenAthI tyAMnuM vAtAvaraNa gadhita banI gayuM hoya, te badhI vastuone potAnI vaikiya zakti vaDe utpAdika saMvartaka pavanathI dUra karIne uDAvIne te yojana parimaMDaLa sthAnathI dUravALA dezamAM phekI do. pheMkIne tame divya, apUrva sugaMdhayukta, acitta pANInI varSA karo. A varSa evI hevI joIe ke jethI pANI vadhAre paDatuM varSe nahi, ane 'nAtikRttika-jene lIdhe mATI paNa kAdavavALI thaI na jAya. A varSomAM pANI mUsaLadhAra varSavuM joIe nahi. paNa jharamara jharamara pANI varSavuM joIe. jethI badhuM pANI jamInamAM samAviSTa thaI jAya ane tene sparza sArI rIte jaNAte rahe. enAthI e lAbha thaze ke e varSothI dhUlikAne-lakSaNatara eTale suMvALI reNuone ane skUla dhUlirUpa reNuone vinAza thaI jaze. eTale ke raja dhUlinA kaNe sArI rIte jamInamAM ja dabAI jaze. A jAtanI varSA karIne tame loke te jana jeTalA parimaMDaLa rUpa kSetrane evuM banAvI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 rAjanIyasUtre kRtvA tatra 9 nihataM - punaranutthitaM rajo yatra tAdRzaM kuruta, tatra rajaso nihatatvaM kSaNamA mutthAnAbhAvenApi sambhavatItyata Aha-' naSTarajaH ' - naSTaM - sarvathA'dRzIbhUtaM rajo yatra tad naSTarajaH, bhraSTarajaH bhraSTa - pavanoddhatatayA yojanamAtrakSetrA dUrataH palAyitaM rajaH - dhUliH yasmAt tad bhraSTarajaH, upazAntarajaH, -prazAntarajaH kuruta, jalajasthalajabhAsuraprabhUtasya - jalajAni sthalajAni ca kamalAni vaiziktyA samutpAditAni tAni ca bhAsurANi dIpyamAnAni punaH prabhUtAni - atipracurANi, tataH - jalajasthalajabhAsvaraprabhUtAni yatra tasya, atra prAkRtatvAdvizeSaNaparanipAtaH / vRntasthAyinaH - vRntena - adhovarttivRttena tiSThatItyevaM zIlasya dazArddhavarNasya paJcavarNasya- kusumasya acittapuSpasya atra jAtAvekavacanam tena acitta kusumAnAmityarthaH, jAnUtsedhapramANamAtraM - jAnuno ya utsedhaH uccatvaM tasya yatpramANaM, tatsadRzImAtrA - parimANaM yasya tAdRzam avadhim - tadavadhikaM varSaM varSata, varSitvA tad yojanaparimaNDalaM kSetraM kAlAgurupravara kunduruSka turuSka dhUpa maghamaloga usa yojanaparimita parimaNDalarUpa kSetrako aisA kara denA ki jisase vaha nihita rajavAlA ho jAve phira jisameM se raja na uThane pAve, aisA ho jAve, kSaNamAtra bhI rajake utthAnake abhAva meM yadyapi rajakI nihatatA vahAM bana sakatI hai parantu aisI nihatatA yahAM nahIM honI cAhiye - kintu " naSTaraja raja sarvathA azIbhUta jisameM ho jAve- aisA vaha bhraSTa rajavAlA - usa sthAnase raja bahuta dUra calI jAve aisA, tathA prazAnta-raja jahAM bilakula zAMta ho cukI hove aisA vaha sthAna ho jAve isa prakArase usa sthAnako karake phira tuma loga usa sthAna para ati pracuramAtrA meM dIpyamAna acitta jalaja evaM sthalaja kamaloMkI jo ki apanI vikriyA zaktise utpAdita kiye gaye hoM, evaM vRntasahita paMcavarNavAle kusumoMkI acita puSpoMkI jAnUtsedha - pramANa mAtrAvAlI ( ghuTane pramANavAlI ) varSA karanA bAda meM usa yojana dejo ke jethI te nihita rajavALuM thaI zake. temAMthI krI raja uDe nahi tevuM thai jAya kSaNamAtra paNa rajanA utthAnanA abhAvamAM je ke rajanI nihatatA tyAM banI zake che, pazu yA latanI nihatatA tyAM hopI leho nahi pazu 'naSTaraja' 24 sarvathA dRzya thaI jAya evuM, bhraSTa rajavALA te sthAnathI 24 bahu ja dUra jatI rahe. tema ja prazAMta-eTale ke raja sa`pUrNa paNe besI gaI hAya. evuM te sthAna thaI jAya. " A pramANe te sthAnane banAvIne pachI tame leAkeA te sthAna upara puSkaLa pramANamAM dIpyamAna acitta jamIna ane pANInA kamaLAnI ke jee peAtAnI vikriyA zakti vaDe utpanna karavAmAM AvyAM temaja vR'ta (dITu) sahita pAMcara`gavALAM puSpAnI--acitta puSpAnI jAnUtsedha pramANavALI (dhU'TaNa sudhInA pramANavALI) varSA karI. tyAra pachI zrI rAjapraznIya sUtra H 01 - Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam 45 ghAyamAnagandhoddhatAbhirAmaM kAlAguru:-tannAma sugandhadravya, pravaraH-zreSThaH kunduruSkaH-dhUpavizeSaH, turuSkaH-yAvano dhUpaH, 'lohavAna' iti bhASAyAM prasiddhaH, teSAM, yo maghamaghAyamAna:-atizayitaH gandhaH, tasyoddhatena-prasaraNenAbhirAmaMramaNIyaM kuruta, tathA sugandhavaragandhitam-atyuttamagandhavAsitam ata eva gandhavartibhUtaM-gandhaguTikA sadRzaM ghanIbhUtaM sugandhayuktatvAt divyam apUrva suravarAbhigamanayogyaM suravarANAm = devazreSThAnAm abhigamanayogyaM sammukhagamanayogya kuruta / na kevalaM svayaM kuruta api tu anyairapi kArayata-tAdRzaM sampAdayata kRtvA kArayitvA ca kSiprameva zIghrameva etAm-imAm AjJaptikAm-AjJAm pratyarpayata-yathoktakAryasampAdanena saphalAM kRtvA nivedayateti bhAvaH ||suu04|| mUlam-taeNa te abhiyogiyA devA sUriyAbheNaM evaM vuttA samANA haTTatuTTa0 jAva hiyayA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM devo tahatti ANAe parimaNDalarUpa kSetrako tuma loga kAlAguru nAmaka sugaMdhadravyakI, zreSTakundaruSka-dhUpavizeSakI, tathA-turuSka-lomAnakI madhamadhAyamAna-atizayita-gaMdhasugaMdhike prasaraNase ramaNIya karo. isa taraha atyuttama gandhase vAsita hue usa sthAnako tuma loga gaMdhakI gulikA-golI jaisA banAkara apUrva maharddhikake devoMke gamana yogya karo sAthameM dUsaroMse bhI aisA hI use kraao| jaba yaha diyA huA kAma acchI tarahase saMpAdita ho jAve athavA karavA diyA jAve-taba tuma loga zIghra hI merI isa AjJAko pIche sUcIta karo-arthAt -kahe hue anusAra va kAma ho cukA hai, isako hameM jaldI se sUcIta karo. // sU0 4 // te jana parimaMDaLa rUpa kSetrane tame loka kalAguru nAmaka sugadha dravyanI, zreSTha kudarUSka-dhUpavizeSanI temaja turUSka-lobAnanI madhamadhAyamAna-khUba ja madhamadhatI sugaMdhI phelAvIne ramaNIya banAve. A pramANe khUba ja uttama evI suMgadhathI suvAsita thayelA te sthAnane tame gaMdhanI gulikA-gaLI-jevI banAvIne zreSTha devatAonA mATe abhigamanAgya banAvI do ane A kAmamAM bIjAonI pAsethI paNa madada lo. jyAre A kAma sArI rIte pUrNa thaI jAya athavA bIjA pAsethI pUrNa karAvI levAmAM Ave tyAre tame badhA mArI pAse AvIne kAmanI pUrNatAnI mane khabara Ape. sU. 4 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EEEEEEEE rAjapraznIyasUtre viNaeNaM vayaNaM paDisuNeti, paDisuNittA uttarapurasthimaM disibhAgaM avakamaMti, avakamittA veubviyasamugdhAeNaM samohaNaMti, samohaNittA saMkhejjAiM joyaNAI daMDa nisiraMti, taM jahArayaNANaM, vayarANaM, veruliyANaM, lohiyakkhANaM, masAragallANaM, haMsagabbhANaM, pulAgANaM sogaMdhiyANaM aMjaNapulagANaM aMjaNANaM rayaNANaM jAyarUvANaM aMkANaM phalihANaM riTANaM ahAbAyare puggale parisAuMti, paDisADittA ahAsuhame puggale pariyAyaMti, pariyAittA doccapi veubviyasamugghAeNaM samohaNNaMti, samohaNitA uttaraveuvviyAiM rUvAiM viuvvaMti, viuvvittA tAe ukiTAe pasatthAe turiyAe cavalAe caMDAe javaNAe sigghAe udbhUyAe divvAe devagaIe tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamudANaM majjhaM majjheNaM vIIvayamANA 2 jeNeva jaMbuddIve dIve jeNeva bhArahe vAse jeNeva AmalakappA NayarI jeNeva abasAlavaNe ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti, karittA vaMdaMti namasaMti vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-amhe NaM bhaMte ! sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA devANuppiyaM vaMdAmo namasAmo sakAremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAmo // sU0 5 // chAyA-tataH khalu te AbhiyogikA devAH sUryAbheNa devena evamuktAH santaH hRSTatuSTa0 yAvaddayAH karatalaparigRhItaM dazanakhaM zira Avata mastake 'taeNaM te AbhiyogiyA devA' ityaadi.| sUtrArtha-(taeNaM te AbhiyogiyA devA sariyAbheNaM deveNaM evaM buttA samANa haTTatuTu jaba hiyayA) isake bAda sUryAbhadeva ke dvArA isa prakAra 'taeNaM te AbhiyogiyA devA' / ityAdi / sUtrAtha--'taeNaM' te AbhiyogiyA devA sUriyAbheNaM deveNaM evaM vuttA samaNA haTTa tuThTha0 jAva hiyayA ) tyA2 5chI sUryAmahe / pramANe mAjJApita zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam / aJjaliM kRtvA evaM devastatheti AjJAyA vinayena vacanaM pratizrRNvanti, pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgam avakrAmanti, avakamya vaikriyasamudghAtena samavahanyante. samavahatya saMkhyeyAni yojanAni daNDaM nisRjanti, tadyathA-ratnAnAM vajrANAM vaiDUryANAM lohitAkSANAM masAragallAnAM haMsagarbhANAM pulAkAnoM sugandhikAnAM se AjJApita hue ve Abhiyogika deva harSita evaM saMtuSTa yAvat hRdayavAle hue unhoMne usI samaya donoM hAthoMkI dazoM nakha ApasameM mila jAve aisI aJjaliM banAkara aura use mastaka Upara phirAkara Apa jaisA kahate haiM-hama vaisA hI kareMge isa prakArase usakI AjJAke vacanako baDe vinayake sAtha svIkAra kiyA ( paDisuNittA uttarapuratthimaM disibhAgaM avakamati ) svIkAra karake phira ve loga IzAna konemeM cale gaye (avakkamittA veubviyasamugdhAraNa samohaNaMti ) vahAM jAkarake una logone vaikriya samudghAta karake apane AtmA ke pradezoMko saMkhyAta yojanataka daNDarUpameM bAhara zarIra nikAlA ( taMjahA) jo isa prakArase hai (rayaNANa, vayarANa, veruliyANaM lohiyakkhANaM masAragallANaM, haMsabbhANaM, pulagANaM sogaMdhiyANa joirasANaM aMjanapulagANaM aMjaNANaM rayaNANa, jAyarUvANaM aMkANaM, phalihANaM riTTANaM, ahA bAyare puggale parisADaMti) isa samudghAtameM unhoMne ratnAMke, vajroMke vaiDUyoMke lohitAkSoMke masAragalloMke ha~saga ke pulAkoMke-maNivizeSoMke saugandhikoMke, jyotIrasoM thayelo te Abhigika deva harSita ane saMtuSTa yAvat prasanna hRdayavALA thayA. temaNe te ja samaye baMne hAthonI, dazedazano paraspara joDAI jAya te rIte aMjalI banAvIne ane tene mastaka upara pheravIne tame jema kaho cho, ame te pramANe // 4rIzu. 240 zata mAjJAnA kyanane 5054 vinamrapaNe svI'. (paDi. suNittA uttarapurasthimaM disibhAgaM avakkamati ) svArIne te tyAMthI zAna maindu R@1. ( avakkamittA veuvviyasamugghAeNaM samohaNaMti ) ni na ta Dome vaiSThiya samuddhAta . (samohaNittA saMkhejjAi joyaNAi daMDaM nisiraMti) vaiThiya samuddhAta karIne potAnA AtmAnA pradozone saMkhyAta yeAjana sudhI daMDarUpamAM zarIramAthA 1962 49yA ( tajahA) tenu varNana 40 pramANe cha:-(rayaNANa vayarANa, veruliyANaM lohiyakkhANaM masAragallANaM haMsagabbhANaM pulagANaM sogaMdhiyANa joirasANaM aMjanapulagANaM aMjaNANaM rayaNANaM, jAyarUvANaM akANaM, phalihANaM, riTThANa, ahA bAyare puggale parisADaMti ) mA samuddhAtamA tebha 2tnAnA, jenA, vaiyonA, boDitAkSonA, masA2yo, sama' zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre jyotIrasAnAm abhanapulakAnAm aanAnAM rajatAnAM jAtarUpANAm aGkAnAM sphaTikAnAm riSTAnAm yathAbAdarAn pudgalAn parizAtayanti yathAbAdarAn pudgalAn parizAtya yathAsUkSmAn pudgalAn paryAdadate paryAdAya dvitIyamapi vaikriyasamudghAtena samavahanyante, samavahatya uttaravaikriyANi rUpANi vikurvanti, vikRtya tayA utkRSTayA prazastayA tvaritayA capalayA caNDayA javanayA zIghrayA uddhatayA divyayA devagatyA tiryagasaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyamadhyena vyativrajantaH 2 yatraiva jambUdvIpo dvIpaH yatraiva bhArataM varSe yatraiva AmalakalpA ke aMjanapulakoMke rajato, jAtarUpoMke, aMkoke, sphaTikoMke aura riSToMke ina saba ratnoMke yathA bAdara pudgaloMkA to parityAga kara diyA (paDisADittA ahAsuhume puggale pariyAyati ) aura parityAga karake unake yathA sUkSma pudgaloMko grahaNa kara liyA (pariyAhattA docaMpi veubviyasamugghAeNaM samohaNaMti) grahaNa karake phira unhoMne dubArA bhI vaikriyasamudghAta kiyA, (samohaNittA uttaraveuviyAI rUbAiviuvvaMti) vaikriya samudghAta karake phira unhoMne uttara vaikriyarUpoMkI vikurvaNAkI (viuvvittA tAe ukkiTThayAe pasatthAe turiyAe, cavalAe, caMDAe, javaNAe, sigyAe uddhayAe, divyAe, divagaIe, tiriyamasaMkhejANaM dIvasamudANaM majhamajheNa vIIvayamANA 2 ) vikurvaNA karake phira ve usa utkRSTa prazasta, tvarita, capala, caNDa, utkRSTa vegavAlI zIghratAyukta, udbhUta, divya degagatise tirache asaMkhyAta dvIpa samudroMke bIcoM bIcase hote hue (jeNeva jaMbuddIve dIve, jeNeva bhArahe vAse, jeNeva AmalakappA nayarI, ratnonA pulAkamaNinA saudhikAne, jyotiSkanA, aMjana pulakenA, rajate nA, jAtarUpanA, aMkenA, sphaTikana ane rikTonA A badhAne yathA mA42 pugatAnA parityAga 4rI dIghA, (paDisADittA ahA suhame puggale pariyAyaMti) mane parityAga 4zana temanA sUkSma pulAne aDae 42 sIdhA,( pari. yAittA doccapi veuvviyasamugdhAeNaM samohaNati ) 995 4rIna tebhAre bhI mata 55 vaiThiya samudhAta 4yo. (samohaNittA uttaraveubviyAI ruvAI viuvvaMti ) vaizyi samuddhAta rIne temANe utta2 vaiSThiyanI viva! 42. ( viuvvittA tAe ukkiTThayAe pasatthAe turiyAe, cavalAe, caMDAe, javaNAe, sigdhAe, uddhRyAe, divvAe, devagaIe, tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamuddANaM majjhamajjheNaM vIIvayamANA 2 ) vi / karIne te pitAnI utkRSTa, prazasta, tvarita, capala, caMka, utkRSTa vegavALI, zatA yu4d bhUta, haya devagatithI 14 thane (jeNeva jaMbuddIve dIve, jeNeva bhArahevAse, jeNeva omalakappA nayarI, jeNeva aMbasAlavaNe ceie jeNeva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam nagarI yatraiva AmrazAlavanaM caityaM yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAgacchanti, upAgamya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kurvanti, kRtvA vandante namasyanti, vanditvA evamavAdiSuH-vayaM khalu bhadanta ! sUryAbhasya devasya AbhiyogikA devAH, devAnupriyaM vandAmahe namasyAmaHsatkurmaH sammAnayAmaH kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM paryupAsmahe // sU0 5 // jeNeva aMbasAlavaNe ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti) jambUdvIpake antargata bharatakSetrameM sthita AmalakalpAnagarIke AmrazAlavana caitya meM virAjamAna zramaNa bhagavAn mahAvIrake pAsa Aye. (uvAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti, karittA vaMdaMti. namasati) vahAM AkArake unhoMne zravaNa bhagavAn mahAvIrakI tIna pradakSiNAe~ kI pradakSiNAe~ karake unako vandanA kI namaskAra kiyA (vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI) vandanA namaskAra karake phira unhoMne isa prakArase kahA-(amheNaM bhaMte! sariyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA, devANuppiyaM vaMdAmo, namasAmo, sammANemo, sakkAremo, kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsAmo) he bhadanta ! sUriyAbhadevake Abhiyogika deva hama Apa devAnupriyako vandanA karate haiM, namaskArakarate haiM ApakA satkAra karate haiM sanmAna karate haiM, aura kalyANa kAraka, maMgalasvarUpa evaM jJAna svarUpa Apadeva kI sevA karate haiM / samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti ) yaluna marata kSetramA avasthita Amalakalpa nagarInA AmrapAlavana caityamAM virAjamAna zramaNa bhagavAna mahApiinii pAse mAvyA. ( uvAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNa payAhiNaM kareMti, karittA vadaMti namasaMti ) tyAM na tebho zrama lApAna mahAvIranI traNa vakhata pradakSiNA karI. pradakSiNA karIne temaNe vandana namaskAra 4o. (vadittA namaMsittA evaM vayAsI ) // bhane nabha242 4zana tamo yA pramANe 4dhu ( amheNaM bhaMte ! sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA, devANuppiyaM vaMdAmo,namaMsAmo, sakkAremo, sammANemo, kallANaM maMgala devayaM ceiyaM pajjuvAsAmo) le mahanta ! sUriyAsa hevana mAliyoni / ma mApane vaMdana karIe chIe. namasakAra karIe, chIe Apane satkAra karIye chIe, sanmAna karIye chIe. ane kalyANa kAraka, maMgaLa svarUpa ane jJAna svarUpa Apa devanI sevA karIye chIe. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 rAjapraznIyasUtre 'taeNaM te AbhiyogiyA' ityAdi TIkA-tataHsUryAbhadevasya nidezAnantaram khalu te AbhiyogikAH devAH, sUryAbheNa devena evaM-pUrvoktarItyA uktAH-AjJApitAH santaH hRSTatuSTa-yAvaddhadayAH atra yAvacchabdena hRSTatuSTetyArabhya hRdayA ityantAH zabdA bodhyAH, tathA ca-hRSTatuSTacittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSavaza visapaddhRdayAH' iti, eteSAM padAnAM vyAkhyA pUrva tRtIyasUtre proktA / karatalaparigRhItaM karayo hastayostalAbhyAM parigRhItam saGkacitAGguliparasparamelane sampuTarUpatayA dhRtam, dazanakha dazanakhayuktaziraH pradeze vartulAkAreNa kAritabhramaNam aalim-aalipuTaM mastake -mUpniM kRtvA, evaMdevastathA-evam yathaiva-deva AjJApayati tathaiva vayaM kariSyAmaH, iti-ityuktvA vinayena-nayaMbhAvena AjJAyA vacanam AjJAsUcakavacanaM prati zRNvanti kartavyatvena pratijAnanti-'bhavadvacanaM saphalaM kari TIkArtha-sUryAbhadevake dvArA diye gaye nidezake bAda ve Abhiyogika (AjJAkArI) deva hRSTa hue aura tuSTa hue. yAvat unakA citta Anandase ullasita ho uThA unake manameM baDI prIti jagI, ve paramasaumanasthita ho gaye, unakA hRdaya Anandase harSita ho gayA. unhoMne usI samaya donoM hAthoMke taloMko joDA tathA ApasameM dazoM aGguliyoMko isa tarahase milAyA ki jisase una hAthoMkA AkAra aMjalirUpameM ho gayA. isa taraha baDe vinayake sAtha aMjalI banAkara ve deva use apane mastaka Upara ghumAkara usa Abhiyogika deva sUryAbhadevase kahane lage he deva ! jaisI AjJA dI haihamaloga vaisA hI kareMge. aisA kahakara vinayapUrvaka unhoMne unake AjJA sUcaka vacanoMko svIkAra kara liyA. arthAt hamaloga ApakI AjJAke anusAra TIkArya-sUryAbhadeva vaDe apAyelI AjJA bAda te sarve Abhigika (AjJAkArI) devo hRSTa temaja tuSTa thayA yAvat temanuM mana AnaMdathI tarabaLa thaI gayuM. temaja manamAM khUbaja prIti utpanna thaI. teo parama sImanasthita thaI gayA. temanuM hRdaya AnaMdita thaIne harSonmatta thaI gayuM. temaNe tarata ja baMne hAthanI hatheLIo ekaThI karIne temaja dazedaza AMgaLIone evI rIte teoe bhegI karI ke jethI temanI hAthanI AkRti aMjali jevI thaI gaI A rIte khUba ja namrapaNe aMjalI banAvIne te devoe tene potAnA mastaka upara pheravIne sUryAbhadevane vinaMtI karatAM kahyuM ke he deva ! jevI Ape amane AjJA karI che temaja ame karIzuM. Ama kahIne teoe namratAthI te AjJAnA vacanene svIkArI lIdhA. eTale ke ame AjJApAlana karIzuM ema kahI temanI AjJA namrapaNe svIkArIne zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpasthitabhagavadvandanAdikam SyAmaH' ityuktvA svIkurvantIti bhAvaH pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgam-IzAna koNam apakrAmanti-gacchanti, avakramya vaikriyasamudghAtena-vaikriyAya-vaikriyotpAdanAya yaH samudghAtaH bahirAtmapradezaprakSepastena samavahanyante samavahatAH yuktAbhavanti, samavahatya-samavahatA bhUtvA 'saMkhyeyAni yojanAni daNDaM nisRjanti' saMkhyeyAni-saMkhyAtAni yojanAni yAvat-saMkhyeyayojanapramANa daNDaM-daNDabad dhi AyatajIvapradezasamUha, nisRjanti-zarIrAd bahiniSkAsayanti, tatra cakSurlAhyapudgala-parihArapUrvakaM sUkSmapudgalAn gRhNantIti pradarzayitumAha-'tadyathA' ityAdi-tat-pUrvoktamevam-ratnAnAM-katanAdInAm , 1 vajrANAM-vajramaNInAm 2 vaiDuryANAM-vaiDUryamaNInAm , 3 lohitAkSANAM lohitAkSamaNInAm , 4 masAragallAnAM masAragallamaNInAm , 5 haMsagarbhANAM-haMsagarbhamaNInAm , 6 pulAkAnAM pulAkamaNInAM 7 saugandhikAnAM, 8 jyotirasAnAM, 9 aanapulakAnAm , 10 kreNg| isa taraha unake vacanakA AdapUrvaka svIkAra karake-ve vahAMse turaMta IzAna konameM gaye. vahAM jAkara unhoMne vaikriya samudghAta kiyA vaikriya utpAdanake liye jo samuddhAta AtmAke pradezoMkA mUla zarIrako na choDakara zarIrase bAhara nikAlanA hotA hai. usakA nAma vaikriyasamudghAta hai| isa prakAra vaikriya samudghAtase yukta hokara unhoMne sabase pahile apane AtmapradezoMko saMkhyAtayojana pramANavAle daNDake rUpameM urdhva, adhaH Ayata jIva pradezoMke samUhako apane zarIrase bAhara nikAlA. usameM unhoMne cakSuidriyagrAhya pudgaloMko choDakara sUkSmapudgaloMko grahaNa kiyA. yahI aba dikhalAyA jAtA hai-katanAdi solahajAtike ratnoMke, vajramaNiyoMke vaiDUryamaNiyoMke lohitAkSamaNiyoMke masAragallamaNiyoMke haMsagarbhamaNiyoMke, pulAkamaNiyoMke saugandhikoM teo tyAMthI tarata ja IzAna koNamAM gayA. tyAM jaIne temaNe vaikrija samudaghAta karyo. vediya utpAdana mATe je samuddaghAta AtmAnA pradezanA mULa zarIrane na choDatAM zarIramAMthI bahAra kahADavAmAM Ave che tenuM nAma vaidiyasamuddaghAta che, A pramANe vaikriya samughAtathI yukta thaIne temaNe sau pahelAM potAnA AtmAne Atma pradezane saMkhyAta jana pramANavALA daMDanA rUpamAM urdhvaadhaH Ayata jIva pradezanA samUhane potAnA zarIramAMthI bahAra kADhayA temAM temaNe cakSu-IndriyavaDe grAhya evA pudgalone tyajIne sUma pudagalone grahaNa karyA have eja batAvavAmAM Ave che. karketana vagere ronA vamaNinA vaiDUryamaNinA, lehitAkSa maNionA mAragalla maNionA, haMsagarbhamaNionA pulAka maNinA sauMgadhinA, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre aJjanAnAm , 11 rajatAnAM-raupyANAM vA zvetasuvarNAnAm, 11 jAtarUpANAM suvarNAnAm , 13 aGkAnAm-ratnavizeSANAm , 14 sphaTikAnAM-sphaTikamaNInAm , 15 riSTAnAM-ratnavizeSANAm. 16 eteSAM yathA vAdarAH sthUlapRthivyAdibhAgAzcakSurlAhyA bhavanti tathAvidhA ye pudgalAste yathA bAdarA:-asArA pudgalA ucyante tAn-sthUlapudgalAn-cakSurlAhyAn parizAtayanti-dUrIkurvanti yathA bAdarAn pudgalAn parizAtya teSAmeva yathAsUkSmAn-sArAn cakSurlAhyAn pudgalAn paryAdadate-gRhNanti / nanu devAnAmuttaravaikriyarUpaM vaikriyArambhakapudgalasAdhyaM ratnAdInAmaudArikazarIrarUpaM caudArikArambhapudgalasAdhyamiti ratnAdisArapudgalagrahaNenApi uttaravaikriyArambhakapudgalabhAvAduttara kriyarUpanirmANa na sampattumake, jyotIrasoMke aMjanapulakoMke, aMjanoMke, raupyoMke athavA zvetasuvarNoke jAtarUpa suvarNoM ke aGkanAmaka ratnavizeSoMke sphaTikamaNiyoMke riSTanAmaka ratnavizeSoM ke cakSuindriya dvArA grAhyasthUla jo pRthivyAdi bhAga the, ki jinheM asAra pudgala kahA gayA hai una cakSu grAhya sthUlapudgaloMko to unhoMne dUra kara diyA. arthAt-choDa diyA evaM unhIMke cakSuindriya dvArA agrAhya sArabhUta pudgaloMko grahaNa kara liyA. yadyapi yahAM para aisI AzaMkA ho sakatI hai kI 'devoMkA jo uttaravaikriyarUpa hai vaha vaikriyAraMbhaka pugaloMse sAdhya hotA hai aura ratnAdikoMkA jo audArika zarIrarUpa hai, vaha audArikAraMbhaka pudgaloM se sAdhya hotA hai, ataH isa taraha karane para bhI arthAt-ratnAdikoM ke sArapudgala grahaNa karane para bhI-uttaravaikriyAraMbhaka pudgaloM ke abhAva se uttaravaikriyarUpa kA nirmANa nahIM ho sakatA hai to isakA uttara aisA tirasenA aMjana pulake aMjanonA, raunI ke zveta suvarNonA, jAtarUpa suvarNonA aMkanAmaka ratna vizenA, sphaTika maNionA riSTa nAmaka ratna vizeSanA, je cakSu Indriya vaDe grAhya sthUla pRthivI vagere bhAga hatA-ke-jemane asAra pudagala kahevAmAM Ave che-ramevA te cakSugrAhyasthala pudgalene te temaNe dUra karI dIdhAM eTale ke tyajI dIdhAM e temanA ja yazuIndriyavaDe agrAhya temaja sArabhUta pudagalone grahaNa karI lIdhAM. jo ke ahIM evI paNa AzaMkA thavAnI zakayatA UbhI thAya che ke devanuM je uttara kriya rU5 che te kriyAraMbhaka puddagalothI sAdhya hoya che ane ratna vagerenuM je dArika zarIrarUpI che, te audArikAraMbhaka pudgalathI sAdhya hoya che eTalA mATe A pramANe karavAthI paNa eTale ke rana vagerenA sAra pudagalene grahaNa karavA chatA uttara vaikiyAraMbhaka pudgalonA abhAvathI uttara kriya rU5nA nirmANanuM kArya thaI zakatuM nathI "to Ane javAba A pramANe che ke te ratna vagerenA sarabhUta addabhUta zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinITIkA. sUryAbhasyAmalakalpAsthitabhagavadvandanAdikam hatIticet atrocyate ratnAdInAM sArapudgalasadRzAn vaikriyArambhakapudgalAn paryAdadate ityarthaH iti ratnAdInAM sAratAM pudgalAntare pradarzayitumeva tadapAdAnam , yadvA audArikA api pudgalA devagRhItAH santo vaikriyArambhakapudgalatayA pariNamante pudgalAnAM tattatsAmagrIsamavadhAnavazAttathApariNAmitvAt paryAdAyagRhItvA dvitIyamapi-dvitIyavAramapi cikIrSitarUpanirmANArtha vaikriyasamuddhAtena samavahanyante, samavahatya uttaravaikriyANi IpsitAni uttarakAlabhAvIni bhinnakRtrimANi rUpANi vikurvanti-vaikriyazaktyotpAdayanti / vikRtya tayA devajaneSu prakhyAtayA utkRSTayA - uttamayA, prazastavihAyogatinAmodayAt prazastayA, hai ki ve ratnAdikoM ke sArabhUta pudgaloM ko jaise vaikriyAraMbhaka pudgaloM grahaNa karate haiN| yahAM jo aisA kahA gayA hai ki ve ratnAdikoM ke sArabhRta pudgaloM ko grahaNa karate haiM so yaha kathana-pudgalAntara meM ratnAdikoM kI sAratA dikhalAne ke liye hI kahA gayA hai. athavA-devoM ke dvArA parigRhIta hue audArika pudgala bhI vaikriyAraMbhaka pudgalarUpa se pariNama jAte haiM / kyoM ki pudgaloM kA aisA svabhAva hai ki jaisI 2 sAmagrI kA unheM samavadhAna milatA hai-ve usake vaza se vaise hI pariNAma vAle ho jAyA karate haiM / isa taraha unhoMne ratnAdikoM ke jaise yathA sUkSma-sArabhUta pudgaloM ko grahaNa karake duvArA bhI cikIrSitarUpa kA nirmANa karane ke liye vaikriya samudghAta kiyA / dubArA samudghAta karake phira unhoMne Ipsita uttara kAlabhAvI bhinna kRtrimarUpoM ko vaikriya zakti dvArA utpanna kiyA / utpanna karake phira ve devajanoM meM prasiddha utkRSTa-uttama, prazasta vihaayopudagala jevA vaikriyAraMbhaka pudagalone grahaNa kare che. ahIM je e pramANe kahevAmAM AvyuM che ke te ratna vagerenA sArabhUta pudagalone grahaNa kare che te AvuM A kathana pudgalAntaramAM ratna vagerenI sAratA batAvavAnA uddezyathI kahevAmAM AvyuM che. athavA de vaDe parigRhIta thayelA audArika pudagalo paNa vaikriyAraMbhaka yugala rUpamAM pariNamita thaI jAya che. kemake pudgalonI A jAtanI prakRti hoya che ke je jAtanI sAmagrInuM temane samavadhAna maLe che, teo temanA vazathI tevA ja pari. NAmavALA thaI jAya che, A pramANe temaNe ratna vagere jevA yathAsuma sArabhUta pudagalonuM grahaNa karIne bIjI vakhata paNa je jAtanA rUpanuM nirmANa karavAnI IcchA hatI te jAtanA rUpane banAvavA mATe vaikiya samudraghAta karyo. bIjI vakhata paNa samudaghAta karIne temaNe Ipsita uttara kALabhAvI bhinna kRtrimarUpane vaikriya zakti vaDe utpanna karyA utpanna karIne te devomAM prasiddha utkRSTa-uttama, prazastavihagagati zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre zIghrasaJcaraNAt tvaritayA-saMjAtatvarayA capalayA - pradezAntarakramaNasampannayA, caNDayA-krodhAviSTasyeva zramAsaMvedanAt caNDeva caNDA, tayA-zIghrayA-zIghratvaguNayuktayA, javanayA-paramotkRSTavegapariNAmopetayA, uddhatayA pavanoDDAyita sya digantavyApino rajasa iva yA gatiH sodbhUtA tayA, divyayA-devaloka bhavayA, devagatyA, tiryagasaMkhyeyAnAM-tiryagloke'saMkhyAtAnAM dvIpasamudrANAMdvIpAnAM samudrANAM ca madhyamadhyena-madhyabhAgena vyativrajanto vyativrajanta:pUrvapUrvapradezAtikramaNapUrvakaM gacchanto gacchataH, pUrvAn pUrvAn dvIpasamudrAn ullakyanta ullaGghayanta ityarthaH, yatraiva jambUdvIpo dvIpaH yatraiva bhArataM varSa yatraiva AmalakalpA nagarI yatraiva AmrazAlavana caityaM yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAgacchanti, upAgamya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM tikRtvaHgati nAmakarma ke udaya se janya hone ke kAraNa prazasta, zIghracAlavAlI hone ke kAraNa tvarita, pradezAntara para saMkramaNa se saMpanna hone ke kAraNa capala, krodhAviSTa kI taraha zramakI asaMvedanatA ko lekara caNDa ke jaisI caNDa, zIghratvaguNayukta hone se zIghrarUpa, paramotkRSTavega pariNAma se yukta hone ke kAraNa javana zIla, uddhana-pavana se uDAyI gaI digantavyApI raja kI gati jaisI aisI devalokabhava devagati se tiryagloka meM asaMkhyAta dvIpa samudroM ko-asaMkhyAta dvIpoM ko evaM asaMkhyAta samudroMko ullaGghana karate hue jahAM jambUdvIpa nAmakA dvIpa thA, jahAM usameM bhI bharatakSetra thA, jahAM usameM AmalakalpA nagarI thI, jahAM usameM bhI AmrazAlavana nAmakA caitya thA aura jahAM usameM bhI zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the vahAM Akara ke unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra pradakSiNA nAmakarmanA udayathI janma hovAthI prazasta, zIdhragatizIla hovA badala tvarita, pradezAMtara upara saMkramaNa saMpanna hovAthI capaLa, krodhAviSTanI jema zramanI asaMvedanatAne laIne caMDa jevI caMDa, zIghava guNayukta hovAthI zIgharUpa, paramotkRSTavega pariNAmathI yukta hovAthI javanazIla, temaja udhUta-pavanathI uDAvavAmAM AvelI cAra dizAomAM prasarelI rajanIgati jevI devaloka bhavadeva gatithI tiyaMga lokamAM asaMkhyAtadvIpa samudrone-asaMkhyAtadvIpone ane asaMkhyAta samudrone oLaMgatA jyAM jabUdvIpa nAme dvIpa hato, temAM paNa jyAM bharatakSetra hatuM, temAM paNa jyAM AmalakalpA nagarI hatI, temAM paNa jyAM AmrazAlavana nAme caitya hatuM ane temAM paNa jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna hatA tyAM AvyA. tyAM AvIne temaNe bhagavAna mahAvIranI traNa vakhata pradakSiNA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpasthitabhagavadvandanAdikam 55 vAratrayam AdakSiNaprakSiNam-aJjalipuTaM baddhvA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATapradezena vAmakarNAntikena cakrAkAreNa triHparibhrAmya tasya lalATadeze sthApanarUpamAdakSiNa-pradakSiNaM kurvanti, kRtvA vandante-stuvanti, namasyati-namaskurvanti, vanditvA namasyitvA ca evam-vakSyamANaM vacanam avAdiSuH-vayaM khalu he bhadanta ! sUryAbhasya devasya AbhiyogikAH-sevakAH devAH smaH te vayaM devAnupriyaM bhavantaM mahAvIraM vandAmahe namasyAmaH, satkumaH sammAnayAmaH kalyANa kalyANakAritvAt kalyANasvarUpam maGgalaM-duritopazamakAritvAnmaGgalasvarUpaM, daivatam-trailokyAdhipattitvAddevasvarUpam caityaM-jJAnasvarUpam sakalavastuprakAzakatvAt , paryupAsmahe-sevAmahe // sU0 5 // mUlam ---devAi samaNe bhagavaM mahAvIre devA evaM vayAsIporANameyaM devA ! joyameyaM devA ! kiccameyaM devA! karaNijjameyaM devA! AinnameyaM devA ! ebbhaNuNNAyameyaM devA ! jaNNaM bhavaNakI, arthAt aMjalipuTa bAMdhakara use dakSiNa karNamUla se lekara lalATa pradeza para se vAmakarNamUla taka cakrAkArarUpa meM tIna bAra ghumAkara lalATapradeza meM sthApanarUpa AdakSiNa pradakSiNa kiyA. isa kriyA ko karake phira unhoMne unako vandanA kI, stuti kI, namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira unhoMne aisA kahA-he bhadanta ! hama sUryAbhadeva ke sevaka deva haiM ve hama Apa devAnupriya mahAvIra ko vandanA karate haiM, namaskAra karate haiM / tathA kalyANakArI hone se kalyANasvarUpa, duritopazamakArI hone se maMgalasvarUpa triloka ke adhipati hone se devasvarUpa tathA sakalavastu ke prakAzaka hone se caitya jJAna svarUpa ApakI sevA karate haiM // sU0 5 // nika deva arihaMta bhagavaMtonI vaMdanA-karI, eTale ke aMjalipuTa banAvIne tene jamaNA kAnanA mULa bhAgathI laIne lalATa pradeza parathI DAbA kAnanA mULa bhAga sudhI cakrAkAra rUpamAM traNa vakhata pheravIne lalATa pradezamAM sthApana rUpa AdakSiNa pradakSiNa karyuM A vidhi patAvIne teNe temane vaMdanA karI stuti karI, namaskAra karyA, vaMdanA temaja namaskAra karIne pachI temaNe A pramANe kahyuM ke he bhadana! ame sUryAbhadevanA sevaka deva chIe. teozrI ane ame badhA Apane vaMdana karIe chIe. temaja kalyANakArI hovAthI kalyANasvarUpa, duritopazamakArI hovAthI maMgaLa svarUpa, traNe lokenA adhipati hovAthI devasvarUpa temaja sakaLa vastuonA prakAzaka hevAthI rautyajJAnasvarUpa ApanI ame sevA karIe chIe. te sU0 5 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre vaivANamaMtarajoisiyavemANiyA devA arahaMte bhagavaMte vadaMti namaMsaMti vaMdittA namaMsittA tao sAiM sAiMNAmagoyAiM sAhiti taM porANameyaM devA ! jAva abbhaNuNNAyameyaM devA // suu06|| chAyA--devA iti zramaNo bhagavAn mahAvIro devAnevamavAdIt-paurANametad devAH / jItametad devAH ! kRtyametad devAH ! karaNIyametad devAH ! AcIrNametad devaaH| abhyanujJAtametad devAH! yat khalu bhavanapativAnavyantarajyotiSkavaimAnikA devA arhato bhagavato vandante namasyanti vanditvA nama 'devAi samaNe bhagavaM' ityAdi / sUtrArtha-( devAi samaNe bhagavaM mahAvIre devA evaM vayAsI ) he devoM ! isa prakAra se sambodhita karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ne una devoM se aisA kahA-(porANameyaM devA ! jIyameyaM devA ! kiccameyaM devA ! karaNijameyaM devA ! ) he devo yaha jo Age kahe jAne vAlA kArya pUrvadevoM kI paramparA se A rahA hai, kyoM ki pUrva devoMne isakA AcaraNa kiyA hai| he devo! yaha jIta kalpa hai arthAt yaha devoM kA AcAra hai / he devoM yaha kRtya karane yogya hai / arthAt yaha devoM ke kartavyakoTi meM kahA gayA hai / ( AinnameyaM devA ) he devoM ! isakA purAtana devoMne bhI AcaraNa kiyA hai / ( abbhaNuNNAyameyaM devA) pUrva ke saba indrone bhI isake liye AjJA dI hai / ( jaNaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyA devA arihaMte bhagavate 'devAi samaNe bhagavaM ityAdi / sUtrA-( devAi samaNe bhagavaM mahAvIre devA evaM vayAsI ) le heve ! / rIte saMbaMdhita karatAM zramaNa bhagavAna mahAvIre te devone A pramANe kahyuM ke ( porANameMya devA ! jIyameya devA! kiJcameyaM devA ! karaNijjameyaM devA! ) ! have pachI je kArya kahevAze te pUrvadevanI paraMparAthI cAlatuM Ave che. kemake pUrvae AnuM AcaraNa karyuM che. he deva ! A takalpa che. eTale ke A devane AcAra che. he deva A kRtya karavA yogya che. eTale devonI kartavya Tima matAvAmA mAyuM che. (Ainnameva devA) le he ! purAtana vAsa 5 mArnu Aya295 cha. ( abbhaNuNNAyameyaM devA ) 5saili mA U-drome 5 menA bhATe mAjJA 42 // cha. (jaNNaM bhavaNavaivANamaMtara joisiya vemANiyA devA arahaMta bhagavate vadaMti namasaMti ) sapanapAsI, vAnavya ta2, jyotiSi mane mA zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sUryAbhasyAmalakalpasthitabhagavadvandanAdikam 57 sthitvA tataH svAni nAmagotrANi sAdhayanti tat paurANametat devAH / yAvat abhyanujJAtametad devAH ! / / sU. 6 // 6 'devAi samaNe ' inyAdi - I TIkA - devA iti he devAH iti - anena prakAreNa devAn sambodhya zramaNo bhagavAn mahAvIraH devAn evam - anupadaM vakSyamANaM vacanam avAdItpaurANametad devA: - he devAH ! etad vakSyamANaM kArya paurANaM - purANebhyaH pUrvadevebhyaH AgataM, tairanuSThitamityarthaH, devAnAM pUrvaparamparayA samAgatamiti bhAvaH / tathA - jItametad devA: - etat idaM kAryaM jIta-jItakalpavyapadezyam devAnAmAcAro'yamityarthaH / kRtyametad devA: he devAH ! etad kRtyaM - karttavyametad ataeva devAnAM karaNIyametat devAH ! he devAH ! etad karaNIyaM- kartavyamasti, tathA - AcIrNametad devAH / - etad - AcIrNa- purAtanairdevairapi samAcaritam, tathAabhyanujJAtamed devAH etat sarvairapIndreH abhyanujJAtaM sarvato bhAvenAnumatam tasmAdetad yuSmAdRzAM kartavyam iti yat yasmAddhetoH khalu bhavanapativyantarajyotiSka vaimAnikAH ete devAH bhagavataH - arhataH - jinAn vandante stuvanti, namasyanti - namaskurvanti vanditvA namasthitvA ca tataH - tadanantaram svAni svAni - nijAni nijAni nAma gotrANi - nAmAni gotrANi ca sAdhayantivaideti, namasaMti) bhavanavAsI, vAnavyantara, jyotiSika evaM vaimAnika deva arihaMta bhagavantoM ko vandanA stuti karate haiM namaskAra karate haiM / ( vaMdittA namasittA tao sAIM sAI NAmagoyAI sAhiti-taM porANameyaM devA ! jAva anbhaNuSNAya meyaM devA ) candanA, namaskAra karake phira ve apane 2 nAmagotroM koM kahate haiM, ataH yaha pUrva ke saba indroMne aisA karane kI AjJA dI hai / isaliye yaha yAvat pUrvake indro dvArA abhyanujJAta hai / isa prakAra bhagavAn ne devoM se kahA -- TIkArtha- sUtrArtha ke anusAra honese alaga nahIM diyA haiM. // sU. 6 // d stuti kurai che nabhasAra 42 che. ( vaMdittA namasittA tao sAI sAI jAmageoyAI sAhiti taM porANameyaM devA ! jAva anbhaNuSNAyameyaM devA ) vahanA temana namaskAra karIne pachI teo savaeN pAtapAtAnAM nAma-gAtrA kahe che. eTalA mATe pUnA badhA IndrAe A jAtanuM AcaraNa karavAnI AjJA karI che. ethI A badhuM pUrve thayelA indro vaDe abhyanujJAta che, A rIte bhagavAne deveAne kahyuM. A sUtranI TIkA chAyA nI kharAbara hovAthI alaga Apela nathI. !! sU. 6 // zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 rAjapranIyasUtre , = kayathayanti tasmAdbaurANametaddevAH - bho devAH ( etat vandanAdi paurANaM yAvat - yAvatpadena ' jItametad - he devAH kRtyametad he devAH karaNIyametad he devAH ! AcIrNametad he devAH / etAni bodhyAni, abhyanujJAtametat he devA iti devAn prati bhagavAn avAdIditipUrveNa sambadhaH || sU0 6 // mUlam - taraNaM te abhiyogiyA devA samaNeNaM magavayA mahAvIreNaM evaM vRttA samANA haTTa jAva hiyayA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasaMti vaMdittA narmasittA uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakamaMti avakkamittA veubviyasamugdhAeNaM samohaNaMti samohaNittA saMkhejjAI joyaNAhaM daMDaM nisiraMti, taM jahA - rayaNANaM jAva riTTANaM ahAvAyare poggaNe parisAti, parisADittA ahAsuhumapuggale pariNAyeti pariNAittA doccapi vevviyasamugdhAeNaM samohaNaMti, samohaNittA saMvadhyavAe viuvvaMti se jahA nAmae bhaiya siyA taruNe jugavaM balavaM apAya thirasaMghayaNe thiraggahatthe paDipuNNapANipAyapitarorupariNae ghaNaniciyavaTTavaliyakhaMdhe cammedRgadughaNamuTTiyasamAhayagatte urassabalasamannAgae talajamalajuyalaphalihanibhavAhU laMghaNapavaNajavaNapamaddaNasamatthe chee dakkhe paTTe kusake mehAvI NiuNasippovagae egaM mahaM salAgAhatthagaM vA daMDasaMpucchaNi vA veNusalAiyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA rAyaMtepuraM vA devakulaM vA sabhaM vA parva vA ArAmaM vA ujjANaM vA aturiyamacavalamasaMbhaMte niraMtaraM suniuNaM savvao samatA saMpamajjejA, evAmeva te'vi sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA saMvaTTayavAe viuvvaMti, viuvvittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM jaM kiMci taNaM vA taheva savvaM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. devakRtaM samavasaraNabhUmisaMmArjanAdikam AhuNiyara egaMte eDeMti, eDittA khippAmeva uvasamaMti, uvasamittAdoccapi veuvviyasamugghAeNaM samohaNaMti, samohaNittA abbhabaddalae viuvvaMti, viuvvittA se jahANAmae bhaigadArae siyA taruNe jAva sippovagae egaM mahaM dagavAragaM vA dagathAlagaM vA dagakalasagaM vA dagakuMbhagaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA jAva ujANaM vA aturiyaM jA savvao samaMtA AvarisejjA, evAmeva te'vi sUriyAbhassa AbhiyogiyA devA abbhavaddalae viuvviMti, viuvittA khippAmeva payaNataNAyaMti payaNataNAittA khippAmeva vijjuyAyaMti vijjuyAittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa savao samaMtA joyaNaparimaMDalaM gaccodagaM NAimaTTiyaM taM paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divvaM surabhigaMdhodagaM vAsa vAsaMti, vAsittA NihayarayaM gaTTharayaM bhaTTarayaM upasaMtarayaM pasaMtarayaM kareMti, karittA khippAmeva uvasAmaMti uvasAmittA taccapi veubviyasamugdhAeNaM samohaNaMti samohaNittA pupphabaddalae viuvvaMti, se jahA NAmae mAlAgAradArae siyA taruNe jAva sippovagae egaM mahaM pupphachajjiyaM vA pupphapaDalagaM vA pupphucaMgeriyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA jAva savvao sAmaMtA kayaggahagahiya karayalapabbhaTThavippamukkeNaM dasavaNNeNaM kusumeNaM mukkapupphapuMjovayArakaliyaM karejjA, evAmeva te sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA pupphavaddalae viuvvaMti, viuvittA khippAmeva payaNutaNAyaMti payaNutaNAittA jAva joyaNaparimaMDalaM jalayathalayabhAsurappabhUyassa viMTaTThAissa dasadavaNNakusumassa jANussehapamANamettaM ohiM vAsaM vAsaMti zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre vAsittA kAlAgurupavarakuMdurukadhUvamaghamaghaMta gadhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUyaM divvaM suravarAbhigamaNajoggaM kareMti ya kArati ya karettA ya kAravettA ya khippAmeva uvasAmaMti, uvasAmittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti, teNeva uvAgacchittA samaNaMbhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva vaMdittA namaMsittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo aMbasAlavaNAo ceiyAo paDiNikkhamaMti piDinikkhamittA tAe ukiTTAe jAva voivayamANA vIivayamANA jeNeva sohamme kappe jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva suhammA sabhA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA sUriyAmaM devaM karayala pariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliMka? jaeNaM vijaeNaM baddhAti vaddhAvittA tamANattiyaM paJcappiNaMti ||suu. 7 // chAyA-tataH khalu te abhiyogikA devAH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evamuktAH santaH dRSTayAvaddhadayAH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vadante namasyanti vanditvA namasthitvA uttarapaurastyaM digbhAgamavakrAmanti, avakramya 'taeNaM te AbhiyogiyA devA' ityAdi / sUtrArya-(taeNaM) isake bAda ( samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM buttA samANA te AbhiyogiyA devA ) zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA isa prakAra se samajhAye gaye una Abhiyogika devoMne ( haTThajAva hiyayA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadaMti, namasaMti ) harSita yAvat hRdaya hokara una zramaNa bhagavAn ko vandanA kI, namaskAra kiyA (vaMdittA namasittA uttarapura 'tarpaNa te AbhiyogiyA devA' ityAdi / sUtra--(taeNaM) tyA2 57 (samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaMvuttA samANA te AbhiyogiyA devA) zrama lagavAna mahAvI2 1 mA pramANe samawi Lal te liye vAme (haThTha jAva hiyayA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasaMti) harSita yAvata hadaya thaIne teoe zramaNa bhagavAna mahAvIranI vaMdanA karI namaskAra karyA. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. devakRtaM samavasaraNa bhUmisaMmArjanAdikama vaikriyasamudghAtena samavaghnanti, samavahatya saMkhyeyAni yojanAni daNDaM nisRjanti, tadyathA-ratnAnAM yAvat riSTAnAM yathAvAdarAn pudgalAn parizAtayanti, parizAtya yathA sUkSmapudgalAn paryAdadate, paryAdAya dvitIyamapi vaikriyasamudghAtena samavaghnanti, samavahatya saMvartakavAtAn vikurvanti, sa yadhAnAmakaH bhRtikadArakaH syAt taruNaH yugavAn balavAn alpA''taGkaH sthirasaMhananaH thimaM disIbhAgaM avakamaMti) vandanA namaskAra karake phira ve IzAna kona meM cale gaye. ( avakamittA veubviyasamugdhAeNaM samohaNaMti ) vahAM jAkara unhoMne vaikriya samudghAta kiyA. ( samohaNittA saMkhejjAI joyaNAI daMDaM nisiraMti ) vaikriya samudghAta karake phira unhoMne saMkhyAta yojana pramANa daNDa ko nikAlA arthAt saMkhyAta yojana pramANa daNDarUpa meM karake apane AtmA ke pradezoM ko zarIra se bAhara nikAlA (taM jahA-rayaNANaM jAva rihANaM ahAbAyare poggale parisAuMti ) ratnoM ke yAvat riSToM ke yathA bAdara pudgalo ko unhoMne dUra kara diyA. ( parisADittA ahAsuhumapoggale pariyAyaMti ) unheM dUra karake yathA sUkSma pudgaloM ko unhoMne grahaNa kiyA, ( pariNAittA doccapi veuvviyasamugdhAeNaM samohaNaMti ) grahaNa karake dubArA bhI unhoMne phira vaikriyasamudghAta kiyA. ( samohaNittA saMvaTTayavAe viuvvaMti ) vaikriyasamudghAta karake phira unhoMne saMvartaka vAyu kI vikurvaNA kI ( se jahAnAmae bhaiyadArae siyA taruNe jugavaM balavaM apAyake thirasaMghayaNe thiraggahatthe ) jaise koI bhRtyadAraka se aura vaha taruNa-yauvanasampanna ho, yugo(vadittA namaMsittA uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakkamati ) nA tema8 namaH 2412 zana tamAzAnomA tARan. ( avakkamittA veubviyasamugghAeNaM samohaNati ) tyAM ne tamo vaiSThiya samudhAta ghyA. (samohaNittA saMkhejjAI joyaNAi daMDaM nisiraMti ) vaSThiya samuddhAta 4zana tebhare sayAlayona pramANa daMDarUpamAM potAnA AtmAnA pradezane zarIramAMthI bahAra kADhyA. (taM jahA-rayaNANaM jAva riTANaM ahAbAyare poggale parisAiMti ) ratnAMnA yAvata rissttiin| yathA mA42 pugatAne tema 62 4aa. ( parisADittA ahAsuhamapuggale pariNAmaMti ) tamana 2 4zana yathA sUkSma pugatAna tamA a5 4aa'. (parisADittA docca pi vevviyasamugghAeNa samohaNaMti a 4zana bhI mata 5 tebhare yi samudhAta . ( samohaNittA saMvaTTayavAe viuThvaMti ) yi samudhAta rIne 5chI tamA savata vAyunI vie| 43rI (se jahA nAmae bhaiyadArae siyA taruNe jugavaMbalavaM appAyake thira saMghayaNe thiraggahatthe ) 25 bRtyahA24 2 ta-yovana-sapanna |y, yugo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre sthirAgrahastaH pratipUrNapANipAdapRSTAntarorupariNataH ghananicitavRttavalita skandhaH carmeSTakadrughaNamuSTikasamAhatagAtraH urasyabalasamanvAgataH talayamalayugalaparighanibhabAhuH laGghanaplavanajavanapramardanasamarthaH chekaH dakSaH praSThaH kuzalaH medhAvI nipuNazilpopagataH ekaM mahAntaM zalAkAhastakaM vA daNDasaMprocchanI vA, veNuzalAkinI vA gRhItvA rAjAGgaNaM vA rAjAntaH puraM vA devanpanna ho, balazAlI ho, alpAtaGka-rogarahita ho, sthirasaMhananavAlA ho, sthira agrahastavAlA ho, (paDipuNNapANipAyapiTThatarorupariNae ) jisake paripUrNa supuSTa pANipAda ( hAtha paga) pRSThAntara evaM uru vRddhiprApta ho ( ghaNaniciyavaTTavaliyakhaMdhe ) atizaya nicita-nibiDatara cayako prApta-tathA mAMsalajisake donoM gola 2 kandhe hoM, (cammaTTagaduSaNamuTThiyasamAhayagae ) camaSTaka, draghaNa evaM muSTi inake prahAroM se malla kI taraha jisakA gAtra vizeSaparipuSTa ho. ( urassabalasamannAgae ) vakSo bala se jo samanvita ho, ( talajamala juyalaphalihanibhavAhU ) jisake donoM bAhU, yugapat utpanna do tAlavRkSoM ke aura argalA ke jaise atisarala, dIrgha aura pIvara-(puSTa) hoM ( laMghaNapavaNajavaNapamaddaNasamatthe) lAMghane meM, kUdane meM, atizIghragamanakarane meM aura pramardana-kisI vastu ko cUra 2 karane meM jo samartha ho ( chae, dakkhe, paTTe, kusale, mehAvI, niuNasippovagae) cheka ho, dakSa ho, praSTha ho, kuzala ho, medhAjI ho, evaM nipuNazilpopagata ho ( ega mahaM salAgAhasthagaM vA, daMDasaMpucchaNi vA veNusalAiyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA rAyaMtepuraM vA) tpanna-hoya, baLavAna hoya, apAta-rogarahita hoya, sthira saMhanA vALa hoya sthi2 sastavANa |y, (paDipuNNapANipAyapiTuMtarorupariNae ) nA bA 55 sa pUrNazata supuSTa-pRSThAMta2 bhane 2-vRddhi prApta hai|y. ( ghaNaniciyavaTTavaliyakhaMdhe ) atIva nithita-nimita2 yaya prApta tama puSTa namana malA ya. (cammedRga dughaNamuTThiyasamAhayagae ) maSTa drudha bhane bhuSTi bhenA prahArathI mahanI ma renA vizeSa paripuSTa chAya, ( urassabalasamannAgae ) pakSa-(chAtI) mAthI 2 samanvita |y, (talajamalajuyalaphalihanibhabAhU ) namana. pAhummA sAthe utpanna thayelA be tAlavRkSe ane agalA jevA atisarala, dIrgha ane pIvara (puSTa) DAya, (laMghaNapavaNajavaNapamaddaNasamatthe ) yogAmAmA, atizI gamanamA bhane pramahana-45 vastunA bhuuch| 42vAmA samatha Deya, (chee, dakkhe, pade, kusale, mehAvI niuNasippovagae ) 4 |y, 4kSa DAya, pra4 |y, suzaNa Deya, medhAvI ya mane nipuNa zipAyAta leya, (egaMmahaM salAgAhatthagaM vA, daMDasaMpucchaNi vA veNusalAiyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA rAyatepuraM vA) zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. devakRtaM samavasaraNa bhUmisaMmArjanAdikam kulaM vA sabhAM vA prapAM vA ArAma vA udyAnaM vA atvaritamacapalamasaMbhrAntaM nirantaraM sunipuNaM sarvataH samantAt sammArjayet evameva te'pi sUryAbhasya devasya AbhiyogikA devAH saMvartakavAtAn vikurvanti, vikRtya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvataH samantAt yojanaparimaNDalaM yat kizcit tRNaM vA patraM vA tathaiva sarvamAdhUyAdhUya ekAnte eDayanti eDayitvA kSiprameva aba vaha eka baDI zalAkAmayI saMmArjanI-( buhArI ) ko athavA daNDayukta buhArI ko, yA vaMzazalAkA nirmita buhArI ko lekara rAjAGgaNa ko yA usake antaHpura ko ( devakulaM vA, sabhaM vA pavaM vA ArAmaM vA ujjANaM vA aturiyamacavalamasaMbhate) yA devakula ko, yA pariSad ko,yA prapA ko, (pAnIzAlA) yA ArAma ko yA udyAna ko tvarArahita hokara, capalatA rahita hokara, evaM bhramarahita hokara (niraMtaraM suniuNaM) nirantara acchI taraha se ( savvao samaMtA saMpamajjejjA) saba tarapha se pramArjita karatA hai ( evAmeva te'vi sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA saMvaTTayavAe viucvaMti) usI taraha se sUryAbhadeva ke una abhiyogika devoMne saMvartaka vAyu kI vikurvaNA kI (viuvittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa savvao saMmatA joyaNaparimaMDalaM jaM kiMci taNaM vA pattaM vA, taheva savvaM AhuNIya 2 egaMte eDeMti ) vikurvaNA karake phira unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa ke yojanaparimitamaNDalarUpa bhUbhAga meM jo kucha mI ghAsa phUsa thA, patte Adi the. una sabako usI taraha se uDA uDa kara kisI ekAnta sthAna meM prakSiptakara diyA (eDittA khippAmeva uvasaMmaMti, e te eka moTI zalAkAvALI saMmArjanA (sAvaraNI) ne ke daMDa yukta sAvaraNIne ke vaMzazalAkAothI banAvavAmAM AvelI jhADune laIne rAjA gaNane ke rAjAnA raNavAsane (devakulaMvA, sabhaMvA pavaM vA ArAmaM vA ujjANaM vA aturiyamacavalamasabhaMte) ke, devakuLane ke pariSadane ke prApane ke ArAmane ke udyAnane vararahita thaIne eTale zAMtithI, 250tA 4 // 2 24ne bhramarahita thaIna (niraMtara suniuNaM ) satata sArI rAta (savvao samatA saMpamajjejjA ) yAre mAthI sAsU 42 cha. (evAmeva te 'vi sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA saMvaTTayavAe viuvyaMti) te pramANe 1 sUryAsavinA te liyoni vAme savata 4 vAyunI vizu421. (viuvvittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM ja kiMci taNaM vA pattaM vA, taheva savvaM AhuNIya 2 egaMte eDeMti) viju / karIne pachI temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAsenA eka yojana jeTalA parimaDaLa rUpa bhUbhAgamAM je kaMI paNa ghAsa-kacara-ha, pAMdaDAM vagere hatAM, te sarvene zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapranIyasUtre upazAmyanti, upazamya dvitIyamapi vaikriyasamudghAtena samavannanti, samavahatya agravAlakAni vikurvanti vikRttha sa yathAnAmakaH bhRtikadArakaH syAt taruNaH yAvat zilpopagataH ekaM mahAntaM dakavArakaM vA dakasthAlakaM vA dakakalazakaM vA dakakumbhakaM vA gRhItvA rAyAGgaNaM vA yAvat udyAnaM vA atvaritaM yAvat sarvataH samantAt AvarSet evameva te'pi sUryAsya devasya usa mattA dopi ve vviyasamugdhAeNaM samohaNNaMti ) prakSipta karake phira ve zIghra hI upazAnta ho gaye. upazAnta hokara phira unhoMne dubArA bhI vaikriya samudghAta kiyA ( samohaNittA anbhavaddalae viuvvaMti ) vaikriya samudghAta karake phira unhoMne jala jinase barase aise meghoM kI vikurvaNA kI ( viuvvittA se jahA nAmae bhaigadArae siyA, taruNe jAva sippovagae egaM mahaM davAra vA dagathAlagaM vA dagakalasagaM vA dagakuMbhagaM vA ) vikurvaNA karake phira unhoMne una acitta jala se bhare hue meghoM ko varasAyA aisA sambandha yahAM lagAnA cAhiye - kisa prakAra se unheM barasAyA - so isake liye sUtrakAra kahate haiM - ki- jaise koI bhRtyadAraka ho aura vaha taruNa yAvat zilpopagata ho, to jaise vaha eka baDe bhArI udaga se bhare hue vAraka - ( choTeghaDe se ) ko, yA udaka se bhare hue kAMsya Adi ke vartana ko yA udaka se bhare hue kalaza ko, yA udaka se bhare hue kuMbha ko ( gahAya ) le karake ( rAyaMgaNa vA jAva ujjANaM vA aturiyaM jAva savvao samaMtA AvarisejjA ) rAjAGgaNa tyAMthI uDADIne ardha aMtabhAMDI dIghAM (eDittA khippAmeva ( uvasamaMti uvasamittA doccapi vevviyasamugdhAeNaM samohaNNaMti ) IDIne tethe| hama bhaTTI upazAMta thaI gayA. tyAra pachI bIjI vakhata paNa temaNe vaikriya samudhAta karyAM. (samohaNittA abhavaddalae viuvvaMti) vaiyi samudraghAta urIne pachI tebho bhanAthI pANI varase che bhevA bhedhonI viThurvaNA harI ( viubvittA se jahA nAmae bhaigadArae siyA, taruNe jAva sippovagae egaM mahaM dagavAragaM vA dagathAlarga vA dgakalasagaM vA dugakuMbhagaM vA ) vidurvArIne pachI temale athitta pAlIthI bharesA medhAne varasAvyA A pramANenA sa badha ahI lagADavA joie. kevI rIte pANI varasAvavamAM AvyuM tenA mATe sUtrakAra kahe che ke jema koI zrRtyadAraka hAya ane te taruNa yAvat zi`pagata hAya ane te jema eka bahu mATA bhAre ane pANIthI bhArelA vAraka (nAnA ghaDA) ne ke pANIthI bharelA kAMsya vagerenA vAsaNane ke pAlIthI larelA Dulane ( gahAya ) sahane ( rAyaMgaNa vA jAva ujjANaM mA aturiya jAba samaMtA AbarisejjA ) 204 bhavananA AgaNAMne ke yAvat udyAna zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. devakuta samavasaraNabhUbhisaMmArjanAdikam AbhiyogakA devA: abhravAlakAni vikurvanti vikurvitvA kSiprameva prastanitayinta aftaar prameva vidyayanti vidyayitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvataH samantAt yo janaparimaNDalaM nAtyudakaM nAtimRttikaM tat praviralapraspRSTaM rajo reNuvinAzanaM divyaM surabhigandhodakaM varSa varSanti varSitvA nihatarajaH naSTarajaH 65 ko yA yAvat udyAna ko tvarA se rahita hokara yAvat saba tarapha se acchI taraha sIMcatA hai ( evAmeva tevi sariyAbhasya devassa AbhiyogiyA devA abbhavaddala viuvvaMti ) isI prakAra se una sUryAbhadeva ke Abhiyogika devoMne abhrameghoM kI vikurvaNA kI - so ( viuccittA khippAmeva payaNataNAyaMti) vikurvaNA karake bahuta hI zIghra ve megha baDe jora se taDataDAta karate hue garajane lage ( payaNataNAittA khippAmeva vijjuyAyaMti ) garaja2 kara zIghra hI ve bijaliyoM ko camakAne lage ( vijjuyAittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa sambao samatA joyaNaparimaMDalaM NaccodagaM NAimaTTiyaM taM paviralapapphusi) bijaliyoM ko camakA kara phira ve zramaNa bhagavAn mahAvIra kI usa yojanaparimita maMDalAkAra bhUmi meM vegavAn ati vRSTi se rahita hokara varase, isase kIcaDa nahIM hone pAye, rimajhima 2 rUpa meM acitta vRSTi huI isa acitta vRSTi se ( rayareNuviNAsaNaM ) jo jala girA usase rajareNu kA vinAza ho gayA arthAt raja daba gaI ( divvaM surabhigaMdhodagaM vAsaM vAsaMti ) isa taraha se sUryAbhadeva ke Abhiyogika devoMne abhrne tvarA rahita thaI ne ( zAMtithI dhIme ) yAvatu cAre bAjue sArI rIte chAMTe che. ( evAmeva te vi sUriyAbhamya devassa AbhiyogiyA devA abbhavaddalae vibvati )mA pramANe te sUryAlahevanA Abhiyoga hevAo abra bheghAnI viThuvArI to ( viuvvittA khippAmeva payaNataNAyaMti ) viruvA zrarIne 4hama bhaTTThI te bheghA aDu bhoTA sADhe ghara ghaDU tAM garavA sAgyA ( payaNataNA ittA khippAmeva vijjuyAyaMti ) garala garane zIghra tetheo viiljiio| yabhAvavA sAgyA ( vijjuyAittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa savvao samaMtA joyaNapari maMDala codagaM NAimaTTiya taM paviralapapphusiyaM ) vInjIo yamAvAne pachI tethe! zramaNa bhagavAna mahAvIranI te yAjana jeTalI maMDalAkAra bhUmimAM vegavAna ati vRSTithI rahita thaIne varasyA. jethI kADhavathayA nahi, jharamara jharamara citta vRSTi thardha. yA ayitta vRSTithI ( rayareNuviNAsaNa ) ne pANI paDyu tethI 204 regunA vinAza thardha gye|. bheTale meM dhUNa hamAI gaI. (divvaM surabhigaghodgaM vAsaM vAsaMti) A rIte sUryAbhadevanA AbhicAgika davee abhrameghAnI vikuNA karIne dvivya zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre bhraSTarajaH upazAntarajaH prazAntarajaH kurvanti, kRtvA kSiprameva upazAmyanti, upazamya tRtIyamapi vaikriyasamudghAtena samavaghnanti, samavahatya puSpavAdalakAni vikurvanti, sa yathAnAmakaH mAlAkAradArakaH syAt taruNaH yAvat zilpopagataH ekAM mahatIM puSpacchAdikAM vA puSpapaTalakaM vA puSpacaGgerikAM vA gRhItvA rAjA meghoM kI vikurvaNA karake divya acitta surabhigaMdhodaka kI vRSTi kI (vAsittA NihayarayaM, NaharayaM, bhaTTarayaM, uvasaMtarayaM, pasaMtaraya kareMti ) vRSTi karake usa sthAna ko-zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa ke yojanaparimita vartulAkAra sthAna ko-nihatarajavAlA, naSTarajavAlA, bhraSTarajavAlA, upazAntarajavAlA aura prazAnta rajavAlA banA diyA ( karittA khippAmeva uvasAmaMti) isa taraha se usa sthAnako vizuddha karake ve zIghra hI vRSTirUpa kArya se dUra ho gaye arthAt vRSTirUpa kArya unhoMne banda kara diyA ( uvasAmittA tacaMSi veuvviyasamugdhAraNa samohaNaMti ) vRSTirUpa kAryase virakta hokara phira unhoMne tRtIya bAra bhI vaikriya samudghAta kiyA (samohaNittA pupphabaddalae viubvaMti) vaikriya samudghAta karake unhoMne puSpa varasAne vAle meghoM kI vikurvaNA kI ( se jahA nAmae mAlAgAradArae siyA, taruNe jAva sippovagae, egaM mahaM puppha chajiya vA pupphapaDalagaM vA puSphacaMgeriyaM vA gahAya ) jaise koI eka mAlIkA bAlaka ho aura vaha taruNa yAvat zilpopagata ho to vaha jaise eka puSpacchA dikA- puSpapAtravizeSa ko, athavA puSpabhAjanavizeSa ko, yA puSpa kI caGgemAthita suralija 64 ( suvAsita 57 ) nI vRSTi 421. (vAsittA Nihayaraya Naduraya', bhaTTaraya, uvasaMtaraya, pasaMtaraya kareMti ) vRSTi 4rIna te sthAnane-zramA bhagavAna mahAvIranI pAsenA jana parimita vartulAkAra sthAnane-niyata rajavALuM-bhraSTa rajavALuM naSTa rajavALuM, upazAMtaraja vALuM ane prazAMta rajavALuM manApI dI. ( karittA khippAmeva uvasAmaMti) mArIta te sthAnane vizuddha 4zana tamAme satvare vRSTi 35 ayane ma 43 dI. ( uvasAmittA taccapi veuvviyasamugdhAeNaM samohaNNaMti ) vRSTi 35 yathA vi24ta 542 5chI tebhare zrIla mata 55 // vaiThiya samuhadhAta dhyA. (samohaNittA puSkavaddalae viuvvaMti ) yi samudhAta 4rIna tebhara 505varSAvanA bhedhAnI vie| 42rI ( se jahA nAmae mAlAgAradArae siyA taruNe jAva sippovagae, ega mahaM puSkachajjiya vA pupphapaDalaga vA pupphacaMgeriyaM vA gahAya ) 2 4 me bhAjInu 4 DAya ane te tarUNa yAvat zipagata hoya te te jema eka puSpAcchAdikA-puSpa pAtra-vizaSane athavA 55mAna vizeSana , Y5nI yonizAne dhana (rAyaMga zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. devakRtaM samavasaraNabhUbhisamArjanAdikam GgaNaM vA yAvat sarvataH samantAt kacagrahagRhIta karatalaprabhraSTavipramuktena dazArddhavaNena kusumena muktapuSpapujopacArakalitaM kuryAt evameva te sUryAbhasya devasya AbhiyogikA devA puSpavAdalakAni vikurvanti vikRtya kSiprameva prastanitayanti prastanitayitvA, yAvat yojanaparimaNDalaM jalajasthalajabhAsuraprabhUtasya vRntasthAyinaH dazArddhavarNakusumasya jAnUtsedhapramANamAtram avadhiM varSa varSanti, varSitvA kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAmaM sugandhavararikA lekara ( rAyaMgaNaM vA jAva sabao samaMtA kayaggahagahiya karayala pabbhadRvippamukkeNaM dasavaNNeNaM kusumeNaM mukkapupphovayArakaliyaM karejjA ) rAjAGgaNa ko yAvat saba tarapha meM kacagrahavat gRhIta hue pazcAt karatala se prabhraSTa hokara vipramukta aise paMcavarNa ke puSpoM se suzobhita karatA hai-arthAt-acitta puSparAzi se alaMkRta karatA hai, (evAmeva te sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA puSphavadalae viuvvaMti ) isI taraha se sUryAbhadeva ke pUrvokta Abhiyogika devoMne puSpa vAlikoM kI vikurvaNA kI (viuvvittA khippAmeva payaNutaNAyaMti, payaNutaNAittA jAva joyaNaparimaMDalaM jalayathalaya bhAsurappabhUyassa viMTaTThAissa dasavaNNakusumassa jANussehapamANamettaM ohiM vAsa vAsaMti ) vikurvaNA karake zIghra hI ve puSpavAdalika taDataDAta karane lage taDataDAta karake yAvat yojanaparimita usa vartulAkAra bhUbhAga para prabhuta evaM bhAsvara aise jalaja aura thalaja paMcavarNavAle kusumoM ki jo adhovativRnta se yukta the jAnUtsedhapramANamAtra taka varasAkI ( vAsittA kAlAguru pavara kuMdurukka NaM vA jAva sabbao samaMtA kayaggaha gahiyakarayala pabbhavippamukkeNaM dasaddhavaNNeNaM kusumeNaM mukkapupphovayArakaliyaM karejjA ) rAmabananA RingAne yAvat yAre taraphathI kacagrahavata' cUMTelA ane tyAra pachI karatalathI prabhraSTa thaIne vipramukta thayelA evAM pAMcavarNanA purapAthI suzobhita kare che eTale ke acitta puSparAzithI masata re . (evAmeva te sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyA devA pupphabaddalae viuvvati ) se pramANe 24 sUryAsavanA pUrvAta mAliyogi vAme pu05vAIlinI vigagu 42 // ( viuvvittA khippAmeva payaNutaNAyati, payaNutaNAittA jAva joyaNaparimaDalaM jalaya-thalaya-bhAsurappabhUyassa biMTavAissa dasaddhavaNNakusumassa jANussehapamANametta ohiM vAsaM vAsaMti ) vive| zana. hI te 505vAli taDataDATa karavA lAgyA ane taDataDAta karIne yAvata ekajana jeTalA te vartulAkAra bhUbhAga upara puSkaLa pramANamAM bhAsvara evAM jalaja pAMcavarNavALA puSponI ke je adhavartivaMtathI yukta hatA -jAnU sedha pramANa (ghUM TaNa sudhI) jeTalI varSA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 rAjapraznIyasUtre gandhitaM gandhavartibhRtaM divyaM suravarAbhigamanayogyaM kurvanti, kArayanti ca kRtvA kArayitvA ca kSiprameva upazAmyanti upazamya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAgacchanti, upAgamya zramaNaM magavantaM mahAvIraM trikRtvaH yAvat vanditvA namasyitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antikAt AmrazAlavanAt caityAt pratiniSkrAmanti, pratiniSkramya tayA utkRSTayA yAvat vyatiturukka dhUvamaghamaghaMtagaMdhaddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhavaTTibhUyaM divvaM suravarAbhigamaNajoggaM kareMti ya kAraveMti ya ) varasA karake kAlAguru, pravara kunduruSka evaM turuSkarUpa dhUpoM kI jo maghamaghAyamAna-atizayita-gaMdha hai usake phailAva se ramaNIya banA huA vaha sthAna zreSTha sugaMdha se sugaMdhita hokara gaMdha kI guTikA jaisA bana gyaa| isa prakAra se unhoMne svayaM usa sthAna ko divya evaM suravaroM ke abhigamana yogya banAyA aura banavAyA ( karettA ya kAravettA ya khippAmeva uvasAmaMti ) isa taraha karake aura karA karake ve apanI karttavya kriyA se zIghra hI zAnta ho gaye ( uvasAmittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti) usa kArya se nivRtta hokara phira ve jahAM para zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahAM para Aye ( teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva vaMdittA namaMsittA samaNassa bhagavao mahAvIrasya atiyAo aMbasAlasaNAo ceiyAo paDi nikkhamaMti) vahAM Akara ke unhoMne zramaNa bhagavAn kI tIna vAra yAvat vandanA kI 42rI (vAsittA kAlAgurupavarakudurukkaturukkadhUvamaghamaghatagaMdhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUyaM divvaM suravarAbhigamaNajoggaM kareM ti ya kAraveti ya) vasAvAna guru, pravara kuduruSka ane turuSka rUpa dhUponI suvAsathI te sthAna maghamaghAyamAnaatizaya ugrasugaMdhanA prasArathI ramaNIya temaja uttama sugaMdhathI sugaMdhita thaIne gaMdhanI guTikA jevuM thaI gayuM. A pramANe pote sthAnane divya ane vatAmanA mabhigamana mATe yogya sanAvI hI ( karettA ya kAravettA ya khippA meva uvasAmaMti ) 241 pramANe ta ma pU rI taman mAnamAnI pAsethI 555 4211vIna teso potAnu ma ma 42 pu. ( uvasAmittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti ) 20 mithI 52vArIna to nyai zramalana mahAvIra ta tyo mAyA. ( teNeva uvAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIra tikkhutto jAva vadittA namaMsittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo aMvasAlavaNAo ceiyAo paDinikkhamaMti) tyAM mAvIna tamo bhe| bhagavAna mahAvIranI traNa vakhata yAvat vandanA karI namaskAra karyo. vaMdanA ane zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. devakRtaM samavasaraNabhUmisamArjanAdikam vrajanto vyativrajantaH yatraiva saudharmaH kalpaH yatraiva sUryAbha vimAnaM yatraiva sudharmA sabhA yatraiva sUryAbho devaH tatraiva upAgacchanti, upAgamya sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM zira Avatai mastake aJjaliM kRtvA jayena vijayena vardhayanti vardhayitvA tAmAjJaptikA pratyarpayanti // sU0 7 // 'taeNaM te AbhiyogiyA' ityAdi TIkA-tataH-tadanantaram khalu te-sUryAbhadevapreritAH, AbhiyogikAH devAH, zramaNena bhagavatA mahAvIreNa, evaM-pUrvoktaprakAraM vacanam uktAH-kathitAH, namaskAra kiyA. vandanA namaskAra karake phira ve zramaNa bhagavAn ke pAsa se aura usa AmrasAlavana-caitya se bAhara Aye (paDinikkhamittA tAe ukkiTThayAe jAva vIivayamANA 2 jeNeva sohamme kappe jeNeva sUriyAme vimANe. jeNeva suhammA sabhA jeNeva sUriyA deve, teNeva uvAgacchati ) bAhara nikala kara ve usa utkRSTa yAvat divya devagati se yAvat calate hue jahAM saudharmakalpa thA, jahAM sUryAbha vimAna thA, jahAM sudharmA sabhA thI, jahAM sUryAbha deva thA, vahAM para Aye ( uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jaeNaM viUeNaM baddhAvati, baddhAvittA tamANattiyaM paJcappiNaMti ) vahAM A karake unhoMne sUryAbha deva ko donoM hAthoM kI aMjalI banAkara aura use mastaka para tIna bAra ghumAkara jaya vijaya zabdoM se badhAyA. badhAkara usakI AjJAko pIche lauTA diyA. arthAt Apake kahe anusAra hamane saba kAma kara diyA hai-isa prakAra kA vRttAMta kahA / namaskAra karIne pachI teo zramaNa bhagavAnanI pAsethI ane te AmrasAlavana cityathI mahA2 mAtA rahA. (paDinikkhamittA tAe ukkiTTayAe jAva vIivayamANA 2 jeNeva sohammekappe jeNeva sUriyAbhe vimANe, jeNeva suhammAsabhA, jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti ) mA2 nIjIna tamA save 4 yAvat divya devagatithI yAvata cAlatA jyAM saugharma kahyuM hatuM jyAM sUryAbhavimAna hatuM. nyA sugharbhA-samA tI yA sUryAlaya DatA tyA mAvyA. ( uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM baddhAveMti, baddhAvittA tamANattiyaM paccappiNaM ) tyo mAvIna. tebho sUryAlAdevana baMne hAthanI aMjali banAvIne ane tene mastaka upara traNa vakhata pheravIne jaya vimaya zabdothI vadhAmaNI ApI. vadhAvIne temanA Adeza mujaba badhu kAma puruM karavAmAM AvyuM che te pramANenI khabara ApI. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre santaH hRSTa yAvat hRdayAH-hRSTa tuSTAH cittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpaddhadayAH iti yAvatpadasaMgrAhyAH, eSAM vyAkhyA pUrvaM tRtIyasUtre kRtA / zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandante namasyanti, vanditvA namasyitvA ca uttarapaurastyaM digbhAgam-IzAnakoNam , avakrAmanti avakramya vaikriyasamudghAtena samavaghnanti samavahatya saMkhyeyAni yojanAni-saMkhyAtayojanapramANaM daNDaM nisRjanti-niSkAzayanti, tadyathA ratnAnAM yAvat-yAvatpadena-bajrANAM, vaiDUryANAM, lohitAkSANAM, masAragallAnAM, haMsagarbhANAM, pulAkAnAM, saugandhikAnAM, jyo tIrasAnAm , aJjanapulakAnAm , aJjanAnAm , rajatAnAm , jAtarUpANAm aGkAnAM, sphaTikAnAm eteSAM saGgrahaH, riSTAnAm eSAM vyAkhyA paJcamasUtre pUrva kRtaa| yathA bAdarAn-asArAn pudgalAn parizAtayanti-dUrIkurvantiH parizAtya yathAsU TIkArtha-isake bAda sUryAbhadeva se prerita ve Abhiyogika deva jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra ke dvArA isa prakAra se samajhAye gaye, taba ve hRSTatuSTa yAvat-Anandita-citta hote hue mana meM paramaprIti saMpanna hue unakA mana bahuta acchA bana gayA. hRdaya unakA AnandollAsa se bhara gayA. zramaNa bhagavAn kI unhoMne vandanA-stuti kI, namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara ve usI samaya vahAM se IzAna diyA meM gaye, vahAM jAkara unhoMne vaikriya samudghAta kiyA. vaikriya samudghAta karake unhoMne saMkhyAtA yojana pramANa daNDarUpa meM apane AtmapradezoM ko zarIra se bAhara nikAlA. isameM unhoMne ratnoM ke yAvat zabdagrAhya evaM paMcamasUtra vyAkhyAta vajroM ke, lohitAkSoM ke, masAragalloM ke ha~sagarbharatnoM ke pulAkaratnoM ke, saugandhikoM ke, aura riSToM ke yathAvAdara-asAra pudgaloM kA parityAga kiyA. aura 1 TakAthe-tyAra pachI sUryAbhadevathI prerAyelA te Abhigika deve jyAre zramaNa bhagavAna mahAvIra vaDe A rIte samajAvavAmAM AvyA tyAre teo hRSTa-tuSTa yAvat AnaMdita thaIne manamAM paramaprIti saMpanna thayA. temanuM mana ekadama prasanna thaI gayuM. temanuM hRdaya AnaMda temaja ullAsathI taraboLa thaI gayuM temaNe zravaNa bhagavAna mahAvIranI vaMdanA-stuti karI, namaskAra karyA. vandana-namaskAra karIne teo tatkAla tyAMthI IzAna dizA tarapha gayA. tyAM jaIne temaNe vaikriya samudaghAta karyo. vakriya samuddaghAta karIne temaNe saMkhyAta jana pramANa daMDarUpamAM potAnA Atmapradezane zarIramAMthI bahAra kADhayA. temAM temaNe ratnanA yAvata zabdagrAhya ane pAMcamA sUtramAM vaNita vajana, lohitAkSane, mAragalene, haiMsagarbha ratnane, pulakaratnane, sAgadhikene tIra ne, aMjanene, pulAkane, rajanA, jAtarUpanA, aMkenA sphaTikanA ane rinTenA yathA bAdara-asAra pudgalane, tyajIne ane temanA ja yathA sUkSama zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. devakutaM samavasaraNabhUmisamArjanAdikam mAn-sAgan pudgalAn paryAdadate, paryAdAya dvitIyamapi-dvitIyavAramapi IpsitasaMvartakavAtanirmANArtham kriyasamudghAtena samavaghnanti, samavahatya saMva takavAtAn-saMvartakanAmakapavanAna vikurvanti-vaikriyazaktyotpAdayanti, saHvakSyamANaguNasampannaH, yathAnAmakaH-ko'pi bhRtikadArakaH-bharaNaM bhRtaM, tadasyAstIti bhRtikaH-karmakaraH-bhRtyaH, tasya dArakaH-putrA bhRtikadArakaH-bhRtyaputraH, syAt sa kIdRzaH ? ityAha taruNaH-yauvanasampannaH, yadvA-taruNaH pravardhamAnavayAH nanu dArakaH pravardhamAnavayasko bhavatyeveti dArakopAdAnenaiva tadarthalAme tadartha vyarthaM tadvizeSaNamiticet , zrayatAm-AsannamRtyudArakasya vardhamAnavayaskatvAbhAvAd viziSTasAmarthyAbhAvAca taruNaH-pravardhamAnabayA iti vizeSaNopAdAinhIM ke yathA sUkSma-sArabhUta pudgaloM ko grahaNa kiyA grahaNa karake Ipsita saMvartaka vAyu ke nirmANArtha dvitIyavAra mI vaikriya samudghAta kiyA vaikriya samudghAta karake saMvartaka nAmaka vAyu kI unhoMne vikurvaNA kI arthAt apanI vaikriyazakti dvArA use utpanna jiyA. ina vakSyamANa guNa sampanna jaise koI eka bhRtya kA putra ho, aura vaha taruNa-yauvana saMpanna athavA pravardhamAna vayavAlA ho, yahAM aisI azaMkA ho sakatI hai ki jo dAraka hotA hai-vaha pravardhamAna vayavAlA hotA hi hai. phira yahAM para " pravardhamAnavayAH" aise vizeSaNa kI kyA AvazyakatA thI. kyoM ki dAraka pada se hI pravardhamAnavayarUpa arthakA lAbha ho jAtA haiM. ataH yaha rakhanekA kyA prayojana hai ? to isakA uttara aisA hai kI jisa dAraka kI mRtyu Asanna hai usameM pravardhamAnavayaskatA kA abhAva hotA hai aura viziSTa sArabhUta pudgalone grahaNa karyA. grahaNa karIne Isita saMvartaka vAyunA nirmANa mATe bIjI vakhata paNa vaikiya samughAta karyo. vaikiya samuddaghAta karIne saMvarta nAmanA pavananI temaNe vikrvaNa karI eTale ke pitAnI vizikti vaDe tene utpanna karyo. jema keI upara kahyA mujaba guNethI saMpanna bhatvadAraka hoya ane te taruNa-cAvana saMpanna hoya ke pravardhamAna vayavALo hoya. ahIM A jAtanI zaMkA uddabhavI zake che OM // 24 Deya che. pravadha bhAnavayavANe to DAya che. 5chI mahI' 'pravardhamAnayA' A jAtanA vizeSaNanI zI AvazyaktA hatI.? kemake dAraka padathI ja prardhamAna vaya rUpa arthanuM jJAna daI ja jAya che. eTale A pada eka rIte nirarthaka ja kahevAya. te Ane javAba A pramANe ke je dArakanuM maraNa ekadama pAse AvI gayuM hoya temAM pravardhamAna vayaskatAno abhAva hoya che. ane temAM viziSTa sAmarthyane paNa asA ya cha. methI 4 gaDI ta29 bhaTa 'pravardhamAvanayAH' mA tanu vizeSaNa zrI rAjaprakSIya sUtra : 01 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 rAjapraznIyasUtre nam / yugavAn-yuga-suSamaduSSaSmAdikAlaH, so'duSTo nirupadravo viziSTabalahetu rasyAstIti yugavAn-kAlopadravarahitaH, kAkopadravo'pi sAmarthya vighAtakastadabhAvo'syAstIti sUcayitumidaM vizeSaNam / balavAn - balaM-sthairyaguNasampanna zarIraH, sthirAgrahasta:-sthiro'grahasto yasya sa sthirAgrahasta:-sulekhakavat sthirahastAgrabhAgaH - sthirAGgulikaH, paripUrNapANipAdapRSTAntaroMrupariNataH - pratipUrNAni-supuSTAni pANipAdapRSTAntarorUNi pariNatAni-vRddhiprAptAni yasya sa tathA, ghananicitavRttavalitaskandhaH - dhananicitau tatra - dhanam - atizasAmarthya kA bhI abhAva hotA hai-isI kAraNa yahAM taruNa-" pravardhamAnavayAH" aisA vizeSaNa diyA gayA hai " yugavAn " isa vizeSaNa se yahAM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki suSamaduSpamAdikAla jisakA aduSTanirupadrava ho arthAt viziSTa bala kA hetu ho arthAt jo kAlakRta upadraba se rahita ho kyoM ki kAlata upadrava bhI sAmarthyakA vighAtaka hotA hai, isaliye aise kAlakRta upadrava kA jisako abhAva hai isIbAta ko sUcita karane ke liye yaha vizeSaNa diyA gayA hai / " balavAn " pada se yaha samajhAyA gayA hai ki vaha sAmarthya rahita na ho, kintu sAmarthyayukta ho alpAtaGga-rogarahita ho, yahAM alpa zabda sarvathA abhAva arthameM prayukta huA haiN| sthirasaMhanana-sthairyaguNasaMpanna zarIravAlA ho sthirAprahasta-sulekhaka kI taraha jisakA hastAgrabhAga sthira ho-ka~patA na ho, a~guliyAM bhI jisakI sthira hoM, jisakA hAthapaga pRSThAntara aura uru ye saba supRSTa hoM, vRddhi prApta hoM, jisake donoM skandha atyanta nicita hoM-khUba vRddhi mAyAmA mAnyu cha. 'yugavAn' / vizeSa thI 24 me pAtanI. 254tA 72vAmAM AvI che ke suSamaduSamAdikALa jeno aduSTa hoya eTale ke viziSTa baLane hetu hoya eTale ke je kAlakRta upadravathI rahita hoya, kemake kAlakRta upadrava paNa sAmathyane vighAtaka hoya che. ethI evA kAlakRta upadravane jene abhAva che e 14 vAta 254 421 / mATe / vizeSa mAma mAvyu cha. "balavAn" padathI ahIM e vAta samajAvavAmAM AvI che ke te samazya rahita hoya evuM nahi 57 te sAmathya yukta hai|y. 256paat'4-2|| 2Dita |y 27 ' alpa' 4 sayA abhAvanA arthamAM prayukta thaye che. sthira saMhanana-svairyaguNa saMpanna zarIra vALe sthirAgrahasta sArA lekhaka (lahiyA)nI jema jenA hAthane agrabhAga sthira hoya, dhrujate na hoya, jenI AMgaLIo paNa sthira hoya, jenA hAthapaga, pRSTAMtara ane uru A sarve supuSTa heya, vRddhi prApta hoya, jenA bane khaMbhAe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 7 devakRtaM samavaraNabhUmisaMmArjanAdikam 73 yena nicitau-niviDataracayamApannau vRttau vartulau valito-uparikRtamAMsalabhAgasadRzau skandhau yasya sa tathA, carmeSTakadrudhaNamuSTikasamAhatagAtraH-carmeSTakaM carmanirmitamiSTakam drughaNo mudgaravizeSaH muSTikaH-muSTireva muSTikaH, etaiH samAhataM-saMtADitaM nicitIkRtaM gAtraM-zarIraM yeSAM mallavizeSANAM te tathA bhUtAH, teSAM gAtramiva kSuNNagAtraM yasya sa tathA carmeSTakAdibhiH samAhatyopacitadRr3hazarIsampannamallaM vizeSasambandhigAtrasadRzagAtraviziSTa ityarthaH, atikSuNNazarIra iti bhAvaH urasyabalasamanvAgataH-urasyam-urasi-bakSasi bhavaM taca tadvalaM ca urasyabalaM, tat samanvAgataH-samprAptaH vakSobalasampannaH,talayamalayugalaparigha bAhuH talau-tAlatarUtayo yamalayugalaM yugapadutpannadvayaM parighaH-agalA ca tadvadati saralau dIpoM pIvarau ca bAhU yasya sa tathA, yugmajAtatAlayugalasadRzasaralapIvarabAhusampannaH, laGghanaplavanajavanapramardanasamarthaH tatra laJcanam atikramaNam , plavanaM-kUdana javanamatizIghragamanaM, pramardanam-kaThinasyApi vastunavargIkaraNaM cateSu samarthaH-kuzalaH, ko prApta hoM vRtta-gola hoM, tathA valita-uparikRta mAMsala bhAgake jaise hoM zarIra jisakA carmanirmita iSTaka se, dUdhaNa-mudgara vizeSa se, aura muSTise aura bAra 2 tADita hokara khUba majabUta ho, arthAt jo mallavizeSa hote haiM ve saba ina kriyAoM se apane zarIrako majabUta banAte haiM-to jaisA majabUta inakA zarIra hotA hai usI prakArakA isakA bhI aisA hI majabUta zarIra ho. chAtI ke vizeSabalase jo yukta ho, eka sAtha utpanna hue do tAlavRkSoMke samAna evaM argalAke samAna jisake do bAhu atisarala hoM-dIrgha ho aura puSTa hoM jo lAMghane meM, kUdane meM aura zIghra gamana karanemeM evaM kaThina bhI vastuko cUra cUra karanemeM samartha ho, cheka ho arthAt 72 kalAoMmeM atikuzala ho, dakSa atIta nizcita hoya vRddhi prApta hoya, vRtta vartulAkAra hoya temaja valita-uparanA bhAgamAM sarala-puSTa hoya, jenuM zarIra cAmaDAnA cAbakhAthI, dughaNa-muddegara vizeSathI ane muSTithI vAraMvAra tADita thaIne khUba majabUta-sakhatta-thaI gayuM hoya, mallo-pahelavAne-potAnA zarIrane A badhI yAtanAo sahana karIne-majabUta banAve che te mallonAM zarIra jevuM majabUta zarIra-temanuM paNa hoya; chAtInA vizeSa baLathI je yukta hoya, ekI sAthe utpanna thayelAM be tAla vRkSonI jema ane agalAnI jema jenA baMne bAhuo ati sarala hoya, daI hoya ane puSTa hoya, je oLaMgavAmAM kUdavAmAM ane zIvra gamanamAM temaja kaThaNa vastune zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 rAjapraznIyasUtre chakaH-dvAsaptatikalAsu kuzalaH, dakSaH-avilambena kAryakArI, praSThaH-agresaraH, kuzalaH-samyakriyAparijJAnasampannaH, medhAvI-pUrvAparAnusandhAnadakSaH, ata eva nipuNazilpopagataH-nipuNazilpam-atikriyAkauzalam tadupagataH samprAptastathAsakalakriyAsu samyakauzalasampannaH, etAdRzaH ko'pi bhRtikadArakaH ekaM mahAntaM -zalAkAhastakaM-zalAkAnAM tRNavizeSanirmitAnAM pratanutadbhAgAnAM hastaka-samudAya zalAkAmayIM sammAjanImityarthaH / daNDasamprocchanI-daNDayuktA samprocchanI daNDa samprocchanI-sadaNDasaMmArjanI tAM vA veNuzalAkinI-vaMzazalAkAnirmitasammAjanI vA gRhItvA-hastenA''dAya rAjAGgaNaM vA rAjAntaHpuraM rAjJAM nivAsasthAnAbhyantarabhAgaM vA, devakulaM-devAlayaM vA sabhAM pariSadaM vA prapA jalazAlAM vA, ArAmaMnagaranikaTavarti sarvajanopabhogyaM kRtrima vanam , udyAnam-nagaranikaTavartiyAnavAhana ho-pratyeka kAryakA avilambakArI ho. praSTha-agresara ho, catura ho-pratyeka kriyA sambandhI sacce jJAnavAlA ho. medhAvI ho-pUrvAparake anusandhAna karane meM dakSa ho, isI kAraNa jo bahuta hI acche rUpameM pratyeka kAryakaranekI kuzalatAvAlA ho. aisA vaha bhRtyadAraka jaise eka baDese zalAkA hastaka hotRNavizeSoMse nirmita buhArIko, athavA daNDa samprocchanI-daNDayukta saMmArjanI -buhArIko, athavA-veNuzalAkiko-vaMzazalAkA nirmita saMmArjanIko, lekara rAjaprAGgaNako, rAjAntaH purako, athavA rAjAke nivAsasthAnake bhItarI bhAga ko, athavA devAlayako, yA kisI paripadAko yA kisI prapA-pyAUko, yA kisI ArAmako nagara nikaTavartI evaM sarvajanopabhogya kRtrima banako, yA kisI udyAnako nagaranikaTavartI aise yAna vAhana krIDAgRhAdi yukta kRtrima paNa bhUke banAvavAmAM sAmarthya hAya, cheka heya-eTale ke 72 kalAomAM atikuzaLa hoya, dakSa hoya-dareke dareka kAryamAM rtile hoya, praSTa-agresara heya. catura hoya, dareka kriyAnI bAbatamAM sAcuM jJAna dharAvatuM hoya, medhAvI hoya, pUrvAparanA anusaMdhAnamAM je dakSa hoya, ethI ja je bahuja sArI rIte dareke dareka kAmamAM kuzaLa hoya-e te bhatya dAraka jema zalAkA hastaka hoya-eTale ke tRNa vizeSathI banAvavAmAM AvelI sAvaraNIne hAthamAM lIdhelI hoya, ke daMDa saMvi2chanI-daMDayukta saMmArjanI sAvaraNIne ke veNuzalAkAnI-vAMsanI saLIonI banelI sAvaraNIne laIne rAjaprAMgaNa ke rAjAnA raNavAsane ke rAjAnA nivAsasthAnanA aMdaranA bhAgane ke devAlayane ke kaI pariSadAne keI apA-parabanne ke koI ArAmane-nagaranI pAsenA ane badhA jeno upayoga karI zake tevA kRtrima vanane ke kaI paNa udyAnane-nagaranI pAsenA evA vAhana vyavahAravALA temaja kIDAgRha zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 7 devakRtaM samavasaraNabhUmisaMmArjanAdikam 75 1 krIDAgRhAdiyuktaM kRtrimavanaM vA atvaritaM - tvarAvarjitaM yathA syAttathA sampramArjayediti pareNa sambandhaH, evam - acapalaM - cApalyavarjitaM yathAsyAttathA asambhrAntaM - sambhramavarjitaM yathA syAt tathA tvarAdibhiH samyak saMmpramArjanAyA asaMbhavAdatvaritAdyapAdAnam nirantaram antarAlasthalamArjanApUrvakaM yathA syAtathA sunipurNa samyaka sakalakacavarApasAraNapurasparaM yathAsyAttathA sarvataH sarvAsu dikSu samantAt sarvAsu vidikSu sampramArjayet evameva - anenaiva prakAreNa te'pi - pUrvoktA api sUryAbhasya devasya AbhiyogikA devAH saMvartavAtAn vikurvanti, vanako, tvarArahita capalatArahita, evaM saMbhramarahita hokara acchI taraha se sApha karatA hai / isI prakArase sUryAbhadeva ke una Abhiyogika devoMne saMvartaka vAyuoM kI vikurvaNA karake zramaNa bhagavAn mahAvIrake pAsakI eka yojana parimita vartulAkara bhUmiko acchI tarahase pramArjita kara diyA. pahile jo atvarita Adi kriyAvizeSaNa kahe gaye haiM unase sUtrakAra yaha pradarzita karanA cAhate haiM ki tvarAdiyukta hokara kiyA gayA pramArjanAdi kArya ThIka 2 rUpameM nahIM ho sakatA hai. nirantara evaM sunipuNa padoMse yahAM aisA samajhAyA gayA hai| ki rAjAGgaNa Adike jo antarAlake sthala haiM unameM jitanA kUDA karakaTa vagairaha paDA hoM usa sabakI saphAI karane para hI una rAjAGgaNa AdikI acchI saphAi kahI jAtI hai, " sarvataH samantAt pada yahAM yaha prakaTa karate haiM ki unakI saphAI cAroM dizAoM meM aura cAroM vidizAoM meM acchI tarahase DhaMgapUrvakakI gaI honI cAhiye. to pUrvokta vizeSaNoMvAlA vaha bhRtyvagerethI saMpanna kRtrima vanane, tvarA rahita capalatA rahita sabhrama rahita thaine sArI rIte svaccha banAve che. temaja sUryAbhadevanA te AbhicAgika devAe savataka vAyuonI vikuvA karIne zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAsenI eka yAjana jeTalI vastulAkAra bhUmine sArI rIte pramArjita karI dIdhI sApha karI dIdhI je ati vagere kriyAvizeSaNeA lagADavavAmAM AvyAM che. temanAthI sUtrakAra e vAta spaSTa karavA mAge che ke tvarA vagerethI yukta thaine karavAmAM AveluM vAsIduMvALavA jevu' kAma sArI rIte thai zakatuM nathI. nira tara ane sunipuNa padothI ahIM e vAta samajAvavAmAM AvI che ke rAjANa vagerenA je atarAlanA sthaLe! che temAM jeTaleA kacarA vagere che tenI saphAi karavAthI ja rAjADuM vagerainii sArI rIte svacchatA ardha zaDe tema che. " sarvataH samantAt " A paDha saDa e vAta batAve che ke temanI sAkasakI ceAmera-cAre dizAomAM ane cAre " zrI rAjapraznIya sUtra : 01 t Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 rAjapraznIyasUtre vikRtvA (sautradhAtutvAt) zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvataH samantAt dikSu vidikSu ca, yojanaparimaNDalaM-yojanapramANavartulAkAraM kSetraM yad asti tatra yat kizcit-kimapi tRNaM vA-athavA patraM vA tathaiva-pUrvoktameva tathAhikASThaM vA zarkarAM vA azuciM vA acokSaM vA pUtikaM vA durabhigandhaM vA sarvam AdhyA''dhUya-apanIyApanIya ekAnte - nirjanasthAne, eDayanti prakSiSanti, eDayitvA kSiprameva zIghrameva te upazAmyanti-saMvattakavAyuvikaraNAnivartante upazamya-tato nivRtya dvitIyamapi dvitIyavAramapi vaikriyasamudghAtena samavaghnanti samavahatya abhravAdalakAni-apaH-jalAni vibhrati-dhArayantItyadAraka jaise ina pUrvapradarzita sthAnoMkI saphAI daMgake sAtha saba taraphase aura saba tarahase karatA hai, usI prakArase una Abhiyogika devoMne bhI zramaNa bhagavAn mahAvIrake samIpa kI vartulAkAra eka eka yojana parimita bhUmikI saMvartaka vAyuoMkI vikurvaNA karake isI tarahase saphAIkI usameM bhI ghAsapusa paDA thA, patte, kASTha, kaMkaDa, patthara Adi paDe the, azuci evaM acokSa vastue~ paDI thIM, pUtika evaM durabhigandha yukta bhI vahAM thA-usa sabako vahAM se vikurvita saMvartaka vAyu dvArA uDA uDAkara use kIsI ekAnta nirjana sthAnameM DAla diyA. isa prakAra yaha saphAIkA kAma karake ve isa kAryase nivRtta ho gae arthAt saMvartaka vAyukI vikurvaNA karanerUpa kAryako unhoMne banda kara diyA isa kAryako banda karake aba unhoMne punaH dvitIya bAra bhI vaikriya samudghAta kiyA. aura vaikriya samudghAta karake unhoMne abhravAdalakoMkI vikurvaNAkI. "apaHvibhrati" iti abhrANi-isa vyutpattike anusAra vidizAomAM sArI rIte karelI hevI joIe. te pUrvokta vizeSaNe vALa bhUtyadAyaka jema pUrve varNavelA badhA sthAnanI sAphasUphI sarasa rIte cAre taraphathI badhI rIte kare che, temaja te Abhigika devoe paNa zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAsenI vartulAkAra eka jana jeTalI bhUminI saMvartaka vAyuonI vimuvaNA karIne A pramANe ja sApha sUphI karI. temAM je kAMI ghAsa-cAra pAMdaDA, kASTha, kAMkarA, patharA vigere paDelAM hatAM, azuci temaja akSa vastuo paDI hatI, pUtika temaja durabhigaMdha yukta je kaMI tyAM hatuM te sarvene tyAMthI vikurvita saMvartaka vAyu vaDe uDADIne koI ekAMta nirjana sthAnamAM nAkhI dIdhAM. A rIte A badhuM sAphasUphInuM kAma patAvIne-A kAmathI teo nivRtta thaI gayA eTale ke saMvartaka vAyunI vidurvaNu karavA rUpa kAmane temaNe baMda karI dIdhuM. A kAmane baMda karIne pharI bIjI vakhata paNa vaikiya samudraghAta karyo ane vaikriya samudraghAtaka karIne temaNe annavAlakonI (varasAdanA vAdaLonI) vikuNA karI. zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 7 devakRtaM samavasaraNabhUmisaMmArjanAdikam 77 bhrANi jaladhArakANi tAni, vikurvanti vikRtya sa yathAnAmakaH bhRttikadArakaH syAt sa kIdRzaH ? ityAha taruNaH 'yAvat '-padena yugavAn. balavAn. alpAtaGkaH, sthirasaMhananaH sthirAgrahastaH pratipUrNapANipAdapRSThAntarorupariNataH, ghananicitavRttavalitaskandha', carmeSTaka drughanamuSTikasamAhatagAtraH urasyabalasamanvAgataH, talayamalayugalaparighavAhuH, laGghanaplavanapramardanasamarthaH chekaH, dakSaH, praSThaH, medhAvI. nipuNetyeteSAM padAnAM saGgrahaH zilpopagataH - napuNazilpopagataH iti samastaM padam eSAM vyAkhyA'sminnevasUtre kRtA! etAdRzo bhRtikadArakaH ekaM mahAntaM dakavArakaM-mRnmayapAtra vizeSa vA, dakasthAlakaM-jalapUrNakAMsyAdi pAtraM vA, dakakalazaM dhAtumayajalakumbhaM dakakumbhakaM - jalaghaTaM vA gRhItvA rAjAGgaNaM vA yAvad udyAnaM vA-rAjAGgaNavetyArabhya udyAnaM vetyantaM grAhyam tathA abhrazaddhakA artha jala dhAraNa karanevAle aisA hai. arthAt jinase pAnI niyama se varase aise vAdaloMkI-meghoMkI vikurvaNAkI-unheM apanI vikriyAzaktise utpanna kiyA. inakI vikurvaNA karake unhoMne inase kyA kiyA-so ise dRSTAnta dekara sUtrakAra yoM samajhAte hai-jaise koI pUrvokta vizeSaNoMvAlA bhRtyadAraka eka baDese dakavArakako-pAnI bhare hue miTTIke ghaDeko, athavA dakasthAlakako-jalase bhare hue kAMse Adike prAtrako, athavA-dakakalazakojalase bhare hue kisI dhAtuke varatana-ghaDeko, yA dakakuMbhakako-jalase bhare hue sAmAnya kisI bhI bar3e ghaDeko lekara pUrvokta rAjaprAGgaNako, athavA yAvat udyAnAntake samasta sthAnoMmeMse kisI bhI sthAnako cAhe vaha rAjAnta:pura ho, devakula ho, sabhA ho prapA ho, ArAma ho udyAna ho-svarA, capalatA " apaH vibhrati " iti abhrANi / vyutpatti bhu45 mshhne| ma pANI dhAraNa karanAra e thAya che. eTale ke pANI jemanAthI yathA niyama varase rahevA menI-vikuNA karI. potAnI vikriyA zakti vaDe temane utpanna karyA. temanI vidurvaNuM karIne temaNe zuM karyuM te vAta sUtrakAra ahIM daSTAMta ApIne samajAvatAM kahe che ke-jema ke I-pUrvokta vizeSaNavALo bhratyadAraka eka moTA davAraka-pANI bharelA mATInA mATalA-ne ke dasthAlaka-pANIthI bharelA kAMsA vigerenA pAtra-ne ke dakakalazane-pANIthI bharelA keIpaNa dhAtunA vAsaNane, ke dakakuMbhakane-pANIthI, bharelA sAmAnya ke IpaNa moTA ghaDAne laIne pUrvokta rAjaprAMgaNane ke yAvat udyAnAMtanA badhA sthAnemAMthI keIpaNa sthAnane ke bhale te rAjAtapura heya devakuLa heya sabhA haya, prapA hoya, ArAma haya, ke udyAna-hoya tvarA capalatA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 rAjapranIya sratre ca rAjAGgaNaM vA rAjAntaHpuraM vA devakulaM vA sabhAM vA ArAmaM vA udyAnaM vA, ' atvaritaM yAvat sarvataH samantAt ' - atvaritamacapalamasaMbhrAntaM sunipurNa sarvataH samantAt AvarSet-A- samantAt siJcet / evameva itthameva te'pi sUryAsya devasya AbhiyogikA devA AmravAlakAni vikurvanti, vikRtya kSiprameva- zIghrameva prastanitayanti prakarSeNa tanatanetyAkAraM garjitaM kurvanti, prastanitayitvA vidyayanti - vidyutaM karoti vastutastu - vidyuto vikurvantItyarthaH, vidyayitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvataH samantAt yojanaparimaNDala kSetra nAtyudakaM bahujalarahitaM nAtimRttikaM bahumRttikAvarjitaM tat yojanaparimaNDalaM kSetraM yAvat pravirala praspRSTaM - atinibiDa sparzanayukta, rajoreNuvinAzanaM " evaM saMbhrAntise rahita hokara nirantara sunipuNarUpa se saba taraphase acitta surabhi aura saba tarahase sIMcatA hai isI tarahase sUryAbhadevake una Abhiyogika devoMne abhrameghoM kI vikurvaNAkI vikurvaNA karake unase divya gaMdhodakakI varSA kI. yahI bAta sUtrakAra Ageke padoMse isa prakArase spaSTa karate haiM - ve kahate haiM ki jaba Abhiyogika deva abhravAdaloMkI vikurvaNA kara cuke- taba ve avAdala zIghra hI AkAzameM taDataDa dhvani karane lage. ( garajane lage ) taDataDa dhvani karake phira ve vijuliyoM ke jaise AcaraNavAle bana gaye. arthAt unameM vijuliyoM kI vikurvaNA huI- vijuliyAM camakane lagI. vijuliyAM camakAkara phira ve zramaNa bhagavAn mahAvIrake pAsakI yojanaparimita vartulAkAra bhramimeM bahujala rahita evaM bahumRttikA varjita hokara rimajhima rimajhima nanhIM 2 acitta vRndoMse barase. isa taraha kI varSA meM pAnI saba jamIna meM hI ane sa*brAti vagara thaIne niraMtara sunipuNa rUpathI cAre taraphathI ane badhI rIte chaMTakAva kare che, A pramANe ja sUryAbha devanA te AbhiyAgika devAe abrameghAnI vidhruNA karI. temanAthI divya acitta suvAsita gaMdhAdakanI varSA karI. e ja vAta sUtrakAra have nimnapadothI spaSTa karatAM kahe che ke jyAre AbhiyAgika devA azvameghAnI vikuNA karI cUkayA, tyAre te azvameghA AkAzamAM ekadama taDataDa dhvani karavA lAgyA, taDataDa dhvani karIne pachI tee vIjaLIenA jevA AcaraNa vALA banI gayA eTale ke temanAmAM vIjaLIenI vipuNA thaI. vIjaLIe jhabUkavA lAgI. vIjaLIe camakAvIne teo zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAsenI ceAjana jeTalI vastulAkAra bhUmimAM bahupANI vagaranI ane mATI kAdavavALI thaI na jAya tevA jharamara, jharamara acitta chUMdo varasAvavA lAgyA. A jAtanI varSAmAM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 7 devakRtaM samavasaraNabhUmisaMmArjanAdikam rajAMsi - zlakSNatarareNupudgalAH, reNavaH - sthUladhUlayaH ityubhayeSAM vinAzanaMnivArakaM divyaM acittaM surabhigandhodakaM sugandhADhyajalasampannaM varSaM varSanti - kurvanti, varSitvA nihatarajaH, naSTarajaH bhraSTarajaH, upazAntarajaH, prazAntarajaH, kurvanti kRtvA kSiprameva upazAmyanti vRSTikAryA nivartante, upazamya - nivRtya tRtIyamapi tRtIyavAramapi puSpavAdalavikaNArthaM vaikriyasamudghAtena samavadhnanti samavahatya puSpavAdalakAni - puSpapradhAnaka meghAn vikurvanti sa yathAnAmakaHkospi mAlAkAradArakaH - mAlAkAraputraH syAt taruNaH yAvat zilpopagataH - taruNa * 9 79 samA jAtI hai aura kIcaDa nahIM hone pAtI hai- jamIna kevala tara ho jAtI hai. yahI bAta 'ina nAtyudakaM, nAtimRttikaM, praviralapraspRSTaM' ina padoMse prakaTa kI gaI hai| isa varSA se vahAMkI rajakA - zlakSNatarareNupudgaloMkA evaM reNuoMkA - sthUladhUliyoMkA - nivAraNa ho gayA - arthAt ye saba daba gaI. isa prakAra una abhra meghoMne divya sugandhayukta jalakI varSA kI, isase vaha sthAna nihataraja vAlA, naSTa rajavAlA, bhraSTarajavAlA, upazAnta rajavAlA aura prazAntarajavAlA bana gayA. isa prakArase usasthAnako karake phira ve Abhiyogika deva apane isa vRSTi kArya se nivRtta ho gaye, nivRtta hokarake unhoMne tRtIyavAra bhI puSpavAdalako kI vikurvaNA karaneke liye vaikriyasamuddhAta kiyA. isa samuddhAta se unhoMne puSpapradhAnaka- meghoMkI vikurvaNAkI. isase unhoMne kyA kiyA isa bAtako aba sUtrakAra dRSTAnta dekara samajhAte haiM isameM ve prakaTa karate haiM jaise koI mAlIkA bAlaka ho aura vaha taruNa yAvat zilpopagata ina pUrvokta 6 badhuM pANI pRthvImAM ja samAviSTa thai jAya che ane tethI kAdava thatA nathI pRthvI ihuta lInI thA laya che se bAta A ' nAtyudaka, nAtimRttika praviralapraspRSTaM ' pothI spaSTa karavAmAM AvI che. A varSathI tyAM rajanuM-lagutarareNuM pudgalAnuM ane reNuonuM sthUla dhULInu-nivAraNa thaI gayu' eTale ke A khadhI raja dabAI gaI. A rIte te AzramedhAe divya suga dhayukta pANInI varSA karI. tethI te sthAna nihatarajavALuM, bhraSTa-rajavALuM, upazAMta rajAvALuM ane prazAMtaraja vALuM thai gayuM. A rIte te sthAnane banAvIne pachI te sarva AbhiyAgika devA peAtAnA te vRSTikAya thI nivRtta thaI gayA. nivRtta thaine temaNe trIjI vakhata paNa puSpa meghAnI vikuNA karavA mATe vikraya samudlAta karyAM. A samuddAta vaDe temaNe puSpa pradhAnaka meghAnI vidhruNA karI. enAthI temaNe zuM zuM karyuM. A vAtane sUtrakAra dRSTAMta vaDe samajAvatAM kahe che ke-jema kAi mALInA chekarA hAya ane te taruNa yAvat zilpApagata hAya ityAdi pahelAM varNavelAM badhAM vizeSaNathI yukta zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre ityArabhya zilpopagata ityantaM grAhyam / ekA mahatIM puSpacchAdikAM-puSpapAtra vizeSa vA, puSpapaTalakaM - puSpabhAjanavizeSaM vA, puSpacaGgerikAM vA, gRhItvA-AdAya 'rAjAGgaNaM vA yAvat sarvataH samantAt -'rAjAGgaNaM'-mityArabhya sarvataH samantAda' ityantAnAM padAnAM saGgrahaH, tathA ca-rAjAGgaNaM vA rAjAntaHpuraM vA devakulaM vA, sabhAM vA, prapAM vA ArAma vA udyAnaM vA, atvaritamacapalamasaMbhrAntaM nira. ntaraM sunipuNaM sarvataH samantAd' iti sakalapadasaGgahaH kacagrahagrahItakaratalaprabhraSTavipramuktena-kaceSu grahaH-grahaNaM kacagrahaH tena kacana vAdatyarthaH gRhItaM tataH karatalAt prabhRSTaM-patitaM, pazcAd vipramuktaM tena dazArddhavarNena-paJcavarNana kusumenapuSpeNa, muktapuSpapuJopacArakalita-muktAni-svayaM patitAni yAni puSpANi teSAM puJjana-samUhena ya upacAraH suzobhitIkaraNaM. tena kalitaM yuktam acittapuSparAzisamalaGkRtaM kuryAt , evameva itthameva te pUrvoktAH sUryAbhasya devasya AbhiyogikA vizeSaNoMvAlA ho. to vaha jaise eka baDI sI puSpacchAdikAko-puSpapAtra vizeSako, puSpapaTalako-puSpacaGgerikAko lekara rAjaprAGgaNa Adi pUrvokta udyAna takake sthAnoM meM se kisI eka sthAnako, tvarA, capalatA aura saMbhrAntise rahita hokara nirantara sunipuNa rUpase saba taraphase aura saba prakArase pahile kacagraha kI taraha pakaDe gaye. phira hAthase choDe gaye aise paMcavarNavAle puSpoMse acitta puSpoMkI rAzise samalata karatA hai. isI prakAra usa pUrvokta sUryAbhadevake devoMne-puSpavAdalakoM kI vikurvaNA karake usa zramaNa bhagavAn mahAvIrake eka yojanaparimita vartulAkAra bhUbhAgako acitta puSpoMkI rAzise samalaMkRta kiyA. yahI bAta sUtrakAra Ageke padoMdvArA isa prakArase samajhAte haiM-jyoM hI sUryAbhadevake una Abhiyogika devone puSpavAdalakoMkI vikurvaNAkI to ve puSpavAdalaka hoya ane jema eka bahu moTI puSpacchAdikAne-puSpapAtra vizeSane puSpapaTalana-puSpa bhAjana vizeSane ke puSpanI chAbane laI rAjaprAMgaNa vagerethI mAMDIne pUrvokta udyAna sudhInA sthAnomAMthI keI paNa sthAnane tvarA, capaLatA ane satkrAMti vagara thaIne niraMtara sunipuNatAthI cAre taraphathI ane badhI rIte pahelAM kacagrahanI jema pakaDelAM ane tyAre pachI hAthamAMthI choDI mUkelAM pAMcaraMganA puSpothIacitta puSpa rAzithI suzobhita banAve che temaja te pUrvokta sUryAbhadevanA devoe puSpamenI viturvaNa karIne zramaNa bhagavAna mahAvIranA eka yojanA jeTalA goLAkAra bhUbhAgane acitta pupanI rAzithI suzobhita karyo. e ja vAta sUtrakAra have pachInA A padothI A pramANe samajAve che ke jyAre sUryAbhadevanA te Abhigika dee puSponI virkavaNA karI ke tarata ja te puSpa zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 7 devakRtaM samavasaraNabhUbhisamArjanAdikam 81 devAH puSpavAdalakAni vikurvanti vikRtya kSiprameva prastanitayanti prastanitayitvA yAvat padena 'kSiprameva vidyayanti vidyayitvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvataH samantAt' ityeSAM saGgrahaH yojanaparimaNDalaM jalajasthalajabhAsuraprabhUtasya-pracurabhAsurajalasthalajAkArasya atra prAkRtatvAdvizeSaNaparaprayogaH vRntasthAyinaH -adhovarttivRntayuktasya dazArddhavarNakusumasya-dazArddhavarNasya-paJcavarNasya jAnUtsedhapramANamAtram avadhi varSa varSanti varSitvA, kAlAgurupravarakunduruSka turuSkadhUpa AkAzameM zIghra hI taDataDAne lage. (garjane lage ) unameM vijalI camakane lagI. vijalI camakaneke sAtha hI zramaNa bhagavAn mahAvIrake pAsakA eka yojanaparimitta valAkAra bhUbhAga pracura evaM bhAsura aise acitta jalaja aura sthalaja puSpoMkI rAzise vyApta ho gayA. yaha puSpokI rAzi una para una puSpoM meghoMse varasI. puSpoMkI yaha varasA vahAM jAnUnsedha pramANa mAtra taka huI arthAt jAnuoMkI-ghuTanoMkI-jitanI U~cAI hotI hai. itanI U~cAI taka vaha puSpavarSA vahAM huI, isameM jitane bhI puSpa varase the, ve saba apane adhobhAgavartI DanDalase yukta hue hI varase the. arthAt varasate samaya puSpoMkA mukha UparakI aura thA, aura DanDalakA mukha nIcekI aura the. isa prakAra puSparAzi varasA kara una Abhiyogika devoMne usa sthAnako svayaM bhI aura dUsare devoMse bhI svarga jaisA suravara gamanAbhiyogya banAyA. aura banavAyA, pahile unhoMne usa sthAna para acitta kAlAguru dhUpako, acitta pravara kundu megha AkAzamAMthI taDataDAvA lAgyA, temanAmAM vIjaLI jhabUkavA lAgI. vIjaLInA camakArAnI sAthe ja zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse eka ejana jeTale bhUbhAga pracura ane bhAsura evAM acitta jala ja ane sthalaja puSparAzithI vyApta thaI gaye. A puparazi tenI upara te puSpa meghAthI varasI. puSponI A varSA tyAM ghUTaNa sudhInA pramANa jeTalI thaI eTale ghUMTaNanI jeTalI uMcAI hoya che teTalI uMcAI sudhI puSpa varSA thaI. AmAM jeTalAM puSpo varasyA hatA te badhA abhAga varti dAMDithI yukta thayelA ja varasyA hatA. eTale ke tenI dAMDI nIcenI tarapha hatI eTale varasatI vakhate puSpanuM mukha uparanI tarapha hatuM ane dAMDInuM mukhya nIcenI tarapha hatuM. A rIte puSparAzivarasAvIne te Abhiyogika devoe esthAnane pote paNa ane bIjAonI pAsethI paNa svarga jevuM suravara gamanAbhicogya banAvyuM ane banAvaDAvyuM. temaNe te sthAna upara acitta kalAguru dhUpa, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre maghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAmaM - kAlAguruH, pravarakunduruSkaH - turuSkaH ete dhUpavizeSAH teSAM acittadhUpAnAM yo maghamaghAyamAnaH - atizayito gandhaH tasya udbhUtena - prasaraNenAbhirAmaM - ramaNIyam, sugandhavaragandhitam - uttamagandhavAsitam ata eva gandhavartibhUtaM - gandhaguTikAsadRzaM divyam sukharAbhigamanayogyaM kurvanti, na svayameva kurvanti kintvanyairapi kArayanti kRtvA kArayitvA ca kSiprameva - zIghrameva upazAmyanti - tatkaraNa kriyAto nivartante, upazamya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAgacchanti, upAgamya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH - vAratrayaM yAvat yAvatpadena AdakSiNapradakSiNaM zira AvartamaJjaliM kRtvA ' vandante namasyanti' ityeSAM saGagrahaH vanditvA namasthitvA ca zramaNasya bhagavato mahA, vIrasya antikAt - samIpAt, AmrazAlavanAt caityAt prati niSkrAmanti-pratiruSkadhUpako aura acitta turuSka dhUpako DAlA, isase vahAM bahuta adhika gaMdhakA vAtAvaraNa phailA gayA. isase vaha sthAna aisA ramaNIya bana gayA. ki mAnoM yaha gaMdhakI eka vizAla guTikA hai isa prakAra karake aura karavAke ve apane isa kArya se zIghra hI nivRtta hokara phira ve vahAM pahu~ce jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra vIrAjamAna the. vahAM pahu~ca kara unhoMne una zramaNa bhagavAn mahAvIrako tInavara AdakSiNa pradakSiNa pUrvaka vandanA kiyA. inameM unhoMne donoM hAthoM kI aMguliyoMke daza nakha Apasa meM juDa jAve aisI aMjali banAI aura use dakSiNa bhAgase lekara zIra para tIna bAra vAmakarNa taka ghumAyA. tIna bAra ghumAkara phira unhoMne vandanAkI prabhuko - namaskAra kiyA. vandanA namaskAra karake phira ve saba ke saba zramaNa bhagavAn mahAvIrake pAsa se aura usa AmrazAlavana nAmaka udyAna se cala diye. calakara ve apanI usI acitta pravara ku duruSka dhUpa ane acitta turuSka dhUpa nAkhyA. jethI tyAM khUba ja tIvra gaMdhanuM vAtAvaraNa prasarI gayuM. ethI te sthAna evuM ramaNIya banI gayuM ke-jANe te mATI sugaMdhanI TikA ( gALI )na hAya ! A pramANe karIne ane karAvIne teo peAtAnA kArya thI jaldI nivRtta thai gayA. nivRtta thaIne pachI teo jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna hatA. tyAM paheAMcI gayA tyAM paheAMcIne temaNe te zramaNa bhagavAna mahAvIranI traNa vakhata AdakSiNA pradakSiNA karI. AmAM temaNe kha'ne hAtheAnI AMgaLIonA darzadazanakhA paraspara joDAI jAya evI rIte aMjalI banAvI ane tene jamaNA kAnanA bhAgathI laIne mastaka upara traNa vakhata DAkhA kAna sudhI pheravI. traNa vAra pheravIne temaNe zramaNa bhagavAnane vandana temaja namaskAra karyo. vandana ane namaskAra karIne pachI teo save zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAsethI ane te AmrazAlavana nAme udyAnathI ravAnA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 82 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU 7 devakRtaM samavasaraNa bhUmisaMmArjanAdikam niHsaranti, pratiniSkramya tayA-devajanaprasiddhayA-utkRSTayA-uttamayA yAvat yAvatpadena-'prazastayA tvaritatayA capalayA caNDayA javanayA zIghrayA uddhRtayA divyayA devagatyA tiyaMgasaMkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyamadhyena' ityeSAM saGgrahaH, vyativrajanto vyativrajantaH-gacchantoH gacchantaH yatraiva saudharmaH kalpaH, yatraiva sUryAbha vimAnaM yatraiva sudharmA sabhA yatraiva sUryAbho devastatraiva upAgacchanti, upAgamya sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM zIra Avarta mastake-lalATe ajalim-alalipuTaM kRtvA jayena-jayazabdena vijayena-vijayazabdena vardhayanti'tvaM jayatvaM vijayasva' iti zaroccAraNenAbhinandayanti, vardhayitvA tAM pUrvoktAm AjJaptikAm-AjJAm pratyarpayanti-AjJaptakAryasampAdanena nivedayanti ||s. 7 // devajana prasiddha uttama yAvat zaddhagRhIta-prazasta, tvarita, capala, caNDa, jayazAlI, zIghrarUpa uddhata divya devagatise tiryag lokavartI asaMkhyAta dvIpa samudroMke bIcoM bIcase hote hue jahAM saudharmakalpa thA, aura usameM bhI jahAM sUryAbhavimAna thA aura usameM bhI jahAM sudharmA sabhA thI, aura usameM bhI jahAM sUryAbhadeva thA vahA~ para Aye. vahAM Akara unhoMne sUryAbhadevako donoM hAthoM kI pUrvokta rUpase aMjali banAkara aura use mastaka para ghumAkara jaya vijaya zaddhoMse badhAyA. "tumhArI jaya ho-tuma vijayazIla raho" isa prakArake zaddhoMke uccAraNa pUrvaka usakA abhinaMdana kiyA. abhinaMdana karake phira unhoMne usake dvArA pradatta usa pUrvokta AjJAko use lauTA diyA. arthAt Apane jaisA karaneko hamalogoM se kahA thA-vaisA hamane saba sucArurUpa se saMpAditakara liyA hai. aisA nivedana kiyA // sU. 7 // thaIne teo potAnI te devajana prasiddha uttama yAvat zabda gRhIta-prazasta, tvarita, capaLa, caMDa, jayazAlI, zIdhrarUpa, udbhata divya devagatithI tiya lokavartI asaMkhyAta dvIpa samudronI vacce-vacce thaIne jyAM saudharma ka5 hatuM ane temAM paNa jyAM sUryAbhavimAna hatuM ane temAM paNa jyAM sudharmAsabhA hatI ane temAM paNa jyAM sUryAbhadeva hatA tyAM AvyA. tyAM AvIne temaNe sUryAbhadevane baMne hAthanI pUrvokta rIte aMjali banAvIne ane tene mastaka upara pheravIne jaya, vijaya zabdo vaDe vadhAmaNI ApI. "tamAre jaya thAo tame vijayazIla thAo " A jAtanA zabdonA uccAraNa karatAM tenuM AbhinaMdana karyuM. abhinaMdana karIne temaNe tenA vaDe apAyelI te pUrvokta AjJAne sanmAna sahita pAchI ApI dIdhI eTale ke tame amane je pramANe karavAnI AjJA karI hatI-te pramANe ja ame badhuM kAma sarasa rIte patAvI dIdhuM che. A jAtanuM nivedana karyuM. sU. 75 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjanI mUlam - taNaM se sUriyA deve tesiM AbhiyogiyANaM devANaM aMtie eyamahaM soccA nisamma haTThatuTTa jAva hiyae pAyattANiyAhivaraM devaM saddAveha, saddAvittA eyaM vayAsIkhippAmeva bho devANupiyA ! sUriyAbhe vimANe suhammAe sabhAe meghogharasiyagaMbhIra mahurasahUM joyaNaparimaMDalaM susaraghaMTa tikkhutto ullAlemANe 2 mahayA 2 saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAhi - ANavei NaM bho sUriyAbhe deve gacchai NaM bho sUriyAbhe deve jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AmalakappAe Nayaroe aMbasAlavaNe ceie samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdittae, tubhe'vi NaM bho devANuppiyA ! savviDDhI e jAva NAiyaraveNaM NiyagaparivAla saddhiM saMparivuDA sAI 2 jANavimANAI durUDhA samANA akAlaparihINaM ceva sUriyAbhassa aMtie pAubbhavaha || sU0 8 // 84 chAyA- - tataH khalu sa sUryAbho devaH teSAm AbhiyogikAnAM devAnAmantike aar gar nizamya hRSTatuSTa yAvaddhRdayaH padAtyanIkAdhipatiM devaM 4 taNaM se sUriyA deve ' ityAdi / sUtrArtha - (taraNa se sUriyA deve ) isake bAda vaha sUryAbhadeve ( tesiMAbhiyogiyANa devANa aMtie) una Abhiyogika devoMke pAsa se - sukha se (eyama soccA) isa anantarokta artha ko sunakara (nisamma) aura use hRdaya meM avadhAraNa kara ( haTThatuDa jAva hiyae) bahuta adhika harSita huA, saMtuSTa citta huA yAvat harSa se usakA hRdaya bhara gayA. usane usI 6 'taeNa se sUriyAbhe deve ' ityAdi / sUtrArtha - ( taNaM se sUriyAbhe deve ) tyAra pachI te sUryAmaheva ( tesiM AbhiyogiyANaM devANa atie ) te mAliyogiGa hevAnI pAsethI - bhuthI - ( eyameTTha soccA ) mA prabhAzenI vAta sAMlajIne ( nisamma ) ane tene hRdhyamAM bhavadhArita arIne ( haTTatuTTa jAba hiyae) bhUmana vadhAre durSa yAbhyo, satuSTa thitta vALA thayeA yAvat huthI jenuM hradaya tarakhALa thaI gayu che evA teNe tatkSaNa zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sR. 8 bhagavadvandanArthasUryAbhasya ghoSaNA 85. zabdayati zabdayitvA evamavAdIta - kSiprameva bho devAnupriya ! sUryAbhe vimAne sudharmAyAM sabhAyAM meghaugharasitagambhIramadhurazaddhAM yojanaparimaNDalAM susvaraghaNTAM trikRtvaH ullAlayan 2 mahatA 2 zabdena udghoSayan 2 evamavAdIt ' AjJApayati khalu bho sUryAbho devo gacchati khalu bhoH sUryAbho devo jambUdvIpe dvIpe bhAratavarSe AmalakalpAyAM nagaryAm AmrazAlavane caitye zramaNa bhagavantaM mahAvIramabhivanditum yUyamapi bho devAnupriyAH ! sarvadvardhA yAvat nAditaraveNa samaya ( pAyattANiyAhivaraM devaM sadAvei) padAtyanIkAdhipatiko bulAyA. ( saddavittA evaM vayAsI) bulAkara usase aisA kahA - ( svappAmeva bho devANupayA ! sUriyA vimANe suhammAe samAe meghaughara siyagaMbhIra mahurasadaM ) he devANupriya ! tuma zIghra hI sUryAbhavimAna meM sudharmAsabhAmeM meghaugharasita gaMbhIra madhura zadavAlI (joyaNaparimaDalaM) eka yojanakI vistAravAlI (saraghaMTe) susvara ghaMTAko ( tikkhutto) tInabAra (ullAlemANe 2) bajAte bajAte ( mahayA 2 saMdeNaM ughosemANe 2 evaM vayAhi ) jora 2 se bAra ghoSaNA karate hue aisA kaho ( ANavei NaM bho sUriyAme deve, gacchaha NaM bho sUriyAmedeve) he devo ! sUryAbhadeva AjJA karatA hai, bho devo ! sUryAbhadeva jAtA hai, (jaMbUddIve dIve bhArahe vAse Amalaka pAe yarIe abasAlavaNe ceie samaNaM bhagavaM. mahAvIraM abhivaMdittae) jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM jo bharatakSetra hai. usameM jo AmalakalpA nagarI hai, usameM bhI jo AmrazAlavana nAmakA udyAna hai usameM virAjamAna ( pAyantAjiyA hivaI deva sahAvei ) pAyahaNa senAnA senApatine gosAvyA. ( sahAvittA evaM vayAsI ) gosAvIne tene yA pramANe uchu hai ( khippAmeva bho devANupiyA ! sUriyAbhe vimANe muhammAe sabhAe meghoghara siyagaMbhIra mahurasadda ) De hevAnu * priya ! tame jaldI sUryavimAnamAM sudharmA sabhAmAM medhAghasita ga`bhIra madhura zaha yukta ( joyaNaparimaMDaleM ) 4 yeonna bheTalA vistAravANI ( susaraghaTa ) suravaravANI ghaTAne ( tikkhutto ) RNu bamata ( ullAlemANe 2 ) vajAutAM bajADatA ( mahayA 2 saNaM ugghosemANe 2 evaM vayAhi ) aDu bhoTA sADe vAraMvAra ghoSaNA 42tAM A pramANe 47 } ( ANavei NaM bho sUriyAbhe deve, gacchai NaM bho sUriyAbhe deve ) he devA ! sUryAladveva AjJA 4re che, he devA ! sUryAlaheva laya che. ( jaMbUve dIve bhAradevAse AmalakappAe NayarIe abasAlavaNe ceie samaNaM bhagavaM mahAvIra abhivaMdittae ) 4 mUdvIpa nAmanA dvIpamAM ne bharata kSetra che. temAM ne saamsngttttyaanagarI che. temAM paNa jyAM AmrazAlavana nAme udyAna che, temAM virAjamAna zramaNa zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre nijakaparivAraiH sArddha saMparivRtAH svAni 2 yAnavimAni adhirUDhAH santaH akAlaparihInameva sUryAbhasya devasyAnti ke prAdurbhavata // sU0 8 // TIkA-'taeNaM se' ityAdi - tataH-AjJaptikApratyarpaNAnantaram khalu sa sUryAbho devaH teSAm AbhiyogikAnAM devAnAm , antike etam-anantaroktam artham-vRttaM zrutvA nizamya-hRdyavadhArya hRSTatuSTayAvaddhRdayAH- hRSTatuSTetyArabhya hRdaya ityantapadasaGgrahaH kAryaH tathA ca hRSTatuSTacittAnanditaH, prItimanAH, paramasaumanasthitaH, harSavazavisarpaddhRdayaH itibodhyam , eSAM vyAkhyA pUrva kRtaa| etAdRzaH san zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanAke liye (tumbhe viNaM bho devANuppiyA ! saviDDhIe jAva NAiyaraveNaM NiyagaparivArasaddhiM saMparibuDA sAI 2 jANavimANAI durUDhA samANA akAlaparihINa ceva sUriyAbhassa devassa aMtie pAubbhavaha) isaliye Apaloga mI he devAnupriyo ! apanI 2 samasta Rddhike sAtha yAvat nAditaravake sAtha apanI 2 parivAra maDalIse yukta hokara apane 2 vimAnoMmeM caDhakara vinA vilamba kiye sUryAbhadeyake pAsa pahu~ca jAveM / TIkArtha-AjJaptikAke pratyarpaNa karaneke bAda jaba sUryAbhadevane una Abhiyogika devoMke mukhase apanI AjJAnusAra sabakArya suvihita kiyA gayA sunA-to sunakara aura use socakara vaha hRSTatuSTa yAvat hRdayavAlA huA yahAM yAvat padase 'hRSTatuSTase lekara harSavazasipaddhRdayaH" itanA pATha liyA gayA. hai bhagavAna mahAvIrane 54na 425 mATe ( tubhe vi NaM bho devANuppiyA ! savviDhie jAva jAiyaraveNa NiyagaparivArasaddhiM saparivuDA sAI 2 jANavimANAI duruDA samANA akAlaparihINaM ceva sUriyAbhassa devassa atie pAubbhavaha ) meTA bhATe tame leke paNa he devAnupriye ! potapotAnI samRddhinI sAthe yAvat nahitaravanI sAthe potapotAnI parivAra maMDaLIne sAthe pitapotAnI vimAne upara savAra thaIne jaldI sUryAbhadevanI pAse pahoMcI jAva. TIkAtha-AjJA pramANe ghoSaNA thaI gayA bAda jyAre sUryAbhadeva te Amigika denA mukhathI pitAnI AjJA mujaba badhuM kAma purUM thaI javAnuM saMbhaLyuM te te sAMbhaLIne ane tene vicArIne te ane tene hadayamAM dhAraNa karIne khUba ja hRSTatuSTa yAvat prasanna 4yavANI 2 gayA. mI yAvat 54thI 'haSTatuSTa 54thI mahine harSavazavisapaddhRdayaH' mA pA sevAmA mAyA cha. mA 54nA pahonI vyANyA pasA 42vAmA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 8 bhagavadvandanArthasUryAbhasya ghoSaNA padAtyanIkAdhipati-padAtyanIkAni-pAdacArisainyAni teSAmadhipati-nAyakam , devaM zabdayati-Ahvayati. zabda yitvA AhUya evaM-vakSyamANaM vacanam avAdItbho devAnupriyaH ! kSiprameva-zIghrameva sUryAbhe vimAne. sudharmAyAM sabhAyAM meghaugharasitagambhIramadhurazabdAM-meghAnAmoghaH-samUhastasya yad rasitaM tadvat gambhIro madhurazca zabdo yasyAH sA meghaudharasitagambhIramadhurazabdA, tAm yojanaparimaNDalAM -yojanapramANavatulAkArAM susvaraghaNTAM-su-zobhana: svaraH-zabdo yasyAH sA susvarA sA cAsau ghaNTA ceti susvaraghaNTA tAm trikRtvaH-vAratrayam , ullAlayan 2-tADayan 2-vAraMvAraM vAdayan mahatA 2-dIrdheNa 2-zabdena udghoSa yan 2 -vAraM vAramuccai?SaNAM kurvan evam-anupadaM vakSyamANaM vacanam bada-kathaya, yad AjJApayati-AjJAM karoti khalu bho devA: ! sUryAbho devaH, gachati-prayAti khalu sUryAbho devaH, kutra kiM kartuM gacchati ? ityAha-'jaMbuddIve' ityAdi-jambUdvIpe dvIpe-madhyajambUdvIpe bhArate varSe, AmalakalpAyAM nagaryAm AmrazAlavane caitye virAjamAnaM zramaNaM bhagavantaM mahAvIram abhivanditum yUyamapi khalu bho devAnupriyAH ! sarvaddharyA yAvat nAditaraveNa-sarvaddharyA' ityArabhya 'nAditaisa pAThake padoMkI vyAkhyA pahilekI jA cukI hai. isa prakArase Anandase Anandita banakara usane pAdacArI sainyake adhipatiko-nAyakako-bulAyAbulAkara usase aisA kahA-hai devAnupriya ! tuma zIghra hI sUryAbhavimAnameM sudharmA sabhAmeM jAo aura vahAM jAkara eka yojana pramANa vatulAkAravAlI susvara ghaMTAko bajAo, isakA zabda meghoMke samUhakI garjanAke jaisA gaMmIra aura madhura hai| use tInabAra bajA 2 kara phira aisI ghoSaNA karoki he devo! sUryAbhadeva jaMbUdvIpAntargata bharatakSetrameM rahI huI AmalakalpA nagarIke AmrazAlavana udyAnameM virAjamAna zramaNa bhagavAn mahAvIrako candana karaneke liye jA rahA hai ataH usakI AjJA hai ki tuma saba deva apanI 2 samasta parivAra AdirUpa Rddhise, samasta yathA zakti vistArita saphala zArIrika AvI che. A pramANe AnaMdita thaIne teNe pAyadaLasenAnA adhipati (senApati) ne bolAvyo ane bolAvIne tene A pramANe kahyuM ke he devAnupriya ! tame jaladI sUryAbhavimAnamAM sudharmA sabhAmAM jAva ane tyAM jaIne eka ejana jeTalI golAkAra vALI susvara ghaMTAne vagADe. Ane dhvani menA samUhanI gajanA je gaMbhIra ane madhura che. tene traNa vakhata vagADI vagADIne pachI evI ghaSaNa karo ke he de! sUryAbhadeva jaMbudvIpamAM AvelA bharatakSetranI AmakalpAnagarInA AmrapAlavana udyAnamAM virAjamAna zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanakaravA mATe jaI rahyo che. eTalA mATe tenI evI AjJA che. ke tame sarve devo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre rAveNetyantapada saGgrahaH, tathA ca-sarvaryA, sarvadhuyA, sarvabalena sarvasamudayena, sarvA''dareNa sarvavibhUtyA, sarvavibhUSayA, sarvasambhrameNa, sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAreNa sarvatruTitazabdasaninAdena. mahatyA, RddhayA mahatyA yutyA mahatA valena, mahatA samudayena. mahatA varatruTitayamakasamakapravAditena zaGkhapaNava-paTaha- merI. jhallarI-kharamukhI-huDDakka-muraja-mRdaGga-dundubhi ni?panAditaraveNeti bodhyam , tatra-sarvaryA -- parivArAdikayA, sarvadyatyA - yathAzaktivistAritena sakalena zarIratejasA, sarvabalena-samastahastyazvAdi sainyena. sarvasamudayena-svasva samasta parivAreNa sarvAdareNa - sarvAdarabhAvena sarvavibhUtyA-samastayA'bhyantaravaikriyakaraNAdibAhyaratnAdisampacyA, sarva vibhUSayA sarvazRGgAreNa sarvasambhrameNa-sarbotkRSTasambhrameNa sarvotkRSTasambhramo hi-svanAyakaviSayavahumAnanivedana parAyaNA pravRttiH, tena sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAreNa - puSpagandhamAlyAdisaliMkAreNa sarvatruTitazabda sanninAdena- sarveSAM truTitAnAM divyAnAM vAdyAnAM ya ekatramilitaH zabdastasya saMninAdena-mahApratidhvaninA mahatyA RddhayA, mahatyA yutyA mahatA balenavipulena sainyena mahatA samudayena-samUhena, mahatA varatruTitayamakasamakapravAditena mahatA - bRhatA varatruTitAnAM - zreSThavAdyAnAM yamakasamakaravAditena - ekakAlaM prakarSeNa vAditena-nAdena, vastustu-yamaka pravAditavaratruTitenetyarthaH, atra-prAkRtatejarUpa dyutise. saba hastI azvAdisainyarUpa balase, saba apane 2 pUrNa parivAra rUpa samudAyase, samasta prakArake Adara bhAvase, AbhyantarameM caikriya karane AdirUpa aura bAharameM ratnAdi saMpattirUpa saba vibhUtise, zrRMgArarUpa saba vibhUSAse, apane nAyakake prati bahumAnase nivedana karanemeM parAyaNa pravRttirUpa sarvotkRSTa saMbhramase puSpa gaMdha mAlA AdirUpa saba alaMkAroMse yukta hokara, sarvadivya bAjoMke ekatra milita zabdakI mahApratidhvanike sAtha 2 bahuta hI zIghra sUryAbhadevake pAsa pahu~co. mahatI Rddhike sAtha, mahatI dyutike sAtha pitA potAnI samasta parivAra vagere rUpa RddhithI samasta yathA zakti vistArika sakaLa zArIrika teja rUpa dyutithI, potAnA hAthI, gheDA vagere sainya rUpa baLathI, badhA potapotAnA parivAra rU5 samudAyathI, samasta prakAranA Adara bhavathI, AbhyataramAM vaikriya karavA vagere rUpa ane bahAra ratno vagere saMpatti rUpa badhI vibhUtiothI, zRMgAra rUpa save vibhUSAethI, potAnA nAyakanA pratye bahumAna darzAvavA rUpa AcaraNa rUpa sarvotkRSTa saMbhramathI, puSpa, gaMdha, mALA vagere rUpa badhA alaMkArothI yukta thaIne, badhA divya vAjAonA sammilita zabdanA mahApratidhvani sAthe tame jaldI sUryAbhadevanI pAse pahoMce. mahatI RddhinI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 8 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya ghoSaNA svaadvishessnnprpryogH| zaGkha-paNava-paTaha-bherI-jhallarI kharamukhI huDukka-murajamRdaGga-dundubhinirdhoSa nAditaraveNa-tatra-zaGkha:-prasiddhaH, paNavaH-bhASAyAM 'Dhola' nAmnA prasiddho vAdya vizeSaH, paTahaH-'paTa' iti zabdaM jahAtIti paTahaH, yadvA -paTena hanyata iti paTahaH, ayamapi 'Dhola' iti prasiddho vAdyavizeSaH, bheri -dundubhiH, jhallarI-valayAkArakhAdyavizeSaH kharamukhI-kAhalA vAdyavizeSaH, huDukkA -vAdyavizeSaH, murajaH, mahApramANo mardalaH, mRdaGgaH-laghumardalaH, dundubhiH-saGkacitamukhIbherI eteSAM yo nirghoSaH-mahAn zabdaH tasya nAditaraveNa-pratidhvaninA, nijaka parivAraiH, AtmIyaparivAraiH 'NiyagaparivAletyatra prAkRtatvAttatIyA vibhakti lopaH, sAI saMparivRtAH samyaka pariveSTitAH svAni svAninijAni nijAni, yAna-vimAnAni yAnAni vimAnAni ca adhirUDhAH santaH, akAlaparihInam na vidyate kAlasya parihInaM-vilambo yatra tat-akAlaparihInameva kAlavilambarahitaM-zIghraM yathAsyAttathA zIghramevetyarthaH, sUryAbhasya devasya antike-samIpe prAdurbhavata-AgacchatetyarthaH // sU0 8 // vipula sainyake sAtha, mahAna samudAyake sAtha evaM apane 2 parivAroMke sAtha apane 2 vAhanoM para ArUDha hokara tuma saba eka sAtha, vajate hue zreSTa vAdyoMkI evaM zaMkha, paTaha-Dhola, bherI-dundubhi, jhallarI-valayAkAra bAdyavizeSa, kharamuhI-kAhalA, huDukkA-vAdyavizeSa, muraja baDA mRraGga-vAdyavizeSa aura dundubhi-saGkucita mukhavAlI bherIkI tumula dhvanise puraskRta hote hue thoDA bhI vilamba kiye vinA Ao. isa prakArakI sUryAbhadevane apanI ora se AjJA anIkAdhipatiyoMko devoMko sunAneke liye dii| yaha saba pATha yahAM 'sarvaddharthA yAvat nAditaraveNa' meM Aye hue yAvat padase gRhIta huA hai ||suu.8|| sAthe, mahatI yutinI sAthe vipula sinyanI sAthe, mahAna samudAyanI sAthe ane pitA potAnA parivAronI sAthe, potapotAnA vAhane upara savAra thaIne tame badhA sehI sAthe patA uttama pAdhonA, 25, 58, DhAsa, merI-duli, rIpasayA2 vA vizeSa, 52mukhI-47, hu -bAyavizeSa bhane bhu24-mATu mRdaMga, mRdaMga-vAdyavizeSa ane duMdubhi-sAMkaDA mukhavALI bherInA tumula davani vaDe puraskRta thatAM jarApaNa vilaMba karyA vagara Avo sUryAbhadeve anikAdhipati devone ghossaae| 42vA mATe mA prabhArInI mAjJA mApI mA 54 'sarvaddhA yAvat nAditaraveNa' mA mAsA yAvat 54thI ahae 42vAmA Avesa cha / sU. 8 // zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre ___mUlam --taeNaM se pAyattANiyAhivaI deve sUriyAbheNaM evaM vutte samANe haTTatuTTa. jAva hiyae evaM devaa| tahatti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei, paDisuNittA jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva suhammA sabhA jeNeva meghogharasiyagaMbhIramaharasadA joyaNaparimaMDalA sussarA ghaMTA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA taM meghogharasiyagaMbhIramahurasaiM joyaNaparimaMDalaM sussaraM ghaMTaM tikkhutto ullAlei ! taeNaM tIse meghogharasiya gaMbhoramaharasadAe joyaNaparimaMDalAe sussarAe ghaMTAe tikkhutto ullAliyAe samANIe se sUriAbhe vimANe pAsAyavimANaNikkhuDAvaDiyasaddaghaMTApaDiyA sayasahassasaMkule jAe yAvi hotthA / taeNaM tesiM sUriyAbhavimANavAsINaM bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya egaMtaraipasattaniccappamattavisayasuhamucchiyANaM sussaraghaMTAravaviulabolaturiyacavalapaDihaNe kae samANe ghosaNakouhaladinnakannaegaggacitta uva uttamANasANaM se pAyattANIyAhivaI deve taMsiM ghaMTAravaMsi NisaMtapasaMtasi mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsI-haMta suNaMtu bhavaMto sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya sUriyAbhavimANavaiNo vayaNaM hiyasuhatthaM-ANavei bho sUriyAbhe deve gacchai NaM bho sariyAbhe deve jaMbuddIvaM 2 bhArahaM vAsaM nayarI aMbasAlavaNaM ceiyaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdittae, taM tubbhe'vi NaM devANuppiyA ! savviDDhIe jAva akAlaparihoNaM ceva sariyAbhassa debassa aMtie pAubbhavaha / / sU09 / / zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 9 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanadhyavasthA chAyA-tataH khalu sa padAtyanIkAdhipatirdevaH sUryAbhena devena evamuktaH san hRSTatuSTa yAvaddhadayaH evaM deva ! tatheti ajJAyAHvinayena vacana-pratizrRNoti, pratizrutya yatraiva sUryAbhaM vimAnaM sudharmA sabhA yatraiva meghaudharasitagambhIramadhurazabdA yojanaparimaNDalA susvarA ghaNTA tatraiva upAgacchati, upAgamya tAM meghaugharasitagambhIramadhura zabdAM yojanaparimaNDalA susvarAM ghaNTAM trikRtva sUtrArtha-( taeNaM se sUriyAbheNaM evaM butte samANe pAyattANiyAhivaI deve ) isa prakAra sUryAbhadeva ke dvArA AjJApita huA yAvat usakA hRdaya Ananda se Atimagna ho gayA aura bolA ( evaM devA ! tahatti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNeti ) he deva ! jaisI Apa AjJA dete haiM-vaha hameM pramANa hai isa prakAra kahakara usane usake pradatta AjJA ke vacana ko baDe vinaya pUrvaka svIkAra kara liyA (paDisuNittA jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva suhammA sabhA jeNeva meghogharasiyagaMbhIramahurasadA joyaNaparimaMDalA sussarA ghaMTA teNeva uvAgacchai ) svIkAra karake phira vaha jahAM sUryAbhavimAna thA aura usameM bhI jahAM sudharmA sabhA thI, aura usameM bhI jahAM vaha meghoM ke samudAya ke garjita jaise gaMbhIra madhurazabdavAlI eka yojana pramANa vartulAkAra viziSTa susvarA nAmakI ghaMTA thI, vahAM para AyA ( uvAgacchittA taM meghogharasiyagaMbhIramahurasadaM joyaNaparimaMDalaM sussaraM ghaMTaM tikkhutto ullAlei ) vahAM A karake usane usa meghoM ke samudAya ke garjita jaise gaMbhIra 'taeNaM se pAyattANiyAhivaI' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM se sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe pAyattANiyAhivaI deve) A pramANe sUryAbhadeva vaDe AjJApita thayelA te pAdacArI senAno adhipatinaay ( hatudu0 jAva hiyae) harSita bhane saMtuSTa thye| yAvat tenuhaya mAna4thI ma mana thaI Ayu mane mokSyA-3 (evaM devA ! tahatti ANAe viNaeNaM vayaNa paDisuNeti ) heva ! 24 m|5 mAjJA mAyA ch| te amAre bhATe pramANa rUpa che. A pramANe kahI teNe tenA vaDe apAyelA AjJAne vacanone bahu ja namratA pU14 svI4.2 4rI dIyA ( paDisuNittA jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva suhammA sabhA jeNeva meghogharasiyagaMbhIramahura saddA joyaNaparimaMDalA sussarA ghaMTA teNeva uvAgacchai ) svii||2 4Ine te yA sUryAlavimAna tumane tamA nayAM sudharmA sabhA hatI ane temAM paNa jyAM te meghanA samUhanA jevI gaMbhIra madhura zabda karanArI eka jana pramANa vartulAkAra susvara nAmanI ghaMTA hatI, tyAM Avyo. (uvAgacchittA ta meghogharasiyagaMbhIramaharasaha joyaNa parimaMDala sussaraM ghaTa tikkhutto zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre ullAlayati / tataH khalu tamyAM mebaugharasitagambhIramadhurazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM susvarAyAM ghaNTAyAM trikRtva ullAlitAyAM satyAM tat sUryAbhaM vimAnaM prAsAda vimAnaniSkuTApatitazabdaghaNTApratizrutasahasrasaGkalaM jAtaM cApi abhUt , tataH khalu teSAM sUryAbhavimAnavAsinAM bahUnAM vaimAnikAnAM devAnAM ca ekAntaratiprasakta nityapramattaviSayasukhamUcchitAnAM susvaraghaNTArava vipulabolatvaritacapala evaM madhura zabdoMvAlI eka yojana pramANa vartulAkAra viziSTa susvara ghaMTA ko tIna bAra bajAyA. ( taeNaM tIse meghogharasiyagaMbhIramahurasadAe joyaNaparimaMDalAe sussarAe ghaMTAe tikkhutto ullAviyAe samANIe se sUriyAbhe vimANe pAsAyavimANaNikkhuDAvaDiyasaddaghaMTApaDiyA sayasahassasaMkule jAe yAvi hotthA ) isa prakAra meghaugharasita gaMbhIra madhura zabdavAlI usa yojana pramANa vartulAkAra viziSTa susvarA ghaMTA ke tIna bAra bajAye jAne para vaha sUryAbhavimAna-apane niSkuToM-upavanoM pahuMce hue usake zabdoM kI pratidhvanI se saMkula-vyApta bana gayA ( taeNaM tesiM sUriyAbhavimANavAsINa bahUrNa vemANiyANaM devANaya devINaM egaMtaraipasattanizcappamattabisayasuhamucchiyANaM sussaraghaMTAravaviulabolaturiyacavala paDibohaNe kae samANe ) tatra ekAntarUpa se ratikriyA meM kAmabhogoM meM-tatpara bane hue ataeva nityapramatta viSaya sukha meM mUJchita hue sUryAbhavimAnavAsI aneka vaimAnika devoM aura deviyoM ko ullAlei) tyA bhAvAna tere te bhavAnA samUDana pani pI lI2 ane. madhura davani vALI eka yojana pramANa vartulAkAra viziSTa susvarA ghaMTAne traNa 12 DI. ( taeNaM meghogharasiyagaMbhIramahurasadAe joyaNaparimaMDalAe sussarAe ghaTAe tikkhutto ullAliyAe samANIe se sUriyAbhe vimANe pAsAyavimANaNikkhuDAvaDiyasaddagha'TApaDisuyA sayasahassa saMkule jAe yAvi hotthA ) 4 pramANe meghosita (megha jevI gaMbhIra) madhura zabdavALI, jana pramANa vartulAkAra viziSTa susvarA ghaMTAne traNa vAra vagADavAmAM AvI tyAre te sUryAbhavimAna potAnA niSkaTaapne-sudhii pAya avait pratidhvanithI sana-vyAsa-thAI yu. (taeNaM tesiM sUriyAbhavimANavAsINaM bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa egaMtarai pasattaniJcappamattavisayasuha mucchiyANaM sussaraghaMTAravaviulabola turiyacavalapaDibohaNe kae samANe) te vakhate ekAMtamAM ratikriyamAM kAmomAM rata thayelA ethI nitya-pramatta viSaya sukhamAM mUcchita thayelA sUryAbhavimAnavAsI ghaNuM vaimAnika deve ane devIone zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 9 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA pratibodhane kRte sati ghoSaNakutUhaladattakarNaikAgracittopayuktamAnasAnAM sa padAtyanIkAdhipatirdevaH tasmin ghaNTArave nizAntaprazAnta mahatA mahatA zabdena udghoSayannudghoSayan evamavAdIt-hantazRNvantu bhavantaH sUryAbhavimAnavAsino bahavovaimAnikA devAca debyazca sUryAbhavimAnapatervacanaM hitasukhArtham , AjJApayati bhoH sUryAbho devaH, gacchati khalu bho sUryAbho devo jambUdvIpaM dvIpaM bhArataM usa susvara ghaMTA ke vipula zabdokI pratidhvani se zIghrAtizIghra pratibodha ho gayA. isa prakAra usake dvArA pratibodhana hone para (ghosaNakouhaladinnakannaegagga cittauvauttamANasANaM se pAyattANIyAhibaI deve ) usa padAti anIkAdhipati ne ghoSaNA ke viSaya meM jAyamAna kautUhala se jinake kAna khaDe ho gaye haiM aura isI se jisakA citta ekAgra-nizcala ho gayA, hai, aura ghoSaNA saMbaMdhI viSaya ko jAnane ke liye jisakA mana vyApta ho rahA hai aise una devoM ke samakSa vaha padAtyanIkAdhipati deva (tasi ghaMTAkhaMsi NisaMtapasaMtasi ) usa ghaMTArava ke dhIre 2 vilakula zAnta ho jAne para ( mahayA mahayA sadeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsI ) jora jora se bAra 2 ghoSaNA karatA huA isa prakAra bolA-(haMta, sugaMtu bhavaMto sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya sUriyAbhavimANa vaiNo vayaNaM hiyasuhatthaM ) baDe harSa kI bAta hai. Ae sUriyAbhavimAnavAsI samasta vaimAnika deva deviyAM sUryAbhavimAnapati ke hitasukhArtha vacana suniye ( aannte susvara ghaMTAnAvipula zabdonI pratidhvanie ekadama pratibaMdhita karI A rIte tenA 43 pratimAdhita thA mAI ( ghosaNakouhaladinnakanna egagga citta uvautta. mANasANaM se pAyattANIyAhivaI deve) te pAya senA nAya ASa! mATe atU. hala-utpanna thavAthI jemanA kAna UbhA thaI gayA che. ane ethI ja jemanuM citta ekAgra nizcala thaI gayuM che ane ghaSaNa saMbaMdhI viSayane jANavAmAM jemanuM mana ekAgra thaI gayuM che evA te devenI sAme pAyadaLa senAnA senApti ve ( tasi ghaMTAravaMsi NisaMtapasaMtasi ) te TAna pani dhIme dhIme me4hama zAMta tha yA mA ( mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsI ) dhUma bhoTA sA paa21|2 ghoSau 42ai At pramANe yuM hai (hata, suNaMtu bhavaMto sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya sUriyAbhavimANavaiNo vayaNaM hiyasuhattha) maI 4 prasannatAnI pAta cha ? mA5 sUryAlavimAnavAsI sI vaimAnika de devIo suryabhavimAnapatinA hita ane sukhArthanI vAta sAMbhaLavA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 rAjapraznIyasUtre varSam AmalakalpAM nagarIm AmrazAlavanaM caityaM zramaNaM bhagavantaM mahAvIramabhivanditum, tad yUyamapi khalu devAnupriyAH / sarvadvarthA yAvad akAlapariatra sUryAsya devasyAntike prAdurbhavata || sU0 9 // taNaM se pAyattANiyA hivaI ' ityAdi 1 TIkA - tataH sUryAbhadeva jJAnantaram khalu sa padAtyanIkAdhipatiH - devaH sUryAbhena devena evam - anantaroktam uktaH kathitaH san dRSTatuSTa yAvaddhRdayaH ver bho sUriyA deve gacchai NaM bho sUriyA deve ) sUryAbhadeva ne Apa sabake liye aisI AjJA dI hai kyoM ki ve sUryAbhadeva jA rahe hai (jaMbuddIvaM dIva bhArahaM vAsaM AmalakappaM nayarIM aMbasAlavaNaM ceiyaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMditta ) jambudvIpa nAmake dvIpa meM vartamAna bharata kSetra meM sthita AmalakalpA nagarI ke AmrasAlavana udyAna meM virAjamAna zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA ke liye ( taM tubbhe vi NaM devANupiyA ! savviDUDhIe jAva akAlaparihINaM caiva sUriyAbhassa devassa aMtie pAunbhavaha ) isaliye he devAnupriyo ! Apa loka bhI samasta Rddhi se yukta hokara yAvat vilamba kiye vinA bahuta hI zIghra sUryAbhadeva ke pAsa pahuMca jAyeM / TIkArtha- sUryAbhadevane jaba padAti - anIkAdhipatise aisA kahA -taba vaha bahuta adhika hRSTa huA, -tuSTa huA, usakA citta Ananda se magna ho gayA. usake manameM baDI prIti jagI aura zobhana manavAlA yaha bana gayA. bhATe ahIM bhestra thayA cho. ( ANavei bho sUriyAbhe deve gacchai NaM bho ? ) sUryAaheve tabhArA sau bhATe khevI bhAjJA urI che DebhaDe sUryAlaheve sahIthI ( jaMhuddIvaM dIva bhArahaM vAsaM AmalakappaM nayariM aMbasAlavaNaM ceiyaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdi - tae ) 4 bhUdvIpa nAbhanA dvIpamA vidyamAna bharata kSetramAM sthita AmasamuhayA naga rInA AmrazAlavana udyAnamAM virAjamAna zramaNa bhagavAna mahAvIrane abhivakranA 42vA bhATe 4 rahyA che. ( ta tubbhe viNa devANuppiyA savviDDhIe jAva akAlaparihINaM caiva sUriyAbhassa devassa aMtie pAunbhavaha) methI he hevAnupriyo ! tame sau peAtAnI samasta RddhinI sAthe yAvat mADu karyA vagara ekadama zIghra sUryAbhadevanI pAse paheAMcI jAva. TIkA-sUryobhadeve jyAre pAyadaLa senAnA senApatine A pramANe kahyuM. tyAre te khUba ja haSTa temaja sauMtuSTa thaye|. tenuM citta AnaMdathI tarakhALa thaI gayuM. tenA manamA khUba ja prIti utpanna thaI ane te zAbhana manavALA thai gayA. eTale ke zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sva. 9 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA hRSTatuSTetyArabhya hRdaya ityantapadasaGgraho bodhyaH tathA ca haSTatuSTacittA''nanditaH prItimanAH, paramasaumanasthitaH, harSavazavisarpaddhadayaH' ityetatpadasagrahaH, eSAM vyAkhyA pUrvaM kRtA / evam - ittham he deva ! 'yathA''jJApayati tathA kariSyAmi' iti - etad AjJAyA sUcakaM vacanaM vinayena - namrabhAvena pratizRNoti - pratijAnAti, pratijJAya yatraiva sUryAbhaM vimAnaM yatraiva sudharmA sabhA yatraiva meghaughara sitagambhIramadhura - zabdA- megha samRdgarjitavadgambhIramadhurazabdavatI yojanaparimaNDalAyojana pramANavartulAkArA, susvarA ghaNTA, tatraiva upAgacchati upAgamya, tAM meghaughara sitagambhIramadhurazabdAM yojanaparimaNDalAM susvarAM ghaNTAM trikRtvaH = vAratrayam ullAlayati - vAdayati / tataH - tadanantaraM khalu tasyAM meghaughara sitagambhIramadhura 95 arthAt sUryAbhadeva kI pradatta AjJA ke prati use asaMtoSa nahIM jagA. pratyuta usakA hRdaya usa AjJA ko prAptakara mAre AnaMda ke prakarSa se mudita banakara matta mayUra kI taraha nAca uThA usane usI samaya apane svAmI sUryAbha deva se prArthanA kI he deva ! jaisI Apane mujhe karane ke liye AjJA pradAna kI hai vaha pramANa hai - maiM vaisA hI karU~gA. isa prakAra apane hArdika bhAva prakaTa kara usa padAti anIkAdhipatine sUryAbhadeva ke AjJA sUcaka vacana ko bar3e vinaya ke sAtha svIkAra kara liyA isa prakAra svIkRtikoTi meM apane svAmI ke vacana ko rakhakara vaha jahAM sUryAbhavimAna aura jahAM sudharmA sabhA evaM usameM bhI vaha meghaugharasita gaMbhIra madhura dhvani vAlI evaM yojana parimANa vartulAkArakhAlI vaha susvarA nAmakI ghaMTA thI vahAM AyA. vahAM Akara usane usa meghaugharasita gaMbhIra madhura dhvani vAlI evaM yojanaparimANa vartulAkAra vAlI susvarA ghaMTA kI tIna bAra sUryAbhadevanI AjJA pratye temane asASa thayA nahi paNa tenuM hRdaya te AjJA meLavIne AnadanA AdhikacathI prasuti banIne mattamayUranI jema nAcI uThayu', teNe te ja samaye potAnA sUryAbhadevane vinatI karatAM kahyu` ke he deva ! tame mane je kAma karavA mATe AjJA karI che-te mArA mATe pramANa rUpa che. huM tamArI AjJA pramANe ja karIza. A rIte peAtAnA hArdika bhAva prakaTa karIne te pAyadaLa senAnA senApatie sUryobhadevanAM AjJA sUcaka vacanAne ekadama namrabhAve svIkArI lIdhAM A rIte peAtAnA svAmInI AjJAne svIkArIne te jyAM sUryAbhavimAna ane jyAM sudharmA sabhA ane temAM paNa jyAM te meghaugharasita gabhIra madhura dhvani karanArI ane rAjana jeTalA goLAkAra vistAra vALI susvara nAmanI zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 rAjapraznIyasUtre zabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM susvarAyAM ghaNTAyAM vikRtva ullAlitAyAM satyAM tat-pUrvoktaM sUryAbhaM vimAnaM prAsAdavimAnaniSkuTA''patitazabdaghaNTApratizrutazatasahasrasaGkalaM-tatra-prAsAdavimAna-prAsAdayuktaM vimAna-sUryAbhanAmakam , yadvAvimAne prAsAdaH prAsAdavimAnam , asmin pakSe prAkRtatvAdvimAnazabdasya para prayogaH, tatra ye niSkuTA:-upavanAni tatra ApatitAH-vIcitaraGganyAyenA''gatA ye zabdAH-zabdavargaNApudgalAsta ApatitazabdAH, tebhyaH samucchalitAni yAni ghaNTApratizrutazatasahasrANi-ghaNTA sambandhipratidhvanilakSataiH saGkalaMvyAptaM cApi jAtam-abhUt , tataH tadanantaram khalu teSAM sUryAbhavimAnavAsinAM bahUnAM vaimAnikAnAM devAnAM ca-punaH bahvInAM vaimAnikAnAM devInAM ca ekAntaratiprasaktanityapramattaviSaya sukhamUJchitAnA-ekAntaratiprasaktAH-ekAntena-sAtmanA ratiprasaktAH-kAmabhogaparAyaNAH, ataeva-nityapramattAH-nitya-sadApramattA:-pramAdayuktAH te ca te viSayasukhamUcchitAH viSayAH zabda-rUpa-rasagandha, sparzAH, tebhyaH sukhAni-viSayajanitasukhAni teSu mUcchitA:-AsaktAH, yadvA-taiH mUchitAH-mohitAzca te tathA teSAm , susvaraghaNTAvavipulabolatvakarake bajAyA-jaba vaha tIna bAra karake baja cukI-tava usa sUryAbhavimAna meM athavA vimAna ke prAsAdoM meM jo niSkuTa-upavana the unameM vIcitaraGga nyAya se Agata usa susvarA ghaMTA ke zabdavargaNA ke pudgaloM se lAkhoM pratidhvaniyAM nikalI so ina pratidhvaniyoM se vaha sUryAbhavimAna vAcAlita ho uThA arthAt vyApta ho gayA. taba usa sUryAbhavimAna ke rahane vAle saba vaimAnika deva aura deviyAM jo ki ekAntataH kAmabhoga krIDA meM parAyaNa the, isIliye jo nitya-pramAdayukta bane hue the aura viSayazabda-rUpa-rasa-gaMdha aura sparza inase janya sukha meM mUcchita-Asakta the athavA inake dvArA mohita the unako, usa susvara ghaMTA ke zabda kI jo samasta dizAoM ghaTA hatI tyAM Avyo tyA AvIne teNe te meghagharasita gaMbhIra dhavanI vALI ane jana jeTalA vistAra vALI susvarA ghaMTAne traNa vakhata vagADI. jyAre te traNa vakhata vagADavAmAM AvI tyAre te sUryAbhavimAnamAM athavA vimAnanA prAsAdomAM je niSphaTa-upavana hatA temAM vicitaraMganyAya thI te pasarelA te susvarA ghaMTAnA zabda vagaNanA pudagalothI lAkho pratidhvanio nIkaLyA. A badhI pratidhvanithI te sUryAbhavimAna zabdita thaI gayuM. eTale ke-zabdathI vyApta thaI gayuM. tyAre te sI sUryAbhavimAnamAM rahenArA vaimAnika deva ane devI ke jeo ekAMta sthaLomAM kAma bhegakIDAmAM nirata hatA ethI jeo sadA pramAda yukta thaIne rahetA ane viSaya - zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza janya sukhamAM mUrichata - Asakta hatA athavA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 9 bhagavadvandanArthasUryAbhasya gamanavyavasthA ritacapalapratibodhane-susvaraghaNTAravasya yo vipulabodhaH-sarvadigvidikSu mahApratidhvaniH tena tvaritacapalaM-zIghrAtizIghraM yatpratibodhanaM-sUcanaM tasmin kRte sati ghoSaNakutuhaladattakarNaikAgracittopayuktamAnasAnAM - ghoSaNakutUhaladattakarNAH, ghoSaNe-ghoSaNaviSayaM yat kutUhalaM-' kIdRzaM dhoSaNa' mityutkaNThA. tat ghoSaNakutUhalaM tena dattau kau~ yaiste tAdRzAH, te ca te ekAgracittAH ekAgraM-ghoSaNa zravaNaika-viSayaM cittaM yeSAM te ekAgracittAH, te upayuktamAnasAH-upayuktaMghoSaNazravaNe vyApRtaM mAnasaM yeSAM te tathAbhUtAzceti tathA, sa padAtyanIkAdhipatirdevaH tasmin pUrvokte, ghaNTArave-ghaNTAzabde, nizAntaprazAnte-nizAntaHpUrva nitarAM mandIbhUtaH pazcAt prazAnta:-prakarSaNa-sarvAtmanA zAnto yAsa nizAnta prazAntastasmin-atyantamandIbhavanAnantaramatyantAbhAvamupagate sati mahatA mahatAdIrghatareNa zabdena uddhoSayannuddhoSayan-vAraM vAraM ghoSaNAM kurvan evam-anupadaM vakSyamANaM vacanam , avAdIt-' hanta !' iti harSe aho sUryAbhavimAnavAsino bahavo vaimAnikA devAH! devyazca bhavantaH sUryAbhavimAnapateH AjJApanIyam-AjJAmeM evaM vidizAoM meM pratidhvani huI evaM usa pratidhvani se jo pratibodhana -sUcana huA so usa sUcana ke hone para pahile to unheM usa ghoSaNA ke viSaya meM kutUhala jagA. " yaha ghoSaNA kaisI huI " aisI utkaNThA jagI phira isa kutUhala se unhoMne usa ghoSaNA ko sunane ke liye apane donoM kAnoM ko usa ora sAvadhAna kiyA. isa taraha ve ghoSaNA ke viSaya ko jAnane ke liye usa ora ekAgracitta ho gaye arthAt ghoSaNA ke sunane meM unakA mana vyApta ho gayA. aba usa padAtyanIkAdhipati devane jaba ghanTA kI dhvani dhIre 2 manda hotI huI bilakula zAnta ho gaI-niHzabdatA chA gaI-taba jora 2 zabdoMse vAraM vAra ghoSaNA karate hue usane aisA kahAhe sUryAbhavimAnavAsI devoM aura deviyoM ! Apa hamArI bAta ko suniyete emanA vaDe mAhita hatA, temane te susvarA ghaMTAnA zabdanI je badhI dizAomAM ane vidizAomAM pratidhvani thaI ane te prativanithI je pratibaMdhanasUcana-thayuM te sUcana thayA bAda pahelAM te te ghoSaNAnA viSayamAM temanA manamAM kutUhala thayuM. ke "A ghoSaNA zA mATe thaI ?" evI utkaMThA thaI tyAra pachI kutUhalathI temaNe te gheSaNane sAMbhaLavA mATe potAnA baMne kAnone te tarapha dharyA. A rIte teo ghoSaNunA viSayane jANavA mATe ekacitta thaI gayA. eTale ke ghoSaNA-sAMbhaLavA mATe temanuM mana adhIrU thaI gayuM. tyAra pachI te pAyadaLa senAnA senApati deve jayAre ghaMTAno "davani " dhIme dhIme thato ekadama zAMta thaI gayA-tyAM niHzabdatA thaI gaI tyAre moTA sAde vAraMvAra ghoSaNA karatAM temaNe A pramANe kahyuM ke he sUryAbhavimAnavAsI devo ! ane devIe ! tame sau zrI 2 / 4 praznIya sUtra:01 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 rAjapranIyasUtre rUpaM hitasukhArthaM hitArtha janmAntare'pi kalyANArthaM sukhArtha-tadbhave nirupadravatArthaM ca zrRNvantu tadevAha - bho :- he devAnupriyAH ! sUryAbho devaH zramaNa bhagavantaM - mahAvIram abhivanditum jambUdvIpaM dvIpam, tatratyaM varSam, -bharata kSetram, tatratyAm AmalakalpAM nagarIm tatrattyam AmrazAlavanaM caityaM gacchati, tat -- tasmAt devAnupriyAH ! yUyamapi khalu sarvadvarghA - parivArAdisampatyA saMparivRtAH santaH akAlaparihInameva- zIghrameva sUryAbhasya devasthAntike - samIpe prAdurbhavata- prakaTIbhavata - AgacchatetyarthaH // sU0 9 // mUlam--tapaNaM te suriyAbhavimANavAsiNo bahave vaimANiyA devAya devIo ya pAyattANiyAhivaissa devassa aMtie eyamahaM socA Nisamma haTTatuTTa jAva hiyayA appegaiyA baMda - NavattiyAe appegaiyA pUyaNavattiyAe appegaiyA sakkAravatiyAe evaM saMmANavattiyAe koUhalavattiyAe appegaiyA asuyAI suNissAmo suyAI aTThAI heUI pasiNAI kAra yaha bar3e hI harSa kI bAta Apako sunA rahA hUM--aura sUryAbhavimAna patikI ora se maiM kaha rahA hUM- aisA karane kI unhoMne mujhe AjJA dI hai. yaha unakA AjJA ke vacana Apake hitake liye -janmAntara meM bhI kalyANa ke liye aura isa bhava meM nirupadravatA ke liye kAma meM AveMge- ve vacana isa prakAra se haiM - he devAnupriyo ! sUryAbhadeva zramaNa bhagavAn mahAvIra ko abhicandanA ke liye jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM rahe hue bharata kSetra meM sthita AmalakalpA ke AmrazAlavana udyAna meM jA rahe haiM isaliye he devAnupriyo ! Apa loga bhI apanI 2 parivArAdirUpa samasta saMpatti se saMparivRta hote hue vinA kisI vilamba ke zIghrAtizIghra hI sUryAbhadeva ke pAsa Ave. / / sU. 9 // amArI vAta sAMbhaLeA-A khUbaja khuzInI vAta huM tamane kahI rahyo chuM-ane Ama karavAnI mane teozrIe AjJA karI che. temanA AjJAnA A vacanA tamArA hita mATe bIjA janmamAM paNa zreyarUpa ane A bhavamAM nirUpadmavatA mATe kAmamAM Avaze te vacaneA A pramANe che- " hai devAnu priyA ! sUryAbhadeva zramaNa bhagavAna mahAvIrane abhiva`danA mATe ja zrRdvIpa nAmanA dvIpamAM AvelA bharatakSetramAM sthita AmalakalpAnA AmrazAlavana udyAnamAM jai rahyA che. ethI huM devAnupriye! tame leAkeA paNa pAtapAtAnA piravAra rUpa samasta sa'pattinI sAthe saparivRtta thaI ne vagara vilae satvare sUryobhadevanI pAse AvI pahAMcA // sU. 9 !! zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 9 bhagavadvandanArthasUryAbhasya gamanavvasthA NAI vAgaraNAiM pucchissAmo appegaiyA sUriyAbhassa devassa vayaNamaNuvattamANA appegaiyA annamannamaNuvattamANA, appegaiyA jiNabhattirAgeNaM, appegaiyA dhammoti appegaiyA joyameyaMti kaTu savviGDhoe jAva akAlaparihoNaM ceva sUriyAbhassa devassa anie pAubbhavaMti / / sU0 10 // chAyA-tataH khalu te sUryAbhavimAnavAsino bahavo vaimAniko devAzca devyazca padAtyanIkAdhipaterdevasya antike etamarthaM zrutvA nizamya hRSTatuSTa yAvadbhudayAH, apyekake vandanapratyayikatAyai apyekake pUjanapratyayikatAyai apyekake satkArapratyayikatAyai evaM saMmAnapratyayikatAyai kutUhalapratyayikatAyai apyekake 'taeNaM te sUriyAbhavimANavAsiNo' ityAdi / sUtrArtha- (taeNaM) isake bAda (te sariyAmavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya) ve sUryAbhavimAnavAsI saba vaimAnika deva aura deviyAM (pAyattANiyAhivaissa devassa aMtie eyamaTTha socA Nisamma ) padAtyanIkAdhipati ke mukha se isa bAta ko sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa kara ( haTTatuTTha jAva hiyayA) hRSTa tuSTa yAvat hRdayavAle hue so inameM se ( appegaiyA vaMdaNavattiyAe, appegaiyA pUyaNavattiyAe appegaiyA sakkAravattiyAe, evaM sammANavattiyAe, koUhalavattiyAe ) kitaneka deva vandanA karane rUpa nimitta ko lekara, kitaneka mana vacana evaM kAya se savinaya paryupAsanA karane rUpa nimitta ko lekara, kitaneka satkAra karane 'taeNaM sUriyAbhavimANavAsiNo' ityAdi / sUtrAtha-( taeNaM ) tyA2 5chI ( te sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya) te sUryAsavimAnava sI sI vaimAni deva bhane vAyA (pAyatANiyAhivaissa devassa aMtie eyamaTuM socA Nisamma) pAya6 senAnA senApatinA mukhathI AvA tenA vacana sAMbhaLIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne (dap tucha jAva hiyayA ) haTa tuSTa yAvat hayA / thy| mane tamanAmAthI ( appegaiyA vaMdaNavattiyAe, appegaiyA pUyaNavattiyAe appegaiyA sakAravattiyAe, evaM sammANavattiyAe koUhalavattiyAe) 2964 hevo nA 42vA mATe, 21 mana vayana ane kAyathI savinaya pampAsanA karavA rUpa nimittane laIne, keTalAka satkAra karavAnA nimittane laIne, keTalAka kautUhalanA upazamana mATe-navI vastu jovA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 rAjanIyasUtre azrutAni zroSyAmaH zrutAn arthAn hetUn praznAn kAraNANi vyAkaraNAni prakSyAmaH, apyekake sUryAbhasya devasya vacanamanuvartamAnAH, apyekake anyonyA nuvartamAnAH, apyekake jinabhaktirAgeNa, apyekake dharma iti apyekake jItametaditi kRtvA sarva yAvat akAlaparihInameva sUryAbhasya devasya antike prAdurbhavanti / / 0 10 // azru ke nimitta ko lekara, isI prakAra kitaneka sanmAna karane ke nimitta ko lekara, kitaneka kautUhala dekhane ke nimitta ko lekara ( appegaiyA asuyAI suNisAma suyAI aDDAI heUI pariNAI kAraNAI vAgaraNAhaM pucchi ssAmo ) kitane ata arthako suneMge aura zruta arthako hetuoM, praznoM kAraNoM aura vyAkaraNoM ko lekara pUcheMge, aise abhiprAya ko lekara ( appegaiyA, sUriyAbhassa devassa vayaNamaNaNuvattamANA appegaiyA annamannamaNuvattamANA, appegaiyA jiNabhattirAgeNaM. appegaiyA dhammoti appegaiyA jIyameyaM sabbiDDIe jAva akAlaparihINaM caiva sariyAbhassa devassa aMtie pAunbhavaMti ) kitaneka sUryAbhadeva kI AjJA hai isaliye hameM jAnA cAhiye isa bAtako lekara kitaneka dUsare deva jA rahe haiM isa liye hameM bhI jAnA cAhiye. isa kAraNa ko lekara kitaneka jinabhakti ke rAga ko lekara kitaneka yaha hamArA dharma hai. isa bhAva ko lekara kitaneka yaha hamArA jIta nAma kA kalpa haiM isa abhiprAya ko lekara sarvaddhi - parivArAdi rUpa sampatti se saMparivRta hote hue yAvat vinA kisI vilamba ke zIghrAtizIghra sUryAbhadeva ke pAsa Agaye. bhajaze te saI ne - ( appegaiyA asuyAI suNissAmo, suyAI aTThAI heUI pasiNAI karaNAI vAgarANAI pucchirasAmo ) DeTalA azruta arthane sAMlaNIzu bhane zruta ane hetuo, prazno, kAraNeA ane vyAkaraNAne laIne pUchIzuM, A abhiaaynii sAthai ( appegaiyA, sUriyAbhassa devassa vayaNamaNuvattamANA, appegaiyA annamannamaNuvattamANA, appegaiyA jiNabhattirAgeNaM, appegaiyA dhammotti appegaiyA jIyayattika savviDDhI jAva akAlaparihINaM ceva sUriyAbhassa devassa aMtie pAubbhavaMti ) DeMTalA sUryAla hevanI AjJA che bheTalA bhATe vu leI me yA vAlane laIne keTalAka khIjA devA jaI rahyA che eTalA mATe amAre paNa javuM joie A kAraNane laIne, keTalAka jina bhaktipratye zraddhAvAna thaIne, keTalAka--A amArA dharma che, A bhAvane laIne keTalAka A amArU jIta nAme kalpa che A kAraNane lIdhe, saddhi--parivAra vagere rUpa sapattithI sa'parivRtta thaI ne cAvat koI paNa jAtanA vilaMba vagara ekadama sUryAbhadevanI pAse paheAMcI gayA. zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 10 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 'taeNa se sUriyAbhavimANavAsiNo' ityAdi TIkA-'sUryAbhadevo bhagavaddarzanArthaM gacchatI' ti padAtyanIkAdhipatikRtaghoSaNAnantaraM khalu te-pUrvoktAH, sUryAbhavimAnavAsino bahavo devAH casUryAbhavimAnavasinyo bahvayo devyaH padAtyanIkAdhipaterdevasya antikesamIpe etam-anantaroktam artha-vRttaM zrutvA sAmAnyataH zravaNagocaraM kRtvA, nizamya - vizeSato hRdyavadhArya hRSTatuSTa-yAvaddhadayAH-hRSTatuSTetyArabhya hRdayA' ityantapadasaMgraho bodhyaH, tathA ca-dRSTatuSTacittAnanditAH, prItimanasaH. paramasaumanasthitAH harSavazavisarpaddhadayAH' iti eSAM vyAkhyA gtaa| apyekakekecit vandanapratyayikatAyai-vandanasya-stuteH pratyayo-nimittaM vandanapratyayaH, so'syA'stIti vandanapratyayikA, tasya bhAvo vandanapratyayikatA, tasyai vanda TIkArtha-isake bAda jaba padAtyanIkAdhipatine aisI ghoSaNAkI ki sUryAbhadeva bhagavAn ko vandanAke liye jA rahA hai, taba isa ghoSaNAko sunakara aura use vizeSa rUpase hRdayameM dhAraNa karake sUryAbhavimAnavAsI saba deva aura vahAMkI saba deviyAM dRSTatuSTa se lekara hRdaya takake vizeSaNoMvAlI bana gaI-tathA ca ve deva deviyAM sabake saba jana " hRSTatuSTacittAnanditAH, prItimanasaH, paramasaumanasyitAH, harSavazavisarpaddhadayAH" aise ho gaye ina samasta padoMkI vyAkhyA pahilekI jA cukI hai so inameM se kitane deva vandanapratyayikatAke liye-vandanAke liye, (yahAM vandanA-stutikA jo nimitta hai vaha vandanapratyaya hai. yaha vandanapratyaya jisake haiM, vaha vandanapratyayika hai. isa vandanapratyayikakA jo bhAva hai vaha vandanapratyayikatA hai. isakA tAtparya " vandanAke liye" aisA hotA hai) sUryAbhadevake pAsa Akara upasthita ho TakAtha-tyAra pachI jyAre pAyadaLa senAnA senApatie evI ghoSaNA karI ke sUryAbhadeva bhagavAnane vaMdana karavA mATe jaI rahyA che. tyAre A ghoSaNA sAMbhabane ane tene savizeSa rUpathI hRdayamAM dhAraNa karIne sUryAbhavimAnavAsI sau deva ane tyAMnI badhI devIe haSTa tuSTa yAvat AnaMdayukta hRdayavALI thaI gaI. tabhara te va vIsI ma " hRSTatuSTacittAnanditAH, prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSazavisarpaddhadayAH" savAM tha gayo / madhA pahAnI vyAdhyA patA 42vAmAM AvI che. te te bemAMthI keTalAka de vaMdana pratyayikatA mATe-vandanA mATe, (ahIM vaMdana stutinuM je nimitta che te vadana pratyaya che A vandana pratyaya jene che te vandana pratyayika che Ane artha "vaMdanA mATe" A thAya che.) sUryAbhadevanI pAse AvIne hAjara thayAM. e saMbaMdha ahIM lagADavo joIe. A rIte ja AgaLanA padomAM paNa samajavuM joIe. temaja keTalAka de pUjana zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 rAjapraznIyasUtre nArthamityarthaH sUryAbhasya devasyAntike prAdurbhavantItyanenAsya sambandhaH, evamagre'pi, apyekake-kecit pUjanapratyayikatAyai-manovAkAyayogaiH savinayaM payupAsanArtha, apyekake-satkArapratyayikatAyai-satkarArtham , evam-ittham apyekakesammAnapratyayikatAyai-sammAnArtham , apyekake kutUhalapratyayikatAyai - kutUhalamukaNThA tadartha kautukadarzanArthamityarthaH, apyekake -azrutapUrvANi-svargamokSasAdhakAni vacanAni zroSyAmaH, zrutapUrva-zravaNagocarIkRtAn arthAn -jIvAjIvAdi padArthAn prakSyAma ityagreNa sambandhaH, hetUn anyathAnupapattirUpAn 'jIvA devagati kathaM prApnuvantIsvarUpAn AtmanA saha karmaNaH kathaM sambandho jAyata itirUpAn gaye. aisA saMbaMdha yahAM lagAnA cAhiye. isI tarahase Ageke padoMmeM bhI samajhanA cAhiye. tathA ca kitaneka deva pUjanapratyayikatAke liye-mana vacana kAya rUpa yogoMse vinayapUrvaka prabhukI paryupAsanA karaneke liye kitaneka deva satkAra pratyayikatAke liye-satkArake liye, isI taraha kitaneka sammAna pratyayikatAke liye-sammAna karaneke liye, kitaneka kutUhala pratyayikatAke liye unkaMThArUpa kautuka dekhaneke liye sUryAbhadevake pAsa Akara upasthita ho gye| kitaneka azrutapUrva svargamokSasAdhaka vacanoMko suneMge, tathA zravaNaviSayIkRta arthoko-jIvAjIvAdi padArthIko pUchege, arthAt anyathAnupapatti rUpa hetuko lekara aisA pUchege ki jIva devAdi gati kaise jAte haiM. ? AtmAke sAtha karmakA sambandha kaise hotA hai ? saMzayako dUra karaneke liye aisA pUchege ki jIva aura ajIva Adi padArthoM kA svarUpa kyA hai ? anya siddhAntakAroMne jIvakA svarUpa mAnA hai vahaThIka hai yA jainasiddhAntakAroMne jo jIvAdi padArthoM pratyayikatA mATe-mana vacana kAyarUpa yogathI vinayapUrvaka prabhunI paryuM pAsanA karavA mATe keTalAka de sakAra pratyacikatA mATe satkAra mATe A pramANe keTalAka sanmAna pratyayikatA mATe sanmAna karavA mATe keTalAka kutUhala pratyayikatA mATe sammAna mATe A kAma rUpa yogothI vinayapUrvaka prabhunI paNuM pAsanA karavA mATe, keTalAka devo sakAra utkaMThA rUpa kautuka jovA mATe sUryAbhadevanI pAse AvIne hAjara thaI gayA. keTalAka azrutapUrva svargamokSa sAdhaka vacanone sAMbhaLIzuM. temaja zravaNa viSayI kRta arthone-jIva ajIva vagere padA ne pUchIzuM, eTale ke anyathAnupapatti rUpa hetune laIne evI rIte pUchIzuM ke jIva deva vagere gatimAM jAya che ? AtmAnI sAthe karmano saMbaMdha kevI rIte hoya che ? saMzaya maTADavA mATe evI rIte pUchI zuM ? ke jIva ane ajIva vagere padArthonuM svarUpa zuM? bIjA siddhAntakAroe je jIvanuM svarUpa batAvyuM che te ThIka che ke jaina siddhAtakAroe je jIva vagere padArthonuM svarUpa mAnyuM che te zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 10 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 103 praznAn-saMzayApanodArtha jIvAjIvAdisvarUpapracchanaviSayAn, kAraNAni-jIvasya jJAnAditrayaM kathamutpadyate' ityAdirUpANi, yadvA-caturgatilakSaNasaMsArabhramaNaM kathaM bhavati?' ityAdirUpANi, vyAkaraNAni-pRSTasya jIvAdi svarUpasya uttaratayA praznAntarakaraNarUpANi, prakSyAma iti buddhayA, apyeka ke sUryAbhasya devasya vacanam-AjJAm anuvartamAnAH-anusarantaH, apyekake anyonyaM parasparam anuvartamAnAH-'mayA gamyante tvayApi gantavyam' ityAdi vAkyamanusarantaH, apyekake jinabhaktirAgeNa-tIrthakarabhaktyanurAgeNa apyekake dharmaH-asmAkamayaM dharma iti buddhayA, apyekake jItametat-jItAkhyakalpo'yamasmAkamiti kRtvA itibuddhayA sarvaddharyA-yAvadakAlaparihInam-' sarvaddharyA' ityArabhya akAlaparihInamevetyantakA svarUpa mAnA hai vaha ThIka hai, kAraNoM ko lekara aisA pUchege ki jIvako jJAnAditraya kaise utpanna hote haiM ? ityAdi athavA-caturgatirUpa saMsArameM jIva kA paribhramaNa kaise hotA hai ? ityAdi. vyAkaraNako lekara pUche gaye jIvAdikake svarUpameM prApta uttarameM aura bhI anya prazna karake usake svarUpakA nirdhAraNa kareMge' isa buddhise prerita hokara sUryAbhadevake pAsa Akara upasthita ho gaye. tathA kitaneka deva usake pAsa "sUryAbhadevakI AjJA pAlanA cAhiye" isa abhiprAyase yukta hokara upasthita ho gaye. tathA kitaneka deva dUsarekA anusaraNa karake ki maiM jAtA hU~-tuma bhI calo" isa bhAvanAko lekarake usake pAsa upasthita ho gaye. tathA kitaneka deva tIrthakarakI bhakti ke anurAgase tathA kitaneka deva yaha hamArA dharma hai isa buddhise, tathA kitaneka jItanAmakA yaha hamArA kalpa hai isa abhiprAyase pUrvokta "sarvaddhi pATha ThIka che. kAraNone sAme rAkhIne A jAtanA prazno karIzuM ke jIvana zAnA ditraya kevI rIte utpanna thAya che ? vagere athavA-caturgatirUpa saMsAramAM jIvanuM paribhramaNa kevI rIte thAya ! vyAkaraNane laIne pUchavAmAM AvelA jIva vagerenA svarUpamAM je kaMI javAba apAze tene laIne pharI bIjA prazno karIne tenA svarUpanuM nirdhAraNa karIzuM" A buddhithI prerAIne sUryAbhadevanI pAse AvIne teo hAjara thayA temaja keTalAka devo tenI pAse "sUryAbhadevanI AjJA pALavI joIe. A abhiprAyathI yukta thaIne hAjara thayA. temaja keTalAka de eka bIjAnuM anusaraNa karIne "huM tyAM jaI rahyo chuM, tame paNa cAle evI rIte bIjAne othI prerAIne temanI pAse hAjara thayA. temaja keTalAka de tIrthakaranI bhaktinA anurAgathI temaja keTalAka de A amAro dharma che e buddhithI temaja keTalAka jIta nAmane amAro kalpa che. A abhiprAyathI, pUrve varNavelI "sarvaddhi pAThathI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 rAjapraznIya sUtre padasaGgraho bodhyaH, tathA ca-sarvaddhA,. sarvadyutyA. sarvabalena, sarvA''dareNa, sarva vibhUtyA, sarvavibhUSayA, sarvasambhrameNa, sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAreNa, sarvatruTitasaMninAdena, mahatyA RddhayA, mahatyA dyutyA, mahatA balena mahatA samudayena, mahatA varaTitayamakasamakapravAditena, zaGkhapaNava-paTaha-bherI-jhallarIkharamukhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhinirghoSanAditaraveNa, akAlaparihInameva' iti padasaGgrahaH phalitaH eSAM vyAkhyA'STamasUtre kRtaa| sUryAbhasya devasya antike -samIpe prAdurbhavanti-prakaTIbhavanti // mU0 10 // mUlam-taeNaM se sUriyAbhe deve te sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya akAlaparihoNaM ceva aMtie pAubbhavamANe pAsai, pAsittA hatu? jAva hiyae AbhiyogiyaM devaM saddAvei, sadAvittA evaMvayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA ! aNegakhaMbhasayasaMniviThaM lolaTThiyasAlabhaMjiyAgaM IhAmiya usamaturaganarase lekara akAlaparihInaM " pAThokta padoMse viziSTa hokara sUryAbhadevake pAsa upasthita ho gaye. pUrvokta pATha isa prakArase hai-'sarvadvaryA, sarvadyutyA, sarvabalena, sarvasamudayena, sarvAdareNa, sarvavibhUtyA, sarvavibhUSayA, sarvasaMbhrameNa sarvapuSpagaMdhamAlyAlaMkAreNa, sarvatruTitasaMninAdena, mahatyA RddhayA, mahatyA yutyA, mahatA balena, mahatA samudayena, mahatA vastruTitayamakasamakapravA ditena, zaMkhapaNava-paTaha-bherI-jhallarI-khara muhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhinirghoSanAditaraveNa akAlaparihInameva' ina saba padoMkI vyAkhyA yahIM aSTama sUtra meM kara dI gaI hai // sU0 10 // mAMDIne "akAla parihIna sudhInA padothI viziSTa evI saMpadAthI susajaja thaIne sUryAbhadevanI pAse AvIne hAjara thayA. te pUrve varNana karavAmAM Avelo pATha 2mA pramANe che. 'sarvaddharyA sarvadyatyA, sarvabalena, sarvasamudayena, sarvAdareNa, sarvavibhUtyA, sarvavibhUSayA, sarvasaMbhrameNa, sarvapuSpagaMdhamAlyAlakAreNa, sarvatruTitasaMninAdena, mahA yA RddhayA, mahatyA dyutyA, mahatA balena, mahatA samudayena, mahatA varatruTita yamakasamakapravAditena, zaMkha, paNavapaTaha-bherIjhallarI-kharamuhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhinidhoSanAditaraveNa, akAlaparihInameva mA madhA pahanI vyAdhyA 25 mA sUtramA 42vAma mAvI cha. // sU. 10 // zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 11 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA magaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamara kuMjara vaNalaya paumalayabhatticittaM khaMbhuggayavara vara veiyAparigayAbhirAmaM vijjAhara jamalajaMta juttapiva accIsahassamAlaNiyaM rUvagasahassakaliyaM bhisamANaM bhibbhisamANaM cakkhulloyaNalesaM suhaphAsa sassi - rIyarUvaM ghaMTAvalicaliyamahuramaNaharasaraM suhaM kaMtaM darisaNijjaM NiuNoviyamisimisitamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparivikhattaM joyaNasaya sahassavitthiNNaM divvaMgamaNasajjaM sigghagamaNaM NAma divvaM jANavimANaM viuvvAhi viuvittA khippAmeva eyamApantiyaM paJcaSpiNAhi // sU0 11 // chAyA - tataH khalu sa sUryAbho devaH tAn sUryAbhavimAnavAsino bahUn vaimAnikAn devAn devIMzva akAlaparihInameva antike prAdurbhavataH pazyati, dRSTvA hRSTatuSTa yAvaddhRdayaH AbhiyogikaM devaM zabdayati, zabdayitvA evamavAdIttaNaM se sUriyA deve' ityAdi / 6 sUtrArtha - (ar) isake bAda ( se suriyA me deve ) usa sUryAbha devane (te sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA ) una sUryAbhavimAnavAsI saba vaimAnika (devAya devIo ya) devoM ko aura deviyoM ko (akAla parihINa ceva ) vinA kisI vilamba ke - zIghrAtizIghra hI (aMtie pAumbhavamANe pAsaha ) apane pAsa meM upasthita hue dekhA, (pAsittA haTTa jAva hiyae AbhiyogaM devaM saddAvei ) dekhakara vaha hRSTatuSTa yAvat hRdayavAlA huA. usane usI samaya Abhiyomika deva ko bulAyA, ( sadAvittA evaM vayAsI) 105 'taeNa se sUriyAbhe deve ' ityAdi / sUtrArtha - ( taraNaM) tyAra pachI ( se sUriyAbhe deve ( te sUriyAbhavimANavAsi bahave mAyA ) te sUryAlavibhAnavAsI ( devA ya devIo ya ) devAne ane devIgane ( akAlaparihINaM ceva ) | pazu latanA visa vagara ( aMtie pAu bhavamANe pAsai) potAnI pAse hA42 thayelA leyA. ( pAsittA haTTatuTTha jAva hiyae AbhiyogaM devaM sahAvei ) lene te uSTa-tuSTa yAvat hRdhyavANI thaha gye| tethe tarata 4 mA liyeogiGa hevane molAvyA. ( sadAvittA evaM vayAsI ) gosAvIne zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre kSiprameva bho devAnupriya ! anekastambhazatasaMniviSTaM lIlAsthitazAlabhadhikAkam IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararuruzarabhacamarakuJjara vanalatA padmalatA bhakticitraM stambhodgatavaravajravedikAparigatAbhirAmaM vidyAdharayamalayugalayantrayuktamiva arciH sahasramAlanika rUpakasahasrakalitaM bhAsamAnaM vA bulAkara usase usa prakAra kahA (khippAmeva bho devANuppiyA ! aNegakhabhasayasaMniviTThaM lIlaTThiyasAlabhaMjiyAgaM, ihAmiya -usama-turaga-nara magara -vihaga-vAlaga-kinnara - ruru - sarabha-camara-kuMjara-vaNalaya- paumalaya bhatticitta ) he devAnupriya ! tuma bahuta hI jaldI eka aise yAnavimAna kI vikurvaNA karo ki jo sau stambhoM se yA saikar3oM stambhoM se yukta ho, unake upara sthita ho jisameM nirmitta zAlabhaMjikAe~ lalitAGgasannivezarUpa lIlA se sthita ho, IhAmRga-vRka, vRSabha-valIvarda, turaga-azva nara-manuSya, makara-grAha, vihaga-pakSI, vyAlaka-sarpa, kinnara, vyantaradeva, ruru-mRga zarabha-aSTApada, camara-camarI gAyeM, kuMjara - hAthI, vanalatA. padmalatA, ina saba kI racanA vizeSa se jo citra-adbhUta ho, (khabhuggayavaravairaveiyApariggayAbhirAbhaM, vijjAharajamalajuyalajaMtajuttaM piva accIsahassa mAlaNiyaM) stambhoM ke Upara kI zreSTha vajravedikA se yukta huA jo ramaNIya ho, tathA samAna AkAra vAle do vidyAdhara rUpa yaMtra se jo sahita ho, saikaDoM kiraNoM se jo virAjita ho (rUvagasahassakaliyaM ) saikaDoM prakAra ke rUpa jisake dRSTipatha hoM, arthAt anekAkAroM se jo yukta ho, te mA pramANe prayu (khippAmeva bho devANuppiyA ! aNegakhabhasayasaMniviTTha lIlaTriyasAlabhaMjiyAgaM, IyAmiya- usabha-turaga -nara-magara-vihagavAlaga-kinnara-ruru-sarabhacamara-kuMjara-vaNalaya-paumalayabhatticittaM ) devAnupriya ! tame 16 me mevA yAna vimAnanI vidurvaNA karo ke je se thAMbhalAo ke seMkaDo thAbhalAothI yukta hoya, temAM lalita aMgethI yukta evI lIlAvALI zAlabhaMjikAo (pUtaLIo) taresI |y, bhane mAM bhRga, vR4-13-vRSabha-Rela-tu2-253, 12bhAsa, bha42-yAra, viDa-pakSI, vyAsa-sapa hinnana-vyata23va, 22-bhRga, zarabha-aSTApada, amara camarI gAyo, kuMjara-hAthI, vanalatA, pazcalatA, A badhAnI sthanA vizeSathI abhuta mitrothI yitrita hoya. (khaMbhuggayavaravairaveiyApariggayA. bhirAmaM, vijjAharajamalajuyalajaMtajuttaM piva accIsahassamAlaNiya) thAnAsAnI 52 uttama vaja vedikAthI je yukta hoya, temaja samAna AkAravALA be vidyAdhara 35 yathA 2 yuta kAya, se thI re matuMDAya (rUvagasahassakaliyaM) zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 11 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 107 bhAsyamAnaM cakSulkanazleSa zubhasparza sazrIkarUpaM ghaNTAvalicalitamadhuramanoharasvaraM zubhaM kAntaM darzanIyaM nipuNotthitadedIpyamAnamaNiratnaghaNTikAjAlaparikSipta yojanazatasahasravistIrNa divyaM gamanasajja zIghragamanaM nAma divyaM yAnavimAna vikuru, vikRtya kSiprameva etAmAjJaptiko pratyaparya // sU0 11 // (bhisamANa, bhibbhisaMmANaM, cakkhulloyaNalesaM, suhaphAsaM, sassirIyarUvaM, ghaMTAvalicaliyamahuramaNaharasaraM ) sAdhAraNarUpa evaM vizeSa rUpa se jo bahuta adhika camakIlA ho, dekhane para jo aisA pratIta ho ki mAnoM yaha AkhoMmeM hI lagA jA rahA hai, sparza jisakA zubha ho, zobhAyukta AkArase yukta ho, pavanake sparzase mI kampita ghaNTAsamUhake, nirgata (nikale hue) aise zravaNaramaNIya evaM manaHprasAdajanaka nAda ( zaddha ) se jo sampanna ho ( suhaM kaMtaM darisaNijja niuNovaciyamisimisiMta maNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhitaM, joyaNasayasahassavitthiNNaM, divvaM gamaNasajjaM sigdhagamaNaM NAma divvaM jANavimANaM viuvyAhi ) zubha ho sundara ho, ataeva jo darzanake yogya ho, dedIpyamAna maNi evaM ratna jisameM zilpakalAse parikarmita mativAle janoM dvArA khacita kiye gaye hoM, aura jo kSudra ghaNTikA jAlase saba taraphameM parikSipta ho pramANa meM jo eka lAkha yojanake vistAravAlA ho, aise gamaNasajja zIghragAmI divya yAnavimAnakI-vikurvaNA karo (viuvittA khippAmeva eymaannseMkaDo jAtanA rUpa jenAra le kenI najare AvatA hoya, eTale ke ghaNA AkArothI ra yusta chAya, (misamANa bhibhisamANaM, canakhulloyaNalesaM suhaphAsa sassirIyarUvaM ghaMTAvalicali ya mahuramaNaharasaraM ) sAdhA295 35 ane vizeSa35thI re 505 04 15 // camakatuM hoya, jotAMnI sAthe te evuM lAgatuM hoya ke jANe AMkhamAM ja te samaviSTa thaI gayuM na hoya, paze jeno zubha hoya zobhAyukta AkArathI yukta hoya pavanane athaDAvAthI ghaTA samUhanI eka bIjAnI athaDAmaNathI utpanna thatA ramaenniiy manane prasanna 42nA2 madhu2 nAha-ni-thAne saMpanna hai|y ( suhaM, kataM. darisaNijjaM niuNovaciyamisimisiMtamaNira yaNaghaTiyAjAlaparikkhitaM, joyaNasayasaharasa visthiNNaM, divvaM gamaNasajjaM sigdhagamaNaM NAma divvaM jANavimANaM viuvvAhi ) zuma ch|y, suMdara hoya, ethI je darzanIya hoya, jemAM zilpakalAthI parikamiMta mativALA kalAkAro vaDe dedIpyamAna maNi ane ratno jaDavAmAM AvelAM hoya ane je nAnI nAnI ghaMTaDIonA samUhathI cAre tarapha- zobhita hoya, pramANamAM je eka sAma yAna pramANa 28 vistAravA leya, me mana , zI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 rAjapraznIyasUtre 6 aNa se sUriyA deve ' ityAdi TIkA - sUryAbhadevAntike sUryAbhavimAnavAsidevadevI prAdurbhavanAnantaram, khalu saH - sUryAbhavimAnAdhipatiH sUryAbho devaH tAn - svAntike prAdurbhUtAn sUryAbhavimAnavAsinaH bahUn vaimAnikAn ca punaH sUryAbhavimAnavAsinI hvI vaimAnikIdevIH ca api akAlaparihInameva- zIghrameva antike - svasamIpe prAdubhavataH tathA prAdurbhavantIca devIH pazyati dRSTvA hRSTatuSTayAvaddhRdayaH hRSTatuSTetyA rabhyahRdaya ityantapadasaGgraho bodhyaH tathA ca-hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH, paramasaumanasthitaH, harSavazavisarpaddhRdayaH, ityetatpadasaGgrahaH phalitaH, eSAM vyAkhyA tRtIyasUtre kRtA, etAdRzaH sansUryAbho devaH AbhiyogikaM devaM zabdayatiAhvayati, zabdayitvA - AhUya evam anupadaM vakSyamANaM vacanam, avAdItbho devAnupriya ! kSiprameva - zIghrameva, anekastambhazata - saMniviSTam - aneke , ttiyaM paJcapaNAhi ) vikurvaNA karake phira hameM zIghra hI isakI sUcanA do. / TIkArtha- jaba sUryAbhadeva ke pAsa sUryAbhavimAnavAsI deva aura deviyAM Akara upasthita ho gaIM taba vaha sUryAbhadeva jo ki usa sUryAbhavimAna kA adhipati thA una saba ko zIghra AyA huA dekhakara hRSTatuSTa yAvat hRdayavAlA huA - yahAM yAvat pada se 'hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH, paramasaumanasthitaH harSavazavisarpaddhRdaya:' isa pATha kA saMgraha huA hai / ina padoM kI vyAkhyA hamane tRtIya sUtra kI vyAkhyA meM kara dI haiM / isa prakAra harSotkarSaM se phUle hue usa sUryAbhadevane Abhiyogika deva ko bulAyA. bulAkara phira usane aisA kahA - he devAnupriya ! tuma zIghra hI aneka stambhazata saMniviSTa - aneka prakAra ke sau stambhoM para athavA aneka gativAjA hivya vibhAnanI viThuvA 4, ( viubvittA khippAmeva eyamANattiyaM paJcapaNAhi ) viruvA urIne amane hI amara Aye. TIkA"--jyAre sUryAbhadevanI pAse sUryabhavimAnavAsI deva ane devIyA AvIne hAjara thaI gayAM tyAre te sUryAbhadeva--ke jee te sUryavimAnanA adhipati hatA--te badhAne jaldI AvI gayelAM joIne haSTa tuSTa yAvat hRdayavALA thye| mahIM yAvat yaha vaDe ' haSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH, paramasaumanasthitaH harSavazavisarpaddhRdayaH mA pAhano sagraha thayo che. A pahonI vyAcyA ase gIla sUtramAM karI che. A rIte haSa~ka thI prasanna thayelA sUryAbhadeve AbhiyAgika devane elAvyA. melAvIne tene A pramANe kahyuM--ke hai devAnupriya ! tame satvare ghaNA se'kaDA thAMbhalA upara ke ghaNI jAtanA sekaDA thAMbhalAovALA evA yAna zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. va 11 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA anekaprakArakA ye stambhAsteSAM zatam - yadvA - anekAni yAni stambhazatAni, tatra saniviSTaM - sthitamavalambitamitibhAvaH, etAdRzaM 'yAnavimAnaM vikuru' ityutareNAsya sambandhaH punaH kIdRzaM tad ? ityAha- lIlA sthitazAlabhaJjikAkaMlalitAGgasannivezarUpayA lIlayA sthitAH lIlAsthitAH, tA zAlabhaJjikA yatra tattathA - sundarAGgasaMnivezasampannaputtalikAyuktam, tathA - IhAmRgavRSabhaturaganaramakara vihagavyAlaka kinnara ruruzarabha camarakuMjavanatApadmalatAbhakticitraM - taMtraIhAmRgAH - vRkA, vRSabhAH - balIvardAH, turagAH - azvAH, narAH - manuSyAH, makarAHgrAhAH, vihagAH - pakSiNaH, vyAlakAH - sarpAH, kinnarAH - vyantaradevAH, rukha:mRgAH, zarabhAH - aSTApadAH, camarA:- camaragAvaH kuJjarAH - hastinaH vanalatA:prasiddhAH - padmalatA kamalalatAH, IhAmRgAdipadmalatAntAnAM yA bhaktayaH - racanAvizeSAzcitrANi tAbhizcitritam adbhutam tathA stambhodgatavaravajravedikAparigatA saikaDoM stambhoM para sthita - avalambita hue aise yAnavimAna kI -- vikurvaNA karo - arthAt use apanI vikriyAzakti se niSpanna karo aisA sambandha Age Aye hue ' vikuru' isa padake sAtha isakA karanA cAhiye. yaha yAna vimAna kaisA honA cAhiye. so bAta ko vaha sUryAbhadeva aba Age ke padoM dvArA spaSTa karatA hai ki yaha yAna vimAna lIlAsthita zAlabhaJjikA vAlA ho arthAt isameM jo putalikAe~ vikurvita karake banAI jAyeM- ve lIlAkaratI huIM hI banAI jAve unameM unake pratyeka aMga kA saMniveza ast manorama prakaTa kiyA jAve. IhAmRga ke, vRSama ke, turaga ke, manuSya ke, makara ke, vihaga ke vyAlaka ke, kinnara ke mRga ke, aSTApada ke, camarI gAya ke hAthI ke, banalatAoM ke aura padmalatAoM ke citra ukere jAve vimAnanI vipuNA karA-eTale ke tene pAtAnI vaikriyazakti vaDe niSpanna karI yA latanA sauMdha paDesAM AvelA ' vikuru' yA pahanI sAthe vo hame. A yAna vimAna kevuM hAvu' joie--A bAbatanuM spaSTI karaNa karatAM sUryAbhadeva kahe che ke--A yAna vimAna lIlAsthita zAlabhaMjikAvALu hoya, eTale ke AmAM je pUtaLIo vikurvita karIne banAvavAmAM Ave tee lIlA karatI manAvavAmAM Ave. temAM temanA a`geAnA sa`niveza (goThavaNI ) bahu ja sarasa rIte prakaTa 42vAmAM Ave. dhaDAbhRganA, vRSalanA, turaganA mANusanA, bharanA vihaganA, vyaasnA, kinnaranA mRganA, aSTApadanA, camarI gAyanA, hAthInA vanalatAnA ane padmalatAonA citrA keAtaravAmAM Ave ke jethI A viziSTa jaNAI Ave enA dareke dareka thAMbhalA upara uttama vajranI (hIrAAnI ) veThThI banAvavAmAM Ave. jethI zaiAbhA cAragaNI thaI jAya, ene calAvavA mATe be sarakhA AkAravALA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 9 109 - Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 rAjapraznIyasUtre bhirAma-stambhodgatA-stambhoparitanI yA varA-zreSThA vajravedikA-vajraratnamayI vedikA tayA parigataM yuktaM sat abhirAma-ramaNIyam , tathA-vidyAdharayamalayugalayantraktamiva vidyAdharau-vidyAdharapuruSavizeSau, tayoryad yamalayugalaM-yugmajAtadvayaM-samAnAkAraM tadeva yantraM-saMcAriputtalikAdvayalakSaNaM tena yuktaM-sahitam iva yathA, tathA. arciH sahasramAlanikam arciSAM kiraNAnAM sahasramaciHsahasraM tena mAlate-zobhata iti sahasramAlanaM. tadeva arciHsahasramAlanikam , tathA-rUpakasahasrakalitaM-rUpyante-avalokyanta iti rUpANi, tAnyeva rUpakANi teSAM sahasraM rUpakasahasraM tena kalitaM-yukta tathA anekAkArayuktam , bhAsamAnaM-zobhamAna-atizayena zobhamAnaM, tathA-cakSulokanazleSaM cakSupaH - netrasya lokana-darzanaM cakSurlokana tasminnadbhutadarzanIyatvAt zliSyatIva-lagnaM bhavanIva yattattathA-netrakartakadarzane netre lagnIbhavadiva, tathA-zubhasparza-zubhaHkomala sparzaH-sparzanaM yasya tat zubhasparzam komalasparzasampannam , tathA sazrI karUpa-zriyA sahitAni sazrIkANi tAni-rUpANi-AkArA yatra tattathA zobhAyuktAkArasampannam , tathA ghaNTAvalicalitamadhuramanoharatvaraM ghaNTAnAm - AvaliH ki jisase yaha adbhUtaviziSTa zobhAzAlI pratIta ho, isake pratyeka khambhe para zreSTa vajra kI vedI banAI jAve, tAki isakI zobhA meM cAra cAMda aura laga jAve,--isake saMcAlana ke liye do samAna AkAra vAle vidyAdhara puruSoM ke citra saMcAlana sthAna para banAkara rakhe jAve, yaha saikaDoM kiraNoM se suhAvanA bane, aneka AkAroM se yaha yukta ho, baDA suhAvanA evaM manalubhAvanA yaha banakara apanI camakIlI kAnti se dekhane vAloM ko aisA jace ki mAnoM yaha AMkhoM meM hI samAyA jA rahA hai / sparza isakA zubha komala ho, kaThina sparza na ho, isakA AkAra prAkAra zobhAsaMpanna ho, isameM jo ghaMTAoM kI Avali prakSipta kI jAve vaha itanI halkI ho ki jo vAyu vidyAghara purUSanA citro saMcAlana sthAna upara banAvaDAvIne mUkavAmAM Ave. ane te seMkaDe kiraNathI zobhatuM hoya, ghaNA AkArothI e yukta hoya, khUba ja ramaNIya ane manohara banI gayeluM e pitAnI caLakatI kAMtithI jenArAone evuM lAge ke jANe temanI AMkhomAM ja e samAviSTa thaI jatuM na hoya. Ano sparza kamaLa hoya, kaThina sparza hoya nahi ane Ane AkAra prAkAra-mahelanA je zebhAsaMpanna hoya. emAM je ghaMTaDIonI paMkti rAkhavAmAM Ave te ATalI badhI ochA vajana vALI hoya ke jethI vAyunA sparza thatAM ja hAlavA mAMDe A pramANe hAlavAthI zrI 201praznIya sUtra:01 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 11 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 111 , samUho ghaNTAvaliH, tasyA yadvAyusparzana calitaM calanaM kampanaM madhuge manoharatha svaraH nAdo yatra tattathA-pavanasparzavazAdbhaNTA samUhakampanena zravaNaramaNIyamanaH prasAdakanAdasampannam, zubhaM prazastalakSaNasampannam kAntaM sundaram ata eva darzana darzanayogyam, nipuNocita dedIpyamAnamaNiratnaghaNTikAjAlaparikSiptaM nipuNaM zilpakalAkalitaM yathAsyAttathA ovitAni parikarmitAni dedIpyamAnAni maNiratnAni maNayo ratnAni ca yatra tad nipuNocitadedIpyamAnamaNiratnaM tacca tad ghaNTikA jAlaparikSitaM kSudrAghaNTA ghaNTikAstAsAM jAlena samUhena parikSiptaM sarvato vyAptaM ceti tathAbhUtam, tathA yojanazatasahasra vistIrNam yojanalakSapramANavi - stArayuktam divyaM pradhAnaM gamanasajjaM gamanAya sajjIbhUtam, zIghragamanaM zIghraM gamanaM gati yasya tad yAnavimAnaM yAtyaneneti yAnaM tacca tadvimAnaM, yadvA yAnAya gamanAya vimAnaM yAnavimAnaM devAnAM vAhanarUpavimAnaM nagarAkAram ke sparza hote hI kampita ho uThe. isa kampanAvasthA meM jo usase nAdadhvani ho vaha aisI mIThI aura AhlAdajanaka ho ki jisase kAnoM aura citta ko sukha upaje. yaha vimAna zubha zubhalakSaNoM se saMpanna ho. kAnta dekhane meM baDA suhAvanA - sundara ho, ataeva darzanIya darzana ke yogya ho. isameM camacamAtI huI maNiyAM aura ratna jo bhI khacita kiye jAve ve nipuNa zilpakalA se parikarmita mativAloM dvArA hI khacitta kiye jAve, athavA isameM jo saba aura ghaMTA jAla bichAyA jAve usa meM camacamAtI huI maNiyAM aura ratna jo khacita kiye jAve ve saba zilpakalAbhijJoM dvArA hI khacita kiye jAve yaha yAna vimAna yojana lakSapramANa vistAra yukta ho, divya pradhAna evaM gamana ke liye sajjIbhUta ho gati jisakI zIghra ho, aisA tuma yAna - jAyA jAve jisake dvArA aisA athavA jAne ke temAMthI nIkaLatA dhvani evA mIThA ane ahlAda utpanna karanAra hAya ke jethI kAnA temaja cittane sukha upajAvanArA hoya. e vimAna zubha lakSaNeAthI yukta hAya, kAMta jovAmAM bahu ja suMdara heAya, ethI te darzanIya-darzanane ceAgya hAya, emAM camakatI maNie ane ratnA vigere je kaMi paNa jaDavAmAM Ave te catura zilpakalAthI keLavAyelI buddhivALA kalAkAro vaDe ja jaDavAmAM Ave athavA emAM je ceAmera ghauMTaDIo laTakatI haiAya temAM camakatA marmANa ane ratnA je jaDavAmAM Ave e yAna--vimAna ceAjana lakSa pramANa vistAra yukta hAya divya-pradhAna ane musApharI mATe susajja hAya, gati jenI zIghra haiAya evuM byAna' jenA vaDe musApharI thai zake evuM musApharI karavA mATe ceAgya evuM vimAna devAnA vAhana rUpa vimAna-je zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 rAjapraznIyasUtre vikuru-vaikiyazaktyotpAdaya, vikRtya kSiprameva-zIghrameva etAM-matkRtAm AjJaptikAm-AjJAm-yathoktakAryasampAdanena pratyarpaya-nivedaya // sU0 11 // ___ mUlam --taeNaM se Abhiyogie deve sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe haTa jAva hiyae karayalapariggahiyaM jAva paDisuNei paDisuNittA uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakamai avakamittA veuvviya samugghAeNaM samohaNai, samohaNittA saMkhejjAiM joyaNAiM jAva ahAbAyare poggale paDisADei, paDisADittA ahAsuhame poggale pariyAeDa pariyAittA docaMpi veuvviyasamugghAeNaM samohaNai, samohaNittA aNegakhaMbhasayasaMnividraM jAva divvaM jANavimANaM viuvbiuM pavatte yAvi hotthaa| taeNaM se Abhiyogie deve tassa divvasta jANavimANasta tidisiM tao tisovANapaDirUvae viuvvai, taM jahA purathimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM, tesi tisovANapaDirUvagANaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA vairAmayA NemA, riTAmayA paiTTANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalagA, lohitakkhamaiyAo sUIo, vayarA saMdhI, NANAmaNimayA avalaMbaNA avalaMbaNabAhAo ya pAsAIyA jAva paDirUvA // sU0 12 // ___ chAyA-tataH khalu sa abhiyogiko devaH sUryAbhena devena evamuktaH san hRSTayAvaddhRdayaH karatalaparigRhItaM yAvat pratizaNoti, pratizrutya uttarapaurastyaM liye aisA vimAna-devoM kA vAhanarUpa vimAna-jo ki nagara ke AkAra jaisA ho apanI vikriyA zakti se utpanna karo. phira zIghra hI isa merI AjJA kI pUrti kI khabara hameM pIche do, // sU. 11 // nagaranI AkRti jevuM hoya-tame potAnI vikriyA zakti vaDe utpanna kare ane tyAra bAda mArI AjJA pUrI thaI javAnI sUcanA mane Apo. | sU. 11 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 12 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 113 digbhAgamavakrAmati avakramya vaikriyasamudghAtena samavahanyate, saravahatya saMkhyeyAni yojanAni yAvat yathAbAdarAn pudgalAn parizAtayati, parizAtya yathAsUkSmAn pudgalAn paryAdatte, paryAdAya dvitIyamapi vaikriyasamudghAtena 'taeNaM se Abhiyogie deve' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda ( se Abhiyogie deve ) vaha Abhivogika deva jaba ki (sariyAmeNa deveNaM evaM vutte samANe) sUriyAmadevane usase pUrvokta rUpase kahA ( haTTa jAva hiyae ) hRSTatuSTa yAvat hRdayavAlA ho gayA aura aisA hokara usane (karayalapariggahiyaM jAva paDisuNei) baDe vinayake sAtha donoM hAthoMkI aMjali banAkara aura use mastaka para rakhakara usakI AjJAke vacanoMko svIkAra kiyA, (paDisuNittA uttarapurathimaM disIbhAgaM avakkamai) svIkAra karake phira vaha IzAna dizAmeM gayA (avakkamittA veuciyasamugdhAeNaM samohaNai) vahAM jAkarake usane vaikriya samudghAta kiyA (samohaNittA saMkhejjAI joyaNAI jAva ahA bAyare poggale paDisADei ) vaikriyasamudghAta karake saMkhyAta yojana taka AtmapradezoMko daNDAkAra rUpase nikAlA-yAvat-yathAbAdara-ratnoMke asAra-pudgaloMkA usane parityAga kiyA aura (paDisADittA ahAsuhume poggale pariyAei) parityAga karake ratnoMke yathA sUkSma pudgaloMko grahaNa kiyA (pariyAittA) grahaNa karake ( docaMpi 'taeNaM se Abhiyogie deve' ityAdi / sUtrAtha-(taeNaM) tyA2pachI ( se Abhiyogie deve) te mAliyogi heva nyAre (sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe) sUryAmaheve tane mA prabhArI 4 . tyAre te ( haTTha-jAva hiyae) iTa-tuSTa yAvat bhanavANe! 2 gye| mana me| dhane. teNe ( karayalapariggahiyaM jAva paDisuNei) mana na bhAvanA sAthe 'nAthAnI aMjalI banAvIne ane tene mastake rAkhIne tenI AjJAnA vacano svIkArI lIdhAM. (paDisuNittA uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakkamai) svArIne te tyAMthI zAna dizAmA gayo ( avakkamittA veuvviyasamugdhAraNa samohaNai ) tyo bhane taNe vaiThiya sabhudhAta 4ya (samohaNittA saMkhejjAijoyaNAI jAva ahA bAyare poggalepaDisADei) vikriya samudaghAta karIne saMkhyAta jana sudhI Atmapradezone daMDAkAra rUpamAM bahAra prakaTa karyo. yAvat yathA bAdara ratnanA asAra-pudgalone teNe tyAga karyo mane (paDisADittA ahA suhume poggale pariyAei) tyA rIne 2tnAnA sAra sUkSma pugatAne akSa prA. (pariyAittA ) akSaNa zane (doccapi ve uvviya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 rAjapraznIyasUtre samavahatya anekastambhazatasaMniviSTaM yAvad divyaM yAnavimAnaM vikartuM pravRtta - vApi abhUt / tataH khalu sa Abhiyogiko devastasya divyasya yAnavimAnasya trIdizi trINi trisopAnapratirUpakANi vikaroti, tadyathA paurastyena dakSiNena uttareNa, teSAM trisopAnapratirUpakANAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathAvajramayA nemAH, riSTamayAni - pratiSThAnAni, vaiDUryamayAH stambhAH, suvarNarUpyama ucciyasamugdhAraNaM samohaNai ) dubArA bhI usane vaikriyasamudghAta kiyA, ( samohaNittA agabhasayasaMnivihUM jAva divvaM jANavimANaM viuvbiuM pavatte yA hotthA ) vaikriyasamuddhAta karake phira vaha aneka staMbhazatapara saMniviSTa hue yAvat divya yAna vimAnakI vikurvaNA karaneke liye pravRtta bhI ho gayA. (taeNa se Abhiyogie deve tassa jANavimANassa tidisiM tao tisovANapasiar farar) jaba vaha yAnavimAna niSpanna ho cukA taka usa Abhiyogika devane usa divya vimAnakI tIna dizAoM meM sundara 2 tIna 2 sopAnapaMktiyoMkI vikurvaNA kI (taMjahA) jo isa prakArase haiM (puratthimeNaM, dAhiNeNaM, uttareNaM) pUrva dizA meM, dakSiNadizA meM aura uttaradizA meM (tersi tisovANapaDavagANaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte) ina tIna sopAnapaMktiyoMkI yaha varNana paddhati kahI gaI hai ( taM jahA ) jaise - ( vairAmayA NemA, riTThAmayA paiThA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalagA lohitakkhamaiyAo ( samo savANaM samohanai ) zrI varSAta paNa tethe vaiDiya sabhuddhAta haNittA aNegakhaMbhasayasaMniviTThe jAva divvaM jANavimANaM viuvvira pavatte yAvi hotthA ) vaiyi samudraghAta urIne te dhaNA se dde| thAMlatAvAjA yAvat dvivya yAna-vibhAnanI viThuvA 42vA bhATe taiyAra thA gaye. ( taeNa se Abhiyogie deve tassa divvassa jANavimANassa tidisiM tao tisovANapaDirUvae vijabbara ) jyAre te yAna-vimAna taiyAra thaI gayuM tyAre te AbhiyAgika deve te divya vimAnanI traNa krizAeAmAM suMdara suMdara traNa seApAna pa`ktiyAnI vikuvA 4rI ( taM jahA ) tethe A pramANe che. (puratthimeNaM, dAhiNeNaM uttareNaM ) pUrva dizAmAM dakSiNa dizAmA bhane uttara dizAmAM ( tesiM tisovANapaDirUvagANaM ime yA vaNNAvAse paNNatte) AsopAna yaktisonuM varNana yA pramANe uravAmAM Ayu che (ta jahA) nema De ( vairAmayA NemA, riTThAmayA paTThANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNarupamayA phalagA, lohitakkhamaiyAo, sUIo, vayarAmayA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 12 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 115 yAni, phalakAni, lohitAkSamayyaH sUcayaH, vajramayAH sandhayaH, nAnAmaNimayAni avalambanAni avalambanavAhAzca prAsAdIyAni yAvat pratirUpANi ||suu.12|| __ 'taeNaM se Abhiyogie deve' ityAdi TIkA-tataH- sUryAbhanidezAnantaram . khalu saH-pUrvoktaH Abhiyogiko devaH sUryAbhena devena evam-anantaroktaM vacanam uktaH-kathitaH san hRSTayAvaddhadayA-hRSTetyArabhya hRdayaityantapadasaMgraho bodhyaH, tathA ca hRSTatuSTacittAnanditaH, prItimanAH, paramasaumanasthitaH harSavazavisarpaddhRdayaH, ityetatpadasaGgrahaH phalitaH, eSAM vyAkhyA pUrva tRtIyasUtre kRtA karatalaparigRhItaM yAvat pratizaMNotikaratalaparigRhItamityArabhya pratizRNotItyantapadasaGho bodhyaH, tathA ca karatalasUIo vayarAmayA saMdhI, NANAmaNimayA avalaMbaNA avalaMbaNabAhAo ya, pAsAIyA jAva paDirUvA) vajraratnamaya inake nema haiM, riSTaratnamaya inake pratiSThAna hai, vaiDUryamaNimaya inake stambha haiM / suvarNarUpyamaya inake phalaka haiM lohitAkSaratnamayI inakI sUcI hai| vajraratnamaya inakI saMdhi hai aura nAnAmaNimamaya inake avalambana aura avalambanavAha haiM / ye saba trisopAnapaMktiyAM citta prasAdaka yAvat pratirUpa-sundarAkAravAlI haiN| ___TIkArtha--sUryAbhadevane jaba usa Abhiyogika devako pUrvoktarUpase AjJApita kiyA-AjJAdI taba vaha ' hRSTatuSTa cittAnandita huA, prItimanavAlA huA, paramasaumanasthita huA, aura harSake vazase praphullitamana huA taba usane apane donoM hAthoMko isa prakArase joDA ki jisase aGguliyoMke dazoM nakha Apasa meM eka dUsarI aGgulise mila jAveM-arthAt usane donoM hAthoMkI hatheliyoM saMdhI, NANAmaNimayA avalaMbaNA avalaMbaNabAhAo ya, pAsAIyA jAva paDirUvA ) vajA ratnanA tene nema che, riSTa ratnanA tenAM pratiSThAna che, vaiDUya maNionA tene thAMbhalAo che, suvarNa rUpya (cAMdI) nA phalaka che, lohitAkSaratnanI tenI sUcI che, vajaratnanI tenI saMdhI che ane anekAneka maNionA tenAM avalaMbana ane avalaMbanavAha che. A badhI traNa sapAna paMktio citta prasAda yAvat pratirUpa suMdara AkAra vALI che. TIkAtha-sUryAbhadeve jyAre te Abhigika devane pUrvokta rUpamAM AjJApita karyo tyAre te hRSTa tuSTathI mAMDIne yAvat hadaya sudhInA vizeSaNe thI yukta thaI ga, temaja te haSTa-tuSTa cittavALe ane AnaMdita thaI gayo. te prItipUrNa manavALAM thaye, te atIva saumanAsthita thayo ane harSAvezathI praphulamanavALo thaye. mAlA hA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 rAjapraznIyasUtre parigRhItaM, dazanakha, zira Avartam , aJjaliM mastake kRtvA AjJAyA vacanaM pratizRNoti' ityantapadasaGgrahaH phalitaH, eSAM vyAkhyA tRtIyasUtrato'vaseyA / tatra pratizRNotItyasya pratijAnAtItyarthaH, bhavadAjJAnusAreNa kariSyAmItisvIkRti karotIti bhAvaH / pratizrutya-svIkRtya uttarapaurastyam IzAnakoNarUpaM digbhAgampUrvottaradigantarAlam avakrAmati-gacchati, avakramya-gatvA vaikriyasamudghAtena samavahanyate samavahatya saMkhyeyAni 'yojanAni yAvat yathAvAdarAn , ' yojanAni' ityArabhya yathAbAdarAn , ityantapadasaGgraho bodhyaH, tathA ca-yojanAni, daNDaM, nisRjati, tadyathA-ratnAnAM vajrANAM vaiDUryANAM, masAragallAnAM, haMsagarbhANAM, pulAkAnAM, saugandhikAnAM, jyotirasAnAm , aJjanapulakAnAm ko Apasa meM joDakara unheM aMjali ke rUpa meM parivartita kiyA aura phira usa aMjaliko mastaka para ghumAyA. tAtparya isakA yahI hai ki usane donoM hAthoM ko joDA aura unheM mastaka para lagAkara usakI AjJA ke vacanoM ko svIkAra kiyA. arthAt maiM ApakI AjJA ke anusAra kArya karUMgA, isa prakAra AjJAnusAra kArya karane kI pratijJA karake vaha IzAna dikkoNa meM gayA-pUrva aura uttara dizAke antarAla pradeza kA nAma izAna dik koNa hai. vahAM jAkara ke usane vaikriya samuddhAta dvArA apane Apako samavahata kiyA--vaikriya samudghAta kiyA-arthAt AtmA ke pradezoM ko zarIra se bAhara nikAla kara usane saMkhyAta yojana taka una AtmapradezoM ko daNDarUpa meM pariNamAyA - isameM usane sAtaveM sUtra meM vyAkhyAta hue ratnoM ke, vajroM ke vaiDUryoM ke lohitAkSoM ke, masAragalloM teNe potAnA baMne hAthane e pramANe jeDaDyA ke jethI AMgaLIonA dazedaza nakhe paraspara eka bIjI AMgaLInI sAthe maLI zake. eTale ke tenA baMne hAthane joDIne tene aMjalInA rUpamAM banAvI ane tyAra pachI te aMjalIne mastaka upara pheravI. matalaba Ane A pramANe che ke teNe baMne hAtha joDayA ane temane mastake lagADIne tenI AjJAnA vacane svIkArI lIdhAM. eTale ke huM ApanI AjJA pramANe kArya karIza. A rIte kAma karavAnI AjJAne svIkAra karIne te IzAna dizAnA khUNAmAM gaye. pUrva ane uttara dizAnI vaccenA pradezanuM nAma IzAnadika kaNa che. tyAM jaIne teNe vaikiya samuddaghAta vaDe potAnI jAtane samavahata karI--vaikriya samuddaghAta karyo eTale ke AtmAnA pradezane zarIramAMthI bahAra prakaTa karyA. prakaTa karIne teNe saMkhyAta yajana sudhI te Atmapradezane daMDakAramAM pariNa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 12 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 117 aanAnAM, rajatAnAM, jAtarUpANAm , aGkAnAM, sphaTikAnAM, riSTAnAM, ityetatyadasaGgrahaHphalitaH, eSAM vyAkhyA saptamasUtrato'vaseyA, yathAbAdarAn-asArAn pudgalAn parizAtayati-tyajati, yathAsUkSmAn-sArabhUtAn pudgalAMsteSAmevaranAnAM yadvA teSAmeva ratnAnAM sArapudgalasadRzAn vaikriyavimAnavikaraNamarthAn pudgalAna paryAdatte-gRhNAti, paryAdAya-gRhItvA dvitIyamapi-dvitIyavAramapi vaikriyasamudghAtena samavahanti yukto bhavati, samavahatya anekastambhazatasaMniviSTaM-bahusaMkhyastambhazatayuktaM yAvatpadena- lIlAsthitazAlabhalikAkam ihAmRga- vRSabha-turaga-nara-makara-vihaga-vyAlaka-kinnara-ruru-zarabha-camarakuara-vanalatA-padmalatA bhakticitraM, stammodgatavaravajravedikAparigatAbhirAmaM, ke, haMsagarbho ke saugandhikoM ke jyotIrasoM ke, aMjanapulAkoM ke, aMjanoM ke, rajatoM jAtarUpoM ke, aGko ke, sphaTikamaNiyoM ke aura riSToM ke asAra pudgaloM kA parityAga kiyA aura inake yathA sUkSma-sArabhUta pudgaloM ko grahaNa kiyA, athavA ina ratnoM ke sArabhUta pudgaloM ke jaise vaikriya vimAna karane meM samartha pudgaloM ko grahaNa kiyA, grahaNa karake phira usane dvitIyavAra bhI vaikriya samudghAta se apane ko samavahata kiyA arthAt baiMkriya samuddhAta kiyA. vaikriya samudghAta karake phira vaha aneka staMbhazata saMniviSTa-bahusaMkhyakastaMbhazatayukta, lIlAsthita zAlabhaMjikAvAlA IhAmRga, vRSabha, turaga, nara, makara, vihaga, vyAlaka, kinnara, ruru, zarabha, camara, kuMjara, vanalatA aura padmalatA,-ina saba ke citroM se adbhuta, pratyeka staMbha meM nirmita vara vajra kI vedikA se byApta saMcAlaka ke sthAna para samAna AkAra vAle do vidyAdharoM kI pratikRti se yukta, saikaDoM kiraNoM se vyApta, ruupmita karyA. AmAM teNe sAtamA sUtramAM vyAkhyAyelAM ratnonA, vajonA, vairyonA, lohitAkSanA, masA2gallonA haMsagarbhAnA, sauga'dhi kenA, jyotIrasonA, aMjana YInA, manAnA, 204tAnA, onta 3pAnA, mInA, 23Ti4 mApamAnA ane rikTanA asAra pudgalone tyajI dIdhAM ane temanA yathA sUkSama sArabhUta pudgalene grahaNa karyA. athavA A badhA ratnanA sArabhUta pudgalonA jevA vaikiya vimAna taiyAra karavAmAM samartha evA pudagalone grahaNa karyA grahaNa karIne teNe bIjI vakhata paNa vaikriya samudaghAta vaDe pitAnI jAtane samAvahata-karI eTale ke vaikriya samughAta karIne te ghaNA staMbhazata saMniviSTa, bahusaMkhyaka staMbhazata yuta, sIsA-sthita Ne alrst pANuhAbhRga, vRSabha, tura, na2 bha42 viDA, vyAlaka, kinnara 23, zarabha, amara, kuMjara, vanalatA ane padmalatA A badhAnA citrothI addabhuta, jenA dareke dareka thAMbhalAmAM uttama hirAonI vedikAo banelI zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 rAjapraznIyasUtre vidyAdhara yamalayugalayantrayuktamiva, arciH-sahasramAlanikaM, rUpakasahasrakalitaM, bhAsamAnaM vA bhAsyAmAnaM cakSurlokanazleSaM, zubhasparza sazrIkarUpaM, ghaNTAvalicalitamadhura manoharasvaraM zubhaM kAntaM, darzanIyaM, nipuNocitadedIpyamAnamaNiratnaghaNTikAjAlaparikSitaM, yojanazatasahasra vistIrNa divyaM gamanasajjaM zIghragamanaM nAma' ityetatpadasaGgraho bodhyA, eSAM vyAkhyA'nantarapUrvasUtre kRtaa| divyaM pradhAna yAnavimAna bikartu-vaikriyazaktyotpAdayituM pravRttaH-vyApUtaH cApi abhUt / tataH -yAnavimAnavikaraNapravRttobhavanAnantaram khalu saH pUrvoktaH AbhiyogikadevaH, tasya anekastambhazatasaMniviSTatvAdi vizeSaNaviziSTasya divyasya yAnavimAnasya tridizi-anupadaM vakSyamANAsu tisRSu pUrva-dakSiNottarAsu dikSu, 'tidisiM' ityatrAnusvAraHprAkRtatvAt , tisRNAM dizAM samAhAra stridika tasmin trINi-trisaMkhyakAni trisopAnapratirUpakANi trayANAM sopAnAnAm-ArohAvarohasAdhanAnAM samAhAraH trisopAna-sopAnapaDnitrayaM tadvabahutve trisopAnAni ekaikasyAM dizi tisrastisraH sopAnapatayaH, tAnyeva pratirUpakANi-sundarAkArasampannAni, atra praakRttvaadvishessnnprpryogo'vseyH| vikaroti-vaikriyazaktyokasahasra se kalita, bhAsamAna, atyanta-camakIlA, dekhate hI AkhoM meM samA jAne vAlA, komala sparzavAlA, sazrIka rUpayukta, caMcala-ghaMTAoM kI madhura dhvani se vAcAlita, ityAdi zIghragamanAnta vizeSaNoM vAle pradhAna yAnavimAna ko vaikriya zakti se niSpanna karane ke liye pravRtta mI ho gayA. yAnavimAna ke ina saba bizeSaNoM kI vyAkhyA isa sUtra se anantara sUtra meM kI gaI hai. jaba usa yAna vimAna ko karane meM vaha pravRtta ho gayA. -taba usane staMbhazatasaMniviSTatva Adi vizeSaNoM vAle divya yAnavimAna kI tIna dizAoM meM-pUrva, dakSiNa, uttara ina dizAoM meM tIna 2 sopAnapaMktiyAM jo ki AkAra meM baDI sundara thI vikurvita kI-baikriya zaktidvArA che tevA temaja calAvanArAnI jagyAe samAna AkAra vALA be vidyAgharAnI pratikRtivALA saMkaDe kiraNethI prakAzatA. rUpaka sahastrathI kalita, bhAsamAna khUba ja camakatuM. jotAnI sAthe ja je AkhAmAM samAviSTa thaI jAya che tevA komaLa sparzavALA sazrIkarUpa yukta caMcaLa ghaMTAonI madhura vanIthI zabdita-vagere zIghragamanAMta vizeSaNa vALuM pradhAna yAna vimAnane vaikriya zaktithI niSpanna karavA mATe pravRtta thaI gayA. yAna vimAnanA A badhA vizeSaNanI vyAkhyA bIjA sUtramAM karavAmAM AvI che. jyAre te yAna vimAnane taiyAra karavAmAM parovAI gayA tyAre teNe te ghaNuM seMkaDe thAMbhalAothI yukta vagere vizeSaNa vALA divya yAna vimAnanI traNa dizAomAM-pUrva dakSiNa ane uttara A dizAomAM traNa traNa se pAna (sIDI) paMktio ke je AkAramAM khUba ja suMdara hatI-vikarSita karI. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. su. 12 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 119 tpAdayati, dikatrayakramamAha 'taMja' tyAdi / tadyathA- paurastye- pUrvasyAM, dakSiNedakSiNasyAm, uttare - uttarasyAM dizi teSAM - trisopAnapratirUpakANAM ayametadrUpaH - anupadaM vakSyamANasvarUpaH varNAvAsaH - varNanapaddhatiH, prajJaptaH - kathitaH tadyathAtatra-vajramayAH-vajraratnamayAH, nemA:- bhUmibhAgAdUrdhvaM niSkrAmantaH, riSTamayAniriSTaratnamayAni pratiSThAnAni - trisopAnamUlapradezAH vaiDUrthamayA: - vaiDUryamaNimayAH stambhAH, suvarNarUpyamayAni -- phalakAni trisopAnAGgabhUtAni, lohitAkSamayyaHlohitAkSaratnamayyaH sUcayaH - phalakadvaya saMyojaka kIlakAni, vajramayAH - vajraratnapUritAH sandhayaH - phalakadvayAntarAlabhAgAH nAnAmaNimayAni - aneka vidhamaNimayAni ava - lamvanAni - tAdRzA evAvalambanavAhAzca tatra - avalambyante - AzrIyanta ityavala niSpanna kI. ! jina dizAoM meM tIna 2 sopAnapaMktiyAM vikurvita huIM aba unhIM dizAoM ke nAma prakaTa kiye jAte haiM - ' taMja he ' tyAdi - ' pUrvadizA, dakSiNa dizA aura uttara dizA, ina tIna sopAna paMktiyoM ke bhUmibhAga se lekara Upara-taka nikale hue jo pradeza rUpa nema the ve vajraratna ke bane hue the, ina tIna sopAnapaMktiyoM ke jo mUlapradezarUpa pratiSThAna the veriSTa ratna ke bane hue the. inake staMbha vaiDUryamaNiyoM ke bane hue the. ina tIna sopAnapaMktiyoM ke aGgabhUta jo phalaka the ve suvarNa aura rUpya ke bane hue the. donoM phalakoM ko Apasa meM joDane vAlI kIlakarUpa saMdhi lohitAkSaratna kI banI huI thI, phalakadvaya kI antarAla bhAgarUpa jo saMdhi thI. vaha vajraratna se pUrita thI, tathA tIna sopAnapaMktiyoM ke jo avalambana the - ve aneka prakArake maNiyoM ke bane hue the. tathA ava vaikyi zakti vaDe khanAvI. je je dizAomAM traNe seApAna 5tie vikruvita karavAmAM bhAvI te te adhIdvizAonA nAbho huve matAvavAmAM Ave che. 'taM jahA ' ityAdi pUrva dizA, dakSiNa dizA ane uttara dizA. A traNe seApAna 5ktionuM varNana A pramANe spaSTa karavAmAM AvyuM che ke A seApAna paMkitaonA bhUmibhAgathI mAMDIne upara sudhInA je bahAra nIkaLela je pradeza rUpa nema (bhAga) hatA--te vA ratnanA banelA hatA. A traNa seApAna 5kitaonA je mUla pradeza rUpa pratiSThAna hatAM te STi ratnanA banelA, tenA thAMbhalAe vaiya maNuionA khanelA hatA, A traNe seApAna paMkitaonA aMgabhUta je laka hatA. te seAnA ane cAMdInA anelA tA. ane kAne paraspara joDanArI kIlaka rUpa sadhI leAhitAkSa ratnanI banelI hatI, te lakAnI vaccenA je sadhI bhAga hatA te vAratnathI pUti hatA. temaja traNa seApAna 5ktionA je avalaMbana hatA. te zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 rAjapraznIyasUtre nAni - ArohatAmavarohatAM ca skhalananivAraNArthamAzrayabhUtAH kecidavayavAH, capuna avalambanavAhAH - ubhayapArzvayovalambanAzrayIbhUtA bhittayaH kIdRzAni trisopAnapratirUpakANi? ityAha- ' pAsAIyA ' ityAdi - prAsAdIyAni cittaprasAdakAni yAvatpadena - darzanIyAni abhirUpANi ' itipadadvayaM saMgrAhyam, pratirUpakANi - sundarAkArANi // sU0 12 // mUlama - tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM purao toraNe viu*vai, teNaM toraNA maNimayA NANAmaNimaesu thaMbhesu uvaniviTThasaMniviTThavivi muttaMtararUvovaciyA vivihatArArUvovaciyA IhAmiyausabhatura gaNaramakaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamara kuMjaravaNalaya paumalayabhatticittA khaMbhuggayavaravaikheiyAparigayAbhirAmA vijAharajamalajuyalajaMtajuttAviva accIsahassamAlaNiyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhibbhisamANA cakkhulloyaNalesA suhaphAsA sassirIya khvA pAsAIyA darisaNijA abhivA // sU0 13 // lambavAha bhI isa taraha ke bane hue the Ane jAne vAle phisala na paDe isa bAta ko dUra karane ke liye Azraya bhUta jo vahAM kitaneka avayava banAye gaye the - ve to avalambana haiM tathA una tIna sopAnapaMktiyoM kI donoM ora para jo sahAre ke liye bhIte banAI gaI thI ve yahA avalambana vAha haiM / ye tInoM hI sopAnapaMktiyAM 'pAsAIyA ' ityAdi, cita prasAdaka thIM yAvat - darzanIya aura abhirUpa thIM tathA pratirUpa -- sundara AkAra vAlI thIM / / sU0 12 / / I ghaNI jAtanA maNionA banelAM hatAM. temaja avalakhana vAhapaNa evA ja banelA hatAM, avara javara karanArAe lapasI paDe nahi te mATe tyAM keTalAka avayavA manAvavAmAM AvyA hatA te teA avalakhana che temaja te traNe seApAna pa`ktinI bane tarapha je TekA laIne caDhavA mATe dIvAleA banAvavAmAM AvI hatI tee avala bana bAr3e che. A trAle sopAna paMDita 'pAsAiyA' ' ityAdi' citta prasAha hutI. yAvat darzanIya ane abhirUpa hatI temaja pratirUpa-suMdara AkAravALI hatI. / / sU. 12 / / zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 13 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 121 chAyAteSAM khalu trisopAnapratirUpakANAM puratastoraNAn vikaroti, te khalu toraNAH nAnAmaNimayAH nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTasaMniviSTavividhamuktAntarArUpopacitAH vividhatArArUpopacitAH IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihaga vyAla kinnara ruru-zarabha-camara-kuJjara vanalatA-padmalatAbhakticitrAH stambhaudgatavaravajravedikAparigatAmirAmAH vidyAdharayamalayugalayantrayuktA iva 'tesiM NaM tisovANapaDirUvagANaM' sUtrArtha- ( tesiM NaM tisovANapaDirUvagANaM purao toraNe viuvvai ) isake bAda usane tInasopAnapaMktiyoM ke Age toraNoM kI vikurvaNA kI. ( teNaM toraNA NANAmaNimayA ) ve toraNa aneka maNiyoM ke bane hue the ( NANAmaNimaesu thaMbhesu uvaniviTThasaMniviTThavivihamuttaMtararUvovaciyA ) tathA vividha prakAra ke maNimaya staMbhoM ke upara ye upaniviSTa-pAsa pAsa meM nizcala rUpa se sthita the / tathA bIca 2 meM viziSTa AkAropeta aneka prakAra ke muktAphaloM se-yukta the. (viviha tArArUvovaciyA ) tathA aneka prakAra ke AkAra vAle jaise tArAgaNa hote haiM usI prakAra ke AkAroM se ye upazobhita the (IhAmiya-usabha-turaga-Nara-makara-vihaga-vAla-kinnara-ruru-sarabha -camara-kuMjara-vaNalaya-paumalayabhattivittA ) ye saba toraNa IhAmRga-vRka. vRSabha, ghoDA, manuSya, magara, pakSI, vyAla-sarpa, kinnara--vyantara devavizeSa, mRga, aSTApada, camarIgAya, hAthI, vanalatA evaM padmalatA ina saba ke citroM se yukta the. ( khaMbhuggayavaravairaveiyAparigayAbhirAmA, vijjAharajamalajuyalajaMtta 'tesiM NaM tisovANapaDirUvagANa' sUtrAtha:-( tesiM NaM tisovANapaDirUvagANa purao toraNe viuvvai ) tyAra pachI taNe te sopAna patiyAnA mA toraNAnI vitu| 42rI. (te Na toraNA jANAmaNimayA ) te tornne| ghanA mnnimaan| manetA tA. (NANAmaNimaesu thaMbhesu uvaniviTThasaMnividvavivihasuttatararUvovaciyA ) tama4 7 tana mnnienA thAMbhalAonI upara e upani viSTa-pAse pAse-nizcala rUpamAM sthita hatA. temaja vacce vacce-savizeSa AkArovALA ghaNI jAtanA matiothI yukta hatA. (viviha tArAkhvovaciyA ) tamA zItanA 2mA 42 vAma tAleya cha. tevI 4 mAtithI teyA zAsita tA. (IhAmiya-usabha-turagaNara-makaravihaga-vAla-kiMnara-ruru-sarabha-camara-kuMjara-vaNalaya-paumalaya bhatticittA ) mA mayA to DAi, 14 (43) vRSana, ghAu, mAsa, bh||2, pakSI, vyAsa-sa4-ni2 -vyaMtara devavizeSa mRga, aSTApada, camarI gAya, hAthI vanalatA ane padmalatA mA savenA yitrothI bhabhuta tA. (khabhuggayavaravairavehayA parigayAbhirAmA, vijjA. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 rAjapraznIya sUtre arciH sahasramAlanikA rUpakasahasrakalitAH bhAsamAnAH vA bhAsyamAnAH cakSu loknnnessaaH zubhasparzAH sazrIkarUpA prAsAdIyA darzanIyAH abhirUpAH prtiruupaaH|suu.3| juttAviva accIsahassamAlaNiyA ) pratyeka staMbha ke Upara banI huI zreSTha varavedikA se yukta hone ke kAraNa ye saba sundara the, tathA samAna AkAra vAle do vidyAdhara rUpa yaMtroM se ye yukta the. saikaDoM kiraNoM se ye zobhita bane hue the. (rUvagasahassakaliyA, bhisamANA, vibhisamANA ) saikaDoM prakAra ke rUpoM se-AkAroM ne ye yukta the. sAmAnya evaM vizeSarUpa se jo bahuta adhika camakIle the ( cakkhulloyaNalesA ) dekhane para ye A~kho meM samAye jA rahe haiM aise (suhaphAsA, sassiriyarUvA, pAsAIyA, darisaNijjA, abhirUvA paDirUvA) inakA sparza baDA hI komala thA inakA AkAra baDA hI suhAvanA thA, ye prAsAdIya the, darzanIya the, abhirUpa vAle evaM pratirUpa vAle the| isakI TIkA kA artha isa mUlArtha ke jaisA hI hai 'vivihamuttararUvovaciyA' yahAM para jo antarA zabda AyA hai vaha yadyapi vIpsA arthavAlA nahIM hotA hai. parantu yahAM sAmarthya se use vIpsA kA gamaka hone se 'vIca 2 meM ' isa artha meM liyA gayA hai / 'IhAmiya' se lekara 'paDirUvA' taka ke harajamalajuyalattajuttAviva accIsahassamAlaNiyA) 424 thAmatA 652 atasI. zreSTha vA vedikAthI yukta hovAthI te sarve suMdara hatA, temaja sarakhI AkRti vALA be vidyAdhara rUpa yaMtrothI yukta hatA seMkaDo kiraNethI te zobhita hatA. (rUvagasahassakaliyA, misamANA bibbhisamANA) se 431 pr42|| 3||thii-maa. rothI yukta hatA. sAmAnya ane vizeSa rUpathI te khUba ja prakAza yukta hatA. (cakkhulloyaNalesA) nevAmA tasA mAMsAmA samAviSTa 24 laya tavA tA. (suhaphAsA, sassirIyarUvA, pAsAIyA, darisaNijjA, abhirUvA paDirUvA ) temne| sparza bahu ja komaLa hato. temano AkAra bahu ja ramaNIya hate. te prAsAdIya hatA, darzanIya hatA, abhirUpa temaja pratirUpa vALA hatA. mA pahanI ne artha bhUdA pramANe 4 cha. 'vivihamuttaMtararUvovaciyA' ahIM je "aMtarA" zabda Avelo che jo ke Ama te te "vIsa" (bevaDAvavuM) artha vALo nathI chatAMe ahIM sAmarthyathI te vIsA gamaka hevAthI "vacce paraye' // atha bhATe sahI prayuta thayo che. 'IhAmiya' thI mAMsa 'paDirUvA' sudhInA padanI vyAkhyA 11 mAM sUtramAM karavAmAM AvI che. eTalA mATe tyAMthI joI levI joIe. e sU. 13 che zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. su. 13 bhagavadvandanArthaM sUryAbhasya gamanavyavasthA ' tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM ' ityAdi TIkA- teSAM pUrvoktAnAM khalu trisopAnapratirUpakANAM purataH - agre tora - NAn vikaroti te khalu toraNAH kIdRzAH ? ityatrA''ha - ' nAnAmaNimayA ' ityAdi - nAnAmaNimayAH - aneka vidhamaNisampAditAH nAnAmaNimayeSu - vividhamaNimayeSu stambheSu upaniviSTasaMniviSTavividhamuktAntarArUpopacitAH - tatra - upaniviSTAH - samIpa sthitAH te caMcalA api sambhAvyanta ityata Aha- sAneviSTAH - samyak nizcalatayA niviSTAH - sthitAH te ca vividhamuktAntarArUpopacitAH antarAzabdasyAvIpsitatve'pi sAmarthyAd vIpsA gamakatayA'ntarA'ntaretyarthaH tathA cAntarA'ntarA - sAmarthyA madhye madhye rUpopacitAH rUpairviziSTairAkArairupacitAH- vRddhimupagatAH, vividhamuktAH - vividhAH - anekaprakArA muktAH - muktAphalAni yatra te vividhamuktAntarArUpopacitAH, atra prAkRtatvAd vizeSaNaparaprayogaH / tathA - vividhatArArUpopacitAH - vividhAni - nAnAprakAraNi yAni tArANAM rUpANi tairupacitAH - tathA -- aneka prakAra tArA''kArAbhizobhitAH, zeSANAM vyAkhyA ekAdaza sUtrato'vaseyA // sU0 13 // 123 mUlam -- tesi NaM toraNANaM upiM aTTamaMgalagA paNNattA, taM jahA sotthiya - sirivaccha - NaMdiyAvatta- vaddha mANaga-bhaddAsaNa-kalasa-maccha-dappaNA / tesiM ca NaM toraNANaM upi bahave hicAmarajjhae jAva sukkilacAmarajjhae acche saNhe rupapaTTe vairAmayadaMDe jalayAmalagaMdhie suramme pAsAIe darisa - Nijje abhirU paDirUve viuvvai / tesi NaM toraNANaM upiM bahave chattAicchatte ghaMTAjuyale paDAgAipaDAge uppalahatthae kumudagaliNasubhagasogaMdhiyapoMDarIya mahApoMDarIya sayapatta sahassapatta hatthae savvarayaNAmae acche jAva paDirUve viubbar3a ||sU014 // padoM kI vyAkhyA 11 ve sUtra meM kI jA cukIM hai. ataH vahAM se ise dekhanI cAhiye || sU0 13 // TIkArtha spaSTa haiM | su. 13 // sUtrAnA TIkA cUlAtha pramANe hAvAthI alaga Apela nathI. // sU 13 // zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre chAyA-teSAM khalu toraNAnAmupari aSTASTamaGgalakAni prajJaptAni, tadyathAsvastika-zrIvatsa-naMdikAvarta-varddhamAnaka-bhadrAsana-kalasa-matsya-darpaNAH / teSAM ca khalu toraNAnAmuri bahUn kRSNacAmaradhvajAn yAvat zukla cAmaradhvajAn prAsAdIyAn darzanIyAn abhirUpAn pratirUpAn vikaroti / teSAM khalu toraNAnAmupari bahUni chatrAticchatrANi ghaNTAyugalAni patAkAtipatAkAH utpala 'tesiM gaM toraNANaM' ityAdi / sUtrArtha--(tesiNaM toraNANaM uppi aTThamaMgalagA paNNattA) una toraNoM ke Upara ATha 2 maMgala dravya the (taM jahA ) jo isa prakAra se haiM (so. tthiya-sirivaccha, zaMdiyAvatta-vaddhamANaga-bhaddAsaNa-kalasa-maccha-dappaNA ) svastika, zrIvatsa, nandikAvarta, varddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya aura darpaNa. ( tesiM ca NaM toraNANaM uppi bahave kiNhacAmarajjhae jAva sukillacAmarajjhae) una toraNoM ke Upara usane aneka kRSNacAmaradhvajAoM kI yAvat zukla -cAmara dhvajAoM kI vikurvaNA kI ( acche, saNhe, rUppapaTe, vairAmayadaMDe, jalayAmalagaMdhie, suramme, pAsAIe, darisaNijje, abhirUve paDirUve, viuvvai) ye saba dhvajAeM svaccha thIM, cikanI thIM, rUpyapaTTavAlI thIM vajra ratnamaya -daNDoM vAlI thIM kamala kI sugandha ke jaisI sugandhavAlI thIM. baDI suhAbanI thIM, prAsAdIya thIM. darzanIya thIM abhirUpa vAlI thIM aura pratirUpa vAlI thIM ( tesiM toraNANaM uppi bahave chattAicchatte ghaMTAjuyale paDAgAipaDAge 'tesiM Na toraNANa' ityAdi / sUtra - (tesiM gaM toraNANaM upiM aTU maMgalagA paNNattA) te taaro| 752 mA8 mAha bhara dravya tA. (taM jahA) te 40 pramANe che. ( sosthiya -sirivaccha,-NaMdiyAvatta,-vaddhamANaga-bhaddAsaNa-kalasa-maccha-dappaNA)svasti, zrIvatsa, nati , mAna, madrAsana, 452, matsya, sane 45. (tesiM ca NaM toraNANaM uppiM bahave kiNhacAmarajjhae jAva sukkillacAmarajjhae) te tAraNenI 52 teNe ghaNuM kRSNa cAmara dhvajAonI yAvat zukala cAmara davajAonI vimurvaNa 41. (acche, saNhe, ruppapaTTe, vairAmayadaMDe, jalayAmalagaMdhie, suramme pAsAIe, darisaNajje, abhirUve paDirUve viuvvai ) te madhI q / 2127 tA. suMpANI hatI, pya paTavALI hatI. kamalanA jevI sugaMdhavALI hatI, khUba ja sohAmaNI hatI, prasAdIya hatI, darzanIya hatI, abhirUpa vALI hatI ane pratirUpa vALI tI (tesiM toraNANaM uppiM bahave chattAicchatte ghaMTAjuyale paDAgAipaDAge uSpalahatthae zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 subodhinI TIkA. sU. 14 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA hastakAn kumudanalinasubhagasauMgandhikapuNDarIkamahApuNDarIkazatapatrasahasrapatrakAn acchAn yAvat pratirUpAn vikaroti / / sU0 14 / / 'tesi NaM toraNANaM' ityAdi TIkA-teSAM khalu toraNAnAm upari-madhyabhAge aSTASTamaGgalakAni anupadaM vakSyamANAni svastikAdidarpaNAntAni prajJaptAni, tadyathA svastikazrIvatsa-nandikAvarta-varddhamAnaka-bhadrAsana-kalaza-matsyadarpaNAH / ca-punaH teSAM uppalahatthae, kumudaNaliNasubhagasogaMdhiyapoMDarIyamahApoMDarIyasayapattasahassapattahatthae, savvarayaNAmae, acche jAva paDirUve viuvvai ) phira una toraNoM ke Upara usane aneka chatrAtichatroM kI vikurvaNA kI aneka ghaMTA yugaloM kI vikurvaNA kI, aneka patAkAtipatAkAoM kI vikurvaNA kI. aneka utpala samUha kI. aneka kumuda samUha kI, aneka nalina samUha kI, tathA aneka subhaga, saugaMdhika puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, aura sahasrapatra ke samUha kI yaha saba utpala Adi samUha sarva ratnamaya the, zlakSNa the, ghRSTa the, mRSTa the, nIraja the, niSpaMka the, AvaraNa se rahita chAyAvAle the, prabhAsahita the, marIcioM (kiraNoM) sahita the, udyota sahita the. prAsAdIya the, darzanIya the, abhirUpa the aura pratirUpa the, / TIkArtha--- una toraNI ke Upara usane ina stastikAdi darpaNAnta ATha maGgalakoM kI cikurvaNA kI unake nAma isa prakAra se haiM-svastika, zrIvatsa, nandikAvarta, barddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya aura darpaNa. imake kumudaNaliNa subhaga sogaMdhiya poMDarIya mahApoMDarIya sayapattasahassapattahatthae savvaraNAmae. acche jAva paDirUve viuvvai) tyA2 pachI te tornn| 52 tere 5 / chaatichatrenI vimurvaNu karI, ghaNu patAkAtipatAkAonI vimurvaNa karI. ghaNuM utpala samUhanI, ghaNA kumuda samUhanI, temaja dhaNA nalina samUhanI, temaja ghaNuM subhaga, saugaMdhika puMDarIka, mahApuMDarIka, zatapatra ane sahastrapatranA samUhAnI vidurvaNA karI A badhA utpala vigere samUhe badhA ratna jaDita hatA, kSaNa hatA, gha8-hatA mRSTa hatA, nIraja hatA, niSpaka hatA, AvaraNa rahita temaja chAyAvALA hatA, prabhA sahita hatA, marIcIthI rahita hatA, udyotasahita tA, prAsAhIyatA , zanIya tA, masi35 tA, mana prati35 tA. TakAtha-tera upa2 teNe svastika vagerethI mAMDIne darpaNa sudhInI AThe ATha maMgalakanI vikarvaNu karI. temanA nAme A pramANe cheH - svastika. zrIvatsa, naMdikAvata, vaddhamAnaka, bhadrAsana, kaLaza, matsya ane darpaNa tyAra pachI teNe te zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 rAjapraznIyasUtre khalu pUrvoktAnAM toraNAnAm upari - bahUn - anekAn kRSNacAmaradhvajAn - kRSNa varNacAmarayuktadhvajAn vikarotIti pareNa sambandhaH yAvat - yAvatpadena - nIlacAmara dhvajAn lohitacAmaradhvajAn hAridracAmaradhvajAn ityetatsaGgraho bodhyaH / zuklacAmaradhvajAn - zuklavarNacAmarayuktadhvajAn vyAkhyA sugamA / etAn kIdRzAn ? ityata Aha - acchAn - AkAzasphaTikavadatisvacchAn punaH - lamNAncikkaNapudgalaskandhaniSpannAn rUpyapaTTAn vajramayadaNDopari rUpyamayapaTTazAlinaH, vajramayadaNDAn-vajraratnamayadaNDaviziSTAn jalajAmalagandhikAn kamalasugandhasadRzasugandha sampannAn ata eva suramyAna -- atimanohAriNaH, 'prAsAdIyAn darzanIyAn, abhirUpAn pratirUpAn ' vyAkhyA pUrvaM gatA / etAdRzAn cAmaradhvajAn vikaroti / teSAM pUrvoktAnAM khalu toraNAnAm upari bahUni anekAni chatrAtibAda usane una toraNoM ke Upara aneka kRSNacAmaradhvajAoM kI kRSNavarNa ke cAmaroM se yukta dhvajAoM kI vikurvaNA kI. isI prakAra usane yAvaspada grA- nIlavarNa ke cAmaroM se yukta dhvajAoM kI, lohitavarNa ke cAmaroM se yukta dhvajAoM kI hAridravarNa ke cAmaroM se yukta dhvajAoM kI aura zukla varNa se yukta cAmara dhvajAoM kI vikurvaNA kI, ye saba dhvajAeM AkAza evaM sphaTikamaNi ke samAna ati svaccha thIM cikkaNa pudgala skandho se niSpanna thIM, vajraratnamaya daNDa ke Upara rUpyamaya paTTa se suzobhita thIM inake DaMDe vajra ke bane hue the kamala kA jaisA gaMdha hotA hai vaisA hI inakA gaMdha thA, ataeva ve saba atimanohara the, prAsAdIya darzanIya the, abhirUpa the aura pratirUpa the. isa prAsAdIya AdirUpAnta padoM kI vyAkhyA pahile kI jA cukI haiN| tathA ina pUrvokta toraNoM ke Upara tAraNe! upara ghaNI kRSNa cAmara dhvajAenI kALA raMganA cAmarethI yukta evI dhvajAonI viSu NA karI A pramANe teNe yAvat padathI grAhya evI nIlavaNuM nA cAmarAthI yukta dhvajAonI, lAlava nA cAmarAthI yukta dhvajAenI. hAridra ( pILA ) varNanA cAmarAthI yukta vajAenI ane zukala ( sapheda ) vaNuthI yukta cAmara dhvajAnI vidhruNA karI. A badhI dhvajAe AkAza ane sphaTika maNinI jema atyaMta sApha hatI. suvALA puddagala skaMdhAthI yukta hatI, vAmaya daMDanI upara rUpyamaya paTTathI te suAAbhita hatI tenA daDA vAnA banelA hatA. kamaLanI jevI suvAsa hAya che tevI ja suvAsa temanI hatI. ethI teo atIva manahara hatA. prAsAdIya hatA. danIya hatA. abhirUpa hatA, ane pratirUpa hatA. A prAsAdIya vagere prati rUpAMta padAnI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. tebhana mA badhA tAraNAnI upara ghaNA ghaNA chatrAtichatra-leAka prasiddha eka zrI rAjapraznIya sUtra : 01 ? Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - , subodhinI TIkA. sra 14 bhagavadvandanArthaM sUryAbhasya gamanavyavasthA cchatrANi - chatrAt lokaprasiddhA de kasaM rUpa kAdatizAyIni chatrANi upayedhobhAge'nekAni chatrANi - chatrAticchatrANi, vikarotIti pareNa sambandhaH tathA-tatra - bahUni ghaNTAyugalAni tathA bahvIH patAkAH patAkAtipatAkAH, tathA bahUn utpalahastakAn nIlakamala samUhAn kumuda nalinasubhaga saugandhikapuNDarIka mahApuNDarIka - zatapatra - sahasrapatra hastakAn tatra - kumudAni kairavANi, nalinAni - kamalavizeSAH, subhagAni - kamala vizeSAH, saugandhikAni - sugandhIni kamalAni atra vinayAditvAt svArthe Thak / yadvA-sugandhaH - zobhano gandhaH sa prayojanameSAmiti saugandhi kAni, atra - ' prayojanam - 5111109 ' iti / tAni kamalavizeSAH puNDarIkANi zvetakamalAni tAnyeva mahatvaviziSTAni mahApuNDarIkANi - vizAlazvetakamalAni, zatapatrANi zapapatrayuktakamalAni evaM sahasrapatrANi - sahasrasaMkhyapatrakamalAni, eteSAM hastakAn samUhAn etAn kIdRzAn ? ityata Ahaaneka chatrAtichatra - loka prasiddha eka chatra se bhI adhika chatra Upara nIce adhobhAga meM aneka chatra - vikurvita kiye, tathA aneka ghaNTAyugala, aneka patAkAtipatAkA, aneka nIlakamalasamUha, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puNDarIka, mahApuNDarIka zatapatra aura sahasrapatraka ina kamaloM ke samUha ko usane vikurvaNA kI, jo kairava jAti ke kamala hote haiM unakA nAma kumuda hai. nalina aura subhaga bhI eka jAti ke kamala hote haiM. jo kumuda acchI gaMdhavAle hote haiM ve saugandhika kamala haiM / athavA - acchI gaMdha hI jinakA prayojana ho ve saugandhika haiM- zveta jo kamala hote haiM unakA nAma puNDarIka hai aura mahatva viziSTa hI arthAt vizAla veta kamala hI - mahApuNDarIka haiM / jina kamaloM meM sau patte hote haiM ve zatrapatra kamala aura jina kamaloM meM eka hajAra patra hote haiM sahasrapatra 127 chatra karatA paNa ghaNA chatrA upara nIce adhA bhAgamAM ghaNI patAkAtipatAkAo, dhaNA nIsa ubhasa - sabhUkho bhuha, navina, sulaga sauga ghiu, yuMDa bhaDAurIDa zatapatra ane sahasrapatraka A badhA kamaLAnA samUheAnI teNe vikaNA karI. je kairava jAtinA kamaLA hoya che. tenu nAma kumuda che. nilana ane subhaga paNa eka vizeSa prakAranA kamaLa ja hAya che. je kamaLA sArI ga'dhavALA hAya che, te saugaM dhika kamaLA che, athavA to sArI gadha ja jemanuM prayAjana hAya te saugadhika che, je zveta kamaLa hAya che tenu nAma puMDarIka che ane mahatva viziSTa puDarIka ja eTale ke vizALa veta kamaLa ja mahA puODarIka che. je kamaLAnA seA pAMdaDA hAya che te zatapatra kamaLA ane je maLeAmAM eka hajAra pAMdaDA hAya te-- sahasrapatra kamaLe che. A badhA kamaLa samUha ratnajaDita hatA. svaccha hatA, zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 rAjapraznIyasUtra sarvaratnamayAn-sarva ca te ratnamayAH sarvaratnamayAstAMstathA sarvAn ratnamayAn , punaH kIdRzAn ityAha-acchAn-yAvat pratirUpAn 'acchAn' ityArabhya pratirUpakAnityantapadasaGgraho bodhyaH, tathAhI- ' acchAn , zlakSNAn - ghRSTAn mRSTAn nIrajasaH, niSpaGkAn niSkaGkaTacchAyAn , saprabhAn , samarIcikAn , sodghoSAn , prAsAdIyAn , darzanIyAn , abhirUpAn , tatra acchAn-AkAzasphaTikavadatisvacchAn , lakSNAn-cikkaNapudgalaskandhaniSpannAn cikkaNapudgalaskandhaniSpannakauzeyAdipaTavat, punaH zlakSNAn masRNAn ghuNTitapaTavat , dhRSTAn kRtagharSaNAn kharazANayA pASANakhaNDavat . mRSTAn-zuddhAn sukumArazANayA pASANakhaNDavat , ataeva-nIrajasaH-svAbhAvikarajo rahitAn nirmalAn-Aga kamala haiN| yaha saba kalama samUha sarvaratnamaya the, acche the, yAvad pratirUpa the, acchase lekara pratirUpaka takake padoMkA saMgraha yahAM yAvat padase huA hai| tavA ca yaha saba kamalAdikoMkA samUha acche the, zlakSNa the, ghRSTa the, mRSTa the. nIrajaska the. niSpaMka the, niSkakaTa chAyAvAle the, saprabha the, samarIcika (kiraNoMvAle) the, sodyota the, prAsAdIya the, darzanIya the, abhirUpa the, aura prati rUpa the, acche the isakA tAtparya aisA hai ki vaha AkAza evaM sphaTikamaNike jaise svaccha the, lakSNa the-cikane pudgalaskandhoMse nirmita the, jaise ki cikane pudgalaskandhoMse kauzeya (rezamI) Adi vastra niSpanna hote hai, masRNa the-jaise kI ghuTe hue vastra hote hai, dhRSTa the-khurazANa para ghise gaye pASaNakhaNDakI taraha ghise hue jaise the, mRSTa the-zuddha the-sukumArazANa para ghise gaye pASaNaskhaNDake jaise yAvat pratirUpa hatA, acchathI mAMDIne pratirUpa sudhInA padone saMgraha ahIM thAvat padathI karavAmAM Avyo che. temaja A badhA kamaLA vagerenA samUha 2027 (2127 ) tA, suvAsa (tA, dhRSTa utA, bhRSTa utA, nI20424 tA, ni054 utA, niS448 chAyAvA tA, saprana tA, samazayi (62 ) hatA. sadyota hatA prAsAdIya hatA, abhirUpa hatA, ane pratirUpa hatA ane accha hatA. AnI matalaba A pramANe che ke teo AkAza ane sphaTika maNI jevA svaccha hatA, lakSaNa hatAlIsA pudgala skothI banAvavAmAM AvelA hatA jema ke lIsA pudgala skathI kazeya (rezamI) vagere vastro banAvavAmAM Ave che masRNa hatA jema ke ghuMTela vastro hoya che ghaSTa hatA khurazANa upara ghaselA paththaranA kakaDAnI jema ghaselA jevA hatA. mRSTa hatA-zuddha hatA, sukumAra zALa upara ghaselA pAzANa khaMDanI jema sApha hatA, ethI nIrajasa hatA, eTale ke svAbhAvika rajathI rahita hatA, nirmaLa hatA maLa rahita hatA, niSpaka zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. su. 15 bhagavadvandanArthaM svaryAbhasya gamanavyavasthA ntukamalarahitAn- niSpaGkAn -kalaGkarahitAn- kardamarahitAn vA, niSkaGkaTacchAyAnU - niSkaGkaTA - niSkavacA - AvaraNarahitA tAdRzI chAyA dIptiryeSAM tAn upaghAtarahita kAntInityarthaH, saprabhAn - svarUpataH prabhAyuktAn samarIcikAn - bahirnissRta kiraNAna, ataeva sodyotAn bahirava sthitavastusamUha prakAzakarAn prAsAdIyAn - manaH prasAda janakAn darzanIyAn draSTuM yogyAn- sarvakAlaramaNIyAn, pratirUpAn sundarAkArAn vikaroti - vaikriyazaktyotpAdayati // sU. 14 // mUlam -- tara NaM se Abhiyogae deve tassa divvassa jANavimANassa aMto bahusamaramaNijja bhUmibhAgaM viubvai / se jahA nAmae AliMgapukkharei vA muiMgapukkharei vA saratalei vA karatalei vA caMdamaMDalei vA suramaMDalei vA AyaMsamaMDalei vA urabbhacammei vA vasahacamme vA varAhacammei vA sIhammeha vA vagghacammei vA migacammei vA chagalacamme vA dIviyacammei vA aNegasaMkuko lagasahassavitae NANAvipacavaNehiM maNohiM uvasobhie AvaDapaccAvaDaseDhi - paseDhi sovatthiya pUsa mANavagavaddhamANagamacchaMDagamagaraMDagajAranirmala the ataeva nIrajasa the - svAbhAvika raja se rahita the, nirmala theAnevAle maila se rahita the, niSpaMka the-kalaMka rahita yA kIcaDa rahita the, niSkaMkaTa chAyAvAle the - AvaraNarahita chAyAvAle dIptivAle the. arthAt upaghAta rahita kAntivAle the, saprabha the - svarUpataH prabhA sahita the, samarI - cika - bAhira nikalate kiraNoM vAle the. ataeva udyota sahita the - bAhara kI vastuoM ke samUha ke prakAzaka the. prAsAdIya the- manaH prasAdajanaka the. darzanIya the, netra ko tRpti karanevAle the. abhirUpa the. sarvakAla ranaNIya aura pratirUpa sundara AkAra vAle the. // ssU, 14 // - zrI rAjapraznIya sUtra : 01 129 " hatA-kala`ka rahita kAdava rahita hatA niSkakaTa chAyAvALA hatA AvaraNa rahita chAyAvALA dIptivALA hatA eTale ke upaghAta rahita kAMtivALA hatA. saprabha hatA svarUpataH te prabhAyukta hatA. samarIcika----bahAra nIkaLatA kiraNAvALA hatA, eTalA mATe udyota sahita hatA--bahAranI vastue)nA samUhane prakAzita karanArA hatA, abhirUpa hatA--sarvakALa mATe te ramaNIya hatA ane pratirUpa hatA--suMdara AkAravALA hatA ! sU. 14 / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 rAjapraznIyasUtre mAraphullAvalipaumapatta sAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM samaroiehiM saujjoehiM NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM uvasohie taM jahA-kiNhehiM NIlehiM lohiehi sukilehi| tattha NaM je se kiNhA maNItesi NaM maNINaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte, se jahAnAmae jImUtaei vA aMjaNei vA khaMjaNei vA kajalei vA gavalei vA gavalaguliyAi vA bhamarei vA bhamarAvaliyAi vA bhamarapataMgasArei vA jaMbUphalei vA addAriTei vA parahuei vA gaei vA gayakalabhei vA kiNhasappei vA kiNhakesarei vA AgAsathiggalei vA kiNhAsIei vA kiNhakaNavIrei vA kiNhabaMdhujIvei vA, bhave eyArUve siyA? No iNaThe samaDhe ovamma samaNAuso teNaM kiNhA maNI itto itarAe ceba kaMtatarAe ceva maNuNNatarAe ceva maNAmatarAe ceva vaNNeNaM paNNattA // sU0 15 // chAyA-tataH sa Abhiyogiko devaH tasya divyasya yAnavimAnasya antaH bahusamaramaNIyaM bhUmibhAga vikaroti / sa yathAnAmakaH AliGgapuSkaramiti vA mRdaGgapuSkaramiti vA sarasvalamiti vA karatalamiti vA candramaNDa 'tae NaM Abhiyogie deve' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM ) isake bAda (se Abhiyogie deve tassa divvassa jANavimANassa aMto) usa Abhiyogika devane usa divya yAnavimAna ke bhItara (bahusamaramaNijjaM bhUmibhAga ) bahusamaramaNIya bhUmibhAga kI (viuvvai) vikurvaNA kI (se jahA nAmae AliMgapukkharei vA, muiMgapukkharei 'tae NaM se Abhiyogie deve' ityAdi / sUtrAtha:-(taeNaM ) tyA2 57 ( se Abhiyogie deve tassa dibvassa jANavimANassa aMto) te liye have te hivya yAna vimAnanI 24deg42 ( bahusamaramaNijjabhUmibhAga) mA sama mevI 2bhaNIya bhUmimAnI (viuvvai) viv'| 42rI ( se jahA nAmae AliMgapukkhareivA, muiMgapukkharei vA, saralataleivA, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 15 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 131 lamiti vA sUramaNDalamiti vA AdarzamaNDalamiti vA urabhracarmeti vA vRSabhacarmeti vA varAhacarmeti vA siMhacarmeti vA vyAghracarmeti vA mRgacarmeti vA chagalacarmeti vA dvIpikacarmeti vA anekazaGkakIlaka sahasravitataH nAnAvidhapaJcavarNaiH maNibhiH upazobhitaH AvartapratyAvartazreNiprazreNi sauvastika puSpamANavakavarddhamAna vAsaratalei vA karatale vA caMdamaMDale vA) vaha bhUmibhAga aisA samatala thA jaisA ki AliMgapuSkara hotA haiM, yA mRdaGga puSkara hotA hai, yA sarastala hotA hai, yA karatala hotA hai, yA candramaNDala hotA hai ( sUramaMDalei vA ) yA sUryamaMDala hotA hai ( AyaMsamaMDaleDa vA ) yA AdarzamaMDala (darpaNa) hotA hai, ( urambha camme vA ) yA uracarma hotA hai ( basahacammei vA ) athavA vRSabha carma hotA hai (rAme vA ) yA varAha carma hotA hai, ( sIhamme vA ) yA siMha hotA hai, ( area me vA) vyAghracarma hotA hai, (migacammei vA ) yA mRgacarma hotA hai (chagalacammeha vA) yA chAgacarma hotA hai (dIviyacammeha vA) yA dIpicarma hotA hai, (aNegasaMkukIlagasahassavitae) yaha vizeSaNa urabhra carmAdikoMkA hai isakA tAtparya aisA hai ki jisa prakAra aneka sahasra zaMkupramANa kIlakoM se tADita huA urabhrAdicarma vistRta ho jAtA hai aura samatalavAlA bana jAtA hai - isI prakArase yAnavimAnakA bhItarakA bhUmibhAga samatala thA ( NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhi uvasobhie) nAnA prakAra ke paMcavarNoM vAle maNiyoM se vaha upazobhita thA ( AvaDa paccAvaDa seDhipaseDhisovatthiya karatalei vA caMdamaMDalei vA ) te lUbhilAga yA latano samatala to vo siMga puSkara hAya che ke mRdaMga samatala hoya che. ke sarastala hoya che, ke karatala hAya che Ge yadrabhauMDaja hoya che. ( sUramaDalei vA ) sUryamaMDala hoya che. (AyasamaMDalei vA ) } Adarza ( ariso ) bhAMDaNa hoya che, ( urabbhacammeivA ) } 2abha hoya che. (vasahacammei vA ) } vRSala yarbha hoya che, ( varAhacammei vA ) devarAI (luGa) sama hoya che, ( sIhacammei vA ) } siMha yarma hoya che, (vagdhacammei vA ) } vyAghra yabha hoya che, ( migacammei vA ) } bhRga yarma hoya che, (chagalacammei vA ) chAna yarma hoya che, (dIviyacammei vA ) dvIpi yarma hoya che, (aNega saMkukI lagasahassavitae) mA vizeSaNa uratharma vagerenuM che. mAno artha A pramANe thAya che ke jema hArA zaMku pramANa kIlakAthI tADita thayeluM urabhra vigerenuM carmAM vistRta thaI jAya che ane samatalavALuM thaI jAya che temaja yAnavibhaannii aharano lUbhi lAga yAzu samatala huto. ( NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM uvasobhie) ne lalanA pAMca raMgovAjA bhazigothI te upazolita huto. zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre kamansyANDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipadmapatrasAgarataraGga vAsantIlatApamalatAbhakticitraiH sacchAyaiH saprabhaiH samarIcikaiH sodayAtaiH nAnA vidhapaJcavarNaiH maNibhiH upazobhitaH, tadyathA-kRSNaiH nIlaiH lohitaiH hAridra zuklaiH, tatra khalu ye te kRSNAH maNayaH teSAM khalu maNInAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, sa yathA nAmakaH jImUtaiti vA aanamiti vA khaanamiti vA kajalamiti vA gavalamiti vA gavalaguTiketi vA bhramara iti vA bhramarAvaliketi vA bhramarapata pUsamANavagavaddhamANagamacchaMDagamagaraMDagajAramAraphullAvali paumapattasAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM, samarIiehiM saujjoehiM NANAvihapaMcavaNNehi, maNIhiM uvasobhie) Avarta pratyAvarta, zreNi prazreNi, sauvastika puSpamANavaka, varddhamAnaka, matsyaNDaka, makarANDaka, jAra mAra puppAvali, padmapatra, sAgarataraGga vAsantIpuSpalatA evaM padmalatA ina sabakI racanAse adbhUta aise, evaM samIcIna kAntivAle, cAkacikyavAle, kiraNoMvAle, aura udyotavAle aise nAnA prakArake pAMca varNavAle maNiyoMse vaha samatala bhUmibhAga upazobhita thA. (taM jahA ) ve pAMcavarNa isa prakAra hai-(kiNhehiM, NIlehiM, lohiehiM pItehiM, sukillehiM ) kRSNa, nIla, lohita, pIta aura zulka (tatthaNaM je se kiNhA maNI tesiNaM maNINaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte) inameM jo kRSNa varNavAle maNi the-unakA varNAvAsa-varNana paddhati isa prakAra hai-( se jahA nAmae jIbhUtaeivA, aMjaNei vA. khajaNei vA kajjaleivA, gavalei vA, gavalaguliyAi vA, bhamarei vA bhamarAvaliyAi vA bhamarapataMgasArei vA) jaisA varSA (AvaDapaccAvaDaseDhipaseDhisovatthiya pUsamANavagavaddhamANagamacchaMDagamagaraMDagajAramAraphullAvalipaumapattasAgAtaraMga vasatalayapaumalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM, samarIiehiM, saujjoehiM NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhi uvasobhie) bhApata pratyAvarta zreNi prazI, sovAsta4, 05mA414, paddhamAna, matsya 4, bha42274, 12 mAra 05|vali, pavapatra, sAgara taraMga, vAsaMtI ane pazcalatA A sarvenI racanAnI te adabhuta hatuM ane kAMtivALA camakatA, kiraNe vALA ane udyata vALA evA ghaNuM prakAranA pAMca raMgavALA maNiothI te samatala bhUmi bhAga upazobhita hate. (taMjahA) te pAya 2 mA prabhArI che. (kiNhehiM, NIlehiM, lohiehiM, pItehiM, sukillehiM ) 46, nala, rohita pAtazu48. ( tatthaNaM je se kiNhA maNI tesiNa maNINaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte ) te mAre jAganA mnninme| tA. tamanA varSAvAsa-pana-paddhati mA pramANe che--(me jahAnAmae jImUtaeivA, aMjaNei vA, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. su. 15 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 133 GgasAra iti vA jambUphalamiti vA ArdrAriSTaka iti vA parabhRta iti vA gaja iti vA gajakalabha iti vA kRSNasarpa iti vA kRSNakesara iti vA AkAza khaNDamiti kRSNAzoka iti vA kRSNakaravIraiti vA kRSNabandhujIva iti vA, bhaved etadrUpaH syAt ? no ayamarthaH samarthaH, aupamyaM zramaNAyuSman ! te khalu kRSNa maNayaH itaiSTatarakA eva kAntatarakA eva mano'matarakA eva manojJatarakA eva varNena prajJapta || sU0 15 // kAlakA megha kRSNa varNavAlA hotA hai, usI prakArakA kRSNavarNavAlA kRSNamaNi hotA hai ? tathA jaisA aMjanakAlA hotA hai, khaMjanakAlA hotA hai, kajjala kAlA hotA hai, gavala - bhaiMsakA sIMga kAlA hotA hai, gavalaguTikA kAlI hotI hai, bhramarakAlA hotA hai, bhramarAvalI kAlI hotI hai, bhramarapataGgasAra kAlA hotA hai, (jaMbUphale vA) pakA huA jAmuna kAlA hotA hai, (addAriTThei vA ) ArdrAriSTakakA komala zizu kAlA hotA haiM, (parahuie vA ) koyala kAlI hotI hai, ( gaei vA hAthI kAlA hotA hai gayakalabher3a vA ) hAthIkA baccA kAlA hotA hai, ( kiNNasappe vA) sAMpa kAlA hotA hai ( kiNhakesarei vA ) kRSNapuSpakesara kAlA hai ( AgAsatthiggalei vA ) zaratkAlIna AkAzakhaNDa kAlA hotA hai, ( kiNhAsoeDa vA) kRSNa azoka vRkSa kAlA hotA hai, (kihakaNavIre vA) kRSNa kanera vRkSa kAlA hotA hai ( kihabaMdhujIvei vA ) athavA kRSNabandhujIvaka jaisA kAlA hotA hai, (bhave eyArUve siyA) usI prakArakA kAlA kRSNamaNi hotA hai yahAM yaha kathana prazna paraka lagAnA cAhiye. arthAt khaMjaNei vA, kajjalei vA gavalei vA gavalaguliyAi vA, bhamarei vA, bhramarAvaliyAi vA bhamarapataMgasArei vA ) varSANano bhegha prema ANo hoya che, te aNA raMganA kRSNumaNi hoya che. temana anna (meza) aNu hoya che, jaMga aNu hoya ye, kAjaLa kALu hoya che, gavala bheMsanA sIga kALAM hoya che gavalaguTikA kALI hAya che, bhamarA kALA hoya che bhramarAvalI kALI hAya che, bhramara pataMgasAra kALA Doya che, (jaMbUphaleivA ) pADe lamu aNu hoya che, ( addAriTThei vA ) ArdrAriSTa Aunu asaNa abhyu aNu hoya ( parahuei vA ) yasa aNI hoya che. ( gaei vA ) hAthI aNo hoya che, ( gayakalabhei vA ) hAthI jabhyu' aNu hoya che. ( kiNNasappei vA ) aNe sApa aNo hoya che, ( kiNha kesarei vA ) pRS puSpa sara aNI hoya che, ( AgAsatthiggalei vA ) za26 asIna AAza paDa ANI che, ( kiNhAsoe vA ) dhRSNu azI vRkSa aNu hoya che, ( kiNha kaNavIrei vA) kRSNu roga vRkSa aNu hoya che ( kiNha baMdhujIvei vA ) athavA to SNu madhu va aNu hoya che. ( bhave eyArUvesiyA ) tethe ANaNa bhaNi hoya che. zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre 'taeNaM se' ityAdi TIkA-tataH-pUrvoktavikaraNAnantaram khalu sa Abhiyogiko devaH tasyanAnAmaNimayastambhopaniviSTAdivizeSaNaviziSTasya divyasya yAnavimAnasya antaH - madhye bahusamaramaNIyaM - bahusamaH atisamatalaH, ata eva ramaNIyo bahusamaramaNIyastam, bhUmibhAga-bhUmipradezaM vikaroti-vaikriyazaktyotpAdayati / sa bhUmibhAgaH kIdRzaH ? ityAha-'se jahANAmae' ityAdi-saH-pUrvokta bhUmiziSyakA aisA prazna hai ki jisa prakArakA kAlA varSAkAlakA megha hotA hai, athavA aMjana Adi kAle haiM to kyA usI prakArase kRSNamaNi bhI kAlA hotA haiM ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-(No iNaDe samajhe ) yaha artha samartha nahIM (ovammaM samaNAuso) he AyuSman ! zramaNa ! yaha to kevala upamA hai. ( teNaM hi kiNhA maNI itto itarAe ceva kaMtatarAe ceva, vaNeNaM paNNattA) kyoMki be kRSNamaNI ina ukta jImUtAdimeghakoM se bhI iSTa taraka-atizaya rUpase iSTa kahe gaye haiN| kAntataraka kahe gahe haiM. evaM mano'mataraka tathA manojJataraka kahe gaye haiN| TIkArtha-pUrvokta vaikriya karane ke bAda usa Abhiyogika devane nAnA maNimayastambhoM ke sahAre rahe hue Adi vizeSaNoM vAle divya yAna vimAna ke madhya bhAga meM atisamatalavAle ataH ramaNIya aise bhUmibhAgakIbhUmi pradeza kI-vikurvaNA kI arthAt apanI vikriyazakti se use utpanna ahIM A kathana prazna paraka hovuM joIe. eTale ke ziSyano prazna che ke je jAtane kALe varSA kALane megha hoya che athavA aMjana vagere kALA hoya che te zuM tev| 4 1 maNi 565 / |y cha ? anI uttaramA prabhu cha , (No iNadve samaThe) / artha samatha nathA. (ovamma samaNAuso) le AyuSman zramAya ! ma to 34ta 5mA cha. ( teNa hi kiNNAmaNI itto idvatarAe ceva kaMtatarAe ceva, maNuNNatarAe ceva, maNAmatarAe ceva vaNNeNaM paNNattA ) bhate mahi te udvikhita megha vagere karatAM paNa ISTa taraka-vadhAre-ISTa kahevAmAM AvyA che. kAMtataraka kahevAmAM AvyA che. ane manoma taraka temaja manejha taraka kahevAmAM AvyA che. TIkAtha-ulikhita vikRvaNa bAda te Abhigika deve anekAneka maNijaTita thAMbhalAonA AdhAra vALA vagere vizeSaNothI zejita divya yAnavimAnanA madhya bhAganA atizaya samatalavALA atyaMta ramya evA bhUmibhAganI bhUmipradezanI vikavaNA eTale ke potAnI vikriyAzakti vaDe tene utpanna karyo te zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 15 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 135 bhAgaH yathAnAmakaH, kIdRzaH ? ityAkAsAyAmAliGgapuSkarAdInyupamAnAni nyasyati AliGgapuSkaramiti vA-AliGgo-murajo vAdyavizeSaH tasya puSkaraM carmapuTaM, tadatyantasamatalaM bhavatIti tattalyasamatalatvAttadeveti iti-zaddho hi, sAdRzyArthakaH, vA zaddhaH samuccayArthakaH, evamagre'pi, tathA-mRdaGgapuSkaramiti vA mRdaGga carmapuTavat samatala tathA sarastalamiti vA-sarastaDAgastasya talavat samatalaH, tathA-karatalamiti vA hastatalavat samatalaH, tathA-candramaNDalamiti vA - candramaNDalavat samatalaH, tathA-sUramaNDalamiti vA-sUryamaNDalavat samatalaH tathA-Adarzatalamiti vA--Adarzo darpaNastasya talavatsamatalaH' tathA-urabhracamati vA-meSacarmavat samatalaH, tathA-vRSabhacamati vA balIvaI carmavatsamatalaH, tathA-varAhacarmeti vA-varAhacarmavatsamatalaH, tathA-siMhacarmeti vA-siMhacarmavat samatalaH, tathA-vyAghracarmeti vA vyAghacarmavatsamatalaH, tathA-mRgacarmati vAmRgacarmavat samatala:-tathA chagalacarmeti vA- chagalacchAgastasya carmavat samatalaH, tathA-dIpicarmeti vA-dvIpIladhu vyAghrazcitrakaH tasya carmavat samatalaH, tathAaneka zaGka kIlakasahasramiti tam-urabhrAdInAM carmavizeSaNamidaM, tena-urabhraprabhRticarmaNA sahAsya vizeSyavizeSaNabhAvastathA ca anekazaGkakIlakasahasravitatorabhra kiyA. yaha bhUmibhAga kaisA thA? yahI aba Ageke kathana se spaSTa kiyA jAtA hai-isameM yaha kahA gayA hai ki jisa prakArase aliMga-mRdaMga nAma ke vAdya vizeSakA puSkara-camaSTa, atyanta samatalavAlA hotA hai isI prakArase usa yAna vimAnakA vaha madhyabhUmi bhAga bhI bilakula samatalavAlA thA jahAM jo iti zabda AyA hai. vaha sAdRzya arthameM AyA hai tathA 'vA' zabdoM ke saMbaMdhameM jAnanA cAhiye tathA jaisA taDAgakA tala sama hotA haiM, karatalahastatala jaisA sama hotA hai, cadramaNDala jaisA samatalavAlA hotA hai darpaNakA tala jaisA sama hotA hai, usI prakArase yaha bhUmibhAga bhI samatalavAlA thA bhUmibhAga ke have, have tenuM varNana A pramANe karavAmAM Ave che ke-jema AliMga mRdaMga nAmaka vAdya vizeSane, puSkara-carmapuTa atIva samatalavALA hoya che. temaja te yAnavimAnano te madhya bhAga paNa ekadama samatala vALA hoya che. mahiM 2 "iti" 074 te sAhazya samAM mAvyA cha tabha35 "vA" zapa samuccaya arthamAM Avyo che. A pramANe ja have pachI A zabdo jeTalI vakhata Ave te badhAno saMbaMdha A pramANe ja jANavA joIe. jema taDAga (taNAva) nutaniyu sama |y cha, 42tata-thejI-samaya cha yadra maMDaLa jema samatala hoya darpaNanuM tabhiyuM jema sama hoya che. temaja te bhUmi zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 rAjapraznIyasUtre vRSabhavarAhasiMhavyAghramRgacchagaladvIpicarmeti vA iti phalitam , asyAyamarthaH anekAni yAni zaDakIlakasahasrANi zaGkapramANAnAM kIlakAnAM sahastrANi tairvitataM -tADanena vistRtIkRtamurabhrAdicarma tadvatsamatalaH, urabhrAdicarma zaGkapramANakIlakaistADanaM vinA vitataM na sambhavati tataH samatalamapi na bhavatIti urabhrAdicarmaNastadvizeSaNamupAttam / tathA - nAnAvidhapaJcarNemaNibhirupazobhitaH - anekajAtIyaH paJcavaNamaNibhirupazobhitaH alaGkRtaH, tathA-AvarttapratyAvarta zreNiprazreNi sauvastikapuSpamANavakavarddhamAnakamatsyANDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIlatApadmalatAbhakticitraH -- tatra - AvataH-bhramiHpratyAvartaH ekasyAvatasya pratyabhimukha AvartaH, zreNiH-tathAvidhavindu janitApatiH, prazreNiH - zreNenirgatA'nyA zreNiH sauvastikaH - puSyamANako-maNijisa prakAra zaMkumaNi aneka hajAra kilakoM dvArA tADanase lambA cauDA kiyA gayA urabhra-meSakA camaDA, vRSabhakA camaDA, varAhavarakA camaDA, siMha kA camaDA vyAghrakA camaDA, mRgakA camaDA, chAga-bakarekA camaDA, choTe vyAghrarUpI cItekA camar3A, samanalavAlA ho jAtA hai, usI prakArase yaha madhyabhUmibhAga bhI samatala vAlA thA. yahAM yaha 'aneka zaMkukIlaka' Adi rUpa jo sUtra pATha hai use urabhra carma Adi ke vizeSarUpa se vyAkhyAta karanA cAhiye, kyoMki urabhrAdi kA jo carma hotA hai vaha zaMku pramANa kIlakoM dvArA tADita hue vinA na lambAcoDA ho sakatA hai aura na samatala ho sakatA hai| tathA yAna vimAna kA vaha madhya bhAga nAnA prakAra ke paMcavarNoM vAle maNiyoM se zobhita thA. tathA - Avarga- bhrami, prattyAvarta - eka Avarta ke abhimukha huA dUsarA Avarga, zreNI tathAvidha bhAga paNa sama taLiyA vALe tathA jema zaMku pramANa aneka hajAra kIlake vaDe tADita karIne lAMbuM ane pahoLuM banAvavAmAM AveluM urabhra-gheTAnuM cAmaDuM, vRSamanu yAma, vazanuyAma siMDanu yAmaGa, vAdhanu yAma, bhRgarnu cAmaDuM, chAga-bakarAnuM cAmaDuM, nAnA vAgha rUpa cIttAnuM cAmaDuM, samatala vALuM thaI jAya che, temaja A madhya bhUmibhAga paNa samatala vALa hoya che. mI mA anekazaMkukIlaka' vagere 35 re sUtra-4 cha te 727 yama 47. rene laIne vizeSa rUpathI spaSTatA karavI ghaTe che. kemake urabhu vagerenuM cAmaDuM hoya che te zaMku pramANu kIlake vaDe tADita thayA vagara na lAbuM ceDuM thaI zake tema che ane na samataLiyu thaI zake che. temaja yAnavimAnane te madhyabhAga anekAneka pAMca varNovALA maNiethI zAbhita hatuM. temaja Avarta-- bhUmi pratyAvarta, eka Avartana abhimukha thayela bIjo AvanaM-zreNitathAvidha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa 15 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA lakSaNavizeSau, varddhamAnakaM-zarAvasampuTaM, matsyANDaka-makarANDake-matsya-makarayoraNDake, jAramArau maNilakSaNavizeSau, puSpAvaliH-puSpasamUhaH, padmapatraM-kamaladalaM, sAgarataraGgaH - samudrataraGgaH, vAsantIlatA - vAsantIpuSlatA, padmalatAkamalalatA, eteSAM yA bhaktiH-racanA tayA citraiH-adbhUtaiH, maNibhirupazobhita -iti pareNa sambandhaH, atrA''va dIni maNilakSaNAni maNiparIkSakagranthAd bodhyAni / punaH kIdRzairmaNibhiH ? ityatrA''ha-sacchAyaiH-satI zobhanA chAyAHkAntiyeSAM te sacchAyAstaiH, tathA-saprabhaiH-prabhAyuktaiH-cAkacikyAbhizobhitaiH binduoMkI paMkti, prazreNi-zreNise nirgata anya zreNi, maNilakSaNa vizeSarUpa sauyastika evaM puSpamANavaka, varddhamAnaka-zarAvasampuTa, matsyANDaka aura makarANDaka, maNilakSaNa vizeSarUpajAramAra, puSpAvali-puSpasamUha, padmapatra-kamalalatA, sAgara taraMga-samudra lahara, vAsantIpuSpalatA, padmalatA-kamalalatA, ina sabakI bhakti-racanAse adbhuta, aise jo maNi the. una-maNiyoMse vaha-madhya bhAga suhAvanA banA huA thA. Avarta Adika maNike lakSaNarUpa hote haiM. ataH inakA lakSaNa maNiparIkSaka granthase jAnanA cAhiye. tathA ye saba maNi zobhana-chAyA-kAntivAle the. cAkacikyarUpa apanI prabhAse yukta the, kiraNoM se yukta the evaM udyota-prakAzase yukta the, kRSNa, nIla, lohita, rakta, pIta aura zveta ye pAMcavarNa haiM. ina pAMcavaNoM se ve maNI zobhita the aura ina maNiyoMse vaha bhUmibhAga zobhita thA. aba kRSNamaNiyoM meM jo kRSNamaNi the unakA biduonI paMkti, prazreNi-zreNi vaDe nirgata bIjI zreNi, maNi lakSaNa vizeSa rUpa sauvastika ane puSpamANavaka, vaddhamAnaka-zarAba saMpuTa masyAMDaka, ane makarAMDaka, maNilakSaNa vizeSa rUpa jAra mAra, puSpAvali-puSpa samUha, padmapatra, kamaLa patra, sA12 ta2-sAranA bhalI , pAsa tAsata vAsatI pu05satA, 5staakamaLalatA, A saunI bhakti racanAthI addabhuta-evA je maNio hatA. te maNiethI te madhya bhAga sehAmaNe baneluM hatuM. A Avartaka vagere maNionA lakSaNa rUpa hoya che, ethI emanuM lakSaNa maNi parikSaka graMthamAMthI jANI levuM joIe. temaja A sarve maNio zani-chAyA-kAMtiyukta hatA. cAkaciya rUpa potAnI prabhAthI (camakathI) te yukta hatA, kiraNothI yukta hatA. ane udyota yuddhata tA, tu, nAsa, boDita. 24ta (mAsa), pAta bhane sa3 mA pAMca raMge kahevAya che. A pAMca varSothI te maNio zebhita hatAM. A maNi zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 rAjapraznIyasUtre tathA-samarIcikaiH-kiraNasahitaiH, tathA-soyoteH prakAzasampannaH, etAdRzaiH nAnAvidhapaJcavarNaiH mnnibhirupshobhitH| tatra paJcavarNAn nAmanirdezenAha-kRSNaiH 1, nIlaiH 2, lohitaiH-raktaiH 3, hAridraiH-pItaiH 4, zuklaiH-zvetaiH 5, iti paJcavarNemaNibhirupazobhitaH sa bhuumibhaagH| atha kRSNamaNInAmupamAmAha-'tattha ' ityAdi- tatra-paJcavarNamaNiSu khalu ye kRSNA maNayaH, teSAM-kRSNavarNAnAM maNInAm ayametadrUpaH-anupadaM vakSyamANasvarUpaH varNAvAsaH-varNanapaddhatiH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH-jImUta iti vA-jImUtomeghaH, sa ca varSA prArambhasamaye jalapUrNo bodhyaH, varSAkAlikasyaiva meghasya kRSNavarNatvAt , tadvat kRSNavarNaH, iti zabdo hi prakArArthakaH. prakAro bhedasAdRzyam , tayA cAyamarthaH paryavasitaH-prAvRSeNyameghabhinnatve sati prAvRSeNyameghagatakRSNavarNatvarUpavizeSadhamaviziSTaH, vA-zabdo'nyAnyakRSNavarNopamAnasamuccayAthaiH / evamagre'pi, tathA-aanamiti vA-aanaM-sauvIrAanaM, ratnavizeSo vA tadvat varNAvAsa-varNanapaddhati isa prakArase hai-jaise-varSA ke prAraMbha samayameM jalapUrNa megha kRSNa varNavAlA hotA hai. varSAkAlika meghakA hI varNa kRSNa hotA haiisaliye use yahAM grahaNa kiyA gayA hai. to jaise varSAkAlika meghakA varNa kRSNa hotA hai, usI prakArake kRSNa varNavAlA kRSNamaNi hotA hai. yahAM jo iti zabda AyA hai vaha prakAra arthameM AyA hai. prakArakA tAtparya hai bheda sAdRzya ataH isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki vaha kRSNamaNi varSAkalika meghase bhinna hotA huA bhI varSAkAlika meghagata jo kRSNavarNatA hai tadrapa vizeSadharmavAlA hai. vA zabda anya anya. kRSNavarNake upamAnake samuccayake liye hai isI tarahase Age bhI samajhanA cAhiye. isI prakAra vaha kRSNamaNi sauviiraaAthI te bhUmibhAga zobhita hato. have kRSNa maNionI upamAne kahetAM sUtrakAra varNana kare che ke pAMca varNovALA maNiomAMthI je kRSNamaNi hatA temane varNavAsavarNana paddhati A pramANe che-jema varSonI zarUAtamAM pANI bharelA meghe kALA raMgavALA hoya che, varSA kALano megha ja raMge kALo hoya che. ethI ahIM tenuM grahaNa karavAmAM AvyuM che, te varSA kAlika meghAne raMga kALo hoya che, temaja kRSNavarNa vALe kRSNamaNi paNa hoya che. ahIM je Iti zabda Avyo che te prakAra artha mATe AvyA che. prakArane artha che-bheda sAdazya enAthI A niSkarSa nIkaLe che ke kRSNamaNi paNa varSo kAlanA meghathI judo hovA chatAMe varSA kALanA meghamAM je kRSNatva-kALApaNu" che tadrupa vizeSa dharmavALo te maNi paNa che. "vA" zabda bIjA kRSNa varNanA upamAnanA samuracaya mATe che. A pramANe have pachInA varNanamAM paNa samajI levuM joIe. A pramANe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 15 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA kRSNavarNaH, tathA khaanaM dIpazikhoparitanabhAgamalaH, zakaTacakraSiNDikA malo vA, kajalaM-kajjalaM prasiddham , gavalaM-mahiSazRGgam gavalaguTikA gavalazabdo gavalanibiDatarasAraparaH, tanirmitA guTikA gavalaguTikA mahiSazRGganiviDatarasAranimitaguTikA, bhramaraH-prasiddhaH, bhramarAvalikA-bhramarapatiH , bhramarapataGgasAra itibhramarANAM pataGgasAraH - pakSAntargato viziSTakRSNatAkalitapradezaH, jambUphalamiti-pakvajambUphalam , ArdrAriSTaH-komalakAkazizuH, parabhRtaH-kokilA, gajohastI, gajakalabhaH-hastizizuH, kRSNasarpaH-prasiddhaH, kRSNakesaraH-kRSNapuSpakesaraH, 'AkAsathiggala' iti zaratkAlInamAkAzakhaNDaM, 'thiggala' zabdo hi ana-kAlA suramA yA ratnavizeSakI taraha kAle varNavAlA hotA haiM dIpazikhAke Uparake bhAgameM jo mala hotA hai usakA nAma khaMjana hai. athavA zakaTacakrakI piNDikAmeM jo mala hotA hai usakA nAma khaMjana hai kAjalakA nAma kajala hai. bhaisake sIMgakA nAma gavala haiM. bhaisake sIMga kA jo nibiDa tara sAra hotA hai usakA nAma yahAM gavala hai, usa gavalakI jo golI banatI hai vaha gavalaguTikA hai. bhramara nAma bhaurekA hai bhramaroMkI paMktikA nAma bhramarAvalikA hai. bhramaroMke pakSoMke bhItara jo viziSTa kRSNatAse yukta pradeza hotA hai usakA nAma bhramarapataGgasAra hai. pake hue jAmunakA nAma jambUphala hai kauve kA jo turatakA janmA huA zizu hotA hai usakA nAma ArdrAriSTa hai. parabhRta nAma koyalakA hotA hai. gaja nAma hAthIkA hai, gajakalabha nAma hAthI ke baccekA hai. kAle sAMpakA nAma kRSNa sarpa hai. kRSNapuSpakI kiMjalka kRSNa maNi sauvIrAMjana-kALo sura ke ratna vizeSanI jema kALA raMga vALo hoya che. dIpazikhAnA uparanA bhAgamAM je maLa hoya che, tenuM nAma khaMjana che. athavA te zakaTa cakanI piDikAmAM je maLa hoya che tenuM nAma khaMjana che. mezanuM nAma kAjala che. bheMsanA zIgaDAnuM nAma gavala che. bheMzanA zIMgaDAne je nibiDatara sAra hoya che, tenuM nAma ahIM gavala che. A gavalanI je goLI banAvavAmAM Ave che. te gavalaguTikA che. bhramara nAma bhamarAonuM che, bhamarAenI paMktInuM nAma bhramarAvalikA che. bhramarAonI pAMkhanI aMdara je savizeSa kRNatA yukta bhAga hoya che tenuM nAma bhramara pataMga sAra che pAkelA jAMbUnuM nAma jabphaLa che. kAgaDAnuM taratanuM jameluM baccuM hoya che, tenuM nAma ArkAriSTa che. paraMbhata nAma koyalanuM che. gaja nAma hAthInuM che. gaja kalabha nAma hAthInA baccAnuM che. kALA sApanuM nAma kRSNa sarpa hoya che. kRSNa puSpanI 4i8nu nAma pR0usa2 cha. 'AgAsa thiggala' / zarata na mAnu zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 rAjapraznIyasUtre dezIyaH khaNDArthaH, kuSNAzokaH, kRSNA'zokavRkSaH, azokasya kRSNatvopAdAnamitaravarNavyudAsArtham , azoko hi paJcavarNoM bhavati, evamagre'pi, kRSNakaravIraH - kRSNavarNa karNikAravRkSaH, kRSNabandhujIvaH-vRkSavizeSaH, tadvatkRSNavarNaH bhaved etadrUpaH-jImUtAdirUpaH, maNInAM kRSNo varNaH syAt ? kadAcit ? iti ziSyapraznaH tatrAcArya uttarayati no ayamarthaH samarthaH 'jImUtAdirUpaH, kRSNo varNoM maNInAm ayamoM no samarthaH, yadyevaM tarhi jImUtAdInAM dRSTAntatvenopAdAnaM kimartham ? ityata Aha-'aupamyaM zramaNA''yuSmana !-he AyuSman zramaNa ! eta kA nAma kRSNakesara hai 'AgAsathiggala' yaha zaratkAlIna AkAza khaMDakA nAma hai, thiggala zabda dezIya hai aura yaha 'khaNDa' arthameM AtA hai yahAM azokake sAtha jo kRSNa vizeSaNa diyA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki azoka pAMcoMvarNoM vAlA bhI hotA hai. ataH itara varNo ke ke niSedhake liye azokake sAtha yaha kRSNa vizeSaNa diyA gayA hai| isI prakArase kaNavIrAdi padoMmeM Agata kRSNa vizeSaNakI sArthakatAke viSayameM bhI jAnanA cAhiye. kRSNabandhu jIva vRkSa vizeSakA nAma hai| so yahAM para ziSyane ina samasta upamAnoM dvArA aisA pUchA hai ki jaisA ina jImUtAdikoM (meghaAdi) kA varNa kRSNa hotA hai, isI taraha se kyA maNiyoM kA varNa kRSNa hotA hai ? arthAt jo kRSNamaNi hotA haiM-ve aise hI rUpa meM kAle hote haiM ? isake uttara meM AcArya kahate haiM 'no ayamaThe samaThe' jImUtAdikoM ke jaisA kRSNavarNa maNiyoM kA hotA hai yaha artha samartha nahIM hai. to phira yahAM jImUtAdikoM ko dRSTAnta rUpa se kyoM nAma che. 'thiggala' 24 zAya che. ana te 'ma' mama 152rAya che. maDA azokanI sAthe je kRSNa vizeSaNa ApavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa A pramANe che ke azoka pAMce raMgavALuM paNa hoya che. ethI bIjA cAra raMgovALA azokanA niSedha mATe azakanI sAthe kRSNa vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. A pramANe ja kaNa kaNavIra vagere padomAM vaparAyelA kRSNa vizeSaNanI sArthakatA samajI levI joIe. kRSNabaMdhujIva vRkSa vizeSanuM nAma che ahI zive A badhA upamAna vaDe A pramANe ja prazna karyo che ke jema A badhA jImUta (megha) vagerene raMga kALo hoya te pramANe ja zuM maNiono raMga kALo hoya che ? eTale ke jema kRSNamaNio hoya che evAja kALA hoya che? enA uttaramAM mAyAya 4 cha 'no ayamadve samaTe' bhUta vgairen| 2 / 2 // mshiene heAya che-A artha barAbara nathI. te pachI jImUta vagerene daSTAMta rUpamAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 15 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 141 dupamAmAtramuktam / tataH kim ? ityAha ? 'teNa' ityAdi-te svalu kRSNamaNayaH -itaH-jImUtAdibhyaH iSTatarakAH-kRSNena varNenAtizayenAbhIpsitA eva, tatra kizcidakAntamapi kasyacidiSTataraM bhavatIti akAntatA nirasanArthamAha-kAntatarakA eva-atisnigdhamanohAri-kRSNatAkalitatayA jImUtAdibhyaH kamanIyatarA eva ata eva manojJatarakA eva-manasA jJAyante anukUlatayA svapravRttiviSayIkriyanta iti manojJAH-mano'nukUlAste'tizayitA manojJatarAsta eva manojJatarakA eva nizcitA tatra manojJataramapi kiJcitsAdhAraNaM bhavitumarhatIti sarvAtizayarakhA gayA hai ? to isake uttarameM kahA gayA hai. ki he AyuSman ! zramaNa ! yaha to kevala upamAna mAtra kahA gayA hai / ataH isase yaha phalitArtha hai ki ve kRSNavarNavAle maNi ina jImUtAdikoM kI apekSA, kAlevarNavAle hone para mI atyanta iSTa haiN| phira bhI yahAM aisI AzaMkA ho sakatI hai ki koI 2 akAnta bhI padArtha kisI bhI iSTa taraka hotA hai. ataH ye aisI hI hoMge-so isakI nivRttike liye kahA gayA hai ki inameM aisI bAta nahIM hai arthAt ye akAnta nahIM haiM kintu kAntataraka hI haiM-arthAt inakI jo kRSNatA hai vaha atisnigdha hai aura manako haranevAlI hai isaliye ye jImUtAdikoM kI apekSA kamanIyatara haiM aura manojJataraka haiM-kyoMki mana inheM apanI pravRttike liye anukUla viSaya rUpase mAnatA hai| manojJataraka bhI koI 2 sAdhAraNa hotA hai-parantu ye aise nahIM haiM kintu sarvAtizAyI haiM isI (upamAna rUpamAM) kema karavAmAM AvyA che. to enA javAbamAM kahevAmAM AvyuM che ke he AyuSyan ! zramaNa ! A te phakta upamAnanA rUpamAM ja kahevAyuM che. ethI e spaSTa thAya che ke te kALA raMgavALA maNie A jImUta vagere karatA paNa vadhu kALA raMga vALA hoya che chatAMe ahI A jAtanI zaMkA utpanna thaI zake tema che ke keTalAka akAMta paNa padArtho Ijha taraka hoya, ethI A sarve paNa evA ja haze. te enA samAdhAna mATe ahIM spaSTatA karavAmAM Ave che ke ahIM A jAtanI kalpanA egya nathI eTale ke A badhA akAMta nathI paNa kAMta taraka ja che. eTale ke emanI je kRSNatA che te ati snigdha-khUba ja lIsI-che ane manane AkarSanArI che. ethI e jImUta (megha) vagere karatAM kamanIya tara che ane manoza taraka che. kemake mana emane pitAnI pravRtti mATe anukUla viSayanA rUpamAM mANe che. manejha taraka paNa keTalAka sAdhAraNa hoya che, paNa eo evA nathI, paNa satizAyI che. e ja vAtane sUcita karavA mATe mane mataraka zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 rAjaprazrIyasUtre sUcanAyA''ha-mano'matarakA eva mano'manti gacchantItimano'mAH hRdayaGgamAH, atizayitAste mano'matarAsta eva mano'matarakA eva, etAdRzAste kRSNAmaNayo varNena-rUpeNa prajJaptAH-kathitAH // mU0 15 // atha nIlalohita maNInAmupamAmAha mUlam -tattha NaM je te nIlA maNI tesi NaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte, se jahA nAmae bhiMgei vA bhiMgapattei vA suii vA suyapicchei vA cAsei vA cAsapicchei vA NIlIi vA NIlIbhedei vA NolIguliyAi vA sAmAei bA uccaMtei vA vaNarAIi vA haladharavasaNei vA moraggIvAi vA ayasikusumei vA bANakusumei vA aMjaNakesiyA kusumei vA nIluppalei vA NIlAsogei vA NIlabaMdhujIvei vA NIlakaNavIrei vA bhaveyArUve siyA? No iNaThe samaDhe, teNaM NIlAmaNI etto itarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNattA tattha NaM je te lohiyagA maNI tesi NaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte se jahANAmae urabbharuhirei vA sasaruhirei vA nararuhirei bA varAharuhirei vA mahisaruhirei vA bAliMdagovei vA bAladivAkarei vA saMjhabbharAgei vA guMjaddharAgei vA jAsuaNakusumei vA kiMsuyakusumei vA pAliyAya kusumei vA jAihiMgulaei vA silappavAlei vA pavAla aMkurei vA lohiyakkhamaNIi vA lakkhArasagei vA kimirAgakaMbalei vA cINapiTTarAsIi vA rattUppalei vA rattAsogei vA bAtako sUcana karaneke liye mano'mataraka aisA kahA gahA hai / arthAt ye atizaya rUpa se hRdayaMgama hI haiN| isa prakAra ke ye kRSNamaNi apane rUpa se kahe gaye haiM // sU. 15 // A pramANe kahevAmAM AvyuM che. eTale ke eo atizaya rUpamAM hRdayaMgama thaI zake tevA ja che. A pramANe A badhA kRSNa maNio potAnA aneka rUpamAM ahIM kahevAmAM AvyA che. je sU. 15 che zrI 201praznIya sUtra:01 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 16 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 143 rattakaNavIrei vA rattabaMdhujIvei vA bhave eyArUve siyA ? No iNahe samaThe, te NaM lohiyAmaNI itto iTTatarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNattA // sa. 16 // __chAyA-tatra khalu ye te nIlamaNayasteSAM khalu maNInAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, sa yathAnAmako bhRGga iti vA bhRGgapatramiti vA zukaiti vA zukapicchamiti vA cASa iti vA cApapicchamiti vA nIlIti vA nIlIbheda iti vA nIlIguTiketi vA zyAmAkamiti vA uccantaga iti vA vanarAjIti vA haladharavasanamiti vA mayUragrIveti vA atasIkusumamiti vA bANakusuma 'tattha NaM je te nIlA maNI' ityaadi| sUtrArtha-(tattha NaM je te nIlA maNI) ina pAMcavarNa vAle maNiyoM meM jo nIlavarNa vAle maNI haiM (tesi NaM maNINa ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte ) una maNiyoM kA yaha isa prakAra varNAvAsa kahA hai-( se jahA nAmae bhiMgei vA, bhiMgapattei vA, suei vA, suyapicchei vA, cAsei vA, cAsapicchei vA) jaisA nIlA bhRGga hotA hai, bhaGgapatra hotA hai, zuka hotA hai, zuka kI paMkha hotI hai, cASa hotA hai, cASa paMkha hotI hai, (NIlIi vA, NIlIbheei vA, NIlIguliyAi vA, sAmAei vA uccaMtei vA, haNarAIi vA, haladharavasaNei vA) nIlI hotI hai, nIlIbheda hotA hai, nIlI gulikA hotI hai, zyAmAka hotA hai, dantarAga hotA hai. vanarAjI hotI hai, haladharavasana hotA hai, (moraggIvAi vA, ayasikusumei vA, bANakusumei vA 'tattha NaM je te nIlAmaNI' ityAdi / sUtrArtha -( tattha Na je te nIlAmaNI) pAya pANa! bhaziyAmAthI ? nAsA maNimA cha, (tesiNa maNINaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte ) te bhazAsAnA pavAsa-2-2mA pramANe vAma mAvya che. ( se jahAnAmae bhiMgei vA, bhiMgapattei vA, suei vA, suyapicchei vA, cAsei vA, cAsapicchei vA) je nalaga hoya che, bhaMgapatra hoya che, zuka hoya che, zukanI pAMkho heya cha. yApIya che, yASanI pAMDeya cha, (NIlIi vA, NIlIbheei vA, NIlI guliyAi vA, uccaMtei vA, vaNarAIi vA, haladharavasaNei vA ) nAsA ya cha, niisiibheda hoya che, nIlagulikA hoya che, zyAmAka hoya che, daMtarAga hoya che, vanarAjI Deya cha, 052 sana ya cha, (moraggIvAi vA, ayasi kusumei vANakusamei vA, aMjaNakesiyA kusumei vA, NIlAsogei vA, NIlabaMdhujIvei vA) bhAranI 313 DAya cha, masAnu pu05 bIya cha, vA subha ya cha, na zinu zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 rAjapraznIyasUtre miti vA aJjanakezikAkusumamiti vA nIlotpalamiti vA nIlAzoka iti vA nIlabandhujIva iti vA nIlakaravIra iti vA bhaved etadrUpaH syAt ? no ayamarthaH samarthaH, khalu nIlAmaNayaH ita iSTatarakA eva yAvad varNena prajJaptAH / tatra khalu ye te lohitAmaNayasteSAM khalu maNInAmayametadrUpo varNA vAsaH prajJaptaH, tad yathAnAmakaH - urabhrarudhiramiti vA zazarudhiramiti vA nararudhiramiti vA varAharudhiramiti vA mahiSarudhiramiti vA bAlendragopa iti vA balAdivAkara iti vA sandhyA'bhrarAga iti vA guJjArddharAga iti vA japAaMjaNakesiyA kusumei vA, niluppalei vA NIlAsogei vA NIlabaMdhujIvei vA) mayUra kI grIvA hotI hai, alasI kA puSpa hotA hai, vANakusuma hotA hai, aMjanakezikApuSpa hotA haiM, nIlotpala hotA hai, nIlAzokavRkSa hotA hai, nIlabandhu jIva hotA hai (NIlakaNavIrei vA) athavA-nIlakanera kA vRkSa hotA hai isI prakAra kA nIlamaNi kA nIlAvarNa hotA haiM (bhaveyArUve siyA) bhRgAdi rUpa varNa nIlamaNiyoM kA kadAcit hotA hai ? (No iNaDhe sama8) yaha artha samartha nahIM hai ( teNaM NIlA maNI itto iTTatarA ceva jAva vaNNeNaM paNNatA) kyoM ki ve nIlamaNi inase bhI adhika iSTa hI yAvat varNa se kahe gaye haiN| (tattha Na je te lohiyaMgA maNI tesiM NaM maNI NaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte) tathA ina pAMcavarNavAle maNiyoM meM jo lohitavarNa vAle maNi kahe gaye hai unakA yaha isa prakAra kA varNAvAsa kahA gayA hai-(se jahA NAmae urabharuhirei vA sasaruhirei vA, nararuhirei vA, varAharuhirei vA. mahisaruhirei vA, vAliMda. govei vA, bAladivAkarei vA) jaisA lAlarudhira hotA hai, zazarudhira hotA hai, manuSyarudhira hotA hai, varAha rudhira hotA hai, mahiSa rudhira hotA hai, baalendrpuSpa hoya che, nIlapala hoya che, nalA azoka vRkSa hoya che. nIlabaMdhu jIva |y cha, (NIlakaNavIreI vA ) athavA to nIsaneranu vRkSa lAya cha, tabha04 nIsa. mlin| 551 nAso ch|y che. ( bhaveyArUvesiyA) muMgA 351 niilmnnisaan| hAyita 4 DAya cha ? (No iNaTe samaddhe ) 2. ma samaya nathI-teNa NIlAmaNI itto idutarA ceva jAva vaNNeNaM paNNattA) bhate nIlamaNiyA manA 42di 5 padhAre chaTa 4 yAvat vaNavANA vAmAM mAyA che. ( tattha Na je te lohiyaMgA maNI tesiNaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte) tabha04 2mA pAya va bhaadditvarNavALA maNio kahevAmAM AvyA che temane A pramANe raMga batAvavAmAM mAyA che. (se jahANAmae urabharuhirei vA, sasaruhirei vA, nararuhirei vA, varAharuhirei vA, mahisaruhirei vA, bAliMdagovei vA, bAladivAkarei vA) 2 lAla rudhira hoya che, sasalAnuM rudhira hoya che, mANasanuM rudhira hoya che, varAha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 16 bhagavadvandanArthaM sUryAbhasya gamanavyavasthA kusumamiti vA kiMzukakusumamiti vA pArijAtakusumamiti vA jAtihiGgulaka iti vA zilApravAlamiti vA pravAlAGkara iti vA lohitAkSamaNiriti vA lAkSArasaka iti vA kRmirAgakambala iti vA cInapiSTarAziriti vA raktotpalamiti vA raktAzoka iti vA raktakaravIra iti vA raktabandhujIva iti vA bhaved etadrUpaH syAt ? no ayamarthaH samarthaH te khalu lohitA maNayaH ita iSTatarakA eva yAvad varNena prajJaptAH || sU0 16 // 145 gopa hotA hai, bAladivAkara hotA haiM, ( saMjhanbharAgeha vA, guMjaddharAgei vA, jAsuaNakusume vA ) saMdhyArAga hotA hai, guMjArddharAga hotA hai, japAkusuma hotA hai / (kiMkusumeha vA ) kiMzuka kusuma hotA hai, (pAliyAyakusumer3a vA ) pArijAtaka kusuma hotA hai ( jAihiMgulei vA ) jAtihiMgula hotA hai ( silapavAle vA ) zilApravAla hotA hai ( pavAlaaMkurei vA ) pravAla aMkura hotA haiM (lohiyakmaNI vA, lakkhArasagei vA ) lohitAkSamaNi hotA hai, lAkSArasa hotA hai, ( kimirAga kaMbalei vA, cINapiTTharAsIi vA racuppale vA, rattAsogei vA raktakaNavIreha vA, rattabaMdhujIveha vA ) kRmirAgakambala hotA hai, sindurarAzi kA puMjavizeSa hotA hai raktotpala hotA hai, raktAzokavRkSa hotA hai, rakta kanera kA vRkSa hotA hai, athavA rakta bandhujIva hotA hai ? ( bhave mardant) isa taraha maNiyoM kA varNa hotA haiM ? ( No iNaTThe samaTThe ) yaha artha samartha nahIM hai / (teNaM lohitAmaNI itto itarAe caiva jAva vaNNeNaM paNNattA) kyoM ki ve raktamaNi inase bhI adhika iSTa hI yAvat varNa se kahe gaye haiM, / (luGa) nu rudhira hoya che, mahiSa (pADA) nu rudhira hoya che, mAvendragopa hoya che, mAsaravi hoya che, ( saMjhanbharAgei vA, guMjaddharAgei vA, jAsuaNakusumei vA ) sauMdhyArAga hoya che. guddharAga hoya che, yA kusuma hoya che, (siMsu ya kusumei vA ) sUDAnA puSyo hoya che, ( pAliyAyakusumei vA ) pArinnata (DArasiMgAra ) nu puSya hoya che ( jAihiMgulei vA ) jati Digusa hoya che, ( silappavAlei vA ) zilApravAsa hoya che, ( pavAla aMkurei vA ) pravAsa aGkura hoya che, ( lohiyakkhamaNIi vA lakkhArasagei vA ) bohitAkSamaNi hoya che, sAkSArasa hoya che, ( kimirAgakaMbalei vA, cINapiTTharAsIi vA rattuppalei vA, rattAsogei vA, rattaka - vIrei vo, rattabaMdhujIvei vA ) bhirAga umasa hoya che, siMdura rAzinA puna vizeSa hoya che, rakta utpakSa hoya che, rakta azouvRkSa hoya che, 24ta (sAsa) uneranu vRkSa hoya che. athavA rakta madhulava hoya che. ( bhave eyArUvesiyA ) te zuM mA prabhAga 4 bhajiyAno valu sAsa hoya che ? ( No iNaTTe samaTThe ) mA artha samartha thI. (te lohiyAmaNI itto iTThatarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNattA ) bha raktamaNie emanA karatAM paNa vadhAre iSTa yAvat va vALA kahevAmAM AvyA che. zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 6 tattha NaM je te ' ityAdi - TIkA-tathA-tatra - teSu maNiSu ye te nIlAH nIlavarNA maNayaH teSAM khalu nIlavarNAnAM maNInAm ayametadrUpo - vakSyamANarUpo varNAvAsaH - varNanapaddhatiH prajJaptaH sa yathAnAmakaH - bhRGgaH - nIlavarNo bhramaraH, tathA zukraH - prasiddhaH, zukapicchaMzukapakSaH, cApaH - pakSivizeSaH, cASapicchaM- cApapakSaH, nIlI - vanaspativizeSaH, nIlI bhedaH - nIlIkhaNDaH, nIlI guTikA-prasiddhA, zyAmAkam - annavizeSaH, uccantago-dantarAgaH, vanarAjI - vanapaktiH, haladharavasanam - baladevavastram, mayUra - grIvA - mayUrakaNThaH, atasIkusumam atasIpuSpam cANakusumam- bANavRkSa puSpam, aJjanakezikA kusumam-aJjanakezikA vanaspativizeSastatpuSpam, nIlotpalam - nIlakamalam, nIlAzokaH - nIlavarNAzokavRkSaH, tathA nIlabandhujIvaH - nIlavarNabandhujIvavRkSaH, nIlakaravIraH nIlavarNakarNikAravRkSaH, tadvannIlavarNaH / , -- rAjapraznIyasUtre - - TIkArtha- una maNiyoM meM jo nIlavarNa vAle maNi haiM, una nIlavarNavAle maNiyoM kA yaha isa prakAra kA varNavAsa - varNanapaddhati kahA gayA hai, jaisA - nIlavarNa vAlA bhaMga- bhamara hotA hai, zuka totA hotA hai, tote ke paMkha hote haiM, cApa jAti kA pakSivizeSa hotA hai, cApa ke paMkha hote haiM, nIlI - nAma kA vanaspativizeSa hotA hai, nIlIkhaNDa hotA hai, nIlIgolA hotI hai, zyAmAka nAma kA annavizeSa hotA hai, uccantago-dantarAga hotA hai, vanarAjI - vanapaMkti hotI hai, haladhara - baladeva kA vasana-vastra hotA hai, mayUra kA kaNTha hotA hai, alasI kA puSpa hotA haiM. bANavRkSa kA puSpa hotA hai, aJjanakezikA nAmaka vanaspati kA puSpa hotA hai, nIlakamala hotA hai, fior azoka vRkSa hotA hai, evaM nIlA bandhujIvavRkSa hotA hai, tathA nIlA kanera kA vRkSa hotA hai aisA hI nIlavarNa kA nIlAmaNi hotA hai / aba ziSya yahAM para aisA prazna karatA hai ki bhRMgAdirUpa varNa nIlamaNiyoM kA Nue che, te nIlAraMga vALA maNionA va vAsa-2'ga-A pramANe kahevAmAM AvyA che. jevA nIlArNgne| labharo hoya che, zuddha-popaTa hoya che, popaTanI yAMcI hoya che. yaassjAtinuM pakSi vizeSa hAya che, cASanI pAMkhe haiAya che, nIlI nAmanI vanaspati vizeSa hoya che, nIlIkhaMDa hAya che, nIlIgeALI hAya che, zyAmAka nAme avizeSa hoya che, abhyantago-hatarAga hoya che, vana-vanapati - hoya che, ijadharajajadeva-tuM vastra hoya che, bhoranI DoTa hoya che, ajasInu puSya hoya che, maadhuvRkSanu puSpa hAya che, aMjanakezikA nAmaka vanaspativizeSanuM puSpa hAya che. nIlakamaLa hAya che, azeAkavRkSa hAya che, ane nIlu badhujIva vRkSa hoya che. have ahIM ziSya A jAtanA prazna kare che ke zRMgAdirUpaNu nIlamaNIone hAya che ? TIkA--A maNiemAM je nIlA raMgavALA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. su. 16 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA ziSyaH pRcchati bhaved etadrapaH syAt etadrapaH- bhRGgAdirUpo varNo nIlamaNInAM kadAcid bhavet ? tatrA''cArya Aha-no ayamarthaH samarthaH / yadyevaM tarhi - nIlamaNInAM bhRGgAdikAnAM dRSTAntatvenopAdAnaM kimartham ? ata Aha aupamyamAtramupamAmAtram etat uktam, te khalu nIlAmaNayaH itaH bhRGgAdibhyaH, iSTatarakA eva- nIlena varNanAbhIpsitatarA eva yAvat - yAvatpadena 'kAntatarakA eva mAnojJatarakA eva mano'matarakA eva' ityetatpadasaGgraho bodhyaH, eSAM vivaraNamanantarapUrvasUtrato'vaseyam / varNena nIlavarNena prajJaptAH / 147 lohitamaNInAmupamAM darzayati - ' tattha NaM ityAdi / tatra teSu maNipu / ye lohitakAH - raktAH maNayaH, teSAM - lohitavarNAnAM maNInAM khalu ayametadrUpaH - anupadaM vakSyamANarUpo varNAvAsaH - varNanakramaH prajJaptaH, sa yathA nAmaka:urabhrarudhiram - meSarudhiram, zazarudhiram - zazaH - prasiddhaH, tasya rudhiram, nararukyA kadAcit hotA hai ? isake uttara meM AcArya kahate haiM - he AyuSmat ! zramaNa ! yaha artha samartha nahIM haiM / to isa para phira ziSya aisA prazna karatA hai ki yadi aisI bAta hai to phira nIlamaNiyoM kI upamA meM ina bhRGgAdikoM ko dRSTAntarUpa se kyoM pradarzita kiyA gayA haiM ? taba isake uttara meM AcArya kahate haiM ki - yaha to kevala upamAmAtra hai, kyoM ki ve nIlamaNi ina bhRGgAdikoM kI apekSA apane nIlavarNa se abhIpsitatara hI haiM, yAvat kAntatara hI haiM, manojJatara hI haiM aura manosaarka hI haiM / ina kAntatara Adi padoM kA vivaraNa anantara sUtra meM acchI taraha se kiyA jA cukA hai ataH vahIM se inakA vivaraNa dekhanA cAhiye. / - lohitamaNiyoM ke viSaya meM upamA isa prakAra se hai - jaisA urabhra kA rudhira lAla hotA hai, kharagoza kA rudhira lAla hotA haiM, manuSya kA enA javAbamAM AcArya kahe che ke huM AyuSman ! zrama! A artha sama nathI. tyAra pachI ziSya pharI prazna karatAM kahe che ke jo ema hoya te nIlamaNionI upamA mATe bhaMga (bhramarA) vagerene upamAnarUpamAM zA mATe darzAvyA che ? enA javAmamAM AcAya kahe che ke AtA phakta upamA mAtra che, kemake nIlarmANu A bhUMga vagere karatAM paNa pAtAnA nIlavarNa thI ja savizeSa abhIpsatatara che. yAvat kAMtatara che manAtara ja che. ane maneAmataraka ja che. A kAMtatara vagere padonuM spaSTIkaraNa pahelAMsUtramAM karavAmAM AvyuM che. ethI jijJAsujanAe tyAMthI atha jANI levA joie. leAhitamaNinA viSayamAM upamAM A pramANe che-jevuM urabhra (meSa)nuM rudhira lAla heAya che, sasalAnu` rudhira lAla heAya che, mANasanu` rudhira lAla heAya che, varAhanuM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 rAjapraznIyasUtre dhiram-manuSyarudhiram , varAharudhiram-sUkararudhiram , mahiSarudhiram-prasiddham , bAlendragopaH-abhinavotpanna indragopa-kITavizeSaH, bAla eva sa lohitataro bhavati pravRddhastu kizcitpANDuro rakta varNa iti prakRSTa lauhityadyotanAtha bAlapadopAdAnam , bAladivAkaraH bAla:-abhinavoditaH divAkara-sUryaH, sa cAtyantaraktavarNoM bhavati, sandhyA'bhrarAgaH-sAyaMkAlikagaganarAgaH, gujArddharAgaHprasiddhaH, japApuSpam , kiMzukakusumam-palAzapuSpam , pArijAtakakusumam-pArijAtako devavRkSavizeSaH, tasya puSpam , jAtihiGgulaka:-prazastahigulaH, zilApravAlam --zilArUpaH pravAlAbhidhAno ratnavizeSaH, pravAlAkura:-pravAlAbhiSavanaspateraDDuraH, lohitAkSamaNiH-lohitAkSAmidhAnamaNivizeSaH, lAkSArasakaHrudhira lAla hotA hai, varAha kA rudhira lAla hotA hai, mahiSa kA rudhira lAla hotA hai, abhinavotpanna indragopa-juganU kA rudhira lAla hotA haiindragopa jaba taka zizu avasthA meM rahatA hai tabhItaka vaha lohitatara rahatA hai-parantu jaba vaha pravRddha ho jAtA hai taba vaha kucha pANDura varNa yukta varNavAlA bana jAtA hai, isaliye prakRSTa lalAI ko prakaTa karane ke liye indrogopa ke sAtha bAlapada rakhA gayA hai| bAladivAkara bhI udita avasthA meM atyanta raktavarNa vAlA hotA hai, ataH jaise ina pUrvokta padArthoM kA rudhira lAlavarNopeta hotA hai usI prakAra ke raktavarNa se yukta lohita maNi hote haiN| tathA sAyaMkAlika gagana kA varNa jaisA lAla hotA hai, tathA gujArddha kA rAga jaisA lAla hotA hai, japApuSpa jaisA lAla hotA hai, palAza kA puSpa jaisA lAla hotA hai, pArijAtikalpavRkSa kA puSpa jaisA lAla hotA hai, prazasta higulaka jaisA lAla hotA hai, zilArUpa pravAla nAmakA ratnavizeSa rudhira lAla hoya che, mahiSa (pADA) nuM rudhira lAla hoya che, tarata janamelA Indragopa-nuM rudhira lAla hoya che, Idragopa jyAM sudhI zizu avasthAmAM rahe che tyAM sudhI ja te lahitatara rahe che, paNa jyAre te moTuM thAya che tyAre te kaMIka pAMDuravaNayukta lAla raMgavALuM banI jAya che. ethI ja vadhAre raktatA prakaTa karavA mATe ja IdragopanI sAthe "bAla pada vizeSaNanA rUpamAM mUkyuM che. ugatA sUrya paNa atIva lAla raMgavALo hoya che. ethI A badhA ullikhita padArthonuM rudhira lAlaraMganuM hoya che, temaja rakta raMgavALo lohitAmaNi paNa lAla hoya che. temaja saMdhyAkALanA samayamAM AkAzane raMga jema lAla hoya che, tathA zuM jAddhane raMga jevo lAla hoya che, japA puSpa jevuM lAla hoya. palAzapu5-kesUDAjevuM lAla hoya che, pArijAta kalpavRkSanuM puSpa jevuM lAla hoya che, prazasta hiMgulaka jevuM lAla hoya che, zilArUpa pravAla nAmaka ratnavizeSa je pramANe lAla hoya che. zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 16 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 149 prasiddhaH, kRmirAgakambalaH - kRmirAgaraJjitakambalaH, cInapiSTarAzi:- cIna piSTaMsinduravizeSastasya rAzi : - puJjaH, raktotpalam - raktavarNakamalam, raktAzokaHraktavarNAzokavRkSaH, raktakaravIraH raktavarNakarNikAravRkSaH, raktabandhujIvaHraktavarNabandhujIvAbhidhAnavRkSaH, tadvaduktaH / bhaved etadrUpaH syAt - ityAdInAM vyAkhyA pUrvavat / / sU0 16 // atha hAridrazuklamaNInAmupamAmAha mUlam -- tattha NaM je te hAliddA maNI tesi NaM maNINaM ime yAve vaNNAvAse paNNatte se jahANAmae caMpaer3a vA caMpachalI vA caMpagabheei vA haliddAi vA haliddAbheei vA haliguliyAi vA, hariyAliyAi vA varakaNaganighasei vA suvaNNasippAei vA varapurisavasaNei vA allakI kusumeda vA caMpAkusumei vA kuhaMDiyA kusumeha vA taDavaDAkusumeha vA ghoseDiyAkusumei vA suvaNNajUhiyAkusuimei vA suhiraNNajaisA lAla hotA hai, pravAla nAmake vanaspativizeSa kA raMga jaisA lAla hotA hai, lohitAkSa nAmaka maNivizeSa kA raMga jaisA lAla hotA hai lAkSArasa jaisA lAla hotA hai, kRmirAga se raJjita kambala jaisA lAla hotA hai, cIna piSTa - sindura vizeSa kI rAzi jaisI lAla hotI hai, raktakamala jaisA lAla hotA hai, raktavarNa kA azokavRkSa jaisA lAla hotA hai, raktavarNa kA kanera vRkSa jaisA lAla hotA hai, tathA raktavarNa kA bandhu jIva jaisA lAla hotA hai, vaisA hI lAlavarNa kA lohitamaNi hotA hai / 'bhave eyArUvesiyA' ityAdi padoM kA vyAkhyA pahile kI gaI ina padoM kA vyAkhyA ke anusAra hai | sU0 16 // - pravAla nAmanI vanaspati vizeSanA raMga je pramANe lAla hAya che, leAhitAkSa nAmakamaNi vizeSanA raMga je pramANe lAla hoya che, lAkSArasa je pramANe lAla hoya che, kRmirAgathI ra jita kakhala jema lAla hoya che, cInaSTi-siMvizeSanI rAzi jevI lAla hAya che, raktakamaLa jevu' lAla hAya che, raktavaNu tu' azAkavRkSa jevuM lAla hAya che, raktavarNanu kanairavRkSa jevuM lAla hAya che, temaja raktavarNa nu' madhulava nevu' sAsa hoya che, te pramANe 4 sAsara gano soDitamaNi hoya che. ' bhave eyArUvesiyA' vagere pahonI vyAcyA paDelA uravAmAM AvI che / sU0 16 // zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 rAjapraznIyasUtre gAkusubhei vA koraMTavaramalladAmei vA voyagakusumei vA pIyAsogei vA poyakaNavIrei vA pIyabandhujIvei vA, bhave eyArUvesiyA? No iNa? samaDhe, te NaM hAlidA maNI etto i?tarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNattA / tattha NaM je te sukillA maNI tesi NaM maNoNaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte se jahAnAmae aMkei vA saMkhei vA caMdei vA kuMdei vA daMtei vA kumudodagadagarayadahighaNagokkhIrapUrei vA haMsAvaloi vA koMcAvalIi vA hArAvalIi vA caMdAvalIi vA sAraiyavalAhaei vA dhaMtaghoyaruppapaTTei vA sAlipiTTarAsIi vA kuMdapuppharAsoi vA kumudarAsIi vA sukkacchivADIi vA pihuNamiMjiyAi vA bhisei bA muNAliyAi vA gayadaMtei vA lavaMgadaMtei vA poMDarIyadalaei vA seyAsogei vA seya kaNavIrei vA seyabandhu jIvei vA, bhave eyArUve siyA ?, No iNaThe samaThe, se NaM sukillAmaNI etto iTTatarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNattA // sU0 17 // chAyA-tatra khalu ye te hAridrA maNayaH teSAM khalu maNInAM ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH campaka iti vA campakatvagiti vA 'tattha NaM je te hAliddAmaNI' ityAdi / sUtrArtha-(tattha Na je te hAliddAmaNI) una pUrvokta pAMca prakAra ke maNiyoM meM jo pItavarNa (pIle raMga vAle) maNi haiM (tesiM NaM maNINaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte ) una maNiyoM kA yaha varNAvAsa isa prakAra se hai-(jahA nAmae-caMpaei vA, caMpachallIi vA, caMpagabheei vA, haliddAi vA) 'tattha NaM je te hAliddAmaNI' ityAdi / sUtrAtha-(tattha NaM je te hAliddAmaNI) te Gleelwd pAya ondal bhAmAmA 2 pAta-pAjA -maNiya cha, (tesi Na maNINaM imeM eyArUve vaNNAvAse paNNatte ) te maNimAna va vAsa mA pramANe cha-( se jahA nAmaecaMpaei vA, capachallIi vA capagabheei vA, haliddAbheei vA ) revu yAnu zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. kha. 17 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 151 campakabhedaiti vA haridreti vA haridrAbhedaiti vA haridrAguTiketi vA haritAliketi vA haritAlabheda iti vA haritAlaguTiketi vA cikura iti vA cikurAGgarAga iti vA varakanakamiti vA varakanakanikapa iti vA suvarNazilpakamiti vA varapuruSavasamiti vA ArdrakIkusumamiti vA campAkusumamiti vA kUSma piNDikAkusumamiti vA taDavaDAkusumamiti vA ghopAtakIkusumamiti vA suvarNapRthikA kusumamiti vA suhiraNya kA kusumamiti vA koraNTanavamAlyadAmeti vA afores vA ) jaisA caMpA pIlA hotA hai, campe kI chAla pIlI hotI hai, campA kA vRkSavizeSa pIlA hotA hai. haldI hotI hai, haldI kA TukaDA hotA haiM ( haliguliyA vA ) haldI kI golI hotI hai, ( hariyAliyAi vA hariyA bhe vA ) haritAla hotA hai, haritAla kA puMja hotA hai ( ciureD vA) cikura hotA hai, ( ciuraMgarAei vA ) cikurAGgarAga pIlA hotA hai ( varakaNagei vA ) jAtyasuvarNa hotA hai ( varakaNaganidhasei vA ) jAtyasuvarNa ke visare kI lakIra hotI hai, (suvaNNa sippAei vA ) suvarNazilpaka hotA haiM, (varapurisavasaNe vA ) vAsudeva kA vastra hotA hai, (allakI kusumeha vA ) Ardaka latA kA puSpa pIlA hotA hai ( caMpAkusumei vA ) caMpA kA puSpa hotA hai, ( kuDiyAkusumeha vA ) kUSmANDa ( sapheda kolA) kA puSpa hotA hai, ( taDakaDAkusumeha vA) taDabaDA kA puSpa hotA hai ( ghoDesiyAkusumeha vA ) ghoSA - takI puSpa hotA hai ( suvaNNa jUhiyA kusumeha vA ) suvarNayUthikA - juhI kA puSpa hotA hai ( suhiraNNagA kusumeha vA ) suhiraNyakA kA kusuma hotA hai, ( koraMTavara malladA mei vA ) koraNTa ke puSpoM kI mAlA hotI hai, ( bIyagakusumeha puSpa pILu' hAya che, campAnI chAla pILI hAya che, campAnu' vRkSa vizeSa hAya che, jahara hoya che jhrne| uuDo boya che, ( hAlidda guliyAi vA ) jaharanI goNI hoya che, (hariyAliyAi vA, hariyAlabheei vA ) haritAsa hoya che, haritAsa na hoya che, ( ciurei vA ) thira hoya che, ( ciuragarAei vA ) ziDuraMgarAga pANI hoya che, ( varakaNagei vA ) satya suvANu hoya che, ( varakaNaganighasei vA ) satya suvarjune dhasavAnI sITI hoya che, ( suvaNNasipAi vA ) suvarNa ziTya hoya che, (varapurisavasaNei vA ) vAsudevanu vastra hoya che, ( allakIkusubhei vA ) ArdratAnu puSya hoya che, ( ca pAkusumei vA ) yA puNya hoya che, ( kuhaMDiyA kusumei vA ) kuSmAMDa ( saIda ajA) nuM puNya hoya che, ( taDataDAkusumei vA ) taDamaDAnu puSya hoya che, ( ghoDesiyAkusumei vA ) ghoSAtaDI puNya hoya che, ( suvaNNajUhiyA kusumei vA ) suvarNa yUthA - DI-nu' puSpa hoya che, ( suhiraNNagA kusumei vA ) surieyaunu puSya hoya te, ( koraMTavara malladAmei vA ) asTanA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapranIyasUtre vAyakakusumamiti vA pItAzoka iti vA SItakaravIra iti vA pItabandhujIva iti vA bhaved etadrUpaH syAt ? no ayamarthaH samarthaH, te khalu hAridrA maNayaH ita iSTatarakA eva yAvadvarNena prajJaptAH / tatra khalu ye te zuklA maNayaH teSAM khalu maNInAm ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH - sa yathAnAmakaH aGka iti vA zaGkha iti vA candra iti vA danta iti vA kumudoda kodakara jodadhidhanagokSIrapUra iti vA haMsAvalIti vA (vA) bIjaka kA kusuma hotA hai, ( pIyAsogei vA ) pItavarNa kA azokavRkSa hotA hai ( pIyakaNavIreI vA ) pItavarNa kA kanera vRkSa hotA hai, (pIyabaMdhujIvei NA ) pItavarNa kA bandhujIva hotA hai. ( bhave eyArUve siyA ) aisA hI una pItavarNavAle maNiyoM kA hotA hai / parantu aisA hI varNa- pItavarNa-una maNiyoM kA hotA haiM ? ( No iNaDe samaTThe ) so bAta nahIM hai - kintu ( teNaM hAviddA maNI to itarAe caiva jAva vaNNeNaM paNNattA ) ve pItavarNa maNi ina saba se bhI iSTataraka hI yAvat varNa ko lekara kahe gahe haiM / arthAt inase adhika pIle raMga ke maNI hai / 152 ( tattha NaM je te sukillA maNI tersi NaM maNINaM ime yArUve vaNNAvAse paNNatte ) una maNiyoM meM jo zuklamaNi (saphedamaNI ) haiM -so una zukla maNiyoM kA aare isa prakAra se kahA gayA hai - ( se jahAnAmae aMkei vA, saMkhe vA, cadeha vA, kuMdei vA, daMtei vA ) jaisA aGka - ratnavizeSa - zukla hotA hai zaMkha zukla hotA hai, candramA zukla hotA haiM, kundapuSpa sapheda hotA hai danta sapheda hotA hai puSyonI bhASA hoya che, ( bIyagakusumei vA ) jIunu puSya hoya che, ( pIyAsogei vA ) pIjA raMganu' azI vRkSa hoya che, ( pIyakaNavIrei ) bhIjA 2 ga vAjA puSpanu' unera vRkSa hoya che, ( pIyabaMdhujIvei vA ) thIjA raMganu N madhuva hoya che, ( bhave eyArUvesiyA ) mev| 04 raMga te pIjA raMgavAjA mazimono hoya che ? te bhazimono varSA - pItavarNA - yevo 4 hoya che ? ( jo iTTe samaTThe ) yA vAta yogya nathI. pazu ( teNaM haliddA maNI etto iTThattarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNattA ) te pInA raMgavAjA majiyo yA madhA ustAM pazu vadhAre ISTa 244 yAvat vanI apekSAe kahevAmAM AvyA che. eTale ke A badhA padArtho karatAM paNa vadhAre pILA raMganA te maNie hAya che. ( tattha NaM je te sukkillA maNI tesiM NaM maNINaM ime eyArUve vaNNAvAse paNNatte ) te bhaNimAbhAM ne zumsa maNi ( saha maNi ) che, te bhajiyonI varSAvAsa varNuna yA pramANe uDevAmAM Avyo che. ( se jahAnAmae aMkei vA saMkhei vA ca dei vA, kuMdei vA, daMtei vA ) ne pramANe a4 - ratna - vizeSa saha hoya zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa . 17 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 153 kroJcAvalIti vA hArAvalIti vA candrAvalIti vA zAradikabalAhaka iti vA, dhmAtadhautarUpyapaTTaiti vA zAlipiSTarAziriti vA kundapuSparAziriti vA kumudarAzi ritivA zuSkacchivADIti vA pehuNamiJjiketivA bisaiti vA mRNAliketi vA gajadanta iti vA lavaGgadalakaiti vA puNDarIkadalakaiti vA zvetAzoka iti vA zvetakaravIra iti vA zvetabandhujIca iti vA bhaved etadrUpa syAt ? no ayamarthaH samarthaH, te khalu zuklAHmaNayaH ita iSTatarakA eva yAvad varNana prajJaptAH // sU. 17 // hai (kumudo daga dagarayadahighaNagokkhIrapUrei vA) kumuda, udaka, udakarajajalakaNa, dadhidhana-gADhA dahI, gAyakA dugdhapUra (haMsAbalIi vA, koMcAvalIi vA, caMdAvalIi vA, sAraiyabalAhaei vA, ghaMtadhoyarUppapaTTei vA) haMsAvalI, kroMcAvalI, hArAvalI, candrAvali zaradkAlakA megha jaisA sapheda hotA hai, tathA pahile agnimeM tapAyA gayA aura bAdameM pAnI meM DAlakara acchI tarahase sApha kiyA gayA aisA rajatapatra (cAMdIkA pataDA) (sAlipiharAsIi vA, kuMdapuppharAsIi vA, kumudarAsIi vA sukkacchivADIi vA) zAlidhAnyakI cUrNarAzi, kundapuSparAzi, kumudarAzi, zuSkazimbAphalI, (pihuNamijiyAi vA bhisei vA muNAliyAi vA, gayadaMtei vA lavaMgadalaei vA. poMDarIyadalaei vA, seyAsogei vA. seyakaNavIrei vA, seyabaMdhujIvei vA) mayUrapicchakA madhyavartI athavA, kamalinIkA mRNAla, kamalanAlakA tantu, gajadanta (hAthIkA dAMta), lavaGgadala puNDarIkadala, zveta azokavRkSa, zveta karenakA vRkSa aura zveta bndhuzaMkha sapheda hoya che, candramAM sapheda hoya che, kaMda puSpa sapheda hoya che, dAMta sa3 Doya che, (kumudodagadagarayadahighaNagokkhIra pUrei vA) bhuda 64, 64 24 - 48. 467. dhidhana-00 DIAyanu huya52, (haMsAvalIi vA, koMcAvalIi vA, hArAvalIi vA, cadAvalII vA, sArayabalAhaei vA dhaMtadhoyaruppapaTei vA saavaLI, kecAvaLI, hArAvalI, caMdrAvaLI, ane zarada kALano megha jevA sapheda hoya che, temaja pahelAM agnimAM tapAvavAmAM AveluM ane tyArabAda pANImAM nAkhIne sArI rIta so 42tuM sa 204tapatra (yAdInu 57) (sAlipiDarAsIi vA, kuMdapuppharAsIi vA, kumudarAsIi vA sukkacchivADIi vA ) yeNAne soTa, 4. punnyne| Dhaga, bhu6 pu05n| Dhaga zu4 zimAsI, (pihuNamiMjiyAi vA bhisei vA muNAliyAi vA gajadatei vA labaMgadalaei vA, poMDarIyadalaei vA, seyAsogei vA, seyakaNavIrei vA seyabadhujIvei vA) bhAranA piichaane| madhya mA bhasinI bhRsa, bhajanAta tu, gahata, (thAnA id) 1 4sa, 468, zveta azoka vRkSa, zveta kareNanuM vRkSa ane baMdhu jIva je pramANe saphala hoya che, te zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 rAjapraznIyasUtre ' tattha NaM je te hAliddAmaNI' ityAdi TIkA-tatra-teSu maNiSu ye te hAridrAH-hAridrAvatpItavarNAHmaNayaH teSAMharidrANAM khalu maNInAm ayametadrUpaH-anupadaM vakSyamANarUpo varNAvAsaH-varNanapaddhatiH-prajJaptaH. sa yathAnAmakaH campakaiti vA-campakaH sAmAnyataH suvarNacampakaH campakatvagiti-campakavRkSachallI campakabhedaH-campakavRkSavizeSaH, haridrA-prasiddhA haridrAbhedaH-haridrAvizeSaH, dAruharidrA yadvA-haridrAbhedaH-haridrAkhaNDam , haridrAguTikA-haridrAsAranirmitaguTikA, hariAlikA-prasiddhA, haritAlabhedaH haritAla khaNDam , yadvA-haritAlavizeSaH, haritAlaguTikA haritAla sAranirmitaguTikA, cikuraH-pItarAgadravya vizeSaH, cikurAGgarAgaH-cikuro-raJjanadravyavizeSaH, tatsaMyogagajanito yo vastrAdigato rAgaH saH varakanam-jAtyasuvarNam ,varakanakanikaSaHjIva jaisA sapheda hotA hai, vaisA hI sapheda zuklamaNi hotA hai (bhave eyArUve siyA) parantu aisA hI saphedavarNa una zuklamaNiyoMkA hotA hai kyA ? (No iNaDhe samaDhe) so bAta nahIM hai kyoMki (teNa sukillA maNI etto itarAeceva jAva vaNNeNaM paNNattA ) ve zuklamaNi ina saba se bhI adhika iSTa hI yAvat varNa se kahe gaye haiN| TIkArtha-una maNiyoMmeM haridrA haladIke samAna jo maNiyAM hai unahAridra (pIlI) maNIyoMkA yaha isa prakArakA varNAvAsa-varNanapaddhati-kahA gayA haijaisA-sAmAnya suvarNacampaka, campakavRkSakI chAla, campakabheda-campakavRkSakI chAla, campakabheda-campakavRkSavizeSa, haldI, yA haldIkI gAMTha, haridrA-guTikA, haridrAsAranirmitaguTikA, haratAla, haratAla vizeSa, haritAlaguTikA-haritAlasAranirmitaguTikA, pIlAdravya vizeSarUpa cikura, cikurAGgarAga-raMjanadravyavizeSa pramANe / sa34 zusa bhae |y che. ( bhave eyArUvesiyA) zu yevo sa34 2 te zusa bharimAnA DAya cha ? (No iNaDhe samaThe) mA vAta yogya nathI, umaDe ( teNaM sukkillAmaNI etto idutarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNattA) te zukla maNio te A badhA karatAM paNa vadhu paDatA ISTa yAvat varNathI kahevAmAM AvyA che. eTale ke te sarve padArtho karatAM zukala maNi vadhAre zveta che. ___ -te bhANamAmA hridraa-742-21| 2 maNimA cha, te nidrA (pILI) maNiyane varNavAsa A pramANe kahevAmAM Avyo che jevuM sAmAnya suvarNa 254, paan| vRkSanI chAla, ya54, leha-ya 54vRkSanI chAta, 254 leha-ya:54 vRkSa vizeSa, haLadara ke haLadaranI gAMTha, haridrA guTikA, haridvA sAranirmita guTikA, haratAla, haratAla vizeSa, haratAla guTikA haritAla sAvanirmita guTikA pIta dravya vizeSa rUpa cikara, cikurAgarAga raMjana dravya vizeSanA sAgathI janya vastrAdigata zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 " 9 subodhinI TIkA. sU. 17 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA varakanakasya - jAtyasuvarNasya yo nikaSa: kapapaTToparisaMgharSaNam suvarNazilpakam - suvarNasya yat zilpakam - AbhUSaNAdi, varapuruSavasanam - varapuruSo - vAsudevastasya yadvasanaM pItaM vastram, vAsudevavastraM pItameva bhavatIti tadupAdAnam, tathA ArdrakIkusumamArdrakI - ArdrakalatA, tasyA kusumaM puSpam, campAkusumam- campApuSpam, kUSmANDikA kusumam kUSmANDakA - kUSmANDalatA tatpuSpam taDavaDAkusumamiti vA 'taDabaDA' iti dezIyaH strIliGga zabdo vRkSavizeSArtha:, 'AulI' iti bhASAprasiddho vRkSavizeSastasya kusumam, ghoSAta kI kusumam ghoSAta kI 'turAI itiprasiddho latAvizeSa stasyAH puSpam suvarNayUthikA kusumam suvarNayUthikA- 'juI' iti puSpavRkSavizeSaH, tasya kusumam, suhiraNyakAkusumam - suhiraNyakA vanaspativizeSaH, tasyA kusumam, koraNDakavara mAlyadAma - koraSTakaM svanAmakhyAta puSpajAtivRkSavizeSaH, tasya yAni ke saMyogase janita vastrAdigatarAga, varakanaka - jAtyasuvarNa, varakanakanikaSajAtya suvarNakI, kasoTI para rahI huI lakIra, suvarNazilpaka-suvarNake AbhUSaNa Adi, carapurupavasana - varapuruSa - vAsudeva ke pIta vastra, ( vAsudeva ke vastra pIle hI hote haiM isaliye yahAM unakA upAdAna kiyA gayA hai ) ArdrakI kusuma-ArdrakalatAkA puSpa, campAkusuma - campApuSpa, kUSmANDikA puSpa - kAzIphalakI latA kA puSpa, taDavaDAkA phUla, ( taDavaDA yaha dezIya strIliGga zabda hai aura vizeSarUpa arthakA vAcaka hotA hai ) AulIkA puSpa ( AulIjAtikA eka vRkSavizeSa hotA hai ) ghoSAtakI puSpa ( ghoSatakI nAma toraIkA hai isakI bela kA puSpa pIlA hotA hai ) suvarNayUthikA- sonAjuhIkA puSpa, suhiraNyakA kusuma - suhiraNyakAvanaspativizeSakA phUla, koraNTaka varamAlyadAma koraNTaka isa nAma se prasiddha vRkSa zreSThapuSpoMkI mAlA vIyakakusuma - vIyaka isa nAmake vRkSavizeSa rAga, vara kanaka-jAtyasuvarNa, vara kanaka nikaSa-jAtyasuvarNanI kaseATI uparanI lITI, suvarNa zilpaka suvarNanA AbhUSaNA vagere, vara purUSa vasana-varapurUSa vAsudevanA pILA vastra ( vAsudevanA vacceA pILA ja hAya che ethI ahIM temanu upAdAna azvAmAM mAvyu che.) mAI DI subha-bhAI satA vizeSanu puSya, ybhyaasubhcampApuSpa, kuSmAMDikApuSpa-kAzIphaLanI latAnuM puSpa taDavaDAtu puSpa, ( taDavaDA dezIya strIliMga zabda che. ane vRkSa vizeSa rUpa anA vAcaka che. ) AulInuM puSpa ( AulI jAtinu' eka vRkSa vizeSa hAya che) aASAtakI puSpa ( dheASAtakI nAma turIyAnu` che. AnI velanu puSpa pILuM hAya che. ) suvarNa sUthikA-sAnA juhInuM puSpa suhiraNyanuM... puSpa-suhiraNya-vanaspati-vizeSanu puSpa keAraka varamAlyadAma--kAra Taka A nAmathI prasiddha vRkSanA puSpAnI mALA, khIyaka kusuma-khIyaka zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 rAjanI varANi - atyantapItatayA zreSThAni mAlyAni puSpANi teSAM dAma - mAlyam, bIyakakusumam - vIyako - vRkSa vizeSaH, tasya kusumam, pItAzokaH, pItavarNAzokavRkSaH, pItakaravIra :- pItavarNakarNikAravRkSaH, pItabandhujIvaH- pItavarNabandhujIvaH - vanaspativizeSaH tadvatpItavarNo varNAvAsaH prajJapta iti pUrveNa sambandhaH / bhaved etadrUpaH syAt ?, ityAdipadAnAM vivaraNaM vyAkhyAtapUrvam | no ayamarthaH samarthaH -na tAvadetAdRza eva pItavarNamaNInAM varNAvAsaH, kintu te haridrA maNayaH ito'pISTatarakA eva yAvatpadena - kAntatarakA eva, manojJatarakA eva, mano'matarakA eva ' ityetatpadasaGgraho bodhyaH / varNena prajJaptAH, eSAmapi vyAkhyA prAgvat / atha zuklavarNamaNInAmupamA varNyate - ' tattha NaM je te sukillAmaNI' ityAdi tatra - teSu maNiSu ye te zuklA:- zvetavarNAH maNayaH, teSAM zuklavarNAnAM khalu maNInAm, ayametadraH - anupadaM vakSyamANarUpo varNAvAsaH - varNanapaddhatiH, prajJaptaH / sa yathAnAmakaH - ' aGka iti vA ' ityAdi, aGko - ratnavizeSaH, zaGkhacandrau,kA phUla, pItAzoka - pItavarNa kA azokavRkSa, pItakaravIra - pIle varNa kA kanera kA vRkSa evaM pItabandhujIva - pIle varNavAlA bandhujIva nAma kA vanaspati vizeSa - ye saba jaise vItavarNa ke hote haiM- isI prakAra ke pItavarNavAle ve pItamaNi hote haiM / 'bhave eyArUvesiyA' ityAdi padoM kA vivaraNa pahile kiyA cukA hai| tAtparya kahane kA yahI hai ki aisA hI pItavarNavAle maNiyoM araara hIM hai kintu ve hAridramaNi ina pUrvokta pItapadArthoM se bhI adhika iSTatara haiM yAvat kAntataraka haiM, manojJataraka haiM, aura mano'mataraka haiM / ina kAraka Adi padoM kI vyAkhyA hamane pahale karadI hai / 4 aba AcArya zuklavarNavAle maNiyoM kI upamA kA varNana karate haiMtattha NaM je te zukillA' ityAdi-una maNiyoM meM jo zvetavarNa ke maNi A nAmanA vRkSavizeSanu phUla, pItAzA pILA raMga vALu azeka vRkSa, pIta karavIra, pILA raMganuM kareNanu vRkSa ane pItama'jIva-pILA vaNu vALI kha'jIva nAmanI vanaspati vizeSa A badhA jema pILA ra`ganA hoya che. A pramANe yA cIjA raMgavAjA pItamaNiya hoya che ' bhave eyArUve siyA' vagere pahAnI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. kahevAnA hetu A pramANe che ke pItavarNa vALA maNienA varNavAsa A pramANe nathI, paNa te hAridramaNi te A ullikhita padArtho karatAM vadhAre ISTatara che; yAvat kAMtataraka che, maneAjJa taka che ane maneAmata taraka che. A kAMtatara vagere padonI vyAkhyA ame pahelAM karI dvIdhI che , AyArya have zubhsa varNavAjA bhajiyonI upabhAnu varSAna pure che. ' tatthaNaM je te sukillA' tyAhi te bhaziyAmAM ne zveta varSAnA bhariyo che, te zveta vaNa vALA maNione varNavAsa A pramANe kahevAmAM Avye che ke je pramANe zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 17 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 157 , , " prasiddhau kunda:- kundapuSpam dantaH - prasiddhaH tathA kumudo-dako dakarajodadhidhana- gokSIra pUreti vA etAni kumudAdIzabdA 'itivA' iti pratyekaM saMyojya paThitavyAni tatra kumudaM kairavam udakaM - jalam udakarajaH - jalakaNaH, dadhidhanaH- dadhipicchaM gADhaM dadhi, gokSIrapUra : - godugdhasamUhaH haMsAvalI haMsapaGkiH, krauJcAvakI - krauJcAH pakSivizeSAH teSAmAvaliH paGkiH, hArAvalI-hAga:kaNThAbharaNavizeSAH teSAmAvalI paGkiH, tathA candrAvalI - candrapaGkiH, zAradikabalAhakaH - zAradikaH - zaradRtubhavo balAhako - meghaH, dhyAtadhautarUpyapaTTaH - pUrvadhmAtaH - agninA saMyojitaH, ata eva - pazcAd dhautaH - saMzodhito rUpyapaTTa:rajatapatraM, yadvA - dhmAtena - dhmAnena dhauto rUpyapaTTaH, zAlipiSTarAzi:- zAlInAMdhAnyavizeSANAM yAni piSTAni cUrNAni teSAM rAzi:- pua:, kundapuSparAzi:kundAkhyapuSpapuJjaH, kumudarAzi:- kairavaputraH, zuSkacchivADIti dezIzabdo 'yam, zuSkA - chivADI - zimbA 'phalI' iti bhASAprasiddhA, pehuNamiJjikA - pehuNaMmayUrapicchaM tasya mizrikA - madhyavartyavayavaH, bisaM kamalinInAla, mRNAlikAkamalanAlatantuH, gajadantaH - lavaGgadalakam - lavaGgalatApatram, puNDarIkadalakam - zvetakamalapatram - zvetAzokaH, zvetavarNo'zokavRkSaH, zvetakaravIra, zvetavarNaH karNikAraH, vebandhujIvaH, zvetavarNI vanaspativizeSaH, tadvazvetavarNaH bhavedetadrUpaH syAt ? ityAdyArabhya ' varNena prajJaptAH' ityantapadAnAM vivaraNaM prAgvad bodhyam // sU. 17 // tadevaM maNInAM paJcavidhavarNasvarUpamuktaM sAmprataM teSAM gandhasvarUpamAhamUlam -- tesi NaM maNINaM ime eyArUve gaMdhe paNNatte, se jahA nAmae ko puDANa vA tagarapuDANa vA elApuDANa vA coyapuDANa vA caMpApuDANa vA damaNagapuDANa vA kuMkumapuDANa haiM - una zvetavarNa ke maNiyoM kA yaha isa prakAra kA varNAvAsa kahA gayA hai - jaisA - aMka - ratnavizeSa hotA hai, zaMkha hotA haiM candramA hotA hai kundapuSpa, daMta, kumuda - kaikha, udaka- jala, udakaraja - jalakaNa, dadhidhana - gADhAdahI, godugdharAzI, haMsapaMkti, krauMcapakSiyoM kI paMkti tathA kaNThAbharaNavizeSa, ityAdi ye saba hote haiM so vaha kathana mUlArtha ke jaisA hI hai // sU0 17 // " * BOM - aMka ratna vizeSa hAya che, za'kha hoya che, candramA hoya che, kuda puSpa, data gairava, 744-pAe, 744 204 - 0447, dhidhana - laDDu haDDI, godugdharAzi, duspa`kti-kI'ca pakSInI pakti temaja kaThAbharaNa vizeSa-vagere badhA heAya che-- A badhuM vana ahIM mUlA pramANe ja samajavu' joI e. !! sU. 17 | zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 rAjapraznIyasUtre vA caMdaNapuDANa vA usIrapuDANa vA maruApuDANa vA jAipuDANa vA jahiyApuDANa vA maliyApuDANa vA hAmaliyApuDANa vA ketagipuDANa vA pADalipuDANa vA NomaliyApuDANa vA agurupuDANa vA lavaMgapuDANa vA kappUrapuDANa vA vAsapuDANa vA aNuvAyaMsi vA obhijamANANa vA kuTTijamANANa vA bhaMjijamANANa vA ukkirijjamANANa vA vikittirijamANANa vA paribhujjamANANa vA paribhAijjamANANa vA bhaMDAo vA bhaMDaM sAharijamANANa vA orAlA maNuNNA maNaharA ghANamaNanivvuikarA savvao samaMtA gaMdhA abhinissavaMti, bhave eyArUve siyA ?, No iNaTTe samajhe, te NaM maNI etto ittarAe ceva gaMdheNaM paNNattA / / sU0 18 // chAyAteSAM khalu maNInAmayametadrUpo gandhaH prajJaptaH, sa yathA nAmakaH koSThapuTAnAM vA tagarapuTAnAM vA elApuTAnAM vA coyapuTAnAM vA caMpApuTAnAM vA damanakapuTAnAM vA kuGkumapuTAnAM vA candanapuTAnAM vA uzIrapuTAnAM vA marukapuTAnAM jAtIpuTAnAM vA yUthikApuTAnAM vA mallikApuTAnAM vA snAnama 'tesi Na maNINaM'' ityAdi / sUtrArtha-(tesi Na maNINa ime eyArUve gaMdhe paNNatte ) una maNiyoM kA yaha isa prakAra kA gaMdha kahA gayA hai-( se jahA nAmae koTThapuDANa vA, tagarapuDANa vA, elApuDANa vA, coyapuDANa vA, caMpApuDANa vA damaNagapuDANa vA) jaisA koSTapuTakA, tagarapuTa kA, elApuTa kA, coyapuTa kA, caMpApuTa kA, damanakapuTa kA, (kuMkumapuDANa vA, caMdaNapuDANa vA, usIrapuDANa vA) kuMkumapuTa kA, candanapuTa kA, usIrapuTa kA, ( maruApuDANa vA) maruApuTa kA jAIpuDANa vA' jAti 'tesi NaM maNINaM' ityAdi / sUtrAtha:-( tesi NaM maNINa ime eyArUve gaMdhe paNNatte ) te maziyAnA m| pramANe 4vAmAM Ave che. ( se jahA nAmae kopaDANa vA tagarapuDANa vA elApuDANa vA, coyapuDANa vA, caMpApuDANa vA damaNagapuDANa vA) / 4 ghuTano, t||2 paTanA, merA (mesI) YTanA, yAya paTanA, yApuTanA, hamAna ghaTanA, (kukumapuDANa vA, cadaNapuDANa vA, usIrapuDANa vA) ma ghttn| yana ttne|, Gl2 ghuTanA, (maruApuDANa vA ) ma2pAnI ghuttne| (jAi puDANa vA) zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 18 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 159 llikApuTAnAM vA ketakIpupuTAnAM vA pATalIpuTAnoM vA navamallikApuTAnAM vA agurupuTAnAM vA lavaGgapuTAnAM vA karpUrapuTAnAM vA vAsapuTAnAM vA anuvAte vA udbhidyamAnAnAM vA kuTayamAnAnAM vA bhajyamAnAnAM bA utkIryamANAnAM vA vikIryamANAnAM vA paribhujyamAnAnAM vA paribhAjyamAnAnAM vA bhANDAt vA bhANDa saMhiyamANAnAM vA udArAH manojJAH manoharAH ghrANamanonivRtikarAH sarvataH samantAt gandhA, aminiHsravanti, bhaved etadrUpaH syAt ? no ayamarthaHsamarthaH, te skhalu maNayaH ita iSTatarakA eva gandhena prajJaptAH // sU0 18 // puSpa ke puTakA ( juhiyApuDANa vA) yUthikA puSpa ke puTa kA, ( malliyApuDANa vA) mallikA puSpa ke puTa kA (hANamalliyApuDANa vA) snAnamallikApuTa kA (ketagivuDANa vA) ketakI puSpa ke puTa kA ( pADalipuDANa vA) pATalapuSpa ke puTa kA (No malliyApuDANa vA ) navamallikA ke puTakA (agurupuDANa vA) aguru ke puTa kA (lavaMgapuDANa vA) lavaMga ke puTakA (kappUrapuDANa vA) kapUra ke puTa kA, (vAsapuDANa vA) vAsake puTa kA (aNuvAyaMsi vA obhijamANANa vA, kuTTijjamANANa vA bhajijjamANANa vA) anukUla vAyu ke calane para unakI udbhidyamAna avasthA meM, kuTayamAna avasthA meM, bhajyamAna avasthA meM ( ukirijjamANANa vA vikirijjamANANa vA paribhujjamANANa vA paribhAijjamANANa vA ) utkIryamANa avasthA meM, vikIyamANa avasthA meM, paribhujyamAna avasthA meM. paribhAjyamAna avasthA meM, athavA eka bhANDa se dUsare bhANDa meM le jAne kI avasthA meM ( orAlA, onld Y05nA ghuTanA ( juhiyA puDANa vA) yuuthi4| puyanA puTanA ( malliyA puDANa vA ) mavi 505nA ghuTanA ( hANamalliyApuDANa vA) snAna mahilA ghaTanA (ketagipuDANa vA ) tI pu05nA puttne| (pADalipuDANa vA) pATa puna ghaTanA (No malliyApuDANa vA) navamAtA (yameDI) - YTanA, ( agurupuDANa vA) pazu3nA Tana(lavaMgapuDANa vA) aal YTanA, (kampUrapuDANa vA) pUranA YTanA, (vAsapuDANa vA) vAsanA ghuTanI, (aNuvAyaMsi vA abhijjamA NANa vA, kuTTijjamANANa vA bhaMjijjamANANa vA ) anusa 5vana vA dANe tyAre temanI uddabhimAna avasthAmAM, kuTayamAna avasthAmAM, bhajyamAna avasthAmAM (ukirijjamANANa vA vikirijjamANANa vA paribhujjamANANa vA paribhAijjamA. NANa vA ) asIya bhaae| avasthAmA, vikIya bhaae| avasthAmA, parimulyamAna aq. sthAnamAM, paribhAjyamAna avasthAmAM, athavA eka pAtrathI bIjA pAtromAM laI pAnI masyAmA (orAlA, maNuNNA maNaharA, ghANamaNaNivvuikarA savvao samaMtA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre 'tesi NaM maNINaM' ityAdi TIkA- teSAM-kRSNa-nIla-lohita-hAridrA-zuklAnAM khalu maNInAm aya metadrUpaH-anupadaM vakSyamANarUpo gandhaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH-koSTapuTAnAM vA-ityAdi-koSThaM-gandhadravyavizeSaH tasya ye puTA:-puTikAH teSAM-' koSThapuTAnAM" ityAdau bahuvacanopAdAnaM gandhAtizayadyotanArtham , tatha, tagarapuTAnAM maNuNNA maNaharA, ghANamaNaNivvuikarA savvao samaMtA gaMdhA abhinissavaMti ) udAra, manojJa, manohara evaM ghrANa aura mana ko nivRtikAraka (sukhakAraka ) aisA gaMdha saba dizAoM meM aura saba vidizAoM meM phailatA hai. isI prakAra se inakA mI gaMdha saba dizAo meM aura sarva vidizAoM meM phailatA hai ( bhave eyArUve siyA) to kyA ina maNiyoM kA bhI aisA hI-isa prakAra kA hI-gaMdha hotA hai ? uttara (No iNaDhe samaThe ) yaha artha samartha nahIM hai kyoM ki ( teNaM maNI etto itarAe ceva gaMdheNaM ) paNNattA ) ye saba maNiyAM apane 2 gaMdha kI apekSA se ina saba pUrvokta gaMdha dravyoM se bhI adhika gaMdhavAle mAne gaye haiM ataH ye iSTa taraka haiM ityAdi saba kathana pahile jaisA jAnanA cAhiye / TIkArtha-una kRSNa, nIla, lohita, hAridra aura zukla maNiyoM kA isa prakAra kA yaha gaMdha kahA gayA hai. koSTha-eka prakAra gaMdha dravya vizeSa hotA hai. isakI jo puTikAe~ hotI haiM-vaha koSThapuTa hai. yahAM jo saba jagaha bahu vacana kA prayoga kiyA gayA hai vaha unakI gaMdhAtizayatA ko gaMdhA, abhinissavaMti ) 2, manAza, bhanI 2 bhane nA mana manana nivRttikAraka (tarata ja parama AnaMda ApanAro) e gaMdha badhI dizAomAM ane sarve vidizAomAM prasarI jAya che te pramANe ja temano paNa gaMdha badhI dizAomAM bhane sahizAmAmA prasarI taya che. ( bhave eyArUve siyA) to zuM mA sa bhAzamAna 5 555 2 gata 4 leya cha ? uttara (No iNadve samaDhe) mA matha samatha nathI. bha ( teNaM maNI etto itarAeceva gaMdheNa paNNattA) mA sa maNio potapotAnA gaMdhanI apekSAe A pUrve varNavelA gaMdhadravyanA gaMdha karatAM paNa vadhAre sarasa gaMdha vALA mAnavAmAM AvyA che. ethI te ISTataraka che. vagere badhu kathana pahelAMnI jema ja samajI levuM joIe. TIkArya-te kRSNa, nIla, lahita hAridra ane zukala maNione gaMdha A pramANe kahevAmAM Avyo che. kejha-eka prakAranuM gaMdha dravya vizeSa hoya che, enI je puTikAo hoya che, te keka puTa che ahIM je badhI jagyAe bahuvacana-praga karavAmAM Avyo che, te temanI atizaya gaMdhane batAvavA mATe ja karavAmAM Avyo. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 18 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 161 vA-tagaramapi gandhadravyavizeSa eva tasya ye puTAsteSAm , tathA-elApuTAnAM vAelA-'ilAyacI' iti bhASA prasiddhA, tasyA puTAnAM, tathA-coyapuTAnAMcoya-gandhadravyaM tasya puTAnAm , tathA-campApuTAnAM-campA-puSpavizeSastasyAH puTAnAm , tathA-damanakapuTAnAM vA-damanaka sugandhiyuktavanaspativizeSaH, tasya puTAnAm tathA-kuDDumapuTAnAM vA-kuDumaM-kesara' iti bhASAprasiddhaH sugandhidravyavizeSaH, tasya puTAnAm , tathA-candanapuTAnAM vA-candanaM-zrIkhaNDacandana tasya puTAnAm , tathA-uzIrapuTAnAM vA uzIraM-vIraNanAmakatRNamUlaM tasyA puTAnAm , tathA-marukapuTAnAM vA-maruko-sugandhivanaspativizeSaH, tasya puTAnAm , tathAjAtIpuTAnAM vA-jAti jAI iti prasiddhaH puSpavizeSastasyAH puTAnAm , tathAyUthikApuTAnAM vA-yUthikA--'jUI' itiprasiddhaH puSpavizeSaH, tasyAH puTAnAm , tathA -mallikApuTAnAM vA-mallikA-'belI' itiprasiddhaH, gandhapuSpavizeSaH, tasyA puTAnAm , tathA-snAnamallikApuTAnAM vA-snAnamallikA-snAnayogyo mallikApuSpadyotana karane ke liye hI kiyA gayA hai. tagara bhI eka prakAra kA gaMdha dravya vizeSa hai. elA isa tAma ilAyacI kA hai, coya bhI eka prakAra kA gaMdhadravyavizeSa hotA hai. campA isa nAma kA puSpa vizeSa hotA hai. isameM utkaTa gaMdha hotI hai. sugandhipatra yukta eka prakAra kA jo vanaspati vizeSa hotA hai usakA nAma damanaka hai. kuDDama nAma kesara kA hai. candana se yahAM zrIkhaNDa candana liyA gayA hai. uzIra nAma khazakhaza kA hai. yaha eka prakAra kA ghAsa ke tRNa jaisA hotA haiM. maruka nAma maruA kA hai. yaha bhI eka prakAra kA gaMdhadravya vizeSa hai. yUthikA nAma juI puSpa kA hai. jAti nAma jAI puSpa kA hai| mallikA nAma moghare ke puSpa kA hai. ise kahIM 2 belA kA phUla bhI kahate haiM / snAna yogya mallikA puSpa tagara paNa eka vizeSa gaMdha dravya che. elA elacIne kahe che. cAya paNa eka vizeSa sugandha dravya hoya che. cappA nAme puSpa vizeSa hoya che. temAM ugra gaMdha hoya che. sugaMdhipAtra yukta eka jAtanI vanaspatI vizeSa hoya che tenuM nAma damanaka che. kukuma nAma kesaranu che. caMdanathI ahIM zrIkhaMDacaMdana levAyuM che. uzIra zakhazane kahe che. A eka jAtanuM tRNa hoya che. maruka nAma maravA (DamarA) nuM che. A paNa eka jAtanuM gaMdhadravya vizeSa hoya che. yUthikAnAma juI puSpanuM che. jAtinAma jAI puSpanuM che. mallikAnAma mogarAnA puSpanuM che. A puSpane hindImAM belA puSpa paNa kahe che. snAna yogya mallikA puSpa vizeSanuM nAma snAnamalikA che. kevaDAnA puSpanuM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 rAjapraznIyasUtre vizeSaH, tasyAH puTAnAm tathA-ketakIpuTAnAM vA-ketakI-puSpavizeSaH, tasyAH puTAnAm . tathA-pATalIpuTAnAM vA pATalI-'gulAba' iti prasiddhaH puSpavizeSaH, tasyAHpuTAnAm , tathA-navamallikApuTAnAM vA-navamallikA-puSpavizeSaH, tasyAH puTAnAm , tathA-agurupuTAnAM vA-kAlAguru, tasya puTAnAm tathA-lavaGgapuTAnAM vA-lavaGga-prasiddha. tasya puTAnAm , tathA-kapUrapuTAnAM vA kapUraM-prasiddhaM, tasya puTAnAm tathA-vAsapuTAnAM vA-vAsa:-sugandhidravyavizeSaH, tasya puTAnAm , anuvAte vA-AghrAyakapuruSANAmanukUle vAte pracalite sati, pUrvoktAnAM koSTapuTAdInAM udbhidyamAnAnAM vA-udghATyamAnAnAm , kuTyamAnAnAM vA-udkhale'vahanyamanAnAM bhajyamAnAnAM vA-khaNDayamAnAnAM, etadvizeSaNadvayaM koSTapuTAdInAM dravyANAm teSAmeva kuTTanazlakSNakhaNDIkaraNasambhavAt , na tu yUthikAdinAm , utkIryamANAnAM UrdhvAdhAkriyamANAnAM koSThAdipuTAnAM koSThAdidravyANAM vA vikIryamANAnAM vA-itastato viprakIyamANAnAM vA paribhujyamAnAnAM vA-paribhogAyopabhujyavizeSa kA nAma snAnamallikA hai, kevaDe ke puSpa kA nAma ketakI hai. gulAba ke phUla kA nAma pATalI hai. navamallikA bhI ela prakAra ke puSpa vizeSa kA nAma haiM. kAlAguru kA nAma aguru hai. lauMga kA nAma lavaGga hai. kapara nAma kapUra kA hai. vAsa bhI eka prakAra kA sugaMdhidravyavizeSa hotA hai, ina saba ke puToM se tAtparya hai tarake Upara unheM rakhanA. arthAt samudAyarUpa meM inakA jamAva karanA. isase ina sabakI gaMdha meM utkaTatA AjAtI hai. yahI bAta Age ke padoM dvArA AcAryane ziSya ko samajhAI hai. ve kahate haiM ki jaba ye koSTapuTAdika sugaMdha dravya vidArita kiye jAte haiM okhalI meM kUTe jAte haiM, choTe 2 unake Tukar3e kiye jAte haiM, U~ce nIce kiye jAte haiM-arthAt-vakhere jAte haiM, idhara udhara phailAye jAte haiM, paribhoga ke kAma meM liye jAte haiM, apane pAsa ke puruSa AdikoM nAma ketakI che gulAbanA puSpa vizeSanuM nAma pATalIpu5 che. navamallikA paNa eka jAtanA puSpa vizeSanuM nAma che. kalAguru nAma agurUnuM che. lIMga nAma laviMga che. kapUranuM nAma kapUra che. vAsa paNa eka jAtanuM sugaMdhita dravya vizeSa hoya che. A badhAnA puTathI ahIM A artha samajavAne che ke DhagalAnA rUpamAM A sarvenI jamAvaTa karavI. ethI A badhAnI suvAsamAM utkaTatA AvI jAya che. eja vAta nimna pado vaDe AcArya ziSyane kahe che ke jyAre A badhA kaSTapuTa vagere sugadha dravya viTArita karavAmAM Ave che-khAMDaNiyAmAM khAMDavAmAM Ave che. nAnAnAnA tenA kakaDA karavAmAM Ave che nIce upara karavAmAM Ave che eTale ke vikheravAmAM Ave zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 19 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 163 mAnAnAM, paribhAjyamAnAnAM pArzvavartibhyaH dIyamAnAnAm bhANDAd vA bhANDa saMhiyamANAnAm-ekasmAtpAtrAt pAtrAntaraM nIyamAnAnAm , udArAH-vistRtAH manojJAH-manohAriNaH, manoharA:-mano'nukUlAH, ghrANamanonivRtikarAH-ghrANasya manasazca nivRtikarAH-zAntipradAH, ityevaMprakArA 'gandhAH sarvataH- sarvAsu dikSu samantAt-sarvAsu vidikSu abhiniHsravanti-sarvatobhAvena niHsaranti / evamukte ziSyaHpRcchati-bhaved etadrUpAsyAt ? iti-teSAM maNInAmetadrUpo gandhaHsyAtkadAcid bhaved ? guruH kathayati-no ayamarthasamarthaH' ityAdi pUrvavat // sU. 18 // ityevaM gandhavarNanamuktvA teSAM maNInAM sparzavarNanamAha mUlam--tesi NaM maNINaM ime eyArUve phAse paNNatte, se jahAnAmae AiNei vA rUei vA barei bA NavaNI ei vA haMsagabbhatUliyAi vA sirisakusumanicayei vA bAlakusumapattarAsIi vA, bhave eyArUve siyA ? No iNahe samajhe, teNaM maNI etto iTTatarAe ceva jAva phAseNaM paNNattA // sU0 19 // ke liye diye jAte haiM, athavA eka pAtra se ora dUsare pAtra meM jaba rakhe jAte haiM taba inakI bahuta baDI gaMdha aisI dizAoM aura vidizAoM meM phailatI hai ki jisase mana kA haraNa ho jAtA haiM. mana ko AnaMda AtA hai, manako rucatI hai nANendriya aura mana meM eka prakAra kI zAMti AtI hai. aba isa para ziSya pUchatA hai ki una maNiyoM kA isa prakAra kA gaMdha kyA kadAcit hotA hai ? taba guru usase kahate haiM ' yaha artha samartha nahIM hai' ityAdi Age kA aura saba kathana pahile kiye gaye kathana ke anusAra hI jAnanA cAhiye. / arthAt inase bhI adhika sugaMdhi ina ratnoM kI thIM. ||s. 18 // che, Ama tema phelAvavAmAM Ave che paribheganA kAmamAM levAmAM Ave che. pitAnI pAsenA purUSo vagerene ApavAmAM Ave che athavA te eka pAtrathI bIjA pAtramAM mUkavAmAM Ave tyAre emanI evI tIvra suvAsa dizAo ane vidizAomAM prasarI jAya che ke jethI manapaNa AkarSita thaI jAya che. manane AnaMda prApta thAya che. manane game che. dhrANendriya ane manane eka jAtanI zAMti prApta thAya che. A badhI vAta sAMbhaLIne ziSya prazna kare che ke te maNione gaMdha A ja hoya che ke zuM? tyAre javAbamAM guru tene kahe che ke-A artha samartha nathI" vagere pahelAnA jevuM ja kathana ahIM paNa che. eTale ke A ratnone gaMdha te A padArtho karatAM paNa ati tIvra che ke sU. 18 zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre chAyA- teSAM khalu maNInAmayametadrUpaH sparzaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH ajinamiti vA stamiti vA bUra iti vA navanItamiti vA haMsagarbhatUliketi ziriSakusumanicaya iti vA bAlakusumapatrarAzIti vA, bhaved etadrUpaH syAd ? no ayamarthaH samarthaH, te khalu maNayaH ita iSTatarakA eva yAvat sparzena prajJaptAH // sU. 19 // tesi NaM maNINaM ime eyArUve phAse' ityAdi TIkA-teSAM-kRSNAdimaNInAM pUrvAktAnAm ayametadrUpaH:-anupadaM vakSyamANarUpaH sparzaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH ajinamiti vA-tatrAjinaM carma, tAdRzaH una maNiyoM ke sparzakAvarNana'tesiM gaM maNINa ime eyArUve phAse paNNatte' ityAdi / sUtrArtha-(tesiMNa maNINaM ime eyArUve phAse paNNatte ) una maNiyoM kA yaha isa prakAra kA sparza kahA gayA haiM ( se jahAnAmae AiNei vA, rUei vA, bUrei vA, NavaNIei vA haMsagabbhatRliyAi vA sirIsakusumanicaei vA bAlakusumapattarAsIi vA ) jaisA-sparza ajina-mRgacarma kA hotA hai, bUra kA hotA hai, navanIta kA hotA hai, haMsagarbhatUlikA kA hotA hai, zirISakusumasamUha kA hotA haiM, bAlakusuma ke pattoM ke samUha kA hotA hai, usI prakAra kA sparza una maNiyoM kA hotA hai ? ( bhave eyArUve siyA) kyA inake jaisA hI unakA sparza hotA hai ? ( No iNaTe samaDhe ) yaha yartha samartha nahIM hai| kyoM ki ( teNaM manI etto idutarAe ceva jAva phAseNaM paNNattA) ve maNI inase bhI idvataraka hI yAvat sparza se kahe gaye hai| te maNione sparzanuM varNana. 'tesiM NaM maNINa ime eyArUve phAse paNNatte' ityAdi / sUtrAtha--( tesiM NaM maNINa ime eyArUve phAse paNNatte ) te maNiyAnA 25za yA pramANu vAmAM maavy| cha, ( se jahAnAmae AiNei vA, rUei vA, bUrei vA, NavaNIei vA haMsagabbhatUliyAi vA sirIsakusumanicaei vA bAlakusumapattarAsIi vA) 2 25za malina bhRgayabha-nAya cha, na ya che. sUrana |y navanIta mAkhaNa-ne hoya che, haMsagarbha tulikAno (pAtharavAnA gAdalAne) heya che, zirISanA puSpanA samUhane hoya che. nAnA puSponA patronA samUhane hAya che, te prazna 25 te bhavimAna ya che. (bhave eyArUve siyA) zu memana yo 4 25 te bhavimAna DAya che ? (No iNaTTe samaTTe) mA atha samartha nathA. bha ( teNaM maNI etto idvatarAe ceva jAva phAseNaM paNNatA) te bhaNiyA emanA karatAM paNa vadhAre ISTa taraka yAvat sparza vALA kahevAmAM AvyA che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 19 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 165 sparzasteSAM maNInAm , evamagre'pi, rutaM-tUlam , bUra:-vanaspativizeSaH, navanItaM-pratItaM, haMsagarbha tUlikA-haMsagarbha:-haMsa:-caturindriyakITa vizeSaH, garbha:tanirvatitaM tantu jAlaM, tena nirmitA tUlI-zayyA haMsagarbhatUlI, saiva haMsagarbhatUlikA, ziriSakusumanicayaH-ziriSo vRkSavizeSaH, tasya yAni kusumAnipuSpANi teSAM nicayaH-samUhaH, bAlakusumapatrarAziH vAlaM yat kusuma-puSpakalikA tasya patrANAm-avayavAnAM rAziH, tadvatsparzaH, bhaved etadrUpaH syAd' ityAdi pUrvavat // sU0 19 / / mUlam-taeNaM se Abhiyogie deve tassa divvassa jANavimANassa bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahaM pecchAgharamaMDavaM viu vai aNegakhaMbhasayasaMnivirTa abbhuggayasukayavaraveiyAtoraNavararaiyasAla bhaMjiyAga susiliTThavisiTTalaha saMThiyapasatthaveruliyavimalakhaMbhaM gANAmaNikaNagarayaNakhaciyaujjabalahusamasuvibhatabhUmibhAgaM IhAmiyausabhaturaganaramagarabihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM kaMcaNamaNirayaNathUbhiyAgaMNANAviha paMcavaNNaghaMTApaDAgaparimaMDiyaggasiharaM cavalaM ___TIkArtha-pUrvokta kRSNAdi maNIyoM kA sparza jaisA ajina-camaDe kA rUtatUla kA, bUra-vanaspati vizeSa kA, navanIta-makkhana kA, ha~sagarbha tUlikA-ha~sa-cauindriya kITa vizeSa se nivartita tantujAla se nirmita zayyA kA, zirISa puSpa ke samUha kA, evaM puSpakalikA ke pattoM kA sparza hotA hai-vaisA hai. bAkI ke bhaved etadrapaH syAt ' padoM kA aura saba kathana pahile kiye gaye kathana ke jaisA hI jAnanA caahiye| isase bhI anantaguNAkomala sparza ina ratnoM kA hai // sU0 19 // TIkAtha-pUrvokta kRSNa vagere maNione sparza jevo ajina-cAmaDAne, tUsanA, bhUra-banaspati vizeSanA, navanIta-bhAmarAnI, sagarbha tUti huscauIndraya kITa vizeSa nivartita taMtu samUhathI banAvavAmAM AvelI zayyAne, zirISa puSpanA samUhane ane puSpa kalikAnA pAMdaDAne sparza hoya che. te 4 maNimAna 5 DAya che. zeSa pahAnI ma 'bhavedetadrapaH syAt ' mA parnu kathana pahelAMnI jema ja jANI levuM joIe. A sarve padArtho karatAM paNa aneka gaNo kemaLa sparza A ratnano che. te sU. 19 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 rAjapraznIyasUtre marI kavayaM viNamyaMta lAuloiyamahiyaM gosIsasarasaratacaMdaNadaddaradinna paMcaMgulitalaM uvaciyacaMdaNakalasaM caMdaNaghaDasukaya toraNapaDiduvAradesabhAgaM AsattosattaviulavaTTavagvAriyamaladAmakalAvaM paMcavaNNasarasasurabhimukkapuppha puMjovayArakaliyaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukka dhruvamaghamaghaMtagaMdhuDUyAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdha bhUyaM divvatuDiyasaddasaMpaNa iyaM accharagaNasaMghavikiNNaM pAsAIyaM darisaNijjaM abhiruvaM paDirUvaM // sU0 20 // chAyA - tataH sa Abhiyogiko devastasya divvasya yAnavimAnasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahat prekSAgRhamaNDapaM vikaroti, anekastambha zatasaMniviSTam amyudgata sukRtavara vedikA toraNavararacitazAlabhaJjikAkaM suzliSTaviziSTa saMsthita prazasta vaiDUrya vimalastabhmaM nAnAmaNikanakaratnakhacito 4 , 'tara NaM se Abhiogie deve ' ityAdi. | sUtrArtha - ( tara NaM se Abhiogi deve tassa divvassa jANavimAsa) isake bAda usa Abhiyogika devane usa divya yAnavimAna ke bahu madhya dezabhAga meM eka vizAla prekSAgRha maNDapa kI vikurvaNA kI ( aNega bhayasaMnivi ) yaha prekSAgRha maNDapa aneka stambhazata ke Upara saMniviSTa thA. ( aggayasukayava raveDyA toraNaraiya sAlabhaMjiyAgaM ) isameM atyunnata evaM acchI taraha se niSpAdita sundara vedikAe~ toraNa evaM zAlabhaJjikAe ( putalikAe~ ) banAI gaI thIM ( susiliDavisiTThalaTTha saMThiyapasatthaveruliyavimalakhaMbha ) isa meM jo stambha lage hue the, ve saba yathAyogya sthAna taNaM se Abhiyogie deve ' ityAdi / sUtrArtha:- ( tae NaM se Abhiyogie deve tassa divvassa jANavimANassa ) tyAra pachI te AbhiyAgika deve te divya yAna vimAnanA bahu madhya deza bhAgamAM goTha savizAla prekSAgRha maNDapanI vidurvA harI. ( aNegakhaMbhasayasaMniviTTha ) ma prekSAgRhamaMDapa ghaNA se'kaDA thAbhalA upara taiyAra karavAmAM AvyA hatA ( abbhuggayasukayavaraveiyAtoraNavararaiyasAlabhaMjiyAgaM ) sabhAM ati unnata temana sArI rIte banAvavAmAM AvelI vedikAe, tAraNu ane pUtaLIo hatI. (susiliTTavisiTThasaMThiyapasatthave ruliyavimalakhaMbha ) AmAM alA uravAmAM AvelAM thAMbhalAe evI rIte yathA sthAne suvyavasthita rIte taiyAra karavAmAM 6 zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 20 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanabyavasthA 167 jjvala bahusamasuvibhaktabhUmibhAgam IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararuruzarabhacamarakuaravanalatApadmalatAbhakticitraM kAJcanamaNiratnastUpikAkaM nAnAvidhapaMcavarNadhaNTApatAkAparimaNDitAgrazikhara capalaM marIcikavacaM vinimuzcat lAyitollAyitamahitaM gozIrSasarasaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalam upacita para sundara DhaMgase lage hue the, vilakSaNa the, AkArameM baDe suhAvane the. vaiDUrya ratnake ye bane hue the, ataH ye saba ke saba nirmala the (gANA....bhUmibhAga) isakA bhUmibhAga aneka prAkarake maNiyoMse, svarNase evaM ratnoMse khacita thA. isIliye vaha ujjvala thA. atyantasama thA aura suvibhakta thA (IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjavaNalayapaumalayabhatticittaM) IhAmRga, vRSabha, turaga. nara, makara, vihaga, vyAla, kinnara, mRga, zarabha, camara, kuMjara, vanalatA, evaM padmalatA ina saba kI racanAoM se vaha adbhuta thA. (kaMcaNamaNirayaNathUmiyAgaM) suvarNamaya, maNimaya evaM ratnamaya isameM stUpikAstambha the (gANAvihapaMcavaNNa ghaTApaDAgaparimaMDiyaggasiharaM) isakA agrabhAga rUpa jo zikhara thA vaha aneka prakArake paMcavarNopeta ghaNTAoMse evaM patAkAoMse suzobhita thA, (cavalaM marIikavayaM ) capala thA evaM marIci kA jAlako (viNimuyaMtaM) phailA rahA thA / (lAulloiyamahiyaM gosIsasarasarattacaMdaNadadaradinnapaMcaMgulitalaM) gomayAdise lIpA huA thA, bhIto para cUne Adise sapheda Avelo hato ke jethI teo vilakSaNa, AkAramAM suMdara-sehAmaNuM lAgatA hatA. vaiDUrya ratna vaDe thAMbhalAo banAvavAmAM AvelA hatA ane te badhA nirmaLa utA. (NANA... bhUmibhAga) mene| bhUmimA ! 542nA bhANamAthI, suva thA ane ratnothI jaDele hate ethI ja te ujajavaLa hato. ekadama samatala hato bhane suvimA to. ( IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM ) bhRkSa, vRSabha, tu21, 22, ma42, vi, vyAsa, kinnara, mRga, zarabha, amara, kuMjara, vanalatA, ane padmalatA A badhAnA citrothI te adbhuta tA. (kaMcaNamaNirayaNabhUmibhAgaM ) te bha75mAM sonA, bhAga bhane 2.nAnA yAMnA tA. (NANAviha vaMcavaNNa ghaMTApaDAgaparimaMDiyaggasiharaM ) te maMDapanA agrabhAga-rUpa je zikhara hatuM te ghaNI jAtanA pAMca raMgovALA ghaTothI bhane sAthI zAmatu tu. (cavalaM marIikavayaM ) tathA ya ma 54Aza 4i2||ne (viNimuyaMta ) yome2 20ii raghu nu. ( lAulloiya mahiMya, gosIsasarasarattacaMdaNadaddaradinnapaMca'gulitalaM) gAyanA cha vagerethI te bha75 aluati zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 rAjapraznIyasUtre candanakalazaM candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgam AsaktotsatavipulavRttapralambitamAlyadAmakalApaM paJcavarNasarasasurabhimuktapuSpapuJopacArakalitaM kAlAgurupravarakuMduruSkaturuSkadhUpamaghamadhAyamAnagandhodbhUtAbhirAmaM sugandhavaragandhitaM gandhavatibhUtaM divyatruTitazabdasaMpraNAditam apsarogaNasaMghavikIrNa prAsAdIyaM darzanIyaM abhirUpaM pratirUpam // sU0 20 // kiyA huA thA. gozIrSa, evaM sarasarakta candana, inake paMkase pracura pAMcoM aMguliyoMke hAthe vahAM para lagAye hue the. ( uvaciyacaMdaNakalasaM caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAga) candanase carcita hue kalaza isameM rakhe hue the. pratyeka dvAra para jo toraNa banAye gaye una para jo ghaDe rakhe hue the ve candana se carcita karake rakhe gaye the (AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAvaM, paMcavaNNasarasarasurabhimukkapuSphapuMjovayArakaliyaM) isameM jo mAlAoMkA samUha laTakAyA gayA thA, vaha bhUmitaka laTatakA thA, tathA Upara taka saMlagna thA, bahuta vistIrNa thA evaM gola thA. isameM jo jagaha 2 para puSpa vikhere gaye the ve paMcavarNake the tAje the. khuzabuyukta the (kAlAgurupavarakuMdurukkaturukadhUvamaghamaghaMtagaMdhuyAbhirAmaM, sugaMdhivaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUya) yaha prekSAgRhamaMDapa kAlAguru pracurakunduruSka, turuSka inasaba dhUpoMkI phailI huI gaMdhake utkarSase raNaNIya thA. uttamagaMdhoMmeM jo zreSThagaMdha thA usase yaha yukta thA. isaliye yaha aisA jJAta hotA thA ki jaisA Avyo hato. temaja tenI dIvAlo cUnA vagerethI sapheda karavAmAM AvI hatI. gorocana temaja raktacaMdananA pAMce AMgaLIonA thApA tyAM lagADavAmAM AvyA tA. ( uvaciya cadaNakalasa cadaNaghaDasukaya toraNapaDiduvAradesabhAga) yannA 5nathI zebhatA kaLaze temAM mUkavAmAM AvyA hatA. dareke dareka daravAjA upara je toraNa banAvavAmAM AvyAM hatAM, ane temanA upara je kaLaze goThavavAmAM mAvyA tA. te yaha gADIne vAmAM mAvyA tA. (Asattosatta viulavaTTa vagdhAriyamalladAmakalAvaM paMcavaNNasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliya) memA re mALAonA tAraNe laTakAvavAmAM AvyAM hatAM te bhUmine sparzatA hatAM temaja upara sudhI paNa pahoMcelAM hatAM. te bahu ja vistIrNa temaja goLAkRti vALAM hatA. te maMDapamAM amuka amuka sthAne puSpa vikheravAmAM AvyAM hatAM te paMcavaNanAM tai, tAnatA tamA sumadha yuddhata tai. ( kAlAgurupavarakuMdarUkaturUkadhva madhamadhatagaMdhuddhayAbhirAma, sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUyaM) te prekSA 75 zuru, pracura kudruSka, turuSka A badhA dhUpanI prasarelI uttama sugaMdhathI ramaNIya hate. zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa . 20 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 'taeNaM se Abhiyogie deve' ityAdi TIkA-tata:-yAnavimAnavikaraNAnantaraM khalu saH-pUrvoktaH Abhiyogiko devaH tasya-vikRtasya yAnavimAnasya bahumadhyadezabhAge-atimadhyadezabhAge atraasmin bhAge khalu mahat-vizAlaM prekSAgRhamaNDapaM-nATyazAlArUpaM vikaroti / tacca kIdRzam ? ityapekSAyAmAha- anekastambhazatasaMniviSTam-anekAni-vahuni stambhazatAni sanniviSTAni-saMlagnAni yatra tat-anekazatastambha yuktamityarthaH,saMniviSTam tathA-abhyudgatasukRtavaravedikAtoraNavararacitazAla-bhalikAkam abhyudgatA: yaha gaMdhakI battIrUpa ho. (divvatuDiyasahasaMpaNAiyaM accharagaNasaMghavikiNaM, pAsAIyaM darisaNijaM, abhirUvaM paDirUvaM) divyabAjoMkI zrotra manohArI dhvani se vaha guMjita banA huA thA. apsarAoMke samUhase vaha vyApta thA. prAsAdIya thA, darzanIya thA, abhirUpa thA aura pratirUpa thaa| ___TIkArtha-isa prakArake vizeSaNoMse viziSTa yAnavimAnakI vikurvaNA karane ke bAda pUrvokta usa abhiyogika devane vikRta usa yAnavimAnake atimadhya deza bhAgameM eka vizAla prekSAgRha maMDapakI-nATyazAlAkI vikurvaNAkI isa prekSAgRha maNDapameM anekastambhazata saMlagna the. isameM sundara vedikAe~, toraNa evaM zAlabhaMjikAe~ (puttalikAe~) jo atyunnata rUpase acchI tarahase banAI gaI thIM ve zilpizreSTha dvArA banAI gaI thIM, isameM jo stambha the, ve bahuta acchI tarahase yathA sthAnapara milAkara lagAye hue the sAdhAraNa stambha nahIM the. vilakSaNa zreSTha gadhemAM paNa je zreSTha gadha hoya che tethI te yukta hato. evI te gaMdhanI mattI 2 4 4Ato to. (divya tuDiyasahasaMpaNAiyaM accharagaNasaMghavikiNNa pAsAIyaM darisaNijja, abhirUva paDirUvaM) divya mAnI zravaNa-madhura dhvniothI te gujita banelo hate. apsarAonA samUhathI te vyApta hatuM, prAsAdIya hate, dazanIya hato, abhirUpa hata pratirUpa hato. TIkArya-A jAtanA vizeSaNothI yukta yAnavimAnanI vimurvaNuM karyA bAda te Abhiyogika deve vikRta te yAnavimAnanA ati madhya deza bhAgamAM eka vizAla prekSAgRha maMDapanI-nATyazALAnI-vimuva karI. te prekSAgRha maMDapamAM seMkaDo thAMbhalAo hatA. temAM suMdara vedikAo, tAraNe ane sarasa kalAtmaka rIte banAvavAmAM AvelI je zAlabhaMjikAo (pUtaLIo) hatI te zreSTha zilpakAro vaDe taiyAra karavAmAM AvelI hatI. temAM je thAMbhalAo hatA, te bahu ja suvya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 rAjapraznIyasUtre atyunnatAH sukRtAH - suSThuniSpAditAH varavedikAtoraNavararacitazAlabhalikAHvarAzcatAH vedikAzca varavedikAH varavedikAzvatoraNAnica vararacitazAlabhaJjikAzca vararacitAH-zilpizreSThasuniSpAditAH zAlabhaJjikAH-puttalikAzca yatra tAdRzam , tathA-suzliSTa viziSTa laSTa-saMsthitavaiDUryavimalastambha-suzliSTAH-suSTu militAH viziSTAH vilakSaNAH laSTasaMsthitAH sundara saMsthAnayuktAH, vaiDUryavimalastambhAvaiDUryaratnamayAH vimalA:-nirmalAH stambhAH yatra tAdRzam tathA-nAnAmaNikanaka -ratna khacitojjvalabahusamasuvibhaktabhUmibhAga-nAnAmaNibhiH anekaprakAramaNibhiH kanakaratnaiH-kanakaiH-svarNaiH ratnazca khacitaH-yuktaH yadvA-khacitAH nAnAmaNayo yatra sa khacitanAnAmaNiH, prAkRtatvAt nAnAmaNikhacitaH, iti para nipAtita vizeSakaM padam saca ujjvala:-vizuddhaH bahusamaH-atyantasamaH suvibhakta:-kRtasamyagvibhAgaH bhUmibhAgo yatra tAdRzam tathA-IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararuruzarabhacamara kuJjaravanalatApadmalatAbhakticitram-tatra-IhAmRgo-vRkaH, vRSabhaH-balIvaIH, turagaH-azvaH, naraH-manuSyaH, makaraH-grAhaH, vihagaH-pakSI, vyAlakaH-sarpaH, kinnaraH, vyantaradeva vizeSaH, ruru:-mRgaH zarabhaH.aSTApadaH camaraH -vanyoH gauH, kuJjaro-hastI, vanalatA-vanotpannalatA padmalatA-kamalinI etadIhAstambha the, sundara saMsthAnase ye yukta the, vaiDUryamaNike ye bane hue the aura nirmala the. isa prekSAmaMDapakA jo bhUmibhAga thA vaha acchI rItise vibhAga saMpanna thA aneka prakArakI maNiyoMse, svarNase evaM ratnoMse khacita thA (athavA khacita haiM nAnAmaNi jisameM aisA thA) vizuddha thA, atyanta sama thA. tathA -IhAmRga-vRka, vRSabha-valIvarda, turaga-ghoDA, nara-manuSya, makara-grAha, vihagapakSI, vyAlaka-sarpa, kinnara-vyantara deva vizeSa, ruru-mRga, zarabha-aSTApada, camara-jaMgalI gAya, kuMjara-hAthI, vanotpannalatA aura padmalatA-kamalinI ina vasthita rIte yathAsthAne UbhA karelA hatA. te thAMbhalAo sAva sAdhAraNa hatA nahIM paNa vilakSaNa temaja suMdara saMsthAnathI yukta hatA. vaDUrya maNiothI te banAvavAmAM AvelA hatA ane nirmaLa hatA. te prekSAgRhano je bhUmibhAga hate te sarasa rIte suvibhAjita hate jAta jAtanA maNiethI, suvarSothI temaja ratnathI te jaDele hate. (athavA aneka jAtanA maNie jemAM jaDelA che evo te hate.) vizuddha hatuM, ekadama samatala hato temaja IhAmRga, vRka. vRSabha,, malA tura, (ghoDA) 2-mAsa, bh42-bh||2 viDa-pakSI, vyAsa-sa5-6i-12-vyata2 vavizeSa, 22-21, 22-18 5vA bhRga vizeSa, camara-camarI gAya, kuMjara-hAthI, vananI latAo ane padmalatA-kama zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 20 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 171 mRgAdi pAlatAntAnAM yA bhaktayo-racanAzcitrANi, tAbhizcitram-adbhutam tathA kaJcanamaNiratnastupikAkaM-kAJcanaM-suvarNa tanmayyaH evaM maNimayyaH ratnamayyazca stRpikAH-stammAH yatra tAdRzam , nAnAvidhapaJcavarNaghaNTApatAkA parimaNDitAgrazikharaM-nAnAvidhAH anekaprakArA ye paJcavarNaghaNTApatAkA:-kRSNa-nIla-raktapIta-zvetarUpapazcavarNAH ghaNTAH patAkAzca, tAbhiH parimaNDitaM-suzobhitam , agrazikharam-agrabhAgarUpaM zikharaM yasya tAdRzam , tathA capalaM-caJcalaM, marIcikavacaM-kiraNajAlaparikSepaM vinirmuzcat-niHsArayat , tathA-lAyitolloyitamahitaMlAitaM-yad bhUmeomayAdinA lepanaM, ulloiyaM-kuDayAnAM mAlasya ca seTikAdibhirupalepanaM sammRSTIkaraNam , tena mahitam-zobhitam , tathA gozIrSasarasaraktacandanadardaradattapazcAGgulitalaM - gozIrSa - haricandanAkhyacandanavizeSaH, sara-rasamayaM raktacandanaM-prasiddham , etadubhayapaGkena dardaraM pracuraM yathA syAttathA-capeTAkAreNa dattAH paJcAGgugulitalAH-paJca aGgulayo yatra tAdRzAstalAH-hastakA yatra tAhazam , tathA - upacita - candakalazam - upacitAH-nihitAH candanakalazA:sabakI racanAoMse vaha adbhuta thA. kAMcana-suvarNa, maNi, aura ina sabake vahAM ke stambha bane hue the. isakA agrabhAgarUpa zikhara aneka prakArake kRSNa, nIla rakta, pIta, zvetarUpa pAMcavarNoMvAle ghaNTAoM aura patAkAoMse suzobhita thA, capala kiraNajAlake parikSepako nikAla rahA thA. gomayAdikase isakI bhUmi lipI huI thI. bhIteM isakI cUnekI kalaIse putI huI thIM-isa kAraNa yaha baDA suhAvanA laga rahA thA. gozIrSa - haricandana, evaM rasamaya rakta candana ina donoMke paGkase yukta hue hAthe vahAM lagAye hue the. hAthoMkI pAMcoM aMguliyAM una hAthoM meM ulacharI huI thIM, hAthoMke talabhAga haricandana evaM rasamaya raktacandanake lepa se lipta bane hue the. isameM candana carcita ghaTa rakhe linI A sarvenI racanAothI te addabhuta hatuM, te maMDapanA badhAM khaMbhe kAMcana, suvarNa ane ratnonA banelA hatA. tene agrabhAga rU5 zikhara ghaNI jAtanA kRSNa, nIla, rakta, pIta, zveta rUpa pAMca varNovALA ghaMTAo temaja patakAothI suzobhita hatuM. capaLa hatuM. te romera kiraNene vikherI rahyuM hatuM. chANa vagerethI tene bhUmi bhAga lIMpela hatuM. tenI bhIMte cUnAnA dhoLathI alipta hatI tethI te atIva manahara lAgato hate, gazIrSa, haricaMdana, ane rasamaya rakta caMdana A baMnenA paMkathI yukta thayelA thALAo tyAM lagADavAmAM AvyA hatA. hAthanI pAMce pAMca AMgaLIo te thALAomAM spaSTa paNe bahAra dekhAI AvatI hatI. thALAonA madhya bhAga haricaMdana ane rasamaya lAlacaMdana lepathI lisa hatA. temAM caMdana zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 rAjapraznIyasUtre candanacarcita ghaTA yatra tAdRzam, tathA - candana ghaTasukRta toraNapratidvAradezabhAgaM candana ghaTaiH - candanacarcita kalazaiH sukRtAni-suSThu kRtAni suzobhitAni yAni toraNAni tAni candanasukRtatoraNAni tAni pratidvAradezaM sarvasmin dvAradeza bhAge yatra tAdRzam, tathA - AsakotsaktavipulavRttapralambitamAlyadAmakalApamtatra AsaktaH 'bhUmisaMlagnaH, utsaktaH - uparisaMsaktaH vipulo - vistIrNaH, vRtto- vartulaH pralambitaH - pralambamAnIkRtaH mAlyadAmakalApaH - mAlyAnAM puSpANAM yAni dAmAnimAlAH teSAM kalApa:-samUho yatra tAdRzam, tathA - paJcavarNasara sasurabhimukta puSpapuJjopacArakalitaM paJcavarNAni - kRSNa - nIla- pIta- raktazvetarUpapaJca-varNayuktAni sarasAni rasayuktAni ArdrAnItyarthaH surabhINi saparimalAni ca tAni muktAni - svayaM patitAni puSpANi, teSAM ye upacArAH - racanAvizeSAH, taiH kali taM yuktam, tathA - kAlAgurupravarakunduruSkaturuSka dhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAmaMkAlAguru, pravaro viziSTaH kunduruSkaH, turuSkaH, ete trayo dhUpa vizeSA te ca dhUpAH kAlAgurupravarakunduruSkaturuSka dhUpAsteSAM yo maghamaghAyamAnaH - prasaran gandhaH tasya yad udbhUtam - utkarSatvaM tenAbhirAmaM - ramaNIyam tathA-sugandhavaragandhitaM - sugandheSu - uttama gandheSu yo varaH - zreSTho gandhaH sa sugandhavaragandhaH sa saJjAto'sminniti sugandhavaragandhitaM - sarvotkR STagandhayuktam, gandhavarttibhUtam - gandhavarttikA - 9 - hue the pratidvAra dezameM jo toraNa the ve candanacarcita ghaToMse suzobhita kiye hue the. isameM baDI 2 laMbI 2 nIce taka mAlAai laTakAi gaI thIM. jo Upara meM acchI tarahase saMsakta kI huI thIM, yaha mAlyadAmakalApavRtta thA, svayaMpatita, paMcavarNake kRSNa, nIla, pIta, rakta, zveta ina pAMcoMvaNoMke acitta Ardra, surabhita puSpoMkI racanA vizeSase yukta thA, isa prekSAmaMDapa meM kAlAguru, pravara kunduruSka, evaM turuSka ye dhUpavizeSa rakhe gaye the, so inakI phailAtI huI gaMdhakI utkarSatAse vaha ramaNIya banA huA thA, ataH yaha sarvotkRSTa lipta kaLaze| mUkelA hatA. pratidvAra dezamAM je tAraNA hatA. te caMdana carcita ghaDAothI suAAbhita karavAmAM AvelAM hatAM. temAM nIce sudhI meATI meATI mALAe laTakAvavAmAM AvI hatI. je upara sArI rIte bAMdhavAmAM AvelI hatI. A mALAonA tAraNA jAte kharI paDelAM pAMca vanAM-eTale ke kRSNa, nIla, pIta, rakta ane veta A pAMca varNInAM acitta-Ardra, sugaMdhita puSponI racanA vizeSathI yukta hatAM. A prekSA ma`DapamAM kAlA guru, pravara, kuMdguruSNa, ane turuSka A sarve dhUpa-vizeSA karavAmAM AvyA hatAM. emanI savizeSa gaMdhanI utkruSTa tAthI te ramaNIya anelA hatA. te sarvotkRSTa gadhathI yukta heAvA badala gadhanI zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 21 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 173 rUpam , tathA-divyatruTitazabdasaMpraNAditaM divyAnAM-devalokabhavAnAM truTitAnAMvAdyAnAM veNuvINAmRdaGgAdInAM ye zabdAstaiH saMpraNAdita-samyak zrotramanohArItayA prakarSaNa nAditaM-guJjitam , tathA-apsarogaNasaGghavikIrNam-apsarasAM ye gaNAHsamUhAsteSAM yaH saGghasamudAyastena vikIrNaM vyAptam , tathA prasAdIyaM, darzanIyam , abhirUpa pratirUpam etatpadacatuSTayaM pUrvavyAkhyAtameva // sU. 20 // mUlam -tassa NaM pecchAgharamaMDavassa bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM viuvvai jAva maNINaM phaaso| tassa NaM pecchAgharamaMDavassa ulloyaM viubai IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumayabhatticittaM jAva paDirUvaM / tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhamibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egaM vairAmayaM akkhADagaMviuvvai / tassa NaM akkhavADayassa bahumajjhadesabhAge etthaNaM mahaM egaM maNipeDhiyaM viuvvai / aTujoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattArijoyaNAiM bAhalleNaM savva-maNimayaM acchaM saNaM jAva paDirUvaM / tIseNaM maNipeDhiyAe uvari etthaNaM mahaM egaM sIhAsaNaM viuvvai, tassa NaM sIhAsaNassa imeyArUve vaNNAbAse gaMdhase yukta honeke kAraNa gandhakI eka battI tulya ho rahA thA. tathA divya truTitoM-bAjoMkI-veNu, vINA, mRdaGga AdikoMkI zrotra manohArI dhvanise yaha gujita banA huA thA. apsarAoMke gaNake gaNa isameM idhara udhara baiThe hue the. inhIM saba bAtoMse yaha prekSAgRha maMDapa prAsAdIya, darzanIya abhirUpa evaM pratirUpa banA huA thA. ina cAroM padoM kI vyAkhyA pahile kI jA cukI hai // sU0 20 // battI je thaI rahyo hate. temaja divya vAjAonI veNuM, vINa, mRdaMga vagerenA zravaNa madhura dhvanithI te gujita hate. apsarAonA ToLe ToLAM temAM Ama tema beThA hatAM, Ama badhI rIte jotAM te prekSAgRha maMDaLa prAsAdIya, dazanIya, abhirUpa ane pratirUpa banelo hate. prAsAkIya vagere cAre padonI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI gaI che. sU0 20 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 rAjapraznIyasUtre I paNNatte - tavaNijjamayA caklA, rayayAmayA, sIhA, sovaNiyA pAyA, NANAmaNimayAiM pAyasI sagAI jaMbaNayamayA gattAI, vairAmayAsaMdhA, NANAmaNimaye vicce / se NaM sIhAsaNe IhAmiyausabhaturamanuraganara magaravihagavAlaga kinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM sArasArovaciyamaNirayaNapAyapIDhaattharagamiumasUra gaNavatayakusaMta liMva ke sarapaccutthuyAbhirAme suvirahayarayattANe uvaciyakho maduguhapahapaDicchAyaNe rattaMsuasaMvue suramme AINagarUyabUraNavaNIyatUlaphAse maue pAsAIe darisaNijje abhirU paDive || sU0 21 // chAyA - tasya khalu prekSAgRhamaNDapasya bahusamaraNIyaM bhUmibhAgaM vikaroti yAvat maNInAM sparzaH / tasya khalu prekSAgRha maNDapasya ullokaM vikaroti ImRgavRSabhaturaganarama kara vihagavyAlaka kinnararuruzarabha camarakuaravanalatA padmalatAbhakticitraM yAvat " tassaNaM pecchAghara maMDavassa ' ityAdi / sUtrArtha - ( tassa NaM pecchAgharamaMDavassa ) isa prekSAgRhamaMDapa ke ( bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM viuvvai ) bahusamaramaNIya bhUmibhAgakI phira isa Abhiyogika devane vikurvaNAkI (jAva maNINa phAso) yahAM pahile kahA gayA bhUmibhAgakA varNana saba kahanA cAhiye aura vaha maNiyoMke varNita sparzataka grahaNa karanA cAhiye. ( tassaNaM pecchAgharamaMDavassa ulloyaM viuvvai) isake bAda usa Abhiyogika devane usa prekSAgRha maMDapake uparibhAgakI vikurvaNA kI ( hAmiya usabhaturaga naramakaravihagavAlagakinnararurucama rakuM jaravaNalayapaumalaya " , tassa NaM pecchAgharamaMDavassa ' ityAdi / sUtrArtha - ( tassa NaM pecchAghara maMDavassa ) te prekSAgRha bhauMDapanA ( bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM viubvai ) bahu sabha temana ramaNIya bhUmibhAganI te mAliyo - jiu heve viThurvANA 4 . ( jAva maNIMNa phAso ) ahIM paDesAM ne lUbhilAga viSe varNana karavAmAM AvyuM che tevuM ja varNana samajavuM joie. maNienA spardhA viSenA varNana sudhInu varNana aDIM yAvat zamhathI samanvu lehaye. ( tassa NaM pecchAgharamaMDavasa ulloyaM vivai ) tyAra pachI te mAliyoga heve te prekSAgRha bhauMDapanA uparibhAganI viThuvA urI ( IhA miyausabhatura ganara magaravihgavAlaga kinnararurusarabha zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 21 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 175 pratirUpam / tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahAntamekaM vajramayamakSapATakaM tasya khalu akSapATakasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahatImekAM maNipIThikA vikaroti aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa, catvAri yojanAni bAhalyena, sarvamaNiyamayIm acchAMzlakSNAM yAvat pratirUpam / tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra skhalu mahat ekaM siMhAsanaM vikaroti, tasya khalu siMhAsanasya ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH-tapanIyamayAH cakralAH, rajatamayAH siMhAH sauvarNikAH pAdAH, nAnAmaNimayAni bhatticittaM jAva paDirUvaM) yaha uparibhAga IhAmRga, vRSabha, turaga, nara, makara, vihaga, vyAlaka, kinnara, ruru-mRga, sarabha-aSTApada 'camara-camarI gAya, kuMjara-hAthI, vanalatA, evaM padmalatAkI racanAoMse adbhuta thA yAvat pratirUpa thA. (tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM egaM vairAmayaM akkhADagaM viuvvai) usa bahusamaramaNIya bhUmibhAgake bahumadhyadezabhAgameM phira usa Abhiyogika devane eka bahuta baDe vajramaya akSapATakakrIDAsthAnakI vikurvaNAkI (tassa NaM akkhavADassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ega maNipeDhiyaM viuvvai) phira usa akSapATakake bahumadhya dezabhAgameM usa Amiyogikadevane eka vizAla mapINIThikA kI vikurvaNAkI aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattArijoyaNAI bAhalleNaM savvamaNimayaM acchaM saNhaM jAva paDirUvaM tIseNaM maNipeDhiyAe uvari egaM sIhAsaNaM viuvvai) yaha lambAI camarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticitta jAva paDirUva ) te 352ne| DAmRga, vRSama tu22|| (31) na2, bha42 ( bhA2) vi (pakSI) vyAsa, 42, 24-(295) sa2bha ATha paga vALuM prANuM vizeSa, camara-camarI gAya, kuMjara (hAthI) vanalatA mana pasatAnI nyanAmAthI mata to yAvat prati35 tA, ( tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM egavairAmayaM akkhADagaM viuvvai ) mA sama tema 2maNIya bhUmimAna 44. madhyama te mAliyAgi deve eka bahu vizALa vAmaya (hIrAothI jaDelA) akSapATaka-kaDA sthAnanI vi / 421, ( tassa NaM akkhavADayassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM ega maNipeDhiyaM viuvvai ) tyA2 pachI te sakSapATanA paDu madhya bhAganA sema madhyamA te mAbhiyoga ve me vizAla maNipAni viva42N. ( aTujoyaNAI AyAmavikkhaMbheNa cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimayaM acchaM saNhaM jAva paDirUvaM tIseNaM maNIpeDhiyAe uvariegaM sIhAsaNaM viuThavai) mA maNipA881 matema ja pahemAM ATha yojana jeTalI hatI temaja uMcAImAM cAra jana jeTalI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre pAdazIrSakANi. jAmbUnadamayAni gAtrANi, vajramayAH sandhayaH nAnAmaNimaya vica-madhyabhAgaM tat khalu siMhAsanam IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararurusarabhacamarakuaravanalatApadmalatAbhakticitraM sArasAropacitamaNIratnapAdapIThama cauDAI meM AThayojanakI thI. tathA U~cAI meM cAra yojanakI thI. yaha pUrI kI pUrI maNiyoMse banI huI thI. AkAza evaM sphaTikamaNike jaisI yaha svaccha thI. lakSNa yAvat pratirUpa thI. isake bAda isa maNipIThikA ke Upara (egaM sIhAsaNaM viuvvai) usane eka vizAla siMhAsanakI vikurvaNAkI (tassa NaM sIhAsaNassa imeyArUve vaNNApAse paNNatte ) usa siMhAsanakA varNAvAsa-varNana paddhati isa prakArase kahA gayA hai| (tavaNijjamayAcakalA) siMhAsanake jo cakkala-cakrala the-arthAt siMhAsanake pAye jo nIceke gola AkAravAle avayava vizeSa the. ve svarNake bane hue the. (rayayAmayA sIhA) isa para jo siMhoMkI pratikRti thI. vaha cAMdIkI banI huI thI. (sovaNNiyA pAyA) siMhAsanake jo pAye the ve suvarNanirmita the. (NANAmaNiyA pAyasIsagAI) nAnAmaNiyoMke bane hue pAdazIrSaka the. (jaMbUNayamayAI gattAI) isake pArzvagata avayava viziSTa suvarNamaya the (vairAmayA saMdhI) sandhAnasthAna vajrake bane hue the ( NANAmaNimaye vicce ) isakA madhyabhAga aneka maNiyoMse yukta thA. (seNaM sIhAsaNe IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakujara vaNalayapaumalayamaticittaM) yaha siMhAsana IhAmRga, vRSabha, azva, manuSya, makara hatI. te saMpUrNa maNiothI banelI hatI AkAza temaja sphaTika maNinA jevI te svaccha hatI, lakSaNa hatI yAvat pratirUpa hatI. tyAra pachI te maNi pAnI 752 ( egaM sIhAmaNaM viuvvai) terI me vizaNa siMhAsananI vidhu / 41 ( tassa gaM sIhAsaNassa imeyArUve vaNNAvAse paNNatte)te siNhaasnn| vana / prabhArI cha. ( tavaNijjamayA cakkalA) siMhAsananA 2 yasa-yahI eTale ke siMhAsananA pAyA je nIce goLa AkAra vALA avayava vizeSa hatA te sonAnA pAtA ( rayayAmayA sIhA ) tenI 752 re siMhAnI pratikRti (taresI mAti ) tI te yAhInI bhanesI tI. (sovaNNiyA pAyA) siMhAsanAnA pAyA tA te sonAnA manetA tA. (NANAmaNi mathAI pAya sIsagAI) bhane maNimAnI manesA 5 // bhUpavAnA pAhazISa / (51 bhU4Anu sAsana vizeSa) tA, (jabU NayamayAI gattAi) tenI pAvaNA avayava vizeSa sonAnA tA. (vairAmayAsaMdhI)sandhAna sthAna-sadhI mAma-hIrAmAnA mane utA. ( NANA maNimayevicce) te madhya mA bhane maNiyothI yuta sal. (seNaM sIhAsaNe ihAmiya usabha turaga nara makara vihaga vAlaga kinnara ruru sarabha zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 21 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 177 AstarakamRdumasUrakanavatvak kuzAntalimba kesarapratyavastRtAbhirAmam suviracitarajatastrANam upacitakSaumadukUlapaTTapraticchAdanaM raktAMzukasaMvRtaM suramyam AjinakarutabUranavanItatulasparzamRdukaM prAsAdIya darzanIyam abhirUpaM pratirUpam // sU021 // vihaga, vyAla, kinnara, mRga, aSTApada, camara-camarI gAya, hAthI, vanalatA evaM padmalatA inakI racanAoM se adbhuta thA (sArasArovaciyamaNirayaNapAyapIDhe) isake pAsa caDhane utaraneke liye jo pAdapITha rakhA huA thA, vaha bahumUlyamaNiyoM evaM ratnoMse khacita thA (attharagamiumasUragaNavatayakusaMtaliMba kesarapaccutthuyAbhirAme ) isakA gaddA mRdu-komala AstaraNa vastrase yukta thA. gaddAke bhItara komala kesara jaisA navIna tvacA yukta darbhIke agrabhAga bhare hue the. isa tarahake masUraka-gaddA-se yaha siMhAsana AcchAdita thA ataeva abhirAma thA. (suviraiyarayattANe) baiThaneke samaya isa para rajastrANavastra phailAkara rakhA huA thA (uvaciyakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe) isa rajastrANavastrake Upara eka aura jo AcchAdana vastra bichAyA jAtA thA. vaha alasIkA banA huA thA (rattaMsuyasaMvue ) maccharadAnI isa para sadA tanI rahatI thI (suramme, AINagarUyabUraNavaNIyatUlaphAse, maue, pAsAIe, darisaNijje, abhirUve, paDirUve) isase vaha baDA ramaNIya thA jaisA sparza carmamaya vastrakA, kArpAsakA, camara kujara vaNalaya paumalaya bhatticittaM ) te siMhAsana DAbhRga, vRSabha, mazva, bhAsa bh||2, viga (pakSI) vyAsa (sa5), innara, bhRga, maTA54-prANI vizeSa, camara-camarIgAya, hAthI, vanalatA ane padmalatA A sarvenI racanAothI addabhuta tu. (sArasArovaciya maNirayaNapAyapIThe) tenI pAse yA taravA mATe 2 pAhA bhUkhaMDatama mitavA maNimA bhane 2tnAthI tituM. (attharagamiumasUragaNavatayakusaMtaliMbakesarapaccutthuyAbhirAme ) ten| 52nI hI, bhUmita AstaraNa vastrathI yukta hatI. gAdInI aMdara kemala kesara jevAM navIna tvacA yukta darbhonA agrabhAga bharelA hatA. A jAtanI masUraka-gAdI-vaDe te siMhAsana bhA24Ahita tu. methI te mAlirAma tuM (suviraiya rayattANe) mesavAnA samaye tenI 752 204khAera 1 mA2hita 42vAmA mAtu. ( ubaciya khomadugullapaTTapaDicchAyaNe ) te 204sAe panI 52 me bhI 27hana 352 va pAtharapAmA mAtu tu te zAnu manAvAmAM AveDaM tu (rattasuyasaMvue) tenI 52 62 mazA bha272hAnI tAsI 2||bhvaam mAvatI tI. ( surammeAINagarUyabUraNavaNIya tUlaphAse, maue, pAsAie, darisaNijje, abhirUve, paDirUve ) methI te mahu4 zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 rAjapraznIyasUtre 'tassa NaM pecchAgharamaMDavassa' ityAdi TIkA-tasya-anantaroktasya khalu prekSAgRhamaNDapasya bahusamaramaNIya bhUmi bhAgam-atyantasamatalasundaraM bhUmibhAgaM vikaroti-Abhiyogiko devo caikriyshktyotpaadyti| 'jAva maNINaM phAso' yAvanmaNInAM sparzaH yAvatpadena paJcadazasUtrAdArabhyaikonaviMzatitamastraparyantoktaM sarva bhUmibhAgavarNanaM bodhyam / tasya-pUrvoktasya khalu prekSAgRhamaNDapasya ullokam uparibhAgaM vikaroti, kIDazamuparibhAgam ? ityapekSAyAmAha-" ihAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakibhararuruzarabhacamarakuJjaravanalatApadmalatAbhakticitraM yAvat pratirUpam " itiyAvacchabdena-IhAmRgAdyArabhya pratirUpAntapadasaGgraho bodhyaH, saca viMzatitamasUtrAdavaseyaH vyaakhyaapitstttraivaavlokniiyH| evaca-etAdRzamuparibhAgaM vikaroti / bUra-vanaspati vizeSakA evaM Aka Adike ruIkA hotA hai-vaisA hI sparza isakA thA-yaha prAsAdIya thA, darzanIya thA abhirUpa thA aura pratirUpa thaa.| ___TIkArtha-isake bAda usa Abhiyogika devane anantarokta isa prekSAgRha maMDapake bahusamaramaNIya bhUmibhAgako apanI vikriyA zaktise niSpanna kiyA. (jAva maNINa phAso) yahAM yAvat padase pandrahaveM sUtrase lekara 19 veM sUtra takakA isa bhUmibhAgakA samastavarNana gRhIta huA hai-aisA jAnanA cAhiye. isake bAda usa Abhiyogika devane isa prekSAgRha maMDapake Uparake bhAgakI vikurvaNAkI isakA yaha UparakA bhAga IhAmRga Adi jIvoMke citroMse adbhuta thA, yAvat pratirUpa thA. yaha saba varNana 20 ve sUtrameM pahile kiyA jA cukA hai, tathA ina IhAmRgase lekara pratirUpAntataka ke padoM kI ramaNIya hatuM je jAtane komala sparza cAmaDAnA vastrano, rUno, bUra-vanaspati vizeSana ane arka (AkaDA) vagerenA rUne hoya che tevA ja sparza teno paNa hata, te prAsAdIya hatuM, darzanIya hatuM abhirUpa hatuM ane pratirUpa hatuM. TIkAthe-tyAra pachI te Abhiyogika deve te prekSAgRha maMDapanA bahu samaramaNIya bhUmi sAmane pAtAnI vihiyA zati 43 niyanna - ( jAva maNINaM phAso) ahIM yAvat padathI paMdaramAM sUtrathI laIne 19 mAM sUtra sudhInuM A bhUmibhAganuM saMpUrNa varNana grahaNa karavAmAM AvyuM che. ema samajavuM joIe. tyAra pachI te Abhigika deve te prekSAgRha maMDapanA upari bhAganI vimurvaNa karI. tene te uparibhAga IhAmRga vagere prANionA citrothI adabhuta hato yAvatu pratirUpa hato. A badhuM varNana 20 mAM sUtramAM pahelAM karavAmAM AvyuM che. temaja A zrI rAjaprazrIya sUtra: 01 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 22 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 179 tasya khalu bahusamaraNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge atra-asmin khalu mahAntaM-bRhat ekaM vajramayaM vajraratnamayam akSa-pATakaMkrIDAsthAnaM vikaroti / tasya khalu akSapATakasya bahumadhyadezabhAge'tra khalu mahatIm-vizAlA ekAm maNipIThikAM-maNimayapIThikA vikaroti, aSTayojanAni AyAmaviSkambheNa - daiya-vistArAbhyAm , aSTayojanapramANAyAmavistArayuktAm , catvAri yojanAni bAhalyena yojanacatuSTayapramANocatvayuktAm , tathAsarvamaNiyIM-sarvAtmanA maNimayIm , acchAm AkAzasphaTikavadatisvacchAm , lakSNAM lakSNapudgalaskandhaniSpannAm , yAvat-yAvatpadena-punaHzlakSNAm , ityArabhya 'pratirUpAm' ityantapadAnAM saMgraho vyAkhyA ca caturdazasUtraTIkAto'vaseyaH, evaM ca etAdRzIM maNipIThikA vikaroti / vyAkhyA bhI vahIM parakI gaI hai. isake bAda usa Abhiyogika devane usa vahusamaramaNIya bhUmibhAgake bIcameM vajramaya eka kriyA sthAnakI vikurvaNA kI, bAdameM usa akSapATaka-krIDAsthAna ke bahu madhya deza bhAgameM eka maNipIThikA kI jo ki laMbAI cauDAImeM ATha yojanakI thI, aura U~cAI meM cArayojana kI thI. vikurvaNAkI, yaha maNIpIThikA sarvAtmanA maNimayI thI. AkAza tathA sphaTika maNike samAna atisvaccha thI, lakSNa (cikkaNa) pudgalaskandha se niSpanna hone ke kAraNa zlakSNa thI, yahA yAvat padase "lakSNa" isa padase lekara "pratirUpAM" yahA~ takake padoMkA saMgraha huA hai. ina padoMkI vyAkhyA 14 meM sUtra meM kI jA cukI hai. ataH vahIM se ise jAnanI cAhiye. zlakSNatvAdi vizeSaNoMvAlI maNipIThikAke Upara-urvabhAga meM phira usane eka vizAla siMhAsanakI vikurvaNAkI. isa siMhAsanakA varNAvAsa-varNanapaddhati isa IhAmagathI laIne pratirUpAMta sudhInA padonI vyAkhyA paNa tyAM ja karavAmAM AvI che. tyAra pachI te Abhiyogika deve te bahusama temaja ramaNIya bhUmibhAnI vacce harAe jaDelA eka krIDA-sthAnanI vimurvaNA karI. tyAra pachI te akSapATaka kIDAsthAnanI ekadama vaccenA sthAnamAM eka maNi pIThikAnI ke je ATha jana jeTalI lAMbI temaja paheLI hatI ane cAra yojana jeTalI uMcI hatI vikuvaraNa karI. A maNIpIThikA saMpUrNa maNImaya hatI. AkAza temaja saphaTika maNinI jema ati svaracha hatI. lakSaNa lIsA pudgalaskathI yukta hovAthI te slaNa hatI. Asii yAvat 54thI 'lakSNAM' 21 // 54thI mAna pratirUpAM' AST sudhAna pni| saMgraha thayela che. A padonI vyAkhyA 14 mAM sUtramAM karavAmAM AvI che. tethI zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 rAjapraznIyasUtre tasyAH-lakSNatvAdivizeSaNaviziSTAyAH khalu maNipIThikAyAH upariUrdhvabhAgetra khalu mahat-bRhat ekam siMhAsanaM vikaroti / tasya-vikRtasya khalu siMhAsanasya ayametadrUpaH-anupadaM vakSyamANarUpo varNAvAsa:-varNanapaddhatiH, prajJaptaH, tathAhi-cakralAH-siMhAsanasya padAnAmadhovRttA''kArA avayavavizeSAH tapanIyamayAH tapanIyaM-svarNa tanmayAH, santi, tathA-siMhAH rajatamayAH-rUpyadravyamayAH, tathA-pAdAH sauvarNikAH-suvarNamayAH, tathA-pAdazIrSakANi-pAdAnAmuparitanA avayava vizeSAH, nAnAmaNimayAni-anekaprakArakamaNiracitAni, tathA -gAtraNi-pArzvagatA avayavAH jAmbUnadamayAni-jAmbUnadaM-jambUnadabhavaM viziSTaM svarNaM tanmayAni, tathA-sandhayaH-gAtrANAM sandhAnasthAnAni vajramayAH-vajraratnamayAH, tathA - viJca - viccazadro dezIyo madhyArthaH, tena madhyabhAga ityarthaH, tanmadhyaM nAnAmaNimayam , tat-pUrvoktaM siMhAsanam IhAmRgavRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnararuruzarabhacamarakuaravanalatApadmalatAbhakticitram - IhAmRgAdiracanayA'dbhutam , atratya prakArase haiM-siMhAsanake pAyeke nIceke jo golAkAraavayava vizeSarUpa cakrala the ve tapanIyamaya suvarNamaya the, tathA isameM jo siMha banAye gaye the ve rajatamaya the isake pAda sauvaNika-suvarNamaya the tathA-pAdazIrSaka-pAdoMke Uparake avayava vizeSa-aneka prakArake maNiyoMse race gaye the. tathA gAtra-pArzvagata avayava-jAmbUnadamaya the, jAmbUnadameM hue viziSTa suvarNakA nAma jAmbUnada hai, tathA-gAtroMkI saMdhiyoMke jo sthAna the, ve vajramaya the, " vicca" yaha zabda dezIya zabda hai, isakA artha bIca yA madhya aisA hai. so isakA madhyabhAga nAnAmaNiyoMkA banA huA thA. vaha pUrvokta siMhAsana IhAmRga, vRSabha, turaga, jijJAsuoe tyAMthI jANI levuM joIe. A zlasaNatva vagere vizeSaNe vALI maNi pIThikAnI upara udarva bhAgamAM eka vizALa sihAsananI vikuvaNa karI. A siMhAsananI vigata A pramANe che. siMhAsananA pAyAnI nIce je goLa AkAranA avayava vizeSa cakalo hatA te tapanIyamaya (senAnA) hatA temaja temAM je siMha banAvavAmAM AvyA hatA te cAMdInA hatA. tenA pAyA sonAnA hatA. temaja pAdazIrSaka pagonA uparanA avayava vizeSa aneka jAtanA maNiothI banAvavAmAM AvyA hatA. temaja gAtra pArzvagata avayava jAMbUnadanA banelA hatA. jAMbUnadamAM thayelA savizeSa suvarNanuM nAma jAMbUnada che. temaja gAtronI saMdhionA je sthAna tai te 10maya &di 'vica' mA 4 3zIya che. maan| ma 12ye athavA t| madhya e thAya che tenI vaccene bhAga aneka jAtanA maNiothI banelo hato. sAta siMhAsana bhRkSa, vRSala, tu21, na2, bha42, viDa, vyAsa (5) 2, zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sva. 21 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 181 pratyeka padavyAkhyA viMzatitamAdanantarasUtrAdavaseyA, tathA-sArasAropacitamaNiratnapAdapITham-upacitAni-upanyastAni khacitAni sArasArANi-atipradhAnAnibahumUlyAni maNiratnAni maNayoratnAni ca yatra tattAdRzaM pAdapIThaM-pAdanyAsopakaraNaM yasya tat tathA-samIpasthApitapradhAnamaNiratnamayapIThayuktam , tathAAstarakamRdumasUraka navatvakakuzAntalimbakesarapratyavastRtAbhirAmam tatra-Astarakam =AcchAdakavastraM mRdu-komalaM yasya tAdRzaM yanmasUrakam-AsanavizeSaH-'gadikA' iti prasiddhaH, tadAstarakamRdumasUrakam , punaH kIdRzaM tanmasarakam ? navatvakakuzAntalimbakesaraM-navAH nUtanAstvaco yeSAM te navatvacaH, te ca te kuzAnAM-darbhANAm antAH-paryantabhAgAste-navatvakakuzAntAH, te limbakesarANi cakomalakesarasadRzA-yasminmasUrake tat-navatvakakuzAntalimbakesaram , Astaraka mRdumasvarakaM ca tad navatvakkuzAntalimbakesaraM ca astaraka mRdumasUraka navatvakkuzAntalimbakesa ram-komalakesarasadRzanavatvakakuzaparyantabhAgagarbhitakomalAstarakAcchAditamasUrakamityarthaH, vizeSaNasya pUrvAparanipAtotra yAdRcchiko bodhyaH, tena pratyavastRtam= AcchAditam ata eva abhirAmaM=sundaram , tathA-suviracitarajasvANaM-suviracitam nara, makara, vihaga, vyAla, kinnara, ruru, zarabha camara kuMjara, vanalatA evaM padmalatA ina sabake citroMse adbhuta thA, ina mRgAdi samastapadoMkI vyAkhyA 20 veM sUtrameM kI jA cukI hai| sArasAra upacita maNiratna pAdapIThavAlA thA arthAt sArasAra-bahumUlya-maNI aura ratnoMse khacita pAdanyAsopakaraNa vAlA thA isa siMhAsanake Upara jo gaddArUpa masUraka bichA huA thA vaha komala AcchAdakavastra se - avastRta thA. tathA isa gaddemeM rUIke sthAnameM jo nUtanatvavavAle kuzAnta bhare hue the. ve komala kamala kesarake jaise atyanta narama the. isa prakAra yaha siMhAsana aise isa masarakase AcchAdita thA, ataH -abhirAma-sundarathA tathA baiThaneke samaya isapara eka rajovarodhaka vastra aura 22 (bhRga vizeSa), 2 (mA8 pANu prA vizeSa) 2 (thI) 41. latA ane padmalatA A badhAnA citrothI addabhuta hatuM. A sarve IhAmRga vagere badhA padonI vyAkhyA 20 mA sUtramAM karavAmAM AvI che. maNi temaja ratnanA sAra rUpa padArtha ekatra karIne pAdapITha banAvavAmAM AvyuM hatuM. eTale ke sAra rUpa bahu mUlya maNi ane ratno jaDeluM pAdanyAsapakaraNa (paga mUkavA mATe banAvavAmAM AveluM) pAdapITha hatuM A siMhAsananI upara gAdInA rUpamAM masUraka pAtharavAmAM AvyuM hatuM te komala AcchAdaka vastrathI DhAMkeluM hatuM temaja A gAdalAmAM rUnA sthAne je navI tvacA vALA kuzAMta bharelAM hatAM te komala kesara jevAM atIva kemaLa hatAM A pramANe A siMhAsana evA masUraka vaDe DhaMkAyeluM hatuM. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 rAjapraznIyasUtre upavezanasamaye suSThu-vistAritaM rajastrANa-rajo'varodhakaM vastraM yasyopari tattAdRzam , tathA-upacitakSaumadukUlapaTTapraticchAdanam-upacitaH-parikarmitaH-susajjitaH kSoma -dukUlapaTTaH kSauma-kSumA-atasI tena nivRttaM dukUla-vastraM tadrapo yaH paTTayugalApekSayA tapraticchAdanaM rajastrANasyopari dvitIyamAcchAdanaM yasya tAdRzam , punaH-raktAMzukasaMvRtaM-raktAMzukena-mazakagRhAbhidhAnena 'maccharadAnI' iti bhASAprasiddhena saMvRtam-AcchAditam , ataeva suramyam atiramaNIyam , tathA-Ajinaka -rUta-bUra-navanItatUlasparzam-Ajinaka-carmamayaM vastraM, rUtaM baro-vanaspativizeSaH, tUlam-arkazAlmalyAditUlam eteSAM sparza iva sparzo yasya tAdRzam , tathA prAsAdIyaM, darzanIyam , abhirUpaM pratirUpam , ityeSAM vyAkhyA pUrva gtaa| etAdRzaM siMhAsanaM vartata iti paryavasito'rthaH // sU0 21 // ____ mUlam tassa NaM sIhAsaNassa uvari ettha NaM mahaM egaM vijayadUsaM viuThavai, saMkhaMkakuMdadakarayaamayamahiyapheNapuMjasaMni vichAyA huA thA. jo isa masUrakake AcchAdana - cAdarakI dhUli Adi dvArA malina honese rakSA karatA thA. isa rajastrANa vastra ke Upara dUsarA aura bhI eka vastra bichAyA huA thA. jo alasIkA banA huA thA isa siMhAsana para maccharadAnI DhakI thI. isase bhI yaha baDA suhAvanA pratIta hotA thA, tathA-Ajinaka-carmamaya vastrakA, rUta - kapAsakA, bUra-vanaspati vizeSakA, evaM tula-arka, zAlmalI Adike ruoMkA jaisA sparza hotA haiM vaisA hI isa siMhAsana prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa thA ina prAsAdIyAdi padoMkI vyAkhyA pahilekI jA cukI hai // sU0 21 // ethI te abhirAma-suMdara-hatuM. temaja besavAnA samaye tenI upara eka bIjuM rovaredhaka vastra pAtharavAmAM AvatuM hatuM. je te masUrakanA ArachAdana-cAdaranI dhULa vagere vaDe malina thavAthI rakSatuM hatuM. te rajasANa vastranI upara eka bIjuM paNa vastra pAthareluM hatuM je zaNanuM baneluM hatuM. A siMhAsana upara maccharadAnI DhAMkelI hatI. ethI paNa te atIva sohAmaNuM lAgatuM hatuM temaja AjinakacAmaDAnA vastrone, rata-rUne, bUra-vanaspati vizeSane temaja tUla-AkaDAne, zAmalI vagerenA rUne jevo sparza hoya che te ja sparza te siMhAsanane paNa hatuM. temaja te siMhAsana, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa hato. A prAsAdIya vagere padonI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. je sU0 23 che zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 22 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 183 gAsa savvarayaNAmayaM acche saNhaM pAsAIyaM darisaNijja abhirUvaM paDirUvaM / tassa NaM sohAsaNassa uvari vijayadUsassa ya bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahaM egaM vayarAmayaM aMkusaM viuvvai tassi ca NaM vayarAmayaMsi aMkusaMsi kuMbhikaM muttAdAmaM viuvvai / se NaM kuMbhikke muttAdAme annehiM cau hiM addhakuMbhikehi muttAdAmehiM tadachuccattappamANehiM savao samaMtA saparikkhitta / te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaMDiyaggA NANAmaNirayaNavivihahArahArauvasobhiyasamudAyA IsiM aNNamaNNamasaMpattA vAehiM puvAvaradAhiNuttarAgaehiM maMdAyaM maMdAyaM ejamANANi 2 palaMbamANANi 2 pajjhaMjhamANANi 2 urAleNaM maNunneNaM maNahareNaM kaNNamaNaNi vuikareNaM saddeNaM te paese savvao samaMtA ApUremANArasirIe aIvara uvasobhemANA 2 ciTThati / ? ___taeNaM se Abhiyogie deve tassa sIhAsaNassa avaruttareNaM uttarapurasthimeNaM ettha NaM sUriAbhassa devassa cauNhaM sAmANiyasAhassINaM cattAri bhaddAsaNasAhassIo viuThavai / tassa NaM sIhAsaNassa purathimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM cattAribhaddAsaNasAhassIo viuvvai / tassa NaM sIhAsaNassa dAhiNapurasthimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa abhitaraparisAe aTTaNhaM devasAhassINaM aTThabhaddAsaNasAhassIo viuThavai / evaM dAhiNeNaM majjhimaparisAe dasaNhaM devasAhassINaM bArasabhaddAsaNasAhassIo viuvvai, paJcatthimeNaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM satta bhaddAsaNe viucci| tassa NaM sIhAsaNassa cauddisiM ettha NaM sUriyAbhassa devassa solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 rAjapraznIyasUtre solasa bhaddAsaNasAhassIo viuvvai, taM jahA-purathimeNaM cattAri sAhassIo, dAhiNeNaM cattAri sAhassIo paJcatthimeNaM cattAri sAhassIo, uttareNaM cattAri sAhassoo sU. 22 / chAyA-tasya khalu siMhAsanasya upari atra khalu mahadekaM vijayaduSyaM vikaroti, zaGkhAGkakundadakarajo'mRtamathitaphenapuasaMnikAzaM sarvaratnamayam acchaM zlakSNaM prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM pratirUpam , tasya khalu siMhA sanasya upari vijayaSyasya ca bahumadhyadezabhAge atra khalu mahAntamekaM vajramayam aDDuzaM vikaroti / tasmiMzca khalu vajramaye'Duze kumbhikaM muttAdAmam 'tassa NaM sIhAsaNassa uvarI' ityAdi / sUtrArtha-(tassaNaM sIhAsaNassa uvari ettha Na mahaM egaM vijayadUsa viuvvai ) usa siMhAsana ke Upara-urvabhAga meM-usa Abhiyogika devane eka vRhad vijayadRSya (caMdanI) kI vikurvaNA kI (saMkhakakuMdadakarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsaM, savvarayaNAmaya, acchaM sahaM pAsAIyaM darisaNijjaM abhirUvaM paDirUvaM ) isa vijayadRSya kI prabhA zaMkha ke, aGka nAmaka ratnavizeSa ke, kundapuSpa ke jalakaNa ke, mathita hue kSIrodadhi ke jala ke, phena samUha ke jaisI thI, sarvAtmanA yaha vijayadRSya ratnamaya thA, svaccha thA, lakSNa thA. prAsAdIya thA. darzanIya thA. abhirUpa thA aura pratirUpa thA (tassa NaM sIhAsaNassa uvari vijayadUsassa ya bahumajhadesabhAge ettha NaM mahaM egaM vayarAmayaM aMkusaM viuvvai) phira usane usa siMhAsana ke uparibhAga meM vartamAna usa vijayadRSya ke bahumadhya bhAga meM eka bahuta baDe vajramaya aMkuza kI 'tassa NaM sIhAsaNassa uvari' ityAdi / sUtrArtha:-(tassa NaM sIhAsaNassa uvari ettha NaM mahaM ega vijayadUsaM viuvvai) te siMhAsananI upara urva bhAgamAM te Abhiyogika deve eka moTA vijaya dhyAnI vigagu 421. (saMkhakakuMdadakarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsaM, acchaM, saNhaM pAsAIyaM darisaNijjaM abhiruvaM paDirUvaM ) / vijaya pyanI prakAza 1, 54 nAmaka ratana vizeSa, kuMda puSpa, pANInI TIpAthI maLelA kSIra samudrane pAchuM temaja phINa samUha jevI hatI. te vijaya dRSya saMpUrNataH ratnamaya hate, svaccha hate, phlakSaNa lIso--hato, prAsAdIya hate, darzanIya hatA, abhirUpa hatuM bhane prati35 Ito. (tassa NaM sIhAsaNassa uvariM vijayadUsassa ya bahumajhadesabhAge ettha NaM mahaM egaM vayarAmayaM aMkusaM viuvvai) tyA2 pachI ta siMhAsananA upari bhAgamAM vidyamAna te vijaya dUSyanA ekadama aMdaranA bhAgamAM eka zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 22 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 185 vikaroti / tat khalu kumbhikaM muktAdAmaM anyaizcaturbhirarddhakumbhikairmuktAdAmabhiH tadarboccatvapramANaiH sarvataH samantAt saMparikSiptam / tAni khalu dAmAni tapanIyalambUSakAni suvarNapratarakamaNDitAgrANi nAnAmaNiratnavividhahArAhAropazobhitasamudayAni ISad anyo'nyamasaMprAptAni vAtaiH pUrvAparadakSiNottarAgataiH mandamandam ejamAnAni 2 pralambamAnAni 2 prajhaMjhAyamAnAni 2 udAreNa manojJena vikurvaNA kI (tassi ca NaM vayarAmayasi aMkusaMsi kuMbhikaM muttAdAmaM viuvvai) isake bAda phira usane usa vajramaya aMkuzake Upara kuMbhaparimANaka muktAphala mAlAkI vikurvaNAkI (se NaM kubhikke muttAdAme annehiM cauhiM addhakubhikkehiM muttAdAmehiM tadadbhuJcattappamANehiM sabao samaMtA saMparikkhitte) phira vaha kuMbhaparimANavAlA muktAdAma dUsarA cAra aura arddhakubhapramANavAlI tathA prathama muktAdAmakI apekSA AdhI U~cAIvAlI muktA mAlAoM dvArA saba tarapha se cAroM ora se usane pariveSTita kiyA. (teNaM dAmA tavaNijalaMbUsagA, suvaNNapayaragamaMDiyaggA, NANAmaNirayaNabivihahAraddhahAra uvasobhiyasamudayA) ye saba mAlAe~ suvarNamaya kandukAkAravAle AbharaNoMse yukta thIM tathA suvarNapatroM se zobhita agrabhAgavAlI thiiN| anekamaNiyoM evaM ratnoMke jo anekaprakArake hAra, arddhahAra the unase upazobhita samUhavAlI thIM (IsiM aNNamaNNamasaMpattA vAehiMpuvvAvaradAhiNuttarAgaehiM maMdAyaM 2 ejjamANANi 2 palaMbamANANi 2 pajjhaMjhamANANi 2 urAleNaM maNunneNaM maNahareNa kaNNamaNanivvuikareNaM te paese mAI 4 viza 41maya zanI viv'| 42rI. ( tassiM ca NaM vayarAmayaMsi aMkusaMsi kubhika muttAdAmaM viuThavai ) tyA2 pachI tethe te 10maya azanI 52 sapariNamA bhAtAsAnI bhANAnI viv| 421. ( se NaM kubhike muttAdAme annehiM cauhiM addhakuMbhikkehiM muttAdAmehiM tadaddhaccattappamANehiM savvao samaMtA saMparikkhitte ) tyA2 5chI parima va bhutAhAma (bhAtImAnI mANA) ne bIjI cAra addhakuMbha pramANa vALI temaja pahelI mukatAdAma karatAM ardhI uMcAI pANI murtaa| 3 yAre ta23thI tere parivaSTita 4rI. ( teNaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaMDiyaggA, NANAmaNirayaNavivihahAraddhahArauvasobhiya samudayA ) / sava mALAo senAnA kuMdukanA jevAM AkAravALAM AbharaNothI yukta hatI temaja temane agrabhAga suvarNanA patrathI suzobhita hato. ghaNA maNio temaja ratnanA je ghaNI jAtanA hAre addhahAra hatA temanAthI upazobhita hatI. IsiM aNNamaNNamasaMpattA vAehiM puvvAvaradahiNuttarAgaehiM maMdAyaM 2 ejjamANANi 2 palaMbamaNANi 2 pajjhaMjhamANi 2 urAleNaM maNunneNaM manahareNaM kaNNa maNa nivvuikareNaM zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 rAjapraznIyasUtre manohareNa karNamanonivRtikareNa zabdena tAn pradezAn sarvataHsamantAt ApUrayanti 2 zriyA atIva 2 upazobhamAnAni tiSThanti / tataH khalu sa Abhiyogiko devastasya siMhAsanasya aparottare uttara pauratye atra khalu sUryAbhasya devasya catasRNAM sAmAnikasAhastrANAM catasro bhadrAsanasAhasrIvikaroti. tasya khalu siMhAsanasya paurastye atra khalu sUryAbhasya devasya catasRNAmagramahiSINAM catasro bhadrAsanasAhasrI vikaroti, tasya savvao samaMtA ApUremANA 2 sirIe aIva 2 upasobhemANA 2 ciTThati ) ye saba mAlAe~ ApasameM eka dUsarIse kucha 2 dUra thIM. tathA pUrva, apara, dakSiNa evaM uttara ina cAroM dizAoMse Agata vAyu dvArA manda 2 rUpase dhIre 2 bAra 2 kaMpita kI jA rahI thIM. isaliye ye thoDI sI idhara udhara calAyamAna hotI rahatI thI isa kAraNa parasparameM saMparka ho jAnese punaH punaH ye vAcAlita zabdAyamAna ho uThatI thIM, isase usa yAnavimAna Asanna pradezoM ko unakA udAra manojJa, manohara evaM karNa manako zAntipradAna karanevAlA zabda saba aura se samasta dizAoMmeM vyApta kiye hue thA-isa tarahakI ye muktAmAlAe~ apanI zobhAse bahuta 2 zobhita ho rahI thIM / ___ (taeNaM se Abhiyogie deve tassa sIhAsaNassa avaruttare NaM uttarapuratthimeNaM sariyAbhassa devassa cauNDaM sAmANiyasAhassINaM cattAri bhaddAsaNasAhassIo viuvvai) isake bAda usa Abhiyogika devane usa siMhAsana ke vAyavyakone meM evaM IzAnakone meM sUryAbhadeva ke cArahajAra sAmAnika te paese savvao samaMtA ApUremANA 2 sirIe aIva 2 uvasobhemANA 2 ciTuti ) A sarve mALAo eka bIjAethI DI DI dUra hatI, temaja pUrva, apara dakSiNa ane A cAre dizAothI vahetA pavanathI dhIme dhIme vAraMvAra hAlI rahI hatI. ethI te thoDI thoDI Ama tema calita rahetI hatI. A kAraNathI ekabIjAnI athaDAmaNathI vAraMvAra vAcAlita (zabdita) thaI jatI hatI. ethI te cAnavimAnanA nikaTa pradezane te mALAone udAra, manejha, manahara ane kAnane gama. zAMti ApanAre zabda cAre taraphathI badhI dizAomAM vyApta karelo hato A pramANe te mationI mALAo pitAnI zobhAthI khUba ja zobhita thaI rahI hatI. (tae NaM Abhiyogie deve tassa sIhAsaNasa avarUttareNaM uttarapurathimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa cauNNaM sAmANiyasAhassINaM cattAri bhaddAsaNasAhassIo viuvvai ) tyA2 57 te mAliyogi heve yA2 M2 bhadrAsanAnI vie| zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sR. 22 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA khalu siMhAsanasya dakSiNapaurastye atra khalu sUryAbhasya devasya AbhyantarapariSadaSTAnAM devasAhasrINAmaSTa bhadrasanasAhasrIrvikaroti, evaM dakSiNe madhyamaparipado dazAnAM devasAhasrINAM daza bhadrAsanasAhasrIrvikaroti, dakSiNapazcime pariSado dvAdazAnAM devasAhasrINAM dvAdazabhadrAsana sAhasrIrvikaroti, pazcime saptAnAmanIkAdhipatInAM sapta bhadrAsanAni vikaroti / tasya khalu siMhAsanasya devoMke liye cArahajAra bhadrAsanoMkI vikurvaNAkI ( tassa NaM sIhAsaNassa purithimeNaM etthaNaM sariyAbhassa devassa caunheM aggamahisINaM saparivArANaM cattArI bhAsaNa sAhasIo viuccai ) isake bAda usane usa siMhAsanakI pUrvadizA meM sUryAbhadevakI parivAra sahita cAra agramahiSiyoMke liye cArahajAra bhadrAsanoM kI vikurvaNAkI ( tassaNaM sIhAsaNassa dAhiNapuritthameNa etthaNaM sariyAbhassa devassa abhitara risAe aTuNDaM devasAhassINaM aDDa bhadAsaNasAhassIo faras ) isake bAda usane usa siMhAsana ke agnikone meM sUryAbhadevakI AbhyantarapariSada ke ATha hajAra devoMke liye ATha hajAra bhadrAsanoMkI vikurvaNAkI ( evaM dAhiNeNaM majjhimaparisAe dasahaM devasAhassINaM, bArasa bhaddAsaNasAhasIo faras) isI prakArase usane dakSiNa dizA madhyapariSada ke dazahajAra devoMke liye dazahajAra bhadrAsanoMkI vikurvaNAkI / naiRtya kone meM bAhyapariSadA ke 12 hajAra devoMke liye 12 hajAra bhadrAsanoM kI vikurvaNAkI (paccatthimeNaM sattaha~ aNiyAhivaINa, sattabhadAsaNe viuccai ) tathA pazcimadizA meM sAta 187 a. ( tassa NaM sIhAsaNassa puratthimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa caunheM agga mahisaNaM saparivArANaM cattAri bhaddAsaNasAhassIo viuvvai ) tyAra pachI te siNhaasananI pUrva dizAmAM sUryAbhadevanI parivAra sahita cAra agramahiSIe mATe cAra itara bhadrAsanonI viThuvA rI ( tassa NaM sIhAsaNassa dAhiNaputthimeNaM etthaNa sUryAbhassa devassa abbhitaraparisAe aTTahaM devasAhassINaM aTTha bhaddAsaNasAhassIo viuvvai ) tyAra pachI te siMhAsananA ani azubhAM sUryAladdevanA mAlya tari pariSahAnA AI hunnara hevAnA bhATe AI Intara bhadrAsanonI vidurvA rI ( evaM dAhiNe NaM majjhamaparisAe dasanhaM devasAhassINaM bArasa bhaddAsaNasAhassIo viuvvai ) A pramANe teNe dakSiNa dizAmAM madhya pariSadAnA daza hajAra devenA mATe daza hajAra bhadrAsanAnI vidhruNA karI. naiRRtya kANamAM bAhya pariSadAnA 12 hajAra hevAnA bhATe 12 hunnara ladrAsenAnI vidurvA urI. ( paJccatthimeNa sattaNhaM aNiyAhivaINa sattabhaddAsa viuvvai ) tebhana pazcima dizAmAM sAta aniSThAdhipatiyAnA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 - rAjapraznIyasUtre caturdizi atra khalu sUryAbhasya devasya SoDaSAnAm AtmarakSakadevasAhasrINAM SoDaza bhadrAsanasAhasrIrvikAroti, tadyathA-paurastye catasraH sAhasrIH, dakSiNe catasraH sAhasrIH, pazcime catasraH-sAhasrIH, uttare catasraH sAhasrIH ||suu.22|| ___ 'tassa Na sIhAsaNasya' ityAdi TIkA-tasya-pUrvoktasya khalu siMhAsanasya upari-UrdhvabhAge atra-asmin khalu mahat-bRhat , ekam vijayadRSyaM-vitAnavastraM vikaroti-vaikriyazaktyotpAdayati, tat kIdRzam ? isyapekSAyAmAha-zaGkhAGka-kunda-dakarajo'mRtamathitaphenapuasaMnikAzaM - tatra - zaGkhaH - prasiddhaH, aGkaH - ratna-vizeSaH, kundaM-puSpa, anIkAdhipatiyoMke sAta bhadrAsanoMkI vikurvaNAkI (tassa NaM sIhAsaNassa caudisiM etthaNaM sUriyAbhassa devassa solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM solasabhadAsaNasAhassIo viuvvai) isake bAda usane usa siMhAsanakI cAroM dizAoM meM sUryAbhadevake 16 hajAra AtmarakSaka devoMke liye 16 hajAra bhadrAsanoMkI vikurvaNAkI (taM jahA) jaise (purathimeNaM cattAri sAhassIo, dAhiNeNaM cattAri sAhassIo, paJcatthimeNaM cattAri sahAssIo, uttareNaM cattAri sAhassIo) pUrvadizAmeM, cArahajArakI, dakSiNadizAmeM cArahajArakI, pazcimadizAmeM cAra hajArakI uttaradizAmeM cArahajArakI isa prakArase 16 hajAra bhadrAsanoMkI vikurvaNA kii| TIkArtha-isake bAda usa Abhiyogika devane usa siMhAsanake urvabhAgameM eka baDe vitAnavastra-(caMdanI)kI vikurvaNAkI arthAt apanI vikriyAzaktise use utpanna kiyA yaha vitAnavastra-zaMkha, aMka-usa nAmaka ratnavizeSa, kunda bhATa sAta bhadrAsanAnI vie| 43rI. ( tassa NaM sIhAsaNassa caudisiM ettha Na sUriyAbhassa devassa solasaha AyarakkhadevasAhassINa sIlasabhaddAsajasAhassIo viu. vvai) tyA2 5chI taNe te siMhAsananI yAre hizAmAmA sUryAvana 16 12 Atma rakSaka deva (aMgarakSaka de ) nA mATe 16 hajAra bhadrAsanonI vikRrvaNA 431. (taM jahA) 2 (purathimeNa cattAri sAhassIo, dAhiNeNa cattAri sAhassIo, paJcatthimeNa cattAri sAhassIo, uttareNa cattAri sAhassIo) pUrva dishaamaaNcAra hajAranI dakSiNa dizAmAM cAra hajAranI, pazcima dizAmAM cAra hajAranI ane uttara dizAmAM cAra hajAranI A pramANe 16 hajAra bhadrAsanenI vidurvaNu karI. TakAtha-tyAra pachI te Abhigika deve te siMhAsananA udarva bhAgamAM eka vizALa vitAna vastra (caMdaravA) nI vikuNA karI eTale ke potAnI vikriyAzakti vaDe teNe caMdaravAnI vikavaNA karI. A vitAna vastra (caMdara) zaMkha, aMka zveta zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 22 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 189 vizeSaH, dakarajaH-jalakaNaH, amRtamathitaphenapuna:-amRtaM-prasiddhaM tadeva mathitamiti amRtamathitaM-mathitAmRtaM mathitakSIrodadhijalaM, tasya phenapuJjaH-phenasamUhazca, etaiH saMnikAza-samaprabham , punastat kIdRzam ? sarvaratnamayaM-sarvAtmanA ratnamaya, tathA-accham-AkAzasphaTikavadatinirmalam , tathA-zlakSNaM-cikkaNapudgalaskandhanirmitam , tathA-prAsAdIyaM, darzanIyam , abhirUpaM, pratirUpam , ete vyAkhyAtapUrvAH / tasya - prAguktasya khalu siMhAsanasya upari - UrdhvabhAge vijayadRSyasya ca bahumadhyadezabhAge - atyantamadhyadezabhAge atra-asmin mahat -bRhad ekam vajramaya-vajraratnamayam aGkuza vikaroti, tasmin ca khalu vajramaye'Duze kumbhikaM-kumbhaparimANakaM, muktAdAma-muktAphalamAlAm , vikaroti / tat khalu kumbhikaM muktAdAmaM anyaiH aparaiH caturbhiH-vatuH saMkhyaH, arddhakumbhikaiH puSpavizeSa, dakaraja-jalakaNa, evaM amRtamathitaphenapuMja-mathita kSIrodadhi ke jala ke phenapuMjake jaisA prabhAvAlA thA sarvAtmanA ratnamaya ( ratnoMse banA huA) thA, AkAza evaM sphaTikamaNike jaisA svaccha thA. ( atinirmala thA,) cikkaNapudgalaskandhase nirmita thA, prAsAdIya thA darzanIya thA, abhirUpa thA, pratirUpa thA, prasAdIyAdI padoMkI vyAkhyA pahIle kI jA cukI hai / isa siMhAsanake urvabhAgameM jo yaha vitAnavastra vikurvita kiyA gayA thA-so usa vitAnavastrake bahumadhya dezabhAgameM usa Abhiyogika devane eka vizAla vajramaya aMkuza kI vikurvaNAkI. phira vajramaya aMkuzake Upara usa devane kuMbhaparimANavAlI muktAphalakI mAlAkI vikurvaNAkI yaha kuMbhika muktAdAmakuMbhaparimANavAlA muktAdAma-anya aura dUsarI cAra arddhakuMbhikA-arddhabhAga ratna vizeSa, kuMda-puSpa vizeSa (mogara) dakaraja jaLakaNa, ane amRta mathita phINanA puMja, mathAyelA kSIra samudranA pANInA phINa samUha jevI prabhA vALuM hatuM. sarvAtmanA ratnamaya eTale ke saMpUrNataH te ra vaDe banAvavAmAM AveluM hatuM, AkAza ane sphaTikamaNinI jema svaracha hatuM, atIva nirmaLa hatuM, cikaNA (lIsA) pudgala skIdho vaDe te banAvavAmAM AveluM hatuM, prAsAdIya hatuM darzanIya hatuM, abhirUpa hatuM, ane pratirUpa hatuM prAsAdI vagere padonI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. A siMhAsananI uparanA bhAgamAM je A vitAna vastra (caMdaravA) nI vikavaNA karavAmAM AvI hatI te te ja vitAna vastra (caMdaravA) nA bahamadhya deza bhAgamAM te Abhigika deve eka vizALa vAmaya aMkuzanI vikuvaNa karI. pachI te vAmaya aMkuzanI upara te deve kuMbha parimANu vALI muktA phaLanI mALAnI vikuNA karI. A kuMbhika muktAdAma eTale ke parimANa vALI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre adbhubhAgavibhaktakumbhaparimANakaiH tadarboccatvapramANaiH-prathamamuktAdAmapramANApekSayA ajhaiccatvapramANayuktaiH muktAdAmabhiH sarvataH-sarvAsu dikSu, samantAt sarvAsu vidikSu sAmastyena saMparikSipta paraveSTitam / tAni khalu dAmAni tapanIyalambUpakANi tapanIyAni-tapanIyamayAni suvarNamayAni lambUSakANi-dezavizeSa prasiddhAni kundukAkArANi AbharaNAni tAni santi yeSAM tAni tathA, suvarNapratarakamaNDitAgrANi-suvarNapratarakaiH svarNapatraiH maNDita-zobhitam agram-agrabhAgo yeSAM tAni tathA, tathA-nAnAmaNiratnavividhahArArddhahAropazobhitasamudAyAninAnAmaNiratnAnAm-anekaprakArANAM maNInAM ratnAnAM ca ye vividhAH anekaprakArAHhArAH-aSTAdazasarikAH, arddhahArAH-navasarikAzca tairupazobhitaH alaGkRtaH samudAyaH-samUho yeSAM tAni tathA, tathA ISat-kizcit anyonyamasamprAptAniparaspara-masaMlagnAni, tathA pUrvAparadakSiNottarA''gataH pUrvapazcimadakSiNottaradizAbhya AgataiH vAtaiH - vAyubhiH manda manda-zanaiH zanai ejamAnAni 2 punaH punaH kampamAnAni, tathA-pralambamAnAni 2 itastato manAka calanena calAyamAnAni / vibhaktakuMbhaparimANavAlI, evaM prathama muktAdAma pramANakI apekSA AdhI UMcAI rUpapramANavAlI muktAmAlAoMse saba dizAoMkI ora evaM vidizAoMkI ora pariveSTita kiyA gayA, yaha muktAdAma suvarNamayalambUSakoM se dezavizeSaprasiddha bandhukAravAle AvaraNoMse-yukta thA, tathA suvarNake patroMse maNDita agrabhAga vAlA thA. yaha saba muktAdAmasamUha aneka prakArake maNiyoM evaM ratnoMke vividha hAroMse-aThAraha laravAle hAroMse, evaM arddhahAroMse-nau laravAle hAroMse, upazobhita thA. parasparameM asaMlagna thA. pUrva, apara, dakSiNa, uttara ina cAroM dizAoM se Ate hue vAyu dhIre 2 bAra 2 kaMpita hotA rahatA thA. ataH muktAdAma bIjI cAra ardha kuMbhikA ardha kuMbhaparimANa vALI ane pahelI muktAdAma (motInI mALA) karatAM pramANamAM ardhI uMcAI pramANa vALI matIonI mALAothI cAre dizAo taraphathI ane vidizAo taraphathI pariveSTita karavAmAM AvI hatI. A motIonI mALA senAnA saMbUSakathI-dezavizeSa prasiddha-kaMdakanA AkAra jevAM AbharaNethI yukta hatI temaja suvarNa patronI jene agrabhAga maMDita che evI hatI. A sarve muktAdoma samUha aneka jAtanA maNio ane ratanenA vividha hArothI, caDhAra seravALA hArothI ane addha hArothI, nava sera vALA hArothI, upa zobhita hato. eka bIjAthI dUra dUra eTale ke asaMlagna hatA. pUrva, apara (pazcima) dakSiNa uttara A cAre dizAo taraphathI vahetA pavanathI te dhIme dhIme satata kaMpita thatuM rahetuM hatuM. ethI Ama tema calita thate rahete zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sU. 22 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 191 ata eva prajhaMjhamAnAni-parasparaM samparkavazAt punaH 2 zabdAyamAnAni, tathAudAreNa-dUragAminA zabdeneti pareNAnvayaH, punaH kIdRzena zabdena ? manojJenamano'nukUlena, mano'nukUlatvaM lezato'pi syAdata Aha manohareNa-zrotRNAM cittA''karSakeNa, puna:-karNamanonivRtikareNa pratizrotazravaNamanaHprasAdakena-zrotahRdayasukhotpAdakeneti bhAvaH, etAdRzena zabdena tAn-yAnavimAnAsannAn pradezAn sarvataH-sarvAsu dikSu samantAt-sarvAsu vidikSu-ApUrayanti 2-atizayena vyAptavanti santi zriyA-zobhayA atIva 2-atitarAm upazobhamAnAni-virAjamAnAni muktAdAmAni tiSThanti-santi / tataH tadantaraM khalu saH-pUrvoktaH Abhiyogiko devaH tasya-pUrvoktasya siMhAsanasya aparottare-vAyavyakoNe, uttarapaurastpe-IzAnakoNe, atra vAyavyakoNe IzAnakoNe ca khalu sUryAbhasya devasya catasRNAM sAmAnikasAhasrINAMcatuH sahasrasaMkhyAnAM sAmAnikAnAm-sAmAnikadevAnAm kRte catasro bhadrAsanasAhasrAH-catuH sahasrasaMkhyAni bhadrAsanAni vikaroti, tasya khalu siMhAsanasya idhara udhara vaha calAyamAna ho jAtA thA-eka dUsarI mAlAse vaha parasparameM mila jAtA thA-isa milApase jo zabda nikalatA vaha zabda yAnavimAna ke Asanna-samIpake pradezoMko saba dizAoMmeM aura saba vidizAoMmeM vyApta kiye rahatA. yaha zabda manojJa-mano'nukUla, zrotajanoMke cittakA AkarSaka honese manohara tathA kAna aura manako zAntike kAraNa zrotra hRdayako sukhotpAdaka thA. isa taraha yaha muktAdAma apanI zobhAse bahuta hI acchI taraha se suhAvanA banA huA thA. isake bAda usa Amiyogika devane usa pUrvokta siMhAsanake aparottara-vAyavyakone meM, evaM IzAnameM, sUryAbhadevake cArahajAra sAmAnikadevoMke liye cArahajAra bhadrAsanoMkI vikurvaNAkI' bAdameM usa hato. eka bIjI mALAothI jyAre te athaDAte tyAre te athaDAmaNathI ivani nIkaLate te davani yAnavimAnanI pAsenA pradezonI cAre tarapha cAre dizAo temaja vidizAomAM dhvani thatuM raheto hato. A zabda mane, manane anukULa sAMbhaLanArA lekene game tevo AkarSaka, manohara temaja kAna ane manane zAMti ApanAra havA badala zrotAnA hRdayanA mATe sukha ApanAre hatuM. A pramANe A muktAdAma potAnI zobhAthI bahu ja sarasa rIte sohAmaNuM thaI gayuM hatuM. tyAra pachI te Abhigika deve te ukta siMhAsananA aparottara (pazcimottara) vAyavya koNamAM, ane IzAnamAM sUryAbhadevanA cAra hajAra sAmAnika devonA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 rAjanI paurastye- pUrvasyAM dizi atra khalu sUryAbhasya devasya saparivArANAM parivAra - sahitAnAM catasRNAmazramahiSINAM kRte catasro bhadrAsana sAhasrI: - catuH sahasrasaMkhyAni bhadrAsanAni vikaroti / tasya khalu siMhAsanasya dakSiNapaurastyeagnikoNe atra khalu sUryAbhasya devasya AbhyantarapariSadaH aSTAnAM devasAhasrI - NAm - aSTasahasrasaMkhyAnAM kRte aSTa bhadrAsanasahasrasaMkhyAni bhadrAsanAni vikaroti / evam anena prakAreNa dakSiNe dakSiNasyAM dizi madhyamapariSadaH dazAnAM devasAhasrINAM - dazasahasrasaMkhyAnAM devAnAM daza bhadrAsanasAhasrI : - dazasahasrasaMkhyAni bhadrAsanAni vikaroti / dakSiNapazcime - naiRtyakoNe bAhyapariSadaH dvAdazAnAM devasAhasrINAM dvAdazasahasrasaMkhyAnAM devAnAM dvAdaza bhadrAsanasAhastrI : - dvAdazasahasrasaha saMkhyAni bhadrAsanAni vikaroti / pazcime pazcimAyAM dizi saptAnAM - saptasaMkhyAnAM anIkAdhipatInAM - sainyanAyakAnAm sapta saptasaMkhyAni bhadrAsanAni vikaroti / tasya khalu siMhAsanasya - caturdizi pUrvAdidikacatuSTaye atra khalu sUryAbhastha devasya SoDazAnAm AtmarakSakadeva sAhasrINAM - SoDazasahasrasaMkhyAnAmAtmarakSakadevAnAm, SoDaza bhadrAsanasAhasrI : - SoDazasahasrasaMkhyAni bhadrAsanAni vikaroti, tadyathA paurastye- pUrvasyAM dizi catasraH sAhasrI :catvAri sahasrANi dakSiNe- dakSiNasyAM dizi catasraH sAhasrIH, pazcime - pazcimAyAM dizi catasraH sAhasrIH, uttare - uttarasyAM dizi catasraH sahasrIH bhadrAsanAnAM vikaroti sarvasaMkhyayA saptAdhikAni catuH paJcAzatsahasrANi ( 54007) bhadrAsanAnAM vikarotIti bhAvaH // sU0 22 // mUlam - tassa divvassa jANavimANassa imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, se jahAnAmae airuggayassa vA hemaMtiya vAliya sUri yassa vA khAiliMgAlANa vA ratiM pajjaliyANa vA javA siMhAsanakI pUrva dizA meM sUryAbhadevakI saparivAra cAra agramahiSiyoMke liye cArahajAra bhadrAsanoMkI vikurvaNAkI, ityAdi TIkAkA samasta artha mUlArthake jaisA hI hai isa taraha usa Abhiyogika devane 54007 bhadrAsanoM kI vikurvaNA // sU0 22 // mATe cAra hajAra bhadrAsanAnI vikuNA karI. tyAra pachI te siMhAsananI pUrva dizAmAM sUryAbhadevanI saparivAra cAra agra (pradhAna) mahaSIenA mATe cAra hajAra bhadrAsanAnI vikR`NA karI. vagere TIkAnA sapUrNa arthe mULa-artha jevA ja che, tema samajI levuM joie. A rIte te AbhicAgika deve 54007 bhaGgAsanAnI viSuNA karI. !! sU. 22 // zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 23 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 193 kusumavaNassa vA kiMsuyabaNassa vA pArijAyavaNassa bA savvao samaMtA saMkusumiyassa bhave eyArUve siyA ? No iNaDhe samaThe, tassa NaM divvassa jANavimANassa ettI iTTatarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNatte, gaMdho ya phAso ya jahA maNINaM / taeNaM se Abhiyogie deve divvaM jANavimANaM viuvvai, viuvvittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM jAva paJcappiNei // sU0 23 // chAyA-tasya divyasya yAnavimAnasya ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, sa yathAnAmakaH acirodgatasya vA haimantika bAlika sUryasya vA khadirAGgArANAM vA rAtrau prajvalitAnAM bA japAkusumavanasya vA kiMzukavanasya vA pArijAtavanasya vA sarvataH samantAt saGkusumitasya bhaved etadrUpaH syAt ?, 'tassa NaM divvassa jANavimANassa' isyaadi| sUtrArtha-(tassa NaM divvassa jANavimANassa) usa pUrvokta yAnavimAnakA (imeyArUve) aisA yaha (vaNNAvAse) varNAvAsa (varNanapaddhati) (paNatte) kahA gayA hai-(se jahAnAmae aiggayassa vA hemaMtiyavAliyasariyassa vA, khAiliMgAlANa vA ratiM pajaliyANa vA ) jaisA varNa acirodgata-sadya udita hue-turata uge hue hemantaRtuke bAlamaryakA, tathA rAtrimeM prajvalita hue khairake aGgAroMkA, (javAkusumavaNassa vA) japA puSpake vanakA (kiMsuyavaNassa vA) palAzavRkSake puSpavanakA (pArijAyavaNassa vA savao samaMtA saMkusumiyassa ) tathA cAroM dizAoM evaM cAroM vidizAoMkI ora acchI tarahase puSpita hue pArijAta 'tassa NaM divvassa jANavimANassa' ityAdi / sUtra--( tassa Na divvassa jANavimANasa ) te pUrita yAnavimAnanA ( imeyArUve ) mevo / ( vaNNAvAse ) vana 54 // 2 (paNNatte) 341mI mAvasa che. ( se jahA nAmae airuggayassa vA hematiyabAliyasUriyassa vA, khAiliMgAlANa vA rattiM pajjaliyANa vA) // 2 // ayi|6|t-trt / ya pAmelA mata RtunA bALa sUryane, temaja rAtrimAM prajavalita thayelA kheranA aMgAra (agni) n| (javAkusumavaNassa vA ) 45 (sUha) dhu0panA banA (kiMsuyavaNassa vA) patAza vRkSanA 505 bananA (pArijAyavaNassa vA savvao samaMtA saMkusumiyassa) temaja cAre dizAo ane, vidizAomAM sArI peThe pupita thayelAM pArijAta zrI 2 / 4 praznIya sUtra:01 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre nA ayamarthaH samathaH tasya khalu yAnavimAnaraya itaH iSTatarakA eva yAvat varNena prajJaptaH, gandhazca sparzazca yathA maNInAm / tataH khalu sa Abhiyogiko devo nAmake puSpavanakA jaisA lAla varNa hotA hai vaisA hI varNa isa divya yAna vimAnakA hai| aba ziSya aisA pUchatA hai (bhave eyArUve siyA) inakA jo varNa hai kyA usI varNake jaisA isa yAnavimAnakA varNa hotA hai ? isa para guru uttara dete haiM (No iNaDhe sama8) yaha artha samartha nahIM hai. kyoMki yaha to upamAmAtrakA pradarzana hai| kAraNa-( tassa NaM divvasa jANavimANassa etto itarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNatte) usa divya yAnavimAnakA varNa ukta sUryAdikake varNase bhI atizayena-atyanta abhIpsita (vAMchita) hI hai. yahAM yAvat padase 'kAntataraka eva, manojJataraka eva manomataraka eva' ina pUrvokta padoMkA saMgraha huA hai. ina padoMkA artha 15 veM sUtrakI vyAkhyAmeM kiyA jA cukA hai| yaha pUrvokta kathana divya yAnavimAnake varNake viSaya meM kiyA gayA hai. aba sUtrakAra isa divya yAnavimAnakA gaMdha aura sparza kaisA hai isa bAtako prakaTa karaneke liye kahate haiM-(gaMdho ya phAso ya jahA maNINa) maNiyoMkA jaisA gaMdha aura sparza kahA gayA hai vaisA hI isakA gaMdha evaM sparza hai. maNiyoMke gaMdha aura sparzakA varNana 15 veM aura 19 veM sUtrameM kiyA gayA hai, so vahAM se dekhanA cAhiye. (taeNa se Abhiyogie deve nAmanA puSpa vanana jevo varNa hoya che, te ja vaNu te divya yAnavimAna nn| cha. ve ziSya mA pramANe prazna 42 te-(bhave eyArUve siyA ) mA sn| je vaNe che te ja vaNe zuM te yAnavimAnane paNa hoya che? enA uttaramAM guru 015 .5tA / cha. ( No iNaTe samaDhe) mA ma samartha nathI ma mA ta 5mA mA mAta2 4 vAmai mAvyu cha bha3 ( tassa gaM divvassa jANavimANassa etto idutarAe ceva jAva vaNNeNaM paNNatte ) te yAna vimAnanA 1 te sUrya vagerenA varNa karatAM paNa atizaya-atyaMta abhIsita (vAMchita ) che. mahI yAvat 54thI 'kAntataraka eva, manojJataraka eva, manomataraka eva ' ma pUti padono saMgraha thayo che. A padone artha 15 mAM sUtranI vyAkhyAmAM spaSTa karavAmAM AvyuM che. A pUrvokta kathana divya yAnavimAnanA varNanA viSayamAM karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra te divya yAnavimAnane gaMdha ane tene sparza // che 241 pAtane 254 42ai 4 cha--(gaMdho ya phAso ya jahA maNINa) mANasAna je gaMdha ane sparza varNavavAmAM Avyo che teja yAnavimAnane gaMdha tene sparza che. maNionA gaMdha ane sparzanuM varNana 18 mAM ane 19 mAM sUtramAM karavAmAM zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 23 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 195 divyaM yAnavimAnaM vikaroti, vikRtya yatraiva sUryAbho devaH, tatraiva upAgacchati, upAgamya sUryAbha de karatalaparigRhItaM yAvat pratyarpayati // sU0 23 // ' tassa divvassa jANavimANassa' ityAdi TIkA- pUrvoktasya divyasya yAnavimAnasya ayametadrUpaH-anupadaM vakSyamANasvarUpo varNAvAsaH-varNanapaddhatiH, prajJapta, saH yAnavimAnavoM yathAnAmakaHvakSyamANatattadvarNasadRzavarNayuktaH, ityeva spaSSTayati-acirodgatasya-sadA uditasya divaM jANavimANaM viuvvai) isa prakArase usa Abhiyogika devane usa divya yAnavimAnakI vikurvaNAkI (viuvvittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM jAva paccappiNei) vikurvaNA karake phira vaha sUryAbhadeva jahAM thA vahAM gayA. vahAM jAkarake usane usa sUryAbha devako, donoM hAthoMkI, daza nakha jisameM juDa jAveM aisI aMjali banAkara aura use mastaka para rakhakara jaya vijaya zabdoMkA uccAra karate hue vadhAyA. vadhA karake phira usane Apake AjJAke anusAra maiMne saba kAma kara diyA hai aisI usakI AjJAko pIche lauTA diyaa| TIkArtha isI ke anusAra hai| yahAM 'karayala pariggahiyaM' jAva' meM jo yAvat pada AyA hai, usase 'dazanakha ziraAvarta, mastake ajaliM kRtvA, jayena vijayena varddhayati, varddhayitvA etAm AjJaptikAm' ina padoMkA saMgraha huA hai. inakI vyAkhyA pahilekI jA cukI hai // sU0 23 // mAyu cha. ziAsuyA tyAMcA na za cha. (tae NaM se Abhiyogie deve divvaM jANavimANaM viuvvai ) 41 pramANe te mAliyoni ve te hiya yAnavimAnanA vig! 4N. ( viuvvittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva DavAgacchai, uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM jAva paccappiNei) vi . 4rIne pachI te suuryaabhdeva jyAM hatAM tyAM gayA tyAM jaIne teNe sUryAbhadevane baMne hAthanI, daza na jemAM joDavAmAM AvyAM che evI aMjali banAvIne ane tene mastake mUkIne jaya vijaya zabdonuM uccAraNa karatAM vadhAmaNI ApI. vadhAvIne teNe teozrInI AjJA pramANe kAma saMpUrNa thaI gayuM che te pramANenI vinaMtI karI A sUtrane sAtha 20 prabhArI 4 cha. mI 'karayalapariggahiyaM jAva' ma ' yAvat 56 cha, tathA 'dazanakha ziraAvarta mastake aMjaliM kRtvA, jayena vijayena varddhayati etAm AjJaptikAm ' mA phne| saDa 42vAmA mAyA che. sAsanI vyAyA pahelAM karavAmAM AvI gaI che. sUtra 23 che zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre haimantikabAlikasUryastasya-hemante bhavo yo bAlikaH bAla eva bAlikaH atra vinayAditvAdRk sa cAsau sUryazceti haimantikabAlika sUryastasya hemantaRtubhavabAlasUryasya yo varNaH tAdRzo varNoM divyayAnavimAnasya, evamagre'pi, tathA -khAdirA-jhArANAM-khadiradAhena ye aGgArA:-agnayasteSAm , kIdRzAnAM teSAm ? rAtrau prajvalitAnAm , tathA-japAkusumavanasya-japAkhyapuSpavanasya, tathA kiMzukavanasya-palAzavanasya, tathA - pArijAtanAmakapuSpavanasya kIdRzasya ?- sarvataHsarvAsu dikSu samantataH-sarvavidikSu ca sAmastyena saGkasumitasya-samyak puSpitasya yAdRzo varNastAdRzo varNoM divyayAnavimAnasya bodhyH| atrAntare ziSyaH pRcchati-'bhaved etadrUpaH syAt ? eteSAM yo varNastatsadRzo yAnavimAnasya varNoM bhavet ? gururuttarayati-no ayamarthaH samarthaH kintu upamAnamAtrapradarzanamidam / tasya khalu yAnavimAnasya varNaH itaH-ukta prakAraka sUryAdisakAzAt iSTatarakaH -raktena varNenAtizayenAbhIpsitaeva-yAvat-yAvatpadena-kAntataraka eva, manojJataraka eva, mano'mataraka eva' etatpadasaGgraho bodhyaH, varNena prajJaptaH' eSAM vyAkhyA pnycdshsuutrto'vseyaa| tasya yAnavimAnasya gandhaH ca-punaH sparzaH kIdRzaH ? ityapekSAyAmAha-yathA maNInAM - maNInAM yAdRzo gandhaH sparzazca tAdRzo'syApi bodhyH| maNInAM gandhasparzayovarNanamaSTAdazatame ekonaviMzatitame ca sUtre vilokanIyam / tataH-tadantaraM khalu saH - pUrvoktaH Abhiyogiko devaH divyaM yAnavimAnaM vikaroti, vikRtya yatraiva sUryAbho deva AsIt tatraiva upAgacchati, upAgamya sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM yAvat-yAvatpadena 'dazanakhaM, zira Avatai mastake, analiM, kRtvA, jayena, vijayena, varddhayati, varddhayitvA etAm , AjJaptikAm' ityetatpadasaGgraho bodhyaH, pratyarpayati eSAM vyAkhyA gatA // sU0 23 // mUlam-taeNaM se sUriyAbhe deve Abhiyogiyassa devassa aMtie eyamadaM nisamma haTTha jAva hiyae divvaM jiNidAbhigamaNajoggaM uttaraveuviyarUvaM viuvvai, viuvvittA cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM, dohi aNIehiM, taM jahAgaMdhavvANIeNa ya NahANIeNa ya saddhiM saMparibuDe taM divaM jANavimANaM aNupayAhiNo karemANe 2 purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM durUhai, durUhittA jeNeva sohAsaNe teNeva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. su. 24 bhagavadvandanArthe sUryAbhasya gamana vyavasthA uvAgacchacha, uvAgacchittA sohAsaNavaragae puratthAbhimuhe saNasaNNe / taeNaM tassa sUriyAbhassa cattAri sAmANiyasAhasIo taM divvaM jANavimANaM aNupayAhiNI karemANA uttarilleNaM tisovANapaDirUevaNaM durUhaMti durUhittA patteyaM 2 puNNatthehiM bhaddAsaNehiM NisIyaMti, avasesA devA ya devIo ya taM divvaM jANavimANaM jAva dAhiNilleNaM tisovANapaDivaNaM duruhaMti, durUhittA patteyaM 2 puvvaNatthehiM bhaddAsaNehi nisIyaMti // sU0 24 // 197 chAyA - tataH khalu sa sUryAbho deva Abhiyogikasya devasya antike etamarthaM zrutvA nizamya hRSTa yAvad hRdayaH divyaM jinendrAbhigamanayogyam uttarakriyarUpaM vikaroti, vikRtya catasRbhiragramahiSIbhiH dvAbhyAmanI kAbhyAm, tadyathA - gandharvAnIkena ca nATyAnIkena ca sArddhaM saMparivRtaH tad divyaM yAnataNaM sevariyA deve' ityAdi / 6 sUtrArtha - (eNaM) isake bAda (sevariyA deve Abhiyogiyassa devassa atie eyama nisamma haTTha jAva hiyae) usa sUryAbhadevane jaba Abhiyogika devake mukhase isa apanI AjJApUrti ho jAnekI arthAt yAnavimAnako vaikriya dvArA niSpanna kara cukanekI bAta sunI to sunakara aura use hRdayameM avadhAraNa kara vaha bahuta hI adhika saMtuSTa evaM prasannacitta huA ( divvaM jiNidAbhigamaNa jogaM uttaraveubviyarUvaM viubbai ) aura usane usI samaya jinendrake pAsa jAne yogya divya uttara vaikriya zarIrakI vikurvaNAkI ( vavvittA cahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohiM aNIyAhi-taM jahA ' taraNaM se sUriyAbhe deve ityAdi / sUtrArtha - - ( tae NaM ) tyAra pachI ( se sUriyAbhe deve Abhiyogiyassa devassa atie eyamaTTha nisamma haTTha jAva hiyae) te sUryAlaheve nyAre Aliyogi devanA mukhathI peAtAnI AjJA pUrI thaI javAnI eTale ke vakriya zakti vaDe yAnavimAnanI vidhruNA thaI javAnI vAta sAMbhaLI ane tene kharAkhara hRdayamAM dhAraNa urIne-te atIva sa MtuSTa temana prasannacitta thye|. ( divvaM jiNaMdAbhigamaNajogaM uttaravevviyarUvaM vijambai ) mane tethe tarata 4ninendranI pAse navA yogya hivya uttara vaidviya zarIranI viThuvA rI ( viuvvittA cauhiM agga zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 rAjapraznIyasUtre vimAnam anupradakSiNIkurvan 2 paurastyena trisopAnapratirUpakeNa Arohati, Aruhya yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchati. upAgamya siMhAsanavaragataH paura styAbhimukhaH saMniSaNNaH / tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya catasraH sAmAnikasAhasyaH tad divyaM yAnavimAnam anupradakSiNIkurvatyaH auttarAheNa trisopAnapratirUkeNa Arohanti, Aruhya pratyekaM sa pUrvanyasteSu bhadrAsaneSu nipIdanti, gaMdhavANIeNa ya, gaTThANIeNa ya saddhiM saMparivuDe taM divyaM jANavimANaM aNupayAhiNI karemANe 2 purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM durUhai) vikurvaNA karake vaha parivAra sahita cAra agramahiSiyoMke sAtha evaM gandharvAnIka aura nRtyAnIka ina do anIkoMke sAtha usa divya yAnavimAna para pradakSiNA karake pUrvadigbhAga (pUrvadizAke) trisopAnapratirUpaka se hokara caDhA (durUhittA jeNeva sIhAsaNe, teNeva uvAgacchai) caDhakara vaha jahAM siMhAsana thA vahAM gayA. (uvAgacchittA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saNNisaNNe ) vahAM jAkara vaha pUrva dizAkI tarapha mu~ha karake usa para baiTha gayA (taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa cattAri sAmANiyasAhassIo taM divvaM jANavimANaM aNupayAhiNI karemANA uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM durUhaMti) isake bAda usa sUryAbhadeva ke cArahajAra sAmAnikadeva usa divya yAnavimAnakI pradakSiNA karake uttara dizAkI ora kI trisopAna paMktiyoMse hokara usa para caDhe (durUhittA patteyaM mahisIhiM saparivArAhiM dohiM aNIyAhiM--ta jahA gaMdhavvANIeNa ya, gaTTANIeNa ya saddhiM saMparivuDe taM divva jANavimANa aNupayAhiNI karemANe 2 purathimilleNa tisovANapaDirUvaeNa durUhai ) vie| 4zane 5chI te parivAra sahita yA2 255 (pradhAna) mahiSIonI sAthe ane gaMdharvonIka ane nRtyAnIka A be anIkonI sAthe te divya yAnavimAna para pradakSiNA karIne pUrva digabhAga (pUrva hizA ta25 ) nA trisapAna prati354 752 thaIne yabyo. (durUhittA jeNeva sIhAsaNe, teNeva uvAgacchai ) yaDhIne te jyA siMhAsana &tu tyo gayo ( uvAgacchittA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saNNisaNNe ) tyai x 2 te pUrva dizAnI ta25 bhu5 4Ine tenI 752 mesI gayI. ( taeNaM tassa sUriyAbhasya devassa cattAri sAmANiyasAhassIo ta divva jANavimANa anupayAhiNIkaremANA uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM durUhaMti) tyA2 pachI te sUriyAmavanA yA2 12 sAmAni deve te divya yAnavimAnanI pradakSiNA karIne uttara dizA taraphanI tripAna paMkti 652 thane tenI 752 28yA. (durUhittA patteyaM 2 puvvaNNatthehiM bhaddAsaNehiM NisI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 24 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA avazeSA devAzca devyazca tadivyaM yAnavimAnaM yAvad dAkSiNAtyena trisopAnapratirUpakeNa Arohanti, Aruhya pratyekaM 2 pUrvanyasteSu bhadrAsaneSu niSIdanti // sU. 24 // 2 puvvaNNatthehiM bhaddAsaNehiM NisIyaMti) caDhakara ve apane 2 pUrvaniyojita bhadrAsanoM para jAkara baiTha gaye (avasesA devA ya devIo ya taM divvaM jANavimANaM jAva dAhiNilleNaM. tisovANapaDirUvaeNaM durUhaMti ) bAkIke deva aura deviyAM bhI usa divya yAnavimAna para yAvat dakSiNadizAkI ora kI trisopAna paMktise hokara caDhe (durUhittA patteyaM 2 puSaNNatthehiM bhaddAsaNehiM nisIyati) caDhakara ve pratyeka apane 2 pUrva niyojita bhadrAsanoM para jAkara dhaiTha gayA. isakI bhI TIkAkA artha isI mUlArtha jaisA hai| 'haTTa jAva hiyae' meM jo yaha yAvat pada AyA hai usase ' hRSTa padase lekara hRdaya takake padoMkA grahaNa huA hai. tathA ca-' hRSTatuSTa cittAnanditAH prItibhanAH, paramasaumanasyitaH, harSavazavisapaddhadayaH' ye saba pada yahAM gRhIta hue haiN| ina padoMkI vyAkhyA tRtIya sUtrameM kI gaI hai| viziSTa AkArakA nAma pratirUpaka hai. usa vimAnakI jo trisopAnapaMkti thI vaha viziSTAkArase yukta thIM. ataH aisI pratirUpaka trisopAnapaMktise hokara vaha usa divya yAnavimAna para caDhA "jANavimANaM jAva dAhiNilleNaM" meM jo yaha yAvata pada AyA haiusase 'anupradakSiNIkurvantaH 2' isa padakA saMgraha huA hai / " pattaya 2" ti ) 2DhIna tme| pAta potAnA nizcita madrAsana 752 mesI gayA. ( avasesA devA ya devIo ya taM divva jANavimANa jAva dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNa duruhaMti ) zrI. 22sA deva mane vaale| 5 te divya yAna vimAna upara yAvat dakSiNa dizAnI taraphanI trisapAna paMkti upara thaIne caDhyAM. ( durUhittA patteyaM 2 puvvaNNatthehiM bhaddAsaNehiM nisIyati ) yaDhIna te 624 pAta potAnA pUrva nizcita bhadrAsane upara jaIne besI gayA. A sUtrane TIkArya 54 bhUlA ra 4 cha. 'hadu jAva hiyae' mA 2 ' yAvat ' 54 cha tethI " hRSTa " 54thI mAMDI " hRdaya " sudhIna hon| sa aDa 42vAmA mAvyo che ma 'hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH paramasaumanasthitaH, harzavazavisapaddhRdayaH' / sarve pado ahIM grahaNa karavAmAM AvyAM che. A padonI vyAkhyA trIjA sUtramAM karavAmAM AvI che viziSTa AkAranuM nAma pratirUpaka che. te yAnavimAnanI je traNa nisaNIo vALI sopAna paMkti hatI te savizeSa AkAravALI hatI. evA te pAthiyA 52 chana te hiya yAnavimAna 52 yalyo. 'jANa vimANaM jAva dAhiNilleNaM 'bhA 2 ' yAvat ' 54 cha. tethI (anupradakSiNI kurvantaH 2) mA phne| zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 rAjapranIyasUtre 4 taNaM se sUriyA deve ' ityAdi S TIkA - tataH - AjJatikA pratyarpaNAnantaraM khalu saH - pUrvoktasUryAbho devaH Abhiyogikasya devasya antike - samIpe etaM - pUrvoktam, artha - viSayaM yAnavimAnavikaraNa rUpam zrutvA nizamya hRSTa yAvad hRdaya: - hRSTetyArabhya hRdaya ityatapadasaGgraho bodhyaH tathA ca hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH, paramasaumanasthitaH, harSavazavisapaddhadayaH' ityetatpadasaGgrahaH phalitaH, eteSAM vyAkhyA aatraant grAhyA / divyaM - jinendrAbhigamanayogyaM uttarakhaikriyarUpam vikaroti, vikRtya saparivArAbhiH - parivArasahitAbhiH catasRbhiragramahiSibhiH mukhyadevIbhiH - tathA dvAbhyAm anIkAbhyAM - sainyAbhyAm sArddha saMparivRtastaddivyaM yAnavimAnamArohatIti pareNa sambandhaH tatra kAbhyAM dvAbhyAm ? ityapekSAyAmAha - tadyathA - gandharvAnIkena - gandharvasainyena 1, ca- punaH nATayA'nIkena - nATathaMnaTanaM tatkAriNAnIkena - sainyena 2 sArddha - saha saMparivRtaH - pariveSTitaH san tat pUrvoktaM divyaM yAnavimAnam anupradakSiNIkurvan 2 pUrvatoraNAnukUlyena vAraM vAramanupradakSiNIkurvan paurastyena pUrvadigbhavena trisopAnapratirUpakeNa pratirUpakaM - viziSTAkArayujaM tat trisopAna - sopAnapaGkitrayamiti trisopAnapratirUpakaM tena tathA - sundararUpayukta sopAnapaGkitrayeNa, atra prAkRtatvAd vizeSaNaparaprayogaH, tad divyaM yAnamArohati Aruhya yatraiva - yasminneva sthAne siMhAsana - mAsIt, tatraiva tasminneva sthAne upAgacchati, upAgamya siMhAsanavaragataH paurastyAbhimukhaH pUrvAbhimukhaH saMniSaNNaH - samupaviSTaH / tataH - sUryAbhadevasyopavezanAnantaraM khalu sUryAbhasya devasya catasraH - sAmAnikasAhasyaH - catuH sahasrasaMkhya sAmAnikadevAH tad divyaM yAnavimAnam anupradakSiNIkurvatyaH auttarAheNauttaradigbhave trisopAnapratirUpakeNa Arohanti, ArUDhA bhavanti, Aruhya pratyekam 2 ekaikasya sAmAnikadevasya kRte pUrvanyasteSu prAksthApitasAmAnikadeva sama saMkhyeSu bhadrAsaneSu - svavAsanAnusAreNa niSIdanti - upavizanti / avazeSAH sUryAbhatatsAmA - pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ve Abhyantara pariSadA ke deva madhyama pariSadA ke deva, evaM bAhyapariSadA deva vahAM apane 2 pUrva niyojita AsanoM para jAkara baiThe || sU0 24 // , saMgraha thayo che. ' patteyaM 2 padmathI A vAta spaSTa karavAmAM AvI che ke Abhya tara pariSadAnA deva, madhyama pariSadAnA deva ane khAdya pariSadAnA deva tyAM pAta peAtAnA pUrva nizcita AsanA upara jaIne besI gayA. II 0 24 5 zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 25 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 201 nikadevAtiriktA AbhyantarapariSaddevAH, ca punaH devyaH tad divyaM yAnavimAnaM yAvat yAvatpadena 'anupradakSiNI kurvataH' 2 ityetatpadasaGgraho bodhyaH, dAkSiNAtyena-dakSiNadigbhavena trisopAnapratirUpakeNa Arohanti, Aruhya pratyekamAbhyantarapariSanmadhyamapariSadvAhyapariSatsambandhinoM devAnAM devInAM ca kRte tatsamasaMkhyeSu pUrvanyasteSu-pUrvasthApiteSu bhadrAsaneSu svasvAsanAnusAreNa niSIdantiupavizanti // sU0 24 // mUlam --taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa taM divyaM jANavimANaM durUDhassa samANassa aTTa maMgalagA purao ahANupuvIe saMpaTThiyA, taM jahA sotthiya sirivaccha jAva dappaNA / tayANaMtaraM ca NaM puNNakalasabhigAradivvAyattapaDAgA sacAmarA daMsaNaraiyA AloiyadarisaNiyA / vAudbhUyavijayavaijayaMtIpaDAgA UsiyA gagaNatalamaNulihaMtapurao ahANupuvIe saMpaTThiyA / tayANaMtaraM ca NaM veruliyabhisaMtavimaladaMDaM palaMbakoraMTamalladAmovasobhiyaM caMdamaMDalasaMnibhaM samussiyaM vimalamAyavattaM pavarasIhAsaNaM ca maNirayaNabhatticittaM sapAyapIDhaM sapAuyAjoyasamAuttaM kiMkarAmarapariggahiyaM purao ahANupuvIe saMpaTTiyaM / tayANaMtaraM ca NaM vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparighaTTamaTTha supaiTTie visiTTe aNegavarapaMcavapaNakuDabhIsahassussiya parimaMDiyAbhirAme vAu yavijayavejayaMtIpaDAgacchattAticchattakalie tuMge gagaNatalamaNulihaMtasihare joaNasahassamUsie mahaimahAlae mahiMdajjhae purao ahANupuvIe saMpaTTie / tayANaMtaraM ca NaM surUvaNevatthaparikacchiyA susajA savvAlaMkArabhUsiyA mahayA bhaDacaDagarapahagareNaM paMca aNIyAhivaINo purao ahANupuvIe saMpaTThiyA / tayANataraM ca gaM bahave AbhiogiyA devA ya devIo ya saehiM. 2 rUvehiM saehiM 2 visesehiM saehiM 2 viMdehiM saehiM 2 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 rAjapraznIyasUtre NejAehiM saehiM 2 NevatthehiM purao ahANupuThavIe sNptttthiyaa| tayANaMtaraM ca NaM sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya savviDaDhIe jAva raveNaM devaM purao pAsao ya maggao ya samaNugacchaMti // sU0 25 // chAyA-tataH khalu tasya sUryAbhasya tad divyaM yAnavimAnamArUDhasya sataH aSTASTamaGgalakAni purataH yathAnupUrvi samprasthitAni, tadyathA-svastikazrIvatsa yAvad darpaNAH / tadanantaraM ca khalu pUrNakalazabhRGkAradivyA''tapatrapatAkAH-sacAmarAH darzanaratikAH AlokadarzanIyAH bAtoddhRtavijayavaijayantIpatAkA utsRtA gaganatalamanulikhantI purato yathAnupUrvisamprasthitAH / tadana ' taeNaM tassa sUriyAbhassa' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa taM divaM jANavimANaM durUDhassa samANassa aTThamaMgalagA purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA) isake bAda jaba vaha sUryAbhadeva usa divya yAna vimAna para acchI taraha se caDha cukA-taba usake Age krama se ATha ATha maMgala-prasthita hue ( taM jahA) ve ATha 2 maMgala isa prakAra se haiM-( sotthiyasirivaccha jAva dappaNA ) svastika, zrIvatsa yAvat darpaNa ( tayANaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAra divvAyavattapaDAgA sacAmarA dasaNaraiyA AloiyadarisaNijjA ya) inake bAda pUrNa kalaza-jala pUrNa ghaTa, bhaMgAra-jhArI, divya Atapatra aura patAkAe~ calIM, ye patAkAe~ cAmara sahita thIM, tathA inako dekhane meM prIti hotI thI aisI thIM. (vAuddhyavijayavaijayaMtIpaDAgA UsiyA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupuvIe 'tae NaM tassa sUriyAbhassa' ityAdi / sUtrArtha-(tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa taM divvaM jANavimANaM durUDhassa samANassa aTThamaMgalagA purao ahANupuvvIe saMpadviyA ) tyA2 5chI nyAre te sUryAbhadeva te yAnavimAna upara sArI rIte caDhI gayA. tyAre tenI sAme anuubhe mAhe mAha bha7 prasthita thayA. ( ta jahA) te mAhe mA8 ma 2 // pramANe che. (sotthiyasirivaccha jAva dappaNA ) svasti, zrIvatsa, yAvat 65 (ArIse) ( tayANaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAra divvA ya chattapaDAgA sa cAmarA saNaraiyA AloiyadarisaNijjA ya) tyA2 5chI pUNa saza, (45 480,bhUgAra jhArI, divya Atapatra (chatra) ane patAkAo AgaLa cAlavA mAMDI A patAkAo yAma2 yuta tI tabha04 samanI ta26 levAmA prIti utpanna yAya tavI tI. (vAudvaya vijaya vejayaMtI paDAgAUsiyA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupubvIe saMpar3hiyA ) zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 25 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 203 ntaraM ca khalu vaiDUryabhAsamAnavimaladaNDaM pralambakoraNTamAlyadAmopazobhita candramaNDalanibhaM samutsRtaM vimalamAtapatraM pravarasiMhAsanaM ca maNiratnabhakticitraM sapAdapIThaM sapAdukAyugmasamAyuktaM bahukiGkarAmaraparigRhItaM purato yathAnupUrvi samprasthitam / tadanantaraM ca vajramayavRttalaSTasaMsthitasuzliSTaparighRSTamRSTasupratiSThitaH viziSTaH anekavarapaJcavarNakuDabhIsahasrotsRtaparimaNDitAbhirAmaH vAto. dbhUtavijayavaijayantIpatAkAcchatrAticchatrakalitaH tuGgo gaganatalamanulikhacchikharaH saMpaDiyA ) inake bAda vAyu se kaMpita vijaya vaijayantI-vijayasUcaka vaijayantIrUpa patAkA AkAza taka ko sparza karatI huI krama se calI. ( tayANaMtaraM ca NaM veruliyabhisaMtavimaladaMDaM, palaMbakoraMTamalladAmovasobhiyaM 'caMdamaMDalasaMnibhaM samussiyaM vimalamAyavattaM pavarasIhAsaNaM ca-maNirayaNabhatticittaM sapAyapIDhaM sapAuyAjoyasamAuttaM bahukiMkarAmarapariggahiyaM purao ahANupuvvIe saMpaTThiyaM ) isake pIche vaiDUryamaNI kI prabhA se prakAzita daNDavAlA, laTakatI huI koraMTamAlA se suzobhita, candramaNDalasadRza, tathA UMcA uThAyA huA vimala chatra Age calA, isake bAda zreSTha siMhAsana pAdapITha yukta pAdukAyugmasahita, jo uttama maNiratnoM kI racanA se vicitra thA, ina saba vimala chatra, aura zreSTha siMhAsana ko aneka kiMkara, karmacArI devo uThAye cala rahethe. (tayANaMtaraM ca NaM vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparighaTTamaTThasupaiTThie visiTTe, aNegavarapaMcavaNNakuDabhIsahassusiyaparimaMDiyAbhirAme, vAuddhayavijayavejayaM tIpaDAga tyAra pachI pavanamAM laherAtI vijaya vaijayantI-vijaya sUcavatI vaijayantI rU5 patA 2|4shne 25zatI manu yAlA dAgI. ( tayANataraM ca Na veruliyabhisaMta vimaladaMDa, palaMbakoraMTamalladAmovasobhiyaM caMdamaMDalasaMnibhaM samussiyaM vimalamAyavattaM pabarasIhAsaNaM ca maNirayaNabhatticittaM sapAyapIDhaMsapAuyAjoyasamAuttaM bahu kiMkarAmarapariggahiyaM purao ahApuvIe saMpaTThiya ) tyA2 5chI veDUya bhaginI pramAthI - zita dAMDI-vALuM, laTakatI karaMTamALAthI suzobhita, caMdra maMDaLa jevI temaja uMce upADeluM vimaLa chatra AgaLa cAlyuM. tyAra pachI zreSTha siMhAsana je pAdukAyugma sahita, uttama maNiratnanI racanAthI citra vicitra hatuM te cAlyuM. A badhA vimaLa chatra, zreSTha siMhAsana ghaNA kikara, karmakara, sAdhAraNa purUSa bhane yasa sbhuule| pAta pAtAnA chAyAmA pAna. yAdI 2 tA ( tayANaMtaraM ca Na vairAmayavadulaTThasaMThiya susiliTTaparighaTThamaTThasupaiTThie visiTe aNegavarapaMcavaNNakuDabhIsahassusiyaparimaMDiyAbhirAme, vAudbhUyavijaya vejayaMtI paDhAgacchattAticchattaka zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 rAjapraznIyasUtre yojanasahasramucchritaH mahAtimahAn mahendradhvajaH purato yathA'nupUrvi saMprasthitaH / tadanantaraM ca khalu surUpanepathyaparikakSitAH susajjAH sarvAlaGkArabhUSitAH mahatA bhaTacaTakaraprakaraNa pazcAnIkAdhipatayaH purato yathA'nupUrvi sNprsthitaaH| tadanantaraM ca khalu bahave AbhiyogikA devA devyazca svaiH 2 rUpaiH, svaiH 2 vizeSaH, cchattAticchattakalie tuMge, gagaNatalamaNulihaMtasihare, joyaNasahassamUsie, mahaimahAlae mahiMdajjhae purao ahANupuccie saMpaDhie) isake Ageke Agemahendradhvaja calA, yaha mahendradhvaja vajraratnakA banA huA thA, isakA AkAra gola aura sundara thA. cikanA thA, kharazANa para ghise gaye pASANa khaNDa kI taraha yaha mRSTa thA, samyak sthita thA, viziSTa thA, paMcavarNakI aneka choTI 2 U~cI dhvajA sahasroMse parimaMDita thA ataeva baDA suhAvanA thA, vAyuse kampita vijaya sUcaka vaijayantiyoMse, patAkAoMse tathA chatrAtichtroMse yukta thA, U~cA thA, isakA agrabhAga AkAza talako chU rahA thA. ekahajAra yojanakI isakI U~cAI thI. isI kAraNa yaha mahAtimahAn thA. (tayANataraMca NaM surUvaNevatthaparikacchiyA susajjA savvAlaMkAravibhUsiyA mahayA bhaDacaDagarapahagareNaM paMca aNIyAhivaINo purao ahANupuvvIe saMpaDiyA ) isake Age aneka yodhAoMke samUhake sAtha pAMca anIkAdhipati cale-inakI vezabhUSA sundarAkAra vAlI thI ye saba apanI 2 sAmagrI se sambaddha the. evaM samasta alaGkAroM se vibhUSita the. (tayANaMtaraMca NaM bahave AbhiogiyA devA ya devIo lie tuge, gagaNatalamaNulihatasihare, joyaNasahassamUsie, mahaimahAlae mahiMdajjhae purao ahANupuvvie saMpadie ) tyA2 5chI pAhapInI. mA mahendra 54 Avyo. te mahendra dhvaja vajAmaya ratnane baneluM hatuM. tenI AkRti goLa ane suMdara hatI. lIsI hatI, zANa upara ghaselA pASANa khaMDanI jema te pRSTha, samyapha rIte sthita hatuM, viziSTa hatuM, paMcavarNanI ghaNuM nAnI nAnI uMcI sahastro dhajAothI parimaMDita hatuM, ethI te bahuM ja sehAmaNuM lAgatuM. hate. pavananI hAlatI vijayanI sUcaka vaijayaMtIothI patAkAothI temaja chatrAtithI yukta hato. uMce hate, ene AgaLano bhAga AkAzane sparzI rahyo hate. enI eka hajAra yojana jeTalI uMcAI hatI. ethI ja te mahAtimhaan khato. (tayANaMtaraM ca Na surUvaNevatthaparikacchiyA susajjA savvAlaMkAravibhUsiyA mahayA bhaDacaDagarapahagareNa paMca aNIyAhIvaINo purao ahANupuvIe sapadviyA) tenI mA / yodhAyAnA sabhUkhonI sAthe pAya anAdhipati yAdayA. temane paheravela suMdara hatuM. teo sarve pita pitAnI sAmagrIthI susajja hatA. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 25 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 205 svaiH 2 vRndaiH. svaiH2 niryAtaH, svaiH 2 nepathyaiH purato yathA'nupUrvi sNprsthitaaH| tadanantaraM ca khalu sUryAbhavimAnavAsino bahavo vaimAnikA devAzca devyazca sarvaddharthI yAvad raveNa sUryAbhaM devaM purataHpArzvatazca mArgatazca samanugacchanti // sU0 25 // 'taeNaM tassa sUriyAbhassa' ityAdi TIkA-tataH-yAnavimAne svasvasthAne sUryAbhadevAdInAmupavezanAnantaram , khalu tasya-pUrvoktasya-sUryAbhasya devasya tad-uktaprakArakaM divyaM-yAnavimAnam ya sarahiM 2 rUvehiM saehiM 2 visesehiM, saehiM 2 videhiM, 2 saehiM 2 NejAehiM, saehiM 2 NevatthehiM purao ahANupuvIe sapaTThiyA) inake Age aneka Abhiyogika deva, evaM deviyAM calIM, ye saba deviyAM apane 2 AkAroMse apane 2 bhedoMse, apane 2 parivAra samUhoMse, apane 2 upakaraNoMse, aura apane 2 veSoMse yukta thIM (tayANaMtaraM ca Na sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyAdevA ya devIo ya savvaDhie jAva raveNaM devaM purao pAsao ya maggao ya samaNugacchaMti) inake Age sUryAbhavimAnavAsI aneka vaimAnika deva aura deviyAM calIM ye saba sUryAbhavimAnavAsI deva deviyAM samasta Rddhi samasta dyuti Adise yukta hotI huI samasta truTita Adike tumula nAdake sAtha 2 sUryAbhadevako Age, pIche evaM Asa pAsameM ghera kara calIM / te sa4 A thI suzAmita tA. ( tayANaMtaraM ca Na bahave AbhiyogiyA devA ya devIo ya saehiM 2 rUvehiM, saehiM 2, visesehiM, saehiM 2 videhiM, sarahiM 2, NejjAehiM, saehiM 2, Nevatthehi, purao, ahANupuvvIe saMpaTThiyA ) temanI mAgaNa ghaNuM Abhigika de, temaja devIo cAlyAM A badhA deva devIo pita pitAnA AkArathI. pita pitAnA bhedathI, pota potAnA parivAra samUhAthI, yAta potAnA 542 thI mana pota potAnA zAthI yuta utai. ( tayANataraM ca sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya savviDDhIe jAva raveNaM devaM purao pAsao ya maggao ya samaNugacchaMti ) temanI bhAga suuryaamvimaanvAsI ghaNu vaimAnika deva ane devIo cAlyA. teo sarve sUryAbhavimAnavAsI deva devIo pita pitAnI Rddhi, samasta ghuti vagerethI saMpanna thaIne, samasta truTita vagerenA tumula dhvaninI sAthe sUryAbha devanI AgaLa pAchaLa ane AsapAsa mera vaTalAIne cAlyAM. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 rAjapraznIya sUtre ArUDhasya sataH aSTASTamaGgalakAni - aSTasaMkhyAni maGgalakAni purataH - agre yathA''nupUrvi - yathAkramam saMprasthitAni - calitAni tadyathA - svastika-zrIvatsa yAvaddarpaNAH-svastikazrIvatsetyArabhya darpaNA itiparyantapadasaGgraho bodhyaH, tathA ca svastika 1-zrIvatsa 2 nandikAvarta3 varddhamAnaka4 bhadrAsana5 kalaza6 matsya7 darpaNAH' ityetatpadasaGgrahaH / etadvivaraNaM tRtIyasUtrato'baseyam / tadanantaram , aSTamaGgalakasaMprasthAnAnantaram ca khalu pUrNakalazabhRGgAradivyAtapatrapatAkA:tatra pUrNakalaza:-jalapUrNaghaTaH, bhRGgAraH-pAtravizeSaH 'jhArIti bhASAprasiddhaH, divyAtapatra - divyacchatraM patAkAH, etA kIdRzyaH ? sacAmarAH - cAmarasahitAH, darzanaratikAH-darzane avalokane ratiH-prIti ryAsu tAstathA, iha-darzanaratikamapikimapi amaGgalatvAnnAlokadarzanIyaM bhavatyata Aha-olokadarzanIyAH-Aloke TIkArtha-jaba yAnavimAnameM apane 2 sthAna para sUryAbhadeva Adi acchI tarahase baiTha cuke-taba usa yAnavimAnake Age sabase pahile svastika, zrIvatsa nandikAvarta, barddhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsya aura darpaNa ye ATha maMgalaka prasthita hue, arthAt cale, inakA vivaraNa tRtIyasUtrase jAnalenA cAhiye, inake calaneke bAda inake Age pUrNa kalaza-jalapUrNa ghaTa, bhRGgArajhArI, divya chatra evaM patAkAeM jo ki cAmaroM sahita thIM, avalokana hone para jisameM prIti ho jAtI thI, tathA maMgalarUpa hone se bAhara jAneke samaya jisakA dekhanA Avazyaka mAnA gayA hai calI yadyapi 'darzanaratikA' padase Aloka darzanIya padakA artha A jAtA haiM phira bhI jo isa pada kA yahAM upAdAna kiyA gayA hai vaha isa bAtako pradarzita karane ke liye kiyA gayA hai ki jo dekhane meM sundara hote haiM ve amaMgalarUpa bhI TIkArya-jyAre te yAnavimAnamAM pita pitAnA sthAne sUryAbhadeva vagere sArI rIte besI gayA tyAre te yAnavimAnanI AgaLa sauthI pahelAM svastika, zrIvatsa, naMdikAvarta, vaddha mAnaka, bhadrAsana, kalaza, masya, ane darpaNa e ATha mAMgalike prasthita thayA. eTale ke cAlyA. A badhAnuM varNana trIjA sUtramAMthI jANI levuM joIe. tyAra pachI temanI AgaLa pUrNa kalaza, pANI bharele ghaTa, bhaMgArajhArI, divya Atapatra ane patAkAo-ke je cAmarothI yukta hatI, jotAMnI sAthe temanI prati prIti utpanna thaI jatI hatI, temaja maMgaLa rUpa hovA badala bahAra 4AnI mate 2bharnu zana mAvazyaOM bhAnavAmA mAyuM che-yAlI. darzanaratikA' 56thI mA 6zanIya phne| ma mAvI laya cha chatAye mA pahane. mahA je grahaNa karavAmAM AvyuM che. te A vAtane spaSTa karavA mATe che ke je jovAmAM suMdara zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 25 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 207 bahiH prayANasamayabhAvinidarzane darzanIyAH draSTuM yogyAH maGgalatvAt saMprasthitAH iti pareNa sambandhaH. tatra vacanavipariNAmo bodhyaH / tathA vAtoddhatavijayavaijayantIpatAkA-vAtodbhUtA-pavanakampitA yA vijayavaijayantI-vijayasUcakavaijayantI tadrUpA ptaakaa| sA kIdRzI ? ucchRtA-urdhvagatA tathA-gaganatalamanulikhantI-AkAzatalaM spRzantI purataH - agre yathAnupUrvi-yathAkramam saMprasthitA / tadanantaram khalu vaiDUryabhAsamAnavimaladaNDaM-vaiDUryazabdo vaiDUryamayaparaH, tenavaiDUryamayaH bhAsamAno zobhamAnaH vimala:-nirmalazca daNDo yasya tat tathAvaiDUryaratnamayazobhamAnanirmaladaNDayuktam AtapatramitipareNa sambadhyate - tadAtapatraM punaH kIdRzam ? pralambakoraNTamAlyadAmopazobhitaM-pralambana-lambamAnena koraNTamAlyadAmnA-koraNTapuSpamAlayA upazobhitam samalaGkRtam , punaHcandramaNDalanimaMho sakate haiM ataH Aloka darzanIya nahIM bhI ho sakate haiM parantu ye patAkAe~ aisI nahIM thIM-ye darzanaratika bhI thIM aura Aloka darzanIya bhI thiiN| Upara meM pada 'saMprasthitAni' aisA AyA hai. so yahAM para usakI vibhakti kA vipariNAma karanA cAhiye. arthAt 'saMprasthitAH' aisA pada samajhanA cAhiye. inake Age yathAkrama vijaya vaijayantI patAkA calIM-yaha patAkA vijaya sUcaka hotI hai-ataH isa rUpase isakA nAma paDA hai. yaha UMcI thI. aura itanI U~cI thI ki jo AkAzatakakA sparza kara rahI thI. isake bAda Atapatra-(chatra) calA, isa AtapatrakA daNDa vaiDUryamaya thA. ataeva camakIlA thA aura nimala thA, yaha Atapatra laTakatI huI koraMTapuSpoMkI mAlAse upazobhita ho rahA thA, candramaNDalake jaisA gola thA. zveta thA. cittAlAdaka thA. Upara meM acchI taraha se uThA-tanA huA thA. AkAza evaM sphttikhoya che, te kadAca amaMgaLa rUpa paNa thaI zake che. eTalA mATe Aleka dazanIya nahi hoya enI paNa saMbhAvanA rahe che paNa A badhI patAkAo evI nahi hatI eo darzanAtika paNa hatI ane Aleka darzanIya paNa hatI. upara 'saprasthitAni' mA 56 59 mAyuM che. to maDiyA tanI vimatima 3212 (vipariema) 423 naye. seTave 'saMprasthitAH' mA 54 samaye. temanI AgaLa anukrame vijaya vaijayaMtI patAkAo cAlI. e patAkA vijaya sUcaka hoya che. ethI tene vijaya vaijayaMtI kahevAmAM Ave che. te uMcI hatI, ATalI uMcI hatI ke je AkAzane paNa sparzI rahI hatI, tyAra pachI Atapatra (chatra) cAlyuM. AtapatranI dAMDI viDUryamaya hatI ethI camakatI hatI ane nirmaLa hatI. A Atapatra laTaktI karaMTa puSponI mALAthI upAbhita thaI rahyuM hatuM. te ya' bhanI bhagA tuM, zveta (sa) tu. rittane. 26 53 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 rAjapraznIyasUtre candramaNDalavad vartula zveta-zobhitaM cittAlAdakaM prakAzamAnaM ca punaH samutsRtaMsamyagUrdhvagatam AkAzasphaTikavat AtapatraM-chatraM samprasthitamiti pareNa sambadhyate, ca punaH pravarasiMhAsanaM,-zreSThasiMhAsanaM, tat kIdRzam ? maNiratnabhakticitra-maNiratnAnAM yA bhaktiH-racanA tayA citram-adbhUtam , punaH-sapAdapIThaMpAdasthApanArthAsanasahitam , punaHsapAdukAyugmasamAyuktaM pAdukayoyugmaM pAdukAyumma 'joya' zabdasya dezIyasya yugmArthakatvAt tadarthaH tasya yat samAyuktaM-samAyojana tena sahitam samAyojitapAdukAdvayakam , puna:-bahukiGkarAmaraparigRhItaM-bahusaMkhyasevakadevaparidhRtam , purato yathAnupUrvi samprasthitam / tadanantaram-AtapatrapravarasiMhAsanaprasthAnAnantaram ca khalu vajramayavRttalaSTasaMsthitasuzliSTaparighRSTamRSTasupratiSThitaH-vajramayaH-vajraratnamayaH, tathA-vRttalaSTasaMsthitaH vRttaM vartulaMlaSTaM-sundaraM ca saMsthitam-AkAro yasya sa tathA, yadvA-vRttaM laSTaM ca yathA syAt tathA saMsthitaH, tathA-suzliSTaH-samyakzleSaNayuktazcikkaNa ityarthaH tathA-parighRSTaH-paridhRSTaH iva-kharazANaparighRSTapASANakhaNDavat mRSTaH-mRSTa ivamaNi ke jaisA yaha svaccha thA. isake Age zreSTha siMhAsana cala rahA thAyaha siMhAsana maNiyoM evaM ratnoM kI racanA se adbhuta thA, sapAdapIThapAda sthApana ke liye Asana sahita thA. evaM pAdukAyugma se samanvita thA. 'yahAM joya zabda dezIya hai aura yaha yugma artha kA vAcaka hai| ise aneka kiGkarabhUta devoMne apane 2 skandhoM para uThA rakhA thA. inake Age Atapatra aura pravara siMhAsana ke Age-mahendra dhvaja calA. yaha mahendradhvaja vajraratnamaya thA, isakA AkAra vRtta -gola aura laSTa--sundara thA. athavA yaha vRtta evaM laSTa rUpa se saMsthita thA. athA suzliSTa -samyak zleSaNa se yukta thA, arthAt cikanA thA. parighRSTa kI taraha hatuM, sArI peThe upara uTheluM temaja tANeluM hatuM. AkAza temaja sphaTika maNinI jema te svaccha hatuM, tenI AgaLa zreSTha siMhAsana cAlatuM hatuM. A sihAsanamaNie temaja ratnanI racanAthI addabhuta hatuM. te sapAdapITha-eTale ke paga mUkavA mATenA Asana sahita hatuM. temaja pAdukA yugmathI yukta hatuM. ahIM 'joya' 26 zIya che. ana te yubha mathanA pAya che. gha &2sUta davee tene potAnA khabhA upara uMcakI rAkhyuM hatuM. enI AgaLa Atapatra temaja pravara siMhAsana ane tyAra pachI mahendra davaja cAlyo e mahendradhvaja vajaratnamaya hate. eno AkAra vRtta-goLa-ane lacha-suMdara hato. athavA te vRtta temaja laSTa rUpathI saMsthita hatuM ane suzliSTa-samyapha leSaNathI yukta hato. eTale ke lIse hate. parighaSTanI jema-arthAt zANa upara ghaselA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 25 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 209 sukumArazANamRSTapASANakhaNDavat , supratiSThataH-samyasthitA na tu tiryakapatitatayA kuTilIbhUtaH mahendradhvaja ityagrimeNa sambandhaH, ata eva zeSadhvajebhyo viziSTaH atizAyI, tathA--anekavarapaJcavarNakuTabhIsahasrocchritaparimaNDitAbhirAmaH-anekAni-bahusaMkhyAni varANi-pradhAnAni paJcavarNAni-kRSNa 1 nIla 2 pIta 3 lohita 4 zvetavarNAni ucchritAni-UrdhvagatAni kuTabhIsahasrANi-laghupatAkAsahasrANi atra prAkRtatvAd ucchritasya paraprayogaH, taiH parimaNDitaH-zobhitaH ata evAbhirAmaH ramaNIyaH tathA vAtoddhatavijayavaijayantIpatAkAcchatrA - ticchatrakalitaH-tatra-bAtaiH pavanaiH uddhRtA-utkampitAH vijayavaijayantyaH-vijayasucikAH vaijayantyaH patAkAH, aparAH sAmAnyAH patAkAzca, chatrAticchatrANi-chatrAt sAmAnyacchatrAt atizAyIni chatrANi ca etaiH kalitaH-yuktaH, tathA-tuGgaH,-uccaH, tathA - gaganatalam - AkAzatalam , anulikhacchikharaH - anulikhat-spRzatzikharamagrabhAgo yasya sa tathA - ggntlcumbishirvrvyuktH| yojanasahasra kharazANa para ghise gaye pASANa khaNDa kI taraha yA mRSTa kI taraha-sukumAra zANa para mRSTa hue pASANa khaNDa kI taraha supratiSThita thA-samyaka sthita thA tiryakU patita rUpa se kuTila nahIM thA. isIliye yaha mahendradhvaja zeSa dhvajAoM kI apekSA viziSTa thA-atizAyI thA. tathA bahusaMkhyaka evaM pradhAna pAMcavarNoM kI-kRSNa, nIla, pIta, lohita evaM zvetavarNoM kI hajAroM choTI 2 urdhvagata dhvajAoM se parimaNDita thA. isI kAraNa yaha mahendradhvaja abhirAma thA. tathA-vAtoddhRta-vAyu se kaMpita huI-vijaya vaijayantI rUpa patAkA se tathA sAmAnya patAkAoM se, evaM sAmAnya chatra se bhI atizAyI aise chatroM se yukta thA. U~cA thA evaM AkAza tala ko apanI uccatA se isakA agrabhAga cha rahA thA. eka hajAra yojana taka kI U~cAI meM yaha thA. isIliye yaha mahendradhvaja bahuta adhika vRhattara thA. isa mhendrpASANa khaMDanI jema athavA to mRSTanI jema sukumArazANa para ghaselA pASANa khaMDanI jema supratiSThita hate sArI rIte sthita hato. tirthaka patita rUpathI kuTila nahi hate. ethI te mahendravaja bIjI davAo karatAM viziSTa hato. atizAyI hata temaja bahu saMkhyaka ane pradhAna pAMcavarNonI-kRSNanIla pIta, lohita ane zveta varNonI sahastra nAnI nAnI udarvagata davAothI parimaMDita hato. ethI ja A mahendradhvaja abhirAma hatuM temaja vAtadhUta-pavanathI laherAtI vijaya vaijayaMtI rUpa patAkAthI ane sAmAnya patAkAothI, ane sAmAnya chatra karatAM paNa atizAyI evA chatrothI yukta hatA ane AkAzane potAnI uMcAIthI sparza rahyo hato. enI uMcAI eka hajAra jana jeTalI hatI. ethI ja te mahendradhvaja zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 rAjapraznIyasUtre sahasrasaMkhyAparicchinnayojanaparyantam , ucchitaH-UrdhvadezagataH, ata eva-mahAti mahAn-atizayabRhattaraH, etAdRzo mahendradhvajaH purato yathAnupUrvi-yathAkrama saMprasthitaH / tadanantaraM-mahendra dhvajasamprasthAnAnantaraM ca khalu surUpanepathyaparikakSitAH-parikakSitaM-parigRhItaM surUpanepathya-sundarAkArayuktaveSaH yaiste tathA, atra prAkRtatvAd vizeSaNaparaprayogaH, asya pazcAnIkAdhipatayaH' ityanenA. nvayaH, te kIdRzAH, ? susajjA-svasAmagrImAdAya sannaddhAH tathA-sarvAlaGkArabhUSitAH- sarvAbharaNazobhitAH, tathA-mahatA-vRhatA, bhaTacaTakaraprakareNa- bhaTAnAm-anekavidhAnAM yodhAnAM ye'neke caTakarAH-samUhAsteSAM yaH prakaraHsamUhastena atra-pahakarazabdo dezIyaH samUhArthoM bodhyaH / paJca-paJcasaMkhyakAH, anIkAdhipatayaH-sainyanAyakAH purato yathA'nupUrvi-yathAkramaM saMprasthitAH / tadanantaraM-paJcAnIkAdhipatisaMprasthAnAnantaraM ca khalu bahavaH-bahusaMkhyAkAH AbhiyogikA devA devyazca svaiH 2-nijaiH 2, rUpaiH-AkAraiH, svaiH svaiH vizeSaiH, -bhedaiH, svaiH svairvedaiH-parivArasamUhaiH, svaiH svairniryAtaH-upakaraNaiH svaiH svaiH nepathyaiH-veH purato yathAnupUrvisaMprasthitAH / tadanantaram-AbhiyogikAnAM devAnAM devInAM ca saMprasthAnAnantaraM, ca khalu sUryAbhavimAnavAsino bahavo dhvaja ke Age pAMca anIkAdhipati-cale ye pAMcoM anIkAdhipati surUpanedhyaparikakSika the. arthAt sundarAkAra yukta veSa inhoMne parigRhIta kara rakhA thA. yaha ' surUpanepathya parikakSita' pada pAMca anIkAdhipatiyoM kA vizeSaNa hai / ye pAMcoM hI anIkAdhipati susajja the-apane 2 sAmagrI ko lekara sannaddha hue cala rahe the-tathA samasta AbharaNoM se zobhita the aneka vidha yodhAoM ke samUha se ye ghire hue the. yahAM 'pahakara' yaha dezIya zabda hai aura isakA artha samUha hai / inake Age Abhiyogika deva aura deviyAM apane 2 AkAroM se, apane 2 bhedoM se, apane parivAra khUba ja vizALa hatuM. A mahendravajanI AgaLa pAMca anIkAdhipatie cAlyA. e pAMce anIkAdhipatio surUpanepathyaparikakSita hatA eTale ke suMdara paheraveza tabhara dhAraNa 423 tA. me 'surUpanepathyaparikakSita' 56 55 anAdhipati zabdanuM vizeSaNa che. e pAMce anikAdhipatio susajja hatA. pota potAnI sAmagrIthI sajaja thaIne cAlI rahyA hatA. ane samasta AbhUSaNathI zebhita tA. gharI yeodhAsAnA sabhUlathI memo vIrAyeA tA. mI 'pahakara' ! zabda dezIya zabda che ane Ane artha samUha che. emanI AgaLa ghaNuM Abhiyogika deva devIo pota potAnA AkArothI, pita petAnAM bhedothI, pota potAnAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 25 bhagavadvandanArthaM sUryAbhasya gamanavyavasthA 211 vaimAnikA devAH, ca- punaH bahavyo vaimAnikyo devyazca sarvadvaryA yAvad - raveNa sarvadvarthAtipadAdArabhya 'raveNe' ti paryantapada saGgraho bodhyaH, tathA - sarvaddha, sarvadyutyA, sarvabalena, sarvasamudayena, sarvAssdareNa, sarvavibhUtyA, sarvavibhUSayA, sarvasambhrameNa, sarvapuSpamAlyAlaGkAreNa, sarvatruTitazabdasaMninAdena mahatyA RddhA mahatyA tyA mahatAbalena mahatA samudayena mahatAvara truTitayamakasamakapravAditena, zaGkha- paNava -- paTaha - bherI - jhallarI kharamukhI - huDakA - murajamRdaGga - dundubhi-nirghoSanAditaraveNe' ti eSAM vyAkhyA aSTamasUtrato'vaseyA / sUryAbhaM devaM purataH - agre, pArzvataH pArzvayoH, mArgataH - pRSThe ca samanugacchantipariveSTaya gacchanti // sU0 25 // samUha se, apane 2 upakaraNoM se aura apane 2 veSoM se yukta hue cala rahe the. inake saMprasthAna ke anantara aneka sUryAbhavimAnavAsI deva aura deviyAM calI. ye saba usa samaya apanI sarvaddhi se, sarvadyati se, sarvabala se, sarva samudaya se, sarva Adara se, sarva vibhRti se, sarva vibhUSA se, sarva saMbhrama se, sarva puSpamAlAoM evaM alaMkAroM se, sarva truTitoM ke zabda saMninAda se mahatI Rddhi se, mahatI dyuti se, mahAbala se, mahA samudAya se, cala rahI thiiN| yahAM yaha pATha tathA mahatA vastruTitayamakasamaka pravAditena zaMkha - paNava- paTaha- - bherI- jhallarI - kharamuhI - huDakA - muraja nAditaraveNaM, taka kA pATha yAvat pada se gRhIta huA hai / ina padoM kI vyAkhyA aSTama sUtra se jAnanA cAhiye. ye saba sUryAbhadeva ko Age pIche evaM donoM ora se pariveSTita karake calane lage || sU0 25 // 6 , parivAra samUheAthI pAta pAtAnA upakaNAthI ane peAta peAtAnA paheravezAthI susajja thaIne cAlI rahyAM hatAM. emanA pachI ghaNu sUryabhavimAna vAsI deva devIe e sarve te samaye peAta peAtAnI saddhithI, sadyutithI, sa baLathI, sarva samudhythii, sarva AharathI, sarva vilUtithI, sarva vilUSArthII sarva samathI, sarva puSya mAlAethI ane alakArAthI, sa truTitAnA zabda sa`ninAda (dhvani)thI, mahatI RddhithI, mahatI dyutithI mahA baLathI mahA samudAyathI cAlI rahyA hatAM. ahi A yA te 'mahatA varatruTita yamaka samaka pravAditena, zaMkha, paNava paTa- bherI jhallarI kharamuhI, hukkA - muraja nAdita raveNaM' sudhinA yA 'yAvat ' pahathI sagrahIta thye| che. A padonI vyAkhyA AThamAM sUtrathI jANI lelI AgaLa pAchaLa ane cAmera vIMTALAIne cAlavA joie. e sarve sUryAbha devanI sAgyA // sU0 25 // zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 rAjapraznIyasUtre mUlam-taeNaM se sUriyAbhe deve teNaM paMcANIyaparikkhitteNaM vairAmayavaTTalasaMThieNa jAva joyaNasahastamRsieNaM mahaimahAlaeNaM mahiMdajjhaeNaM purao kaDhijjamANeNaM cauhiM sAmANiyasahassehiM jAva solasahiM AyarakkhadevasAhassIhi annehiya bahahiM sUriyAbhabimANavAsIhiM vemANiehi devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe saviDDhoe jAva raveNaM sohammassa kappassa majjhaMmajjheNaM taM divvaM devir3aDhi divvaM devajuiM divvaM devANubhAvaM upadaMsemANe 2 paDijAgaremANe 2 jeNeva sohammakappassa uttarille NijjANamagge teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA joyaNasayasAhassiehi viggahehiM AveyamANe vIIvayamANe tAe ukiTAe jAba tiriyamasaMkhijjANaM dIvasamudANa majjhaM majjheNaM vIIvayamANe 2 jeNeva naMdIsaravaradove jeNeva dAhiNapurathimille raikarapavvae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA taM divvaM deviDaTiM divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM paDisAharemANe 2 paDisaMkhevemANe 2 jeNeva jaMbraddIve dIve jeNeva bhArahe vAse jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva aMbasAlavaNe ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra teNaM divveNaM jANavimANeNaM tikhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa uttarapurasthime disibhAge taM divvaM jANavimANaM IsiM cauraMgulamasaMpattaM dharaNitalaMsi Thavei ThavittA cauhi aggamahisohi saparivArAhiM dohi aNoehi, taM jahA-gaMdhevANIeNa ya NaTTANIeNa ya saddhiM saMparikhuDe tAo divvAo jANavimANAo purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pacoruhai / taeNaM tassa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 25 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 213 sUriyAbhassa devassa cattAri sAmANiyasAhassoo tAo divvAo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhati, avasesA devA ya devIo ya tAo divvAo jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti // sU0 26 // chAyA-tataH khalu sa sUryAbho devaH tena pazcAnIkaparikSiptena vajra mayavRttalaSTasaMsthitena yAvat yojanasahasrocchitena mahA'timahatA mahendradhvajena purataH kRSyamANena catasRbhiH sAmAnikasAhasrImi yAvat SoDazabhiH AtmarakSakadevasAhasrIbhiH anyaizca bahubhiH sUryAbhavimAnavAsibhi vaimAnikai devairdevIbhizca sArddha saMparivRtaH sarvaddharthA yAvat raveNa saudharmasya kalpasya madhyamadhyena ' tae NaM se sariyAme deve' ityAdi / sUtrArtha-(tae NaM se sUriyAme deve teNaM paMcANIyaparikhitteNaM) isa taraha vaha sUryAbhadeva usa paMcAnIka se parikSipta hue ( mahiMdajjhaeNaM ) mahendra dhvaja se jo ki (vairAmayavaTTalaTThasaMThieNa jAva joyaNasahassamUsieNaM mahai. mahAlaeNaM mahiMdajjhaeNaM purao kaDhijjamANeNaM ) vajra kA banA huA thA. aura jisakA AkAra gola evaM sundara thA yAvat jo eka hajAra yojana kI U~cAI vAlA thA aura isI kAraNa jo bahuta adhika bRhat thA, evaM Age le jAyA jA rahA thA (cauhiM sAmANiyasahassehiM jAva solasahi AyarakkhadevasAhassIhiM annehiya bahUhiM sariyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehi ya saddhi saMpariDe) tathA cAra hajAra sAmAnika devoM se yAvat 16 hajAra AtmarakSaka devoM 'tae NaM se sUriyAbhe deve' sUtrArtha-(tae NaM se sUriyAbhe deve teNaM paMcANIyaparikhitteNaM) mA zate te sUryAma te 5 yAnIthIparikSita thye| (mahiMdaljhaeNaM) mahendra thI re (vairAmaya vaTThalaTThasaMThieNa jAva joyaNasahassamRsieNaM mahaimahAlaeNaM mahiMdajjJaeNaM purao kaDhijjamANeNaM) 401 43 manApAmA mAvo to sana 2nI mAiti goLa ane suMdara hatI yAvata je eka hajAra yojana jeTalI uMcAI vALA hatA ane ethI te bahu ja vizALa hato ane AgaLa laI javAmAM AvI rahyo hate. (carahiM sAmANiyasahassehiM jAva solaehiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehi ya bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vaimANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparibuDe) tamA cAra hajAra sAmAnika dethI yAvat 16 hajAra aMga rakSaka devAthI temaja bIjI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 rAjapraznIyasUtre tAM divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvamupadarzayamANA 2 pratijAgrat 2 yatraiva saudharmakalpasya auttarAho niryANamArgaH tatraiva upAgacchati, upAgamya yojanazatasAhasrikai vigrahairavapatan vyativrajan tayA utkRSTayA yAvat tiryag asaMkhyeyANAM dvIpasamudrANAM madhyamadhyena vyativrajan 2 yatraiva nadIzvaravaradvIpaH yatraiva dakSiNapaurastyo ratikaraparvataH tatraiva upAgacchati, se evaM anya aura bhI aneka sUryAbhavimAnavAsI vaimAnika deva aura deviyoM se yukta huA ( saviDDhIe jAva raveNaM sohammassa kappassa majjhamajjheNaM taM divvaM devida divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM upasobhemANe 2 paDijAgaremANe 2 jeNeva sohammakappassa uttarille NijjANamagge teNeva uvAgacchai ) sarvaddhi ke sAtha aneka bAjoM kI tumula dhvani pUrvaka saudharma kalpa ke madhya madhya se usa divya devaddhi ko, divya devadyuti ko divya devAnubhAva ko, bAra bAra dikhAtA huA bAra bAra gamanavyavasthA meM udyama sahita hotA huA jahAM para saudharma kalpa kA autarAha-uttara digbhavaniH saraNamArga thA vahAM para ayA ( uvAgacchittA joyaNasAhassiehiM viggahehiM AveyamANe vIIvayamANe tAe ukkiTThAe jAva tiriyamasaMkhijjANaM dIvasamudANaM majhamajjheNaM vIIvayamANe 2 jeNeva naMdIsaravaradIve, jeNeva dAhiNapurasthibhille raikarapavvae teNeva uvAgacchae ) vahAM Akara ke vaha apane lakSa pramANa dehabhAgoM se nIce utaratA 2 mArga kA ullaGghana karatA 2 usa prasiddha utkRSTa devagati se tiryagloga saMbaMdhI asaMkhyAta dvIpa samudroM paNa ghaNu sUryAbhavimAnavAsI vaimAnika deva ane devIothI yukta thayela (savvi Dhie jAva raveNa sohammassa kappassa majjha majjheNaM taM divvaM devili divvaM devajjuI divvaM devANubhAvaM uvasobhemANe 2 paDijAgaremANe 2 jeNeva sohammakappassa uttarille NijjANamagge teNeva uvAgacchai) sapaddhanI sAthe bhane pAdhAna tubhuta davaninI cAthe saudharma ka95nA vaccethI te divya devaddhine, divya devaghutine, divya devAnubhAvane, vAraMvAra pradarzita karate, vAraMvAra AgaLa javAnI utsuktA batAvate jyAM saudharma kalpane tarAha-uttara dizA taraphano ni:saraNa mAga hatuM tyAM mA01. ( uvAgacchittA joyaNasayasAhassiehiM viggahehiM AveyamANe vIIvayamANe tAe ukkiTThAe jAva tiriyamasakhijjANaM dIvasamudANaM majhaM majheNaM vIIvayamANe 2 jeNeva naMdIsaravara dIve, jeNeva dAhiNapurathimille raikara pavvae teNeva uvAgacchai) tyAM mAvIna te pAtAnA sakSa pramANa mAgIthI nAye utaratAM utaratA, mArgane eLagatAM oLaMgatAM te prasiddha ukRSTa deva gatithI zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 26 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 215 upAgamya tAM divyAM devarddhi, divyAM devadyutiM. divyaM devAnubhAvaM pratisaMharan 2 pratisakSipat 2 yatraiva jambUdvIpo dvIpaH yatraiva bhArata varSa yatraiva AmalakalpA nagarI yatraiva AmrazAlavanaM caityaM yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upA gacchati, upAgamya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM tena divyena yAnavimAnena trikRtvaH AdakSiNaM pradakSiNaM karoti, kRtvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya ke madhyabhAga se hokara jahAM nandIzvara vara dvIpa thA, jahAM agnikoNe meM ratikara parvata thA vahAM para AyA ( uvAgacchittA taM divvaM devida divvaM devajjuI divvaM devANubhAvaM paDisAharemANe 2 paDisaMkhevemANe 2 jeNeva jaMbU. dIve dIve jeNeva bhArahe vAse jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva aMbasAlavaNe ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai ) vahAM Akara usa divya devaddhi kA, divya devadyuti kA, divya devAnubhAva kA dhIre 2 saMharaNa karatA huA dhIre 2 use saMkSipta karatA huA jahAM para jambUdvIpa nAmakA dvIpa thA, jahAM bharatavarSa thA, jahAM AmalakalpA nAmakI nagarI thI aura jahAM AmrazAla vana thA evaM usa meM bhI jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra vIrAjamAna the-vahAM para AyA. ( uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIreM teNaM divveNaM jANavimANeNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei ) vahAM Akara ke usane usa divya yAna vimAna se una zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA kI. (karittA samaNassa bhagavao mhaatiyaMga leka saMbaMdhI asaMkhyAta dvipa samudronA madhyabhAgamAMthI pasAra thaIne jyAM naMdIzvara dvIpa hato, jyAM agni keNamAM ratikara parvata hatA, tyAM AvyA. ( uvAgacchittA ta divvaM deviDDhiM divvaM devajjuI divva devANubhAva paDisAharemANe 2 paDisaMkhevemANe 2 jeNeva jabUdIve dIve jeNeva bhArahe vAse jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva aMvasAlavaNe ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai) tyAM AvIne te divya devaddhinuM, divya devaghutinuM, divya devAnu bhAvanuM dhIme dhIme saharaNa karate, dhIme dhIme tene saMkSipta karato jyAM ja budvIpa nAme dvIpa hato, jayAM bhArata varSa hatuM, jyAM Amalaka9pA nAme nagarI hatI ane jyAM A prazAlavana hatuM ane temAM paNa jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna hatA tyAM AvyA (uvAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIraM teNaM divveNaM jANa vimANeNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei) tyA bhAvAna tero ta hiya vimAnanA te zrama samapAna mahAvIranI 5 vA2 prahakSiA 42. (karittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa uttarapurathime disi bhAge ta divvaM jANavimANaM isiM cauraMgulamasaMpattaM dharaNittalaMsi zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 rAjaprazrIyasUtre uttarapaurastye digbhAge tad divyaM yAnavimAnam iSat caturaGgulamasamprApta dharaNitale sthApayati, sthApayitvA catasRbhiragramahiSIbhiHsaparivArAbhiH dvAbhyA manIkAbhyAm , tadyathA-gandharvAnIkena ca nATayAnIkena ca sArddha saMparivRtaH tasmAd divyAd yAnavimAnAt paurastyena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohati / tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya catasraH, sAmAnikasAhasthyaH tasmAd divyAdU yAnavimAnAt auttarAheNa trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti / avazeSA devAzca devyazca tasmAd divyAd yAnavimAnAd dAkSiNAtyena trisopAna pratirUpakeNa pratyavarohanti // sU0 26 // vIrassa uttarapurathime disibhAge taM divvaM jANavimANa IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNitalaMsi Thavei) pradakSiNA karake phira usane apane usa divya yAna vidhAna ko zramaNa bhagavAn mahAvIra kI ora IzAna dizA meM bhUmi se kucha cAra aMgula Upara khaDA kiyA, ( ThavittA cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohi aNIehiM-'taM jahA-gadhavANIeNa ya naTTANIeNa ya saddhiM saMparikhuDe tAo divAo jANavimANAo purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai) khaDA karake phira vaha saparivAra agramahiSiyoM ke sAtha aura do anIkoM ke sAtha-gaMdharvAnIka ke sAtha evaM nATayAnIka ke sAtha -usadivya yAna vimAna se pUrvadizA saMbaMdhI-pUrvadizA kI ora ke sopAna traya se hokara nIce utarA (taeNaM sUriyAbhassa devassa cattAri sAmA NiyasAhassIo tAo divyAo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUveNaM paccoruhaMti ) isake bAda usa sUryAbhadeva ke ve cAra hajAra sAmAnika deva usa divya yAna vimAna se uttara dizA kIora ke sopAna Thavei ) prakSiA 42rIne pachI to pAtAnA hiya yAnavimAnane zrama vAna mahAvIranI tarapha IzAna koNamAM bhUmithI cAra AMgaLa upara sthira rAkhyuM. ( ThavittA cauhiM aggamahisIhi saparivArAhiM dohi aNIehiM ta jahA gaMdhavvANIeNa ya naTTANIe ya saddhiM saMparibuDe tAo divvAo jANavimANAo purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai ) sthi2 zamI te potAnA parivA2 mahiSAmA sAthe ane be anIkenI sAthe-gaMdharvanIkanI sAthe ane nATyAnIkanI sAthe te divya yAnavimAnamAMthI pUrva dizA taraphanI traNa sIDIo upara thaIne nIce utaryA. (tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa cattAri sAmANiyasAhassIo tAo divvAo jANavimANAo uttariNeNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccorUhaMti) tyA2 57 te sUryAmavinA cAra hajAra sAmAnika deve te divya yAna vimAna uparathI uttara dizAnI traNa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 26 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 217 'taeNaM se sUriyAme deve' ityAdi' TIkA-tataH tadanantaraM khalu saH-pUrvoktaH sUryAbho devaH, tena pUrvoktena, pazcAnIkaparikSiptena-tatra-pazcAnIkAni yathA-padAtyanIkam 1, azvAnIkam 2, kuarAnIkam 3, vRSabhAnIkam , sthAnIkam 5, taiH paJcabhiranIkaiH - sainyaiH parikSiptaH-pariveSTitaH, tena 'mahendradhvajene'-ti pareNAnvayaH punaH kIdRzena tena ?vajramayavRttalaSTasaMsthitena-vajramayaH vajraratnamayaH, vRttaH-vartulazca yo laSTasaMsthitaHsundarasaMsthAnasampannastena, yAvat - yAvatpadena - suzliSTaparighRSTha mRSTasupratiSThitena viziSTena anekavarapaJcavarNakuTabhIsahasrocchritaparimaNDitAbhirAmeNa vAtoDUtavijaya vaijayantIpatAkAcchavAticchatrakalitena tuGgena gaganatalamanulikhacchikhareNa' ityetatpadasaGgraho bodhyaH, yojanasahasrocchritena mahAtimahatA' eSAM vyAkhyA trayase hokara nIce utare (avasesA devA ya devIo ya tAo divAo jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pacorUhati) isake bAda avazeSa deva evaM deviyAM usa divya yAnavimAnase dakSiNa dizAkI ora ke sopAnatrayase hokara nIce utare / TIkArtha - isake bAda pUrvokta sUryAbhadeva usa pUrvokta padAtyanIka, azvAnIka, kuMjarAnIka, vRSabhAnIka evaM sthAnIka, ina pAMca anIkoMse-sainyoMse pariveSThita huA saudharmakalpake autarAha niryANa mArga para AyA vaha mahendradhvaja vajramaya thA, vRtta-batula-gola thA. evaM AkArameM laSTa-sundara thA. yahAM yAvat mahendradhvajake 'suzliSTa parighRSTamRSTa' Adise lekara 'gaganatalamanulikhacchikharaH' takake saba vizeSaNa gRhIta hue haiM. yaha mahendradhvaja ekayojana taka kI U~cAivAlA thA aura isase yaha bahuta vizAla thA, pUrvokta samasta sADImA 52 thani naye taryA javasesA devA ya devIo ya tAo divvAo jANa vimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccorUhati) tyA2 5chI mATI rahelA deva ane devIo te divya yAna vimAnamAMthI dakSiNa dizAnI traNa sIDIo upara thaIne nIce utaryA. TIkArtha-tyAra pachI te sUryAbhadeva padAyanIjha (pAyadaLasenA) asthAnIka, (azvasenA) rAnI (hAthIsenA) vRSamAnI sana 2thAnI (2thasenA) se pAya anakethI-senAothI-pariveSTita thayelA mahendradhvajathI yukta thayelA sAdhamakalpanA otarAha-nirmANa mArga upara AvyA te mahendradhvaja vajImaya hato. vRtta-vartula goLa hatuM, ane AkAramAM laSTa suMdara hatuM. ahIM yAvat padathI mahendradhvajanA " suzliSTa parighRSTa mRSTa" paNethI bhAMDIna. 'gaganatalamanulikhacchikharaH' sudhaan| zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre paJcaviMzatitamasUtrato'vaseyA etAdRzena mahendradhvajena purataH agra kRSyamANenanIyamAnena 'sArddhaM saMparivRta' ityagrimeNAnvayaH, tathA catasRbhiH sAmAnikasAhastrIbhiH catuH sahasrasaMkhya sAmAnikadevaiH yAvat - yAvatpadena - catasRbhiragramihiSIbhiH saparivArAbhiH AbhyantarapariSado'STAbhirdevasAhasrImiH, madhyamapariSado dazabhivasAhasrIbhiH, bAhyapariSado dvAdazabhirdevasAhastrIbhiH AbhiH tisRbhiH pariSadbhiH saptabhiranIkAdhipatibhiH' ityetatpadasaGgraho bodhyaH, SoDazabhirAtmarakSaka devasAhasrIbhiH anyaizca bahubhiH sUryAbhavimAnavAsibhirvaimAnikairdevaiH ca punaH devIbhiH sArddha - saha saMparivRtaH pariveSTitaH sarvadvadhA yAvadraveNa - ' sarvadrathA ' itipadAdArabhya ' raveNa ' iti paryantapadasaGgraho bodhyaH tathA ca sarvadvarghA, sarvadyutyA, sarvabalena, sarva samudayena, sarvAssdareNa sarvavibhUtyA, sarvavibhUSayA, sarvasambhrameNa, sarvapuSpamAlyAlaGkAreNa, sarvatruTitazabdasaM ninAdena mahatyA RddhayA , 218 vizeSa padoMkA artha 25 ve sUtra meM vyAkhyAta kiyA jA cukA hai| yaha mahendradhvaja sUryAbhadeva ke Age 2 devatAoM dvArA uThAyA jA rahA thA. sUryAbha devake sAtha cArahajAra sAmAnikadeva the. apane 2 parivAra sahita cAra agramahiSiyAM thIM Abhyantara pariSadAke AThahajAra deva the. madhyamapariSadAke daza hajAra deva, bAhyapariSada ke bAraha hajAra deva the. solahajAra AtmarakSakadeva the. tathA aura bhI aneka deva evaM deviyAM sAtha meM thIM jo ki usI sUryAbhavimAna kI rahane vAlI thIM, sarvaddhi ke sAtha jo yAvatpada AyA hai usase aSTama sUtra meM Agata sarvaddhiM pada se lekara rakha taka ke pATha kA saMgraha huA hai| tathA ca sarvaddhiM, sarvadyuti, sarvabala, sarvasamudaya, sarvAdara badhA vizeSaNAnuM grahaNa thayuM che. e mahendradhvaja eka ceAjana sudhInI uMcAI vALA hatA ane ethI e bahu ja vizALa hatA. A badhA vizeSaNNAnA a 25 mAM sUtramAM spaSTa karavAmAM AvyA che. A mahendradhvaja sUrvAbhadevanI AgaLa AgaLa devatAo vaDe laI javAI rahyo hatA sUryAbhadevanI sAthe cAra hajAra sAmAnika devA hatA. peAta peAtAnA parivAra sahita cAra agrahiSIe hatI. abhya tara pariSadAnA ATha hajAra devA hatA. madhyama pariSadAnA daza hajAra deveza, ane bAhyapariSadAnA 12 hajAra devA hatA. seALa hajAra agarakSaka davA hatA. temaja bIjA paNa ghaNA deva devIe sAthe hatAM, ke je teja sUryabhavimAnanA rahenArAM hatAM. ahIM saddhinI sAthe je yAvat pada AvyuM che, tethI AThamAM sUtramAM AvelA 'sarvaddhi' pahathI bhAMDIne 'kha' sudhInA pAhano saha thayo che. sarvaddhiM sarvadhuti, sa`khaLa, sarvAMsamudAya sarva vibhUti, sa vibhUSA, sarva sabhrama, sava puSpa zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 26 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanadhyavasthA 219 mahatyA yutyA, mahatA balena, mahatA-samudayena, varatruTitayamakasamaka-bAditena, zaGkha-paNava-paTaha-bherI-jhallarI-kharamukhI-huDukkA-muraja-mRdaGka-dundubhi-nirghoSanAditaraveNa' isyetatpadasaGgrahaH, eSAM vyAkhyA assttmsuutrto'vseyaa| saudharmasya madhyamadhyena-atyantamadhyena tAM-prasiddhAM, divyAm-adbhutAM devaddhi-devasamRddhi, divyAM deva dyuti-devaprakAzaM, divyaM devAnubhAvaM-devaprabhAvam , upadarzayamANaH2 -punaHpunaH pradarzayan , pratijAgrat 2 gamanavyavasthAyAM samudyuktaH, yatraiva saudharma kalpe auttarAhaH uttaradigbhavaH, niryANamArgaH-niHsaraNamArgaH, tatraiva upAgacchati, upAgamya yojanazatasAhasikaiH-yojanalakSapramANaiH vigrahaiH-dehai dehabhAgaiH avapatan 2-adho'vataran 2 vyatitrajana mArgamullaGghayan 2 tayA-prasiddhayA utkRSTayAuttamayA yAvat-yAvatpadena-'tvaritayA, capalayA, caNDayA, javanayA, zIghrayA, sarvavibhUti, sarva vibhUSA sarvasaMbhrama, sarvapuSpamAlyAlaMkAra, sarvatruTita zabdasaMninAda, mahatIRddhi, mahatIdyati, mahAn bala evaM mahAn samudAyase tathA mahAn varatruTita yamaka samaka pravAdita aise zaMkha, paNaha, bherI, jhallarI, kharamukhI, huDukkA, mRdaGga dundubhi inake nirghoSanAditaravameM yukta huA vaha sUryAbhadeva saudharmakalpake atyanta madhyabhAgase hotA huA usa prasiddhadivya-adbhuta-deva samRddhi, divya devadyuti-deva prakAza, divya devAnubhAva-devaprabhAvako dikhAtA 2 tathA gamanavyavasthAmeM samudyukta banA huA jahAM saudharmakalpakA uttara dizA kI aura jo niryANamArga thA vahAM para AyA. pUrvokta ina sarvaddhiM Adi padoMkI vyAkhyA AThaveM sUtrameM kI jA cukI hai so vahIMse ise jAnanA cAhiye. vahAM Akarake vaha yojana lakSa pramANa dehabhAgake kramazaH nIce uttarA aura mArgakA kramazaH ullaGghana karatA huA apanI prasiddha uttama yAvat tvarita. mAlyAlaMkAra, sarva truTita zabdasaMninAda, mahatI Rddhi, mahAtIti, mahAna baLa ane mahAn samudAyathI temaja mahAna vara truTita yamaka samaka pravAdita evA zama, 51, 589, sarI, savArI, 52mubhI, huOMA, bhu24, bhR, dulI / badhAnAM nirdoSanAdita zabdathI yukta thayelA te sUryAbhadeva sAdharmakalpane ekadama madhyabhAgathI pasAra thaIne te prasiddha divya-addabhuta deva samRddhi, divya devaghuti, deva prakAza, divya devAnubhAva devaprabhAvanuM pradarzana karato karate cAlavAmAM utsuka thayela te jyAM sAdhamakalpane uttara dizA taraphano je nirmANa mArga hatuM tyAM A sarvaddhi vagere A samasta padonI vyAkhyA AThamAM sUtramAM karavAmAM AvI che. tyAMthI ja jijJAsuoe A padono artha jANI levuM joIe tyAM AvIne te ceAjana lakSa pramANa deha bhAgathI anukrame nIce utaryA ane mArgane anukrame oLaMga oLaMgata pitAnI prasiddha uttama yAvata tvasti, capaLa caMDa zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 rAjapraznIyasUtre 1 uddhatayA divyayA devagatyA' ityetatpadasaGgrahaH, eSAM vyAkhyA pazcamasUtrato'vaseyA / tiryaga - tiryakpradezamAzritya asaMkhyeyAnAm - asaMkhyAtAnAM dvIpasamudrANAM - dvIpAnAM samudrANAM ca madhyamadhyena - atyantamadhyadezabhAgena vyatikrAman 2 calan 2 tAn ullaGghayan 2 ityarthaH yatraiva nandIzvaradvIpaH yatraiva dAkSiNapaurastyaH- agrikoNasthaH, ratikaraparvataH tatraiva upAgacchati upAgamyatAM divyAM devarddhi, divyAM devadyutim divyaM devAnubhAvaM pratisaMharan 2 zanaiH zanaiH saMharan pratisaGkSipan 2-zanaiH zanaiH saMkSiptIkurvan / yatraiva jambU dvIpo dvIpaH yatraiva bhArataM varSa- dakSiNakSetraM, yatraiva bhAmalakalpA nagarI, yatraiva AmrazAlavanaM caityam, yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH, tatraiva upAgacchati, upAgamya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM tena divyena yAnavimAnena trikRtva:vAratrayam AdakSiNa pradakSiNaM karoti, kRtvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya capala, caNDa Adi vizeSaNoMvAlI devagatise asaMkhyAta dvIpa samudroMke madhya bhAgase hokara unakA ullaGghanakara jahAM nandIzvara nAmakA AThavAM dvIpa thA vahAM para AyA. gatike vizeSaNabhUta tvarita Adi padoMkI vyAkhyA pAMcave sUtrameM kI jA cukI hai / vahAM Akara vaha usake agnikoNa meM sthita ratikara parvata para gayA. vahAM jAkarake usane divya ghevaddhiM divadyuti, divyadevAnubhAva kA dhIre 2 saMkoca kiyA dhIre 2 use saMkSipta kiyA, phira vaha vahAM se jahAM jambUdvIpa nAma kA dvIpa, usameM bhI jahAM bharatavarSa - dakSiNabharata kSetra, usameM bhI jahAM AmalakalpA nagarI, usameM jahA Amra zAlavana caitya aura usa meM bhI jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the - vahAM AyA vahAM Akara ke usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko usa divya yAna vimAna se tIna bAra pradakSiNA kI gradakSiNA karake phira vagere vizeSaNA vALI devagatithI asaMkhyAta dvIpa samudronI madhyamAM thaIne eLagIne--jyAM nadIzvara nAme AThamA dvIpa hatA tyAM AvyeA. gati saMba"dhI vizeSaNa zabdonI eTale ke tvarita vagere padAnI vyAkhyA pAMcamAM sUtramAM karavA AvI che. tyAM AvIne te te dvIpanA agnikANamAM sthita ratikara parvata upara gayA. tyAM jaIne teNe dvivya devaddhi, divya devAnubhAvanA dhIme dhIme sa`kAca karyAM, dhIme dhIme sakSipta karyAM tyAra pachI te jyAM jamUdrIpa nAme dvIpa ane temAM paNa jyAM bharatavaSa dakSiNa bharatakSetra temAM paNa jyAM AmalakalpA nagarI, temAM paNa AmrazAlavana caitya ane temAM paNa zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna hatA. tyAM AvyA. tyAM AvIne teNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane te divya yAna zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA ra 26 bhagavadvandanArtha sUryAbhasya gamanavyavasthA 221 uttarapaurastye digbhAge-IzAnakoNe tad divyaM yAnavimAnam ISat-kizcit , caturagulam-aGgulicatuSTayapramANam-asamprAptam , asaMlagnaM gharaNitale-pRthivItale sthApayitvA saparivArAbhiH-parivArasahitAbhiH catasRbhiragramahiSIbhiH 'sA? saMparivRto yAnavimAnAt pratyavarohatI' ti pareNa sambandhaH, evamagre'pi, dvAbhyAmanIkAbhyAm , dvAbhyAM kAbhyAmityapekSAyAmAha-tadyathA-gandharvAnI kena ca nATyAnIkena ca sArddha-saha saMparivRtaH-saMpariveSTitaH, tasmAd divyAd yAnavimAnAt paurastyena-pUrvadigbhAge trisopAnapratirUpakeNa sundara sopanapatitrayeNa pratyavarohati-adho'vatarati / tataH-sUryAbhadevasya divyAdhAnavimAnAt pratyavataraNAnantaraM khalu, tasya sUryAbhasya devasya catasraH, sAmAnikasAhasraH-catuHsahasrasakhyasAmAnikadevAH tasmAd divyAd yAnavimAnAm autta rAheNa-uttaradigbhavena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti / avazeSA sUryAbhatatsAmAnikadevato'tiriktA devAH, ca-punaH devyaH tasmAd sva svAdhiSThitAd divyAd yAnavimAnAt , dAkSiNAtyena-dakSiNadigbhavena, trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohanti-pratyavataranti // sU0 26 / / usane apane usa divya yAna vimAna ko zramaNa bhagavAn mahAvIra ke IzAna kone meM pRthivI se cAra aMgula Upara khar3A kara diyA. khaDA karake phira vaha usa divya yAna vimAna se parivAra sahita apanI paTTadeviyoM ke sAtha utarA. sAtha meM usake gaMdharvAnIka aura nATayAnIka mI the, utarate samaya pUrva digbhava (pUrvadizA kI ora ke) trisopAnapratirUpaka se-sundara sopAnapaMktitraya se-hokara nIce utarA thA. jaba vaha sUryAbhadeva isa taraha se usa divya yAna vimAna se nIce utara cukA-taba usa sUryAbhadeva ke cAra hajara sAmAnika deva, uttaradigbhava (uttara dizA kI ora ke) trisopAna pratirUpaka se hokara usa divya yAna vimAna se nIce utare, bAkI ke ora deva aura deviyAM bAda meM dakSiNadigbhAga (dakSiNadizA vimAnathI traNa vAra pradakSiNA karI. pradakSiNA karIne pachI teNe pitAnA te divya yAnavimAnane RNa bhagavAna mahAvIranA IzAna keNumAM pRthivIthI cAra AMgaLa upara sthira karyuM. sthira karIne te divya yAna vimAna uparathI parivAranI sAthe pitAnI agramahiSIonI sAthe utaryA. tenI sAthe gaMdharvonIka ane nATyAnIka hatuM. utaratI vakhate te pUrva dizA taraphanI traNa sIDIo ke je atyaMta suMdara hatIupara thaIne nIce utaryA. A pramANe jyAre te sUryAbhadeva te divya yAnavimAna uparathI nIce utarI gayo tyAre sUryadevanA cAra hajAra sAmAnika deve uttara dizA taraphanI traNa sIDIo upara thaIne te yAna vinAna uparathI nIce utaryA. zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre mUlam - taNaM se sUriyAbhe deve cauhiM aggamahisIhiM jAva solasIhiM AyarakkhadevasAhassohiM annehi ya bahUhiM sUriyAbha vimAnavAsIhiM vemANiehiM devehiM devihi yasaddhiM saMparivuDe savviDhie jAva NAiyaraveNaM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karitA baMdara namasai, vaMdittA namasittA evaM vayAsI - ahaM NaM bhaMte! sUriyAbhe deve devANuppiyANaM vaMdAmi NamaMsAmi jAva pajjuvAsAmi || sU0 27 // 222 chAyA-- tataH khalu sa sUryAbho devaH catasRbhiragrahiSIbhiH yAvat SoDazabhiH AtmarakSakadeva sAhasrIbhiH anyeva bahubhiH sUryAbhavimAnavAsibhiH vaimAnikaiH devaH devIbhitra sArddhaM saMparivRtaH sarveddharthA yAvat nAditaraveNa kI ora ke ) trisopAna pratirUpaka se hokara usa divya yAna vimAna se nIce utare || sU0 26 / / taNaM se sUriyA deve ' ityAdi / sUtrArtha - ( taraNaM) jaba ve pariSadvaya ke deva evaM unakI deviyAM usa divya yAna vimAna se nIce utara cukIM taba isake pazcAt vaha sUryAbhadeva apanI cAra agramahiSiyoM ke sAtha yAvat ( solasIhiM AyarakkhadevasAhassIhi annehiya bahUhiM sUriyAbhavimAnavAsIddi vemANiehi devehi ya devIhi yasaddhi saMparivuDe ) solaha hajAra AtmarakSaka devoM ke sAtha tathA anya aura bhI sUryAbhavimAna vAsI vaimAnika deva aura deviyoMke sAtha avazeSa rahelA badhA devA ane daivIe tyAra pachI dakSiNa dizA taraphanI traNa sIDIe upara thaIne te divya yAna vimAna mAMthI nIce utaryA. / / 26 // taNaM se sUriyA deve ' isyAdi / sUtrArtha - (tae NaM) nyAre te pariSahanA heve| tebhana hevIo te dvivya yAna vimAnamAMthI nIce uMtarI gayA. tyAre sUryAbhadeva peAtAnI cAra agrahiSIe (paTarAlImA) nI sAthai yAvat ( solasIhiM AyarakkhadevasAhassIhi annehi ya bahUhiM sUriyAbhavimAnavAsIhiM vaimANiehiM devehi ya devIhi ya saddhiM saMyaribuDe ) sona hajAra AtmarakSaka devAnI sAthe temaja bIjApaNa sUryavimAnavAsI vaimAnika zrI rAjapraznIya sUtra : 01 " Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 27 sUryAbhasya bhagavadvandanam svaparicayazca 223 yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAgacchati, upAgamya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt-ahaM khalu bhadanta ! sUryAbho devaH devAnupriyANAM vande namasyAmi yAvat paryupAse // sU0 27 // 'taeNaM se sariyAbhe deve' ityAdi TIkA-tataH-pariSattrayadevatadevInAM yAnavimAnAtpratyavataraNAnantaraM khalu saH sUryAbhodevaH catasRbhiragramahiSIbhiH yAvat SoDazabhirAtmarakSakadevasAhasrIbhiH (savviDhie jAva NAiyaraveNaM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai) apanI samasta Rddhise yukta huA yAvat bAjoMkI tumula dhvanipUrvaka jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahAM AyA. ( uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karittA vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI) vahAM Akara ke usane zramaNa bhagavAn mahAvIrako tIna bAra pradakSiNAkI. pradakSiNA karake phira usane unako vandanAkI, namaskAra kiyA. vandanA namaskAra karake phira usane unase aisA kahA-(ahaM gaM bhaMte ! sUriyAme deve devANuppiyANaM vaMdAmi, NamaMsAmi, jAva pajjuvAsAmi) he bhadanta : maiM sUryAbhadeva Apa devAnupriyako vandanA karatA hUM, namaskAra hUM yAvat paryupAsanA karatA huuN| ____TIkArtha-isa sUtrakA artha isI mUlArthake anurUpa hI hai. vizeSatA kevala aisI hai ki 'aggamahisIhiM jAva' meM Agata yAvat padase 16 hajAra AtmarakSaka va ane hevImAnI sAthe ( saviDDhIe jAva NAiyaraveNaM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai) potAnI samasta RddhinI sAthe yAvat pAsAnI tumuda pani sAthe nyo zramaNa sagavAna mahAvI2 tA tyA mAvyA. ( uvAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI) tyo mAvIna to tra 12 zramaNa bhagavAna mhaavIranI pradakSiNA karI pradakSiNA karIne pachI teNe temane vaMdana karyA, namaskAra karyA. vaMdanA temaja namaskAra karIne pachI teNe teozrIne A pramANe vinati 42 // 4thu ( ahaM Na bhaMte ! sUriyAbhe deve devANuppiyANa vadAmi, NamaMsAmi, jAva pajjuvAsAmi ) mahata! sUryAmahe mA5 devAnu priyane na 43 chu'. yAvat paryupAsanA 43 chu. TIkAI-A sUtrane artha mUla artha pramANe ja che. phakta vizeSatA ATalI 4 cha hai 'aggamahisIhiM jAva' mAM mAtA yAvat 54thI 16 &M2 mAtma zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " rAjapraznIyasUtre catasRbhiragramahiSIbhiriti samArabhya poDa bhirAtmarakSaka devasAhasrIbhi ritiparyantapadagraho bodhyaH tathAhi - catasRbhiragramahiSIbhiH saparivArAbhiH, tisRbhiH pariSadbhiH saptabhiranIkAdhipatibhiH SoDazabhirAtmarakSaka devasAhasrIbhiriti / anyaizva - agramahiSyAtmarakSakAtiriktaizca bahubhiH - anekaiH sUryAbhavimAnavAsibhi vaimAnike deveH devIbhizvasArddha saMparivRtaH - sampariveSTitaH 'sarvadvaryA yAbad nAditaraveNa sarvaddharyetyArabhya nAditaraveNetiparyantapadasaGgraho bodhyaH, tathAhisarva sarvadyutyA, sarvabalena, sarvasamudayena, sarvAdareNa, sarvavibhUtyA, sarvavibhUSayA, sarvasambhrameNa, sarvapuSpamAlyAlaGkAreNa, sarvatruTitazabdasaM ninAdena, mahatyA RddhayA, mahatyA dyutyA, mahatA balena mahatA samudayena mahatA varatruTita - 224 devoMke, atirikta tIna pariSada ke devoMkA sAta anIkAdhipatiyoMkA aura cAra agramahiSiyoMke parivArakA saMgraha huA hai / 'savviDDhIe jAva NAiyaraveNaM meM jo yAvat pada AyA hai| usase 'sarvaddha' padase lekara 'nAdita veNa' yahAM taka ke padoMkA saMgraha huA haiM / tathA ca - 'sarvarddhise sarvadhuti se, sarvavalase sarva samudayase sarvAdarase sarvavibhUtise, sarvavibhUSAse, sarvasaMbhrama se sarva puSpamAlyAlaMkAra se sarva truTitazabda saMninAdase, mahatI Rddhise, mahatI dyuti se, mahAn vala mahAn samudAya se, mahAna vastrUTita yamaka samaka pravAdita aise zaMkha - paNava- paTaha - bherI-jhallarI - kharamuhI - huDakA - muraja - mRdaGgadundubhi ke nirghoSanAdita kha se yukta huA vaha sUryAbhadeva jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the vahAM AyA aisA saMbaMdha lagAnA cAhiye, ina sarvaddhi Adi se lekara nAditaraveNa taka ke padoM kI vyAkhyA rakSaka devAnA bAkInA traNa pariSadAnA devanA sAta anIkAdhipatione ane cAre azramahiSIonA parivArano sagraha thayo che. 'savviDDhIe jAva NAiyaraveNa' bhAM ne yAvat yaha bhavyuM che, tethI 'sarvaddharcA' paDhathI bhAMDIne ' nAditaraveNa ' ahIM sudhInA pahono sauMgraha thayo che bhane 'sarvaddhithI' sarvadhutithI, sarvamajathI, sarva sabhudvAyathI, sarvAharathI, sarva vilUtithI, sarva vibhUSAthI, sarva sa'abhathI, sarva pussymAlyAlaMkArathI sarva truTita zabda sa'ninAdathI, mahatI RddhithI, mahati dyutithI mahAn khaLathI, mahAna samudAyathI, mahAna vara truTita camaka, samaka pravAdita evA za`kha, paNava-paTaha bherI-jhArI kharamuhI, huDakkA muraja, mRdaMga duMdubhinA nirdoSa nAdita 20thI yukta thayelA te sUryAbhadeva jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna hatA tyAM Avye -evA atha samajavA joie. A ' sarvaddhi' vagerethI bhAMDIne ' nAditaraveNa ' zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 27 sUryAbhasya bhagavadvandanam svaparicayazca 225 yamakasamakapravAditena, zaGkha-paNava-paTaha-bherI-jhallarI-kharamukhI-huDukkA-muraja -mRdaGga-dundubhi-nirghoSa-nAdita-raveNe'-ti eSAM vyAkhyA assttmsuutrto'vseyaa| ebhiH sarvaddharyAdibhiH yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAga cchati, upAgamya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati, vanditvA ca evam-anupadaM vakSyamANaM vacanam avAdIt-he bhadanta / ahaM khalu sUryAbho devo devAnupriyANAM bhavatAM vande, atra 'vande' iti kriyAyoge karmaNaH sambandhamAtra vivakSAyAM paSThI bodhyaa| tathAnamasyAmi-namaskaromi yAvat-yAvatpadena-satkaromi, sammAnayAmi, kalyANaM, maGgalaM, daivataM 'ityetatpadasaGgraho bodhyaH, paryupAse' yaSAM vyAkhyA caturthasUtrato'vaseyA // sU0 27 // mUlam-sUriyAbhAi samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbhaM devaM eva vayAsI-porANameyaM sUriyAmA! jIyameyaM sUriyAmA ! kiJcameyaM sUriyAbhA! karaNijameyaM sUriyAbhA! AiNNameyaM sUriyAmA ! anbhaguNNAyameyaM sUriyAmA! ja NaM bhavaNavaivANamaMtara joisa vemANiyA devA arahaMte bhagavate vadaMti namasaMti, vaMdittA namaMsittA tao pacchA sAiM sAiM nAmagottAiM sAhiti, taM porANameyaM sUriyAmA ! jAva abbhaNuNNAyameyaM suuriyaabhaa| // sU0 28 // AThaveM sUtra meM kI gaI hai, so vahIM se ise jAnanA cAhiye / ' NamaMsAmi jAva pajjuvAsAmi' meM jo yaha yAvat pada AyA hai usase 'satkaromi, sammAnayAmi, kalyANaM. maMgalaM, daivataM, caityam' ina caturtha sUtrokta padoM kA saMgraha kiyA gayA hai| inakI vyAkhyA usI caturtha sUtra meM kI gaI hai| so vahIM se ise jAna lenA cAhiye, // sU0 27 / / sudhInA padonI vyAkhyA AThamAM sUtramAM karavAmAM AvI che. jijJAsuoe tyAMthI onell se naye. 'NamasAmi jAva pajjuvAsAmi' mA 2 a ' yAvat ' 56 mAvyu cha tethI 'satkaromi sammAnayAmi, kalyANa, maMgalaM. daivata caityam ' 25 // yathA sUtramAM kahelAM padone saMgraha karavAmAM Avyo che. A sarvenI vyAkhyA te ja cothA sUtramAM karavAmAM AvI che. jijJAsuoe tyAMthI ja jANI levuM joIe. e sU, ra7 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 rAjapraznIyasUtre chAyA-sUryAbha iti zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbhaM devamevamavAdIt-purANametad sUryAbha ! jItametat sUryAbha ! kRtyametat sUryAbha ! karaNI. yametat ? sUryAbha ! AcIrNametat sUryAma ! abhyanujJAtametat sUryAbha! yat khalu bhavanapativAnavyantajyautiSavaimAnikA devA arthato bhagavato vandante, namasyanti vanditvA namasyitvA tataH pazcAt svAni svAni nAmagotrANi kathayanti tata purANametat sUryAbha ! yAvat abhyanujJAtametat sUryAbha // sU0 28 // 'sariyAmAi samaNe bhagavaM mahAvIre' ityAdi / sUtrArtha-(sariyAbhAi) he sUryAbha isa prakAra se sambodhana karake (samaNe bhagavaM mahAvIre) zramaNa bhagavAn mahAvIra ne (sariyAbhaM devaM evaM vayAsI ) usa sUryAbhadeva se isa prakAra kahA-(porANameyaM sUriyAmA ! jIya meyaM sUriyAmA ! kiccameyaM sUriyAmA ! karaNijjameyaM sUriyAmA ! AiNNameyaM sUriyAmA! abbhaNuNNAyameyaM sUriyAmA ! ) he sUryAbha ! yaha vandanAdi niravadya karma purANa hai. cirakAla se calA A rahA hai. he sUryAbha ! yaha devatAoM kA jItakalpa hai, he sUryAbhadeva ! yaha kartavya hai, he sUryAbhadeva ! yaha sarva ke dvArA AcaraNIya hai tathA prAcIna puruSoM dvArA yaha Acarita huA hai, he sUryAbhadeva ! isa prakAra se niravadya kArya karane kI anumodanA kI gaI hai (jaM NaM bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA arahate bhagavate vadaMti, namasati vaMdittA, namaMsittA, tao pacchA sAI sAI nAma gottAI sAhiti) jo bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika aura vaimAnika 'sUriyAbhAi samaNe bhagavaM mahAvIre' ityAdi / sUtrAtha-(sUriyAbhAi) le sUryAma ! ! pramANe samAdhAna ( samaNe bhagavaM mahAvIre ) zrama mAvAna bhaDAvI2 (sUriyAbhaM devaM evaM vayAsI) te sUryAma devAne yA pramANe 4hyu (porANameyaM sUriyAmA ! jIyameya sUriyAmA ! kiJcameya suriyAmA ! karaNijjameyaM sUriyAmA ! AiNNAmeya ! sUriyAmA ! abbhaNuNNAyameya sUriyAmA !) he sUryAbha! A vaMdana vagere niravadya karma purANa che. cirakAlathI cAlatuM Ave che. he sUryAbha! A devatAono jIvakalpa che he sUryAbha deva ! A kartavya che. he sUryAbha deva ! A sarva mATe AcaraNIya che temaja prAcIna deve vaDe A Acarita thayela che. he sUryAbhadeva A pramANe niravadya karma karavAnI anumohnaa 42vAmI yAvI che. ( ja Na bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA arahate bhagavate vadaMti, namasaMti, vadittA, namasittA tao pacchA sAI sAI nAmagottAI sAhiti) manapati, pAnavya ta2, jyotiSi mane mAni zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 28 bhagavadvarA sUryAbhasya kartavyakathanam 227 'suriyAbhAi samaNe' inyAdi TIkA-sUryAbha iti-he sUryAbha iti sambodhya zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbhaM devam-evam-anupadaM vakSyamANaM vacanam avAdIta-he sUryAbha ! etad-dhandanAdi pugaNaM-cirakAlAdAgataM, yadvA-devaparamparA''gataM etat jItaMjItakalpa;, kRtyaM kartavyam karaNIyaM-sarvairAcaraNIyam tathA-AcINa-prAcInarAcaritam , tathA-abhyanujJAtam-anumoditam , yat khalu bhavanapativAnavyantarajyautiSavaimAnikA devA arhato-jinAn bhagavato vandante namasyanti, vanditvA ca tataH pazcAt svAni svAni-nijAni nijAni nAmagotrANi-nAmAni gotrANi ca kathayanti-uccArayanti-tat-candananamasyananAmagotrakathanaM he sUryAbha ! purANaM yAvadabhyanujJAtam-arthAt-purANametat-sUryAbha ! jItametat sUryAbha ! deva ahaMta bhagavanto ko vandanA karate haiM, namaskAra karate haiM, vandanA namaskAra karake phira apane 2 nAmagotroM ko kahate haiM (taM porANameyaM sUriyAmA ! jAva anbhaNuNNAyameyaM sUriyAmA ! ) ataH he sUryAbha ! yaha niravadyakRtya vandana namaskAra karake nAmagotra kA kathanarUpa kArya purAtana hai yAvat abhyanujJAta hai| ___TIkArtha-isa sUtra kA TIkArtha isa mUlArtha ke jaisA hI hai. parantu jo TIkA meM kahIM 2 para vizeSatA prakaTa kI gaI hai vaha isa prakAra se hai-yaha vandanAdi karma purANa hai-cirakAla se calA A rahA hai athavA devaparamparA se calA A rahA hai| vandanA namaskAra karane ke bAda apane 2 nAmagotra kA kathana karanA yaha bhI purANa hai 'jAva abbhaNuNNAya' meM jo yAvat pada AyA hai usase yahAM 'jIvameyaM sUriyAmA ! kiccameyaM sariyAmA ! deva ahaMta bhagavaMtene vaMdana kare che, namaskAra kare che, vaMdanA temaja namaskAra 4zana pachI pAta pAtAnA nAmagAtrAnu y||29|| 42 cha. (taM porANameyaM sUriyAbhA ! jAva abbhaNuNNAyameyaM sUriyAmA ! ) methI hai sUryAla ! mA nirava bhvaMdana namaskAra karIne nAmagAtronuM uccAraNa rUpa kAma purAtana che abhyajJAnuMta che. TIkArtha--A sUtrane artha mUla artha jevo ja che. paNa TIkAmAM je je sthAne vizeSa kathana spaSTa karavAmAM AvyuM che. te A pramANe che. A vaMdana vagere karmo purANa che. cirakAlathI thatAM AvI rahyAM che. athavA deva paraMparAthI cAlatAM Ave che. vaMdanA namaskAra karyA pachI potapotAnA nAma gotranuM uccAraNa karavuM te 55 pusa cha. 'jAva abbhaNuNNAya' mA 2 yAvat 56 mAyuM che tathA alI 'jIyameyaM sUriyAbhA' kiccameyaM sUriyAmA ! karaNijjameyaM sUriyAmA AiNNameyaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara8 rAjapraznIyasUtre kRtyametat sUryAbha ! karaNIyametat sUryAbha ! AcIrNametat sUryAbha ! abhyanujJAtametat sUryAbha ! iti padasaGgraho bodhyaH epAM vyAkhyA'sminneva sUtre pUrvakRtA / etanniravadyakRtyatvAdbhagavatoktam / sAvadyakArya tu te karaNakAraNAnumodanarahitA bhavantIti vijJeyam // sU0 28 // ___mUlam -taeNaM se sariyAbhe deve samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe haTTa jAva hiyae samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA paccAsaNNe gAidUre sussUsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsai // sU0 29 // chAyA-tataH khalu sa sUryAbho devaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evamuktaH san hRSTa yAvat hRdayaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, karaNijjameyaM sUriyAmA ! AiNNameyaM sUriyAmA !' isa pUrvokta pATha kA saMgraha huA hai| ina padoM kI vyAkhyA isI sUtra meM pahile kI jA cukI hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki ina vandanAdi karmoM ko kartavyakoTi meM jo bhagavAnne kahA hai-so ye saba karma niravadya karma haiM-ataH inheM kartavyakoTi meM kahA gayA hai| jo sAvadyakarma hote haiM-unameM to bhagavAn karaNa, kAraNa, evaM anumodanA inase rahita hI hote haiM aisA jAnanA cAhiye. // sU0 28 // 'taeNaM se sUriyAbhe deve ityAdi / sUtrArtha-(taeNa) isake bAda (se sUriyAme deve) vaha sUryAbha deva (samapaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samaNe haTTa jAva hiyae) jaba zramaNa sUriyAmA !' mA pAnI saDa thye| cha. save pahonI vyAyAma sUtramA ja pahelAM karavAmAM AvI che matalaba e che ke A vaMdana vagere karmone je bhagavAne kartavyanI kakSAmAM mUkyAM che. tethI A badhA karmo niravadyakarma che ethIja emanI gaNanA kartavyakeTimAM karavAmAM AvI che. je sAvadyakarmo hoya che, teomAM te bhagavAn karaNa ane anumodana A badhAthI rahita ja hoya che Ama samajavuM joIe. sUtra 28 'taeNaM se sUriyAbhe deve' ityAdi / sUtrA--(taeNaM) tyA2 5chI ( se sUriyAbhe deve ) te sUryAsa heve (samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa evaM vutte samANe haTTha jAva hiyae) nyAre zrama samapAna mAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 229 subodhinI TIkA. sU. 29 sUryAbhasya bhagavatparyupAsanA vanditvA namasthitvA nAtyAsanne nAtidUre zuzrUSamANaH namasyan abhimukho vinayena prAalipuTaH paryupAste // sU0 29 // 'taeNase sUriyAbhe deve' ityAdi TIkA-vyAkhyA nigadasiddhA / navaram-tatra-paryupAsanA trividhA yathAkAyikI 1, vAcikI 2, mAnasikI ceti, tatra kAyikyA yAvat saGkucitAgrahastapAdaH zuzrUSamANo namasyan abhimukho vinayena prAalipuTaH paryupAste 1, vAcikyA-'yad yad bhagavAn vyAkaroti evametad bhadanta ! tathaitad bhadanta ! bhagavAn mahAvIrase isa prakAra kahA gayA - taba vaha hRSTa-tuSTa yAvat hRdaya vAlA huA, (samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai) usane usI samaya zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanAkI, namaskAra kiyA ( vaMdittA namaMsittA jaccAsaNNe NAidUre susvasamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsai) vandanA namaskAra karake phira vaha na atidUra aura na atipAsa aise ucita sthAnapara dharma sunanekI abhilASAse bhagavAn ke samakSa donoM hAthoMko joDakara paryupAsanA karatA huA baDe vinayake sAtha baiTha gayA ! ___TIkArtha-isakA TIkArtha spaSTa hai yahAM para paryupAsanA tIna prakArakI kI gaI hai-kAyiki 1 vAcikI 2 aura mAnasikI 3, inameM donoM hAthoMko joDakara caraNoMko yathAsthAna para saMkucita karake usakA baiThanA, dharmasunanekI icchAse yukta honA aura baDe vinayake sAtha prabhuke samakSa apane yogyasthAna para baiThanA yaha kAyikI paryupAsanA hai| bhagavAn apane upadezameM jo dharmakA vAranI mA madhI vAta sAmajI tyAre te tuSTa yAvatya vANI thye|. (samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai) te tatkSaNa bhae bhagavAna mahAvIrane nArI nama2412 4aa. ( vaMdittA namasittA NaccAsaNNe NAidUre sussUsamANe NamaMsamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsai) va tama namaH412 rIne 5chI te na vadhAre ghara ane na vadhAre najIka ema yegya sthAne dharmazramaNathI IrachAthI bhagavAnanI pAse baMne hAtha joDIne paJpAsanA karato ekadama vinamra thaIne besI gayo. TIkAtha-Ane TIkArtha spaSTa ja che. ahIM parya pAsanA traNa prakAranI batAvavaam mAvI cha. pichI (1), vAyilI (2), bhane mAnasipI (3), sAmane hAtha joDIne, pagone yathA sthAna saMkecIne tenuM besavuM, dharmazravaNa mATenI IcchA thavI ane ekadama nagna thaIne prabhunI sAme potAnA yogya sthAne besavuM te kAyikI pacuM pAsanA che. bhagavAne pitAnA upadezamAM je dharmanuM vyAkhyAna karyuM te prati 'D RE ! / merI che. mahanta ! ma ta che. mahata ! ma spth| avita cha. mahata ! ma asahi cha mata ! bhATa che. mata! zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre avitathametad bhadanta ! asaMdigdhametad bhadanta ! iSTametad bhadanta ! pratISTametad bhadanta ! iSTapratISTametad bhadanta ! tad yathaitat yUyaM vadatha' evamapratikUlayan payu pAste 2 / mAnasikyA - mahAsaMvegaM janayitvA tIvradharmAnurAgaraktaH paryupAste, eSAM vyAkhyA aupapAtikasUtrasya catuHpaJcAzattamasUtrasya matkRtapIyUSa varSiNITIkAto'vaseyA // sU0 29 // ___mUlam-taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre suriyAbhassa devassa tIse ya mahaimahAlayAe parisAe jAva dhamma parikahei parisA jAmeva disiM pAumbhUyA tAmeva disiMpaDigayA // sU0 30 // chAyA - tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbhasya devasya tasyAzca mahA'timahatyAH pariSadaH yAvat dharma parikathayati pariSad yAmeva dizaM prAdurbhatA tAmeva dizaM pratigatA // sU0 30 // vyAkhyAna kiyA usake prati he bhadanta ! yaha aisA hI hai, he bhadanta ! yaha sarvathA avitatha hai, he bhadanta ! yaha asaMdigdha hai, he bhadanta ! yaha iSTa hai he bhadanta ! yaha pratISTa hai, he bhadanta ! yaha iSTa pratISTa donoMrUpa hai-jaisA Apa kaha rahe haiM isa taraha anukUlatAse sahita hokara unake vacanoM kI sarAhanA yaha vacikI paryupAsanA hai| apanemeM mahAsaMvegabhAvako utpanna karake tIvradharmAnurAgase rakta honA isakA nAma mAnasikI paryupAsanA hai| ina padoMkI vyAkhyA aupapAtika sUtrake 54 veM sUtrakI pIyUSavarSiNI TIkAmeM maiMne kI hai so vahAMse jAnanA cAhiye // sU0 29 // 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' ityAdi / sUtrArtha (taeNaM) isake bAda (samaNe bhagavaM mahAvIre) zramaNa bhagavAn A pratISTa che, he bhadaMta ! A ISTapratISTa baMne rU5 che. Apa jema AjJA kare che tema che "A pramANe anukULatA sahita thaIne temanA vacane vakhANavAM te vAcikI paryuM pAsanA che. pitAnAmAM mahAsaMvegabhAvane utpanna karIne tIvra dharmAnurAgathIrakta thavuM te mAnasikI papAsanA che. A sarve padonI vyAkhyA ApapAtikasUtranA 54mAM sUtranI pIyUSavarSiNI TIkAmAM meM varNavI che. jijJAsuoe tyAMthI anel me. // sU 28 // 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' ityAdi / sUtrAtha-(taeNaM) tyA2 57 (samaNe bhagavaM mahAvIre) zrama mana maDAvIre zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA su0 30 bhagavato dharmakathA ___ 231 'taeNaM samaNa' ityAdi TIkA - tataH - tadanantaram khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbhasya devasya upalakSaNatayA zvetasya rAjJaH dhAriNIpramukhAnAM devInAM ca tasyAHpUrvoktAyAzca mahA'timahatyAH - atimahattarAyAH pariSadaH - sabhAyAH yAvatyAvatpadena - 'RSipariSadaH, munipariSadaH, yatipariSadaH, devapariSadaH, anekazatAyAH anekazatavRndAyAH, anekazatavRndaparivArAyAH, AghavalaH, atibalaH, mahAbalaH aparimitabalavIryatejomAhAtmyakAntiyuktaH zAradanavastanitamadhuragambhIrakrauzcanirghoSadundubhisvaraH urasivistRtayA kaNThe vartitayA zirasi samAkIrNayA agadgadayA amammanayA sphuTaviSayamaghuragambhIragrAhikayA sarvAkSarasannipAtikayA pUrNaraktayA sarvabhASAnugAminyA sarasvatyA yojananirvAriNA svareNa arddhamAgadhyA bhASayA bhASate arhan' ityetatpadasaGgraho bodhyaH, dharma mahAvIrane (sUribhissa devassa) sUryAbhadevako tathA (tIse ya mahahamahAlayAe parisAe) usa vizAla pariSadAko (jAva dhamma parikahei) yAvat dharmakA upadeza diyA (parisA jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disiM paDigayA ) pariSadA jisa dizAse prAdurbhUta huI thI usI dizAkI ora pIche calI gaI, TIkArtha-isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIrane sUryAbhadevako upalakSaNase zveta rAjAoMko, dhAriNIpramukha deviyoMko aura pUrvokta ativizAla pariSadA ko, yAvatpadagrAhya RSipariSadAkoM, munipariSadAkoM, yatipariSadAko devaparipadAko, aneka zatasaMkhyAvAlI, anekazatavRnda ( samUha ) vAlI, aneka zatasamUhayukta parivAravAlI usa sabhAko 'arhanta prabhu zrutacAritrarUpa dharmakA upadeza dete haiM isa zAzvataniyamake anusAra ardhamAgadhI bhASA dvArA zrutacAritrarUpa dharmakA upadeza diyA. bhagavAn kaise the-so kahate haiM-bhagavAna mahAvIra (sUriyAmassa devassa ) sUryAne tema (tIse ya mahaimahAlayAe parisAe) te vizA pariSahAne (jAva dhamma parikahei) yAvat dhamanI a53za 4 (parisA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiMpaDigayA) pariSahA 2 dizA ta23thI bhAvI hatI te dizA tarapha ja pAchI jatI rahI. TIkAtha-tyArapachI zramaNa bhagavAna mahAvIre sUryAbhadevane upalakSaNathI zvetA rAjAone, dhAriNI pramukha devIone ane te pUrvokta ativizALa pariSadone yAvata pada grAhA RSipariSadAne, muni pariSadAne yatipariSadAne deva pariSadAne ghaNI seMkaDe saMkhyAvALI, ghaNe seMkaDe samUhevALI, ghaNuM seMkaDe samUha yukta parivAravALI te sabhAne "ahaMta prabhu zratacAritrarUpa dharmane upadeza Ape che" A zAzvata niyama mujaba ardhamAgadhI bhASAmAM zratacAstrirUpa dharmane upadeza Apyo. bhagavAna zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 rAjapranIyasUtre 1 parikathayati' eSAM vyAkhyA aupapAtikasUtrasya SaTpaJcAzatamasUtrasya matkRtapI - yUSavarSiNI TIkAto'vaseyA / dharmaparikathanaprakAraca aupapAtikasUtrato grAhyaH / pariSad - RSyAdipariSad zrImahAvIra prabhuparikathitadharmopadezavacanazravaNAnantaraM yAmeva dizamAzritya prAdurbhUtA samAgatA tAmevadizaM pratigatA parAvRtyagatA / / sU. 30 // prabhu apratibaddhabalazAlI the, atizaya baliSTha the, anupamaprazastazakti saMpanna the, aparimita bala, vIrya, teja, mahAtmya, evaM kAntise yukta the, balase yahAM para zArIrika zaktikA saMgraha huA hai. aura vIrya se jIvakI asAdhAraNa zakti kA grahaNa huA hai, prabhAvakA nAma mahAtmya hai, zArIrika sundaratAkA nAma kAnti hai, bhagavAnakI dhvani zaratkAlIna navIna meghakI garjanA jaisI madhura evaM gaMbhIra thI, krauMcapakSI ke maMjula nirghoSakI taraha mIThI evaM dundubhike svara kI taraha bahuta dUrataka jAnevAlI vakSasthalake vistIrNa honese vahAM para vistAra ko prApta huI, kaMThe ke vartula hone ke kAraNa vahAM para golarUpa se sthita huI. mastaka meM vyApta huI, gadgadarUpase rahita huI, maNa maNa zabdase rahita huI. sphuTaviSayavAlI, madhura evaM gabhIrarUpa se yukta. sakalavAGmayasvarUpasamasta akSaroM ke saMyogavAlI, sakala bhASAmaya, svara evaM kalAdikoM se utpanna tathA mAlakoMza nAmaka rAga se yukta, sarvabhASApariNamanasvabhAvavAlI esI jina vANI se jo eka yojanataka dUra jAne vAle svara se yukta kevA hatA te vize kahe che-ke bhagavAna mahAvIra prabhu apratibaddhabaLavALA hatA, atizaya khaLavAna hatA. anupama prazasta zakti sapanna hatA. aparimita baLa, vI, teja, mAhAtmya ane kAMtithI yukta hatA. khaLathI ahIM zArIrika zaktinA sa'graha thayA che ane vIrya thI AtmAnI asAdhAraNa zaktinuM grahaNa thayuM che, prabhAvanuM nAma mahAtmya che. zArIrika suMdaratAnuM nAma kAMti che. bhagavAnanA dhvani zaraNAlIna navIna meghanA gana jevA madhura ane gabhIra hatA. kau'capakSInA maMjulanidhISanI jema mIThA temaja duMdubhInA svaranI jema bahu dUra sudhI paheAMcI zake tevA hatA. vakSabhAga vistIrNa hAvAthI tyAM vistAra prApta, kaThabhAga vatula hAvAthI tyAM gALAkAre sthita, mastakamAM vyAsa gadgad rUpathI rahita, maNamaNa rUpathI rahita, sphuTa (spaSTa) viSayavALI, madhura temaja gaMbhIra rUpathI yukta, sakalavADmaya svarUpa samasta akSarAnA sacaiAgavALI, sakalabhASAmaya svara temaja kalA vagerethI utpanna ane mAlakAza nAmaka geyarAgathI yukta, sa bhASA pariNamana svabhAvavALI evI jinavANIthI ke je eka ceAjana sudhI dUra janArA dhvanIthI yukta hatI ane jenuM khIju` nAma a mAgadhIbhASA hatI. evI adha mAgadhIbhASAmAM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 31 sUryAbhasya bhavasidhyAdipraznottarazca 233 mUlam-taeNaM se sUriyAbhe deve samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haTTatuTTha jAva hiyae uhAe uTTei udvittA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai NamaMsaha vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-ahaM NaM bhaMte ! sUriyAbhe deve kiM bhavasiddhie abhavasiddhie ? sammaddiTThI micchAdiTTho ? parittasaMsArie aNaMtasaMsArie ? sulabhabohie dullabhabohie ? ArAhae virAhae ? carime acarime ? sUriyAbhAi samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAmaM devaM evaM vayAsI-sUriyAmA ! tumaM NaM bhavasiddhie, No abhavasiddhie, jAva carime No acarime / / sU0 31 // chAyA-tataH khalu sa sUryAbho devaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTa yAvad hRdayaH utthayA uttiSThati, utthAya thI aura jisakA dUsarA nAma ardhamAgadhI bhASA thA-aisI ardhamAgadhI bhASA se arhanta upadeza dete haiM-yaha saba pATha yahAM yAvat pada se gRhIta huA hai| isa pAThakA isa prakAra kA artha aupapAtika sUtra ke 56 ve sUtra meM kiyA gayA hai. dharmakathA aura usakA prakAra yaha saba viSaya aupapAtika sUtra se yahAM grahaNa karanA cAhiye. isa prakAra RSi Adi kI pariSadA zrI mahAvIra prabhu se kathita dharmopadeza sunakara jisa dizA se AI thI. usI dizA kI ora pIche calI gaI // sU. 30 // 'taeNaM se sUriyAme deve' ityAdi / sUtrArtha--(taeNaM) isake bAda (sUriyAbhe deve) vaha sUryAbha deva ( smahata upadeza kare che. A pATha ahIM yAvat padathI saMgrahIta thayela che. A pAThano A jAtane artha aupapAtika sUtranA 56 mA sUtramAM karavAmAM Avyo che. dharmakathA ane tene prakAra A sarva viSaya aupapAtika sUtrathI ahIM grahaNa karavA joIe. A pramANe RSi vagerenI pariSadA zrI mahAvIra prabhu vaDe kathita dharmopadeza sAMbhaLIne je dizA taraphathI AvI hatI. te ja dizA tarapha pAchI jatI rahI. | sU0 30 che 'taeNa sUriyAbhe deve' ityAdi / sUtrAtha-:-(taeNaM) tyA2 5chI ( se sUriyAbhe deve) te sUriyAmahe ( samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA ) zrama mavAna mahAvIra zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 rAjapraznIyasUtre zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA evamavAdIt - ahaM khalu bhadanta ! sUryAbho devaH kiM bhavasiddhikaH abhavasiddhikaH ? samyagdRSTiH mithyAdRSTiH 1 parItasaMsArikaH anantasaMsArikaH ?, sulabhabodhikaH durlabhabodhakaH ? ArAdhako virAdhakaH ?, caramo'caramaH ? sUryAbha ! iti zramaNo bhagavAna mahAvIraH sUryAbhaM devamevamavAdIt - sUryAbha ! tvaM khalu bhavasiddhiko no abhavasiddhikaH ? yAvat caramo no acaramaH // sU0 31 // rta bhagavao mahArIrassa atie dhammaM soccA) zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharmopadeza sunakara (nisamma ) aura use hRdaya meM avadhAraNa kara ( haTThatuGajAva hiyae uTThAe uTThei, uTThittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdara, namasai) hRSTa huA yAvat tuSTa hRdaya vAlA huA aura phira vaha svayaM apanI utthAnazakti se uThA-uThakara usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA. ( vaMdittA namasittA evaM vayAsI) vandanA namaskAra kara vaha phira unase isa prakAra kahane lagA- pUchane lagA ( ahaM NaM bhaMte sUriyA deve kiM bhavasiddhie abhavasiddhie ) he bhadanta ! meM sUryAbhadeva kyA bhavasiddhika hUM athavA abhavasiddhika hU~ ? (sammaddiTThI micchAdiTThI) samyakadRSTi hUM yA mithyAdRSTi hUM ? (parittasaMsArie aNata saMsArie) parIta saMsArika hUM ? yA anantasaMsArika hUM ? ( sulabhabohie dullabhabohie ) sulabhabodhika hU~ ? yA durlabodhika hUM ( ArAhae virAhae ) ArAdhaka hUM yA virAdhaka hU~ ? ( carime acarime) carama hUM yA acarama hUM ? ( suriyAmAi samaNe bhagavaM mahAvIre suriyAmaM devaM evaM vayAsI) taba he sUryAbha isa prakAra se sUryAbha deva ko saMbodhita karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ne usa sUryAbha deva se aisA kahA - ( sUriyAbhA ! pAsethA dharmopadeza sAMlaNIne (nisamma ) ane tene hRdhyamAM dhAraNa arIne (haTTha tuTTa jAva hiyae uTThAe, uTThei, uTThittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai ) Ta thayA, yAvat tu hRdayavALA thayA ane te peAtAnI ja utthAnazakti vaDe UbheA yahane tethe zramaNa bhagavAna mahAvIrane baMdhana ane namassAra . ( vaMdittA namasittA evaM vayAsI ) sane vahanA tebhana namaskAra harIne tezro zrIne yA pramANe vinaMtI ratAM pUchavA sAgyo hai ( ahaM NaM bhate sUriyAbhe deve kiM bhavasiddhie abhavasiddhie ) E laDhata ! huM sUryAladveva zuM lavasiddhi chu } alavasiddhi4 4 . ( samma - hiTTI micchAdiTThI ) sabhya dRSTi chu mithyAdRSTi 1 (parIta saMsArie anaMta saMsArie) parIta sauMsArI chu } anaMta saMsAri chu ? ( sulabha bohie dullabhabohie ) susalamAghiu chu ! husalamAdhi4 ? ( ArAhae virAhae ) ArAdha4 chu } virAdha 4deg ? ( carime acarime ) yarabhe ayarabha chu ? ( sUriyAbhAi samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAMbha zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 31 sUryAbhasya bhavasidhyAdipraznottarazca ' taraNaM se sUriyA deve' ityAdi , TIkA - tataH - pariSatpratigamanAnantaraM khalu sa sUryAbho devaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike - samIpe dharmaM zrutvA - sAmAnyataH - zravaNa - gocaraM kRtvA nizamya - vizeSato hRdyatradhArya, hRSTatuSTa yAvahRdayaH hRSTatuSTetyArabhya hRdayaityantapada saGgraho bodhyaH, tathAhi - 'hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH paramasaumanasthitaH, harSavazavisarpaddhRdayaH' iti eSAM vyAkhyA pUrvavat / etAdRzaH san utthayA - utthAnena uttiSThati - utthito bhavati, utthAya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vanditvA namasthitvA ca evam - anupadaM vakSyamANaM vacanam avAdIt - he bhadanta ! ahaM khalu sUryAbho devo bhavasiddhikaH - bhave- ito'ntaraM manuSyajanmani siddhi: - muktiryasya tAdRzo'smi kim- kimuta abhavasiddhika:tumaM NaM bhavasiddhie No abhavasiddhie jAva carime No acarime ) he sUryAbha ! tuma bhavasiddhika ho, abhavasiddhika nahIM ho yAvat carama ho acarama nahIM ho / 235 TIkArtha- -jaba dharmopadeza sunakara pariSadA apane 2 sthAna para calI gaI, taba una zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharmopadeza sunakara aura use hRdaya meM avadhAraNa kara hRSTa tuSTa cittAnandita hue, prItimana vAle hue, paramasomanasthita hue evaM harSa ke vaza se harSita hRdaya vAle hote hue ve sUryAbhadeva svayaM hI apane sthAna se UThe aura UThakara unhoMne una zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA ki unheM namaskAra kiyA. vandanA namaskAra karake phira unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra se aisA pUchAhe bhadanta ! maiM bhavasiddhika hUM ? yA abhavasiddhika hUM - arthAt isa bhava ke deva evaM vayAsI ) tyAre ' he sUryAma ! AA pramANe sUryAladdevane sodhIne zramagu lagavAna mahAvIre te sUryAlahevane yA pramANe 4dhu ( sUriyAbhA ! tumaM NaM bhavasi - ddhie No abhavasiddhie jAva carime No acarime ) he sUryAla ! tabhe lavasiddhi che, abhavasiddhika nathI cAvat carma che! acarama nahi. TIkA-dharmopadeza sAMbhaLIne jyAre pariSadA peAtAtAnA sthAne jatI rahI tyAre zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse dharmopadeza sAMbhaLIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne hatuSTa cittAna dvita thayelA prItimatavALA, thayelA, 52masaumanasthita thayelA ane harSAtireMkathI harSitahRdayavALA thayelA te sUryAbhadeva jAte ja potAnA sthAna uparathI ubhA thayA. UbhA thaine temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanA karI namaskAra karyo vadanA namaskAra karIne pachI temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vinaMtI karatAM A pramANe kahyuM ke he bhakata ! huM bhasiddhika chuM ke abhavasiddhika chuM ? eTale ke A bhava pachI je manuSyabhava prApta thaze tyAre mArI zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 rAjapranIyasUtre E tadviparItosmi ekasminnevabhave muktigAmI yadvA - anekabhaveSu satsu mukti gAmItipraznAzayaH / bhagavanmahAvIradezanAzravaNajanitavairAgyayuktacetAH sUryAbho devaH dRSTvA punarbhagavantaM pRcchati - samyagdRSTiH- samyak zraddhAvAnasmi kimuta mithyA afgaf ! iti / svasya samyagdRSTitvanirNaya - praznAnantaraM samyagdRSTera pikasyacit parimitaH saMsAro bhavati kasyaciccAparimitaH, evamupazamazreNizikharArUDhA api kecidanantasaMsAriNo bhavantIti svaviSaye pRcchati - ahaM parItasaMsArikaH - parItaH - parimito yaH saMsAraH - saMsaraNaM, so'styasya sa tathAbhUto'smi, yadvA anantasaMsArikaH - ananto yaH saMsAro'tyasyeti tathAbhUto'smi ? | " anantara prApta manuSya bhava se merI mukti hogI ? yA aneka bhavoM kI prApti ke bAda merI mukti hogI ? tAtparya yaha hai ki maiM eka hI bhava meM muktigAmI hUM yA aneka bhavoM ke hone para muktigAmI hUM. isa prakAra se zramaNa bhagavAna kI dezanA se janita vairAgya yukta cittavAle maiM samyadRSTi hUM ? yA mithyAdRSTi hUM ? arthAt sUryAbha devane unase pUcha kara phira bhagavAn se aisA pUchAhe bhadanta ! maiM samyak zraddhAvAlA hUM yA mithyA zraddhAvAlA hUM yadi samyak zraddhAvAlA hU~ to usa meM bhI kyA maiM parIta sAMsArika hUM yA aparIta - ananta sAMsA - rika hUM ? yaha prazna isaliye kiyA gayA hai ki kisI samyagdRSTi kA saMsAra parIta hotA hai evaM kisI samyagdRSTi kA aparIta - aparimita hotA hai arthAt upazama zreNipara ArUDha hue kitaneka samyagdRSTi ananta saMsArI bhI hote hai isa liye apane meM samyagdRSTitva kA nirNaya ho jAne para bhI usa sUryAbhadevane apane viSaya meM aisA pUchA hai ki maiM parimita saMsAra vAlA hUM yA aparimita - ananta saMsAra vAlA hUM / parIta saMsArika bhI koI jIva sulmukti thaze ke ghaNA bhavAnI prApti pachI ? matalaba A pramANe che ke huM eka ja bhavamAM muktigAmI chuM, ke aneka bhavA pachI muktigAmI chuM ? A pramANe zramaNa bhagavAna mahAvIranI dezanAthI utpanna thayela vairAgyathI yukta cittavALA sUryAbhadeve teozrIne A rIte prazna karI pharI A pramANe vinaMtI karatAM prazna karyo ke he bhadahata ! huM samyak zraddhAvALA chuM. eTale ke samyagdaSTi chuM ke mithyAtvI chuM. je huM samyak zraddhAvALA chuM teA temAM zuM huM parIta sAMsArika chuM ke aparIta anata sAMsArika chu ? A prazna eTalA mATe karavAmAM AvyA che ke keTalAka sabhyaSTinA sa'sAra parIta hoya che ane keTalAka samyagdanA sa'sAra aparIta-aparimita haiAya che eTale ke upazama zreNi upara ArUDha thayela keTalAka samyagdaSTi anaMta saMsArI paNa hAya che, eTalA mATe potAnAmAM samyagdaSTinA ni ya thaI gayA pachI paNa te sUryobhadeva peAtAnA saMbaMdhamAM A jAtanA prazna zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 31 sUryAbhasya bhavasidhyAdipraznottarazca 237 parItasaMsAriko'pi kazcitsulabhavodhiko bhavati, kazcicca durlabhabodhiko bhavati, tatrAhaM ko'smIti pRcchati sulabhabodhika:-sulabhA bodhiryasya sa tathA-janmAtare sulabha jainadharmaprAptikaH evaM durlabhabodhikaH-janmAntare durlabhajainadharmaprAptikaH / tatra sulabhavodhiko'pi kazcit bodhiM labdhvA'pi tAM virAdhayati kazcicca pAlayati tatrAhaM virAdhaka ArAdhako vA ? iti pRcchati-ArAdhakaH-ArAdha yati-samyak pAlayatItyArAdhakaH - bodhipAlakaH, virAdhakaH - bodhyapAlaka:tatrA''rAdhako'pi kazcit tadbhavamokSagAmI na bhavati kazcicca tathA bhavati tatra ko'hamiti pRcchati-caramaH anantarabhAvi bhavakaH, acaramaH-tadviparItaH, evaM bhavodhivAlA hotA hai aura koI durlabhabodhivAlA hotA hai, ataH ina meM se maiM kauna hUM sulabhabodhika hUM, yA durlabhabodhika hUM janmAntara meM jise jainadharma kI prAptirUpa bodhi sulabha hotI hai vaha sulabhabodhika aura janmAntara meM jainadharma kI prApti jise durlabha hotI hai vaha durlabhavodhika hai / sulabhabodhika bhI koI jIva bodhi ko prApta karake bhI usakI virAdhanA kara detA hai, aura koI usakI paripAlanA karatA hai to inameM se maiM kauna hUM kyA usa bodhi kA ArAdhaka hUM yA virAdhaka hUM ? bodhi ko jo acchI taraha se pAlatA hai aisA hUM ArAdhaka-bodhipAlaka hUM ? yA virAdhaka bodhi kA apAlaka hUM ? ArAdhaka bhI koI jIva tadbhava mokSagAmI hotA haiM, aura koI tadbhava mokSagAmI nahIM bhI hotA hai, ataH inameM se maiM kauna hUM 1 kyA carama anantara bhAvibhavaka hUM yA isa se viparIta hUM ? isa prakAra se prazna karane vAle sUryAbha deva se prabhu karyo che ke huM parimita saMsAravALe chuM ke aparimita-anaMta saMsAravALo chuM. parIta saMsArika paNa keTalAka jIva sulabha badhivALA hoya che ane keTalAka durlabhadhika hoya che ethI e bemAM huM kevA prakArane zuM ? arthAt sulabhabedhI chuM ke durlabhadhika chuM ? janmAktaramAM jene jaina dharmanI prAptirUpa badhisulabha hoya che te sulabhadhika ane jamAtaramAM jainadharmanI prApti jene durlabha hoya che te durlabhadhika che. sulabhadhika paNa keTalAka jIva badhine meLavIne paNa tenI virAdhanA kare che ane keTalAka tenI paripAlana kare che. te AmAM huM koNa chuM? zuM te bodhine ArAdhaka chuM ke virAdhaka chuM ? bAdhine je sArI rIte pALe che e huM badhi pAlanAra chuM? ke virAdhaka chuM eTale ke ArAdhaka chuM ke virAdhaka ArAdhaka paNa keTalAka jIva taddabhava mokSagAmI hoya che. ane keTalAka taddabhava mokSagAmI paNa hotA nathI. ethI A sarvemAM huM koNa chuM? zuM huM carama zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 rAjaprazrIyasUtre prazne kRte sUryAbhaM devaM pratyuttarayati zramaNo bhagavAn mahAvIraH-he sUryAbha iti sambodhya zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbha devamevam-anupadaM vakSamANaM vacanam avAdIt-he sUryAbha ! tvaM khalu bhavasiddhikA-anantarabhavamokSagAmI no abhavasiddhikaH-tadviparIto nAsi, yAvat-' yAvatpadena-tvaM samyagdRSTiH no mithyAdRSTiH, tvaM parItasaMsAriko no anantasaMsArikaH, tvaM sulabhabodhiko no durlabhabodhikaH, tvamArAdhako no virAdhakaH, ityetatpadasaGgraho bodhyaH, tathA tvaM caramo no acaramaH' etAni prAgvyAkhyAtAni // sU0 31 // mUlam-taeNaM se sUriyAbhe deve samajeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe hatuTThacittamANadie paramasomaNassie pIimaNA harisavasavisappamANahiyae samaNaM bhagavaM mahAboraM vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsItubbhe NaM bhaMte ! savva jANaha savva pAsaha savvao jANaha savvao pAsaha savva kAlaM jANaha-savva kAlaM pAsaha savve bhAve jANaha savve bhAve pAsaha jANaMti NaM devANuppiyA mama pumvi vA pacchA vA mameyArUvaM divva debiDhiM divva devajuI divva devANubhAva laddhaM pattaM abhisamaNNAgayaMti, uttara meM kahate haiM he saryAma ! tuma isa bhava se anantara prApta manuSya bhava meM mokSagAmI hone ke kAraNa bhavasiddhika ho, abhavasiddhika nahIM ho isI taraha se tuma yAvatpadagRhIta samyagdRSTi ho, mithyAdRSTi nahI ho tuma parIta saMsArika ho, ananta saMsArika nahIM ho, tuma sulabhabodhika ho durlabhabodhika nahIM ho, tuma ArAdhaka ho, virAdhaka nahIM ho / tathA tuma carama ho acarama nahIM ho // sU0 31 // anaMtara bhAvibhavaka chuM ke ethI viparIta chuM? A rIte prazna karanArA sUryAbhadevane prabhue uttaramAM kahyuM ke he sUryAbha ! tame A bhava pachInA prApta thayela manuSya bhavamAM mekSagAmI hovA badala bhavasiddhika che. abhavasiddhika nathI. A pramANe ja tame samyagdaSTi cho, mithyAdaSTi nathI. tame parIta saMsArika che, anaMta saMsArika nathI. tame sulabhadhika cho. dulabha badhika nathI. tame ArAdhaka che, virAdhaka nathI. temaja tame carama che acarama nathI. e sUtra 31 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sU0 32 nATyavidhidarzanAya bhagavantaM prativakti taM icchAmi NaM devANuppiyANaM bhattipuvvagaM goyamAiyANaM samaNANaM niggaMthANaM divvaM deviDhi divvaM devajuI divva' devANubhAvaM divvaM battIsaibaddhaM naTTavihiM uvadaMsittae ||sU032 || chAyA - tataH khalu sa sUryAbho devaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evamuktaH san hRSTatuSTa cittA''nanditaH paramasaumanasthitaH prItimanAH harSavaza - visarpaduhRdayaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt - yUyaM khalu bhadanta ! sarvajAnItha sarvaM pazyatha sarvato jAnItha sarvataH pazyatha sarva kAla jAnItha sarvaM kAlaM pazyatha sarvAn bhAvAn jAnItha sarvAn 239 ' tae NaM se sUriyA' ityAdi / sUtrArtha - (taeNa se sUriyAbhe deve samaNeNa bhagavayA mahAvIreNa evaM kutte samANe tucittamANaMdie paramasomaNassie pIr3amaNA harisavasavisappamANafare samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai) isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA isa prakAra se samajhAye gaye usa sUryAbha devane hRSTa tuSTa cittAnAndita hokara, prItiyukta mana sahita hokara, paramasaumasthita hokara evaM harSa ke vaza se visarpat hRdaya vAle hokara una zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA, ( vaMdittA narmasittA evaM bayAsI ) vandanA namaskAra karake phira usane unase isa prakAra kahA - ( tubbheNa bhaMte ! savvaM jANaha, savvaM pAsaha, savvao jANaha savvao pAsaha, savvaM kAla jANaha, savvaM kAlaM pAsaha, savve bhAve jANaha savve bhAve pAsaha ) 6 tae NaM se sUriyAbhe deve ' ityAdi / sUtrArtha - (taeNa se sUriyAbhe deve samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe hatucittamANaMdie paramasomaNassie pIImaNA harisavasavisappamANahiyae samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdara, namaMsai ) tyAra pachI zramAyu bhagavAna mahAvIra vaDe A pramANe samajAvavAmAM AvelA te sUryAbha deve haSTa tuSTa cittAnaMdita thaI ne, prItiyukta mana sahita thaIne, parama saumasthita thaine ane harSAtirekathI prasanna hayavAjA thAne te zramaNa bhagavAna mahAvIrane vahana tebhana namassAra ye. (vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI) vahanA tebhana namasra urIne pachI tethe tethe zrIne vinatI 4ztAM yA prabhAge uhyu' De ( tubbheNa bhaMte ! savvaM jANaha savvaM pAsaha savvao jANaha savvao pAsaha savvaM kAlaM jANaha, savvaM kAlaM pAsaha, savve bhAve jANaha savve bhAve yAsaha ) be lahaMta ! Apa madhu lago ch|, madhu luye| cho. madhe sarvatra - zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 rAjapraznIyasUtre bhAvAn pazyatha, jAnanti khalu devAnupriyAH mama pUrva vA pazcAd vA mamaitadrapoM divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM labdhaM prAptamabhisamanvAgatamiti, tadicchAmi khalu devAnupriyANAM bhaktipUrvakaM gautamAdikAnAM zramaNAnAM nirganthAnAM divyAM devarddhi divyAM devAti divyaM devAnubhAvaM divyaM dvAtriMzadvidhaM nATayavidhimupadarzayitum // sU0 32 // he bhadanta ! Apa saba jAnate haiM saba dekhate haiM, sarvataH-sarvatra-urdhvaloka, adholoka, madhyaloka evaM aloka meM vidyamAna samasta padArthoM ko Apa jAnate ho aura dekhate ho, saba kAla ko Apa jAnate haiM aura saba kAla ko Apa dekhate ho, samasta bhAvoM ko-paryAyoM ko Apa jAnate ho aura unheM dekhate ho ( NaM duvANuppiyA mama puvi vA pacchA vA mameyArUvaM divvaM devida divvaM devANubhAvaM laddhaM pattaM abhisamaNNAgayaMti, caM icchAmi Na devANuppiyANaM bhattipuvvagaM goyamAjhyANaM samaNANaM niggaMthANaM divya devaDhiM divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM divyaM battIsaibaddhaM naTThavihiM uvadaMsittae ) he devAnupriya ! Apa merI pahile kI, pIche kI isa prakAra kI divya devaddhi ko, divya devadyuti ko, divya devaprabhAva ko, jo ki labdha hai. prApta hai, abhisamanvAgata hai jAnate haiN| aba maiM devAnupriya nigraMthoM ko bhaktipUrvaka usa divyadevarddhi ko, divya devadyuti ko divya devAnubhAva ko aura 32 prakAra kI divya nATayavidhi ko dikhAne kI icchA karatA huuN| leka, aleka, madhyalaka ane alakamAM vidyamAna sakala padArthone ApazrI jANe cho ane juo che. sarva kALane ApazrI jANe che ane sarva kALane ApazrI juo cho. samasta bhAvone-paryAne ApazrI jANe che ane temane jue che. ( Na devANuppiyA mama pudvi vA pacchA vA mameyArUvaM divva deviDaliM divvaM devANubhAvaM laddhaM pattaM abhisamaNNAgayaMti, taM icchAmi NaM devANuppiyANaM bhatti puvvagaM goyamAiyANaM samaNANaM niggathANaM divyaM devaDUDhiM divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM divva battIsaibaddha naTuvihiM uvadaMsittae ) vAnupriya ! tame bhArI paDesAnI, pAnI A jAtanI divya devaddhine, divya devaghutine, divya deva prabhAvane che labdha che, prApta che, abhisamanvAgata che jANe che. have huM devAnupriya nine bhakti sAthe te divya devaddhine divya devaghutine, divya devAnubhAvane ane 32 prakAranI divya nATya vidhine batAvavAnI IcchA rAkhuM chuM. zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 32 nATadyavidhidarzanAya bhagavantaM prati prArthayati 241 'taeNa se sUriyAme deve' ityAdi TIkA-tataH-bhaganmahAvIrakathanAnantaram , khalu sUryAbho devaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa evam prakAreNa ' tvaM bhavasiddhikatvAdiviziSTo'sI' tyevaMrUpeNa uktaH-kathitaH san hRSTa tuSTacittAnanditaH paramasaumasthitaH prItimanAH harSavazavisarpaddhadayaH' eSAM vyAkhyA nRtIyasUtrato'vaseyA / etAdRzaH sUryAbho devaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA ca evam-anupadaM vakSyamANaM vacanam avAdIt-he bhadanta ! yUyaM khalu sarva jAnItha-kevalajJAnena, jJAnaviSayI kurutha, punaH sarvaM pazyatha-kevaladarzanena sarva sAkSAtkurutha, anena dravyaviSayaM jJAnamuktam / tatra sarvazabdasya dezasAka TIkArtha-bhagavAn mahAvIra ke kaha cukane ke bAda arthAt usa sUryAbhadeva se mahAvIra prabhune aisA kahA ki tuma bhavasiddhika Adi vizeSaNoM se viziSTa ho-taba vaha sUryAbha deva hRSTa tuSTa cittAnandita huA, paramasaumanasthita huA, prIti manavAlA huA aura harSa se harSita hai hRdaya jisakA aisA huA. ina padoM kI vyAkhyA tRtIya sUtra meM kI gaI hai so vahIM se jAnanA cAhiye. isa prakAra kI harSAtirekasthiti meM harSita hue usa sUryAbha devane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, unheM namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira vaha isa prakAra unase kahane lagA-he bhadanta ! Apa apane kevala jJAna se saba jIvAdika dravya ko jAnate haiM aura kevala darzana se una saba jIvAdika dravyako sAkSAta rUpa se dekhate haiM, isa taraha samasta jIvAdika dravya viSayaka jJAna ApakA TIkArtha -bhagavAna mahAvIra svAmInA kahyA pachI eTale ke te sUryAbhadevane jyAre mahAvIra prabhue A pramANe kahyuM ke tame bhavasiddhika vagere vizeSaNathI yukta cho tyAre te sUryAbhadeva hRSTatuSTa cittAnadita thaye parama sImanasthita thayo, prItimana vALo thayo ane harSathI harSita hRdaya vALe thayo. A sarva padonI vyAkhyA tRtIya sUtramAM karavAmAM AvI che. tyAMthI ja jijJAsuoe jANI levuM joIe. A rIte harSAtirekathI harSa pAmelA te sUryadeve zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdana karyA. teozrIne namaskAra karyA. vaMdanA temaja namaskAra karIne pachI te teozrIne A pramANe vinaMtI karatAM kahevA lAgyo ke he bhadaMta ! ApazrI pitAnA kevaLajJAna vaDe sarva jIva vagere dravyone jANe che ane kevaLa darzanathI te sarva dravyone pratyakSarUpamAM juo cho. A rIte samasta jIvAdika vagere viSe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre lye'pi sarvagrAmAdhipatirayam ityAdau prayujyamAnatvAtsacarAcaraviSayajJAnadarzanasampannatvaM vIre na siddhamatastatsAdhanArthamAha-sarvataH-sarvatra dikSu urdhvamadholoke ceti bhAvaH sarva vidyamAnaM padArtha jAnItha evaM pazyatha, anena kSetraviSayajJAnamuktam / tatra sarva dravyakSetraviSayaM vartamAnakAlikamAtramatri jJAna darzanaM vA saMbhAvyatetyata, sarvakAlaviSayajJAnadarzanasampannatvaM vIre pradarzayitumAhahai aisA usa sUryAbha devane khaa| sarva zabda deza sAkalya saMpUrNatA meM bhI prayujyamAna hotA dekhA jAtA hai-jaise yaha saba grAma kA adhipati hai, yahAM sarva zabda deza sAkalya meM prayukta huA hai. kyoM ki vaha pUre grAma kA adhipati na hokara Adhe grAma kA adhipati hai parantu phira bhI aisA kahA jAtA hai ki yaha pUre gAMva kA adhipati-mAlika hai. so yahAM sarva zabda isa artha meM prayukta nahIM huA hai. nahIM to prabhu meM sakala padArtha jJAna darzana saMpannatA siddha nahIM ho sakatI hai, isI bAta kI puSTi karane ke liye aisA kahA gayA hai ki Apa urdhva adholoka meM evaM aloka meM vidyamAna sarva padArtha ko jAnate haiM aura dekhate haiM / isase sUryAbha devane prabhu ke jJAna ko samasta kSetrako viSaya karane bAlA prakaTa kiyA hai / aisA bhI ho sakatA hai ki jo jJAna darzana samasta dravya ko evaM samasta kSetra ko viSaya karane vAlA hotA hai vaha kevala vartamAnakAla ko lekara hI use viSaya karatA ho so aisA jJAna darzana mahAvIra prabhu kA nahIM hai-kintu vaha sarva kAla ko lekara hI-bhUta, bhaviSyat aura varta ApanuM jJAna che. te sUryAbhadeve A pramANe kahyuM sarva zabda deza sAkalya saMpUrNa tAmAM paNa prayukta thayela jovAmAM Ave che jemake A sarva grAmane adhipati che. ahIM sarva zabda deza sAkalyamAM prayukta thayela che kemake te saMpUrNa grAmane adhipati nathI paNa ardhA grAmane ja adhipati che chatAMe A pramANe kahevAya che ke te AkhA grAmano adhipati-mAlIka-che. te ahIM sarva zabda A artha prayukta thayela nathI. nahIMtara prabhumAM sakala padArtha jJAna darzana saMpannatA siddha thaI zakta ja nahi. A vAtanI puSTi mATe ja A pramANe kahevAmAM AvyuM che ke ApazrI urva adhe lekamAM temaja alokamAM vidyamAna sarva padArthane jANe che ane juo che. ethI sUryAbhadeve prabhunA jJAnane samasta kSetrane viSaya karanAra batAvyuM che. evuM paNa thaI zake ke je jJAna darzana samasta dravyane temaja samasta kSetrane viSaya banAvanAra hoya che-te phakta vartamAna kALane laIne ja viSaya banAvatA hoya te AvuM jJAna darzana mahAvIra prabhunuM nathI. paNa te sarva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. na . 32 nATaya vidhidarzanAya bhagavantaM prati prArthayati 243 sarvaM kAlaM jAnItha-sarvam-atItaM vartamAnaM bhaviSyantaM ca kAlaM jAnItha, evaM sarva kAlaM pazyatha, etena kAlaviSayaM - jJAnamuktam / tatra-mImAMsakAdimate sarvadravya - sarvakSetra - sarvakAlaviSayakasyApi jJAnasya sarvaparyAyaviSayatA na sambhAvyatetyata Aha - sarvAn bhAvAn jAnItha sarvAna-sakalAn-paryAyAn pratidravyamAtmIyAn parakIyAMzca kevalajJAnena jAnItha evaM sarvAn bhAvAn kevaladarzanena pazyatha / nanu bhAvA darzanaviSayA na bhavanti tathApi 'sarvAn bhAvAn-pazyatha' iti kathaM saGgaccheteti cecchrayatAm - mAna ina tInoM kAloM ko lekara hI-samasta dravya aura kSetra ko viSaya karane vAlA hai. aura aise jJAna darzana se saMpannatA vIra meM hai isI bAta ko dikhalAne ke liye 'sarva kAlaM jAnItha' aisA kahA gayA hai. arthAt bhUtakAla, bhaviSyatkAla aura vartamAna kAla ina saba kAloM ko Apa jAnate haiM aura ina saba kAloM ko Apa dekhate haiM / isa taraha prabhu kA jJAna sarvakAla viSayaka hai aisA kahA gayA hai / mImAMsakAdi ke mata meM sarva dravya sarvakSetra, aura sarvakAla viSayaka bhI jJAna meM sarvaparyAya viSayatA saMbhavita nahIM hotI hai ataH aisI bAta yahAM nahIM haiM. isI bAta ko prakaTa karane ke liye aisA kahA gayA hai ki he bhadanta ! ApakA jJAna samasta bhAvoM ko jAnatA hai, arthAt pratyeka dravya kI apanI paryAyoM ko aura parakIya paryAyo ko kevalajJAna se Apa jAnate hai aura kevala darzana se unheM dekhate haiN| yahAM para koI (bauddha) aisI AzaMkA karatA hai kALane laIne ja bhUta, bhaviSyat ane vartamAna A traNe kALone laIne samasta dravya ane kSetrane viSaya banAvanAra che ane evA jJAna darzana vaDe saMpannatA vIramA cha merI bAta spaSTa 42v| mATe 'sarva kAla janItha' mA pramANe kahevAmAM AvyuM che. eTale ke ApazrI bhUta, bhaviSyan ane vartamAna A sarva kALane jANanAra che ane sarva kALAne ApazrI jue che. A rIte prabhunuM jJAna sarvakALa viSayaka che A vAtane spaSTa karavAmAM AvI che. mImAMsa vage. renA mata mujaba sarva dravya, sarva kSetra ane sarvakALa viSayaka jJAnamAM paNa sarva paryAya viSayatA saMbhavita thatI nathI. paNa A jAtanI vAta ahIM samajavI nahi. e ja vAtane spaSTa karavA mATe A pramANe kahevAmAM AvyuM che ke he bhadaMta ! ApazrInuM jJAna samasta bhAvane jANanAruM che. eTale ke dareke dareka dravyanI pitAnI paryAne ane parakIya paryAyone kevaLa jJAnathI Apa jANe che ane kevaLa darzanathI temane jue che. ahIM koIka (bauddha) A jAtanI zaMkA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 rAjapraznIyasUtre bhAvA hi utkalitarUpatayA darzanaviSayA na bhavanti kintu te'nutkalitarUpatayA darzanaviSayA bhavantyeva tathA coktam-'nirvizeSa vizeSANAM graho darzanamucyate' iti, evaM cAnutkalitarUpatayA bhAvAnAM darzanaviSayatA siddheti na doSaH / jAnanti khalu devAnupriyAH mama pUrvam-upadayamAnanATyavidheH prAk pazcAtupadayamAnanATayavidheruttarakAlam vA mamaitadrUpAm etAdRzIm . divyAmadbhutAm , devarddhi-devasamRddhi, divyAM devadyuti-devaprakAzam , divyaM devAnubhAvaM devaprabhAvaM labdham-upArjitam , labdhaM ca anyasthAnagatamapi kiJcim bhavati yathAki bhAva darzana ke viSayabhUta nahIM hote haiM phira Apa aisA kyoM kahate haiM ki Apa samasta bhAvoM ko kevaladarzana se dekhate haiM ? to isa zaMkA kA samAdhAna aisA hai ki padArtha yadyapi utkalita rUpa se nAma jAtyAdi kalpanA rUpa se-darzana ke viSaya nahIM hote haiM. kintu phira bhI ve anutkalitarUpa se sAmAnyarUpa se to darzana ke viSaya hote hI haiM / so hI kahA hai-' nirvizeSa vizeSANAM graho darzanamucyate' arthAt vizeSoM kA nAma jAtyAdikalpanA rUpa vizeSatA se rahita hokara jo grahaNa hotA hai usakA nAma darzana hai. isa taraha se bhAvoM meM apane anutkalita rUpa se darzana dvArA grAhyatA siddha ho jAtI hai / isa prakAra kahakara aba vaha prabhu se aisI prArthanA karatA haiM ki he bhadanta ! maiM jo 32 prakAra kI nATayavidhi dikhalAne kA icchuka ho rahA hUM so upadazyamAna usa nATaya vidhi ke pahile aura usake uttara kAla meM Apa merI isa prakAra kI aisI-divyaadbhuta, devaddhi ko, divya devadyuti ko- devaprakAza ko, divya paNa uThAvI zake ke bhAva darzananA viSaya bhUta thatA nathI te pachI tame evI rIte kahevAnI hiMmata zA zATe karo cho ke Apa samasta bhAvene kevaLa darzana vaDe juo cho. to A zaMkAnuM nivAraNa evI rIte thaI ke ke je ke padArtho utkalita rUpathI nAma jAti vagere ka95nA rUpathI darzananA viSaya thatA nathI chatAMe te| anumita 35thI to shnn| viSaya ya 4 cha. ma 'nirvizeSaM vizeSANAM graho darzanamucyate' meTa , vizeSAnu nAma jati bore 485nA 35 vizeSatAthI rahita thaIne je grahaNa thAya che, tenuM nAma darzana che. A rIte bhAvamAM potAnA anutvalita rUpathI darzana vaDe grAhyatA siddha thaI jAya che. A pramANe kahIne pachI te prabhune evI rIte vinaMtI karatAM kahe che ke he bhadaMta! huM je 32 jAtanI nATyavidhi batAvavA mATe tatpara thaI rahyo chuM te upadazyamAna te nATyavidhinI pahelAM ane pachI ApazrI mArI A jAtanI-evI-divyamt, paddhine, hiya vadhutina-prAzana, hiya pAnu mApane-deva-pramA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 32 nATyavidhidarzanAya bhagavantaM prati prArthayati 245 rAjakIya koSanyastaM vittamAtmIyam , ata Aha-prAptam-upArjitaM sat svAyattIbhUtam , tatra prAptamapi kizcidantarAyavazAt nopabhogyaM bhavatItyata Aha-abhisamanvAgatam-abhi-Abhimukhyena sam-sAGgatyena prApteH, anu-pazcAd AgataM bhogyatAmupagataM devaddharyAdikaM bhavanto jAnantIti pUrveNAnvayaH / tataH tasmAt tAdRza-devaddharyAdikAnAM bhavadviditatvAt , tatsampanno'haM :tatsaphalIkaraNAya divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM divyaM dvAtriMzadvidhaM-dvAtriMzatprakArakaM devAnubhAva ko-devaprabhAva ko-jise maiMne upArjita kiyA hai, upArjita hone para bhI jise maiMne svAdhIna kiyA hai arthAt jo labdha upArjita kiyA hotA hai vaha rAjakIya koSa meM nyastavitta kI taraha anyasthAna gata bhI hotA hai so mere dvArA labdha yaha divya devarddhi Adi aisI nahIM hai kintu upArjita huI bhI yaha saba mere hI AdhIna hai, pAsa meM hai, tathA yaha saba divya devaddhi Adi aisI nahIM haiM jo prApta huI hone para bhI antarAyavazAt upabhogya nahIM ho. kintu ye saba mere dvArA upabhoga karane meM ArahI haiM so yaha saba Apa to jAnate hI haiM / ataH Apake dvArA vidita hone se maiM una divya devaddhi Adiko se yukta huA unakI saphalatA nimitta 32 prakAra kI nATayavidhi ko devAnupriya ! nirgranthabAhya evaM Abhyantara granthi rahita-gautama Adi zramaNa janoM ko dikhalAnA cAhatA huuN| 32 tAtparya kevala itanA hI isa sUtra kA haiM ki Apa to apane kevalajJAna, kevaladarzana dvArA merI pUrvokta kAlabhAvI divya devarddhi vane ke meM jene upArjita karyo che, upArjita hovA chatAMe jene meM svAdhIna banAvyA che eTale ke labdha upArjita hoya che. te rAjakIya kaSamA ( rAjAnA khajAnAmAM) mUkelA dhananI jema anya sthAnagata paNa hoya che. te mArA vaDe meLavela A divya devaddhi vagere evI nathI paNa upArjita karelI paNa A sarva mArI ja svAdhIna thayelI che--mArI ja pAse che temaja A sarva divya devaddhi vagere evI nathI ke je prApta thayela hovA chatAMye vidanane kAraNe upagya hoya nahi. A sarve mArA vaDe upabhoga karavAmAM AvI rahI che. ane A badhuM te ApazrI jANe ja che. ethI ApazrI mATe vidita evI te divya devaddhi vagerethI yukta thayela huM temanI saphaLatA mATe 32 prakAranI nATyavidhine he devAnupriya ! nigraMtha bAhA ane AtyaMtara-graMthirahita thaIne-gautama vagere zramaNa janane batAvavA mAguM chuM. 32 thI phakta ATaluM ja A sUtramAM jANavAnuM che ke ApazrI te kevaLajJAna kevaLa darzana vaDe mArI pUrvokta kALabhAvI divya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 rAjapraznIyasUtre nATyavidhi-nRtyavidhAnaM devAnupriyANAm nirgranthAnAM-bAhyAbhyantaragranthirahitAnAM gautamAdikAnAM zramaNAnAM ca upadarzayitum-pradarzayitum , icchAmiabhivAJchAmi // sU0 32 // mUlam-taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe sariyAbhassa devassa eyamaha jo ADhAi No parijANAi tusiNIe sNcitttti| taeNaM se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvoraM doccaMpi evaM vayAsI-tubbhe gaM bhaMte ! savvaM jANaha jAva uvadaMsittae ttikaTaTu samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai namaMsai vaMdittA namaMsittA uttarapurasthimaM disobhAgaM avakamai, avakamittA veuviyasamugghAeNaM samohaNNai, samoiNittA saMkhijjAiM joyaNAI daMDaM nisirai, nisirittA ahAbAyare0 2 ahAsuhume0 2 doccaMpi veuvviyasamugghAeNaM jAva bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM viuvvai, se jahAnAmae aliMgapukkharei vA jAva maNoNaM phAso tassa gaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAge pecchAgharamaMDavaM viuvvai, aNegakhaMbhasayasaMniviDhe vaNNao aMto bahusamaramaNijja bhUmibhAgaM viuvvai, ulloyaM akkhADagaM ca maNipeDhiyaM ca Adi saba ko spaSTarUpa se jAnate haiM aura dekhate haiM-parantu ye jo gautamAdi anya zramaNa nirgrantha jana haiM-ve chamastha hone ke kAraNa merI isa divya devaddhi Adi ko spaSTa rUpa se nahIM jAnate haiM aura na dekhateM haiM ataH 32 prakAra kI nATayavidhi dvArA maiM apanI isa divya devaddhi Adi ko inheM dikhalAnA cAhatA hUM // sU0 32 // devaddhi vagere sarvane spaSTa rUpamAM jANe che ane juo cho paNa e je gautama vagere bIjA zramaNa nigraMtha che-teo chavastha hovA badala mArI A divya devaddhi vagerene spaSTa rUpathI jANatA nathI ane jetA nathI. ethI huM mArI pitAnI divya devaddhi vagerene 32 prakAranI nATyavidhi vaDe batAvavA IcchuM chuM. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 subodhinI TIkA sU0 33 sUryAbhasya samudghAtakaraNam viuvva / tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM sIhAsaNaM saparivAraM jAva dAmA ciTThati // sU0 33 // chAyA -- tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbhena devena evamuktaH san sUryAsya devasya etamarthaM no Adriyate no parijAnAti tRSNIkaH saMtiSThate / tataH khalu sa sUryAbho devaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM dvitIyamapi evamavAdIt - yUyaM khalu bhadanta ! sarvaM jAnItha yAvad upadarzayitum iti kRtvA zramaNa bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA uttarapaurastyaM digbhAgamavakrAmati, avakramya vaikriyasamudghAtena samavahanyate, samahatya saMkhyeyAni yojanAni daNDaM nisRjati, ' taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre ' ityAdi / sUtrArtha - (tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbheNaM deveNaM evaM vRtte samANe ) jaba sUryAbha devane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko aisA kahA - taba unhoMne ( sUriyAbhassa devassa eyamaGkaM No ADhAi, No parijANAi - tusiNIe saMciTThi) sUryAbhadeva ke isa kathana ko Ahata nahIM kiyA, usakI anumodanA nahIM kI. kintu ve cupacApa hI rahe ( taraNaM se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM doccapi evaM vayAsI) taba usa sUryAbha devane dubArA bhI zramaNa bhagavAn mahAvIra se aisA hI kahA -- ( tubbhe NaM bhaMte ! savdhaM jANaha, jAva uvadaMsittae cikaTTu samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNa payAhi kare, karitA vaidai, namasai vaMdittA namasitA uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakamai, avakkamittA veuvviyasamugdhAeNaM samohaNNai ) he bhadanta ! Apa ' taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre ' ityAdi / sUtrArtha - (taeNa samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbheNaM deveNaM evaM vRtte samANe ) jyAre sUryAbha deve zramaNa bhagavAna mahAvIrane A pramANe vinatI karI tyAre temazrI ( sUriyAbhassa devarasa eyamaTTaM No ADhAi, jo parijANAi - tusiNIe saMci - 36) sUryAla devanA A kathananA Adara karyA nahIM tenI anumeAdanA karI nahIM yazu teyozrI bhauna thardhane mesI 4 2hyA. ( taeNa se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM docca pi evaM vayAsI ) tyAre te sUryAla heve mIla vAta yazu zrI zramaza bhagavAna mahAvIrane yA pramA 4 vinaMtI arI - ( tunbhe NaM bhaMte ! savvaM jANaha, jAva uvadaMsittaettikaTTu samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karitA vaMdai namasai vaMdittA namabhittA uttarapuratthimaM disImAgaM avakkamai, avakkamittA vevviyasamugdhAeNaM samohaNNai ) De lahAMta ! AAyazrI madhu lago ch| zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 rAjanIyasUtre nissRjya yathAvAdarAn0 2 yathAsUkSmAna 2 dvitIyamapi vaikriyasamudghAtena yAvad bahusamaramaNIyaM bhUmibhAgaM vikaroti sa yathAnAmakaH AliGgapuSkaraiti vA yAvat maNInAM sparzaH / tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge prekSAgRhamaMDapaM vikaroti, aneka stambhazata saMniviSTaM varNako saba jAnate haiM yAvat maiM dikhalAnA cAhatA hU~ / isa prakAra kaha kara usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko pradakSiNA pUrvaka vandanA kI namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira vaha IzAna kANa meM gayA. vahAM jAkara usane vaikriya samudghAta kiyA, ( samohaNittA saMkhijjAI DaMda nisiraha, nisirittA ahAvAyare0 2 ahAsuhume0 doccapi veubviyasamugdhAeNaM jAva bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM viuvvaha) vaikriya samudghAta karake usane saMkhyAta yojana taka AtmapradezoM ko daNDAkArarUpa meM nikAlA. nikAla kara phira usane yathA bAdara pudgalo ko choDakara yathA sUkSma pudgaloM ko grahaNa kiyA, isake bAda dubArA mI vaikriya samudghAta kiyA aura isase usane yAvat bahusamaramaNIya bhUmibhAga kI vikurvaNA kI. ( se jahA nAmae AliMgapukkharei vA jAva maNINaM phAso tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesa bhAge pecchAgharamaMDavaM viubvara) jaise AliGga nAmaka vAdyavizeSa kA puSkaracarmapuTa - samatala hotA hai usI prakAra se usane baDa vagerethI mAMDine batAvavA mAguM chu. sudhInI vAta kahI sa`bhaLAvI. A pramANe kahIne teNe zramaNa bhagavAna mahAvIranI pradakSiNA karIne vadana karyo namaskAra karyA. vaMdanA temaja namaskAra karIne pachI te izAna kANumAM gaceA tyAM jaIne tethe vaipriya samudraghAta jyo. ( samohaNittA saMkhijjAi joyaNAI daMDa nisirai, nisirittA ahA bAyare 0 2 ahA suhume0 doccapi veDavviyasamugdhAeNaM jAva bahusamaraNijjaM bhUmibhAgaM viubbai ) vaiyi samudraghAta arIne pachI tethe sadhyAta ceAjana sudhI Atma pradezAne daMDAkAra rUpamAM bahAra prakaTa karIne pachI teNe yathA bAdara pudgaleAnA tyAga karIne yathA sUkSma pudgalAne grahaNa karyA. tyAra pachI teNe khIjI vakhata paNa vaikriya samudRghAta karyo ane enAthI teNe yAvat bahu sama ramaNIya bhUmi lAganI viThurvaNA urI. ( se jahA nAmae AliMgapukkharei vA jAva maNINaM phAso tassa NaM bahu samaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhasabhAge pecchAdhara maMDava viubvAi ) bha AliMga nAmanA vAdya vizeSane puSkaracama puTa - samataLa hAya che, tema ja teNe bahu bhUmi bhAganI vidhruva NA karI. ahIM pAchaLanuM 15 - mAM sama - ramaNIya sUtrathI mAMDIne 19 zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 33 sUryAbhasya samudghAtakaraNam 249 'ntabahu samaramaNIyadezabhAgaM vikaroti ullokamakSapATakaM ca maNipIThikAM ca vikaroti tasyAH khalu maNipIThikAyA upari siMhAsanaM saparivAraM yAvad dAmAni tiSThanti // sU0 33 // ___ 'taeNaM samaNe bhagavaM' ityAdi / TIkA- tataH-sUryAbhadevasya divyadevadvaryAdhupadarzanecchAnivedanAnantaram , khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbhena devena evam-anantaroktavacanam uktaH samaramaNIya bhUmibhAgakI vikurvaNAkI. yahAM para pIchekA 15 ve sUtrase lagAkara 19 veM sUtratakakA 'maNINaM sparzaH' takakA saba isa viSayakA pATha yAvat zabdase gRhIta huA hai / usa samatalabhUmibhAgake ThIka madhyabhAgameM phira usane prekSAgRha maMDapakI vikurvaNAkI. (aNegakhabhasayasanividvaM vaNNao aMto bahusamaramaNizaM bhUmibhAga viubai. ulloyaM akkhADagaM ca maNipeDhiyaM viuvvai ) yaha prekSAgRha maMDapa aneka staMbhazata para avalambita thA, isakA varNana pIche kiyA jA cukA hai. isa prekSAgRha maMDapake bhItara-madhyameM phira usane bahusamaramaNIya bhUmibhAgakI vikurvaNAkI phira usane Uparake bhAgakI, malla-krIDA sthAnakI evaM maNipIThikAkI vikurvaNAkI (tIseNaM maNipeDhiyAe uri sIhAsaNaM saparivAraM jAva dAmA ciTThati ) usa maNipIThikAke Upara phira usane saparivAra siMhAsanakI vikurvaNAkI yAvat pAMca mAlAoMkI vikuNA kI. / TIkArtha - jaba sUryAbhadevane apanI divyadevaddhi Adiko dikhalAnekI icchA prakaTakI-taba usake bAda-arthAt sUryAbhadevake dvArA isa prakArase kahe mAM sUtra sudhArnu 'maNInAM sparzaH' sudhArnu vaena yAvat zathI gRhIta yuche, te samataLa bhUmi bhAganI barobara madhya bhAgamAM teNe prekSAgRha maMDapanI vikuvaNa OMrI. ( aNegakhabhasayasaMniviTuM vaNNao aMto bahu samaramaNijja bhUmibhAga viuvvai, ulloya akkhADaga ca maNipeDhiyaM ca viuvvai) te prekSaNa ma 75 ghaNA se thAMbhalAo upara avalaMbita hatuM. A prekSAgRha maMDapanuM varNana pahelAM karavAmAM AvyuM che. e prekSAgRha maMDapanI aMdara vacce teNe bahu samaramaNIya bhUmi bhAganI vikrvaNA karI, pachI tenA upari bhAganI, madbha-krIDAsthAnanI ane maNiciinii viv| 4rI. (tIse NamaNipeDhiyAe uvariM sIhAsaNaM saparivAra' jAva dAmA ciTuMti) te mayi pAnI 52 tyA2 5chI tarI saparivAra siMhAsananI vidurvaNa karI yAvat pAMca mALAonI vimurvaNA karI. TIkAtha-jayAre sUryAbha deve potAnI divya devaddhi vagerene batAvavAnI IcchA prakaTa karI tyAre te pachI eTale ke sUryAbha deva vaDe A pramANe kahevAyA pachI te zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 rAjapraznIyasUtre - - kathitaH san bhasya devasya etamartham - anantaroktaM divyadevadvarthAdikopadarzanarUpaM no-na Adriyate na svIkaroti tathA-no parijAnAti-nAnumodayati kintu tUSNIkaH - maunAvalambI saMtiSThate - avatiSThate / tataH - tadarthasyAdarAnumananAkaraNapUrvakamaunAvalambanena bhagavataH saMsthityanantaram khalu sa sUryAbho deva: zramaNa bhagavantaM mahAvIraM dvitIyamapi vAram evam anupadaM vakSyamANaM vacanam ' avAdIt - he bhadanta ! yUyaM khalu 'sarvaM jAnItha yAvad upadarzayitum ' sarvaM jAnIthetyArabhyopadarzayitumityantapada saGgrahastadarthaJcAnantarokta satrato'vaseyaH, iti kRtvA anantaroktavacanamuktvA zramaNa bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH vAstrayam, AdakSiNapradakSiNaM karoti kRtvA vandate namasyati, banditvA namasyitvA ca uttarapaurastyaM digbhAgam - IzAnakoNam, avakrAmati- gacchati, avakrabhya vaikriya samuddhAtaM karoti-vaikriyasamuddhAtayukto bhavatIti samuditArthaH, samavahatya saMkhye jAneke bAda una zramaNa bhagavAn mahAvIrane usa sUryAbhadevake isa anantarokta divya devarddhi Adiko 32 prakArakI nATya vidhi dvArA dikhalAnekI bAta ko svIkAra nahIM kiyA, aura na usakI anumodanA hI kI. kintu usa samaya ve kevala cupacApa hI rahe. jaba sUryAbhadevane apanI bAtako prabhuke dvArA anAhata evaM ananumata pUrvaka maunAvalambanase baiThA huA hI dekhA - taba usa sUryAbhadevane punaH dvitIya vAra bhI una zramaNa bhagavAn mahAvIrase aisA hI kahA ki he bhadanta ! Apa to apane kevalajJAna dvArA saba jAnate hI haiM jaisA ki usane 32 veM sUtrameM kahA hai, isa prakAra kahakara usane zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanAkI, namaskAra kiyA. vandanA namaskAra karake phira vaha IzAnadigakoNameM gayA. vahAM jA karake usane vaikriyasamuddhAta kiyA. isase zramaNa bhagavAna mahAvIre te sUyaeNbhadevane te ana tarAkta divya devaddhi vagerene 32 prakAranI nATyavivadha vaDe khatAvavAnI vAtane svIkArI nahIM ane tenI anumeAdanA paNa karI nahi. paNa te vakhate tee cupa thaine ja besI rahyA jyAre sUryAbha deve peAtAnI vAtane prabhu vaDe asanmAnIta ane teozrIne cupa thaine esI rahelA ja joyA tyAre sUryAbha deve pharI bIjI vAra paNa zramaNa bhagavAna mahAvIrane A pramANe ja vinaMtI karatAM kahyuM ke huM bhaIta ! ApazrI teA peAtAnA kevaLajJAna vaDe badhuM jANeA ja che...Ama teNe 32mAM sUtramAM kahyA pramANe badhuM kahyuM A pramANe kahIne teNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanA namaskAra karyAM. vaDhanA temaja namuskAra karIne pachI te izAna kriz keNumAM gayeA. tyAM jaIne teNe vaikriya samud zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 33 sUryAbhasya samudghAtakaraNam 251 yAni - saMkhyAtAni yojanAni - saMkhyAtayojanapramANaM daNDaM nisRjati - ni:sArayati, nisRjya yathAvAdazan - yathAsUkSmAn - sthUlabAdarAn pagalAn parityajya yathAsUkSmAn pudgalAn gRhNAti' vizeSataH - vikaraNaprakAraH paJcamasRtrato'vaseyaH / dvitIyamapi vAraM vaikriyasamudghAtena yAvat bahusamaramaNIyaM bhUmibhAga vikaroti, sa bhUmibhAgaH kIdRza ityAha- sa yathA nAmaka : - AliGgapuSkaraM- AliGgomurajanAmA vAdyavizeSastasya puSkaraM carmapuTakaM tadvat samatalaM yAvat yAvatpadenamRdaGgapuSkaramitivetyAdInAM padAnAM saGgraho bodhyaH kiyatparyantAnAm / ityAha maNInAM sparzaH - paJcadazasUtrata ArabhyaikonaviMzatitamamUtraparyantoktAnAM padAnAM - saGgrahaH kAryaH, tadarthazca tata eva bodhyaH / tasya uktavizeSaNaviziSTasya khalu bahusamaramaNIyasya - bahusamaH - atyanta samatalaH, ata eva - ramaNIyaH - zobhanazceti bahusamarasaNIyastasya bhUmibhAgasya bahumadhyade-bhAge atyantamadhyadeza bhAge prekSAgRha - usane apane AtmapradezoMko zarIra se bAhara saMkhyAta yojanapramANa rUpa meM daNDAkArarUpase nikAlA inheM nikAlakara usane yathA bAdara pudgaloMkA parityAgakara sUkSmapudgaloMkA grahaNa kiyA. yahAM vikaraNa prakAra paMcama sUtrase jAnanA cAhiye dvitIya bAra bhI phira usane vaikriyasamuddhAta kiyA. usane eka bahusamaramaNIya bhUmibhAgakI vikurvaNAkI. yaha bhUmibhAga jaisA AliGga nAmake vAdya vizeSakA carmapuTa hotA hai vaisA samatala thA, yahAM yAvatpadase 'mRdaGga puSkaramiti' ityAdi padakA saMgraha ' maNInAM sparzaH ' taka huA hai / ina padoMko 15 veM sUtrase lekara 19 veM sUtrataka pahile prakaTa kiyA jA cukA hai / ataH vahAM se ina saba saMgRhIta padoM kA vivaraNa jAna lenA cAhiye. isa prakAra se ukta vizeSaNa viziSTa usa bahusama evaM ramaNIya bhUmibhAgake ghAta karyA. tethI teNe potAnA Atma pradezAne zarIramAMthI saMkhyAta yAjana pramANa rUpathI da'DAkAra rUpamAM bahAra kADhyA. bahAra kADhIne teNe yathA mAdara puddagalAnA tyAga karIne yathA sUkSma pudgalAne grahaNa karyA. ahIM vikaraNa prakAra pa'cama sUtrathI jANI levuM joie teNe bIjI vakhata pharI vaikriya samudghAta karyAM. tethI teNe mahusama ramaNIya bhUmibhAganI vivaNA karI e bhUmibhAga AliMga nAme vAdya vizeSane ca puTaka hAya che tevA ja samatala hatA. ahIM yAvat pahathI ' mRdaGgapuSkaramiti' vagerethA ' maNInAM sparza: ' sudhInA honA sazraddha thye| che. A sarva padone 15 mAM sUtrathI mAMDIne 19 mAM sUtra sudhI pahelAM prakaTa karavAmAM AvyAM che. ethI jijJAsue e tyAMthI atha jANI levA joie. A pramANe ukta vizeSaNa viziSTa te bahu samaramaNIya bhUmibhAganA bahu ja madhya dezabhAganA pachI teNe eka prekSAgRha ma'Dapa ghaNA (nATaya zALa ) nI vidhruNA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 rAjapraznIyasUtre maNDapaM nATyazAlAmaNDapaM vikaroti, tat kIdRzam ? ityAha- anekastambhazatasaMniviSTam - anekazatasaMkhyastambhoparisamavalambitam asya varNakaH - varNana prakAro viMzatitamasUtrato'vagantavyaH / tasya prekSAgRha maNDapastha anta-madhye bahusamaramaNIyabhUmibhAgaM vikaroti, ullokam = uparibhAgam akSapATakaM - mallakIDAsthAnam, maNipIThikAm - maNimayAsanam ca vikaroti tasyAH khalu maNipIThikAyAH upari UrdhvabhAge siMhAsanaM saparivAraM - vijayadRSyA'Gkuza - muktAdAmasahitam, yAvat-yAvatpadena - vijayadRSyAdInAM varNanaM grAhyam evaM dAmAni mAlyAni paJcatatra catvAri muktAdAmapariveSTanarUpANi ekaM muktAdAmeti bodhyAni, maNi - pIThikA - siMhAsanaM taduparyullokAGkuza- muktAdAmnAM varNanamekaviMzatitamasUtrAdArabhya atyanta madhyadezabhAga meM phira usane eka prekSAgRha maMDapa - nATyazAlAkI vikurvaNA kI, yaha prekSAgRhamaMDapa anekazatasaMkhyaka stambhoMke Upara avalambita thA. isa prekSAgRhamaMDapa kA varNana prakAra 20 veM sUtrameM kiyA gayA hai, so vahIMse ise samajhanA cAhiye, isake bAda usane usa prekSAgRhamaMDapameM bahusama evaM ramaNIya bhUmibhAgakI vikurvaNA kI. isameM usane ulloka - uparibhAgakI, akSapATaka kImallakrIDAsthAnakI, aura maNipIThikAkI - maNImaya AsanakI, isake bAda usane usa maNipIThikA ke Upara eka vijayadRSya, aGkuza evaM muktAdAma sahita siMhAsana kI vikurvaNA kI, yahAM yAvat pada se vijaya dUSyAdikoM kA varNana grahaNa kiyA gayA hai. pAMca yahAM mAlA jo kahI gaI haiN| unameM cAra mAlAe~ to muktAdAma ko pariveSTita karanevAlI kahI gaI maNipIThikA, siMhAsana usake Upara haiM aura eka muktAdAma kahA gayA hai, karI. e prekSAgRha ma'Dapa ghaNA se'kaDA thAMbhalA upara avala khita hatA e prekSAgRha maMDapanuM varNana 20mAM sUtramAM kahyA pramANe samajavuM joie. tyAra pachI teNe te prekSAgRha maMDapanI vacce bahu samaramaNIya bhUmibhAganI vidhruNA karI. emAM tethe udyo4- upari lAganI. akSayATanI, bhala DIDA sthAnanI mane bhajiyAhiAnI - maNimaya AsananI vidhruva NA karI. tyAra pachI teNe maNipIThikAnI upara eka vijaya dRSya (caMdaravA) aMkuza ane muktAddAma sahita siMhAsananI vidhruva NA karI. ahIM yAvat padmathI vijaya dRSya (caMdaravA) vagerenuM varNana grahaNa karavAmAM Avyu che. ahIM je pAMcamALAe grahaNa karavAmAM AvI che, temAMthI cAra mALAe tA muktAdAmane pariveti karanArI kahevAmAM AvI ane ekadAmanuM grahaNa thayuM che. maNipIThikA, siMhAsana uparanA udghoka, aMkuza ane muktAdAma A sanuM varNana zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. su. 34 sUryAbhasya samudghAtakaraNam 253 dvAviMzatitasUtramasya tiSThanti' padaparyantAdavaseyam / ityetatsUcanAyAha'tiSThanti' iti // sU0 33 // mUlam-taeNaM se sariyAbhe deve samaNassa bhagavao mahAvIrassa Aloe paNAmaM karei, karittA aNujANau me bhagavaM ttikaTTu sIhAsaNavaragae titthayarAbhimuhe saNNisaNNe / taeNaM se sariyAbhe deve tappaDhamayAe NANAmaNikaNagarayaNavimalamaharihaniuNovaciyamisimisiMtaviraiyamahAbharaNa kaDagatuDiya varabhUsaNujjalaM pIvaraM palaMbaM dAhiNaM bhuyaM pasArei / tao NaM sarisayANaM sarittayANaM, sarisavvayANaM sarisalAvaNNaguNovaveyANaM egAbharaNavasaNagahiyaNijjoyANaM duhao saMvaliyamgaNiyatthANaM AviddhatilayAmelANaM piNaddhagevijakaMcuyANaM uppIliyacittapaTTapariyarasapheNagAvattaraiyasaMgaya palaMbavattacittacillalaganiyaMsaNANaM egAvalikaMTharaiyasobhaMtabacchaparihatthabhUsaNANaM aTThasayaM NaThasajjANaM devakumArANaM nnigcchi|suu34|| kA ulloka. aDaza evaM muktAdAma ina saba kA varNana 21 veM sUtra se lekara 22 veM sUtra ke 'tiSThanti' isa pada taka kiyA gayA jAnanA cAhiye. isI bAta ki sUcanA ke liye 'tiSThanti' pada kA prayoga kiyA gayA hai ||suu033|| 'tae Na se sUriyAme deve' ityAdi / sUtrArtha (tae Na) isake pazcAt (se) usa (sUriyAbhe deve samaNassa bhagavao mahAvIrassa Aloe paNAmaM karei) sUryAbha devane zramaNa bhagavAn 21 mAM sUtrathI mAna 22 mAM sUtranA 'tiSThanti' mA 56 sudhI 42vAmA mApyu cha tema samananaye. 20 pAtane spaSTa 4211 mATe tiSThanti' padano prayoga karavAmAM Avyo che. 33 che 'taeNaM se sUriyAbhe deve' ityAdi / sUtrA- (taeNa) tyA2 57 (se) te (sUriyAbhe deve samaNassa bhagavao zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 rAjapraznIyasUtre chAyA-tataH khalu sa sUryAbho devaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya Aloke praNAma karoti, kRtvA anujAnAtu me bhagavAniti kRtvA siMhAsanavaragataH tIrthakarAbhimukhaH saMniSaNNaH / tataH sa sUryAbho devastatprathamatAyAM nAnAmaNikanakaratnavimalamahArha nipuNopacitadedIpyamAnaviracitamahA''bharaNakaTakatruTitavarabhUSaNojjvalaM pIvaraM pralamba dakSiNaM bhujaM prasArayati / tataH khalu sadRzAnAM sadRktvacAm sadRgvayasAM sadRzalAvaNyarUpayauvanaguNopapetAnAmekA''bharaNavasanagRhIta niyoMmahAvIra ko samakSa meM praNAma kiyA (karittA aNujANau me bhagavaM tikaTTu sIhAsaNabaragae titthayarAbhimuhe saNNisaNNe ) praNAma karake phira vaha una tIrthakara kI ora mukha karake siMhAsana para 'bhagavAn mere isa kArya kI anumodanA kareM' kaha kara baiTha gayA. (taeNaM se sUriyAbhe deve tappaDhadayAe NANAmaNikaNagarayaNavimalamahariyaniuNovaciyamisimisitaviraiyamahAbharaNakaDaga. tuDiyavarabhUsapujjalaM pIvaraM palaMbaM dAhiNaM bhuyaM pasArei ) isake pIche usa sUryAbha devane saba se pahile apane dAhine hAtha ko phailAyA pasArA / yaha usakA dAhinA hAtha aneka prakAra kI maNiyoM ke suvarNa ke evaM ratnoM ke nirmala, mahAha-bhAgyazAliyoM ke yogya, nipuNa zilpiyoM dvArA banAye hue evaM atyanta camakIle aise bahumUlya AbhUSaNoM se, tathA vizeSa kaTaka evaM truTitarUpa AbhUSaNoM se camaka rahA thA. pIcara-puSTa thA aura dIrgha thA. (tao NaM sarisayANa sarisattayANaM sarivvayANa sarisalAvaNNamahAvIrassa Aloe paNAmaM karei ) sUryAmaheve zrama mAvAnane sAme pramANa yo. karittA aNujANau meM bhagavaM tikaTu sIhAsaNavaragae titthayarAbhimuhe saNNisaNNe) pramANa karIne pachI te tIrthakaranI tarapha mukha rAkhIne siMhAsana upara "bhagavAna bhA21 mA minI anubhAhanA 42' hIna sI gayI. ( tae Na se sUriyAbhe deve tappaDhamayAe NANAmaNikaNagarayaNavimalamahariyaniuNovaciyamisimisiMtaviraiyamahAbharaNa-kaDaga-tuDiya-varabhUsaNujjalaM pIvaraM palaMbaM dAhiNaM bhuyaM pasArei ) tyA2 5chI te sUryAbha deve sau pahelAM potAnA jamaNA hAthane phelAvyo. tene e jamaNe hAtha ghaNI jAtanA maNionA, suvarNa temaja tenA nirmaLa mahAha-bhAgyazAlIo mATe yegya, nipuNa zilpIo vaDe banAvavAmAM Avela avIva camakatA evA bahu kImatI AbhUSaNethI, temaja kaTaka ane truTita rUpa A bhUpothii yamI rahyo tA. pAva2-puSTa-Dato, mana bI-aimo tA. ( taoNaM sarisayANa sarisattayANa sarisavvayANa sarisalAvaNNarUva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 34 sUryAbhasya samudghAtakaraNam 255 gAnAM dvidhAtaH saMvalitAgranyastAnAm , AviddhatilakA''melAnAM pinaddha greveyakakaJcukAnAm utpIDitacitrapaTTaparikarasaphenakA''vataracitasaMgata pralambavastrAntacitradedIpyamAnanivasanAnAm ekAvalikaNTharacitazobhamAnavakSaH pUrva bhUSaNAnAm aSTazataM nATyasajAnAM devakumArANAM nirgacchati // sU0 34 // rUvajovaNaguNovaveyANaM egAbharaNavasaNagahiyaNijoyANaM duhao saMvaliyaggaNisthANaM) isa usake dakSiNa hAthase 108 eka sau ATha devakumAra nikale, ye sabake saba devakumAra samAna AkAravAle the, samAna varNase yukta camaDIvAle the, samAna umaravAle the. samAna lAvaNya, rUpa evaM yauvanarUpa donoMse yukta the, eka jaise AbharaNoMko evaM vastroMko pahire hue the inhoMne jo uttarIya vastra (dupaTTA) dhAraNakara rakhA thA. usake donoM choDa inakI kaTike donoM aura baMdhe hue the (AbiddhatilayAmelANa, piNaddhagevijakaMcuyANaM uppIliyacittapaTTapariyarasapheNagAvattaraiyasaMgaya, palaMbavatthaMtacittacillaganiyaMsaNANaM, egAvalikaMTharaiyasobhaMta-vacchaparihatthabhUsaNANaM aTThasayaM NaTTasajjANaM devakumArANaM Niggacchai) inake lalATapara tilaka aura mastakapara mukuTa baMdhA huA thA. galemeM inhoMne graiveyaka - (galekA AbhUSaNa) aura zarIrakI rakSAke nimitta aGgarakSaka vastra cogA-(pairoM taka laTakatA huA DhIlA aMgA) pahire rakhA thA, kamarameM inakI kaTibandhana-kamarabandha thA, jo vicitra varNavAle vastrakA jauvaNaguNovaveyANa egAbharaNavasaNagahiyaNijjoyANa duhaoM savaMliyaggaNitthANa) tene te jamaNA hAthamAMthI 108 eka so ATha deva kumAra nIkaLyA. e sarve devakumAra sarakhA AkAra vALA hatA. samAna varNavALA cAmaDIthI yukta hatA. sarakhI uMmara vALA hatA. samAna lAvaNya, rUpa ane yauvana rUpa guNethI yukta hatA. temaNe je uttarIya vastra dhAraNa kareluM hatuM tenA baMne cheDAo temanI kama2nii mana ta23 mAMghetA tA. ( AviddhatilayAmelANa piNaddhagevijjakaMcuyANa uppI. liyacittapaTTapariyarasapheNagAvattaraiyasaMgaya, palaMvavatthaMtacittacillaganiyaMsaNANa, egAvalikaMTharaiyasobhaMtabajjaparihatthabhUsaNANaM aTThasaya NadusajjANa devakumArANa Niggacchai) temanA bhAla upara tilaka ane mastaka upara mukuTa bAMdhelA hatA. gaLAmAM temaNe raiveyaka (gaLAnuM ghareNu) ane zarIranI rakSAnA mATe ane aMgarakSaka vastra (aMgarakhuM) pahereluM hatuM. kamaramAM temaNe kaTibaMdhana (kamara baMdha) ke je vicitra vaNa vALA vastranuM hatuM-temaja teoe je adha vastra dhAraNa kareluM hatuM- temane agrabhAga phena vinigama sahita Avarta veinathI nATayavidhinA mATe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 rAjanIyasUtre ' taraNaM se sariyAme deve ' ityAdi 66 TIkA - tataH bhUmibhAgAdidAmaparyantavikaraNAnantaraM khalu sUryAbho devaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya Aloke - darzane - bhagavatsamakSamiti bhAvaH praNAmaM karoti, kRtvA anujAnAtu - anumodayatu me - mama mAmityarthaH, bhagavAna iti kRtvA - ityuktvA siMhAsanavaragataH tIrthaMkarAbhimukhaH saMniSaNNaH - samupaviSTaH / tataH - upavezanAntaram khalu sUryAbhodevaH tatprathamatAyAM tasya nATayavidheH prathamatAyAm - Arambhe, dakSiNaM bhujaM prasArayatIti pareNa sambandhaH, kIdRzaM 9 thA. tathA inhoMne jo adhovastra dhAraNakara rakhe the unake agrabhAga phena vinirgamase sahita Avarta - veSTanase nATayavidhike yogya kiye gaye the aura bahuta dIrgha the. lambe the, tathA citravarNase saMpanna the. dedIpyamAna the. ina sabake vakSaHsthala kaMThameM dhAraNakI huI thI. ekAvalIhArase sundara bane hue the. ye sabake pracura AbhUSaNa pahire hue the nRtyakriyAmeM ye saba 108 devakumAra tatpara bane hue the, isa taraha ke 108 devakumAra usa sUryAbhadevake pasAre hue dAhine hAtha se nikale / TIkArtha jaba bhUmibhAga, evaM dAma takake padArthoMkI vikurvaNA vaha sUryAbha deva kara cukA taba usane bhagavAn ke samakSa praNAma kiyA aura aisA kahA ki bhagavAn mere isa kAryakI anumodanA kare isa prakAra kahakara vaha unakI tarapha apanA muha karake siMhAsana para baiTha gayA. baiThaneke bAda usa sUryAbha yeAgya karavAmAM AvyA hatA. bahu ja lAMbeA hateA temaja citra vicitra varNothI sapanna hatA. te sarvenA vakSA kaMThamAM paherelI ekAli hArathI suMdara khanelA hatA. e sarvee khUba AbhUSaNA paherelA hatA. e sarve 108 devakumArA nRtya kriyAmAM tatpara banelA hatA. A jAtanA 108 devakumArA sUryAbhadevanA prasArelA jamaNA hAthamAMthI nIkaLyA, TIkA--jyAre te sUryaMbha deve bhUmibhAgathI mAMDIne dAma sudhInA badhA padArthonI vidhruNA karI lIdhI tyAre teNe bhagavAnane praNAma karyA ane A pramANe vinaMtI karatAM kahyu` ke huM bhagavAna mArA A kAmanIApa anumAdanA karA evI rIte vinatI karIne te teozrIne tarapha mukha rAkhIne siMhAsana upara besI gaye beThA pachI te sUryAbhadeve nATavidhinA ArabhamAM peAtAnI jamaNI bhujAne phelAnI tenI A bhujA ghaNI jAtAnA caMdrakAMta vagere maNIothI, suvarNAthI temaja zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 34 sUryAbhasya samudghAtakaraNam 257 bhujam ? ityapekSAyAmAha - nAnAmaNikanakaratna vimalamahArha nipuNopacita - dedIpyamAnaviracitamahA''bharaNakaTakatruTitavarabhUSaNojjvalaM nAnA - anekavidhAni yAni maNikanakaratnAni - taMtra - maNayaH candrakAntaprabhRtayaH, kanakAni-suvarNAni ratnAni - karketanAdIni ca - tathA vimalAni - nirmalAni tathA - mahArhANi - mahAntaM - bhAgyazAlinamupabhoktAramarhanti tadyogyAni bhavantIti tathA yadvA-utsavamaIntIti tathA tathA nipuNopacitAni nipuNaM yathAsyAttathopacitAni - parikarmitAni dedIpyamAnAni - atisphuranti ca viracitAni - zilpikRtAni yAni mahAbharaNAni - bahumUlyAni viziSTAni bhUpaNAni tathA kaTaka truTitavara bhUSaNAni - tatra - kaTakAni - karamUlabhUSaNavizeSAH, truTitAni - bAhubhUSaNavizeSAH, tadrUSANi varabhUSaNAni tairnAnAmaNikanakaratnAdimirujjvalam - bhAsuram, tathA - pIvaraM - puSTam pralamvaM dIrghaM dakSiNaM bhujaM - bAhuM prasArayati - vistArayati / tataH tasmAd dakSiNa bhujAt khalu devakumArANAmaSTazatam - aSTottarazataM nirgacchati - niHsarati, kIzAnAM devakumArANAm ? ityAha sadRzAnAM samAnA''kArasampannAnAm, tatrA'kAreNa kasyacit samAno'pi varNena samAno na bhavatIti varNataH samAnatvapratipAdadevane nATayavidhike AraMbha meM apanI dakSiNa bhujAko phailAyA yaha usakI bhujA aneka prakArake candrakAMta Adi maNiyoMse, suvarNoMse evaM karketana Adi ratnoMse, tathA nirmala evaM bhAgyazAlI upabhoktA ke yogya athavA utsavake samaya yogya, bahuta acchI tarahase sApha kiye hue ataeva - camakanevAle aise bahumUlya AbharaNoMse tathA karamUlabhUpaNarUpa kaTakoMse evaM bAhubhUSaNarUpa truTitoM se isa prakAra nAnAmaNikanakaratnAdikoM se ujvala thI - camacamA rahI thI, pIvara - puSTa thI, aura dIrgha lambI thI, isa prasArita dakSiNa bhujase 108 devakumAra prakaTa hue, ye devakumAra sadRza - samAna AkAra sappanna the, AkAra - - - kaketana vagere ratnAnI temaja nirmaLa ane bhAgyazALI upaleAktA yeAgya athavA teA utsavanA avasara mATe ceAgya, bahu ja sarasa rIte svaccha banAvelA eTalA mATe camakatA evA bahumUlya AbharaNAthI temaja karasUlabhUSaNa rUpa kaTakAthI ane bahubhUSaNa rUpa truTitAthI A pramANe aneka jAtanA maNikanaka ratnA vagerethI bhava hutI. sabhamtI hutI, pIvara-puSTa- hutI mane hIdhe sAMjI hatI. prasAresI e jamaNI bhujAmAMthI 108 devakumAra prakaTa thayA. e devakumAreA sadeza-sarakhA AkAravALA hatA. AkAranI dRSTie sarakhApaNu` hovA chatAMe keTalAkamAM vaNunI dRSTie sarakhApaNuM hotuM nathI. ethI ahIM ema samajavuM nahi, ee save zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 rAjapraznIyasUtre nArthamAha-sadRktvacA-sadRk-sadRzI tvacA yeSAM te sadRktvacasteSAM-samAnavarNatvaksampannAnAm , tatra sadRktvagapi kazcid vayasA sadRzo na bhavatIti vayasA sadRzatvapratipAdanArthamAha-sadRgvayasAM-sadRk-samAnaM vayo yeSAM te sadRgvayasasteSAm-samAnavaya: sampannAnAm . tatra samAna vayA api kazcid visadRzolAvaNyAdibhirguNaissambhAvyata iti lAvaNyAdimirguNaiH sadRzatvapratipAdanArthamAhasadRzalAvaNyarUpa-yauvana guNopapetAnoM sadRzAH-samAnA ye lAvaNyarUpayauvanaguNAHtatra-lAvaNyaM-muktAphalakAnti pratibimbamivayaccAkacikyamaGgeSu pratibhAti tat , uktaMca ' muktAphalasya cchAyAyAH pratibimbamivAntarA / / pratibhAti yadaGgeSu tallAvaNyamihocyate / 1 / ' iti / rUpam=AkAraH, yauvanaM-tAruNyam tadrUpA guNAH, yadvA-lAvaNyAdIni guNAzca dAkSiNyAdayaH, se samAnatA hone para bhI kisI 2 meM varNakI apekSA samAnatA nahIM hotI hai-ataH yahAM aisA nahIM thA. ye sabake saba varNakI apekSA bhI samAna varNa yukta, samAnatvacA vAle the, kitaneka aise bhI hote haiM, jo varNakI apekSA samAnatAvAle to hote haiM parantu vayakI apekSA samAnatAvAle nahIM hote haiM ataH inameM aisI bAta nahIM thI-ye saba vayakI apekSA bhI samAna the. vaya kI apekSA samAna honepara bhI kinhIM 2 meM lAvaNyAdikI apekSA visadRzatA bhI pAyI jAtI hai so yahAM para aisI bAta nahIM thI. ye saba lAvaNyAdika kI apekSA bhI sadRzatAvAle the. muktAphalakI kAntike prativimbi jaisA aGgo meM jo cAkacikya-camakAhaTa hotA hai isakA nAma lAvaNya hai-kahA bhI hai 'muktAphalasya chAyAyAH' ityAdi / rUpa nAma AkAra hai. yauvananAma taruNAIkA hai. ina rUpa guNoMse ye saba yukta the athavA-lAvaNya Adise varNanI dRSTie paNa sarakhA varNovALA, samAna tvacA (cAmaDI) vALA, keTalAka vaLI evA paNa hoya che ke je varNanI dRSTie sarakhA hovA chatAMe vayanI daSTie paNa samAna hatA. vaya (uMmara) nI daSTie sarakhA hotA nathI tethI ahIM ema samajavuM ke teo sarve vayanI dRSTie paNa sarakhA hatA vayanI daSTie samAnatA hovA chatAM keTalAkamAM lAvaNya vagerenI apekSAe sarakhApaNuM thatuM nathI. te ahIM evI vAta samajavI nahi. e sarve lAvaNya, vagerenI daSTie paNa sarakhA hatA. metIemAM kAMti rUpe je padArtha jhaLahaLe cha ta dA115 4DevAya che. me 4hyu cha , " muktAphalasya chAyAyAH" mere rUpa AkAranuM nAma che, yauvana, tAruNyanuM nAma che. emAM sarve e badhA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sR. 34 sUryAbhasya samudghAtakaraNam 259 tairupapetAnAM - yuktAnAm, tathA - ekA''bharaNabasa nagRhIta- niryogAnAm - gRhItaH - dhAritaH ekaH - samAnaH AbharaNavasananiryogaH - AbharaNaM bhUSaNaM vasanaM - vastraM ceti tadrUpo niryogaH - nATathApakaraNaM yaisteSAm = dhAritasamAna bhUSaNavastra nATayopa karaNAnAm, yadvA- eke samAne AbharaNabasane yeSAM teca te gRhIta niryogAceti ekAbharaNavasanagRhItaniryogAsteSAm tathA-dvIdhAtaH dvayoH pArzvayoH saMvalitAgranyastAnAm- saMvalitAni-saMveSTitAni agrANi - agrabhAgA yasya tat saMvalitAgraMprasaGgAduttarIye vastraM tad nyastaM - svazarIroparidhAritaM yaisteSAm | AviddhatilakAssmelAnAm - Aviddhau - dhAritau tilakAssmelau tilaka:- lalATe lepa vizeSaH Amela:- zekharaH- mukuTaH caitau yaisteSAm tathA pinaddhagraiveyaka kaJcukAnAm - pinaddhaM dhAritaM - graiveyakaM - grIvAbharaNaM kaJcukam aGgarakSakavastraM yaiste tathA teSAm, tathAutpIDita citrapaTTa parikarasaphenakamartharacitasaMgatapralambavastrAntacitra dedIpyamAna nivasanAnAm - utpIDanaH atyantA''baddhaH citrapaTTa :vicitravarNapaTTaH, sa eva parikaraHkaTibandhanaM yaiste te ca te saphenakA''vartaracitasaMgata pralambavastrAntacitra dedIpyamAnanivasanAH phenaH agrabhAgaH, sa eva phenakaH, sa cAtra tadvinirgamaparastena phena " evaM dAkSiNyAdiguNoM se ye yukta the, ina sabane eka hI AkArake nATyopakaraNarUpa AbharaNoMko evaM vastroMko dhAraNakara rakhA thA, tathA jo uttarIya vastra inhoMne dhAraNa kiyA thA. vaha apane donoM choDoMse inakI kamarake donoM ora baMdhA huA thA. lalATameM tilaka evaM mastaka Upara mukuTa inhoMne dhAraNa kara rakhA thA. gale meM ina sabake hAra thA aura zarIra meM cogA ( pairoMtaka laTakatA huA DhIlA aMgA) pahira rakhA thA. kamara meM inhoMne jo paTTabandha kiyA thA vaha vicitravarNavAle vastrase kiyA thA. arthAt vicitravarNavAle vastrase inhoMne apanI kamarako bAMdha rakhA thA. tathA inhoMne jo adhovastra - rUpa guNAthI yukta hatA athavA teA lAvaNya vagerethI ane dakSiNya vagere guDDAthI e yukta hatA. ee sarve e eka ja AkAranA nATyopakaraNa rUpa AbharaNeAne temaja vastrone dhAraNa karelAM hatAM ane je uttarIya vasra emaNe dhAraNa kareluM hatu. te baMne cheDAethI kamaranI kha'ne khAju be khAMdhelu hatuM. bhAlamAM tilaka ane temaNe mastaka upara mukuTa dhAraNa karelA hatA. te badhAnA gaLAmAM hAra hatA. ane zarIra upara agarakhA paherelA hatA kamaramAM temaNe je varSa khAdhyuM hatuM. te vicitravaNu vALuM hatu. eTale ke vicitravaNu vALA vajrathI zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ____ rAjapraznIyasUtre kena phena vinirgamenAsahito ya AvataHveSTana miti saphenakA''vartastena racitAH kRtAH, saMgatAH nATayavidhi yogyAH, pralambAH dIrdhAH prambamAnAH vastrAntAHvastrAgrabhAgA yasya (nivasanasya) tat tathA bhUtam , citraM - citravarNasampannaM dedIpyamAnaM prasphurat nivasanaM paridhAnavastraM yeSAM te tathAbhUtAsteSAm , tathAekAvalikaNTharacitazobhamAnavakSaH pUrNabhUSaNAnAm-kaNTharacitA-kaNThe-gale racitA -dhAritA yA ekAvaliH-nAnAvidhamaNigrathitahAraH sA ekAvalikaNTharacitA, tayA zobhamAna-zobhAM prApnuvad vakSaH - uraHsthalaM yeSAM te ca te pUrNabhUSaNAHpUrNAni-pracurANi bhUSaNAni yeSAM te tathA, teSAm atra mUle 'parihattha' zabdo dezIyaH pUrNArthakastenokto'rthaH / nATayasajjAnAM - nRtyatatparANAm etAdRzAnAM devakumArANAm aSTazataM nirgacchati-tadakSiNAdbhujAnnissarati // sU. 34 // atha sUryAbhadevavAmabhujAdaSTottarazatasaMkhyadevakumArikANAM nirgamanamAha mUlam - tayANaMtaraM ca NaM NANAmaNi jAva pIvara palaMvaM vAmaM bhuyaM pasArei tao NaM sarisayANaM sarittayANaM sarisavbaINaM sarisalAvaNNarUvajobaNaguNovaveyANaM egAbharaNavasaNagahiya nijjoyANaM duhao saMvelliyagganiyatthoNaM Aviddha tilayAmelANaM piNaddhagevejjakaMcuINaM NANAmaNirayaNabhUsaNavipahirA huA thA. usake agrabhAga aise the jo phenake vinirgamase sahita veSTanase nATyavidhike yogya kiye hue the. tathA lambe the. isa pahire hue vastrakA varNa vicitra thA, tathA yaha svayaM dedIpyamAna thA. inakA vakSaHsthala inake dvArA kaNThameM dhuta nAnAmaNigrathita hArase zobhAko pA rahA thA. isa taraha ve pracura bhUSaNoMvAle the. yahAM 'parihattha' yaha dezIya zabda hai aura isakA artha pUrNa aisA haiN| sabake saba devakumAra nRtya karanemeM tatpara bane hue the| sU0 34 // temaNe pitAnI kamara bAMdhelI hatI. ane temaNe je adhovastra pahereluM hatuM. te vastrane AgaLa bhAga e hato ke je phaNanA vinigama sahita veNanathI nATayavidhi mATe yogya-banAvela hatuM. temaja lAMbe hate. te vastrano varNa vicitra hatuM tathA te vastra jAte camakI rahyuM hatuM teoe aneka maNionA guMthelA hAro dhAraNa karelA hatA jethI temanA vakSe suzobhita thaI rahyA hatA. A pramANe te sarve puSkaLa pramANamAM AbhUSaNothI susajijatA hatA. ahIM 'parihattha' // dezIya za6 cha bhane / Aveo artha 'pUrNa 'meva boya che e sarve devakumAro nRtya karavAmAM tatpara thaI rahyA hatA. A sUtra 34 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 35 sUryAbhasya samudghAtakaraNam 261 rAiyaMgamaMgANaM caMdANaNANaM caMdaddhasamalalADANaM caMdAhiyasomadaMsaNANaM ukkANaM viva ujjovemANINaM siMgArAgAracAruvesANaM hasiyabhaNiyaciTThiyavilAsasalaliya saMlAvaniuNajutovayArakusalANaMgahiyA ujjANaM aTThasayaM naTTasajjANaM devakumAriyANaM Niggacchai // sU0 35 // chAyA-tadanantaraM ca khalu nAnAmaNiratna yAvat pIvaraM pralamba vAma bhujaM prasArayati, tataH khalu sadRzInAM sadRktvacAM sadRgvayasAM sadRzalAvaNyarUpayauvanaguNopapetAnAm ekA''bharaNavasanagRhItaniryogAnAM dvidhAtaH saMvellitAgranyastAnAm AviddhatilakA''melAnAM pinaddhagraiveyakakaJcukAnAM nAnAmaNi ___ aba sUtrakAra isa 35 veM sUtra dvArA yaha prakaTa karate haiM ki sUryAbhadeva kI bAma bhujA se 108 devakumArikAe~ nikalIM-' tayANaMtaraMca NaM NANAmaNi' ityAdi / sUtrArtha-(tayANataraM ca NaM) isake bAda usa sUryAbhadevane apane ( vAma bhuyaM pasArei) bAMyeM hAtha ko pasArA yaha usakA bAMyA hAtha bhI dAhine hAtha kI taraha hI (NANamaNi jAva pIvaraM palaMba) aneka prakAra kI maNiyoM ke yAvat bahumUlya AbhUSaNoM se yukta thA puSTa thA. aura lambA thA. (taoNaM sarisayANa sarittayANa, savivvayANa sarisalAvaNNarUpajovvaNaguNovaveyANaM egAbharaNavasaNagahiyanijjoyANa duhaosavelliyagganiyatthINa, AviddhatilayAmelANaM) sUtrakAra have A pAMtrIsamAM sUtravaDe e vAta prakaTa karavA mAMge che ke te / sUryAvanI bhI bhulathI 108 hevamAriyo 548 tha ' tayANaMtara ca NaM NANAmaNi' ityAdi // sU. 35 // sUtra--( tayANaMtaraM ca Na) tyA250I. te sUryAlave potAnA (vAmaM bhuyaM pasArei ) mA DAyana prasA. ten| ma mA 5 555 mA DAyanI rema / (NANAmaNi jAva pIvaraM palaMba) payl ondit maNimAthI yAvat maI bhUkhya bhASAthI yuta to bhane ma ta ( tao NaM sarisayANaM sarittayANaM sarivvayANaM sariyalAvaNyarUvajovvaNaguNovaveyANaM, egAbharaNavasaNagahiya nijjoyANaM duhao saMvelliyagganiyatthINaM, AviddhatilayAmelANaM) temAthI sabhI bhaativALI, sarakhA varNavALI, sarakhI uMmaravALI, lAvaNya rUpa yauvana guNavALI, zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 rAjapraznIyasUtre ratnabhUSaNavirAjitAGgapratyaGgAnAm candrA''nanAnAM candrArddhasamalalATAnAM candrAdhikasaumyadarzanAnAm ulkAnAmiva udyotamAnAnAm zRGgArAgAracAraveSANAm hasitabhaNitasthitavilAsasalalitasaMlApanipuNayuktopacArakuzalAnAm gRhItaujasAm aSTazataM nATayasajjAnAM devakumArikANAM nigacchati // sU0 35 // ___tayANaMtaraM ca NaM' ityAdi TIkA-tadanantaram-- aSTottarazatasaMkhyadevakumAranirgamanAnantaram ca khalu nAnAmaNi-yAvat-pIvaram-nAnAmaNItyArabhya pIvaramityantapadasaGgrahousake samAna AkAra vAlI, samAnavarNa vAlI, samAna vayavAlI, samAnalAvaNyarUpa yauvanaguNoM vAlI. nATaka ke yogya eka se AbharaNoM evaM vasanoM ko dhAraNa karane vAlI, donoM ora kamara meM apanI 2 oDhanI ke choDoM ko Apasa meM jinhoMne bAMdha rakhA thA aisI, tilaka evaM mukuToMvAlI, (pinaddhagevejjakaMcuINa, NANAmaNirayaNabhUsaNavirAiyaMgamaMgANa, caMdANaNANaM caMdasamalalADANaM, caMdAhiyasomadaMsaNANa ukANaM viva ujjovemANINa) galemeM aveyaka evaM zarIra meM colI ko dhAraNa karanevAlI, aneka prakAra kI maNiyoM se evaM ratnoM se nirmita AbhUSaNoM se virAjita pratyeka aGgovAlI candra ke jaise mukhoM vAlI, ardhacandra ke jaise lalAToM vAlI, candra se bhI adhika saumyadarzanAvAlI, ulkA ke jaise camakanevAlI (siMgArAgAracAruvesANaM ) zRGgAra ke gRhatulya sundara veSavAlI, ( hasiyabhaNiyaciTThiyavilAsasalaliyasalAvaniuNajuttovayAra kusalANaM gahiyAujjANaM. aTThasayaM nasajjANaM devakumAriyANaM Niggacchai ) hasita ha~sane meM, bhaNita bhASaNa meM, sthiti meM, vilAsameM salalita saMlApa meM-lIlAsahitaparaspara bhASaNa meM, tathA paTu puruSa yogya racanA meM, atyanta kuzala, nATaka mATe yogya evA AbharaNa ane vastro dhAraNa karelI, kamaranI baMne bAjue jemaNe potapotAnI oDhaNInA baMne cheDAe bAMdhI rAkhyA hatA evI tima bhane muTAvANI (pinaddha gevejja kaMcuINaM, NANAmaNirayaNabhUsaNaviraiyagamaMgANaM, caMdANaNANaM, caMdaddhasamalalaDANa caMdAhiyasomadaMsaNANaM ukkANaM viva ujjovemANINa) gaLAmA zaiveyaka ane kanja (blAuja) paherelI, ghaNuM jAtanA maNio ane ratno jaDelI AbhUSaNathI suzobhita sarva aMgevALI, candramukhI, ardhacandra jevA lalATavALI, candra karatAM paNa vadhu saumya darzanavALI, ukAnI jema yamavAvANI (siMgArAgAracAruvesANa) shrRNg||2 DanI mema su42 veSavANI ( hasiya bhaNiyaciTriyavilAsasalaliyasaMlAvaniuNajuttovayArakusalANa gahiyAujjANa aTThamaya naTTasajjANa devakumAriyANa Niggacchai ) sita-savAmA lgitsaMbhASaNamAM, sthitimAM, vilAsamAM, saMlalita saMlApamAM lIlA sahita zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 35 sUryAbhasya samudghAttakaraNam 263 bodhyaH, tathA ca - nAnAmaNikanakaratnavimalamahArhanipuNopacitadedIpyamAnaviracitamahAbharaNakaTakatruTitavarabhUSaNojjvalaM pIvaram iti pralambam eSAM vyAkhyA'nantaroktasUtrAdavagantavyA vAmaM bhujaM prasArayati / tataH-prasAritAdvAmabhujAt khalu sadRzInAM - samAnAkArasampannAnAM sadRktvacA - sadRzavarNayuktatvaksampannAnAm , sadRgvayasAM-samAnavayaH sampannAnAm sadRzalAvaNyarUpayauvanaguNopapetAnAM-samAna lAvaNyAkRtitAruNya-dAkSiNyaprabhRtiguNasampannAnAm , ekAbharaNavasanagRhItaniryogAnAm-dhAritasamAnabhUSaNavastranATayopakaraNAnAm , dvidhAtaHdvayoH pArzvayoH saMvellitAgranyastAnAM-dhAritasaMveSTitAgrottarIyaNAm AviddhatilakA''bhelAnAM-dhAritatilakazikharANAm , pinaddhauveyakakaJcukAnAM-dhAritagrIvAbharaNakaJcukAnAm nAnAmaNiratnabhUSaNaviracitAGgapratyaGgAnAM - bahuvidhamaNiratnayuktabhUSaNazobhitAGgopAGgAnAm , candrA'''nanAnAM-candramukhInAm , candrA samalalATAnAm-arddhavibhaktacandrasamAna lalATayuktAnAm , candrAdhikasaumyadarzanAnAmcandrato'pyadhikAlAdakadarzanavatInAm / ulkAnAmiva uddyotamAnAnAm-prakAzamAnAnAm , zRGgArAgAracAruveSANAM-zRGgArANAmagArANi-gRhANi-zRGgArasampannAH tAzca tAH cAraveSA-sundaraveSasampannAstAsAm , tathA-hasitabhaNitasthitavilAsasalalitasaMlApanipuNayuktopacArakuzalAnAm-hasitaM-hasanaM, bhaNitaM - bhASaNaM sthitaM-sthiti; vilAsa:-krIDanam , salalitasaMlApaH-lIlAsahitaparasparabhASaNam , nipuNayuktopacAra:-paTupuruSayogyaracanA eSu kuzalAnAM-caturANAm , tathA-gRhItaujasA-dhRtazArIrikasAmarthyAnAm , tathA-nATayasajjAnAM-nRtyatatparANAm , etAdRzInAM devakumArikAnAm , aSTazatam-aSTAdhikazataM nirgacchati-sUryAbhadevasya vAmabhujAd niHsarati // sU0 35 // zArIrika sAmarthya ko dhAraNa karanevAlI, evaM nATaka karane meM tatpara banI huI aisI 108 devakumArikAe~ nikalI, // sU0 35 // isa sUtra kA TIkAtha isa malArtha ke jaisA hi hai sirpha yahAM 'NANAmaNi' ke jAva pada se nAnAmaNi isa sUrvokta pATha se lekara 'pIvara' taka kA pATha saMgraha kiyA gayA hai / sU0 35 // paraspara vArtAlApamAM, temaja catura puruSa yogya racanAmAM atIva kuzaLa zArIrika sAmarthyane dhAraNa karanArI ane nATaka karavAmAM tatpara banelI evI 108 deva kumArikAo prakaTa thaI yA sUtrana atha bhUla ma 2 4 cha. 34 // mahI 'NANAmaNi' na yAvat 54thI 'nAnAmaNi' mA pUrvarita 4thI bhAMDI 'pIvara 'sudhInI paaune| saMgraha thaye che. pUrvokta pAThane artha 34 sUtramAM karavAmAM Avyo che. e sU.355 zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjaprazno mUlam -- eNaM se sUriyAbhe deve aTThasayaM saMkhANaM viuvva, asayaM saMkhavAyagANaM viuvvai, aTThasayaM siMgANaM vivva, asayaM siMgavAyagANaM viuvvara, aTUsayaM saMkhiyANaM vivai, asayaM saMkhiyavAyagANaM viubvai, asayaM kharamuhoNaM viuvvara, aTThasayaM kharamuhibAyagANaM viuvvara, ahasayaM peyaNaM viuvvai, asayaM peyavAyagANaM viuvvai, aTThasayaM paripariyANaM viuvvai, ebamAiyANaM egUNapaNNaM Aujjavi - hANAI viuvvas, viuvvittA te bahave devakumArA ya devakumArIo ya sahAve || sU0 36 || chAyA - tataH khalu sa sUryAbho devaH aSTazatam zaGkhAnAm vikaroti, aSTazataM zaGkhavAdakAnAm vikaroti, aSTazataM zRGgANAM vikaroti, aSTazataM zRGgavAdakAnAM vikaroti, aSTazataM zaGkhikAnAM vikaroti, aSTazataM zaGkhikAvAdakAnAM vikaroti, aSTazataM kharamukhInAM vikaroti, aSTazataM kharamukhI vadikAnAM vikaroti, aSTazataM peyAnAM vikaroti, aSTazataM 264 'taeNa se sUriyA deve ' ityAdi / sUtrArtha - (taraNaM) isake bAda arthAt 108 devakumArikAoM kI vikurvaNA karane ke bAda ( se sUriyA deve) usa sUryAbha devane (aTThasayaM) 108 ( saMkhANaM vibbaI) zekhoM kI vikurvaNA kI. (aTThasayaM saMkhavAya gANaM viuvvara) 108 zaMkhavAdakoM kI vikurvaNA kI (asayaM siMgANaM biuvva) 108 zrRGgo kI vikurvaNA kI (aTThasayaM saMkhiyANaM viuvvai) 108 choTe 2 zaMkhoM kI vikurvaNA kI ( aTThayaM saMkhiyavAyagANaM viuvvara ) 108 una choTe 2 zaMkhoM bajAnevAloM kI vikurvaNA kI. ( aTThasayaM kharamuhINaM viu ' taeNa se sUriyAbhe deve ityAdi / sUtrArtha - (taeNaM) tyArapachI bheTakhe me 108 devakumAriyonI viThuvA arthA pachI ( se sUriyAbhe deve ) te sUryAladhve ( aTThasayaM ) 108 ( saMkhANaM viuvvai ) zamonI viThurvazA urI, ( aTThasayaM saMkhAvAyagANaM viuvvai ) 108 zavAhanI vidurvANA 4rI. ( aTThasayaM siMgANaM viubvai ) 108 zrRMgonI viDava zA 4 . ( aTTasayaM siMgavAyagANaM viuvvai ) 108 zre gavAha hai|nii vidurvAsA urI. ( aTTha. sayaM saMkhiyANaM vivvai ) 108 nAnA zonI vidurvA 4rI. ( aTThasayaM saMkhiyavAyagANaM vijabbai ) 108 te nAnA zauMcAne bagAunAzayeothI viThuvA 4rI. (aTTha zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sU0 36 sUryAbhasya samudaghAtakaraNam paripirikANAM vikaroti, evamAdikAni ekonapazcAzatam AtodyavidhAnAni vikaroti, vikRtya tAn bahUn devakumArAMzca devakumArIzca zabdayati / / sU0 36 // 'taeNaM se sUriyAbhe deve' ityAdi TIkA-spaSTam navaram-peyAnAM-mahApaTahAnAm-aSTazataM vikaroti / tathA-paripirikANAm-paripiriyA' iti dezIyaH zabda auNanAbhikapuTAvanaddhamukhavAdyavizeSaH, AtodyavidhAnAni-vAdyaprakArAn ekonapaJcAzatam-mUlabhedApekSayA ekonapazcAzatsaMkhyAni vikaroti / zeSA vAdyabhedA eteSvevAntabhavanti zabdayati-Ahvayati // mU0 36 // vvai ) 108 kharamukhivAdakoM kI vikurvaNA kI ( aTThasaya pesANaM viuvvai, aTThasayaM peyavAyagANaM viuvvai ) 108 peyoM kI vikurvaNA kI 108 peyavAdakoM kI vikurvaNA kI. ( aTThasayaM paripariyANaM viuvvai evamAiyANaM egUNapaNNaM AujjavihANAI viuvbai. viuvittA te bahave devakumArA ya devakumArIo ya sadAvei ) 108 pariparikAoM kI vikurvaNA kI. isa taraha usane 49 prakAra ke AtodyavidhAnoM bAjA ko vikurvaNA kI, ina saba vAdya vizeSoM kI vikurvaNA karake phira usane aneka devakumAroM ko evaM devakumArikAoM ko bulAyA. / TIkArtha-isakA artha spaSTa hai peya eka jAti ke mahApaTaha ( baDA Dhola) hote haiM, 'paripiriyA' yaha dezIya zabda hai. isa nAmakA eka vizeSaprakAra kA vAdya hotA hai. isakA mukha makaDI ke jAla se avanaddha rahatA hai mUla bheda saya kharamuhINaM viuThavai ) 108 52mubhImAnI vig"| 4rI (aTThasayaM kharamuhIvAyagANa viuThabaha ) 108 parabhubhI vAhInI vive| 4rI (asayaM peyANaM viuvvae. aDhasaya peyavAyagANa viuThavai ) 108 peyonI vimu / 42rI tama 108 peya-(vAgha vizeSa) pAnI vitu| 421. ( asayaM paripariyANaM viuvvai, evamAiyANaM egUNapaNNaM AujjavihANAI viuThavai viuThibattA te vahave devakumArA ya devakumArIo ya saddAvai ) tyA2 pachI 108 pariparisAnI vi / 42rI. A pramANe teNe 49 jAtanA AdyAnanI vimurvaNa karI. A vAva vizenI vikurvaNA karIne pachI teNe devakumAro temaja deva kumArikAone bolAvyAM. A sUtrane TIkAryuM spaSTa ja che. peya eka jAtanA meTA paTo (nagArAo) 24. cha. 'paripariyA' mAzI 1 26 cha. ma nAme mevA vizeSa ya cha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 rAjapraznIyasUtre mUlam-taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya sUriyAbheNaM deveNaM sadAviyA samANA haTTa jAva hiyayA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM jAva vaddhAveMti, vaddhAvittA evaM vayAso-saMdisaMtu NaM devANuppiyA! jaM amhehiM kAyavvaM ! taeNaM se sUriyAbhe deve te bahave devakumArA ya devakumArIo ya evaM vayAsI gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareha, karittA vaMdaha namaMsaha, vaMdittA namaMsittA goyamAiyANaM samaNANaM niggaMthANaM taM divvaM devir3aDhiM divvaM devajuiM divvaM devANubhAvaM divvaM battIsaibaddhaMNaTTavihiM uvadaMseha uvadaMsittA khippAmeva eyamANattiyaM paJcappiNaha // sU0 37 // chAyA-tataH khalu te bahavo devakumArAzca devakumAryazca sUryAbhena devena zabditAH santaH hRSTayAvaddhRdayAH yatraiva sUryAbho devastatraivopAgacchaMti upAgatya kI apekSA usane isa prakAra se 49 vAditroM (bAjoM) kI vikurvaNA kI zeSa vAdyabheda inhIM bAjoM meM antarbhUta ho jAte haiM // 50 36 // 'taeNaM te bahave devakumArA ya' ityAdi / / sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (te bahave devakumArA ya devakumArIo ya) ve saba devakumAra evaM devakumArikAe~ jo ki (sUriyAbheNaM deveNaM saddAviyA samANA ) sUryAbhadeva ke dvArA bulAI gaI thIM ( haTTa jAva hiyayA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti ) harSita evaM saMtuSTacitta huI unakA hRdaya tenuM meM kareLiyAnI jALa vaDe maDheluM rahe che. mULa bhedanI apekSAe teNe Ama 49 vAdi (vAjAo) nI vikavaNa karI. bAkInA vAjAo AmAM ja samAvitt 7 jaya che. // sU. 36 / / 'taeNaM te bahave devakumArA ya ityAdi' // 27 // sUtrAtha-(taeNaM) tyA2 5chI (te bahave devakumArA ya devakumArIo ya ) te save bhA2 mana mAriyA hai / (sUriyAbheNa deveNaM saddAviyA samANA) sUryAsa 43 matAvAmA mAyA tai. ( haTu jAva hiyayA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti ) harSita tama satuSTa vitta tamanA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 37 sUryAbhasya samudghAtakaraNam 267 sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM yAvat varddhayanti, varddhayitvA evamavAdiSuH-saMdizantu khalu devAnupriyAH ! yadasmAbhiH kartavyam , tataH khalu sa sUryAbho devastAn bahUn devakumArAMzca devakumArIzca evamavAdIt-gacchata khalu yUyaM devAnupriyAH / zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM kuruta, kRtvA vandadhvam namasyata, vanditvA namasyitvA gautamAdikAnAM zramaNAnAM nirgranthAnAM tAM AnaMda se harSita hone lagA. taba ve jahAM sUryAbhadeva thA. vahAM para AI ( uvAgacchittA sUriyAmaM devaM karayalapariggahiyaM jAva baddhAveMti ) vahAM Akara una sabane sUryAbhadeva ko donoM hAthoM kI aMjali banAkara yAvat use mastaka para rakhakara badhAI dI. (baddhAvittA evaM vayAsI) badhAi dekara phira unhoMne usase isa prakAra kahA-(saMdisaMtu NaM devANuppiyA ! jaM amhehiM kAyavvaM ) he devAnupriya ! Apa hameM AjJA de-jo kAma hamAre dvArA honA hai use karane kI (taeNaM se sUriyAbhe deve te bahave devakumArA ya devakumArio ya evaM vayAsI) taba usa sUryAbhadevane una saba devakumAroM se evaM devakumArikAoM se isa prakAra kahA--(gacchaha NaM tubbhe devAnuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha ) he devAnupriyo ! Apa loga jAveM aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA kareM (karitA vaMdaha, namaMsaha ) unako vaMdanA kareM, namaskAra kareM, (vadittAnamasittA goyamAjhyANaM samaNANaM niggaMthANaM taM divvaM devili divvaM devajuI hRdaye AnaMdathI harSa pAmyAM. tyAra pachI teo jyAM sUryAbhadeva hatA tyAM AvyAM ( uvAgacchittA sUriyAbhe deve karayalapariggahiya' jAva baddhAveMti ) tyA mApAne teoe sUryAbhadevane baMne hAthanI aMjali banAvIne yAvatuM tene mastake mUkIne qyAmI mApI ( vaddhAvittA evaM vayAsI ) qAmI sAdhAna tabho tene / pramANe 4yu ( saMdisaMtu Na devANuppiyA ! jaM amhe hi kAyavvaM ) vAnupriya ! Apa amane je kAma amArAthI thaI zakAtuM hoya tene karavAnI AjJA karo. (taeNaM se sUriyAbhe deve te bahave devaphumArA ya devakumArio ya evaM vayAsI ) tyAre te sUryAnave te sau devamA bhane mAriyAne / pramANe 4dhu ( gacchana NaM tunbhe devANuppiyA samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha ) he devAnupriye ! tame sau jA ane zramaNa bhagavAna mahAvIranI traNa vakhata pradakssiaa 4zane ( karittA vadaha namasaha ) teyAzrI hana tathA nabha24.2 43 / (vadittA namasittA goyamAiyANaM, samaNANaM niggathANaM taM divvaM deviDhiM divvaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 rAjapraznIyasUtre divyAM devaddhiM divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM divyaM dvAtriMzadvidhaM nATyavidhim upadarzayata, upadazya kSiprameva etAmAjJaptikA pratyarpayata ||suu0 37 // TIkA--'taeNaM te bahave' ityAdi-vyAkhyA nigadasiddhA // sU0 37 // mUlam-taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya sUriyAbheNaM deveNaM evaM vuttA samANA hatuTTa jAva hiyayA karayala jAva paDisuNeti, paDisuDittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti, namasaMti vaMdittA namaMsittA jeNeva goyamAiyA samaNA niggaMthA teNeva uvAgacchaMti // sU0 38 // chAyA-tataH khalu te bahavo devakumArAzca devakumAryazca sUryAbhana devena evamuktAH santaH hRSTatuSTa yAvadhRdayAH karatala yAvat pratizrRNvanti, pratidivyaM devANubhAvaM divvaM battIsaibaddhaM NaTTavihiM ubadaMseha, uvadaMsittA khippAmeva eyamANattiya paccappiNaha) vandanA namaskAra karake phira Apa loga gautamAdi zramaNa nigraMthoM ko usa divya devaddhi ko, divya devadhuti ko divya devAnubhAva ko evaM divya 32 prakAra kI nATyavidhi ko dikhalAve dikhalAkara pIche merI isa pradatta AjJA kI pUrti ho jAne kI sUcanAmujhe deM // sU0 37 // isa sUtra kA TIkArtha spaSTa haiM // sU0 37 // sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (te bahave devakumArA ya devakumArIo ya sU riyAbheNaM deveNa evaM vuttA samANA haTTatuTTha jAca hiyayA karayala jAva paDisuNeti ) una saba devakumAroM ne evaM devakumArIkAoM ne jo ki devajuI divvaM depANubhAvaM divvaM battIsai baddhaM gaDhavihiM uvadaseha, uvadasittA khippAmeva eyamANattiyaM paJcappiNaha ) nA tabha0 nabha2412 4zana tame sau gotama vagere zramaNa nircane divya devaddhine divya devadyutine, divya devAnubhAvane ane divya 32 jAtanI nATaya vidhi batAve. pachI A kArya puruM thaI javAnI mane 01e| 4. // sU. 37 / / mA sUtrana TI 25STa cha. / / sU. 37 // 'taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya' ityAdi / sUtrA--(taeNaM) tyAra pachI (te bahave, devakumArA ya devakumArIoya sUriyAbheNaM deveNaM evaM vuttA samANA hatudra jAva hiyayA karayala jAva paDisuNeti ) badhA devakumAra temaja devakumArikAo ke jeo pUrvokta rUpe sUryAbha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 subodhinI TIkA. sU. 38 sUryAbhasya samudghAtakaraNam zrutya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH tatraiva upAgacchanti, upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandante namasyati, vanditvA namasthitvA yatraiva gautamadikAH zramaNA nirgranthA tatraiva upAgacchanti // sU0 38 // TIkA-'taeNa te bahave devakumArA' ityAdi-vyAkhyA nigdsiddhaa| sU. 38 / ____ mUlam--taeNaM te bahave devakumArA devakumArIo ya samAmeva samosaraNaM kareMti, karitA samAmeva paMtoo baMdhaMti, baMdhittA samAmeva paMtio namasaMti, namaMsittA samAmeva paMtio avaNamaMti, avaNamittA samAmeva unnamaMti, unnamittA evaM sahiyAmeva onamaMti evaM sahiyAmeva unnamaMti, uNNamittA thimiyAmeva-oNamaMti thimiyAmeva unnamaMti saMgayAmeva onamaMti saMgayAmeva unnamaMti, unnamittA samAmeva pasaraMti, sUryAbhadeva ke dvArA pUrvoktarUpa se AjJApita kiye gaye ve haSTatuSTa yAvat hRdayavAle hokara evaM donoM hAthoM ko joDakara usakI pradatta AjJA ko svIkAra kiyA ( paDisuNittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti ) svIkAra karake phira ve sabake saba jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the vahAM para Aye ( uvAgacchittA) vahAM Akara ke unhoMne (samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti namasaMti) zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA (vaMdittA namaMsittA jeNeva goyamAiyA samaNA niggaMthA teNeva uvAgacchaMti ) vandanA namaskAra karake phira ve jahAM gautamAdi zramaNa nigrantha the, vahAM para Aye / isa sUtra kA TIkArtha spaSTa hai // sU0 38 // deva vaDe AjJApita thayelAM teo-haSTa tuSTa yAvata, hadayavALA thaIne ane baMne DAyAne DIna temanI mAjJAne svArI. ( paDisuNittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti) svIjarIne pachI teso gadhA yai zrama sajavAna virAbhAna tA tyAM gayA. ( uvAgacchittA) tyAMne te (samaNaM bhagava mahAvIra vadati namasaMti ) zramaNa sagavAna mahAvIrane nA tema4 nmH4|2 ryA (vadittA namaMsittA jeNeva goyamaiyA samaNA niggaMthA teNeva uvAgacchaMti) vaMdanA temaja namaskAra karIne pachI teo jyAM gaumata vagere zramaNa nigraMtha hatA, tyAM gayA. A sUtrane TIkAthe spaSTa che. e sU. 38 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 rAjapraznIyasUtre pasaritA samAmeva AujjavihANAiM gehaMti, giNhittA samAmeva pavAeMsu pagAiMsu paNaccisu // sU0 39 // chAyA-tataH khalu te devakumArAzca devakumAryazca samameva samavasaraNaM kurvanti, kRtvA samameva paGkIrvaghnanti, baddhvA samameva patito namasyanti, namasyitvA samameva patitaH avanamanti, avanamya samameva unnamanti, unnamya evaM sahitameva avanamanti, evaM sahitameva unnamanti, unnamya stimitameva, avanamanti stimitameva unnamanti, saMgatamevAvanamanti, saMgatamevonnamanti, unnamya samameva prasaranti, prasRtya samameva AtodhavidhAnAni gRhNanti gRhItvA samameva prAvAdayan prAgAn prAnRtyan // sU0 39 // 'taeNaM te bahave devakumArA' ityAdi / TIkA-tataH-bhagavanmahAvIra-gautama zramaNasamIpe gamanAnantaraM khalu te-tatsamIpAgatAH, bahavaH-aSTazatasaMkhyAH , devakumArAH ca-punaH tAvatyo devakumAryaH samameva-ekakAlameva, samavasaraNaM- samAgamanaM kurvanti milantIti samuditArthaH, kRtvA samameva paGkI:-zreNIH, badhnanti, baddhvA samakAlameva patito namasyanti-tamaskurvanti, namasyitvA samameva pazitaH-zreNita , ava 'taeNaM te bahave devakumArA devamArIo ya' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM ) isake bAda (te bahave devakumArA devakumArIo ya ve saba devakumAra evaM devakumArikAeM ( samAmeva samosaraNa karati ) eka hI kAla meM mila gaye Agaye. ( karittA samAmeva paMtIo baMdhati ) eka hI sAtha paMktimeM baMdha gaye (baMdhittA samAmeva namasaMti ) ora eka hI sAtha paMktibaddha hue sabane namaskAra kiyA. (namaMsittA samAmeva paMtio avaNamaMti ) namaskAra karake phira sabane ekahI sAtha kAla meM paMkti baddha hue nIce jhuke ( avaNamittA samAmeva unnamaMti ) nIce jhukakara phira saba eka 'taeNa te bahave devakumArA ya devakumArIo ya' ityAdi / sUtrAtha-(taeNa) tyA2 5chI ( te vahave devakumArA devakumArIo ya ) tvy| save bhA2 ane vaabhaarise| (samAmeva samosaraNa kareMti ) me 4 sabhayamA sahI sAthe maNI gayA. (karittA samAmeva patIo badhaMti ) sahI sAthe patima manu mAM-tha gayA. (baMdhittA samAmeva paMtio namasaMti ) bhane sahI sAthe 5timaddha thye| to sadhAyAne saune nbh24||2 4aa. (namaMsittA samAmeva paMtio avaNamaMti ) nabha242 4rIne 5chI sI me44 mamA patima thainanIya nabhyA. ( avaNamittA samAmeva unnamati ) nIthe nabhAna 5chI sI zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa . 39 sUryAbhasya samudaghAtakaraNam 271 namanti-nIcairbhavanti, avanamya samameva unnamanti-uccairbhavanti-UrdhvamavatiSThante, evam-anena prakAreNa sahitameva militameva yathA syAttathA sahaiveti bhAvaH / avanamanti, evaM sahitameva unnamanti, unnamya stimitameva-nizcalameva avanamanti, stimitameva unnamanti, saGgatameva militameva yathAsyAttathA sahaiva avanamanti, tathA-saGgatameva unnamanti unnamya samameva prasaranti-vistRtA bhavanti-pRthak prathaga bhavantIti bhAvaH / prasRtya samameva AtodyavidhAnAni vAditrabhedAn gRhNanti-dhArayanti, gRhItvA samameva tAni vAdyAni prAvadayan-pravAditavantaH, tathA-prAgAyan-prakarSeNa gItavantaH- tathA-prAnRtyan pranRttavantaH // sU0 39 // hI sAtha U~ce ko uTe-U~ce hue arthAt khaDe ho gaye. (unnamittA evaM sAhiyAmeva onamaMti evaM sAhiyAmeva unnamaMti) U~ce uThakara phira ve milakara nice jhuke, aura milakara hI U~ce uThe ( uNNamittA thimiyAmeva onamaMti, thimiyAmeva unnamaMti) uThakara phira ve stimitarUpa (nizcalarUpa) se nIce jhuke aura stimitarUpa se hI UMce uThe (saMgayAmeva onamaMti, saMgayAmeva unnamaMti,) tathA sAtha hI sAtha meM saba jhuke aura sAtha hI sAtha ve saba UMce uThe (unnamittA samAmeva pasaraMti, pasarittA samAmeva AujjavihANAI geNhaMti, giNhittA samAmeva pavAeMsu, pagAiMsu, paNaccisu) uMce uThakara phira ve saba ke saba eka hI samaya meM phaila gaye. alaga 2 ho gaye. alaga 2 hokara unhoMne sabane eka hI samaya meM AtodyavidhAnoM (vividhavAjoM) ko pakaDa liyA aura eka sAtha hI eka hI samaya meM una bAjoM ko bajAyA, acchI taraha se gAyA aura acchI taraha se nRtya kiyaa| isakA TIkArtha mUlArtha ke anurUpa hI hai // sU0 39 // sAthe 952 cyA seTale , mA thayA ( unnamittA evaM sahiyAmeya onamaMti, evaM sAhiyA unnamaMti ) mA thani tes| mayA sahI sAthe irI nIya nabhyA mane pachI mehI sAthe 321 mA cyA. (uNNamittA thimiyAmeva onamaMti, thimiyAmeva unnamaMti) mA 24 5chI tayA stimita 35 nizca 35thI nIya nabhyA mana stibhita 35thI asA yayA. ( saMgayameva onamaMti, saMgayAmeva unnamaMti) methI sAthe so nabhyA mane sahI sAthe so ayaI S4yA. ( unnamittA samAmeva pasa. raMti, pasarittA samAmeva AujjavihANAI geNhaMti, giNhittA samAmeva pavAeMsu pagAiMsu paNAJcisu) ye hI pachI tayA save merI samayamA vibherA gayA. Ama tema phelAI gayA. vikherAIne badhAe ekI sAthe Ate vidyAne-ghaNI jAtanA vAjAone lIdhA ane ekI sAthe eka ja samayamAM te vAjAone vagADyA. ane badhAe khUbaja sarasa rIte gAyuM ane nRtya karyuM A sUtrAne TIkAtha mUla artha, A pramANe ja che. sU. 39 zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 rAjapraznIyasUtre ___ mUlam - kiM te ? ureNa madaM sireNa tAraM kaTheNa vitAraM tivihaM tisamayareyagaraiyaM guMjAvaMka kuharovagUDhaM rattaM tiTThANakaraNasuddhaM sakuharaguMjaMta vasatatItalalayagahasupautta mahura sama salaliyaM maNohara miuribhiyapayasaMcAra surai suNai varacArurUva, divvaM Namusajja geyaM pagAyAvi hotthA // sU0 40 // chAyA--kiMte urasi mandaM zirasi tAraM kaNThe vitAraM trividhaM trisamaya recakaracitaM guA'vakrakuharopagUDhaM raktaM tristhAnakaraNazuddhaM sakuharaguJjavaMza 'kiMte ? ureNa maMdaM sireNa tAraM' ityAdi / sUtrArtha-(te) una pUrvokta devakumAroMne evaM devakumArikAoM ne (kiM) kisa prakAra se (geya) gAnA gAyA yahI bAta sUtrakAra ne isa sUtra dvArA prakaTa kI hai ve kahate haiM ki una logoM ne (ureNa maMda) pahile to gAna ko hRdaya meM mandarUpa se uThAyA-gAyA bAda meM (sireNa tAraM ) zira meM use pahile kI apekSA kucha U~ce svara se uThAyA. (tivihaM tisamayareyagaraiyaMguMjAvakakuharovagUDharattaMtiTThANakaraNasuddhaM ) isa taraha jo bhI gAnA unhoMne gAyA vaha ukta ina tIna prakAra se karake gAyA ataH vaha pratyeka unakA gAnA trisamaya recaka se racita thA. recaka zabda kA artha hai zvAsa ko bAhara nikAlanA trisamayakA artha hai tIna kAla vibhAga vizeSa jisa recaka meM haiM vaha isa recaka se jo gAnA saMpanna hotA hai vaha gAnA trisamaya recaka racita __ 'kiMte 1 ureNa mada sireNa tAra' ityAdi / sUtrA---(te) pUrita te maare| tabha04 mAriyA (kiM) pI zata (geyaM ) jAtA gAya te sahI suutr||2 mA sUtra 43 2 re ch-t| cha- te sAye ( ureNa maMda) pada to tayama ma ma 35mAM upAyu. tyA2 pachI (sireNa vitAraM ) ziramA tena patA 2di x ayA sA pAuyugAyu tyA2 pachI ( kaMThe vitAra) mA padhAre svare upAyu (tivihaM tisamayareyagaraiyaM guMjAvakakuharovagUDhaM rattaM tiTTANakaraNasuddha) mA pramANe temaNe je kaMI gAyuM te pUrvokta traNa rIte gAyuM. ethI temanuM dareke dareka gIta trisamaya recakathI racita hatuM. recaka zabdano artha thAya che zvAsane bahAra kADho. trisamayane artha A pramANe che ke traNa kALa vibhAga vizeSa je recakamAM che te, A recakathI je gIta yukta hoya che je gIta trisamaya recaka racita hoya che. temaja temanuM te te gIte zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 40 sUryAbhasya samudaghAtakaraNam tantrItalatAlalayagrahasaMprayukta madhuraM samaM salalitaM manoharaM mRdurImitapadasaJcAra surativaracArurUpaM divyaM nATayasajja geyaM pragItA api abhavan // sU0 40 // hotA hai. tathA vaha unakA gAnA guJjA'vakrakuharopagaha thA. arthAt guMjApradhAna aise avakra zabda nikalane ke mArga ke apratikUla vivaroM se upagRha -yukta thA, rakta-rAgayukta thA, tathA tristhAna karaNa se zuddha thA. arthAt ura, zira evaM mastaka meM svarasaMcArarUpa kriyA se zuddha thA, ( sakuharaguMjatavaMsataMtItalatAlalayagahasusaMpauttaM mahuraM samaM salaliya maNoharaM) tathA isa gAne meM jo vaMza-vAMsurI bajAI jA rahI thI vaha apane vivarasahita guMjita ho rahI thI. vINA bhI isakA sAtha de rahI thI / tala karatala kA bajAnA, tAla denA laya kA honA, ina saba apane sAdhanoM se vaha gAnA yukta thA, isaliye vaha gAnA madhura thA, sama thA. salalita-madhura svara evaM mUrcchanA se yukta thA mana ko haraNa karane vAlA. (miurimiyapayasaMcArasuraisuNaivaracArurUvaM divvaM gaTTasajja-geyaMpagIyAvi hotthA) mRdu evaM rimita aise padasaMcAra se yukta thA, sunane vAloM ko prIti kA janaka thA. zobhana samApti se yukta thA. pradhAna sundara svarUpavAlA thA, apUrva thA. evaM nRtya meM tatpara thA. aise gAne ko unhoMne gAyA. / guMjAvakrakuharopagUDha hatuM eTale ke guMjA pradhAna evA avaka zabda nIkaLavAnA mArganA apratikUla vivarAthI upagUDhayukta hatuM, rakta-rAga yukta hatuM temaja tristhAna karaNathI zuddha hatuM. eTale ke ura; zira ane mastaka svara saMcAra 35 jiyAthI zuddha tu. (sakuharaguMjatavaMsatetItalatAlalayagahasaMpauttaM mahuraM samaM salaliyaM maNoharaM ) tema04 mA gItamA vasaNI qualmA mApI tI te pAtAnA vivarasahita guMjita thaI rahI hatI. viNa paNa sAthe sAthe vagADavAmAM AvI rahI hatI, tala-tALIo vagADavI. tAla Apo, laya A sarve potAnA sAdhanathI te gIta yukta hatuM. ethI te gIta madhura hatuM, sama hatuM salalita, madhura svara bhane bhUchanA yuta tuM manohArI tu. (miuribhiyapayasaMcArasurai suNaivaracArurUvaM divvaM NaTTasajja geyaM pagIyAvi hotthA ) bhRDha bhane rimita then 54saya. raNathI yukta hatuM. sAMbhaLanArAo mATe prema utpanna karanAruM hatuM, zobhana samAsithI yukta hatuM. pradhAna suMdara svarUpavALuM hatuM. apUrva hatuM ane tatpara hatuM. evA gItane teo badhAe gAyuM. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 rAjapraznIyasUtre 'kiM te ! ureNa madaM' ityAdi TIkA-ki-kathaM kena prakAreNa te-pUrvoktAH devakumArA devakumAryazcaivaM geyaM pragItavantaM iti pUrveNa smbndhH| uttarayati-urasi-hRdaye mandam pragItAH, aivaM zirasi tAram-atyuccaiH, kaNThe vitAram-atyuccastarAm etena yathArthalakSaNopetaM pragItavanta iti sUcitam , gAne hi-prathamato gItamutkSipyate utkSepakAle ca gItaM mandaM bhavati 'Adimiu ArabhaMtA' ( AdimRdumArabhamANAH) iti vacanAtU, evamakRte gAnaguNakSatisambhavAt , ataeva-'urasi mandam' ityutamiti, tato gAyatAM janAnAM mUrdhAnamabhinan svaro'tyuccai bhavati sa ca svaro TIkArtha-kisa prakAra se devakumAroM ne evaM devakumArikAoM ne gAnA gAyA-isI bAta ko sUtrakAra ne isa sUtra dvArA prakaTa kiyA hai, kahate haiM ki una devoMne jo gAnA gAyA vaha gAnA pahile to unhoMne hRdaya meM mandarUpa se gAyA, bAdameM use kaNTha meM pahile kI apekSA kucha u~ce svara se gAyA. aura phira bAda meM dhvani ko kaNTha meM lAkara use aura U~ce svara se gAyA. isa taraha gAne ke jo lakSaNa hote haiM una lakSaNoM se upeta karake unhoMne gAnA gAyA, yaha isa taraha kathana se sUcita kiyA gayA hai. gAne meM pahile gIta ko uThAyA jAtA haiM ataH jaba gIta ko uThAyA jAtA hai taba vaha gIta (miu ) mRdu-manda hotA hai, kyoM ki 'AdimiDaM ArabhaMtA' aisA niyama hai. yadi aisA nahIM kiyA jAtA hai to gAnaguNa meM kSati A sakatI hai, isI kAraNa 'urasi mandaM' aisA kahA gayA hai / isake bAda gAnevAloM ke mastaka kA TIkAthu-devakumAro, ane devakumArikAo e gIta kevI rIte gAyuM. te ja vAta sUtrakAra A sUtra vaDe spaSTa karavA mAMge che. A sUtramAM teo kahe che ke te devoe je gIta gAyuM tene pahelAM temaNe hRdayamAM maMda rUpamAM gAyuM tyAra pachI tene kaMTha pradezamAM pahelAM karatAM kaIka UMcA svare gAyuM ane tyAra pachI dhvanIne kaMTha pradezamAM lAvIne tene pahelAM karatAM paNa moTA svare gAyuM A rIte gAvAnA je lakSaNe hoya che te sarva lakSaNethI yukta gIta temaNe gAyuM A vAta A kathana vaDe sUcita thAya che je gAvAmAM sau pahelAM gItane upADavAmAM bhAva cha. methI nyAre pApAmAM Ave che tyAre te (miu) bhRdu-ma Deya cha. bha. 'AdimiuArabhaMtA' ta niyama cha bhAbu 42vAmA mAya naDato bhItanI zuzvattAmA kSati ya za ma che thI 'urasImandaM' kahevAmAM AvyuM che. tyAra pachI gAvAvALAnA mastakane abhighAta karate svara zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 subodhinI TIkA. sU. 40 sUryAbhasya samudaghAtakaraNam dvitIyaM vA tRtIya sthAnamAdharAdhati, ata evoktam 'zirasi tAram ' iti sa ca svaraH zirasaHprati-nivRttaH san kaNThe bhramati, tatra mraman madhurataro bhavati, ata evoktam-'kaNThe vitAram' iti, iti saGgItaprakriyA / evaM trividhatriprakArakaM, pratyekaM trisamayarecakaracitaM-trayaH samayA:-kAlavibhAgavizeSA yasmin saH, etAdRzo recaka:-zvAsabahinissAraNaH, tena racitaM-sampAditaM geyaM pragItavantaH / tathA-guA'vakrakuharopagar3ha-guJjanaM, tatpradhAnAni yAni avakrANi-zabdaniHsaraNamArgApratikUlAni kuharANi-vivarANi taiH upagaDhaabhighAta karatA huA svara ati U~cA ho jAtA hai usa sayama vaha svara dvitIya athavA tRtIya sthAna para ArUDha ho jAtA hai. isaliye 'zirasi tAram' aisA kahA gayA hai / vaha svara jaba mastaka se nivRtta hotA huA kaNTha meM bhramaNa karatA hai. taba vaha bhramaNa karatA huA vaha madhuratara ho jAtA hai, isIliye 'kaMThe vitAram ' aisI saMgIta kI prakriyA hai. isa prakAra tIna taraha kA pratyeka geya unhoMne trisamayarecaka se racita huA hI gAyA. jisa recaka meM-zvAsake bAhara nikAlane meM tIna samaya-kAlavibhAgavizeSa lagate haiM usakA nAma trisamayarecaka hai, isa trisamayayuktarecaka se jo gAnA saMpAdita hotA hai vaha gAnA trisamaya recakaracita hotA hai / tathA 'guJjAvakrakuharopagaDhaM geyaM geyavantaH' aisA gAnA gAyA ki jo guJjAvakrakuharopagUDha thA guJja nAma guJjana-gUjane kA hai, jisa gAne meM gUMjana pradhAna kuhara-vivara avakra zabdoM ke nikalane ke mArgase apratikUla hote hai, aura aise kuharoM se jo gAnA upagUDha-yukta hotA hai, vaha gAnA bahu ja uMce thaI jAya che te vakhate te svara bIjA ke trIjA sthAna upara ArUDha tha6 saya cha. meTA mATe 'zirasi tAram ' mAma 4DevAmA mAyuM che. methI te svara jyAre mastakathI pAchA pharI kaThamAM phare che tyAre tyAM pharato te svara madhu2 tara 24 laya che. methI 01 'kaMThevitAram ' ma prabhArI sevAmA sAmyu che. evI saMgItanI prakriyA che. A rIte traNa jAtanuM dareka dareka gIta temaNe trisamaya recakathI racita thayeluM ja gAyuM. je recakamAM zvAsane bahAra kahADavamAM- traNa samaya-kALa vibhAga vizeSa lAge che, te trisamaya-recaka-racita hoya che. tabhA 'gujAvakrakuharopagUDha geya geyavantaH' tebhAre me // 2 ngkuharapagUDha hatuM. guMja guMjananuM nAma che. je gItamAM gujana pradhAna kuharavivara-avaka zabdone nIkaLavAnA mArgane apratikULa hoya che evAM kuhAthI je gIta upagUDha-yukta hoya che, te gIta guMjApradhAna avaka kuhara yukta hevA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 rAjapraznIyasUtre yuktaM geyaM pragItavantaH, evamagre'pi, tathA-raktaM-rAgayuktaM, tathA-tristhAnakara NazuddhaM-tristhAneSu uraH ziraH kaNTheSu yat karaNaM-kriyA svarasaJcAraH, tena zuddhaMevaM ca-uraH zuddhaM ziraH zuddha kaNThazuddhaM ca, tatrAyaM kramaH-yadi urasi saJcaran svaraH svabhUmikAnusAreNa vizAlo bhavati tadA uraH zuddho bhavati, tAdRzasvarayogAdgItamuraHzuddhamucyate evamagre'pi yadA ca kaNThe sa svaraH saJcarito bhavati tatra ca na sphuTati tadA kaNThazuddho vyavahiyate, yadA sa zirasi saJcaritaH san sAnunasiko bhavati tadA sa ziraH zuddho vyapadizyate. yadvAtristhAnarUpaiH karaNaH-sAdhanaiH zleSmaNA'vyAkulatvAcchuddhairgIyamAnamapi zuddham kaNThaziraHzuddhatvAt tristhAnakaraNazuddham , tathA-sakuharaguJjadvaMzatantrItalatAlalaya guMjApradhAna avakra kuharoM se yukta hone se guJjAvakra kuharopaguDha mAnA jAtA hai| tathA jo unhoMne gAyA-vaha rAga,-rAgayukta thA, tathA tristhAna karaNa se zuddha thA-ura zira, kaMTha ina tIna sthAnoM meM karaNasvarasaMcArarUpa kriyA. se zuddha thA. isa taraha uraH zuddha. ziraH zuddha aura kaMThazuddha gAnA gAyA yahAM aisA krama hai-yadi uraH sthala meM saMcaraNa karatA huA svara apanI bhUmikA ke anusAra vizAla hotA hai-taba vaha uraH zuddha svara kahalAtA hai, aise svara ke yoga se gIta uraH zuddha kahA jAtA hai, isI prakAra se Age bhI jaba kaNTha meM vaha svara saMcarita hotA hai-vahAM phaTatA nahIM hai taba vaha svara kaNTha zuddha kahalAtA hai aura jaba vaha mastaka meM sacarita hotA huA anu. nAsikasahita hotA hai taba vaha svara ziraHzuddha kahalAtA hai. athavA zleSmA se avyAkula hone ke kAraNa hue aise tristhAnarUpa karaNoM se gIyamAna bhI gAnA uraH kaMTha evaM zira zuddha hotA haiM ataH vaha bhI tristhAnakaraNa badala guMjAvakra kuharopagUDha mAnavAmAM Ave che temaja je gIta temaNe gAyuM te 2kta-rAga yukta hatuM temaja tristhAna-karaNathI zuddha hatuM, urazira ane kaTha A traNe sthAnamAM gIta gAvAmAM AvyuM ahIM A jAtane krama che. je urasthaLamAM saMcaraNa karate svara pitAnI bhUmikA mujaba vizALa hoya che tyAre te uraH zuddha svara kahevAya che. evA svaranA yogathI gIta uraH zuddha kahevAya che A pramANe tenA pachI paNa jyAre kaMThamAM te svara saMcarita thAya che, tyAM phATI jate nathI tyAre te svara kaMTha zuddha kahevAya che. ane jyAre te mastakamAM athavA zleSmAthI avyAkuLa havA badala zuddha thayelA evAM traNa sthAna rUpa karaNethI nIyamAna gIta paNa urada kaMTha ane ziraH zuddha hoya che ethI te paNa tristhAna karaNa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 subodhinI TIkA. sU. 40 sUryAbhasya samudghAtakaraNam graha susaMprayukta sakuharaH-vivarasahitaH guJjan-guaito bhavazva yo vaMzaH saH, tathA-tantrIvINA, talaM-karatalaM tAlaM-tatsvarAnuvati yathAsyAttathA layaH-sAmyaM tantryAH svaraprakAro vA, eteSAM grahaNena-yathAvadgrahaNena susamprayuktam-suSTu sampAditam , ata eva madhuraM-zravaNaramaNIyaM samaM-yamAnaM salalitaM madhurasvaramUrcchanAsahitam , ata eva-manoharaM-zrotRjanamanoharaNakArakaM, tathA-mRduribhitapadasaJcAraM-mRduH-komalasvarayuktaH, yatra svaro'kSareSu gholanA svaravizeSeSu ca sazcaran ragatIva pratibhAsate sa padasaJcAro rimita ucyate evaM ca mRduHribhitaH padasaJcAro yatra tad mRduribhitapadasaJcAraM surati-su-zomanA ratiHzuddha kahalAtA hai / tathA jo gAnA unhoMne gAyA vaha sakuhara guMjavaMzavAlA thA, arthAt jo vahAM vaMza-vAMsurI bajAI jA rahI thI vaha vivarasahita thI, aura guMjita svaravAlI thIM. taMtrI-vINA bhI yukta thA, athavA layavAlAtaMtrI ke svara prakAravAlA thA. isIse vaha zravaNa ramaNIya bana rahA thA, sama yA samAna thA. salalita-madhura svara evaM mUchanA se yukta thA, ataeva zrotRjanoM ke mana ko haraNa karane vAlA thA. tathA mRduribhitapadasaMcAravAlA thA, pada saMcAra vahAM mRdu-komala svaravAlA thA, evaM gholanA svaravizeSoM meM saMcAra karatA huA svara pada saMcAra ko raMga sA rahA hai aisA pratibhAsita hotA thA. jahAM svara gholanA svaravizeSoM meM saMcAra karatA huA pada saMcAra ko raMga rahA hai aisA mAlUma detA hai vaha padasaMcAra ribhita kahalAtA hai isa taraha vahAM pada saMcAra mRdu aura ribhita thA sunanevAloM ko usameM bahuta acchI prIti jagatI rahatI thI, isa kAraNa vaha surati thaazuddha kahevAya che. temaja je gIta temaNe gAyuM te sakuharagujaAzavALuM hatuM eTale ke je tyAM vaMza-vAMsaLI vagADavAmAM AvI rahI hatI te sahita hatI ane guMjita svara vALI hatI. taMtrI-vINuM paNa tyAM vagADavAmAM AvI hatI, tala-tAla paNa apAI rahyo hato, te gIta layathI paNa yukta hatuM. athavA laya yukta taMtrInA svara prakAravALuM hatuM. ethI ja te zravaNa ramaNIya hatuM. sama hatuM. samAna hatuM. salalita hatuM. madhura svara temaja mUcchanAthI yukta hatuM. ethI zrAtAonA manane AkarSanA hatuM. temaja mRribhita pada saMsAravALuM hatuM tyAM pada saMcaraNa mRdu-komaLa-svaravALuM hatuM temaja ghelanA A jAtanA svara vizeSamAM saMcaraNa karatuM te svara-pada-saMcaraNane raMgI rahyuM hoya tema lAgatuM hatuM. jyAM svara dhelanA svara vizeSamAM saMcaraNa karato pada saMcaraNane rajita karato hoya tema lAge che te pada saMcAra "ribhita' kahevAya che. A rIte tyAM pada saMcAra mRdu ane ribhita hato. sAMbhaLanArAMone temAM bahu ja prIti utpanna thaI rahI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 __ rAjapraznIyamace prItiH zrotRNAM yatra tat suratiprItyutpAdakam , tathA-sunati-su-zobhanA natiH-namanaM-samApti yaMtra tathA-varacArurUpaM-varaM-pradhAna,-sundaraM rUpaM-svarUpaMyasya tattathA, divyam-apUrvam , nATayasajja-nRtyatatparaM geyaM-gItaM pragItAHpragItavantaH api-apizabdaH samuccaye, abhavan-abhUvan // sU0 40 // mUlam--kiM te ? uddhamaMtANaM saMkhANaM siMgANaM saMkhiyANaM kharamahINaM peyANaM paripiriyANaM, AhammaMtANaM paNavANaM paTahANaM, apphAlijamANANaM bhaMbhANaM horabhANaM tAlijjatANaM bherINaM jhallarINaM duMduhoNaM, AlavaMtANaM murayANaM muiMgANaM naMdImuiMgANaM, uttAlijjaMtANaM AligANaM kuMtuMbANaM gomuhINaM maddalANaM, muccijjatANaM vINANaM vipacINaM vallakINaM kuTTijaMtANaM mahaMtINaM kacchabhINaM cittavINANaM sArijaMtANaM vaddhIsANaM sughosANaM NaMdighosANaM, phuTijjatoNaM bhAmaroNaM chabbhAmaroNaM parivAiNINaM chippaMtoNaM tUNANaM tuMbavINANaM, AmoDijjaMtANaM AmoyANaM (jhaMjhANaM) naulANaM, acchijjetINaM mumaMdANaM huDukkINaM vicikkINaM voijjatANaM karaDANaM DiDimANaM kiNiyANaM kaDaMbANaM, vAijjatANaM dadaragANaM arthAt prIti kA utpAdaka thA. gAne kA avasAna-samApti-sundara DhaMga se jahAM hotI thI vaha gAna sunati kahalAtA hai-yahAM aisA hI thA. isaliye yaha bhI sunati thA tathA isakA vara-pradhAna, evaM cAru-sundara thA. isaliye yaha varacArurUpa thA. apUrva thA isaliye yaha divya thA. nRtya tatpara thA, isaliye yaha nATyasajja thA, // sU0 40 // hatI. ethI te surati hato-eTale ke premaspAdaka hato. gatInI samApti jyAM suMdara rIte thAya che, te gIta sunati kahevAya che. ahIM evuM ja hatuM ethI ja e paNa sunati hatuM. temaja suMdara hatAM eTalA mATe e vara cArU rUpa hatuM apUrva hatuM ethI te divya hatuM nRtya tatpara hatuM ethI te nATaya sa tu. // 240 // zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 41 sUryAbhasya samudghAtakaraNama 279 kutthuvANaM kalasiyANaM maDuyANaM AtADijjaMtANaM talANaM tAlANaM kasamAlANaM, ghaTijjaMtANaM riMgisiyANaM lattiyANaM magariyANaM surasumAriyANaM phumijjaMtANaM vaMsANaM velUNa vAlINa parillINaM baddhagANaM // sU0 41 // chAyA-kiM te ? uddhamAyamAneSu zaGkhaSu zRGgeSu zaTikAsu kharamukhISu peyAsu paripirikAsu AhanyamAneSu paNaveSu paTaheSu AsphAlyamAnAsu bhambhAsu horambhAsu tADayamAnAsu bherISu jhallarISu dundubhiSu Alapatsu murajevu mRdaGgeSu nandImRdaGgeSu uttADathamAneSu AliGgeSu kustumveSu gomukhISu maIleSu mUccharyamA 'kiMte uddhamaMtANaM' ityAdi / sUtrArtha-(kiMte) aura bhI kisa prakAra se una devakumAroMne evaM devakumArikAoMne gAnA gAyA. isI bAta ko Age aura bhI sUtrakAra isa sUtradvArA pradarzita kara rahe haiM ( uddhamaMtANaM saMkhANaM, siMgANaM, saMkhiyANaM, kharamuhINaM, peyANaM, paripiriyANa) zaMkhoM ke, zrRGgo ke zaMkhikAoM ke, kharamukhiyoM ke, peyoM ke, paripirikAoM ke bajane para ( AhammaMtANaM paNavANa, paTahANaM. apphAlijjamANaM, bhaMbhANaM horaMbhANaM) paNavoM ke paTahoM ke, tADita hone para tathA bhaMbhAoM evaM horaMbhAoM ke bajAye jAne para (tAlijjatANaM bherINaM jhallarINaM duMduhINaM) tathA bheriyoM ke jhallariyoM ke evaM dundubhiyoM ka bajane para ( AlabaMtANaM murayANaM, muiMgANaM, naMdImuiMgANaM) murajoM ke, mRdaGgoM ke evaM nandI mRdaGgoM ke bajAne para ( utAlijjatANaM 'kiMte uddhasaMmANa' ityAdi / sUtrAtha-( kiMte) te maare| tabha04 devamArImA se bhI rIte 55 44 Dhame ola AyuM te pAtane sUtrA2 mA sUtra 43 254 42 che -( uddhamaM. tANa saMkhANaM, siMgANaM, saMkhiyANaM, kharamuhINaM, peyANa paripiriyANa) zamI, zrRMgI, zamimI, maramubhisA, peye| parivarizI vAmAM bhAvyA tyAre ( AhammaMtANaM paNavANaM paTahANa, apphAlijjamANANaM bhabhANaM horaMmANa) 58 5ttle| vagADavAmAM AvyA tyAre temaja bhaMbhAo ane horaMbhAe jyAre vagADavAmAM sAvyA tyAre (tAlijjatANaM bherINa jhallarINaM duMduhINa) tamana mezayA avazo! aneDalI vAma mAvI tyAre (AlabaMtANaM murayANaM, muiMgANaM, naMdImuiMgANaM ) bhune, bhRga na bhRga nyAre mAvyA tyAre (uttAvijaMtANaM AliMgANa' kuMtuvANa' gomuhINa mahalANaM, mucchijjaMtANa vINANa vIpaMcINa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 rAjapraznIyasUtre nAsu vINAsu vipaJcISu vallakISu kuTyamAnAsu mahatISu kacchapISu citravINAsu sAryamANAsu vadhvIsAsu sughoSAsu nandighoSASu kuTyamAnAsu bhrAmarISu SaGbhrAmarISu parivAdinISu spRzyamAnAsu tUNAsu tumbavINAsu AmoTayamAneSu AmoTeSu kumbheSu (jhajhAsu) nakuleSu AcchidyamAneSu mukundeSu huDukkAsu vicikkISu vAdyamAneSu karaTeSu DiNDimeSu kiNikeSu kaDambeSu vAdyamAneSu daIrakeSu daIrikAsu kustuMbesu maIkeSu AtodyamAneSu talatAleSu kAMsyatAleSu ghaTTayamAnAsu riGgisikAsu lattikAsu makarikAsu zizumArikAsu phUkriyamANeSu vaMzeSu veNuSu vAlISu parilISu baddhakeSu // sU0 41 // AliMgANaM kuMtuvANaM gomuhINaM maddalANaM mucchijjaMtANaM vINANaM vipaMcINaM vallakINaM kuMdvijjatANaM mahaMtINaM kacchabhANaM cittavINANaM ) AliGgoM ke kustumboM ke gomukhiyoM ke, mardaloM ke bajane para, vINAoM ke, vipazciyoM ke ballakiyoM ke bajane para, baDI 2 kacchapiyoM ke evaM citravINAoM ke bajane para ( sArijjatANaM vaddhIsANaM sughosANaM gaMdighosANaM ) vadhvIsAoM, sughoSAoM evaM naMdighoSAoM ke bajane para (phuTTijaMtINaM bhAmarINaM chabbhAmarINa paribAiNINaM chippatINaM tUNANaM tuMbavINANaM) tathA bhrAmarI, SaDbhrAmarI, parivAdinI evaM saptatantrI, inake bajane para, tathA tUNA tumbavINA inake bajane para ( AmoDijjatANaM AmoyANaM kuMbhANaM ( jhaMjhANaM ) naulANaM, acchijaMtINaM mugadANaM huDukkINaM vicikkINaM) tathA AmoTa, kumbha ( jhaMjhA) evaM nakulA inake bajane para, tathA mukunda, huDukkA evaM vicikko inake bajane para ( vAijjatANa karaDANaM DiMrDimANaM kiNiyANaM kaDaMbANa, vAijjatANaM, daddarigANaM, kunthuvANaM, kalasiyANaM, maDuyANaM ) karaTa, DiDima, kiNika, evaM vallakINa, kuTTijjatANa mahaMtINa kacchabhINa' cittaviNANa') mAliMgI, sustumA, gomubhIyA, mahatA, vI , vithiyo, pIsI, bhoTarI 427pAsa temana citravise 441ma mAvI tyAre ( sArijjaMtANa vaddhIsANa sughosANa NadighosANa' ) vAsAyI, sudhApAsI, tama nahiSAmA nyAre bhAvI tyAre (phuTTijjatANa bhAmarINa chabbhAmarINa parivAdaNINa chippaMtINa tUNANa tuMbavINANa) tebha prAmarI, pAbharI, parivAhinI, sAtI tU! tumavIsa nyAre vAma mAvI tyAre ( AmoDijjaMtANa amoyANa' kuMbhANa (jJajJANa) naulANa acchijjatINa mugaMdANa' huDukkINa vicikkINa) tama AmoTa, kuMbha ( jhaMjhA) ane nakulA temaja mukuMda, huDukkA ane vicikkI jyAre qualmA bhAvI tyAre (vAijjatAtha karaDANa DiMDimANa kiNiyANa, kaDaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 subodhinI TIkA sU0 41 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam 'kiM te ? uddhamaMtANaM' ityAdi TIkA-punazca kim-kathaM kena prakAreNa te-devakumArAH devakumAryazca, pragItavantaH, iti pUrveNa saha sambandho vAcyaH / utdhmAneSu-mUle prAkRtatvAtsaptamyarthe SaSThI, evamagre'pi-tena zarkeSu uddhmAyamAneSu-zabdAyamAneSu satsu pragItavantaH-pranRtavantazca / evaM zrRGgeSu zrRGgAkAra-vAdyavizeSeSu uddhmAyamAneSu kaDamba inake bajane para tathA dadduraka daIrikA, kustumba, kalazikA, evaM maDDuka inake bajane para, tathA tathA ( AtADijjatANaM talANaM, tAlANaM, kaMsatAlANaM ghaTTijjaMtANaM riMgisiyANaM lattiyANaM magariyANaM, susumAriyANaM ) karatala tAloM ke evaM kAMsyatAloM ke bajane para, tathA riGgisikA, lattikA, makarikA, evaM zizumArikA ina vAdyavizeSoM ke bajane para (phumijjaMtANaM vasANaM, velaNaM, vAlINaM, parillINaM, baddhagANaM, tathA vaMza-vaMzI, veNu, vAlI, parilI evaM baddhaka ina sabake mukha kI vAyuoM se pUrita hokara bajane para una saba devakumAroMne evaM devakumArikAoMne gAyA. / TIkArtha-isa sUtra dvArA pUrvokta viSaya kI hI puSTi kI gai haiM, arthAt aisA hone para una devakumAroMne evaM devakumArikAoM ne gAnA gAyA-kaisA hone para ? to isake liye isameM kahAM gayA hai ki zaMkhoM ke bajAye jAne para, zRGgoM ke zRGgAkAra vAle vAdyavizeSo ke bajAye jAne bANa vAijjaMtANa daddarigANa' kutthuvANa kulasiyANa bhaDuyANa ) 428, mi , kiNika, ane kaDaba jyAre vagADavAmAM AvyA tyAre temaja daraka, dardarikA, stu ma, zikSA bhane ma nyAre 43vAmA mAvyA tyAre (AtADijjatANaM talANaM, tAlANa kaMsatAlaghaTijaMtANaM riMgisiyANaM lattiyANa magariyANa susumAriyANa') 42tasa tAal, sisyatA nyAre pApAmA bhAvyA tyAre tebha lisikA, lattikA, mArikA ane zizumArikA A badhA vAghavize vagADavAmAM AvyA tyAre ( phumijatANa vesANaM velUNaM vAlINaM, parillINaM baddhagANa ) tema 1'za-pAsaNI veNuM, vAlI, parilI ane baddhaka menA vAyuthI pUrita thaIne A badhA vAjAo vagADavAmAM AvyA tyAre te devakumAre temaja devakumArikAo e gIta gAyuM. TIkArtha-A sUtra vaDe pUrva vaNita viSayanI ja puSTi karavAmAM AvI che. eTale ke evuM thayuM tyAre te devakumAro temaja devakumArikAoe gIta gAyuM. zuM thayuM tyAre temaNe gIta gAyuM ? te enA mATe A sUtramAM kahevAmAM AvyuM che ke jyAre vagADavAmAM AvyA tyAre, zugo-zRMganA AkAra jevA vAva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 rAjapraznIyasUtre satsu tathA-zaGkhikAsu-hasvazaGkhavizeSeSu kharamukhISu-vAdyavizeSeSu peyAsu-mahADakkAsu, paripirikAsu-vAdyavizeSeSu uddhmAyamAnAsu, satIsu tathA-paNaveSuDhakkAsu laghuDhakkAsu vA, paTaheSu-DhakkAsu AhanyamAneSu satsu. tathA-bhambhAsubhI bhI zabdakArakavAdyavizeSeSu-bherIbhedeSu horambhAsu-mahADhakkAsu, vINAsu bipaJcIsu-tantrItrayayuktaSINAsu ca AsphAlyamAnAsu hastena tADayamAnAsu satISu. tathA-bherI-DhakkASu kRtivAdyavizeSeSu, jhallarISu-varmAvanaddhAsu vistIrNavalayAkArAsu vAdyavizeSabhUtAsu, dundubhiSu-bheryAkAreSu saGkacitamukheSu deva vAdyavizeSeSu ca tADayamAneSu-AhanyamAneSu sansu, tathA-murajeSu-mahApramANa, para, zaGkhikAoM-choTe 2 zaMkhoM ke bajAye jAne para, kharamukhiyoMke bajAye jAne para peyAoM ke mahADhakkAoM (baDADhola ) ke, evaM devakumArikAoMne gAyA. isI taraha kA sambandha Age bhI lagAnA cAhiye-isI prakAra se Age bhI aisA hI kathana jAnanA cAhiye. tathAca paNava-bhANDaDhakkA athavA laghuDhakkA ( choTADhola ) aura paTaha DhakkA inake bajAye jAne para, tathA bhambhAoM-bhI bhI zabda kArakavAdyavizeSoM jo ki bherI ke hI bhedoM meM haiM-vajane para, horambhAoM ke-mahADhakkAoM ke evaM vINAoM ke vipazciyoM ke-tantrItrayayukta vINAoM ke hAthoM se banAye jAne para, tathA-bheriyoM ke DhakkAkRtivAle vAdyavizeSoM ke, jhallariyoM ke camaDe se maDe hue, eka vistIrNa valaya ke AkAravAle vAdyavizeSoM evaM dundubhiyoM ke-bherI ke AkAra vAle tathA saMkucita mukhavAle aise devoM ke vAdyavizeSoM ke tADita hone para, tathA vize jyAre vagADavAmAM AvyA tyAre, zaMkhikAo-nAnA nAnA zaMkhe jyAre vagADavAmAM AvyA tyAre, kharamukhIo jyAre vagADavAmAM AvI tyAre peyAe -mahADhakAo (meTA nagArAo) temaja paripirikAnAmaka vAghavize jyAre vagADavAmAM AvyAM tyAre te devakumAra temaja devakumArikAoe gIta gAyuM. A rIte ja cheka sudhI samajI levuM joIe. ane paNava bhAMDaDhakkA athavA laghuDhakkA (nAnuM nagAruM') ane paTaha-DhakkA jyAre vagADavAmAM AvyAM tyAre temaja bhaMbhA-bhIbhI zabda karanArA vAdyavize ke je bherInA ja bheda che vagADa mAM mAvyA tyAre, 2 mAmA-mahAdA, mane pAyI, vipathImA-tatrI traya yukta vINAone hAthethI vagADavAmAM AvyA tyAre bherIo, DhAlanI AkRti vALA vAdyavizeSa, jhallarIo,-cAmaDAthI maDhelA ane moTA valaya (461) nA mA42 21 // vAcavizeSo bhane Dabhiyo-merIna 21 // 142vALA temaja sAMkaDAM me vALA evA denA vAdyavizeSe tADita karavAmAM AvyAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 subodhinI TIkA. sU. 42 sUryAbheNa nATadya vidhipradarzanam mardaleSu mRdaGgeSu-laghumardaleSu, nandImRdaGgeSu-mRdaGgavizeSeSu ca Alapatsu-AlApa kurvatsu satsu, tathA-AliGgeSu - murajavAdyavizeSeSu, kustumbeSu-cavinaddhapuTeSu vAyavizeSeSu, gomukhISu-vAdyavizeSeSu maIleSu-ubhayataH sameSu vAdyavizeSeSu ca uttADyamAneSu-mukhoparitADyamAneSu satsu, tathA-vINAsu - prasiddhAsu, vipazvISu-tritantrISu-vINAsu vallakISu-bahutantrISu vINAsu ca mUccharyamAnAsu tathA-mahatISu-zatatantrISu viNAsu, kacchapISu-tannAmnISu vINAsu citravINAsu apUrvavINAsu ca kuTyamAnAsu satsu, tathA-vadhvIsAsu-sughoSAsu ca sAryamANAsu sajI kriyamANAsu satISu, tathA bhrAmarISu-vINAvizeSeSu, SaDbhrAmarISu-vINAvizeSeSu parivAdinISu - saptatantrISu vINAsu ca kuTyamAnAsu - sphuTyamAnAsu satIsu, tathA-tUNAsu-vAdyavizeSeSu tumbavINAsu-tumbayuktAsu vINAsu ca spRzyamAnAsumurajo ke mahApramANavAle mardaloM ke, mRdaGgoM ke laghumardaloM ke aura nandImRdaGgoM ke mRdaGga vizeSoM ke bajAne para tathA AliGgoMke-murajavAdya vizeSoM ke, kustumboM ke varmAvanaddhapuTavAle vAdyavizeSoM ke gomukhiyoM ke vAdyavizeSoM ke maddaloM ke-ubhayataH sama aise vAdyavizeSoM ke mukha meM lagAkara bajAne para, tathA vINAoM ke, vipaniyoM ke-tritantriyoM ke evaM vINA vakrakI bahutantriyoM ke evaM vINAoM ke bajane para, tathA-mahatI-zatatantrI vINAoM ke, kacchapInAmaka vINAoM ke citra vINAoM ke--apUrva vINAoM ke bajAye jAne para, tatha-vadhvIsAoM ke, sughoSAoM ke nandighoSAoM ke sajjita kiye jAne para, tathA-vINA vizeSarUpa bhrAmariyoM ke vINAvizeSarUpa SaDbhrAmariyoM ke, paravAdiniyoM ke evaM saptatantrI vINAoM ke bajAye jAne para tathA-vAdyavizeSarUpa tUNAoM ke, tumbavINAoM tyAre temaja muraje, moTA madale, mRdaMga, laghumalo ane naMdI mRdaMga, mRdaMgavize jyAre vagADavAmAM AvyA tyAre temaja AliMga, muraja, vAghavize, kutuba, carmIvanaddha puTavALA vAdyavize, gomu bIo -vAdyavize, maddala baMne bAjuthI sarakhA AkAra vALA vAdyavizeSe moMmAM mUkIne jyAre vagADavAmAM AvyAM tyAre, tabha04 vImA, vi5 yImA, trittrii| mane pii| pI,-tatrImA, ane vINAe jyAre vagADavAmAM AvI tyAre temaja mahata-zatataMtrI- vINAe kacchapI nAmaka vINAo; citravINa, apUrva vINA vagADavAmAM AvI tyAre temaja vadhvIsAo suSAo naMdIghoSAo jyAre sajijata karavAmAM AvI tyAre, temaja vINA vizeSarUpa bhramarIo, vINavizeSarUpa SaDU bhrAmarI paravAdinIo temaja sahataMtrI vINA vagADavAmAM AvI tyAre temaja vAghavizeSarUpa tUNAo, tubavINAo, tuM bayukta vINAe, hAthanI AMgaLIo mUkIne vagADa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 rAjapraznIyasUtre aGgulinyastakoNena saMyojyamAnAsu ca satISu tathA-AmoTesu-vAdhavizeSeSu kumbheSu - dhaTeSu kvacit 'jhaMjhANaM' iti pAThaH, tatpakSe-jhaJjhAsu-vAdyavizeSeSu, nakulAsu ca AmoTayamAneSu satsu, tathA mukundesu-muraja-vAdyavizeSeSu huDukkAsuvAdyavizeSeSu vicikkISu vAdyavizeSeSu ca AcchidyamAneSu-vAdyamAneSu satsu, tathAkaraTeSu-(TAsu) vAdyavizeSesu DiNDimeSu DhakkAvizeSeSu kiNikeSu-kaDambeSu ca vAdyamAneSu satsu, tathA-daIrakeSu-carmAvanaddhamukhakalazAkAravAdyavizeSeSu daIrikAsu-vAdyavizeSeSu-kustumbeSu-cavinaddhapuTavAdyavizeSeSu kalazikAsu-hasvakalazAkAravAdyavizeSeSu, maDakeSu vAdyaprabhedeSu ca vAdyamAneSu. tathA-talatAleSu-karatalatAleSu kAMsyatAleSu-kAMsyamayavAdyavizeSeSu ca AtADyamAneSu satsu, tathA-riGgisikAsuke-tumba yukta vINAoM ke hAtha kI aGgaliyA rakhakara bajAye jAne para tathA vAcavizeSa AmoToM ke, ghaDoM ke tathA 'jhaMjhANaM' pATha ke anusAra jhaMjhA (jAMja) rUpa vAdyavizeSoM ke evaM nakulAoM ke bajAye jAne para tathA vAdyavizeSarUpa murajoM ke, vAdyavizeSa rUpa huDukkAoM ke evaM vAdyavizeSarUpa vicikkiyoM ke bajAye jAne para, tathA vAdyavizeSa karaToM ke-karaTAoM ke DhakkAvizeSarUpa-DholarUpa-DiDimo ke evaM kiNikoM ko-kaDamboM ke bajAye jAne para, tathA dardarakacauvanaddhamukhavAle, aise kalazAkAra vAdyavizeSoM ke bajAye jAne para, vAdyavizeSarUpa daIrikAoM ke, vAdyavizeSarUpa kustumboM ke-cauvanaddhapuTavAle vAyavizeSoM ke choTe kalazAkAra vAle vAdyavizeSarUpa karazikAoM ke, evaM vAdyabhedarUpa maktakoM ke bajAye jAne para, tathA karatala tAloM ke, kAMsyatAloM-kAMsyamayavAdyavizeSoM ke tAloM ke, tADita kiye jAne para, tathA vAdyavizeSarUpa riGgisikAoM ke, vAdyavizeSarUpa lattikAoM vAbhA mA pAvizeSaNa tathA samATo, ghI tebhara " jhajJANa" 54 bhu jA nAme vAghavizeSe ane nakulAo jayAre vagADavAmAM AvI tyAre temaja vAghavizeSarUpa mura, vAdyavizeSarUpa huDukkAo ane vAdya vizeSarUpa vicikika jyAre vagADavAmAM AvyAM tyAre temaja vAghavizeSa karo-karaTAo, hakkAvizeSa rU5-DholarUpa DiMDima ane kiNika-kabe jyAre vagADavAmAM AvyA tyAre temaja daraka-cAmaDIthI maDhelAme vALA-kaLaza jevA AkAravALA vAdyavizeSa vagADavAmAM AvyA tyAre, vAdyavizeSarU5 darikAo, vAdyavizeSarUpa kutuM be- carmAvanaddhapuTavALA vAdyavizeSa nAnA kalaza jevA AkAravALA vAdyavizeSarUpa kalazikAo ane vAghapradarUpa maDuke jyAre vagADavAmAM AvyAM tyAre temaja karatala tAla, kAMsyatAo, kAsyamaya vAdyavizeSo--tAle, jyAre vagADatAmAM AvyA tyAre temaja vAdyavizeSa, rUpa riMgisikAe vAghavizeSarUpa larikAe zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 subodhinI TIkA. sa. 42 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam vAdyavizeSeSu, lattikAsu-vAdyavizeSeSu-makarikAsu-vAdyavizeSeSu zizumArikAsuvAyavizeSeSu ca ghaTayamAnAsu-saMgharNyamANAsu satISu, tathA-vaMzeSu-vaMzInAmaka mukhavAdyavizeSeSu taNuSu-teSveSu anekaparvasu vAlISu-tUNavizeSeSu parilISu vAdyavizeSeSu baddhakeSu-tRNavizeSeSu phUkriyamANeSu-mukhavAyubhiH pUryamANeSu satsu pragItA apyabhavan' iti pUrva kriyayA'nvayaH // sU0 41 // mUlam-taeNaM se dive gIe divve naTTe vAie evaM abbhue siMgAre urAle maNunne maNahare gIe maNahare naTTe maNahare vAieuppiMjalabhUe kahakahabhUe divve devaramaNe pavatte yAvi hotthaa| taeNaM te bahave devakumArA ya devakumAroo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa sotthiyasirivacchaNaMdiyAvattavaddhamANagabhaddAsaNakalasamacchadappaNamaMgalabhatticittaM NAmaM divvaM naTTavihiM uvadaseMti / / NU0 42 // chAyA-tataH khalu tad divyaM gItaM divyaM nATayam divyaM vAdita evam adbhutam zRGgAram udAraM manoharaM gItaM manoharaM nRtyaM manoharaM vAditam ke, vAdyavizerUpa makarikAoM ke aura vAdyavizeSarUpa zizumArikAoM ke, saMgharNyamANa hone para tathA vaMzInAmaka mukhavAdyavizeSarUpa vaMza ke, anekaparvayukta veNu ke, tRNavizerUpa bAliyoM ke vAdyavizeSarUpa pariliyo ke evaM tUNavidyazeSa baddhakoM ke vAyu se phUMke jAne para devakumAroM evaM devakumArikAoM ne gAnA gAyA // sU0 41 // 'taeNaM se divve gIe' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM) uktavAdyavizeSoM ke bajane para jo devakumAroM evaM devakumArikAoM ne gAnA gAyA. usa gAne ke bAda ( se ) vaha vaayvivAdyavizeSa rUpa makarikAo ane vAghavizeSarUpa zizumArikAe jyAre ekabIjAthI saMghaSyamAna thaI tyAre temaja vaMzI nAmaka mukhavAghavizeSa rU5 vaMza, anekaparvavALI veNuM, tRNa vizeSarUpa bAlIo vAdyavizeSarUpa parisio ane tUNa vizeSarUpa baddhako jyAre menA pavanathI pUrita karavAmAM AvyA tyAre te devakumAro temaja devakumArikAoe gIta gAyuM che. sUtra 41 che taeNa se divve gIe' ityANi / sUtrArtha--(ta) pUrve varNavelA vAdyo vagADAyA ane devakumAro temaja 14mArisame ta Ayu tyA2 pachI (se) te vAcavizeSanA sAthena (divve zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 rAjapraznoyasUtre utpiAlabhUtaM kahakahabhUtaM divyaM devaramaNaM pravRttaM cApi abhavat / tataH khalu te bahavaH devakumArAzca devakumAryazca zramaNasya bhagavato mahAvIsya svastika 1 zrIvatsa 2 nandikAvarta 3 varddhamAnaka 4 bhadrAsana 5 kalaza 6 matsya 7 darpaNa 8 maGgalabhakticitraM nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti // sU0 42 // 'taeNaM se divve ' ityAdi / TIkA-tataH uktavAdyavizeSeSu vAdyamAneSu satsu pragAnAnantaraM khalu tat-vAdyavizeSasahacaritaM divyam-apUrva gItam divyaM vAditaM-vAdanaM divya -pradhAnaM nATaya-naTanam , evam-anena prakAreNa adbhutam -AzcaryakArakam , zRGgAraM-zRGgAro'styasmin iti zRGgAraM-zRGgAropetam , yadvA-zrRGgAraM nAma ala kRtaM yadgItaM vAdanaM nRtyaM vA'nyAnyavizeSakaraNenAlaGkRtamiva bhavati tacchRGgAramucyate, udAraM-vizAlaM paripUrNa guNa yuktatvAt natu kvacidapi nyUnam , ata eva-manojJa darzakAnAM zrota NAM ca manaHprasAdakam manaHprasAdakatvaM sAmAnyato'pi bhavitumarhatIti prakarSavizeSa pratipAdayitumAha-manoharaM-mana:-citta harati gItAdivedinAmapi aticamatkAritayeti manoharaM-manovazakam gIta zeSa mahacarita (divve gIe divve naTTe ) dizya-apUrva gIta, apUrvavAdana, apUrva nATaya ( evaM abbhue siMgAre, urAle, maNunne, maNahare ) isa prakAra se adbhuta-Azcarya kAraka huA. ye saba apUrva gItAdika zrRMgAra se yukta the. athavA-svayaM zrRMgArarUpa the, kyoM ki-jo gIta, vAdana evaM nRtya anyAnya vizeSatAoM ke karane se alaMkRta hue ke jaise alaMkRta hote haiM ve zRGgArarUpa kahalAte haiM paripUrNaguNayukta hone se ye udAra-vizAla the. inameM kahIM para bhI kisI bhI rUpa se kama nahIM the, isIliye-manojJa-darzaka janoM ke evaM zrotAjanoM ke mana ko prasanna karanevAle the. sAmAnyarUpa se ye mana ko prasanna karane vAle nahIM the, kintu manohara-gItAdivediyoM gIe divve naTe) hivya-pUrva gIta, sapU vAhana, sapU nATya (evaM abbhue siMgAre, urAle, maNunne maNahare) abhuta navA 5mA tavA te yA zRMgArathI yukta hatAM athavA te jAte zRMgAra rUpa ja hatAM kemake je gIta, vAdana ane nRtya anyAnya vizeSatAone lIdhe jevI rIte alaMkRta thavAM joIe tevI rIte alaMkRta thayA hatAM tethI te zRMgArarUpa kahevAya paripUrNa guNa yukta hovA badala e sarve udAra-vizALa hatAM, emanAmAM keI paNa sthAne keI paNa rIte khAmI hatI nahI ethI ja manojJa-jenArAo ane sAMbhaLanArAonA manane prasanna karanArA hatAM sAmAnya rUpathI e badhAM manane prasanna karanArAM nahotA paNa manohara-gIta vagere jANanArane paNa aticamatkAra yukta havA badala manane vazamAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 42 sUryAbheNa nATayavidhipradarzanam 287 tathA-manoharaM nRtyaM manoharaM vAditam , utpiJjalabhUtaM-vyAkulIbhUtam , tathAkahakahabhRta-pramodakalakalabhUtam , nirantaraM nATyagItavAdaneSu vividhaprakAradarzanataH sumucchalatpramodasindhutaraGgAndolitadigvidiGamaNDalavati darzakajanamukhoccaritaprazaMsAvacanoccairuccaiH prasaraNakolAhalavyAkulIbhUtam ata eva divyaM devaramaNaM-devAnAM ramaNaM-krIDanam api pravRttam-upasthitam abhavat / tataH-devaramaNapravRttyanantaraM khalu te pUrvoktAH , devakumArAzca tAH devakumAryazca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya purataH svastika 1-zrIvatsa 2 ke mI aticamatkAra yukta hone ke kAraNa mana ko vaza meM karalene vAle the ( gIe maNahare naTTe maNahare ) isa taraha gIta manohara thA, nATaya manohara thA ( maNahare vAie ) vAdana manohara thA. ( upijalabhRe, kahakahabhUe, divve devaramaNe pavatte yAvi hotthA ) usa samaya devoM kA krIDanakarma jo ki vyAkulIbhUta thA, kahakahabhUta thA-pramoda se kalakala jisameM ho rahA thA aisA thA, arthAt-nirantara jo nATaya, gIta evaM vAdana kriyAoM meM vividha prakAra ke abhinayAdikoM kA darzana dig vidizAvartI darzakajanoM ko ho rahA thA. usa samaya unake antaHkaraNoM meM pramodasindhu (Ananda kA sAgara) apanI pUrNamAtrA se laharA rahA thA. ataH unake mukha se anAyAsa hI prazaMsA smaka vacanoM kA uccAraNa baDe jora se ho jAtA thA-usase usa samaya baDA bhArI kolAhala maca jAtA thA. isa kAraNa vaha nATaya, gItAdika kArya pramoda se kalakalabhUta yahAM prakaTa kiyA gayA hai / (taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa sotthiyaM 4222 tai ( gIe maNahare naTTe maNahare ) ! rIte oIta mano'2 tu mane. nATya manA2 tu ( maNahare vAie ) vAhana manA 2 tu . ( uppiMjalabhUe kahakahabhUe, divve devaramaNe pavatte yAvi hotthA ) te samaye vAna DIuna 2 vyAkulIbhUta hatuM. kahakahabhUtu hatu AnaMdamAM AvIne kalakala jemAM thaI rahyuM hatuM evuM eTale ke nATya gIta temaja vAdana kriyAomAM je satata ghaNI jAtanA abhina vagere darzane joI rahyA hatA tyAre temanA hRdayamAM AnaMda sAgara saMpUrNapaNe taraMgita thaI rahyo hate ethI temanA methI anAyAsa ja prazaMsAtmaka vacananuM uracAraNa meTA sAde thaI jatuM hatuM. tethI tyAM bhAre zorabakora- ghAMghATanuM vAtAvaraNa utpanna thaI jatuM hatuM. ethI ja te nATya, gIta vagere kArya pramAthI 464sabhUta Ama 548 42vAmA mAvyu che. (taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArio ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa sotthiya sirivaccha NadiyAvattabaddhamANagabhaddAsaNakalasamacchadappaNamaMgalabhatticittaM NAmaM divvaM naTTavihIM uvadaMseMti ) zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 rAjapranIyasUtre nandikA 3 - varddhamAnaka 4 - bhadrAsana 5 - kalaza 6 - matsya 7 - darpaNa 8 - maGga labhakticitraM - svastikAdi darpaNAntAnAmaSTAnAM maGgalAnAM yA bhaktiH racanA, tathA citram - adbhutam nAma nATyavidhi prathamataH upadarzayanti - 1 / sU042 / mUlam -- taraNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samameva samosamaNaM kareMti, karitA taM caiva bhANiyavvaM jAva divve devaramaNe pavatte yAvi hotthA, taraNaM te bahave devakumArAya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa AvaDapaccAvaDaseDhipaseDhisotthiyasovatthiasa mANavavaddhamANagamacchaMDa magaraMDajAra mAgphullAvalipaumapattasAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittaM NAmadivvaM naTTavihi uvadaMti 2 / evaM ca ekkekkiyAe NahavihIe samosaraNAdiyA esA vattavvayA jAva divve devaramaNe patte yAvi hotthA || sU0 43 // chAyA - tataH khalu te bahavo devakumArAca devakumAryazva samameva samavasaraNaM kurvanti kRtvA tadeva bhaNitavyaM yAvat divyaM devaramaNaM pravRttaM cApi sirivacchaNaM diyAvattavaddhamANagabhaddA saNakalasamacchada paNamaMgalabhatticittaM NAmaM divvaM naTTavihIM vadati ) devaramaNa pravRtti ke bAda una devakumAroM ne evaM devakumArikAoM ne phira zramaNa bhagavAn mahAvIra ke Age svastika 1, zrIvatsa 2, nandikAvarta 3, varddhamAnaka 4, bhadrAsana 5, kalaza 6, matsya 7, darpaNa 8, ina ATha maMgaloM kI racanAse adbhuta prathama nATayavidhi kA pradarzana kiyA, isakA TIkArtha mUlArthake anusAra hI hai || sU0 42 // devaramaNa pravRtti pachI te devakumArI ane devakumArikAoe zramaNa bhagavAna mahAvIranI sAme svaritaka 1 zrIvatsa 2, na DhIkAvata 3, vamAnaka, pa, kalaza 6, matsya 7, paNa 8, A ATha maMgalAnI racanAthI addabhuta prathama nATyavidhinuM pradarzana karyu. A sUtranA TIkA mUlA pramANe ja che. ! sU. 42 !! zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 subodhinI TIkA. sU. 43 sUryAbheNa nATayavidhipradarzanam abhavat , tataH khalu te bahavo devakumArAzca devakumAryazca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya AvartapratyAvartazreNiprazreNi svastikasauvastikapuSyamANavaka barddhamAna 'taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya' ityAdi / sUtrArtha-( taeNa) isa svastikAdi aSTa maMgaloMkI racanAse adbhuta prathama nATyavidhikI samAptike bAda (bahave devakumArA ya devakumArIo ya) ve saba devakumAra aura devakumArikAe~ (samameva samosaraNaM kareMti) eka hI samaya meM eka jagaha mila gaye, ( karittA taM ceva bhaNiyavvaM jAva divve devaramaNe pavatte yAvi hotthA) milakara unhoMne pahilekI taraha kArya kiyA-aisA yahAM kahanA cAhiye. aura yaha pUrvokta kathana yahAM 'devaramaNaM pravRttaM cApi abhavat' isa 43 veM sUtrake antima pATha taka grahaNa karanA cAhiye. (taeNa te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa AvaDapaJcAvaDaseNipaseNisotthiyasovasthiyapUsamANavavadvamANagamacchaMDamagaraMDajAramAraphullAvalipau. mapattasAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittaM NAma divvaM naTTavihiM uvadaMseMti ) isake bAda una saba devakumAra evaM devakumArIkAoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samakSa Avata 1, pratyAvarta 2, zreNi 3, prazreNi 4, svastika 5, taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya' ityAdi / sUtra--(taeNaM ) svasti bore ma18 mAnI 2yanAthI mahamuta prathama pAdhyavidhinu prahazana pura thayu tyA2 5chI (te bahave devakumArA ya devakumArIo ya) tesave maare| bhane hevaabhaa2i4se| ( samameva samosaraNaM kareM ti ) me qmate 24 sthAna metra 24 gayAM (karittA ta ceva bhANiyavvaM jAva dive devaramaNe pavatte yAvi hotthA ) metra thane tema 5ivii ma4 Aya 4yu se mI samar g aadil bhane mA 4thana mI * devaramaNa pravRttaM cApi abhavat ' mA 43 mAM sUtranA matima 54 sudhA aDa 42 leye. (taeNaM te bahave deva kumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa AvaDapaJcAvaDaseNipaseNisotthiyasovatthiyapUsamANavabaddhamANagamacchaMDamagaraMDajAramAraphullAvalipaumapattasAgarataraMgavasaMtalayapaumalayabhatticittaM NAma divvaM naDhavihiM uvadase ti) tyA2 5chI te sa3 devakumAra ane devakumArikAoe zramaNa bhagavAna mahAvIranI sAme Avatta 1, pratyApatta 2, zreNi, 3, prazreNi 4, svasti: 5, sosti 6, pupamA414 7, 15 bhAna 8, matsyais4 6, bha42274 10, 12 11, bhA2 12, Y0pAli 13, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 rAjapraznIyasUtre kamatsyANDaka makarANDakajAramArapuSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIpadmalatAbhakticitraM nAma divyaM nATyavidhimupadarzayanti 2 / evaM ca ekaikasmin nATayavidhau samavasaraNAdikA eSA vaktavyatA yAvad divyaM devaramaNaM pravRttaM cApi abhavat // sU0 43 // 'taeNaM te bahave devakumArA ya ' ityAdi TIkA-tataH-svastikAdyaSTamaGgalabhakticitranATayapradarzanAnantaram khalu te bahavo devakumArAzca devakumAryazca samameva-samAnakAlameva ekadaiva samavasaraNaM kurvanti - ekatra milantItyarthaH, kRtvA ekatramilitvA tadeva - pUrvoktameva 'samamevAvanamanti avanamva samamevonnamanti' ityAdi-ekacatvAriMzattamasUtroktaM sauvastika 6, puSyamANavaka 7, vardhamAnaka 8, matsyANDaka 9, makarANDaka 10, jAra 11, mAra 12, puSpAvali 13, padmapatra 14, sAgarataraGga 15, vAsantIlatA 16, padmalatA 17, inakI racanAse adbhuta dvitIya nATakavidhi kA pradarzana kiyA, (evaM ca ekekiyAe NaTTavihIe samosaraNAiyA aisA vattavvayA jAva divve devaramaNe pabatte yAvi hotthA ) isa taraha eka eka nATyavidhimeM devakumAra devakumArIoMkA samavasaraNa-eka kAlameM eka jagaha milanA AdirUpa vaktavyatA yAvat 'devaramaNaM pravRttaM cApi abhavat' isa 43 veM sUtrake antima pATha taka saMyojita karake kahanA cAhiye TIkArtha - svastikAdi ATha maGgaloM kI racanA se vicitra prathama nATakavidhiko pradarzitakara cukaneke bAda ve saba devakumAra aura devakumArikAe~ eka hI sAtha eka sthAna para ikaTThI ho gaI-ikaTThI honeke bAda phira unhoMne eka hI kAla meM 'samamevAvanamanti avanamya samamevonnamanti' papatra 14, taraMgA 15 vAsaMtI latA 16, padmalatA 17 A sarvenI racanAthI mahamuta mIla nATayavidhinu prahazana yu'. ( evaM ca ekkekkiyAe paTTavihIe samosaraNAiyA esA vattavvayA jAva divve devaramaNe pavatte yAvi hotthA ) mA pramANe dareke dareka nAvidhimAM devakumAra temaja devakumArikAonuM samavasaNa-eka kALe 4 sthAne metra kore 35 4thana-yAvat 'devaramaNaM pravRttaMcApi abhavat ' mA 43 mAM sUtranA aMtima pATha sudhI jANavuM joIe. TIkArtha-svastika vagere ATha maMgalonI racanAthI vicitra prathama nATaka vidhinuM pradarzana karavAmAM AvyuM tyAra pachI te sarve devakumAre ane devakumArikAo ekI sAthe eka sthAne ekatra thaI gayAM, ekatra thayA bAda temaNe eka ja vakhate 'vamamevAvanamanti avanamya samamevonnamanti' vagere pUrvota 54 bhu045 2 42 // zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa . 43 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam 291 tathA - dvAcatvAriMzattamaM - tricatvAriMzattamaM ca sUtraM catuzcatvAriMzattamasthaM yAvat divyaM devaramaNa pravRttaM cApi abhavat-abhavadityanta padajAtaM bhaNitavyaM paThanIyam tadvayAkhyA coktsuutrto'vseyaa| tataH-tadanantaraM khalu te devakumArAzca devakumAyazca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya gautamAdi zramaNAnAM purataH nirgranthAnAM purataH Avarta 1-pratyAvarta 2zreNi 3-prazreNi 4-svastika 5-sauvastika6-puSpa7-maraNabaka8-vardhamAnaka9matsyANDaka makarANDaka10 jAra11-mAra12-puSpAvali13-padmapatra14-sAgarataraGga15-vAsantIlatA16-pajhalatA17-bhakticitram etadvivaraNa paJcadazasUtrato'vaseyam-etAdRzaM nAma-prasiddhaM dvitIya nATayavidhim upadarzayanti 2 / ' evaM ityAdi pUrvokta pAThake anusAra jo ki 41 veM sUtra meM evaM 42 veM sUtrameM tathA 44 veM sUtrameM 'yAvat divyaM devaramaNaM pravRttaM cApi abhavat ' yahAM taka kahA gayA hai saba kAma kiyA aisA vaha saba pATha yahAM bhI kahanA cAhiye, isa saba pAThakI vyAkhyA una 2 sUtroMmeM kahI jA cukI hai-so vahIM se ise samajhanA caahiye| isake bAda una devakumAge evaM devakumArikAoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra evaM gautamAdi zramaNa nirgranthoM ke samakSa isa dvitIya nATakavidhikA pradarzana kiyA. isameM unhoMne Avarta 1, pratyAvarta 2, zreNi 3, prazreNi 4, svastika 5, saubastika 6, puSyamANavaka 7, vardhamAnaka 8, matsyANDaka 9, makarANDaka 10, jAra 11, mAra, 12, puSpAvali 13, padmalatA 14, sAgarataraMga 15, vAsantIlatA 16, aura padmalatA, 17, inakI racanAkI 15 veM sUtrameM inakA vivaraNa kiyA hai, inakI racanAse vaha nATayavidhi baDI adbhuta thI, sUtramA bhane 43 mA 44 mAM sUtramA ' yAvat divyaM devaramaNaM pravRttaM cApi abhavat ' mI sudhI 4DevAmA mA0yuM che-madhu ma. yu. 2al ntane se pUrNa 54 ahIM paNa samajavo joIe. A badhAM pAThenI vyAkhyA te sUtromAM kahevAmAM AvI che te tyAMthI jijJAsuoe jANI levI joIe. tyAra pachI te devakumAra temaja devakumArikAoe zramaNa bhagavAna mahAvIra ane gautama vagere zramaNa nircanI sAme A bIjI nATayavidhinuM pradarzana 4yumA tamAme-yAta 1, pratyApata 2, zre i3, prazreNi 4, svsti| 5, sauvastika 6, puSamANuvaka 7, vardhamAnaka, 8 masyAMDaka 9, makarAMDaka 10 jAra 11, mAra 12, pupAvali 13, pavalatA 14, sAgara taraMga 15; vAsaMtIlatA 16, ane padmalatA 17, A badhAnI racanA karI. 15 mAM sUtramAM A sarvenuM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 rAjapraznIyasUtre ce' tyAdi - evaM ca anena pUrvoktaprakAreNa ekaikasmin - ekasminnekasmin nATyavidhau - pratyeka nATyakArye samavasaraNAdikA - devakumAra devakumArI milanAdikA epA itaH pUrvasUtrokta vaktavyatA yAvad divyaM devaramaNa pravRttaM cApi abhavat / ityantA sarvA dvAtriMzatsvapi nATayavidhisu saMyojanIyA tathA caekonacatvAriMzattamasUtrasthAni ' samAmeva samosaraNaM kareMti, karitA samAmeva paMtIo baMdhati, baMdhittA samAmeva paMtIo namasaMti' ityAdIni sarvANi padAni tathA catvAriMzattamam ekacatvAriMzattamaM ca sUtraM sarvaM tathA dvicatvAriMzattamasUtrasthAni divve devaramaNe pavace yAvi hotthA' ityantAni padAni saMgrAhyANIti phalitam / eSAM vyAkhyA tattatsUtrato'vaseyA |2| | 0 43 || " GOMY isa taraha eka 2 nATakavidhadhimeM- pratyeka nATakakAryameM devakumAroM evaM devakumArikAoMkA milanA AdikAma saba jaisA pUrva sUtroMmeM kahA jA cukA hai vaha saba ' devaramaNaM pravRttaM cApyabhavat' isa 43 ve sUtrake antima pATha taka kahanA cAhiye arthAt - 32 prakArakI jo unhoMne nATakavidhikA pradarzana kiyA usa pratyeka nATakavidhimeM yaha saba unhoMne kiyA. aisA haraeka nATaka vidhi meM saMyojita karanA cAhiye. tathAca - 39 veM sUtra meM sthita 'samAmeva samosaraNa kareMti karitA samAmeva paMtIo baMdhati, baMdhittA samAmeva paMtIo namasaMti' ityAdi samasta pada, tathA 40 vA aura 49 vAM samasta sUtra evaM 42 sUtra meM sthiti 'divve devaramaNe pavate yAvi hotyA ' yaha saba pATha kahanA cAhiye / sU0 43 / varNana karavAmAM AvyuM che A badhAnI racanAthI te nAvidhi ekadama adbhuta hatI A rIte eke eka nATyavidhimAM, dareke dareka nATyakArya mAM devakumArI temaja devakumArikAonuM milana vagere kAma je pramANe pUrva sUtramAM varNita che te pramANe dhu' devaramaNaM pravRttaM cApyabhavat' / / 43bhA sUtranA aMtima pATha sudhI lAgavu joIe. eTale ke 32 prakAranI nATyavidhinuM temaNe je pradarzana karyuM, te dareke dareka nATyavidhimAM A khadhuM temaNe karyuM". evu' dareke dareka nATavividha mATe jANI bedhuM leAgo tebhana 36 mAM sUtranA ' samAmeva samosaraNaM kareMti karitA samAmeva paMtIo bavaMti, baMdhittA samAmeva patIo namasaMti ' vagere madhA pahA tebhana 40 bhA bhane 41 sUtrabhAM vyadhA sUtra tebhana 42 bhAM sUtramAM sthita ' divve devaramaNe pavatte yAvi hotthA' mA sarve pATha Ithe // sU0 43 // 42 zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 subodhinI TIkA. sU. 44 sUryAbheNa nATayavidhipradarzanam mUlam -taeNaM te bahave devakumArA ya devakumAroo ya saMmaNassa bhagavao mahAvIrassa IhAmiya usabha turaga naramagara vihagavAlagakinnara ruru sarabhacamara kuMjara vaNalayapaumalayabhatticittaM NAma divvaM paTTavihiM uvadaMseMti // sU0 44 // chAyA-tataH khalu te bahavo devakumArAH devakumAryazca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya0 IhAmRga vRSabha turaga naramakaravihaga vyAlaka-kinnara-ruru-zarabha camara kuara-vanalatA-padmalatA bhakticitraM nAmadivyaM nATayavidhimupadarzayanti 3 / ||su.44|| TIkA-'taeNaM te' ityAdi / tataH-AvarttapratyAvarttAdirUpadvitIya nATayavidhidarzanAnantaraM khalu te-pUrvoktAH devakumArAH, devakumAryazca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya gautamAdizramaNAnAM purataH, IhAmRga-vRSabha-turaga-nara makara 'taeNaM te bahave ityAdi / sUtrArtha-phira ve bahutase devakumAra aura devakumAriyAM eka jagaha milakara zramaNa bhagavAn mahAvIrake sAmane IhAmRga AdikI vicchitti-racanAse yukta aisI tIsarI nATakavidhiko dikhalAtI haiN| unameM mRga vRka nAmakA eka jaMgalI pazu. vRSabhaturaga nara makara prasiddha haiM, vihaga-pakSI vyAla-sarpa ruru aura camara mRgakI jAti hai| sarabha eka jaMgalI pazu hai, kuMjara hAthI, vanalatA padmalatA vRkSakI latAke nAma haiM ina IhAmRga AdikA akAra banAkara nRtya karane rUpa nATakavidhiko dikhalAte haiM // sU. 44 // TIkArtha isIke anusAra samajhaleveM / isakA vizeSa vivaraNa bIsaveM sUtrase samajhaleveM / sU0 44 / ___ 'taeNaM te bahave' ityAdi / sUtrArtha-tyAra pachI te ghaNAM devakumAra ane devakumArIkAo eka sthAne ekaThA thaIne bhagavAna mahAvIranI sAme IhAmRga vagerenI vicchitti-racanAthI yukta evI trIjI nATacavidhi batAvI. e nATayavidhimAM IhAmRga vRka (varu nAbhanu ye arrel el) vRSabha, tu21, 2, ma42, prasiddha cha, vi pakSI, vyAsa-sa5, 33, ( bhRga vizeSa) bhane yamara-bhRganI vizeSa ta, sarabha (aSTApadaka pazu vizeSa ) kuMjara, hAthI, vanalatA, padmalatA-vRkSanI latAonA nAmono samAveza thAya che. A IhAmRga vagerenA AkAra mujaba AkAra banAvIne nRtya karatAM nATayavidhinuM -pradarzana kare che ! sUtra 44 | TIkAthe A sUtrArtha mujaba che. vizeSa vivaraNa mATe juo sU. 20 sU044 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 294 rAjapraznIyasUtre viya vyAla -kinnara-ruru-zarabha-camara kuara vanalatA-padmalatAbhakticitrametadvivaraNaM viMzatitamasUtrato'vaseyam , etAdRzaM divyaM tRtIyaM nATayavidhimupadarzayanti 3 // sU0 44 // ___lamUm-egao vaMkaM duhao vaMkaM egao khuhaM duhao khuhaM egao cakavAlaM duhao cakavAlaM cakkaddhacakavAlaM NAmaM divaM NaTTavihiM uvadaMseMti // 4 // caMdAvalipavibhattiM ca sUrAvalipavibhattiM ca valiyAvalipavibhattiM ca haMsAvalipavibhattiM ca egAvalipavibhattiM ca tArAvalipavibhattiM ca muttAvalipavibhattiM ca kaNagAvalipavibhattiM ca rayaNAvalipavibhatiM ca NAmaM divvaM NavihiM uvadaMseMti 5|suu045|| chAyA-ekato vakraM dvidhAto vakram ekataHkha dvidhAtaHkham ekatazcakra vAlaM dvidhAtazcakravAlaM cakrArddhacakracAlaM nAmadivyaM nATyavidhimupadarzayanti / 4 / 'egao vakaM' ityAdi / sUtrArtha-phira ve devakumAra devakumAriyAM bhagavAna ko ekatovakra Adi rUpa cauthI nATakavidhi dikhalAte haiN| usameM ekatovaka vaha nATaka kahalAtA hai jisameM naTaloka ekahI dizA meM dhanuSa ke AkAra kI zreNi banAkara nAcate haiM, isI prakAra jisa meM do dizAmeM paraspara Amane sAmane dhanuSAkAra zreNi banAkara nRtya kiyA jAya vaha dvidhAto vakra hai, jisameM eka tarapha khaDDA kA AkAra banAkara nRtya kiyA jAya vaha ekataH kha aura donoM tarapha khaDDe ke AkAra se nRtya kiyA. jAya vaha 'dvidhAto kha' kahalAtA hai, jisameM ekahI dizA meM cakrAkAra se naToM kA nRtya ho vaha ekatazcakravAla aura paraspara sanmukha do dizAoM meM cakrAkAra se nRtyaho 'egao vakaM ityAdi / sUtrArtha-tyAra pachI te devakumAra ane devakumArikAe bhagavAnane ekate vaka vagere rU5 cothI nATavidhi batAve che. temAM eka vaka te nATaya kahevAya che. ke jemAM naTe eka ja dizAmAM dhanuSAkAra thaIne nAce che. Ama ja je nATayavidhimAM be dizAomAM paraspara eka bIjAnI sAme thaIne dhanuSAkAra rUpe zreNI banAvI nRtya karavAmAM Ave te dvighAte vaka che jemAM eka bAju khADAnA mA2 3ce nRtya 42vAmAM mAve te ''ekataH kha' mana bhane mAse mAnA mA2 33 nRtya 42vAmA mAve te 'dvidhAtokha' ThevAya bhAta 240 zAma yA 2 naTAnu nRtya 42vAmAM mAvata 'ekatazcakravAla' bhane 52252 zrI rAjaprIya sUtra: 01 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 subodhinI TIkA. sU. 46 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam candrAvalipravibhaktiM ca sUrAvalIpravibhaktiM ca valiyAvalipravibhaktiM ca haMsAvalipravibhaktiM ca ekAvalipravibhaktiM ca tArAvalipravibhaktiM ca muktAvalipravibhaktiM ca kanakAvalipravibhaktiM ca ratnAvalipravibhaktiM ca nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti 5 // sU0 45 // TIyA-'egato vaka' ityAdi-sugama, navaraM-pravibhaktiH -prakRSTa racanA ||suu045|| mUlam - caMduggamaNapavibhattiM ca sUruggamaNapavibhattiM ca uggamaNuggamaNapavibhattiM NAmaM divvaM NaTTavivi uvadaMseMti / 6 / caMdAgamaNapavibhattiM ca sUrAgamaNapavibhatti ca AgamaNAgamaNapavibhatti NAmaM divvaM NaTTavihiM uvadaMseMti / / caMdAvaraNapavibhattiM ca sUrAvaraNapavibhattiM ca AvaraNAvaraNapavibhatti NAmaM divvaM naTTavihiM uvada seMti / / caMdatthamaNapavibhattiM ca sUratthamaNapavibhatti ca atthamaNa'tthamaNapavibhatti NAmaM divvaM NaTTavihiM uvadaMseMti / 9 / caMdamaMDalapavibhattiM ca sUramaMDalapavibhattiM ca nAgamaMDalapavibhattiM ca jakkhamaMDalapavibhattiM ca bhUyamaMDalapavibhattiM ca rakkhassamaMDalapavibhattiM ca mahoragamaMDalapavibhattiM ca gaMghavvamaMDalavaha dvidhAtazcakravAla kahalAtA hai| tathA jisameM ardhacakrAkAra arthAt Adhecakra ke AkAra se naToM kA nRtya ho vaha cakrAdhacakravAla nAmakA nATaka kahalAtA hai| isa prakAra kI nATakavidhi se devakumArAdi nATaka dikhalAte haiM / yaha cauthI nATakavidhi hai| isI prakAra candrAvali, sUryAvali, haMsAvali Adi usa usa nAma se usa usa AkAra se kI jAnevAlI pAMcavIM nATakavidhi ko mI svayaM samajhalenA cAhiye // sU0 45 // sAme sAme me hizAmA yA42thI nRtya 42 tene 'dvidhAtazcakravAla' avAya che. temaja jemAM ardha cakrAkAra eTale ke ardha cakanA AkArarUpe thaIne naTe nRtya kare te vAraMvAru nAmanuM nATya kahevAya che. A jAtanI nATyavidhithI te deva kumAra vagere nATo batAve che. A cethI nATavidhi che. A pramANe caMdrAvali, sUryAvali, haMsAvali vagere nAmaka nATakavidhio pitAnA nAma mujaba ja AkRtivALI pAMcamI nATayavidhine samajI levI joIe. sU4pA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 rAjapraznIyasUtre pavibhattiM ca maMDalapavibhattiM ca maMDalamaMDapavibhattiM NAmaM divvaM NaTTabihiM uvadaMseti // 10 / usabhalaliyavikaMtaM sIhalaliyavikaMtaM, hayavilaMbiyaM gayavilaMbiyaM mattahayavilasiyaM mattagayavilasiyaM duyavilaMbiyaM NAma divvaM NaTTavihi uvadaMseti // 11 // sagaDuddhipavibhattiM ca sAgarapavibhattiM ca nAgarapavibhatti ca sAgaranAgarapavibhattiM NAmaM divyaM NaTTavihi uvadaMseti / 12 / gaMdApavibhattiM ca caMpApavibhattiM ca naMdAcaMpApavibhattiM NAmaM divvaM NaTTavihi uvadaMseti // 13 // macchaMDApavibhattiM ca mayaraMDApavibhatti ca jArApavi. bhatti ca mArApavibhatti ca macchaMDA-mayaraMDA jArAmArApavibhattiM NAmaM divvaM paTTavihiM uvadaMseti // 14 // kattikakArapavibhattiM ca khatti khakArapavibhattiM ca gatti gakArapavibhattiM ca ghattighakArapavibhatti ca utti ukArapavibhattiM ca kakArakhakAragakAraghakAraGakArapavibhattiM NAmaM divvaM naTTavihiM uvada seMti // 15 // evaMcakAra vaggo'bi 16 TakAravaggobi 17 takAravaggo'vi 18, pakArabaggo'vi 19 asogapallavapavibhattiM ca aMbapallavapavibhatti ca jaMbapallavapavibhatti kosaMbapallavapavibhatti ca pallavapallavapavibhattiM NAmaM divvaM NaTTavihi uvadaMseti / 20 / paumalayApavibhattiM jAva sAmalayApavibhattiM ca layApavibhattiM NAmaM divvaM NaTTavihiM uvadaMseMti / 21 / / duyaNAmaM NaTTavihiM uvadaMseMti vilaMbiyaM NAmaM NaTTavihi 23 duyavilaMbiyaM NAmaM NaTTavihi uvada seMti aMciyaribhiyaM 26 aMciyaribhiyaM 27 ArabhaDa 28 bhasola 29 ArabhaDa. bhasolaM 30 upAya nivAyaparinivAyapavattaM saMkuciyaM pasAriyarIyArIyaM bhaMtasaMbhaMtaMNAmaM divvaM gaTTavihiM uvada seMti 31 |suu046| zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sa0 46 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam 297 chAyA-candrodgamanapravibhaktiM ca sUrodgamanapravibhaktiM udgamodgamanapravibhakti nAma divyaM nATyavidhimupadarzayanti / 6 / ___ candrAgamanapravibhaktiM ca sUrAgamanapravibhakti ca AgamanAgamanapravibhakti nAmadivyaM nATayavidhimupadarzayanti / 7 / 'caMduggamaNapavibhattiM ca' ityAdi / sUtrArtha-una devakumAroM evaM devakumArikAoMne jo divya chaTThI nATyavidhi dikhalAI usameM unhoMne pahile candrodayakI prakRSTa racanAkI aura usa racanAse yukta karake vaha nATakavidhi dikhalAI. tathA sUrodgamanapravibhaktisUryodayakI racanAse yukta nATakavidhi dikhalAI, isa prakAra udgamanodgamanaracanA nAmakI nATakavidhi dikhalAI, yaha chaThThI nATakavidhi hai, tAtparya kahane kA yaha hai ki isa chaTThI nATakavidhi meM candrodgamanAvibhakti evaM sUrodgamanapravibhakti kA pradarzana unhoMne kiyA inakA nAma udgamanodgamana nATakavidhi hai / 6 / caMdAgamaNapavibhattiM ca sUrAgamaNapavibhattiM ca AgamaNAgamaNapavibhatti' NAmaM divvaM NaTTavihiM uvadaMseMti-7-cadrAgamana pravibhakti-candrake AgamanakI racanAse yukta aura sUrAgamanapravibhakti-sUryake AgamanakI racanAse yukta isa prakAra AgamanAgamanapravibhakti nAmakI sAtavIM isa divya nATakavidhi kA unhoMne pradarzana karAyA / 7 / 'caMduggamaNapavibhattiM ca ' ityAdi / / sUvAtha-te devakumAra ane devakumArikAoe je divya chaThThI nATacavidhinuM pradarzana karyuM. temAM temaNe pahelAM candrodayanI praSkaTa racanA karI ane te racanAthI yukta nATakavidhi batAvI, tyAra pachI sUraddagamanapravibhakti-sUryodayanI racanAthI yukta nATakavidhi batAvI A pramANe udramane mana racanA nAmanI nATakavidhi pradarzita karI. e chaThThI nATakavidhi che. kahevAno hetu A pramANe che ke e chaThThI nATakavidhimAM comana pravibhakti sUradramana pravibhaktinuM temaNe pradarzana karyuM. enuM nAma udramodrAmana nATakavidhi che. je 6 caMdAgamaNapavibhattiM ca sUrAgamaNapavibhattiM ca AgamaNAgamaNapavibhatti NAmaM divvaM paTTavihiM uvadaMseMti-7, yandrAgamana pravimati-yandranA bhAgabhananI syanAthI yukta surAgamana-pravibhakti-sUryanA AgamanathI racanAthI yukta A pramANe Agamanagamana pravibhakti nAmanI sAtamIe divya nATakavidhinuM temaNe pradarzana karyuM. paNa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre candrAvaraNapravibhaktiM ca surAvaraNapravibhakti ca AvaraNAvaraNapravibhakti nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti / 8 / candrAstamanapravibhakti ca sUrAstamanapravibhakti ca astamanAstamanapravibhakti nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti / 9 298 candramaNDalapravibhaktiM ca sUramaNDalapravibhakti ca nAgamaNDalapravibhaktiM ca yakSamaNDalapravibhaktiM ca bhUtamaNDalapravibhakti ca rakSomaNDalapravibhakti mahoragamacaMdrAvaraNapavibhatti ca surAvaraNapavibhattiM ca AvaraNAvaraNapavibhartti NAmaM divyaM viddi vadati - 8 - candrAvaraNapravibhakti - candrAkAracitropeta AvaraNapaTakI suracanAse yukta evaM sUryAvaraNapravibhakti sUryAkAra citrayukta AvaraNase yukta isa prakAra AvaraNAvaraNa pravibhakti nAmakI isa AThavIM nATakavidhikA unhoMne pradarzana karAyA. / 8 / caMdatthamaNapavibhatti ca sUratthamaNapavibhartti ca atthamaNA'tthamaNapavibhartti nAmaM divvaM, 9 - candra ke asta honekI racanAse yukta, evaM sUryake asta hone kI racanA se yukta isa prakAra astamanAstamanapravibhakti nAmakI isa nauvIM divya nATaka vidhikA unhoMne pradarzana karAyA / 9 / caMda maMDalapavibhatti ca suramaMDalapavibhartti ca nAgamaMnalapavibhatti ca jakkhamaNDala 0 10 - candramaNDalapravibhakti - candramaNDalakI suracanAse yukta, evaM sUramaNDalapravibhakti - sUryamaNDalakI suracanAse yukta, nAgamaNDalapravibhaktinAgamaNDalakI surAse yukta, yakSamaNDalapravibhakti - yakSaNDalakI suracanA se caMdAvaraNapavibhati ca sUrAvaraNapavibhattiM ca AvaraNAvaraNapavibhatti NAmaM divvaM vihiM vadati - 8 - yadrAvaraNa pratilakti-yandrAara bhitreopeta AvaraNa paTanI sarasa racanAthI yukta ane sUryAvaraNapravibhakti-sUryokAra citrayukta AvaraNathI yukta A pramANe AvaraNAvaraNa pravibhakti nAmanI e divya. AThamI nATaka vidhinuM temaNe pradarzana karyuM. 5 8 / / caMdatthamaNapavibhatti ca sUratthamaNapavibhatti ca atthamaNA'tthamaNapavibhartti nAmaM divvaM-9-yandranA astaajanI rathanAthI yukta ane sUryanA astAjanI rayanAthI yukta A pramANe astamanAstamAna pravibhakti nAmanI e navamI divya nATayavidhinuM temaNe pradazana karyuM| 9 / caMdamaDalapavibhattiM ca sUramaMDalapavibhattiM ca nAgamaMDalapavibhatti ca jakkha maMDala 0 10- yandrabha usa pravilati-yandrabha ujanI surayanAthI yukta yAne sUramaNa avilakti-sUryabhauMDajanI surayanAthI yukta, nAgamaNDaja avilati - nAgabhaDajanI surcAthI yukta, rakSamaMDaLa pravibhakti-yakSamaMDaLanI suracanAthI cukta, bhUtama'DaLa zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 46 sUryAbheNa nATya vidhipradarzanam 299 NDalapravibhakti ca gandharvamaNDalapravibhakti ca maNDalapravibhakti ca maNDala maNDalapravibhakti nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti |10| RSabhalalitavikrAntaM ca siMhalalitavikAntaM ca hayavilambitaM gajavi - lambitaM mayavilasitaM mattagajavilasitaM drutavilambitaM nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti |11| kopravibhaktica sAgarapravibhakti ca nAgarapravibhakti ca sAgaraaritasafed nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti | 12 | yukta, bhUtamaNDalapravibhakti - bhUtamaNDala kI suracanA se yukta, isI taraha rakSomaNDala kI, mahoragamaNDala kI, aura gandharvamaNDala kI suracanA se yukta isa prakAra maNDalamaNDavapravibhakti nAmakI isa dazavIM nATayavidhi kA unhoMne pradarzana karAyA. | 10 | usa bhalaliyavikataM sIhalaliyavikataM hayavilaMbiyaM mattagayavilasiyaM 11 - RSabhalalitavikrAnta baila kI lalita gati se yukta, siMhalalitavikrAntasiMha kI lalitagati se yukta, hayavilambitaM - ghoDe kI lalitagati se yukta isI prakAra gajavilambita - hAthI kI sundara gati se yukta, ( mattahayavilasita) matta azva kI zobhanagati se yukta, mattagajavilasita - mattahasti kI zobhanagati se yukta, isa prakAra drutavilambita nAmakI 11 vIM nATakavidhi kA unhoMne pradarzana karAyA. / 11 / sagaDuddhipavibhattiM ca sAgarapavibhattiM ca ityAdi zakaToddhIpravibhakti - zakaTa kI avayava racanA se yukta, sAgarapravibhakti - samudra kI suracanA se pravibhakta-bhUtamaMDaLanI suracanAthI yukta A pramANe ja rakSAmaMDaLanI maheAragama`DaLanI ane ga`dha maMDaLanI suracanAthI yukta A pramANe ma`DaLama`DaLa pravibhakti nAmanI A dazamI nATakavidhinuM temaNe pradazana karyuM. // 10 // usabhalaliyaviktaM sIhalaliyavikkataM hayavilaMviyaM mattahayavilasiyaM -11RSabha lalita vikrAMta-baLadanI lalitagatithI yukta, siMhanI lalitagatithI yukta, haryAvala'khita--gheADAnI lalitagatithI yukta A pramANe gajavilasita-hAthInI suMdara gatithI yukta, mattagaja vilasita-matta hAthInI zAbhanagatithI yukta, matta gheADAnI zAbhana gatithI yukta A pramANe drutavila`khita nAmanI 11 mI nATakavidhanuM temaNe pradarzana karyuM / / 11 / sagaDuddhipavibhattiM ca sAgarapavibhattiM ca nagarapavibhati ca ityAdi 12 zakarAddhI pravibhakti-zakaTanI avayava racanAthI yukta sAgara pravibhakti-samudranI zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre nandApravibhaktiM ca campApravibhaktiM ca nandA-campApavibhakti nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti / 13 / matsyANDakapravibhaktiM ca makarANDakAvibhaktiM ca jArapravibhaktiM ca mArapravibhaktiM ca matsyANDaka-makarANDaka jAramArapravibhakti nAma divyaM nATayavidhimupadarzayatti // 14 // ketikakArapravibhaktiM ca kheti khakAra pravibhakti geti gakArapravibhaktiM ca yukta. nAgarapravibhakti-nagaranivAsIjanakI suracanA se yukta, isa taraha sAgara nAgarapravibhakti nAmakI 12 vI divya nATaka vidhi kA unhoMne pradarzana karAyA. // 12 // gaMdA pavibhattiM ca caMpApavibhattiM ca naMdAcaMpApavibhakti NAma ityAdi // 13 // nandApravibhakti-nandA-puSkariNI vApI (vAvaDI) kI suracanA se yukta, evaM caMpA pravibhakti-caMpApuSpavRkSa kI racanA se yukta, isa prakAra nandAcaMpApravibhakti nAmakI yaha divya 13 vI nATaka vidhi kA unhoMne pradarzana karAyA. // 13 // macchaMDApavibhattiM ca mayaraMDApavibhattiM ityAdi // matsyANDakapravibhakti-matsyANDaka kI suracanA se yukta makarANDakapravibhakti-makara-grAha ke aNDa kI suracanA se yukta, jAra pravibhakti-maNilakSaNavizeSarUpa jAra se yukta maNi kI racanA se yukta, mAra pravibhaktimaNilakSaNavizeSarUpa mAra se yukta maNi kI racanA se yukta, isa taraha matsyANDaka makarANDaka jAra mAra pravibhakti nAmakI 14 vIM divya nATakavidhi kA unhoMne pradarzana karAyA. // 14 // suracanAthI yukta, nAgarapravibhakti nagaranivAsijananI suracanAthI yukta A pramANe sAgara nAgarapravibhakti nAmanI 12mI divya tATakavidhinuM temaNe pradarzana 42pyuM / 12 / NaMdApavibhattiM ca caMpApavibhattiM ca naMdAcaMpApavibhatti NAma ityAdi / 13 / n| pravibhakti-naMdA puSkariNI vAvanI sucanAthI yukta, ane caMpA pravibhakti caMpApuSpavRkSanI racanAthI yukta A pramANe naMdAcaMpA pravibhakti nAmanI A divya 13 mI nATakavidhinuM temaNe pradarzana karAvyuM. te 13 che macchaMDApavibhattiM ca mayaraMDApavibhattiM ca ityAdi / 14 / matsyAM prvimaatmasyAMDakanI sucanAthI yukta, makarAMDaka pravibhakti-makara-grAhanA IMDAnI sucanAthI yukta, jAra pravibhakti-maNilakSaNa vizeSarUpa jArathI yukta, maNinI racanAthI cukta, mArI pravibhakti-maNilakSaNa vizeSa mArathI yukta maNinI racanAthI yukta, A pramANe masyAMDaka makarAMDaka jAra mAra pravibhakti nAmanI 14mI divya nATaka zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 46 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam ad Eartpravibhakti ca Geti GakArapravibhakti ca kakArakhakAragakAraghakAra kArapravibhakti nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti / 15 / evaM cakAravargo'pi 16 TakAravargo'pi 17 takAravargo'pi 18 pakAra as 19 azoka pallavapravibhakti ca Amrapallavapravibhakti ca jambU pallavapraviketi kakArapravibhakti ca khetiM khakArapravibhakti ca ityAdi / 15 / isake bAda brAhmalipimeM jo kakAra ka kA AkAra hotA hai usa AkArarUpase sthita hokara devakumAra Adi nace - isa abhiprAyase kakArapravibhakti - kakAra akSarakI suracanAse yukta, khakAra pravibhakti - khakAra akSara kI suracanAse yukta gakArapravibhakti - gakAra akSara kI suracanAse yukta, ghakAra pravibhakti - ghakAra akSarakI suracanAse yukta, GakArapravibhakti - GakAra akSarakI suracanAse yukta, isa taraha kakArakhakAragakAraghakAraGakArapravibhakti nAmakI 15 va divya nATayavidhikA pradarzana unhoMne karAyA. yahAM akArAdika svaroMkI evaM yakArAdika vyaJjanoM kI suracanA kA yoga nATakavidhi meM nahIM dikhalAyA hai / 15 / evaM cakAraargo vi 16, TakAravaggo vi 17, kAravaggo vi 18 pakAraggo vi 19 asogapallavapavibhatti ca ityAdi 20 isI tarahakA kathana cakAvarga meM, TakAravarga meM takAravarga meM, pakAravarga meM bhI jAnanA cAhiye / azokapallavapravibhakti azokapallavakI suracanAse yukta, Amrapallavapravibhakti vidhinuM tema pradarzana 42 // sU. 44 // ketikakArapavibhattiM ca khetikhakArapatribhattiM ca ityAdi / 15 / tyArapachI brAhmalipimAM je kakAra-ka-nA AkAra hAya che, tenA AkAranI jema sthita thaIne devakumAreA vagere nAcyA. A abhiprAyathI kakAra pravibhakti~~ kakAra akSaranI suracanAthI yukta, khakAra pravibhakti-khakAra akSaranI suracanAthI yukta gakAra pravibhakti-kAra akSaranI suracanAthI yukta, ghakAra pravibhakti-ghakAra akSaranI suracanAthI yukta, DakAra pravibhakti-GakAra akSaranI suracanAthI yukta A pramANe kakAra, khakAra, gakAra, ghakAra, DakAra pravibhakti nAmanI 15mI divya nATakavidhinuM temaNe pradarzana karAvyuM. ahIM akAra vagere svarAnI temaja yakAra vagere vyaMjanAnI suracanAnA ceAga nATakavidhimAM AvyA nathI. / / 15 / / evaM kAraggo va 16, TakAravaggo vi 17, takArakhaggo vi 18, pakArakhaggo 19, asogapallavapavibhattiM ca - ityAdi 20, yA tanu 4 pradhAna yAra vargabhAM TavargomAM tava mAM pava mAM paNa jANavuM joie. azAka padhruvapravibhakti-azAkapadmavanI suracanAthI yukta Amrapadhruvapravibhakti-AmrapatlRvanI suracanAthI cuta zrI rAjapraznIya sUtra : 01 - 301 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 rAjapraznIyasUtre bhakti ca kozAmrapallavapravibhakti ca pallavapallavapravibhakti nAma divyaM nATyavidhimupadarzayanti / 20 / padmalatApravibhakti yAvat zyAmalatApravibhakti latApravibhakti nAma divyaM nATyavidhimu-padarzayanti / 21 / AmrapallavakI suracanAse yukta, jambUpallava pravibhakti - jambUvRkSa pallavakI suracanAse yukta kozAmrapallava pravibhakti AmravRkSake jaise phala vRkSavizeSake pallavakI suracanAse yukta, isa prakAra pallava pallava pravibhakti nAmakI 20 vIM divya nATaka vidhikA pradarzana kiyA // 20 // paumalayApavibhattiM jAva sAmalayApavibhattiM ca layApavibhatti NAma-ityAdi 21 padmalatA pravibhakti-kamalalatAkI suracanAse yukta yAvata-nAgalatA pravibhakti -nAgalatAkI suracanAse yukta, azokalatApravibhakti-azokalatAkI sucaranA se yukta, campakalatA pravibhakti-campakalatAkI suracanAse yukta, cuyalayA. pravibhakti-AmralatAkI suracanAse yukta, vanalatApravibhakti-vanalatAkI suracanA se yukta, vAsantIlatApravibhakti-vAsantIlatAkI suracanAse yukta kundalatApravibhakti-kundalatAkI suracanAse yukta, atimuktalatApravibhakti-atimuktakalatA kI suracanAse yukta tathA zyAmalatApravibhakti-zyAmalatAkI sucanAse yukta, isa prakAra latApravibhakti nAmakI isa 21 ikkIsavIM divya nATakavidhikA unhoMne pradarzana kiyaa| isake bAda unhoMne druta-zIghratAse yukta 22 vIM divya jabUpallava pravibhakti-jabUvRkSapallavanI suracanAthI yukata, kezAmrapallava pravibhakti AmravRkSa jevAM phaLavRkSa vizeSanA pallavanI suracanAthI cukata, A pramANe pallava pallava pravibhakti nAmanI 20 mI divya nATakavidhinuM pradarzana karyuM. 21 paumalayApavibhattiM jAva sAmalayApavibhattiM ca layApavibhattiM NAma ityAdi / 21 // paghalatA pravibhakti-kamaLalatAnI sucanAthI yukata, yAvat-nAgalatA pravibhaktinAgalatAnI sucanAthI cukata, azokalatA pravibhakti-azekalatAnI sucanAthI yuta, 254satA pravimati-2deg54satAnI suzyanAthI yuta, yuysyaaprvimtiAgralatAnI suracanAthI yukta, vanalatA pravibhakti-vanalatAnI sucanAthI yukta, vAsaMtIlatA pravibhakti-vAsaMtIlatAnI sucanAthI yukata, kuMdalatA pravibhakti-kuMdalatAnIsu racanAthI yukta, atimukatakalatA pravibhakita-atimuktakalatAnI sucanAthI yukata temaja zyAmalatA pravibhakita-zyAmalAnI suracanAthI yukata A pramANe latA pravibhakita nAmanI A 21mI divya nATakavidhinuM temaNe pradarzana karyuM. tyArapachI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA, sU. 46 sUryAbheNa nATayavidhipradarzanam drutanAmAnaM nAma divyaM nAvyavidhimupadarzayanti / 22 / vilambitaM nAma nATyavidhimupadarzayanti / 23 / drutalimbitaM nAma nATayavidhimupadarzayanti / 24 / azcitaM 25, ribhitam 26 azcitarimitam 27, ArabhaTa 28 bhasolam 29 ArabhaTabhasolam 30 utpAtanipAtaparinipAtapravRtta saGkucitaM prasAritaM rItArItaM bhrAnta saMbhrAntaM nAma divyaM nATayavidhimupadarzayanti // 31 // // 46 // nATakavidhikA pradarzana kiyaa| isake bAda vilambita-vilambayukta-23 bIM nATakavidhikA pradarzana karAyA. bAdameM drutavilambita-pahile druta bAdameM vilambita aisI 24 vIM divya nATakavidhikA pradarzana kraayaa| isake anantara unhoMne prazastagamanakI racanAse yukta 25 vIM divya nATakavidhikA pradarzana karAyA, / rimita isa nAmakI 26 vIM nATakavidhikA pradarzana karAyA. / azcitaribhita-azcita evaM rimita ina donoM guNoMse yukta, 27 bI divya nATakavidhikA unhoMne pradarzana karAyA, / ArabhaTa-ArabhaTa isa nAmakI 29 vIM divya nATakavidhikA unhoMne pradarzana karAyA, ArabhaTa bhasola-ina donoM kI racanAse yukta 30 vI nATakavidhikA upadarzana karAyA. utpAta. nipAtaparinipAtapravRtta-utpAta-kUdanA, nipAta-nIce giranA, parinipAtatigche giranA -inameM pravRtti yukta, saMkucita-saMkocayukta, prasArita-hastacaraNAdikoMke pasArane se yukta, rItArIta-gamanAgamanayukta, bhrAnta-bhramaNayukta, saMbhrAnta-bahuta sundara bhramaNase yukta, ina ina saba vizeSaNoMse viziSTa aisI 31 vI divya naattktemaNe vrata-jaladI tvarAthI yukta evI 22 mI nATakavidhinuM praTharzana karAvyuM. tyAra pachI vilambita vilabayukta-23 mI nATakavidhinuM pradarzana karAvyuM tyAra pachI drata vilaMbita-pahelAM drata ane pachI vilaMbita evI 24mI divya nATakavidhinuM pradarzana karAvyuM tyArapachI temaNe prazasta gamananI racanAthI yukta 25mI divya nATakavidhinuM pradarzana karAvyuM ribhita A nAmanI 26 mI nATakavidhinuM pradarzana karAvyuM aMcita-ribhita aMcita ane ribhita A baMne guNothI yukta ra7 mI. divya nATakavidhinuM temaNe pradarzana karAvyuM. ArabhaTa-ArabhaTa A nAmanI 28 mI divya nATakavidhinuM temaNe pradarzana karAvyuM, bhasala A nAmanI ra9 mI divya nATyavidhina temaNe pradarzana karAvyuM. AbhaTa-bhasala A baMnenI racanAthI yukta 30mI nATakavidhinuM upadarzana karAvyuM. utpAta, nipAta, parinipAta pravRtta, utpAta kUdavuM nipAta nIce paDavuM, parinipAta-vAMku paDavuM, A sarvamAM pravRttiyukta, saMkucita-saMkeyukta, prasArita-hAthapaga vagerene phelAvavAthI yuztazatArIta - AmanA gamana, yuta, Gita-zramAyuta, sAMta - bahu suMdara zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 rAjapraznIyasUtre 'caMduggamaNapavibharti ca' ityAdi TIkA--candrodgamanapravibhakti-candrasya udgamanam-udayaH, tasya yA pravibhaktiH-prakRSTaracanA tadyuktam nATyavidhimupadarzayantIti pareNAnvayaH, tathAsUrodgamanapravibhakti-sUryodayasuracanAyuktam , udgamanodgamanapravibhaktim-udgamanodgamanaracanAtmakaM nAma SaSTaM divya-pradhAnaM nATayavidhim upadarzayanti // 6 // candrA''gamanapravibhakti-candrA''gamana suracanA yuktam sUrAgamanapravibhakti-sUryA''gamanasuracanAyuktam , AgamanA''gamanapravibhaktiM saptamaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti // 7 // candrA''varaNapravibhaktiM - candrAkAracitropetA''varaNapaTasuracanAyuktam evaM sUryAvaramapravibhakti-sUryAkAracitrayuktAvaraNopetam , AvaraNAvaraNapravibhaktiM nAmASTamaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti // 8 // candrAstamanapravibhakti-candrasya yadastamanam-tasya yA pravibhaktiH-suracanA tayuktam , evaM sUrAstamanapravibhaktiM astamanAstamanapravibhaktiM nAma navamaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti // 9 // ___ candramaNDalapravibhakti-candramaNDalasuracanAyuktam , evaM sUramaNDalapravibhakti sUryamaNDalasuracanAyuktam , nAgamaNDalapravibhaktiM nAgamaNDalasuracanAyuktaM, yakSamaNDalapravibhaktiM yakSamaNDalasuracanAyuktam , bhUtamaNDalapravibhakti-bhUtamaNDalasuracanAyuktam , evaM rakSomaNDalamahoragamaNDala gandharvamaNDalapavibhaktiM maNDalamaNDalapravibhaktiM nAma dazamaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti // 10 // RSabhalalitavikrAntaM-balIvardalalitagatiyuktam , siMhalalitagativikrAntamsiMhalalitagatiyuktam , iti, (hayavilambitam azvavilambitagatiyuktamiti, evaM-gajavilambitam-hastivilambita, gatiyuktamiti mattahayavilasitaM-mattAzvazobhanagatiyuktam , evaM mattagajavilasitaM mattahastizobhanagatiyuktam , drutavilambitaM nAmaikAdazaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti // 11 // zakaTIddhIpravibhaktiM zakaTasya 'uddhI' zakaTAvayavavAcako dezIyaH zabdaH, zakaTAvayava racanAyuktam , sAgarapravibhakti-samudrasuracanAyuktam , nagaranivAsijanasuracanAyuktam sAgaranAgarapravibhakti-nAma dvAdazaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti // 12 // vidhikA unhoMne pradarzana karAyA. isa sUtrakI vyAkhyA mUlArtha jaisI hI haiM // 46 // bramaNathI yukta, A sarva vizeSaNothI yukta evI 31mI divya nATyavidhinuM temaNe pradarzana karAvyuM. A sUtrane TIkArtha mUlAI pramANe che. sU0 46 che. zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 subodhinI TIkA. sU. 46 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam nandApravibhakti - nandApuSkariNI-vApIsuracanAyuktam , campApravibhaktiM campApuSpavRkSasuracanAyuktam , nandA-campApravibhaktiM nAma trayodazaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti / 13 / matsyANDapravibhakti-matsyANDakasuracanAyuktam makarANDakapravibhaktiM makaro grAhastasyANDasuracanAyuktam , jArapravibhakti-jAro-maNilakSaNavizeSaH, tallakSitamaNisuracanAyuktam , evaM mArapravibhakti-mAro-maNilakSaNavizeSaH, tallakSitamaNisuracanAyuktam , matsyANDakajAramArapravibhakti nAma caturdazaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti / 14 / tadanantaraM keti-brAmyAM lipau "+" ityAkAraH kakAraH tAdRza saMsthitA devakumArAdayo nRttavanta ityabhiprAyeNa kakArapravibhakti-kakArAkSarasuracanAyuktaM nATakavidhimityAdhuktam , evaM kheti khakArapravibhakti mityAdAvapi brAhmIlipiranusaraNIyA, zeSaM sugamam / svarANAM yakArAdInAM ca vyaJjanAnAM muracanAyogo nATya vidhau na darzitastatraitihAsikaM kAraNaM mRgyam / azokapallavapravibhakti-azokapallavasuracanA yuktam Amrapallavaprabhaktim -AmrapallavasuracanAyuktam jambUpallavapravibhaktiM jambUvRkSapallavasuracanAyuktam , kozAmrapallavaprallavibhakti-kozAmraH-AmravRkSasadRzaH, tatpallavasuracanAyuktam , pallavapallavapravibhakti nAma viMzatitamaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti / 20 / padmalatA pravibhakti-kamalalatA suracanAyuktam yAvat-yAvatpadena-'nAgalatApravibhaktim , azokalatApravibhakti, campakalatApraviktiM, cUtalatApravibhakti, vanalatApravibhaktiM, vAsantIlatApravibhakti, kundalatA pravibhaktim , atimuktakalatApravibhaktim ityeSAM saGgrahaH, tathA - zyAmalatApravibhakti-zyAmAyAlatAyAH suracanAyuktam latApravibhakti nAmaikaviMzatitamaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti / 21 // tadanantaraM drutaM-zIghrayuktaM nAma dvAviMzatitamaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti / 22 / druta vilambitaM-pUrva drutaM pazcAd vilambayuktaM nAma caturviMzatitamaM nATayavidhimupadarzayanti / 24 / aJcitam-aJcanaM prazastagamanam tad racanA yuktaM nAma paJcaviMzatitamaM divyaM nATathavidhimupadarzayanti // 25 // rimitaM tannAmakaM SaDaviMzatitamaM divyaM nATayavidhimupadarzayanti // 26 // aJcitaribhitaM pUrvoktAcitaribhitobhayaguNasaMpannaM nAma saptaviMzatitama nATayavidhimupadarzayanti // 27 // ArabhaTam-ArabhaTanAmakamaSTaviMzatitama nATyavidhimupadarzayanti // 28 // bhasolaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 rAjapraznIyasUtre -bhasolAbhidhaM nAmaikonatriMzattama nATyavidhimupadarzayanti // 29 // ArabhaTabhasolam -ubhayaracanAyuktaM nAma triMzattama nATayavidhimupadarzayanti // 30 // utpAtanipAtaparinipAtaprayuktam-tatra-utpAtaH-kUdanam , nipAtaH-nIcaiH patanam , parinipAta:-tiryak patanam eteSu pravRtta-pravRttiyuktam-saMkucita-saGkocayuktaM-prasiritaMhastapAdAdisAraNayuktam , rItArItam-gamanAgamanan , bhrAntaM-bhramaNayuktaM, saMbhrAntaM -samyaga bhramaNayuktam pUrvokta vizeSaNa - viziSTaM nAmaikatriMzattama nATayavidhimupadarzayanti / 31 / // sU0 46 // mUlam -taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samAmeva samosaraNaM kareMti jAva divve devaramaNe pavatte yAvi hotthaa| taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAbIrassa putvabhavacariyaNibaddhaM ca cavaNacariyanibaddhaM ca saMharaNacariyanibaddhaM ca jammaNacariyanibaddha ca abhise acariyanibaddhaM ca bAlabhAvacariyanibaddha ca jovvaNacariyanibaddha ca kAmabhogacariyanibaddha ca nikkhamaNacariyanibaddhaM ca tavacaraNacariyanibaddhaM ca NANuppAyacariyanibaddha ca titthapavattaNacariyanibaddhaM ca parinivvANacariyanibaddhaM ca carimacariyanibaddhaM ca NAmaM divvaM NaTTavihiM uvadaMseti // sU0 47 // chAyA-tataH khalu te bahavo devakumArAzca devakumAryazca samameva samavasaraNaM kurvanti, yAvat divyaM devaramaNaM pravRttaM cApyabhavat / tataH khalu te bahavo 'taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya' ityAdi / / sUtrArtha-( taeNa ) isake bAda (te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samAmeva samosaraNaM karati ) una saba devakumAroM evaM devakumArikAoMne eka hI kAla meM samavasaraNa kiyA arthAt ve saba ke saba eka hI sAtha eka sthAna para ekatrita hue ( jAva divve devaramaNe pavatte yAvi hotthA ) 'taeNaM te baha ve vadekumArA ya devakumArIo ya' ityAdi / sUtrA-(taeNaM) tyA2 pachI (te bahave devakumArA ya debakumArIoya samAmeva samosaraNaM kareMti) te mayAM maare| mane mAriyA se hI sAthe samaksa295 yu meTale teso mA sahI sAthe se sthAna meM thayAM, (jAva dive devaramaNe pavatte yAvi hotthA ) yAvat mA pramANe hivya 12bhA pravRtta thayu zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. na . 47 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam 307 devakumArAzca devakumArAryazca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya pUrvabhava-caritanibaddhaM cyavanacaritanibaddhaM ca saMharaNacaritanibaddhaM ca janmacaritanibaddhaM ca abhiSekacaritanibaddhaM ca bAlabhAvacaritanibaddhaM ca yauvanacaritanibaddhaM ca kAmabhogacaritanibaddhaM ca niSkramaNacaritanibaddhaM ca parinirvANacaritanibaddhaM ca caramacaritanibaddhaM ca nAma divyaM nATyavidhimupadarzayanti / 32 / // sU0 47 // yAvat isa prakAra divya devaramaNa pravRtta huA. (taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrasya puvvabhavacariyanibaddhaM ca cavaNacariyanibaddhaM ca saMharaNacariyanibaddhaM jammaNacariya nibaddhaM ca abhiseyacariyanibaddhaM ca bAlabhAvacariyanibaddhaM ca jovaNacariyanibaddhaM ca kAmabhogacariyanibaddhaM ca nikkhamaNacariyanibaddhaM ca ) inake bAda una saba devakumAroM ne evaM devakumArikAoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pUrvabhava ke caritra se nivaddha nATakavidhi kA cyavanacaritra se nibaddha nATayavidhi kA, saMharaNacaritra se nibaddha nATakavidhikA janmake caritra se nibaddha nATakavidhi kA abhiSeka ke caritra se nibaddha nATakavidhi kA, bAlabhAva ke caritra se nibaddha nATakavidhi kA yauvana ke caritra se nibaddhanATakavidhi kA, kAmabhoga ke caritra se nibaddha nATakavidhi kA, niHkramaNa ke caritra se nibaddha nATakavidhi kA ( tavacaraNacariyanibaddhaM ca NANuppAyacariyanibaddhaM ca titthapavattaNacariya-parinivvANacariyanibaddhaM ca carimacariyanibaddhaM ca NAmaM divyaM naTTavihiM uvadaMseMti) (taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa puvvabhavacariyanibaddhaM ca cavaNacariyanibaddhaM ca saMharaNacariyanibaddhaM ca jammaNacariyanibaddha ca jabhiseyacariyanibaddha ca bAlabhAvacariyanibaddha ca jovvaNacariyanibaddha ca kAmabhogacariyanibaddha ca nikkhamaNacariganibaddha ca) tyA25chI te saba hemaa| tabha04 devakumArikAoe zramaNa bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavanA cAritrathI nibaddha nATakavidhinuM, cyavana cAritrathI nibaddha nATakavidhinuM, saMharaNa cAritrathI nibaddha nATakavidhinuM, janmanA cAritrathI nibaddha nATavidhinuM, abhiSekanA cAritrathI nibaddha nATakavidhinuM, bALabhAvanA cAritrathI nibaddha nATakavidhinuM, yauvananA cAritrathI nibaddha nATakavidhinuM, kAmaganA cAritrathI nibaddha nATakavidhinuM, nibhA (Nall )yAtriyI nima nAvidhinu ( tavacaraNacariyanibaddha ca NANuppAyacariyanibaddha ca, titthapavattaNacariya-parinivvANa cariyanibaddha ca carimacariyanivaddha ca NAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseMti ) tapanA yAtriyI nimaddha nATayadhinu zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjanI TIkA- 'taraNaM te bahave devakumArA' ityAdi - vyAkhyA nigadasiddhA // 47 // mUlam --- taNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya cavvihaM vAitaM bAeMti, taM jahA-tataM vitataM ghaNaM jhusira / 308 tapaNaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo cauvihaM geyaM gAyaMti, taM jahA ukkhittaM pAtaM maMdAyaM roiyAvasANaM ca / taNaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya caubvihaM vidhiM uvadati taM jahA aMciyaM ribhiyaM ArabhaDaMbhasolaM ca / - taNaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya cavvihaM abhiNayaM abhiNayaMti taM jahA didvaMtiyaM pADiyaMtiyaM sAmaMtovaNivAiyaM aMtomajjhAvasANiyaM ca // sU0 48 // tapa ke caritra se nibaddha nATakavidhi kA jJAnotpAdacaritra se nibaddha nATaka vidhikA tIrthapravartana ke caritra se nibaddha nATakavidhi kA evaM caramacaritra ( antimacaritra) se nibaddha nATakavidhi kA isa taraha ina saba ke caritroM se nibaddha divya nATakavidhi kA pradarzana kiyA, vyAkhyA mUlArtha ke jaisI hI hai / / sU0 47 // 4 taNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya ityAdi / sUtrArtha - (tae) isake bAda ( te bahave devakumArA ya devakumArIoM ya una devakumAroM ne evaM devakumArikAoM ne caturvidha vAditra - (bAjoM) kA vAdana jJAnAtpAda cAritrathI nibaddha nATakavidhinu' tI pravananA-cAritrathI niSaddha nATakavidhinu, parinirvANunA caritrathI nibaddha nATakavidhinuM ane caramacAritra ( antima caritra ) thI niSaddha nATamuvidhinu yA pramANe yA saunA yastrithI nibaddha divya nATakavidhionuM pradarzana karyuM". AsUtranI vyAkhyA mUlAtha pramANe samava // sU. 47 // ' taraNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya ityAdi / sUtrArtha - (taeNaM ) tyAra pachI ( te bahave devakubhArA ya devakumArIo ya ) te devakumAra temaja devakumArIe caturvidha vAAi ( cAra jAtanA vAjAnA ) zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 48 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam 309 tataH khalu bahavo devakumArAzca devakumArikAzca caturvidhaM geyaM gAyanti, tadyathA - utkSiptam 1 pAdAntam 3 mandakaM 3 rocitAvasAnam 4 // tataH khalu te bahavo devakumArAzca devakumArikAzca caturvidhaM nATayavidhimupadarzayanti, tadyathA aJcitaM 1 ribhitam 2 ArabhaTa 3 bhasolam 4 ca tataH khalu te bahavo devakumArAya devakumArikAzca caturvidhamabhinayamabhinayanti tadyathA dArzantikaM 1 prAtyantikaM 2 sAmantopanipAtikam 3 antarmadhyAvasAnikaM ca 4 // // sU0 48 // kArya kiyA ( taM jahA ) ve caturvidha bAje isa prakArase haiM - ( tataM vitataM ghaNaM jhusaraM ) tata vitata, ghana aura zuSira / (taeNa te bahave devakumArA ya devakumArIo ya caunvihaM geyaM geyaMti) isake bAda una saba devakumAroMne evaM devakumArikAoMne caturvidha gAnA gAyA. ( taM jahA ) vaha caturvidha gAnA isa prakArase hai - ( ukkhittaM paryaMta, maMdAya roiyAvasANaM ca ) utkSipta pAdAnta, mandaka aura rocitAvasAna (taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya caunvihaM NaTTavihi uvadaMseti ) isake bAda una devakumAroMne evaM devakumArikAoMne cAra prakArakI nATakavidhikA pradarzana kiyA. (taMjA) vaha cAra prakArakI nATakavidhi isa prakArase hai 9 (aciyaM ribhiye ArabhaDaM bhasolaM ca) aMcita, rimita, ArabhaTa aura bhasola / (taeNa te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya caunvihaM abhiNayaM abhiyaMti) isake bAda una devakumAroMne evaM devakumArikAoMne cAra prakArake ( a'mer) a ugldu almall a uniq d. ( aa' faaa' qoi gfai ) da, vitata, dhana, bhane zuSira. ( taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya cauvhiM geyaM geyaMti ) tyAra pachI te sarve devakumArI tebhana devakumAriyome yAra bhatanA gIta gAyAM (ta' jahA ) te yAra bhatanA gIto A pramANe che. ( ukkhittaM paryaMta, maMdArya, roiyAvasANaM ca ) utkSipta, pAhAMta, bha64 ne royitAvasAna ( taraNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya cauvvihaM NaTTavihiM uvadaMti ) tyAra pachI te devakumArA ate devakumArikAee cAra prakAranI nATakavidhinuM pradarzana karyuM", ( ta jahA ) te yAra aThAranI nATayavidhi yA pramANe che - ( aMciyaM, ribhiya ArabhaDaM, bhasolaM ca ) mathita, rilita, bharalara bhane lasota. (taraNaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya caumvihaM abhinayaM abhiNayaMti) tyAra pachI te devakumAra temaja devakumArikAee cAra jAtanA abhinayanu zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 rAjapraznIyasUtre 'taeNa te bahave devakumArA' ityAdi / TIkA - divyanATyopadarzanAnantaraM khalu te - pUrvIktAH devakumArAH, ca- punaH devakumAryazca caturvidhaM catuHprakAraM vAditraM-vAyaM vAdayanti tadyathA tataM mRdaGgapaTahAdi 1. vitataM - vINAdi 2, ghanaM - kaMsikAdi 3 zuSiram - zaGkhadhvanyAdi 4 / tataH - vAditravAdanAnantaraM khalu, te bahavo devakumArAH ca - punaH devakumArikAzca caturvidha geyaM gItaM gAyanti tadyathA - utkSiptaM prathamata Arabdham 1, pAdAntaM - pAdazo vRddhiM gatam, vRddhayAdi - bhAgacatuSTayAtmaka pAdabaddham 2, mandakaMhrasvaM mandaM mandamandaM - madhye gAnaM mUrcchanAdiguNAlaGkRtaM sat zanaiH zanaiH abhinayakI vidhiko pradarzita kiyA ( taM jahA ) vaha cAra prakArakA abhinaya isa prakAra hai - (ditiyaM, pADiyaMtiyaM, sAmaMtovaNivAiyaM aMtomajjhAvasANiyaM ) dAntika, prAtyantika, sAmantopanipAtika aura antarmadhyAvasAnika | TIkArtha- divya nATakakA pradarzana jaba ve devakumAra aura devakumArikAe~ kara cukI - taba usake bAda unhoMne cAra prakArake - tata - mRdaGgapaTahAdika vitatavINAdika. ghana, kAMsya Adika aura zuSira - zaMkha vaMzI Adika ina bAjoMko bajAyA / ina cAra prakAroMke bAjoM ke bajAneke bAda phira una saba devakumAroMne evaM devakumArikAoMne cAra prakArakA gAnA gAyA- jo isa prakAra se haiM - utkSipta 1, prathamataH AraMbha kiyA gayA. pAdAnta - phira bhAgacatuSTayAtmaka pAda se use baddha kiyA, mandaka - dhIre 2 manda 2 rUpase vIcameM mUrcchanadi aharzana yu. ( taM jahA ) te abhinaya prakAza A pramANe che. ( diTThatiyaM, pADhiyaMtiyaM, sAmaMtovaNivAiyaM aMtomajjhAvasANiyaM ) dvASTantiH prAtyati saamntiipanipAtika ane antama dhyAvasAnika TIkA -jyAre devakumAreA temaja te devakumArikAe dvivya nATakavidhinu pradarzana pUruM yu N, tyAra pachI tebhANe yAra bhatanA-tata-bhRhauMga, paTa vagere, vita - vINA vagere, dhana-zaMsya vagere ne zuSira-zama vAMsajI vagerevAlayAne vagADyAM. A cAra jAtanA vAjitrAM vagADavAM khAda te sarve devakumArA temaja devakumArakAee cAra rIte gIta gAyu' te A pramANe che--ukSisa 1, pahelAM Ara bhAyeluM pAdAMta ra, tyAra pachI bhAgacatuSTayAtmaka pAdathI khaddha karAyelAM. maMduka 3, dhIme dhIme maMda maMda rUpathI vacce sUInA vagere guNathI alaMkRta karAyeluM ane tyAra pachI tene zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 48 sUryAbheNa nATyavidhipradarzanam gholanarUpatAM prAptam 3, rocitAvasAnaM - yathArthIkRtAntam ante satyApitasaGgItarAgamiti bhAvaH / yadvA-gItazrotRbhyo rocitaM ruciviSayIkRtam avasAnamanto yasya tat / caH samuccaye / 4 / tataH khalu te devakumArAzva devakumArikAzca caturvidhaM nATayavidhimupadarzayanti, tadyathA - aJcitaM 1, ribhitam 2 ArabhaTa 3 bhasolaM 4 ca / tataH - geyagAnAnantaraM khalu te devakumArAH ca punaH devakumArikAzca caturvidhaM catuHprakAram abhinayaM - gAtraceSTAm, abhinayanti - kurvanti tadyathA - dASTantikam 1 prAtyantikam 2 sAmantopanipAtikam 3, antarmadhyAvasAnikamiti 4 etAnabhinayAn kurvanti // sU. 48 // 311 lam -- taraNaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya goyamAiyANaM samaNANaM niggaMthANaM divvaM deviDhi divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM divvaM battIsaibaddhaM nADayaM uvadaMsittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM pikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti, karitA vadati narmasaMti, vaMdittA namaMsittA jeNeva sUthiyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM guNa se use alaMkRta kiyA aura phira use gholanArUpa meM prApta karAyA, rocitAvamAna - anta meM saGgIta ke rAga se satyApita kiyA - athavA jo gAnA anta meM gIta zrotA janoM kI ruci kA viSayabhUta ho jAtA hai aisA use kiyA / isake bAda unhoMne cAra prakAra kI nATakavidhi kA pradarzana kiyA vaha nATakavidhi aJcita, ribhita, ArabhaTa aura bhasola ke bheda se cAra prakAra kI haiN| isake bAda una saba devakumAroM ne evaM devakumArikAoM ne zarIra kI ceSTArUpa cAra prakAra kA abhinaya, jo Upara dikhalAyA jA cukA hai | sU0 48 // ghAlanA rUpamAM prApta kareluM. rAcitAvasAna 4 ane chevaTe saoNMgItanA rAgathI saMskAra yukta karAyeluM athavA to je gIta zrotAenA mATe rucikara thaI ne viSayabhUta thAya che evuM gIta temaNe gAyuM. tyAra pachI temaNe cAra jAtanI nATakavidhinuM pradarzana karyuM. te nATakakavidha acita, ribhita, ArabhaTa, ane bhaseAlanA bhedathI cAra prakAranI che. tyAra pachI te devakumAra temaja devakumArioe zarIranI ceSTArUpa cAra prakAranA abhinayAnu pradarzana karyuM. emanI vigata upara pramANe ja samajavI / / sU0 48 / / zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 rAjapraznIyasUtre karayala pariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTaTu jaeNaMvijaeNaM baddhAti, baddhAvittA eyamANattiyaM paJcappiNaMti |suu048| chAyA-tataH khalu te bahavo devakumArAzca devakumArikAzca gautamAdikAnAM zramaNAnAM nirgranthAnAM divyAM devaddhi divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM divyaM dvAtriMzadvidhaM nATakam upadayaM zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaAdakSiNapradakSiNaM kurvanti, kRtvA vandante namasyanti, vanditvA namasyitvA yatraiva sUryAbho devastatraiva upAgacchanti, upAgamya sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM zira Avarta mastake aJjaliM kRtvA jayena vijayena varddhayanti, varddhayitvA evamAjJaptikA pratyarpayanti // sU0 49 // 'taeNaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya' ityaadi| sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya) una saba devakumAroMne aura devakumArikAoMne ( goyamAiyANa samaNANaM niggaMthANaM divvaM devir3aDhiM divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM divvaM battIsaibaddhaM nADayaM uvadaMsittA samaNaM bhagavaM mahavIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti ) gautamAdi zramaNa nigranthoMko divya devaddhi, divyadevadyuti, divya devAnubhAva aura divya battIsa prakArake nATakako dikhAkara zramaNa bhagavAn mahAvIrakI tIna bAra AdakSiNa pradakSiNAkI. ( karittA vaMdaMti, namasaMti, vaMdittA namaMsittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti) tIna bAra AdakSiNa pradakSiNa karake phira unhoMne unako vandana kiyA-namaskAra kiyA, vandana namaskAra karake phira ve jahAM sUryAbhadeva thA-vahAM para Aye ( uvAgacchittA sUryAyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu jaeNaM vijaeNaM taeNa te bahave devakumArA ya devakumArIo ya / sUtrAtha-(taeNaM) tyA2 5chI ( te bahave devakumArA ya devakumArIo ya) te adhA pchumaare| tabhA devamAvimA ( goyamAiyANaM samaNANaM niggaMthANaM divvaM devir3aDhiM divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM divvaM battIsaibaddhanADayaM uvadaMsittA samaNaM bhagava mahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti ) gItama vagere zrama niya' ne divya devAnuMbhAva ane divya batrIsa prakAranA nATayone batAvIne zramaNa bhagavAna mahAvIra nItra mata mAkSiNA 4rI. (karitA vadati, namasaMti, vaMdittA namaMsittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti ) 3 mata mAkSi prdkssinn| karIne temaNe vaMdana temaja namaskAra karyA. vaMdana ane namaskAra karIne pachI teo badhAM jyAM sUyAbhadeva hatuM tyAM gayA. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 50 sUryAbheNa nATadya vidhipratisaMharaNam 313 TIkA- ' taraNaM te bahave devakumArA' ityAdi, vyAkhyA sugamA / sU049 / mUlam - taNa se sUriyAbhe deve taM divvaM devidiM divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM paDisAharai paDisAharettA khaNeNaM jAe ege egabhUe / taraNaM se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuto AyAhiNapayAhiNaM karei, keritA vaMdai namaMsai vaMdittA naMmaMsittA niyagapariyAlasaddhiM saMparivuDe tameva divvaM jANavimANaM durUhai duruhittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae || sU0 50 // chAyA - tataH khalu sa sUryAbho devastAM divyAM devarddhi divyAM devadyuti divyaM devAnubhAvaM pratisaMharati, pratisaMhRtya kSaNena jAta eka eka bhUtaH / tataH vRddhAveti) vahAM Akarake unhoMne sUryAbhadevako donoM hAthoMkI aMjali banAkara aura use mastaka para rakhakara jaya vijaya zahnoMke uccAraNa karate hue badhAyA. (baddhAvittA evamANattiyaM pacappitti) badhAkara usakI isa AjJAko pIche arpita kara diyA. arthAt hamane ApakI AjJA anusAra saba kArya kara diyA hai aisA - usase nivedana kiyA / TIkArtha mUlArthake jaisA hI hai ||049 // ' taraNaM se sariyAme deve ityAdi / sUtrArtha - (taraNa) isake bAda ( se sUriyA deve) usa sUryAbhadevane ( taM divvaM devi divvaM devajuI divvaM devANubhAvaM paDasAharai ) usa divya ( uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayala riggahiyaMsirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu jaeNa vijaeNaM vaddhAveMti ) tyAM paDathIne temANe sUryAladhvane ma'ne hAthonI manasI banAvIne ane tene mastake mUkIne jaya vijaya zabdonuM uccAraNa karatAM vadhAmaNI sAthI ( vaddhAvittA evamANattiyaM paccaSpiNaMti ) vadhAbhAgI sAthIne sUryAladvevane AjJA samarpita karI eTale ke tee badhAe maLIne nivedana karyuM ke 66 aapzrInI AjJA pramANe ameAe badhu kAma pUru' karyuM. che " A sUtrane TIkA mUlA pramANe ja che. ! sU. 495 " taNaM te sUriyA me deve ' ityAdi / sUtrArtha - ( taeNaM ) tyAra pachI ( se sUriyAbhe deve ) te sUryAladeve ( ta divvaM devi divvaM devajui divvaM devANubhAvaM paDisAharai ) te hivya hevArddhine, divya devavrutine ane divya devAnubhAvane potAnA zarIramAM praviSTa karI lIdhAM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 rAjapraznoyasUtre khalu sa sUryAbho devaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA nijakaparivAraiH sArddhasaMparivRtaH tameva divyaM yAnavimAnamArohati, Aruhya yAmeva dizaM prAdurbhUtastAmeva dizaM pratigataH // sU0 50 // ___ 'taeNaM se mUriyAbhe deve' ityAdi TIkA-tataH devakumAra devakumArikANAM sUryAbhadevAjJA pratyarpaNAnantaram khalu sa:-pUrvoktaH sUryAbho devaH, tAM-pUrvavikRtAM divyAM devarddhi divyAM devadyuti divyaM devAnubhAvaM pratisaMharati-svazarIre pravezayati, pratisaMhRtya kSaNena-ekena kSaNalakSaNa kAlena ekaH ekabhUtaH-aneka ekobhUta iti ekabhUtaH-ekatvaM gataH jAtaH-abhUt , zeSaM spaSTam // sU0 50 // devarddhiko divya devadyatiko, aura divya devAnubhAvako apane zarIrameM praviSTa kara liyA ( paDisAharettA khaNeNaM jAe ege egabhUe ) zarIrameM praviSTa karake vaha isa prakArase eka hI-kSaNameM ekarUpa ho gayA. (taeNaM se mUriyAme deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei) isake bAda usa sUryAbhadevane zramaNabhagavAna mahAvIrako tInabAra AdakSiNa pradakSiNAkI (karittA vaMdai, namasai ) tInabAra AdakSiNA pradakSiNA karake phira usane unheM vandana kiyA-namaskAra kiyA (vaMdittA namaMsittA niyagaparivArasaddhi saMparikhuDe tameva divvaM jANavimANaM durUhai) vandanA namaskAra karake phira vaha apane parivArajanoMke sAtha usI divya yAnavimAna para ArUDha ho gayA (durUhittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disa paDigae) ArUDha hokara phira vaha jisa dizA se prakaTa huA thA, AyA thA usI dizAmeM pIche calA gayA. // suu050|| ( paDisAharettA khaNeNa jAe ege egabhUe) zarIramA pravezIna. te mI pramANe me 4 kSaNabhA me435 26 gaye. ( taeNa se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei) tyA2 5chI te sUryAnave zrama bhagavAna mahAvIrane 15 15ta mAkSi pradakSiNa! 4rI (karitA vaMdai, namasai) 15 vakhata AdakSiNA pradakSiNA karIne pachI teNe teozrIne vaMdana karyA-namaskAra 4aa (vadittA namaMsittA niyagaparivArasaddhiM saparivuDe tameva divvaM jANavimANaM durUhai ) nA tebhara nabha2412 12 te pAtAnA parivAranI sAthe te hiya yAna vimAna 52 mesI gayA. ( durUhittA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM paDigae) mesIne te 2 hiza ta25thI 548 thye| to-maavy| tAta? dizA tarapha pAcho jato rahyo che. sutra pa0 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 51 devaddhipratisaMharaNaviSaye praznottaram 315 mUlam -bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAso-sUriyAbhassa NaM bhaMte! devassa esA divvA deviDDhI divvA devajjuI divve devANubhAve kahiM gae kahiM aNuppaviDhe ? goyamA saroraM gae, sarIra aNuppaviDhe / se keNaTheNaM bhaMte ! evaM vuccai saroraM gae sarIraM aNuppaviThe ? / goyamA ! se jahAnAmae kUDAgArasAlA siyA duhao littA guttA guttaduvArA NivAyA NivAyagaMbhIrA tIseNaM kUDAgArasAlAe adUrasAmaMte ettha NaM mahaM ege jaNasamUhe ciTThai, taeNaM se jaNasamRhe egaM mahaM abbhavaddalagaM vA vAsavaddalagaM vA mahAvAsaM vA ejamANaM pAsai, pAsittA taM kUDAgArasAlaM aMto aNuppavisittA NaM ciTThai, se teNaTTeNaM goyamA! evaM vuccai sarIraM gae sarIra aNuppaviThe // sU0 51 // chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasmitvA evamavAdIt- / sUryAbhasya khalu bhadanta ! devasya eSA divyA devaddhiH divyA devadhatiH divyo devAnubhAvaH kagataHkka 'bhaMtetti bhagavaM goyame' ityAdi / sUtrArtha - ( bhavatti ) he bhadanta / isa prakAra se sambodhita karake bhagavAn gautamane (samaNa bhagavaM mahAvIraM) zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanA kI-namaskAra kiyA-(vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI) vandanA namaskAra karake phira unhoMne unase isa prakAra pUchA-sUriyAbhassa Na bhaMte ! devassa esA divvA deviDDhI, divyA devajuI, divve devANubhAve kahiM gae kahiM aNuppaviDhe ) he 'bhaMtetti bhagavaM goyame ' ityAdi / sUtrA--(bhaMtetti ) mahata! mA prabhArI samAdhita 4rIne bhagavAna gautame ( samaNaM bhagavaM mahAvIraM ) zrama lagavAna mahAvIra ne na 4rI, nama242 4aa. ( vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI) na tema nama42 42rIne tamA temAzrI vinatI 42ta 2mA pramANe pUchyu (sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa esA divyA deviDDhI divvA devajjuI, divve devANubhAve kahiM gae kahiM aNuppaviTe) zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre anupraviSTaH ? gautama zarIraM gataH zarIramanupraviSTaH / sa kenArthena bhadanta ! evamucyate zarIraM gataH zarIramanupraviSTaH / gautama ! yathAnAmakaH kaTA''kAra zAlAsyAt dvidhAto liptA guptA guptadvArA nivAtA nivAtagambhIrA tasyAHkhalu kUTA''kArazAlAyAH adUrasAmante atra khalu mahAneko janasamUhastiSThati, bhadanta! sUryAbhadevakI yaha divya devaddhi, divya devadyuti, aura divya devAnubhAva kahAM gayA ? kahAM anupraviSTa ho gayA ? isake uttarameM prabhune unase kahA-(goyamA ! sarIraM gae sarIraM aNuppaciTTha) he gautama ! sUryAbhadevakI yaha divya devarddhi devadyuti aura divya devAnubhAva usake zarIrameM calA gayA hai, usake zarIrameM praviSTa ho gayA (se keNaTThaNaM bhaMte ! evaM buccai-sarIraM gae, sarIraM aNuppavidve) he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNase kahate he ki sUryAbhadevakI divya devarddhi Adi sava usake zarIra gata ho gaye haiM usake zarIrameM praviSTa ho gayA hai ? ( goyamA) he gautama ! ( se jahAnAgae kUDAgArasAlA siyA duhao littA guttA guttaduvArA NivAyA NivAyagaMbhIrA) jaise koI eka kUTAkArazAlA ho, aura vaha donoM ora mItara bAharameM gomayAdi se lipta ho, bAharameM usake cAroM ora koTa ho, kapATase vaha AvRta dvAravAlI ho, tathA jisameM pavanakA praveza na hosake aisI vaha bahuta gaMbhIra ho ( tIseNa kUDAgArasAlAe adUrasAmaMte etthaNaM mahaM ege jaNasamUhe ciTThai ) usa he bhadaMta! sUryAbhadevanI A divya devaghuti ane divya devAnubhAva kyAM adazya thaI gayAM? kyAM anupraviSTa thaI gayA ? enA javAbamAM prabhue kahyuM ke - (goyamA ! sarIraM gae sarIraM aNuppavide) le gautama! sUryAbhavanI mA hivya devaddhi devaghuti ane divya devAnubhAva tenAM zarIramAM jatA rahyAM che, tenAM zarIramA praviSTa 25 yA cha. ( se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-sarIraM gae, sarIraM aNuppaviDhe ) mahata ! sA5zrI 525thI sAma / ch| sUryAmadevanA divya varddhi vagere sau tenA zarIramA praviSTa 27 gayA cha ? ( goyamA ) le gautama ! (se jahAnAmae kUDAgArasAlA siyA duhao littA guttA guttaduvArA NivAyA NivAyagaMbhIrA ) bha I me DUTAra zAhIya mane te mAne ta25 meTo ke aMdara ane bahAra chANa vagerethI lIdhelI hoya, tenI cAre tarapha dIvAla hoya ane kamADathI te AvRta dvAravALI hoya eTale ke bAraNuM vAseluM hoya temaja mA 5vana praveza sht| na ya mevI te paDu 28 bhA2 |y ( tIseNaM kUDAgArasAlAe adUrasAmaMte etthaNaM mahaM ege jaNasamUhe ciDhai ) te ttaa||2 zAkAnI pAse bahu dUra paNa nahi ane bahu pase paNa nahi yogya sthAne janasamUha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA 0 51 devarddhipratisaMharaNaviSaye praznottaram 317 tataH khalu sa janasamUhaH ekaM mahad abhravArdalakaM vA varSavArdalakaM vA mahAvAtaM vA ejamAnaM pazyati dRSTvA tAM kUTA''kArazAlAm antaramanupravizya khalu tiSThati, sa tenArthena gautama ! evamucyate - zarIraM gataH zarIramanupraviSTaH || sU0 51 // ' aMtetti bhayavaM goyame' ityAdi / TIkA - bhadanta ! iti - he bhadanta ! iti saMbodhya bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati ca vanditvA namasthitvA ca evam - anupadaM vakSyamANaM vacanam avAdIt - he bhadanta ! sUryAbhasya khalu eSA pUrvoktA divyA kUTAgArazAlA ke samIpa na bahuta dUra para aura na bahuta pAsa meM kintu - ucita jagaha meM lokasamUha baiThA ho ( taeNa se jaNasamUhe egaM mahaM ambhabaddala gaM vA vAsavaddalagaM vA mahAvAsaM vA ejjamANaM pAsai) aba vaha janasamUha eka vizAla avArdaka ko yA varSavArdaka ko yA mahAvAta ko Ane hue dekhe (pAsittA taM kUDAgArasAla aMto aNuSpavisittA NaM cir3a ) to dekhakara usa kUTAkara zAlA ke bhItara jaise vaha ghusa jAtA hai ( se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai sarIraM gae sarIraM aNuSpaviTThe ) isI kAraNa se he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha devarddhi Adika saba usake zarIra meM praviSTa ho gayA. / TIkArtha - he bhadanta ! isa prakAra se saMbodhita karake bhagavAn gautamane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI. unheM namaskAra kiyA. vandanA namaskAra karake phira unhoMne unase isa prakAra pUchA - he bhadanta ! sUryAbhadeva kI yaha pUrvokta - divya devaddhi - devasamRddhi, divya devadyuti-devaprakAza, meThobA hoya ( taeNa se jaNasamUhe egaM mahaM avbhavaddalagaM vA vAsavaddalagaM vA mahAvAsaM vA ejamANaM pAsai ) have te nasamUha me vizAla avArDasane varSabArDane (AvAtane) he mahAvAtane bhAvato luye (pAsittA taM kUDAgArasAlaM aMto aNuSpavisittANaM ciTThai ) tyAre mA lehane te ITAra zAjA nI a hara prema te pravezI laya che ( se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai sarIraM aNuSpaviTTe ) tebhana De gautama ! tamane huM kahuM chuM ke divya devaddhi vagere sau tenA zarIramAM praviSTa thardha jayAM. TIkA :--he bhata ! A pramANe saaidhita karIne bhagavAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdanA karI, namaskAra karyo, uMdanA temaja namaskAra karIne pachI temaNe teozrIne A rIte prazna karyA ke he bhada'ta! sUryAbhadevanI te pUrvokta divya zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 rAjamanIyasUtre ubhayataH devarddhiH devasamRddhiH tathA - divyA devadyutiH- devaprakAzaH divyo devAnubhAvaHdevaprabhAvaH kva - kutragataH liGgavyatyayena gateti devadvarthAdyoH sambandhanIyam evaM kva anupraviSTaH - pravezaM kRtavAn / iti gautamapraznaM zrutvA bhagavAn vIra uttarayati - gautama ! - he gautama! sa devadvaryAdiH zarIraM sUryAbhadevasya kAyam - gataH, tathA - tasyaiva zarIramanupraviSTaH tadantarlIno'bhavat / zrI gautamaH punaH pRcchati - he bhadanta ! kenArthena kena prakAreNa gataH, zarIramanuraviSTaH / evam - etAdRzaM vacanamucyate - kathyate 1 / tatra bhagavAn vIra uttarayati ! - he gautama ! sa - devarthAdiH yathA nAmakaH, - evaM prakAreNa zarIramanuviSTaH - yathAyena prakAreNa kUTAsskArazAlA - kUTo - giri zikharaM tasyA''kAra ivAsskAro yasyAH sA kUTAsskArA, sA cAsau zAlA - ceti kUTA''kArazAlA, yadvA kUTAkAreNopalakSitA zAlA kUTAkArazAlA - zikharARtyupalakSita gRham, syAt bhavet, sA kIdRzI ? ityAha - dvidhAtaH divya devANubhAva - devaprabhAva yaha saba kahAM calA gayA kahAM praviSTa ho gayA ? isa gautama ke prazna ko sunakara bhagavAn mahAvIra ne unase isa prakAra kahA - he gautama ! vaha saba usakI devarddhi Adi usa sUryAbhadeva ke zarIra meM calA gayA hai, usameM praviSTa ho gayA hai - arthAt usameM antalana ho gayA hai, isa para gautama ne prabhu se aisA pUchA - he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki sUryAbhadeva kA vaha devaddhi Adi saba usake zarIra meM calA gayA hai, usameM antarlIna ho gayA hai ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM - he gautama ! vaha devarddhi Adi saba isa dRSTAnta ke anusAra usake zarIra meM praviSTa ho gayA hai usameM antalIMna ho gayA hai - jaise koI eka girizikhara ke AkAra jaisI zAlA ho athavA zikhara ki AkRti se devaddhi--devasamRddhi, divya devavruti--devaprakAza, divya devAnubhAva--devaprabhAva A badhAM kayAM lupta thaI gayAM? kayAM praviSTa thaI gayA ? gautamanA A jAtanA praznane sAMbhaLIne bhagavAna mahAvIre temane A pramANe kahyu ke he gautama! tenA te sava devaddha vagere sUryAbhadevanA zarIramAM jatAM rahyAM che, temAM praviSTa thaI gayAM che eTale ke zarIramAM antarlIna thaI gayAM che. A sAMbhaLIne gautame pharI prabhune A jAtanA prazna karyo ke he bhada Mta! ApazrI Ama zA kAraNathI kahe che ke sUryAbhadevanA te sa devaddhi vagere sa tenA zarIramAM jatA rahyAM, temAM antarlIna thaI gayAM ? tenA javAkhamAM prabhu temane kahe che ke gautama! te devaddhi vagere sava nIce mujabanA dezAMta pramANe tenA zarIramAM praviSTa thaI gayA-temAM atarlIna thaI gayAM jema kAI eka pava tizakharanA AkAra jevI zALA hAya athavA te zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 51 devaddhipratisaMharaNaviSaye praznottaram 319 vahirantazcetyubhayoH pradezayoH liptA goyamAdinA kRtalepA, tathA-guptA-bahiH prAkAraveSTitA tathA-guptadvArA-kapATapuTAvRtadvArA, tathA-nivAtA-viziSTapavanapravezarahitA, kizcid gRhaM prAyo nirvAtaM na bhavatItyAha-nirvAtagambhIrA nirvAtA satI gambhIrA mahatI vizAlA ca, tasyAH khalu kuTAkArazAlAyAH adUrasAmante-nAtidare nAtisamIpe ca atra-asmin pradeze mahAn ekaH janasamUhaHlokasamUhaH tiSThati-nivasati / tataH khalu saH-pUrvoktaH janasamUhaH ekaM mahat vizAlam abhravAdalakam - AkAzasthamegham / kIdRzamabhravAdalakam ? ityAha-varSavAdalakaM-varSatIti varSa tAdRzaM vAdalakaM-jalavaNaM kurvan vA-athavA mahAvAtaM-pracaNDavAyu ejamAnam-Agacchantam abhimukhamAgacchantam pazyati-- avalokate / dRSTvA tAM kUTA''kArazAlAm antaH-madhye tasyAH kUTAkArazAlAyA Abhyantare ityarthaH, anupravizya khalu tiSThati, pUrvokta divyadevaddharyAdiH tenArthana-tena prakAreNa he gautama ! evam ucyate zarIraM gataH zarIramanupraviSTa iti // sU0 51 // upalakSita zAlA ho aura vaha bhItara bAhara donoM ora gobara Adi se lipI putI ho. guptA bAhara prakAra se pariveSTita ho, guptadvArA-kapATapuTa se AvRtta dvAravAlI ho, nivAtA-havA kA jisameM praveza na ho, aisI ho tathA nivAtagaMbhIrA vAtarahita hone ke kAraNa gaMbhIra-vizAla ho usa kUTAkAra zAlA ke pAsa-na adhika dUra aura na adhika samIpa-eka loka samUha baiThA ho-rahatA ho, aba vaha lokasamUha eka baDe vizAla abhravAdaka-AkAzastha megha ko, jo ki jalavRSTi karane vAlA hai dekhatA hai athavA Ate hue pracaNDa AMdhI ke pravAha ko dekhatA hai to vaha jaldI se usa kUTA kAra zAlA ke bhItara praviSTa ho jAtA hai, isI prakAra he gautama ! maiMne aisA zikharanI AkRtithI yukta zALA hoya ane te aMdara bahAra baMne tarapha chANa vagerethI lisa hoya, guptA-eTale ke bahAra prAkAra- dIvAla-thI pariveSThita hoya, gupta dvArA vAselAM bAraNAthI yukta hoya, nivAtA-pavana jemAM pravezI zakato na hoya evI temaja nivAta gaMbhIrA-pavana rahita hovA badala gaMbhIra -vizALa heya kuTAkAra zALAnI pAse vadhAre dUra paNa nahi temaja vadhAre najika paNa nahi-evA cogya sthAne mANasanuM TeLuM beThuM hoya-rahetuM hoya, have te TeLuM eka bhAre abhravAElakaAkAzanA meghane, ke je vRSTi mATe taiyAra hoya jue che athavA te sAme AvatI pracaMDa AMdhInA pravAhane jue che te AvuM jovAnI sAthe ja te ToLuM phaTAkAra zALAnI aMdara pratiSTa thaI jAya che temaja te divya devaddhi vagere sarve sUryAbhadevanI aMdara praviSTa thaI gayAM che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 rAjapraznIyasUtre mUlam - kahiM NaM bhaMte ! sUriyAbhassa devassa sUriyAbhe nAmaM vimANe pannatte ? ___ goyamA ! jambUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM isIse rayaNappabhAi puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo uDDhaM caMdima-sUriya-gahagaNa-nakkhatta-tArArUvANaM bahUiM joyaNasayAiM evaM-sahassAI sayasahassAI bahuIo joyaNakoDoo joyaNasayakoDIo joaNasahassakoDIo bahuIo joyaNasayasahassakoDoo bahuIo joyaNakoDAkoDIo uDaDhaM dUra voIvaittA ettha NaM sohamme nAma kappe pannatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavitthiNNe baddhANaMsaMThANasaMThie acimAlibhAsarAsivaNNAbhe asaMkhejjAsu joaNakoDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNaM asaMkhejAo joNayakoDAkoDIo parikkheveNaM ettha NaM sohammANaM devANaM battIsaM vimANavAsasayasahassAI bhavaMtI tti makkhAyaM / te NaM vimANA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesiNaM vimANANaM bahumajjhadesabhAe paMcavaDiMsayA pannattA, taM jahA-asogavaDisae sattavaNNavaDisae caMpagavaDisae cUyavaDisae majjhe sodhammavaDisae te NaM vaDiMsagA salvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvAM! tassa NaM sohammavaDiMsagassa mahA vimANassa purasthimeNaM tiriyaM asaMkhejAiM joyaNasayasahassAI vIi kahA hai ki sUryAbhadeva kA vaha saba devarddhi Adi usake zarIra meM praviSTa ho gayA hai-antalIna ho gayA hai // sU0 51 / eTalA mATe ja he gautama ! meM A pramANe kahyuM che ke sUryadevanI te sarva devaddhi vagere tenA zarIramAM praviSTa thaI gayAM che antarlIna thaI gayA che. sU. 51 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sU0 52 sUryAbha vimAnavarNanam 321 vitt| ettha NaM sUriyAbhassa devassa sUriyAbhe NAmaM vimANe paNNatte, addhaterasajoyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM auNayAlIsaM ca bAvannaM ca sahassAiM aTTa ya aDayAlajoyaNasae parikkheveNaM / sU, 52 / chAyA-kva khalu bhadanta ! sUryAbhasya devasya sUryAbhaM nAma vimAnaM prajJaptam ? / gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNena asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt UrdhvaM candra-sUrya-grahagaNa-nakSatra-tArA rUpANAM bahUni yojanazatAni evaM-sahasrANi zatasahastrANi vahvIryojanakoTIH yojanazatakoTIH yojanasahasrakoTIH bahIryojanazatasahasrakoTIH bahvIHyojanakoTIkoTIH UrdhvaM dUraM vyativrajya atra khalu sauMdharmoM nAma kalpaH prajJaptaH prAcInAs 'kahiM NaM bhaMte ! sUriyAbhassa devassa' ityaadi| sUtrArtha-( kahi Na bhaMte ! sUriyAbhassa devassa sUriyAbhe vimANe paNNatte) he bhadanta ! sUryAbhadevakA sUryAbha nAmakA vimAna kahAM para haiM ? ( goyamA) gautama ! (jaddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo ur3a caMdima-sariya-gahagaNa-nakkhatta tArArUvANaM bahuI joyaNasayAI evaM sahassAI-sayasahassAI bahuIo joyaNakoDIo joyaNasayakoDIo joyaNasahassakoDIo bahuIo joyaNasayasahassakoDIo bahuIo joyaNakoDAkoDIo uDDhe dUraM vIivaittA etthaNa sohamme nAmaM kappe pannatte) jambUdvIpameM sumeruparvatakI dakSiNadizAmeM isa ratnaprabhA pRthivIke bahusamaramaNIya bhUmi-bhAgase Upara candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra, tArArUpoMse Age aneka 'kahiM gaM bhaMte ! sUriyAbhassa devassa' ityAdi / sUtrA--(kahi NaM bhaMte ! sUriyAbhassa devassa sUriyAbhe vimANe paNNatte) le mata ! sUryAma sUryAlanAmavimAna yA cha ? (goyamA) gautama ! (jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhIvIe bahusamaraNijjAo bhUmibhAgAo uDDhaM caMdima-sUriya-gahagaNa-nakkhatta-tArArUvANaM bahuIo joyaNasayakoDIo joyaNasahassakoDIo, bahuIo joyaNasayasahassakoDIo, bahuIo joyaNakoDAkoDIo uDDhe dUra vIivaittA etthaNaM sohamme nAma kappe pannatte) bhUdvIpamA subhe25 tanI kSizimA / 2tna prabhA pRthivInA bahasamaramaNIya bhUmibhAganI upara caMdra, sUrya, graha, gaNa, nakSatra tArA rUpathI paNa dUra ghaNuM karoDa yojane, aneka kaTi kaTi pejane pAra karIne je sthAna zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre vAcInA''yataH udagdakSiNavistIrNaH arddhacandrasaMsthAnasaMsthitaH arcirmAlibhAsarAzivarNAbhaH asaMkhyeyAH yojanakoTAkoTI AyAmaviSkambhena asakhyeyAH yojanakoTIkoTI : parikSepeNa atra khalu saudharmANAM devAnAM dvAtriMzad vimAnAvAsazatasahasrANi bhavanti iti AkhyAtam / tAni khalu vimAnAni sarva ratnama yAni acchAni yAvat pratirUpANi ! teSAM khalu vimAnAnAM bahumadhyadezabhAge 322 seMkaDoM yojanoMko, aneka hajAra yojanoMko, aneka lakSayojanoMko aneka karor3a yojanoMko, aneka koTIkoTi yojanoMko, pArakarake Agata sthAnapara saudharmakalpa kahA gayA hai ( pADINapAINapaDINAyae udINadAhiNavitthinne, adracaMda seThANa saMThie accimAlibhAsarAsi vaNNAbhe) yaha saudharmakalpa pUrvapa zcima kalambA hai, uttara dakSiNatakavistRta hai ardhacandrake AkAra jaisA isakA AkAra hai. kiraNoMke samUha se yaha saMpanna hai ataH yaha dyutike samUha se saMpanna varNake jaisA hai ( asaMkhejAsu joyagakoDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNa asaM jAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM etthaNaM sohammANaM devANaM battIsaM vimANAvAsa saya saharasAIM bhavatittimakhAyaM ) yaha asaMkhyAta koTAkoTI yojanake AyAma - ( lambAI) evaM viSkambha ( cauDAI) se yukta hai. tathA isakI paridhi bhI asaMkhyAta koTIkoTIyojanakI hai. isa saudharmakalpa meM saudharmadevoMke 32 lAkha vimAnAvAsa ( vimAnarUpa nivAsa) haiM aisA kahA gayA hai. ( teNaM vimANA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA ) ye saba vimAna sarvAtmanA ratnamaya haiM, accha-nirmala haiM yAvat pratirUpa haiM / ( tesiMNaM vimANANaM bahumajjhadesabhAe yAve te saudharbha 465 aivAya che. (pADINapAINapaDiNAyae udInadAhiNavitthinne arddhacaMdasaMThANasaMThie accimAlibhAsarAsivaNNAbhe) te saudharma 48 pUrva pazcima sudhI sAMgI che. uttara dakSiNa sudhI tenA vistAra che. ardhacandra jevI tenI AkRti che. kiraNAnA samUhothI te sa`panna che. ethI te zrutinA samUhathI sa`panna vahu' jevA che. ( asaMkhejjAsu joyaNakoDhAkoDIo AyAmaviktrameNaM asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo parikkheNa etthaNaM sohammANaM devANaM battIsa vimANAvAsasayasahassAiM bhavaMti tti makkhAyaM ) asaM jyAta oTachoTI yojana bheTalA AyAma (sAI) bhane viSkabha ( paheALAI) thI yukta che temaja tenI paridhipaNu asaMkhyAta kATIkATI ceAjananI che. A saudha kalpamAM saudhama devAnA 32 lAkha vimAnAvAsa (vimAna 35 nivAsa ) che Ama uDevAmAM AvyuM che. (teNaM vimANA savvarayaNAmayA AcchA jAva paDivA) mA vimAna sarvAtmanA - sauMpUrNa yAge ratnamaya che, aracha-nirmANa zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sva0 52 sUryAbhavimAnavarNanam 323 paJca avataMsakAH prajJaptAH tadyathA-azokAvataMsakaH saptaparNAvataMsakaH campakAvataMsakaH cUtAvataMsakaH madhye saudhrmaavtNskH| te khalu avataMsakAH sarvaratnamayAH acchAH yAvat pratirUpAH / tasya khalu saudharmAvataMsakasya mahAvimAsya paurastye tiryak asaMkhyeyAni yojanazatasahasrANi vyatibajya atra khalu sUryAbhasya devasya sUryAbhaM vimAnaM prajJaptam ardhatrayodazAni yojanazatasahasrANi AyAmaviSkambhena ekonacatvAriMzacca zatasahasrANi dvipaJcAzacca aSTacatvAriMzadyojanazataM parikSepeNa // sU0 53 // paMca vaDisayA pannattA) una vimAnoMke bahumadhyadezabhAgameM pAMca avataMsaka kahe gaye haiM (taM jahA ) jo isa prakArase haiM- (asogavaDiMsae, sattavaNNava Disae, caMpagaDisae, cUyavaDisae) azoka avataMsaka, saptaparNa avataMsaka caMpaka abataMsaka aura AmrAvataMsaka ( majjhe sohammavaDisae ) tathA madhyameM saudharma avataMsaka ( teNaM vaDisagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA ) ye saba avataMsaka sarvAtmanA ratnamaya haiM, svaccha-nirmala haiM yAvat pratirUpa hai| (tassa NaM sohammavaLisagassa mahAvimANassa purathimeNaM tiriyaM asaMkhejjAI joyaNasayasahassAI bIivaittA etthaNaM sUriyAbhassa devassa sUriyAbheNAma vimANe paNNatte) usa saudharmAvataMsaka mahAvimAnakI pUrvadizAmeM tirache asaMkhyAta lAkha yojana Age jAkarake Agata sthAnapara sUryAbhadevakA sUryAbha nAmaka vimAna kahA hai / ( aTThaterasajoyaNasayasahassAI AyAmavikhaMbheNaM auNayAlIsaM ca sayasahassAI bAvannaM ca sahassAI aDa ya aDayAla joyaNasae parikkheveNaM ) cha. (tesiNa vimANANa bahumajjhadesabhAe paMca vaDiMsayA pannattA) te vimAnAnA madhu bhadhya dezamArAma pAya avt's| che. (taM jahA) te 2 // pramANa cha. (asogavaDisae, sattavaNNavaDiMsae, caMpagavaDiMsae cUyavaDiMsae) m||mt sa4, sasa bhavata'sa4, 254 bhavata sa4 bhane sAmAvata'sa4 (majjhe sohammavaDisae) tabha04 madhyamA saudhama savata'sa4. ( teNa vaDisagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA) A sarva avataMsaka sarvAtmanA ratnamaya che, svaccha-nirmaLa che yAvat pratirUpa cha. ( tassa NaM sohammavaDiMsagassa mahAvimANassa purasthiNaM tiriya asaMkhejjAiM joyaNasayasahassAI vIivaittA etthaNa sUriyAbhassa devassa sUriyAbhe NAmaM vimANe paNatte) te saudharmAvalaMka mahA vimAnanI pUrva dizAmAM trAMsA asaMkhyAta lAkha yojanA sAme-jaIne je sthAna Ave te sthAna upara sUryAbhadevanuM sUryAbhanAme vimAna DevAya cha. ( addhaterasa joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhabheNaM auNayAlIsaM ca sayasa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 rAjapraznIyasUtre ' karhiNaM bhaMte ! sUriyAbhassa' ityAdi TIkA - kka - kutra khalu he bhadanta ! sUryAbhasya devasya sUryAbha-sUryAbhAbhidhAnaM nAma vimAnaM prajJaptam / gautama ! jambUdvIpe - madhyadvIpe mandarasya meru parvatasya dakSiNe- dakSiNasyAM dizi, asyAH- vartamAnAyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAt - atyanta samatalAdataeva ramaNIyAt sundarAt bhUmibhAgAt - bhUmipradezAt Urdhvam upari candra-sUrya- grahagaNa - nakSatra - tArArUpANAM tatracandra-vaya-pratItau grahagaNaH grahAH - yadyapi sUryAdayastathApi kUjAdayo'jJeyAH, candra-sUryayorupAdAnAt teSAM gaNaH- samUhaH nakSatrANi - azvinyAdIni, tArA :prasiddhAH, etadrUpANAM jyotiSAm purataH bahUni bahusaMkhyAni yojanazatAni - isakA AyAma aura viSkambha 12|| lAkha yojanakA kahA gayA hai / tathA isakI paridhi 39 uncAlIsa lAkha 52 bAvana hajAra 800 ATha so 4 yojanakI kahI gaI hai / TIkArtha - isa sUtra dvArA sUtrakArane sUryAbhadeva ke vimAna ke saMbaMdha meM kathana kiyA hai - isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai - he bhadanta ! sUryAbhadeva kA sUryAbha nAmakA vimAna kahAM para hai ? isake uttara meM prabhune usase kahA - he gautama ! jambUdvIpa nAmake dvIpa meM madhyajambUdvIpa meM jo sumeru parvata hai - usa sumeru parvata kI dakSiNa dizA meM vartamAna isa ratnaprabhA pRthivI ke bahusamaramaNIya atyanta samatala hone se ramaNIyasundara bhUmibhAga se bhUmipradeza se Upara candra, sUrya, grahagaNa nakSatra aura tArA ina rUpa jyotiSiyoM se Age aneka saikaDoM yojanoM ko, aneka - hassAI bAvannaM ca sahassAI ca aTTha ya aDayAlajoyaNasae parikkheveNaM) tenA AyAma ane vika bha eTale ke laMbAI ne paheALAi 12aa lAkha ceAjana jeTalI kahevAya che. temaja tenI paridhi ogaNacAlIsa lAkha khAvana hajAra ATha seA aDatAlIsa ( 38, 52848 ) yojana bheTasI uDevAmAM Ave che. TIDArtha - A sUtra vaDe sUtrakAre sUryAbhadevanA vimAna sa`baMdhamA spaSTIkaraNa kacu' che. gautame prabhune A pramANe prazna karyA che ke he bhada'ta ! sUryAbhadevanuM sUryavimAna karyAM che ? enA javAbamAM prabhue A! pramANe kahyu` ke huM gautama ja'bUdvIpa nAmanA dvIpamAM--madhya ja bUdvIpamAM je sumerupa ta che.--te sumeruparyaMtanI dakSiNa dizA tarapha vidyamAna A ratnaprabhA pRthivInA bahusamaramaNIya atIva samatala hAvAthI ramaNIya--suMdara bhUmibhAgathI-bhUmipradezanI upara candra, sUrya graha gaNu nakSatra ane tArA A sa yeAtikaiAthI AgaLa ghaNAM seMkaDo ceAjanA ghaNA hajAra zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA0 sU. 52 sUryAbhavimAnavarNanam 325 zatasaMkhyayojanAni, vyatitrajyeti pareNAnvayaH, evam-anena prakAreNa sahasrANi bahUni yojanasahasrANi, tathA zatasahasrANi-bahUni yojanazatasahasrANi bahulakSayojanAni tathA bahvIH bahusaMkhyAH yojanakoTIH bahukoTI yojanAni, tathA bahvI yojana zatakoTI:-vahuzatakoTi saMkhyayojanAni, bahvIH yojanasahasrakoTI:bahusahasra koTiyojanAni, tathA-bahavyaH yojanazatasahasrakoTI:-bahulakSa koTI saMkhyayojanAni, bahavyAyojanakoTIkoTIH - bahukoTIkoTI yojanAni UrcadUraM vyativrajya-vyatikrampa ullaGghanyetyarthaH, atra-asmin sArdharajjupramANe pradeze khalu saudharmoM nAma kalpaH prajJapta:-kathitaH, sa kIdRzaH? ityatrAha-prAcInA'vAcInA''yataH pUrvapazcimayodIghaH ityarthaH, udagdakSiNavistIrNaH- uttaradakSiNayo-dizovistAraMprAptaH, ardhavandrasaMsthAnasaMsthitaH ardhavibhaktacandrAkAravat sasthitaH, acirmAli kiraNasamUhasampannaH, sa cAsau bhAsarAzivarNAbha:-dyutisamUhasampannavarNasadRzaH / punaH sa AyAma viSkambhena-AyAmena viSkambhenaca asaMkhyeyA yojanakoTIkoTI:-asaMkhyAtakoTIkoTI yojanapramANAyAmaviSkambhayukta iti hajAra yojanoMko, aneka lAkha yojanoMko, aneka karoDa yojanoM ko tathA aneka yojanakoTiko, aneka zatakoTiyojanoM ko, aneka sahasrakoTi yojanoM ko. aneka lakSa koTi yojanoMko aura koTIkoTI yojanoMko ullaGghana karake arthAt Upara meM itanI dUra jAkara Aye hue sthAna para -1 // DeDha rAjUpramANa pradeza meM-saudharma nAmakA kalpa kahA gayA hai, yaha kalpa pUrva se lekara pazcima taka Ayata-dIrgha hai, tathA uttara se lekara dakSiNadizA taka vistIrNa hai-vistAra ko prApta hai isakA AkAra ardhavibhaktacandra ke jaisA hai, varNa isakA dyutisahasra se sampanna hai asaMkhyAta koTIkoTI yojana pramANa AyAma evaM viSkambha se yaha yukta hai, tathA isakI paridhi bhI asaMkhyAta koTIkoTI yojanapramANavAlI hai aisA yaha saudharmakalpa hai. isa saudharmakalpa jano, ghaNA lAkha ejana, ghaNA karoDa jana temaja ghaNA kaTi pejane aneka zata kaTi pejane aneka sahasa koTi yAjano aneka lakSa koTi yojanA ane aneka kaTi keTi ejane oLaMgIne eTale ke upara ATale badhe dUra jaIne AvelA sthAna upara nA rajU pramANa pradezamAM saudharmanAmaka ka9pa kahevAmAM Ave che. A kala5 pUrvathI pazcima sudhI Ayata-dIrgha-labe-che. temaja uttarathI dakSiNa dizA sudhI vistIrNa--che. tene AkAra avibhakta caMdra jevo che. tene varNa vRtisamUhathI saMpanna che. asaMkhyAta kaTi kaTi yojana pramANa AyAma ane viSkabhathI A yukta che. temaja tenI paridhi paNa asaMkhyAta koTi zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 rAjapraznIyasUtre samuditArthaH / evaM parikSepeNa-paridhinA asaMkhyeyA yojanakoTIkoTI:-asaMkhyAtakoTIkoTI yojanapramANa paridhiyuktaH / evambhUtaH saudharmakalpaH atra asminsaudharmakalpe khalu saudharmANAM-saudharmakalpanivAsinAM devAnAM dvAtriMzat dvAtriMzatsaMkhyAni vimAnAvAsazatasahasrANi-vimAnarUpanivAsasthAnAnAM lakSANi bhavanti-tiSThanti, iti etat AkhyAtam-kathitam / tAni khalu vimAnAni sarvatmanA ratnamayAni acchAni-AkAzasphaTikavat nirmalAni 'yAvat' yAvatpadena-zlakSNAni __ zlakSNAni, ghRSTAni nIrajAMsi, niSpakAni, niSkaGkaTacchAyAni, saprabhANi, samarIcikAni, soyotAni, prAsAdIyAni, darzanIyAni, abhirUpANi etAni saMgrAhyANi vyAkhyA ca caturdazasUtrato bodhyA / tathA-pratirUpANi, asyApi vyAkhzA tata eva bodhyA / teSAM-pUrvoktAnAM khalu vimAnAnAM bahumadhyadezabhAge-atyantamadhyadezabhAge paJca-paJcasaMkhyAH avataMsakAH-vimAnAnAM zirobhUSaNavizeSAyamANA-zreSThavimAnA ityarthaH prajJaptAH, tadyathA-azokAvataMsakaH ? saptarNAvataMsakaH3. cUtAvataMsakaH4, madhye-saudharmAvataMsakaH5 / tatrA''dyAzcatvAraH meM-saudharmakalpanivAsI devoM ke 32 lAkha vimAnarUpa nivAsasthAna haiM aisA jinendra devoM ne kahA hai| ye saba vimAna sarvAtmanA ratnamaya haiM / AkAza evaM sphaTikamaNi kI taraha nirmala haiM / yahAM yAvad pada se- zlakSNa, ghRSTa, nIraja, niSpaMka, niSkaMkaTachAya, saprabha, samarIcika, sodyota, prAsAdIya, darzanIya abhirUpa' ina saba padoM kA saMgraha huA hai ina padoM kI vyAkhyA 14 veM sUtra meM kI jA cukI hai. ataH vahIM se ise jAnanA cAhiye. tathA prasAdIya haiM. isakA bhI artha usI 14 veM sUtra meM likhA jA cukA hai, ina vimAnoM ke bahumadhyadezabhAga meM atyantamadhyasthAna meM pAMca avataMsaka -zira ke AbhUSaNa jaise zreSTa vimAna kahe gaye haiM, jaise-azokAvataMsaka 1, koTi yojana pramANa vALI che, e te saudharmakalpa che. A saudharmakalpanivAsI denA 32 lAkha vimAna rUpa nivAsthAno che, Ama jinendra devoe kahyuM che. A sarva vimAno sarvAtmaka ratnamaya che, AkAza ane raphaTika maNinI jema te nima cha. 2mAhI yAvata 54thI 'zlakSNa, ghRSTa, nIraja, niSpaMka, niSkakaTa, chAya sapra. bhasamarIcika, soyota prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa' mA saba pahonA saDa thayA che. A badhAM padonI vyAkhyA 14 mAM sUtramAM karavAmAM AvI che. ethI jijJAsuoe tyAMthI jANI levuM joIe. temaja te prAsAdIya che. Ano artha paNa 14 mA sUtramAM spaSTa karavAmAM AvyuM che. A vimAnanA bahumadhya dezabhAgamAM, atyaMta madhyasthAnamAM pAMca avataMsaka-mastakanA AbhUSaNanI jema zreSTha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU0 52 sUryAbhavimAnavarNanam " pUrva-dakSiNa - pazcimottarAsu dikSu bodhyAH te khalu avataMsakAH sarvaratnamayAHsarvAtmanA ratnamayAH, acchA: yAvat pratirUpAH, yAvatpadena saMgrAhyANi padAnyatraivasUtre likhitAni teSAM vyAkhyA tadvat tasya pUrvoktasya khalu saudharmAvarta - sakasya mahAvimAnasya paurastye - pUrvasyAM dizi tiryak - asaMkhyeyAni asaMkhyAtAni yojanazatasahasrANi yojanalakSANi vyativrajya - vyatikramya atra - asmin asaMkhya yojanalakSa tiryakpradezAtparasmin pradeze khalu sUryAbhasya devasya sUryAmaM tadAkhyaM vimAnaM prajJaptam ; tasya sUryAbhavimAnasya mAnamAha - ardhatrayodazAni = sArdhAni dvAdazayojanazatasahasrANi = yojanalakSANi sArdhadvAdazalakSa yojanAni AyAmaviSkambheNa - dairdhya - vistArAbhyAm prajJaptaH / ekonacatvAriMzat - zatasahasrANi - lakSANi dvipaJcAzat sahasrANi aSTacatvAriMzadadhikASTayojanazatAni ( 3952848) parikSepeNa - paridhinA sUryAbhavimAnaM prajJaptam / iti kRta saMkhyAH UnaSaSTisaMkhyA'dhikAjJeyA0 / / sU 52 / / = 327 saptaparNAvataMsaka 2, campakAvataMsaka 3, AmrAvataMsaka, evaM bIca meM saudharmAvataMsaka isameM Adi ke cAra avataMsaka to cAra dizAoM meM haiM ve saba avataMsaka sarvAtmanA ratnamaya haiM accha haiM yAvat pratirUpa haiM - yAvat pada se yahAM - zlakSNa, ghRSTa Adi pUrvokta padoMkA saMgraha huA hai / isa saudharmAvataMsaka mahAvimAna kI pUrvadizA meM asaMkhyAta lAkha yojana pAra karake - arthAt asaMkhyAta lakSayojana tiryakrapradeza se Age - pradeza meM sUryAbhadeva kA sUryAbha nAmakA vimAna kahA gayA hai - isa sUryAbhavimAna kAM AyAma aura viSkaMbhalaMbAI cauDAI - 12 // lAkha yojana kA kahA gayA hai tathA isakA parikSepa paridhi - 3952848 unacAlIsa lAkha bAvana hajAra Akaso aDatAlIsa. yojana kA kahA gayA hai // su, 52 // vimAnA kahevAmAM Ave che, jema ke-zAkAvata...saka 1, saptaparNAvata saka 2, caMpakAvata...saka 3, AmrAvata...saka 4, ane madhyamAM saudharmAvata'sakarU 5, AmAM prathama cAra avata sakA tA cAre dizAomAM che-te badhA avata...sakA sarvAtmanArtnbhy che, 2cha - nirmANa che yAvat prati35 che yAvat pahathI sahIM 'lakSNadRSTa' vagere pUrvokta padmAnA saoNMgraha thaye| che. AmAM saudharmAvata'saka mahAvimAnanI pUrva dizAmAM trAMsA asakhyAta lAkha yeAjana eLagIne eTale ke asa`khyAta lAkha ceAjana tirlR pradezathI AgaLanA pradezamAM suryAbhadevanuM sUryabhanAmaka vimAna kahevAya che. A sUryabhavimAnanA AyAma ane viSNuMbha ( laMbAI paheALAi ) 1rA lAkha ceAjana jeTalI kahevAmAM AvI che. temaja tenI paridha (parikSepa ) 3952848 ogaNacAlIsa lAkha Avana hajAra AThasA jeTalI kahevAya che. ! sU. para ! aDatAlIsa yAjana zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 rAjapraznIyasUtre ___mUlamse NaM egeNaM pAgAreNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, seNaM pAgAre tiNNi joyaNasayAiM uDDhaM uccattaNa, mUle ega joyaNasayaM bikkhaMbheNaM, mUle vitthinne majjhe pannAsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM upi paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM / mUle vitthiNNe majjhe saMkhitte uppiM taNue gopucchasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche jAva paDirUve / / se NaM pAgAre NANAvihapaMcavaNNehi kavisIsaehi uvasobhie, taM jahA-kaNhehi ya nIlehi ya lohiehi ya hAlidehi ya sukillehi ya / teNaM kavisIsagA ega joyaNaM AyAmeNaM addhajoyaNa vikkhaMbheNaM desUNaM joyaNaM uDaDhaM uccattaNaM savva rayaNAmayA acchA jAva paDirUvA // sU0 53 // chAyA-tat khalu ekena prAkAreNa sarvataH samantAt saMparikSiptam , sa khalu prAkArastrINi yojanazatAni Urdhvamuccatvena, mUle ekaM yojanazataM viSkambheNa, mUlevistImadhye paJcAzad yojanAni viSkambheNa, upari paJcaviMzatiryojanAni viSkambheNa, mUle vistIrNo madhye saMkSiptaH upari tanukaH gopucchasaMsthAnasaMsthitaH sarvaratnamayaH acchaH yAvat pratirUpaH / 'se NaM egeNaM pAgAreNa savvao samaMtA saMparivikhatte' ityAdi / sUtrArtha-(se NaM egeNaM pAgAreNaM savvao samaMtA saMparikkhitte) yaha vimAna eka prAkAra killA se cAroM dizAoM meM evaM cAroM vidizAoM meM pariveSTita hai (se NaM pAgAre tiNNi joyaNasayAI uDDhe uccattaNaM, mUle egaM joyaNasayaM vikhaMbheNaM, majjhe pannAsaMjoyaNAI vikravaM bheNaM. uppi paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM) yaha prAkAra Upara ke bhAgameM UcAI kI apekSA 300 tIna sau yojanakA hai, arthAt isakA Upara kA bhAga 300 yojana pramANa ' seNa egeNa pAgAreNaM savvao samaMtA saparikkhitte' ityAdi / / sUtrAtha-(seNaM egeNa pAgAreNaM savvao samaMtA saMparikkhitte ) mA vimAna 4 prA42 (8) thI yAre hizAsAmA parivaSTita cha. ( se NaM pAgAre tiNNi joyaNasayAi uDDhe uccattaNaM, mUle ega joyaNasayaM vikkhaMbheNa, majjhe pannAsaMjoNAI vikkhaMbheNaM uppi paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM) mA praa4|2 (8) nyaaImAM uparanA bhAgamAM 300 traNase jana jeTalI che, eTale ke Ane zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 subodhinI TIkA. sU0 53 sUryAbhavimAnavarNanam sa khalu prAkAro nAnAvidhapaJcavarNaiH kapizIrSakairupazobhitaH-tadyathAkRSNaizca nIlaizca lohitaizca hAridaizca zuklazca / tAni khalu kapizIrSakANi ekaM yojanamAyAmena, ardhayojanaM viSkambheNa, dezonaM yojanamUrdhvamuccatvena sarvaratnamayAni yAvat pratirUpANi // sU0 53 // 'seNaM egeNaM pAgAreNaM' ityAdiU~cA hai, mUlameM yaha prAkAra viSkaMbhakI apekSA eka sau yojanakA hai. arthAt isakA mUlabhAga eka sau yojana pramANa vistAravAlA hai tathA madhyameM yaha pacAsa yojana vistAravAlA haiM, arthAt 50 yojanapramANa vistArase yukta isakA madhyabhAga hai. aura isake UparakA bhAga 25 yojana pramANa vistAra se yukta hai (mUle vitthinne, majhe saMkhitte, uppi taNue, gopucchasaMThANasaMThie, savvarayaNAmae acche jAva paDirUve) isa taraha yaha prAkAra mUlabhAgameM adhika vistAravAlA hai, madhyabhAgameM saMkSipta hai aura UparameM alpatara vistAravAlA hai- ataeva yaha gopucchake AkAra jaise saMsthAnavAlA hai| yaha prAkAra sarvAtmanA ratnamaya hai nirmala hai yAvat pratirUpa hai, (seNaM pAgAre NANAvihapaMcavaNNehiM kavisIsapaehiM ubasobhie ) yaha prAkAra aneka prakArake pAMcavarNIvAle kapizIrSakoM-(kaMgUroM) se alaMkRta hai (taMjahA ) ve pAMcavarNa isa prakArase haiM (kaNhehi ya, nIlehi ya, lohiehi ya, hAlidehi ya ) kRSNa 1, nIla 2, lohita 3, hAridra 4 aura zukla 5 (teNaM kapisIsagA egaM joyaNaM AyAmeNaM, uparano bhAga 200 ejana pramANa jeTaluM uMce che. A prAkAra mUlamAM viSkamAM bhanI apekSAe eka yojana jeTalo che eTale ke Ane mULabhAga ekase jana pramANa vistAravALo che, temaja madhyamAM A 50 pacAsa ejana vistAra dharAve che. eTale ke 5. yojana pramANa vistAravALo Ane madhyabhAga che. ane tena parimANa 25 yona prabhA vistAra paann| cha. ( mUle vitthinne, majjhe saMkhitte, uppiM taNue gopucchasaMThANasaMThie, savvarayaNAmae acche jAva paDirUve) / pramANe te prAkAra mULabhAgamAM adhika vistAravALo che, madhyabhAgamAM saMkSipta che ane uparibhAgamAM alapatara vistAravALe che. ethI te gapucchanA AkAra jevA saMsthAna vALe che. A prAkAra sarvAtmanA ratnamaya che. nirmaLa che. yAvata, prati35 cha. ( se NaM pAgAre NANAvihapaMcavaNNehiM kavisIsaehiM uvasobhie ) mA prAkAra ghaNI jAtanA pAMcavarNovALA kapizIrSaka (kAMgarAo ) thI alaMkRta che. (taM jahA ) te pAyapaNe mA pramANe che. ( kaNhehiya, nIlehi ya, lohiehi ya hAlidehi ya, sukillehi ya) 495 1, nIla 2, vIDita 3, ridra 4, bhane zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjanI 9 TIkA - tat pUrvoktaM vimAnam khalu ekena prAkAreNa sarvataH - sarvadikSu samantAt - sakalavidikSu parikSiptaM pariveSTitam / sa prAkAraH Urdhvam upari - uparitanabhAge uccatvena - ucchrayeNa trINi yojanazatAni - triMzadyojanapramANoccoparitanabhAga iti samuditArthaH, mUle- viSkambheNa vistAreNa ekaM yojanazatamekazatayojana pramANa vistArayuktamUlabhAgakaH madhye paJcAzad yojanAni viSkambheNa - paJcAzadyojana pramANavistArayukta madhyabhAgakaH, upari paJcaviMzatiryojanAni viSkambheNa paJcaviMzatiyojanapramANavistArayukto paritanabhAgakaH / evaM ca sa " 330 addhajoyaNaM vikkhaMbheNaM, dekhaNaM joyaNa uDUDhaM uccattaNaM savvarayaNAmayA acchA jAva paDiruvA ) ye kapizIrSaka pratyeka eka yojanapramANa dIrghatAse yukta haiM, inakA vistAra Adhe yojanakA hai. inakA UparI bhAga kucha bhAganyUna eka yojana pramANa hai. ye saba sarvAtmanA ratnamaya haiM accha-nirmala haiM yAvat pratirUpa haiM / TIkArtha - isa satradvArA sUtrakArane sUryAbhavimAnake viSayameM kathana kiyA hai isameM unhoMne yaha kahA hai ki yaha sUryAbhavimAna cAroM dizAoM evaM vidizAoMmeM eka prAkArase - koTa se pariveSTita - ghirA huA hai isa prAkArAkA UparI bhAga tInasau 300 yojana pramANa U~cA haiM mUlabhAga ekasau yojana pramANa vistAravAlA hai. aura isakA madhyabhAga 50 pacAsa yojana pramANa vistAravAlA hai / tathA isake uparI bhAgakA vistAra 25 yojanakA hai, isa zula 5, ( teNa kavisIsagA egaM joyaNaM AyAmeNaM, addhajoyANaM vikkhaMbheNaM, desUNaM joyaNaM uTaM uccatteNaM savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA ) A hare hare kapizI`ka (kAMgarA) eka yAjana pramANa jiyA che. temanA upribhaageka caiAjanamAM lagIra ochA pramANa vALA che. A sau sarvAtmanA ratnamaya che. 2cha che.- nirmANa che - yAvat prati35 che. TIkA--A sUtravaDe sUtrakAre sUryabhavimAnanI AkhatamAM spaSTIkaraNa karyuM che. emAM temaNe ema kahyuM che ke A sUryavimAna ceAmera-cAre dizAe temaja vidizAomAM eka prAkAra-keATa-thI pariveSTita-gherAyeluM--che, A prAkAra koTane uparibhAga 300 traNaseA ceAjana jeTalA UMcA che. mULa bhAga eka seA yeAjana pramANa vistAravALe che ane teneA madhyabhAga 50 pacAsa ceAjana pramANu vistAra vALA che. temaja tenA uparanA bhAganA vistAra 25 ceAjananA che A rIte A prAkAra mULa bhAgamAM ane madhyabhAgamAM uparitana bhAganA vistAranI dRSTie adhika zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 53 sUryAbhavimAnavarNanam prAkAraH mUle vistIrNa:-mUlabhAge madhyoparitanabhAgApekSayA'dhikavistArayuktaH madhye-madhyabhAge saMkSiptaH-mUlabhAgApekSayA nyUnavistArayuktaH, upari-urdhvabhAge tanukA-mUlamadhyabhAgApekSayA-alpataravistArayuktaH, paJcaviMzatiyojanamAtravistArayuktatvAt , mUle-zatayojanavistArayukto madhye ca pazcAzadyojanavistArayukta ityuktatvAt / ata eva sa gopuccha saMsthAnasaMsthitaH-gopucche hi-mUle sthUla madhye tadardhapramANam , agre ca mUlamadhyApekSayA'lpapramANamiti gopucchasya saMsthAnena tulyaM yat saMsthAnam-AkAraH tena saMsthitastathAgopucchAkAreNa sNsthitH| punaH sa sarvaratnamayaH sarvAtmanA ratnamayaH acchaH AkAzasphaTikavannirmalaH, yAvat-yAvatpadena saMgrAhyANi padAni, teSAmarthAzca catupardazasUtrato'vaseyAni / punaH sa prAkAro taraha yaha prAkAra mUlabhAgameM madhyabhAgameM evaM uparitana bhAgameM vistArakI apekSA adhika vistArayukta hai. madhyabhAgameM mUlabhAgakI apekSA nyUnavistAravAlA hai. urvabhAgameM mUla madhyabhAgakI apekSA alpatara vistAravAlA hai. kyoMki yaha urdhvabhAgameM paccIsa yojana mAtra vistArase yukta kahA gayA hai. tathA mUlameM sau yojana vistArayukta aura madhyameM pacAsa yojana vistArase yukta kahA hai. isa kAraNa yaha gopucchake AkAra jaise AkAravAlA ho gayA hai. kyoMki gopuccha mUlameM sthUla hotA hai, madhyameM mUlake pramANase Adhe pramANa vAlA hotA hai, tathA Ageke bhAgameM mUla evaM madhyakI apekSA vaha alpa pramANa hotA hai. tathA vaha sarvAtmanA savaratnamaya hai. evaM AkAza tathA sphaTikamaNike jaisA nirmala hai, yahAM yAvat padase jina lakSNAdi abhirUpAnta padoMkA saMgraha huA hai unakA artha 14 veM sUtrase jJAta karanA vistAra dharAve che. madhyabhAgamAM mULabhAganI apekSA nyUna (a5) vistAravALo che. Urva bhAgamAM mULa madhyabhAganI daSTie atara vistAravALe che kemake A Urva bhAgamAM paccIsa jana mAtra vistArathI yukta kahevAya che. temaja mULamAM se jana vistAra yukta ane madhyamAM pacAsajana vistAra yukta kahevAya che. ethI te gapucha nA AkAra jevA AkAra vALA thaI gayA che. kemake gapucha mULamAM sthaLa (jADuM) hoya che. madhyamAM mULabhAga karatAM pramANamAM ardhapramANavALuM hoya che temaja agrabhAgamAM mULa ane madhyakaratAM te alpa pramANa vALuM hoya che. temaja te sarvAtmanA sarvaramaya che ane AkAza temaja sphaTika maNinA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 rAjapraznIyasUtre nAnAvidhapaJcavarNaiH, anekaprakArapaJcavarNaiH, kapizIrSakaiH upazobhitaH-alaGkRtaH, tatra-paJcavarNatvameva darzayitumAha-tadyathA-kRSNaiH1 nIlaiH 2 lohitaH raktaiH3 hAridreH-pItaiH4, zuklaiH-zvetaiH / etAdRzaiHkapizIrSakaiH upazobhitaH iti pUrvaNAnvayaH / tAni khalu kaSizIrSakANi AyAmena ekaM yojanam-ekayojana pramANadeyayuktAni pratyekaM santi, tathA-viSkambheNa-vistAreNa ardhayojanam ardhayojanapramANavistArayuktAni santIti samuditArthaH Urdhvam-upari uccatvena ucchrayeNa dezonaM-kizcidbhAganyUna yojanam , kizcidbhAganyUnayojanapramANoccoparitanabhAgakAni santIti samuditArthaH sarvaratnamayAnItyAdi prAgvat // 1053 // mUlam -sUriyAbhassa NaM vimANassa egamegAe bAhAe dArasahassaMbhavaMtIti makkhAyaM / te NaM dArA paMca joyaNasayAI uDDhe uccatteNaM aDaDhAijAI joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM, seyA varakaNagathUbhiyAgA IhAmiyausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapauma - layabhatticittA khaMbhuggayavaravayaraveiyA parigayAbhirAmA vijjAharajamalajuyalajaMtajuttAviva accIsahassa mAlaNIyA ruvagasahassakaliyA bhisamANA bhibbhisamANA cikkhullocAhiye. yaha prAkAra kapizIrSakoM-(kaMgUroM se upazobhita hai, ye kapizIrSaka nAnAprakArake paMcavarNo se kRSNa, 1 nIla 2, lohita-rakta 3, hAridra-pIta 4, evaM zukla-zveta 5 inase yukta haiN| ye pratyeka kapizIrSaka AyAmase ekayojana ke haiM, tathA vikaMbhase Adhe yojanake hai / inakI U~cAI kucha kama ekayojana kI hai, ye saba sarvAtmanA ratnamaya Adi vizeSaNoMvAle haiM // sU0 53 // jevo nirmaLa che. ahIM yAvat padathI lakSaNa vagerethI mAMDIne abhirUpa sudhInA padono saMgraha samajavo. te sarva padone artha 14 mA sUtramAM lakhAya che te jijJAsuo tyAMthI jANavA prayatna kare A prakAra (keTa) kapizIrSaka (kAMgarAo) thI upazAbhita che. A kapizIrSake aneka jAtanA pAMcavarSothI kRSNa, 1, nIla 2, soDita-3, ridra-pAta 4, bhane zu -sa34 5, ma mAthI yuddhata hatA. A dareke dareka kapizIrSaka (kAMgarA) AyAmathI eka ceAjana jeTalA che temaja viSkabhathI ardhA jana jeTalA che emanI uMcAI eka ejanamAM thoDI kama jeTalI che. A badhA sarvAtmanA ranamaya vagere vizeSaNothI yukta che. te sU0 pa3 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA 0 54 sUryAbha vimAnavarNanam 333 mayA aggalA yaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA / vanno dArANaM tesiM hoitaM jahA vairAmayANimmA, riTThAmayA paTTANA, veruliyamayA khaMbhA, jAyarUvo vaciyapavarapaMcacannamaNirayaNako mitalA, haMsagabbhamayA eluyA, gomejjamayA iMdakIlA, lohiyakkhamaIo dAraceDIo, joIrasamayA uttaraMgA, lohiyakkhamaIo sUIo, vayarAmayA saMdhI, nANAmaNimayA samuggayA, bayarAaggalapAsayA, rayayAmayAo AvattaNapeDhi - yAo | aMkuttarapAsagA niraMtariyaghaNakavADA bhittIsucevabhittiguliyA chapannA tiNNi hoMti, gomANasiyA tattiyA, NANAmaNirayaNavAlarUvagalIlaTThIyasAlabhaMjiyAgA, vayarAmayA kUDA, rayaNAmayA ussehA savvatavaNijamayA ulhoyA, NANAmaNirayaNajAlapaMjaramaNivaMsagalohiyakkhapaDivaMsagarayayabhUmA aMkAmayA pakkhA pakkhavAhAo, joIrasamayAvaMsA vaMsakavelluyAo, rayayAmayAo paTTiyAo, jAvarUvamaIyo, ohADaNI vayarAmayAo uvaripucchaNIo savvaseyarayayAmaye pacchAyaNe aMkamayAkaNagakUDatavaNijjathubhiyAgA, seya saMkhatalavimalanimmaladadhighaNagokhI ra pheNarayayaNigarappagAsA tilagarayaNaddhacaMda cittA nANAmaNi dAmAlaMkiyA aMtohiM ca saNhA tavaNijjavAluyApatthaDA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA // sU0 54 // chAyA - sUryAbhasya khalu vibhAnasya ekaikasyAM bAhAyAM dvArasahastra ' sUriyAbharaNaM vimANassa ' ityAdi / sUtrArtha - ( sUriyAbhassaNaM vimANassa egamegAe vAhAe dArasahassaM 6 sUriyAbhassa NaM vimANassa ' ityAdi / sUtrArtha - ( sUriyAbhassa NaM vimANassa egamegAe vAhAe dArasahassaM bhavatIti " zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 rAjapraznIyasUtre bhavatItyAkhyAtam , tAni khalu dvArANi pazca yojanazatAni Urdhvamuccatvena, saadhtRtiiyaani| yojanazatAni viSkambheNa, tAvantyeva pravezena, zvetAni varakanakastUpikAni IhAmRga-vRSabha-turaga-nara-makara-vihagavyAlaka-kinnara-ruruzabhara camara-kuJjara-vanalatA-padmalatAbhakticitrANi stambhodgatavaravajravedikAparigatAbhirAmANi vidyAdharayamalayugalayantrayuktAnIva arciH sahasramAlanIyAni rUpabhavaMtItimakkhAya) sUryAbhavimAnakI eka 2 bAhAmeM-avalambana bhittimeM eka eka hajAra dvAra haiM aisA kahA gayA hai (teNa dArA paMca joyaNa sayAI uDda uccatteMNa, aDDhAijAI joyaNasayAI vikkhabheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM ) ye pratyeka dvAra 5 sau yojanake UMce haiM aura 250 ke vistAravAle haiN| aura itane hI yojanake pravezavAle haiM / (seyAvarakaNagathUbhiyAgA) varNa inakA zveta hai. uttama suvarNamaya zikharoMse ye yukta haiM ( IhAmiyausabhaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjara-vaNalayapaumalayabhatticittA, khaMbhuggayavaravayaraveiyA pariggayAbhirAmA) IhAmRga, vRSabha, turaga, nara, makara, vihaga, vyAlaka, kinnara, ruru, zarabha, camara, kuMjara, vanalatA, padmalatA inakI racanAse ye saba dvAra adbhuta haiN| inake stambhoMke Upara vajraratnakI sundara vedikA basi huI hai. isase ye baDe suhAvane lagate haiM / (vijAharajamala juyala jaMtajuttAviva accIsahassamAlaNIyA) ekase AkAravAle do 2 vidyAdharoMkI puttalikAoMse ye makkhAyaM ) sUryAsavimAnanI 43 424 -namana mittimA-4 me 12 28mA dvAre-42vAlayA-cha, mAma uvAya che. ( teNaM dArA paMca joyaNasayAI uDDhe uccatteNaM, aDUDhAijjAI joyaNasayAivikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM) A dareke dareka dvAra-daravAjA pAMca cIjana jeTalI UMcAI dharAve che. ane 250 283 / vistAra dharAve che theTamA yona 9 te 2 praveza vANucha. ( seyAvarakaNagathUbhiyAgA ) ma sa sa 2' 14 cha. tamA zreSTha senAna ziw. rAthI yuddhata cha (IhAmiyausabhaturagaNaramagara vihagavAlagakinnara rurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA, khaMbhuggaya varavayaraveiyA pariggayAbhirAmA ) DAbhRga, vRSama, tu21, 12, bha42, viDa, vyA-(sa), ni2, 22 (bhRga vizeSa) 22ma, camara, kuMjara (hAthI) vanalatA. paghalatA A sarvanI racanAthI te yukta temaja addabhuta hatAM, emanAM thAMbhalAonI upara vajaratnanI suMdara vedikA chemethii te satI soddaabh| sANe che. (vijjAharajamalajuyalajaMtajuttAviva accIsarassamAlaNIyA ) s25|| mA madhye vidhAyazanI putnniiethI te yukta che. sahasra kiraNothI te zabhita thaI rahyAM che, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 54 sUryAbhavimAnavarNanam 335 kasahasrakalitAni bhAsamAnAni bAbhAsyamAnAni cakSurlokanazleSANi sukhaspa saMni sazrIkarUpANi / varNoM dvArANAM teSAM bhavati, tadyathA-vajramayAH nemAH, riSTamayAni pratiSThAnAni, vaiDUryamayAH stambhAH, jAtarUpopacitapravarapaJcavarNamaNiratnakuTTimatalA, haMsagarbhamayA elukAH, gomedamayAH indrakIlAH, lohitAkSamayyaH dvAracevyaH jyotIrasamayAni uttarAGgAni lohitAkSamayyaH sUcayaH / vajramayAH sandhayaH, nAnAmaNimayAH samudkA, vajramayyogalAH argalaprasAdAH, ratnamayya yukta haiM hajAroM kiraNoMse ye zobhita haiN| ( ruvagasahassakaliyA, bhisamANA, bhibbhisamANA, cakkhulloyaNalesA, suhaphAsA, sassirIyarUvA) hajAroM rUpoMse ye yukta haiM, baDe sundara haiM bahuta camakIle haiM, dekhane para ye aise mAlUma hote haiM jaise mAnoM AMkhoMmeM samA rahe hoM, inakA sparza baDA sukhakArI haiarthAt ye saba komala sparzavAle haiM, inake AkAra zobhAsaMpanna haiM ( vanodArANaM tesiM hoi-taM jahA-vairAmayA NimmA, riTThA mayApaiTThANA, veruliyAmayA khaMbhA, jAyarabovaciyapavarapaMcavaNNamaNirayaNakoTTimatalA) ina dvAroMkA varNa -svarUpa aisA hai-nema inake vajramaya hai, pratiSTAna-riSTa ratnamaya haiM, stama -vaiDUryamaya haiM, staMbhoMke jo kuTTimatala haiM ve svarNase yukta zreSTha paMcavarNake maNi aura ratnovAle haiM (haMsagabbhamayA eluyA, gomejamayA iMdakIlA, lohiyakkhamaIo dAraceDIo, joIrasamayA uttaraMgA, lohiyakkhamaIo, sUIo, vairAmayA saMdhI, nANAmaNimayA samuggayA, vayarAmayA aggalA, aggalapAsayA) (rUvagasahassakaliyA, bhisamANA, bhibbhisamANA, cakkhulloyaNalesA, suhaphAsA, sassirIyarUvA ) hunn| 3pAthI ta yurata cha. bhUma04 suMdara che maDuna praza yuddhata che. jovAmAM te evA lAge che ke AmAM ja praviSTa thaI gayA hoya. emane sparza atyaMta sukhakArI che eTale ke te sarva kemala sparzavALA che. emane mA 42 zAlAsa panna cha. ( vanno dAraNaM tesiM hoi-taM jahA vairAmayANimmA,' riTThAmayA paiTThANA, veruliyAmayA khaMbhA, jAyarUvovaciyapavarapaMcavaNNamaNirayaNakoTTimatalA) // dvaar|-42vaataa - 1 (2135) / cha memanA nema- bhaya che, pratiSThAna-riSTa-ranamaya che, staMbha vaiDUryamaya che, staMbhanA kuThThimatalo che te svAthI yuta zreSTha pAya nA bhalie ane ratnovAmA cha (haMsagabbhamayA, eluyA, gomejjamayA iMdakIlA, lohiyakkhamaIo dAraceDIo, joIrasamayA uttaraMgA, lohi yakkhamaIo sUIo, bairAmayA saMdhI, nANAmaNimayA samuggayA, vayarAmayA, aggalA, agalapAsayA ) memana bhAsA sAmanAma 2navizeSathI manetA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre 336 sAdAH, ratnamayya Avartana pIThikAH, aGkottarapArzvakAni nirantarikadhanakapATAni, bhittiSveva bhittigulikAH SaTJcAzat tisro bhavanti gomAnasikAH tAvatyaH nAnAmaNiratnavyAlarUpakalIlA sthitazAlabhaJjikAkAH vajramayAH kUTA ratnamayA utsedhAH, sarvatapanIyamayA ullokAH nAnAmaNiratnainakI dehaliyAM haMsagarbha nAmaka ratnavizeSakI banI huI haiM. inake idrakIla gomeda ratna ke bane hue haiM, inakI dvAra zAkhAe~ lohitAkSaratnakI banI huI haiM | uttaraMga - dvArake Uparake tiryaga sthita aMga jyoti rasanAmaka ratnake bane hue haiM. inakI sUciyAM lohitAkSa ratnoMkI banI huI haiM, saMghiyAM inakI vajraratnakI banI huI haiM inake samudraka aneka maNiyoMke bane hue hai. inakI alAe~ vajraratnakI banI hui haiM tathA jo argalApAzaka haiM ve bhI vajraratna ke bane hue haiM / ( rayayAmayAo AvattaNapeDhiyAo ) inakI Avarttana pIThi kAe~ cAMdIkI banI huI haiM / ( aMkuttarapAsagA niraMtariyagaNakavADA, bhittIsuceva mitiguliyA, chappannA tini hoMti ) inake uttarapArzvaka aMka nAmaka ratnake bane hue haiM, inake kapATayugala itane saghana haiM ki inameM thoDA bhI antara nahIM hai. ina pratyeka dvAroMkI donoM ora bhittiyoM meM hI 165 bhittigulikAe~ haiM ( gomANasiyA tattiyA, NANAmaNirayaNavAlarUvagalI laTThiya sAlabhaMjiyAgA, vairAmayA kUDA. rayaNAmayA ussehA, savvatavaNijamayA ulloyA ) itanI hI gomAnasikAe~ haiM / inameM khelane ke liye jo putali - kAe~ rakhI huI haiM ve nAnAmaNiyoM kI evaM ratnoM kI banI huI che. premanA IndrakIla, gAmeda ratnanA banelA che. emanI dvAra zAkhAe leAhitAkSa ratnanI banelI uttaraMga-dvAra (daravAjA) upara tigU sthita vibhAga jgyAti rasanAmaka ratnanA banelA che. emanI sUcIe leAMhitAkSa ratnAnI banelI che. emanA samudgaka ane karNaenA banelA che, emanI agalAe vajraratnanI banelI che--tebhana ? sargasAyA che te pazu bharatnanA janevA che, ( rayayAmayAo AvataNa peDhiyAo ) sebhanI Avartana pIDio yAMhInI bhanesI che. ( aMkuttarapAsamA niraMtari ya ghaNakavADA bhittIsu caiva bhittiguliyA, chappannA tinni hoMti ) emA uttara-pAka eka nAmaka ratnanA banelA che. emanA baMne kapATa (kamADa) ekadama saghana che tethI theADI paNa vacce chidra jevI javA nathI. emanA dareka haravAla the|thii ja'ne mAnume hIvAsImA 4 165 littizuddhiyo che. (gomANasiyA tattiyA, NANAmaNirayaNavAlarUvagalIlaTThiya sAlabhaMjiyAgA, vairAmayAkUDA, rayaNAmayA ussehA, savvatavaNijjamayA ulloyA ) bheTasI gomaansiaao| che bhAbhAM ramavA mATe je pUtaLIe mUkelI che te anekAneka maNie temaja ratnAnI zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sra0 54 sUryAbhivimAnavarNanam 337 jAlapaJjaramaNivaMzakalohitAkSaprativaMzaka racitabhUmAH aGkamayAH pakSAH pakSavAhAH jyotIrasamayAH vaMzAH, vaMzakavellukAni rajata mayyaH paTTikAH, jAtarUpamayyaH avaghATinyaH, vajramayyaH upariproJchanyaH, sarvazvetarajatamayaM pracchAdanam, aGka tathA inake AkAra sarpa jaise hai tathA dekhanevAloMko ye aisI mAlUma paDatI haiM ki mAnoM ye khela hI rahI haiM / ina para jo kUTa bane hue haiM ve vajraratnake bane hue haiM. ina kUToMke jo zikhara haiM ve rajatamaya haiM tathA inake jo Uparake bhAga haiM ve sarvAtmanA tapanIyamaya ( svarNamaya ) haiM / ( NANAmaNirayaNajAlapaMjara maNivaM saga lohiyakkha paDivaMsa garaya yabhUmA, aMkAmayA pakkhA pakkhabAhAo ) inake dvAroM meM jo gavAkSa haiM ve aneka jAtIyaratnoMke bane hue haiM tathA inameM vaMza lage hue haiM ve maNisaMbaMdhIvaMza lage haiM tathA ina vaMzoM ke Upara jo aura vaMza lagAye gaye haiM ve lohitAkSaratnasaMbaMdhI haiM inakI jo bhUmi hai vaha rajatamaya hai / tathA inake dvArabhAgadvayameM sthita jo pakSa haiM ve aura pakSavAha - bAjUkA bhAga haiM ve donoM aMkaratnamaya haiM ( joIrasamayA sA, vaMsakavellayAo rayayAmayAo paTTiyAo, jAyarUvamaIo ohADaNIo, vayarAmayAo uvaripucchaNIo) inake jo pRSThavaMza haiM ve jyotIrasa nAmakaratnoMke bane hue haiM tathA jo vaMzakavelluka haiM, ve bhI jyotIrasa nAmakaratnoMke bane hue haiM tathA inakI paTTikAe~ haiM ve cAMdIrajatakI banI huI haiM, avaghATaniyAM DhakanekAbhAga jAtarUpasvarNakI banI huI haiM / upariproJchaniyAM vajraratnakI banI huI khanelI che. tathA emanA AkAza sApa jevA che. jonArAone A pUtaLIe evI lAge che jANe te ramI rahI heAya. emanA upara banelA phUTa varatnanA anelA che. A kUTAnA je zikhara che te rajatamaya che temaja emanA je uparanA logo che te sarvAtmanA tapanIyabhaya suvAzubhaya che. ( NANAmaNirayaNajAlapaMjaramaNivaMsagalohiyakkhapaDivaMsagarayayabhUmA, aMkAmayA pakkhA pakkhavAhAo ) memanA 62vAjAomAM je gavAkSeA che, te ghaNI jAtanAM ratnAnAM banelA che temaja emAM je vaMza lAgelA che te leAhitAkSaratna saMbaMdhI che temaja emanI je bhUmi (AMgaNuM) che te rajatamaya che. emanA baMne daravAjAomAM sthita je pakSA che te ane pakSavaah! che te ma'ne 4 ratnanA janelA che. ( joIrasamayA basA, vaMsakavelluyAo, rayayAmayAo paTTiyAo, jAyarUvamaIo ohADaNIo, vayarAmayAo, uvaripucchaNIo ) emanA pRSThavaza che te jyAtIrasa nAmanA ratnAnA banelA che temaja je vazakavelluka che, te paNa jyAtIrasa nAmanA ratnAnA banelA che temaja emanI paTTIkAe che te cAMdInI banelI che, avaghATanIe DhAMkananA bhAgajAta rUpa svA * zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 rAjapranIyasUtre mayAni kanakakUTatapanIyastUpikAkAni zvetAni zaGkhatalavimalanirmaladavighanagokSIraphena rajatanikaraprakAzAni tilakaratnArddhacandrANi nAnAmaNidAmAlaGkRtAni antarbahizca zlakSNAni tapanIyavAlukAprastaTAni sukhasparzAni sazrIkarUpANi prAsAdIyAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi // sU0 54 // haiM / (savvaseyarayayAmaye pacchAyaNe, aMkamayA kaNagakUDaavaNijadhUmiyAgA, seyasaMkhatalavimala nimmaladadhighaNagokhIrapheNarayaya NigarapagAsA) proJchaniyoMke Upara evaM kavellukoMke nIcekA jo AcchAdana hai vaha sarvAtmanA zuklavarNavAle rajatakA banA huA hai. isa taraha ye saba dvAra akaratnamayazikharoMse yukta haiM, svarNavizeSanirmita laghuzikharoMse sahita haiM zvetavarNavAle haiM, ataeva ye nirmala zatake jaise nirmala dadhidhana jaise, godugdhake phena jaise, cAMdI jaise prakAza vAle haiM / ( tilagarayaNaddhacaMda cittA, nANAmaNidAmAlaMkiyA, aMtohi ca sahA, tavaNijavAluyApatthaDA, suhaphAsA, sassirIyarUvA pAsAIyA, darisaNijjA abhiruvA paDirUvA ) tathA zreSThatilaka evaM ardhacandra inase adbhuta haiM, aneka prakArakI mAlAoMse upazobhita haiM, bhItara bAharameM cikane haiM / inameM jo aGgaNa haiM ve tapanIya-svarNakI bAlukAke bane hue haiM. inakA sukhada sparza haiM. ye saba sazrIkarUpavAle haiM, prAsAdIya haiM darzanIya haiM, abhirUpa hai jaura pratirUpa haiM / janesa che. 352 praJchanIrameo vanbharatnanI janesI che. ( savve seyarayayAmaye, pacchAyaNe aMkamayA kaNagakUData vaNijjathUmiyAgA, seyasaMkhatalavimala - nimmaladadhighaNa gokhIra pheNagiragAsA) prAMchanIyAnI upara ane velunI nIyene AcchAdana che te sarvAtmana zumsa ( zveta ) varNavAjA 204 ( yAMhI ) nA anesAM che. A rIte sarva dvArA (haravAlago) a : ratnamaya che. svarNabhaya zimarothI yukta che, svarNa vizeSa nirmita laghuzikharothI yukta che, sapheda va'nA che, ethI te ni`La za'khats nevA tebhana yAMdI nevA prAza yukta che ( tilagarayaNaddhacaMdacittA, nANAmaNi dAmAlaMkiyA, aMto vahiM ca saNhA, tavaNijjavAluyApatthaDA, suhaphAsA, sassirI ruvA sAIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA ) tena te sarva zreSTha tisa bhane ardhcandrathI addabhuta che. ghaNI jAtanI mALAethI upazeAbhita che, bahAra ane aharanA logabhAM thim che. memAM ne aNu (mAMgAeM) che te tapanIya - suvrnnnI vAlukA (retI) nAM banelAM che. emanA sparze sukhada che. A sarve sazrIkarUpa che, prAsAdIya che, daCnIya che abhirUpa che ane pratirUpa che. zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sU0 54 sUryAbha vimAnavarNanam ' sUriyA bhassaNaM vimANassa ' ityAdi TIkA - sUryAbhasya-sUryAbhanAmakasya khalu vimAnasya ekaikasyAm - eka syAmekasyAM vAhAyAm - avalambanabhittau dvArasahasraM dvArasahasram sahasraM sahasra dvArANAM saMkhyA bhavatIti AkhyAtam uktam, tAni - sahasraM sahasraM dvArANi khalu urdhvam - uparibhAgAvacchedena uccatvena - ucchrayeNa paJca yojanazatAni paJcazatayojana pramANAni viSkambheNa - vistAreNa ardhatRtIyAni - yojanazatAni paJcAzadadhikazatadvayAvacchinnayojana pramANAnIti samuditArthaH / pravezena - pravezapradezAvacchedena tAvantyeva anantarokta saMkhyaka yojanapramANAnyeva / punaH zvetAnizvetavarNAni tathA varakanaka stUpikAkAni- uttamasuvarNamaya zikharayuktAni tathAihAmRga - vRSabha- turaga - nara - magara - vihaga - vyAlaka - kinnara - ruru- zarabha - camara- kuJjaravanalatA - padmalatA - bhakticitrANi IhAmRgAdipadmalatAntaracanAbhiradbhutAni IhAmRgAdInAM vyAkhyA ekAdazasUtre gatA / stambhogatavara vajra vedikAdisazrIkaM , 339 TIkA - usa sUryAbha nAmaka vimAnakI eka eka bAhAbhAgameM avalambanabhittimeM- dvArasahasra - eka eka hajAra dvAra hai aisA kahA gayA hai. ye saba pratyeka dvAra Uparake bhAgakI ucAikoM lekara pAMcasau 500 yojana U~ce haiM tathA 250 aDhAI sau yojanavistAravAle haiM, tathA pravezapradeza kI apekSA lekara 250 sau yojanake haiM arthAt isakA pravezapradeza - 250 yojana hai. ye saba hI dvAra zvetavarNa hai tathA inakI jo zikhareM haiM ve saba uttama suvarNakI banI huI haiM / isa dvAroM para IhA - mRga, vRSabha, turaMga Adi jIvoMkI racanA ho rahI hai, isase ye dvAra dekhane meM baDe adbhuta pratIta hote haiM ina IhAmRgAdikoM kI vyAkhyA gyArahaveM sUtrameM kI jA cukI hai tathA 'khaMbhuggayavasvayarave TIkA----te sUryobhanAmaka vimAnanI dareke dareka vAhAmAM-avala babhittimaaN-dvaar sahasra me meDa innara dvArA (hrvaaye|) che. khebha aDevAya che. AmAne! dareke dareka daravAjo uparanA bhAganI U'cAinI dRSTie pAMcaseA (500) ceAjana eTalI UMcAI dharAve che, temaja 250-aDhIsA caiAjana jeTalA vistAravALA che. temaja praveza pradezanI apekSAe 250 caiAjana jeTaleA che eTale ke pravezapradeza 250 ceAjananA che. A badhA daravAjAe sapheda raMganA che. temaja emanA je zikhA che te badhA uttama suvarNanA khanelA che. A vadhA daravAjAo upara IhAmRga, vRSabha, turaMga vagere vagere prANIvizeSAnI racanA thayelI che. ethI A sa`daravAjA jovAmA bahuja addabhuta lAge che. ihAmRga vagere prANIsonii vyAcyA agiyAramA sUtramAM uravAmAM AvI che tebhana 'khaMbhuggayavaravayaraveiyA' vagere paDhthI bhAMDIne ' sassirIyarUvA ' yaha sudhInI vyAcyA pazu agiyAramAM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 rAjapraznIyasUtre rUpaparyantapadAnAM vyAkhyA-ekAdazasUtre gtaa| teSAM-pUrvoktAnAM dvArANAM varNaHsvarUpam , evaM bhavati-tadyathA-nemAH-dvArabhUmibhAgAdUrva niSkrAntAH pradezAH vajramayAH-vajraratnamayAH pratiSThAnAni-mUlapAdAH riSTamayAni-riSTaratnamayAni, stambhAH-vaiDUryamayA-vaiDUyaratnamayAH, te kIdRzAH ? ityAha-jAtarUpopacitapravarapaJcavarNamaNiratnakuTTimatalAH-jAtarUpeNa-svarNena upacitAH-yuktA ye pravarA-zreSThAH paJcavarNAH-kRSNa - nIla-pIta - raktazvetavarNAH maNayaH-candrakAntAdayaH, tathA tAdRzAni ratnAni-karketanAdIni cetyubhayaiH kuTTimatalaM-nibaddhabhUmitalaM-yeSAM te tathA, elukA:-ayaM dezIyo dehalyarthakaH zaddhastena dehalya ityarthaH, te ca haMsagarbhamayAH-haMsagarbhanAmaka ratnavizeSamayAH, indrakIlA:-dvArAvayavAH gomedamayAH -gomedaratnamayAH, dvAracevyaH-dvArazAkhAH lohitAkSamayyaH-lohitAkSaratnamayyaH, uttarAGgAni-uttarANi-dvArasyoparitiryakasthitAni aGgAni-avayavAH jyotIiyA' Adi padase lekara 'sassirIyarUvA' pada takakI vyAkhyA bhI usI 11 ve sUtrameM kara dI gaI hai. ina kathitadvArokA svarUpa kaisA hai ? so aba yahI bAta pragaTa kI jA rahI hai. ina saba dvAroMke nemadvArake bhUmibhAgase upara nikale hue pradeza-vajraratnamaya haiM. pratiSThAna-mUlapAda-riSTaratnamaya hai. staMbha-khaMbhe caiDyamaya hai. ina khaMbhoMkA kuTTimatala-nivaddhabhUmitala-suvarNase upacita-yukta zreSTha pAMcavarNIke-kRSNanIla, pIta, rakta. zvetavarNake maNiyoMse -candrakAnta AdikoMse-tathA isI prakArake varNavAle karketanAdi ratnoMse banAyA gayA hai, inakI elukAe~-dehaliyAM-( elukAzaddha dezIya hai aura vaha dehalI isa arthakA vAcaka hai ) ha~sagarbha nAmaka ratnavizeSoMkI banI huI indrakIladvAra ke avayava gomeda ratnake bane hue haiN| dvAraceTiyAM-dvArazAkhAe~-lohitAkSaratna nirmita haiM, uttarAGga-uttara dvArake Upara tirache sthitaaGga-avayava jyotIrasa sUtramAM karavAmAM AvI che. A badhA daravAjAonA svarUpe kevAM che ? eja vAta ahIM have spaSTa karavAmAM Ave che ke A badhA daravAjAonA nama-daravAjAnA bhUmibhAgathI upara nIkaLela bhAga-varatnamaya che. pratiSThAna-mULapAda-riSTharatnabhy cha. stanA-yAMdA-beDUya bhaya che. 2mA yAMmAsAnu himatasa-10 bhUmitatA,-supArI thI yukta zreSTha pAya panA -, nAsa, pAta, 25ta, zveta. varNanA-maNiothI caMdrakAMta vagerethI-temaja A jAtanAja varNanA kaketana vagere rathI banAvavAmAM AveluM che. emanI elukAo-uMbarAo (elukA zabda dezIya che ane te uMbaro A arthane vAcaka che.) hasa garbhanA makararatnavize nI banelI che, InakIle-dvAranA avayava-gomadaratnanA banelA che. dvAra zAkhAo-lehitAkSaratnanI banelI che. uttarAMga-uttaradvAranI uparanA goThavelA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 54 sUryAbha vimAnavarNanam rasamayAni - jyotIrasAbhidhAnaratnamayAni, sUcayaH-phalakadvaya sambandharakSAdakSAH pAdukAsthAnIyAH lohitAkSamayya:-lohitaratnamayyaH, sandhayaHphalakAnAM sandhAnAni vajramayAH-vajraratnamayAH-vajraratnapUritAH, samudkAH-sampuTAni nAnAmaNimayAH -anekamaNimayAH, argalAH - vajramayyaH-vajraratnamayyaH, evamargalApAzakA:argalAniyamanAvayavAH yeSu argalA pravezyante, te'pi vajraratnamayAH AvartanapIThikA-indrakIlakAzrayAH rajatamayyAH-rUpyamayyaH / punaH kIdRzAni dvArANI ? tyAha-aGkottarapArzvakAni - aGkAbhidhAnaratnamayottarapArzvayuktAni, punaHnirantarikadhanakapATAni ladhvantararahitanibiDakapATayuktAni / teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayoH bhittiSveva - kuDayeSveva nAnyatra bhittigulikAH-pIThikA sthAnIyAH catuSkoNavedikArUpAH, tisraH-trirAvRttAH SaTpaJcAzat aSTaSaSTayadhikazatasaMkhyA bhavanti / tAvatyaH-tAvatpramANAH pUrvoktapramANA eva aSTapaSTayadhikazatasaMkhyAH nAmaka ratnase nirmita haiM. sUciyAM phalakadvayake sambandhakI rakSA karanevAlIkIlikAe~, jo ki pAdukAke sthAnIya hotI haiM lohitAkSaratnamayahaiM phalakoMpaTiyoMke sandhiyAM-sandhAnavajramaya haiM arthAt vajraratnase pUrita haiM, samudrakasampuTa aneka maNimaya hai-argalAe~-zrRMkhalAe~ vajraratnamaya haiM, argalApAzakajinameM agalAe~ praveza karAI jAtI haiM aise sthAna bhI vajraratnamaya haiM. AvatanapIThikAe~-dvArabhAgavizeSaindrakIlakake Azraya-rUpyamaya haiM. dvAroMkA varNanadvAroMke jo uttarapArzvabhAga hai ve aMkanAmaka ratnake bane hue hai. tathA ina dvAroM meM jo kapATayugala lage hue haiM unameM thoDA sA bhI antara nahIM haibilakula saTe hue lage hai, ina dvAroMkI AsapAsakI ora kI bhittiyoMmeM hI pIThikAsthAnIya-catuSkoNavedikArUpa bhittigulikAe 168 haiM, tathA itanI aMgo-avayava-jotIrasa nAmaka ratnanA banelA che. sUcIo ke je baMne phalakanA sAMdhAne TakAvI rAkhe che te kAlikAo ke je pAdukA-sthAnIya hoya che-hiM. tAkSa ratnamaya che. phalakanI saMdhio-sAMdhAo-vamaya che-eTale ke vajaratnathI pUrita che, samudgaka-saMpuTa-ghaNuM maNionAM banelA che. argalAo (AMgaLIo) vajAranamaya che. argalApAzaka-jemAM AMgaLIo praveze che-te paNa vajaratnamaya che Avartana pIThikAo-IkalanA Azraya-rUpyamaya che. bAraNuonuM varNana - daravAjAonA je uttara pAzvabhAgo che te aMkanAmaka ratnanA banelA che temaja A daravAjAomAM je baMne bAraNAo che, temAM jarA paNa aMtara nathI eTale ke baMne bAraNAonA saMdhibhAganI vacce jarApaNa khAlI jagyA rahetI nathI. A bAraNAonA AsapAsanI dIvAlamAM je pIThikA sthAnIya-catuSkoNa vedi zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUkara __ rAjapraznIyasUtre (168) gomAnasikA:-zayyAkArA AyatavedikArUpAH snti| nAnAmaNiratnavyAlarUpakalIlAsthitazAlabhaJjikAkAni-nAnAmaNiratnAni-anekamaNiratnamayAni vyAlarUpakANi sakArAH lIlAsthitazAlabhadhikA-krIDanArthasthitaputtalikAzca yeSu tAni tathA / kUTA:-mADabhAgAH 'meDI' iti bhASAprasiddhAH, vajramayA, utsedhAH-zikharANi-mADabhAgasambandhIni rajatamayAH - rUpamayAH, ullokAHuparitanabhAgAH sarvatapanIyamayAH-sarvAtmanA tapanIyalakSaNavilakSaNasuvarNamayAH, punastAni-dvArANi kIdRzAni ? nAnAmaNiratnajAlapaaramaNivaMzakalohitAkSaprativaMzaka rajatabhUmAni, tatra-nAnAmaNiratnAnAm aneka jAtIyamaNiratnAnAM jAlapArANi-gavAkSoparaparyAyANi yeSu dvAreSu tAni-nAnAmaNiratnajAlapArANi, maNisambandhino vaMzA yeSAM tAni-maNivaMzakAni lohitAkSANAM maNinAM lohitAkSaratnasambandhinaH prativaMzakAH vaMzoparitanavaMzAH yeSAM tAni-lohitAkSaprativaMza hI zayyAkAra jaisI AyatavedikArUpa gomAnasikAeM haiM. aneka maNiyoM evaM rannoMke inameM sauke AkAra bane hue haiM tathA krIDA karatI huI puttalikAe~ banI huI haiM dvAroMmeM kUTa - meDI -- meDA jo bane hue haiM ve saba vajraratna nirmita haiM, tathA ina kUToMke jo utsedha-zikhA haiM ve rUpyamaya haiM, ullokauparitanabhAga sarvathA tapanIya-suvarNake haiM. ina dvAroMmeM jAlapaMjara-gavAkSa bhI hai so ye gavAkSa aneka jAtIya maNiratnoMke bane hue haiM. tathA ina dvAroM meM jo vAMsa haiM ve sabake saba maNiyoMse sambandhita haiM tathA vAMsoMke Upara bhI jo vAMsa lagAye gaye haiM ve lohitAkSa ratnoMke haiM tathA inakI jo bhUmi haiM vaha rajatasambandhinI haiM, dvArabhAga dvayasthita vedikArUpa pakSa tathA pakSavAha kArUpa-bhittigulikAo-168 che. temaja ATalI ja zamyAkAra jevI Ayata vedikArUpa gomAnasikAo che. ghaNA maNio ane ratnonA emAM sApanA AkAro banelA che temaja kIDAo karatI pUtaLIo banelI che. A daravAjAomAM phUTazikharabhAga banelA che te sarva vAratvanA che. temaja A kUTanA je utsazikharo che te cAMdInA che. ulloka-uparano bhAga saMpUrNapaNe tapanIya suvarNa che. A daravAjAomAM jAlapaMjara-gavAkSepaNa che, te aneka jAtIya maNIratnanA banelA che. temaja A daravAjAomAM je vase che. badhA maNiethI banAvelA che, temaja vAsenA upara paNa je vAMse mUkavAmAM AvyA che te lohitAkSa ranethI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 subodhinI TIkA. sU0 54 sUryAbhavimAnavarNanam vaMzakAni, rajatasya - rajatasambandhinI bhUmiryeSAM tAni - rajatabhUmAni tataH padacatuSTayasya krmdhaaryH| pakSAH-dvArabhAgadvayasthitavedikArUpAH tathA pakSavAhAzca pakSakadezAzca ubhaye'pyete aGkamayAH - aGkaratnamayAH, vaMzAH mahAntaH pRSThavaMzAHjyotIrasamayAH-jyotIrasAbhidhAnaratnamayAH tathA vaMzakavellukAni-dIrghapRSThavaMzAnAmubhayatastiyavasthApitavaMzarUpANi jyotIrasamayAni / paTTikA:-vaMzAnAmuparikambAsthAnIyAH rajatamayyaH, rUpyamayyaH, avaghATinyaH-AcchAdanArtha yA kambA yaSTimtadu paristhApyamAnamahApramANakiliJca (kASTakhaNDa) sthAnIyAH jAtarUpamayyaH -jAtarUpAbhidhAnasvarNavizeSamayyaH, upariproJchanyaH-avaghATanInAmuparighanacchAdanArthacikaNataratRNavizeSasthAnIyAH vajramayyaH, vajraratnamayyaH, pracchAdanaMproJchanInAmupari - kavellakanAmadha AcchAdanam - sarvazvetarajatamayaM-sarvazvetasarvAtmanAzvetaM zuklavarNa yad rajataM tanmayam / dvArANi punaH kIdRzAni ? ityatrAha-aGkamayakanakakUTa tapanIyastupikAkAni-tatra-aGkamayAni-aGkaratnamayAni, pakSapakSabAhaprabhRtInA maGkaratnamayatayA dvArANAmapi tadbAhulyenAGkaratnarUpatvAt tathA -kanakakUTAni-svarNamayazikharayuktAni, tathA-tapanIyastUpikAkAni-svarNavizeSamayalaghuzikharayuktAni, atra padatrayasya karmadhArayaH punaH kIdazAni ? zvetAnipakSakadeza, ye donoM aGkaratnamaya the. vaMzavaDe 2 pRSThavaMza jyotirasanAmakaratnake bane hue hai. vaMzakavelluka-dIrghapRSThavAle vaMzoke Upara kambA sthAnIya paTTikAe~ rUpyamaya haiM. avaghATanIya-AcchAdanake liye kambAke Upara sthApyamAna bahuta vizAla kASThakhaNDa-paMca jAtarUpa nAmaka svarNavizeSakI banI huI haiM. avaghATaniyoMke Upara sAndrarUpase chAneke liye cikanatara tRNavizeSake sthAnApanna jo upariproJchaniyAM haiM ve vajraratnase banI huI haiM. pracchAdana-proJchaniyoMke Upara aura kavellukoM ke nIce jo AcchAdana hai vaha sarvathA zuklavarNavAlI banAvela che. temaja emanI bhUmI che te rajatasaMbaMdhinI che. dvArabhAga drayasthitavedikArUpa pakSa temaja pakSa vAha pakSe dezae baMne aMkarananA che. vaMza-moTA meTA pRSTavaMza tirasa nAmaka ratnanA banelA che. vaMzavelUka-dIrgha pRSThavALA vaMzenI baMne bAjunA (trAMsA ) mUkelA vaMza (vAMsa) paNa tIrasa nAmaka ratnanA banelA che. vaMzanA uparanI kaMbA sthAnIya paTTikAe rUpyamaya (cAMdInI) che. avaghAMTanI-AcchAdana mATe kaMbAnI upara mUkela mATe kANukhaMDa paMce tarUpa nAmaka suvarNa vizeSanI banelI che. avaghATanI upara sAdrarUpathI chAvA mATe-lIsA tRNa vizeSanA sthAne je kaiMchanIo kAmamAM levAmAM AvI che te ja vajAya che. prAcchAdananI upara ane kavezvakenuM je AcchAdana che te saMpUrNapaNe zukalavarNanI cAMdInuM baneluM che. A rIte pakSavAha vagere aMkAratvanA hovAthI zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 rAjapraznIyasUtre zvettavarNAni, ata eva - zaGkhatalavimalanirmaladadhidhanagokSIraphenarajatanikaraprakAzAni. tatra zaGkhatalaM-tadevavimalaM - svacchavarNa prAkRtatvAdihavizeSaNaparaprayogaH, vimalazaGkhatalamiti paryavasitam nirmaladadhidhanaH-svacchagADhadadhi, gokSIraphenaHgodugdhaphenaH, rajataM rUpyam , eteSAM yo nikaraH-samUhaH tasya prakAzaiva prakAzo yeSAM tAni tathA, nirmalazaGkhalAdisamUhasadRzazvetavarNAni,-tathA-tilakaratnArddha candracitrANitilakaratnAni-tilakazreSThAni zreSThatilakAni arddhacandrAH-ardhabhAgavibhaktacandrAzcatyubhayazcitrANi-nAnArUpatvAdadbhutAni, tadA-nAnAmaNidAmAlakatAni-aneka prakArakamAlAzobhitAni, antarbahizca-abhyantara-bAhyapradezayozca zlakSNAni-cikkaNapudgalaskandhanirmitAni, tapanIyavAlukAprastaTAni - tapanIyavAlukAH - svarNamayasikatAH, tA eva prastaTaH - aGgaNa yeSu tAni tathA, suravasparzAni sukhadasparzayuktAni, zeSaM prAgvat // sU0 54 // mUlam -tesiNaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasacaMdaNakalasaparivADoo paNNattAo, teNaM caMdaNakalasA varakamalapaiTThANA surabhivaravAripaDipuNNA caMdaNakayacaccagA AviddhakaMTheguNA paumuppalapihANA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahayA caMdakuMbhasamANA paNNattA samaNAuso !! tesiMNaMdArANaM ubhao pAse duhaoNisIhiyAe solasa solasa NAgadaMtaparivADIo paNNattAo, te NaM NAgadaMtA muttAjAlaMtarussiyahemajAlagavakkha jAlakhiMkhiNoghaMTAjAlaparikkhittA abbhuggA abhiNisiTTA tiriyasusaMpariggahiyA ahepannagaddharUvA pannagaddhacAMdIkA banA huA haiM. isa taraha pakSa, pakSavAda Adi aMkaratnamaya honeke kAraNa ye dvAra aMkaratnamaya haiM, svarNamaya inakI zikhare haiM, svarNavizeSanirmita inakI choTI 2 zikhareM hai 'seya saMkhatala' Adi padase lekara 'paDirUvA' takake padoMkA artha mUlArthake jaisA hI hai // sU, 54 // A daravAjAo ekaratnanA che, sonAnA che. zikharavALA che. temanA nAnA shim| me vizeSa satanA suvA nA manasA che. seya saMkha tala' vagaire 54thI mAMjana 'paDirUvA' sudhaan| pahonA artha bhUta pramANe 4 che. // sU0 54 // zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU0 55 sUryAbhavimAnavarNanam 345 saMThANa saMThiyA savvavayarAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahayA gayadaMtasamANA paNNattA smnnaauso!| tesu NaM NAgadaMtaesu bahave kiNhasuttabaddhA vagdhAriyamalladAmakalAvA nIlAlohitahAlihasukkilasuttabaddhA vgdhaariymldaamklaavaa| te NaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaMDiyA nANAvihamaNirayaNavivihahArauvasobhiyasamu. dayA jAva sirIe aIva aIva uvasobhemANA ciTuMti / tesi NaM NAgadaMtANaM uvari annAo solasa solasa nAgadaMtaparivADio pnnnnttaa| te NaM NAgadaMtA taM ceva jAva gayadatasamANA paNNattA smnnaauso!| tesu NaM NAgadaMtaesubahave rayayAmayA sikaMgA pnnnnttaa| tesu NaM rayayAmaesu sikaesu bahave veruliyAmaIo dhUvaghaDio pnnnnttaao| tAo NaM dhavaghaDio kAlAgurupavarakuMdurukaturukadhUvamaghamaghaMtagadhujhyAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiyAo gaMdhavahibhUyAo orAleNaM maNupaNeNaM maNahareNaM ghANamaNaNivvuikareNaM gaMdheNaM te paese savvao samaMtA ApUremANA ApUremANA jAva ciTThati ||suu. 55 // chAyA-taSAM khalu dvArANAmubhayoH pArzvayoH dvidhAto naiSedhikyAM SoDaza SoDaza candanakalazaparipATyaH prajJaptAH, te khalu candanakalazA varakamalapratiSThAnAH 'tesiMNaM dArANaM ubhao pAse' ityAdi / sUtrArtha-(tesiNaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa solasa caMdaNakalasaparivADIo paNNattAo) una dvAroMke vAma dakSiNa pArzvake eka 2 upavezana sthAnameM 16-16 candanakalazoMkI paMktiyAM kahI gaI haiN| (teNaM 'tesi NaM dArANaM ubhao pAse' ityAdi / sUtrA--( tesiNaM dArANaM ubhaA pAse duhao nisIhiyAe solasa solasacaMdaNa kalasaparivADIo paNNattAo) te 42vAjayonA bhI sabhI mAnA 421 dareka upavezana sthAnamAM 16, 16, caMdana kaLazonI goThavaNI karavAmAM AvI che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 rAjapraznIyasUtre surabhivaravAripratipUrNAH candanakalazakRtacarcAkAH AviddhakaNTheguNAH padmotpalapidhAnAH sarvaratnamayAH acchA yAvat pratirUpAH mahAntaH mahendrakumbhasamAnAH prajJaptAH zramaNa ! AyuSman ! teSAM khalu dvArANAmubhayoH pArzvayoH dvidhAto naiSedhikyAM SoDaza SoDaza nAgadantaparipATyaH prajJaptAH / te khalu nAgadantAH muktAjAlAntarAcchitahema caMdaNakalasA varakamalapaiTThANA, surabhivaravAripaDipuNNA caMdaNakayacaccagA AviddhakaMTheguNA, paumuppalapihANA, savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahayA iMdakuMbhasamANA paNNattA samaNAuso) he zramaNa ! AyuSman ! ve candanakalaza pradhAna kamalarUpa AdhArapara sthira haiM, sugaMdhita uttamajalase paripUrita haiM, candanase inake Upara lepa kiyA gayA hai, inake kaMThoM para rakta sUtra baMdhe hue haiM, inake mukha padma aura utpala ye donoM Dhakkanake rUpameM rakhe gaye haiM, ye saba kalaza sarvathA ratnamaya haiM AkAza aura sphaTikamaNike jaise nirmala haiM, yAvat pratirUpa haiM, bahuta bar3e haiM aura bRhat mahendrakuMbhake samAna kahe gaye haiM, / (tesiMga dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa NAgadaMtaparibADIo paNNattAo) una dvAroMke vAmadakSiNapArzvake eka eka upavezana sthAnameM 16 - 16 choTI 2 khUTiyAM kahI gaI hai / ( teNaM NAgadaMtA muttAjAlaMtarussiyahemajAlagavakkhajAlakhikhiNI dhaMTAjAlaparikkhittA) teNaM caMdaNakalasA vara kamalapaiTTANA, surabhivaravAripaDipuNNA caMdaNakayacaccagA AviddhakaMTheguNA, paumuSpalapihANA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA idakubhasamANA paNNattA samaNAuso) zrama ! AyuSman ! te 24 / pradhAna kamaLa rUpa AdhAra para sthita che. uttama sugaMdhita pANIthI paripUrita che, temanA upara caMdananuM lepana karavAmAM AvyuM che, kalazonA kaMTha pradeza rakta (lAla) sUtrathI bAMdhelA che. temanA mukha kamaLa ane utpala A baMnethI AcchAdita che. A badhA kalazo ekadama ratnanA banelA che AkAza temaja sphaTika maNinI jema te badhA nirmaLa che yAvat pratirUpa che, bahu vizALa che, tathA moTA mahAkuMbha 24 vAya che. (tesiM Na dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa NAgadaMtaparivADIo paNNattAo ) 2442vAna mAnA 4ii mane bhI mAnA 434 424 64vezana sthAnamA 16-16 nAnI nAnI maarii|| 4DevAya cha (te NaM NAgadaMtA muttAjAtarussiyahemajAlagavakkhajAlakhikhiNIghaTAjAlaparikikhattA ) zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA0 sU. 54 sUryAbhavimAnavarNanam 347 jAlagavAkSajAlakiGkiNIghaNTAjAlaparikSiptAH abhyadgatAH abhinisRSTAH tiryaksusaMparigRhItAH adhaH pannagAdharUpAH pannagArdhasaMsthAnasaMsthitAH sarvavajramayAH acchAH yAvat pratirUpA mahAntaH mahAgajadantasamAnAH prajJaptAH zramaNa ! AyuSyaman ! teSu khalu nAgadantakeSu bahavaH kRSNasUtrabaddhAH avalambitamAlyadAmakalApAH nIlalohita - hAridra-zuklasUtrabaddhAH avalambitamAlyadAmakalApAH / tAni khalu ye khuTiyAM muktAphala samUhake bIcameM avalambamAna svarNamayamAlA samudAyase tathA gavAkSAkAra ratnavizeSake samUhoMse tathA choTI ghaTAoMke samUhoMse sarvataH pariveSTita haiM, (abbhuggayA abhiNisiTThA tiriyasusaMpariggahiyA ahe pannagaddharUvA pannagaddhasaMThANa saMThiyA savvavayarAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahayA gayadaMtasamANA paNNattA samANAuso !) ye saba khUTiyAM sAmanekI ora nikalI huI hai, tathA bAharakI ora bhI nikalI huI haiM. tathA tiryabhittipradezoM dvArA ye saba acchI tarahase apane meM sthirarUpase avalambitakI huI haiM, arthAt bahuta hI acchI tarahase ye saba khUTiyAM gaharerUpase bhittiyoMmeM ThukI huI haiM ki jisase ye idhara udhara na ho sakeM, atisarala aura dIrgha hone se inakA AkAra sarpake adhobhAgakA jaisA AkAra hotA hai vaisA hai ye saba sarvathA ratnamaya haiM yAvat pratirUpa hai, vizAla haiM ataH he zramaNa AyuSman ! ye vizAla gajadantake jaisI kahI gaI haiN| (tesuNa gAgadaMtaesu bahave kiNha A khIMTIo motIonA vacce laTakatI mALAo temaja gavAkSAkara ratna vizeSanA samUhathI, ane nAnI ghaMTaDIonA samUhathI comera vIMTaLAyelI che. (abbhuggayA abhiNisiTThA tiriyasusaMpariggahiyA ahe pannagaddharUvA pannagaddhasaMThANasaMThiyA savvavayarAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahayA gayadaMtasamANA paNNattA samaNAuso ! ) mA madhI mATImA sAme nANesI che. tema04 mA2nI ta25 555 nIkaLelI che, temaja tiryaga bhitti pradezavaDe A badhI sArI rIte majabUtIthI avalaMbita karavAmAM AvI che eTale ke bahu ja sArI rIte te badhI khIMTIe dIvAlanI ekadama aMdara ThokelI che. jethI teo Amatema khasI zake nahi A khIMTIo sIdhI ane lAMbI hovA badala AkAramAM te sapanA nIcenA bhAga jevI hatI, teo badhI ratnamaya che yAvat pratirUpa che, vizALa che, he zramaNa Ayu man ! methI me| madhI mArA thA tapI 4Dema mAvI che ( tesuNaM NAgadaMtaesu bahave kihaNsuttabaddhA vagghAriyamalladAmakalAvA nIlalohitahAlihasukkilla zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 rAjapraznIyasUtre dAmAni tapanIyalambUsakAni suvarNapratarakamaNDitAni nanAvidhamaNiratnavividhavihAropazobhita-samudayAni yAvat zriyA atIvAtIva upazobhamAnAni tisstthnti| teSAM khalu nAgadantAnAmupari anyAH SoDaza SoDaza nAgadantaparipATyaH prjnyptaaH| te khalu nAgadantAH tadeva yAvat gajadantasamAnAH prajJaptAH zramaNa ! suttabaddhA vagdhAriyamalladAmakalAvA. nIlalohitahAliddasukillasuttabaddhA vagdhAriyamalladAmakalAvA) una nAgadantoM - khaMTiyoMke Upara aisI kitane prakArakI mAlAeM laTakI huI haiM jo kAle dhAgAoMse baddha haiM-grathita haiM-tathA kitanika mAlAeM aisI hai jo nIla, lohita pIta, evaM zveta dhAgAoMse gaMthita haiN| (teNaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaramaMDiyA nANAvihamaNirayaNatrivihahArauvasobhiyasamudayA jAva sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTThati ) ye saba mAlAe~ suvarNake AbhUSaNoMse bhUSita agrabhAgavAlI haiM evaM suvarNapatroMse zobhita haiM. ina mAlAoMkA samUha aneka prakArake maNiyoM evaM ratnoMse racita aise vivadha-18 laravAle, nau laravAle Adi aneka tarahake-hAroMse alaMkRta haiM, ataH inakI zobhA hI nirAlI hai| aisI nirAlI zobhAse ye mAlAeM atyadhika zobhita hai| (tesiMNaM NAgadaMtANa uvariM annAo solasa solasa nAgadaMtaparivADIo paNNattA) ina nAgadantoMke Upara aura dUsarI 16-16 nAgadantoM kI paMktiyAM kahI gaI haiM / ( teNaM NAgadaMtA taM ceva jAva gayadaMtasamANA suttabaddhA vagghAriyamalladAmakalAvA ) te bhATIyAnI 52 mevI 2ii tanI mALAo laTakI rahI che je kALI dorIthI bAMdhelI che-gUMthelI che. temaja te AmAMthI keTalIka mALAo te evI paNa che ke jeo nIla, lohita, pIta ane zveta hosamAthI thehI cha. ( teNaM dAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaramaMDiyA nANAvihamaNirayaNavivihahArauvasobhiyasamudayA jAva sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTuti ) mA madhI bhaannaa| sonAnA mA bhUSaNethI mUSita bhayabhAgavANI che ane suvarNa patrathI zAbhita che A mALAonA samUha ghaNuM jAtanA maNie temaja ratnothI banelA evA vividha 18 seravALA nava seravALA evA ghaNI jAtanA hArathI suzobhita che, ethI emanI zobhA ja addabhuta che. e addabhuta zAmAthI mA madhI bhASAmA atyadhira zAmita cha, (tesiM Na NAgadatANa uvariM annAo solasa solasa nAgadaMtaparivADIo paNNattA ) mA bhImAnI 52 55 se so miittr| vAmAM Ave che. ( teNa NAgadaMtA taM ceva jAva gayadaMtasamANA paNNattA samaNAuso) le zrama AyuSman ! / madhI miittrii| pUti zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 55 sUryAbhavimAnavarNanam teSu khalu nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni zikyakAni prajJaptAni / teSu khalu rajatamayeSu zikyakeSu bahavo vaiDUryamayyo dhUpaghaTyaH prajJaptAH / tAH khalu dhUpaghaTyaH kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAmAH gandhavartibhUtAH udAreNa manojJena manohareNa ghANamanonivRtikaraNa gandhena tAn pradezAn sarvataH samantAt ApUrayantya ApUrayantyaH yAvat tiSThati // sU0 55 // paNNattA samaNAuso ! ) ye saba nAgadanta-khUTiyAM-he zramaNa ! AyuSman ! pUrvokta varNana ke anusAra yAvat mahAgaja ke dantasamAna kahI gaI haiM / ( tesu NaM NAgadaMtaesu bahave zyayamayA sikkagA paNNattA) ina nAgadantoM ke Upara aneka rUpyamaya sIke kahe gaye haiM / ( tesu NaM rayayAmaesu sikkaesu bahave veruliyAmaIo dhUvaghaDio paNNattAo ) ina sIkoM ke Upara aneka vajraratnamaya dhUpaghaTaai kahI gaI haiN| (tAo NaM dhUvaghaDio kAlAgurupavarakuMdurukkaturukadhUvamaghamaghatagadhuddhayAbhirAmAo sugaMdhavara-gaMdhiyAo gaMdhavaTTibhUyAo orAleNaM maNuSNeNaM maNahareNaM ghANamaNanivvui kareNaM gadheNaM te paese savvao samaMtA ApUremANA 2 jAva ciTThati ) kAlAguru, pravarakunduruSka, turuSka ina dhUpo kI phailatI huI sugaMdhi se ramaNIya aisI ve dhUpaghaTikAeM uttama gaMdha se adhivAsita hotI huI gaMdha guTikA ke jaisI pratIta hotI haiM aura udAra, manojJa, manohara nAsikA aura manako nivRttikAraka aisI gaMdha se apane samIpa ke pradezoM ko cAroM ora se saba dizAoM meM evaM vidizAoM meM yAvat sugaM. dhita karatI rahatI haiN| varNana mujaba yAvat mahAgajanA dAMta jevI kahevAmAM AvI che. A khIMTIonI 752 ghaNa yAMnA 24 / cha. (tesuNaM NAgadaMtaesu bahave rayayamayA sikkagA paNNattA) bhImAnI 752 mane 35AnA sii|me| tA. ( tesuNaM rayayAmaesu sikkaesu bahave veruliyAmaIo dhUvaghaDIo paNNattAo) mA sAnI 52 dha9 102nanI manehA dhUpaghaTiyo 4DevAma mAvI che ( tAo NaM dhUvaghaDIo kAlA- gurupavarakudurukkaturukkadhUvamaghamaghAyamAnagaMdhujhyAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiyAo gaMdhivaTTibhUyAo orAleNaM maNuNNeNaM maNahareNaM ghANamaNanivvuikareNaM gaMgheNaM te paese savvao samaMtA ApUremANA 2 jAva ciTuMti) sAguru 512 sunduru4, turu04 mA dhUpanI prasarelI sugaMdhithI ramaNIya evI te dhUpaghaTikAo uttama sugaMdhathI adhivAsita thatI gaMdhaguTinA jevI lAgatI hatI ane udAra, manejha manahara ane ghANa tathA manane nivRttikAraka-eTale ke AnaMda ApanArI evI gaMdhathI pitAnA niTastha pradezane comera dizAo ane vidizAomAM yAvat suvAsita karI rahI hatI. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 rAjapraznIyasUtra TIkA-'tesi NaM dArANaM ityAdi-teSAM-pUrvoktAnAM dvArANAM khalu pratyekam ubhayoH-dvayorvAmadakSiNayoH pArzvayoH-bhAgayoH ekaikanaiSedhikIsattvena dvidhAtaH dviprakArAyAM naipedhikyAm-upavezanasthAne ekaikasyAM poDaza SoDaza candanakalazaparipATyaH-candanaghaTapatayaH prajJaptAH te khalu candanakalazA varakamalapratiSThAnAH-pradhAnakamalarUpAdhArasthitAH tathA-suramivaravAripratipUrNAH sugandhyuttamajalaparipUritAH, tathA candanakRtacarcAkA:- carcAkA:-candanakRtalepanAH candanacarcitA iti bhAvaH / tathA AviddhakaNTheguNAH AropitagrIvAsUtrA:-raktasUtrazobhita kaNThadezA iti bhAvaH / tathA-padmotpalapidhAnAH-padma-sUryavikAzikamalam utpalaMcandravikAzi kamalaM kuvalayAparaparyAya cetyubhayaM pidhAnam-AcchAdanaM yeSAM te tthaa| tathA sarvaratnamayAH, sarvAtmanA ratnamayAH tathA-acchAH-AkAzasphaTikavanirmalA:yAvat yAvatpadena zlakSNAH, zlakSNAH ghRSTAH. mRSTAH nIrajasaH nirmalAH niSpaGkaH, niSkaGkaTacchAyAH, saprabhAH, samarIcayaH, sodyotAH, prAsAdIyAH TIkArtha-una pratyeka dvAroM ke vAma dakSiNa bhAga meM eka eka upavezana sthAna meM 16-16 candana kalazoM kI paMktiyAM kahI gaI haiM / candana kalazoM kI ye paMktiyAM pradhAna kamalarUpa AdhAra para sthita haiN| inameM sugaMdhi se yukta uttama jala bharA huA hai. tathA ina para candana kA lepa kiyA huA haiM / inakI grovA para rakta sUtra baMdhA huA hai. usase ye baDe suhAvane pratIta hote hai / pama-sUryavikAsIkamala, evaM utpala-candravikAzI inakA una kalazoM para Dhakkana lagA huA hai. ye saba kalaza sarvathA ratnamaya haiM. tathA AkAza aura sphaTika maNi ke jaise atyanta nirmala hai / yahAM yAvat pada se 'zlakSNAH, ghRSTA, mRSTAH, nIrajasaH timalAH, niSpaMkAH, niSkaMkaTacchAyAH, saprabhAH samarIcayaH, sodyotAH, TIkArya-dareke dareka daravAjAnA DAbI jamaNI tarapha dareke dareka upavezana sthAnamAM saLa seLa caMdana kalazonI katAra hatI. caMdanakalazenI A katAro pradhAna kamaLa rUpa AdhAra upara sthita che. AmAM suvAsita pANI bhareluM che. temaja caMdananuM lepana karavAmAM AvyuM che. emanI grIvA upara lAla raMgane doro bAMdhelo che. tethI e atIva sehAmaNuM lAge che. padma-sUryavikAsI kamaLo, ane u5la cadravikAsI kuvalaye A kalaze upara AcchAdana rUpe mUkavAmAM AvyAM che. A badhA kalaze sarvathA ratnamaya che temaja AkAza tathA sphaTikamshinii ma atyaMta nirmANa cha. mI yAvata 54thI 'zakSaNAH ghRSTAH mRSTAH nIrajasaH, nirmalAH, niSpakAH niSkakaTacchAyAH, saprabhAH, samarIcayaH, sodyotAH, zrI rAjaprazrIya sUtra : 01 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 54 sUryAbhavimAnavarNanam darzanIyAH abhirUpAH, ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH, tathA-pratirUpAH, eSAM vyAkhyA caturdazasUtre gtaa| teSAM-pUrvoktAnAM khalu dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayoH ekaikaneSedhikIsatvena dvidhAtaH -- dviprakArikAyAM naiSedhikyAm . pratyekaM SoDaza SoDaza nAgadantaparipATyaH - laghuzaDazreNayaH prajJaptAH, te khalu nAgadantAH muktAjAlAntarocchitahemajAlagavAkSajAlakiGkiNIghaNTAjAlaparikSiptAH - muktAjAlAnAMmuktAphalasamUhAnAm antare-abhyantare madhye yAni ucchritAni-avalambamAnAni hemajAlAni -svarNamayamAlAsamUhAH, tathA-gavAkSajAlAni-gavAkSAkAraratnavizeSasamUhAH tathAkiGkiNIghaNTAjAlAni - kSudraghaNTAsamUhAH, taiH parikSiptAH - sarvato veSTitAH, tathA-abhyudgatAH, tathA - abhimukhamudgatAH, tathA - abhinisRSTAH-abhimukhabahirbhAgAbhimukhaM nisRSTAH-niHsRtAH, tathA tiryaksusaMparigRhItAH, tiryagbhiHtiryagbhittipradezaiH su-suSTu atizayena saM samyak-kizcida pyacalanena-susthiratathA parigRhItA-avalambinIkRtAstathA, tathA-adhaH pannagArdharUpA:-atisaraladIrdhatayA sAMdhobhAgAkArAH, etadeva spaSTayitumAha-pannagAdha saMsthAnasaMsthitAH, tathA-sarvavajramayAH-sarvAtmanA vajraratnamayAH, acchA yAvat-yAvatpadena-prAgvat prAsAdIyAH darzanIyAH, abhirUpAH' isa pAThakA saMgraha huA haiM, tathA ye saba kalaza pratirUpa haiM, ina saba padoMkI vyAkhyA caudahaveM sUtrameM kI jA cukI hai. ina pratyeka dvAroMke vAmadakSiNa bhAgameM vartamAna eka 2 naiSedhikIupavezanasthAnameM laghuzaMku zreNiyAM 16-16 kI saMkhyAmeM kahI gaI haiM ye saba nAgadanta-khUTiyAM, muktAjAloMke-muktAphala samUhoM ke madhya meM abalambamAnalaTakatI huI-svarNamaya mAlAoMke samUhoMse tathA gavAkSAkAra ratnavizeSoMke samUhoMse tathA-kiGkiNI ghaMTAoMke jAloMse choTI ghaMTAsamUhoMse parikSipta haiMsaba ora se veSTita haiM. ye laghuzaMkuzreNiyAM abhyudgata haiM-sAmane kI ora nikalI huI haiM tathA bAharakI ora bhI nikalI buI haiM ityAdi rUpase mUlArtha nIyAH, abhirUpAH ' 41 paaine| saghaDa thy| che temana 5dhA ssh| prati. rUpa che. A sarva padanI vyAkhyA 14 mA sUtramAM karavAmAM AvI che. A dareke dareka daravAjAonI DAbI ane jamaNI taraphathI dareke dareka daravAjAonI DAbI ane jamaNI taraphanI dareke darekanedhikI-upavezanasthAnamAM laghuzaMkunI 16, 16 nI katAro kahevAmAM AvI che. A sarva nAgadata-khIMTIe-muktAjAlAnA-muktAphala samUhonA madhyamAM avalakhana-laTakatI senAnI mALAonA samUhathI temaja gavAkSAkAra ratna vizenA samUhothI temaja kiMkiNuM ghaMTAonA jAlathI-nAnI nAnI ghaMTaDIonA samUhathI comera pariveSTita che. A laghu zaMku zreNIo-abhuddagata che sAmenI tarapha bahAra nIkaLelI che vagere-rUpamAM mUla arthanI jema ja zeSa kathana samajI zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre saMgrAhyANi pratirUpAH, eSAM vyAkhyA prAgvat / tathA-mahAntaH, mahAgajadantasamAnaH-jagarAjadantasamAnA:-jagarAjantAkArAH prajJaptAH 'he zramaNa he AyuSyaman !' itiziSyaM prati sambodhanam / teSu-pUrvokteSu nAgadantakeSu-bahavaH-aneke kRSNasUtrabaddhAH-kRSNasUtragrathitAH avalambitamAlyAdAmakalASA:-pralambamAnIkRtapuSpamAlAsamUhopetAH tathA nIlalohitahAridra zuklasUtrabaddhAH - kiyanto nAgadantAnIlaraktapItazvetaDorakagrathitAH te'pi avalambitamAlyadAmakalApAH, tAni - anantaroktAni khalu dAmAnimAlyAni tapanIyabambUkAni svarNa bhUSaNa bhUvitA pramANAni, suvarNapratarakamaNDitAni - svarNapatrazobhitAni, nAnAvidhamaNiratnavividhahAropazobhitasamudayAnianeka prAkArANi yAni maNiratnAni maNayazca ratnAni ca teSAM-tatsambandhinaH tadracitAH ye vividhAH-aSTAdazasarikanavasa rikAdi bhedenAnekaprakArAH hArAH taiH upazobhitaH-alaGkaH-samudayaH-samUho yeSAM tAni tathA / yAvat-yAvatpadena iSad anyo'nyamasamprAptAni, bAtaiH pUrvAparadakSiNottarA'gataH, mandaM mandamejamAnAni emAnAni pralambamAnAni 2 prajhaMjhAyamAnAni 2 udAreNa manojJena manohareNa karNamanonivRtikareNa zabdena tAn pradezAn sarvataH samantAt ApUrayamANAni 2' ityeSAM padAnAM saGgrahA bodhya tathA-zriyA-atIvAtIva upazobhamAnAni 2 tiSThantiH eSAmIpadAditiSThantIparyantAnAM padAnAM vyAkhyA pUrva dvAviMzatitame 22 sUtre kRtA / ke jaisA hI AgekA kathana jAnanA cAhiye acchA jAva' meM jo yaha yAvat pada AyA hai usase 'zlakSNaH, zlakSNAH, dhRSTA, mRSTAH, nIrajasaH, nirmalaH, niSpaMkAH, niSkaMkaTacchAyAH, saprabhAH samarIcayaH, soyotAH, prAsAdIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH isa pUrvokta pAThakA saMgraha huA haiM / 'samudayo jAva' meM jo yaha yAvatpada AyA hai usase ISadanyonyamasaMprAptAni, bAtaiH pUrvAparadakSiNottarAgateH mandaM mandamejamAnAni ejamAni, pralambamAnAni 2 prajhaMjhAyamAnAni, 2 udAreNa, manojJena, manohareNa, karNamanonivRttikaraNa, savu naye. 'acchA jAva' mA 2 yAvat 56 mAve che. tethI 'lakSNAH , dhRSTAH mRSTAH nIrajasaH nirmalAH niSpaMkAH, niSkakaTacchAyAH, saprabhAH samarIcayaH, sodyotAH prAsAdIyAH, darzanIyAH abhirUpAH pratirUpAH / pUrita 54ne| saya thye| cha, 'samudayo jAva ! bhA 2 yAvat 56 mAvelu cha, tathA 'ISadanyonyamasaMprAptAni, vAtaiH pUrvAvaradakSiNottarAgataiH mamda mandamejamAnAni ejamAnAni, pralambamAnAni 2 prajhaMjhAyamAnAni 2, udAreNa, manojJena, manohareNa, karNamanonidarza zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 55 sUryAbhavimAnavarNanam teSAM-pUrvoktAnAM khalu nAgadantAnAmupari anyAH-tadatiriktAH SoDazaSoDaza-pratyeka poDaza SoDaza nAgAdantaparipATyaH-nAgadantazreNayaH prajJaptA / te khalu nAgadantAH kidRzAH ? ityapekSAyAmAha- te ceva gayadaMtasamANA' ityAdi tadeva-yAvat - gajadantasamAnAH - tadeva-atraiva sUtre yaduktaM tadeva sarva varNana vijJeyam / yAvat-mahAgajadantasamAnAH prajJaptAH he zramaNa ! he AyuSman ! / teSu-pUrvokteSu khalu nAgadantakeSu bahUni-anekAni rajatamayAni rUpyamayAni zikyakAni-bhANDAnAmuparisthApanArthaM tadavalambiranjurUpANi zikkAni tAnyeva zikyakAni prajJaptAni / teSu pUrvokteSu khalu rajatamayeSu zikyaH vaiDUryamayyaH-vaiDUryaratnamayyaH dhUpaghaTayaH - dhUpapUrNakalazikAH prajJaptAH / tAH pUrvoktAH khalu dhUpaghaTayaH kAlAgurupravarakunduSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAmAHkAlAguruH tannAmaka sugandhadravya pravaraH zreSThaH kunduruSkaH dhUpavizeSaH, turuSka:yAvanodhUpaH-'lohavAna' iti bhASAprasiddhaH, teSAM yo magamaghAyamAnaH-prasapan gandhaH tasyoddhatena-prasaraNena abhirAmA:-ramaNIyAH, sugandhavaragandhitA:-uttamagandhAdhivAsitAH, ata eva gandhavartibhUtAH - gandhaguTikAsadRzyaH. udAreNamahatA-manojJena-ramaNIyena manohareNa-cittApahArakeNa, nANamanonitikaraNanAsAmanaH zAntikArakeNa, gandhena tAn-tadAsannAn pradezAn sarvataH sarvadikSu samantAt sarvavidikSu ApUrayantyaH 2-punaH punaH adhivAsayantyaH yAvatyAvatpadena-zriyA, atIvAtIva, upazobhamAnAni 2' ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH, eSAM vyAkhyA prAgvat / idRzyo dhUpaghaTikAstiSThanti / // sU0 55 // zabdena tAn pradezAn sarvataH samantAt ApUrayamANAni 2' ina padoMkA saMgraha huA haiM tathA 'sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTaMti' ina padoMkI tathA ISadanyo'nyamasaMprAptAni Adi padoMkI vyAkhyA pahile 22 veM sUtra meM kI jA cukI hai| bhANDoko uparameM rakhaneke liye rajjU AdikA jo eka laTakatA huA jAla jaisA banAyA jAtA hai usakA nAma sIMkA-yA chIMkA hai. yahI bAta yahAM 'zikya' padase prakaTakI gaI hai turuSkakA nAma bhASAmeM lomAna hai 'ApUremANA jAva' meM jo yaha yAvatpada AyA hai usase 'zriyA atIvAtIva upazobhamAnAni' ina padoMkA saMgraha huA haiM / inakI vyAkhyA pahilekI tarahase hI jAnanI cAhiye / / sU0 55 // vRttikaraNa, zabdena tAn pradezAn sarvataH samantAt ApUrayamantyaH 2' 2 // 5honA saya thaye! che. temana 'sIrIe aiva 2 uvasobhemANA ciTuMti' ! 5honI tama04 'iSadanyo'nyamasaMprAptAni' vagere pahanI vyAya! 54tAM 22 mA sUtramA 42vAmA AvI che. vAsaNa vagerene mUkavA mATe dorI vagerene laTakatuM sAdhana banAvavAmAM bhAve che te zI pAya che the 4 vAta mI 'zikya' 54thI 2 42vAmA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 rAjapraznIyasUtre mUlam -- tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa sAlabhaMjiyAparivADIo pnnnnttaao| tAo NaM sAlabhaMjiyAo lIlaTThiyAo supaiTThiyAo sualaMkiyAo NANAviharAgavasaNAo NANAmallapiNaddhAo muhigijjhAsumajjhAo AmelagajamalajugalavaTTiyaabbhunnayapINaraiyasaMThiyapIvarapaoharAo rattAvaMgAo asiyakesIo miuvisayapasatthalakkhaNasaMvelliyaggasirayAo Isi asogavarapAyavasamuTTiyAo vAmahatthaggahiyaggasAlAo IsiM addhacchikaDakkhaciTThiehiM lusamANIoviva cakkhulloyaNalesehi ya annamannaM khijjamANoo viva puDhavipariNAmAo sAsayabhAvamuvagayAo caMdANaNAo caMdavilAsiNIo caMdaddhamaNiDAlAo caMdAhiyasomadaMsaNAo ukAviva ujjovemANAo vijjughaNamarIisUradipaMtatejaahiyayarasannigAsAo siMgArAgAracAruvesAo pAsAIyAo jAva ciTuMti / // sU0 56 // chAyA-teSAM khalu dvArANAmubhayoH pArzvayoH dvidhAtaH naiSedhikyAM SoDaza -poDaza zAlamanikAparipATayaH prajJaptAH, tAH khalu zAlabhalikAH lIlAsthitAH 'tesiNaM dArANaM ubhao pAse' ityAdi / sUtrArtha - ( tesiNaM dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa sAlabhaMjiyA parivADIo paNattAo) una dvAroMkI donoM vAmadakSiNa bhAgakI naiSedhikiyoMmeM-upavezanasthAnoMmeM-16-16 zAlabhaMjikAoM (puttalikAo) kI paMktiyAM kahI gaI haiM (tAoNaM sAlabhaMjiyAo lIlaTThiyAo supaiTThiyAo bhAvI cha. tu204 meTa samAna asamanavA. 'ApUremANAjAva' mara yAvat 56 mA-yuM che tethI " zriyA atIvAtIvaupazobhamAnAni " pahana sa a the| che A sarva padanI vyAkhyA pahelAnI jema ja samajavI joIe. sU. 55 ' tesi NaM dArANaM ubhao pAse' ityAdi / sUtrArtha-(tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa sAlabhaMjiyA paDivADIo paNNattA) te 42vAmAnA samI-bhInI ta23 nssevitiiemAM (upavezana sthAnamAM) seLaseLa zAlabhaMjikAo (pUtaLIo) nI katAre zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 subodhinI TIkA. sU.0 56 sUryAbhavimAnavarNanam supratiSThitAH svalakRtAHnAnAvidharAgavasanAH nAnAmAlyapinaddhAH muSTigrAhyasumadhyAH AmelakayamalayugalavRtAbhyunatapInaracitasaMsthitapIvarapayodharAH raktA'pAGgAH asitakezyaH mRduvizadaprazastalakSaNasaMvellitAgrazirojAH iSad azokasualaMkiyAo NANAviharAgavasaNAo NANAmallipiNaddhAo muTThigijjhasumajjhAo) ye saba zAlabhaMjikAeM vahAM krIDA karatI huI dikhAI gaI haiM. ye vahAM acchI tarahase pratiSThitakI huI prakaTakI gaI haiM. saba prakArake zRGgAroMse unheM alaMkRta kiyA gayA hai tathA inhoMne jo vastra pahire haiM ve aneka prakArake raMgoMse raMge hue pahire haiM aneka prakArakI mAlAeM bhI inhoMne pahira rakkhI haiN| inakA madhyabhAga arthAt kaTipradeza itanA patalA-kRza kahA gayA hai ki vaha eka muTThimeM samA jAve aisA atikRza prakaTa kiyA gayA hai (AmelagajamalajugalavaTTiyaabhunnaya pINa raiyasaMThiyapIvarapaoharAo ) eka sAtha eka hI rUpameM banAye hue jo do mukuTa una mukuToMke samAna golAkAravAle, tathA atituGga - evaM paripuSTa AkArase yukta aise donoM sthUla stanoMvAlI tathA (rattAvaMgAo asiya kesio, miuvisayapasatthalakkhaNa saMvelliyaggasirayAo) rakta netrAntabhAgavAlI, kRSNavarNavAle kezoMvAlI, mRdu - komala, vizada-nirmala, prazastalakSaNoMvAle-paraspara saMzleSaNarUpa zobhanalakSaNoM, dhuMgharAle DevAmA bhAvI cha. ( tAo NasAlabhaMjiyAo lIlaTThiyAo supaiTThiyAo sualaMkiyAo NANAviharAgavasaNAo NANAmaklapiNaddhAo mudvigijjhasumajyAo) mA madhI shaasnjikAo (pUtaLIo) krIDA karatI batAvavAmAM AvI che. badhI sArI rIte pratiSThita karelI prakaTa karavavAmAM AvI che. sarva prakAranA zRMgArothI temane zaNagAravAmAM AvI che temaja temaNe je vastro paherelAM che te aneka jAtanA raMgathI raMgelAM che. ghaNI jAtanI mALAo temaNe paherelI che. emane madhyabhAga eTale ke kamara-- eTalI sAMkaDI batAvavAmAM AvI che ke te eka muThImAM ja samAviSTa thaI jAya. (AmelagajamalajugavaTTiya abhunnayapINaraiya saMThiya pIvara paoharAo) me sAthe ekaja sarakhA banAvelA be mukuTonA jevA sarakhA geLa AkAra vALA, temaja bahu ja unnata, sAmenI tarapha vakSamAMthI bahAra nIkaLatA ane paripuSTa AkArathI yuta sevA meM viNa nAvaNI tema ( rattAvaMgAo, asiya kesio, miuvi. sayapasatthalakakhaNasaMvelliyaggasirayAo) 24ta (mAsa) netrAnta lAvANI / nA qNa pANI bhR-bhaga, vizaha-nima, prazasta lkssnne| yuta, 52052 sapae 35 zAsana Radian aislil in qAjI.) (isiM asogavara......samu. zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 rAjapraznIyasUtre varapAdapasamutthitAH vAmahastagRhItAgrazAlAH iSadardhAkSakaTAkSaceSTitaiH laSayantya iva cakSulokanazleSaizca anyo'nya khidyantya iva pRthivIpariNAmAH zAzvatabhAvamupagatAH candrA''nanAH candravilAsinyaH candrArdhasamalalATAH candrAdhikasaumyadarzanAH ulkA iva udyotamAnAH vidyuddhanamarIcisUryadIpyamAnatejodhikatarasaMnikAzAH zRGgArAgAracAruveSAH prAsAdIyAH yAvat tiSThanti // sU. 56 // vAloMvAlI, (isiM asogavara....samuTThiyAo) zreSTha azokavRkSase mAno abhI hI utpanna huI haiM aisI aisI pratIta honevAlI, (vAmahatthagga....sAlAo) vAmahastase jinhoMne azokavRkSakI agrazAkhAko pakaDa rakkhI hai aisI (IsiM addhAcchikaDakkha....ciTThiehiM lUsamANIoviva ) jisa kaTAkSameM AkheM AdhI mica gaI haiM aise kaTAkSoMvAlI, arthAt tiryagarUpase kaTAkSoMkA vikSepa karane vAlI, ataH isa prakArakI ceSTAoM dvArA devoMke manako pIDita sI karane vAlI ho rahI hoM mAno aisI, ( cakkhulloyaNalesehi ya annamannaM khijamANIo viva) netrAvalokanasaMzleSaNoM dvArA ApasameM khedako prApta hotI hoM na mAnoM aisI, (puDhavipariNAmAo sAsayabhAvamuvagayAo caMdANaNAo caMdasomadaMsaNAo ukkAviva ujjovemANAo) pRthivIke pariNAma svarUpa aisI, vimAna kI tarapha nitya aisI, candra jaise mukhoMvAlI aisI candra jaise vilAsa svabhAva vAlI aisI, ardhavibhaktacandrake tulya lalATavAlI aisI, candrase bhI adhika AhlAdakAraka darzanavAlI aisI, tathA ulkA-(prakAza puMja jaisI camakatI huI) kI taraha camakanevAlI aisI, (vijjUSaNamarIisaradipaMta teya ahiyayarasannigAdviyAo) zreSTha ash| vRkSathI oned 3 tarata 4 atpanna thayeTI Aya tavI (vAmahatthaMgga.......sAlAo) all &thA rebho vRkSanI AAPAL tel bhI cha tevI (IsiM addhAcchikaDakkha...... ciTThiehiM lUsamANIoviva ) kSamA maaNge| adha baMdha thaI jAya tevAM kaTAkSevALI eTale ke tiga rUpathI kaTAkSe pheMkanArI, ethI evI kAma ceSTAothI jANe ke denA manane pIDita karatI hoya tevI (cakkhulloyaNalesehiya annamannaM khijjamANIo viva) netrAna svess| 3 52252 me prAta thayeTI ( puDhavi pariNAmAo sAsayabhAvabhuvagayAo caMdANaNAo caMdasomadaMsANAo ukkAvivaujjovemANAo) pRthivIna pariNAma 2135 2vI, haMmezA vimAna jevI, yukta candra jevA mukhavALI, cadra jevA vilAsI svabhAvavALI, ardha vibhakta caMdra jevA lalATa vALI candra karatAM vadhu AhalAdaka zinAvAjI tama4 Get 2vI 541 (4thI yamAtI, vijjU ghaNamarIisUradippaMta. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 56 sUryAbhavimAnavarNanam 357 TIkA-tesiM gaM dvArANaM ubhao' ityAdi-teSAM-pUrvoktAnAM khalu dvArANAm ubhayoHdvayoH-vAma- dakSiNayoH pArzvayoH - pratyekamekaikanaSedhikI satvena dvidhAta:- dvikArAyAM neSedhikyAm-upadezanasthAne pratyekaM SoDaza SoDaza zAlabhaJjikAparipATayA-puttalikAzreNayaH prajJaptAH, tAH khalu zAlabhaJjikAH lIlAsthitAH-krIDanArthasthitAH supratiSThitAH-su-suSTha pratiSThitAH-saMsthitAH, tathA-svalakRtA:-atizayena bhUSitAH, tathA-nAnAvidharAgavasanAH- anekaprakArakarAgaraJjitavastrayuktAH, tathA-nAnAmAlyapinaddhAH-pinaddhAni AviddhAni nAnA-anekavidhAni mAlyAni-mAlA yAsAM tAstathA / anekaprakArakamAlAzobhitAH tathA-muSTigrAhyasumadhyamAH muSTigrAhya muSTimeyam-atikRzaM sumadhyaM suSTu madhyaM-madhyAnaM kaTipradezo yAsAM tAstathA / tathA-AmelakayamalayugalavartitAbhyunnatapInaracitaM saMsthitapIvarapayodharAH - Amelakayamalayugalavartitau AmelakayoH-zekharayo yad yamalayugalaM-yugmajAtadvayaM-samazreNikaM tadvavRttau-golAkArau abhyunnato-atituGgau pInaracita-saMsthitau-sthUlIkRtA-''kArayukto ata eva pIvarau sthUlau payodharau stanau yAsAM tAstathA / tathA raktA'pAGgAH-raktasAo, siMgArAgAra-cAruvesAo, pAsAIyAo jAva ciTThati) vijalIke bahuta adhika kiraNa samUhase, tathA sUryake camakIle tejase bhI adhikatara prakAza vAlI aisI, tathA zrRgArake gRha tulya sundara veSavAlI aisIMprAsAdIya, yAvat pratirUpa zAlabhaMjikAeM usameM thIM. mUlArthake jaisA hI TIkArtha haiM, 'netrAvalo kana saMzleSaNaiH' kA tAtparya aisA hai ki netroM dvArA ApasameM eka dUsare kI tarapha dekhanese tathA ApasameM AMkhoMke milAnese mI mAnoM duHkhita honevAlI aisii| tathA antima yAvatpadase 'darzanIyAH abhirUpA, pratirUpAH,' inapadoMkA saMgraha huA hai| inapadoMkI vyAkhyA pahilekI jA cukI hai|suu.56| teyaahiyayarasagnigAsAo, siMgArAgAracAruvesAo, pAsAiyAo jAva ciTuti) vIjaLInA kiraNa samUhothI temaja sUryanA camakatA tejathI paNa vadhAre prakAza vALI, zRMgAranA ghara jevI suMdara veSavALI, evI prAsAdIya yAvat pratirUpa za - bhaMjikAo (pUtaLIo) temAM hatI mUla artha je ja TIkArtha samajavo. 'netrAvalokana saMzleSaNaH' / ma 2 // pramANe thAya cha, netrova 52252 me bIjAnI sAme jovAthI temaja paraspara AMkhe meLavavAthI paNa jANe ke pIDita tha nArI te pUtaNImA tI. tabha04 ched| yAvat 54thI 'darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH,' / pahonA saDa samanva. mA saba honI vyAya pahelAM karavAmAM AvI che. e sUtra 56 che zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 rAjapraznIyasUtre raktA'pAGgAH-raktanetrAntabhAgayuktAH, tathA-asitakezyaH-kRSNavarNakezayuktAH, etadevasavizeSamAha-mRduvizadaprazastalakSaNasaMvellinAgrazirojA:- mRdavaH-komalAH vizadAH-nirmalAH prazastalakSaNA:-paraspara zleSaNarUpazobhanalakSaNopetAH saMvellitAgrAH-saMveSTitAgrabhAgakAH zirojA:-kezAH yAsAM tAstathA, tathA-IpadakiJcit azokavarapAdapasamusthitA:-azokavarapAdapAt-azokAbhidhAnottamavRkSAt samutthitAH-samudgatA utpannA iva, tathA-vAmahastagRhItAgrazAlA:-vAmahastadhRtAzokavRkSAgrazAkhAH, tathA ISadardhAkSakaTAkSaceSTitai-iSadardha-kizcidadhaiM akSi netraM yatra sa ISadardhAkSA tAdRzAH kaTAkSAH tiryagakSiprakSeSAH, tadrUpaiH ceSTitaiH-ceSTAbhiH lasayantya iva-devAnAM manAMsi paripIDayantya iva cakSuloM kanazleSaiH-netrAva lokanasaMzleSaNaiH ca anyo'nya-parasparam khidyantya iva-khedaM prApnuyantya iva pRthivIpariNAmAH-pRthvIpariNAmasvarUpAH zAzvatabhAvaM-nityatAm upagatAH-prAptA vimAnavannityA iti bhAvaH tathA-candrA''nanAH-candramukhyaH, tathA-candravilAsinya:-candravadvilAsazIlAH, tathA-candrAdhasamala-lATA:-ardhavibhaktacandratulyalalATasampannAH, tathA-candrAto'pi adhikAhlAda darzanavatyaH ulkA iva-tejaH puA iva uddyotamAnAH-prakAzamAnAH, tathA-vidyuddhanamarIcigayadIpyamAnatejo'dhikatarasannikAzAH-vidyutaH-vidyutsambandhinyA yAH dhanAHbahulatarAH-marIcayaH kiraNasamUhAstebhyaH, tathA-sUryasya dIpyamAnaM sphurat yattejazcetyubhayasmAd adhikataraH viziSTataraH sannikAzaH prakAzo yAsAM tAstathA, tathA-zaGgArAgAracAruveSAH-zaGgArasyAgAraM-gRha-miva cAru:-sundaro veSo yAsAM tAstathA tathA -prAsAdIyAH, yAvat-yAvatpadena-darzanIyAH abhirUpAH, pratirUpAH' itipadArnA sagraho bodhyaH eSAM vyAkhyA gatA / etAdRzyaH zAlabhalikAstiSThanti-santItyarthaH // sU0 56 // ___ mUlam -tesi gaM dAraNaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa jAlakaDagaparivADIo paNNattAM, teNaM jAlakaDagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhao nisohiyAe solasa-solasa ghaMTAparivADoo paNNattA, tAsi NaM ghaMTANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA-jaMbUNayAmaIo ghaMTAo, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 54 sUryAbha vimAnavarNanam vayarAmaIo lAlAo NANAmaNimayA ghaMTApAsA, tavaNijjamaIo saMkhalAo, rayayA mayAo rajjUo tAo NaM ghaMTAo ohassarAo mehassarAo haMsassarAo koMcassarAo sIhassarAo duhuhissarAo jaMdissarAo gaMdighosAo maMjussarAo maMjughosAo sussarAo sussaradhosAo urAleNaM maNunneNaM maNahareNaM kaNNamaNanivvuikareNaM saddeNaM paese savvao samaMtAApUremANAo ApUremANAo jAvaciTThati / / sU0 57 // chAyA-teSAM khalu dvArANAmubhayoH pArzvayoH dvidhAto naiSedhikyAM SoDaza SoDaza ghaNTAparipATayaH prajJaptAH, tAsAM khalu ghaNTAnAmayametadrapo varNAvAsaH 'tesiM Na dArANaM ubhazro pAse' ityAdi / sUtrArtha-(tesiM gaM dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa jAlakaDagaparivADIo paNNattAo) una dvAroM ke vAma dakSiNa pArzva bhAga kI naiSedhikI meM 16-16 jAliyoM se yukta aise ramya saMsthAnavAle sthAnavizeSoM kI paMktiyAM kahI gaI haiM / (teNaM jAlANaM kaDagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA) ye saba jAla kaMTaka sarvathA ratnamaya haiM. nirmala haiM yAvat pratirUpa haiM / (tesiM gaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa solasa ghaTAparivADIo paNNattA) ina dvAroM ke dakSiNavAmapArzvabhAga meM jo naSedhikiyAM-baiThane ke sthAna haiM-unameM 16-16 ghaMTAzreNiyAM kahI 'tesiM NaM dArANa ubhao pAse' ityAdi / sUtrArtha:-(tesiM NaM dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa jAlakaDagaparivADIo paNNattAo) te 121mAnA stal bhI ta23nI naipethi, kImAM 16-16 jALIthI yukta evA ramya saMsthAnavALA sthAnavizeSanI paMktio che. ( teNe jAlANaM kaDagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA ) mA uthA on 44 / sapU parI 2tnamaya cha, nima che yAvat prati35 cha. ( tesiM Na dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa solasa ghaTA parivADIo panNattA) mA 42vAjAonA dakSiNavAmapAzva bhAgamAM je naidhikIo che temAM soLa seLa ghaMTAo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 rAjapraznIyasUtre prajJaptaH, tadyathA-jAmbUnadamayyo ghaNTAH, vajramayyo lAlAH, nAnAmaNimayAH ghaNTApArthAH, tapanIyamayyaH zaGkhalAH, rajatamayyo rajjavaH / tAH khalu ghaNTAH oghasvarAH, meghasvarAH haMsasvarAH krauzcasvarAH siMhasvarAH dundubhisvarAH nandisvarAH nandighoSAH, maJjusvarA maJjudhoSAH, susvarAH susvaraghoSAH, udAreNa manohareNa karNamanonitikareNa zabdena tAn pradezAn sarvataH samantAd ApUrayamANAH yAvat tiSThanti // sU0 57 // gaI haiN| (tAsi Na ghaMTANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) una ghaMTAoM kA yaha isa prakAra kA varNAvAsa-varNana-prakAra kahA gayA hai / (taM jahA) jaise(jaMbUNayAmaIo ghaTAo, vairAmaIzro, lAlAo NANAmaNimayAghaMTApAsA, tavaNijjamaIo saMkhalAo, rajjuo) ye ghaTAe~ jAmbUnada nAmake svarNavizeSa se banI huI haiM / tathA inake bhItara jo laTakatI hui lambI lAlAe~ haiM ve vajraratna kI banIhuI haiN| tathA ghaMTAoM ke jo pArzvabhAga haiM-ve aneka jAtIya maNiyoM ke bane hue haiM / tathA jina zrRMkhalAo para ye ghaTAe~ laTaka rahI haiM-vezrRMkhalAe~ tapanIya nAmaka svarNa vizeSa kI banI huI haiM / tathA rajatamaya inakI rassiyAM haiM / (tao NaM ghaMTAo ohassarAo NaMdissarAo) ye ghaMTAe pravAha se yukta svara vAlI haiM, megha jaise gaMbhIra svaravAlI haiM. ha~sa ke jaise madhura svaravAlI haiM. koMca ke jaise madhura svara vAlI haiM siMha 5.tithe (tAsi NaM ghaTANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) te ghaTAyArnu na mA pramANe 2. ( taM jahA ) 2 (jaMbUNayAmaioghaTAo, vairAmaIo lAlAo, NANAmaNimayA ghaTApAsA, tavaNijamaio saMkhalAo rayayAmayAo rajjUo) mA thA ghaTAo jAMbUnadanAmanA suvarNa vizeSanI banelI che. temaja emanI aMdaranI ghaMTa vagADavA mATenI laTakatI je vastu che te vajIratnanI banelI che. temaja ghaTAenA je pArthabhAga che te ghaNI jAtanA maNionA banelA che temaja je zaMkhalAenA AdhAre e badhI ghaTAo laTakI rahI che te zrRMkhalAo tapanIya suvarNanI manadI che se manA / 27 meAill maneA cha. (tAoNaM ghaTAo ohassarAo mehassarAo haMsassarAo koMcassarAo sIhassAo, duduMhissarAo gaMdissarAo) A badhI ghaMTAo pravAha yukta svaravALI che, megha jevA gaMbhIra svaravALI che temaja haMsa jevA svaravALI che. kaoNMcanA jevA madhura svaravALI che, siMhanAda jevA svaravALI che, bherI svaravALI che, 12 jAtanA vAdyone dhvani je ekI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 57 sUryAbhavimAnavarNanam TIkA-'tesiNaM dArANaM ityAdi-teSAM-pUrvoktAnAM khalu dvArANAm ubhayoH pAzvayoH pratyekaM dvidhAtaH - dviprakArAyAM naSedhikyAm - upavezanasthAne pratyekaM SoDaza SaDoza jAlakaTakaparipATayaH - tatra-jAlakaTakAH jAlA''kIrNA ramyasaMsthAnayuktAH, saMsthAnavizeSA teSAM paripATayaH zreNayaH prajJaptAH, te khalu jAlakaTakA sarvaratnamayAH-sarvAtmanA ratnamayAH acchA: AkAzasphaTikavanirmalAH yAvat-yAvatpadena zlakSNAH, zlakSNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH, niSpaGkAH niSkaGkaTacchAyAH, saprabhAH, samarIcayaH, soyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, eSAM padAnAM tathA-pratirUpAH, asya ca vyAkhyA prAgvat / teSAM-pUrvoktAnAM khalu dvArANAm ubhayoH pArzvayoH, dvidhAto naiSedhikyAM pratyekaM SoDaza SoDaza ghaNTAparipATayaH, ghaNTAzreNayaH prajJaptAH, tAsAma-anantoroktAnAM ghaNTAnAm ayametadrapaH-anupadaM vakSyamANasvarUpaH varNAvAsaH-vaNenapaddhatiH, prajJaptaH tadyathA-jAmbUnadamayyaH-jAmbUnadAbhidhasvarNavizeSamayyaHghaNTaH vajranAdajaisAsvarakhAlI bherI jaise svaravAlI haiM, 12 prakArake vAdyoMkA jo eka sAtha nAda hotA hai usakA nAma nandi haiM isa nandike jaise svaravAlI haiM tathA isa nandike jaise ucca zabdavAlI hai. majusvaravAlI haiM, maMjughoSa (komala avAja ) vAlI haiM, susvaravAlI haiM, susvaraghoSavAlI haiM ina vizeSaNoMvAlI ve ghaMTAe~ (urAleNaM maNuNNeNaM kaNNamaNanivvuikareNaM saddeNaM te paese savvao samaMtA ApUremANAo2 jAva jiTuMti) udAra, manojJa, evaM karNa aura mana ko niti kAraka zabdase una pradezoMko saba tarapha evaM saba aura vAraMvAra guMjAtI rahatI haiN| TIkArtha-una pUrvokta dvAroMke dakSiNa vAmapAzvabhAgameM jo upavezanasthAna haiM, unameM 16 - 16 ghaNTAzreNiyAM kahI gaI haiN| ina ghaMTAoMkA varNAvAsa isa prakArase hai-ye ghaMTAe~ jAMbUnada svarNavizeSakI banI huI haiM tathA inake sAthe karavAmAM Ave tenuM nAma naMdi che, naMdI jevA svaravALI che. temaja A naMdi jevA ja moTA zabdavALI che, maMju svaravALI che, maMjuSa-komaLa svara susvaravALI temaja susvara ghoSavALI che. A badhA vizezothI yukta te ghaMTAo (urAleNaM maNunneNaM maNahareNaM kaNNamaNa nivvuikareNaM sadeNaM te paese savvao samaMtA ApUremANAo 2 jAva ciTuMti) hAra, manojJa, manAGa2, tathA ana bhane bhanane AnaMda ApanAra dhvanIothI AsapAsanA pradezane cAre taraphathI te ghaTAo vAraMvAra zabdata karatI rahe che. 1 TIkAI-te pUrvokta daravAjAonI jamaNI ane DAbI bAjue je upavezana sthAne che. teomAM seLa soLa ghaTazreNIo che. A ghaMTAonuM varNana A pramANe che. A ghaMTAo jAMbUnada nAmaka suvarNa vizeSanA banelA che temaja emanI aMdara ghaTAo jemanAthI vagADavAmAM Ave che evI laTakatI laTakaNue zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 rAjapraznIyasUtre mayyaH-vajraratnamayyaH, lAlA:-ghaNTAmadhye pralambamAnapiNDarUpAH, nAnAmaNimayA:anekajAtIyamaNimayAH, ghaNTApArthAH-ghaNTAnAM pArzvabhAgAH, tapanIyasvarNavizeSamayyaH zRGkhalA-ghaNTAvalambanaloharajjusthAnIyAH, rajatamayyAH-rUpyamayyaH, rajavaH dvrikaaH| tAH khalu ghaNTAH oghasvarAH-opena pravAheNa svaro yAsAM tAstathA, tathA-meghasvarAH-meghavadgambhIrasvarAH, tathA-haMsasvarAH-haMsasyeva madhuraH svaro yAsAM tAH, tathA-krauzcasvarAH krauJcasyeva madhuraH svaro yAsAM tAH tathAsiMhasvarAH-siMhanAdasadRzasvarayuktAH tathAH-dundubhisvarAH-bherIsadRzasvarayuktAH, tathA-nandisvarAH-nandiH - dvAdazavidhavAdyAnAM sahanAdaH, tadvatsvaro yAsAM bhItara, ghaMTA jisase hilAkara bajAyA jAtA hai aisI laTakatI huI jo lAlAe haiM ve vajraratnakI banI huI haiM, tathA ina ghaMTAoMke jo pArzvabhAga haiM ve tapanIya svarNavizeSake bane hue haiN| jina loharajjusthAnIya zRMkhalAoM para ye ghaTAe~ laTakI huI haiM ve zrRMkhalAe~ rUpyakI banI huI haiN| tathA ina zrRMkhalAoMmeM jo DorI lagAnemeM AI hai vaha DorI bhI rajatakI banI huI haiM ina ghaMTAoMkA jo svara bajAne para nikalatA hai vaha pravAharUpase calatA rahatA hai. ikadana zAnta nahIM ho jAtA hai. nikalate samaya vaha meghake samAna gaMbhIrasvaravAlA hotA hai. jaisA svara haMsakA madhura hotA haiM vaisA hI madhura svara ina ghaMTAoMkA hai. krauMcapakSIkA svara jaisA sunanemeM mIThA lagatA hai. vaisA hI svara ina ghaMTAoMkA lagatA hai jaise siMha dahADatA hai vaise hI ye ghaMTAe bajane para apanI AvAja nikAlatI haiN| tathA bhegekA svara jaisA bharA huA sA nikalatA hai-vaisA hI. svara ina ghaMTAoMkA nikalatA hai| 12 prakArake bAjoMkA eka sAtha bajane para jaisA svara AkAza aura pRthivI che te vAratnanI banelI che temaja A ghaMTAonA je pAzvabhAga che te tepanIya (svarNa) nI banela che. lokhaMDanI zRMkhalAonA sthAne te ghaMTAo cAMdInI zRMkhalAonA AdhAre laTakI rahI che temaja A zRMkhalAomAM je dorIo che paNa rajata (cAMdI) nI banelI che. A ghaMTAomAMthI nIkaLate vani pravAharUpe satata vanita thato rahe che. te sAva zAMta thaI jato nathI. avani jayAre ghaMTAemAMthI dhvanita thAya che tyAre meghanA je te gaMbhIra lAge che. haMsanA madhura dhvani je ja A ghaMTAono madhura dhvani che. kaoNMcapakSine svara je sAMbhaLavAmAM mIThA lAge che. jema siMha garjanA kare che temaja A ghaMTAo paNa jyAre vagADavAmAM Ave tyAre zabda kare che. temaja bharIne vani jema guru gaMbhIra thaIne nIkaLe che te ja A ghaMTAomAMthI paNa nIkaLe che. bAra jAtanA vAjAone ekI sAthe vagADavAmAM Ave ane je jAtano sammilita thayelo vini zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 subodhinI TIkA. sU. 57 sUryAbhavimAnavarNanam taastthaa| tathA - nandighoSAH - anantaroktanandivad - ghoSo uccaiHzabdo yAsAM taastthaa| tathA-maJjusvarAH-priyazabdAH tathA-maJjughoSAH-priyocaiH zabdAH, tathA-susvarAH-zravaNataTaramaNIyasvarayuktAH, tathA- susvaraghoSAH-zobhanasvarayuktanAdasampannAH etAdRzyo ghaNTAH udAreNa-mahatA manojJena-zobhanena manohareNa manaHprasAdakena karNamanonivRtikareNa-zravaNamanaH pramodajanakena zabdena-tAn-dvArAsannAn sarvataH-sarvadikSu samantataH - sarvavidikSu ApUrayamANA ApUrayamANAHpunaH punaH-pUrayantyaH-vyApnuvatyaH yAvat-yAvatpadena-'zriyA'tIvAtIvopazobhamAnA upazobhamAnAH' ityetasaGgraho bodhyaH, etAdRzyo ghaNTAHtiSThanti= santi / sU0 57 // ___ mUlam-tesiM NaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa solasa vaNamAlAparivADIo paNNatAotAo ko guMjita kara detA haiM usI prakArase ina ghaMTAoMkA svara bhI AkAza evaM pRthivIko guMjA detA hai. ataH ina ghaMTAoMke zabda bahuta jorake nikalate haiM, jorake nikalane para bhI ve vibhISikA (bhaya) janaka nahIM hote haiM kintu baDe priya lagate haiM. inako sunakara zrotAjanoMko baDA apUrva Ananda AtA hai. yahI bAta susvara ghoSa zabdoM dvArA prakaTakI gaI hai| ina pUrvokta vizeSaNoMvAlI ve ghaMTAe apane udAra - vipula, manojJa - zobhana, manohara-manaH prasAdaka, evaM karNamano nivRtti kAraka aise zabdase dvArAsanna pradezoMko saba dizAoM evaM vidizAoMmeM vyApta karatI huI yAvat apanI sundaratAse adhika suhAvanI lagatI haiM // sU0 57 // teomAMthI nIkaLe che ane AkAza temaja pRthivIne zabdathI gujita karI mUke che te pramANe ja A ghaMTAone vani paNa AkAza ane pRthivIne gujita karI mUkato hate. ethI A ghaMTAone ivani bahuja moTethI nIkaLatA hatA ane chatAMe te vibhISikA janaka eTale ke bhaya utpanna karanAra nahIM hatuM. paNa te bahuja priya lAgato hato tene sAMbhaLIne zrotAone bahu ja apUrva AnaMda thata hato. e ja vAta susvara temaja susvaraSa zabdo vaDe prakaTa karavAmAM AvelI che A pUrvokta vizeSaNavALI te ghaTAe potAnA udAra-vipula, manojJa-zobhana, manehara-manaHprasAdaka, ane karNa mane nivRti kAraka (kAnone atIva sukhada anubhUti karAvanArA) dhvanithI daravAjAnI AsapAsanA pradezone sarva dizAo temaja vidizAomAM vyApta karatA yAvatuM sauMdaryathI vadhAre rucikara lAgato hate. sU. 5NA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 rAjapraznIyasUtre NaM vaNamAlAo NANAmaNimayadumalaya kisalayapallava samAulAo chappayaparibhujjamANasohaMtasassirIyAo pAsAIyAo jAva paDiruvAo / tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa pagaMThagA paNNattA, teNaM pagaThagA aDDhAijAiM joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM paNavIsaM joyaNasayaM bAhalleNaM savvavayarAmayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM pagaMThagANaM uvariM patteyaM patteyaM pAsAyavaDeMsagA pannattA, te NaM pAsAyavaDeMsagA aDDhAijjAI joyaNasayAI uDDhaM uccatteNaM paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsipa hasiyAviva vivihamaNi rayaNabhatticittA vAujuya vijayavejayaMtIpaDAgacchattAicchattakaliyA tuMgA gagaNatala maNulihaMtasiharA jAlaMtara rayaNapaMjarummiliyavva maNikaNaga bhiyAgA viyasiyasayavattapoMDarI yatilagarayaNaddhacaMdacittA NANAmaNidAmAlaMkiyA aMto bahiM ca saNhA tavaNijjavAluyApatthaDA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA darisaNijjA jAva dAmA || sU0 58 // chAyA - teSAM khalu dvArANAmubhayoH pArzvayoH dvidhAto naiSedhikyAM SoDaza SoDaza vanamAlA paripATyaH prajJaptA, tAH khalu vanamAlAH nAnAmaNimayadrumalatAkisalayapallavasamAkulAH SaT padaparibhujyamAna zobhamAnasazrIkAH prAsAdIyAH / yAvat pratirUpAH - 'tesiNa dArANaM ubhao pAse' ityAdi / sUtrArtha - (tesiNaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa 2 vaNamAlApa rivADIo paNNattAo) una dvAroMke vAmadakSiNApArzvabhAga meM eka 2 upavezana sthAnameM 16-16 vanamAlAoMkI paMktiyA kahI gaI haiM / ( tAoNaM vaNamAlAo NANAmaNimayadumalaya kisalayapallava samAulAo, chappayaparibhuja ' tesiNaM dAraNaM ubhayo pAse ityAdi / sUtrArtha - (tesiNaM dArANaM ubhayo pAse duhao nisIhiyAe solasa 2 vaNamAlAparavADIo paNNattAo ) te haravAlamonA DAsA bhAgAM lAganA hare hare! upavezana sthAnamAM soNa soNa vnbhaajaao| vanayatItheo hatI. ( tAo NaM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 58 sUryAbhavimAnavarNanam teSAM khalu dvArANamubhayoH pArzvayoHdvidhAto naiSedhikyAM SoDaza SoDazaprakaNTakAH prajJaptAH, te khalu prakaNTakAH ardhatRtIyAni yojanazatAni AyAmaviSkambheNa, paJcaviMzatiM yojanazataM vAhalyena, sarvavajramayAH acchAH yAvat prtiruupaaH| teSAM khalu prakaNTakAnAmupari pratyekaM pratyekaM prAsAdAvataMsakAH sohaMtasassirIyAo pAsAIyAo jAva paDirUvAo) ve vanalatAeM aneka jAti ke maNiyoMse bane hue drumoM evaM latAoMke kisalayoM-abhinavapallavoM evaM pallavoM-sAmAnyapatroMse yukta haiM bhramaroM dvArA ye AsvAdyamAna haiM, baDI acchI suhAvanI ye lagatI haiM. isIse inakI zobhA nirAlI haiM tathA ye vanalatAeM prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa evaM pratirUpa haiM, / ( tesiMNaM dArANaM ubhao pAse duhao NisIhiyAe solasa solasa pagaMThagA paNNattA) una dvAroMke vAma pArzvabhAgameM eka 2 upavezana sthAnameM 16 - 16 vedikArUpa prakaNThaka haiM / (teNaM pagaMThagA aDDhAijjAI AyAmavikkhabheNaM paNavIsaM joyaNasayaM bAhalleNaM savvavayarAmayA acchA jAva paDirUvA) ve prakaNThaka aDhAI sau yojanake lambe aura cauDe haiM tathA piNDabhAva se ye 2500 yojana ke haiN| ye saba sarvathA vajramaya haiM, nirmala yAvat pratirUpa haiM / ( tesiMNaM pagaMThagANaM uvariM patteyaM patteyaM pAsAyavaDeMsagA pannattA) una pratyeka prakaNThakoMke Upara zreSTha prAsAda kahe vaNamAlAo NANAmaNimayadumalayakisalayapallavasamAulAo, chappayaparibhujjamANasohatasassirIyAo pAsAiyAo jAva paDirUvAo) te vnstaa| anena mshethI banelA vRkSo temaja latAonA kisalaya-navI kuMpaLe-tathA sAmAnya pAMdaDAothI yukta che. bhamarAo vaDe te AsvAdyamAna che-eTale ke bhamarAo tenI upara besIne rasapAna karI rahyA che. te khUbaja sehAmaNI lAgI rahI che. ethI emanI zobhA addabhuta thaI paDI che. temaja te vanalatAe prAsAdIya, darzanIya, mali35 mane prati35 che. (tesi NaM dArANaM ubhayo pAse duhao gisIhiyAe solasa solasa pagaMThagA paNNattA) te 12vAsAnI bhI mAnA hare hare 64vezana sthAnamA soNa se 21 54 cha. ( teNa pagaMThagA aDaDhAijjAI joyaNAI AyAmavikkhabheNaM paNavIsaM joyaNasayaM bAhalleNaM savva vayarAmayA acchA jAva paDirUvA) te 5 / maDhIsA yA ain bhane 5 . tama piMDabhAvathI te 2500 so jana jeTalA che. A badhA saMpUrNapaNe vajAya che, ni che. yAvat prati35 cha. (tesi NaM pagaMThagANaM uvariM patteyaM patteyaM pAsAyavaDesagApannattA) te hare hare | 642 zreSTha prAsAhI vAya che. (te NaM pAsAya zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 rAjapraznIyasUtre prajJaptAH, te khalu prAsAdAvapaMsakAH ardhatRtIyAni yojanazatAni Urdhvamuccatvena paJcaviMzati yojanazatAni viSkambheNa, abhyudgatotsRtaprabhAsitA iva vividhamaNiratnabhakticitrAH vAtodbhuta vijayavaijayantIpatAkAcchtrAticchatrakalitAH tuGgAH gaganatalamanu likhacchikharAH jAlAntararatnAH paJjaronmIlitA iva, maNikanakastUpikAkAH vikasitazatapatra puNDarIka tilakaratnArdhacandra citrAH nAnAmaNidAmAlaGkRtAH gaye haiM / ( teNaM pAsAyavaDeMsagA aDDhAijjAI joyaNasayAI uDDha uccatteNa paNavIsaM joyaNasayaM vikvaM bheNaM anbhuggaya mUsiyapahasiyAviva vivihamaNirayaNabhatticittA vAuyavijayavejayaMtIpa DAgacchattAicchattakaliyAtuMgA ) ye prAsAdAvataMsaka 250 yojana U~ce haiM, tathA 2500 yojanake vistAravAle haiM / inake jo sAmanekI ora sakala dizAoMmeM prabalarUpase dIpti nikalatI hai usase aisA pratIta hotA hai ki mAnoM ye saba usa dIptise vaddhase ho gaye haiM. aneka prakArakI maNiyoM evaM ratnoMkI racanA se ye saba baDe amyuta pratIta hote haiM / tathA vAyuse kaMpita jo vijayavaijayantIpatAkA aura chatrAticchatra ina donoMse ye alaMkRta hai / 250 sau yojana pramANa U~cAIse yukta hone ke kAraNa ye bahuta UMce hai / ( gagaNatalamaNulihaMta siharA, jAlaMtararayaNapaMjarummiliyavva. maNikaNagathUmiyAgA, viyasiyasayapattapoMDarI yatilagarayaNaddhacaMdacittA ) isIliye inake zikharoM ke agrabhAga AkAzatalako sparza kiye hue haiM | atizaya cAkacikyase yukta honeke kAraNa ye aise pratIta hote haiM ki vaDeMsagA aDDhAijjAI joyaNasayAI uDDhaM uccatteNaM paNavIsaM joyaNasya vikkhabheNaM anbhuggayamUsiya pahasiyAviva viviha maNirayaNabhatticittA vAuyavijayavejayaMtI paDAgacchattAicchattakaliyA tuMgA ) mA AsAhAvata same ( zreSTha prasAhI ) 250 yojana bheTalA UMcA che temaja 2500 ceAjana jeTalA vistAravALA che. emanAthI je sAmenI tarapha, badhI dizAomAM prabaLarUpI dIpti nIkaLe che tethI emapratIti thAya che ke jANe ke ee badhA te dIptithI ja baddha thaI gayA heAya. dhaNI jAtanA maNIe ane ratnAnI racanAthI e save khUbaja annuna lAge che. temaja pavanamAM laherAtI vijaya vajayantI patAkA temaja chatrAticchatrAthI ne alaMkRta che. 250 sA yonana bheTalI ayArdha vAjA hovAthI te me'hamabhUma yA che. ( gagaNatalamaNulihaMtasiharA, jAlaMtararayaNapaMjarummiliyavva, maNikaNagathUbhiyAgA, viyasiyasayapattapoMDarIyatilagarayaNaddhacaMdacittA ) methI sebhanI uparanI Toyo AAzane sparzI rahI che. atizaya caLakATathI yukta hAvA badala ee evA lAge che ke. jANe hamaNAM ja mAMjarAthI bahAra kahADavAmAM AvyA che. camaka A badhAmAM eTalA mATe che ke zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 58 sUryAbhavimAnavarNanam 367 antarbahizca zlakSNAH tapanIyavAlukAprastaTAH sukhasparzAH sazrIkarUpAH prAsAdIyAH darzanIyAH yAvad dAmAni // sU0 58 // TIkA-'tesiNaM dArANaM' ityAdi-teSAM khalu dvArANAmubhayoH pArzvayoH pratyekaM dvidhAtaH - dviprakArAyAM naiSedhikyAm - upavezanasthAne, SoDaza SoDaza mAnoM isI samaya ye paMjarase bAhara nikAle gaye haiM, cAkacikya (camakAhaTa) inameM isa kAraNase hai ki inakI jo gavAkSa haiM / unameM zobhAke nimitta bIcameM vaiDUryAdiratna lagAye gaye haiM / maNi evaM suvarNa ina donoMse nirmita huI zikharoMse ye yukta haiN| vikasita zatapatra-kamala evaM puNDarIka-zvetakamala ye dAnoM apanI pratikRtirUpase inameM vartamAna hai, tathA tilakaratna evaM ardhacandra inake AkAroMse ye abhyuta bane hue haiM, ( NANAmaNidAmAlaMkiyA aMto bahiM ca sahA, tavaNijjavAluyA patthaDA, suhaphAsA, sassirIyarUvA, pAsAIyA darisaNijjA jAva dAmA) aneka jAtIyamaNimAlAoMse ye yukta haiM, suzobhita haiM. bhItara bAhara ye saba prAsAdAvataMsaka cikane haiM. tapanIya suvarNakI bAlukAke prastaToMse ye yukta haiM. inakA sparza sukhada haiM, zobhAsahita AkArase ye saba sampanna haiM / cittako prasanna karanevAle haiM, darzanIya haiM, abhirUpa haiM pratirUpa haiN| TIkArtha-una donoMke tarapha jo upavezana sthAna haiM, unameM pratyekameM 16-16 vanamAlAoMkI paMktiyAM haiM. inameM jo vRkSa evaM latAeM hai ve saba A badhAmAM eTalA mATe che ke emanA je gavAkSe che temAM zobhA mATe vacce vacce viDUrya vagere rane gUMthavAmAM AvyA che. maNi temaja suvarNa A baMnethI banelA zikharethI e yukta che vikasita-zatapatra-kamaLa ane puMDarIka-zvetakamaLa bane potAnI pratikRtinA rUpamAM eomAM vidyamAna che temaja tilakaratna ane ardha yndrn| 2|4|thii ma mayA masuta yA che. (NANAmaNidAmAlakiyA aMto vahiM ca saNhA, tavaNijja vAluyA patthaDA, suhaphAsA sassirIyarUva pAsAIyA darIsaNijjA jAva dAmA) 7 tana maNiyAnI bhANAsAthI samA yuta tA, suzAmita tA. A badhA sarvazreSTha prAsAdo aMdara ane bahArathI cIkaNA (lIsA) hatA. tapanIya senAnIvAlukA prastarothI, eo yukta hatA emane sparza sukhada che, eo saMve zobhAyukta AkArathI saMpanna che cittane prasanna karanAra che darzanIya che. abhirUpa che ane pratirUpa che. TakAtha-te daravAjAonI baMne tarapha je upavezana sthAno che te-dareke darekamAM soLa seLa vanamALAonI paMktio che emAM je vRkSo ane latAo che te badhI ghaNuM jAtanA maNiothI banelA che. emanA kisalayo-kuMpaLa-pala zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 rAjapraznIyasUtre pratyekaM SoDazasaMkhyAH vanamAlAparipATyaH anupadavakSyamANasvarUpavanamAlAzreNayaH prajJaptAH tAH khalu vanamAlAH nAnAmaNimayamalatAkisalayapallavasamAkulA:nAnAmaNimayAH-anekajAtIyamaNimayAH ye drUmalatAkisalayapallavAH tatra drumAHvRkSA latAzceti drumalatAstAsAM ye kisalapa-pallavAH-tatra-kisalayA-abhinavapallavAH, pallavA-sAmAnyapallavAzca taiH samAkulAH-yuktAH, tathA-SaTpadaparibhujyamAnazobhamAnAH sazrIkAH-paTpadaH bhramaraiH paribhujyamAnAH-AsvAdyamAnAzca tAH zobhamAnAH virAjamAnaH ata eva tAzca sazrIkAH suzobhAsampannAH, tathAprAsAdIyAH, tathA-darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH, eSAM vyAkhyA pUrva kRtaa| teSAM khalu dvArANAmubhayoH pArzvayoH pratyekaM dvidhAta:-dvividhAyAM naiSedhikyAM pratyekaM SoDaza SoDaza prakaNTakAH-vedikArUpAH prajJaptAH te khalu prakaNThakAH-ardhatRtIyAni yojanazatAni AyAmaviSkambheNa sArdhazatadvayasaMkhya yojanapramANadaiyavistArayuktAH paJcaviMzati yojanazata-paJcaviMzatyadhika yojana aneka jAtIya maNiyoMke bane hue haiM, inake kisalayoM-koMpaloMse evaM pallavoM se sAmAnya patroMse-ye banamAlAeM yukta haiN| ina vanala-tAomeM bhramarapaMktiyAM ghUma rahI haiM ataH vanamAlAeM unake dvArA AsvAdyamAna ho rahI hai inakI zobhA nirAlI honeke kAraNa ye saba baDI suhAvanI pratIta hotI haiM, dekhane vAloMke manako ye varavaza apanI aura AkRSTa kara letI haiM ataH ye prAsAdIya haiM, tathA dekhane yogya kAraNa ye darzanIya haiH aura pratirUpa haiM / ina prAsAdAdi padoMkI vpAkhyA pahilekI jA cukI hai| ina dvAroMke vAmapArzvabhAgameM jo upavezana sthAna hai unameM pratyeka meM 16-16 vedikArUpa prakaNThaka haiM. ye prakaNThaka laMbAI cauDAI meM 250 yojana ke haiM, tathA piNDabhAga se inakA vistAra 250 sau yojana kA rAonA ToLeToLA uDI rahyA che. ethI A badhI vanamALAo temanA vaDe A svAdyamAna thaI rahI che. emanI zobhA addabhuta hovAthI A badhI khUba ja sehAmaNuM lAgI rahI che. jenArAonA manane te ekadama potAnI tarapha AkRSTa karI le che. ethI eo prAsAdIya che temaja jevA yogya havA badala darzanIya che. abhirUpa che ane pratirUpa che. A prAsAdAdika vagere padonI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. A daravAjAonI DAbI bAjue je upavezana sthAne che, te dareke darekamAM seLa seLa vedikArUpa prakaMThake che. A prakaMThako laMbAI temaja pahoLAImAM 250 jana jeTalA che. temaja piMDabhAvathI emane zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 057 sUryAbhavimAnavarNanam 369 zatam bAhalyena - piNDabhAvena, tathA te sarve vajramayAH - sarvAtmanA vajraratnamayAH acchA: yAvat - yAvatpadena 'lakSNAH zlakSNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH, niSpaGkAH, niSkaGkaTacchAyAH saprabhAH, samarIcayaH sodyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH' ityeSAM sagraho bodhyaH, tathA pratirUpA ' eSAM vyAkhyA pUrvaM kRtA / teSAM khalu prakaNTakAnAmupari pratyekaM pratyekam prAsAdAvataMsakAH - prAsAdazreSThAH prajJaptAH, te khalu prAsAdAvataMsakAH ardhatRtIyAni yojanazatAni Urdhvamuccatvena - sArdhazatadvayasaMkhyayojanapramANoccatAyuktordhvabhAgasametAH, paJcaviMzatiM yojanazataM viSkambheNa paJcaviMzatyadhika yojanazatapramANavistArayuktAH tathA - abhyudgatocchritaprabhAsitA - abhyudgatA abhimukhatayA sarvato niHsRtA - ucchratAprabalatayA sakaladikSu prasRtA ca yA prabhA - dIptiHtayA sitA - baddhAH iva tiSThantIti / tathA - vividhamaNiratnabhakticitrAH - aneka jAtIyamaNiratna racanA'dbhutAH tathA vAtoddhUtavijayavaijantIpatAkAcchtrAticchatra kalitAH - vAtena vAyunA uddhRtAHutkampitAH yAH vijayavaijayantIpatAkA abhyudayasUcaka vaiyajayantIrUpa - patAkAH, chatrAticchatrANi - uparyuparisthitacchatrANi cetyubhayaiH kalitAH - alaGkRtAstathA, hai| yahAM yAvat padase 'zlakSNAH zlakSNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH niSkaM kaTacchAyAH saprabhAH, samarIcayaH, sodyotAH, prAsAdIyAH darzanIyAH, abhirUpA:, ' gRhIta hue isa pAThakI tathA pratirUpa isapadakI vyAkhyA pahile likhI jA cukI hai. ina pIThavizeSarUpa prakaNThakoMke Upara jo 1616 prAsAdAvataMsaka kahe gaye haiM. unakI lambAI cauDAIkA pramANa sUtrake arthake samaya meM hI prakaTa kara dI gaI hai / abhyudaya sUcaka jo vaijayantIrUpa patAkA hotI hai vaha yahAM vijaya vaijayantIpatAkA zabdase kahI gaI hai tathA " 9 vistAra 250 ceAjana jeTalA che A badhA vAnA banelA che. svacchatAmAM A badhA AkAza temaja sphaTika maNi jevA ni La- accha-che. ahIM cAvatuM padmathI ( RkSNAH zlakSNAH dhRSTAH mRSTAH, nIrajasaH nirmalAH, niSkaMkaTacchAyAH, saprabhAH, samarIcayaH, sodyotAH prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pahA gRhIta thayAM che. mA paTTAnI vyAkhyA pahelA karavAmAM AvI che. A pIDavazeSa praka`pheAnI upara ja seALa seALa prAsAdAvata sake kahevAmAM AvyA che temanI laMbAI temaja paheALAInI khAkhatamAM sUtranA anu` spaSTIkaraNa karatAM ja badhI vigata kahI che. abhyudayanI sUcaka je vaijayaMtIrUpa dhajA hAya che-tenA mATe ahIM vijaya TvajayatI patAkA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 rAjapraznIyasUtre tathA --tuGgAH - ucchritAH ardhatRtIyayojanazatapramANocatAyuktatvAt , ata eva gaganatalam-AkAzamaNDalam anulikhacchikharAH - spRzadagrabhAgAH, tathA-jAlAntararatnapaJjaronmIlitA iva-jAlAni (gavAkSAH) jAlakAni teSAmantareSu-madhyeSu vilakSaNazobhArthAni yAni ratnAni-vaiDUryAdIni tAni santyeSu te jAlAntararatnAH, sUtre luptavibhaktikaM padaM prAkRtatvAt , tathA paJjaronmIlitA iva-pArAda unmIlitAH-sampratyeva niHsaritA iva aticAkyacikyayuktatvAt , ayaM bhAvaHyathA maJjUSAyAM sthApitaM kimapi vastu tatkSaNanissAritaM sadabhaGgAGgacchavitvAnitAntaM zobhate tathA te'pi prAsAdAvataMsakA iti / tathA-maNikanakastUpikAkAH - maNisuvarNobhayamayazikharayuktAH, tathA-vikasitazatapatrapuNDarIkaratnArddhacandracitrAH - vikasitAni - praphullAni yAni zatapatrapuNDarIkANi zatapatrANi kamalAni, puNDarIkANi zvetakamalAni cetyubhayAni dvArAdau zobhAthai pratikRtitvena tiSThanti, tAni, tathA -- tilakaratnAni - mastakanyastabinduvizeSAH, bhityAdiSu tAni zobhAthai nyasyante, tathA-ardhacandrAH dvArAdau zobhArthamaghachatroMke Upara jo aura chatra hote haiM ve chatrAticchatra zarase kahe gaye haiN| tathA 'jAlAntara ratnapaMjaronmIlitA iva' padase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ina pratyeka prAsAdAvataMsakoMkI gavAkSoM meM vilakSaNa zobhAke nimitta vaiDUrya Adi ratnakhacita kiye gaye haiM, / ina ratnoMkI cAkacikyase yukta hue ye prAsAdAvataMsaka aise jJAta hote haiM ki mAnoM ye amI hI paMjarase bAhara nikAle gaye hai| jaisemaMjuSAmeM rakkhI huI koI vastu abhaGgAGgachavivAlI banI rahaneke kAraNa nikalane para navIna sI pratIta hotI hai-usI prakArase ye bhI aise hI pratIta hote hai| tilakaratna mastakanyastavinduvizeSa-jo kI zobhAke nimitta bhI-Adi pada rakhe jAte haiM vahAM para rakhe hue haiN| tathA zobhAke nimitta dvAra Adi zabdano prayoga karavAmAM Avyo che. ane chatrenI upara je bIjA chatra hoya che te chatrAtirachatra 42vAya che. tema04 'jAlAntararatnapaMjaronmIlitA iva' 54thI meM vAta spaSTa karavAmAM AvI che ke A dareke dareka prAsAdAvataMkanA gavakSeAmAM addabhuta zobhAnI vRddhi mATe vairya vagere ratno jaDelAM che. A ratnonI camakathI A badhA prAsAdAvataMsaka evA lAge che ke jANe hamaNAM ja pAMjarAthI kahADavAmAM AvyA che. jema peTImAM mUkelI kaI vastu abhaDachADa, zebhA saMpanna rahevAthI jyAre bahAra kADhavAmAM Ave che tyAre navI jevI ja lAge che-temaja A badhA paNa evA ja lAgatA hatA. tilakaratnamastakanyasta vivizeSa-ke je zebhA mATe bhIMta vagere para mUkavAmAM Ave tyAM mUkelA hatA temaja zebhA mATe daravAjA vagere zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 0 58 sUryAbhavimAnavarNanam 371 bhAgavibhaktacandrAkArA nyasyante, taizvitrAH - adbhutAH, nAnAkAravicitracitra - citraNacamatkRtAH, tathA nAnAmaNidAmAlaGkRtAH - anekajAtIyamaNimAlAzobhitAH, antarbahizca - Abhyantare vA bAhye bhAge - tadavacchedena te prAsAdAvataMsakAH zlakSNAH- cikaNapudgalaskandhanirmitAH tathA tapanIya vAlukAprastaTAH svarNamayavAlukAprastarayuktAH, tathA - sukhasparzAH - sukhada sparzayuktAH, tathA - sazrIkarUpAH - zobhA - yuktakArasampannAH, prAsAdIyAH- dRzyadarzanakAriNAM cittaprasAdakAH, darzanIyA:avalokanIyAH, abhirUpAH, iti prAgvat yAvad dAmAni -ita Arabhya dAmavarNanaparyantaM bodhyam, tathA ca prAsAdAvataMsakAnAmAntarbhUmi varNanam, uparyulloka varNanam siMhAsanavarNanam, tadupari vijayadRSyavarNanam vajrAGkazavarNanam, muktA dAmavarNanaM ca yathA yAnavimAnaprakaraNe kRtaM tathA'trApi bodhyam / etatsarvaM viMzatitamaikaviMzatitamayoH sUtrayoravalokanIyam / tathA prakaNThakAnAM pIThavizepANAmupari dhvajAH - patAkAH, chatrAticchatrANi - chatroparyuparicchatrANi ca yAnavimAnaprakaraNavad atra varNanIyAni || sU0 58 // " - para arddhacadrake AkAra bhI bane hue haiN| 'jAva dAma' padase yahAM yaha sUcita kiyA gayA hai ki jaisA yAnavimAna ke varNana prakaraNa meM antarbhamikA varNana, uparyullokakA varNana, siMhAsamakA varNana isake Upara vijayaduSyakA varNana, vajrAGkhazakA varNana, aura muktAdAnakA varNana kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI ina sabakA varNana karanA cAhiye, yaha saba varNana 20 veM aura 21 sUtra meM kiyA gayA haiM / tathA prakaNThakoMkI dhvajAoMkA patAkAoMkA chatrAtichatroM kA varNana bhI yAnavimAnavarNana prakaraNakI tarahase hI yahAM jAnanA cAhiye || sU0 58 // 52 arddha yandranA bhAratA 'jAva dAma' pahathI sahI se bAta sUcita karavAmAM AvI che ke jema yAnavimAnanA varNana prakaraNamAM antabhUminu varNIna upayu leAkanu" varNIna, siMhAsananu varNana, tenI upara vijaya duSyanuM varNana vAMkuzanuM varNana ane muktAdAmanuM varNana karavAmAM AvyuM che temaja ahIM paNu A badhAnuM varNana samajavuM joIe. A badhuM varNana 20 mA ane 21 mA sUtramAM karavAmAM AvyuM che temaja praka'ThekAnI dhvajAonu` chatrAtichatrAnuM varNana prakaraNanI jemaja ahIM jANI levuM joIe. !! sU0 58 5 zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 __ rAjapraznIyasUtre mUlam - tesi NaM dArANaM ubhao pAse solasa solasa toraNA paNNattA, NANAmaNimayA NANAmaNimaesu khaMbhesu uvaniviTThasanniviTTA jAva pumhtthgaa| tesi NaM toraNANaM patteyaM 2 purao do do sAlabhaMjiyAo paNNattAo jahA heTThA taheva ! tesi NaM toraNANaM purao do do nAgadaMtA paNNattA jahA heDhA jAva dAmA / tesi NaM toraNANaM purao do do hayasaMghADA gayasaMghADA narasaMghADA kinnarasaMghADA kiMpurisasaMghADhA mahoragasaMghADA gadhavasaMghADA usabhasaMghADA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, evaM paMtIo vIhIo mihunnaaii| tesi NaM toraNANaM purao do do paumalayAo NiccaMkusumiyAo jAva savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM toraNANaM purao do do disAsovasthiyA paNNattA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM toraNANaM purao do do caMdaNa kalasA paNNatA, te NaM caMdaNa kalasA varakamalapaiTTANA taheva / tesi NaM toraNANaM purao do do bhiMgArA paNNatA, teNaM bhiMgArA varakamalapaihANA jAva mahayA mattagayamuhAgitisamANA paNNattA samaNAuso ! / / / sU0 59 / / chAyA-teSAM dvArANa mubhayoH pAzvayo SoDaza SaDaza toraNAH prajJaptAH, nAnAmaNimayAH nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTasaniviSTAH yAvat padmaha ' taMsiNaM dArANaM ubhao pAse ityAdi / sUtrArtha-(temiNaM dArANaM ubhao se solasa solasa toraNA paNNattA) ina dvAroMke dakSiNavAma pAzvabhAgameM jo upavezanasthAna hai unameM 16 - 16 'tesi Na dArANa ubhayo pAse' ityAdi / sUtrArtha-(tesiMNa dArANa bhaA pAsa solasa solasa toraNA paNNAtA) mA daravAjAonI jamaNuM DAbI tarapha ja svazana sthAne che te dareke darekamAM bheLa zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 subodhinI TIkA. sU. 59 sUryAbhavimAnavarNanam stkaaH| teSAM khalu toraNAnAM pratyekaM purataH dve dve zAlamajike prajJapte, yathA adhaH tathaiva / teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau nAgadantau prajJaptau, yathA'dhaH yAvad dAmAni / teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau hayasaMghATau gajasaMghATau narasaMghATau kinnarasaghATau kiMpuruSasaMghATau mahoragasaMghATau gandharvasaMghATau vRSabhasaMghATau sarvaratnamayau Acchau yAvat pratirUpau, evaM paGkIH vIthIH mithune toraNa kahe gaye haiM / ye saba toraNa (NANAmaNimayA NANAmaNimaesu khaMbhesu upaNiviTThasanniviTThA jAva paumahatthagA) aneka prakArake maNiyoMke bane hue haiM, tathA anekaprakArake maNiyoMke bane hue stabhoM Uparake nizcavarUpase sthita haiM, yAvat utpala hastaka hai / (tesiMNaM toraNANaM patteyaM 2 purao do do sAlabhaMjiyAo paNNattAo) ina toraNoMmeMse pratyeka toraNake Age do do zAlabhajikAeM kahI gaI hai| (jahA heDA taheva) jisa prakArakA zAlabhaMjikAoMkA varNana 56 veM sUtrameM kiyA gayA hai-usI prakArakA inakA varNana yahAM para bhI jAnanA cAhiye- (tesiNaM toraNANaM purao do do nAgadaMtA paNNattA, ) jahA heTThA jAva dAmA) ina toraNoMke Age do do nAgadanta kahe gaye hai| jisa prakArakA varNana inakA 56 ve sUtrameM kiyA gayA hai aisA hI varNana inakA yahAM para bhI dAma paryanta kahA gayA / jAnanA cAhiye / (tesiMNaM toraNANaM purao do do hayasaMdhADA, gayasaMghADA narasaMghADA. kinnarasaghADA kiMpurisasaMghADA, mahoragasaMghADA, gaMdhavvasaMghADA, usabhasaMghADA, savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA) una toraNoMke Age do do hayasaMghATa-azvayugma, do se tovAma bhAvyA cha. ma to26 (NANAmaNimayA, NANAmaNimaemu khaMbhesu uvaNividvasannividvA jAva paumahatthagA) 5 42nA bhaemAthI matAva vAmAM AvyAM che. temaja ghaNuM prakAranA maNiothI banelA thAMbhalAenI upara nizvata 35thA sthita cha. yAvat 5sta che. (tesiM gaM pattaMya 2 purao do do sAla bhaMjiyAo paNNattAo) mA tAramAthI 43 624 tozanI sAme madhye zAsa Afort (pUtajImA) che (jahA hevA taheva ) zAma nitinupae na jema 56mAM sUtramAM karavAmAM AvyuM che temaja ahIM paNa samajavuM joIe. (tesiM Na toraNANaM purao do do nAgadatA paNNattA jahA hevA jAva dAmA ) mA toraNonI sAme babbe nAgade te che 56 mAM sUtra pramANe ja ahIM paNa badhuM varNana hama sudhI sabhA me (tesiM Na toraNANa purao do do hayasaghADA, gayasaMghADA, narasaMghADA, kinnarasaMghADA. kiMpurisasaghADA, mahoragasaMghADA, gaMdhavvasaghADA, usamasaghADA, samvarayaNAmayA acchAjAva paDirUvA) te tAnI sAme mAge zrI rAjaprazrIya sUtra: 01 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 rAjapraznIyasUtre teSAM khalu toraNAnAM dve dve padmalate yAvat zyAmalatenityaM kusumite yAvat sarvaratnamaye purataH acche yAvat prtiruupe| teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau diksauvastikau prajJaptau sarvaratnamayau acchau yAvat pratirUpau / teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau candanakalazau prajJaptau, te khalu candanakalazA gajasaMghATa-hAthIkA yugma do do nagyugma, do do kinnara yugma dodo kiMpuruSa yugma, do do mahoragayugma, do do gandharvayugma, do do vRSabhayugma haiM ye saba sarvAtmanA ratnamaya haiM, nirmala haiM yAvat pratirUpa haiM (evaM paMtIo, vIhIo mihuNAI) isI prakArase do 2 zreNiyAM haiM, do do vIthiyAM haiM aura do do strIpuruSake yugma haiM / (tesiNaM toraNANaM purao do do paumalayAo jAva sAmalayAo,) tathA una toraNoMke Age do do padmalatAeM yAvat do do zyAmalatAeM kahI gaI hai / ( NicaM kusumiyAo jAva savvarayaNAmayAo, acchA jAva paDirUvA) ye saba latAeM nitya kusumoMse yukta banI rahatI hai| yAvat-sarvathA ratnamaya kahI gaI haiM aura bahuta hI nirmala haiM, yAvat pratirUpa haiM (tesiNaM toraNANaM purao do do disA sovatthiyA paNNattA, savvarayaNAmayA, acchA jAva paDirUvA) una toraNoMke Age do do diksaubastika kahe gaye haiM ye saba bhI sarvAtmanA ratnamaya haiM, nirmala haiM yAvat pratirUpa hai| (tesiMNaM toraNANaM purao do do caMdaNakalasA paNNatA teNaM caMdaNakalasA hayasaMghATa-azvayugma, babbe kinarayugma babbe kipurUSayugma mahoraga yugma, babbe gandharva yugma baLe vRSabha yugma che, A badhAM saMpUrNapaNe ratnamaya che, nirmaLa che, yAvat prati35 che. (evaM pattIo vIhIo, mihuNAI) mA pramANe 1 madhye zrI cha, yo paathi| bhane 5.ye strI puruSanA yubha cha. (tesiM gaM toraNANaM purao do do paumalayAo, jAva sAmalayAo) tema04 mA toraNAnI sAme ye patAmme cha yAvat 55me zyAmasatA cha. (NicakusumiyAo jAva savvarayaNAmayAo acchA jAva paDirUvA ) mA 5dhA satAyA // 05vatI manI rahe che. yAvat sarvathA ratnamaya kahevAmAM AvI che. ane teo bahu ja nirmaLa cha yAvat prati35 cha. ( tesiM gaM toraNANaM purao do do disA sovatthiyA paNattA, savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA) 0 tAnI sAme 7 siaupsti| DevAya OM. aa mAM 55 2tnabhaya cha, ni cha. yAvat prati35 che. (tesiM jaM toraNANaM purao do do caMdaNakalasA paNNattA teNaM caMdaNakalasA varakamalapaiTANA zrI rAjaprIya sUtra : 01 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 subodhinI TIkA. sU.0 59 sUryAbhavimAnavarNanam varakamalapratiSThAnA tathaiva / teSAM khalu toraNanAM purato dvau dvau bhRGgArau prajJaptau, te khalu bhRGgArAH varakamalapratiSThAnA yAvat mahAmattagajamukhA''kRtisamAnAH prajJaptAH zramaNaH AyuSman // sU0 59 // TIkA-'tesiNaM dArANaM ubhao pAse' ityAdi-teSAM-pUrvoktAnAM khalu dvArANAM pratyekam-ekaikasya dvArasya ubhayoH- dvayoH pArzvayorekaikanaSedhikIsatvena yA dviprakArA naiSedhikI upavezanasthAnarUpA tatra SoDaza SoDaza toraNAH prajJaptAH te kIdRzAH ? ityapekSAyAmAha-nAnAmaNimayAH anekajAtIyamaNimayAH, tathAnAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTasanniviSThA-upaniviSTAH-sAmIpyena sthitAH, samyag nizcalatayA niviSTAH-sthitAH yAvat-yAvatpadena vividhamuktAntarArUpo pacitA, vividhatArArUpovicitAH, ihAmRga-vRSabha-turaga-nara-makara-vihagavarakamalapaiTThANA taheva tesiMNaM toraNANaM purao do do bhiMgArA paNNattA) una toraNoMke Age do do candana kalaza kahe gaye haiM / ye candanakalaza sundarakamaloMke Upara pratiSThita haiN| ina toraNoMke Age do do bhiMgAra-bhRGgAra kahe gaye haiM / ( teNaM bhiMgArA varakamalapaiTThANA) ye bhRGgAra sundarakamaloMke Upara pratiSThata haiM / ( jAva mahayA mattagaya muhAgiti samANA paNNattA samaNAuso) yAvat he zramaNa ! AyuSman ! ye bhRGgAra mattagajarAjakI mukhAkRti jaise haiN| TIkArtha-ina pUrvokta dvAroMmeMse pratyeka dvArake dakSiNavAmapArzva bhAgameM jo eka 2 upavezanasthAna kahA gayA hai. usameM 16-16 toraNa kahe gaye haiN| ye saba toraNa aneka jAtiya maNiyoMke bane hue tathA aneka maNimayastaMbho ke Upara ye nizcalarUpase niviSTa hai| yahAM yAvat padase 'vividhamuktAntarAtaheva tesiMNaM toraNANaM purao do do bhiMgArA paNNattA) mA mA tAraNInI sAme babbe caMdana kaLaze kahevAya che. A caMdana kaLaze suMdara kamaLAnI upara mUkavAmAM AvyAM che. A toraNonI sAme babe bhiMgAra bhaMgAra kahevAmAM AvyAM che. (te NaM bhiMgArA varakamala paiTThANA) muNgaa| suM42 mA 752 pratiSThita che. (jAva mayA mattagaya muhAgiti samANA paNNattA samaNAuo) yAvat & zrama he AyuSmana ! A bhaMgAre matta gajarAjanI mukhAkRti jevA che. TIkA-pUrvokta daravAjAomAMthI dareke dareka daravAjAnI jamaNI temaja DAbI tarapha je eka eka upavezana sthAna che temAM bheLaseLa toraNe aneka jAtiya maNienAM banelAM che. temaja aneka maNimaya staMbhanI upara sthira rUpamAM goThavesi cha. mI yAvat 56thI 'vividha muktAntarArUpopacittA vividhatArArUpopacittA' zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 rAjapraznIyasUtre vyAlaka-kinnara-ruru-zarabha-camara-kuara-vanalatA-padmalatA-bhakticitrAH stambho gatavara-vedikAparigatAbhirAmAH, vidyAdharayamala yugala yantra yuktaiva arciH sahasramAlanIyAH rUpakamAlanIyaH rUpakasahasrakalitAH bhAsamAnAH bAbhAsyamAnAH cakSulokanazleSAH sukhasparzAH sazrIkarUpAH ghaNTAvalicalitamadhuramanoharasvarAH zubhAH kAntAH darzanIyAH nipuNopacitadedIpyamAnamaNiratnaghaNTAjAlaparikSiptAH yojanazatasahasravistIrNAH divyAH prAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH, pratirUpAH, teSAM toraNAnAmupari bahUni cchatrAticchatrANi, patAkAtipatAkAH ghaNTAyugalAni, nalinahastakA. utpalahastakAH, ityeSAM saGagrahaH, tathA-padmahastakAH, eSAM vyAkhyA aupapAtikasUtre matkRtAyAM pIyUSavarSiNITIkAyAmavalokanIyA, vividhamuktAntaretyAdipadAnAM vyAkhyA-atratya tryodshsuutrtobseyaa| ___teSAM khalu toraNAnAM pratyekam-ekaikasya purataH-agrataH, dve dve zAlabhasike prajJapse. tAH kIdRzyaityapekSAyAmAha-yathA'dha: saptapaJcAzattamasUtre varNitAH, tathaiva-tenaiva-prakAreNAtrApi varNanIyAH, teSAM khalu toraNAnAM purataH dvau dvau rUpopacittA vividha tArArUpopacitA' se lekara ' utpalahastakAH' takake 13 veM satroktapadoMkA saMgraha huA hai so ina muktAntarAdipadoMkI tathA padmahastaka kI TIkA vahIM parakI gaI hai. tathA inapadoMse atirikta aura jo pada isa pAThameM Aye haiM unapadoMkI TIkA aupapAtika sUtra para jo pIyUSavarSiNI TIkA mere dvArA likhI gaI hai vahAM parakI gaI hai so vahAMse jAnanA caahiye| isI prakAra se una toraNoM meM se pratyeka toraNa ke Age do 2 zAlabhaJjikAe~ ( puttalikAe~ ) kahI gaI hai - ina zAlabhaMjikAoM ke viSaya kA varNana jaisA 57 veM sUtra meM kiyA gayA hai. vaisA hI varNana yahAM para bhI inakA karanA cAhiye, tathA ina toraNoM ke Age jo do thA mAMsa utpalahastakAH' sudhiin| 13 mA sUtrAta phon| saDa 22. che. A muktAntara vagere padonI temaja padmahastaka padonI TIkA tyAM ja karavAmAM AvI che. tathA A pade sivAyanA je pada A pAThamAM AvyAM che te badhAMnI TIkA meM aupapAtika sUtranI pIyUSavarSiNI TIkAmAM karI che. to sarva jijJAsuo tyAMthI jANI zake che. A pramANe te taraNemAMthI dareke dareka teraNanI sAme babbe zAlabhaMjikA (pUtaLIo ) hoya che A zAlabhaMjikAo viSenuM varNana pa7 mAM sUtramAM karavAmAM Avela varNana pramANe ja samajavuM joIe temaja khIMTIo upara je pAMcavarSonI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sva. 59 sUryAbhavimAnavarNanam 377 nAgadantau prajJaptau, te kIdRzA ? ityapekSAyAmAha-yathA'dhaH yena prakAreNa SaTcAzattamasUtre'bhitAH, tena prakAreNAtrApi grAhyAH, teSu nAgadanteSu dAmAni paJcavarNAni santIti te'pi tadvadvarNanIyA ityAha-yAvaddAmAni-dAma varNana paryantamatra saMgrAhyam tadarthazca 56 SaTpaJcAzattamasUtrato vijnyeyH| teSAM khalu toraNAnAM purataH dvau dvau hayasaGghATau dvau dvau azvayugme evaM narakinnarakiMpuruSamahoragagandharvavRSabhasaMghATI vaacyau| kIdRzA ete saMghATA ? ityAha-'savvarayaNAmayA' ityAdi, sarvaratnamayAH acchAH yAvatpadena-sahA-zlakSNAH ghRSTAH, mRSTAH nIrajasaH, nirmalAH, niSpaGkAH, niSkaGkaTacchAyAH, saprabhAH, samarIcakAH, sodyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH abhirUpAH ityeSAM saGgraho bodhyaH. tathA eSAM vyAkhyAyAM caturdazasUtra vyAkhyAyAM gtaa| ecam-anena prakAreNa dve dve patI-zreNI, tathA-dve dve vIthIke, yathA-dve dve mithune-strIpuMyugme prajJapte / nAgadanta-khUTiyAM kahI gaI haiM unakA varNana 56 veM sUtrameM jaisA kiyA hai, vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye. ina nAgadantoMke Upara jo pAMcavarNoM kI mAlAeM kahI gaI haiN| so inakA bhI kathana pahile 56 ve sUtra meM kiyA gayA hai, usI tarahakA vaha yahAM para bhI karanA cAhiye yahI bAta yahAM para 'jAva dAmA' isapada dvArA prakaTa kiyA gayA hai. tAtparya kahanekA yaha hai ki yaha saba varNana 56 ve sUtrameM kiyA gayA hai. ataH vahAMse hI yaha jAnane yogya hai. bAkIke aura saba padoMkA artha mUlArthake jaisA hI hai 'savva rayaNAmayA acchA jAva' meM jo yaha yAvat pada AyA hai usase yaha 'lakSNAH, zlakSNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajasaH nirmalAH, niSpaMkAH, niSkaMkaTacchAyA, saprabhAH, samarIcikAH, sodyAtAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH' pATha saMgRhIta huA hai| so isa pAThake padoMkI tathA pratirUpa isa padakI vyAkhyA caudahaveM sUtrameM kI jA cukI haiN| 'do do paumalayAo mALAo kahevAya che. temanuM varNana paNa pa6 mAM sUtramAM karAelA varNana pramANe 14 mahA 55 samAna . 'jAva dAmA' 56 43 se vAta 254 42vAmA AvI che. tAtparya A pramANe che ke A badhuM varNana 56 mAM sUtramAM karavAmAM AvyuM che. tethI badhI pAThakee tyAMthI ja jANI levuM joIe. bAkI rahelA badhA pahIno artha bhUdA prabhArI 24 samavei. 'savvarayaNAmayA acchA jAva' mA re yAvat 56 che tathA mA 'lakSNAH, zlakSNAH, ghRSTAH, mRSTAH, nIrajasaH, nirmalAH, niSpakAH, niSkakaTacchAyAH, saprabhAH, samarIcakAH, sodyotAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, amirUpAH' 54 sa aDIta thye| cha. mA paaiin| yonI tamana 'pratirUpa' 54nI vyAcyA 14 mAM sUtramA 42vAmA mApIche. 'do do paumalayAo jAva' mAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 rAjapraznIyasUtre teSAM khalu toraNAnAM purato dve dve padmalate yAvat-yAvatpadena nAgalate azokalate campakalate banalate Amlate vAsantikalate atimuktakalate, kundalate, ityeSAM padAnAM saGgraho bodhyaH, tathA-zyAmalate pratyekaM te kIdRzyau ? ityapekSAyAmAha-nityaM-sadA kusumitAH puSpitAH, 'jAva' yAvat, yAvatpadena -nityaM mayUrite nityaM pallavite, nityaM stabakite nityaM gucchite nityaM gulmite, nityaM yamalite, nityaM yugalite nityaM vinamite, nityaM praNamite, suvibhaktapratimaJjaryavataMsakadhare, nityaM kusumita-mayUrita-pallavita-stabakitagucchita gulmita-yamalita-yugalita-vinamita-praNamita-suvibhaktapratimaJjayavataMsakadhare, sampiNDitadRptabhramaramadhukarIprakaraparilIyamAnamattaSaTapadakuSumAsavalolamadhuragumagumAyamAnaguJjaddezabhAge, iti padAnAM saGgrahastadarthazca aupapAtikasUtrato jnyeyH| tathA - sarvaratnamaye- sarvAtmanA ratnamayau, acche yAvat - yAvatpadenalakSNAdi padAnAM saGgraho bodhyaH, tathA-pratirUpe, eSAM vyAkhyA pUrva kRtaa| jAva' meM jo yaha yAvatpada AyA hai- usase 'nAgalate, azokalate campakalate, Amrakalate, vanalate, vAsantikalate, atimuktakalate, kundalate' ina padoMkA saMgraha huA hai. 'NicaMkusa miyAo jAva' meM jo yAvatpada AyA hai, usase nityaM mayUrite, nityaM pallavite, nityaM stabakite, nityaM vinamite, nityaM praNamite, suvibhaktapratimaJjayavatasakadhare, nityaM kusumita - mayUstipallavita-gucchita-gulmita-yamalita-yugalita vinamita-praNamita-suvibhaktapratimaJjayavataMsakadhare, sampiNDitadRptabhramaramadhukarI prakaraparilIyamAnamattaSaTpadakusumAlolamadhuragumagumAyamAnaguMjadezabhAge' inapadoMkA saMgraha huA hai. inapadoMkA artha aupapAtika sUtrakI TIkAse jAnanA cAhiye tathA 'accha jAva' yaha pUrvokta yAvat 56 cha. tathA 'nAgalate, azokalate, campakalate, Amralate, vanalate, vAsantikalate, atimuktakalate, kuntakalate' 5 / pAnI saba cha. 'nityaM mayUrite, nityaM pallavite, nityaM stabakite, nityaM vinamite. nityaM praNamite, suvibhaktapratimaJja yavata dhare, Nitya kusumita-mayUrita-pallavita-stabakita-gucchita-gulmita yamalita yugalita vinamita-praNamita-suvibhaktamaya'vatasakadhare, sampiNDita dRpta. bhramara madhukarI prakara parilIyamAnamattaSaTpadakusumAsavalolamadhuragumagumAyamAna guMjadezabhAge' mA phne| saMgraha thayo che. A padono artha opapAtika sUtranI TIkAmAMthI paNa jANI levo naye. tema 'acchajAva' hI yAvat 54thI pUxit 16 vagere pAnI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU0 59 sUryAbhavimAnavarNanam 379 teSAM khalu toraNAnAM purataH dvau dvau diksauvastiko prjnyptau| tau sarvaratnamayau acchau, yAvatpadena atraiva sUtre pUrvasaGgrahItAni padAni bodhyAni, tathA-pratirUpau, vyAkhyA'mISAM prAgvat / teSAM khalu toraNAnAM purataH dve dve candanakalazaucandanaghaTau prajJaptau, te khalu candanakalazAH varakamalapratiSThAnAHsundarakamaloparisthitAH, tathaiva-SaTpaJcAzattamasUtroktavadeva vijnyeyaaH| teSAM khalu toraNAnAM purataH dve dve bhRGgArau - suvarNamayajalapAtravizeSau 'jhArI' (iti bhASAprasiddhau, prajJaptau) te khalu bhRGgArAH varakamalapratiSThAnAHuttamakamaloparisthitA yAvatpadena SaTpaJcAzattamasUtroktAnAM 'surabhivaravAripUrNAH ' ityAdi kalazavizeSaNapadAnAM saGgraho bodhyaH, vyAkhyA caiSAM tata eva bodhyaa| tathA-mahAmattagajamukhAkRtisamAnAH-mattagajarAjamukhAkArAH prajJaptAH, he zramaNa ! he AyuSyan ! iti // sU0 59 // mUlam -tesi NaM toraNANaM purao do do AyasA / paNNattA / tesi NaM AyaMsANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA-tavaNijjamayA-pagaMThagA, veruliyamayA thaMbhayA, vairAmayA do vAraMgA, nANAmaNimayA valakkhA aMkamayA maMDalA, aNugghasiyanimmalAe chAyAe samaNubaddhA, cadamaMDalapaDiNizlakSNAdi padoMkI vyAkhyA pUrvameM kI jA cukI haiM. candanakalaza sundara kalazoMke Upara usI tarahase sthita haiM, aisA jo kahA gayA hai so yahAM isa ' tathaiva' padase 56 veM sUtrameM kahA gayA isa viSaya saMbaMdhIvarNana grahaNa karanA cAhiye. 'bhaMgAra zaddhakA artha bhASAprasiddha jhArI hai 'varakamalapaiTThANA jAva' meM jo vaha yAvatpada AyA hai usase 56 veM sUtrameM kahe gaye 'surabhivaravAripUrNAH ' ityAdi kalaza vizeSaNoMkA saMgraha huA hai inapadoMkI vyAkhyA usI sUtrameM kI gaI hai // sU0 59 // saMgraha thayo che. A badhA padonI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. candana kalaza suMdara kalazAnI upara tevI ja rIte goThavelA che. Ama je kahevAmAM AvyuM che, tethI mahA 'tathaiva' 56thI 56 mA sUtranA mA viSaya samadhI va nanu he| sama ya . 'bhRgAra' zahanA ma Aza thAya che. 'varakalamapai. TThANA jAva' ma 2 yAvat 56 mAva cha tathA 56 bhAM sUtramA mAtai 'surabhivaravAripUrNAH ' vagaire sazAnA vizeSaNenu 1995 42vAmA sA-yu. cha. // sarva padonI vyAkhyA te sUtramAM ja karavAmAM AvI che. A sU0 59 ! zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre gAsA, mahayA mahayA addhakAyasamANA paNNattA samaNAuso ! tesi NaM toraNANaM purao do do vairanAbha thAlA paNNattA, accha ticchaDiyasAli taM dulaNahasaMdiTThapaDipuNNA iva ciTThati savvajaMbUNayamayA jAva paDirUvA mahayA mahayA rahacakkavAlasamANA paNNattA samaNAuso ! / tesi NaM toraNANaM purao do do pAIo paNNattAo, tAo NaM pAIo acchedagaparIhatthAo NANAmaNipaMcavaNNassa phalahariyagassa bahupaDipuraNAo viva ciTThati, savvarayaNAmaIo acchAo jAva paDirUvAjI mahayA mahayA gokaliMjaracakasamANIo paNNatAo samaNAuso ! / tesi NaM toraNANaM purao do do supaiTThA paNNattA, NANAvihapasAhaNasaMDaviraiyA iva ciTThati savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| tesi NaM toraNANaM purao do do mnnoguliyaao| paNNattAo tAsuNaM maNoguliyAsu bahave suvaNNa-ruppamayA phalagA paNNattA / tesu NaM muvaNNaruppamaesu-phalagesu bahave vayarAmayA nAgadaMtayA paNNattA / tesuNaM vayarAmaesu NAgadaMtaesu bahave vayarAmayA sikagA paNNattA / tesu NaM bayarAmaesu sikagesu kiNhasuttasikagavatthiyA nIlasuttasikkagavatthiyA lohiyasuttasikagavasthiyA hAlihasuttasikagavatthiyAsukkalamuttasikkagavatthiyA bahave vAyakaragA paNNattA savvaveruliyamayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM toraNANaM purao do do cittA, rayaNa karaDagA paNNattA se jahA NAmae ranno cAuraMtacakkavaTTissa citte rayaNakaraMDae veruliyamaNiphalihapaDalapaccoyaDe sAe pahAe te paese savao samaMtA obhAsai ujovei tAvei pabhA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 60 sUryAbhavimAnavarNanam 381 sei / evameva te'vi cittA rayaNakaraMDagA sAe pabhAe te pase savvao samaMtA obhAsaMti ujjoveMti taveMti pabhAseMti / tesi NaM toraNANaM purao do do hayakaMThA gayakaMThA 1 narakaMThA kiMnarakaMThA kiMpurisakaMThA mahoragakaMThA gaMdhavvakaMThA usabhakaMThA savvarayaNA mayA acchA jAva paDiruvA / tesu NaM hayakaMThaesu jAva usabhakaMThaesu do do puSpacaMgerIo mallacaMgerIo cuNNacaMgerIo gaMdhacaMgerIo vatthacaMgerIo AbharaNacaMgerIo siddhatthacaMgerIo lomahatthacaMgerIo paNNattAo, savvarayaNAmayAo acchAo jAva paDirUvAo / tAsuNaM pupphacaMgeriyAsu lomahatthacaMgeriyAsu do do pupphapaDalagAI jAva lomahatthapaDalagAI savvarayaNAmayAiM acchAI jAva paDiruvAI | tesi NaM toraNANaM purao do do sIhAsaNA paNNattA / tesiNaM sIhAsaNANaM vaNNao jAva dAmA / tesi NaM toraNANaM purao do do rupamayA chattA paNNattA / te NaM chattA veruliyavimaladaMDA jaMbUNayakanniyA bairasaMdhI muttAjAlaparigayA aTTasahassavarakaMcaNasalAgA daddara malayaya sugaMdhisavvouyasurabhi sIyalacchAyA maMgalabhatticittA caMdAgArovamA / tesi NaM toraNANaM purao do do cAmarAo paNNatAo, tAo NaM cAmarAo caMdappabhaveruliyavayara nANAmaNi rayaNa khaciyacittadaMDAo suhuma rayayadIhabAlAo saMkhaMkakuMda dagarayayamaya mahiya pheNapuMjasaMnigAsAo savvarayaNAmayAo acchAo jAva paDirUvAo / tesi NaM toraNANaM purao do do telasamuggAko samuggA pattasamuggA coyagasamuggA tagarasamuggA elAsamuggA hariyAlasamuggA hiMgulayasamuggA zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 rAjapraznIyasUtre maNosilAsamuggA aMjaNasamuggA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA // sU0 60 // chAyA-teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau AdI prajJaptau teSAmAdarzAnAmayametadUpo varNAvAsaHprajJaptaH, tadyathA - tapanIyamayAH prakaSThakAH, vaiDUryamayAH stambhakAH, vajramayAni dvArAGgANi nAnAmaNimayAni valAkSANi aGkamayAni maNDalAni anavadharSita nirmalayA chAyayA samanubaddhAH candramaNDalapratinikAzAH mahAntaH mahAntaH arddhakAyasamAnAH prajJaptAH zramaNA''yuSman ! / teSAM khalu 'tesiNaM toraNANaM purao' ityAdi / sUtrArtha-(tesiMNaM toraNANaM purao do do AyasA paNNattA) una toraNoM ke Age do do darpaNakahe gaye haiM, tesiNaM AyaMsANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) una AdarzokA isa prakArase yaha varNana kahA gayA hai. (taM jahA ) jaise-(tavaNijamayA pagaMThagA, veruliyamayA thaMbhagA, vairAmayA dovAragA, nAnAmaNimayA valakkhA aMkamayA maMDalA) ina AdarzoMkI jo pITha hai, vaha tapanIyamaya hai. arthAt jisa sthAna para ye rakhe hue haiM vaha sthAna suvarNakA banA huA hai. inake staMbha vaiDUryamaNike bane hue haiM, ina dvArake avayava bhI vaiDUryamaNike bane hue haiM, nAnAmaNiyoMke inake kaNThAbharaNa kaMThake alaMkAra vizeSa bane hue hai, aMkaratnake inake maMDala bane hue haiM, (aNugdhasiya nimmalAe chAyAe samaNubaddhA, caMdamaMDala paDiNigAsA, mahayA mahayA addhakAyasamANA paNNattA samaNAuso ) ye darpaNa gharSaNa kiye vinA hI svabhAvataH 'tesiM gaM toraNANaM purao' ityAdi / sUtrAyaH -- (tesiM Na toraNANaM purao do do AyasA paNNattA) te 62 424 toranI sAme paNa / ( marIsAmI) 4DevAya cha. (tesi Na AyaMsANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) te 45 jAnu pani ma mA pramANe 42vAmA bhAve che. ( ta jahA) ma ( tavaNijjamayA pagaMThagA, veruliyamayA thaMbhagA, vairAmayA dovAragA, nAnAmaNimayA valakkhA aMkamayA maMDalA ) / 45nA 2 thii| che te tapanIya maya che, eTale ke je sthAne upara te mUkelA che te sthAne suvarNanA banelA che. tenA thAMbhalAo virRrya maNinA banelA che. tenA dvAranA avayavo paNa virRryamaNinA banelA che. aneka maNionA temanA kaMThAbharaNa vizeSa maneA cha, tamanA bhayo 72tnanA panesA che. (aNugghasiya nimmalAe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 60 sUryAbhavimAnavarNanam 383 toraNAnAM purato dve dve vajranAbhasthAle prajJapte tAni khalu acchatricchaTitazAlitaNDulanakhasaMdaSTa pratipUrNAni iva tiSThanti / sarvanAjambUnadamayAni yAvat pratirUpANi mahAnti mahAnti rathacakravAlasamAnAni prajJaptAni zramaNA''yupman ! / teSAM khalu toraNAnAM purato dve dve pAyau prajJapte, tA, khalu pAvyaH accho dakaparihastAH nAnAmaNipaJcavarNaiH phalaharitakaiH bahupratipUrNA iva tiSThanti, sarvaapanI nirmalaprabhA se saMyukta hai. tathA-vRtta ujjvala hone se candramaNDala ke jaise haiM / bahata baDe haiM / ataH he zramaNa AyuSman / Adhe zarIra ke barAbara kahe gahe haiM. (tesi Na toraNANaM purao do do vairanAma thAlA paNNattA, acchaticchaDiyasAlitaMdulaNahasaMdipaDipuNNA iva ciTThati) ina toraNoM meM se pratyeka toraNa ke Age do do vajranAbha sthAla-jisakA madhyabhAga vajraratna se jaTita haiM aise thAlapAtra vizeSa-kahe gaye haiM ye saba vajranAbha sthAla nirmala-svaccha aise tIna bAra choTe gaye-zodhe gaye-zAlitaNDuloM se pratipUrNa hue haiM, pAtra kI taraha se haiM (savvajaMbUNayamayA, jAva paDirUvA, mahayA mahayA rahacakavAlasamANA paNNattA samaNAuso) ye zramaNa ! AyuSman ! ye saba vajranAbha sthAla sarvathA jambUnada nAmaka svarNa vizeSa ke bane hue haiM / yAvat pratirUpa haiM tathA bahuta bar3e haiM aura jaisA gola gola ratha kA cakra hotA hai aise kahe gaye haiM / (tesi Na toraNANaM purao do do pAIo paNNattAo) ina toraNoM ke Age do do choTe 2 pAtra kahe gaye haiM / (acchodagaparihatthAo NANAmaNipaMcaNNassa phalahariyagassa bahupaDipuNNAo viva ciTThati) chAyAe samaNubaddhA, cadamaMDalapaDiNigAsA, mahayA mahayA addhakAyasamANA paNNattA samaNAuso) 65 ghasAyeai i chatAye svAlAvira zata nirbha prabhAthI yukta rahe che temaja vRtta ujajavaLa havA badala caMdra maMDaLa jevAM lAge che. te bahu ja vizALa che tethI he zramaNa AyuSmana ! teo ardhA zarIranI reTA vAya che. (tesiM gaM toraNANaM purao do do vairanAbha thAlA paNNattA, acchaticchaDiyasAlita dulaNahasaMdidvapaDipuNNA iva ciTuMti ) mA tAmAthI hare dareka tAraNonI sAme babbe vajInAbhasthAla-ke jemane madhyabhAga vajaratna jaDita che evA thAla-pAtra vizeSa kahevAya che. A sarve vajanAbha sthAlo nirmaLa- svaccha traNa vAra khAMDIne sApha karelA zAli taMDulethI bharelA che. ane pAtranI ma che. (savva jaMbUNayamayA, jAva paDirUbA, mahayA mahayA rahacakkavAla samANA paNNattA samaNAuso)zrama ! sAyujman ! / maghA nAma sthAna srvaatmanA jabUnada nAmaka suvarNa vizeSanA banelA che. yAvat pratirUpa che temaja maDuna viza cha bhane 2thayanI vA goNa mAti vA 44vAya che. (tesiM Na toraNANaM purao do do pAio paNNattAo) mA mAtozanI sAme pAye zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre ratnamayyaH acchA yAvat pratirUpAH mahatyo mahatyo gokaliacakrasamAnAH prajJAptAH zramaNA''yuSman ! teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau supratiSThako prajJaptau, te khalu nAnAvidhaprasAdhanabhANDavirAjitA iva tiSThanti / sarvaratnamayAH acchAH yAvat pratirUpAH / teSAM khalu toraNAnAM purato dve dve manogu ye choTe 2 pAtra nirmalajala se pahipUrNa haiM ataH pAMca prakAra ke anekavidha maNi jisameM lage hue haiM aise haritavarNavAle phaloM se ye bahuta sundara DhaMga se bhare hue na hoM mAnoM aise mAlUma par3ate haiM / (savvarayaNAmaio acchAo) jAva paDirUvAo mahayA mahayA, gokaliMjaracakkasamANIo paNNattAo) ye saba choTe 2 pAtra sarvathA ratnamaya haiM, nimala haiM, yAvat pratirUpa haiM, pRthula (baDA) haiM ataeva he zramaNa AyuSman ! gAya ko cArA jisameM rakhate haiM aise vaMza nirmita TokarI ke samAna ye AkAra meM gola gola kahe gaye haiM / (tesiM NaM toraNANaM purao do do supaiTThA paNNattA) ina toraNo ke Age do do supraSThika pAtra vizeSa kahe gaye haiM / (NANAviha pasAhaNabhaMDa viraiyA, iva ciTThati) ye supratiSThaka nAnA prakAra ke prasAdhanoM ke sAdhanabhUt sarvoSadhi Adi-upakaraNa vAle pAtroM se bhare hue jaise pratIta hote haiM / (savvarayaNA mayA acchA jAva paDirUvA) ye saba sarvathA ratnamaya haiM, nirmala haiM yAvat pratirUpa haiM / (tesi NaM toraNANaM purao do do maNoguliyAo, paNNattAo) nAnA pAtra 4DevAya che. ( acchodagaparihatthAo, NANAmaNi paMcavaNNassa phalahayagassa bahupaDipuNNAo viva ciTuMti ) ! nAnA nAnA pAtro ni 4thI paripUrNa che, ethI pAMca jAtanA anekavidha maNi jaTita hovAthI A badhA pAtra rita efil suhara thI mA ya tema hemAya che. (savvarayaNAmaIo acchAo jAva paDirUvAo mahayA mahayA gokaliMjara cakkasamANIo paNNatAo) mA mA nAnA pAtra savathA 2tnamaya cha, ni cha, yAvat prati35 che, pRthula che ethI ja he zramaNa Ayuzmana ! gAyone cAra jemAM mUkavAmAM mA che tevA qisanA TapamA 2 5 bhAtivANA vAya che. (tesiM NaM toraNANaM purao do do supaiTThA paNNattA) 1 taNanI sAme mAme supratiSTha4 4vAya cha (NANAviha pasAhaNamaMDaviraiyA, iva ciTuMti ) me suprtichake nAnA prakAranA prasAdhanAnA sAdhanabhUta sarvoSadhi vagere upakaraNa vALA pAtrothI arevAnI bhAge che. ( savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA ) mA madhA sAmanA 2tnamaya cha, nima cha yAvat prati35 cha. ( tesiM gaM tora zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 60 sUryAbhavimAnavarNanam 385 like prajJapte / tAsu khalu manogulikAsu bahUni suvarNa-rUpyamayAni phalakAni prajJaptAni, teSu khalu suvarNarUpyayeSu phalakeSu bahavo vajramayA nAgadantakAH prajJaptAH / teSu khalu vajramayeSu nAgadantakeSu bahUni vajramayAni zikyakAni prajJaptAni / teSu khalu vajramayeSu zikya keSu kRNNasUtrazikyakAvasthitAH nIlasUtrazikyakAvasthitAH lohitasUtrazikyakAvasthitAH hAridrasUtrazikyakAvasthitAH zuklasUtrazikyakAvasthitAH bahavo vAtakarakAH prajJaptA, : sarvavaiDUryamayAH acchAH yAvat pratirUpAH teSAM khalu toraNAnAM puratA dvau dvau citrau una toraNoM ke Age do do manogulika-Asana vizeSa-kahe gaye haiM / ( tAsu NaM maNoguliyAsu bahave suvaNNarUpamayA phalagA paNNattA) una mano gulikAoM para aneka suvarNa evaM cAMdI ke bane hue pATalA kahe gaye haiM ( tesu NaM suvaNNarUpamaesu phalagesu bahave vayarAmayA nAgadaMtayA paNattA) una suvarNa evaM cAMdI ke bane hue pATalAoM meM aneka vajraratna kI kIle lagI huI kahI gaI hai / ( tesu NaM vairAmaesu NAgadaMtae bahave vayarAmaya sikagA paNNattA ) una vajramaya kIloM ke upara aneka bajraratna ke bane hue chIke TaMge hue kahe gaye hai / (tesu NaM vairAmaesu sikkagesu kiNhasutta sikkagavatthiyA nIlasuttasikagavatthiyA lohiyasuttasikagavatthiyA hAlidasuttasikagavatthiyA sukillasuttasikkagavatthiyA bahave vAyakaragA paNNattA) una vajraratnamaya chIkoM ke Upara kRSNa sUtravAle chIkoM se baMdhe hue, nIlasUtravAle chIkoM meM baMdhe hue, lAla sUtravAle chIkoM meM baMdhe hue. pIta ( pIlA ) sUtravAle chIkoM NANaM purao do do maNoguliyAo, paNNattAo) te taNanI sAme panne bhnaashusiaaye|-maasn vizeSa vAya cha (tAsu Na maNoguliyAsu bahave suvaNNarUppa phalagA SaNNattA) te manAzuliyA-mAsanA 52 yA tama sonAnA anesA gh| paattlaaye| vAya che. (tesiM NaM suvaNNarUpamaesu phalagesu bahave vayarAmayA nAgadaMtayA paNNattA) te sonA tebha04 yAdInA manasA pATabAyomA 1002tnanI bhAsImA hai|dii cha tema 4vAya che. (tesu NaM vairAmaesu NAAgadataesu bahave vayarAmayA sikkagA paNNattA) 1012tnanI bhImAnI 652 5 // 12nanA panetA shaay| le2pesA cha tema 42vAya che. (tesu NaM vairAmaesu sikkagesu kiNhasuttasikkagavatthiyA nIlasUttasikkagavatthiyA lohiyasuttasikkagavatthiyA hAlihasuttasikkagavasthiyA sukkilla suttasikkagavasthiyA bahave vAyakaragA paNNattA) te 1002nanA zIkAonI upara zIkAomAM bAMdhavAmAM AvelA kALA dorAvALA, zIkAomAM bAMdhavAmAM AvelA nIlA dorAvALA, zIkAomAM bAMdhavAmAM AvelA rAtA dorAvALA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 rAjanIyasUtre ratnakaraNDakau prajJaptau sa yathAnAmakaH rAjJaH cAturantacakravartinaH citraH ratnakaraNDakaH vaiDUryamaNisphaTikapaTalapratyavastRtaH svayA prabhayA tAn pradezAna sarvataH samantAt avabhAsayati udyotayati tApayati prabhAsayati / evameva te'pi citrAH ratnakaraNDakAH svayA prabhayA tAn pradezAn sarvataH samantAt avabhAsayanti udyotayanti tApayanti prabhAsayanti / teSAM khalu toraNAnAM meM baMdhe hue, evaM sapheda sUtravAle chIkoM meM baMdhe hue aneka bAta karakekalaza vizeSa rakhe hue, kahe gaye haiM / ( savve veruliyamayA acchA jAba paDirUvA ) ye saba vAtakaraka vaiDUryamaya evaM nirmala yAvat pratirUpa kahe gaye haiM / ( tesi NaM toraNANaM purao do do cittA rayaNakaraMDagA paNNattA ) una toraNoM ke Age do 2 adbhuta ratnakaraNDaka kahe gaye haiM / ( se jahAnAmae ranno cAuraMcakasa citte rayaNakaraMDae verUliyamaNiphalihapaDalapaccoyaDe sAe pahAe te paese savvao samaMtA obhAsaha ujjovei tAvei pabhAse ) jaise - paTakhaMDAdhipati rAjA kA citra - adabhuta ratnakaraNDaka vaiDUryamaNi evaM sphaTikamaNi se AcchAdita huA apanI prabhA se apane pAsa ke pradezoM ko cAroM dizAoM meM tathA cAroM vidizAoM meM prakAzita karatA hai, udyotita karatA hai, tApita karatA hai, prabhAsita karatA hai ( evameva te vicittA rayaNakaraMDagA sAe pabhAe te paese savvao samaMtA obhAsaMti, ujjoveMti, tAveMti pabhAseMti ) isI taraha se ve toraNAvasthita ratnakaraNDaka bhI apanI zIkAmAM bAMdhavAmAM AvelA pILA ane hozavAjA ghnnu| vAta 24-4 vizeSa bhUsAM acchA jAva paDivA) mA adhA vAta424-4 cAvat pratirUpa kahevAmAM AvyA che. zIkAe mAM bAMdhavAmAM Avela sapheda hevAya che. ( savve verUliyamayA vizeSa - vaiDUrya bhaya ane nirmANa ( tesiNaM toraNA NaM purao do do cittA rayaNakaraMDagA paNNattA ) te tArazonI nabhe mamme ahabhuta ratnarau hevAya che. ( se jahAnAmae ranno cAu - raM taca vaTTimsa citte karaMDa ve ruliyamaNiphaliha paDalapacoyaDe sAe pahANa te pae se savvao samaMtA obhAsai ujjovei tAvei pabhAsei ) che khaMDanA adhipati rAjAnI adbhuta ratnara Daka vaiya maNi ane sphaTikamaNithI AcchAdita thayelI chabI peAtAnI prabhAthI AsapAsanA pradezane cAre tarapha dizAomAM temaja vidiziemAM prakAzita kare che. udyotita kare che, tApita kare che. prabhAsita kare che. ( evameva te vicittA rayaNakaraMDagA sAe pabhAe te paese savvao samaMtA obhAsaMti, ujjoveMti, tArveti pabhAseMti ) tebha4 te toragunI sAbhe he sAratna bhU zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa . 60 sUryAbhavimAnavarNanam / 387 purataH dvau dvau hayakaNThau gajakaNThau narakaNThau kinnarakaNThau kiMpuruSakaNThau mahoragakaNThauM gandharvakaNThau vRSabhakaNThau sarvaratnamayo acchau yAvat pratirUpau / teSu khalu hathakaNTheSu yAvad vRSabhakaNTheSu dve dve puSpacaGgeyoM mAlyacaGgeyauM cUrNacaGgeyoM gandhacaGgeyau~ vastracaGgeyauM siddhArthacaGgeyoM lomahastacaGgeyau~ prajJapte, sarvaratnamayyau acche yAvat pratirUpe / tAsu khalu puSpacaGgerikAsu yat lomahastacaGgerikAsu prabhA se una apane Asanna pApta sthAnoM ko saba dizAoM evaM vidizAoM meM prakAzita karate haiM udyotita karate haiM, tApita karate haiM, prabhAsita karate haiM / ( tesi gaM toraNANaM purao do do hayakaMThA gayakaMThA narakaMThA kinnarakaMThA kiMpurisakaMThA, mahoragakaMThA, gaMdhavyakaMThA, usamakaMThA, savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA) una toraNoM ke Age do do ghoDe kI AkRti jaise ghoDalA kahe gaye haiM isI prakAra do do gajakaMTha, narakaMTha, kiMnarakaMTha, kiMpuruSakaMTha. gandharvakaMTha aura vRSabhakaNTha kahe gaye haiN| ye saba hayamaNThAdika sarvathA ratnamaya haiM, accha-nirmala yAvat-pratirUpa haiM / (tesu NaM hayakaMThaesu jAva usabhakaMThaesu do do puSpha caMgerIo mallacaMgerIo cuNNacaMgerIo gaMdhacaMgerIo, vatthacaMgerIo, AbharaNacaMgerIo, siddhatthacaMgerIo, lomahatthacaMgerIo, papNattA) una hayakaMThoM se lekara vRSabhakaMThoMtaka ke Upara do do puppacaMgerIkAe~-puSpa rakhane kI caMgerikAe~ cUrNacaMgerikAeM, gaMdhavacaMgerikAeM vastracaMgerikAeM, AbharaNacaMgerikAeM, siddhArtha-sarSapacaMgerikAeM, evaM lomahastacaMgerikAeM kahI gaI haiM / kaDaka paNa pitAnI prabhAthI potAnI AsapAsanA pradezane sarva dizAo temaja vidizAomAM prakAzita kare che, udyotita kare che, tApita kare che, prabhAsita kare che. (tesiM NaM toraNANa purao do do hayakaMThA gayakaMThA, narakaMThA kinnarakaMThA kiMpurisakaMThA, mahoragakaMThA gaMdhavvakaMThA, usabhakaMThA, savvarayaNA mayA acch| jAva paDirUvA) te taraNenI sAme babbe ghoDAnI AkRti jevA ghoDalAo kahevAya che. A pramANe ja babbe gajakaMTha, narakaMTha kinArakaMTha, jhiMpuruSakaMTha mahAragakaMTha gaMdharvakaMTha ane vRSabhakaTha kahevAya che. A badhA hayakaMTha vagere sarvAtmanA ratnamaya cha. 25.27-nibha yAvat prati35 cha. ( tesu NaM hayakaMThaesu jAva usabhakaThaesu do do pupphacaMgerIo mallacaMgerIo, cuNNacaMgerIo, gaMdhacagerIo,vatthaca gerI o, AbharaNaca gerIo, siddhatthaca gerIo, lomahatthaca gerIo paNNattAo) te hayakaMThathI mAMDIne vRSabhakaMTha sudhInA badhA upara babbe puSpa mUkavAnI chAba cUrNa mUkavAnI chA, gaMdha mUkavAnI chAbe, vastra mUkavAnI chAbe, AbharaNa mUkavAnI zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 rAjapraznIyasUtre dve dve puSpapaTalake yAvat lomahastapaTalake sarvaratnamaye acche yAvat pratirUpe / teSAM khalu toraNAnAM purataH dve dve siMhAsane prajJapte / teSAM khalu siMhAsanAnAM varNako yAvat dAmAni / teSAM khalu toraNAnAM purataH dve dve rUpyamaye chatre prajJapte / tAni khalu chatrANi vaiDUryavimaladaNDAni jAbbUnadakarNikAni vajrasandhIni muktAjAlaparigatAni aSTasahasravarakAzcanazalAkAni daIramalayajasugandhi sarva ( savvarayaNAmayAo acchAo jAva paDirUvAo) ye saba caMgerikAeM sarvathA ratnamaya haiM, nirmala haiM yAvat pratirUpa haiM / ( tAsu NaM puSphacaMgeriyAsu jAva lomahatthaMcaMgeriyAsu do puSphapaDalAiM jAva lomahatthapaDalagAI savvarayaNAmayAI acchAI jAva paDirUvAiM) ina puppacaMgerikAoM se lekara lomahastacaMgerikAoM taka kI saba caMgerikAoM ke mukhoM para do do puSpapaTalaka-puSpamaya AcchAdana vizeSa kahe gaye haiN| ye saba paTalaka sarvathA ratnamaya haiM, nirmala haiM, yAvat pratirUpa haiM / (tesiM gaM toraNANaM purao do do sIhAsaNA paNNattA) ina toraNoM ke Age do do siMhAsana kahe gaye haiM (tesiMNaM sIhAsaNANaM vaNNao jAva dAmA) ina siMhAsanoM kI varNana paddhati dAmoM (mAlAo) ke varNana taka pahile jaisI kahI gaI hai vaisI jAnanI cAhiye (tesiNaM toraNANaM purao do do ruppamayA chattA paNattA) una toraNoM ke Age do do rajatamaya chatra kahe gaye haiM / (te NaM chattA veruliyavimaladaMDA, jaMbUNayakanniyA, varasaMdhI, muttAjAlaparigayA, aTThasahassavarakaMcaNasalAgA, chaame| mane soma istaya garimA (chAyA) 43vAya che. (savvarayaNAmayAo acchAo jAva paDivArUo) mA 5dhI yA2i4 (chAme sarvathA 2tnabhaya che. ni cha yAvat prati35 cha. ( tAsu NaM pupphacageriyAsu jAva lomahatthacageriyAsu do pupphapaDalAiM jAva lomahatthapaDalagAI savvarayaNAmayAiM acchAI jAva paDirUvAI) A puSpa caMgerikAo (chA) thI mAMDIne lemahasta caMgerikAo (chA ) sudhInI sarva caMgerikAo (chAbo) nA meM para babbe puSpa paTalaka- puSpathI banelA AcchAdana vizeSa (DhAMkaNAo kahevAya che. A badhA pATaka (DhAMkaNA) savA 2tnabhaya che. ni cha, yAvat prati35 che. (tesiM gaM toraNANaM purao do do sIhAsaNA paNNattA) te tAra nI sAme mAme siNhaasn|4vaay che. (tesiM NaM sIhAsaNANaM vaNNao jAva dAmA) te siMhAsanAnu na pahelI dAma (mALAo) nA varNana sudhI pahelAMnI jemaja samajavuM joIe. (tesi NaM toraNANaM purao do do rUpamayA chattA papNattA ) te tAraNInI sAme zrIzana praznIya sUtra:01 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 60 sUryAbhavimAnavarNanam RtusurabhizItalacchAyAni maGgalabhakticitrANi candrA sskAropamAni / teSAM khalu toraNAnAM purataH dve dve cAmare prajJapte / tAni khalu cAmarANi candraprabhavaiDUryavajranAnAmaNiratnakhacitacitradaNDAni sUkSmarajatadIrghavAlAni 389 daddaramalayaya sugaMdhisabvouyavara bhisIyalacchAyA, maMgalabhatticittA caMdAgArovamA ) ye rajatamaya chatra vaiDUryamaNi ke vimala daNDavAle haiM / ina chAtroM kI karNikAeM jAmbUnada nAmaka sone kI banI huI hai / vajraratna kI inakI sandhiyAM banI huI haiM, muktAjAla se ye pariveSTita haiM uttama sone kI banI huI inakI 1008 zalAkAeM haiM, inakI chAyA pracura zrIkhaNDacandana kI jaisI sugaMdha se yukta hai evaM samasta RtuoM meM zobhanagandha se yukta haiM, tathA zaityaguNa se yukta hai, ye saba chatra svastikAdika ATha maMgaloM kI racanA se adbhuta haiM / tathA candramA ke AkAra jaise gola haiM / ( tesi NaM toraNANaM purao do do cAmarAo paNNattAo-tAo NaM cAmarAo caMdappabhaveruliyavayaranANAmaNirayaNakhaciyacittadaMDAo ) una toraNoM ke Age do do cAmara kahe gaye haiM. ye cAmara candrakAntamaNi vaiDUryamaNi aura vajraratna Adi nAnAmaNiyoM vAle daNDoM se yukta haiM ataH inake ye daNDa aneka varNavAle hone se daNDa adbhuta haiM, ina cAmaroM ke jo bAla haiM - ve bahuta dIrgha-lambe hai, evaM sUkSma hai. aura ye saba bAla rajata-cAMdI ke bane hue haiM / yahI bAta ( suhumarayaya ajJe yAMhInA chatro uDevAya che ( te NaM chattA veruliyavimala daMDA, jaMbUNayakanniyA, vairasaMdhI, muttAjAlaparigayA, aTTasahassavarakaMcaNasa lAgA, daddaramalayaya sugaMdhisavvouyasurabhisIyalacchAyA maMgalabhatticittA ca 'dAgArovamA ) te yAMhInA chatrI vaiDUrya maNinA vimala ( svaccha ) dAMDIvALA che. A chatronI kaNikAo jAnUnaH nAmaka suvarNa vizeSanI manelI che. emanI sadhIe vajraratnanI banelI che. ee mukatAjAlathI parivarjita che. A badhAmAM sAnAnI anelI 1008 zAlakAe che. emanI chAyA pracura zrIkhaMDacaMdananA jevI sugadhathI yukta che, temaja zItalaguNathI yukta che. A badhA chatro svastika vagere ATha maMgaleAnI racanArthI yukta addabhuta che. temana yandranA ra nevA goja che. ( tesiNaM toraNANaM purao do do cAmarAo paNNattAo-tAo NaM cAmarAo cadappabhaverUliyavayaranANAmaNirayaNakha ciyacittadaMDAo) te tAraNAnI AgaLa babbe camarA kahevAya che, A badhA cAmarI candrakAtamaNi, vaijhUmaNa ane vAratna vagere aneka maNaAthI yukta dAMDIo vALA che. chatro'nI dAMDIe vividha varNavALI hovA badala adbhuta zAbhA dharAve che. A camarAnA je vALa che, te khaDu ja lAMbA che ane sUkSma che ane A badhA vALA cAMdInA banelA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre zaGkhAGkakundadaka rajo'mRtamathita phenapujasannikAzAni sarvaratnamayAni acchAni yAvat pratirUpANi / teSAM khalu toraNAnAM purataH dvau dvau tailasamudgau koSThasamudgau patra samudgau coyakasamudgau tagarasamudgau elAsamudgau haritAlasamudgau hiGgalayasamudgau mana:zilAsamudgau ananasamudgau sarvaratnamayau acchau yAvat pratirUpau // sU060 // dIhavAlAo) isa pada dvArA prakaTa kI gaI haiM. (saMkhakakuMdadagarayayamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsAo) ye saba cAmara zaMkha, aMka, ku-da, dakaraja evaMmathita amRttaphenapuJja ke jaise zubhravarNavAle haiM (savvarayaNAmayAo acchAo jAva paDirUvAo) tathA sarvathA rajatamaya haiM evaM acchA-nirmala yAvat pratirUpa hai / (tesiM gaM toraNANaM purao do do tellasamuggA koTThasa muggA pattasamuggA coyagasamuggA tagarasamuggA elAsamuggA hariyAlasamuggA, hiMgulayasamuggA maNosilAsamuggA, aMjaNasamuggA, sabarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA ) ina toraNoM ke Age do do tailasamudga-sugaMdhitaila se pUrNa saMpuTa, do do koSTha samudga, do do patra samudga, do do coyaka samudga, do do tagarasamudga, do do elA- (elacI) samudga, do do haritAla do do hiMgalakasamudga, do do manaHzilA samudga aura do do aMjana samudga kahe gaye haiN| ye saba samudga sarvathA ratnamaya haiM yAvat nirmala hai pratirUpa haiM / cha. mA pAta (suhumarayayadIhavAlAo) 565 pra48 421|m mAvI cha. ( saMkhaMkakudadagarayayamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsAo) mA sayabharI zama, 4, , 44204 bhane bhathita mabhRta na 1 2i zubhra (veta) vA che. (savvarayaNAmayAo acchAo jAva paDirUvAo) temA sarvathA 24tamaya cha bhane 127 / nirmaNa yAvata prati35 che. (tesiM NaM toraNaNaM purao do do tellasamuggA koTTasamuggA pattasamuggA, coyagasamuggA tagarasamuggA elAsamuggA hariyAlasamuggA, hiMgulayasamuggA maNosilAsamuggA aMjaNasamuggA, savvaraNAmayA, acchA jAva paDirUvA) mA sathA taraNenI sAme babbe tela samudrage-suvAsita telathI bharelA saMpuTe, babbe keSTha samudra, babe patra samudrago, babbe ceyaka samudrage, balba tagara samudago balba haritAla samuge balba elA (elacI) samu, babbe manaHzilA samudra ane babbe aMjana samudago kahevAya che. A badhA samudra sarvathA ratnamaya che, nirmaLa che, yAvat pratirUpa che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 60 sUryAbhavimAnavarNanam 391 TIkA' tesi NaM toraNANaM purao' ityAdi - teSAM pUrvoktAnAM khalu toraNAnAM purataH - agrataH dvau dvau Adarzo - darpaNau prajJaptau / teSAM khalu AdarzAnAm ayametadrapaH - anupadavakSyamANasvarUpaH varNAvAsaH - varNanamArgaH prajJaptaH, tadyathApAmAdarzAnAM prakaNThakAH- pITha vizeSAH, tapanIyamayAH- svarNavizeSamayAH, prajJaptA iti pareNAnvayaH / evamagre'pi vaiDUryamayAH - vairyamaNimayAH stambhakAHvajramayAni - vajraratnamayAni, dvArAGgANi = dvArAvayavA nAnAmaNimayAni balAkSANikaNThAbharaNavizeSAH aGkamayAni - aGkaratnamayAni maNDalAni - pratibimbasthAnAni kAcasthAnIyAni, punaste darpaNAH ? kIdRzA ityAha- anavadyarSita nirmalayAanavagharSitena-avagharSaNAbhAvena- vinA'Si gharSaNa svabhAvAt yA nirmalA svacchA tayA chAyayA - prabhayA samanubaddhA - saMyuktAH, tathA candramaNDalapratinikAzA : - vRttojvalatvena candramaNDalatulyAH, tathA - mahAnto mahAntaH - atimahAntaH kiyatparimitAtimahAntaH ? ityatrAha - ardhakAyasamAnAH - zarIrArdha pramANAH prajJaptA zramaNA ssyuSman ! - ziSya saMbodhanamidam / - teSAM khalu toraNAnAM purato dve dve vajranAbhasthAle vajraratnajaTitamadhyabhAgayuktau - pAtra vizeSau prajJapte, tAni sthAlAni ca acchatrichaTitazAlitaNDulanakha saMdaSTaprati pUrNAni - acchA:- vizuddhasphaTikavat nirmalAH, te ca trizchaTitAH - vAstrayaM zodhitAca te nakhasaMdaSTAH - nakhavituSIkRtAzca te zAlitaNDulAH- dhAnyavizeSasambandhitaNDulAH taiH pratipUrNAni tathA, iva- tAdRza taNDulaparipUrNapAtracat vajranAbhathAlAni tiSThantisanti, atra taNDulavizeSaNasya nakhasaMdaSTasya pUrvaprayogayogyatve'pi paranipAtaH prAkRtatvAt punaH kIdRzAni tAni sarvajAmbUnadamayAni - sarvAtmanA - jAmbUnadAbhidhasvarNavizeSamayAni yAvat - yAvatpadena 'acchAni ' " TIkArtha isakA mUlArtha ke jaisA hI hai - parantu jahAM 2 vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai - AdazoM ke prakaNThaka se tAtparya pITha - ( Asana ) vizeSa hai, maNDala zabda se yahAM prativimba sthAna liyA gayA hai aura vaha darpaNarUpa hai / 'samaNAuso' yaha pada ziSya ke sambodhana ke liye kahA gayA haiM / 'savvajaMbUNayamayA jAva' meM jAva pada AyA hai usase yahAM 'accha' yAvat mUlA TIkA--A sUtranA TIkA jevA ja che. paNa jyAM jyAM kaIka samajavA jevI vizeSa vastu jaNAi AvI che tenuM spaSTIkaraNa ahIM karIe chIe AdarzI (dA) nA prakaMkAthI ahIM pITha (Asana) vizeSa samajavuM ma`DaLa zabda sahIM pratimiNa sthAna mATe prayukta thayesa che ane te haryA 35 che. ( samajAuso ) yA yaha ziSyanA sabodhana bhoTe prayukta thayesa che. 'savvajaMbUNayamayA jAva ' zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 _rAjapraznIyasUtre ityArabhya abhirUpANi, iti paryantAni padAni prAgvat saMgrahyANi, tathA pratirUpANi, eSAM vyAkhyA prAgvat / punastAni mahAnti mahAnti ratha cakra samAnAni-rathacakravadavatulAkArANi prajJaptAni zramaNAyuSman ! / teSAM khalu toraNAnAM purataH dve he pAcyau-laghu-pAtre prajJapte, tAH khalu pAtryaH kIdRzyaH ? inyapekSAyAmAha-acchodakaparihastAH nirmalajalaparipUrNAH, nAnAvidhapaJcavarNaiH-nAnA anekavidhA maNayaH paJcavarNA yeSu tAdRzaiH haritavarNaiH phalaiH, bahupratipUrNAH-samyagbhUtA iva tiSThanti / mUle-' NANAmaNipaMcavaNNassa phalahariyagassa' ityatra-prAkRtatvAt tRtIyArthe SaSThI, ekavacana vizeSaNaparanipAtazca / tAzca sarvaratnamayya-sarvAtmanA ratnamayyaH, tathA-acchAH , yAvat-prati rupaH, eSAM saMgraho vyAkhyA ca prAgvat / tAzca mahatyaH-pRthulAH pRthulAH, tathAgokaliacakrasamAnA:-gavAM yat kalijhaM-vaMzamayaM bhakSaNapAtraM 'TokarI' iti bhASA prasiddhaM tadeva cakrAkAratvA=golAkAratvAccakravatulaM tena samAnAH prajJaptAH, zramaNA''yuSman ! / tepAM khalu toraNAnAM purataH dvau dvau supratiSThako-pAtravizeSau prajJaptI, te khalu supratiSThakA nAnAvidhaprasAdhanabhANDa virAjitA iva-nAnAvidhAni=bahuprakArANi paJcavarNAni yAni prasAdhanabhANDAni prakRSTAni sAdhanAni-sarvoSadhyAdIni yatra tAdRzani yAni bhANDAni pAtrANi taH virAjitAH-samalakatAHparipUrNAH iva tiSThanti / punaste supratiSThakAH kIdRzAH ? ityAha-sarvaratnamayAH -acchAH, yAvat-yAvatpadena 'zlakSNA' ityAdInAM sahaH prAgvat, tathApratirUpAH, eSAM zlakSNAdipratirUpAntAnAM padAnAmarthastu prAgvadeva / teSAM khalu toraNAnAM purato dve dve manogulike-pIThike AsanavizeSau prajJapte, tAsu khalu manogulikAsu-tatpIThikopari bahUni anekAni suvarNarUpyamayAni-suvarNarajatamayAni phalakAni-paTiyA' iti bhASAprasiddhAni pIThi. kAcikaNatAdRDhatAdisampAdanArthAni sthUlapatrAkArANi vastuni prajJaptAni teSu pada se lekara * abhirUpa' taka ke padoM kA saMgraha huA hai. ina padoM kI vyAkhyA pahile kara dI gaI hai. / manogulikAoM para jo paTiyA kahe gaye haiM. so pIThikA kI cikkaNatA ke liye, evaM dRDhatA Adi ke sampAdana ke liye sthUla patrAkAra ke rUpa meM ye kahe gaye haiN| bhI 2 yAvata 56 mA tethI DI 'accha' 54thI mAMDane ' abhirUpa' sudhInA padano saMgraha thayela che. A padanI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. manogulikAonI upara je pATalA vizeSa kahevAmAM AvyA che, te pIThikA nI cikavaNatA mATe tabha0 heDhatA vigere bhATa 5342 35mA vAmAM mAyA che. 'obhAsai ujjo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 60 sUryAbhavimAnavarNanam khalu suvarNarUpyamayeSu phalakeSu bahavo vajramayAH-vajraratnamayAH nAgadantakA:laghuzakuvizeSAH prajJaptAH teSu khalu vajramayeSu nAgadantakeSu bahUni-bahusaM khyakAni vajramayAni-vajraratnamayAni zikyakAni-bhANDAvalambanasAdhanAni, 'chIkA' iti bhASA prasiddhAni prajJaptAni, teSu khalu vajramayeSu zikya keSu bahavo vAtakarakA: kalazavizeSAH prajJaptA iti pareNa sambandhaH kidazeSu zikyakeSvavasthitAH ? ityapekSAyAmAha-kRSNasUtrazikyakAvasthitAH-kRSNAni-kRSNavarNAni sUtrANi yeSu tAdRzAni yAni zikyakAni teSu avasthitAH-baddhAHsthitAH 'kecid nIlasUtrazikyakAvasthitAH kecicca lohitasUtrazikyakAvasthitAH kecica hAridrasUtrazikyakAvasthitAH, kecicca zukla mUtrazikyakAvasthitAH, evaM ca kRSNa-nIla-rakta-pIta-zvetabhedAt paJcavarNasUtramayazikyakAvasthitAH bahavaH -aneke vAtakarakAH jalarahitAH kalazAH prajJaptA , te ca sarva vaiDUryamayAHsarvAtmanA vaiDUryaratnamayAH, acchAH, yAvat pratirUpAH-acchAH' ityArabhya prati. rUpAH' iti paryantapadAnAM saGgraho bodhyaH, teSAM vyAkhyA prAgvat / teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau citrau-adbhutau ratnakaraNDako prajJaptau, sa yathA nAmakaH-rAjJaH cAturantacakravartinaH=vakhaNDAdhipateH citraHadbhutaH, ratnakaraNDakaH-vaiDUryamaNisphaTikapaTala pratyavastRtaH-vaiDUryamaNi vaiDUryamayamaNimayaHsan sphaTikapaTalapratyavastRtaH- sphaTikamaNimayena paTalena-chAdanena pratya'obhAsei, ujovei, tAvei, pabhAsei' ityAdi ye kriyApada samAnArthaka haiM parantu yadAM para jo unakA alaga 2 prayoga kiyA gayA hai vaha atizaya rUpa se prakAza ke pradarzana ke liye kiyA gayA haiM / sugaMdhipatra kA nAma patra evaM sugaMdhidravyavizeSa kA nAma coyaka hai-elA nAma ilAyacI kA hai. yahAM 'accha' pada ke bAda jo jAva pada jahAM jahAM AyA hai-usase accha se lekara pratirUpAnta taka ke padoM kA saMgraha vahAM 2 huA hai aisA jAnanA cAhiye / sU0 60 // vei, tAvei, pabhAsei' vagaire 2mA mA phe| samAnArtha cha, 555 sahI 2 mA padone svataMtra rIte prayoga karavAmAM AvyuM che te atizaya rUpathI prakAza pradarzana mATe karavAmAM Avyo che. sugaMdhipatranuM nAma patra ane sugaMdhidravya vizeSanu nAma yAya: cha. asA mesayAnu nAma che. 'accha' 56 50ii jyAMcyA 'jAva' 54 mAvyu cha tethI hare 624 sthAne 'accha' thI bhAMDIne jAva' sudhInA pratirUpAntaka padane saMgraha thayo che tema samajavuM joIe sU0 60 | zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 rAjapranIyasUtre vastRtaH = AcchAditaH svayA - nijayA, prabhayA - dIptyA tAnU - ratnakaraNDAsannAna, pradezAn sarvataH sarvadikSu samantAt sarvavidikSu avabhAsayati - prakAzayati, udyotayati, tApayani, prabhAsayati, etAni samAnArthakAni punaratizayaprakAzanArthamuktAni tena prakRSTaM prakAzayatItyarthaH / evameva pUrvoktaratnakaraNDakava devate'pi - toraNAgrasthitAapi ratnakaraNDakAsvayA - svakIyayA prabhayA - tAn pradezAn = AsannasthAnAni sarvataH samantAt avabhAsayanti, udyotayanti tApayanti - prabhAsayanti / - teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau hayakaNThau - azvakaNThAkRtikau 'ghoDalA' itibhASA prasiddhau prajJaptau evaM gaja-nara- kinnara - kiMpuruSa mahoraga - gandharvavRSabhANAmapi dvau dvau kaNThau prajJaptau / tatra te hayakaNThAdikAH sarve sarvaratnamayAH - acchAH, yAvat pratirUpAH - 'acchA:' iti padAdArabhya pratirUpA iti paryantapadAnAM saGgrahaH prAgvat tadarthava prAgvadeva / , teSu hayakaNTheSu yAvad - vRSabhakaNTheSu dve dve puSpacaGgeyyau, prajJapte' ityu tareNa sambandhaH, evaM dve dve mAlya caGgeyyau, cUrNacayyoM gandhacaGgeyya, vastra caGgeyya, AbharaNacaGgeyya, siddhArthacaGgeyya lomahastacaGgeyya prajJapte / tAH khalu puSpAdicaGgeyaH sarvaratnamayAH - acchA H yAvat pratirUpAH 'acchA' iti padAdArabhya 'pratirUpA ;' iti paryantapadAnAM saGgraho'rthava prAgvat / tAsu khalu puSpacaGgerikAsu yAvad lomahastacaGgerikAsu dve dve puSpapaTalake = puSpamayAcchAdana vizeSau yAvat - yAvatpadena mAlyapaTalake, cUrNapaTalake' gandhapaTalake, vastrapaTalake AbharaNapaTalake, siddhArthapaTalake iti saMgrAhyam, tathAlomahastapaTalake eSAM vyAkhyA spaSTA / tAni khalu puSpAdipaTalakAni sarvaratnamayAni acchAni yAvat - yAvatpadena prAgvadgRhItAnAM padAnAM tathA - pratirUpANi' asya ca vyAkhyA prAgvat / teSAM khalu toraNAnAM parataH dve dve siMhAsane prajJapte teSAM khalu siMhAsanAnAM varNAvAsaH - varNanapaddhatiH yAvat dAmAni - dAmavarNanaparyantAni bodhyAni tacca padajAtamekaviMzatitama dvAviMzatitamasUtrataH saGgrAhyam tadarthazca tata eva bodhyaH teSAM khalu toraNAnAM purato dve dve rUpyamaye - rajatamaye chatre prajJapte / tAni-rajatamayAni khalu chatrANi vaiDUryavimaladaNDAni - vaiDUryamaNimaya svacchadaNDayuktAni punaH jAmbUnadakarNikAni - jAmbUnadAbhidhasvarNavizeSamaya karNikAyuktAni, punaH vajrasambandhini vajraratnamayadaNDazalAkAsandhAnAni, punaH muktAjAlaparigatAni - muktAphalajAlapariveSTitAni punaH aSTa sahasravarakAzcanazalAkAni-aSTasahasrasaM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 60 sUryAbhavimAnavarNanam khyakottamasuvarNamayazalAkAyuktAni, punaH daIramalayajasugandhisarvaRtusurabhizItalacchAyAni-darANi-pracurANi yAni malayajAni-zrIkhaNDacandanAni, teSAM sugandha iva sugandho yasyAM sA daIramalayajasugandhiH sA sarvaRtusurabhiH sarveSu RtuSu zobhanagandhasampannA zItala-zaityaguNasamampannA chAyA yeSAM tAni tathA, punaH maGgalabhakticitrANi maGgalAnAM svastikAdyaSTamaGgalAnAM bhaktayA racanayA citrANi adbhutAni, punaH candrA''kAropamAni candramaNDalavad vartulAni santi / teSAM khalu toraNAnAM purato dve dve cAmare prajJapte tAni khalu cAmarANi candraprabha-vaiDya-vajra-nAnAmaNi ratnakhacitacitradaNDAni khacitAni saMlagnAni candraprabha-vaiDUrya-nAnAmaNi-ratnAni tatra candraprabhaH candrakAntanAmAmaNiH vaiDya vaiDUryanAma ratnaM prasiddhaM, vajra-vajraratnaM, nAnAmaNiratnAni anekajAtIyamaNi ratnAni ca yeSu ( daNDeSu) te candraprabha-vaiDUrya-catra nAnAmaNiratnakhacittAH khacita candraprabhAdinAnAmaNiratnAH ityarthaH, tAdRzAH citrAH anekavarNatvAdadbhutAH daNDA yeSu tAni tathA, punaH sUkSmarajatadIrghavAlAni-sUkSmA:pratanUkRtAH rajatadIrghavAlAH rajata mayadIrghakezAH yeSu tAni tathA-sUkSmarajatamayadIrghakezayuktAni, punaH zaGkhAGkakundadaka rajomRtamathitaphenapuJjasaMnikAzAni zaGkha prasiddhaH, aGka ratnavizeSaH kunda-kundAbhidhapuSpam, dakarajaH jalakaNaH, amRtamathitaphenapuJjaH-mathitAmRtaphenasamUhaH, ete zvetavarNAH santi, taiH saMnikAzAni sadRzAni tAni cAmarANi punaH sarvaratnamayAni - sarvAtmanA ratnamayAni, acchAni yAvat pratirUpANi - ' acchAni' ityAdipadAnAM saMgrahastadarthazca pUrvavad bodhyaH / cAmarazabdasya strInapuMsakaliGgatvaM, tena mule strItvena nirdezaH teSAM khalu toraNAnAM purato dvau dvau tailasamudgausugandhitailapUrNasaMpuTau tathA dvau dvau koSThasamudgau-sugandhidravyavizeSasaMpuTau evam patracoyaka-tagare-lA-haritAla-hiGga-manaHzilA-'anAnAM dvau dvau samudrA-tatra patraM-sugaMdhipatram , coyaka-mugandhidravyavizeSaH, tagaro'pi sugandhitarudAruvizeSaH, elA-tripuTA 'ilAIcI' iti bhASAprasiddhA, haritAla-hiGgelau prasiddhau, manaH zilA prasiddhA, aJjana-kajalam , eSAM samudgau dvau dvau prajJaptau / te tairAdisamudgau sarvaratnamayA:-sarvAtmanA ratnamayAH, acchA yAvat pratirUpA bodhyAH ||muu060|| mUlam - sUriyAbhe NaM vimANe egamege dAre aTThasayaM cakajjhayANaM ahasayaM 2 migajjhayANaM garuDajjhayANaM kuMcajjhayANaM chattajjhayANaM ricchajjhayANaM sauNijjhayANaM sIhanjhayANaM usa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 rAjapraznIyasUtre bhajjhayANaM, asayaM seyANaM cauvisANaM nAgavarakeUNaM, evameva sapuvAvareNaM, sUriyAbhe vimANe egamege dAre asIyaahiyaM keUsahassaM bhavaiti makkhAyaM, tesi NaM dArANaM egamege dAre paNNaDhei 2 bhomA paNNattA, tesi NaM bhomANaM bhUmibhAgA ulloyA ya bhANiyavvA, tesi NaM bhomANaM ca bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM sIhA saNe paNNatte / sohAsaNavaNNao saparivAro avasesesu bhomesu patteyaM pattayaM bhaddAsaNA paNNattA / / tesi NaM dArANaM uttamAgArA solasavihehiM rayaNehiM uvasobhiyA, taM jahA-rayaNehiM jAva riTehiM / tesi NaM dArANaM uppiM aTTha maMgalagA sajjhayA jAva chttaaicchttaa| evameva saputvAvareNaM sUriyAbhe vimANe cattAri dArasahassA bhavaMti ti makkhAyaM / sUriyAbhassa vimANassa cauddisiM paMca paMca joyaNasayAI abAhAe cattAri vaNasaMDA paNNattA, taM jahA-asogavaNe, sattavaNNavaNe caMpagavaNe, cUyagavaNe / purathimeNaM asogavaNe, dAhiNeNaM sattavaNNavaNe paJcatthimeNaM caMpagavaNe, uttareNaM cuuygvnne| te NaM vaNasaMDA sAiregAiM addhaterasajoyaNasayasahassAI AyAmeNaM, paMca joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM patteyaM patteyaM pAgAraparikkhittA kiNhA kiNhobhAsA, hariyA hariyobhAsA, sIyA sIyobhAsA niddhA niddhobhAsA, tivvA tivvobhAsA, kiNhA kiNhacchAyA, nIlA nIlacchAyA, hariyA hariya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 61 sUryAbhavimAnavarNanam cchAyA, sIyA sIyacchAyA, niddhA niddhacchAyA, ghaNakaDitaDiyacchAyA rammA mahAmehanikuraMbabhUyA / te NaM pAyavA mUla maMto vaNakhaMDavaNNao // sU0 61 // chAyA-sUryAbhe khalu vimAne ekekasmin dvAre aSTazataM cakradhvajAnAm aSTazataM 2 mRgadhvajAnAm garuDadhvajAnAM krauJcadhvajAnAm chatradhvajAnAMRkSadhvajAnAM zakunidhvajAnAM siMhadhvajAnAM vRSabhadhvajanAm , aSTazataM zvetAnAM caturviSANAnAM nAgavaraketUnAm / 'sariyAmeNa vimANe' ityAdi / sUtrArtha-(sariyAbheNaM vimANe) sUryAbha vimAnameM ( egamege dAre) eka 2 dvArameM (aTThasayaM cakkajjhayANa, aTThasayaM 2 migajjhayANaM, garuDajhayANaM, kuMcajjhayANaM, chattajjhayANaM ricchajjhayANa sauNijjhayANaM, sIhajjhayANaM usamajjhayANaM) 108 eka sau ATha cakradhvajAeM-cakrAGkitadhvajAeM hai, 108 eka sau ATha mRgadhvajAe~-mRgAGkitadhvajAeM hai 108 eka sau ATha garuDadhvajAeMgaruDAGkitadhvajAeM hai, 108 eka sau ATha krauMcadhvajAeM-krauMcanAmaka pakSi vizeSase aMkita dhvajAeM haiM, 108 eka sau ATha chatradhvajAeM chatrAGkitadhvajAeM haiM, 108 eka sau ATha RkSadhvajAeM-Rcha-rIkSa-nAmaka jaMgalI pazuvizeSase aMkitadhvajAeM haiM, 108 eka sau ATha zakunidhvajAeM pakSi aMkitadhvajAeM haiM, 108 eka sau ATha siMhadhvajAeM siMhAMkitadhvajAeM hai, 108 eka sau ATha vRSabhadhvajAeM balIvardake cihnase aMkitadhvajAeM haiM (aTThasayaM seyANaM cauvisANaM 'mRriyAbheNaM vimANe' ityAdi / sUtrArtha-(sRriyAbheNaM vimANe) sUryAsa vimAnamA ( egamege dAre) 42 427 42vAtamA (adusayaM cakkajjhayANaM. aTThasayaM 2 migajjhayANaM garuDajhayANaM, kuMcaljhayANaM. chattajjhayANaM ricchajjhayANaM sauNijjhayANaM, sIhajhayANaM, usabhajjhayANaM) 108 me se| ATha caka davAo cakAMkita davAo che, 108 eka se ATha mRgadhvajAo mRgAMkita davAo che. 108 garuDadhvajAo-garuDAMkita vajAo che. 108 kaucazvajAo-kacanA maka pakSi vizeSathI aMkti dhvajAo che, 108 eka so ATha chatra davAo chatrAMkita dhvajAo che. 108 eka so ATha RkSa davAo-RkSa rIcha -nAme jaMgalI pazuvizeSathI aMkita davAo che. 108 eka se ATha zakuni jAo pakSi aMkita vijAo che, 108 eka so ATha siMhabrajAo-siMhAMkti davAo che. 108 eka se ATha vRSabha dhvajAo balIvanA cihnathI aMti zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre evameva sapUrvApareNa khalu sUryAbhe vimAne ekaikasmin dvAre azItya dhikaM ketusahasraM bhavati ityAkhyAtam / 398 teSAM khalu dvArANAmekaikasmin dvAre paJcaSaSTiH paJcaSaSThiH bhaumAni prajJatAni teSAM khalu bhomAnAM bhUmibhAgAH ullokAzca bhaNitavyAH, teSAM khalu bhaumAnAM ca bahumadhyadezabhAMge pratyekaM pratyekaM siMhAsane prajJapte siMhAsanavarNakaH saparivAraH / avazeSeSu bhaumeSu pratyekaM pratyekaM bhadrAsanAni nAgavara keUNaM evameva sapuvbAvareNa sUriyAme vimANe egamege dAre asIya ahiyaM keUhassaM bhavaittimakkhAyaM ) 108 eka sau ATha zuklavarNavAle evaM cAra dantavAle gajake cihnase aMkitadhvajAeM haiM / isa taraha sUryAbhavimAna ke eka 2 dvArameM cakradhvajase lekara nAgavaraketu paryantasaba dhvajAeM 1080 eka hajAra assI haiM aisA tIrthaMkaradevoMkA kathana hai / ( tesiNaM dArANaM egamegedAre paNNaDi 2 bhomA paNNattA, tersiNaM bhomANaM bhUmibhAgA ulloyA ya bhANiyaccA) una dvAroMmeMse eka eka dvAra meM 65 - 65 bhauma- uparigRha kahe gaye haiM, ina uparigRhoM ke - candrazAlAoMke kathanameM bhUmibhAga aura ulloka kahanA cAhiye. ( tersiNaM bhomANa bahumajjhadesabhAe patte patteyaM sIhAsaNe paNNatte) una uparigRhoke ThIka madhyabhAgameM eka eka uparigRhameM sUryAbhadevake upavezanayogya eka eka dhvanye ( aTTasa seyANaM cauvisANaM nAgavarakeUNaM evameva sapuvvAvareNaM sUriyA bhe vimANe egamege dAre asIya ahIyaM keUsahassa bhavaiti makkhAyaM ) 108 shvaNu vALA temaja cAra dAMtavALA hAthInA cihnathI akti dhvajA che, A pramANe sUryabhavimAnanA dareke dareka dvAramAM cakradhvajathI mAMDIne nAgavara ketu paryaMta sava dhvajAe 1080 eka hajAra eMzI che. evuM tIthara devAnu temaja gaNudhre|nu' 'thana che ( tesi NaM dArANaM egamege dAre paNNa i2 bhomA paNNattA, tersiNaM bhobhANaM bhUmibhAgA ulloyA ya bhANiyavvA ) te haravAlasamAMthI hare hare4 42vaajAmAM 65, 65 bhauma uparagRhA kahevAmAM AvyAM che. e upaiihAnA--candrashaajaaonaa uthana bhAM lUbhilAga tebhana ulounu pazu uthana samanvu lerdhayo. ( tersiNaM bhomANaM bahumajjhasabhAe patteyaM patteyaM sIhAsaNe paNNatte ) te uparigRhonA marora mdhybhAgamAM dareke dareka upagrahamAM sUryAbhadevanA mATe upavezana ceAgya eka eka sihAsana zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 6 sUryAbhavimAnavarNanam 399 prajJaptAni / teSAM khalu dvArANAm uttamAkArAH SoDazavidhaiH ratnaiH upazobhitAH, ratnaizca yAvariSThaiH, teSAM khalu dvArANAmupari aSTASTamaMgalakAni sadhvajAni yAvat chatrA ticchatrANi / evameva sapUrvApareNa sUryAbhe vimAne catvAri dvArasahasrANi bhavanti ityAkhyAtam / sUryAbhasya vimAnasya caturdizi paJca paJca yojanazatAni avAdhayA catvAro vanakhaNDAH prajJaptAH, tadyathA- azokavanaM saptaparNavanam campakavanam , siMhAsana kahA gayA hai (sIhAsaNa vaNNo saparivAro avasesesu bhomesu patteya patteyaM bhaddAsaNA paNNattA) saparivAra siMhAsanakA yahAM varNana karanA cAhiye bAkIke bhauMmeM pratyeka bhaumameM bhadrAsana kahe gaye haiN| (tesiMNaM dArANaM upi. pAgArA solasavihehiM rayaNehiM uvasobhiyA-taM jahA-rayaNehiM jAva riTehiM ) ina dvAroMke uttamAkAra-dvArake Uparake bhAgo 16 prakArake ratnoMse upazobhita haiN| ve ratna karketanAdi sAmAnya ratnoMse lekara riSTa taka jAnanA cAhiye. (tesiNaM dArANaM urpi aTTha maMgalagA, sajjhayA jAva chattAicchattA) una dvAroM ke Upara ATha 2 mAMgalika dhvajAoM sahita yAvat chatrAticchatra taka haiN| (evameva sapuvvAreNaM sUriyAbhe vimANe cattAridArasahassA bhavaMti ttimakkhAya) isa prakArase sUryAbhavimAnameM cAra hajAra dvAra haiM aisA tIrthaMkara evaM gaNadharone kahA hai| (sUriyAbhassa vimANassa caudisiM paMca paMca joyaNasayAI abAhAe cattAri vaNasaMDA paNNattA) sUryAbhavimAna kI cAroM dizAoM meM pAMca sau cha tema 4vAya che. ( sIhAsaNa vaNNao saparivAro avasesesu bhomesu, patteyaM patteyaM bhadAsaNA paNNattA ) hI saparivAra siMhAsanAnu pani samaj . tama thAsI. 24sA 42 parizmA madrAsanI upAya che. (tesiNaM dArANaM upipAgArAsolasavihe hiM rayaNehiM uvasobhiyA-taM jahA rayaNehiM jAva riTehiM ) me 12110enA uttamAkA-daravAjAnI uparanA bhAgo 16 jAtanA ratnathI zebhita che. karketana vagere sAmAnya ratnothI mAMDIne rijha sudhInA ratnonuM varNana ahIM sama kuM na . ( tesi Na dArANaM upiM aTUva maMgalagA sajjhayA jAva chattAicchattA) te daravAjAonI upara ATha ATha maMgalaka davAo sahita yAvatuM chatrAhicchatro cha. ( evameva sapuvvAvareNaM sUriyAbhe vimANe cattAri dArasahassA bhavaMti ttimakkhAyaM) A pramANe sUryAbhavimAnamAM cAra hajAra drAre che, tema tIrthakara tathA gaNadharoe 4hyu cha. ( sUriyAbhassa vimANassa cauddisiM paMca paMca joyaNasayAI abAhAe cattAri vaNasaMDA paNNatA) sUryAlavibhAnanI vyAre hizAyAmA pAMyaso paaNyse| yAnanA zrI rAjaprazrIya sUtra : 01 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 rAjapraznIyasUtre Amravanam / paurastye azokavanaM, dakSiNe saptaparNavanaM, pazcime campakavanam , uttare Amravanam / te khalu vanakhaNDAH sAtirekANi arddhatrayodazayojanazatasahasrANi AyAmena pazcayojanazatAni viSkambheNa, pratyekaM pratyekaM prAkAraparikSiptAH, kRSNAH kRSNAvabhAsAH, haritAH haritA-va bhAsAH zItAHzItAva bhAsAH snigdhAHsnigdhAvabhAsAH tIvrAHtIvrAvabhAsAH kRSNA kRSNacchAyAH nIlA nIlacchAyAH haritAH haritacchAyAH, zItAHzItacchAyAH, snigdhAHsnigdhacchAyAH, dhanakaTitaTitacchAyAH ramyAH mhaameghnikurmbbhuutaaH| te khalu pAdapAH mUlavanta vanakhaNDavarNakaH // sU. 61 // pAMca sau yojana ke antara meM cAra vanaSaNDa kahe gaye haiM / (taMjahA) jo isa prakAra se hai-(asogavaNe, sattavaNNavaNe caMpagavaNe cUyavaNe) azokavana saptavarNavana, caMpakavana aura Amravana (purasthimeNaM asogavaNe, dAhiNaNaM sattavaNNavaNe, paJcatthimeNaM caMpagavaNe, uttareNaM cUyagavaNe) pUrvadizAkI ora azokavana hai, dakSiNa dizA kI ora saptaparNavana hai. pazcimadizA kI ora caMpakavana hai aura uttaradizA kI ora Amravana hai| (teNaM vanasaDA sAiregAI addhaterasa joyaNasayasahassAI AyAmeNaM, joyaNasayAI vikkha bheNa patteyaM patteyaM pAAgaraparikkhittA kiNhA, kiNhobhAsA ) ye vanaSaNDa AyAma kI apekSA 12 // lAkha yojanase bhI kucha adhika haiM aura viSkabhakI apekSA 5 sau yojanake haiM / ye saba vana vistAramA yA hizAyAmA vanapI pAya cha. ( ta jahA ) mA prabhArI cha. (asogavaNe, satta vaNNavaNe capagavaNe, cUyagavaNe ) AN41- AH57 vana, 254vana mane mApana (purasthimeNaM asogavaNe, dAhiNeNaM sattavaNNavaNe, paJcatthimeNaM capagavaNe uttareNaM cUyagavaNe ) pUrva hizA ta25 ash|4vn cha, dakSiNa hizAta25 samaparNa vana che. pazcima dizA tarapha caMpakavana che ane uttara dizA tarapha Amravana cha. (te Na vana saMDA sAiregAI addhaterasa joyaNasayasahassAi AyAmeNa joyaNasayAI vikkhaMbheNa patteyaM patteyaM pAgAraparikkhittA kiNhA, kiNhobhAsA) se vnuMDo AyAmanI apekSAe 12aaaa lAkha yojana karatAM paNa kaMIka vadhAre che ane viSkabhanI apekSAe pAMcaso yojanA che. e badhA vano svataMtra rIte prakArathI prarivarita cha. mane 40 te 44ti cha, ( hariyA, hariyobhAsA, sIyA sIyobhAsA, niddhA, niddhobhAsA tivvA, tivyobhAsAH kiNhA, kiNhacchAyA, nIlA, nIla. cchAyA, hariyA, hariyacchAyA, sIyA sIyacchayA, niddhA niddhacchAyA ghaNakaDitaDitacchayA rammA mahAmehanikuraMbabhUyA) harita cha. rita xiti cha, zIta 2135 cha, zala zila zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 61 sUryAbhavimAnavarNanam TIkA-'mariyAbheNaM vimANe ityAdi-sUryAbhe khalu vimAne ekaikasminpratyekadvAre aSTazatam-aSTAdhikazataM, cakradhvajAnAM cakrAGkitadhvajAnAm , punaH aSTazatam mRgadhvajAnAM mRgAGkitadhvajAnAm , evaM garuDadhvajAnAM, garuDAGkitaeka 2 karake eka 2 prAkArase pariveSTita haiM / tathA kRSNa aura kRSNa kantivAle haiN| (hariyA, hariyobhAsA, sIyA, sIyobhAsA, niddhA niddhobhAsAtivvA, tivvobhAsA, kiNhA, kiNhacchAyA, nIlA, nIlacchAyA, hariyA hariyacchAyA, sIyA sIyacchAyA, niddhA niddhacchAyA, ghaNakaDitaDitacchAyA, rammA, mahAmeha nikuraMbabhUyA) harita haiM, haritakAntivAle haiM, zIta svarUpa haiM, zItakAntivAle haiM, snigdha haiM aura snigdhakAntivAle haiM, tIvra hai, aura tIvra avabhAsavAle haiM, kRnNa haiM, kRSNa chAyAvAle haiM, nIla haiM, nIla chAyAvAle haiM hare haiM, harIchAyAvAle haiM zIta haiM, zIta chAyAvAle haiM, snigdha haiM snigdha chAyAvAle haiM, vRkSoMkI zAkhAeM eka dUsare vRkSoMkI zAkhAoMse ApasameM milI huI thIM. ye vanaSaNDa baDe hI suhAvane haiN| ve vanapaMDa mahAmeghake vizAla samudAya jaise haiM ( teNa, pAyavA mUlamaMto vanasaMDa vaSNao) ina vanaSaNDoke vRkSa jamInake bhItara gaharI phailI huI baDI 2 jaDoMvAle haiM ityAdi rUpase vRkSoMkA varNana yahAMpara karanA cAhiye. isa prakArase yaha vanaSaNDoMkA varNana hai| TIkArtha-sUryAbhavimAnake pratyeka dvArameM 108 cakradhvajAeM haiM, arthAt ina dhvajAoMmeM cakrakA cihna huA hai, isa kAraNa inheM cakracihnopalakSita honeke kAraNa cakradhvajAeM kahI gaI hai, isI prakArase Age anya dhvajAoMmeM bhI una 2 cihnoMse yukta honeke kAraNa tattannAmadheyatA jAnanI vALA che, niSpa che. ane snigdhakAMti che. tIvra che ane tIvra avabhAsavALA che. kRSNa che, kRSNa chAyAvALA che. nIla che, nIlI chAyAvALA che, lIlAM che. lIlI chAyAvALAM che, vRkSonI zAkhAo paraspara ekabIjA vRkSonI sAthe bhegI maLelI cha. se panapI mahAmeghAnA vizAla samudAya re dANe che. (te NaM pAyavA mUlamaMto vatasaDa vaNNao) se panapanA vRkSa pRthvInI 262 rI 54ieii moTI moTI javALA che, vagere rUpathI ahIM vRkSonuM varNana samajI levuM joIe. A pramANe A vanaNaMDAnuM varNana che. TIkArtha- sUryAbhavimAnanA dareke dareka daravAjAmAM 108 cakadhvajAo che, eTale ke davAomAM cakanuM cinha baneluM che ethI ja emane cakacihnita havA badala cakaqjAo kahevAmAM AvI che. A pramANe ja bIjI davAomAM paNa te te cihno thI yukata havA badala tatta-nAmadheyatA jANavI joIe 108 thI mRgAMkti dhvajAo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 rAjapraznIyasUtre dhvajAnA,-krauJcadhvajAnAM-kauzcanAmaka - pakSivizeSAGkitadhvajAnA, chatradhvajAnAMchatrAGkitadhvajAnAm RkSadhvajAnAd - RkSAbhiSadhanyapazuvizeSAGkitadhvajAnAM, zakunidhvajAnAM-pakSyaGkitadhvajAnAM, siMhadhvajAnAM siMhAGkitadhvajAnAM vRSabhadhvajAnAM balIvAGkitadhvajAnAM ca pratyekamaSTAdhikazataM bodhyam / tathA zvetAnAM-zuklavarNAnAM caturviSANanAgavaraketUnAM = caturdantagajAGkitadhvajAnAm aSTazatamasti / evamevaanenaivaprakAreNa sUryAbhe vimAne-sUryAbhavimAnavartini ekaikasmin pratyekasmin dvAre sapUrvAMpareNa-pUrvAparasaMkhyAsahitena-cakradhvajata Arabhya nAgavaraketuparyantAnAM dazasaMkhyakAnAM dhvajAnAM pratyekamaSTottarazatasaMkhyakatvAtsarvasaMkalanena azItyadhika ketusahasra-ketUnAM patAkAnAM sahasraM bhavati sampadyate iti etat AkhyAtam= tIrthaMkaragaNadharairuktam / teSAM khalu dvArANAm ekaikasmin dvAre pazcaSaSTiH paJcaSaSTiH bhaumAniuparigRharUpANi prajJaptAni, teSAM khalu bhaumAnAM bhUmibhAgAH ullokAzca maNitavyAH - varNanIyAH, te ca yAnavimAnasya' yathA varNittAstathaiva tadvarNanamekacAhiye. 108 mRgAzitadhvajAeM haiM / 108 garuDAGkitadhvajAeM haiM, 108 kau cAGkitadhvajAeMmeM. 108 chatradhvajAeM haiM, 108 RkSa-(rIcha ) dhvajAeM haiN| 108 zakunidhvajAeM haiN| 108 siMhadhvajAeM haiN| tathA 108 hI vRSabhadhvajAeM haiN| aura 108 hI zuklavarNavAle evaM cAra dAMtoMvAle zreSTha nAgake cihnavAlI nAgavaradhvajAe haiN| isa prakAra sUryAbhavimAnake eka eka dvArameM cakradhvajase lekara nAgavaradhvajAoM taka saba dhvajAe 1080 ekahajAra assihotI haiM aisA tIrthakara aura gaNadhara devoMne kahA hai / una dvArameMse pratyeka dvArameM 65-65 bhauma-uparigRha uparake ghara hai| ina uparigRhoMke bhUmibhAga aura ulloka ( caMdavA ) yahAM bhaNitavya haiM / ataH jisa prakArase inakA varNana yAnavimAnake prakaraNameM kiyA gayA hai. usI prakArase inakA varNana yahAMpara che 100 RkSa (ra7) dhvajAo che. 108 zakuni dhvajAo che 108 siMha dhvajAo che. temaja 108 vRSabha dhvajAo che. 188 sapheda raMgavALA ane cAra dAMte vALA zreSTha nAgo (hAthI) nA cinhavALI nAgavara davAo che. A pramANe sUryAbhavimAnanA dareke dareka dvAramAM cakradhvajAo sudhI badhI davAo 1080 che. Ama tIrthakara ane gaNadhara devoe kahyuM che. te dvAramAMthI dareke dareka dvAramAM 65, 65 bhauma-uparigraha che. e uparigrahanA bhUmibhAga ane uloka (caMdaravA) ahIM abhISTa che. ethI cAna-vimAnanA prakaraNamAM je pramANe enuM varNana karavAmAM AvyuM che. temaja ahIM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _____403 403 subodhinI TIkA. sU. 61 sUryAbhavimAnavarNanam viMzatitamasUtrasya TIkAto bodhyam / teSAM khalu bhaumAnAM bahumadhyadezabhAgeatyantamadhyadezabhAge pratyekam ekaikasmin bhaume siMhAsana=sUryAbhadevasyopavezanayogya siMhAsanam bhaNitavyamiti pUrveNa smbndhH| tadvarNanaM caikaviMzatisatrato bodhyam siMhAsanavarNakaH siMhAsanavarNanakapadasamUhaH saparivAraH siMhAsanoparivijayadRSyaM tanmadhye'GkazaM tatra ca muktAdAma tadveSTanamuktAdAmAni santIti sakalaparivArasahito bodhyaH, etadvarNanaM-dvAviMzatitamasUtrAt bodhyam / avazeSeSu siMhAsanAdhiSThitAtirikteSu bhaumeSu pratyekaM pratyekam tadantarvartini ekasminnekasmin bhaume bhadrAsanAni prjnyptaani| bhadrAsanavarNana dvAviMzatsUtrAdavaseyam / teSAM khalu dvArANAm uttamA''kArAH = dvAroparibhAgAH SoDazavidhaiH = SoDazaprakAra: ratnaiH upazobhitAH alaGkRtAH, tadyathA ratnaiH sAmAnyataH karketanAdibhiH 1 karanA cAhiye. yAnavimAnake sambandhameM inakA varNana 21 ve sUtrakI TIkAmeM kiyA gayA hai| ina bhaumoMke bahumadhyadezabhAgameM eka eka bhaumameM sUryAbhadeva ke upavezanayogya eka eka siMhAsana kahA gayA hai. ina siMhAsanoMkA varNana bhI 21 ve sUtrakI TIkAmeM kiyA gayA jAnanA cAhiye, saparivAra siMhAsanakA varNana-vijayadaSya, usake madhyameM aMkuza, muktAdAmako veSTana karanevAlI anya aura muktAmAlAeM ityAdi saba siMhAsanase lagatA huA kathana-22 veM sUtrameM kiyA gayA haiM avazeSa-siMhAsanase adhiSThita bhaumase atirikta bhaumameM pratyeka bhaumameM bhadrAsana kahe gaye haiN| ina bhadrAsanoMkA varNana 22 ve sUtrameM kiyA gayA haiM ina dvAroMke Uparake jo AkAra haiM-bhAga haiM-ve 16 prakArake karkatanAdi ratnoMse alaMkRta haiM ve solaha prakArake ratna ye haiM-1 sAmAnyaratna karketanAdi vagairaha, 2 vajraratna 3 vaiDUryaratna, 4 lohitAkSaratna, 5 msaarpaNa samajavuM joIe. 21 mAM sUtranI TIkAmAM emanuM varNana karavAmAM AvyuM che. e sarva uparigrahanA bahumadhya dezabhAgamAM dareke dareka uparigrahamAM sUryAbhadevanA mATe besavA yogya eka eka siMhAsana kahevAya che. e siMhAsanane lagatuM varNana paNa 21 mA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. saparivAra siMhAsananuM varNana eTale vijaya duSya. tenA madhyabhAgamAM aMkuza, mukatAdAma ane muktadAmane vIMTaLAyelI bIjI muktAmALAo vagere sarva siMhAsanane lagatu kathana 22 mA. sUtramAM karavAmAM AvyuM che. avazeSa eTale ke je uparigrahamAM siMhAsane nathI evAM dareke dareka uparigRhomAM bhadrAsane kahevAya che. e sarva bhadrAsananuM varNana 22 mA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. e dvAranI upara je AkAra che-bhAga che te 16 prakAranA kaketana vagere ratnothI alaMkRta che, te soLa jAtanA ratno A pramANe che-1 sAmAnya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 rAjapraznIyasUtre yAvat-yAvatpadena batraiH 2, veDyaH 3, lohitAkSaiH 4, masAragallaiH 5, haMsaga H 6. pulakaiH 7, saugandhikaiH 8, jyotIrasaiH9, aJjanaiH 10, aJjanapulakaiH 11, rajataiH 12, jAtarUpaiH 13. ajhaiH 14, sphaTikaiH 15, ityeSAM saDagrahobodhyA, tathA-riSTaiH 16, eSAM vyAkhyA pnycmsuutraadvgntvyaa| teSAM khalu dvArANAmupari aSTASTamaGgalakAni=svastika 1-zrIvatsa 2=nandikAvarta 3-varddhamAnaka 4= bhadrAsana5 kalaza6 matsya7=darpaNa8 bhedAdaSTAvaSTau yAnavimAnatoraNavad bodhyAni tAni caturdazasUtrato jJeyAni tAni kIdRzAni ? itijijJAsAyAmAha-sadhvajAni kRSNa1=nIla2=lohita3 hAridra4= zukla5 bhedAtpaJcavarNadhvajazobhitAni, yAvat yAvatpadena acchAH zlakSNAH, rUpyapaTTAH, vajramayadaNDAH, jalajAmalagandhikAH, gallaratna, 6 ha~sagarbha, 7 pulAka, 8 saugandhika, 9 jyotirasa, 10 adhana, 11 abhanapulaka, 12 rajata, 13 jAtarUpa, 14 aMka, 15 sphaTika. ye saba ratna yahAM yAvat padase saMgRhIta hue haiN| tathA 16 vAM ratna riSTa hai jo sUtrameM kaha hI diyA gayA hai| inakI vyAkhyA pAMcaveM sUtrase jAnanA cAhiye. ina dvAroMke Upara ATha 2 maMgala haiM-ATha magalaka ye haiM svastika 1. zrIvatsa 2 nandikAvarta 3, varddhamAnaka 4, bhadrAsana 5, kalaza 6, matsya 7, aura darpaNa 8 / yAnavimAnake 8 toraNoMkI taraha inheM jAnanA cAhiye, / inakA varNana 14 ve sUtrameM kiyA gayA hai| ye ATha maMgalaka kRSNa, nIla, lohita, hAridra aura zukla ina pAMcavarNavAlI dhvajAoM se zobhita haiN| yahAM yAvat pada se 'acchAH, zlakSNAH, ruppapaTTAH, vajramayadaNDAH, jalajAmalagaMdhikaH, suramyAH, ratna kaketana vagere, 2 vAratna 3 vaiDUryaratna, 4 lehitAkSaratna 5 masAragallaratna 6 haMsagarbha, 7 mulAka, 8 saugaDadhika, 9 tirasa, 10 aMjana 11, aMjana pulaka, 12 rajata, 13 jAtarUpa, 14 aMka, 15 phaTika, A sarva ratno ahIM thAvat padathI gRhIta thayAM che. 16 muM ratna riSTa che, jenuM kathana sUtramAM karavAmAM AvyuM ja che. A badhAnI vyAkhyA 5 mA sUtramAM karavAmAM AvI che. e dvAranI upara ATha ATha maMgalako che. ATha maMgalake A pramANe che-svastika 1, zrIvatsa 2, Allad 3, 1ddhamAna, 4, mAsana 5, 44 6, matsya 7. ane darpaNa 8. yAna-vimAnanA 8 teraNAnI jema emane paNa samajavAM joIe. emanuM varNana 14 mAM sUtramAM karavAmAM AvyuM che. e ATha maMgalake kRSNa nIla lahita. hAridra ane zukala A pAMca varNavALI davAothI zobhita che. ahIM yAvat 56thI 'acchAH, zlakSNAH, ruppapaTTAH, vajramayadaNDAH jalajAmalagaMdhikAH zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 subodhinI TIkA. sU.0 61 sUryAbhavimAnavarNanam suramyAH, prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH, pratirUpAH, teSAM toraNAnAmupari bahUni, ityeSAM saGgraho bodhyaH / chatrAticchatrANi-etadvarNanaM caturdazasUtratobodhyam / ____evameva itthameva sapUrvApareNa-pUrvasaMkhyAnasahitAparasaMkhyAnena saha yojanayA sarvANi saGkalitAni saMkhyAnAni sUryAbhe vimAne catvAri dvArasahasrANi dvArANAM sahasrANi bhavanti sampadyante iti etad AkhyAtaM tIrthakaragaNadharairuktam / sUryAbhasya vimAnasya caturdizi - pUrvAdidikcatuSTaye paJca pazca yojanazatAni = pazca pazca yojanazatAni abAdhAyAm = antare catvAro vanaSaNDA:= anekajAtIyottamavRkSasamUharUpAH, prajJaptAH, tadyathA-azokavanam azokavRkSavanam 1, saptaparNavanaM = saptaparNavRkSavanam 2, campakavanam = campakavRkSavanam 3, cUtakavanam Amravanam 4, tatra azokavanaM paurastye-pUrvasyAM dizi 1, saptaparNavanaM prAsAdIyAH darzanIyAH, abhirUpAH pratirUpAH teSAM toraNAnAmupari bahUni' isa pAThakA saMgraha huA hai. 'chatrAticchatra' kA varNana 14 veM satrameM kiyA gayA hai, saba milAkara kula dvAra sUryAbhavimAnameM cArahajAra haiN| aisA kathana tIrthakara evaM gaNadharoMkA hai| sUryAbhavimAnakI cAroM dizAoMmeM pAMcasau pAMcasau yojanake antarAlameM aneka jAtIya uttama vRkSoMke samUharUpa cAra vanaSaNDa haiM. azokavana-isa vanameM kevala azoka nAmake vRkSa haiM, isaliye isa vanakA nAma azokavana aisA huA hai. saptaparNavana-isa vanameM saptavarNa nAmake vRkSa haiM, isaliye isa vanakA nAma saptaparNavana aisA huA haiM, campakavana-isa vanameM campakake vRkSa haiM ataH isa vanakA nAma campakavana aisA huA hai, cUyavana Amravana-isa vanameM Amake hI vRkSa hai ataH isa vanakA nAma Amravana aisA huA hai, isa vanoM se jo azokavana hai vaha pUrvadizAmeM hai, saptaparNavana suramyAH prAsAdIyAH, darzanIyAH, abhirUpAH pratirUpAH teSAM toraNAnAmupari bahUni" mA pAnI saDa thayo cha. 'chatrAticchatra' nu vaya 14 mA sUtramA 42vAmA AvyuM che. sUryAbhavimAnamAM kuLadvAre cAra hajAra che. tIrthaMkara temaja gaNadharanuM AvuM kathana che. sUryAbhavimAnanI cAre dizAomAM pAMca pAMca se yojana jeTalA vistAramAM ghaNuM jAtIya uttama vRkSethI yukta cAra vanaSaDe che. azokavana-e vanamAM phakta azoka nAmaka vRkSe che. ethI e vananuM nAma azokavana paDayuM che. sasapa vana-e vanamAM saptaparNa nAmanA ja vRkSo che, ethI e vananuM nAma saptaparNa che. caMpakavana e vanamAM caMpakanA vRkSe che. ethI e vananuM nAma caMpakavana che. cUtakavana-e lanamAM AMbAnA ja vRkSa che ethI e vananuM nAma Amravana evuM pADavAmAM AvyuM che, e vanamAMthI je azokavana che. te zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 rAjapranIyasUtre I dakSiNe- dakSiNasyAM dizi2, campakavanaM pazcime pazcimAyAM dizi3, AmravaNamuttare uttarasyAM dizi / te vanapaNDAH AyAmena dairyeNa sAtirekANi-sAdhikAni ardha trayodaza yojanazatasahasrANi sArdhadvAdazalakSapramANa yojanAni viSkambheNa = vistAreNa paJcayojanazatAni paJcazata pramANa yojanAni / punaste vanakhaNDAH pratyekaM pratyekam - ekaikazaH prAkAraparikSiptAH- AvaraNapariveSTitAH, punaste kRSNaH - kRSNavarNAH, kRSNAvabhAsAH = yAvati vanabhAge kRSNAvabhAsapatrANi santi tAvati vanabhAge kRSNavarNAvabhAsanaviziSTAH / ' vanakhaMDavaNNao' vanaSaNDavarNakaH vanapaNDAnAM varNakaH = varNaka varNanakArakaH padasamUhaH aupapAtika sUtra to bodhyaH / tadvayAkhyA= matkRtAyAM pIyUSavarSiNI TIkAyAM vilokanIyA // sU. 61 // - mUlam ---- tesi NaM vanasaMDANaM aMto bahusamaraNijA bhUmibhAgA paNNattA, se jahAnAmae AliMgapukkharei vA jAva dakSiNa dizAmeM hai, campakavana pazcimadizAmeM hai, aura Amravana uttaradizAmeM haiN| ye vanaNDa AyAmakI apekSA 12|| lAkhayojanase kucha adhika haiM / aura vistArakI apekSA pAMcasau yojana pramANa haiN| ye pratyeka vanakhaNDa eka prakArase pariveSTita hai / 'kivhA, kinhobhAsA, hariyA hariyomAsA' ityAdi padoMke arthakA varNana pIyUSavarSiNI TIkAse jo ki aupapAtika sUtrake Upara likhI gaI hai vahAMse jAnanA cAhiye. ye vana kRSNa isaliye kahe gaye haiM ki inakA varNa kRSNa hai, tathA jitane vanabhAgameM kRSNAvabhAsavAle patra haiM utane vana bhAgameM ve vanapaNDa kRSNavarNAvabhAsAnaviziSTa haiM / aupapAtika sUtrameM tIsare sUtrakI TIkAmeM yaha saba varNana kiyA gayA hai // sU0 61 // pUrva dizAmAM che, samapaNa vana dakSiNa dizAmAM che, ca'pavana-pazcima dizAmAM che ane Amravana uttara dizAmAM che. e vanaSa DA AyAmanI apekSAe 125 lAkha ceAjana karatAM kaMika vadhAre che ane vistAranI apekSAe pAMcase ceAjana jeTalA pramANa vALA che. e dareke dareka vanaDa prAkAra (dIvAla) thI parivati che. kiNhA, kinhobhAsA, hariyA hariyAbhAsA' vagere hono artha yopapAtiSTha sUtranI pIyUSavaSaNI TIkAmAMthI jijJAsuee jANI levu joIe. e vanA vathI kRSNa hAvA badala ja kRSNa kahevAmAM AvyAM che temaja jeTalA vanabhAgamAM e vanaSa'Do kRSNa varNavabhAsana viziSTa che. aupapAtika sUtranA bIjA sUtranI TIkAmAM e satu va na karavAmAM Avyu` che. ! sU0 61 / / zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 61 sUryAbhavimAnavarNanam 407 NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhi ya taNehi ya ubasobhiyA, tesi NaM gaMdho phAso Neyavvo jahakamaM / tesi NaM bhaMte taNANa ya maNINa ya puvAvaradAhiNuttarAgaehiM maMdAyaM maMdAya eiyANaM veiyANaM kaMpiyANaM cAliyANaM phaMdiyANaM ghaTTikhobhiyANaM udIriyANaM kerisae save bhavai ? se jahAnAmae sIyAe vA saMdamANIevA rahassa vA sacchattassa sajjhyassa saghaMTassa sapaDAgassa satoraNavarassa saNaMdighosassa sakhikhiNi hemajAlaparikkhittassa hemavayacittatiNisakaNagaNijjuttadArUyassa susaMpiNaddhacakkamaMDaladhurAgassa kAlAyasasukayaNemijaMtakammassa AiNNavaraturagasusaMpauttassa kusalaNaraccheyasArahisusaMpariggahiyassa sarasayabattosatoNaparimaMDiyassa sakaMkaDAvayaMsagassa sacAvasarapaharaNaAvaraNabhariyajodhajujjhasajassa rAyaMgaNaMsi rAyateuraMsi vA rammaMsi vA maNikuhimatalaMsi abhikkhaNaM abhikkhaNaM amighaDijamANassa vA niyaTTijamANassa vA orAlA maNoNNA maNoharA kaNNamaNa-nivvu. ikarA savvao samaMtA abhiNissavaMti, bhaveyArUve siyA ? No iNahe samahe / // sU0 63 // chAyA-teSAM khalu vanaSaNDAnAm antaH bahusamaramaNIyAbhUmibhAgAH prajJaptAH sa yathAnAmakaH AliGgapuSkara iti vA yAvat nAnAvidhapracavaNeH maNibhizca 'tesi NaM vanasaMDANaM aMto' ityAdi / sUtrArtha-( tesi NaM vanasaMDANaM aMto bahusamaramaNijA ) una vanaSaNDoM ke madhyabhAga meM bahusamaramaNIya bhUmibhAga kahe gaye haiM / ( se jahAnAmae 'tesi NaM vanasaMDANa aMto' ityAdi / sUtrArtha-(tesi Na vanasaMDANaM ato bahusamaramaNijjA) te vanaSa nA madhyamAmai masa bharamaNIya bhUmilAyo 4Aya che. (se jahA nAmae AliMgapukkhareivA, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 rAjapranIyasUtre tRNaizca upazobhitAH, teSAM khalu gandhaH sparzaH jJAtavyo yathAkramam / teSAM khalu bhadanta ! tRNAnAM ca pUrvAparadakSiNottarAgataiH mandaM manda meji - tAnAM vyejitAnAM kampitAnAM cAlitAnAM ghaTTitAnAM kSobhitAnAm udIritAnAM kIdRzaH zabdo bhavati ? AliGgapukkhare vA, jAva NANAviha paMcavaNNehiM maNIhi ya tathehi ya uvasobhiyA, tesiNaM gaMdho phAso NeyavvojahakamaM ) ye bhUmibhAga ramya haiM, ye isa prakAra se samatala haiM ki jaisA samatala AliGga AliGga-puSkara hotA haiM yAvat ye saba bhUmibhAga pAMcavaNavAle nAnAprakAra ke maNiyoM se evaM tRNoM se upazobhita haiM / yahAM yAvat pada se ' AliGgapuSkara isa pada se lekara nAnAvidhapaMcavarNaiH, maNibhiH tRNaizca upazobhitAH ' isa antimapadataka jitane madhya me pada Aye hue haiM una sabakA saMgraha huA hai / ( tersi NaM gaMdho phAso yacvo jahakamaM ) ina maNiyoM kA gaMdha sparze jaisA kramazaH pahile kiyA gayA hai vaisA jAnanA cAhiye / ( tesi NaM bhaMte / taNANa ya maNINa ya puvvAvaradAhiNuttarA gaehiM maMdArya maMdAya eiyANaM veiyANaM. kaMpiyANaM cAliyANaM, phaMdiyANaM vaDiyANaM, khobhiyANaM, udIriyANaM kerisae saddebhavai ? ) he bhadanta ! una tRNoM kA evaM maNiyoM kA pUrva, pazcima, dakSiNa evaM uttara ina cAra dizAoM se kAye hue pavanadvArA dhIre2 kampita kiye jAne para, vizeSarUpa se kaMpita kiye jAne para bAra 2 kaMpita kiye jAne para, jAva NANA vihapaMcavaNNehiM maNIhiya uvasobhiyA, tesiNaM gaMdho phAso Neyavvo jahakamaM) e bhUmibhAgA ramya che, e AliMga puSkaranI jema sa rIte samatala che. cAvata e sarva bhUmibhAge pAMcavaNu vALA anekavidha maNie temaja tRNeAthI upazelit hai. sahI 'yAvat' pahathI 'AliGgapuSkara' mA pahathI bhAMDIne 'nAnAvidhapaM - cavarNaiH maNibhiH tRNaizca upazobhitaH' yA atibha yaha sudhInI vasye bheTalA yaho khAvyAM che, the sarvanA saMgraha samanavA leye. (tesi NaM gaMdho phAso yavvo jahakkamaM) me bhaNiyonA gaMdha mane sparza ne latanI anukubhatA pahelA varNavAmAM bhAvI che tevI sahIM anubhatA yA samanvI leI se. (tesiM NaM bhaMte ! tANa ya maNINa ya puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM maMdAyaM maMdAya eiyANaM veiyANaM kaMpiyANaM cAliyANaM pha diyANaM, dhaTThiyANa, khobhiyANaM udIriyANaM kerisae sadde bhavai ? ) he lahaMta ! e tRNNAne temaja maNione pUrva pazcima, dakSiNa ane uttarane A cAre dizAomAMthI vahetA pavanathI dhIme dhIme kapita karavAthI, vizeSa rUpathI ka'pita karavA badala, vAravAra ke'pita karavA badala, Ama tema cAlita karavA badala, Ama tema zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 subodhinI TIkA. sU.0 62 sUryAbhavimAnavarNanam sa yathAnAmakaH-zibikAyA vA syandamAnikAyA vA rathasya vA sacchatrasya sadhvajasya saghaNTasya sapatAkasyaM satoraNavarasya sanandighoSasya sakiGkiNihemajAlaparikSiptamya haimavatacitratinizakanakaniyuktadArukasya susaMpinaddhacakramaNDaladhurAkasya kAlAyasasukRtanemiyantrakarmaNaH AkIrNavaraturagasusamprayuktasya kuzaidhara udhara calAyamAna kiye jAne para, idhara udhara kucha 2 calAye jAne para, paraspara meM saMghaTita kiye jAne para, apane sthAna se caMcala kiye jAne para tathA atizayarUpa se prerita kiye jAne para kaisA zaddha hotA kahA gayA hai ? ( se jahAnAmae sIyAe vA saMdamANIe vA rahassa vA sacchattassa vA sajjha passa saMghaTassa sapaDAgassa satoraNavarassa saNaMdighosassa sakhikhiNI hemajAlaparikkhittassa ) jaisA zabda pAlakhI kA hotA hai, athavA syandamAnikA kA hotA hai. athavA rathakA hotA haiM vaisA hI zabda tRNa aura maNiyoM kA hotA hai aisA sambandha yahAM para lagAnA cAhiye yahAM se Age ratha ke ye vizeSaNa haiM-unakA artha isa prakAra se hai-jo stha chatra sahita hoM, dhvajAsahita ho. ghaMTAsahita ho, patAkAsahita ho, uttamatoraNasahita ho, naMdighoSa sahita ho, kSudraghaMTikAyukta suvarNamayajAla se pariveSTita ho, ( hemavayacittatiNisakaNagani0) himAcalotpanna evaM vismayakAraka aiMsI lakaDI se jo ki tinizavRkSa kI ho aura suvarNa se zobhita hI banA ho, ( susaMpigaddhacakamaMDaladhurAgassa, kAlAyasasukayaNemijaMtakammassa ) cakramaMDala aura dhurA jisakI bahuta acchI taraha se baMdhI huI ho, jisake pahiyoM ke upara uttama para kaMIka kaMIka cAlita karavA badala paraspara saMghaTita thavA badala, potAnA sthAnethI caMcala karavA badala-tathA atizaya rUpathI prerita karavA badala, ke zabda thAya che (se jahAnAmae sIyAe vA saMdamANIe vA rahassa vA sacchattassa vA sajjhayassa saghaMTassa sapaDAgassa satoraNavarassa saNaMdighosassa sakhikhiNI hemajAlaparikkhittassa) jevo zabda pAlakhIno hoya che ke svandamAnikAne hoya che, athavA rathane hoya che. te ja zabda tRNa ane maNione paNa hoya che. e artha ahIM karavo joIe. enA pachI rathanA vizeSaNonuM varNana A pramANe karavAmAM Ave che. je ratha chatra yukta hoya, vajA sahita hoya, ghaMTAsahita hoya, naMdighoSa sahita Deya, kSudraghATi yuta suva bhaya rathI parivaTita hoya, (hemavayacittatiNisakaNaganiva) himAyata pradezamA yesa tama masuta sevA tiniza nAma: vRkSa vizeSanI dADImAthI 2 supae thI zAlita ya, (susaMpiNaddhacakkamaMDaladhurAgassa. kAlAyasasukayaNemijaMtakammassa ) 36. sana dhurA bhanI dhuup| zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 rAjapraznIyasUtre lanaracchekasArathi-susaMparigRhItasya zarazatadvAtriMzattaNaparimaNDitasya sakaGkaTAvataMsakasya sacApazaragraharaNA''varaNabhRtayodhayuddhasajasya rAjAGgaNe vA rAjAntaHpure vA maNikuTTimatale abhIkSNamamIkSNamabhighavyamAnasya vA nivaya'mAnasya vA udArAH manojJAH manoharAH karNamanonivRttikarAH zabdAH sarvataH samantAt abhiniH sravanti, bhaved etadrUpaHsyAt ? no ayamarthaH samarthaH / sU0 62 / lohe kI saMgharSaNa rakSA karane ke nimitta hAleM caDhI huI hoM, (AiNNavaraturagasusaMpauttassa kusalaNaraccheyasArahisusaMpariggahiyassa) AkINa jAti ke uttama ghoDe jisameM jute hue hoM, ratha hAMkane vAloM meM saba se catura sArathi jisakA saMcAlana kara rahA ho (sarasayabattIsatoNaparimaMDiyassa sakaMkaDAvayaMmassa sacAvasarapaharaNabhariya jodhajujjhasajjassa) ekasau 100 zaroM kI 32 tUNIroM se jo maMDita ho, dhanuSa bANa praharaNa evaM kavacoM se jo bharA ho evaM yuddhakArI yodhAoM ke saMgrAma ke liye jo sajAyA gayA ho aise stha ke (rAyaMgaNaMsi vA rAyaMteuraMsi vA ) rAjaprAMgaNa meM, athavA rAjA ke antaH pura meM, athavA (rammaMsi maNikuTTimatalaMsi ) ramaNIya maNiyoM ke kuTTimatala meM (abhikkhaNa 2) bAraMbAra (abhighaDijjamANassa vA niyaTTijjamANassa vA) abhighavyamAna hote samaya yA lauTate samaya (orAlA maNoNNA maNoharA kaNNamaNa-nivbuikarA savvao samaMtA abhiNissavaMti ) to udAra, manojJa, manohara zravaNa mana AnandakAraka zabda saba dizAoM evaM vidizAoM kI aura zabda sArI rIte bAMdhelI hoya, jenA paiDAonI upara zreSTha lokhaMDanI saMgharSaNathI 2kss| bhATe paTTI yAdI Deya, ( aiNNavaraturagasusaMpauttassa kusalaNaraccheyasArahisusaMparipariggahiyassa) mA tina tama ghAma mA netA cha, 25 nAzayomA sauthI yatura sArathI renu sayAsana 42te| ya, (sarasayabattIsatora NaparimaMDiyassa sakaMkaDAbayagassa sacAvasarapaharaNaAvaraNabhArayajodhajujjhasajjassa) 4 so 100 bANonA 32 tUNIthI je suzobhita haya, dhanuSa bANadi praharaNe ane kavacathI je yukta hoya ane yuddha kheDanArA yoddhAothI saMgrAma karavA mATe je susahita 42vAmA mAvyA hai|y mev| 2tha (rAyagaNasi vA rAyateuraMsi vA) 2004 simi, Ath| 204nA matapuramA, mayA (rammaMsi maNikaTTimatalasi ) 2maNIya bhaNiyAnA muhimatasamai ( abhikkhaNa 2) vArA2 ( abhighaDijjamANasa vA niyaTTijjamAssa vA ) malighaTayamAna Aya 24241 pA71 32tI mate (orAlA, maNoNNa maNoharA kaNNamaNa-nivvuikarA sabao samatA abhiNissavaMti ) 2 udAra, mA, manohara zravaNa manane AnaMda ApanAra zabda sarva dizAo zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 411 subodhinI TIkA. sU.0 62 sUryAbhavimAnavarNanam TIkA-'tesi NaM vaNasaMDANa' ityAdi-teSAm-anantaroktAnAM, khalu vanapaNDAnAm antaH-madhye bahusamaramaNIyAH atyantasamatalAH ramyAH, bhUmibhAgAH-prajJaptAH, te bhUmibhAgAH kIdRzAH ? iti jijJAsAyAmAha-sa yathAnAmakaH' ityAdi-sa-kiJcinnAmakaH 'AliGgapuSkaraH' iti vA yAvat nAnAvidhapazcavarNaiH maNibhizca tRNaizca upazobhitAH-AliGgapuSkara iti veti padAdArabhya nAnetyAdhupazobhitA ityantapadAnAM saGgraho bodhyaH, sa ca savyAkhyaH paJcadazamatrAdArabhyASTAdazasUtraparyantAnibandhAdavaseyaH teSAM-maNInAM khalu gandhaH sparzaH jJAtavyaH yathAkrama-kramamanulladhya krameNeti yAvat, sparzAntavarNanamaSTAdazasUtrA. dArabhyaikonaviMzatitamasUtraparyantanivandheSu draSTavyam / evaM ca paJcadazasUtrata ArabhyaikonaviMzatitamastraparyantaM bilokanIyam / nikalate haiM aise hI zabda una tRNoM evaM maNiyoM ke hote haiM / ( bhaveyArUve. siyA) he bhadanta ! to kyA inhIM sthAdikoM kA jaisA unakA zabda hotA haiM ? ( No iNaDhe samaDhe ) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai ? TIkArtha-anantarokta una vanaSaNDoM ke madhya atyanta samatalavAle ramaNIya bhUmibhAga kahe gaye haiM / ye mUmibhAga kaise hai to isake liye kahA gayA haiM ki ye bhUmibhAga AliGgapuSkara ke jaise matavAle haiM Adi yadi isa viSaya ko dekhanA hoM to pUrva meM kathita 15 veM satra se lekara 18 veM sUtrataka ke nibandha ko dekhanA cAhiye yahI bAta 'AliMgapukkharei vA jAva gANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasobhiyA' ke yAvat pada dvArA prakaTa kI gaI hai. ina maNiyoM kA gandha evaM sparza kaisA hai ? yadi yaha bAta jAnanA ho to isake liye 18 vAM sUtra dekhanA cAhiye. inameM kramazaH ina viSayoM ane vidizAomAM prasare che te ja zabda te tRNe temaja maNiono hoya che. ( bhaveyArUve siyA) : mahata! to zusa 2tha vagere 4 tamanA ! hai|y cha ? (No iNa samahU) he gautama ! 24 Atha susamata na vAya. TIkArtha-pUrve varNita varSanA madhyabhAgamAM atIva samatala ramaNIya bhUmibhAge kahevAmAM AvyAM che. e bhUmibhAgo kevA che te tenA mATe A pramANe varNana karavAmAM Ave che--e bhUmibhAga AliMga puSkara jevA samatalavALA che. vagere. A bAbatamAM jijJAsune vadhAre jANavAnI IcchA hoya te teo e A sUtranA ja 15 thI 18 sudhIna sUtrona bAMyI vana se. 4 vAta 'AliMgapukkharei vA jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM usobhiyA' nA yAvata 56 dvArA 548 karavAmAM AvI che. e maNione gaMdha kevo hato ? sparza ke hato? e viSe jANavAnI IcchA rAkhatA hoya teoe 18 muM ane 19 muM sUtra jevuM joIe. A zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapranIyasUtre he bhadanta ! teSAM khalu tRNAnAM ca maNInAM ca pUrvAparadakSiNottarAssgataiH - pUrva- pazcima-dakSiNottaradigbhyaH - AgataiH vAyubhiH mandaM mandaM zanai zanaiH ejitAnAM - sAmAnyataH, kampitAnAM vyejitAnAM vizeSataH kampitAnAm, kampitAnAM - punaH punaH kampamAnAnAm, cAlitAnAm - itastataJcalittIkRtAnAm spanditAnAm-ISaccAlitAnAm ghaTTitAnAM parasparaM saMgharSa prAptAnAm, kSobhitAnAM svasthAnAccalitAnAm, udIritAnAm - atipreritAnAm kIdRzaH - kathambhUtaH zabdaH prajJaptaH ? he bhadanta / kiM vakSyamANasvarUpaH zaddho bhavati ? sa yathAnAmakaH- zivikAyAH 'pAlakI ' iti bhASAprasiddhasya yAnavizeSasya vA athavA syandamAnikAyAH 'puruSapramANAvakAzasampanna zibikA vizeSasya, vA-athavA rathasya - prasiddhasya ye zabdA ityagrimeNa sambandhaH / kIdRzakA varNana kiyA gayA hai, isa taraha yaha saba viSaya 15 veM sUtrase lekara 19 veM sUtrataka abhihita huA hai| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiMhe bhadanta ! pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNase jaba vAyu Akara ina tRNamaNiyoMko sAmAnyarUpase kaMpita karatA hai, yA vizeSarUpase kaMpita karatA hai, inheM idhara udhara caMcala karatA hai, yA thoDerUpameM inheM caJcala karatA hai, yA paraspara meM inheM saMgharSayukta karatA hai, yA apane sthAna se inheM calAyamAna karatA hai, atizaya meM inheM prerita karatA hai taba inakA zabda kaisA hotA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama! usa samaya meM inakA zabda pAlakI ke yA syandamAnikA - puruSapramANa avakAzase saMpanna yAnavizeSake, athavA rathake jo zabda hote haiM arthAt inase jo zabda nikalate haiM vaisA hotA hai aba 412 G - " sUtreAmAM vyavasthita kramathI varNana karavAmAM AvyuM che. e pramANe A badhAnuM spaSTIkaraNa 15 sUtrathI mAMDIne 19 mAM sUtra sudhI karavAmAM AvyuM che have gautama svAmI prabhune evI rIte prazna kare che ke he bhadaMta ! pUrva, pazcima uttara ane dakSiNa dizAo taraphathI vahetA pavana e tRNaNa Ane sAmAnya rUpamAM kaSita kare che ke vizeSa rUpamAM ka'pita kare che emane Ama tema cAMcala kare che dhIme dhIme caMcala kare che, ke emane paraspara saMdhayukta kare che ke peAtAnA sthAna parathI emane vicalita kare che ke atizaya rUpamAM emane prerita kare che ? jayAre AvuM thAya che tyAre emAM kaI jAtanA dhvani utpanna thAyache ? prabhu A praznamAM uttaramAM kahe che ke he gautama ! te samaye emAMthI nIkaLatA dhvani pAlakhInAM ke syandamAnikA-puruSa pramANa avakAzathI sapanna yAna (vAhana) vizeSatA, ke rathanA je jAtanA dhvani hAya che eTale ke emAMthI je jAtanA ni uddabhuta thAya che--tevA dhvani emAMthI nIkaLe che. have enA pachI je pado AvelAM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 62 sUryAbhavimAnavarNanam sya rathasyeti jijJAsAyAmAha - sacchatrasya - chatrasahitasya, sadhvajasya - dhvajayuktasya, saghaNTasya - ubhayato ghaNTAyuktasya sapatAkasya patAkAyuktasya, satoraNavarasya - pradhAnatoraNayuktasya, sanandighoSasya dvAdazaprakAravAdyayuktasya, sakiGkiNihemajAla parikSiptasya kSudraghaSTikAyukta suvarNamaya jAlapariveSTitasya, haimavatacitra tinizakanaka niyukta dArukasya - tatra haimavataM - himAcalotpannaM citraM vismayakaraM tinizakanaka niryuktadAru tinizasya - vRkSavizeSasya yat kanakaniryuktaM suvarNazobhitaM dAru = kASTaM tad yasya sa haimavatacitra tinizakanakaniryuktadArukasya tathA susaMpinaddhacakramaNDaladhurAkasya - sa- suSThu saM samyakUpinaddhe baddhe cakramaNDaladhure-cakramaNDalaM ca dhUH- akSazcetyanayoH samAhAraste yasya sa susaMpinaddhacakamaNDaladhurAkastasya tathA kAlAyasasukRtanemiyantrakarmaNaH - kAlA'yasena- uttamajAti kRSNalohena su-suSThukRtaM nemiyantrakarma-neme:yahAMse Age jo pada haiM ve rathake vizeSaNarUpa haiM jo isaprakAra se haiM sacchatrajo ratha chatrasahita haiM, sadhvaja-dhvajAse yukta hai, saghaNDa-donoM aura ghaNTA sahita hai, sapatAkA- patAkA sahita hai, satoraNavarayukta - pradhAna - toraNasahita hai, sanandighoSa - dvAdaza prakArake bAjoMse yukta hai, sakiGkiNI hemajAlaparikSipta - kSudra ghaMTikAvAle hemajAla se pariveSTita hai haimavatacitratinizakanakaniyukta - dAruka - himAlayaparvata para utpanna huI tathA vismayakAraka aisI tinizavRkSa vizeSakI suvarNazobhita lakaDIse jo banAnemeM AyA hai, (susaMpinaddhacakramaMDala dhurAka ) acche prakArase jisameM cakramaNDala evaM dhurA bA~dhe gaye hai, kAlAya sasukRtane miyaMtrakarmA - uttama jAtike kRSNalohese jisameM nemiyaMtrakarmakI racanA kI gaI hai arthAt cakrAnta bhUsparzibhAgakA saMgharSaNase rakSA karaneke liye 413 che te badhAM rathanA vizeSaNa rUpamAM che. te A pramANe che. sacchatra je ratha chatra. yukta che, sahavana-havalathI yukta che, sagha MTane tara bhene ghaTAyo che, sptaapatakAo sahita che. satAraNa vara yukta-pradhAna tAraNa sahita che sana dhiASa--bAra jAtanA vAjAethI yukta che, sakiMkiNI hemajAlaparikSipta-nAnI nAnI ghaMTaDIonA samUheAthI yukta che, haimavatacitratinizakanakani kata dAruka-himAlaya pravatapara upanna thayelI temaja addabhuta evI tiniza vRkSa vizeSanI suva zeAbhita kAthI je nita che- susa'pinaddhacakrama DaLadhurAka-jemAM cakramaMDaLa ane dhurA vyavasthita rIte bAMdhelI che. kAlAyasa sukRta nemiya`tra karmA-uttama jAtinA kALA lAkha`DathI jemAM nemiya tra kanI racanA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 rAjapraznIyasUtre cakrAntarbhUtasparzibhAgasya saMgharSaNato rakSArtha yad yantram arakopariphalakamaNDalAvaraNaM tasya karma-racanA yasmin sa kAlA''yasasukRtanemicakrakarmA tasya tathA, AkIrNavaraturagasusaMprayuktasya AkIrNAH-AkIrNajAtimanto varAH-uttamA turagAHazvAH susaMprayuktAH-suSThu-samyagyojitAH yasmin sa AkIrNavaraturagasusaMprayuktastasya atra prAkRtatvAt ktAntasya paranipAto bodhyH| kuzalanaracchekasArathisusaM saMparigRhItasya-nipuNapuruSacaturasArathisuSTusamyakaparigRhItasya, zarazatadvAtriMzattUNaparimaNDitasya-zarazatasya-zatasaMkhyazarANAM yAni dvAtriMzattUNAni dvAtriMzatsaMkhyaka bANakopAH, taiH parimaNDitasya-alaMkRtasya sacApazarapraharaNA''varaNabhRtayodhayuddha sajjasya sacApazarAH - dhanuH - sahitabANAH, praharaNAni-kunta-tomara parazuprabhRtAni zastrANi AvaNAni-kavacAni ca etairbhUtaH - paripUrNaH, sa yodhayuddha sajjA-yodhAnAM-yuddhakAriNAM yad yuddha-saMgrAmaH, tasmai sajjaH-udyatIkRtaH iti iti sacApapraharaNA''varaNabhRtayoddhasajjastasya tathA, etAdRzasya rathasya punaH rAjAGgaNe vA rAjAntaH pure vA-athavA ramye - ramaNIye maNikuTTimatale maNi arakoMke Upara phalakamaNDalarUpa AvaraNa jisameM lagAyA gayA hai, AkIrNavara turagasusaMprayukta AkIrNajAtike uttama ghoDe jisameM jute haiM, kuzalanaraccheka sArathisusaMparigRhIta nipuNapuruSoM meM bhI caturasArathi dvArA acche prakArase jo parigRhIta ho rahA hai, zarazatadvAtriMzattaNaparimaMDita-zatasaMkhyakazaroMke 32 saMkhyaka cANakoSoMse jo parimaMDita haiM, sacApazaragrahaNA''varaNabhRtayodhayuddhasaja-dhanuSasahita bANoMse, kunta, tomara, parazu AdizastroMse, evaM kavaca Adi upakaraNoMse jo paripUrNa hai, yuddhakArI yodhAoMke saMgrAmake liye jo saja-udyatIkRta hai aisA vaha ratha rAjAGgaNa meM yA rAjAntaH pura meM, athavA ramaNIya maNibaddhabhUmi para karavAmAM AvI che, eTale ke cakAMta bhUsparzibhAganA saMgharSaNathI rakSA karavA mATe kASThanA piDAonI upara lokhaMDanI paTTI AvaraNa rUpe jemAM lagADavAmAM AvI che, AkIvara turaga susaMprayukta-AkIrNa jAtinAM uttama ghaDAo jemAM jotarelAM che. kuzalanara cheka sArathi susaparigrahIta-nipuNa puruSomAM paNa sarvAdhika catura sArathI vaDe je sArI rIte haMkAI rahyo che, zarata dvAtrizattaparimaMDita-zata saMkhyaka nA 32 saMkhyaka bANa ke (tuNura) thI te parimaDita che. sacApa zarapraharaNAvaraNa bhUtaye yuddha sajaja-ghanuSa sahita bANathI,kuMta temara, parazu vagere zastrothI ane kavaca vagere upakaraNathI je paripUrNa che, yuddha mATe tatpara yodhAonA mATe je sajaja karavAmAM Avyo che, evo ja ratha rAjAMgaNamAM ke raNavAsamAM ke ramaNIya zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 62 sUryAbhavimAnavarNanam baddhabhUmitale abhIkSNamabhIkSNa-vAraMvAram amighaTyamAnasya saMghRSyamANasya vAathavA nivartyamAnasya-etAdRzasya rathasya ye udArAH-uccaistarAH, manojJAH, madhurAH, karNamanonivRtikarA:-zravaNamanaAnandakArakAH zabdAste sarvataH-sarvadikSu samantAt-sarvavidikSu abhisravanti-niHsaranti, tAdRzastRNamaNizabdaH / bhaved etadrUpaH syAt ?-tRNamaNInAmuktarathazabdasadRzaH zabdaH kadAcit bhavet ? tatra bhagavAnAha-no ayamarthaH samarthaH uktarathazabdarUpo'rthastRNamaNInAM no samarthaH-na yujyate / // sU0 62 // punarapyAda mUlam - se jahANAmae veyAliyavINAe uttaramaMdAmucchiyAe aMke supaITiyAe kusalanaranArisusaMpariggahie caMdaNasAranimmiyakoNaparighaTTiyAe puvvarattAvarattakAlasamayaMsi maMdAyaM maMdAyaM veiyAe paveiyAe cAliyAe ghaTTiyAe khobhiyAe udoriyAe orAlA maNuNNA maNaharA kaNNamaNanivvuikarA sadA savvao samaMtA abhinissabaMti bhaveyArUve siyA ? No iNahe samahe / bArabAra saMdhRSyamANa hotA hai, athavA ina pUrvokta sthAnoM se jaba vaha lauTatA hai taba usa ratha ke jo jora 2 ke zaddha hote haiM-usase dizAoM evaM vidizAoM kI ora nikalate haiM, jo ki manojJa-madhura, evaM karNa aura gana ko Ananda kAraka hote haiM-aise hI zabda una tRNoM aura maNiyoM ke hote haiN| aba gautamasvAmI prabhu se isa para yoM pUchate haiM ki he bhadanta ! jaisA zabda Apane ukta ratha kA kahA hai to kyA ThIka isI prakAra kA tRNamaNiyoM kA zabda kadAcit hotA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM-nahIM gautama ! aisA artha samartha nahIM haiM ! su. 62 / maNijaDita bhUmi upara vAraMvAra saMghaSyamANa thAya che ke e ukata sthAno upara thaIne jyAre te pAcho phare che tyAre che rathane mATe dhvani manojJa, madhura temaja kAna ane manane AnaMda ApanAra rUpamAM dizAo ane vidizAomAM vyApta thaI jAya che-tevo ja dhvani te tRNa ane maNiono paNa hoya che. have gautamasvAmI prabhune A pramANe prazna kare che ke he bhadUtaje davani tame ukata rathane kahyuM ke zuM tevo ja dhvani te tRNa maNione hoya che? te enA uttaramA prabhu cha , 2mA pAta yogya nathI. // sU0 12 // zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapranIyasUtre se jahANAmae kiMnarANa vA kiMpurisANa vA mahoragANa vA gaMdhavvANa vA bhaddasAlavaNagayANaM vA naMthaNavaNagayANaM vA somaNasavaNagayANaM vA paMDagavaNagayANaM vA himavaMtamalayamaMdaragiriguhA samannAgayANaM vA egao sannihiyANaM samAgayANaM sannisannANaM samuvavidvANaM pamuiya pakkIliyANaM goyaraigaMdhavvahasiyamaNANaMgajjaM pajjaM katthaM geyaM payavaddha pAyabaddha ukkhittayaM pAyattAyaM maMdAyaM roiyAvasANaM sattasarasa mannAgayaM chaddosaviSpamukkaM ekkArasAlaMkAraM aTThaguNovaveyaM, guMjAvaM kakuharovagUDhaM rattaM tiTTANakaraNasuddhaM sakuharagujatavaMsI taMtItalatAlalayagahasusaMpattaM mahuraM samaM sulaliyamaNoharaM thauyaribhiyapayasaMcAra suNativaracArurUva dvivvaM haM sajjaM geyaM pagIyANaM bhaveyArUve siyA ? haMtA siyA || sU0 63 // chAyA - sa yathAnAmayaH vaitAlikavINAyA uttaramandAmRcchitAyAH aGki supratiSThitAyAH kuzalanaranArIsusaMparigRhItAyAH candanasAranirmitakoNaparighaTTitAyA: pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye mandaM mandaM vyejitAyAH pravyejitAyAH cAlitAyAH ghaTTitAyAH kSobhitAyAH udIritAyAH udArAH manojJAH manau 416 , ' se jahANAmaeveyAliyavINAe ' ityAdi / sUtrArya - ( se jahANAmae veyAliyavINAe uttaradAmucchiyAe aMke supaiTTiyAe kusalanaranArisusaMpariggahiyAe caMdaNasAranimmiyakoNaparighaTTiyAe, puvvarattAvarattakAlasamayaMsi maMdAyaM maMdAyaM veiyAe paveiyAe cAliyAe ghaTTiyAe khobhiyAe udAriyAe ) jaise jJattaramaMdAmUrcchanAvAlI, koDa-aGka meM rakhI gaI, kuzala naranAriyoM dvArA acchI taraha se pakar3I gaI, candana ' se jahANAmae veyAliya vINAe ' ityAdi / sUtrArtha - ( se jaDANAmayae veyAliya vINAe uttara maMdAmucchiyAe ake supaiTTiyAe kusalanaranArisusaMpariggahiyAe caMdaNasAra nimmiyakoNaparighaTTiyAe puvvarattakAlasamasimaMdAya maMdAya yAe paveiyAya cAliyAe ghaTTiyAe khomiyAe uttarabhahA- bhUyanAvANI, DoDa bhoNAmAM udIrayAe ) prema zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 subodhinI TIkA. sU.0 63 sUryAbhavimAnavarNanam harAH karNa-manonivRtikarAH zabdAH samantAt abhiniHsravanti, bhaved etadrUpaH syAt ? no ayamarthaH samarthaH / sa yathAnAmakaH kinnarANAM vA kiMpuruSANAM vA mahoragANAM vA gandharvANAM vA bhadrasAlavanagatAnAM vA nandanavanagatAnAM vA saumanasyavanagatAnAM vA paNDakavanagatAnAM vA himavanmalayamandaragiriguhAsamanvAgatAnAM vA ekataH ke sArabhAga se racita daNDa se pariziSTa huI. pUrvApararAtrakAla ke samaya dhIre 2 kaMpita kI gaI, vizeSa rUpase kaMpita kI gaI cAlita kI gaI, ghaTTita kI gaI, kSobhita kI gaI, udIrita kI ( bajAi) gaI, aisI vaitAlika vINA ke ( orAlA maNuNNA maNaharA kaNNamaNanivvuikarA saddA savvao samaMtA abhinissavaMti) udAra, manojJa, manohara evaM karNa tathA manako AhlAda karane vAle zabda dizAvidizAoM kI ora nikalate haiM-aise hI zabda una tRNoM maNiyoM ke nikalate haiM / ( bhaveyArUvesiyA) he bhadanta ! to kyA isI vINA ke jaisA unakA vaha zabda hotA hai ? (No iNaDhesamaDe he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / ( se jahANAmae kiMnarANa vA kiMpurisANa vA mahoragANa vA gaMdhavvANa vA bhadasAlavaNagayANaM vA naMdaNavaNagayANa vA somaNasavaNagayANaM vA paMDagavaNagayANaM vA) he bhdnt| jaisA gAnevAle kinnaroM kA, yA kiMpuruSoM kA, mahoragoM kA yA gaMdharvo kA zabda hotA hai vaisA hI zaddha kyA ina tRNoMkA aura maNiyoM kA hotA hai ? aisA pa3 mUkelI, kuzala naranArIo vaDe sArI rIte hAthamAM pakaDelI, caMdananA sAra bhAgathI racita daMDathI parivraSTa thayelI, pUrvApara rAtrakAlanA samayamAM dhIme dhIme kaMpita karAyelI, vizeSa rUpathI kaMpita karAyelI, cAlita karAyelI, ghathrita karAyelI, kSobhita karAyedii, jArita 42||yettii (vAmA 2mAvezI) vaitAni vInA (orAlA maNuvNA maNaharA kaNNamaNanivvuikarA sadA savvao samaMtA abhinissavaMti ) hA2, manejha, manohara, ane kAna tathA manane AnaMda ApanAre vani jene dizAo temaja vidizAomAM prasare che. te ja dhvani e tRNe ane maNiemAMthI paNa nIle che. (bhaveyArUve siyA)mata to zu. 5252 se pii|| panI tmne| 56 hAya cha ? (No iNaTTe samaTTe) he gautama mA atha samaya nathI. (se jahANAmae kiMnarANa vA kiMpurisANa vA mahoragANa vA gaMdhavvANa vA bhaddasAlavaNagayANa vA naMdaNavaNagayANaM vA somaNasavaNagayANa vA paMDagavaNagayANaM vA) he mata je gAnArA kinArAne zabda hoya che. zuM te ja zabda e tRNe ane maNino maharagone ke gaMdharvone zabda hoya che. zuM teja zabda e tRNa ane maNiyane paNa hoya che? evo praznArthaka saMbaMdha ahIM samajavo joIe. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre sannihitAnAM samAgatAnAM sanniSaNNAnAM samupaviSTAnAM pramuditaprakrIDitAnAM gItaratigandharvaharSitamanasAM gadyaM padyaM kathyaM geyaM padavarddha pAdavaddham utkSiptakaM pAdAntakaM mandaM rocitAvasAna saptasvarasamanvApata SaDdoSavipramuktam ekA 418 praznArthaka saMbaMdha yahAM lagAnA cAhiye ye ' bhadasAlavaNagayANaM' Adi SaSThayanta vizeSaNa 'kinnarANaM' Adi padoM ke haiM - tathA 'gajaM pajje' Adi dvitIyA vibhaktyanta vizeSaNa ' geyaM' isa pada ke hai yaha saba manameM dhAraNa karake isa sUtra kA artha isa prakAra se karanA cAhiye - ( bhaddasAlavaNagayANaM vA ) bhadrasAlavana ke bhItara gaye hue athavA - ( naMdaNavaNagayANaM vA ) nanda vana ke bhItara gaye hue athavA - ( somaNasavaNagayANaM ) saumanasavana ke bhItara gaye hue, yA ( paMDagavaNagayANaM vA ) pANDukabana ke bhItara gaye hue, ye ( himavaMtamalaya maMdaragiriguhAsamannAgayANaM vA ) himAcala, malayAcala - mandarAcala kI guphA meM ekaTThe hue, yA vaise hI ( egao sannihiyANaM 0 ) eka jagaha ikaTThe hue, eka jagaha mile hue eka jagaha baiThe hue ( pamuiyapakIliyANaM gIra gaMdhavya hasiyamaNANa ) pramudita hue prakrIDita hue tathA gItAnurAgI gaMdharva kI taraha pramuditacittavAle bane hue evaM ( gajaM pajaM katthaM geyaM, payabarddha, pAyabaddhaM, ukkhittayaM, pAyattAyaM roiyAksANaM, sattasarasamannAgayaM chaddosavi mukaM, ekArasAlaMkAraM aTThaguNovaveyaM 0 ) gadyamaya, padyamaya, kathanIya, padayukta, pAda baddha, gAneyogya, utkSiptaka, pAdAntaka, manda2 gholanAtmaka, rocitA 'bhaddasAlavaNagayANaM' vagere SaSThayAMta vizeSaNa 'kinnarANaM' vagere pahanA che. 'gajjaM pajjaM ' vagere dvitIyA vilaityAMta vizeSANu 'geyaM' pahanA che. A badhu samalane yA sUtro artha lAvo le me, ( bhaddasAlavaNagayANaM vA ) ladrasAsavanamAM gayesA } ( naMdaNavaNagayANaM vA ) naMddanavanamAM gayelA he somaNasavaNagayANaM vA) saumanasa vanamAM gayesA me ( paMDagavaNagayANaM vA ) pAMDuvanamAM gayesA } (himavaMta malaya maMdaragiriguhA samannAgayANaM vA ) himAyakSa, bhAyAyasa - maharA yasanI guzamAM se'tra thayelA he Ama 4 ( egao sannihiyANaM samAgayANaM) me4 sthAne khe'tra thayelA me sthAne gotra thahane meThesA ( pamuiyapakkI liyANaM gIyaraigaMdhavahasiyamaNANaM ) prabhuhita thayelA, aDIDita thayelA temana gItAnurakSita gaMdharvanI prema amuhita cittavAjA thayelA yAne ( gajjaM pajjaM katthaM geyaM, payabaddha, pAyabaddha ukkhittayaM, pAyattAyaM roiyAvasANaM, sattasarasamannAgayaM, chaddo savi-pamukkaM, ekkArasAlaMkAraM aTTaguNovaveyaM0 ) gadyabhaya, padyamaya, uthanIya, pahayukta pAdakhAddha, gAvA yeAgya utsitpaka, pAdAMnaka maMda maMda ghelanAtmaka, rAcitA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 6 , Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 subodhinI TIkA. sU. 63 sUryAbhavimAnavarNanam dazAlaGkAram aSTaguNopapetam , guJjAvakrakuharopagUDhaM raktaM tristhAnakaraNazuddhaM sakuharaguJjadvaMzatantrItalatAlalayagrahasusaMprayuktaM madhuraM samaM sulalitamanoharaM mRdukaribhitapadasaJcAraM sunativaracArurUpaM divyaM nATayaM saja geyaM pramItAnAM, bhaved etadrUpaH syAt ? hanta ! syAt / / sU0 63 / / 'se jahAnAmae veyAliyavINAe' ityAdi TIkA-sa: pUrvoktaH zabdaHyathAnAmakaH vaitAlikavINA vaitAlikajAtIyA vINA, tasyAH zabdAH iti pareNa sambandhaH, kIdRzyAstasyAH ? iti jijJAsAyAmAha-uttaramandAmUchitAyAH uttaramandAmUcchanAvizeSaH, tayA mRcchitAyAH =saMspRSTAyAH aGke-kroDe, supratiSThitAyAH saMniviSTAyAH, kuzalanaranArI susaMparigRhItAyAH = nipuNapuruSastrI-suSThusamyakaparidhRtAyAH, candanasAranirmitavasAna, saptasvarasamanvAgata, SaDdoSavipramukta, ekAdaza alaGkArayukta, aSTaguNo papeta, guJjAvakrakuharopagaDha, rakta, tristhAnakaraNazuddha, sakuharaguJjadvazatantrItalatAlalaya grahase susaMprayukta, madhura' sulalita, manohara, mRdukaribhitapadasaMcArasaMpanna, sunativaracArurUpayukta, divya evaM nATyasaja aise gItako gAnevAle pUrvokta kinnaroM Adi devoMkA zabda hotA hai ? (haMtA siyA) hAM, gautama ! aisA hI zabda una tRNamaNiyoMkA hotA hai| TIkArtha--yahAM sUtrameM 'veyAliyavINAe' padase lekara 'udIriyAe' padatakake pada isa 'veyAliyavINAe' ke vizeSaNa haiM-isameM gautamane pramuse aisA pUchA hai ki - he bhadanta ! utaramandAmUrcchanAse mUchita - saMspRSTa huI, godameM bahuta hI acchI tarahase saMbhAlakara rakhI huI, bajAnevAle nipuNa strI puruSa dvArA acchI tarahase pakaDI huI candanavRkSake sArabhAgase racitavINAvAdana vanasAna, saptasvara samanvAgata, SaDadoSa vipramukta, ekAdaza alaMkAra yukta, ATha guNa yukta, guMjAvakra kuharo pagUDha, rakata, tristhAnakaraNa zuddha, sakuhAguMjavaMza taMtrI tala tAla laya grahathI susaMprayukta, sulalita, manohara, mRdukaribhita pada saMcAra saMpanna, sunativara cArurUpayukta, divya ane nATaya sajaja evA vizeSaNothI yukta gItane gAnArA kinnaro vagere devano je jAtano vini hoya zuM (bhaveyArUve siyA) / " Av6 te tRe| maNimAnA hAya cha 1 (haMtA siyA) hai| gautama e ja zabda te tRNa maNio hoya che. TI---2mA sUtramA (veyAliya vINAe) 54thI mAMsane 'udIriyAe' 56 sudhInA 5: / ( veyAliyAvINAe')nA vizeSa / cha. mAmAM gautama prabhune mAgatane prazna karyo che ke he bhadaMta! uttara maMda mUcchanAthI mUchita-saMskRSTa thayelI, meLAmAM saMbhALa pUrvaka sArI rIte mUkI rAkhelI, catura vagADanArA strI puruSo vaDe sArI rIte zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 rAjapraznIyasUtre kINaparighaTTitAyAH candanatarusArabhAgaracitavINAvAdanadaNDaparighRSTAyAH, pUrvApararAtrakAlasamaye rAtre:pUrvapazcimabhAgarupakAlAvasare mandaM manda-zanaiH zanaiH vyejitAyAH vikampitAyAH, pravyejitAyAH avikampitAyAH, cAlitAyAH-ISatkampitAyAH, ghaTTitAyAH dhRSTAyAH, kSobhitAyAH, kSobha nItAyAHudIritAyAH prAbalyena preritAyAH, udArAH mahAntaH manojJAH ramaNIyAH manoharAH-mano'nukUlAH, karNa-manonivRtikalAH-zravaNa-mana AnandakArakAH zabdAH sarvataH sarvadikSu, samantataH sarvavidikSu ca abhiniHsravanti-parito niHsaranti, bhaved etadrUpaH syAt pUrvoktavINAzabdarUpastRNamaNizabdaH kadAcid bhaved ? tato bhagavAnAha=no ayamarthaH samarthaH anantarIktavINAzabdarUpo'rthaH no samarthaH tRNamaNizabdo na bhavituM yujyate / punarapyAha-sa yathAnAmaka: kinnarANAM-kinnarajAtIyAnAM vA athavA kiMpuruSANAM kiMpuruSajAtIyAnAM devAnAM vA-yadvA=mahoragANAM mahoragajAdaNDa se parighRSTa huI, rAtri ke pUrva pazcima bhAgarupa kAlAvasara meM dhIre2 vikampita huI, pravyejita-vizeSarupa se kaMpita huI, calitahuI kucha2 kaMpita huI ghaTTita huI, kSobhita huI acchI taraha se bajAI gaI aisI vaitAlika jAtIya vINA ke jaise dizAoM evaM vidizAoM kI ora udAra-mahAn , manojJa ramaNIya, manohara mano'nukUla, evaM karNa tathA manako Ananda kAraka, zabda nikalate haiM, to kyA isIrupa ke zabda pUrvokta tRNamaNiyoM ke kadA. cit hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai. arthAt vINA kA jaisA zabdarUpaartha kahA gayA hai vaisA zaddharUpa artha tRNamaNiyoM kA nahIM kahA gayA hai| jhAlIne rAkhelI caMdana vRkSanA sAra bhAgathI racita vINAvAdanA daMDanI parighaSTa karAyelI. rAtrinA pUrva pazcima bhAga rUpa kAlAvasaramAM dhIme dhIme vikepita thayelI prabejIta--vizeSarUpathI kaMpita thayelI, cAlita thayelI kaMIka kaMpita thayelI, ghakrita thayelI bhita thayelI sArI rIte vagADAyelI evI vaitAlika jAtIya viNao dizAo temaja vidizAomAM udAra-mahAna manajJa-ramaNIya manoharamane nukUla ane kAna tathA manane AnaMda ApanAro zabda nIkaLe che, te zuM A ja jAtane zabda te pUrvokata tRNa maNiomAMthI nIkaLe che? enA javAbamAM prabhu kahe che ke he gautama! A vAta yogya kahevAya nahi. eTale ke vINAno jevo zabda varNavavAmAM AvyuM che. te tRNa maNione kahevAmAM AvyuM nathI. ve gautamasvAmI prasunerI prazna 42 cha ta ! (bhahasAlavaNagayANa) zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 421 subodhinI TIkA. sU. 63 sUryAbhavimAnavarNanam tIyAnAM vA yadvA gandharvANAM-gandharvajAtIyAnAM devAnAM kIdRzAnAM kinnarAdInAm ? iti jijJAsAyAmAha-bhadrasAlavanagatAnAM vA athavA nandanavanagatAnAM, saumanasyavanagatAnAM, paNDakavanagatAnAM, himavanmalayamandaragiriguhAsamanvAgatAnAM himAcala-malayAcalamandarAcalakandarAgatAnAM vA, ekata: ekatra, sannihitAnAM= militAnAM, samAgatAnAM prAptAnAM, saniSaNNAnAM saMsthitAnAM, samupaviSTAnAM samyagupaviSTAnAm , pramuditaprakrIDitAnAM, ye pUrva pramuditAH prahRSTAH pazcAt prakrIDitAste pramuditaprakrIDitAsteSAm gItaratigandharvaharSitamanasAMgItAnurAgigandharvavatpramuditacittAnAm , gadyaM-vAkyasamUha, padya-zlokaM, kathya-kathanIyam , padabaddha-padayuktaM pAdabaddha-zlokacaraNayuktam , geyaM-gAnayogyaM-gItaM, tadgeyaM caturvidham-utkSiptakaM-prathamataH samArabhyamANam ?, pAdAntakaM-pAdAntayuktaM -vRddhAdi-caturbhAgarUpapAdabaddham iti bhAvaH 2, mandaM-madhyabhAge mUrcchanAdi guNayuktatayA mandaM mandaM gholanAtmakam 3, rocitA'vasAnaM- yathocitalakSaNayuktatayA satyApitAntam 4, saptasvarasamanvAgataM paDaja 1-RSabha 2 gAndhAra3 aba gautamasvAmI prabhuse punaH pUchate haiM ki he bhadanta ! 'bhadasAlavagaMgayANaM Adi isa pUrvokta pATha ke anusAra bhadrAsAlavana meM gaye hue Adi vizeSaNoM vAle kinnara jAtIya Adi devoM kA aisA gAnA gAte samaya ki jo jAnA cAhe gadya-vAkyasamUharUpa ho, padya chandobaddha zloka Adi rUpa ho, kathya-kathanIya ho, padabaddha- padayukta ho pAdabaddha-zloka ke caraNa rUpa pAda se sahita ho, geya-gAne yogya ho, utkSiptaka-prathamataH samArabhyamANa ho1, pAdAntaka-pAdAnta se yukta ho 2, arthAt caturbhAgarUpa caraNa se baddha ho, manda ho-arthAt madhyabhAga meM mUrcchanAdi guNa se yukta hone ke kAraNa manda 2 gholanAtmaka ho 3 rocitAvasAna-yathocitalakSaNoM se yukta hone ke kAraNa satyApItAnta ho 4, saptasvara-SaDja 1, RSabha 2, gAndhAra 3, vagere pUrvokta pATha mujaba bhadrasAlavanamAM gayelA vagere vizeSaNa yukta kinara jAtIya vagere deva jyAre gIta gAvA mAMDe che tyAre-te gIta bhale gadya-vAkya samUha rUpe haiyake padya-chadaMbaddhakaleka vagere rUpe haya, kathya-kathanIya hoya padabaddha-padayukta hoya pAdabaddha zlokanA caraNa rUpa pAdathI yukta haya, geya-gAvA yeAgya hoya, 6kSi54-prathamataH samAralyamA Doya, 1, pAhAta-pAtithI yuta DAya 2, eTale ke caturbhAga rUpe caraNathI baddha hoya. maMda hAya-eTale ke madhyabhAgamAM mUcchanA vagere guNethI yukta hovA badala manda manda ghalanAtmaka hoya, 3 racitAvasAnayAcita lakSaNothI yukta havA badala satyApitAMta haya , saptasvara-SaDUja-1, zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara ___ rAjapraznIyasUtre madhyama4-paJcama5 dhaivata6 niSAda7 bhedAt saptaprakArasvarayuktam , paDdoSavipramuktam bhIta1-dUtora-pittho3-tAla4 kAkasvarA5-'nunAsa6 rUpaiH Sar3abhirdoSaivipramuktam , ekAdazAlaGkAram-ekAdazasaMkhyAlaGkArayuktam aSTaguNopapetam-pUrNa? raktAra--'laGkRta3 vyaktA4-'vighuSTa5-madhura6-sama7 sulalita8 rUpairaSTAbhi guNayuktam te cASTau guNA evamuktAH puNaM rattaM ca alaMkiyaM ca vattaM taheva avighuTuM / mahuraM samaM sulaliyaM, aTTaguNA hoti geyassa // 1 // " chAyA-pUrNa raktaM alaGkRtaM ca vyaktaM tathaiva avighuSTam / ____ madhuraM samaM sulalitamaSTa guNA bhavanti geyasya // 1 // iti" ayamarthaH-pUrNa-geyasyAGgaM sakalasvarakalAbhiyuktam 1, rakta-geyarAgeNa bhAvitasya geyasyAGgaM raktamityucyate2, alaGkRtam anyAnyasphuTasvaravizeSazobhitam 3, vyaktam akSarasvaraprakaTanasaMyutam 4, evam-avighuSTa-vikrauzanamiva yad visvaraM na bhavati tat 5, madhuraM-madhumatta kokilAstavanmaghurasvaram 6, samaMtAlavaMzasvarAdisAmyopetam 7, sulalitaM-svaragholanAprakAreNa zuddhAtizayena lalatIvavilAsavat yat sukumAlaM tat 8 / ete'STau guNA geyasya-bhavanti / etadvirahitaM tu viDambanamAtraM taditi / guJjAvakakuharopagaMda-tatra gumA-guJjanaM, tatpradhAnAni yAni avakrANi-zabda niH saraNamArgApratikUlAni kuharANi-vivarANi madhyama 4, paMcama 5, dhaivata 6, aura niSAda 7 ina sAta svaroM se yukta ho, SaDdoSoM se-bhIta 1, druta 2, uppittha 3, uttAla 4, kAkasbara 5, anunAsa 3, ina chaha doSoM se rahita ho, ekAdaza-11 alaMkAroM se se yukta ho, aSTaguNoM se-1 pUrNa 2 rakta, 3 alaGkRta. 4, vyakta, 5 avaghuSTa, 6, madhura 7, sama, aura 8, sulalita-ina ATha guNoM se yukta ho, so hI kahA hai-'puNNaM rataM, alaMkiyaM' ityAdi / (gubhAvakakuharovagar3ha )-gujApraghAna jo zabda niHsaraNa ke mArga ke apratikUla mara, gAMdhAra 3, madhyama 4, paMyama 5, dhaivata 6, mane niSA 7, 2mA svathA yuta DAya, 7 54AranA hoSAvaranA-bhIta 1, druta 2, Guru 3, GttAsa 4,14212 5, anunAsa , A cha, doSo vagerenA heya ekASTaza 11 alaMkArothI yukta hoya aSTaka (18) guNethI 1 2 24ta, za ta, 4 0yata, 5 mavidhuSTa6, madhu27, sama 8 bhane surakSita mA mA mA suzAthI yukta hAya 4hyu cha , 'puNNaM, rattaM, alaMkiyaM' ItyAdi guMjAvakakuharavagUDha-guMjApradhAna je zabdanisaraNanA mArgane apratikUla vivaro ane te vivarathI yukta haya, rakta-rAga yukta haya, tristhAnikaraNa zuddha-ura, zira zrI rAjaprazrIya sUtra : 01 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___423 subodhinI TIkA. sU. 63 sUryAbhavimAnavarNanam taiH upagUDhaM-yuktam , raktaM-rAgayuktam tristhAnakaraNazuddham-tristhAneSu-uraH ziraHkaNTheSu yatkaraNaM-kriyA-svarasaJcAraH, tena zuddham evaM ca uraHzuddhaM kaNThazuddhaM ca-etadvivaraNaM catvAriMzattamasUtrato grAhyam etAdRzaM geyaM pragItAnAM gItavatAM yAdRzaHzabdo bhavati etadrUpaH etAdRzaH zabdastRNamaNInAM kadAcid bhavet 1 tato bhagavAnAha-haMta ! syAt / kinnarAdigItazabdatulyastRNamaNInAM zabdo bhavediti bhAvaH // sU0 63 // vivaroM se yukta ho, rakta-rAgayukta ho, tristhAnakaraNa zuddha-ura zira aura kaNTha-ina tIna sthAnoM meM svarasaMcAra rUpa kriyA se zuddha ho, (aise gAnA ko gAnevAle kinnarAdi devoM kA) jaisA zabda hotA hai aisA hI zabda tRNamaNiyoM kA kadAcit hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-hAM gautama ! kinnarAdigIta zabda tulya tRNamaNiyoM kA zabda hotA hai. geya ke jo ATha guNa pUrNa, rakta Adi prakaTa kiye haiM so unameM pUrNa kA tAtparya haiM geya kA sakala svara kalAoM se yukta honA 1 rakta kA tAtparya hai geyarAga se usa bhAvita gIta kA yukta hotA 2, anya anya sphuTasvara vizeSa se zobhita usa geya kA honA so alaMkRta hai 3, vyakta-akSara, svara-inakI spaSTatA se yukta honA 4, vikrozana kI taraha-cillAne Adi kI taraha visvara nahIM honA isakA nAma avidhuSTa hai. madhumatta kokila ke svara kI taraha jo madhura svara se yukta hotA hai usakA nAma madhura guNa yukta geya hai / tAla, vaMza, svara, Adi kI samAnatA se-jo geya yukta hotA hai vaha sama haiM. svara gholanA prakAra se arthAt zuddhAtizaya ane kaMTha A traNe sthAnamAM svara saMcAra rUpa kriyAthI zuddha hoya jevo zabda emane hoya che e ja zabda tRNa maNiono paNa hoya che? enA ja javAbamAM prabhu kahe che ke hAM gautama ! kinnara vagerenA zabda je ve ja tRNa maNione zabda hoya che. geyanA je ATha guNo pUrNa rakana vagere prakaTa karavAmAM AvyAM che ne temanAmAM pUrNa artha hoya che gAnanA badhAM svarothI saMpanna hoya 1 rakatano artha che te bhAvita gIta geyarAgathI yukta hoya, 2 alaMkRta eTale ke te gIta anyAnya phuTa svara-ekadama spaSTa uccarita hoya 3 vyakta--akSara, svara- eka dama spaSTa belAyelAM hoya che avighuSTa-eTale ke vikrozananI jema cIse vagere pADIne gItane svarathI visvara karavo nahIM, madhumatta koyalanA svaranI jema je madhura yukta hoya che tenuM nAma madhura guNa yuktageya che. tAla, vaMza, svara vagerenI samatAthI je geya yukta hoya che te sama che. svaragholanA prakArathI eTale zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjanIyasUtre mUlam - tesi NaM vaNasaMDANaM tattha tattha tarhi tahiM dese bahUIo khuDDA khuDDiyAo vAviyAo pukkhariNIo dIhiyAo guMjAliyAo sarapaMtiyAo sarasarapaMtiyAo vilapatiyAo acchAo saNhAo rayayAmayakUlAo samatIrAo vayarAmayapAsANAo tavaNijatalAo suvaNNasubbharayayavAluyAo veruliyamaNiphAliyapaDalapaccoyaDAo suoyArasuuttarAo NANAmaNititthasubaddhAo caukkoNAo ANupuvvasujAyava gaMbhIrasIyalajalAo saMchannapattabhisamuNAlAo bahuuppalakumuyana liNasubhagasogaMdhiyapoMDarI yasayapattasahassapatta kesaraphullovaciyAo chappayaparibhujjamANakamalAo acchavimalasalilapuNNAo paDihatthabhamaMtamacchakacchabhaaNegasauNamihuNagaNapavicariyAo patteyaM patteyaM paumavaravediyAparikkhattAo patteyaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittAo appegaiyAo AsavoyagayAo appegaiyAo vAruNoyagAo appegaiyAo khoroyagAo appegaiyAo ghaoyagAo appegaiyAo khodoyagAo appegaiyAo pagaIe uyagaraseNaM paNNattAo pAsAdIyAo darisaNijjAo abhirUvAo paDirUvAo / tAsi NaM vAvINaM jAva vilapatiyANaM patteyaM patteyaM cauddisiM cattAri 424 se- jo baDA hI suhAvanA lagatA hai vaha sulalita hai, ye geya ke ATha guNa hote haiM / ina guNoM se rahita geya kevala viDambanAmAtra hotA hai / uraH zuddha, kaNThazuddha inakA vivaraNa 40 veM sUtra meM kiyA gayA jAnanA cAhiye / / sU0 63 // ke zuddhAtizayathI je atIva sarasa lAge te che sUlita che, A badhA geyanA ATha gunn| che. bhI guNothI rAhita geya ita viTamA bhAtra hoya che. ' uraH zuddha, kaNTha zuddha khebhanu spaSTI4240 mA sUtrAM vAmAM Avyu che. ||suu0 63 // zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 64 sUryAbhavimAnavarNanam 425 tisovANapaDirUvagA paNNatA tesiNaM tisovANapaDirUvagANaM aya meyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA--- vairAmayA nemA jahA toraNANaM jhayA chattAicchattA ya NeyavvA / / sU0 64 // chAyA-teSAM khalu vanaSaNDAnAM tatra tatra tasmin tasmin deze bahvayaH kSullAH kSullikAH vApikAH puSkariNyaH dIrghikAH gumAlikAH saraHpaktikAH saraHsarapatikAH bilapaGgikAH acchAH zlakSNAH rajatamayakUlAH samatIrAH vajramayapASANAH tapanIyatalAH suvarNazubhrarajatavAlukAH vaiDUryamaNisphaTikapaTala 'tesiM NaM vaNasaMDANaM' ityAdi / sUtrArtha-( tesiM NaM vaNasaMDANaM ) una vanaSaNDoM ke ( tattha ) pratyeka sthala meM ( tarhi 2 dese ) usa 2 dezameM-eka eka sthala ke eka 2 bhAga meM bahUIo khuDDAkhuDDiyAo vAciyAo pukravariNIo dIhiyAo guMjAliyAo) aneka choTI 2 vApikAeM, puSkariNiyAM, dIpikAeM, guMjalikAeM ( sarapaMtiyAo sarasarapaMtiyAo, bilapaMtiyAo acchAo, saNhAo, syayAmayakUlAo samatIrAo) sarazreNiyAM, saraHsarAzreNiyAM, vilapaMktiyAM, svaccha, lakSNa kahI gaI haiM, inake kUla (taTa) rajatamaya haiM, (vayarAmayapAsANAo) inake pASANa vajramaya haiM, ( tavaNijjatalAo) tala inake tapanIya suvarNa ke bane hue haiM (suvaNNasubbharayayavAluyAo) inameM jo vAlukA hai vaha suvarNa kI evaM zubhrarajata kI hai (veruliyamaNiphAliyapaDapaccoyaDAo) uMce 2 jo inake taTa haiM ve vaiDUryamaNi aura sphaTikamaNiyoM ke samUha se bane 'tesi NaM vaNasaMDANaM' ityAdi / / sUtra--( tesi varNasaMDANaM) te panaSAnA ( tattha 2) 423 423 25mA (tahiM 2 dese ) 123 stha mA hare 424 sAmai ( bahUIo khuDDA khuddhi yAo vAviyAo pukkhariNIo dIhiyAo guMjAliyAo) all nAnI nAnI pAvA, puriNAmI, harSiAmA guliyo ( sarapaMtiyAo sarasarapaMtiyAo, bilapatiyAo acchAo, sahAo, rayayamayakUlAo samatIrAo) 12H zreNI meM, sarakasarata zreNIo, bilapaMktio. svaccha glaNa kahevAmAM AvI che. emanA taTe, yAMhAnA cha tama tI2pradeza samatala che. (vayarAmayapAsANAo) samatA paassaann| 10bhaya che. (tavaNijjatalAo) memanA ta lAmo tapanIya suvA nA manesA che. (suvaNNasubbharayayavAluyAo) mA 2 3tI cha tamA nAnI tathA yAMnI che. ( verUliyamaNiphaliyapaDalapaccoyaDAo) yA yA 2 amanA to cha te veDUya mazi zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 rAjapraznIyasUtre pratyavataTAH svavatArasUtArAH nAnAmaNitIrthasubaddhAH catuSkoNAH AnupUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalAH saMchannapatravisamRNAlAH bahUtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkazatapatrasahasrapatrakesaraphullopacitAH SaTpadaparibhujyamAnakamalAH acchavimalasalilapUrNAH pratihastabhramanmatsyakacchapAnekazakunamithunakapravicaritAH pratyeka hue haiM (suoyArasuutArAo) inameM praveza karanA aura inameM se bAhara nikalanA bilakula sulabha hai (NANAmaNititthasubaddhAo) inake jo ghATa bane hue haiM ve nAnA jAtIya maNiyoM ke bane hue haiM ( caukoNAo) ye saba cAra konoM se yukta haiM ( ANupuvvasujAyavappagaMbhIrasIyalajalAo) inakA jo jala ke nIce kA sthAna haiM vaha gaMbhIra evaM zaityaguNayukta jala se yukta hai ( saMchannapattabisamuNAlAo) inameM jo padmapatra, visa, mRNAla haiM ve saba jala se AcchAdita haiM (bahuuppalakumuyanaliNasubhagasogaMdhiyapoMDarIyasayapattasahassapattakesaraphullobaciyAo ) kezarapradhAna evaM vikasita aise aneka utpaloM se, nalinoM se, subhagoM se saugandhikoM se, puNDarIkoM se, zatapatroM se, evaM sahasra patroM se ye yukta hai (chappayaparibhujjamANakamalAo, acchavimalasalilapuNNAo) inake kamala bhramaroM se bhujyamAna-AsvAdyamAna haiN| nirmala aura vimala salila se ye paripUrNa haiN| (paDihatthabhamaMtamacchakacchabhaaNegasauNamihuNagayavicAriyAo) aneka idhara udhara calate hue maccha bhane 25Ti4 mANasAnA samUthI maneA cha (suoyArasuutArAo) memA Gta27 tama 56 / 2 mA 46ma s2|| cha. (NANAmaNititthasubaddhAo) emanA je ghATo banAvavAmAM AvelAM che te aneka jAtIya maNionA banAvavaamaaN AvetA cha. ( caukkoNAo) mA mA yatuthI yukta cha. (ANupuvvasujAyavappagaMbhIrasIyalajalAo) memanune pAnI nIyanu sthAna meTale taNayu che te galI2 ane tathA yukta sevA pAthI yuta cha (sNchnnpttvismuLAjAzo) emAM je padmapatro, visamRNAle che te sarva pANIthI AcchAdita cha. ( bahuuppalakumuyanaliNasubhagasaugaMdhiyapoMDarIyasayapattasahassapattakesaraphullovaciyAo) kezara-pradhAna ane vikasita aneka utpalothI, kumudethI, subhagathI saugaMdhikothI puMDarI thI, zatapathI mane sa425othI yuta cha. (chappayaparibhuJjamANakamalAo, acchavimalasalilapuNNAo) memanA bhaNI pramAthA sunyamAna-mAsvAdhamAnacha. mAme misa mane nibha salila (5iel ) thI 52pUrNa cha. ( praDihatthabhamatama zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 64 sUryAbhavimAnavarNanam kara7 pratyekaM padmavaravedikAparikSiptAH pratyekaM pratyekaM vanakhaNDaparikSiptAH apyekikAH AsavodakAH apyekikAH vAruNodakA apyekikAH kSIrodakA apyekikAH ghRtodakAH apyekikAH kSododakAH apyekikAH prakRtyA udakarasena prajJaptAH prAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH pratirUpAH / tAsAM khalu vApInAM yAvat bilapatikAnAM pratyekaM pratyeka caturdizi catvAri trisopAnapratirUpakANi prajJasAni teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAm ayametadrUpo varNAvAsaH, prajJaptaH, tadyathAvajramayAH nemAH yathA toraNAnAM dhvajAH chatrAticchatrANi ca jJAtavyAni / sa. 64 / kacchapoM se evaM aneka pakSiyugaloM ke idhara udhara ke gamana se ye paripUrNavyApta haiM ( patteyaM patteyaM paumavaravedikAparikkhittAo) ye pratyeka vApi Adi jalAzaya padmavaravedikA parikSipta haiM ( patteyaM 2 vaNasaMDaparikkhitAo) tathA pratyeka vanaSaNDa se parikSipta haiM ( appegaiyAo AsavoyagAo, appegaiyAo vAruNoyagAo appegaiyAo khIroyagAo, appegaiyAo ghaoyagAo appepaiyAo khodoyagAo, appegaiyAo pagaIe uyagaraseNaM, paNNattAo) inameM kitaneka vApI (vAvaDI) Adi jalAzaya Asava ke samAna jalavAle haiM, kitaneka vAruNa ke samAna jalavAle haiM. kitaneka kSIra ke samAna jalavAle hai, kitaneka ghRta ke samAna jalavAle haiM, kitaneka ikSurasa ke samAna jalavAle haiM, evaM kitaneka sAmAnya jalavAle jala ke jaise jalavAle haiN| (pAsAIyAo, darisaNijjAo, abhirUvAo paDirUvAo) ye saba vApI Adi jalAzaya prAsAdIya haiM, darzanIya haiM, aura abhirUpa haiM pratirUpa hai (tAsi NaM vAvI Na jAva vilapaMtiyANaM patteyaM patteyaM caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA) =chakacchabhaaNegasauNamihuNagayavicAriyAo) me bhAma tama vyAsa bha27-427 the| tabha04 mana pakSiyugasonA sAmatema gamanathI te pUrNa 35thI vyApta cha. (patteyaM patteya paumabaravedikA parikkhittAo) me 423 424 11 pagere sAzaya 55vara hAthI parikSita cha. (patteyaM 2 vaNasaMDaparikkhittAo) tema 1 13 124vana thI parikSita che. (appegaiyAo AsavoyagAo, appegaiyAo, vAruNoyagAo, appegaiyAo khIroyagAo, appegaiyAo dhaoyagAo, appegaiyAo khodoyagAo, appegaiyAo pagaIe uyagaraseNaM, paNNattAo) samAnAmA 84 pAva vagere jalAzo Asava jevA pANIthI yukata che, keTalAka vA ruNanA jevA pANI vAlA che. keTalAka zeraDInA rasa jevA pANIvAlA che. ane keTalAka sAmAnya pANI jevA pAthIyuta cha. (pAsAIyAo, darisaNijjAo, abhiruvAo paDirUvAo ) se saba vAva vagere jalAza prAsAdIya che, darzanIya che, ane abhirUpa che. pratirUpa che. (tAsi NaM vAvINa jAva bilapatiyANaM patteyaM patteyaM cauddisiM cattAri tisovANa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre TIkA- ' tesi NaM vaNasaMDANaM ' ityAdi - teSAM khalu vanapaNDAnAM tatra tatra pratyekasmin sthale tasmin tasmin deze - ekaikasya sthalasya ekaikasmin bhAge bahvayaH - anekAH, kSudrA:- sAmAnyataH svalpAH kSudrikA :- atyantakSudrAHvApikA - vApyaH puSkariNyaH - kamalazobhitajalAzaya vizeSAH, dIrghikAH dIrghavApyaH, gujjAlikA :- golAkArAH puSkariNyaH saraH paGkikAH - saraH zreNayaH, 428 , ina vApikAoM se lekara yAvat bilapaMktiyoM ke madhya meM se eka 2 vApyAdika kI cAroM dizAoM meM sundara sopAnapaMktitraya kahe gaye haiM ( tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte-taM jahA - vairAmayA nemA, evaM toraNANaM jhayA chattAicchattA ya NeyavvA ) ina sundara sopAna - paMktiyoM kA varNAvAsa isa prakAra se kahA gayA hai- vajraratna ke bane hue inake nema haiM-- bhUmibhAga se nikale hue pradeza haiM jaise toraNoM ki dhvajAoM kA chatrAticchatroM kA varNana pahile kiyA jA cukA hai. isI prakAra meM ina vApI AdikoM ke trisopAnapratirUpakoM ke pratyeka trisopAnapratirUpake ke toraNoM kI dhvajAoM kA evaM chatrAtichatroM kA varNana karanA cAhiye / TIkArtha- una vanaNDoM ke eka eka sthala ke eka eka bhAga meM aneka kSudra - sAmAnyarUpa se svalpa evaM kSudrikA - atyanta svalpa aisI aneka vApikAeM, puSkariNIyAM - kamala zobhita jalAzaya vizeSa, dIrghikA - baDI 2 vApIkAeM. - guJjAlikA - golAkAra puSkariNiyAM, saraHpaMktieM- saraH paDivagA paNNattA ) me vAvothI bhAMDIne misti| sudhInA hare hare 4saazayanA madhyabhAgamAM cemera suMdara sepanapaMkitae sudhInA dareke dareka jalAzayanA madhyabhAgamAM yAbhera suMdara sopAnayaMThitatraya che ( tesi NaM tisovANapaDirUvA gANaM ayamerUve vaNNAvAse paNNatte - taM jahA vairAmayA nemA, jahA toraNANaM jjJayA chattAicchattA ya NeyavvA ) me suMdara sopaanystiyon| varNAvAsa yA pramANe kahevAmAM AvyA che. vajraratnanA banelA temanA tema che--bhUmibhAgathI nIkaLelA pradezeA che. jema tAraNAnI dhvajAonuM temaja chatrAticchatrAnu varNana pahelAM karavAmAM AvyuM che temaja e vAva vagerenA trisapAna pratirUpakAnA dareke dareka triseApAna pratirUpakanA tAraNeAnI dhvajAe temaja chatrAtichatrAnuM varNana samajavuM joie. TIkA te vanaSa DAnA dareke dareka sthalanA dareke dareka bhAgamAM aneka kSudra -sAmAnya rUpathI svalpa ane kSudrikA atyaMta svapa evI aneka vAvA, puSkaraNIo, kamala zobhita jalAzaya vizeSa, dIdhiMkA-mATI mATI vAve, gujAlikA-gALa AkAra zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 64 sUryAbhavimAnavarNanam ____429 saraHsarapatikAH-yAsu saraHpatiSu ekasmAtsarasaH sakAzAdanyasmin sarasi, tasmAdanyasmin , evaM saJcArakapATena jalaM saMcarati tAH, bilapaGaktikAHbilAnIva vilAni-bilasadRzAni kUparUpajalasthAnAni, teSAM, patayaH zreNayaH, tAH kIdRzyaH ? iti 'jijJAsAyAmAha acchAH AkAzasphaTikavannirmalAH, evaM lakSNAHzlakSNapudgalaskandhanirmitapradezAH bahiH lakSNasUtranirmitapaTavat rajatamayakUlAH rUpyamayatIrayuktAH, samatIrAH samAnatIrayuktAH, vajramayapASANAH vajraratnamayaprastarayuktAH, tapanIyatalAH-suvarNamayatalayuktAH, suvarNa zubhrarajatavAlukA:suvarNa-zukla varNarajatamayavAlukAyuktAH, vaiDUryamaNisphaTikapaTalapratyavastaTAH vaiDUryamaNisphaTikamaNi samUhanirmitatuGgataTayuktAH svavatAramRttArAH-sukhapUrvakapravezanirgama( tAlAba) zreNiyAM, saraH-sarapaMktikAeM-eka tAlAba se dUsare tAlAba meM dUsare tAlAba se tIsare tAlAba meM, tIsare tAlAba se cauthe tAlAba meM jala kA saMcAra kapATa dvArA hotA hai-aise tAlAboM kI zreNiyAM, tathA bila zreNiyAM-bilatulyakUrUparupajalasthAnoM kI paMktiyAM jo ki AkAza evaM spaTikamaNi ke jaisI nirmala haiM, evaM lakSNa - jisake bahiH pradeza cikane sUtra se nirmita paTa kI taraha cikane pudgala skandhoM se bane hue haiM / ye saba jalasthAna rupyamayatIra se yukta haiM. ye tIra bhI saba samAna haiM. jina pASANoM se ye jalAzaya banAye gaye haiM. ve pASANa vajramaya haiM. inake talabhAga tapanIya suvarNa ke bane hue haiM. suvarNa evaM zuklavarNa kI cAMdImaya inakI bAlukAeM haiM / inake baDe 2 vizAla taTa haiM jo vaiDUrya maNiyoM evaM sphaTikamaNiyoM ke samUha se nirmita hue haiM. yuta pu04272|, sa2:5tihAsa-sa2:-(saza12 zreNiyo, sa2:sa25 tisa-me sarovaramAMthI bIjA sarovaramAM, bIjA sarovaramAMthI trIjA sarovaramAM. trIjA saravaramAMthI cothA sarovaramAM jaLanuM saMcaraNa saMcAra kapATa vaDe thAya che evA sarovaranI zreNio, temaja bila zreNio bila jevA kUparUpa jaLasthAnanI zreNio ke je AkAza temaja maNi jevI nirmaLa che ane lakSaNa-jemanA bAhyapradeza sevAnA sUtrathI nirmita vastranI jema lIsA pudgala skaMdho vaDe banAvavAmAM AvelA che. A sarve jaLAzayonA kinArAo cAMdInA banelA che ane badhA samatala che. je paththaro vaDe e jaLAzayo banAvavAmAM AvelAM che te paththaro vajamaya che. emanAM taLIyAM sonAnAM banelAM che. emanI retI sonA ane cAMdInI banelI che. emanA moTA moTA kinArAo che. je viDUryamaNio temaja sphaTikamaNionA samUhothI banAvavAmAM AvelA che. e jaLAzayomAM javA AvavAnA mArgo evA che zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 rAjapraznIyasUtre yuktAH, nAnAmaNitIrthasuvaddhAH-anekajAtIyamaNibhiH samyagbaddhAvagAhanasthAnayuktAH, catuSkoNAH koNacatuSTayayuktAH, AnupUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalA:AnupU]Na-krameNa-adho'dhaH krameNa sujAtaH-suniSpanno yo vapraH-jalasthAnaM tatra gambhIraM gabhIraM zItalaM zaityaguNasampanna jalaM yAsu tAstathA, saMchannapatrabisamRNAlAH-jalAcchAditapadmapatravisamRNAlayuktAH, bahUtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkazatapatrasahasrapatrakesaraphullopacitAH kesaraphullAni-kesarapradhAnAni phullAnivikasitAni yAni bahUni - puSkalAni utpalAni utpalAdi sahasrapatrAntAnitatra - utpalaM - candravikAzikamalavizeSaH kumudaM-candravikAsizvetakamalavizaSaH, nalinaM-kamalaM subhagaM-sundaraM yat saugandhikaM sugandhyeva saugandhikaM atra vinayAditvAkpratyayaH, zobhanagandhayuktakamalavizeSaH, kahAraparaparyAya kamala, puNDarIkaM-zvetakamalaM, zatapatraM-zatasaMkhyapatrayuktaM kamalaM, sahasrapatraM-sahasrasaMkhyapatrayuktaM kamalaM ca ebhirupacitAH-upetAH, SaTapadaparibhujyamAnakamalA: bhramarAinameM praveza karane ke tathA nikalaneke jo sthAna haiM ve aise haiM ki jinase AnA jAnA sukhapUrvaka hotA hai. anekajAtIyamaNiyoM se acchI taraha bane hue tIrtha-avagAhanasthAna se ye yukta haiM, cAra konoM se ye samanvita haiM, inakA jo jalasthAna hai-vaha nIce 2 gaharA hotA gayA hai aura zaityaguNasaMpanna jala se yukta hai. jalAcchAditapadmapatra, visa, mRNAla se ye sahita haiM. inameM utpala-candravikAzI kamala vizeSa haiM, kumuda-candravikAzI zvetakamala haiM, nalina-moTI 2 nAlavAle kamala haiM, subhaga-sundara gaMdhavAle kamalavizeSa haiM. subhaga-saugandhika kamala kA nAma kalhAra bhI hai, puNDarIka * zvetakamala haiM, zatapatra-zatasaMkhyaka patrayukta kamala haiM. sahasrapatra-sahasrasaMkhyakapatravAle kamala bhI haiM-tAtparya yaha hai ki ye saba jalAzaya aneka utpalasAmAnya kamala, kumuda-rAtrivikAsIkamala AdikoM se yukta haiM, SaTpada ke tethI saraLatA pUrvaka AvajA thaI zake che. ghaNuM jAtIya maNiothI sArI rIte banAvavAmAM AvelA tIrtho-avagAhana sthAne -thI te yukta che. cAra khUNAothI e yukta che. emanA jaLasthAno anukrame UMDA thatAM gayAM che. ane zItaLa jaLathI yukta che. jalAcchAdita pApatra, visa, mRNAlathI eo yukta che. emanAmAM u5le candravikAsI vizeSa kamaLo-che, kumudA-cavikAsI sapheda kamaLe che, naline-meTI moTI dAMDIovALA kamaLo-che, subhaga uttama suvAsathI yukta kamaLo-che, subhaga- sIgadhika kamaLanuM nAma "kahAra paNa che,puMDarIka sapheda kamaLa che, zatapatra-zatasaMkhyakapatra yukta kamaLo che, sahastrapatra-hajAra saMkhyA jeTalA patra vALA kamaLA paNa che, kahevAne hetu e che ke e sarve jaLAza ghaNAM upala-sAmAnya kamaLo, kumuda, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 subodhinI TIkA. sU.0 64 sUryAbhavimAnavarNanam / ''svAdyamAnakamalayuktAH, acchavimalasalilapUrNA:-acchAni svarUpata AkAzasphaTikavannimalAni vimalAni-AgantukamalarahitAni ca yAni salilAnijalAni taiH pUrNAH -- bhRtAH pratihastabhramanmatsyakacchapAnekazakunamithunakapravicaritAH-pratihastAH bahavaH, bhramantaH-itastatazcalantaH, matsyakacchapAHmatsyAHmInAH-kacchapAH-kUrmAH yAsu tAstathAbhUtAH, tAzca tAH anekazakunamidhunakapravicaritAH-anekAni bahUni yAni zakunamithunakAni pakSiyugalAni taiH pravicaritA:-itastato gamanena sarvato vyAptAH, pratyekaM pratyekaM pUrvoktavApyAdhantargatA ekaikA evaM sarvAH, vanapaNDaparikSiptAH-vanasamUhapariveSTitAH tatra apyekikAH-kazcidvApikAH-AsavodakAH Asavamiva-drAkSAsavAdi sadRzam udakaM-jalaM yAsAM tA AsavodakAH, apyekikAH vAruNodakAH vAruNItulyajalayuktAH, apyekikAH kSIrodakAH dugdhatulyajalayuktA, apyekikAH, ghRtodakAHghRtatulyajalayuktAH, apyekikAH kSododakAH-ikSurasatulyajalayuktAH apyekikAH paribhujyamAnakamala-inameM jo kamala haiM ve bhramarAvali-bhramarapaMktiyoM se yukta haiM-inakA rasAsvAdana bhramara karate rahate haiM. inameM jo jala bharA huA hai, vaha svarupataH AkAza evaM sphaTikamaNi ke jaisA nimala hai. tathA Agantuka mala se rahita hai. inameM aneka maccha, kacchapa idhara udhara calate rahate haiM, tathA aneka zakunamithuna-pakSiyugala sadA inheM itastataH saMcAlana se vyApta kiye rahate haiM, ina vApI (bAvaDI) Adi jalAzayoM meM se pratyeka jalAzaya vanapaNDa se parikSipta hai-pariveSTita hai. inameM kitaneka jalAzaya drAkSAsava Adi ke jaise pAnIvAle haiM. kitaneka bAruNodaka- vAruNI ke tulya jalavAle haiM, kitaneka-kSIrodaka-dUdha jaise jalavAle haiM, kitaneka ghRtodakadhI ke jaise jala vAle haiM, kitaneka kSododaka -ikSurasa jaise jala se yukta haiM, -rAtri vikAsI kamaLa vagerethI yukta che, SaDrapadaparibhujayamAna kamaLa-emAM je kamaLo che te bhramara paMktiothI yukta che, bhramare emanuM rasAsvAdana karatA rahe che. emAM je jaLa bhareluM rahe che te varUpatA AkAza ane sphaTikamaNi jevuM nirmaLa che temaja bahArathI AvatA maLathI-kacarA vagerethI rahita che, emAM ghaNAM maccha, karachapa Ama tema pharatA rahe che, temaja ghaNuM pakSIonAM jeDa sarvadA emanA jaLane saMcAlita karatA rahe che. e vAva vagere jaLAzayamAMthI dareke dareka jaLAzayAvanakhaMDathI parivyApta che. pariveSThita che. emAMnA keTalAka jaLAzaye drAkSAsava vagere jevAM pANI vALAM che. keTalAMka vAdaka-vANuM (madirA) nA jevAM pANIvALAM che, jyAre keTalAMka kSIradaka dUdha jevAM pANIvALA che, keTalAka vRdaka ghI jevAM jaLathI yukta che, keTalAka dedaka-zeraDInA rasa jevA jaLathI yukta che, keTalAka svabhAvika jaLarUpa rasathI yukta che, e sarve jaLAzaye prAsAdIya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarUra rAjapraznIyasUtre prakRtyA-svabhAvena udakarasena-jalarUparasena yuktAH prajJaptAH, tAzca prAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH pratirUpAH, eSAM vyAkhyA prAgvat / tAsAM khalu bApInAM yAvad vilapaGktikAnAM-vApyAdi bilapaGktikA. paryantAnAM pUrvamasminneva sUtra varNitAnAM madhye pratyekaM pratyekam-ekaikasyAH vApyAdeH caturdizi-divacatuSTaye catvAri trisopAnapratirUpakANi-sundarasopAnapaGkitrayANi, prajJaptAni / teSAM khalu trisopAnapratirUpakANAm ayametadrUpaH anupapadavakSyamANasvarUpaH, varNA''vAsaH-varNanapaddhatiH, prajJaptaH, tadyathA-vajramayAH-vajraratnamayAH nemAH bhUmibhAgAdUrva niSkAmantapradezAH, trisopAnavarNanaM dvAdazasUtrato bodhyam / toraNAnAM teSAM trisopAnapratirUpakANAM pratyekaM toraNAnAM sambadhino dhvajAH chatrAticchatrANi ca jJAtavyAni, etadvivaraNaM catudazasUtrato grAhyam // sU0 64 // mUlam-tAsiNaM khur3A khuDDiyANaM vAbINaM vilapaMtiyANaM tattha tattha tahiM tahiM dese bahave uppAyapavvayagA niyaiyapavyayagA jagaI. kitaneka svAbhAvika-jalarupa rasa se sahita haiN| ye saba jalAzaya prAsAdIya darzanIya abhirUpa evaM pratirUpa haiM. ina padoM kI vyAkhyA pahile karadI gaI hai, vApI se lekara kUparUpa bilaparyanta ke pratyeka jalAzaya kI cAroM dizAo meM arthAt-pratyeka jalAzaya ke cAroM ora sundara 2 sopAnapaMktitraya haiM ina pratyeka sopAnapaMktitrayoM kA varNana isa prakAra se haiM-vajramayaratna inake nema-bhUmibhAga se Upara nikale hue pradeza haiM. ina trisopAnoMkA varNana 12 - sUtrameM kiyA gayA jAnanA cAhiye trisopAnapratirUpakoM ke pratyeka trisopAna ke toraNoM kI dhvajAoM kA evaM chatrAtichatroM kA kathana karanA cAhiye, ina saba kA vivaraNa 14 veM sUtra meM kiyA gayA prakAra ke jaisA jAnanA cAhiye. // sU0 64 // darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa che. A padonI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che. vApI (vAva)thI mAMDIne kUparUpa bija sudhInA dareke dareka jaLAzayanI cAre dizAomAM eTale ke dareka jaLAzayanI cAre tarapha suMdara suMdara traNa traNa sopAna paMktio che. A dareke dareka saMpAnapatrionuM varNana A pramANe che-vajaratnanA emanA nema-bhUmibhAgathI bahAra nikaLelA pradeze che, A trisepAnanuM varNana 12 mAM sUtramAM karavAmAM AvyuM che. tripAna pratirUpanA dareke dareka trisepAnanA teronI davAonuM temaja chatrAtichanuM kathana samajavuM joIe. A sarvenuM varNana 14 mAM sUtramAM karavAmAM AvyuM ! sU0 64 zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 65 sUryAbhavimAnavarNanam pavyayagA dAruijjapavvayagA dagamaMDavA dagamaMcagA dagamAlA dagapAsAyagA usaDDA khuDDA khuDaDagA aMdolagA pakkhaMdolagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesu Na uppAyapavvaesu jAva pakkhaMdolaesu bahUiM haMsAsaNAI koMcAsaNAiM garulAsaNAI uNNayAsaNAiM paNayAsaNAI dIhAsaNAI bhaddAsaNAI pakkhAsaNAI magarAsaNAI usabhAsaNAI sIhAsaNAI paumAsaNAiM disAsovatthiyAiM savvarayaNAmayAI acchAI jAva paDirUvAiM // sU0 65 // chAyA-tAsAM khalu kSudrA'kSudrikANAM vApInAM yAvat bilapaMktikAnAM tatra tatra-tasmin tasmin deze bahava utpAtaparvatakAH niyatiparvatakAH jagatIparvata kAH dAruparvatakAH, dakamaNDapA; dakamaJcakAH dakamAlakAH dakasAsAdakAH utsRtAH kSudrakSudrakAH AndolakAH pakSAndolakAH sarvaratnamayAH acchAH yAvat pratirUpAH / 'tAsi NaM khuDDAkhuDDiyANaM' ityAdi / sUtrArtha-( tAsi NaM khuDDAkhuDDiyANaM vAvINaM jAva vilapaMtiyANaM ) ina kSudra-choTI akSadra-baDI vAvaDIoM se lekara bilapaMktiyoM takake ( tattha 2 tahi 2 dese) pratyeka sthala ke eka 2 bhAgameM (bahave uppAyapavyayagA) aneka utpAda parvata haiM (niyaiyapavvayagA ) aneka niyatiparvata haiM ( jagai pavvayagA) aneka jagatI parvata haiM (dAruijjapavvayagA ( aneka dAruparvata haiM ( dagamaMDavA, dagamaMcakA dagamAlagA, dagapAsAyagA, usaDDA, khuDDA khuDDagA, adolagA pakkhaMdolagA savvarayaNamayA acchA jAva paDirUvA) aneka sphaTika_ 'tAsi NaM khuDDA khuDDiyANa' ityAdi / 55 sUtrArtha-(tAsi NaM khuDDA khuDDiyANa vAvINaM jAva vilapatiyANaM) gya-kSudra-nAnI, akSudra-mArI vAthI mAna mitimA sudhInA ( tattha 2 tahiM 2 dese ) 124 424 sthAnanA 12 124 lAmA ( bahave uppAyapavvayagA) gh| tpA prvt| che. ( niyaiyapavvayagA ) / niyati 5to cha. ( jagaipavvayagA ) / tI 5to cha. ( dAruijjapavvayagA) ghe| hAra patA che. ( dagamaMDavA, dagamaMcakA dagamAlagA, dagapAsAyagA, usaDDA khuDDA khuDDagA, aMdo lagA, pakkhadolagA, savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA) // 23Tama upA cha, ghaNA sphaTikamaMce che, ghaNuM sphaTika prAsAdo che, emAM keTalAMka UMcA che, keTalAka zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre teSu khalu utpAtaparvateSu yAvat pakSAndolakeSu bahUni haMsAsanAni krauJcAsanAni garuDAsanAni unnatAsanAni praNatAsanAni dIrghAsanAni bhadrAsanAni pakSAsanAni makarAsanAni vRSabhAsanAni siMhAsanAni padmAsanAni diksauvastikAni sarvaratnamayAni yAvat pratirUpakANi // mU0 65 // ___TIkA-'tAsiNaM khuDDAkhuDDiyANaM' ityAdi-tAsAM-pUrvoktAnAM khalu kSudrA'kSudrikANAM-ladhUnAM mahatInAM yAvat-yAvatpadena puSkariNInAM dIrdhikANAM maNDapa haiM. aneka sphaTika maJca haiM, aneka sphaTika prAsAda haiM, inameM kitaneka U~ce hai, kitaneka bahuta choTe haiM aneka Andolaka-jhale haiM. aneka pakSiyoM ke Andolaka haiM ye saba sarvaratnamaya haiM, nirmala haiM yAvat pratirUpa haiM / (tesu NaM upAyapavvaesu jAva pakkhaMdolaesu bahuI haMsAsaNAI koMcAsaNAI garulAsaNAI ) una utpAda parvatoM se lekara pakSAndolakoM taka meM saba meM aneka ha~sAsana, aneka krauMcAsana aneka garuDAsana (unnayAsaNAI, paNayAsaNAI, dIhAsaNAI) aneka unnatAsana, aneka praNatAsana aneka dIrghAsana ( bhadAsaNAI, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI, usabhAsaNAI, sIhAsaNAI, paumAsaNAI, disAsobatthiyAI savvarayaNAmayAI acchAI jAva paDirUvAI) aneka bhadrAsana aneka pakSAsana, aneka makarAsana, aneka vRSabhAsana, aneka siMhAsana evaM aneka diksauvastika haiM ye saba sarvathA ratnamaya haiM accha haiM yAvat pratirUpa haiM / TIkArtha-una choTI baDI vAvaDioM ke yAvat-puSkariNiyoM ke dIrdhikAoM ke, guMjAlikAoM ke, saraH paMktiyoM ke saraH saraH paMktiyoM ke tathA ghaNa nIcA che ghaNuM Andola-gulA-che, ghaNA pakSIonA Andolako cha. me sa 28namaya cha, ni yAvat prati35 cha. (tesu NaM uppAyapavvaesu jAva pakkhaMdolaesu bahUDaM hasAsaNAi koMcAsaNAiM garulAsaNAI ) 1 pA 5 tathA mAMDIne pakSAlako sudhInA badhAmAM ghaNuM haMsAne, ghaNA kraucAsane ghaNAM gAsana ( unnayAsaNAI paNayAsaNAI dIhAsaNA) ghai SnatAsa. paNa taasn| ghisne| (bhaddAsaNAI pakkhAsaNAI, magarAsaNAI usabhAsaNAI sIhAsaNAI, paubhAsaNAI, disAsovatthiyAI savvarayaNAmayAi acchAI jAva paDirUpavAI ghai madrAsanI, ghai pakSAsanA, 5gi ma422sanI, ghai vRSabhAsana ghaNAM siMhAsano ane ghaNAM diphasauvastika che. e badhAM sarvathA ratnamaya che. acha che yAvat pratirUpa che. TIkArca-e nAnI moTI vApIkAo thAvat puSkariNIone, dIrghikAone guMjA likAone; sarapaMktione sarakasaraH paMktione temaja kRpasthAnIya bilone dareke dareka zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 65 sUryAbhavimAnavarNanam 435 guAlikAnAM sarapaMktilAnAM saraHsaraHpaGktikAnAm ityeSAM padAnAM saGgrahaH, tathAbilapaGktikAnAm eSAM vyAkhyA''vyavahitapUrvasUtrato bodhyA / tatra tatra-pratye kasmin sthale, tasmin , deze-ekaikasya sthalasyaikasmin bhAge bahavaH-aneke utpAtaparvatakAH utpAtaparvatAH yatra bahavaH sUryAbhavimAnavAsino vaimAnikA devA devyazca samAgatya vicitrakrIDAthai vaikriyazarIraM kurvanti, niyatiparvatakAH niyatyAniyamenasthitAH parvatA niyatiparvatAHyatra sUryAbhavimAnavAsino vaimAnikA devA devyazca bhavadhAraNIyenaiva vaikriyazarIreNa sadA krIDantastiSThanti jagatIparvatakAHparvatavizeSAH, dAruparvatakAH-dAru- kASThaM tanirmitA iva parvatakAH, dakamaNDapAH, sphaTikamaNDapAH - dakamazcakAH-sphaTikamaJcakAH dakaprAsAdAH-sphaTikaprAsAdAH, tatra kecit utsRtAH unnatAH kecit kSudrakSudrakA:-kSudrAH sAmAnyato isvAH kSudrakAH atikSudrA, zca AndolakAH manuSyANAmAndolakAivAndolakAH, pakSAkUpasthAnIya biloM ke eka eka sthala ke eka 2 dezameM-bhAga meM aneka utpAta parvata haiM. para sUryAbhavimAnavAsI aneka vaimAnika deva evaM deviyAM Akara vicitra krIDA ke liye vaikriya zarIra kI niSpatti karate haiM. aneka niyatiparvataka haiM-yahAM para sUryAbhavimAnavAsI aneka vaimAnika deva evaM deviyAM bhavadhAraNIya vaikriya zarIra se sadA krIDA karate rahate haiM. aneka dAruparvata haiM dAru nAma kASTha kA hai ye parvata kASTha se nirmita hue Dhera kI taraha se hote haiM. aneka dakamaNDapa haiM-daka nAma sphaTika kA hai-so sphaTika ke aneka maMDapa haiM. aneka sphaTika ke maMca haiM. aneka sphaTika ke prAsAda haiM. inameM kitaneka unnata haiM. kitaneka kSudra-choTe haiM, aura kitaneka atikSudna hai. manuSyoM ke jaise jhUlA hotA haiM-vaise hI vahAM aneka Andolaka hai, sthaLanA dareke dareka bhAgamAM ghaNA upAda parvate che. ahIM sUryAbhavimAnavAsI ghaNuM vaimAnika devadevIo ekatra thaIne vicitra kIDAo mATe vaikiya zarIranI niSpatti kare che. ahIM sUryAbhavimAnavAsI ghaNuM vaimAnika deva devIo vaimAnika zarIrathI haMmezAM kIDA karatA rahe che, ghaNuM jagatI parvate che. e paNa eka vizeSa jAtanA parvata che. ghaNuM dAru parvata che, dArU kASTha (lAkaDA)nuM nAma che, e parvate kASThanA DhagalAnI jema hoya che. ghaNuM daka maMDapa che. daka sphaTikane kahe che. eTale ahIM ghaNAM sphaTika nAmaMDapo che; ghaNAsphaTikanA maMce che. ghaNuM saphaTikanA prAsAdo (mahelo) che, emAMthI keTalAka UMcA che. keTalAka mudra nAnA-che, ane keTalAka atizudra ekadama nAnA che. mANasane je jAtanA hIMcakAo hoya che tevA ja tyAM ghaNA hIMcakAo che. zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre ndolakAH pakSiNAmAndolakA-ivAndolakAH, te ca sarvaratnamayAH-sarvAtmanA ratnamayAH, acchAH yAvat pratirUpAH-'acchA ityArabhya pratirUpA iti paryantAnAM padAnAM saGgraho bodhyaH, tadarthaH prAgvat / ___ teSu-pUrvokteSu khalu utpAtaparvateSu yAvat pakSAndolakeSu-utpAtaparvatAdi parvateSu. dakamaNDapAdipakSAndolakaparyanteSu sthAneSu bahUni-anekAni haMsAsanAni haMsAkArANyAsanAni, evaM krauJcAsanAni, garuDAsanAni, unnatA''sanAnizayyArUpANi, bhadrAsanAni, pakSAsanAni pakSyAkArAsanAni' evaM makarA''sanAni, vRSabhA''sanAni siMhA''sanAni, padmAsanAni diksauvastikAni-dakSiNAvarttatathA jaise pakSiyoM ke baiThane ke liye sthAna vizeSa hote haiM vaise hI yahAM aneka pakSAndolaka haiM. ye saba sarvAtmanA ratnamaya haiM evaM accha-nirmala haiM yahAM yAvat pada se acchapada se lekara pratirUpa taka ke padoM kA saMgraha huA hai. ina padoM kA artha pahile likha diyA gayA hai / ina utpAda parvatoM se lekara pakSAndolakoM taka saba sthAnoM meM aneka haMsAsana haMsa ke AkAra vAle Asana hai, isI prakAra aneka krauMca ke AkAra vAle krauMcAsana hai, garuDa ke AkAra vAle Asana haiM, aneka U~ce 2 unnatAsana haiM, aneka praNatAsana-nimnAsana haiM. aneka dIrghAsanaAyatAsana haiM, ye zayyArUpa hote haiM. aneka bhadrAsana haiM, aneka pakSiyoM ke AkAra jaise pakSyAsana haiM, isI prakAra makara ke AkAra jaise aneka makarAsana haiM, vRSabha ke AkAra jaise aneka vRSabhAsana haiM, siMha ke AkAra jaise aneka siMhAsana haiM. padma ke AkAra jaise aneka padmAsana haiM. temaja pakSIone besavA mATe sthAna vizeSa hoya che, tevAM tyAM ghaNA pakSAlakapakSIone mATe banAvavAmAM Avela hIcakA vizeSa che. A badhAM sarvAtmanA ratanamaya che ane acha-nirmala che. ahIM yAvat padathI achapadathI mAMDIne pratirU5 sudhImAM padone saMgraha samajavo joIe A sarvapadono artha pahelAM spaSTa karavAmAM AvyA che. e upAda parvatathI mAMDIne pakSA-dolako sudhImAM sarva sthAnomAM ghaNAM hasAsane -hasanA AkAra jevAM AkAra vALA Asane che. A pramANe ja ghaNAM kauMcanA AkAra jevAM kaucAsano che. garuDanA AkAravALA ghaNAM garUDAsano che. ghaNuM UMcA UMcA unnatAsane che. ghaNAM praNatAsano-nimnAsano-che. ghaNAM dIghasano-AyatAsane che, A pramANe makaranA AkAra jevA ghaNAM makarAsano che; vRSabhanA AkAra jevAM ghaNAM vRSabhAsana che, siMhanA AkAra jevAM ghaNuM siMhAsano che. padmanA AkAra jevAM ghaNAM zrI rAjapakSIya sUtraH 01 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437 subodhinI TIkA. sU.0 66 sUryAbhavimAnavarNanam svastikAsanAni, tAni kIdRzANi ? iti jijJAsAyAmAha-acchAni yAvat pratirUpANi-'acchAni' ityArabhya 'pratirUpANi' iti paryantAni padAni saMgrAhyANi tadvyAkhyA prAgvat // sU0 65 // mUlam-tesu NaM vaNasaMDesu tattha tattha tahiM tahiM dese vahave AliyagharagA mAliyagharagA kayalIgharagA layAgharagA acchaNagharagA picchaNagharagA majjaNagharagA pasAhaNagharagA gabbhagharagA mohaNagharagA sAlagharagA jAlagharagA kusumagharagA citta gharagA gaMdhavvagharagA AyaMsagharagA samvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesu NaM Aliyagharagesu jAva AyaMsagharagesu tahiM tahiM gharaesu baDhiM haMsAsaNAiM jAva disAsovasthi AsaNAmayAiM rayaNAI jAva paDirUvAiM / sU0 66 // chAyA-teSu khalu vanaSaNDeSu tatra tatra tasmin tasmin deze bahUni AlikAgRhakANi mAlikAgRhakANi kadalIgRhakANi latAgRhakANi AsanagRhakANi prekSaNagRhakANi majanagRhakANi prasAdhanagRhakANi garbhagRhakANi dakSiNAvartasvastika ke jaise aneka diksauvastikAsana haiM ye saba accha vizeSaNa se lekara pratirUpa taka ke vizeSaNoM vAle haiM / ina acchAdi pratirUpAntaka ke padoM kI vyAkhyA pahile yathAsthAna kI jA cukI haiN| sU. 65 / 'tesu NaM vaNasaMDesu' ityAdi / sUtrArtha--(tesuNaM vaNasaMDesu tattha 2 tarhi2 dese ) una banakhaNDoM meM pratyeka sthala ke pratyeka bhAga meM (AliyagharagA, mAliyagharagA, kayalIgharagAlayAgharagA, acchaNagharagA, picchaNagharagA) AlikAgRha, mAlikAgRha, kadalIgRha, latAgRha, AsanagRha, prekSaNagRha (maJjaNagharagA, pasAhaNagharagA, ganbhagharagA, padmAsano che. dakSiNAvartasvaritakanA jevA ghaNAM dikasIvastikAsano che. eo save aracha vizeSaNathI mAMDIne pratirUpa sudhInA vizeSaNethI saMpanna che. a7 vagerethI pratirUpAntaka sudhInA padonI vyAkhyA pahelAM yathA sthAne karavAmAM AvI che sU. 65 ' tesuNaM vaNasaMDesu' ityAdi / sUtrArtha-( tesu Na vaNasaMDesu tattha 2 dese) te namAmA hare 424 sthanA 13 124 mAsabhA (AliyagharagA, mAliyagharagA kayalIgharagA, layAgharagA, acchaNagharagA, picchaNagharagA) mAti , bhAliyA, lI, latA mAsana zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 rAjapraznIyasUtre mohanagRhakANi zAlAgRhakANi jAlagRhakANi kusumagRhakANi citragRhakANi gAndharvagRhakANi AdarzagRhakANi sarvaratnamayAni acchAni yAvat pratirUpANi / teSu khalu AlikAgRhakeSu yAvat AdarzagRhakeSu tatra tatra gRhakeSu bahUni haMsAsanAni yAvat diksauvastikAsanAni sarvaratnamayAni yAvat pratirUpANi / sU 66 / __ tesu NaM vaNasaMDesu' ityAdi TIkA-teSu-pUrvokteSu vanaSaNDeSu tatra tatra-pratyekasthale, tasmin tasmin deze-tasya sthalasya pratyekasmin bhAge bahUni-anekAni AlikAgRhakANiAliH-vanaspativizeSaH, saivA''likA, tanmayAni gRhakANi AlikAgRhaNi 1, evaM mAlikAgRhakANi-mAliH-vanaspativizeSaH, saiva mAlikA. tanmayAni mohanagharagA, sAlagharagA, jAlagharagA, kusumagharagA, cittagharagA, gaMdhavvagharagA, AyaMsagharagA) majanaghara, prasAdhanagRha garbhagRha, mohanagRha, zAlAgRha, jAlagRha kusumagRha, citragRha, gAndharvagRha evaM AdarzagRha, haiM / ye saba gRha sarvAtmanA ratnamaya haiM. accha haiM yAvat pratirUpa haiM / ( tesu NaM Aliyagharagesu jAva AyaMsagharagesu tahiM tahiM gharaesu bahUiM haMsAsaNAI jAva disAvatthiyAsaNAI rayaNAmayAI jAva paDirUvAI) ina AlikA gRhoM lekara AdarzagRhoM taka ke jitane bhI gharoM meM se pratyeka ghara meM aneka haMsAsana haiM yAvat diksauvastikAsana haiM ye saba Asana sarvAtmanA ratnamaya haiM / TIkArtha-isakA mUlArtha ke jaisA hI hai-AligRha-Ali isa nAmakI eka vanaspati hotI hai-isa vanaspati ke bane hue jo ghara haiM ve AlikAgRha haiM. mAlikAgRha-mAli bhI eka jAti kI vanaspati hotI 6, prekSAgRha, (majjanagharagA, pasAhaNagharagA, gabbhagharagA, mohaNagharagA, sAlagharagA, jAlagharagA, kusumagharagA, cittagharagA gaMdhavvagharagA, AyaMsagharagA) ma nagRha, prsaadhngRhe| galI , mohana, zAgRha, Mayii, sumI , yitrI , gAMdharvagRha ane Adarza gRhe che, A sarve gRha sarvAtmanA ratnamaya che. accha cha, yAvat prati35 cha (tesu Na Aliyagharagesu jAva AyaMsagharagesu tahiM tahiM gharaesu bahUI hasAsaNAi jAva disAsovatthiyAsaNAI rayaNAmayAI jAva paDirUvAiM) A AlikAgrahothI mAMDIne Adarza gRho sudhInAM jeTalAM gRhe che te sarva gRha mAMthI dareke dareka gRhomAM ghaNAM hiMsAsa che, yAvat diphasauvastikAsane che. e sarve Asano sarvAtmanA ratnamaya che yAvat pratirUpa che. TakAthaA sUtrane TIkAtha mUlAI pramANe ja che. AlikAgraha-Ali nAme eka vanaspati vizeSa hoya che, A vanaspatinA banelAM je gRhe che te AlikAgrahe che. mAlikAgraha-mAlipaNuM eka vizeSa jAtanI vanaspati hoya che, A jAtanI vanaspati vaDe zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 66 sUryAbhavimAnavarNanam 439 gRhakANi mAlikAgRhakANi - mAlinAmakavanaspatimayagRhANi2, kadalI gRhakANi3 latAgRhakANi4 AsanagRhakANi-sukhapUrva kopavezanagRhANi4, prekSaNagRhakANi - nATayazAlAH 5, majjanagRhakANi - snAnazAlAH 6, prAsAdhanagRhakANi - maNDanazAlA : 7, garbhagRhakANi - garbhagRhAkAragRhANi8, mohanagRhakANi - vAsabhavanAni9, zAlAgRhakANi - paTTazAlApradhAnAni gRhANi 10, jAlagRhakANi jAlaM - gavAkSasamu ktAni gRhANi 11, kusumagRhakANi puSpapuJja zobhitagRhANi 12 citragRhakANicitrapradhAnAni gRhANi 13, gAndharvagRhakANi - nRtyagItavAdyayogyAnigRhANi 14, Adarza gRhakANi-darpaNamayAnigRhANi 15, tAni kIdRzAni ? iti jijJAsAyAmAha - sarvaratnamayAni sarvAtmanA ratnamayAni, acchAni yAvat pratirUpANiacchAni ityArabhya 'pratirUpakANi' itiparyantapadAni saGgrAhyANi tadarthaH prAgvat hai. isa vanaspati se nirmita hue gRha kA nAma mAlikA gRha hai, kadalIgRha-kelavRkSa ke bane hue gRha kA nAma kadalI gRha hai. aneka latAoM ke samUha se bane hue ghara kA nAma latAgRha hai. sukhapUrvaka jina meM baiThA jAtA haiM ve AsanagRha hai. nATayazAlA kA nAma prekSaNagRha hai snAnazAlA kA nAma majjanagRha hai - jise Aja kI bhASA meM bAtharUma kahA jAtA hai, jahAM jAkara zraGgArAdi kiyA jAtA hai usa ghara kA nAma prasAdhanagRha hai. garbhagRha ke AkAra jaisA jo ghara hotA hai usakA nAma garbhagRha hai. nivAsabhavana kA nAma mohanagRha hai. paTTazAlA pradhAnagRha kA nAma zAlAgRha hai. jisameM aneka gavAkSa hote hai. usa gRha kA nAma gavAkSagRha hai puSSapuMja se upazobhita ghara kA nAma kusumagRha hai. citrapradhAnagRha kA nAma citragRha hai. nRtya, gIta, evaM vAdya yogyagRha kA nAma gAndharvagRha hai. darpaNamaya gRha kA nAma AdarzagRha hai 'accha jAva paDirUvA " meM Agata yAvat pada se accha pada se lekara banAvavAmAM AvelAM gRhA mAlikAgRhA kahevAya che kadalIgRha-keLavRkSanA banelAM gRhA kadalI gRhA che. ghaNI latAonA samUheAthI banelA gRhA che. jemAM sArI rIte ArAmathI besI zakAya te Asana gRhe che. nATayazALAnuM nAma prekSaNAgRha che. snAnazALAnu nAma majjanagRha che. jene a'grejI bhASAmAM bAtharUma kahe che. jyAM zRMgAra vagere karavAmAM Ave che tene prasAdhana gRha kahevAya che. garbhagRhanA AkAra jevuM gRha gabha gRha kahevAya che. nivAsa bhavananuM nAma meAhanagRha che, paTTazALA pradhAnagRhanuM nAma zALAgRha che. jemAM ghaNA gavADhyA hAya che te grahanuM nAma gavAkSagRha che. puSpa pu'jathI upaze|bhita gharanu' nAma kusumagRha che. citrapradhAna gRhanu` nAma citragRha che. nRtya, gIta, ane vAdya yAgya gRhanu' nAma gAMdhava gRha che. paNamaya gRhanuM nAma Ada- gRha che, ' accha jAva paDivA' bhAM AvelA yAvat pahathI acchapathI bhAMDIne 66 zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 rAjapraznIyasUtre teSu-pUrvokteSu khalu AlikAgRhakeSu-yAvad AdarzagRhakeSu-AlikAgRhakAyAdarzagRhakaparyanteSu tatra tatra-pratyekaM gRhakeSu bahUni-anekAni haMsAsanAni yAvad diksauvastikAsanAni-haMsAsanAdidiksauva stikAsanaparyantAnyAsanAni paJcaSaSTitamasUtroktAni prajJaptAni, tAni kIdRzAni ? iti jijJAsAyAmAhasarvaratnamayAni yAvat pratirUpANi sarvaratnamayAnItyArabhya pratirUpANItiparyantAnipadAni vizeSaNatayA sAhyANi, tadarthaH prAgvat // sU0 66 // ___ mUlam - tesu NaM vaNasaMDesu tattha tattha tahi tahiM dese bahave jAimaMDavagA jUhiyAmaMDavagA-malliyAmaMDavagA NavamAliyAmaMDavagA vAsaMtimaMDavagA dahibAsuMyamaMDagA sUrilliyamaMDavagA NavataboliyamaMDavagA muddiyA maMDavagA NAgalayAmaMDavagA aimuttalayA maMDavagA apphoyA maMDavagA mAluyAmaMDavagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesu NaM jAimaMDavaesu jAva mAluyAmaMDavaesu bahave puDhavisilApaTTagA haMsAsaNasaMThiyA jAva disAsovatthiyAsaNasaMThiyA aNNe ya bahave varasayaNAsaNavisiTTasaMThANasaMThiyA puDhavisilApaTTagA paNNattA samaNAuso ! AINagarUyabUraNavaNIyatUlaphAsA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / pratirUpa pada taka ke samasta padoM kA saMgraha huA hai. ina gRhIta padoM kA artha yathAsthAna likha diyA gayA hai. samasta gRhoM meM jo 2 Asana kahe gaye haiM-ve saba Asana 65 ve sUtra meM prakaTa kara diye gaye haiM / 'rayaNAmayAI jAva paDirUvAI' meM jo yAvat pada AyA hai usase sarvaratnamaya pada se lekara pratirUpa taka ke samastapada vizeSarUpa se yahAM se grahaNa kiye gaye hai|suu.66 / pratirUpa sudhInA badhAM padone saMgraha thaye che. A badhAM padone artha pahelAM yathA sthAne spaSTa karavAmAM Avyo che. A badhAM gRhomAM je je Asane che te badhAM sAsana 15 mA sUtramA 25STa 42vAmAM mAyA cha ' rayaNAmayAi jAva paDirUvAi' bhAre yAvata 54 mAvelucha tethI 'sarvaratnamaya' thI mAMsa 'pratirUpa' sudhaan| badhA pade vizeSa rUpamAM grahaNa karavAmAM AvyAM che. e sUtra 66 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 67 sUryAbhavimAnavarNanam tattha NaM bahave vemANiyA devA ya devIo ya AsayaMti sayaMti ciTThati nisIyaMti tuyati hasati ramaMti lalaMti kIlaMti kiti mohaMti purANANaM suciNNANaM suparikaMtANaM subhANaM kaDANaM kammANaM kallANANaM kallANaM phalavivAgaM paJcaNubbhavamANA viharati / sU. 67 / chAyA-seSu khalu vanaSaNDeSu tatra tatra tasmin tasmin deze bahavo jAtimaNDapakAH yUthikAmaNDapakAH mallikAmaNDapakA navamAlikAmaNDakAH vAsantImaNDapakAH dadhivAsukAmaNDakAH sUrillikAmaNDapakAH tAmbUlikAmaNDapakAH mRdvIkAmaNDapakAH nAgalatAmaNDapakAH atimuktakalatAmaNDapakAH AsphotAmaNDapakAH mAlukAmaNDapakAH sarvaratnamayA acchAH yAvat pratirUpAH / 'tesu NaM vaNasaMDesu' ityAdi / / sUtrArtha-(tesu NaM vaNasaMDesu tattha 2 tahiM tahiM dese bahave jAimaMDavayA jahiyAmaMDavagA) una vanapaNDoM meM una 2 sthAnoM meM aneka jAtimaMDapaka, aneka yUthikA maMDapaka, ( malliyAmaMDavagA) aneka mallikAmaMDapaka, (NavamalliyAmaMDavagA) aneka navamallikAmaMDapaka, (vAsaMtimaMDavagA ) aneka vAsantImaMDapaka, (dahivAsuyamaMDavagA) aneka dadhivAsukAmaMDapa, (sUrilliyamaMDavagA) aneka sUrillikAmaMDapa (taMboliyamaMDavagA ) aneka tAmbUlImaMDapaka, (mudiyAmaMDavagA aneka mRdvIkAmaMDapaka, (NAgalayAmaMDavagA) ane nAgalatAmaMDakapa, (aimuttalayAmaMDavagA) aneka atimuktakalatAmaMDapaka, (apphoyAmaMDavagA) asphotA'tesu NaM vaNAsaMDesu' ityAdi / sUtrArtha-(tesu NaM vaNasaMDesu tattha 2 tahiM tahiM dese bahave jAimaMDavagA jUhiyAmaMDavagA) te bana5 mA te te vizeSa sthAnamA ghan jatima 5 / 5 // yUthi bha7531, (malliyAmaMDavagA) gh| mdikhaa| bh75| (NavamalliyA maMDavagA) ghA navabhAliyA (yabhedI) 31. (vAsaMtimaMDavagA) gha pAsa tI m5| ( dahivAsuyamaMDavagA ) 5 // dhivAsu bha3431, (sUrilliyamaMDavagA ) gha sUrilida bhI , ( taMboliyamaMDavagA) diyeii bh75| (muddiyA maMDavagA) ghal Yali (drAkSA) bh'| (NAgalayAmaMDavagA) nAtA bh35| (aimuttalayAmaDavagA) gh| matibhutasata m5|, (apphoyAmaMDavagA) dh| mAtA bh75|, (mAluyAmaMDavagA) ane. 19 // bhAyuma / cha. (savvaraya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 rAjapraznIyasUtre teSu khalu jAtimaNDapakeSu yAvat mAlukAmaNDapakeSu bahavaH pRthivIzilApaTTakA haMsAsanasaMsthitAH yAvad diksauvastikAsanasaMsthitAH anye ca bahave varazayanAsanaviziSTasaMsthAnasaMsthitA pRthivIzilApaTTakAH prajJaptAH, zramaNA''yuSman ! AjinakarutabUranavanItatUlasparzAH sarvaratnamayAH acchAH yAvat maMDapaka (mAluyAmaMDavagA) aura aneka mAlukAmaMDapaka haiM ( savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA ) ye saba maMDapaka sarvathA ratnamaya hai, accha hai yAvat pratirUpa haiN| (tesu NaM jAimaMDavaesu jAva mAluyAmaMDavesu bahave puDhavisilApaTTagA haMsAsaNa saMThiyA jAva disA sovatthiyAsaNasaMThiyA ) ina jAtimaMDapoM se lekara mAlukAmaMDapoM taka ke samasta maMDapoM meM pRthivIzilApaTTaka kahe gaye hai ye pRthivIzilApaTTaka koI haMsAsana ke AkAra jaise AkAravAle haiM yAvat koI dizAsauvastika Asana ke AkAra jaise AkArakhAle haiM / (aNNe ya bahave varasayaNAsaNavisiTTa saMThANasaMThiyA ) tathA isa pRthivI zilApaTTaka se bhinna jo aura kitaneka pRthivIzilApaTTaka haiM ve AkAra prakAra se vilakSaNa aise uttama zayana aura Asana ke jaise AkAravAle haiM / ( puDhavisilApaTTagA paNNattA) isa prakAra se vahAM pRthivIzilApaTTaka kahe haiM ( samaNAuso) yaha pada saMbodhana hai (AINagarUyabUraNavaNIyatulaphAsA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA ) ina pRthivIzilApaTTakoM kA sparza ajina-carmanirmita vastra ke sparza jaisA hai, ruI ke jaisA sparza hai, bUra-vanaspati-vizeSa ke NAmayA acchA jAva paDirUvA ) 24 sa bh757| savathA 2(namaya cha, 27 che-yAvat prati35 cha. (tesu NaM jAimaMDavaesu jAva mAluyAmaMDavaesu bahave puDhavisilApaTTagA hauMsAsaNasaThiyA jAva disAsovatthiyAsaNasagiyA ) mA tatanA mAthI bhAsana mAlukA maMDapa sudhInA badhA maMDapamAM pRthivIzilApaTTako che, A pRthivI zilApakemAMthI kaI haMsAsananA AkAra jevA che yAvatu koI dizA sauvastikAsananA mA2 21 mA 42 vA che. ( aNNe ya bahave varasayaNAsaNavisiTTasaMThANasaMThiyA temaja pRthivI zilApaTTakathI bhinna je keTalAka bIjA pRthivIzilAko che. te AkAra prakArathI vilakSaNa temaja uttama zayana ane AsananA jevA AkAravALA che. (puDhavisilApaTTagA paNNattA ) mA pramANe tyAM pRthivI zilApaTTa / vAma mAyA che. (samaNAuso) le AyuSman ! zramaNa ! (AINagaruyabUraNabaNIyatUlaphAsA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA) mA pRthivIzalApaTTIna 25za mAnina-yama -thI nirmita thayelA vastranA sparza je che. rUnA sparza jevo che, bUra-vanaspati zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 67 sUryAbhavimAnavarNanam 443 pratirUpAH / tatra khalu bahavo vaimAnikA devAzca devyazca Asate zerate tiSThanti niSIdanti tvagvartayanti hasanti ramante lalanti krIDanti kIrtayanti mohanti purA paurANAM sucIrNAnAM suparikrAntAnAM zubhAnAM kRtAnAM karmaNAM kalyANAnAM kalyANaM phalavipAkaM pratyanubhavanto viharanti // mU0 67 // TIkA-'tesu Na vanasaMNDeSu' ityAdi-teSu- pUrvokteSu azokavanAdiSu vanaSaNDeSu tatra tatra tasmin tasmindeze, bahavaH, aneke, jAtimaNDapakAHjaisA hai, navanIta-makkhana ke sparza jaisA hai, tUla-kapAsa ke sparza jaisA hai, ye saba sarvathA ratnamaya haiM. accha-nirmala haiM, yAvat pratirUpa haiM / (tattha NaM bahave vemANiyA devA ya devIo ya AsayaMti sayaMti ciTThati, nIsIyaMti, tuyaiMti, hasaMti, ramati, lalaMti, kIti, kiTTati) vahAM vaimAnika deva aura deviyAM rahatI haiM, sotI haiM arthAt leTatI haiM khaDI rahatI haiM, baiThatI haiM karavaTa badalatI hai ha~sI karatI haiM, ramaNa karatI haiM vilAsa karatI haiM, krIDA karatI haiM kIrtana karatI haiM, (mohaMti, purAporANANaM suciNNANaM suparikaMtANaM subhANaM kaDANaM kammANaM kallANANaM kallANaM phalavivAgaM paJcaNubbhavamANA viharaMti ) maithuna kriyA karatI hai. isa taraha ve devadeviyAM pUrvabhava meM acchI taraha se kiye hue kalyANakAraka zubhakarmoM ke kalyANa rUpa phala kA bhoga karatI huI vahAM Ananda se rahatI haiN| TIkArtha-una pUrvokta azokAdi vanaSaNDoM meM una 2 pradezoM meM aneka jAtilatA ke maNDapa haiM arthAt camelI ke vitAna haiM, isI prakAra vizeSanA sparza jevo che, navanIta-mAkhaNanA sparza je che, tUla-kapAsanA sparza jevuM che. A sarve sarvathA ratnamaya che. aracha nirmaLa che. yAvat pratirUpa che. (tattha gaM bahave vemANiyA devA ya devIo ya AsayaMti sayaMti ciTuMti, nisIyaMti, tuyaTuMti, hasaMti, ramaMti, lalaMti, kIlati kITuMti ) tyAM ghai vaimAni vI rahe che. sUve che, eTale ke UMghe che, ubhA rahe che, bese che karavaTa badale che eka bIjAnI sAthe vinada kare (gammata) kare che, smaNa kare che. vilAsa kare cha. / 42 cha. zItana 42 cha. (mohaMti purAporANANaM suciNNANaM suparikkatANaM subhANaM kaDANaM kammANaM kallANANaM kallANaM phalavivAgaM paJcaNubbhavamANA viharaMti) mithuna kriyA kare che. A pramANe te devadevIo pUrvabhavamAM sArI peThe karelA kalyANa rUpaphaLane bhegavatAM tyAM sAnaMda nivAsa kare che. TIkAtha-te pUrve varNavelA azoka vagere vanaDemAM te te pradezomAM ghaNI jAtanA latAonA maMDapa che. eTale ke camelInA maMDapa (vitAno) che. A pramANe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 rAjapraznIyasUtre jAtilatAmaNDapakAH-maNDapAH1, evaM yUthikAmaNDapakAH-yUthI-'jUhI'-ti bhASAprasiddhAH. saiva yUthikA, tallatAmaNDitA maNDapakAH2 mallikAmaNDapakAH mallikAbhUpadI-'velI'-ti bhASAprasiddhA tallatAmaNDitA maNDapakAH3, mallikAmaNDapakAH navamAlikAmaNDapakA-navamAlikA saptalA-saptapatrayuktA latA tallatAmaNDitA maNDapakA4H, vAsantImaNDapakAH - vAsantImAdhavIlatA, tanmaNDitA maNDapakAH5, dadhivAsukAmaNDapakAH-vanaspativizeSaH, tallatAmaNDitA maNDapakAH 6, sUrillikAmaNDapakAH - sUri - sUryamukhI sUryamukhI vanaspativizeSaH, saiva sarillikA tallatAmaNDitA maNDapakA:7, tAmbUlImaNDapakAH-tAmbUlalatAmaNDita yUthikA-jUhIlatAke maNDapa haiM, mallikAbelAkI latAke maNDapa haiM. navamallikA -saptapatravAlI latAke maNDapa hai-arthAt yahAM jo maMDapa batAye jA rahe haiM ve saba una bhinna 2 latAoMse maMDita haiM-isaliye usa usa nAmake ve maMDapa ho gaye haiM. jaisA yahAM jaMgaloMmeM bhinna 2 prakArakI beloMke vitAna hama dekhate haiM-unake nIce beThane Adike sthAna banA liye jAte haiM ve usI belake maMDaparUpase prasiddha ho jAte haiN| vahAM vAsantIlatAse maMDita maNDapa haiM. mAdhavI latAkA nAma vAsantIlatA hai. dadhivAsukAmaMDapaka-dadhivAsukA yaha ekaprakAra kI vanaspati hai-isakI latAse maMDapAkArase maMDita jo sthAna hai vaha dadhivAsukAmaMDapa hai, sUrillikAmaMDapaka-sUryamukhI jo vanaspativizeSa hotA hai usakA nAma sUrilli hai, isa mUrillarUpa sUrillikA latAse maMDapAkAra rUpase maMDita jo sthAnavizeSa hai vaha surillakAmaMDapaka hai. tAmbalalatAse maMDita jo maMDapA yUthikA-jUhI-latAnA maMDapa che. mallikAlatAnA maMDapa che. navamallikA-satapatra vALIlatAnA maMDapa che eTale ke ahIM je je maMDapanuM varNana karavAmAM AvI rahyuM che. te badhA judI judI jAtanI latAnA nAmathI maMDita che. ethI vizeSa jAtanI latAnA nAmathI te maMDapa saMbodhita karavAmAM AvyA che. ahIM vanakhaMDamAM judI judI jAtanI latAonA maMDape ApaNe joIe chIe temanI nIce besavA vagere mATe sthAna banAvavAmAM Ave che, te teja latAnA maMDapanA nAmathI prasiddha thaI jAya che. tyAM vAsannI latAthI maMDita maMDapa che. mAdhavI latAnuM nAma vAsaMtI latA che. dadhivAsukAmaMDapa-dadhivAsukA A eka jAtanI vizeSa vanaspati che. enI latAthI maMDapAkAra je sthAna taiyAra karavAmAM Ave che te dadhivAsukA maMDapaka che. sUrillikA maMDapaka-sUryamukha je vanaspati vizeSa hoya che, tenuM nAma sUrilli A sUridvirUpa sUrilakAnI latAthI maMDapAkAra maMDita je sthAna vizeSa hoya che te sUri zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 subodhinI TIkA. sU. 67 sUryAbhavimAnavarNanam maNDaSA:8, mRdvIkAmaNDapakA-drAkSAlatAmaNDitamaNDapAH9, nAgalatAmaNDapakAHnAgakesaralatAmaNDapAH10, atimuktakalatAmaNDapakA:- tinizalatAmaNDapakAH, yadyapi atimuktAko vAsantIvAcako'pyasti tathApi vAsantImaNDapakAH-ityuktatvAdatra tinizaparogRhyate 11 / AsphotAmaNDapakAH - AsphotA-aparAjiteti prasiddhAlatA, tanmaNDitAmaNDapAH12, mAlukAmaNDapakAH-mAlukAevAsthikaphalA vanaspativizeSAH, tanmaNDitAmaNDapAH, te kIdRzAH ? iti jijJAsAyAmAhaacchA:-AkAzasphaTikavannimalAH, sarvaratnamayAH yAvat pratirUpAH' sarvaratnamayA' kArarUpa hotA haiM usakA nAma tAmbUlalatA maMDapaka hai. ise bhASAmeM virejA kahate hai. isameM pAna utpanna kiye jAte haiM ) drAkSAlatAse maNDita jo sthAna hotA hai vaha mRdvIkAmaMDapa hai. jise bhASAmeM aMgUrakI jAteM kahate haiN| nAga kezarakI latAse yukta jo sthAna hotA hai vaha nAgalatAmaMDapaka hai. ye saba maMDaSaka vahAM hai isI prakAra vahAM tinizalatA maMDapaka bhI haiM, inhIMkA nAma atimuktakalatA maMDapaka hai. yadyapi atimuktaka nAma vAsantIlatAkA bhI hai. parantu usakA maMDapa yahAM svatantra rUpase kahA gayA hai-ataH atimuktakapadase tinizalatA hI yahAM grahaNa karanI cAhiye / AsphotAmaMDapa-AsphotA nAma aparAjita latAkA hai isase maMDita maMDapakA nAma AsphotAmaMDapa hai. mAlukA maMDapa-ekAsthika phalavAlI (ekaguTalIvAlI) jo vizeSa prakArakI vanaspati hotI hai usakA nAma mAlukA hai, isa mAlukAse maMDita maMDapakA nAma mAlukA maMDapaka hai. ye saba maMDapa AkAza aura sphaTikakI taraha nirmala hai. likA maMDapaka che tAMbUlalatAthI maMDita je maMDapAkAra sthAna hoya che, tenuM nAma tAMbUlalatAmaMDapaka che. ene bhASAmAM "virejA" kahe che. emAM pAna utpanna karavAmAM Ave che. drAkSAlatAthI maMDita je sthAna hoya che. te mRddhIkA maMDapa che. jene bhASAmAM "aMgUranI jhADI " kahe che. nAgakezaranI latA thI yukta je sthAna hoya che te nAgalatA maMDapaka che. A sarve maMDapaka tyAM che. A pramANe tyAM tinizalatAnA maMDapakA paNa che. emane ja atimukatakalatA maMDapake paNa kahe che. je ke vAsaMtI latAnuM nAma paNa atimuktaka che, paNa AnA maMDapano ullekha ahIM svataMtra rIte karavAmAM AvyA ja che. tethI ahI atimuktaka padathI tinizayalatAnuM grahaNa karavuM ja yogya kahevAya. araphatAmaMDapa-aparAjita nAmanI latAnuM che, AnAthI maMDita maMDapanuM nAma AoNtA maMDapa che. mAlukAmaMDa5ekAsthika phalavALI (eka goThalIvALI ) je vizeSa prakAranI vanaspati hoya che tenuM nAma mAlukA che. A mAlukA paMDita maMDapanuM nAma mAlukAmaMDapa che. A zrIzana praznIya sUtra:01 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 rAjapraznIyasUtre ityArabhya 'pratirUpA' iti paryantAni padAni saMgrAhyANi, tadarthaH prAgvat / teSu-pUrvokteSu khalu 'jAtimaNDapakeSu yAvat mAlukAmaNDapakeSu jAtimaNDapAdimAlukAmaNDapaparyanteSu maNDapeSu, bahavaH-aneke pRthivIzilApaTTakAH-pRthivIzilArUpAHpaTTakAH-AsanavizeSAH prajJaptA ityagrimeNa yogaH, te kIdRzAH 1 iti jijJAsAyAyAha-'haMsAsanasaMsthitAH-yAvad diksauvastikAsanasaMsthitAH' haMsAsanasaMsthitA' ityArabhya 'diksauvastikAsanasaMsthitA' iti paryantAni padAni saMgrAhyA Ni, tathAca kecit haMsAsanasaMsthitAH-haMsAsanAkAreNa sthitAH evaM kecit-krauJcA sanasaMsthitAH, kecit garuDAsanasaMsthitAH, kecit unnatAsanasaMsthitAH, kecit tathA - sarvathA ratnamaya haiM. yAvat padase yahAM isa sarvaratnamaya padase lekara pratirUpatakake samastapadoMkA saMgraha huA hai. inapadoMkA artha pahile yathAsthAna likhA jA cukA hai| ina jAti maMDapoMse lekara mAlukAmaMDapa takake jitane bhI maMDapa haiM- una sabameM aneka pRthivIzilApaTTaka-pRthivIzilArUSapaTTaka-AsanavizeSa kahe gaye haiM. ye pRthivIzilApaTTa Asana vizeSa 'haMsAsanasaMsthitA' haMsAsanakA jaisA AkAra hotA hai usa AkAravAle haiM, so saba aise AkAravAle nahIM haiM kintu-kecit' koI pRthivI zilApaTTaka hI aise AkAravAle haiM. yahI bAta yahAM yAvat padase kahI gaI hai. ataHkitaneka pRthivIzilApaTTaka aise bhI haiM ki jisakA AkAra kraucAsanake hai, kitaneka ese bhI haiM ki jisakA AkAragaruDAsanake jaisA hai, badhA maMDapa AkAza temaja sphaTikanI jema nirmaLa che, tathA sarvathA ratnamaya che, thAvat padathI ahIM A sarva ratnamaya padathI mAMDIne pratirUpa sudhInA badhAM padone saMgraha thayo che. A padone artha pahelAM yathAsthAne lakhavAmAM Avyo che. A jAtimaMDapathI mAMDIne mAlukAmaMDapa sudhInA jeTalA maMDapa che, te badhAmAM ghaNA pRthivIzilApaTTake pRthivIzilArUpa paTTake Asana vizeSa-kahevAmAM bhAvyA che. me pRthivAzita bhAsana vizeSa haMsAsana saMsthitAH sana 24 mA.2 vALA Asana vizeSa hoya che, tevA AkAravALAM che. paNa badhAM A jAtanA AkAravALA te nathI ja paNa kecita' pRthivIzilApaTTaka ja A jAtanA AkAravALAM che. e ja vAta ehIM "yAvat " padathI kahevAmAM AvI che. keTalAka pRthivIzilA paTTaka evA paNa che ke jemane AkAra koMgAsana jeve che. keTalAka evA paNa che ke jemano AkAra garuDAsana jevuM che, keTalAka evA paNa che ke jemane zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 67 sUryAbhavimAnavarNanam 447 " praNatAsanasaMsthitAH kevid - dIrghAsanasaMsthitAH kecid - bhadrAsanasaMsthitA, kecitpakSyAsanasaMsthitAH kecit makarAsanasaMsthitAH kecid - vRSabhAsanasaMsthitAH, kecit siMhAsanasaMsthitA, kecit - padmAsanasaMsthitAH kecit - diksauvastikAsanasaMsthitAH, haMsAsanAdipada vivaraNaM paJcaSaSTitamasUtra to bodhyam / , anye ca tatpRthivIzilApaTTakAtiriktA api, bahavaH varazayanAsanaviziSTasaMsthAna saMsthitAH - viziSTAni - AkAraprakArAbhyAM vilakSaNAni yAni varANi - pradhAnAni zayanAni - zayyAH AsanAni - upavezanasAdhanAni ca teSAM yat saMsthAnam - AkAraH tena saMsthitAH atra prAkRtatvAdvizeSaNasya paraprayogaH, etAdRzAH pRthivI zilApaTTakAH prajJaptAH - tIrthakara gaNadharairuktAH, zramaNA''yuSman / kitane aise bhI haiM ki jisakA AkAra unnatAsana ke jaisA hai, kitane ka aise bhI haiM ki jisakA AkAra praNatAsana ke jaisA hai, kitaneka aise bhI haiM ki jisakA AkAra dIrghAsana ke jaisA hai. kitaneka aise haiM ki jinakA AkAra bhadrAsana ke jaisA hai, kitaneka aise haiM jo pakSyAsana ke jaise haiM, kitaneka aise haiM jo makarAsana ke AkAra jaise AkAravAle haiM. tathA kitaneka aise haiM jo baila ke AkAra jaise Asana ke tulya haiM. kitane ka aise haiM siMhAsana ke jaise AkAravAle haiM kitaneka aise haiM jo padmAsana ke jaise AkAra vAle haiM aura kitaneka pRthivI zilApaTTaka aise bhI haiM jo diksauvastikAsana ke jaise AkAravAle haiM- ina haMsAsanAdi padoM kA vivaraNa 56 veM sUtra meM kiyA jA cukA haiM / ina pRthivIzilApaTTakoM se atirikta aura bhI pRthivIzilApaTTaka aise haiM ki jinakA AkAra prakAroM se vilakSaNa aise zreSTha zayyA evaM upavezana ke sAdhanoM ke AkAra jaisA hai. AkAra unnatAsana jevA che. keTalAka evA paNa che ke jemanA AkAra praNatAsana jevA che, keTalAka evA paNa che ke jemanA AkAra dIrghAsana jevA che, keTalAka evA paNa che ke jemanA AkAra bhadrAsana jevA che, keTalAka evA che ke paThyAsana jevA che, keTalAka evA che ke magaranA AkAra jevA Asane che; temaja keTalAka evA paNa che ke je latAnA AkAra jevAche. keTalAka evA cheke sihAsana jevA AkAravALA che. keTalAMka evA che ke padmAsana jevA AkAravALA che. ane keTalAka pRthivIzilA paTTakA evA paNa che ke je dikasovastikAsana jevA AkAravALA che. A hasAsana vagere padeAnu` varNana 56 mA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. A pRthivIzilApaTTakA sivAyanA bIjA paNa pRthivI zilApaTTaka che ke jemanA AkAra, AkAra prakArathI vilakSaNa evI uttama zayyA ane upavezananA sAdhanAnA AkAra jevA che. he zramaNa ! AyuSman ! evA tyAM pRthivIzilA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjanIyasUtre 448 iti gautamasvAminaM prati zrI vIrakRtaM sambodhanam, te kIdRzAH / iti jijJAsA yAmAha - Ajinaka - ruta - bUra - navanIta - tUlasparzAH - Ajinakam - ajinaM - carma tannirmitaM vastraM, rUtam - arkazAlmalyAdibhavaM tUla, bUro- vanaspativizeSaH navanItaM'makkhana itibhASA prasiddham tUlaM kArpAsa, vateSAM sparza iva sparzo yeSAM te tathA, te punaH sarvaratnamayA acchA yAvat pratirUpAH, -sarvaratnamayatvAcchatvA di pratirUpatvaparyanta vizeSaNaviziSTAH tadvizeSaNavAcakapadasaMgRhastadarthazca prAgvat / " tatra - pUkteSu pRthivIzilApaTTakeSu khalu bahato vaimAnikA:- sUryAbhavi - mAnavAsinaH, devAH devyazva Asate - yathAsukhaM sAmAnya tastiSThanti, zeratedIrghakAyasAreNa vartante na tu nidrAnti devAnAM nidrAyA abhAvAt, tiSThanti - aise vahAM he bhramaNa ! AyuSman ! tIrthakara gaNadharAdikoM dvArA pRthivIzilApaTTaka kahe gaye haiM / he zramaNa ! AyuSman ! aisA yaha saMbodhana gautamasvAmI ke prati vIra bhagavAn ne kiyA hai / ye saba pRthivI zilApaTTaka Ajinakacarmanirmitavastra ke sparza jaise sparzavAle haiM, ruta - arkazAlmalI Adi ke tUla ke sparza jaise sparzavAle haiM, bUra - vanaspati vizeSa ke sparza jaise sparzavAle haiM, navanIta = bhASAprasiddha makkhana ke sparza jaise sparzavAle haiM, tUla- kapAsa ke sparza jaise sparzavAle haiM, ye saba pRthivIzilApaTTaka - sarvathA ratnamaya haiM accha haiM yAvat pratirUpa haiM / ina saba yAvat pada gRhIta vizeSaNoM kA artha pahile likhA cukA haiM / ina ukta pRthivIzilApaTTakoM para aneka vaimAnika deva yavaM deviyAM arthAt suryA bhavimAnavAsI deva deviyA - saba sAmAnya rUpa se yathAsukha baiThate haiM, sote haiM, - dIrghakAya ko pasAra kara leTate haiM, sote nahIM haiM. kyoM ki devoM ke paTTA tIrthaMkara gaNadhara vagere vaDe kahevAmAM AvyA che. he zramaNa ! AyuSman ! A jAtanuM A sa`khAdhana gautamasvAmI mATe vIrabhagavAne karyuM che. A badhA pRthivIzilApaTTakAAjinaka-carmanirmita vastranA sparza jevA spa vALA che, rUta-aka zAmalI vageraeNnA rUnA jevA spavALA che, mUra-vanaspati vizeSanA sparzI jevA spa vALA che, navanIta--mAkhaNanA sparza jevA spavALA che, tUla kapAsanA sparzI jevAM spa vALA che. A badhA pRthivIzilApaTTakA-savathA ratnamaya accha che, yAvat pratirUpa che. A badhAM yAvat padmathI grahaNa karAyelAM vizeSa padonA artha pahelA spaSTa karavAmAM AvyA che. A ukta pRthivIzilApaTTakA para ghaNAM vaimAnika devadevIo eTale ke sUryAbhavimAnavAsI devadevIe-sarve sAmAnya rUpathI yathAsukha bese che, sUbe che. peTale ke dIrgha aya (zarIra ) ne pasArIta ure che. aMdhatA nathI. bhaTTe heve| zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 68 vanaSaNDasthitaprAsAdAvataM sakavarNanam 449 UrdhvAvasthAnena vidyante, niSIdanti-upavizanti, tvagvartanaM kurvanti -pArzvaparivartanaM kurvanti, hasanti-hAsaM kurvanti, ramante ratimAbadhnanti, lalanti-vilasanti, krIDanti-krIDAM kurvanti, kIrtayanti-varNayanti, mohante-maithunasevanaM kurvanti, purA - prAgbhave purANAnAM - pUrvajanmajAtAnAM karmaNAmiti pareNa sambandhaH, evaM sucIrNAnAM-suvidhikRtAnAM - suparAkrAntAnAM - zobhanaparA masampAditAnAm ata eva-zubhAnAM-zubhaphalAnAM kRtAnAM kalyANAnAM-vAstavikakalyANaphalAnAM karmaNAM kalyANaM-kalyANarUpaM phalaviSAkaM-pariNAmaphalaM pratyanubhavantaH-ekaikazo'nubhavaviSayaM kurvantaH santaH viharanti-tiSThanti // sU0 67 // atha vanaSaNDasthitaprAsAdAvataMsakAdivarNayitumAha mUlam-tesi NaM vaNasaMDANaM bahumajjhadesabhAe pattaya patteyaM pAsAyavaDeMsagA paNNattA / te NaM pAsAyavaDeMsagA paMca joyaNasayAI uDDhe uccatteNaM, aDDhAijjAI joyaNasayAI vikkhabheNaM, abbhuggayamUsiyapahasiyA iva taheva bahusamaramaNijabhUmibhAgo ulloo sIhAsaNaM saparivAraM / tattha NaM cattAri devA mahiDaDhiyA jAva paliovamahiiyA parivasaMti, taM jahA-asoe sattapaNNe caMpae cUe // sU0 68 // nidrAkA abhAva rahatA hai. ArAma karate haiM, hAsya karate haiM, ApasameM prema pradarzita karate haiM, vilAsa karate haiM, vividha prakArakI krIDA karate haiM, kIrtana karate haiM, aura maithuna sevana karate haiM. isa prakAra pUrvopArjita evaM zubhaparAkramase saMpAdita, zubhaphalaprada, kalyANarUpa kauke kalyANarUpaphalavizeSa kA anubhava karate rahate haiM // sU0 67 // _ aba sUtrakAra vanaSaNDasthita prAsAdAvataMsakAdikoMkA varNana karaneke liye kahate haiM 'tesiMNaM vaNasaMDANaM ityAdi / UMghatA nathI phakta ArAma kare che, vineda (gammata) kare che, paraspara premapradarzana kare che. vilAsa kare che, jAtajanI kIDAo kare che, kIrtana kare che, ane maithuna sevana kare che. A pramANe pUrvopArjita zubha parAkramathI saMpAdita, zubhaphalaprada, kalyANa rUpakarmonA phalavizeSanI anubhUti karatA rahe che. je sU0 67 have sUtrakAra vanakhaMDasthita prAsAdAvataMsaka vagerenuM varNana karavA mATe kahe che. 'tesi jaM vaNasaMDANaM' ityAdi / zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 _ rAjapraznIyasUtre chAyA-teSAM khalu vanaSaNDAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM pratyekaM prAsAdAvataMsakAH prjnyptaaH| te khalu prAsAdAvataMsakAH paJca yojanazatAni urdhva muJcatvena, arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambheNa abhyudgatocchritAH prahasitA iva tathaiva bahusamaramaNIyabhUmibhAga ullokaH siMhAsanaM saparivAram / tatra khalu catvAro devA mahaddhikAH yAvat palyopamasthitikAH parivasanti, tadyathA-azokaH saptaparNaH campakaH cUtaH // sU0 68 // sUtrArtha-(tesiNaM vaNasaMDANa bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM pAsAyavaDeMsagA paNNattA) una vanaSaNDoMmeMse pratyeka vanakhaNDake bilakula madhyabhAgameM prAsAdAvataMsaka kahe gaye haiM / teNaM pAsAyavaDeMsagA paMcajoyaNasayAI uDDhe uccateNa, aDDhAijAI vikkhaMbheNaM ) ye prAsAdAvataMsaka 500 sau yojana UMce haiM aura 250 yojana vistAravAle haiN| (abbhuggayamUsiyA pahasiyA iva taheva bahusamaramaramijabhUmibhAgo ulloo sIhAsaNaM saparivAraM) tathA ye bahuta UMce haiM isaliye apanI ujjvala prabhAse mAnoM haMsa rahe haiM, pahileke varNana jaisA bAkI kA varNana jAnanA cAhiye. ataH 'vivihamaNirayaNabhatticittA' isapAThase lekara 'paDirUvA' takakA pATha inake kathanake viSayameM yahAM kahanA cAhiye. ulloka evaM saparivAra siMhAsana ina sabameM hai aisA bhI kathana yahAM kahanA cAhiye (tatthaNaM cattAri devA mahiDDhiyA jAva paliovamaTTiiyA parivasaMti-taMjahA asoe sattapaNNe caMpae, cUe) ina prAsAdAvataMsakomeM maharddhika yAvat palyopama sUtrArtha-(tesi NaM vaNasaMDANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM pAsAyavaDe sagA paNNattA ) te 4143mAthI 63 424 414 31n| ma madhyamAma prasAda sa vAya . (teNaM pAsAyavaDeMsagA paMcajoyaNayasAi' ula uccatteNa, AvAijjAI jothaNasayAI vikkhaMbheNaM) se praasaahaavt's| 500 paayse| yena 220 yA cha bhane 250 mse| 5yAsa yena vistAravA che. (abbhuggayamUsiyA pahasiyA iva taheva bahusamaramaNijjabhUmibhAgo ulloo sIhAsaNaM saparivAraM ) tabha04 eo bahu ja UMcA che. ethI patAthI ujajavaLa prabhAthI jANe ke hasatA na hoya tema lAge che. zeSa varNana emanuM pahelAnA varNana jevuM ja samajavuM naye. methI 'vivihamaNirayaNabhatticittA' mA 54thI bhAMDIna. 'paDirUvA' sudhIne pATha A kathanathI saMbadhita ahIM samajavo joIe ulaka ane saparivAra siMhAsana A badhAmAM che. evuM kathana paNa ahIM samajavuM joIe. (tattha Na cattAri devA mahiDDiyA jAva paliovamaTiiyA parivasati taM jahA zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 68 vanaSaNDasthitaprAsAdAvataM sakavarNanam 'tesi NaM' ityAdi TIkA- teSAM khalu vanaSaNDAnAM pratyekaM pratyekam-ekaikasya vanaSaNDasya bahumadhyadezabhAge prAsAdAvataMsakA:-prAsAdAnAm-avataMsakAH zekharakA ivaprAsAdAvataMsakAH-zreSThaprAsAdAH prajJaptAH / te khalu prAsAdAvataMsakAH paJcayojanazatAni paJcazatayojanAni Urdhvamuccatvena, arddhatRtIyAni yojanazatAni sArddhadvizatayojanAni viSkambheNa-vistAreNa vijJeyAH / punazcaite-abhyudgatocchritAHatyuccAH, prahasitA iva-zvetojjvalaprabhayA hasanta iva ca vijJeyAH / abbhuggayamUsiya' ityatra makArAgamo vibhaktilopazca ApatvAd bodhyaH / punazceme prAsAdAvataMsakA-kIdRzA ? ityAha 'taheva' ityAdi, tathaiva-pUrvavadeva'vibihamaNirayaNabhatticittA' ityAramya 'paDirUvA' ityantaH pATho grAhayaH, tathA ca-vividhamaNiratnabhakticitrAH-vividhAnAm anekaprakAraNAM maNInAM= kI sthitivAle cAra deva rahate haiM, unake nAma ye haiM-azoka. saptaparNa, caMpaka aura Amra / TIkArtha-una cAra vanaSaNDoM meM se pratyeka vanaSaNDa ke bahumadhyadezabhAga meM prAsAdoM ke mukuTarUpa aise zreSTha prAsAda kahe gaye haiM / ina prAsAdAvataMsakoM kI UMcAI 500 yojana kI hai aura vistAra 250 yojana kA hai. isa taraha ye saba prAsAdAvataMsaka bahuta UMce haiM aura apanI ujjvala prabhA se aise pratIta hote haiM mAnoM ye saba ha~sa rahe haiM. ina prAsAdAsataMsakoM kA varNana 'vivihamaNirayaNabhatticittA' se lekara 'paDirUvA' pada taka karanA cAhiye. yaha bAta yahAM 'taheva' pada se prakaTa kI gaI hai tathA ca-saba prAsAdAvataMsaka aneka prakAra ke candrakAnta Adi maNiyoM kI asoe, sattagapaNNe, caMpae cUe) mA prAsAbAbata sImA bhaddhi yAtU 5tye|pamanI sthitivALA cAra devo rahe che. temanA nAme A pramANe che. azeka savarNa caMpaka ane Amra. TIkAtha-te cAra vanakhaDemAMthI dareke dareka vanakhaMDenA bahumadhya dezabhAgamAM prAsAdamAM mukuTarUpa evA zreSTha prAsAde kahevAya che. A prAsAdAvataMsakanI UMcAI 500 pAMcase lejanA jeTalI che ane vistAra 250 base pacAsa yojanA jeTalo che. A pramANe A badhAM prasAdAvataMsaka bahu ja UMcA che. ane potAnI ujajavaLa prabhAthI Ama lAge che ke jANe e sarve hasI na rahyA hoya A prAsAdAvata sakenuM pani 'vivihamaNirayaNabhattivittA' thI bhAMjana 'paDirUvA' sudhiin| 54 sudhI sabhA naye. m| pAtamA 'taheva, 54thI 254 42vAmA mApI cha, tama04 mA save prAsAdAvataMsaka ghaNI jAtanA caMdrakAMta vagere maNionI temaja kaketana vagere ratnonI zrI rAjaprIya sUtra: 01 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 rAjapraznIyasUtre candrakAntAdInAM ratnAnAM karketanAdInAM ca bhaktibhiH-racanAvizeSaiH-citrAH= aneka rUpAH-AzcaryamayA iti yAvat / tathA-vAtoddhatAvijayavaijayantIpatAkAcchatrAticchatrakalitAH vAtoddhatAH pavanaprakampitA yA vijayavaijayantyaH-vijayasUcakA mahAnto dhvajAH, patAkA: laghudhvajAH, chatrAticchatrANi-uparyuparisthApitAni chatrANi ca taiH kalitAH=yuktAHtuGgA: uccAH, ata eva-gaganatalollikhacchikharA:-gaganatalam =AkAzatalam ullikhanti abhilaGghayanti zikharANi= zirobhAgA yeSAM te tathoktAH-AkAzatalasparzi zirobhAgayuktA ityarthaH / tathA -jAlAntararatnAH-jAlAni-jAlakAni--prasAdabhittisthitAni, teSAmantareSu madhyeSu zobhArthaM jaTitAni ratnAni yeSu te tathoktAH-ratnajaTitagavAkSamadhyabhAgayuktA ityarthaH / tathA-paJjaronmIlitA iva pArAt=vaMzAdinirmitAcchAdanavizeSAt unmIlitA: tatkAlanissAritA iva zobhamAnAH / ayaM bhAvaHyathA vaMzAdinirmitAt pArAnissArita ratnAdikam avinaSTakAntitvAdatyantaM zobhate, evaM te'pi prAsAdAvataMsakAH zobhante iti / tathA-maNikanakastUpikAH maNikanakAnAM maNisahitasuvarNAnAM stapikAH zikharANi yeSAM te tathA-maNi. evaM kakatanAdi ratnoM kI racanA se Azcaryamaya bane hue haiM tathA pavana prakampita evaM vijayasUcaka aisI baDI 2 dhvajAoM se laghuSatAkAoM se evaM uparyuparisthApita chatroM se yukta ho rahe haiM, tuGga-bahuta UMce haiM. isI liye inake zirobhAga AkAza tala ko ullaMghana karanevAle jaise bane hue hai ratnajaTita hai gavAkSa jinameM aise madhyabhAga se ye saba sahita haiM, jaise vaMzAdinirmitapaJjara se nikAlA gayA ratnAdika avinaSTakAntivAlA hotA haA atyanta suzobhita hotA hai. isI prakAra se ve prAsAdAvataMsaka bhI zobhAsaMpanna haiM / inake zikhara bhAga maNi sahita suvarNa ke bane hue hai ina ke racanAthI addabhuta thaI paDyA che. tathA pavanathI prakaMpita ane vijaya sUcaka evI maTI meTI davAothI laghupatAkAothI ane upayuM paristhApita chatrathI maMDita thaI rahyA che. tuMga ghaNAM UMcA-che ethI ja emanA zikharo AkAzatalane ulaMdhita karanArA jevA lAge che. ratna jaTita che gavAkSa jemanAmAM evA madhyabhAgathI A sarve yukta che. jema vAMsa vagerethI banAvavAmAM AvelI peTImAMthI bahAra kaDhavAmAM AveluM ratna avinaSTa kAMtivALuM hoya che. ujajavala kAMtivALuM hoya che, atava suzobhita hoya che, A pramANe ja te prAsAdAvata'sake paNa zobhA saMpanna che. emanA zikhara bhAMga maNi sahita suvarNanA banelA che. emanA dvAra vagere upara praphullita sAmAnya zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 68 vanaSaNDasthitaprAsAdAvataM sakavarNanam 453 kanakamayazikharayuktA ityarthaH / tathA - vikasitazatapatra puNDarIkA:- vikasitAni = praphullitAni zatapatrANi = sAmAnyakamalAni puNDarIkANi= zvetakamalAni ca citritatvena dvArAdau yeSAM te tathA zatapatrapuNDarIka citrasuzobhitadvArA diyuktA ityarthaH / tathA tilakaratnArddhacandra citrAH = tilakaratnAni bhityAdiSu ratnamaya tilakAni, arddhacandrA:- arddhacandrAkRtayazca dvArAdau santi yeSAM te tathA minyAdiSu nirmitaiH tilakaratnaiH, dvArAdau nirmitAbhizcandrAkRtimizrasaMyuktA ityarthaH / tathAnAnAmaNidAmAlaGkRtA:- nAnA anekavidhAni maNidAmAni=maNimayAni mAlyAni, taiH alaGkRtA = suzobhitAH / antarbahizca zlakSNAH = cikaNAH / tapanIyavAlukAprastaTAH - tapanIya vAlukAnAM = svarNamayasikatAnAM prastaTa: = antarAlabhAgo yeSu te tathA svarNamavAlukAnirmitAntarAlabhAgayuktA ityarthaH / tathA sukhasparzA:= sukhajanakasparzavantaH, sazrIkarUpAH = zobhAsapannAH prAsAdIyA: darzakajanamanaHpramodajanakAH, darzanIyAH = prekSaNIyAH, abhirUpAH = sarvakAlaramaNIyAH pratirUpAH = sarvottamAzca bodhyA iti / tathA - bahusamaramaNIya bhUmibhAgaH = bahusamaramadvAra AdikoM para praphullita sAmAnya kamala evaM puMDirIka - zvetakamala citrita haiM - ataH inase inake dvAra baDe suhAvane pratIta hote haiM / bhitti AdikoM para nirmita tilakaratnoMke evaM dvAra AdikoM para banI huI candrAkRtiyoMse ye saba saMyukta haiM / tathA nAnAmaNiyoM dvArA nirmita dAmoMse mAlAoMse- ye suzobhita haiM bhItara bAhara ye saba tarapha cikane haiM. inake antarAla svarNa bAlukAoMke bane hue haiM. inake sparza sukhajanaka haiM ye saba sazrIkarUpavAle haiM, arthAt zobhAsaMpanna hai, darzanIya haiM- prekSaNIya haiM, prAsAdIya haiM- darzakajanoM ke manomodaka haiM, abhirUpa - sarvakAlaramaNIya haiM aura pratirUpa - sarvottama haiM / yahAM bahusamaramaNIya bhUmibhAgakA varNana aura ulloka - prAsAdoM ke Uparake bhAga puMDarIka--ata-kamaLa--citrita che. ethI emanA dvArA atIva seAhAmaNA lAge che. bhIMta vagere upara nirmita tilakarAthI ane dvAra vagere upara banAvavAmAM AvelI candrAkRtiothI A sarve yukta che. temaja aneka maNie vaDe banAvavAmAM AvelI dAmA-mALAethI ee suzeAbhita che. ee badhA aMdara bahAra ekadama lIsA che. emanA a`tarAleA sva'nI retIthI banAvavAmAM AvelA che. emanA sparza sujanna che, A adhA suMdara upavAjA che. bheTale he zolA sapanna che. darzanIya che. prekSaNIya che, jonArAonA manAne AnaMda ApanArA che. abhirUpa-sarvakALa mATe ramaNIya che, ane pratirUpa-sarvottama che. ahIM bahuM samaramaNIya bhUmibhAganuM varNana zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 ___rAjapraznIyasUtre NIyabhUmibhAgavarNanam , ullokaH-prAsAdoparitanabhAgavarNanaM saparivAraM siMhAsanam itarasiMhAsanasahitamukhyasiMhAsanavarNana ca bodhyam / tatra-teSu prasAdAva. tasakeSu khalu mahaddhikA yAvat palyopamasthitikAH catvAro devAH parivasanti / yAvatpadenAtra - mahAdyutikAH mahAbalAH mahAsaukhyAH mahAnubhAvAzca gRhyante / maharddhikAdInAmarthaH pUrvamuktaH / te devAH ke ? iti tannAmAni darzayatitadyathA - azokaH saptaparNaH campakaH cUta iti| tatra-azokavanasthitaprAsAdAvataMsakavAsitvAddevo'pyazoko bodhyaH / evmgre'pi| te khalu azokAdayo devAH sva sva vanapaNDasya, sva sva prAsAdAvataMsakasya sva sAmAnikadevAnAM, kA varNana tathA saparivAra siMhAsanakA varNana - itara siMhAsana sahita mukhya siMhAsanakA varNana karanA cAhiye. ina prAsAdAvataMsakomeM maharddhika yAvatmahAdyutika, mahAbaliSTha, mahAsukhabhoktA aura mahAprabhAvazAlI tathA eka palyakI sthitivAle cAradeva rahate haiN| ina mahardika Adi vizeSapadoMkA artha pahile kahA jA cukA hai| ina cAradevoMke nAma isa prakArase haiM azoka 1, saptaparNa 2, caMpaka aura aamr| azokadeva azokavanameM sthita prAsAdAvataMsakameM rahatA hai. isakAraNa hI isadevakA nAma bhI azoka aisA ho gayA hai. isI prakArase anya devoMke nAmake viSayameM bhI jAnanA caahiye| ye azokAdikadeva apane 2 vanakhaNDakA, apane 2 prAsAdAtaMsaka kA, apane 2 sAmAnika devoM kA, apanI saparivAra agramahiSioM kA, apanI 2 pariSadAoM kA ane ulleka-prAsAdonA uparanA bhAganuM varNana temaja saparivAra siMhAsananuM varNana bIjA siMhAsana sahita mukhya siMhAsananuM varNana samajavuM joIe. A prAsAdasakAmAM mahAddhika yAvata-mahAdyutika mahAbalaSTha, mahAsukha bhoktA ane mahAprabhAvazALI temaja eka palyanI sthitivALA de rahe che A mahAddhika vagere vizeSaNa padone artha pahelAM karavAmAM AvyuM che. cAra devanA nAme A pramANe che-azoka 1, saptaparNa ra, caMpaka 3, ane Amra 4 azokadeva azokavanamAM sthita prAsAdAvartAsakamAM rahe che. ethI ja A devanuM nAma paNa azaka rAkhavAmAM AvyuM che. A pramANe bIjA devonA nAmanA saMbaMdhamAM paNa jANI levuM joIe. "e sarva azoka vagere deva pitA potAnA vanakhaMDanA, potapotAnA prAsAdA vartAsakanA, pitapotAnA sAmAnika denA, pitAnI saparivAra agramahiSIonA, potapetAnI pariSadAonA pitA potAnI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 69 vanaSaNDasthitaprAsAdAvataM sakavarNanam 455 svAnIkAdhipatInAM, svamvAtmarakSakANAM ca Adhipatya purovartitvam bhattatvaM svAmitva mahattarakatvam AjJezvara-senApatyaM kArayantaH pAlayanto yAvad biharanti' ityarthako mUlapAThaHprAcInapustakeSvAsIditi prAcIna TIkA'valokanato jJAyate iti // sU0 68 // samprati sUryAbhadevavimAnasya antargatabahusamaramaNIyabhUmibhAgAdikaMvarNayati mUlam- sUriyAbhassa NaM devavimANassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, taM jahA-vaNasaMDavihaNe jAva bahave vaimANiyA devA ya devIo ya AsayaMti jAva viharati / tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadese ettha NaM mahege uvagAriyAlayaNe paNNatte-egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNa tiNNijoyaNasayasahassAI solasasahassAI doNNi ya sattAvIsaM joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayAi terasa ya aMgulAI addhaMgulaM ca kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM, joyaNabAhalleNaM savvajaMbUNayAmae acche jAva paDirUve // sU0 69 // apanI 2 anIkoMkA, apane 2 anIkAdhipatiyoM kA, aura 2 AtmarakSaka devo kA, Adhipatya, purovartitva, bhartRtva, svAmitva, mahattarakatva aura AjJezvara senApatya karate hue ina saba kA pAlana karate hue yAvat vihAra karate haiM ' aise arthavAlA mUlapATha prAcIna pustakoM meM thA aisA prAcIna TIkA ke avalokana se jJAta hotA hai // sU0 68 // ___ aba sUryAbhadeva ke vimAna ke antargata bahusamaramaNIya bhUmibhAgA dika kA sUtrakAra varNana karate haiNanIkenA, potapotAnA anIkAdhipationA ane potapotAnA AtmarakSaka devanA Adhipatya, puravartitva, bhatRtva, svAmitva, mahattarakavA ane Azvara senApatyarUpa zAsana karatAM, A sarvenuM pAlana karatAM yAvat vihAra kare che. evA arthane sUcavate mULapATha prAcIna pustakamAM hato prAcIna TIkAone jevAthI A badhuM jJAta thAya che, e sU0 68 have sUryAbhadeva vimAnanA aMdaranA bahusamaramaNIya bhUmigAganuM sUtrakAra 1 na. 42 7. 'sUriyAbhassa NaM devavimANasa' ityAdi / zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre chAyA-sUryAbhasya khalu deva vimAnasya antarbahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajhaptaH, tadyathA-vanaSaNDavihIno yAvad bahavo vaimAnikA devAzca devyazca Asate yAvad viharanti / tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadeze atra khalu mahadekam upakArikAlayanaM prajJaptam ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambheNa trINi yojanazatasahasrANi SoDazasahasrANi dve ca saptaviMzati ' sUriyAbhassa NaM deva vimANassa' ityAdi / sUtrArtha- (sUriyAbhassa NaM devavimANassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAme paNNatte) sUryAbhanAmaka deva vimAna ke madhya meM bahusamaramaNIya -atyanta sama hone se atyanta ramaNIya aisA bhUmibhAga kahA gayA hai (taM jahA-vaNasaMDa vihUNe jAva bahave vemANiyA devA ya devIo ya AsayaMti. jAva viharaMti ) vanakhaMDarahita yAvat vaimAnika deva aura deviyAM vahAM rahate haiM-tAtparya kahane kA yaha hai ki AliGgapukkhareivA' yahAM se lekara 'jAva viharaMti' taka kA pATha jo ki 65 veM sUtra meM vanaSaNDa ke varNana meM kahA gayA haiM vaha pATha yahAM para nahIM grahaNa kiyA hai-bAkI kA aura saba pATha yahAM varNana meM grahaNa kiyA gayA haiM isakA kyA artha hai yaha saba vahIM para dikhA diyA gayA hai. ataH vahIM se ise jAnanA cAhiye. (tassa gaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadese ettha NaM mahege uvagAriyAlayaNe paNNatte-egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tipiNajoyaNasayasahassAI solasasahassAiM doNi ya sUtrAtha-(sUriyAbhassa gaM devavimANassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) sUryAbhanAmaka devavimAnanA madhyamAM bahusamaramaNIya-atyaMta sama hovAthI ramaNIya sevA bhUmimA 4DevAmA mAve che. (taM jahA-vaNasaMDavihUNe jAva bahave vemANiyA devA ya devIo ya AsayaMti, jAva viharaMti) vanama32hita yAvata vaimAni heva bhane vIsI tyA 29 cha. tAt5 mA pramANe cha 'AliGga pukkhareivA' sahAthI bhAMDAne 'jAva viharaMti' sudhAno pAre 68 sUtramA namana vanamAM kahevAmAM Avyo che-te pAThanuM grahaNa ahIM karavAmAM AvyuM nathI. bAkI badhe pATha A vanamAM grahaNa karavAmAM Avyo che. Ane artha zo che te vizeSaNa tyAM ja spaSTatA karavAmAM AvI che ethI tyAMthI ja jANuM levuM joIe. (tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUbhibhAgassa bahumajjhadese etthaNaM mahege uvagAriyAlayaNe paNNatte-egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNNi joyaNasayasahassAI solasasahassAI doNi yaM sattAvIsaM joyaNasae tiNNi ya kose zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 subodhinI TIkA. ma. 68 vanaSaNDasthitaprAsAdAvataM sakavarNanam / yojanazate trIMzca krozAn aSTAviMzatiM ca dhanuzzataM trayodaza ca aGgalAn ardhAGgalaM ca kiMcidvizeSAdhika parikSepeNa, yojanaM bAhalyena, sarvajAmbUnadamayam acchaM yAvat pratirUpam // sU0 69 // 'sUriyAbhassa NaM' ityAdi TIkA-sUryAbhasya khalu deva vimAnasya sUryAbhadevasambandhinaH sUryAbhanAmaka-devavimAnasya antaHmadhye bahusamaraNIyaH atyantasamo'tyantaramaNIyazca sattAvIsa joyaNasae tiNi ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayAI terasa ya aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM ) usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke ThIka madhyabhAga meM eka vizAla upakArikAlayana kahA gayA haiM. yaha upakArikAlayana eka lAkha yojana kI laMbAI cauDAIvAlA hai, tathA isakI paridhi 316227 yojana kI tathA 3 koza kI evaM 128 dhanuSa kI evaM kucha adhika 13 // aMgula kI hai (joyaNaM bAhalleNaM ) isakI moTAI eka yojana kI hai / (savvajaMbUNayAmae acche jAva paDirUve ) yaha pUrerUpa meM sarvathA-jAMbUnada nAmake suvarNa kA hai. tathA AkAza evaM sphaTikamaNi ke samAna accha nirmala hai. yahAM yAvat pada se 'saNhe, ghaTTe, maDhe, nIrae nimmale, nippaMke, nikaMkaDacchAe, sappabhe, sassirIe, sajjoe. pAsAIe, daMsaNijje, abhirUve ' isa pATha kA saMgraha hukA hai / ina padoM kA artha 14 veM sUtra kI TIkA se dekha lenA cAhiye. ataH yaha pratirUpa sarvottama hai. aTThAvIsaM dhaNusayAI terasa ya aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM) te bahusamaramaNIya bhUmibhAganI barobara madhyabhAgamAM eka vizALa upakArikAlayana kahevAmAM AvyuM che. A upakArikAlayana ekalAkha jana jeTalI laMbAI pahobAI vALuM che, temaja enI paridhi 316227 jana jeTalI tathA traNa keza 2sI bhane 128 dhanuSanI bhane 4 padhAre 13 // mAgaNI cha, (joyaNa bAhalleNaM) menI 01310 me yona neTavI cha (savvajaMbUNayAmae acche jAva paDirUve) 4sarvAtmanA su nirmita cha. tathA mA tema04 24Ti bhaginI ma 2527 ni cha. AST yAvat 54thI 'saNhe, ghaTe, maDhe nIrae, nimmale, nippaMke, nikkakaDacchAe sappabhe, sassirIe saujjoe, pAsAIe, dasaNijje abhirUve' A pAThane saMgraha thayo che. A padone artha 14 mAM sUtranI TIkAmAM karavAmAM AvyAM che. A pratirUpa-sarvottama che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 __ rAjapraznIyasUtre bhUmibhAgaH prajJaptaH tadyathA-vanaSaNDavihIno yAvad vaimAnikA devAzca devyazca Asate yAvadviharanti / ayaM bhAvaH-'AliMgaSukkharei vA' ityArabhya 'jAva viharaMti' ityantaH pATho'STaSaSTitama (68) sUtrokto vanaSaNDavarNanarahitaH samastotra grAhayaH / tadartho'pi tatraiva vilokanIya iti / tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge=atizayamadhyapradeze atra khalu mahad-vizAlam ekam =upakArikAlayanam-upakaroti-upaSTabhnAti-dhArayati prAsAdAvataMsakAdIna yA sA upakArikA upakAryA-vimAnasvAmisambandhiprAsAdAvataMsakapIThiketyarthaH, sA layanamiva gRhamiva tat prajJaptam=kathitam / tadupakArikAlayanam ekaM yojanazatasahasram-eka lakSayojanAni AyAmaviSkambheNa-dairyeNa vistAreNa ca, tathA-trINiyojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve ca saptaviMzati yojanazate= saptaviMzatyadhika-dvizatAdhika-SoDazasahasrottarANi trINilakSANi (316227 ) yojanAni, trIn krozAn aSTAviMzatiM ca dhanuzzatam aSTAviMzatyadhikaikazatasaMkhyakAni dhanaMSi trayodaza ca aGgulAn , a'gulaM ca kiMcidvizeSAdhika parikSepeNa-paridhinA / yojanam ekaM yojanaM bAhalyena sthaulyena cAsti / tatkIdRzam ? ityAha-sarvajAmbUnadamayam=sarvadezAvacchedena svarNamayam , accham= AkAzasphaTikaratnavadatinirmalam , yAvatpadena-saNhe ghaDe maDhe nIraye nimmale nippaMke nikaMkaDacchAye sappabhe saujjoye pAsAIye daMsaNijje abhirUve ' eSAmarthazcaturdaza (14) sUtraTIkAyAM vilokanIyaH / pratirUpaM sarvottama cAstIti // sU0 69 // TIkArtha mUlArtha ke jaisA hI hai " upakArikA-upakaroti-upaSTabhnAti-dhArayati prAsAdAvataMsakAdIn yA sA upakArikA-upakAryA-vimA. nasvAmisambandhiprAsAdAvataMsakapIThikA" isa vyutpatti ke anusAra jo prAsA dAvataMsakAdikoM ko dhAraNa karatI hai vaha upakArikA-prAsAdAvataMsakoM kI pIThikA hai. yaha pIThikA layana-gRha ke samAna hai. ataH yaha upakArikAlayana hai // sU0 69 // t-sA sUtrane se bhUmAtha mA che. 'upakArikA-upakarotiupaSTa nAti-dhArayati prAsAdAvataMsakA din yA sA upakArikA-upakAryA-vimAnasvAmisambandhi prAsAdAvataMsakapIThikA' / vyutpatti bhumare prAsAhAta sa porene dhAraNa kare che te upakArikA-prAsAdAvata sakenI pIThikA che, A pIThikAlayana gRha jevuM che. tethI te upakArikAlayana che, je sUTa 69 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 70 padmavara vedikAcanaSaNDavarNanaMca upakArikAlayanaMca padmavaravedikayA vanaSaNDena ca pariveSTitamiti padmavaravedikAM vanapaNDaM ca varNayitumAha 459 mUlam - se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNa ya savvao samatA saMparikkhite / sANaM paumavaraveiyA ajoyaNaM uDUDhaM uccateNaM paMcadhaNusayAI vikkhaMbheNaM, uvakAriyaleNasamA parikkheveNa / tIse NaM paumavaraveiyAe imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA - vayarAmayA NimmA riTThAmayA paTTANA veruliyAmayA khaMbhA suvaNNarupamayA phalagA lohiyakkhamaIo sUIo nANAmaNimayA kaDevarA NANAmaNimayA kaDevara saMghADagA NANAmaNimayA rUvA NANAmaNimayA rUvasaMghADagA aMkAmayA pakkhA pakkhavAhAo joirasAmayA vaMsA vaMsakavellugA rayaNAmaIo paTTiyAo jAyarUvamaI ohADaNI vairAmayAuvaripucchaNI savvaraNAmae acchAyaNe / sA NaM paumavaraveiyA egamegeNaM hemajAleNaM gavakkhajANaM khikhiNIjAleNaM ghaMDA jAleNaM muttAjAleNaM maNijAleNaM kaNagajAleNaM rayaNajAleNaM paumajAleNaM savvao samaMtA saMparikkhittA / te NaM jAlA tavaNijjalaMbUsagA jAva ciTThati / tIse NaM paumavaraveiyAe tattha tattha tahiM tahiM dese bahave hayasaMghADA jAva usabhasaMghADA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA jAva vIhIo paMtIo mihuNANi layAo / se keNaTTheNaM bhaMte ! evaM buccai - paramavaraveiyA - paramavaraveiyA ?, goyamA ! paramavaraveiyAeNaM tattha tattha tahiM tahiM dese ve - yAsu ya veiyAphalaesu ya veiyApuDaMtaresu ya khaMbhesu ya khaMbhavAhAsu ya khaMbhasosesu khaMbhapuDaMtaresu sUIsu suImukhesa sUI - phalaesu sUIpuDataresu pakkhesu pakkhavAhAsu pakkhaperaM tesu pakkha zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 rAjapraznIyasUtre puDaMtaresu, bahuyAiM uppalAiM paumAiM kusumAiM NaliNAI subhagAI sogaMdhiyAiM puMDarIyAiM mahApuMDariyAI sayavattAI sahassavattAi savvarayaNAmayAI acchAI jAva paDirUvAiM mahayAvAsikkachattasamANAiM paNNattAI samaNAuso ! se eeNaM eTeNaM goymaa| paumavaraveiyA-paumavaraveiyA / paumavaraveiyA NaM bhaMte ! ki sAsayA ? asAsayA ? goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA / se keNaTaNaM bhaMte / evaM vuccai siya sAsayA siya asAsayA ? goyamA davaDhayAe sAsayA, vannapajjavehiM gaMdhapajjavehiM rasapajjayahiM phAsapajjavehiM asAsayA / se eeNaTeNaM goyamA / evaM vuccai-siya sAsayA siya AsAsayA ! pauvaraveiyA NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! Na kayAviNAsi, Na kayAvi Natthi, Na kayAvi Na bhavissai, bhuviM ca bhavai ya bhavissai dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA avvayA avaTiyA NiccA paumavaraveiyA / sANaM paramavaraveiyA egeNaM vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparikkhittA / se NaM vaNasaMDe desUNAI do joyaNAiM cakavAlavikvaMbheNaM, uvayAriyAleNasame parikkheveNaM, vaNasaMDavaNNao bhANiyavo jAva viharaMti / tassaNaM uvayArilayaNassa caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA, vaNNao, toraNA aTThaTTa maMgalagA jhayA chattAicchattA / tassa NaM uvayAriyalayaNassa uvari bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva maNINaM phAso // sU0 70 // zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 70 padmavaravedikAvanaSaNDavarNanaMca 461 chAyA-tatkhalu ekayA padmavaravedikayA ekena ca vanaSaNDena ca sarvataH samantAt saMparikSiptam / sA khalu padmavaravedikA arddhayojanamUrdhvamuccatvena paJcadhanuzzatAni-viSkammeNa upakArikAlayanasamA parikSepeNa / tasyAH khalu padmavaravedikAyAH ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-vajramayA nemAH riSTamayAni pratiSThAnAni, vaiDUryamayAH stambhAH, suvarNarUpyamayAH phalakAH, lohitA yaha upakArikAlayana padmavaravedikA se evaM vanapaMDa se pariveSTita hai isa kAraNa padmavaravedikA kA aura vanaSaNDa kA sUtrakAra varNana karate haiM ' se NaM egAe paumavaraveiyAe' ityAdi / sUtrArtha-( se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNa ya savvao samaMtA saMparikkhitte ) vaha upakArikAlayana eka padmavara vedikA se evaM eka vanaSaNDa se cAroM dizAo meM evaM cAroM vidizAoM meM ghirA huA hai / (sANaM paumavaraveiyA addhajoyaNaM uDDhe uccatteNaM paMca dhaNusayAI vikkhaMbheNaM) vaha padmavaravedikA ardhayojana kI U~cI hai. evaM pAMca sau yojana kI vistAra vAlI hai ( uvakAriyaleNasamA parikkheveNaM) isakA parikSepa jitanA parikSepa upakArikAlayana kA kahA gayA hai utanA hI hai / (tIseNaM paumavaraveiyAe imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) una padmavaravedikA kA varNAvAsa-varNanapaddhati-isa prakAra se kahA gayA haiM. ( taM jahA-vayarAmayA nimmA, ridvAmayA paiTThANA, veruliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalagA) vajra A upakArikAlayana padvavaravedikAthI ane vanakhaMDethI pariveSTita che ethI pavaravedikA ane vanakhaMDanuM sUtrakAra varNana kare che ' seNaM egAe paumavaraveiyAe' ityAdi / sUtrA-se gaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNa ya savvao samaMtA saMparikkhitta) te 5||24syn me 52 hAthI mana meM banama thI yAre hizAsAmA bhane yAre vihizAmA AveSTita cha. ( sANaM paumavaraveiyA addhajoyaNaM uDDe uccattaNaM paMca dhaNusayAI vikkhaMbheNaM) te 5512veditA sardhA yena reTalI yA cha bhane paaNyse| yena 28 vistA2 5 / che. ( uvakAriyaleNa samA parikkheveNaM) mAnA parikSa5 ( 52thi) 65424AlayananI 283 parikSepa vAmAM maaye| cha tero cha. (tIse Na paumavaraveiyAe imeyArUve vaNNAvAse paNNatte ) te 512vahinI vAsa-vana paddhati-pramANe che. ( taM jahAvayarAmayA nimmA, ridvAmayA paidANA verUliyAmayA khaMbhA, suvaNNaruppamayA phalagA ) vajananA enA nema che. arthAt bhUmibhAgathI bahAra nIkaLelA pradeza che. zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaddara rAjapraznIyasUtre kSamayyaH sUcyaH, nAnAmaNimayAni kalevarANi, nAnAmaNimayAH kalevarasaMghATakAH, nAnAmaNimayAni rUpANi, nAnAmaNimayA rUpasaMghATakAH, aGkamayAH pakSAH pakSabAhabaH, jyotirasamayAH vaMzA vaMzakavellukAni, ratnamayyaH paTTikAH, jAtarUpamayI avaghATinIH, vajramayI upari proJchanI, sarvaratnamayam AcchAdanam / sA khalu padmavaravedikA ekaikena hemajAlena gavAkSajAlena kiGkiNIratnamaya inake nema haiM. arthAt bhUmibhAga se Upara kI ora nikale hue pradeza hai, riSTanAmaka ratnamaya isake pratiSThAna-mUlapAda haiM vaiDUryaratnamaya isake stamma haiM suvarNa evaM rajatamaya isake phalaka haiM (lohiyakkhamaIo saIo, nAnAmaNimayA kaDevarA NANAmaNimayA kaDevarasaMghADagA, NANAmaNimayArUvA NANAmaNimayArUvasaMghADagA aMkAmayA pakkhA ya pakkhavAhAo) lohitAkSaratnamaya inakI sUciyAMphalakadvaya (dopaTiyA-ko joDanevAlI) kIleM haiM. vividha ratnamaya inake kalevara haiM arthAt manuSyazarIra hai. aneka maNimaya kalevara saMghATa manuSyazarIrayugma haiM, nAnAmaNimaya isake rUpaka haiM, nAnAmaNimayA rUpakayugma haiM, aGkaratnamayapakSa haiM, tathA aGkaratnamaya hI pakSavAha-vedikA ke ekadeza haiM, (joisamayA vaMsA, zaMkavellugA, rayaNAmaIo paTTiyAo, jAyarUvamaI ohADaNI, vairAmayA uparipucchaNI, savvarayaNAmae acchAyaNe ) jyotIrasamaya-jyotIratnamaya-vaMza evaM vaMzakavelluka haiM. baDe zreSThavaMzoM kA nAma vaMza hai aura baDe zreSTha vaMzoM kI donoM tarapha tirache rakhe jAnevAle vaMza vaMzakavelluka haiM. rajatamayapaTTie-vaMzoM ke Upara kambasthAnIya lapeTanevAlI paTTikAeM haiM. suvrnnriSTanAmaka ratnanA banelA enA pratiSThAna mULapAda-che-vaiDUryaratnamaya--ene cha. sonA bhane yAnA menA 5 / che. (lohiyakkhamaIo suIo, nANA maNimayA kaDevarA NANAmaNiyA kaDevarasaMghADagA, NANAmaNiyA rUvA jANAmaNimayArUvasaMghADagA aMkamayA pakkhA pakkhAbAhAo) sanI sUcImA bhane sIne sAMdhanA2 khIlele hitakSa ranane che. enA kalevaro vividha jAtanA ranenA che. arthAt mAnavazarIra che. ghaNA maNimaya kalevara saMghATa manuSya zarIra guma che, vividha maNimaya enA rUpake che. vividha maNimaya rUpaka yugyo che. aMka ratnamaya pakSe cha. tathA pakSapAta (va na me za) mA 2tnana 4 cha. (joirasamayA vaMsA vaMsakavellugA, rayaNAmaio paTTiyAo jAyarUvamaI ohADaNI, vairAmayA uvaripucchaNI, savvarayaNAmae acchAyaNe) ratnamaya tanAvaza bhane zava che. moTA zreSThavaMze vaMza kahevAya che. ane moTA zreSTha vaMzanI baMne tarapha trAMsA goThavAyelA vaMze vaMzakaveluka kahevAya che. paTTikA-vaMzanI upara kaMbasthAnIya Avejita karavAmAM AvelI paTTikA-cAMdInI che. suvarNa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 463 subodhinI TIkA. sU. 70 padmavaravedikAvanaSaNDavarNanaMca jAlena ghaNTAjAlena muktAjAlena maNijAlena kanakajAlena ratnajAlena padmajAlena sarvataH samantAt saMparikSiptAH / tAni khalu jAlAni tapanIyalambUvizeSamayI-avaghATinI-AcchAdana ke hetubhUta kamba ke Upara rakhI gaI kaliJca-paMca ke jaisI avaghATinI hai. vajraratnamayI upariproJchanI hai-niviDatararUpa se AcchAdana ke hetubhUta atyanta cikane tRNoM ke samUha jaisI yaha procchanI hotI hai sarva ratnAtmaka AcchAdana hai, yaha proJchanI ke upara evaM kavellukoM ke nIce hotA hai. (sANaM paumavarabeiyA egamegeNaM hemajAleNaM gavakkhajAleNaM. khiMkhiNIjAleNaM, ghaMTAjAleNaM, muttAjAleNaM, maNijAleNaM, kaNagajAleNaM, rayaNajAleNaM. paumajAleNaM savvao samaMtA saMparikkhittA) yaha padmavaravedikA usa 2 pradeza meM eka eka hemajAla se -suvarNanirmita eka eka lambe mAlA samUha se eka eka gavAkSajAla segavAkSAkRtikalambe ratnamaya mAlAsamUha se eka eka kiMkiNI jAla se-laMbe choTI 2 ghaMTikAoM ke dAmasamUha ( mAlAsamUha) se eka eka lambe ghaNTAjAla se-ghaNTAmaya mAlAsamUha se, eka eka muktAjAla se lambe muktAphalamaya dAmasamUha se, eka eka maNijAla se-eka 2 laMbe maNimayamAlA samUha se eka eka kanakajAla se-eka 2 laMbe khuvarNamayamAlA samUha se, eka 2 ratnajAla se-ratnamayamAlA samUha se, eka eka lambe padmajAla sesarvaratnamaya padmAkAra mAlAsamUha se, cAroM dizAoM aura cAroM vidivizeSanI avaghATinI-AcchAdana mATe kaMbana upara mUkelI kaliMca-paMca jevI avaghATinI--che. vAratnanI uparanI pUMchanI che. nibiDatararupathI sArI rIte AcchAdana karavA mATe ghaNuM lIsA tRNanA samUho jevI A prechanI hoya che. sarva ratnAtmaka AcchAdana che. A prachanInI upara temaja kalukAnI nIce heya cha. (sA NaM paumavaraveiyA egamegeNaM hemajAleNaM gavakvajAleNaM, khikhiNIjAleNaM, ghaMTAjAleNaM, muttAjAleNaM. maNijAleNaM, kaNagajAleNaM rayaNajAleNaM, paumajAleNaM savvao samaMtA saMparikkhittA ) mA 51236 te te pradezamA me 24 maathiisuvarNanI banelI eka lAMbI mALAnA samUhathI-eka eka gavAkSa jAlathI-gavAkSAkRtilAMbA ranamaya mALAnA samUhathI, eka eka kiMkiNI jAlathI-lAMbA-nAnA nAnA TimonA hAma (mAsa) samUthI, ye 3 in 1 jlniighaMTAmaya mALA samUhathI, eka eka muktAjALathI-lAMbA muktAmaya dAma (mALA ) nA samUhathI eka eka maNi jAlathI eka eka lAMbA maNimaya mALAnA samUhathI, eka eka kanaka jalathI eka eka lAMbA suvarNamaya mALAnA samUhathI eka eka ratna jAlathI 2namaya mALA samUhathI eka eka lAMbA pabrajAlathI-sarva ratnamaya zrI rAjapakSIya sUtraH 01 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 __ rAjapraznIyasUtre SakANi yAvat tiSThanti / tasyAM khalu padmavaravedikAyAM tatra tatra tasmin tasmin deze bahavo hayasaMghATA / yAvad RSabhasaMghATAH sarvaratnamayAH acchA yAvat pratirUpAH yAvad vIthayaH paGaktayo mithunAni latAH / atha kenArthana bhadanta ! evamucyate-padmavaravedikA padmavaravedikA ? gautama ! padmavaravedikAyAH khalu zAoM kI ora acchI taraha se pariveSTita hai. ( teNaM jAlA tavaNijalaMbUsagA jAva ciTThati ) ye saba hemajAlAdika svarNamaya AbhUSaNa vizeSa haiM jinameM aise haiM (tIse NaM paumavaraveDyAe tattha 2 tahiM 2 dese bahave hayasaMghADA jAva usabhasaMghADA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA jAva vIhIo paMtIo mihuNANi layAo) usa padmavaravedikA ke una 2 sthaloM ke eka 2 deza meM aneka hayasaMghATa-samAna AkAra vAle turagayugma haiM, yAvat vRSabhasaMghATa-samAna AkAravAle balIvada yugma haiM, ye saba sarvathA ratnamaya haiM, nirmala haiM yAvat pratirUpa hai / isI prakAra padmavaravedikA meM aneka vIthiyAM-hayAdi zreNiyAM hai-paMktiyAM hai, mithuna haiM, evaM latAeM haiM / ( se keNaguNaM bhaMte ! evaM vuccai paumavaraveiyA pauvaraveiyA) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki yaha padmavaravedikA hai, padmavara vedikA hai-arthAt padmavaravedikA padmavaravedikA isa zabda dvArA vAcya kyoM huI haiM ? ( goyamA ) he gautama ! (paumavaraveiyAe Na tattha 2 tahiM tahiM padmAkAra mALAnA samUhathI "cAre dizAo ane cAre vidizAomAM sArI rIte pariveSTita che. (te e jAlA tavaNilaMbUsagA jAya ciTuMti ) ma sa matada vagere suvA nA mAnUSA vizeSa cha-te 2 // pramANe cha. (tIse Na paumavaraveiyAe tattha 2 tahiM 2 dese bahave hayasaMghADA jAva usamasaMghADA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA jAva vIhIo paMtIo mihuNANi layAo) te paravAnA te te sthaLanA eka eka dezamAM ghaNuM hayasaMghATa-samAna AkAra yukta turaga yugma (be ghaDAo) che. yAvat vRSabha saMghATa-samAna AkAravALA balivarlDa (baLada) yugya che. A badhAM sarvathA ratnamaya che. nirmaLa che. yAvat pratirUpa che. A pramANe te padyavara vedikAmAM ghaNI vayio-hayAda-Nio-che-paMktio che, mithuna cha bhane btaaye| che. ( se keNadveNaM bhaMte ! evaMvuccai paumaveiyA paumavara veiyA) he mata ! IQ 415 // 4|294thii samApita 42 // OM OM mA 5512vehi cha, pavaravedikA che, eTale ke padvavara vedikA padmavara vedikA zabda dvArA vAcya kema thaI za cha 1 (goyamA) le gautama! (paumavaraveiyAe NaM tattha 2 tahiM tahiM dese veiyAsu vei zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 70 padmavara vedikAcanaSaNDavarNanaMca tatra tatra tasmin tasmin deze bedikAsu vedikAbAhuSu ca vedikAphalakeSu ca vedikApuTAntareSu ca stambheSu ca stambhabAhuSu ca stambhazirassu stambhapuTAntareSu sUcISu sUcImukheSu sUcIphalakeSu sUcIpuTAntareSu pakSeSu pakSatrAhuSu pakSaparyanteSu pakSapa TAntareSu bahukAni utpalAni padmAni kumudAni nalinAni subhagAni saugandhikAni puNDarIkANi mahApuNDarIkANi zatapatrANi sahasrapatrANi sarvaratnamayAni dese veiyAsu veiyAbAhAsu ya veiyAphalaesu ya veDyApuDhaMtaresu ya khaMbhe su ya bhavAhAsu ya khaMbhasIsesu vabhapuDhaMtaresu suI suImukhesu suIphalaesu suIpuDataresu pakkhesu pakkhavAhAsu pakkhaperaMtesu pukkha puDataresu ) ' he gautama ! padmavaravedikA ke usa usa bhAga ke upavezana sthAnoM meM vedikA ke una 2 phalakoM meM - paTToM meM, vedikAyugma ke antarAloM meM tathA vedikA ke staMbhoM meM, staMbhoM ke zikharoM meM, tathA staMmbha yugma ke antarAla bhAgoM meM. tathA sUciyoM meM - phalakadvaya ke saMghAna kI upakaraNa bhUta kiloM meM, sUcImukhoM meM- sUcIyoM se bhidyamAna phalakapradeza ke pratyAsanna dezoM meM tathA sUcIphalakoM meM saciyoM ke Upara nIce vartamAna phalaka pradezoM meM, sUcIpuTAantaroM meM sUcIyugma ke antarAlabhAgoM meM pakSoM meM vedikA ke eka eka dezoM meM, pakSavAhuoM meM - vedikA ke eka eka dezavizeSoM meM, pakSa ke prAntabhAgoM meM aura pakSapuTAntaroM meM- pakSayugma ke antarAloM meM, ( bahuyAI uppalAI, paumAI, kusumAI, NaliNAI, subhagAI, sogaMdhiyAI, puMDariyAI, mahApuMDarIyAI, sayavattAI sahasvattAI, savvarayaNAmayAI acchAI jAva paDiruvAI madhyAvAsiyA bAhAya veiyAbalaesu ya veiyA puDaMtaresu ya khaMbhesu ya saMbhavAhAsu ya khaMbhasI se su bhaDaMtaresu suI suImukhesu suIphalaesu suIpuDaMtaresu pakkha bAhAsu pakkhaperaMtesu pakkhapuDaMtaresu ) he gautama! padmavazvehinA te te lAganA upavezana sthAnAmAM, vedikAnA te te phalakAmAM-paTTImAM, vaizvikAyugmanA aMtarAlAmAM temaja vedikAnA sta lAbhAM, stauMlAnA zimarobhAM tathA me stalonI kasyenA pradezAmAM, sUyIo maaNe phalakAne sAMdhanArI khIleAmAM sUcImukheAma--sUcIethI bhidyamAna phalakapradezAnA pratyAsana dezamAM temaja sUcI phalakeAmAM--sUcIenI upara nIcenA phalakapradezAmAM, sUcI puTAMtarAmAM-sUcI yugmanA madhyabhAgamA, pakSAmAM--vedikAnA eka eka dezAmAM, pakSabAhue mAM--vedikAnA eka eka dezavizeSAmAM, pakSanA prAMtabhAgeAmAM ane patrapuTAntarAbhAM-pama yugmanA antarAlomA ( bahuyAI uppalAi, paMumAi, kusumAI, NaliNAI, subhagAi, sogaMdhiyAi puMDarIyAI, mahApuMDarIyAI, sayavattAI sahasvattAI', savvarayaNAmayAI, acchAI jAva paDivAI mahayA vAsikkachattasamANAI zrI rAjapraznIya sUtra : 01 465 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre acchAni yAvat pratirUpANi mahAvArSikachatrasamAnAni prajJaptAni zramaNAyuSman ! tat etenArthena gautama ! evamucyate padmavaravedikA padmavaravedikA / panavevaravedikA khalu bhadanta ! kiM zAzvatI azAzvatI ? gautama ! syAt zAzvatI syAt azAzvatI / atha kenArthena bhadanta ! evamucyate-syAt zAzvatI kachattAsamANAI paNNattAI samaNAuso) he zramaNa ! AyuSman / aneka utpalacandravikAzIkamala, aneka padma-sUryavikAzIkamala, aneka kumuda-candra vikAzIkamala, aneka nalina kucha 2 lAla kamala. aneka subhaga-kamala vizeSa, aneka saugandhika-kalhAra kamala, aneka puNDarIka-zvetakamala. aneka mahApuNDarIka mahAzveta kamala, aneka zatapatra-zatapatrayuktakamala aneka sahasrapatra-sahasrapatrayukta kamala haiM / ye saba sarvathA ratnamaya haiM accha haiM yAvat pratirUpa haiM. ye saba kamalAdika varSAkAlikameghAmbu ke nivAraNArtha nirmita hue vizAla chatra ke jaise kahe gaye haiM ( se eeNaM aTThaNe goyamA ! paumavaraveiyA paumavaraveiyA) isa kAraNa he gautama ! padmavaravedikA padmavaravedikA isa zabda ke dvArA vAcya kahI gaI hai| (paumavaraveiyA NaM bhaMte ! kiM sAsayA asAsayA) he bhadanta ! yaha padmavaravedikA zAzvata hai yA azAzvata hai ? (goyamA! siya sAsayA siya asAsayA) he gautama ! padmavaravedikA kisI apekSA se -dravyAstikanaya ke mata se-nitya-zAzvAta hai aura kisI apekSA se-paryApaNNattAI samaNAuso ) he mAyudhman ! zrama ! ghagi sual-2-5vizI mI, ghaNAM paDyo-sUryavikAzI kamaLa, ghaNuM naline sAdhAraNa mAtrAmAM lAla evAM lAla kamaLe, ghaNe -kamaLa vizeSa, ghaNA saugaMdhi-kahAra kamaLo, ghaNuM puMDarIke sapheda kamaLa, ghaNAM mahApuMDarIke-mahAzveta kamaLo. ghaNuM zatapatrozatapatra (sopAMkhaDIo) yukta kamaLa ane ghaNAM sahastrapatra-sahasra ( hajAra) patravALA kamaLe tyAM che. e sarve saMpUrNataH ratnamaya che. a7 che. yAvat pratirUpa che e badhAM kamaLa vagere varSAkALanI jaLa varSothI rakSaNa meLavavA mATe manAvAmAM mAtA viza chatra 24 vAya che. ( se eeNaM aTTeNaM goyamA paumavaraveiyA paumavaraveiyA ) methI 4 gomata ! 56bhaSa2va4i-5612valA mA 276 17 pAcya thAya che. (paumavaraveiyA NaM bhaMte! kiM sAsayA asA. sayA) he mahata! mA 512vahiAzAzvata cha mazAzvata cha ? (goyamA siya sAsayA siya asAsayA) he gautama ! 52 me sht-drvyaastikanayanAmata mujaba-nitya zAzvata che ane bIjI rIte-paryAyastikanayanA matathI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 70 padmavaravedikAvanaSaNDavarNanaMca 467 syAt azAzvatI ? gautama ! dravyArthatayA zAzvatI, varNaparyavaiH gandhaparyavaiH rasaparyavaiH sparzaparyave, azAzvatI, tat etenArthena gautama ! evamucyate-syAt zAzvatI syAt azAzvatI / padmavaravedikA khalu bhadanta ! kAlataHkiyacciraM bhavati ? gautama ! na kadApi nAsIt , na kadApi nAsti,na kadApi na bhaviSyati, abhavaJca bhavati ca bhavipyati ca, dhravA nityA zAzvatI akSatA avyayA avasthitA nityA padmavaravedikA / yAstikanaya ke mata se anitya-azAzvata haiN| (se keNaguNa bhaMte evaM buccai siya sAsayA siya asAsayA) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki padmavaravedikA kathaMcit zAzvata hai. aura kathaMcita azAzvata hai ? (goyamA ! davvaTTayAe sAsayA, vannapajjaverhi, gaMdhapajavehiM. rasapajjavehiM, phAsapaJjavehiM asAsayA) he gautama ! dravyArthikanaya kI apekSA se vaha zAzvata hai avaM varNaparyAyoM kI apekSA se, gaMdhaparyAyoM kI apekSA se, sparzaparyAyoM kI apekSA se. vaha azAzvata hai| (se eeTheNaM goyamA ! evaM buccai siya sAsayA siya asAsayA) isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha kathaMcit zAzvata hai aura kathaMcit azAzvata hai| (paumavaraveiyA NaM bhaMte ! kAlao kevaJcira hoi) he bhadanta ! kAla kI apekSA se vaha padmavaravedikA kava tava rahegI? (goyamA ! Na kayAvi NAci NakayAviNasthi, Na kayAviNa bhavissai. bhuvi ca bhavai ya bhavissai dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA avvayA avaTTiyA NicA paumavara veiyA) he gautama ! vaha padmavara vedikA pahile kabhI nahIM thI aisA bhI nahIM hai, vartamAna meM bhI vaha nahIM hai aisA bhI nahIM hai aura bhaviSyakAla meM vaha nahIM hogI aisA bhI nahIM hai anitya mazAzvata- cha. (goyamA ! davaTTayAe sAsayA, vannapajja vehiM, gaMdhapajjavehiM, rasapajjavehi, phAsapajjavehiM asAsayA) he gautama! dravyAthinayanI apekSA se zAzvata che ane paryA-varNapanI apekSAe gaMdhaparyAyonI apekSAe rasaparyAyonii apekSAye, sparza paryAyAnI apekSA mAzvata cha. ( se eeNadveNa goyamA ! evaM vuccai siya sAsayA siya asAsayA) mA 4 / 24 thI le gautama ! meM 41 pramANe 4thu che. te 4thaM yita ||shvt cha bhane 45 sthita mazAzvata cha. (paumavaraveiyA Na bhaMte ! kAlao kevaccirahoI) mahanta ! manI apekSA te 561236 yA sudhI 22rI ? (goyamA! Na kayAvi NAsi, Na kayAvi gasthi, Na kayAvi Na bhavitsai, bhuvi ca bhavai ya bhavissai ya dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA avvayA avadviyA NicA paumavara. veiyA) gautama! te padabhavarahisa paDela hI tI nahIM, sema 5nathI, vartamAnamAM paNa te nathI, A vAta paNa yogya kahevAya nahIM. ane bhaviSyakALamAM te raheze nahI A paNa yogya nahI kahevAya. paraMtu te pahelAM hatI zrIzana praznIya sUtra:01 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 rAjapraznIyasUtre sA khalu padmavaravedikA ekena vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptA ! tatkhalu vanapaNDaM dezone dve yojane cakravAlaviSkambheNa, upacArikAlayanasamaM parikSepeNa, vanakhaNDavarNako bhaNitavyo yAvad viharanti ! tasya khalu upakArikAlayanasya caturdizi catvAritrisopAna pratirUpakANiprajJAptAni varNakaH, toraNAni aSTASTamaGgalakAni dhvajAH chatrAticchatrANi kintu vaha pahile thI, aba bhI hai aura Age bhI rahegI. isa kAraNa vaha dhruva hai zAzvata hai, akSata hai, avyaya hai aura nitya hai (sA NaM paumavaraveiyA egaNaM vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitA ) vaha padmavaravedikA eka vanaSaNDa se cAroM dizAoM ko aura se cAroM vidizAoM kI aura se parikSipta hai| ( se NaM vaNasaMDe desUNAI do joyaNAI ca cakavAla vikhameNaM uvayAriyAleNasame parikkheveNaM vaNasaMDa vaNNao bhANiyavvo) yaha vanapaMDa cakravAla viSkaMbha kI apekSA se kucha kama do yojana kA hai tathA-upakArikAlayana ke samAna isakA parikSepa hai. yahAM vanaSaNDa kA varNana karanA cAhiye. aura vaha varNana (jAva viharaMti ) isa pATha taka grahaNa karanA cAhiye. (tassaNaM uvayAriyAleNassa caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA-vaNNao toraNA amaMgalagA, jhayA chattA icchattA) usa upakArikAlayana kI cAroM dizAoM meM cAra zreSTha sopAna paMktitraya hai. varNana inake Age toraNa haiM varNana. aSTa aSTa maMgalaka haiM, dhvajAeM haiM. chatrAtichatra haiN| (tassa NaM uvayAriyAlayaNassa uvari bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva maNINaM phAso) usa upakArikAlayana ke hamaNAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa raheze. ethI te dhruva che, zAzvata che, akSaya cha, avyaya cha, avasthita cha, bhane nitya che. (sA NaM paumavaraveiyA egeNaM vaNasaDeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA) te padabharI 4 nama thI yAre zAsI ta23thI tabhaTa yAre vishaa| ta23thI parikSita cha (se NaM vaNasaMDe desUNAI do joyaNAI cakavAlavikkhaMbheNaM uvayArileNasame parikkheveNaM vaNasaMDavaNNao bhANiyabvo) te vana' yAta vilanI apekSAthI sahe4 bha me yeAnane cha temaja upakArikAlayananI jema Ane parikSepa che. ahIM vanakhaMDanuM varNana karavuM bhane te varNana (jAva viharaMti ) mA 54 sudhI ahe| 42 naye. ( tassa Na uvayAriyA leNassa caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA vaNNao toraNA aTThamaMgalagA jhayA chattAicchatA) te vilayananI yA hizAyAmA yAra 4 sopAna zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 70 padmavaravedikAvanaSaNDavarNanaMca tasya khalu upakArikAlayanasya upari bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, yAvanmaNInAM sparzaH // sU0 70 / / 'se NaM egAe' ityAdi / TIkA-tat khalu upakArikAlayanaM khalu ekayA padmavaravedikayA padmAkArayA varavedikayA ekena vanaSaNDena ca sarvataH sarvadikSu samantAt sarvavidikSu samparikSiptam samyakapariveSTitam / sA khalu padmavasvedikA arddhayojanam arddhayojanapramANA urdhvamuccatvena prajJaptA, tathA padmAvaradhanuzzatAni-paJcazatadhaSi viSkambheNa prajJaptA parikSepeNa paridhinA ca upakArikAlayanasamA upakArikAlayanatulyA, arthAt saptaviMzatyadhika-dvizatAdhika-SoDazasahasrottarANi trINilakSANi yojanAni trIna krozAna , aSTAviMzatyadhikazatasaMkhyakAni dhanaSi, trayodaza ca aGgulAni, ardhAGgalaM ca kiMcidvizeSAdhikaM parikSepeNa prajJapteti / tasyAH khalu padmavaravedikAyAH ayametadrUpA vakSyamANaprakAro varNAvAsa:-varNanavarNaH-vAstavikasvarUpakIrtanaM tasyAvAsa iva-nivAsa iva-varNAvAsa Upara-UrzvabhAga meM bahusamaramaNIya bhUmibhAga kahA gayA hai. isakA varNana 'jAva maNINaM phAso' isa pATha taka grahaNa yahAM karanA cAhiye / ___TIkArtha-upakArikAlayana eka padmavaravedikA se padmAkAra sundara vedikA se aura ekavanapaMDa se saba dizAoM kI ora evaM vidizAoM kI ora acchI taraha se pariveSTita hai / yaha padmavaravedikA UMcAI meM Adhe yojana kI hai aura viSkama meM 500 dhanuSa kI hai parikSepa isakA upakArikAlayana ke barAbara hai. arthAt 316227 yojana kA tathA 3 koza kA evaM 125 ghanuSa kA tathA kucha adhika 13 // aMgula kA hai. paMktio che. varNana emanI sAme raNe che. varNana ATha ATha maMgalake che. 4 . cha. chatrAtichatrI che. ( tassa NaM upayAriyAlayaNassa uri bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAvamaNINaM phAso) te 9545248yananI 352-Sita HIL samarabhaNIya bhUmimA vAya che. mAnu pani 'jAva maNIMNaM phAso' 240 416 sudhI grahaNakaravuM joIe. TIkArtha-upakArikAlayana eka padmavadikAthI-padmAkAra suMdara vedikAthI ane eka vanakhaMDathI sarva dizA tarapha ane vidizAonI tarapha comera sArI rIte pariveSTita che. te padamavaravedikA UMcAImAM ardhA yojana jeTalI che ane viSkamAM 500 pAMcase dhanuSa jeTalI che. Ane parikSepa uMdhakArikAlayana jeTalo che eTale ke 316227 janane tathA traNa kesane ane 128 dhanuSano tathA saheja vadhAre 13 AMgaLane che. A padmavaravedikAno varNavAsa-vAstavika svarUpane zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 rAjapraznIyasUtre -vAstavikasvarUpavarNanaparaH padasamUhaH prajJaptaH tadyathA-vajramayAH-vajaratnamayAH nemAH bhUmibhAgAdupari niSkrAmantaH pradezAH riSTamayAni-riSTanAmakaratnamayAni pratiSThAnAni-mUlapAdAH, vaiDUryamayA: vaiDUryaratnamayAH stambhAH, suvarNarUpyamayAH svarNarajatamayAH, phalakAH, lohitAkSamayya: lohitAkSaratnamayyaH, sUcyA phalakadvayasandhAnopakaraNabhUtAni kIlakAni, nAnAmaNimayAni-vividharatnamayAni, kalevarANi manuSyazarIrANi, nAnAmaNimayAH, kalevarasaMghATA: manuSyazarIrayugmAni, nAnAmaNimayAni, rUpANi-rUpakANi, nAnAmaNimayA rUpasaMghATakA: rUpakayugmAni aGkayAH aGkaratnamayA pakSAH vedikArUpAH pakSabAvazca-vedikekadezabhUtAH, jyotIrasamayA: jyotIrasaratnamayAH vaMzAH vaMzakavellukAni, tatra-vaMzAH-mahAntaH, pRSThavaMzAH, vaMzakavellukAni ca teSAM mahatAM pRSThavaMzAnAmubhayatastiyakU sthApyamAnA vNshaaH| tathA-rajatamayya paTTikA: vaMzA isa padmavaravedikA kA varNAvAsa-vAstavika svarUpa ko varNana karane vAlA padasamUha isa prakAra se haiM-isa padmavaravedikA ke nema-bhUmibhAga se Upara kI ora nikale hue pradeza-vajraratna ke haiM, mUlapAda riSTanAmaka ratnake bane hue haiM, staMbha vaiDUryaratna ke bane hue haiM / suvarNa evaM rupya ke bane hue phalaka haiM lohitAkSa maNi kI banI huI do phalakoMko Apasa meM milAnevAlI kileM rUpa saMdhiyAM hai / vividha prakAra ke ratnoM ke bane hue manuSya ke zarIra rUpa kalevara haiM / ( nAnAmaNiyoM ke bane hue kalevara saMghATa manuSya zarIrayugma haiN| nAnAmaNiyoM ke bane hue rUpaka haiM / nAnAmaNiyoM ke bane hue rUpasaMghATaka-rUpaka yugma bhI haiN| aMkaratno ke bane hue pakSa --vedikArUpa pakSa evaM pakSabAha haiN| jyotI rasa ratna ke bane hue vaMza-baDe 2 pRSThavaMza. vaMza kavelluka una baDe 2 vaMzo kI donoM ora tirache rakhe gaye vaMza hai batAvanAra pada samUha-A pramANe che. A paddamavaradikAnA nema bhUmibhAgathI bahAra nIkaLelA pradezo vajIratnanA che. mUlapAda riSTa nAmaka ratnanA banelA che. staMbha vaiDUrya ratnanA banelA che. suvarNa temaja cAMdInA banelAM phalaka che. be phalakone joDanArI bIlA jevI saMdhio lohitAkSa maNinI banelI che. vividha prakAranA ranonA banelA mANasanA zarIrarUpa kalevare che. aneka maNionA banelA kalevara saMghATa manuSya zarIra yugma che. aneka maNionA banelA rUpake che. aneka maNionA banelA rUpa saMghATaka-rUpaka yugma paNa che. ekaratnanA pakSavedikA rUpa pakSa ane pakSavA che. jotIrasa ratnanA banelA vaMza moTA meTA pRSThavaMza, ane vaMzaveluka moTA moTA vaMzanI baMne tarapha trAsA mUkelA vaMza--che. ratnanI paTTikAo che. e zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 70 padmavaravedikAvanaSaNDavarNanaMca 471 nAmuparikambasthAnIyAH, : jAtarUpamayI-jAtarUpaM-suvarNavizeSastanmayI avaghATinI=AcchAdanahetukamboparimthApyamAnamahApramANi kaliJcasthAnIyA, vajramayI-vajraratnamayI upari avaghATinyA upripronychno-nibiddtraacchaadnhetushlnntrtnnvishesssthaaniiyaa| tathA sarvaratnamayam sarvaratnAtmakam AcchAdanam-proJchanInAmupari kavellukAnAmadha AcchAdanamiti / sA khalu padmavaravedikA tatra tatra pradeze ekaikena-ekenaikena, asya hemajAlenetyAdau sarvatra saMvandho bodhyaH, tatazca-ekaikena hemajAlena-svarNamayena lambamAnena dAmasamUhena, ekaikena gavAkSajAlena-lambamAnena gavAkSAkRtikaratnavizeSadAmasamUhena-ekaikena lambamAnena-kiGkiNIjAlena-kiGkiNya:-kSudraghaSTikAH tAsAM jAlena-dAmasamUhena, ekaikena lambamAnena ghaSTAjAlena-ghaNTAmayadAmasamUhena, ekaikena lambamAnena muktAjAlena muktAphalamayadAmasamUhena, ekaikena lambamAmAnena maNijAlena-maNimayena- dAmasamUhena, ekaikena lambamAnena ratnamaya paTTikAe haiM ye vazoM ko Apasa meM saghanarUpa se joDane vAlI-kasakara rakhanevAlI kambasthAnIya hotI hai| jAtarUpa suvarNa kI banI huI avaghATanI hai. yaha avaghATanI vastroM ke Upara vaMzo jaisI chAI jAtI hai. upariproJchanI vajraratna kI banI huI hai. ina paMco ke Upara ghAsa ke samAna jo chAI jAtI hai vaha upariproJchanI hai. AcchAdana proJchanI ke Upara eka kavellukoM ke nIce hotA hai| yaha padmavaravedikA una 2 pradezoM meM eka eka hemajAla se svarNamaya lambe dAma (mAlA) samUha se, eka eka gavAkSajAla se, lambe gavAkSAkRtika vizeSadAmasamUha se, kiMkiNIjAla se-kSudraghaMTi kAoM ke dAmasamUha se, eka 2 lambe ghaNTAmayadAmasamUha se eka eka lambe muktAphalamayadAmasamUha se, eka eka lambe maNimaya dAmasamUha se, eka vaMzane paraspara saghana rUpathI sAMdhanArI-kasIne rAkhanArI-kaMbasthAnIya hoya che jAtarUpanAmanA sonAnI banelI avaghATanI vaMzenI upara paMconI jema AchAdita karavAmAM Ave che. upari chanI vajA rananI banelI che. A paMcanI upara tRNa jevI je AcchAdana mATe vaparAya che te upari chanI che. AchAdana prejhanInI upara ane kalukAnI nIce hoya che. A padmavara vedika te te pradezamAM eka eka hemAlathI suvarNamaya lAMbA dAma (mALA) samUhathI, eka eka gavAkSa jAlathI lAMbA gavAkSa jevI AkRtivALA dAma samUhathI, eka eka kiMkiNu jAlathI nAnI ghaMTaDionA dAma samUhathI, eka eka lAMbA muktA kalamaya dAma samUhathI eka zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre maNijAlena - maNimayena dAmasamUhena, ekaikena lambamAnena kanakajAlena suvarNamana, dAmasamUhena ekaikena lambamAnena ratnajAlena - ratnamayena dAmasamUhena, ekaikena lambamAnena padmajAlena - sarvaratnamayena padamAkAreNa dAmasamUhena ca sarvataH H samantAt - caturdizi samparikSiptA - sampariveSTitA / tAni hemajAlAdIni kIdRzAni ? iti pradarzayitumAha - ' te NaM jAlA ityAdi / tAni pUrvoktAni khalu mamamayAdIni jAlAni tapanIyalambUpakANi - tapanIyA:- svarNamayAH lambUSakAH- AbharaNavizeSA yeSu tAni - svarNamaya lambUSakayuktAni, 'jAva' yAvatpadenasuvarNapratara kamaNDitAgrANi nAnAmaNiratnA vividhahArArddha hAropazobhitasamudAyAni padanyonyAsamprAptAni vAtaiH pUrvAparadakSiNottarAgataiH mandaM mandam ejamAnAni ejamAnAni pralambanAni pralamvamAnAni zabdAyamAnAni zabdAyamAnAni udA reNa manojJena manohareNa karNamano nirvRtikareNa zabdena tAn pradezAn sarvataH samantAt ApUrayamANAni ApUrayamANANi zriyA atIva upazobhamAnAni iti saMgRhyate / arthastyeSAM pUrvamuktaH / suvarNapratarakamaNDitAgrAdivizeSaNa vizi STAni tiSThanti tasyAH khalu padmavaravedikAyAH tatra tatra sthale tasmin eka lambe ratnamaya dAmasamUha se eka 2 lambe sarvaratnamaya padmAkAra dAmasamUha se, cAroM dizAoM kI ora aura vidizAoM kI ora acchI taraha se pariveSTita hai ye saba hemajAlAdika svarNamaya AbharaNa vizeSa haiM yahAM yAvat pada se 'suvarNapratara kamaNDitAgrANi, nAnAmaNiratnavividhahArA hAropazobhitasamudAyAni, ISadanyonyAsamaprAptAni ityAdi pATha se lekara * zriyA atIva 2 upazobhamAnAni ' yahAM taka ke pATha kA saMgraha huA hai / isa pAThakA artha pahile likha diyA gayA hai / isa padmavara 472 eka lAMbAmAimaya dAma samUhathI ekaeka lAMbA ratnamaya dAmasamUhathI, eka eka lAMbA saCratnamaya padmAkAradAma samUhathI, cAre dizAonI ta2pha ane vidizAenI tarapha sArI rIte parivati che. e sarve hema jAla vagere svaNa maya 'suvarNapratarakamaNDitAprANi, nAnAmaNiratnavividhahArArddhahAropazobhitamudAyAni, ISadanyo nyAsamprAptAni ' vagere pAThathI bhAMDIne ' zriyA atIva 2 upazobhamAnAni ' sahIM sudhInA pAThanA saMgraha thayA che. A pAThanA atha pahelAM spaSTa karavAmAM Avye che. A paEkaravaikiAnA te te sthaLanA eka eka dezamAM ghaNA hayasa ghATa, -samAna AkAravALA turaMga ( dheADA) yugma che. ahIM yAvata padathI 'gayasaMghADA, narasaMghADA, kiMnarasaMghADA, kiMpurisasaMghADA mahoragasaMghADA gaMdhavva saMghADA' A pAnA sagraha thye| che. yA pAhano artha pahelA spaSTa aravAmAM bhaavye| zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 473 subodhinI TIkA. sU. 70 padmavaravedikAvanaSaNDavarNanaMca tasmin deze bhAge tatsthalaikadeze bahavaH aneke hayasaMghATA:samAnaliGgaturaMgayugmAni santi / yAvatpadena- gayasaMghATA narasaMghATA kinnarasaMghATA kiMpurisasaMghATA mahoragasaMghATA gaMdhavyasaMghADA' ___ chAyA--gajasaMghATAH narasaMghATAH kinnarasaMghATAH kimpuruSasaMghATAH mahoraMgasaMghATAH gandharvasaMghATAH' iti saMgrAhyam / tatazca tatra-bahavo gajasaMghATA:= samAnaliGga gajayugmAni santi / evaM hayasaMghATAdigandharvasaMghATAntAzca santi, tathA vRSabhasaMghATAzca santi / ta ete hayasaMghATAdivRSabhasaMghATAntAH sarvaratnamayAH acchA yAvat pratirUpAH / yAvatpadena-zlakSNAH pRSTAH mRSTAH nIrajaskAH nirmalAH niSpaGkAH niSkaGkaTacchAyAH saprabhAH sazrIkAH sodyotAH prAsAdIyAH darzanIyA abhirUpAH' iti saMgrAhyam / arthastveSAM caturdazasUtraTIkAyAM vilovedikA ke usa 2 sthala ke eka eka deza meM aneka hayasaMghATa-samAna AkAra vAle turaga (ghoDA) yugma hai. yahAM yAvatpada se 'gayasaMghADA, narasaMghADA, kInnarasaMghADA, kiMpurisasaghADA, mahoragasaMghADA, gaMdhavvasaMghADA' isa pATha kA saMgraha huA hai. isakA artha isa prakAra se hai-gajasaMghATaAkAra vAle gajayugma haiM, samAna AkAra vAle narayugma haiM, samAna AkAravAle kinnarayugma haiM, samAna AkAravAle kiMpuruSayugma haiM samAna AkAra vAle mahoragayugma haiM, aura samAnaliGgavAle gaMdharvayugma haiM / tathA vRSabha saMghATa haiM / ye hayasaMghATa se lekara vRSabhasaMghATa taka ke saba saGghATa sarva ratnamaya haiM, accha haiM yAvat pratirUpa haiN| yahAM yAvat pada se zlakSNAH , ghRSTAH, mRSTAH, nIrajaskAH, nirmalAH, niSpaMGkAH, niSkaMkaTacchAyA, sapramAH, sazrIkAH, sodyotAH, prAsAdIyAH darzanIyAH abhirUpAH, iva pATha kA che. A pavaravedikAnA te te sthaLanA eka eka dezamAM ghaNA hayasaMghATa-samAna maa||21|| tu2|| (ghoDA) yuma che. mI yAvat 54thI (gayasaMghADA, narasaMghADA, kinnarasaMghADA kiMpurisasaMghADA, mahoragasaMghADA. gaMdhavvasaMghADA' 241 paaine| saMgraha thaye che. Ano artha A pramANe che. gajasaMghATa-samAna AkAravALAgaja yume che. samAna AkAra vALA nayume che, samAna AkAravALA kinara yu che. samAna AkAravALA kiMguruSa yugma che, samAna AkAravALA mahAraga yu che ane samAna liMgavALA gaMdharva gume che. temaja vRSabha saMghATa che. A hayasaMghATathI mAMDIne vRSabhasaMghATa sudhInA sarva saMghATe sarvathA ratnamaya arajI cha, yAvat prati35 che. mI yApat 54thI * lakSNAH, ghRSTAH, maSTAH, nIrajaskAH nirmalAH niSpakAH niSkakaTacchAyAH, sapramAH, sazrIkAH sodyotAH, prAsAdIyAH, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapranIyasUtre kanIyaH / tathA - yAvatpadenAtra 'evam' iti sagRhadhate / tatazca - evam - anena - prakAreNa tasyAM padmavaravedikAyAM bahavyaH vIthyaH = hayAdi vIthyaH / dvayoH pArzvayorekaikazreNibhAvena yat zreNidvayaM sA vIthiH / tathA cahavyaH paGkktayaH = hayAdipahUktayaH / paGktizca ekadigvyavasthitA bodhyA / tathA-bahUni mithunAni= hayAdimithunAni / mithunaM strIpuruSayugmaM bodhyam / etAni sarvaratnamayAdipratirUpAntavizeSaNaviziSTAni bodhyAni tathA - bahavyaH latAH = padmalatAdizyAmalatAntAlatAH nityaM kusumitAdi pratirUpAntavizeSaNaviziSTAstatra bodhyA iti / sA kathaM padmavara vediketyucyata ? iti ziSyaH pRcchati - ' se hu' ityAdi / he bhadanta ! kenArthena-kena hetunA sA vedikA ' padmavaravedikA padmavazvedikA' ityevamucyate 1 bhagavAnAha - gautama ! padmavaravedikA 4 474 saMgraha huA haiM / isa pATha kA artha 14 ve sUtrakI TIkA karate samaya likhA jA cukA haiM / tathA yAvatpada se yahAM 'evam' isa pada kA saMgraha hotA hai, isa prakAra se usa padmavaravedikA meM anekahayAdi vIthIM haiM / - donoM ora jo eka eka zreNi hotI hai usakA nAma vIthI hai. aisI usameM hayAdikoM kI aneka vIthiyAM haiM / aneka hayAdipaMktiyAM haiM-paMkti nAma eka dizA meM rahI huI zreNi kA hai / aneka hayAdi mithuna haiM. strIpuruSa ke joDe kA nAma mithuna hai / ye saba sarvathA ratnamaya haiM / yahAM sarvathA ratnamaya pada se lekara pratirUpa pada taka ke saba vizeSaNa lagAnA cAhiye / tathA aneka latAe~ - padmalatA se lekara zyAmalatA taka kI saba latAeM haiM / ye nitya kusumita Adi pratirUpAnta vizeSaNoM vAlI haiM / aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchatA hai - he bhadanta ! yaha - padmavara - vedikA 'padmavaravedikA' isa nAma se kyoM kahI gaI hai ? isake uttara meM darzanIyAH, abhirUpAH, yA pAhano saMgraha thayo che. yA pAhano artha 14 bhA sUtranI TIDA uratAM vAmA Ayo che. temana yAvatpathI sahIM ' evam ' mA padanA saMgraha thayA che. A pramANe te padmavaravaizvikAmAM ghaNI haya vagerenI vIthie che, baMne tarapha je eka eka zreNi heAya che te vIthI kahevAya che. temAM hayAdikAnI aneka vIthIe che. hayAdikAnI ( hAdikAnI ) ghaNI pa ktie che. ekidazAmAM AvelI zreNine pa Mkti kahe che ghaNA hayAdi mithuna che. strIpuruSanA joDAne mithuna kahe che. A badhAM saMthA ratnamaya che. ahIM sa ratnamaya padmathI mADIne pratirUpa pada sudhInA badhA vizeSaNeA lagADavAM joIe. temaja ghaNI latAo-padmalatAthI mAMDIne zyAmalatA sudhInI badhI latAe che. e nityakusumita vagere pratirUpAMta vizeSaNA vaLI che. have gaumatasvAmI prabhune A jAtanA prazna kare che ke he bhadaMta ! A padmavaravedikA padmavaravedikA ' A nAmathI kema abhihita thaI che. ? enA javAbamAM prabhu kahe ke hai zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 subodhinI TIkA. sU. 70 padmavara vedikAvanaSaNDavarNanaMca yAH khalu tatra tatra tasmin tasmin bhAge vedikAsu = upavezanasthAnarUpAsu vedikAbAhuSu = vedikApArzvaSu ca vedikAphalakeSu = vedikApaTTeSu ca vedikApuTAntareSu vedikApuTAnivedikAyugmAni - tadantareSu = tadantarAlabhAgeSu ca tathA-stambheSu stambhabAhupu, stambhazirassu = stambhazirobhAgeSu stambhapuTAntareSu = stambhayugmAntarAlabhAgeSu, tathA-sUcISu = phalakadvaya sandhAnopakaraNabhUteSu kIlakeSu sucImukheSu = sUcIbhidyamAnaphalaka pradezapratyAsannadezeSu tathA - sUcIphala keSu - sUcIbhirbhidyamAnA ye phalaka pradezAste'pyupacArAt sUcI phalakAsteSu - sUcInAmuparyadhovarttamAneSu phalaka pradezeSu sUcIpuTAntareSu sUcIyugmAntarAlabhAgeSu tathA-pakSeSu vedikaikadezeSu, pakSabAhupu= bedikai ka deza vizeSeSu, pakSaparyanteSu pakSaprAntabhAgeSu pakSapuTAntareSu = pakSayugmAntarAlabhAgeSu ca bahukAni = pracurANi utpalAni = kuvalayAnicandravikAsikamalAni, padmAni = sUryavikAsikamalAni, kumudAni = candravikAsikamalAni, nalinAni= ISadraktAni kamalAni, subhagAni = kamala vizeSAH, saugandhiprabhu kahate haiM - he gautama! yaha padmavaravedikA usa usa bhAga meM, una 2 upavezana sthAnoM meM, apane AsapAsa meM aneka phalakoM meM- paTToM meM, apane yugmoM ke antarAla bhAgoM meM, tathA stambhoM meM, staMmbhoM ke zirobhAgoM meM, stambhayugma ke antarAlabhAgoM meM, tathA phalakadvaya ko Apasa meM joDane bAlI kIlikAoM meM, sUcImukhoM meM- sUcIyoM se bhidyamAna phalakapradezo meM suciyoM ke Upara nIce vartamAna phalakapradezoM meM sUcIpuTAntaroM meM sUcI yugma ke antarAla bhAgo meM, tathA pakSoM meM vedikA ke eka eka dezameM, pakSabAhuoM meM vedikA ke eka eka deza vizeSameM pakSa ke prAntabhAgoM meM pakSapuTAntaroM meM- pakSayugma ke antarAla bhAgoM meM aneka utpala haiM candra vikAzIkamala haiM, padma haiM- sUryavikAzI kamala hai, kumuda haiM- candravikAzI kamala haiM nalina haiM - kucha 2 lAlaraMgavAle kamala haiM, subhaga haiMkamala vizeSa haiM, saugandhika hai - kalhAra nAmaka kamala haiM, puNDarIka haiM gautama ! A pamavaravedikA te te bhAgamAM, te te upavezana sthAnAmAM, peAtAnA samIpanA pradezAmAM, pAtAnA phalakAmAM-paTTomAM peAtAnA yugmAnA aMtarAla bhAgAmAM sta'bheAnA zirAbhAgamAM, sta'bhayugmanA aMtarAla bhAgeAmAM tathA lakayane paraspara joDanArI khIliyA, sUcImukhAmAM--sUcImAMthI bhidyamAna phalakapradezAmAM, sUcIenI upara nIce vartamAna phUlakapradezeAmAM, sUcI puTAntarAmAM; sUcI yugmanA aMtarAla bhAgAmAM, tathA pakSeAmAM vedikAnA eka eka dezamAM pakSabAhue mAM--vedi kAnA eka dezavazeSamAM, pakSanA prAMta bhAgAmAM, pakSa puTAntarAmAM-pakSayugmanA a'tarAla bhAgAmAM-ghaNAM upalA che--candravikAzIkamaLA che. padmo che--sUrya vikAzI kamaLA che. kumudo che--candravikAzIkamaLA che, nalinA che--saheja lAla ra'gavALA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 ___ rAjapraznIyasUtre kAni-kahAranAmakAni kamalAni, puNDarIkANi zvetakamalAni, mahApuNDarIkANi =mahAzvetakamalAni, zatapatrANi zatapatrayuktAni kamalAni, sahasrapatrANi-sahasrapatrayuktAni kamalAni ca santi / he zramaNAyuSman ! etAnyutpalAdIni sarvaratnamayAni acchAni yAvat pratirUpANi, tathA-mahAvArSikacchatrasamAnAni mahanti= vizAlAni yAni vArSikANi-varSAkAlikameghAmbu nivAraNArtha nirmitAni chatrANi teSAM samAnAni-tulyAni prajJaptAni / he gautama ! sA-vedikA etena-arthena-kAraNena padmavaravedikA padmavaravedikA' ityevamucyate iti / punargautamasvAmI pRcchati 'paumavaraveiyA gaM' ityAdi / padmavaravedikA khalu bhadanta ! kiM zAzvatI-nityA kim azAzvantI anityA ? bhagavAnAhagautama ! syAt zAzvatI syAt azAzvatI, kathaMcinnityA kathaMcidanityA ityarthaH punaHpRcchati-sA padmavaravedikA kenArthenazvetakamala haiM, mahApuNDarIka-baDe meM baDA zvetakamala haiM zatapatra haiM zatapatrayukta kamala haiM, sahasrapatrayukta kamala haiM, he zramaNa ! AyuSman ! ye saba utpalAdika sarvaratnamaya haiM accha hai. yAvata pratirUpa hai. tathA vizAla, chatra ke samAna jo ki varSAkAlika megha ke nivAraNa karane ke liye bane hue hote haiM isI kAraNa he gautama ! isa vedikA kA padmavaravedikA isa nAma se kahA gayA haiN| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-he bhadanta ! yaha padmavaravedikA zAzvatI-nitya hai yA azAzvatI-anitya hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama ! yaha padmavaravedikA kathaMcit zAzvatI nitya hai aura kathaMcita-azAzvatI-anitya hai, isa para punaH gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! Apane jo ise kathaMcit nitya aura kathaMcit kamaLe che. subhaga che-kamaLa vizeSa che. saugaMdhiko che-kahAra nAmaka kamaLo cha, purii| cha-zvetabhaNI che, mahApurI bhATA moTA vetabhA cha. zata. patro che pAMkhaDIovALA kamaLe che. sahastrapatra yukta kamaLe che-he AyuSyan ! zramaNa ! A save utpalAdika sarvathA ratnamaya che. accha che yavat pratirUpa che temaja vizALa chatra jevA hoya che ke je chatra varSAkAlIna varSAnA pANIthI rakSaNa meLavavA mATe banAvavAmAM Ave che. AthI ja he gautama ! te vedikAne padmavara vedikAnA nAmathI saMbedhavAmAM Ave che have gautama svAmI prabhune A pramANe pUche che ke he bhadaMta ! A pamaravedikA-zAzvatI-nitya-che ke azAzvatI anitya che? uttara- he gautama ! A padmavadikA kathaMcit zAzvatI che ane karthaci-azAzvAtI anitya che. enA pachI pharI gautama prabhune prazna zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 477 subodhinI TIkA. sU. 70 padmavaravedikAvanaSaNDavarNanaMca kena kAraNena-'syAt zAzvanI syAt azAzvatI' ityevamucyate ? bhagavAnAhagautama ! dravyArthatayA dravyAstikanayamatena zAzvatI ! ayaM bhAvaH-dravyAsti. kanayo hi dravyabhAvAstavikatvena manyate, na tu paryAyAn dravyaM ca sakalAkA rAnvayipariNAmi ca bhavati, sakalAkArAnvayitvAt. pariNAhitvAcca dravyaM sakalakAlabhAvi bhavatItidravyArthatayA zAzvatIti / tathA-varNaparyavaiH varNaparyAyaH tattatpadArthasamutpadyamAna bhinnabhinnavarNaiH tathA-gandhapayavaiH gandhaparyAyaiH, rasapaparyavaiH rasaparyAyaiH sparzaparyavaiH sparzaparyAyaH upalakSaNAt-tattatpadArthagatapu, anitya aisA kahA hai so isameM kAraNa kyA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM- he gautama ! dravyAstika naya ke mata se vaha padmavara vedikA nitya hai aisA kahA gayA hai, tAtparya isakA yaha hai ki dravyAstikanaya dravya ko hI vAstavika mAnatA hai. paryAyoM ko vaha vAstavika nahIM mAnatA hai kyoM ki dravya hI sakala AkAroM meM-paryAyoM meM-anvayarUpa se vartamAna rahatA hai- ataH sakala AkAroM meM anvaya rUpa se vartamAna hone ke kAraNa yaha pariNAmi nitya mAnA gayA hai. sarvathA kUTastha kI taraha nitya nahIM mAnA gayA hai. isaliye sakala AkAroM meM anvayI hone se evaM pariNAmI hone se dravya sakalakAlabhAvI haiM-ataH vaha isa naya ke anusAra zAzvata kahA gayA hai, tathA varNa paryAyoM kI apekSA se-tattatpadArthoM meM samutpadyamAnabhinna 2 vargoM kI apekSA se-tathA gaMdhaparyAroM kI apekSA se, rasaparyAroM kI apekSA se sparzaparyAyoM kI apekSA se, kare che ke he bhadata Ape je ene kathaMcit nitya ane kathaMcit anitya Ama kahI che to enI pAchaLa zuM kAraNa che ? enA javAbamAM prabhu kahe ke he gautama! dravyAstika nayanA matathI te padmavaravedikA nitya che Ama kahevAmAM AvyuM che. tAtparya e che ke dravyAstikanaya dravyane ja vAstavika mAne che, paryAne te vAstavika mAnavA mATe taiyAra nathI kema ke dravya ja sarva AkAre mAM-paryAye mAM-anvayarUpathI vartamAna rahe che. ethI sarva AkAramAM anvayarUpathI vartamAna havA badala pariNAmi nitya mAnavAmAM Ave che. kuTasthanI jema sarvathAnitya te nahi ja gaNAya, ethI sakala AkAromAM anvayI havA badala ane pariNAmI hevAthI dravya sakalAlabhAvI che. ethI te A naya mujaba zAzvata kahevAya che. temaja vaNa. paryAnI apekSAe tAtpadArthomAM samutpadyamAna bhinnabhinna varSonI apekSAthI temaja gaMdha paryAnI apekSAthI, rasaparyAnI apekSAthI, sparza paryAyanI apekSAthI zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 rAjapraznIyasUtre dgalavighaTanocaTanaizca azAzvatI anityaa| ayaM bhAvaH-paryAyAstikanayo hi paryAyameva pradhAnatayA manute na tu dravyam / paryAyo hi pratikSaNabhAvitayAbinAzIti prativastu azAzvatam / ata etanmate padmavaravedikA azAzvatIti / he gautama ! sA padmavaravedikA etena-dravyAstika-paryAyAstikanayamatAzrayaNarUpeNa arthena hetunA 'syAt zAzvatI syAt azAzvatI' ityevamucyate iti / dravyAstikanayamate hi sarva vastu nityam / utpAdavinAzau tu sarpasyotphaNatvavadAvirbhAvatirobhAvamAtram / nAstyantAsa, utpAdo na cApi sato nAzaH nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyane sataH' iti vaca evaM upalakSaNa se tattatpadArthagatapudgalaparamANuoM ke vighaTana uccaTana kI apekSA se yaha padmavaravedikA azAzvatI anitya kahI gaI hai tAtparya yaha hai ki paryAyAstikanaya paryAya ko hI pradhAnarUpa se mAnatA hai dravya ko nahIM, paryAya pratikSaNa bhAvI hotA haiM, ataHvinAzI hotA hai, isa apekSA pratyeka vastu azAzvata hai. isa taraha he gautama ! yaha padmavaravedikA dravyAstika aura paryAyAstikanaya ke mantavyAnusAra 'syAt zAzvatI. syAt azAzvatI' aisA kahA gayA hai. dravyAstikanaya ke mata meM samasta vastue~ nitya haiM, utpAdavinAzarUpa jo unakI avasthAe~ haiM ve to sarpa ke utphaNatva, viphaNatva kI taraha kevala AvirbhAva tirobhAvamAtra haiM, yaha niyama hai ki jo padArtha sarvathA asat hotA hai usakA utpAda nahIM hotA hai aura jo ikadama sat hotA hai usakA vinAza nahIM hotA hai-'nAsato vidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate sataH' isa taraha ke vacana ke anusAra yaha ane upalakSaNathI tattapadArthagata pudgala paramANuonAM vighaTana ucaTananI apekSAthI A padhavaravedikA azAzvatI anitya- kahevAmAM AvI che. tAtparya AnuM e che ke paryAyAstikana, paryAyane ja pradhAnarUpathI mAne che dravyane nahi paryAya pratikSaNa bhAvI hoya che, ethI te vinAzI hoya che A apekSAe dareke dareka vastu azAzvata che A pramANe he gautama! A padmavaravedika dravyAstika ane paryAyAstiyanAmata bhu045 syAt zAzvatI, syAt azAzvatI 'mAma 4vAmI AvI che, dravyAstinayanA mata mujaba badhI vastuo nitya che. utpAdavinAzarUpa je temanI avasthA che te te sapanA utkaNatva, viphaNavanI jema phakta AvirbhAva tIrabhAva mAtra che. niyama A pramANe che ke padArtha sarvathA asata hoya che tenuM utpAdana thatuM nathI ane je ekadama sat hoya che teno vinAza thata nathI. 'nAsato vidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate sataH 'na bhu5 mA 5212 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 70 padmavaravedikAvanaSaNDavarNanaMca 479 nAt / tatazceyaM padmavaravedikA kiM ghaTAdivad dravyArthatA zAzvatI ? uta sarvakAlamekarUpA 1 iti saMzayo jAyate / tadapanodanAtha pRcchati-paumavaraveiyA NaM' ityaadi| uktarUpA padmavaravedikA khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati-kiyantaM kAlamavatiSThate ? iti / bhagavAnAha-he gautama ! sA padmavaravedikA khalu na kadApi nAsIt-anAditvAtsarvadevAsIditi bhUtakAlacintAyApta. tathA-na kadApi nAsti-sarvadevAstIti vartamAnakAlacintAyAm tathAna kadApi na bhaviSyati-sarvadeva bhaviSyatIti bhaviSyakAlacintAyAm / itthaM niSedhamukhena tasyAstrikAlAvasthAyitvaM pratipAdya samprati vidhimukhena tadevAha bhurvi ca' ityaadi| sA padmavaravedikA abhUcca-AsIdeva, bhavati ca-astyeva padmavaravedikA kathA ghaTAdika kI taraha dravyAthikanaya kI apekSA se zAzvatI hai ? yA sarvakAla meM akarUpa se zAzvatI hai' isa prakAra ke saMzaya se yukta gautama prabhu se aisA pUchate haiM-he bhadanta ! ukta svarUpavAlI padmavaravedikA kAla kI apekSA se 'kiyacciraM bhavati' kitane kAlataka ThaharatI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama ? vaha padmavaravedikA pahile kabhI nahIM thI, aisA nahIM hai kintu anAdi hone se vaha sarvadA hI thI isI prakAra vaha vartamAna meM nahIM hai aisAbhI nahIM hai kyoM ki vaha savadA hI rahatI hai isI prakAra se vaha bhaviSyatkAla meM bhI kabhI nahIM hogI aisA bhI nahIM hai kyoM ki vaha sadA hI rahanevAlI haiM. isa taraha niSedhamukha se usa padmavaravedikA meM trikAlasthAyitA kahakara aba sUtrakAra vidhimukha se trikAlasthAyitA kA kathana karate hue kahate haiM-'bhuvi ca' ityAdi-vaha padmavaravedikA he gautama ! pahile thI hI, vartamAnameM haiM hI, aura Age rahegI hI. isI kAraNa vaha pdmvrvevedikA zuM ghaTAdikanI jema dravyArthika nayanI apekSAe zAzvatI che ke sarvakAlamAM eka rUpathI zAzvatI che ? A jAtanI dvidhAmAM paDelA gautama prabhune prazna kare che ke hai ! 61 V135vAjI 512 vaha nI apekSAye 'kiyaccira bhavati' keTalAkALa sudhI rahe che? enA javAbamAM prabhu kahe che ke he gautama ! te padmavaravedikA pahelAM koI paNa divase nahotI, Ama nathI paraMtu anAdi devA badala te sarvadA hatI. A pramANe ja te vartamAnama, nathI AmapaNa nathI kemake sarvakALa rahe che. A pramANe ja te bhaviSyakAlamAM paNa kadI nahIM hoya Ama paNa nathI kemake te sadA rahenArI che. A pramANe niSedha mukhathI te padamavaradikAmAM trikAla sthAyitA hIne ve sUtrA2 vidhibhupathI jisa sthAyitArnu 4thana 42di he cha. 'bhuvi ca' ItyAdi te pamavaravedika he gautama pahelAM hatI ja hamaNAM che ja ane pachI paNa zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 rAjapraznIyasUtre bhaviSyati ca-bhaviSyatyeveti / ata eva-sA padmavaravedikA dhruva-mandarAdivat. dhruvatvAdeva-niyatA-svasvarUpe niyatarUpeNa sthitA, niyatatvAdeva-zAzvatAsarvakAlabhavanazIlA, zAzvatattvAdeva-akSayA na vidyate kSayaH-yathAsthitasvarUpaparibhraMzo yasyAH sA, avinAzinItyarthaH / ayaM bhAvaH-yathA satataM gaGgAsindhupravAhanirgamane'pi pauNDarIkahadaH svarUpeNa sarvadA'vatiSThate tathaiveyaM padmavaravedikA'pi pudgalAnAM vittaTane'pi tAvanmAtrA'nyapudgalocaTanasaMbhavAt sarvadA svarUpeNAvatiSThate iti / akSayatvAdeva-avyayAvyayarahitA-svarUpe kiMcidapi parivartanAbhAvAt / ata eva avasthitA mAnuSottaraparvatAd bahiH samudra iva sarvadA svapramANe saMsthitA / tata eva-nityA svapramANe sarvadA'vasthAyitvAt dharmAdikA meru kI taraha dhruva hai, dhruva hone se hI niyata hai-apane svarUpa meM niyatarUpa se sthita hai. niyata hone se hI zAzvatI hai-sarvakAla bhavana (vidyamAna ) zIla hai. zAzvatI hone se hI akSaya hai-yathAsthita svarUpa se vaha paribhraSTa nahIM hai-arthAt vaha avinAzinI hai. tAtparya yaha hai ki jisa prakAra nirantara gaMgA evaM sindhu nadIkA pravAha poNDarIka hada se nikalatA rahatA phira bhI vaha svarUpa se sarvadA avasthita rahatA hai. usI prakAra padmavaravedikA bhI pudgaloM ke vicaTana meM bhI tAvanmAtra anya pudgaloM ke uccaTana hone se sarvadA svarUpa se avasthita rahatI hai. akSaya hone ke kAraNa vaha avyaya hai-vyayarahita hai kyoM ki isake svarUpa meM thoDAsA bhI parivartana nahIM hotA hai ataeva mAnuSottaraparvata se bAhira ke samudra kI taraha vaha sarvadA svapramANa meM saMsthita rahatI hai. isI kAraNa vaha dharmAstikAyAdika dravya ke samAna nitya hai, aisIvaha padmavaravedikA raheze ja A kAraNathI te padmavara vedikA merunI jema dava che, prava hovAthI ja niyata che. ane potAnA svarUpamAM niyatarUpathI sthita che, niyata hovAthI ja zAzvatI che. sarvakALa (vidyamAna) zIla che. zAzvatI havA badala ja akSaya ne yathAsthita svarUpathI te paribhraSTa thatI nathI eTale ke te avinAzinI che. tAtparya e che ke jema gaMgA ane siMdhunAM pravAho niraMtara pIMDarIka hRdathI pravAhita thatA rahe che chatAM e te svarUpathI sarvadA avasthita rahe che temaja padmavaravedikA paNa pudgalonA vicaTana (nAza ) mAM paNa tAvamAtra anya pudagalonuM uccaTana (utpana) hovAthI sarvadA svarUpathI avasthita rahe che. akSaya hovAthI te avyaya che-vyaya rahita che kemake enA svarUpamAM saheja paNa parivartana thatuM nathI ethI. mAnuSottara parvatathI bahAranA samudranI jema te sarvadA sva pramANamAM saMsthita-avasthita rahe che. ethI ja te dharmAstikAyAdika dravyanI jema nitya zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 subodhinI TIkA. va 70 padmavaravedikAvana SaNDavarNanaMca stikAyAdivaditi / sA khalu padmavaravedikA ekena vanapaNDena sarvataH samantAt - caturdigavacchedena samparikSiptA - sampariveSTitA tat - padmavaravedikAcaturdi gvarti khalu vanaSaNDaM dezone - kiMcidUne dve yojane cakravAla viSkambheNAsti, paridhinA ca upakArikAlayanasamamasti / vanaSaNDavarNakaH - vanaSaNDavarNanaparo granthaH ' kRSNaM kRSNAvabhAsam' ityAdyArabhya ' yAvad viharanti' ityantaH samato'pi pATho'traiva dvASaSTitamasUtrata ArabhyASTaSaSTitamasUtrataH varNito bhaNitavyaH - vaktavyaH tadartho'pi tatrata eva bodhya iti / itthaM padmavaravedikA vanakhaNDaM ca varNayitvA punarupakArikAlayanaM varNayitumAha - ' tassa NaM ityAdi / tasya khalu upakAdikAlayanasya caturdizi- catasRSu dikSu catvAri trisopAnapratirUpakANi-trayANAM sopAnAnAM samAhArakhisopAnapaGkitrayaM tasya bahutve triso pAnAni tAnyeva pratirUpakANi - viziSTarUpayuktAnI titrisopAnapratirUpakANieka banapaNDa se cAroM ora se ghirI huI hai padmavazvedikA ko cAroM ora se gherane vAlA yaha banaSaNDa cakravAla vistAra kI apekSA se kucha kama do yojana ke vistAravAlA hai tathA parikSepa kI apekSA yaha upakArikAlayana ke jaise hai arthAt upakArikAlayana kA jitanA pramANa pahile kahA gayA hai utanA hI pramANa isake parikSepa kA hai, isa vanakhaNDa kA varNana karane vAlA pATha isa prakAra se haiM- 'kRSNa, kRSNAvabhAsam' ityAdi - yaha pATha yahAM se yAvad viharanti' taka kA 62 ve sUtra se lekara 68 ve sUtrataka pahile varNita kiyA jA cukA hai, isa prakAra sUtrakAra padmavaravedikA, vanakhaNDa kA varNana karake punaH upakArikAlayana kA varNana karane ke liye 'tassa NaM ityAdi sUtra kahate haiM- isameM unhone kahA hai ki upakArikAlayana kI cAroM dizAoM meM viziSTarUpa yukta sopAnapaMkti haiM isakA varNana karanevAlA pada che. evI te padmavavedikA eka vanakhaMDathI cAmera pariveSTita che. padmavaravedikAne cAre taraphathI parivaSTita karanAra vanakhaMDa cakravAla vistAranI apekSAthI saheja e ceAjana jeTalAvistAravALA che temaja parikSepanI, apekSAe te upakArikA layana jevA che. eTale ke upakArikAlayananuM pramANa jeTaluM pahelAM spaSTa karavAmAM AvyuM che teTaluM ja pramANa AnA parikSepanuM che. A vakha'DanuM varNana karanAra pATha A pramANe che:-- ' kRSNaM, kRSNAvabhAsam ' vagere A pATha ahIM thI, yAvad virahanti ' sudhI 92bhA sUtrathI bhAMDIne 68 mA sUtra sudhI paDelA varSAvAmAM AvyA che. A pramANe sUtrakAra padmavaravedikA ane vanakhaMDanuM varNana karI ne pharI pArizrAyananuM valuna vA bhATe ' tassa NaM' ityAdi sUtra uDe che. A sUtramAM temaNe kahyu. che ke upakArikAlayananI cAre dizAomAM viziSTarUpa cukta seApAna zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 rAjapraznIyasUtre viziSTarUpayuktAni sApAnapanitrayANi prajJaptAni / varNakaH-trisopAnapratirUpaka varNanaparaH padasamUho yAnavimAnavarNanaparapadasamUhavad bodhyaH, sa ca dvAdazastratrokto vijJeyaH / tathA-toraNAni-teSAM trisopAnapratiparUkANAM purovatrtoni toraNAni vijJeyAni / tadvanarNanaparo granthaH 'toraNA jANAmaNimaemu thaMbhesu' ityArabhya 'jAva paDirUvA' ityantaH pUrvokto bodhyaH, sa ca trayodazasUtre proktaH iti / tathA-aSTASThamaGgalakAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi, ghaNTAyugalAni. patAkAtipatAkAH, utpalahastAH kumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkamahApuNDarIkazatapatrasahasrapatrahastAzca teSAM toraNAnAmupari vijnyeyaaH| eSAM varNanaM caturdazastre vilokanIyam / etAni sarvANi sarvaratnamayAni acchAni yAvat pratirUpANi bodhyAnIti / tasya khalu upakArikAlayanasya upari-UrzvabhAge bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH / sa hi bhUmibhAgaH 'se jahAnAmae samUha yAnavimAna ke varNaka karane vAle pada samUha kI taraha se jAnanA cAhiye, yaha varNana 12rve sUtra meM kiyA gayA hai| ina viziSTarUpayukta sopAnapaMktitrayoM ke Age toraNa-haiM. inakA varNana karane vAlA grantha 'toraNA NANAmaNimaesu thamesu' isa pATha se lekara 'jAva paDirUvA' pATha taka pahile lahA jA cukA hai. yaha saba pATha 13 ve sUtra meM AyA hai. aSTa aSTa maMgalaka, dhvajAe~, chatrAticchatra, ghaNTAyugala, patAkAtipatAkA, utpalahasta, kumuda, nalina, subhaga, saugaMdhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra. ina toraNoM ke Upara haiM, inakA varNana karanevAlA pATha 14veM sUtra meM kahA jA cukAhai. ye saba sarvathA ratnamaya haiM accha-AkAza sphaTika kI taraha nirmala haiM-yAvat pratirUpa hai isa upakArikAlayana ke Upara urdhvabhAga meM bahusamaramaNIya bhUmibhAga hai, yaha bhUmibhAga 'se jahAnAmae aaliNpaMktitraya che. enuM varNana yAnavimAnanA varNana jevuM ja samajavuM joIe. 12 mA sUtramAM A varNana karavAmAM AvyuM che. A viziSTarUpa yukta sayAna paMktitryaanii sAme to cha. ye marnu na 'toraNA jANANimaesu thaMbhesu' mA 54thI bhAsane 'jAva paDirUvA' 518 sudhI paDeai 42vAmA mAvyuM che. 54 17 mA sUtramAM Avela che. ATha maMgalaka davajAo, chatrAti7, ghaMTAyugala. patAkAti5taa, patasta, muha, nalina, sumana, sodhi4, 5-urI4, bhaY-31 zatapatra, sahastrapatra, A tAraNenI upara che. emanA varNana saMbaMdhI pATha 14mA sUtramAM che. A badhAM sarvathA ratnamaya che, accha, AkAza, sphaTikanI jema nirmaLa che, yAvat pratirUpa che. A upakArikAlayananI upara UabhAgamAM bahusamaramaNIya bhUmilA. cha, mA sUmilA ' se jahAnAmae AliMgapukkhareivA' 20 54thI zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 70 padmavara vedikAvanaSaNDavarNanaMca 483 AliMgapukkharei bA' ityArabhya 'te NaM maNI eto iTThatarAe caiva phAseNa paNNattA' ityanto yAna vimAnavarNanagranthavarNita prakAraparo bodhyaH / amumevArtha vaktumAha-jAva maNINaM phAso' idaM sarva trayodazasUtrata ArabhyaikonaviMzatitamasUtre'valokanIyam // sU0 70 // samprati tasmin bahusamaramaNIya bhUmibhAge bahusamaramaNIyabhUmibhAge bahumadhyadezabhAgAvacchedena sthitaM mUlaprAsAdAvataMsakaM taccaturdigvartino'nyAn prAsAdAvataMsakAn bhUmi bhAgadIn dhvajAdIMzca varNayitumAha mUlam - tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhasabhAe ettha NaM mahege mUlapAsAyavaDeMsara paNNatte / se gaM mUlapAsAyavaDeMsae paMca joyaNasayAiM uDUDhaM uccatteNaM aDDhAijjAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM abbhuggayamusiya- vaNNao, bhUmibhAgo, ulloo, sIhAsaNaM saparivAraM bhANiyavvaM, aTTaha maMgalagA jhayA chattAicchattA / se NaM mUlapAsAyavaDeMsage aNNehiM cauhiM pAsAyavaDeMsaehiM tayaduccattappamANamette hiM savvao samatA saMparikkhitte / te NaM pAsAyavaDeMsagA aDDhAiI jjAI joyaNasayAI uDUDhaM uccatteNaM paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM jAva vaNNao / te NaM pAsAyavaDeMsayA aNNehiM cauhiM pAsAyaDeMsa ehiM tayaddhuccattappamANamettehiM savvao gapukkharei vA' isa pATha se lagAkara 'teNaM maNI etto iTThatarAe caiva phAseNaM paNNattA' isa pATha taka yAnavimAna kA varNana karanevAle grantha meM varNita prakAra kI taraha se hI jAnanA cAhiye. isI bAta ko dikhalAne ke liye 'jAva maNINaM phAso' aisA pATha kahA gayA hai. yaha saba varNana 13 veM sUtra se lekara 19veM sUtaka meM dekhanA cAhiye // sU0 70 // , bhAMDIne 'teNa maNI eto iTTatarAe ceva phAseNaM paNNattA A pATha sudhI yAvimAnanuM vana karanArA granthamAM varNita prakAranI jema ja samajavu' joI e. A vAtane batAvavA mATe ja jAva maNINa phAso' yA latA pATha ahevAmAM Avyo che. " A badhuM varNana 13 mA sUtrathI mAMDIne 19mA sUtra sudhImAM jijJAsuoe jovuM leIye // sU0 70 // zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 rAjapraznIyasUtre samatA saMparikttiA te NaM pAsAyavaDeMsayA paNavIsaM joyaNasayaM ur3aDhaMuccatteNaM vAsaTThi joyaNAI addhajoyaNaM ca vikkhaMbheNaM abbhuggayamusiya- vaNNao, bhUmibhAgo ulloo sIhAsaNaM saparivAraM bhANiyavvaM aTThaTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA / te NaM pAsAvaDe sagA aNNehiM cauhiM tayaddhuccattappamANamete hiM savva samatA saMparikkhittA ! te NaM pAsAyavaDeM sagA bAsaTThi joyaNAI addhajoyaNaM ca ur3aDhaM uccateNaM ekkatIsaM joyaNAI kosaM ca vikkhaMbheNaM - vaNNao, ulloo, sIhAsaNaM - saparivAra, pAsAyavaDe sagANaM uvariM aTThaTThamaMgalA jhayA chattAicchattA // sU0 71 // chAyA - tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahAneko mUlaprAsAdAvataMsakaH prajJaptaH / sa khalu mUlaprAsAdAvataMsakaH paJca yojanazatAni urdhvam uccatvena arddhatRtIyAni yojanazatAni aba sUtrakAra isa bAta kA varNana karate haiM ki usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga meM bilakula madhyabhAgameM mUlaprAsAdAvataMsaka hai aura usakI cAroM dizAoM meM anya aura prAsAdAvataMsaka hai, bhUmibhAga Adika haiM, dhvajAdika haiM'tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa' ityAdi / sUtrArtha - ( tassa NaM bahusamarama Nijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ) usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke madhyabhAga meM ( etthaNaM mahege mUlapAsAyavaDeMsara paNNatte ) eka bahuta baDA mUlaprAsAdAvataMsaka kahA gayA ( se NaM mUlavAsAyavaDeMsa paMca joyaNasayAIM uDUDhaM uccataMNa ) yaha mUlaprAsA - have sUtrakAra te mahusamaramaNIya bhUmibhAganA ekadama madhyabhAgamAM mUlaprAsAdAvata'saka che ane tenI cAre dizAomAM bIjA paNa prAsAdAvata sake che, bhUmibhAga vagere che, dhvajAdika che, tenuM varNana kare cheH-- " tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa ' ityAdi / sUtrArtha - (tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahujjhadesabhAe ) te bahusamaramaNIya bhUmilAganA se hama madhyabhAgamAM ( etthaNaM mahege mUlapAsAyavaDeMsae paNNatte ) me4 maDuna vizANa prAsAdvAtata sa uvAya che. ( se NaM mUlapAsAvarDesae paMca joyaNasayAI uDDha uccatteNaM) mA bhUta prAsAdAvata sa yArdhamA pAMyaseo yona zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 71 mUlaprAsAdAvata sakArdinirUpaNam viSkambheNa, abhyudgatocchrita varNako bhUmibhAga ullokaH siMhAsanaM saparivAra bhaNitavyam / aSTASTa maGgalakAni dhvajAH chatraticchatrANi / sa khalu mUlapAsAdAvataMsakaH anyazcaturmiH prAsAdAvataMsakaiH tadocatvapramANamAtraiH sarvataH samantAt samparikSiptaH / te khalu prAsAdAvataMsakAH arddhatRtIyAni yojanazatAni urdhvamuccatvena paJcaviMzati yojanazataM viSkambheNa yAvad vrnnkH| te khalu dAvataMsaka U~cAI meM pAMcamau yojana kA hai (aDhAi jAi joyaNasayAI vikkhabheNaM abhuggayamusiya vaNNaoM) 2||sau yojana isakA vistAra hai. tathA yaha abhyupagatocchrita Adi pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa haiM. isI bAta ko 'varNaka' pada se prakaTa kiyA gayA hai-(bhUmibhAgo ulloo sIhAsaNaM saparivAra bhANiyavvaM, aTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA) bhUmibhAga, ulloka, saparivAra siMhAsana, ATha ATha maMgalaka, dhvajAeM aura chatrAticchatra ina saba kA yahAM para kathana karanA cAhiye (se Na mUlapAsAyavaDeM sage aNNehiM cauhi, pAsAyaba. saehiM tayadhuJcattappamANamettehiM savao samaMtA saMparikkhitte) vaha mUlapAsAdAvataMsaka anya cAra prAsAdAvataMsakoM se jo ki mUlamAsAdAvataMsaka se Adhe UMce haiM, cAroM dizAoM meM saba taraha se ghirA huA hai. isa taraha (teNaM pAsAyavaDeM sagA aDAijAI joyaNasayAi uDDa uccatteNa paNNavIsaM joyaNasaya vikkhaMbheNaM jAva vaNNao) ye prAsAdAvataMsaka 250sau yojana UMce haiM 125 yojana vistAravAle haiM. yAvat varNaka rahI che. (aDDAijAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM abbhuggaya mUsiya vaNNao) rA so jana eTale ene vistAra che. tathA abhyapagati vagere pUrvokatavizepnnaathii yu-ta cha. me pAtane 'varNaka' pa4thI matApAmA 2sAvI cha.(bhUmibhAgo ulloo sIhAsaNaM saparivAra bhANiyavvaM, aTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA) bhUmibhAga, ulleka, saparivAra siMhAsana, ATha ATha maMgalake, davAo ane chatrAti-chtro mA mAnu mI 4thana sabhA me. (se Na mUlapAsAyavaDe sage aNNehiM cauhi, pAsAyavaDe saehiM tayadhucattappamANamettehiM savao samaMtA saparikkhitte) te bhUtaprAsAdAtasa-mIon yA2 prAsAhAta sAthI 2 mUla prAsAdAvataMsakethI ardhA ucA che. cAre dizAomAM sArI rIte pariveSTita che. mA pramANe (te Na pAsAyavaDe sagA aDDAijjaijoyaNasayAI u uccattaNa pANavIsaM joyaNasayaM vikkha bheNa jAva vaNao) me prAsApata 250 masApayAsa yonasA yA cha bhane 125 yoni vistAra vA che. yAvat 1 (teNaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 rAjapraznIyasUtre prAsAdAvataMsakAH anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakai tadarboccatvapramANamAtraiH sarvataH samantAt smprikssiptaaH| te khalu prAsAdAvataMsakAH paJcaviMzati yojanazatam urdhvamuccatvena dvASaSTi jojanAni arddhayojanaM ca viSkammeNa abhyudgatocchrita0 varNako bhUmibhAga ullokaH siMhAsanaM saparivAraM bhaNitavyama, aSTASTamaGgalAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi / te khalu prAsAdAvataMsakAH anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaiH tadoccatvapramANamAtraiH sarvataH samantAt samparikSiptAH ta khalu ( teNa pAsAyavaDeMsayA aNyohiM cauhiM pAsAyavaDisaehiM tayadbhuccattappamANametehiM savvao samaMtA saMparivikhattA) ye prAsAdAvataMsaka anya aura cAra prAsAdAvataMsako se ki jinakIUMcAI una prAsAdAvataMsako se AdhI hai cAroM dizAoM meM acchI taraha se ghire hue haiM ( te NaM pAsAyavaDiMsayA paNavIsaM joyaNasayaM ur3adaM uccatteNaM vAsaDhi joyaNAI addhajoyaNaM ca vikvaM bheNaM abbhuggayamUsiya-vaNNao bhUmibhAgo, ulloo sIhAsaNaM saparivAra bhANiyavaM) isa prakAra ye prAsAdAvataMsaka 125 yojana UMce hai aura 62 // yojana vistAra vAle haiM, yahAM abhyudgatocchrita pATha se lekara yAvat pratirUpa pAThataka kA varNana karanA cAhiye bhUmibhAga kA, ulloka kA, saparivAra siMhAsana kA varNana bhI yahAM minna 2 sUtroM se karanA cAhiye. (aTThaTTamaMgalagA jhayA chattAicchattA) ATha 2 maMgalaka, dhvajAe~ evaM chatrAtichatra ina sabakA kathana yahAM para karanA cAhiye (teNaM pAsAyavaDeMsagA aNNe hiM cauhiM pAsAyavarDasaehiM tayadbhuccattapramANamettehiM savvao samatA saMparisayA aNNehiM cauhiM pAsAyavaDisaehiM tayaddhaccattappamANamettehiM savvaosamaMtA saMparikkhittA) se prAsAhAta sau mI0n yAra anya prAsAhAta sothI- remanI uMcAI te prAsAdavavaMsakathI adhi che. cAre dizAomAM sArI rIte parivekhita cha. (te Na pAsAyavaDiMsayA paNavIsaM joyaNasayaM uiDhaM uccatteNaM bAsardi joyaNAI addhajoyaNaM ca vikkhaMbheNaM abbhuggaya musiya-vaNNao bhUmibhAgo, ulloo, sIhAsaNaM saparivAraM bhANIyavvaM ) mA prabhArI se praasaavt's| 125 thAna cha bhane 62 // 20 vistA2117cha. REA 'abhyudgatatocchritaM' 54thI bhAsana 'yAvat pratirUpa' sudhInA ne| saba samo . bhUmimAnu, dhounu saparivAra siMhAsananuM varNana paNa ahIM judA judA sUtrethI samajavuM joIe. ( aTTha maMgalagA jhayAchattAicchattA) 18 2418, mo , na mane chatrAtirachI ma mayAnu 4thana 571 mA samAna. ( te NaM pAsAyavaDeMsagA aNNehiM ca uhiM pAsAyava.saehiM tayaddhaJcattappamANamettehiM savvao samaMtA saMparikkhittA) me zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 71 mUlaprAsAdAvataMsakAdinirUpama 487 prAsAdAvataMsakAH dvApaSTiM yojanAni arddhayojanaM ca urdhvamuccatvena ekatriMzad yojanAni krozaM ca viSkammeNa varNakaH, ullokaH, siMhAsanaM saparivAraM, prAsAdAvataMsakAnAmupari aSTASTamaMgalakAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi // 72 // 'tassa ' itsAdi TIkA-tasya khalu-upakArikAlayanopari vartamAnasya khalu bahusama ramaNiyasya-animnonnatatvena atizaya sAmyavataH saundaryayuktasya ca bhUmibhAgasya-bhUmyekadezasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahAneko mUlaprasAdAvataMsakaH-mukhyaprAsAdAvataMsakaH prajJaptaH / sa khalu mUlaprAsAdAvataMsakaH urdhva(vikhattA) ye prAsAdAvataMsaka anya ora prAsAdAvataMsakoM ki jinakI UMcAI hai ina prAsAdAvataMsakoM se AdhI hai cAroM ora se ghire hue hai ( te NaM pAsAyavaDeMsagA vAsahi joyaNAI addhajoyaNaM ca uDDhaM uccatteNaM ekatIsaM joyaNAI kosaM ca vikhabheNaM vaNI, ulloo, sIhAsaNaM saparivAra pAsAyavaDeMsagANaMuvari aTThaTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA) isa prakAra ye prAsAdAvataMsaka 62 / / yojana ke UMce haiM, tathA 21 yojana aura eka koza ke vistAkhAle haiM. yahAM para varNaka ulloka, saparivAra siMhAsana tathA prAsAdAvataMsakoM ke Upara ATha 2 maMgalaka, dhvajAeM aura chatrAtichatra ina sabakA varNana karanA caahiye| TIkArtha-upakArikAlayana ke Upara vartamAna usa bahusamaramayIya na nIcA aura na UMcA kintu bilakula ekasA tathA suhAvanA aise bhUmibhAga-bhUmike ekadeza ke bahumadhya bhAga meM eka bahuta baDA mUlaprAsAdAvataMsaka hai. mUla zabda kA artha yahAM mukhya hai. mUlaprAsAdAvataMsaka kI UMcAI pAMcasau prAsAdAvartasakanI uMcAI bIjA anya prAsAdAvataMsakathI adha che-cAre bAjuethI parivarita cha. (te gaM pAsAyavaDeMsagA vAsahi joyaNAi addhajoyaNaM ca uDDhe uccatteNaM ekkattIsaM joyaNAI kosaM ca vikkha meNaM vaNNao. ulloo, sIhAsaNaM saparivAraM pAsAyavaDiMsagANaM uvari aTTa maMgalagA jhayA chattAicchattA) / prabhArI se prAsAhAta sako drA yojana jeTalA UMcA che tathA 21 yojana ane eka keza jeTalA vistAravALA che. ahIM varNaka ulleka, saparivAra siMhAsana tathA prAsAdAvataMsakonI upara ATha ATha maMgalaka, davAo ane chatrAhicchatro A badhAnuM varNana samajavuM nadhya . TIkArtha-upakArikA layananI uparanA te bahu samaramaNIya-na nIcAM ke na UMcA paNa ekadama sama-tathA sehAmaNA bhUmi bhAganI bhUminA eka dezanA bahu madhya bhAgamAM eka khUbaja vizALa mUla prAsAdAvataMsaka che. mUla zabdano artha ahIM mukhya e pramANe che. A mUla prAsAdAvataMsakanI UMcAI pAMcase jananI che. tathA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 rAjapraznIyasUtre muccatvena paJca yojanazatAni paJcazatayojanAni vijJeyaH, tathA-arddhatIyAni yojanazatAni sArddhadvayazatayojanAni viSkambheNa vistAreNa vijnyeyH| tathAsa mUlaprAsAdAvataMsakaH abhyudgatocchti0 ityAdivizeSaNaviziSTo bodhyH| amumevArtha sUcayitumAha-'anbhuggayamUsiya. vaNaoM' ityaadi| varNaka grantha:'abbhuggayamusiya' ityArabhya 'paDirUve' ityantaH pAThaH ekonaSaSTitamasUtrokto bodhyH| tathA-bhUmibhAgaH mUlapAsAdAvata'sakamadhyagatabhUmibhAgavarNanam, paJcada. zasUtra, ullokA mUlapAsAdoparitanabhAgavarNanamekaviMzatitame sUtre. tathA saparivAra siMhAsanam itarasiMhAsanasahitamukhyasiMhAsanavarNanaM caikaviMzatitama dvAviMza titamamUtroktavad bhaNitavyaM vaktavyam / tathA-pUrvavadeva aSTASTa maGgalakAnisvastikAdIni, dhvajAH, chatrAticchatrANi ca caturdazasUtroktAni vaktavyAnIti / sa khalu pUrvokto mUlapAsAdAvataMsakaH tadoccatvapramANamAtrai mUlaprAsAdAva yojana kI hai, tathA vistAra isakA 250 yojana kA hai, tathA yaha mUla prAsAdAvataMsaka abhyupagatocchrita Adi vizeSaNoM se viziSTa hai, isI bAta kI sUcanA mUtrakArane 'abbhuggayamusiya0 vaNNao' isa pATha dvArA dI hai yahAM 'abbhuggayamusiya' isa pATha se lekara 'paDirUve' taka kA pATha 59ve mUtra meM kahA gayA jAnanA cAhiye. tathA-bhUmibhAga-mUlaprAsAdAvataMsaka ke madhya gata bhUmibhAga kA varNana 15veM sUtra meM, ullokamUlamAsAda ke Upara ke varNana 21veM sUtra meM, tathA saparivArasiMhAsanakA varNana-itarasiMhAsana sahita mukhyasiMhAsana kA varNana-21veM aura 22veM mUtra meM kiyA gayA jAnanA cAhiye. tathA pahile kI taraha hI ATha 2 svastikAdika maMgalaka, dhvajAe~ evaM chatrAticchatra ye saba yahAM 14veM mRtrokta kahanA cAhiye. vaha pUrvokta mUla prAsAdAvataMsaka apane pramANa se Adhe pramANavAle anya cAra maasaadaavene vistAra 250 ejana jeTalo che. tathA A mUla prAsAdAvataMsaka abhyapagachita vagere vizeSaNahI viziSTa cha. se vAtanusUyana sUtrA2 " abbhuggayamusiya vaNNao" // 54 43 3re che. "amuggaya musiya" mA 54thI bhAMDana "paDirUve" sudhIne pATha 59 mA sUtramAM kahevA che temaja bhUmibhAga-mUla prAsAdAvartAsakanA madhyagata bhUmibhAganuM varNana 15 mA sUtramAM, ulleka mUla prAsAdanI uparanA bhAganuM varNana 21 mA sUtramAM, tathA saparivAra siMhAsananuM varNana-bIjA siMhAsana sahita mukhya siMhAsananuM varNana 21 mA sUtramAM ane ra2 mA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. temaja pahelAnI jemaja ATha ATha svastika vagere maMgalaka, dhvajAo ane chatrAti chatra A badhAM ahIM 14mA sUtra mujaba samajavAM joIe. te pUrvokta mUlaprAsAdAvataMsaka pitAnA pramANathI ardhA pramANuvALA bIjA anya cAra prAsAdAvatasakethI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 71 mUlaprAsAdAvataMsakAdinirUpama m 489 taMsakoccatvapramANArboccatvapramANayuktaiH, anyaizcaturmiH prAsAdAvatasakaiH, sarvataH samantAt-caturdigavacchedena samparikSiptAH-pariveSTitAH / te-mUlaprAsAdAvatasakA caturdigavacchedena sthitAH prathamazreNigatAH khalu prAsAdAvataMsakAH arddhatRtIyAni yojanazatAni-sArddhadvizatayojanAni urdhvam uccatvena, paJcaviMzati yojanazatam-paJcaviMzatyadhikaikazatayojanAni viSkambheNa-vistareNa vijJeyAH / taMsakoM se cAroM ora se ghirA huA hai. mUlaprAsAdAvataMsaka cAra dizAoM meM aura prathamazreNIgata haiN| unakI uMcAI 250 yojana kI haiM tathA 125 yojanakA ina kA vistAra hai. 'jAvavaNNao' yahAM varNanagrantha isa prakAra se hai-ve prAsAdavAtaMsaka 'abbhuggayamusiya' vizeSaNa se lagAkara 'paDirUvA' taka ke samasta vizeSaNoM se viziSTa haiM. tathA inake bhUmibhAga kA varNana. ulloka kA varNana evaM saparivAra siMhAsana kA varNana pahile kI taraha jAnanA cAhiye. tathA ATha ATha maMgalaka, dhvajA, aura chatrAticchatra inakA bhI varNana yahAM pahile kI taraha karanA cAhiye. prathama zreNigata ye prAsAdAvataMsaka prathamazreNikaprAsAdAvataMsaka se AdhI U~cAI vAle haiM aura Adhe vistAravAle haiM tathA anya aura cAra prAsAdAvataMsakoM se cAroM aura se ghire hue haiM. ina dvitIyazreNigata prAsAdAvatasakakI UMcAI prathama zreNigataprAsAdAvataMsako kI apekSA AdhI hai aura vistAra bhI AdhA hai. isa taraha inakI ucAI 125 yojana kI aura vistAra inakA 62 // yojana kA hai aisA jAnanA cAhiye. yahAM cAre taraphathI vIMTaLAyelo che. e mUlaprAsAdAvataMsako cAre dizAomAM che. ane prathama zreNigata che. emanI UMcAI 250 ejana jeTalI che tathA 125 yojana 2sI amanA vistAra che. "jAva vaNNao" hI varNana bhA pramANe chaH - prAsAdApatI "abbhuggayamusiya" vizeSarAthI mAMgane "paDirUvA" sudhInA badhA vizeSaNothI viziSTa che. temaja emanA bhUmibhaginuM varNana ullokanuM varNana ane saparivAra siMhAsananuM varNana pahelAnI jema ja samajavuM joIe. temaja ATha ATha maMgalake, davAo ane chatrAticchanuM varNana paNa ahIM pahelAMnI jemaja samajavuM joIe. prathama zreNigata e prAsAdAvataM saka-prathama zreNika prAsAdAvataM sakathI adhei uMcAIvALA che ane ardhavistAravALA che. temaja eo bIjA anya cAra prAsAdAvataMkathI cAre tarapha pariveSTita paNa che, e dvitIyazreNigata prAsAdAvataMsakonI UMcAI prathamazreNigata prAsAdAvAMsakonI apekSAe adha che. ane vistAra paNa adhe che. A pramANe emanI UMcAI 125 pejana jeTalI ane vistAra emane 6rA jana jeTalo che. Ama samajavuM joIe. mI 555 samanA vanamA " abbhuggayamusiya" vizeSathI bhAsana " paDirUvA" zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 rAjapraznIyasUtre 'jAva vaNNao' yAvadvarNakaH-varNanagranthaH, tathAhi-te khalu prAsAdAvataMsakAH 'abbhuggayamusiya' ityArabhya 'paDirUvA' ityantaiH sakalavizeSaNairviziSTA bodhyAH / tathA-bhUmibhAgavarNanam ullokavarNanaM saparivArasiMhAsanavarNanaM ca prAgvad bodhyam / tathA-aSTASTa maGgalakAni, dhvajAH chatrAticchatrANi cApi vijJeyAni / te khalu-prathamazreNigatAH prAsAdAvataMsakAH tadarboccatvapramANamAtraiH= prathamazreNikaprAsAdAvataMsakoccatva pramANArdoccatvapramANayuktaiH anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaiH sarvataH samantAt smprikssiptaaH| tadardoccatvapramANameva darzayatite khalu-dvitIyazreNigatAH khalu prAsAdAvataMsakAH paJcaviMzati yojanazatam= paJcaviMzatyadhikAnI ekazatayojanAni urdhvamuccatvena, dvASaSTi yojanAni arddhayojanaM ca-sArddhadvApaSTiyojanAni, viSkambheNa vijnyeyaaH| 'abbhuggayamupara mI inake varNana meM 'abbhuggayamusiya' vizeSaNa se lekara 'paDirUvA' taka ke samasta vizeSaNoM ko lagAnA cAhiye tathA inake bhUmibhAga kA varNana, ulloka kA varNana, inake uparitanabhAga kA varNana. tathA saparivAra siMhAsana-itarasiMhAsana sahina mukhyasiMhAsana kA varNana pahile kI taraha se kahanA cAhiye. tathA ATha ATha maMgalaka vajAeM aura chatrAticchatra inakA bhI kathana yahAM para karanA cAhiye. ye dvitIya zreNigata prAsAdAvataMsaka tRtIyazreNigata anya aura cAra prAsAdAvataMsakoM dvArA cAroM aura se acchI taraha se ghire hue kahe gaye haiM, ina tRtIyazreNigata prAsAdAvataMsakoM kI uMcAI aura vistAra dvitIyazreNigata prAsAdAvataMsakoM kI apekSA AdhA haiN| isa taraha ye tRtIya zreNigata prAsAdAvataMsaka uMcAI meM 62 // yojana uMce aura 31 yojana eka koza ke vistAravAle haiN| sudhInA badhA vizeSaNane saMgraha samajavo joIe. tathA emanA bhUmibhAganuM varNana ulakanuM varNana emanA uparitana bhAganuM varNana tathA saparivAra siMhAsana-bIjA siMhAsano sahita mukhya siMhAsananuM varNana pahelAMnI jema ja samajavuM joIe. tathA ATha-ATha maMgalaka, davAo ane chatrAtichatranuM kathana paNa ahIM samajavuM joIe. e dvitIya zreNigata prAsAdAvataM sake bIjA anya cAra tRtIya zreNigata prAsAdAvAMsakAthI cAre tarapha sArI rIte vIMTaLAyelA che. e tRtIya zreNivALA prAsAdAvataMsakonI UMcAI ane emano vistAra dvitIya zreNi vALA prAsAdAvAMsakonI apekSAe ardhA che. A pramANe A trIjI zreNivALA prAsAdAvataMsako UMcAImAM 62. yojana jeTalA UMcA ane 31 yojana ane eka kesa jeTalA vistAravALA che. A prAsAdAvataM sakenuM varNana paNa pUrvokta zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 71 mUlaprAsAdAvataMsakAdinirUpama ___491 siyavaNNao' teSAM prAsAdAvataMsakAnAM varNakagranthaH 'abhyudgatocchita' ityA rabhya 'pratirUpAH' ityantaH sakalo varNakaH-varNanagrantho vAcyaH / tathA-teSAM prAsAdAvataMsakAnAM bhUmibhAgavarNanam ullokaH prAsAdoparitanabhAgavarNanaM, tathAsaparivAraM siMhAsanam itarasiMhAsanasahitamukhyasiMhAsanavarNanaM ca bhaNitavyaMpUrvavad vaktavyam / tathA-aSTASTamaGgalakAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi ca vaktavyAnIti / tathA-khalu-dvitIyatheNigatAH khalu prAsAdAvataMsakAH tada? catvapramANamAtraiH= dvitIyazreNigataprAsAdAvataMsakApekSayA'|ccaiH anyaizcatubhiH prAsAdAvataMsakaiH sarvataH samantAt smprikssiptaaH| tadarboccatvapramANa meva darzayati-no khalu prAsAdAvataMsakAH dvApaSTiM yojanAni arddhayojanaM ca=sArddhadvASaSTiyojanAni urdhvamuccatvena, ekatriMzad yojanAni kroza cakrozAdhikaikatriMzadyojanAni viSkambheNa vijJeyAH / eteSAM prAsAdAvataMsakAnAM varNakaH abhyudgatocchritAdirUpo varNanagranthaH pUrvavad bodhyaH / tathAullokavarNana saparivArasiMhAsavarNanaM ca pUrvavad vijJeyam / prAsAdAvataMsakAnAmupari svastikAdIni aSTASTa maGgalakAni dhvajAH chatrAticchatrANi ca pUrvavad bodhyAnIti // sU0 71 // atha sudharmasabhAdIni vastUni pratipAdayitumAha___mUlam-tassa NaM mUlapAsAyavaDeMsayassa uttarapurasthimeNaM etthaNaM sabhA suhammA paNNattA / egaM joyaNasayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM bAvattari joyaNAI uDDhaM uccattaNaM. aNegakhaMbhasayasaMniviTThA abbhuggayasukayavayaraveiyA toraNavararaiyasAlabhaMjiyA jAva accharagaNasaMghavippakipaNA pAsAIyA 4 / ina prAsAdAvataMsakoM kA varNana bhI pUrvokta abhyupagatocchitAdi vizeSa! dvArA karanA cAhiye isI taraha se bhUmibhAga kA varNana, ulloka kA varNana evaM saparivAra siMhAsana kA varNana bhI pUrvoktAnusAra karanA cAhiye. ina prAsAdAvataMsakoM ke Upara svastikAdika ATha 2 maMgalaka. dhvajAeM aura chatrAticchatra pUrvavat jAnanA cAhiye // sU0 71 // abhyapagataSkRitAdi vizeSaNa vaDe samajavuM joIe. A pramANe bhUmibhAganuM varNana, ulleka (uparanA bhAga) nuM varNana ane saparivAra siMhAsananuM varNana paNa pUrvoktAnusAra samajavuM joIe. e prAsAdAvata'sakenI upara svastika vagere ATha ATha maMgalaka, davAo ane chatrAtichatronuM kathana paNa pahelAMnI jemaja sabhAsa, // sU. 71 / / zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 rAjapraznIyasUtre sabhAeNaM suhammAe tidisiM tao dArA paNNattA, taM jahA purathimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM / te NaM dArA solasa joyaNAI uDDhaM uccatteNaM, aha joyaNAI vikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM, seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vnnmaalaao| tesiNaM dArANaM uvari aTTa maMgalayA jhayA chattAicchattA / tesiNaM dArANaM purao pattayaM patteyaM muhamaMDave paNNatte / te NaM muhamaMDavA egaM joyaNasayaM AyAmeNaM paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM sAiregAiM solasa joyaNAI uDDhe uccatteNaM vaNNao sabhAe sriso| tesiNaM muhamaMDavANaM tidisi tao dArA paNNattA, taM jahA-purathimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM / teNaM dArA solasa joyaNAI uDDhe uccatteNaM aha joyaNAI vikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM, seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo / tesiNaM muhamaMDavANaM bhUmibhAgA, ulloyaa| tesiNaM muhamaMDavANaM uvariM aTThaha maMgalagA jhayA chattAicchattA / tesiNaM muhamaMDavANaM purao pattayaM patteyaM pecchAgharamaMDave paNNatte / muhamaMDavavattavvayA jAva dArA bhUmibhAgA ulloyA // sU0 72 // chAyA-tasya khalu mUlaprAsAdAvataMsakasya uttarapaurastye atra khalu sabhA sudharmA prajJaptA, ekaM yojanazatam AyAmena paJcAzad yojanAni viSkambheNa, aba sUtrakAra sudharmAsabhA Adi kA varNana karate haiM-'tassa NaM mUlapAsAyavaDe sayassa uttarapurasthimeNa' ityaadi| sUtrArtha-(tassa NaM mUlapAsAyava. sayassa uttarapurasthimeNaM ettha NaM sabhA suhassA paNNattA) usa mUlaprAsAdAvataMsaka kI IzAnadizA meM sudharmA ve suutr4|2 sudhAsamA korenu 1 - 42 cha.-' ' tasya Na mUlapAsAyavaDesayassa uttarapurasthimeNaM' ityAdi / sUtrA--(tassa NaM mUlapAsAyavaDe sayassa uttarapurasthimeNaM etthaNaM sabhAsuhammA paNNattA) te bhUla prasAsanI zAna mi sudharmA nAmanI salA vAya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 72 sudharmasabhAdi varNanam 493 dvAsaptati yojanAni urdhvamuccatvena, aneka stammazatasanniviSTA abhyudgatasukRtavajravedikA toraNavararacitazAlabhatrikA yAvat apsarogaNasaGghaviprakIrNA prAsAdIyA 4 / sabhAyAM khalu sudharmAyAM tridizi trINi dvArANi prajJaptAni, tadyathA= paurastye dakSiNe uttre| tAni khalu dvArANi SoDaza yojanAni urdhvamuccatvena aSTa yojanAni viSkambheNa tAvantyeva pravezena, zvetAni varakanakastUpikA nAmakI sabhA kahI gaI hai ( ega joyaNasaya AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, bAvattari joyaNAI uDUDhaM uccatteNaM, aNegakhaMbhasayasaMniviTThA abbhuggayasukayavayaraveiyA toraNAvararaiyasAlabhaMjiyA jAva accharagaNasaMghavipakiNNA pAsAIyA 4) yaha sabhA 1sau yojanakI lambI hai evaM 50 yojanakI vistAra vAlI hai. 72 yojanakI U~cAI hai. aneka sau khabhoke Upara yaha saMniviSTa hai, isameM atyunata evaM acchI taraha niSpAdita kI gaI sundara vedikAe~, toraNa evaM zAlabhaMjikAeM banI huI hai. yAvat yaha apsarAoMke samUhase vyApta hai, prAsAdIya 4. (sabhAe NaM suhammAe tidisiM tao dArA paNNatA) isa sudharmA sabhAkI tInadizAoMmeM tIna daravAje haiM ( taM jahA-purasthimeNaM, dAhiNeNaM uttareNaM) jo pUrva dizAmeM dakSiNa dizAmeM aura uttaradizAmeM haiM (teNaM dArA solasa joyaNAI uDDhaM uccatteNa ) ye daravAje 16 yojanake U~ce haiM (aTThajoyaNAI vikkhabheNaM ) ATha yojanake vistAravAle haiM. tAvaiyaM ceva pave. cha. ( egaMjoyaNa sayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAI vikhaMbheNa, vAvattariM, joyaNAI uDDha uccatteNaM aNegakhabhasayasaMnividvA abbhuggayasukaya vayaraveiyA toraNavararaiyasAlabhaMjiyA jAva accharagaNasaMghavippakiNNA pAsAIyA 4) A sasA so yozana reTalI lAMbI che ane 50 jana jeTalI vistAravALI che. 72 jana jeTalI enI UMcAI che. ghaNAM seMkaDo thAMbhalAo upara A saMniviSTa che. AmAM alyunnata ane sArI rIte nipAdita karavAmAM AvelI suMdara vedikAo che. teraNa temaja zAlabhaMjikAo banelI che yAvat A apsarAonA samUhathI vyApta che. prAsAttiiy cha 4. (sabhAe NaM suhammAe tidisi tao dArA paNNattA) mA sudharmA salAnI ahizAmAmA 42vA che. (taM jahA-purasthimeNaM, dAhiNeNa, uttareNaM) 2 puSa 6i, kSiA dizAma bhane uttarahizAma che. ( teNa dArA solasa joyaNAI uDha uccatteNaM) me 42pAla16 yA resA yA cha, ( aTU joyaNAI vikkhabheNaM) mA yo reTato manA vistAra cha. (tAvaiyaMceva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 rAjapraznIyasUtre grANi yAvad vnmaalaaH| teSAM khalu dvArANAm upari aSTASTa maGgalakAni dhvajAH chatrAticchacANi / teSAM khalu dvArANAM purataH pratyekaM pratyekaM mukhamaNDapaH prajJaptaH / te khalu mukhaNDapAH ekaM yojanazatam AyAmena, paJcAzad yojanAni viSkambhega, sAtirekANi poDa zayojanAni Urdhvamuccatvena varNakaH sabhAyAH sdRshH| teSAM khalu mukhamaNDapAnAM tridizi trINi dvArANi prajJaptAni, tadyathA seNaM) tathA ATha yojanake hI pravezavAle haiM. (seyA varakaNagathUmiyAgA jAva vaNamAlAo) ye saba daravAje zveta haiM, zreSThasUvarNakI zikharakhAle haiM IhAmRga ityAdi dvAra varNanase lekara vanamAlAvarNana takakA saba varNanapATha yahAM liyA gayA hai. aisA jAnanA cAhiye. ( tesiNaM dArANaM uvari aTThamaMgalayA jhayA chattAicchattA) una dvAroMke Upara ATha ATha svastika Adi maMgalaka haiM. dhvajAeM haiM chatrAtichatra hai ( tesiNaM dArANaM purao patteyaM patteyaM muhamaMDave paNNate) una dvAroMke Age eka eka mukhamaNDapa kahA gayA hai (teNaM muhamaMDabA ega joyaNasayaM AyAmeNaM. paNNAsaM joyaNAI vikkhameNaM sAIregAI solasajoya. NAI uDaDhaM uccatteNaM vaNNao sabhAe sariso) ye mukhamaMDapa AyAma (cauDAI)meM 50 yojanake haiM. kucha Adhika 16 yojanakI uMcAI hai bAkIkA varNana sudhasimAke jaisA hai| (tesiNaM muhamaMDavANaM tidisi tao dArA, paNNatA, taM jahApurasthimeNaM, dAhiNeNaM, uttareNaM) una mukha maNDapoMkI tIna dizAoM meM paveseNaM) tathA mA yojanA pravezavANI che. ( seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva kNamAlAo) me mA 12vA sa cha, uttama suvAzanA zisavA cha, 'IhAmRga' vagere dvA2 1 nathI mAna 'vanamAlA' pa na sudhAnu madhuvana mahI a5 42vAmA sAnyu che. (tesi dArANaM uvari aTuTTha maMgalayA jhayA chattAicchattA) se dozanI 752 25 / 4 2 / 4 svasti vagere bhara cha, 10 cha, bhane chAtirachatrI cha. (tesiNaM dArANaM purao patteyaM patteyaM muhamaMDave paNNatte ) e dvAranI sAme dareke dareka dvAranI AgaLa eka eka mukhamaMDapa kahevAya che. ( teNaM muhamaMDavA egaM joyaNasayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNa sAiregAI solasa joyaNAi uddhRDha uccatteNaM vaNNao sabhAe sariso) se bhupama yo mAyAma (laMbAI) mAM 1 so yojana jeTalA che ane vijhaMbha (pahoLAI) mAM 50 jana jeTalA che. 16 cojana karatAM saheja vadhAre jeTalI emanI UMcAI che. samAnupADInu paNana saMgharbhAsamA .4 cha. (tesi Na muhamaMDavANaM tidisiMtao dArA paNNattA, taM jahA purathimeNaM, dAhiNeNaM uttareNaM) . bhumama pAnI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___495 subodhinI TIkA. sU. 72 sudharmasabhAdi varNanam paurastye, dakSiNe uttare / tAni khalu dvArANi SoDaza yojanAni urdhvamuccatvena aSTa yojanAni viSkambheNa, tAvadeva pravezena, zvetAni varakanakaratUpikAgrANi yAvad vanamAlAH / teSAM khalu mukhamaNDapAnAM bhUmibhAgA ullokaaH| teSAM khalu mukhamaNDapAnAm upari aSTASTa maGgalakAni dhvajAH chatrAticchatrANi / teSAM khalu mukhamaNDapAnAM purataHpratyekaM pratyekaM prekSAgRhamaNDapaHprajJaptaH mukhamaNDapavaktavyatAyAvad dvArANi bhUmibhAgA ullokAH // sU 72 // tIna daravAje haiM-jaise pUrvadizAmeM 1 dakSiNadizAmeM eka aura uttaradizA meM 1 (te NaM dArA solasa joyaNAI, uDDhaM uccateNaM, aTThajoyaNAI vikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM ) ve dvAra solaha yojana ke UMce haiM, ATha yojana ke vistAravAle haiM ora ATha hI yojana ke pravezavAle haiM ( seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo) ye saba dvAra sapheda haiM, zreSTha sUvarNa kI zikharoMvAle haiM IhA mRga Adi se lagAkara vanamAlAvarNana taka kA saba varNana pATha yahAM lagAnA caahiye| (tesi NaM muhamaMDavANaM bhUmibhAgA ulloyA ) ina mukhamaMDapoM ke bhUmibhAga aura ulloka haiM aisA varNana bhI yahAM karanA cAhie. (tesiM gaM muhamaMDavANaM uvariM aTTa maMgalayA jhayA chattAicchattA) una mukha maMDapoM ke Upara ATha ATha maMgalaka, dhvajAeM evaM chatrAticchatra haiM aisA jAnanA cAhiye, ( tesiM NaM muhamaMDavANaM purao patteyaM patteyaM 'pecchAgharamaMDave paNNatte ) ina mukhamaMDapoM ke Age pratyeka mukhamaMDapa meM eka eka prekSAgRha maMDapa kahA gayA hai| (muhamaMDavavattavyayA jAva dArA bhUmibhAgA ulloyA) prekssaagRhtraNa dizAomAM traNa daravAjAo che. jemake pUrva dizAmAM 1, dakSiNadizAmAM 1, bhane uttazAmA 1, (teNaM dArA solasa joyaNAI uDDhaM uccatteNaM aTujoyaNAI vikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM) me dvArA soNa yAna 2261 yA chamAha yena 28mA pravezavA che. ( seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo) me badhA dvAro sapheda che, uttama suvarNanA zikharovALA che. IhAmRga vagerethI mAMDIne vanamAlAnA - sudhaan| samasta paain| maha sa sabhaval. (tesiM gaM muhamaMDavANaM bhUmibhAgA, ulloyA ) se bhumama pAnA sUbhilAge bhane seat che. me 55 1f Al samanyu naye. (tesiMNaM muhamaMDavANaM uvariM aTTha maMgalayA jhayA chattAicchattA) se bhupama upAnI 52 2018 mA ma , me| bhane chAtichatre che. mAma samadhye . ( tesiM Na muhamaMDavANaM purao pattayaM patteyaM pecchAgharamaMDave paNNatte) se bhumama pAnI sAme 42 424 bhumama 75mAM me me prekSA ThevAya cha, (muhAmaMDavavattavvayA jAva dArA bhUmibhAgA ulloyA) zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 rAjapraznIyasUtre 'tassa gaM' ityAdi-- TIkA-tasya-pUrvoktasya khalu mUlaprAsAdAvataMsakasya uttarapaurastyeuttarapUrvAntarAle digbhAge-IzAnakoNe atra khalu sabhA sudharmA prjnyptaa| sA sudharmA sabhA ekaM yojanazatam-ekazatayojananAni AyAmena-daiyeNa, paJcAzad yojanAni viSkambheNa- vistAreNa dvAsaptati yojanAni urdhvamuccatvena vijJeyAH / punaH sA sudharmA sabhA kIdRzI ? iti darzayitumAha- 'aNegakhaMbha jAva accharagaNa' ityAdi / atra yAvacchandena 'accharagaNa' zabdena ca saMgrAhyaH pATho viMzatitamasUtrato vijJeyaH, tadartho'pi taMtreva vilokanIyaH / tathA-prAsAdIyAH, darzanIyAH abhirUpAH pratirUpA' iti arthastveSAM pUrvamuktaH / evaMvidhavizeSaNaviziSTA sA sudharmA sabhA bodhyA ! itthaM sabhAM varNayitvA samprati tasyA,dvArAdIni pratipAdayati sabhAeNaM' ityaadi| sabhAyAH khalu sudharmAyAH tridizi-diktraye trINi dvArANi prajJaptAni, tadyathA-paurastye-pUrvasmin digbhAge, dakSiNe-dakSiNasmin digbhAge, uttareuttarasmin digbhAge / tAni-pUrva-dakSiNottaradigbhAgAvacchedena sthitAni khalu dvArANi ekekazaH SoDaza yojanAni-SoDazayojanapramANAni urdhvamuccatvenaucchitatvena, aSTa yojanAni viSkambheNa-vistAreNa, tAvantyeva-aSTau yojanAni evaM pravezena ca bodhyAni / tAni khalu dvArANi-zvetAni-zubhrANi varakanakastUpikAkAni-zreSThAni yAni kanakAni-suvarNAni teSAM stUpikAH zikharANi yeSu tAni-uttamasuvarNanirmita zikharasahitAni, 'jAva vaNamAlAo' yAvadvanamAlAH, 'IhAmRgavRSabha' ityAdi dvAravarNanata Arabhya vanamAlA varNanamaMDapoM kI vaktavyatA mukhamaMDapa kI vaktavyatA ke jaisI jAnanI cAhiye tathA dvAravarNana, bhUmibhAga kA varNana aura ulloka varNana pahile kI taraha se jAnanA caahiye| TIkArtha-isakA mUlArtha ke jaisA hI hai. 'sAlabhaMjiyA jAva accharagaNasaMgha0' ityAdi pATha meM jo yAvat zabda AyA hai vaha yaha prakaTa karatA hai ki 'accharagaNa' isa zabda se saMgrAhya pATha 20 veM sUtra se jAnanA cAhiye. prekSAgRha maMDapanI vaktavyatA mukhamaMDapanI vaktavyatA pramANe ja samajavI joIe. temaja dvAravarNana, bhUmibhAganuM varNana ane ulokavarNana pahelAMnI jemaja samajavuM joIe. atha --mAnasa bhUsAtha 234 cha. 'sAlabhaMjiyA jAva acchagaNasaMgha0' vagaire pAubhA 2 yAvat 76 che te ! vAta 548 42 cha ? - 'accharagaNa' A zabdathI saMgrAhya pATha 20mAM sUtra mujaba jANavo joIe. Ane artha paNa tyAM ja zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 72 sudharmasabhAdi varNanam paryantaH sarvo'pi varNanapAThazcatuSpazcAzatsUtrata ArabhyaikonaSaSTitamastragato bodhyH| tathA-'tesi Na dArANaM' ityAdi-teSAM khalu dvArANAm upariurdhvapradeze aSTASTa =aSTASTa-saMkhyakAni maGgalakAni=svastikAdirUpANi, dhvajAH, chatrAticchatrANi ca vijJeyAni / tathA-teSAM khalu dvArANAM purataH agre pratyekaM pratyekam = ekaikasya dvArasyAne ekaiko mukhamaNDapaH-dvAramukhasthito maNDapaH prjnyptH| te khalu mukhamaNDapA ekaikaza ekaM yojanapAdam =ekazatayojanAni Ayamena-dairyeNa, paJcAzad yojanAni viSkambheNa-vistAreNa, tathA-sAtirekANi-sAdhikAni SoDazayojanAni Urdhvam uccatvena vijnyeyaaH| 'vaNao sabhAe sariso' iti eteSAM varNakagranthaH 'anekastambhazatasanniviSTAH' ityAdirUpaH iti eteSAM varNakagranthasadRzo bodhyH| teSAM khalu mukhamaNDapAnAM tridizi-trINi diktraye dvArANi prjnyptaani| tadyathA-paurastye-pUrvasmin digbhAge, dakSiNe-dakSiNadigbhAge, uttare uttrdigbhaage| diktrayavyavasthitAni khalu dvArANi urdhvam uccatvena, aSTa yojanAni viSkammeNa, tAvantyeva aSTa yojanAnyeva praveze vijJeyAni / tAni khalu dvArANi zvetAni zubhrANi varakanakastUpikAkAni jAtyakanakamayazikharayuktAni-ityAdi-vizeSaNaviziSTAni bodhyaani| 'jAva vaNamAlAo' dvAravarNanaparo vanamAlA varNanaparyantaH sakalo'pi granthaH pUrvavad bodhyH| tathA teSAM mukhamaNDapAnAM bhUmibhAgA ullokAzca pUrvavad bodhyaaH| tathA-teSAM khalu mukhamaNDapAnAm upari=urdhvamAge aSTASTa maGgalakAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi ca vijJeyAnIti / tathA-teSAM khalu mukhamaNDapAnAM purataH agre pratyeka pratyekam ekaikaH prekSAgRhamaNDapaH-prekSaNaM-prekSA-kautukam tadartha gRharUpomaNDapaHyatrAgatya janAH prekSaNakAni kurvanti avalokante ca tAdRzo maNDapaH prajJaptaH / isakA artha vahIM para likhA gayA hai, 'prAsAdIya' padake sAtha jo 4 kA aGka likhA gayA hai usase yaha batalAyA gayA hai ki prAsAdIya padake sAtha darzanIya abhirUpa aura pratirUpa padoMkA grahaNa huA hai. ina padoMkA artha pahile kahA jA cukA hai| isa prakAra' sudharmAsabhAkA varNana karake Ageke pATha dvArA sUtrakArane usake dvAroMkA varNana kiyA hai. 'IhAmRgavRSabha' 254 42vAmA maavy| cha. 'prAsAdIya' pahanI sAyara 4 yaar| a w . vAmAM Avyo che tethI e vAta batAvavAmAM AvI che ke prAsAdIya padanI sAthe darzanIya abhirUpa ane pratirUpa pado grahaNa thayA che. A padane artha pahelAM spaSTa karavAmAM Avyo che. e pramANe sudharmAsabhAnuM varNana karIne te pachInA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre 'muhamaMDavavattavvayA jAva dArA bhUmibhAgA ulloyA' prekSAgRhamaNDapavaktavyatA mukhamaNDapavaktavyatAtulyA bodhyaa| tathA - dvArANi, dvAravarNanaM, bhUmibhAgA:bhUmibhAgavarNanam , ullokAH-ullokavarNanaM ca pUrvavad bodhyam // sU0 72 / / samprati bahusamaramaNIya bhUmibhAga bahumadhyadezabhAgasthitaM akSapATakam , akSapATakasthitAni vastUni pratipAdayitumAha mUlamte si NaM bahusamaramaNijANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM vairAmae akkhADae paNNatte / tesi NaM vairAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAe pattyaM patteyaM maNipeDhiyA paNNattA / tAo NaM maNipeDhiyAo aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, cattAri joyaNAI bAhalleNaM, savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo / tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvari patteyaM patteyaM sIhAsaNe paNNatte / sIhAsaNa vaNNao saparivAro / tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM uvari aha maMgalagA jhayA chattAinchattA tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM purI patteyaM patteyaM maNipeDhiyA paNNattA / tAo NaM maNipeDhiyAo solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTThajoyaNAiM bAhalleNaM savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo / tAsi gaM uvari pattaya patteya thUbhe paNNatte ! te NaM thUbhA solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, sAiregAI solasa joyaNAI uDDhaM uccatteNaM, seyA saMkhaMka ityAdi dvAravarNanase lagAkara vanamAlA varNanatakakA jo varNanapATha hai vaha saba 54ve sUtrase lekara 59 ve sUtra takakA yahAM karanA cAhiye aisA kahA gayA hai // sU0 72 // 418 43 sUtra42 tenA vArAnu vAna yu cha. 'IhAmRga vRSabha' vagere hAra varNanathI mAMsane 'vanamAlA' 1 na sudhaan| nA che te mA 54aa sUtrathA bhAMDIne 56mA sUtra sudhA hI sahIta yeto samanva ya. // sU. 72 / / zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 73 akSapATakasthitavastunirUpaNam 499 kuMdadagaraya amayamahiyapheNapuMjasaMnigAsA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM thUbhANaM uvari aTTaha maMgalagA jhayA chattAichattA jAva sahassapattahatthayA / tesi NaM thUbhANaM pattaya patteyaM cauddisiM maNipeDhiyAo pnnnnttaao| tAo NaM maNipeDhiyAo aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, cattAri joyaNAiM bAhalleNaM, savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo / tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvari cattAri jiNapaDimAo jiNussehapamANamettAo saMpaliyaMkanisannAo thUbhAbhimuhIo sannikkhittAo ciTThati, taM jahAusabha vaddhamANA caMdANaNA vAriseNA | sU0 73 // chAyA-teSAM khalu bahusamaramaNIyAnAM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM pratyekaM vajramayaH akSapATakaH prajJaptaH / teSAM khalu vajramayANAm akSapATakAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM pratyekaM maNipIThikA prajJaptA / tAH aba sUtrakAra bahusamaramaNIya bhUmibhAgake bahumadhyadezabhAgameM sthita akSapATaka aura akSapATakameM sthita vastuoMkA kathana karate haiM 'tesiNaM bahusamaramaNijANaM bhUmibhAgANaM' ityAdi / sUtrArtha-(tesiNaM bahusamaramaNijANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe patteya patteyaM vairAmaeakkhADae paNNatte) una bahusamaramaNIya bhUmibhAgoMke bahumadhyadezabhAgameM pratyekameM vajramaya akSapATaka-upavezanayogya AsanavizeSa kahA gayA hai-(tesiNaM vairAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM patteya maNipeDhiyA paNNattA) una vajraratnamaya akSapAToMke bahumadhyadezabhAgameM pratyeka pratyekameM have sUtrakAra bahu samaramaNIya bhUmibhAganA bahu madhya dezabhAgamAM sthita akSapATaka ane akSapATakamAM sthita vastuonuM kathana kare che- tesi NaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANaM' ityAdi / sUtrArtha- (tesi NaM bahusamaramaNijjANaM bhUmibhAgANa bahumajjhadesabhAe patteyaM patteyaM bairAmae akkhAie paNNatte ) te maDusama2 mAya bhUmilAnA maDu madhyadezabhAgamAM dareke darekamAM vaja mAya akSapATaka-upavezana yogya Asana vizeSa vAya che. (tesi NaM vairAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAe patteya patteyaM zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 rAjapraznIyasUtre khalu maNipIThikA: aSTayojanAni AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni bAhalyena, sarvamaNimayya: acchA yAvat pratirUpAH / tAsAM khalu maNipIThi - kAnAmupari pratyekaM pratyekaM siMhAsanaM prajJaptam / siMhAsanavarNakaH saparivAraH / teSAM khalu prekSAgRha maNDapAnAm upari aSTASTamaGgalakAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi / teSAM khalu prakSAgRha maNDapAnAM purataH pratyekaM pratyekaM maNipIThikA prajJaptA / tAH khalu maNipIThikAH SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa, aSTa maNipIThikA kahI gaI haiM / ( tao NaM maNipIDhiyAo ahajoyaNAI AyAma vikkhaMbheNa cattAri joyaNAI bAhalleNaM, savvamaNimaIo acchAo jAva paDaruvAo ) ye saba maNipIThikAeM viSkaMbhakI apekSAse ATha yojanakI kahI gaI haiM, tathA moTAIkI apekSA cAra yojanakI kahI gaI haiM, ye saba sarvathA ratnamaya haiM, accha-nirmala haiM, yAvat ( tAsiNaM uvari patteyaM patteyaM sIhAsaNe paNNatte) inake Upara - pratyeka maNipIThikA para eka 2 siMhAsana kahA gayA haiM / (sahAsavaNNao saparivAro ) yahAM para saparivAra siMhAsanakA varNana karanA cAhiye ( tesiNaM pecchAgharamaMDavANaM uvari aTThaTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA) usa prakSAgRhamaMDapoMke Upara ATha 2 maMgalaka tathA dhvajAeM aura chatrAticchatra kahe gaye haiM / ( tesiNaM pecchAghara maNDavANaM purao patteyaM patteyaM maNipeDhiyA paNNattA ) una prakSAgRhamaMDapoM ke sAmane pratyekamaNDapa ke Age maNipIThikA - eka eka maNipIThikA kahI gaI hai ( tAoNaM maNipeTi maNiper3hiyA paNNattA ) te bharatnanA akSayATonA jaDu madhyadezalAgamAM hareGe hare'bhAM bhaNipIDiA hevAmAM AvI che. ( tAo NaM maNipeDhiyAo aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNa cattAri joyaNAi bAhalleNaM, savvamaNiIo acchAo jAva paDiruvAo ) mA adhI maNipIDiao AyAma bhane viSNu lanI apekSA khA ceAjana jeTalI kahevAya che. temaja mATAinI apekSAe cAra ceAjana jeTalI kahevAya che. A adhI sarvathA ratnamaya che. 2cha che, nirmANa che. yAvat prati35 che. ( tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvariM patteyaM patteyaM sIhAsaNe paNNatte ) semanI (52-62 624 bhalipIThA upara me me siMhAsana AhevAya che. ( sIhAsaNavaNNao saparivAro ) ahIM saparivAra siMhAsananuM varSAna hAye. ( tesi NaM pecchAgharamaMDavANa uvari aTTa maMgalagA jhayA chattAicchattA ) te prekSAgRhabhaDiyonI 352 Ahe Ahe maMgalo tathA dhvnthe| ane chatrAtirachatra uhevAya che. ( tesi NaM pecchAgharamaMDavANa purao patteyaM patteyaM maNipeDhiyA paNNattA ) te prekSAgRha bhADayAnI sAme hare hare4 bhaNDapanI sAme maziyA Di-goDa bheDa bhazipIDA uDevAya che. ) tAo NaM maNipeTi zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 73 akSapATakasthitavastunirUpaNam yojanAni bAhalyena. sarvamaNimayyaH acchAH yAvat pratirUpAH / tAsAM khalu upari pratyekaM pratyeka stUpaH prajJaptaH / te khalu stupAH SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa, sAtirekANi poDaza yojanAni urdhvamuccatvena, zvetAni zaGkhA kundadakarajo'mRtamathitaphenapuJjasannikAzAH sarvaratnamayAH acchA yAvat prtiruupaaH| teSAM khalu stupAnAmupari aSTASTa maGgalakAni dhvajAH chatrAticchayAo solasajoyaNAI AyamavivakhaMbheNaM-ajoyaNAI bAhalleNaM savvamaNiIo acchAo jAva paDirUvAo) ye maNipIThikAe~ AyAma aura viSkaMbha kI apekSA solaha yojana kI haiM tathA moTAI meM ATha yojana kI haiM ye saba sarvathA maNimaya haiM tathA AkAza evaM sphaTikamaNi ke samAna mimala haiM yAvata pratirUpa haiN| (tAsiM NaM uvariM patteyaM patteyaM zubhe paNNatte) ina maNipIThikAoM ke pratyeka maNipIThikA Upara ekara stUpa kahA gayA hai. ( teNaM thUbhA solasajoyaNAI AyAmavikhaMbheNaM, sAiregAI solasajoyaNAI uDaDhaM uccatteNa seyA saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsA) ye stUpa AyAma evaM viSkaMbha meM solaha solaha yojana ke haiM tathA 16 sole2 yojana se mI kucha adhika UMce haiM. ye saba stupa zvetavarNa ke haiM isaliye zaMkha akaratna, kundapuSpa, jalabindu evaM amRta ke maMthana se jAyamAna phenapuMja ke jaise prabhAvAle dekhAI dete haiM ( savvarayaNAmayA, acchA jAva paDirUvA) ye stUpa sarvathA ratnamaya haiM, accha haiM yAvat pratirUpa haiM ( tesiMNaM thUbhANa uvari aTTha maMgalagA jhayA chattAicchattA jAva sahassa0 ) una stupoM ke upara ATha2 yAo solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTTha joyaNAI bAhalleNa savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo) se maNipI.AmAyAma mane vi0manI myekSAthI seLa yojana jeTalI che temaja moTAImAM e sATha yojana jeTalI che. A badhI sarvathA maNimaya che temaja AkAza ane sphaTikamaNinI jema nirmaLa che yAvat prati35 che. (tAsiM NaM uvari patteyaM patteyaM thUbhe paNNatte) se mazidhA4i. mAnI 752 4re 424 mA pA1i 752 me4 me stU5 47vAya che. (teNaM thUbhA solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, sAigaregAI solasa joyaNAI uDDhaM uccattaNa, seyA, saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsA) se stUpa mAyAma bhane virg bhamAM seLa yojana jeTalA che. ane 16 yojana karatAM paNa saheja vadhAre UMcA che. A badhAstu zvetavarNana che. eTalA mATe eo zaMkha, aMkarana, kuMdapuSpa, jala. bidu ane amRtaphenane maMthanathI utpannaphenapeja jevA prabhAvALA lAge che. ( savvarayaNA mayA, acchA jAva paDirUvA ) me tuup| savathA nabhaya cha, 127 cha, yAvat prati35 cha. (tesiM NaM thUbhA NaM uvariM aTUTU maMgalagA jhayA chattAicchattA zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 rAjapraznIyasUtre trANi yAvat sahasrapatrahastakAH teSAM khalu stUpAnAM pratyekaM pratyekaM caturdizi maNipIThikAH prajJaptAH / tAH khalu maNipIThikAH aSTayojanAni AyAmavikambheNa, catvAri yojanAni bAhalyena, sarvaratnamayyaH acchA yAvat pratirUpAH / tAsAM khalu maNipIThikAnAm upari catasro jinapratimAH jinotsedhapramANamAtrAH samparyaGkanipaNNAH stUpAbhimukhyaH saMnikSiptAH tiSThanti, tadyathA RSabhA varddhamAnA candrAnanA vAriSeNA // sU0 73 // maMgalaka, dhvajAeM aura chatrAticchatra yAvat sahasrarUpakamala kahe gaye haiN| (tesiMNa thUbhANaM patteyaM patteyaM caudisiM maNipeDhiyAo paNNattAo) una stUpoMmeM eka eka maNipIThikA cAroM dizAoM meM kahI gaI hai| (tAoNaM maNipeDhiyAoM aTThajoyaNAI AyAma vikkhameNaM cattAri joyaNAI vAhalleNaM savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo) ye saba maNipIThikAeM AyAma viSkaMbha kI apekSA ATha2 yojana kI haiM tathA inakI sthUlatA-moTAI, cAra yojana kI hai ye saba sarvathA ratnamaya haiM, accha haiM yAvat pratirUpa hai (tAsi NaM maNIpeDhiyANaM uvariM cattAri jiNapaDimAo jiNussehapamANamettAo saMpaliyaMkanisannAo thUbhAbhimuhIo sannikkhittAo ciTThati taM jahA-usabhA baddhamANA caMdANaNA vAriseNA) ina maNipIThikAoM ke Upara cAra jina pratimAeM hai, jinakA zarIrotsedha-UMcAI jitanA kahA gayA hai, ina pratimAoM kA utanA hI utsedha hai. ye saba pratimAeM paryazAsana se baiThI huI hai jAva saharasa0 ) me tUpAnI 752 mA8 13 ma Lqorl! ane chatrAtirachatra yAvat sakhapatramANe 4DevAya che. (tesiM NaM thUbhANaM patteyaM cauddisiM maNipeDhiyAo paNNattAo) se stUpAmAthI hare hare 4 stUpamAM se 23 bharipATha yA2 hizAmA 42vAya che. (tAoNa maNipeDhiyAo adujoyaNAI AyAmavikkhaMmeNaM cattAri joyaNAI bAhalleNa savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo ) / badhI maNipIThikA AyAma ane viSkabhanI apekSAe ATha yajana jeTalI che. tathA emanI skUlatA-meTAI-cAra jana jeTalI che. A badhI sarvathA ratnamaya cha, a27 cha, yAvat prati35 cha. (tAsi NaM maNiper3hiyA NaM uvariM cattAri jiNapaDimAo jiNussehapamaNamettAo saMpaliyakanisannAjI thUbhAbhimuhIo sAnnakkhittAo ciTThati taM jahA-usabhA vaddhamANA cadANaNA vAriseNA) mA maNipAlamAnI upara cAra jinapratimAo che. jinanA zarIranI UMcAI jeTalI kahevAmAM AvI che teTalI ja UMcAI te pratimAonI paNa che. A badhI pratimAo paryakAsanathI zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 73 akSapATakasthitavastunirUpaNam 'tesiNaM' ityAdi TIkA-teSAM-prakSAgRhamaNDapasambandhinAM khalu bahusamaramaNIyAnAmatyantasamAnAM manoharANAM ca bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM pratye. kam-aikaikaH vajramayaH-vajraratnamayaH akSapATakaH upavezanayogya AsanavizeSaH prjnyptH| teSAM khalu vajramayANAm akSapATakAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM pratyekam-ekekA maNipIThikA-maNimayI vedikA prjnyptaa| tAH khalu maNipIThikAH aSTa yojanAni AyAmaviSkammeNa, tathA-catvAri yojanAni vAha lyena-sthaulye vijnyeyaaH| tAH maNipIThikAH sarvaratnamayyaH-sarvAvayavena ratnamayyaH acchA yAvatpratirUpA:-acchAdipratirUpAntavizeSaNaviziSTA bodhyAH / tAsAM khalu maNipIThikAnAM madhye ekaikasya maNipIThikAyA upari pratyekaM pratyekam-ekaikam siMhAsanaM prajJaptam / siMhAsanavarNaka / saparivAraH-parivArarUSabhadrAsanasahitasiMhAsanavarNana ekaviMzatitame dvAviMzatitame ca sUtre draSTavyam / tathA-teSAM khalu prakSAgRhamaNDapAnAm upari aSTASTa maGgalakAni svastikAdirUpANi, dhvajAH, chatrAticchatrANi ca vijJeyAni / teSAM khalu prakSAgRhamaNDapAnAm ekaikasya prakSAgRhamaNDapasya purataH-agre pratyekaM pratyekam-ekaikA aura inakA mukha stUpa kI tarapha hai ye pratimAe~ haiM RSabhabhagavAn kI, varddhamAna bhagavAn kI, caMdraprabhabhagavAn kI aura vAriSeNa bhagavAn kii| TIkArtha-isakA mUlArtha ke jaisA hI hai. parivArarUpa bhadrAsana sahita siMhAsana kA varNana 21ve aura 22ve sUtra meM kiyA gayA hai| 'chattAicchattA jAva sahassapattA' meM jo yAvat zabda AyA hai usase 'ghaNTAyugala, patAkAtipatAkA, utpalahastaka,-utpalasamUha, kumudahastaka, nalinahastaka, subhagahastaka, saugaMdhaharataka, puNDarIkaharataka, mahApuNDarIkaharatakazatapatraharataka' isa pATha kA saMgraha huA hai. ina sabakA varNana 14 ve sUtrameM kiyA gayA hai / sU, 73 / beThI che. ane emanuM mukha stUpanI jema che. RSabha bhagavAnanI, vaddhamAna bhagavAnanI, caMdraprabha bhagavAnanI temaja vAriNu bhagavAnanI e pratimAo che. TIkAtha-A sUtrane mUlArtha pramANe ja che. parivArarUpa bhadrAsana sahita siMhAsnnu / 21mA bhane 22mA sUtramA 42vAmA mAnche tethI 'chatAicchattA jAva sahassapattA' mAre yAvat 154 Ave cha tethI 'ghaNTAyugala, patAkAti. patAkA, utpalahastaka, utpalasamUha. kumudahastaka, nalinahastaka, subhagahastaka, saugandhahastaka, puMDarIkahastaka, mahApuNDarIkahastaka, zatapatrahastaka' mA pAunA sayA thayo che. A badhAnuM varNana 14mA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. je sU. 73 II zrI rAjapakSIya sUtraH 01 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 rAjapraznIyasUtre maNipIThikA prjnyptaa| tAH khalu maNipIThikAH SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa, bAhalyena-sthaulyena aSTa yojanAni vijnyeyaaH| tathA-sarvaratnamayyaH-sabiyavena ratnamayyaH acchA yAvat pratirUpAca bodhyaaH| tAmAM khalu maNipIThikAnAm ekaikasyA maNipIThikAyA upari pratyekaM pratyekam-ekaikaH stUpaH prjnyptH| te khalu stUpAH SoDaza SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa sAtirekANi-sAdhikAni poDaza yojanAni urdhvam uccatvena vijheyaaH| tathAte stUpAH zvetAH-zvetavarNAH zaGkhAGkakundadakarajo'mRtamathitaphenapuJjasannikAzAtatra zaGkha:-prasiddhaH aGkaH sphaTikaratnaM kundaM-puSpavizeSaH, dakarajaH-udakavinduH amRtamathitaphenapuJjaH-amRtasya yad mathitaM-mathanaM tena jAtA ye phenAsteSAM puJjaH-samUhaH' tatsannikAzAH-dhavalatvena zaGkhAdisadRzAH, sarvaratnamayAHsarvAvayavena ratnamayAH acchA yAvat pratirUpA bodhyaaH| tathA-teSAM khalu stUpAnAm upari aSThASTa-aSTASTasaMkhyakAni maGgalakAni-svastikAdIni, dhvajAH, chatrAticchatrAste yAvat-ghaNTAyugalAni patAkAtipatAkAH utpalahastakAHutpalasamUhAH kumudahastakA nalinahastakAH subhagahastakAH saugandhikahastakAH puNDarIkahastakAH mahApuNDarIkahastakA zatapatrahastakAH sahasrapatrahastakAzva bodhyaaH| ghaNTAyugalAdi sahasrapatrAntAH zabdA yAvatpadena caturdaza sUtroktA graahyaaH| tathA teSAM khalu stUpAnAM pratyekaM pratyekam-ekaikasya stapasya catu dizi mnnipiitthikaaHprjnyptaaH| tAHkhalu maNipIThikA aSTa aSTa yojanAni AyAmavi kambhena, catvAri yojanAni vAhalyena, sarvaratnamayyaH acchA yAvat pratirUpA vijnyeyaaH| tAsAM khalu maNipIThikAnAm upari-uparibhAge catasra-catussaMkhyakA jinapratimAH-pratikRtayaH jinotsedhapramANamAtrAH jinazarIroccatvapramANapramitAH saMpalyaGkaniSaNNAH-paryaGkAsananenopaviSTAH stapAbhimukhyaH-stU padizi kRtamukhyaH-sannikSiptAH-samyAnivezitAH tiSThanti. tadyathA-RSabhA? varddhamAnA2 candrAnanA3 bAriSeNA4 // sU0 73 // ___mUlam -tesi NaM thUbhANaM purao patteyaM patteyaM maNipeDhiyA paNNattA / tAo NaM maNipeDhiyAo solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTTha joyaNAiM bAhalleNaM, savvamaNimaIo jAva paDirUvAo / tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvari patteya patteyaM ceMiyarukkhe paNNatte / te NaM ceiyarukkhA aTTa joyaNAI uDaDhaM uccatteNaM, addhajoyaNaM, uvveheNaM. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 74 stUpavarNanam | 1 do joyaNAI khaMghA, adbhujoyaNaM vikkhaMbheNaM, chajoyaNAIM viDimA bahumajjhadesabhAe, aTThajoyaNAI AyAmavikrameNa, sAiregAI aTTa joyaNAiM savvaggeNaM paNNattA / tesi NaM ceiyarukkhANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA vayarAmayamUlarayaya supaiTTiyaviDimA, riTThAmayaviulakaMda veruliyA ruirakhaMdhA, sujAyavara jAyarUvapaDhamagavisAlasAlA nANAmaNimayarayaNavivihasAhappa sAhaveruliyapattatavaNijja -pattaviMTA, jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlapallavabaraM kuradharA vicitta maNirayaNa surabhikusumaphalabharabhariyanamiyasAlA ahiyaM nayaNamaNanivvuikarA amayarasasarasaphalA sacchAyA sappabhA sassiriyA saujjoyA pAsAiyA daMsaNijjA abhiruvA paDirUvA / tesi NaM ceiyarukkhANaM uvariM ahaha maMgalagA jhayA chattAichattA / tesi NaM ceiyarukkhANaM purao patteyaM patteyaM maNipeDhiyA paNNattA | tAo NaM maNipeDhiyAo aTTha joyaNAiM AyAmavikkhaMbheNaM, cattAri joyaNAI bAhalleNa savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo / tAsiNaM maNipeDhiyANaM uvariM patteyaM pattayaM mahiMdajjhae paNNatte / te NaM mahiMdajjhayA saTThi joyaNAI uhaM uccatteNaM, joyaNaM uvveheNaM, joyaNaM vikkhabheNaM, vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparigha maTThasupaiThiyA visiTThA aNegavara paMcavaNNakuDabhisahassaparimaMDiyAbhirAmA vAuya vijayavejayaMtI paDAgA chattAicchattakaliyA tuMgA gayaNatamabhilaM - ghamANasiharA pAsAIyA 4 / tesi NaM mahiMdajjhAyANaM uvari aTThaTTha maMgalagA jhayA chattAicchattA / tesi NaM mahiMdajjhAyANaM purao patteyaM patteyaM naMdA pukkhariNI paNNattA / tAo NaM / zrI rAjapraznIya sUtra : 01 505 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 ___ rAjapraznIyasUtre gaMdAo pukkhariNIo ega joyaNasayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAiM vikkhabheNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM, acchAo jAva vaNNao appegaiyAo pagaIe udagaraseNa pnnnnttaao| patteyaM patteyaM paumavaraveiyA parikkhittA patteyaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittA / tAsi NaM NaMdANaM pukkhariNI NaM tidisiM tiso. vANapaDirUbagA paNNattA / tisovANapaDirUvagANaM vaNNao, toraNA jhayA chattAicchattA // sU0 74 // chAyA-teSAM khalu stUpAnAM purataH pratyekaM pratyekaM maNipIThikA prajJaptA / tAH khalu maNipIThikAH SoDazayojanAni AyamaviSkambheNa, aSTa yojanAni bAhalyena, sarvamaNimayyo yAvat prtiruupaaH| tAsAM khalu maNipIThikAnAmupari pratyekaM pratyekaM caityavRkSaH prajJaptaH / te khalu caityavRkSAH aSTASTa 'tesiM NaM thUbhANaM purao patteya patteyaM' ityAdi / sUtrArtha-( tesi NaM thUbhANaM purao patteya 2 maNipeDhiyA paNattA ) ina stUpoMke Age pratyeka stUpake eka eka maNimayIpIThikA kahI gaI hai. (tAoNaM maNipeDhiyAo solasa joyaNAI AyAmavikkhabheNaM, aTThajoyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaio jAva paDirUvAo) ye saba maNipIThikAeM AyAma evaM vistAra kI apekSA solasa 2 yojanakI haiM evaM moTAImeM ye saba ATha 2 yojanakI haiM, ye saba sarvathA maNimaya haiM yAvat pratirUpa haiN| (tAsi NaM maNipeDhiyAo uvari patteya patteyaM ceiyarukkhe papaNatte) una pratyeka maNipIThikAoke Upara 'tesiM NaM thUbhANaM purao patteyaM pattayaM' ityAdi / sUtrAya-tesi NaM dhUbhANaM purao patteyaM 2 maNipeDhiyA paNNattA mA 2tUpAnI sAme dareke dareka stUpanI sAme eka eka maNimayI pIThikA kahevAmAM AvI che. (tAo NaM maNipeDhIyAo solasajoyaNAi AyAmavikkhaMbheNaM, aTThajoyaNAi vAhalleNaM savvamaNimaIo jAva paDirUvAo ) // 5dhI mnnipaa4i|2| mAyAma mane vistAranI apekSAe soLa jana jeTalI che.-ane sthUlatA-moTAImAM A badhI ATha jana jeTalI che. A badhI saMpUrNataH maNinirmita che yAvat pratirUpa che. (tAsi NaM maNipeDhiyAo uvariM pattayaM patteyaM ceiyarUkhe paNNatte) te 42 124 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 74 stUpavarNanam 507 yojanAni Urdhva muccatvena, arddhayojanam udvedhena, dve yojane skandhAH, arddha yojanaM viSkambheNa, SaD yojanAni viDimAH, bahumadhyadezabhAge aSTayojanAni AyAmaviSkambheNa, sAtirekANi, aSTa yojanAni sarvAgreNa prjnyptaaH| teSAM khalu caityavRkSANAm ayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathAvajramaya mUlarajatasupratiSThitaviDimAH riSTamayavipulakandavaiDUryaruciraskandhAH sujAtavarajAtarUpaprathamakavizAlazAlAH nAnAmaNimayaratnavividhazAkhAprazAkhavaiDUrya patratapanIyapatrabRntAH jAmbUnadaraktamRdukasukumArapravAlapallavavazaGkaradharA vicitramaNieka 2 caityavRkSa kahA gayA hai / (teNaM ceiyarukkhA aTThajoyaNAI uDDhe uccateNe) ye caityavRkSa ATha ATha yojanakI UMcAivAle haiM (addhajoyaNaM uvveheNaM do joyaNAI khaMdhA, addhajoyaNaM vikkhabheNaM, chajoyaNAI viDimA bahumajjhadesabhAe) inakA udvedha AdheyojanakA hai arthAt inakA mUlabhAga jamInameM Adhe yojana taka nIce gayA huA hai. inakA skandhabhAga do 2 yojanakA hai. inake madhyabhAgakI urdhvagata zAkhAeM chahachaha 2 yojanakI haiM (aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI aTTha joyaNAI savvaggeNa paNNattA) inakI-viDimAoMkAAyAma aura vistAra ATha ATha yojanakA hai. tathA ye sarvAgrakI apekSAsecaityavRkSake sarvoparibhAgakI apekSAse kucha adhika ATha ATha yojanake haiN| (tesiNaM ceiyarukkhANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) ina caityavRkSoMkA varNAvAsa isa prakArase kahA gayA haiN| (taMjahA-vayarAmayamUlarayaNasupaiTThiyaviDimA, rihAmayaviulakaMdaveruliyaruirakhaMdhA, sujAyavarajAyarUvapaDhamagabisAlasAlA NANAmaNibhAga pAnI 752 me me yetyavRkSa ThevAya che. ( teNaM ceiyarUkkhA aTThajoyaNAI uDha uccatteNaM ) yetyvRkss| ma18 yApana 22Iya che. (addhajoyaNa uvveheNaM do joyaNAI khaMdhA, addhajoyaNaM, vikkhaMbheNaM, chajoyaNAI viDimA bahumajjha desabhAe ) memana vedha sAyana 2 cha-meTa se amano bhUgalA jamInamAM ayojana sudhI-be gAu sudhI-nIce pahoMcelo che. emane skaMdhabhAga be ejanane che, ene vistAra a jana jeTalo che. enA madhyabhAganI zatAmA cha yena 28mI che. (ajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, sAiregAI adujoyaNAI savvaggeNaM paNNattA) memanI-viDibhAsAnA-mAyAma bhane vistAra ATha jana jeTalA che. temaja e sarvAgranI apekSAe-catyavRkSanA sarvoparilAganI sapekSAthI mA yona 42tA saDe padhAre che. ( tesi ceiyarukkhANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte ) yaityavRkSAna pAsa bhI prabhA ThevAya che. (taM jahA vayarAmayamUlarayaNasupaiTThiyaviDimA, riTThAmaya viulakaMdaverUliyaruira zrI rAjaprakSIya sUtra: 01 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 rAjapraznIyasUtre ratnasurabhikusumaphalabharabhRtanatazAlA adhikaM nayanamanonivRtikarAH amRtarasasarasaphalAH sacchAyAH saprabhAH sazrIkAH sodyotAH prAsAdIyA darzanIyA abhirUpAH prtiruupaaH| teSAM khalu caityavRkSANAm upari aSTASTa maGgalakAni dhvajAH mayarayaNavivihasAhappasAhaveruliyapattatavaNijapattaviMTA) ina caityavRkSoM ke mUlabhAga vajraratnamaya haiM. viDimA-inake madhyabhAga se UparakI aura nikalI huI sundarAkAravAlI zAkhAe~ rajatamaya haiM inake kanda vizAla aura riSTaratnamaya haiM skandha inake veDya ratnamaya haiM aura manohara hai. inake skandhoM kI zAkhAe~ vizAla hai. evaM zobhanajAtIya suvarNakI banI huI hai. inakI zAkhAe~ evaM prAzAkhAeM aneka prakArake maNiyoM evaM ratnoM kI banI huI haiM. inake patra vaiDUrya ratnamaya hai. patroMka vRnta-DanTala tapanIyasvarNamaya haiM (jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharA, vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabharabhariyanamiyasAlA, ahiyaM nayaNamaNani vbuikarA amayarasasarasaphalA) jAmbUnada nAmakaviziSTa suvarNa ke, komala, lAla, sukumArasparzavAle inake pravAla hai, pallava haiM, aura prathamaudbhidyamAna aDDara haiN| inakI zAkhAeM aneka prakAra ke maNiyoM ke evaM ratnoM ke sugaMdhita puSpoM se evaM phaloM se khUba ladI huI haiM. ataeva namrIbhUta haiM. netroM ko evaM manako ye vRkSa bahuta Ananda, dete haiM amRtarasa ke jaisA rasa inake phaloMmeM bharA huA hai ( sacchAyA, sappabhA, sassirIyA, saujjoyA, pAsAIyA, daMsaNijjA, abhirUvA paDirUvA ) inakI chAyA baDI sundara khaMdhA, sujAyavarajAyarUvapar3hamagavisAlasAlA NANAmaNimayarayaNaviviha sAhappasAhaverUliyapattatavaNijjapattaviMTA) / thaityakSAnA bhU mA 12tnamaya cha. viddibhaa-smaan| madhyabhAgathI uparanI tarapha nIkaLelI surAkAravALI zAkhAo rajatamaya che. emanA kadI vizALa ane richaratnamaya che. skaMdha emanA viryaratanamaya che ane manahara che. emanA skIdhenI zAkhAo vizALa che, ane zobhanajAtIya suvarNanI banelI che. emanI zAkhAo temaja prazAkhAo ghaNI jAtanAM maNio ane ratnonI banelI che. emanAM pAMdaDAo vairyaratnamaya che. pAMdaDAonAM vRktA (dIMTAo) tapanIya supa bhaya che. (jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharA, vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabharabhariyanamiyasAlA, ahiyaM nayaNamaNanivvuikarA amayarasasarasaphalA) 4 bhUna nAmAnA vizeSa suvarI nA, sumita, tara sumA2 25zavANA emanA pravAlo che, pallava che ane prathama ubhidhamAna aMkura che. emanI zAkhAo ghaNI jAtanA maNie ane ratnanAM sugaMdhita puSpathI ane phaLethI khUba vyApta thaI rahI che. ethI namra thaI rahI che. netrone temaja manane e vRkSo 5g4 bhAna mApe cha. memana jomA amRta ! 2 saya . ( sacchAyA, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 74 stUpavarNanam 509 chatrAticchatrANi teSAM khalu caityavRkSANAM purataH pratyekaM pratyekaM maNipIThikA prajJaptA / tAH khalu maNipIThikA aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa, catvAri yojanAni bAhalyena, sarvamaNimayyaH acchAyAvat pratirUpAH / tAsAM khalu maNipIThikAnAmupari pratyeka pratyekaM mahendradhvajaH prajJaptaH / te khalu mahendradhvajAH paSTiM yojanAni Urdhvamuccatvena yojanamudvedhena, yojanaM viSkambheNa, vajramayavRttalaSTasasthitasuzliSTaparidhRSTamRSTasupratiSThitAH viziSTA agekavarapaJcavarNakuTabhIhai, prabhA inakI baDI nirmala hai, baDe suhAvane lagate haiM, udyota sahita haiM, prAsAdIya haiM darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiM ( tesi Na ceiyaru vakhANaM uvariM aTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA) inacaityavRkSoM ke Upara ATha2 maMgalaka haiM, dhvajAeM haiM, aura chatrAticchatra hai ( tesiM Na ceiyarUkkhANaM purao patteyara 2 maNipeDhiye paNattA ) una caityavRkSoM ke sAmane eka eka maNipIThikA hai (tAo NaM maNipeDhiyAo aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, vattAri joyaNAI bAhalleNaM, savvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo) ye maNipIThikAeM AyAmavistAra kI apekSA ATha ATha yojana kI haiM. inakI sthUlatA cAracAra yojana kI hai. ye saba sarvathA maNimaya haiM accha haiM yAvat pratirUpa haiM / (tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvariM patteyaM 2 mahiMdajjhae paNNatte) una pratyeka maNipIThikAoM ke Upara eka2 mahendra dhvaja kahA gayA hai ( teNaM mahiMdajjhayA sahi joyaNAI uDDhaM uccatteNaM, joyaNaM uvveheNaM, joyaNaM vikkhabheNaM vairAmayavaTTalaTThasaMThiya susiliTThaparighaTTamahasupaiTThiyA visiTThA aNegavarapaMcavasappabhA, sassirIyA, saujjoyA, pAsAIyA, daMsaNijjA, abhiruvA paDirUvA ) memanI chAyA bahuja sArI che, emanI prabhA bahuja nirmaLa che. eo khUba ja sohAmaNuM lAge che. udyota sahita che, prAsAdIya che, darzanIya che, abhirU5 che, ane prati35 cha. (tesi Na ceiyarukkhANaM uvariM aTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA) se caityavRkSonI upara ATha ATha maMgalako che, davAo che ane chatrAtirachatra che. ( tesiM gaM ceiyarukkhANaM purao patteyaM2 maNiyer3hiyA paNNattA) me yetyavRkSAnI sAme me se mazidhA cha (tAo NaM maNipeDhiyAo aTU joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, cattArijoyaNAI bAhalleNa, savvamaNimaIo, acchAo jAva paDirUvAo) se maNipIThikAe AyAmavistAranI apekSAe ATha ATha jananI che. emanI sthUlatA-moTAI-cAra yojana jeTalA che. e badhI sarvathA maNimaya che, accha cha, yAvat prati35 cha. (tAsi Na maNiper3hiyANaM uvariM patteyaMra mahiMdajjhae paNNatte) te 43 424 mazipAyAnI 52 me 4 mahendra 604 42vAya che. ( teNaM mahiMdajjhayA saTuiM joyaNAI uDDhaM uccatteyaM, joyaNaM uvveheNaM, joyaNaM vikhaMbheNaM vai zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 rAjapraznIyasUtre sahasraparimaNDitAbhirAmAH vAtoddhRtavijaya vaijayantI pAtAkAH chatrAticchatrakalitAH tuGgA gaganatalAbhilaGghamAnazikharAH prAsAdIyAH 4 / teSAM khalu mahendradhvajAnAmupari aSTASTa maGgalakAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi / teSAM khalu mahendradhvajAnAM purataH pratyekaM pratyekaM nandA pukkhariNI prajJaptA / NNakuDabhisahassaparimaMDiyAbhirAmA) mahendradhvajAeM pratyeka sATha2 yojana kI UMcI haiM, inakA udvedha eka yojana kA hai. eka yojana kA isakA vistAra hai. ye saba mahendra dhvajAeM vajraratna kI banI huI haiM. inakA vRtta-gola hai, aura manojJa hai ye saba susaMbaddha haiM, kharazANa se ghise gaye pASANakhaNDa kI taraha ye pratIta hotI haiM. sukumArazANa se cikane kiye gaye prastarakhaNDa kI taraha ye mAlUma paDatI haiM ye apane sthAna se jarA sI bhI nahIM cala sakatI he ataH susthira haiM. anya dhvajAoM kI apekSA ye saba dhvajazreSTha haiM ye sarva anya aura choTI2 pAMcavargoM kI sahasrapatAkAoM se suzobhita haiM. ataeva (visiTTA) abhirAma-manojJa haiM (vAuddhayavijayavejayaMti paDAgA chattAicchattakaliyA, tuMgA, gagaNatalamabhilaMghamANa siharA, pAsAIyA 4) vAyu se kaMpita baGIra aura dhvajAeM evaM ladhudhvajAe~ inameM haiM chatroparisthApyamAna chatroM se ye yukta haiM, ucca haiM ataeva inakI zikhareM-agrabhAga-AkA zatala ko ullaMghana karatI huI ke samAna pratIta hoti haiM, isa taraha ye saba rAmaya-valaTra-saMThiya-susiliTra parighaTTamaTTasupaidriyA visiddhA aNegavarapaMcavaNNakuDabhisahassaparimaMDiyAbhirAmA ) mA mahendravatamAthI hare 424 mahendra 60 yona jeTalI UMcI che. emano uddadhu eka yojana jeTalo che ane vistAra paNa eka ja nane che. A badhI mahendravajAo vAratnanI banelI che. emane AkAra vRtta-gaLa che ane manejha che. e badhI susaMbaddha che. eo paththarane lIsA karavAnA yaMtrathI ghasIne lIsA banAvelA pASANakhaMDanI jema lAge che. yaMtrathI lIsA banAvelA prastarakhaMDanI jema te sarasa lAge che. eo potAnA sthAna parathI saheja paNa khasI zakatI nathI, eTalA mATe susthira che. bIjI davAo karatAM A davAo zreSTha che. A badhA devajo bIjI nAnI nAnI pAMca varNovALI sahastrapatAkAothI suzobhita che eTalA mATe (visiTTA) manirAma manojJa cha. (vAudbhayavijayaMvejatIpaDAgAchattAicchattakaliyA, tuMgA, gagaNatalamabhilaMghamANasiharA, pAsAIyA 4 ) amanAmA 5vanaDe pita thatI bheTI meTI anya davAo ane laghugdhajAo che. e chatraparisthApyamAna chatrothI yukta cha, anya che. methI samanAM zima-mayalAgo-mAzatasane sajagatA tANe che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 74 stUpavarNanam tAH khalu nandAH puSpakariNyaH ekaM yojanazatam AyAmena paJcAzadyojanAni viSkambheNa, daza yojanAni udvedhena, acchA yAvad varNakaH apyekikA prakRtyA udakarasena prajJaptAH / pratyeka pratyekaM padmavara vedikAparikSiptA, pratyekaM pratyekaM vanakhaNDaparikSiptA / tAsAM khalu nandAnAM puSkariNInAM tridizi trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni / trisopAnapratirUpakANAM varNaka : toraNAni dhvajAH chatrAticchatrANi // sU0 74 // 511 dhvajAeM prAsAdIya yAvat pratirUpa haiM. ( tesiM NaM mahiMdajjhAyANaM uvari aTThaThTha maMgalagA jhayA chattAicchattA ) ina mahendradhvajoM ke Upara ATha 2 maMgalaka haiM, dhvajAeM haiM aura chatrAticchatra haiM. ( tesiNaM mahiMdajjhAyANaM purao patteyaM patteyaM naMdA pukkhariNI paNNattA ) una mahendradhvajoM ke Age eka eka nandA puSkariNI hai. ( tAo NaM NaMdAo pukkhariNIo eMga joyaNasayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, dasajoyaNAI vikkhaMbheNaM, acchAo jAva vaNNao appegaiyAo pagaie udagaraseNaM paNNattAo ) ye nandA puSkariNiyAM AyAma ki apekSA eka sau yojana hai, tathA vistArakI apekSA 500 yojana kI haiM, baDI svaccha haiM, inameM se kitaneka nandA puSkariNiyoM meM svabhAvataH pAnI hI bharA hai ( patteyaM 2 paumavara veivA parikkhittA patteyaM 2 vaNasaMDaparikkhittA ) tathA pratyeka nandApuSkariNI padmavaravedikA se pariveSTita haiM aura vanaSaMDa se ghirI huI haiM ( tAsi NaM NaMdANaM pukkhariNINaM tidirsi tisovANaDiruvagA paNNattA ) ina naMdA puSkariNiyoM kI tIna dizAoM meM zreSTa tInara sopAnoM kI yA pramANe AdhI dhvanya prAsAdIya yAvat prati35 che. ( tesiM NaM mahiMdajjAyANaM variM aTTamaMgalagA jhayA chattAicchattA ) the mahendradhvananI upara AI mNgl| che. dhvanyo che yAne chatrAtirachatro che. ( tesi NaM mahiMdajjhayANaM purao patteyaM patteyaM naMdA pukkhariNI paNNattA ) me mahendradhvalenI sAme ! me nahApRSTha rizI che. ( tAo NaM NaMdAo pukkhariNIo egaM joyaNasayaM AyAmerNa. paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, dasa joyaNAI, vikkhaMbheNa. acchAo jAva vaNNao appegaiyAo pAIe udgarasena paNNattAo ) me nhaayussddriliio| AyAmanI ATha apekSAe ekase ceAjananI che. temaja vistAranI apekSAe 500 yeAjananI che, ekadama svaccha che, emAMthI keTalIka nIMdA puSkaraNIomAM svabhAvika rIte pANI bhareluM 4 rahe che. ( patteyaM 2 paumavaraveiyAparikkhittA patteya 2 vaNasaMDaparikkhittA ) temaja dareke dareka naMdApuSkaraNI padmavaravedikAthI parivaSTita che. ane vanakhaMDathI voTajAyesI che. ( tAsi NaM NaMdANaM pukkhariNI NaM tidisiM tisovANapaDirUvagA paNNattA ) mA naDhAyuccha rizI sonI gae hizAsomAMzu uttama soyAna paMktiyo che. ( tisovANapaDirUvagANaM vaNNao toraNA jhayA chattAicchattA) mAtra sopAna zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 __ rAjapraznIyasUtre TIkA-'tesi NaM thUbhANaM' ityAdi teSAM khalu stUpAnAm ekaikasya stUpesya purataH-agre pratyekaM pratyekam - ekaikA maNipIThikA-maNimayI vedikA prjnyptaa| tAH khalu maNipIThikAH SoDaza 2 yojanAni AyAmaviSkambheNa, aSTa 2 yojanAni bAhalyena-sthaulyena, sarvamaNimayyaH-sarvAtmanA maNimayyo yAvat prtiruupaaH| yAvatpadena-lakSNAH dhRSTA mRSTAH nIrajaso nirmalAH niSpaGkAH niSkaGkaTacchAyAH saprabhAH sazrIkAH sodyotAH prAsAdIyA darzanIyA abhirUpAH 'iti sNgRhyte| arthastveSAM pUrvavad bodhyaH / tAsAM khalu maNipIThikAnAm upari akaikasyA maNipIThikAyA upari pratyekaM pratyekam-ekaikaH caityavRkSaH prajJaptaH / te khalu caityavRkSAH aSTa 2 paMktiyAM haiN| (tisovANapaDirUvagANaM vaNao toraNA jhayA chattAicchattA ) ina tIna 2 sopAnoMkI paMktiyoM kA yahAM varNana karanA cAhiye ina trisopAna pratirUpakoM ke Age toraNa haiM. toraNoM para dhvajAe~ haiM, evaM chatrAticchatra haiN| TIkArtha-stUpoM meM se eka eka stUpa ke Age eka eka maNImayI vedikA kahI gaI haiM. yaha pratyeka maNimayI vedikA laMbAI cauDAI meM 16-16 yojanakI aura apanI sthUlatA meM-moTAI meM 8-8 yojana kI haiM. ye saba vedikAeM sarvathA maNimaya haiM. yAvat pratirUpa haiM. yahAM yAvat zabdase "zlakSNAH . ghRSTAH , mRSTAH, nIrajasaH nirmalAH, niSpaGkAH, niSkaMkaTa cchAyAH, saprabhAH, sazrIkAH sodyotAH prAsAdIyAH, darzanIyAH abhirUpAH" isa pAThakA grahaNa huA hai ina padoMkA artha pahile likhA jA cukA haiM. ina maNipIThikAoM ke Uparapratyeka maNipIThikA para-eka2 caityavRkSa kahA gayA hai. ina caityavRkSo kI U~cAI paMktionuM varNana ahIM A pramANe karIe chIe. A traNa sapAna pratirUpakonI sAme toraNo che, teraNo upara davAo che ane chatrAtirachatro che. TIkAI-stUpomAM dareke dareka stUpanI sAme eka eka maNimayI vedika kahevAya che. A dareke dareka maNimayI vedikA laMbAI ceDAImAM 16-16 yojana jeTalI ane skUlatA-moTAI-mAM 8, 8 yojana jeTalI che. A badhI vedikAo sayA bhavibhaya che. yAvat prati35 cha. mI yAvat zamthI 'lakSNAH, ghRSTAH, maSTA nIrajaso nirmalAH niSpaGkAH, niSkaMkaTacchAyAH, saprabhAH, sazrIkAH sodyotAH prAsAdIyAH, darzanIyAH abhirUpA' mA pAine saba thayo cha. mA padono artha pahelAM spaSTa karavAmAM AvyuM che. A maNipIThikAonI upara dareke dareka maNi pIThikA upara eka eka caityavRkSa kahevAya che. A dareke dareka caityavRkSonI zrI rAjaprazrIya sUtra: 01 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 74 stUpavarNanam 513 yojanAni Urdhvam uccatvena, arddhayojanam udvedhena = bhUmigatamUlabhAgena ca vijJeyAH / tathA - teSAM caityavRkSANAM skandhAH - mUlapradezAdArabhya zAkhA'vadhikA vRkSabhAgAH dve 2 yojane - yojanadvaya 2 pramANAH vijJeyAH, skandhAH punaH arddhArddhayojanaM viSkambheNa - bAlyena santi / tathA teSAM caityavRkSANAM bahumadhyadezabhAge viDimA:urdhvagatazAkhAH Sar3a 2 yojanAni SaDayojana pramANA: vijJeyAH, tA viDimA: yojanAni - aSTayojana pramANA AyAmaviSkambheNa, tathA - sarvAgreNa - caityavRkSa sarvoparibhAgAvacchedena tA viDimAH sAtirekANi - sAdhikAni aSTa yojanAni vijJeyAH / evaMrUpAste caityavRkSAH prajJaptAH - prarUpitAH / teSAM khalu caityavRkSANAm ayametadrUpaH - vakSyamANaprakArako varNAvAsaH - varNanaparaH padasamUhaH prajJaptaH, tadyathA - vajramayamUlarajatasupratiSThita viDimAH :- - vajramayAni - vajraratnamayAni mUlAni - bhUmerUparisthitA bhaag| yeSAM te vajramayamUlA:, tathA - rajatAH - rajatamayyaH supratiSThitAH- sundArAkAreNa sthitAH viDimA:- bahumadhyadeza bhAgApratyeka kI ATha 2 yojana kI hai. tathA udvedhabhUmigatamUlabhAga kI apekSA - se ye pratyeka Aghe 2 yojana ke haiM. ina caityavRkSoM ke skandha-mUlapradeza se lekara zAkhAtaka vRkSabhAga do 2 yojana ke haiM tathA inakA pratyeka kA bAlya Adhe - yojana kA hai ina caityavRkSoM ke bahumadhyadezabhAga meM urdhvagata zAkhAe~ hai, ve 6-6 yojana kI pramANavAlI haiM sarvA kI apekSA arthAt vRkSake Upara saba aura phailanekI apekSA - se ye viDimAeM kucha adhika ATha yojana kI haiM isa varNana ke atirikta ina caityavRkSoM kA aura varNAvAsa isa prakAra se kahA gayA hai-ina caityavRkSoM ke mUla - bhUmi ke Upara bAhara rahe hue bhAga - varatna ke bane hue haiM tathA viDimA - inake madhyabhAga se Upara kI ora nikalI huI zAkhAe~ rajatamaya haiM, aura sundara AkAravAlI UMcAI ATha ceAjana jeTalI che tathA udvedha-bhUmigata mUla bhAganI apekSAe ee darekedareka ardhA ceAjananA che. A caityavRkSAnA skA mUla pradezeAthI mAMDIne zAkhAvadhika vRkSa bhAga babbe yAjana jeTalA che. tathA ene vistAra ardhA ceAjana jeTaleA che. A caityavRkSeAnA bahu madhyadeza bhAgamAM urdhva gata zAkhAo che. te zAkhAe 6,6 yAjana jeTalI che, tathA AyAma viSNubhanI apekSAe ee ATha ATha yAjana jeTalI pramANavALI che. sarvoganI apekSAe eTale ke vRkSanI uparanA badhA vistAraphelAvane STi samakSa rAkhIne vicArIe teA e viDimAe ATha ceAjana karatAM saheja vadhAre che. A varNIna sivAya A caityavRkSAnA va vAsa A pramANe che-A varNana sivAya A caityavRkSa mULa-bhUminI upara bahAra nIkaLelA-bhAga-vAratnanA banelA che. tathA viDimA--emanA madhyabhAgathI uparanI tarapha nIkaLelI zAkhAe rajatamaya che, zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 rAjapraznIyasUtre vacchedena urvanirgatAH zAkhA yeSAM te rajatasupratiSThitabiDimAH, tataHpadadvayasya karmadhArayaH, vajraratnamayamUlayuktAH bhumdhydeshbhaagordhvvinirgtrjtmysundraakaarshaakhaavntshcetyrthH| tathA riSTamaya vipulakandavaiDUryAHvaiDUryaratnamayAH rUcirAH-manoharAH skandhAH yeSAM te vaiDUryarUciraskaMdhAH, tataH padadvayasya karmadhArayaH / tathA sujAtavarajAtarUpaprathamakavizAlazAlA:sujAtaM-zobhanajAtIyam, ataeva varaM-zreSThaM yad jAtarUpaM-suvarNa, tanmayAH prathamakAH-AdyAH taruskandhasaMjAtAH vizAlAH zAkhA yeSAM te tathA uttamajAtIyazreSTasuvarNamayaskandhotpanna vizAlazAkhAvanta ityarthaH / tathA-nAnAmaNimayaratnavividhazAkhAprazAkhAvaiDUryapatratapanIyapatravRntAH - nAnAmaNiyyaH - haiM inake kanda-bhUmigata bhAga-riSTaratnamaya haiM evaM bahuta vizAla haiM inake skandha vaiDUryaratnamaya haiM. evaM manohara haiN| inakI Adya vizAla zAkhAe~skandha kI zAkhAe~ zobhana jAtIya zreSTha suvarNa kI haiN| inakI zAkhAe~ aura prazAkhAe~ anekavidha maNiyoM ke evaM nAnAvidha ratnoM ke haiM ataH ye aneka prakAra kI haiN| inake patra vaiDUrya ratnamaya haiM, patroM ke vRntasuvarNamaya haiM inake prabAla-kopala, pallava-patra, aura varAGkura zreSThaaGkura ye saba jAmbUnada nAmaka sone ke bane hue haiM, lAlavarNa ke haiM, evaM komala haiM saba se prathama zAkhA meM jo nikalate haiM ve aGkara, kucha2 patrabhAga jinameM prakaTa ho jAtA haiM ve pravAla aura jinameM patrabhAva pUrNarUpa se prakaTa ho jAtA hai vaha pallava hai inakI zAkhAe~ aneka prakAra ke maNiyoM evaM ratnoM ke sugaMdhita puSpo se evaM phaloM se bharI huI haiM. ataeva ye saba nIce kI ora jhukI hui haiM. ye saba ke saba adhikarUpase netra aura mana ane suMdara AkAravALI che. emanA kaMda-bhUmigata bhAgo-rijharatnamaya che ane bahuja vizALa che. emanA skardha viDUrya ratnamaya che. ane mane hara che. emanI AghavizALa zAkhAe skaMdhanI zAkhAo zobhana jAtIya suvarNanI che. emanI zAkhAo ane prazAkhAo anekavidha maNio ane nAnA vidha ratnanI che. ethI eo aneka prakAranI che. emanAM pAMdaDAo vaiDUrya ratnamaya che. pAMdaDAonA vRnta suvarNamaya che. emanA pravAle kUMpaLo pallava-patra ane varAMkuraNa aMkura (phaNago) A badhAM jAMbUnada nAmaka suvarNanA banelAM che. lAlaraMganA che ane komaLa che. zAkhAomAM je sau prathama nIkaLe che te aMkura kaMIka kaMIka patrabhAva jemanA uddabhavavA lAge che te pravAla ane jemAM patrabhAva pUrNa rUpathI prakaTa thaI jAya che te pallava che. emanI zAkhAo aneka jAtanA maNio ane ratnonA sugaMdhita puSpothI ane phaLethI yukta che. ethI e sarve nIcenI tarapha namelI che A badhI vadhAre paDatI netra ane manane sukha zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 74 stUpavarNanam anekavidhamaNyAtmikAH ratnAH nAnAvidharatnamayyo vividhAH- anekaprakArikAH zAkhAH prazAkhAzca yeSAM te-nAnAmaNimayaratnavividhazAkhA prazAkhAH anekavidhamaNiratnamayavividhazAkhAprazAkhAprayuktA ityarthaH / tathA-vaiDUryANi-vaiDUryaratnamayAni patrANi yeSAM te vaiDUryapatrAH, vaiDUryaratnamayapatrayuktA ityarthaH / tathA-tapanIyAni svarNamayAni patravRntAni-patrabandhanAni yeSAM te-tapanIyapatravRntAH, svarNamayapatrabandhanayuktA ityarthaH / tataHpadatrayasya karmadhAraye,-nAnAmaNimayaratnavividhazAkhAprazAkhetyAdighaTitaM padaM bodhyam / tathA jAmbUnadaraktamRdukasukumAraprabAlapallavavarAGkuradharAH -jAmbUnadAH = jAmbUnada- nAmakaviziSTasvarNamayAH, raktAH-raktavarNAH mRdukAH komalA:-mRdukatvena dRzya-mAnAH sukumArAH komala. sparzAH pravAlAH = ISadunmIlitapatrabhAvA: pallavAH = paripUrNaprathamapatrabhAvarUpAH varAGkurAH = prathamamudbhidyamAnA aGkarAsteSAM dharAH = dhArakAH / tathA-vicitra maNiratnasurabhikusumaphalabharabhRtanatazAlAH -vicitrANAm = aneka prakArANAM maNInAM rahanAnAM ca yAni surabhINi sugandhIni-kusumAni-puSpANi phalAni ca. taiH bharam atizayaM yathA sthAttathA bhRtAH paripUrNAH ata eva natAH= namrIbhUtAHzAlAH skandhodgatazAkhA yeSAM te tathA-aneka vidhamaNiratnamayasugandhita puSpaphalabhArAvanatazAkhAyuktA ityrthH| tathA adhikaM yathA syAttathA nayanamanonivRtikarAH nayanamanasoH sukhakarAH, tathA-amRtarasasamarasaphalAHamRtasya yo rasaH tasya samatulyo raso yeSAM tAni tathAbhUtAni phalAni yeSAM te tathA-amRtarasasamarayukta phalayuktA ityarthaH / tathA-sacchAyAHchAyayA sahitAH-cAkacikyayuktAH, ata eva-saprabhAH prabhAyuktA, ataevasazrIkAH-zobhAsampannAH, sodyotAH-udyotenaHvastvantaraprakAzanena sahitAH, sodyotAH-vastvantaraprakAzanasAmarthyayuktAH, prAsAdIyAH darzakajanamanaHpramodajanakAH darzanIyAH prakSaNIyAH, abhirUpAH sarvakAlaramaNIyA, pratirUpAH= ko sukhakara haiM. inake phala amRta rasa ke tulya rasa se bhare hue haiM ye saba caityavRkSa cAkacikyarUpa chAyAvAle haiM prabhAyukta hai zobhAsaMpanna haiM uryAta vasttavantara (anyavastu ) ko prakAzita karanevAle prakAzase-sahita haiM. darzaka jana ke mana ko pramodajanaka haiM, darzanIya-prakSaNIya hai abhirUpa-sarvakAla ramaNIya haiM aura pratirUpa-sarvottama hai. ina caityavRkSoM ke Upara ATha ATha ApanArI che. emanAM phaLa amRtarasa jevAM rasathI bharelAM che. A badhA vRkSa cAkaciya rU5 chAyAvALA che, prabhAyukta che. bhAsaMpanna che. udyota-bI jI vastune prakAzita karanArA prakAzathI yukta che. jenArAonA manane prasuti karanArA che, darzanIya che, prekSaNIya che, abhirU5-savakALa ramaNIya che ane pratirUpa-sa - zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre sarvottamAzca bodhyaaH| tathA-teSAM khalu caityavRkSANAm upari aSTASTa=aSTASTa saMkhyakAni svastikAdIni, maGgalakAni, dhvajAH chatrAticchatrANi ca vijJeyAni / teSAM khalu caityavRkSANAm ekaikasya caityavRkSasya purataH agre pratyekaM pratyekam= ekaikA maNipIThikA prjnyptaa| tAH khalu maNipIThikAH aSTa yojanAni-aSTa yojanapramANA AyAmaviSkambheNa, catvAri yojanAni-caturyojanapramANAH bAhalyena sthaulyena, sarvamaNimayyaH sarvAvayavena maNimayyaH acchA yAvat pratirUpAzca bodhyAH / tAsAM khalu maNipIThikAnAm upari ekaikasyA maNipIThikAyA upari pratyekaM pratyekam ekaiko mahendradhvajaH mahendradhvajanAmako dhvajavizeSaH prjnyptH| te khalu mahendradhvajAH SaSTi yojanAni-paSTi yojanapramANA Urdhvamuccatvena, yojanam eka yojanapramANAH udve dhena=bhUmigatabhAgena, yojanam ekayojanapramANAzca viSkambheNa sthaulyena, tathA mahendradhvajAH vajramayavRtta laSTasaMsthitasuzliSTaparighRSTamRSTasupratiSThitAH - tatra - vajramayAH = vajraratnamayAH vRttalaSTasaMsthitAH vRttaM vattulaM laSTaM-manojJaM saMsthitaM saMsthAnam AkAro yeSAM te tathA vartulamanoharAkAravanta ityarthaH, tathA-suzliSTAH susambaddhAH, parighRSTAHparidhRSTA iva paridhRSTAHkhurazANayA dhRSTapASANakhaNDamiva pratIyamAnAH svastikAdika maMgalaka haiM. dhvajAe~ haiM evaM chatrAticchatra haiM inameM se pratyeka caityavRkSa ke Age eka eka maNipIThikA hai, eka eka maNipIThikA kA AyAma aura viSkaMbha ATha 2 yojana pramANa hai. inakI pratyeka kI sthalatA cAra yojana kI haiM. ye saba sarvathA maNimaya hai svaccha haiM yAvat pratirUpa haiM, eka eka maNipIThikA ke upara eka 2 mahendradhvaja-mahendra dhvaja nAmakA dhvaja vizeSa hai. ye mahendradhvaja 60 yojana taka U~ce haiM. inakA udvedhabhUmigata bhAga-eka yojana pramANa hai. ye sava, vajraratnamaya haiM, gola haiM, aura manohara AkAravAle haiN| suzliSTa hai, parighRSTa haiM-khurazANa se ghise ttama che. A cityavRkSanI upara ATha ATha svatika vagere maMgalake che, vajAo che, ane chatrAtichatra che. A cityavRkSamAMthI darekedarekanI sAme eka eka maNipIThikA che. dareke dareka maNipIThikAnA AyAma ane viSkabha ATha ATha yojana pramANa jeTalA che emanI dareke darekanI sthUlatA cAra jana jeTalI che. A badhA sarvathA maNimaya che, svaccha che. yAvat pratirUpa che. eka eka maNipIThikAnI upara eka eka mahendradhvaja nAmaka dhvaja vizeSa-che. A mahendravaje 60 jana jeTalA UMcA che. emanA uddadhA-bhUmigata bhAga-eka yojana pramANavALA che. A badhA vajAratnamaya che. goLa che, ane manahara AkAravALA che. suzliSTa che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 74 stUpavarNanam mRSTAH-kharazANayA ghRSTApASANakhaNDa miva pratIyamAnAH, mRSTAH-mRSTA iva mRSTAH-sukumArazANayA cikaNIkRtaprastarakhaNDamiva pratIyamAnAH, supratiSThitAH iSadapi calanAbhAvAt susthirAH, vajramayAdisupratiSThitAntazabdAnAM vizeSaNasamAsaH / ata eva-viziSTAH anyadhvajApekSayA zreSThAH, tathA anekavarapaJcavarNakuTabhIsahasraparimaNDitAbhirAmAH-anekAH-anekaprakArikAH varAH zreSThAH paJcavarNAHyA kuTabhyo-laghupatAkAH, tAsAM sahasreNa parimaNDitAH suzobhitAH ata eva-abhirAmAH manojJAH, tathA-bAtoddhRttavijayavaijayantIpatAkAH-vAtena uddhRtAH kampitAH vaijayantyaH bRhaddhvajAH patAkAH laghudhvajAzca yeSu te tathA pavanakampitavaijayantopatAkAyuktA ityarthaH, tathA-chatrAticchatrakalitAH chatro paristhASyamAnacchatrairyuktaH, tuGgAH=uccAH, ataeva gaganatalAbhilaGghamAnazikharAH gaganatalam AkAzatalam abhilaGghamAnAni=udgacchanti iva zikharANi yeSAM te tathA-AkAzatalasparzi zikharayuktA prAsAdIyA yAvat pratirUpA zva bodhyaaH| gaye patthara kI taraha eka se hai, aura sukumAra zANa se cikane kiye gaye pasthara kI taraha cikane haiM. apane sthAna se jarA bhI nahIM cala sakane ke kAraNa supratiSThita haiM, aura isI se ye susthira haiN| anya dhvajAoM kI apekSA inhI saba kAraNoM ko lekara ye zreSTha kahe gaye haiN| ye saba mahendradhvaja aneka hajAroM choTI 2 sundara dhvajAoM se maNDita haiM ataeva baDe suhAvane lagate haiM, inameM jo vijaya vaijayantI bRhaddhvajAeM (baDIdhvajAeM) aura laghu dhvajAe~ (choTI dhvajAe~ ) lagI huI haiM. ve vAyu se kaMpita hone para baDI manojJa pratIta hotI haiN| ina saba ke Upara chatrAticchatra-chatroM ke Upara bhI chatra lage hue haiM ye tuGga-ucca haiM / ataeva aise mAlUma par3ate haiM ki parighaSTa che, paththarane lIsA karanArA yaMtrathI ghaselA paththara jevA lIsA che. pitAnA sthAna uparathI saheja paNa calita thatA nathI eTalA mATe te supratiSThita che ane ethI ja te susthira che. bIjA vijenI apekSAe A badhA kAraNathI eo zreSTha kahevAya cheA badhA mahendradhvaje ghaNuM seMkaDo nAnI nAnI suMdara dhvajAo thI maMDita che. ethI eo khUbaja ramya lAge che. emanAmAM je vijaya vaijayaMtI baha6 dhvajAo (mATI davAo) ane laghudhajAo (nAnI davAo) che. te pavanathI kaMpita thaIne ekadama ramya lAge che. A badhAnI upara chatrAtica7-chatronI upara paNa cho-che. eo tuMga-UMcA che. ethI AkAzane emanA agrabhAge oLaMgatA hoya tema lAge che. zeSa badhuM kathana mUlArtha jevuM ja che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 rAjapraznIyasUtre tathA-teSAM khalu mahendradhvajAnAmupari aSTASTa=aSTASTasaMkhyakAni svastikAdIni maGgalakAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi ca bodhyaani| tathA-teSAM khalu mahendradhvajAnAmekaikasya purataH=agre pratyeka pratyekam ekaikA nandA=nandAbhidhAnA puSkariNI vijJeyA / tAH khalu nandAH puSkariNyaH eka yojanazatam ekazatayojanapramANA AyAmena-dairyeNa, paJcAzad yojanAni-paJcAzadyojanapramANA viSkambheNa-vistAreNa, daza yojanAni-dazayojanapramANAH udvedhena gAmbhIryeNa, tathA-acchA yAvad varNakaH yAvatpadena-zlakSNAH rajatamayakUlA ityAdirUpo varNakagranthaH paJcaSaSTitamasatrokto bodhyaH, yAvat-tAsu nandAsu puSkariNISu madhye apyekakAH-katipayAH prakRtyA- svabhAvena udakarasena-jalAsvAdena yuktAH prjnyptaaH| tathA-tAsu nandApuSkariNISu pratyekaM pratyekam-ekaikA puSkariNI padmavaravedikAparikSiptAH-padmavaravedikAbhiH pariveSTitA, padmavaravedikAvarNanamekasaptatitamastre'valokanIyam / tathA-pratyeka pratyekaM nandA puSkariNI vanaSaNDaparikSiptA--vanasamUhapariveSTitA ca bodhyaa| vanaSaNDavarNanaM dvApaSThisUtrata ArabhyASTa paSTitamasUtraparyantaM vilokanIyam, tathA-tAsAM khalu nandApuSkadiriNAnAm ekaikasyA nandApuSkariNyAH tridizi-diktraye trisopAnapratirUpakANi trayANAM sopAnAnAM samAhArastrisopAna-sopAnapatitrayaM, tasya bahutve trisopAnAni, tAnyeva pratirUpakANi-viziSTarUpayuktAnIti trisopAnapratirUpakANi viziSTarUpa yuktAni sopAnapatitrayANi, prajJaptAni / trisopAnapratirUpakANAM varNakaHvarNanapadasamUho dvAdazasUtroktayAnavimAnavarNanagatapadasamUhavad bodhyaH / tathA-teSAM trisopAnapratirUpakANAM purovartIni toraNAni, toraNopari vidyamAnA dhvajAcchatrAticchatrANi ca pUrvavad bodhyAnIti // sU0 74 // mAnoM inake agrabhAga gaganatala ko hI ullaGghana kara rahe haiM ityAdi Age kA aura saba kathana mUlArtha ke jaisA hI hai| naMdA puSkariNiyoM ke varNana meM jo (acchAo jAva vaNNao) yaha "jAva" pada AyA hai usase yahAM 'lakSNAH rajatamayakUlA:' ityAdirUpa varNana liyA gayA hai yaha pATha 65 veM sUtra meM AyA haiM, padmavaravedikA kA varNana 71 veM sUtra meM kiyA gayA hai vanaSaNDa kA varNana 62 veM sUtra se lekara 68 veM sUtrataka kiyA nahI puziyAnA vanamA 2 'acchAo jAva vaNNao' mA 'jAva' 54 mAvelu cha. methI mahI "lakSNAH rajatamayakUlAH' mere 35 vA pAnI saDa samajavuM joIe. A pATha 65 mA sUtramAM Avela che. padmavara vedikAnuM varNana 71 mA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. vanakhaMDanuM varNana 62 mA sUtrathI mAMDIne 68 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 75 sudharmasabhAvarNanam mUlam -sabhAe NaM suhammAe aDayAlIsaM maNoguliyAsAhassIo paNNattAo, taM jahA-purasthimeNaM solasa sAhassIo, paccatthimeNaM solasasAhassIo, dAhiNeNaM aTThasAhassoo, uttareNaM aTThasAhassIo / tAsu NaM maNoguliyAsu bahave suvaNNaruppamayA phalagA paNNattA / tesu NaM suvannaruppamaesu phalagesu bahave vairAmayA NAgadaMtagA paNNattA / tesu NaM vairAmaesu NAgadaMtaesu kiNhasuttabaddhavadRvagghAriyamalladAma kalAvA ciThThati / sabhAe NaM suhammAe aDayAlIsaM gomANasiyAsAhassIo pannattAo, jaha maNoseliyA jAva NAgadaMtagA / tesu NaM NAgadaMtaesu bahave rayayAmayA sikagA paNNattA / tesu NaM rayayAmaesu sikagesu bahave veliyA maIo dhUvaghaDiyAo paNNattAo / tAo NaM dhUvaghaDiyAo kAlAguru jAva ciTThati // sU0 75 // chAyA-sabhAyAM khalu sudharmAyAm aSTa catvAriMzad manogulikAsA harayaH prajJaptAH tadyathA-paurastye SoDazasAhasrathaH, pAzcAtye SoDazasAhasrathaH, gayA haiM trisopAnapratirUpakoM kA varNana 12 ve sUtra meM kathita yAnavimAna ke varNana meM Agata pada samUha kI taraha se jAnanA cAhiye // sU074 // sUtrArtha-(sabhAe NaM suhammAe aDayAlIsaM maNIgulIyA sAhassIo paNNattAo) sudharmA sabhA meM 48 hajAra manogulikA-manogulikA nAmaka pIThikA (Asana) vizeSa kahe gaye haiN| (taM jahA purathimeNaM solasasAhassIo, paJcasthimeNaM solasasAhassIo, dAhiNeNaM aTThasAhassIo, uttareNaM atttthmA sUtra sudhI karavAmAM AvyuM che. tripAna pratirUpakenuM varNana 12 mA sUtramAM kathita yAnavimAnanA varNanamAM kahelA padasamUhonI jema ja samajavuM joIe. sU. 74 'sabhAe suhammAe aDayAlIsaM maNo guliyAsAhassIo paNNattAo' ityAdi / sUtrArthaH-(sabhAe NaM suhammAe aDayAlIsaM maNoguliyAsAhassIo paNNattAo) sudharmA sabhAmAM 48 hajAra mane gulikAo-mane gulikA nAmaka pIThikAo-Asana vizeSa-hevAya che. (taM jahA purathimeNaM solasasAhassIo' paccatthimeNaM solasa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 rAjapraznIyasUtre dakSiNe aSTa sAhasraya', uttare aSTasAhasrayaH / tAsu khalu manogulikAsu bahavaH suvarNarUpyamayAH phalakAH prajJaptAH / teSu khalu suvarNarUpyamayeSu phalakeSu bahavo vajramayA nAgadantakAH prjnyptaaH| teSu khalu vajramayeSu nAgadantakeSu kRSNasUtrabaddhavRttapralambitamAlyadAmakalApAstiSThanti / sabhAyAM khalu sudharmAyAm aSTacatvAriMzad gomAnasikAsAhasnyaH prajJaptAH yathA manogulikA yAvad naagdntkaaH| teSu khalu nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni zikyakAni prajJaptAni sAhamsIo) jo isa prakAra se haiM-pUrvadizAmeM 16 hajAra, pazcimadizAmeM 16 hajAra, dakSiNadizAmeM 8 hajAra aura uttaradizAmeM ATha hajAra, (tAsu NaM maNoguliyAsu bahave suvaNNarUppamayA phalagA paNNattA vairAmayA NAgadaMtagA paNNattA) una manogulikAoM para aneka suvarNa evaM rUppamaya phalaka kahe gaye haiM. una suvarNarUpya ke phalakoM para aneka vajramaya nAgadaMtaka kahe gaye haiM (tesuNaM bairAmaesu NAgadaMtaesukiNhasuttabaddhavaTThavagdhAriyamalladAmakalAvA ciTThati) una vajramaya-nAgadantakoM ke Upara kAle sUtra meM baddha hue aise gola evaM laTakate hue mAlyadAmakalApa-puSpa mAlAoM ke samUha kahe gaye haiM (sabhAe NaM suhammAe aDayAlIsaM gomANasiyA sAhassIo pannattAo) usa sudharmAsabhA meM aDatAlIsahajAra gomAnasika-zayyArUpa sthAna vizeSa kahe gaye haiM (jaha maNoguliyA jAva NAgadaMtagA) manogulikAoM kI saMkhyA kI taraha yAvat nAgadantakoM kI saMkhyA jAnanI cAhiye (tesu NaM NAgadaMta esu bahave zyayAmayA sikkagA paNNattA tesu syayAmaesu sikkagesu bahaveverUliyAmasAhamsIo dAhiNe NaM aTTha sAhassIo, uttareNaM aTTha sAhassIo) te yA pramANa che. pUrva dizAmAM 16 hajAra, pazcima dizAmAM 16 hajAra, dakSiNa dizAmAM 8 12 bhane uttara dizAma mA 702, (tAsu NaM maNoguliyAsu bahave suvaNNaruppamayA phalagA paNNattA vairAmayA NAgadatagA paNNattA ) te manAlisAnI upara ghaNuM suvarNa ane cAMdInA phalako kahevAya che. te suvarNarUpyamaya phalakonI B52 5 / bhaya nAta ThevAya cha, (tesu NaM bairAmaesu NAAgadataesu kiNhasuttabaddhavaTTavagdhAriyamalladAmakalAvA ciTuMti) te bhayanAtanI 52 // derAmAM bAMdhelA evA geLa ane laTakatA mAlyadAmakalApa-puSpamALAonA samUha-vAya che. (sabhAeNaM suhammAe aDayAlIsa gomANasiyA sAhassIo pannattAo) te sugharbhAsamAmA 48 2 gomAnasi-zacyA35 sthAnavizeSa DevAya che. (jaha moguliyA jAva NAgadaMtagA) bhanAzusilA sonI sadhyA pramANe 14 yAvat nAnI sabhyatI naye. (tesu NaM NAyadaMtaesu bahave rayayAmayA sikkagA paNNattA tesu rayayAmaesu sikkagesu bahave veruliyA maIo dhUva zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA su 75 sudharma sabhAvarNanam 521 teSu khalu rajatamayeSu zikyakeSu bahavo vairyamayyo dhUpaghaTikAH prajJatAH / tA, khalu dhUpaghaTikA: kAlAguru0 yAvattiSThanti // sU0 75 // 'sabhAe NaM' ityAdi TIkA - sabhAyAM khalu sudharmAyAm aSTacatvAriMzat manogulikAsahasrayaH = aSTacatvAriMzatsahasrasaMkhyakA manogulikAnAmakapIThikA vizeSAH prajJaptAH / tA manogulikAH kiyatyaH kasyAM dizi bhavanti ? iti darzayitumAha-tadyathAIo dhUvaghaDiyAo paNNattAo) una nAgadantakoM ke Upara aneka rajatamaya chIke' kahe gaye haiM una rajatamaya sIkoM ke Upara aneka vajraratnamaya dhUpaghaTikAeM kahI gaI hai / (tAo NaM dhUvaghaDiyAo kAlAguru jAva cihnati) dhUpaghaTikAeM jalatI huI kAlAguru Adi dhUpoM ke dhUpa se manohara haiM, ityAdi yahAM para samasta vizeSaNa lagAnA cAhiye / TIkArtha - isakA mUlArtha ke jaisA hI hai. manogulikA kA artha haiM isa nAmakI vizeSa pIThikA, ye yahAM 48 hajAra haiM kisa dizA meM kitanI 2 haiM yaha Upara meM kahA jA cukA haiM, ina manogulikAoM ke Upara aneka sauvarNika evaM rUpyamaya phalaka paTTa haiM. ina paTToM meM aneka vajraratnamaya nAgadanta, "khUMTiyAM" haiM. ina khUMTiyoM para kRSNasUtra meM gUMthe gaye aneka puSpamAlA samUha laTake hue hai. phalaka, nAgadanta evaM mAlyadAmakalApa inakA varNana pahile kiye gaye inake varNana jaisA hI jAnanA cAhiye. rUpa jo gomAnasikA yahAM kahI gaI haiM unakI bhI saMkhyA 48 hajAra hai, inameM pUrva dizA meM 16 hajAra, pazcima dizA meM 16, dakSiNadizA meM 8 hajAra ghaDiyAo paNNattAo) te nAgahaMta anI upara ghaNA yAMhInA zIama che. te thAMhInAM zIM amonI upara dhaNI bannaratnabhaya dhUpaghaTimA uDevAya che. (tAo NaM dhUvaghaDiyAo kAlAguru jAva cihnati) se dhUpaghaTiama sajagatA asAguru vagere dhUponA dhUpathI maneAhara che. vagere ahI badhA vizeSaNA lagADavA joIe. zayyA TIkA"--AnA TIkA mUlA pramANe ja che. maneAgulikAnA atha che--e nAmanI eka vizeSapIThikA e pIDhIkAo tyAM 48 hajAra che. kai dizAmAM keTalI keTalI chete upara spaSTa karavAmAM Avyu` che. e maneAgulikAonI upara ghaNAM saurNika ane cAMdInA lakA-paTTo che. epaTTomAM ghaNA vAratnamayanAgaDhatA-khIMTIo che e khI'TIonI upara kAlAsUtramAM gUMthelA ghaNA puSpamALAsamUho laTakI rahyA che. phalaka, nAgadata ane mAlyaDhAmakalApa A adhAnuM varNana pahelAM karavAmAM AMvyuM che. te pramANe ja ahI' samajavu' joie. zayyArUpa je gAmAnasikAo ahIM' kahevAmAM AvI che temanI paNa saMkhyA 48hajAra che. emanAmAM pUrvadizAmAM 16 hajAra, pazcimadizAmAM 16 hajAra, dakSiNadizAmAM 8 hajAra zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 922 __ rAjapraznIyasUtre paurastye-pUrvadigbhAge SoDazasahasrasaMkhyA manogulikAH, pAzcAttye-pazcimadigbhAge SoDazasAhastrayaH-SoDazasahasrasaMkhyA manogulikAH, dakSiNe-dakSiNadiggabhAge aSTasAhasrathaH-aSTasahasrasaMkhyAmanogulikAH tathAuttare-uttaradigbhAge aSTasAsrayaHaSTasahasrasaMkhyA manogulikAH, iti sarvAmanogulikA aSTacatvAriMzatsahasrasaMkhyA bhavanti / tathA-tAsu khalu manogulikAsu bahavaH suvarNarUpyamayAH phalakA:paTTAH prajJaptAH / teSu khalu suvarNarUpyamayeSu phalakeSu bahavo vajramayAH-vajraratnamayA nAgadantAH- 'khUTI' iti bhASA prasiddhAH prajJaptAH teSu khalu vajramayeSu nAgadantakeSu kRSNasUtrabaddhavRtapralambitamAlyadAmakalApA:-kRSNasUtrabaddhAHkRSNasUtragrathitAH vRttAH-vartalAH pralambitAzca ye mAlyadAmakalApAH-puSpamAlAsamUhAste tiSThanti / phalakanAgadanta-mAlyadAmakalApavarNanaM ca prAgvad bodhyam / tathA sabhAyAM khalu sudharmAyAm aSTa catvAriMzad gomAnasikA sAhastrayaHaSTacatvAriMzatsahasrasaMkhyAH zayyArUpasthAnavizeSarUpA gomAnasikAH prajJaptAH / 'jahamaNoguliyA jAva NAgadaMtA gomAnasikAnAM pratidigvyacasthitAnAM saMkhyA, gomAnasikAsthitaphalakavarNanaM phalakasthitanAgadantavarNanaM ca pUrvavad bodhyam / ayaM bhAvaH-tAsu aSTacatvAriMzatsahasragomAnasikAsu pUrvasyAM dizi SoDazasahasragomAnasikAH, pazcimAyAM dizi SoDazasahasragomAnasikAH, dakSiNasyAM aura uttaradizA meM 8 gomAnasikAe~ haiM. ina gomAnasikAoM meM suvarNarUpyamaya phalaka kahe gaye haiM. ina phalakoM meM vajraratnamaya nAgadantaka kahe gaye haiM ina para chIkeM TaMge hue haiM, inameM dhUpaghaTikAeM haiM. aura inaghaTikAoM meM vividha prakAra ke ghUpoMkI sugandha samAI huI haiN| yahAM yAvat pada se kAlAgurUpravara kundarUSkaturUSkadhUpadahyAmAnaprasaradgandhoddhRtAbhirAmAH, sugandhavaragaMdhitA, gaMdhavartibhUtA" ityAdi pUrvokta vizeSaNa gRhIta hue haiN| ina "kAlAgurupravara" Adi padoM kA artha pahile kahe gaye artha ke hI samAna jAnanA cAhiye // sU0 75 / / ane uttara dizAmAM 8 hajAra gomAnasikAo che. e gemAnasikAomAM suvarNa rukhyamaya phalake kahevAya che. e phalakomAM vajaratnamaya nAgadaMtaka kahevAya che. emanI upara zIkAo laTakAvavAmAM AvyAM che. emAM dhUpaghaTikAo che ane e ghaTikAomAM vividhaonanA dhUpAnI sudha vyAsa thaI 2DI cha. 24DI yAvat 56thI 'kAlAgurupravarakunduruSka turuSka dhUpadahyamAnaprasaradgandhoddhatAbhirAmAH sugaMdhavaragadhitA gaMdhavartibhUtAH' pore pUvAta vizeSa / maDI a95 42vAmA mAyA cha, 2mA 'kAlAgurupravara' vagere padono artha pahelAM karAyelA artha mujaba ja samaja joIe. sU chupA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 523 subodhinI TIkA. sU. 75 sudharmasabhAvarNanam dizi aSTasahasragomAnasikAH, uttarasyAM dizi aSTasahasragomAnasikA iti sarvAstA assttctvaariNshtshsrsNkhyaaH| tAsu gomAnasikAsu suvarNarUpyamayAH phalakAH prajJaptAH teSu phalakeSu vajraratnamayA nAgadantakAH prajJaptA iti / tathA / teSu khalu nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni-rUpyamayAni zikyakAni-chIkA iti bhASAprasiddhAni prajJaptAni / teSu khalu rUpyamayeSu zikyakeSu bahavo vaiDUryamayyaH-vaiDUryaratnamayyo dhUpaghaTikAH-dhUpapAtrANi prajJaptAH / tAH khalu dhUpaghaTikAH kAlAgurUpravara-yAvat-kAlAgurUpravarakundurUSkatarUSkadhUpadahyamAnaprasaradgandhoddhatAbhirAmAH sugandhavaragandhitAH gandhavartibhUtA ityAdi pUrvokta vizeSaNaviziSTA-stiSThanti / 'kAlAgurUpravara'-ityAdipadAnAmarthaH pUrvavahRya iti / / / sU0 75 // mUlam--sabhAe NaM suhammAe aMto bahusamaramaNijje bhUbhibhAge paNNatte jAva maNIhi uvasobhie maNiphAso ya ulloo ya / tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA, solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNa, aTTa joyaNAiM bAhalleNaM savvamaNimayo jAva paDirUvA / tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM ettha NaM mANavae ceiyakhaMbhe paNNatte, sahi joyaNAI uDDhe uccattaNaM, joyaNaM udhveheNaM, joyaNaM vikkhaMbheNaM, aDayAlIsai aMsie, aDayAlIsai koDIe, aDayAlIsaiviggahie, sesaM jahA mahiMdajjhayassa ! mANavagassa NaM ceiyakhaMbhassa uvariM bArasa joyaNAI ogAhettA heTThAvi bArasa joyaNAI vajattA, majjhe battIsAe joyaNesu ettha NaM bahave suvaNNaruppamayA phalagA paNNattA / tesu NaM suvaNNaruppamaesu phalaesu bahave vairAmayA NAgadaMtA paNNatA / tesu NaM vairAmaesu NANadaMtesu bahave rayayAmayA sikagA paNNattA / tesu NaM rayayAmaesu sikkaesu bahave vairAmayA golavaTTasamuggayA paNNattA / tesuNaM bairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahave zrI rAjaprazrIya sUtra: 01 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 rAjapraznIyasUtre jiNasakahAo saMnikkhittAo ciTThati / tAo NaM sUriyA bhassa devassa annesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya accaNijAo jAva pajjuvAsaNijjAo / mANavagassa ceiyakhaMbhassa uvariM aTTha maMgalagA jhayA chattAicchattA // sU. 76 // chAyA-sabhAyAH khalu sudharmAyA antarbahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJapto yAvanmaNibhirUpazobhito maNisparzazva ullokazca ! tasva khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa, aSTayojanAni bAhalyena, sarvamaNimayI yAvat pratirUpA / tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu mANavakazcaitya. 'sabhAe NaM suhammAe' ityaadi| sUtrArtha-(sabhAe NaM suhammAe aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte) sudharmAsabhA ke bIca meM eka bahusamaramaNIya bhUmibhAga kahA gayA hai. (jAva maNIhiM uvasomie maNiphAso ya ullooya) yaha bhUmibhAga yAvat nAnAvidha paMcavaNoM ke maNiyoM se upazobhita hai. ina maNiyoM ke sparzakA evaM ulloka kA yahAM varNana karanA cAhiye (tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA) usa bahusamaramaNIya bhUmibhAga ke bahumadhyadezabhAga meM eka vizAla maNipIThikA kahI gaI hai (solasajoyaNAhaM AyAmavikkhaMbheNaM aTThajoyaNAI bAhalleNaM savvamaNimayI jAva paDirUvA) yaha maNipIThikA AyAma viSkaMbha kI apekSA 'sabhAe Na suhammAe' ityAdi / sUtrAtha-sabhAe NaM suhammAe aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte) sudharmAsamAna madhyama se asamaramaNIya bhUmimA 4vAmA aaavye| che. (jAva maNIhiM uvasobhie maNiphAso ya ullooya )mA bhUmimA yAvat ane: orat maNiothI upazAbhita che. A maNionA sparzanuM ane ullokanuM ahIM varNana sama .( tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA) bahusamaramaNIya bhUmibhAganA bahumadhyazabhAgamAM eka vizALa maNipIThikA vAma mAvI cha. (solasajoyaNAi AyAmavikkhabheNaM aTTha joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimayI jAva paDirUvA ) me maNipA1i mAyAmavi04manI mapekSA se zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 525 subodhinI TIkA. sU.0 76 sudharmasabhAvarNanam stambhaH prajJaptaH, SaSTiM yojanAni Urdhvamuccatvena, yojanam udvedhena, yojanaM viSka mmeNa aSTa catvAriMzadastrikA, aSTa catvAriMzatkoTikaH, aSTacatvAriMzadvigrahikaH. zeSaM yathA mahendradhvajasya / mANavakasya khalu caityastammasya upari dvAdaza yojanAni avagAhaya adhastAdapi dvAdaza yojanAni varjayitvA, madhye dvAtriMzati yojaneSu atra khalu bahavaH suvarNarUpyamayAH phalakAH prajJaptAH / solaha yojana kI hai. tathA bAhalya se sthalatAkI apekSA se ATha yojanakI hai, yaha sarvAtmanA maNimaya hai yAvat pratirUpa haiM (tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mANavae ceiyakhaMbhe paNNatte) isa maNipIThikA ke Upara eka eka mANavaka nAma kA caityastaMbha kahA gayA hai. (saTuiMjoyaNAI uDDhe uccattaNaM, joyaNaM ubveheNa joyaNaM vikkhaMbheNaM aDayAlIsai aMsie, aDayAlIsai koDIe, aDavIsai viggahie, sesaM jahA mahiMdajjhayassa) isa caityastaMbha kI UMcAI 60 yojana kI haiM udvedha (gaharAI) isakA1 yojanakA haiM eka yojana kA hI isakA vistAra haiM. isake kone 48 haiM 48 hI isake agrabhAga haiM aura 48 hI isake vibhAga haiM isake atirikta aura saba varNana isakA mahendra dhvaja ke varNana jaisA hI hai, (mANavagassa NaM ceiyakhaMbhassa uvariM vArasa joyaNAI ogAhettA heTAvi vArasajoyaNAI vajjettA, majhe battIsAe joyaNesu etthaNaM baDhe suvaNNarUppamayA phalagA paNNattA) isa mANavaka staMbha ke Upara 12 yojana jAkara aura nIce ke 12 yojana choDakara bAkI ke 36 yojanoMmeM jana jeTalI che. temaja bAhalyathI-skUlatAnI apekSArtha-ATha jana jeTalI cha. mA sarvAtmanA mazimaya cha yAvat prati35 cha. ( tIse Na maNipeDhiyAe uvariM etthaNaM mANavae ceiyakhaMbhe paNNatte) mA maNimayapInI 52 me bhAva nAme thaityarata 421||y che. (saDhi joyaNAI uDDhe uccatteNa joyaNaM uvveheNaM joyaNa vikkhaMbheNaM aDayAlIsai aMsie, aDayAlIsai koDIe, aDayAlIsai viggahie, sesaM jahA mahiMdajjhayassa ) mA tyasta lAnI yA 10 yona TakSI cha. dvedha (pAyAnuM UMDANuM) 1 pejana jeTalo che. eka jana jeTalo ja emane vistAra che. 48 enA khUNAo che. 48 enA agrabhAga che ane 48 enA vibhAgo che, e sivAyanuM badhuM varNana enuM mahendradhvajanA varNana pramANe ja samajavuM naye. (mANavagassa NaM ceiyakhaMbhassa uvariM bArasajoyaNAI ogAhettA heTThAvi bArasAjoyaNAI vajjettA, majje battIsAe joyaNesu ettha NaM bahave suvaNNaruppamayA phalagA papNattA) mA mA 14 stamAnI 52 12 yauna paDeyAne ane nAye rhe| 12 jana sivAya zeSa 36 yojanAmAM ghaNAM suvarNapyamaya phalako kahevAmAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 rAjapraznIyasUtre teSu khalu suvarNarUpyamayeSu phalakeSu vahavo vajramayA nAgadantAH prajJaptAH / teSu khalu vajramayeSu nAgadanteSu bahUni rajatamayAni zikyakAni prajJaptAni / teSu khalu rajatamayeSu zikyakeSu bahavo vajramayA golavRttasamudgakAH prajJaptAH / teSu khalu vajramayeSu golavRttasamudgakeSu bahUni jinasakthIni saMnikSiptAni tiSThanti / tAni khalu sUryAbhasya devasya anyeSAM ca bahUnAM devAnAM ca devInAM ca arcanIyAni yAvat paryupAsanIyAni / mANavakasya caityastambhasya upari aSTASTamaGgalakAni vajAH chatrAticchatrANi // sU0 76 // aneka suvarNarUpyamaya phalaka (pATiye) kahe gaye haiM (tesu suvaNNaruppamaesu phalaesu vahave vairAmayA NAgadaMtA paNattA) una suvarNarUpyamaphalakoM meM vajraratnamaya nAgadanta kahe gaye haiM. (tesu NaM bairAmaesu NAgadaMtesu bahave zyayAmayA (sikkagA paNNattA) una vajraratnamaya nAgadantoM para aneka rajatamaya sIke kahe gaye haiM (tesu NaM rayayAmaesu sikkaesu bahave vairAmayA golavaTTasamuggayA paNNattA) una rajatamaya sIkoM ke upara aneka vajraratnamaya gola vastu ke tulya gola samudgaka-pAtra vizeSa kahe gaye haiN| (tesu NaM vairAmaesu gola vaTTasamuggaesu bahave jiNasakahAo saMnikkhittAo ciTThati) una vajraratnamaya gola samudgakoM meM aneka jinAsthiyAM saMgRhIta kI huI rakhI haiN| (tAo NaM sUriyAbhassa devassa annesiMca bahUNaM devANaya devINaM ya aJcaNijAo jAva pajjuvAsaNijAo) ye jinAsthiyAM sUryAbhadeva ke liye aura anya saba devadeviyoM ke liye arcanIya haiM, yAvat paryupAsanIya haiN| (mANavagassa mAyAM cha. ( tesu suvaNNarUppamayesu phalaesu bahave vairAmayA NAgadaMtA paNNattA) te suvarNa rupyamaya sImA 1012namaya nAmahato hevAya che. (temu NaM vairAmaesu NAgadaMtesu bahave rayayAmayA sikkagA paNNattA) te 5002nabhaya nAtA ( mImI ) 352 5204tamaya shaas| cha. ( tesu Na rayayAmaesu sikkaesu bahave vairAmayA golavaTTasamuggayA paNNattA) te 204tamaya zIyAnI 52 5 // 1002tnabhaya go2tu vA goNasabhuzanAma pAtra vizeSa uvAya che. (tesu Na vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahave jiNasakahAo saMnivikhattAo cITuMti )te 400ratnamaya samuhagomA dha nisthi| (se) bhUzrI rAmI che, (tAo NaM sUriyAbhassa devassa annesiMca bahUNaM devANaya devINaM ya aJcaNijAo jAva pujjuvAsaNijjAo) se zikAsthiyA sUryAla vana mATe ana mIta mayA devpii| bhATe arthanIya cha, yAvat paryupAsanIya che. (mANavagassa ceiyakhaMbhassa uvariM aTTha zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 76 sudharmasabhAvarNanam 527 'sabhAe NaM suhammAe' ityAdi TIkA-sabhAyAH khalu sudharmAyAH antaH-madhye-madhyabhAge bahusamaramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, 'jAva maNIhiM uvasobhie maNiphAso ya ulloo ya' sa bhUmibhAgaH 'AliGgapuSkaram-iti vA' ityAdyArabhya 'nAnAvidhapaJcavarNaimaNibhirUpazobhitaH' ityantam tathA-maNisparzAdivarNanam ullokavarNanaM ca paJcadazasUtrAdArabhyaikaviMzatitamasUtragataM bodhyam / tasya khalu bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahatI-vizAlA ekA maNipIThikA prajJaptA / sA khalu maNipIThikA SoDaza yojanAni-poDaza yojanapramANA AyAmaviSkambheNa, aSTa yojanAni-aSTayojanapramANA bAhalyena-sthaulyena, sarvamaNi mayI-sarvAtmanA maNimayI yaavtprtiruupaa| yAvatpadena-'acchA lakSaNA ghRSTA mRSTA nIrajA nirmalA nipaGkA niSkaGkaTacchAyA saprabhA sazrIkA sodyotA prAsAceiyakhabhassa upari aTTha maMgalagA jhayA chattAicchattA) mANavaka caityavRkSa ke Upara ATha ATha maMgalaka, dhvajAe~ evaM chatrAticchatra kahe gaye haiN| TIkArtha-isakA isa mUlArtha ke jaisA hI hai-yahAM jo "yAvanmaNibhirUpa zobhito maNisparzazca ullokazca' aisA jo pATha kahA gayA hai-usameM yAvat zabda se "AliGga puSkaram iti vA" isa pATha se lagAkara "nAnAvidha paMcavarNaiH maNibhiH upazobhitaH" yahAM taka kA pATha grahaNa kiyA gayA hai. tathA maNiyoM ke sparza AdikA varNana aura ulloka kA varNana 15 veM sUtra se lekara 21veM sUtrataka pahile kiyA jAcukA haiM. ataH yaha saba varNana vahIM se jAnanA cAhiye. "sarva maNimayI yAvat pratirUpA" meM jo yAvat pATha AyA hai-usase "acchA, lakSNA, ghRSTA, mRSTA, nIrajA nirmalA, niSpaGkA, niSkaMkamaMgalagA jhayA chattAicchattA) bhAra yetyavRkSanI 752 ma18 413 masI , vijAo ane chatrAtirachatra kahevAya che. sAtha-sA sUtrana tha bhUdAya vA 1 che. sAre yAvanmaNibhirupazobhito maNisparzazca ullokazca' mevAra 4 sayaDIta thayo che. tabhA ' yAvat ' zapathI AliGga puSkaram iti vA' mA 54thI mAM ne 'nAnAvidhapaMcavaNaH maNibhiH upazobhitaH' mahI sudhiin| 518 sahIta sabhA naye. temana maNimA vo. rene sparza vagerenuM varNana ane ullAkanuM varNana 15 mA sUtrathI mAMDIne 21 mA sUtra sudhI pahelAM spaSTa karavAmAM AvyuM che. ethI A badhuM varNana tyAMthI ja na sanna . 'sarvamaNimayI yAvat pratirUpA' mA 2 ' yAvat' 5 / 4 maavs| cha tathA 'acchA, lakSaNA, ghaSTA mRSTA, nIrajA, nirmalA, niSpaka, niSkaMkaTacchAyA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 rAjapraznIyasUtre dIyA darzanIyA abhirUpA' iti saMgrAhyam / acchAdipratirUpAntapadAnAmathastu pUrvavad bodhyaH / tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu mANabako nAma caityastambhaH prjnyptH| sa khalu mANavakanAmA caityastambhaH SaSTiyojanAni-paSTiyojanapramANaH Urdhvamuccatvena, yojanam-eka yojanapramANa udvedhena, yojanam - ekayojanapramANo viSkambheNa, tathA-aSTacatvAriMzadanikaH-aSTa catvAriMzansaMkhyakakINayuktAH aSTacatvAriMzatkoTikaH-aSTacatvAriMzadagrabhAgasahitaH, aSTacatvAriMza dvigrahika:-aSTacatvAriMzasaMkhyaka vibhAgayuktazca bodhyaH / 'sesaM jahAmahiMdajjhajassa' ito'tiriktaMsarvamapi varNanamasya mANavakacaityasya paJcaviMzatitamasUtragata mahendradhvajavarNanavad vijJeyam / tathA-mANavakasya khalu caityastambhasya upari-uparibhAge dvAdaza yojanAni avagAhaya, tathA-adhastAdapi dvAdazayojanAni varjayitvA madhye-madhya bhAge paviMzati yojaneSu-SaDtriMzatsaMkhyakayojaneSu atra khalu bahavaH suvarNarUpyamayA:-svarNarajatamayAH phalakAH prajJaptAH, teSu khalu suvarNarUpyamayeSu bahavo vajramayAH-vajraratnamayA nAgadantAH prajJaptAH / teSu khalu vajramayeSu nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni zikyakAni prakSaptAni / teSu khalu rajatamayepu zikya keSu bahavo vajramayAHvajraratnamayA golavRttasamudgakAHgolavad-golavastuvad vRttAH-vatalAH-samudgakAH sampuTakAH-pAtravizeSAH prjnyptaaH| teSu khalu vajramayepu golavRttasamudgakeSu bahUni jinasakthIni-jinAsthIni saMnikSiptAni-sthApitAni tiSThanti / tAni khalu jinasakthIni sUryAbhasya devasya, anyeSAM ca bahUnAM devAnAM devInAM ca arcanIyAni manasA, yAvat-yAvatpadena-'bandanIyAni pUjanIyAni mAnanIyAnI satkaraNIyAni kalyANa maGgala daivataM caityaM ca' iti saMgRhyate, tatra-vandanIyAni vacasA, TacchAyA, saprabhA, sazrIkA, sodyotA, prAsAdIyA, darzanIyA, abhirUpA" ina padoM kA saMgraha kiyA gayA hai. ina padoM kA artha pahile likhA jA cukA hai. "arcanIyAni yAvat paryupAsanIyAni" meM jo yAvat zabda AyA hai usase "vandanIyAni, pUjanInAni, mAnanIyAni, satkaraNIyAni, kalyANa daivataM, caisyaM ca" isa pATha kA grahaNa kiyA gayA hai ve vacana dvArA vandanIya, saprabhA, sazrIkA, sodyotA, prAsAdIyA, darzanIyA, abhirUvA' mA sa honA saaDathayo cha. ma pahonA atha patai awali mAvyA cha. 'arcanI yAni yAvat paryupAsanIyAni' mA 2 yAvat ' Av6 mAvasa cha tethI 'vandanI yAni, pUjanIyAni, mAnanIyAni, satkaraNIyAni, kalyANaM daivata caityaMca' m|| pAThane saMgraha thayela che. te e vacane vaDe vandanAya, paMcAMga praNayanAdipakAya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 77 sudharmasabhAdivarNanam pUjanIyAni paJcAGgapraNamanAdirUpakAyavyApAreNa, mAnanIyAni-bahumAnapradarzanataH, satkaraNIyAni-vasAdhAcchAdanena, tathA-kalyANaM maGgalaM daivataM caityamiti buddhathA paryupAsanIyAni-sevanIyAni ca bhavanti / tathA-tasya mANavakasya caityastambhasya upari aSTASTa maGgalakAni-svastikAdIni. dhvajAH, chanAticchatrANi ca vijJeyanIti // sU0 76 // ___mUlam-tassa mANavagassa ceiyakhaMbhassa purathimeNaM ettha NaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA, aTTha joyaNAI AyAmavi khaMbheNaM, cattAri joyaNAI bAhalleNaM, savvamaNimaI acchA jAva paDirUvA / tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM ettha NaM mahege sIhAsaNe paNNatte / sIhAsaNavaNNao saparibAro / tassa NaM mANavagassa ceiyakhaMbhassa paJcatthime NaM etthaNaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA, ajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, cattAri joyaNAI bAhalleNaM, savvamaNimaI acchA jAva paDirUvA tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahege devasayaNijje paNNatte tassa NaM devasayaNijjassa imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA NANAmaNimayA paDipAyA, sovanniyA pAyA, NANAmaNimayAiM, pAyasosagAI jabaNayAmayAiM gattagAiM vairAmayA saMdhI, NANAmaNimae vicce, rayayamayA tUlI, tavaNijjamayA gaMDovahANayA, lohiyakkhamayA bibboyaNA / se NaM sayaNijje ubhao bibboyaNaM, duhao uNNae, majje NayagaMbhIre, sAliMgaNavaTTie, gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae suviraiyarayapaJcAGgapraNamanAdirUpakAyavyApAra dvArA pUjanIya bahumAnapradarzanadvArA mAnanIya, vastrAdipradAnadvArA satkaraNIya, tathA kalyANa maGgala. daivata caitya isa buddhi dvArA paryupAsanIya-sevanIya kahe gaye haiM // sU0 76 // vyApAra vaDe pUjanIya, bahumAna pradarzanavaDe mAnanIya, vastrAdipradAnadvArA satkaraNIya tathA kalyANa maMgala daivata caitya A buddhidvArA paryuM pAsanIya-sevanIya vAmAM mAvyA cha. / sU. 76 / zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 rAjapraznIyasUtre ttANe uvaciyakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe AINaga-rUya- bUra -NavaNoya tUla-phAsamaue rattaMsuyasaMvue suramme pAsAie jAva paDirUve // sU0 77 // chAyA-tasya mANavakasya caityastambhasya paurastye atra khalu mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa, catvAri yojanAni bAhalyena, sarvamaNimayI acchA yAvat pratirUpA / tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu mahadekaM siMhAsana prajJaptam / siMhAsanavarNakaH sprivaarH| tasya khalu mANakasya caityastambhasya pAzcAtye atra khalu mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa, catvAri yoja 'tassa mANavagassa ceiyakhabhassa' ityaadi| sUtrArtha-(tassa mANavagassa ceiyakhabhassa purathimeNaM etthaNaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA) usa mANavaka caityastaMbha ke pUrva digbhAga (pUrvadizA) meM eka bahuta vizAla maNipIThikA kahI gaI hai, (aTTha joyaNAI AyAmavikhameNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM, savvamaNimaI acchA jAva paDirUvA) isakA AyAma aura viSkama ATha yojana kA hai, bAhalya-moTAi cAra yojana kA hai yaha sarvAtmanA maNimaya hai, accha hai yAvat pratirUpa haiM. (tIse gaM maNi peDhiyAe uvari ettha NaM mahege sIhAsaNavaNNao saparivAro) yahAM para saparivAra siMhAsana kA varNana karanA cAhiye, (tassa Na mANavagassa ceiyakhaMbhassa paccatthimeNaM ettha NaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA) usa mANavaka caityastaMbha kI pazcima dizA meM ekavizAla maNipIThikA kahI gaI haiM (aTTha'tassa mANavagassa ceiyalaMbhassa' ityAdi sUtrArtha -( tassa mANavagassa ceiyakhaMbhassa purasthimeNaM etthaNaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA) te mA414 yetyasta' manApUhamA ( pUzi) mA me mati maNipA vAya che. (aTTa joyaNAI AyAmavikkhabheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaI acchA jAva paDirUvA) menA mAyAma mane vi04ma 18 jana jeTalA che. bAhalya-meTAI-cArajana jeTalI che. A sarvAtmanA maNimaya cha bha27 cha, yAvat prati35 cha. (tIse gaM maNipeDhiyAe uvari etthaNaM mahege sIhAsaNe paNNatte) te maNipAnI 52 me viza siMhAsana ThevAya che. (sIhAsaNavaNNao saparivAro) mI saparivAra siMhAsananu varNana 42 me. (tassaNaM mANavagassa ceiyakhaMbhassa paccatthimeNaM ettha NaM mahegA maNipediyA paNNattA) te mANavaka caityataMbhanI pazcimadizAmAM eka vizALa maNipIThikA kahevAya che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 77 sudharmasabhAdivarNanam 531 nAni bAhalyena sarvamaNimayI acchA yAvat pratirUpA / tasyAH khalu maNipIThikAyAH upari atra khalu mahadekaM devazayanIyaM prajJaptam / tasya khalu deva - zayanIyasya ayametadrapo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-nAnAmaNimayAH pratipAdAH, sauvarNikAH pAdAH, nAnAmaNimayAni pAdazIrSakANi, jambUnadamayAni gAtrakANi, vajramayAH sandhayaH, nAnAmaNimayaM vyUtaM, rajatamayI tUlI, tapanIyamayAni gaNDopadhAnakAni / lohitAkSamayANi bibbokanAni tatkhalu zayanIyaM joyaNAI AyAmavikvaM bheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM sabvamaNimaI acchA jAva paDivA) isa maNipIThikA kA AyAmavistAra ATha yojanakA haiM, bAhalya cAra yojana kA haiM yaha sarvAtmanA maNimaya haiM accha haiM yAvat pratirUpa haiM. (tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM ettha NaM mahege devasayaNijje paNNatte) isa maNipIThikA ke Upara eka vizAla devazayanIya kahA gayA hai ( tassa NaM devasayaNijassa ime - yAve vaNNAvAse paNNatte) isa devazayanIya kA varNana karane vAlA pATha isa prakAra se kahA gayA hai - ( taM jahA - NANAmaNiyA paDipAyA, sovanniyA pAyA NANAmaNimayAI pAyasIsagAIM) aneka maNimaya isake pratipAda haiM. suvarNa ke isake pAda haiM, pAdazIrSaka- pAdAgrabhAga isake anekavidha maNimaya haiM. (jaMbUNayAmayAI gattagAI vairAmayA saMdhI NANAmaNimae vicce-rayayamayA tulI, tavaNimayA gaMDovahANayA) gAtraka isake suvarNamaya hai, saMghiyA isakI vajraratnamaya haiM, vyUtavAna - isakA nAnAmaNimaya hai zayyA isakI rajatamaya hai. gaMDopadhAnaka isake tapanIyamaya suvarNa ke haiM (lohiyakkhamayA vibboyaNA) ( aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaI acchA jAva paDiruvA ) mA maNipIrianA AyAbhavistAro ATha yeonna bheTalA che. mAhatya cAra yeAjananA che. A sarvAtmanA maNimaya che, accha che yAvat prati35 che. (tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM etthaNaM mahege devasayaNijje paNNatte ) maNipIDiani upara me vizAla devazayanIya ( devazayyA ) ahevAya che. ( tassaNa devasayaNijjassa imeyArUve vaNNAvAse paNNatte ) mA devazayanIyanuM varNana yA pramANe che. ( taM jahA NANAmaNimayA paDipAyA, sovanniyA pAyA, NANAmaNiyAi pAyasIsagAi ) bhaNibhaya dhaNA senA pratiyAho che. sonAnA senA pAho che, pAhazIrSa - pAhAyalAga bhenA dhaNA bhaziyAnA anesA che. ( jaMbUNayAmayAI gattagAI vairAmayA saMghI NANAmaNimae vicce rayayamayAtUlI, tavaNijjamayA gaMDovahANayA ) senA gAtra sAnAnA che, vAratnanI banelI enI sadhie che, aneka maNienA banelA enA zrRtavana che. enI zayyA rajatamaya che. enA gaDApadhAnaka tapanIya suvanaa janelA che. lohiyakkhamayA vibboyaNA ) bhenA upadhAna sohitAkSa ratnanA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 ___ rAjapraznIyasUtre ubhayato bibbokanam ubhayata unnataM madhye natagambhIraM sAliGganavartikam gaGgApulinavAlukA'badAlasadRzaM subiracitarajastrANam upacitakSaumadukUlapaTTapraticchAdanam Ajinaka-rUta-bUra-navanIta-tulasparzamRdukaM raktAMzukasaMvRtaM suramyaM prAsAdIyaM yAvat pratirUpam / / sU0 77 // upadhAna isake lohitAkSa ratnamaya haiM. (se NaM sayaNijje sAliMgaNavaTTie ubhao vibboyaNaM duhao uSNae, majjhe NayagaMbhIre sAliMganavaTTie) yaha zayanIya sAliGganavartika hai-arthAt-zarIra ke barAbara ke upadhAna se yukta hai. zirobhAga meM aura caraNabhAga meM isake donoM ora eka eka upadhAnatakiyA rakhA huA hai donoM ora vaha unnata hai. tathA bIca meM-madhyabhAga meM-nata-(namA huA) haiM aura isI se yaha gaMbhIra haiM (gaMgApuliNavAluyA uddAla sAlisae suviraiyarayattAge uvaciyakhomadugullapaDicchAyaNe, AINaga-rUyabUra-NavaNIya-tulaphAsamaue, rattaM saMbue surambhe, pAsAIe jAva paDirUve) yaha devazayanIyagaMgAkI bAlukA ke abadAla jaisA hai. rajonivArakapacchAdanavastra se yukta hai. viziSTarUpa se parikarmita (zobhita) kSaumadukUlapaTTarUpa AcchAdana se yaha sahita haiM. carmamayavastra ke rUi ke, bUra-vanaspativizeSa ke navanIta ke, evaM karpAsa ke sparza jaisA isakA sparza hai. ataeva yaha komala hai maccharadAnI isa para tanI huI hai. bahuta hI sundara hai. prAsAdIya hai, yAvat pratirUpa haiM / manesA . (se Na sayaNijje sAliMgaNavaTTie ubhayo bibboyaNaM duhao, uNNae, majjJe NayagaMbhIre sAliMganavaTTie) mA zayanIya-sAligavanAta che-meTa meM bhaasanI laMbAI jeTalA upadhAna (ozIkA) thI yukta che enA zirobhAga ane caraNabhAganI tarapha eka eka ozIkuM mUkeluM che te baMne tarapha unnata che temaja madhyamA tata-(nabhita) yethe tethI 4 te 'mI2 cha. (gaMgApuliNavAluyA uddAlasAlisae suviraiyarayattANe uvaciya khomadugullapaTTapaDicchAyaNe, AiNaga-rUpa-vUra, NAvaNIya-tUlaphAsamaue, rattaMsuyasaMvue suramme pAsAie jAva paDirUve ) // 1shynIya gaMgAnI retInA avadAla sadaza che. rajonivAraka prachAdanavasathI yukta che. viziSTarUpathI parikarmita kSamadukulapaTTarUpa AcchAdanathI yukta che, carmamayavasranA, 3nA, mUranA-banaspati vizeSanA, navanAtana (bhAnA ) bhane pAsanA sparza jevo ene sparza che ethI e kamaLa che, enI upara maccha2dAnI lagAvelI che e bahuja suMdara che, prAsAdIya che yAvat pratirUpa che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 77 sudharmasabhAdivarNanam 'tassa NaM ityAdi - TIkA - tasya khalu mANavakasya caityastambhasya paurastye = pUrva digbhAge atra khalu mahatI = vizAlA ekA maNipIThikA prajJaptA / sA maNipIThikA aSTa yojanAni = aSTa yojanapramANA AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni= caturyojana pramANA bAhalyena sarvamaNimayI = sarvAtmanA maNinirmitA acchA yAvatpratirUpA cAsti / tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu mahat = vizAlam ekaM siMhAsAnaM prajJaptam / siMhAsanavarNakaH saparivAraH - bhadrAsana sahisiMhAsanavarNanaparo varNanAtmakapadasamUha ekaviMzatitama dvAviMzatitamasUtrabad bodhyaH / tasya khalu mANavakasya caityastambhasya pAzcAtye - pazcimadigbhAge ana khalu mahatyekA maNipIThikA prajJaptA / sA khala maNipIThikA aSTa yojanAnI - aSTa yojanapramANA AyAmaviSkambheNa catvAri yojanAni = caturyojanapramANA bAhalyena, sarvamaNimayI acchA yAvat pratirUpA ca vijJeyA / tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu mahat = vizAlam ekaM devazayanIyaM = devazayyA prajJaptam / tasya khalu devazayanIyasya ayam etadrUpaH = vakSamANaprakArako varNAvAsaH = varNanaparaH padasamUhaH prajJaptaH, tadyathA - nAnAmaNimayA:= aneka vidhamaNimayAH pratipAdA:- pAdAnAM pratigatAH pratipAdAH - mUlapAdAnAM surakSaNAya tadadho nirmitAH pAdAH, sauvarNikAH = suvarNamayA pAdA:- mUlapAdAH, nAnAmaNimayAni = aneka vidhamaNimayAni pAdazIrSakANi= pAdAgrabhAgAH, jAmbU. nadamayAni = suvarNamayAni gAtrANi - ISAdi rUpANyaGgAni, vajramayAH = vajraratnA pUritAH sandhayaH = sandhAnasthAnAni nAnAmaNimayaM = vividhamaNimayaM vyUtaM = vANi: 533 TIkArtha - isakA isa mUlArtha ke jaisA hI hai - yahAM saparivAra siMhAsana kA varNana - arthAt bhadrAsana sahita siMhAsana kA varNana 21 ve sUtra se lekara 22 ve sUtra meM kiyA gayA hai, so vahIM se ise dekhanA cAhiye. devazayanIya kA tAtparya devazayyA se hai, mUla pAdoM kI rakSA ke liye jo nIce cAra aura pAda lagA diye jAte haiM ve pratipAda zabda se yahAM abhihita hue haiM, gAtraka zabda kA artha yahAM pratyaGga hai yahI ISadaMga rUpazabda se yahAM TIkA TIkA--A sUtrane TIkA mUlA jevA ja che. ahIM saparivAra siMhAsananuM vana-eTale ke bhadrAsanasahita siMhAsananuM varNana 21 mA sUtrathI mAMDIne 22 ma sUtramAM karavAmAM AvyuM che. jijJAsuee tyAMthI jANI levuM joie. devazayanIyanA atha devazamyA che. mULa pAyAenI rakSA mATe je cAra nIce khIjA anya pAyA lagADavAmAM Ave che, te pratipAda zabdathI ahIM abhihita thayA che. gAtraka zabdanA zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 rAjapranIyasUtre * vAnam rajatamayI tUlI - tRlagarbhA zayyA, lohitAkSamayANi - lohitAkSaratnamayAni bibbokanAni - upadhAnakAni, tapanI mayAni svarNamayAni gaNDopadhAnakAni gallamasUrikA iti / prasiddham tat khalu zayanIyaM sAliGganavartikam AliGgana vaya - zarIrapramANopadhAnena saha varttate iti sAliGganavartikaM zarIrapramANopadhAnasahitam ubhayato vibbokanam ubhayataH - ubhayabhAge zirobhAge caraNabhAge ca bibboka nam upadhAnaM yasya tat zirobhAga caraNabhAga- sthitopadhAnasahitama, ubhayata unnatam - zirobhAge caraNabhAge ca unnataM madhye madhyabhAge natagambhIram - natam - abanatam namratvAt gambhIraM ca mahatctvAt, gaGgApulinavAlukA'vadAla dRzam - gaGgApulinavAlukAyA yo'vadAlaH - caraNanyAse'dhogamanaM tena sadRzaM tathA - suviracitarajakhANaM- suviracitaM rajastrANaM- rajo nivArakaM pracchAdanaM yatra tat-rajonivAraka pracchAdanavastrasahitam, tathA upacitakSaumadukUlapa praticchAdanam - upacitaH - puSTaH - viziSTaprakArakaH kSaumadukUlapaTTaH kSaumaH - kSumaH - atasI, tannirmito yo dukUlapaTTa:- vastrapaTTaH sa eva praticchAdanam AcchAdanaM yamya tat viziSTaparikarmita- suzobhitaM kSaumadukUlapaTTAcchAdanasahitam, tathA Ajinaka - rUta - bUra - navanItatUlasparzamRdukam - AjinakaM = carmamayaM vastraM rUta = ' rUI' iti bhASAprasiddhaM, vUro= vanaspativizeSaH, navanItaM - prasiddham, tUlaM kArpAsaM teSAM sparza iva mRdukaM = komalam, tathA - raktAMzukasaMvRta- raktAMzukena = atiramaNIyena mazakagRhAbhidhAnena vastreNa ' maccharadAnI' iti bhASA pramiddhena saMvRtam = AcchAditaM suramyam = atiramaNIyam prAsAdIyaM yAvatpratirUpaM ca vijJeyamiti // 77 // mUlam - tassa NaM devasayaNijjassa uttarapurasthimeNaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA, aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM, savvamaNimaI jAva paDirUvA / tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM ettha NaM mahege khuDDae mahiMdajjhae kArane prakaTa kiyA hai, bibbokazabda kA artha upadhAna - takiyA hai, gaNDopadhAna kA artha gallamasUrikA hai, caraNa ke rakhane para jo bAlukA kA nIce ghasanA hotA haiM usa dhasane kA nApa avadAla hai kSumA-nAma alasI kA hai isa alasI se jo vastra banatA haiM usakA nAma kSaumadukUlapaTTa hai ||sU0 77 // artha ahIM pratya ga che. ahIM TIkAkAre iSada garUpathI A vAta prakaTa karI che. bikhkhAka zabhano artha upadhAna--mozI-che. gauMDaapadhAnano artha gallabhasUri che. yuga bhuuvAthI je ratI nIce dharatImAM pesI jAya che--tenuM nAma avadAla che. kSumA-aLazInuM nAma che. enAthI je vastra taiyAra karavAmAM Ave che. tene kSaumattukUlapaTTa kahe che. Asu chaNA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 - Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 7 devazayanIyavarNanam paNNatte, saddhiM joyaNAI uDDhaM uccatteNaM joyaNaM vikkhaMbheNaM, vairAmai vaTTalaTTasaMThiyasusiliTTha jAva paDirUve / uvari aTTha maMgalagA jhayA chattAicchattA / tassa NaM khuDDAgamahiMdajjhayassa paccatthimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa coppAle nAma paharaNakose paNNatte, savvavayarAmae acche jAva paDirUve / tattha NaM sUriyAbhassa devassa phaliharayaNa-khaggagayA-dhaNuppamuhA bahave paharaNarayaNA saMnikkhittA ciTaMti, ujjalA nisiyA sutikkhadhArA pAsAIyA 4 / sabhAe NaM suhammAe uvari aTThaTTha maMgalagA jhayA chattAicchattA / sU.78 / chAyA-tasya devazayanIyasya uttarapaurastye mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, aSTa yojanAni AyAmaviSkambheNa, catvAri yojanAni bAhalyena sarvamaNimayI yAvat prtiruupaa| tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu mahAneka: kSullako mahendradhvajaH prajJaptaH, SaSTiM yojanAni Urdhvamuccatvena, yojanaM viSkambheNa, 'tassaNaM devasayaNijjassa' ityAdi / sUtrArtha-(tassaNaM devasayaNijjassa uttarapurasthimeNaM) usa devazayanIyake ucara-paurastyameM-IzAnakonemeM (mahegA maNipeDhiyA paNNattA) eka vizAla maNipIThikA kahI gaI hai, (aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM ) yaha apane AyAma aura viSkaMbhakI apekSA ATha yojanakI hai ( cattAri joyaNAI bAhalleNaM ) tathA bAhalyakI apekSA cAra yojanakI hai| (savvamaNimaI jAva paDirUvA) yaha sarvAtmanA maNimaya haiM yAvat pratirUpa hai (tIseNaM maNipeDhiyAe uvari etthaNaM mahege khuDDae mahiMdajjhae paNNatte ) usa maNipIThikAke Upara eka 'tassa Na devasayaNijjassa' ityAdi / sUtrA--(tassa NaM devasayaNijjassa uttarapurathimeNaM) te devazayanIyana. uttarapaurastyamAM-zAnamA -(mahegA maNipepaDhiyA paNNattA ) me vizA mAliyA kAya che. (advajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM). pAtAnA mAyAma (mAI) savila (pA)nI apekSA mA yarina rahI che. (cattArijoyaNAI bAhalleNaM) temanI mAyanI apekSA yAra yonI che, (savvamaNimaI jAna paDirUvA) mA sarvAtmanA maNimaya cha yAta prati35 che. (tIseNaM maNipeDhiyAe uvariM etthaNaM mahege khuDDae mahiMdajjhae paNNatte ) te mAnI 52 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 rAjapraznIyasUtre vajramayo vRttalaSTasaMsthitasuzliSTa - yAvatpatirUpaH / upari aSTASTamaGgalakAni dhvajAH chatrAticchatrANi / tasya khalu kSullaka mahendradhvajasya pAzcAtve atra khalu sUryAbhasya devasya copAlo nAma praharaNakozaH prajJaptaH sarvavajramayaH accho yAvatpratirUpaH / tatra khalu sUryAbhasya devasya parigharatna - khaDga - gadA - dhanuH pramukhANi bahUni praharaNaratnAni sannikSiptAti tiSThanti, ujjvalAni nizitAni sutIkSNadhArANi prAsAdIyAni 4 / sabhAyAH khalu sudharmAyAH upari aSTASTamaGgalakAni dhvajAH chatrAticchatrANi // sU0 78 // vizAla kSullaka mahendradhvaja kahA gayA hai. ( saTThi joyaNAI uDUDhaM uccatteNaM. joyaNaM vikkhaMbheNaM, vairAmae vaTTalaTThasaMThiyasusiliDa jAva paDirUve ) yaha kSullaka mahendradhvaja sATha yojakA U~cA hai. eka yojanakA isakA viSkaMbha haiM. yaha vajraratnamaya hai sundara AkAravAlA hai yAvat pratirUpa hai ( uvari aTTaDDa maMgalagA - jhayA chattAicchattA ) isake Upara ATha ATha maMgalaka haiM. dhvajAe~ hai aura chatrAticchatra haiM / ( tassa NaM khuDDAgamahiMdajjhayassa paccatthimeNaM ettha NaM sUriyA devassa coppAle nAma paharaNakose paNNatte) isa kSullaka mahendradhvajakI pazcimadizA meM sUryAbhadevakA coppAla nAmakA AyudhagRha hai (savvavararAmae acche jAva paDirUve ) yaha AyudhagRha sarvAtmanA vajraratnamaya hai nirmala hai, yAvat pratirUpa haiM / ( etthaNaM sUriyAbhassa phaliyarayaNa-khagga-gayA- dhaNuSpamuhAbahave paharaNarayaNA saMnikkhittA ciTTheti ) isameM sUryAbhadeva ke parivaratna, khaDga gadA evaM dhanuSa vagairaha aneka zreSTha praharaNa- hathiyAra rakhe hue haiM (ujjalA nisiyA, sutikkhadhArA, pAsAIyA 4) ye saba hathiyAra bahuta adhikaujjvala 4 vizANa kSubsa mahendradhvana hevAya che, (saTThi joyaNAI uDUDhaM uccatteNaM, joyaNaM vikkhaMbheNaM, vairAmae vaTTalaTThasaMThiya susiliTTha jAva paDirUve ) mA kSuddha bhddendradhvaja sATha ceAjana jeTaleA UMcA che. AnA viSpabha eka ceAjana jeTaleA che. me varatnabhaya che, suMdara AbharavANI he yAvat prati3ya che. ( uvariM aTThaTTha maMgalagA- jayA chattA icchatta 1 ) menI upara ATha mAha bhgaao| che, valayo bhane chatrAtirachatro che. ( tassa NaM khuDDAgamahiMdabjhayassa paccatthimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa coppAle nAma paharaNakose paNNatte ) mA kSudramahendradhvananI pazcimahizAmAM sUryAlahevanuM 'yogyAsa' nAma AyudhagRha che, ( savva vairAmae acche jAva paDirUve ) mA AyudhagRha sarvAtmanA varatnabhaya che, nirmANa che yAvat pratijJeya che. ( ettha NaM sUriyAbhassa devassa phaliya- rayaNa, -khagga-gayA- dhaNu ppamuhA bahave paharaNarayANA saMnikkhittA ciTThati ) mebhAM sUryAladvedhanAM paridharatna, bhaDuga, gahA ane zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 78 devazayanIyavarNanam 537 'tassa gaM' ityAdiTIkA-tasya pUrvoktavarNanaviziSTasya khalu devazayanIyasya uttarapaurastye= uttarapUrva dizorantarAlabhAge-IzAnakoNe mahatI-vizAlA ekA maNipIThikA= maNimayI vedikA prajJaptA / sA maNipIThikA aSTa yojanAni=aSTayojanapramANA AyAmaviSkambheNa, catvAri yojanAni-caturyojanapramANA bAhalyena, tathA sarvamaNimayI yaavtprtiruupaa| yAvatpadena-acchAzlakSNA ghRSTA mRSTA nIrajA nirmalA niSpaGkA niSkaGkaTacchAyA saprabhA sazrIkA sodyotA prAsAdIyA darzanIyA abhirUpA' iti saMgRhayate / acchAdipratirUpAntapadAnAmarthazcaturdazasUtravyAkhyAyAM vilokanIya iti / tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu mahAn-vizAla ekaH kSullako mahendradhvajaH prjnyptH| sa kSullako mahendradhvajaH SaSThi yojanAni-paSTiyojanapramANa Urdhvam uccatvena, yojanam ekayojanapramANo viSkambheNa, tathA vajramayaH= vajraratnamayaH, vRttalaSTasaMsthitasuzliSTa yAvatpratirUpaH, atra-'baTTala?' tyArabhya 'abhirUve' ityanto mahendradhvajavarNanapAThaH haiM, nizita haiM, baDI tIkSNadhAravAle haiM aura prAsAdIya 4 haiM ( sabhAe NaM suhammAe uvariM aTTha maMgalagA jhayAchattAicchattA ) sudharmA sabhAke Upara bhAgameM ATha 2 maMgalaka haiM, dhvajAe~ haiM aura chatrAticchatra haiN| __TIkArtha-isakA mUlArtha ke jaisA hI hai 'savvamaNimaI jAva paDirUvA' meM Agata isa yAvat zabda se 'acchA, lakSNA, ghRSTA, mRSTA, nirajA nirmalA, niSpaGkA, niSkaMkaTacchAyA, sa prabhA, sazrIkA, sodyotA, prAsAdIyA, darzanIyA, abhirUpA' ina padoM kA saMgraha huA hai. ina acchAdipratirUpAnta padoMkA artha caudahaveM sUtra kI vyAkhyA meM likhA jA cukA hai 'susiliTTha jAva paDirUve' meM jo yaha yAvat pada AyA hai so isase yaha prakaTa kiyA gayA dhanuSa vagere ghai Sttama pra -zastrI-bhUkhai cha. ( ujjalA nisiyA, sUtikkhadhArA pAsAIyA4) mA sa maso ma Garorqn che, nizita cha, 24 tIkSaya dhArA che bhane prAsAhIya 4 che. (sabhAe NaM suhammAe uvariM aTUTa maMgalagA jhayA chattAicchattA) sudharmA samAna parimANamA mA4 24 bhg| che, davAo che ane chatrAhicchatra che. ___ -m| sUtranAsAtha bhUlA prabhArI che. 'savvamaNimaI jAva paDirUvA' mAM mAtA yAvat ' acchA lakSNA, ghRSTA, mRSTA, nIrajA, nirmalA, niSpaGkA, niSkaMkaTacchAyA, saprabhA, sazrIkA, sodyotA prAsAdIyA darzanIyA, abhirUpA' mA padono saMgraha thayela che. A achAdi pratirUpAnta padone artha 14 mAM sUtramAM sabhAmA maaye| che 'susiliTTha jAva paDirUve' ma ' yAvat ' 56 zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 rAjapraznIyasUtre paJcaviMzatitamasUtre vilokniiyH| tadartho'pi tatraiva draSTavyaH / tathA-tasya kSullaka mahendradhvajasya upari aSTASTa=aSTASTasaMkhyakAni maGgalakAni dhvajAH chatrAticchavANica vijJeyAnIti / tathA tasya khalu kSullakamahendradhvajasya pAzcAtye= pazcima digbhAge atra khalu sUryAbhasya devasya coppAlo nAmavoppAlanAmakaH praharaNakozaH AyudhagRhaM prjnyptH| sa praharaNakozaH sarvavajramayaH sarvAtmanA vajraratnamayaH accho yAvatpratirUpazca bodhyaH / yAvatpadena-lakSNAghabhirUpAntapadAni pUrvavadeva saMgrAhayANi / acchAdipadAnAmarthA'pi pUrvavad bodhya iti / tathA tatra tasmin praharaNakoze khalu sUryAbhasya devasya parigharatna-khaga-gadAdhanuH pramukhANi-tatra-parigharatna-parighaH lauhamudgaraH praharaNavizeSaH, sa eva zreSThatvAdratnaM parigharatnam , khaGgaH gadA, dhanuH, etAni parighararatnAdIni pramukhANi pradhAnAni yeSu tAni tathAbhUtAni bahUni praharaNaratnAni saMnikSiptAni-saMrakSitAni tisstthnti| tAni praharaNaratnAni ujvalAni nizitAni-zANAdinA tikSNIkRtAni ata eva-sutIkSNadhArANi-sutIkSNA: atitejitA dhArA:= agrabhAgA yeSAM tAni-atinizitAgrabhAgayuktAni darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi ca vijJeyAnIti / tathA-sabhAyAH khalu sudharmAyA upari-uparibhAge aSTASTasaMkhyakAni maGgalakAni dhvajA chatrAticchatrANica vijJeyAnIti ||suu.78|| hai ki yahAM 'vaTTala?' ityAdipada se lekara 'abhirUpa' yahAM taka kA pATha jo mahendradhvaja ke varNana meM 25ve sUtra meM kahA gayA haiM vaha yahAM para bhI grahaNa karanA cAhiye. 'acche jAva paDirUve' meM jo yAvat pada AyA hai usase 'zlakSNAdi abhirUpAnta padoM kA saMgraha huA hai. 'parigharatna' kA nAma hai zreSTha lohamudgara yaha praharaNavizeSa hai. ise ratna jo kahA gayA haivaha zreSTha hone se kahA gayA hai. zANa Adi se jinakI dhAra bahuta teja karadI gaI hai ve nizita haiM. prAsAdIya meM Agata cAra aGka se darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa ina padoM kA saMgraha huA hai // sU0 78 / mATuMcha tanAthA ye 48 thAya cha , mI vaTTala?' vagere 54thI bhAMDIna 'abhirUpa' hA sudhiin| mahendrana ! 25 mA sUcanA 3 sehIta thye| cha, 'acche jAva paDirUve' mA 2 ' yAvat' 56 cha tethI kamethI bhAMjana. anirupAnta sudhInAM pahonu a5 thayu cha. 'parigharatna' meTale zreSTha lehamudragara A eka praharaNa vizeSa che. Ane zreSTha havA badala ja ratna A pramANene ulekha karavAmAM AvyA che, zANa vagerethI jenI dhAra bahuja tIkSaNa karavAmAM AvI che te nizita kahevAya che, prAsAdI pachInA 4 aMkathI darzanIya, abhirUpa A padonuM grahaNa samajavuM joIe, ne sU0 78 | zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 79 sudharmasabhAdi varNanam mUlam -sabhAe NaM suhammAe uttarapurasthimeNaM ettha NaM mahege siddhAyayaNe paNNatte, egaM jAyaNasayaM AyAmeNaM, pannAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM bAvattari joyaNAI uDDhaM uccattaNaM, sabhAgameNaM jAva gomANasiyAo, bhUmibhAgA ulloyA taheva / tassa NaM siddhAyayaNassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA, solasajoyaNAI AyAmavikkhabheNaM aTTa joyaNAI bAhalleNaM / tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM ettha NaM mahege devacchaMdae paNNatte, solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, sAiregAiM solasajoyaNAI uDDhaM uccattaNa, samvarayaNAmae jAva paDirUve / ettha NaM aTThasayaM jiNapaDimANaM jiNussehappamANamittANaM saMnikkhittaM sNcitttthii| tAsi NaM jiNapaDimANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA-tavaNijamayA hatthatala-pAyatalA, aMkAmayAiM nakkhAiM aMto lohiyakkhapaDisegAI, kaNagAmaIo jaMghAo kaNagAmayA jANU, kaNagAmayA Uru, kaNagAmaIo gAyalaTThIo, tavaNijamayAo nAbhIo, rihAmaIo, romarAIo, tavaNijamayA cUcuyA, tavaNijjamayA sirivacchA, silappavAlamayA oTTA, phAliyAmayA daMtA, tavaNijjamaIo jIhAo, tavaNijamayA tAluyA, kaNagAmaIo nAsiyAo aMto lohiyakkhapaDisegAo, aMkAmayANi acchINi aMtolohiyakkhapaDisegANi, riTThAmaIo tArAo, riTaThAmayANi acchipattANi, riThThAmaIo, bhamuhAo, kaNagAmayA kavolA, kaNagAmayA savaNA kaNagAmaIo NiDAlapaTTiyAo, vairAmaIo sIsa ghaDIo, tavaNijjamaio kesaMtakesabhUmIo riTThamayA uvarimuddhayA // sU0 79 // zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 rAjapraznIyasUtre chAyA-sabhAyAH khalu sudharmAyAH uttarapaurastye atra khalu mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptam , ekaM yojanazatam AyAmena, paJcAzad yojanAni viSkambheNa, dvAsaptati yojanAni Urdhvam uccatvena, sabhAgamena yAvat gomAnasikAH, bhUmibhAgA ullokAstathaiva / tasya khalu siddhAyatanasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahatyekA maNiNIThikA prajJaptA, SoDazayojanAni AyAmaviSkambheNa, aSTa 'sabhAeNaM suhammAe' ityAdi / sUtrArtha-(sabhAeNaM suhammAe uttarapurasthimeNaM mahege siddhAyayaNe paNNatte) sudharmAsabhAke IzAnakonameM eka vizAla siddhAyatana kahA gayA hai. ( egaM joyaNasayaM AyAmeNaM, pannAsa joyaNAI vikkhaMbheNaM, bAvattari joyaNAI uDDe uccatteNa, sabhAgameNaM jAva gomANasiyAo, bhUmibhAgA ulloyA taheva) yaha siddhAyatana eka sau yojanakA lambA hai aura 50 yojanakA vistAravAlA hai tathA isakI U~cAI 72 yojanakI hai. sabhAke varNanameM jaisA pahile pAru gomAnAsI taka kahA gayA hai, vaisA hI pATha isa siddhAyatanake varNanameM kahanA cAhiye. yahAM para bhUmibhAga aura ullokakA kathana bhI usI prakArase karanA cAhiye. (tassaNaM siddhAyayaNassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahegA maNipeDhiyA paNNattA) isa siddhAyatanake bahumadhya dezabhAgameM eka vizAla maNipIThikA kahI gaI haiM (solasajayaNAI AyAmavikhaMbheNaM aTTha joyaNAI bAhalleNaM) isakA AyAma aura viSkaMbha 16 yojanakA bAhalya 8 yojanakA sabhAeNaM suhammAe' ityAdi / sUtrArtha:-(sabhAeNa suhammAe uttarapurasthimeNaM ettha Na mahege siddhAyayaNe paNNatte) sudharmA samAna zAna mAM se vizAla siddhAyatana DevAya che. (ega joyaNasaya AyAmeNaM pannAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, bAvattari joyaNAI uDhaM uccatteNaM sabhAgameNaM jAva gomANasiyAo, bhUmibhAgA ulloyA taheva ) mA suddhAyatanI laMbAI eka sa yojana jeTalI che, tene vistAra 50 ejana jeTalo che ane uMcAI 72 yojana jeTalI che. sabhAnuM varNana karatAM gomAnasI sudhInuM je pramANenuM varNana pahelA karavAmAM AvyuM che tevuM ja varNana A siddhAyatana mATe paNa samajavuM joIe. ahI bhUmibhAga ane ullAkanA viSe kathana paNa te pramANe ja samajavuM naye ( tassa NaM siddhAyayaNassa bahumajjhadesabhAe etthaNa mahegA maNipeDhiyA paNNattA) siddhaaytnn| amadhyazilAmA me vizAla maNipAThevAya che. (solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTU joyaNAi bAhalleNaM) menA mAyAma mana CAR zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 79 sudharmasabhAdi varNanam 541 yojanAni bAlyena / tasyAH khalu maNipIThikAyA upari atra khalu mahAneko devacchandakaH prajJaptaH, SoDaza yojanAni AyAmaviSkambheNa, sAtirekANi SoDaza yojanAni Urdhvamuccatvena sarvaratnamayo yAvatpratirUpaH / atra khalu aSTazataM jinapratimAnAM jinotsedhapramANamAtrANAM saMnikSiptaM saMtiSThate / tAsAM khalu jinapratimAnAm ayametadrapo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA - tapanIyamayAni hastatala - pAdatalAni, aGkamayAni nakhAni antarlohitAkSapratisekAni, kanakamayyo jaGghAH, kanakamayAni jAnUni, kanakamayA karavaH kanakamayyo gAtrayaSTayaH, tapanIyamayyo nAbhayaH, riSTamayyo romarAjayaH, tapanIyamayA cUcukAni, kahA gayA hai, (tIseNaM maNipeDhiyAe ubariM etthaNaM mahege devacchaMdae paNNatte ) isa maNipIThikAke Upara eka vizAla devacchandaka kahA gayA haiM ( solasa joyaNAI AyAma vikkha bheNaM) yaha AyAma - vistArakI apekSA 16 yojanakA hai (sAiregAI solasajoyaNAI ur3aDhaM uccatteNaM savvarayaNAe jAva paDirUve ) U~cAi isakI 16 yojanakI hai, tathA yaha sarvAtmanA ratnamaya hai yAvat pratirUpa hai ( ettha aTThasayaM jiNapaDimANaM jiNussehappamANamittANaM saMnikkhittaM ci) yahAM para apane 2 zarIra pramANavAlI 108 jinapratimAe~ sthApita haiM ( tAsiNaM jiNapaDimANaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) ina jiNapratimAoMkA varNAvAsa isa prakAra se kahA gayA hai - ( taM jahA - tavaNijamayA hatthatalapAyatalA, aMkAmayAI, nakkhAI aMto lohiyakkhapaDisegAI, kaNagAmaIo jaMghAo, kaNagAmayA jANU, kaNagAmayA urU, kaNagAmaIo gAyalaTThIo, tavaNija mayAo nAbhIo) ina pratimAoMke hastatala aura padatala tapanIyasvarNamaya haiM nakha 16 yojanA ane Ayano vistAra 8 yojana bheTalo hevA che. ( tIseNaM maNipeDhiyAe uvariM ettha NaM mahege devacchaMdara paNNatte ) mA bhaDipIThAnI upara 4 vizANa devaccha-69 ahevAya che. ( solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM) A AyAma vistAranI apekSAe 16 ceAjana jeTaleA che. AnI UMcAI 16 yAjannii che. tathA yA sarvAtmanA ratnabhaya he yAvat prati3ya che. ( ettha NaM aTThasayaM jiNa DimANaM jiNussehappamANamittANaM saMnikkhittaM ciTThai ) ahIM hare hareunA zarIranA pramAzavANI 108 dinapratimA sthApita relI che. ( tAsiNaM jiNapaDimANaM imerUve vaNNAvAse vaNNatte ) mA vina pratiyonI varSAvAsa yA pramANe che. (taM jahA tavaNijjamayA hatthatalapAyatalA aMkAmayAiM nakkhAI, aMto lohiya kkha paDisegAI, kaNagAmaIo jaMghAo, kaNagAmayA jANU, kaNagAmayA urU, kaNagAmaIo gAyalaTTIo, zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 rAjapraznIyasUtre tapanIyamayAH zrIvatsAH, zilApravAlamayAH oSThAH, sphaTikamayA dantAH tapanIyamayyo jihvAH, tapanIyamayAni tAlukAni, kanakamayyo nAsikA anta lohitaakssprtisekaaH, aGkamayAni akSINi antarlohitAkSapratisekAni, riSTamayyaH tArAH riSTamayAni akSipatrANi, riSTamayyo bhravaH, kanakamayAH kapolAH. kanakamayAni zravaNAni. kanakamayyo lalATapaTTikAH, vajramayyaH zIrSaghaTyaH tapanIyamayyaH kezAntakezabhUmayo, riSTamayA upari mUrdhajAH // sU0 79 // 'sabhAeNa' ityAdi___TIkA-khalu sabhAyAM sudharmAyA uttarapaurastye uttarapUrvayordizorantarAlabhAgeIzAnakoNe atra khalu mahad-vizAlam ekaM siddhAyatanaM prajJaptam / tat siddhAaMkaratnamaya haiM, jaMghAe~ kanakamaya haiM, jAnu kanakamaya haiM, uru kanakamaya haiM. gAtrayaSTikanakamaya hai nAbhi tapanIyasvarNamaya haiM, romarAji riSTaratnamaya hai. cucuka tapanIyamaya haiM, zrIvatsa tapanIyamayahaiM oSTha zilA pravAlamaya haiM danta sphaTika maya haiM, jihvA tapanIyamaya hai tAlu tapanIyamaya haiM, nAsikA kanakamaya hai. tArAkanInikA-riSTaratnamaya hai, akSipatra bhI riSTaratnamaya haiM, bhaue~ bhI riSTaratnamaya haiM, kapola kanakamaya haiM, zravaNa bhI kanakamaya haiM, lalATapaTTikA bhI kanakamaya hai, zIrSaghaTI mI vajramaya hai, bAlAnta aura bAlabhUmi tapanIya svarNamaya haiM. mastakake Uparake bAla riSTaratnamaya haiN| ___TIkArtha-isakA mUlArtha ke jaisA hI hai 'sabhAgameNaM jAva gomANasiyAo' aisA jo kahA gayA hai-so usakA tAtparya aisA hai ki-sudharmAtavaNijjamayAo nAbhIo) mA pratibhAsAnA stara bhane 54tara tapanIya suvarNamaya che. nakha aMka ratnamaya che, jeghAo kanakamaya che. jAna kanakamaya che, uru kanakamaya che. gAtrayaSTi kanakamaya che, nAbhi tapanIyaya suvarNamaya che, romarAjI rijharanamaya che, cucuka tapanIyamaya che, zrIvatsa tapanImayaya che, oSTha zilApravAlamaya che, dAMta sphaTikamaya che, jihvA tapanIyamaya che, tAla tapanIya (suvarNamaya) che, nAsikA kanakamaya che, kanInikA AMkhanI kIkI rijha ratnamaya che, akSipatra paNa rijharanamaya che, bhammare riSTa ratnamaya che, kapala-kanakamaya che. kAna paNa kanakamaya che, lalATa paTTikA paNa kanakamaya (suvarNamaya) che, zarSaghaTI paNa kanakamaya che, bAlAnta ane bAlAnta bhUmi tapanIya svarNamaya che. mAthAnA vALa riSTha ranamaya che. :- sUtranAtha bhUdAya mA 4 cha. "sabhAgameNaM jAva gomANasiyAo" mA 2 4AmA pyu cha ta ma sA pramANe thAya cha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 79 sudharmasabhAdi varNanam yatanam ekaM yojanazatam-ekazatayojanapramANam AyAmena pazcAzad yojanAni-paJcAzayojanapramANaM viSkambheNa, dvAsaptati yojanAni-dvAsaptatiyojanapramANam Udhvamuccatvena ca bodhyam / 'sabhAgameNaM jAva gomANasIyAoM' sabhAgamena yAvad gomAnasyaH, sabhAvarNanapAThenAsyApi varNanaM gomAnasIparyantaM vijJeyam / tathA-cedaM siddhAyatanam anekastambhazatasaMniviSTAdipratirUpAntavizeSaNaviziSTaM sudharmAsabhAvad bodhyam / tathA sudharmA sabhAvarNanaprastAve yathaiva sudharmAyAH pUrvadakSiNottaradivartIni trINi dvArANi proktAni, tathA--dvArAgravartino mukhamaNDapAH, mukhamaNDapAgravartinaH prekSAgRhamaNDapAH, tadagravartinaH sapratimAzcaityastapAH, caityastUpAgravartinazcaityavRkSAH caityavRkSAgravartino mahendradhvajAH, tadagravavarttinyo nandApuSkariNyaH, tato manogulikAstato gomAnasyazca proktAH, tenaiva prakAreNAtrApi sarvamunneyam / tathA-'bhUmibhAgA ulloyA taheva' bhUmibhAgavarNanam ullokavarNanaM ca pUrvavad bodhyam / tathA-tasya khalu siddhAyatanasya bahumadhyadezabhAge atra khalu mahatI-vizaSlA ekA maNipIThikA-maNimayI vedikA prjnyptaa| sA maNipIThikA pauDazayojanAni-SoDazayojanapramANA AyAmaviSkambheNa, aSTa yojanAni-aSTayojanapramANA bAhalyena ca bodhyaa| tasyAH khalu maNipIThikAyAH upari atra khalu mahAn-vizAla eko devacchandakaHdevAsanavizeSaH prjnyptH| sa devacchandakaH SoDazayojanAni-SoDazayojanapramANa sabhA ke varNana karanevAle pATha se isakA bhI varNana gomAnasI taka karanA cAhiye. tathA ca-yaha siddhAyatana saikaDoM khaMbhoM ke Azrita hai aura yAvat pratirUpa hai. tathA sudharmAsabhA ke varNanake avasara meM jaise sudharmAsabhAke pUrvadakSiNa aura uttaradigvI tInadvAra kahe gaye haiM, tathA dvArApravartI mukhamaNDapAgravartI prekSAgRhamaNDapa, prekSAgRhamaNDapAyavartI pratimAsahita caityastUpa, caityastUpAyavartI caityavRkSa, caityavRkSApravartI mahendradhvaja, mahendradhvajAravartI, nandApuSkariNI, evaM nandApuSkariNiyoM ke Age manogulikAe~ aura inake ke sudharmAsabhAnA varNanavALA pAThathI mAMDIne gomAnasI sudhInuM AnuM varNana paNa samajavuM joIe temaja A siddhAyatana seMkaDo thAMbhalAo para avalaMbita che ane yAvat pratirUpa che. sudharmA sabhAnA varNanamAM jema tenA pUrva-dakSiNa ane uttara dizA tarapha traNa dvArA kahevAmAM AvyAM che temaja dvArA gravarti mukhamaMDaLa mukhamaMDapAgravarti prekSAgRha maMDapa prekSAgRhamaMDapAgravarti pratimA sahita caityastUpa citya stUpAgravarti cityavRkSa, cityavRkSAgravarti mahendradhvaja mahendravajAgravarti naMdA puSkariNI, naMdApuSkariNIonI sAme managulikAo ane menAgulikAonI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 rAjapraznIyasUtre AyAmaviSkambheNa, sAtirekANi-sAdhikAni SoDaza yojanAni UrdhvamuJcatvena, sarvaratnamaya:- sarvAtmanA sarvaprakArakaratnamayo yAvat pratirUpo bodhyaH / atra devacchandake khalu jinapratimAnAm kathaMbhUtAnAM tAsAm ? ityAha-jinotsedhapramANamAtrANAm-jinazarIroccatvapramANapramitAnAm aSTazatam-aSTottaramekazataM saMnikSipta-saMsthApitaM saMtiSThate-vartate / tAsAM khalu jinapratimAnAM varNAvAsaH-varNanaparaH padasamUhaH, ayametadrUpaH-vakSyamANaprakArakaH prajJaptaH tadyathA tapanIyamayAni-svarNamayAni hastatala-pAdatalAni-hastatalAni caraNatalAni cetyAdi / varNakapadAnAM vyAkhyA sugamA ataH svayamunneyeti // sU0 71 // mUlam -tAsi NaM jiNapaDimANaM piTTao patteyaM patteyaM chattadhAragapaDimAo paNNattAo / tAo NaM chattadhAragapaDimAo himarayayakuMdeduppagAsAiM sakoraMTamalladAmadhavalAiM AyavattAI salIlaM dhAremANIo ciTThati / tAsiNaM jiNapaDimANaM ubhao pAse pattayaM patteyaM cAmaradhArapaDimAo paNNattAo / tAo NaM cAmaradhArapaDimAo caMdappahavayara veruliya nAnAmaNirayaNakhaciyacittadaMDAo suhumarayayadIhabAlAo saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnikAsAo dhavalAo cAmarAo salIlaM dhAremANoo dhAremANIo ciTThati / tAsi NaM jiNapaDimANaM purao do do nAgapaDimAo jakkhapaDimAo bhUyapaDimANa purao-aTThasayaM ghaMTANaM, aTThasayaM caMdaNakalasANaM, aThasayaM bhiMgArANaM, evaM AyaMsANaM thAlANaM pAINaM supaITThANa maNoguliyANaM vAyakaragANaM cittagarANaM rayaNakaraMDagANaM hayakaMThANaM jAva usabhakaMThANaM pupphacaMgerINaM bhI Age gomAnasiyAM kahI gaI haiM usI prakAra se yahAM para bhI yaha saba kahanA cAhiye. AsanavizeSa kA nAma devacchanda hai // sU0 71 // sAme gemAnasie (zadhyAkAra sthAna vizeSanuM) varNana karavAmAM AvyuM che, te pramANe ja ahIM paNa badhuM samajavuM joIe. devachanda eka Asana vizeSanuM nAma cha. // sU0 78 / / zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 80 jinapaDimAsvarUpanirUpaNam ThANaM pupphacaMgerINaM jAva lomahatthacaMgerINaM pupphapaDalagANaM tellasamuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM, ahasaMyaM jhayANaM, aTrasayaM dhUvakaDucchuyANaM saMnikkhittaM ciTThai / siddhAyayaNassa NaM uvariM aTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA // sU0 80 // chAyA-tAsAM khalu jinapratimAnAM pRSThataH pratyeka pratyekaM chatradhArakapratimAH prajJaptAH / tAH khalu chatradhArakapratimAH himarajatakundenduprakAzAni sakoraNTamAlyadAmadhavalAni AtapatrANi salIlaM dhArayantyo dhArayantyastiSThanti / tAsAM khalu jinapratimAnAm ubhayataH pArve pratyekaM pratyekaM cAmaradhArapratimAH prjnyptaaH| tAH khalu cAmaradhArapratimAH candraprabhavajravaiDUrya nAnA'tAsi NaM jiNapaDimANa piTThao' ityAdi / sUtrArtha-(tAsi NaM jiNapaDimANaM piTThao patteyaM patteya) ina jina pratimAoM meM se pratyeka pratimAke pIche (chattAdhAragapaDimAo paNNattAo) chatradhAraNa karane vAlI pratimAe~ kahIgaI haiM (tAo NaM chattadhAragapaDimAo himarayayakudeMduppagAsAI sakoraMTamalladAmadhavalAI AyavattAI salIla dhAremANIo2 ciTThati) ye chatradhArakapratimAe~ apane2 hAthoM meM hima, rajata, kunda ke puSpa jaise kAntivAle, tathA koraMTa puSpa kI mAlAoM ke jaise svaccha AtapatroM ko chatroM ko krIDA karanekI AkRti meM khaDI huI li huI haiM (tAsi NaM jiNapaDimANaM ubhao pAse patteyaM2 cAmaradhArapaDimAo paNattAo) una jinapratimAoM ke donoM pArzvabhAga meM eka eka camara ko 'tAsi NaM jiNapaDimANaM piTThao' ityAdi / sUtrArtha :- (tAsiNaM jiNapaDimANaM piTuo pattayaM patteyaM ) se nipratimAyAmAthI 43 124 pratimAnI 571 ( chattadhAragapaDimAo paNNattAo) chatra dhA295 42nArI prtimaa| vAya che. (tAoNaM chattadhAragapaDimAo himarayayakurdai duppagAsAI sakoraMTamalladAmadhavalAI AyavattAI salIlaM dhAremANIo 2 ciTThati ) se chatradhA24 pratimAo pota potAnA hAthamAM hima, rajata, kuMdanA puSpa jevI kAMtivALA temaja kereTa puSpanI mALAo jevA svaccha Atapa (cha)ne lIlA pUrvaka thaa29|| OMzana alI che. (tAsi gaM jiNapaDimANaM ubhao pAse patteyaM 2 cAmaradhArapaDimAo paNNattAo) na pratimAmAnI 2 mA me 4 yamaradhA261 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre maNiratnakhacitacitradaNDAH sUkSmarAjatadIrghavAlAH zaGkhAGkakundadakarajo'mRtamathita phenapunasannikAzAH dhavalAzcAmarAH salIlaM dhArayantyo dhArayantyastiSThanti / tAsAM khalu jinapratimAnAM purato dve dve nAgapratime yakSapratime bhUtapratime kuNDa dhArapratime sarvaratnamayyau acche yaavttisstthtH| tAsAM khalu jinapratimAnAM purataH aSTazataM ghaNTAnAm , aSTazataM candanakalazAnAm , aSTazataM bhRGgArANAm , evam AdarzAnAM sthAlAnAM pAtrINAM supratiSThAnAM manogulikAnAM vAtakarakANAM citrakarANAM dhAraNa karanevAlI pratimAe~ kahI gaI haiM ( tAo NaM cAmaradhArapaDimAo caMdappahavayaraverUliya nAnAmaNirayaNakhaciyacittadaMDAo suhumarayayadIhavAlAo saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnikAsAo dhavalAo cAmarAo salIlaM dhAremANIo ciTThati) ye cAmara dhAraNa karanevAlI pratimAe~ dhavala cAmaroM ko unake Upara DhoratI huI khaDI haiM ina cAmaroM ke daNDa candrakAntamaNi, vajramaNi. vaiDUryaratna, tathA inake atirikta aura bhI aneka prakAra ke maNiratnoM se khacita haiM aura isIse ye anekarUpavAle pratIta hote haiM ina cAmaroM ke jo vAla hai ve sUkSma haiM, evaM bahutalambe haiM (tAsi NaM jiNapaDimANa purao do do nAgapaDimAo jakkhapaDimAo, bhUyapaDimAo kuMDadhArapaDimAo savvarayaNAmaIo acchAo jAva ciTThati)ina jinapratimAoMke Age do do nAgapratimAe yakSapratimAeM evaM bhUtapratimAe~ kuMDadhArakapratimAe khaDI hui haiM ye saba nAgAdipratimAe~ sarvAtmanAratnamaya haiM, nirmala haiM yAvat pratirUpa haiM (tAsi NaM jiNapaDimANaM purao aTThasayaM ghaMTANaM aTThasayaM caMdaNakalasANaM, aTThasayaM bhiMgArANaM, evaM AyasANaM 42nArI pratimA 47vAya che. (tAo Na cAmaradhArapaDimAo cadappahavayaraverulIyanAnAmaNirayaNakhaciyacittadaMDAo suhamarayayadIhavAlAo saMkhakakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnikAsAo dhavalAo cAmarAo, salIlaM dhAremANIo2 cidaMti ) me yAmara dhAraNa karanArI pratimAo sapheda cAmara DhaLatI ubhI che. e cAmaronI dAMDIo caMdrakAMta maNi, vajamaNi, vaiDUrya ratna temaja bIjA paNa ghaNAM maNiratnathI jaDelI che. ethI e aneka rUpathI zejita jaNAya che. e cAmaronAvALo atIva sUkSma (9) cha, pAtA cha bhane mAI aiun . (tAsiNa jiNapaDimANaM purao do do nAgapaDimAo jakkhapaDimAo bhUyapaDimAo, kuMDadhArapaDimAo savvara. yaNAmaIo acchAo jAva ciTuMti) 2 Cr pratimAmAnI sAme 50 prtimAo, yakSa pratimAo ane bhUta pratimAo kuMDadhAra pratimAo ubhI che. A badhI nAga vagerenI pratimAo sarvAtmanA ratnamaya che. nirmaLa che yAvat pratirUpa cha. (tosiNaM jiNapaDimANaM purao avasayaM ghaMTANaM aTThasayaM caMdaNakalasANaM, aTThasayaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 547 subodhinI TIkA. sU. 80 jiNapaDimAsvarUpanirUpaNam / ratnakaraNDakAnAM hRyakaNThAnAM yAvad vRSabhakaNThAnAM puSpacaGgerINAM yAvat lobhahastacaGgarINAM puSpapaTalakAnAM tailasamudgAnAM yAvat aanasamudgAnAm aSTazataM dhvajAnAm , aSTazataM dhUpakaDacchukAnAM saMnikSiptaM tiSThati / siddhAyatanasya khalu upari aSTASTamaGgalakAni dhvajAH chatrAticchatrANi // sU0 80 // thAlANaM pAINaM supaiTANaM maNoguliyANaM vAyakaragANaM cittagarANaM rayaNakaraDagANaM) tathA ina jinapratimAoM ke samakSa ina nAgAdi pratimAoM ke atirikta 108 ghaMTAe~ haiM, 108 candanake kalaza haiM, bhRGgAra-jhArI haiM 108 Adarza (darpaNa) haiM, 108 sthAla haiM, 108 pAtriyAM haiM, 108 supratiSThAna haiM, 108 manogulikAe~ haiM 108 vAtakaraka haiM, 108 citrakaska haiM 108 ratnakaraNDaka haiM (hayakaMThANaM jAva usabhakaMThANaM puSphacaMgerINaM jAva lobhahatthacaMgerINaM, puSphapaDalagANaM tellasamuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM aTThasayaM jhayANaM, aTThasayaM dhUvakaDucchuyANaM saMnikkhittaM ciTThai) 108 hayakaMTha haiM (ratnavizeSa) yAvat 108 vRSabhakaMTha hai, 108 puSpacaMgerikAeM haiM yAvat 108 lomahastacaMgerikAeM haiM, yAvat 108 puSpapaTalaka haiM, 108 tailasamudgaka hai yAvat aanasamudgaka haiM 108 dhvajAeM haiM 108 dhUpapAtra haiM (siddhAyayaNassa gaM uvariM aTThaTTha maMgalagA jhayA chattAicchattA) usa siddhAyatana ke Upara ATha 2 maMgalaka haiM, dhvajAeM haiM evaM chatrAtichatra haiN| bhiMgArANa, evaM AyaMsANaM thAlANaM pAINaM supaiTTANaM maNoguliyANaM vAyakaragANaM cittagarANaM rayaNakaraMDagANaM ) MA pratimAmAnI sAme nA sivAya 108 dhaam| che, 108 caMdana kaLaze che, 108 bhaMgAra-jhArIo che, 108 darpaNa (arIsAo). 108 managulikAo che, 108 vAtakarake che, 108 citrakarake che, 108 241424 / che. (hayakaMThANaM jAva usabhakaMThANaM pupphacaMgerINaM jAva lomahatthaca gerINaM, puSphapaDalagANaM tellasamuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM aTThasayaM jhayANaM aTThasayaM dhUvakaDucchuyANaM saMnikkhittaM cidui) 108 4ya che. yAvat 108 vRSama / cha 108 pupa caMgerikAe yAvat 108 mahasta caMgerikAo che. 108 puSpapaTalake cha, 108 tessbhug| cha, 108 vA cha, 108 555Atra cha. (siddhAyayaNassa NaM uvariM aTThamaMgalagA jhayA chattAicchattA)te siddhAyatananI 752 13 mA 8 maMgalake che. dhvajAo che ane chatrAtichatro che. zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 rAjapraznIyasUtre 'tAsi NaM ityAdi - " TIkA-tAsAM - pUrvoktavarNana viziSTAnAM khalu jinapratimAnAM pratyekaM pratyekam - ekaikasyA jinapravimAyA pRSThataH chatradhArakapratimAH - chatradhArakANAM pratikRtayaH prajJaptAH / tAH jinapratimApRSThabhAgasthitAzchatra dhAraka pratimAH AtapatrA Ni - chatrANi salIlaM yathA sthAttathA dhArayantyo dhArayantyastiSThanti / tAni AtapatrANi kIdRzAni ? ityAha- himarajatakundenduprakAzAni - himaM pratriddhaM rajatarUpyaM kundaM - zvetapuSpa vizeSaH induH- candraH aiteSAM prakAzaiva prakAzo yeSAM tAni - himarajatakundenduvatprakAzamAnAni, tathA - sakoraMSTamAlyadAmadhavalAni - sahakoraNTai :- koraNTapuSpaguccheH vidyamAnAni mAlyadAmAni - puSpamAlyAni yeSu tAni sakoraNTamAlyadAmAni tAni ca tAni - zubhrANi etAdRzavizeSaNaviziSTAni chatrANi sAbhinayaM dhArayantyo dhArayantyaH chatradhAraka pratimA: jinapratimAnAM pRSThatastiSThantIti / tathA-tAsAM khalu jinapratimAnAM pratyekaM pratyekam - ekaikasyA jinapratimAyA ubhayataH pArzve - pArzvadvaye cAmaraghAraka pratimAH prajJaptAH tAzcAmaradhAraka pratimAH dhavalAH - zubhrAH cAmarAH salIlaM dhArayantyo dhArayantyaHvijayantyo vIjayantyastiSThanti / kIdRzIzcAmarAH ? ityAha- candraprabhavajravaiDUryanAnAmaNiratnakhacita - citradaNDAH - candraprabhaH- candrakAntamaNiH, -vajro - vajramaNiH, - vairatnaM, nAnAmaNiratnAni - candrakAntava jravaiDyebhyo 'tiriktAni anekaprakArANi ratnAni taiH khacitA:-jaTitA ata eva - citrA:- anekarUpA daNDA yAsAM tAstathAbhUtAH - candrakAntavajravaidi vividhamaNiratnakhacita vicitradaNDayuktA ityarthaH, tathA - sUkSmarAjatadIrghavAlAH sUkSmAH - pratanavaH rAjatAH rUpyamayA dIrghA :- lambAyamAnA vAlA:- kezA yAsu tAstathoktAH - pratanurajatamaya lambAyamAna isa sUtra kA TIkArtha mUlArtha ke jaisA hI hai. chatradhAraNa karanevAlI pratimAoM se tAtparya hai Atapatra kI dhAraNa karanevAlI pratimAoM se salIla zabda kA artha haiM abhinayasahita candanakazala zabda se vahAM candana se upalakSitakalaza gRhIta hue haiN| pIThikAvizeSa kA nAma manogulikA hai| jalarahitakalaza kA nAma vAtakaraka hai. citrakara zabda se tUlikAdi jinake A sUtranA TIkA mUlA pramANe che. chatra dhAraNa karanArI pratimAe eTale Atapatra (chatra) dhAraNa karanArI pratimAe salIla zabdanA artha abhinaya sahita hAtha che. canakalaza zabdathI ahIM caMdanathI upalakSitakavaza ahIM gRhIta che. pIThikA vizeSanuM nAma manAgulikA che. pANI vagaranA khAlI kaLazanuM nAma vAtakaraka che. citrazabdathI ahIM tUlikA-pIMchI-vagere jemanA hAtheAmAM che evA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 80 jiNapaDimAsvarUpanirUpaNam kezayuktA ityarthaH tathA-zaGkhAGkakundakarajo'mRtamathinaphenapuJjasannikAzAHtatra-zaGkha:-prasiddhaH aGkaH-aGkaratnam , kundaM-zvetapuSpavizeSaH, dakarajaH-udakaladhubinduH, amRtamathitaphenapuJjaH-amRtasya mathitena-mathanena ye phenAsteSAM ca puJjaH-samUhaH saH, zaGkhAdInAmitaretarayogadvandvaH, eteSAM sannikAzAHsadRzIriti / evaMvidhavizeSaNaviziSTAni zubhrANi cAmarANi salilaM viijHyntyo| vIjayantyazvAmaradhArakapratimAH pratyekAjinapratimAnAmubhayaparthe tiSThantItyarthaH / tathA-tAsAM khalu jinapratimAnAmekaisyA jinapratimAyAH purataHagre dve dve nAgapratime, dve dve yakSapratime, dve dve bhUtapratime dve dve kuNDadhArapratime sarvaratnamayyau-sarvAtmanA ratnamayyo acche yaavtisstthtH| tathAtAsAM khalu jinapratimAnAM purata:-agre aSTazatam-aSTottarakazataM ghaNTAnAm , aSTazatam aSTottara kazataM candanakalazAnAm candanApaliptakalazAnAm aSTazatam -aSTottaraikazataM bhRGgArANAm-bhRGgAranAmakapAtra vizeSaNAM saMnikSiptaM tiSThatItyagreNa sambandhaH / evam-anena prakAreNa-AdarzAnAm darpaNAnAm aSTottarai kazatam , sthAlAnAM pAtrINAm supratiSThAnAM manogulikAnAM-pIThikAvizeSANAm , vAtakaraNANAm-jalarahitakalazavizeSANAm , citrakarANAm-tUlikAdi hastAnAM citrakArakANAm ratnakaraNDakAnAm hayakaNThAnAM ca aSTottaraikazataM saMnikSipta tiSThati / tathA-yAvatpadena koSThasamudgAnAm , patrasamudgAnAm , coyakasamudgAnAm , tagarasamudgAnAm , elAsamudgAnAm , haritAlasamudagAnAm hiMgulakasamudgAnAm manaHzilAsamudgAnAm aSTottaraikazatam'-iti saMgrAhayam / etasarva saMnikSiptaM tiSThati / tathA aanasamudgAnAm aSTottaraikazataM saMnikSiptaM tiSThati / etAni tailAdIni paramasuramiyuktAni bodhyAni / tathA-dhvajAnAm aSTazatam-aSTottaraikazatam, dhUpakaTucchukAnAM-dhUpapAtrANAma aSTazatam-aSTo ttaraikazataM ca saMnikSiptaM tisstthti| tathA-tasya siddhAyatanasya khalu upari-uparibhAge aSTASTasaMkhyAni maGgalakAni, dhvajAH chatrAticchtrANi ca vodhyAnIti sU 80 / hAthoM meM hai aise citrakartA gRhIta hue haiN| yahAM yAvat pada se 'koSThasamudaga, patrasamudga, coyakasamudga, tagarasamudga, elAsamudga, haritAlasamudga, hiMgulakasamudga, manaHzilAsamudga, ina saba kI 108 saMkhyA gRhIta huI hai| paramasurabhiyuktatailAdika yahAM grahaNa hue haiM // sU0 80 // yitrA sahIta samapA. AS yAvat 54thI koSThasamudga, patrasamudga, coyakasamudma, tagarasamudga, elAsamudga, haritAlasamudga, hiMgulakasamudga, manaHzilAsamudga, A badhAMnI 108 jeTalI saMkhyA gRhIta samajavI. paramasurabhiyukta tailAdikanuM paNa ahIM grahaNa thayuM che. sU0 8. zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 rAjapraznIyasUtre samprati upapAtasamAM varNayitumAha mUlam -tassa NaM siddhAyayaNassa uttarapurasthimeNaM ettha NaM mahegA uvavAyasabhA paNNattA, jahA sabhAe suhammAe taheva jAva maNipeDhiyA aTTha joyaNAI devasayaNijjaM taheva sayaNijja vaNNao, aTTha maMgalagA jhayA chttaaivchttaa| tIse NaM uvavAyasabhAe uttarapurasthimeNaM ettha NaM mahege harae paNNatte, egaM joyaNasayaM AyAmeNaM paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM, dasa joyaNAI uvveheNaM taheva / se NaM harae egAe paumavaraveiyAe egeNa vaNasaMDeNa savvao samaMtA sNprikkhitte| tassa NaM harayassa tidisaM tisovANapaDirUvagA pannattA / tassa NaM harayassa uttarapurasthimeNaM ettha NaM mahegA abhisegasabhA paNNattA, suhammAgamaeNaM jAva gomANasiyAo maNipeDhiyA sohAsaNaM saparivAraM jAva dAmA ciTThati / tattha NaM sUriyAbhassa devassa subahu abhiseke maMDe sanikhitte ciTThai, acha8 maMgalagA taheva / tIse NaM abhisegasabhAe uttarapurathimeNaM ettha NaM alaMkAriyasabhA paNNattA jahA sabhA suhammA, maNipeDhiyA aTTha joyaNAiM sIhAsaNaM saparivAraM tattha NaM sUriyAmassa devassa subahu alaMkArie bhaMDe saMnikhitte ciTaThai, sesaM taheva / tIse NaM alaMkAriyasabhAe uttarapurasthimeNaM ettha NaM mahegA vavasAyasabhA paNNattA, jahA uvavAyasabhA jAva maNipeDhiyA sIhA. saNaM saparivAraM aTThaTThamagalagA0 / tattha NaM sUriyAbhassa devassa ettha NaM mahege potthayarayaNe saMnikhitte ciTThai / tassa NaM potthayarayaNassa imeyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA-rayaNAmayAi pattagAiM riTThAmaIo kaMbiyAo, zrI rAjaprazrIya sUtra: 01 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 81 upapAtasamA varNanama tavaNijjamae dore, nAnAmaNimae gaMTho veruliyAmae lippAsaNe, riTThAmae chadaNe tavaNijjamaI saMkalA, riTThAmaI masI vairAmaI lehaNI, riTThAmayAiM akkharAI, dhammie satthe / vavasAyasabhAe NaM uvariM aTThaTTha mglgaa| tIse NaM vavasAyasabhAe uttarapurasthimeNaM ettha NaM naMdApukkhariNi paNNattA harayasarisA / tIse NaM naMdAe pukkhariNIe uttarapurathimeNaM mahege balipIDhe paNNatte savvarayaNAmae acche jAva paDirUve // sU0 81 // chAyA-tasya khalu siddhAyatanasya uttarapaurastye atra khalu mahatyekA upapAtasabhA prajJaptA / yathA sabhAyAH sudharmAyAstathaiva yAvat maNipIThikA aSTayojanAni, devazayanIyaM tathaiva zayanIyavarNakaH, aSTASTamaMgalakAni, dhvajAH, chatrA 'tassa gaM siddhAyayaNassa uttaraputthimeNaM' ityAdi sUtrArtha (tassa Na siddhAyayaNassa) usa siddhAyatana ke (uttarapurasthimeNaM) IzAnakone meM ( ettha NaM mahegA uvavAyasabhA paNNattA) ekavizAlaupaSAta sabhA kahI gaI hai| (jahA sabhAe suhammAe taheva jAva maNipeDhiyA aTTha joyaNAI devasayaNijaM taheva sayaNijavaNNao) jisa prakAra kA varNana pahile sUdharmA sabhAkA kiyA gayA hai usI prakAra kA varNana isa upapAtasabhA kA karanA cAhiye, yAvat maNipIThikA kA AyAmavistAra ATha yojana kA hai devazayanIya bhI pUrvokta ke jaise hai- arthAt jaisA 73ve sUtra meM sudharmAsabhAkA svarUpa varNana-pUrvAdi tIna dvAra kA varNana mukhamaNDapakA varNana, prekSAgRhamaNDapa AdikA varNana,-ina saba ke varNana ko lekara ulloka varNana taka kiyA gayA 'tassa siddhAyayaNassa uttarapurasthime gaM' ityAdi / sUtrArtha-(tassa NaM siddhAyayaNassa) te siddhAyatananA (uttarapurathime NaM) zanabhUema (etya NaM mahegA uvavAyasabhA paNNattA) se viza G55Ata samA 4. pAya che. (jahA sabhAe suhammAe taheva jAva maNipeDhiyA aTTa joyaNAI devasayaNijja taheva sayaNijjavaNNao) sudharmA-samAnu rema varNana 42vAmA mAyuM che tama4 A upapAta sabhAnuM varNana samajavuM joIe. yAvat maNipIThIkAne AyAmavistAra ATha janane che. devazayanIya-devazayyA-paNa pahelAMnI jema ja che. eTale ke 73 mA sUtramAM sudharmAsabhAnuM svarUpa-varNana-pUrvAdidvAratrayanuM varNana, mukhamaMDapanuM varNana, prekSAgRhamaMDapa vagerenuM varNana-A badhAnAM varNanathI mAMDIne zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 rAjapraznIyasUtre ticchatrANi / tasyAH khalu upapAtasabhAyA uttarapaurastye atra khalu mahA neko hRdaH prajJaptaH, ekaM yojanazatam AyAmena, paJcAzad yojanAni viSkambheNa, daza yojanAni udvedhena tathaiva / sa khalu hUda ekayA padmavazvedikayA ekena vanakhaNDena sarvataH samantAt samparikSiptaH / tasya khalu hUdasya tridizi trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni / tasya khalu hRdasya uttarapaurastye atra khalu hai tathA usake madhyabhAga meM sthita vizAla maNipIThikA kA varNana ATha yojana AyAmavistAra ko lekara aura cAra yojana ke bAhalya Adi ko lekara kiyA gayA hai, tathA usamaNipIThikA ke Upara vartamAna devazayanIya kA jaisA varNana kiyA gayA hai aura sugharmAsabhA ke Upara ATha2 maMgalakoM kA dhvajAoM kA evaM chatrAticchatroM kA kiyA gayA hai usI prakAra kA varNana yahAM para bhI karanA cAhiye (tIse NaM uvavAyasabhAe uttarapuratthimeNaM mahege hara paNNatte) usa upapAtasabhA ke IzAna kone meM eka vizAla hRda kahA gayA hai ( egaM jauyaNasayaM AyAmeNaM, paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM dasajoyaNAI uvveNaM taheva ) isa hRda kA AyAma lambAI ekasau yojana kA hai evaM vistAra 50 yojana kA hai / udvedha gaharAI isakA 10 yojana kA hai| (se NaM harae egAe paumavaraveyAma egeNaM vaNasaMDeNaM savvao) samatA saMparikkhitte) yaha hRda eka padmavaravedikA se aura eka vanakhaNDa se cAroM ora se bahuta hI acchI taraha ghirA huA hai / ( tassa NaM harassa tidisi tisovANapaDirUvagA pannattA ) isa hada kI tIna dizAoM meM zreSTha sopAnatraya paMktiyAM ulleAkavana sudhInuM varNana karavAmAM AvyuM che. temaja tenA madhyamAM sthita vizALa maNipIThikAnuM varNana ATha ceAjana AyAma vistAra ane cAra ceAjananA khAhatya vagerenu varNana karavAmAM AvyuM che. te maNipIThikAnI upara vidyamAna devazayyAnuM varNana je pramANe karavAmAM AvyuM che ane sudharmAM sabhAnI upara ATha ATha ma*galakAnuM' dhvajAenuM ane chatrAticchatrAnuM varNana karavAmAM AvyuM che te tanu varNana hI yA 42vu leha. ( tIseNaM uvavAyasabhAe uttarapuratthimeNaM ettha NaM maheMge hara paNNatte) te upayAta salAnA IzAna mAM se vizANa ha ( dhre| ) uDevAya che. ( egaM joyaNasarya AyAmeNaM, paNNAsajoyaNAI, vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI, ubveheNaM taheva ) te hano AyAma meso yojana bheTalo che ane vistAra 50 yeonna bheTalo che. udvedha senA 10 yojana bheTale che. ( se NaM harae egAe paumavara veiyAe egeNaM vaNasaMDeNa savvao samatA saMparikkhitte) AA he thora pahavaravehiAthI bhane ! vanAuthI theAbhera sarasa rIte vttjaaye| che. (tatsa NaM harassa tidisiM tisovANapaDirUvagA pannattA) mA hanI bhae hizAyAmAM uttama sopAna zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 81 upapAtasabhA varNanam mahatyekA abhiSekasabhA prajJaptA / sudharmAgamakena yAvad gomAnasikA maNipIThikA siMhAsanaM saparivAraM yAvad dAmAni tiSThanti / tatra khalu sUryAbhasya devasya subahu AbhiSekyaM bhANDaM saMnikSiptaM tiSThati, aSTASTamaGgalakAni tathaiva / tasyAH khalu abhiSekasabhAyA uttarapaurastye atra khalu alaGkArikasabhA prajJaptA, yathA sabhA sudharmA, maNipIThikA, aSTa yojanAni, siMhAsanaM saparivAram / hai (tassa NaM harassa uttarapurathimeNaM ettha NaM mahegA abhiseyasabhA paNNattA) isa hadake IzAnakone meM eka vizAla abhiSekasabhA kahI gaI hai (suhammAgamaeNaM jAva gomANasiyAo maNipeDhiyA sIhAsaNaM saparivAraM jAva dAmA ciTThati sudharmAsabhA ke varNana ke anusAra yAvat gomAnasikA (zayyAkAra AsanavizeSa) kA varNana gomAnasikA ke varNana ke bAda maNipIThikA kA varNana aura phira maNipIThikAsthita saparivAra siMhAsana kA varNana yAvat dAmavarNana paryantataka jAnanA cAhiye-(tattha NaM sUriyAbhassa devassa subahu abhiseke bhaMDe saMnikkhitte ciTThai) vahAM sUryAbhadeva ke pracura abhiSeka saMbaMdhI bhANDa rakhe hue haiM (aTThamaM galA taheba) ATha ATha svastikAdikamaMgalaka bhI yahAM usI taraha se kahanA cAhiye tIse NaM abhisegasabhAe uttarapurasthimeNaM ettha NaM alaMkAriyA sabhA paNNattA)isa abhiSekasabhAke IzAnakonemeM eka alaMkAra sabhA kahI gaI hai(jahA samA suhammA, maNipeDhiyA, aTThajoyaNAI sIhAsaNaM saparivAra) jaisA varNana sudha sabhA kA kiyA gayA hai vaisA varNana isa alaMkArika sabhA kA karanA patimA che. (tassa NaM harassa uttarapurathimeNaM etthaNaM mahegA abhiseyasabhA paNNattA) mohana zAna mAM se vizAla maliSe salA vAya che. (suhammAgamaeNaM jAva gomANasiyAo maNipeDhiyA sIhAsaNaM saparivAraM jAva dAmA ciTuMti ) sudha samAna varNana bhu045 yAvatU gomAnasiAnu varNana, mAnasinA varNana pachI maNipIThikAnuM varNana ane tyArabAda maNipIThikAsthita saparivAra siMhAsananA varNana sudhInu varNana mI samAne. (tattha NaM sUriyAbhassa devassa subahu abhisekke bhaMDe saMnikkhitte) tyA sUryAlaqnA prayu2 mAtrAmA maliSe sadhI lAM31-pAsa-bhUsa cha. (adRTu maMgalagA taheva) mA 4 mA svasti vagere bho / 595 mA pUrvanI sabhA smnv| . (tIse gaM abhisegasabhAe uttarapurathimeNaM ettha NaM alaMkAriyasabhA paNNattA) 0 mabhiSe samAna zAnImA me masA2 samA 42vAya cha, ( jahA sabhA suhammA, maNipeDhiyA, aThTha joyaNAI sIhAsaNaM saparivAraM) sugharbhAsamAnu2 pramANe vana 42vAmA AvyuM che. te pramANe ja alaMkArika sabhAnuM varNana paNa samajavuM joIe. ahIM zrI 2 / 4 praznIya sUtra:01 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre tatra khalu sUryAbhasya devasya subahu alaGkArika bhANDaM saMnikSiptaM tiSThati, zeSaM tathaiva / tasyAH khalu alaGkArikasabhAyAH uttarapaurastye atra khalu mahatyekA vyavasAyasabhA prajJaptA, yathA upapAtasabhA yAvata maNipIThikA siMhAsanaM saparivAraM assttaassttmngglkaani0| tatra khalu sUryAbhasya devasya atra khalu mahadekaM pustakaratnaM saMnikSiptaM tiSThati / tasya khalu pustakaratnasya ayametadrpo cAhiye. yahAM maNipIThikA aura saparivAra siMhAsana kA kathana jaise pahile kahA jA cukA hai vaisA kahanA cAhiye. siMhAsana kA AyAmavistAra ATha yojana kA hai| (tattha NaM sUriyAbhassa devassa subahu alaMkAriyabhaMDe saMnikkhitte ciTThai, sesaM taheva) usa alaMkArika sabhA meM sUryAbhadeva ke pracura alaMkAroM se bhare hue. bhANDa rakhe hue haiM bAkI kA aura sava kathana pUrva kI taraha jAnanA cAhiye ( tIse NaM alaMkAriyasabhAe uttarapurasthimeNaM ettha NaM mahegA vavasAyasabhA paNNattA ) usa alaMkArika sabhA ke IzAnakone meM eka vizAla vyavasAyasabhA kahI gaI haiM (jahA uvavAyasamA jAva maNipIThiyA sIhAsaNaM saparivAraM aSThamaMgalagA0) jaisA upapAtasabhA ke viSaya meM kathana kiyA jA cukA haiM isI taraha se yahAM para bhI maNipIThikAe~ haiM, saparivAra siMhAsana haiM ATha 2 maMgalaka haiM (tattha NaM sUriyAbhassa devassa ettha gaM mahege potthayarayaNaM saMnikkhitte ciTThai) isa vyavasAyasabhA meM sUryAbhadeva kA eka vizAla pustakaratna rakhA huA hai / (tassa NaM potthayarayaNassa maNipIThikA ane saparivAra siMhAsananuM kathana pahelAnI jema ja samajavuM joIe. siNhaasnn| mAyAma-vistA2 mA yonI . (tatthaNaM sUriyAbhassa devassa subahu alaMkAriyabhaMDe saMnizcitte cidui, sesaM taheva) te 281182 samAmA puSkaLa alaMkArothI pUrita sUryAbhadevanA bhAMDo mUkelA che. zeSa badhuM kathana paheainii rebhA samAvuna. (tIse gaM alaMkAriyasabhAe uttarapurasthimeNaM etthaNaM mahegA vavasAyasabhA paNNattA) te RssasAnA zAnamA 4 vizA 0yavasAyasamA 42vAya che. (jahA uvavAyasabhA maNipIThiyA sIhAsaNaM saparivAraM aTTa maMgalagA0) pramANe 55Ata salAnA viSa pUrva vana 32vAmAM mAvyu che temaja ahIM paNa maNipIThikAo, saparivAra siMhAsane ane ATha ATha bhAnu na samaj naye. (tatthaNa sUriyAbhassa devassa ettha NaM mahege potthayarayaNaM sanikkhitte cidui) mA vyasalAmA sUryAmanu vizA pusta. 2la bhUsuM che. (tassa gaM potthayarayaNassa imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) mA pusta zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 81 upatasabhA varNanam varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA-ratnamayAni patrakANi, riSTamayyau kambike, tapanIyamayo davarakaH, nAnAmaNimayo granthiH, vaiDUryamayaM lipyAsanam riSTamayaM chAdanam tapanIyamayI zrRGkhalA, riSTamayA maSI, vajramayI lekhanI, riSTamayAni akSarANi, dhArmikaM zAstram / vyavasAyasabhAyAH khalu upari assttaassttmngglkaani0| tasyAH khalu vyavasAyasabhAyAH uttarapaurastye atra khalu nandA puSkariNI prajJaptA hRdsdRshii| tasyAH khalu nandAyAH puSpakariNyAH uttarapaurastye mahadekaM balipIThaM prajJaptaM sarvaratnayam acchaM yAvat pratirUpam / sU. 81 / imeyArUve vaNNAvAse paNNatte) isa pustakaratna kA varNana karanevAlA padasamUha isa prakAra se hai-(taMjahA rayaNAmayAI pattagAI, riThThAmaIo kaMbiyAo tavaNijamae dore, NANAmaNimae gaMThI, verUliyAmae lippAsaNe, riTThamae chayaNe) isake patra ratnamaya haiM. ina patroM ke donoM pRSTabhAgaratnamaya haiM, DorA isakA suvaNamaya haiM. vividhamaNimaya gAMThe hai aura lipyAsana-dAvAta vaiDUryaratnamaya hai| AcchAdana isake riSTaratnamaya haiN| (tavaNijamaI saMkalA) isa maSIpAtra kI zrRGkhalA tapanIya suvarNa kI banI huI hai / (riTThAmaImasI, vairAmaI lehaNI. riTThAmayAI akkharAI, dhammie satthe) riSTaratna kI banI huI isakI syAhI hai. vajraratna kI banI huI kalama hai riSTaratnamaya isake akSara haiM yaha dhArmika zAstra hai| (vavasAyasabhAe NaM uvAriM aTTha maMgalagA0) vyavasAyasabhA ke UparabhAga meM ATha 2 maMgalaka hai (tIse NaM vavasAyasabhAe uttarapuratthimeNaM ettha NaM naMdA pukkhariNI paNNattA) isa vyavasAyasabhA ke IzAnakone meM eka naMdApuSkariNI kahI gaI hai| (hariyasarisA) yaha nandApuSkariNI hUda 2tnanu pana mA prabhArI che. (taM jahA) 2 ( rayaNA mayAiM pattagAiriTAmaio kaMbiyAo tavaNijamae dore, NANAmaNimae gaThI, verUliyAmae lippAsaNe, ridumae cheyaNe) anA patra 2tnamaya cha, se patrAnA bhanne pRSTha lAge riTaratnamaya cha, enI derI suvarNamaya che, vividha maNimaya enI gAMThe che ane lipyAsana-khaDiyevaidduuryrtnmy cha. mena mAchAhana riTaratnamaya che. (tavaNijjamaI saMkalA) / maDiyAnI zrRMmasA ta5nIya supArI nI mAnalI cha. (riTAmaI masI, vairAmaI lehaNI, ridvAmayAI, akkharAI, dhammie satthe) anI hI riTaratnanI manesI cha. 4sama 1012tnanI panI cha. skss| ritnamaya che. me me dhaarmi4|| cha. ( vavasAyasabhAe NaM uvariM aTUTU maMgalagA) vyavasAya sasAnA parikSAmA 4 / ml| che. (tIse Na vavasAyasabhAe uttarapurasthimeNa ettha NaM naMdA pukkhariNI paNNattA) se vyavasAya salAnA zAnIema me n| puhi vAya che. ( hariya sarisA ) ALAIY042nI 6 (52) pI cha. ( tIse Na naMdAe pukkha zrI rApraznIya sUtra:01 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 rAjapraznIyasUtre 'tassa NaM' ityAdi TIkA-tasya khalu siddhAyatanasya uttarapaurastye-uttarapUrvadizorantarAlabhAgeIzAnakoNe atra khalu mahatI-vizAlA ekA upapAtasabhA prajJaptA / tasyAH sabhAyA varNanaM tathaiva boddhavyaM iti yathA sudharmAyAH sabhAyAH varNana kRtam / sa varNakaH kiyatparimito bodhyaH ? ityAha-yAvanmaNipIThikA aSTa yojanAni devazayanIyamiti / zayanIyavarNakaH devazayanIyavarNanaparaH padasamUho'pi tathaiva= pUrvavadeva bodhyaH tathA aSTASTasaMkhyakAni maGgalakAni dhvajAH chatrAticchatrANi cApyatra pUrvavadeva bodhyAni / ayaM bhAvaH-yathA-sudharmAyAH sabhAyAH svarUpavarNana-pUrvAdidvAratrayavarNanamukhamaNDapavarNana-prekSAgRhamaNDapAdivarNanataH Arabhya ullokAntavarNanaM kRtam , yathA ca tasyA bahusamaramaNIyabhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge sthitAyA mahatyA maNipIThikAyA aSTauyojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyena-ityAdirUpaM varNanatasyA, maNipIThikAyA uparivartamAnasya-devazayanIyasya ca yathA varNanaM, yathA ca sudharmAyAH sabhAyA upari aSTASThAnAM maGgalakAnAM dhvajAnAM chatrAticchatrANAM ca varNanaM trisaptati 73 sUtre kRtam , tathaiva sarvamatrApi vijJeyamiti / tathA-tasyAH khalu upapAta sabhAyA uttarapaurastye=uttarapUrvayordizorantarAla digbhAge-IzAnakoNe atra khalu jaisI hai| (tIse gaM naMdAe pukkhariNIe uttarapuratthimeNaM mahege balipIDhe paNNatte-savvarayaNAmae acche jAva paDirUve) isa naMdA puSkariNI ke IzAnakone meM eka vizAla valipITha-AsanavizeSa kahA gayA hai. yaha AsanavizeSa sarvAtmanA ratnamaya haiM, nirmala haiM yAvat pratirUpa haiN| ___ isa sUtra kA TIkArtha isa mUlArtha ke jaisA hI hai-vyavasAyasabhA meM tattvAdi kA nizcaya kiyA jAtA hai. pustaka ke jo Dora suvarNamaya kahe gaye haiM so unameM usake patra poye jAte haiN| granthi se yahAM Dore kI gAMTha kI gaI haiM patte na nikala jAveM isIkhyAla se usameM gAMThe lagI huI hai // sU. 81 // riNIe uttarapurasthimeNaM mahege balipIDhe paNNatte savvarayaNAmae acche jAva paDirUve) e naMdA puSkariNInA IzAna koNamAM eka vizALa balipITha-AsanavizeSakahevAya che. A sUtrane TIkArtha mUlArtha pramANe ja che. vyavasAya sabhAmAM tattvAdinA saMbaMdhamAM nirNaya levAya che. pustakanI je suvarNamaya dorI che temAM pustakanA patre parovavAmAM AvyAM che. graMthithI ahIM darInI gAMTha levAmAM AvI che. atre bahAra nIkaLI jAya nahIM te mATe gAMThe lagAvavAmAM Ave che. e sU. 81. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 557 subodhinI TIkA. sU. 81 upaNAtasabhA varNanam mahAneko hadaH prjnyptH| ekaM yojanazatam = ekazatayojanapramANa AyAmena, paJcAzadU yojanAni = pazcAzadyojanapramANo viSkambheNa daza yojanAni-daza yojanapramANaudvedhena = gAmbhIryeNa, tathaiva = nandApuSkariNI varNitaprakAraka eva, arthAt-'rajatamayakUlaH accho yAvatpratirUpaH' ityevaM varNako bodhyaH / tathA-sa khalu hada ekayA padmavaravedikayA ekena banaSaNDena ca sarvataH samantAt catudigavacchedena samparikSiptaH = smprivessttitH| padmavaravedikAyA vanaSaNDasya ca varNanaM pUrvavad bodhyam / tasya khalu hRdasya tridizi = pratyekadizi diktrayAvacchena trisopAnapratirUpakANi-viziSTarUpayuktAni sopAnapatitrayANi prajJaptAni / tathA tasya khalu hRdasya uttarapaurastye-IzAnakoNe atra khalu mahatyekA abhiSekasabhA = abhiSekArthA sabhA prajJaptA / abhiSekasabhAyAH svarUpavarNanAdArabhya gomAnAsikAvarNanAvadhikaM sarvaM varNana sudharmAsabhAvad bodhyam - ata evAha'sudharbhAgamakena=sudharmAsabhAvarNitaprakAreNa yAvad gomAnasikA' iti / tathAgomAnasikAvarNanAnantaraM maNipIThikAvarNanaM, maNipIThikAsthita saparivAra siMhAsanavarNanaM, tadatiriktaM ca sarva varNana 'dAmAni tiSThanti' tiSThanti' iti paryantaM sudharmAsabhAvadeva bodhyam / ata evAha- maNipIThikA siMhAsanaM saparivAra yAvad dAmAni tisstthnti'-iti| tatra abhiSekasabhAyAM khalu sUryAbhasya devasya subahu-pracuram abhiSekyaM bhANDaM saMnikSipta saMsthApitaM tiSThati / tasyA abhiSekasabhAyA upari aSTASTasaMkhyakAni maGgalakAni, tathaiva pUrvadeva dhvajAH, chatrAticchatrANi ca bodhyAni / tasyAH khalu abhiSeka sabhAyAH uttarapaurastye atra khalu alaGkArika sabhA = alaGkArakaraNasabhA prajJaptA / tasyA alaGkArikasabhAyAH svarUpa-dvAratraya mukhamaNDapaprekSAgRhamaNDapAdi saparivArasiMhAsanAntavarNanaM sudharmAsabhAvad bodhyam / etadeva sUcayitumAha-' yathA sudharmA, maNipIThikA aSTa yojanAni siMhAsanaM saparivAram' iti / tatra = alaGkArikasabhAyAM khalu sUryAbhasya devasya subahu-pracuram alaGkArika bhADaM saMnikSiptaM tiSThati / zeSa tathaiva alaGkArikasabhAyA upari aSTASTa maGgalakAni, dhvajAH, chatrAticchatrANi ca pUrvavad bodhyAnIti / tasyAH khalu alaGkArikasabhAyA uttara paurastye atra khalu mahatyekA vyavasAyasabhA-vyavasAyaH tatvAdinizcayastadarthA sabhA prajJaptA / tasyAH sarva varNanam upapAta-sabhAvad bodhyam / amumevArtha sUcayati- yathA upapAtasabhA yAvat maNipIThikA siMhAsanaM saparivAram, aSTASTa maGgalakAni0' iti / tatra = vyavasAyasabhAyAM khalu sUryAbhasya devasya atra khalu mahadekaM pustakaratnaM saMnikSiptaM tiSThati / tasya-pustakaratnasya khalu ayametadrUpo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 ___ rAjapraznIyasUtre varNAvAsaH-varNanaparaH padasamUhaH prajJaptaH, tadyathA ratnamayAni patrakANi, riSTamayyau riSTaratnaprayyau kambike-pRSThakadvayam , tapanImayaH-svarNamayaH davarakaH yatra patrANi protAni bhavanti saH, nAnAmaNimayaH vividhamaNimayI granthiH-davarakasyAdau grathanaM, yena patrANi na nissaranti, vaiDUryamayaM = vaiDUryaratnamayaM lipyAsanaM maSIpAtram , riSTamayaM riSTaratnamayaM chAdanam AcchAdakam , tapanIyamayI-suvarNamayI zRGkhalA-mapIbhAjanasambandhinI, riSTamayI-riSTaratnamayI maSI, vajraratnamayI lekhanI. riSTamayAni riSTaratnamayAni akSarANi, dhArmikaM shaastrmiti| tathAvyavasAyasabhAyAH khalu upari aSTASTa maGgalakAni dhvajAH, chatrAticchatrANi ca vijnyeyaaniiti| tasyAH khalu vyavasAyasabhAyAH uttarapaurastye atra khalu nandApuSkariNI prajJaptA / sA nandA puSkariNI hadasadRzI bodhyaa| ato'syAH sarvavarNanaM hRdasadRzaM vijJeyam / tasyaH khalu nandAyAH puSkariNyA uttarapaurastye mahadekaM balipIThakam = AsanavizeSaH prajJaptam / taca balipIThaM sarvaratnamayam acchaM yAvat pratirUpaM ca bodhyamiti // sU0 81 / / itthaM sUryAbhadevasya vimAnaM samyagupavarNya samprati sUryAbhodevaH utpannaH san yatkRtavAn yathA ca tasyAbhiSeko jAtastatsarvamupadarzayitumAha____ mUlam -teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sUriyAbhe deve ahuNobavaNNamittae ceva samANe paMcavihAe pajjattIe pajattIbhAvaMgacchai, taM jahA-AhArapajjattIe 1 sarIrapajattIe 2, iMdiyapajjattIe 3, ANapANapajjattIe 4, bhAsAmaNapajjattIe 5 / taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaMgayassa samANassa imeyArUve ajjhathie ciMtie kappie pathie maNogae saMkappe samuppajjitthA kiM me puTvi karaNijjaM ? kiM me pacchA karaNijja ? kiM me pubbi seyaM ? kiM me pacchA seyaM ? kiM me pudiva pi pacchAvi hiyAe suhAe khemAe NisseyasAe ANugAmiyattAe bhvi-ssi|| sU0 82 // isa prakArase sUryAbhadevake vimAnakA acchI tarahase varNana karake aba sUtrakAra yaha dikhalAte haiM ki sUryAbhadevane utpanna hokara jo kiyA hai tathA A pramANe sUryAbhadevanA vimAnanuM sArI rIte varNana karIne have sUtrakAra sUryAbhahepnii utpatti mana tamanA maniSenuna 42 cha:-'teNaMkAleNaM teNa samaeNaM ityAdi / zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA, sa. 82 upapAtAnantaraM sUryAbhadevasya cintanam 559 chAyA - tasmin kAle tasmin samaye sUryAbhodevaH adhunopapannamAtraka eva san paJcavidhayA paryAptyA paryAptibhAvaM gacchati, tadyathA AhAraparyAptyA 1 zarIraparyAtyA 2, indriyaparyAptyA 3. AnaprANaparyAptyA 4 bhASAmanaH paryAtyA 5 / tataH khalu tasya sUryAsya devasya paJcavidhayA paryAptyA paryAptibhAvaM gatasya sataH ayametadrUpa AdhyAtmikazcintitaH kalpitaH prArthito manogataH saGkalpaH samudapadyata - kiM me pUrvaM karaNIyam ? kiM me pazcAt karaNIyam ? kiM jaisA usakA abhiSeka huA hai- 'teNa kAleNaM teNa samaraNaM ityAdi / sUtrArtha - ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usakAlameM caturtha Arakake antima bhAgameM aura usa samaya meM - ( sUriyAbhadeve ahuNovavaSNamittae caiva samANe ) jaba ki sUryAbhadeva vahAM utpanna hotA huA (paMcavihAe pattIe pattIbhAvaM gacchai ) pAMca prakArakI paryAptiyoMse paryAptibhAvako prApta huA ( taM jahA ) ve pAMca prakArakI paryAptiyAM isa prakArase hai - ( AhArapajatIe 1, sarIrapajattIe 2, iMdiyapajjattIe 3, ANapANapajjattIe 4, bhAsAmaNapajjattIe 5 ) AhAraparyApti 1, zarIraparyApti 2, indriparyApti 3, zvAsocchvAsaparyApti 4, aura bhASAmanaparyApti 5, (taraNaM tassa sUriyAbhassa devassa paMcavihAe patra - ttIe pajjattIbhAvagayassa samANassa imeyArUve ajjhithie citie, kalpie, patthie, maNogae, saMkalpe samupajjitthA ) isa prakAra jaba vaha sUryAbhadeva AhAra zarIra AdirUpa ina pAMca paryAptiyoM se paryAptibhAvako prApta ho cukA taba use isa prakArakA yaha AdhyAtmika, cintita, kalpita prArthita mano sUtrArtha - ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ) te aNe yaturtha kharAnA atibha lAgamAMane te sabhayabhAM (sUriyAbhadeve ahuNovavaNNamittae ceva samANe ) sUryAlaheva tyAM utpanna thane ( paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gacchai ) pAMya prahAranI paryAptigothI paryApsilAvane prApta thayo ( taM jahA ) te pAMca aAranI paryApta mA pramANe che. (AhArapajjattIe - 1, sarIrapajjattIe 2, iMdiyapajjattIe 3, ANapANapajjattIe 4, bhAsAmaNapajjattIe 5 ) AhAra paryApsi 1, zarIra paryApti 2, chendriya paryApti 3, zvAsocchavAsa paryApti 4, ane bhASAbhAna paryApti 5, (taraNaM tassa sUriyAbhassa devassa paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaMgayassa samANassa imeyArUve ajjhathie ciMtie, kappie, patthie, maNogae, saMkappe samuppajjitthA ) yA pramANe jyAre te sUryAbhadeva AhAra zarIra vagere A pAMca paryAptithI paryAptibhAva pAmI cUkayA. tyAre sUryAbhadevane A jAtanA AdhyAtmika, ciMtita, kalpita, Arthita. manogata, sauMdaya utpanna thye| De ( kiM me puvvakaraNijja' ! kiM me pacchA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre me pUrva zreyaH? ki me pazcAtzreyaH ? ki me pUrvamapi pazcAdapi hitAya sukhAya kSemAya nizreyasAya AnugAmikatAyai // sU0 82 // 'teNaM kAleNaM' ityAdi TIkA-tasmin kAle-caturthArakasyAntimabhAge tasmin samaye = avasare sUryAbho devaH sUryAbhe vimAne upapAtasabhAyAM devadUSyAntaritAyAM devazayyAyAM prathamato'GgalAsaMkhyeyabhAgamAtrayA avagAhanayA adhunopapatramAtraka eva = tatkAlopannamAtra eva san paJcavidhayA pazcaprakArayA paryAptyA paryAptibhAvaM-paryAgata saMkalpa utpanna huA (kiM me puvvakaraNija 1, kiM me pacchAkaraNija ki me pubbiseyaM ? kiM me pacchAseyaM ? kiM me pubi pi pacchA vi hiyAe. suhAe, khemAe, nisseyasAe ANugAmiyattAe bhavissai ? ) mujhe pUrvakaraNIya kyA hai ? pazcAt karaNIya kyA hai mujhe pahile kyA karanA ucita hai ? pIche kyA karanA ucita hai ? pahile bhI aura pIche bhI kyA karanA ucita hai jo mere hitake liye ho sukhake liye ho, kSemake liye ho, kalyANake liye aura paramparA sukhasAdhanake liye ho ? / / TIkArtha-usa kAla meM-caturtha Araka ke antimabhAgameM aura usa samaya meM jaba ki sUryAbhadeva sUryAbhavimAna meM devadUSyAntarita devazayyA meM saba se prathama azu ke asaMkhyAtaveM bhAgamAtra avagAhanA se utpanna ho cukA thA aura isa taraha hokara vaha jaba pAMca prakAra kI paryAptiyoM se paryAptibhAva ko paryApta avasthA ko prApta ho cukA thA. taba usake mana meM aisA saMkalpa utpanna huaa| pAMca prakAra kI paryAptiyAM isa prakAra se karaNijja' 1 ki me puvvi seyaM 1, kiM me pacchA seyaM, kiM me puvi pi pacchA vi hiyAe, suhAe, khemAe, nisseyasAe ANugAmiyattAe bhavissai 1) bhaa2| mATe pUrvakaraNIya zuM che ? pazcAt karaNIya zuM che? mAre pahelAM zuM karavuM joIe? ane tyAra pachI zuM karavuM joIe. ke je mArA hita mATe hoya. sukha mATe hoya kSema mATe hoya, kalyANa mATe hoya ane paraMparA sukhasAdhana mATe hoya?! TIkArya-te kALe cothA ArakanI aMtima bhAgamAM ane te samayamAM ke jyAre sUryAbhadeva sUryAbhavimAnamAM, upapAtasabhAmAM, devadUSyAntarita devazayyAmAM sau prathama aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga mAtra avagAhanA mAtrathI janma pAmI cUkayo hato. ane Ama thaIne te jyAre pAMca prakAranI paryAptiothI paryAptibhAvane paryApta avasthAne-prApta thaI cUkyA hatA tyAre tenA manamAM A jAtane saMkalpautpanna thayo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA, su. 82 upapAtAnantaraM sUryAbhadevasya cintanam 561 tattvaM gacchati prAmoti / paJcavidhAM paryAptimeva darzayati-tadyathA-AhAraparyAptyA AhArapudgalagrahaNapariNamanahetubhUtayA1, zarIraparyAptyA anukUla vaikriya zarIrapraptirUpayA indriyaparyAptyA zarIrarUpatayA pariNatasyAhArasya indriyarUpatvena pariNamanahetubhUtayA 3, Ana-prANaparyAptyA zvAsocchvAsalakSaNayA4, tayA-bhASAmanaHparyAptyA bhASAprAyogyavargaNAdalikAnAM bhASAtvena, manoyogyavargaNAdalikAnAM matastvena ca pariNamanahetubhUtayA5, iti / bhASA-manaHparyAptyoH zeSaparyAptikAlAntarApekSayA prAyastokatvAdekatvena vivakSaNam / tataH khalu tasya haiM-AhAraparyApti, zarIraparyApti indriyaparyApti, AnaprANaparyApti, tathA bhASAmanaparyApti / inameM AhAra ke pudgaloM ko grahaNa karane meM aura unheM pariNamAne meM hetubhUta jo jIva kI zakti haiM usakA nAma AhAraparyApti hai. anukUla vaikriyazarIraprApti kI hetubhUta zakti kA nAma zarIraparyApti hai. zarirarUpa se pariNata hue AhAra ko indriyarUpa se pariNamAne kI hetumUtazakti kA nAma indriyaparyApti hai, zvavAsocchavAsa grahaNa karane kI hetubhUtazakti kA nAma AnaNamANaparyApti hai, bhASA ke yogya vargaNA ke dalikoM kA bhASArUpa se manoyogyavargaNA ke dalikoM kA manarUpa se pariNamAne kI hetubhUta zakti kA nAma bhASAmanaHparyApti hai. yahAM para jo bhASA aura mana ina do paryAptiyoM kA ekatvarUpa se kathana kiyA hai usakA kAraNa yaha hai ki ina donoM paryAptiyoM kA kAla zeSaparyAptiyoM ke kAlAntara kI apekSA se stoka hai| yahAM para jo saMkalpa ke aadhyaatmke pAMca prakAranI paryAptio A pramANe che AhAra paryAdita zarIra paryApti, Indriya paryApti, Ana prANa paryApti, tathA bhASAmana paryApti AhAra pudgalone grahaNa karavAmAM ane temane pariNamita karavAmAM hetubhUta je jIvanI zakti che tenuM nAma AhAraparyApti che. anukULa vaikriya zarIra prAptinI je hetubhUta zakti che te zarIraparyApti che. zarIrarUpathI pariNata thayelA AhArane indriyayarUpathI pariNamita karanArI hetubhUta zaktinuM nAma Idriya paryAti che. zvAsecchavAsa grahaNa karanArI hetubhUta zaktinuM nAma AnaprANa paryApti che. bhASA yogya vargaNAnA dalikone bhASArUpathI mane yogya vargaNAnA dalikone manarUpathI pariNamita karanArI hetubhUta zaktinuM nAma bhASAmanaH paryApti che. ahIM je bhASA ane mana A be paryAptienuM ekatvarUpamAM je kathana karavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 paryAptyA S rAjapraznIyasUtre sUryAbhasya devasya AhAraparyAptyAdirUpayA paryAptibhAvaM gatasya sataH ayametadrUpaH = vakSyamANaprakArakA AdhyAtmikaH=AtmagataHaGkura iva, tataH punaH punaH smaraNarUpo vicAro dvipatrita iva tataH - kalpitaH sava vyavasthAyukto vicAraH pallavita iva, tataH prArthitaH sa eveSTarUpeNa svIkRtaH puSpita iva, manogataH saMkalpa: = manasi dRDharUpeNa nizcayaH phalita iva samudapadyata = samutpannaH / tameva darzayati- ' kiM me puvvaM' ityAdi / kiM me pUrva karaNIyam ? tathA - kiM me pUrva karttuM zreyaH ucitam ? kiM me pazcAt kartta zreyaH ? tathA - kiM me pUrvamapi pacAdapi ca hitAya = hitasAghanAya sukhAya = gata Adi vizeSaNa diye gaye haiM- unakA abhiprAya aisA hai ki pahile to vaha saMkalpa use aMkura kI taraha Atmagata huA bAda meM vaha punaH 2 smaraNarUpa hokara dvipatrita aMkura kI taraha kucha2 puSTa huA ataH vaha cintita rUpa banA. bAda meM vahI vicAra jaba vyavasthAyukta bana gayA taba pallavita hue kI taraha kalpita bana gayA aura jaba vahI vicAra iSTarUpa se svIkRta ho cukA tatra puSpita hue kI taraha vaha prArthita bana gayA aura jaba vaha mana meM dRDharUpa se nizcita ho cukA tatra phalita hue kI taraha manogata ho gayA isa taraha kA vicAra hone para usane kyA socA yahI bAta sUtrakArane 'kiM me putri' ityAdi sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai usane socA ki mujhe aba saba se pahile kyA karanA cAhiye aura bAda meM kyA karanA cAhiye. tathA pahile kyA karanA mujhe ucita hai aura bAda meM kyA karanA mujhe ucita hai ? tathA pahile bhI aura bAda meM bhI kaunasA A che tenu kAraNa e che ke A banne paryAptanA kALa zeSa paryAptie nA kAlAntaranI apekSAe stAka che ahIM je AdhyAtmagata vagere sauMkalpanA vizeSaNA ApavAmAM AvyA che. tenuM kAraNa A che ke te saMkalpa sau pahelAM sUryAbhadevane Atmagata thayA tyAra pachI te vAravAra smaraNarUpa thaIne dvipatrita aMkuranI jema ka'Ika puSTa thayA ethI te ciMtananA rUpamAM parimita thaye| tyArapachI jyAre te vicAra vyavasthita rIte thaI gayA tyAre pallavitanI jema pita thaI gayA ane jyAre teja vicAra ISTarUpamAM svIkRta thayA tyAre puSpita thayelAnI jema te prArthita banI gayA ane jyAre te manamAM deDharUpathI nizcitarUpamAM pariNi thai cUkayA tyAre phalitanI jema maneAgata thai gayA. A jAtanA sa`kalpa jyA2e tenA manamAM uddabhavyA tyAre teNe kaI jAtanA vicAra karyAM eja vAta sUtrakAre " kiM meM puvvi" vagere sUtradvArA auTa urI che. tethe so pahelA vicAra ya sau pahelA mAre zuM karavu' joie ane tyArapachI zuM karavu joie ? tathA pahelAM zrI rAjapraznIya sUtra : 01 paJcavidhayA paJcavidhayA Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 83 upapAtAnantaraM sUryAbhadevAya sAmAnikadevAnAMkathanam 563 sukhasAdhanAya, kSemAya-zaktimattvasAdhanAya, nizreyasAya-kalyANasAdhanAya, Anu gAmikatAyai paramparAsukhasAdhanAya ca bhaviSyati ? iti // sU0 82 // ____ mUlam --taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA sUriyAbhassa devassa imeyArUvamanjhatthiyaM jAva samuppannaM samabhijANittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aJjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM baddhAviti, vaddhAvittA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyANaM sUriyAbhe vimANe siddhAyayaNasi jiNapaDimANaM jiNussehappamANamittANaM aTThasayaM saMnikhittaM cidRi, sabhAe NaM suhammAe mANavae ceie khaMbhe vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahUo jiNasakahAo saMnikhittAo ciTuMti / tAo gaM devANuppiyANaM aNNesiM ca baDhaNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya aJcaNijjAo jAva pajjuvAsaNijjAo / eyaM NaM devANuppiyANaM puci karaNijjaM, taM eyaM NaM devAnupiyANaM pacchA karaNijja, taM evaM NaM devANuppiyANaM puTiva seyaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM pacchA seyaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM puci vi pacchA vi hiyAe suhAe khemAe niraseyasAe ANugAmiyattAe bhavissai // sU0 83 // kArya merA hitakA sAdhanabhUta bana sakatA hai ? sukhakA sAdhanabhUta bana sakatA hai ? zaktimatvakA sAdhanabhUta bana sakatA hai ? kalyANakA sAdhanabhUta vana sakatA hai ? aura paramparArUpase bhI sukhakA sAdhanamUta bana sakatA hai ? aisA usane socaa-|| sU0 82 // ane pachI huM zuM karuM ke jethI te mArA hita mATe yogya kahevAya? te mane sukha ApI zake zakti api zake kalyANa karI zake ane paraMparAthI paNa sukha arpI zake tema hoya! Ama tenAM manamAM vicAra ku. 82 che zrIzana praznIya sUtra:01 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 rAjapraznIyasUtre chAyA-tataH khalu sUryAbhasya devasya sAmAnikapariSadupapannakA devAH sUryAbhasya devasya imametadrUpam AdhyAtmikaM yAvat samutpannaM samabhijJAya yatraiva sUryAbho devastatraiva upAgacchanti. upAgatya sUryAbha devaM karatalaparigRhItaM zira Avarta mastake aJjaliM kRtvA jayena vijayena vardhayanti, vardhayitvA evamavAdiSuH-evaM khalu devAnupriyANAM sUryAbhe vimAne siddhAyatane jinapratimAnAM jinotsedhapramANamAtrANAm aSTazataM saMnikSiptaM tiSThati sabhAyAM khalu _ 'taeNa tassa sUriyAbhassa devassa' ityAdi / sUtrArtha-( taeNaM tassa sariyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA) isake bAda usa sUryAbhadeva ke sAmAnika pariSad upapannaka deva (sUriyAbhassa devassa imeyArUvamajjhatthiyaM jAva samuppannaM samabhijANittA) usa sUryAbhadeva ke isa prakAra ke AdhyAtmika yAvat utpanna hue saMkalpa ko acchI taraha se jAnakara (jeNeva sUriyAme deve teNeva uvAgacchati) jahAM sUryAbhadeva virAjate the vahAM para jAte haiM (uvAgacchittA sUriyAmaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattiyaM matthae aMjaliM kaTU jaeNaM vijaeNaM baddhAviti) vahAM jAkara ve sUryAbhadeva ko namaskAra karane ke nimitta donoM hAtha joDakara usakI aMjali banAte haiM aura phira use mastaka para rakha kara jayavijaya zabdoM kA uccAraNa karate hue use badhAI dete haiN| (baddhAvittA evaM bayAsI) baMdhAI dekara phira ve usase isa prakAra kahate haiM (evaM khalu devANuppiyANaM sUriyAbhe vimANe siddhAyayaNasi jiNapaDimANa jiNussehappamANamittANaM aTThasayaM saMnikhitaM ciTThai) Apa devAnupriya ke sUryA'ta eNaM tassa sUriyAbhassa devassa' ityAdi / / sUtrAtha-( ta eNaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA ) tyArapachI te sUryAnA sAmAna pariSada 955-na / (sUriyAbhassa devassa imeyArUvamajjhatthiyaM jAva samuppaNNaM samabhijANittA) te sUryAlavanA te pramANe mAdhyAmi yAvat saverA sa485ne sArI rIte ||iine( jeNeva sUriyAme deve teNeva uvAgacchaMti) 4yAM sUryAmahevaDato tyAM gayA. ( uvAgacchittA sUriyA devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattiya matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAviti ) tyai 42 tamA sUryAbhadevane namaskAra karavA mATe baMne hAtha joDIne aMjali banAve che ane pachI tene mastake mUkIne jayavijaya zabda vaDe teozrIne vadhAmaNI Ape che. (vaddhAvittA evaM vayAsI ) yA mApAna tasA tabhane vinatI 42di 44 cha hai ( evaM devANuppiyANaM sUriyAme vimANe siddhAyayaNaMsi jiNapaDimANaM jiNussehappamANa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 83 upapAtAnantaraM sUryAbhadevAya sAmAnikadevAnAM kathanam 565 sudharmAyAM mANadake caitye stambhe vajramayeSu golavRttasamudga keSu bahUni jina sakthIni saMnikSiptAni tiSThanti / tAni khalu devAnupriyANAm anyeSAM ca bahUnAM vaimAnikAnAM devAnAM ca devInAM ca arcanIyAni yAvat paryupAsanIyAni / tadetat khalu devAnupriyANAM pUrvaM karaNIyam, tadetat khalu devAnupriyANAM pazcAt karaNIyam, tadetat khalu devAnupriyANAM pUrvaM zreyaH, tadetat khalu devAnupriyANAM pazcAt zreyaH, tadetatkhalu devAnupriyANAM pUrvamapi pazcAdapi hitAya sukhAya kSemAya niHzreyasAya AnugAmikatAyai bhaviSyati / sU. 83 // bhavimAna meM sthita siddhAyatanameM jinotsedha pramANamAtrAvAlI jinapratimAe~ 108 sthApita haiM ( sabhAe NaM suhammAe mANavae ceie kheme vairAmaesu gola samuggaesu bahUo jiNasakahAo saMnikkhittAo ciTTheti) sudharmA sabhA meM sthita mANavaka caityastaMbha meM vajramayagolasamudgakoM meM bahuta adhikapramANa meM jina asthiyAM ekatrita kI huI rakhI haiM ( tAo NaM devANupiyANaM aNNesiM ca bahUNaM vaimANiyANaM devANaM ya devINa ya accaNijAo jAva pajjuvAsaNijAo) ve Apa devAnupriya ke liye tathA anya saba vaimAnika devoM evaM deviyoM ke liye arcanIya yAvat paryupAsanIya haiM / (taM eyaM NaM devApiyANaM putri karaNijjaM taM eyaM NaM devANupiyANaM pacchA karaNIjja) ataH yaha kAma Apa devAnupriya ke liye pUrvakaraNIya hai aura Apa devAnupriya ke liye pazcAt karaNIya hai / ( taM eyaM NaM devANupiyANaM puvviseyaM taM eyaM NaM devANuppiyANaM pacchA seyaM) yaha Apa devAnupriya ke liye saba se prathama ucita hai aura yaha Apa devAnupriya ke mittANaM asayaM saMnikhittaM ciTThai) devAnupriya AApanA sUryAlavimAnamA sthita siddhAyatanamAM jinA sedha pramANamAtrAvALI 108 jina pratimAe sthApita che. ( sabhAe NaM suhammAe mANavae ceie khaMbhe vairAmaesa golavaTTasamuggaesu bahUo jisakahAo sanikkhittAo ciTThati ) sudharmA salAbhAM sthita bhAnuva caitya stalabhAM vAmaya gAlasamudgakAmAM puSkaLa pramANamAM jina asthio ekatra karIne mUkI sabhI che. ( tAo NaM devANuSpiANaM aNNesiM ca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya accaNijjAo jAva pajjuvAsaNijjAo ) te Aya hevAnupriya bhATe temana anya sau vaimAnika devA ane devIe mATe anIya cAvat pa pAsanI ya che. ( ta eyaM NaM devAnuppiyANaM puvi karaNijjaM taM eyaM NaM devANuppiyANaM pacchA karaNijja ) ethI sau pahelAM Apa devAnupriya mATe A kAma pUrvakaraNIya che ane Apa hevAnupriya bhATe yA pAzcAta uraNIya che. ( taM eyaM NaM devANuppiyANaM puvi seyaM, taM eyaM NaM devANuppiyA NaM pacchA seyaM ) Apa hevAnupriya bhATe sau prathama mA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 rAjapraznIyasUtre ___TIkA-'taeNaM' ityAdi-vyAkhyA nigadasiddhA // sU0 83 // ____ mUlam --taeNaM se sUriyAbhe deve tesiM sAmANiyaparisovavannagANaM devANaM aMtie eyamahra soccA nisamma haTThatuTTha-jAva hiyae sayaNijjAo abbhuDhei, abbhuTTittA uvavAyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva harae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA harayaM aNupayAhiNI karemANe aNupayAhiNo karemANe purathimilleNaM toraNeNaM aNupavisai, aNupavisittA purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai paJcoruhitA jalAvagAhaM jalamajjaNaM karei, karittA jalakiDaDhaM karei, karittA jalAbhiseyaM karei, karittA AyaMte cokhe paramasuIbhUe harayAo paccotaraha, paccottarittA jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA abhiseyasabhaM aNupayAhiNIkaremANe aNupayAhiNIkaremANe purathimilleNaM dAreNaM aNupavisai, aNupavisittA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saMnisaNNe // sU0 84 // liye pazcAt ucita hai (taM eyaM NaM devANuppiyANaM puvivi pacchA vi hiyAe khemAe nisseyasAe ANugamiyattAe bhavissai) yaha Apa devAnupriya ke liye pahile bhI aura pIche bhI hitasAdhanarUpa hai, sukha kA sAdhanarUSa hai, kSamA kA sAdhanarUpa hai, kalyANakA sAdhanarupa hai, aura paramparArUpase sukhakA sAdhanarUpa hai| isakA TIkArtha spaSTa hai // sU0 83 // Gyita cha bhane mA5 devAnupriya bhATe 40 pazcAta athita che, (taM eyaM devANuppiyANaM puTvi vi pacchA vi hiyAe suhAe khemAe nisseyasAe ANugamiyattAe bhavissai) mA5 vAnupriya mATe / pahetA 59 ane pachI 55 hitsaadhnrUpa che, sukhasAdhanarUpa che, kSamAsAdhanarUpa che, kalyANa sAdhanarUpa che ane paraMparAthI sukhanuM sAdhanarUpa che. arth-24| suutrn| 254 4 cha. / / sU0 83 / / zrI rApraznIya sUtra:01 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.84 sAmAnikadevakathanena sUryAbhasya tattatkArya karaNam 567 chAyA-tataHkhalu sa suryAbho devasteSAM sAmAnikapariSadupapannakAnAM devAnAm antike etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTa-yAvat-hRdayaH zayanIyAt abhyuttiSThati, abhyutthAya upapAtasabhAyAH paurastyena dvAreNa nirgacchati, nirgatya yatraiva hRdastatraiva, upAgacchati, upAgatya hRdayaH anupradakSiNI kurvan paurastyena toraNena anupravizati, anupravizya paurastyena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohati, pratyavaruhaya 'taeNaM sUriyAme deve' ityaadi| sUtrArtha-(tae NaM se sUriyAbhe deve tesiM sAmANiyaparisovavannAgANaM devANaM aMtie eyamaDhe socA) isake bAda vaha sUryAbhadeva una sAmAnika pariSadupapanna devoM se isa prakAra ke artha ko sunakara (nisamma, hatuTTha jAva hiyae sayaNijAo abbhuDhei) aura use hRdaya meM dhAraNa kara baDA hI prasanna evaM saMtuSTacitta huA aura zayanIya se uThA (abbhudvittA uvavAyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM niggacchai) aura uThakara vaha uSapAta sabhA ke paurastyadvAra se-pUrvadaravAje se nikalA (niggacchittA jeNeva harae teNeva uvAgacchai) nikala kara vahAM gayA jahAM hUda thA (uvAgacchittA harayaM aNupayAhiNI karemANe 2 purathimilleNaM toraNeNaM aNupavisai) vahAM jAkara usane hRda kI bAra bAra pradakSiNA kI aura phira vaha pUrvatoraNa se hokara usameM praviSTa huA (aNupavisittA purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pacoruhai) praviSTa hokara vaha pUrvadigvatI visopAnapratirUpa se hokara usameM praveza 'taeNaM se sUriyAbhe deve' ! ityAdi / sUtrA-(taeNaM se sUriyAbhe deve tesiM sAmANiyaparisAvavannagANaM devANaM aMtie eyamaDhe soccA) tyA2 5chI te sUryAsa te sAmA4i pariSag55-na he pAMse thI mA pramANe pAta sAlaNIne (nisamma, hatuda jAva hiyae sayaNijjAo abbhuTei) ane tene hadayamAM dhAraNa karIne khUba ja prasanna temaja saMtuSTa citta thayo ane zayanIya 52thI alA . ( abbhudvittA uvavAyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM niggacchai) bhane GA! thane te 755Ata smaan| pau22tyahArathI pUrva dizA trinaa-daarthii-jye|. (niggacchittA jeNeva harae teNeva uvAgacchai) bhane yo 64 (dhre|) tayai gayA. ( uvAgacchittA harayaMaNupayAhiNI karemANe 2 purathimilleNaM toraNeNaM aNupavisai) tyo nata hanI vArapAra prhkssi| 42 // mane tyaa25ch| te pUrI tara! ta23thI tabhA praviSTa thayo. ( aNupavisittA purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai) praviSTa 42 te hiza ta23nI nisopAna prati35 752 tha/na. tamA tayA. (paJcoruhitA jalAvagAhaM jalamajjaNaM karei) tarIna tarI zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 rAjapranIyasUtre jalAvagAhaM jalamaJjanaM karoti, kRtvA jalakrIDAM karoti, kRtvA jalAbhiSekaM karoti kRtvA AcAntaH cokSaH paramazucibhUto hRdAt pratyavatarati pratyavatIrya yatraiva abhiSekasabhA tatraiva upAgacchati, upAgatya abhiSekasabhAm anupradakSiNIkurvan anupradakSiNIkurvan paurastyena dvAreNa anupravizati, anupravizya yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchati, upAgatya siMhAsanavaragataH paurastyAbhimukhaH sanniSaNNaH // sU0 84 // kiyA (paccaruhitA jalAvagAhaM jalamajaNaM karei) pravezakara usane usameM jalAva - gAhana kiyA aura snAna kiyA ( karitA jalakiDe karei ) snAna karake phira usane jalakrIDA kI - ( varittA jalAbhiseyaM karei karitA AyaMte cokkhe paramaIe harayAo paccottaraha) jalakrIDA karake phira usane jalase abhiSeka kiyA jalase abhiSeka karake phira usane Acamana kiyA- arthAt zarIra ke nau dvAroM kA atisvaccha jala se prakSAlana kiyA. isa taraha pavitra aura paramazuci bhUta huA vaha hada se bAhara nikalA ( paccottarittA jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgaccha) bAhara nikalakara phira vaha usa ora calA ki jahAM para abhiSeka sabhA thI. ( uvAgacchittA abhiseyasabhaM aNupayAhi NIkaremANe 2 purathimilleNaM dAreNaM aNupavisa) yahAM Akara vaha abhiSekasabhA kI bAra 2 pradakSiNA karatA huA usameM pUrvadigvartI dvAra se praviSTa huA (aNupavisittA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhA saNa varagae purasthAbhimuhe saMnisaNe) praviSTha hokara phira vaha vahAM gayA temAM sAvagAhana urIne snAna 4 . ( karitA jalakiDhaM karei ) snAna purIne pachI tethe sIDA urI. ( karitA jalAbhiseyaM karei karitA AyaMte cokkhe paramasuibhUe harayAo paJcottarai ) jIDA urIne pachI tero bhajathI aliSe ye. jaLathI abhiSeka karIne pachI teNe Acamana karyu. eTale ke zarIranA nava dvArAnu ati svaccha jaLathI prakSAlana karyu" A pramANe pavitra ane parama zucibhUta thayelo te DrahamAMthI jahAra nIjyA ( paJcottarittA jeNeva abhiseyasamA teNeva uvAgacchai ) mahAra nIjIne te abhiSe! salA taraI khAnA thye| . ( uvAgacchittA abhiseya sabhaM aNupayAhiNIM karemANe 2 puratthimilleNaM dAreNaM aNupavisii) tyAM paheAMcIne te abhiSekasalAnI vAra vAra pradakSiNA karatA pUrvadizA taraphanA dvArathI mAM praviSTa thA. ( aNupavisittA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai, uvAga zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 85 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam 569 TIkA- 'taNaM' ityAdi / vyAkhyA nigadasiddhA / navaram - jalAvagAhaMjalapravezaM jalamajanaM jalena zarIrazodhanaM ca karoti jalAvagAhana jalamajjanaM ca kRtvA jalakrIDAM karoti, jalakrIDAM kRtvA jalAbhiSekaM jalena snapanaM karoti, jalAbhiSekaM kRtvA AcAntaH = navasaMkhyakAnAmapi zarIradvArANAm atisvacchajalena prakSAlanAt kRtAcamanaH, cokSaH = atyalpasyApi mala sya apanayanAt pavitra:, ataeva paramazucibhUtaH = atizuddhatAM prAptaH san pradAt pratyavatarati = nissarati / / sU. 84 // mUlam - tae NaM sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA abhiogae deve sahAveMti, saddAvittA evaM vayAsIvipAmeva bho devAppiyA ! sUriyAbhassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAbhiseyaM uvaTTaveha / tae NaM te AbhiogiyA devA sAmANiyaparisovavannehiM devehiM evaM vRttA samANA haTTha jAva jahAM ki apanA siMhAsana thA vahAM jAkara vaha pUrvadizA kI aura muMha karake usa siMhAsana para baiTha gayA / isakI vyAkhyA spaSTa haiM. jalAvagAha kA artha hai jala meM praveza karanA aura jalamajjana zabda kA artha hai jalase zarIrakA zodhana karanA - yaha saba karake phira usane jalakrIDA kI jala se krIDA karake jalAbhiSeka - jala se snapana kiyA. jalAbhiSeka karake phira vaha AcAnta huA nau dvAroM ke prakSAlana se vaha cokSa-cokhA zArIrika zuddhi se yukta huA isa taraha se pavitra banA huA vaha zArIrika atizuddhatA ko prApta kara usa hada se bAhara nikalA / .84 / chAyA - tataH khalu sUryAbhasya devasya sAmAnikapariSadupapannakA devA AbhiyogikAn devAn zabdayanti zabdayitvA evamavAdiSuH - kSiprameva bhI cchittA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saMnisaNe ) pratiSTa thardhane pachI te nyAM peAtAnuM siMhAsana hatuM tyAM gayA. tyAM jaIne pUrdazA tarapha mAM karIne te siMhAsana upara besI gayA. A sUtranI vyAkhyA spaSTa ja che. jalAvagAhana zabdanA atha thAya che. jaLamAM praviSTa yavuM. ane jalamajjananA artha thAya che jaLathI zarIranuM zeAdhana karavuM. A badhuM patAvIne teNe jaLakrIDA karI jaLakrIDA karIne jalAbhiSeka karyo.-jaLastrapana karyuM " jalAbhiSeka karIne te AcAnta thayeA navadvArAnAM-prakSAlanathI teNe cAkSacAkhI-zArIrika zuddhi meLavI eTale ke A pramANe pavitra thaIne zArIrika vizuddhatA meLavIne te hada (dharA) mAMthI bahAra nIkaLyA. // sU0 845 zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 rAjapraznIyasUtre hiyayA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu 'evaMdevo taha'-tti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNaMti, paDisuNittA uttarapurasthime disobhAge avakamaMti, avakamittA veuvviyasamugghAeNaM samohaNNeti, samohaNittA saMkhejjAI joyaNAI jAva doccapi veuvviyasamugghAeNaM samohaNittA iTThasahassaM sovanniyANaM, kalasANaM, aTTasahassaM ruppamayANaM kalasANaM, aTThasahassaM maNimayANaM kalasANaM, asahassaM suvaNNaruppamayANaM kalasANaM, asahassaM, suvaNNamaNimayANaM kalasANaM, aTThasahassaM ruppamaNimayANaM kalasANaM, aTThasahassaM suvvaNNaruppamaNimayANaM kalasANaM asahassaM bhomijjANaM kalasANaM, evaM bhiMgArANaM AyaMsANaM thAlANaM pAINaM supaiTTANaM bAyakaragANaM rayaNakaragANaM pupphacaMgerINaM jAva lomahatthacaMgerINaM pupphapaDalagANaM jAva lomahatthapaDalagANaM sIhAsaNANaM chattANaM cAmarANaM tellasamuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM jhayANaM aTTasahassaM dhUvakaDucchuyANaM viuvvati, viuvittA te sabhAvie ya veuvie ya kalase ya jAva kaDucchue ya giNhaMti, gihittA sUriyAbhAo vimANAo paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA tAe ukiTTAe cavalAe jAva tiriyamasaMkhejjANaM jAva vIivayamANe vIivayamANe jeNeva khIrodayasamudde teNeva uvAgacchiMti, uvAgacchittA khIroyagaM giNhaMti, jAI tatthuppalAi tAI geNhaMti jAva sayasahassapattAI giNhaMti giNhittA jeNeva pukkharodae samudde teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA pukkharodayaM geNhaMti, giNhittA jAiM tatthuppalAI sayasahassayattAI tAiM jAva giNhaMti, giNihattA zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 85 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam 571 jeNeva samayakhetaM jeNeva bharaheravayAiM vAsAI jeNeva mAgahavaradAmapabhAsAiM titthAI teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA ttitthodagaM geNhaMti, geNhittA titthamaTTiyaM gehaMti, geNhittA jeNeva gaMgA-siMdhu-rattA-rattavaIo mahANaio teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA salilodagaM geNhaMti, geNhittA ubhao kUlamaTTiyaM geNhaMti, giNhittA jeNeva culahivatasiharivAsaharapavvayA teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA dagaM gepahaMti, savvattayare savapupphe savvagaMdhe savvosahisiddhatthae giNhaMti girihattA jeNeva paumapuMDarIyadahe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA dahodagaM geNhaMti, geNhittA jAiM tattha uppalAiM jAva sahasahassapattAI tAI geNhati, geNhittA jeNeva hemavayaeravayAiM jeNeva rohiyarohiyaMsA suvaNNakula ruppakulAo mahANaMIo teNeva uvAgacchaMti, salIlodagaM geNhaMti, geNhittA ubhao kulamaTTiyaM giNhaMti, giNhittA jeNeva saddAvaiviyaDAvaipariyAgA vaTTaveyaDDhapavvayA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA sambatUyare taheva jeNeva mahAhimavaMtaruppivAsaharapavayA teNeva uvAgacchaMti, taheva jeNeva mahApauma mahApuMDarIyaddahA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA dahodagaM gehaMti, taheva jeNeva harivAsarammagavAsAiM jeNeva harikaMta-nArikaMtAo mahANaI o teNeva uvAgacchaMti, taheva jeNeva gaMdhAvaimAlavaMtapariyAyA vaTaveyaDaDhapavayA teNeva taheva jeNeva NisaDhanIlavaMtavAsaharapavvayA taheva jeNeva tigicchi kesaridahAo teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA taheva mahAvidehe sAse jeNeva sIyA sIodAo mahANaIA teNeva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 972 rAjapraznIyasUtre taheva jeNeva savvacakavahivijayA jeNeva savvamAgahavaradAmapabhAsAiM teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA titthodagaM geNhaMti, geNhittA jeNeva savataraNaIo jeNeva savvavakkhArapavvayA teNeva uvAgacchaMti, savvatUyare taheva jeNeva maMdare pavae jeNeva bhaddasAlabaNe teNeva uvAgacchaMti, savvatUyare savvapupphe savvamalle samvosahisiddhatthae ya geNhati geNhittA jeNeva NaMdaNavaNe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA savvatUyare jAva savvosahisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdaNaM ca giNhaMti, giNhittA jeNeva somaNasavaNe teNeva uvAgacchaMti savvatUyare jAva samvosahisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdaNaM ca divvaM ca suvaNadAmaM dadaramalayasugaMdhie ya gaMdhe giNhaMti giNhittA jeNeva paMDagavaNe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA savatUyare jAva sabosahisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdaNaM divaM ca suvaNadAma dadaramalayasugaMdhie ya gaMdhe giNhaMti, giNhittA egao milAyaMti, milAittA tAe ukiTTAe jeNeva sohammekappe jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva abhiseyasabhA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA sUriyAbhaM deva karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAviti, vaddhAvittA taM mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAbhiseyaM uvaTThati // sU0 85 // chAyA-tataH khalu sUryAbhasya devasya sAmAnikapariSadupapannakA devA AbhiyogikAn devAn zabdayanti, zabdayitvA evamavAdiSuH-kSiprameva bhI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 85 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam / devAnupriyAH 1 sUryAbhasya devasya mahArthaM mahAgha mahArha vipulam indrAbhiSekam upasthApayata / tataH khalu te AmiyogikA devAH sAmAnikapariSadupapannakaidaverevamuktAH santaH haSTa-yAvad-hRdayA karatalaparigRhItaM zira AvAta mastake aJjaliM kRtvA 'evaM devastathA'-iti AjJAyA vinayena vacanaM pratizrRNvanti, 'taeNaM suriyAbhassa devassa' ityaadi| sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (variyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavanagA devA Amiogie deve saddAvei) sUryAbhadeva ke sAmAnikapariSadupapatraka devoMne AbhiyogikadevoM ko bulAyA (sadAvittA evaM vayAsI) bulAkara unase aisA kahA-(khippAmeva bho devANuppiyA ! sUriyAbhassa devassa mahAtthaM mahagdhaM maharihaM iMdAbhiseyaM uvaTThaveha) he devAnupriyo ! tumaloga sUryAbhadeva kA mahArthamahAprayojanavAlA, mahArya adhikamUlyavAlA, mahArha-mahAjanoM ke lAyaka, aisA vipula indrAbhiSeka-indrapadameM abhiSeka ke upakaraNoM ko upasthita karo (taeNaM te AbhiyogiyA devA sAmANiyaparisovavannehiM devehiM evaM buttA samANA hadvatuTTha jAva hiyayA karayalapariggahiya sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu' 'evaM devo tahatti' ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNaMti) tava ve Abhiyogika deva jaba sAmAnikapariSadupapannakadevone isa prakAra unase kahA taba hRSTatuSTa yAvat hRdaya vAle hue aura usI samaya unhoMne vinaya se donoM hAtha joDakara 'Apa jaisA kahate haiM hame pramANa hai' isa prakAra se unakI AjJA ke 'taeNaM sUriyAbhassa devassa' ityAdi / sUtrA--(taeNa) tyA25chI ( sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA Abhiogie deve saddAvei) sUryAmanA sAmAna pariSadu55-na devaas| mAliyA4i hevAne masAlyA. (sadAvittA evaM vayAsI) mAlAvIna / pramANe : meM (khippAmeva bho devANuppiyA ! sUriyAbhassa devassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM IdAbhiseyaM uvaveha)vAnupriyA! to do sUryAmahevanA mAya marDara kiMmatI, mahAI-bhadra puruSo mATe yogya, evA vipula IndrAbhiSekaIndrapada mATe liye 42vAnA sa 5426||-psthit 421. (tae gaM te AbhiyogiyA devA sAmANiyaparisovavannehiM devehiM evaMvuttA samANA hadvatu? jAva hiyayA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTa "evaM devo tahatti" ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisugaMti ) tyAre te mAliyonis vAme sAmAni pariSaH55nna hevonI mevI AjJA sAMbhaLI tyAre teo hRSTa tuSTa yAvat hRdayavALA thayA ane tatkAla teo vinaMtI karatA banane hAtha joDIne ApanI je AjJA che te amArA mATe zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 rAjapraznIyasUtre pratizrutya uttarapaurastyaM digbhAgam avakrAmanti, uttarapaurastyaM digbhAgam avakramya vaikriyasamudghAtena samavahanyante samavahattha, saMkhyeyAni yojanAni yAvad dvitIyamapi vaikriyasamudghAtena samavahatya aSTasahasraM sauvarNikAnAM kalazAnAm , aSTasahasra rUpyamayANAM kalazAnAm , aSTasahasraM maNimayAnAM kalazAnAm , aSTasahasraM suvarNarUpyamayANAM kalazAnAm , aSTasahasraM suvarNamaNimayAnAM kalazAnAm - aSTasahastraM rUpyamaNimayAnAM kalazAnAm , aSTasahastraM suvarNarupyamaNimayAnAM kalazAnAm , aSTAsahasraM bhaumAnAM kalazAnAm evaM bhRGgArANAm AdarzAnAM sthAlAnAM vacanoM ko namratA ke sAtha svIkAra kara liyA (paDisuNittA uttarapurasthima disIbhAgaM avakamaMti, avakkamittA veubviyasamugdhAeNaM samohaNaMti) svIkAra karake ve IzAnakone meM cale gaye. vahAM jAkara unhoMne vaikriyasamudghAtakiyA (samohaNittA saMkhejjAI joyaNAI jAva dopi veuvviyasamugdhAeNaM samohaNittA aTThasahassaM sovanniyANa kalasANaM) vaikriya samudghAta karake unhoMne saMkhyAtayojanoM taka apane AtmapradezoM ko bAhara nikAlA yAvat dubArA bhI phira unhoMne vaikriyasamudghAta kiyA-isa prakAra samudghAta karake unhoMne 1008 suvarNa ke kalazoM ko (aTThasahassaM ruppamayANaM kalasANaM, aTThasahassaM maNimayANaM kalasANaM aDasahassaM suvaNNaruppamayANaM kalasANaM, aTThasahassaM suvaNNamaNimayANaM, kalasANaM, aTThasahassaM ruppamaNimayANaM kalasANa, aTThasahassaM suvaNNaruppamaNimayANaM kalasANaM, aTThasahassaM bhomijjANaM kalasANaM) 1008 cAMdI ke kalazoM ko, 1008 maNiyoM ke kalazoM ko, 1008 suvarNarupya ke kalazoMko, 1008 suvarNa evaM maNiyoM ke kalazoM ko pramANarUpa che." A pramANe vacane kahIne namratApUrvaka temanI AjJA svIkArI sIdhI. (paDisuNittA uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaMti, avakkamittA veuvviyasamugdhAeNaM samohaNNati) svArIne tethe| zAnabhai vdu Ran. tyAM pAyAne tebhAre vaiyi samudhAta ghyA. ( samohaNittA saMkhejjAi joyaNAI jAva doccaMpi veuvviyasamugghAeNaM samohaNittA advasahassaM sovanniyANaM kalasANaM) vaiThiya samudyAta karIne temaNe saMkhyAta yejane sudhI pitAne Atmapradezane bahAra kADhayA yathAvat bIjIvAra paNa temaNe vaikiyasamudraghAta karyo. A pramANe samudraghAta karIne tebhAre 1008 sonAnA zAna (asahassaM ruppamayANaM kalasANaM aTTasahassaM maNimayANaM kalasANaM, asahassaM ruppamaNimayANaM kalasANaM, adusahassaM suvaSNaruppamaNiyANaM kalasANaM, adusahassaM bhomijjANaM kalasANaM) 1008 yAMhInA zAne, 1008 maannonA kaLazane, 1008 suvarNa pyamaya kaLazane, 1008 suvarNa ane maNionA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU.0 85 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam pAtrINAM supratiSThiAnAM vAtakarakANAM ratnakaraNDakAnAM puSpacaGgerINAM yAvat lomahastacaGgerI NAM puSpapaTalakAnAM yAvat lonahastapaTalakAnAM siMhAsanAnAM chatrANAM cAmarANAM tailasamudgAnAM yAvat aanasamud gAnAM dhvajAnAm , aSTasahasraM dhUpakaTucchukAnAM vikurvanti, vikRtya tAn svAbhAvikAMzca vaikriyAMzca kalazAMzca yAvat kaTucchukAMzca gRhNanti, gRhItvA sUryAbhAd vimAnAt pratini1008rupyamaNimayakalazo ko, 1008 suvarNarupya evaM maNimaya kalazoM ko, 1008 mRttikA ke kalazoM ko (evaM bhiMgArAgaM AyaMsANaM thAlANaM pAINaM suSaiTThANaM) 1008 bhaMgAroM ko AdarzoM ko, sthAloM ko, pAtroM ko, supratiSThAnoM ko (vAyakaragANaM) 1008 vAtakarakoMko (rayaNakaraNDagANaM puSkacaMgerINaM jAva lomahatthacaMgerINa) 1008 ratnakaraNDakoM ko puSpacaMgerikAoM ko yAvat lomahastacaMgerikAoM ko (pupphapaDalagANaM jAva lomahatthapaDalagANaM sIhAsaNArNa chattANaM cAmarANaM telamasuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM) puSpapaTalakoM ko, siMhAsama ke. yAvat chatroM ko. telasamudgakoM ko yAvat aMjanasamu dgakoM ko jhayANa ahasahassaM dhUvakaDUcchuyANaM viuvvaMti) 1008 dhvajAoM ko aura 1008 dhUpakaTucchukoM ko apanI vikriyA zakti se utpanna kiyA (viuvvittA te sAbhAvie ya veuvie ya kalase ya jAva kaDucchue ya giNhaMti) utpanna karake phira unhoMne una svAbhAvika evaM vikriyAjanyakalazoM ko yAvat dhUpakaDucchukoM ko apane2 hAthoM se liyA (givhittA sUri kaLazane, 1008 pya maNimaya kaLazone 1008 suvarNapya ane maNimaya 4sAne 1008 mATInA zAne (evaM bhiMgArANa AyaMsANaM thAlANaM pAINaM supaiTThANaM 1008 ||2||ne, mAze (15) ne, sthAnAne, pAtrAne, supratiSThAnAne (vAyakaragANaM) 1008 vAta42 |ne, (rayaNakaraNDagANaM pupphacaMgerINaM jAva lomahatthacaMgerINaM) 1008 2na 42 Ane 55 rizamAne yAvata somarataya garimAne (pupphapaDalagANaM jAva lomahatthapaDalagANaM sIhAsaNANaM chattANaM cAmarANaM tela samuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM) pu05584ne yAvat soma 42ta 5TIne, siMhAsanane, chatrone cAmarone, telasamudagalene yAvat aMjana samudgone, ( jhayANaM adusahassaM dhUvakaDucchayANaM viuvvaMti ) 1008 450 mene bhane 1008 55442chune potAnA viliyA sahita utpanna 4aa. (viuvvittA te sAbhAvie ya veuvvie ya kalase ya jAya kaDucchue ya giNhaMti ) G5-na 4rIne 5chI tamA te svAbhAvika temaja vikiyA janya kaLAne yAvat dhUpa kaDurachukone potapotAnA zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 rAjapraznIyasUtre krAmanti, pratiniSkamya tayA utkRSTayA capalayA yAvat tiyaMgasaMkhyeyAnAM yAvad vyativrajan vyativrajan yatraiva kSIrodakasamudraH tatraiva upAgacchanti, upAgatya kSIrodakaM gRhNanti, yAni tatrotpalAni tAni gRhNanti yAvat zatasahasrapatrANi gRhNanti, gRhItvA yatraiva puSkarodakaH samudrastatraiva upAgacchanti, upAgatya puSkarodakaM gRhNanti gRhItvA yAni tatrotpalAni zatasahasrapatrANi tAni yAvad gRhNanti, gRhItvA yatraiva samayakSetraM yatraiva bharatairavatAni varSANi yatraiva mAgadhavaradAmayAbhAo vimANAo paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA tAe ukkiTThAe cavalAe jAva tiriyamasaMkhejjANaM jAva vIivayamANe vIivayamANe jeNeva khIrodayasamudde teNeva uvAgacchaMti) lekara ve usa sUryAma vimAna se bAhara nikale aura nikalakara usa utkRSTa capalagati se yAvattiyagloka meM asaMkhyAta yojanapramANa kSetra ko ullaGghana karate2 jahAM kSIrodadhisamudra thA vahAM para Aye (uvAgacchittA khIroyaMga givhaMti) vahAM AkArake unhoMne kSIrodakako bharA (jAvasayasahassapattAI tAI jAva giNhaMti) yAvat zatasahasrapatroM ko-zatasahasrapatte vAle kamaloM ko liyA (givhittA jeNeva pukkharodae samudde teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA pukkharodayaM gehaMti giNhittA jAI tatthuppalAI sayasahassapattAI, tAI jAva giDaMti) lekara phira ve jahAM puSkarodaka samudra thA vahAM para Aye vahAM Akara unhoMne puSkarodaka ko bharA, bharakara phira vahAM jitane utpala kamala zatasahasrapatra the una sabako yAvat liyA (givhittAjeNeva samayakhette jeNeva bharaheravayAI vAsAI jeNeva mAgahavaradAmaSabhAsAI yAmai ali. (giNhittA sUriyAbhAo vimANAo paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA tAe ukkhiTTAe cavalAe jAva tiriyamasaMkhejjANaM jAva vIivayamANe vIivayamANe jeNeva khIrodayasamudde teNeva uvAgacchaMti) sana t| te sUryAlavimAnamAthI bahAra nIkaLyA ane nIkaLIne te potAnI utkRSTa capala gatithI yAvat tiryalokamAM asaMkhyAtajana pramANa kSetranuM ullaMghana karatAM karatAM kyA kSIrodadhi samudra to tyA mAvyA. (uvAgacchittA khIroyagaM giNhaMti ) tyAM payAna tamarI kSI (kSI2048 ) mayu. (jAva sayasahassapattAiM tAI jAva giMNhaMti) yAvat zatasa sApatravANA bhAna dIyA, (giNhittA jeNeva pukkharodae samudde teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA pukkharodayaM geNhaMti, giNhittA jAI tatthuppalAI sayasahassapattAI tAI jAva giNhaMti) sana pachI te jyA 1042 / 64 samudra to tyai gayA. tyAM jaIne temaNe puSkarodaka bharyuM. bharIne pachI tyAM jeTalAM zatasahastrapatra G.58 tai te mayAM yAvat sIyAM. (givhittA jeNeva samayakhette jeNeva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 85 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam 577 prAbhAsAni tIrthAni tatraiva upAgacchanti, upAgatya tIrthodakaM gRhNanti gRhItvA tIrthamRttikAM gRhNanti, gRhItvA yatraiva gaGgA - sindhu-raktA raktavatyo mahAnadyastatraiva upAgacchanti, upAgatya salilodakaM gRhNanti gRhItvA ubhayataH kUlamRttikAM gRhNanti, gRhItvA kSullahimavacchikha virSadhara parvatAstatraiva upAgacchanti, upAgatya dakaM gRhanti sarvavarANi sarva puSpANi sarvagandhAn sarvauSadhisiddhArthakAn gRhNanti, gRhItvA titthAI teNeva uvAgacchaMti ) lekara phira ve jahAM para samayakSetra - DhAIdvIpa thA, jahAM bharata aivata kSetra the, jahAM mAgadhavaradAma prabhAsatIrtha the vahAM para Aye, ( uvAgacchittA titthodagaM gevhaMti, givhittA titthamaTTiyaM gevhaMti, gevhittA jeNeva gaMgA sindhu-rattA- rattavaIo mahAnaIo teNeva uvAgacchaMti) vahAM Akarake unhoMne tIrthodaka liyA- use lekara phira unhoMne vahAMkI mRttikA lekara phira ve jahAM gaMgA sindhu, raktA, aura raktavatI mahAnadiyAM thI vahAM para Aye ( uvAgacchittA salilodagaM gevhaMti, gevhittA - ubhao kUlamaTTiyaM gevhaMti, geNhittA jeNeva cullahimavaMta siha rivA saharapavvayA teNeva uvAgacchaMti ) vahAM Akarake unhoMne salilodaka bharA salilodaka bharakara - use bharakara phira unhoMne vahAMse donoM taToMkI mRttikAko liyA aura lekara phira ve jahAM kSullahimavAn varSadhara parvata aura zikhari varSadhara parvata the vahAMpara Aye ( uvAgacchittA dagaM gehaMti) vahAM Akarake unhoMne vahAMse jala bharA (savvatyare savvapuphe bharaheravayAi' vAsAI jeNeva mAgahavaradAmatabhAsAI titthAi teNeva uvAgacchati ) laIne pachI tee jyAM samayakSetra-DhAIdvIpa hatA, jyAM bharata airavata kSetra hatuM, nayAM bhAgadhava2dvAbha pralAsa tIrtha hetuM tyAM bhAvyAM. ( uvAgacchittA titthodaga gehati gevhittA titthamaTTiyaM geNhaMti gevhittA jeNeva gaMgA-sindhu-rattA rattavaio mahAnaio teNeva uvAgacchaMti ) tyAM yahAMthIne tebhAge tIrtho: bIdhu tIrtho bahane pachI temaNe tyAMnI mRttikA lIdhI. mRttikA laIne teo jyAM gaMgA sindhu, rakatA ane rastavatI bhahAnahI the| hatI tyAM bhAvyAM. ( uvAgacchittA salilodgaM gevhaMti, gevhittA ubhao kUlamaTTiyaM geNhaMti, geNhittA jeNeva cullahimavaMta sihriv| saharapavvayA teNeva ubAgacchati ) tyAM AvIne temANe sasiloha layu. savitAdR4larIne tebhave tyAMthI banne kinArAonI mATI lIdhI ane laIne pachI te jayAM kSulla himavAnuM vadhara parvata mane ziAra varSadhara parvata hatA tyAM gayA, (utrAgacchittA dagaM geNhaMti ) tyAM yahathIne temaze tyAMthI pANI layu ( savvatyare savvapuSphe savvagaMdhe savvosahisiddhatthae giNhaMti ) tena sarvaRtuyonA suMdara puNyAne, sarva gadhadravyAne zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 __rAjapraznIyasUtre yatraiva padmapuNDarIkahaMdastatraiva upAgacchanti, upAgatya hRdodakaM gRhNanti, gRhItvA yAni tatra utpalAni yAvat zatasahasrapatrANi tAni gRhNanti gRhItvA yatraiva haimavatai ravatAni varSANi yatraiva rohitA-rohitAMzA-suvarNakUlA-rUpyakUlAH mahAnadyastatraiva upAgacchanti, salilodakaM gRhanti, gRhItvA ubhayataH kUlamRttikAM gRhNanti, gRhItvA yatraiva zabdApAtivikaTApAtiparyAyA vRttavaitATyaparvatAstatraiva upAgasavvagaMdhe savvosahisiddhatthae giNhaMti ) tathA samasta RtuoMke sundara puSpoMko, samasta gaMdha dravyoMko evaM sauSadhiyoMko evaM siddhArthakoMko liyA (giNhittA jeNeva paumapuMDarIyadahe teNeva uvAgachaMti ) phira ve vahAMse ina sabako lekara jahAM padma evaM puNDarIkahada thA vahAM para Aye-(uvAgacchittA dahodagaM gehaMti geNhittA jAI tattha uppalAI jAva sayasahassapattAI tAI gehaMti, geNhitA jeNeva hemavayaeravayAI vAsAI jeNeva rohiyarohiyaMsA suvaNNakUla-rUppakUlAo mahANaIo teNeva uvAgacchaMti ) vahAM Akarake unhoMne ina hRdoMse udaka bharA, udaka bharakara phira unhone vahAM para jitane bhI utpala yAvat zatasahasrapatravAle kamala the una sabako liyA ina sabako lekara phira ve jahAM haimavata aura airavata kSetra the, jahAM rohita, rohitAMsA, suvarNakUlA evaM rUpyakUlA nAmakI mahAnadiyAM thIM vahAM para Aye ( salilodagaM gehaMti ) vahAM Akara unhoMne vahAMse salilodaka ( jala ) bharA, (geNhittA ubhayao kUlamaTTiyaM givhaMti) bharakara phira unhoMne vahAMse donoM taToMkI mRttikA lI, (giNhattA jeNeva saddAvai biyaDAvai pariyAgA baTTaveyaDDhapavvayA teNeva bhane savaiSidhimAna mane siddhAne dIghai. (giNhittA jeNeva paumapuMDarIyadahe teNeva uvAgacchaMti ) 5chI tethe tyAMcI ma! madhI vastumAna bane yA 5 mana purI 44-52 / to, tyAM gayA. ( uvAgacchittA dahodagaM gehaMti jAi tattha uppalAi jAva sayasahassapattAi tAI gaNhaMti, geNhittA jeNeva hemavayaeravayAI vAsAI jeNeva rohiyarohiyaMsA suvaNNakUla-ruppakUlAo mahANaio teNeva uvAgacchaMti) tyAM jaIne temaNe te hadamAMthI udakabharyuM udakabharIne pachI temaNe tyAM jeTalA utpaloyAvat zatasahastra patravALA kamaLe hatAM, te sarva laI lIdhAM tyArabAda teo jyAM haimavata ane eravata kSetra hatAM jyAM rohita, rohitAMsA, suvarNakUla mana surupayasA nAmanI mahAnahI tI tyAM gayA. (salilodagaM gehaMti) tyAM paDeyAne tebhAre tamAthI salilamayu". (geNhittA ubhayao kulamaTTiyaM giNhaMti) sarIne 57. tebhAre tyAMcI mane niyAnI mATI sIdhI. (giNhittA jeNeva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 85 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam cchanti, upAgatya sarvaturvarAn tathaiva yatraiva mahAhimavadrukmivarSadharaparvatAH tatraiva upAgacchanti tathaiva yatraiva mahApadmamahApuNDarIkahadAstatraiva upAgacchanti, upAgatya hRdodakaM gRhNanti, tathaiva yatraiva harivarSa ramyakavarSANi yatraiva harikAntA-nArIkAntA mahAnadyastatraiva upAgacchanti, tathaiva yatraiva gandhApAti-mAlyavatparyAyA vRttavaitA uvAgacchati, uvAgacchittA savvatUyare taheva jeNeva mahAhimavaMtaruppivAsaharapavvayA teNeba uvaagcchNti| mRtikA lekara phira ve jahAM zabdApAti evaM vikaTApAti nAmake vRttavaitATyaparvata the vahAM para Aye vahAM Akarake unhoMne sarvaRtuo ke uttamottama puSpoM ko yAvat siddhArthakoM (sarasoM) ko liyA phira vahAM se ve mahAhimavaMta parvata para aura ruvima parvata para Aye (taheva jaNeva mahApauma mahApuMDarIyaddahA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA dahodagaM gehaMti) usI tarahase mahApadma aura mahApuNDarIka hRda the vahAM para Aye vahAM Akara unhoMne hadodaka liyA (taheba jeNeva harivAsarammagavAsAI jeNeva harikaMta nArikaMtAo mahANAIo teNeva uvAgacchaMti-taheva jeNeva gaMdhAvAi mAlavaMta pariyAyA vaTTaveyaDDhapavvayA teNeva taheva jeNeva nisahanIlavaMtavAsaharapavvayA taheva jeNeva tigicchikesaridahAo teNeva uvAgacchaMti) usI taraha se ve jahAM harivarSa aura ramyakavarSa kSetra the, jahAM harikAntA aura nArIkAntA mahAnadiyAM thI vahAM para Aye. usI taraha se ve jahAM gandhApAti evaM mAlya saddAvai-viyaDAvai-pariyAgA vaTTaveyaDDhapavvayA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA savvatUyara taheva jeNeva mahAhimavaMtaruppivAsaharapavvayA teNeva uvAgacchaMti) bhATI laIne pachI teo jyAM zabdApAti ane vikaTApAti nAmanA vRttavaitADhaya parvata hatA tyAM gayA. tyAM jaIne temaNe sarvaRtuonAM uttamottama pupone yAvat siddhArthane lIdhA pachI tyAMthI teo mahAhimavaMta parvata para ene rukima parvata 52 gayA. (taheva jeNeva mahApauma-mahApuMDarIyaddahA teNeva uvAgacchati uvAgacchittA dahodagaM geNhaMti ) yA pramANe 4 tethe tyAMthI mA55 mane purI hatA tyAM gayA. tyAM ne tmaah|64 sIdhu. ( taheva jeNeva harivAsarammagavAsAI jeNeva harikatanArikatAo mahANaIo teNeva uvAgacchaMti-taheva jeNeva gaMdhAbAi mAlavaMta pariyAyA vaTTaveyaDDhapavvayA teNeva taheva jeNeva nisaNanIlavaMtavAsaharapavvayA taheva jeNeva tigicchi kesariddahAo teNeva uvAgacchaMti ) / prabhArI 4 teso tyAMthI nyA harivarSa ane ramyakavarSa kSetra hatAM, jyAM harikAnatA ane nArIkAntA mahA nadIo hatI tyAM gayA. A pramANe ja teo tyAMthI ganhApAti ane mAlyavaMta nAmanA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 rAjapraznIyasUtre DhyaparvatAstatraiva tathaiva yatraiva niSadhanIlavarSadharaparvatAstathaiva yatraiva tigicchakesa rihRdAstatraiva upAgacchanti,, upAgatya tathaiva yatraiva mahAvidehaM varSa yatraiva zItA-zItodA mahAnadyastatraiva yatraiva sarvacakravartivijayA yatraiva sarvamAgadhavaradAma-prabhAsAni tIrthAni tatraiva upAgacchanti, upAgatya tIrthodakaM gRhNanti, gRhItvA yatraiva sarvAntaranadyo yatraiva sarvavakSaskAraparvatAH tatraiva upAgacchanti, sarvartuvarANi tathaiva yatraiva mandaraH parvato yatraiva bhadrazAlavanaM tatraiva upAgacchanti, vaMta nAmake (vRttavaitADhya parvata the vahAM para Aye-usI taraha se ve jahAM niSadha, nIlavarSadhara parvata the vahAMpara Aye, usI taraha se ve jahAM niSadha, kesari hada the vahAM para Aye (uvAgacchittA taheva jeNeva mahAvidehe vAse jeNeva sIyA sIodAo mahANaIo teNeva, taheva jeNeva savvacakkavaDhivijayA jeNeva savvamAgahavaradAmapabhAsAiM titthAI teNeva uvAgacchati) vahAM Akarake usI prakArase ve jahAM mahAvideha kSetra thA, jahAM-sItAsItodAmahAnadIyAM thIM vahAM para Aye usI taraha se phira ghe jahAM sarvacakravartiyoM ke vijayastaMbha the aura vahAM sarvamAgadhavaradAmaprabhAsa tIrtha the vahAM para Aye (uvAgacchittA titthodagaM gehaMti) vahAM Akara ke unhoMne vahAM se tIrthoM daka liyA (geNhittA jeNeva savvaMtaraNAIo jeNeva savvavakravArapavvayA teNeva uvAgacchaMti) tIrthodaka lekara phira ve jahAM sarvAntara nadiyAM thIM aura vahAM sarvavakSaskAra parvata the vahAM para Aye vahAM Akara unhoMne sarva RtuoM ke uttamottama puSpoM ko yAvat siddhArthakoM-sarpapoMko liyA (jeNeva vRttavaitADhaya parvata hatA tyAM gayA, A pramANe ja teo tyAMthI jyAM niSadha, nIla varSadhara parvata hatA tyAM gayA. A pramANe teo tyAMthI jyAM tigiccha, sari 48 tA tyAM gayA. ( uvAgajittA taheva jeNeva mahAvidehe vAse jeNeva sIyA sIodAo mahANaIo teNeva taheva jeNeva savvacakkavaTi vijayA jeNeva savvamAgahavaradAmapabhAsAi titthAI teNeva uvAgacchaMti) tyo 2 te 5sAMnI jemaja jayAM mahAvideha kSetra hatuM, jyAM sItAsItAdA mahAnadIo hatI tyAM gayA tyAra pachI teo jayAM sava cakravartionA vijayasta hatA ane jyAM sarva bhaa||5124aam prabhAsatI hetu yai gayA. (uvAgacchittA titthodagaM geNhaMti ) tyai 54yAne temaNe tyAthI tIrthIha4 sIdhu. (geNhittA jeNeva savvaMtaraNaIo jeNeva savvavakkhArapavvayA teNeva uvAgacchaMti ) tIrthA bane tAnyo santi2 nhii| hatI, ane jyAM sarvavakSaskAra parvata hatA tyAM gayA. tyAM pahoMcIne temaNe satumAnA uttamottama puruSone yAvata siddhArtha - sapA-ne dIghai. (jeNeva zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 581 subodhinI TIkA. sU. 85 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam sarvatuvarANi sarvapuSpANi sarvamAlyAni sarvopadhisiddhArthakAMzca gRhNanti, gRhItvA yatraiva nandanavanaM tatraiva upAgacchanti, upAgatya sarvatuvarANi yAvat sarvoSadhisiddhArthakAMzca sarasagozIrSacandanaM ca gRhNanti, gRhItvA yatraiva saumanasavanaM tatraiva upAgacchanti, sarvartuvarANi yAvat sarvoSadhisiddhArthakAMzca sarasagozIrSacandanaM ca divyaM ca sumanodAmadardaramalayasugandhikAMzca gandhAn gRhanti, gRhItvA yatraiva paNDakavanaM tatraiva upAgacchanti, upAgatya sarvartuvarANi yAvat sarvoSadhisiddhArthamaMdare pancae jeNeva bhadasAlavaNe teNeva uvAgacchaMti) phira ve vahAMse jahAM maMdara parvata thA aura jahAM bhadrazAlavana thA vahAMpara Aye ( savvatayare savvapupphe, savvamalle, sacosahisiddhatthae ya geNDaMti, geNhittA jeNeva gaMdaNavaNe teNeva uvAgacchati) vahAMse sarvaRtuoMke zreSTha puSpoMko sarva mAlAoMko sarvoSadhiyoMko evaM siddhArthakoMko liyA, lekara phira ve jahAM nandanavana thA vahAM para Aye (uvAgacchittA savvatUyare jAva savvosahisiddhatthae sarasagosIsacaMdaNaM ca giNhaM ti) vahAM Akarake unhoMne vahAMse sarvaRtuoMke zreSTha puSpoMko yAvat sarvoSadhiyoMko evaM siddhArthakoMko (sarasuko) evaM sarasagozIrSacandanako liyA (giNhittA jeNeva somasavaNe teNeva uvAgacchaMti) vahAMse yaha saba lekara phira ve jahAM saumanasavana thA vahAM para Aye (savvatUyare jAva sabbosahisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdaNaM ca divvaM ca suvaNNadAmaM daddaramalayasugaMdhie ya gaMdhe giNhaMti) vahAM Akara unhoMne vahAMse samastaRtuoMke phUloMko yAvat sauM maMdare pavvae jeNeva bhaddasAlavaNe teNeva uvAgacchati) tyA2 57 te tyAMcA ri ma42 5 ta to bhane yo bhadrazAsana tu tyAM gayA. (savvatUyare savvapupphe, savvamalle, savvosahisiddhatthae ya geNhaMti, geNhittA jeNeva gaMdaNavaNe teNeva uvAgacchati) tyAMthI saba tumAna zreSTha dhyAna, sava mAsAsAne, svaussdhiene ane siddhArthakone lIdhAM. A badhuM laIne teo tyAMthI jyAM naMdanavana tuM tyo gayA. ( uvAgacchittA savvatUyare jAva savvosahi siddhatthae sarasagosIsacadaNaM ca giNhaMti ) tyA 4 temANe tyAMthI saba *tumAnAM zreSTha puNyAne yAvat savauSadhimAna, siddhArtha ne bhane sa2sa gauzISa ya-hamAna bIghai. (giNhittA jeNeva somaNasavaNe teNeva uvAgacchati) tyAMthI madhI vastume na to nyo saumanasavana tuM tyAM gayA. ( savvatUyare jAva savvosahisiddhatthae ya sarasagosIsacadaNaM ca divvaM ca suvaNadAmaM daddaramalayasugaMdhie ya gaMdhaM giNhaMti ) tyAM na to tyAMthI sarva RtuonA pupane yAvat savaSadhione siddhArthakane lIdhA temaja zrI 2 / 4 praznIya sUtra :01 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 rAjapraznIyasUtre kAzca sarasagozIrSacandanaM ca divyaM ca sumanodAmadardaramalayasugandhikAMzca gandhAn gRhNanti, gRhItvA ekato milanti militvA tayA utkRSTayA yAvad yatraiva saudharmaH kalpo yatraiva sUryAbhaM vimAna yatraiva abhiSekasabhA yatraiva sUryAbho devastatraiva upAgacchanti, upAgatya sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake SadhiyoMko aura siddhArthakoMko liyA tathA gozIrSacandana evaM puSpoMkI mAlA oMko liyA dardara, malaya, evaM sugaMdhita gaMdhoMko liyA. (giNhittA jeNeva paMDagavaNe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA savvatUyare jAva savvosahisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdaNaM ca divvaM ca suvaNNadAmaM daddaramalaya sugaMdhie ya gaMdhe giDaMti) ina sabako lekara phira ve jahAM pANDukavana thA vahAM para Aye vahAM Akara unhoMne vahAMse bhI samasta RtuoMke sundara puSpoMko, yAvat sarvoSadhiyoMko, siddhArthakoMko evaM sarasagozIrSacandana tathA divya sumanodAma, dardara, malaya evaM sugaMdhita gaMdhadravyoMko liyA. (giNhittA egayao milAyati, milAittA tAe ukiTTAe jAva jeNeva sohamme kappe jeNeva sUriyAbhe vimANe abhiseyasabhA jeNeva sariyAme deve teNeva uvAgacchaMti) ina sabako lekara phira unhoMne ApasameM inheM milAyA-milAkara phira ve usa utkRSTa dehagatise vahAM calakara jahAM saudharmakalpa thA aura jahAM sUryAbhavimAna thA, tathA usameM bhI jahAM abhiSeka sabhA thI evaM jahAM vaha sUryAbhadeva thA vahAMpara Aye (uvaaggozISacaMdanane, ane puSponI mALAone laIne darda2, malaya ane sugaMdhita apAna sIdhA. (gimhittA jeNeva paMDagavaNe teNeva uvAgacchati uvAgacchitA savvatUyare jAva savvosahisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdaNaMca divvaM ca suvaNNadAmaM daddaramalayasugaMdhie ya gaMdhe giNhaMti ) mA 54ii vastu bana to yai vi45na hetu tyo gayA, tyAM pahoMcIne temaNe tyAMthI paNa sarva RtuonAM suMdara puSpone yAvat savodhione, siddhArthakane ane sarasa SaSacaMdana temaja divya sumane dAma dara, bhatAya sane susadhita dravyAne bIi. ( giNhittA egayao milAyaMti, milAittA, tAe ukkiTThAe jAva jeNeva sohamme kappe jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva abhiseyasabhA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchati ) 0 pramANe madhI 12tumAna sAdhane teoe badhI vastuonuM mizraNa karyuM ane tyArapachI teo potAnI utkRSTa devagatithI jyAM saudharma kalpa hato, ane jyAM sUryAbhavimAna hatuM temaja temAM 5 nyai maliSe salA tI mane yA sUryAsa va to tyai gayA. ( uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 subodhinI TIkA. sU. 85 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam aJjaliM kRtvA jayena vijayena varddhayanti varddhayitvA taM mahArthaM mahArthaM mahAIM vipulam indrAbhiSekam upasthApayanti / / sU0 85 // ' taraNaM sUriyAbhassa devassa ' ityAdi TIkA - vyAkhyA nigadasiddhA / navaram - sarvartuvarANi - sarvaprakArANi - AmalakAdikaSAyadravyANi / / sU0 85 // mUlam - tae NaM taM sUriyAbhaM devaM cattAri sAmANiyasAhasIo cattAri aggamahisIo saparivArAo tinni parisAo satta aNiyAhivaiNo solasa Ayarakkhadeva sAhasIo ane va bahave sUriyAbhavimAnavAsiNo devA ya devIo ya tehi sAbhAviehiM ya viubviehiM ya varakamalapaiDANehiM ya surabhivaravAripaDipunnehiM caMdaNakayacacciehiM Aviddha kaMThe guNehiM paumupalapihANehiM sukumAlakomalapariggahiehiM aTTha sahasseNaM soniyANaM kalasANaM jAva aTTasahasseNaM bhomijjANaM kalasANaM savvodaehiM savvamahiyAhiM savvatyarehiM jAva cchittA sUriyA deva karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTTu jaeNaM vijaeNaM baddhAviti - vaddhAvittA taM mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAbhiseya uTThati ) vahAM Akarake unhoMne sUryAbhadevako donoM hAtha joDakara vinayake sAtha namaskAra kiyA aura jayavijaya zabdoMkA uccAraNa karate hue use badhAI dI. badhAI dekara phira unhoMne mahArthasAdhaka, mahArgha mahAjanoMke yogya usa vipula indrAbhiSeSakakI saba lAI huI sAmagrIko upasthita karadiyA / isa sUtra kI vyAkhyA isa mUlArthake jaisI hI hai 'sarvartuvarANi' pada se yahAM samasvaprakArake Amalaka Adi kaSAya dravyoMko grahaNa kiyA gayA / sU. 85 / baddhAviti, vaddhAvittA taM mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM idAbhiseyaM uvadurveti ) tyAM pahAMcIne temaNe sUryAbhadevane banne hAthoDIne namratApUrvaka namaskAra karIne ane jaya vijaya zabdonuM uccAraNa karatAM tene vadhAmaNI ApI ane tyAra pachI teoe sarva sthAnAthI ekatra karIne lAvelI badhI vastune tenI sAme upasthita karI. yA sUtranI TIma bhUlArtha prabhA 4 che, " sarvartu varANI " pahathI ahIM Amalaka vagere samasta prakAranA kaSAya dravya grahaNa karavAmAM AvyA che. sU. pA zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre savvosahisiddhatthahiM ya savviDDhIe jAva pavAeNaM mahayA mahayA iMdAbhiseeNaM abhisiMciti / / sU0 86 / / 584 chAyA - tataH khalu taM sUryAbhaM devaM catasraH sAmAnikasAhastryaH, catasraH agramahiSyaH saparivArAH tisraH pariSadaH sapta anIkAdhipatayaH SoDaza AtmarakSaka deyasAhastryaH anye'pi bahavaH sUryAbhavimAnavAsino devAzca devyazca taiH svAbhAvikaizca vaikriyaiva varakamalapratiSThAnaizca surabhivaravAriMpratipUrNaiH candanakRtacarcitaiH AviddhakaSTheguNaiH padmotpala pidhAnaiH sukumAla komalaparigRhIteH aSTa 'taNaM taM sUriyA devaM ' ityAdi / sUtrArtha - (taraNa) isake bAda ( taM sUryAbhaM devaM cattAri sAmANiyasAhasIo) usa sUryAbhadeva kA cAra hajAra sAmAnika devoMne (cattAri - saparivArAo aggamavisIo) parivArasahita cAra agramahiSiyone (tinni) parisAo ) tIna pariSadAoMne (satta aNiyAhivaiNo ) sAta anIkAdhipatiyoMne ( solasa AyakhakhadevasAhassIo) 16 hajAra AtmarakSakadevoMne (anne viyabahave sUryAbhavimAnavAsINo devA ya devIo ya ) tathA aura bhI aneka sUryAbhavimAnavAsI devoMne evaM devIyoMne ( tehi sAbhAviehiM ya viunviehi ya varakamalapaTThANehi ya surabhivaravAripuNNehi) una svAbhAvika evaM vikriyAzakti se niSpAdita kiye gaye aise kalazoM se ki sundara kamaloM ke Upara sthApita kiye gaye, tathA sugaMdhita uttama jala se bhare hue haiM (caMdaNakayacacciehi AviddhakaMTheguNerhi) evaM caMdana se jina para lepa kiyA 'taeNaM taM sUriyAbha devaM ' ityAdi / sUtrArtha - ( tae NaM) tyArapachI (taM sUriyAbhaM devaM cattAri sAmANiya sAhasIo ) te sUryAladevanA yAra hantara sAmAni heveo (cattAri saparivArAo agamahisIo) parivAra sahita agrahiSIone ( tinni parisAo ) RNa pariSahAsone ( satta aNiyAhivaiNo ) sAta anIadhipatiyAne ( solasa AyarakkhadevasAddassIo) soja hantara AtmarakSa4 hevAne ( anne vi bahave sUriyAbhavimAna vAsiNo devA ya vevIo ya ) tena khIla pazu ghaNAM sUryAlavibhAnavAsI hevAne ane devIsone ( sAbhAviehiM ya vivvahiM ya varakamalapaiTTANehiM ya sUrabhivaravAripaDipuNNehiM ) te svAbhAvika ane vikriyA zaktithI niSpAdita karavAmAM AvelA kaLazeAthI-ke jeo suMdara kamaLAnA upara mUkelAM che temaja suvAsita uttama jaLathI bharelAM che. ( caMdaNa kayacacciehiM AbiddhakaMTheguNehiM) yanhanavaDe nebhane lipta karavAmAM AvyAM che. yAne bhemanAM grIvA sthAnamA puNyabhAjAo suzolita che. ( paumuppalapihANehiM ) zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 86 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam 585 sahastreNa sauvarNikAnAM kalazAnAM yAvat aSTasahasreNa bhaumAnAM kalazAnAM sarvodakaiH sarvamRttikAbhiH sarvartuvaraiH yAvat sarvoSadhisiddhArthakaizca sarvadvaryA yAvat pravAditena mahatA mahatA indrAbhiSekeNa abhiSiJcanti / / sU0 86 // 'tae NaM' ityAdi - TIkA -- tataH abhiyogikadevaiH abhiSeka sAmagryupasthApanAnantaraM khalu taM sUryAbhaM devaM catasraH sAmAnikasAhastryaH = catussahasrasaMkhyakA devAH, gayA hai aura jinake kaMTho meM puSpo kI mAlAe~ paDI huI haiM ( paumuppalapahANehi) kamalarUpa Dhakana jinake mukha para Dhake hue haiM ( sukumAlako malapariggahiehiM ) aura jo atisukumAra hAthoM meM dhAraNa kiye hue ve indrapada meM abhiSeka kiyA ina kalazoM meM (aTThasahasseNa sovaNiyANaM kalasANaM jAva aTThasahasseNaM bhomijjANaM kalasANaM) 1008 suvarNanirmita kalaza the, yAvat 1008 miTTI ke kalaza the tathA (HostdaehiM sannamaTTiyAhiM savvatRparehiM jAva savvosahisiddhastha iya sanvidIe jAva pavAieNaM mahayA mahayA iMdA bhiseeNaM abhisiMcati) sarvodakoM se samastatIrthoM ke lAye hue jala se, samastatIrthoM se lAi huI mRttikAse, AmalakAdi sarvaprakAra ke kapAyadravyoM yAvat sarvoSadhiyoM se evaM siddhArthakoM se apanI sarva prakAra kI Rddhi ke anusAra tumulabAjoM kI dhvani pUrvaka usa sUryAbhadevakA vizAlarUpa se indrapada meM abhiSeka kiyA, / TIkArtha - jaba Abhiyogika devoMne abhiSeka sAmagrI upasthita kara dI taba usa sUryAbhadeva kA cAra hajAra sAmAnika devoMne sakhyAdi pariubhaja3ya ArachAhanathI nemo sabhAcchAhita che. ( sukumAla komalapariggahiehiM ) ane je ati sukumAra hAtheAmAM dhAraNa karAyelAM che. tenAthI Indrapada para maliSe4 4ye te udyazobhAM ( aTThasahasseNa sovanniyANaM kalasANa jAva asahatseNaM bhomijjANaM kalasANaM ) 1008 suvarNA nirmita uNazothI yAvat 1008 bhATInA ujazotha tebhana ( sacvodaehiM savva maTTiyAhiM savvatyarehiM jAva savvosahi siddhatthaehiM ya savviDDhIe jAva pavAieNaM mahayA mahayA iMdAbhiseeNaM abhisiMca 'ti ) srvodakAthI-samasta tIrthomAMthI lAvelA jaLathI samasta tIrthonI mATIthI Amalaka vagere sarva prakAranA kaSAya dravceAthI yAvat sarvASidhaothI ane siddhA kAthI peAtAnI sarva prakAranI Rddhimujaba tumula vAjAonI tumula dhvani sAthe vizALarUpathI sUryAbhadevanA indrapada para abhiSeka karyo, TIkA jayAre AbhiyAgika devAe abhiSekanI samasta sAmagrI upasthita karI tyAre te sUryAbhadetranA cAra hajAra sAmAnika devAe sakhyAdi parivAra zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __rAjapraznIyasUtre saparivArA: lakhyAdiparivArasahitAH catasraH agramahiSyaH, tisraHpariSadaH bAhyAbhyantaramadhyamarUpAstrisaMkhyAH pariSadaH, sapta-saptasaMkhyakAH anIkAdhipatayaH padAti-haya-kuara-vRSabha-ratha-nATaya-gandharvAnIkAnAM svAminaH, SoDaza AtmarakSakasAhastryaH SoDaza-sahasrasaMkhyakA AtmarakSakAH, tathA-ito'tiriktA anye'pi bahavaH sUryAbhavimAnavAsino devAzca devyazca taiH svAbhAvikaiH akRtrimaizca, vaikriyaiH vikriyAzaktiniSpAditaizca varakamalapratiSThAna:varakamalAni zreSThakamalAni pratiSThAnAni-AzrayA yeSAM taistathAbhUtaiH zreSTha kamalapuSpopari saMsthApitaiH ca-puna: surabhivaravAripratipUrNaiH-surabhINi-mRgandhIni yAni varavArINi-zuddhajalAni taiHpratipUrNAH bhRtAstaiH, tathA-candanakRtacarcitaiH-candanena kRtaM carcitaM-carcA-lepanaM yeSu te tathA taiH-candanAnulepayuktaH, AviddhakaNTheguNaiH-aviddhA: AkSiptAH kaNThe guNA:-mAlA yeSAM te tathA taiH-kaNThe sthApitamAlyaiH, tathA-padmotpalapidhAnaH- padmAni-sUryavikAsIni utpalAni-candravikAsIni, kamalAni tAni pidhAnAni AcchAdanAni vArasahita cAra agramahiSiyoMne bAhaya, Abhyantara evaM madhyamarUpa pariSadAoMne, sAta anIkAdhipatiyoMne, padAti, haya, kuMjara, vRSabha, ratha, nATaya evaM gaMdharva kI senA ke svAmiyoMne, 16 hajAra AtmarakSakadevoMne tathA inase bhI atirikta anya aura bahuta se sUryAbhavimAnavAsI deva evaM deviyoMne akRtrima evaM vikriyAzakti niSpAdita kiye hue kalazoM se ki jo zreSTha kamalapuSpoM para saMsthApita haiM aura sugaMdhita zuddha jala se bhare hue the tathA jina para candana kA lepa kiyA huA thA, evaM jinake kaMThoM para mAlAe~ paDI huI thIM, tathA padma-sUryavikAzI kamala evaM utpala-candravikAzIkamala ke Dhakkana jinake mukha para Dhake hue haiM aura jo Atakomala karoM ke dvArA parigRhIta the abhiSeka kiyA, ina kalazoM meM sone ke bane hue sahita cAra agramahiSIoe bAhya AtyaMtara ane madhyamarUpa pariSadAoe, sAta anIkAdhipatioe, padAti, ya, kuMjara, vRSabha, ratha, nATaya ane gaMdharvanI senAnA svAmIoe, 16 hajAra AtmarakSaka devee, temaja bIjA paNa ghaNAM sUryabhavimAnavAsI devadevIoeakRtrima ane vikriyAzaktivaDe niSpAdita karAyelAM kaLazathI-ke je zreSTha kamaLapuSpa upara saMsthApita hatAM ane suvAsita zuddha jaLathI paripUrNa hatAM, jemane candanathI lipta karavAmAM AvelAM hatAM ane jemanAM grIvAsthAne mALAothI suzobhita hatAM temaja paddha-sUryavikAzI kamaLo ane zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 86 sUryAbhasya indrAbhiSekavarNanam yeSAM taiH - mukhasthApitapadmotpalaiH tathA-sukumAlakomalaparigRhItaH - sukumAlakomala: = atikomalai hastaiH parigRhItAH = dhRtAstaiH - atikomalakara paridhRtaiH kalazaiH, kalazabhedAnAha - aSTasahasraiH sauvarNikAnAM kalazAnAM - aSTottarasahasrasaMkhyakaiH suvarNamayaiH kalazaiH yAvat aSTasahasraiH bhaumAnAM kalazAnAm = aSTottarasahasrasaMkhyakaiH mRtikAkalazaiH yAvatpadena - aSTottarasahasrasaMkhyakA aSTottarasahasrakhyakAH rUpyamayakalazAdikAH avyavahitapUrvasUtroktAH saMgrAhyAH, tathA sarvodakaiH sarvatIrthodakaiH sarvamRttikAbhiH = sarvatIrthamRtikAbhiH sarvartuvaraiH AmalakAdikaiH sarvaprakArakaiH kaSAyaiH yAvat sarvoSadhisiddhArthakaH - sarvaprakArAbhiropadhibhiH sarvapaizca yAvat padena - sarva puSpANi sarvamAlyAni ca grAhadhANi, tathA sarvadarthA= sarvaprakArayA devasamRddhayA, yAvat pravAditena - yAvatpadena - ' sarvadyatyA sarvabalena sarvasamudayena sarvAdareNa sarvavibhUtyA sarvavibhUSayA sarvasaMbhrameNa sarvapuSpamAlyAlaGkAreNa sarvatruTitazabdasanninAdena mahatyA RddhayA mahatyA dyutyA mahatA valena mahatA 1008 kalaza the yAvat mRttikA ke bane hue kalaza 1008 the, yahAM yAvat pada se 1008 - 1008 - rUpyamaya kalazAdikoM kA grahaNa huA hai inakA varNana abhI 2 isase pahile ke sUtrameM kiyA jA cukA hai. kalazAbhiSeka karake phira unhoMne isakA sarvatIrtha ke lAye hue udaka se abhiSeka kiyA. sarvamRtikAoM se abhiSeka kiyA tathA Amalaka Adi sarvaprakAra ke kaSAya dravyoM se abhiSeka kiyA. yAvat sarvoSadhiyoM se usakA abhiSeka kiyA aura sapoM se usakA abhiSeka kiyA yAvat padagrAhaya sarvapuSpoM se sarvamAlyoM se evaM sarva prakAra kI devasamRddhi se usakA abhiSeka kiyA. abhiSeka ke samaya yAvat sarvaprakAra ke bAje bajAye gaye. yahAM yAvatpada se 'sarvadyutyA sarvabalena sarvasamudayena sarvAdareNa sarvavibhUtyA sarvavibhUSayA, srvsutpala-candravikAzI kamaLAvaDe jemanA mukhabhAgA AcchAdita hatA ane je Ata kAmaLa hAtheAmAM dhAraNa karavAmAM AvelAM hatAM-abhiSeka karyAM. e kaLazeAmAM 108 sAnAnA manelAM hatA. yAvat 1008 kaLazeA mATInAM banelAM hatAM. ahIMyAvat padmathI 1008, 1008 cAMdI vagerenA kaLazeAne grahaNa karavAmAM AvyA che. A badhAnuM varNana A sUtranI pahelAnA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. kalAbhiSeka karIne temaNe tenA satInA udaka (pANI) thI abhiSeka karyAM. sa.mRttikAAthI abhiSeka karyAM temaja Amalaka vigere sava prakAranA kaSAya dravyeAthI abhiSeka karyA. yAvat sau SadhiethI tenA abhiSeka karyA tathA yAvatu patrathI sa puSpA, sa mAlyA ane sarva prakAranI devasamRddhithI tenA abhiSeka karyA Ama sbhjavuM joIe abhiSekanA samaye yAvat badhI jAtanA vAjAe vagADavAmAM AvyAM. ahIM yAvata padRthI " sarvayutyA sarvavalena sarvasamudyena, sarvAdareNa, sarvavibhUtyA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 587 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 rAjapraznIyasUtre samudayena mahatA varatruTitayamakasamaka' itisaMgRhayate, arthastveSAmaSTamasUtravyAkhyAto'vaseyaH iti / etAdRzena mahatA mahatA=ativizAlena indrAbhiSekeNa abhiSiJcanti // sU0 86 // mUlam -tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa mahayA mahayA dAbhisee vaTTamANe, apNegaiyA devA sUriyAmaM vimANaM naccoyayaM nAimaTTiyaM paviralaphusiyareNuviNAsaNaM divaM surabhi gaMdhodagaM vAsaM vAsaMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM hayarayaM naharayaM bhaTTarayaM uvasaMtarayaM pasaMtarayaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM AsiyasaMmajjiovalitaM suisaMmaTTatyaMtarAvaNavIhiyaM karati appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM maMcAimaMcakaliyaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM NANAviharAgosiyaM jhayapaDAgAipaDAgamaMDiyaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM lAulloiyamahiyaM gosIsasarasarattacaMdaNadadara diNNapaMcaMgulitalaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM uvaciyacaMdaNakalasaM caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti, appegaiyA devA sariyAbhaM vimANaM AsattosattaviulavavagdhAriyamalladAmakalAvaM kareMti, appegaiyA devA sariyAbhaM vimANaM paMcavaNNasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliyaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM meNa, sarvapuSpamAlyAlaMkAreNa, sarvatruTitazabdasaMninAdena, mahatyA RddhathA, mahatyA dhutyA, mahatA balena, mahatA samudayena. mahatA varatruTitayamakasamaka' isa pATha kA saMgraha huA hai. ina padoM kA artha AThaveM sUtra kI vyAkhyA se jAnanA cAhiye. isa taraha ke ativizAla ThATabATa se usa sUryAbhadevakA indrAbhiSeka huA // sU0 86 // sarvavibhUSayA savasaMbhrameNa, sarvapuSpamAlyAlaMkAreNa, sarvatruTitazabdasaMninAdena, mahatyA RddhayA, mahatyA dyutyA, mahatA balena, mahatA samudayena mahatA varatruTitayamakasamaka" A pAThane saMgraha thayela che. A padone artha AThamA sUtranI vyAkhyAmAM lakhavAmAM AvyuM che. jijJAsuoe tyAMthI joI levuM joIe. A pramANe khUba ThAThamAThathI te sUryAbhadevane IndrAbhiSeka thayo. | sU0 86 che zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 0 87 sUryAbhavimAnasya devakRta sajjIkaraNAdivarNanam vimANa kAlagurupavarakuMdurukka turukka dhruvamaghamaghaMta gadhUDUyAbhirAmaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM sugaMdhagaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUyaM kareMti, appegaiyA devA hiraNNavAsaM vAsaMti, suvaNNavAsaM vAsaMti, rayayavAsaM vAsaMti, vairavAsaM vAsaMti, puSkavAsaM vAsaMti, phalavAsaM vAsaMti, mallavAsaM vAsaMti, gaMdhavAsaM vAsaMti, cuNNavAsaM vAsaMti, AbharaNavAsaM vAsaMti, appegaiyA devA hiraNNavihiM bhAeMti, evaMsuvannavihiM bhAeMti, rayaNavihiM pupphavihiM0 phalavihiM0 mallavihiM0 cuNNavihiM0 vatthavirhi, 0 gaMdhavihiM0 tattha appegaiyA devA AbharaNavihiM bhAeMti, appegaiyA devA cauvvihaM vAitaM vAiMti-tataM vitataM ghaNaM jhusiraM, appegaiyA devA cauvvihaM geyaM gAyati, taM jahAukkhittAyaM pAyattAyaM maMdAyaM roiyAvasANaM, appegaiyA devA duyaM vihiM vadati, appegaiyA devA vilaMbiyaNahavihiM uvadaMseMti, appegaiyA devA duyavilaMbiyaM NaTTavihiM uvadaMseMti, evaM appegaiyA devA aMciyaM naTTavihiM uvadaMseMti, appegaigA devA ArabhaDaM bhasolaM ArabhaDabhasolaM uppAyanivAyapavattaM saMkuciyapasAriyaM riyAriyaM bhaMtasaMbhaMtaNAmaM divvaM NaTTavihiM uvadaMseMti appegaiyA devA caunvihaM abhiNayaM abhiNayaMti, taM jahA - ditiyaM pADaMtiyaM sAmaMtovaNivAiyaM logaato majjhAvasANiyaM appegaiyA devA bukkAreMti appegaiyA devA pIrNeti appegaiyA lAseMti, appegaiyA devA hakkAreMti, apapegaiyA devA viNaMti taMDaveMti, apUpegaiyA devA vagrgati apphoDeMti, appegaiyA devA apphoDeMti daggaMti zrI rAjapraznIya sUtra : 01 589 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 rAjapraznIyasUtre appegaiyA devA tivaI chidaMti appegaiyA devA hayahesiyaM kareMti, appegaiyA devA hasthigulagulAiyaM kareMti, appegaiyA devA rahaghaNaghaNAiyaM kareMti appegaiyA devA hayahesiyahatthigulagulAiya-rahaghaNaghaNAiyaM kareMti, appegaiyA devA ucchaleMti, appegaiyA devA pocchaleMti, appegaiyA devA ukiTTiyaM kareMti, appegaiyA devA ucchale ti, pocchale ti, appegaiyA devA tinni vi, appeyaiyA devA ovayaMti, appegaiyA devA parivayaMti, appegaiyA devA tinni vi, appegaiyA devA sIhanAyaM kareMti, appegaiyA devA dadazyaM kareMti, appegaiyA devA bhUmicaveDaM dalayaMti, appegaiyA devA tinni vi, appegaiyA devA gajjaMti appegaiyA devA vijjuyAyaMti, appegaiyA devA vAsaM vAsaMti, appegaiyA devA tinni vi kareMti, apapegaigA devA jalaMti, apapegaiyA devA tavaMti, apapegaiyA devA pataveM ti, apapegaiyA devA tinni vi, appegaiyA devA hakAreMti, appegaiyA devA thukAreMti, appegaiyA devA dhakkAreMti, appegaiyA devA sAiM sAiM nAmAI sAhati, appegaiyA devA cattAri vi, appegaiyA devA devasaMnivArya kareMti, appegaiyA devA devujjoyaM kareMti, appegaiyA devA devukaliyaM kareMti, appegaiyA devA devakahakahagaM kareMti appegaiyA devA devaduhaduhayaM kareMti, appegaiyA devA celukkhevaM kareMti, apapegaiyA devA devasannivAyaM devujoyaM devukaliyaM devakahakahagaM devaduhaduhagaM celukkhevaM kareMti apapegaiyA devA upapalahatthagayA jAva sayasahassapattahatthagayA, appegaiyA devA kalahattha gayA jAva dhUvakaDucchayahatthagayA haTTatuTTa jAva-hiyayA savvao samaMtA AhAvaMti parighAvaMti // sU0 87 // zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 0 87 sUryAbhavimAnasya devakRtasajjIkaraNAdivarNanam 591 chAyA -- tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya mahati mahati indrAbhiSeke varttamAne, apyekake devAH sUryAbhaM vimAnaM nAtyudakaM nAtimRttikaM praviralaspRSTa reNuvinAzanaM divyaM surabhigandhodakaM varSaM varSanti, apyekake devAH sUryAbhaM vimAnaM hatarajase naSTarajasaM bhraSTarajasam upazAntarajasaM prazAntarajasaM kurvanti, apyekake devAH sUryAbhaM vimAnam AsiktasammArjitopalitaM zucisammRSTaradhyA 'taegaM tassa sUriyAbhassa devassa mahayA mahayA iMdAbhise vaTTamANe' ityAdi / sUtrArtha - (tae NaM tassa sariyAmarasa devassa mahayA mahayA iMdAbhise vaTTamANe ) isa taraha ke ThATabATa se jaba sUryAbhadeva kA indrAbhiSeka huA( appegaDyA devA sUriyAbhaM vimANaM nacoyayaM nAimaTTiyaM paviralaphusiyareNuviNAsaNaM divvaM surabhigaMghodagaM vAsaMti) kitaneka devoMne sUryAbhavimAna meM atizaya sugaMdhitajala kI varSA kI, yaha varSA itanI adhika nahIM thI kI jisase vahAM kIcaDa ho jAve, vaha to isa prakAra kI thI ki jisase vahAM kI reNu daba gaI uDI nahIM, isa prakAra se virala nanhIM 2 bUdoM kI varSA unhoMne kI ( appegaiyA devA sUriyA vimANaM hayarayaM nadurayaM bhaTTharayaM, uvasaMtarayaM pasaMtarayaM kareMti) tathA kitaneka devoMne sUryAbhavimAna ko hatarajavAlA, naSTarajavAlA, upazAntarajavAlA aura prazAntarajavAlA kiyA (appegaiyA devA sUriyA vimANaM AsiyasaMmajiovalitaM suhasaMmaduratthaMtarAvaNavo (6 ta eNaM tassa sUriyAbhassa devassa mahayA mahayA iMdAbhisee, vaTTamANe " ityAdi / sUtrArtha - (taeNaM tassa sUriyAbhassa mahayA mahayA iMdAbhise vaTTamANe ) AbhA prabhA ThAubhAuthI nyAre sUryAlahevana! indrAliSe thaha gye| tyAre ( appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM naccoyayaM nAimaTTiyaM paviralaphusiyareNuviNAsaNaM divvaM surabhigaMdhodagaM vAsaM vAsaMti) DeTalA heveome sUryAlavibhAnamA atizaya sugaMdhita pAlInI varSA karI, A varSA eTalI dhi karavAmAM AvI ke jethI tyAMnI raja dabAI jAya. kAdava thAya teTalI vadhAre varSA thaI naheAtI. A pramANe te davee dhIme dhIme varasAhanA zerAM pADyAM. ( apegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM hayarayaM, naTurayaM, bhaTTarayaM, uvasaMtarayaM, pasaMtarayaM kareti ) tebhana DeTalA hevAo sUryAla vimAnane ita24vAlu, 24 24vANu, upazAMtanavANu bhane prazAMta vAlu yu, (appegaiyA devA sUriyA vimANaM AsiyasaMmajjiovalittaM suisaMmadRratthaMtarAvaNavI hiyaM kareMti ) tebha zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 rAjapraznIyasUtre ntarApaNavIthikaM kurvanti, apyekake devAH sUryAbha vimAna maJcAtimaJcakalitaM kurvanti, apyekake devAH sUryAbhaM vimAnaM nAnAvidharAgAvasitaM dhvajapatAkAtipatAkAmaNDitaM kurvanti. apyekake devAH sUryAbha vimAnaM lepollepamahita gozIrSasarasaraktacandanadaradattapazcAGgulitalaM kurvanti, apyekake devAH hiyaM kareMti ) tathA kitaneka devoMne usa sUryAbhavimAna ko pAnI chiDakakara Asikta kiyA, kUDAkarakaTa Adi ke dUra karane se use saMmArjita kiyA aura gomayAdi (govara) dvArA lIpe pote gaye kI taraha upalipta kiyA. isa kAraNa vahAM kI haTTamArga jaisI baDI 2 galiyoM ke madhyabhAga zuddha saMmRSTa aura bilakula samArjita ho gaye (appegaiyA devA sariyAbhaM vimANaM maMcAimaMcakaliyaM kareMti ) tathA kitaneka devoMne sUryAbhavimAna ko jisameM maMca ke Upara maMca lagAye gaye aisA kara diyA (appegaiyA devA sUriyA vimANa NANAviharAgosiyaM jhayapaDAgAipaDAgamaMDiyaM kareMti ) tathA kitaneka devoMne sUryAbhavimAna ko nAnA prakAra ke raMgoM se yukta banAyA dhvajA evaM patAkAtipatAkAoM se use sajA diyA (appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANa lAulloiyamahiya kareMti) tathA kitaneka devoMne usa sUryAbhavimAna ko gomayAdi (govara) se lipe huye hue kI taraha evaM khaDiyAmiTTI se pute hue kI taraha bilakula sAphasutharA evaM dhavalimA yukta banA diyA (gosIsa sarasarattacaMdaNadadaradiNNapacaMgulitalaM kareMti ) aura gauzIrSacandana aura keTalAka dee te sUryAbhavimAnane pANI chAMTIne asikta karyuM, sAvaraNIthI kacarAM vagerene sApha karyuM. ane gomayAdi (chANa) vaDe lipta karAyelAnI jema lIpIne cokakhuM karyuM. ethI tyAMnA bajAranA moTA moTA rastAonA madhya bhAga zuddha, sabhRSTa bhane ma sA sA3 56 gayA. (appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM maMcAimaMcakaliyaM kareMti) tebha sA vAme sUryAlavibhAnana bhI bhayanI 52 bhaya taiyAra 42vAmA bhAvelA che. te manAvI hAdhu, (appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM NANAviharAgosiyaM jayapaDAgAipaDAgamaMDiyaM kareMti) tama04 keTalAka deo sUryAbhavimAnane aneka jAtanA raMgathI raMgI dIdhuM temaja vajAo, patAtiyatAthI te suzAmita zahAdhu. (appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM lAulloiyamahiyaM kareMti) tema asA havAya te sUryAsavimAnana gomayAdi (chANa) thI lipta karelAnI jema tathA khaDiyAmATIthI joLInAkhavAnI jema mema 2127 ane zveta manAvAdI. (gosIsa sarasarattacaMdaNadadaradiNNapaMcaMgulitalaM kareMti ) bhane gAzISa yana bhane sarasa 24taya hananA mA pAMca pAya in zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 87 daryAbhavimAnasya devakRtasajjIkaraNAdivarNanam 593 sUryAbhaM vimAnam upacitacandanakalazaM candanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAga kurvanti, apyekake devAH sUryAbhaM vimAnam AsaktAvasaktavipulavRttapalambitamAlyadAmakalApaM kurvanti, apyekake devAH-sUryAbhaM vimAnaM paJcavarNasurabhimuktapuSpapunaovacArakalitaM kurvanti, apyekake devAH sUryAma vimAnaM kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUpaprasaradgandhodbhUtAbhirAmaM kurvanti, agyekake devAH sarasa raktacandana ke hAthoM meM lagAkara ki jina hAthoM meM pAMcoM aMguliyAM spaSTa ucharI huI thI use citrita banA diyA. (appegaiyA devA mUriyAmaM vimANaM uvaciyacaMdaNakalasaM caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti ) tathA kitaneka devoMne usa sUryAbhavimAna ko gRhAntacatuSkoM se candana carcita kalazoM se suhAvanA banAyA. tathA vahiAroM para bhI acchI taraha se candana carcita kalazoM ko sthApita kiyA ( appegaiyA devA sUriyA vimANaM AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalApaM kareMti) tathA kitaneka devoMne usa sUryAbhavimAna ko puSpamAlAoM ke aise samUha se ki jo usameM Upara nIce laTakAyA gayA thA yukta kiyA appegaiyA devA muriyAbhaM vimANaM paMcavaNNasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliyaM kareMti ) tathA kitaneka devoMne usa sUryAbhavimAna ko pAMcavarNavAle evaM sugaMdhita puSpoM ke idhara udhara bikhare hui samUha kI racanAvizeSa se yukta kiyA (appegaDyA) devA sUriyAbhaM vimANaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghatagaMdhuddhayAmirAmaM kareMti ) tathA kitaneka devoMne usa sUryAbhavimAna ko kRssnnaajaaye| spaSTapaNe pAya cha tesa thApAmAthI citrita manAvyu. ( appegaiyA devA sUriyAmaM vimANaM uvaciyacaMdaNakalasaM caMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti) temaja keTalAka dee te sUryAbhavimAnanA cAre cAra khUNA mAM candanaliptakaLaza mUkIne tene suzobhita karyuM temajadvAranI bahAra paNa caMdanacarcita kaLaze bhUTIna tenI zAlAmA mabhivRddhi 421. (appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM Asatto. sattaviulavaTevagdhAriyamalladAmakalAvaM kareMti ) tema04 mA vAme te sUryAlavibhAnane 505mAjAsAnA samUthI yathAsthAne zAzana mAvyu. ( appegaiyA devA sUriyAbha vimANaM paMcavaNNasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliyaM kareMti ) temana 21 dee te sUryAbhavimAnane pAMcavarNavALA temaja sugaMdhita pupone Amatema nAbhIna suzolita yu'. (appegaiyA devA sUriyAbhaM vimANaM kAlAgurupavarakuMdarukkaturukkadhUvamadhamaghatagaMdhujhyAbhirAmaM kareMti ) tabha04 89 havAme te sUryAlavibhAnane kRSNAguradhUpanI, pravarakuMdaruSpanAmaka sugaMdhita dravyavizeSanI, turuSka-labAnanI yAme2 prasaratI thI suvAsita manAcyu. (appegaiyA sUriyAbhaM vimANaM sugaMdha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 ___ rAjapraznIyasUtre sUryAbhaM vimAnaM sugandhagandhitaM gandhavartibhUtaM kurvanti, apyekake devAH hiraNyavarSa varSanti, suvarNavarSa varSanti, rajatavarSa varSanti, vajravarSe varSanti, puSpavarSavarSanti, phalavarSa varSanti mAlyavarSa varSanti, gandhavarSa varSanti, cUrNavarSava varSanti AbharaNavarSa varSanti, apyekake devAH hiraNyavidhiM bhAjayanti, evaM suvarNavidhiM bhAjayanti, ratnavidhi0 puSpavidhi phalavidhi0 mAlyavidhi0 cUrNavidhi0 vastravidhiM gandhavidhi0. apyekake devA AparaNAMvidhiM bhAjayanti, apyekake gurUdhUya kI pravarakundaruSka cIDAnAmaka sugaMdhita dravyavizeSa kI, turuSkalobAna kI, idhara udhara phailatI huI gaMdha se manAhara kiyA (appegaiyA sUriyAmaM vimANaM sugaMdhagaMdhiyaM, gaMdhavaTTibhUyaM kareMti) tathA kitaneka devoMne usa sUryAbhavimAna kI saurabha se vAsitta hone ke kAraNa gandha kI guTikA jaisA banAdiyA (appegaiyA devA hiraNNavAsaM, vAsaMti-suvarNavAsa vAsaMti) tathA kitaneka devoMne ghaTita suvarNa kI varasA kI. (rayayavAsaM vAsaMti vairavAsaM vAsaMti, puSphavAsaM vAsaMti, phalavAsaM vAsaMti mallavAsaM vAsaMti, gaMdhavAsaM vAsaMti cuNNavAsaM vAsaMti, AbharaNavAsaM vAsaMti) rajata kI varasA kI vaja kI varasA kI, puSpoM kI varasA kI, phaloMkI varasAkI, mAlAoMkI varasA kI, gaMdhadravyoM kI varasA kI, cUrNa kI varasA kI, AbharaNoM kI varasA kI. (appegaIyA devA hiraNNavihiM bhAeMti, evaM suvaNNavihiM bhAeMti, rayaNavihiM bhAeMti, puSphavihiM0, phalavihiM0, mallavihiM0, cuNNa vihiM0, vatthavihiM0 gaMdhavihiM0) tathA kitaneka devoMne hiraNya vidhi-hiraNya vidhi kA vibhAjana kiyA. kitaneka devoMne gadhiyaM, gaMdhavaTribhUyaM kareMti ) tama udA devANe te sUryAbhavimAnane saurama yuta vA mahala dhanI guTiyu manAvI hAdhu. ( appegaiyA devA hiraNNavAsaM vAsaMti suvaNNavAsaM vAsaMti) tema mA tyAM ghaay| varanA suzinI varSA 4 mA hevAye ghasA suvAnI (mAlanI ) varSA 43rI. (rayayavAsaM vAsati vairavAsaM vAsaMti, puSphavAsaM vAsaMti, phalavAsaM vAsaMti mallavAsaM vAsaMti, gaMdhavAsaM vAsaMti, cuNNavAsaM vAsaMti AbharaNavAsaM vAsaMti ) 24ta (yaia) nI varSA karI. vajanI varSA karI. puchapanI varSA karI, mALAonI varSA karI, gaMdhadravyonI varSA :za, yUrjunI varSA 41. samazanI varSA 4rI, (appegaiyA devA hiraNNavihiM bhAeMti, evaM suvaNNavihiM bhAeMti, rayaNavihiM mAeMti, puSphavihiM0 phalavihiM mAllavihiM0 cuNNavihiM0, vatthavihi, gaMdhavihiM0) tamana heTasA hevAya mIna vAna yaia arpavAnI vidhi karI keTalAka dee suvarNa pradAna karavAnI vidhi saMpanna karI, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 87 sUryAbhavimAnasya devakRtasajjIkaraNAdivarNanam 595 devAzcaturvidhaM vAditraM vAdayanti, tataM vitataM ghanaM zuziram apyekake devAzcaturvidhaM geyaM gAyanti, tadyathA-utkSiptaM pAdAntaM mandaM rocitA vasAnam, apyekake devAH drataM nATayavidhim upadarzayanti adhyekake devAH vilambitanATayavidhim - upadarzayanti, apyekake devA drutavilamvitaM nATyAvidhim suvarNapradAna karane kI vidhi kA vibhAjana kiyA, kitaneka devoMne anya devoM ke liye ratna kI kitaneka devoMne puSpakI kitaneka devoMne phaloMkI kitaneka devoMne mAlAoM kI aura kitaneka devoMne cUrNa kI vidhikA vibhAjana kiyA kitaneka devoMne vastrapradAna karanekI vidhikA, aura kitaneka devoMne gaMdhaka vidhikA vibhAjana kiyA (tattha appegaiyA devA AbharaNavihi bhati) tathA vahAM kitane devoMne anya devoMke liye AbharaNapradAna karane kI vidhikA vibhAjana kiyA. (appegaiyA devA cauvvihaM vAiMsa vAiMti, tataM vitataM, ghaNaMsiraM ) tathA kitaneka devoMne vahAM tata, vitata, ghana aura jhusira - zuSira - ina cAra prakAra ke bAjoM ko bajAsA (appegaiyA devA caunvihaM geyaM gAyati - taMjahA- uvikhattAyaM, pAyattAyaM maMdArya, roiyAvasANaM) tathA vahAM kitaneka devone cAra prakArake utkSipta, pAdAnta, manda, evaM citAvasAna - isa prakAra ke cAra prakArake gAne ko gAyA (appegaiyA devA duyaM vihiM upasaMti) tathA kitaneka devoMne vahAM drutanATayavidhi kA pradarzana kiyA (appegaiyA devA vilaviyaNaTTavihi uvadaMseti) tathA kitaneka devoMne vilambita nATayavidhiko dikhalAyA (appegaiyA duyavilaMbiyaM NaTTavihi keTalAka devAe bIjA devAne ratnA arpita karavAnI vidhI pUrI karI, keTalAka devAe puSpavidhine, keTalAka devAe phaLa arpita karavAnI vidhine, keTalAka deve e mALA arpita karavAnI vidhine, keTalAka devAe cUrNapradAna karavAnI vidhine, keTalAka devAe vajrapradAna karavAnI vidhine ane keTalAka devAe gadhadravya pradAna karavAnI vidhine pUrI urI. ( tattha appegaiyA devA AbharaNarihiM bhAeMti ) tebhana tyAM keTalAka devAe khIjA devAne AbharaNu apavArUpa je vidhi hoya che tene pUrI 5 . ( appegaiyA devA caubvihaM vAita vAiti, tataM vitataM, ghaNa jhusiraM ) tebhana keTalAka dhruvaetyAM tata, vitata, ghana ane nrusira-zRSira A vAlamo vagADyAM. ( appegaiyA devA caunvihaM geyaM gAyaMti - taM tAyaM pAyattAyaM maMdAyaM roiyAvasANaM ) temana tyAM DeTalA hevAthe yAra ( utkSipta, pAhAnta bhancha bhane royitAvasAna ) gItonu jJAna, (appegaiyA devA duyaM naTTavihiM uvadaMsaMti ) tebhana DeTA hethe tyAM drutanATayavidhi pradarzana 5. ( appegaiyA devA vilaMviyaNaTTavihiM uvadaMseti ) tebhana TasA devAkhe visa - cAra jAtanA jahA - ukkhi jAtanA zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre upadarzayanti, evam apyekake devA azcitaM nATayavidhim upadarzayanti, apyekake devA ArabhaTaM bhasolam ArabhaTabhasolam utpAtanipAtapravRtaM saMkucitaprasAritaM ritAritaM bhrAntasaMbhrAntanAma divyaM nATayavidhim upadarzayanti adhyekake devAzcaturvidham abhinayam abhinayanti, tadyathA-dArTAntikaM prAtyantikaM sAmantopanipAtikaM lokAntamadhyAvasAnikam , apyekake devA vunkurvanti, upadaseMti) kitaneka devoMne drutavilambita nATyavidhi ko dikhalAyA (evaM appegaiyA devA aciyaM naTTavihiM uvadaseMti) kitaneka devone aMcitanATayavidhi ko dikhalAyA apegaiyA devA ArabhaDaM, bhasolaM, ArabhaDabhasolaM uppAyanivAyavattaM saMkuciyapasAriyaM riyAriyaM bhaMtasaMbhaMtaNAma divvaM gaTTavihiM uvadaMseti) kitaneka devoMne ArabhaTa nATayavidhi ko. kitaneka devoMne bhasola nATayavidhi ko, kinanela devo ArabhaTabhasola donoM prakArakI nATayavidhi ko, kitaneka devone utpAtanipAtapravRttanATayavidhi ko, kitaneka devoMne saMkucitaprasAritanATayavidhi ko, kitaneka devoMne ritAritanATayavidhiko, evaM kitaneka devoMne bhrAnta saMbhrAnta nAmaka divya nATayavidhi ko dikhalAyA (appegaiyA devA caucihaM abhiNaya abhiNayaMti, taM jahA-diTThatiyaM, pADaMtiyaM, sAmaMtovaNivAiya, loga aMtomajjhAvasANiyaM, appegaiyA devA bukkAti) kitaneka devone cAra prakArake abhinaya kA pradarzana kiyA cAra prakArake abhinaya isa prakAra se haiM-dArTAntika, prAtyAntika, sAmantopanipAtika aura lokA mita nATayavidhinu prazana yu: (appegaiyA devA duyavilaMbiyaM NaTTavihi uvadaMseMti) 32sA hevAye drutavilammitanATayavidhi matAvI. (evaM appegaiyA devA aMciyanaTTavihi uvadaMseMti) mA vAme mayitanATaya vidhinu rAzana :yu (appegaiyA devA ArabhaDaM, bhasolaM, ArabhaDabhasolaM uppAyanivAyapavattaM saMkuciyapasAriyaM riyAriyaM bhaMta. saMbhaMtANaM divvaM gaTTavihiM uvadaMseMti) mA vAme mAramaTa nATayavidhinu TamA devoe bhasola nATayavidhinuM, keTalAka dee ArabhaTa bhola baMne jAtanI nATayavidhinuM keTalAka dee utpAtanipAta pravRtta nATayavidhinuM keTalAka dee saMkucita prasArita nATayavidhinuM keTalAka devoe ritarita nATayavidhinuM ane TamA vAme prAMtasa brAMta nAma hiya nATayavidhinu prazana yu":( appegaiyA devA caunvihaM abhiNaya abhiNayaMti, ta jahA-dilRttiyaM pADaMtiyaM sAmaMtovaNivAiya lAga aMtomajjhAvasANiyaM, appegaiyA devA bukkAre ti) Tasa hevA // 2 54AranA abhinayanuM pradarzana karyuM, daIntika, pratye tika, sAmaMta panipAtika ane zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 87 sUryAbhavimAnasya devakRtasajjIkaraNAdivarNanam 597 apyekake devA pInayanti adhyekke devA lAsayanti apyekake devA hakkurvanti apyekake devA vINayanti tANDayanti apyekake devA valganti AsphoTayanti apyekake devA AsphoTayanti valganti, apyekake devAstripadI chindanti, apyekake devA hayaheSitaM kurvanti, apyekake devA hastigulagulAyitaM kurvanti, apyekake devA rathaghanaghanAyitaM kurvanti apyekake devA hayahentamadhyAvasAnika kitaneka devoMne "vut" isa prakAra ke zabda kA uccAraNa kiyA (appegaiyA devA pINeti. appegaiyA devA lAseMti, appegaiyA devA hakkA-ti, appegaiyA devA viNaMti, taMDaveMti) kitaneka devoMne apane Apako phulA liyA kitaneka devIne lAsya nAmaka nRtya kiyA. kitaneka devoMne "hakahaka" isa prakAra ke zabda kA uccAraNa kiyA, kitaneka devoMne vINA ke jaise zabdoM ko uccAraNa kiyA. kitaneka devoMne tANDava nRtya kiyA (appegaiyA devA vaggati apphoDeMti) kitaneka deva kUde aura phira pIche se unhoMne tAliyAM bajAI (appegaiyA devA apphoDeMti, vaggaMti) kitaneka devoMne pahile tAliyAM bajAI bAda meM ve kUde, (appegaiyA devA tivaI chidaMti) kitaneka devoMne tIna paira Age kUdanekA kArya prAraMbha kiyA (appegaiyA devA hayahesiyaM kareMti) kitaneka devoMne ghoDeke hinahinAne jaisA zabdoM kA uccAraNa kiyA. (appegaiyA devA hatthigulagulAiyaM kareMti) appegaiyA devA rahaghaNaghaNAiyaM kareMti) kitaneka devoMne hAthI ke gula gula jaise zabdoM kA uccAraNa kiyA. kitaneka devoMne ratha ke ghana ghana jaise zabdoM kA lokAMtamadhyAvasAnika A cAre jAtanAM abhinaya che. keTalAka dee "buta' A tanA zahanu syA24 4yu, (appegaiyA devA pI0ti apegaiyA devA lAseMti, appegaiyA devA hakkAre ti appegaiyA devA viNati, taDaveMti ) 21 vo pitAnA zarIrane phUlAvI dIdhuM, keTalAka dee lAsya nAmaka nRtya karyuM, keTalAka dee "haka haka" A jAtanA zabdanuM uccAraNa karyuM. keTalAka dee vINuM 21204nu yA295 4yu", 32sA hevA tAMDava nRtya yu". (appegaiyA devA vagaMti apphorDeti) dus devAsa 47 / bhAryA bhane pachI tAlIma pADI, (appegaiyA devA apphoDeMti, vagaMti) mA vAme vRkSa 42tA 595 mA 64aa / mAravAnu ma 13 4yu. ( appegaiyA devA hayahesiyaM kareMti) TasA hevAye ghAnA 2 cyaa29|| 4yu. (appegaiyA devA hatthiMgulagulAiyaM kare'ti, appegaiyA devA rahaghaNaghaNAiyaM kareMti ) 21 voye thI 2vA 'zusa zuta zabdanuM uccAraNa karyuM. keTalAka devoe rathanA "ghanaghana jevA zabdanuM uccAraNa zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 ___ rAjapraznIyasUtre pitahastigulagulAyatarathadhanadhanAyitaM kurvanti, apyekake devA ucchalanti, apyekake devAH procchalanti, apyeka ke devA utkRSTiko kurvanti, apyekake devA ucchalanti, procchalanti, apyekake devAstrINyapi apyekake devA avapatanti. apyekake devA utpatanti apyekake devAH paripatanti, apyekake devAstrINyapi, apyekake devAH siMhanAdaM kurvanti, apyekake devA dardarakaM kurvanti, apyekake devAH bhUmicapeTAM dadati apyekake uccAraNa kiyA ( appegaiyA devA hayahesiyahatthigulagulAiyaM-rahaghaNaghaNAiyaM kareMti, appegaiyA devA ucchaleMti, appegaiyA devA pocchale ti, appegaiyA ko hAthI ke gulagula jaise zabdako evaM ratha ke dhana dhana jaise zabda ko kiyA. kitaneka deva Upara kI aura uchale. kitaneka deva unase bhI adhika Upara kI aura uchale, kitaneka devoMne harSadhvani kI (appegaiyA devA ucchaleti,, pocchauMti appegaiyA devA tinni vi appegaDyA devA ovayaMti) kitaneka deva uchale bhI aura adhika bhI uchale. kitaneka devone uchale tirache gaye aura phira nIce Aye isa prakAra tInoM kArya unhoMne kiye. tathA kitaneka deva sirpha uchale hI (appegaiyA devA parivayaMti) kitaneka deva Upara se nIce hI Aye (appegaiyA devA tinni vi) kitaneka deva Upara se nIce Aye, nIce se Upara gaye aura phira tirache bhI gaye. isa prakAra se tInoM bhI kAma unhoMne kiye (appegaiyA devA sIhanAyaM 4yu". (appegaiyA devA hayahesiyahatthigulagulAiyaraha ghaNaghaNAiyaM kareti, appegaiyA devA ucchale ti, appegaiyA devA pocchaleti, appegaiyA devA ukkiTTiyaM kare ti) keTalAka dee ekI sAthe yaheSita jevA zabdanuM, hAthInA "gulagula" jevA zabdanuM ane rathanA "ghanaghana" jevA zabdanuM uccAraNa karyuM. keTalAka de upara uchaLyA, keTalAka devo temanA karatAM paNa vadhAre upara uchaLyA, keTalAka de e sapanA 4 (appegaiyA devA ucchale ti, pocchale ti, appegaiyA devA tinni vi, appegaiyA devA ovayaMti) mA he yA mane 21 tanA ratai vadhAre uchaLyA keTalAka de uchaLIne trAMsA upara gayA ane pharI nIce AvyA A pramANe traNe kAryo temaNe karyA. emAMthI keTalAka de to phakta uchaLyA ja (appegaiyA devA parivayaMti) 321 / 752thI nIya mAvyA. ( appegaiyA devA tinni vi) 38644 ve! 752thI nIye mAvyA, nAyathI 752 gayA mane pachI asA 59 // gayA. mA prabhArI vA bhArI 4aa. (appegaiyA devA sIhanAyaM kareMti) tama TamA vAme sihAnAyI . (appagaiyA devA daddarayaM kara'ti) zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 599 subodhinI TIkA. sU. 87 sUryAbhavimAnasya devakRtasajjIkaraNAdivarNanam devAvINyapi, apyekake devA garjanti, apyekake devA vidyadyanti apyeka ke devA varSe varSanti, apyekake devA strINyapi kurvanti, apyekake devA jvalanti, apyekake devAH tapanti apyekake devAH pratapanti apyekake devA strINyapi, apyeka ke devAH hakurvanti, apyekake devAH thutkurvanti, apyekake kareM ti) tathA kitaneka devoMne siMhanAda kiyA (appegaiyA devA daddarayaM kareM ti) kitaneka devoMne dardaraka kiyA arthAt candana ke lepa se lipta karake capeTA kI AkRti kI (appegaiyA devA bhUmicaveDaM dalayaMti) tathA kitaneka, devoMne bhUmi ke Upara capeTA diyA arthAt bhUmi ke Upara hAthoM se AghAta kiyA (appegaiyA devAtini vi) tathA kitaneka devoMne siMhAsana bhI kiyA. dardaraka bhI kiyA aura bhUmi ke Upara capeTA bhI diyA (appegaiyA devA gati) tathA kitaneka devoMne garjana kiyA (appegaiyA devA vijjuyAyaMti) kitaneka devoMne bijalI ke jaise camakane kA kAma kiyA ( appegaiyA devA vAsaM vAsaMti) kitaneka devoMne vRSTi kI (appegaiyA devA tinni vi kareMti) tathA kitaneka deva garaje bhI camake bhI aura barase bhI isa taraha tInoM kArya unhoMne kiye ( appegaiyA devA jalaMti appegaiyA devA tavaMti appegaiyA devA pataveM ti) tathA kitaneka deva jvalita hue, kitaneka deva tapta hue aura kitaneka deva aura bhI adhika tapta hue (appegaiyA devA tinni vi) tathA kitaneka deva jvalita bhI hue, tapta bhI hue aura pratapta mI hue-isa prakAra unhoMne ina tInoM kAryoM ko mI kiyA (appegaiyA devA hakkAreMti, hevA siMhanAha ye. ( appegaiyA devA keTalAka davee dardaraka eTale ke ca-dananA lepathI lisa karIne thApAnI AkRti Da. (appegaiyA devA bhUmicaveDaM dalayaMti ) temana DeMTalA hevAkhe lUbhi para tasa prahAra ye. ( appegaiyA devA tinni vi ) tathA DeMTalA bhae aryo bhane 66 24 tebhana lUmiyara tala prahAra gajjati) te TalA heveoye garbhana yu. ( appegaiyA devA vijjuyAyaMti ) DeMTalA heveAgo vibhajInI prema prAzita thavAnu abha yu'. ( appegaiyA hevA vAsaMvAsaMti) DeTA hevAye vRSTi erI. ( appegaiyA devA tinni vi kareMti ) tebha keTalAka devAe garjanA paNa karI. prakAzita paNa thayA ane vRSTi paNa karI. A aryo tebhAge arthA. ( appegaiyA devA jalaMti, appegaiyA devA tavaMti appegaiyA devA taveti ) tena DeMTalA hevA nvasita thayA, DeMTalA heve| tasa thayA mane DeTavA heveo vadhAre tapta thayA ( appegaiyA devA tinni vi) temana sAGa daive javalita paNa thayA, tapta paNa thayA ane pratama paNa thayA. A pramANe temaNe zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 rAjapranIyasUtre , devAH dhakkurvanti, apyekake devAH svAni svAni nAmAni kathayanti, apyeke devatvAryapi, apyekake devA devasannipAtaM kurvanti, apyekake devA devodyopaM kurvanti, apyekake devA devotkalikAM kurvanti, apyekake devA devakahakahakaM kurvanti, apyekake devA devaduduhagaM kurvanti apyekake devAlatkSepaM kurvanti, apyekake devA devasannipAtaM devodyotaM devotkalikAM devakahakahakaM devaduduhagaM celotkSapaM kurvanti, apyekake devA utpalahastagatA appe yA devA thukAreti appegaiyA devA dhakkAreMti) tathA kitaneka devone "haka " isa prakAra ke zabdoM kA uccAraNa, kiyA, kitaneka devoMne baDe jora se niSThIvana kiyA thUkA kitaneka devoMne dhak aisA zabda kiyA (appegaiyA devA sAIM sAI nAmAI sAti, appegaiyA devA cattAri vi, appegaiyA deva devasanivArya kareMti, appegaiyA devA devujoyaM kareMti, appegaiyA devA devakaliye kareMti) tathA kitaneka devoMne apane2 nAmoMkA uccAraNa kiyA, tathA kitaneka devoMne isa cAroM bAtoM ko bhI kiyA. (appegaiyA devA deva sanidAyaM kareMti, appegaiyA devA devujjoya kareMti, appegaiyA devA devakaliyaM kareMti appegaiyA devA devakahakahagaM kareMti) kitaneka devoMne devoM ke samUha ko kiyA, kitaneka devoMne devasaMbaMdhI prakAza ko kiyA, kitaneka devoMne devoM kI bhIDa ko kiyA, tathA kitaneka devoMne deva saMbaMdhI kolAhala kiyA. ( appegaiyA devA devaduduhagaM kareMti, appegaiyA devA celukkhevaM kareMti, appegaiyA devA devasaMnivArya devujoyaM devakaliyaM devakahakahagaM devaduduhagaM, yA trAze aryo arthA', ( appegaiyA devA hakkAre ti appegaiyA devA thukkAreti, acpegaiyA devA dhakkAre ti ) tebhana DeMTalA heveothe 'e' mA latanA zalhanu uccAraNa karyuM", keTalAka devAe bahu jorathI niSmIvana karyuM eTale ke thUkayA. DeMTalA hevAoM 'dha4' mA rIte zaharayAra 4 . ( appegaiyA devA sAI sAi nAmAI' sAhe ti appegaiyA devA cattAri vi, appegaiyA devA devasaMnivArya kareM ti, apperiyA devA devajjoya kareM ti appegaiyA devA devukkaliyaM kareM ti ) tebhana keTalAka devee pAtapeAtAnA nAmeAnu' uccAraNa karyuM. tathA keTalAka devAe cAre aAryo 4rthA. (appegaiyA devA devasaMnivArya kareti, appegaiyA devA vevujjoyaM kareM'ti, adhpegaiyA devA devukkaliyaM kareti, apegaiyA devA devakahakahagaM kareM ti) keTalAka devAe devAnA samUhane ekatra karyAM. keTalAka devAe deva sa`kha"dhI prakAra karyAM, keTavAka devAe devAnI bhIDa ekatrita karI. ane keTalAka devAe deva samAdhI asAhasa huye, ( appegaiyA devA devaduduhagaM kareti appegaiyA devA celukkhevaM kareMti, appegaiyA devA devasaMnivAthaM devujjoyaM devukkaliyaM deva kaha 9 zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 87 sUryAbhavimAnasya devakRtasajjIkaraNAdivarNanam 601 apyekake devAH kalazahastagatAH yAvat dhUpakaTucchuka hastagatA hRSTatuSTa-yAvad hRdayAH sarvataH samantAt AdhAvanti paridhAvanti // sU0 87 // 'taeNaM' ityAdi TIkA-tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya mahati mahati ativizAle indrAbhiSeke vartamAne-indratvena pratiSThAnAvasarabhAvini abhiSeke vidyamAne sati, apyekake kecid devAH sUryAbha vimAnaM nAtyudakaM nAsti atizayam udakaM jalaM yasmiMstat , tathA-nAtimRttikaM nAsti atizayA atyadhikA mRttikA yasmmitat , etAdRzaM yathAsyAttathA, praviralaspRSTareNuvinAzanam -prakarSaNa viralaM spRSTaM sparzo yasya tat praviralaspRSTam yAvatA kardamo na bhavettAvad celukkhevaM kareMti) tathA-kitaneka devoMne devasaMbaMdhI 'duhaduha' aisA anukaraNAtmaka zabda kiyA, kitaneka devoMne vastroM kI varasA kI, tathA kita. neka devoMne devasannipAta Adi se lekara celotkSepataka ke saba hI kAma kiye. (appegaiyA devA uppalahatthagayA jAva dhUvakaDacchayahatthagayA hadvatuTTha jAva hiyayA savvao samaMtA AhAvaMti parihAvaMti) tathA kitaneka deva aise hue ki jinake hAtha meM candravikAzI kamala the. yAvat dhUpakaTucchuka the| ye saba deva hRSTa the evaM saMtuSTa citta the. yAvat idhara se dauDa rahe the aura paripATI se dauDa lagA rahe the| ____TIkArtha-isa sUtra kA mUlArtha ke hI jaisA hai. parantu kahIM2 jo vizeSatA hai. vaha isa prakAra se hai-"praviralaspRSTa reNuvinAzanaM" yaha vizeSaNa varSa pada kA haiM. varSa kA artha vRSTi hai so isa prakAra se divya surabhigaM dhodaka kI unhoMne kahagaM devaduhaduhagaM celukkheva kare ti) tama04 38 hevA va samadhI 'dura duha evo anukaraNAtmaka zabda karyo, keTalAka devoe vastronI varSA karI. temaja keTalAka dee devasanipAta vagerethI mAMDIne celekSe5 sudhInA sarva kAryo karyA. (appegaiyA devA uppalahatthagayA jAva dhUvakaDucchayahatthagayA hadvatu jAva hiyayA sadhao samaMtA AhAvaMti parihAvaMti) tema 38mA heve| mevA pAhatA jemanA hAthamAM candravikAzI kamaLe hatAM. yAvat dhUpa kahuchuka hatA. a, sarva de hRSTa hatA temaja saMtuSTa citta hatA yAvat AmathI tema doDAdoDa karI rahyA hatA ane kramAnusAra doDI rahyA hatA. TIkArya -A sUtrane TIkArtha mUlAI pramANe ja che. paNa keTalAMka viziSTa 4thanAnu 25TI4211 mA prabhAva cha.-' praviralaspRSTareNuvinAzana' mA Ava! 'varSa zabdanA vizeSaNarUpe vaparAyA che. varSane artha vRSTi thAya che. evI rIte temaNe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre varSamityarthaH, ata eva-reNu vinAzanam dhUliprazAntakaram , padadvayasya karmadhArayaH, etAdRzaM divyaM surabhigandhodakaM-surabhigandham =atisugandham udakaM= jalaM yasmiMstat-atizayasugandhijalamayaM varSa-vRSTiM varSanti, tathA-kecid devAH sUryAbha vimAnaM hatarajasaM naSTarajasaM bhraSTarajasam upazAntarajasaM prazAntarajasaM kurvanti / 'hatarajasam ' iityaadiinaamrthshcturthsuutrto'vseyH| tathA-kecida devAH sUryAbhaM vimAnam AsiktasammArjitopaliptam-Asiktam-udakacchaTanena, sammArjitaM saMbhAvyamAnakacavarApanayataH upaliptam upalepaviSayIkRtaM gomayA dinA, tadiva-upaliptam-upaliptasadRzam , padatrayasya karmadhArayaH, ata evazucisaMmRSTarathyAntarASaNavIthikam-zucIni zuddhAni samRSTAni-kacarApanayanataH saMmArjitAni rathyAntarANi rathyAmadhyabhAgAH ApaNavIthaya, haTTamArgA iva yaspriMstattAdRzaM-haTTamArgasadRzazuddhasammArjitarathyAntarayuktaM kurvanti / tathAkecid devAH sUryAbha vimAnaM mazcAtimazcakalitam-maJcAtimaJcA:-maJcoparimazcAH, taiH kalitaM yuktaM kurvanti / tathA-kecid devAH sUryAbhaM vimAnaM nAnAvidharAgAvasitaM-nAnAvidhA: anekaprakArA ye rAgAraanAni taiH ava sita=yukta, dhvajapatAkAtipatAkAmaNDitam-dhvajA=bRhatyo vaijayantyaH, patAkA tipatAkA:=patAkoparisthApyamAnAH patAkAstAbhiH maNDita-bhUSitaM ca kurvanti / kecicca devA: sUryAbhaM vimAnaM lepollepamahita-lepa-gomayAdinA varSA kI ki jisase paDatI huI vinduoM kA sparza bahuta adhika viralarUpa meM ho kyoM ki aisI hI vRSTi se kardama nahIM hotA hai tathA aisI varSA hI raja kI vinAza karanevAlI hotI hai. arthAt so vRSTi se uDatI huI dhUlI zAnta ho jAtI hai aura phira vaha dhIre2 jama jAtI hai| "hatarajasaM naSTarajasaM" Adi padoMkA artha caturtha sUtra kI TIkA meM likhA jA cukA hai| maJcoM ke Upara maJcoM kA jo sthApana kiyA jAtA hai usakA cukA hai| maJcoM ke Upara maJcoM kA jo sthApana kiyA jAtA hai usakA nAma mazcAtimaJca hai| bRhat vaijayantiyoM kA nAma dhvajA hai aura patAkAoM ke Upara jo patAkAoM kA lagAnA hai usakA nAma patAkAtipatAkA hai| divya surabhigadhadakanI varSA karI ke jethI varSAnA paDatA nAnA nAnA TIpAMothI 24 vinaya 26 gaI, dhUNa tI zAMta tha 15 mana 445 thye| Di. "hatarajasaM naSTarajasaM" 3 pttaane| Atha yAthA sUtrI mAM 259 421mA mAnya che. maMcanI upara je maMcanI goThavaNa karavAmAM Ave che te maMcAtimaMca kahevAya che. moTI vaijayantIonuM nAma davA che ane patAkAonI upara je patAkA goThavavAmAM Ave che tenuM nAma patAkAtipatAkA che. caMdana caciMta kalaza mAMgalika zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 87 sUryAbhavimAnasya devakRtasajjIkaraNAdivarNanam 603 bhUmau lepanam , ullepaH- TikAdinA bhityAderdhavalIkaraNaM, tAbhyAM mahita suzomitaM gozIrSasarasaraktacandanadarda radattapaJcA GgulitalaM - gozIrSa = gozIrSacandanaM sarasaM ca yad raktacandanaM, tAmyAM saha ye dardarAH hastatalAghAtAH, tato dattAni paJcAGgulitalAni yasmintattathAvidhaM ca kurvanti / tathA kecid devaH sUryAbhaM vimAnam upacitacandanakalazam-upacitAH yAthAtathyena vyavasthApitAH candanakalazA=candanacarcitakalazAH-mAGgalikakalazAH gRhAntacatuSkeSu yatra tattAdRzaM tathA-candanaghaTasu toraNapratidvAradezabhAgaM candanaghaTAH sukRtAH-suSThu sthApitAH toraNeSu-vahireSu pratidvAradezabhAgeSu ca yasya tattAdRzaM ca kurvanti / tathA kecid devAH sUryAbhaM vimAnam AsaktAvasaktavipulavRttAlanvitamAlyadAmakalApam tatra AsaktaH bhUbhilagnaH avasattaH= uparilagnazca vipulo vizAlaH pralambita:-pralambamAno mAlyadAmakalApaH-puSpamAlAsamUho yasmitattathAvidhaM kurvanti / tathA-kecid devAH sUryAbhaM vimAna paJcavarNasurabhimuktapuSpapuo pacArakalitam -paJcavarNaHsurabhiH - sugandhayuktomuktavikSipto yaH puSpapuJjaHpuSpasamUhaH, tasya upacAreNa-kalpanayA racanAvizeSaNa kalita-yuktaM kurvanti / tathA-kecid devAH sUryAbhaM vimAnaM kAlAgurupravarakundurupkaturuSkadhUpaprasaradgandhoddhatAbhirAmam tatra-kAlAguruH-kRSNAguruHprabarakundu ruSka-cIDAbhidhAnaH sugandhidravyavizeSaH, turuSkaM-sihalakaM dhUpaH-sugandhidravyasaMyogajanitazca, eteSAM yaH prasaran-sarvato visarpana udbhUtaH-atyutkaTo gandhastena abhirAma-manoharaM kurvanti / 'uddhata' zabdasya paranipAta ApatvAt / tathA kecid devA sUryAbha vimAnaM sugandhagandhitaM-sugandhena-saurabheNa gandhitaMgandhayuktam , ata eva-gandhavartibhUta-gandhavattikAsadRzaM kurvanti / tathA-kecid devAH hiraNyavarSam-aghaTitasuvarNa vRSTi-, varSanti, kecid suvarNavarSa-ghaTita suvaNavRSTiM varSanti, kecid rajatavarSa, rUpyavRSTiM varSanti, evameva kaicid varSanti, evameva-kecid vajraratnavRSTima, kecid puSpavRSTim , kecid 'phalavRSTim , kecid mAlyavRSTim , kecid gandhavRSTim , kecid cUrNavRSTim , kecit . AbharaNavRTi varSati / tathA-kecit devA hiraNyavidhim-anyadevebhyo hiraNyapradAnarUvaM mAGgalikaM vidhiM bhAjayanti kurvanti, evam-anena prakAreNa kecit suvarNavidhi-anya devebhyaH suvarNapradAnarUpaM mAGgalika vidhiM bhAjayanti-kurvanti,kecid ratnavidhim , kecit puSpavidhim , kecit-phalavidhim , kecit, mAlyavidhim , kecit cUrNavidhim , kecid vastravidhi bhAjayanti, kecicca devA gandhavidhiM bhAjayanti / tatra-sUryAbhasya devasya indrAbhiSekAvasare kecid devA AbharaNavidhi-bhAjamanti-kurvanti / zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 rAjapraznIyasUtre tathA-kecid caturvidhaM vAditraM-bAdyaM vAdayanti, vAdyaprakArAnevAha'tatam' ityaadi| tatra-tatam -mRdaGgAdikam vitataM- vINAdikam , dhanaM-kAMsyatAlAdikam , zuSiraM-vaMzyAdikamiti / tathA kecid devA; caturvidhaM geyaM gAyanti, tadyathA-utkSita, pAdAntaM, mandaM gecitAvasAnamiti / essaamrthH-assttctvaariNshttmsuutrto'vseyH| tathA kecid devA drutaM nATyavidhimupadarzayantItyArantha 'bhrAnta saMbhrAntanAmaM divyaM nATyavidhim upadarzayanti' ityantasandarbhoktAnAmarthaH ssttctvaariNshttmmtrto'vseyH| tathAkecid devA dArTAntika-prAtyantika sAmantopanipAtikAntormadhyAvasAnikarUpaM caturvidham abhinayam abhinayanti / dArTAntikAdInAmartho'pTacatvAriMzattamasUtrato'vaseya iti / tathA-kecid devAHbutkurvati-'buta' iti zabdaM kurvanti, kecid devAH pInayanti-AtmAnaM sthUlaM kurvanti, kecid lAsayanti-lAsya nAmakaM nRtyaM kurvanti, kecid hakurvanti-'haka-hak' iti zabdaM kurvanti, kecid vINayanti-vINAvacchabdaM kurvanti tANDavayanti--tANDavaM nAma nRtyaM gha kurvanti kecit pUrva valganti-kUdante, pazcAt AsphoTayanti-karAsphoTaM kurvanti, kecizva devA pUrvam AsphoTayanti pazcAda valganti / tathA-kecida devAH tripadI chinda nti-padatrayamullacanyanti / tathA kecid devAH hayaheSitam -azvazabdamiva kurvanti. kecid hastigulagulAyita-hastino gulagulazabdamiva kurvanti, kecid ratha dhanaghanAyitaM-rathasya ghanaghanazabdamiva kurvanti, kecit trividhamapizabda kurvanti, tathA kecid devAH ucchalanti-sAmAnyataH kUrdante kecit procchalanti -vizeSataH kUrdante, kecicca utkRSTikAm-harSadhvani kurvanti, kecit ucchalanaM procchalanaM ca kurvanti, kecit trINyapi-ucchalanaM procchalanaM utkRSTikAM cApi kurvanti / tathA ca kecid devAH avapatanti-uparitaH adha Agacchanti, kecitutpatanti-adhamtanapradezAduparigacchanti, kecit paripatanti-tiryag nipatanti, kecicca devAH trINyapi kurvanti / tathA-kecida devAH siMhAnAdaM kurvanti, kocida dardarakaM-candanopaliptakareNa capeTAkRtiM kurvanti, kecid bhUmicapeTAM dadati-bhUmau capeTAghAtaM kurvanti, kecicca trINyapi kurvanti / tathA-kecid garjanti-garjanaM kurvanti, kecid vidyudivAcaranti-vidyutaM kurvanti, kecid varSa-vRSTiM kurvanti, kecicca trINyapi-garjanaM vidyutaM varSa cApi kurvanti / tathA-kecid jvalanti-jvalitA bhavanti, kecit tapanti-taptA bhavanti, kecit pratapantiprakarSaNa taptA bhavanti, kecida devAH trINyapi-jvalanaM tapanaM pratapanaM cApi kurvanti / tathA-kecid hakurvanti-'hak' iti zabdaM kurvanti kecit thutku zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 87 sUryAbhavimAnasya devakRtasajjIkaraNAdivarNanam 605 canti-mahatA zabdena niSThIvanti, kecid dhakurvanti-'dhaka' iti zabdaM kurvanti, kecit svAni-svakIyAni svakIyAni nAmAni kathayanti, vadanti, kecicca devAH catvAryapi kurvanti / tathA-kecid devasannipAtaM-devasamUha kurvanti, kecid devodyota-devaprakAzaM kurvanti, kecid devotkalikA-devasaMbAdhaM 'bhIDa' iti bhASAprasiddhaM kurvanti, kecid devakahakahaka-devakolAhalaM kurvanti kecid devaduhaduhaka-devasambandhikaM 'duhaduha' ityanukaraNAtmakaM zabdaM kurvanti, kecit cailotkSepa-vastravarSaNaM kurvanti, tathA-kecicca devAH devasannipAtAdi-cailotkSepAntaM sarva kurvanti / tathA keciddevAH utpala hastagatAH--utpalaM-candravikAsikamalaM hastagata karatthitaM yeAM te tathAbhUtAH, yAvat-yAvatpadena- 'padmahastagatAH kumudahastagatAH nalinahastagatAH subhagahastagatAH saugandhikahastagatAH puNDarIkahastagatA mahApuNDarIkaharatagatAH' iti saMgrAhyam tathA-zatasahasrapatrahastagatA= karasthita zatapatra kamalaM sahasrapatra kamalAH, tathA-kecida devaH kalazahastagatA=karadhRtakalazAH yAvat-yAvatpadena-bhRGgArahastagatAH AdarzahastagatAH sthAlIhastagatAH pAtra hastagatAHsuprati SThAnahastagatAH ratnakaraNDakahastagataH puSpacaGgerIharatagatAH mAlyacaGgerIhastagatAH cUrNacaGgerIhastagatAH gandhacaGgerIhastagatAH vastracaGgerIhastagatAH AbharaNacaGgerIhastagatAH siddhArthacaGgerIhastagatAH lobhahastacaGgerIhastagatAH puSpapaTalakahastagatAH mAlyapaTalakahastagatAH cUrNapaTalakahastagatAH gandhapaTalakahastagatAH vastrapaTalakahastagatAH AbharaNapaTalakahastagatAH siddhArthakapaTalakahastagatAH lomahastapaTalakahastagatAH siMhAsanahastagatAH chatrahastagatAH cAmarahastagatAH candanacarcita kalaza mAGgalika hote haiM ataH ve gRhAnta ke catuSkoM meM sthApita kiye gaye the. toraNa nAma bahidvAra kA hai| "bhAjayanti" kriyA pada kA artha "karate haiM" aisA hai| mRdaGgAdika bAjoM kA nAma tata, vINAdika bAjoM kA nAma vitata kAMsya tAlAdika kA nAma ghana, evaM vaMzyAdika bAjoM kA nAma zuSira hai| "utkSipta" Adi cAra prakAra ke gAne kA artha 483 sUtra meM artha likhate samaya likhA jA cukA hai / drutanATyavidhi se hoya che. eTalA mATe gharanA cArecAra khUNAomAM temanI sthApanA karavAmAM AvI hatI. to maranadAnu nAma cha. " bhAjayanti" 2 liyA56 cha tanA artha '42 cha' sv| thAya che. bhR| mere pAsAnu nAma tata, pii|| vagere 40. enuM nAma vitata, kAMsyatAlAdikanuM nAma ghana, ane vaMzyAdikanuM nAma zuSira che. "ukSita" vagere cAra jAtanA saMgItane artha 48 mAM sUtramAM spaSTa karavAmAM zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 rAjapraznIyasUtre tailasamudgakahastagatAH koSThasamudgakahastagatAH patrasamudgakahastagatAH coyakasamudgahastagatAH, tagarasamudgakahastagatAH elAsamudgakahastagatAH haritAlasamudgakahastagatAH hiGagulakasamudgakahastagatAH manaHzilAsamudgakahastagatAH adhanasamudgakahastagatAH' iti saMgrAhyam , tathA-dhUpakaTucchukahastagatAH, etA dRzAH santaH hRSTatuSTa-yAvada-hRdayA: hRSTatuSTacittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpaddhRdayAH sarvataH samantAt AdhAvanti-vizeSato dhAvanti paridhAvanti=paripATyA dhAvantIti // sU0 87 // mUlam -tae NaM taM sUriyAbhaM devaM cattAri sAmANiyasAhassIo jAva solasaAyarakkhadeva sAhassIo aNNe ya bahave sUriyAbharAyahANivatthavvA devA ya devIo ya mahayA mahayA iMdAbhisee abhisicaMti, abhisiMcittA pattayaM patteya karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI-'jaya jaya naMdA ! jaya jaya bhaddA ! jaya jaya naMdA! bhaI te, ajiyaM jiNAhi, jiyaM ca pAlehi jiyamajjhe vasAhi iMdo iva devANaM, caMdo iva tArANaM, camaro iva asurANaM, dharaNo iva nAgANaM, bharaho iva maNuyANaM, bahUI paliovamAiM bahUiM sAgarovamAI bahUI paliovamasAgaromAiM cauNhaM lekara bhrAnta sabhrAnta nAmataka nATaka padoM kA artha 483 sUtra kI TIkA meM likhA gayA hai so vahAM se jAnanA cAhiye utkRSTa zabda kA artha harSadhvani hai| 'utpala hastagatA' ke sAtha jo yAvat pada AyA hai-usase padmahastagatAH, kumudahastagatAH, nalinahastagatAH, subhagahastagatAH, saugandhikahastagatAH" Adi pATha se lekara "aJjana samudgakahastagatAH" isa antimapATha taka ke padoM kA grahaNa huA haiM // sU0 87 // AvyuM che. druta nATayavidhithI mAMDIne bhrAMtasaMbhrAMta nAma sudhInA nATaka saMbaMdhI padone artha 48 mA sUtranI TIkAmAM karavAmAM AvyuM che. utkRSTa zabdane artha pati cha. 'uspalahastagatA' nI sAthe 2 yAvat56 che. tethI " padmahastagatAH, kumudahastagatAH, nalinahastagatAH, subhagahastagatAH, saugaMdhikahastagatAH" vagairethI bhAMDIne " ajjanasamudgakahastagatAH" ma&i sudhiin| yahonuae smaan.||suu. 87 / / zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 607 subodhinI TIkA. sU. 88 sUryAbha devasya indrAbhiSekavarNanam sAmANiyasAhassINaM jAva AyarakkhadevasAhassINaM sUriyAbhassa vimANassa, aNNesiM ca bahUNaM sUriyAbhavimANavAsiNaM devA ya devINa ya AhevaccaM jAva mahayA mahayA kAremANe pAlemANe viharAhinti jaya jaya - saddaM pauMjaMti // sU0 88 // chAyA- tataH khalu taM sUryAbhaM devaM catasraH sAmAnikasAhastrayo yAvat SoDaza AtmakSadevasAhastryaH anye ca bahavaH sUryAbharAjadhAnI vAstavyAH devAzca devyazca mahatA mahatA indrAbhiSekeNa abhiSiJcanti abhiSicya pratyekaM pratyekaM karatalaparigRhItaM zira Avartta mastake ajali kRtvA evamavAdiSuH'jaya jaya nanda ! jaya jaya nanda ! jaya jaya bhadra / bhadraM te, ajitaM jaya, jitaM 'taNaM taM sUriyA deva' ityAdi / sUtrArtha - (taraNaM) isake bAda (taM pUriyAbhaM devaM ) usa sUryAbhadeva kA ( cattArisAmANiyasAhasIo jAva solasa, AyarakkhadevasAhassIo aNNe ya sUriyAbhayahANivatthavvA devAya devIo ya mahayA mahayA iMdA bhiseeNaM abhisiMcaMti) cArahajAra sAmAnika devone yAvat solahajAra AtmarakSaka devoMne tathA anya aura bahuta se sUryAbhadeva kI rAjadhAnI meM rahe hue devoMne aura deviyoMne ativizAla indrAbhiSeka se abhiSeka kiyA. abhisiMcittA pattayeM patteyaM karayala pariggahiyaM sarisAvattaM matthae aMjali kaTTu evaM vayAsI) abhiSeka karake phira pratyekane krama se donoM hAthoM ko joDakara unakI aMjali banAI - aura use mastaka para se ghumAkara - namaskAra kara phira aisA 6 taNaM ta sUriyAbhaM devaM ' ityAdi / sUtrArtha - ( ta eNa) tyA2pachI ( taM sUriyAbhaM devaM ) te sUryAladeva no ( cattAri sAmANiva sAhasIo jAva solasaAyarakkhadevasAhassIo aNNe ya bahave sUriyAbhayahANi tvA devAya ya devIo ya mahayA mahayA iMdAbhiseeNaM abhisiMcaMti ) cAra hajAra sAmAnika devAe yAvat seALahajAra AtmarakSaka devAe temaja bIjA paNa ghaNAM sUryAbhadevanI rAjadhAnImAM rahenArA devAe ane devIee ati bhavya3ye indrAliSeryo, aliSe ye. ( abhisiMcittA patteyaM patteyaM karayala pariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjalikaTTu evaM vayAsI ) maliSeka urIne adhAMye umazaH jAne hAtheAne bhegA karIne ali khanAvI ane tene mastaka para pheravIne namaskAra arthA ane yA pramANe vinaMti stAM adhu - ( jaya jaya naMdA, jaya jaya bhaddA, zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 rAjaprazrIyasUtre ca pAlaya, jitamadhye basa, indra iva devAnAM candrazva tArANAm camara iva asurANAm, dharaNa iva nAgAnAM bharata iva manujAnAM bahUni palyopamAni bahUni sAgaropamANi, bahUni palpopamasAgaropamamANi cattasRNAM sAmAnikasAhasrINAM yAvat AtmarakSadevasAhasrINAM sUryAbhasya vimAnasya, anyeSAM ca " 1 kahA- (jayajayanaMdA, jayajayabhaddA, jayajayanaMdA ! bhadde te ajiMya jiNAhi, jiyaM ca pAlehi) he samRddhizAlin ! tuma atyanta jayazAlI hoo | he kalyANakArin | tumhArI jayajaya ho, he jagadAnandakAraka ! tumhArA vAraMvAra jaya ho tumhArA kalyANa ho / tuma ajita zatru ko svAdhIta karo / jIte hue zatru kA pAlana karo (jiyamajjhe sAhi) jIte hueapane adhIna bane hue devoM ke madhya meM rho| (iMdo iva devANaM, caMdo iva tArANaM, camaro iva asurANaM, dharaNo iva nAgANaM, bharaho iva maNuyANaM, bahU paliomAI, bahaI sAgarovamAI ) tuma devoM ke bIca meM indra kI taraha, tArAoM ke ghIca meM candra kI taraha, asuro ke bIca meM camara kI taraha, nAgoM ke bIca meM dharaNa kI taraha aura manuSyoM ke bIca me bharata kI taraha, aneka palyopamataka, aneka sAgaropamataka aura ( bahUI paliovamasAgarovamAI aneka palyopamasAgaropamataka ( caunheM sAmANiyasAhassINaM ) cAra hajAra sAmAnika devoM kA ( jAva AyakkhadevasAhassINaM) 16 hajAra AtmarakSaka hair, art (aturevamANavAsiNa) sUryAbha vimAna kA. evaM (aNNasiMca " jayajaya naMdA ! bhadaMte, ajiyaM jiNAhi, jiyaM ca pAlehi ) he samRddhi zAsinU ! tame atIva jayazAlI thAo. he kalyANakArin tamArI jaya jaya thAo. hai jagadAna dakAraka! tamArI vAra vAra jaya thAe. tamArU kalyANa thAo. tame ajeya zatrune svAdhIna nAva vinita zatru tame pAsUna 12 (jiyamajjJe va sAhi ) nebhanA upara vinaya bhejavyo che tevA hevAnI varaye Apa nivAsa . ( iMdo iva devANaM caMdo iva tArANaM, camaro iva asurANaM, dharaNo iva nAgANaM, bharaho iva maNuyANaM, bahUI paliovamAI, bahUI sAgarovamAiM ) tabhe hevAnI vasye IndranI prema, tArAenI vacce candranI jema, asurAnI vacce camaranI jema, nAgeAnI vacce dharaNanI jema ane mANasAnI vacce bharatanI jema ghaNA pakSeApama sudhI, ghaNA sAgaropama sudhI bhane ( bahUiM paliovamasAgarovamAI ) dhA patyopabha sAgarIbhama sudhI ( caunhaM sAmANiyasAhassINaM ) yAra hannara sAmAni4 he 52 (jAva AyarakkhadevasAissINaM ) 16 hantara AtmarakSa hevA para thAne ( sUriyAbhassa vimANassa ) sUryabhavimAna para ane (aNNasiMca bahUNaM sUriyAbharimANa zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 88 sUryAbhadevasya indrAbhiSekavarNanam bahUnAM sUryAbhavimAnavAsinAM devAnAM ca devInAM ca AdhipatyaM yAvat mahat mahat kArayan pAlayan viharasva-iti kRtvA jayajaya-zabdaM prayuJjanti ||suu. 88 // TIkA-'taeNaM taM' ityAdi tataHkhalu taM sUryAbha devaM catastraH sAmAnikasAhasvyaH catussahasra saMkhyakAH sAmAnikadevAH yAvat-yAvatpadena 'catasraH agramahiSyaH saparivArAH tisraH pariSadaH, sapta anIkAdhipatayaH' iti saMgrAhyam , tathA SoDaza AtmarakSasAhasyaH SoDazasahasrasaMkhyakA AtmarakSakAH, tathA anye ca bahavaH sUryAbharAjadhAnIvAstavyAH= sUryAbhadevasya rAjadhAnyAM nivasanazIlAH devAzca devyazca mahatA mahatA=ativizAlena indrAbhiSekeNa abhiSiJcanti, abhiSicya pratyekam ekaikazaH kRtvA krameNetyarthaH karatalaparigRhItaM zira Avata mastake aJjaliM kRtvA evaM vakSyamANaM vacanam avAdiSuH uktavantaH, tathAhi jayabahUNa sUriyAbhavimANa vAsiNaM) sUryAbavimAnavAsI bahuta se (devANa ya devINa ya) devadevIyoMkA (AhevaccaM jAva mahayA mahayA kAremANe pAlemANe viharAhi tti jayajayasaha pauMjaMti ) Adhipatya yAvat karate hue, unakA pAlana karate hue, Apa raheM isa prakAra kahakara punaHjayajaya zabdoMkA prayoga kiyaa| TIkArtha-isakA mUlArtha ke jaisA hI hai. parantu kahIM 2 para jo vizeSatA hai vaha isa prakArase hai, sUryAbhadevakA cAra hajAra sAmAnika devoMne yAvatpada grAhya saparivAra cAra agramahiSiyoMne. tIna pariSadAoMne, sAta anikAdhipatiyoMne tathA 16 hajAra AtmarakSaka devoMne evaM sUryAbharAjadhAnI vAstavya= sUryAbhadevakI rAjadhAnImeM nivasanazIla bahutase deva aura deviyoMne ativizAla indrAbhiSeka se abhiSeka kiyA. abhiSeka karane ke bAda phira krama se eka 2 devane karatalaparigRhIta evaM zira para AvartavAlI aisI aMjali vAsiNa) sUryAla vimAnavAsA eni ( devANa ya devINaya ) devvaa| 52( Ahe. vaca jAva mahayA mahayA kAremANe pAlemANe viharAhitti, jaya jaya sadaM pauMjaMti) zAsana yAvat karatAM temanuM tame pAlana karatA rahe A pramANe kahIne pharI jaya jaya zabdonuM uccAraNa karyuM. TIkAtha-Ane mUlAI pramANe ja che, paNa keTalAka viziSTa padenuM spaSTIkaraNa, A pramANe che. te sUrya devane cAra hajAra sAmAnika devoe yAvat pada grAhya saparivAra cAra agra mahiSIe e traNa pariSadAoe sAta anIkAdhipatioe temaja soLa hajAra AtmarakSaka devoe ane sUryAbhadevanI rAjadhAnImAM rahenArAM badhAM devadevIoe atibhavya IdrAbhiSekathI abhiSeka karyo. abhiSeka karyA bAda anukrame ekaeka deve hAthanI aMjali mastaka para pheravIne A pramANe vinaMti zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 ___ rAjapraznIyasUtre jayananda ! nandati nandayatIti vA nandaH-samRddhaH samRddhiprApako vA, tatsaMbuddhau he nanda ! tvaM jayajaya-nitarAM jayazAlI bhava, he bhadra ! he kalyANakArin ! tvaM jaya jaya ! he nanda ! he jagadAnandakAraka ! tvaM jaya jaya ! te tava bhadraM kalyANaM bhavatu, tathA-tvam ajita zatru jaya svAdhIna kuru, jita ca zatru pAlaya, jitamadhye svasyAdhInatAM gatAnAM madhye vasatiSTha, tathA tvaM devAnAM madhye indra iva, tArANAM madhye candra iva asurANAM madhye camara iva, nAgAnAM madhye dharaNa iva, manujAnAM madhye bharata iva bahUni palyopamAni basUni sAgaropamANi bahUni palyopamasAgaropamANi ca vaturNI sAmAnikasAhasrINAM yAvat AtmarakSadevasAhasrINAM, sUryAbhasya vimAnasya, tathA anyeSAM ca bahUnAM sUryAbhavimAnavAsinAM devAnAM ca devInAM ca AdhipatyaM yAvat yAvatpadena=purA vartitvaM bhartRtvaM svAmitvaM mahattarakatvam AjJezvarasenApatyaM ca mahat mahat= karake isa prakAra usase kahA he nanda ! samRddha ! athavA samRddhi prApaka ! tuma nitarAM jayazAlI bano! he bhadra ! kalyANakArin / tumhArI jaya ho jaya ho, he nanda jagadAnandakAraka ! tumhArI bArabAra jaya ho jaya ho| tumhArA kalyANa ho, tathA tuma ajita zatru ko jIto apane AdhIna karo aura jitazatrakA pAlana kro| tathA apane AdhIna bane huoM ke bIca meM tuma rho| tuma devoM ke bIcameM indrakI taraha tArAoMke madhya meM candra kI taraha. asuroM ke bIca meM camara kI taraha. nAgoM ke bIca meM dharaNa kI taraha, aura manuSyoMke bIcameM bharatakI taraha aneka palyopamakAlataka, aneka sAgaropamakAlataka, evaM aneka palyopama sAgaropamataka cAra hajAra-sAmAnika devoM kA yAvat 16 hajAra AtmarakSaka devoMkA, sUryAbhavimAnakA tathA anya aura bhI aneka sUryAbhavimAnavAsI devadevIyoMkA Adhipatya yAvatpadagrAhya-purovartitva karatAM kahyuM ke-he naMda! samRddha ! athavA samRddhi prApaka ! tame satata jayazAlI thAo he bhadra! kalyANakArina ! tamArI jaya thAo, jaya thAo, he naMda-jagadAnaMdakAraka ! tamArI vAre vAra jaya thAo, tamAruM kalyANa thAo temaja tame ajita zatru para vijaya meLavo ane jita zatrunuM pAlana karo. tame svAdhIna karelAonI vacce rahe. tame devonI vacce IndranI jema, tArAomAM candranI jema, asuromAM camaranI jema, nAgomAM dharaNanI jema ane mANasamAM bhAratanI jema, ghaNuM palyopama kALa sudhI ane ghaNAM palyopama sAgaropama sudhI cAra hajAra sAmAnika de 52 yAvat 16 hajAra AtmarakSaka para, sUryAvimAna tathA bIjA paNa ghaNuM sUryAbhavimAnavAsI devadevIo para zAsana yAvat pada grAhya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 611 subodhinI TIkA. sU. 89 sUryAbhasya alaGkArika sabhApravezAdivarNanam atizayAtizayaM kArayan pAlayan viharasva iti kRtvA = ityuktvA jayajaya zabda prayuJjanti kurvanti // sU0 88 // mUlam - tae NaM se sUriyAbhe deve mahayA mahayA iMdAbhisegeNaM abhisita samANe abhiseyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM niggacchas niggacchittA jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchai uvAgacchittA alaMkAriyasabhaM aNuppayAhiNIkaremAle aNuppayAhiNIkaremANe alaMkAriyasamaM purathimilleNaM dAreNaM aNupavisai, aNupavisittA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgaccha, sI hAsaNavaragae puratyAbhimuhe saMnisapaNe // sU, 89 // chAyA - tataH khalu sa sUryAbho devo mahatA mahatA indrAbhiSekeNa abhiviktaH san abhiSekasabhAyAH paurastyena dvAreNa nirgacchati, nirgatya yatraiva alaGkArikasabhA tatraiva upAgacchati, upAgatya alaGkArikasamAm anupradakSiNIbhartRtva, mahattarakatva evaM AjJezvarasenApatya bahuta 2 atizayarUpase karate hue aura unakA pAlana karate hue, raho - isa prakAra kahakara unhoMne punaH jaya 2 zabdoM kA uccAraNa kiyA / sU0 88 // taNaM se sUriyA deve mahayA mahayA' ityAdi / sUtrArtha: - (taeNa ) isake bAda ( se suriyA deve ) vaha sUryAbhadeva jaba ( mahayA 2 iMdA bhisegeNaM) ativizAla iMdrAbhiSekadvArA abhiSikta ho cukA taba (abhiseyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM nimgacchada) pUrvake dvArase hokara usa abhiSeka sabhAse bAhara nikalA. ( niggacchittA jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchai ) nikalakara phira vaha jahAM alaGkArisabhA thI vahAM gayA purAvartitva, bhartRtva, mahattarakatva ane AjJezvara senApatyarUpa zAsana karatAM ane temanu pAlana karatAM. raheA, A pramANe kahIne temaNe pharI jaya jaya zabdAnu uccAraNa karyuM. | sU0 885 6 ta eNaM se sUriyA deve mahayA mahayA' ityAdi / sUtrArtha - (taeNaM) tyAra pachI ( se sUriyAbhe deve ) te sUryAladveva nyAre ( mahayA 2 iMdAbhisegeNaM) ativizANa indrAliSe vaDe abhiSikta ardha yUbhyo tyAre ( abhiseyasabhAo puratthimilleNaM dAreNaM niggacchai ) te pUrva dvArathI te maliSe' salAthI mahAra nIujye ( niggacchittA jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchai ) nIDajIne te jyAM sariGa salA hatI tyAM gaye. ( uvAgacchittA alaMkAriyasabha zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 rAjapranIyasUtre kurvan anupradakSiNIkurvan alaGkArikasabhAM paurastyena dvAreNa anupravizati, anupravizya yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchati, siMhAsana varagataH paurastyAbhimukhaH saniSaNNaH || 89 // TIkA- ' taraNaM se' ityAdi - vyAkhyA spaSTA // 89 // - mUlam -- tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA alaMkAriyabhaMDaM uvaTuveMti / taeNa se sUriyA deve tappaDhamayAe pamhalasUmAlAe surabhie gaMdhakAsAIe egAe sADoe gAyAiM lRhei, luhittA saraseNaM gosIsacaMdaNaM gAyAiM aNuliMpai, aNuliMpittA nAsAno sAsavAyavojjhaM cakkhuharaM vannapharisajuttaM hayalAlapelavAtiregaM dhavala kaNagakhaciyaMtakammaM AgAsaphaliyasamappabhaM divvaM devadUsajuyalaM niyaMsei, niyaMsettA hAraM piNai, piNaddhittA egAvaliM piNadvei, piNadvittA muttAvaliM piNas, piNaddhittA rayaNAvaliM piNa i, piNadvittA evaM aMgavAI keyUrAI kaDagAi tuDiyAI kaDisuttagaM dasamuddANaMtagaM vacchasuttagaM, muraviM kaMThamuraviM pAlaMba ( uvAgacchittA alaMkAriyasabhaM aNuSpavAhiNI karemANe 2 alaMkAriyasabha purathimilleNaM dAreNaM aNupavisaha, aNupavisittA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgaccha ) vahAM jAkara vaha alaMkArikasabhAkI bAra 2 pradakSiNA dekara usa alaMkArikasabhA meM pUrvake dvArase hokara praviSTa huA praviSTa hokara phira vaha jahAM siMhAsana thA vahAM gayA (sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saMnisaNe ) vahAM jAkara vaha pUrvadizAkI aura usa siMhAsana para baiTha gayA. isa sUtra kI TIkA spaSTa hai / / sU0 98 // aNupAhaNI karemANera puratthimilleNaM dAreNa jaNupavisai, aNupavisittA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai ) tyAM 46 nete sara salAnI vAraMvAra pradakSiNA karI ne pUdvArathI te alakArika sabhAmAM praviSTa thayA praviSTa thaI ne jayAM siMhAsana hetu tyAM gaye. ( sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saMnisaNe ) tyAMna te pUrva dizA tarapha te siMhAsana para besI gayeA.' yA sUtranI TIDA spaSTa che / / 87 / / zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 90 sUryAbhadevasya gandhAdidhAraNavarNanam kuMDalAi cUDAmaNi mauDaM piNaddhei, piNaddhittA-gaMthimaveDhima - pUrimasaMghAimeNa cauvviNaM malleNaM kapparukkha piva appANaM alaMkiya vibhUsiya karei, karitA daddaramalayasugaMdhagaMdhiehiM gAyAiM bhukhaMDei, divvaM ca sumaNadAmaM piNakheDa || su0 90 // chAyA - tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya sAmAnikapariSadupapannakA alaGkArikabhANDam upa sthApayanti / tataHkhalu sa sUryAbho devastatprathamatayA pakSmalasukumArayA surabhyA gandhakASAyyA ekayA zATyA gAtrANi rukSayati, rUkSayitvA sarasena gozIrSacandanena gAtrANi anulimpati, anulipya nAsAniH zvAsavAtavajayaM cakSuraM varNasparzayuktaM hayalAlApailavAtirekaM dhavala kanakakhacitA'taNaM tassa sUriyAbhassa devassa' ityAdi / sUtrArtha - (taeNa ) isake bAda ( tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiya parisovavanagA ) usa sUryAbhadeva ke sAmAnika pariSadupapannaka devoMne ( alaMkAriyamaMDa ubaDaveMti) alaMkArika bhANDako AbharaNakaraNDakoMko upasthita kiyA. (taeNa se sUriNAbhe deve tappaDhamayAe pamhalasamAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe egAe sADIe gAyAI lahei) isake bAda sUryAbhadevane sarvaprathama romayukta, sukomala vastrakhaMDavizeSa se zarIra ko poMchA, yaha vastrakhaMDa sugaMdha se yukta thA. tathA gaMdha pradhAna kaSAyaraMgase raMgI huI thI, (lahittA saraseNa gosIsacaMdaNeNaM gAyAI aNurlipai) zarIra ko poMchane ke bAda phira usane sarasa gozIrSacandana se zarIrako anulipta carcita kiyA, (aNulipittA nAsAnIsAsavAyavojyaM cavakhuharaM vannapharisajuttaM hayalAlapelavAtiregaM dhavalaM kaNagatae NaM tassa sUriyAbhassa devarasa " ityAdi / 66 sUtrArtha - (taeNaM tyA2 pachI ( tassa NaM sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA ) te sUryAladdevanA sAmAni pariSahupapanna hevA ( alaMkAriyabhaMDa ubaveMti ) lAMDone AmaraNa 42une upAsthita aryA. (taeNaM se sUriyAbhe deve tapaDhamayAe pamhalasUmAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe egAe sADIe gAyAI lUhei ) tyAra pachI sUryAladeve sau pahelA robhayukta suDAmaNa vakhanA 44DAthI zarIra lUchyuM. A vasakhaMDa suga dha yukta temaja gaMdha pradhAna kaSAya raMgathI raMgelA hato. (lahittA saraseNa gosIsaca daNeNaM gAyAI aNuviSai ) zarIra sUchayA jAha tethe sarasa gozIrSa yanhanathI zarIrane anulipsa - yarthita 4 ( aNurlipittA' nasAnasAsavAyavojjhaM cakkhuharaM vannapharisajuttaM hayalAla pelavAtiraMgeM dhavalaM kaNagakha - zrI rAjapraznIya sUtra H 01 613 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre ntakarma AkAzasphaTikasamaprabhaM divyaM devadRSyayugalaM nivasati, niveSya hAraM pinAti, pinahya arddhahAraM pinAti, pinahya ekAvaliM pinAti, pinahya muktAvaliM pinAti, pinahya ratnAvali pinAti, pinahya-evam aGgakhaciyaMtakammaM AgAsaphaliyasamappabhaM divvaM devadUsapalaM niyaMsei) zarIra ko carcita karake phira usane divya devadUSyayugala koM-devavastradvaya ko pahirA yaha devadUSyayugala itanA patalA thA ki nAkakI zvAsa se bhI uDane lagatA thA, cakSuko-AkRSTa karanevAlA thA. zubhavarNa aura zubhasparza se yukta thA, ghoDe kI lAlAke saukumArya se bhI adhika sukumAra thA.. zubhra thA., kanaka sUtra se racita prAntabhAgavAlA thA. tathA AkAza evaM sphaTika ke jaisI prabhA sahita thA. arthAta inake samAna ati-svaccha thA (niyaMsettA hAraM piNaddhei) aise devaSyayugala ko pahirakara phira-usane hAra ko gale meM pahirA (piNaddhittA addhahAraM piNadveDa) hAra ko pahirakara phira-usane arddhahAra ko pahirA. (piNaddhittA egAvaliM piNaddhei) arghahAra ko pahirakara phira usane ekAvali ko pahirA-yaha ekAvali vicitra maNiyoMkI hotI hai aura eka hI lara kI hotI hai (piNaddhittA muttAvali piNaddhei) ekAvalIko pahira kara phira usane muktAvalI-muktAhAra ko pahirA, (piNaddhittA rayaNAvali piNadvei) muktAhAra ko pahira kara phira usane ratnAvalI-ratnahAra ko pahirA (piNaciyaMtakmma AgAsaphaliyasamappabhaM divvaM devadsajUyalaM niyaMsei) zarI22. manulipta karIne pachI teNe divya devadUSya yugalaeTale ke devavasaddhaya-dhAraNa karyA. A devadUSya yugala-vastra-ATaluM badhuM jhINuM hatuM ke ke nAsikAnA dhAsathI paNa uDavA lAgatuM hatuM. cakSune AkRSTa karanAra hatuM. zubha varNa ane zubhasparza yukta hatuM. ghoDAnI lALanI sukomaLatA karatAM, paNa vadhu sukumAra hatuM, zubha hatuM kanakasUtra racita prAMtabhAga vALuM hatuM tathA AkAza ane sphaTika jevI prabhAthI yukta hatuM mele memanA 4 te ati 2127 tu. (niyaMsettA hAraM piNaddhei) sevA Ipya yugatane paDezana. 5chI to mA 2 thaa2|| 4o. ( piNaddhittA advahAraM SiNaddhei ) 2 5Dezane pachI te ma.2 paDeya (SiNAddhittA egA. valiM piNadvei) 2 paa2|| 4zana pachI to pati pA21 4. mA pani viyitra maNiyAnI 14 cha bhane se 1 aslnI ya cha (SiNaddhittA muktAvaliM piNaddhei ) Atala 5Dezane pachI ta bhutAlI-bhAtImAnI bhASA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 90 sUryAbhadevasya gandhAdidhAraNavarNanam 615 dAni keyUrANi kvAni truTitAni kaTisUtrakaM dazamudrikAnantakaM vakSaH - sUtrakaM muraviM kaNThamuraviM prAlambaM kuNDale cUDAmaNi mukuTaM pinahyati, pinA granthimaveSTima- pUrima - saMghAtimena caturvidhena mAlyena kalpavRkSakamiva AtmAnam alaGkRtavibhUSitaM karoti, kRtvA dardaramalaya sugandhagandhikaiH gAtrANi dhavalayati, divyaM ca sumanodAma pinahyati // sU. 90 // dvittA evaM aMgalAI keyUrAI kaMDagAI tuDiyAI kaDisuttagaM, dasamuddANaMtagaM vacchasattagaM muraviM kaMThamuraviM pAlavaM kuMDalAI, cUDAmaNi mauDaM piNadveDa) ratnahArako pahira kara phira usane aMgadoMko pahirA, inake bAda keyUroM (bAjUbaMdha) ko pahirA, inake bAda kaTakoM ko (kaDA) pahirA, inake bAda truTitoMko pahirA, inake bAda kaTisUtrako pahirA, isake bAda 10 aGgaliyoMmeM 10 mudrikAoM ko pahirA, inake pahiraneke bAda vakSaHsUtraka = vakSaHsthala meM dhAraNIyamAlA vizeSako pahirA, isakebAda muravi bhUSaNavizeSa ko pahirA, isakebAda kaNThamuravikaMThAbharaNavizeSa ko pahirA, isakebAda prAlamboMko jhamakoMko pahirA, inake bAda kAnoM meM kuNDaloMko pahirA, inakebAda cUDAmaNiko mastakapara dhAraNa kiyA aura phira bAda meM mukuTako dhAraNa kiyA (piNaddhittA gaMthima, veDhima, pUrimasaMghAimeNa caubiheNaM malleNaM kapparukkhagaM piva appANaM alaMkiyavibhUsiyaM kareha) isa tarahase pUrvokta saba AbhUSaNoM ko acchI tarahase pahira karake phira usane granthima, veSTima, pUrima aura saMghAtima ina caturvidha mAlA se apane Apako kalpavRkSakI taraha alaMkRta evaM vibhUSita kiyA. paherI ( piNaddhittA rayaNAvaliM piNaddhei ) bhutAhAra paheryA mAha tethe ratnAvalIratnabhANA-dhAraNa 4rI. ( piNadvittA evaM aMgayAI keyUrAI kaDagAI tuDiyAi kaDisuttagaM, dasamuddANaMtagaMvacchasuttagaM muraviM kaMThamuraviM pAla vaM kuMDalAI, cUDAmaNi mauDa piNaddhei ) ratnahAra pakherIne pachI tethe magahI dhAraNu aryA, tyArapachI DeyUro karyAM, tyArabAda kaTakA paheryA. tyArabAda truTitA dhAraNa karyA, tyArapachI kaTisUtra dhAraNa karyuM.. tyArapachI 10 AMgaLIomAM 10 mudrikAe paherI, tyArapachI teNe vakSaHsUtraka-vakSaHsthaLamAM paheravAnImALA vizeSa paherI tyArapachI suravi-bhUSaNa vizeSa ane tyArapachI kaThamurrAva-ka ThAbharaNa vizeSa dhAraNa karyAM. tyArapachI prAla'bakA-jhUmakAone dhAraNa karyAM. tyArapachI kAnAmAM kuDaLe paheryA' tyArapachI mastau 52 yUDAmaNi dhAraNa arthA. mane tyAramAha bhugaTa dhAraNa . ( piNaddhittA gAMthima, veDhima, pUrima, saMghAimeNaM cauchiNamalleNaM kapparukkhagaM piva appaNaM alaM kiyavibhUsiyaM karei ) yA pramANe pUrvathita maghA khAlUSothI sArI rIte khalaGkRta thayA maha teNe grathima, veSTima, pUrima ane saMghAtima A caturvidha mALAethI peAtAnA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre TIkA- 'taeNa' ityaadi| tataH khalu-sUryAbhasya devasya alaGkArikasabhAyAM siMhAsanopari paurastyAbhimukhenopavezanAnantaraM khalu tasya sUryAbhasya devasya samakSaM sAmAnikapariSadupapannakA devA alaGkArikabhANDaM-AbharaNakaraNDam upasthApayanti-upanayanti, / tataH khalu sa sUryAbho devaH tatprathamatayA alaGgArikasabhAyAM sarvatra prAthamyena ekayA zAyyA-aGgaproJchanena indrasya gAtrANi-zarIrANi rukSayati proJchati, kIdRzyA zATayA ? ityAha-pakSmalasukumAlayA pakSmalA-pakSmayuktA cAsau sukumAlA-sukumArA ceti tayA pakSmayuktasukomalayA, punaH suramyAsugandhitayA, punaH gandhakASAyikyA-gandhapradhAnakaSAyarasuraJjitayA iti / etAdRzyA zATikayA gAtrANi proJchatItyarthaH / rUkSayitvA-gAtrANi proJchaya sarasena-AINa gozIrSacandanena gAtrANi anulimpati,carcati, anulipya divyaM devadUSyayugala-devavastradvayaM nivasati-paridadhAti, kidRzaM devadUSyasAtizaya vibhUSA se yukta kiyA. (karittA daddaramalayasugaMdhagaMghiehiM gAyAI bhukhaMDei, divvaM ca sumaNadAmaM piNadvei) isa taraha apane Apako kalpavRkSa ke jaisA sAtizaya vibhUSAse yukta karake bAdameM usane dardara-bahula jo malayaja candana usakI sugaMdha se suramita cUrNose zarIra ko dhavalita kiyA, bAda meM phira usane divya puSpamAlAoMko dhAraNa kiyaa| TIkArtha-sUryAbhadeva jaba alaMkArika sabhAmeM pUrvadizA kI ora mukha karake siMhAsana para baiTha cukA-taba usa sUryAbhadeva ke samakSa sAmAnika devoMne AbharaNoM ke piTAre ko lAkara rakha diyA. sUryAbhadevane pUrvokta vizeSaNoMvAlA vastrakhaMDa se apane zarIra ko khUba acchI taraha se poMchA. poMchakara phira usane gIle gozIrSacandana se usa zarIra ko sundara zarIrane kalpavRkSanI jema alaMkRta ane vibhUSita karyuM. sAtizaya vibhUSAthI yuta 4yu (karittA daddaramalayasugaMdhagaMdhiehiM gAyAI bhUkhaMDei, divvaM ca sumaNadAma piNadveI) mA prabhArI potAnA zarIrane 465vRkSanI rebha sAtizaya visUSAthI smskRta karyA bAda teNe dara-bahula malayaja caMdanana sugaMdhathI suvAsita cUrNothI zarIrane dhavala karyuM tyArabAda teNe divya puSpamALA dhAraNa karI. TIkAthe--jayAre sUryAbhadeva alaMkArika sabhAmAM pUrva dizA tarapha mukha karIne siMhAsana para besI gaye tyAre te sUryAbhadevanI sAme sAmAnika dee AbharaNonI peTIo lAvIne mUkI DhIdhI pUrva kathita vizeSaNovALA vastranA kakaDAthI sUryAbhadeve sau pahelAM potAnA zarIrane sarasa rIte lUchyuM. tyArapachI lIlA gazIrSa candanathI teNe pitAnA zarIrane sarasa rIte carcita karyuM. tyArapachI teNe be devadUSyako-vo-dharaNA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 90 sUryAbhadevasya gandhAdidhAraNavarNanam 617 yugalam ? ityAha-nAsAniHzvAsavAtavAhyam nAsA nAsikA tannirgato yo niHzvAsavAta: nizvAsapavanastena bAhyam uDDhAyanIyam , anena vastrasyAlpabhAratvaM sUcitam , punaH cakSuharam-nayanAkarSakam , punaH varNasparzayuktam zubhavarNazubhasparzAnvitam punaH hayalAlapailavAtirekam hayalAlAyA yat pailava-saukumArya, tato'pi atirekaH atizayyaM saukumArya yasya yasmistat= atisukumAramityarthaH, puna: dhavalaM-zubhraM, kanakakhacitAntakarma-kanakena= suvarNasUtreNa khacitAni grathitAni antakarmANi prAntabhAgalakSaNAni yasya tat-kanakasUtraracitaprAntabhAgayuka mityarthaH, tathA AkAzasphaTikasamaprabham= AkAzavat sphaTikavaccAtisvacchamiti / evaMvidhavizeSaNaviziSTaM divyaM devavastrayugalaM paridadhAtItyarthaH / tAdRzaM vastra nyuSya-paridhAya hAram-aSTAdaza sarikaM pinayati-paridaghAti, tathA arddhahAraM navasarikam ekAvalIm-vicitra maNikRtAm ekasarikAM mAlAM, muktAvalIM-muktAhAraM ratnAvalIM-ratnahAraM ca pinAti, pinahya-evam anena prakAreNa aGgadAni-hastAbharaNavizeSAn DhaMgase carcita kiyA, isake bAda usane do devadUSyakoM ko pahirA, ye donoM devadRSyaka itane patale alpabhAravAle the ki nAkakI nizvAsa vAyu se bhI uDane lagate the cakSuoM ko dekhane meM bar3e pyAre pratIta hote the varNa aura sparza inakA baDA suhAvanA yA lubhAvanA thA jaise azva kI lAlA sukumAra hotI hai, evaM cikanI hotI hai aura sapheda hotI hai usI prakAra se ye bhI isase adhika sukumAra evaM cikane the. sapheda raMga ke the-bilakula zubhra the. inakA prAntabhAga jo thA vaha suvarNa ke sUtra se gaMthA duA thA, tathA isakI svacchatA AkAza aura sphaTikamaNi kI svacchatA jaisI thI, isakebAda usane 18 lara kA hAra pahirA, nau lara kA arddhahAra pahirA, vicitramaNikRta eka laravAlI mAlA pahirI, muktAddAra pahirA, bAda meM karyA. A banne devadUSake eTalAM badhA jhINA temaja a5bhAravALA hatA ke te nAkanA nizvAsa vAyuthI paNa uDavA lAgatA hatA. Ane paNa manahara lAgatAM hatAM. varNa ane sparza paNa te vastronAM sahAmaNAM hatAM. jema gheDAnI lALa sukumAra hoya che lIsI hoya che ane sapheda hoya che, temaja A vastro tenA karatAM paNa vadhAre sukumAra, lIsA ane sapheda hatA. A vastranA prAMtabhAgo suvarNa sUtrathI grathita hatA. temaja emanI svacchatA AkAza ane sphaTika maNinI svacchatA jevI hatI. tyAra pachI teNe 18 laDIvALA hAra paheryo, nava laDIne addha hAra paheryo, vicitra maNikRta eka laDIvALI mALA paherI, muktAhAra paheryo, zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 rAjapraznIyasUtre keyUrANi-bAhvAbharaNavizeSAn kaTakAni-valayAni truTitAni-bAhurakSikAH, kaTisUtrakaM, dazamudrikA'nantakaM-hastAGguliparidhAnIya mudrikAdazakaM vakSaHsUtrakavakSasi dhAraNIyaM mAlAvizeSa, muravi-bhUSaNavizeSa kaNThamuravi-kaNThAbharaNavizeSa, prAlamba-kaNThAbharaNavizeSam , kuNDale-kuNDaladvayaM cUDAmaNi mukuTaM ca pinahyati paridadhAti / pinahya-paridhRtya, granthima-veSTima-pUrima-saMghAtimena-granthima granthena nivRttaM-sUtrAdi grathitaM mAlyam , veSTimam veSTena-veSTanena nivRttaM tatpuSpalambUsagAdikaM puSpabhUSaNAdika-mityarthaH, pUrimam-pUreNa pUraNena nivRttaM tat saMghAtimam-saMghAtena nivRttaM-nAlasaMghAtena yat parasparaM saMghAtyate saMyojyate tadityarthaH, eteSAM samAhAradvandvaH, tena tathAbhUtena caturvidhena mAlyena AtmAnaM kalpavRkSakamiva alakRtavibhUSitam-sAtizayavibhUSAyuktaM karoti, kRtvA dardaraaGgadoM-ko hastAbharaNavizeSoMko, keyUroko-bAhUke AbhahaNavizeSoMko kaTakoM ko-valayoMko-truTitoMko-bAhurakSikAoMko-bhUSaNoMko, kaTisUtrako, daza aGgaliyoMmeM daza mudrikAoMko, chAtI Upara pahirane yogya vakSaH sUtrako mAlA vizeSako, muraviko-bhUSaNavizeSako, kaNThamuraviko-kaNThAbharaNavizeSako prAlamba ko-kAnoMke jhamakoMko, evaM kuNDaloMko pahirA, cUDAmaNiko mAthe para dhAraNa kiyA aura phira mastakapara mukuTa lagAyA, isakebAda usane cAra prakArakI mAlAoMko-granthimamAlAko-sUtrAdise gUMthIgaImAlAko, veSTimamAlAko-mutrAdi ke veSTanase banAI gaI mAlAko, arthAt puSpalambUsaga Adiko evaM puSpabhUSaNAdikoMko-pUrimamAlAko-tantu Adi ke pUranese taiyAra huI mAlAko, evaM saMghAtimamAlAko-nAla Adiko parasparameM milAkara banAI gaI mAlAko pahirA. inasaba prakArake AbhUSaNa AdikoMse susajita banA huA vaha sUryAma tyAra pachI aMgadone-hastAkSaraNa vizeSone keyUrone-bAhUnA AbharaNa vizene, kaTakene-valane, truTine-bAhurakSikAone-bhUSaNone kaTisUtrane, dazedaza AMgaLIemAM daza mudrikAone-vakSasthaLa para paheravA yogya vakSasUtrane-mALA vizeSane, muravine bhUSaNa vizeSaNane, kaMThA bharaNa vizeSane prAlaMbaka-kAnanA jhumakAone ane kuMDaLone dhAraNa karyA. cUDAmaNine mastaka para dhAraNa karyo. ane pachI mastaka para mugaTa paheryo tyAra pachI teNe A cAra prakAranI mALaone-grathimamALAonesUtrAdithI grathita mALAone, veSTima mALAone-sUtrAdinA veinathI taiyAra karavAmAM AvelI mALAne eTale ke puSpalabUsaga vagere tathA puSpabhUSaNAdikonepUrimamALAne-taMtu vagere parovIne taiyAra karelI mALAne, ane saMghAtimamALAne nAla vagerene paraspara bhegI karIne taiyAra karavAmAM AvelI mALAne dhAraNa karI. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 91 sUryAbhadevasya alaGkAradhAraNAdivarNanam 619 malayasugandhagandhitaiH dadara bahulaM yata (parvata) malaya malayodbhavatvAd malayaM -malayajaM candanaM tasya yaH sugandhaH zobhano gandhastena gandhitaiH cUrNaiH gAtrANi, 'bhukhaMDei' dhavalayati, divyaM ca sumanodAma-puSpamAlyaM pinAti-paridhArayati / 'cUrNaiH' itytraakssipyte| 'bhukhaMDei' iti dezI zabdaH // sU0 90 // mUlam ---taeNaM se sUriyAbhe deve kesAlaMkAreNaM mallAlaMkAreNaM AbharaNAlaMkAreNaM vatthAlaMkAreNaM cauThivaheNaM alaMkAreNa alaMkiyavibhasie samANe paDipuNNAlaMkAre sIhAsaNAo abbhuTTei, abhudvittA alaMkAriyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva vavasAyasabhA teNeva uvAgacchai, vavasAyasabhaM aNupayAhiNIkaremANe aNupayAhiNIkaremANe purathimilleNaM dAreNaM aNupavisai, jeNeva sIhAsaNe jAva saMnisaNNe / taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA potthayarayaNaM uvaNeti / taeNaM se sUriyAbhe deve potthayarayaNaM giNhai, giNittA potthayarayaNaM muyai, muittA potthayarayaNaM vihADei, vihADittA potthayarayaNaM vAei, vAettA dhammiyaM vavasAyaM vavasai, kvasittA potthayarayaNaM deva aisA suzobhita huA ki mAnoM alaMkAroMse vibhUSita huA sAkSAt kalpavRkSa hI hai. isakebAda usane malayajacandanakI adhikase adhika gaMdhavAle cUrNau se apane zarIrako dhavalita kiyA aura punaH divya puSpamAlAko pahirA sUtrameM jo "bhukhaMDei" kriyApada AyA hai vaha dezIya zabda hai aura isakA artha dhavalita karanA hai // mU0 90 // A sarva prakAranA AbhUSaNa vagerethI susajijata banelo sUryAbhadeva e suzAbhita thaye ke jANe alaMkArothI vibhUSita thayeluM pratyakSa kalpavRkSa ja hAya. tyAra pachI teNe malayaja caMdananI sarvAdhika sugaMdhavALA cUrNathI potAnA zarIrane dhavalita dhyu" bhane 52 divya pu05mA / phe| sUtramAre bhukhaMDeMi" liyA56 cha te dezIya zabda che ane Ane artha thavalita karavuM che. te sU90 | zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 rAjapraznIyasUtre paDinikkhamai, sIhAsaNAo abbhuTei, abbhudvittA vavasAyasabhAo purathimilleNa dAreNaM paDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva naMdA pukkhariNI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA NaMdApukkhariNiM purathimilleNaM toraNeNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai, paJcosahittA hatthapAdaM pakkhAlei, pakkhAlittA AyaMte cokkhe paramasUibhUe egaM mahaM seyarayayAmayaM vimalaM salilapuNNaM mattagayamuhAgiikuMbhasamANaM bhiMgAraM pagiNhai, pagiNhittA jAiM tattha uppalAi jAva sayasahassapattAI tAI giNhai, giNhittA gaMdAo pukkhariNIo paccuttarai, paccutarittA, jeNeva siddhAyayaNe teNeva pahArettha gamaNAe / sU. 91 / / chAyA-tataH khalu sa sUryAbho devaH kezAlaGkAreNa mAlyAlaGkAreNa AbharaNAlaGkAreNa vastrAlaGkAreNa caturvidhena alaGkAreNa alaGkRtavibhUSitaH san pratipUrNAlaGkAraH siMhAsanAt abhyuttiSThati, abhyutthAya alaMkArasabhAyAH 'taeNaM se sUriyAme deve kesAlaMkAreNa ' ityAdi / sUtrArtha-( taeNaM ) isake bAda vaha sUryAbhadeva (kesAlaMkAreNaM, mallAlaM. kAreNaM, AbharaNAlaMkAreNaM, vatthAlaMkAreNaM, cauviheNaM alaMkAreNaM alaMkiyavibhUsie samANe paDipuNNAlaMkAre sIhAsaNAo abbhuDhei) kezoMko prasAdhana karanevAle alaMkArase, puSpamAlAdirUpa mAlyAlaMkAra se, hArAdirUpa AbharaNAlaMkAra se, evaM devadUSyAdirUpa vastrAlaMkAra se isa prakAra ke cAra taraha ke alaGkAroM se atizaya vibhUSita huA, pratipUrNAlaMkAravAlA huAsamasta alaMkAroMko jisane yathAsthAna acchI tarahase pahira rakkhA hai aisA 'taeNaM se sUriyAbhe deve kesAlaMkAraNa' ityAdi / sUtrA-(taeNa) tyA2 57. te sUryAla (kesAlaMkAreNaM, mallAla kAreNaM, AbharaNAla'kAreNa, vatthAla kAreNa, cauviheNaM ala kiyavibhUsie samANe paDipuNNAlaMkAre sIhAsaNAo abbhuTei) vANAne masaMkRta 42naa2| sAthI 505maannaahirUpa mAthAlaMkArathI. hArAdirU5 AbharaNAlaMkArothI ane devadUSyAdirUpa vastrAlaMkArothI A pramANe cAra prakAranA alaMkArothI atizaya vibhUSita thaye, pratipUrNalaMkAravALo thaye eTale ke samasta alaMkArone jeNe yathAsthAna dhAraNa karyA che evo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 91 sUryAbhadevasya alaGkAradhAraNAdivarNanam 621 paurastyena dvAreNa pratiniSkrAmati, pratiniSkramya yatraiva vyavasAyasabhA tatraiva upAgacchati vyavasAyasabhAm anupradakSiNIkurvan anupradakSiNIkurvan paurastyena dvAreNa anupravizati, yatraiva siMhAsanaM yAvat snnissnnnnH| tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya sAmAnikapariSadupannakA devA pustakaratnam upanayanti / tataH khalu sa sUryAbho devaH pustakaratnaM gRhNAti, gRhItvA pustakaratnaM muJcati, muktvA pustakaratnaM vighaTayati, vighaTayya pustakaratnaM vAcayati, vAcayitvA huA, siMhAsana se UThA (abbhuTTittA-alaMkAriyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM) UThakara vaha alaMkArikasabhA se usake pUrvadigvI daravAje se hokara (paDinikkhamai) bAhara nikalA (paDinikvamittA-jeNeSa vavasAyasabhA teNeva uvAgacchai) bAhara nikalakara phira vaha jahAM vyavasAyasabhA thI vahAM para AyA (vavasAyasabhaM aNupayAhiNI karemANe 2 purathimilleNaM dAreNaM aNupavisai) vahAM Akara usane vyavasAyasabhA (kAryasabhAkI) bAra 2 pradakSiNAkI, phira vaha usameM usake pUrvadigUvI dvArase hokara praviSTa huA (jeNeva sIhAsaNe jAva sannisaNNe) so jahAM para siMhAsana rakhA huA thA usa para pUrva dizAkI aura muMha karake baiTha gayA. (taeNaM tassa sariyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA potthayarayaNaM uvaNeti) isake bAda usa sUryAbhadevake sAmAnika pariSadAmeM utpanna hue devoMne usake samakSa pustakaratnako upasthita kiyA. (taeNaM se sariyAme deve potthayarayaNaM giNhai, giNhittA potthayarayaNaM muyai, muittA potthayarayaNa vihADei, vihADittA thye|. mare tyA25chI siMhAsana parathI aso thye| (abbhuTTittA ala'kAriyasabhAo purathimilleNa dAraNa) se thane te ma2i4 samAnA te pUrva dizA t23n| pArathI thAne (paDinikkhamai) mA2 naye. (paDinikkhamittA jeNeva bavasAyasabhA teNeva uvAgacchada) mahAra nIjIne pachI te yA vyavasAya sasA tI tyo gayo. (bavasAyasabhaM aNupayAhiNI karemANe 2 purathimilleNaM dAreNa aNupavisai) tyAM jaIne teNe vyavasAya sabhAnI vAraMvAra pradakSiNA karI ane tyAra pachI te tabhA pUrI ta25nA praviSTa thayo. (jeNeva sIhAsaNe jAva sannisaNNe) ane jyAM siMhAsana hatuM tyAM pahoMcIne pUrva dizA tarapha mukha karIne besI gye|. (taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiya parisovavannagA devA potthayarayaNaM uvaNeti ) tyA25chI te sUryAmavinA sAmAni pariSAmA utpanna thye| voye tenI sAme purata 2tna upasthita prayu'. ( ta eNaM sUriyAbhe deve potthayarayaNaM giNhai, giNhittA potthayarayaNaM muyai, muittA potthayarayaNaM vihADei vihADittA potthayarayaNaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darara rAjapraznIyasUtre dhArmika vyavasAyaM vyavasyati, vyavasAya pustakaratnaM pratinikSipati, siMhAsanAt abhyuttiSThati, abhyutthAya vyavasAyasabhAyAH paurastyena dvAreNa pratiniSkamya yatraiva nandApuSkaraNI tatraiva upAcchati, upAgatya nandApuSkariNI paurastyena toraNena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohati, pratyavarUhya hastapAdaM prakSAlayati, prakSAlya AcAntaH cokSaH paramazucibhUtaH ekaM mahAntaM potthayarayaNaM vAei, vAettA dhammiyaM vavasAya vabasai) upasthita kI gai usa pustakaratnako usa sUryAbhadevane uThA liyA aura uThAphara use kholA, kholakara phira usane usa pustakaratna ko vAMcA vAMcakara dharmasaMbaMdhI tacca kA nizcaya kiyA (vavasittA potthayarayaNaM paDinikkhamai) dharmasaMbaMdhI tattva kA nizcaya karake phira usane usa pustakaratna ko yathAsthAna rakha diyA. (siMhAsaNAo abbhuTTei) phira vaha adhiSThita siMhAsana se uThA. (abbhudvittA vavasAyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM paDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva naMdApukkhariNI teNeva uvAgacchai) uThakara vyavasAyasabhA ke pUrvadvAra se hokara bAhara nikalA aura nikalakara jahAM nadApuSkariNI thI vahAM para AyA (uvAgacchittA naMdA pukkhariNiM purathimilleNa toraNeNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai) vahAM Akara vaha nandA puSkariNIke pUrva ke toraNa se-bahiri se-usake pAsa Akara phira zreSTha trisopAnapaMkti se hokara usa nandApuSkariNI meM praviSTa huA (paccoruhittA hatthapAyaM pakkhAlei) vahAM vAei, vaettA ghammiyaM vavasAyaM vavasai) te pusta4 2tnane sUryAmaheve hAyama lIdhuM ane tyAra pachI tene chelyuM ane te pustaka rananuM vAMcana karyuM. vAMcIne tethe dharma samadhI tatvanA nizcaya yo. (vavasittA potthayarayaNa paDinikkhamai) dharma saMbaMdhI tatvane nizcaya karIne pachI teNe pustaka ratanane yathAsthAna mUkI dhu. (siMhAsaNAo abbhudei) tyA25chI te potAnA siMhAsana 52thI / thye|. (abbhudvittA vavasAyasabhAo purathimilleNaM dAreNaM SaDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva naMdA pukkhariNI teNeva uvAgacchai) ase yane ta vyavasAyasamAnA puurvdvArathI thaIne nIkaLyo ane nIkaLIne jyAM naMdA puSkariNIhatI tyAM gayo. ( uvAgacchittA naMdApukkhariNiM purasthibhilleNaM toraNeNaM tisovANapauiruvaeNaM pacorUhai) mAM jaIne te naMdApuSkariNIne pUrva teraNathI bahiddharathI tenI pAse pahoMcyo ane pachI te zreSTha tripAna paMkti thaIne te naMdA puSkariNImAM praviSTa tharo. (pacorUhittA hatthapAyaM pakkhAlei) tyA tethe potAnA 7 / 5 5dheyAM. (pakkhA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 91 sUryAbhadevasya alaGkAradhAraNAdivarNanam 623 zvetaM rajatamaya vimalaM salilapUrNa mattagajamukhAkRtikumbhasamAnaM bhRGgAraM pragRhNAti, pragRhya yAni tatra utpalAni yAvat zatasahasrapatrANi tAni gRhNAti. gRhItvA nandAyAH puSkariNItaH pratyuttarati, pratyuttIrya yatraiva siddhAyatanaM tatraiva prAdhArayad gamanAya // sU0 91 // TIkA-'taeNaM se' ityAdi tataHkhalu sa sUryAbho devaH kezAlaGkAreNa= kezaprasAdhanarUpeNa, alaGkAreNa, mAlyAlaGkAreNa puSpamAlAdirUpeNa alaGkAreNa, AbharaNAlaGkAreNa hArAdirUpeNAlaGkAreNa vastrAlaGkAreNa-devadUSyayugalarUpeNa alausane apane hAthoM evaM caraNoMko dhoyA (pakkhAlittA Ayate cokkhe paramA suibhUe egaM mahaM seyaM rayayAmayaM vimalaM salilapuNNaM mattagayamuhAgikuMbha samANaM bhiMgAraM paDigiNhai) karacaraNa dhokara usane Acamana kiyA-Acamana karake vaha zuddha huA, isataraha paramazucibhUta hue usane eka vizAla, rajata kI banI huI vimala, nirmalajalase bharI hui aisI jhArIko jo ki mattagajarAja ke mukha kI AkRti ke samAna thI uThAyA-arthAt usameMse bharA (pagiNhittA jAI tattha uppalAI jAva sayasahassapattAI tAI giNhai, gihittA naMdAo pukkhariNIo paccuttarai, paccuttarittA jeNeva siddhAyayaNe teNeva pahArettha gamaNAe) jhArIko bharakara phira usane jitane bhI vahAM utpala-kamala the yAvat zatasahasradalavAle kamala the una sabako vahAM se liyA, lekara vaha usa nandApuSkariNI se bAhara nikalavara phira usane usa aura jAnekA nizcaya kiyA ki jisa aura siddhAyatana thaa.| TIkArtha-isakA isI mUla arthake anurUpa hai| sU0 91 // littA AyaMte cokkhe paramasUibhUe egaM mahaM seyaM rayayAmayaM vimalasalilapuNNaM mattagayamuhAgiikuMbhasamANa bhiMgAraM paDigiNhai) 25 // dho na to sAyamana yu" Acamana karIne te zuddha thayo. A pramANe parama zucibhUta thayelA teNe eka vizALa cAMdInI banelI vimaLa, nirmaLa pANIthI bharelI evI jhArI ke je matta 04214nA bhumanI mAti va itI-pIthI bharI. (pagiNhittA jAI tattha uppalAI jAva sayasahassapattAi tAI giNhai, giNhittA naMdAo pukkhariNIo paccuttarai paccuttarittA jeNeya siddhAyaNe teNeva pahArettha gamaNAe) ArIne pothI bharIne pachI teNe tyAM jeTalAM u5lo-kamaLo hatAM-cAvat zatasahastradalavALA kamaLo hatA te badhAne tyAMthI lIdhAM ane laIne te naMdA puSkariNI bahAra nIkaLIne pachI teNe siMhAsana tarapha javAno nizcaya karyo. A sUtrane TIkArya bhUdAtha pramANe / cha. / / sU. 81 // zrIzana praznIya sUtra:01 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 ___ rAjapraznIyasUtre kAreNa-ityevaMvidhena-caturvidhena=catuSprakAreNa alaGkAreNa alakRtavibhUSitaH= atibhUSitaH san pratipUrNAlaGkAraH paridhRtasakalAlaGkAro bhUtvA siMhAsanAt abhyuttiSThati abhyutthito bhavati, abhyutthiAya alaGkArasabhAyAH paurastyena =pUrvadikasthitena dvAreNa pratiniSkAmati-bahiryAti, pratiniSkramya yatraiva vyavasAyasabhA tattvAdinizvAyikA sabhA tatraiva upAgacchati, upAgatya vyavasAyasabhAm anupradakSiNIkurvan anupradakSiNIkurvan paurastyena dvAreNa tAm anupravizati anupravizya yatraiva siMhAsanaM yAvat-yAvatpadena-"tatraiva upAgacchati, upAgatya siMhAsanavaragataH paurastyAbhimukha" iti saMgRhyate, etAdRzaHsan sannipaNNaH= samupaviSTa ! tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya sAmAnika pariSadupapannakA devA stansannidhau pustakaratnam upanayanti upasthApayanti / tataHkhalu sa sUryAbho devaH pustakaratnaM gRhNAti, gRhItvA pustakaratnaM muJcati-uttame pustakarakSaNIye sthAne sthApayati, muktvA pustakaratnaM vighATayati-udghATayati, vighATya-udghATaya pustakaratnaM vAcayati-paThati, vAcayitvA dhArmikaM dharmasambandhikaM vyavasAya-tattvanizcayaM vyavasyati=karoti, vyavasAyaM kRtvA pustakaratne pratinikSipatiyathAsthAnaM sthApayati, pratinikSipya siMhAsanAt abhyuttiSThati, amyutthAya vyavasAyasabhAyAH vyavasAyasabhAbhavanAt paurastyena dvAreNa pratiniSkramya yatraiva nandApuSkariNI tatraiva upAgacchati, upAgatya nandApuSkariNI paurastyena toraNena-nandApAH puSkariNyAH pUrvadisthitena bahireNa nandApuSkariNI samIpe samAgatya trisopAnapratirUpakeNa nandApuSkariNIM pratyavarohati-pravi zati, pratyavaruhya hastapAdaM-hastau pAdau ca prakSAlayati-jalena parizodhayati, prakSAlya AcAntaH-kRtAcamanaH cokSaH-zuddhaH, paramazucibhUtazca san ekaM mahAnta-vizAlazveta-zvetavarNa rajatamayaM vimalaM salilapUrNa-jalabhRtaM mattagajamukhAkRtikumbhasamAnaM-matto-mada vihvalo yo gajastasya yanyukhaM, tasya AkRtikhi AkRtiyaspa tAdRzo yaH kumbhastatsamAnaM-tatsadRzaM bhRGgAraM-'jJArI' iti bhASAprasiddhaM pAtraM pragRhNAti, pragRhya yAni tatra-nandAyAM puSkariNyAM utpalAni yAvad zatasahasrapatrANi utpalAdi zatapatrasahasrapatrAntAni kamalAni bhavanti tAni gRhNAti, gRhItvA nandAyAH puSpakariNItaH pratyuttarati-nissarati, pratyutIrya, yatraiva siddhAyatanaM tatraiva prAdhArayat-nizcayamakod gamanAya gntumiti|s.91| mUlam-taeNaM taM sUriyAbhaM devaM cattAri ya sAmANiyasAhassIo jAva solasa AyarakkhadevasAhassIo anne ya bahave sUriyAbha zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 92 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam 625 vimANavAsiNo devA ya devIo ya appegaiyA devA uppalahatthagayA jAva sayasahassapattahatthagayA sUriyAbhaM devaM piTuo piTuo samaNugacchaMti / tae NaM taM sUriyAbhaM devaM bahave Abhi ogiyA devA ya devIo ya appegaiyA kalasahatthagayA jAva appegaiyA dhUvakaDucchayahatthagayA hatuTTa jAva sUriyAbhaM devaM piTuo2 samaNugacchaMti tae NaM se sUriyAbhe deve carahiM sAmA. NiyasAhassIhiM jAva annehiM ya bahahiM ya sUriyAbhavimANavAsIhiM devehi ya devIhi ya saddhiM saMparibuDe saviDDhoe jAva NAiyaraveNaM jeNeva siddhAyayaNe jeNeva devacchaMdae jeNeva jiNapaDimAo teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jiNapaDimANaM Aloe paNAmaM karei, karittA lomahatthagaM giNhai, giNhittA jiNapaDimANaM lomahatthaeNaM pamajjai, pamajjittA jiNapaDimAo surabhiNA gadhodaeNaM pahANei, hANittA surabhikAsAieNaM vattheNaM gAyAiM lUhei, lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAiM aNuliMpai, aNuliMpittA jiNapaDimANaM ahayAI devadRsajuyalAI niyaMsei, niyaMsittA pupphAruhaNaMmallAruhaNaM gaMdhAruhaNaM cuNNAruhaNaM vannAruhaNaM vatthAruhaNaM AbharaNAruhaNaM karei, karittA AsattosattaviulavavagdhAriyamalladAmakalAvaM karei, karittA kayaggahagahiyakarayalapabbhaTTaviSpamukkeNaM dasaddhavaNNeNaM kusumeNaM mukkapupphapajovayArakaliyaM karei. karitA jiNapaDimANaM purao acchehi saNhehi rayayAmayehiM accharasAtaMdulehiM ahamagale Alihai, taMjahA-sosthiya jAva dappaNaM / tayANaMtaraM ca NaM caMdappabhavairaveruliyavimaladaMDa kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdarukaturukadhUvamaghamaghaMtagaMdhuttamANuviddhaM ca dhUvavahiM viNimmuyaMta veruliyamayaM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 rAjanIyasUtre kaDucchrayaM paggahiya payatteNaM dhUvaM dAUNa jiNavarANaM aTThasayavisuddha gaMthajutehiM atthajuterhi apuNaruttehiM mahAvitte hiM saMdhuNa, saMdhuNittA sattaTu payAI paccIsakara, paccosakkittA vAmaM jANaM aMcei, aMcittA dAhiNaM jANaM dharaNitalaMsi nihaTu tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivADei, nivADittA isipacNNama, paccaNamittA karayalapariggahiya sirasAvattaM matthae aMjali kaTTu evaM vayAsI || sU0 92 // chAyA - tataH khalu taM sUryAbha devaM catasrazca sAmAnikasAhasrayo yAvat SoDaza AtmarakSadevasAhastrayaH anye ca bahavaH sUryAbhavimAnavAsino devAzca devyazva apyekake devA utpalahastagatA yAvat zatasahasrapatrahastagatAH sUryAbha devaM pRSThataH pRSThataH samanugacchanti / tataH khalu taM sUryAbhaM devaM 'taNaM taM sariyAmaM devaM ityAdi / sUtrArtha - (taraNaM) isake bAda ( taM svariyA devaM) usa sUryAbhadeva ke (pio 2 samaNugacchaMti) pIche 2 cale / kauna cale ? isake liye kahA gayA hai ki - ( cattAriya sAmANiyasAhassIo, jAva solasa Ayarakkhadeva sAha - sIo) cAra hajAra sAmAnika deva yAvat solaha hajAra AtmarakSaka deva tathA - ( an ya bahave sUriyAbhavimANavAsiNo devA ya devIo ya) anya aura bahuta se usa sUryAbhavimAna ke rahanevAle deva aura deviyAM inameM ( appegayA devA appalahatthagayA, jAva sayasahasrapatta hatthagayA) kitaneka utpala haiM hAthoM meM jinhoM ke aise the aura yAvat kitaneka deva aise the ki jinhone hAthoM meM zatasahasradalavAle kamala le rahe the. isa prakAra se ye ' taeNaM taM sUriyAbhaM devaM ' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM ) tyArapachI ( taM sUriyAbhaM devaM ) te sUryAladdevanI ( paTTio 2 samanugacchati ) pAchapAcha ghalA boDo yAtyA, te Azu hatA 1 bhenA bhATe ahIM spaSTI42 42vAmAM Ave che e ( cattAriya sAmANiyasAhassIo jAva solasa Ayarakkhadeva sAhassIo ) yAra hunnara sAmAni deve| yAvat soja aintara AtmarakSa4 heve| tathA ( anne ya bahave sUriyA bhavimANavAsiNo devA ya devIo ya ) mIla pagu dhAM te sUryAla hevanA vimAnamA rahenArAM devadevo / itAM. samAMthI ( appegaiyA devA uppalahatthagayA, jAva sayasahassa patta hatthagayA ) keTalAkanA hAtheAmAM upalA hatAM ane yAvatu keTalAka devA evA paNa hatA ke temanA zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 627 subodhinI TIkA. sU. 92 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam bahava AmiyogikA devAzca devyazca apyekake kalazahastAgatA yAvat apyekake dhUpakaTucchukahastagatA hRSTatuSTa yAvat sUryAbhaM devaM pRSThataH pRSThataH samanugacchanti / tataHkhalu sa sUryAbho devaH catasRbhiH sAmAnikasAhasrIbhiH yAvat anyaizca sUryAbhavimAnavAsibhi bahubhirdevaizca devIbhizca sArddha samparivRtaH sarvA yAvad nAditaraveNa yatraiva siddhAyatanaM yatraiva devacchandako saba (sUriyAbhaM devaM piTThao 2 samaNugacchaMti) usa sUryAbhadeva ke pIche 2 cale (taeNaM taM sUriyAbhaM devaM bahave AmiyoriA devA ya devIo ya appegaiyA kalasahatthagayA jAva appegaiyA dhUvakaDacchayahatthagayA-hatuTTa jAva sariyAbhaM devaM piTThao samaNugacchaMti) isake bAda usa sUryAbhadeva ke pIche2 aneka aura bhI Abhiyogika deva devIyAM calI-inameM kitaneka devadeviyAM aisI thI ki jinake hAthoM meM kalaza the aura yAvat kitaneka devadeviyAM aisI thI ki jo dhUpakaTucchukoM ko apane 2 hAthoM meM liye huI thI. ye saba hRSTa evaM tuSTa cittavAle the prItiyukta manavAle the. paramasaumasthita the aura harSa ke vaza se jinakA hRdaya uchala rahA hai aise the. (taeNa se sUriyAme deve cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva annehiM ya bahuhiM ya sUriyAbhavimANavAsIhiM devehi ya devIhi ya saddhi saMparibuDe sabiDhIe jAva NAiyaraveNaM jeNeva siddhAyayaNe, jeNeva devacchaMdae, jeNeva jiNapaDimAo chAyAmA zatasahasa bha Sai. 0 pramANe te sa ( sUriyAbha deva piTuo2 samaNugacchaMti) sUryAmavanI 5pA7 yAcyA. (taeNaM taM sUriyAbhadevaM bahave AbhiyogiA devA ya devIo ya appegaiyA kalasahatthagayA jAva appe. gaiyA dhUvakaDucchayahatthagayA-hadvatuTTha jAva sUriyAbhaM devaM piThuo samaNugacchaMti ) tyAra pachI te sUryAbhadevanI pAchaLa pAchaLa aneka bIjA paNa ghaNAM Abhigika deva ane devIo cAlavA lAgyAM. emAM keTalAMka devadevIo evA paNa hatAM ke jemanAM hAthamAM kaLaza hatAM ane yAvat keTalAka devadevIo evA paNa hatAM ke jeo potAnA hAthamAM dhUpa kahuchukone laIne cAlI rahyAM hatAM. eo sarve hRSTa ane tuSa cittavALA hatA. prItiyukta manavALA hatAM. paramase masthita hatAM bhane hAti24thI bhanai (dhye| haSita tha2 cha mei di. (taeNaM se sUriyAbhe deve caUhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva annehiM ya bahUhi ya sUriyAbhavimANavAsIhiM devehiM ya devIhiya saddhiM saMparibuDe savviDhI e jAva NAiyaraveNa jeNeva siddhAyayaNe, jeNeva devacchaMdae, jeNeva jiNapaDimAo teNeva uvAgacchai) mA pramANe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 rAjapraznIyasUtre yatraiva jinapratimAstatraiva upAgacchati, uSAgatya jinapratimAnAmAloke praNAma karoti, kRtvA lomahastakaM gRhNAti, gRhItvA jinapratimAnAM lomahastakena pramArjayati, pramAya' jinapratimAH surabhiNA gandhodakena snapayati, snapayitvA surabhigandhakaSAyikeNa vastreNa gAtrANi rUkSayati rUkSayitvA sarasena gozIrSa candanena gAtrANi anulimpati, anulipya jinapratimAnAm ahatAni devadRSyayugalAni nivAsayati, nivAsya puSpArohaNaM mAlyArohaNaM gandhArohaNaM teNeva avAgacchai) isa taraha vaha sUryAbhadeva cAra hajAra sAmAnika devoM se yAvat anya aura bahuta se sUryAbhavimAnavAsI devoM aura deviyoMse ghirA huA hokara apanI samastaRddhike anusAra yAvat bAjoMkI tumula dhvani pUrvaka jahAM vaha siddhAyatana thA jahAM devacchaka thA aura usameM bhI jahAM trisopAnapratimAe~ thIM vahAM para gayA (uvAgacchittA jiNapaDimANaM Aloe paNAma karei, karittA lomahatthagaM giNhai, giNhittA jiNapaDimANa lomahatthaeNaM pamajai) vahAM jAkara usane jinapratimAoMko dekhate hI praNAma kiyA praNAma karake phira usane lomamayI pramArjanI hAthameM lI aura usase jinapratimAoM ko prabhAjita kiyA. (pamajittA jiNapaDimAo surabhiNA gaMdhodaeNaM hAei, hAittA surabhikAsAieNaM battheNaM gAyAI lahei) pramArjita karake phira usane una jinapratimAoM ko surabhigandhodaka se snAna karAyA. snAnakarAkara phira usane surabhi, evaM kaSAyadravya se parikarmita aise aGgaproJchana-vastrase una jinapratimAoMke zarIra ko poMchA (lahitA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAI aNuliMpai, aNuliMpittA jiNapaDimANaM aiyAI devduuste sUryAbhadeva cAra hajAra sAmAnika devethI yAvatu bIjA paNa ghaNAM sUryAbhavimAnavAsI deva ane devIothI pariveSTita thaIne potAnI samastaRddhi mujaba yAvat vAjAonI tumuladhvanipUrvaka jyAM te siddhayatana hatuM, jyAM devachaMdaka bhane temA paNa yA trispaanprtimaa| tI. tyAM gaye.. ( uvAgacchittA jiNapaDimANa Aloe paNAmaM karei, karittA lomahatthayaM giNhai, giNhittA jiNapaDimANaM lomahatthaeNaM pamajjai ) yai ne ta ni pratibhAmA netai ar 14 aryA. praNAma karIne pachI teNe lomamayI pramArjanI (sAvaraNI) hAthamAM lIdhI ane tanAva linapratimAsAnu pramAna ayu. (SamajjittA jiNapaDimAo surabhiNA gaMdhodaeNaM pahANei, hANittA surabhikAsAieNaM vastheNaM gAyA lahei) pramAlita karIne pachI teNe te jinapratimAonuM surabhigadhedakathI abhisiMcana karyuM abhisiMcana karIne teNe surabhi, ane kaSAya dravyathI parikarSita evA aMgaprechina vasthA ta linapratimAmAne DhUMchI (lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAI aNu zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 92 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam 629 cUrNArohaNaM varNArohaNaM vastrArohaNam AbharaNArohaNaM karoti kRtvA AsaktAvasaktavipulavRttayapralambitamAlyadAmakalApaM karoti kRtvA kacagrahagRhotakaratalaprabhraSTavipramuktena dazArddhavarNena kusumena muktapuSpapuJjopacArakalitaM karoti kRtvA jinapratimAnAM purataH accheH zlakSNe rajatamayai accharasAtandulaiH aSTASTa maGgalAni Alikhati, tadyathA - svastikaM yAvad darpaNam / tadanantaraM ca juyalAI niyaMsei) poMchakara sarasa gAzIrSacandana se unake zarIra ko carcita kiyA. carcita karake phira usane usa jinapratimAoMkoM akhaNDita aise devadRSyayugala ko pahirAyA. ( niyaMsittA puSphArUhaNaM mallAruhaNaM gaMdhAruhaNaM cuSNAruhaNaM vannAruhaNaM, vatthArUhaNaM, AbharaNAruhaNaM karei) pahirA karake phira usane una para puSpa caDhAye. mAlAe~ caDhAI, gaMdha caDhAyA cUrNa-vAsa kSepa caDhAyA, vastra caDhAye, evaM AbharaNa caDhAye. ( karitA AsattosattaaagarghAriyamalladAmakalApaM karei) yaha saba karake phira usane Upara se nIcetaka laTakate hue evaM gola aise lambe mAlyadAmakalApa ko -mAlAoM ke samUha ko una jinapratimAoM ke samakSa kiyA ( karitA kayaggaha gahiya karayalapa bhaTThavipamukeNaM dasadbhavaNeNaM kusumeNaM mukapuSpha puMjovayArakaliyaM karei) caDhA karake kezoM ko grahaNa karane kI taraha grahIta hue tathA karatala se chUTakara vikIrNa ( bikhare hue aise paMcavarNa ke kusumoMse agrathita puSpoM ke samUha se tathA upacAra se yukta karate jaise banA vaise usa sthAna ko kiyA. ( karitA jinaparimANaM purao accherhi, saNNehiM, rayayAmayehiM accha rasAtaMdulehiM aTThaTThamaMgale Alihai ) isa prakAra karake phira usane una jiNa lipai, aNulipittA jiNapaDimANa aiyAI devadUsajuyalAI niyaMsei ) sUchIne sarasa gAzISa caMdanathI te pratimAone carcita karI. carcita karIne pachI teNe te pratibhaagaane aDita hevahRSya yugasa paDerAvyAM ( niyaMsittA puSphAruhaNaM gaMdhAruhaNa cuNAruNa vannAruhaNaM, vatthAruhaNaM, AbharaNAruhaNaM karei ) paDerAvAne pachI tethe pratimAe para puSpA caDhAvyAM, mALA paherAvI, gaMdha cUrNa, vaNu -vAsakSepavastro ane Alaro| arpita . ( karitA Asattosattavi ulavaTTavagghAriyamalladA ma kalApaM karei ) thA adhuM patAvAne pachI teoge uparathI nIye sudhI sarasto goja yAne laaNge| bhAjhyahAbhamsAya - bhAjAno samUha te pratibhAgAne paherAvyA. ( karittA kyaggahagahiyakarayalapanbhaTThavippamukkeNaM dasaddhavaNNeNaM kusumeNaM mukka pupphapuMjovayAra kaliyaM karei ) tyArapachI dezagrahaNa uravAnI prema grahaNa uzayesAM hAthamAMthI chUTIne viDI thayelA evAM pAMcavaNa nAM puSpAthI agrathita puSpasamUhAthI-te sthAnane suzAbhita yu. ( karitA jina DimANaM purao acchehiM, saNhehiM, rayayAmayehiM, accharasAtaMdulehiM aTThamaMgale Alihai ) A pramANe arIne tethe te ni pratibhAyonI sAbhe zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 rAjapraznIyasUtre khalu candraprabhavajravaiDUryavimaladaNDaM kAzcanamaNiratnabhakticitraM kAlAgurupravarakundaruSkaturuSkadhUpaprasaradgandhottamAnuviddhAM ca dhUpavarti vinirmuzcantaM vaiDUryamayaM kaTucchakaM pragRhya prayatnena dhUpaM dattvA jinavarebhyaH aSTazatavizuddhagranthayuktaiH arthayuktaiH apunaruktaiH [ saMstauti, saMstutya saptASTapadAni pratyavaSvakate, pratyavaSvakya vAmaM jAnuM karSati / kRSTA dakSiNaM jAnuM dharaNitale pratimAoM ke samakSa zubhra, cikane, rajatamaya, aise zuddhabhUmi meM utpanna hue tanduloM se ATha ATha svastikAdika maMgaloMko likhA (taM jahAsotthiya jAva dappaNaM) ve maMgalaka isa prakAra se haiM-svastika yAvat darpaNa. (tayANataraM ca Na caMdappabhavairaveruliyavimaladaMDaM, kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM, kAlAgurupavarakuMdarUkkaturukadhUvamaghamaghatagaMghuttamANuviddhaM ca dhUvavaTTi viNimmuyaMta veruliyamayaM kaTucchuyaM paDiggahiyaM payatteNaM dhUvaM dAUNa) isake bAda candraprabha-candrakAntamaNi vajra aura vaiDUryamaNi tathA ratna, inase nirmita hai nirmala daNDa jisakA tathA kAMcanakI evaM maNiyoM aura ratnoMkI viziSTa racanA se vividharUpa saMpanna, kAlAguru, pravarakunduruSka aura turuSka tathA dhUpa inakI phailatI huI gaMdhase yukta evaM dhUpavartikA ko choDate hue aise vaiDUryamaya dhUpakaDucchuka ko acchI taraha se le karake prayatnapUrvaka jinavaroM ke samakSa usane dhUpa dI arthAt jalAI-dhUpa jalAkara (jiNavarANaM aTThasayavisuddhagaMdhajuttehiM atthajuttehiM apuNaruttehiM mahAvittehiM saMthuNai) phira usane jinavaroM kI 108 vizuddha-kAvyadoparahita, zlokoM yukta, apUrva se artha saMpanna, apunarukta-punaruktidoSa se rahita evaM daNDakAdirUpa mahAvRttavAle zubhra, cIkaNa, rajatamaya. zuddha bhUmimAM utpanna thayelA taMdulathI ATha ATha svastiAhima se manAyA. (taM jahA sotthiya jAva dappaNaM) te ma mA pramANa cha-svasti yAvat 55. ( tayANaMtaraM ca NaM caMdappabhavairaveruliyavimaladaMDa kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM, kAlAgurupavarakuMdarukka turukka dhUvamaghamaghaMtagaMdhuttamANuviddhaM ca dhUvavarTi viNimmuyaMta veruliyamaya kaDucchayaM paDiggahiyaM payattaNaM dhUvaMdAUNa) tyArapachI candraprabha-caMdrakAMta maNivaja vaiDUrya ane ratnothI jenI nirmaLa dAMDI banelI che. kAMcana, maNi ane ratnonI viziSTa racanAthI je saMpanna che, kAlAguru, pravara, kuMduruSka ane dhUpanI sugadhI jemAMthI prasarI rahI che evA vaiDUryamaya dhUpakaDucchakane-sarasriite bane prayatna 4 te nivarenI sAme 55 jyo. (jiNavarANaM aTThasayavisuddhagaMthajuttehiM, atthajuttehiM, apuNarUttehiM, mahAvittehiM saMthuNai) 5chI te nivronI 108 vizuddha kAvyadoSarahita, zlokarUpa graMthothI yukta, apUrva artha saMpanna, apunarukta-punaruktidoSa rahita, ane daMDakAdirUpa mahAvRttavALA stutikAvyathI zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 0 87 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam 631 nihatya trisvo mUrddhAnaM dharaNitale nipAtayati nipAtya ISat pratyunnamayati, pratyunnamayya karatalaparigRhItaM zira Avartta mastake aJjaliM kRtvA evam avAdIt / / sU0 92 // ThIkA- 'tapaNaM' ityAdi / catasrazca sAmAnikasAhastryaH = agra 9 tataH = tadanu khalu taM sUryAbha deva catussahasrasaMkhyakAH sAmAnikadevAH yAvat = yAvatpadena = ' catasraH mahiSyaH saparivArAH, tisraH pariSado, sapta anikAdhipatayaH iti saMgrAhyam, tathA = SoDaza AtmarakSasAhastryaH = SoDazasahasrasaMkhyakAH AtmarakSakA devAH, tathA anye ca bahavaH sUryAbhavimAnavAsino devAzva, devyazca, apyeka ke= kecit devA: utpalahastagatAH yAvat = zatasahasrapatra hastagatA :- zatapatra sahatrapatrakamala hastagatAH santaH sUryAbhaM devaM pRSThataH samanugacchanti / tataH khalu taM sUryAbhaM devaM vahava AbhiyogikA devAzva devyazca apyekake= kecit kalaza hastagatAH yAvat -- kecit ghUpakaDucchuka hastagatAH iSTatuSTa = yAvat = hRSTatuSTa cittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanasthitaH harSa vazavisarpaddhadayAH sUryAbhaM aise stutikAvyoM se stuti kI (saMdhuNittA sattadvapayAI paccosakara ) stuti karake phira vaha sAta ATha paira pIche haTA = ( paccosakittA vAmaM jANuM aMce, aMcittA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi nihaTTa tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivADei) pIche haTakara usane vAmajAnuko pIche liyA aura dakSiNa jAnu ko jamIna para rakkhA, isa prakAra karake usane tInabAra mastakako bhUmi para lagAyA = jhukAyA (nivADittA isi paccuNNamai ) jhukAkara phira thoDA use uThAyA ( paccuNNamittA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTTu evaM vayAsI) uThAkara donoM hAthoMkI aMjali banAkara aura use zira para se ghumAkara isa prakAra kahA stuti rI ( saMdhuNittA satapayAi paJcosakkai ) stuti urIne pachI te sAta mAha ugalA pAche Ayo ( paccosakttiA vAmaM jANuM aMcei, aMcittA dAhiNaM jANaM dharaNita si nihaTTu tikkhutto muddhANaM dharaNitalasi nivADei ) pAche haTIne tethe DAmA ghUMTaNane pAchA lIdheA ane jamaNA ghUMTaNane pRthvI para mUkayo. A pramANe rIne tethe guvAra mAthu lUmiyara lagAuyuM ( nivADittA, irsi paccuNNamai ) sagADIne pachI bhAthu thoDu upara uThAvyuM ( paccuNNabhittA karayala yariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu evaM vayAsI ) tyApachI tethe janne hAthonI anasi banAvI ane tene mastaka para pheravI A pramANe kahyu : : zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre devaM pRSTataH ThapRtaH samanugacchanti / tataHkhalu sa sUryAbho devaH caturbhiH sAmAnikasAhasrImi vit anyaizca bahumizca sUryAbhavimAnavAsibhirdevaizca devIbhizca sArddha samparivRtaH-samveSTitaHsan sarvaddharyA yAvad NAditaraveNa-sarvaddha sarvadyutyA sarvabalena sarvasamudayena sarvAdareNa sarvasaMbhrameNa sarvapuSpamAlyAlaGkAreNa sarvatruTitazabdasanninAdena mahatyA RddhayA mahatyA yutyA mahatA valena mahatA samudayena mahatAvaratruTita yamakasamakapraNAditena saMvalito yatraiva siddhAyatanaM tatraiva upAgacchati, upAgatya paurassyena-pUrvadika sthitena dvAreNa siddhAyatanam anupravizati, anupravizya tatra siddhAyatane yatraiva devacchandakaH tatra devacchandake ca yatraiva jinapratimAstatraiva upAgacchati, upAgatya Aloke darzane satyeva jinapratimAnAM praNAmaM karoti, praNAmaM kRtvA lomahastakaM lomamayIM pramArjanI gRhNAti, gRhItvA tatazca-jinapratimAHlomahastakena pramArjayati, pramAya' surabhiNA-sugandhayuktena gandhodakena gandhadravya mizritena vAriNA jinapratimAH snapayati. snapayitvA surabhikASAyikeNa = suramigandhapAkadravyakarmitena aGgaproJchanavastreNa jinapratimAnAM gAtrANi rUkSayati proJchati, rUkSayitvA sarasena gozIrSacandanena gAtrANi-jinapratimAnAmaGgAni anulimpati-carcayati, anulipya jinapratimAnAm ahatAni-akhaNDitAni devadUSyayugalAni nivAsayati-paridhApayati, ___TIkArtha-isakA mUlArtha ke jaisA hI hai-'saciDDhIe jAva NAiyaraveNaM' meM jo yaha yAvatpada AyA hai umase yahAM 'sarvadyutvA, sarvavalena, sarvasamudayena, sarvAdareNa, sarva vibhUSayA, sarvasaMbhrameNa, sarvapuSpamAlyAlaMkAreNa ityAdi pATha se lekara 'vastruTitayamakasamakapraNAditena saMvalitaH' yahAM taka kA pATha gRhIta huA hai| accharasA' nAma zuddhabhUmikA hai| cADanAmaka gandhadravyavizeSa kA nAma kundurUSka haiN| lomAna kA nAma turUSka hai aneka prakAra ke sugandhita dravyoM ke saMyoga se dhUpa banatI hai // sU0 92 // A1-24 sUtrana l bhUtArtha prabhAra 4 che. 'savviDDhIe jAva NAiyaraveNa' mA 2 yAvata 56 cha tethI hI 'sarvotyA, sarvabalena, sarvasamudayena, sarvAdareNa, sarvavibhUSayA, sarvasaMbhrameNa, sarvapuSpamAlyAla kAreNa' vagere 54thI bhAjana 'varatruTitayamakasamaka praNAditena saMvalitaH ' hI sudhiin| pA3 a6|| thye| che. 'accharasA' zuddha sUbhine he che. yAunAbha apadravya vizeSata :ruSka kahevAmAM Ave che. labAnane turuSka kahe che. aneka prakAranA sugaMdhita dravyonA saMmizraNathI dhUpa taiyAra karavAmAM Ave che. sU. 92 che zrI 2 / 4 praznIya sUtra :01 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 92 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam nivAsya puSpArohaNaM mAlyArohaNa gandhArohaNaM cUrNArohaNa vargArohaNaM vastrArohaNam AbharaNArohaNaM ca karoti / kRtvA-AsaktAvasattavipulavRttapravalambitamAlyadAmakalApam-tatra Asakta bhUmilagnaH avasaktaH=uparilagnazca vRttaH= vartulaH pralambamAnaH pralambito mAlyadAmakalApo yatra tadyathA syAttathA jinapratimAH karoti, kRtvA kacagrahagRhItakaratalaprabhraSTavipramuktena-kacagrahaHkacAnAM=kezAnAM grahaNaM kacagrahaH tadvad gRhItaM tathA-karatalAd vipramuktatyaktaM sat prabhraSTam-vikIrNaM tena, "vipramukta' zabdasyArSatvAtparanipAtaH, evaMvidhena dazArddhavarNena paJcavarNena kusumena=puSpeNa muktapuSpapuopacArakalitaMmuktAnAMmutkalitAnAm-agrathitAnAM puSpANAM yaH punaHsamUhaH, tatkRto ya upacAraH, tena kalitaM yuktaM yathA sthAttathA karoti, kRtvA jinapratimAnAM purataH agre accheH zubhaiHzlakSNaiH cikkaNaiH rajatamayaiH-rUpyamayaiH accharasAtandulaiH-accharasA-zuddhabhUmiH, tatrotpannastandulaiH aSTASTamaGgalAni Alikhati-vinyasyati. tadyathA svastikaM yAvad darpaNam tadanantaraM khalu candraprabhavajra vaiDUryavimaladaNDam-candraprabhaM vajraM vaiDUrya ca ratnAni, tanmayo vimalo-nirmalo daNDo yasyAH sA tathA tAm tathA-kAzcanamaNiratnabhakticitrAMkAJcanasya maNInAM ratnAnAM ca yA maktiH-racanAvizeSaH tathA citrAM-vividharUpayuktAM tathA kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUpaprasaradgandhottamAnuviddhAm - kAlAguru:-kRSNAguruH pravarakunduruSka-cIDAbhidhAnagandhadravyavizeSaH, turuSkaM-sihalakAbhidhAnagandhadravyavizeSaH, dhUpaH anekasugandhidravyasaMyogajanitaH, eteSAM yaH prasaran uttamo gandhastena anuviddhAM-yuktAM ca dhUpabarti-dhUpavartikAM vinimuMzcantaM-parityajantaM vaiDUryamayaM kaDucchukaM pragRhya-prakarSaNa gRhItvA prayatnena-prayatnapUrvakaM jinavarebhyaH-kAmadevapratimAbhyo dhUpaM dattvA, aSTazatavizuddhagranthayuktaHaSTazatasaMkhyakA ye vizuddhAH-kAvyadoSarahitA granthAH-zlokarupAstairyuktAstaiH, tathA arthayuktaiH- apUrthiyuktaiH apunaruktaiH-punaruktidoSarahitaiH mahAvRttaiHmahAnti vRttAni-daNDakAdirUpANi yeSu tAni tathoktaiH stutikAvyaiH-saMstauti, saMstutya saptASTapadAni pratyavaSvaSkate-pazcAdgacchati, pratyavavaSkya vAmaM jAnuM karSati-pazcAnnayati, kRSTrA-paJcAnnItvA dakSiNaM jAneM dharaNitale nihatya-sthApayitvA vikRtvaH-vAratrayaM mUrdhAnaM-mastakaM dharaNitale nipAtayati-avanamayati nipAtya-avanamayya mUrdhAnam ISat pratyunnamayati-UrvIkaroti, pratyunnamayya karatalaparigRhItaM zira Avarta mastake aJjaliM kRtvA evaM-vakSyamANaM vacanam avAdIt-uktavAn (1) // sU. 92 // zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 rAjapraznIyasUtre ____ mUlam - namo'tyuNaM arahaMtANaM jAva saMpattANaM, vaMdai namaMsai, vaMdittA namaMsittA jeNeva devacchaMdae jeNeva siddhAyayaNassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, siddhAyayaNassa bahumajjhadesabhAgaM lomahattheNaM pamajai, divAe dagadhArAe abbhukkhei, saraseNaM gososacaMdaNeNaM paMcaMgulitalaM maMDalagaM Alihai, kayaggahagahiya-jAva-muttapuSphapuMjovayArakaliyaM karei, karetA dhUvaM dalayai / jeNeva siddhAyayaNassa dAhiNille dAre teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, dAraceDhIo ya sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvai ya lomahatthaeNaM pamajjai. divvAe dagadhArAe abbhukkhei, saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccAe dalayai, dalaittA puSphAruhaNaM mallAruhaNaM jAva AbharaNAruhaNaM karei, karittA Asattosatta0 jAva dhUvaM dalayai / jeNeva dAhiNille dAre muhamaMDave jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, bahumajjhadesabhAgaM lomahattheNaM pamajjai, divvAe dagadhArAe abbhukkhei, saraseNaM gosIsacadaNeNaM paMcaMgulitalaM maMDalagaM Alihai, kayaggahagahiya jAva dhRvaM dalayai, / jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa paccathimille dAre teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, dAraceDoo ya, sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahattheNaM pamajjai, divvAe dagadhArAe. saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccae ___ atha-kazcit saraH stuvan AdArArtha sarasi sAgaratvamAroyati, yathA-idaM saraH sAgara iti, evaMmAtaraM pitaraM ca stuvan tasmin devatvamAropayati, yathAmama mAtA pitA ca deva iti, yathA-"mama mAyA bhaddA santhuvAhI devagurujaNaNI" itizAstraprAmANyAt , tataH "Adaro na jinAtparaH" iti manasi nidhAya sUryAbho devaH kAmadevapratimAyAM jinatvamAropya 'namotthuNaM' ityAdinA stauti'namotthuNaM' ityAdi zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam 635 dalai, pupphAruhaNaM jAva AbharaNAruhaNaM karei, Asattosatta0 kayaggahagahiya0 dhUvaM dalayai, / jeNeva dAhiNillamuhamaMDavassa uttarillA khaMbhapaMtI teNeva uvAgacchai lomahatthagaM parAmusai thaMbhe ya, sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajai, jahA ceva paccathimillassa dArassa dhUvaM dalayai / jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa purathimille dAre teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, dAraceDIo, taM ceva savvaM / jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa dAhirille dAre teNeva uvAgacchai, dAraceDIo taM ceva savvaM / jeNeva dAhiNille pecchAgharamaMDave jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDavassa bahumajjhadesabhAe jeNeva vairAmae akkhADae jeNeva maNipeDhIyA jeNeva sohAsaNe, teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, akkhADagaM ca, maNipeDhiyaM ca sIhAsaNaM ca, lomahatthaeNaM pamajjae, divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccaedalayai, pupphAruhaNaM0 Asattosatta-jAva dhUvaM dalei / jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaNDavassa paJcathimille dAre taM ceva uttarille dAre taM ceva purathimille dAre taM ceva, dAhiNe dAre taM ceva / jeNeva dAhiNille ceiyathUbhe teNeva uvAgacchai, thUbhaM maNipeDhiyaM ca0 divvAe dagadhArAe saraseNa gososacaMdaNeNaM caccae dalei, pupphAru0 Asatto0 jAva dhavaM dalayai / jeNeva paJcasthimillA maNipeDhiyA jeNeva paccathimillA jiNapaDimA taM ceva, jeNeva uttarillA maNipeDhiyA jeNeva uttarillA jiNapaDimA taM ceva savvaM, jeNeva purathimillA maNipeDhiyA jeNeva purathimillA jiNapaDimA teNeva uvAgacchai, taM ceva dAhijillA maNipeDhiyA dAhiNillA jiNapaDimA taM ceva / jeNeva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 rAjapraznIyasUtre dAhiNille ceiyarukkhe teNeva uvAgacchai taM ceva ! jeNeva mahiMdajjhae jeNeva dAhiNillA naMdApukkhariNI teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, toraNe ya tisovANapaDirUvae sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajjai, divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM pupphAruhaNeNaM0 Asattosatta0 dhUvaM dalayai, siddhAyayaNaM aNupayAhiNIkaremANe jeNeva uttarillA NaMdApukkhariNI teNeva uvAgaccha taM ceva / jeNeva uttarille ceiyarukkhe teNeva uvAgacchai, jeNeva uttarille ceiyathrubhe taheva / jeNeva paJccatthimillA maNipeDhiyA jeNeva paccatthimilA jiNapaDimA taM caiva / uttarille pecchAgharamaMDave teNeva uvAgacchai, jA ceva dAhiNillavattapvayA sA caiva savvA purathimille dAre, dAhiNillA khaMbhapaMtI taM ceva savvaM jeNeva uttarille muhamaMDave jeNeva uttarillarasa muhamaMDavara bahumajjhadesabhAe taM caiva savvaM, paccatthimille dAre teNeva0, uttarille dAre dAhiNillA khaMbhapaMtI sesaM taM ceva savvaM / jeNeva siddhAyayaNassa uttarille dAre taM caiva jeNeva siddhAyayaNassa purathimile dAre teNeva uvAgacchai taM ceva / jeNeva purathimile muhamaMDave jeNeva purathimillarasa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai taM ceva, purasthi - millassa NaM muhamaMDabassa dAhiNille dAre paccatthimillA khaMbhapaMti, uttarille dAre taM ceva / jeNeva purathimille pecchAgharamaMDave evaM thUbhe jiNapaDimAo ceiyarukkhA. mahiMdajjhayA, gaMdA pukkhariNI taM caiva jAva dhruvaM dalayai // sU0 93 // " zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam chAyA-namo'stu khalu arhadbhyo jAvatsaMprAptebhyaH, vandate namasyati, vanditvA, namasyitvA yatraiva devacchandakA yatraiva siddhAyatanasya bahumadhyadezabhAgasta traiva upAgacchati, lomahastakaM parAmRzati, siddhAyatanasya bahumadhyadezabhAgaM lomahastena pramArjayati, divyayA dakadhArayA abhyukSayati, sarasena gozIpacandanena paJcAGgulitalaM maNDalakam Alikhati. kacagrahagRhIta-yAvat-mukta puSpapujhopacArakalitaM karoti, kRtvA dhUpaM ddaati| yatraiva siddhAyatanasya jaise koI sarovara ko stuti karate hue AdarArtha usameM sAgara kA AropaNa karate haiM, jaise "yaha sarovara sAgara ho isI prakAra mAtA aura pitAkI stuti karate hue unameM devatvakA AropaNa karate haiM jaise "ye mere mAtA pitA deva haiN| jaise-"yaha merI mAtA bhaddA sArthavAhI devaguru samAna hai" isazAstrapramANa se "jina deva se adhika koI AdaraNIya nahIM hai, aise manameM rakhakara sUryAbhadevapratimAmeM jinatva kA AropaNa kara "namotthuNe" ityAdisUtra se stuti karatA haiM-'namotthuNaM jAva saMpattANaM' ityAdika, sUtrArtha-( namotthuNaM arahaMtANaM jAva saMpattANaM) yAvat siddhigati nAmaka sthAna ko prApta hue arihanta bhagavantoM ko, namaskAra ho isa pravAra kaha kara usa sUryAbhadevane (vaMdai namasai) jinapratimAoM kI vandanA kI, namaskAra kiyA (vaMdittA namasittA jeNeva siddhAyayaNassa bahamajjhadevabhAe lomahattheNa pamajai)) vandanA namaskAra kara phira usane jahAM siddhAyatana kA bahumadhya dezabhAga thA vahAM jAkara rakkhe hue lomahastakoMko uThAyA aura use lekara usane usa bahumadhyadezabhAga kI pramAnA kI (divvAe daradhArAe abbhukhei-saraseNa gosIsacaMdaNeNaM paMcagulitalaM maDalagaM Alihai divya jalakI dhArAse use sIMcA. sarasagozIrSacandana se vahAM paMcAGgulitalavAle jevI rIte keI sarovaranI stuti karatAM sarovarane AdarArtha temAM sAgaranuM AropaNa jema ke A sarovara sAgara che, tevI ja rIte mAtA ane pitAnI kare che. stuti karatAM tenAmAM devApaNAnuM AropaNa kare che jemake "A mArA mAtA pitA deva che " sama-"...mArI mAtA ladra! sArthavAhI zuru samAna che" se zAsapramAthI "janadevathI adhika keI AdaraNIya nathI. " evuM manamAM samajIne sUryAbhadeva kAmavnii pratimAma natpanu / / 59 4zane 'namotthuNaM' tyA sUtrathI stuti re che. 'namotthuNaM arahaMtANaM jAva saMpattANa' ityaadi| sUtrA--(namotthuNaM arahatANa jAva saMpattANaM ) yAvat siddhigati nAma sthAnane pAmelA arihaMta bhagavaMtane namaskAra che. A pramANe kahIne te sUryAbhadeve (vaMdai namasai) linapratimAsAne vana tamA nabha242 4aa. (vaMdittA namaMsittA jeNeva siddhAyayaNassa bahumajjhadesabhAe lomahatthe pamajai) nA tema04 namaH412 karIne pachI teNe jyAM siddhAyatanane bahu madhyadeza bhAga hatuM tyAM jaIne tyAM mUkelA lomahastakane lIdho ane tyAra pachI te bahumadhyadeza bhAganI pramArjanA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 rAjapraznIyasUtre dAkSiNAtyaM dvAraM tatraiva upAgacchati, lomahastakaM parAmRzati. dvAraceTayo ca, zAlabhadhikAzca, vyAlarUpANi ca. lomahastakena pramArjayati, divyayA dakadhArayA abhyukSayati, sarasena gozIrSacandanena carcakAn dadAti, dattvA puSpArohaNaM mAlyArohaNaM yAvat AbharaNArohaNaM karoti. kRtvA AsaktAvasakta0 yAvad dhUpaM dadAti / yatraiva dAkSiNAtye dvAre mukhamaNDapo yatraiva dAkSiNAtyasya mukhamaNDapasya bahumadhyadezabhAgastatraiva upAgacchati lomahastakaM parAmRzati. maMDalaka ko likhA (kayaggahaggahiya jAva muttapupphapuMjovayArakaliyaM karei ) likhakara phira usane use kacagraha gRhIta yAvat viSamukta paMcavarNavAle puSpoM se muktapuSpapuMjopacArakalita kiyA. (karettA dhUvaM dalayai ) isa prakAra karake phira usane vahAM dhUpa dI-dhUpa jalAI (jeNeca siddhAyayaNassa dAhiNille dAre teNeva uvAgacchai) phira vaha siddhAyatana ke dakSiNadvAra para AyA. vahAM Akarake usane (lomahatthagaM parAmusai) lomahastaka ko uThAyA (dAraceDIoya sAlabhaMjiyAo ya, vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajai) uThAkara usane dvAra kI zAkhAoM ko, zAlabhaMjikAoM, evaM sarparUpoM ko usa lomahastaka se sApha kiyA (divyAe dagadhArAe abbhukkhei) divyajaladhArA se unheM siMcita kiyA (saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccae dalayai) bAda meM sarasa gozISacandana kA una para lepa kiyA (dalaittA puSphArahaNaM mallArahaNaM jAva AbharaNAruhaNaM karei) lepa karake una para phira usane puSpa caDhAye, mAlAe~ caDhAI, yAvat AbharaNa caDhAye (karittA Asattosatta0 jAva dhUvaM dalayai) yaha sabakucha karake phira U~ce se lekara nIce taka laTakatI huI gola 2 lambIra mAlAoM ke samUha ko usane vahAM para sajAyA yAvat phira dhUpa jalAI (jeNeva dAhi3rI (divvAe dagadhArAe abbhukkhei saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM paMcaMgulitala' maMDalaga Alihai ) divya dhArAthI te sthAna siyana yu, tathA sarasagAzIya hai. nathI tyAM yAMgulita bhanI 2yn| 4rI. (kayaggahaggahiya jAva mutta. puSphapuMjovayArakaliyaM karei) 2yanA 4Ine pachI tere nyathA gRhIta yAvata viprabhuta pAyaqfami YNyAthI te sthAnane samaya ta yu (karettA dhUvaM dalayai) 2 // pramANe rIne tethe tyAM 55 4 (jeNeva siddhAyayaNassa dAhiNille dAre teNeva uvAgacchai) pachI te siddhAyatananA kSiA2 ta25 gayo bhane tyo 44ne to (lomahatthagaM parAmusai) homasta mAM bIghA. (dAraceDIoya, sAlabhaMjiyAoya, vAlaruvae lomahatthaeNaM pamajjai) bhane tyA25chI tarI dvAranI zApAyI, zAmi / bhane saba 3pane ta bAmasta41 sAI 4o. (divvAe dagadhArAe abbhukkhei) tyA25chI hivya dhArAthI temane siMthita 4aa. (saraseNaM gosIsa cadaNeNaM caccae dalayai) tyA2mA sarasa zazISa yananu temanI 52 lepana 4yu (dalaittA pupphAruhaNaM mallAruhaNaM jAva AbharaNAruhaNaM karei) 5 4Ina. tarI tamane puSpA bhaajaay| sane yAvatU mAla / samarpita 4aa. (karitA Asatto satta0 jAva dhUvaM dalayai) senA 5chI to thI nIye sudhI saTatI zrIzana praznIya sUtra:01 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam bahumadhyadezabhAgaM lomahastena pramArjayati, divyayA dakadhArayA abhyukSayati, sarasena gozIrSacandanena paJcAGgulitalaM maNDalakam Alikhati, kacagrahagRhIta yAvad dhUpaM dadAti yatraiva dAkSiNAtyasya mukhamaNDapasya pAzcAtya dvAraM tatraiva upAgacchati, lomahastakaM parAmRzati, dvAracevyau ca zAlabhaJjikAzca vyAlarUpANi ca lomahastena pramArjayati, divyayA daktadhArayA0 saraseNaM gozIrSacandanena carcikAn dadAti puSpArUhaNaM yAvat Nille dAre muhamaMDave jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchA) isake bAda vaha sUryAbhadeva jahAM dakSiNAtyadvAra meM mukhamaNDapa thA, aura usameM bhI jahAM usa dAkSiNAtyamukhamaNDapakA bahumadhyadezabhAga thA, vahAM para AyA (lomahatthagaM parAmusai) vahAM Akarake usane lobhahastaka se usake bahumadhyadezabhAga kA pramArjana kiyA. (divvAe dagadhArAe abbhukkhei) aura divya jaladhArA se usakA siMcana kiyA. (sarasegaM gosIsacaMdaNeNaM paMcagulitalaM maMDalagaM Alihai) evaM sarasa gozI rSa candana se usa para paMcADgulitavavAle maMDalaka kA lekhana kiyA. (kayaggahagahiya jAva dhUvaM dalayai) lekhana karake phira usane use kacagrahagRhIta yAvat vipramukta paMcavarNavAle puSpoM se muktapuSpapuMjopacArakalita kiyA phira dhUpa jalAyA (jeNeva dAhipillassa muhamaMDavassa pacatthimille dAre teNeva avAgacchai) isake bAda vaha sUryAbhadeva dAkSiNAtya mukhamaNDapa ke pAzcAtya dvAra para AyA (lomahatthagaM parAmusai, dAraceDIo ya. sAlabhaMjiyAo, vAlarUvae ya lomahattheNaM parAmusai) vahAM Akarake usane lomahastaka ko uThAyA, phira usa lomahastaka se dvArazAkhAoMkI zAlabhaMjikAoM ko evaM vyAlarUpoM ko sApha kiyA. (divAe dakadhArayA0 sarasena gozIrSacandanena carcakAn dadati, puSSArohaNaM yAvat goLa goLa lAMbI lAMbI mALAo-(mALAsamUho) vaDe te samalaMkRta karyuM yAvata pachI 55 zyA. jeNeva dAhiNille dAre muhamaMDave jeNeva dAhiNillassa muhagaMDavassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai) tyA25chI te sUryAlaya dakSiNAtya dvAramA mukhamaMDapa hato ane temAM paNa jyAM te dakSiNAtya mukhamaMDapanI bahumadhya dezamaahto tyAM gye|, ( lomahatthaga parAmusai) tyAne tethe masta siidhe| (bahumajjhadesabhAgaM lomahattheNaM pamajjai) bhane pachI te te samastathI tanA maDUmamadhyazilAnu pramAna yu. (divghAe dagadhArAe abbhukkhei ) mahinya sAthI tenu siMcana dhyu. ( saraseNaM gosIsacadaNeNaM pacaMgulitala maMDalagaM Alihai) bhane sa2sa gozApa nathI 5 yAMlitA mI tyA syanA 42rI. ( kayaggahagahiya jAva dhvaMdalayai) tyA25chI teNe ya hIta yApata viprmukta pAMcavarNavALA puSpoyA te sthAnane suzobhita karyuM ane tyArabAda dhUpa sAvyA. (jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa paJcatthimille dAre teNeva uvAgacchada) tyA257 te sUryAlA hAkSitya bhumamapanA pAzcAtyA2 52 mAvyA. (loma zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 rAjapraznIyasUtre AbharaNArohaNaM karoti, Asaktavasakta0 kacagrahagRhIta. dhUpaM dadAti / yatraiva dAkSiNAtya-mukhamaNDasya uttarIyA staMbhapatistatraiva upAgacchati, lomahastakaM parAmRzati, stambhAMzca zAlabhadhikAzca vyAlarUpANi ca lomahastakena pramArjayati, yatraiva pAzcAtyasya dvArasya dhUpaM dadAti / yatraiva dagadhArAe0 saraseNaM gosImacaMdaNeNaM caccae dalai) bAda meM usane divyajala dhArA se unheM siMcita kiyA aura sarasa gozIrSa candana ke lepa se unheM carcita kiyA. puSpAvarohaNa kiyA, yAvat AbharaNoMkA ArohaNa kiyA. tathA Upara se nIce taka laTakatI huI mAlAoM ke samUha ko vahAM sajAyA, bAda meM kacagrahagRhIta yAvat vimukta paMcavarNavAle puSpoM se muktapuSpapuM. jopacArakalita kiyA-phira dhUpa jalAI (puSphArohaNaM jAva AbharaNAruhaNaM karei0) yahI bAta yahAM isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| (taeNaM se sUriyAbho devo jeNeva dAhiNillamuhamaMDavassa uttarillA khabhapaMtI, teNeva uvAgacchai) isake bAda vaha sUryAbhadeva jahAM dakSiNAtya mukhamaMDapa kI uttarIyA staMbhapaMkti thI, vahAM para AyA (lomahatthagaM parAmusai thaMbheya, sAlabhaMji yAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajai, jahA ceva pacatthimillassa dArassa jAva dhUvaM dalayai) vahAM Akarake usane lomahastaka-roma kI banI huI saMmArjanI ko uThAyA aura usase staMbhoM ko, zAlamaMjikAoM evaM vyAlarUpoM ko sApha kiyA, tathA divya jaladhArA se sIMcane AdirUpa saba hatthamaM parAmusai, dAraceDIo ya, sAlabhaMjiyAo, bAlarUvae ya lomahattheNaM parAmusai) tyAM jaIne teNe mahastaka hAthamAM lIdhuM ane tenAthI dvArazAkhAo, zAlabhaMjikAo bhane vyAsavAna sAI dhyA, (divvAe dagadhArAe0 saraseNa gosIsacaMdaNeNaM caccae dalai) tyA25chI vivyasayArAthI tamanu siMcana yu' bhane sarasagAzISa yaha nanA lepathI temane carcita karyA tathA puSpa yAvat AbharaNethI temane sajijata karyA. ane tyArabAda uparathI nIce sudhI laTakatI mALAonA samUhathI te sthAnone suzobhita karyA. tyArabAda kacagRhagRhIta yAvata viprayukta pAMcavarNavALAM puSpo marpita 4. sane dhU5 saNAvya.. (pupphArohaNaM jAva AbharaNArahaNaM karei0 ) mA and Hai sUtra pA8 43 pra48 42vAmA bhAvI che. (tae NaM se sUriyAbho devo jeNeva dAhiNillamuhamaMDavassa uttarillA khaMmaSaMtI, teNeva uvAgacchaI ) tyaa25ch| te sUryAbhadeva jayA dAkSiNAtya maMDapanI uttarIyA staMbha pakti hatI tyAM Avyo. (lomahatthagaM parAmusai thaMbheya, sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajjadda, jahAceva paJcathimillassa dArassa jAva dhUvaM dalayai) tyAM dhana terI mahastaka eTale ke rUvADAvALI sAvaraNI hAthamAM lIdhI ane tenAthI staMbhe, zAlabhaMjikAo ane vAlarUpone sApha karyA. temaja divya jaladhArAthI siMcana zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 96 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam 641 dakSiNAtyasya mukhamaNDapasya paurastyaM dvAraM tatraiva upAgacchati, lomahastakaM parAmRzati, dvAraceTayau tadeva sarvam / yatraiva dAkSiNAtyasya mukhamaNDapasya dAkSiNAtyaM dvAraM tatraiva upAgacchati, dvAraceTayau tadeva sarvam / yatraiva dakSiNAtyasya prekSAgRhamaNDapasya bahumadhyadezabhAgo yatraiva vajramayaH akSapATako yatraiva maNipIThikA yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchati, lomahastakaM parAmRzati, akSapATakaM ca maNipIThikoM ca kArya usane dhUpa jalAne taka kiye. (jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa purathimille dAre teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, dAraceDIo, taM ceva savvaM isake bAda vaha dAkSiNAtya mukhamaNDapa ke pUrva dizA saMbaMdhI dvAra para AyA, vahAM Akara usane lomahastaka ko apane hAtha liyA, aura usase dvArazAkhAoM ko, zAlabhaMjikAoM ko evaM sarparUpoM ko sApha kiyA. isake bAda divyajaladhArA se sIMcane AdirUpa saba kAma usane dhUpa jalAne taka kiye, (jeNeva dAhiNillasa muhamaMDavassa dAhiNille dAre teNeva uvAgacchai, dAraceDIo taM ceva savvaM) isake bAda vaha dAkSiNAtyamukhamaNDapa ke dakSiNAtya dvAra para AyA, vahAM para bhI lobhahastaka ko uThAyA, vahAM dvAraceTIko zAlabhaMjikAMoM ko evaM vyAlarUpoM ko sApha kiyA. isake bAda divyajaladhArA se sIMcane AdirUpa saba kAma usane dhUpa jalAne taka kiye- (jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDavassa bahumajjhadesabhAe jeNeva vairAmae akkhADae jeNeva maNipeDhiyA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai, vagerethI bhAMDaana dhU5 saNAvA sudhAnA gayA ye pUrA 4aa. (jeNeva dAhiNi. llassa muhamaMDavassa purathimille dAre teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, dAraceDIo, taM ceva savva) tyA25chI te dakSiNAtya bhummpn| pUrva dizA samAdhI dvAra para AvyA, tyAM AvIne teNe lomavastaka-eTale ke rUMchaDAvALI sAvaraNI pitAnA hAthamAM lIdhI ane tenAthI dvArazAkhAo zAlabhaMjikAo ane sarpa rUpone sApha karyA, tyArapachI divya jaladhArAthI sIMcana vagerethI mAMDIne dhUpa karavA sudhAnai mi Ayo terI pUrA jyA'. (jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa dAhiNille dAre teNeba uvAgacchai, dAraceDIo taM ceva savvaM ) tyArapachI te dRkssinnaatybhummaMDapanA dakSiNAtya dvAra para AvyA. ane rUMvADAvALI sAvaraNI hAthamAM laIne teNe dvArazAkhAo, zAlabhaMjikAo ane vyAlarUpane sApha karyA. tyArapachI divyajaladhArAthI sIMcana vagere mAMDIne dhUpa saLagAvavA sudhInI badhI vidhio pUrI 4rI. (jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDavassa bahumajjhadesabhAe jeNeva vairAmae akkhADae jeNeva maNipeDhiyA, jeNeva sIhAsaNe, teNeva uvAgacchai, lomahatthaga parAmu zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 rAjapraznIyasUtre siMhAsanaM ca lomahastakena pramArjayati, divyayA dakadhArayA sarasena gozIrSacandatena carcakAn dadAti, puSpArohaNam 0 AsaktAvasakta yAvad dhUpaM dadAti / yatraiva dAkSiNAtyasya prekSAgRhamaNDapasya pAzcAtya dvAraM tadeva uttarIyaM dvAraM tadeva, paurastyaM dvAraM tadeva dakSiNaM dvAraM tadeva, yatraiva dAkSiNAtyaH caityastUpastatraiva lomahatthagaM parAmusai, akkhADagaM ca, maNipeDhiyaM ca. sIhAsaNaM ca lomahatthaeNaM pamajai) isake bAda vaha dakSiNAtya prekSAgRha maMDapa ke bahumadhyadezabhAga meM sthita vajramaya akSapATakake, maNipIThikA ke evaM siMhAsana ke pAsa AyA, vahAM lomahastaka se una akSapATaka, maNipIThikA aura siMhAsana ko sApha kiyA (divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccae dalayai) tathA una sabako divya jaladhArA se siMcita kiyA evaM sarasa gozIrSacandana se unheM carcita kiyA. tathA dhUpajalAne taka ke aura bhI saba kArya usane kiye pupphAruhaNaM 0, Asattosatta-jAva dhUvaM dalayai) yahI bAta isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gai hai (jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDavassa pacAthimille dAre taM ceva uttarille dAre taM ceva, purathimille dAre taM ceva, dahiNe dAre taM ceva) isake bAda vaha jahAM dakSiNAtya prekSAgRhamaMDapa kA pAzcAtya dvAra thA vahAM AyA vahAM Akara use pramArjanAdi kArya se lekara dhUpadAna taka ke saba kArya kiye, isake bAda vaha dAkSiNAtya prekSAgRhamaMDapa ke uttarIya dvAra para AyA, vahAM Akara ke usane pramArjanAdikArya se lekara dhUpadAnataka ke saba karane yogya kArya kiye| bAda meM vaha vahAM sai, akkhADagaM ca maNipeDhiyaM ca, sIhAsaNaM ca lomahatthaeNaM pamajjai) pyAre pachI te dAkSiNAtya prekSAgRhamaMDapanA bahumadhyadezabhAgamAM sthita vajAmaya akSapATaka, maNipIThikA ane siMhAsananI pAse Avyo tyAM mahastaka (sAvaraNa) thI sakSapATa4, mnnipaa| mane siMhAsanane sAI .. (divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsaca daNeNaM caccae dalayai ) temana madhAne hivyadhArAthA siMthita 4zana sarasa gozIrSa caMdanathI temane carcita karyA tathA dhUpa saLagAvavA sudhInAM badhAM AryA sapanna 4aa. (pupphAruhaNa0, Asattosatta-jAva dhUvaM dalayai) se04 pAta sA sUtrapaDe 548 42vAmAM mAvI cha. (jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDhavassa paJcathimille dAre taM ceva uttarille dAre taM ceva, purathimille dAre taM ceva, dAhiNe dAre ta ceva) tyA2 5chI te dakSiNAtya prekSAgRDa ma pn| pAzcAtya dvAra ta23 gayA. tyAM jaIne teNe pramArjana vagerethI mAMDIne dhUpadAna sudhInAM badhAM kAryo saMpanna karyA. tyAra pachI te dakSiNAtya prekSAgRhamaMDapanA uttarIyadvAra tarapha gaye. tyAM pahoMcIne teNe pramArjana vagere kAryathI mAMDIne dhUpadAna sudhInA badhAM kAryo zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam 643 upAgacchati stUpaM maNipIThikAM ca divyayA dakadhArayA sarasena gozI - candanena carcakAn dadAti, puSpAro0 AsaktA0 yAvad dhUpaM dadAti / yatraiva pAcAcyA maNipIThikA yatraiva pAvatyA jinapratimA tadeva sarvam, yatraiva uttarIyA maNipIThikA yatraiva uttarIyA jinapratimA tadeva sarvam, yatraiva paura se paurastya dvAra AyA. vahAM Akarake bhI usane pramArjanAdi kArya se lekara dhUpadAnataka ke saba kArya kiye. bAda meM vaha baDAM se dakSiNadvAra para AyA vahAM Akara ke mI usane prAmArjanAdi kArya se lekara dhUpadAnatakake saba kRtya kiye, isI prakAra se vaha ( jeNeva dAhiNille ceiyadhUbhe teNeva uvAgaccha) vahAM se jahAM para dakSiNAtya caityastUpa thA vahAM para AyA (dhUbhaM maNipeDhiyaM ca0 divvAe dagadhArAe saraseNa gosIsacaMdaNeNaM caccae dai) vahAM Akarake usane stRpa kA evaM maNipIThIkA, ke pramArjana kiyA, tathA divya jaladhArA se prokSaNaAdi karake phira dhUpadAna taka ke saba kArya kiye. (puSkAru0 Asato0 jAva - dhuvaM dalei) yahI bAta isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai / ( jeNeva paccatthimillA maNipeDhiyA jeNeva paccatthi - millA jiNapaDimA taM caiva savvaM ) isake bAda vaha krama se pAzcAtyamaNipIThikA aura pAzcAtya jinapratimA ke samIpa AyA, vahAM para bhI usane prAmarjanAdi kRtya se lekara dhUpadAna taka ke saba kArya kiye (jeNeva uttarillA caiAgya rIte sapanna karyA. tyArapachI te tyAMthI paurastya dvAra para gayA. tyAM jaine paNa teNe pUrvAMnI jema pramAna vagere kArya thI mAMDIne dhUpadAna sudhInI badhI vidhi ce|gya rIte pUrI karI, tyAra pachI te tyAMthI dakSidvAra para gayA. tyAM jaIne paNa teNe pahelAMnI jemaja pramAna kAryathI mAMDIne dhUpadAna sudhInI priyaao| sarasa rIte pUrI urI, AApramANe te ( jeNeva dAhiNille ceiyathUbhe teNeva uvAgacchai ) tyAMthI hAkSiNAtya caityastUpanI pAse gaye. ( thUbhaM maNiper3hiyaM ca0 divvA dagadhArA saraseNa gosIsacaMdaNeNaM caccae dalei ) tyAM paDathIne te stUpa ane maNipIThikAnuM pramAna karyu" tathA divyajaladhArAthI prekSaLu vagere karIne pachI dhUpahAna sudhInA madha aryo yogya rIte saMpanna . ( puSphAru0 Asatto 0 jAva dhUvaMdalei ) vAta AsUtra vaDe AuTa 12vAmAM bhASI che. ( jeNeva paJcasthimillA maNiper3hiyA jeNeva paccatthimillA jiNapaDimA taM caiva savvaM ) tyAra pachI te anukrame pAzcAtya maNipIThikA ane pAzcAtya jinapratimAnI pAse AvyA. tyAM paNa teNe pramAna vagere kAryothI mAMDIne dhUpadAna sudhInA badhAM kAryA pUrAM ryA. ( jeNeva uttarillA maNipeDhiyA, jeNeva uttarillA jiNapaDimA taM cena savvaM zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 rAjapraznIyasUtre styA maNipIThikA yatraiva paurastyA jinapratimA tatraiva upAgacchati, tadeva, dAkSiNAtyA maNipIThikA dAkSiNAtyA jinapratimA tadeva / yatraiva dakSiNAtyazcaityavRkSastatraiva upAgacchati. tadeva / yatraiva mahendradhvajo yatraiva dAkSiNA tyA nandApuSkariNI tatraiva upAgacchati, lomahastakaM parAmRzati. toraNAMzca maNipeDhiyA, jeNeva uttarillA jiNapaDimAH. taM caiva savvaM, jeNeva purathimillAmaNipeDiyA, jeNeva purathimillA jiNapaDimA, teNeva uvAgacchai) isake bAda vaha jahAM uttarIya maNipIThikA thI aura uttarIya jinapratimA thI-vahAM para AyA-vahAM para bhI usane pUrvokta saba kArya kiye. isake bAda vaha jahAM paurastyamaNipIThikA aura paurastya jinapratimA thI-vahAM para AyA (taM ceva) vahAM Akara ke bhI usane ve hI pUrvokta saba kArya kiye (dAhijillA maNipeDhiyA dAhiNillA jiNapaDimA, taM ceva) isake bAda vaha jahAM dAkSiNAtya maNipIThikA evaM dakSiNAtya jiNapratimA thI-vahAM para bhI Akara ke usane ve hI saba pUrvokta kArya kiye (jeNeva dAhiNille ceiyarukkhe teNeva uvAgacchai) isake bAda vaha jahAM dakSiNAtya caityavRkSa thA vahAM para AyA (taM ceva) vahAM Akara ke bhI usane saba hI pUrvokta kArya kiye (jeNeva mahiMdajjhaye, jeNeva dAhiNillA naMdA pukkhariNI teNeva uvAgacchai) isake bAda vaha jahAM mahendradhvaja thA vahAM para AyA-vahAM se phira jahAM nandApuSkariNI thI-vahAM AyA vahAM Akara ke usane (lomahatthagaM parAmu jeNeva purathimillA maNipeDhiyA, jeNeva purathimillA jiNapaDimA. teNeva uvAga jIruM) tyAra pachI jyAM uttarIya maNipIThikA hatI ane uttarIya jina pratimA hatI tyAM gayA. tyAM jaIne teNe pUrvakathita badhAM kAryo yogya rIte saMpanna karyA tyAra pachI te jyAM pauraya maNipIThikA ane pauraya jinapratimAM hatI tyAM gayo. (taM ceva ) tyAne 56 te pUchita thA ye sapanna . ( dAhiNillA maNipeDhiyA, dAhijillA jiNapaDimA, taM ceva) tyA2 5chI te yai hAkSiNAtya maNipIThikA ane dakSiNAtya jinapratimA hatI tyAM jaIne paNa teNe pUrvokta badhAM Aye pUrA 4aa. (jeNeva dAhiNille ceiyarukkhe teNeva uvAgacchai tyA2 pachI te rui hAkSiNAtya yetyakSa tu tyAM gayA. (taM ceva tya ne 55 te pUti mayAM yo yoya te 522 4aaH, (jeNeva mahiMdajjhaye, jeNeva dAhiNillA nadA pukkhariNI teNeva uvAgacchai) tyA2 5chI ma -Far ta23 gayA. tyAMthI pachI te yai nAriNI tI tyAM gayA. tyai / tarI ( lomahatthagaM parAmusai zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 645 subodhinI TIkA. sa. 93 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam trisopAnapratirUpakANi zAlabhajikAzca vyAlarUpANi ca lomahastakena pramAjayati, divyayA dakadhArayA sarasena gozIrSacandanena puSpArohaNam 0 AsaktAvakta0 dhUpaM dadAti, siddhAyatanam anupradakSiNIkurvan yatraiva uttarIyA nandApuSkariNI tatraiva upAgacchati tadeva / yatraiva uttarIyAzcaityavRkSastatraiva upAgacchati, yatraiva uttarIyazcaityastUpastathaiva. yatraiva pAzcAttyA pIThikA yatraiva sai-toraNe tisovANapaDirUvae sAlabhaMjiyAo ya bAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajai) romahastaka ko uThAyA, usase usane toraNoM ko evaM trisopAnapratirUpakoM ko sApha kiyA, tathA sarparUpakoM ko bhI sApha kiyA (divvAe dagadhArAe, saraseNaM gosIsacaMdaNeNa0 puSphAruhaNaM0 Asattosatta0 dhUvaM dalayai, siddhAyayaNaM aNupayAhiNI karemANe jeNeva uttarillA gaMdAdhukkhariNI teNeva uvAgacchai) bAdameM usane una sabako divyajaladhArA se prokSita kiyA, sarasa gozIrSacandana se una para lepa kiyA. Upara se nIce taka laTakatI huI puSpoM kI mAlAoM ke samUha ko vahAM sajAyA, dhUpa jalAI saba pUrvokta jaise kArya yahAM para bhI usane kiye. bAdameM vaha siddhAyatana kI pradakSiNA karake jahAM uttarIyanandA puSkariNI thI vahAM para AyA. vahAM Akara ke bhI usane (taM ceva) ye hI saba pUrvokta kArya kiye. arthAt dakSiNanandApuSkariNI para jo kArya kiye the-ve hI saba dhUpAntataka ke kArya vahAM para kiye (jeNeva uttarille ceiyarukkhe, teNeva uvAgacchai, jeNeva toraNe tisovANapaDirUvae sAlabhaMjiyAo ya bAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajjai) pramArjanI hAthamAM lIdhI. tenAthI teNe toraNe ane tripAna pratirUpakene sApha 4aa. temA sapa35one 55 // 2127 4aa (divvAe daMgadhArAe, saraseNaM gosIsacadaNeNaM puSphAruhaNaM0 Asattosatta0 dhUvaM dalayai, siddhAyayaNaM aNupayAhiNI karemANe jeNeva uttarillA gaMdApukkhariNI teNeva uvAgacchai) tyA25chI te te yAne hivya jaladhArAthI prekSita karyA. ane sarasa gozISacaMdananuM lepana karyuM. uparathI nIce sudhI laTaktA puSpamALAonA samUhane tyAM sajijata karyA. dhUpa saLagAvyA vagere. badhAM kAryo pUrvokta rIte ahIM paNa saMpanna karyA. tyArapachI te siddhAyatananI-pradakSiNA karIne jyAM uttarIya naMdA puSkariNI hatI tyAM gayo. tyAM pahoMcIne paNa tethe (te ceva) pUrvAta mayAM : pU . meTale te dAkSiNAtya naMdApuSkariNuM para je kAma karyA hatAM te badhAM dhUpa saLagAvavA sudhInA badhA AryA mI pusa 4aa. (jeNeva uttarille ceiyarukkhe, teNeva uvAgacchai zrIzana praznIya sUtra:01 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 rAjapraznIyasUtre pAzcAtyA jinapratimA tadeva / yatraiva uttarIyaH prekSAgRhamaNDapastatraiva upAgacchati, yA caiva dAkSiNAtyavaktavyatA saiva sarvA. porastye dvAre, dAkSiNAtyA stambhapatiH tadeva sarvam / yatraiva uttarIyo mukhamaNDapo yatraiva uttarIyasya mukhamaNDapasya bahumadhyadezabhAgastadeva sarvam / pAzcAttyaM dvAraM tatraiva uttarIye dvAre uttarille ceiyathUbhe taheva, jeNeva paccathimillA peDhIyA jeNeva paccathimillA jiNapaDimA ta ceva) isake bAda vaha jahAM uttarIyacaityavRkSa thA-vahAM para AyA. yahAM para bhI ve hI saba pUrvokta dhUpadAnataka ke kArya usane kiye isake bAda vaha jahAM uttarIya stUpa thA vahAM AyA vahAM Akara ke usane pahile kI taraha se hI stUpa ke evaM maNipIThikA ke pramArjana Adi dhUpataka ke saba kArya kiye. isake bAda vaha jahAM pAzcAtyamaNipIThikA thI, pAzcAtya jinapratimA thI, vahAM para AyA, vahAM jAkara ke bhI usane ve hI saba dhUpadAnataka ke kArya kiye, isI prakAra se vaha kramazaH uttarIyamaNipIThikA aura uttarIyajinapratimA ke, paurastyamaNipIThikA aura paurastyajipratimA ke, dakSiNamaNipIThikA aura dakSiNajinapratimAke, samIpa gayA vahAM pratyeka para sava dhUpadAnataka ke kArya usane kiye. isake bAda vaha (uttarille pecchAgharamaMDave teNeva uvAgacchai, jA ceva dAhiNillavattavvayA sA ceva savvA, purathivimalledAre, dAhiNillA khaMbhapaMti taM ceva savvaM, jeNeva uttarille muhamaMDave, jeNeva utarillassa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe taM ceva savva) jeNeva uttarille ceiyathUbhe taheva, jeNeva paccathimillA peDhiyA jaNeva paccatthimillA jiNapaDimA taM ceva) tyA2 5chI te yai GttarIya yatya vRkSa tuM tyo gaye. tyAM jaIne paNa teNe pUrvokta dhUpadAnAMta sudhInAM sarva kAryo pUrA karyA. tyArapachI te jyAM uttarIya stUpa hatuM tyAM game tyAM pahoMcIne teNe pahelAnI jemaja stUpa ane maNipIThikAnuM pramArjana vagere temaja dhUpAnta sudhInA sarva kAryo saMpanna karyA. tyArapachI te jyAM pAzcAtyamaNipIThikA hatI, ane jyAM pAzcAtya jinapratimAM hatI tyAM gayAM tyAM jaIne paNa teNe dhUpadAna sudhInA badhAM kAryo pUrA karyA A pramANe te kramazaH uttarIyamaNi pIThikA ane uttarIya jinapratimA, piramaNipIThikA ane pisyajina pratimA, dakSiNamaNipIThikA ane dakSiNa jinapratimAnI pAse gayo. tyAM paNa dareke dareka para pUrvokta dhUpadAnAMta sudhInA badhAM kAryo 4aa. tyA25chI ta ( uttarille pecchAgharamaMDave teNeva uvAgacchai, jAceva dAhiNillAvattavvayA sAceva savvA, purathimille dAre dAhiNillA khabhapatI ta ceva savvaM, jeNeva' uttarille muhamaMDave. jeNeva uttarillassa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam jahAM uttarIya prekSAgRhamaMDapa thA vahAM para AyA yahAM para dAkSiNAtyaprekSAgRhamaMDapa kI taraha samasta vaktavyatA jAnanA cAhiye. arthAt isake bahumadhyadeza kI pazcima meM, uttara meM pUrva meM aura dakSiNadizA meM dvArakrama se bahumadhyadezabhAgasthita akSapaTaka Adi se lekara pratyeka dvArasthita dvArazAlAoM Adi ke vyArUpoM taka ko 15 vastuoM kI sababhI pUjA vidhiyAM jAnanA cAhiye. isake bAda vaha dakSiNAtya staMbhapaMkti ke samIpa AyA, vahAM para bhI pahile kI taraha, staMbho zAlabhaJjikAoM aura vyAlarUpoM kA pramArjanAdi se lekara dhUpadAnataka kA saba kArya usane kiyA - aisA jAnanA cAhiye. isake bAda vaha uttarIya mukhamaNDapa aura uttarIyamukhamaNDapa ke bahumadhyadezabhAga meM AyA, vahAM Akarake usane vahAM ke akSapAdaka, maNipIThikA evaM siMhAsana ina saba kA pahile kI taraha se hI saba dhUpadAnataka kA kArya saMpanna kiyA. ( paccatthimilledAre teNeva0, uttarille dAre dAhiNillA khaMbhapaMttI, sesa taM caiva savvaM ) isake bAda vaha pAzcAtya dvAra para AyA - vahAM para bhI usane dvArazAkhAoM kI zAlabhaJjikAoM ko evaM vyAlarUpoM kA pramArjanAdi se lekara dhUpadAnataka kA saba kArya kiyA isake bAda uttarIya dvArasthita dAkSiNAtya staMbhapaMkti ke pAsa AyA, vahAM Akarake usane staMbhazAla bhaMjikAoM kA evaM vyAlarUpoM kA saMmArjanAdi se lekara dhUpadAnataka kA taM caiva savvaM ) pachI te uttarIya prekSAgRhamaMDapa taraI gye| bhahI paNa hAkSiNAtya prekSAgRhamaMDapanI jema ja badhI vigata samajavI joi e. eTale ke enA bahumadhyadezanA pazcimamAM, uttaramAM, pUrvamAM ane dakSiNadezAmAM dvArakamathI bahumadhyadezabhAga sthita akSapATaka vagerethI mAMDIne dareke dareka dvArasthita zALAo vagerenA vyAlarUpA sudhInI 15 vastuonI pUrvokta badhI pUjAvidhi pUrI karI. Ama samajavuM joie. tyArapachI te dAkSiNAtya staMbha 5ktinI pAse AvyA. tyAM paNa pahelAnI jemaja sta MbhA, zAlabha`jikAe ane vyAlarUpAnu pramAna vage raithI mAMDIne dhUpaDhAnAMta sudhInI sarva kriyAe teNe pUrI karI. tyArapachI te uttarIya mukhamAMDapa ane uttarIya mukhamaMDapanA bahumadhyadezabhAgamAM AvyA. tyAM paheAMcIne teNe tyAM akSapATaka, maNipIThikA ane siMhAsana A badhAnu pahelANI nemana dhUpadAna sudhInuM artha saMpanna yu. ( paccatthimille dAre teNeva 0 uttarille dAre dAhiNillA khabhapaMttI, sesa taM caiva savvaM ) tyArapachI te pAzcAtya dvAra taraI gayA. tyAM paNa teNe dvArazAkhAonI, zAlabha'jikAenI ane vyAlarUpAnI pramAnA vagerethI mAMDIne dhUpadA sudhInI badhI pUjAvidhie sapanna karI. tyArapachI te uttarIya dvArasthita dAkSiNAtya staMbhapaMktinI pAse gayA. tyAM jaIne teNe sta'bha zAlabha'jikAonu' ane vyAlarUpAnu' samAna vagerethI mAMDIne dhUpadAna zrI rAjapraznIya sUtra : 01 647 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 rAjapraznIyasUtre dAkSiNAtyA stambhapatiH zeSaM tadeva sarvam yatraiva siddhAyatanasya uttarIyaM dvAraM tadeva sarvam , yatraiva siddhAyatanasya paurattyasya dvAraM tatraiva upAgacchati tadeva / yauva paurastyo mukhamaNDapo yatraiva paurastyasya mukhamaNDapasya bahumadhya dezabhAgastatraiva upAgacchati, tadeva paurastya khalu mukhamaNDapasya dAkSiNAtye dvAre pAzcAttyA stambhapatiH, uttarIye dvAre tadeva / paurastye dvAre tadeva / saba kArya kiyA (jeNeva siddhAyayaNassa uttarille dAre dAhiNillA khabhapaMtI taM ceva, jeNeva siddhAyayaNassa purathimille dAre, teNeva uvAgacchai taM ceva) isake bAda siddhAyatanake uttarIya dvAra para AyA, yahAM para bhI usane dvArazAkhAoM ke pramArjanAdi se lekara dhUpadAna dene taka ke saba kArya kiye. isake bAda vaha siddhAyatana ke paurastya dvAra para AyA, vahAM para bhI usane vahI saba pramArjanAdi se lekara dhUpadAnataka kA saba kRtya kiyA. (jeNeva puratyimille muhamaMDave jeNeva purathimillassa muhamaMDavassa bahumajjha desabhAe teNeva uvAgacchai taM ceva) isake bAda vaha paurastyamukhamaMDaya para aura usa paurastyamukhamaMDapa ke bahumadhyadezabhAga para gayA. vahAM usane akSa pATaka, maNipIThikA aura siMhAsana ina saba kI pramArjanA Adi kI evaM dhUpadAna dene taka ke aura bhI bAkI ke saba kArya kiye. (purasthimilssa NaM muhamaMDavassa dAhiNille dAre paccasthimallA khabhapaMtI uttarille dAre taM ceva) isake bAda paurastyamukhamaMDapa ke dakSiNAtya dvAra meM jo pAzcAtya staMbha paMkti thI vahAM para AyA, vahAM Akarake usane vahAM ke staMbho ko zAlabhaJjikAoM ko evaM vyAlarUpoM ko pramArjita kiyA, aura dhUpadAnataka ke sudhInusatrAya sapanna yu. (jeNeva siddhAyayaNassa uttarille dAre dAhiNilA khaMbhapattI taM ceva, jeNeva siddhAyayaNassa purathimille dAre, teNeva uvAgacchai ta ceva) tyArapachI te siddhAyatanA uttarIya dvAra tarapha gayA. tyAM paNa teNe dvArazAkhAonA pramAthI bhAMDI dhUpahAna sudhiin| maghai - pUrA . ( jeNeva purathimille muhamaMDave jeNeva purathimillAssa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai taM ceva) tyArapachI te paratva mukhamaMDapa ane paritya sukhamaMDapanA bahumadhyadeza bhAga tarapha gayA. tyAM teNe akSapATaka, maNipIThikA ane siMhAsana A badhAnI pramAnA vagere 42 / sane tya25chI dhUpahAna sudhAnI zeSa mAThiyapUrI 4 (purathimillassa NaM muhamaMDavassa dAhiNille dAre paJcatthimillA khaMbhapattI uttarille dAra taM ceva) tyaa57| te pirasya mukhamaMDapanA dAkSiNAtya dvAramAM je pAzcAtya stabhapaMkti hatI tyAM gayo. tyAM jaIne teNe tyAMnAM staMbhane, zAlabhaMjikAone ane vyAlarUpane pramA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanam 649 yatraiva paurastyaH prekSAgRhamaNDapaH evaM stUpo jinapratimAH caityavRkSAH mahendradhvajAH nandApuSkariNI tadeva yAvad dhUpaM dadAti // sU. 93 // bAkI aura saba kArya kiye isake bAda vaha paurastyamukhamaMDapa ke uttarIya dvAra para AyA vahAM para bhI usane dvArazAkhA AdikoM kA pahele kI taraha se hI dhUpadAnataka sabakArya kiyA. ( jeNeva purathimille pecchAgharamaMDave . evaM dhUme, jiNapaDimAo, cehayarukkhA, mahiMdajjhayA, NaMdApukkhariNI, taM caiva dhUrva dala ) isake bAda vaha paurastya prekSAgRhamaMDapameM AyA, vahAM usane akSapATaka. maNipIThikA evaM siMhAsanoM kI saphAI Adi kI, phira prekSAgRhamaMDapa kI pazcima dizAmeM, uttara dizA meM pUrvadizA meM evaM dakSiNadizA meM kramazaH gayA. pratyekadvAra meM dvArazAkhAoM kI, zAlabhaJjikAoM kI evaM vyAlarUpoM kI ina tIna tIna kI - pramArjanA kI yAvat dhUpadAnataka ke saba bAkI ke aura kArya kiye. pUrva kI taraha yahAM para bhI stUpa kI evaM maNipIThikA kI pazcima, uttara, pUrva aura dakSiNa ina dizAoM meM sthita cAra maNipIThikAoM kI jinapratimAoM kI, caityavRkSa kI. mahendradhvaja kI, nadApuSkariNI kI, trisopAnapratirUpoM kI zAlabhaJjikAoM kI evaM vyAlarUpoM ki pramArjanA kI yAvat dhUpadAnataka aura bhI saba kAma kiye / jita karyAM. ane tyArapachI dhUpajJAna sudhInA bhayAM kAryo pUrAM karyAM. tyArapachI te paurastyasukha'DapanA uttarIyadvAra para gayA tyAM paNa teNe dvarazAkhAo vageraMtu pUrvautt rIte dhUpahAna vagere madhuM yu. ( jeNeva purathimille pecchAgharamaMDave, evaM dhUbhe, jiNapaDimAo, ceiyarUkkhA, mahiMdajjhayA, gaMdA pukkhariNI taM ceva jAva dhUvaM dalayai ) tyA2pachI te paurastya prekSAgRha bhaupamAM gaye. tyAM tethe kSapATa, maNipIThikA ane siMhAsanAnI saphAI vagere karI ane tyArapachI kramaza: prekSAgRha maMDapanI pazcimadizAmAM, uttaradizAmAM, pUrva`dizAmAM ane dakSiNadizAmAM gayA darekedareka dvAramAM dvArazAkhAonI, zAlabha`jikAnI, ane vyAlarUpakAnI pramAjanA karI cAvat dhUpadAna sudhInA badhAM kArpa sapUrNa karyA. pahelAMnI jemaja ahIM paNa stUpanI ane marmANapIThikAnI pazcima, uttara, pUrva ane dakSiNa A dizAmAM sthita cAra marmANapIThikAonI, cAra jinapratimAeAnI, caityavRkSanI mahendradhvajanI naMdA puSkaraNanI, tAranI, triseApAnapratirUpakeAnI. zAlabhaMjikAnI ane vyAlarUpAna pramAnA karI yAvat dhUpadAna sudhInA badhA kAryo sa`panna karyAM. sa zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 rAjapraznIyasUtre TIkA-'namo'tthu NaM' ityAdi / / 'namo'stu khalu arhadbhyo yAvatsaMprAptebhyaH yasya vyAkhyA pUrva gatA / itthaM sa sUryAbho devo vandate namasyati / kRtavandananamaskAraH sa yatra devacchandakAbhidhAnaAsanavizeSA yatra ca siddhAyatanasya bahumadhyapradezabhAgastatropAgacchati / tatra sa lomahastakaM gRhItvA tena lomahastakena siddhAyatanabahumadhyadezabhAga pramArjayati, divyajaladhArayA tam abhyukSayati, sarasena gozIrSacandanena tatra paJcAGgulitalaM maNDalakam Alikhati / tataH sa taM siddhAyatanabahumadhyadezabhAga kacagrahagRhItakaratalaprabhraSTavipramuktena dazArddhavarNana kusumena muktapuSpapujopacArakalitaM karoti, tatra dhUpaM ca dadAti / tataH sa siddhAyatanasya dakSiNadvAre samAgatya lomahastakaM gRhItvA tena dvAraceTayau= dvArazAkhe zAlabhaJjikAH vyAlarUpANi-sarparUpANi ca pramAjyaM divyajaladhArayA abhyukSayati, sarasagozIrSacandanena carcakAn-anulepanAni dadAti / teSu ca punaH puSpArohaNaM mAlyArohaNaM yAvat AbharaNArohaNaM karoti / tathAtAni dvAracevyAdIni AsaktAvasaktavRttAlambitamAlyadAmakalApAni karoti yAvad dhUpaM ca dadAti 5 / tataH sa sUryAbho devo yatraiva dAkSiNAtye dvAre mukhamaNDapo, yatraiva dAkSiNAtyamukhamaNDapasya bahumadhyadezabhAgaH, tatraiva upAgacchati, upAgatya lomahastakaM gRhItvA tena dAkSiNAtyamukhamaNDapabahumadhyadezabhAgaM pramAjyaM divyajaladhArayA tam abhyukSayati, sarasagozIrSacandanena tatra pazcAGgulitalaM maNDalakam Alikhati, tathA-taM bahumadhyadezabhAgaM kacagrahagRhItayAvad muktapuSpapuJopacArakalitaM karoti, dhUpaM dadAti 6 / tataH sa sUryAbhadevo dAkSiNAtyamukhamaNDapasya pAzcAtye dvAre samupAgatya lomahastakamAdAya tena dvAraceTathau zAlabhadhikAH vyAlarUpANi ca pramAyati, divyajaladhArayA tAni abhyukSayati, sarasagozIrSacandanena teSu carcakAn dadAti, puSpArohaNaM yAvat AbharaNArohaNaM karoti. tathA tAni AsaktAvasakta vipulavRttAlambita mAlyAdamakalApAni karoti, kacagrahagRhIta-yAvad-muktapuSpapulaopacArakalitAni karoti dhUpaM ca dadAti 9 / tataH sa sUryAbho devo dAkSiNAtyamukhamaNDapasya uttarIyastambhapatisamIpe samAgacchati, lomahastakaM gRhNAti lomahastakena stambhAMzca zAlabhadhikAzca vyAlarUpANi ca pramArjayati tathA-divyajaladhArAbhyukSaNAdi dhUpadAnAntaM sarva karoti 12 / tataH sa dAkSiNAtyamukhamaNDapasya paurastye dvAre samAgatya lomahastakaM gRhItvA tena dvAraceTayau dvArazAkhe ca zAlabhaaikAzca vyAlarUpANi ca pramArjayati / ata Uca dhUpadAnAntaM sarva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 93 sUryAbhadevasya kAryakramavarNanama varNanaM pUrvavad bodhyam 15 / tataH sa dAkSiNAtya mukhamaNDapasya dAkSiNAtye dvAre samAgacchati, tatrApi lomahastena dvAraceTayAdi pramArjanAdi dhUpadAnaparyantaM samastaM kRtyaM pUrvavat karoti 18 / tataH sa dAkSiNAtyaprekSAgRhamaNDapabahumadhyadezabhAgasthitasya vajramayAkSapATakasya 19 maNipIThikAyAH 20 siMhAsanasya ca 21 samIpe samAgacchati, tatra sa lomahastakena akSapATakAdIni pramAya divyajaladhArA'bhyukSaNAdi dhUpadAnAtaM samastaM kRtyaM pUrvavat karoti / tataH sa krameNa dAkSiNAtyaprekSAgRhamaNDapasya prAzcAtye dvAre 24, uttarIye dvAre 27, paurastye dvAre 30, dakSiNe ca dvAre 33, samAgacchati, pratyekatra pramArjanAdi dhUpadAnAntaM karoti (34) tataH sa dAkSiNAtyacaityastUpasamIpe samAgacchati, tatra sa stUpasya maNipIThikAyAzca pramArjanaM karoti, divyajaladhArayA'bhyukSaNAdi dhUpadAnAntaM ca karoti 35 / tataH sa krameNa pAzcAtyamaNipIThikAyAH pAzcAtya jinapratimAyAH 36, uttarIya maNipIThikAyA uttarIyajinapratimAyAH 38, paurastya maNipIThikAyAH paurastyajinapratimAyAH 40, dAkSiNAtyamaNipIThikAyA dAkSiNAtyajinapratimAyAzca 42 samIpe samAgacchati / pratyekazca pramArjanAdi dhRpadAnAntaM karoti 43 / tataH sa dAkSiNAtyacaityavRkSasamIpe samAgacchati, pramArjanAdi dhUpadAnAntaM karoti 44 / tato mahendradhvajasamIpe samAgacchati, pramArjanAdi dhUpadAnAntaM karoti 45 / tato dAkSiNAtya nandApuSkariNI samIpe samAgacchati, tatra lomahastakena toraNAn 46 trisopAnapratirUpakANi 47 zAlabhabhikA vyAlarUpANi ca 48 pramArjayati, divyajaladhArA'bhyukSaNAdi dhUpAntaM ca karoti 49 tataH sa siddhAyatanam anupradakSiNI kurvan uttarIyanandApuSkariNIsamIpe samAgacchati, 'taM ceva' tadevadakSiNanandApuSkariNIvadevAtrA'pi dhUpAntaM sarvaM karoti 53 / tataH sa uttarIyacaityavRkSasamIpe samAgacchati pUrvavadeva dhUpAntaM kRtya karoti 54 / tataH sa uttarIyacaisyastUpasamIpe samAgacchati, pUrvavadeva stUpasya maNipIThikAyAzca pramAjanAdi dhUpadAnAntaM kRtyaM karoti 56 / tato'sau krameNa pAzcAtyamaNipIThikAyAH, 57 pAzcAtyajinapratimAyAH 58, uttarIyamaNipIThikAyAH, 59 uttarIyajinapratimAyAH 60 paurastyamaNipIThikAyAH 61 paurastyajinapratimAyAH 62, dakSiNamaNipIThikAyAH 62 dakSiNajinapratimAyAzca 63 samIpe samAgacchati, pUrvavadeva pratyekatra dhUpAntaM samastaM, kRtyaM karoti (64) tataH sa uttarIyaprekSAgRhamaNDape samAgacchati / atra sarvA vaktavyatA dAkSiNAtyaprekSAgRhamaNDapavat bahumadhyadezabhAgapazcimottarapUrvadakSiNadvArakrameNa bahumadhyadeza zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre bhAgasthitAkSapATakAdyArabhya pratyekadvArasthinadvAraceTayAdivyAlarUpaparyantAnAM paJcadazavastUnAM sarvA api pUjAvidhayo bodhyAH (79) tataH sa dAkSiNAtyastambhapaGkisamIpe samAgacchati / atrApi pUrvavadeva stambhAnAM zAlabhaJjikAnAM vyAlarUpANAM ca pramArjanAdi dhUpadAnAntaM sarvaM karoti (71) tataH sa uttarIyamukhamaNDape uttarIyamukhamaNDapasya bahumadhyadezabhAge ca samAgacchati, tatra sthitAnAmakSapATakamaNipIThikAsiMhAsanAnAM pUrvavadeva dhUpAntaM sarvaM karoti 84 / tataH sa pAzcAtya dvAre samAgacchati, tatra dvAraveTI zAlabhaJjikA vyAlarUpANAM pramArjanAdi dhUpadAnAntaM samastaM kRtyaM karoti 87 / tataH sa uttarIyadvArasthitAyAH dAkSiNAtyastambhapakteH samIpe samAgacchati, tatra stambhazAlabhaJjikAvyAlarUpANAM pramArjanAdi dhUpadAnAntaM karoti 90 / tataH sa siddhAyatanasya uttarIye dvAre samAgacchati, tatrApi dvAraceTayAdInAM pramArjanAdi dhUpadAnaparyantaM sarvaM karoti 95 / tataH paurastye mukhamaNDape paurastyamukhamaNDapasya bahumadhyadezabhAge ca samAgacchati, tatrAkSapATakamaNiTIThikAsiMhAsanAnAM pramArjanAdi dhapadAnAntaM sarva tathaiva karoti 99 / tataH paurastyasya mukhamaNDapasya dAkSiNAtye dvAre yA pAzcAtyA stambhapatistatra samAgacchati stambhazAlabhaJjikA vyAlarUpANAM pUrvavat pramArjanAdi dhUpadAnaparyantaM sarva karoti 102 / tata uttarIye dvAre samAgacchati, dvAraceTayAdInAM pUrvavadeva dhUpaparyantaM sarva karoti (105) tataH paurastye dvAre samAgacchati pUrvavadeva sarvaM karoti 108 / tataH paurastye prekSAgRhamaNDape samAgacchati, tatrAkSapATakamaNipIThikAsiMhAsanAnAM pUrvavat sarva karoti 111 / paurastyaprekSAgRhamaNDapasya pazcimottarapUrvadakSiNeSu dvAreSu kramazo gacchati, pratyekasmin dvAre dvAraceTI zAlabhaJjikA vyAlarUpANAM trayANAM pramArjanAdi dhUpadAnAntaM sarvaM karoti (124) / pUrvavadatrApi stUpasya maNIpIThikAnAM catasRNAM jinapratimAnAM ca, caityavRkSasya mahendradhvajasya nandApuSkariNyA toraNa-trisopAnapratirUpakazAlabhaJjikA-vyAlarUpANAM ca pramArjanAdi dhUpadAnAntaM sarvaM karoti (139) etat : sUtramAzritya daNDino mUrtipUjAM sAdhayanti tatteSAM mohavijambhitam pravacanamAnabhijJatvAt , tadAhi zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhasya pratimA pUjAcarcA. yadyapi asmin sUtre pratimAyAH zarIrasya parimANaviSaye-'jiNussehapamANamettAo' jinotsedhapramANamAtrA, ityetAdRzaH pAThaH samupalabhyate, taTTIkAyAzca TIkAkRtA paJcazatadhanuHpramANaM tadaGgIkRtam , tathApi tanna samIcInaM yuktiyuktaM vA pratibhAti, aprAmANikatvAt , tIrthakRtAM bhagavatAM bhinnabhinnaprakArakAvagAhanAyAH sadbhAvena, uktasUtra pratipAditasya ekasyaiva taccharIraparimANasya anuktatvAt , vastutaH paryAlocane tu uktasUtraM prakaraNavazAt kAmadevasyaiva pratimAyAH pramApakaM vartate na tu bhagavatastIrthakRtaH pratimApramApakamiti nigUDhatatvamapaseyam , aupapAtikAdisUtreSu bhagavataH tIrthakarANAM zarI TIkArtha-isakA isa mUlArtha ke hI samAna haiM-parantu jo isameM vizepatA hai vaha isa prakAra se hai-isa sUtra ko lekara daNDIloga mUrtipUjA kI siddhi karate haiM, so unakA yaha kathana pravacana marma ke anabhijJa honeke kAraNa mohase vijambhita huA hai aisA mAnanA cAhiye-yadyapi isa sUtrameM pratimA ke zarIra ke parimANa ke viSaya meM jiNusseha pamANamettAo' aisA pATha upalabdha ho rahA hai isa kI TIkA meM TIkAkArane '500 dhanuSapramANa' aisA isake artharUpa meM likhA hai parantu vaha kathana apramANika hone se samIcIna evaM yuktiyukta nahIM mAlUma paDatA hai. kyoM kI avagAhanA bhinna 2 prakAra kI kahI gaI hai, ataH isa sUtrameM pratipAdita eka hI tIrthaMkara zarIra parimANa kA yaha kathana ayukta hai. vAstavika dRSTise vicAra karane para to yaha ukta sUtra prakaraNavaza kAmadeva kI hI mUrti ke pramANa kA kahane vAlA hai. bhagavAn tIrthaMkara kI pratimAkA pramANa kahane vAlA nahIM hai-yahI nigRDhatatva isameM samajhanA cAhiye. aupapAtika Adi sUtroMmeM TIkAtha-A sUtrane TIkArtha mUlAI pramANe ja che. paNa vizeSa je kaMI kathanIya che te A pramANe che A sUtrane laIne daMDIlo ke mUrtipUjAne siddha kare che. paNa temanuM A kathana pravacana manI anabhijJatAne lIdhe mahAviSTa ja kahevAya je 3 20 sUtramA pratibhAnA zarI2 pariNAmanA samayamA 'jiNussehapamANamettAo' A jAtanuM kathana karavAmAM AvyuM che ane tenI TIkAmAM TIkAkAre 500 dhanuSa pramANa" A jAtano A kathanane artha spaSTa karyo che. paNa hakIkatamAM A kathana apramANika che. tethI Ane samIcIna ane yuktiyukta kahI zakAya ja nahi. kemake tIrthakaronI avagAhanA judAjudA prakAranI kahevAmAM AvI che. ethI A sUtramAM je eka tIrthakara zarIra parimANunuM kathana karavAmAM AvyuM che te agya ja kahevAya hakIkatamAM te A sUtra prakaraNavaza kAmadevanI mUrtinA pramANanuM ja spaSTIkaraNa kare che tema spaSTa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre rasya upariSTAd uttamAGgAdArabhyaiva varNanopalabdhyA uparyuktarAjapraznIyasatre ca adhastAdeva zarIra varNanopalabdheH kramabhaGgAt vakSyamANarItyA anvayavvatirekAbhyAM kAmadevapratimAvarNanameva siddhayati, natu tIrthakarapratimAvarNanam varNanasya vaiparItyAt , tathAhi-tIrthakRtAM tyAgInAM varNanaM mastakAdArabhyaiva sarva bhavati, atratu adhobhAgAdvarNanaM labhyate tathA bahvInAM pratimAnAM sadbhAvepi sarvatra imAnyeva catvAri nAmAni upalabhyante, nAnyeSAM tIrthakRtAM, tatra ko heturiti na jJAyate tAvatA'pi idameva siddhaM bhavati, yad imAH pratimAstIrthakRtAmahatAM na santi (1) bhagavAn tIrthaMkara ke zarIra kA varNana Upara se mastaka se lekara hI nIce taka kiyA huA dekhA jAtA hai. parantu isa rAjapraznIya sUtra meM nIce se hI lekara zarIra kA varNana kiyA gayA hai ataH isa kramaviparyAsa se andhayavyatireka ko lekara yahI bAta jAnanI cAhiye ki yahAM para jo varNana huA hai vaha jinapratimA kA na hokara kAmadeva kI pratimAkA hI varNana hai. tIrthakara jaise tyAgiyoM ke zarIra kA samasta varNana unake mastaka se lekara hI kiyA jAtA hai aisA mantavya samastazAstrakAroM kA hai| kizca-anekapratimAoM ke sadbhAva meM bhI sarvatra ye cAra nAma dekhe jAte hai. anyatIrthaMkaroM ke nAma nahIM dekhe jAte haiM so isameM kAraNa kyA hai isa bAtakA koI pattA hI nahIM paDatA hai, ataH isase bhI yahI siddha hotA hai ki ye mUrtiyAM arhanta tIrthakaroM kI nahIM hai / lAge che. A sUtra kharekhara tIrthakaranI pratimAnuM pramANu batAvanAra nathI. eja nigUDha tava AmAM samAhita che. aupapAtika vagere sUtramAM bhagavAna tIrthaMkaranA zarIranuM varNana uparathI-mastakathI mAMDIne nIce sudhI karavAmAM AvyuM che, paNa A rAjaprazrIya sUtramAM nIcethI mAMDIne ja zarIranuM varNana karavAmAM AvyuM che. eTalA mATe A kramaviparyAsathI anvayavyatirekanA AdhAre eja vAta mAnya samajavI joIe ke ahIM je varNana karavAmAM AvyuM che te jinapratimAnuM nathI paNa kAmadevanI pratimAnuM varNana che. tIrthakara jevA tyAgIeAnuM samasta zArIrika varNana mastakathI ja karavAmAM Ave che. badhA sUtrakAra paNa eja vAtane satya mAnatA AvyA che. ane vaLI aneka pratimAonA sadabhAvamAM paNa eja nAme sarvatra dekhAya che. bIjA tIrthakaronA nAmone ullekha maLato nathI tathA bIjA tIrthaMkaranAM nAme zA mATe nirUpita karavAmAM AvyA nathI A vAtanI paNa spaSTatA karavAmAM AvI nathI ethI e siddha thAya che ke te mUrtio ahata tIrthakaronI te nathI ja. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhasya pratimA pUjAcarcA tatra pratimAnAmagre nAga-bhUta-yakSa-kuNDadhArakapratimAH pratipAditAH santi, tadyadi tAH pratimAstIrthakRtAmahatAmabhaviSyan tarhi tAsAmagre gaNadharazramaNAdInAmeva pratimAH pratyapAdayiSyan na tu nAgabhUtAdInAm yatazca tAn nAvakSyat tAvatA jJAyate na tAstIrthakRtAM pratimA iti (2) ___ atha ca tAsAM pratimAnAmagre kalazabhRGgArAdarza-sthAla-ratnakaraNTakA bharaNa-sarpapa-mayUrapicchAdInAM vastUnAM varNanaM kRtaM vartate, tad yadi imAH pratimAH vItarAgANAM syustahi tyAginAmevopakaraNAnAm varNanaM kuryAt na tu vilAsinAm , atamtAH pratimAH sarAgANAmeva uktayuktyA sidhyati na vItarAgANAm ahaMtAm , (3) vahAM pratimAoM ke Age nAga. bhUta. yakSa. ye kuNDadhAraka pratimAe~ kahI gaI haiM to isase vahI pratIta hotA hai ki yadi ye pratimAeM tIrthaMkara arhatoM kI hotI to unake Age gaNadhara zramaNa AdikoM kI hI pratimAoM kA samullekha honA cAhiye thA. ina nAgabhUta AdikoM kI pratimAoM kA nahIM / ataH aisA kathana na hokara jo aisA kathana kiyA gayA hai usase to yahI jAnA jAtA hai ki ye tIrthaMkaroM kI pratimAe~ nahIM haiM / kizca-ina pratimAoM ke Age kalaza, bhRGgAra, Adarza, sthAla ratnakaraNDaka, AbharaNa, sarSapa, mayUrapiccha Adi vastuoM kA varNana kiyA huA dekhA jAtA hai, to yadi ye pratimAeM vItarAgiyoM kI hotI to tyAgiyoM ke upakaraNoM kA varNana kiyA jAnA cAhiye thA. ina bilAsiyoM ke upakaraNoM kA nahIM. ata: ukta yukti se yahI bAta siddha hotI hai ki ye pratimAeM sarAgiyoM kI haiM-vItarAga ahentoM kI nahIM / tyAM pratimAonI sAme nAga, bhUta, yakSa A badhI kuMDadhAraka pratimAone ullekha karavAmAM Avyo che. ethI e siddha thAya che ke jo A pratimAo tIrthakara ahanI hatI te temanI sAme gaNadhara zramaNa vagerenI pratimAone ja ullekha thayuM hota. A nAgabhUta vagerenI pratimAone nahi. ethI A vAta spaSTa thAya che ke A pratimAo tIrthakaronI nathI. vaNI, mA pratimAsAnI sAme 411, 2, mAiza sthA, 2054244, AbhAraNa, sarSapa, mayUrapiccha vagere vastuonuM varNana karavAmAM AvyuM che. have je A pratimAo kharekhara vItarAgiyonI heta te tyAgIonA upakaraNonuM ja varNana ahIM karavAmAM AvyuM hatuM. A pUrvokta vilAsIonA upakaraNonuM varNana ahI yogya kahevAya nahi ethI e vAta nirvivAdarUpe spaSTa thAya che ke A pratimAo sarAgIonI che, vItarAga arahaMtonI nahI. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 rAjapraznIyasUtre api ca ' sthAnAGgasUtrasya tRtIye sthAne trividhA eva jinAH pratipAditAH avadhijinAH 1, manAparyavajinAH 2, kevalajinAzca 3, etatriSu kazcidapi jinaH nAmapratIyate tasmAdanenApi jJAyate yadiyaM kAmadevasyaiva pratimA cakAsti natvahatAm , ' kando'pi jinazcaiva' iti haimanAmamAlAkoSaprAmANyena kAmadevasyApi jinazabdena pratipAditatvAt (4) kizca bhavanapatimArabhya navagraiveyakavimAnaparyantam abhavimithyAtvinA gacchanti, kevalasamyaktvinastu paJcAnuttaravimAneSu gacchantItikathitam , kintu ubhayatrApi pratimApUjAphalatvena kimapi varNanAdikaM nopalabhyate tAvatA nizcetuM zakyate yat samyaktvinAM kRte nAsti pratimApUjanamAvazyakam (5) apica-sthAnAGgasUtra ke tRtIyasthAna meM jinapratimAeM tIna prakAra kI kahI gaI hai-1 avadhijinoM kI 2, manaHparyavajinoM kI aura tIsarI kevalijinoM kI, ina tInoM meM yahAM koI jinapratIta nahIM hotA hai / ataH isase bhI yahI pratIta hotA hai ki yaha pratimA kAmadeva kI hai, arahantoM kI nahIM hai / haimanAmamAlA koSa meM kandarpo'pi jinazcaiva, aisA kahA gayA hai, ata: jinazabda kA prayoga kandarpa-kAmadeva meM bhI hotA hai so isa kathana kI pramANatA se vaha pratimA kAmadeva kI hI hai. / kiMca-bhavanapati se lekara navagraiveyaka vimAnataka abhavI mithyAdRSTijIva jAte haiM kevalasamyaktvavAle to pAMca anuttaravimAnoM meM jAte haiM-parantu phira bhI ina donoM sthAnoM meM mUrti Adi kA kucha bhI varNana Adi nahIM milatA hai / isase yaha nizcaya kiyA jA sakatA hai ki samyaktvI jIvoM ke liye mUrtipUjA Avazyaka nahIM hai| vaLI, sthAnAMgasUtranA tRtIyasthAnamAM jinapratimAo traNa prakAranI kahevAmAM AvI che. 1 avadhijanonI, 2 manaHparvavajinenI, ane 3 kevalijinanI. A traNemAMthI ahIM eka paNa jinanI pratIti thatI nathI. ethI e vAta spaSTa thAya cha , mA pratimA samavanI cha, ma tAnI nathI hai manAmamAlA" aSamA "kando'pi jinazcaiva" mA vAmAM mAyuM cha. methI linana prayoga kandarpa-kAmadeva-mATe thAya che. A kathanane pramANarUpa mAnIne ApaNe kahI zakIe chIe ke A pratimA kAmadevanI ja che. vaLI, bhavanapatithI mAMDIne navaraiveyaka vimAna vidhI abhavimithyAdaSTi jIve jAya che samyakatvavALA te phakta pAMca anuttara vimAnoma jAya che. chatAM e A bane sthAnamAM mUrti vagerenuM DuM paNa varNana karavAmAM AvyuM nathI. ethI e vAta siddha thAya che ke samyakavI jIvo mATe mUrtipUjA Avazyaka nathI. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sU0 92 sUryAbhadevasya pratimApUjAcarcA tathA-dharmakriyApekSayA devA nairayikAzcAdhArmikAH pratipAditAH santi, ato devAnAmanukaraNe'dharmo bhavati, tasmAt pratimApUjA sarvathA parityAjyaiva (6) kiJca yadi pratimApUjayA samyaktvasya prAptiH syAttadA'nekavAraM devabhava prAptirapi no bhavet , samyaktvaprAptyaiva mokSaprAptirapi sampadyeta (7) / jinoktadharmAcaraNaviSaye 'esa me peccA hiyAe, suhAe, khemAe' etena me pretya hitAya, sukhAya, kSemAya ityAdipAThaH samupalabhyate, laukike ca 'pacchA purAya hiyAe suhAe khemAe' pazcAt purA ca hitAya, sukhAya, kSemAya' ityAdipAThaH paramparAprApto vartate, tathA ca dharmAcaraNasya pAThe 'pecA' pretya, parabhavArtham iti IdRzaH pATho vartate kintu rAjapraznIye sUryAbhadevasya pAThe-'pecchA ya' pazcAt , purA ca, itIdRzaH pATha eva vartate na tu 'peccA' pretya itipAThaH, tAvatApi jJAyate yat iyaM pratimA pUjA kriyA na dharmAya kalpate (8) dharmakriyA kI apekSA se devoM ko evaM nairayikoM ko adhArmika kahA gayA hai ataH devoM kA anukaraNa karane meM adharmahotA hai, isaliye mUrtipUjA sarvathA choDane ke yogya hI hai| kizca-yadi mUrtipUjA se samyaktva kI prApti hotI to phira aneka vAra jo devabhava kI prApti hotI hai, vaha nahIM honI cAhiye-kyoM ki samyaktvI ko dharma se mokSaprApti hI ho jAvegI / 7-jinokta dharma ke AcaraNa ke viSaya meM 'esa me peca hiyAe, suhAe, khemAe' jo aisA pATha upalabdha hotA hai aura laukika meM 'pacchA purA ya hiyAe, suhAe, khemAe' aisA pATha paramparA se prApta hotA hai-so dharmAcaraNa ke pATha meM 'pecA' aisA pATha hai, kintu rAjapraznIya meM sUryAbhadeva ke pATha meM 'pacchA purAya' aisA pATha hai 'pecA' aisA pATha nahIM hai. ataH dharmakriyAnI apekSAe vicAra karatAM devone ane nairayikone adhArmika kahevAmAM AvyAM che ethI devane anusaravAmAM adharma hoya che. ethI mUrtipUjA sarvathA tyAja ja che. vaLI, je mUrtipUjAthI samyakatvanI prApti thatI hatI te pachI anekavAra je devabhavanI prApti thAya che te na thavI joIe. kemake samyaphavIne to dharmathI mokSa prApti ja thaI jaze. ___7-minAta dharmanA mAyarAnA samayamA 'esa me peccA hiyAe, suhAe, khemAe' 2 // tn| 58 555 thAya cha bhane saumi 'pacchA purAya hiyAe, suhAe, khemAe' 52 52|thii maav| 5 / 4 maNe 2. dha ya29 5 / 4 mA peccA ' mA tne| 5 / 4. che. 55 204 prazrIyamA sUryAbhavanA 'pecchA purAya' zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre yatta rAjapraznIyasUtre 'dhvaM dAuM jinavarANaM' dhUpaM dattvA jinavarebhyaH jinavarebhyo dhUpadAnaM likhitam tadapi tuccham , yato hi bAdarAgnikAyasya sArddhadvayadvIpAd bahirbhAge asadbhAvena, UrdhvalokarUpadevaloke bAdarAgnikAyasya sadbhAvAsaMbhavAt (9) (ka) kizca jainadarzanasyAcAravicArapratipAdake AcArAgasUtre kutrApi sthale pratimApUjAyAzcarcA'pi no kRtA vartate, sAdhUnAM zrAvakANAM ca vratAdiniyamAnAM samullekhaH AvArAGge, upAsakadazAGge ca pUrNarUpatayA kRtaH, na ko'pi viSayaH parityaktastatra yadi bhagavAn mahAvIro pratimApUjAyA jainadharmasya isase bhI yaha jAnA jAtA haiM ki yaha mUrtipUjArUpa kriyA dharma ke liye nahIM mAnI jA sakatI hai| 8-rAjapraznIyasUtra meM 'dhUvaM dAuM jiNavarANaM' jo aisA likhA hai vaha bhI ThIka nahIM hai-kyoM ki bAdara anikAya kA sadbhAva to DhAIdvIpa meM hI hai / isase bAhara isakA asadbhAva hai-ataH upralokarUpa devaloka meM bAdaraagnikAya ke sadbhAva kA asaMbhava hone se aisA yaha kathana Thika nahIM hai / 9 (ka) kizca-jainadarzana ke AcAravicAra ke pratipAdaka AcArAMgasUtra meM kisI bhI sthAna meM mUrtipUjA kI carcAtaka bhI nahIM kI gaI hai| isameM to sAdhu aura zrAvakoM ke vratAdi niyamoM kA samullekha hai, aura upAsakadazAGgameM pUrNarUpa se kiyA gayA koI bhI viSaya nahIM choDA hai so yadi bhagavAn mahAvIra mUrtipUjA ko jainadharma kA Avazyaka aGgarUpa se mAnate yA samajhate, to usakA bhI ullekha ve karate, parantu jo mA tana pA4 che. 'peccA' mA pA8 nathI. methI ma ta siddha thAya cha ke A mUrtipUjArUpa kriyA ghamanA mATe yogya kahI zakAya nahi. 8, 214 prazrIyasUtra'mA dhUvaM dAuM jiNavarANa'2 vI zete sayu cha te paNa yogya nathIkemake-AdarAgnikAyano sadubhAva te aDhI dvIpamAM ja che enAthI bahAra Ane asaddabhAva che. ethI udarvalokarUpa devalokamAM bAdarAgnikAyanA sadubhAvanI asaMbhavatA hovAthI AvuM kathana yogya nathI. 9, (4) vaLI. jenadarzananA AcAravicAranA pratipAdaka "AcArAMgasUtra'mAM mUrti pUjA viSe keIpaNa sthAne carcA karavAmAM AvI nathI AmAM te sAdhu ane zrAvakanA trata vagere niyamonA viSayamAM vicAra karavAmAM Avyo che ane upAsakadazAMgamAM paNa badhI bAbato para saMpUrNa paNe vicAra karavAmAM Avyo che, have je bhagavAna mahAvIra mUrtipUjAne jainadharmanA Avazyaka aMgarUpamAM mAnatA ke zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 93 sUryAbhadevasya pratimApUjAcarcA AvazyakAGgatvam budhyeta tadA tAmapi avazyaM samullikheta, yatazca na sA jainadharmAGgabhUtA ato bhagavatA tadullekho na kRtaH iti nizcIyate / (kha) upAsakadazAGge ca Anandasya dvAdazavatAnAM varNanaM vartate, tatra, pratimApUjAyA api samullekhaH kartumucita AsIt , kiJca yathA upayukta dvAdazavatAnAm aticAra, pratyekaM pRthakU pRdakU pratipAditastathaiva tulyayuktyA pratimA pUjAyA aticAro'pi pRthaka pratipAdayitavya AsIt kintu kutrApi tannAma mAtramapi nollikhitam , tAvatApi nizcIyate yat pratimApUjA nAstIti / (ga) AnandAdi zrAvakANAM dhanasaMpatsAmagrINAM pUrNatayA varNanaM vihitaM / kintu tavarNanaprasaGge pratimApUjAsAmagrINAM kAcit carcA'pi na kRtA tatra yadi iyaM pratimApUjA'pi paramAvazyakI bhavettadA tasyAH tatsAmagrayAzca kathanamapi aisA nahIM kiyA hai-so isakA kAraNa yahI hai ki vaha mUrtipUjA kI aMgabhUta nahIM hai. isIliye bhagavAnne usakA ullekha nahIM kiyA hai, yahI nizcita hotA hai / (kha) upAsakadazAMgameM Anandake 12 vratokA varNana hai, vahAM para mUrtipUjAkA varNana nahIM hai jo ki karanA ucita thA, tathA jisa prakArase 12 vratoMke aticAra pRthak 2 rUpase kahe haiM usI prakArase tulya yukti ke anusAra mUrtipUjAke bhI aticAroMko pRthaka rUpase kahanA cAhiye thA, kintu kahIM para bhI inakA nAmamAtra bhI ullikhita nahIM huA haiN| isase bhI yahI nizcaya hotA hai ki mUrtipUjA hai hI nhiiN| (ga) AnandAdi zrAvakoMkI dhanasaMpattikA jaba pUrNarUpase varNana kiyA gayA hai, to usa varNanake prasaMgameM mUrtipUjAkI sAmagrIkI bhI carcA honI cAhiye thI, parantu vahAM kucha bhI carcA nahIM dekhI jAtI hai-yadi yaha samajatA hatA te tene paNa cokkasa ullekha karavAmAM Avyo ja hota. paNa teozrIe koIpaNa sthAne Ano ullekha karyo nathI ethI e vAta siddha thAya che ke mUrtipUjA jainadharmanI aMgabhUta nathI. (a) upAsakadazAMgamAM AnaMdanA 12 vratanuM varNana che. tyAM mUrtipUjAnuM varNana nathI, jo ke tyAM varNana hovuM joIe ja. temaja jema 12 vratonA aticAra judA judA rUpamAM kahevAmAM AvyA che tema tulyayukti anusAra mUrtipUjAnA aticArane ulekha judA judA rUpamAM karavo joIe. paNa Ane koIpaNa sthAne ulekha nathI. ethI paNa A vAta siddha thAya che ke mUrtipUjA cheja nahi. (T) AnaMda vagere zrAvakanI dhanasaMpattinuM jyAre vistRta varNana karavAmAM AvyuM che. tyAre te saMdarbhamAM mUrtipUjAnI sAmagrInI carcA paNa apekSita hatI ja. zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre avazyaM kuryAt bhagavataH sarvajJatvAt , anyathA bhagavatastIrtha kRtaH sarvajJatvaM vyAhanyeta jainazAstreSu pariSat (janAnAM saGghaH) samavasRtaM bhagavantaM mahAvIraM vandituM nirgacchati' ityevaM varNanaM samupalabhyate kintu na kutrApi kasmiMzcinmandire yAtrAyA vA gamanasyollekhaH upalabdhaH, upalabhyate vA (10) / kiJca mahotsavAnAM varNane yathA ' iMdamahei vA khaMdamahei vA' indramaha iti vA, skandamaha iti vA, ityAdipAThaH upalabhyate, na tathA kutrApi 'jiNapaDimAmahei vA' jinapratimA maha iti vA, ityevaM pATho dRSTigocaro bhavati tena arthApattinyAyena idamarthAt Apadyate yat iyaM pratimApUjA na jainadharmasya mAnyA, api tu amAnyaiveti (11) yadA mahAvIrasya daza zrAvakA gRhasthAzramaM dhanasampatyAdikaJca parityajya dvAdaza pratimAH pratipedire tadA te pauSadhazAlAyAM nivAsamakArpaH ityevaM Avazyaka hotI-to usakI vahAM carcA bhI avazyakI hotI kyoMki bhagavAna to sarvajJa the. ve aise nahIM karate to unameM sarvajJatvakI bAdhA aati| 10-jainazAstroMmeM pariSad janAnAM saGgha samavasRtaM bhagavantaM mahAvIra vandituM nirgacchati' arthAt janoMkA samUha padhAre huve bhagavAn mahAvIrako vandanA karaneko padhAre isa prakArakA varNana to dekhA jAtA hai. parantu, kahIM para bhI aisA nahIM dekhA jAtA hai ki kisI mandirameM yA yAtrAmeM unake gamanakA ullekha huA ho| 11 kiJca-jaisA mahotsavoMke varNanameM 'iMdamahei vA, khadamahei vA' yaha pATha milatA hai, vesA 'jiNapaDimAmahei vA' aisA pATha nahIM milatA hai| ataH arthApatti nyAyase yaha svataH siddha ho jAtA hai ki yaha mUrtipUjA jainadharmako mAnya nahIM huI hai, kintu amAnya hI rahI. / paNa tyAM to nAma mAtra paNa carcA karavAmAM AvI nathI. je mUrtipUjA Avazyaka hota te tenI carcA paNa avazya karavAmAM AvI hota kemake bhagavAna te sarvajJa che. teo jo Ama na karatA te temanI sarvajJatAmAM bAdhA upasthita thAta. (10) jaina zAstrImA 'janAnAM saGgha samavasRtaM bhagavantaM mahAvIraM vanditu nirgacchati' 21pramANe to 1 nAma mAve che 565 455 mahimA hai yAtrArtha gamana saMbaMdhamAM temane ullekha maLato nathI, (11) vaNI,rema bhatsavAnA varNanamA 'iMdamaheivA, khaMdamahei vA' mA 54 bhaNe cha, tama jiNa paDimA mahei vA' 518 bhagata nathI, mATe parthA patti nyAyathI / vAtapitAnI meLe ja siddha thaI jAya che ke A pratimApUjA jainadharmane mAnya nahIM paNa amAnya che. zrI 201praznIya sUtra:01 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya pratimApUjAcarcA lekho bartate kintu tIrthakRtAM pratimAmandiramupagatA iti lekho na kutrApi upalabdhaH upalabhyate vaa| yadi tasmin samaye jinamandirANi samabhaviSyan pratimApUjA vA abhISTA'bhaviSyat tasyA jainadharma pracAro vA 'bhaviSyat tadA te zrAvakAzcittAnAkarSaka zUnyapauSadhazAlAmagatvaiva pUrvapakSAbhimatatIrthakRtpratimA mandireSveva saMgancherat samagaMsthata (12) bhagavAn mahAvIro rAjabhyaH zreSThibhyazca yadA kadApi jainadharmasiddhAntapratipAdanAvasare kevalamAtmanirodhendriyasaMyamasvArthatyAgAdi sadguNAneva mokSasAdhanatvena samupAdizat, na tu kadApi pratimApUjAyA mandiranirmApaNasya mokSasAdhanatvamupAdizat (13) 12-jaba mahAvIrake 10 zrAvakoMne gRhasthAzramakA aura dhanasaMpatti AdikA parityAga kara pratimAoMko svIkAra kiyA, taba unhoMne pauSadhazAlA meM nivAsa kiyA. aisA ullekha milatA hai. parantu aisA ullekha kahIM na milA hai aura na milatA hai ki ve tIrthaMkaroMkI mUrtike mandiroMmeM gaye. yadi usa samaya maMdira hote yA mUrtipUjA abhISTa hotI yA jainadharmameM usakA pracAra hotA to ve zrAvaka cittako AkarSita na karanevAlI aisI sUnI pauSadhazAlAmeM na jAkarake tIrthaMkaroMkI mUrtike mandiroM meM hI jAte / 13-bhagavAna mahAvIrane rAjAoMke liye seThoMke liye jaba kabhI bhI jainadharmake siddhAntoMkA pratipAdana kiyA-taba usa avasarameM unhoMne kevala Atma nirodha, indriyasaMyama, svArthatyAga Adi sadguNoMko hI mokSake sAdhana rUpase kahA gayA hai. mUrtipUjAko yA mandiranirmApaNako mokSake sAdhanarUpase kabhI nahIM kahA hai.| 12. japAre mahAvIranA 10 vikee gRhasthAzrama ane dhanasaMpatti vagerene tyAga karIne pratimAone svIkAra karyo tyAre temaNe pauSadhazALAmAM nivAsa karyo A jAtano ullekha maLe che. paNa A jAtano ullekha koIpaNa sthAne maLatuM nathI ke teo tIrthakaronI mUrtinA maMdiramAM gayA hatA. je te samaye maMdiro vidyamAna hota athavA mUrtipUjA abhISTa hota athavA jenadharmamAM tene pracAra hota te te zrAvake cittAnAkarSaka evI ekAMta pauSadhazALAmAM na jaIne tIrthakaronI mUrtinA maMdiramAM pahoMcyA hatA. (13) bhagavAna mahAvIre rAjAonA mATe ane zeThanA mATe jyAre jyAre paNa jenadharmanA siddhAntanuM pratipAdana karyuM che tyAre tyAre temaNe phakta Atmanirodha, IndriyasaMyama, svArtha tyAga vagere saddaguNane ja mekSanA sAdhanarUpe nirupyA che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 rAjapraznIyasUtre jainasUtreSu sthAne sthAne purI nagarAdInAM varNanaM kRtam . yathA aupapAtikAdau campAprabhRtinagarINAM nagarANAM ca yadvarNana tatra bahUnAM vizAlanagarI nagarANAM varNanaM vartate yatra yakSamandirANAM yakSapratimAnAm varNanaM sarpasthaleSu samullasati / kintu jainamandirANAm tIrthakRtpratimAnAzca na kutrApi carcAkRtA vartate, ayameko mahattvapUrNo viSayaH, yadi tasmin samaye tIrthakarapratimAnAM tanmandirANAJca pracAro'bhaviSyat tadA nUnameva zAstreSu teSAmullekho niyamenA 'bhaviSyat , yena kenApi rUpeNAvazyaM saMbhavet kintu kimapi nopalabhyate, tasmAt siddhamidaM yat pratimApUjA na prAmANikI, api tu apramANikI eveti (14) 14-jainasUtroMmeM sthAna sthAnapara purI, nagarI AdikoMkA varNana kiyA gayA hai, jaisA ki auSapAtika sUtrameM caMpA nagariyoMkA varNana vahAM aneka vizAla nagaroM AdikA varNana AtA hai, parantu vicAranekI bAta yaha hai ki jahAM yakSamandiroMkA evaM yakSamUrtiyoMkA jaba varNana milatA hai to phira kyA bAta hai ki jainamUrtiyoMkA varNana nahIM milatA hai, vahAM to kahIM para bhI isa viSayakI carcA taka bhI nahIM kI gaI hai| yaha eka mahatvapUrNa viSaya hai| yadi usa samaya tIrthakara mUrtiyoMkA evaM unake mandiroMkA pracAra hotA to niyamataH zAstroMmeM unakA ullekha kisI na kisI rUpameM kiyA gayA milatA-parantu hama kyA kareM-kahIM para bhI thoDe bahutarUpameM bhI isa prakAra kA ullekha nahIM milatA hai, isa kAraNa yaha siddha ho jAtA hai ki mUrtipUjA prAmANika nahIM hai, aprAmANika hI hai| temaNe mUrtipUjA ke maMdiranirmANa mokSanuM sAdhana che AvuM keNa sthAne kahyuM nathI. (14) jaina sUtromAM aneka sthaLe e purI, nagarI vagerenuM varNana karavAmAM AvyuM che dA. taaupapAtikasUtramAM caMpA vagere nagarIonuM varNana temaja vizALa nagaranuM varNana karavAmAM AvyuM che. paNa tyAM eka vAta badhAnuM dhyAna kheMce evI che ke tyAM yakSamaMdira ane yakSamUrtionuM varNana to maLe che paNa jenamaMdiro ane jaina mUrtionuM varNana maLatuM nathI. tyAM koIpaNa sthAne A viSenI carcA paNa karavAmAM AvI nathI. kharekhara A eka noMdha levA jevI vAta che. je te samaye tIrthakaronI mUrtio ane temanA maMdirane pracAra heta te yathAniyama zastromAM temano game te rIte ullekha te cekasa karAyo hota. ethI e vAta siddha thAya che ke mUrtipUjA prAmANika nathI, apramANika che. zrI rAjaprazrIya sUtra : 01 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya pratimApUjAcarcA bhagavatA mahAvIreNa bahuSveva nagareSu vihRtam , kintu yeSAM yeSAM nagarANAM vihArasya varNanamupalabhyate tatra sarvatraiva 'yakSAyatanam ' ityAdirUpeNa yakSANAM katipayamandirANAmullekho vartate, kintu jainamandirANAm , jinapratimA nAzca na kutrApi ullekho'sti amukanagarasya amukodyAne amukayakSasyAyatanamAsIt' ityAdivat jainamandirANAM na kutrApi ullekho'sti yadi bhagavanmahAvIrasya samaye jinamandirANyasthAsyan tadA bhagavAn mahAvIrastatraiva svasthitimanumanyeta. nivAsaM ca kuryAt (15) bhagavAna mahAvIraH sAdhUnAM sAdhvInAM ca kRte vastrapAtrAdInAM saMkhyA saMrakSaNAdikasya zayanopavezana calanapArzvaparivartanAhArapAnAdipratyeka kriyANAJca 15-bhagavAn mahAvIrane aneka nagaroM meM bihAra kiyA, kintu jina2 nagaroM ke bIca meM vihAra kA varNana pAyA jAtA hai-vahAM sarvatra hI 'yakSAyatanam' ityAdirUpa se yakSoM kA aura unake mandiroM kA to samullekha milatA hai, kintu jainamandiroM kA aura tIrthaMkaroM kI mUrtiyoM kA samullekha nahIM milatA hai jaisA ki amuka nagara ke amuka udyAna meM amuka yakSa kA Ayatana thA aisA ullekha kiyA gayA hai usI prakAra se jainamandira evaM jainamUrtiyAM amuka nagara ke amuka udyAna meM thIM aisA likhA jA sakatA thA, parantu aisA jo kahIM para bhI likhA huA nahIM milatA hai usakA kAraNa yahI hai ki usa samaya jainamandiroM kA evaM unakI mUrtiyoM kA sadbhAva nahIM thA. yadi usa samaya-bhagavAna mahAvIra ke samaya meM jinamandira hote to ve vahIM para ThaharanA ucita samajhate aura nivAsa bhI karate. / 16-bhagavAn mahAvIrane sAdhuoM aura sAdhviyoM ke liye vastra AdikoM (15) bhagavAna mahAvIre aneka nagaromAM vihAra karyo ane je je nagaramAM thAne tethe 5sA2 cyA tamanA vanamA madhe " yakSAyatanam" vagere35mA yakSAnu ane temanA maMdironuM varNana maLe che. jaina maMdiro ane tIrthaMkaronI mUrti enuM varNana kaI paNa sthAne maLatuM nathI jema amuka nagaranA amuka udyAnamAM amuka yakSanuM Ayatana hatuM. A jAtano ullekha karavAmAM Avyo che. tema jainamaMdira ane jaina mUrtio amuka nagaranA amuka udyAnamAM hatI. evuM lakheluM joIe paNa A ulekha kaIpaNa ThekANe maLatA nathI. ethI e vAta siddha thAya che ke te samaye jainamaMdire ane jena mUrtione sadbhAva hato ja nahIM. je te samaye-bhagavAna mahAvIranA samayamAM-jina maMdiro vidyamAna hota to teozrI tyAM ja rahevuM yogya samajIne tyAMja nivAsa karata (16) bhagavAna mahAvIre sAdhuo ane sAdavIone mATe vAsapAtra vagerenI zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 rAjapraznIyasUtre samyaktayA vistArapUrvakaM pratipAdanaM kRtavAn kintu pratimAnAM mandirANAJca viSaye na kutrApi kimapi proktavAn no vA kutrApi etad viSayANAM mahattvaM kathitavAn tAvatA jJAyate pratimApUjA na teSAmabhimatA AsIt (16) kiJca yadIyaM. pratimApUjA anAdikAlaparamparAgatA bhavet bhagavato mahAvIrasya kAle ca pracalitA syAt tathA bhagavAna mahAvIro'pi anyAnya vidhivat pratimApUjAyAH mandira nirmANasya ca vidhimapi avazyameva pratipAdayet kintu tat AgameSu pratipAdanamakRtvA kevalaM mandiranirmANakriyAM praznavyAkaraNasUtrasya AsravadvAre pratyapAdayat / ato jJAyate mandiranirmANakriyA AsamUtaiva vartate paTukAya jIvopamardakatvAt (17) kI saMkhyA rakhane kA evaM zayana, upavezana, calana, pArzvaparivartana, AhAra pAna Adi pratyeka kriyAoM kA acchI taraha se vistArapUrvaka pratipAdana kiyA hai, kintu mUrtiyoM evaM mandiroM ke viSaya meM kahIM para bhI kucha bhI nahIM kahA hai aura na isa viSayoM kA unhoMne kahIM para mahatva prakaTa kiyA hai. ataH isase yahI jAnA jAtA hai ki mUrtipUjA unako abhimata nahIM thI. / 17 - kiJca - yadi yaha mUrtipUjA anAdikAla kI paramparA se Agata hotI to bhagavAn mahAvIrane jaise anyara vidhiyoM kA pratipAdana kiyA hai, usI prakAra ve mUrtipUjA kI aura mandiranirmANa kI vidhi kA bhI avazya 2 pratipAdana karate, kintu AgamoM meM ise pratipAdana na karake kevala mandira - nirmANakriyA ko praznavyAkaraNa sUtra ke AsravadvAra meM kahA hai / usase yaha bAta pratIta hotI hai ki mandiranirmANakriyA AsravabhUta hI hai- kyoMki isa kriyA se paDkAya ke jIvoM kA upamardana hiMsA hotA hai / 9. saMkhyA ane zayana. upavezana, calana, pArzvaparivartana, AhAra pAna vagere darekedareka kriyAenuM savistara sarasa rIte pratipAdana karyu che, paNa mUrtie ane madirAnI khAkhatamAM teozrIe kAipaNa sthAne kaipaNa kahyuM nathI ane A sa...baMdhamAM temaNe koIpaNa sthAne vizeSa mahattva prakaTa karanArI vAta kahI hAya tevu' lAgatuM nathI. ethI Ama lAge che ke mUrtipUjA teozrIne mAnya hatI nahi. (17) vaLI, jo mUrtipUjA anAdikALathI cAlatI AvatI heAta ane bhagavAna mahAvIra svAmInA samayamAM pracalita haiAta tA bhagavAn mahAvIre jema bIjI vidhionuM pratipAdana karyuM che, temaja teoe mUrtipUjAnI ane madiranirmANanI vidhinuM paNa cAkkasa pratipAdana karyu hAta tA paNa AgamAmAM Anu' pratipAdana na karatAM phakta praznavyAkaraNa sUtranA AsravadvAramAM maMdira nirmANa kriyA viSe ullekha maLe che ethI e vAtanI pratIti thAya che ke madira nirmANu kriyA AsavabhUta ja che. kemake A kriyAthI SaDakAyanA jIvAnu` upamana hAya che. zrI rAjapraznIya sUtra H 01 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya pratimApUjAcarcA bauddhagrantheSu bhagavato mahAvIrasya zramaNAnAM zrAvakANAzca anekAni udAharaNAni vipratipannaH bauddhaH pratipAditAni santi, tatra yadi mahAvIrasvAmI pratimApUjAmupAdekSyad tadA te bauddhA pratimAyAH prakAre pUjanavidhI ca jainopari nUnaM kaTAkSamapAtayiSyan , yatra yatra bauddhAnAM jainasiddhAntaiH sahamatabhedo vartate tatra tatra taiH kaTAkSaH kRta eva, pratimAprakAramtatpUjAvidhiH na kaTAkSIkRtAH, (18) yadyapi purAtatvasya anusandhAnakaraNasamaye bhAratavarSasya bhinnabhinna pradezeSu kiyatyo'pi jinamUrtayo bhUgarbhAduddhatAH niSkAzitAzca santi tathApi adya yAvat IdRzI ekA'pi mUrti ne nirgatA yallekhena ( iyaM mahAvIrasamakAlInA tatpUrvavaya'nyatIrthakRtsamakAlInA vartate) iti spaSTatayA vijJAyeta. pratIyeta vA tena vijJAyate-pratimA tatpUjA ca ADambarApAyairarvAcInairyatibhireva vA saMnivezitA na tu bhagavatsaMmateti (19) 18-bauddhagranthoM meM bhagavAn mahAvIrake zramaNoMke evaM zrAvakoMke aneka udAharaNa vipratipanna bauddhoMne pratipAdita kiye haiM, yadi mahAvIrasvAmIne mUrtipUjAkA upadeza diyA hotA to ve bauddha jo ki mUrtipUjAke prati vipratipanna haiM jainoMke Upara niyamase kaTAkSapAta karate. jahAM jahAM bauddhoMkA jainasiddhAntakI mAnyatAoMke sAtha matabheda haiM, vahAM 2 unhoMne kaTAkSa kiyA hI hai| 19-yadyapi purAtattvake anusandhAna karaneke samayameM bhAratIya bhinna 2 pradezoM meM kitanIka mUrtiyAM bhUgarma se nikalI huI prApta huI hai, parantu Ajataka bhI aisI eka bhI mUrti nahIM nikalI hai ki jisake lekha se 'yaha mahAvIra kI samakAlIna hai athavA unake pUrvavartI anyatIrthakara ke samakAlIna hai' aisI bAta spaSTarUpa se jAnI jA sakI gaI ho. sarva (18) bauddhagraMthomAM bhagavAna mahAvIranA zramaNanA ane zrAvakenA aneka udAharaNo vipratipanna bauddhoe pratipAdita karyA che je mahAvIra svAmIe mUrti pUjAne upadeza karyo hota to te bauddho-ke je mUrtipUjAnA prati lipratipanna chejene para nizcitarUpathI A viSe kaTAkSa karata. jyAM jyAM bauddhone jena siddhAntanI mAnyatAonI sAthe matabheda che. tyAM tyAM temaNe kaTAkSa karyA che ja. (19) bhAratanA vibhinna pradezamAM purAtatvanA anusaMdhAna karanArAone keTalIka mUrtie bhUgarbhamAMthI prApta thaI che. paNa hajI AjasudhI evI e ke mUrti maLI nathI ke je mahAvIra svAmInI samakAlIna ke bIjA tIrthakaronI samakAlIna hoya zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjaprazrIyasUtre sarvataH prAcInA yA jinamUrtiyo DAkTara phuhararamahodayena sarvaprathamaM mathurAyAM samprAptAH tA api kevalam aSTAdazazatavarSakAlikya eva santi na tataH prAkAlikyaH kA api jinapratimA adyatve kutrApi upalabdhAH samupalabhyante vA / yattu pAlitAnA - AbU - tAraGgA- zatruJjaya - giranAra ( raivataka) prabhRti parvateSu adyatve upalabhyamAnA arvAcInAH jainamUrttI atiprAcInAH pratipAdayanti tadapi tuccham yato hi mahAvIrasya nirvANaprAptyanantaram kiyatISu zatAbdISu vyatItAsu satISveva tatpratimAnAM sthApanA jAtA // 20 // kizca kAmadeva zrAvaNa pauSadhavratasevanaM kRtam, tatprazaMsAm indramukhAcchrutvA taM tadvratAtpAtayituM devaH samupasthitaH bahuvighnaM bAdhA kRtavAn tathApi tadvatAdapracyutaM taM zrAvakaM bhagavAn mahAvIro bhUrizaH prArzase prAcIna jo jinamUrtiyAM DAkTara phuhararamahodayane sabase prathamaprApta kI thI. ve bhI kevala 1800 sau varSakI hI purAnI haiM / isake pahilekI jinapratimAe~ isa samaya taka kahIM bhI na upalabdha huI haiM aura na mila rahI haiN| 20 - jo loga aisA kahate haiM ki pAlItAnA, AbU, tAraGgA, zatruJjaya - giranAra ( raivataka) Adi parvatoMpara jo isa samaya mUrtiyAM haiM - ve atiprAcIna haiM so aisA unakA kahanA ThIka nahIM hai kyoMki mahAvIrako jaba nirvANakI prApti ho cukI, taba kitanIka zatAbdi ke cale jAnepara hI una mUrtiyoM kI sthApanA huI hai| mathurA meM jo mUrtiyAM bhRgarbhase prApta huI haiM. ve bhI DA~. phuhararamahodaya ke kathanAnusAra 1800 sau varSakI hI prAcIna haiM - isase adhika prAcIna nahIM haiM / 21 - kAmadeva zrAvakane jaba pauSadhavratakA sevana kiyA taba indrane devatAoM ke samakSa usakI baDI prazaMsA kIM, so indra ke mukhase usakI DA. phUha22 mahAdaye sau pahelAM jinamUrtie meLavI hatI te paNa phakta 1800 se| varSa jUnI che. haju sudhI kAipaNa sthAne enA pahelAMnI jinamUrtie maLI nathI. (20) je leAkA evI mAnyatA dharAve che ke pAlItANA AbU tAra'gA, zatru...jaya, giranAra (raivataka) vagere parvatA para je atyAre pratimA che te atiprAcIna che. paNa e mAnyatA ThIka nathI. kemake mahAvIranI nirvANu prApti pachI ghaNI zatAbdi bAda A pratimAenI sthApanA karavAmAM AvI che. mathurAmAM je bhUgabha mAMthI pratimAe prApta thai che te paNa DA. kUharara maheAyanA mata mujaba 1800 sA varSa karatAM prAcIna nathI. 666 (21) vaNI, abhaddeva zrAvaDe nyAre ghoSadhavratanu sevana yu tyAre ndre devtaaAnA sAme tenA khUba vakhANu karyo. indramukhathI tenA vakhANa thayelA sAMbhaLIne zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subAdhinI TIkA. sU 93 sUryAbhadevasya pratimApUjAcarcA sat kintu pratimApUjakAn mandiranirmApakA~zca kutrApi AgamasUtreSu indro vA bhagavAn mahAvIro vA na prazaMsitavAn tAvatA jJAyate yat pratimA pUjA na bhagavatAmabhipretA / 21 / tapasyayA AtApanAdi duSkaratapazcaraNena ca zrAvakAdInAM vaikriyalabdhyAdikaM samutpannam , AnandazrAvakasya ekAdazyAM pratimAyAM saMstArecAvadhijJAnamutpannam , tena devalokasya indradhvajo dRSTaH, mRgAputrasya haryopaviSTasya prazaMsA sunakarake-deva use vratase calAyamAna karaneke liye AyA-Ate hI usane anekavidha bAdhAoMko evaM vighnoMko kiyA parantu vaha apane gRhIta vratase patita nahIM huA-calAyamAna nahIM huA-taba bhapavAn mahAvIrane bhUri 2 usakI prazaMsAkI, aisI bAta jaba AgamazAstroMmeM AtI hai, phira aisI bAta vahAM kyoM nahIM dekhane meM AtI hai ki mUrtipUjakoM kI aura mandiranirmApakoM kI indrane athavA mahAvIrane prazaMsAkI haiM, ataH mUrtipUjako kI evaM nirmApakoM kI jaba AgamoMmeM indrakRta athavA bhagavAn mahAvIrakRta prazaMsA dekhanemeM nahIM AtI hai taba isIse yaha bAta jAnI jAtI haiM ki mUrtipUjA prabhuko abhipreta nahIM thii| 22-tapasyAse aura AtApanAdi duSkaratapazcaraNase zrAvakAdikoM ko vaikriyalabdhi Adi utpanna huI haiM, tathA Ananda zrAvaka jaba 11 vI pratimA meM thA-taba use saMstAraka para hI avadhijJAna utpanna ho gayA, isase deva. lokakA Indradhvaja usane dekhA, tathA haryopaviSTa mRgAputrako sAdhumunirAjake tene vratabhraSTa karavA mATe deva tenI pAse AvyA. AvatAM ja teNe ghaNI jAtanA vidano ane bAdhAo upasthita karyA. paNa te potAnA abhISTa vratathI bhraSTa thayo. nahi, calAyamAna thayo nahi. tyAre bhagavAna mahAvIra svAmIe tenI khUba prazaMsA karI. AgamazAstromAM jyAre A jAtanA ullekha maLe che to pachI Idra ane mahAvIra svAmIe mUrtipUjakonI ane maMdira nirmApakonI prazaMsA karI che. A jAtane ulekha kema maLatuM nathI. A pramANe jyAre Agama mAM mUrtipUjakonI ane maMdira nirmApakanI Indra ane bhagavAna mahAvIra svAmIe koI paNa sthAne prazaMsA karI nathI tyAre enAthI te eja vAta siddha thAya che ke mUrtipUjA prabhune abhipreta nathI. 22 tapasyAthI ane AtApanAdi duSkara tapazcaraNathI zrAvakAdikane vaikriyalabdhi vagere utpanna thaI che. temaja Ananda zrAvaka jayAre 11 mI pratimAmAM hato tyAre ja tene saMsmAraka para ja avadhijJAnanI prApti thaI cUkI hatI. enAthI teNe deva zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 rAjapraznIyasUtre sAdhumunirAjadarzanena jAtismaraNAtmakaM jJAnamutpannam, kintu pratimApUjayA na kasyApi jAtucit jJAnamutpannaM zrutigocarI bhUtaM. dRSTigocarIbhUtaM vaa| tasmAt 'jiNapaDimANaM acaNaM karei' jinapratimAnAm arcanaM karoti, iti vAkye zrayamANajinapratimAzabdena jina-tIrthaMkarapratimA na grahItuM zakyate, yato hi bhapavatastIrthakRtaH zarIrasya varNanam uparita Arabhya bhavati iti aupapAtikasUtre draSTavyam , tadanyeSAM zarIrasya varNanaM tu adhastAdeva bhavati yathA rAjapraznIyasUtre jinapratimAyA varNanaM kRtam anyacca tattvamidamavaseyam - bhagavataH zarIrasya varNanaprasaGge vakSaHsthalasya varNanaM darzanase jAtismaraNa jJAna utpanna huA. yaha saba ullekha to AgamoMmeM milate haiM, parantu aisA ullekha AgamoM meM nahIM milatA haiM ki mUrtipUjAse kisIko bhI kabhI jJAna utpanna ho gayA ho / ataH mUrtipUjAse amukako jJAna utpanna huA hai jaba aisI bAta na sunI gaI. hai aura na dekhI gaI hai) taba yaha upAdeya koTimeM kaise A sakatI hai| 23-isa kAraNa 'jiNapaDimANaM accaNaM karei' isa vAkya meM jo aisA kahA gayA hai ki usane jinapratimAoM kA arcana kiyA so yahAM jinapratimAzabda se jina-tIrthaMkara kI pratimA grahaNa nahIM kI jA sakatI hai, kyoM ki bhagavAn tIrthaMkara ke zarIrakA varNana Upara se lekara ke hotA hai, yaha bAta aupapAtika sUtra meM dikhalAI gaI hai tathA tIrthakarase bhinna jIvoM ke zarIra kA varNana nIce se lekara hI hotA hai, jaisA ki isa rAjapraznIyasUtra meM jinapratimA kA varNana kiyA gayA hai, tathA dUsarI lokana Indradhvaja je tathA haryopaviSTa mRgAputrane sAdhu munirAjanA darzanathI jAtismaraNa jJAna utpanna thayuM. A ullekhe te AgamAmAM maLe che paNa mUrti pUjAthI keIne paNa jJAnanI prApti thaI hoya evo ullekha maLatuM nathI eTale ke mUrtipUjAthI amukane jJAna prApti thaI che e ullekha koIpaNa sthAne maLatuM nathI tyAre tene pramANarUpa kevI rIte kahI zakIe. 23 methI "jiNapaDimANaM aJcaNaM karei" mA vayanamA 2 sema DevAmA AvyuM che ke teNe jinapratimAonuM arcana karyuM te ahIM jinapratimAzabdathI jina tIrthaMkaranI pranimAonuM grahaNa nahIM thAya kemake bhagavAna tIrthakaranA zarIranuM varNana uparathI (mastakathI) thAya che. A vAtane spaSTa ulekha papAtika sUtramAM maLe che. temaja tIrthakarothI bhinna jIvanA zarIranuM varNana nIcethI (pagathI) ja thAya che. jema rAjapraznIyasUtramAM jinapratimAonuM varNana karavAmAM AvyuM che. ane zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA, ma. 93 sUryAbhadevasya pratimApUjAcarcA 669 bhavati, stanasya varNanaM nAsti, kintu atra jina-pratimAyA varNane tu stanasyApi varNanaM vartate, aparazca tatvam-prabhoH varNanaprasaGge aSTottarasahasrapuruSalakSaNAnAM varNanaM vidyate kintu pratimAvarNane tathA nAsti atreyaM vicAraNA yat-sarvatraiva jinazAsane yatra kutrApi pratimA tatpUjA copalabhyate tatra sA pratimA tatpUjA ca kAmadevAdidevAnAmeva bhavitumarhati natu bhagavato'rhata ityanumIyate / yato hi samastameva Ahata zAstra marthato bhagavatA'rhatevopadiSTham grathitaM ca tadanusAreNa sUtrAdirUpeNa gaNadharaiH "atthaMbhAsai arihA suttaM gathaMti gaNaharA niuNA" iti zAstraprAmANyAt / tatra yathAvasthitaM yAdRzamartha bAta yaha bhI jAnanI cAhiye ki bhagavAna ke zarIra ke varNana prasaGga meM vakSaHsthala kA varNana hotA hai, stana kA varNana nahIM hai kintu jinapratimA ke varNana meM to stana kA bhI varNana kiyA hai, tathA eka bAta yaha bhI hai ki-prabhu ke varNanaprasaGga meM 1008 lakSaNoM kA varNana hai, kintu pratimA ke varNana meM aisA nahIM hai| yahAM para yaha vicAraNIya hai ki-jinazAsana meM sarvatra jahAM kahIM para bhI pratimA evaM unakI pUjA kI upalabdhi hotI hai vahAM pratimA aura unakI pUjA vidhi kAmadevAdi devatAoM kI hI ho sakatI hai, arhanta bhagavAn kI nahIM, aisA anumAna hotA hai| kAraNa ki samasta jainazAstra arthataH arhanta bhagavAn dvArA hI upadiSTa aura usake anusAra sUtrAdirUpa se gaNadharoMne grathita kiyA hai| kahA bhI hai-'atthaM bhAsai arihA suttaM gaMthati gaNaharA niuNA' arhanta bhagavAn artha kahate haiM aura use gaNadhara sUtrameM grathita karate haiM vaLI bhagavAnanA zarIra varNana prasaMgamAM vakSa:sthaLanuM varNana hoya che, stananuM varNana nahi. paNa jina pratimAnA varNanamAM to stananuM paNa varNana che. vaLI, prabhunA varNanamAM 1008 lakSaNonuM varNana karavAmAM Ave che, paNa pratimAnA varNanamAM A pramANe thayuM nathI. ahIM vicAravA jevuM e che ke-jainazAsanamAM badhe ThekANe jyAM jyAM pratimA (mUrti) ke tenI pUjAvidhI maLe che tyAM tyAM pratimA ke tenI pUjAvidhI kAmadevAdi devatAonI ja hoI zake che. ahaMta bhagavAnanI to nahIM ja evuM anumAna karI zakAya che. kAraNake saghaLuM jenazAstra arthataH ahaMta bhagavAne ja upadezeluM che. bhane te pramANe A ye sUtra635thI the che. 4yu 59 cha 3-atthaM bhAsai ahihA suttaM gaMthaMti gaNaharA-niuNA" arthAt ata magavAna artha35thI 4 cha ane tene gaNadhara sUtramAM gUthe che. evuM zAstravacana che. yathAvasthita je rItane zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre kevalAlokena pazyati bhagavAn tathAvasthitameva tAdRzamartha pratipAdayati tadanantaramakSarazastathAvasthitameva bhagavadupadiSTaM gaNadharo granthAti zAstrarUpeNa, natvanyathA. anyathApratipAdanasya grathanasya ca kAraNAbhAvAt kAraNaM ca tasya rAgadveSAdirUpo doSo vacanAtizayAbhAvacca sa cAtrAsambhavI, bhagavataH sarvathA nirdoSatvena-AptatvAd vacanAtizayaviziSTatvAcca / bhagavatkRpApAtrANAM gaNadharANAmapi bhagavansAnnidhyena AptatvAd vacanaprAmANyAcca / pUrvAparavirodhazUnyamarthavacanaM ca pratipAdayan pratipAdayitA, grathnan grathitA ca prekSAvatAmupAdeyArthavacano bhavati / pUrvAparaviruddhaM ca pratipAdayan grathnan puruSaH prekSAvadbhirunmattavadupekSyeteti / aisA zAstra kA vacana hai yathAvasthita jisa prakAra kA artha kevalA loka se bhagavAn dekhate haiM vaise hI usa prakAra kA artha kA pratipAdana karate haiM / tadanantara yathAvasthita jaise bhagavAnne kahA hai usI prakAra bhagavAn ke upadezako zAstrarUpase gaNadharoMne grathita kiyA hai, anyathArUpase nahIM pratipAdana ke anyathA grathana sUtrarUpa se karane kA koI kAraNa nahIM thA, kAraNa usameM rAgadveSa aura vacanAtizayakA abhAva hotA hai aura bhagavAn sarvathA nirdoSa Apta aura vacanAtizayavAle hote haiM unameM rAgadveSAdi rUpadoSa aura bacanAtizaya kA abhAva nahIM hotA hai kyoM ki ve Apta hai evaM vacanAtizaya viziSTa haiM / evaM bhagavAn ke kRpApAtra gaNaghara mI bhagavAn ke samIpa hI rahanevAle hone se Apta meM isaliye unake vacana bhI prAmANika hote haiM / pUrvApara virodhazUnya artha evaM vacana ko pratipAdana karatA huA pratipAdaka graMthatA huA gaMthanevAlA bhI buddhizAliyoM ke liye upAdeya artha kevalAlokathI bhagavAna dekhe che. tevI ja rItanA arthanuM pratipAdana kare che. tyAra pachI yathAvasthita je pramANene artha bhagavAne kahyo hoya teja rIte bhagavAna nanA upadezane zAstrarUpathI gaNadhare e grathita karela che. bIjA prakAre nahIM. pratipAdanathI judI rIte graMthana karavAnuM koI kAraNa na hatuM kAraNa ke teomAM rAgadveSa, ane vacanAtizayano abhAva hoya che. ane bhagavAna sarvathA niMrdoSa, Apta, ane vacanAtizayavALA hoya che. teomAM rAgadveSAdipa doSa ane vacanAtizayano abhAva hoto nathI kemake teo Apta che, ane vacanAtizaya viziSTa che. temaja bhagavAnanA kRpApAtra gaNadhara paNa bhagavAnanI samIpa rahevAvALA hovAthI ApyuM che. tethI temanAM vacane paNa pramANika ja hoya che. pUrvApara virodha rahita artha ane vacanane pratipAdana karanAra pratipAdaka gUthatA evA gUMthavAvALA paNa buddhimAnanI daSTithI upAdeya artha vacanavALA hoya che. arthAta zrI rApraznIya sUtra:01 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _____671 subodhinI TIkA. sa. 93 sUryAbhadevasya pratimApUjAcarcA atra ca 'rAjapraznIye pratimAvarNane nitAntameva pUrvAparavirodho dRzyate tathAhi-yatra kacana bhagavato'hataH zarIrasya varNanaM vartate tatra mastakAdArabhya caraNaparyantameva tallabhyate, rAjapraznIye tu jinapratimAvarNanaM zarIrasya adhobhAgAdArabhyopalabhyate ityekaH pUrvaparavirodhaH 1 / athaupapAtikAdau bhagavataH zarIravarNane vakSaHsthalamAtrasya varNanam , gajapraznIye punarvakSaHsthalavarNanasthAne cUcukavarNanamupalabhyate iti dvitIyaH pUrvAparavirodhaH 2 / aparaJca-bhagavato varNane 'ahasahassavarapurisalakkhaNadhare' iti pAThaH, atratu na tatheti tRtIyo virodhaH 3 / artha vacanavAlA hotA hai arthAt usake artha aura vacana upAdeya hote haiN| aura pUrvApara viruddha pratipAdana karatA huA pratipAdaka aura gaMthatA huA puruSa buddhimAnoMkI dRSTimeM upekSaNIya hotA hai| isa 'rAjapraznIya' sUtrameM pratimAke varNanameM atyanta pUrvApara virodha dekhane meM AtA hai| jaisAki rAjapraznIya sUtrase atirikta jahAM kahIM arhata bhagavAn ke zarIrakA varNana hotA hai| vahAMpara mastakase Arambha karake caraNa paryanta hI varNana milatA hai / isa rAjapraznIya sUtrameM jinapratimAkA varNana zarIrake adhobhAgase milatA hai yaha prathama pUrvApara virodha hai| aupapAtikAdimeM bhagavAn ke zarIrake varNanameM vakSaHsthalakA hI varNana AtA hai| isa rAjapraznIyameM vakSaHsthalake varNanake sthAnameM stanAgra (cUcuka)kA varNana milatA hai yaha dUsarA pUrvApara virodha hai| ____ bhagavAna ke varNanameM 'aTThasahassa vara purisalakkhadhare' puruSake ekahajAra temanA artha ane vacana upAdeya (grahaNa karavA yogya hoya che. ane pUrvApara virodha Ave evuM pratipAdana karanAra pratipAdaka ane tene gUMthanAra purUSa buddhimAnanI dRSTie upekSaNIya hoya che. A rAjaprazrIya sUtramAM pratimAnA varNanamAM pUrvAparamAM atyaMta virodha jovAmAM Ave che, jemake-rAjapraznIyasUtra sivAyanA bIjA sUtromAM jayAM jayAM ahaMta bhagavAna nanA zarIranuM varNana jovAmAM Ave che tyAM tyAM bhagavAnanA mAthAthI laIne kamazaH caraNa paryantanuM ja varNana maLe che. tyAre A rAjaprazrIya sUtramAM janapratimAnuM varNana zarIranA nIcenA bhAgamathI jovAmAM Ave che. A pahele pUrvAparane virodha che. papAtikAdimAM bhagavAnanA zarIranA varNanamAM vakSasthalanuM ja varNana Ave cha. tyAre 21 // 224 praznIyasUtramA vakSasthatanA pAnI me stanAya(cUcukA )nu varNana kareluM jovAmAM maLe che. A bIjo pUrvApara virodha che. mAnanA varNanamA " aTThasahassa vara purisalakkhaNaghare" puruSanA me 2 zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 rAjapraznIyasUtre aupapAtike-tIrthakRto varNane zmazruvarNanaM vartate yathA-'avaDiya suvibhattacittamaMsU' avasthitaravibhaktacitrazmazruH' iti pAThaH, atra tu na tatheti caturthaH pUrvAparavirodhaH 4 / ityAdi / kiJca-aupapAtike koNiko rAjA bhagavadvandanAtha bhagavatsamIpe pazcAbhigamato yAti, tathAhi-tae NaM se koNie rAyA bhaMbhasAraputte0....samaNa bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai taM jahA sacittANaM davvANaM viusaraNayAe 1, acittANaM davvANaM aviusaraNayAe 2, egasADiyaM uttarAsaMgakaraNeNaM 3, cakkhupphAse aMjalipaggaheNaM 4, maNaso egattIbhAvakaraNeNaM 5, samaNabhagavaM mahAvIra tivakhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karittA vaMdai namasai0" ATha lakSaNoMko dhAraNa karanevAle aisA pATha anyatra milatA hai yahA~para vaisA nahIM hai yaha tIsarA virodha / aupapAtika sUtrameM tIrthakarake varNanameM zmazrukA varNana hai jaisA ki 'avaTThiya suvibhatta cittamaMsU' ThIka prakArase vyavasthita aura suMdara racanAvAlI dADhIvAlA aisA pATha milatA hai yahAMpara usa prakArakA varNana nahIM hai ye cauthA virodha hai| aupapAtika sUtrameM koNika rAjA bhagavAnkI vaMdanAke liye bhagavAn ke pAsa pAMca abhigamase jAte haiM jaisA ki-'taeNa se koNie rAyA bhaMbhasAraputte....samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNa abhi gacchai, taMjahA -sacittANaM davANaM visaraNayAe 1, acittANa davyANaM aviusaraNayAe 2, 2, egasADiyaM uttarAsaMgakaraNe 2, cakkhupphAse aMjalipaggaheNaM 4, maNaso egattIbhAvakaNeNaM 5, samaNe bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNa karei ATha lakSaNene dhAraNa karanAra e pATha bIje maLe che. ahIM tema nathI, A trIjo virodha che. aupapAtika sUtramAM tIrthakaranA varNanamAM hyunuM varNana karela che jemake " abadviya sUvibhatta cittamaMsU" sArI rIte vyavasthita mane suMda2 2yanAvANI dADhIvALA e pATha maLe che. ahIM te rItanuM varNana nathI e cotho virodha che. papAtika sUtramAM keNika rAjA bhagavAnane vaMdanA mATe pAMca prakAranA abhismthii magavAnanI pAMse taya che. bhaDe-taeNaM se koNie rAyA bhaMbhasAraputte samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai taM jahA-sacittANaM vvANaM viusaraNayAe 1 acittANaM davvANaM abhiusaraNAyAe 2, egasADiyaM uttarAsaMgakaraNeNa 3, cakkhupphAse aMjali paggaheNaM 4, maNaso egattIbhAvakaraNeNaM 5, samaNaM bhagavaM zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 673 subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhasya pratimA pUjAcarcA. ityAdi, chAyA-tataH khalu sa koNiko rAjA bhambhasAraputraH0....zramaNa bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhena abhigamena abhigacchati, tadyathA-sacittAnAM dravyANAM vyutsarjanatayA 1, asacittAnAM dravyANAm avyutsarjanatayA 2, eka zATikottarAsaGgakaraNena 3, cakSuHsparza aalipragraheNa 4, manasa ekatrI bhAvakaraNena 5, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM triHkRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karoti kRtvA vandate namasyati iti / evaM ca-aupapAtike pUktipAThadarzanAt sati tIrthakare tadarzanArtha vandanArtha ca gacchataH koNikasya rAjJaH paJcAbhigamasevanamAvazyakamabhUt , mokSa gatavati ca tIrthaGkare yadi tatpriyAthai tanpratimAkaraNam-tasyAzca pratimAyAH karettA vaMdai' tadanantara vaha koNika rAjA bhambhasArakAputra-zramaNa bhagavAn mahAvIrako vandanAke liye pAMca prakArake abhigamase sanmukha gayA jaisA ki sacittadravyoMko tyAgakara 1 acittadravyoMko nahIM tyAga kara 2, ekazATika uttarAsaMga karake 3, bhagavAn ko dekhate hI hAtha joDakara 4, manako ekAgra karake 5, zramaNa bhagavAn mahAvIrako tInavAra AdakSiNa kiyA AdakSiNa pradakSiNa karake vandana kiyA namaskAra kiyA ityaadi| isI prakAra aupapAtika sUtrake pUrvokta pAThase tIrthakara darzanake lie aura vandanake lie jAte hue koNika rAjAkA pAMca prakArake abhigamakA sevana Avazyaka huA to mokSa padhAre hue tIrthakarameM yadi unakI prasannatAke lie unakI pratimAkA nirmANa karanA aura unakI pratimAkA pUjana karanA mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNa karei, karittA vaMdai namasai" tyA25chI te keNika rAjA bhabhasArano putra..zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdana karavA mATe pAMca prakAranA abhigamathI bhagavAnanI sanmukha gayo. jemake-sacitta dravyono tyAga karIne1, acitta dravyone tyAga karyA vinAra. eka zATika uttarasaMga (sIvyA vinAnuM vastra) karIne3, bhagavAnane joIne hAtha joDIne, manane ekAgra karIne pa, zramaNa bhagavAna mahAvIrane traNavAra AdakSiNa pradakSiNa karyuM, AdakSiNa pradakSiNa karIne vaMdana karI namaskAra karyA ItyAdi, eja rIte pa pAtika sUtranA pUrvokta pAThathI tIrthaMkaranA darzana ane vaMdanA mATe jatA evA keNika rAjAne pAMca prakAranA abhigamanuM sevana Avazyaka thayuM, te mokSapadhArelA tIrthakaramAM je temanI prasannatA mATe temanI pratimAnuM nirmANa karavuM ane temanI pratimAnuM pUjana karavuM te bhagavAnane prItikara hota zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 rAjapraznIyasUtre pUjAkaraNaM ca tasmai bhagavate rocate tadA abhigamapatitaM niyamamanullaMdhyaiva roceta natu-abhigamaniyamamulladhya / dRzyate cAtra tadviparItameva yat pUjo pakaraNAni dRzyamAnA'dRzyamAnasUkSmA'sUkSmakRmyAditrasakAyasaGkalAni puSpANi phalAni, sacittajalAni, agnikAyavirAdhanasAdhanaM dhUpadAnam , dIpadAnazca, vAyukAyAdi virAdhanasAdhanaM gItaM. nRtyAdikaM ceti / evaM sthitau ko nAmanA'numAtuM zakyeta yad atratyo'nyasthalIyo vA sarvA'pi pratimAdipUjAprakAraH yakSAdInAmeva. natu tIrthakarANAm / darzitapUjAsAmagrayAH mahArambha mahAparigrahavatve na SaTakAyAvirAdhakatvAt / tadananumatatvena ca AjJAbhaGgAdidoSatvAt paribhramaNamUlakatvAt / loke'pi pratyakSe'pratyakSe ca dRzyate yasmai yadrocate unako prItikara hotA to abhigamameM kahe hue niyamoMko ullaMdhita kiye vinA hI hotA, na kI abhigamake niyamoMkA ullaMghana karake, kintu yahAM to usase viparIta hI dekhA jAtA hai jaisA ki pUjAke upakaraNa aura dRzyamAna aura adRzyamAna sUkSma bAdara kRmyAditrasakAyase vyApta puSpa, phala, sacitta jala agnikAyake virAdhanAse honevAlA dhUpadAna, dIpadAna, vAyukAya ke virAdhanAse honevAle gIta-nRtya ityaadikaa| aisA honepara kauna aisA nahIM kaha sakatA hai ki rAjapraznIyasUtrameM aura anya sUtrameM huA saba pratimA pUjAdi prakAra yakSAdikoMkA hI haiM na ki tIrthaMkaroMkA kAraNaki jo pUjanasAmagrI dikhAI detI hai vaha saba mahArambha aura mahAparigrahase SaTkAyakA virAdhaka hai aura bhagavAn kI anumati nahIM honese AjJAbhaGgAdidoSa lagate haiM ataH yaha cAturgati saMsArameM paribhramaNa kA hetu hotA hai. lokameM bhI te abhigamamAM kahelA niyamonuM ullaMghana karyA vagaraja hota. nahiM ke abhigamamAM kahelA niyamonuM ullaMghana karIne paraMtu ahiM to tenAthI juduM ja jovAmAM Ave che jemake pUjAnA upakaraNo, dekhAtA ane na dekhAtA sUphamabAdara kamI Adi trasakAyathI vyApta puSpa, phUla, sacitta jala, agnikAyanI virAdhanAthI thanArA dhUpadAna, dIpadAna, temaja vAyukAyanI virAdhanAthI thanArA gIta, nRtya, ItyAdine. AvuM hoya te keNa evuM na kahI zake ke rAjazrIya sUtramAM ane bIjA sUtromAM kahelo badhoja pUjAdiprakAra yakSAdikanoja che. nahIM ke tIrthakarone kAraNa ke pUjA sAmagrI levAmAM Ave che te badhIja mahArambha, mahAparigrahathI SaTrakAyanI virAdhaka che. ane bhagavAnanI anumati na hovAthI AjJA bhadrAdiSTa lAge che. tethI A cAturgatika saMsAramAM paribhramaNanA kAraNarUpa bane che. samAjamAM zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 675 subodhinI TIkA. sU. 93 sUryAbhadevasya pUjAcarcA tasmai tadeva dIyate yadi tamanukUlayituM vAJchet / yadi ko'pi bahumAnabhaktyA sAdhoH zirasi tadanabhilaSitaM muktAdAmavilambitaM mukuTaM, zirastrANa ( pagaDI TopI Adi) dadyAt tadA kiM tayA bahumAnabhaktyA sa sAdhuH prasanna syAt ? nahi nahi, pratyutAtyantamaprasanna eva syAt / itthamatrApi pratimA pUjAdiviSaye vijJeyam / yatra yatra pratimApUjAdividhAnaM tatra tatra sarvatraiva yakSAdInAmeva pratimA tathA tatpUjA ca vijJeyA na tIrthakarANAmiti tatvam / __ anyathA-ekatra tIrthakRtpratimAM vidhAya tatpUjanam , aparatra ca tatyaktatadanabhimatAnAM sacittabastUnAM svarNarajatAdyAbhUSaNAdInAM ca samarpaNamityAdarapratyakSa aura parokSameM dekhanemeM AtA hai ki jisako anukUla karanA ho usako jo rucikara hotA hai, vahI diyA jAtA hai / jo bahumAna evaM bhaktise sAdhuko anabhilaSita aisI motIkI mAlA yA mukuTa (pagaDI TopI Adi ) unake zirapara rakhade to kyA usa bahumAna bhaktise vaha sAdhu prasanna hotA hai ! nahIM nahIM parantu vaha aprasanna hI hotA hai| isI prakAra isa pratimA pUjAke viSayameM samajhalenA cAhiye isaliye jahAM jahAMpara pratimApUjAdi vidhAna hai, vahAM vahAM saba jagaha yakSAdikoMkI hI pratimA aura unakI hI pUjA samajhanI cAhie na ki tIrthaMkarakI yahI usakA sArAMza hai| anyathA to eka jagaha tIrthakarakI pratimA banAkara usakI pUjA kI jAtI hai, aura dUsarI tarapha unhoMne choDI hui aura unakI anabhimata (unakI nahIM mAnI huI) sacitta vastuoMkA. aura sonA cAMdIke dAgInA AdikA samarpaNa karaNa yaha to Adara buddhise unakA anAdara hI huaa| paNa pratyakSa ke pakSamAM evuM jovAmAM Ave che ke je koIne anukULa karo hoya to tene je prItikara hoya te vastu ja tene ApavAmAM Ave che, jo ghaNA mAna ane bhaktithI sAdhune mATe yogya na hoya tevI motInI mALA ke mukuTa (pAghaDI, TopI,) ItyAdi temanA mAthA para mUkI devAmAM Ave te zuM te bahumAna bhaktithI te sAdhu temanA para prasanna thaze? nahIM ja ulaTA te vadhAre aprasannaja thAya che, te ja rIte A pratimApUjAnA viSayamAM samajavuM joIe ethI jyAM jyAM pratimApUjAdi vidhAna che, tyAM tyAM dareka ThekANe yakSAdikenI pratimA ane temanI ja pratimAnuM pUjana savajavuM nahIM ke tIrthakaranI eja Ano sArAMza che. anyathA te eka jagyAe tIrthaMkaranI pratimA banAvIne temanI pUjA karavAmAM Ave che, ane bIjI tarapha temaNe choDelI ane teone abhimata (temaNe na svIkArelI) sacitta vastuonA ane sonAcAMdInA dAgInA AdinuM samarpaNa karavuM e to Adara buddhithI temane anAdara thaye kahevAya arthAt AzAtanAja, zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre buddhayA tadanAdara eva syAt sarva caitad mithyAtvavijRmbhitameva cAturgatikasaMsAraparibhramaNamUlakatvAd ityalaM vistareNeti tasmAt anvayavyatirekAbhyAM siddhamidaM yadaya jinapratimAzaddhaH tIrthakarasya pratimA pratipAdako na bhavitumahati, api tu kasyApi yakSasya pratimAyAH pratipAdakaH, kAmadevasya vA pratimAyAH pratipAdako bhavitumarhati, yato jinazabdena kAmadevArtha syApi grahaNaM bhavati, tathA coktaM haimInAmamAlAkoze "ahaMnnapi jinazcaiva, jinaH sAmAnyakevalI / kandarpo'pi jinazcaiva,, jino nArAyaNo hriH| ataeva kevalajinapadagrahaNena tIrthakarArthakaraNaM sarvadhA anucitameva pratibhAti / 22 / kizca aparamidaM tatvamavaseyam-uktaM cAcArAGgasUtre SaSThAdhyayane bhagavatA "ANAe mAmagaM dhamma esa uttaravAde iha mANavANaM viyAhie" AjJAyAM arthAt AzAtanA huI, isaliye yaha saba mithyAtvake udayakA hI prabhAva hai, evaM caturgatikA saMsArake paribhramaNakA mUla kAraNa hai isaliye ativistArakI AvazyaktA nahIM hai, ataH anvayavyatirekase yaha siddha hotA hai ki jo yaha jinapratimA zabda hai vaha tIrthaMkarakI pratimAkA pratipAdaka nahIM ho sakatA hai, kintu yaha kisI bhI yakSakI pratimAkA pratipAdaka haiM. athavA kAmadevakI pratimA kA pratipAdaka ho sakatA hai| kyoMki jinazabdase kAmadevarUpa arthakA bhI grahaNa hotA hai-so hI haiM mInAmamAlAkozameM-' arhannapi jinazcaiva, jina: sAmAnya kevalI, kandarpo'pi jinazcaiva, jino nArAyaNo hariH' aisA kahA hai, isaliye kevala 'jina' aise padake grahaNase tIrthaMkararUpa artha karanA yaha sarvathA anucita hI mAlUma paDatA hai / 24-yaha eka aura bAta jAnanI cAhiye-AcArAGga sUtrake chaThe adhyayanameM bhagavAn ne kahA hai " ANAe mAmagaM dhamma" ityAdi kahA thaI ethI A badhuM ja mithyAtvanA udayane ja prabhAva che. ane caturgatika saMsAranA paribhramaNanA mULakAraNarUpa che, jethI ati vistAranI AvazyakatAnI jarUra nathI, ethI avaya vyatireka mujaba A vAta sidadha thAya che ke A jinapratimA zabda tIrthaMkara pratimAne vAcaka nathI paNa te game te yakSa pratimAne ja vAcaka che ke pachI tene kAmadevanI pratimAne paNa vAcaka kahI zakAya. kemake jina zabdathI kAmadevarUpa arthanuM paNa grahaNa thayuM che. "haimI nAmamAlA kezamAM" arhannapi jinazcava, jinaHsAmAnyakevalI, kando'piji nazcaiva, jino nArAyaNo hariH jina zabdanA ATalA arthe spaSTa karyA che. ethI "jina" padathI tIrthakara artha grahaNa karavA yogya nathI. 24 vaLI, AcarAgU sUtranA chaThThA adhyanamAM kahyuM che OM 'ANAe mAmagaMdhamma' ityaadi| 4khevAmA sAtyu cha. mA bhu045. mniissaane| zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sva. 93 sUryAbhadevasya pUjAcarcA mAmako dharmaH eSa uttarabAda iha manuSyebhyaH vyAkhyAtaH ( mayA ) iticchAyA bhagavatA-AjJAyAM dharmaH, eSa uttaravAdaH pradhAnavAdaH iti pratipAditam , tathA ca bhagavatastIrthakRta AjJAM dharmamAmananti manISiNaH, pratimApUjAviSaye ca kasminnapi AgamasUtre bhagavata AjJA naivopalabhyate, vidhirUpeNa pratimApUjAyAH kutrApi ullekho nopalabhyate sAdhuzrAvakANAM niyamAnAM sarve vidhayaH pratipAditAH santi kintu pratimApUjAvidhistu na kutrApi pratipAditaH ataeva jainadharma pratimApUjAyA dharmatvena svIkAro na kRtaH, yato hi asyAM pratimApUjAyAM bahavaH ArambhasamArambhA vartante, yatra SaTSu kAyeSu kasyApi kAyasya Arambho bhavet tatra dharmo nAGgIkriyate, caritrarUpeNa upalabhyamAno'pi asmAkaM kRte naiva kathamapi upAdeyo bhavitumarhati, yato hi caritrarUpeNa tu vezyAmadirA-hiMsAdInAM varNanamapi upalabhyeta tahiM kiM tasyApi grahaNaM kartuM zakyate. vastutastu asmAkaM kRte 'ANAdhammo' AjJA dharmaH, iti ayameva satyasiddhAnto gayA haiM. isake anusAra bhagavAn tIrthakarakI AjJAko manISIjana dharma mAnate haiM, mUrtipUjAke viSayameM kisI bhI Agama sUtrameM bhagavAn kI AjJA upalabdha nahIM hotI hai arthAt vidhirUpase mUrtipUjAkA kahIMpara mI ullekha nahIM milatA hai, sAdhu evaM zrApa koMke niyamoMkI saba vidhiyAM kahI gaI haiM, kintu mUrtipUjAkI vidhi nahIM kahIM gaI hai. ata eca jainadharmameM mUrtipUjA ko dharmarUpase svIkAra nahIM kiyA gayA hai, kyoMki isa mUrtipUjAmeM aneka AraMbha samAraMbha haiM jahAM SaTkAyake bIcameM kisI bhI kAyakA AraMbha hotA ho vahAM dharma aMgIkAra nahIM kiyA gayA hai, cAritrarUpase kiyA gayA varNana hamAre liye kisI bhI tarahase upAdeya nahIM ho sakatA hai. kyoMki cAritrarUpase vezyA. madirA, evaM hiMsA AdikoMkA varNana bhI pAyA jAtA hai to kyA hameM usakA bhI grahaNa karalenA cAhiye ? vAstava meM to hamalogoMke bhagavAna tIrthakaranI AjJAne dharma mAne che. koI paNa AgamamAM mUrtipUjAnA viSayamAM bhagavAnanI AjJA maLatI nathI eTale ke vidhirUpathI mUrtipUjAne ullekha koI paNa sthAne maLato nathI. sAdhu ane zrAvakonA niyamonI badhI vidhionuM kathana maLe che paNa mUrtipUjAnI vidhi mATe kaMI paNa vidhAna maLatuM nathI ethI jainadharmamAM mUrtipUjAne dharmarUpamAM mAnavAmAM AvI nathI. kemake A mUrtipUjAmAM aneka AraMbha samAraMbhe che. jyAM SakAya paikI kaI paNa kAryano AraMbha thato hoya tyAM dharma svIkAravAmAM Avyo nathI. cAritrarUpathI karAyeluM varNana amArA mATe kaI paNa rIte svIkAryuM nathI. kemake cAritrarUpathI vezyA madirA hiMsA zrI rAjapraznIya sUtra: 01 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 rAjapraznIyasUtre vartate, devAnAM tu jItavyahAro vartate, te tu yathA khaDgAdizastrANAM stambhAnAm puttalikAnAJca pUjanaM kurvanti tathA kiM vayamapi karavAma, asmAkaM tu sarvamidaM parityAjya meva vartate ityalam / atredaM tattvam-yathA rajatatven , zuktimavagAhamAnA pravRttiH zuktimeva gocarayati na tu rajatam , tat zuktau rajatatvasya AropAt AropyamANasya rajatatvavastunastatropalabdhyabhAvaH yathA bA rajau sarpatyAropeNa jAyamAnA pravRttiH nivRttirvA rajjumeva darzayati natu upalabhate ca sarpam , evaM sUryakiraNamarIcikAyAM mRgasya jalajJAne'pi sUryamarIcikAmanudhAvannapi mRgo na tatra jalamAsAdayati nApi tasya, pipAsA tRSNAzAntiH, tajjJAnasya bhramamAtratvAt evaM liye AjJAdharma' yahI satyasiddhAnta hai parantu devoMkA jitavyavahAra hotA hai, ve to khagAdi zastroMkI, stabhoMkI aura puttalikAoMkI bhI pUjA kiyA karate haiM to kyA hama bhI vaisA hI karane lageM? nahIM, hameM to yaha saba parityAjya hI hai. jyAdA aba aura kyA kahA jAya. tAtparya kahanekA yahI hai kI-rajatarUpase mAnakara zuktimeM huI pravRtti zuktiko hI viSaya karatI hai-prApta karatI hai, rajatako nahIM, kyoMki zuktimeM rajatapanekA Aropa kiyA gayA thA, ataH AropyamANa rajatarUpa vastukI upalabdhikA vahAM abhAva rahatA hai, athavA jisa prakAra rassImeM sarpatvake Aropa karanepara bhI ' tatra ayaMsarpaH' aisI pratIti honepara vAstavameM vahAM tadanusAra pravRtti karanepara rassI hI milatI hai evaM vahAMse nivRtti honepara bhI rassIse hI nivRtti hotI hai, sarpa se nivRtti hotI huI nahIM dikhAI detI hai isI prakAra sUryakI dopaharakI dhUpameM mRgako vagerenuM paNa varNana karavAmAM Ave che. te zuM te paNa amArA mATe grAhya che ? hakIkatamAM te amArA mATe "AjJA dharma" eja satya siddhAnta che. paNa devane jitavyavahAra hoya che. teo khaDaga vagere zastronI, staMbhanI ane puttalikAonI paNa pUjA kare che. to zuM ame paNa te pramANe ja karIe ? nahi amArA mATe to A badhuM tyAjaya che vadhAre zuM kahIe. rajatarUpa mAnIne zuktimAM pravRtta thayelI vRtti zukitane ja viSaya kare che. prApta kare che, rajatane nahi. kemake zaktimAM ja rajatanuM AropaNa karavAmAM AvyuM che. ethI ApyamANa rajanarUpa vastunI prAptino tyAM abhAva ja rahe che. athavA jema rajamAM sarpatvano Aropa 12pAthI " tatra ayaM sarpaH " mevI pratitI thAya cha bhane chavaTe tyA tanusAra pravRtti karavAthI 24jUthI ja nivRtti thAya che, sarpa thI nivRtti thatI nathI A zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 93 sUryAbhadevasya pUjAcarcA bubhukSAturasya svapne pratibhAsamAnasya modakAdipadArthasya dRzyamAnasya bhakSyamANasyeva pratIti bhavati natu vastutastadbhakSaNaM bhavati nApi tRptirbhavatitasya sarvathA mithyArupatvAt , niSphalatvAcca asatyatvam tathA mUrtAvapi mRNmayyAM pASANamayyAM ratnAdimayyAM vA jinatvasya Arope'pi AropyamANasya jinatvasya vastunastatra pratimAyAm asadbhAvena upalabdhyabhAvAt avidyamAnajinatvadharmAyA pratimAyA upasevanena arcanena vA svAbhISTasiddhinakathamapi, saMbhavitumarhati, nahigavAdi citrAt dugdhAdikamAsAdayitu kathaJcidapi kazcidISTe, no vA zuSkAmrAdivRkSebhyaH phalAnyAhartuM zaknoti kazcid apazcimavipazcidapi, iti sarvathA asatkalpAyA jinapratimAyAH jinAdinA na kimapi phalaM saMbhavatIti, ityalam jalatRSNA jJAta honepara tadanusAra karanepara bhI hariNako jalakI upalabdhi nahIM hotI aura pyAsa bhI nahIM bujhatI, isI taraha bhUkhase vyAkula vyaktiko svapnameM modakAdi padArthako khAte hue mI dekhanepara bhI vAstava meM bhUkha nahIM miTatI aura tRpti nahIM hotI hai. isI prakAra mUrtimeM bhI cAhe vaha mRttikA kI ho yA pASANakI ho yA ratnAdikoMkI banI hui ho jinatvake AropameM bhI AropyamANa jinatvakI vAstavameM usa mUrtimeM asadbhAva honeke kAraNa upalabdhi nahIM hotI hai, isaliye avidyamAna jinatvarUpa dharmavAlI mUrtike bAra2 sevanase, pUjanase, evaM vandanase jIvake svAbhISTakI siddhi kathamapi nahIM ho sakatI hai| are bhalA-gavAdike citrase kyA koI kisI tarahase dugdhAdikakI prApti kara sakatA hai yA zuSka AmrAdi bRkSase kyA koI baDese baDA vidvAna bhI phaloMko lAneke liye samatheM ho sakatA hai| isa taraha pramANe sUryanA baporanA tApamAM mRgane pANInI tarasa lAgavAthI te tadanusAra anusaMdhAna kare che chatAM tene jala prApta thatuM nathI. ane tenI tRSA paNa zAMta thatI nathI. A pramANe ja bhUkhathI pIDita vyakti ne svapnamAM modaka vagere khAvA maLe che chatAMe tRpti maLatI nathI, tenI bhUkha maTatI nathI. A pramANe ja mUrtimAM bhale te pachI mATInI hoya ke pASANanI hoya ke ratnAdikenI banelI heya. jinavanA AropamAM paNa vAstavamAM ArogamANa jinatatvanI te mUrtimAM asaddabhAvanA hovAthI upalabdhi thatI nathI. ethI ja avidyamAna jinatvarUpa dharmavALI mUrtinI bahAra vAraMvAra sevA karavAthI, pUjanathI ane vaMdanathI jIvane svAbhISTanI siddhi keIpaNa rIte thatI nathI. gAya vagerenA citrothI zuM dUdha vagerenI prApti thAya che? zuSka Amra vagere vRkSothI paNa koI moTAmAM moTe vidvAna paNa phaLe zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 rAjapraznoyasUtre asadvastunirUpaNaprasaGgena / ataeva nAmasthApane arthazanye vartate iti anuyogadvAre bhagaghatA pratipAditam // sU0 93 // ___ mUlam --jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchai, sabhaM suhammaM purathimilleNaM dAreNaM aNupavisai, jeNeva mANavae ceiyakhaMbhe jeNeva vairAmayA golavaTTasamuggayA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA lomahatthagaM parAmusai, vairAmae golavahasamuggae lomahattheNaM pamajjai, vairAmae golavaTTasamuggae vihADei, jiNasagahAo lomahattheNaM pamajjai, surabhiNA gaMdhodaeNaM pakkhAlei, pakkhAlittA aggehiM varehiM gaMdhehiM ya mallehiya accei, dhUvaM dalayai, jiNasakahAo vairAmaesu golavadRsamuggaesu paDinikkhamai / mANavagaM ceiyakhabhaM lomahatthaeNaM pamajai, divAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccae, dalayai, puSphAruhaNaM jAva dhUvaM dlyi| jeNeva sIhAsaNe taM ceva / jeNeva devasayaNijje taM ceva / jeNeva khuDDAgamahiMdajjhae taM ceva / jeNeva paharaNakose coppAlae teNeva uvAgacchai lomahatthagaM parAmusai, paharaNakosaM coppAlaM lomahatthaeNaM pamajjai, divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccae, dalei, pupphAruhaNaM0 Asattosatta0 dhUvaM dalayai, jeNeva sabhAe suhammAe bahumajjhadesabhAya jeNeva maNipeDhiyA jeNeva devasayaNijje teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai devasaryANajje sarvathA asatkalpa jinamUrtikI pUjA Adise kucha bhI phala nahIM hotA hai aba aura adhika isa asadvastukI prarUpaNAke sambandhameM kyA kahA jAve / nAma sthApanA artha zUnya hai aisA kathana anuyogadvArameM svayaM bhagavAnne kahA hai| 93 meLavI zake che? A pramANe sarvathA asatakalpa jinamUrtinI pUjA vagerethI keIpaNa jAtanA phaLanI prApti thatI nathI. asarvastunI prarUpaNe mATe vadhAre zuM kahIe. anuyAgadvAramAM bhagavAne kahyuM che ke nAma sthApanA nirarthaka che. e sU0 93 mAM zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sU0 94 sUryAbhasya sudharmasabhApravezAdi nirUpaNam 681 ca maNipeDhiyaM ca lomahatthaeNaM pamajjai jAba dhUvaM dlyi| jeNeva uvavAyasabhAe dAhiNille dAre taheva samA sarisaM jAva purathimillA gaMdApukkhariNI jeNeva harae teNeva uvAgacchai, toraNe ya tisovANe ya sAlabhaMjiyAo ya bAlarUvae ya taheva / jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchai, taheva sIhAsaNaM ca maNipeDhiyaM ca sesaM taheva AyayaNasarisaM jAva purathimillA NaMdApukkhariNI jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchai, jahA abhiseyasabhA taheva savvaM / jeNeva bavasAyasabhA teNeva lomahatthagaM parAmusai, potthayarayaNaM lomahatthaeNaM pamajai, pamajittA divvAe dagadhArAe aggehiM varehiM ya gaMdhehiM mallehi ya accei, maNipeDhiyaM sohAsaNaM ca, sesa taM ceva / purathimillA gaMdApukkhariNI jeNeva harae, teNeva uvAgacchA, toraNe ya tisovANe ya sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya taheva / jeNeva balipIDhaM teNeva uvAgacchai, valivisajjaNaM karei, Abhiogie deve sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA sUriyAbhe vimANe siMghADaesu tiesu caukkesu caccaresu caummuhesu mahApahesu pAgAresu aTTAlaesu cariyAsu dAresu gopuresu toraNesu ArAmesu ujjANesu vaNesu vaNarAIsu kANaNesu vaNasaMDesu aJcaNiyaM kareha, accaNiyaM karettA eyamANattiyaM khippAmeva paJcappiNaha // sU0 94 // chAyA-yatraiva sabhA sudharmA tatraiva upAgacchati, sabhAM sudharmA paurastyena dvAreNa anupravizati, yatraiva mANavakazcai tyastambho yatraiva vajramayA golavRttasamudgakAstatraiva 'jeNeva sabhA suhammA' ityAdi / sUtrArtha-( jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchai ) isake bAda vaha 'jeNeva sabA suhammA' ityAdi / sUtrArtha-(jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchai ) tyA25chI te sUryAsa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 rAjapraznIyasUtre upAgacchati, upAgatya lomahastakaM parAmRzati, vajramayAn golavRttasamudkAn lomahastena mArjayati, vajramayAn golavRttasamudkAn vighATayati, jinasakthIni lomahamtena pramArjayati, surabhiNA gandhodakena prakSAlayati, prakSAlya ayaiH varaiH gandhaizca mAlyaizca arcayati, dhUpaM dadAti, jinasasthIni vajramayeSu golavRttasUryAbhadeva jahAM sudharmAsabhA thI vahAMpara AyA (sabhaM suhammaM purathimilleNaM dAreNaM aNupavisai) vahAM Akara vaha pUrva digvartI dvArase hokara usa sudharmAsabhAmeM praviSTa huA (jeNeva mANavae ceiyakhabhe ) praviSTa hokara phira vaha jahAM mANavakacaityastambha thA vahAM AyA vahAM Akara vaha ( jeNeva vairAmayA golavaTTasamugpayA) usameM jahAM vajramaya golavRtta vAle samudka the (taNeva uvAgacchai) unake pAsa pahuMcA ( uvAgacchittA lomahatthaga parAmusai baharAmae golavaTTasamuggae lomahattheNaM pamajai) vahAM pahu~cakara usane lomahastakako uThAyA aura usase vajramaya una golavRtta samudgakoM ko sApha kiyA. ( vairAmae golavaTTasamuggae vihADei ) phira usane una golavRtta samudgakoM ko kholA, (jiNasagahAo lomahattheNaM pamajjai) kholakara unameM rakhI hui jina-asthiyoM ko lomahastaka se sApha kiyA (surabhiNA gaMdhodaeNaM pakkhAlei) sApha karake phira usane surabhi gaMdhodaka se unakA prakSAlana kiyA ( pakkhAlittA aggehiM varehiM gaMdhehiM ya mallehi ya accei, dhUvaM dalayai, jiNasakahAo vairAmaesu golavaTTasamuggaesu paDinikkhamai ) prakSAlana karake phira usane unakI agya-tAje, zreSTha, gaMdha se, candana se aura mAlya se pUjAkInya sudharmAsamA tI tyAM mAvyA. (sabhaM suhamma purathimilleNa dAraNaM aNupavisai) tyo AvIna te pUrva dizA ta25nA sArathI praviTa thye|. (jeNeva mANavae ceiyakhaMbhe ) praviSTa netanyo bhA514 yatyastana to. tyAM gaye. tyAne te (jeNeva vairAmayA golavaTTasamuggayA) temai rni nabhaya sattAmA samuhagI tA ( teNeva uvAgacchai) temanI pAsa gayI. ( uvAgacchittA lomahatthagaM parAmusai vayarAmae golavaTTasamuggae lomahattheNa pamajjai) tyAMnatare bhanI banelI sAvaraNI hAthamAM lIdhI ane tenAthI vajA maya golavRtta samugakai sApha 4aa. (vairAmae golavasamuggae vihADei ) tyAmA to te gAsavRtta se bhugIna mAlyA. (jiNa sagahAo lomahattheNaM pamajjai) mAlIna temanI 542 bhUkhA masthiyAne soma tathA sA 4o, ( surabhiNA gaMdhodaeNaM pakkhAlei ) sA 4zana 5chI teNe suramiga ghA44thI tamanu prakSAlana yu". (pakkhAlittA aggehi varehiM gaMdhehiM ya mallehiM ya accei, dhUvaM dalayai, jiNasakahAo vairAmaesu golavaTTasamugaesu paDinikkhamai) prakSAlita zane tethe temanI talm, zreSTha gathI, nathI ane mAlyathI pUjA karI. temanI sAme dhUpa saLagAvyo. ane tyArapachI teNe te zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 94 sUryAbhadevasya sudharmasabhApravezAdinirUpaNam 683 samudkeSu pratinikSapati, mANavakaM caityastamma lomahastena pramArjayati divyayA dakadhArayA sarasena gozIrSacandanena carcakAn dadAti, puSpArohaNaM yAvad dhUpaM dadAti / yatraiva siMhAsanaM tadeva, yatraiva devazayanIyaM tadeva yatraiva kSudramahendradhvajastadeva, yatraiva praharaNakozaH coppAlakastatraiva upAgacchati, lomahastakaM parAmazati praharaNakoza coppAlaM lomastakena pramArjayati, divyayA dakadhArayA sarasena unake samakSa dhUpa jalAI aura phira bAdameM una jina asthiyoMko usane unhIM vajramaya golavRttasamudakoMmeM bandakara rakha diyA. 1, ( mANavagaM ceyaM khabha lomahatthaeNaM pamajai ) bAdameM usane mANavaka staMbhakI lomahastakase se pramArjanAkI (divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaNeNa caccae dalayai) aura divya jaladhArAse sarasa gozIrSacandanase use carcita kiyA, yAvat dhUpadAnAnta takake aura bhI saba kAma usane kiye2, ( pupphAruhaNaM jAva dhUvaM dalayai ) yahI bAta isa sUtrapATha dvArA samajhAI gaI hai| ( jeNeva sIhAsaNe taM ceva ) isake bAda vaha jahAM siMhAsana thA vahAM AyA, vahAMpara bhI usane pramArjanAse lekara pUrvokta dhUpadAnAnta takake saba kArya kiye. ( jeNeva devasayaNije, taM ceva, jeNeva khuDDAgamahiMdajjhae taM ceva ) vahAMse phira vaha devazayanIyake pAsa AyA-vahAMpara bhI usane vahI saba dhUpadAnAnta takake kArya kiye phira vahAMse vaha kSudra mahendradhvajake pAsa AyA-vahAM para bhI vahI pUrvokta saba kArya usane kiye 5 ( jeNeva paharaNakose coppAlae teNeva uvAgacchai ) isake bAda vaha jahAM praharaNakoza-( zastrabhaMDAra ) coppAlaka thA Frt asthiyAne 40 gAsavRtta sabhumA 4 4Ine bhU ai. 1, (mANavagaM ceiyaM khaMbhaM lomahatthagaM pamajjai ) tyA25chI to mA55142 manI masta43 pramAna 421. (divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaNaM caccae dalayai) ane divya jaladhArAthI siMcita karIne sarasa gozIrSacandanathI tene carcita karyo. yAvat 55hAna sudhInI madhI vidhiye| pUrI 42. 2, (pupphAruhaNa jAva dhUvaM dalayai) se vAta / sUtrA643 samalavAmA AvI che. (jeNeva sIhAsaNe taM ceva ) tyAMthI pachI te jyA siMhAsana tuM tyA mAvyA. 5 tethe pramAnAthI bhAsana 55hAna sudhInA sa - 52i . (jeNeva devasayaNijje, taM ceva khuDDAgamahiMdajjhae taM ceva) tyAMthI pachI te 31zayanIyanI pAse mA8yA. tyAM 555 teNe dhUpadAna sudhInA badhAM kAryo saMpanna karyA. tyAM thI pachI te kSudra mahendradhvajanI pAse gye|. tyAM puti mayAM ye sapanna 4aa. (jeNeva paharaNakose coppAlae teNeva uvAgacchai ) tyA25chI te praha2610 (za 2)nA pAsa zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 rAjapraznIyasUtre gozIrSacandanena carcakAn dadAti, puSpArohaNam0 AsaktAvasatta dhUpaM dadAti / yatraiva sabhAyAH sudharmAyAH bahumadhyadezabhAgo yatraiva maNipIThikA yatraiva devazanIya tatraiva upAgacchati, lomahastakaM parAmRzati, devazayanIyaM ca maNipIThikAM ca lomahastakena pramArjayati yAvad dhUpaM ddaati| yatraiva upapAtasabhAyA dAkSiNAtyaM dvAraM vahAMpara AyA (lomahatthaga parAmusai) vahAM Akara usane lomahastakako uThAyA (paharaNakosaM coppAla lomahatthaeNaM pamajai) aura usa lomahastakase praharaNakozakI evaM coppAlakI saphAIkI (divyAe dagadhAgae saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM cacae dalei0 puSphAruhaNa0 Asattosatta0 dhvaMdalayaI ) saphAi karake-phira usane divya jalakI dhArAse unakA prakSAlana kiyA. arthAt una para pAnIkA chiDakAva kiyA, jalase unheM siMcita kiyA puSpArohaNa kiyA. Uparase nIce taka laTakanevAlI gola2 mAlAoMse unheM sajAyA-yAvat dhUpa jalAyA6 (jeNeva sabhAe suhammAe bahumajjhadesabhAe jeNeva maNipeDhiyA jeNeva devasayaNijje teNeva uvAgacchai, lomahatthagaM parAmusai, devasayaNijaM ca maNipeDhiyaM ca lomahatthaeNaM pamajai ) phira vaha vahAM AyA ki jahAM sudha sabhAkA madhyadezabhAga thA 7, jahAM maNipIThikA thI 8, jahAM devazayanIya thA9, vahAM Akara usane romahastaka-romoMse banI huI saMmArjanIko uThAyA. usase usane devazanIya kI evaM maNipIThikA kI saphAI kI. bAda meM ( jAva dhUpaM dalayai ) vahAMpara usane dhUpadAnAnta takake saba aura bhI kArya ta26 gayA. ( lomahatthagaM parAmusai) tyAM na to prabhA nadIdhI. (paharaNakosa coppAlaM lomahatthaeNaM pamajjai) mane tanAthI prA2zanI saza6 41. (divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccae dalei0 pupphAruhaNaM0 Asattosatta0 dhUvaM dalayai) saza 4rIne teNe divya 4 sAthI tamanu prakSAlana yu. thI temane sicita karyA. puSpo arpaNa karyA. uparathI nIce sudhI laTakatI goLa bhANAsAthI temane samasata 4aa. yAvat dhUpadAna yu'. 6, (jeNeva sabhAe suimmAe bahumajjhadesabhAe jeNeva maNipeDhiyA jeNeva devasayaNijje teNeva uvAgacchai, lomahatthaeNaM parAmusai devasa yaNijjaM ca maNipeDhiya ca lomahatthaeNaM pamajjai) tyA2. pachI te sudharmA sabhAnA bahumadhyazabhAga tarapha gayo. 7, maNi pIThikA 8, devazayanIyanI pAse jaIne teNe romathI banelI saMmArjanI hAthamAM lIdhI. ane tenAthI tethe devazayanIya bhane maNipAnI sa 42. tyA25chI (jAva dhUvaM dalayai) tethe 55hAna sudhAnA sa ya sa pUrNa 4aa. ye pachI siddhAyatananI jemaja ahIM paNa mukhamaMDapAdigata samasta vastuonI pramArjanA karI yAvat zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 94 sUryAbhadevasya sudharmasabhA pravezAdinirUpaNam 685 tathaiva sabhAsadRzaM yAvat paurastyA nandApuSkariNI yatraiva hRdastatraiva upA gacchati, toraNAMzca trisopAnAni ca zAlabhaJjikAca vyAlarUpANi ca tathaiva / yatrai abhiSekasabhA tatraiva upAgacchati, tathaiva siMhAsanaM ca maNipIThikAM kiye, isake Age siddhAyatanakI taraha yahAM para bhI mukhamaNDapAdigata samasta vastuoMkI pramArjanAkI yAvat dhUpadAna taka ke saba kArya kiye ( 143 ) isake bAda vaha pUrvadvArase hokara upapAtasabhA meM AyA. vahAM yaha pUrvavat pramArjanAdi saba kArya karake ( jeNeva uvavAyasabhAe dAhiNille dAre taheva sabhAsarisaM jAva purathimillA gaMdA pukkhariNI jeNeva harae teNeva uvAgacchai ) bAda meM upapAta sabhAkA jahAM dAkSiNAtyadvAra thA vahAM AyA, vahAM Akara usane pUrvavat - saba pramArjanAdikArya kiye | yahAMse Age pUrvanandA puSkariNI taka saba kAma sudharmAsabhA meM kiye gaye kAmoMkI tarahase hI kiye aisA jAnanA cAhiye. isake bAda vaha vahAM AyA, ( toraNe ya tisovANe ya sAlabhaMjiyAo ya bAlasvae ya taheva ) vahAM Akarake usane toraNoM kI trisopAna pratirUpakoM kI evaM zAlabhaMjikAoM kI aura vyAlarUpoM kI pramArjanA kI divyajaladhArA se unheM siMcita kiyA, yAvat dhUpadAnAntataka ke aura saba kAma bhI kiye ( jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchacha, taheva sIhAsaNaM ca maNipeDhiyaM ca sesaM taheva ) isake bAda vaha jahAM abhiSeka sabhA thI vahAM para gayA. vahAM usane kramazaH maNipIThikAkI, siMhAsanakI, dhUpadAna sudhInA badhAM kAryo sa`panna karyo. 143, tyArapachI te pUdvArathI utpAta sabhAmAM AvyA. tyAM paNa teNe pUrvavata pramAna vagere saM kAryo karyA. ane tyA2pachI ( jeNeva uvavAyasabhAe dAhiNille dAre taheva sabhA sarisaM jAva puratthi - millA gaMdA pukkhariNI jeNeva harae teNeva uvAgacchai ) te upayAta salAnA haakssiNAtya dvAra tarapha gayA. tyAM jaine teNe pUrvavat pramAnA vagere sa kAryA sauMpanna karyAM. ahIMthI AgaLa pUnA puSkariNI sudhInAM sarva kAryamAM sudharmA sabhAmAM karelAM kAryAnI jemaja karavAmAM AvyAM che tema samajavuM tyAM pachI te hanI tara gaye. ( toraNe ya tIsovANe ya sAlabhaMjiyAo ya bAlarUpae ya taheva ) tyAM paheAMcIne teNe tAraNAnI, triseApAnapratirUpakeAnI ane zAlabhaMjikAnI ane vyAlarUpAnI pramAnA karI divyajaladhArAthI temane abhisiMcita karyAM. cAvata dhUpadAnaM sudhInA adhAM aya saMpanna . ( jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgaccha, tava sIhAsaNaM ca maNipeDhiyaM ca sesaM taheva ) tyA2pachI te nyAM abhiSe sabhA hutI tyAM gaye. tyAM rahane tethe umaza: maNipIDianI siMhAsananI, alipekabhAMDanI, ane bahumadhyadezabhAganI pramAnA karI yAvat dhUpadAna sudhInA sa zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 rAjapraznIyasUtre ca zeSaM tathaiva AyatanasadRzaM yAvat paurastyA nandApuSkariNI yatraiva alaGkArikasabhA tatraiva upAgacchati, yathA abhiSekasabhA tathaiva sarvam / abhiSekamANDa kI, evaM bahumadhyadezabhAgakI pramArjanAkI yAvat dhUpadAnAntatakake aura bhI saba kArya kiye| yahAMse Age dakSiNa dvArAdikramase pUrvanandApuSkariNIparyanta siddhAyatanakI taraha jAnanA cAhiye, (AyayaNasa risaM jAva purathimillA gaMdA pukkhariNI jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchai) yahI bAta 'AyatanasadRzaM yAvat paurastyA naMdApuSkariNI' isa pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| isake bAda vaha abhiSeka sabhAmeM AyA-vahAM usane kramase maNipIThikAkI. siMhAsanakI, abhiSekamANDakI aura bahumadhyadezabhAgakI pramArjanAkI yAvat dhUpadAnAntatakake aura saba kArya kiye, isase Age dakSiNadvArAdi kramase pUrvanandA puSkariNItaka siddhAyatanakI taraha jAnanA cAhiye. isake bAda vaha alaMkArika sabhAmeM AyA, (jaha abhiseyasabhA taheva savvaM ) vahAM usane maNipIThikAkI, siMhAsanakI, alaMkAra bhANDakI bahumadhyadezabhAgakI pramArjanAkI yAvat dhUpadAnAntatakake-aura saba kArya kiye, isake bAdakA kathana dakSiNadvArAdikramase pUrvanandApuSkariNI taka abhiSekasabhA kI taraha jAnanA cAhiye. ( jeNeva vavasAyasabhA teNeva uvAgacchai) isake bAda vaha vyavasAyasabhAmeM AyA (taheva lomahatthagaM parAmusai, potthayarayaNa loma kAryo saMpanna karyA. ahIMthI AgaLa dakSiNa dvArAdikamathI pUrvanandA puSkariNa sudhArnu pani siddhAyatananI bha4 samag . ( AyayaNasarisaM jAva purathimillA gaMdA pukkhariNI jeNeva alaMkAriyasabhA teNeba uvAgacchai) 4 pAta 'AyatanasadRzaM yAvat paurassyA naMdApuSkadiNI' 2mA pA6 42 42vAmApI che. tyAra pachI te abhiSeka sabhAmAM. AvyA. tyAM teNe anukrame maNipIThikAnI, siMhAsananI, abhiSeka bhAMDanI ane bahumadhyadezabhAganI pramArjanA karI yAvat dhUpadAna sudhInA badhAM kAryo saMpanna karyA. enA pachI dakSiNa dvArAdikamathI pUrvanandA puSkariNI sudhInuM varNana siddhAyatananI jema ja samajavuM joIe. tyArapachI te ma2i4 sabhAmA mAvye ( jahA abhiseyasabhA taheva savvaM ) tyA tarI mazi pIThikAnI siMhAsananI, alaMkAra bhAMDanI ane bahumadhyadezabhAganI pramArjanA karI yAvat dhUpadAna sudhInA badhA kAryo yathAvidhi saMpanna karyA. enA pachInuM kathana dakSiNa dvArAdikamathI pUrvanaMdA puSkariNI sudhI abhiSeka sabhAnI jema ja samajavuM na. (jeNeva vavasAya sabhA teNeva uvAgacchai) tyA25chI te vyavasAya sabhAmA zrI rAjapakSIya sUtraH 01 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 94 sUryAbhadevasya sudharmasabhApravezAdinirUpaNam 687 yatraiva vyavasAyasabhA tatraiva upAgacchati tatraiva lomahastakaM parAmRzati, pustaka ratnaM lomahastakena pramArjayati, pramAdyaM divyayA dakadhArayA agryaiH varaizca gandhairmAlyaizca arcayati maNipIThikAM siMhAsanaM ca zeSaM tadeva, paurastyA nandA puSkariNI yatraiva hadastatraiva upAgacchati, toraNAMzca trisopAnAni ca vyAlarUpANi ca tathaiva / yatraiva balipIThaM tatraiva upAgacchati balivisarjana kageti, hatthagaM pamajai, pamajittA divvAe dagadhArAe aggehiM, varehiM ya gaMdhehiM ya, mallehiM ya accei, maNipeTiyaM sIhAsaNaM ca, sesa taM caiva) vahAM usane lomahastakako uThAyA aura usa lomahastakase pustakaratnakI pramArjanAkI bAdameM divyajaladhArAse usakA abhiSeka-usa para jala siMcita kiyA. yAvat dhUpa dAnAntatakake aura bhI saba kArya kiye, isake bAda maNipIThikAkI siMhAsanakI aura vahumadhyadezabhAgakI pramArjanA usanekI yAvat dhUpadAnAntatakake aura bhI saba kAma kiye. isake bAda usane yahAMse Age dakSiNadvArAdikrama se pUrvanandApuSkariNI taka saba kAma siddhAyatanakI taraha kiye aisA jAnanA cAhiye, isake bAda vaha hRdake pAsa AyA, vahAMpara usane toraNoMkI, trisopAna pratirUpakoMkI zAlabhaMjikAoMkI aura vyAlarUpoMkI pramArjanAkI aura divya jaladhArAse abhyukSaNAdi saba kArya dhUpadAnAntatakake kiye. yahI bAta-(purathimillA gaMdA puvakhariNI jeNeva harae teNeva uvAgacchai, toraNe ya bhAvya.. ( taheva lomahatthaga parAmusai, potthayarayaNaM lomahatthaeNaM pamajjai, pamajjittA divvAe dagadhArAe aggehiM, varehi ya, gaMdhehiM ya mallehiM ya, accei maNipeDhiyaM sIhAsaNaM ca, sesaM taM ceva ) tyAM to maratane DAyama ne purataratnanI pramArjanA karI. tyAra pachI divya jaladhArAthI tene siMcita karyuM. yAvat dhUpadAna sudhInI sarva vidhio sArI rIte saMpanna karI tyAra pachI teNe maNipIThikAnI siMhAsananI ane bahumadhya dezabhAganI pramArjanA karI yAvat dhUpadAna sudhInA bAkInA badhAM kAryo sArI rIte saMpanna karyA. tyArabAda teNe ahIMthI AgaLa dakSiNa dvArAdikamathI pUrvanaMdA puSkariNI sudhInA sarva kAryo siddhAyatananI jemaja saMpanna karyA tema samajavuM joIe. tyAra pachI te hadanI pAse gayo. tyAM teNe teraNanI, visopAna pratirUpakonI, zAlabhaMjikAonI ane vyAlarUponI pramAjenA karI ane divya jaladhArAthI aspRkSaNAdi temaja dhUyadAnata sudhInA sarva Aya sa2 zata sapanna 4aa. merI vAta ( purathimillA gaMdA pukkhariNI jeNeva harae teNeva uvAgacchai, toraNe ya tisovANe ya sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya taheva) / sUtra54 43 254 42vAmA bhAvI cha tyArapachI ta (jeNeva balipIDhaM zrI rAjaprazrIya sUtra: 01 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 rAjapraznIyasUtre AbhiyogikAn devAn zaddhayati, zabdayitvA evamavAdIt-kSiprameva bho devaanupriyaaH| sUryAbhe vimAne zRGgATakeSu trikeSu catuSkeSu catvareSu caturmukheSu mahApatheSu prAkAreSu aTTAlakeSu cariphAsu dvAreSu gopureSu toraNeSu ArAmeSu udyAneSu tisovANe ya sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya taheva ) isa sUtrapATha dvArA prayaTakI gaI hai / isake bAda vaha (jeNeva balipIhaM teNeva uvAgacchai, balivisajaNa karei) jahAM balipITha thA vahAMpara AyA, vahAM Akarake usane balikA visarjana kiyA isake bAda usa sUryAbhadevane Abhiyogie deve sadAvei) Abhiyogika devoMko bulAyA (sadAvittA evaM bayAsI) bulAkara unase aisA kahA (khippAmeva bho devANuppiyA ! sUriyAme vimANe siMghADaesu, caukesu, caccaresu, caummuhesu, mahApahesu. pAgAresu, aTTAlaesu, cariyAsu, dAresu, gopuresu toraNesu, ArAmesu, vaNesu, vaNarAIsu, vaNasaMDesu aJcaNiyaM karei) he devAnupriyo ! Apaloga bahuta hI zIghra mUryAbha vimAnameM zRGgA TakoMmeM-siMghADekI AkRti jaise trikoNavAle sthAna vizeSoM meM, trikoMmeMmArgatrayamilanasthAnoMmeM. catuSkoMmeM-cAra mArga Akara jahAM mile hoM aise sthAnoMmeM, catvaroMmeM-anekamArga jahAM Akara mile ho aise sthAnameM, caturmukhoM meM-jahAMse cAroM bhI dizAoMmeM mArga nikalate haiM aise sthAnoM meM, mahApathoMmeMrAjamArgoM meM, aTTAlikAoMmeM-prAkAroM ke uparivartI sthAnavizeSoMmeM, cArikAoM meM-ATha hAtha pramANavAle prakArAntarAvartI bhAgoMmeM, dvAroM meM prAsAdAdikoMke daravAjoMmeM, gopuroM meM-purake daravAjoMmeM, toraNoMmeM-dvAra saMbandhibhAgoMmeM, teNeva ubAgacchai, balivisajjaNaM karei ) pakSiyInI pAse bhAvyA. tyai bhAvAne tere pati visana yu' tyA257 te sUryAmadeve (Abhiyogie deve saddAvei) mAniyeAgi vona yAsAvyA. ( sadAvittA evaM bayAsI) malAvIna tamAze yA pramANe 4g -(khippAmeva bho devANuppiyA ( sUriyAbhe vimANe siMghADaesu tiesu, caukkesu caccaresu, caummuhesu, mahApahesu, pAgAresu, aTTAlaesu, cariyAsu, dAresu, gopuresu toraNesu, ArAmesu, vaNesu, vaNarAIsu, kANaNesu vaNasaMDesu aJcaNiyaM kareha ) devAnupriye ! tame badhA zIdhra sUryAbhavimAnamAM, zRMgATakamAM ziMgoDAnI AkRti jevA trikeNavALA sthAna vizeSamAM, trikoNamAM traNa rastAo jyAM maLe te sthAnamAM, catuSkomAM-cAra rastAo jyAM maLe te sthAnamAM, catvaramAM-dhaNA rastAo je sthAne ekatra thAya te sthAnomAM, caturmukhamAM-jyAMthI cArecAra dizAomAM rastAo jatA hoya te sthAnamAM-rAjamArgomAM, prAkAramAM aTTAlikAomAM prAkAronA uparivatI sthAna vizeSamAM, carikAe mAM ATha hAtha pramANavALA prAkArAntarAvartI bhAgomAM, dvAramAM-prAsAdAdikonA dvAromAM, gopurAmAM puranA daravAjAomAM zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 95 sudharmasabhApravezAdi nirUpaNama vaneSu vanarAjiSu kAnaneSu vanaSaNDeSu arcanikAM kuruta, arcanikAM kRtvA etAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayata // 0 94 // ___TIkA-'jeNeva sabhA suhammA' ityAdi tataH sa sUryAbhodevaH sudharmAsabhAyAH samIpe samAgacchati, sudharmA sabhAM paurastyena dvAreNa anupravizati, anupravizya mANavakacaityastambhasthitavajramayagolavRttasamudgakasamIpe samAgacchati, lomahastakaM gRhItvA tena vajramayagolavRttasamudgakAn pramArjayati, tAn samudgakAn vighATayati / samudgakasthitAni jinasakthIni lomahastena pramArjayati / surabhiNA gandhoda kena tAni prakSAlayati, agryaiH aparyuSitaiH varaiH zreSThaiH gandhaiH candanaizca mAlyaizca arcayati, dhUpaM ca dadAti 1, jinasakthIni vajramayagolavRttasamudgakeSu pratinikSipati, tato mANavakacaityastambhaM lomahastakena pramArjayati, tato divyajaladhArA'bhyukSaNaM sarasagozIrSaNa carcanaM puSpArohaNAdi dhRpadAnAntaM ca karoti 2 / tataH sa sUryAbhadevaH krameNa sihAsanasamIpe 1 devazayanIyasamIpe2 kSudramahendradhvajasamIpe 3 ca samAgacchati / sarvatra pUrvavadeva pramArjanAdidhUpadAnAntaM karoti 5 / tataH sa praharaNakoze coppAlake samAgacchati, tatra pramArjanAdi dhUpadAnaparyantaM ArAmoMmeM-krIDAsthAnoMmeM, udyAnoMmeM-campakavRkSa Adise saMkula bane hue sthAnoM meM jo ki utsavAdike samaya anekajanoMke krIDA sthAna banate hai unameMudyAnavizeSoMmeM, eka jAtIya uttamavRkSoMke samUhase yukta vanarAjiyoMmeM, sAmAnyavRkSasamUhayukta kAnanoM evaM vanakhaNDoMmeM-eka aneka jAtivAle uttamavRkSake samUhase yukta sthAnoMmeM, pUjA karo, ( aJcaNiyaM karettA eyamANattiya khippAmeSa pacappiNaha) pUjA karake phira mujhe merI AjJAnusAra saba karaliyA hai isakI pIche khabara do.| TIkArtha isakA mUlArthake jaisA hI hai / sU0 94 // teromAM-dvAra saMbaMdhi bhAgomAM, ArAmamAM-kIDAsthAnomAM. udyAnamAM-caMpakavRkSa vigerethI saMkula banelAM sthAnamAM-eTale ke utsava vizeSanA samayamAM jyAM anekajane ekatra thAya che te sthAna mAM, vanamAM-udyAna vizeSamAM eka ja jAtanA uttamavRkSe samUhathI yukta vana rAjiomAM, sAmAnyavRkSa samUhayukta kAnamAM, ane vana khaMDomAM, eka tathA aneka jAtanA uttamavRkSonA samUhathI yukta sthAnamAM pUjA za. ( accaNiyaM karettA eyamANattimaM khippAmeva paJcappiNaha ) pUsa 4zana. 57 tame le ke mArI AjJA mujaba kAma saMpUrNa karyuM che tenI mane khabara Apo sAtha-sA sUtranA rAya bhUsA prabhArI cha. // sU0 64 // zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre pUrvavatkaroti 6 / tataH sudharmAsabhAyA bahumadhyadezabhAge 1 samAgacchati, samAgatya maNipIThikAyA 2 devazayanIyasya 3 ca samIpe krameNa samAgacchati, pramArjanAdi dhUpAntaM pUrvoktaM sakalaM karoti 9 / ataH paraM sarva siddhAyatanavadatrApi mukhamaNDapAdigataH sarvavastUnAM pramArjanAdi dhUpadAnaparyantaM sarva kageti (143) / tt| sa upapAtasabhA pUrvadvAreNa samAgacchati, tatra pUrvavad sarvakRtvA dakSiNadvAre samAgacchati, pramArjanAdi dhUpa dAnaparyantaM karoti / ata Urca pUrvanandApuSkariNIparyantaM sudharmAsabhAvabodhyam / tataH sa hRdasamIpe samAgacchati, tatra toraNAn trisopAnapratirUpakANi zAlabhaaikAH vyAlarUpANi ca pramAjayati, divyajaladhArA'bhyukSaNAdidhUpadAnaparyantaM karoti / tataH sa abhiSekasabhAyAm upAgacchati, tatra sa krameNa maNipIThikAyAH siMhAsanasya abhiSekabhANDasya bahumadhyadezabhAgasya ca pramArjanAdi dhUpadAnaparyantaM kroti| ata UvaM dakSiNa dvArAdikrameNa pUrvanandApuSkariNIparyantaM siddhAyatanavad bodhyam / tataHsa alaGkArikasabhAyAmupAgacchati, maNipIThikAyAH siMhAsanasya alaGkArabhANDasya bahumadhyadezabhAgasya ca pramArjanAdi dhUpadAnaparyantaM karoti / ataHparaM dakSiNadvArAdikrameNa pUrvanandApuSkariNIparyantam abhiSekasabhAvad bodhyam / tataH sa vyavasAya. sabhAyAm upAgacchati, tatra lomahastakena pustakaratnaM pramArjayati, divyajaladhArA'myukSaNAdidhUpadAnaparyantaM karoti / tato maNipIThikAyAH siMhAsanasya bahumadhyadezabhAgasya ca pramArjanAdidhUpadAnaparyantaM karoti / ata UrdhvaM dakSiNa dvArAdikrameNa pUrvanandApuSkariNIparyantaM siddhAyatanavad bodhyam / tataHsa hadasamIpe samAgacchatiH, tatra toraNAn trisopAnapratirUpakANi zAlabhatrikA vyAlarUpANi ca pramArjayati, divyajaladhArAbhyukSaNAdi dhUpadAnaparyantaM karoti / tataH sa balipIThasamIpe samAgacchati balisirjanaM karoti / / ___ tataHsa sUryAbho deva AbhiyogikAn devAn zabdayatiAhvayati, zabda yitvA evam vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavAn-bho devaanupriyaaH| yUyaM kSiprameva sUryAbhe bimAne zRGgATakeSu-zRGgATakAkRtikeSu trikoNasthAnavizeSeSu, trikeSu = mArgatrayamilanasthAneSu catuSkeSu = caturmArgamilanasthAneSu, catvareSu= anekamArgamilanasthAneSu caturmukheSu yatazcatasRSvapi dikSu mArgAH nissaranti teSu mahApatheSu rAjamArgeSu prAkAreSu, aTTAlakeSu prAkAroparivarti sthAnavizeSeSu, carikAsu-aSTahastapramANepu prAkArAntarAlamArgeSu, dvArepu-prAsAdAdInAM dvAreSu, gopureSu-puradvAreSu, toraNeSu-dvArasaMbandhiSu bhAgeSu ArAmeSu-krIDAsthAneSu zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subAdhinI TIkA. sU 95 sudharmasabhA pravezAdi nirUpaNam udyAneSu-campakAdivRkSasaMkuleSu utsavAdI bahujanakrIDAsthAneSu vaneSu-udyAnavizeSeSu, vanarAjiSu-ekajAtIyottamavRkSasamUhayuktAsu. kAnaneSu-sAmAnyavRkSasamUhayukteSu, vanakhaNDeSu=ekA'nekajAtIyottamavRkSasamUhavatsu ca arcanikAM pUjAkRtvA etAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayata-'asmAbhiH zrRGgATakAdiSu arcanaM kRta' miti vRttaM zIghrameva mahyaM nivedayata // sU0 94 // mUlam - taeNaM te AbhiogiyA devA sUriyAbhe deveNaM evaM vuttA samANA jAva paDisuNittA sUriyAbhe vimANe siMghADaesu tiesu caukaesu caccaresu caummuhesu mahApahesu pAgAresu aTTAlaesu cariyAsu dAresu gopuresu toraNasu ArAmesu ujANesu vaNesu vaNarAIsu kANaNesu vaNasaMDesu accaNiyaM kareMti, jeNeva sUriyAbhe deve jAva paJcappiNaMti / taeNaM se sUriyAbhe deve jeNeva naMdA pukkhariNI teNeva uvAgacchada naMdA pukkhariNI purasthimilleNaM tisovANapaDirUvaeNa paccoruhai, hatthapAe pakkhAlei, gaMdAo pukkhariNIo paccuttarei, jeNeva sabhA suhammA teNeva pahArettha gamaNAe / taeNaM se sUriyAbhe deve carahiM sAmANiyasAhassI hiM jAva solasehiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehiM ya bahUhi sUriyAbhavimANavAsI hiM vemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMpariDe saviDDhIe jAva nAiyaraveNaM jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchai, sabhaM muhammaM purathimilleNaM dAreNaM aNupavisai, aNupavisittA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchA, sohAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisaNNe || sU0 95 / / chAyA-tataHkhalu te AbhiyogikA devAH sUryAbheNa devena aivamuktAH santo yAvat pratizrutya sUryAbhe vimAne zrRGgATakeSu trikeSu catuSkakeSu catvareSu 'taeNaM te AbhiyogiyA devA' ityaadi| sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (te AbhiyogiyA devA) una Abhiyo'taeNaM te AbhiyogiyA devA' ityAdi / sUpAya -(taeNa) te 5ch| (te AbhiyogiyA devA) te bhAbhiyoga vAme zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 rAjapranIyasUtre caturmukheSu mahApatheSu prAkAreSu aDDAlakeSu carikAsu dvAreSu gopureSu toraNeSu ArAmeSu udyAneSu vaneSu vanarAjiSu kAnaneSu vanapaNDeSu arcanikAM kurvanti, yatraiva sUryAbho devo yAvat pratyarpayanti / tataH khalu sa sUryAbho devo yatraiva nandA gika devoMne (riyANaM deveNaM evaM buttA samANA) jo ki sUryAbhadeva dvArA isa prakAra kahe gaye the (jAva paDiNittA) yAvat usake pUrvokta kathana ko svIkAra karake (riyAbhe vimANe ) sUryAbhavimAnameM ( siMghADaesa tiesu caukasu caccare caummuhesu, mahApahesu, pAgAre, aTThAlaesu cariyAsu darisu. gopuresu, toraNesu, ArAmesu, ujjANesu. vaNesu, vaNarAIsu, kANaNesu, vaNa saMDesu accaNiya kareMti) zrRGgATakoM meM trikoM meM catuSkoM meM catvaroM meM, caturmukhoM meM, mahApathoM meM prAkAroM meM, aTTAlikAoM meM carikAoM meM dvAroM meM gopurI meM, toraNoM meM ArAmoM meM, udyAnoM meM vanoM meM vanarAjiyoM meM kAnanAM meM, evaM vanaSaMDo meM mArgoM kI athavA vRkSAdikoM kI pUjA kI (jeNeva sUriyA deve jaba paccapiNaMti ) phira isa bAta kI khabara jahAM sUryAbha deva thA. vahAM jAkara dI. yahAM ( evaMvRttA samANA jAva paDiNittA) meM jo yAvat pada AyA hai usase yahAM 'hRSTa tuSTa cittAnaMditAH prItimanasaH, paramasaumanasthitAH harSavazatrisarpahRdayaH karatalaparigRhItaM zira Avattai mastake aMjali kRtvA evaM devastatheti AjJAyA vinayena vacanaM pratizRNvanti' isa ( sUriyAbheNa deveNaM evaM vRttA samANA ) me sUryAla hevavaDe AjJApita thayelA hutA ( jAva paDhisuNittA ) yAvat tenA pUrvosta athanane svIhArIne ( sUriyAbhe vimANe ) sUryAla vimAnamA ( siMghADaesa tirasu caukkaesu cacaresu caummuhesu mahApahesu, pAgAre, aTTAlaesu, cariyAsu, dAresu, gopuresu. toraNesu, ArAmesu ujjANesu baNe, vaNarAI, kANaNesu, vaNasaMDesu, aJccaNiyaM kareti ) zrRMgArabhAM triprema, catukemAM, cavAmAM, caturmukhAmAM, mahApathAmAM, prAkArAmAM aTTAlikAmA, thritthaao|maaN dvAzamAM, gopuromAM, toromAM, ArAbhAbhI, udyAnAmA banabhAM vanarAjaemAM, kAnaneAmAM ane vanakhaDAmAM mArgonI athavA vRkSAMrdikanI arcanA 42. ( jeNeva sUriyAbhe deve jAva paJcapiNaMti ) tyAra pachI artha saMpanna yaha bhavAnI amara sUryAladveva ne thaDathaDI aDIM' ' evaM puttA samANA jAva paDisuNittA' bha ? yAvat yaha che tethI aDIM "hRSTatuSTacittAnaMdittAH prItimanasaH paramasaumanasthitaH, harSavazavisarpaddhRdayaH karatalaparigRhItaM ziraAvartta mastake aMjaliM kRsvA evaM devastatheti AjJAyA vinayena vacanaM pratizRNvanti A pAThanA sagraha thayA che A padonI " zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 95 sudharmasabhA pravezAdi nirUpaNam puSkariNI tatraiva upAgacchati, nandApuSkariNI paurastyena trisopAnapratirUpakeNa pratyavarohati, hastapAdaM prakSAlayati, nandAyAH puSkariNyAH pratyavatarati, yatraiva sabhA sudharmA tatraiva prAdhArayad gamanAya / tataHkhalu sa sUryAbho devazcatasRbhiH sAmAnikasAhasrIbhiH yAvat SoDazabhiH AtmarakSakadevasAhasrIbhiH anyaizca bahubhiH sUryAbhavimAnavAsibhiH vaimAnikaiH davairdevIbhizca sArddha saMparipATha kA saMgraha huA hai isa padoM kI vyAkhyA dvitIya sUtra meM kI jA cukI hai / 'sUriyAbhe deve paJcappiNati' meM jo yAvat pada AyA hai usase 'tatraiva upAgacchaMti. upAgatya sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM ziraA vartakaM mastake aMjaliM kRtvA jayena vijayena barddhayanti barddhayitvA tAmAjJaptikA' isa pAThakA saMgraha huA hai| (taeNaM se sUriyAbhe deve jeNeva naMdApukkhariNI teNeva uvAgacchai) isake bAda vaha sUryAbhadeva jahAM nandApuSkariNIthI vahAM para gayA (naMdApukkhariNI purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai, vatthapAai pakkhAlei) vahAM jAkara vaha paurastya trisopAnapratirUpaka se hokara nandApuSkariNI meM utarA-vahAM jA kara usane hAthapairoM ko dhoyA. (NaMdAo pukkhariNIo paccuttarei, jeNeva sabhA suhammA teNeva pahAretthagamaNAe) dhokara vaha usa nandApuSkariNI se bAhara nikalA aura nikala kara jahAM sudharmAsabhA thI vahAM jAne ke liye vaha taiyAra huA (taeNaM se sUriyAme deve cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehiM ya bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehi 42vAma mAvI cha, 'sUriyAbhe deve jAva paJcappiNati' bhAM? yAvat 54 cha tenAthI " tatraiva upAgacchaMti, upAgatya sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM zira Avartaka mastake aMjaliM kRtvA jayena vijayena varddhayanti varddhayitvA tAmAjJaptikAM" ! pAine saba thayo cha. (taeNaM sUriyAbhe deve jeNeva naMdA pukkhariNI teNeva uvAgacchai) tyAra. pachI te sUryAsa <Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre vRtaH sarvaddharyA yAvad-nAditaraveNa yatraiva sabhA sudharmA tatraiva upAgacchati, sabhAM sudharmA paustyena dvAreNa anupravizati, anuvizya yatraiva siMhAsanaM tatraiva upAgacchati, siMhAsanavaragataH paurastyAbhimukhaH sanniSaNNaH // sU0 95 // TIkA-'taeNaM te' ityAdi tataHkhalu te AbhiyogikA devAH sUryAbhadevena evaM pUrvoktaprakAreNa uktAHsanto 'jAva' yAvat-hRSTatuSTacittAnanditAH prItimanasaH paramasaumanasthitAH harSavazavisarpaddhadayAH karatalaparigRhItaM zira Avarta mastake aJjali kRtvA evaM devastatheti AjJAyA vinayena vacanaM pratizruNyanti, yAvacchabdagRhItAyAM hRSTatuSTacittAnanditAdipadAnAmoM dvitIyesUtre gatastat eva draSTavya iti / pratizrutya sUryAbhe vimAne zrRMgATakAdi vanaSaNDaparyanteSu sthAneSu mArgANAM vRkSAdInAM vA arcanikAM kurvanti, kRtvA yatraiva sUryAbho devo 'jAva yAvat-tatraiva upAgacchati upAgatya sUryAbhaM devaM karatalaparigRhItaM zira devIhiM saddhiM saMparibuDe saviDDhIe, jAba nAiyaraveNaM jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchai) taiyAra hote hI vaha sUryAbhadeva cArahajAra sAmAnikadevoM se, yAvat solaha hajAra AtmarakSaka devoM se tathA aura bhI sUryAbhavimAnavAsI aneka devoM evaM deviyoM se yukta ho gayA aura ina sabake sAtha vaha apanI pUrI Rddhi se saMpanna hokara tumula bAjoM kI dhvanipUrvaka jahAM sudharmAsabhA thI vahAM para AgayA-vahAM Akara vaha (sabhaM suhambhaM purathimilleNaM dAreNaM aNupavisai) sudharmAsabhA meM paurastyadvAra se hokara praviSTa hu|| (aNupa visittA, jeNeva sIhAsaNe teNeva ubAgacchai, sIhAsaNavaragae purasthAbhimuhe saNNisaNNe) praviSTa hokara vaha jahAM siMhAsana thA-vahAM gayA-vahAM jAkara phira vaha pUrva dizA kI aura muMha karake usa para baiTha gyaa| savviDDhIe jAva nAiyaraveNaM jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchai) taiyAra thatAM ja te sUryAbhadeva cAra hajAra sAmAnika deva yAvat soLa hajAra AtmarakSaka deve ane bIjA paNa ghaNuM sUryAbhavimAnavAsI devadevIothI yukta thaI gayo ane A badhAnI sAthe pitAnI saMpUrNa addhithI saMpanna thaIne tumula vAjAonA dhvani sAthe yA sudharmA samA tI tyai gye| bhane tyo 46ne te (sabhaM suhamma purathimilleNaM dAreNa aNuSavisai) sudharmA samAmA pA22tya vArathI praviSTa thayo. (aNupavisittA, jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saNNisaNNe ) praviSTa chana te yA siMhAsana tu tyo gre| tyo dhana pUrva dizA tarapha mukha karIne te siMhAsana para besI gayo. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. s. 95 sudharmasabhA pravezAdi nirUpaNam 695 Avarta mastake analiM kRtvA jayena vijayena barddhayanti, varddhayitvA tAmA jJaptikA pratyarpayati / tataH sa sUryAbho devo nandApuSkariNyAH samIpe upAgacchati, upAgatya trisopAnapratirUpakeNa nandA puSkariNI pratyavarohati-pravizati, hastapAdaM hastau pAdau ca prakSAlayati. nandAyAH puSkariNyAH nandA puSkariNItaH pratyavaratarati-udgacchati, pratyavatIyaM yatraiva sudharmA sabhA tatraiva prAdhAraya= nizcayamakarod gamanAyaH gantum / tataH khalu sa sUryAbho devaH catasRbhiH sAmAnikasAhasrIbhiH catussahasrasaMkhyakasAmAnikadevaiH. 'jAva' yAvat catasRbhiH agramahiSIbhiH saparivArAbhiH, tisRbhiH pariSaddhiH, saptabhiH anIkaiH, saptabhiH anIkAdhipatibhiH. poDazabhiH AtmarakSadevasAhasrIbhiH poDazasahasrAsmarakSakadevaiH, anyaizca bahubhiH sUryAbhavimAnabAsIbhiH vaimAnikai devai devIbhizva sArddha-saha saMparivRtaH sarvaddharthA yAvad-nAditaraveNa-sarvaddharyA sarvadyutyA sarvabalena sarvasamudayena sarvAdareNa sarva vibhUtyA sarvavibhUSayA sarvasaMbhrameva sarva puSpamAlyAlaGkAreNa sarvatruTitazabdasanninAdena mahatyA RddhayA mahatyA dyutyA mahatA valena mahatA samudayena mahatA varatruTitayamakasamakapraNAditena saha yatraiva upAgacchati, paurastyena-pUrva digbhAgasthitena dvAreNa sudharmA sabhAm anupravizati, anupravizya sudarmAsabhA sthitasiMhAsanasamIpe smaagcchti| tataHsa siMhAsanavaragataH zreSThasiMhAsanagataH paurastyAbhimukhaH san sanniSaNNaH samupaviSTaH pravarasiMhAsane pUrvAbhimukho bhUtvA samupaviSTa iti bhAvaH // sU0 95 // ___TIkArtha-isakA isI mUlArthake jaisA hai-'catussahasra saMkhyaka sAmAnikadevaiH 'jAva' meM jo yAvat pada AyA hai usase 'caprasRbhiH agramahipIbhiH, saparivArAbhiH, tisRbhiH pariSadbhiH, saptabhiH anIkaiH, saptabhiHanIkAdhipa tibhiH' isa pAThakA saMgraha huA hai, ' sarvadvaryA jAva' meM jo yAvat pada AyA haiM usase, sarvadyutyA, sarvabalena, sarvasamudayena, sarvAdareNa, sarvavibhUtyA, sarvavibhUSayA. sarvasaMbhrameNa, sarvapuSpamAlyAlaMkAreNa sarvatruTitasaMninAdena, sAtha mA sUtrane bhUsA pramANe / cha. " catussahasrasaMkhyakasAmAnika devaH 'jAva' mare yAvat 56 cha tathA " catasRbhiH agramahiSIbhiH saparivArAbhiH timRmiH pariSadbhiH saptabhiH anIkaiH saptabhiH anIkAdhipatibhiH " mA pA4 aaae| 42vAmA mAvya che. "sarvaddharyA jAva" bhara yAvat 56 cha tethI " sarvadyutyA sarvabalena, sarvasamudayena, sarvAdareNa, sarvavibhUtyA, sarva vibhUSayA, sarvasaMbhrameNaM, sarvapuSpamAlyAlaMkAreNa, sarvatruTita saMninAdena mahatyA Rddha thA mahatyA thutyA mahatAbalena zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre mUlam -tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa avaruttareNaM uttarapurasthimeNaM disibhAeNaM cattAri ya sAmANiyasAhassIo causu bhaddAsaNa-sAhassIsu nisIyaMti / taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa purathimeNaM cattAri aggamahisoo causu bhaddAsaNesu nisiiyNti| taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNapurathimeNaM abhitariyaparisAe aTThadevasAhassIo ahasu bhaddAsaNasAhassIsu nisIyaMti / taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNeNaM majjhimAe parisAe dasa devasAhassIo dasasu bhaddAsaNasAhassIsu nisoyati / taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNapaJcatthimeNaM bahirAe parisAe bArasa devasAhassIo bArasasu bhaddAsaNasAhassIsu nisoyaMti / taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa paJcatthimeNaM satta aNiyAhivaiNo sattahiM bhaddAsaNehiM NisIyaMti / taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa cauddisiM solasa AyarakkhadevasAhassIo solasehi bhaddAsaNasAhassIhiM NisIyaMti, taM jahA-purasthimeNaM cattAri sAhassoo, paJcatthimeNaM cattAri sAhassIo, uttareNaM cattAri saahssoo| te NaM AyarakkhadevA annaddhabaddhavammiyakavayA uppIliyasarAsaNapaTTiyA piNaddhagevijA AviddhavimalavaraciMghapaTTA gahiyAuhapaharaNA tiNayANi tisaMghiyAiM vayarAmayamahatyA RddhayA, mahatyA yutyA, mahatA balena, mahatA samudayena, mahatA varatruTitayamakasamakapraNAditena saha' isa pAThakA saMgraha huA hai / sU. 95 // mahatA samudayena mahatAvaratruTitayamakasamakapraNAditena saha" mA pArnu yaha samajavuM joIe. e sU0 95 | zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 96 sUryAbhadevasya sudharmasabhApravezAdinirUpaNama 697 koDINi dhaNUI pagijjha paDiyAiyakaMDakalAvA NIlapANiNo potapANINo rattapANINo cAva pANINo cArUpANiNo cammapANiNo daMDapANiNo khaggapANiNo pAsapANiNo nIla pIyaratta cAvacArucammadaMDakhaggapAsadharA AyarakkhA rakkhovagA guttA guttapAliyA juttA juttapAliyA patteyaM patteyaM samayao viNayao kiMkarabhUyA ciTuMti // sU0 96 // chAyA-tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya aparottare uttarapaurastye digbhAge catasrazca sAmAnikasAhasrayazcatasRSu bhadrAsanasAhasrISu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya paurastye catasraH agramahiSyaH catuSu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya dakSiNapaurastye AbhyantarikapariSadaH aSTa devasAhasyaH aSTasu bhadrAsanasAhasrISu niSIdanti / tataH khalu 'tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa' ityAdi / sUtrArtha-(taeNaM) isake bAda (tassaNaM sariyAbhassa devassa avaruttareNaM uttarapurasthimeNaM ) usa sUryAbhadevake vAyavya konemeM aura IzAnakonemeM ( cattAri ya sAmANiyasAhassIo causu bhaddAsaNa-sAhassIsu nisIyaMti) cArahajAra sAmAnikadeva cArahajAra bhadrAsanoM ke Upara baiTha gaye (taeNaM tassa sUriyAbhassa devarasa purathimeNaM cattAri aggamahisIo causu bhadAsaNesu nisIyaMti) isake bAda usa sUryAbhadevakI pUrvadizAmeM saparivAra cAra agramahiSiyAM cAra bhadrAsano para baiTha gaI (taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNapurasthimeNaM abhitariya parisAe ahadevasAhamsIo, aTThasu bhaddAsaNasAhassIsu nisIyaMti ) isake bAda 'tae Na tassa sUriyAbhassa devarasa' ityAdi / sUtrAya:-(tae NaM) tyA25chI ( tassa NaM sUriyAbhassa devassa avaruttareNaM uttarapurathimeNaM) te sUryAbhavana vAyavya bhI mane zAna mA ( cattAri ya sAmANiyasAhamsIo causu bhaddAsaNa-sAhassIsa nisIyati ) yA2 12 sAbhAni heve| yA2 9012 mdraasne| 52 mesI yA. (tapaNaM tassa sUriyAbhassa devarasa purathimeNaM cattAri aggamahi sIo ca usu bhaddAsaNesu nisIyaMti ) te 54ii te suuryaasdevanI pUrva dizAmAM parivAra sahita cAra amahiSi cAra bhadrAsane pare mesI gye| ( taeNa tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNapurathimeNa abhitaraparisAe aTTha devasAhassIo aTThasu bhaddAsaNasAharasIsu nisIyati) tyA257. sUryAbhovanI dakSiNa pUrvamAM eTale ke agni khUNAmAM Aja vyaMtara pariSadAnA ATha hajAra zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyasUtre tasya mUryAbhasya devasya dakSiNe madhyamAyAH pariSado daza devasAharacyo dazasu bhadrAsanasAhasrISu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya dakSiNapAzcAtye bAhyAyAH pariSado dvAdaza devasAhascyo dvAdazasu bhadrAsanasAhasrISu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya pAzcAtye sapta anIkAdhipatayaH saptasu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya caturdizi SoDaza AtmarakSakadevasAhastryaH SoDazasu bhadrAsanasAhasrISu niSIdanti, usa sUryAbhadevake dakSiNapaurastyameM-agnikonemeM-AbhyantarapariSadAke AThahajAra deva AThahajAra bhadrAsanoMpara baiTha gaye. (taeNaM tassa mUriyAbhassa devassa dAhiNeNa majjhimAe parisAe dasa devasAhassIo dasasu bhaddAsaNasAhassIsu nisIyaMti ) isake bAda usa sUryAbhadevakI dakSiNadizAmeM madhyamAparipadAke dazahajAradeva dazahajAra bhadrAsanoMke Upara baiTha gaye. (taeNaM tassa sUriyAbhassa dAhiNapaJcatthimeNaMbAhirAe parisAe bArasadevasAhassIo bArasasu bhadAsaNasAhassIsu nisIyaMti) isake bAda usa sUryAbhadevake nairRtyakone meM bAhyapariSadAke 12 hajAradevatA bArahajAra bhadrAsanoMpara baiTha gaye. (taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa pacatthimeNaM satta aNIyAhivaiNI sattahiM bhaddAsaNaMsi nisIyaMti) isake bAda usa sUryAbhadevakI pazcimadizAmeM sAta anikAdhipati sAta bhadrAsanoM baiTha gaye, (taeNaM tarasa sUriyAbhassa devassa caudisiM solasa AyarakkhadevasAhassio solasehiM bhadAsaNasAhassIhiM NisIyaMti) isake bAda usa sUryAbhadeva kI cAroM dizAoM meM 16 hajAra AtmarakSaka deva 16 hajAra bhadrAsanoM para heSa ATha 912 madrAsanA 52 mesI gayA. (tae NaM assa sUriyAbhassa devassa dAhiNeNa maNimAe parisAe dasa devasAhassIo dasasu bhadAsaNasAhassIsu nisiyati ) tyArapachI te sUryAbhadevanI dakSiNa dizA tarapha, madhyamAM pariSadAnA dasa hajAra deve 62 // 6012 mdraasne| 52 mesI AyA. (tae NaM tassa sUriyAbhassa dAhiNapaJcasthimeNa bAhirAe parisAe bArasadevasAharasIo bArasamu bhadAsaNasAhassIsu nisI yati ) tyA2. pachI te sUryAbhadevanA nitya tarapha bAhya pariSadAnA 12 hajAra devo 12 hajAra madrAsanI 52 mesI gayA. (taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa paJcatthimeNa satta aNiyAhivahaNo sattaiiM bhaddAsaNasi nisiyaMti ) tyA25chI te sUryAlavanI pazcimAzA ta26 sAta anAdhipatiyo sAta mdraasne| 52 mesI yasa. (tae NaM tassa sUriyAmarasa devassa cauddisiM solasa AyarakkhadevasAhassIo solase hiM bhaddAsaNasAhassIhiM nisiyaMci ) tyA254I sUryAbhavanI yAre ziyAmA 16 12 zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA sU0 96 sUryAbhadevasya sudharmasabhApravezAdinirUpaNama 699 tadyathA-paurastye catasraH sAhastryaH, dakSiNe catasraH sAhasyaH, pAzcAtye catasraH sAhastryaH, uttare catasraH saahstryH| teH khalu AtmarakSakadevAH sannaddhabaddhavarmitakavacAH utpIDitazarAsanapaTTikAH pinauveyAH AbiddhavimalavaracihnapaTTAH gRhItAyudhapraharaNAH trinatAni trisandhikAni vajramayakoTIni dhanapi pragRhya paryAtta kANDakalApA nIlapANayaH pItapANayaH raktapANayaH cApapANayaH cArupANayaH baiThe gaye, taM jahA-purathimeNaM cattAri sAhassIo dAhiNeNa cattAri sAhassIo, paccatthimeNaM cattAri sAhassIo uttareNaM cattAri sAhassIo) jaise-pUrva dizA meM cArahajAra, dakSiNadizA meM cAra hajAra, pazcimadizAmeM cArahajAra aura uttaradizA meM cArahajAra (teNaM AyarakravadevA sannaddhabaddhavammiyakavayA, uppIliyasarAsaNapaTTiyA, piNaddhagevijA, aviddhavimalavaraciMghapaTTA' gahiyAuhapaharaNA) ye saba AtmarakSaka deva gADhatara baddha aise kavaca se jo ki aGgarakSA ke liye acchI taraha se pahirA gayA thA. yukta the, pratyaMcA ke caDhAne se dhanudaMDa inakA vinamra thA arthAt dhanuSa inakA caDA huA thA, athavA dhanuSa ko inhoMne apane kaMdhoM para rakha choDA thA, sabane grIvA meM alaMkAra pahirA huA thA, jina nirmalavastroM ko inhoMne pahirA thA ve vastra inake zreSThacihnoM se yukta the. sabane apane2 hAthoMmeM dhanuSa Adi atroM ko aura khaDagAdika zastroM ko le rakhA thA (tiNayANi tisaMdhiyAI bayarAmaya koDINi dhaNUI pagijjha paDiyAiyakaMDakalAvA) Adi. madhya evaM avasAnarUpa mAtmarakSa ve!, 16 12 sdraasn| 52 mesI gayA. (taM jahA puratthimeNa cattAri sAhassIo, dAhiNeNa cattAri sAhassIo paJcatthimeNa cattAri sAhassIo uttareNa cattAri sAhassIo) pUrva dizAma yA2 62, dakSiNa dizAmA yA2 12 pazcima dizAmA yA2 12 bhane uttara dizAmA yA2 12 ( teNa AyarakkhadevA sannaddhabaddhabammiyakavayA. uppIliyasarAsaNapaTTiyA. piNaddha gevijjA Abiddha vimalayaraciMdhapaTTA gahiyAuhapaharaNA ) mA uthA mAtmarakSa he| gADhata25 / 45cothI-ke je aMgarakSaNa mATe sArI rIte paheravAmAM AvyAM hatAM-susajijata hatA. pratyaMcA caDhAvelI hovAthI emanA dhanuM "Do vinamra hatA eTale ke emanA dhanuSa caDhAvelAM hatAM. athavA te temaNe potAnA khabhA para dhanuSo paherI rAkhyAM hatAM. gaLAmAM badhAe alaMkAro paherI rAkhyA hatA. temaNe dhAraNa karelAM vastro zreSTha cihnothI yukta hatAM. teo badhAe potAnA hAthomAM dhanuSa vagere mantrI bhane ma pare zakhone ghA261 42 // 2||y tai. ( tiNayANi tisaMdhiyAI vayarAmayakoDINi dhaNUI pagijjha paDiyAiyakaMDakalAvA ) ti, madhya ane avasAnarUpa traNe sthAnomAM nata-namrIbhUta, temaja A traNe sthAnomAM zrI rAjaprazrIya sUtraH 01 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapranIyasUtre carmapANayaH daNDapANayaH khaGgapANayaH pAzapANayaH nIlapItaraktacAvacAruvarmadaNDakhaGgapAzadharAH AtmarakSA rakSopagAH guptA guptapAlitAH yuktA yuktapAlitAH pratyekaM pratyekaM samayato vitayataH kiGkarabhUtAstiSThanti // sU0 96 // TIkA - 'taNaM tassa' ityAdi - tataH khalu tasya sUryAbhasya devasya aparottare = pazcimottare digbhAge- vAyavyakoNe tathA uttarapaurastve digbhAgeIzAnakoNe ca catasraH sAmAnika sAhastryaH = catussahasrasaMkhyakAH sAmAnikadevAH catasRSu bhadrAsanasAhasrISu catussahasrasaMkhyakeSu bhadrAsaneSu niSIdanti= upavizanti / tataH khalu tasya sUryAbhadevasya paurastye = pUrvasyAM dizi cataratraH agramahiSyaH caturSu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhadevasya dakSiNapaurastye= agnikoNe AbhyantarapariSadaH == AbhyantarapariSatsambandhinaH aSTadevasAhastryaH aSTasahasrasaMkhyakA devA aSTasu bhadrAsaneSu = aSTasahasrasaMkhyakeSu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhadevasya dakSiNe = dakSiNasyAM dizi madhyamAyAH pariSadaH = madhyama pariSatsambandhino daza devasAhastryaH= dazasahasrasaMkhyakA devA dazasu bhadrAsanAsAhasrISu dazasahasrasaMkhyakeSu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataHkhalu tasya sUryAbhadevasya dakSiNapAzcAtye= naiRtye koNe bAhyAyAH pariSadaH = bAhyapariSatsambandhina: dvAdaza devasAhastryaH = dvAdazasahasrasaMkhyakAH 700 - tInoM sthAnoM meM nata - namrIbhUta tathA inhIM tIna sthAnoM meM sandhAnayukta, evaM vajramaya antabhAga vAle aise dhanuSoM ko lekara jinhoMne apane hAthoM meM bANasamUha le rakhA hai aise the (NIlapANiNo pItapANiNo rattapANiNo, cAvapANiNo, cArUpANiNo, cammapANiNo, daMDapANiNo, khaggapANiNo, pAsa pANiNo nIlapIyarattacAvacA rucammadaMDekhaggapAsadharA, AyarakkhA, rakkhovA guttA guttapAliyA, juttA juttapAliyA, patteya2 samayao kiMkarabhUyA citi) inameM kitaneka AtmarakSaka devoM ke hAtha nIlavarNavAle vANoM ke yoga se sadhAnayukta ane vamaya aMtabhAga yukta evAM dhanuSA ane khANasamUha jemaNe dhAraNu4relA che vA tethe sarva tA. ( NIlapANINo pItapANiNo rattapANiNo. cAvapANiNo, cArupANino, cammapANiNo, daMDapANiNo, khaggapANiNo pAsapANiNo, nIla- pIya-ratta - cAva- cArucammadaMDakhaggapAsadharA AyarakkhA rakkhovagA guttA guttapAliyA, juttA juttapAliyA patteyaM 2 samayao viNayao kiMkarabhUyA ciTThati ) samAMthI keTalAka AtmarakSaka devAnA hAtha nIlavaNu vALA mANeAnA cAgathI nIlavarNa vALA hatA, keTalAka AtmarakSaka devAnA hAtha A pramANe pItava vALA khANAnA zrI rAjapraznIya sUtra : 01 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sU. 96 sUryAbhadevasya sudharmasabhApravezAdinirUpaNam 701 devA dvAdazasu bhadrAsanasAhasrIpu-dvAdazasahasrasaMkhyakeSu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhadevasya pAzcAtye-pazcimadizi sapta anIkAdhipatayaH saptasu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataH khalu tasya sUryAbhadevasya caturdizi-catasRSu dikSu SoDaza AtmarakSakadevasAhasyaH SoDazasahasrasaMkhyakA AtmarakSaka devA SoDazasu bhadrAsanasAharatrISu SoDazasahastrasaMkhyakeSu bhadrAsaneSu niSIdanti, tadyathA paurastye catasraH sAhacyaHpUrvasyAM dizicatussahasrasaMkhyakAH, dakSiNe catasraH sAhasyaHdakSiNasyAM dizi catussahasrasaMkhyakAH uttare catasraH sAhacyA uttarasyAM dizi catussaharatrasaMkhyakAH, pAzcAtye catasraH sAhasthyaH pazcimAyAM dizi cturshsrsNkhykaaH| itthaM SoDazasahasrasaMkhyakA AtmarakSakA devA bodhyA iti / te khalu AtmarakSakA devAH sannaddhabaddhavarmitakavacAH sannaddhaM-zarIre AropaNAt vaddhaMgADhatarabandhanena bandhanAt , barmitam aGgarakSArthaM suSTutayA parihitaM kavacaM yaiste tathAbhUtAH, tathA-utpIDitazarAsanapaTTikAH utpIDhitA: pratyaJcAropaNena namrI:kRtAH zarAsanapaTTikA zarAsanapaTTikA: dhanurdaNDAH yaiste tathA-utpIDitAHskandhe szcApitA dhanurdaNDA yaiste tathAbhUtAH athavA-pinadragreveyA-paridhRtagrIvA 'laGkArAH, tathA AbiddhavimalavaravinhapaTTAH AviddhaH parihito vimalavaracinhapaTTaH nirmalazreSThacihnayuktapaTTo yaiste tathAbhUtAH, tathA-gRhItAyudhapraharaNAH gRhItAni AyudhAni-dhanurAdInyastrANi praharaNAni-khaDgAdizastrANi ca yaiste tathAbhUtAH, dhRtAstrazastrA ityarthaH, tathA-trinatAni-triSu sthAneSu-Adi madhyAvasAneSu natAni-namrIbhUtAni, trisandhikAni-AdimadhyAvasAneSu sandhAnayuktAni, tathA-vajramayakoTIni-vajramayyovajraratnamayyau koTI antyabhAgI yeSAM tAni tathoktAni dhanaMpi pragRhya-gRhItvA paryAttakANDa kalApA:-paryAttA:gRhItAH kANDakalAyAH bANasamUhA yaiste tathoktAH, tathA nIlapANayaH-nIlAH nIlavarNavAle the, kitaneka AtmarakSakadevoM ke hAtha isI taraha se pItavarNavAle bANoM ke yoga se pItavarNavAle the. kitaneka AtmarakSaka devoM ke hAtha lAlavarNavAle bANoM ke yoga se lAlavarNavAle the kitaneka inameM cApa haiM hAthoM meM jinake aise the, kitaneka cAru nAmake praharaNa se yukta haiM hAtha jinhoM ke aise bhI the ki jinake aMguSTha aura aMguliyAM AcchAdakacarma yogathI pItavarNavANA hatA, keTalAka AtmarakSaka denA hAtha lAlavarNavALA bANanA yogathI lAlavarNavALA hatA. emAMthI keTalAkanA hAthomAM cApa (dhanuSa) dhAraNa karelA hatA, keTalAka cAra nAmaka praharaNathI yukta che, hAtha jemanA evA hatA. emAMthI keTalAka evA paNa hatA ke jemanA aMguSTa ane zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 ___ rAjapraznIyasUtre pANayaHhastA yeSAM te tathoktAH, nIlavarNakANDakalApayogAt pANayo'pi kaipAMcid nIlavarNA bodhyAH / evaM pItavarNakANDakalApayogAt kecit pItapANayaH, raktavarNakANDakalApayogAt kecid raktapANayaH tathA kecid cApapANayaH-dhanurhastAH, kecit-cArupANayaH-cArunAmakapraharaNahastAH, kecitcarmapANayaH-aGguSThAGgalyAcchAdakacarmahastAH, kecit-daNDapANayaHdaNDahastAH, kecit-khaDgapANayaH-asihastAH kecit-pAzapANayaH-pAzahastAH, ata evate nIlapItaraktacApacArucarmadaNDakhaDgapAzadharAH, AtmarakSakA:-sUryAbhadevarakSAkaraNazIlAH rakSopagAH rakSAkarmaNi sarvadA sAvadhAnAH, guptAH-svAmimantragopanaparAH guptapAlikAH-guptA-anyapravezAnahatayA pAlitA-pAliH-svapatiyaiste tathA-svapatirakSaNe satatamudyuktAH, tathA-yuktAH-svakartavye sAvadhAnAH, yuktapAlikAH yuktA-anyo'nyasambandhavatI pAliH-patiyeSAM te tathoktAH-parasparasAmIpyasaMsthitazreNigatA ityarthaH, etAdRzAH santaste pratyekaM pratyekaM yathA se yukta thIM, kitaneka aise the ki jinake hAthoM meM kevala daNDa hI thA, kitaneka aise the ki jinake hAthoM meM talavAra hI thI, kitaneka aise the ki jinake hAthoM meM pAza-jAla the, isa taraha nIla, pIta, rakta, cApa carma, daNDa khaDga aura pAza ko liye hue ve saba AtmarakSaka deva, sUryAbhadeva kI rakSA karane meM kaTivaddha the. sAvadhAna the, svAmI ke maMtra ko gopana karane meM tatpara the, apanI2 pAlI ko-paMkti ko pAlana karane meM isa tarahase satata udyakta the ki jinase usameM koI dUsarA praviSTa na ho sake, inameM se pratyeka apane2 kartavya pAlana meM sAvadhAna thA. inhoMne jo apanI2 paMkti banA rakhI thI vaha bilakula samIpa thI-dUra nahIM thI. arthAt Apasa meM eka AMgaLIo AcchAdaka carmathI yukta hatA. keTalAka evA paNa hatA ke jemanA hAthamAM phakta daMDa ja hatA, keTalAka evA paNa hatA ke jemanA hAthamAM talavAra ja hatI, keTalAka evA paNa hatA ke jemanA hAthamAM pAzaone di. pramANe nAsa, pAta, 27ta, yApa, yama, 3, ma bhane pAzAne dhAraNa karelA te badhA AtmarakSaka deve sUryAbhadevanI rakSA karavA mATe taiyAra hatA, sAvadhAna hatA, svAmInA maMtrane gepana karavAmAM tatapara hatA, pitapotAnI paMktine temaNe evI rIte suvyasthita goThavI hatI ke jethI bIje kaI temAM pravezI zake nahIM emAnA badhA potapotAnA kartavya pAlanamAM sAvadhAna hatA emaNe je potapotAnI katAro banAvI rAkhI hatI te dUra nahi paNa sAva najIka zrI rAjapraznIya sUtraH 01 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subodhinI TIkA. sa. 93 sUryAbhadevasya sudharmasabhApravezAdinirUpaNama 703 syAttathA samayataH-AcArataH-AtmarakSakadevAcAreNa vinayataH-vinayena kiGkarabhUtAH-kiGkaradevasadRzAstiSThanti iti / AtmarakSakA devA hi svAcAraparipAlanAyaiva kiGkaradevasAdRzyaM bhajante / vastutastu te mAnyA eveti bodhyam // sU. 96 // itthaM bhagavataH sakAzAtsUryAbhadevasya sakalaM caritamupazrutya samprati sUryAbhadevasya tatsAmAnikadevAnAM ca sUryAbhavimAne kiyatI sthitiH ? iti jijJAsitukAmo gautamasvAmI pRcchati mUlam - sUriyAbhassa NaM bhaMte / devassa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! cattAri paliovamAiM ThiI paNNattA / sariyAbhassa Na bhaMte ! devassa sAmANiyaparisovavaNNagANaM devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA ? goymaa| cattAri paliovamAiM ThiI paNNattA, mahiDa Dhie mahajjutie mahabbale mahAyase mahAsokkhe mahANubhAge sUriyAbhe deve / aho NaM bhaMte ! sUriyAbhe deve mahiDa Dhie jAva mahANubhAge // sa0 97 // dUsare se sambandha vAlI thI. isa prakAra ke una AtmarakSakadevoMmeM pratyeka AtmarakSakadeva AtmarakSaka deva ke AcAra se, vinaya se kiMkaradevake jaise bane hue the ye AtmarakSakadeva apane AcAra ke paripAlana ke liye kiGkaradevoM ke jaise kahe gaye haiN| vaise to ye mAnanIya hI hote haiM aisA jAnanA cAhiye. / TIkArtha isakA mUlArtha ke jaisA hI hai // 96 // isa prakAra bhagavAn se sUryAbhadeva ke sakala caritra ko sunakara aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki mUryAbhadeva kI tathA usake sAmAnika najIka hatI. eTale ke katAre ekadama bIjI katArone aDIne banAvavAmAM AvelI hatI. A pramANe te AtmarakSaka devamAMthI dareke dareka AtmarakSaka deva AtmarakSaka devanA AcArathI, vinayathI, kiMkara deva jevA banI gayA hatA. e badhA AtmarakSaka deva pitAnA AcAranI paripAlanAnI apekSAe kikara deva jevA kahevAya che. Ama to eo sarve sammAnanIya ja gaNAya che. TIkArtha - A sUtrano TIkAthe mUlAI pramANe ja che. je sUTa 96 che A pramANe bhagavAnanI sUryAbhadevanA caritra viSenI badhI vigatene sAMbhaLIne gautama prabhune A pramANe pUche che ke-sUryAbhadevanI temaja temanA sAmA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 rAjapraznIyasatre chAyA-sUryAbhasya khalu bhadanta ! devasya kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptAH ? gautama ! catvAri palyopamAni sthitiH prjnyptaa| sUryAbhasya khalu bhadanta devasya sAmAnikapariSadupapannakAnAM devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? gautama ! catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA mahaddhiko mahAdyutiko mahAvalo mahAyazA mahAsaukhyo mahAnubhAgaH sUryAbho devaH / aho khalu bhadanta / sUryAbho devo mahAddhiko yAvanmahAnubhAgaH // 97 / / devoM kI sUryAbhavimAna meM kitanI sthiti kahI gaI hai_ 'mariyAbhassa gaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ! ityAdi / sUtrArtha-(sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaMThiI paNNattA) he bhadanta ! sUryAbhadeva kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? (goyamA ! cattAri palIovamAI ThiI paNNattA) he gautama ! sUryAbhadevakI cAra palyopama kI sthiti kahI gaI hai| (sUriyAbhassa gaM bhaMte devassa sAmANiyaparisovavaNNagANaM devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA) he bhadanta ! sUryAbhadeva ke sAmAnikapariSadupapannaka devoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? ( goyamA ! cattAripaliovamAI ThiI paNNattA) he gautama ! sUryAbhadeva ke sAmAnikapariSadupapannaka devoM kI sthiti 4 palyopama kI kahI gaI hai| ( mahaDdie, mahajjutie mahabbale, mahAyase, mahAsokkhe, mahANubhAge sariyAme deve) yaha sUryAbhadeva mahARddhivAlA, mahAdyutivAlA, mahAbalavAlA, mahAyazavAlA, mahAsaukhyavAlA evaM mahAprabhAvavAlA kahA gayA hai, (ahoNaM nika devenI sUryAbhavimAnamAM keTalI sthiti kahevAya che. sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ityAdi / sUtrAtha:-(sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ) . mata ! sUryAmahevanI sthiti sA nI vAmAM mAvI cha ? ( goyamA ! cattAri paliovamAi ThiI paNNattA) gautama ! sUryAmapanI sthiti yA2 58ye|5m 28 4AmA mAkI che. (sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa sAmANiya parisovavaNNagANaM devANa kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ) mahata ! sUryAsa vinA sAmAni pariSadu55nna vAnI sthiti eal janI 4Ama mAvI cha ? (goyamA ! cattAripaliovamAI ThiI paNNattA ) gotama ! sUryAsavinA sAmAna pariSa. 5panna vAnI sthiti 4 pkssye|5 2TI 4vAya cha. ( mahaDhie, mahajjutie mahabbale, mahAyase, mahAsokkhe, mahANubhAge sUriyAbhe deve ) 2. sUryAmadeva mahARddhi mahAdyuti, mahAbaLa mahAyaza, mahAsaukhya ane mahAprabhAva saMpanna kahevAya che. zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 705 subodhinI TIkA, sa. 97 sUryAbhasthitiviSaye gautamaprabha: TIkA- sUriyAbhassa NaM' ityAdihe bhadanta / sUbhisya devasya sUryAbhe vimAne kiyantaM kAlaM sthitiH -kiyatkAlAvadhikA sthitiH prajJaptA ? bhagavAnAha-he gautama / sUryAbhasya devasya sUryAbhe vimAne catvAri palyopamAni yAvat sthitirasti / punagauMtamasvAmI pRcchati-he bhadanta ! sUryAbhasya devasya ye sAmAnikapariSadupapannakA devA bhavanti teSAM kiyantaM kAlaM sthiti bhavati ? bhagavAnAha-he gautama ! sUryAbhadevasambandhinAM sAmAnikapariSadupapannakAnAM devAnAmaSi catvAri palyopamAni yAvat sthitibhavati / tathA-he gautama / sa sUryAbho devo mahaddhikaH-sAtizayavimAnAdiRddhiyuktaH, mahAdyutikaH-zarIrAbharaNAdyanupamaprabhAyuktaH mahAbala:- atizayabalazAlI, mahAyazAH-vistRtakIrtiH mahAsaukhyaH -atisaukhyayuktaH mahAnubhAvAH-atizayaprabhAvayuktazcAsti / etavachutvA gautamasvAmI sAzcaryamAha-'ahoNaM' ityAdi, 'aho' ityAzcarye 'khalu' iti vaakyaalngkaare| he bhadanta! sUryAbho devo mahaddhiko yAvat mahAnubhAgo'sti ! iti // sU0 79 / / itizrI vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalita kalApAlApaka-pravizuddha gadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka-zrI zAhUchatrapati kolhApurarAjapradatta "jainazAstrAcArya" padabhUSita-kolhApura rAjaguru-bAlabrahmacArI-jainAcArya-jaina dharmadivAkara-pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitAyAM rAjapraznIyasUtrasya subodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM sUryAbhadevasya prathamo'dhikAraH samAptaH bhaMte ! sariyAme deve mahiiDhie jAva mahANubhAge) isa prakAra sUryAbhadeva ke viSaya meM sunakara Azcaryayukta bane hue gotamasvAmIne prabhu se aisA kahAaho ! bhadanta ! sUryAbhadeva aisA mahAddhika yAvat mahAprabhAvayukta hai| TIkArtha spaSTa hai, sAtizayavimAna Adi se yukta hone ke kAraNa aho Na bhaMte ! sUriyAbhe deve mahi Dhie jAva mahANubhAge) sUryAmahe viSe mAvI adabhuta vAto sAMbhaLIne navAI pAmelA gautamasvAmIe prabhune A pramANe kahyuM che ke aho ! bhadaMta ! sUryAbhadeva A mahaddhika yAvat mahAprabhAva saMpanna che ! TakAtha-spaSTa ja che. sAtizaya vimAna vagerethI yukta havA badala sUryAbhadeva mahAddhi saMpanna, zarIra AbharaNa vagerenI anupama prabhAthI yukta havA zrI rAjaprakSIya sUtraH 01 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 rAjapraznIyastre sUryAbhadeva ko mahARddhivAlA, zarIra AbharaNa Adi kI anupamaprabhA se yukta hone ke kAraNa mahAdyutivAlA, atizayabala se yukta hone ke kAraNa mahAbalavAlA. vistRta kIrti se yukta hone ke kAraNa mahAyazavAlA, atizayasukha se yukta hone ke kAraNa mahAsukhavAlA, evaM atizayaprabhAva se yukta hone ke kAraNa mahAnubhAvavAlA kahA gayA hai // sa. 97 // zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'rAjapraznIyasUtra' kI subodhinI TIkA kA sUryAbhadeva nAmakA pahalA adhikAra samApta badala mahAvRti saMpanna, atizaya baLathI yukta hovA badala mahAbaLa saMpanna, viratRta kIrti-yukta hovA badala mahAzaya saMpanna, atizaya sukhathI yukta havA badala, mahAsukha saMpanna ane atizaya prabhAvazAlI hovAthI mahAnubhAva kahevAmAM bhAvyecha. // sU0 87 // zrI jainAcArya jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta rAjaprazrIya sUtra"nI sudhinI TIkAne sUryAbhadeva nAmane pahelo adhikAra samApta zrI rAjaprakSIya sUtraH 01