________________
-
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ६ सू.७ अधिकरणस्वरूपम् अजीवा इत्युक्तम् । तत्र येन केनचिल् पर्यायेण विशिष्ट द्रव्य मास्त्रस्याऽधिकरणं भवति न तु सामान्य मिति बयितुं पर्यायाणा मालशाधिकरणत्व ज्ञापनाय सूत्रे 'जीवा अजीधा-इति बहुवचनं कृतमिति भावः। ॥७॥
तवार्थनियुक्ति:-पूर्व सूत्रे साम्परायिक कर्मासबविशेष हेतुत्वेन तीन मन्दादयो भाषा:-धीर्याधिकरण विशेषाश्च पतिपातिता, तत्र-तीनमन्दादयो भासः प्रकर्षाप्रकर्षादिलक्षणा लोकपसिद्धत्वात्स्तु प्रतीता, वीर्यञ्च-जोदस्य वीर्यान्तराय कर्मणः क्षयोपशमायोजनः क्षयप्रयोजनो या भावः क्षायोपशमिकः क्षायिकश्च पूर्वमुक्तमायएवेति, अथ किन्तावदधिकरणस्वरूप-३ कतिविधश्च तत् खल्वधिकरण? से युक्त होकर ही द्रव्य आस्रव का अधिकरण होता है, सामान्य द्रव्य नहीं। (क्योंकि पर्याय विहीन सामान्य द्रव्य का अस्तित्व ही संभव नहीं है) इस तथ्य को सूचित करने के किए, पर्याप आनव के अधिकरण हैं, यह प्रक्षा करने के लिए सम्म 'जीवाजीचा' इस प्रकार बहुवचन का प्रयोग किया गया है |७||
तत्यार्थनियुक्ति-पूर्वसूत्र में बतलाया गया है कि तीव्रभाव, मन्दभाव आदि, तथा वीर्य विशेष और अधिकरण विशेष साम्प. रायिक आत्र में विशेषता उत्पन्न करने के हेतु हैं । इन में से तीव्रभाव, मन्दभाध आदि प्रबर्ष एवं अपहर्ष रूप होते है और लोक में प्रसिद्ध होने के कारण स्तुप्रतीत है। बीर्यान्तराम कर्म के क्षयोपशम से उत्पन्न होनेवाला क्षायोपशमिक वीर्य और क्षय से उत्पन्न होनेवाला क्षायिक वीर्य प्रायः पहले ही कहा जा चुका है। किन्तु अधिकरण क्या है उसके कितने भेद हैं ? इस प्रकार की जिज्ञासा होने पर कहते हैंછે. કેઈ ન કેઈ પર્યાયથી ચુકત થઈને જ દ્રવ્ય આસવનું અધિકરણ થાય છે સામાન્ય દ્રવ્ય નહીં. (કારણ કે પર્યાવિહીન સામાન્ય દ્રવ્યનું અસ્તિત્વ જે શકય નથી). આ તથ્યને સૂચિત કરવાના આશયેપર્યાય આસ્ત્રના અધિકરણ છે, એ પ્રકટ કરવા માટે સૂત્રમાં “જીવાજીવા એ મુજબ બહુવચનને પ્રયોગ કરવામાં અાવ્યું છે કેવા
તત્ત્વાનિયુક્તિ-પૂર્વસૂત્રમાં બતાવવામાં આવ્યું કે તીવ્રભાવ, મન્દભાવ આદિ તથા વીર્યવિશેષ તથા અધિકરણ વિશેષ સામ્પરાયિક આસ્સવમાં વિશેષતા ઉત્પન્ન કરવાના કારણરૂપ હોય છે. આમાંથી તીવ્રભાવ, મન્દભાવ આદિ પ્રકર્ષ અને અપકર્ષરૂપ હોય છે તેમજ લેકમાં પ્રસિદ્ધ હોવાના કારણે સુપ્રતીત છે વીતરાયકર્મના ક્ષપશમથી ઉત્પન્ન થનારા ક્ષાપશમિક વીર્ય અને ક્ષયથી ઉત્પન્ન થનારું ક્ષાયિક વીર્ય પાયા પહેલા જ કહેવાઈ ગયા છે પરત
