Book Title: Balbharata
Author(s): Amarchandrasuri, Shivdatta Pt
Publisher: Tukaram Javaji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034192/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho! zrutajJAnam" graMtha jIrNoddhAra 160 bAlabhArata : dravya sahAyaka : adhyAtmayogI pU. AcArya bhagavaMta zrI vijaye kalApUrNasUrIzvarajI ma.sA. nA ziSyaratna pU. gaNivarya zrI tIrthabhadravijayajI ma.sA.nI preraNAthI pAlitANAmAM thayela saM. 2068 nA bhavya upadhAna tapa tathA 99 yAtrA thayela. tenA jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla somala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2069 I. 2013 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) seTa naM.-1 kramAMka prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustakanuM nAma rttA-TIDADAra - saMpAha pU. vikramasUrijI ma.sA. pRSTha pU. jinadAsagaNi cUrNIkAra pU. meghavijayajI gaNi ma. sA. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda - 05. 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 zrI naMdIsUtra avacUrI zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI zrI arhadgItA bhagavadgItA zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH zrI yUkti prakAzasUtraM zrI mAnatuGgazAstram aparAjitapRcchA zilpa smRti vAstu vidyAyAm zilparatnam bhAga - 1 zilparatnam bhAga - 2 prAsAdatilaka kAzyazilpam prAsAdamaJjarI rAjavallabha yAne zilpazAstra zilpadIpaka vAstusAra dIpArNava uttarArdha jinaprAsAda mArtaNDa jaina graMthAvalI hIrakalaza jaina jyotiSa | nyAyapravezaH bhAga-1 dIpArNava pUrvArdha | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga - 1 | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-2 prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha tattpopaplavasiMhaH zaktivAdAdarzaH kSIrArNava vedhavAstu prabhAkara pU. bhadrabAhusvAmI ma.sA. pU. padmasAgarajI gaNi ma.sA. pU. mAnatuMgavijayajI ma.sA. zrI bI. bhaTTAcArya | zrI naMdalAla cunilAla somapurA zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI vinAyaka gaNeza ApaTe zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI nArAyaNa bhAratI goMsAI zrI gaMgAdharajI praNIta zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI naMdalAla cunIlAla somapurA zrI jaina zvetAmbara konphransa zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI pU. municaMdrasUrijI ma. sA. zrI eca. Ara. kApaDIA zrI becaradAsa jIvarAja dozI zrI jayarAzI bhaTTa, bI. bhaTTAcArya zrI sudarzanAcArya zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 238 286 84 18 48 54 810 850 322 280 162 302 156 352 120 88 110 498 502 454 226 640 452 500 454 188 214 414 192 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 824 288 30 | zinjaratnAkara prAsAda maMDana zrI siddhahema bRhadavRtti bRhannyAsa adhyAya-1 | zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-2 zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 zrI narmadAzaMkara zAstrI | paM. bhagavAnadAsa jaina pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. bhAvasUrinI ma.sA. 520 034 (). pU. bhAvasUri ma.sA. zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (2) 324 302 196 039. 190 040 | tilaka 202 480 228 60 044 218 036. | zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-5 037 vAstunighaMTu 038 | tilakamannarI bhAga-1 tilakamagnarI bhAga-2 tilakamajharI bhAga-3 sakhasandhAna mahAkAvyam saptabhaphImimAMsA nyAyAvatAra vyutpattivAda guDhArthatattvaloka sAmAnya niryukti guDhArthatattvAloka 046 saptabhInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA nayopadeza bhAga-1 taraSiNIkaraNI nayopadeza bhAga-2 tarakiNItaraNI nyAyasamuccaya cAdyArthaprakAzaH dina zuddhi prakaraNa 053 bRhad dhAraNA yaMtra 05 | jyotirmahodaya pU. bhAvasUrinI ma.sA. pU. bhAvasUrina ma.sA. prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. vijayaamRtasUrizvarajI pU. paM. zivAnandavijayajI satiSacaMdra vidyAbhUSaNa zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) pU. lAvaNyasUrijI. zrIveNImAdhava zAstrI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. darzanavijayajI pU. darzanavijayajI sa. pU. akSayavijayajI 045 190 138 296 (04) 210 274 286 216 532 113 112 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra bhASA | 218. | 164 saMyojaka - bAbulAla saremala zAha zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIzana sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, mahAvAha-04. (mo.) 8427585804 (yo) 2213 2543 (5-mela) ahoshrut.bs@gmail.com maho zrutajJAnamajtha ddhiAra - saMvata 2075 (5. 2010)- seTa naM-2 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustasI www.ahoshrut.org vebasAITa 52thI ugl stGirls sii zAze. krama pustakanuM nAma tA-TI8152-saMpaES pRSTha 055 | zrI siddhahema bRhavRtti bRhadanyAsa adhyAya-6 | pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pa. jinavijayajI ma.sA. 160 057 lAratIya Tana bhe| saMskRti sanomana pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH zrI dharmadattasUri 202 059 | vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri jaina saMgIta rAgamALA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI | 306 061 | caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) | zrI rasikalAla eca. kApaDIA 062 | vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya |saM zrI sudarzanAcArya 668 063 | candraprabhA hemakaumudI saM pU. meghavijayajI gaNi 516 064| viveka vilAsa saM/. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha | pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 | sanmatitattvasopAnam | saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 420 06764zamAtA vahI guzanuvAha gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 | moharAjAparAjayam saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA 428 070 | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/. | zrI aMbAlAla premacaMda 406 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA | saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 308 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 on jaina sAmudrikanAM pAMca graMtho 14. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 376 060 322 073 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '075 374 238 194 192 254 260 | jaina citra kalpadruma bhAga-1 16 | jaina citra kalpadruma bhAga-2 77) saMgIta nATya rUpAvalI 13 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 79 | zilpa cintAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 081 bRhad zilpa zAstra bhAga-2 | bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083. AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 kalyANa kAraka 085 | vinorana zora kathA ratna koza bhAga-1 kathA ratna koza bhAga-2 088 | hastasagnIvanama 238 260 guja. | | zrI sArAbhAI navAba guja. | zrI saYTmAruM navAva guja. | zrI vidyA saramA navIna guja. | zrI sArAmAruM navIna guja. | zrI manasubAna muvAmana guja. | zrI nannAtha maMvArama guja. | zrI nannAtha maMvArama guja. | zrI gagannAtha maMvArama guja. | . vantisAgaranI guja. | zrI vardhamAna parvanAtha zatrI saM./hiM zrI naMdalAla zarmA guja. | zrI levalAsa gIvarAna kozI guja. | zrI levalAsa navarIna lozI sa. pU. meniyanI saM. pU.vinayanI, pU. puNyavijayajI AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 114 '084. 910 436 336 087 230 322 (089/ 114 endracaturvizatikA sammati tarka mahArNavAvatArikA 560 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra krama 272 240 saM. 254 282 466 342 362 134 70 316 224 612 307 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| | pustaka nAma kartA TIkAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka 91 | syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI saM. motIlAla lAghAjI punA 92 | | syAdvAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 93 | syAdvAda ratnAkara bhAga-3 bAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 94 | | syAdvAda ratnAkara bhAga-4 bAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA | syAdvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 96 | pavitra kalpasUtra puNyavijayajI sArAbhAI navAba 97 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-1 bhojadeva | TI. gaNapati zAstrI 98 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhojadeva | TI. gaNapati zAstrI 99 | bhuvanadIpaka padmaprabhasUrijI | veMkaTeza presa 100 | gAthAsahastrI samayasuMdarajI saM. | sukhalAlajI 101 | bhAratIya prAcIna lipImAlA | gaurIzaMkara ojhA hindI | munzIrAma manohararAma 102 | zabdaratnAkara sAdhusundarajI saM. haragovindadAsa becaradAsa 103 | sabodhavANI prakAza nyAyavijayajI |sN./g / hemacaMdrAcArya jaina sabhA 104 | laghu prabaMdha saMgraha jayaMta pI. ThAkara saM. orIenTa insTITyuTa baroDA 105 | jaina stotra saMcaya-1-2-3 mANikyasAgarasUrijI saM, AgamoddhAraka sabhA 106 | sanmati tarka prakaraNa bhAga-1,2,3 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 107 | sanmati tarka prakaraNa bhAga-4.5 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 108 | nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA satiSacaMdra vidyAbhUSaNa esiyATIka sosAyaTI 109 | jaina lekha saMgraha bhAga-1 puraNacaMdra nAhara | puraNacaMdra nAhara 110 | jaina lekha saMgraha bhAga-2 puraNacaMdra nAhara saM./hi puraNacaMdra nAhara 111 | jaina lekha saMgraha bhAga-3 puraNacaMdra nAhara saM./hi / puraNacaMdra nAhara 112 | | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 kAMtivijayajI saM./hi | jinadattasUri jJAnabhaMDAra 113 | jaina pratimA lekha saMgraha daulatasiMha loDhA saM./hi | aravinda dhAmaNiyA 114 | rAdhanapura pratimA lekha saMdoha vizAlavijayajI saM./gu | yazovijayajI graMthamALA 115 | prAcina lekha saMgraha-1 vijayadharmasUrijI saM./gu | yazovijayajI graMthamALA 116 | bIkAnera jaina lekha saMgraha agaracaMda nAhaTA saM./hi nAhaTA bradharsa 117 | prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 jinavijayajI saM./hi | jaina AtmAnaMda sabhA 118 | prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 jinavijayajI saM./hi | jaina AtmAnaMda sabhA 119 | gujarAtanA aitihAsika lekho-1 girajAzaMkara zAstrI saM./gu | phArvasa gujarAtI sabhA 120 | gujarAtanA aitihAsika lekho-2 girajAzaMkara zAstrI saM./gu | phArbasa gujarAtI sabhA 121 | gujarAtanA aitihAsika lekho-3 girajAzaMkara zAstrI phArbasa gujarAtI sabhA 122 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-1 | pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 123|| | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-4 pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 124 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-5 pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 125 | kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa pI. pITarasana | bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipA. 126 | vijayadeva mAhAtmyam | jinavijayajI saM. jaina satya saMzodhaka 514 454 354 saM./hi 337 354 372 142 336 364 218 656 122 764 404 404 540 274 saM./gu 414 400 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra saMvata 2068 (I. 2012) seTa naM.-4 - - - prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustaka nAma bhASA prakAzaka karttA / saMpAdaka sArAbhAI navAba mahAprabhAvika navasmaraNa guja. sArAbhAI navAba guja. hIrAlAla haMsarAja guja. pI. pITarasana aMgrejI kuMvarajI AnaMdajI zIla khaMDa 133 karaNa prakAzaH brahmadeva 134 | nyAyavizArada maho. yazovijayajI svahastalikhita kRti saMgraha yazodevasUrijI 135 bhaugolika koza- 1 DAhyAbhAI pItAMvaradAsa 136 bhaugolika koza-2 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa jinavijayajI 137 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 1 aMka - 1, 2 jinavijayajI jinavijayajI jinavijayajI jinavijayajI jinavijayajI krama 127 128 jaina citra kalpalatA 129 jaina dharmano prAcIna itihAsa bhAga - 2 130 oparezana ina sarca opha saM. menyu. bhAga-6 131 jaina gaNita vicAra 132 | daivajJa kAmadhenu ( prAcina jyotiSa graMtha) 138 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 1 aMka 3, 4 139 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 2 aMka - 1, 2 140 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 2 aMka-3, 4 4 141 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 3 aMka-1, 142 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 3 aMka-3, 143 navapadonI AnupUrvI bhAga-1 144 navapadonI AnupUrvI bhAga-2 145 navapadonI AnupUrvI bhAga-3 146 bhASavati 147 jaina siddhAMta kaumudI (ardhamAgadhI vyAkaraNa) 148 maMtrarAja guNakalpa mahodadhi 149 phakkIkA ratnamaMjUSA- 1, 2 150 | anubhUta siddha vizAyaMtra (cha kalpa saMgraha) 151 sArAvali 152 jyotiSa siddhAMta saMgraha 153 1 2 jJAna pradIpikA tathA sAmudrika zAstram nUtana saMkalana A. caMdrasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - ujjaina zrI gujarAtI zve. mU. jaina saMgha hastaprata bhaMDAra kalakattA somavijayajI somavijayajI somavijayajI zatAnaMda mArachatA ranacaMdra svAmI jayadayAla zarmA kanakalAla ThAkUra meghavijayajI kalyANa vardhana vizvezvaraprasAda dvivedI rAmavyAsa pAnDeya hastaprata sUcIpatra hastaprata sUcIpatra guja. saM. saM./aM. guja. guja. guja. hindI hindI hindI hindI hindI hindI guja. guja. guja. saM./hi prA./saM. hindI saM. saM./ guja saM. saM. saM. hindI hindI sArAbhAI navAba sArAbhAI navAba hIrAlAla haMsarAja eziyATIka sosAyaTI jaina dharma prasAraka sabhA vraja. bI. dAsa banArasa sudhAkara dvivedi yazobhAratI prakAzana gujarAta varnAkyulara sosAyaTI gujarAta varnAkyulara sosAyaTI jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA zAha bAbulAla savacaMda zAha bAbulAla savacaMda zAha bAbulAla savacaMda eca. bI. guptA enDa sansa banArasa bhairodAna seThIyA jayadayAla zarmA harikRSNa nibaMdha mahAvIra graMthamALA pAMDuraMga jIvAjI bIjabhUSaNadAsa jaina siddhAMta bhavana banArasa zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 754 84 194 171 90 310 276 69 100 136 266 244 274 168 282 182 384 376 387 174 320 286 272 142 260 232 160 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra krama viSaya saMpAdaka/prakAzaka prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustaka nAma 154 uNAdi sUtro opha hemacaMdrAcArya 155 | uNAdi gaNa vivRtti karttA / saMpAdaka pU. hemacaMdrAcArya pU. hemacaMdrAcArya 156 prAkRta prakAza-saTIka 157 dravya parikSA aura dhAtu utpatti 158 Arambhasidhdhi saTIka 159 khaMDaharo kA vaibhava 160 bAlabhArata 161 giranAra mAhAtmya 162 | giranAra galpa 163 praznottara sArdha zataka 164 bhAratiya saMpAdana zAstra 165 vibhaktyartha nirNaya 166 vyoma vatI - 1 167 vyoma vatI - 2 168 jaina nyAyakhaMDa khAdyam 169 haritakAvyAdi nighaMTU 170 yoga ciMtAmaNi- saTIka 171 vasaMtarAja zakunam 172 mahAvidyA viDaMbanA 173 jyotirnibandha 174 meghamAlA vicAra 175 muhUrta ciMtAmaNi- saTIka 176 | mAnasollAsa saTIka - 1 177 mAnasollAsa saTIka - 2 178 jyotiSa sAra prAkRta 179 muhUrta saMgraha 180 hindu esTrolojI bhAmAha Thakkara pherU pU. udayaprabhadevasUrijI pU. kAntIsAgarajI pU. amaracaMdrasUrijI daulatacaMda paraSottamadAsa pU. lalitavijayajI pU. kSamAkalyANavijayajI mUlarAja jaina giridhara jhA zivAcArya zivAcArya saMvata 2069 (I. 2013) seTa naM. 5 - - yazovijayajI vyAkaraNa vyAkaraNa vyAkaraNa dhAtu jyotISa zIlpa prakaraNa sAhitya nyAya nyAya nyAya upA. nyAya bhAva mizra Ayurveda pU. harSakIrtisUrijI Ayurveda jyotiSa pU. bhAnucandra gaNi TIkA jyotiSa pU. bhuvanasundarasUri TIkA zivarAja jyotiSa jyotiSa pU. vijayaprabhasUrI rAmakRta pramitAkSaya TIkA jyotiSa bhulAkamalla somezvara jyotiSa bhulAkamalla somezvara jyotiSa bhagavAnadAsa jaina jyotiSa aMbAlAla zarmA jyotiSa pitAmbaradAsa trIbhovanadAsa jyotiSa kAvya tIrtha tIrtha bhASA saMskRta saMskRta prAkRta saMskRta/hindI saMskRta hindI saMskRta saMskRta / gujarAtI saMskRta/ gujarAtI hindI hindI saMskRta saMskRta saMskRta saMskRta / hindI saMskRta/hindI saMskRta / hindI saMskRta saMskRta saMskRta saMskRta/ gujarAtI saMskRta saMskRta saMskRta prAkRta / hindI gujarAtI gujarAtI johana kriSTe pU. manoharavijayajI jaya kRSNadAsa guptA bhaMvaralAla nAhaTA pU. jitendravijayajI bhAratIya jJAnapITha paM. zIvadatta jaina patra haMsakavijaya phrI lAyabrerI sAdhvIjI vicakSaNAzrIjI jaina vidyAbhavana, lAhora caukhambA prakAzana saMpUrNAnaMda saMskRta yunivarsiTI saMpUrNAnaMda saMskRta vidyAlaya badrInAtha zukla zIva zarmA lakSmI veMkaTeza presa khemarAja kRSNadAsa senTrala lAyabrerI AnaMda Azrama meghajI hIrajI anUpa mizra orienTa insTITyUTa orienTa insTITyUTa bhagavAnadAsa jaina zAstrI jagannAtha parazurAma dvivedI pitAmbaradAsa TI. mahetA pRSTha 304 122 208 70 310 462 512 264 144 256 75 488 226 365 190 480 352 596 250 391 114 238 166 368 88 356 168 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543. E-mail : ahoshrut.bs@gmail.com zAha vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-380005. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2071 (I. 2015) seTa naM.-6 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI DijiTAijhezana dvArA DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| viSaya bhASA pRSTha krama pustaka nAma 181 | kAvyaprakAza bhAga-1 - saMpAdaka / prakAzaka pUjya jinavijayajI saMskRta 364 182 kAvyaprakAza bhAga-2 saMskRta 222 183 kAvyaprakAza ullAsa-2 ane 3 saMskRta 184 | nRtyaratna koza bhAga-1 saMskRta 156 kartA / TikAkAra pUjya mammaTAcArya kRta pUjya mammaTAcArya kRta upA. yazovijayajI zrI kumbhakarNa nRpati zrI kumbhakarNa nRpati zrI azokamalajI | zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva saMskRta 185 | nRtyaratra koza bhAga-2 186 | | nRtyAdhyAya 187 | saMgIratnAkara bhAga-1 saTIka 504 pUjya jinavijayajI yazobhArati jaina prakAzana samiti 330 zrI rasIkalAla choTAlAla zrI rasIkalAla choTAlAla 248 zrI vAcaspati gairobhA | zrI subramaNyama zAstrI 448 | zrI subramaNyama zAstrI | zrI subramaNyama zAstrI | zrI subramaNyama zAstrI 632 zrI maMgeza rAmakRSNa telaMga mukti-kamala-jaina mohana graMthamAlA | | 244 saMskRta /hindI saMskRta/aMgrejI saMskRta/aMgrejI saMskRta/aMgrejI saMskRta/aMgrejI saMskRta | saMgIratnAkara bhAga-2 saTIka nArada zrI hIrAlAla kApaDIyA zrI caMdrazekhara zAstrI 189 | saMgIratnAkara bhAga-3 saTIka 190 saMgIranAkara bhAga-4 saTIka 191 saMgIta makaranda saMgIta nRtya ane nATya saMbaMdhI 192 jaina graMtho 193 | nyAyabiMdu saTIka 194 | zIghrabodha bhAga-1 thI 5 195 | zIghrabodha bhAga-6 thI 10 196 | zIghrabodha bhAga-11 thI 15 197 | zIghrabodha bhAga-16 thI 20 198 | zIghrabodha bhAga-21 thI 25 199 | adhyAtmasAra saTIka sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 422 gujarAtI saMskRta hindI hindI hindI hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 304 sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA pUjya dharmotarAcArya pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI / pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya gaMbhIravijayajI eca.DI. velanakara 446 sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 414 hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 409 476 saMskRta/gujarAtI | narottamadAsa bhAnajI siMghI jaina zAstra zikSApITha saMskRta/gujarAtI | jJAtaputra bhagavAna mahAvIra TrasTa saMskRta 200 | chandonuzAsana 201 | maggAnusAriyA 444 zrI DI. esa zAha 146 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543. E-mail : ahoshrut.bs@gmail.com zAha vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-380005. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2072 (I. 2016) seTa naM.-7 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI DijiTAijhezana dvArA DIvIDI banAI usakI suucii| pRSTha 285 280 315 307 361 301 263 395 krama pustaka nAma 202 | AcArAMga sUtra bhAga-1 niyukti+TIkA 203 | AcArAMga sUtra bhAga-2 niyukti+TIkA 204 | AcArAMga sUtra bhAga-3 niyukti+TIkA 205 | AcArAMga sUtra bhAga-4 niyukti+TIkA 206 | AcArAMga sUtra bhAga-5 niyukti+TIkA 207 | suyagaDAMga sUtra bhAga-1 saTIka 208 | suyagaDAMga sUtra bhAga-2 saTIka 209 | suyagaDAMga sUtra bhAga-3 saTIka 210 | suyagaDAMga sUtra bhAga-4 saTIka 211 | suyagaDAMga sUtra bhAga-5 saTIka 212 | rAyapaseNiya sUtra 213 | prAcIna tIrthamALA bhAga-1 214 | dhAtu pArAyaNam 215 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-1 216 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-2 217 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-3 218 | tArkika rakSA sAra saMgraha bAdArtha saMgraha bhAga-1 (sphoTa tattva nirUpaNa, sphoTa candrikA, 219 pratipAdika saMjJAvAda, vAkyavAda, vAkyadIpikA) vAdArtha saMgraha bhAga-2 (SaTkAraka vivecana, kAraka vAdArtha, 220 | samAsavAdArtha, vakAravAdArtha) | bAdArtha saMgraha bhAga-3 (vAdasudhAkara, laghuvibhaktyartha nirNaya, 221 __ zAbdabodhaprakAzikA) 222 | vAdArtha saMgraha bhAga-4 (AkhyAta zaktivAda chaH TIkA) kartA / TikAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka | zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI zrI mANeka muni zrI malayagiri | gujarAtI zrI becaradAsa dozI A.zrI dharmasUri | saM./gujarAtI | zrI yazovijayajI graMthamALA zrI hemacaMdrAcArya | saMskRta A. zrI municaMdrasUri zrI hemacaMdrAcArya | saM./gujarAtI | zrI becaradAsa dozI zrI hemacaMdrAcArya | saM./gujarAtI | zrI becaradAsa dozI zrI hemacaMdrAcArya | saM./gujarAtI zrI becaradAsa dozI A. zrI varadarAja saMskRta rAjakIya saMskRta pustakAlaya vividha kartA saMskRta mahAdeva zarmA 386 351 260 272 530 648 510 560 427 88 vividha kartA / saMskRta | mahAdeva zarmA 78 mahAdeva zarmA 112 vividha kartA saMskRta raghunAtha ziromaNi | saMskRta mahAdeva zarmA 228 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KAVYAMALA. 45. THE BALABHARATA OF AMARACHANDRA SURI. EDITED BY PANDIT S'IVADATTA Head Pandit and Superintendent, Sanskrit Department, Oriental College, Lahore, AND KAS'INATH PANDURANG PARAB. PRINTED AND PUBLISHED BY TUKARAM JAVAJI, PROPRIETOR OF JAVAJI DADAJI's "NIRNAYA-SAGAR" PRESS BOMBAY. 1894. Price 31 Rupees. Aho! Shrutgyanam Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Registered according to act XXV of 1867.) [ All rights reserved by the publisher.] Aho! Shrutgyanam Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA. 45. zrImadamaracandrasUriviracitaM / bAlabhAratam / jayapuramahArAjAzritamahAmahopAdhyAyapaNDitadurgAprasAdadAraka* kedAranAthakRpAGgIkRtazodhanakarmaNA zivadattazarmaNA, mumbApuravAsiparabopAbapANDuraGgAtmajakAzInAtha zarmaNA ca saMzodhitaH / tacca mumbayyAM nirNayasAgarAkhyayantrAlaye tadadhipatinA mudrAkSarairaGkayitvA prAkAzyaM nItam / 1894 (asya pranthasya punarmudraNAdiviSaye sarvathA nirNayasAgaramudrAyantrAlayAdhipate revAdhikAraH / ) mUlyaM sapAdaM rUpyakatrayam / Aho! Shrutgyanam Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aho ! Shrutgyanam Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA / ayaM hi bAlabhAratamahAkAvyakartA zrImadamaracandraH kasminkAle katamaM bhUmimaNDalaM maNDayAmAseti mImAMsAyAM jainarAjazekharasUriNA 1348 khristAbde viracite prabandhakoSe "aNahillapattanAsannaM vAghaTaM nAma mahAsthAnamAste caturazItimahAsthAnAnAmanyatamat(m) / tatra parapurapravezavidyAsaMpannazrIjIvadevasUrisaMtAne zrIjinadattasUrayo jagarjuH / teSAM ziSyo'maro nAma prajJAlacUDAmaNiH / sa zrIjinadattasUribhaktAtkavirAjAdamarasiMhAtsiddhasArakhataM mantramagrahIt / tadgacchamahAbhaktasya vivekanidheH kauSTAgArikasya padmasya vizAlatame sadanaikadeze vijane ekaviMzatyA vAglai()nidrAjayAsa(za)najayakaSAyajayAdidattAvadhAnastaM mantramajapat / vistareNa homaM ca cakre / ekaviMzatitamyAM rAtrau madhyaprAptAyAM nabhasyuditAcandrabimbAnirgatya svarUpeNAgatyAmaraM bhAratI karakamaNDalujalamapIpyat , varaM ca prAdAt-'siddhakavirbhava, niHzeSanarapatipUjAgauravitazvaidhi' iti / varaM dattvA gatA bhagavatI / jAtaH kviptirmrH| racitA kAvyakalpalatA nAma kavizikSA, chandoratnAvalI, muktAvalI ca / kalAkalApAkhyaM ca zAstraM nibaddham, bAlabhArataM ca / bAlabhArate ca prabhAtavarNane 'dadhimathanavilolalloladRgveNidambhA dayamadayamanaGgo vishvvishvkjetaa| bhavaparibhavakopatyaktabANaH kRpANazramamiva divasAdau vyaktazaktirvyanakti // ' (Adiparva-sa0 11 zlo06) ityatra veNyAH kRpANatvena varNanAt 'veNIkRpANo'maraH' iti virudaM kavivRndAllabdham, dIpikAkAlidAsavat ghaNTAmAghavacca / kavitvaprasiddhezca mahArASTrAdinarendrANAM pUjA upatasthire / tadA vIsaladevo rAjA gurjarAdhipatirdhavalakake rAjyaM prazAsti / tenAmarakavarguNagrAmaH zrutaH / ThakkuraM vaijalaM(?) pradhAnaM preSya prAtarAhUtaH kavIndraH / A. sanAdipratipattiH kRtA / sabhA mhtii| amareNa paThitam 'vIkSyaitadbhujavikramakramacamatkAraM nikAraM mayi premNo nUnamiyaM kariSyati guNagrAmaikagRhyAzayA / 1. 'vAyaTanAmni' iti bAlabhAratapAThaH. 2. 'puraM zarIre' iti haimaH. 3. saMtAnavarNanaM caramasarge. 4. tathA ca hammIramahAkAvye varNitam-'vANInAmadhidevatA svayamasau khyAtA kumArI tataH prAyo brahmavartA sphuranti sarasA vAcAM vilAsA dhruvam / kukokaH sukRtI jitendriyacayo harSaH sa vAtsyAyano brahmajJapravaro mahAvratadharo veNIkRpANo. 'maraH // iti. Aho! Shrutgyanam Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadvIsaladeva devaramaNIvRnde tvadAyodhana prekSAprakSubhite vimuJcati parIrambhAnna rambhA hariH // tvatprArabdhapracaNDapradhananidhanitArAtivIrAtireka krIDatkIlAlakulyAvalibhiralabhata spadasA(1)kandamurvI / dambholistambhabhAsvadbhujabhujaga"..."dbharturAmaturenAM tenAyaH(1) mUrti ratnAtitatimiSataH zobhate zoNabhAvaH // ' raJjitA sabhA / prINita: pRthvIpAlaH / tato rAjJA proktam-'yUyaM kavIndrAH zrUyadhve / ' amaro'bhidhatte-'satyameva yadi gaveSayati devaH / ' tato nRpeNa somezvaradeve dRSTiH saMcAritA / tataH somezvareNa samasyArpitA / yathA--'zIrSANAM saiva vandhyA mama navati 1. ayaM somezvaradeva eva vIradhavale rAjani, vastupAle cAmAtye sati gujarezvarapurAohatapadabhAk kIrtikaumudIkAvyaM surathotsavaM kAvyaM ce nirmitavAn. tathA ca surathotsave kaviprazastivarNanAtmakaH paJcadazaH sargaH 'asti prazastAcaraNapradhAnaM sthAnaM dvijAnAM nagarAbhidhAnam / kartuM na zaknoti kadApi yasya tretApavitrasya kaliH kalaGkam // 1 // sattIrthasya surAzritena jagatA yasyopamA syAtkathaM svAdhyAyaikanidhetezrutivRtenorvItalenApi vA / yatsaudheSu vizuddhivarjitavapurbAlo'pi nAlokyate vande zrInagaraM tadetadakhilasthAnAtiriktodayam // 2 // hRtanayanasukhairmakhAdhidhUmaiH shrutikttubhirvttuvRndvedpaatthH| kalirakalitasaMmadaH pradatte na khalu padaM viduSAM gRheSu yatra // 3 // cazcatpazcamakhAgnibhamatamasi sthAne trinetrAnala__ jvAlAprajvalitaprasUnadhanuSA devena dttodye| zrImattAM ca pavitratAM ca paramAmAlokayantaH surAH svarvAse'pyarasA rasAmarajanavyAjena bhejuH sthitim // 4 // tasmai saMyaminAminAya munaye nityaM namaskurmahe __yanmAhAtmyamasahyamAha sa muhurmuhyanmanAH kauzikaH / AvirbhUtamabhUtapUrvacaritazreSThAdvasiSThAttataH satkarmoddharamadhvarasthitividAM sthAne'tra gotraM mahat // 5 // 1. idaM tu prophesara-AbAjI-viSNu-kAthavaTe-mahAzayaiH saMzodhya prakAzitameva. 2. kAvyaprakAzaTIkA, kAvyAdarzaH, rAmazatakam, iti granthatrayamapi somazvaradevakRtaM Catalogus Catalogorum pustake DaoNkTara-thioDora-oNphekTa-mahAzayaiH pradarzitam. 3. 'Anandapuram' iti TippaNI. 4. devAH, madirA ca. 5. sarpAH, vedabhraSTAzca. 6. bhUdevAH. 7. svAmine, sUryAya ca. 8. vizvAmitraH, ulUkazca. Aho! Shrutgyanam Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - rmuullocnaanaamshiitiH|' amareNa sadyaH samasyA pUritA yeSAmazeSAdhipatiH prasannaH saMnaddhapANiH phaNikaGkaNena / ta eva saMbhUtimihAznuvanti kule gulevAbhidhayA prasiddha // 6 // zrIsolazarmA vimale kule'tra janma dvijanmapravaraH prapede / yaH svargiNaH somarasena yAge pitRRzca piNDairapRNatprayAge // 7 // solaH salIlamavanImavatAmasau vaH sauvastiko'stviti varaM smaratA smraareH| zrIgurjarakSitibhRtA kila mUlarAjadevena dUramuparudhya purodadhe yaH // 8 // yathA pratiSThAM mahatI vasiSThastigmAMzuvaMze bhgvaanvaap| nijena sauvaistikatAguNena caulukyabhUpAlakule tathAsau // 9 // _ vidhivadvAjapeyaM yaH kalikAle'pyakalpayat / kiyatI vA japeyaM taccaritAdbhutasaMhitAm // 10 // RgvedavedI ca kRtakratuzca dattAnnadAnazca jitendriyazca / tirohite tatra purohitendre tadaGgajanmAjani lallazarmA // 11 // yaH karoti sma cAmuNDarAjAkhyaM nRpamAziSA / hetipratApasaMpannaM haviSA ca havirbhujam // 12 // zrImuJjanAmA tanujastadIyaH svayaM svayaMbhUriva bhUtale'bhUt / brAhmaNyalAbhAya tathAhi sadbhirabhAji maujIrazaneva vRttiH // 13 // sadvaMzajAtena guNAnvitena zarAsaneneva purohitena / etena mene bhuvane na kiMcinna durlabhaM durlabharAjadevaH // 14 // saMtApazAnti jagato'pi somastanandanazcandanavaccakAra / pIyUSahArI hariNAGkitazca satyAM babhAja dvijarAjatAM yH||15|| yasyAzI:pratipAditodayayujA zrIbhImabhUmIbhujA kSIrakSAlitazAlitaNDulasitaM sAkSAtkRtaM tdyshH| yenAzAkramaNakSameNa ta ime mUrtiprabhedAH prabho bhasmolanamantareNa dhavalAH sarve'pi nirvrtitaaH|| 16 // bhittvA bhAnuM tatra tAte prayAte putraH zrImAnAmazarmA babhUva / kRtvA samyaksapta saMsthAH kratUnAM krItA kAmyA yena samrADabhikhyA // 17 // 1. 'gulevA iti sthAnAcAreNa gotrassAvaTaGkanAma' iti TippaNI. DaoNkTara-rAmakRSNagopAla-bhANDArakara-mahAzayaistu 1883.84varSIya riporTa pustake 'gulecA' iti pATha AzritaH. 2. 'ayaM mUlarAjamahArAjo vi0 saM0 993-1053 varSeSu rAjyamakRta' iti Indian Antiquary-Vol. XI. p. 213. 3. purohitatA. 4. cAmuNDarAjasya rAjyam-vi0 saM0 1053-66. 5. durlabharAjarAjyam-vi0 saM0 1066-78.6. viSNunA, mRgeNa ca. 7. brAhmaNyam , candratvaM ca. 8. bhImarAjarAjyamvi0 saM0 1078-1120. Aho! Shrutgyanam Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ""kaiSA bhUSA zirokSaNAM tava bhujagapate rekhayAmAsa bhUtyA dyUte manmUrdhni zaMbhuH ekzanavazatA (910) nakSapAtAnvijitya | sadA yadAzIH paripUrNakarNaH zrIkaNanAmA nRpatiprakANDam | vasuMdharAmaNDalamarNavAntaM vAntArinArInayanAmbu cakre // 18 // dAnAni tAni sadanAni ca tAni zaMbhorambhojarAjirucirANi sazaMsitAni / yenAmunA munijanAnukRtA kRtAni vittaizcalukyakulasaMbhavabhUpadattaiH // 19 // dhArAdhIzapurodhasA nijanRpakSoNIM vilokyAkhilAM caulukyAkulitAM tadatyayakRte kRtyA kilotpAditA / mantrairyasya tapasyataH pratihatA tatraiva taM mAntrikaM sA saMhRtya taDilatA tarumiva kSipraM prayAtA kvacit // 20 // tasmAtkumAraH sukumAramUrtirmUrtastaporAzirivojagAma / svayAjyarAjyodayadAyinI vAguvAsa zakreriva yasya vakre // 21 // baddhaH sindhuvasuMdharApatiratiprauDhapratApo'pi ya nItaH sphItabalospi mAlavapatiH kArAM ca dArAnvitaH / taH so'pi sapAdalakSanRpatiH pAdAnatiM zikSitaH zrI siddhakSitipena saiSa vibhavaH sarvo'pi yasyAziSAm // 22 // kuzopazobhitairyAgaistaDAgaizca parazzataiH / iSTaM pUrta ca yazcakre cakravartipurohitaH // 23 // RjurohitabhRtpurohitatvaspRhayeva tridivaM gatasya tasya / tanubhUrmanubhUpatipraNItasmRtisarvasvamavApa sarvadevaH // 24 // madhvarervyadhita sAdhu saparyAmadhvareSu jayati sma surezam / mAnavAnaviditAparayAcJo mAnavAnakRta caiSa kRtArthAn // 25 // arciSAmayanamIyuSi tatra kSatrasatramanamaskaraNIye / adhyagAmi vidhirAmiganAmnA vaidikastadanu tattanujena // 26 // satkarmanirmANarateramuSya vrIDAnidAnaM dvayametadAsIt / svavarNAkarNanamuttamebhyaH saMsArakArAntaravasthitizca // 27 // jyeSThaH zreSThatamaH samasta viduSAM zrIsarvadevAdvayaH zreyaHsaMpadapAstadustaratapAH zrImAnkumAro'nujaH / 1. zrIkarNarAjarAjyam - vi0 saM0 1120-50. 2. 'mAlavAdhipayazovarmaNaH purohitena svadezabhUmiM gurjararAjazrI siddharAjAparanAmajayasiMhena vyAkulIkRtAM vIkSya tadvadhArthamabhicAreNa kRtyotpAditA. sA ca AmazarmaNaH purodhasaH zAntimantraiH pratiSiddhA satI tameva mAlavAdhIzapurohitaM saMhRtya tirohiteti zrUyate' iti TippaNI. 3. siddharAjarAjyam - vi0 saM0 1150 - 99. Aho ! Shrutgyanam Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaurI tvAnaJja dRSTIrjitanakhanavabhU(1920)stadvizeSAttaditthaM zIrSANAM saiva vandhyA mama nvti(90)rbhuulocnaanaamshiitiH(80)||' muo'tha dvijakuarastadanujo nyAyAjaDo nAhaDa zcatvArastanayAstataH samabhavanvedA iva brahmaNaH / / 28 / / kumArapAlasya culukyabharturaGgAni gaGgAsalile nidhAya / zrIsarvadevena gayAprayAgaviprAH pradAnena kRtAH kRtArthAH / / 29 // sthAne sthAne taDAgAni zivapUjA dine dine / vipre vipre ca satkAraH zlAghA yasya gRhe gRhe // 30 // rAhI gRhItoSNakare kumAraH kumArapAlasya sutena rAjJA / __ kRtoparodho'pi paraM purodhAH pratyagrahIttasya na ratnarAzim // 31 // yaH zaucasaMyamapaTuH kaTukezvarAkhyamArAdhya bhUdharasutAghaTitArdhadeham / tAM dAruNAmapi raNAGgaNajAtaghAtavrAtavyathAmajayapAlanRpAdapAsthat // 32 // vilokya duSkAlavazena lokaM kaGkAlazeSa savizeSazU(zo)kaH / zrImUlarAjaM dalitArirAjamacIkarattatkaramocanaM yH|| 33 // duSTArikoTikadanotkaTarASTrakuTakulyena zilpitaraNAGgaNakauGkaNena / / sarvapradhAnapuruSAdhipatiH pratApamallena bhUpatimatallikayA kRto yaH // 34 // senAnIrvidadhe kumAra iti yaH zaGke culukyendunA __ jitvA so'tha javAdavAryatarasaH pratyarthipRthvIpatIn / iSTAM tadviSaddhimAziSamiva prAdAtpurodhAH svayaM tasmai yAjyamahIbhuje nijacamUvIravrajairakSataiH // 35 // dhArAdhIze vindhyavarmaNyavandhyakrodhAdhmAte'pyAjimutsRjya yAte / gogasthAnaM pattanaM tasya bhaGktvA saudhasthAne khAnito yena kUpaH // 36 // gRhItaM kupyatA kupyaM mAlavezvaradezataH / dattaM punargayAzrAddhe yenAkupyamakupyatA // 37 // jitvA mlecchapaterbalaM tadatulaM rAjJIsaraHsaMnidhau svaHsindhoH salilaividhAya vidhivatprIti pitaNAmapi / dAnI mokSamanukSitakSititale kRtvAbdamabdabaje rAjArthe racayAMcakAra caturaH svArtha prajArtha ca yH|| 38 // yaH karmANi ca SaDguNAMzca tanute tadbharbhavaHsvastrayaM / kIrtiryasya ca yazca nirmalarucioM jAtucinmuzcati / zAstrAviSkRtiradhvare ca yudhi ca zlAghyojjihIte(?) yataH sUtraM yasya hRdi sphuratyavirataM brAhmaM ca rAjyasya ca // 39 // 1. kumArapAlarAjyam-vi0 saM0 1199-1230. 2. ajayapAlarAjyam-vi0 saM0 1230.33. 3. mUlarAjarAjyam-vi0 saM0 1233-35. Aho! Shrutgyanam Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti area faranavabhU (1920) stadvizeSAttaditthaM zIrSANAM saiva vandhyA mama navati (90) ra bhUlocanAnAmazItiH (80) // muJjo'tha dvijakuJjarastadanujo nyAyAjaDo nAhaGa zcatvArastanayAstataH samabhavanvedA iva brahmaNaH // 28 // kumArapAlasya culukyabharturaGgAni gaGgAsalile nidhAya / zrIsarvadevena gayAprayAgaviprAH pradAnena kRtAH kRtArthAH // 29 // sthAne sthAne taDAgAni zivapUjA dine dine / vipre vipre ca satkAraH zlAghA yasya gRhe gRhe // 30 // rAha gRhItoSNakare kumAraH kumArapAlasya sutena rAjJA / kRtoparodho'pi paraM purodhAH pratyagrahIttasya na ratnarAzim // 31 // yaH zaucasaMyamapaTuH kaTukezvarAkhyamArAdhya bhUdharasutAghaTitArghadeham / tAM dAruNAmapi raNAGgaNajAtaghAtatrAtavyathAmaMjaya pAlanRpAdapAsthit // 32 // vilokya duSkAlavazena lokaM kaGkAlazeSaM savizeSazU ( zo ) kaH / zrImUlarAjaM dalitArirAjamacIkarattatkaramocanaM yaH // 33 // duSTArikoTikadanotkaTarASTrakUTakulyena zilpitaraNAGgaNakauGkaNena / sarvapradhAnapuruSAdhipatiH pratApamallena bhUpatimatallikayA kRto yaH // 34 // senAnIviMda kumAra iti yaH zaGke culukyendunA jitvA so'tha javAdavAryatarasaH pratyarthipRthvIpatIn / iSTAM tadviSayarddhimAziSamiva prAdAtpurodhAH svayaM tasmai yAjyamahIbhuje nijacamUvIravrajairakSataiH dhArAdhIze vindhyavarmaNyavandhyakrodhAdhmAte'pyAjimutsRjya yAte / gogasthAnaM pattanaM tasya bhaktvA saudhasthAne khAnito yena kUpaH // 36 // gRhItaM kupyatA kupyaM mAlavezvaradezataH / dattaM punargayA zrAddhe yenAkupyamakupyatA // 37 // jitvA mlecchapaterbalaM tadatulaM rAjJIsaraH saMnidhau 35 // svaHsindhoH salilairvidhAya vidhivatprItiM pitRRNAmapi / dAnI mokSamanukSitakSititale kRtvAbdamabdatraje rAjArthe racayAMcakAra caturaH svArtha prajArthe ca yaH // 38 // yaH karmANi ca SaDguNAMzca tanute taddharbhavaHsvastrayaM kIrtiryasya ca yazca nirmalarucirno jAtucinmuJcati / zAstrAviSkRtiradhvare ca yudhi ca zlAghyojjihI te (?) yata: sUtraM yasya hRdi sphuratyavirataM brAhmaM ca rAjyasya ca // 39 // 1. kumArapAlarAjyam - vi0 saM0 1199 1230 2. ajayapAlarAjyam - vi0 saM0 1230-33. 3. mUlarAjarAjyam - vi0 saM0 1233-35. Aho ! Shrutgyanam Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (aMtra zirokSNAmiti zirasA yuktAnAmakSNAmiti madhyamapadalopI samAsaH kAryaH / dvandve tu prANyaGgatvAdekatvaM prApnoti / ) arundhatIva kAntAsya patyurAjJAmarundhatI / abhUdabhidhayA lakSmIH sAkSAlakSmIriva kSitau // 40 // AdimaH prazamamandiraM mahAdeva ityabhidhayA tadaGgabhUH / yena pANinihitena paGkajeneva tuSyati paraM sarasvatI // 41 // somezvaradeva iti kSitidevasyAsya bandhuranujanmA | ani kaniSThastasya bhrAtA khyAtAnvayo vijayaH // 42 // taistribhiH prathamamadhyamottamaiH sve pade ca puruSairvyavasthitaiH / zabdazAstramiva gotramuccakaiH satkriyaM samajaniSTa viSTape // 43 // somezvara devakaveravetya lokaMpUNaM guNagrAmam / heriharasubhaTaprabhRtibhirabhihitamevaM kavipravaraiH // 44 // zrI somezvaradevasya kavituH savituzca gauH / saTaNAbhyavahArasya nirAse'pi rasapradA // 45 // vAgdevatAvataMsasya kaveH zrI somazarmaNaH / dhunoti vibudhAnsUktiH sAhityAmbhonidheH sudhA // 46 // tava vakraM zatapatraM sadvarNa sarvazAstrasaMpUrNam / avatu nijaM pustakamiva somezvaradeva vAgdevI // 47 // vasiSThA niSThAyAH padamiti jagatyasti paTahaH prakRSTAstvaSAmapyajaniSata muJjaprabhRtayaH / kule jAto'pyeSAM zatadhRtiduhitrA punarayaM svayaM putrIca navakaviguNaprINitahRdA // 48 // kAvyena navyapadapAkarasAspadena yAmArdhamAtraghaTitena ca nATakena / zrI bhImabhUmipatisaMsadi sabhyalokamastokasaMmadavazaMvadamAdadhe yaH // 49 // kavIndrapadavIspRhAmaddaha te'pi tanvanti ya dvacaH krakacakarkazaM prathayati vyathAM karNayoH / kaviH sa viralaH punarbhuvi bhavAdRzo dRzyate sudhAbhirabhiSecanaM racayatIva yaH sUktibhiH // 50 // 1. ayaM pAThaSTippaNIstho granthamadhye prakSipto bhaveta. 2. 'ayaM zrIharSavaMzyo hariharo vIradhavalarAjasamIpe naiSadhapustakaM prathamaM vastupAle'mAtye satyAnayat - iti hariharaprabandhe prabandhakoze sphuTam 3. bhImadevarAjyam - vi0 saM0 1235-98. etatputratribhuvanapAlarAjyam - vi0 saM0 1298 - 1300. Aho ! Shrutgyanam Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato vAmanasthalIyakavisomAdityena samasyA dattA-'dhanuSkoTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH / ' amareNoktam mandazchandasi ko'pi ko'pi vikalaH sAlaMkRtau vyAkRtA varthe ko'pi vRthAzramo rasanidhAvandhazca ko'pyadhvani / vakrAntaviharadvirazcitanayAmaJjIramaJjusvara___ spardhAbandhubhireka eva kavate kAvyaiH kumArAtmajaH // 51 // [vaiduSyaM vigatAzrayaM zritavati zrIhemacandre divaM zrIprelAdanamantareNa virataM vizvopakAravratam / dRSTvA tadvayamatra mantrimukuTe.zrIvastupAle kavi. statkIrtistutikaitavAditi mudAmudrAramArabdhavAn // 52 // prAgvATAnvayavAridhau vidhuriva zrIcaNDapaH prAgabhU tsaMbhUto'dbhutasatyazaucasadanaM cnnddprsaadsttH| somastattanayo nayojjvalamatistasyAzvarAjaH sutaH pUtAtmAtha tadaGgabhUH sukRtabhUH zrIvastupAlo'bhavat // 53 // utphullamallIpratimallakIrtiH shriimlldevo'bhvdprjnmaa| babhUva tasyAvarajazva tejaHpAlAbhidhAnaH sacivapradhAnam // 54 // zrIvastupAlaH sa cirAyurastu dizAM prakAzaM dizate sadA yaH / karpUrakirmIritakeralazrIradAvadAtadyutibhiryazobhiH // 55 // kSINe cakSuSi bheSajaM bhagavatI kAlIzvarI dehinAM dehe zvitravicitrabhAji zaraNaM zrIvaidyanAthaH prabhuH / saMsArajvarajarjare hRdi sadA viSNu viSNurmude daurgatye ca jighAMsite gatirasau zrIvastupAlaH punaH // 56 // na vadati paruSA ruSApi vAcaH spRzati parasya na marma narmaNApi / viramati matimAnamAnyacandraH kvacana ca nArthikadarthito'pi dAnAt // 57 // ghanamanavaratakSitIndrasevAzramasamavAptamayatnato'pi dtte| aparamapi paropakArakaM yadvimRzati vastu tadeva vastupAlaH / / 58 // 1. dhanucihAntargatAH zlokAH DaoNkTara-pITar-pITarsana-mahAzayapreSite mathurAsthapustake saMvat 1678 likhite nopalabhyante, kiMtu DaoNkTara-rAmakRSNa-gopAla-bhANDArakara-mahAzayaprakAzita 1883-84 khristavatsarIya riporTa'to likhitAH.2. ayaM ca prahAdanaHsomezvaradevapituH kumArasya guruH. tathAhi Indian Antiquary-Vol. XI. p. 221-22 mudritaprazasti:-'xxx saMvat 1265 varSe vaizAkha zu 15bhaume cau. lukyoddharaNaparamabhaTTArakamahArAjAdhirAjazrImadbhImadevapravardhamAnavijayirAjyexxxSaDdarzanAvalambanastambhasakalakalAkovidakumAraguruzrIprahlAdanadeve yauvarAjye sati' iti. Aho! Shrutgyanam Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhavasyAbhUdbhAle himakarakalAgre girisutA lalATasyAzleSe hrinnmdpunnddrprtikRtiH| kapardastatprAnte yadamarasarittatra tadaho dhanuSkoTau bhRGgastadupari giristatra jaladhiH // ' tataH kRSNanagaravAstavyena kamalAdityena samasyA vitIrNA-'mazakagalakarandhre hastiyUthaM praviSTam / ' amareNa pupUre 'taTavipinavihArocchRGkhalaM yatra yAdo mazakagalakarandhre hastiyUthaM praviSTam / satyaM bruve bhavatu mA kSatiratra kAcidrUtvA khalaprakRtinApi mayAtimAtram / mantrI same ca viSame ca parIkSito'sau dRSTaM na duSTamiha kiMcana saccaritre // 59 // ayamanudinadAnotkarSitaprAnA(Na)parSa tpari[carita] caritraH svastimAnastu mtrii| tuhinakarasamAnairyasya kIrtipratAna rajaniSata rajanyaH prAptarAkAvipAkAH // 60 // labhante lokataH pApAH zApAnanye niyoginaH / adhikAramadhikAramamAtyaH zAstyasau punaH // 61 // ta eva stUyante nRpatipazubhirdhIvaratayA prajAnAmAnAyaH sapadi khalu yebhyaH prapatati / taditthaM susthAnAM cikita cakitaM kvApi vasatAM satAM saMpratyekaH sacivazivatAtirbhuvi bhavAn // 62 // arthidAnadalitArthidusthitiM tvAM vinA vinayanamra saMprati / mRjyate jagati kenacitsatAM vastupAla na kapAladulipiH // 63 // gomayarasAnulipte kIrtisudhAdhavalite ca bhavanagRhe / zrIvastupAla bhavatazcakAsti citraM caritramiha // 64 // pIyUSaiH praNatA himaiH praNihitA tArAbhirArAdhitA ___ gaGgAvIcibhiraciMtA paricitA digdantidantAMzubhiH / karpUraiH parizIlitA malayajairAvarjitA maNDitA DiNDIrastabakairbakairanusRtA mantrIza kIrtistava // 65 // pravartamAne'tra kavitvasatre satkRtya satpAtramamAtyamevam / kRtArthamAtmAnamasAvamasta sauvastiko gurjaranirjarANAm // 66 // ] kumAraputreNa kumAramAtuH kAvyaM tadetajjagadekadevyAH / zrutismRtivyAkRtiyajJavidyAvizAradena kriyate sma tena // 67 // iti gurjarezvarapurohitazrIsomezvaradevaviracite surathotsavanAni mahAkAvya kaviprazastivarNano nAma paJcadazaH sargaH / iti. Aho! Shrutgyanam Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bata baka na kadAcitika zruto'pyeSa vAdhiH pratanutimini talle kvApi gaccha kSaNena // ' atha vIsalanagarIyeNa nAnAkena samasyA vizrANitA-'gItaM na gAyatitarAM yuva kIrtikaumudIkAvyasya narendravaMzavarNanAtmakadvitIyasarge tu mUlarAjAdibhImadevAntaM caulukyavaMzaM varNayitvA svayameva somezvaradevaH 'atha tatraiva caulukyavaMze shaakhaantrodgtH| arNorAjaH sa rAjarSistannAmarSata viplavam // 62 // tatputraH prsrtkiirtiptaakaacumbitaambrH| zrIlAvaNyaprasAdo'sti prAsAdaH zauryasaMpadaH // 6 // zrIvIradhavalastasya sUnurvIraziromaNiH / yuddhe jayazriyaM dhanvajyArAvairAjuhAva yaH // 76 // ' ityAdyadhikaM varNayAmAsa. ___ evaM ca bhImadevasamaye,1219-39(1)khistavarSAtmakavIradhavalasamaye, 1243-62 khistavarSAtmakavIsaladevasamaye ca somezvarasya sattvaM spaSTameva. 1. ayaM ca nAnAkapaNDito somezvaro vIsalanarapaterAzrita ityatra pramANabhUtAbhyAm 'yanno gocarayanti locanaruco vAco nivRttA yata zveto muhyati yatra yacca na mateH panthAnamAlambate / taniSkaitavabhaktiyogasulabhaM somezaliGgasthalaM ___spaSTIbhUtamabhiSTuvImahitamAM kiMcinmahazcinmayam // 1 // dantAMzumAritahastalatAbhirAmaH sindUracArusubhago mdnirjhraadyH|| devaH sa ko'pi narasindhuramUrtimAlI zarmANi vo dizatu siddhivilAsazailaH // 2 // __ aghAni vo hantu vihaMgamodakaM sarakhatIsAgarasaMgamodakam / yadoghakUle paramakSamAlayA japanti santaH paramakSamAlayAH // 3 // seyaM zivAni vitanotu sarasvatI vaH prItA harAcyutavirazcanayAcanAbhiH / aurva pratApamiva sarvataraGgiNInAM vAkpAzabandhavidhuraM pidadhe'mbudhau yA // 4 // taM meghameduramahomahanIyamUrti tApatrayavyapanayAya vayaM zrayAmaH / yaH zAtakumbhanibhayA vibhayA sphurantImaGkena vidyutamiva zriyamAbibharti // 5 // krItAbhiH pradhanena mAlavanRpAnnidhUtamuktAmaNi zreNIzrIbhiramaNDayatpriyatamAM yaH kIrtibhirmedinIm / tasyeyaM nayavikramaikavasateH zrIvIsalakSmAbhujo mUrtimaNDanatAM dadhAtu suciraM dhAmnIha sArasvate // 6 // tretAdhUmapavitrito(?)mbaracaraM khAdhyAyaghoSottaraM ___ sthAnaM tIrthamanoharaM nagaramityAste kilAnazvaram / Aho! Shrutgyanam Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tirnizAsu / ' amareNa pUritA 10 AryopAsanayA vRSapriyatayA yacca dvijendrazriyA vyaktaM vakti phaNIndrabhUSaNabhRto devasya saMsthApanam // 7 // guJjA nAma grAmastadantike vaijavApagotrANAm / zrIkaraNavyApArAtprINita caulukya nRpadattaH // 8 // tasminsamujjvalakapiSThalagotrajanmA somezvaraH samajani dvijamauliratnam / yasyopacarya caraNAviva vedavAcAmAcAryakeSu kRtinaH kati na pravRttAH // 9 // prabhava mahasAM patyurjyotsnevAmRtadIdhiteH / tasyAsIdvitamastApA sIteti sahacAriNI // 10 // adhvaravidhau paTIyAnAmaTanAmA tato'bhavattanayaH / vizvaksenAnugataH kalinApi na bAdhito balinA // 11 // sananItigRhiNI guNAmbudhestasya bhUriguNaratnabhUSaNA / sarvakAlamavalokate sma yA bhartRpAdanakhadarpaNe mukham // 12 // govinda ityabhidhayA tanayastadIyo vRttena candrazucinA tu virazcikalpaH / sarvajJatAmapi kalAkalitena tanvandevatrayImaya ivAvataratsaroje // 13 // gRhAlaMkRtirasyAstAM patnIratne tayoH punaH / jugUha sUhavA vRttalAktirAsIdalAJchanA (?) // 14 // kathamekayA rasanayA jaDo janaH sUhavAM sahaH stotum / yadiha prazastikarturmama rasanAkoTirapi mUkA // 15 // tayA samaM sAdhayato'sya dharmamRNatrayApAkRti nirvRtasya / snAtasya revAmbuni dehazuddhayai jAtaM SaDavdavrata paunaruktyam // 16 // yAsyandaNDAvalambena viSamAM mokSapaddhatim / asau zamavatAM dhuryasturyamAzrayadAzramam // 17 // tretA hutAzamahaso mahezamurajidvirazcimahimAnaH / surasaridoghapavitrA jayanti putrAstrayastasya // 18 // jyeSThaH suto'sya bhagavAnpuruSottamaca nAnA zriyA dvijapatiprathayA ca tulyaH / bhedastu so'yamubhayormukhavArije'sya brAhmI sthitiryadaparasya ca nAbhipadme // 19 // krIDAgAraM sumativasateH sAGgaRgvedakaNTho gaGgAsnAnakSapitakaluSo malhaNastatkaniSThaH / adhyArohanmahimavalabhI bhAgyaniHzreNiyogA dyogAtkhyAtiM sadasi nRpateH SaDguNanyAsaniSThaH // 20 // Mast kamanIyaguNaH kanIyAnnAnAkabhUtyabhidhayA sudhiyAM dhurINaH / prAcInasatkavikRtavyayatApazAntyai vAgdevatA sthitimupaiti yadAnandau // 21 // 1. 'sarvajJastu jinendre syAtsugate zaMkare'pi ca' iti haimaH . Aho ! Shrutgyanam Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrutvA dhvanermadhuratAM sahasAvatIrNe bhUmau mRge vigatalAJchana eSa candraH / mAgAnmadIyavadanasya tulAmitIva gItaM na gAyatitarAM yuvatinizAsu // ' lakSmIramuSya patnI dvitIyamaGgaM bahizcarAH prANAH / vimalakuladvayabhUSA pratyUSAmbhojamajhumukhI // 22 // nayanipuNaH prathitaguNaH saMyatakaraNaH samujjvalAcaraNaH / kasya vayasyo na syAnnAnAko nAgarottaMsaH // 23 // zrautasmArtasamAjamaNDanamaNiH kAtantranidhautadhI zchekachandasi nATakeSu nipuNo'laMkArasarvasvabhAk / zrIrAmAyaNabhAratAmRtakathAmbhorAzipAraMgamaH keSAM naiSa kavitvakelirasiko varNyaH savarNAgraNIH // 24 / / puramathanapure'sminnAtmanaH sthApanAyAM matigarimavirAjadvezmani brahmapuryAm / muditamadita yasmai sAdhave saudhameka tadamalaguNadRzvA vizva(vIsa)lakSoNipAlaH // 25 // somezamanudinaM yaH prmodyshaalitnnddulaarcnyaa| saphalayati vIsalovIpatidattavagasarAgrAmam // 26 // yaH paurANairvacanamadhubhiH prauDhapIyUSapAka preyobhiH prAgadhikamadhinodvizva(vIsa)lakSoNipAlaH / tRptiM tasya tridazasuhRdaH piNDadAnairidAnI darza darze racayati ca yaH zekharaH zrotriyANAm / / 27 // tiirthaambushtptraalishaalinaivedyvndnaiH| yaH prINayati nAnAkaH pinAkabhRtamanvaham // 28 // saMtuSyatA yadurubhaktiguNena gaNDazrIvIrabhadravapuSi svakalAM nivezya / yaH zaMkaraNa niramIyata maGgalAkhyagrAmAbhirAmatamasaptamabhAgabhogI // 29 // sarasvatyAmatyAdarajanitanityAhnikavidhi mahAyajJaiH pUtaH satatamatithInbhojayati yaH / sa nandyAnnAnAkazcirasamayamAnAkavikasa___ dyazaHstomaH somezvaracaraNacintAcaturadhIH // 30 // yo mukhyaH sudhiyAM yamAhuranaghaM yenArjitAH kIrtayo ___ yasmai vezma dideza vizva(vIsa)lanRpo yasmAna doSodayaH / yasya zreyAsa vAsanAtimahatI yasminnamante guNAH so'yaM saptapadInametu sukRtai nAkanAmA kRtI // 31 // mAnuSye dvijatA durAsadatarA tatrApyasau nAgara jJAtiH khyAtimatI zrutau paricayastAvAnayotthAH shriyH| Aho! Shrutgyanam Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgyairetadavApya yauvanagRhasvarNAdipaNyAGganA cetazcaJcalamapyavetya sukRtaM nAnAka evArjati // 32 // zrImadvIsalamedinIparivRDhaprakSAlitAGgidvayaH so'yaM nAgaranIrajAkararavi nAkanAmA kaviH / tIrthottuGgasarasvatIkRtapariSvaGgasya sArasvataM krIDAketanametadatra vidadhe vArAMnidhe rodhasi // 33 // zrIsomanAthamahimA bhuvaneSu yAvadyAvanihanti duritAni satAM kapardI / yAvacca garjati payonidhireSa tAvatsArasvataM sadanamakSayametadastu // 34 // nAnAka eSa jayatAddayitAsya lakSmIH zazvatkusumbhavasanaiva jarAmupetu / kiMcainayoH sutanayo'pi nayopasaGgI gaGgAdharaH sucaritena kulaM punAtu // 35 / / aSTAvadhAnaparituSTahRdA janena yaH kIrtito jagati bAlasarasvatIti / putraH kaviH kuvalayAzvacaritradhAtuH kRSNaHprazastimiha ratnasutaH sa tene // 36 // so. pAlhaNena prazastirAlikhyotkIrNA // ' iti Indian AntiquaryVol. XI. p. 102-3. 'astyAnandapure garIyasi kulaM kApiSThalaM nirmalaM dharmoddhAradhuraMdharo'bhavadupAdhyAyo'tra someshvrH| tasmAddIkSita AmaThaH zrutimaThaH putraH pavitradyuti govindo'sya ca nandanaH sahRdayazreNImanonandanaH // 1 // mithovirodhopazamAya siddhaH zramaH zriyaH zAradayAsya(?) sUnuH / nAnAvidhAnAmavadhiva'dhAnAM nAnAkanAmA sukRtaikadhAmA // 2 // yo veda RgvedamakhaNDameva babhUva ca vyAkaraNapravINaH / sAhityasauhityamavApadantarvANiH purANasmRtipArago'bhUt // 3 // dhaureyo dhavalAnvaye'tra samaye zrIsiddharAjopamo dhAmnAM dhAma babhUva vIradhavalAdrAjA vibhurviislH| yasyoccairabhiSeNanavyatikarojvAlajvalanmAlavo nmIlajhUmaparaMparAbhirabhavaddhorAndhakAraM namaH // 4 // rAjJo'sya sabhyAnsukRtaikasabhyAnabhyetya nAnAka udArabuddhiH / dhauryeka(?)dhuryo vibudhapratIkSAM vedAdizAstreSu dadau parIkSAm // 5 // athaikadA vIsalacakravartI vIrAvalImAnasamadhyavartI / pavitragotro niyamavicitraizcakAra somezvaradevayAtrAm // 6 // sarasvatIsAgarasaMgame'sau snAtvAtha somezvaramarcayitvA / vidyAvizeSaM paribhAvya vipra (2) vizeSavitkalpitapuNyaveSaH // 7 // 1. anena ratnakavinaiva kuvalayAzvacaritrakAvyamapi praNItaM bhavet. Aho! Shrutgyanam Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamaSTottaraM zataM bahukavidattAH pUritAH samasyAH zrIamareNa / / tato rAjJAbhihitam-'satyaM kavisArvabhaumaH shriiamrH|' tatra dine saMdhyAvadhi sabhA niSaNNA sthitA / rAjA lacitaH sabhyaloko'pi / rasAveze hi kAlo'rgacchannapi na lakSyate / dvitIyadine sadyaH kAvyamayaiH pramANopanyAsaiH pramANikA jitAH / tRtIyadine rAjJA pRSTam - 'asmAkaM saMprati kA cintAsti' iti kathyatAm / amareNa bhaNitam-'deva, kSetre prabhAse sukRtAdhivAse svakAritA(?) brahmapurIgRheSu / prakSAlya pAdau pradadau sasaughaM nAnAkanAmne kavipaNDitAya // 8 // (yugmam) upeyuSA vedapurANazANanigharSaNaM saMzritahAralakSmIH / vibhAti yena dvijanAyakena zrIvIsalabrahmapurI pure'smin // 9 // vanye vizvajanena mUrdhani sarasvatyA dadhAnaH padaM prApyAbdhi kila vADavaH paramabhadAtmabharirbhArgavaH / nAnAkaH punareSa tAM bhagavatI mUrdhA namannAgaro varyo viprazatodaraMbhariraho tIre vasanvAridhaH // 10 // govindatanayaH so'yaM pradyumno'bhUtkimadbhutam / citrametadyadetasya kAntaH zAntaraso'dhikam // 11 // nAnaM yasya sarasvatIzucijale pUjA ca somezvare ___ vyarthe nAtithayo vrajanti sukRtazrIsaMgrahAdyagRhAt / vittaM yasya ca sAdhubandhusuhRdAM sAdhAraNaM sarvadA nAnAko dharaNItale samadhikaM dhanyaH sa mAnyaH satAm // 12 // svasyoccaiH pratiparva zAlikaNikApiNDena suzraddhayA sArdhe vedapurANapAThanipuNaiH puNyApaNaiAhmaNaiH / zrAddhaM tena vidhIyamAnamatulaM sArasvate saikate darza darzamatIva hRSyati divi zrIvIsalakSmApatiH // 13 // mukhe yadIye vimalaM kavitvaM buddhau ca tattvaM hRdi yasya sattvam / kare sadA dAnamayAvadAnaM pAde ca sArasvatatIrthayAnam // 14 // kAvyeSu navyeSu dadAti karNa prApnoti yaH saMsadi sAdhuvarNam / vibhUSaNaM yasya sadA suvarNa prApte tu pAtre na mukhaM vikarNam / / 15 // racita ucita uccairyasya bhaktyArcanAya dyutijitakumudAliH zAlijastaNDulaughaH / nayati sumanasaH zrIsomanAthasya kAmaM zirasi zazikalAyAH kaumudIrmeduratvam // 16 // 1. etatprazastinirmANasamayAtprAgeva vIsalanarapatiH svarga jagAmetyanena pratIyate. Aho! Shrutgyanam Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 kathaM dUraM gatA, svarge airAvaNasya dakSiNakarNe lukitA / bhUpatiH svaragvA ( ? ) damodata, zirodhunot / nityaM gamanAgamane [na] jinadharmAsannaH kRto rAjA caityeSu pUjAH kArayati / ekadA nRpeNa pRSTam -' bhavatAM kaH kalAguruH / ' amareNa gaditam -- 'amarasiMhaH kavirAjaH' iti / rAjAha - ' tarhi prAtarAneyaH / ' amaracandreNAnItaH prAtaH kavirAja uparAjam / tadA rAjA khaGgena zramayannAste / rAjJA pRSTam -'ayaM kavirAjaH / ' kavirAjena vyAjahe -- 'om' iti / rAjAha - ' tarhi vada kAlocitaM kiMcit / ' amarasiMhaH kavayati'tvatkRpANa vinirmANazeSadravyeNa vedhasA / www kRtaH kRtAntasarpastu karodvartanavartibhiH // 1 // acchAcchAbhyadhikArpaNaM kimapi yaH pANeH kRpANe guNaH cakrAma sayau padavIM pratyarthiSu kSmArthiSu / tatsaGgAnna sa baddhamuSTirabhavadyenAripRthvIbhujAM pRSTheSu svamapi prakAmamuditaproddAmaromodgamaH // 2 // kalayasi kimiha kRpANaM vIsala balavanti zatruSu tRNAni / yAni mukhagAni teSAM na caiSa laGkayitumasamarthaH // 3 // deva tvaM malayAcalo'si bhavataH zrIkhaNDazAkhI bhuja statra krIDati kajjalAkRtirasiddhA (gha) rAdvijihnaH phaNI / eSa svAGgamanargalaM riputaraskandheSu saMveSTaya- dIrgha vyomavizA (sA) ri nirmalayazonirmokamunmuJcati // 4 // ' adbhutakavittAdarzanAtkavirAjo rAjendreNa nityasevakaH kRtaH / grAso mahAnpratyaSThApi / ekadA zrIvIsaladevena bhojanAnte tRNaM kare dhRtvA'marasiMho'bhidadhe - 'idaM tRNaM --- zrIvasalabrahmapurIdvitIyAvAsavAsinA / tena nAnAkanAmnedaM tene sArasvataM saraH // 17 // mArtaNDapratimapratApavasateH zrIvIsalakSmApate dharAdhvaMsamahAprabandhamadhuronmIladyazovaibhavaH / etA (tAM) satkavisaMgatirgaNapativyAsaH prayAsaM vinA cakre nirmalacitrakAvyaracanAbhitti prazasti navAm // 18 // samullasanmauliruhadvirephaH prapannakedArapadAravindaH / lilekha codRGkitavAnkalAdaH prahlAdgovindasutaH prazastim // 19 // jAgarti pAtUtanayasya yasya sAvitribharturmahimA sa ko'pi / yasyAnujo (?) pAlhaNanAmadheyazcakAra kedArasuvarNapUjAm // 20 // saMvat 1328xxx zrIabhayasiMhapratipattau prazastiruddhATitA // iti Indian Antiquary-Vol. XI. p. 206-7 pRSThayozca ec. ec. dhruva bI. e. el. ela. bI. prakAzitAbhyAM prazastibhyAM trayodazastristazatake samaye nAnAkavIsaladevayoH sattvaM pratIyate. Aho ! Shrutgyanam Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sadyo varNaya / yadi rucitabhaGgayA varNayasi, tadA grAsadvaiguNyam / anyathA sarvaprAsatyAjanam / ' ityuktisamakAlamevAhatapratibhatayA sa UMce --- 'kSArosbdhiH zikhino makhA viSamayaM zvabhraM kSayIndurmudhA prAhustatra sudhAmiyaM tu devatu jaitraste (?) valIlAraNe / pIyUSaprasavo gavAM yadazanAbda (6) tvA yadAsye nije deva tvatkaravAlakAlamukhato niryAti jAtirdviSAm // ' dhvanito (?) bhUpAlaH / prAsadvaiguNyaM kRtam / kAlAntare amareNa kauSThAgAripadmAnandAkhyaM zAstraM racitam / evaM kavitAkallolasAmrAjyaM pratidinam // ityamaracandrakavi - prabandhaH // " ityamaracandra prabandhato vIsaladeva narapatirAjye'maracandrasattA nizcIyate. vIsalabhUpAlarAjyasamayastu - 'svasti zrImadvikramakAlAtIta saptadazAdhikatrayodazazatika (1317)saMvatsare laukikajyeSThamAsasya kRSNapakSacaturthyA tithau gurAvayeha zrImadaNahilapATake samastarAjAvalIvirAjitaparamezvara paramabhaTTAraka - umApativaralabdhaprasAda prauDhapratApacaulukya kulakamalinIkalikAvikAsamArtaNDa - siGghaNasainyasamudrasaMzoSaNavaDavAnala - mAlavAdhIzamAnamardana - medapATakadezakaluSarAjyavallIkandocchedanakuddAlakalpa- karNATarAjajaladhitanayAsvayaMvarapuruSottama - bhujabalabhIma - abhinava siddharAja - aparArjuna - ityAdisakalabirudAvalI samalaMkRtamahArAjAdhirAjazrImadvI salakalyANavijayirAjye tadanuzAsanAnuvartini mahAmAtyazrInAgaDe zrIzrIkaraNAdisamastamudrAvyApArAnparipanthayatItyevaMkAle pravartamAne'syaiva paramaprabhoH zrImahArAjasya prasAdapattalAyAM vardhipathake bhujyamAnamaNDalyAM jayazrInirbharAliGgitazarIro mahAmaNDalezvararANakazrIsAmantasiMhadevo nagarapaurAnanyAnapi sarvAnadhikRtya sarveSAM viditaM pazAsanaM prayacchati / yathA -- yanmayA mahAdAnodakaprakSAlitavAmetarakaratalena paramadhAmiMkeNa bhUtvA tIrthapuNyodakaiH snAtvA zukravAsasI paridhAya carAcaratribhuvanaguruM bhagavantaM bhavAnIpatiM samabhyarcya saMsArAsAratAM vicintya nalinIdalagata jalavattaralataraM jIvitavyamI (maizvarya cAvagamya aihikaM pAratrikaM ca phalamaGgIkRtya - ' iti DaoNkTara jI. bUlhara sI. Ay. I. mahAzayai: Indian Antiquary - Vol. VI. p. 210-12 pradarzitadAnapatrataH zrImadvIsalanarapatirAjyaM trayodazastristazata ke nizcIyate. tatrApi 1243-44-1261-62 khristAbde (vi0 saM0 1300 - 18) vIsalanarapate rAjyamiti DaoNkTara- jI. vUlhara - mahAzaya siddhAntaH. DaoNkTara-rAmakRSNa - gopAlabhANDArakarIya- 1883-84 tamavarSIya 'riporTa' pustake tu 318 pRSThe 457 pRSThe ca, '1302 (vikrama) varSe vIsaladevasthApya varSa 18 rAjyaM kRtam' iti dRzyate. 1. abdhi-yajJa-pAtAla - candreSu zAstravaNitasyApi sudhAsthAnatvasya vizeSaNairmudhAtvaM varNayitvA hastasthatRNe'mRtatvaM varNayati. 2. 'dadhate haste'tra lIlAM tRNe' iti pATho bhavetU. Aho ! Shrutgyanam Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 evaM ca trayodazakhrista zatakanizcitasthitivIsaladevarAjye amaracandrasya sthitinizca yAtrayodazastristatake bAlabhArata nirmANanizcayaH. nayacandra kavikRtayorhammIra mahAkAvya- rambhAmaJjarInATakayo:'kAryAtkAraNasaMvidaM vidadhate naikAntamutsRjya yattateSAmiva no'pi karhicana kiM cetazcamatkAravAn / naivaM cennayacandrasUri sugurorvANI vidhAyAmRtaM zrIharSa tamathAmaraM tamapi tatki saMsmareyurbudhAH // nayacandrakaveH kAvyaM rasAyanamihAdbhutam / santaH svadante jIvanti zrIharSAyAH kavIzvarAH // lAlityamamarasyeha zrIharSasyeha vakrimA / nayacandrakaveH kAvye dRSTaM lokottaraM dvayam // ' ityatra 'svadante', jIvanti' iti vartamAnaprayogAcchrIharSAmaracandrayorapi nayacandrasamakAlakatvaM varNayanti. paraMtu caturdazazatakamRtahammIra mahArAjavarNakanayacandrakavaizvaturdazazatakapUrva kAlakatvAbhAvena dvAdazakhrista zatakotpannanaiSadhIyacaritakartRzrIharSasya trayodazastristazatakotpannabAlabhAratamahAkAvya kartra maracandrasya ca nayacandrasamAnakAlakatvAbhAvAdetatsamAnasamayau zrIharSAmarau kaucidbhinnAveva bhavetAm tadetasya bAlabhAratamahAkAvyasya paramamanoharasya yadyapi kAzIvidyAsudhAnidhi ( The Pandit ) patre mudraNaM jAtam, tathApi tasya sarvAsulabhatvaM bahutra pAThasya khaNDitatvaM cAvalokya punarmudraNecchA jAtA. tatra punarmudraNasamaye mahAmahopAdhyAyapaNDitazrIdurgAprasAda zarmabhiH ka-saMjJakaM dvicatvAriMzatsargAtmakaM caramasargadvayarahitaM jayapurarAjagurubhazrIlakSmIdattatanayazrIdattazarmabhiH saMvat 1724 vaizAkha vadi 4 bhaumavAsare likhitaM prahitam. kha-saMjJakaM samagraM 307 patrAtmakaM jodhapurapAThazAlAdhyApakaramAnAthazAstribhijodhapuranagarato yativarazrIgaNezapurIsAdhUnAM preSitam. ga-saMjJakaM kAzIvidyAsudhAnidhipatre mudritam. ityevaM pustakatrayamAzritya samArabdha saMzodhane tatsvargavAsottaramasmAbhiH samApita saMzodhaneStyasminmahAkAvye yatrAsmaddoSAdakSarayojakadoSAdvAzuddhiH sthitA jAtA vA tAM sudhiyaH sauhArdena zodhayantu yataH gacchataH skhalanaM kvApi bhavatyeva pramAdataH / hasanti durjanAstatra samAdadhati sajjanAH || iti nivedayata: - paNDitazivadattakAzInAthau. Aho ! Shrutgyanam Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| mahAkavizrImadamaracandrasUripraNItaM bAlabhAratam / Adiparva / prathamaH sargaH / satAM parabrahmavilokamArgamapaGkilaM dUritakaNTakaM yaH / zrIbhArata brahma tatAna zAbdaM sa zreyase satyavatIsuto'stu // 1 // zazvatprabhAvairbhuvanaM punAte baiTU yadIyAviva puSpavantau / janaH samasto'pyayamastu tasminmahomaye brahmaNi lInacittaH // 2 // ayaM payodhiprabhavaH prabhAvI prabhAvinidreNa sudhArasena / saidAbhiSekaM jagatAM vidhatte vidhurvapuSmAniva puNyarAziH // 3 // kiransudhAM yo vasudhAntarAle mahAmahA hantitamAM tamAMsi / hutAzatIvraH kimanena sAmyaM samaM samAyAtu sahasrarazmiH // 4 // avApa kIrtiM trijagajjayIti dhruvAmanaGgaH kusumAyudho'pi / sa yena sakhyA jayasundareNa kaMdarpajinmaulimilatpadena // 5 // vayaM svayaMbhUbhuvanasravantIsrotaHpavitre'pi nijottamAGge / adhAri bAlo'pi kuto'pi hetormahezvareNApi nirantaraM yaH // 6 // tasya priyA kAmazaravraNaikasaMrohiNI snihyati rohiNIti / dhyAyanyadAsyaM kila tanmayena dhyAnena tadrUpamavApa so'pi // 7 // tannandanastanmithunAnurUparUpo'sti cidrUpatayA budhAkhyaH / yadyogabhAjaM na vidhutudo'pi vidhuM tudatyugravirodhabodhaH // 8 // 1. 'prabhAvau' ga. 2. bAlako. 3. sUryAcandramasau. 4. 'prabhAvi' ka. 5. 'mahAbhiSekaM' ga. 6. 'janasundareNa' ka. 7. 'svayaMbhUrbhuvana' ga. 8. 'sidhyati' ka. Aho! Shrutgyanam Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 kAvyamAlA | uSNAMzurAsannacarasya zazvadyasyeva sevAtizayena tuSTaH / svalokako kAjariporapIndoH kalAM punarvRddhikalAM dadAti // 9 // madAndhargandhebhamarAlabAlasamAnayAnena vibhAsamAnaH / svecchAvilAsaikarasaH prasarpatkaMdarpadarpavyayakArikAntiH // 10 // samaM sa mitrai samadaH kadAciccacAla cUlAsu himAcalasya / netraM vicitrAsu vanAvalISu rolambalolaM bahudhA dadhAnaH // 11 // ( yugmam ) ekAmayaM kAmapuraM kuraGgadRzaM dRzoH puNyasudhAnidhAnam / ekAkinImatra vanISu citrakramaM bhramantIM sahasA dadarza // 12 // lIlAvalokakSaNadUSaNIyamapIkSaNaM muktanimeSameSaH / tadA tadAlokana kautukena bahukRtAtmA bahu manyate sma // 13 // tasyAH pibannAsyasudhAMzudhAmasudhAM dRzaivotpalinIpuTena / jagAma sauhityamasau na sadyazcakAra kampaM zirasastathApi // 14 // tadaGgasaubhAgyavilokabhAgyamahodayAnandanilInanetraH / smarasmaiyasmeramathAyamitthamacintayaccetasi candrasUnuH // 19 // ka saMbhavossyA bhuvi bhoginInAM na syAditi zrIrviSadigdhabhAsAm / rdRTTaiva sRSTiH surasundarINAM turIyamAste na jagatkutopi // 16 // devasya padmaprabhavasya padmanAbhasya vA dehavibhAgahatram | asUta gaurIM girirAjapatnI menA kimenAmaparAmihaiva // 17 // viraJcirasyA nitamAmamAntamaGgeSu zRGgArarasaM sukezyAH / snigdhollasakuntalakaitavena nidhAya mUrdhni stabakIcakAra // 18 // asminnamuSyA jagadagryakRSNajayena lakSmImabhisUcayantI / cakAsti vistAriNi kezahaste sImantaveSAdiyamUrdhvarekhA // 19 // vidhoH kalaikA haramUrdhni bhAlamasyA vitene vidhirekayA ca / iti dvitIyAdinizAsu dRzyA vRddhau kalAstasya caturdazaiva // 20 // 1. 'gandhena' ga. 2. 'cUDAsu' ka- kha. 3. 'smayatU' ga. 4. 'dRSddaiva' ka-ga. 5. 'asau' ka.ga. 6. 'asyAtitamAM ' ga. 7. 'vidhAya' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-sargaH bAlabhAratam / 3 bhrUvallirasyA hRdayAlayasya dvArAyamANe nayanadvaye'smin / kasyApi dhanyasya navapraveze nandatyasau vandanamAlikeva // 21 // uttaMsitaM bhAti mukhaprabhAsu na kiMcidalaM yadaho tadasyAH / yuktaM dRzAveva vidhividhijJaH karNadvayAlaMkaraNaM cakAra // 22 // mAhaggeNadvayabandhanAya pAzadvayaM karNamiSAdamuSyAH / dRgdambhavizrambhamRgopasevyaM sajjIkRtaM manmathayauvanAbhyAm // 23 // kapolayorindujitoramuSyAH prasarpatoreva mitho jayAya / svayaM svayaMbhUH kRtarodhamantaLadhatta nAsAmiha madhyadaNDam // 24 // mukhendupItenduyazaHpravAhaprasRtvarodgAranibhA vibhAti / asyAH smitazrI rasanAgradolAvilolavANIvasanAntakAntA // 25 // mukhendunA dIdhitidhoraNonAmAdhikyato'syA galahastito'pi / zvAsAtisaurabhyacaravirephacchalAtkilAGko na vimuJcate'gram // 26 // asyA vibhAti mitarazmipUrazliSTo'dharaH pATalatApaTIyAn / antarmanobhUrasadugdhasindhuvIcImukhaprelitavidrumAbhaH // 27 // asyAH smitaiH sUktasudhAnidhAnajihvAgraniHsyandanibhaiH samantAt / sikto'dharaH propnuta mAdhurI yAM tAM vettu kaH svAdurasena dhanyaH // 28 // mudaM dadAti trijagajjayAya prayANazaGkho makaradhvajasya / kaNTho'yamasyA mRdumadhyatArasvaratrayAdhAra iti trirekhaH // 29 // ananyalAvaNyabharAtipUrNakapolaniHsyandakadambakAbhyAm / rasAtizaityastabakIkRtAbhyAmiva stanAbhyAM hRdi dIpyate'sau // 30 // asyAH sphuratkAntakapolakAntisaritpravAhAkRti bAhuyugmam / anyonyasaMbhedi dadAtu harSamAkaNThamantaH patitAya kasmai // 31 // karAvimau cAlayatA nakhAcicchaTArcitau cAmaravatkileyam / daSTe'dhare dhanyatamasya kasya gatasya zRGgAriSu rAjyalakSmIm // 32 // 1 'mukhaprabhAbhiH' kha. 2. 'tAdRg' ga. 3. 'sAmyadaNDam' ka-ga. 4. 'caladvirepha' kha. 5. 'prApyata' ka-kha. 6. 'saukhyaM ka. 7. 'aciHzabda ikArAnto'pi' iti ga-pustakaTippaNam. Aho! Shrutgyanam Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| haratsu daityeSu vidhiH kimasyAH sarge dadhau muSTibalena madhyam / tato nitambastanavRddhihetucyutotthitadravyamidaM kazIyaH // 33 // kiM romarAjI yamunAtaTe'syA valitridaNDI kalayannanaGgaH / kasyApi rUpeNa jitastapasvI tameva jetuM tanute tapAMsi // 34 / / asyA dhruvaM nAbhihrade papAta maro harakrodhakRzAnutaptaH / romAvalI bhAti tadatra mUrtodvatteva zRGgArarasasya dhArA // 35 // abhyasya zazvajjaghane ghane'syAH saubhAgyasindhoH puline pulindaH / vedhyaM zarANAM kurute na kasya calaM ca sUkSmaM ca mano manobhUH // 36 // vidhAtumetAM khalu sajjayitvA lAvaNyalepaM pracuraM virazciH / nitambabimbe kRzacArumUrtinirmANazeSaM nyadadhAdazeSam // 37 // Urudvayasya dvipahastajeturbhavedbhuvaM sthaulyamato'pi tuSTayA / yadyetadasyAH karabhAvabhIkSNaM sAmyena hInAvapi na spRzetAm // 38 // jaGghAdvayaM yauvanakAmadevalajayastambhayugAnukAram / asyA vibhAtyunmukhasaMmukhInanakhapraticchandayazaHprazastiH // 39 // aGgairadhaH kSiptamidaM samagrairnakhAvalivyAjadhRtAkSamAlam / mantrAJjapatyambujabuddhilolarolambanAdaiH padayugmamasyAH // 40 // sevAgatAbhirdazadikpatInAM kAntAbhiraGgadyutinijitAbhiH / asyAH padadvandvamapUni cUDAratnairnakhazreNimiSeNa manye // 41 // vinirjito'syA gativibhrameNa roSAdivAraktamukho marAlaH / duHkhAdivebhaH zitikAntiretatkramabhramAnmardayate'mbujAni // 42 // idaM hRdantaHsmarataH smaraikarasasya tasyApi patanmukhendau / lIlAvanIkelicalo'pyalolastannetrasAraGgazizurbabhAse // 43 // pravezayantau hRdayaM hRdaiva dRgbhyAM dRzAveva mithaH pibantau / snAtau mahAnandarasomipUraiH sthitau ciraM tAvatha bhAvabhinnau // 44 // atho mitho'pi prathamAnurAgabhRtostayorIkSaNamAtrato'pi / tadAtvajAtatrapameNanetrA cakSurvalatkaNThamitazcakarSa // 45 // 1. 'mUtau vRtteva' ka. 2. 'mUrteH' ka. 3. 'vyadadhAt' kha. 4. 'calajjaya' ga, 5. kramazabdazcaraNavAcakaH. 6. 'hRdIva' ka. 7. 'pUre' ka. 8. 'calat' ga. pA / Aho! Shrutgyanam Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-1sargaH] bAlabhAratam / tayAnurAgamayamAnalajjAtiryagvalatkaNThacaladRzaiva / vIkSAguNeneva nibadhya kRSTaH samIpamApa drutamagrato'sau // 46 // tvamuttame kAsi vikAsizaktismaratrilokIjayavaijayantI / kutaH sametAsi ca loladRSTa kRSTeva mannetrayugasya bhAgyaiH // 47 // iti smarAmodavitandravAci candrAtmaje mandramuvAca sA ca / sadA sudhApAnarasAM rasajJAmasya zrutibhyAM parihAsayantI // 48 // (yugmam) sahAgrajairbandhubhirujjagAma manormahAyajJakRzAnukuNDAt / iDAkhyayAsmingahane'bhyupetya tvAM vIkSya manye saphalaM khajanma // 49 // zrutveti zItAMzusuto'pyuvAca vAcaM smitasnAnavizuddhavarNAm / tadAnanadyotasudhormipAnAtsadyaH kRtodgArabharAbhirAmAm // 50 // sudhAmayImAhutimApya zaityaM stambhaM ca bheje zikhinaH zikhaiva / iti yuti yadbhavatI dadhAti sthirasphuraddhUmalatAbhaveNi // 51 // tvamugradIpterdahanasya putrI putro'hamindostuhinaikamUteH / iti drutaM nau dadatAM samatvaM mithaH parIrambhamahauSadhAni // 12 // itthaM mitho jAtakathAprathAbhiH sthiriikRtpremrsaikcittau| . cirAya cikrIDaturaGgaragadanaGgazRGgAritasaMgatI tau / / 53 // athAbhavaccandrakulAdhirAjaH purUravA nAma tayostanUjaH / yazaHzriyAM dhAma mahAmahasvI munIzvarANAmapi mAnanIyaH // 14 // kRSNe'pyatRSNA madane'pyadInA rAme'pyakAmA kamanIyakAntiH / doHkrItacittAbhavadurvazIti nRpasya tasyApsarasaH kalatram // 55 // ahInmahIbhRdvivarAdhvapAtAtpAtAlayAtai ripuvakravAtaiH / yajJaiH surAnAjyanayairmanuSyAnpuSyandadhau yastrijagatpatitvam // 16 // tulyeSu ko geya itIzaviSNupokasAM saMsadi saMzayAnAH / vAkpANivINArpitamasya gItaM jagustrayasyApi nijaM hayAsyAH // 17 // 1. 'vikAza' ka. 2. sudhAto'pi tasyA vANI madhureti bhAvaH. 3. 'veNI' ka, 'veNiH' ga. 4. 'riGgadanaGga' ga. 5. ''pyarAmA' ka. 6. prathamAbahuvacanam. 7. 'vINArthita' ga. Aho! Shrutgyanam Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| pravizya yaM dikpatayo'STa yaddozchAyAmadho vizvavibhuH prapadya / nabhomaNiyanmahasaH suhRttvamAzritya yAti sma sukhaM dizaH svAH // 18 // atIva bAhyArigaNAdudagrAnvadanti yuktaM munayo'ntarArIn / cirAya mAtrAdhikazAstrayogAdRzaM yato'nena vijigyire'mI // 59 // pAtAlavaitAlikavRndadattAM baliH samAkarNya vilolamauliH / vilajjamAno'dbhutadAnazakteryasyopamAmAtmani kiM nyaSedhat // 6 // vyadhAddayAluH surazAkhiratnagavISu kASThAzmapazutvamIzaH / hriyA na dIrNa yadamUbhiruccainizamya yaddAnamamartyagItaiH // 61 // na cakSuSArajyata nAdhareNa vyakampi bhAlena ca no vicakre / rAgAspadasyApyamiteGgitasya priyAbhiSaGge'pi raNe'pi yasya // 62 // reme sa dharmaikadhuraMdharo'pi patnyAM dharoddhArakRte sutAya / pUto janaH zaMkarapUjanAya na paGkajArtha kimu paGkameti // 63 // kharbhAnavIzaH kSitipastato'ripayomucAM vAyurivAyurAsIt / vinirmitA nirmalazAstrakoTimahArahasyairiva yasya buddhiH|| 64 // yuvA vinidraH khalu mohanidrAM kutUhalenAbhinayaJzanairyaH / dRDhAGgabandhena navoDhayApi susnigdhayAliGgayata rAjalakSmyA // 65 / / harSollasallolavilocanazrIvilokane candramukhImukhasya / yazcandracUDasmaraNapranaSTasmaro na roddhaM vyasanena zakyaH // 66 // dhAmnaiva kAmaM dahato vipakSAMlakSmaiva tasyAjani khaNDadaNDaH / jvAlojjvalasya jvalato'nalasya dagdhavyadAhAya na dhUmalekhA // 67 // abhUdbhuvo'pi priyavAsaso'pi priyaH sutaH zrInahuSo narendraH / dviSAM yadIyAGginakhA natAnAM nRpatvadIkSAmukuTatvamIyuH // 68 // yaddAnagAnavyasanaikatAnasvarbhIrubhAvAzrujalaughayogAt / zaGke pazuprastarapAdapAnAmapyadbhutAbhUdivi dAnabuddhiH // 69 // 1. 'dikpAlaka' kha. 2. 'patnI' ka. 3. 'svarbhAnavIzaH' ga. 4. 'AvirAsIt' kha-ga. Ayuriti nRpasya nAma. 5. 'vAsavo'pi' kha. 6. 'tataH' kha.7. 'zrInaghuSo' ka. 8. 'yadIyAMhi' ka-kha. Aho! Shrutgyanam Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / puNyaM nirUpyAdbhutabhogayogaiH prakSIyamANaM kramataH purANam / zakrAdayo dikpatayo'prameyazreyoMzalobhAdavizaMstamaMzaiH // 70 // bhuvaM bhuje yo'dhita yAcakebhyo dikkuJjarAndAtumanA manakhI / tadekayugyaM bhajatAM prabhutvaM na dikpatInAM kRpayAharattAn // 71 // athAvanIbhAramurIcakAra jayAtirekapravaro yayAtiH / gItaM diganteSu yazo yadIyaM zrotuM dadhe'STazrutitAM vidhAtA // 72 // sudustaranyAyapayodhimadhyavilAsatastucchabharAM bhRzaM yaH / mRNAlinInAlanibhe'pi bAhau sukhena bhUmiM bibharAMbabhUva // 73 // yatsAmyacintAbhirabhUnimeSonmeSormizUnyaM nayanaM surANAm / yacchaktihInai rahibhirmukhAttaviSairmRtaM nAmRtamArutArthaiH // 74 // gItAni cintAmaNikAmadhenukalpadrumANAmadhidevatAbhiH / zRNvanti siddhAcalasaMdhiranyairbalistriyo dAnayazAMsi yasya // 75 // vanaM mRgavyAya gataH sa bhUpaH kUpaM jalArthI kamapi prapannaH / taMtrApa toye patitAM natAGgImAlokya kAsIti jagAda kAMcit // 76 // Uce nRdevaM prati sApi devayAnIti devAriguroH sutAham / zarmiSThayA zrIvRSaparvadaityaputryA vane'sminnuditAsmi rantum // 77 // asmAkamAkasmikataH samIra vivartatazvIraviparyayo'bhUt / tadA tadarthaM prathite mitho'pi vAde viduSTA danujendraputrI // 78 // tvaM putrikA matpitRyAcakasya mUDhAzaye mAmavamanyase hA / itthaM sakhIlakSasamakSamuktvA kopena kUpe'kSipadatra sA mAm // 79 // yugmam) ityuktipateH zravaNAdhvagAyAH sasaMbhramAbhyutthitamAnasastAm / pAtAlakanyAmiva kAntidhanyA milAvilAsI sa cakarSa kUpAt // 80 // gatvA gRhaM sAtha pituH purastAnyavedayaduHkhavRtA svavRttam / zukro'vadanme danujairvirodhaM ketu tadendraH pavanatvamApa // 81 // tatputri mA pUraya vairivAramanorathaM vAraya roSadoSam / roSaH zizUnAM hi sakhitvabhAjAM rekheva saujanyajale kSaNaM syAt // 82 // 1. 'tatrApi' kha. 2. 'vilokya' ka. 3. 'vAde'tiduSTA' ga. 4. 'bhRtA ka. 50 'dAtuM' ka-kha. Aho ! Shrutgyanam Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / ukteti pitrA vadadugramanyuH kanyAtha sA bASpajalArdranetrA / bhikSoH sutAsItyavamAnitAsmi tayA na tajjIvitumutsahe'ham // 83 // ityaGgajAM mRtyumukhI nirIkSya ruSA surAriprabhumAha zukraH / tvannandinI keliSu nandinIM me vyamAnayatki karavai bhavadbhiH // 84 // ityuktavAndarpavazo'pasarpandaityAdhipena kramalagnamUrdhA / ArdrAkRtaH smAha sa nAhamasmi kruddhaH krudhA dIvyati devayAnI // 86 // atha svaputrImaparAdhakartI pradAya dAsI danujezvareNa / prasAditA zukrasutArthasUterdAsI mamAsItyahasIdasau tAm // 86 // gatAparedhurvipinaM tadeva sA devayAnI smararAjadhAnI / tadaiva tatropagataM yayAti bhavadvazAsmItyavadanmadAndhA // 87 // lolekSaNe kSatrakulodbhavo'haM maharSiputrI kathamarthaye tvAm / tenethamuktAtha pituH purastAdArtA svasaMkalpamiyaM jajalpa // 88 // zukro'tha putryA nRparAgahetuM dhyAyanhRdi dhyAnadRzetyapazyat / yannAkivargaH samare purAsau surArivargaH samare samagraH // 89 // saMjIvinI nAma niyojya vidyAM tajjIvitAste danujA mayAmI / bArhaspatIyastanayo'tha vidyAM tAM jJAtumAgAdiha mAM kacAkhyaH // 90 // (yugmam) mamAkarodvarSasahasrikaM sa sevAvrataM devapatipraNunnaH / saMjIvinIM lipsurasAvitImaM gorakSaNasthaM danujA nijanuH // 91 // vinA kacenaiva ga~vAM gaNe'tha gRhAdgaNe raGgati sAyamatra / tatsevayA snehamayI mameyaM duHkhAtsutA mAmavadattadedam // 92 // tAta prayAtaH savitAyamastaM nAdyApi netrotsavatAM kacastu / zaGke vizakai nihataH sa daityairjIvAmi naivAdya tu taM vinAham // 93 // ityudvilApAM tanayAM vilokya saMjIvanIsaMsmaraNAtkSaNAttam / ajIvayaM preSayati sma caiSA vanaM prasUnAhRtaye tatastam // 94 // 1. 'sutArthisUteH' kha-ga. 2. 'tenedaM' kha. 3. ka-kha-pustakayo sti. 4. 'gRhAGgaNe'tha gavAGgaNe' ka. 5. 'tadaivam' ka. 6. 'nAyAti' ityucitaH pAThaH. 7. 'nirIkSya' ga. Aho! Shrutgyanam Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-1sargaH] bAlabhAratam / daityAH punastatra raho nihatya taM dagdhamutpiSya surAvimizram / apAyayanmAM tavayArthito'hamajIjivaM kukSigameva tattam // 95 // mayopanItAM pratipadya vidyAM matkukSimudbhidya vinirgato'sau / mAM jIvayAmAsa mayetyathoce prApsyanti viprA nirayaM surApAH // 96 // pRSTvAtha mAM yAtumanAH savidyastvaM mAM bhajetyuktavatImatIva / svasAsi me tvaM gurukukSivAsAnnirAcakAreti sa devayAnIm // 97 // madIhitadhvaMsakRto'phalAstu vidyA tavetyudvacasaM kaco'mUm / Uce na zApo mayi dharmiNi syAdAstAM tava nyUnakulastu bhartA // 98 // tacchApataH kSamAparateyamAsIjjJAtveti doSo na tavetyudIrya / zarmiSThayA saMjanitAnucaryA zukro dadAti sma yayAtaye tAm // 99 // kramAprasUte sma sutau yaduM ca sA turvasuM cAtha kavestanUjA / daityAtmanA guptaratA tvasUta druhyANupUrUnnRpateH kumArAn // 10 // tadaityanAvRttamavetya devayAnI piturdhAma ruSA jagAma / tatsAntvanAyAnugataM yayAti krudhA sudhAbhunipusUrirUce // 101 // imA kumArI dadatA surArisutA na sevyeti mayA niSiddhaH / tvaM mUDha tAruNyamadAttadeva vyadhA nidhAnaM bhava tajarAyAH // 102 // prasAditaH kSamApatinAtha zukro jagau jarAM kvApi sute nidhAya / tAruNyazAlI paribhujya bhogAMstRptaH punastAM tapase bhajethAH // 103 // gato'tha rAjA jarasazcaturpu trasteSu yadvAdiSu nandaneSu / vitIrNatAruNyabhare'tha pUrau paurAGganAdRkkumudendurAsIt // 104 // kSmApasya zApena tatazcaturbhiH sutairapAvitryamupArji pUrvaiH / tadyAdavamlecchazakairilAyAM khyAtAnvayAste yavanaizca jAtAH // 105 // saiMmAH sahasraM viSayopabhogI tataH sa yogI bhavituM pravRttaH / punaryuvAnaM ca nRpaM ca cakre pUruM samAdAya jarAM yayAtiH // 106 // yogAptAgatiH pateti hariNA zaptaH svayaM saMstuva satsaGgo'stu mameti yAcitavaro yajJapravIreSu saH / 1. 'prasauti' ka. 2. 'upagataM nRpaM ca' ga. 3. yaduprabhRtiSu. 4. 'samAsahasraM' ka. Aho! Shrutgyanam Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| dauhitreSu pataJchiviprabhRtiSu khyAtasvavRtto dive taddattaM sukRtaM tu nAdita tataH sattvAtpunaH svargyabhUt // 107 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNyAdivaMzAvataraNe purUravaprabhRtirAjacatuSTayavarNano nAma prathamaH srgH| dvitIyaH sargaH / dvaipAyanaH pAtu jaganti dUramudyatpurANAmRtabinduvRndaH / yanmAnasajJAnasudhAsamudre vAgdevatAyA jalakelirAsIt // 1 // kauzalyayA vallabhayA sahAtha bhuvaM bhunakti ma sa pUrubhUpaH / dviSo yadIyAsinadIrayAbhimukhAdhirohenimiSA babhUvuH // 2 // bhujAvahaMpUrvikayA praveSTuM mukhaikamArgAdudare dareNa / dantAGguligrAhamiSAdarINAM parAGmukhau vIkSya zamaM yayau yaH // 3 // cakAra nirvighnacikIrSitasya yattejaso dravyalavena vedhAH / maheziturya tilakaM tameva bhAlaspRzaM vadizaM dizanti // 4 // yaM zaGkayA prApa kayApi kampaM rate sa dharmajJamate'pi vIraH / astreSu tenApi vadhUvilAsAnmUDhaH smaraH smArcati vIramAnI // 5 // bhUpo'tha jajJe janamejayAkhyo'nantApatirmaNDalitaM yadastram / dadhau mukhendoH pariveSabhAvaM yudhISudhArAdbhutavRSTihetum // 6 // pratApadagdhAkhilakaNTakAyAM yazojalaiH zAntimupAgatAyAm / laghUbhavadbhUbhRti sainyanAgaiH kSitau yadAjJA sukhinI cacAra // 7 // saMhArazaktiM yadasenizamya kRtAntajihvAJcalato hareNa / na kampito yaH kila kAlakUTagrAse'pi sa svairamakampi mUrdhA // 8 // lobhena kenApi nitambinISu raktAsvarakto'pi rasIva khelan / yaM doSamAhurgaNikAsu dhIrAH svasinnasau taM guNatAM ninAya // 9 // turaMgamedhatritayasya kartA trinetrasevArasiko'nvahaM yaH / jagatrayakhyAtanayastrimArgAtrayItanuspardhiyazaHpratApaH // 10 // 1. 'divi' ga, 2. 'vRndA' ga. 3. 'yanmAnaseM ka. 4. 'kausalyayA' kha. 5. matsyA devAzca. 6. 'pAsa' ga. 7. 'bhavatraya' kha. 8. 'khyAtimayaH' ka-ga. Aho! Shrutgyanam Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-2sargaH] bAlabhAratam / prAcInabhUpo'bhavadazmakIzastataH sarAdapyadhikena yena / bhRzaM yazobhiH kusumAvadAtaLalopi so'pi prasabhaM trinetraH // 11 // sadA madArambhavijRmbhiNo'pi raNeSu vIkSya trasato'rivIrAn / smitaM suraudhairyadakAri yasya tadeva divyAni yazAMsi jAtam // 12 // caurAGganAlocanavAripUrairanyAyavahniH zamito yaduvm / niHzvAsavAtairabhisRtvarINA bhasmApi kutrApi nirAsi tasya // 13 // vRthAprayAso balijikimAsIccaturdumo'bhUdatha nAkalokaH / rasaiva ratnaM suSuve'pyavedamityUcire dAtari yatra lokAH // 14 // . rarAja saMyAtiriti kSitIndurvaro varAGgayA yadasipraNunnau / vivardhitaspardhamudAravegau divaM yazovairigaNAvayAtAm // 15 // jAnanyugAnte'pyaviyuktamindugaGgAbhujaMgezavRSAdibhiH svam / manye mudA nRttaparo haro'pi bhAvI vivikteSu yazaHsu yasya // 16 // kartuM na yasminkimapi pragalbhA dviprANapAnAtyayavAyuvalmAH / brIDAdivAdho viSabhRnmiSeNa dviSannRpANAmagamankRpANAH // 17 // ISyA parityajya kRtI yadIyamAdhAya rUpaM nalakUbaro'pi / yedekacittAM paracittavedI ba~bhAja rambhA virahajvarArtAm // 18 // tasmAdahaMyAtiraMbhukta bhAnumatIpriyaH kSmAM yadasau praveSTum / avIvizahimbamiSAdarAtiH svameva mUrtyantaramagrato'pi // 19 // vidhAya vairaM saha yena vIrAH prakAmamajJAnatayaiva gAvaH / catuSpadAH kSoNimilatkaratvAnnatAstRNaM yuktamadhurmukheSu // 20 // eko'pi yena vyatiSaktakaNThaH zrIkaNTha eva prathitaH khalUnaH / yasyAsirutkRttabahUgrakaNThastenopameyaH kva halAhalena // 21 // ebhirvimAnairupari sphuradbhirmA grAhi naH zrIriti jAgrati sma / aharnizaM yadbhuvi nirnimeSakapATapakSmANi niketanAni // 22 // 1. 'Ik' ka. 2. ''tha' 3. 'prabhAvivikteSu' ga. 4. vAyubhojanAH. 5. 'madeka' ga. 6. 'paricitta' ka-kha. 7. 'vabhAra' ka. 8. 'adhatta' ga. 9. 'bhramadbhiH ' ga. Aho! Shrutgyanam Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| babhAra bhUmImatha sArvabhaumo nRpaH sunandAhRdayAdhinAthaH / cakarSa jIvAM yudhi saMmukhAnAM zarAsanAnAmiva vairiNAM yaH // 23 // api prabhinnA rudhirairarINAM tadaGganArapi jAtasekA / svasainyabhAreNa ca durdharApi dharA kare yena sukhena dadhe // 24 // vidyAdharINAM nivaho vayasyAH smarAturAH smerayituM sayatnaH / chalAdahAryasya zubhaikavRtterna rUpamapyasya zazAka dhartum // 25 // ajAnatA yasya tanutviSaiva chAyAM viyatyeva bhRzaM vizIrNAm / itastatazcAlayatArkadhAmni cchatraM muhuzchatradhareNa khinnam // 26 // tato jayatsena iti kSitIzo jigAya zatrUnsuSuvAdhinAthaH / alaci dhIrairbhuvi sarpiNIyaM ciraM narendrairapi no yadAjJA // 27 // dhruveva bhaGgAnasineva kampAJzarAsaneneva natIratIva / prapAThitA yasya yudhi dviSanto mukhe tRNaM tu svadhiyaiva cakruH // 28 // kherUlikAkhelanapuSpalAvasnAnAdilIlAH subhagasya yasya / aicchanna kiM svasvapadeSu kAmacalAH sthalArAmajalAdhidevyaH // 29 // yadrUpazeSAM tanumAracayya zrIvizvarUpo ramate zriyaM kim / yadadbhutAkAradharazca vizvatrayIjayI cAsya sutaH smaro'bhUt // 30 // maryAdayoA ca vibhurdvibhAryo rocInanAmA nRpatistato'bhUt / vikampya yasyAsirarIbhamUrdhni papAta kAntAkucazaGkayeva // 31 // raNe maNivyAptakirITakumbhataTordhvadordaNDakRtapratiSThAm / paTIpatAkAM bhramayanprapede prAsAdalIlAM vijayazriyo yaH // 32 // yasya pratApaM sRjatA hareNa kareNa sasvedamamArji mAlam / lagnena tadravyalavena tena tene'tra netraM jvalanAbhidhAnam // 33 // kAryecchayA yadripuduryazoyatpratApayatkIrtivitAnagAnaiH / dhvAntocchUyaM vA divasodayaM vA jyotsnAcayaM vA racayantu lokaaH||34|| 1. 'kartum' ka. 2. 'athAvanIzo jayasenanAmA ripUnsuparvAdayito jigAya' iti ka. pustakopari pAThAntaram. 3. 'vIraiH' ka. 4. 'bhuveva' ga. 5. 'kharUcikA' iti haravijayasthaH (27 / 4) pAThaH. 'kharUcikA dhanuSmatAmabhyAsopayogyAni zaravyAni' iti taTIkA. 6. 'prAcIna' ka,.''rvAcIna' kha. 7. 'ca' ka. Aho! Shrutgyanam Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-2sargaH] bAlabhAratam / tataH suyajJAdhipatiH pataMgamahA mahAbhaumamahIdhavo'bhUt / astrairasiJcanta muhuH svadehaM yadvairiNaskhAsagateSu taptAH // 35 // nipIya pIyUSaruciM rucaiva kRtasthitiH kalpazatAni yAvat / jagatraye'pyaskhalitaM calantI yadIyakIrtirvirarAja siddhA // 36 // viziSyamANapramadaM ydnggprveshshobhaasubhgiikRtaanggaiH| dikpAlavadhvo dayitai rasena paraM parIrambhamaraM bhajanti // 37 // jAnanvibhAvaM bhavanATake'sminmAyAmayaM sarvamakharvabodhaH / rasairabhinno'bhininAya toSaroSAdibhAvAnsamayocitAnyaH // 38 // jajJe'tha rAjAyutayAjisaMjJo'sUyApatirya smRtibhUnimAlya / amuM ratirmA ca nirIkSya mA bhUdiyaM viSaNNAbhavadityanaGgaH // 39 // sadApyahasyanta surapriyAbhiH striyaH priyAlokanavighnanidrAH / svapne tu yaM prApya mudA tadAbhistAH pratyahasyanta muhurvilakSAH // 40 // ghanArinArInayanAzrunIrairyazolatA yasya vibhAtu yuktam / pratApavadvivalito yadetairjagaccamatkArakaraM tadeva // 41 // phalanti janmAntara eva devAH sevAkRtAmityatulaM kalaGkam / bhettuM bhavanti sma dizAmadhIzAH sadyaH phalasmeritasevako yaH // 42 // kareNukAjAnirilAprabodhamakrodhano nAma tatastatAna / bhujaMgamIgItiSu yasya dAnaM nizamya mukto balinApi darpaH // 43 // nabhoGgaNe yasya yazaHpratApau vilesaturbhAvaragolakAbhyAm / pAtAlagAnnihitoddhatAbhyAmivAnvahaM candraravicchalAbhyAm // 44 // nirantaraM tryambakapAdapUjApuNyAtmanAM saMyati nirjitAnAm / na yena jaDhe paramArthavRttiH svasevakAnAM dviSatAmapi zrIH // 45 // aho mahIbhAramahIyasA yaH klezena rINo'hni nizi prahRSTaH / AtmAnamAlokata yoganidrAsvapneSvasaMbhAvyapadapratiSTham // 46 // 1. 'mahIdharo' ka. 2. ''pi ninAya roSatoSAt' ka. 3. 'tapasyatiH' kha, 'bhAsAM patiH' ga. 4. 'vikhinnA' ga. 5. 'priyaM' kha. 6. 'phalApUrita' kha. 7. nihatodgatAbhyAM kha. Aho! Shrutgyanam Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| bhAsAhayA vallabhayA tato'smAddevAtithi viburudvabhAse / spardhA dadhAnA iva yena yuddhe dviSo'pi devAtithayo babhUvuH // 47 // yayau galazyAmalatA kimadya taveti devyAbhihito mahezaH / vyalokata khaM phaNirAjamaulimaNau muMdA yadyazasi prakIrNe // 48 // dikpAlapUjAvidhibhistvameva mayA prayANAvasare'cito'si / tatki nihaMsIti girA nirAsi pareNa yuddhApadi yatprakopaH // 49 // rajojalAcikaNatArakANU-kSmAbdhitritejombaravAyumUrtiH / saMkhyAya sarvajJavibhurguNAlIM yasyAstasaMkhyAM jagade'STamUrtiH // 50 // devApatiH zrIruca ityathAsIttadIyasiMhAsanazailasiMhaH / vidArayanvairigajaba yo yazAMsi muktAvizadAni tene // 11 // nijAzrunIraiH snapitA dviSadbhiH pradIpitA maulimaNImRjAbhiH / dazApi yatpAdanakhAH pretenurdizAM dazAnAmapi darpaNatvam // 12 // Avizya nArIramarIgaNena netrAnimeSAnumitena dRssttH| pAtAlabAlAbhiranAyi rUpazrutyaiva yo locanagocaratvam // 53 // yasya pratApastapano navInaH sarvatralabdhAbhyudayo'stahInaH / yo yaH kSitIzo'tyajadAtapatraM tApaM tanoti sma na tasya tasya // 54 // jvAlApatirivane'tha zauryajvAlAlimajvAlayadRkSarAjaH / vRtaH sitairyasya yazobhirinduravApa dugdhodadhivAsasaukhyam // 55 // taTasthakAntAkucadarzanena pradhAvitAnkuJjarakumbhabuddhyA / vane vinAstrairbhujalIlayaiva jigAya siMhAnapi yadvipakSaH // 16 // sAmastyabhAvAddhRtaM vadhUtvaM trilocanaH zocati cetasi svam / strItvaM gRhItvojjhitameva vizvarUpastu yadUpanirUpaNena // 17 // yadbhUtale saccaritodayAnAmavizrutAdRSTarujAM prajAnAm / amIlayadvandhusukhoktibhAjAM nidreva mRtyunayanAni kAle // 18 // 1. 'vyalokayat' ka. 2. 'yadA' kha. 3. 'kSamAmbhodhitejo' kha, 'kSamAbdhitejo' ga. 4. 'yasyAsti saMkhyAn' kha, 'yasyAsta saMkhyAn' ga. 5. 'vitenuH' ga. 6. 'rUpa' ga. 7. 'dadhataM' ka. 8. 'trilocanaM' ka. 9. 'arjitameva' ka. Aho! Shrutgyanam Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / sarasvatIzo matinArabhUpastato'bhavatpAdanakheSu yasya / apAti bimbena nRpairdazAzAkSitIzatAkhelanapalvaleSu // 59 // vikampate'sau yudhi pRSThametadvirodhinAM darzayatIti yena / asau ca cApe ca nirAdareNa vijigyire bhUmibhujo bhruvaiva // 60 // guNaiH sthitaM 'yaM hRdi kAmukasya na kA muhuH kAmavazAliliGga / nakAdhikaM yedguNagAnagarbhamupAMzu cittezamukhaM cucumba // 61 // svayaM kRtAnAmapi kIrtanAnAM saMkhyAM sa nAbudhyata buddhasarvaH / jagatpavitrIkaraNolvaNAnAM yasminguNAnAmiva padmayoniH // 62 // nRpastrasurnAma kalindakanyApatistato bhUSayati sma bhUmim / trailokyadIpatviSi yatpratApe pataMgavadbhAti patanpataMgaH // 63 // vidhAya pUjAM raNamaNDalasya kSatebhakumbhacyutaratnapuSpaiH / dviSAM jvalantIragila pratApapradIpikA yatkaravAlayogI // 64 // vAmAvinodAvasare'pi vizvajayajvalanmohajayojjvalasya / papAta yasyopari puSpavRSTirivAbhito manmathavANavRSTiH // 69 // iyadviyasya padaM vadanti ziroruhaM yaisya ca tasya tAbhyAm / AdAyi yaddAnapayonidAnayazombujAGke'limarAlakeliH // 66 // rathantarIjAniratho pRthuzrIrilAdhipo'bhUdalinAbhidhAnaH / mahAhave yatpratighAgnidhUmakRpANasaGgo dviSatAM dive'bhUt // 67 // kenApi bhannaM zizunA pinAkaM vAste guNazrIrapi rohitasya / saMbhAvyate zArGgapUtameva kenopameyaM tadamuSya cApam // 68 // snigdhA yuvAnastaruNISu tAbhiryadAtmakatvena rahaH smRtAste / iti trilokImithunAni tulyaprItyaiva kiM tulyaratAni nAsan // 69 // bhinno'pi satkarmarasena saptadvIpAvanIbhArabhareNa taptaH / khedApanodAya papAvamuhyanmanA vadhUnAMmadharAmRtomaH // 70 // 11 1. 'yaddhRdi' ga. 2. 'yadaNa' kha. 3. 'zizu' kha, 'tvasu' ga. 4. viSNoH. 5. zi. vasya vyomakezatvAt. 6. 'apUrvameva' ga. 7. 'amRtAdharormI : ga. Aho ! Shrutgyanam Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| tato ripukSmApacamUnikAraM cakAra duSkanta iti kSitIzaH / caturmirAbhAdanujairbhujairvA caturbhujaH zrIparirambhaNe yaH // 71 // khayaM kaniSThAGgulikoTidattaprasUnapatrArpitapUrvazobham / pANidvayaM mUrdhni nidhAya cakre stavakriyAM yasya virodhivargaH // 72 // citreSu vargeSu puraH sphuratsu yatkArmuke saMgararaGgabhAji / dviSaddhaTApATananATakaika TeyamabhrUranaTannaTIva // 73 // pAtAlayAtrAsu gatasya vAcAmagocaraM kiMcana yasya rUpam / pAtuM pramodAya bhujaMgamAnAmagAmi kAmaM nayaneSu karNaiH // 74 // vizvatrayIdhavalanavyasanena yasya dAmodarodaramapi praviveza kIrtiH / tasyA babhau padamadaH kathamanyathAsmi nnAbhIpathe sitakuzezayakaitavena // 79 // cakre kalpataruniruJchanavidhi celAJcalaizcaJcalai stene cAmarakarma cAmaragavI liilollsdvaaldhiH| udgItasya yadIyadAnayazaso reje ca nIrAjanA prAyaH prItivikampitAsu diviSacUlAsu cintAmaNiH // 76 // niHzeSapratipanthipArthivacamUpAthodhimanthoddharaH sAmrAjyazriyamApya yaH samatanoccakraM kratUnAM tathA / manye yena tadutthadhUmalaharIsaMpAtasaMpAditA madyApi RtupUruSo na vapuSi zyAmAM rUMcaM muJcati // 77 // udanvAnunmIladvehulaharimajapravahaNaH , paribhrazyacUlAzikharaviSamAntAH kSitibhRtaH / aTavyaH saMghaTTajvalitataravo yaddalabharaivilole bhUgole zrita iti vipakSaiH sapadi yH||78 // . 1. 'duSyanta' ga. 2. 'vidhAya' ga. 3. 'naTopamabhU' ga. 4. 'ruci' ka. 5. 'bahalahari' ga. 6. 'paribhrAmyat' kha. Aho! Shrutgyanam Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-2sargaH] bAlabhAratam / candrakSIrasamudrarudrazikharivyAlendramandAkinI mandAradrumahAratArakamukhAH sarve'pyakharvatviSaH / vIrazrInilayasya yasya yazasi trailokyakukSibharau nekSyante yadavazyamasya tadamI nirmANakarmANavaH // 79 // zyAmazrIke kimapi vipule svargadaNDapraNAlI pAlIlIlAbhRti vidhusudhAkUparuMDIrasikte / sphArA tArAtatiratitarAmambarakSetradeze dRzyA yasya pratiguNayazovallibIjAvalIva // 80 // premAtirekarasamagnahRdo'pyupAMzu___ lIlAvatIlalitaveNivilokanena / AsanraNograyadasismaraNAdvilIna __ kAmAH pare kRpaNamIlitakAtarAkSAH // 81 // phUtkAraiH phaNipuMgavaM phaNigaNo gaGgAM taraGgakhanai dharmI mandraravairavaiti tamapi svaHkumbhinaM jambhajit / asmAbhirbata budhyatAM kathamayaM svAmIti tArA vyadhu zcandre cihnamivAJjanaistribhuvanabhrAntAsu yatkIrtiSu // 82 // lIlAvApIsarasijavane bhadrakumbhIndrakumbha__ kroDe kAntAvadanazazini dvAravIrAsidaNDe / khelaM khelaM svayamiha muhuryadvitIrNA sthiratvaM lolApi zrIrabhajata gRhe mArgaNAnAM gaNasya // 83 // vIrottaMsasya yasyAbhinavazazisitaikAtapatraM pratApa kSmApAlaM supratiSThaM nayanazikhimiSAdbhAlapaTTe bhavasya / nAgendro'dyApi nIrAjayati maNiyutairyadguNagrAmagIta prItaH kampraiH zirobhiH sphurati surataTinyambukambupraNAde // 84 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi pUrupramukhASTAdazarAjavarNano nAma dvitIyaH sargaH / 1. 'runnIra' kha, 'rutkIra' ka. Aho! Shrutgyanam Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 kaavymaalaa| tRtIyaH srgH| sukRtasya khaDgamiva tAratIvratAvratadhAramAzrayata kRSNayoginam / yadi vo divAnizaparAbhavodyatabhramadantarAribhayabhaGguraM manaH // 1 // nRpasiMhasaMhatiSu saMgarakriyAvimukhISu vikramavilAsakautukI / sa kadAcidAcitazarAsano vanaM mRgarAjarAjimRgayecchayA yayau // 2 // avanIdhavaH sa mRgamitralocanAjanalocanapriyatanurdhanurdharaH / ucitaM yadeNaripuvAradAraNodyamadAruNo'jani tadAruNo ruSA // 3 // praharanharInatha camUpRthakcaraH zritamAlinIsaridupAntakAnanaH / sa dadarza kaNvamunibharturAzrame rucidhAma kAmapi kumArikAmayam // 4 // sumagucchacakrayugasaMnibhastanI mRgapotanIlanalinAbhalocanA / navapallavAmbujasadRkkarakramA gajarAjahaMsasamayAnavibhramA // 5 // vanacAriNIyamiha vAhinItaTe vanadevatA kimuta vAridevatA / iti tadvilokanakutUhalollasannayanadvayazviramacintayannRpaH // 6 // (yugmam) atha bhUpamapratimarUpabhAsuraM rabhasAnnirUpya vikasadvilocanA / api gocarIkRtaratipriyeNa sA manasA rasAdhikamuvAha vismayam // 7 // parikalpitAtithijanocitakriyAmatha tAmuvAca vinivizya pArthivaH / kka mRgAkSi kaNvamunipuMgavo'dhunA namanAya tasya taralaM hi manmanaH // 8 // atha tadvilokarasabhAvajatrapAvazakarNakoTaravizadvilocanA / vipinaM gataH phalakRte sameSyati tvaritaM munirmama piteti saabhydhaat||9|| api zaizavAyethitamanmathaH sa kiM savitA tavetyuditavAci paurave / nijagAda sA dazanadIptimaNDalacchalasevakIkRtasudhAcayaM vacaH // 10 // kuzikAtmajasya nRpatestapasyatastapaso'ntarAyakRtaye purA hariH / viSamAstravIraparamAstramapsarojanamaulimaNDanamayuta menakAm // 11 // nalinAni pAnamadhubhAjanAni naH pidadhAti yaH sa vidhureSa gocaraH / iti roSaNairiva madhuvrataidhutaM dadhatI mukhaM surabhicArumArutam // 12 // .. 1. 'avApa' ga. 2. 'vazita' ka. 3 'sa pitA' ka. Aho! Shrutgyanam Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / atha tasya pArthivamunestapovane vilalAsa sAlasagatiH kRzAGgikA / jayinA smitena kusumAyudhAyudhAvalijanmajaGgamalateva puSpitA // 13 // ( yugmam ) 19 zatamanyununnapavamAnaDambarAdgaladambarAM natimatIM vilajjayA / jaladojjhitAmiva kalAvataH kalAmavalokya tAmabhavadunmanA muniH // 14 // iyamarthitA smaravazena vAksudhArasavarSiNA tadanu pArthivarSiNA / adhikaM samAzatamasevi cAMzumAndadRze kadApi ca dinAntapATalaH // 15 // atha tatra sAMdhyavidhisodyame'dya te priya ko vizeSa iti sA prahAsinI / smRtabhUrikRtyaparilopakopane cakitAtrasattaDidivAzu menakA // 16 // avalokitApi na bhayena garbhato galitA tayAhamiha mAlinItaTe / vidhRtA zakuntatatibhiH zakuntaletyabhidhAya kaNvamuninAsmi lAlitA // 17 // iti vedmi kaNvavacaseti tadvacaH sa nizayya saMmadavazaMvado'vadat / nRpanandini tvamucitAsi me vazastava cAsmi tadbhava mudA madIzvarI // 18 // bhavitA bhuvo varayitA bhavatsutaH sutarAmiti kSitipatiH pramodya tAm / FE devagAyana vivAhalIlayA sapadi vyuvAha muditaH zakuntalAm // 19 // atha tAM cucumba madamandaghUrNano rasato'rdhamIlitavilocanAM nRpaH / madhuraM rasannaliyuvA navAjinImiva kiMcidunmiSatapadmakuGamalAm // 20 // malayAnilo vilulitAlikuntalAM navamAdhavImiva zanaiH zakuntalAm / rasabhAsurAM surabhizItalastadA mRduvepamAnatanumAliliGga saH // 21 // nati sma sajjanagauravAvaM pRthutannitambabhuvi kAmavarhiNaH / iha tena taccaraNacauracihnatAM priyadattapANijapadAni tenire // 22 // atha sa tvadAnayanahetave drutaM prahiNomi vAhanamiti prajalpyatAm / nRpatirjagAma puri tanmanaH punarvidhRtaM tayaiva tadadhIzvarI hi sA // 23 // munirAgato nRpatirAgatoSiNImavalokya tAmatha samanmathazriyam / parayA zocitasamAgamAM vidannajaniSTa hRSTahRdayo dayodadhiH || 24 // 1. 'samAH' kha-ga. 2. 'vidhutA' kha ga 3 pAlitA' ka. 4. gAndharvavivAhena. 'cAru' kha.ga. t. Aho ! Shrutgyanam Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 kAvyamAlA / atha pArthivAya sa tayArthito dadau varamindudhAmadhavalAzayo muniH / zucidharmakarmaghaTanA kaTAkSitaM kSitipatvamaskhalitamastu tatkule // 29 // iti tadvare sati vareNyalakSaNaM kSaNadAhRdIzamiva vAsavI harit / samaye'dbhutaM sutamasUta sUtikAgRhadI padainyarjanakaM zakuntalA // 26 // sa cakAra kaNvavanabhUvibhUSaNaH kariNaH krameNa gamane kalAgurUn / iti siMhapota manodyamAddadau mudameSa teSu gurudakSiNAmiva // 27 // atha tena rocitanRpocitavratasthitinA sutena saha rAjapattanam / zrayati sma kaNvamuninA kathaMcana prahitA svaziSyasahitA zakuntalA // 28 // nRpametya satyavadadeSa madbhavastava nandanaH kulavanaikacandanaH / priya mAlinIpulinasAkSi tadvacaH pratipannamadya naranAtha pAlaya // 29 // atha sa smarannapi nRpo'bhyadhAnmama smRtimeSi na tvamapi tatkutaH sutaH / iti tadvacaHpracitakopakampinI giramAkulAma kalayacchakuntalA // 30 // pariSajjanasya nayanAya nandanaM nanu bhUparUpamahasainamabhyadhAH / anRtaM vadanniha tadasya hasyase zravasA yataH sahacaro'kSasaMcayaH // 31 // yadi vA divAkarasamo'pyapahnutastanayastvayA mayi cirAdvirAgiNA / tadiyaM gatAhamamumaGkavartinaM racayeti dInavadanA ruroda sA // 32 // avanIza sUnujananI pativratA dayitA kimadya kutukena khedyate / iti divyagIHzruticamatkRtaH priyAM sadamAnayannayana kaumudIM nRpaH // 33 // bharataprabhutvakaralakSyalakSaNaM kSitipaH sutaM tu bharatAbhidhaM vyadhAt / samaye zaimI samabhiSicya taM punarvipinAvanImagamadaGganAsakhaH // 34 // ilinAnvavAyanalinAhimadyutiH pratipakSakakSazamanAzuzukSaNiH / tulitatrivikramaparAkramastato bharato'bhavadbharatavarSa bhUSaNam // 35 // sphuradaGgacaGgimajuSA dadhAnayA paritaH paraM pratibhayodgamaM hRdi / pramadaM mano dayitayA sunandayA kalayAMcakAra nayalIlayApi yaH // 36 // 1. 'jananaM' ka. 2. 'bhUmibhUSaNaH ' ka. 3. 'damanodyano' ka. 4. 'vazI' ka. 5. 'iti so'nvavAya' kha. 6. 'bhUSaNaH ' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 3 sargaH ] navakhaNDamaNDanadharAvarAGganAmukuTIkRtAGghrinakharatnadIdhitiH / vibhababhUva kila cakravartitAmapavartitArinikaro raNeSu yaH // 37 // kulapUrvajendurucihAriNaM raviM bhuvi yo vyadhAnnijanidezakAriNam / vyasanAtkRzairairasahasramUrtibhiH kiraNairvRtaM sphuritacakra kaitavAt // 38 // lasatA tadIyayazasA janArdanaM vizadaM vimucya mativibhrameNa yaH / taruNIkaTAkSacayamecakacchavirbhuvi cakravAnsapadi zizriye zriyA // 39 // yudhi yasya cakravalayena pAtitA ripavaH krudheva divi bhAnumaNDalam / nijakaNThakartanaparAyudhabhramAdvibhidurjavena paralokagAminaH // 40 // yazasApi yasya surazailanAbhibhRttaTinIcayAraniMcitAmbudhipradhi | bhujagAdhinAthabhujagAmi vibhratA kSiticakramApyata mahatsu cakritA // 41 // nitarAmanaGgapadavIvirAgato racitAvatAra iva bhUtale smaraH / vitatAna yaH kamapi taM parAkramaM hRdi yena so'pi cakitastrilocanaH // 42 // adhiropitAM bhruvamavekSya subhruvaH saruSo yadIyanatakArmukabhramAt / bhayakartitAGgulidalAH sma vidviSo'bhinayanti tAM prati vazaMvadAtmatAm 43 akhilaika vedituranantayadguNagrahaNodyatasya daiyitAmanomude / viyadeva zabdaguNamUlamIzituH zititAnumeyamajaniSTa kaeNNThagam // 44 // vibudhAGganAdharasudhAnipAnayoratha tatra tanvati vicAracAturIm / nRpatirbhumanyuriti bhUrimanyubhUrbhramarIcakAra karakairave bhuvam // 46 // smayamAnamAravibhavAM vibhAtinIM tanusaMpadA vizadakAntidhArayA | uduvAha saMgarasakautukAzayo dayitAM jayAmasilatAM ca yo mudA // 46 // yadasidviSAM kavalayanmaho mahadviyadaGgaNe kavalamAdyamakSipat / tamaho mahoSNamahimacchavicchalAdadhunApi lAlayati kAlavAyasaH // 47 // patitaM kuto'pi vijane'pi kAnane zanakairudasya zayitAhikautukAt / avagamya nIlamaNidAma yadbhuvi drutamAhituNDikajanena tatyaje // 48 // bAlabhAratam / 21 1. 'kRtAMhni' ka. 2. 'kara' ka. 3. 'girijA' kha. 4. 'kaNThakam' kha. 5. 'vibhAvinIM' ka . 6. 'tadaho' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 kaavymaalaa| pidadhe hariH karayugeNa matsarI zravaNau guNastutiSu yasya sazriyaH / api garbhavizvaninadaM nizamya tanmayameva nUnamayamApa kRSNatAm // 49 // calayaJcamUcayarajobhiruddhataiSudhunIjale'pyatulapaGkasaMkaTe / na babhUva zaMbhuvibhumUrdhni zAzvataH kimu paGkajaprakarapUjanotsavaH // 50 // saM purANapUruSapurANavedinAM vadanAdidaM svapanavadvidaJjagat / svapane'pyanekasukRtaikakRtkRtI na babhAra jAgaraNanidrayorbhidAm // 11 // atha tatra patralatikAM marudvadhUkucayolikhatyasurarAjamArjitAm / nRpatiH suhotra iti gotrabhRdjAzrayiNIrivAkRta dizo yazobharaiH // 12 // samadIpi yaH kSitidhavaH suvarNayA priyayAdbhutadrutasuvarNavarNayA / vikasatkuzezayamukhazriyAnvahaM vibhayA gabhastiriva lokazokabhit // 53 // api sindhurocitaguNo'pi saMtyajankamalAmapi sphuTarathAGgavarjitaH / parimuktatArthyagamano'pi dUrato yudhi kRSNa eva yadarijano'bhavat // 14 // ripuyoSidAnanavilocanocchRsatpavanAmbupUramakhadhUmatejasAm / / paTalena medhaikaraNIdalena yaH satataM subhikSamakarotkila kSitau // 55 // paritarpayanmakhabhujo makhananairyazasaiva rAhumapi vipratArayan / vitatAna yaH kila vibhAvarIvibhoninapUrvajasya parirakSaNodyamam // 56 // amumajanAlavivarAlisUkSmatAgalitena nAbhipadataH prasAriNA / kratupUruSasya paramAtmatejasA dhruvamadbhutAdbhutavidhi vidhiya'dhAt // 17 // yadadhItavAnguNakadambameSa tadgaNane'pi khedamavahahahaspatiH / pravibhidya tadgaNanamAlikAmaNIkSipati sma tArakanibhAnnabhoGgaNe // 18 // atha tatra kalpatarupallavaiH karaM ramayatyaho samaguNAnurAgibhiH / avanirdadhe'vanidhavena hastinA navamena viSTapadhurINahastinAm // 59 // ghanapatravallarivizeSakAnanaprabhayA samAviSayAgrimazriyA / priyayAnvahaM karagRhItayA yazodharayA rarAja dharayA ca yaH prabhuH // 10 // 1. ka-pustake'sya zlokasyAgrimasya ca paurvAparyamasti. 2. 'vikasatkuzezayamukhazriyAnvaham / vibhayA gabhastiriva lokazokabhitpriyayAdbhutadrutasuvarNavarNayA // ' ga. 3. 'meghakaraNAdvalena' ga. Aho! Shrutgyanam Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-3sargaH] bAlabhAratam / 23 maNiklaptakuTTimamarIcivIcikAsatatAbhiruddhakulaTAmalimlucam / viphalIkRtenduravikarma nirmame bhuvi yena hAstinapuraM puraM mahat // 61 // bahuhetidurdharasamidvikasvare jvalati pratApadahane juhAva yaH / pazuvadvipakSanikaraM yazojalairatha pUrtavadgaganamaNDalaM vyadhAt / / 62 // navakIrtidattasatatAmRtaplavaH parilUnadAnavavitAnaviplavaH / adhunApi kena kusumaina pUjyate yadasidhRtaH zirasi veNimUrtibhiH // 63 // yadurupratApaparitApatADitaM nibhRtaM nibhAlya bhuvanaM sukhaikabhUH / kharadhAmanAmanijadhAmagarbhato niragAbahirnahi purAtanaH pumAn // 64 // paradezasaMcalitaduHsthayAcakaprakarArthameva yadilAtale janaiH / abhibhUSitA vividhabhUSaNAzanairvanazAkhino'dadhata kalpazAkhitAm // 65 // divi tatra bhAnujayinAGgatejasA pravilumpati grupatilocanasrajam / pratipakSapArthivacamUvikuJcanastadabhUdvikuzcana iti kSamApatiH // 66 // mRdumandamaJjulapadaprapaJcayA suvilAsayA dayitayA sudevayA / atizuddhapakSayugayA rarAja yaH pRthivI vibhurvaraTayeva palvalaH // 67 // asireva yasya dalitebhakumbhataH prahatisphuliGgayutamauktikatrajAt / parikuTTitAhitamahAmahoyazaHkaNasaMcayAniva divi vyakAsayat // 18 // na kathaM guNairmadadhiko'yameti bhUrakhilApyamuSya sukRtairiyaM divi / iti vismayaM rajasi yaddalodgate yugapattanAkRta bhRzaM trizaGkubhUH // 69 // girizasya garbhabhavane'pi tena yaH prabalaH pratApadahanaH pradIpitaH / uditaM tadanazikhayA jagatprabhodhruvamasya bhAlamabhibhidya dRmiSAt // 70 // jagurIgambarakadambaDambarasphuTaroma yadvapurapAramIzituH / sphaTikAvanIdhravRSazeSayAminIpatijAhnavIjalati tatra yadyazaH // 71 // svaparaprabhedarahitena duyaM dadhato dayAmayahRdaiva dehinaH / ucitena daNDaracanena mocitA mahato'pi yena paralokakaSTataH // 72 // animeSalocanakarAlatAzucaM surasudhruvAM harati tatra hAriNi / ajamIDha ityatha bhuje bhuvo bharaM bibharAMbabhUva bhuvanakabhAskaraH // 73 // 1. 'vikuJcanAdabhavat' kha. Aho! Shrutgyanam Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / rudhirApagAbhirapavAhyate sma tadviSatAM yadAntaramaho maho mahat / adhunApi tajjvalati vADavAnalacchaladhArivArinidhivArimadhyagam // 74 // yadanIkinIharikhurasphuradranaHpaTalasthale'rNavajale jalezayaH / yadaripriyAzrujharasaMbhave svapannudadhau dadhau kimayamAJjanaM mahaH // 79 // abhipUjya zaMbhumapi bhAladRyiSAtsvatanUlavena niyataM tanUnapAt / kRtayatpratApavijayodyamo dizAM vadane dizatyayaza eva dhUmyayA // 76 // kimamuSya dAnamupariSThamatpado'pyadhunApi zaMbhurajinAsthimaNDanaH / iti nirvivekamavadhArya yaM kule kila hRddadhAti kaluSaM sudhAkaraH // 77 // ripumedinIdayitaduryazomaSIkaluSIkRte gaganapaTTikAtale / vyadhita prazastimiva tArakAkSarAM nijakIrtikaitavakhaTIrasena yaH // 78 // zatamasya sAgramavanIzatakratostanayA vyarAjiSata vallabhAtrayAt / / atha teSu saMvaraNasaMjJayA babhau guNasaMkulaH kuladharo dharAdhipaH // 79 // sukRtAni tAni satataM vitanvatA bhuvaneSu tena tadupArjitaM yshH|| nijapUrvajasya rajanIpateryathAdbhutalAJchanavyatikaro'pi lopitaH // 80 // avacaH pathAni caritAni tanvato bhuvi yasya sAhasavikAsazAlinaH / api zAstrakoTimanasAM manISiNAM mukhamaunameva bhavatu stavakriyA // 81 // mRgayAmagacchadarimuktasaMyugaH sa mahAprahArakutukI kadAcana / asamazramavyasutaraMgamaH kamapyacalaM kramairadhiruroha siMhavat // 82 // ayamindusundaramukhI payonavArNavavarNanIyadazanAlidIdhitim / amRtAyitAdharadalAmalokayatrijagadrahasyamiva kanyakAmiha // 83 // atha bANayaSTiriva cAmpakI tanuzrutidhUtanUtanasuvarNavarNakA / mukhadattapadmamahimeyamAhitA madanena tasya hRdi rUpamatsarAt // 84 / / abhisRtya bhUmivibhurabhyadhatta tAmatha manmathavyathitamAnaso rasAt / tanayAsi kasya carasIha tanvi kiM kuru mAM hRdi smaravazaM smarAzrite // 8 // iti rUpacATuvacaneSu bhUpatestrapitA sthitA kSaNamavAgavAGmukhI / taDidutplavena rabhasA dadarza taM gaganaM jagAma mRgavAmadRktataH // 86 // . 1. 'uparistha' kha. 2. 'dhauta' kha. 3. 'mukhapadmadatta' ka. Aho! Shrutgyanam Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-3sargaH] bAlabhAratam / ka gatAsi tanvi shsetyudiirnnvaagdshdigvlttrlkaatrekssnnH| anirIkSya tAmatha sa tApavihvalaH pralapanhaheti bhuvi mUrchito'patat // 7 // nRpati tathAvidhamathAvalokya sA viyato'vatIrya madanaikavIryabhUH / gadati sa gatvaratadIyajIvitasthiratAparIkSitasudhAguNaM vacaH // 88 // tapanAtmajAsmi tapatItyahaM jagannutakIrtirindukulasaMbhavo bhavAn / ucito vivAhavidhiratra kiM tu me pitRvazyataiva bata yAti vighntaam||89|| itivAgiyaM viyadagAdilApatiH sa tu mUrchitapramuditAtimUrchitaH / tapatApataptajalavRSTihRSTimatpavipAtakAtaratarUpamAmadhAt // 9 // iha cAnupatya sacivazvamUvRtaH zizirakriyAbhirudatiSThipannRpam / vacasA ca tasya matatatkathasya sa vyasanI samArabhata bhAnusevanam // 91 // sa guruM vasiSThamanucintya cetasA vitatordhvabAhukRtasiddhitoraNaH / iha paJca sapta ca dinAnyupoSitastapatIkRte tapanasevanaM vyadhAt / / 92 // tadavetya divyadRgarundhatIpatiH svayamabhyupetya tapanaM yeyAca ca / ayamAzayo'jani mamApyado vadansa dadau ca saMvaraNabhUbhRte sutAm // 93 // prathamAnamAnasavikAsayoratha kSitikAntakAntipatikanyayostayoH / madanavyathAvipadi majatorabhUdubhayomitho gurugirA karagrahaH // 94 // sa ca paJca sapta ca samAH samaM tayA vilalAsa vAsavavilAsabhUmiSu / svapurImavRSTiguNakaSTitAM vizanvidadhe'tha tatkSaNasubhikSabhAsurAm // 95 // guruhAranirjharavilAsabhAsurA stanazailakeliparakAmakuJjarA / dhRtagauraveva tapatI priyAtha sA vitatAna tasya jagatIsapatnatAm // 96 // prabhuraprabhorbhava mama prabhUcitA tvayi mUrtirityarijanaH kRpaalunaa| vananavyakAritapurIjanArthanaiH zriyamApi yena girikUTakuTTimaH // 97 // harigarbhavizvaharigarbhavizvatatkramato vibhAvya jagatAmanantatAm / muditaM jagaddhavalanaikatAnatAvyasanAtipUraNarasena yadyazaH // 98 // dyupateH purA guNakRtArthitazruternayanAni tatra saphalAni tanvati / apuSatkurukSitipatirbhRzaM vazAmavanIM vinItavanitAmivAjJayA // 99 // 1. 'calat ka. 2. 'nanAtha' ga. 3. parigrahaH' ka. 4. 'gauravaiva' ga. 5. 'Apa' kha, Aho! Shrutgyanam. .. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kaavymaalaa| anRtaM yadIyamahasAmahaHpatipratimatvameSa tanute jano jaDaH / sati yatra zatrudharaNIbhRtAmaho parivardhate timirahAri duryazaH // 100 // kRtavarSaNo vipulakIrtivAriNAdbhutatejasA janitavidhududgamaH / paravAhinISu mukhapadmakhaNDanairyadasirnavAbda iva haMsanAzakRt // 101 // divi tatra daivatapaterapi trapAM sahasA svarUpamahasA pratanvati / nRpatistato vitatavikramodadhirdharaNI mairuNvadabhidho'bhyadhArayat // 102 // gurukumbhikumbhayugalastanI bailattaravAriveNiruruvAjilocanA / pramadAya kAmakalikelibhirbabhAvamRteti yasya pRtaneva vallabhA // 103 // yadarAtibhUramaNabhUriduryazovisareNa vAridharaurahAriNA / abhito bhRte nikhilarodasItale virarAja kITamaNivannabhomaNiH // 104 // patatA dhruvaM trijagatInitambinInayanena yanmahasi duHsahAvadhau / amunA vyamoci yamunApadezatastapanena kajalamalImasaM payaH // 105 // nijamunnatairmatikalaGkazaGkayA pathipAti ratnamapi nAdade janaiH / ajani dhruvaM rajaniSu prabhAbharaiH prahatAsatIgati tadeva yadbhuvi / / 106 // taralatvanIlimanRzaMsatAguNaiH kRtavigraho yadasinA shorgH| abhajatparAjayapadeSu zRGkhalAgraharUDhabhIriva nigUDhapAdatAm // 107 // prathamaM vyadhatta vazagAM jagatrayImatha vistRtAmbaramayAlayAzrayAm / prathitaprayANamiva yadyazo'grahIdapi durgrahaM sapadi yoginAM manaH // 108 // divi kAntakAntibhiranaGgatAzucaM madanasya tatra harati trapAvataH / kSitipaH parIkSiditi vidviSavipavyayakelikesarikizorako'bhavat // 109 / / atirAgiNI gurusamRddhivardhitaprabalapratApazikhihetisAkSikam / nRpamaNDalImiva suvigraho'grahItsuyazAM vilolanayanAM kareNa yaH // 110 // yadasinnata rudhirAsavaM raNe paripIya bhinnakarikumbhamaNDalAt / sphuTadantapatiriva lagnamauktikaiH savikAsahAsa iva kiirtikaantibhiH||111|| pratipakSapakSaghanakakSamaNDale navaroSapAvakakaNaM parikSipan / bhuvi yaH pratApadahanaM tathAtanocchuzubhe sphuliGga iva pAvako yathA // 112 // 1. 'mahaso mahaH' ga. 2. 'aruNvat' ga. 3. 'calat ka. 4. 'vAri' ka. Aho! Shrutgyanam Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / gururodasIvanacariSNuyadyazo vyapadeza kesari kizora ke libhiH / kimiva bruve vidhumRgo yadatrasadyadalakSya eva suradantino madaH // 113 // udayograpAtamRdudaNDatADanAsubhagaiva yasya pariNAmapAvanI / kRtadurnaye'jani jane janezituH pituraGgajanmani yathA mudhA krudhA // 114 // prabhaviSyadasya bhuvi duHsahaM mahaH praviSoDhumabhyasanatatparAviva / avizatkharAMzumasurArirAditastripurArirAdita hutAzanaM dRzA // 119 // atha tatra pallavayati dyukAminI kucayorvilAsarasakumbhayoH karau / abhavadvibhinnaripuvaibhavo vibhurbhuvanasya bhIma iti bhImavikramaH // 116 // priyayA tirohitatamovikArayA rucimAntarAja sukumArikAkhyayA / ghanatArakAJcanamanojJayeva yaH sphuTalakSaNaH kSaNadayeva candramAH // 117 // asidaNDavisphuritaroSapauruSadvayapeSayantravazato dviSadyazaH / 27 kaNazazcakAra yudhi yaH parAhatadvipakumbhamuktanavamauktikacchalAt // 118 // druhiNo'pi bhAlaphalake tanUbhRtAmapi pUrvajanmasukRtairupArjitAm / alikhadyadIyapadapadmasevayA yadi rAjyalabdhilipimanyathA bhayAt // 119 // yudhi jIvitavyapavanaM virodhinAM navakIrtidugdhamapi pAtumudyataH / zamayanpratApagRharatnamagrato bhujago yadIyataravArirAbabhau // 120 // avalokya yaM vidhivazAddhanurdharaM svapaneSu naidrarasanirbharo ripuH / sahasotthitaH sadanabhitticitritasmaravIkSaNAM na kurute sma kiM bhiyA // 121 // zriyamatyajaccalatarAM nayena yAM paramandire sutamasUta sA yazaH / iti yaH zRNoti nahi tasya saMkathAmapi satyametaducitaM mahAtmanAm 122 mahasaH sapatnamatha tIvratejasaM paribhidya tatra paramaM padaM gate / vyadhitaH pratIpanRpatidrumAnalaH pRthivIM pratIpanRpatiH pativratAm // 123 // guNaruddhayA vibudhasindhuzuddhayA surasadmaketuriva yaH patAkayA / sumadAyA pramadayA pramodabhRdvirarAja rAjazata sevitakramaH // 124 // pratinRpatiyazojalAni klRptaprasRtirapAdanapAyamasya khaGgaH / iti samitihatebhakumbhamuktAtatiradhita cyutavinduvRndazobhAm // 129 // 1. 'avizatkharAMzumakharAMzuraMzukaiH' ka. 2. 'purohata' ka. 3. gRharatnaM dIpa:. Aho ! Shrutgyanam Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| raNArambhastambhAyitabhujanamatkArmukalatA lasadvANazreNIhativihitagIrvANanivahaiH / sphuratkopATopaM danutanujapakSakSayakRtA kRtA senA yenAmaraparivRDhasyApi vipulA // 126 // lATazcATuvidhiM vyadhatta magadho maugdhyAni buddherdadhA vaGgAnyaGganRpo'mucatkRzalasadeho videho'jani / vaGgaH saMgarabhaGguraH samabhavatkazmIravIro rasa__ smeraM na smaramasmaradvisamarakrodhe'tra dhAtrIdhave // 127 // devendropavanaikasIni pavanaiauliM dadhAne mudA manye kalpatarau madhuvrataravaiH sthAnapradAnodyate / sAnandaM paivilakSmapakSmaladRzAM vandairyazo dAna zazvadyasya vibhAvarIvibhuvibhAbhaGgInibhaM gIyate // 128 // khadAnairdInebhyaH prakRtikRtinA yena nikRtaM vinidraM dAridyaM ripunRpatibhimaitryamakarot / prasattyA tebhyo'pi prasabhamatha niSkAsitamatho gataM svasminneva pralayamidamAdhAravivazam // 129 // AkAkarNya pUrNakratuzatajanitaM yadyazo gIyamAnaM sAnandaM sundarIbhiH kati kati jagati prItimanto na jaataaH| aizvaryabhraMzabhItyAbhajata zatamukhaH kiM tu dainyAni dInaH svairaM vairocano'bhUnmanasi kisalayanvighnamindratvalAbhe // 130 // lokAyaM kratubhojinAM kratuzataM tanvanpayojIvinAM vizvAya dviSadaGganAzrusalilAH srotakhinIH saMsRjan / vIrendurjagate samIraNabhujAM vAhAbhighAtairmaru nmArga ca prathayanna kutra vidadhe dakSaH subhikSotsavam // 131 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAmni mahA__ kAvye vIrAGke AdiparvaNyAdivaMzAvataraNe bharataprabhRtidvAdazarAja varNano nAma tRtIyaH sargaH / 1.'yuddha' ka. 2. prasthAnadAnodyate' ka. 3.indravAmadRzAm. 4.baliH. 5. sakalayan ga. 6. 'lokArtha' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / caturthaH sargaH / pArAzaramakUpAramiva puMrUpiNaM stumaH / yenodgIrNAH sudhAsiktamuktAvadbhAratoktayaH // 1 // ikSvAku kulakoTIraH purA bhUpo mahAbhiSaH / puNyaM nirmAya nirmAya nirmAyaH svargitAM gataH // 2 // ghusadbhiH samamanyedyuH prAptaH padmabhuvaH sabhAm / trimArgAmAgatAM tatra marutApahRtAmbarAm // 3 // sAkAGkaM vIkSamANo nyaGmukheSvanimiSeSvapi / brahmazApAdavApyAyamapAyaM cyavanaM divaiH || 4 || ahaM pratIpabhUpasya bhUyAsaM tanubhUriti / cintayansa cyutaH svargAtsumadAgarbhamAvizat ||1|| (vizeSakam ) so'yaM mahAprabhAvo'bhUtpratIpapRthivIpateH / zazivaMzasarohaMsaH zaMtanurnAma nandanaH // 6 // pratIpe zAntatAruNye zritAraNye tapaHspRzi | tanutAM zaMtanuH kSmApaH zatrusaMtAnamAnayat // 7 // vinA nAzena jIvantaH purato yasya patriNAm / acchuTannottamarNAnAmadhamarNA iva dviSaH // 8 // yasyAdbhutaprabhAvena pANisparzena yauvanam / jIrNAstUrNamayanti sma madhuneva mahIruhAH // 9 // aSTau vasiSThakAntAraM kAntAraGgaparAH purA / rantuM merubhuvi smeravasavo vasavo yayuH // 10 // tatrAvalokya gAM spaSTamaSTamasya vasoH priyA / 29 smAha mAhAtmyametasyAstathyaM me nAtha kathyatAm // 11 // girA madhukarAvocadatha dyaureMSTamo vasuH / vAsiSThI nandinI vizvAnandinI gauri gaurIyam // 12 // 1. 'avApAya' ka. 2. 'divaH' asmAdanantaraM kha- pustake 'yugmam' ityadhikamasti . 3. 'sumudA' ga. 4. 'ghuraSTamo' ga. Aho.! Shrutgyanam Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| pItvA prazasyamaudhasyamasyA mAnini mAnavaH / dazavarSasahasrANi yAvajjIvati nirjaraH // 13 // uzInarozisutAM khasakhImajinAvatIm / payaH pAyayituM sAtha gAM bhI tAmahArayat // 14 // tAmavIkSya vane dhenuM jJAtvA ca jJAnato muniH / vasantu garbhavAse'mI vasUniti sa zaptavAn // 15 // atha bhaktibharAbhugnabhAlA bhUvAsabhIravaH / / anInamannamI dInAH sApadaH zApadaM munim // 16 // tAnuvAca mudA vAcaM vAcaMyamaziromaNiH / vasthA gacchata he vatsAH prArthayadhvaM marudbhunIm // 17 // eSA yathA vadhUveSA nRpamAzritya zaMtanum / jAtAneva svayaM gaGgA svavAhe vaH pravAhayet // 18 // suro'pyasuravallobhabhAsuraH surabhiM mama / yo jahAra vihAraM sa dyauzciraM sRjatu kSitau // 19 // atha tairarthitA gaGgA mRgIdRzamadIdRzat / AtmAnamAtmanastIre khelatastasya zaMtanoH // 20 // (ekAdazabhiH kulakam) mAnmathairmathito bANairatha tAM rathinAM vrH| yayAce pArthivottaMsaH kaMsazatruriva zriyam // 21 // ahaM kRtyamakRtyaM vA niSiddhA yadi tanvatI / tadyAsyAmIti nirbandhavatI teneyamAhatA // 22 // jAtamAtrAnsutAzApairavatIrNAnkramAdvasUn / gaGgAsau sapta gaGgAntaH kSitvA zApAdamUmucat // 23 // tanujaM manujendreNa kaSTataH spaSTamaSTamam / . kSipantI vAritA vAri saputrA khayamapyagAt // 24 // 1. 'bhartAramahArayat' ga. 2. 'tamuvAca' kha, 'tadovAca' ga. 3. 'svacchAH ' kha-ga. 4. 'duzciraM' ga. Aho! Shrutgyanam Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / tayA virahito rAjA nizayeva nizAkaraH / mlAniM saMprApa tApena tejaseva vivasvataH // 29 // api strIbhrUNahatyAbhirna zoSaM yAti jAhnavI / karmasAkSI na kiM bhAnurenAM zoSayate na yat // 26 // bibhartu zirasA zaMbhurenAM bhasmAsthibhUSaNaH / pA tava krameNApi spRzataH puruSottama // 27 // jalasparzena lokAnAM pAtakaM yAti dUrataH / asyAH svayaM kRtaiH pApairadbhutairabhito jitam // 28 // IdRkpApakRtaH sthAnaM narake'pi na vidyate / etattamRtaM jantuM kAlastadbrahmaNe'rpayet // 29 // kimeSA na vizeSeNa pAtakastomakAriNI / yamunApi samudro'pi zyAmau yadabhiSaGgataH // 30 // sa dUSayannadImetAmetAdRgduHkhabhAgiti / sacivaiH zucivaidagdhyapratibhairiti bhASitaH // 31 // mApataH pAtake vandyAM jAhnavImiti dUSayan / svecchArodhena yAtAsau prAcyaM tadvacanaM smara // 32 // pratibuddhyeti zuddhAtmA sacivAnAM vacobharaiH / kSamasvetyAzu saMbhASya gaGgAM dhAma jagAma saH // 33 // kAlena virahaneSa rathI bhAgIrathItaTe / dadarza darzanIyAGgamekamekaH kumArakam || 34 || mUrta darpa ne sarpantaM dhIraM vIraM nu vA rasam / tRNAya trijagadvIryaM manyamAnaM dRzA bhRzam // 25 // jitena gauravAyomnA kilopacaritaM cirAt / tADaGkacandracaNDAMzuhAramauktikatArakaiH // 36 // karNAntAkRSTakodaNDakarAGgulinakhAvalau / pratibimbamukhaM gaGgAsamIpe kila SaNmukham || 37 // 1. 'tu' ga. Aho ! Shrutgyanam 31 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| vegAdalakSyasaMdhAnAkarSamokSavidhi shraiH| pAtAlagAmibhiH karNakuJjotthabhujagairiva // 38 // ekAnte vapuSA kAntamabhyasantamiti svayam / sadarpamiva kaMdarpa vijayAya pinAkinaH // 39 // . (paMDirAdikulakam) cintAmatha cakArAyaM kArAyantritazAtravaH / IdRkputraivinA rAjJAM vRddhAnAM durdharA dharA // 40 // api bAlo'yamAlokya pRthivIpAlamagrataH / praviveza drutaM gAGge jalamAnuSavajjale // 41 // kimetaditi saMbhrAntaH sannihaiva mahIpatiH / nadyAmudyapriyAvakrapadmaM dRSaTpadaiH papau // 42 // samaM tena kumAreNa niHsasAra nadI rayAt / bAlAsau bAlasUryeNa dinazrIriva vAridheH // 43 // labdhacintAmaNi duHsthaM sadyaH prAptAmRtaM mRtam / jAtaputramaputraM tAM dRSTvA tuSlA jigAya saH // 44 // azruvepathuromAJcasvedAnabhininAya sA / apremApi nRpaM prekSya nadI jalakaNAzcitA // 45 // athAcakhyau mRgAkSIyaM prItaM prati nijaM priyam / mayAsau jananIpAlyAdvAlyAduttAritaH sutaH // 46 // zAstrANi guruzukrAbhyAM zastrANi bhRgusUnunA / sAGgAnvedAnvasiSThena zikSito'yaM tavAtmajaH // 47 // devaiH kRtavrata iti zruto devavratAkhyayA / mayAyaM gaGgayA jAtaH khyAto gAGgeya ityapi // 48 // asau zAstradhanurvedavedajJo rAjadharmavit / gRhyatAmaSTamaH sUnurityuktvAntaradhatta sA // 49 // 1. 'kuNDottha' ka, 'kumbhottha' kha. 2. SaDDirAdi' iti ka-kha-pustakayo sti. 3. 'ta' ga. 4. 'jalakaNAGkitA' ka. 5. 'AcacakSe' ga. 6. 'jananIpAlyAM bAlyAM' ka. Aho! Shrutgyanam Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / gate dattAGgaje tatra kalatre toSaduHkhabhAk / abhUdbhUpo dvitIyendumuci bhAnau yathA janaH // 50 // ripukAlena bAlena saha sAhasinAmunA / virarAja tadA rAjA dineneva dinezvaraH // 11 // nyasya bhAraM bhuvastasya bhuje bhUmibhujAM varaH / viSNuH zeSa ivAzeSameSa cikrIDa kelibhiH // 12 // purA vazI vasurnAma cedipo mRgayAM gataH / vIrya mumoca girikAM smarannRtumatIM priyAm // 13 // zyenaH patrapuTIbaddhametadveto nRpAjJayA / : gRhItvA girikAhetorutpapAta vihaMgamaH // 54 // zyenAnyena ruddhasya yoddhuM tasya palabhramAt / mukhataH patitA retaHpuTI sA yamunAmbuni // 55 // adrikAkhyA timIbhUtA padmabhUzApato'psarAH / tadetya dUrato retaH papau puTyAH paricyutam || 16 || timistrI sAnyadA dAzairjAnAkRSya dAritA / taiH prApi tatra tadvIjabhavaM puMstrIzizudvayam // 17 // zApAnmuktAtha sA matsI devIbhUya divaM yayau / adarzi vasubhUpAya dAzaistanmithunaM tataH // 18 // nRpo'grahItsutaM yo'bhUnmatsyAho matsyadezakRt / dAzendrAyAdbhAge matsyagandhAM sutAM punaH // 99 // nAmnAsau gandhakAlIti zrutA satyavatIti sA / kalayAmAsa kaMdarpojjIvanaM yauvanaM zanaiH // 60 // tIrthayAtrAcaro'nyedyuH kAlindyAH puline muniH / parAzarAbhidho'myAyAdbahubhirmunibhirvRtaH // 61 // nAvottArya RSInanyAnkhinne svapitari sthite / ekaM parAzaraM satyavatyuttArayituM tataH // 62 // 1. 'bhUyo' ga. 2. 'rATra' ka. Aho ! Shrutgyanam 33 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| ekA pravavRte nAvaM vAhayantI nadIjale / tAM tatrekSya marArto'bhUnmunirbhAvyarthabhAvataH // 63 // (yugmam) stanastabakinI pANipadapallavinI muneH / / veNisphuradalizreNI mohavallIva sAbhavat // 64 // tIrasthitA nirIkSante munipitrAdayaH prmo| AvayoH saGgamityukte vyaktamarthitayA tayA // 65 // vidhAya dhUmarI dikSu munistAM nAvi so'bhajat / matsyagandhAmapi sRjanyojanotpalagandhikAm // 66 // (yugmam) sadyo'pyasUta sA kRSNaM vedavidyAyutaM sutam / yamunAdvIpajAtatvAjjAtadvaipAyanAbhidham // 17 // vipadi smaraNIyo'hamityuktvA jananImasau / kRtI bAlo'pi tatkAlaM tapase vipinaM yayau // 68 // jAtaputrApi kanyAbhUprasAdaiH sA muneH punaH / acintyo hi prabhAvaH syAttapaHpAtrasya mantravat // 19 // putriNImapi tAM kanyAM so'nyeyuH zaMtanurnRpaH / nirUppa dAzavATeSu dAzarAjamayAcata // 70 // athoce dAzabhUpastaM dade tubhyamimAM tataH / yadi syAnnupa jAto'syAM tanayastava rAjyabhAk // 71 // rAjApi rAjyadhaureyaM dhyAtvA devavrataM sutam / tasya vAkyamanAhatya vyAvRtya svapuraM yayau / / 72 // nRpaH sadarpakaMdarpazarairvidhuritastataH / smaransatyavatIM svAnte na nidrAmapi bhejinAn // 73 // tato mantrigirA matvA tadvRttaM taTinIjaniH / janakAya yayAce tAM kanyAM dhanyAzayaH svayam // 74 // athainaM yamunAkUlavAsI dAzezvaro'vadat / kathaM syAnmama dauhitro rAjA rAjyadhare tvayi // 75 // 1. 'zreNi:' ka. 2. 'dAsa' ga. 3. 'asyAH ' ga. Aho! Shrutgyanam Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / seve nRpazriyaM naiva satyo'yaM samayo mama / iti satyatratenokte punardAzapatirjagau // 76 // kathaMcitpitRbhaktyA tvaM bhavitA na priyaH zriyaH / kruddhAstu kena rudhyante gajA iva tavAGgajAH // 77 // tataH zAntanavaH smAha sAhasI dAzavAsavam / AjanmApi samAcaryaM brahmacaryaM mayA vratam // 78 // ityukte tena gaganAdgIrvANAH puSpavarSiNaH / aho bhISmapratijJo'yamiti bhISmamamuM jaguH // 79 // tattAM dAzapatiprattAM sa nRpAya mudArpayat / bhISmaH pitrApyayaM svecchAhUtamRtyuvaraH kRtaH // 80 // udUDhayA tayA rAjA rarAja guNanaddhayA / sadA hRdayavartinyA jinyeva palvalaH // 81 // sevamAnaH satAM kSmApaH kramAtputrAvajIjanat / tapaHzriyaM zrayansAdhuryazodharmAvivojjvalau // 82 // AdyazcitrAGgado'nyastu vicitravIrya ityapi / sa gAGgeyena tAbhyAM ca rAjApyAsItrayItanuH // 83 // bhUpe rUpeNa sAphalyaM sRjatyanimiSIdRzAm / prabhUcitrAGgado bhISmAbhiSikto ripubhISaNaH // 84 // yena niSThApitastatraiH pratApai ripusAgaraH / apAra iva saMsArastapobhAraistapasvinA // 85 // citrAGgado madotsekAdbhISmamantrAvamAnakRt / cakre citrAGgadAkhyena gandharveNa mahAraNam // 86 // nAma sAmyadhevAtha gandharveNa sa mAyayA / hato hiraNmayI tIre vIro varSatrayIyudhA // 87 // atha bhAgIrathIsUnuzcakre bhUcakrabhUSaNam / vicitravIryanAmAnaM zatruzAkhidvipaM nRpam // 88 // 1. 'kRtI' ga. 3. 'dAzapatiH' ga. 3. 'hiraNmatI' ka. Aho ! Shrutgyanam 39 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 kAvyamAlA | AjJA yasya mahIbhartuH kIrtizca spardhayA mithaH / Aruroha zirodezamazeSapRthivIbhRtAm // 89 // tato vicitravIryAya tisraH satyatrato'harat / ambAmbAlAmbikA bAlAH kAzirAjasvayaMvarAt // 90 // atha dhanvAni dhunvAnA lolA: kolAhaloddhurAH / svayaMvaranRpA vavruH pradhanAya dhunIjanim // 91 // nakSatrANIva tItrAMzubhittvA kSatrANi sindhujaH / rAjAnamiva rAjAnaM zAlvaM kopI lulopa saH // 92 // ityAdityAyamAnaujA rathI tripathagAtmajaH / avadhUya vadhUlubdhAnAjagAma svavezmani // 93 // citte cittezvaraH zAlvo mAM pIDayati zalyavat / ambAbhidhA vadantIdaM praiSi zaMtanusUnunA // 94 // dve kanye tadasau dhanye madavAnudavAhayat / vicitravabhRtA cittabhuvA prItiratI iva // 99 // prANadyUte paNIbhUtA hAritA bhavatI mayA / aGgIkaromi naiva tvAM jetAraM bhaja bhAmini // 96 // itthamambApi zAlvena nyakkRtA dhikkRtAzayA / punardhunIsutaM prApa svasRsApatnyakAGkSayA // 97 // ( yugmam ) AsaktApi kuraGgAkSI zaGkanIyA vicakSaNaiH / anyAsaktA na vaktavyA bhISmeNeti nyakAri sA // 98 // nAgratazca na pazcAcca saMdigdhA dagdhadhIragAt / tadAmbA caTikAcacucariSNuvedaropamAm // 99 // daivAdubhayato bhraSTA kaSTAdgatvA vanaM munIn / taM nivedya svavRttAntaM pravrajyAM yAcate sma sA // 100 // hotravAhananAmAtra tasyA mAtAmahaH sthitaH / rAjarSistatkathAM zrutvA tAM jagAda viSAdabhAk // 101 // 1. candramiva. 2. 'badaropamA' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-4sargaH] bAlabhAratam / pazurAmaM mahendrAdrau putri tvaM zaraNaM zraya / ziSyastasya girA sa tvAM gAGgeyaH svIkariSyati // 102 // tasminnidaM vadatyeva rAmaziSyo'kRtavraNaH / tatra svecchAgato jJAtakanyAvRtto'bravIditi // 103 // etattapovanaM prAtaH svayaM rAmaH sameSyati / ityukte tena rAmotkA kanyA tasthau tathaiva sA // 104 // svayaM prAtaH samAyAtamatha taM munipUjitam / nRpAtmajA kRpArAmaM sA rAmaM zaraNaM yayau // 105 // zrutvAtha tatkathAM rAmo rAmAM tAmidamabravIt / ziSyo bhISmaH zubhena tvAM nirAkartA girA mama // 106 // tvatkAmasiddhaye yAmaH kauravaM kSetramityasau / gaditvA tAM samAdAya kurukSetrAya celivAn / 107 // prApto guruH kurukSetraM rAmo bhISmeNa pUjitaH / jalpannambAvivAhArthaM nirAkAri girAM bharaiH // 108 // rAmo rathamathArUDhaH krodhanaH pradhanecchayA / gururapyAtatAyIti saMnaddhaH sindhubhUrapi // 109 // kSatrAntakena rAmeNa samaraM putra mA kRthAH / ityevaM gaGgayApyukto bhISmo naujjhadbhiyAyudham // 11 // kSobhayantau bhiyA lokaM lobhayantau ca nAradam / zobhayantau divaM bANairyuyudhAte krudhAtha tau // 111 // jAhnavyA vasubhirviprAkArai rAmAstramUrchitaH / AzvAsito dhRtotsAhazcakre bhISmo muhurmudham // 112 // yuddhaM kRtvAdbhutaM kruddhau trayoviMzativAsarAn / tau brahmAstragrahodayau vAritau cAturaiH suraiH // 113 // rAme'pi niSphalIbhUte parAbhUteti kanyakA / dhunIsUnuvadhadhyAnAttapastaptuM vanaM yayau // 114 // 1. 'uditvA' ka. 2. 'dhRtotsAhau' kha. Aho! Shrutgyanam Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| iyamAsAdya kAlindImindIvaravilocanA / tepe dvAdaza varSANi sAmarSA dustaraM tapaH // 115 // janmAntare tvadiccheyaM phalatAditi bhASiNi / puro bhUtvA tirobhUte bhUteze sAgnimAvizat // 116 // prAkputrI saiva putro'stu taveti varade hare / sA putrArthogratapaso drupadasya sutAbhavat // 117 // pitrA putro'yamityeSA khyApitA naraveSabhAk / hiraNyavarmaNaH putrI dazArNendoLavAhayat // 118 // matvA kAlena tatkUTaM vigrahoge dazArNape / pitrorduHkhitayorApa sAraNyaM maraNecchayA // 119 // klizyantyai martumetasyai vigrahopazamAvadhi / sthUNastadaTavIyakSaH skhaM puMstvaM dayayA dadau // 120 // gatvAtha jJApayAmAsa tadvattaM pitraavsau| tato hiraNyavarmApi yayau saMhRtya vigraham // 121 // strIcihnaM tu svayaM tasyA bibhratprAsAdagarbhagaH / zrIde'pyabhyAgate nAbhyutthAnaM sthUNo hiyAkairot // 122 // tvaM strI sAstu pumAneva yAvajjIvaM dhanAdhipaH / tatsvarUparijJAtakopottApaH zazApa tam // 123 // ityAdAtuM na yakSo'bhUtkSamaH puMstvaM taiyArpitam / zikhaNDyAkhyo'bhavadbhISmabhide sA draupaMdistataH // 124 // itazcAricchidAbhISme bhISme grISmAtejasi / priyAbhyAM samamakrIDadvicitranRpatiH sukham // 125 // atistrIsaGgato rAjA pIDito rAjayakSmaNA / draSTuM rambhAdirambhorUriva kAmI divaM yayau // 126 // 1. 'strIveSaM ga. 2. 'tasya' ga. 3. 'vyadhAt' ka-kha. 4. 'sA tu' ga. 5. 'tasya rUpa' ga. 6. 'parijJAna' ka'pratijJAta' kha. 7. 'tathA' ga. 8. drupadApatyam. 9. 'bhImArka' ga. Aho! Shrutgyanam Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-4sargaH] bAlabhAratam / sacivaiH satyavatyA ca bodhito'tha dhunIsutaH / pratijJAmaGgabhIrbhaje na bhuvaM na ca subhruvam // 127 // bandhUnAM vA dvijAnAM vA vIryAdudbhiyate kulam / iti zrutigirA bhISmaH satyavatyA nyavedayat // 128 // dvijaM nijasutaM vyAsaM tatra nizcitya karmaNi / satI yadA hRdA dadhyau sa tadaivAbhavatpuraH // 129 // sa mAturAturairvAkyairapi bhISmasya bhASitaiH / zIlamAdhuryadhuryo'pi tatkarma pratipannavAn // 130 // rAjJI vicitravIryasya bhejivAnambikAmatha / eSa durveSabhAkzUkasaMkocitavilocanAm // 131 // andhaH suto'syA bhAvIti jalpanmAtRgirA punaH / vyAso'mbAlAM dvitIyAM strI zUkapANDumathAbhajat / / 132 // asyAH pANDuH suto bhAvItyAkhyanmAtuH puro muniH / tato'ndhaM dhRtarASTrAkhyaM suSuve sutamambikA // 133 // ambAlApyaGgajaM pANDupiNDaM pANDumajIjanat / ambikAbhAvabhogArtha punarmAtrArthito muniH // 134 // so'mbikAzUkasaMdiSTAM hRSTAM zUdrImathAbhyagAt / sApyasUta sutaM dharmaviduraM vidurAbhidham // 135 // aNImANDavyazApena dharmo'yaM zUdratAM zritaH / viduro dharmaviddhImAnbhAvItyuktvAgamanmuniH // 136 // dhRtarASTro dhiyAM dhAma nAgAyutabalo'jani / samastazAstrasaMdohacchiduro viduro'pyabhUt / / 137 // punaSiyazombhodhizoSakumbhodbhavo'bhavat / ilAvilAsinIjAniH pANDuruddaNDacaNDimA // 138 / / yazaHsudhAkaro yasya vacasAM kasya gocre| brahmaNo'pi nizA yena nUnaM jyotsnI bhaviSyati // 139 // 1. "vidura' ga. 2. 'gocaraH' ka. Aho! Shrutgyanam Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| udUDhA dhRtarASTreNa gAndhArI subalAGgajA / ugrArAdhanalabdhograzataputravarA varA // 14 // viSNoH pitAmahaH zUraH pitRSvasrayabandhave / prAkputrIM kuntibhojAya dharmaputrImadAtpRthAm // 141 // bhojyAdibhaktituSTena tasyai durvaassaanydaa| mantro dade mudAhUtadevasaMparkaputradaH // 142 // athAhUya ravi matrapratyayAya kumArikA / nandanaM tatprasAdenAsUta kanyaiva cAbhavat // 143 // bAlaM sahotthatADaGkavajrasaMnAhamakSipat / sA taM bandhutiyA peTonyastamAzu nadIjale // 144 // caritramaSaDakSINamityasau bibhratI zubham / kanyA pANDunarendreNa paryaNAyi svayaMvare // 145 // (paJcabhiH kulakam) parAM paryaNayanmAdrImadrIza iva menakAm / pANDubhUpaH sphuradrUpaH saMpadA vizvavizrutAm // 146 // dyutiM dadhAra dhArAbhyAmivAsirbhUmivAsavaH / tAbhyAM lakSmInaTInityanRtyaraGgeNa raGgitaH // 147 // viduro devakakSmApasutAM pArazavI zrutAm / pariNIya parapremA suSuve zatazaH sutAn // 148 // ekadAnekadAvAgnipratApaH pANDubhUpatiH / AkheTakavidhAnAya subhaTAnsamanInahat // 149 // vAtAbhayAnalIleSu nIleSu yayuSu sthitAH / nIlIcIradharA vatrurdharAdhIzaM dhanurdharAH // 150 // pApaddhivardhitotsAhAzvelarmecakarociSaH / azubhadhyAnasaMjAtapAtakairiva veSTitAH // 151 // 1. 'sUraH pitRSvasrIya' ka. 2. 'peTI' ka. 3. azveSu. Aho! Shrutgyanam Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-4sargaH] bAlabhAratam / teSAM heSAM vizeSeNa hayAnAmupakarNayan / abhUdvanAvanIjIvakulaM sakalamAkulam // 152 // ke'pi trastA bhayagrastAH kruddhA yuddhAzca kecana / vanecarA harINAM tu na bhiyo na ruSo'bhavan // 153 // vibhinnayugyavAhena varAheNa sahAparaH / pAtadUragaladbhallo nayayuddhaM radairvyadhAt // 154 // mukhe pravizya siMhasya prANatyAgena kazcana / gRhanprANAMzca kIrtiM ca lAbhavyavahRtiM vyadhAt // 155 // siMhaM krodhitamAyAntaM kazcidoSThapuTIdhRtam / zuddhamUrdhvazarIreNa cakre khaNDadvayaM rayAt // 156 // vaJcayanpaJcavakrasya vakramanyo mahAbalaH / prauDhapRSThaM samArUDho gaurIkRtaguNo'bhavat // 157 // saha siMhena saMgrAmaM kurvanko'pi mahAbhaTaH / madhyaM pasparza tasyaiva saMkalpAnnijasubhravaH // 158 // kalayA kalayAmAsa madhye vadhyaM hariM prH| muTyA tathA yathAgrAvaniSpanna iva so'bhavat // 159 // capeTApATanakrUra dUraM zUraH paro harim / caNDadordaNDaghAtena cUrNitAkSamalUluThat // 160 // nRsiMheSu tathA siMhasaMghAtaparighAtiSu / zaGke svasiMharakSAyai kailAsaM zailajA yayau // 161 // tadAbhavabalAbhogabhayabhaGguracetasAm / nazyatAM saha sAraGgairmRgendrANAM mRgendratA // 162 // Azcarya tatra zArdUlavikrIDitamaho maihat / senAbhiryadidaM bANasragdharAbhiradhaH kRtam // 163 // candrapAtAlacaNDISu bIjaM nikSipya rakSitam / mRgakolamRgendrANAM dhAtrA tatra kSayakSaNe // 164 // 1. 'dveSAM' ga. 2. 'abhavat' ka. Aho! Shrutgyanam. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 kAvyamAlA | ratnaiH kumbhiziroyuktamuktairupari doSmatAm / puSpavRSTirabhUtkhaGgotkSiptasiMhodaracyutaiH // 169 // bUtkAraizca mRgendrANAM huMkAraizca bhujAbhRtAm / zaGke bhayaM bhayasyApi tatra pravizato'bhavat // 166 // vIrabhAra namadbhUmI bhugnazeSagrahAkulaH / tadA pAtAlaloko'pi dhanurdhara ivAbabhau // 167 // kumbhikumbhamaNInutvA siMhaiH kRSirakAri yA / asilAvairbhaTA bhUri jagRhustadyazaHphalam // 168 // kampitaH zaGkayA zaGke so'pi pAtAlasUkaraH / tatra vyatikare dhAtrI cakampe kathamanyathA // 169 // mRgendraghAtinAM mUrdhni nipetuH puSpavRSTayaH / trasyanmRgadhRtau khidyamAnenduskhedavinduvat // 170 // iti nirjitya garjanto niryayuste bhujAbhRtaH / samadA medinInAthaM modayanto mithaH stavaiH // 171 // mRgo jIvannapi mRgaH siMhaH siMho mRto'pi san / nAsanno'pi sa tasya syAtparAsorvirate raNe // 172 // iti kautuka kelIbhirvitIrNavyasano nRpaH / nAbhavattaddinaM yatra na pApardhividhiM vyadhAt // 173 // anyadA kiMdama nAma vane strIM ramayanmuniH / hrIvazAnmRgarUpasthaH pANDunA pIDitaH zaraiH // 174 // mRtyuste strIrasAdevaM dattena muninAmunA / dRSTapApena zApena kSmApastApamavApa saH // 179 // priyAdvayAnvito bhISme bhAraM nyasya tato nRpaH / anuzAyI vanaM prApa himAdrergandhamAdanam // 176 // tatra saMtoSapIpUSasiktasvAntastapazcaran / so'sthAnmaharSisAhAyyaiH zatazRGgAhvaye girau // 177 // 1. 'bhukti' kha. 2. 'bhUmi' ka- ga. 3. 'zatazRGgamunIndrasya sAhAyyAttatra tasthivAn' ka. Aho! Shrutgyanam Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-4sargaH].. bAlabhAratam / kuntI pANDUparodhena durvAsodattamantrataH / nirmalA dharmamAhUya tatrAsUta sutaM satI // 178 // dharmo'yaM mUrtimAnbhAvI nRpo nAmnA yudhiSThiraH / ityavocattadA tasmiJjAte'mbarasarasvatI // 179 // IDizamya tajjanma gAndhArI vidhuradhvaniH / garbhAdapAtayaddhAtairapUrNA putrapezikAm // 180 // vyAsAdezAttato rAjJI sutAmekAM zataM sutAn / sUkSmAnpezIthagbhUtAnghRtakumbheSvajIvayat // 181 // itaH kuntyA punarmantrasaMDUtAnmarutastataH / bhImaH sahanabhImazrIrajAyata gajAyataH // 182 // bhrAtRbhakto balI zUro dUrameSa bhaviSyati / ityasmiJjAtamAtre'pi cacAra vyomabhAratI // 183 // so'nyadA vyAghrabhItAyAH kroDAnmAtuH papAta ca / cUrNIcakAra ca zilAM khyAto bhImAkhyayA tataH // 184 // jAto'yaM tanayo yasminnahi dehimahA mahAn / tasminnajani pUrNAGgo gAndhAryAH prathamo'GgajaH // 185 // samyaGmatrasamAhUtAtpurahUtAdatho pRthA / tIvrapANDatapastuSTAdasUta sutamarjunam // 186 // bAlasyAsya mukhaM vIkSya nijavallabhavibhramAt / prApustadA divastArAH puSpavRSTicchalAdilAm // 187 // tejasA tasya bAlasya nitA iva divaukasaH / tadAjagmurmahendrAdyAH paritaH sphuritotsavAH // 188 // jayI nayI balI bAlo ripujembAlabhAskaraH / bhaviSyatyayamityAsIttadA gaganabhAratI // 189 // 1. 'satI sutam' kha. 2. 'saMjAte'mbarabhAratI' ga. 3. 'samudbhUtAna' ga. 4. pAvakatejAH , 5. paGka. Aho! Shrutgyanam Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4.4 kAvyamAlA | spardhA vardhayitvAmuM pramadodbhAsurAH surAH / sadyo'pi divamutpetuH pAtotpAtitaDittvarAH // 190 // mAdI cAya nAsatyau pRthAprathitamantrataH / nakulaM sahadevaM ca suSuve vizrutau sutau // 199 // dviSadya yamau sattvotAvetAvatidyutI / bhaviSyataH srutau satyaM tadAbhUditi divyagIH // 992 // sphuritA mUrtimanto'mI khelanto gandhamAdane / paJcAgnaya iva vyaktAstapaseva tapakhinAm // 193 // athaikadA madAviSTo vasante pANDupArthivaH / upAMzu kAmayanmAdrIM prApa zApaphalaM muneH // 194 // priyamanvemyahaM tvaM tu paJcaitAnpAlayAtmajAn / ityuktikalitAM kuntIM tato mAdrItyabhASata // 195 // atRpta iva kAmAnAM manmukhe nihitekSaNaH / priyaH prApto divaM tanmAM vinA tasya kutaH sukham // 196 // prANezamanuyAsyAmi tadahaM virahAsahA / pAlanIyAvimau kiMtu sutau svasutavattvayA // 197 // ityuktvA sAvizanmAdI paralokazi priye / vahniM jagatrayIne ravAviva javAchaviH // 198 // te' tataH zatazRGgAdritApasAstvApadAM padam / trayodaze'hi bhISmA ninyuH kuntIM sutAnvitAm // 199 // vijJAtapANDuvRttAntaH pravRttAntaH zucAturaH / bhISmo janaiH sahAkrandazabdAdvaitamavartayat // 200 // dRgbharasrucchalAdAdau cakSudhyAya jalaM dadau / tasmai sparzaikayogyAya kuTumbasya karaistataH // 209 // prathite pretakArye'the tasya satyavatI tadA / savadhUkA tapo bheje vyAsokterduHkhamAgatA || 202 // 1. 'zatazRGgataporAzestApasAstA pazAlinIm' ka. 2. 'ca' ka- kha. 3. 'vyAsokte duHkhamAgame' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adiparva-4sargaH] bAlabhAratam / andhasya dhRtarASTrasya putrAnpANDoma'tasya ca / zataM ca paJca cAbhedAdbhunIsUnuravIvRdhat // 203 // prAktapastapyamAnasya taporAzeH zaradvataH / jAnapadyapsarodarzAdvIryamastraM ca vicyutam // 204 // gato'nyato munau tatra prApa zaMtanupArthivaH / puMstrIzizU zaradvedhAbhUtatadvIryasaMbhavau // 205 // kRpaH kRpIti tau khyAtau kRpayA vardhitAviva / dhanurvidyAM kRpo'zikSi nityametya zaradvatA // 206 // cApavidyAvidagdhasya kRpasyeti dhunIsutaH / abhyAsAya sutAnetAnarpayAmAsa duHsahAn // 207 / / (caturbhiH kAlApakam) AsphAlayanmiyo maulau vRkSArUDhAnapAtayat / pAde dhRtvA mudAkarSabhImaH krIDAsu kauravAn // 208 // gaGgAtIre'nyadA krIDAgRhaM taiH kauravaiH kRtam / hantuM chalavazAbhImamatibhImavirodhataH // 209 // bhImo bhojye viSaM dattaM taiH zaMbhuriva jIrNavAn / suptaH kSipto latAbaddhaH sindhostalpAdivotthitaH // 210 // suptaH pramANakoTyAkhye bhAgIrathyAstaTe punaH / kurusArathinA sapa~radazyata vRkodaraH // 211 // pratibuddhastataH kruddhaH sarpAndadikodaraH / krIDayApIDayaccaNDasAraH sArathimapyahan // 212 // iti hantumazakye'smiJchalAdapi balAdapi / antaHskhalitazalyAbhe lebhe duHkhaM suyodhanaH // 213 // itthaM parasparAmarSAdutkarSeNa vitenire / zastrAbhyAsaM kRpAbhyAse vIrAH paJca zataM ca te // 214 // 1. 'sutAn' ka. 2. 'gaGgAtaTe' ka-kha. Aho ! Shrutgyanam Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / bharadvAjamune/jaM ghRtAcIdarzanacyutam / droNAntarnidadhe droNastena sUnuH purAbhavat / / 215 // avaidayaM svayaM vedavedAGgAni pituH paThan / zivaprattaM bharadvAjAdastraM cAzeSamagrahIt // 216 // kRpI kRpasvasAraM sa vyuvAha tadihAbhavat / uccaiHzravA iva nadannazvatthAmeti nandanaH // 217 // bhAradvAjo'tha vittArthI sa bhArgavamamArgayat / niHsvenAsmai dhanurvedaH sarahasyo'munA dade // 218 // drupadanyakRtenAtha nagare nAgasAhvaye / vitanvatA mahastena sahastenAzritaH kRpaH // 219 // avijJAtaH kRpeNAsau kumArebhyo'ntarAntarA / nityaM dadau dhanurvidyAmanavadyAM vidAMvaraH / / 220 // kUpe'nyadA kumArANAM krIDatAM kandukazzyutaH / aiSIkairanvanukSepaviddhairAkarSi tena saH // 221 // kalAmiti parijJAya droNAya taiTinIsutaH / tanayAnarpayAmAsa dhanuramyAsahetave / / 222 // (aSTabhiH kulakam) nadyAM yaH prApi sUtena rAdhayA pAlito mudA / kuntIsUnuH sa kAnInaH karNo'bhyAsamiha vyadhAt // 223 // abhyAsyadiha vaizyAbhUyuyutsuddhRtarASTrajaH / bhUrayo'nye'pi bhUpAlAzcakrurvaidezikAH zramam // 224 // ekasteSu babhau karNo nakSatreSviva candramAH / api tasmAdazobhiSTa dIptyA ravirivArjunaH // 225 // cintayankavalaM dhvAnte'pyabhyAsAdvagaM naraH / abhyasyannaktamapyAsIcchabdavedhI gurupriyaH // 226 / / 1. 'Agneyam' ka. 2. 'apakRtena' kha. 3. 'suhRttvena' ga. sahastena sAminA. 4. 'taTinIjaniH' ka. 5. 'kuntIsutaH' ka. Aho! Shrutgyanam Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 1Adiparva-5sargaH] bAlabhAratam / / arjunaM ca svaputraM ca vavidyAbhAradhAraNe / vAmadakSiNadhaureyau mene'sau manasA guruH // 227 // bhImo'bhavadgadAyuddhe dhuryo duryodhanastathA / kRpANe nakulo'zveSu sahadevayudhiSThirau // 228 / / AgacchadekadA droNamekalavyo niSAdarAT / astrAbhyAsamatirdAsa ityanena nyaSedhi ca // 229 // vyAvRtto'tha guruM kRtvA mRnmayaM cinmayAzayaH / cApAbhyAsaM cakArAsau jAtazca dhuri dhanvinAm // 230 / / droNaziSyagaNo'nyedhurabhyAsAya vanaM gataH / zvAnaM khAnavidIrNAsyakSiptasapteSumaikSata // 231 // kasyedaM lAghavamiti dhyAtvA tatpadamArgagAH / ekalavyaM vyalokanta te'bhyasyantamiSuvajaiH // 232 // kastvamityeSa taiH pRSTo nijagAda niSAdarAT / hiraNyadhanvA tAto me droNo dhanuSi me guruH / / 233 // droNo'tha jJAtatadvRttaH sa mA bhUdadhiko'rjunAt / iti taddakSiNAGguSThaM gurudakSiNayAgrahIt // 234 // lakSIkRte tarusthAyibhAsapakSigale'nyadA / dRSTimuSTilayAtpArthaH sarvebhyo'dhikatAM gataH // 235 // snAnaM gAGgajale gururviracannanyedhurabhigraho danaM grAhamaho zaraiH kSitavate prItaH pRthAsUnave / vIraH ko'pi dhanurdharo na bhavataH kalpo'sti jalpannidaM zastraM brahmazirobhidhAnamasamadveSiprayojyaM dadau // 236 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi pANDavakauravasaMbhavo nAma caturthaH sargaH / pazcamaH srgH| pArAzaro munipatiH sa mude hRdAyaM lakSmacchalena kalayanharazekharo'pi / 1. 'api' ka. Aho! Shrutgyanam Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| tadravyamAnajagadiSTapurANavANI garbhAdraladbhiramRtairamRtAMzurAsIt // 1 // vistArazAlini kumArakulazramekSA hetoH kRtI viduradarzitabhUmibhAge / bhISmo'nyadA gurugirA nagarasya bAhye prApaJcayatkimapi maJcakacakravAlam // 2 // bhISmAdikeSu dhRtarASTrapurogameSu __bhUpeSu bhUriSu vibhUSitamaJcakeSu / raGgaM pravizya gururujjvalaveSadhArI putrAnvito balividhi vidhivadyadhatta // 3 // nAnAvidhapraharaNagrahaNapravINA ___ vINAmRdaGgapaTahAdiSu vAditeSu / pAdAGgulisthitanatonnatalokadRSTA hRSTAstato'GkamavizanvazinaH kumArAH / / 4 // AjJAM gurorguNaguroradhigamya vIrA dharmAGgajaprabhRtayo'tha pRthuprabhAvAH / tatrAstravistRtikalAtanulAghavAni bhUjAnimaNDalamude kalayAMbabhUvuH // 5 // udyadgadau kRtamadau tadanu pravIrau vanyadvipAviva vikakharacaNDazuNDau / vikSobhitAkhilasabhau rabhasena bhIma duryodhanau nijamadarzayatAM virodham // 6 // durvAravairaghanayoranayoridAnI kSobheNa mA bhavatu bhedabhayaM sabhAyAH / antastayorgurugireti niroddhumazva sthAmnA sthitaM girivareNa garIyaseva // 7 // 1. 'gadyamAna' ga. 2. 'sthiti' ga. Aho! Shrutgyanam Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-6sargaH] bAlabhAratam / droNAjJayAtha viditAM mudito'stravidyAM vidyotamAnavinayastanayaH pRthAyAH / bhUpeSu vismayarasaprasareNa citra rUpeSvadIdRzadanIdRzavikramazrIH // 8 // dhIrairguNadhvanibhirarjunakArmukasya trastastadA dinpterbuvmssttmo'shvH| tanmuktamArgaNagaNaprabhavairadAyi _bhrAntistadaiva divi gandhavahebhyaH // 9 // AsIttadArjunadhanurguNamuktabANa__pakSodbhavo nabhasi ko'pi bhRzaM sa vAyuH / unmUlitArikulamAnamahIruheNa yenAghaTi kSitibhRtAmapi maulikampaH // 10 // AsIdgururgiririvANurivAtisUkSmo dRzyastaDillava iva drutamapyadRzyaH / so'bhyutpapAta patagendra ivAntarikSa sArasvataugha iva bhUmitalaM viveza // 11 // nIraM yazo nijamiva svamiva pratApa___ magniM svakIyamiva gauravamadrijAlam / tanvanniti kSitipabhUrvibhavadvibhAvo divyAstradarzanarasaH sa tadA mude'bhUt // 12 // sarvAstrakauzalakalAkalite'tha tasmi nitthaM sthite bhujabhujiSyabhujaMgarAje / / lokastadAnanavilokarasastadAbhU hRddhazcamatkRtiguNairiva nizcalAGgaH // 13 // dAsIkRtakSayapayodhitaraGgabhaGgaH kiMkAritAdribharabhairavavajrapAtaH / 1. 'munitaH' ga. 2. sarasvatIpravAhaH. Aho! Shrutgyanam: Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| raGgAbahirbahu babhUva kuto'pi doSNo rAsphAlanadhvaniratha dhvanitAntarikSaH // 14 // mattadvipendra iva sAndramadaH purastA dvedhAvaghaTTitapurojanadattavA / raGge'vizatsahanakAJcanakarNikAvA karNastataH kavacavattvacameva bibhrat // 15 // ko'yaM mahAbhaTa iti kSitipairazeSai rAlokyamAnavadanaH sadanaM madasya / droNaM kRpaM ca sapadi praNipatya pArtha__spardhI vyadhatta sakalAstrakalAH kilAsau // 16 // ityarjunapratibhaTAya bhaTAya tasmai campAM dadau kurupatiH kRtasauhRdAya / atrAntare ca nRpasArathirAjagAma karNo namAma tamataH pitRgauraveNa // 17 // dattA tvayA kimiva sUtasutAya campA lampAkapAkaripusUnuriti bruvANaH / bhImena sAkamatha cApamavApya karNa duryodhanAvapi dhanurdadhatuH krudhAtau // 18 // yAvatkulakSayakara kalayanti nAGke zaGkAkule sakalarAjakule kaliM te / / teSAM pratApadahanairiva taptamUrti stAvatpapAta tapano'pyaparAmburAzau // 19 // agrasphuranijabalaprabalapratApa zrIbhistadastatamaso navadIpikAbhiH / te kauravA gRhamagurmadagauravADhyA ste pANDavAH kalitavikramatANDavAzca // 20 // 1. 'vighaTita' ga. 2. lampAko lampaTa iti ga-pustakaTippaNI. Aho! Shrutgyanam Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-pasargaH] bAlabhAratam / matvA spRhAmatha gurorgurudakSiNAyAM jitvA niyantritamadurdupadaM kumArAH / taM cAha sAhasarasena hasanvirodhaM muktvA kRpIpatiravAptakRpaH purastAt // 21 // prAgbAlakelisuhRdA pratipannamardhe labdhasya rAjyavibhavasya kila tvayA me / AsAdya taM drupada yanmadato nyakArSI roSeNa mAM tadidamadya phalaM tavAbhUt // 22 // mitraM mamAsi pitRmitrasuto'si tasmA duktaM svameva paripAlaya bhUmipAla / uktveti rAjyaviSayArdhamapi pradAya praiSIdgururdupadamAhataguptavaram // 23 // (tribhirvizeSakam) tasmiJjaye pRSatapArthivanandanasya vizvAdhikau harisutau satataM vicintya / / dharmAGga janitapaurajanAnurAgaM mattvA ca kauravapatiH pitaraM jagAda // 24 // tAta va tAvakakulasya kathApi pArthA yenAnuraJjitajanAzca jeyojjvalAzca / etAnvivAsaya nivAsaya tatra dUre __ zrIvAraNAvatapure chalajaH kuto'pi // 25 // zrutveti sUnuvacanAni yudhiSThirAya tAM vAraNAvatapurImadita prasAdAt / eSA kSitau surapurIva surairivaiSA ___ lokairvRteti kathayannatha sarvathAndhaH // 26 // bhAvaM vidanbhRzamamuSya mahAsahAyaM mattvA tadaGgajagaNaM sahajadviSantam / 1. bhImArjunau. 2. 'jayolbaNAH' ka. 3. 'vinAzaya' iti ka-pustake TippaNIbhUtaH pAThaH. Aho! Shrutgyanam Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 kAvyamAlA / natvA nRpaH kRpakRpIpatibhISmamukhyAzrI vAraNAvatapurAya tataH pratasthe // 27 // paurAnvisRjya sakalAnsa kalAbhirAmaH zikSApradAnaviduraM viduraM ca natvA / kuntIyutaH saha sahodara maNDalena tatpattanaM viditaharSapadaM prapede // 28 // tannAgasAhvayamabhUdapabhUti tasmiM stadvAraNAvatapuraM tvatibhUti yAte / yanmuJcate dinakaraH kila tatra rAtri - dIvyati vibhurdivaso hi tatra // 29 // kUTAzayena sacivena purocanena prAkpreSitena ripubhirdhRtarASTraputraiH / nirmArpitaM jatugRhaM dahanaikayogyaM nItazchalena dazame'hni pRthAtanUjaH // 30 // tanmuJjasarjarasayAvakavaMzakAza sarpiH zaNaprabhRtibhirdraviNaiH praklRptam / Agneyametaditi sadma vibhAvya gandhai dharmAGgabhUridamabhASata bhImamukhyAn // 31 // zaGkayaM sadA hutavahAca viSAcca dikSu yuSmAkamastyavidito na ca ko'pi panthAH / zikSAmimAmadita me vidurastadAnI mAgacchataH pathi vacobhiramUDhamUDhaiH // 32 // zikSeyamadya viditA sadane'tra netramArga gate hutavahardraviNaikakklRpte / manye purocanamamuM ca suyodhanArthe vizvAsaghAtinamiti prathitaprapaJcam // 33 // 1. 'preritena' kha. 2. 'draviNAvakRpte' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 5 sargaH ] bAlabhAratam / vizvastavadbhRzamihaiva gRhe suraGgAM nirmAya nAzakRtaye satataM vasAmaH / dAhakSaNe khalu mRtA iti vaJcayitvA duryodhanaM ca sacivaM ca sukhaM carAmaH // 34 // evaM prakAzya nRpamatra vasantametya ko'pyAha guptakhanako viduraprayuktaH / varSoSitAnnizi zaThaH sacivo'tra kRSNapakSe sa yahi batAti caturdaze vA // 35 // yatphAlgunASTamadine purametadetatsvAminbhavAMstadavadhArayatAM dinaM tat / mitraM svameva khanakaM viduraH suraGgAM nirmAtumAturatayA khalu mAM nyayuGkta // 36 // mattveti rAjJi sahasA rahasi prapanne tena vyadhAyi khanakena gRhe suraGgA / taddAhakarmaNi zaThaH sa purocano'pi cakre matiM jatugRhAgragRhAdhivAsI // 37 // paJcAGgajAmazanadAnamiSAnniSAdImatrAdhivAsya sumatirnRpatirnizIthe // bhImena mantri bhavane ca vimocya vahni - kuntyA yuto vivareNa yayau sabandhuH // 38 // dhUmairmuhurmalinayaJjagadantarAlaM duryodhanasya viditairiva duryazobhiH / sAkaM zaThena sacivena purocanena dUrAdatho jatugRhaM dahano dadAha // 39 // diyA yayau sa jagadekasuhRtpRthAbhUH laSTo mayAdhamatamazca purocano'pi / 1. ga - pustake sarvatra 'suruGgA' iti dRzyate. 2. 'atha' ka. 3. 'api' ka. Aho ! Shrutgyanam 53 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 kAvyamAlA | ityaTTahAsamiva yaM gRhavaMzadA hai vahnizvakAra militastata eva lokaH // 40 // dhiktvAM mukhaM makhabhujAM dhigapi dvijAstvAmarcanti dhikca zucitAM tava yena dagdhaH / daityAvatAradhRtarASTrasutapriyArthaM devadvijapriyatamazca zucizca rAjA // 41 // ityAtmanaH kila kalaGkamalIkameva yacchantamuccha litazokamatIva lokam / kAntyA hasanniva zikhI pathi gacchatastA nAlokatAmbara nikhAtazikhAtaraGgaH // 42 // ( yugmam ) saubhAgyabhAgyazucitAdiguNairna keSAM netrapriyAH samabhavanbhuvi pANDavAste / taddAhanizvayavazAditi nAgarANAM netrairamoci jalamagnizamAya manye // 43 // hA dharma karmapara hA nijabAndhavaikaprAkAra hA kalazayonikulaikadhurya / hA rUpasaMbhramanidhI va gatA bhavanto lokAravairiti nizApyasukhAdvililye // 44 // duryodhanasya suhRdeSa yudhiSThirAdivyApAdane vyavasito'yamiti krudhArtaH / prAtaH pradagdhavapuSo'pi purocanasya lokaH kapAlamapiSadRDhapAdaghAtaiH // 41 // tAM vIkSya paJcatanayAM ca puro niSAdIM cakranda mAtRyutavIradhiyaiva lokaH / taccAGghricAritarajaH prasaraiH suraGgA dvAraM cakAra khanakaH sa lasannalakSyam // 46 // Aho! Shrutgyanam Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-5sargaH] bAlabhAratam / AsIttavepsitamagurdivi pANDuputrA__ stvaddIpitAgnijatumandirakaMdarasthAH / rAjyaM ciraM kuru purIpuruSaprayuktAM zrutvA kathAmiti ruroda bhRzaM nRpo'ndhaH // 47 // mantrajJabhUpatanubhUvidurAdivaje loke'khile'pi khalu nirbharajAtazoke / sarvordhvadaihikavidhAnavidhInamISA__ meSa svayaM kSitidhavo racayAMcakAra // 48 // te'pyagnidagdhasadanAdizi dakSiNasyAM kuntIsutA yayuraharnizamapramattAH / gaGgAM kadAcana vilaGghaya nidAghakAle sAyaM sthitA gahanasImni vaTasya mUle // 19 // bhImo'tha sArasaravAnupasRtya tUrNa tRSNArtabandhukRtaye hradasImni yAtaH / pItvA payaH snapanamapyayamAracayya dhIraH puTIracitanIrabharaH sametaH // 50 // bAlapravAlazayanIyavilAsayogyA nbandhUnvilokya jananI ca bhuvi prasuptAm / dhigdurvidhevilasitAni balaM ca dhine dhyAyannidaM hRdi saroda vRkodaro'sau // 11 // dRSTvA ca tAniha vane kSudhito nyayuta ___ hantuM hiDambapalabhugbhaginI hiDambAm / tasyAM punaH svavazatAjuSi sa prakupya bhImena hanta nihato hariNeva dantI // 12 // kAmArtidInavacanAmatha tAM hiDambAM mAtunUpasya ca girA bhajati sa bhImaH / 1. 'atha' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| nityaM tayA saha vilasya ca sarvadikSu sAyaM svabAndhavasamIpamupAyayau ca // 53 // jajJe tayoratha ghaTotkacanAmadheyaH __ sUnurbalI vipulazastrabhRtAM vareNyaH / pRSTvAtha bhImamagamadvipinaM hiDambA smAryo'smi kAryata itIritagIH suto'pi // 14 // zrAntAnvahanvapuSi valkajaTAbhRto'tha bandhUngurukSitiruhAniva jnggmo'driH| adhvekSitArcitaparAzarasUnudiSTyA bhImo jagAma taralaH puramekacakrAm // 55 // viprasya kasyacidupAzrayamApya tasthu___ ste bhaikSyabhojana jo bhujazAlino'pi / asminpure sarasi vA bakavArabhujya___ mAnaprajAtimikule vidhuratvabhAji // 16 // vAre dvijasya nijavAsapadapradasya ___ kartu cirAdupakRti prahito jananyA / bhImo bakAya bahubhojyabharaM gRhItvA ___ saMketaparvatazilAzikharaM jagAma // 17 // AhUya bhojanakRte bakadaityamanna__maznannayaM svayamayantritazauryalakSmIH / sATopakopamamumadbhutasaMgareNa bhImo jaghAna ghananAlamivoruvAtaH // 18 // madaivatena karuNAM mayi tanvatAsau bhinno nivedyamidamityanuziSya vipram / ekatra na sthitirapi trasatAM zubheti pAJcAladezamabhiceluramI kumArAH // 59 // 1. 'dRSTaH' kha. 2. 'parAH' kha. 3. ivArthako vAkAraH. 4. krama. 5. 'saMgase'tha' kha. sAmanA Aho! Shrutgyanam Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-5sargaH] bAlabhAratam / teSAM yatAM vanamahISu puro mahIyaH___puNyena mUrta iva dharmaraso babhUva / dvaipAyano munipatirbhavatoyarAzi dvIpAyanaM zamarasaprasarapraMzasyaH // 6 // agre kalApina ivAbhinavaM payodaM cakrAbhidhA iva dinAdhipatiM navInam / dvaipAyanaM samavalokya mudAmudArAH .. pAtraM babhUvuratha pANDunarendraputrAH // 61 // nIlIvilInatanavaH satatabhrameNa harSaprakarSaparipUrNamadAstadAnIm / vyAsa:mAmbujayuge natabAhupakSA ste SaTpadadyutibhRto'tibhRtaM nipetuH // 12 // dattvAziSaM nikhilabhUtabhavadbhaviSya dvijJo'bhyadhAditi mudA munipuMgavastAn / . yAta drutaM drupadarAjapure kumArI rAdhAvyadhaikapaNitAM pariNetumeva // 63 // pItvA drutaM drutamadhucchavimasya vAcaM vAcaMyamasya vdnaambujtstto'mii| AnandakandalarpadaM drupadAya celu bhRGgA ivojjvalayazastatipuSpitAya / / 64 // etAnyato rajaniyAmayuge trimArgA tIre tato'rjunadhRtolmukadRSTamArgAn / aGgAraparNa iti tatra jale vilAsI gandharvamaNDalapatiH kupito rurodha // 65 // indrAGgajaH prathitapAvakamArgaNena dagdhvA rathaM vidhuritaH sa tadA virodhI / 1. 'paraH' kha. 2. 'dvaipAyanaH' kha-ga. 3. 'pragalbhaH' kha. 4. 'kramAvatra pAdau vivakSitau' iti ga-pustakaTippaNI. 5. 'adbhutA' kha. 6. 'padAH' ga. - - Aho! Shrutgyanam . Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 kAvyamAlA | kumbhInasI tadabalAtha pRthAM nRpaM ca dainyAnnanAma tadamucyata so'rjunena // 66 // maitryaM cakAra saha tena pRthAtanUjastasmai dadau dahanamantramayaM ca zastram / pArthAya so'pyadita vizvadRzaM ca vidyAM mene yudhe ca hayapaJcazatImabhedyAm // 67 // utkocakAkhyazucitIrthapatiM vidhAya dhaumyaM purohitamabhI suhRdo'tha vAcA | vAcaspativyatikaraprahatopasargA nsvargaukaso'pyajagaNanna tRNAya pArthAH // 68 // gatvA pure drupadabhUmidhavasya mAtrAM mAtrA samaM kila kulAlagRhaM vimucya / te jammurAzu ramaNIpaNabhUtarAdhA vedhavyadhAya nRpasaMsadi SoDaze'hni // 69 // vIkSya svayaMvaraNamaNDalamagrato'tha vyAcaSTa dharmatanujo'nujamaNDalAya / svargo'vatArita iva drupadena so'yaM nyakkurvatA puruSakAravazena daivam // 70 // tasyAstateSu nijakuNDabhuvo vivAha yajJeSu ratnamayamaJcacayacchalena / AzcaryamagnahRdayaH svayamatra citra - vinyastamUrtiriva pazyati pAvako'pi // 71 // AkAritAsu calacandanamAlayaiva bhrUsaMjJayA nRpatipaGktiSu maNDapo'yam / kanyAnurUpamiha bhUpamavIkSya kaMci duccaiH samAhvayati ketukaraiH surendrAn // 72 // Aho ! Shrutgyanam Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / sUryAtmajAmilitajahu sutA sahasrabhrAntyA saharSavarasaptamaharSidRSTAH / velanti dhUpa nadhUmaghaTAbhirAbhi rudbhAsitA nabhasi vAtatatAH patAkAH // 73 // AsannadarzananarendrasutAnanendu projjAgarasya nRpasaMmadasAgarasya / velAtaraGgaravarAzirivAntarikSa kukSiMbhariH karaTigarjitatUryanAdaH // 74 // asmatpateH sitarucerapi cArurUpamAhurvidoM drupadarAjasutomukhendum / ityetya puSpagRhapuSpamiSeNa tArA stadvIkSya jagmuralibhirmalinAnanatvam // 79 // ityunmadaH kRtagiro dhRtavipraveSA ste zizriyurdvija samAjavirAjitaM yam / maJcaH sa paJcabhiramIbhirarAtijAtidarpadvipapralayapaJcamukhazcakAse // 76 // dAsyAnpRthAtanubhuve drupadaH kumArI jJAtuM ca taM dhanuracIkaradatyudAram / vaihAyasAkhyakRtayantragataM ca lakSyaM putrIvivAhapaNamatra kRtI tatAna // 77 // AbibhratI kusumakArmuka kArmukAbhaM pANI svayaMvaraNamAlyamatho kumArI / zRGgArasAgarataraGgakaraGgadambu bindUpamA bhramararAziravApa raGgam // 78 // muktAvalImaya kirITamarIcivAragucchAnukAravimalAtapavAraNazrIH / 1. 'ghaTa' ka kha 2. 'Anana' ka. * - Aho ! Shrutgyanam 19 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 kAvyamAlA / lIlAvilAsacalanirmalakarNikAgrajAgradvibhAnibhacalAcalacAmaromiMH // 79 // pANidvayIkalitanirmalamugdhapuSpa mAlAkRtapratikRtipratimallahArA / agresarasmaradhanurguNanAdamaJju ziJjAnakaMkaNakalApakanUpurAliH // 80 // kSIrAmburAziviharalaharInibhAsu saMbhrAntabhUmivibhuvRndadRgantabhAsu / lakSmIriva svayamarAjata rAjaputrI kasmaicana praguNitA puruSottamAya // 81 // bhUmIbhRtaH zritamudo madirekSaNAyA vIkSaNAdapi tadA madamattacittAH / smerasmarasmayavikAravisaMsthUlAni cakruzcirAya vividhAni viceSTitAni // 82 // lIlAparaH kararuhAgraparamparAbhiH kezAnamArjayadanaGgakRtAbhiSaGgaH / bhAraM na me sRjati tanvi ziraH sthitApi saMjJAmimAM viracayanniva ko'pi bhUpaH // 83 // kazcidvyalokata vilAsavisaMsthulAtmA svaM pANikaMkaNamaNau vadanAravindam / (tribhirvizeSakam ) 1. 'bAla' ka. draSTuM lalATaphalake dhruvametadIya lAbhAkSarANi vidhinA vinivezitAni // 84 // etAmanaGganRpajaGgamarAjadhAnI dRSTvA vilAsanaline nayanaM nyayuGka | Aho ! Shrutgyanam Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 5 sargaH ] bAlabhAratam / devI sarojavasatirlasatItirUpA no veti vIkSitumivAtirasena kazcit // 81 // sadyastadIyakucadarzanajAtabhAvasaMbhAvyamAnamRdupANijavibhramAbhiH / ko'pyekapANiparimIlitapatrapaGki pasparza nIraruhamanyakarAGgulIbhiH // 86 // saMmArjayankramukalezanivezabhAJji kazcittRRNAgralasanairdazanAntarANi / dAsyaM tavaiva taralAkSi vahAmi so'ha - mitthaM mukhe kila tRNaM kalayAMcakAra // 87 // zubhraprabhormipunaruktavilolahore netraM dadau hRdi paraH smarabhAvabhinnaH / vyaktAM vadhUmanavalokya puro'tidUre sAkSAdvilokitumiveha kRtapravezAm // 88 // tasyAmanAdaramanA iva kazcidagre nIcAsanasthitamabhASata yadvayasyam / tenaiva namratazirAH sa rarAja kAmaM sAmapraviSTa iva kAmadharAdhipasya // 89 // kospyulilekha mRduvAmakarAGgulIbhi rbhAvAdbhuto vitatadakSiNapANimadhyam / atyutsukaM nRpasutAkucakumbhayugma sparzotsave sthirayamANa ivAttadhairyaH // 90 // ekA vilocanayugena hRdA ca tanvI sarvairapi kSitidharairvidhRtA smarArteH / eSA punardhanuralokata hamayugena cittena doryugamacintayadarjunasya // 91 // 1. 'pati' ga. 2. 'hAra' ka. Aho ! Shrutgyanam 61 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| abhyarcya cApamatha vAcamuvAca dhRSTa dyumnaH karAmbujamudazzya mudA sado'ntaH / yaH kazcana spRhayati drupadAtmajAyai rAdhAM sa vidhyatu dhanurdharadhairyadhuryaH // 92 // ityuktibhAji pRSatAnvayamauliratne yatnaM na ke kSitibhujo vidadhurbhujAlAH / tatrAdhiropaNavidhAvapi ko'pi kiMtu dI dhanurnibiDitAnikaSo na jAtaH // 93 // keciddhanuHpraguNane'pyabhavanvilakSA na prAgyazaH kSayabhiyA kilake'pyudasthuH / maJcAccacAla tadanu dvijaveSadhArI bhImAnujo gajagatiH samamagrajena // 94 // mUrtyA tviSA ca gamanena ca lIlayA ca rAjanyakasya hRdi dattapadau tadAnIm / etau samIrasurarAjasutAviti zrI. cittezabhISmagurubhirviniyamyamAnau // 95 // kiM bhUcarau taraNizItarucI kimanyau . rAmAcyutau kimu gaNezaguhAvihaitau / etau punaH kimuditau raghurA~japutrA_ vityAkulairnupakulaiH sahasaiva dRSTau // 96 // AzliSyatAmatha bhujAviva vikramasya mUrtI sabhAgrabhuvamekadhanurbhuvaM tau / natvA kRte dhanuSi sajjaguNe'rjunena . bhImo madAdidamuvAca avAmadhIzAn // 97 // (tribhirvizeSakam) 1. 'sabhAsado'ntaH' ka. 2. 'nikaSaH parIkSakaH' iti ga-pustakaTippaNI. 3. balabhadrakRSNau. 4. 'nAtha' ka. 5. 'dizA' ka. Aho! Shrutgyanam Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / re' bhUbhujo yadi bhujollasitaM na kiMci - af spRhAni sutAM prati pArSatasya / jajJe spRhAtha kathamAgatamAgataM vA prANAdhike dhanuSi tatkathamAgraho'bhUt // 98 // ArambhametamayathAbalamAkalayya yuSmAnna kospi niSiSedha miSeNa mantrI / cApAdhiropaNavidhAvapi niSphalAnAM vakSo'pi na sphuTitamadya bhujAbhRtAM vaH // 99 // kAntApaNe'tra gurubhISmahRdi trapaiva kRSNastu SoDazasahasravadhUvazAtmA / re kauravA dhRtabhujA madagauravANAM kiM vo manaHzamagururdhanuretadeva // 100 // re karNa kuNDalita eSa na kiM tvayApi cApaH pRthuprathitadoryugapAzabhAjA / kiM duryazaH kuvalayena tavAvataMsa zraddhA babhUva bhuvanAvadhi zAzvatena // 101 // vipro'pyayaM drutamahInamahIna kIrtiluNThAkazaktirapasAdaguruprasAdaH / vedhyaM prapAtayati pazyata re narendrAH kIrti smaranmanasi gaurarucaM na kRSNAm // 102 // ityaibdazabdajayazAlini tasya vAkye - sataryamekamiva cetasi cintayatsu / kSatradvijeSu nikhileSvapi teSu sadyo maunAvalambini namadvadanAmbujeSu // 103 // ugrasvadhairyagajagarjinadaM kumArI 63 cetomayUranavanRttapayodanAdam / 1. 'bhUmIbhujaH' ka. 2. ' kuvalayaM nIlotpalamiti rAjanighaNTuH' iti ga-pustakaTippaNI. 3. abdo meghaH. Aho ! Shrutgyanam Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 kAvyamAlA / rAjanyagarvagirivajraravaM cakAra TaMkAramindratanujo'tha dhanurguNasya // 104 // rogAspadadrupadarAjasutAvalokapIyUSakandalitasAndrabhujAbalena / pArthena pArSatacamatkRtavikrameNa vedhyaM vyapAti bhuvi mArgaNalIlayaiva // 105 // uttAlatAlataraleSu tadA janeSu khe dundubhidhvanipareSu ca daivateSu / kRSNAnaneSu ca nRpeSu piturgirAtha kRSNArjunasya varamAlyamayuGkta kaNThe // 106 // asmAnvyaDambayadasau baTumAtrakAya putrIM dadAviti tadA drupadAya dUnAH / tatra svayaMvarasabhAbhuvi bhUbhujaMgAH kSobhAspadaM sapadi zastrabhRto'bhyadhAvan // 107 // bhImArjunau tadiha saMnihitau hitAya tenAzritau hariharAviva durnirIkSau / utpATya pAdapamudAramadAtibhImo bhImo'tha pArthivacamUrudamUlattAH // 108 // hArAnapi svakusumapratimAnsvakIya zAkhAsamAnapi bhujAnasamaJjase'smin / ( yugmam) maulInapi svaphalajAlasamAnnRpANAM ciccheda bhImakalitaH sa taruH krudheva // 109 // urvIruhasya kusumAni yazAMsi rAjJAM tasya cchadAni punarAbharaNAni teSAm / bhImAhavavyatikare jagaluH sahaiva kiMtu svayaM nipatito na sa te tu petuH // 110 // Aho ! Shrutgyanam Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-sargaH] bAlabhAratam / vegAdamUrnupasamUhacamUrvimUlya __ bhImo jigAya samaraprasareNa zalyam / cApaM tameva yudhi devapateH suto'ya mAsAdya karNamapavarNamatha vyadhatta // 111 // nAyaM nayo bhujabhRtAmiti te nikAmaM dAmodareNa yudhi tattvavidA niSiddhAH / / jagmurnRpA nijapadAnyatha te'pi pANDu putrAH kulAlakulasIni samaM kumAryA // 112 / / tAnAgatAnatha jagAda pRthAdya bhikSA bhojyaiva paJcabhirabhedaparaimilitvA / mA bhUdasatyavacanA jananIti te'pi paJcApi tatpariNaye samayaM vitenuH // 113 // Alokya bhUpatanayAmatha kiM mayokta mityAkulAM svajananI pratibodhya dhiiraaH| snehAdupetya harisIriyuge prayAte bhikSArthinaH puri gatAzca samAgatAzca // 114 // mAtuH purastadanu dharmasutAnvitAyA mikSAM tadA nijanijAmamucandinAnte / dRSTApado drupadabhUpasutA na tApa mantastadApa kimu vacmi manaH satInAm // 115 // kRtvA baliM dvijajanAya vitIrya bhikSAM datvAtha yAcakakulAya tataH kulInAH / kuntIgirA drupadasUraditAnnamardhaM bhImAya zeSamakaronmuditA SaDaMzam // 116 // suptAstato nizi bhaTA dizi dakSiNasyAM kRtvA zirAMsi kuzakalpitatalpabhAjaH / Aho! Shrutgyanam Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / teSAM sthitA zirasi bhojasutA padAnte kRSNA ca klRptasamarAyudhazauryavAcAm // 117 // teSAM nRpocitavacAMsi nizamya dhRSTa dyumnaH kulAlagRhasImani kuDyaguptaH / prAtartyavedayaditi drupadAya sarva sarvasahApatisutAH kila kecidete // 118 // kSatrANi tAnatha purohitayojanena nizcitya pANDunRpanandanavibhrameNa / AnIya sadmani rathairatha bhojayitvA pRSTo yathAtathamuvAca yudhiSThiro'mai // 119 / / caNDAMzUjjvaladujjvalojjvalamahaHstomAya somAyita krIDatkIrtibharAya vAsavabhuve deyA mudeyaM sutA / evaM jalpati pArSate nijagade dharmAtmanAsau priyA paJcAnAmapi no bhaviSyati manaHzrIrindriyANAmiva // 120 // paJcAnAmapi kimiva priyA bhavitrI maitputrI vadati ca dharmasUH kimittham / saMdehAmbudhividhurAtmavRttiritthaM vIro'pi drupadanRpastadApa maugdhyam // 121 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi draupadIsvayaMvaro nAma paJcamaH sargaH / SaSThaH sargaH / antadhutAnAmamalena dhAmnA bahirmahAbhAratajairyazobhiH / tamastviSAM yena tanutvageva padaM dade kRSNamunirmade'sau // 1 // atha kSitIzaM drupadaM tadA kiMkartavyatAmUDhamudUDhacintam / upetya klaptapraNati jagAda vyAso rahaH sarvarahasyavedI // 2 // 1. 'putrI me' ga. Aho! Shrutgyanam Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-6sargaH] bAlabhAratam / purA purArau varade tapobhidaurbhAgyabhAk kvApi munIndrakanyA / patiM prayaccheti jagAda paJcavAraM varAlAbhavitIrNaroSA // 3 // bhavAntare paJca bhavantu vIrAH parasparaprItiparA varAste / tadA pradAyeti varaM varAGgayAstasyAstirodhatta purAM virodhI // 4 // dhavA bhaviSyanti bhavAntare me dhyAtveti reme tapasaiva seyam / AyuHkSaye puNyacayena nAkazrIrityupAnte samabhUdbhavasya // 5 // itazca yajJaM racayAMcakAra prAGgaimiSAraNyagataH kRtAntaH / anighnati prAptakRpe tadasminmatyairamatyairiva bhUrabhUSi // 6 // buDiSyati kSamAdbhutamartyabhArA matryeSvamaryeSvapi no vizeSaH / surAH puraskRtya hari virizcau khedAdupAlambhamiti pratenuH // 7 // athAvadatpadmabhavo yadAyaM kartA makhAntasnapanaM kRtAntaH / tadA nipAtaH kramataH prajAnAM pUrNAyuSAM pakkaphalAvalIvat // 8 // nizamya samyagvacanaM viriJcarevaM pramodena gataH surendrH| surApagAyAM vilasannapazyadabdevatAsyadyuti hemapadmam // 9 // idaM kuto jAtamiti pramodAdAdAtumantaHsalilaM viveza / tato'gratastAM rudatIM dadarza svargazriyaM bhargakRtacchalena // 10 // tadazrubhirgAGgajale galadbhistUrNa suvrnnaamburuhiibhvdbhiH| camatkRtastAvaditi bubhartA meraistadAsyendupuro vizeSAt // 11 // varoru kiM rodiSi kAsi nAkabhaSeti pRSTA rudatI cacAla / jagAma tattAmanu vAsavo'pi pratyUSasaMdhyAmiva zItabhAnuH // 12 // girigirIndraM hariNIdRzeti nIto yuvAnaM kila vIkSya kaMcit / sthirAsane svapratipattimUDhaM striyA samaM zArirasaM cukopa // 13 // anena yUnA kupito hareNa dRSTyA hato dRgviSabhogineva / himAdrimaulau harirAsasAda stambhIkRto nuutnshRnggbhnggiH|| 14 // samAptazArivyasanasya vizvanAthasya vAgbhistridazazriyAtha / kareNa saMspRSTavapuH papAta zIrNAsanaH stambha iva dhubhA // 15 // 1. 'valadbhiH kha. Aho! Shrutgyanam Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| athAvadadvizvaguruH surendramaderidaM kaMdaramAviza tvam / bhavannibhairagragataizcaturbhiH paJcendriyo vA girireSa bhAtu // 16 // gato guhAyAmatha taizcaturbhiH sAkaM sa pAkasya ripuH spiiddH| . upetya pAdapraNataH purAreH kiM kiM karomIti jagAda dInaH // 17 // athAha nAthaH prathitA cirAya hatyA mama brahmazirazchidotthA / nivartate'STAdazasaMmitAnAmakSauhiNInAM rudhirANi pItvA // 18 // ato yatantAM nibhRtaM bhavanto mallagnahatyAzamanAya zakAH / kRtAvatArairavanI bhavadbhirAbhAtu paJcAnanakAminIva // 19 // asau raNArambhavijRmbhitArtha sArtha nRpANAM praguNIkarotu / kRtAvatArA bhuvi nAkalakSmIryuSmAsu paJcavapi vallabhaikA // 20 // ihAvatAraM viracayya devyAM sA brahmahatyA mama kApi kRtyA / bhujAbhRtAmalamadhUni pItvA tRptA madAnmokSyati mAM kSaNena // 21 // tatheti nizcitya kRtapratijJairindaizcaturmirjagade vibhustaiH|| narAnna kArya nanu dharmavAtanAsatyato janma vidhIyatAM naH // 22 // uvAca vAcaM sa ca paJcamendro nAhaM kariSye vasudhAvatAram / pumAnmadaMzaprabhavo'stu bhUmau bhUriprabhAvairbhuvi kAryahetuH / / 23 // atheti hatyAzamake samAptaprAye svakArye smdprmodH| jagAda nAtho jagatAmitIdamastveva vizve jayinazca yUyam // 24 // kiM tvetu vaivasvatavAsavasya naraH sutatvaM bdriivnrssiH| sAhAyyahetoH suhRdasya bhUmau nArAyaNo'pyastu kRtAvatAraH / / 25 // sa vizvabhuGkAma kilAntarasya svAyaMbhuvasya tridazAdhinAthaH / / yudhiSThirAGgena kRtAvatAro dharmAGgajanmA bhuvanapriyo'bhUt // 26 // patiH surANAmRtadhAmanAmA khArociSasya svayamantarasya / babhUva bhImAGgakRtAvatAro vAtAGgajo'sau gajasainyajetA // 27 // punastanUjo'jani vartamAnavaivasvatAhAntarasaMbhavasya / sureziturdurdharadhanvadhArI tejasvinAmnaH svayamarjuno'bhUt // 28 // Aho! Shrutgyanam Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-6sargaH] bAlabhAratam / surezvarAvauttamatAmasAkhyakhyAtAntarasphArataraprabhAvau / zrutizrutau zAntizibI ca yau tau nAsatyaputrau yamalAvabhUtAm // 29 // itastvayA droNavadhAya sAdhU yAjopayAjAvanukUlya varSam / akAri yajJaH surasindhutIre putrArthinA dhyAtaparAbhavena // 30 // athopayAje RtukarmaniSThe yAje punAtamakhAdhidaive / rathI dhRtAstraH kavacI ca dhRSTadyumno'gnikuNDe'jani pAkakAMzaH // 31 // tadA kumArI tava saiva nAkazrIrvedimadhyAdiha vedimadhyA / abhUdiyaM bhUpa yayA purAriH prAkprINitaH paJcavarI ca labdhA // 32 // amI ca vIrAstava cAGgajeyamIhakcaritrAya ciraM carantu / muninivedyeti sa pArSatAgre pratyakSayAmAsa ca divyadRzyA // 33 // idaM gaditvAtha gate yatIndre prauDhapramodaM drupadena raajnyaa| vivAhitAH pANDusutAH svaputrI kanyAM muhuH paJcadinakrameNa // 34 // jayanti kuntItanayA nayAcyA vArtetyanArtAtha babhUva bhUmau / svayaMvarAyAtanRpAzca jagmuH svaM svaM puraM pANDavakANDabhItyA // 35 // suyodhanenAtha haThena hantuM kuntIsutAndurlalitena pRSTaH / alocano bhUmipatizcakAra droNena bhISmeNa samaM sa mantram // 36 // dhunItanUjo'pi jagAda kena zakyA vijetuM bhuvi pANDuputrAH / bhaTIbhavadyAdavapArSateSu bhImArjunau yeSu raNapravIrau // 37 // tataH pataGgapratimapratApAnAkArya kuntItanayAnbhujAlAn / svayaM rayAdarhasi tAta dAtuM rAjyArdhamunmArjaya duryazo'tryam // 38 // mate matervAsagRheNa bhAradvAjena tasminnatha bhISmamantre / nyayukta rAjA viduraM tadAnIM yudhiSThirAkAraNakAraNena // 39 // rathairathaiSa drupadasya puryA dhuryo guNAnAM viduraH prayAtaH / sametakRSNAnpuramAninAya pANDoH sutAnpArSatasainyadhanyAn // 40 // kRtapraNAmAya gurukrameSu dharmAGgajAyAtha sabAndhavAya / kule virodhaH punarastu meti tatkhANDavaprasthamadAttadAndhaH // 41 // Aho! Shrutgyanam Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 kaavymaalaa| sa khANDavaprasthamatho pRthAyAH sUnuryayau grjittrjitaariH| tatra vyadhAdindrapurAmamindraprasthAbhidhAnaM nagaraM narezaH // 42 // idaM manaHkalpitapUrNapUrNavAJchAbharairapyamarairalabhyam / puraM prapannAya puraMdaro'pi tasmai nRpAya spRhayAMbabhUva // 43 // nivezya vaizvAnaratulyabhAsastAnpANDavAnatra gate murArau / samAbhuvaM prApa yudhiSThirasya zrInAradaH sphAradayAmayAtmA // 44 // sundopasundAvajayau vareNa tilottamAkAri suraistadarthe / sahodarau prItiparau priyArtha parasparaM yuddhaparau vinaSTau // 45 // athAsya vAcA mahitasya cakruH paJcApi vIrAH samayaM kileti / upaiti kRSNAjuSi yo dvitIyaH sa syAtsamA dvAdaza tIrthasevI // 46 // iti pratijJAya kRtapraNAmAH kAmapracAre vratini prayAte / samRddharAjyAH samayena tena te draupadIbhogabhRto babhUvuH // 47 // athaikadA kazcana cauracakrairgocakravAleSu hRteSu vipraH / pRthAbhuvo dhAvata dhAvateti krandanmuhustatpuramAsasAda // 48 // priyAyutakSmApatiruddhasaudhagupte tadAstre vidhure ca vipre| smaranmano'ntaH samayaM kirITI kiM kiM karomIti muhurmumoha // 49 // raNairdvijArtha sukRtaM vizeSAttadvAdazAbdaizca vane munitvAt / tadArjuno durjanamaulizUlaM dhyAtveti cApaM gRhatazcakarSa // 50 // vijitya caurAnatha savyasAcI viprAya dattvA surabhIrabhIruH / tadA niSiddho'pi nRpeNa dhIro'raNyaM yayau vipragaNena sAkam // 51 // dvirdvirephairiva pIyamAnadAnaH sa nAgendra ivendrasUnuH / bhramannaraNyeSu jagAma gaGgAdvAre'tha bhAsvadbhavatApamittyai // 12 // ihAgnihotrANi tathA kathaMciccakurdvijAH paannddusutaanuyaataaH| yathA trimArgA tanute taraGgairadyApi tapteva vivartanAni // 53 // athAgnikRtyAbhiSavAya gaGgAgarbhapraviSTaM rasabhAdulUpI / jahAra kauravyabhujaMgaputrI kauravyamenaM madanAbhitaptA // 14 // 1. ayaM zlokaH kha-ga-pustakayo sti. Aho! Shrutgyanam Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 6 sargaH ] bAlabhAratam / tayAtha nItaH phaNipattanAntastatrAgnimAlokya samAhitaM saH / kRtI cakArAkhilamagnikArya zreyaH spRzAM kutra na kAryasiddhiH // 15 // atIvaraktAM bhajataH kRzAGgIM na brahmacaryavratabhaGgamAhuH / vinA tadAliGganasaMbhavena yasmAdasUndhartumasau na zaktA // 16 // ciraM vicintyeti kRtI nikAmaM kAmArtilolArditakAtarAkSIm / dayAmayo dInagiraM kirITI kauravyakanyAmabhajadbhujaMgIm // 17 // ( yugmam) 71 nizoSitastAmayamAttagarbhAmApRcchya yAti sma punarnivezam / nivedya sadyazcaritaM dvijebhyaH prAleyazailopataraM prapede // 58 // tato gato'gastyavaTAdvasiSThazaile'bhiSikto bhRgutuGgatIrthe / vilokya tIrthaM sa hiraNyabindostaM parvatazreSThamapi prapede // 19 // vrajannatha prAgdizi sa prapede nandIM nadIM naimiSakAnanaM tat / taTAni nandAparanandayostAM zrIkauzikIM te ca gayAtrimArge // 60 // sa sAgaraM vIkSya kRtI kaliGgadezAnmahendraM ca mahAmahIghram | taTena sindhormaNipUramApya tIrthAni pArtho nikhilAnyupAsta // 61 // tato'tra dRSTvA maNipUrabhartuzcitrAGgadAM citranRpasya putrIm / rUpe ratiM svairavihArazIlAM tAM pratyabhUtpANDusutaH sakAmaH // 62 // prebhaMkarAhvena mamAnvaye prAgaputriNovapatinA tapobhiH / ArAdhito datta varaM haro'smai vaMze tavaikaikamapatyamastu // 63 // mA yAvadAsaMstanujA mameyaM sutA bhavadvaMzakarI tu pArtha / jAtastato'syAM tanayastavAstu madrUpatAbhAgiha saMvideti // 64 // pitrArthitenAtha vitIrNayAsthAttayA samaM tatra narastrivarSIm / tato'bhavadbabhruriti pratItaH sUnurdviSadrUpabhujaMgabhruH // 65 // (tribhirvizeSakam ) sa dakSiNAmbhonidhitIra tIrthasArthAya pArthastaditazcacAla / maharSibhistatra nivArito'pi saubhadratIrthe savanaM ca sakre // 66 // 1. 'prabhaMkarAkhyena' kha. 2 ' dattavaraH' kha. 3 'asau' kha. 4 babhrurnakulaH. Aho ! Shrutgyanam Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 kAvyamAlA | padagrahavyagramihogramagre jagrAha sa grAhamudagrabAhuH | vipakSapakSakSayadIkSiNastaM cikSepa sAkSepamathAntarikSe // 67 // vyalokayadvAhapade tadeSa nabho'ntarA dezamivotpalAkSIm / uvAca sA vAcamiti pratItAM pArtha prati prItisudhormadhautAm // 68 // pravIra paJcApsarasaH prasiddhAH siddhAligoSThISu vayaM vayasyAH / ihAsmi dharmAtha ca saurabheyI sAmIrikA budbudikA latA ca // 69 // dvijena kenApi tapaH sthitena zaptA vayaM vighnavidhAnanighnAH / abhUma dhImanniha paJcatIrthyAM paJcApi yAdAMsyatiniSThurANi // 70 // yadA naraH kSepsyati khe samarthaH kazcittadA vaH khalu zApamuktiH / anugraho'smAkamabhUttadAyamityasmi muktArjuna mocayAnyAH // 71 // idaM nizamyApi pareSu pArthastIrtheSu tA mocayati sma zApAt / tadAdi saMpratyapi paJcanArItIrthAnyamUnIti yayuH prasiddhim // 72 // athArjunastIrthazatAni pazyangokarNamukhyAni dizi pratIcyAm / pRthuprabhAvaprasaraM prabhAsakSetraM yayau kSatriyasArvabhaumaH // 73 // romAJcito mArakataprabhAbhiryaH padmarAgai racitAnurAgaH / taraGgiNIsaGgaraso babhAra svedodabindUniva mauktikAni // 74 // sudhAsya putrI patirauSadhInAmasyAGgabhUreSa padaM maNInAm / udetyato mantramayo'ryameti yasminna sarpatyapi kAlasarpaH // 79 // kuvaistapo naktamiti zrutaM yaH kSayakSapAyAM bhuvanAni bhuktvA / viSNuM hRdi nyasya mahezabhAlahagdIpabhRjjAgaraNaM karoti // 76 // pitRdviSaM kumbhabhavaM vibhAvya yatsaMbhavAH kumbhadhiyeva muktAH / padaM dadatyAhRtahArarUpA bhUpAlakAntAkucamaNDaleSu // 77 // kRSNasya kukSau sthitamabdhineti hasanoktIH sphuTaphenabhAbhiH / yo vakti kRSNaM nijakukSibhAjaM svabhAvazuddhodakakRSNabhAbhiH // 78 // astAcalAgracyutabhagnamagnacaNDAMzukhaNDAni tamISu yasmin / vIcIcayotthajvalanasphuliGgAvalicchalenAdhikamucchalanti // 79 // Aho ! Shrutgyanam Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 6 sargaH ] bAlabhAratam / brahmANDamAdau sRjati svayaM yastato'bhitaH pAti payodavRndaiH / vIcIcayaiH saMharatIdamante triMzaMbhuhAsI maNidantadIyA // 80 // kalpadrucintAmaNikAmagavyo yasyaikadAnaM hRdi yasya viSNuH / rarakSa zakrAdapi bhUbhRto yastaM vIkSya vArSi mumude'tra pArthaH // 81 // (aSTabhiH kulakam ) 73 athaitamAyAtamihAvagamya sphArasmayaM dvAravatIkSitIzaH / samaM samagrairapi yAdavendrairabhyAyayau raivatakAdrisIni // 82 // yathocitaM cakruratha krameNa pArthAya sarve'pi yadupravIrAH / nadIpravAhairiva tIrajo'yaM zAkhIva ninye khapuraM pravAhya // 83 // mahotsave raivatakopakaNThaM yayuH kadAcidyadavaH pramattAH / athAtra bhadrAvayavA subhadrA viSNoH svasA jiSNumanazcakarSa // 84 // svayaMvare vA haraNe haThAdvA vIrasya mAhAtmyavaho vivAhaH / iyaM svayaM vA vRNuyAnna vA tvAM tatastvametAM haThato hareti // 85 // viSNurmanastasya vidanyadUnAM daivyapriyatvaM ca jagAda jiSNum / atheti vijJApya yudhiSThirAya pArthaH subhadrAharaNodyato'bhUt // 86 // athaikadA raivatakaprayAtAM mattvA subhadrAM tanayaH pRthAyAH / anuprayAto mRgayAmiSeNa jitvAGgarakSAnkila tAmahArSIt // 87 // kRSNaH krudhArteSu balAdikeSu sarvairajayyo'yamiti prajalpan / naraiH prasAdyAgamitena zakrabhuvA subhadrAmudavIvahattAm // 88 // pure yadUnAmatha puSkareSu nirvAhya kAlaM tamazeSameSaH / athAyayau kRSNayutastamindraprasthaM subhadrAsahitaH kirITI // 89 // vizanpurAntaH sthavirAGganAbhizcelAJcaloccAlanatatparAbhiH / tadAzramavArivinducchedapravINAbhirivaiSa vIraH // 90 // 1. zaMbhavo'tra brahmaviSNumahezvarA apekSitA: 2. 'tairathAyaM' ga. 3. 'yadavo'dhikadravyavate kanyAM dadatIti dravyapriyatvasaMbhAvanA yaduSu kRSNena kRteti tattvam' iti ga-pusta - kasthA TippaNI. 4. ito'gre ga- pustake 'yugmam' iti pATha: 5. 'cola' ka. 10 Aho ! Shrutgyanam Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 kAvyamAlA / atho yathaucityamayaM mahaujAzcakre caturNAmapi bAndhavAnAm / natvA pRthAM pArSatanandinIM tAM tavAsmi dAsItyavadatsubhadrA // 91 // zubhaM subhadrA sutaM suSAva dhanyAbhimanyuM dalitArimanyum / javena yasminpitRmAtulIyaM sAmarthyamekatra samAjagAma // 92 // kalAkalApaM sakalaM kirITI saMyojayAmAsa nije sute'smin / harizca bAlyAdapi bhAgineye'muSmannubhAbhyAmiti sakSamo'bhUt // 93 // krameNa paJcAlasutA ca paJca paJcapriyebhyastanayAnasta / kalAvadhUkeligRhANi varSavarSAntareNAgnisamAnabhAsaH // 94 // abandhyadhAmapratibandhyanAmA somAbhakIrtiH zrutasomasaMjJaH / raNokarmA zrutakarmanAmadheyaH zatAnIka iti zrutazca // 99 // hatArisenaH zrutasenasaMjJaH kuntIsutAnAmiti te tanUjAH / adAdamiSAmapi savyasAcI sarvAH kalA dhaumyakRtakriyANAm // 96 // (vizeSakam ) vitanvatA SaNmukhatAM kumAravIravrajena pratibhAsamAnaH / namasyatAM paJcamukhaH sa pANDunarendravaMzo nahi kasya jAtaH // 97 // govAmanasya kSitizAsanasya zaibyasya putrI tapasaH sutena / svayaMvare prApyataM devikAkhyA jAto'sya yaudheyasutastato'syAm // 98 // kAzyAM bakasyAntakaro balaikazulkAM balAgrasthadharAM vyuvAha | tasyAM tatastena pataGgadhAmA sarvAGganAmA janito'GgajanmA // 99 // jagrAha caidyAM nakulaH kareNuvatIM kareNApratirUparUpAm / tato'sya tasyAmajaniSTa sUnuramitramaitro niramitranAmA // 100 // svayaMvare tu dyutimattanUjAmavApa mAdrIM nakulAnujanmA / tataH sa tasyAM vijayAhvayAyAM suhotramutpAdayati sma putram // 101 // catvAro'mI yaudheyakasarvAGganiramitrakasuhotrAH / pANDujatanujA yAtA mAtAmaharAjyarAjatvam // 102 // cirAya cikrIDuramI samIpa zrIjAnayaH pANDusutAH pure'smin / jiteva yeSAM mahasArkapaGkiH sevAM vyadhAtkuNDalakaitavena // 103 // 1. zrIjAniH kRSNaH. Aho ! Shrutgyanam Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-7sargaH] bAlabhAratam / nayavinayavivekAdabhravibhrAjitazrI stadavanivanitAyA vallabho dharmavIraH / ghanadhanajanapUrNa pAlayitvA samantA dakRta sukRtadRzyaM tatpuraM brahmaNo'pi // 104 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi pANDavarAjyArthalAbhavarNano nAma SaSThaH sargaH / saptamaH srgH| sevadhvamadhvarabhujAmapi sevanIyaM pArAzaraM munimavAptayadaGgasaGgaH / varNaH zucitvamasito'pi tadApa keza___ vyAjena yena zirasA dhriyate na kaiH kaiH // 1 // anyeyurarjunaharI tapasastanUja__ mApRcchaya pauraparivAraparItapAcau~ / jAte vasantasamaye yamunomibindu siktAya khANDavavanAya gatau vihartum // 2 // antaHprasRtvarapataGgabhavastrevantI nIraprabhAbhiriva nIradanIlavarNam / Alokya khANDavavanaM purato murAri rAnandakandalitagInijagAda pArtham // 3 // ullacitaM ca paritaH paritApitaM ca tigmAMzunA kalitaduHkhamivAntarikSam / pazyedamatra yamunAjalasImni vella dvallIjaTaM vanamiSeNa tapastanoti // 4 // varSAbhramAdiva susaMhatazAkhisaMgha zAkhAtirohitazazidyumaNau mayUrAH / 1. yamunA. Aho! Shrutgyanam Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 kAvyamAlA | sUryAtmajAjalagajadhvanitena nityaM nRtyanti nAdavidhurIkRta pAnthasArthAH // 1 // vanyebhakumbhahRtamauktikamizraguJjA saMjAtabhUSaNabharAH zabarendrakanyAH / asminvicitrasicayIkRta citrakAya kAyatvacaH purapuraMdhrijanaM hasanti // 6 // lIlAvatI mukhamivendujayAvadAtaM vidyotamAnamaNikuNDalamaNDalena / pazya svabhAvazubhazobhamapIdamadya kAMcisanta vibhavena bibharti bhUtim // 7 // krauJcaprapaJcitadaraM nanu mAdhavasya pazyAvatAramatimattazilImukhaugham / yena vyabhUSi vanabhUrapi mAnasaukastomena zubhrakusumastabakacchalena // 8 // manye prasUnabharasaurabhavAsalobhA dAtmA vyAsAri sahasaiva vihAyasApi / asminnapi dyumaNivAhanavAhivA hai ye cireNa vavRdhe divasairavazyam // 9 // zaGke vasantabharanirbharabhAsamAna sImantinI mukhamayUkhabharAbhibhUtam / pIyUSadIdhitimamuM dayitaM nirIkSya duHkhAdamUrdadhati durbalatAM triyAmAH // 10 // IdRgvasanta vibhavena yathA yathAmI prauDhiM krameNa divasAH paridarzayanti / zaGke trapAparibhavena tathA tathaitAH yAmA navInavanitA iva saMkucanti // 11 // 1. citrakAyo vyAghraH 2. rAtrayaH. Aho ! Shrutgyanam Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 7 sargaH ] bAlabhAratam / dIrgho'pi dairghyamabhajaddivaso babhAra kAya kRzApi ca nizA priyayogabhAjAm / prauDho'pyadhatta laghutAM sa punargurutvaM kSAmApi sA samatanodvirahAturANAm // 12 // tAparddhiruttaradizi vrajato rarAja rAjIvinIyuvatijIvitavallabhasya / kApyutkaTA kavaciteva tadantarAzA - vAsitrilocanavilocanavahnibASpaiH // 13 // saMtApitA iva kharairavirazmibhArai stArA vihAya gaganaM tuhinAMzuvadhvaH / svedodabindu paTalIkapaTena kAnta bhrAntyeva candravadanAvadanAni bhejuH // 14 // uttejayatyanizameNadRzAM mukhAni kAmAyudhAya madhureSa yathA yathoccaiH / spardhAvAdiva mahAMsi tathA tathAya 1 sUryasya. mudyotayatyanudinaM mRgalAJchano'pi // 15 // puMskokile kimapi gAyati sArvabhaumarAjyAbhiSekamiva saMtanute smarasya / azrAntakAntarata kautuka jAtakheda - svedodavindubhiriha pramadAmukhenduH // 16 // vizvatrayaM vijayate makaradhvajo'yamastrIkRtena mama komalakUjitena / enaM tathApi kusumAstramuzanti lokAH puMskokilo'ruNitadRSTiriti krudheva // 17 // Apatya vindhyagirisImani mUcchito'yamabhraMkaSAgrazikharaskhalanena vAyuH / Aho ! Shrutgyanam 77 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 kAvyamAlA / vanyebhadAnasalilazrutitAlavRntayogena jIvita ivAtizanairupaiti // 18 // grAsonmukhaiH phaNikulairiva mAruto'yaM vitrAsito malayajadrumabaddhavAsaiH / AyAti mandamiha 'gItivilAsalolAveNIrvilokya sudRzAM bhRzadbhiyeva // 19 // vindhyatrikUTamalayAcalakaMdarAbhiH pIto'pi toSayati naH pavanaH prasarpan / dolAvilAsa calakeralakairavAkSI vakSojavAyulaharIlayalA lito'yam // 20 // AvAti pazya zanakairmalayAnilo'yaM yahUnanUtanavilolavanaprasUnaH / asminviyuktavanitAjanatApakArI tadvANavRSTirasiko vilasatyanaGgaH // 21 // taM vikramaM vitanute malayAnilo'yaM kAmasya vIra iva mAnipatAkinISu / yena dvirephamukharAstaravaH zirAMsi prItyeva kASThavapuSo'pi vikampayanti // 22 // dUraM gate tvayi bhavanmukhasodarANi saMtApamatra malinAnyapi dhArayanti / mAsaH kRto'vadhiradhIza sa pUrNa eva saMpratyapi smarasi mAM na kathaM kathaMcit // 23 // paGkeruhavyatikarairapi tApitAbhi sAyamAnaghaTikA ghaTikAgamAbhiH / prAtaH prayANacaliteSu muhUrta kAle saMdizyate virahiNIbhiriti priyeSu // 24 // 1. 'gIta' ga. 2. 'AyAti' ka. 3. 'prItyaiva' ga. Aho ! Shrutgyanam (yugmam) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 7 sargaH ] bAlabhAratam / maJjIramandraravamaJjumarAlamAlAvAcAlabAlakamalakamayA rayeNa / klRpte pade madavazena vasantalakSmyA kiMkillivallibhiralabhyata pallavAliH // 25 // raktotpalapracitakuJcitakuJcikAbhai rutphullakiMzukalatAkusumairamIbhiH / uddhATya kiMcidapi mAnamayaM kapATaM kAmo viveza hRdi saMprati daMpatInAm // 26 // saubhAgyabhAgyamurarIkurute latAsu sarvAsu campakalataiva nitAntameSA / yasyA vasantaramaNaH kusumacchalena bhUSAbharaM surabhibhiH kurute suvarNaiH // 27 // utphullaphullamahasA hasati dvirepha nAdena gAyati vighUrNati mArutena / sadyaH prapadya sumukhImukhamadyamadya dhatte pramatta iva kAM bakulo na lIlAm // 28 // AliGgitaH kurubakAkhyata rustaruNyA zakremakumbhakucayA surucAbhisRtya / ityeSa zeSadhavalAbhiralAbhi sadyaH saubhAgyakIrtibhiriva prasavaprabhAbhiH // 29 // kAmAkulaH khalu kaTAkSaghaTAH kSipantImAtmanyavekSya ramaNIM ramaNIyatArthI / ahnAya mUrdhni kusumAni navAni bana nprItiM tanoti tilakaH kila kasya nAsau // 30 // 79 1. 'kaGkeliH' iti sAdhIyAnpAThaH, 'kaGkellirazokaH' iti 'jassa kAraNAdo ukkhafuse bandhaNaM far kallipallavaM -' ityAdilavaGgikoktivyAkhyAne jagaddharapaNDitAH. Aho ! Shrutgyanam Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 kAvyamAlA | ko'pyeSa kuMjakatarurghanasAradhUpadhUmormidhUpitatanurdhRtapuSpamAlAm / gAyanmadhutratavadhUmadhurA raveNa vazyIkaroti kutukIva vasantalakSmIm // 31 // zrImadvasantaRturAjavilAsabhUmi bhratirvibhAti sahakAramahIruho'yam / sthAnapradAyiSu SaGgiSu kokileya matra prapaJcayati kaMcana paJcamaM yat // 32 // matteSu pazya dayitArasavihvaleSu pArAvateSu kRtakautukakUjiteSu / eSA vasantaparirambhabhareNa rambhA kAmAtureva makarandarasaM dadAti // 33 // navyaprasUnamiSato navamAdhavIyaM svedodabindunivahAniva hAsayantI / saGge vaisantakamiturghanacaJcarIka romAJcakaJcukitacArutanuzcakAsti // 34 // adyApyajAtakucakalpaphalA milantyo mandAnilena zizukelikalena pazya / kanyA iva sphuritanUtanapuSpahAsAH krIDAM mitho vidadhate navanAlikeryaH // 35 // kharjUrikAvizadareNukaNAvalIbhirazmAlIkRtatanUH paTalIralInAm / pradhvAninIrmadanapuSpamayeSupaGki kalpAH kRtAmbaragatIH kati nAnamanti // 36 // vyAlolamaJja ribharaH sphuritaprasUnaH kasyotsavaM hRdi dadAti na sinduvAraH / 1. kubjakaH sevatIbhedaH, 'sevatI puSpasAhasrAtkubjakaM puSpamuttamam' iti narasiMhapurA Nam. 2 vasantakAmukasya. Aho ! Shrutgyanam Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-7sargaH] bAlabhAratam / puSpAyudhasya navakArmukakANDabhAra vAhIkakiMkara iva trijagadvijetuH // 37 // pazya svabhAvamadhurANi madhUkagulmA guJjanmadhuvratavadhUni madhUni pItvA / uccaistareSu kalitaskhalitaH samIro __ vAtyeSa matta iva hAsitavallipuSpaH // 38 // kiMkillipallavakarA smitapaGkajAsyA karNIyakokilaravA madhurA madhuzrIH / AbhAti maJjulakucAzrayacandanAkta kAzmIrapatraracanAyitapuSpapaGktiH // 39 // Apatya campakadhiyA navakarNikAra puSpeSu gandharahiteSvapi caJcarIkaH / prIto madhUni rasayatyayamanyapuSpa saurabhyasaMbhRtanijAnanavAsitAni // 40 // kaunteya pazya vanasImani dUrakRSTa kAlAyasAsitazilImukhacakravAlaH / pAnthAnvikampayati kezava kiGkirAtaH / ko'pyatra niSkRpamanA nanu 'kiGkirAtaH // 41 // zubhraprabhe karuNikAkusume vibhAti __ zyAmo'thavAruNarucau navakAJcanAre / itthaM smaranniva muhurmahanIyatArthI __bhRGgIpatiH sphurati tatra ca tatra cAyam // 42 // elAvane kurubakastabake priyAle kaikolake damanake navamAlikAyAm / 1. azokaH. 'karNAvataMsIkRtakiGkirAtaiH' ityudArarAghavam. 2. kAmaH. 'hemAlaMkArabhAbhirbharanamitaziraHzekharaiH kaiGkirAtaiH' ityatra kiGkirAtasya kAmasyeme kaiGkirAtAH kA. mina ityarthadarzanAt. 3. 'kakkolake' ityucitam. 11 Aho! Shrutgyanam Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| puSpANi jighrati muhurmadhupIbhujaMgaH kAmena nunna iva bANaparIkSaNAya // 43 // sadyo vasantabharaphullitaphullamallI___ saMbhArasaurabhamilatpavane vane'smin / kuntItanUja nanu janma ca jIvitaM ca __rAgeNa nAgarajanasya kRtArthayAvaH // 4 4 // ityuktisaMmadavazIkRtacittavRttI kRSNArjunau parijanena samaM samantAt / tau ninyatuH saphalatAM vanamaNDalAni lIlArasena madhunA madhurIkRtAni // 15 // khelAya khANDavavanAya tato yuvAna__ zvelamadhUtsavarasena vadhUsahAyAH / pUrvaprayuktanayanadvayakRSyamANA ___ manye vilAsamadabhArabhRto'timandam // 46 // adya tvadekahRdayo hRdayAdhinAtha__ zcATukriyAbhiranukUlayate sakhi tvAm / muJcAbhimAnamidamAntaralocanena ___ mugdhe vicAraya vaco mama mAnayainam // 47 // svacche na vetsi kimu cATupaTuM sapatnI prAyo bhavanti puruSAH khalu cATusAdyAH / cedutsave'dya sa kariSyati khelanAni sArdha tayA kimayazaHpaTaho na te'sau // 48 // kiM cAnyabhRyuvatikUjitapaJcabANa__ bANAsanakkaNitaraudradigantarANi / etAni tAnavitamAnavatImanAMsi vatse madhUtsavadinAni suduHsahAni // 49 // 1. 'tanujanma' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-7sargaH] bAlabhAratam / seyaM dazApi tava taptatanUvivarta saMvartamarmaritabAlamRNAlazayyA / tubhyaM sadaiva nalinAni samAnayantI loke'pi kopini babhUva niruttarAham // 50 // eSA pade nipatitAmi kuru prasAda madyAstu te ripujano viphalAbhilASaH / itthaM vicakSaNasakhIvacanAnurodhAprANAdhinAthamanukUlayati sa kAcit // 51 // (paJcabhiH kulakam) rantuM paraH karayugena gRhItapAda padmaH sRjannanunayAnabhimAnavatyAH / utpatya dInavacano'pyanirIkSya vakra tasyAH zuzoca kucagauravamapyabhISTam // 12 // yasyA dhvanirmama girApyupamIyate sA syAtkIdRzI pikavadhUH sakhi dRzyametat / ityuktikaitavavatI vanamApa kApi pUrva gate'pi dayite'nunayAnniraste // 53 // prauDhAgasApi dayitena padapraNAma___ lIlAvatApi racitaM bata gotrabhedam / taM kAcidazrutavatIva manobhavajyA__TaMkArarAvavelitA calitA vanAya // 14 // eSA kathaM parihariSyati mAnamitthaM cintAnidhirnatamukho vilikhandharitrIm / uddAmakAmazarapIDitayA kayApi kAnto nitAntamanunIya vanAya ninye // 55 // 1. 'mAnena' ka. 2. 'parivRDhena' kha-ga. 3. 'tat' ka. 4. 'manobhuvi' ga. 5. 'kaliteM ga. Aho! Shrutgyanam Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| kazcitniyAmanupatannitarAmuroja___ saMsparzalAlasamanA vitataiH karAtraiH / AsAdayadgurutadIyanitambabimba dUrIkRto bata kathaMcana bAhumUlam // 56 // khedaM sakhISu gamanAdabhinIya kAci__ dAkAGgitau rasavazAdavalambanAya / tAmyadbhunApi purataH kucapUradUra nunnasya vartmani na bharturavApadaMsau // 17 // dUrAdupetya puruSAyitalAghavottha vegAdanuprathitamandapadAmajAnan / vallIvilagnavasanavyasanacchalena prItyaikSata praNayinImaparo mudhaiva // 18 // uccainitambakucaDambarabhArabhunnA lIlAvatI kimapi mandapadaM jagAma / evaMvidhAmapi sadaiva hRdA dadhAnaH kAnto'nvagAdatizanairiti yuktameva // 19 // tAdRgvasantasamayaspRhaNIyameva dolAsukhaM ratipaterapi pUrayantI / Alambya kAcana kareNa karaM priyasya lIlAvilolabhujamindumukhI jagAma // 6 // viSvagvilAsavanagulmalatAgatAnA meNIdRzAmasamabhAsurabhAbhirAsyaiH / ullAsibhiH kusumitaH zuzubhe vasanta zcandrairivAyudhakRte kusumAyudhasya // 11 // eNIdRzastanutiraskRtajAtarUpA nAnAmaNipravaNabhUSaNabhAsamAnAH / 1. nitamAM' ga. 2. vyasanamunmocanam. 3. jAtarUpaM suvarNam. Aho! Shrutgyanam Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 7 sargaH ] bAlabhAratam / dolA kautukavanIpRthukarNapAzalolAsu kuNDalitumISurudArabhAsaH // 62 // bhartAdhiropayati yAvaddazya dorbhyA tAvadvadhUradhiruroha rayeNa dolAm / abhyastanityapuruSAyitalAghavAni zroNistanonnatinatApyabhidarzayantI // 63 // preGkholane parivRDhena kutUhalena kApyadhyaroSi ramaNI samudasya dorbhyAm / dUrAstrapAtabalasaMbhramabhAji yantre zastraM jagatrayajiteva manobhavena // 64 // dolAdhirohaparayAparayA priyasya pRSThe nyadhIyata padaM yadalaktakAGkam / paJcAGgulIparicitena sa tena pRSTha raGganiSaGga iva paJcazaro vireje // 65 // dolAdhiropakRtaye rabhasAdudasya ko'pi priyAM kRzataro darabaddhamuSTiH / trAsAturaM smarajitApi mRNAladhanvA nanvAttavajrajayazaktirivAzazaGke // 66 // dolAspRzAM mRgadRzAM vadanAni rejurdaNDAvalambanatabAhuyugAntarAle / sadyo mRNAlajaniteSu zarAsaneSu bANIkRtAni nalinAni manobhuveva // 67 // kiMcinnatasphuritapRSThatatAgrapAdaM lolAlakaM raNitane purakaGkaNAdi / nRtyannitambamupaviSTaratAni dolA lIlAyitaM smarayati sma nitambinInAm // 68 // 1. 'cAGga' ga. 2. 'kaGkaNanUpurANi' ka. Aho ! Shrutgyanam 85 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 kAvyamAlA | uccairgatitruTitahAralatAsamutthamuktAvRtaH kSaNamalakSi marutpatho'pi / svedodabinduparipUrNa ivAGganAnAM dolAvilAsakalayA prahataH padAyaiH // 69 // dolA lAvilasitena vilAsinInAM matvA vazAM trijagatImapi paJcabANaH / millataH thatarAdrabhasena tAsA mAkRSya tUNata iva prasavAnyamuJcat // 70 // preGkholane'mbarate'pyatidhASTaryamuktayaSTigrahAdrutavinirmitahastatAlA / atrAsayanmRdulagItibhirApatantaM kAcidvidhormRgamivAsyakalaGkabhItyA // 71 // dolAgatena gaganAgramavApya zoNaM kasyAzcana kramayugaM vinamadvilokya | bhAnurnyadhatta nayanaM nijapANiyugme lIlAsarojayuga lIgalanabhrameNa // 72 // yaSTigrahavyatikareNa kareNa sajjI kartuM tatAGgilalitaM vasanaM na zaktAH / UrdhvA babhUvuriti kelikutUhalAya dolAkalAsu kuzalAstaralAyatAkSyaH // 73 // svacchAdbhutasphaTikaratnavinirmitAsu dolAsu nirmalatayA sphuTamasphuTAsu / UrdhvAH striyo niravalambanamambarAntaH khelA iva tridazacArudRzo virejuH // 74 // AsItparaspara parikramaNAnubhAvai ryaH svedabinduvisaraH kila daMpatInAm / Aho! Shrutgyanam Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-7sargaH] bAlabhAratam / so'pi vyalopi zizireNa tadA vilola dolAvilAsasulabhena samIraNena // 79 // dolAgatAgatavinodarasena gItaM prApaJcayanta sudRzaH zritapaJcamaM yat / tasya pratidhvanirivopavanAzrayANA___mazrAvi kuNThakuhareSu kuhUkarINAm // 76 // sAdhyaM na manmathazarairapi yattadeva ___ mAtsaryamAzu galahastayituM priyANAm / rekhAmiSAdvinamanonnamanena ratna preGkholanairvidadhire dhruvamardhacandrAH // 77 // dolAvilAsakutukodbhurakRSNapArtha vIrAvalIsaralapAdahataM tadaiva / spaSTAntarAntaraparisphuritAmbuvAha___ madyApi jarjaramivAmbaravartma bhAti // 78 // dolAcalaghuvamiSeNa sahasramUrtI__bhUya svayaM smara iva smRtapUrvavairaH / vyAlolahAramiSakausumacApadhArI dhATIkRte puraripordivi dhAvati sma // 79 // sadyaH sphurattaralakAtaradRgviloka svedaprakampapulakodmavibhramANAm / pArthopavezalalite dayite vadhUnAM . dolAdhirohabhayameva miSaM babhUva // 80 // svedodmavyatikara zlathitAni yaSTi muSTigrahe karatalAni vadhUsakhAnAm / dolAgatAgatadhutadrumamaulipuSpa zreNIparAgapatanena dRDhatvamApuH / / 81 // 1. kokilAnAm, Aho! Shrutgyanam Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 kAvyamAlA | preGkholanAnyatulakhelanadhUtazAkhipuSpacyutairmadhurasaiH stimitAni bADham / sAkSAdazakyalalitAni vimucya cakruzvetaH krudheva kusumAvacaye yuvAnaH // 82 // prAguttIrNapriyatamabhujADambarAlambalolA dolAsaukhyaM kSaNamakalayannuttarantyo'pi nAryaH / sadyo'bhyAsaprabalamabalAcakravAle samantA dapyuttIrNe na ciramamucalaulabhAvaM ca dolAH // 83 // vIrAH pArthamukundayoratha vanotsaGge kuraGgIdRzAM vivvokairhriyamANamAnamanaso mandaM vilesurmudA / ebhirvigraharUpavigrahadharaiH sArdhaM vitanvanniva spardhA matra manobhavo'pi lalitaM cakre ratikrIDanaiH // 84 // iti zrImaninadattasUriziSya zrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye AdiparvaNi vasantavarNano nAma saptamaH sargaH / aSTamaH sargaH / aho mahattvaM vacasAmagocaraM prapaJcayakRSNamuniH punAtu vaH / bhavArNavo'pyeSa vizoSameti yatpadadvayIreNukaNairapi kSaNAt // 1 // rathAGgapArthAnucarairatha drumA navapravAlaprasavagrahAzayaiH / bhUrIbhavatpallavapuSpavaibhavA iti vyacIyanta karAGgulInakhaiH // 2 // latAsu lAtuM lasite mRgIdRzAM ghanadhvanatkaGkaNasaMkare kare | drutotpatiSNubhramarI bharairmayAdiva prasUnairudanAmi dUrataH // 2 // vilUyamAnAni mukundakAminIjanena lIlAvipinAntavalliSu / puSpANi tatpANijapATalaprabhATopAni kopAdiva zoNatAM yayuH || 4 || nijapriyANAmiva vazyatAkRte parasparaM daMpatibhiH sasaMmadaiH / javAdavAcAyiSata svapANibhiH puSpANi bANArthamanaGgadhanvinaH || 9 || bahUnnamantyaH kusumecchayA muhurmuhurnamantyazca nitambabhArataH / striyaH priyANyUrdhvaratAni rAgibhiH smarasmayasmerarasairasasmaran // 6 // Aho ! Shrutgyanam Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 8 sargaH ] bAlabhAratam / dUrAdAne kusumAni kAmuke'bhidhAbhidi prauDhalatAkRtasthitau / tAnyeva tasminmadanAstratAM yayuH zvAsAnilairvyAghuTitAni subhruvAm ||7|| tanvIM tanUtulyatayA latAtatau puraH sphurantImavibhAvya vallabhaH / kSiptA prasUna stabakabhramAtkaraM kucau spRzanneva dadhAra dakSatAm // 8 // priyasya puSpAya latAdhirohiNaH padAGgalI nimnazikhAvalambinI / alabdhapUrva karajakSatotsavaM mRgIdRzAlabhyata pallavabhramAt // 9 // drumAdhirUDhe kusumaM prayacchati priye girA komalayAbhibhASiNi / navIna vadhvAH pulakaprakampayorgalanmarandAbhigamo'bhavanmiSam // 10 // lUne prasUne madhupastadAzrayaH zrayanmukhAnaM raNitaM cakAra yat / bhiyAbhiSiktaH prathamaM navoDhayA voDhAsmaranmaGgalagItameva tat // 11 // ali vilUnAtprasavAdupAgataM kayApi vitrAsayituM vidagdhayA / karaH kvaNatkaGkaNakaM na kampito vilolayAliGgi bhiyeva vallabhaH // 12 // zucismitAH puSpitavallivibhramAdupeyuSI SaTpadapaddhatirvadhUH / vikampayantIrapi tAH karau bhayAdiyaM mudA pallavinIramanyata // 13 // mukhAdvahilambini subhruvAM smite sametya dUrAdalayaH sumabhramAt / kRtopavezA drutabaddhapakSati kSitau patanto dadhire yadi stanaiH // 14 // priyeNa mukte kusumotkare'ntarAnyataH sapatnIzvasitairapIrite / mudA sphuratpuSpa ivaikSi sajjito nijasmitasmeratalaH karo'nyayA // 19 // parasparAlokanamagnacetanaM karAdajAnangalitAni pUrvataH / vRthA prasUnAni dadau priyaH priyA vRthA gRhItvaiva zirasyaropayat // 16 // karAgrakarSeNa vadhUmapi drume'dhiropayan ko'pi vikampitaH patan / hAreNa zAkhAgravilambinA rasastambhIkRtazvAsalaghuzciraM dhRtaH // 17 // smarAturaH kazcana dUracumbanAnukAralIlA miladoSThasaMpuTaH / priyAmukhe puSpalayonmukhe samaM tadeva tenvatyatisaMmadaM dadhau // 18 // yuvA vicinvankusumAni vRkSataH papAta pazyannaparAmacetanaH / aghAni pAdena tato vidagdhayA dhRtakudhA nirdayameva kAntayA // 19 // 1. 'pathi' iti sAdhIyAnpAThaH 2. 'tanvannatisaMmadaM' ityucitam . 12 Aho ! Shrutgyanam 89 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| ciraM priyAyA mukhamIkSituM priye puSpANyamuJcatyapi kampato'patat / ajAnatI tAni patanti saMmukhI na sApi cakSuH priyacakSuSo'kRSat 20 api prasUneSu nakhakSataM priye sRjatyasUyAM vidadhe manasvinI / bhRGgo'pi puSpAvacayotthitaH pibanpriyAmukhAjaM rasinApyasUyata // 21 // bhRGgeNa daSTo navapallavabhramAdupetya dUrAdadharo mRgiidRshH| viSavyathAM hartumiva svayaM rayAdupAli pIto dayitena dhImatA // 22 // priya prayacchedamatIva maJjulaM prsuunmityuktibhirucchritaanggulau| latonmukhAyAM sudRzi drutaM papau paraH parasyAzchalabandhuro'dharam // 23 // rahaH samAliGgaya parAM paro'nyataH parAgarajyannayanAM samAgatAm / kruddheti dIno'nunayanvayUM mRSA kRtAgasaM khaM svayamapyajijJapat // 24 // prasUnapAtAdgaladazru subhruvo vilocanaM kUkRtikArikAmiSAt / acumbadacchannamivAcchavAsasA pidhAya kacciccaturaH smarAturaH // 25 // rugNe rajobhiH priyadattapuSpajairaGge kRzAGgayAH parimArjanodyatam / zuzoca niHzvAsamapi prasRtvaraM nijaM sapatnIsavidhe kRtasthitiH // 26 // avApya kasyAzcana kaNThakandalaM pradattayA cittahareNa maalyaa| mudeva nRtyaM vidadhe vilolayA muhuH sapatnIzvasitorminunnayA // 27 // rajo'vakIrNa dayitena kausumaM parAM yadAliGgitumaGganAdRzi / tadAzu niHzvAsabhareNa nighnatI hahAtmani drohamapi vyadhatta sA // 28 // nizamya tRptAmamunAbhidhAbhidA madarpaNe'sau tyajadAzu mA sma mAm / priyeNa vadhvA hRdi ropitA vyadhAditIva mAlA tumulaM calAlibhiH 29 rasotthakampena na pAritaH srajA dhammillabandho dayitena subhravaH / mudhA sapatnyA mumude na mUDhayA tamAtmabhItaM hRdi manyamAnayA // 30 // anyA kaTAkSAhatibhIgalatkaraH sphuradraso'sAviti zaGkamAnayA / dhammillabandhapraguNaH priyaH striyA ciraM cucumbe valitAnanaM mudA // 31 // cumbAya dhRtvA cibukaM vivartite vegena vakre kila kApi kiMnarI / dhammillabandhe kucasaMgate babhau hayAsyatulye kusumAligAyini // 32 // 1. 'anugena' ka-kha. Aho! Shrutgyanam Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 kAvyamAlA | pradattakampeSu taTAdvilAsiSu praNAdabhAgucchalati sma yajjalam / tannUnamAhvAnavidhiM vyadhatta tattadAnukampAmanasAM mRgIdRzAm // 46 // janArdano maNDanaratnamaNDalIsamujvalaH kajjalamaJjuladyutiH / kalindaputryA hRdaye rasaspRzi sthito dhunIjAnirivAGgavAnbabhau // 47 // sphuratkarollAsitavArizIkarau nadIjale lUnasaroruhau muhuH / akhelatAmaJjanamaJjudIdhitI rathAGgapArtho vipinadvipAviva // 48 // Amauli sarvAGgavilAsalIlayA mudA mukundena rasena lAlitA / karAhatisphAritaphenasaMpadA tadAhasadviSNupadIM kalindabhUH // 49 // vilAsakArI yamunAjalAntare hariH smaranbAlavihAra kautukam / tadA medAmAtyavivekayantritaM svamAdhipatye'pi na bahamanyata // 90 // tadA mahAmodavilAsabhAsurAnvilokayantau kutukena daMpatIn / taraGgiNIpAthasi pArthakezavau kRtArthayAmAsaturakSiNI kSaNam // 51 // krIDAsu pANiprasareNa muJcataH sadambhamambhAMsi niSeddhumakSamA / kAcitpriyasyorasi vakrapaGkajaM rarakSa dakSA viniyojya rAgiNI // 12 // anIzvarA jetumanantakaitavaM payovilAsairdayitaM vilAsinI / kaThora vakSoruha koTibhirmuhurjaghAna dhanyaM ruSiteva vakSasi // 13 // mithaH samAlokanabhinnacetaso rasAtpriyAvallabhayoH kayozcana / avyApRtaM tajjalamaJjalau sRtaM ruroda niHsyandibhireva bindubhiH || 14 || sarittaraGge'bhimukhAbhipAtuke nijau nirIkSya pratibimbitau stanau / prasarpadambhaHkarikumbhazaGkayA kayAcidAzliSyata bhItayA priyaH // 55 // AkaNThanirmagnatanormRgIdRzaH zvAsomisaurabhyamilanmadhuvratam / jane sarojaM vyapadizya rAgavAnacumbadAghrANamiSAnmukhaM muhuH // 96 // rAjIvarAjIvipine vilAsibhirvilAsakautUhalato vimardite / mRgIdRzAmAnanapadmakAnanakoDeSu vikrIDitamabjavAsayA // 57 // parasparodastajalaughalIlayA nayA priyeSu prahatAkSivartmasu / cikrIDatuH kaucana daMpatI tadA dakSau samAliGganacumbanotsavaiH // 98 // 1. 'nu jhampA' kha - ga. 2. 'mahA' ka kha 3. 'manasvinI' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 8 sargaH ] bAlabhAratam / dadhau prakSiptajalokSitA muhurhagajamuccairasitaM ca kApi yat / vilasya kopena tadA tadIrSyayA svayaM sapatnI vidadhau tadaiva tat // 19 // kadApyasaMbhAvitavibhrame'mbhasA priye'bhiSiJcatyapi nAmabhedataH / saMvRttarAgA sahasA pravRttito mudaM dadhau kApyaparA cukopa ca // 60 // hamArgamAgatya vivRddhamatsarA mithaH sapatnyo bahuzaH smRtAgasaH / svasvakrudhaikaM salilAhataiH samaM vyadhurvilAsispRhaNIyamAkulam // 61 // cirAya paryAkulayA jalokSaNaiH kSaNAtkRtaM sAci kayAcidAnanam / nAbodhi siJcansamamohito yuvA pazyanpuraH karNavataMsavArijam // 62 // saroruhiNyantaritA muhurmuhuH siJcantamajaM smitamAnanabhramAt / kutUhalottAlamanA manaHpriyaM payaHpravAhairvidhuraM vadhUrvyadhAt // 63 // priyorasi premataruM sakhIritA mugdhA navoptaM culukAmbhasAsicat / netrAJjalibhyAM hRdi zokamatsaradrumau parA tatkSaNaropitau punH|| 64 // tadAGganAnAmiva lojanAJjanaistathAjani zyAmajalA kalindabhUH / yathA tadA zleSavazAdivAbhajannijaM tadarNaH zitivarNamarNavaH // 69 // sasaMbhramAzlepalagadvilepanaM kucAgramAruhya rasAnmRgIdRzAm / sadyaH pralIno'pi punarnavo'bhavanmuhustaraGgastaralairvanAnilaiH // 66 // sarAgadRgbhistaruNIbhirApatannihanyamAno'pi muhuzca peTayA / utphenabhAsA prajahAsa caJcalaH zaTho'parAdhIva taraGgasaMcayaH // 67 // vimarditAmbhoruhakesarAGkuraiH parisphuratphenalavAlimArutaiH / vilAsinInavyavilAsato babhau sasvedaromAJca ivormisaMcayaH // 68 // madaGkamunmucya bahukRtAkRtirvidhurdadhau kroDagatAH kumudvatIH / itIva sindhUtthitapAtizIkaraidyaH kairavAkSI mukhavIkSayArudat // 69 // romAJcadaNDAntaragairmRgIdRzAM nakhakSataiH snAnaparisphuTIkRtaiH / tIvrArdhacandrAyudhamaJjulairjagajjayAya darpa vitatAna dairpakaH // 70 // visrastadhammillalagaprasUnakaprabhraSTa mAlAmiSato mRgIdRzAm / vimucya kAmaH zaracApasaMmadaM madena tAsAM lalitAnyazizriyat // 71 // 1. jalam. 2. 'mRgIdRzaH ' ka. 3. kAmaH. Aho ! Shrutgyanam 93 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| gaGgAM payogauratayA madaspRzaM tAM tAmrapaNImapi mauktikazriyA / tadA vijagye yamunA vadhUkucasthalIgalacandanahArahAriNI // 72 // kanInikAkAntibhiraJjanaM dRzoH smitatviSA candanacarcanaM hRdaH / kaTAkSabhAbhinavamutpalaM zrutestadA vadhUnAmiti bhUSaNAnyabhAn // 73 // vadhUvarANAM jalakhelanotsavaistadA pravRddho hRdi rAgasAgaraH / yathA samudbhAnta iva vyalokyata kSaNena rajyannayanacchavicchalAt // 74 // mukhadviSIvAjavane vadhUjanailUne'ruNaH kruddha ivAjabAndhavaH / yayau taTaM toyanidhestadAnanaspardhArthamutsAhayituM sudhAkaram / / 75 // rucipriyAbhiH saha kAntikAmuke vilasya niryAti nabhaHsarovarAt / samaM samantAnnijakAminIjanai vAdhuvAno'pi nirIyurambhasaH // 76 // zanairvinirgacchati kAminIjane babhUva jAnudvayasaM tadA payaH / pravRddhihetUcanitambanirgamAtsvenApasRtyAjani tIragaM tadA // 77 // gatAsu kAntAsu tadA tadAnanaprabhAbhavadbhartsananirbhayairiva / krIDApravRddhodakanAzibhirmudA sphuTIbabhUve saridajakAnanaiH // 78 // nitambinInAM vadanendusaMpadA pazcAtkRtairvistRtakezakaitavAt / galatpayobindukadambakacchalAccidvairivAntarvyathitairarudyata // 79 // AmrajyamAne'pi dhavairvadhUtanovicchoTite kledini cIvare haThAt / asyAM dRDhAzleSaNamanyavAsasA tene sutAruNyadazAbhRtAM kabhIH // 80 // maulau pATalapuSpadAma ghaTanA sImantasImAntare sindUraprasaro lalATaphalake mAJjiSTharatnAGkuraH / gaNDe kuGkumapatravalliradhare lAkSArasasthApanA karNe paGkajakarNiketi sudRzAM saMdhyAbhAso'bhavat / / 81 // saMdhyAzoNatare ravicchavibhare mUrte'nurAgArNave mannA daMpatayo nizAgamasamutkaNThAM ca rantuM vydhuH| 1. 'AkAzarUpataDAgAtsvaprabhArUpakAminIbhiH saha vilAsaM kRtvA nirgacchati bhAskare' iti tAtparyam. 2. 'AprejyamAne' ga. 3. 'mUrtAnurAgArNave' ga. Aho! Shrutgyanam Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-9sargaH] bAlabhAratam / sadyaH snAtanizAkarAnvayamahAvIradvayIdIdhiti vyAlokena tedAtvajAtatimirabhrAntyA ca bhejurmudam // 82 // ' iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi puSpAvacayajalakelivarNano nAmASTamaH sargaH / navamaH srgH| kRSNamAnamatataM mahAmuniM ytpddvynkhaaNshubhaasurH| bhuktimuktiramaNIziromaNIbhAvamAvahati ko na kovidaH // 1 // bhAnumatyaparasAnumacchiraHsaMmukhe'tha khalu mArgakhedinI / saudhamaulizikharAgrazekhare rukmiNIramaNamAha phAlgunaH // 2 // Avahanniva divAkarastvayA dveSameSa hrinaamsaamytH| tvAM nirUpya gurusaudhazekharaM pazcimAcalaziro'dhirohati // 3 // eSa duniyatidaNDacaNDimaprerito bata ravirgatacchaviH / sthAsyati svayamataH patankiyatkAlamambaravilambibhiH karaiH // 4 // hanta saMtamasamaNDalIsuhRtpAMsulAkaTukaTAkSayaSTibhiH / preryamANa iva pazcimAcale niSpapAta tuhinetaradyutiH // 5 // dIdhitirdinakare tu nAyake sAparAdha iva tApamApa yaa| atra gacchati parAGmukhe'dhunA khidyate khalu nirAzayAnayA // 6 // . kvApi tApidivasArdhavihvalo babalIyata sedAgatidhruvam / sAMprataM dinavirAmavAmane bhAnudhAmani zanairlasatyasau // 7 // pazcimAM bhajati vallabhe nije rAgabhAji zizire dinezvare / IrNyayeva patanArthamunnatAnyunnatAnyadhiroha dIdhitiH // 8 // mIladajamukhamadhyasUkSmakadvAraniryadalidambhato'jinI / muJcate'rkavipadeva duHkhitA pazya niHzvasitadhUmadhoraNIm // 9 // 1. candravaMzodbhUtakRSNArjunazarIrakAntidarzanena. 2. tadAtvaM tatkAlaH. 3. 'mukti. bhukti' ga. 4. 'zekharaH' kha-ga. 'zekharam' iti sAdhIyAnpAThaH. 'prAsAdazaGgabhAgassa zikhAmAlyam' iti tadarthaH; evaM sati 'gurusaudhazekharam' ityagrimazlokasthaM vizeSaNaM saM. gacchate. 5. vAyu:. Aho! Shrutgyanam Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 kaavymaalaa| jAgRhIti purataH SaDaGgiNA vyAhRteva ninadaiH kumudvtii| kiMcidunmiSitakairavekSaNA huM karoti mRdu tatpratisvanaiH // 10 // AgatAgataviyogaduHkhitau kRptgaaddhprirmbhvibhrmau| muJcato'zru citapakSma pakSiNAvakSidInavadanau dinAdhipe // 11 // maNDalIcalitapakSimaNDalIkaitavena tarave vitanvate / yAminIsamayazIlabhItito maulibandhamiva pazya mauliSu // 12 // eSyadurdharatamazcamUpurazcArivIranikarAnukAribhiH / gorajobhirabhito'bhiSaGgibhiH zeSa eSa divaso'vasIdati // 13 // dUrataH khayamupeyuSo raveH pUjitasya sabalaiH suraasuraiH| ratnapITha iva sajjayatyayaM bimbabimbanamiSeNa vaaridhiH|| 14 // vAsarAsyakamalasya bhAsvaraM bhAskarasya lavamAtrakaM vapuH / oSThabimbamiva cumbanotsavAdApape'paradizAnuraktayA // 15 // kApi gantumanasA dinazriyA yaaminiismykeliliilyaa| bhAnurabdhitaraNAya sajyate nyaGmukho ghaTa ivArdhalakSitaH // 16 // astabhUmibhRti bhAti vAruNIdigvadhUstanasame smunnte| rAgiNo'ruNavapurlavo rave rAgacihnanakhalakSmasaMnimaH // 17 // astabhUmidharamastakajvaladbhAskaropalakRzAnubhAnubhiH / eSa tapta iva pATaladyutiH saptasaptirapatatpayonidhau // 18 // yadbhide tribhuvanaM bhramAmyahaM labdhametadadhunA ka yAsyati / ityasau khalu ruSAruNo ravistoyadhau timirazaGkayApatat // 19 // suptanIrazayanAbhinIrajakroDapIDitaviriJcipaJcitaiH / ambudhau kamalabAndhavo'dhunA kRSTimantrajapanairivApatat // 20 // drAgvitIrya kakubhAM mukhe maiSIkUrcakaM nicitatadrucispRzAm / anvagAmi dayito dinazriyA sAMdhyarAgazikhisevayA raviH // 21 // atra sAMdhyasamaye samAgate yajano bhajati namratAM kRtI / citramatra kimu nIlitAH karA yajalairapi saroruhacchalAt // 22 // 1. 'makhI' ka-kha-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 9 sargaH ] bAlabhAratam / vAsarAntaziziratvacAraNA mArutenaH gamiteka nirvRtim / bhAnutApabhavasvedabhedinA mIdajanamanAH babhUka bhUH // 23 // viSTapatrayAM gate bhAskare jaladhimadhyapAtini / dikSu bhUritulAsu pakSibhirma tArakamaNo'yau // 24 // dyaurudAraparirambhavibhramAdasya sAMdhyasamayasya rAgiNaH / svedavindubhirivoddhubhirvRtA gAhate'lpatamasA vivarNatAm // 29 // svaM varAhaghaTayA tamastatau paGkamanamiva manyamAnayA / palvalAdbahirupetayApyaho mandamandamanayAbhisRpyate // 26 // suptanIraruhaguptaSaTpadIvRndamendakRtagItirItiSu / Avizanti kariNIsakhAH sukhaM pazya vArizayaneSu vAraNAH // 27 // vittamAptamiva padminIpatestApamasya paradezagAminaH / sauhRdAddhRdayapaJjare parikSipya rakSati sthAnasaMcayaH // 28 // sUkSmakAdapi dinAndhalocanAdalpamapyajani yadbahistamaH / vardhate tadiha pazya pAMsulAcakravAlasukRtairiva kramAt // 29 // tatkSaNoditavilInayAnayA saMdhyayA kSaNikatAmiva smaran / bodhitaH sRjati kairavAkaro baddhaSaTcaraNavandimokSaNam // 30 // abdhipAtini virocane jagallocane nicitaduHkhaSitaH / nyaGmukhaH sRjati pANigharSaNaM dIpavartijananacchalAjjanaH // 31 // dIpavartikRtimelitaM striyA bhAti pANiyugamudyatAGguli / vizvavizvajayinazcalAcalaM sAracakramiva mAracakriNaH // 32 // andhakArasubhaTasya bhAskaraM durjayaM jitavataH samantataH / puSpavRSTiriva nirmame surairmUrdhni tArakakadambakaitavAt // 33 // ekato'pi bhuvi bhUrizo'bhavandIpakAdahaha pazya dIpakAH / andhakAranidhanAya bhAnumanmukta divya vizikhAdiveSavaH // 34 // daivamuktamiha tAmasaM mahacchastramAhatamaho mahomayaiH / astravatpuruSakAracAritairdIpakairahaha vigrahastayoH // 39 // 1. 'sadvarAhaghaTayA' ga. 2. 'mandra' ga. 3. 'duHkhitaH ' ga. 4. sarvalokajetuH . 13 Aho ! Shrutgyanam Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 kAvyamAlA | luptalocanagatIni sAndratAM yattamAMsi dadhiretamAM divi / dIpakaiH sapadi tadbhuvaM bhuvaH preritAni yayuratra piNDatAm // 36 // kiM pradIpacayakajjalormibhiH kiM nimIlinalinotthitAlibhiH / kiM nu ghUkakulahakkanInikAkAntibhirnabhasi tundilaM tamaH // 37 // andhakAranikareNa sarpatA zAntasAMdhyarucivahnibhasmanA / tArakA mukuramArjanAmiyaM saMtanoti niyataM nizIthinI // 38 // tApamarkamaNiraujjhadatyajajjADyamudgatamaho mahauSadhI / aGgakocaimamucatkumudvatI tattamaH kimu na sarvarogabhit // 39 // ekatAnasuratatvacintayA siddhatAM dhruvamavApya pAMsulAH / asphuTA jagati daivanirmitAdandhakArapaTato'dhunAcalan // 40 // andhakAramayagomayacchaTADambare rajanirambarAjire / somakAmukasamAgamotsukA tArakAkusumabhAramAkirat // 41 // vyomaraGgabhuvi tArakAsamAbhAji kiMciduditAtra kaumudI / andhakAravadhanATakodayadrAjapAtra purataH paTInibhA // 42 // zailaguptatanureSa candramAH prAgdizaM malayajairivAMzubhiH / kautukena paritADayatyasAvambarocchaladuDucchalacchaTAm // 43 // cApayaSTiriva mAnmathI puraH seyamabhyudayate vidhoH kalA / tatprasUnavizikhairivoDDubhirbhAnumadvirahitA dizo'GkitAH // 44 // cAndramardhamurucihnamoSadhIdIptadIpabhRti pUrvaparvate / zAtakumbhamayakumbhakeparaM sajjakajjalamivekSyate divaH // 45 // asphuTaikala maindavaM vapuH kasya na smaramadaM karotyadaH / sevitAmarapatervraNatra pAgopitAdharamivAnanaM dizaH // 46 // asya pazya sakalA kalAnidhermUrtirambaravilambinI babhau / lAJchanacchalalasannizApraticchandasundaritadarpaNAkRtiH // 47 // sajjitaM trijagatIjayecchayA lAJchanacchalavilokitAntaram / maNDalIkRtamanaGgadhanvino dhanva nanvayamudanvadanvayaH // 48 // 1. kocaH saMkocaH 2. 'kharparam' ga. 3. candramAH. | Aho ! Shrutgyanam Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 9 sargaH ] bAlabhAratam / dIdhitistuhinadIdhiterasau bhAti jarjaratamitramizritA / kalpito nu dinazilpine kakubyauvatena satilo jalAJjaliH // 49 // prAghuNasya samupeyuSaH karakrIDayA kumudinIhRdIzituH / nirmame timirasarpamAraNaM hA svabhAvamalino marutpathaH // 10 // zyAmamantaralasajjagatrayaM sphItazItarucimaNDalaM namaH / AsasAda ravairiNoM'zumannetrapUjitaharasya tulyatAm // 11 // sairvadigjuSi tamazvaye ruSA tAmramAnanamivAdadhau vidhum / nirgate'tra cakite tamakhinI pANDuraM virahalIlayAvahat // 52 // lakSya lakSma haritAlakAGkarAdAlavAlavalayAdivendutaH / udyatA madanakIrtivallivatkaumudIyamuDapUrapuSpitA // 53 // oSadhImiSasamajvalanmahAzokavahnaya ivAntaradrayaH / Agate zazini mitraduHkhatazcandrakAntasalilai rudantyamI // 94 // saudhamaulimahilAkSikairavastoma klRptarucidaNDapadyayA / pazya kairavasuhRnnabhaHzikhAM mandamandamayameti candramAH // 59 // kSIranIranidhinIradaH zazI sphAratArakakadambabudbudam / bhUrivRSTibharacumbitAmbaraM kaumudImayamadIpayatpayaH // 16 // rakSa rakSa vazavallabhe bhavadvallabhastudati kairavAkSi mAm / dhvAntamityalikulacchalAdalaM krandatIva paritaH kumudvatIm // 57 // pItatAmasamadhuH sudhArucereSa matta iva kAntisaMcayaH / utpatannabhasi bhUtale patannAzu hAsayati digvilAsinIH // 18 // oSadhIpatirayaM tamomayaM lohapiNDamiva viSTapatrayam / kiMcidauSadhamivAGkamAvahatki na raupyamayameva nirmame // 99 // zItarazmitamasoridaM yazoduryazobhirabhito'pi bhUtalam / kaumudIcayapadArthakaoNyika cchAyamaNDalamiSairvicitritam // 60 // 99 1. atitheH. 2. viSNuH sUryarUpeNa dakSiNanayanena zivaM pUjitavAniti paurANika kathAmanusRtyeyaM kalpanA. 3. 'pUrva' ka. 4. 'kAyaka' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 kaavymaalaa| kalpito gaganacarmaNi svayaM peSayantravadayaM manobhuvA / kiM dalIkRtaviyogilokahRtkIkazAbhataTatArakaH zazI // 61 / / ucchalanti viyadarNave nvaashcndrikaamycljjlormyH| ityavaimi makaro vizRGkhalaM khelatIha makaradhvanadhvajaH // 62 // nAgalokatimiracchidotsukairdAgahaMprathamikAvikAsibhiH / Avizadbhiriva somarazmibhiH kSobhitaH patirapAmapi kSaNAt / / 63 // premasIdhurasanopadaMzakaM yacchato bata ckordNptii| somakomalakarAGkuraM mithazcArucaJcapuTakoTimoTitam // 64 // candrikAbhimRtakAminItanucchAyamaNDalakameva sevakam / dRzyate'statimirAvarodhanastrIkulaM bhuvi zuceva ni That // 65 // kiM na saiSa samayaH sudhAmayazchAyayApi bata yatra puSpitam / bhUruhAM caladalAntarasphuraccandrikAnicitacandrakacchalAt // 66 // candracakradhRtidurdharo'dhunA cittabhUradhita cakravartitAm / tena dUritamadaM tadAjJayA vartate jagadazeSamapyadaH // 67 // kAmukAgamasamutsukA muhuH kAmabANagaNazANatAM gataiH / subhravastanumayUkhabhUSaNairbhUSayantyahaha bhUSaNAnyapi // 68 // puSpazekharavizeSasaurabhabhrAntaSaTpadapadena subhruvAm / ucchalanti khalu tatkSaNAGgulImArjitorukavarImarIcayaH // 69 // subhruvo vizadacitrakAdikaM yadyadeva vidadhuH prasAdhanam / tattadAnanatuSAradIdhitezchinnatAmagamadiddhadIdhiteH // 70 // subhruvAM ratiratIzayoH kalAvAsayoriva vilocanadvaye / kApi kajjalalipirjagajitozcApayugmarucirA vyarAjata // 71 / / dRkprabhAkusumitAH kapolayoryallasanti navapatravallayaH / tanmadhurmadhusakhasya yogato'laMcakAra niyataM nitambinIH // 72 // pAripAzvikayugAyitasphuranmauktikastabakitorumaNDalaH / / kAmakelirasanATikAnaTaH kAminIkdanacandramA babhau // 73 // 1. 'pAripArzvakaH' kha-ga. pArzve iti paripArzvam / vibhaktyarthe'vyayIbhAvaH / paripArzva vartate iti pAripAzcikaH / 'parimukhaM ca' iti cakArAdvak. Aho! Shrutgyanaim Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-9sargaH] bAlabhAratam / tanmadhUmirasanaM sudhArase tacca candramasi candanArcanam / . pAvakadravanavaprasAdhanaM yoSito yadadhare vitenire // 74 // pAJcajanyaviSaye'pi yoSitAM taarhaarvimlaakssmaalyaa| kaNThikAtaralakaNThulAravaiIvayA ka iva japyate apaH // 79 // kaamyauvnvnebhkhelnstmbyogdRshaamurojyoH| eNanAbhimayapatravallayo rejire madajalAvalepavat // 76 // shkrkaarmukshsrmaavhnnnggddyutibhrairydnggnaaH| tatsahasramitavedhyavedhane cittabhUrbhuvamabhUtsahasradRk // 77 // jitvaraM yuvatipANitAM gataM toyavAsatapaseva toyajam / zauktikeyavalayAvalicchalAtsevyate zazikalAbhirapyadaH // 78 // aGgulISu navaratnamudrikAbhUSaNAni punaruktabhUSaNam / bhUSitA mukurajaprabhAkaraizcakrire rasakzAnmRgIdRzaH // 79 // dhAryatAmiha dRDhaM tvayA tvayA vadhyatAmiti kRtAravairmithaH / mekhalA khalu nitambamaNDale badhyate mRgahazaH sakhIjanaiH // 80 // smeramathurasamAnahaMsakaM pAdapaGkajayugaM mRgIdRzAm / yattadAnanamahohormibhinirmadaH kamalamardano'jani // 81 // yoSitAM ramaNarAgajAgaraiH sAMdhyarAgarucayo vinirjitaaH| ajasauhRdaripUnapi kramAttatkSaNaM jatumiSAtsiSevire // 82 // kaumudIvizadayoH sadacchatAdRzyamAnavizadAGgazobhayoH / cArucandanavilepacIrayorlabhyate'pi na bhidA natadhruvA / / 83 / / ityavAptanavabhUSaNAH kSaNaM vIkSya ratnamukure'GgamaGganAH / bhAsamAnarasabhAvabhaGgayo jajJire dayitadarzanotsukAH / / 84 // tadrasaprasarasArasAraNIbhUtabhUtalasureza kezava / Avayorapi vayo navaM priyAdarzane saphalatAM vigAhatAm // 85 // ityanaGgalasadaGganArasasmeramAnasavilAsayostayoH / keSu mAnamathanecchayA mitho'dIpi daMpatiSu nekSaNaspRhA // 86 // 1. 'kuNDalA-' ga. 2. 'mahotsava' ka. 3. sAraNI svalpasarit. Aho! Shrutgyanam Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 kAvyamAlA | manmathasya kimu sUkSmavedhatAM vacmi yanmRgadRzAmuraH zaraiH / aprasRtvaramRNAlatantunApyAjaghAna kucamadhyavartmanA // 87 // prastutAgatahRdIzasaMkathAsvedavAri bharanirbharA babhuH / dhautamUrtaya iva striyo'GgabhUbANapuSpamakaradabindubhiH // 88 // paJcavANa iti manmathaM jagudhiMgjanA yadayamaGganAjane / ekamekamiha romakUpakazreNikAsu vizikhaM nikhAtavAn // 89 // IzamAnaya yathA tathApi taM prerayacca vacaseti dUtikAm / AgataM sukRtinI kuto'pyamuM kApyalokata ca pAdapAtinam // 90 // utsukApi hRdi vAmalocanA kAcana sphuritavAmalocanA | nizcitapriyasamAgamA sakhIM na nyayuG kila mAnamudrA // 99 // dhyAtavallabhasamAgamA gRhadvAranizcalavilocanadvayA / zUnyahuMkRtimukhI sakhIkathAvAci kAcidudakaNThatAdhikam // 92 // tanvatI priyatame gatAgataM tadguNagrahaNamaJjunA muhuH | dUtatAmiva gatena mAninI mAnamAtmamanasaiva mocitA // 93 // dvAri kAcana niyuktayA dRzA vIkSya patramapi toraNe valat / vallabho'yamiti jAtasaMmadA naikavAramudatiSThadAsanAt // 94 // preSitA priyajanena dUtikA yadvayaloki purato'nunAyikA / anvatApi nijadUtikAdbhutapreraNena mithunena tanmithaH // 99 // dvArasImani dadarza ca priyaM kAcidapyaghakRtaM nunAva ca / prAGgiyojitatadAtvasaMcaladdUtikAgativilambakArakam // 96 // dUtikAM caturacATuzikSayA yoSitaH svayamamajjayanta ca / Ayayuzca hRdayezvarAH svayaM premNi sAmyamasamaJjayatyadaH // 97 // vallabhe'bhyayati tiryagAnanA mAnamAnayata kAcidakhatAm / tanmukhendugata koNayA dRzA prema hRtamapi nyavedayat // 98 // dvArametavati vallabhedizatkApi mAnaparatAM parAGmukhI / tadvilokanamanAzca locanaM locane'sRjada pradarzini // 99 // Aho ! Shrutgyanam Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 9 sargaH ] bAlabhAratam / kAcidetya parirambhiNi priye mAninI prasRtapANinIrajA / kopanaiva lasadanukampanA spaSTatAM na khalu mAnamAnayat // 100 // kApi cATu parirambhaNaiH priyaM chekamekanipuNApi nApRNot / kopagopanakalAsu kRtrimaM bhAvamakSiNi vidhAtumakSamA // 101 // saMmukhotthitikRto natabhruvaH zubhrabhAsi manasi smaraH sphuran / agramAgatavato hRdIziturdehabimbitamiva vyarAjata // 102 // tathA svayaM prANasame samAgate puraH parasyAH prasasAra locanam / kuzezayaM karNavataMsitaM yathAsmitaM tadekAvayavacchaviM dadhau // 103 // priye samAyAti samutsukAyAH kasyAzcidabhyutthitibhAsurAyAH / mudeva sAMrAviNamaGgakAni vibhUSaNAnAM raNitena tenuH // 104 // AsAM nidhiradhiSThitamAnaM kAntayAvagaNito valamAnaH / yAsi tAM punariti drutamekaH kRSTamUrdhajamapAtyata talpe // 109 // nayanaM tamazruvAribhirbata sAdena zarIrasaMbhramaH / rasadarzana saMmukhotthitIrmanasaiva vyadadhanpriye striyaH // 106 // ekAsaneSu vivizuH sudRzaH priyaistAH paryastamAnamupamAnaviyogaramyAH / etAni vIkSya mithunAni ratipradatta - netro'jani smaravikAraparaH smaro'pi // 107 // caJcaJcandraruciprapaJcavigalanmAnAndhakArazriyaH sAToparamaravIra mArgaNagaNastrastatrapAsaMpadaH / 103 evaM daMpatayastadA ratarasaprArambhasaMrambhita prAgalbhyAya madAya madhyarasanasvecchAbhirutsaGgitAH // 108 // iti zrIjinadattasUriziSya zrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi candrodayavarNano nAma navamaH sargaH // 1. cheko vidagdhaH 2. 'bimbanam' iti zobhanaH pAThaH. Aho ! Shrutgyanam Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.04. kAvyamAlA / dazamaH sargaH / duSTa karmaphaNidaSTajanAlIdoSamoSakRtaye'GkamiSeNa / yaH sudhAtviSi viveza sudhArthaM sa zriye bhavatu bhAratakAraH // 1 // jAtamanmathamatho madirAkSIlocanAni paricumbya yuvAnaH / tatkSaNAptarucayo madhurAsu svaM mano vidadhire madirA // 2 // strIjane dhRtamade madanAjJApAlanAkramaNanUtanadUtyA / huMkRtaM kRtamahuMkRtihelAlolayeva surayAliraveNa // 3 // hAlayAlikulakUjitagItairutsavaM navamiva prathayantyA / Adade madabhide pramadAnAM kAmadevapRtanAdhipatitvam // 4 // lolapaTpadakanInikamakSNA zoNatAM kalayatAbjamayena / vIkSitA iva ruSA madirAbhirbhIravo mumucire madamantaH // 5 // kApyudasya kusumAni rasena prekSya vimbi ca mukhaM madhupAtre | bhrAntibhRtyapi ghave'mbujabuddhyA gRhNatI yadi hRdaiva lalajje // 6 // sIdhusaMnihitavAsasarojaM no tathA rasanalobhanamAsIt / rAgiNAM nibhRtarAgabharANAM bimbitairapi yathA mukhapadmaiH // 7 // bimbanAdvidhuriyAya surAyAM vAsavArijamivAzu vijetum / kiM jaDaH sahajavairavazAndho nAGganAmukhamihaiva dadarza // 8 // mAdhurIM dadhatu nirbharamAsAmAnanAbjakalanAbhirimAni / ityupAyibhirapAyiSata prAgvallabhairnavamadhUni mRgAkSyaH // 9 // ardhapItamabalAbhiralAbhi preyasA madhu nadanmadanaM yat / toSato'tirasadaM rasanAyAM tanmukhArpitamapIti na pItam // 10 // premataH khalu tadAjani yUnAmaikyameva manasoriva tanvoH / AsyasIdhumiSarAgarasormikrIDanAnyata ito'pi yadAsan // 11 // prema niSkapaTamasti na yUnAM gRhNatAM suguNamalpaguNena / svaM pradAya mukhasIdhu mithaste drAkpapuryadadharaM dayitAnAm // 12 // yaddade madhurasAya sudhAjinmAdhurI mRgadRzAmadhareNa / maJjimA tadamunApi hi tAsAmAnaneSu vidadhe vidhujetA // 13 // Aho ! Shrutgyanam Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-10sargaH) bAlabhAratam / 106 antarantaradharaM ca surAM ca preyasAM rasayatAmanuvelam / etayoH kimu vidaMzapade'bhUtyatAM ca kimavApa na vidmaH // 14 // kAmini priyatamAdharapAnArambhakAriNi nijAvasare'pi / kopinIva madirAruNakAntiH kampamApa vitatAlirayeNa // 15 // preyasI prati dhave'rdhanipItasIdhudAtari dadhau krudhamanyA / saMbhramAstacaSake muditAbhUnmaGgha vakramadhure ca vilakSA // 16 // rAgavRddhibhiduraM pramadAnAmantarAzu madirA vinivizya / ekamadbhutamudacchidaduccairadhyaropayadatho madamanyam // 17 // andhatAmadhita mAnatamobhiryo manaHsu sudRzAmapi caiva / vIkSituM priyajanaM kila rAgo rAgiNAM prasRmare maradIpe // 18 // ghUrNamAnavapuSAM sumukhInAM ratnakuNDalarucidviguNAbhiH / sphItarAgarasavIcinibhAbhirlolalocanavibhAbhirabhAsi // 19 // bhUSaNaM bhRzamananyamananyaM yoSitAmajani yanmada eva / cArucIvaravarAbharaNAni bhraMzabhAji jagRhurna tadetAH // 20 // ninimittagamanotthitabhAjAmadhalpitanirarthakavAcAm / puSpacApahRtamAnadhanAnAM valgatu grahilatA mahilAnAm // 21 // madyapAnamadama tanUnAM preyasi prasRmare parirabdhum / nirmado'jani madaH pramadAnAM hrImatIva hRdi saMkucitA hIH // 22 // ko'pi bhIrumaparAM parirambhazraddhayA madhurasairmadayitvA / udyatadviguNabhAvabhRtaM tAmeva manmathavazena niSeve // 23 // kApyanivRtamanA madhu pItvA kRtrimaM madamadhatta mRgaakssii| vIkSya ca priyatamaM svamanaskaM saMbhramAdakRtakaM madamApa // 24 // vIkSya pATaladRzaM priyameSa krodhavAniti dhiyA vinimantI / agrataH smitatadaGghinakhAntarlambamAnanijabimbavilokAt // 25 // 1. 'viduram' ka-kha-ga. 2. 'manojJamanojJam' kha. 14 Aho! Shrutgyanam Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 kaavymaalaa| kaacidnyyuvtibhrmdttkrodhmuktmdlbdhvivekaa| hrImatI madavazAtpraNate'sminkhelati sma kRtakena madena // 26 // (yugmam) dattadRpriyamukhapratibimbe prollasadrasavazAnmadhu pItvA / kApi tatkramasamujjhitamaugdhyA prauDhimApya ramaNI ramate sma // 27 // niHsRto'pi hRdayAdabhimAnaH prApyate va punarIgitIva / strIjanasya rasanAJcaladolAkhelanAni vacanaiH kSaNamAdhAt // 28 // hRdahe madhuvazAnmadhubandhorarpite ratiyutasya vadhUbhiH / tatparAbhavavazAdiva mAno nirjagAma hriyameva gRhItvA // 29 // uddhataH pihitakAmadhanuATaMkRtivyatikaro'jani yUnoH / bhAvanirbharaparasparahastottAlatAlasarasaH parihAsaH // 30 // tAH pratikSaNavilakSaNatoSakrodhahAsyaruditAdivikArAH / cakrire'dbhutamadA madirAkSyaH prItimeva hRdaye dayitAnAm // 31 // yadvadantyazanasaMnibhamevodgAramityanRtamatra babhAse / gItakaM yadudagAri sudhAvatpItasIdhubhirapi pramadAbhiH // 32 / / gItakaM mRdupadena tadAnIM yanmadena jagurambujanetrAH / SaTpadAstadalapankhalu lolAH sIdhugandhimukhapAnamiSeNa // 33 // yoSito vidadhire mRdu gItaM nRtyakarma ca ratirmudu cakre / manmatho mRdu tatAna ca maurvInAdavAdyamiha rAgirasAya // 34 // AvahadbhiratirUpaguNasya sphItimAtizayikI madayogAt / rAgiNAM cakRSire ca mitho'GgaizcaJcalAni madavannayanAni // 35 // kAminIjanakuceSu manobhUrAjyapuNyakalazeSu vilese| dvAri vArijanibhaistadananyaprekSaNapratimitaiH priyanetraiH // 36 // locanadvayamudAramarIcisphAravIcini tarattaruNasya / yoSito vapuSi nAbhigabhIrAvartamagnamidamutpatatu va // 37 // dRGmagadvayamamandamanobhUkANDapAtataralaM taruNAnAm / zroNizailazikhareSu nikhinnaM trAsakhinnamiva mugdhamukhInAm // 38 // .Aho! Shrutgyanam Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-10sargaH] bAlabhAratam / 107 aGgakAntaravilokini netre bharturaikSata mukhaM prasRtAkSI / tatra pazyati punarvadanAjaM nyaGmukhIva nibhRtaM trapayAbhUt // 39 // AnanaM priyatamasya dikSurvIkSituM punaranIzatamaiva / kApyazikSyata hiyaiva navoDhA netrakoNakavilokitakAni // 40 // aGgake priyatamasya mRgAkSyA yatra yatra nayanaM nipapAta / vivyadhe madhusakhena pRSatkaistattadaGkitazaravyamivAzu // 41 // mAnasAni nibhRtekSaNapItonmRSTamapyarasayannayanoSTham / Ananairatha rasastaruNAnAM pAtuSi kaTureti rasatvam // 42 // yAvadicchati mudAdharapAnaM kAmuko madavazaMvadacittaH / raktayA svakarakuJcitakezastAvadeva cakRSe madirAkSyA // 43 // kApi pAtumudite hRdayeze saMbhramAdapasaranmRdumaugdhyA / hrImatI ca madanena ca dUnA nArpayacca na jahAra ca vakram // 44 // lobhayanmalayajAdibhirIzaH saMmukhImakRta kAmapi mugdhAm / yena maugdhyakavacA kusumeSurneSubhirvyathayituM prabhurenAm // 45 // akSipaJzayanamUrdhani cakSuH subhravaH smaravazena yadaiva / ninyire svayamudasya karAbhyAM tatra tAH khalu tadaiva hRdIzaiH // 46 // saMgamecchurapi kApi navoDhA zliSyato nanananeti vadantI / bhIpade vahatu kampi zarIraM hRSTaroma tu varasya rasAya // 47 // zikSitA muhurupAMzu sakhIbhizcATu yatpriyavazIkRtimantram / tatprakAzayitumatra navoDhA guptamenamajapadrasanAgre // 48 // vANinIbhirurubhiH zravaNAntAkRSTamuktataralainayanAntaiH / tADitAH smarazarairiva kampaM svedamaznu ca bhajantu yuvAnaH // 49 // uttarIyaharaNe pariNeturdrAGmudhA karamaruddha karAbhyAm / kApi gUDharasamUDhamanaskA strastanIvini nitambadukUle // 50 // hArakAntilaharI hariNAjhyA vakSasoM'zukadhiyA muhurasyan / ko'pi tatprahasitatrapamANo mIlitAkSamasRjatparirambham // 51 // . Aho! Shrutgyanam Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 kAvyamAlA | uttarIyahRtilajjitayAnyaH subhruvA dRzi hato'bnadalena / azruteritaparAgaviviktAlokanazca sahasA parirabdhaH // 52 // premakomalaruSA parirambhe tADitaH pulakitena kareNa / vIkSito bhrukuTibhizca navAzrusnigdhanetra gatibhiH priyayAnyaH // 93 // aGgakairapulakaiH parirebhe mAninI sapadi kaMcana dakSA / marmavedinamamuM tu samantuM vyaktasItkRtirasaiva cucumba // 14 // syUtayoH smarazilImukhamAlAsUcikAnicitasaMcaraNena / vidrutAdbhutaruSAM drutamAsIdaikyameva manasornanu yUnAm // 55 // rAgiNAmatha mithaHpatitAni svairamAnanasudhAsarasISu / saMmadAsudhA pitAni krodhatApamamucannayanAni // 16 // stambhakampaguNajUMSi vapUMSi svedavindukalitAni ca yUnAm / puSpitadrumalatAvanalakSmImIyurAyudhakRte kusumeSoH // 97 // mata daMpativapUMSi tadAtvasphAyamAnapulakaiH zvasitAni / gauravAdiva parasparamabhyutthAnakarma vidadhuH parirabdhum // 18 // manmathArtiSu tatAsu vivarNamevameva mithunAni mitho'Ggam / mAdhurIvirahitaM svarabhedAccATu ca priyakRdeva vitenuH // 59 // naSTasaMjJamanaso dayitasya preyasIkucazikhAsu vilAsi / labdhasaGgamiva pANisarojaM mandamandamalasattadadho'dhaH // 60 // vistRte priyakare khalu tAre kAntayA praNayanahRdaiva / muktamAzu samayaikavidaiva srastanIvi vasanaM jaghanena // 61 // kAntahRnnibiDamagnakucAnAmucchrasatpulakapUritasaMdhiH / bhraSTahAravalayaH parirambho rAgiNAM tadanu nirvivaro'bhUt // 62 // tAdRzograparirambhanirodhAjjIvitavyamapi vihvalamantaH / susthitaM praNayinaM vyadhurAzu svAditAgharasudhArasadhArAH // 63 // locanAnyapi mukhendumarIci zvAsasaurabhabharAnapi nAsAH / AnanAnyapi pibantyadharoSThaM rAgavRddhimasRjanmithunAnAm // 64 // Aho ! Shrutgyanam Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 10 sargaH ] bAlabhAratam / sparzazAlini vivRddhasugandhizvAsamAlini vizeSitakAntau / oSThapAnajuSi sanmaNitAkSaiH prItirApyata mitho yuvayugme // 65 // lolatA bhRzamadhAri vadhUnAM yatkarairadharakhaNDini kAnte / labdhatAdRzarasaM ratametattena pallavitameva vireje // 66 // rAgavAnanulavaM nalinAkSyA maJju cakSuradharaM ca cucumba / te parasparaparisphuradIyasaMbhramAdiva dhRtAruNabhAve // 67 // bAhumUlakRtabADhanakhAGkaH khaNDitAdharadalo yadarajyat / tadvateSu sudRzazcalakAJcInUpurAdibhiradUyata kAntaH // 68 // chinnahAramaNibhiH kSitipAtAducchaladbhirabhitaH surateSu / nRtyate sma kRtakRtyamanobhUpuSpamArgaNagaNairiva yUnAm // 69 // suzrute rahasi vAdyavicitre mekhalAvalayanUpuranAde | gItirItiSu punarmaNiteSu preyasAM paTu nanarta manobhUH // 70 // durvahastananitamba bhareyaM mA sma khedi rabhasena ratAnAm / mUrdhni subhruvamiti priyabhAlasvedavAribhiraSiJcadanaGgaH // 71 // dhASTarcakarmavikasanmadalajjAH sajjadhairyakupitasmaralolAH / ityabhIkSNamaharannadharatvaM kAmukasya ratikeliSu kAntAH // 72 // yadyadehata hRdaiva hRdIzastattadaprathitameva vitene / tAdRzaprasaratuSTamanobhUdattadivyanayaneva natAGgI // 73 // svedavAri kucakuGkumamizraM kAmukorasi ratazramasUtam / kAminI bhRzamamAntamivAntarmUrtimantamanurAgamavarSat // 74 // nyaGmukhena puruSAyitaraGgatkAminI kucayugena zuceva / dUritapriyahRdA vitatAbhiH svedabindupaTalIbhirarodi // 75 // muktadantamukhacumbanalIlAdRgbhireva dRza eva pibantaH / rAgiNo ratabhareNa mitho'ntaH sItkRtairarasayanrasasAram // 76 // smitaruci ruditArdraM sAndrasItkAramandraM karuNavacanamUcurmandamityaGganA yat / Aho ! Shrutgyanam 109 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 kAvyamAlA / samajani dayitAnAM bADhamutsAhahetoH sarabhasaratalIlA nirdayAnAM tadeva // 77 // kSaNamupacitacaJcaccATumantroktibhAjo rabhasabharaniruddhazvAsayorAzu yUnoH / manasi ratamananyadhyAyini dhyAyamAnaM samajani samameva snigdhayoH suprasannam // 78 // yUnAmamandaparirambhabharai ratAnte kAmo'pi mUrchita iva kSaNamekamasthAt / ujjIvitaH punarapi kramajAyamAna mandAtizIta surabhizvasitAnilena // 79 // AliGganAdvighaTanaikamanA ratAnte nAmucyata pramadayA hRdayAdhinAthaH / tasyA mukhaM ca savizeSarasAnubhAvaM pazyannavApasa punarnavatAmatIva // 80 // hRSTasmarANi bhRzamutsukatAgRhItavAsoviparyayavilokamRdusmitAni / vrIDAvikuJcitavilolavilocanAni yUnAM ratAntalalitAni mahotsavo'bhUt // 81 // subhruvAmavayaveSu nakhAGkA bhUSaNaM virahitAbharaNeSu / tadvapurvirahiteSu tadarthA glAnirAbharaNamAbharaNeSu // 82 // vIkSya tAdRzarasadviguNazrIbhAsurANi vadanAni yuvAnaH / ninyire muhurapi smaralolAlIlayaiva dayitAH zayanIyam // 83 // udyattandra ivopabhuktarajanIkhedena candro'pyayaM DiNDIraprativIramUrtirucitaH srasyatkarADambaraH / astakSmAdharamastakasthitimatirmanye cacAra sphura tpArAvArataraGgaraGgitamarutpUrAya dUrAdapi // 84 // iti zrIjinadattasUriziSya zrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi surApAnasuratavarNano nAma dazamaH sargaH // Aho ! Shrutgyanam Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-11sargaH] bAlabhAratam / 111 ekAdazaH srgH| kRtavasatirajasraM sAdhuhRtpaJjarAntaH kimapi kimapi vaktA satpurANoktisUktIH / bhavatu bhuvanacittaprItaye jJAnalakSmI kutukazukavihaMgaH satyavatyaGgajanmA // 1 // kusumazarazarAlIsaMpadA daMpatInAM surabhiNi suratAntasnehanIre nimajjan / atha murumathanasya prItaye.mandacAro 'jani rajanivirAmArambhazaMsI samIraH // 2 // vana rajani saroja smeratAmehi maunaM kuvalayakalayA drAkcApalaM muJca vArdhe / parihara divamindo koka saMzliSya kokI miti jagati mRdaGgo'tADi sUryAjJayaiva // 3 // avirataratalIlA khedabhAjAM mitho'pi zlathataraparirambhasyUtasarvAGgakAnAm / avasaramamRtormiplAvitAnAmivAnta mukulitanayanatvAtpreyasAM prApa nidrA // 4 // svamanasi paramAtmajyotirujjIvya sAra svatalaya iva mUrte brAhmasaMjJe muhUrte / kila nijanijazilpaM zilpinaH kalpayantaH kimapi kimapi janmApUrvamunmeSamApuH // 5 // dadhimathanavilolallolahagveNidambhA__dayamadayamanaGgo vizvavizvakajetA / bhavaparibhavakopatyaktabANaH kRpANa zramamiva divasAdau vyaktazaktiya'nakti // 6 // 1. 'gurumithunasya. ga. 2. 'mUrta-' ga. Aho! Shrutgyanam Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 kAvyamAlA | vrajati rajanireSA kAmadhukkAminInAmudayati dinametadviprayogaprayogaH / tyajata giti mAnaM mAninInAmivetthaM dizi vidizi dinezoddAmagIstAmracUDaH // 7 // kathamapi kRtanidrA mAninI svapnadRSTaM priyamupanatamagre tADayantI prabuddhA | atihatiSu dayAluH zliSyati sma smarAtI zaThamapi zayanAnte guptamAgatya suptam // 8 // priyatamamavalokya svapnamohe sapatnyA saha kalitavilAsaM mAninI naSTanidrA / sphurati ca purato'smiMstaMdrameNa krameNa sphaTikabhuvi jaghAna svaM praticchandameva // 9 // ciramupacitamAnaM yAminIM jAgaritvA kSaNamatha mRdunidrau rAgiNAvekatalpe | svayamupanayamApya svapnato'nyonyameva vyavasita parirambha bhejatuH kIM na kelim // 10 // ajani yugasahasraM tatkimadyApi bhAsA - mudayati dayito'syAM neti jAtaprakopaiH / rathacaraNavihaMgairvIkSitevAruNAbhi zviramabhajata dRgbhiH zoNatAM vAsavAzA // 11 // aparazikharacUlAsindhusaMbandhinIbhiH kimapi kumudinIbhirdrA+parIrambhalubdhe / lasati zazini kAnte kaumudI kopanevAdbhutamalabhata kAryaM zoNimAnaM ca kiMcit // 12 // 1. 'jhaTiti' ga. 2. 'haragraheNa' ka. 3. 'kAntakeliM' ka kha; 'kAmakeliM' iti ka- pustaka TippaNIbhUtaH pAThaH. Aho ! Shrutgyanam Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 11 sargaH ] bAlabhAratam / dhuri madhurimabhAjAM kaumudI hanta lamyA ka punarapi gate'sminnoSadhInAmadhIze / iti runicayAntaH saMgrahaM zIghramasyA vyatanuta janatAsau dhenudugdhacchalena // 13 // ajani janitanidrA kRSTiyantrAmalakSmyA gaganagahanagarbhe candramAH kUparUpaH / iha punarupazAnte tatprabhAnIra seke vyaharata haritAlIbandhuradhvAntametat // 14 // timirakarikadambairambarottAlatallAtkavalitamidamuccairnirbharaM candrikAmbhaH / atha pRthutaratArAmbhojinI kandavRnda kSayasamayamavekSya prasthito rAjahaMsaH // 19 // abhinavamadhugandhAbandhasaMdhAvadairAvatamadamadhupAlIpakSavAtapraNunnaiH / aruNakiraNadambhAdguptasaptAzvalIlA - sarasiruharajobhirdigbabhau jambhajetuH // 16 // nizi vikasitavanti prApurakSINi kiMcitpriyatamaramaNInAM kairavANIva nidrAm / rathavilulitatArAlola rolambabhAji drutamuSasi vikAsaM nIrajAnIva bhejuH // 17 // apRthupathavilAsAyAsa pANidhamAbhi 3 rmadhukaranikarANAM maihireyIM girAbhiH / alabhata na samantAnmIlituM nIlapaGke ruhagahanadalAlI kiMcidAkuJcitApi // 18 // 113 1. ' caru mRttikApAtram' iti ka pustakasthA TippaNI 2 tallo jalAdhAravizeSaH. 3. sUryasaMbandhinIm. 15 Aho ! Shrutgyanam' Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 kAvyamAlA | sakRdapasRtapatrAbhyantarabhyantarodyatparimalamilitAlizreNikAmaNDalAni / udayini hRdayeze kaGkaNAnIva paGkeruhamukula karAyairbhejire'mbhoruhiNyaH // 19 // rucinicayamamuJcattArakAcakravAlaM vidhurapi vidhuratvaM prApa zUrAgame'smin / iti cakita ivoccaiH kampito daMpatInAM ratigRha kuharAntardurgadIpto'pi dIpaH // 20 // sapadi padamazeSadvIpadIpAyamAna ghumaNikiraNavIthIcakravAlapraNunnaiH / bhRzamupazamadhUmairoSadhInAmivovIM dharanivahaguhAntardhvAntabhArairakAri // 21 // vilasanasadanebhyo jagmurAzliSTakAntA - stanaghanaghusRNAGkadvandvadambhena sadyaH / sphuradurasi yuvAno manmathakSmApalIlA ratha iva pRthuzobhe cakrayugmaM dadhAnAH // 22 // uditamuditakAntAzleSapIyUSavIcI - cakita iva kRzAnuzcittatazcakranAmnAm / gurutaragirizRGgotsaGgadurgeSu maJju ghumaNimaNigaNoSmacchadmanA sadma cakre // 23 // priya virahita ko kIdRkpayo vAhinIbhiH saha zamamagurindugrAvaniHspandanadyaH / kimapi kalitamaunastadviyogAdiva drA kpatiradhita nadInAmeSa dInAmavasthAm // 24 // drutakRtapadapAtAH prAtarAyAtavanto nakharadapadalakSmImaNDitAH khaNDitAbhiH / Aho ! Shrutgyanam Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-11sargaH] bAlabhAratam / vidhRtagRhavayasyAgarvamItAbhirAbhiH kRtakasubhagatArtha paryarabhyanta dhanyAH // 25 // haririva divaso'bhUdvizvakAntAracArI sphuradaruNakarAlIkesarazrIkarAlaH / timirakaraTimAlAbhuktirakteva daMSTrA ghaTitakuTilaveSA yanmukhe sUryarekhA // 26 // atanuta tanubhAjAM kAmukaH paGkajinyA mudamudayamahIbhRnmUrdhni guptArdhamUrtiH / satatavitatamArgazrAntivizrAntihetoH sthita iva vinivezyottuGgazailAgrazRGge // 27 // krazayati bata sindhUrmatkalatrANi tApai rayamayamamRtAMzuM mattanUjaM dunoti / iti kupitpyodhiprauddhviiciikraagr| prahata iva sa magno'pyApa bhAnunabhogram // 28 // tribhuvanajanatAyA dRmbhirAzayamAna bhramirahimamarIciH zociSAM cAkacakyaiH / udayagiriziro'gre tarkuyantraprapaJca__ sphuritatanurivoccai rajyamAno vireje / / 29 // ahimakaragharaTTasphArasaMcAralIlA dalitatimirakhaNDazroNisaMvAvadUkaiH / taruNataratamAlazyAmalairullasadbhiH prasRtamuSasi lakSaiH pakSiNAmantarikSe // 30 // gaganagahanagarbhe dAvavatpUrvasaMdhyA vatamasatRNajAlaM jvAlayitvAstamApa / tadiha niyatasuptaH kAntilezo'pi bhAno rdazazatamitazAkhazcittacitrAya bhAvI // 31 // Aho! Shrutgyanam Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116. kAvyamAlA | vidhuruci zucivastrAcchAdamutkSipya rAtriprathita kusumapUjAhAritArAkulaM ca / haramarakataliGgazrIsahakSe'ntarikSe snapanamakRta bhAnurbhAnukAzmIranIraiH // 12 // dviSati zazini dUne nUnamambhojabhAraiH smitamavatamasaudhe mlAnameva pradIpaiH / api sadRzarucInAmantaraM kiMcideta - jjayati jalamayAnAM tAratejaH spRzAM ca // 33 // nizi sarasiruhiNyAH saMpadAM saMpradAyaM yadaharata tadeSa prAtarAyAti sUrye / vidhuraparamahIbhRnmaulito dattajhampaH sphuTamarudadudanvattIrapaGke'rdhamagnaH // 34 // aharata haragarva parvato'yaM pratIcyAH sphuritatimirabhittidyotitAdhovibhAgAH / kapizapaTujaTAlIbandhabandhutvapAtra dyutiparicitalekhAmAtrazItAMzumauliH // 35 // taraNitaruNimAnaM prApya raktA kila dyauriti sitarucirabdhau duHkhitaH pazcimAdreH / drutamatanuta jhampAM vArdhakAdhikyabhAvA gulitapalitapaGkiH proSitAbhISudambhAt // 36 // vyarucadalikadambaM hemarAgaiH parAgai rvikacakamalakoNe bibhradaGgaM pizaGgam / himamahimamanojJe bhAnumadbhAnuvahni jvalitamiva vilInaM vRndamindupriyANAm // 37 // gaganamalinamAnaM dhUmatAmAnayantyaH sphuTamadadhata bhAso bhAsvarA bhAskarasya / 1. bhAnavaH kiraNA eva kAzmIranIrANi kuGkumajalAni tai:. Aho ! Shrutgyanam Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-11sargaH] bAlabhAratam / tribhuvanabhavanAntadaMpatInAM tadAttva jvalitavirahakIlAjihvakIlAbhilIlAm // 38 // parivRDhaparirabdhapreyasItArahArA valivigalitamuktAcakravAlacchalena / taraNiratharathAGgakSodabhItyeva tArA gurugRhazikharANi spaSTamabhyetavatyaH // 39 // vratamatanuta muktAhAravRttizcakoraH kumudasamudayena dhyAnamadhyAyi kiMcit / bhRzamasRjadulUkaH kuJjavAsaM tapasvI punarudayavibhUtyai yAminIkarturindoH // 40 // dinamaNimaNirAjIdhUtacUMmadhvajogA dudayagirizirogrAnnUnamuDDIya taptaH / tvaritamadhiruroha vyomavRkSasya zAkhA zikharamiva pataGgaH prAgdizo maulidezam // 41 // dvijapatihutamagnirnavyamAdatta havyaM __khalu mukhamakhilAnAM nAkinAM lolajihvaH / iti patirayamahAM nUnamahAya zakrA dikasuramayamUrtistejasAM sphUrtimApa // 42 // patitavati vipANDau pakkapatrAnukAre tuhinamahasi jAtaH pallavo'yaM navInaH / divasavibhunibhena vyomavRkSasya vizva trayasukRtasudhAbhirlabdhasekasya zaGke // 43 // yadakRta janatAsau bhaktibhAraM tadapya alinalanijabimbacchadmanA padmabandhuH / 1. 'kIlAjihvo'trAgniH' iti ga-pustakasthA TippaNI. 2. dhUmadhvajo vahniH, 3. sU. ryacchalena. Aho! Shrutgyanam . . Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 kaavymaalaa| sapadi vipadapAstyai mUrtimatpAkapiGgaM sukRtaphalamivAsyA hastavati vyadhatta // 44 // bhuvi gatamatidUraM dIrghakANDAgracakrA kRti vitatadalAli mAruhacchAyavRndam / avahata navazUravyAhatadhvAntasenA tatipatitasadaNDacchatrakhaNDAnukAram // 45 // api gRhakuhareSu dhvAntajAlAni jAlA ntarasaralagatInAM cAkacakyai rucInAm / prasRmarahariNAkSIratnatATaGkacakra pratiphalanavicitrazcitrabhAnurjaghAna || 46 // gahanataruvanasthaM tAmasaM trAsakampA kulamiva calapatracchAyapUracchalena / dyumaNiranaNuzAkhAmadhyalabdhAvakAzai dizidizi karadaNDaiH khaNDayAmAsa caNDaiH // 47 // laghutarabilagarbhodanadurgAntareSu sthitamapabhayagodrIvamapyandhakAram / divasavivazanazyatpannagazreNicUDA___ maNikiraNavikAsaistrAsayAmAsa bhAvAn // 48 // divasamukhavizeSadhyAnasaMlInayogI zvaravisaraziro'dhaHskandhabhAvandhadambhAt / api guruSu girINAM kaMdarAsu pravizya svayamupacayadhIraM dhvAntamadhvaMsatArkaH // 49 // raviraviralasarpatsarpazArIrarociH kavacitamapi nIcairvizvazazvannivAsam / 1. sUryaH. Aho! Shrutgyanam Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 11 sargaH ] bAlabhAratam avatamasakuTumbaM sphATikAdrisphuTatvasphuTitakarakalApaiH prApayAmAsa nAzam // 90 // nicitatarataraGgacchadmakAzmIranIracchuraNaguNapizaGgAbhogamaGgaM vahantyAH / tadanu kamalinInAM kAmukaH kAJcanIyaM tilakamiva vireje vyomalakSmImRgAkSyAH // 99 // pratyUSayAmakhuralIkSaNanartitAstrau brAhma muhUrtamanu sevitavAmadevau / arkodaye vyatanutAmatha dAnakeliM kRSNau kalindatanayAsavidhe nikhinnau // 52 // raGgatpataGgapratimo'timAtragAtrasthitirmecakacIradhArI / vizAlacakSuzcaturasramUrtira carhavarcA madhupiGgakUrcaH // 13 // purastayorastasamastazatruvistArayostAramatirjaTAvAn / dvijAgraNIjapradudagrabAhuH kazcittatazcittaharo'bhyupetaH // 54 // 119 Aho ! Shrutgyanam ( yugmam) kimeSa merurvanamekhalAvAnbibhratkimarko yamunAM tanUjAm / dhRtorudhUmo'tha zikhIti tAbhyAM kRSNAMzuko'zaGki spinggkaantiH||15|| pramodamandAtmakathAvathaitau daityAripArthau rasAtkRtArthau / samutthitau tasya padAnayugme bhRGgopamAvaspRzatAM natAsyau // 16 // mudA samutthAya kareNa reNubhrAjiSNubhAlo subhaTau dvijastau / jagAda dantAMzubhiraMzukAmalagnastrimArgAyamunAprayogaH // 97 // purA purAripratimapratApaH kSoNIpatiH zvetakisaMjJayAbhUt / sadA kRtaistatkratucakravAlairnirvedamApuH kila vedabhAjaH // 98 // tapAMsi tIvrANi tadeSa tanvanprItena gaurIpatinopadiSTaH / atoSayadvAdaza hAyanAni dhArAbhirAjyasya nRpaH sa vahnim // 59 // 1. khuralI abhyAsaH 2. vAmadevaH zivaH 3. kRSNapArthau. 4. ' - antargataiH' khaH 'lamAstramArgaH' ga. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 kaavymaalaa| punaH punAno nijadarzanena taM bhUpatiM zaMbhuruvAca tuSTaH / sadA madaMzena munIzvareNa durvAsasA te Rtukarma bhUyAt // 6 // iti prabhoH prApya giraM sa rAjA cakre zatAbdI kratumaNDalAni / avApya viprAngirizopamena durvAsasA saMghaTitAdhivAsAn // 61 // / tataH zatAbdImakhahavyalAbhaistaddvAdazAbdIghRtapAnakaizca / hutAzanaH zvetakibhUpadattairlabdhAdbhutaglAnirabhUdatejAH // 12 // ciraM virizcerupadezamApya glAnicchidAyai dahanastadAnIm / sa saptakRtvaH khalu khANDave'smindIpto'pi rakSApuruSairalopi // 63 // zikhI vanasyAsya samastajantumedAMsi pItvA lamate svatejaH / idaM sadA rakSati takSakasya vAstoSpatimitramaho mahAheH // 64 // ahaM sa vahniH zazihaMsakIrtI labdhvA bhavantau svajanIbhavantau / kSaNena dhakSyAmi virizcivAcA tatkhANDavaM pANDavapadmanAbhau // 65 // mahAvane mAnavadAnavA hi rakSAMsi rakSAM satataM sRjanti / tathA heristakSakamaitryadakSo dAhakSaNe varSati khANDave'smin // 66 // jvalAmyalaM tadyuvayoravApya sAhAyyamAhAtmyamahaM vane'smin / sakhA madIyaH sa mahAbalo'pi karmaNyamuSminnajaniSTa kuNThaH // 67 // (yugmam) kathAM pRthAsUnurimAM nizamya vahni jagAda pragalatpramAdaH / nabhonibhe vakSasi dantabhAso gaGgAtaraGgAnbalivadvitanvan // 68 // sudurbalaM dorbalato dhanu, mandatvarAste turagAzca rathyAH / rathastathodagrarayAsaho'yaM bANAzca tADagraNakarmaNe'lpAH // 69 // kimapyamuSyApi harerna bAhusAmarthyabAhulyasahaM mahAstram / parAkramopakramatAM tvadarthametAnpunaH sAdhaya siddhihetUn // 70 // zrutveti tasmai samadatta vahniH somakSitIzAdvaruNena labdham / rathaM sitAzvaM kapiketumastraM gANDIvamapyakSayatUNayugmam // 71 // 1. saMbuddhe rUpam. 2. indraH. Aho! Shrutgyanam Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-12sargaH] bAlabhAratam / murAraye cakramarAtiraudramAgneyamastraM ca hutAzanena / amAnavAnAmapi tAnavAya kaumodakI nAma gadApyadAyi / / 72 // natvA vahnimathAyudhAni vidhuvannAbaddhagodhAGguli. trANo vIravarastadAjani rathI pArtho rathAGgI tathA / tatsAhAyyasuduHsaho hutavahastatra jvalannujjvalA jvAlAstANDavayansa khANDavavane cikrIDa kalpAntavat / / 73 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi kRSNArjunAstralAbho nAmaikAdazaH sargaH / dvAdazaH sargaH / samude parAzarasutaH sutarAM bhavatoyarAzitaraNaikatarI / prasasAra bhAratamiSeNa mukhe khalu yasya nirmalavitAnapaTaH // 1 // atha sapratijJa iva dagdhumidaM vanamugradhUmamukhamuktazikhaH / cirakAlanirdahanakopavazAtkapizaH kila vyalasadeSa zikhI // 2 // prabalapravRddhabahujihvatayA kavalIkRtArkarucirAjiriva / atiduHsaho'jani zikhI mahasA sa hasannivAdbhutayugAttadavam // 3 // paripAlitasya jaladena sadA nijavairiNA tarugaNasya tadA / jvalitaH zirAMsi vidalayya zikhI jaladAzraye nydhitdhuummissaat||4|| dahanastadA sphuTitaveNughaTAghaTitotkaTadhvanimiSeNa muhuH / vipinAntare tanumatastrasataH prati kopahuMkRtimiva vyatanot // 5 // abhavattadA paramakoTigatajvalanAbhiSaGgaparitApabhRtAm / vanavAsinAM kalakalaH sakalatrijagajjanapralayabhItimayaH // 6 // vasane'grahIdatha kacapracaye tadapusphuTatpaTu dRzau dahanaH / tadapi trasantamakhilAGgapadagrahaNAdaniSTayadaraNyajanam // 7 // jvalanatrasajjananiSedhakaraH kanakAbhaketukapizIrSaguruH / tvaritaM vanAni paritaH sphuritairvirarAja vapra iva pArtharathaH // 8 // . 1. kalpAntavahnim. 16 Aho! Shrutgyanam . Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 kAvyamAlA / patatAM vanAttvaritamutpatatAM patitaM raveNa vapureva bhuvi / pavanena pArthazarasArthahatA chadapaddhatistu divameva yayau // 9 // atha yakSarAkSasaturaGgamukhapramukhairaraNyapuruSaiH saruSaiH / upazAntaye hutabhujaH svabhujaprathitAmbupAtramabhitaH sphuritam // 10 // prahitasya zAntijananAya janairjvalane jalasya na lavo'pyapatat / atidUrato 'pyatulatApavazAtparizoSitasya nabhasi sphurataH // 11 // militairatIva vanavAsijanaiH prahitaM payo bahu davajvalane / azanAntarAlajalapAnakalAM kalayAMbabhUva tarubhArabhuji // 12 // jalamAnayanghaTaghaTIpaTalairjvalanopazAntikRtaye kila yat / svatanau tadAzu paritaptatarA nidadhurna vastuni janA jvalite // 13 // abhito bhujAndahanazAntidhiyAM caraNAnapi tvaritanAzabhRtAm / abhidatpRthAjaniranekazaraprasarai rathAGgapatanaizca hariH // 14 // abhitastvameva parirakSa zikhI bhavataH sakhA dahati saMprati naH / pRSadazvametadiva vaktumagurguru phAlyA gaganavartma mRgAH // 15 // ghanaharSaheSitabhRtasturagAH svayametya peturanale jvalati / maraNe nitAntaniyate bhayato na mahasvinaH pariharanti mahaH // 16 // darzanairdadAra yadudArabhayaH kirisaMcayaH kimapi bhUvalayam / vipinaM pradIpayati taddahane khanati sma kUpamiva mUDhamatiH // 17 // apavairamagnibhayato'nugatA harayastaleSu kariNAM zaraNam / nihatAH patadbhiratha tairapi te kva phalatyakRtyamabhimAnamucAm // 18 // bilanirgame samaNayaH phaNino yadadhuH sphuliGgayutadhUmakalAm / nitarAmadho jagadapi jvalitaM vanasIni tena dahanena tataH // 19 // saridambucUrNitaparijvalitAcalanAgavallidalapUgaphalaiH / kavalIkRtairiva tadA vipine'ruNajihna eva vilalAsa zikhI // 20 // 1. 'pRthAjanu : ' ka. 2. 'adhipaH' ka- kha. 3. 'vyadArayadudArabhayaH' ka- kha. 4. 'hari saMcaya:' ga; 'karisaMcayaH ka. kirayaH kolA:. Aho ! Shrutgyanam Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva-12sargaH] bAlabhAratam / 123 atilaulyataH kavalayanmalinAti kAnanaM kimapi dAvazikhI / bahubhakSaNena zitidhUmamiSAttanute sma bhojanabahUddiraNam // 21 // avalokya dAvadahanaM tamaho paritApitatribhuvanaM gahane / api pArthaketanakapinidadhau smayamadbhutaM hutapalAdapuraH // 22 // api tApayU~tkRtikRtAM vadanollasitasvabhAvazikhihetimiSAt / vanarakSasAM vyadhita garbhazikhI vizato'ntarabhyupagamaM shikhinH|| 23 // upari prapatya pidadhuH svazizUnmRgayoSito'vagaNitAtmarujaH / atha tAsu pAtataralAH sutarAmasahanta hanta virahaM nai mRgAH // 24 // praNayakrudhA virahitAni ciraM vanavAsilokamithunAni tadA / kRtahAkRtInyapi parikramaNe sukhanirvyathaM pulakitAnyamilan // 25 // bhayasaMbhrame'pi parirabhya tathA sukhamApa tadvanajuSAM mithunam / hriyamANamagnipatanena yathA nahi jIvitavyamapi veda purA // 26 // himatAguNAdabhimataM maraNaM varameva vAriNi na dIptadave / galabaddhabAlanivahA nyapatanvanasudhruvo nadanadISu tataH // 27 // dahano dahejanani hA suta hA dayite hahA hRdayanAtha hahA / hahahA sagarbha hahahA bhaginItyuditaM tadA vanajanena mithaH // 28 // davadahyamAnaharihastimahoragamukhyajIvaravakaJcukitaH / gurubhUdharasphuTanabhUninado dyusadAM dadau bhuvanabhaGgabhayam // 29 // atha khANDavaprasabharakSaNadhIH kSaNadhIritAbdapaTalo balabhit / musalapramANasaralaiH salilaiH pravavarSa patribhirivAsya sutaH // 30 // atidIptataddavazikhAzikharaiH khalu dahyamAnamidamebdajalam / gagane'pyavApa vaDavAgnihatodadhivAsaduHkhamiti ghiGtiyatim // 31 // atha pArthamArgaNagaNo'gaNayajalavAriNI viyati kuTTimatAm / ativegasaMcaraNapatrabhavatpavanairajijvaladaho jvalanaH // 32 // 1. bhasmIkRtalaGka ityarthaH. 2. 'bUtkRtiH' ka-kha; 'phUtkRtiH' iti ka-pustakasthaH zodhitaH pAThaH. 3. 'nRmRgAH' ga. 4. '-haMkRtIni-' ka. 5. bheghasalilam. 6. 'agaNayan' ka-ga. 7. 'jvalanam' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 kaavymaalaa| abhavattadA sa kuruvarSacaraH kila takSako'tra vipine jvalati / praviveza mAtRjaTharaM bhayataH punarazvasena iti tattanayaH // 33 // sutarakSaNAya phaNirAjavadhU?tamutpapAta divi dIptadavAt / gilanAvaziSTaphaNipucchayuta vijayI cakarta ca tadIyaziraH // 34 // atha takSakapraNayataH pavanaiH parimohya pANDupRthivIzasutam / apamaulipannagavadhUjaTharAdaharattadA harirahIndrasutam // 35 // iti vazcanena kupitaH phaNinI vizikhaistridhA divi cakata naraH / dahano hariH sa ca tadApyazapadbhava niSpratiSTha iti sarpasutam // 36 // khayamazvasenahativaJcanayA kupitaH kRtAnta iva paannddusutH| atibhISaNairvizikhadaNDagaNairgaganaM pyadhAdvidhurayanmarutaH // 37 // . atha taM prati dhupatirugraruSAruNadRSTirAji nijamaGgamadhAt / gaganAntarAlavikarAladavajvalanasphuliGgabharabhinnamiva / / 38 // jaladAstramAstRtaviyadvalayAmbudarAjirAjitamamoci ttH| hariNA rayeNa hariNAdhipatipratimallapauruSakirITiruSA // 39 // truTadutkaTotkaTataDitpaTalaidRDhagarjitairjitadigantagajaiH / jaladaistadaiva paritaH sphuritaiH kSayakAlabhISaNamakAri nabhaH // 40 // ghanapaddhatiH pihitatigmarucistimirANi tAni vitatAna tdaa| virarAja yeSu zikhikITa iva dyutidIpitatribhuvano'pi davaH // 41 // apatanghanAghanaghunAmbubharairgalahastitA iva zikhAH zikhinaH / sa dadhau chamicchamitazabdamiSAdatha duHkhniHshvsitmlpruciH|| 42 // svamatha pratApamiva mUrtamayaM paribhUyamAnamavalokya davam / pavanAstramastrakuzalo musaladhvajadhairyadhAma vijayI vyasRjat // 43 // ahaha vyarodhi yudhi mattanujAnuja eSa pANDutanubhUramunA / iti kopitena pavanena kila grupateraloDi gRhamadripatiH // 44 // 1. '-hRtakaNThatayA' ga. 2. devAn. 3. dhAraNakriyAvizeSaNam. 4. ghanaH sAndraH. 5. balabhadaH. Aho! Shrutgyanam Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 12 sargaH ] bAlabhAratam / sapadi kSipannanudizaM jaladAJjayasaMpadA saha sahasradRzaH / adidIpadarditavanaM jvalanaM naratejasA samamasau pavanaH // 45 // nikRte virodhini ghane pavanairuditAstataH zikhizikhA muditAH / rucibandhumamburuhabandhumapi drutamaspRzandivi hasanmahasam // 46 // yadavAri vAridatatirvitatA viyati svayaM vijayinA jayinA / tadatikrudhA divi dadhAra pavi maghavAdhiruhya vizadaM redinam // 47 // atha saMbhramabhramitabhImapavau pavanaprapAtakupite patau / tridazairbhRzaM nijanijAstratatiH kalitA kirITikelikelikRte // 48 // svajanapramAthabhavaduHkhadavAkulalokaniHzvasitadhUmabharaiH / dhruvamaGgasaGgibhiratIva zitiM sa dadhAra daNDamiva daNDadharaH // 49 // paripiNDya dattamiva dhUrjaTinA jagadantakAri dahanAkSimahaH / dviSadaskhalaM sa khalu rudrasakhaH samaye hiraNmayagadAstramadhAt // 90 // dajendrakIrtitaralA balino na padAtpadaM dadati yadbhayataH / tamurIcakAra varuNastaruNaghumaNidyutiM sapadi pAzamapi // 11 // iti zastravistRtarasA sahasA saha vAsavena diviSatpariSat / davavahninihnavasamartharuciH pracacAla pArthasamarArthamasau // 52 // acalannitazca gurugarvabhRtaH kSaNamAtravRSTikalitocchusitAH / yudhi yakSarAkSasakhagendraphaNipramukhA ruSA vijayine vipinAt // 13 // yudhi yakSarAjirasirAjikarA vikarAlatAM nidadhatI paritaH / sphuTakopatAmrarucirabhyacaladda vahetipaGkiriva dhUmayutA // 54 // vividhAstradhAraNakarAlatarAH kRtahuMkRto vikRtabhAlabhuvaH / rasanAJcalajvaladurujvalanA rajanIcarA vidadhurugurutAm // 19 // aticaNDatuNDanakharAH khagataiH pavanaM chadaistamasRjangaruDAH / nanu so'pi dIpakalikeva davaH zamanonmukhaH sapadi yena kRtaH // 96 // maNipANijajvaladaneka phaNAGgulizAlinastaralatAM dadhataH / paritaH prasaturasitadyutayo yudhi mRtyurAja bhujavadbhujagAH // 17 // 1. airAvatam. 2. kaliH kalahaH. yuddhamiti yAvat . Aho ! Shrutgyanam 129 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 kAvyamAlA | divi daivateSu kupiteSu puraH phaNidaityarAkSasamanuSyakulaiH / vijayI vibhutrijagatIsubhaTaiH kaTari vyadhatta yudhamastrasakhaH // 98 // nijazastrapAtataraleSu tadA trijagadbhaTeSu vikaTeSu ruSA / kSayavArivAha iva vAsavabhUripuvRSTimaSTasu sa dikSu dadhau // 19 // svayamuddhRtena yudhi ko'pi calajjvaladaGgipeNa giriNA phalabhuk / naravANapAtahatabAhutayA patatA vyapAti niradAyi tataH // 60 // samiti trasannarazaraiH zamanaH karalambitalathitadaNDatayA / nara eva vIra iti bhUSitavAnnararekhayA hRdavaniM mahatAm // 61 // parajIvitacchidura kartanikAbhidhayantralolarasanAyugalaH / yudhi kAlapAza iva pANDubhuvA vizikhairgaNaH phaNabhRtAM bibhide // 62 // abhajadbhiyaM bhRzamapUrvacarIM naravANadautyaghaTitAM dhanadaH / iti tasya pANikRtayApi tadA gadayA ruSeva divi vicchuritam // 63 // divi jAtarUpagirigotrabhRtAM zizubhUbhRtAmiva samutpatatAm / sa garutmatAM sapadi pakSatati vicakarta yuktamayamindrasutaH // 64 // pracariSNupArthazarapAtabhayAtrasataH kSaNena varuNasya raNe / karalambipAzamayamastramapi vyadhita kudheva caraNaskhalanam || 61 || kupitazcakAra kadanAni harirvanavAsinAmapi rathAGgarayAt / atijihvayAtitaralIkRtayA kavalIcakAra kila tAnanalaH // 66 // dviSato nipiSya yudhi cakramaho muhurAruroha muravairikaram / divi vimbamambaramaNestimirANyabhihatya pUrvagirizRGgamiva // 67 // haricakrapArthacaracakrahatairvanavAsinastridazatAM gamitAH / navarocamAnabhujazaurya bharairacalanpunaryudhi surAH saha taiH // 68 // narasaMgareNa danujAnmanujAnapi vIkSya devapadavIM gamitAn / sahajairacAli kimu muktipadaspRhayAlubhiH samarasImni suraiH // 69 // vilalAsa cakradharacakramatha dyupathe sahArjuna suvarNazaraiH / paritApitAmarakulaM kiraNAkulamarkavimbamidamanyadiva // 70 // 1. 'arjunazaraiH paritaH ' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 Adiparva - 12 sargaH ] bAlabhAratam / paritaptadIrNacalita skhalitapratizastrarAzibhirathoprataraiH / naramArgaNaividhuritA yudhi te yayurindrameva zaraNaM tridazAH // 71 // atha vikrameNa tanayasya tadA mudito vizeSa baladarzanadhIH / balasUdanaH kRtakakopakaNaH kSaNamazmavRSTimasRjannabhasaH // 72 // zarajAlakaM kimapi saMbhramato vijayI vavarSa tadamarSanidhiH / apiSatpatatra pavanena zilAH paramANuvatkvacana cikSipire // 73 // atha meruzRGgamuru pArthabhide mumuce ruSeva namucerdviSatA / divi lohagolakamiva jvalitojjvaladantaraM taralitatrijagat // 74 // atha pArthabANatatibhiH patite davasImni tatra zikhare mahati / api kalpazAkhibhirapUri nahi svamanaH prakalpitamivai sanam // 75 // balazatrurambaragirAnubhavairapi durjayau naraharI kalayan / atha muktasaMgararasaprasarastridazaiH samaM tridivasImni yayau // 76 // nirapAyamagniratha saMjvalito naravikramasmaraNakampizirAH / marudadhvamUrdhni vilalAsa raNApasRtaM vilokayitumindramiva // 77 // jitazatrayormurajidarjunayorjvalitaH sa kazcana mahodahanaH / yazasAtayorviMzadito himavAniva yatpuro davazikhI sa babhau // 78 // dRDhadAvapAvakabhavAni babhurmalinAni dhUmavalayAnyabhitaH / divi mUrtimanti samiti trasato navaduryazAMsi surabharturiva // 79 // yadupArji jambhamukhadaityajayAddivi vAsavena himahAri yazaH / iSubhirnareNa dalitasya kaNairiva tasya tArakagaNaiH zuzubhe // 80 // madasiMhanAdamatha tau dadhaturnarakezavau jayarasena tathA / anusaMgatau kimu raNAya bhaTAviti zaGkitaM divi yathA vibudhaiH // 81 // vanajIvanirgamaniSedhakRte sthitayostayoratha rathasthitayoH / divi mUrtimAnhutavaho jaTilaH pramadI jagarja ca vaizAzca papau // 82 // 1. 'ati' ka. 2. 'vanajIvi - ka. 3. 'vasAzca' iti pAThaH sAdhIyAnU. vasA vapA. Aho ! Shrutgyanam 127 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 kAvyamAlA / api nIranAmabhRti vairabhavaM bata bibhradaurva iva tatra vne| . davadambhato'jvaladudagrazikhAtatirabdamArgamapi dagdhumanAH // 83 // jvalitasya tasya dahanasya bhayAdgahanatviSA kmlkomlyaa| dhruvamanvasAri zizirA savidhe yamunA dhunI tadadhunApyasitA // 84 // / davapAvakaprabalatApahatA yamunApi maGkSa vipinAntarataH / gaganaM jagAma parirabdhumiva dyudhunIsakhImasamadhUmamiSAt // 85 // vipinaprabhUtatarabhUtapalagrasanotthatRSNa iva kRSNapathaH / hRdakUpasindhusarasISu rasAdapibatyayasvayamasecanakam // 86 // vyathitastadAvitatadAhavazAdivasAdhipo'pi divi tApabharaiH / na labheta zAntimadhunApi dhunIdhavamadhyasaMvizananiHsaraNaiH // 87 // paritApasaMkucadazeSadazAkRzavakritAkRtiratigmaruciH / abhajattadA madanavairizirastaTinItaTaM jvalati tatra vane // 8 // sa davastadA divi tathA paritaH paritApya pittamaditoDutateH / adhunApi bhAnumasahiSNuriva plavate yathA kvacana sA divase // 89 // kSayamityavekSya zikhimaivyavazAnmRgamekameva pavanazcalitum / davatastataH kila vikRSya tadA nidadhau sudhAruci sa cihnamabhUt // 9 // ghanatadvanajvalanataptadharAtalasaMgasaMgatakRzAnukaNam / adhunApi bhAti phaNirAjaphaNApaTalaM pradIptamiva ratnamiSAt // 91 // amunA kSayAbhinayinA zikhinA harirapyatApi savidhe sa tathA / jananAntare'pyanizameva yathA dhruvamandhitoyazayano'yamabhUt // 92 // jvalano'pyatijvalanataH sa tadA dhruvamAturaH svaparitApabharaiH / avizatpayodhirmapi yaHzamitastadagAtpratItimayamaurva iti // 93 // araNyataH pArtha zaraNya pAhi mAM himAMzuhArINi yazAMsi vardhaya / mayo bhayeneti vadankRzAnunA vyamoci daityo namuceH sahodaraH // 14 // 1. vanazabdasya nIravAcakatAmadhikRtyeyamuktiH. 'vanajAyatAkSyaH-' ityAdau tathAdarzanAdaprayuktatvadoSe'pi nirastaH. 2. 'ayazaH zamitaH' ga. Aho! Shrutgyanam Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1Adiparva-12sargaH] bAlabhAratam / prAvipro mandapAlastridivabhuvamagAttatra niSputra ityA pAyaM naivAnapAyaM phalamurutapasAM bAlyato brahmacArI / tatkRtvA zArGgarUpaM drutasutakRtaye zAGgikAyAM sa sUte yatputrANAM catuSkaM praNutibhiramunAmoci vastatastat // 95 // vahniH zAzvisenoragamayadanujAnSaDDinA khANDavaM ta dagdhvA SaDDAsarANi kSayakupitamahAkAlabhAlAkSibhImaH / SaDakraprAyamUrtI kurukuMkurakulau tUrNamApRcchaya vIrau dhIrau SaTukrito'pi prakRtazuciruciH skhaM padaM prApa hRSTaH // 96 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtii| tatprajJAtmani bAlabhAratamahAkAvye mahecchapriyaM niryAti sma rasaiH sudhormisarasaiH svarvAdi parvAdimam // 97 // (sairgA dvAdaza tairekaM sahasranavazatyapi / aSTetyanuSTubhAM saMkhyA nizcitAtrAdiparvaNi // ) iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke AdiparvaNi khANDavavanavarNano nAma dvAdazaH sargaH / 1. kukurA yAdavAH. 2. zloko'yaM ka-pustake truTitaH. Aho! Shrutgyanam Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 kaavymaalaa| sbhaaprv| prathamaH srgH| candrAyamANAH sukRtAmburAzeH sUryAyitAH sAdhuhRdambujAnAm / sphAraM trilokIduritAndhakAraM parAzarasyAGgrinakhAH kSipantu // 1 // athArkakanyAtaTasImni dhanyA viSNuzca jiSNuzca mayAsurazca / priyoktayaH khaNDavakhaNDadAhakhedacchide maitryajuSo niSeduH // 2 // mayAsuraH svaM vanavahnimuktaM jAnanpunarjAtamivAttatoSaH / / pAthai tato bAhubhRtAM vataMsamuvAca kaMsadviSataH samakSam // 3 // bhArAya diksindhurabhUdharAste dhAtA va vAtAzana eSa zeSaH / vizvaMbharAM bhUribharAM bibharti paropakArI punareka eva // 4 // paropakAre na ratiM karoti yastadbharAdhikyanatAM dharitrIm / dhartuM mukundo'pi paropakArilokacchalAdvalgati koTimUrtiH // 5 // dIpteSu saMsAradavAnaleSu yazaHsudhAnIranidhau nilInaH / mahAnihAmutra ca naiva tApamApnoti kutrApi paropakArI // 6 // kathaM tapastIvrataraM caranti sphuranti tIrtheSu kathaM vRthaiva / satAM nitAntaM sukRtAni tAni paropakAravratameva dhatte // 7 // vittAdidAnaprabhavA bhuvo'ntaH paropakArAH kati na pratItAH / amI zatAMze'pi samIbhavanti bhayArtajantorabhayArpaNaiH kim // 8 // na kiMcana pratyupakAramUce sthiraM viraJco'pyabhayapradAtuH / tatkairahaM pArtha tavArthapUrasaMpUraNairapyanRNo bhavAmi // 9 // pituH kalAdAturabhItidAturmAtuzca kiM pratyupakArakarma / iti smaranto hRdi ke'pi khedaM tadanibhaktyaiva yedi kSipanti // 10 // tvajjyeSThayoH pArtha tavApi pAdapUjAM tataH kAmapi kAmayiSye / iti pratijJAya tadA tadane tirodadhe dAnavasUtradhAraH // 11 // kirITinaH khANDavadAhamitraM zrIkhANDavaprasthapurAnmurArim / praiSIdatha dvAravatIpurAya taM pUjayitvA tapasastanUjaH // 12 // 1. 'datte' kha-ga, 2. 'na' ga. 2. 'dinam' ka. Aho! Shrutgyanam Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / kailAsaghAtrI gharamuttareNa mainAkazailaM prati yatpratItam / pUrvottarasyAM dizi hemaratnairalaMkRtaM vindusaraH saro'sti // 13 // nyAsIkRtaM tatra purA garIyastvaro'tha gatvA svayamAninAya / vastutrayaM vismayakAri zaGkhagadAsabhAbhANDamayaM mayo'pi // 14 // mUrchA yadApU raNazabdapUre dUreNa devadvirado'pi yAti / taM phAlgunAyAtha sa devadattamadatta sakhye varuNasya zaGkham // 19 // sabhavajanyAbhidhabhUmijAnergadAmadAnmArutanandanAya / kSumyanti yadbhAntiravairjaganti kalpAntazaGkArtasurAsurANi // 16 // mayAbhidhAnAM vRSaparvadaityaprabhoH sabhAM hastasahasramAtrAm / dadau praklRptAmRtunAdhikena varSeNa harSI sa yudhiSThirAya // 17 // vinirmitAyAM sphaTikAzmasArthaiH pArthasya kIrtyAmiva mUrtimatyAm / yasyAM sahasrANi vitenuraSTau rakSAMsi rakSAM mayavAgvazAni // 18 // yasyAmadRzye sphaTikasya vapre kalyANaklRptA kapizIrSamAlA / vyomApagAyAH puline nilInA rathAGgarAjIva virojati sma // 19 // yatpIThabandhasphaTikAvanISu mayUkhaluptAH sma vibhAnti satyaH / haMsIrutaiH padmavihAripadmAmaJjIrarAvairiva kelivApyaH // 20 // vaiDUryapaitrAH smitapadmarAgapadmAlayo maJjularatnamAlAH / AmuktamuktAmayavinduvRndA vApISu yasyAM vyalasannalinyaH // 21 // acchena lRptaM sphaTikena bhittistambhAdyadRzyaM skhalanasya hetum / yasyAM valantaH pratibimbitena puro nijenaiva janA vyajAnan // 22 // yatrendukAntaprathitAlavAlapAlISu tanvannamRtapraNAlIH / lIlAvanInAmavanIruheSu babhau vanIpAla ivAmRtAMzuH // 23 // sUryAzmabhUmISu nivezya kumbhIryazo hasadbhirnabhUbhujo'pi / yatrArkapAkA rasavatyapazyaM kiM kApi nAklRpyata sUpakAraiH // 24 // yasyAH ziraH sIni viyadvicitraM nAnAmaNInAM ramaNIyabhAbhiH / tAksudharmAdibhAjayena dhAtrA kRtaM jaitramivAtapatram // 25 // 1. 'pAJcajanyAbhidha - 'ka. 2. 'virAjate' ga. 3. 'vaidUrya' ga. 4. ' - adarzam ' ga. Aho! Shrutgyanam 131 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 kAvyamAlA / dhUmAyamAnAgninibhAsu nIlastambhAsu zoNAzmamahISu yatra / amartyayUnormanasI dravatvAnnikAmamekIkurute sma kAmaH // 26 // nIlopalakSoNiSu zoNaratnastambhA hagambhojamude yadantaH / prAtaH samudrotpatadaMzumAliprauDhaprabhA daNDanibhAH sma bhAnti // 27 // yatra sphuTasphATikarbhUvibhAge stambhA mahAnIlamayA virejuH / sphArendukAntiprakarAtipItadhvAntatrajodgArabhArAbhirAmAH // 28 // candrApaM yatra papuH sitAbjasaMdehalInAlikalaGkiteSu / krIDAcakorAH sphaTikAzmaklRptapAJcAlikAsyeSu zazibhrameNa // 29 // yasyAM dadhuH svastikapaGkilekhAmuktAni muktAphalamaNDalAni / cUlAcalatketu paTAntatAntapatayugaGgAjalabindulIlAm // 30 // vasansadA tumbururarjunasya maitryeNa gandharvaparItapArzvaH / sthAne pramANe ca laye ca yasyAM jagau samaM kiMpuruSApsarobhiH // 31 // vizAradairyairapi zAradAyAH sabhA nyabhAli smitabuddhibodhaiH / savismayAste'pi samaulikampaM nirvarNya yAM varNayituM na zaktAH // 32 // tasyAM pravizyAtha zubhe muhUrte nRpo dadau saptadinAni dAnam / dvijAvalISu sphuritAsu saptadvIpAvanImaNDalapAvanISu // 33 // nabho'ntarA nAradamaGgabhAbhiH pataGgabhAso'pi bhujiSyayantam / kadAcidAlokayati sma tasyAM sthitaH sabhAyAmavanIbhujaMgaH || 34 || dhyAnaikatAnaiH zamaharSibhistairmaharSibhiH saptabhirutkacittaiH / pItAsyazItAMzurucaM tadAtvavimudracakSuH kumudairudAram // 35 // pativratAbhirdivi tArakAbhiH zazibhramocchRGkhala locanAbhiH / alAJchanAlokana bhagnakAntazaGkAbhiralpAlpanirUpitAsyam // 36 // maile madAlokanasAvahitthA bhUvanniti cchannatanuM ghanAnte / vilokayantaM kalahAyamAnAnvimAninaH kAnapi mAninIbhiH // 27 // tadAtvakAntAkucakoTikRSTaiH zirastaTIkummalitaiH karAyaiH / hiyA ca bhaktyA ca natAnanena vimAnivargeNa vinamyamAnam // 38 // 1. ' - bhUvibhUSAH khanga. 2. 'cUDA-' ga. 3. 'kiMpuruSAGganAbhi:' ka. * Aho ! Shrutgyanam Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / udastahastena samutsukatvasaMbhArabhAjAmbujabAndhavena / lIlAravindadvitayaM vihAya vihAyasi spRSTapadAbjayugmam // 39 // 133 udaJcaduttuGgataraGgahastavistAravatyA gaganastravantyA / pavitratAyai zivasevyayApi dUrAdapi kSAlitapAdapadmam // 40 // zRNvantamantaHkaraNena kiMcidanAhataM nAma mudAM nidhAnam / samIraNAbhogaraNaguNAyA nirAdaraM nAdarase mahatyAH // 41 // gaGgAtaraGgAvalimaJjulAni saddhyAnadhAmAni jaTAntareSu / udbhAsayantaM zazizubhrabhAsaM satIviyogasthamivaikamIzam // 42 // sphuratparIvAramunIndravAranetraprabhAmbhaH kamalAyitAsyam / dhruvaM pathaH zrAntibhide sabhAgradhvajAJcalairvIjitamuttarantam // 43 // (kulakam) athAyamabhyutthitibhAji bhUpe kRtAnatau vyomatalAvatIrNaH / datvAziSaM bhUSitabhadrapIThaH puro niviSTe munirityuvAca // 44 // tejasvinastvatkratunityatRptyA prekSya priyAndaityabhujairajeyAn / dattAziSastvayyadhunaiva devyaH svayaM mayA svargagatena dRSTAH // 45 // svarge mahendrAdimahAsabhAlInibhAlanenAjani yaH pramodaH / tamapyasau lumpati mestimAtraprabhAbharAttaprasabhA sabhA te // 46 // prabhUtasaMbhUtavibhUtitejaH zobhA parAbhUtasurAdhinAtham / rAjanharizcandranarendramIrSyAparaH sudharmoparigaM nirIkSya // 47 // zrI pANDubhUpastvayi dharmarAjasabhAvibhUSAyitavaibhavAtmA 1 divaM samIkSya kSitimIyuSo me mukhena saMdezamamuM dideza // 48 // Aho ! Shrutgyanam ( yugmam) - saddharmakalpadujuSi tvadIyayazaH sudhAsindhuzatAvatAre / jAnAti nAtizramamazrameNa nItastvayA nItipathe jano'yam // 49 // mahonnataH saMnatatAkalaGkazaGkI gharApAtini vastuni skhe | jighRkSayA ko'pi narti na yAti kutaH paradravyahRtistvadurvyAm // 10 // 1. 'imam' ga. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 kAvyamAlA / lIlAcalAnAM calalocanAnAM nRratnaratnAbharaNai raNadbhiH / pure pure vartmani vartmani syAttavAnizaM ko'pi nayapraghoSaH // 11 // pRthvIza pRthvIM tvayi pAti pAnthA bhRzaM nizIthe'pi mahApathe'pi / hastAgravinyastamaNipradIpadyuticyutadhvAntacayAzcalanti // 52 // tvadyajJatRptAmaranirbhayendubhAbhistathAsau sarasA rasAbhUt / yathA pRthAnandana nandanorvI jahAsa zazvatphalazAlisasyA // 53 // ucchRGkhalaM khelati putrarAjyamadAdasau yadyapi nityamurvyAm / dharmo dharAdhIza bhavatpiteti pade pade satkriyate tathApi // 14 // bhavatkratuprItihRdaH payodhiratnAkarebhyo raviNA gRhItaiH / vRSTairjalaireva maNIbhavadbhirbabhUva bhUH kutra na ratnagarbhA // 15 // vanAni sarvANi kariprasUni bahUni sarve girayaH suvanti / tvayi kSitiM pAti nayaikaniSThe vindhyATavIrohaNayoH kva garvaH // 56 // UdhasvidhenustananityavarSatpayonadImAtRkatAM vaihantaH / grAmyAH stavasphAraphalAbhirAmakSetrA na netrANi dhane kSipanti // 57 // rAjanbhavAnrAjati toranItirasAvainItistava kiMtu dezaH / mahAmunInAmapi sAmyaramyamanodhanAnAM harate manAMsi // 18 // dharmaikadhIraM nikhilaM vilokya krUre nije karmaNi lajjamAnAH / rAjaJjanaM tAvakamAdhayo vA na vyAdhayo vA khalu bAdhayanti // 19 // pade pade saMmadinA sadaiva maheSu lokena vitanyamAnam / navaM navaM bhogamupAdadAnAstavAziSaH svargigaNA gRNanti // 60 // tava stavoktyA saphalaiva vANI mukhe bhavaddezajuSAM janAnAm / teSAM punarvezmani niSphalaiva lakSmIrabhAvena vanIpakasya // 61 // sikto yadi vyarthamanorathAnAmakhairajakhairabhisRtvarINAm / tatkiM tavAyaM nayakalpazAkhI manorathaM pUrayati prajAsu // 62 // 1. 'vahanti' ka. 2. 'cAru' kha. 3. ' - astApanIti : ' ga. 4. na vidyate iti - yatreti virodhaparihAraH. Aho ! Shrutgyanam Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-1sargaH] bAlabhAratam / 135 tvatpAlanAdAzramamedinISu sukhaM yadApurmunayo mahAntaH / jAnanti nUnaM phalanonmukhInAM muktermudAmagrayaNaM tadeva // 13 // muktvA tarantImiti tAvakIne saddharmasindhau dharaNI phaNIndraH / zRNoti kIrtiM bhavato bhujaMgIgIteSu maulInadhunA dhunAnaH // 64 // bhavatpurIvAsavilAsabhAvanmanorathAviSTahRdaH sadaiva / devA divaM moktumamI na zaktAH kaH syAtkSamaH karmaniyogabhaGge // 65 // etAM parityajya purI puro'stu va te ratiH svargamupAgatasya / trizaGkusUnonayannapAyaM na rAjasUyaM tanuSe makhaM cet // 66 // yato jayI rAjasu rAjasUyayajJaikayAjI sukRtaikabhAjI / hasatyasAvatra vibhUtvabhUtyA hari harizcandramahImahendraH // 67 // yogyo jayazrIcaturaizcaturbhistvaM sodarairIzarAjyasaMpat / nayajJa yajJaM janayetyupetya maitrIparo rAjatu devarAjaH // 68 // saMdiSTametattava yAmyato'haM devezasaMdezakRte murArim / idaM nigadyAzu munistirobhUdviyotayanviAdivAMzubhiryAm // 19 // athAhvayadurvaharAjasUyamantrAya nArAyaNamekamitram / dhanAdhipo'yaM gurukAryabhAre yanmanyate vAmadhurINamenam // 70 // zrIpANDusaMdiSTamakhAya mantraM yudhiSThireNAyamupAMzu pRSTaH / nArAyaNaH saMgatarAjanItipArAyaNaM sAramidaM jagAda // 71 // sarvairguNairarhasi rAjasUyaM rAjanpunastasya mahAbalasya / vadhaM jarAsaMdhadharAdhavasya vinA na nirvAhasakho makho'yam // 72 // bhargAya bhUmIdhavamedhayajJaM saMkalpya yasminbalinAM jayAya / samudyate ke'pi natAH padAnte nezuH pare kecana kAMdizIkAH // 73 // 1. '-ityamuM te' ga; 'tvamante' ka. 2. etadane ka-pustake 'nibodha bhUpAlasamudbhavo'sya bRhadrathasyAvanipasya patnyau / gurorayAtAM yatinAzramaM no(2) vibhajya cAnaM gurudattamAttAm // yajJAnta ete sakale niraste hiyA bahiryojya tato jraakhyaa| surUpasaMpannamataH kumAraM rAze'rpayatkRtyavide palAdI / / ' iti zlokadvayamadhikaM vartate. Aho! Shrutgyanam Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.36 kaavymaalaa| ye ye punaH zauryabalAvalepAttatsaMmukhA bhUpatayo babhUvuH / vinitya te te samarairniruddhA girivrajAntaH SaDazItisaMkhyAH // 74 // rAjJo'dhunAvadhyacaturdazaiva zatena teSAM makhamIhate'sau / yastAnkRtI mocayati prabaddhAnsamrAT sa bhUmau vibhavatyavazyam // 79 // saprANayuddhairvinane yadi syAjeyo hareNApi raNe tvajeyaH / ahaM nije duryazasIva sindhau palAyitastanmahasA vasAmi // 76 // bhImo bhujastambhabalAdbhutazrIrjambhArijanmA jagadekajetA / ahaM mahAnItiriti trayo'pi yutA jarAsaMdhavadhAya yAmaH // 77 // ityuktamantrocchasitasya rAjJaH samAjJayA zaurirarivyayAya / bhImArjunAbhyAM saha zukrasaumyaramyopakaNTho'rka iva pratasthe // 78 // kramAdyayuH prAgdizi paJcasaMkhyairvihAramukhyaigiribhiH parItam / trayo'pi vIrA magadhAdhipasya girivrajAkhyaM nagaraM garIyaH // 79 // nihatya yasminvRSabhAsurendraM taccarmasaMnaddhatadasthiDhakkAH / tisro jarAsaMdhanRpeNa klRptA nandanti caityadrumapuSpakIrNAH / / 80 // bhaGktvA pratolI svabhujaprahArairnipAtya taccaityakamadrizRGgam / avamanA tatrayasaMnipAtaH pure dvimAturnRpateH papAta // 81 // amI balatrAsitamAlikAttamAlAstataH kaitavavipraveSAH / sadasyakasmAnmagadhAdhipasya yayuH pravIrA dhRtacittavairAH // 82 // girivrajezo'tithipUjanaikaratiniSaNNAnagRhItapUjAn / Uce'tha tAnvismayamAnacetA dhIrAkRtijJAtanRpAnvavAyAn // 83 // vidhvasya tIrtha kimu mAgadhAnAM sadAcitaM caityakamadrizRGgam / advAramArgeNa puraM praviSTA gRhNIta me saMprati nAtitheyam // 84 // dvijA na yUyaM bhavatAM bhujorvI maurvIkiNazreNivazaMvadazrIH / rAjatyasau saMtatasaMcariSNuzauryadvipasyandimadapluteva // 85 // prAptA dvijavyAjabhRtaH kimatra kSatrasya kasya prabhavA bhavantaH / kSiptaH kimajhivaladujjvalograjvAlAkarAle jvalanAntarAle // 86 // Aho! Shrutgyanam Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-1sargaH] bAlabhAratam / ityatra dhIroddhatavAci sAcivilocanazrIrucitasmitAsyaH / tatkarNayugmAvanavAdhvanInamUce vacaH zrIkucakelikAraH // 87 // syuH kSatriyAH pArthiva bAhuvIryA vizantyamArgeNa ca vairigeham / kenApi kAryeNa gRhAnupetya riporna gRhNanti tathAtitheyam // 88 // apUrvamakSNaH zravasazca bhUpavadhena dharmapratikUlameva / / kratuM kariSyanmagadheza dharmarakSAkarANAmasi naH sapatnaH // 89 // vadhAya yajJe'vanipAnniruddhAMstanmuJca paJcatvapathena mA gAH / yudhiSThirAdezavazAdupetAH svajJAtiduHkhaM na sahAmahe'dya // 90 // ahaM sa hantA danujAvataMsaM kaMsaM hiDambasya viDambano'sau / ayaM punaH khANDavadAharakSAvijambhijambhAriyazonizumbhI / / 91 // rAjanniyuktAstvayi rAjasUyaM cikIrSatA dharmasutena tena / bhavAsya yajJe vasudo'sudo vA bhImasya yajJe bhava bhImabAho // 92 // (yugmam) AkarNya karNadvayavajrasUcImidaM vacaH saMgarabhaGgurabhrUH / AsphAlayattAlabalena bAhuM dvaimAturaH kAtaritatrilokaH // 93 // re re zaThAstiSThata tiSThateti giraM kirannutthita eSa yAvat / abhyutthitastAvadabhIH sa bhImo yoddhaM javAduSitoddhatAGgaH // 94 // doHsphAlanasphAraravaistadaiva tayoH sphuTaM sphoTitamantarikSam / khardaNDaveSAdakhileha tasya prasphoTarekhA sphurati sphuTA tat // 95 // tadA tayoruddhatapAdapAtaiH pAtAlabhartuH khalu bhUmidhartuH / sahasradhA maulirabhUtprabhUtamaNicchavicchadmaniSaktaraktaH // 96 // raNakSaNecchAgatavajrapANipANispRzAdriprahatiprasUtaH / / mithastayostAlamahAprahArAnutprekSya muktaH pavinApi darpaH / / 97 // tAdRktalArtitruTitAGgamadhyasaMdhirjarAsaMghadharAdhinAthaH / bhImena bhUmAviti kArtikAdicaturdazAhapradhanairtyapAti // 98 // 1. '-adhvani vAdyamAna-'kha. 18 Aho! Shrutgyanam Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 kAvyamAlA | vRkSeSu na zliSyati zastrapAtairna bhidyate svaH prabhucApakAntiH / AyodhanaM sarvaratheSu yasya dhvajo jayastambha ivekSyate ca // 99 // zakrAdvasuH prApa bRhadratho'yaM tasmAjjarAsaMdhanRpo'pi tasmAt / taM sArathIbhUya rathaM murArirbhImArjunA rUDhamathAruroha // 100 // rathadhvaje bhUtazataiH parItaM dhyAnAbhyupetaM vinivezya tArkSyam / rAjye jarAsaMdhanRpasya putraM viSNurvinItaM sahadevamAdhAt // 101 // bandIkRtAnkSitipatInatha tAnvimocya taireva sArdhamatha te prasRtapramodaiH / IyustrayItanumahaH sahajapratApA dharmAGgajaM trijagatIjayinastrayo'mI // 102 // abhyuddhRtA magadhabhUrvaivasindhumagnAH kurmo vayaM kimiti tAnvadataH kSitIzAn / kRSNo'bhyadhAditi mamepsitarAjasUye dharmodbhavasya bhavitavyamaho sahAyaiH // 103 // dattastato magadharAjajayasya sAraM mUrte ratho madhubhide sa yudhiSThireNa / saMmAnya te'pi jagatIpatayo visRSTA dezaM javAnnijanijaM yayurutkacittAH // 104 // vIrazrIcaturAnniyojya caturo bandhUndhanaudhaizcatu digdaNDena nidhAya kozamasamaM yajJAya sajjIbhava | datvA mantramuM yudhiSThiradharAdhIzAya tasyAjJayA viSNurdvAravatIvilAsayuvatInetreSu maitrImadhAt // 109 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke sabhAparvaNi jarAsaMdhavadho nAma prathamaH sargaH // 1. 'Ayojanam' kha.ga. 2. 'ghara' kha. 3. 'maitrIM vyadhAt' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-2sargaH] bAlabhAratam / 139 dvitIyaH srgH| zuddhajJAnasudhAmbhodhidhanaM dvaipAyanaM stuve / / yo'varSadvizvaharSAya zrIbhAratasudhArasaiH // 1 // caturaGgacamUcArabhArabhugnAvanirvyadhAt / bhImAnujo'tha kauberIdigjayAya prayANakam // 2 // sphArAhaMphArahuMkArajhaMkArinabhaso'lasan / amitrazrIsamAkRSTimAntrikA iva pattayaH // 3 // mukharA hayaheSAbhiH patAkAhastazikSayA / rathAH svarathinAM kIrnirtayanta ivAcalan // 4 // svagatispardhinI chAyAmapi cchAdayituM ruSA / pidhAnAya ravedhUtadhUlayo harayo'sphuran // 5 // valakSAH kaluSIkartu dviSatkIrtipaTIriva / satrurmadamaSIdhArAvarSiNaH kariNAM gaNAH // 6 // jayazrIvallibIjAnAM rAjayo lAjamuSTayaH / jiSNau ghanarasAsikte kSiptAH purapuraMdhibhiH // 7 // kuNindaviSayaprattAvAsastadanu vAsaviH / aNArapauruSo bhUrIJjigAya jagatIpatIn // 8 // sumaNDalAdibhUmIndrazauryanidrAnizAgamaH / saptadvIpajayI jiSNuryayau prAgjyotiSaM tataH // 9 // AlAnitacamUnAgamadasyandakadambakaiH / tatrAtisurabhIcake kRSNaH kRSNAgurudumAn // 10 // vRtazcInaiH kirAtIdhaiH sAgarAnUpavAsibhiH / tatra zakrasuhRdAjA bhagadatto yudhaM vyadhAt // 11 // ArUDhabhagadattasya supratIkasya dantinaH / papuH zilImukhAH pArthakarombhojatyaijo madam // 12 // 1. 'kulinda' ga. 2. 'jiSNuH' ka-kha. 3. kippratyayAntaH. Aho! Shrutgyanam . Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 kaavymaalaa| kRtvA kAmaM dinAnyaSTau kAmarUpezvaro raNam / dhanaMjaye jayaM pUrva sa tato vyataraddhanam // 13 // zarvaparvatakharvatvakaradvipavaro'tha saH / kulUtapurabhUpAlaM bRhantaM jitavAnyudhA // 14 // rAmadevasunAmAdirAjarAjijayojjvalaH / senAbinduM divaprasthapure satyAbhidhaM vyadhAt // 15 // kRtvA tu pauravaM dhvastagauravaM parvatezvaram / jiSNurutsavasaMketAMzcakre'nutsavaketanAn // 16 // rAgiNyaH smerakAzmIraiH zlathIbhUtapatikriyAH / kAzmIrabhUmayaH kAmataptAstamabhajaMstataH // 17 // astraistenArinArINAM dviradAnAM madAmbubhiH / tatra madhermayorvathusaritastriguNIkRtAH // 18 // avIrIkRtakAzmIraH zauryamohitalohitaH / dazamaNDaladaNDograstrigartabhaTakartanaH // 19 // gato'yamiti vairIbhasiMhaH siMhapuraM puram / yudhi citrAyudhaM bhUpaM tatra citrAyudhaM vyadhAt // 20 // (yugmam) atha colacalAkSINAM cakSuzcaJcalatAM kSipan / navyavaidhavyasaMbandhaM kurvanbAhIkayoSitAm // 21 // siktakIrtilataH ziSTabhrUNahUNIhagambubhiH / daradodaradIrghotthanizvAsogramahaH zikhI / / 22 // yayau kAmbojamojasvI raGgattuGgaturaGgamam / lakSmIlipsurasau niSNuruttaraGgamivArNavam // 23 // (vizeSakam) - 1. 'sarva' kha. 2.-'apyapauruSam' kha. 3. ' ketanAt ga, Aho! Shrutgyanam Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / baddhAH siSicurakSoTavRkSAlIM tadvipA madaiH / apakAriSvapi vyaktaM mahatAmupakAritA // 24 // kRtvAtha dakSiNaM kSINazauryaM kAmbojabhUpatim / nRpAnpArtho jigAyAtha prAgudIcyAM dizi sthitAn // 29 // ojaH paramakAmbojalohadrohabhavaM bhajan / ' riSIkeSu hRSIkezavikramaH sa kramAdyayau // 26 // haritaH sa harInaSTa prApya tatprabhuDhaukitAn / verapyadhiko reje tejaHkrAntajagatrayaH // 27 // etaddigjayasaMjAtaM yazo jAtamivAtmanaH / athArukSatuSArAdriM zubhramabhraMkarSaM vibhuH // 28 // eSAM nAsyocitaM gAtramAsyaM gAtrocitaM na vA / ityatra vismitAstasya turagAnvIkSya kiMnarAH // 29 // AsannottaradigdantimadagandhoddhurakudhaH / 'nIradeSu radAghAtaM tatra tadviradA vyadhuH || 20 || tatra tadrathacakrAdhvasamUhapravahatpayAH / sahasramukhatAM manye tadAdi dhunI dadhau // 31 // tadvIrA zauryasoSmANo yatra yatra daduH padam / tatra tatrAvahatsvaccha kIrtisteSAM himacchalAt // 32 // cakre bhUrjasa bindubandhuraiH sindhurairadhaH / so'dristadIyairdAnA lidhvanidhikRtakiMnaraiH // 33 // bhiyA zailAdhidevasya diggajairapyalaimbhitAm / tatkarikrIDayA pIDAM sehire devadAravaH || 34 || jitvAtha niSkuTaM zailaM sa krAntvA zvetaparvatam / deze kiMpuruSAvAse drumapatraM tato'jayat // 39 // 141 1. 'hRSIkeSu' kha. 2. 'daradaiH saha kAmbojamajayatpAkazAsaniH' ga. 3. 'lambhitAH' ka. 4. 'jitvA sa' kha-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 kAvyamAlA | tatra garjagajAlokAdasthAnAbdabhayotthitaiH / yazobhirarjunasyeva nabhazchannaM sitacchadaiH // 36 // suvarNasikatAkhelaiH svarNapadmAvataMsanaiH / vIrAstatra babhurmUrtadIptatejovRtA iva // 37 // se deze hATake kIrti subhagaM bhAvukodyamaH / prasahya guhyakAJjitvA saro mAnasamAsadat // 38 // sphaTikAdra taTIbimbadviguNAyitasainikaH / tato'lakApurIdvAri sa nivezAnyavezayat // 39 // taTISu varNasAdRzyAdadRzyadazanAniha / nijabimbAnvazAbudhyA taMtra taddantino'spRzan // 40 // karNAnilollasaddAnamapIbindunivezataH / tadvipairalakAvapre tatprazastiralikhyata // 41 // yacchandhanAnyasaMkhyAni tasya svapurabhaGgabhIH / tadA dhanada ityAkhyAM dadhau satyAM dhanAdhipaH // 42 // jitvA gandharvadezaM sa gandharvanagare'gRhIt / hayAMstittirakalmASAnmaNDUkAkhyAnvilodbhavAn // 43 // uttaraM harivarSe tu jigISuratha phAlgunaH / divyairnaraiH karaM dattvA bahuratnAni vAritaH // 44 // sa zaMbhunandanAbhyAsavilAsastambhavibhramam / Aropayajjayastambhamiha nirdambhavikramaH // 49 // ityuttara haiMrijjaitraH zaMkareNApi zaGkitaH / uttatAra sa kailAsazailAdailavilAcitaH // 46 // iti uttaradigvijayaH // 1. ayaM zlokaH kha- pustake nAsti. 'tatra garja' ityataH prAgeva ga-pustake. 2. 'nivezaM nya' ga. 3. 'mudA' kha-ga. 4. 'tathyAM' kha-ga. 5. 'kAkhyAJzilo' kha; 'kAkhyazilo' ga. 6. 'hariM jaitraH' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-2sargaH] bAlabhAratam / balAnyatha balI bhImo rasADhubhUSitairasau / kezairucchritamaGgalyapUrvapUrvadize'dizat // 47 // jayalakSmIvilAsAdriAhinI vAhayannayam / bhImo'caladdAzRGgazRGgAraH syandanAzrayaH // 48 // asya prAtaH prayANe'bhUtpuraH kanyeva pUrvadik / maulau vijayakalyANakumbhavadvibhratI ravim // 49 // puNDarIkaiH sa DiNDIrasturaMgairuttaraGgitaH / bhImAnanendutejobhirjagarna balasAgaraH // 50 // pUrvadigvijaye pUrvameva pUrvoditastadA / apratApIkRtaH sainyaiH zUro dUrotthareNubhiH // 11 // bhUbhRtAM kaTakAbhogavAhinIM vAhinIM dvidhA / / laGghamAno madottAlAnpaJcAlAnprApa mArutiH // 12 // niSprapaJcAnsa paJcAlAngaNDakAndaNDadAyinaH / videhAndehadAnkRtvA dazArNeSu tato'vizat // 13 // nirAyudhaM yudhA jitvA suzarmANaM dazArNapam / sa nyadhAdvidizApuryA yazastambhamiva dhruvam // 14 // prazasti tatra tatsainyavRSA vetravatItaTe / viSANairali<Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| zroNimantaM kumAreSu kozaleSu bRhabalam / vinirjitya sa tejasvI yayAvuttarakozalAn // 59 // saMgarAbhaGgurairIzaiH sarvadA tatra garvitAm / / alajjayadayodhyAM sa dIrghaprajJaM nRpaM jayan // 10 // sarayUsaritA tatra taddantimadamizrayA / / khardhanI prApa saMbhedaM kAlinyeva dvitIyayA // 61 // gopAlakaccharAjAdirAjarAjIvacandramAH / jagAmodAnasaMgrAmarasI vArANasImasau // 62 // jitvA sumantunAmAnamuddAmAnamilApatim / kIrtiH pratene teneha dvitIyeva yuvAhinI // 63 // so'tra vizvezvaraM natvA pratApayazasI dadhau / tadbhAlanetrabAlenduprabhayevAdbhutaprabhe // 64 // tena tejo'gnibhirmatsyadezAdikSitipendhanaiH / ciraM dehe videheSu janako mithilAdhipaH // 65 // kRSTogradhanvano jAgrajanake mithilApure / rAmasyevAbhavattasya karagrahamahotsavaH // 66 // athendraparvate sujhAnprAcyasuhmAnsupakSakAn / jigAya mAgadhAndaNDadaNDadhAradharAdhavau // 17 // girivraje jarAsaMdhasutaM kRtvA karapradam / sa taireva vRtaH sarvairgoMDadezAnupAdravat // 68 // kampayanbhUbhRtaH sainyaiH sthAvarAJjaGgamAnapi / tataH prApaiSa gauDeSu campA niSkampasaMpadam // 69 // taM vIkSya prAptaviSayaM viSamAyudhavigraham / / strIloka iva campAyAH kampAtaH pArthivo'bhavat // 70 // 1. 'tasya' ka.. Aho I Shrutgyanam Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / uttAlakarNabhUpAlA va karNanaratastataH / pauNpaM raNasevAsu vAsudevaM jigAya saH // 71 // kRtI kauzika kacchAdidezakramitavikramaH / raGgadabdhitaraGgeSu vaGgeSu kramato'gamat // 72 // tasyAGghripUjA nirmuktamukuTena mahaujasaH / AjJA samudrasenena rAjJA mUrdhni nyadhIyata // 73 // caJcadvIcikarotkSiptaistasya nAnAmaNitrajaiH / gAmbhIryanirjitaH pUrva sAgaro'pi karaM dadau // 74 // sa gaGgAsAgaranyaste jayastambhe yazogajam / svayamAkalayAmAsa pUrvadikkarijitvaram // 79 // dIptastasya pratApAgnistatra sindhUrmimArutaiH / udyAntyanudinaM yasya sphuliGgA iva bhAnavaH // 76 // ityazeSAM dizaM jitvA vavale'sau bailAmbudhiH / dordaNDadaNDitaddaNDamaNDalAdhipamaNDalaH // 77 // iti pUrvadigvijayaH // sahadevo'pi caturazcaturaGgacamUvRtaH / vIro dakSiNadigdezajaitrIM yAtrAmasUtrayat // 78 // zRGgAntAnpAtayaMstuGgAngirInarimahIbhRtAm / azakyAzrayaNAMzcakre tasya niHzANaniHkhanaH // 79 // haricAmarakumbhIndrakarNasyandana ketujaiH / kramAccamUrajo ninye marudbhiH paramaM nabhaH // 80 // zUraseneSu vidveSizUrasenAM rasena saH / ajayajjayadantIndrAlAnagovardhanAcalaH // 81 // mathurAnagarInAthanArIbhiH sa jayoddhuraH / savailakSyaM saharSe ca dRSTaH saubhAgyabhAgyabhUH // 82 // 1. 'bhUpAlosvaka' kha 2. 'pauNDaka' kha 3. 'mahAmbudhiH ' kha, + * 19 Aho ! Shrutgyanam 145 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| vRndAvanAdhidevyastatkumbhikumbhaistadAsmaran / kRSNAlokocchrasadgopIpInavakSojavibhramAn // 83 // tasya dvipamadaiH zyAmaiH zatrustrIsAJjanAzrubhiH / pRthakpravAhibhistatra trisrotA yamunApyabhUt // 84 // matsyarAjAhirAjAdidezaklezopadezakaH / carmaNvatInadItIrabhUpabhojAjakuJjaraH // 85 // athAyamucchalaDhUlicchAyAsukhacalabalaH / yayAvavantidezAya vahridezIyavikramaH // 86 // (yugmam) vindAnuvindarAjendradvayIjayamayImiha / sa siprApulinotsaGgarane kIrtimanartayat // 87 // ayamujjayanIvAranArInetrotpalArcitaH / tatrAna mahAkAlaM caJcadromAJcakaJcakaH // 8 // mAhiSmatyAM tato nIlanRpeNa kalayankalim / sa vyadhAdrudhirai revAmapi kopAruNAmiva // 89 // nIlasya pUrvajaprattavarabaddho'gnirajvalat / sAhAyyAyAtha mAdreyapRtanAntaH pratApavAn // 9 // svaM vilokyAnalajvAlAmAlAbhirvidvalaM balam / sahadevaH zucirbhUtvAbravIditi hutAzanam // 91 / / samArambhastvadartho'yaM svAhApriya namo'stu te / mukhaM tvameva devAnAM yajJavighnAya nArhasi // 92 // ityAdistutibhistasya prazAnte havyavAhane / maulinA nIlabhUpAlaH pAlayAmAsa zAsanam // 93 // traipuraM karadaM kRtvAnazvaraM pauravezvaram / kairAvAdInvazIkRtya surASTrAyAM tato'gamat // 94 // surASTrezamato'jaiSInnRpaM bhojakaTe pure / 1. 'devI yatkumbhikumbhaistadAsmarat' kha. 2. 'kauzikAnvivazIkRtya' kha-ga... Aho! Shrutgyanam Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva - 2 sargaH ] bAlabhAratam / rukmaputrayutaM zakrasuhRdaM bhISmAbhidham // 99 // militvAtha parapremazAlino vanamAlinaH / gatvA cakAra sUrpAradezaM vazagataM balI // 96 // daNDakeSu jayanbhUpAnpUjayanrAghavAzramAn / gato'tha sAgaradvIpaM sa niSAdaviSAdakRt // 97 // chinnaprAvaraNAnkurvankarNaprAvaraNAnraNe / dviSAM kAlasamaH kAlamukhAnkAlamukhAnsRjan // 98 // muravI puravIrAlijayazAliyazastatiH / dIptatAmrAyadvIpa nRpadIpasamIraNaH // 99 // rAmakAdvijharastambhIkArisenArajazcayaH / reNAbdhau zarajAlena gRhNanbhUpatimiGgilam // 100 // ayodhyeSvekapAdeSu daNDadeSu dayAparaH / utkaTaH karahATAdidezAttakarahATakaH // 101 // itthaM yudhiSThirAjJAM sa rAjJAM mUrdhni kirITayan / malayAdritaTIM prApa zrIkhaNDadrumamaNDanAm // 102 // (paJcabhiH kulakam ) tatra hatapatrANi dRSTvA kekivizaGkibhiH / candanAH pannagairmuktA yayustatsainyasevyatAm // 103 // tatra tasyebhanirbhagnacandanaspandasindhuSu / jalakeliM vilepaM ca samaM cakruzcamUcarAH // 104 // khelaMstamAlamAlA helAmelAsu saMsRjan / tatra riGgalavaGgeSu tamasevata mArutaH // 109 // tatrAdbhatabhayodrekajvarajarjaravigrahaH / 147. te kodaNDapANDityaM na pANDyaH pANDavaM prati // 106 // tatrebhabhagnazuktyutthavyaktamuktAkSarAvaliH / 1. 'kAdhipam ' ka. 2. 'raNAbdheH' kha. 3. 'bhUpaM' kha-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / prazastipaTTikevAsya tAmraparNI saridvabhau // 107 // dardurAcalasiMhastrIgarbhabhidbhaTahuMkRtiH / athApaiSa giri sAmasahyaH pratipArthivaiH // 108 // ArdrAstadantidAnaughermecakaistaMdupatyakAH / rAmAstratADitAmbhodhisadyomuktA ivAbabhuH // 109 // biDojoniviDojobhirbhaTai viDabhUmiSu / parAJci kAJcInAthasya cakre cakrANi sa kramAt // 110 // coDInetrapuTakroDIkRtairapi payaHkaNaiH / zAntazcittAntare tasya ko'pyaho kopapAvakaH // 111 // tahalairuttaratkumbhisetubhiH stambhitAmbhasaH / kAveryA virahArambhamambhodhirlacitaH kSaNam // 112 // keralIcikuraireva kuTilaiH kerale kSaNam / raNaM vibhrAntahRdayo vidadhe na virodhibhiH // 113 // muralAtIravAnIrakuJjasaMketaketane / kAntA keralanAthasya lakSmIrabhisasAra tam // 114 // uNDre'tha tannRpastraiNabASpadhautapadAmbujaH / mahAnadInadIpajhairAnarca puruSottamam // 115 // tato'ndhe'tisaptasaptisaptayastasya saptayaH / saptagodAvarItIre mumucurmArgajaM rajaH // 116 // nIrandhrayandivo rndhrmndhrbhuupjyodbhvaiH| yazobhiH so'tra bhAvenAnamadbhImezvaraM prabhum // 117 // tataH kuntalakarNATabhUpAbhyAM bhImavikramaH / zAsanaM grAhayAmAsa pAkazAsanazAsanaH // 118 // hasansainyArtabhUbhugnaM bhujagezaM bhujena saH / sphUrjatkSatrasphuliGgebhyaH kaliGgebhyastato'calat // 119 // 4 1. 'dardurAlasasiMha' ga. 2. 'staTapattikAH' ka. 3. 'atha saH' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-2sargaH] bAlabhAratam / 149 niHsvAnanibiDavAnasrastasAnutaticchalAt / kaliGgeSu mahendrAdristaM tuGgatvanito'namat // 120 // tasminnArAcadhArAbhiH kaliGgezaH surezavat / ciraM vavarSa vistArya garjato divi vAridAn // 121 // karavAlena kumbhibhyaH kRSTvA muktAphalAnyatha / bIjAnIva yazovalleruptavAnbhuvi pANDavaH // 122 // dhArAdvayaprabhinnebhakumbhamuktAvalicchalAt / jayazrIstatkRpANasya varamAlAmivAkSipat // 123 / / padapadmadvayaM tasya lakSmIsama svayaM tataH / muktvA kaliM kaliGgezo nataH kezairamArjayat // 124 // tatra nIradhitIrAptapUgAbhogilatAdalaiH / tadvIraiH kiMcidasAri nAlikerIphalekSaNAt // 125 // jitvA romAnthapavanarurukacchAdibhUpatIn / / didIpe siMhaladvIpe sa mahobhirmahAbalaH // 126 // tatra dviparadApAtakampamAnamahAvapuH / tasmai bhiyeva bhUrINi dadau ratnAni rohaNaH // 127 // dviradodastakarpUratarugIrNAbhirAvRtam / tatra karpUrapArIbhistatkIrtibhirivAmbaram // 128 // zrIrohaNAzramAgastyasevArtha tatra saMsthitaH / siMhalezArcitaH praiSIlaGkAM prati ghaTotkacam // 129 // zrIrAmavikramacamatkAravismAraNai raNaiH / akSobhitaH sa rakSobhirvazIcakre vibhISaNam // 130 // yudhisstthirjystmbhsmaaropvshaadsau| trikUTamapi zailendraM catuSkUTamiva vyadhAt // 131 // laGkAvaskandakalyANaistaDittvanto'mbudA iva / 1. 'nisvAsa' kha. 2. 'vistIrya' ga. 3. 'kumbhebhyaH' kha. 4. 'zastataH' ga. 5. 'romAMzca' ga. 6. 'mahApathaH' ka. -- Aho! Shrutgyanam Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| yazo varSansuvelAdau taccamUrajanIcarAH // 132 // itthaM jayajuSA tena samarthena samanvitaH / vavale kalayankIrtimarjunAmarjunAnujaH // 133 // iti dkssinndigvijyH|| nakulastu mahIpAlakulastutaparAkramaH / prapaJcayaMzcamUvIcI pratIcImabhicelivAn // 134 // paribhraSTayazaH puSpA maruteva prasarpatA / kampayAMcakrire tena ke na bhUpatibhUruhAH // 135 // andhAnAM sainyadhUlIbhirbadhirANAM ca bheribhiH / niHzakaM dviSatAM lakSmI rasAdabhisasAra tam // 136 // vipakSapakSmalAkSINAM kSINAM kurvanmanoratim / zrIkArtikeyabhavanaM rohItakamupAdravat // 137 // dighArAbhayazorohI rohItakapuraspRzAm / zUrANAM drAvayanmattamayUrANAM raNotsavam // 138 // camUbharanamabhUmidUronnatakulAcalaH / mahAkSatrakRtAvezaM marudezaM niveza saH // 139 / / (yugmam) vasiSThAzrama vRkSararbudAdrau sadAphalaiH / tatsainyAstApamamucanbahirantazca mArgajam // 14 // sa vasiSThamakhotthAnAM vizvAmitrajitAmapi / tatra dhAtrIbhRtAmanyairanucchiSTaM papau yazaH // 141 // tasya sainyebhadAnATTai htviiraashrpngkile| dviSatkAntAzrubhirnadyo jAGgale'pi sthale'vahan // 142 // zirISakAzibInhaimAstrigartAmbaSThamAlavAn / / .. 1. 'digdArA' ka; "digdhArAbha' ga. 2. 'cabhUnara' kha. 3. 'zirISAMzvAzivI' ka; 'zairISakA' ga. 4. 'narta' ga. Aho! Shrutgyanam Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-2sargaH] bAlabhAratam / paMJca karvaTakAnvATadhAnasthAnAndvijAJjayan // 143 // api grISmajvaladdAvapAvakogramahaH sahaH / puSkarAraNyaloko'tha pratApaistena tApitaH // 144 // (yugmam) tahalAmbhonidherlokalaGghanAya prasarpataH / bheje'mbhonidhirevAgre maryAdAvallivaibhavam // 145 // dahatA kulabhUpAlAnklAntastattejasArNavaH / mene'gnimaurva sarvAGgavyApinaM svajayotthitam // 146 // (yugmam) tatra tAlAsavonmattAzcalapratibalabhramAt / vIrA bimbitasainyAsu sAgaromiSu dhAvitAH // 147 // athaiSa mattadantIva bhUruhAniva bhUbhujaH / sarasvatIsaritkUlabaddhamUlAnvyamUlayat // 148 // garva pArvatikeSu kharvamakRta prApaJcayatpaJcatA sUyAM paJcanadezituLajayata drAguttarajyotiSAn / darpaNAmaraparpaTakSitipatiM vyazleSayannirmame khedaM cedikaTAdhipasya ramaThAnnirloThayAmAsa saH // 149 // do rAnatha hArahUNanRpaterbhaGktvA prabhAsAbhidha kSetrAlaMkRtatIrthasArthanamanaiH kRtvA kRtArtha vapuH / ... devaM dvAravatIpatiM priyavacaHstomAtulaM mAtulaM zalyaM madranarendramAmanasau sa premabhirnirmame // 150 // mlecchAnucchidya kRtsnAnamaragiricarAnballavendrAya dattvA dAridyaM barbarezopazamanasumanAH pUrNadigtrayAtraH / apyetasyAM pratIcyAmayamudayagiriH svIyatejoyazaHzrIbhAnuprAleyabhAsorajanayata yazastambhamambhodhitIre // 151 // iti pshcimdigvijyH|| 1. 'paJcakarkAnvATadhAnasthAnadvijAnkramAJjayan' kha; 'paJcakarvaTakAnmadhyavATadhAnadvijAjayan' ga. 2. mUlAnamUlayat' kha-ga. 3. 'sUnAM' ka. 4. 'divyakaTA' ga. 5. 'rasavAn' ga. 6. 'napara' ka. 7. 'pallave' ka. 8. 'udayagiritulyo nakulaH' iti ka-pustakATippaNI. Aho! Shrutgyanam Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 kAvyamAlA | madhyebandhu prathitavijayastambhavedI catuSkaM dIpte tejaH zikhini vidhinA vartayanmaNDalAni / yajJaprepsuH prasRmarayazazcandanaspandazubhrA - mitthaM pRthvIM sukRtatanayaH paryaNaiSInmanISI // 152 // athAmI sAmIripatisutanAsatyatanujA jagajjitvopetAH sukRtasutamAnamya muditam / nagaryAH paryanta kSitiSu nikhilAzAjayamaya zriyAM lIlAzailAniva kanakakUTAnaghaTayan // 153 // bhraSTa spaSTAparanarapatizreNizubhrAtapatra cha haimaM jagati sakale lAlayannekameva / tArAbhAravyapagamabhavadvaibhavo bhAnuvimba bhrAjI bhUmi divasa iva sa dyotayAmAsa vIraH // 154 // iti zrIjinadattasUriziSya zrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAntri mahAkAvye vIrAGke sabhAparvaNi sarvadigvijayo nAma dvitIyaH sargaH // 2 // tRtIyaH sargaH / astu vastuSu parAzarAtmajajJAnadugdhajaladhiH sa zuddhaye / nIyate bata yadekabindunA bhAratena vilayaM bhavAnalaH // 1 // sodarairatha vRkodarAdibhistairadhiSThitajayo yudhiSThiraH / Adadhau vazagadikcetuSTayastuSTaye makhabhujAM makhodyamam // 2 // eSa eva samayaH samunnati yAvadApatati tAvadApatat / zrIpurANapuruSaH puraH purIbharturasya caturaH Rtukrame // 3 // sphATike sadasi saMnivezya taM kSIranIradhinivezavismaram / vizvapUjyamabhipUjya cAvadatpuGgavaH kratukRtAM kRtAJjaliH // 4 // tvatprasAdamadasImayA mayA nirjitaM jagadezeSamapyadaH / tAmasaM sRjati dikSu bhaGguraM paGgurapyaruNasevayAruNaH // 5 // tatkSaNaM kaluSitAtmanAM raNe bhUbhRtAmapahatAH prabhA iva / mAnti kAntisamadA madAlaye rukmiNIvara na rukmaparvatAH // 6 // 1. 'tmajo' ka. 2. 'catuSTaye tuSTaye' kha. 3. 'dajeya kha- ga. Aho ! Shrutgyanam dina meM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-3sargaH] bAlabhAratam / 153 dhyAtayA jagadina tvadAjJayA stambhito maNikadambadambhataH / AjagAma mama dhAma mAninAM nAma dhAmadahano mahIbhujAm // 7 // yairvilAsa giribhirnayazriyAM jigyire cakitadiggajA dishH| . tAnmama vyadadhata kSamAbhRtaH prAbhRtaM bhRzamasaMnibhAnibhAn // 8 // ye'zvavAramanasA samaM nabhasyullasanti samare samantataH / yuktameva mayi tAndadunRpAzcittasevitamadaGgrayo hayAn // 9 // ityamI mama paropakAritAbhAsurAzaya vibhUtirAzayaH / tvatprasAdavazataH parazzatakSmAbhujaGgajayayonayo'bhavan // 10 // taddiza tridazazarmakarmaNe yatkaromi samayajJa saMprati / tvaM sumitramasi me sumantrite sadguruH sadupadezasaMpadi // 11 // santi saMtatamapi tvadIkSaNAdrAjasUyamakharAjayo'pi me / kiM tu tAtavacanAdiha spRhA sApi hi tvadanubandhavAndhavI // 12 // maGka mAmanumanuSva tatkratau gaccha me'dbhutamahAH sahAyatAm / dIkSito bhavatu vA bhavAnbhavadbhAratIbharaparo bhavAmyaham // 13 // ityudIritavati prabhau bhuvaH sabhyamabhyadhita viSTapAdhipaH / lokadRkkumudavRndasaMmadadyotamAnadazanendumaNDalaH // 14 // tvaM kratuM kuru kRtinbhavatkRte matkRte'pi na ca kiMcidantaram / ekameva hi yazo'jabodhane bhAtyaharpatimahaHsamUhayoH // 15 // digjitastvadanujAstvadutsave nirvizeSamatireSa teSvaham / ityamI dadatu paJca paJcatAM tasya yastvayi na karmakRnnRpaH // 16 // evamuktavati devakIsute sevakIkRtasamastarAjakaH / saiSa dhaumyamuninA munInnRpaH sodarairapi nRpAnajUhavat // 17 / / siddhasindhusutamukhyabandhubhirvandhurairanumato'nubandhataH / somamUrtirayamaSTamUrtibhRnmUrtitAmadhita dIkSito nUpaH // 18 // dhaumyadiSTanakulAgrajadvijastomasaMstutasamastavastuni / yajJakarmaNi pRthAtmajo yathaucityamAdizadathAvanIdhavAn // 19 // Aho ! Shrutgyanam Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 kaavymaalaa| sajaneSvakRta bhojanakriyAzodhanAnyatha suyodhanAnujaH / bhUmidaivatatatipratigrahe sAgraho'jani kRpItanUdbhavaH // 20 // pUjanAni janayannayojjvalo rAjarAjiSu rarAja sNjyH| kRtyavastuni mano dhunIjanidroNayorajani yAjJike'dhikRt // 21 // dakSiNAsvajani dakSiNaH kRpastattvamaikSi vidureNa dhArmikam / arhaNagrahaNagauravaM nRpaH kauravo'bhajata sarvabhUbhujAm // 22 // nAradAdimunirAjirAjite keshvaadiknreshpeshle| brahmatAmadhita tatra satyavatyaGgajastrijagadarcitaH kratau // 23 // yajJavedimanusaMskRtAmupAdhyAyapaGktibhiratho yathocitam / AjagAma saha rAjakairasau rAjasUyayajamAnazaMkaraH // 24 // sA jagatrayajanaughapAvanI nUnamAtmani pavitratAkRte / tatpadaM tripathagAbhyagAdanUcAnacakraguNitatrayImayI // 25 // mAvasaurabhabhRto vibhAvasau mantrapUtamupahUtadevatAH / juhvati sma bata bahvapi dvijA dravyamaNDalamakhaNDazaktayaH // 26 // pAlanodyatatRtIyapANDavaprattakhANDavarasaudhanIrujA / pAvakena papire paramparAH sarpiSAmiha vapuHprapuSTaye // 27 // iyamAnamupahUya sajjitA vIkSya havyamamarA havirbhuji / AnanotthamamRtaM muhurmuhuH sAvahitthamahataspRhAH papuH // 28 // uddhate'pi sati dhUmasaMcaye locanairanimiSairnirIkSitam / gRhNate sma havirAhutaM drutaM pAvake nipatadeva devatAH // 29 // nIrasAbhiramRte'mRtadyuteH kiM ca nIrucibhirapsaro'dhare / tatra kazcana sudhAcayastrayastriMzatA tridazakoTibhiH pape // 30 // tatra valganarasAya valgatA saMtataM grupatinA viyoginI / dyaurarAjata makhAgniketanazreNidambhakRtaveNibandhanA // 31 // dAnavAridhutadAnavairyathAsvAditaiva vibudhaiH sukhaM sudhA / dhaumyadhUtalaghujAtibhistathAbhujyatAnnamamRtaM dvijAtibhiH // 32 // 1. 'vallabharasAya' ka-kha. Aho! Shrutgyanam Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / pAvakaikamukhaduHkhabhojanAttRptirApi niyataM na daivataiH / tatra te rasavatIrasAmRtaM pAtumityajani bhUmidaivataiH // 33 // saMbhRtairavabhRthaikamaGgalaiH saMgata trijagataH priyaMkaraH / bandhubandhuritasaMnidhirvyadhAddAnavartmani mano janAdhipaH // 34 // spaSTatAmaTatu ratnamaNDalaM dAnahetuvasudhA ca vardhatAm / ityayaM dvijakareSu kalpanAvAri vArinidhizoSakaM dadau // 35 // atra dAnarasike rasAtau svAyatAyabharabhAji ke vayam / ityabhAvi bhuvi kalpapAdapairasya dAnajalasekato'pi na // 36 // bhUmidaivatakulAya bhUmikAM dAtumeva dadhato nije bhuje / ruddha bhUritarabhUmayo ghRNAM kurvate sma hRdi tasya bhUdharAH // 37 // bhUmidevanivahAya bhUribhirbhUradAyi vasubhiH sahAmunA / ityasau vasumatIti nUtanaM nAma nUnamataniSTa viSTape // 38 // rAjakAni makhazeSayA bhuvA svalpayApyayamapUjayadyayA / tAni tAM nanu nitAntabhAriNIM maulibhirhutamagRhNatAnataiH // 29 // Adito yadasuvaddhRtaM vasu kSmAdhavaistadupadAkRtaM mudA / Adade sa bahumAnataH kRtI mArgaNeSu tRNavadadau punaH 40 // pUryatAmupadayA mama RtuH spardhayeti yadadurdhanaM nRpAH / tadbabhUva khalu tasya bhUpaterekamArgaNakadAnavarNikA // 41 // dAtumiSTamajaniSTa tasya yattadyacinti manasApi nArthibhiH / cintitaM na rasanAsvadhAritaiH kiM tu dAnamajani trayAdhikam // 42 // yAcako yadiha yAcate'yaitAM tajjavAditi jagAda kiMkarAn / dAnakRtkanakamAnayetyasau nAdizatkhalu nakAravairataH // 43 // arthinaH prathita kAryasaMmitaM gRhNato'pyadhikamasya yacchataH / nAdade khalu dadAti svatvahaM vAda eSa bhuvi kena bhajyatAm // 44 // * 199 1. 'svApateya' ka; ' sthApateya' kha. 2. 'mAnadaH ' kha. 3. 'tAM' kha. 4. 'mAnayatyasau' ga. 5. 'vairitaH' kha; 'kairata: ' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .116 kAvyamAlA | tatpradeyamaNipUrtaye peyonAthamAthahRdayastadA hariH / mandarabhramisukhaM vilekSipadyadvirocanasutaM zuzoca tat // 49 // kampabhRdgrahamaNirna bhomaNistApavAn kaluSahRnnizAmaNiH / svasvadAnacakitaH zucAbhavattatra yacchati navacchavInmaNIn // 46 // pAtrameSa vasubhiryathonnataM rAgabhRdbhirabhipUrayankramAt / sarvato'pyavanimapyapUrayatprAtarabhyudayavAnivAryamA // 47 // sthApayanpRthu yathA daridrakaM vittameSa nikhile'pi bhUtale / ekarUpamasRjadyathA yathA nimnamambu ghaTayanghanAghanaH // 48 // AyugAntakulabhRdbhirakSayairarthinAM nidhigataistadarpitaiH / ratnarAzibhiranantayA rajogarbhayApyajani ratnagarbhayA // 49 // svaM tathAdita sa pArthivo yathA saMjagurdivi bile ca yAcakAH / svaryudhiSThiramamartyapAdapaM pannagAlayayudhiSThiraM balim || 10 // eka eva zuci manyurityasau bhUradhaH kRtavirocanAtmajA / aGgulImiva capAlamudrikAmudritaM sapadi yUpamaurdhvayat // 11 // bhUmipAturatha pAtramatra tatsaMsadi prathamamarhaNocitam / pRcchataH kratumahe pitAmahaH saMbhramAditi babhAra bhAratIm // 12 // zakracakranutamarhaNocitaM yadvidannapi jagadguruM harim / pRcchasi tvamiha mAM vyanakti tadgauravaM guruSu kauravottama // 13 // yatpadodakamadhatta mUrdhani svardhunIM trijagatIharo haraH / * taM purANapuruSaM tvamaJjasA vijJa yajJapuruSaM ca pUjaya // 94 // ityudAranijacintanasphuTIkAravAci sati zaMtanoH sute / AdyamarghamasurAraye rayAtpANDavo'dita navoditasmi~taH // 59 // yajJasIni zizupAlapArthivazcakSame na hi tadarcanaM hareH / pATalAyitakarAlarhaggiraM dehinImiva ruSaM tatAna tat // 56 // 1. 'payodhipranAtha' kha. 2. kha- pustake'dhikaH 3. 'kSatra' kha. 4. 'tat' ka. 5. 'smayaH ' ka.ga. 6. 'harabhare' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-sargaH] bAlabhAratam / satsvapi drupadakumbhasaMbhavavyAsavRddhaguruyAjJikeSu kim / pUjitaH kurupate haristvayA naikamapyadhita teSu yo guNam // 57 // pUjya eva yadi vA sa eSa vastannRpAH kimupahUya vaJcitAH / dharmasUnuriti cAtmanaH kuto nAma nAma nibiDaM viDambitam // 18 // ityudIrya samamutthito nRpairgantumicchuravanIbhRtA dhRtaH / bodhito'pi zucisAntvanoktibhirvAcamityayamuvAca kopanaH // 59 // no gatirbhavati putravarjite tena nUnamagatidhunIjaniH / chettumeSa bhavato'pi sadgatiM buddhido'jani janArdanArcane // 60 // ukSavAhazakaTAhimukhyabhidvikramasmitamanAstrivikramaH / bhUyaso'pi paribhUya bhUpatInadbhutAnayamapUji dhiktayA // 1 // yaH striyaM bata jaghAna pUtanAM nUtanAGkuritapuNyakandalaH / IdRzi Rtumahotsave mahArAja yuktamayamacyuto'rcitaH // 12 // katavAdayamajarjarAM jarAsaMdhabandhanavidhau dhiyaM vyadhAt / tatkalaGkabharabhAgabhAgasi stutya ityucitamacyutastava // 63 // etaduktavati tatra kopatastadvadhAya yudhi bhImamutthitam / saMnirudhya sahasA bhujorasA zAntanistamiti zAntaye jagau // 14 // prAAgiha trinayane caturbhuje jAtavatyazubharAsabhadhvanau / stamAtRpitRbhItipAradA bhAratIti gaganodbhavAbhavat // 65 // Dimbha eSa bhavitA jagajjayI mRtyurasya sa punarbhaviSyati / sAsyato'dhikadRzA samaM yadutsaGgasaGgavazato'dhiko bhujau // 66 // ityamuSya jananI zrutazravAH kasya nainamakRtAGkavartinam / viSNumastamiva bhAnumAnayaM prApya naSTakaradarzano'bhavat // 17 // bhrAtR nijamathAha sA hari sAparAdhamapi mA vadhIramum / isyadAdabhayadaM varaM tadA viSNurapriyazatAvadhiM sudhIH // 68 // enamapriyazatAyuSaM tato viSNuyajJapazumatra maavdhiiH| ityavetya zamamApa mArutiH kopamApya ca jagAda cedipaH // 69 // 1. samupasthito' ka. 2. bhISmaH. 3. 'hi' kha. 4. 'tattvayA'ka; 'dhikiyA' kha. Aho! Shrutgyanam Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 kAvyamAlA | bhISma bhISmataratejaso bhRzaM bhUbhujo'vagaNayanti yaM guNaiH / 9 taM jalezayamapi prapUjayanvRddha ityadhama tairna vadhyase // 70 // gAM nizamya nizitAmiti kudhA durdharo'bhyadhita siddhasindhubhUH / ye nRpA na gaNayanti zAGgiNaM tacchiraHsu padametadarpitam // 71 // pUjito harirayaM mayAmunA re nRpAH kimapi yasya duSyati / adya madbhujabhujaGgabhekatAM nirvivekamatirAtanotu saH // 72 // ityudIrNaruSi jIrNapauruSe roSarUkSitamukheSu rAjasu / zArGgiNaM prati jagau jagadbhidA ghoSaghoSi damaghoSanandanaH // 73 // yogyatAtigamupAdade'rcanaM kiM tvayA kathamamIbhirAhitam / tvAmahaM zikhimukhe juhomyataH kRSNa zAntanavapANDavaiH samam // 74 // ehi maGkhu madapUrNa me hitaM saMvidhehi yudhi zaktirasti cet / madbhujostvanucitArhaNagrahakrUrapApaharaNAya te guruH // 75 // tvaM ca zAntanava pANDavAzca re maGku saMyati sametameta vA / ekakAlami vaH pivAmyahaM kumbhayoniriva sapta toyadhIn // 76 // evamabda iva zabdamambaradhvAninaM sRjati sAtvatIsute / Adade sadasi daivaitadviSatkhaNDinA mRdu zikhaNDineva gIH // 77 // matpurImadahadeSa matpiturvAhamapyahRta vAhameghataH / babhrusubhruvamapAharannRpA vacmi vipriyamataH kimekakam // 78 // AgasAmiti zataM pitRSvasuH putrako'yamiti marSitaM mayA / sAMprataM tu na sahe'timanthataH kSIranIradhirapi vyadhAdviSam // 79 // kopakampitakarakramAdharaH procivAnatha sunIthapArthivaH / re janArdana vinardasIti kiM kiMkarasya tava kA mayi kSamA // 80 // mAM sahasva sahasAdya sAhasAdutpateti tamuditvarAyudham / cakracaGkamavazAdasau ziroviprayuktavapuSaM vibhurvyadhAt // 81 // 2. 'rNabhIhitaM' ga. 3. 'mapi' kha-ga. 4. 'viSNunA dviSaH' ga. 1. 'tanna' kha. 5. 'pUjako ' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-4sargaH] bAlabhAratam / nUyamAnamahimAMzuduHsahaM harSibhiH suramaharSibhirmahaH / sAtvatIsutakabandhato'vizatkaizave vapuSi vIkSitaM na kaiH // 82 // saMpradhArya nijamAtRbAndhavInandanasya dahanakriyAM kRtii| dhRSTaketumabhiSicya tatsutaM tatpade'tha sedamAnayatnRpaH // 83 // itthaM murAriparipAlitapUrNayajJaH sAmrAjyamApya virarAja sa rAjarAjaH / pUrNa yazomayapayaHpracayaizca cakre yajJAntapUrtamiva zAzvatamantarikSam // 84 // jagatritayapUjitojjvalacaritrabhAjA svayaM nRpeNa paripUjitA mudamuditvarIM bibhrataH / sitairanugatA vRkodarakirITimAdrIsutai stato nijanijaM padaM sapadi vizvavIrA yayuH // 85 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAke sabhAparvaNi rAjasUyavarNano nAma tRtIyaH sargaH / caturthaH srgH| jJAnapradIpapAtrANAM sarveSAmupari sphuran / pAyAdvaipAyano vizvajanamaJjanamaJjulaH // 1 // athendraprasthasaundarya pazyanduryodhano'zucat / puraMdarapurIjaitrasvapurIcArutAmadam // 2 // kadApi kautukAviSTaH praviSTastAmasau sabhAm / draSTuM grAmaTiko rAjadhAnImiva sasaMbhramaH // 3 // sphATikokmasau cIramutkSipannIrasaMbhramAt / rasAdahAsi dAserairvilakSavadanaH kSaNam // 4 // paidmarAgamayIM pazyannantarApadminImayam / AkAzabhUmitarkeNa lIlAvApIjale'patat // 5 // 1. 'stUyamAna' kha. 2. 'sAntA apyadantAH ' ityaGgIkRtyedam. 'sa dayAM naya' kha. 3. 'prAmaNiko' ka. 4. 'sa parAga' ka. 5.'mayIm' ka. 6.'arkAzmabhUvi'kha; 'AkAzabhUvi' ga. Aho! Shrutgyanam Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 kaavymaalaa| ahAsi na tadA tasminnistejasi jalasthite / abdhipAtini mArtaNDe kairavairiva kauravaiH // 6 // hasatsu saha dAserairbhImArjunayamAdiSu / ahasyata pratidhvAnaiH sabhAbhittibhirapyasau // 7 // dhigjAtAsmi samagrakSmApatikSayanimittakam / ityantaHpatite tatra cakampe kelivApikA // 8 // vApyAlavAlamadhye'sau virodhadrurivAGgavAn / babhau phalAya kasmaicidvilakSasmitapuSpitaH // 9 // tApavAnutthitaH so'yaM toyoddhRtanavAMzukaH / nizcitakSatranakSatrakSayo ravirivArNavAt // 10 // tasyAgre sphATikI bhittimacchAmanavagacchataH / gacchataH sphuTite maulau te puna hasurjanAH // 11 // ityeSa roSavailakSyAvahityakRtasaMmadaH / patasaH putramApRcchaya prapede hastinApuram // 12 // tAdRzI kSmAbhRto lakSmI sAraM sAraM pade pade / na ratiM vApi sa prApa marau tapta iva dvipaH // 13 // amAntIriva cittaantrduHkhsNtaapviicikaaH| taptanizvAsarUpeNa muhurudvamati sma saH // 14 // kRtakAryapariSvaGgAstadaGgAvayavAH kramAt / prabhAdhikyamamuJcanta hemantadivasA iva // 15 // athAlocya mithastena praNunnaH saubalo nRpaH / prajJAcakSuSamurvIzaM vijanasthaM vyajijJapat // 16 // ratnairiddho'pi kAntAbhiH sevyamAno'pi tvatsutaH / kuto'pi kRzatAmeti prAvRSeNya ivArNavaH // 17 // - 1. 'dhimayAtA' kha, 'dhiggatA' ga. 2. 'samare kSamApakSaya kha. 3. 'kila' ka. . 4. 'skhalite' ka.ga. Aho ! Shrutgyanam Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-4sargaH] bAlabhAratam / sa matvetthamathAhUya nRpatiH sutamabravIt / Azrayo'pi zriyo vatsa kiminduriva sIdasi // 18 // dUranirmuktakaunteyAH samucceyAH pade pade / kiM tAta ramayanti tvAM naitAH paitAmahazriyaH // 19 // vaconAsIratAnItasphItanizvasitAnilaH / gAndhArInandano dainyasagadgadamathAvadat // 20 // kaunteyA iva nUyante kSatriyAH vArjitazriyaH / zrIrmude vaNijAM paitAmahI tAta mahIyasI // 21 // pANDavaiH khANDavaprasthamarjitAbhirvibhUtibhiH / tathAbhUSi yathehAbhUdvastuM vAstoSpateH spRhA // 22 // sphurati sphATikastatra prAkAro rakSituM nidhIn / kuNDalIndra iva svabhrAtparikhApathanirgataH // 23 // guruNA yasya vapreNa datteva japamAlikA / maannikykpishiirssaaliyonaadhaari tamobhide // 24 // nabhomarakatAdarza bhAnti yatparikhormayaH / saMkrAntA iva vaprAntacalaketanakaitavAn // 25 // pravezenaiva yadvapre skhalitasya nabhavataH / saphalaM menire mAravivarANAM (1) janurjanAH // 26 // caturbhistoraNAmuktamuktAsrandazanairmukhaiH / caturdiglokapAlAnAM purANi hasatIva yat // 27 // aparAddhe namannarkastaya'te yadvahirjanaiH / vaprAgrAMsamAnakamANikyakapizIrSavat // 28 // vasantamantardivasaM ratnavezmavibhAnibhAt / yatrArAmamayo vapro bahintiM sadArudhat // 29 // na mAmasAvasau vetti vettIha yuvamadhyagam / haraH so'pIti nirbhItiyaMtrAnaGgo'pi raGgati // 30 // 1. 'svaya' ga. 2. 'sUyante' ka. 3. 'sphuritaH' ka. 21 Aho! Shrutgyanam Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| muktadhugatayo'bhyastuM bhuvi lIlAgatIriva / vasanti yatra raMmbhorudambhAdrambhAdidevatAH // 31 // mithunaudhaimithorUpanirUpAdanimeSibhiH / divyairivAgataM daityabhItairyatrAkutobhaye // 32 // manye yaccandrazAlAnAM nAmAbhUdamarAvatI / yadbhUmigarbhagehAnAM nAma bhogavatI punaH // 33 // ratnoyA kandukabhrAntyA dhAvantaH saha vAlinA / dvaye'pi ravibimbena sImAM yAnti yadarbhakAH // 34 // bAlA yatsaudhamAlAsu naktameNAGkamaNDale / pANiM kSipanti jAnantyo rajatAJjanabhAjanam // 35 // yatprAsAdAstathAbhUtasvAbhogagrastamambaram / udgiranti sadA dhUtadhUpadhUmAvalicchalAt // 36 // dhvanarakSA bhujaGgezabhAjo yadevavezmasu / kumbhAH kArayituH puNyanidhikummA iva sphuTAH // 37 // bhAnti yatrodavIthISu kalyANarajatacchalAt / sAmrAjyadIkSitanyAyatenaHkIrticayA iva // 38 // jalairyatkelivApInAM syandibhibhUmibhedibhiH / sudhAkuNDAvalI nUnaM jAtA pAtAlapAtibhiH // 39 // dAnadIkSAgurUNAM yajanAnAM maNipAdukAH / nUnaM kalpadrumA mUrdhni vahante pallavacchalAt // 40 // kavInAM rasanAloladolAkelirasaspRzaH / vAgdevyA yatra dAsIva zrIH puraH sphurati sphuTam // 41 // zeSo'pi dvisahasrAkSarasanastatpurazriyam / vIkSya vIkSya svayaM vaktuM zakto bhavati vA na vA // 42 // vasaMstatra maNizreNinaddhasaudhAstatAmase / raverudayamastaM vA na vetti sukhito janaH // 43 // , 'dIkSitasyAsya jeyatkIrti' ka. Aho! Shrutgyanam Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-4sargaH] bAlabhAratam / khayaMkRtasya kaunteyaiH pattanasyAsya duurgaa| pUrme paitAmahI kANDakarapATakavadvabhau // 44 // sahajadviSatAmeSAmeSA lakSmIH purasya mAm / smaryamANA dunotyantarayoginamiva priyA // 45 // caturbhujena diggaitraiH sodaraizca vRtaH kRtau| zriyaM yAmAzrayaddharmasUnuH kliznAti sAti mAm // 46 // samastairvastubhiH svasvadeza vizvabhUbhujaH / dattairAnandayanyajJabalaye balino'pi tam // 47 // zrIcandanarasaM zAtakumbhakumbhairaDhaukayat / yazaH svamiva tejaHsthaM pANDyo malayapArthivaH // 48 // jAtaM rAvaNagaGgAyAM padmarAgamaNivrajam / bhaktyA sphuTIkRtaM mUrtamanurAgamivAtmanaH // 49 // abdhitIrodbhavAnindranIlamauktikasaMcayAn / svarAjyazrIzitizvetakaTAkSastabakAniva // 50 // siMhalezo yazovallIvRndakandAnivojjvalAn / adatta dakSiNAvartazaGkhAnapi sahasrazaH // 11 // (vizeSakam) abdhyarpitA nu puSpAlIH sabhRGgAstajjuSe zriye / muktA marakatairyuktA dadau barbaradezapaH // 12 // mallakSmIstava muNDIti vaidannasyAH kacAniva / vaidUryANi puro'muzcatkauGgacaulikadezapaH // 13 // zaGkhamatsyamukhonmuktamuktApaGkIdvayIH sitAH / pravAlakandalazreNInavInaravipATalAH // 14 // nadIpadvIpabhUmIpA daduryAstAbhirAbabhau / oSThaparyastadantAlidvayacchAyeva tatsabhA // 55 // (yugmam) 1. 'meSAM lakSmI rAjan purasya' ka. 2. 'dbhavAnIlaralamau' ka. 3. 'vadastasyAH ' ga. 4. 'ruci' kha. Aho! Shrutgyanam Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 kAvyamAlA | muktAphalajuSo hIrAnnIravAhadyuto dadau / hasato'nyAni ratnAni nUnaM sUrpArapArthivaH // 56 // 'kiridaMSTrAkariziroveNumuktAsthalatrayIH dadustrividhavIrazrIlIlA zailAnivAdripAH // 57 // muktAbharaNasazrIkAnpArasIkAdhipo hayAn / / aat svaviSayasthasya taraGgAniva toyadheH // 18 // cAmarauSadhikastUrImukhyaiH kimu vayaM yadi / hIroniti krudhA raktAnhimAdrisadanA daduH // 19 // hemA zyAmahI raulimAlino dadaturdvipAn / kailiGgapuNDrakau jAtAnabhitaH kAmyakaM saraH // 60 // kauzalezaH zirISAbhAnnAtipaitAnmataGgapaH / veNAtIranRpaH zubhrAJzoNAnsaurASTrabhUpatiH // 61 // hIrAnaDhaukanne vidyodyotitAmbarAn / bhaktA vibhUSaNAnIva svasvavAmabhruvAM bhuvAm // 62 // ( yugmam) vyatarannitare'pyurvIbhujaH sAraM nijazriyAm / etAdRzamakhaprekSA klRptavatklRptabhaktayaH // 63 // hemakakSAtaDitvanto'rjunapratilatAmbudAH / caturdaza sahasrANi hariNA kariNo'rpitAH // 64 // adAccitrarathaH zakrasuhRdgandharvanAyakaH / jaganmanastvarAbhyAsaguruM hayacatuHzatIm // 69 // ayaM mahAprabhAvAni prabhAvanti sahasrazaH / ahIndramaulijImUtagarbhamuktAphalAnyadAt // 66 // vitatAra svarAtaurAMstumbarusturagAJzatam / samIro'pi karotyeva yadArohaspRhAM gatau // 67 // pRthivyAmudayAstAdrimukhyadiparvatAntare / 1. 'kari' ga, 2-3. 'hArA' ka. 4. 'kAliGgapauNDrakau' kha-ga. 5. 'yuktAM' kha. Aho ! Shrutgyanam * Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / 165 na sa ko'pyasti bhUbhartA yastasmai na baliM dadau // 68 // adRSTapUrvAnajJAtanAmno vismayadAnapi / vairiNo hi tadAgRhNanpadArthAnsaparicchadaH // 69 // dezAraNya nadIzaila sindhu madhyAdisaMbhavaiH H / vastubhiH pUritA sA bhUrjambUdvIpaM zriyAhasat // 70 // pArthastadabhiSekArthaM munayo'mbaracAriNaH / AharansarvatIrthebhyastadAnIM nAradAdayaH // 71 // bhUpaterabhiSekArthaM tasyopaskaraDhaukakAH / mahAmahIbhujo'pyAsanbhujiSyA iva saMsadi // 72 // bAhikendrAhRtairvAhaiH kAmbojo'yojayadratham / sunItho'sajjayatketuM vasudAno mahAgajam // 73 // mAgadhendraH svaguSNISe ekalavya upAnahau / kAzyo'straM kavacaM pANDyazcekitAno'dhiteSudhim // 74 // zalyena dhAritasyAserdhArAdvitayabimbitaH / trimUrtiriva reje'sau trivedIvedino'citum // 61 // vRttaistasya svakulyasya niSkalaGka ivekSitum / sAtyakisphAritacchatramUrtyA tatrAyayau vidhuH // 76 // rejatuzcAmare tasya bhImaphAlgunacAlite / kaTAkSau nikaTaprAptayajJadAnazriyoriva // 77 // vedoktayA rAjacihneSu sajjiteSviti pArthivaiH / abhyaSiJcaistapaH sUnuM dhaumyavyAsAdayo dvijAH // 78 // akalpayatpurA kalpe yaM zakrAya prajApatiH / taM dadau vAruNaM zaGkaM tadAsmai kalazodedhiH // 79 // enamAdAya dAyAdaH kirITisukhaduHkhayoH / abhiSekaM vyadhAttasya tIrthAmbhobhiH svayaM hariH // 80 // 1. 'bhUmi' ka. 2. 'SekAya' ka-ga. 3. 'hRtaM' ka-ga. 4. 'sAtyakiM sphurita' kha. 5. 'dbhavaH' kha. 'dugdhAbdhiH' iti ka pustakaTippaNI. 6. 'kirITI' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / vIravAditamaGgalyakambUnAM ninadaistadA / mayAnyairapi bhUpAlaimUchAlaiH patitaM bhuvi // 81 // kRssnnpaannddvshaineydhRssttdyumnairmuucchitaiH| hasito'haM vajanmohaM yattaistannati vismRtim // 82 // AsItkRSNArcanAtpuSpavRSTiryA nakulAgraje / sA mAM dunoti cedIndramRtyUtpAtoDupAtavat // 83 // vApyantaH patitaM kRSNA yanmAM strIbhiH sadAhasat / skhalatyadyApi tattAta citte nizitazalyavat // 84 // ityAdismaraNotpannacintAbhArabhiyeva me| sthitimekatra kutrApi sthAne na kurute manaH / / 85 // apUryamANavAJchasya tAdRkparibhavodadheH / mRtyurevAdya me zlAghyo na tu duHkhaviDambanam // 86 // ityavetya vyathAM sUnorvAcamUce'mbikAsutaH / vatsa kApuruSasyaiva vairAgyAya parardhayaH // 87 // purI kuru nayArambhaijRmbhamANazriyaM svayam / sabhAM tAdRkprabhAM nAnAratnairyatnena kAraya // 88 // gautamAGgapatidroNadrauNibhiH kakubho jaya / saptatantuM kuruvRtaH sodarai rAjasUyavat // 89 // vatsa nirvedabhUrmA bhUH kIrtimarjaya vikramAt / tvajjyeSTho yatpRthAsUnuH zrImAnso'pyutsavastava // 90 // athAkiradgiraM dainyacchannakrodhAM suyodhanaH / sA zrIH pure cireNa syAtpratibhUH ko'sti jIvite // 91 // sabhA va bhAvinI tAta tAdRGmanujakartRkA / pANDavaiH pItasarvasvAH kaH svArtho jayatAM dizaH // 92 // rAjasUyaM vinA na syAM samrAT kiM saptatantunA / lajje tadvikramArtAsu saMkrAmanrAjarAjiSu // 93 // 1. 'daye' kha. 2 'tvaM' kha. 3 'sabhAsu' kha. Aho! Shrutgyanam Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva-4sargaH] bAlabhAratam / jyeSThaH ke me tapaHsUnurudAso yastadAbhavat / bhImAdiSu sahAseSu sabhAntaHskhalite mayi // 94 // gautamAdibhirAkramya tatpArthAnvairiNo raNe / gRhne puraM sabhAzobhi digjayotthAM ca saMpadam // 95 // matveti tatra durmantraM dhRtarASTra vivakSati / khastrIya prati gAndhAradharaNIvibhurabhyadhAt // 96 // puraH sphuranmurArAtibhImArjunayamo yudhi / krodhe dagdhuM kSamo vizvaM kena jeyo yudhiSThiraH // 97 // taM tu rantumajAnantamAhUtamanivartinam / sAridyUtena jitvAhaM grahISye sarvamapyadaH // 98 // tadrUpa kAritasphArasabhAlokacchalAdamum / ihAnaya tataH sarva grahISye'haM dhiyAnayA // 99 // Uce'tha vyathamAno'ntaH sa prajJAnayano nRpaH / dhimantraM vaH sa dharmAtmA jetavyaH kaitavAdibhiH // 10 // karmaNyasminka sA dharmapratApayazasAM kathA / kiM tu pApamasAmarthyamayazazca prakAzitam // 101 // ityukte vyaktakopandhiH svbhaavaandhsuto'vdt| dharmAtmA vA vidharmo vA kaiSA dviSi vicAraNA // 102 // zaktyA jetumazakyo'riH saMtApyaH kaitavAdapi / chalAGkalAgrajo'badhnAddharmajJaM balinaM balim // 103 // tatkurUpakramaM tUrNametAjetuM virodhinaH / na cedrogairivAcchinnastairunmUlayitAsmahe // 104 // kArye'sminpANDupakSIyairvidurAyairniSidhyase / tattvaM tAta ciraM nandermaraNaM zaraNaM tu me // 105 // 1. 'kAma' kha. 2. 'dAsInasta' kha. 3. 'krodhAddagdhu' kha. 4. 'nayata tatsarva' kha. 5. 'pAndhasvabhAvo' kha. 6. 'menaM jetuM virodhinam' ga. 7. 'na tvaM tAta' ka, 'vaM ca tAta' kha. Aho! Shrutgyanam Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 iti sutamativiplavena jAnannapi kulavIravinAzamabhyupetam / nRpatirapi tathetyuvAca kasya bhramayati putrakadAgraho na cittam // 106 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite bAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke sabhAparvaNi kauravAmarSo nAma caturthaH sargaH / kAvyamAlA | pazcamaH sargaH / zitidyutiH satyavatItanUjaH punAtu sUryenduvilocano vaH / bhau mahAbhAratazabda nAmnA guNena saMkSiptamivAmbaraM yaH // 1 // atho pRthAsUnusa bhAvibhUtispardhAsamutpAditapAtakena / cyutA sudharmeva divaH pRthivyAM zubhA sabhAkAri suyodhanena // 2 // dhunItanUje mayi ca sthite'ntarnaivAnayaH syAditi saMprabodhya / durodarArtha viduro niSedhannRpeNa pArthAnayane niyuktaH // 3 // haritvarApItamarutpathena rathena dhImAnvyathamAnacetAH / tatkhANDavaprasthapuraM sahastipurAjjavenopapurAdivApa // 4 // kRtvA suhRdayUtakRte kurUNAM prabhuH sabhAmAhvayate drutaM tvAm | ityuktavantaM viduraM prapUjya hasannivAcaSTa tapastanUjaH // 5 // vazaMvadadyUtaguNena vedmi chailena sAtanyata saubalena / yuddhairajayyoSpi tathApi jeyo yathA ripuH syAditi sAdhu taddhIH // 6 // jayAjayAkhyAjuSi saMyatIva dyUte'pi hRto na nivartate yaH / sakSatragotraikapatistato'hameSyAmi tasyAM puri yadbhaviSyaH // 7 // ityeva nizcitya sahAnuyAtaiH kRSNApurogairanujaizcaturbhiH / rathasthito hastipuraM pratasthe zrIhAnaye bhAnurivAparAbdhim // 8 // pitAmahadroNavicitravIryaputrAdipUjAkRtakRtyametam / duryodhanaH pUjayati sma vAhamedhakratorvAhamivAvanIzam // 9 // athAparedyurdhRtarASTrabhISmamukhyairvRtAyAmabhitaH sabhAyAm / duryodhano dharmasutena sArai rantuM zakunyantaritaH pravRttaH // 10 // 1 'chatadAtanyata' ka- ga. 2. 'hi tathApi' ka; 'hi yathA tathApi ' ga. 3. 'meva ' kha. 4. 'ghRtAyA' kha. Aho ! Shrutgyanam pawan Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 2sabhAparva-5sargaH] bAlabhAratam / aSTApadASTApadamUrdhni pAtyamAnau samutpATya muhustdaakssau| yudhiSThirazrIharaNe pravRttau vRttau svanai stenaturaTTahAsam // 11 // gRhAntarAropaNasaurabudhnaSTAtkArabhArapratizabdadambhAt / bhaviSyadAtmaprabhumRtyuduHkhAccakAra hAkAramaho sabhApi // 12 // sArA dadhuH ke'pi kubhUpamRtyudhyAnaikatAnAH kila kAlimAnam / bhejuH pRthAsUnuvibhUtikRSTidhyAnena manye'ruNarUpamanye // 13 // utthApitAropitabaddhamuktaiH zyAmaizca raktaizca nRpairivaitau / sArairvicikrIDaturekacittau gamaM care'pyAdadhatAvalakSam // 14 // hAkAradhikkArapareSu dharmapuSTeSu duSTeSu ca harSiteSu / / yadyatpRthA bhUH paNatAM ninAya jigAya tattacchakunizchalajJaH // 15 // parAjitIbhUtasamastarAjyabharo'pyasaMbhAvitaroSadoSaH / paNena bandhUnapi hArayitvA svaM hArayAmAsa sa dharmasUnuH // 16 // sA vidyate'dyApi tavaiva kRSNA dyUtaM tayA klRptapaNaM vidhehi / apIti pArtha prati dhArtarASTra vadatyamarSI viduro jagAda // 17 // re re'ndhasUno'ndhaviveka keyaM krUrA kulocchedakarI matiste / khamRtyave kesariNo'bhighAtaramUnkimutthApayasi prasuptAn // 18 // janmakSaNotthakSatajAsthivRSTyA jJAto'si pApAndhatamena pitrA / na jAtamAtro'pi hato'si hA dhikzazAGkavaMzaikaghuNastvamekaH // 19 // kAlatrayajJaH svakule bhavantaM matvA bhaviSyantamatipramattam / jagatrayaprItikaro babhAra prAgeva devaH kaluSatvamantaH // 20 // re kauravAH krUravipAkamantarduSTatraNaM vo maraNAya jAtam / unmUlyatAmeSa vizeSazastrakarmapragalbhairyadi jIvitecchA // 21 // ityAlapatyAlamivAlamasminhasannivAnandavazaMvadAtmA / paNIkRtA dharmasutena kRSNA jiteyamevaM zakunirbabhASe // 22 // dAsIyamAsIditi dhArtarASTraH khaM prAtikAmAkhyamayukta sUtam / AnetumetAM drupadasya putrI kulakSayAyeva viSasya vallim // 23 // 1. 'samunnatya ka. 2. 'sAdhu' ka. 3. 'vAcaSTa' kha-ga. 22 Aho! Shrutgyanam . Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 kAvyamAlA | nivedya vRttAntamathAmuneyamAhUyamAneti jagAda kRSNA / svaM hArayitvA paNitAM nRpeNa jetA jayettAmiti pRccha sabhyAn // 24 // ityuktimAgatya vadatyamuSminduryodhano drAganujaM nyayuGka / samAnayainAmajayaM jayaM vA sabhyAnsvayaM pRcchatu saMsadIti // 29 // ehyehi dAsI tvamasIti kopAdaHzAsane jalpati tatra yAte / antaHpurAntaH kurupuMgavasya gantuM pravRttAtibhayena kRSNA // 26 // kva yAsi dAsi tvamiti krudhAndho vadannanUtpatya kaMce gRhItvA / cakarSa kRSNAmaghamo'yamAtmadrohI svakAnAmiva kAlarAtrim // 27 // strIdharmanirmApitapAravazyAM mAM meti karSeti zanairvadantIm / imAM vizeSAtsa cakarSa harSaparaH kimudrAntahRdAmakRtyam // 28 // gRhItaduryodhanazAsanena duHzAsanena prasabhena kRSTAm / Alokya tAM tatkulakAlavahidhUmyAmivAkampata rAjalokaH // 29 // devatratadroNakRpeSu ko'pi svedaH kulaikakSayasUcako'bhUt / sabhAjanaH kiM ca cakAra hAhAkArakharaikArNavamantarikSam // 30 // adhomukho niHzvasitapravAhasaMplAvyamAnodararomarAjiH / tatkarma pazyanviduro durantaM ziro dhunIte sma dhRtaM karAbhyAm // 31 // iha kSaNe'pyasphuTitaM sphuTAzmarUpaM smarantaH svamuro narendrAH / duHkhAnailapluSTamatIva cUrNIkartuM jalairhaggalitairasiJcat // 32 // mahIbhujAM kauravapakSabhAjAM mukheSvarAjanta mahATTahAsAH / AsannasaMbhAvitajIvitavyaprayANabheri praNadaprakAzAH // 33 // tAM vIkSya bhImaH kupito babhASe yudhiSThira dyUtakarau karau te / vakSyAmi sAkSAtsahadeva vahni yaccheti kope sati ko vivekI // 34 // aindristamAcaSTa cirAdvivekanidherdhiyaste kimupaplavante / asmAnvibhuH kSatradhRtavrato yadahArayadbhIma yazaskaraM tat // 35 // ityarjunoktyA zamabhAji bhIme duHzAsanaH saMsadamA ninAya / tAM yAjJasenIM prasabhAdakIrtipratAninI kandalavatkurUNAm // 36 // 1. 'kacairgR' ka-ga. 2. ' svamano' ka. 3. 'nalakliSTa' ka. 4. 'jIvitasya' kha. Aho ! Shrutgyanam * Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva - 5 sargaH ] bAlabhAratam / rajasvalA saMsadamekavAsA vikacukAnena zaThena nItA / saroSarUkSaM kRpaNaM ca cakSustrapAnateSu nyadhita priyeSu // jitAsi kiM dAsi viloka se mUnduryodhane nikSipa ma duHzAsanenetyabhiloDitAsau satI namaskRtya gurUnbabhASe // 38 // viSNoH sakhIM pArSatabhUpaputrIM pANDodharitrIkamiturvadhUTIm / dAsIti kiM mAmayamAha dharme vicArya vAryaH kumatirbhavadbhiH // 39 // bhISmo babhASe'tha tavAbhibhUtyA kulakSayaM cetasi cintayantaH / vatse vayaM mUDhahRdo na vidmastvatpraznamapyAdRtadharmazAstrAH // 40 // dyUte jitAsmAbhirasau na veti duryodhane pRcchati dharmatatvam / sabhyeSu bhItyA khalu yadvadeSu proce vikarNo dhRtarASTrasUnuH // 41 // sabhyA bhayaM kiM bhavatAM vibhAvya dharmakramaM brUta yathArthameva / jitena rAjJA paNitA jitAsau na syAdbhuvaM paJcavazA hi kRSNA // 42 // ityasya vAkyaM ciramabhyanandantebhyA nRpaH kiM tu ruSAbhyadhatta / vikarNa no vetsi jitaiva kRSNA prAkkklRptasarvasvapaNena sAkam // 43 // astrANi vastrANi ca pANDavAnAM jitAni ca svIkuru ko vilambaH / paJcapriyAyAH prasabhAdasatyA gRhANa vAsazca vicitramasyAH // 44 // anekabhAryApi mahattvapAtraM yA gIyate gauriva rAjate'sau / vAsastadasyA rabhasena karSa gAvo'dhikaM bhAnti vinAMzukena // 45 // ityasya vAkyAdapi pANDuputrA muktottarIyAH sadasi vyarAjan / samujjhitA zAradavAridaudhaiH karAH kharAMzoriva visphurantaH // 46 // vicitravIryAGgajanirvizeSaM sabhAjane tatkSaNamIlitAkSe / duHzAsanaH zAsanato'GgabhartuzcakarSa cIraM drupadAGganAyAH // 47 // kutUhalottAnahatAzanetrairapUrNavAJchai ripubhirnyarUpi / AvirbhavannUtanameva vAsastadrUpamAcchAditarUpamasyAH // 48 // yathA yathAsau vasanaM cakarSa tathA tathA sUjjvalamAvirAsIt / navaM navaM tatra suvRttabhAji javena vApyAmiva vAri hAri // 49 // 1. 'sabhyAnU' ka. Aho ! Shrutgyanam 37 // cakSuH / 171 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 kaavymaalaa| anujJayA cIvarakarSaNasya muhurmuhuH kampi ziraH kurUNAm / astrAdhidevairiva pANDavIyaiH prArabdhamunmUlayituM rarAja // 50 // atiprakarSe'zukakarSaNAnAmamarSato'bhASata bhImasenaH / anadhvanInAM zravaNadhvanInAM mama pratijJAM zRNuta kSitIzAH // 51 // / duHzAsanasyAsya vidArya vakSaH pibAmi nAsRgcalukatrayaM cet / lipye tadasyaiva durAzayasya pApena sAdhvIparitApajena // 12 // devyA maNIbhAsuradivyavAsorAzistadA saMsadi kRSTamuktaH / babhau mahIyAndhRtarASTravaMzadAhAya dAvAgniriva svayaMbhUH // 53 // duHzAsane cIvarakarSakhinne hiyA niSaNNe'tha vadhUH pRthaayaaH| anAthavannAthavatI satI mAmayaM hahAkarSaditi vyalApIt // 14 // sUtAtmajastAmatha bhASate sma ka te satItvaM pracurapriyAyAH / jitetyanAthAsi tadAzu nAthavatI bhavaikaM vRNu kauraveSu // 55 // vadatyadaH sUtasute madAndhaH pApAbdhiratropavizeti jalpan / mUl mumUrSurdvapadAGgajAyA duryodhano'darzayadUrudezam // 16 // krudhocchasatkarNamukhAdirandhrakIrNAgnikIlo'bhyadhitAtha bhiimH| viniryadaurvAgnizikho yugAntavimuktamaryAda ivAmburAziH // 17 // AsphAlayaccIramapohya yaM re pradarzayansaMsadi yjnyjaayaaH| duryodhanAjI gadayAnayAhaM taM vAmamUruM tava cUrayiSye // 18 // ityunnadantaM dRDhakopapiSTadantaM nirUpya prasabhaM nadantam / kampaM dadhuH kecana viSTarebhyaH petuH pare mUrchanamApuranye // 59 // adyaiva vA zvo'pyathavAyameva kAlaH kurUNAM kumatergurUNAm / evaM babhUvurvidurApageyazAradvatadroNamukheSu vAcaH // 6 // mukhena muJcacchikhinaH zikhaughaM vadannivAzeSakulasya dAham / tadAgnihotre kurupArthivasya gomAyuruccaiH svaramunnanAda // 61 // matvetyariSTaM vidurAdurAzAmunmucya bhIcumbitacittavRttiH / kadarthitasvAntamakIrtizabdairduryodhanaM dhInayano jagAda // 62 // 1. 'kruddhollasatkarNa' kha. 2. 'viduro durAzA unmucya' ka. Aho! Shrutgyanam Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-5sargaH] bAlabhAratam / 173 jyeSThasya bandhordayitA svaseva mAteva vandyaiva yathA tathAstu / satIzatastutyapadAM sado'ntarimAM kimitthaM tu vadasyabuddhe // 63 // tvaM tejasA khena satImayena vatse jagadbhamayituM samarthA / na durnaye'sminnapi kopanAsi tuSTo'smi pAJcAli varaM vRNISva // 64 // athAvadatpANDavadharmapatnI tatra kratau bhUmibhujaH samastAH / yasyA yayuH karmasu kiMkaratvamakiMkaraH so'stu tapastanUjaH // 65 // vRNu dvitIyaM varamityamutra gurau punarjalpati sA jajalpa / amI mahAstrA rathinaH pare'pi bhavantvadAsA nRpa pANDuputrAH // 66 // nimajjatAmApadi pANDavAnAmasau bhRzaM naurajaniSTa kRSNA / ityuktayaH sabhyajanasya bhImakrodhakRzAnordadhurindhanatvam // 67 // strI nauH kimasmAsu vipatpayodhi vayaM tarAmo bhujalIlayaiva / eSa dviSo hanmi ruSeti jalpangadAmudasyotthita eva bhImaH // 68 // taM vIkSya duryodhanakarNaduHzAsanAdividveSiSu kampiteSu / dhRtvA bhuje dharmasutastamenaM vadhAntarAyaM racayAMcakAra // 69 // drAksuyodhanavadhoddhatAnujakrodharodhamadhure yudhiSThire / bhAratImatha vicitranandanazcandanadravanibhAmabhASata // 70 // vatsa matsariSu hRccharAyitakUradUravacaneSu valgiSu / viSTapAni ruSi dagdhumIzvaraH ko na kupyati mahAsahAyavAn // 71 // muJcatIndumaNirapyaho mahAgharSaNena tamasi sphuliGgakAn / IdRzopezamacArucetasaH kastavopamitimetu hetubhiH // 72 // sodaraiH saha sahasradIdhitispardhivardhitamahomahodyamaiH / Adriyasva nijarAjyamujvalaM pAvanI kuru nRpAvanImimAm // 73 // sadgurUktamiva cittataH kvacinnopakAramavatArayantyaho / arthidattamiva vittamuttamA na smarantyapakRtaM paraiH kRtam // 74 // saMsahasva kunayaM suyodhane svAnuje vraja nijAM purImapi / sA pRthApi ca bhavadviyoginI klezalezavivazA bhaviSyati // 75 // 1. 'vadhavA' ka-kha. 2. 'pamiticAruka. 3. 'pRthAbhavabhavadvi' ka-ga. Aho! Shrutgyanam Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 kaavymaalaa| tUrNamityayamanujJayA pituH svaM puraM prati cacAla dharmasUH / sodaraiH saha muhurmuhurmahAmarSanizvasitaharSitAyudhaiH // 76 / / roSadoSakaluSAH prayAntyamI tAta mRtyurayamAtmanaH kule / taiH samaM samarakarma duSkaraM dyUtametadiha vartatAM punaH // 77 // dvAdazaiva zarado vanAvanI te vrajantvajinavAsaso jitAH / khaJjanA iva zucau trayodaze guptameva vicarantu vatsare // 78 // ityajeyasamaro bhavAmi taiAdazAbdabalababaloccayaH / evamaGgajagirA kurUdvaho dharmanandanamajUhavatpunaH // 79 // (vizeSakam) kSatradharmamadhikRtya dharmasUryadbhaviSyahRdayaH sabhAM gataH / nirjitaH zakuninA durodare sodaraiH saha vanAya celivAn // 8 // dattarAjyavibhavaH suyodhane kRtticIvaradharo yudhiSThiraH / zailakAnanavilAsamAnasaH zaMkarazriyamazizriyattadA // 81 // pANDavAnanuyatImathAvadadraupadImiti suyodhanAnujaH / muJca paJca dayitAnakiMcanAnekameva vRNu kauravezvaram // 82 // pAvanistamavadaccaturdaze vatsare nibiDamatsareritaH / kSuNNakauravazatArpitakramaH kauravezamukuTe naTAmyaham // 83 // kRttiveSTitavapuH kimatra gauaurayaM vadati kAnanocitaH / evamudgiri suyodhanAnuje'hAsi karNazakunikSitIzvaraiH // 84 // hantumugrataramaintukAriNaH karNasaubalakazeSabhUpatIn / pratyajAnata dhRtakrudhastrayaste'pi saMsadi vRkodarAnujAH // 85 // vIkSya kAnapi vinamya kAnapi svAntacintitatadaGgamaGgalAn / sAgrahasya vidurasya mandire te vimucya jananImathAcalan // 86 // abhivAdya padadvayaM vadhUM calitAM kRcchramathAvadatpRthA / kusumAstaravRntabhIru te bhavitAGgaM sati karkarAtithiH // 87 / / 1. 'pUrNA' ka. 2. 'mantra' ka. 3. 'kRtna' ka. Aho! Shrutgyanam Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 sabhAparva - 9 sargaH ] bAlabhAratam / sukumAratayA na yAzrayaddhasRNaM mauktikamaNDalAni ca / ravidhAma sahiSyate kathaM bhavatI khedalavA~zca sA vane // 88 // jagadekajato'pi yAntyamI sati satyavratapAlino vanam / pratipAlaya mAmihaikikAM kimu vatse tvamapIti muJcasi // 89 // bhavadIyamukhendunA vinA vikasatkomalakAntinAmunA / kula va kulakakairavapratimaM me'kSi vikAzameSyati // 90 // yadi satyamapAli sodarairniyataM pAlitameva tattvayA / tvamihaiva kRtasthitiH zucaH sahadeva priyaputra pAhi mAm // 91 // sakRpaH kRtadurnaye'pyarau vijayinyaH samabhUH sabhAbhuvi / akRpaH sa kathaM sthito'dhunA rudatIM mAM na dRzApi pazyasi // 92 // jatumandirato vikRSya mAM nijapRSThena vahannaharnizam / kimu bhIma gatastadA khidAM yadidAnIM rudatIM vimuJcasi // 93 // nijamaulimaNIgaNonmRjA zucizobheSu namannaharmukhe / mama pAdanakheSu ko yudhiSThira kartA vadanAvalokanam // 94 // upalAnapi sA vilApinItyavazArodeyadatra nAdbhutam / yadazocyata taistadA suyodhanaduHzAsanakarNasaubalaiH // 99 // adhipAH kimu yAntyamI hahA vanabhUmImiti nAgaro janaH / sakalo'pi ruroda rodasIdaradUrodarapUraNAdaraH // 96 // mAhaM dRzA kupitayA dhRtarASTradAhapApAya bhUvamiti dambhagRhItarAjyaH / ityeSa cIrapihitAsyavibhAsibhUta jImUtagopitavidhuH pracacAra rAjA // 97 // kAlena kAlakavalIkRtavairavArtametena kauravakulaM kalahotkaTena / 179 1. ' nakulaikakulInakairava' ka. 2. 'madatta' kha. 3. 'vibhAsi' kha; 'vibhAti' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 kAvyamAlA | vistArya bAhuyugamityagamannikAmakopAruNorunayanaH pavanAGgajanmA // 98 // evaM kiraJzarakadambakamAmbikeyasenAsu durdharadhanurdharadhairyarodham / yuddhe karomyahamiti pravavarSa gaccha viSvakzataRtusutaH sikatAvitAnam // 99 // Acchidya memuradurodaradambhajRmbhamANaprabhAvabalinaM yudhi saubaleyam / syAduktamasya vizadatvamiti svamAsyaM lihavA maSIbhiragamatsahadevavIraH // 100 // raGgatyarAtinikare ziramaGgamaGga zRGgAritaM bhujabhRtAM nibhRtaM na bhAti / ityaGganAjanamanoramarUparoci dhUlIvipazabalo nakulo jagAma // 101 // ityAturaM vizatu hastipuraM puraMdhrI vargo dinaiH katipayairapi kauravANAm / ityAlalApa bahuzApamabaddhakezA sA pANDuputrasudatI rudatI pravAse // 102 // alpairahobhiriti kauravakairavAkSyo gItAni bibhratu zapanniti kopazoNaH / dhaumyo jagau paripatanpathi yAmyaraudra sAmAni nairRtadiguddhRtadarbhapANiH // 103 // utpAtAH zatazo'bhavanpuri samAgamya svayaM nArado vaMzocchedamathAdizatkurupatezcintAjvalaccetasaH / tadbhItyaiva samAgateSu zaraNaM duryodhanAdyeSu ca droNo vIrarasaikavAdhirabhayaM dattvAsRjanmaGgalam // 104 // 1. 'syAdyukta' ga. * Aho ! Shrutgyanam Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2sabhAparva-5sargaH] bAlabhAratam / bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthiteH pAdAjabhramaropamAnamama nAma vratIndraH kRtI / tatkIyokasi bAlabhAratamahAkAvye dvitIyaM sabhAparvaitatkavigarvaparvatapaviH prAptaM samApteH padam // 105 // amuSminpaJcabhiH sargaH sabhAparvaNyanuSTubhAm / jAtAni vyadhikAzItisaMyutAni zatAni SaT // 106 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke sabhAparvaNi pANDavapravAso nAma paJcamaH sargaH / iti sabhAparva smaaptm| Aho! Shrutgyanam Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| vnprv| prathama srgH| rAmAdapi zlAghyaguNaH zriye'stu vyAso muniH shriidyitaavtaarH| vinirmito yena parArthameva bhavArNave bhAratasetubandhaH // 1 // athendrasenAdibhirindrasenAjaye'pyudAraiH shcaaridaaraiH| bhaktaizcaturbhirdazabhizca pArthoM vIrai rathasthaiH pathi paryavAri // 2 // vaicitriNA nu prahitaM vicitraM rathAdisatkAramavApya pArthAH / saMbodhya saMmAnya vivartya paurAstacittacaurA yayurabhyudIcIm // 3 // yogeddhayA dharmasuto'nugAmidvijavajAgresarazaunakoktyA / zuci nizAyAmamucatrimArgAtaTe prayAgasya vaTe sthito'sau // 4 // zrIviprayuktena ca bhUriviprayuktena ca kSoNibhujA vibhAte / akSayyarUpA rasavatyavApi dhaumyopadiSTena raveH stavena // 5 // sarasvatImukhyasarasvatIbhiH zlAdhyaM kurukSetramupAsya bhUpaH / durodaraM dUrataraM prazaMsansa jagmivAnkAmyakakAnanAya // 6 // AsthAya panthAnamiha prathIyAnsthito nizIthe bakadaityabandhuH / kirmIravIraH samavartisakhyavartI raNe'kAri bakAriNAzu // 7 // nindyo'vaniM dyotayitA kathaM te sUnuH kaleraMza iti tyanAmum / ityAdivAdI viduro nirastaH prajJAzA praoNpa vane'tra pArthAn // 8 // saMmAnito bandhuviyogataptadhIdRSTidiSTena sa saMjayena / punaH pure'gAdviduro'ndhaputrakumantrabodhArthamapISTapArthaH // 9 // ghAtyA visainyA ripavo'dhuneti karNoktibhiH pArthavadhAya dhAvan / anItipake kimu majjasIti vyAsena ruddho'tha suyodhano drAk // 10 // " pArthAptizikSAsu karAhatoru nirAdaraM saMsadi kauravendram / zazApa maitreyamunirmarudbhUgadAkSatorubhavasaMyatIti // 11 // pArthe vanaM dvaitavanaM gate'tha mitrANi dhAtrIpatayaH samIyuH / hRdi praviSTe prazame samantAdgaNA guNAnAmiva gauravAya // 12 // 1. 'vAtyArisainyA' ka. ___Aho! Shrutgyanam Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3vanaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 179 yo rAjasUyAvabhRthArdramauliyoM dharmasUryo matadharmatattvaH / zucAM zucInAmiva tatprasaGgAdbhAgaM gRhItvA kSitipairgataM taiH // 13 // [AsInmahAnme saha saMparAyaH saubhena zAlvena harijaMgAda / bhavAdRzAnvArayituM yato'jJAndyUte mayA nAgatamAttavaire // 14 // ] dezAya sUnurdvapadasya sAkaM kRSNAsutaiH paJcabhiraJcati sma / tadA yadUnAM ca vibhuH subhadrAbhimanyuyukto'gamadugramanyuH // 15 // pramodavallIM dviSadugradAvadagdhAM prarohAbhimukhI pratanvan / kRSNo munirmegha ivaitya pArthe pratizrutiM nAma vavarSe vidyAm // 16 // sarasvatIsaGgasadApavitraM gatAstataH kAmyakakAnanaM te / pratizruti sAdhayituM kirITI jagAma jAgranmahimA himAdrim // 17 // dadAha saMkrandananandanasya dinaizca kaizciddavavadviyogaH / mano vanoA vitatAni teSAM zrIzoSazokadumakAnanAni // 18 // ihAntare zAntarasaH zarIrI zrIlomazo nAma divo'vatIrNaH / vavarSa devarSivaraH kRtArthe karNAnuje karNarasAyanaM gAm // 19 // tvaM vardhase dharmatanUna dilyA dhanyo'si manyasva jitAnarAtIn / jagatrayIjaitrabhujasya bhImAnujasya rAjannamarAstralAbhaiH // 20 // gato himAdrestaTamindrakIlamindreNa viprAkRtinA taporthe / vimocito'pyastramasAvamuJcansphuTAtmanAbhASi zivaM bhajeti // 21 // tapovanaM cAru tato gato'sau tapaHsthito vAsavirekamAsam / dinatrayAnantarapAraNAni cakAra kAruNyakalaH phlaani|| 22 // paraM tapastatra tataH pratanvanparaM tapaH kiMcidacintanIyam / prakAzayAmAsa sa mAsamAtraM SaDDAsarIpAraNakaM phalAni // 23 // sRjannatho mAsamudAsavRttirvapuSyapi kSIbayazAstapAMsi / babhakSa pakSAntaritAni zIrNaparNAnyaparNApatidattacittaH // 24 // svayaM marudbhiH purataH sphuradbhiH kRtAhRtirmAsi tatazcaturthe / niSkampamUva' dadhadaGgamaGgIcakAra tArANi tapAMsi pArthaH // 25 // 1. ayaM zlokaH kevalaM ka-pustaka eva dRzyate. 2. 'manye svaji' kha. 3. 'mUrdho' ka. Aho! Shrutgyanam . Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 kaavymaalaa| himAdrizRGgANi himAditAni rasAdasArANi vimucya cakruH / . nIlAzmazRGgabhramatastadaGge digdantino dantahatIratIva // 26 // rajastamolaGghanajAcikena kroDIcakArAzu hRdA tadAnIm / sattvaM sthitaM mUrtamivASTamUrti jagatrayImUrtimasau mahecchaH // 27 // tenAsitIvratalIlayaiva nihanyamAnairiva bhItabhItaiH / tasminpradeze sakalo'pyamoci dveSAdidoSairasumatsamUhaH // 28 // . pucchaM camaryAstarugucchalagnamamocayatsihayuvA nakhAgraiH / zrAntaM ratAnte kalaviGkayugmaM sadRdu vyajyata phUtkRtena // 29 // zuSyajjalAdAzu nadAdudasya timirdake'moci bakena bhUrau / apAyayanmAtRvimuktameNameNArinArI kRpayA payAMsi // 30 // samaM samagrairRtubhirvyabhUSi vanAvanI tatra vimuktavairaiH / AvirbabhUvArjunamarjunasya yazo latApuSpataticchalena // 31 // aMsadvayottaMsakRpANacApaM niSaGgayugmavyatiSaGgipRSTham / tapAMsi tAzi ca tapyamAnaM taM vIkSya vikSobhamagurdigIzAH // 32 // prItodbhutaistasya tapobhirebhiH kutUhalI sattvavilokanAya / tatrAyayau sAnucaraH kirAtarUpaM virUpAkSavibhurvibhAvya // 33 // vasaMmukhaM krUratarastarasvI mUkAsuraH zUkaramUrtirudyan / puraH zareNAzu tavAnujena janne'nu jaghne zazizekhareNa // 34 // ayaM mayAGgIkRta eva lokaH kutastvayAhanyata hanmi tattvAm / ityuktibhirdUtamukhoditAbhiH pArtha raNArtha vibhurAbabhASe // 35 // athoditAstre zazibhRtkirITabhille kirITI bhujabhRtkirITaH / Aropya cApaM racayAMcakAra brahmANDamunmaNDapameva kANDaiH // 36 // teneSujAlena bhiyA karAle traste samaste gaNacakravAle / prabhAvatastasya dhanurniSaGgAnharo'haradvismitamAnasasya // 37 // kozAdathAkRSya kRpANamudyatpANiH pratApI prati taM kirAtam / tavAnujo bhAnujayograjAgradRgdIptisaMdIptadiguccacAla // 38 // 1. 'tenAtha' ga. 2. 'bhItibhItaiH' kha. Aho! Shrutgyanam. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3vanaparva-1sargaH] bAlabhAratam / hRte kRpANe'pyakRpANipANipAtaiH kSipanmaGga zilAkulAni / bhImAnubhUreSa puro rurodha krodhaikadhIraH pradhane'ndhakArim // 39 // kSINadupASANagaNAyudho'tha praphullamalatvavidhiH sa dhIraH / kareNa dhRtvA caraNe smarArimavibhramajjaitrapaTImivAjau // 40 // cUDAgaladgAGgajalaH kapAlI zUlI jaTAlaH sphuttbaalcndrH| pratyakSatAM tasya gatastrinetraH kSaNe'tra sattvaprasareNa tuSTaH // 41 // pRthAbhavAya prathitastavAya tataH prabhuH pAzupatAstramasmai / amaanvkssepymdaanmdaandhsuraasurshrennijyojjvlshriiH|| 42 // dAsyatyasau naH supatInitIva devIbhirabhyAci sa puSpavRSTyA / tadA AlakSmImadagarjitAbho nabho'ntarA dundubhirunnanAda // 43 // eSa prasannaratha paryavAri vRndArakairindra ivendrasUnuH / dadatyudAtte sumanastvabhAjaH prabhoH sute'pi prabhuvatprabhutvam // 44 // prasvApanAstraM dhanadaH pracetAH pAzAndadau daNDadharazca daNDam / jagajayAzIbhirudAravIramudIrayantaH svayamityamuSmai // 45 // dhanyo'dhunA mAtalisArathau taM rathe'dhiropya prathamAnamAnam / dviSanikAyadrumasUdanAya dyunAyakaH svarbhuvanaM ninAya // 46 // [tetrorvazI vAsavanandanena nirAkRtA mAtariti prajalpan / paNDo bhaveti prazazApa zAkri bhagnAbhilASA vasati jagAma // 47 // abodhayaddevapatistanUnaM duHkhAturaM pArtha trayodaze'bde / / zApo'pi vo guptavihAracau(1) matsyAdhivAse varavaddhi bhAvi // 48 // ] ardhAsane taM vinivezya zakraH kimetadetatparipRcchato me / sAkSAnnarAkhyAnayutaM samastamidaM caritraM kathayAMcakAra // 49 // sagadgadameramukhe saharSa dRmbaddhabASpAmbhasi hRSTaromNi / IkcaritrazravaNAmRtaughamannAzaye bhUbhuji sAnuje'pi // 10 // punarmunIndurnijagAda rAjanbhUtIrthayAtrAsu mayi pravRtte / idaM madIyena mukhena pArthaH kRtapraNAmastava saMdideza // 11 // __(yugmam) 1. 'cUlAcala' ka-kha. 2. imau zloko kevalaM ka-pustaka eva dRzyete. Aho! Shrutgyanam . Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 kAvyamAlA / saMvatsaraiH paJcabhirutprapaJcaya divyAstracakraM critendrkaaryH| zvetAdrimaulau bhavadajhipajhe rolambayiSyAmi zirojarAjIH // 12 // tasminniti vyaktagiri pramodaM prapadya pRthvIpatirityuvAca / tvayA kariSye saha tIrthayAtrAM prasIda sIdantu mamAghasaMghAH // 13 // zrIlomazenAnumate mate'sminvRddhaM janaM kAmyakato nivartya / sthitarUyahaM parvatanAradAdikathAbhiradveSahRdeSa pArthaH // 54 // nRpo'nvahaM vartmani lomazena dhaumyena cAdiSTaviziSTatattvaH / cacAla pUrvI prati mArgazIrSIvirAmapuSpodayavAsare'sau // 55 // sa snAnadAnArcitavizvatIrthaH pArthaH pathA naimiSakAnanasya / sodrekagaGgAyamunAmbusekaM prayAgamAgaHkSayadakSamAgAt // 16 // mahAnadImAjamayaM gayAdrimagAtpavitraM zirasA gayasya / abdastadA grISmajayena garnanvibhUSayAmAsa nebhontarAlam // 17 // dhaumyo'tha pArtha nijagAda dhA na yujyate pArthiva tIrthayAtrA / varSAsu varSAmbuvazaprabhUtAvirbhUtajIvAkulabhUtalAsu // 18 // kSmApAla kAlaH punareSa ramyaH sthAnasthitAnAM na tu yAtrikANAm / dRkprItikRddazyasamastavastujambAlajAlAmbukarAlavatmA // 59 // tathA hi pazyAbdamRdaGganAdainRtyanti nUnaM nRpa dikpuraMdhyaH / AsAmatazcaJcalaratnabhUSAvibhAnimA bhAtyaciraprabhAsau // 6 // aurvAgnikIlA niyataM payodheH samaM payobhiH papire payodaiH / etAstadeteSu taDidvitAnacchalAjvalantyujjvaladigvibhAgAH // 61 // uttejyate manmathasainikAstragaNo'bdazANeSu taDinmiSeNa / tasyAH sphuliGgairiva pazya piGgairadyoti khadyotakulaizcaladbhiH // 62 // patidyutInAM pihitaH payodaistatkAntayastadivi tdviyuktaaH| bhramanti mUrchanti patanti vAtavIcIcalannIparajo'padezAt // 63 // 1. 'pauSodaya' kha. 2. 'gayAntarAlaM' kha. 3. 'dharmayAtrA' kha. 4. 'uttejite manmathasainikAstragaNe kha. Aho! Shrutgyanam Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3vanaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 183 jitvA davAgnInijadharmaputradrumadruhaH pazya mudAmbudAnAm / garjATTahAsairhasatAM lasanti dantA ivaitA dhavalA balAkAH // 14 // nAyaM payodo'rjuna eSa nIladyutirdivo'bhyeti tdditkiriittii| dhArApadezAnnRpa darzayaMstebhyasteSupAtAnkalitendracApaH // 15 // nirIkSya nIrANi patanti garbhAdhAnasya bIjAni bhujaGgamInAm / vibhAvya saMbhAvisubhikSamete nadanti nRtyanti ca nIlakaNThAH / / 66 // sujAtibhAjaH samayasya rAjannamuSya putrIH sarito rasADhyAH / samudvahantastrapayA mahAntaH payodhayaH saMprati saMkucanti // 17 // viyoginIhRddaladAraNAya dadhAti kAmaH krakacAnnikAmam / utkaNThakAnyAgatabhRGgasaGganIlasphuTatketakakaitavena // 68 // gUDhAGyaH paGkaparamparAsu zyAmAH svarAmAvirahAtiduHkhaiH / phUtkAriNo mArgavazena vakraM sarpanti sarpA iva pazya pAnthAH // 69 // kRtAM payodaiH saritaM smarAjJArekhAmivollacitumapyazaktAH / prANAnparityAjayituM nadadbhirdhatA ivaite pathi pArtha pAnthAH // 70 // pAnthasya duHkhaM nailinasya nAzaM jalasya mAlinyaminasya lopam / pazyAma mA meti vizuddhapakSAH prAgeva jagmurnupa rAjahaMsAH // 71 // supto'dhunA viSNuritIva tIvramayUkhapIyUSamayUkhabimbe / tallocane rocayato na rocizcayena vizvaM timirAtametat / / 72 // sa vizvanAthaH svapiti sma pArtha tIrthAni sarvANyapi yanmayAni / ihaiva tatsaMprati tiSTha tasminvidrANanidre kuru tIrthayAtrAm // 73 // ityuktibhidhaumyapurohitasya nRpazcaturmAsamuvAsa tatra / maThe dvijAsyAdazRNoca vRttaM rAjarSirAjasya gayasya vizvam // 74 / / [karNAnujaH puNyatamAni pazyandevarSirAjarSisamAzritAni / tIrthAnyatho vittavizAradena zrIlomazenAbhidadhe'rthavijJaH // 75 // 1. 'utkaNThakA' ka-kha. 2. 'nilayasya' kha. 3. 'hanta' kha. 4. dhanuzcihnAntargatAH 75-101 zlokAH kevalaM ka-pustakAdhAreNa likhitAH. Aho! Shrutgyanam Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| atrAzramaM pazya kahoDanASTAvakrasya yo garbhagato'pi paiJyam / sarvatriyAmAdhyayanaM niSedhanvakratvamApAtha pituH prakopAt // 76 // bandIkRtaM khaM janakaM nizamya bAlo'pi vAde mithilezayajJe / pravizya yajJAyatanaM pravAdairbandi nijagrAha vivAdadakSam // 77 // athAzramaM puNyatamaM prapazya kaunteya raibhyasya sahAnunazca / purA bharadvAjasutaM yavakrI jJAtvAmaratvaM bhavituM tapaHstham / / 78 // zakrastadetya dvijaveSadhArI cikSepa reNuM suranimnagAyAm / kimetadityAlapataM(2) maharSi setuM vidhe(dhA)mIti jagAda vaacm||79|| (yugmam) naiSA manISA tava vipra sAdhvI prAhetivAci sa munau surezaH / tathaiva jAnIhyamaratvavAJchAM varAnatho'nyA~stvamato vRNISva // 80 // kAmAnbahUnvAsavato'bhigamya nivedayAmAsa pituH purastAt / raibhyAcca pitrAbhihito yavakrI zaGkayaM sadA vatsa mhrssito'smaat||81|| athaikadA raimyavadhU yavakrIradharSayatkAmavazaMvadAtmA / kRtyA prayuktArthavidA jaghAna raimyena nAsAditarakSaNaM tam // 82 // jJAtvA bharadvAjamuniH sutAntaM raibhyaM zazApAtha viveza vahnim / parAvasU raibhyasuto gRhe'gAjaghAna tAtaM mRgadhInizAnte // 83 // arcAvasuM bhrAtaramAha kaSTI sudyumnabhUpasya makhasthametya / / tAtAntako'haM munizApanunno jAtastvayAghAcca vimocanIyaH // 84 // jyeSThaM pade sve vinivezya tIrthasnAnairgatAgho'grajamAcakAra / bhUyo makhakSmAgata eva viprairdhAtrA niSiddho guruhetyudIrya // 85 // acIvasurtIturaghaM prajalpanvaraiH surendraadibhircito'sau| vatre bharadvAjaRSeH sa sUnoH pituzca raibhyasya ca jIvitavyam // 86 // arcAvasoH puNyacayena jAtA labdhAsavo'mI munayastrayo'tra / raibhyAlaye'to japadAnahomairjano janusthaM kaluSaM jahAti // 87 // niketanaM pazyata kApileyaM yato nidagdhAH sagarasya putraaH| gaGgAM samAnIya bhagIrathena vaMzyena nItA haripAdapadmam // 8 // . Aho! Shrutgyanam Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3vanaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 185 uzInarasyAzramamatra tasya dattvAmiSaM svaM zaraNAgataM yH| vahiM kapotAkRtinaM rarakSa zakrAya zyenAdRtamAyinetha // 89 // eNyA vibhANDAcyutavIryamattaM tasyAmRSizRGga iti prayajJe / nItaH svadeze'psarasA vilobhya vRSTyArthinA lomapadena rAjJA // 90 // putrI pradattA RSaye nRpeNa bhIto maruttvAnvitatAna vRSTim / tasyoTanaM pazya tamovibhUteH ziSyavRtaM cAdhyayanapragalbhaiH // 91 // athAgato'sau cyavanAzramAnte zrIlomazenAjagade pRthAbhUH / purA sukanyAsya munezca netraM saryAtiputrIrabhidatkuzena // 92 // maharSaye'mai pradadau sukanyAM prasAdya saryAtiragAdagAre / nAsatyadasau(?) hradamAvigAhya cakrAta(?) enaM nijarUpasAmyam // 13 // tAbhyAmadAdadhvaradevabhAgaM tuSTo munirmanyuvatA pranunnam / jighAMsukAmena puraMdareNa patatsu kuNThaM kulizaM vijigye // 94 // vilokayanAM vasati supuNyAM mAMdhAtRrAjarSivarasya dhArme / putreSTisaMbhUtajalAtipAnatAtAGgasaMbhedavinirgatasya // 95 // tAM yajJabhUmi vraja somakasya rAjJo'tha yasyAM sutamAnihatya / ekaM sutAnprApa bahUnsa yajJe yo yAjakaM khaM nirayAdarakSat // 96 // athAparaM kaurava kumbhayonerilAzramaM viddhi samAgame'sya / payAMsi kAluSyamapi tyajanti zucirnaraH syAca kimatra citram // 97 // vidhAya vAtApimajAkRtiM khaM putraM vipacya dvijapuMgavebhyaH / abhojayaccelvaladevavairiH kukSi vinirbhidya tathaiti sAsuH // 98 // ajArivAtApiranena so'pi vindhyasya bhAsvadgatirodhabuddheH / vRddhiH surezAdibhirArthatena bhUyo'gamacchadmagirA niSiddhAH // 99 // suraiviraJciprahitairdadhIcevidhAya vajaM bahu yAcitasya / / khaNDAsthinA durjayakAlikeyA vinAzitA vajradhareNa pUrvam // 10 // lInA bhayAtkecana sindhurAje tadArthino'sAvapibatpayodhim / nItA vinAzaM ripavo'pi devairevaMvidhaH kumbhabhavo maharSiH // 101 // 24 Aho! Shrutgyanam Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 kAvyamAlA | pazyannagastyAzramadurnayAditIrthAnyatho pArthivapuMgavo'sau / purAtanAnAM caritAni zRNvaJjagAma gaGgAnvitasAgarAya // 102 // tasminkRtI paJcanadIzateSu snAto gataH puNyakalaH kaliGgAn / advaitadhI vaitaraNI sravantImuttIrya tene pitRtarpaNAni // 103 // utpannamatrAkhilalokavRttavilokanajJAMnamamuSya rAjJaH / tathAzRNotSaSThisahasragavyUtyantargatAnAM yaminAM japaM saH // 104 // [teto mahendrAdvigataH sabandhU rAmAzramAlokanacittavRttiH / salomazo bhUpatisatkRtenAkRtAtraNenAbhidadhe narendraH // 105 // yo jIvayanmAtaramAzu hatvA bhUpAlabhUtyA hRtayogadharmAm / Adeza bhaGgakudhatAtazApanaSTAMzca bandhUJjanakapraNunnaH // 106 // yaH kArtavIryaM ca kathAvazeSaM tAtAntakaM gobhavaduHkhataptam / athAkarotpArthivavaMzadAhaM so'pyAgamiSyatyacireNa rAmaH // 107 // ] dAnaM dadbhArgava saMgamAya girA munIndorakRtavraNasya / atha sthitaH kazyapavedikAyAM caturdazIM yAvadasau narezaH // 108 // natvAtha bhAsvanmahasaM mahendraM mahAdrimaulau bhRgunandanarSim / kSoNIzamukhyo dizi dakSiNasyAM pArikSitIM nAma nadIM jagAma // 109 // godAvarIsnAnarvairIkRtazrIragastyatIrthe draviDeSu natvA / parAkramaM zakrasutasya nArItIrtheSu matvA sa yayau prabhAsam // 110 // AnandasaMvAda vizAradAbhyAM rAmAcyutAbhyAM paripUjitena / tatra sthitaM bhUmibhujA samIrapayobhujA dvAdazavAsarANi // 111 // tato vidarbheSu gataH sa tene snAnaM payoSNIsaritaH payobhiH | tatra sthitaH zakrasahAsanasthaM jJAnena dRSTvAnuja unmado'bhUt // 112 // AnanaM drupadarAjasutAyAH sarvatIrtha vihitastrapanAyAH / yaighaloki kamalaiH kva tadeSAM prItaye bhavatu zItamarIciH // 113 // 1. 'durNayA' ka kha 2. dhanuzcihAntargatazlokAH kha-ga-pustakayorna santi 3. 'pa risrutaM' ga. 4. 'karI' ga. 5. 'yadyaloki' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / dadatpratipadaM mudA dvijajanAya dAnAnyayaM nayaM ca janayaJjanairjagati dharmavIrottamaH / upAsya parito'pyudakkakubhi sarvatIrthAvalIH subAhupuramAsadattadanu medinIkAmukaH // 114 // iti zrIjinadattasUriziSya zrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke AraNyake parvaNi tIrthopAsano nAma prathamaH sargaH / dvitIyaH sargaH / kanInikIbhavandhyAnadRzi darzayatAM satAm / saMsArapArAvArasya pAraM pArAzaro muniH // 1 // [AsasAdAmbikeyasya sabhAM vaicitriNArcitaH / vyAsaH pRSTaH pRthAputravRttajijJAsunAvadat // 2 // pANDavAnAM priyo viSNuhareH priyatamA ime / yuSmAbhirviditaM sarvaM kRSNAyAzvIrakarSaNe || 3 || zipiviSTabhavA viSNoH karAgrakSatajA vanam / dhRtacIrAJcalena srAksatsu svIyeSu hAkarot // 4 // vicAryaitadvicitrANi samakSaM sarvabhUbhujAm / vAsAMsyApUri kRSNena kRSNAyAstantu saMkhyayA // 1 // kena jeyo'rjunaH saMkhye divyAstrakRtasAdhanaH / prAyeNApyasuhA bhogI kiM punarviSapAnataH || 6 ||] vyAsAdAsAdya tatkarNaviSaM pArthakathAmiSam / dinAni tAni gAndhArIjAnirduHkhAdavAhayat // 7 // tatazcaraNacAreNa vaicitritanayAstu te / parimuktarathAyuktaM celurbhUbhRdvibhuM prati // 8 // bhUdharAdhipavibhAnibhAlanottAlabhAlatalalambi locanam / lomazastadanu somavaMzajaM cittavallabhamabhASata kSiteH // 9 // 187 1. 'vIro manaH' ka kha 2. dhanuzcihAntargatapAThaH kha-ga-pustakayo buTitaH 3. 'kathAnakam' khaga. Aho ! Shrutgyanam Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 kAvyamAlA | zailAdhipo'yamiha rAjyamapAsya pANDustasthau ciraM tava pitA mRgayAviraktaH / tatklRptanirbharatapaH prabhavairyazobhiH zubhAti purasya himAMzuzuddham // 10 // dhruvamavanidharAdataH pituH svA tkimapi vazIkaraNauSadhaM gRhItvA / aharata vapurardhameva gaurI padamadhita dhunI tu mUrdhni zaMbhoH // 11 // nRpAlabAlazciramadribhartuH koDe'sya vikrIDitavAnyatastvam / tazvadviyogairiva tApito'yaM prAleyajAlAni tanau tanoti // 12 // mUlasrutairdRkzrutivizvagarbhe pratyantazailaprabhavairbhuvo'ntaH / zirazrayutairasya himAMzupUrairantarmarudvezma raraGga gaGgA // 13 // grISme divAkarakaraprakarArditAnAM madhyaM dineSu nRpakiMkaradampatInAm / asmingalattuhina bindukadambakAni dhArAgrahazriyamayanti guhAgRhANi // 14 // tapasi dRDhataro dadhAti mUrdhnA vibudhamaNInvahati kSamAM samantAt / dharaNidhara bhavantamityavazyaM suhRdamivekSitumeSa nityamUrdhvaH // 15 // helAvilambitahiraNmayaratnazRGgAH zRGgArabhAsurarucaH sahakArikAntAH / kAntArabhUvasatayo'tra caranti sAraM sAraGgacaJcaladRzo marutAM mahelAH || 16 || rainAvalIrucicayena mitho'pyalakSyAvekatravAsarasikAviha hastisiMhau / 1. 'vekSita' ka. 20 'mUrdhnaH' ka. 3. 'ratnAvanI' kha-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / jAnantu mugvahRdayA iti kiM nu vedmi tAdRktapodhanatapaH prabhavaM prabhAvam // 17 // bahukAsAraH sAraH sArasvatavAribhirmahAneSaH / nijakAntAraM tAraM tAraM vahati vrajaM marutAm // 18 // uttIrya tUrNataramaGkataTAttaTinyaH petuH sutA iva gireriha pAdapIThe | tallabdharatnacayabhUSaNabhArabhAjo gacchanti vistRtarasAdapi taM payodhim // 19 // vizvakazatruzaraNAgatamandhakAraM saMrakSya bhAnumati vIkSaNabhAji zailaH / bhrAntvA dinaM gatavatIha guhAgRhAnta rAkRSya muJcati nizi jvalitauSadhIkaH // 20 // bhAtyeSa merurucirospi nameruzobhI kRtsnAmilAmapi vahannenilAbhirAmaH / savyAlabAlamapi candanapAdapAnAM naivyAlavAlamabhito vahate samUham // 21 // vainasyAntarlasatpatraratibhUtarucAruNaH / suraughaH strIsakho ratnairatibhUtarucAruNaH // 22 // vanyebhaprakarakarAgrabhagnavaMza prAgbhAraprabhavanavIna mauktiko'yam | kAntAraprasavaparAgapiGgamUrtinakSatrAvalivRtameruvadvibhAti // 23 // bhittvA bhittvA kuvalayadalazyAmabhAsaH sazabdAnabdAnasmingurutara zilAsaGgasaMpIDitAGgaH / - 189 1. namerubhirvRkSaiH. 2. anilena vAyunA 3. navyamAlavAlam, iti virodhaparihAra:; naJsamAsena virodhaH 4. 'khelatyantarvanasyAsmin' kha ga. 5. 'zrIsakho' ga; 'zrImukho' kha. 6. 'stasmiMstasmin' kha 7. 'taru' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 kaavymaalaa| sAraGgANAmadhipatirapi pratyahaM hanti jAtaM ___ mAtaGgAnAM na hi gururavaM saMnidhAvapyazaGkam // 24 // keripariNatadantAbhyAsasaMbhagnazRGga cyutamaNicayamizrarasya pUrairnadInAm / api mRgamRganAbhibhrAjamAnAntarAlai rudadhirajani ratnasthAnakaM mecakazca // 25 // dhUmAyamAna iva lolapayodajAlaiH kIlAnuviddha iva ratnazikhAsamUhaiH / sphArasphuliGga iva kAntipizaGgapakSi. vyUhairayaM viyadudanvati vADavAgniH // 26 // asminmahIbhRti mahAkaTakAbhirAme __ tuGgA vibhAnti zikharAH kila dhIravIrAH / maulisthitadrumamiSeNa dhRtAtapatrAH krIDadbhujaGgakapaTapracalatkRpANAH // 27 // goprasaGgojjvalacchAyo haricchaviparicchadaH / eSa bhUmIdhairo bhAti jagatritayavastuvat // 28 // (anantArtho'yaM zlokaH) lasannIlagrAvacchavibharavinIle'mbaratale sadA varSAharSAdiha taTavaneSu kSitibhRtaH / samIraprAmbhAraprahatanipatannirjharakaNai mayUrA nRtyanti sphurati paritazcAtakacayaH // 29 // cUlAcaJcanmaNigaNavibhAkRSTakodaNDakeliH kriiddaalolsphurdurutddidmbhdmbholishobhii| kAlenAbdacchalanavarbhavatpakSapakSo'yamadri jaitraM zatru harimiva parAjitya jagrAha zastre // 30 // 1. 'pariNatakaridantA' kha. 2. 'ziraH' ga. 3. 'dhavoM ka. 4. 'bhavatyakSyadakSo' kha. Aho! Shrutgyanam Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / prAcImaJcati caNDarociSi ciraM prApte pratIcIM prati prAtaH zItakare karairubhayato gAGgeyabhaGgojjvalaH / haimaM kuNDalamekataH kalayataH kApAlamapyanyato bhUtezasya vadhUvibhaktavapuSaH saiSa zriyaM puSyati // 31 // tvadvandhubandhuratapovazadarzitAtmA jAmAtRsaMgamasukhAni cirAdevApa / abhyApatantamayamityadhunA bhavantaM lolAbhirAhvayati zAkhizikhAGgulIbhiH // 32 // iti lomazoktibhirayaM nRpatiH kutukI vilokayitumenamagam / akRta drutAmapi gati bata yAM zradadhAyi sApi varalApatibhiH // 33 // purazcaradbhImapadAntaghAtasamIkRtorusthaipuTopalena / pathArurohAtha dharAdharaM taM gharAghavo'nyairanugamyamAnaH // 34 // gandhamAdanavanAntayAyino vAyuvardhitarajo'mbuvRSTijam / ghnanti vighnagakuJja puJjitA dhyAnazuddhazucicetasaH sma te // 35 // Akule dvijakule pathi vadhvAM pAtabhAji nakulena dhRtAyAm 1 asmaracca manasAtha marudbhUrAjagAma ca ghaTotkacavIraH // 36 // vyomAGgaNAgrasara lomazadarzitena mArgeNa meghaparirabdhataDillatAbhAH / UDhA ghaTotkaca camUsubhaToccayena zailendramUrdhani yayurvadarIvanaM te // 37 // patibhyo nirvizeSAyAH kRSNAyAH sukhaduHkhayoH / satyAH snAnena gaGgA svaM tatra puNyamamanyata // 38 // kRSNA tatra kRtAnalpAkalpA vindusarombujaiH / mudA mukurayAmAsa kailAsasya gireH zilA // 39 // 191 1. 'paraM' kha. 2. 'davApya' kha. 3. 'svapuTo' kha-ga. 4. 'matha' kha-ga. 3. 'vanA - ntam' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 kaavymaalaa| saptame'hani kailAzataTe svamukhabimbavat / pUrvottaramurutkRSTa kRSNA hemAjamaikSata // 40 // abjAni mahyamIDeMzi yaccheti preritastayA / mArutiH pitRbhaktyeva marutaH saMmukho'calat // 41 // gandhamAdanamAruhya muhyadgandharvaguhyakam / sazaGkhanAdaM nAdaM sa cake cakitadiggajam // 42 // vasanniha vane hemakadalIkhaNDamaNDane / tavAnajAgraduttAnasaMbhramo hanumAnabhUt / / 43 // puMcchAsphoTena sa paviprahAraM smArayangirim / uttasthau kumbhakarNAdInnAkasthAnapi kampayan // 44 // mattvA yAntamatha jJAnAdvAndhavaM gAndhavAhinA / tasthau tasya priyaM kartuM saMkaTe pathi suptavat // 45 // khinno bhImastu saMrambhAddhemarambhAvanAdhvani / kvApi tApaM sarasyaujjhatpAnasnAnavipendravat // 46 // gacchanpuraH kapIndraM tamatha ruddhamahApatham / sa hemAdrimivAdrIndraM sevAyAtamalokata // 17 // apasarpatvasau mArgAditi mArutirunnadan / tUrNa ghUrNanpatanmuhyanklIvajIvamagaM vyadhAt / / 48 // athonmIlya dRzau kiMcitkicidAkuJcaya kandharAm / mandaM mandamivovAca vAnaro'yaM naroktibhiH // 49 / / mahAtmana ivAkArastavAcArastu nIcavat / yathA vRthA vyathApAtraM jIvAJjanayasi svanaiH // 50 // nidrAguNakSaNakSINarogAbhogapRthuvyatham / kiM mAM jAgarayanmUDha kRtavAnsukRtaM bhavAn // 11 // 1. 'pucchacchoTena' kha; 'pucchAcchoTena' ga. 2. 'tasthoM' kha-ga. 3. 'suptavAn' ka. 4. 'stava vAca' ka. 5. 'rogabhoga' kha-ga. 6. 'mahatU' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva - 2 sargaH ] bAlabhAratam / martyo'syamartyadezo'yaM nivartasva kiMmatra te / sukhaM nidrAM karomyeSa sukhaM jIvantu jantavaH // 92 // nijaM kulaM ca kArye ca prathayitvA pRthAsutaH / yayAce vairimanthAnaH panthAnamatha vAnaram // 53 // Uce kapirapi khAtmajJAnAccenmAM na laGghase | tadgaccha pucchamutkSipya rugNo'haM calanAkSamaH // 54 // nAtmavAMllaGghanIyaH syAdasya pucchamudasya tat / ito yAmIti bhImastadutkSemakarotkarau // 11 // akSamaH sa tadutkSeptumahaM dRSTo'smi kenacit / iti dikSu kSipannakSi kapinA tena bhASitaH // 56 // lejjathA mAsma sAmIre yadahaM bhavadagrajaH / vetsa tvaddarzanotkaNThI prAptaH zrIrAmakiMkaraH // 57 // athAnandaparispandasyandamAnasvamAnasaH / kAriH zirasi nyasya pANI vANImimAM jagau // 18 // mAyAlaghumapi prekSya tvAM prIto'smi dRDhaM prabho / atiprINaya mAmabdhijayograsphUrtimUrtibhRt // 19 // kalpAntakramavardhitAnalabhayabhrAntadyusaddAnavaM rukmacchainnaziraH kirITatilakagrIvAmaNidyomaNi / rAmastomazikhAtikharvitanagaM niHsIma bhImastadApAturakAtareNa manasA tadvardhamAnaM vapuH // 60 // nAsAzvAsavazodarAgata muhuryAtoDujAto mukha zvAsavyAsa lonnatakSitidhRtivyagroragagrAmaNIH / aGgavyAptisamAptasaptabhuvano nAkSNApi vakSa yuta svedArNaH kaNavarNamarNavamasAvaikSiSTa ki laGghatAm // 61 // tatpucchAhatinimnabhUtalapathaM pAthobhavannimnagA stacchvAsA jaladhergatairita itorNobhizca saptArNavAH / 1. 'lajjatAM' ga. 2. 'vane' kha. 3. 'chatra' ka- kha. 4. 'talo' ka. 5. 'varNyatAM' ga. 25 Aho ! Shrutgyanam 193 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 kaavymaalaa| tatphUtkArabalAttadA sphuTitavatyadrIndravRnde guhA viddhe vyomani tattanUruhamukhaizchidrANi kakSacchalAt // 12 // kRtaM tattejobhiH kimapi rathapRSThe prasRmaraM svabimbasya chAyAvalayamavalokya dyutipatiH / trasanrAhubhrAntyA samupahasito dUragatinA mRgAGkeNa svAbhiH saha sahacarIbhiH khalu tadA // 63 // karNanAsAnanacchidraiH paJcagrAsIkRtAmbaraH / sa babhau brahmacArIndraH kapIndro mehatAM mude // 64 // adarzi darzanIyaM te rUpaM kapikulottama / bhAti yadvarNane dInA munInAmapi kApi vAk // 65 // mAnahInastavAkAraprAsAdaH vardhanIdhvajaH / tamekAdazarudra drAgmuJca caJca satAM hRdi // 66 // kaunteyamiti jalpantaM drAgalpitavapuH kapiH / AliliGga ca sAnandabASpo mUrdhni cucumba ca // 67 // Uce ca tvamabhIto madrUpaM bhItendramaikSathAH / uttAraNIyamAtmAnaM tvaddhairyasyoda'dhermudA // 68 // adyApi siMhanAdaste mannAdena vimizritaH / bhavitA vairimarmAvidviSaliptazaro yathA // 19 // svayaM raNakSaNe sphUrjannarjunasyandanadhvaje / kariSye bADhaphUtkArairgatabodhAnvirodhinaH // 70 // ityuktvAsminnadRzyatvaM hanUmati gate sati / bhImasyAbhUttadA duHkhamodarasasaMkaraH // 71 // tato nizAtadhIH zAtakumbharambhAvanAvanau / hemapadmanadIyogi so'gAtsaugandhikaM vanam // 72 // 1. 'tadbhukkAra' kha; 'tadutkAra' ga. 2. 'marutAM' ga. 3. 'sAg' ka. 4. 'tvavIryasyA' ga. 5. 'dadhe mudA' ga. 6. 'bUkkArai' kha; 'bUtkAra' ga. 7. 'svamodarasa' kha. Aho! Shrutgyanam Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3vanaparva-2sargaH] bAlabhAratam / tatrailavilazailAgravananirjharasaMbhavAm / suvarNapadminI rakSorakSitAmayamaikSata // 73 // tasyAM padmAni kAntAsyazrIsadmAni nirIkSya saH / priyAmanoratho'pUri mayetyutpulako'bhavat // 74 // bhaviSyadvallabhApANisparzAtpulakite kare / bhImo'jinIM sa jagrAha rakSArakSaHkSayakSamaH // 75 // miladbhiH palabhugyodhairarodhi krodhibhiH punaH / udyadbhirviyadagraM sa mazakairiva kuJjaraH // 76 // ugrabhramitvarATopacakrAkAraviDambinIm / sa gadAM bhrAmayAmAsa mUrdhni daityabhayaMkarIm // 77 // tasminyAti tadA tenuH zilAvarSANi rAkSasAH / tAnyasminnapatankAntAmuktalIlAravindavat // 78 // athotpAteSu jAteSu kRSNAdiSTena vartmanA / rAjA ghaTotkacavyUDhastatrAgAtsaparicchadaH // 79 // 'vibodhya dveSirakSAMsi bhImaM bhUmipatiH svayam / samAzliSyannasaMtaptaM cakre rvimivaambudH|| 80 // kalyANakadalIkhaNDacArutAmohitAstataH / tatraivAsthuramI rAjyasaMpadyapi nirAdarAH // 81 // zaMsanbhAskaraziSyaM khaM jaTAzAlI jaTAsuraH / vipraveSI chalAnveSI tamupetyeha tasthivAn // 82 // ghaTotkacAnvite bhIme mRgayAyAM gate'nyadA / . bhujadvayaviyukteva reje yaudhiSThirI camUH // 83 // eNdhiSyanniva kopAgneH prAgghRtvAstrANi maayyaa| kssnne'sminpaannddvaankRssnnaayutaanyj| jaTAsuraH // 84 || 1. 'tAmabjinI' ga. 2. 'prabodhya' kha-ga. 3. 'vAtsu' kha. 4. 'edhiSyabhImakopAneH' kha. Aho! Shrutgyanam Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 kaavymaalaa| saMstambhitagatiM rAjJAmAdreyakSobhitaM ca tam / cakre yamapurIpAnthaM drutamanvetya mArutiH // 85 // amI punaH samAgatya naranArAyaNAzramam / zvetAzvadattasaMketAzcaturvarSImapUrayan // 86 // te mRgIkaNThakaNDUbhirmagArAtinakhAGkuram / tato'gamansamIpaM terAzramaM vRSaparvaNaH // 87 // sthitvA nRpo'tra saptAhaM satkRto vRssprvnnaa| bhAsvAniva sahasyAnte'calatpratyuttarAM dizam // 8 // tataH kirITisaMparkamanorathamivojjvalam / zvetAdrimArurohAhni caturthe pArthapArthivaH // 89 // atha gaurInavodvAhaprasannazivasevitam / te yayuH kRtameruzrIsAnandaM gandhamAdanam // 90 // kIroktibhannasaMdehe paThadbaTukamaNDale / maharSerASTisenasya tatra te tasthurAzrame // 91 // paJcavarNadalaiH puSpaiH samIraNasamIritaiH / kRSNAtha lobhitA bhImaM praiSIttadrahaNecchayA // 92 // athAdhiruhya zailAgramAlokyAgre'lakAM purIm / sa nAdakSobhitodanvadambuH kambumavAdayat // 93 // tadA tadAnanaM tAdRkkambucumbitavaibhavam / marAlabhrAjirAjIvabhramataH zizriye zriyA // 94 // truTyattArAtatistrasyadakozvastasya kambubhUH / nAdo vighaTamAnendukalAsaMdhiravardhata // 95 // nAdastatkambubhUrbhUbhRdvaihAnaddhapratisvanaH / dizi kvAsau babhUveti nizcikAya na kazcana // 96 // 1. 'zamipateH' ka-ga. 2. 'nandanaM' ga. 3. ayaM zlokaH kha-pustake truTitaH. 4 'guhodbhUta' ga. Aho! Shrutgyanam Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / tAsu pratidhvanatkambudhvAnacUlAsu bimbitaH / prIto bhImapriyAdezAtkoTimUrtirivAbhavat // 97 // hanUmannAda mizreNa siMhanAdena mohayan / gandharvAnpuSpapa itAM so'grahIdgandhamAdanAt // 98 // gandhamAdanavanAdhipAlakaH kopamApya maNimAnmahAbalaH / bhImadakSiNa kara vyathAkarakSiptazaktiramarairanUyata // 99 // svavyathA hataruceva bAhunA dakSiNena heThadakSiNena saH / citraguptakaramArjitAbhidhaM taM vyadhAdatha samIranandanaH // 100 // ArSTiSeNamunisadmani kRSNAM nyasya bandhubhirasAvatha vatre / Ayayau hatapalAdakuloktikrodhanaH sa dhanadaH pradhanAya // 101 // prekSya pANDavamapohya ca roSaM guhyakAdhipatiretadavocat / puNyamasti mayi nUnamupeto yatsvayaM tvamiha dharmatanUjaH // 102 // bhUcakrazakra mama kelibalAnyamUni nityaM kRtArthaya yathAsukhakhelanena / atraiva te nivasato madhusekameka mAsena dAsyati dRzostridazendrasUnuH // 103 // ityuktvA svapadaM gate sati dhanAdhIze dharAdhIzvaro bhImaM vIrarasaikanirmitamivAzliSya prazAntiM nayan / saMprAptaH punarASrSTiSeNasavidhermAsAvadhiM tanmaya dhyAno'yaM niravAhayaddhari sutaprekSAkSaNotkaNThitaH // 104 // iti zrIjinadattasUriziSya zrImadamaracandra viracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke AraNyake parvaNi himavadadhirohaNo nAma dvitIyaH sargaH / 197 tRtIyaH sargaH / sUtradhAra iva muktipuraikadvArabhAratakRtau kRtakRtyaH / zreyase'stu sa munirmahanIye svAtmadhAmani sukhena niSaNNaH // 1 // 1. 'hitaruSeva' kha-ga. 2. 'bahudAkSiNena' ka- kha. 3. 'krodhata:' ga. 4. 'virodha'kha. Aho ! Shrutgyanam Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 kaavymaalaa| zvetaparvatataTeSu sa khelannekadA nRpatiraikSata kAntim / dvAdazAmaNidIptisahasrI maNDitAmiva divaH prapatantIm // 2 // vyomakAlimapayodatamisrajyotiriGgiNamazItamayUkham / vizvavizvagazakyavilokaiH svaprabhAvavibhavaiH pidadhAnam // 3 // visphuliGganibhapiGgapataGgabhrAjamAnasaMvidhAM viyadabdhau / aurvahetipaTalImiva tAdRGgIlimacchalajalAni pibantIm // 4 // (vizeSakam) kiM kimetaditi nizcinute'sau yAvadagrabhuvi tAvadupetaH / dIptiliptajagadeSa mahendrasyandanastaDidiva drutamabhrAt // 5 // syandanAvanigateH samakAlaM vIkSya pAdapurato'tha luThantam / kRSNasarpamiva jetumarAtInpArthamAdita kareNa narendraH // 6 // saMmadAdatha hRdA parirabdhaH pArthivena cirameSa kirITI / kRSNayA punaranena samantAdAntareNa bhujadUragato'pi // 7 // mandacandanaraso virasenduzrIrmudhAkRtasudhApariNAmaH / ko'pi saMmadapaidAya tadAbhUtsodareSu paritaH parirambhaH // 8 // spRSTabhImacaraNaM ca yamAbhyAmAnataM ca purato viniviSTam / savyasAcinamatha kSitipAlaH pUjitaprahitamAtalirUce // 9 // asmadugratarapaJcaviyogI paJcavahnitapasA samasAdhi / / yattvayA kimapi paJcasamAbhiH tadvadArikaripaJcamukha drAk // 10 // aGgakAntiyamunAjalasaGgaH svadhunIkRtalasaddazanAMzuH / zekharAyitakarAmbujalakSmIrabhyadhAdatha surAdhipasUnuH // 11 // aniteyamajarA dhanuSi jyA varma vidviSadabhedyamalAbhi / zikSitA ca divi paJcadazAstrI tvatprasAdavazatastridazebhyaH // 12 // niSkapuSkaramayI mayi mAlA seyamullasadameyamadena / dIyate sma hariNAyamapAyavAtaghAtanapaTurmukuTazca // 13 // 1. 'vIra' kha. 2. 'saruciM' kha-ga. 3. 'madAya' ka-kha. Aho! Shrutgyanam Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / citrasenamamarezasabhAyA bhUSaNaM bharataputramupAsya / svIkRtaM bhuvanamohi mayorgItanairtanakalAyugalaM ca // 14 // te nivAtakavacA yudhi tisraH koTayaH surajito'mbudhikukSau / svIkRtendrarathasArathinAstrairjaghnire'dhipa bhavatpadikena // 19 // vyomacAriNi hiraNyapure'haM kAlikeyakapulomajadaityAn / acchidaM nihita pAzupatAstrodbhUtabhUripazubhiH smaraNAte // 16 // sA ratiH kvacidabhUnna punarme yAsti nAtha bhavadaGghriviloke / pArijAtamadhupasya kutaH syAtkarNikArakusume rasamodaiH // 17 // atracitramiha naH prathayetthaM taM pRthAprathamasUnurathoce / so'pi bhUpakutukAya vitene daivatAyudhazatAni tatAni // 18 // tatkSaNArjunabhujAgraniyuktodagrazastra visaraprasareNa / kiM kimadya bhaviteti jagadbhiH kSobhitAsurasuraiH pracakampe // 19 // antare'tra taralAmalamAlAkhedameduragatirdrutametya / zaMkaraH svayamudaJcitapANiH prANinAmabhayadaH prabhurUce // 20 // vatsa saMharatu saMharatu drAkzastramastu na bhavAnbhuvanAyai / bhAskaro yadi karoti tamisraM tatprakAzayatu lokamamuM kaH // 21 // daivatAyudhagaNo'yamarAtau kSipta eva kuzalAya na zUnye / kiM na tatkSaNamato yudhi mukto vADavAgnirabhihanti jaganti // 22 // taddhanuH pariharetyudito'pi sthANunA svayamasau harisUnuH / vIkSya dharmatanujasya mukhAbjaM tadgiraiva zamito'stramamuJcat // 23 // dhArminirmitanutau sasureze dRzyatAvirahite'tha maheze / te parasparasamAgamaharSotkarSato vanamahISu vilesuH // 24 // [taMtra dhInayanajena niyukto draupadI vihitabhojanayAme / AjagAma vipinestrikumAro bhojanArthamapi sAyutaziSyaH // 25 // 199 1. 'nartaka' ka. 2. 'nRpa' ga. 3. 'moha:' ga. 4. 'atra' ka. 5. koSTakAntargatA: zlokAH kha ga pustakayokhuTitAH. - Aho ! Shrutgyanam Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA | preSito munivarastapajena marjanArthamagamatsaha ziSyaiH / sAnujena maraNAya codyataM taM nirIkSya makhajA harimIDe // 26 // rakSitA sadasi dIrghatamasya paTTakUlada vibho mama lajjA / zApato munivarasya tathAdya pANDavAnava janArdana bhaktAn // 27 // AgataH kratubhavAM harirAha dehi me'nnamabale kSudhitAya / nAtha pAhi munizApabhayAnno bhojanAvadhiralaM mama sarvam // 28 // pAtralagnamapi zAka patramattamAdaravazena ninAya / 200 tRptimApa vasudevasutena mAyayAttavapuSA munisaGghaH // 29 // zaMkarAzamunimAnaya bhIma mityuvAca madhuhA vraja zIghram / annamoghabhayatoti tadAtte bhImato'pyacadRzo dizi jagmuH // 30 // Apadantamavibudhya murAriH kRSNayA saha tato'ci ( ? ) nRpeNa / svaM padaM prati gate'rjunasakhyAvAjagAma sa tadA bRhadadhaH // 31 // arcitaM vidhivadAsanasaMsthaM pArthivo'tha nijagAda yatIndram | nAsti kospi mama tulyadharitryAM luptarAjyavanavAsaviSAdI // 32 // bhUpatiM sa ca vihasya babhASe nArhasIti naraduHkhakalAyAH / dyUtanaSTavibhavo vanago'bhUdyeo nRpo vanitayA damayantyA // 33 // ekavastraparidhAnadampatI kAnane suSupaturnizithe tau / khaDgarUpadhara eva papAta krandanAya ca kaliH paridhAnam // 34 // nidritAM striyamapAsya vanAnte nirgato'tha vasanArdhadadhAnaH / vAsaso'rdhavigatA vanitA sA tAta gehamagamadbahuduHkhaiH // 35 // so'pi bhUpatanayo vanavaherdahyamAnavapuSaM pavanAzam / ujjahAra phaNinApyatha daSTaH prApa varNavikRtiM sahasaiva // 36 // prApsyasIti samaye nijarUpaM procyamAnanRpatirbhujagena / sArathitvamagamatsa subAhoH prApa kAlabahuto damayantIm // 37 // vAgvilAsavibhavairgatazokaM saMvidhAya tanayaM bRhadazve / AsasAda vipine zizirAntaH svaM niketanagate munimAnye // 38 // ] Aho ! Shrutgyanam Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / 3 tvAM niSevitumihAhamupetaH pANDunandanamidaM kila jalpan / kAnaneSu madhupImadhuroktirvyaktatAmatha tatAna vasantaH // 39 // nizcitaM madhudinaiH paritakSya svalpitAH ziziradIrgharajanyaH | talatAH patitatattanukhaNDAnIva rejuruDumaNDalapuSpAH // 40 // vRttavallivalayo mRdubhaGgI gItimAnmalayavAyunaTo'yam / mAninIjana viDambananAmno nATakAnmadayati sma jaganti // 41 // svaM kuTumbamaravindakadambaM luptapatramavalokya sakopaH / ardituM kila himAni himAdri pratyagAttaraNiruddharatejAH // 42 // kaH kSaNaH priyatamAnabhisatu dhyAyinImiti nitAntamasAdhvIm / kokilaH kila kuhUriti vAcA bhAvavidvijavaro nijagAda // 43 // vIkSitAsu saruSaM kuruvadhvA gandhamAdana vilAsaparAsu / svarvadhUSu vidhuvaMzabhavaistaiH prApi paJcazarapaJcazaratvam // 44 // yanmadhau taruNimaspRza kiMcitprauDhimAnamataniSTa dinazrIH / nirbharaM taraNireSa vizeSAttatkrudheva paritApamavApa || 49 // vApi gantari madhau kusumAlImaNDaleSu zithilIkRtabhAvAH / vallayaH zuzubhire virahAgnijvAlitA iva vipAkapizaGgayaH // 46 // ucchalajjaladhituGgataraGgadhvAnamaGgalamRdaGga ninAdaH / AyayAvatha vijitya vasantaM grISmabhUvibhurudaryamatejAH // 47 // grISmatApacakitaH kusumeSurbANapuSpamadhubhiH svagRhANi / siJcati sma hRdayAni vadhUnAmanyathA kathamimAni himAni // 48 // talapAtra nihitAni payAMsi zyAmameghamahiSI kulajAni / Apibadbhirabhito'pi vivasvannandanairiva dinaiH samavadhiM // 42 // adbhutamaNidIdhitibhItaiH kSmAM pravizya jagato'tha jalaughaiH / Azrito bilapathAnkhalu nAthaH pAthasAmiti dadhAtu samRddhim // 10 // pATalAvica kiladrumapuSpairarpitadyutini vallabhadattaiH / no zirISakusumaiH svasamAnazrIpuSi drupadajAvapuSi zrIH // 11 // 201 1. 'nRtta' ga. 2. 'namro' ga. 3. 'riti nitAntamasAdhvIH ' kha ga 4. 'vRddhim' kha. 5. 'yuSi' kha. 26 Aho ! Shrutgyanam Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 kAvyamAlA / candanadravabharairapi bhISmagrISmatApacakitairiva kAmam / sphItatatsamayazItaguNeSu strInanastanataTeSu vilese // 12 // taistadA jagadidaM zucijAtaiH paryatApi paritaH paritApaiH / no nizA vyalasadatra yathoDudyotacandanadharApi cirAya // 53 / / nUtanA divi tapAtyayabhUbhRdvATikeva taralA jailadAlI / abhyupetya tapabhUrivibhUtiM lumpati sma muhuruSNamarIcim // 14 // chAdyamAnamahasaM sahasArka vIkSya navyajaladairmuditeva / ullalAsa vasudhA navadabhairutpapAta payasA nadarAjiH // 55 // udyataM zucijayAya vayasyaM toyavAhamavalokya naeNTadbhiH / sphAritasphuTasadRkSazikhaNDaiH kSoNimaNDalamamaNDi mayUraiH // 16 // zyAmatAM vahatu vAri kaThoraM vaktumArkavibhavaM haratAM vaa| taddadau kimapi vAridharastu prINitAni bata yena jaganti // 17 // tairghanAghanaghaTAparighaTTaiH khaNDitasya divi caNDamarIceH / khaNDamaNDalamamaNDayadAzAmaNDalIM calatamomaNimUrtyA // 18 // dhUmayoniruditaH kRtavAsaM khaM pitAmahamaraNyamahISu / pAvakaM dalayati sma hahA dhigdurvivekamudayaM malinAnAm // 19 // pANDavairdupadajAvadanendujyotsnayA kRtatamaHzamaneSu / apradattajaladAmbulaveSu krIDitaM giriguhAntagRheSu // 6 // yUthikAkuTajaketakajAtInIpapuSpakRtapaJcazarazrIH / AtatAna makaradhvajavIraH sajatAM trijagatIvijayAya // 61 // vRSTito viramatApi kadAcittuSTaye'nusaratAM patagAnAm / ammucA mumucire jalalezAstuGgapAdapadaleSu galantaH // 12 // gandhalInamadhupairaruNatvaM dhArayadbhirabhito'pi zilIndhaiH / bhUSitA marakatopanamitrai ratnabhUSaNagaNairiva bhUmiH // 13 // 1. 'stathA' kha. 2. 'viyadAlI' ka. 3. 'mahasA' ka. 4. 'nadadbhiH ' ka. 5. 'sphura' ka. 6. 'va nayena' ka-kha. 7. 'kRpayA sa' kha. Aho! Shrutgyanam Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / dAtumannapaTalAnyuditAbda kalpanA jalamapi truTadebdheH / yajjagatyapi javAttadavApa zubhratAM zuciyazobhirivAsau // 64 // saMgatAmapativaddhanakAlaH kAnaneSu zaradaM parirabhya / tatkSaNAdapi palAyata zRNvanrAjahaMsajanitadhvanitAni // 61 // candra cAruvadanA dhRtabhAsvaddarpaNA suradhanurmukuTADhyA | haMsahArarucirA ca tadIyakkANanUpuravA zaradAgAt // 66 // puNyavAnahamanena samantAtpAyasIyasapadIti mudAbdhiH / udgate ghaTabhuvi sphuTamandaiH karSito'pi bhRzamucchrasati sma // 67 // locanairiva nimeSaviyuktairambujai rasabhRto bhRzamApa | eSyatAmamRgayanta vizuddhA mArgameva vizadacchadayUnAm // 68 // hanta bhAskarakarAgragatAnAM prAntare ciramapAM vireNa / zyAmatAM gatavataH kRzamUrteH kardamasya hRdayena vidIrNam // 69 // jIvitaiH kimu tataH samayo'sau sAhasAdiva deveSu patitvA / barhiNAM chadabharaiH padamApi cchatratAmupagatairnRpamUrdhni // 70 // prItinizcalamRgAH karalolatkaGkaNakaNapalAyitakIrAH / gItanRttavidhinaiva vitenuH pAlanAni navazAliSu gopyaH // 71 // sphAritAmRtakalAmRta kuNDenAGkitA gajavatI jagatIyam / mAdhurIguNadhurINaghRtekSuH kAsi kAsamahasA hasati sma // 72 // yadvanISu calakhaJjananetrA sarvataH zaradasau vilalAsa / tadbabhAra bhuvi tatpadalekhAvibhramaM sthalaruhotpalavIthI // 73 // SaTpado muhurayukchadapuSpaM sevate sma gajadAnasugandhi / zaGkitazravaNatAlanipAtastadvalAdapi calAdatibibhyat // 74 // bANapatranayane'sanapuSpasvarNadhAmani mukhe zarado'syAH / kuGkumastabakamaNDalalakSmIM bandhujIvakusumAni sabhIyuH // 75 // SaTpadosdharataile dayitAyAH saMpatannavajayeti vilolaH / paJcabhizcalakaraiH kuruvIraiH zakyate sma vinivArayituM na // 76 // 5. 203 1. 'dabdhiH ' ka. 2. 'vihareSu' kha ga 3. 'sa yaH' kha-ga. 4. 'hRdeSu' kha ga. 'dale' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 kaavymaalaa| jAnatI madhunidhAnasarojazrIrivAbhiraparAdhaparaM svam / utthite madhuvirodhini jAtA bhUribhIriva zaradgamanecchuH // 77 // yAminI gurutarAM ramaNInAM soSma ca stanayugaM tuhine'pi / kalpayannatha sahaHsamayo'bhUtkAminAM sukRtapAkavezena // 78 // cintayanhRdi japAmanuraktAM SaTpado'dhita padaM na phalinyAm / ro-reNumasitena sitAGgastadvane'bhramata saiSa tapasvI // 79 // bhAskaro'pi himarugNa iva dyoH samakoNapatha eva cacAra / vIkSya bhAnumiti bhAnumaNibhyaH pAvako'pi hi bahirna babhUva / / 80 // sma kriyAvahi parAbhavapAtraM mA himairahamayaM ca sametau / ityavApya hRdi mantramacAlItpAvakasya harite kharatejAH // 81 // indurambaratale'mbuni padmaM mlAnimApaturatIva tuSAraiH / etayoryutiraloki vilInA pANDavairdvapadanAmukha eva / / 82 // udyatena jagadeva mayedaM dUnamityanuzayIva sahasyaH / saMsmRtAgatatapaHsamayo'sau vArdhake sati parivrajati ma // 83 // anilalolalavaGgarajobharacchalasukomalakezalavAJcitaH / . zithilapadmapadaH ziziraH zizurnavasamudgatakundarado'bhavat // 84 // nizi khalu ghumaNiH phaNiviSTape vrajati taccirasaGgavazAdiva / udakamandhuSu tApaguNaM hime bhajati zailyamihAparathA tape // 85 // himabhayAduSasi sphuTamAtmanA DhuMdanalo vapurantaradIpyata / anani tajjanidhUmazikhA mukhe tanumatAmatibASpatatistadA // 86 // himaguNairajayajagadapyadaH samaya eSa kucau na tu yoSitAm / iti tayostanumAniva kuGkumastabakamUrtiradIpi mahAzikhI // 87 // zikhidhiyA kapibhirnavakRSNalAsamudayo'nupadaM paripuJjitaH / navamahIbhirapi sphuTakuGkumastabakavatkalitastuhinAgame // 8 // 1. 'taruNInAM' ga. 2. 'rasena' ka, 3. 'manda' ka. 4. 'yadanalo' kha. 5. 'sakhI' ga. 6. 'mahaH' ga. 7. 'vana' ga. Aho! Shrutgyanam Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vanaparva-4 sargaH] bAlabhAratam / 205 ahaha culligRheSu vadhUkaraprathitabhasmamahovasanA api / gurutarAmapi jAgrati yAminI hutabhujo'pi himaiH sma hutA iva // 89 // himabhayAnmadano'pi hasantikAmakRta sadmani padmazo hRdi / aparathA kathamUSma manoramaM priyasukhAya tadIyakucadvayam // 90 // draupadI himagirau zizirArtA vIkSya rAtriSu mahauSadhimAlAm / agniviSTaradhiyAbhipatantI paryahAsi dayitairanuvelam // 91 // himadagdhapuSpajanihetuvanItaruvallipaddhatiRtuH ziziraH / kusumAkarasya RtubharturathAgamanaM vibhAvya cakitazcalitaH // 92 // pAJcAlyA vAci puMskokilakalagiri tadromapatau zirISe tatkezAnte kalApicchadanamahasi tallocane khaJjarITe / taddhAsye rodhrapuSpollasitarajasi taddantapatau ca kunda___ stome ca prAptaharSeH kurubhiriti caturvarSikA tatra ninye // 93 // matvA cUtadinAdatho dazasamApUrti samApRcchaya taM zailendraM badarIvanAzramamahImAsAdya mAsaM sthitAH / uttIrNAstadataH subAhunagaranyastAngRhItvA rathA nbhaimI preSya ca yAmunAcalataTIM te paJcavIrA yayuH // 94 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke AraNyake parvaNi arjunasamAgamo nAma tRtIyaH sargaH / caturthaH sargaH / dRzorAdhAya yatkAyakAntisiddhAJjanaM janaH / drAstrilokIvilokI syAttaM seve kRSNayoginam // 1 // mitho lIlAmitajyotsnAlasatkusumasaMpadam / khelaiH saphalatAM ninyuste yAmunavanAvalim // 2 // tatra teSu talaM prApya tanvAneSu mithaH kathAH / kRtArtha menire dhAma mahauSadhyo nijaM nizi // 3 // 1. 'dRzAM' ga. 2. 'chadamahasi ca' ga. Aho! Shrutgyanam Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 kaavymaalaa| AhUya nUpurArAvaiH zikSayantIva tadrAi / kRSNAlIlAgatistatra marAlInAmabhUdguruH // 4 // kRSNAlIloktimAkarNya madhurAM vanadevatAH / udyanmadhudhiyA tatra sadApuH saMbhramAnmudam // 5 // RtUpayuktapuSpasragvatI tatra kRtA priyaiH / alaMcakAra kAntAraM kRSNA vallIva jaGgamA // 6 // iha tairvihitAnekavinodairindunandanaiH / ityekAdazamutkarSavadbhirvarSamanIyata // 7 // mRgayAyai gato'nyedhurmahAkAyamalokayat / kiMcidkodaraH kAkodaraM kandaragaM gireH // 8 // kInAzanAgarIlohaprAkArAkAravigraham / yayau taM nikaSA bhImaH kutUhalitakautukaH // 9 // dazamadvAranirdhUtakrodhAnalasadRGmaNiH / so'pyadhAvata duHprekSyaH prekSya bhImaM bhujaGgamaH // 10 // mukhodarasphuratkAladoHkalparasanAyugam / taM hantumudgadabhujaH krudhA bhImo'pyadhAvata // 11 // tatphUtkRnmArutenaiva pAtitA mArutergadA / dviSadvartI dviSavRtti svajano'pi hi gacchati // 12 // dordaNDenaiva saMhatu pravRtto'tha vRkodaraH / ApAdakaNThamAveSTi svena bhogena bhoginA // 13 // mahAbalayujAnena baddho dhunvanbalAdvapuH / mahAbalasuto'pyeSa nAsInnirgantumIzvaraH // 14 // athotpAtairihAyAto bhImaM bhoginiyantritam / dharmasUsRtyusarvAGgAliGgitAGgamivaikSata // 15 // bhogimallaH ka bhImainatko'pyayaM kopitaH purA / dhyAtvetyUce nRpo nAgaM kastvaM baddhastathaiSa kim // 16 // 1. 'malokata' ga.2. 'rmRti' kha-ga. 3. bhogI mallaH kva bhImaistat' kha; 'bhImaitat'ga, 4. 'suraH'kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vanaparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / sarIsRpo nRpottaMsamathoce martyabhASayA / mahIbhuja bhujaGgo'hametadvananiketanaH // 17 // jIvAH sarve'pi madbhakSyaM tAnnighnannAparAdhavAn / baddho mayaiSa yadvaira mekadravyaspRhA mahat // 18 // kenApyekena jIvena nAhaM tRptaH purAbhavam / adyAmunAtikAyena zeSye kukSibhariH kSaNam // 19 // amuM dadAmi vA tasmai svabhakSyaM pAritoSikam / bhavatyuttarabuddhirmatpraznAnAmuttareSu yaH // 20 // avocadatha pRthvInduritthaM yadi taducyatAm / kurve kara prazna kharvamahaM tava // 21 // kiM viSAdapi pIyUSaM syAditi bhrAntidaM vacaH / atha bhUpaM prati vyAlapatirAlapati sma saH // 22 // 2 ko vipraH kila kaH zUdraH kiM mitraM ke ca zatravaH / kaH sudhIH kazca vaidheyaH kaH zUraH kazca kAtaraH // 23 // kiM satyaM kimasatyaM ca ko dharmaH kiM ca pAtakam / 207 kiM sukhaM kimu duHkhaM ca kA muktiH kA ca saMsRtiH // 24 // dvijihvatvAdiva praznadvitIriti pRcchati / tasminbhujaGgame dhImAnabhyadhatta smitAnanaH // 25 // taM jAnAmi dvijaM nAga yasya niSkapaTaM tapaH / tapobhirdvijatAM yAti zUdro'pyunmadasaMyamaH // 26 // viddhi bhogIndra taM zUdraM yo raudracaNDavRttayuk / durvRttA yAnti zUdratvaM trivedIvedino'pi hi // 27 // karmodyama mitraM pramAdaH paramo ripuH / dhImAnbhavedviraktAtmA vaidheyo nAstikaH paraH // 28 // svakIyendriyasaMketAdapi pravizato'ntarA / yaH zatrUnhanti kAmAdInsa zUra iti me matiH // 29 // 1. 'magAt ' ga. 2. 'kazca zAtravaH' kha-ga. 3. 'cAruvRttamuk' ga. 4. 'puna:' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 kAvyamAlA / bhIrUNAmapi netrAntalalitAlokanena yaH / kampate nAga nirmuktadhairyaH sa khalu kAtaraH // 30 // satyaM tacca hitaM jantorasatyamapi yadvacaH / asatyameva tatsatyamapi yatparaduHkhakRt // 31 // deve pareSAmadveSo rAgo vaMzakramAgate / supAtraduHsthayordAnaM zAntirdharmo'yamuttamaH // 32 // upakAriNyapi drohaH suvizvaste'pi vazcanA / pUjye'pi prabhutAdarpaH sarpa tadvacmi pAtakam // 33 // sukhaM sarvatra mAdhyasthyaM duHkhaM mithyA vijRmbhaNam / muktizcittAtmanorakyaM saMsRtivRSarAgadhIH // 34 // narendro'yamiti praznottarairmantrAkSarairiva / apazyanmuktamevAgre bhImaM na tu bhujaGgamam // 35 // rAjaJjaya jayetyuktvA muktvA puSpANi mUrdhani / suraH ko'pi vimAnasthaH svasthaM bhUpamathAvadat // 36 // raagdvessogrkaurvyshtgrnthivisNsstthle| . vatsa tvameka evAsmadvaMze muktAmaNIyase // 37 // ahaM sa nahuSo nAma nRhaMsa tava pUrvajaH / tapobhirarjayAmAsa vAsavazriyamujjvalAm // 38 // UDhena sarvagandharvasuparvaparamarSibhiH / / calito'smi vimAnena zacIsaMbhogasaMvidA // 39 // athAzu sarpa sarpati mayoktaH kumbhano muniH| sarpo bhaveti mAM kopasaMtaptaH zaptavAnasau // 40 // anugrahaM mayArAddhaH sa munirya tadA dadau / sa te praznottaraireva pratyakSo mama muktidaiH // 41 // tadvatsa gaccha kAryeSu yatasva vijayasva ca / ityudIrya yayau nAkalokaM nahuSanirjaraH // 42 // 1. 'sarva' ga. 2. 'khamicchA' ga. 3. 'ktiH zivAtmano' ga. 4. 'svayaM kha. - Aho! Shrutgyanam Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3vanaparva-4sargaH] bAlabhAratam / 209 iti taccaritAnandamaNDanAH paannddunndnaaH| kAmyakaM vanadevIbhirApRSTakuzalA yayuH // 43 // harinAradamArkaNDairathAgatya kathAtatim / kathayitvA ciraM teSAM gatamebhiryathA gatam / / 44 // pitaraM ghoSagovIkSAcchalenApRcchaya kauravaH / taddharSaNAya karNoktyA sainyadvaitavanaM yayau // 45 // sa ca dvaitasarastIre nivAsecchurnivAritaH / tatkrIDAbandhugandharvacitrasenAnucAribhiH // 46 // drAgvirathyAdhirathyAdInatha tatkaraNe raNe / sAnujaM bhUbhujaM citrasenaH senAgrato'harat // 47 // pArthezamatha rAjarSiyajJe taddinadIkSitam / Azritya dvaitavanagaM cakranduH kauravapriyAH // 48 / / athAsau tatkathAM zrutvA hAsyamunmocya mArutim / AdizatkulyamokSAya dhanaMjayayamAnvitam // 49 / / bhImArjunayamaiH zatruyamairatha divaM prati / vRSTaM nArAcadhArAbhirviparItAmbudairiva // 50 // tadbhiyAbhUdatApo'rkaH svaireva svedabindubhiH / sArathistadrathAvastamanAH paGguH karotu kim // 11 // ghnanti tvadvaMzajAH svAminniti vaktumivoDupam / tulyamadhyAyi nakSatrairgantuM meroH parAM taTIm // 52 // dhAvatkrodhAndhandhirvasainyadainyakarAzarAn / khaNDayapANDuputrANAM citraseno'bhyavartata / / 63 / / vijhUnya pAvakAstreNa zatrumAyAmayaM tamaH / avadhIdazagandharvalakSI maghavataH sutaH // 14 // 1. 'tkaraNe' ga. 2. 'tatra senaH' kha. 3. 'vAribhiH' ga. 4. 'gandharva' ga. 5. 'nyava' ga. 6. 'vidrAvya' ga. Aho! Shrutgyanam Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA | citrasenaM gadAcitragatiM mitramathArjunaH / puSpa zlakSNairapi zaraizcakre kAma ivAkulam // 19 // uase citrasenastaM pArtha svArthe'pi mA muhaH / hanta karSati hantavyaM sarpa kaH paGkataH kRtI // 96 // zrImAnapazriyo yuSmAnyakkartuM ripurApatan / mayA zakrAjJayA jahe tanmuktyai kimu tAmyasi // 17 // kiM ca yuSmAsu yanmUlaH pratikUlatvapAdapaH / nAlAbhiH sa tadAsmAbhiH karNastUrNa palAyitaH // 18 // pArtho'pyUce jitaM nAnyaiH sahante'riM jigISavaH / nijaM bhojanamucchiSTIkRtamanyaiH kSameta kaH // 19 // parasparAparAdheSu vayaM paJcazataM ca te / aparaiH paribhUtAsu prayAmaH kAgamekatAm // 60 // kiM vA bahUktibhaGgIbhiraGgIkRtamidaM mayA / rAjJaH kRpApayorAzerAjJayA tadvimocanam // 61 // mukto'tha citrasenena yajJorvyA sAnujo nRpaH / natAsyo mayi tiSTheti trapAmanunayanniva // 62 // dyAM gate citrasene'tha vIrAnpArthahatAnhariH / ajIjivaddavalaSTAni vRTyamRtaM tarUn // 63 // vatsa nedRkpunaH kRtyamityukto dharmasUnunA / duryodhano hriyA dIryamANahRccalitastataH // 64 // dveSibhirmuJcito'smIti mAnI mRtyUnmukhaH pathi / sthito'sau nirbharaM darbhAstaraNe'staraNepsitaH // 69 // kuto'pyAgatya vijJAtavRttenAdityasUnunA / duHzAsanazakunyAdyairbodhito'pi sa notthitaH // 66 // kRtyayA hArayitvAtha nizitaM nizitaiaujasaH / jagadurjagadunmAdabhedinaH zvabhradAnavAH // 67 // 1. 'nirvRSTayevAmbudastarUn' kha-ga. 210 Aho ! Shrutgyanam Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3vanaparva-4sargaH] bAlabhAratam / mA bhUviSAdabhUrbhUpa raNAya praguNAzayaH / vayaM te hanta gAntAro vigrahAya sahAyatAm // 68 // ityudIrya jvaladvIryaiH prhitstridshaahitaiH| saMparAyaparAyattacittaH puri yayau nRpaH // 19 // taM bhISmo'tha sadasyUce diSyAsi kuzalI nRpa / dRSTastvayA svayaM tAdRgvikramaH karNapArthayoH // 70 // tato'dhunApi saMdhatsva vibhAgaM dehi bhogiSu / virodhakrodhakIlAbhirmA kulaM vyAkulaM kRthAH // 71 // ityuktiyukte'vajJAte yAte sindhusute nRpaH / daityoktismaraNasmeravairo vairocani jagau // 72 // durodarajito yuddhe jetavyo jiiyte'dhunaa| rAjasUyamakhotthena dharmasUdharmakarmaNA // 73 // sarvadigjaitrayAtrastvaM bhava bhImArjunAdivat / kRtadharmAtmajAsUyaM rAjasUyaM tanomyatha // 74 // atha prArabdhasaMrabdhaniyUMDhaprauDhadigjaye / rAdheye rAjasUyecchaM purodhA nRpamabhyadhAt // 75 / / ekasminsati samrAji nAnyaH samrAD bhavediti / tadrAjanarAjasUyasya mA bhUH karmaNi karmaThaH // 76 // parItapuruhUtAthai hUtAnAgatapANDavam / tataH pratene rAjAsau rAjasUyasamaM makham // 77 // yajJAnte taM jagau karNo hate yudhi yudhiSThire / rAjasUye tvayA prApte bhajiSye hRdi saMmadam // 78 // kariSye pAdazaucaM tu nAhaM hatvArjunaM raNe / zrutveti hastagaM mUDho mene duryodhano jayam // 79 // itazca mRgayAkSINairvijJaptaH svapnagairmagaiH / kRpAluH kAmyake pArthastRNabindusaro yayau // 80 // 1. 'saMdhehi' ga. 2. ayaM zloko ga-pustake'grimazlokAtparatra. 3. 'sUta' ga. Aho! Shrutgyanam . . Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / yuddhAbhyAse'tha te lakSyAbhyAsAya mRgayAmiSAt / tRNabindvAzrame nyasya priyAM pArthA vane'caran // 81 // vivAhArthamathAnena yathAzAlvaM jayadrathaH / vaijaJjahAra pAJcAlI hAragauraM jahau yazaH // 82 // tato'nupAtibhiH pArtheH paatymaancmuucyH| vavale'tyavalepena dhRtarASTrasutApatiH // 83 // tato'rjunazarAsArairnipetustaccamUbhaTAH / dhArAdharAmbudhArAbhinirAdhArA mRgA iva // 84 // tadAdbhutagadApAtaiAgvirathya jayadratham / tvadAso'sIti vAcAlaM mudAmuJcadvakodaraH // 85 // prakaTapriyasAmarthyapulakAGkuramAlinIm / AdAya dayitAmIyuratha pArthA nijasthitim // 86 / / tapo bhAgIrathItIre carannatha jayadrathaH / sAkSAdbhUte sa bhUteze'yAcatpArthajaye varam // 87 // taM zaMbhurabhyadhAjjetA tvaM catuSpANDavIM yudhi / kRSNamitraM tu kendriyo yena vayaM jitAH // 88 // ityAdizya tirobhUte zirobhUte divaukasAm / puraM jayadrathaH pUrNamanoratha ivAgamat // 89 // kAntAharaNasaMvyagraM kAntAravratakarSitam / kAminyA sahitaM kAmye prAha mArkaNDajo nRpam // 9 // tvatto'dhikataraM nItaM duHkhaM jAnakijAninA / ekaikasya tu nikSepAtparvato'pi vidIryate // 91 // rAjyavighnopahAsaughaM vane vAnarasaMgamam / saviturvirahAlApaM priyA paragRhAzrayam / / 92 // satataM rakSa saMparkamayuktaM hananaM kapeH / sAgare bandhanaM setoH saumitrermUrcchanaM tathA // 93 // 1. 'brahman' kha. 2. koSThakAntargatA ekatriMzacchokAH kha-ga-pustakayostruTitAH. - - Aho! Shrutgyanam Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3vanaparva-4sargaH] bAlabhAratam / dazAsyaghAtanaM raudraM klezAtkAntAvimokSaNam / vinA rAmaM na ko'pyAsIDhuHkhairetairna dIryate // 94 // duHkhadrukRntane kunto bhavAkUpAranAvikaH / kRSNaH kamalapatrAkSo dhyeyo vai bhavatA hariH // 95 // ekArNavanalaM zrAnto bahubhyAmataratparA / Aloki vaTapatrasthaM bAlaM bAlaravicchavim // 96 // anvagAmudare tasya nIto nAsAgravAyunA / rakSito kSayaparyantamabhavaM pUrvavattataH // 97 // vaivasvatamanuH pUrva maccha(tsya)rUpeNa vissnnunaa| satataM vardhamAnena nAvamAropya rakSitaH // 98 // yUyaM dharmavidaH kRSNApriyapremaparAyaNAH / duHkhAbdheraJjasA pAramapArasya gamiSyatha // 99 // AsItpUrva taporAziH kaurasyaH kauziko muniH / viNmUtrairduHkhito mUni drumUlastho balAkayA // 100 // krudhA vilokanenaiva preSito yamasAdanam / bhramatAhArakAmenAsAditaM kasyacidgRham // 101 // dvAristhaM kauzikaM kSipraM kAntayA gRhiNo'tithim / nAcitaM hyannapAnAdhairdhavazuzrUSakAmayA // 102 // pativratAM cirAyAtAM krudhAmyadhatta kauzikaH / kiM no'tithistvayA jJAtazviroSitagRhAGgaNaH // 103 // AbabhASe satI jAtaM vilambaM bhartRkAryataH / vidhi(ddhi) nAhaM balAkA sA tvattaH paJcatvamAgatA // 104 // sAzcarya prAha me vRttaM kathaM jJAtaM pativrate / kathayiSyati te vyAdho mithilAyAM jagAda sA // 105 // gatenAloki vaidehyAM mAMsavikrayakArakaH / dharmavyAdho'pi taM prAha satInunno bhavAniti // 106 // Aho! Shrutgyanam Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 kAvyamAlA / atyAzcaryaparo vyAdhamUce yatsarvavidbhavAn / kasmAtkaroSi karmedaM satIvRttaM ca me vada // 107 // trikAlajJA bhavantIti striyo yAH patidevatAH / kuladharmahato nApi sarvajJo'maravanditaH // 108 // nRpo'hamabhavaM pUrve mAriSaM mRgayAM gataH / mRgabuddhyA RSi bItaM januSi mRgacarmaNA // 109 // zapto vyAdho bhavetIti tenemAM gamito dazAm / anunIto mayA pazcAttenedaM jJAnamAgatam // 110 // ityAkarNya munirnatvA nijAcAraM gatabhramaH / vyAdhaM vijJApya vidhivatsvamAzramamAsadat // 111 // arosemekadA pitrA jJAtavRttena noditaH / dvijAmine nityaM saptAhaM jIvitAvadhiH // 112 // na taM sanatsujAtIyaM kadAcitpAdapallavam / ciraM jIveti tairuktasAna ( ) myadhatta me pitA // 113 // bhavatAM vAggatirdevIranyonyamekalakSatAm / yAti yuSmAbhistatkAryamAyuhino'yamarbhakaH // 11 11 saptAhaM brahmaNo dattaM jIvitaM me mahAtmabhiH / AjamIDha hyato vandyA nRbhirnityaM gharAsurAH // 115 // evaM gatavyathaM kRtvA dIrghAyuH sukRtAGgajam / svaparAbhavasaMtaptAmRtujAM pratyabodhayat // 116 // tvatto kRSNe kuruzreSThAstariSyanti vyathAmbudhim / sAvitryA rakSito bhartA kInAzavazagaH purA // 117 // AyuhanaM viditvApi vatre satyAcca sA patim / vane'gamatsahAnena prApte mRtyudine satI // 118 // pitRnAtho vrajanmArge sAvitrI satyaprINitaH / gRhItvA taM varaiH sAsuM patitratyai priyaM dadau // 119 // Aho ! Shrutgyanam Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 3vanaparva-4sargaH] bAlabhAratam / patinAgAdguhaM sAdhvI sahaiva vratasaMbhave / tathaiva tvaM priyaiH prAptarAjyaiH prAptAsi vaibhavam // 120 // ito'pyUce dvijaH kazciddhAmi dvaitavanAgatam / eSa zRGgAgralagnAM me harate hariNo'raNIm // 121 // athAzru pANDavAzcaNDacApAstamanugAminaH / nAlokanta mRgaM saukhyamiva duHkhAmisevakAH // 122 // bhUbhRttaTe vane kvApi vizrAntA nakulo'mbhase / / gatazvirAdanAgacchannanvIye bandhubhiH kramAt // 123 // kramAnugo nRpastatra sarastIre caturmitAn / patitAndigjayastambhAniva bhrAtRnalokata // 124 // tataH kimetadityasya cintAsaMtApicetasaH / saMbhramAya bhuvo bharturbhAratI nabhaso'bhavat // 125 // rAjanyakSo'smi matpraznAnabhittvehAmbupAyinAm / mRtyuH syAditi tAnbhindhi piba cAmbu yadRcchayA // 126 // rAjoce bAndhavadhvaMse'dhunA kimmunaambunaa| tathApi tvatpriyAnpraznAnbhetsyAmi svecchayA vada // 127 / / ityukte sati rAjJeti vyomnaH praznagiro'bhavan / taduttaragirazcAzu jagAda jagatIpatiH // 128 // ko devaH svIya evAtmA sadgurUktiprakAzitaH / kiM daivaM prAktanaM karma sudurlaGghayaM surAsuraiH // 129 / / ko dhanyaH kriyate dAsyaM yasyAHviSayAdhipaH / kaH zuciH snAti yaH zazvatsatyavAgjAhnavIjalaiH // 130 // ko mokSazcittameva khaM sarvabuddhiviyojitam / kA lakSmIH sarvasaMtoSaH kA vipadvipulA spRhA // 131 // prItaH praznottarairebhirayaM jIvatu madvarAt / tavaikaH saMmato bhrAtA jAtAtha vyomavAgiyam // 132 // 1. 'viTe' ga. 2. 'vyoni' kha. 3. 'ityuttara' ga. 4. 'prakAzataH' ga. 5. 'mokSaH kazcitta' ka-ga. Aho! Shrutgyanam Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 kAvyamAlA | mRtyudhIrbandhuduHkhena kulalAlanakAGkSayA / atha bhUpo'bhyadhAnmAdrIputro jIvatu matpriyaH // 133 // sodaryato'dhikaprItiM vaimAtreye'tha pArthivam / prItaH pratyakSatAmetya dharmo nirmalagIrjagau // 134 // dharmo'smyahaM syapusya tavAsyendutviSA mayi / hatau pANDava mANDavyazApatApatamazcayau // 135 // araNI hariNIbhUya mayA tvAM vIkSituM hRtA / sodareSu tathArteSu pibanto'mbu hatAstvamI // 136 // anRzaMsyaM sa satvaM ca dRSTvA tuSTo'smi te'dhunA / avApnuhi jayaM dharmya jIvantu tava bAndhavAH // 137 // varSe vasa virATeSu matprasAdAdalakSitaH / ityudIryANIM tAM ca dattvA dharmastirodadhe // 138 // sahodaraiH sahotthAya dhairmabhUH svAzramaM yayau / brAhmaNAyAraNIM tasmai tajjIvitamivArpayat // 139 // pUrNA dvAdazavatsarImatha parijJAya kSamAnAyakaH sAni dhaumyamudIrya pArSatapurIvAsAya varSAvadhi | kiM ca dvAravatIpurAbhigamane tAnindrasenAdikA - navI zikSayati sma kartumudito guptaM vihAraM kvacit // 140 // bheje zrIjinadattasUri sugurorarhanmatArhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI | tallIlAgiri bAlabhAratamahAkAvye tRtIyaM mano nirvedavyayamedurazri niragAtparvedamAraNyakam // 141 // sargaizcaturbhiretasminparvaNyAraNyakAhvaye / catuHzatIsaptaSaSTiviziSTAsIdanuSTubhAm // 142 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandra viracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke AraNyake parvaNi dharmAdezo nAma caturthaH sargaH / ityAraNyakaparva samAptam / 1. 'sahodyadbhiH ' ga. 2. 'dharmasUH' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 virATaparva - 1 sargaH ] 217 bAlabhAratam / virATaparva | prathamaH sargaH / kartA jagatpApaviSAhRtInAM stAtsa zriye satyavatIsuto vaH / jagaccamatkArakamujjagAra zrIbhArataM nAma sudhArasaM yaH // 1 // papraccha pRthvIzamatho kirITI kurvankirITe karakukA lAgram | channaH prabho sthAsyati kaiH prakArairihAbda bhArairnabhasIva bhAnuH // 2 // dvijaM sabhAstAramavehi dharmasutasya mAM kaGka iti pratItam / ityuktibhAksaMsadi matsyabhartuH sthAtAhamityAha mahImahendraH // 3 // bhImo'bhyadhAdityatha ballavAkhyaH sUdo bhaviSyAmi nRpasya tasya / jayo jagau rAjasutAgurutvaM nRtye gamiSyAmi bRhannaDAkhyaH // 4 // sthAsyAmi gosvAmitayAtra taintipAlAkhya evaM sahadeva Uce / azvAdhibhUryanthikasaMjJayeha sthAtAhamitthaM nakulo'pyajalpat // 9 // uvAca kRSNApyatha mAlinIti sairandhryahaM tatra virATapatnyAH / dhruvaM bhaviSyAmyanavadyakarmakadambasaMbaddhamidaM padaM hi // 6 // itthaM mitho mantrakatheSu teSu munInvinamyAbhyuditeSu gantum / dhaumyo dhiyAM dhAma sudhAmayIbhiruvAca vAgbhirnayavAgurAbhiH // 7 // bhavadbhirudbhinnanayairvidheyA dhyeyA vidhAnairnaradevasevA | yA mRtyave zailazirodhirohapadyeva sadyaH skhalitakramANAm // 8 // aho ahInAmapi khelanebhyo duHkhAni dUraM nRpasevanAni / eko'hinA dRSTa upaiti mRtyuM kSmApena daSTastu sagotramitraH // 9 // Adau mayaivAyamadIpi nUnaM na tanmAmavalehito'pi / iti bhramAdaGguliparvaNApi spRzyeta no dIpa ivAvanIpaH // 10 // saurabhyamevApya sadApyahInAmAnandanazcandanapAdapo'bhUt / guNena kenApi na bhUpatInAM sadA mude ko'pi kathaMcana syAt // 11 // kuto'pyanAsAditajIvanasya saMdehadolAgatajIvitasya / tRSNAtirekottarasya kUpajhampeva sevA jagatIpatInAm // 12 // 1. tantirnAma pazvAdibandhunarajjuH. 'tantrapAlA' ka kha 2. 'pyavocat' kha ga. 20 Aho ! Shrutgyanam Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 kaavymaalaa| yadbhUbhRte bhAtyazubhaM zubhaM vA tadeva dhUrtaH satataM pratanvan / spardhAbhimAnojjhita eva sevAphalaM kvacitko'pi labheta kiNcit||13|| ityuktavAnAttatadagnihotro guptaM sa pAJcAlapuraM prpede| nRpAjJayA zauripurI sa cendrasenAdimaH sarvaparicchado'gAt // 14 // patayA padAnAM drutaraktayAdhvamahISu padmaprakaraM kirantaH / kRSNAM puraskRtya yayurvirATapurIM svayaM pANDusutAH suguptAH // 15 // vilambamAnena zavena guptAnyamI zamIskandhamanuzmazAne / nidhAya tAnyAyudhamaNDalAni cyutAMzucaNDAMzutulAmavApuH // 16 // jayo jayanto vijayazca pArthA yamau jayatsenajayabalAhau / itthaM mithaHkalpitaguptasaMjJA pRthagyayuste puriguptaveSAH // 17 // ratnAkSadhArI dhRtavipraveSaH kaunteyabhUpaH sadasi praviSTaH / ko'sIti matsya kSitipena pRSTo vAgbhiH sudhaashriivsudhaamiruuce|| 18 // vipra priyaH satyasutasya kaGkAbhidhaH sabhAstAratayA pratItaH / tadrAjyavibhraMzavazAnnuhaMsa jijIviSustvAmahamabhyupetaH / / 19 / / harSAdathAdatta giraM virATazcirAnmayAdarzi yudhiSThiro'dya / tanmaivyabhAvobilacArumUrtiryadRzyase tasya kRtI vayasyaH // 20 // idaM yathendau kumudaM mudaM me cakSuSya cakSustvayi saMdadhAti / mamApi taddyUtasahAyabhUtaH khelansukhaM bhutva vibhUtimetAm // 21 // iti kSitIndreNa vitIrNapUje tapastanUje kSitibhAji tatra / garvIkhanAGkaH prayayau pare'hni sUdasvarUpI bakasUdano'pi // 22 // khaM ballavAkhyaM predizannRpeNa sUdaH kRto bAhubale ca yodhaH / kRSNApyupAgatya virATapatnI cakAra sairandhyadhikArayAnAm // 23 // kRSNAM sudeSNAtha nRnAthapatnI vilokya tAM vismayinI jagAda / iyaM tanustanvi tavAtiramyA saimyagna sairandhyadhikArapAtram // 24 // bhAgyAvadhivizvavilocanAnAM nirmANakarmAvadhirajayoneH / hasatyazeSopamitIH pratIkaprabhAbhireSA tava rUparekhA // 25 // 1. 'nRratna' ga. 2. 'sa diza' ga. 3. 'nRpasya' ga. 4. 'na bhAti' kha. Aho! Shrutgyanam Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 virATaparva - 1 sargaH ] 219 bAlabhAratam / sAmudrikoktairakhilaiH pradhAnastrIlakSaNairlakSitamUrtimabdhiH / cakre khalu tvAM pratikalpalakSmIzilpAdanalpAbhyasano menojJAm ||26|| prabhavatprabhaughamayogyamuccairmaNimaNDanAnAm / alpaprabhANAM vadatyalaMkAramanastayAlaMkArastavenaiva tavAGgametat // 27 // tvAM vIkSya puMstvaM manasA zrayanti striyo'pi tacyAnatayaiva devI / zaktaH svayaM viSNurabhUnna lebhe tvadbhartRtAM tu kva nu bhAgyamIdRk // 28 // na pApavRttyai khalu rUpamIdRgrUpAsti tannUnamanUna zIlA / tataH kathaM sthAsyasi bhartRhInA zrImattamadbhartari magRhe'smin // 29 // gandharvadevA nRpapatni paJca rakSantyalakSyAH patayo'nvahaM mAm / kliznAti tatko'pi na teSu satsu bhAsvatkareSvambujinImivenduH // 30 // itIritokti narapAlapatnI tAM mAlinIti prathitAbhidhAnAm / cakAra gandhAdhikRtAM kRtAMhiprakSAlanocchiSTaniSedhabandhAm || 31 // ( yugmam) tatrAgato'nyedyurudIrNatantipAlAbhidhAno naikulAgrajanmA | parIkSya dakSo vRSalakSaNeSu kSoNIbhujAkAri vRSAdhikArI // 32 // AbaddhaveNirdhRtakaJcukI strIjanocitAlaMkaraNa H kirITI / anyedyurAcchAdya kirITamAgAdvirATasaMsadbhuvi SaNDhaveSaH // 33 // bRhannaDo'smIti vadandyulokagandharvamaitryAptatadIyazikSaH / matsyAdhinAthena kRtaH sutAyAH saMgItazikSAgururuttarAyAH // 34 // tametya bhUpaM nakulasturaMgakulasya tattve kaililAvabodhaH / avApa vAhAdhikRtiM rathAnAM bandhe sudhIgranthikanAmadheyaH // 35 // ityeSu gupteSu sukhaM sthiteSu gateSu mAseSu caturmiteSu / digbhyo'khilAbhyaH puri tatra yAtrAmahotsave mallabhaTAH samIyuH // 36 // bhaTaH pratApArkayazaH zazAGkaguNaughanakSatrapidhAnahetuH / jImUta ityUrjitagarjitazrIrmalAdhipasteSu samullAsa // 37 // 1. 'zramA' kha. 2. 'yato'nyAm' kha. 3. 'tantrapAlA' ka kha 4. sahadeva : . 5 ' kRtabhAvabodhaH' kha. 6. 'zazAGko' ga. 7. 'samullApa' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 kaavymaalaa| lIlAsamullacitamallapaGktestasya pratApaikanidherna kazcit / raverivAstaMgamitAnyatejastateH puro'bhUpratimallabhUtaH // 38 // tasminnalabdhapradhane madaikadhane'dhikaM raGgati raGgabhUmau / bhImaM hiyAcaSTa cirAdvirATo nivAryatAM ballava mallaballAH // 39 // ityAjJayA tasya ca kautukaizca dordaNDakaNDUlatayA ca nunnaH / vidhodyadutsAharasaH sasarpa tadarthamucchettumatho pRthAbhUH // 40 // bhImasya doHsphAlanajastadAbhUnnAdo vidiirnnetrshailshRnggH| kimatra citraM yadabhaji tena jImUtagarvagrahaparvato'pi // 41 // mallendramudgarjamathograyuddhaM prapAtya doSNaiva mamarda bhImaH / dattorudantaprahRticyutena mahopaleneva mahebhamadriH // 42 // vidrAvayatyeva samAnakAlaM jImUtajAlaM janako yadIyaH / sa ekajImUtajayastavena vyalaji lokaiH pavanAGgajanmA // 43 // bhImaM prati prItirasaprasattyA suvarNavRSTiM nRpatiH pratene / ko vetti devaistrapayA tadAnIM prasUnavRSTirna kRtA kRtA vA // 44 // ganAzca siMhAzca yudhe puro'ntaHpurasya rAjJA kutukaanniyuktaaH| bhIme yayurbhaGgamudagrasiMhanAde davAcinibhanetrabhAsi // 45 // itthaM lasatkautukakauzalAbhi-lAbhirAmo dayatAM narendram / mAsA dazAsankurukuJjarANAM teSAM vizeSArcanaharSitAnAm // 46 // tatra ca puri senAnIrmatsyanRpAlasya balanidhiH zyAlaH / SaSTayuttarazatabandhuhyeSTho'jani kIcako nAma // 47 // sa kadApi drupadasutAM dadarza sadane svasuH sudeSNAyAH / niyamitaveNI malayajalatikAmiva kalitakAlAhim // 48 // rUpaM nirUpya nirupamamasyAH svaziraH prakampayAMcakre / durmadamadanaprasRmarazaravisarairurasi viddha iva // 49 // animiSadRktAM pazyansa paJcabANena paJcabhirvANaiH / ekaikeneva hato hRdi tasyA hRdtairdayitaiH // 50 // 1. 'nidhAryatAM' ga. 2. 'mallaH' ga. 3. 'kadAcidrupa' ga. 4. 'kAlAhIm' ga. Aho! Shrutgyanam Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-1sargaH] .. bAlabhAratam / . 221 tasyA navapravezAttasyorasi ratirasaH khalUddhAntaH / ullasati sma vilocanayugalIvigalitajalacchalataH // 11 // sumukhI sulalitanayanA komalataracaraNapANiriha keyam / alimiva hRdayaM bhramayati mama jaMgamakalpavalliriva // 12 // iti pRSTvaiSa sudeSNAM mudito viditena tatsvarUpeNa / bhRzamadhikAdhikavikasitaraNaraNakAkulitahRdayo'bhUt // 13 // (yugmam) atha tena drupadasutA jagade jagadekanayanapIyUSam / parikalitazIlalIlA smarazikhikIlAbhitaptena // 14 // indumukhI kumudAkSI rambhorUH kamalacArukaracaraNA / amRtadravalAvaNyA hRdayagatA devi kiM dahasi // 55 // tvaM kaNThagA mude'mI dadati mRti tvaM ca paJcazaravibhavaH / ete tRNaM tadatule tulayAmi zubhe kimasubhistvAm // 56 // api dayite hRdayasya dvAre bhavatIM vidhAtumukto'smi / yadi hAntarA carantI zalyamiva vyathayasi dRDhaM mAm // 17 // yadi bhujayugalena dRDhaM sutano na tanoSi mama tanau bandham / utkaNThAbharapUrNaH sphuTito'smi tadUrdhva evAham // 18 // tadiha kuru taruNi karuNAM madasuSu madanAbhitApitaM bhaja mAm / ramaNI ramaNena vinA na vibhAsi vibhAvarIva candreNa // 59 // atha roSarUkSapadamiti vadati sa drupadanandinI vacanam / durnayamadhirohati dhIdhikte dazakandharasyeva // 60 // gandharvAstridazairapyazamitagarvA bhavantamuddhAntam / mandaM matpatayo bata guptA neSyanti paJca paJcatvam // 61 // atha manmathavisRmarazaradUnamanaHstrastasunibiDavIDaH / sapadi sudeSNAyai sa nyavedayattadgataM bhAvam // 62 // 1. 'sa locana' ga. Aho! Shrutgyanam Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 kaavymaalaa| madanAsahaM sahodaramavalokya tato'vadatsudeSNA tam / preSyA mahotsavamiSAnmadirAthai mandiramiyaM te // 63 // madhumadhuravacanaracanA vicitravAgbhistatheyamanuneyA / alino nalinIva yathA sumukhI vimukhI na te bhavati // 64 // ityeSa sahodarayA vihitAzvAso yayau nijAvAsam / pazuriva guruNA taruNIrUpaguNena prabaddho'pi // 65 // tena mano'timanojJAM ramaNImabhiyojitaM tato manasA / sAdhu kRtajJena kRtaM tasya purastanmayaM bhuvanam // 66 // ziziraiH padArthavisarairuro na tasyAsasAda ziziratvam / tasyorasA rayAtpunarAsaJzizirANyazizirANi // 67 // ziziropacArataralaM parivArajanaM jagAda sa tadAnIm / mRdumantharazithilo hitavarNapadaM samadamadanAtaH // 68 // antaHparitApabhide tathyaM pathyaM hi na bhirupcaarH|| amRtamadhuraM tadadharasaMmukharasanauSadhaM kuruta // 69 // kadalIdalapaTalamadazvAlayata kathaM yadasya pavanena / vardheta dAvapAvaka iva hRdi na tu dIpa iva virahaH // 70 // hRdi dhRtatatkucakalaze smarazararandhreSu caJcalaiH prANaiH / jvalitaviyogAnalajuSi malayajapaGko'titApAya // 71 // iti dInatadIyavacaHpracayavilInAvalepadRDhalepAH / jalataralakAtaradRzo'bhUvannavarodhasudRzo'pi // 72 // parivRDhadRDhavikalatayAkulitasvAntena parijanajanena / dUtI sapadi niyuktA gatvA nijagAda sairandhrIm // 73 // devi yadAdi vilocanagocaratAM tena gamitAsi / sa tadAdi hRcchayazikhImukhaviddhastyaktasaMjJo'bhUt // 74 // smarazarabharaparividdhe titautulAM sudati tasya hRdi yAte / bhavadAzAbaddhapathairna nirgamo'lAbhi bhRzamasubhiH // 75 // 1. 'viddhAGgo visaMjJo' ga. Aho! Shrutgyanam Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-1sargaH] bAlabhAratam / abalApi balavatI tvaM yasyA bhujapaJjarAnuzaraNarayaH / vigraharipusUrpakaripuvizikhabhayAtkIcako'pyabhavat // 76 // tava mukhamiti bata cumbati kamalaM cakrau kucAviti spRzati / kara iti kumudaM datte hRdi vikalaH sa kila vApISu // 77 // sairandhrIpadapadavI davIyasI sapadi devi parimuJca / namatu padAmbujayostava tadaGganAvadanacandro'pi // 78 // parirambhadambhanibhRtaM rasaya premAmRtaM samaM tena / truTadamalahAravigalitamuktAmiSamuktabinducayam // 79 // kizalayakamalakulairapyagalitamurumurasi tasya paritApam / sparzaguNena harantI nirupamapANirna kiM bhavasi // 80 // anubandhaM racaya svayamayamarthaH siddhimeSyati mRgAkSi / sodaraparitApabhidAbhyuditasudeSNAvacobhirapi // 81 // smarazaranikaravyatikaraparitADanapIDitasya tasya bhRzam / yadi jIvitaM bhavatkucadurgamadurgAdhiroheNa // 2 // amRditamalayajarasamiva rAjatu taduro dRDhe'pi parirambhe / sumukhi svedalavAditavidalitanavahAracUrNena // 83 // smaratApabhedanauSadhapiNDavadAtmIyakucayugaM sumukhi / . tadurasi badhAna dhanye pRSThadRDhagranthibhujapAzam // 84 // IdRktApabhayaM parirambhe'pi na subhru tasya kartavyam / / sa prathamaM tvadavekSAsvedajalairyAsyati jaDatvam // 85 // gaNayiSyati na sudeSNAM na mahIpAlaM niSedhamapi na tava / abale balena sa balI grahISyati svayamidaM racaya // 86 // hAraM tadurasi rasike parirambhaniSedhakaM sakhi dveSAt / antaH kaThinaghanastanasaMrambheNa svayaM dalaya // 87 // kaNThopakaNThamadhunA prANAH sudati svayaM smaayaataaH| ayi bhavatI kaNThagatA prANasamA bhavatu tasya javAt // 8 // 1. zUrpakaH kAmaripU rAkSasaH. - - Aho! Shrutgyanam Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 kAvyamAlA | antargatayA taduraH pIDitameva tvayaiva pUrvamapi / adhunApi paunaruktatyAdbahirgatA hi pIDaya na doSaH // 89 // iti racitavAci tasyAmazyAmalacaritayA tayoktamidam / dUti bibhemi sa bhedyo gandharvaiH paJcabhiH patibhiH // 90 // ityaphalIkRtamasyA vAcAM paTalaM tadekavacanena / malinatamamamalarucinA gRhamaNinA timirajAlamiva // 99 // iti gatayA dUtikayA tasyA vacane yathAtathe kathite / nalinatalinasthito'pyayamatIva semavApa kIcakastApam // 92 // ehyehi vallabhe laghu vinaya kapolAddhanAJjanaM bASpam | iti sa jagau mRgalAJchana mAgacchanmAlinI sukhabhrAntyA // 93 // daivavazena svapne sairandhrImekavelamAsAdya / sa punarmIlitanayanaH suSvApa prApa na punastAm // 94 // dhAtastAta tavAsanasarojasaMkocaheturayaminduH / kuru rAhorvapurakhilaM gilito na yathA punarudeti // 99 // zaMkara kiM karavANi tvameva devaH sadA mayA mahitaH / vahasi kimu zirasi candraM na dahasi punarapyamuM kAmam // 96 // iti vikalavacanaracanAparicayavidhurIkRtAkhilavajanaH / gamayAmAsa tamitrAM kaSTamasau kalpazatakalpAm // 97 // (vizeSakam ) madyakRte sacchalayA tadvatsalayA sudeSNayA balataH / sairandhrI durnayabhayavihita niSedhApyatha prahitA // 98 // taraNiM vidhAya zaraNaM kIcakasadanAya tadanu sAyAhe / kRSNA cacAla tasyAM rakSAyai rAkSasaM vyadAdarkaH // 99 // tasyA vilokya vadanaM sadanaM bhAsAM sa candravimbamiva / uddhAnto jaladhiriva dviguNocchaladacchaharSormiH // 100 // 1. 'viratAyAM' kha-ga. 2. 'tamasApa' kha. 3. 'muhurmI' kha ga 4. 'sadomayA sahitaH' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-2sargaH] bAlabhAratam / 225 romAJcadviguNatarau tarasA bAhU tadA tadIyau tau| adalayatAM keyUre kila dayitAzleSavighnabhayAt // 101 // tAmavadanmadanAtaH sa satI kSitivalayamilitanayanayugAm / sumukhi samehi samehi tyaja lajjAM racaya parirambham // 102 // ayamahamiyaM ca saMpatparijanajanateyametadapi sadanam / urarIkuru sakalamadakalamadazIlI bhavAmi yathA // 103 // iti nigadantamanantaramavalokya tamutsukaM prasaGgAya / maNibhUSaNakapizatamaM zIlalatAdavamasau mene // 104 // duritadviradonmUlitamiva kIcakamaMzukAtikarSaNa / taM bhuvi paripAtya yayau rAjaniketAjiraM kRSNA // 105 // abhisRtya kAmakopadviguNitatApaH kacairathAkRSya / drupadAtmajAM padAsau zriyamiva mUl jaghAna khAm / / 106 // drupadasutAdehAdatha rakSArakSastadAzu nirgatya / duritamiva tasya mUrta gataceSTamapAtayadbhuvi tam // 107 // iti nRpatisabhAyAM bhImaseno'tha tiSTha. __ paribhavamavalokya svapriyAyAH pravIraH / zamitasamayarodho bodhayankrodhavani laghu sukRtasutenArodhi saMjJAjJayAsau // 108 // iti zrIIjanadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke virATaparvaNi pANDavaguptirnAma prathamaH sargaH / dvitIyaH srgH| sa parAzaranandano mude ripunArInayanAJjanA zanaiH / asibhivratatIvratAjitairiva yaH kAntimiSAnniSevyate // 1 // atha pANDavajIvitezvarI drutamutthAya kRtAturasvarA / rajasA vRtavigrahA yayau jagatIpAlasabhAM sa vallabhAm // 2 // 1. 'taraM' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 kAvyamAlA | vikaTAkSikaTAkSitAnaliH karuNaM krodhagirAtra sA jagau / nayamadya vilokayAmi te prahatAM pazyasi matsyarAja mAm || 3 || yuvayoH kalaho raho'bhavadvada kiMkAraNa eSa mAlini / iti jalpati matsyabhUpatau punarapyAdita pArSatI giram // 4 // surarUpiSu vallabheSu me jagatAmaprakaTeSu paJcasu / na mahAnyadi jAyate zamI balavAnkaH kurute tadIdRzam // 5 // yudhi bhIma jayantamutkaTaM dayita tvAM kathayanti bAndhavAH / avagaNya gurorgiraM rayAdahitaM saMhara madviDambanam || 6 // iti tAmatikopasaMbhramasphuTaguptAkSarabhASiNIM kSaNAt / nijagAda yudhiSThiro girA vikasatkRtrimaroSarUkSayA // 7 // yadi te viditaH prabhAvabhAgyudhi bhImaH patirasti kazcana / paripUrayitA sa te spRhAM vraja vinIbhava mA durodare // 8 // iti dhArmigirA cirAdagAddadhatI manyubharaM kuraGgadRk / abhi bhUpativallabhAmathAkathayatkIcakaduSTaceSTitam // 9 // parapUruSapANidUSite samabhikSAlpajalena vAsasI / janitanapanA ca sAgamannizi kirmIraharaM mahAnase // 10 // sa mahAnasavedikAtale na ca nidrAparipUritekSaNaH / hRdaye luThanaM dadhAnayA parirabdho hRdayezvarastayA // 11 // tadanidravilocanaH priyAmavalokya svayamAgatAM cirAt / bhujayugmanipIDanacyutAntaraduHkhavyasanAM cakAra saH // 12 // atha duHkhajabASpagadgadIkRtakaNThasphuradasphuTAkSaram / drupadakSitipAlanandinI prativakti sma jaTAsuradviSam // 13 // yadupekSitavAnpurA bhavAnapi duHzAsanamugrazAsanaH / iti pazyata gandhakArikApadasaMkIrNakiNau karau mama // 14 // adhunApi cakarSa kIcakaH kacapAzaM nijaghAna ca kramaiH / drutamaprati kurvato'grataH kimuro'pi sphuTitaM na te pate // 15 // Aho ! Shrutgyanam Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 virATaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / iti vallabhayA sa bhASitaH smRtabandhuvrajaduHkhakaSTitaH / nijagAda tadA viniHzvasanbhujayorakSiyugaM muhuH kSipan // 16 // hRdayezvari dharmajanmanaH zamamantreNa dRDhaM niyantritAH / upalatridazA ivAstriNo abhibhUtau kimu kurmahe vayam // 17 // saha tena vilAsasaMvidaM kuru mithyA nizi nRtyamaNDape / kamalAkSi yathA kSipAmi taM yamava paripiNDitaM balAt // 18 // iti bhImavacaH sudhAcayacyutaduHkhaughaviSA makhAGgabhUH / drutamATa virATavallabhAbhavanaM guptamatAgatirmudA // 19 // aparedyurupAgataM gRhaM rahasi snehapareva kIcakam / vacanairmadhu vAdasAdarairnijagAda drupadasya nandini // 20 // sajane subhaga tvayA kathaM pRthivImanmatha bhASitA tathA / vijane nizi nRtyamaNDape samupetavyamaho madicchayA // 21 // iti tadvacanairmudaM vahannidamUce narapAlazAlakaH / svapadAgatasusthajIvitasphuTakaNThaskhaladakSarodayam // 22 // sukRtaiH samavadhiM mAmakairvinipete drutamadya pAtakaiH / tRNita trijagatprabhutvayA smitayA mAM tu yadIkSyase dRzA // 23 // madirAkSi madaGgasaMgamabhramavibhrAjitazubhra kAntinoH / tava locanayoH payoruhAM tatimuttAraNakaM karomi kim // 24 // nayanapratimA saroruhaM vadanasya pratihastakaH zazI / calacArucakoralocane vadanaM te vada varNayAmi kim // 29 // ayamadya sudhAsahodaraH sumukhi tvanmukhacandramA vadan / abhavadviSasodaro'pi yaH kimapi hyastanavAsare hahA // 26 // saphalaM mama janma jIvitaM vibhutArUpamahomado'pyabhUt / amRtaplutivanmayi tvayA vacanaM locanamapyaroci yat // 27 // hRdayaM vikAsa nezivAnparitApaH prasasAra saMmadaH / parirambhagirApi te tataH parirambhe kimaho bhaviSyati // 28 // 1. 'mado mado' ga. Aho ! Shrutgyanam 227 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 kaavymaalaa| sphuritaiva kRtArthatA mitho manasormelanakhelanena nau / sa bhaviSyati kIdRzaH kSaNaH khalu sA yatra zarIrayorapi // 29 // iti sa pralapandhanaM tayA prahito locanalolanazriyA / dRDhatadguNabaddhamAnasaH zanakairdhAma jagAma kIcakaH // 30 // prahare prathame'pi mUDhadhILayamahaH sa muhuH sa pRcchati / vacanairgRhakelidIrghikAzrayakokadvayazokakAribhiH // 31 // nizi tasya mRti vicintayankRpayA nUnamaho divAkaraH / akaroddivasaM guruM hRdA vikRpaM taM sa tu manyate sma hA // 32 // kSaNadAvasareNa mRtyunA khalu tasya prasabhaM namontarAt / hUdinIhRdayAdhipAntare patirahAM paripAtitastataH // 33 // na vidheyamataH paraM mayetyatulaM bhUSaNameva tanvataH / sa hatasya mudA ma vardhate rajanI candramarIcinirmalA // 34 // dayitAvacane raNakriyAgaMtabhImasthiti bhImakoTaram / nizi yAmayugakSaNe yayAvatha saMketaniketanaM prati // 35 // pathi duHzakunA na tena te gaNitA nUnamasaMkhyatAM gtaaH| zrutamAptabhujaMgasaMpadA madanAndhena vacaH satAM na ca // 36 // parivArajanaM visarjayandrutamutsukyapariskhalatpadaH / praviveza sa raGgamaNDapaM va mRgAkSi tvamasIti bhAvukaH // 37 // ayamandha ivAgrapANinA tamabhispRzya ca kAntakaM jagau / na mayA kamalAkSi maNDanaM vidadhe tAdRzamutsukAtmanA // 38 // madavAptimano layAtpriye paruSaM sparzaguNaM gatAsi kim / raNadAruNavairidAraNakSaNakaSTaiH kaThinaM hi madvapuH // 39 // dayitAbhibhavena saurabhairdayitAbhogakRte tairapi / pradhanaprathayA ca pAvanestriguNaM kopazikhI tadAjvalat // 40 // dadRze tava rUpamadbhutaM vibhutAbodhi mRdhaM prakAzaya / iti mandamathAlapanmaruttanubhUya'sya tadaMsayorbhujam // 41 // 1. 'gama' ga. Aho! Shrutgyanam Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-2sargaH) bAlabhAratam / 229 padapAtavikampitakSitiH karaghAtadhvanadambarastataH / cakitaH kSaNadAcaraH paraH samarastatra tayorajAyata // 42 // atha bhImabhujAmahArgalaprabalApAtacayena kIcakaH / rudhiraM vamati sa hRdtaM kratuputrInibiDAnurAgavat // 13 // akhilairapi kIcakAGgakaiH samare bhImakareritairdutam / hRdi yAtamaho bahiH priyAmanavAptAM samavApnumutsukaiH // 44 // surabhIruvilAsavismRtadrupadApatyarase'tha kIcake / dayitAmabhibhASya mArutirmudito'zeta mahAnasaM gataH // 45 // tadanu prahataM praharSitakratujAdiSTamavekSya kIcakam / ajaniSTa jano'khilaH khluuditvitraasvissaadvismyH|| 46 / / atha tatra samaM sudeSNayA sudRzastasya sahodarAzca te / kRtahAkRtiduHsahasvanAH sahasA nRtyaniketane yayuH // 47 // pratizabdamiSeNa dehinAM nibiDAkrandabhRtAM pade pade / api kuTTimakeliparvatatridazAvAsabharairarudyata // 48 // vijayinbalinaH suzarmaNaH smaravIraprativIravigraham / animeSakarAlalocanAH suranAryaH khaditAH kimadya te // 49 // hariNA svayamarthito yadi priya jetuM divi dAnavAnbhavAn / avacaHparibhASaNo yayAvaparIrambhamaro'pi naH katham // 50 // vilasantamanaGgamaGginaM sudRzastvAmiha menire bhuvi / adhunA tapasojitaM priyaM dhuvadhUstAdRzameva manyatAm // 11 // kRtametadaho yuvAsinAM manasA siddhimupaiti vAJchitam / surabhIrubhiranyathA kathaM tvamakasmAtpariramyase priya // 12 // animeSavilocanAsu cettava rAgaH surakAminISu ca / drutamehi mahAzaya svayaM na nimeSo nayaneSu naH zucA // 13 // iti tasya nitambinIjanaprabalAkranditagADhaduHkhataH / sphuTati sma kila dvidhA nabhaH kakubho bhaGgamivAyayustadA // 54 // (kulakam) Aho! Shrutgyanam Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 kaavymaalaa| upari sphuritasya duHkhinaH svajanasya svymshruvaaribhiH| tamapanapayadbhireva taiH kSatajaM kSAlitamatra maNDape // 55 // dadhire'dhikapaJca kIcakAH zatamasyAgnihutau tato matim / purato'GguliguptanAsikAM dadRzustambhayujaM ca mAlinIm // 16 // abhighAtya nijaiH priyairabhu muditA draSTumiheyamAyayau / iti roSarasena kIcakA dahane dagdhumimAM samAkRSan // 57 // samanApi tato'pratazcitAM ruditodgrjnshoksaagraiH| nigadantyapi guptanAmabhiH svapatInsA rudatIva kIcakaiH // 18 // drutalacitavapramaNDalaH krshstriikRtmaargpaadpH| padadhUtarajomaye tamasyatha bhImastadilAtalaM yayau // 19 // tamavekSya kRtAntabhISaNaM gurugandharvabhiyAtha kiickaaH| mumucuH saha jIvitAzayA drutameva drupadasya nandinI // 60 // praNihatya haThena kIcakAnsadazavyAmamitena zAkhinA / tanayaH pavanasya vallabhAmatha saMbhASya yathAgataM gataH // 61 // vijJAya gandharvahatAnnapastAnnovAca kiMcicca tataH svayaM tAm / sudeSNayA bhUpagirA tu gehAnniAsyamAneyamidaM jagAda // 62 // kSmAnAthaH kSamatAM trayodazadinI devi pravIrAstadA bhartAraH svapadAnyavApya muditA neSyanti mAmutsukAH / tairyuktazca javAdavApsyati jayaM rAjA virATo'pyayaM taddhIraiva bhaveti tadvacasi sA tUSNIM sudeSNA sthitA // 63 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke virATaparvaNi kIcakavadho nAma dvitIyaH sargaH / tRtIyaH srgH| susvAduzItavizadaH sudhAraso yadvakrapadmagatisArasaurabhaH / karNapriyo'pyajani bhAratIbhavankRSNaM tamAnamata yoginaM janAH // 1 // dRSTA na te vacana pANDavA iti khyAte caraiH kurunarezvarastadA / lapsye ka tAniti sa cintayAkulaH papraccha saMsadi nadIsutAdikAn // 2 // Aho! Shrutgyanam Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-3sargaH] bAlabhAratam / 231 bhISmo'bhyadhatta sulabhaH zubhaikabhUrbhUkhaNDabhUSaNamaNiyudhiSThiraH / ebhizcararaimitibhiH sa vIkSitaH sarvatra parvatadhunIvanAdiSu // 3 // yatrAtizuddhavidhivipramaNDalI ghuSTatrayIpramuditastrayI tanuH / kAle jalaM ca tuhinaM ca zaktimAndhamai ca muJcati nRNAmaduHkhadam // 4 // dugdhaiH saharSasurabhIstanacyutairAmUlamadbhutarasAsu bhUmiSu / vApISu yatra jalamudbhavatyaho pAtAlaniryadamRtaughasaMnibham // 5 // satkarmakAntavapuSAdbhutAdbhutazrIlakSaNena sutavatsalAtmanA / dharmeNa satyazucinAMhiNAnvito dezo'sti tatra khalu dharmanandanaH // 6 // Uce suzarmanRpatistrigartabhUnAthastadA kurupati kRtAJjaliH / khyAtaM carairmama samastabhUmibhAgdezeSu matsyaviSayo'tha varNyate // 7 // tanizcitaM carati guptacaryayA tatraiva dharmatanujaH sahAnujaH / dRzyazca kaizcana kadApyupakramaiH syAnnaiSa vo harirayoginAmiva // 8 // tanmatsyarAjanagarAddharAmahe vRndaM gavAM tadiha ceviSaHsthitAH / tadgoparAbhavaruSA gamiSyati pratyakSatAmasamaye'pi phAlgunaH // 9 // tatrApi te yadi bhavanti na dhruvaM vIraprakANDa tadapANDavaM jagat / tattAdRgadbhutavibhUtibhUSaNaM matsyAdibhUnanu vigRhya gRhyate // 10 // yo nAma dhAmacayadhAma kIcakastasyAjani kSitipatezcamUpatiH / daivAjagAma jagatAM sa durjayo gandharvakopahutabhukpataGgatAm // 11 // tanmatsyabhUmivibhurastakIcako'smAkaM sa zalyarahiteva zarkarA / AtmapratApaparitApitAtmanA taM vIra kIrtipayasA samaM piba // 12 // gotradviSaM sabalabandhumekato dUreNa goharaNato harAmi tam / tatpattanaM vibhavamattamanyataH svAmingRhANa vihitodyamaH svayam / / 13 // AdAya saMvidamimAM suzarmaNaH protsAhitastapananandanAdibhiH / rAjA rajaHkaluSakIrtisindhunA sainyena gauhRtimatistato'calat // 14 // digbhyo yazaH svamiva dehataH svataH puNyapratAnamiva pAvanaM tataH / bhartA trigartaviSayasya yAmyadiGmuktAvirATanagarAjahAra gAH // 15 // 1. 'dharma' kha-ga. 2 'bhUti' kha. Aho! Shrutgyanam Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 kAvyamAlA | pUrNe'tha dharmatanayasya vatsare supte tadA kalakalAkulAnanaH / gopAlajAlapatiretya saMsadi zvAsomiMjarjaritagIrjagau nRpam // 16 // yaH kIcakena kariNeva palvalazcakre purA sphuradakIrtikardamaH / deva trigartanRpatiH sa eva te jahe purasya surabhIrabhIlukaH // 17 // krodhoddhuraH sa dharaNIdhavo dhanurdhvAnaucaruddhamarudadhvakandaraH / pracchannapANDusutasaMyutastataH saMnaddhadurdharacamUcayo'calat // 18 // taiH sUryazaGkhamadirAzvanAmabhiH putrairyutaH sa nRpatirdviSAM balam / prApenduzukrabudhabaddhasaMnidhirdhvAntaM prage pratipadaMzumAniva // 19 // bhoktuM rasena caturaGgatAM gataM sainyaM samAnasamayaM suzarmaNaH / tatkRSTakArmukacatuSTayacchalAjjajJe yamastatacaturbhitAnanaH // 20 // vIrotkare'vanivilAsazAlini svargAGganAsamudaye viyajjuSi / antaHpaTAbhamiSumaNDapaM vyadhuste pANipIDanamahotsave tayoH // 21 // spardhAnubandhisurasindhumatsarAnnetuM sahasramukhatAM nijaM yazaH / yuddhakriyAniravadhInkrudhAvadhIdvIrAnsahasramatha matsyapArthivaH // 22 // tAdRksahasramitavIramardanaprodbhUtaduHsahamahaHsahasrakam / matsyAvanIzamavalokya lajjayA jhamphAM sahasrarucirAmbudhau vyadhAt 23 uddaNDakANDakRtavIramaNDalAvartastrigarta nRpatistataH krudhA / bhrUbhaGgabhISaNamukhaH karAladRgdrA matsyabhUmi vibhumabhyadhAvata // 24 // kuntaM rayeNa karamuktamAhave dUrAtpravizya hRdayena vidviSAm / pRSTeSu niHsRtamaho muhuH kare vegAddhayasya jagRhusturaGgiNaH // 25 // dUre puraH sthitamapi dviSaM prati kruddhA vimucya vizikhaM mahArathAH / pazcAdvimuktamamumazvavegato'pazyanmRtaM valitakandharA yadi // 26 // nirbhatsiteva bhaTaraktasindhubhiH saMdhyA jagAma vilayaM svayaM tadA / apyandhakAranikarAnnikAravAnkSINaH kSaNena raNareNuDambaraH // 27 // vIrAsipAtadhutakumbhimaNDalI kumbhotthamauktikagaNAnukAribhiH / chinnocchaladbhaTazirorditAmbarasvedodavindubhirivoDubhirbabhau // 28 // Aho! Shrutgyanam Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 virATaparva - 3 sargaH ] bhrazyatkRpANatatayo'sidhenubhistadbhedataH prabalamuSTilIlayA / tasyAmazaktijuSi dantivadradaistenustato'tibalinaH kaliM bhaTAH // 29 // evaM balena balinaH suzarmaNastrAsaM javena gamite bale sthitaH / eko virATajagatIpatiH prage nistArakAtatirivauSadhIpatiH // 30 // svasvAGgabhUSaNamaNiprabhAbharadhvastAndhakAravizadaM madAttadA / uttAlakAlacaraNaM raNotsavaM matsyatrigartanRpatI vitenatuH // 31 // varSatyamarSajuSi bANadhoraNIH kruddhe trigartanarabhartari kSaNam / vRSTAkulo gaja ivAtha saMkucankaSTAM dazAmadhita matsyabhUpatiH || 32 // varSe yadokasi yadannabhojino yUyaM sthitAH sa kimupekSyate yudhi / ityAtmavaMzatilakAnkurUdvahAnvaktuM kRtodyama ivendurudyayaiau // 33 // vIrendramastakamaNeH suzarmaNo mUrtava kIrtirudiyAya candramAH / premNeva paryarabhatainamaGkanavyAjAdakIrtirapi matsyabhUpateH // 34 // bANotkarairvirathitastiraskRtaH khaDgAdizastrasamarairapi kSaNAt / malospi mallakalayA dhutaH zvasanbaddho'tha matsyanRpatiH suzarmaNA // 39 // kSiptA rathe tamatha yAti vairiNi vyAcaSTa mArutasutaM tapaHsutaH / asmAsu satsu yadayaM dviSA jitastadayaurivendumahasA hasatya ho // 26 // evaM nigadya zarapadyayA divaM vIrAnsahasramanayadyudhiSThiraH / bhImaH zatAni yudhi sapta tatkSaNaM mAdrIsutau dazazatIM suzarmaNaH // 37 // kruddhasya yoddhumabhidhAvatastato nirmathya rathyarathasArathInpadA / mauliM trigartanRpateraloDayadbhImo mahebha iva mUrcchitAtmanaH // 38 // matsyAdhinAthamabhimocya mArutiH kAruNyapuNyasukRtAtmajoktibhiH / vIro'mucattamapi vairiNaM hasandAsastavAhamiti dInavAdinam // 39 // gRhNIta rAjyamapi me bhavadbalAtkIrtau ca saMpadi ca saMcarAmyaham / asmAkametaditi matsyabhUpateH kaGkAdibhiH saha mudoktayo'bhavan // 40 // evaM vimocya surabhIrmilaca mUharSasmitoccamiSamUrtakIrtibhAk / dUtairnidizya nagare jayotsavaM tatraiva rAtrimavasadvirATarAT // 41 // iti dakSiNa gograhaNasuzarmaparAjayaH / Aho ! Shrutgyanam 30 bAlabhAratam / 233 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 kaavymaalaa| etya prage'tha puri gokulAdhipaH zuddhAntadhAmani kumAramuttaram / vyAcaSTa puSTabhayakopasaMcayavyAkampasaMpadaparisphuTaM vacaH // 42 // ekArNavaM kSititalaM balotkaraiH kurvankuberaharito jahAra gAH / zItadyutau dviguNayansuyodhanaH khAminkalaGkamalamAtmapUrvaje // 43 // yuddhe'nyatazcarati tatra bhUmibhRtsihe'stabhIribha iveha so'sphurat / jAnAtyasau khalu kumArasiMha na tvAmatra gotratilakAyitazriyam // 44 // cakSurbhujAparighayormuhuH kSipandantAMzubhirvizadayanmuhuH sabhAm / mAtuH puraH praNayinIjanasya ca proce'tha matsyanRpasUnuruttaraH // 45 // tAvatkrudheha yudhi jAgratu dviSo yAvanna me pratilasanti sAyakAH / syAdadya yadyanuguNastu sArathistattAnkaromyuditapArthazaGkitAn // 46 // itthaM dharAdhavabhuvA dhanaMjayaspoddharaM nigadite vadhUpuraH / manyUdbhavA bahulamanyuragrahIdantarvihasya vacanaM manasvinI // 47 // khyAtaH kSitIndrabhava yastava svasurnRtye gurutvamavahaLUhannaDA / pUrva puraMdarabhavasya khANDavaploSe sa sArathipadaM prapedivAn // 48 // yastasya gANDivavikhaNDitadviSo yantAjaniSTa sa na te kimu kSamaH / sArathyamarthayatarAM tamuttarAM saMpreSya naiSa yadi mAM na mAnayet // 49 // zrutveti tadvacanamuttaro'nujAM preSyAninAya rayato bRhannaDAm / tenAtiyatnamayamarthito jayaH sArathyabhAramurarIcakAra tam // 50 // antaHpure'tha paritaH kumArikA mithyAnabhijJa iva hAsayanmuhuH / paryAdadhAra vividhairviceSTitaiH sauvarNavarma zatamanyunandanaH // 11 // ityuttarAbhyadhita sasmitAdharA taM sajjitadhvajapaTe rathe sthitam / saMkhye'zukAnyasuhRdAM bRhannaDe hAryANi matkRtakaputrikAkRte // 12 // itthaM taduktimabhigamya pANDubhUrArUDhavatyatha rathaM tamuttare / tArAMstathaiSa turagAnatatvaratkSmAmaspRzanta iva te yayuryathA // 13 // 1. 'jAgrati' ka. Aho! Shrutgyanam Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 virATaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / pRSThAnuyAyi javanA nilatvarAsaMpreritairapi nijAzvapAdajaiH / aprApta eva rajasAM bharairatha sUrya yayau ripusamIpamuttaraH // 54 // agre zamItarusamIpagaH purIprAntasmazAnabhuvi matsyabhUpabhUH / vidveSiNAM bhuvanabhISaNAravaM vyAlokate sma vipulaM balArNavam // 55 // vizvAntarAlacarakAlazarvarI saMdhyAyamAnakarikumbhavarNakam / raGgatturaGgakhurapAtaghAtajakSoNIrajaHsthapuTadikpuTasthitim // 56 // caJcadrathoccayacaladhvajAJcalaprajvAlitaprabalapauruSAnalam / 235 vyAptapramattayamakiGkarAvalItuNDAbhakuNDalitacApamaNDalam // 97 // dRptaM nadIjakRpakumbhabhUkRSIsaMbhUtasUtasutakauravezvaraiH / sainyaM nibhAya purato bhayAturaH proce zacIvaratanUjamuttaraH || 18 || (tribhirvizeSakam ) etAM nirUpya pRtanAM dinezarugdIptAsi daNDaniviDAM bRhannaDe | Akampate'dya hRdayaM bhayAzrayaM vyAvartayAntakapurIpathAdratham // 99 // zrutveti tasya vacanaM dhanaMjayo vyAcaSTa taM bhramitabhIrulocanam saGgrAmakAtaratayA trapAmahe kSoNImahezasuta zUrasaMsadi // 60 // kIrtiryugAntazatasAkSiNI nRNAM kAyastu mattakarikarNacaJcalaH / dhairya bhajasva yudhi bhaGgasaMgamAnmA mA kulaM kuru kalaGkasaMkulam // 61 // AtmAyudhairyudhi vizodhito na cettannAmRtadyutikailopadaMzakaH / svAdyeta nandanavanAntakeliSu premNArpito'maravadhUjanAdharaH // 62 // mAtuH svasuzca dayitAtatezca tAM saMdhAM vidhAya puratastathAvidhAm / dhigdhikpalAyanaparAyaNo'dhunA hrIrmonahInamanasAM jijIviSA // 63 // zrutvetyabhASata sutaH kSitIziturvistrasta hastagadhanurvihastadhIH / pazyanpuraH kurupatervarUthinIM dRpyadrathIndravara bhairavAravAm // 64 // yA kIrtirullasati dehanAzatastAM vesarIsutajanuH sahodarIm / rambhAphalodbhavasavarNinIM janaH kAM mUlanAzanakarI parIpsati // 69 // 1. 'kaloka' kha; 'kapola' ga. 2. 'hInA na hIna' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 kAvyamAlA | kIrtyA tu kiM ca paralokagAmino yA na sphuTA zrutipuTAmRtI bhavet / kiM kaNThapIThaluThitAgatAtmanaH puMsaH sukhaM sRjati hAravallarI // 66 // ke nAma vAmanayanAjanAgrato na sphorayanti nijabAhubAhulam | zakyaM na niSkRpakRpANapATanaprANaprahArakaraNaM raNaM punaH // 67 // droNApageya kRpakarNakauravAH sarve sphuranti zaradanturAmbarAH / ekaikameSu samare saheta kaH syAdyatpuro'zanidharo'pyadhIradhIH // 68 // uktveti zuSyadadharAnano rathAdutplutya tUrNapadapAtamantrasat / pRSThe zarAhatimasau lathIbhavaddhammillapuSpatatipAtato'vidat // 69 // taM pANDubhUranusasAra vegato vyAdhUtaveNilatikAruNAMzukaH / taM citrarUpamavicAragocaraM vIkSyAravairahAsiSuH kurUdvahAH // 70 // strIveSaguptatanureSa phAlguno nUnaM gajendragamano mahAbhujaH / roSaM vimokSati ruSA zarotkarairityucire gurukRpApagAGgajAH // 71 // pazcAdgatena rayataH kirITinA kezairdhRtaH kRpaNamuttaro vadan / mAM muJca muJcaradino rathAnhayAnhemAni ratnanicayaM tavArSaye // 72 // AkrozitAni zatamanyusUnunA zrutvAsya sasmitamitIritaM vacaH / mA bhItimAzraya hayAstvayA niyamyantAM tanomi ripudAraNaM raNam // 73 asmiJzamItaruzikhAntaruttara nyastAsti pANDusutazastramaNDalI / asyAH zubhaM mama bhujArga lopamaM gANDIvamindratanayAstramarpaya // 74 // zaGkAM vilambini zave'tra mA kRthA mAyA hi gUDhamiyamAhitA mayA / mUrdhAbhiSiktatanujaM na yojaye tvAM karmaNi dhruvamamaGgalakrame // 79 // ityarjunoktimavadhArya matsyabhUrArohati sma tamasau zamIdrumam / tatrAsisAyakadhanUMSi citrabhArjuSi nyabhAlayadabAlavismayaH // 76 // saMkhyAkSayeSudhiyutaM tato'grahIgANDIvamarjuna giropalakSya saH / tatrAvatIrya tarutaH kva te gatA paJceti pRSTavati phAlguno jagau // 77 // kaGkadvijaH sukRtajo marudbhavaH sUdo yamau turagagopatI tvaham / bIbhatsurasmi niravAhi vatsaro guptasthitiH paNakRto bhavadgRhe // 78 // 1. 'gAMjIva ' ka kha 2. 'citrabhAnuMSi' ka kha ga . 3. 'zaMkhAkSaye yudhi' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virATaparva-3sargaH] bAlabhAratam / 237 bIbhatsuphAlgunakirITijiSNavaH kRSNArjunau vijayasavyasAcinau / vizve dhanaMjayavalakSavAhanAvityAhvayAndaza dizantyaho mama // 79 // dhairya majasva vinayasva vAjinaH pazyArditAM kurucamUM zarairmama / ityuktibhAji vijaye rathAzraye hRSTo hayAnnRpatibhUrathairayat // 8 // sAkaM tato'nugatabhUtapatibhiH ketau niketamakarotkapIzvaraH / yasyAMzubhirjayayazaHzriyo viyadvaiDUryapuNDUmaruNAratnayuk // 81 // . dikkumbhino nibhRtakarNatAlatAM zailAnpratidhvanitakuJjapuJjatAm / cakSuHzrutInvidhuritAkSatAM nayanzaGkha tato dhupatibhUrapUrayat // 82 // AzvAsya zaGkhaninadena mUrchitaM matsyakSitIndratanayaM kirITinA / divyAstradaivatatatiM jitAtmanA dhyAtvAdhiropitamanuddhataM dhanuH // 83 // vizve kuTumbayati kampamutkaTaiATaMkRtivyatikaraiH kirITinA / udyattadAtvakunimittakoTibhirbhIto'bhyabhASata guruH kurUdvaham // 84 // yatkauravapravara viSTapAntare dRSTvAdya mAdyati nimittamaNDalI / tallakSayAmi bhaTalakSamAMsabhugrakSogaNabhramaNabhISaNaM raNam // 85 // duryodhanapradhanakelikautukI pArthaH sa eSa kapiketurIkSyate / kopAnale bahulahetihelayA kakSIkariSyati kurUttamAnasau // 86 // ete kirAtaraNakarmasAkSiNaH kSIvannivAtakavacAntakAriNaH / dRpyaddhiraNyapuradaityadAraNAH presanti no kSitipa pArthamArgaNAH // 87 // etAM guruktimupakarNya kauravo'bhASiSTa bhISmamiti bhUrimanyubhUH / matsyAdhipena saha vigraho'dya naH kasmAtprahartumayameti phAlgunaH // 86 // vismRtya saMzravamupaiti cettataH kA naH kSatiH sphuratu kAnane punaH / kiM tUyate gururayaM svayaM raNArambhe pragalbhayati yo ripustutim // 89 // itthaM prajalpati nRpe nadIjaniH zRNvaJjagau narazarAsanasvanam / kAlo yathA niyamitaH sahAdhikairmAsainareza niratAri pANDavaiH // 90 // pArthaH sa eSa samitau samudyataH prodbhUtaketukapibhISaNo rvH|| manyasva saMdhimadhunAmunApyaho bhUyAnmahotsavamayaM jagatrayam // 91 // 1. 'dAruNAH' ka. 2. 'te' ga. Aho! Shrutgyanam Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 kAvyamAlA | vaM bhavediti giraM tamabravIddaivaM viruddhamavabudhya sindhubhUH / yattA bhavantu subhaTA ghaTAmahe yenAmunA samiti savyasAcinA // 92 // kiM tu vrajantu nagarAya gotrajAH kSoNIza sainya caturaGgarakSitAH / pUrvaM hi vigrahanimittavastunaH zaMsanti rakSaNavidhiM vicakSaNAH // 93 // anyena gacchatu vRtazcamUcaturbhAgena nAganagaraM narezvaraH / / yenaiSa eva vijayo raNakSaNe yatsvAmirakSaNavidhiryathA tathA // 94 // droNAdibhistu subhaTairyuto'rjunaM kSmAbhRddhunIrayamivaiSa dhAraye / ityuktavatyatha pitAmahe tathA cakre bhayAturatayA nRpo rayAt // 99 // vegAdvrajantamatha taM pRthaGkaraH prekSyottaraM prahasitottaraM jagau / saMgRhya yAti surabhIH sabhIrasau yAte'tra me'tra samareNa kiM phalam // 96 // enaM prati tvarayatUtturaMgamAndUraM kuraGga iva mApalApatAm / zrutvetyatha tvaritamuttaro ripuM pakSAnvitairiva hayairupAdravat // 97 // prApto'tha satvarakhuraisturaMgamairvegena saMgatimupAgate rathe / te tatra santamidamabravIdatho duryodhanaM haThadhano dhanaMjayaH // 98 // bhostiSTha tiSTha nibhRtaM bhavAdRzaiH kulyaiH kalaGkavidhuraH kRto vidhuH / pUrva jahAra surabhIrbhavAnhahA ruddho mayAdhama palAyate'dhunA // 99 // cApaM gRhANa vigRhANa vigrahinsAkaM mayA samaya eSa durlabhaH / eko'smi saMgaraniyukta saMgaro yUyaM punaH zatamito dhanurdharAH // 100 // nirbhartsakairiti girAM bharai rayAdutsAhakairapi tadA kurUdvahaH / yuddhAya naiva valate sma tatkrudhA pArtho rathasya rayato gato'grataH // 101 // vAme vimucya pRtanAmabhidrutaM duryodhanAya vinibhAlaya phAlgunam / bhISmAdibhiH sapadi paryavAritairvyAvartitatvaritavAhanairnRpaH // 102 // ekatra tatra militAM patAkinIM dRSTvA prahRSTahRdayo dhanaMjayaH / AkampitakSubhita devadAnavaM drAgdevadattamatha paryapUrayat // 103 // dhvAnairdhvaje kapivarasya tatparIvAraprabhUtatarabhUtabUtkRtaiH / tairdevadattaninadaizca visphuTabrahmANDamaNDalamazaGki viSTapaiH // 104 // 1. 'nUnaM' ka. 2. 'bho tiSTha' ka-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 virATaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / AsphAlayaMstadanu dhanvaziJjinIM TaMkArabhAramatanottathArjunaH / gAvo yathA sapadi pucchadaNDikAmudyamya mtsypurmaayurutsukaaH|| 105 // vyAvRttimIyuSi gavAM gaNe dviSAM sainyeSu teSu vizikhotkaraM kSipan / tattatpriyAparibhavAdiduHkhajaM varSannamarSamiva zakrabhUrbabhau // 106 // ekena mArgaNagaNaH kirITinAM yAvAnamoci pihitArkamaNDalaH / tAvAnna bhUribhirapi dviSAM balairbhinnAriNA bhRzamabhinnazatrubhiH // 107 // lakSAptilAlasatamAnupeyuSastItrAgatInaparamArgaNatrajAn / dattArdhacandravazataH pratApayanika varNyate svakulamaulirarjunaH // 108 // nAzvaH so'pi na sako'pi vAraNo vIraH sa ko'pi narathaH sa ko'pi na / teSAM sa ko'pyavayavo'sti na dviSAM yatrArjunasya na zarA vyadhurvyathAm 109 eko'pi siMha ivaM ketukaitavavyAlolapucchavalayo mahAyatiH / AsIddhanaMjayarathastadA dviSadbhUpAlakuJjaramadaikazoSakRt // 110 // sAToparatnamukuTorumaNDalaM lolabhru bhISaNakanInikekSaNam / AvezadaSTadazanacchadaM zaraiH zatruMtapasya mukhamaindriracchidat // 111 // kaunteya kuntagaNa rugNavigrahaH saMgrAmajinnipatito vivasvatA / matputrakarNapitRbhUtasUtasUrityastazaGkamayamaGkagaH kRtaH // 112 // tasyA vidagdhapRtanAmRgIdRzaH karNe'vataMsanavapadmavadyazaH / bhImAnujanmakarapaGkajotthitaistene sitetarataraM zilImukhaiH // 113 // zAradvato'pi gururindranandane ziSye puraH sphurati saMgarAGgaNe / tatsaMgamecchurapi no jayazriyA saMzliSyate sma kila sajjalajjayA 114 prauDhapratAparavinAzatastamastome prasarpati virodhinA dhutaH / droNo malImasa tamAkRtiH kSaNAduDDInapakSatatirAtanotu kim // 115 // yuddhAGgaNe guNanibandhataH kSaNAdatrasyato maraNameva kAGkSataH / cakre dhanurdharadhuraMdharo'GgajaM droNasya locanamivaikamAkulam // 116 // senAsaroruhadRzo vibhUSaNaM gAGgeyamutkaTamahAgninirmalam / pArthena pauruSamaNau hRte tadA vicchAyameva janatA vyalokata // 117 // 1. 'mutpAdya' kha- ga. Aho ! Shrutgyanam 239 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 kAvyamAlA / dhAroddharAzarabharAndhanaMjayo varSandhanaH prakaTitottaronnatiH / trAsonmukhaM samarapatvalAntare taM dhArtarASTramakarotkilAkulam // 118 // ekaikazo'pi militAnapi bhramadivyAstrajAlajaTilIkRtAmbarAn / etAJjigAya yudhi vAsavAGgabhUrAviSkRtapratimahAstrapaGktibhiH // 119 // kaunteyakuntatatipAtapAtitA bhAnti sma bhUmipativakrapatayaH / zauryazriyaH pradhanapalvalodare kelikramAya kamalAkarA iva // 120 // bhinnaprabhinnakarikumbhamaNDalImuktAphalAni vigalanti bhejire / jambhArijanmaparirambhasaMbhavAtsvedodabindusamatAM jayazriyaH // 121 // duHzAsanaprabhRtayastato vyadhuH sauvarNapuGkhavizikhotkarairnaram / naktaM pradIptaparitomahauSadhImAlojjvalAJjanamahIdhramaJjalam // 122 // tAneka eva sa zilImukhoccayaizcakre vilInamahaso mahendrabhUH / dhiSNyavrajAniva divAkaro divArambhe kSaNAtkharataraiH krotkraiH||123|| chinnainaredhunicayena cAmaraizcitrairdhvajaizca nipatadbhirAbabhe / spaSTaM palagrasanapuSTihRSTimadrakSoghaTAdRhasitairivAhave // 124 // aikasturaMganikaraistaraGgitA bANotkareNa parizopya vAhinIH / anyA dviSAM kSatamukhAmbujArcitAH prAvartayadhudhi jyosrvaahiniiH||125 evaM parAjayavivRddhamanyavaH zauryAbhibhUtazatamanyavastataH / sarve'pi sindhutanayAdayo'rjunaM saMbhUya tatra rurudhurdhanurdharAH // 126 // tAnsaMhatAnpunaravekSya roSataH skhaM khaM vibhajya bahudheva valgataH / jiSNorapUjyata parAkramazcamatkArotkaraM suravaraiH sumotkaraiH // 127 // eko'pyanekavadayaM bhayaMkaro rAjJAM zirAMsi paritaH zaraiH kSipan / nUnaM sahasrabhujanetratAM janA dRzyAM gato'yamiti trkito'praiH||128|| kuntIsuto'tha maraNaikakATiSu kSmApeSu teSu vilasaddayArasaH / astraM yudhi priyamanaGgadhanvinaH saMmohanAbhidhamadhAddhanurguNe // 129 // nidrAsamAgamanahetudUtikA jRmbhA sametya vadaneSu vidviSAm / / bASpena sAtvikarasAdivodayaM saMbibhratAzu nayanAnyapUrayat // 130 // 1. 'raktaM' ka. 2. 'jala' ka. 3. 'nareza' ka. 4. 'ekA' ga. Aho! Shrutgyanam Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-3sargaH] bAlabhAratam / nidrAdhidaivatanavAvatArato vyAghUrNayaMzca vadanaM virodhinaH / .... AlokayaMzca nikhilAH punardizo dRmbhirmuhUrtadhRtacetanA muhuH||131|| mukte'rjunena vizikhe sivire nidrArasa sapadi vairiNo raNe / mAMsAzanavyasanasaGgasaMgatapretapraNAzakaraghoraghoriNaH // 132 // suptAH parasparazarIrasaMbhramAvaSTambhavedisukhazAlino dvipAH / teSAM ca kumbhayugaloparisthitAH prAptapriyorasinavibhramA bhaTAH // 133 // nidrArasaH samajaniSTa vAjinAM kazcittadA sa kila phAlgunAstrataH / adyApi yena gamane'pite'nvahaM no yAnti jaagrnnkelikautukm||134|| AsannadhomukhanatAsturaMgiNaH skandheSu vAhanikarasya nidryaa| vakSaHsthitaM vijayaratnamarjunavyAkRSyamANamiva rakSituM javAt // 135 // nidrAvazena rathinAM karadvayAtkarNAntanItaguNameva kArmukam / bhUmau papAta vizikhaistu vedhyagairvizve nijA saphalatA ma darzyate // 136 // . ' tatkAlamekasamayaM padAtibhiH prauDhaiH ptdbhirvniidhroddhuraiH| durvArabhAranatabhUmicakritasvAGgo babhau kamaThavatphaNIzvaraH // 137 // smRtvottarAvacanamarjunastato matsyendrasUnumidamabravInmudA / duryodhanasya kadalIdalaprabhe karNasya kAJcanarucI harAMzuke // 138 // eteSu na svapiti sindhubhUrasau muktvA tadetamitarakSamAbhRtAm / khairaM vicitravasanAnyupAharetyukte nareNa sa tathAkarodrutam // 139 // AttAMzukaH zritaratho'tha matsyabhUH pArthAjJayAzu turagAnatatvarat / bhISme zaraistudati pRSThataH parAvRtto nihasya turagAJjayI yyau||140 // mukto ripuH kimiti kauravo vadansuptotthitaH svayamabuddhaviplavaH / jJAtvAMzukAnyapahRtAni bhItimAnbhISmoktibhiH saha camUbhiratrasat 141 bANaiH kirITazikharaM kirITinA duryodhanasya samahAri nazyataH / tasminzamItaruvare'stramaNDalaM muktaM tathaiva vavale puraM prati // 142 // ityuttaragograhaH / .. 1. 'astairvi' ka-ga. Aho! Shrutgyanam Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 kaavymaalaa| jitvA ripUnatha samAgataH pure matvA sutaM sapadi SaNDhasArathim / bhISmAdibhiH samarahetave gataM duHkhI virATanRpatirna dharmasUH // 143 // yAvahvalAni samanInahacaraistAvatkumAravijayo niveditaH / bhUpaH pravartya nagarotsavaM tataH kaGkAnvito vyadhita sArikhelanam // 144 // krIDannRpo vyadhita kaGka pazya matputro jigAya yudhi taM suyodhanam / kaGko jagAda khalu jIyate sukhAdyenaiSa sArathirabhUdvahannaDA // 145 // SaNDhasya sArathipadaM vadaJjaye hetuM ruSA kSitibhRtAkSatADanAt / kaGkadvijaH sa vidadhe sabhAlahakkIlo maheza iva dRzyazoNitaH // 146 // mAniSTamatra viSaye pravartatAM bhUsaMGgimadrudhiralIlayetyayam / kIlAlapANiravanIpatirbabhAvAgantave ghusRNavAniva zriye // 147 // tUrNAgate drupadanandinIdhRte pAtre suvarNaghaTite yudhiSThiraH / cikSepa rAgamiva mUrtamAtmanaH premNA cirAtkSatananirbharaM sa tam // 14 // neyA vayaM prakaTatAM dinatrayaM naiveti dattadRDhazikSamuttaram / pArtho vidhAya rathinaM tamAtmanA dhAtrIzasaudhamanayadrathaM rayAt // 149 // saMsadbhuvi kSitipatiM prati pratIhAro vyajijJapadupetamuttaram / SaNvena sArdhamativadhisamadastUrNa nRpo'pi tamavIvizattadA // 150 // yo me karoti vapuSi kSataM kSitau taM preSayetsa sakuTumbakaM divi / SaNDho'yamatra na vimucyatAmato dauvArike'vadadidaM yudhiSThiraH // 15 // ityeka eva vacanena vetriNaH prItaH sabhAntaramavApaduttaraH / taM prekSata kSatajanirbharaM chalAcchuNDAlamatra ca narendrakuJjaram // 152 // vRttAntametamavagatya bhUpabhUstAtaM jagAda kimu kopyate dvijaH / saMmAnyatAmayamataH sutoktibhiH kakaM nRpaH kSamayati sma maGkSatam // 153 // kopAvalokanavazena pANDavaH kartu kSamo'pi bhuvanAni bhasmasAt / . yaM paTTabandhamatanotkSatArthakaM tenaiva so'jani dhuri kSamAvatAm // 154 // maulikSate dvijavarasya gopite SaNDhaH sabhAbhuvi nRpeNa mocitaH / vidveSizAkhizatadAvapAvakaH prApAtmanandanavilAsamArutaH // 155 // 1. 'saMmadaM tU' ga. Aho! Shrutgyanam Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-4sargaH] 243 kenApi divyapuruSeNa pauruSaM puNyena me vidadhatA jitA dviSaH / gantA dinaiH prakaTatAM sa tu tribhiH zrutvA sutottaramiti smito nRpaH156 kAmaH kAmamayaM karoti jagati krIDotsavAnekayA ratyA sAkamitIva pAkaviSayaprAptairasUyArasaiH / prItirvIrakumAravIra vijayazrIsaMbhramapreritA to niSkAsya tadA cakAra sadanaM citte purIvAsinam // 17 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke virATaparvaNi dakSiNottaragograhe pANDavajayo nAma tRtIyaH sargaH / ___ caturthaH sargaH / mude'stu vaH kRSNamuniryadIyabhAsvadvapurdantanakhaprabhAbhiH / vicitraratnAbharaNA na ke ke vimuktikAntAsubhagIbhavanti // 1 // svayaM tRtIye'tha dine dinAdau snAto vizuddhAmbaramAlyadhArI / dharmAGgajaiH svairanujaizcaturbhiH siMhAsane matsyavibhoryavezi // 2 // vRttAntamAveditamuttareNa matvAtha toSAbdhivibhuvirATaH / Agatya dharmAtmajapAdayugme lagnaH kSamasveti muhurbuvANaH // 3 // manastadA dharmatanUjapAdanakhaprabhAvAriNi vIramukhyaiH / / UrvIkRto bhUmipatizcaturbhirramAdibhirbhUribhujaprabhAvaiH // 4 // karau kirITe nakharatnarAjivirAjitau hemavidhau vidhAya / hAraM sRjanvakSasi dantakAntyA prati prabhuM vAcamuvAca rAjA // 5 // ahaM ca dezazca purI ca nAtha vartAmahe sma trijagatpavitrAH / tvadIyasaGgAdadhunA kulaM me punIhi kanyAM jayine dadAmi // 6 // ityetayA toSavizeSasAndro girA virATasya dharAdhinAthaH / dRzaM bhRzaM zAkrimukhAravinde cikSepa lolabhramarAbhirAmAm // 7 // radai rucA pratyupakAragaurai radAmbarasyAmbaramAsRjadbhiH / vivekabhUsivabhUrvabhASe ziSyAM sutAvadgaNayanti dhIrAH // 8 // 1. 'ta' ka. 2. 'sa vaH' kha. 3. 'jastairanujai' kha. 4. ravai' ka. Aho! Shrutgyanam Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *44 kAvyamAlA | yayAgrahaH snehavivRddhihetozcirAdvirATasya cakAsti citte / sutAya dattAmabhimanyave tatsutAM madIyAya sadRgvarAya // 9 // Alokya nizcitya ca kRtyametacciraM hRSIkezapure nyayukta | bhUpaH subhadrAtanayasya tUrNamAkAraNAyAkRtidarpakasya // 10 // athAgataM dvAri dhanurvimuktabANatvarAjitvaranausavegam / vijJApito vetrigirA murAriravIvizatsaMsadi dUtamenam // 11 // kRtapraNAmastadayaM jagAda caraH sabhAyAM tilakAni tanvan / dvijanmacaJcatkaracandanena murAritejo mRganAbhibhAJji // 12 // ayuGkta mAM yuktamatena rAjA sahodarANAmiha dharmasUnuH / pratyakSatAM pUritagopya kAlastanvanvivasvAniva tIvratejAH // 13 // kirITine gograhagADha garvaduryodhanakSmApaMjayojjvalAya / dAtuM sutAM dharmasutAMhiyugme lagno virATaH saha nandanena // 14 // suteva ziSyeti dhanaMjayena naivAdRtA pArthivaputrikeyam / snuSA tu putrIva satAM vibhAti tataH sutArtha svayamarthitA sAM // 19 // tatastadAkAraNakAraNena samAgato'haM jagadekanAtha / svAminsubhadrAtanayaM nayajJaM kSaNAnnijaM preSaya bhAgineyam // 16 // sakhIsamakSaM mukure mukhaM yA nirIkSituM cetasi lajjamAnA / muhuH kumArI maNikaGkaNeSu lolAvilokaM kSipati sma cakSuH // 17 // uraHsthale manmathapArthivasya matvA nivAsaM kucadUSyacihnam / vimucya yasyAH saralapracAraM karNAntare dRGmRgayugmamAgAt // 18 // antargatA zaizavayauvanAbhyAM yA pIDyamAneva muhurhaDhAbhyAm / paryAkulA vAJchati loladRSTiH kasyApi pANigrahaNaM kumArI // 19 // kutUhalAtkAJcanakanduke ca karaM karoti zrutimaNDale ca / muhurvibhUSAjuSi yA vinodagehe ca dehe ca karoti dRSTim // 20 // imAM kumArIM pariNIya rAjannayaM kumAro bhuvane vibhAtu / abhyunnataH keturivAnvavAyaprAsAdamaulau vilasatpatAkaH // 21 // 1. 'yuktamate matena' gaM. Aho! Shrutgyanam Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-4sargaH) 'bAlabhAratam / 245 AkarNya matvAtha tatheti viSNudattAGgabhUSaM visasarja dUtam / saudhaM matInAmabhimanyuzikSAkRte kRtI mantriNamAdideza // 22 // rAjJastadAjJAmadhigamya samyagvizuddhadhIruddhavamantrirAjaH / uvAca vAcaH sitakAntikAntirbhadrAH subhadrAtanaye navecchuH // 23 // mA vizvasIvizvajanInazakte striyaH zriyo vA bhRzacaJcalAyAH / dadAti gADhaM vyasanaM janAnAM raktA viraktApi pade pade yA // 24 // yAto mahAtmanyapi lampaTatvamAmanyate lampaTasaMgamena / lolaH zazAGko'pi vibhAti tAta vAtapraNunnAmbudamadhyavartI // 25 // kRtinnamAtyeSu purAtaneSu ciraM sthirA rAjati rAjalakSmIH / yataH zarAveSu naveSu vAri nyastaM samastaM pralayaM prayAti // 26 // dhvastA samastA ripavo mayeti nirudyamo vIravareNya mA bhUH / muktodaye bhAsvati bhUrizo'pi bhinnaM tamo'bhyeti punaH kuto'pi // 27 // tAta pratApaprasarAya dhIrAH kurvanti dhairya na punardhanAya / na kesarI mauktikapatihetorAhanti dantiprakaraM karAtraiH // 28 // durodarArambhakathAM kathaMcidAryA na kAryAntarato'pi kuryuH / durodarasya vyasanena peturvipatpayodhau pitarastvadIyAH // 29 // prabhupravRttipratimaM caranti prajAzciraM caNDatamaM himaM vA / sUryopalA vahnimucaH svakAle candropalAH pazya sudhAmucaH syuH // 30 // atyarthabhAvena niSevyamANamapyArya kArya vyasanaM vadanti / tanvanpiturvAcamavApa rAmo vanaM baliyaMggamanaM ca dAnAt // 31 // ityAdibhirmantripatervacobhirmatvA vidagdhaM bhuvi bhAgineyam / vidhAya divyAstrabharapravINaM hariH pituH sadmani taM nyayukta // 32 // riGgatturaGgazatabhUmibhAgarajobharacchannadinAdinAthaiH / kaizcitprayANairagamatkumAro virATabhUpAlapuropakaNTham // 33 // nadIpravAhapratimasya tasya kumArasainyasya samAgatasya / virATabhUpAlabalAmburAzirvelAkulaH saMmukhamAcacAla // 34 // 1. 'turaGgAkSatabhUmi' ka; 'turaGgakSitibhUmi' kha. Aho! Shrutgyanam Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 kAvyamAlA / yudhiSThiraM vIkSya dRzA kRzAnutejAH kumArasturagaM vimucya / namazcakAra kSitinamramaulistathA ca bhImapramukhAnkrameNa // 35 // nyaJcadvapuH kiMcidudazcitAGgabhAgena sAkaM purapArthivena / kaTItaTanyastakarazcakAra kRtI parIrambhabharaM vidhijJaH // 36 // samAnarUpapratipattimeva vidhAya saGgaM samamuttareNa / yudhiSThirAdezavazAtkumArastuGgaM turaMgaM punarAruroha // 37 // pratyAlayadvAravimuktamuktAkadambakaH svastikakaitavena / sarvAGgamAnandamanoramazrIH prasvedabinduprakarAnbabhAra // 38 // parisphuradvAhasamUhapAdaprayAtabhinnAvanimaNDalotthaiH / vAtapraNunnai rajasAM vitAnairvivarNatAmapyurarIcakAra // 39 // sa dezadezaprasaratpramattamAtaGgacakrabhramasaMbhrameNa / vasuMdharAyAM parikampitAyAM kampAnubhAvaM bibharAMbabhUva // 40 // tatkAlasajjIkRtanIlaratnadvAstoraNastambhasamudbhavena / marIcivIcIprasareNa bhUriromAJcamaGge racayAMcakAra // 41 // uccaiHziraH saMgatalokaghaTTaprabhraSTahAracyutamauktikaudhaiH / sphItapratolInayanAntarAlAdazruprapAtaM paritastatAna // 42 // AyAti saubhAgyanidhau kumAre vistArayAmAsa ca bAhupAzau / dvidhAbhavatsaMmukhapauralokavyAjena nArIva purI tadAsau // 43 // (kulakam). mUrtyA sa mUrtaH kila kAmadevaH kAmaM vibhUSAbharabhAsamAnaH / smitapratolInayanAdhvanaiva purIpurandhrI hRdayaM viveza / / 44 // AkAryamANA navatUryanAdairnAryaH svakAryaprasaraM vimucya / kumAramAlokayituM vilolA jAlAntarAlAbhimukhaM praceluH // 45 // autsukyataH kAcana citrakAthai kare gRhItAM mRganAbhimeva / snigdhAJjanabhrAntivazAkiranti netradvaye tatra dadau mRgatvam // 46 // tADaGkamekaM kara eva kAcittadA vahantI capalaM cacAla / trailokyakSetramaracakravartipatAkinIvAgravilAsicakrA // 47 // 1. 'tATaGka ka. - - Aho! Shrutgyanam Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-4sargaH] bAlabhAratam / 247 kSipraM zrutau kuNDalamekameva kasyAzcidAsyaM dadhadAbamAse / harSaprakarSAdbhutamAsasAda draSTuM kumAraM sa raviH kiminduH // 48 // cacAla hArasya pade nivezya samutsukA kAcana kAJcidAma / sakiGkiNIdhvAnamidaM vahantI sA mUrtakAmadvipavadvabhAse // 49 // cakSurgavAkSaM sudRzAM manobhUH svasadmanAM kautukato'dhirUDhaH / tadekatAnapravilokyamAnakirITisUnuM prati mAnadambhAt // 10 // AlokayanvaMzyamamuM kumAraM bhUrINi rUpANi vidhurvidhAya / smitekSaNazcandramukhImukhAnAM miSeNa harSI na samApa tRptim // 11 // nipIyamAnaH smaravihvalAbhirevaM sukezIbhirasau kumaarH| antaH pravizyAzu mano'pahRtya tAsAM kramAdaprakaTo babhUva // 12 // nipIya netrAJjalisaMpuTena kSaNena saundaryarasaM sukezyaH / cirAdatRptA iva naiva jagmuH purovibhAgAdvigate'pi vIre // 13 // vinirjitenaiva tanuprabhAbhirayaM svakIyapratimAcchalena / smareNa saMsevitapAdamUlaH saudhAntaraM ratnadharaM viveza // 14 // bahuzrutaiH kuNDalitaM dvijendranizcitya lagnaM zubhabhAvasUci / pANigrahArambhamahotsavAnAM kRte nRpAvutsukatAM prapannau // 15 // vAjanyajanmapramadAvadAtAH svayaM tadA tArataratvarAbhiH / matsyAvanIndoH puri vizvabhUpAH zrIvizvarUpapramukhAH samIyuH // 16 // bhrAntanuvo vandanamAlikAbhizcalatkarAH ketanacakravAlaiH / mahotsave'sminsadanazriyo'pi nRtyaM vitenudhRtaratnabhUSAH // 17 // tanUjazubhracchadajAhnavIbhiH pratikramAmbhojamadhuvratIbhiH / tithau zubhAyAM drutamuttarAyAM nitambinIbhiH pratikarma cakre // 18 // sAbhyaGgabhUSA subhagA babhAse siddhArthadUrvAGkurakarburAGgI / upAttabANA dhvajazobhihemanIlAzmacetobhavacaityacAru // 19 // rophreNa nirvAzitatailamaGgamAbibhratI kuGkumapaGkasaGgam / snAnakSaNe tUryaravapramodaiH sA mUrtarAgaprasareva reje // 6 // 1. 'harSapraharSA' skha; 'harSa praka' ga. 2. 'sUnupratimAna' ga. Aho! Shrutgyanam Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 kAvyamAlA / eNIdRzAM zroNirimAM kumArI sakuGkumAmasnapayatpayobhiH / zubhrAMzukumbhaprabhavairvibhAbhiH sasAMdhyarAgAM rajanIM yathA dyAm // 61 // sA candrikAmaM paridhAya vAsazcandrAnanA prApa vibhAvarIva / bhAsvanmaNistambhacaturdigadri nabhonibhaM kelivitardimadhyam // 62 // prAcImukhIM candramukhImathainAM nivezya nepathyavidhirvyadhAyi / yastoSiNA bandhuvadhUjanena sa prApa nepathyamidaM tadaGge // 63 // vibhUSaNAbhogadharA varAGgI vilokya rUpaM maNidarpaNe sA / AkAGkSadAtmanyabhimanyubhAvaM mudrAbhimanyau ca tadAtmabhAvam // 64 // tatAna dIkSAtilakaM savitrI tasyA yadAsye'rpitacandradAsye / tatraiva paryaGkasame sametya cakAra keli saratirmanobhUH // 69 // pUrNa yadUrNAmayasUtramasyA haste jananyA janitaM tadAnIm / pANigrahArambhajuSAlabhanta na tena sAmyaM maNikaGkaNAni // 66 // AbimbitA ratnamayIbhiraGke sA gotradevIbhirapi vyadhAyi / mAturgirA tAratamaM namanti kimucyate bandhujanAGganAbhiH // 67 // itazca putryA drupadasya harSAttadAbhimanyuH zatamanyutejAH / alaMkRto navyavibhUSaNAnAM gaNena pANigrahaNocitena // 68 // sphuTAnanaM channasamapradehazcIreNa vIraH kalayanrarAja / zubhrIkRtazcandrikA vikAsizazAGkavimbaM kila pUrvazailaH // 69 // yannirmame nirmalacandanena vizeSako bhAlatale jananyA / mRgAGkavimbAtkalayAdhikazri tenAnanaM tasya tadA babhAse // 70 // jitaM gurutvena tadAntarikSaM jagAma tasyAnucaratvameva / zyAmaM laghubhUya viviktatAraM sa puSpadhammilla nibandhadambhAt // 71 // mukhendusaGgacyutacandrakAntatauTaGkayugmAmRtanirjharAbhAm / babhAra hAraH zatasaMkhyadAmA tatkaNThadhAmA ghanasAradhAmA // 72 // mukhe mRgAGkaH kulavatsalatvAtpremNA ca pautrasya harirvibhutve / cakre'vatAraM pitRbhAgineyasnehena dehe madano'pi tasya // 73 // 1. 'rabhi' ka 2. 'sphuTAnanacchannasamapradehe cIre sa vIraH' ka-ga. 3. 'tADaGka' kha.ga. Aho ! Shrutgyanam Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4virATaparva-4sargaH] bAlabhAratam / 249 uddaNDadaNDAtapavAraNasya nAnAmaNizreNibhRto miSeNa / tasminniyuktaH svavazaH sazeSaH saMpiNDya sindhuH kila mAtulena // 74 // dvipaM caturdantamivorudantaM mithaH praticchandavazAdvizAlam / Aruhya muktAdhavalaM sa pautrasnehena dattaM kila vAsavena // 75 // uttAryamANasya tadA bhaginyA zubhrasya dambhAdvarakumbhakasya / muhuH paribhramya vilokyamAnaH kulyapramodAdvidhunA cacAla // 76 // (yugmam) dUtena tUryadhvaninaiva tasya purovarasyAgamanena diSTe / virATagotrapramadAkulasya maidAkulasyaM sphuritaM pramodaiH // 77 // sa pUrvazailAdiva dantirAjAduttArya mArtaNDa ivorutejaaH| pAdapracAreNa virATadhAma dhArAdharAdhvAnamivAviveza // 78 // . bRhajanaiH saMmukhamApatadbhininye'bhimanyuH savidhe sa vadhvAH / drAggandhavAhairiva gandhavAhairambhoruhiNyA madhupaH samIpam // 79 // maunAvalambinyakhile'pi loke kSaNaM lipinyasta iva sthite'smin / pailaM palaM cAkSaramakSaraM ca sphuTaM niyukteSu samuccaratsu // 80 // saMsAdhya lagnaM sajanaughatAlaM sthAlaM vizAlaM parivAdavatsu / saMmelayAmAsa karau tadIyau guruvirATasya dhRtau karAbhyAm // 81 // (yugmam) hriyA muhuH saMprasarApasArAM mithastayornetrayugaM tadAnIm / vizramya vizramya vibhAM priyAGgAdapAdatRptaM ciratRSNayeva // 82 // pradakSiNAstau zikhinaH sRjantau jAyApatI nirmalacIracArU / samApatuH zoNasaroruhAntaH saMbhrAntazubhracchadayugmazobhAm // 83 // guroniyogAdapi lAjamuSTiM nikSipya bAlA jvalite kRzAnau / AcAradhUmaM bhRzamAdade yaM sa cihalIlAmagamanmukhendau // 84 // tataH saubhadreyaH sakalakulavIravratalatA tatAmbhodo rodojaladhijalapUrAyitayazAH / 1. 'caNDA' ka. 2. 'mudAkulasya' kha. 3. 'padaM padaM ga. 32 . Ahoi Shrutgyanam Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 kAvyamAlA / priyAyukto muktAvizadaguNarAzirgurujana namazca catarahRdayavRttirdvijagirA // 85 // bheje zrIjinadattasUrigurorarhanmatArhasthite: pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAmapratIndraH kRtI / parvaitadvikarTa virATanRpatestadbuddhisindhyApaNAzuddhormitviSi bAlabhAratamahAkAvye turIyaM yayau // 86 // sargaizcaturbhira pyAsIdasminvairATaparvaNi / anuSTubhAM paJcazatI SaDazItizca nizcitA // 87 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke virATaparvaNyabhimanyupANigrahaNo nAma caturthaH sargaH / iti virATaparva samAptam / Aho ! Shrutgyanam Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5udyogaparva-1sargaH] bAlabhAratam / udyogaparva / prathamaH srgH| saMsAravAridhidvIpaM dvaipAyanamunirmude / madhyastho'pyAzritAzAstrairyaH prINAtyamRtopamaiH // 1 // athAyamatra mantrAya rAjA saha sahodaraiH / AsasAda sadaH sArdha sIrizrIjAnisRJjayaiH // 2 // aSTamirviSTapAdhIzairebhirutkIrtisindhubhiH / sabheyaM zuzubhe tuGgairacaleva kulAcalaiH // 3 // dantAMzudambhAddadhatIM sudhAvijayajaM yazaH / jJAtanItipatho vAcamathovAca tapaHsutaH // 4 // jJAtaniHzeSazAstrasya vyAhare yatpuro hareH / ratnAcalasya tatkAcalavaDhaukanikAyate // 5 // prItyaiva vacmi vA kiMcitpuro'pi trijagadguroH / snAnaM tanyAdbhunImUrdhnaH zaMbhorambhomayaM na kaH // 6 // bandhuvargeNa na samaM samaro mama rocate / jaye parAjaye'pi syAnazvaraM kulamaindavam // 7 // saMprahAraH sahAmIbhiH khakaiH kva kuzalAya naH / khaireva bimbitaH sAkaM raNaH kezariNAmiva // 8 // khIyA hanta na hantavyAste'parAdhaparA api / kazchinte rabhasotkIrNadRzaM nakhamapi svakam // 9 // jiteSu teSvakIrtiryA sAmAnapi hi limpati / lipte'Gge kardamairbimbamaliptamapi liptavat // 10 // nItirdviSApi sAdha na yoddhaSyaM kusumairapi / tatki yudhyAmahe sAdhe bandhubhirdharAyudhAH // 11 // 1. 'athArimatha mantrAya' kha; 'athArimannamAdhAya' ga. 2,3. 'jJAna' ka. 4. vyAhareta ka. 5. 'darza' ka. - Aho! Shrutgyanam Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 kaavymaalaa| harAnaGgitapuSpeSuraNodAharaNAdinA / zithilIkRtasaMdhA naH saMdhAnaviSaye matiH // 12 // dattAM subandhurasmAkaM paJcAnAM grAmapaJcakam / bhogamAtraM phalaM rAjJAmapi klezastato'dhikaH // 13 // kA ratirbhUribhogyAyAM gaNikAyAmiva kSitau / bhAgyahInaM patiM tyaktvA rajyate bhAgyabhAji yA // 14 // zriyaM puSyantu nityaM madAndhavAste bhuvAM dhavAH / paJcAnAM kaSTato'smAkaM santu te sukhitAH zatam // 15 // atha vaktuM lasattRSNe kRSNe harSojvale bale / kopAnalasphuliGgAbhavarNaH sAtyakirujjagau // 16 // nItizAstrAndhapaTTena niyantritahazAM bhRzam / zUraH kirati gAstApakRto nAlokahetukAH // 17 // tathApi brUmahe nItilatAvanagataH sukhI / asphuradvikramaH ko na dviSaddAvena dahyate // 18 // sausthye nItikramo'pyAstAmapamAne tu vikramaH / sukhaM vellatkarAgreNa hataH syAdutphaNaH phaNI // 19 // cAru nizcetanaM dAru yajjvalatyeva gharSaNaiH / apamAne'pyanuyuktAnvIkSyApi strAnti sAttvikAH // 20 // na sattvaM nAbhimAnazca yeSAM teSAM dviSadbhave / parAbhave'pi svasthAnAM nItiruttaramuttaram // 21 // nItizcedvaH pramANaM tatkulajaH sahajo ripuH / sa bhavankRtakArAtirAtithyaM kriyate mRteH // 22 // viruddhAnsahasA hanti nItijJo'pi gurUnapi / jvalantaM zAmayantyaGge kimagniM nAgnihotriNaH // 23 // 1. 'haro' ka. 2. 'puSpeSU' ka. 3. 'pAdataH' ka-kha. 4. "vidhaye' ga. 5. 'puSNantu' ga. 6. 'steSu bAndhavAH' ga. 7. 'zikhI' ga. 8. 'saukhye kha; 'saumye' ga. Aho! Shrutgyanam Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 udyogaparva - 1 sargaH ] bAlamaritam / iti jAne'ghasaMghAne na dhIrapi vidhIyate / tairbhImaikagadAsAdhyaizchalibhirvairibhiH saha // 24 // evaM vAgDaSTijImUte sRJjaye'tha virAmiNi / babhAra bhAratIM viSNurmarAla iva komalAm // 29 // nItisAraM nRpaH smAha zauryasAraM ca sRJjayaH / ka sthAnaM madirAM vacmi yedaudAsInyadoSabhIH // 26 // raNDA nirvikramA nItiranItirvikramo'pyasan / kIrti janayate gaurIM mithunaM nItivikramau // 27 // dhAvankrodhAndhakAreSu nItidIpikayA vinA / skhalitvA kSmAbhRti prauDhe bhajyate vikramaH kvacit // 28 // zauryeNa smeritA nItiH sUryeNeva sarojinI / rAjahaMsasamUhasya vazIkaraNakAraNam // 29 // tadasti hastagaM zauryamiha nItiH prayujyatAm / bhajante yadi saMdhAnamandhAvanipanandanAH || 30 // safir harau bhUpapAdapIThopasevinI / zoNakoNakA roSapadaM drupadajAvadat // 31 // nItiH patatu vo mUrdhni kSayaM vrajatu vo matiH / pAtAlaM yAtu vo mantraH zAstraM caitatpralIyatAm // 32 // tadA sadasi mAM vIkSya taiH kRSTakacavAsasam / pralInaM cedbalaM tatkiM sphuTitaM na hriyApi hRt // 33 // saMdhi nirmAtu nirmAnaH saha tairahitairnRpaH / ahaM tu hantumadya svamudyatAsmi hutAzane // 34 // iti vAcAlapAJcAlI niHzvAsAnilavIcibhiH / arrataract bhImo gADhamujjvAlatAM gataH // 35 // 213 1. 'jAte'tha' ga. 2. 'yadyau' kha. 3. kSmAbhRti rAjani parvate ca 4. 'tataH ' ga. 50 'muddalato' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 kAvyamAlA | 3 kSayodyatkAlarudrAgnivADavAyitadRgyugaH / grasannoSThaM radairbhAlaM vA vAcamuvAca saH // 36 // kAlakUTairvyathAdyApi taddattairbAlakeliSu / dahatyadyApi maddehaM dahano jatugehajaH // 37 // taiH kUTasAraSATkArairnidrAdyApi sameti na / klizyamAnAM paraiH prekSe tathaivAdyApi vallabhAm // 38 // pibAmi raktamadyApi na duHzAsanavakSasaH / tAM no suyodhanasyoruM gadayAdyApi cUraye // 39 // yAvatkSatrakriyAmandaH saMdadhAtyasatAM nRpaH / kSipAmi khaNDazaH kSmAyAM dviSastAvaddAsakhaH // 40 // iti hastAhatakSoNicamatkRtaphaNIzvaraH / bhramidhvanaddAbhImo bhImo roSAbdhirutthitaH // 41 // dviSadambhonidhikSobhasamarthamatha sIrabhRt / adhArayadamuM dorbhyAM govinda iva mandaram // 42 // asau kusumayandantaprabhAmadharapallavaiH / babhASe ca samAkarNapIyUSAprayaNaM vacaH // 43 // bhIma sthAmnA ca nAmnA ca jayatyeva jagadbhavAn / kulInagurugIH kiMtu laGghitA lAghavAya te // 44 // yathA tathApi no jeyA balinazchalinazca te / bhedastu kriyate kospi saMdhicchalabalaizvaraiH // 45 // tulyaH pitAmahastulyo gurustulyo guroH sutaH / teSAM ca bhavatAM caite dadhate yadyudAsatAm // 46 // arjuneSumarudbhUtakarNAdiSapaGkayaH / ama tadA tvadAyattagadAvattraiva kauravAH // 47 // pramANaya gurorvANIM ruci ca racayAtmanaH / tespi tvamiva darpiSThA na saMdhau dadhate dhiyam // 48 // 1. 'ca samuvAca' ka-kha. 2. 'sAri' kha. 3. 'prekSye' ka kha. Aho ! Shrutgyanam Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udyogaparva-1sargaH] bAlabhAratam / iti saurivacaHzAntaruSi tasthuSi mArutau / vAcamAcaSTa zauNDIryazamodAmarjumarjunaH // 49 / / saMghaTyante raNoddhaTTaprabalAni balAni ca / niyujyate yathArthoktipUto dUtazca vairiSu // 50 // cenna saMdadhate mUDhadhiyo vadhyAstadAzru te| apAtito na toSAya mukhyaH so'pi calo radaH // 11 // sevante yadi tu jyeSThamevaM te jIvitAni nH| sevamAno mukhadvAraM zvAso mukto'pi gRhyate // 12 // kArya mahadihAdIrghasUtritA sUtritA varam / rAhuH pUrNimapUrNAGgaM jayatInduM jaDakriyam // 13 // zrutaH smitamukhairbhUpadraupadIbhImayAdavaiH / yamAbhyAmapi mantro'yamevAtiprastutaH stutaH // 14 // athAriSu pRthAputrairdupadasya purohitaH / saMdhervA yuddhabuddhervA sthairyAya viniyojitaH // 55 // nizcitya kRtyamityAtmapuraM muraripau gte| amI milanamI pArthA nRpasArthAcaNArthinaH // 16 // ripudviradapazcatve paJcAsyaH paJcabhiH sutaiH / paJcAvarItuM jAmAtRnpaJcAlapatirAyayau // 17 // virATadrupado-zAkSauhiNIdvayasaMgamam / prAptasya sAtyakerakSauhiNI ninye triveNitAm // 18 // pANDavAnIyatudhRSTaketuzcedidharAdhavaH / . sahadevo jarAsandhasUnuzcAkSauhiNIpatiH // 19 // mAhiSmatIpatirnIlo bhrAtaraH paJca kaikyaaH| .........vArddhakSemikuntibhojau zreNimAzibipauravau // 6 // 1. 'sUtryatAM param' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / ete cAnye ca naanaadrivissykssonninaaykaaH| saMdadhya vidadhuH saptAkSauhiNIzaM yudhiSThiram // 61 // (yugmam) samaM jagmaturAvAtuM hariM duryodhnaarjunau| pazyataH sma svapantaM tamantarantaHpuraM ca tau // 12 // kauravastasya zIrSAnte pAdAnte phAlgunaH sthitH| tataH zrIpatinA praikSi prabuddhena puro'rjunaH // 13 // pRSTvA harSamanAH pArthamanAmayamathaikSata / zayyopadhAnalagnAMsaM kezavaH kauravezvaram // 64 // saMparAya sahAyatvamAbhyAmabhyarthitastataH / murArAtiH parAvRtya kauravaprabhumabhyadhAt / / 65 // tvaM prAptaH prathamaM pArthazvaramaM nRpa yadyapi / tathApi vRNute pUrvadarzanAdayameva mAm // 66 // ekato yuddhamukto'hamekato'kSauhiNI ca me| samAvimAvubhau bhAgau grahANAkSauhiNImataH // 17 // ityuktaH zauriNA hRSTo'dhiSThitAM kRtavarmaNA / kSamApatiH samAdAya yAdavAkSauhiNI yayau // 18 // sArathyatathyasvIkArakAriNA hariNA saha / jitAneva ripUJjAnanpArtho'pi prApa pArthivam // 69 // zalyaM pArtheSu gacchantamantargatvA suyodhanaH / saMtoSya bhaktibhirdakSaH svapakSatvamayAcata // 70 // ityAvedayituM madranarendro'yamupAgataH / jagade pArthanAthena yAta yUyaM yathepsitam // 71 // asmAkaM tu priyaM kartu kurupakSAzraye'pi vaH / nindAvacobhiH karNasya kAryastejovadho yudhi // 72 // 1. 'saMsajya' kha, 'saMbhidya' iti ka-pustakazodhitapATha eva varam , yathAzrutapAThasya yathAbhipretArthAbodhakatvAta. Aho! Shrutgyanam Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 udyogaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / tathetyayaM pratijJAya prati duryodhanaM yayau / tamAjagmuzca mitrANi kSatrANi kati nAbhitaH // 73 // bhagadatto jagaddattAbhayaH suravibhoH suhRt / aridu sindhuraH sindhupRthvInAtha jayadrathaH // 74 // avantIzo'nubindAgrajanmA vindo'strakovidaH / dveSikSmApamanaH zalyaM zalyo madramahIpatiH // 79 // kRtavarmA vRSNivaraH kAmbojezaH sudakSiNaH / bhUrizravAH saumadattiH zalAdibhrAtRbhiryutaH // 76 // ete pratyekamakSauhiNyadhipAH samupAyayuH / akSauhiNyazcatasro'nyairilAnAthaiH kilAmilan || 77 // akSauhiNIbhirityekAdazabhiH zuzubhe nRpaH / pAtuM khadezaM jetuM ca dazAzA iva sodyamaH // 78 // dhRtarASTre sabhAbhAji rAjarAji virAjini / sa yuktamuktavAnpArthaprahito'tha purohitaH // 79 // vaMzyavarge yathAyuktapraNAmAnAmayoktibhAk / vakti pANDavarAjanyaH saujanyavizadaM vacaH // 80 // dhanyo'smi bandhubhistuGgamaGgIkRtya dharAbharam / kRto'smi sukRtotkaNThI tIrthayAtrotsavena yaH // 81 // dyUtopadiSTA gamayAmAsire vAsarA mayA / idAnIM dIyatAM yukto bhAgaH sAgaravAsasaH // 82 // jAnAmi nAmita ripurvipulaM vipulAtalam / zatena ca caturbhizca bandhubhirbandhuraM bhaje // 83 // svayamekena kenApi bhUmirbhoktuM na zakyate / sahate satsu kulyeSu ko'nyaM tadbhAgabhajinam // 84 // 1. 'zastu dakSiNaH 'ka. 2. 'svAjanyazivadaM' ka; 'svAjanyaM vizadaM' ga. 3. 'bho ginam' ga. 33 257 Aho ! Shrutgyanam Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 kAvyamAlA / iti hadbhiH suhRdbhizca vicArya sukRtocitam / kRtyaM kRtyabudhairvizvAnandi saMdizyatAM mayi // 85 // ityuktasvezasaMdezabhaGgiriGgitavittamaH / sarveSu svAntabodhAya purodhAzcakSurakSipat // 86 // janikRtprakRtiH sarvaH syAditi spaSTatAM nayan / bheje zubhrataraGgAbhAmatha gaGgAsuto giram // 87 // diSTayA bAhubalodastapratyUhavyUhavIcayaH / vipannIranidhestIramIyuste vIrakhecarAH // 88 // aindridorvazavIrANAM diSTayA teSAM zamArthitA / diSTayA praviSTAstatkopadahanaM na mahIbhujaH // 89 // idaM gadati gAGgeye bhrUbhaGgAbhogabhImadRk / / tApanistApanirbandhavidhurAM vyAharadgiram // 90 // raNatrastahRdo dainyaprArthitolivAnapi / bhISma bhISmAnivAkhyAsi kasmAdasmAsu pANDavAn // 91 // santyebhyo vIrakoTIrA guNakoTIbhiruttarAH / talki na palitApIDa brIDese pANDavastavaiH // 92 // yadvA suteSvazakto yaH sa pitRRNAM priyo bhavet / nindA karoSi kuruSu stuti pANDusuteSu yat // 93 // athAvadannadIsUnuH sitaiH kusumitaM vacaH / pArthastutiSu rAdheya bAdheyamiti kiM tava / / 94 // gaNayanti tRNaM prANAnye pravIrA raNAGgaNe / caNDairuDDApayante tAnpANDavAH kANDavAyubhiH // 95 // nirIkSya gograhe ghoSavigrahe ca balaM tava / nedAnIM vedmi daityena yadi te dadhate bhayam // 96 // 1. 'bhRGgIraGkitavikramaH' ka. 2. 'balodaadhvastapratyUhavIcayaH' kha. 3. 'aindrerdo' ga. 4. 'vrIDamApnoSi tatstavaiH' kha. Aho! Shrutgyanam Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udyogaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / ityuktibhAsure bhISme sAntarhAse sabhAjane / sadyaH karNe vivarNe ca vAcamUce vicitrabhUH || 97 // hitamAhitacintAnAM nikhilAnAmilAbhRtAm / bhISmo yadAha vaMzaikadAhanIraM hi tadvacaH // 98 // jagaduddhArasaMhArasatye satyapi tejasi / spRhayanti zriye kulyanigrahaM vigrahaM na ye // 99 // te'timanthollasatkopA na kriyante pRthAbhuvaH / udyadgarA iva kSIrasAgarA lokaluptaye // 100 // tadyAtu saMjayastatra prasAdayatu pANDavAn / prasAdaprakRtInindukarAniva ghanAtyayaH // 101 // ityuktyA sabhyacetAMsi raJjayansaMjayaM nRpaH / pArtheSu saMghaye preSIttaM purogapurohitam // 102 // upaplavyapure gatvA mitramantrivRtaM nRpam / nAma saMjayo nAmaprathanena pRthAsutam // 103 // pRSTaH kulasya kuzalaM vAcikaM ca sa bhUbhujA / girAM gatiSu pIyUSaM khaJjayansaMjayo jagau // 104 // yadbhAti tvAdRzairdharmojjAgaraM guNasAgaraiH / bhUpa saMbhAvyatAM kasmAttasminna kuzalaM kule // 109 // idaM tu mantusaMtAnamandanandanaduHkhitaH / saMdideza tvayi zrImAnagrajaH pANDubhUbhujaH // 106 // dharmamarmavido vandyA bhavabhAjAM bhavAdRzAH / na ye kRtAnyakSobheNa lakSmIlobhena laGghitAH // 107 // bhavAnbhavAnukArI na yAti kasya namasyatAm / aJji vanabhAjo'pi yasyaizvaryaM na kenacit // 108 // dhUlisthAmasthirAM bhUmimicchanbandhuvadhodyataH / sudhAMzuzuddhayA kIrtyA ko na mucyeta nityayA // 109 // 1. 'prathamena' ka- kha. Aho ! Shrutgyanam 259 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| sukRtAmRtakallolasaMtAnasnAnamAlinaH / necchanti dUSitAM raktaiH zucayo vijayazriyam // 110 // santo bhajanti saMtoSaM sulabhaM vizvavaibhavam / vAJchanti bhUlavaizvarya jaDAstu prANasaMzayAt // 111 // na kulInasamaM kulyaiH zriye nAzrIyate raNaH / buddhiM yuddhAya kaH kuryAdbhAgyAyattAsu bhUmiSu // 112 // ityuditvAttamaune'sminrasanAvallimaJjarIm / ninAya bhAratI bhUpaH saMsatkarNAvataMsatAm // 113 // kadA kalahavArtApi dhArtarASTraH kRtA myaa| yaditthamabhyarthayate mAM muhuH zAntaye pitA // 114 // saMgarasya girAmasti prastAvo'pi na saMprati / yato me pUrvavAgnaddhaH pitA dAtaiva medinIm // 115 // na cedAtA bhuvaM vRddho vatsavatsalatAjitaH / tatkArye'sminpramANaM naH purAtanapumAnayam // 116 // tato matilatApuSpaiH sabhaikahRdayaMgamam / vitene vimalairvaNarmAlikAM vanamAlikaH // 117 // dadate yadi te bhUmibhAgamAgaHzatAni tat / matsakhIcikurAkarSamukhyAnyapi sahAmahe // 118 // indraprasthaM yavaprasthaM mAkandI vAraNAvatam / kiMcicca paJcamaM paJcapurIyaM dIyatAmiti // 119 // idamapyadadAneSu teSu kRtyavidhau punaH / / mantraH pramANaM sAmIrisaunAsIrigadAstrayoH // 120 // iti kRSNoktimAkarNya kaunteyAnAM ca vAcikam / mano'pi rathavegena khaJjayansaMjayo yayau // 121 // kathyaM sthiteSu bhUpeSu svarUpaM sadasi tvayA / ityuktvA buddhidRksAyamAyAtaM visasarna tam // 122 // 1. purANapuruSo viSNuH. Aho! Shrutgyanam Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / tato vicintya pArthAnAM dharma saMgrAmadhAma ca / Arto'mbikAsutastattvaviduraM viduraM jagau // 123 // yo nayI sa jayItyatra dharmasUnurudAhRtiH / vyAvRttyudAhRtiH kiM tu bhaviSyati suto mama // 124 // kiM karomi ka gacchAmi vatso me durnayAzrayaH / 26 1 idaM tu vyasanaM kulyamA kulyakRta mainmanaH // 125 // iti vyathAvazIbhUtaM bhUpaM bodhayituM sudhIH / girAsyaM viduro ninye zamAmRta ( ? ) kuNDatAm // 126 // mA viSAdaviSAnmohaM vraja dhairya bhaja prabho / te hi dhIrA dharAyAM ye vyasanebhyo na bibhyati // 127 // sattvavanto hi nAtmAnaM hApayanti vipaddhatam / unIvA iva dhAvanti pakSacchede'pi vAjinaH // 128 // jJAnIva tejastapasoryastulyaH saMpadApadoH / tamardayatu kAmAnAM mugdhA dhIH karmaNAmapi // 129 // yaH saMpadApadorbhedaM na veda svAnyayoriva / sa sevyaH sa mahAtIrthaM sa stutyaH sa tapaH zuciH // 130 // prIyatAM vyathayatAM vA khaiH saMpadAtkramaiH sa kim / pazyatyAtmAnamiva yaH saMpadApanmayaM jagat // 131 // te zUrA vyasane dUrAdAyAnti sati vidviSi / hasanto harSasaMlInAH saMmukhInA bhavanti ye // 132 // ata eva vidvAMso ye harSAdvaitavAdinaH / vyasanena vijIyante na duHkhAdvaitavAdinA // 133 // sa dhImAnsa viviktAtmA prAkpuNyAyavyayodyatAm / saMpadaM vipadaM verttiM vipadaM saMpadaM ca yaH // 134 // 1. 'kulyaM vyAkulya' ga. 2. 'mAtmanaH ' ga. 3. 'dRzAmamRta' ga. 4. 'patkaNaiH' kha; 'matkaNaiH' ga. 5. 'apyeta' ga. 6. 'ceti' kha. Aho! Shrutgyanam Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 kaavymaalaa| kiM cAtmAyaM na kasyApi saMbandhI nAsya kiM cana / vRthA mamAyamasyAhimityatattvavidAM matiH // 135 // rAjannAtmAnamAtmIyamevaM tvaM viddhi buddhitaH / pANDuputreNa matputro jetavya iti mA muhaH // 136 // ityuktvA vidureNAntardhyAnAdAnIya darzitaH / rAjJe sanatsujAtIyamunirAdhyAtmamAdizat // 137 // taduktvAdhyAtmavAkpUradUritAntaLathAnalaH / sa tamAM gamayAmAsa vasudhAvAsavaH sudhIH // 138 // athAssinbhUpatau prAtaH sarvairurvIdhavairvRte / yathoktaM dhArmikRSNoktaM sabhAyAM saMjayo'bhyadhAt // 139 // tatra duryodhane rAjanyabhimAna ivAGgini / pRthAbhuvAM ca saMdezAnsaMdideza pRthakpRthak // 140 // vakti tvAM dharmasUH prIto gRhIte bhUbhare tvyaa| vayaM tIrtheSu vibhrAntostvamiva tvaM priyo'si naH // 141 // jAtaH khedo yadi bhrAtazcirakAlena ko'pi te / tanmuJca taM bharaM paJca tadrahapraguNA vayam // 142 // Uce bhImo na cedbhAraM moktuM zakto'si taM svayam / tadAdiza bhRzaM bAhubalAduttArayAmi te // 143 // brUte'rjunaH spRhAdyApi bhUbhAraM dhartumasti cet / tadvizrAmadhiyAhaM te karNAnte sthAtumIzvaraH // 144 // atipUrayituM karNAvivai tadvacanoccayaiH / mUrdhAnamAdhunoddhanyAH sUnurdharmasutaM stuvan // 145 // AcaSTa dhRtarASTraM ca vacanaiH kopakalmaSaiH / kaTAkSavIkSitAzeSadharAdhIzo dhunIsutaH // 146 // zakti dyUtApamAne tvallajjayAsajjayanna te / na tu nirjIDa pIDA te'bhUtteSu vanayAyiSu // 147 // 1. 'cAtmano' ga. 2. 'tAH svamiva' ka-kha. 3. 'vatha' kha-ga. Aho! Shrutgyanam . Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / muJcatyadyApi maryAdAM na cettvadbahumAnataH / yastvaM sa pANDuryaH pANDuH sa tvaM teSAM sadA hRdi // 148 // adyApi nItimadbhistaiH sArdhaM saMdhiH khalUcitaH / jIyante kena te paJcendriyANIva jayazriyaH // 149 // vadhyamAnA galanmAnA bhImena tava sUnavaH / rakSiSyante va karNAdyairjayijyAnilatUlakaiH // 150 // iti viracitavAcaM bhISmamAcaSTa karNo raNabhuvi kuruvIrA rakSaNIyAstvayAmI / tvayi tu jayizarAlItalpasupte tanomi pradhanamahamitIrthyAtApitazcApamaujjhat // 111 // 263 iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke udyogaparvaNi sainyaMsaMvargaNo nAma prathamaH sargaH / dvitIyaH sargaH / aprameyamahimA himAcalazrIH parAzarasutaH zriye'stu naH / yasya vizvavalayaikapAvanI svardhunIva visasAra bhAratI // 1 // saMdhibandhavidhaye'tha dhArmiNA dhArmikeNa dadhatA dayAdhipam / mugdhabuddhividhureSu bandhuSu praiSi bodhamadhuro madho ripuH // 2 // SaTsahastrasubhaTIM sahAyutAM sAdino daza mahArathAnvahan / kezavo nizi vRkasthale pure tasthivAnkurupurImathAsadat // 3 // puNyavAnahamahaM mahAniti dhyAyatA vibhurabhoji taddine / indirApatirudArabhaktidhIH sundareNa vidureNa mandire // 4 // bhaktituSTamanaso harervarAnyacchato'tha viduro mudAvadat / astu me tvayi ratiH sutAkulaM bhojyamapyatithisaMkulaM kulam // 5 // saMbhramAdabhimukhotthitaiH smitaiH pUjitaH surasaritsutAdibhiH / AsasAda tadayaM gadAgrabhUrambikAsutavikAsitaM sadaH // 6 // 1. 'saMvarNano' kha- ga. Aho ! Shrutgyanam Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 kAvyamAlA / vikramairnirupamAnnirUpayanbhUpakuJjaracayAnavajJayA / sAnusiMha iva siMhaviSTaraM viSTapaprabhurabhUSayattataH // 7 // mAdhavaH saha mahAmahIdhavaiH saMhatairavahite'mbikAsute / pANDavIyakamuvAca vAcikaM vAci kaMcidamRtadravaM kiran // 8 // ke na pUrvamabhavanbhuvo dhavA medinI kamapi neyamanvagAt / vrIDamapyadhRta nAgrabhartari bhraMzabhAji dadhatI navaM navam // 9 // naitayA kati patitvadhAriNo mAritA bata pareSu saMktayA / rAgiNo guNanidhInyadRcchayA jIvato'pi kati neyamatyagAt // 1 11 etadarthamapi yaH kadarthayatyarthavAdakaNadhI ripUnapi / zlAdhyate na khalu so'pi yaH punaH kUlyamasyati namasya eva saH // 11 // vaibhave'pi bhuvanasya bhogyatAmeti talpamitameva bhUtalam / zrIbhare'pi sati bhogyato'dhikaM svasya kiMcidapi nopakArakam // 12 // vaibhavairbhavati bhogato'dhikaM saMmado yadi mamatvamAtrataH / kSmA mameyamakhilApyado vadanprIyate ca tadakiMcano'pi kim // 13 // manmukhAditi tapaHsuto nRpastvAM praNamya pariramya bAndhavAn / bhogamAtra phalamAtmapaJcamo grAmapaJcakamayAcata svayam // 14 // taddhunIvana bilAgasAgarairuddhamasti na kiyaddharAtalam / bhUlavo'yamapi tadvaducyatAM mucyatAM saha kulena vigrahaH // 19 // vigrahaH saha kulena naucitIM yAtyarAtikulakalpapAdapaH / kazciraM raNabhareNa siMhayoH prItimeti na vane vanecaraH // 16 // gotrajaH sahajazatrurityasau nItirastu dhanalobhadurdhiyAm / vRddha tulyalaghupuMvRtaM jagaddhIdhanasya pitRmitraputravat // 17 // dhArayanti dhanalubdhacetasAM bandhavo'pi nibhRtaM virodhitAm / lUnalobhamadhurasya dhImato bandhutAM spRzati vizvamapyadaH // 18 // 1. 'lubdhayA' kha. 2. ito'gre 'tribhirvizeSakam' ityadhikaM kha. 3. 'bhojyato ' ka- kha. 4. 'na' kha-ga. 5. 'bRddhikulya' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva - 2 sargaH ] bAlabhAratam / dehinAmahaha lobhataH paraH kazcidasti na paro bhuvastale / Agamayya nijapakSatAM kSaNAdyo vipakSayati bAndhavAnapi // 19 // tadvayaM kSitibhRto bhujAbhRtAmAlibhiH parivRtA iti smayAt / lobhato'vanilavasya vigrahe mAho'stu jayasaMzaye nijaiH // 20 // vyomamArgabhRdanekamArgaNeSvekamArgaNavazaM virodhiSu / ekameva gaNayanti ko vidA bhUribhirvRtamapi svamAhave // 21 // naikamapyarimanantapattayo'pyAhave'vagaNayanti dhIdhanAH / satsu tArakagaNeSu rAhuNA grasyate kimu na tArakAdhipaH // 22 // Adhipatyamapi na sthiraM bhuvaH susthiraM ca yadi jIvitAvadhi / jIvitaM ca raNakAriNAM nRNAM cApamuktazaratulyacApalam // 23 // tanmRdhAya bata mA vidhA dhiyaM bandhubhiH samamilA vilasyatAm / dhAni bhojyasamaye samAgatAnbhojayanti kRtino ripUnapi // 24 // bandhuvargamavadhUya niSThuro yo baliM gilati bhUtale'nvadhIH / nityamuddharazirodharairmadAdekadRgbhirapi sa prahasyate // 29 // hasya mAnavacasaH pade pade bAlizairapi parAGmukhazriyaH / kSmAmaTanti nijapakSavidviSaH paNDitA iva na paNDitA nRpAH // 26 // yaH khabAndhavagaNasya pRSThago bhogakarmaNi raNotsave'gragaH / taM viyogalakAtarA dharA sevate sucaritaM pativratA // 27 // yo dhunAti nijabandhutAM nijastasya ko'stu para eva yaH paraH / kvApi yAntvamalapakSiNo jale zaivalaM ziti sahaiva zuSyati // 28 // ye tu bandhuparirambhasaMbhavaprItayo dhanalavAttasaMmadAH / te tendu vayo vayomaNIdyotino'timalinA ghanA iva // 29 // bandhunAtikaTunApi saMgamaH saMmadaM sRjati yaM na taM sudhA / yatsudhAkarakareSu satsu na prIyate'stabhRti bhAskare'mbujam // 30 // tena bandhuSu nijeSu saMghaye daukyatAM kimapi paJcakaM purAm / sarvathApi viSaye'tra vo hite so'hamapyuparuNadhmi madhyamaH // 31 // 1. 'tu' kha. ga. 2. 'khaNDitA' ga. 3. 'rucayo' ka. 34 Aho ! Shrutgyanama 269 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 kAvyamAlA | 2 prAkcaritranicayairnibodhito nAradAdibhirapi drutAgataiH / UcivAnetha hari prati krudhArabdhabodhanidhanaH suyodhanaH // 32 // sauhRdena nizcahi kiM daityabandhana dadhAsi saMghaye / tAnmahApraharaNAnraNAvanIsIni sajjaya lasajjayazriyaH // 33 // yAcyate'vanilavo'dya dhIdhanairebhirUDhadRDhagUDhamatsaraiH / tatra ropitapadA hi maccamUdAhi sainyamatimelayanti te // 34 // adya bAndhavamiSAdviSaH kathaM tAnmahattvamadhiropaye punaH / mRtyudAnaparamaGgasaMgataM kaH pravardhayati rogamAtmanaH // 35 // evamAlapati kaurave raveH sAmyamindumapi laucanaM nayan / bhAratImabhajadullasadbhujaH krodhanaH kramakaTuM trivikramaH // 36 // aindrireva paramaH suhRnmama tyajyate svamapi yatkRte mayA / sAndramaindramapi tasya niSphalaM yasya na sphurati tAdRzaH suhRt // 37 // saGgato'GgasuhRdAM sudhA mudhetyAdizanti hRdayAlavaH sadA / yaM rasAdrasayatAM manISiNAM na priyAdhararase'pi hi spRhA // 38 // no suhRtparicayAtparaM kvacitkicidastyamRtamityahaM bruve / yannipAnaghaTamAnahRSTayo dRSTayo dadhati nirnimeSatAm // 39 // itthamindrasutasauhRdAdahaM kiM karomi na vinA ceMktibhiH / pUrvakarmavazage zubhAzubhe cATukarma kurute na kovidaH // 40 // yuSmadarthamayamarthito mayA saMdhirastu yadi dhIryudhIpsitA / bhImadoSNi nihitaiva tadviSAM kAlarAtririva sarvadA gadA // 41 // astu pANDutanujanmanAM punaH ko virodhiSu bhavatsu matsaraH / maulidattacaraNAsu kesarI makSikAsu na kadApi kupyati // 42 // ko'bhavatparibhavAya pANDavaiH sainikavyatikaraH kariSyate / valgadeNagaNavargakhairvaNe sainyamAnayati kesarI kiyat // 43 // 2. 'miSAdviSaH' kha. 3. 'nAyanaM' kha ga 4. 'tvadukti' ga. 1. 'niti' ka. 5. 'carvaNe' kha. Aho ! Shrutgyanam: Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / uttarArthahRtamaulicIvaro maulijAlama herandayAmarAt / kAM camUmaracayaccamUbhRtAM gograhe sa vijayI jayAya vaH // 44 // pazyatAM nijabhujAbhRtAM kRpadroNatattanayakarNabhUbhujAm / 267 tvAM balAddivi hRtaM vyamocayetphAlgune tadapi vismRtaM tava // 45 // yastu duSTajanapuSTasaMnidhiH sAdhubandhuvacaneSu roSaNaH / sa dhruvaM tvamiva duzcaritradhIH krodhanena vidhinA kaTAkSitaH // 46 // yadviduH prakRtito viparyayaM mRtyusIni tadasatyameva te / A januHprakRti duSTa sAdhutAM nAdhunApi mRtidRSTa padyAH // 47 // te tvayA samadhiropitA padaM kiM mahattamamavApnumicchavaH / UrNanAbhamukhalAlayA latArohadhIH ka iva kAGkSati graham // 48 // kiM ca nIcagati vAri tatpateH zrIrapatyamadhigamya tAM jaDaH / drAgadho jigamiSurmahonnateH kopi ropayatu bAndhavAnpade // 49 // nirmalo'pi malinIbhavaJjalairunnato bhajati vairitAM nije / dhUmayoniriha dhUmaketanaglAnidarzitaraso nidarzanam // 90 // apraNAzita kulaM na zAmyati svaiH saha dhruvamamarSajaM mahaH / veNuyugmaghanaghaTTajaH zikhI sarvato'pi vipinaM dahatyaho // 11 // tanmudhA dadhati saMghaye dhiyaM mAdRzA iha bhavAdRze muhuH / attu vaH sakalamapyadaH kulaM bhImadorviTapibhoginI gadA // 12 // ityudAratarabhAratIbhare kaiTabhadviSi tadA babhau sabhA / kopataH kapizadIdhitimRtistrI kaTAkSacayacumbiteva sA // 53 // krUrakopakapizaH parijvalan kauravaprabhumukhaprabhAkaraH / bhrU paribhramaNanirbharo babhau kSIbagANDiva ivAzuzukSiNiH || 54 // urumAhata tathA suyodhanaH krodhanaH karatalena nAdinA / tadvyazaGkata yathA vibhuH svayaM bhImasenagadayAtha bhaGgurAm // 15 // svau bhujAvadhita kopakaNTakatruTyadaGgadasamucchalanmaNI / duHsahoSmadahanasphuliGgakasphUrjitAviva suyodhanAnujaH || 56 // 1. 'haraddayA' kha-ga. 2. 'kvApi ropayatu' kanga. 3. 'padam ' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 kaavymaalaa| kopavAnavataraH smaradviSastaM sarasya pitaraM puraH smaran / Adadhe kila dRzaM bhRzaM kRpIyonirulbaNakRpITayonikAm // 17 // visphuliGgapaTalI mukhAnmithaH kopapiSTaradarAjitAM kSipan / induto dahanavRSTyamaGgalaM saMsadi vyadhita karNanandanaH // 18 // ityalokyata kutUhalollasallocanena danunandanadviSA / roSarUkSaravasaMbhramabhramadbhUribhUramaNarAsabhA sabhA // 59 // svagrahArthamatha kauravAgraja pAzapANimatikopinaM puraH / prekSya sAtyakiniveditaM tadA divyarUpamadhita krudhA vibhuH // 60 // nAbhibhAgagatapadmabhUvibhAbhArabhAsuranabhAH sabhAcaraiH / mastakopagatakopapAvakajvAla ityapamazaGki zaGkibhiH // 11 // hRdvihAriharahArahAriNA bhISaNaH phaNabhRtAM gaNena saH / bAhudaNDanivahAnaho bahUkurvatA kSaNabahU kRtAnapi // 12 // astramullasadabhIzubhISaNaM doSNi doSNi sa dadhau navaM navam / mAribhirnavanavAbhirekako hantukAma iva vairiNaH kSaNAt // 63 // krUrakauravacamUvimUlanasphItaduHsahamahaHplutAni ca / vRSNipArthanivahAnmuhurmukhAdakSipatsahacarAzuzukSaNIn // 64 // vyAttavakrapaTukaNThakandaraspaSTadRSTajaTharatriviSTapam / taM nirIkSya bhayabhItacakSuSaH kauravA vidhuramAravaM vyadhuH // 65 // droNabhISmavidurarSisaMjayaireva harSibhirasau nirIkSitaH / drAgamarSazamanAya nAkibhirnAkanAyakamukhairiti stutaH // 66 // udgatastvadudarAdviraJcanastatsutA ca vacasAmadhIzvarI / tatprasAdalavakovidAkRtivettu vAstavamapi stavaM va te // 67 // garbhitatribhuvano'pi vA yathA nAtha saMvasasi no mano'NuSu / tvaM prasIdasi tathaiva cedvaco gocarIbhavasi tanmudA numaH // 68 // 1. 'dhelikadRzaM ga. 2 'mukhAgrataH' kha. 3. 'nuja' ka. 4. 'bhAlabhAga' kha-ga. 5. 'jvAlayannayamazati' kha-ga. 6. 'nAkibhiH' kha. 7. 'kovidA kvate vettu' ka; 'kovidAH kRte vidA' kha. 8. 'stavaM kutaH' ka; 'stavaH kutaH' kha. Aho! Shrutgyanam Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / 269 rocate parakRtApyaho satAM na stutiH skhamiha nauti kaH svayam / zemuSa svamayaviSTapatrayasvastavArthamiti naH prayacchasi // 69 // kiM tava stavagirA prasIda naH zrItaDijjaladabhaktivatsala / muJcatu krudhamimAM bhavAnbhavAbhogaduHkhasukhatAratundilaH // 70 // kauraveSvapakaroSi bANadoH khaNDakhaNDana kuThAra kiM ruSA / vayase yudhi ya eva bhAladRgdRSTa bhAlalipinA pinAkinA // 71 // jvAlayanhutabhugekamAlayaM pattanasya parito'pi bhItidaH / eSu kupyasi bhRzaM vayaM bhayaM manmahe hRdi maheza mA kupaH // 72 // evamAzu gamitaH zamaM surairvajrabhRtprabhRtibhiH subhaktibhiH / droNabhISmavidurAcito yayau saMsadaH sa danusUnusUdanaH // 73 // pRthAmathAmantrya hariH purasya bahirgataH prAgupahUya karNam / tadagratastajjani kiMvadantImuvAca dantI danujadrumANAm // 74 // atha svajanmaprathayA pRthAyAH kaumAryasUnurnijagAda kaSTI / dhiyAM mayaivedamakAri duHkhamajAnatA teSu sahodareSu // 79 // dhigmAM mayA sApi tadA vadhUTI dRSTAtihRSTena kadarthyamAnA / dhigmAM mayA tAnparihRtya bandhUnbandhUkRtAstatparipandhino'pi // 76 // ityanusmaraNakazmalavarNaM karNamarNavazayo'nuzayArtam / AntaratrijagatIgatagaGgAvIcicArubhiruvAca vacobhiH // 77 // karNa mA svamapavarNaya vRttaM bandhuvargamadhunApi bhaja kham / rAjyabhAjamiha dharmajamukhyAstvAM namantu tava ko'pi na mantuH // 78 // agrajaM vibhumavApya bhavantaM durjayeSu khalu teSu vipakSaiH / vIra jIvadakhilAtmatanUjA prItimetu jananI tava kuntI // 79 // parasparonmUlanamUlasaMdhA bandhAnnivarte tvayi phAlgune ca / avigrahaM vIra sahasradRSTeH sahasrabhAsA saha maitryamastu // 8 // iti vadati ripau diteH sutAnAM giramadhitollasadaGgamaGgarAjaH / kathaya kathamivAzraye sagarbhAnahamadhunA pradhanAvatArakAle // 81 // 1. 'eSa' kha. 2. 'khAgu' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 kAvyamAlA / taiH sArdhamIza jayibhirvidadhe virodhaM ___ mAmeva yo manasikRtya mRdhaikadhuryam / AbAlakAlasuhRdaM vyasanodaye'dya taM muJcataH sphuTati me hRdayaM hriyaiva // 82 // duryodhanAdapi yudhiSThiramabhyupeta__ madyApi mAM skhalitasakhyamudAharantaH / mAM prItipUrNamapi nItivido vidantu ___mitraM kalatramiva vizvasanasya bAhyam // 83 // bandhavo'pi viruddhAH syurlakSmIlezasya lobhataH / jagato'pi jayatyeko jIvitAlambanaM suhRt // 84 // muJce duryodhanaM caitadvizve mitraparAGmukhe / / hA kaH kasya manaHzalyaduHkhoddhAraM kariSyati // 85 // iti kRtagiramaGgAdhIzamIzaprazaMsA zuciruciracaritraM vIramApRcchaya viSNuH / drutataragati gatvA kArayAmAsa dharmA GgajamasahanavargazrIprahANaM prayANam // 86 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke udyogaparvaNi durbodhaduryodhano nAma dvitIyaH sargaH / tRtIyaH srgH| dharAdhRtidveSihatipratiSThitAvatArasaMbhArasamudbhavazramaH / zamAmRte vizramadhIviveza yaH sa pAtu pArAzaravigraho hariH // 1 // kRtI kurukSetragamAya viSNunA svayaM prayANAya kRtAbhiSecanaH / paroparodhAdadhirUDhavAnatho rathaM pRthAbhUH pRthivIpuraMdaraH // 2 // vRkodarAdyAH sahasA manasvinaH sahodarAstaM parivatrire nRpam / dyuhastino hastamivAsuhRdgaNacchidAnidAnaM raNapAradA radAH // 3 // Aho ! Shrutgyanam Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / virATapANDyadrupadAdayo nRpAstamanvayurdhanvavirAjibhirbhujaiH / virodhavIradhvajinIvadhakrudhAdhiropita bhrUvikaTairivotkaTAH // 4 // nijAM nijAM kIrtimiva dyuvAhinIjalairmilantIM zizusomakomalAm / vitatya ketupracalAJcalacchalAccaturbalAGgIM bhujazAlino'milan // 5 // zitidyutiH saMmadabhAsuraiH suraiH purazcaro'darzi sudarzanAyudhaH / dviSadvadhadhyAnamayo mahazcayazvamUsamUhasya gato nu piNDatAm || 6 || tanotu kenaiSa tulAM baloccayaH paraudhadAhena ca gauraveNa ca / yayau yadagresaratAM savADavo'rNavo lasaccakramukundakaitavAt // 7 // jite pratApairiva pRSThage ravau svakulyaharSAdiva saMmukhe vidhau / bhayAdivApratyaji rAhuyoginIyuge gate dakSiNavAmapakSayoH // 8 // adakSiNasyAM rathato'tha tattvatastadordhvagaM zvAsamavekSya viSNunA / avAdi zaGkhazca sumaGgalotsavAdacAli sUtena rathazca bhUpateH // 9 // tadA tu saMpUjita harSitadvijatrajokta vedatrayanAdavIcibhiH / pratidhvanatsyandanakandarodaro dadhau yathArthAmabhidhAM trayItanuH // 10 // paTuH prayANe paTahasya nisvanaH pravizya karNadvitayeSu doSmatAm / sa nirjagAma dviguNodayaH kSaNAnmukhaikamArge madazabdakaitavaH // 11 // dhRtebhakumbhastanayugmavibhramA camUbhramatsyandanacakrakuNDalA / cacAla bhUpaM parito'nurAgiNI priyeva pAriplavavajilocanA // 12 // viluptavizvAvayavA sunAgaraiH sthitairupaplavyapurATTapaGgiSu / nRpAvalokAdanimeSatAM bhRzaM bhajadbhirabhrAji nabhazcarairiva // 13 // samutpatadbhiH skhalitairmahAMsayormuhurmahAsaudhavadhUkarojjhitaiH / arAji lAjaiH sukRtojjvale nRpe viyaccarairAmaracAmarairiva // 14 // yayau tolIpathasaMkaTAkulaH krameNa vaprasya bahirbaloccayaH / mahAsaraHpUra ivAtipUraNakSatasya setorbahubAhyavistRtiH // 15 // puro'pi pazcAdapi vistRtAkRtirgatAlpatAM gopuramadhyavartmani / viniHsarantI ripujIvitApahA camUriyaM zaktiriva vyarAjata // 16 // 1. 'manvagu' kha- ga. 2. 'tadAtvasaMpU' kha ga 3 'rAji' ka. Aho ! Shrutgyanam 271 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 kAvyamAlA | zamIva tattvaM paramaM tamudvahanyudhiSThiraM dharmamayaM camUcayaH / akhaNDayanpustarukhaNDazAkhinAM zikhAgramapyeSa zanaiH zanaiyayau // 17 // uditvarairvapragiripratolikAguhAzatebhyo guruvAhinIgaNaiH / apUri dUrAdapi pUravistRtaiH sa bhUribhirbhUvibhusainyasAgaraH // 18 // gate'kSimArgAnnRpatAviyaM viyoginIva zUnyatvamavApa kiMcana / tadAttavaprAvataradvilokakaprajAmiSasiziroMzukA purI // 19 // samuhala nigamaH kiyAniti pratikSaNaM dhyAnaparazca bhUbharaH / vilocane vakritakandharaM purIM prati pratene ca zanaizcacAla ca // 20 // mitho'pi bimbadviguNAM radadvayIM maNipraNaddhAM dadhato mahonnatAm / surAsurairakSubhite balAmbudhau vilesurairAvatavanmataGgajAH // 21 // viSANitAM garjibhiradribhedinAM bale cale tatrasurAzu diggajAH / bhujaGgarAjaikakakIlamauligastato vilolaH kSitigolako'bhavat // 22 // avApya sekaM kariNAM madodakairmaruttaraGgAnapi karNavIjanaiH / suyodhanakrUracaritramUrchitAcirAddharA kiMcidacAlayadvapuH // 23 // mRto mRto'sAviti bhASuke jane gRhItamAtmAnamapAyudhaH sudhIH / gajena zuNDAGguliparvacarvaNAdamUmucatko'pi camUcamatkRtaH // 24 // sametya pazcAnnibhRtaM ghRtakrudhA gajena vistIrNakareNa saMdhRtAn / tadAtvakaSTacchurikAgradhArayA vivardhya bAlAndrutamacchuTatparaH // 25 // mahAbalaH ko'pi karaM kareNunA dhRtaM kareNAtmakarAdamocayat / sa tena gADhamahato dhRte kare varAka evaikakaraH karotu kim // 26 // sametamAsannamimaM vibhIH paraH puro valandakSiNagAtralIlayA / paTena zuNDAM parimRjya saMbhramannavibhramatpecakasImni jAGghikaH // 27 // na yAvadurvI karibhArabhaGgurA prayAti darvIkaramandirodaram / khurakSatodbhUtarajastayA laghu vitenire tAvadamUM camUhayAH // 28 // sthalI payodhirjaladhirvasuMdharA bhaviSyatIti tridive'pyabhUtkathA / sphuratturaGgaprakarakramAhatikSaNocchaladbhUlibharAva lokataH // 29 // 1. 'prastara' kha. 2. 'nabibhramannekakasIni' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / hariH parispardhini vardhitodyamasturaMgame dhAvati vegadurdharaH / aSTamUrdhva puruSaM paraH paro vyalaGghatApIDitameva phAlayA // 30 // paro hariH kUpamapahutaM tRNairalaGghayamullaGghaya vizAlaphAlayA / vyathAM na lebhe karAyApi tADito hRdi stuvandhairyaguNaM turaGgiNaH // 31 // udazcitaikamalIlayA tribhiH padaistathA ko'pi hato gatiM vyadhAt / yathAbhavaccetasi citrakAriNAmapi kSaNaM citrakRtau camatkRtiH // 32 // samaM mayA dhAvatha yUyamityaho bhRzaM dRzaH kautukinAM vilokinAm / vilupya pazcAtpadadhUtadhUlibhirhariH paro'dhAvata vAtajitvaraH // 33 // harirniSiddho'pyaparAzvatarjitastvarAmamuJcanna hi yaH sa tasthivAn / praipAtinaH pAdakarAntarasphuratpadasya pIDAM nijasAdino'dadhat // 34 // vivardhitaspardhamaho mahonidhI samaM calantau tvarayA parau harI / patAkinIloladRzo dRzorbhRzaM samAnatAmApaturaprato gatau // 35 // jite'pi vegAditare turaMgame na ko'pi tatyAja rayaM svayaM hayaH / nijaM tanucchAyamavekSya ca kSitau nizamya pAdadhvanitaM ca durdharaH // 36 // hayAdrikuTTAlazatakSatasthalocchaladrajaH pUrNanateSu vartmasu / alabdhane miskhalanA manAgapi prasakhurazrAntaturaMgamaM rathAH // 37 // rathAGgarekhAnivahairmahIM rathA vibhUSayanto navahArahAribhiH / dizAM dizantastilakAniva dhvajAJcalaiH kilAtanvata kAmacAritAm 38 kSurapramANena vibhidya dUrataH patanti pakvAni phalAni bhUruhAm / adhogataH ko'pi rathAzvavegato rathI kareNaiva sahelamagrahIt // 39 // paro rathaM sArathiranyasArathejiMgAya saMtarjya dhurINavAjinaH / javena yo chuTite'pi dhIdhano'dhiruhya vaMzAnitarAmadudruvat // 40 // cyutespi cakre ciramekapakSatastadakSamuttArya kareNa dhArayan / maruttvarAMhisvarayanrathe hayAjigAya yantAparasArathiM paraH // 41 // mahAbalaH kazcana sArathiH pathi sthiteSu khinneSu nijeSu vAjiSu / javena yAntaM prativAdino rathaM kareNa dhRtvaiva haThAdatiSThipat // 42 // 1. 'anaSTa' ka. 2. 'pratApina:' ga; 'prayAtinaH' ka- kha. 35 Aho ! Shrutgyanam 273 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 kAvyamAlA | paraH samIratvarayA samIrayanhayAnniyantA jitavAMzca vAjinaH / rarakSa cAsannalatA zikhAtateH patiM calatprAjanavegalIlayA // 43 // cariSNucakAragRhItacIvaraprapAtinaH kRSTatanordhvaniM prabhoH / udAra cItkAra bharairakaNaryannabodhi ko'pyanyajanena sArathiH // 44 // mahArathau kaucana ko pahuMkRtipraNAdaraudrau rathasaMkaTe pathi / yudhe ghRtAsI caTulau caTUktibhiH pravizya madhyaM prabhurapyavArayat // 49 // puraH praluzcaturaM turaMgamatvarAparibhrAntapadAH padAtayaH / rathA ivoccairbhujadaNDamaNDalIbhavatpatAkA yitakhaGgavalayaH // 46 // samutpatanto'dhikamuccakaiH samullasatkRpANadyutihRdyapANayaH / babhurbhaTAH svaprabhukIrtivistRtipravRttaye kRttavipallavA iva // 47 // vicitracArISu savarvaraM sphuratsphuTasvanAzUnyabhido'silekhayA / muhurnadanto madavibhramAdajIgaNaMstRNAmaM trijagatpadAtayaH // 48 // bhayaM dadhAno hRdi viSTapatrayavyayapragalbho'pi lulAyalAJchanaH / raNe sahAyI bhavituM bhujAbhRtAmasicchalo dakSiNapANimagrahIt // 49 // spharApadezAtkalitaikakuNDalo vinIlavAsAH kaTizastrikAMzubhiH / anantatAM patticayo yayAvasicchalena karSanyamunAM samantataH // 50 // udasya ko'pyAzu samaM muhurmuhuH kareNa vAmena ca dakSiNena ca / spharaM ca khaGgaM ca dadhadviparyayAnmahattvamabhyAsakRtAM kRtI lalau // 51 // upetya pazcAnmRtatAtavRttikaH kRtAdbhutadhyAnapareNa kautukAt / pareNa bAlaH sahasApi tApitazcalandhRtAsirna bhaTAnatatrapat // 52 // udasya kuntaM divi ko'pi lIlayA sakautukaiH sainyajanairvilokitaH / kSiteH samutpatya rayeNa pANinA tamUrdhvameva prasarantamagrahIt // 13 // janaughamAkSipya purazvaraM bhaTaH sphuTaM parikSipya rayeNa kuntakam / pareNa nirmuktamivAgrato gataH kare'grahItkazcana vaJcayanmukham // 14 // iti sphuratkRtsnacamUsamutthitai rajobhirAcchAditabhAnubhAnubhiH / kRtaprayANe jayabhAji rAjani vyarAjadekAtapavAraNaM jagat // 15 // 1. 'kSamaH ' kha- ga. Aho ! Shrutgyanam Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 udyogaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / avApya dainyaM khalu sainyabhAratazcirAnnirastA phaNikUrmasUkaraiH / mahIyasAM mUrdhni mahI mahIbhRtAM samAruroha cchalato rajastateH // 16 // taTeSu khAteSu turaGgaraGgaNairuparyupeteSu rajazcayeSu ca / sphuTIbhavanmUlavivRddhamaulayo gaNA girINAM triguNonnatA babhuH // 17 // balAbhiSaGgAdadhikAdhikotthitai rajobhiruccairdivi sAndratAM gataiH / raveravaSTabdhakhurAsturaMgamAzviraM mahIcArasukhaM siSevire // 18 // prapUritAnAM parito baloddhatai rajobhirAskandhatalaM mahIruhAm / samunnatAnAmapi pANilIlayA phalAnyagRhNAdapi vAmano janaH // 19 // vidheH kRtaM kvApi na jAyate'nyathA tathA hi zUnyaM gatayApi reNubhiH / vibhAvarIvAsararatnagarbhayA na kiM bhuvAbhUyata ratnagarbhayA // 60 // ilAvale paGkilatAM prapeduSi prabhinnakumbhIndramadAmbhasAM bharaiH / adhArayadvaSTinivRttanIradaprabhAM nabho'ntaH prathamotthitaM rajaH // 61 // nabhaHsaritketanabhAsure ziraH suvarNakumbhAthitabhAnumaNDale / sukhaM lasantI pRtaneha jaGgame nRpasya dhAmnIva rajasyarAjata // 62 // rathaM nayanvairtmani rAjavAjinaM bhujiSyabhagnasthapuTaM zanaiH zanaiH / jagAda yantA kutukasTazA dRzA nirUpayantaM nRpatiM patAkinIm // 62 // adhIza pazyAtra haye'nupAtinI drutaM bhiyA vakritakandharA vadhUH / vyadhAdvilolaM nayanaM tathA yathA sthito hiyevAyamabhUtsamIpagaH // 64 // ayaM mayasyAnuyataH svanaM ghanaM nizamya kopAdvavale mRgadvipaH / nirIkSya tadvarti vadhUkucadvayaM pratIbhakumbhabhramato bhiyAtrasat // 61 // tarostale'sau vidayA niSedivAnnRpasya vAcA prathamaM samutthitaH / tamapyanAlocya sakhAyamagrato'trasannirIkSyAgatamunmadaM gajam // 66 // na hatyayA hanta kadApi gRhyate karI paraM pApazikhA niSAdinAm / iti pralApeSu janasya kumbhinA vyamoci nArIyamanena sAdinA // 67 // puro mukhasya bhramayazikhAM taroH prakopayanko'pi gajaM kutUhalI / udastahastaM parivaJcaya yAtyasau catuH padAbhyantaravartmanA muhuH // 68 // 1. 'vartma vinItavAjinam' kha-ga. 2. ' rathaM pathi' kha. 3. 'sAditA' ga. Aho! Shrutgyanam 275 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 kaavymaalaa| vilaGghaya lacI tvarayA rathoccayaM gato'grato'smItyayamuddhuro madAt / puraH karitrAsavalanmayadvayaH sahAsasAM rAviNamIkSito balaiH // 69 // avekSya mArga zakaTAtisaGkaTaM rathI pathIha sthapuTe prayAtyayam / parisphuraccakravilolavallabhA muhuH pariSvaGgasukhAbhilASukaH // 70 // ayaM davIyaHpadavIgatAmibhImibhabhramAttUrNamupetya kopanaH / amuM vinizcitya tataH spRzatyaho muhurmahebhastatahastalIlayA / / 71 // avAptajanmA jananIvadhAdasau tataH kRtocairbahubhAravAhakaH / zucA kharAzvau nijapUrvapakSako nirIkSya tulyadhvani rauti vesaraH // 72 // iti prasattiprasarArdrayA camUM zAbhiSiJcanniva dharmanandanaH / pade pade saMmilitaiH kutUhalAdAloki lokaiH zatadhApi vIkSitaH // 73 // dvipendradAnodakanirjharacchaTAbhiSekasAndrobhayapakSadhAnyayA / acalyata grAmataTeSu senayA nirantarakSetravisaGkaTe pathi / / 74 // amI mahAntaH kirayo bRhattarAH mRgAstathaite prasabhena rakSitum / aho va zakyA iti bhItavismitairgajAzvamAlokya tava pragopakaiH // 7 // api zriyAM bhUmirabhUSitojjvalA vilokayazAliSu gopabAlikAH / svakAmakelIvizadAya kezavo na zaizavAya spRhayAMbabhUva kim / / 76 // idaM kimetatkimiti striyAM tathA zizau muhuH pRcchati dantivAnikam / kRto'kSamUlyAkulitaH kilAvidandadau jaradrAmaTiko'pi nottaram 77 itIkSyamANaH kSaNakautukollasadvilocanAmanivAsibhijanaiH / camUcayaH kAnanabhUSu bhUSaNI babhUva vistAramahIdidRkSayA // 78 // puraH zizUnAM galalambinAM kapistriyaH paribhramya tRNaM yadatyajan / tadaGganAnAM kaTakaucitIbhRtAmaputriNInAM hRdi zalyatAmadhAt // 79 // . sukhaM gatAyAH zayanaM sulampaTA vighaTya siMhyAH stanataH stanaMdhayAH / gajeSvadhAvaMzca muhurbhaTAbhakairmudA vyamucyanta ca mAturantike // 8 // phalaM kareNAptumanA muhurmayaM ninAya cUtaM ravaNAdhirohaNaH / mayastu nimbAya muhurgataH kutaH kriyaikymnyonymnobhilaassyoH||81|| 1. 'zivadAya' kha. 2 akSamUlI grAme vyavahAranirNAyakaH, - - Aho! Shrutgyanam Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 udyogaparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / 277 hayoccayodbhUtarajaHparamparAviluptavaiSamyasukhAdhirohaNAH / pathi prathIyaHsthalalIlayA rayAdbalAbalIbhirgirayo lalaGghire // 82 // vilaGghaya kulyAmamukAM pure'muke krameNa gantavyamiti zrute pathi / puraH purANyeva balairnidadhyare na sindhavo dhUlitatisthalIkRtAH // 83 // purAmupAnteSu turaMgamakramaprapAtakhAteSu nikhAtasaMpadaH / camUcaraizcaJcalayA lulokire dRzA rajodarzana nirvizeSayA // 84 // puraH striyA sainyalasadRzA rasAdyuvA niSAdI sakaTAkSamIkSitaH / vyadhAtparIrambhamibhendrakumbhayoH sa tadgatAkSaH pulakAnyadhatta sA // 85 // yuvA turaGgI lasadaGgacaGgimA turaGgamaM cArugatAni kArayan / puraH purastrIbhiradarzi saspRhaM parasparerSyAkaluSeNa cetasA // 86 // udArazRGgArabhRtAM pade pade vilokinInAM purayoSitAM puraH / samunnatopAGgavinamralocano mithaH skhalanmandapadaM yayau janaH // 87 // iti grAmAraNyakSitidharasaritpattanatatIvilaGghaya prasthAnaiH katibhirapi dharmasya tanayaH / svayaM sthAne sthAne miladatulavIrograkaTakaH kurukSetropAnte druhiNaduhitustIramagamat // 88 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamara candraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke udyogaparvaNi prayANavarNano nAma tRtIyaH sargaH / caturthaH sargaH / amRtavRSTirivAjani hRSTidA jagati yasya purANaparamparA / bhavadavArtibhide jaladadyutirna kimivAstu sa satyavatIsutaH // 1 // lasadanekapayoghabalaprabhA bahulapatrarathA pRthuvAhabhRt / atha camUH kSitipasya sarasvatImanusasAra nivAsavidhitsayA // 2 // gatijitaH pavano nijakiMkarIkRta ivAmbulavAmbujagandhabhRt / abhicamUM prahitaH sairitA tayA sukRtanandanasatkRtakarmaNe // 3 // 1. 'rna dadhyire' kha. 2. 'tAyAM gavi namra' kha ga 3. 'caTula' ka. 4. ' sahitA' kha. 5. 'karmaNi' ka- kha. Aho ! Shrutgyanam Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 kaavymaalaa| atha vijitya tanUSu camUbhRtAM sapadi dharmajavArilavavrajam / prasRmaraH pavanaH ma sarasvatIjalakaNaprasaraM pratitiSThati // 4 // nalinareNulavaiH kanakadyutiH sRmarasaurabhaSaTpadagItibhAk / madhurazItaguNAmbukaNaiH sarinmarudabhUddayito balayoSitAm // 5 // api saritparirambhabhavaM navodakalavaM parirabhya samIraNam / anani mIlitahagyadiyaM camUstadabalA khalu kAmitakAminI // 6 // mRdusamIravilAsavikampinI kusumasAttvikavArikaNairvRtAm / abhajadAzu rasena sarasvatItaTavanImavanIzacamUcayaH // 7 // jalanidhau nihito vaDavAnalaH pavimacikSipadeva madAya naH / iti viraJcisutAM parito balacchalakulAdrikulAni siSevire // 8 // aviditoddhatiropaNakaM nRpaiH kathamapi chupathena kilAgatam / samavaloki yathAkramaropitaM kutukibhiH sthalamaNDalamagrataH // 9 // sukRtasUnuniketacaladbhujAJcalabhujAkathiteSviva vezmasu / vinihiteSu yathAkramamakramAnnijanijeSu yayurjagatIbhujaH // 10 // kamapi sArathirAtmanRpAlayaM pathiSu pRcchati yAvadadhibhramaH / nijagRhAGgaNameva ratho hayaiH sapadi tAvadanAyi gatabhramaiH // 11 // gajaturaGganaratrayapIThikAvalayimUlabhuvaH sthalasaMcayAH / rurucire parito nRpasevitAH suragRhA iva digvijayazriyAm // 12 // zirasi tADakRto'pi niSAdinaH samadhiropayati sma yathA naman / iha tathaiva rayAdrudatItaratkaripatimahatAM caritaM numaH // 13 // sphuritamApa sapalyayato hayaH pathi yathA na nirastabharastathA / sahajasaumyabhRto hi parAkrame sati mahAMsi vahanti manasvinaH // 14 // sthirapadA nijasArathisaMjJayA rathini pArzvagate rathavAjinaH / bahumahIgamane'pyakhidastathA prathamayuktamiva svamabodhiSuH // 15 // samadhirohati yantrabhare yathA ravabharaM ravaNA vidhuraM vyadhuH / . avataratyapi hanta tathaiva te kva matirUvamukhasya khalUcitA // 16 // 1. 'mapikSipadeva' ka-kha. 2. 'samavaropitayantra' ka. Aho! Shrutgyanam Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5udyogaparva-4 sargaH] bAlabhAratam / 279 pulakibhirmukulAyitalocanA sarabhasaM kucamUlamiladbhujaiH / galavilambikucadvitayA hayApriyatamairudatAri bata priyA // 17 // kSitiragRhyata satyamasau yudhi tadiha tatra satAmucitA hatiH / iti vicArya bhaTai mRgAdayo vavadhire vidhurAkSapalAyinaH // 18 // paTamayAni vitanya niketnaanybhiptjnstkRtittpraaH| rurucire vaNijo gaNikA ivottaralakaGkaNakuNDalasadrucaH // 19 // kaNajalendhanavahnijighRkSayA parijane nikhile'pi gate'bhitaH / vasanavezmasu saMmadamadbhutaM kSaNamadhuH patayo dayitAsakhAH // 20 // patitasainyarajaHpaTalaM paTU bhavati yAvadudAttadivAkaram / sapadi tAvadidaM pihitaM vahUditamahAnasadhUmacayairviyat // 21 // vidhisutAmbhasi sasnuralaM malaM dalayituM bahireva camUcarAH / mumucurAntaramapyahaha spRhAdhikadameva hi suprabhusevanam // 22 // sumadhuraM ziziraM rasayanpayo janacayo manasA samacintayat / sariti vAridhivajalabhUritAM kalazayonivadAtmani zaktitAm // 23 // taralahastamahAlaharIbharocchalitazIkararuddhanabhA dhvanat / tanurucaiva tamAMsi sRjandhunImabhisasAra gajabajavAridhiH // 24 // pratizarIrabhRtaH kati no vanadvipakapolakaSairmadagandhitAH / anasarillaharIdhvanitaH krudhA madakalaH karaTI vibhide taTIH // 25 // pathijakhedavazo'pi karI taruM prahatavAnvanadantimadakrudhA / ahaha sAhasikasya zirasyataH kusumavRSTiramuSya divo'patat // 26 // dalitamauktikakAntini saikate karikulasya babhau padapaddhatiH / sukRtasUnuyazaHsamatArthinI zazighaTAnusRteva sarasvatI // 27 // karighaTAmavalokya dhanabhramAdbhayabhRtairathavA gatinirjitaiH / sukRtasUnuyazojalapalvalaM viyadabhAji saridvaraTAvaraiH // 28 // vivizurambhasi bhUdharaDimbhakAH sphuritapakSatayA haribhIravaH / pracalakarNadaladvipamaNDalacchalabhRto vigalanmadanirjharAH // 29 // 1. 'rudatAriSata priyAH' ga. 2. 'numRteva sarasvatIm' ga. Aho! Shrutgyanam Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 kAvyamAlA / sphuTatarAgrakaraH parito'mbhasi buDitavAnudamajadatha dvipaH / dhutamukhaH kRtacItkRtirambujabhramapatanmadhupAkulapuSkaraH // 30 // udayadAntarazaityaguNau parasparabhavatparirambhaviz2ambhaNaiH / varasaritkariNau patitaH parAM mumucatuH paritApaparamparAm // 31 // madhupagItaguNAni jalasya yajalaruhANi jahAra mahAgajaH / tadidamapyaharanmuhurUmibhirmadamamuSya visRtvarasaurabham // 32 // . timiviloladRzaH sarito madairmRgamadairiva patralatAtatim / vikaTakumbhayugapratibimbatastanataTISu tatAna mataGgajaH // 33 // uditabuhudavRndabhRzasvidaM bahu vilasya nadI nalinAnanAm / punaruditvaradAnavazairvRtaH sahacarairalibhirniragAdibhaH // 34 // gajagaNe gatavatyatha tatkSaNAdabhigatAsu kuto'pi sakhISviva / akathayadvaraTAsu nadI madAvilajalAliravairiva saMbhramAt // 35 // tarutaleSu niSaNNamatho patho gamanakhinnamazaktamito gatau / janamapAsya vinizvasadAnanaM dviradarAjiravadhyata sAdibhiH // 36 // kusumasaMcayavRSTamadhucchaTAsurabhipRSThaniviSTaSaDavibhiH / kuthavRtairiva muktakuthairapi drumataleSu tadA karibhirvabhe // 37 // nai dalasaMhatito jalavarSaNaM talamamuSya bhajediti mUlagaiH / jaladharairiva muktamadAmbubhi zamibhaiH samasiJci tarUccayaH // 38 // sukhanimIlitahagrasanAzikhAmilitatAluvighUrNitavigraham / padamatanyata zAkhiSu yogivatkaribhirAhRtapiNDanirAdaraiH // 39 // kSudhitamapyalasaM paricArakAH karadhRtaiH kavalaidhutapaGkilaiH / vidadhataH paritaH paritADanaM caTu ca Dimbhamivebhamabhojayan // 40 // gajaghaTAgatikuTTimitaM khuraiH sthapuTatAmanayanpulinaM hayAH / api mahadbhiratIva samIkRtaM vigamayantitarAM taralA na kim // 41 // nakhavilAsajuSaH kRtaziGghanazvasitalolarajaHkaNakampinIm / sarabhasaM parivellanakaitavAdvasumatI harayaH parirebhire // 42 // 1. 'nikhinna' ka. 2. 'tadalaM' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5udyogaparva-4 sargaH] bAlabhAratam / viparivartarayordhamukhAJjayaH kSaNamatipracalatvabhRto hayAH / sphaTikakuTTimakAntini saikate ravituraGgamabimbanibhA babhuH // 43 // cirarajoluThanairmalinaM zriyaH sutamapi drutamaGkamupAgatam / svayamesisnapadeva sarasvatI sva iva bhAti paro'pi satAM zritaH // 44 // api tanUSu na bhedamadIdRzanmadhuradhIragabhIramadhudhvanim / capalataikaparAH parirebhire laharayo harayo'pi parasparam // 45 // avatarantamamuM sarito hariprakaramAzu vilacitarodhasam / laharipUramivaikSata dUratazvalitamuccamiyaM cakitA camUH // 46 // puruSamAnapaTU kRtakIlakavyatikaragrathitAjinavalliSu / karayugAntaritA parito hayAvalirabadhyata ballavapAlakaiH // 47 // pramadanAdabhRtAM parivalgatAmita ito'pi khuraiH khanatAM kSitim / tRNamucAM vadaneSvatha vAjinAM sapadi khAdyamabadhyata kiMkaraiH // 48 // aviraloccadaloccayakhAdanairmayagaNaH kSaNato dharaNIruhAm / asRjaudizirovepanotsavAniva sa gItiSu dikSu khagAravaiH // 49 // jIvaH ka eSa kimu nAma vilokate'sA__vutkaMdharaH prakupitaH paTudIrghadantaH / evaM vilokya ravaNaM vanamedinISu __ dUraM palAyata bhayAdibhasUdano'pi // 50 // zIkarArdhatRNacchadmasvedaromAJcakaJcakAm / harSI vRSacayo'cumbannadItIrabhuvaM yuvA // 11 // yasmai yadyajanitamazanaM tena tenAtikhinnA npazcAtpazcAdabhigatavato bhojayAmAsurAzu / AsaMdhyaM ye svayamaviditakSudbharAH sattvavIrA steSAM kSIrAkRtiyaza iva prodagAdindurociH // 12 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke udyogaparvaNi nivAsanivezo nAma caturthaH sargaH / 1. 'viparivartanayo' kha. 2. 'mapi svapa' ka. 3. 'sumahadantarataH' ka-kha. 4. 'bhakSa' ka. 5. 'vayavo' ga. 6. 'svasmai' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 kaavymaalaa| paJcamaH srgH| sadA hRdantaHsphuritasya viSNovistAraNIbhirddhatidhoraNIbhiH / romAvalIdvAraviniHsRtAbhirivAsitaH satyavatIsuto'vyAt // 1 // ito niSiddho'pi nadIjamukhyairduryodhano'dhatta dhiyaM prayANe / mataGgajastuGganagendrazRGgAtpatallatAdyairapi rudhyate kim // 2 // pathyaM vaco bAla ivAturo'yaM krUro na gRhNAti suyodhano naH / raNe pravRtte kurupANDavAnAM bhUmirbhaviSyatyakhilApi naiSA // 3 // iti praNItAM vidureNa vANImAkarNya kuntI kalitorucintA / tatastrimArgApuline dinezasUnuM dinezastutilInamAgAt // 4 // (yugmam) ApRSTatApAdudayantamakai rAdheyamArAdhayituM pravRttam / pratIkSamANA sutavatsalAsau tApArtitAmyattanuratra tasthau // 5 // karNa japAnte'tha pRthetyavocatkanyAtvajAtastanayo'si me tvam / devaH sahasrAMzurasau pitA te prabhUtadhAmno na punaH sa sUtaH // 6 // devena sAkSAdaviNApyamuSminnanUdite tadvacane divo'ntaH / romAJcitastIrthazatAni jAnanpadAni karNo'tha nanAma mAtuH // 7 // nijAniyugmAnata mUrdhni karNe drAkprasnuvAnAstanayoH payAMsi / vatsa svamUrdhAnamito vidhehItyuvAca kuntI srutasaMmadAzruH // 8 // jagAda karNaH kimitaH karomi mAtaH ziraH khaM yadi hA patanti / jitadyukulyAstrijagatyatulyAstvatkSIradhArA dhutapApabhArAH // 9 // stanyAni dhanyAstava te nipIya matsodarA vizvajito babhUvuH / dhanyo'hamapyadya mahAprabhAvairmAtaryadetairadhunAbhiSicye // 10 // athaikavAraM yadi pAyitaH syAM mAtaH payastadbhuvi kena jIye / na pAyitaH sAdhu mRdhe jayantu paJcApi matpaJcatayA kaniSThAH // 11 // ityuktibhAjaM natamaGgarAja kuntI karAbhyAM tamudasya sadyaH / dRgambudhaute paricumbya mUrdhni dInAnanaM nandanamityuvAca // 12 // 1. 'vacasIzvarIbhiH' ka. 2. 'lataughaiH' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva - 5 sargaH ] bAlabhAratam / thUthukRtaM tvadva eva yo vaH SaNNAM vipakSo'Jcatu paJcatAM saH / jyeSThasya te dharmasutAdayo'pi bhavantu bhUpasya bhujiSyarUpAH // 13 // tvayyAgate'smAsu balena kasya mRdhaM vidhAtApi suyodhano'pi / ityApya saMdhiM paripAta vatsAstvaM ca kSitiM paJca ca te zataM ca // 14 // athAGgajaH smAha rathAGgabandhormA meti vocaH kuvicAramamba / adyAstama mayi niSkulo'yamIdRgjanoktistava lAJchanAya // 19 // madekavizrambhadhanaM vihAya duryodhanaM yuddhadhurINamadya | sute mayi dveSipare na dhattAM zazIva zUro'pi kalaGkapaGkam // 16 // bhayAnna cAviSkRtasodaratvAtkarNaH zrito yuddhabhayena pArthAn / ityuktibhiH kautukinAM janAnAmavIrasUrmA bhava vIramAtaH // 17 // yudhiSThiraM satyagiraM pratijJAnirvAhabandhUnaparAMzca bandhUn / lajje zrayansaMyati kauravebhyaH zriyaM dadAmIti mRSApratijJaH // 18 // tuGgAbhimAnaH kRpakumbhayonipitAmahadrauNimahAsahAyaH / 283 vinApi mAM kopanidhiH sa dhIraH pakSadvaye'pi kSayakRnnarendraH // 19 // mAtarvayaM kiM tanayAH SaDeva na te zataM kiM tava devi putrAH / muktA svakulya vyasane zataM tAnpaJcAzraye'haM kila ko vivekaH // 20 // iti pravIravratadhIravAcamuvAca hRSTA tanayaM satIyam / sAdhUditaM tvajjanakaH sa karmasAkSI jagaccakSurito'stu tuSTaH // 21 // sthirapratijJaM zritavIradharme yAce punaH kiMcidahaM muhustvAm / sthirazciraM tiSTha suhRtsu vatsa yacchAbhayaM kiM tu nijAnujeSu // 22 // pRthAmathAvocata mAnsUnuH kathaM vRthA mAmiti yAcase'mba / tvadaGgajAnAmabhayaM bhayaM na prAgeva daivena raNe pradattam // 23 // mAtarmahotpAtatatiH pure naH pratikSaNaM kauravabhairavAsti / tapto nizInduH kurupUrvajaH syAtkudheva duryodhanadurnayasya // 24 // 1. 'apAsta' kha. 2. 'nirbalo' kha. 3. 'zUrazcArubhaTe sUrye' iti vizvAttAlavyAdipi sUryavAcI. 4. 'smitapra' ka. 5. 'tvam' kha- ga. Aho ! Shrutgyanam Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| [udeti zIto mRtisaMmukhAnAmasmAdRzAM bhedabhiyeva bhAnuH / vikampate bhUrapi vIrazayyAzayAluduryodhanasaMgamecchuH // 25 // ] caNDAlabhUteSviva duzciritrairdhAvanti dUrAdbhaSaNA bhaSantaH / kAkAzca maulInabhi kauraveSu mRteSviva krUraravAH patanti // 26 // hINA iva svaizcaritaiH svamAsyaM svasyApyaho darzayituM na zaktAH / itIva divyeSu vilokayAmaH kabandhamAtraM mukureSu gAtram // 27 // prAsAdavRnde'smadabhAgyaduSTabhUtagrahArtA iva devatArcAH / vidyanti kampaM dadhate hasanti vamanti raktaM nipatanti bhUmau // 28 / / kuhUkalAmasmadakIrtilepairivAzrayatkArtikapUrNimApi / caJcanti cAmatkSayakAlaraktaH karAlavAgnizikhAvadulkAH // 29 // dhAtApi saMmUDha iva kSaye'sminvRkSeSu puSpANi viparyayeNa / karotyakAle'dhikahInagAtrAnDimbhAnvijAtyAnapi garbhiNInAm // 30 // ekAGganAyAM bahuzo'pi jAtAH sadyo'pi nRtyanti hasanti kanyAH / praviSTamAtrA iva vizvaraGganaTyo'smadAyuHkSayanATikAyAH // 31 // AsannamRtyUnmRtabhakSaNecchAlolajihvAvalayaH kRzAnuH / saMdhyAdvaye pazyati nityamasmAndigdAhadambhena dizo'dhiruhya // 32 // svapne nu dRSTA dizi dakSiNasyAM yAnto mayA prauddhmyaadhiruuddhaaH| sve zoNacIrAbharaNAH pitRRNAM patyurgRhaM gantumivAttavegAH // 33 // prAsAdamAruhya sahasrapatraM svamUrtimatpuNyamivollasantaH / svapne vyalokyanta mayA jayazrIvizrAma mistu nijAnujAste // 34 // bhakSanbhuvaM dharmabhavo'drivartI bhImaH kirITI ghRtapAyasAzaH / svapne mayaikSyanta yamau gajasthau nRvAhanasthau harisAtyakI ca // 35 // yuSmadvale'mI khalu sapta dRSTAH svame vizuddhAmbaralepamAlyAH / dauryodhane tu traya eva sainye kRpaH kRpIbhUH kRtavarmavIraH // 36 // 1. ayaM zloko ga-pustake truTitaH. 2. koSThakAntargatapAThaH kha-pustake truTitaH. 3. bhUmISu' kha. 4. 'rakSan' kha. ___Aho! Shrutgyanam Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva - 9 sargaH ] bAlabhAratam / evaM dazaivAkhila sainyayugmatRptasya mRtyorvivazIbhavantaH / kSINAM kSitau kSatriyajAtimatra samuddhariSyanti punaH pravIrAH // 37 // bibhIhi mA paJcasu pANDaveSu mRtyurbhayenaiva na yAti mAtaH / gantA sa kauravyazataM bahUnAM na pakSapAtaM yudhi kaH karoti // 38 // atha pRthovAca yadIdamasti tathApyabhItiM vitarAnujeSu / kalyANalIne'pi sute pitRRNAmanarthazaGkIti na kiM manAMsi // 39 // athAGgamartA gadati sma mAtarbaddhapratijJo'smi vadhe'rjunasya / tadenamunmucya mayA caturNI vitIryate bhItebhiyAmabhItiH // 40 // rAjJAM samUhasya samakSamAttAM muJcanpratijJAM raNasIni lajje / mA bhUtpunarbhItilavo'pi mAtarayaM mayA na mriyate kirITI // 41 // purAyudhAbhyAsavidhAvahaMyurahaM dhRtaspardhamanena sArdham / 285 droNaM guruM bhaktibharairayAcaM brahmAstramasminvihitAvatAram // 42 // naivedamajJAtakulasya kalpyaM kadAcidityarjunapakSapAtAt / nirAkRto'haM guruNA jagAma rAmasya dhAmAddhipati mahendram // 43 // zatrurna mahAstradAyI mamAyamityAdRtavipramAyaH / ahaM mahAbhaktibharairguruM taM saMtoSya kAM prApa na cApavidyAm // 44 // guruprasAdorumadAtkadAcitkAcinmayA mohamayAzayena / tapovanAntabhramatA hatA gautrasto bhiyevAzu vRSastadaiva // 49 // athAkulaM kazcana teMddhano mAM zazApa vipraH kaTukopakampaH / yaM jetumicchannasi tanmRdhe te rathAtiyugmaM gilatu kSameti // 46 // mayA sa viprazcaTucAturIbhirArAdhyamAno'pi na kopamaujjhat / prajvAlitaH zailavaneSvardegdhvA jalAdisekairna nivartate'gniH // 47 // tacchApazalyaskhalanAturoraHprakSINabuddherapi me krameNa / guruprasAdAttRNitArjuno'bhUdbrahmAstramukhyAstrasahasralAbhaH // 48 // mUrdhAnamAdhAya mamAGkadeze sukhena suSvApa guruH kadAcit / duHkhaM hRdaH zApamayaM jayantI kSaNAdabhUdUrutale'tipIDA // 49 // 1. 'khilayugmasainyatRptasya' kha. 2. 'vIta' kha. 3. 'tadvane' kha-ga. 4. 'dagdhA' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 kaavymaalaa| guruna jAgartu mametyakampraH keyaM vyathetyAkalayAmi yAvat / viniryayau vajramukho'STapAdastAvatkSatorurmaNukAkSakITaH // 10 // gurau madUrukSatajormisaGgatandrAlunidre'tha vitandrakope / kimetadityAlapati svamaGgaM khAdanmayAdarzi sa vajratuNDaH // 11 // dRSTvAtha dRSTyA saruSA sa kITo bhasmIkRtastena tapodhanena / divyAM dadhAnastanumastadoSaH puro guroH ko'pi namannuvAca // 12 // daityo'smi bhatsu(tu) guto maharSe/zAparAdhaH khalu zApamApa / tvadarzanAnugrahamuktakITayoniH sphurAmIti tirodadhe'sau // 13 // krudhAbhyadhAnmAmatha kopadhAmavyAdhAmadhAmAkSi dadhanmunIndraH / re kSatragotra kSatito'pyakampro vipro'si na tvaM kva nu tasya sttvm||14|| nirmAya mAyAmiti kAmitAstravidyAnavadyA zaTha hI gRhItA / mahAmbude vyomani somamUrtirivojjvalApi tvayi niSphalAstu // 55 // prAptaM tvayA brAhmaNamAyayA yadbrahmAstrametattadaho mahAjau / mRtyodine dveSihatiprayuktaM vinAzameSyatyakRtArthameva // 16 // ityatra tAdRggurusevayApi tApAya zApo'jani nAstrazaktiH / abhAgyabhAjAM vyavasAyakarma mahanmahatyai vipade pradiSTam // 17 // kiMcATavIyAyiSu pANDaveSu svapne savitrA nizi vArito'pi / indrAya viprendratayArthine'hi te kuNDale tatkavacaM dade'ham // 58 // galiSyati mA samare rathAnI zApAttathAstraM prabhaviSyati cha / vidveSiNAM saMmukhabhAnukalpaM tadamba tATaGkayugaM yayau me // 19 // gataM ca tadvarma sakopazakakSiptena nUnaM pavinApyabhedyam / / tatkarmaNA kena mayA sa jiSNurjeyo jitaH saMyati yena ruddhaH // 6 // chittvA zrutI sve svatanuM ca bhittvA tadA tu me kuNDalavarmadAtuH / sattvena tuSTo harirekavIracchidaM dadau zaktimiyaM mamAzA // 61 // na sApi zaktiH prabhavatyavazyaM pArthe kRtArthe harimantritena / tatsarvathA sarvajito'nujA me dazApi jeSyanti bhurdizo'mI // 12 // 1. 'gotra' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 udyogaparva - 9 sargaH ] bAlabhAratam / kiM cAtmanaH svapnanimittadiSTaM jAnAmi mRtyuM punarasmi dhanyaH / mAtaH prayANAvasare'dyaM yattvaM tIrthAni sarvANyapi vIkSitAsi // 63 // idaM vadanmAtRpadaM praNamya karNaH prayANAya dideza sainyAn / kuntI ca sUnorvacanena harSa duHkhaM ca dIrgha dadhatI jagAma // 64 // athoruvAtyoddhatadhUlirugNadRgvAriduSyaJjalapUrNakumbhaH / kuruprabhorvismRtamantrazUnyaM yAtrAbhiSekaM vidadhe purodhAH // 61 // asminnasatyatvabhayena nUnamaniryataH svastyayanasya mantrAt / prasahya karSankhidayeva bhinnastadA dvijAnAM dhanirApa mAndyam || 66 || jetA bhavAnvairiparamparAbhiH sudustare'sminsamare sasainyaH / tatazciraM tApakazUra bhedaparAyaNaH prApnuhi gAM sabandhuH // 67 // AzIrvacobhirviparItabodhaklizyadvidagdhairiti mAgadhAnAm / mugdhaH pramodaM dadhadandhajanmA rathaM mRtergehamivAruroha // 68 // ( yugmam ) tanoti duSTatvatatIratIva yaH sa sphuTaM pUrvajapAtahetuH / ataH papAtAdipumAnamuSya cchatrApadezena divo bhuvInduH // 69 // kumArikA mauligapUrNakumbhA zubhArthamAnIyata sanmukhaM yA / iyaM skhalitvA patitA jayazrIrivAyatastArataraM ruroda // 70 // asminnakalyANamarAtivIra mahAprahArairbhaviteti bhItaH / vimucya mUrdhAnamamuSya rAjJaH papAta kalyANamayaH kirITaH // 71 // Asanna mArjAraraNogranAdabhiyastadA dIpadharasya hastAt / kamprAdapAti kSitipapratApavIjatviSA maGgaladIpakena // 72 // unmattakArUtkaTadaNDapAtasphuTatpuTotthaH kaTujarjarazrIH / jayazriyaH kranditavattadAbhUtprayANazaMsI paTahapranAdaH // 73 // tadAcaladbhiH samarAya nAgairnyastaM svasarvasvamiva priyAsu / madAmbu rolambakadambacumbyamAvirbabhUva dviradISu bhUri // 74 // 287 1. 'yadi tvam' kha. 2. 'vairiparamparAbhiH sudustare'sminsamare sasainyo bhavAJjatA / kartari luT / tataH saMtApadAyo dhamAraNaparAyaNaH sabandhuzviraM pRthvIM prApnuhi' iti mAgadhavivakSito'rthaH / 'vairiparamparAbhiH kartrIbhirbhavAJjetA / karmaNi luTU / sUryamaNDalabhedanaparAyaNI mRto gAM svargam' iti duryodhanAvagato'rthaH 3 zlokadvayamuttarazlokataH pazcAt kha ga. Aho ! Shrutgyanam Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 kAvyamAlA | pradIpanaistatra tadAtvadItaistApaH pRthivyA niviDo'bhaviSyat / na cettadA saMcalatAM hayAnAmihApatiSyannayanodakAni // 79 // devatratadroNakRpairmahadbhiH samaM caladbhiH bahuzAkhalInaiH / pade pade duHzakunairivAyaM nivAryamANo'pi cacAla mUDhaH // 76 // vibhagnacakrAH paribhUtasUtA vilInayokrAyutarazmayo'pi / yuddhoddhare bhadvaya raudranAdatrastairakRSyanta rathAsturaGgaiH // 77 // celustadA nizcitamRtyavo'gre mA yAta pazcAddhajateti manye / saMketyamAnA api saMmukhInamaruccalaiH ketupaTairbhaTaughAH // 78 // evaM balairmAnamiva grahItuM bhogocitAyAM bhuvi vistaradbhiH / AnandyamAnaH sa mahAbhimAnaH prApatkurukSetramahI mahIzaH // 79 // raGgatturaGgormirimAbdazobhIsthUlAdvizAlI jvalitAyudhaurvaH / bhUbhRdvalaugho'yamadRSTapArastasthAvakUpAra iveha garjan // 80 // nocchedanIyA mama pANDuputrA bhetsyAmi yodhAnayutaM dinena / idaM vadansindhusuto'bhiSiktaH senApatitvena suyodhanena // 81 // zinipravIro magadhezadhRSTadyumnau virATadrupada zikhaNDI / cedIzvarazceti tapaHsutena sve sapta senApatayo'bhiSiktAH // 82 // lebhe hariH svIkRtasArathitvaM prIto'rjunaH sarvacamUpatitvam / ityaSTabhiH svaiH sa vRto rarAja grahaigrahAdhIza iva kSitIzaH // 83 // evaM rot balayordvaye'sminkhedaM svakulyavyasanena vibhrat / dhArmi tadApRcchaya jagAma rAmaH sarasvatItIragatIrthavIthIH // 84 // [kSaimAkamitrova sAgaraM taM pattirniSaGgI kavacI dhanuSmAn / aGgIva kopaH prabalotkacAkSo hyagAdraNotkaNDamanAtri (stri) vANaH // 85 // adRSTapUrvaM ramaNo ramAyA vilokya taM vismayamAnacetAH / jagAda vAcaM vinayAvataMsAM vilokamAneSu suteSu pANDoH // 86 // 1. 'bhaTairma' kha. 2. 'nizipravIrA' kha. 3. ita Arabhya dvAdaza zlokAH kha-ga-pustakayokhuTitAH. Aho ! Shrutgyanam Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5udyogaparva-5sargaH] bAlabhAratam / 289 na sainikastvaM kurupANDavAnAM dhanurbhUtAM kAla ivAttadehaH / kutaH sameto'si mamAbhidhehi kulAbhidhAnAgamakAraNaM te // 87 // cApena bhImena nagopamena dehena jAne pradhanaikadhuryam / maJcetasIdaM kutukaM vidhatte nAnyAyudhatvaM vizikhatrayaM te // 88 // devAriNAtho jagade murAriravehi mAM mAdhava mAdhava tvam / balotkacAkhyaM bhRgulabdhavidyamudyadbhaTauvAhavadraSTukAmam // 89 // kInAzasadmAtithimAhave yaM kartuM samIhe jymaaditeyaiH(1)| cApodgatenaikazareNa tasya vidhemi(?) cihaM maraNasya dehe // 90 // asvantakaM cAnyamamuM zaraM me vakti prajAsaMyamano yamo'pi / parAkramo'yaM ca parAjitasya camUpateH sAhyavidhau pragalbhaH // 91 // evaM yadi syAtsuparAkramaM tvaM zIghraM madho darzaya viSNurUce / traivikramaM rUpamavApya tAvadvANena pAdapratale'Ggito'jaH // 92 // anyaccharAkRSTiparo nirudhya prokto vraNubdekSi(?) vara hyajena / kSIbastadevArthamathottaratvaM so'pi praticchanda ivAbabhASe // 93 // tyaja svadehaM zirasAmaratvaM mama prasAdena labhasva satyAm / daityendra vAcaM paripAlayAzu draSTAtra yatkAraNamAgato'si // 94 // janA dharaNyAM tava bhaktibhAvaiH pUjAM kariSyanti varaprado'stu / teSAM mahAbhAga mama prasAdAnmukti parAM prApsyasi cAnyakalpe // 95 // ityuktibhAje haraye surUpaM chittvottamAGgaM pradadau suraariH|| vyomaikadeze'maratAM vidhAya murAriNAdhAri vibhAsamAnam // 9 // tvaM mAM zaraNyaM vada tadbhaje tvAmevaM vadanpArthasuyodhanAbhyAm / nirAkRto rukminRpastadAnImakSauhiNIzaH svapuraM jagAma // 97 // suyodhano yodhavarAnathoce kAlena ko vaH kiyatA skopH| akSauhiNIH sapta tapaHsutasya jetuM samarthaH samarAtirekAt / / 98 // khaM triMzatA zAntanikumbhayonI kRpastu SaSTayA dazabhiH kRpAbhUH / karNo dinaiH paJcabhirasya vairikSaye samartha kathayAMbabhUvuH / / 99 // 1. 'zAntana' ka-ga. - - Aho! Shrutgyanam Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 kaavymaalaa| saMpRcchamAne nRpatau nivedyamAneSu bhISmeNa mahAratheSu / ukto'GgabhartArdharathIti kopAtprAcI pratijJA punarAbabandha // 100 // ulUkanAmAtha suyodhanena dUto niyuktaH samarotsukena / kopAgnikIlAkaTubhirvacobhiH sabhAgataM dharmasutaM babhASe // 101 // rAjanaraNaM kasya balena kartumutko'si sAkaM kurukuJjareNa / na dyUtametadvijitaH kSaNe'sminna yAsi jIvansaha bandhubhiH svaiH||102|| jIvantrajAzu tyaja yuddhabuddhiM miSTAnnabhojI bhava sarvadApi / virATabhUpaukasi sUpakArabhUtasya bhImasya karaprasAdAt // 103 // kirITikodaNDaguNAgradhUtatUlAlisaMpAditasUtrajAtiH / viprAkRtestatra navAMzukAni dadAti sAdhvI vizadAni kRSNA / / 104 // nizcintamevaM kaizipustavAsti mA mRtyudUtI bhaja rAjyacintAm / imAnapi zrIpatisAtvatAdInki kAlabhojyaM kuruSe vimUDha // 105 // atho rathAzvebhanRvAhanAdhirohaspRhA kAcana te cakAsti / taddAsatAmAzu suyodhanasya bhaja svayaM sevakakAmadhenoH // 106 // ityasya vAgbhiH sphuTaniSThurAbhirbhujAbhRtAM kopakuTumbitAnAm / akSaNAM dyutiH kauravakAlarAtrisaMdhyeva madhyejagadudidIpe // 107 // krodhajvalaccakSurabhIzubhinnAH kanInikAMzuprakarA na keSAm / dUte'tra petuH pralayAnalAci TAlakAlAyasadaNDacaNDAH // 108 // hastena cedikSitipaH zataghnImudAsa ghAtyAH zatamityamarSI / sthApyAzca paJceti mahIM mahAbhighAtena cakre'GgulivAtacihnAm // 109 // yaM dhRSTaketuH sphuTitasphuliGgaM kudhA kRpANaM dazanairdadaMza / upraikSi kairnAsya sabhAbhyavartI(?) haddIptazauryAnaladhUmadaNDaH // 110 // krodhAttathA krauryamadhatta dhRSTadyumno yathAsya pratibimbadambhAt / kRSTAsivartI purato babhUva kiM kiM karomIti yamo'pi kaimpraH // 111 // vivartayaMzcakramivAkSitArAmAropayaMzcApamiva bhruvaM ca / / tulAM tadAgAhata mAtulasya pituzca manyupravaNo'bhimanyuH // 112 // 1. bhUpasya ca' kha. 2. 'kazipurbhaktAcchAdanayorekoktyA pRthaktayoH puMsi' iti medinI. 3. 'kenAsya sa nAsyavartI' kha-ga. 4. 'pradIpta' kha. 5. 'dIpraH' kha. Aho! Shrutgyanam Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5udyogaparva-5sargaH] bAlabhAratam / 291 padAGgulImiryudhi ke'pi ke'pi karAGgulIbhiryudhi cUraNIyAH / / ghAtyA dviSo'mI zatamityamarSAtkRSNAsutaiH paJcabhirapyabhASi // 113 // .. sRSTaM svayaM zatruSu dIrvamAyuH kSaNAdivApUrayituM pravRttaH / babhruH krudhA vibhramadugravegAdRzau nizAgharavivartahetU // 114 // yathA prakopena jaTAsurArizcapeTayAtADayadUrumUrum / bhiyeva taddhAnabhuvA mriyeransamIpataH syuryadi dhArtarASTrAH // 115 // jihvAJcalo'rAjata sRJjayasya kiMcidvivakSoH prasRtAsyalolaH / pratyutsukaH zatrukulAni dagdhuM niryanhRdo mUrta iva prakopaH / / 116 // yamau jagatprANasamIra pAnasphItAvivoSTau yamapannagasya / pradarzayAmAsaturAzu khaDganihAdvayaM dyAmiva lelihAnam // 117 // bhUmi parAM prApyata phAlgunena bhUrbhAlarandhre prakaTaM naTantI / naTIva vairivyayanATakaikanaTasya gANDIvazarAsanasya // 118 // teSAM prakopasya vikasvarasya dviSannamedhakratupAvakasya / jAnanulUkaH prathamAhutiM khaM trasto nRpabhrUlavasaMjJayaiva / / 119 // dveSAdeSa nimeSato'hamakhilAM dviTsaMhati saMhare prApyaikasya hare raNotsavanavotsAhAya sAhAyakam / ityane nRpamugravAci vijayinyabhyutthite nirbhara vIrendrAH samanInahansamamamI senAM rasenAJcitAH // 120 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthitaiH pAdAjabhramaropamAnamamaro nAma vratInduH kRtI / mohadrohiNi bAlabhAratamahAkAvye zamaM paJcamaM tabodhAmbudhimauktikasraji yayau parvedamaudyogikam // 121 // sagaiH paJcabhirudyogaparvaNyasminnanuSTubhAm / paJcaviMzatiyuktAni nizcitAni zatAni SaT // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite bAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke udyogaparvaNi samarasamArambho nAma paJcamaH sargaH / __ityudyogaparva samAptam // 1. raTantI ' ka. - Aho! Shrutgyanam Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 kAvyamAlA / bhiissmprv| prathamaH srgH| yatra bhAtyanapavRttanivezaH kAladezapihito'pi padArthaH / vaibhavAni bhuvi bhAratakArajJAnatattvamukuraH sa karotu // 1 // puNyadhAmni kuruvarSapRthivyAM bAlavRddhaparisevitadikSu / prodyateSvatha nRpeSu babhASe zrIparAzarasuto dhRtarASTram // 2 // divyamakSi vitarAmi tavedaM pazya yuddhamiti vAci munIndre / saubalIpatiruvAca kulasya prakSayaM na khalu vIkSitumIze // 3 // saMjayAya samarAvadhi dattvA divyamakSi sahasAtha mhrssiH| sarvameSa kathayiSyati tubhyaM bhUpateriti nivedya tiro'bhUt // 4 // saMjayo'tha raNasImani gatvA gatyakhinnamanasaH kSitibhartuH / mandirodaragatasya purastAdvaktumArabhata vIravinAzam // 5 // rAjarAja zRNu yo viSamasthaH saMgarAdatha gataH sa na vadhyaH / saMvidaM mitha iti pratipadya kSmAbhRto raNabharAya vineduH // 6 // senayostadubhayorabhayaikabhrAjamAnamanasaH zibirebhyaH / / prAcalanbhujabhRto yudhi yodhA mUrtimanta iva vikramabhedAH // 7 // adbhutaM raNarase madhuratvaM pazya yasya rasanAya samutkAH / naikavelamasRjannuparuddhAH subhruvAmadharapAnamabhISTam // 8 // yuddhatUryaninadaibalavadbhirdrAgvijitya ruditAnyabalAyAH / vismRtasmararaso raNaraudraH kazcidAzu cakRSe varavIraH // 9 // ko'pi vIramukuTaH parirabhya preyasImurasinadvayasaGgAt / saMsmRtapradhanakuJjarakumbho maGgha vIrarasamUrtiracAlIt // 10 // asi vIraramaNIti ramaNyAmasmi vIrajananIti jananyAm / saMmadaM vidadhadutsukacetAstAratUryataralazcalito'nyaH // 11 // 1. 'zeSita' kha. 2. 'manasA' kha. 3. 'muktAH ' ka-ga. Aho! Shrutgyanam Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISmaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / vallabhAsmi tava cetkarikumbhAnmatku connatiripUnparibhidya / yaccha me' maNigaNAniti kAntAvarjito yudhi yayau drutamekaH // 12 // kampitaH patasi pAdayuge me' netrakoNanihato'pi bhayArtaH / yudhyase kimiSubhiH priya bhIruM bhAvukAmiti hasaMzcalito'nyaH // 13 // kAmayuddharasarAgavazAtmA ko'pi dolitamanA rucibhAjam / kampanImahaha pANigRhItAM preyasImasilatAM ca dadarza // 14 // mA kRthA yudhi vRthAtmakalaGkaM mAM nidhAya hRdaye hRdayeza | sAhasinniha paratra ca yanme tvaM gatiH priyamuvAca paraivam // 19 // spardhayA lasadasizcalaveNiH kumbhikumbhasubhagA sukucazrIH / hRtparasya sadiSuH sakaTAkSA lolayatparacamUzca vadhUzca // 16 // asmi vIratanayA varavIrapreyasI ca kuru vIrasavitrIm / adya hRdya samarairiti mAtA kaMcidAha tilakAkSatapUrvam // 17 // patyureva purataH sutamekA smAha sAhasanidheH samarotkam / vikramaM yudhi tathA vidadhIthA no yathA bhavati vatsa vikalpaH // 18 // utsukAsmi tava saMmukhapazcAddhAtapaGkimamRtaizca viSaizca / arjitairnijasatIvratazaktyA sektumityavadadaGgajamanyA // 19 // AziSaM ca tilakaM ca jananyA manyate sma kavacAdhikamanyaH / yena saMyati sa eva bhaTAnAM vikramaiH kavacatAM praitipede // 20 // ko'pi pANighRtakASThakRpANo bAlako'pyanunayaJjanakaM svam / hanmi vIratanayAniti jalpanbhaktizaktibhiradhAri jananyA // 21 // jIvatAM yudhi yazAMsi mRtAnAM yadyazAMsi ca surapramadAzca / satyamityazakunAnyapi vIrA menire suzakunAni calantaH // 22 // vajrazUcimukhayostaTinIbhUzakrabhUghaTitayoH subhaTaistaiH / vyUhayoratha rathadvipavAjisthAnubhizca padikaizca vilese // 23 // 293 1. 'mauktikagaNA' kha. 2. 'kumbhikumbhayoriva subhagA suSThu kucazrIryasyAH' iti vigRhyapUrvapadatvAbhAvamuttarapadaparatvAbhAvaM vA prakalpya puMvadbhAvAbhAvaH samarthanIyaH 3 'varavIrasavitrI' kha; 'kuruvIrasavitrI' ga. 4. 'nidhiH ' kha. 5. 'yudhi vedaiH' kha. 6. 'saran ' kha; 'patan' ga. 7. 'vairikaTakA' kha. 8. 'vireje' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 kAvyamAlA / vyUhayugmamidamadbhutamAptaM tairbhaTairabhavadudbhaTaghoraMm / nUnamullasitaketukarAgrairAhavAya mitha AhvayamAnam // 24 // hATakIyapaTukaGkaTa piGge te bale caladukUlapatAke / rejaturyugabhide'dbhutajihvAvaurvaraudradahanAviva dIptau // 21 // saMbhramaprasRtadRSTicalauSThaM huMkRtIrakRta yadbhavargaH / taddhruvaM muhurarAtijayazrIkRSTimantramiha guptamapAThIt // 26 // agrato ripuSu visphuriteSu krodhinAmiha vadhotkabhujAnAm / zatrutaH prabhava eva bhaTAnAM bhejire mRdhavidhAvadizantaH // 27 // tatra rAjatarathaH sitavarNoSNISavarmaturagaH kuruvRddhaH / hemanaddhasitapaJcazikhAbhRttAlaketurabhavanmRdhamUrddhA // 28 // arjuno ripupadAnatha pazyansaMgare gurupitAmahabandhUn / bASpapUramamucannayanAbhyAM zastramaNDalamaithAzu karAbhyAm // 29 // taM kRpAmayamapAbhayazaktirmana vIkSya cakito harirUce / AyudhaMdhara bheTa smara yogaM ko'pi kasyacidapIha na kiMcit // 30 // ityudIrya paramaM nijarUpaM vizvarUpamayameva murAriH / udbhavapralayatatparajantuvrAtasaMkulamadIdRzadasmai // 31 // vAgnidarzanavazAditi daityadveSiNA viracitapratibodhaH / saMsmarannavamivAriSu vairaM cApamApa vijayI yamaraudraH // 32 // arjune raNarasasmRti yAvatpANDavAH kilakilAM kalayanti / tAvadujjhitazarAsanavarmA dharmasUravatatAra sthAntAt // 33 // kAyamAyatabhujeSu pareSu krodhiSu vrajati saMprati rAjA / vismayaM dadaditi svabhaTAnAM sodaraiH saha jagAma sa bhISmam // 34 // bhISmamApa ripureSa zaraNyaM kauravA jayaravAniti cakruH / Adadhau kSitipatistu jayazrIlambhakaM zirasi bhISmapadAnam // 39 // 1. 'ghoSaM' kha 2. 'rudratapanA' kha. 3. 'topi ripuSu sphuriteSu' kha. 4. 'mivAzru' ka. 5. 'nara' ga. 6. 'arjunena raNasaMspRzi' kha. 7. 'sma' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISmaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 296 yattvayA saha pitAmaha yotsye yaccha tanmayi jayArthamanujJAm / evamudriti bhUbhuji bhISmaH mAha saMyati yatastra jayAsmAn // 36 // nAvrajeriti yadi pradhanAntastvAM tataH kSitipamukhya zapeyam / aucitIcatura saMprati hRSTaH kiM priyaM tava varaM karavANi // 37 // ityudIritagiraM gurumUce prAJjaliH kalitadhIrdharaNIzaH / prItimAnyadi tataH kathaya tvaM tattvato nijavadhArthamupAyam // 38 // na mriye raNaparairapi devairAvrajeH punarapIha kadAcit / evamullasitavAci sa bhISme droNamApa ca nanAma ca rAjA // 39 // bhISmavatkRtavacAH sa ca rAjJe pRcchate svavadhabuddhimuvAca / hanta hanti yadi ko'pi raNe mAM nyastazastramiti me maraNaM syaat||40|| apriyaM yadi mahanmahanIyAttvAdRzAdasamasatya zaNomi / tattyajAmi raNasImani zastraM tadyatasva vijayakha ca zatrUn // 41 // ityupAyamanapAyamavApya droNataH kRpamagAjagatIzaH / taM praNamya ca nizamya ca tasmAdAziSaM sapadi zalyamagacchat // 42 // bhUpatirjayamatiH praNipAtaprItibhAji varadAyini zalye / prAcyamadraDhayadeva tadevodyogakarmaNi vacaH pratipannam // 43 // karNamarNavasutAramaNastu drAgjagAma ca jagAda ca hRSTam / yudhyase na khalu jIvati bhISme tatra pAtini punaH sphuritavyam // 44 // tadvacomatavidhAyini rAdhAnandane hariravApa dharApam / pANDusUnuravadatpunarasmAnyo vRNotyaribale vRNumastam // 45 // . buddhidhAma tava bhUpa sutAnAM dudhiyaamprmaatRkbndhuH| zizriye tamatha maGgha yuyutsustyaktabAndhavabalaH svabalena // 46 // dhInidhe jaya jayeti jagadbhiH stUyamAnacarito'tha pRthAbhUH / sainyamApya nijamAdRtavarmA yuddhakarmaNi rathI pravaNo'bhUt // 47 // dadhmuruddhararavAnatha zaGkhAnarjunaprabhRtayo rathabhAjaH / khairguNairapi tadA vihasadbhirdIryamANamiva khaM virarAja // 48 // Aho! Shrutgyanam Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 kaavymaalaa| kauravairapi vipiSTadigantAzcakrire kimapi kambuninAdAH / nUnamambaraguNo na vo yaiH pratyuta dhvaniguNaM viyadAsIt // 49 / / saMmadadhvaniratIva virodhaM bandhutAM ca dadhatAM bhujabhAnAm / krodhato na madato nu na jAne'nyonyabhedamilitaiH kalitaH khe // 50 // nizcitAgataraNotsavahRSyadbhImasenakRtanAdapayodhau / vyUhayorubhayataH subhaTAnAM veDasindhubhiramajyata tAbhiH // 11 // visphuTIbhavitumundramatAntarvikrameNa raNavibhramabhAjA / visphuradbhiriva bAhubhirucaiH prAcalannubhayato'tha bhaTaughAH // 52 // . sAdinaM hayacaro rathabhAjaM syandanI gajagataM ca nissaadii| pattimapyatha padAtiravApa dvandvayuddhamiti jAtamamISAm // 53 // mannamanyaradi no radayugmaM ko'pi saMyati gajaH pratimAne / chinnamUlamiSubhirnijabhartA bibhradApa surasindhurazobhAm // 14 // tAdRzaM raNavilAsamatanvanparyatADi zirasi svaradena / kopineva parakuJjarahastAbhyuddhatena yudhi kazcana hastI // 55 // kasyacidrathivarasya na bANA raktapAnasukhamApurarINAm / tatkarasphuTitaghoradhanATakRtidhvanitanazyadasUnAm // 16 // sArasArathijuSaM taralAzvaM syandanaM hatapatiM nijapakSe / ko'pi maGgha viratho rathabhartAruhya saMyati jaghAna viruddham // 57 // mAdinau sapadi kaucana yuddhe'nyonyavakravahadAhitabhallau / nirvyathaM purata eva militvA cakratuH parahati kSurikAbhyAm // 18 // dhAvataH samitiharSitaheSaM kazcidAtmaturagasya hRdeva / pAtiteSu parasAdiSu sadyo na dviSadvadhamahotsavamApa // 59 // khaNDitaikacaraNo vinipAtaiH ko'pi yAntamahitaM padapAtaiH / dhAvito yudhi jaghAna muhurbhUsthApitodbhutakarasphurakoTiH // 60 // ambarotpatanataH prapatantaM vIramullasadasiyudhi kaMcit / ekamapyupari vajrazilAvanmenire bhayaparAH paravIrAH // 61 // 1. 'ravaudhaiH' ka. Aho! Shrutgyanam Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhISmaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 297 mattadantipRtanAsu payodazreNikAsu himakAntirivaikaH / prAkpravizya paritaH sphuritAGgaH kaumudImiva yazAMsi vitene // 12 // bhUtale niravakAzatayAzvazreNimUrdhvasu kRtakramacAraH / utpatannaribaleSu balIyAnsAdinaH sapadi ko'pi jaghAna // 13 // khairamaprahatasArathirathyAH kSatradharmamadhureNa pareNa / cakrire ripucamUSu raNaprAksajjitA iva rathA rathihInAH // 64 // dhairyadhanyatamamarjitavatyordhyAtamekasubhaTa suravadhvoH / helayA bata bibheda vivAdaM tadvadhUH zikhipathena gatAgre // 6 // kApi cittadayite'pyuta maulau nRtyati smRtmRtim'gnetraa| . tUMNapANidhRtakuNDalatAlA tadvarAmaravadhUrvirasAbhUt // 66 // ko'pi tatkSaNamaidakSiNapakSasvargabhIrurapi vIkSya nijastrIm / sparzanavyasaninI svakabandhe saMgama spRhayati sma bhaTAtmA // 17 // enamenamathavA vRNavAni varvadhUriti vicAraparakA / vaJcitAni jahRdaiva parAbhigvRtA yadadhikAdhikavIrAH // 18 // bhIravo'pi samasaMgatabhIrubIDayA vyadhurabhIruvadeke / yuddhamuddhatakRpANanipAtakrIDayA mRditapUrvakalaGkAH // 69 // lohamudgara ivAGgacaturdikkhaDgavegacalanAsphuTamUrtiH / ko'pi niSphalaparAstranipAto'trAsayadripukulAni kulInaH // 70 // karNatAlayugavIjitamUrti nalubhyadaligItacaritraH / ko'pi bharturanRNo gurunidrakhApamApa radino radatalpe // 71 // ekataH parikiranyudhi bANAnbhAnumAniva karAnabhimanyuH / . nirbibheda paratAmasamuccairAtatAna ca mahAnti mahAMsi // 72 // eSa vizvamahitAM jayalakSmImuddharatnahitasainyamadainyam / mandarAdririva vArdhimamandAdambaraM drutamaloDayadekaH // 73 // visphurantamiti taM pratikopAdrAgbRhadvalakRpau nRpaviprau / petatuH kurucamUcapalAkSIlocane iva tadA rathirAjau // 74 // 1. 'gadAne kha. 2. 'tUrya' ka. 3. sadakSiNa' ka. - Aho! Shrutgyanam Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 kaavymaalaa| taM bRhabalamakhaNDabalazrImanyumAnabhiyayAvabhimanyuH / Arjune raNasahAyatayAtho kaikayakSitipatiH kRpamApa // 79 // dantinoriva tadA kurupANDavyUhayorubhayato radanAbhAn / tAnprahAracaturAMzcaturo'pi prekSata dhvanidhanAnamaraughaH // 76 // tanmitho virathinau sakRpANau maGka kaikayanRpazca kRpazca / tatkimapyasRjatAM yudhi yenAlokitau raNamapAsya bhaTaistaiH // 77 // durmukhasya dhRtarASTrasutasya drAgbRhabalasahAyapadasya / sArathiM yudhi zareNa saroSo nirjaghAna sahasA sahadevaH // 78 // ArjunevikirataH zaravIthIM jyAninAdanipatadripupateH / acchinadhudhi bRhadbalabhUpo mArgaNaiH sapadi sArathiketU // 79 // tatkRtapratikRtaH sa kRtajJaH kopataH kimapi yuddhamadhatta / phAlgunirghanaghanAghanasAndrezchAdayangaganavama zaraughaiH // 80 // ekamapyatulavIryamane menire nijnijaagrvibhaage| rodasI dazadizo'pi zaraudhaiH plAvayantamiva phAlgunimanye // 81 // apyabhedyamupalAvalivRSTyA maNDapaM divi vidhAya sa kANDaiH / agnivajanakamAtularItyAcArayadripuvane nijatejaH / / 82 // minnabhadragajaraudrasubhadrAnandanAstragaNavikramaNena / ityabhidrutakuruprakaraNa prINite samiti pANDavasainye // 83 // ApapAta taTinItanayasya syandano bhuvanabhISaNaghoSaH / cakrayorgatibhireva mRtAnAM jIvatAM ca hRdayAni vibhindan // 84 // (yugmam) ApatatpralayamArutakalpaH sindhusUnuratulastu balAntaH / bhUbhRtAM sakaTakAni kulAni vyaktazaktirudapIDayadagre // 8 // na zramaH samajaniSTa taTinyA nandanasya dhanuSI vizikhairvA / bhrUvibhaGgacalalocanarociH sragbhireva vimukheSu pareSu / / 86 // Aho! Shrutgyanam Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISmaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / asthirA yudhi yudhiSThirasenA bhISma bhISmadhanuruddhRtabANaiH / truTyamAnatanurAtanute sma vyAkulaiva sakalApi vilApam // 87 // sindhujanmani jagatrayaraudre muJcati kSayakarAniti bANAn / Aruroha paramaM viyadarkaH kautukIva raNavIkSaNahetoH // 88 // AkulAnyatha balAni vilokya syandanI pitRpitAmahamAgAt / anyavIrasamareNa subhadrAnandanaH sphuTamapUrNavinodaH // 89 // svapraNariSuNA hRdi viddhastacca matkRtivikampitamauliH H / tAdRze samiti zAntanavo'pi vyAkulaH kurucamUbhirazaGki // 90 // bhISmasImani kRpaH kRtavarmA te ca durmukhaviviMzatizasyAH / phAlgunervizikhavalgitakena vyAhatAH kamapi kampamavApuH // 91 // aindrisUnurabhitaH paribhinnaH kopanirjitayugAntakRtAntaH / Acchidatsapadi durmukhasUtaM bhISmaketumiSubhiH kRtacApam // 92 // ketupAtakupite yudhi bhISme kAladaNDavadudasyati bANAn / pANDusainyarathino daza dIptA rakSituM narasutaM parivavruH // 93 // ApatatpatagarADiva bhImo bhISmabANagaNapAtitaketuH / tatkimapyakRta saMgarasaGgI yena vIrarasa eva sa mene // 94 // AtmayugyagajaghAtitasUtasyandanAzvanikarAya sakopaH / uttarAya tu virATasutAya svarNazaktimamucadyudhiH zalyaH // 99 // parvatAdiva gajAdatha tasmAduttarastaralayA yudhi zaktyA / vidyuteva kRtagADhanipAtaM pAtitaH zikharadeza ivoccaiH // 96 // khaGgabhinnaripusindhurazuNDe tatra rAjJi kRtavarmarathasthe / bhrAtRmRtyu kupito yudhi zaGkhaH sindhujena rurudhe paridhAvan // 97 // zaGkharakSaNadhiyAtha dhunIjaM durdharaM laghu rurodha kirITI / tattayoH pralayavibhramadAyI sAyakai raNarasaH prasasAra // 98 // pAdacAra balazalya gadAgradhvastasArathihayastu sa zaGkhaH / jIvitavyamiva maJju gRhItvA khaDgamarjunarathe'dhiruroha // 99 // 1. 'tudyamAna' kha ga 2. rathI. 'syandinI' ka. Aho ! Shrutgyanam 299 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 kaavymaalaa| sindhusUnuratha pANDucamUSu tyaktaphAlgunaraMthaH praNanAda / kopavistRtayamAnanatulyAkRSTacApadazanAyitabANaH // 10 // loThayangajaghaTAM bhaTacakra saMharanvighaTayarathavIthIm / cUrNayanhayacayaM yudhi jAto vajrapAta iva zatruSu bhISmaH // 101 // mArgaNeSu gaganaM pidadhatsu kruddhabhISmadhanurullasiteSu / astabhUdharaguhAntaramAgAtso'pi bhItavadazItamarIciH // 102 // itthaM bhISme'tibhISme kSayasamayasamudbhUtadhUmadhvanogra__jvAlAkallolalIdAntaramiva tarasA kurvati vyoma bANaiH / yAvadyuddhAnniSaddhaM kila nijakulajAneti pUrvAdrimindu___stAvatte mattavIrAH svayamataniSata brIDayevAvahAram // 103 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke bhISmaparvaNi prathamadinasaGgrAmavarNano nAma prathamaH sargaH / dvitIyaH srgH| kSIrodacirazAyitvAtpIyUSamiva saMcitam / sphArayanbhArataM vyAsaH zrIkRSNAvataraH zriye // 1 // se rAjAnamatimlAnamatha bhISmAtejasA / gomirullAsayAmAsa nizAkAle janArdanaH // 2 // nizAntodghATite vIramuktidvAre ravau tataH / kaunteyAH kauravAH krauJcavyUhavyUDhAstato'milan // 3 // zirAMsi bhUbhujAmeve zarapAtairapAtayan / phalAni nAlikerANAmiva sindhusutastataH // 4 // rAjJAM bhISmazarotkSiptA mUrdhAno yudhi nRtyatAm / varayitrI suravadhUmiva draSTumagurdivam // 5 // kSiptAnAM nabhasi kSmApamUnI svasminprapAtinIH / roSAruNA dRzApazyadbhISmaH pulakakandalaH // 6 // 1. 'raNaH' ga. 2. 'rAjAnamahani mlAna' kha-ga. 3. 'nizAnte ghaTite' ka. 4. 'vyUhakRto' kha-ga. 5. 'mevaM' kha.. Aho! Shrutgyanam Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhISmaparva-2sargaH] bAlabhAratam / dhunIsutazarodbhUtairAsyairAjJA sakuNDalaiH / sarvAGgamaphalavyoma sUryenduphalapAdapaH // 7 // ityasya vizikhApAtairvAtairiva viloDitAm / vilokya vAhinI krodhAdadhAvaddhanumaddhRjaH // 8 // marmAvidbhirdviSAM bANaiH kaTAkSariva subhravaH / puratastADyamAno'pi hRSyannevApapAta saH // 9 // sa bANaviddhasarvAGgaM galadraktaM dviSavalam / manasaH kopaMtaptasya dhArAgRhamiva vyadhAt // 10 // tamabhyadhAvatkruddho'tha dhunIsUnuH kirazarAn / saMharSottAlapAtAlakumAraprakaropamAn // 11 // pArthasya cApataH sindhormaryAdAta ivormibhiH / zaraiH prasastre rundhadbhirlokAnroddharmapAritaiH // 12 // vikramopakramastAbhyAM tadA ko'pi tathAdadhe / vyomApi vizikhastomai romAJcIva yathaikSata // 13 // sparzakapeyaM madhuramamarIkArakAraNam / anye'pyArebhire vIrA dvandvayuddharasAyanam // 14 // kSatebhakumbhodyanmuktAchalocchalitazIkaram / reme kaliGgavAhinyAM bhImaH sAkaM jayazriyA // 15 // bhImabhinnakarizreNiraktaveNiSu majjatAm / tatrAsajIvitatrANaM zaraNaM jIvatAM mRtAH // 16 // vyomni bhImakSatotkSiptA dviradA nIradA iva / raktavarSeH kaliGgeSUtpAtaM kaMcidamUmucan // 17 // bhImo'vadhIcchakadevaM bhAnumantaM ca gopatim / ityucchtei dhvanau siddhAnyadhurindrArkayordazam // 18 // tato mUrchatpatadvIramunnanAda vRkodaraH / diggajA dyAM tadaikSanta truTabrahmANDazaGkayA // 19 // 1. 'kopatastasya' ka. 2. 'mavAritaiH' ga. Aho! Shrutgyanam Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 kaavymaalaa| kumbhIndreNeva bhImena yamalIlAvane yudhi / dhvasto vIrarasasyeva prAsAdaH ketumAnnRpaH // 20 // atha bhImAstravirathastAM camUmatyatApayan / mArutirmArutodbhUtajImUta iva bhAnumAn // 21 // saubhadrazaravIcIbhiH kumAraH kurubhUpateH / bAladruma ivAmbhodadhArAbhirvidhurIkRtaH // 22 // zarAH suyodhanAdInAmitazcetazca pAtinaH / vyaijayansaMyatizrAntamArjuni vAjamArutaiH // 23 // drumANAM kusumAnIva yazAMsi kSmAbhujAM kSipan / tatrAtitvarayA vAyurivAyAtkapiketanaH // 24 // vipakSavizikhAstasminnakiMcitkaratAM yayuH / nare'tinIrase nArInirIkSaNaguNA iva // 25 // kInAzadAsahastAyairiva bhallinakhotkaTaiH / asUnkraSTuM vipakSeSu viSvakpete tadAzugaiH // 26 // kaunteyakRttairvIrendraividhyamAnaH samantataH / udvigna iva tigmAMzustadAstAdriguhAM gataH // 27 // tato'vahAravyAhArabhAji bhISme bhujAbhRtaH / yayunijani dhAma dhAmanidbhutavahnayaH // 28 // (dvitIyamahaH) atholnaNaraNazraddhAH saMnaddhA do to'bhitaH / ratnakaGkaTakAntyoccaiH kSapAzeSe tamo'kSipan // 29 // bhISmo vyUhaM vyadhAdvairidarpasAya gAruDam / tadvayUhagalahastArthamardhacandramathendrabhUH // 30 // abhISTodAmasaGgrAmamithodAnasuhRttamAH / parasparaM prazaMsantaH prItA bhujabhRto'milan // 31 // tadApaliptakIlAlA bAlArkadyutimAlayA / na pratyaGgaM laganto'pi prahArA jajJire bhaTaiH // 32 // 1. 'iti dvitIyamahaH' kha. 2. 'dviSadarpasarpatrAsAya' kha. 3. 'candraM naro vyadhAtU'kha. Aho! Shrutgyanam Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISmaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / praviSTau kurusainyeSu drutaM bhImaghaTotkacau / bhakSeSu samameva dvau bAlakasya karAviva // 33 // taccApayoH zarAsAraina muhurmumuhurbhaTAH / kaTAkSairlakSitAstIkSNaiH kAlarAtridRzoriva // 34 // ripurAjazara zreNistayorupari niSphalA / papAta jalabhRdvRSTirUparArNavayoriva // 31 // bhImasenapRSatkena hRdayAntaH pravezinA / mUrchA kauravabhUbharturmRtidUtIva yojitA // 36 // tasminmUrchAbhRti hRte sUtena rathazAyini / kRSNAdyaistadbalaM cakre virvezaM vizarArubhiH // 37 // drutamAhitamohena nRpeNotsAhitastataH / pAli vIrarasasyeva bhISmaH kRSTaM dhanurdadhau // 38 // muhurdhanva dhunIsUnoH zarApAtairnatonnatam | bhaTAlicarvaNavyagrayamacakrAbhamaikSyat // 39 // eaikaikakaGkapatrAstastratrIbharudhirArNave / sapArtharathapattyazvaM nimajjayitumudyataH // 40 // vizveSAmIza bhISmasya vizikhormiSu majjatAm / na kiM bhavArNavottArapota potatvameSi naH // 41 // ityupAlabhyamAno'ntarananyagatikairnRpaiH / vibhurbhISmarathasyAgre ninAya rathamArjunam // 42 // ( yugmam) prasaranbhISmadAvAgnirvANakIlAcayo'grataH / caNDaiH pANDavakANDAnAM vAtairiva nivartitaH // 43 // ripucchedocchaladvANacApacakre kirITinaH / prAkAra iva saMlInaM pANDusainikajIvitaiH // 44 // 303 1. 'samaye baddhau' kha. 'samamAbaddhau' ga. 2. 'hate' kha. 3. 'zAsatI' ka. 4. 'vi. zarAruzarArubhiH' ka-kha. 5. 'drutamo' ka; 'hRtamo' kha. 6. 'ekaikaM kaGkapatraistaistritribhI rudhi' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 kAvyamAlA | bhISmasya vizikhAneva chindanbhindanparAzaraiH / gurorbhakti ca zakti ca darzayAmAsa vAsaviH // 49 // tatastrasadbhayo bhISmaH kRSNau nArAcapaJjare / ninAya nijazauryazrIjayazrIkeli kIratAm // 46 // kRSNau vibhaturbhISmaprahArakSatajokSitau / kAlIkaTAkSakapizaprabhau kAlabhujAviva // 47 // gAGgeyavasumuktAnAM sAyakAnAM samAgame / tadAsItpANDavI senA gaNikeva parAGmukhI // 48 // zithilaM yudhyamAne'tha phAlgune gurugauravAt / sughorairbhISmanirghAtaiH sAkrande cAkhile bale // 49 // svArthasArthacchide pArthabandhamatho yudhi / yadevaM dIptamudrAntaM na vRddhaM viniSedhasi // 10 // adya hanmyahamevAnuM kiM tvayetyudgamadvacAH / caNDAMzucakracaiNDAMzucakrajvAlAjvalannabhAH // 11 // dRSTaH STaM valDrIvaitrasaddhistridazairapi / rathAgrAdugravega zrIruttatAra krudhA hariH // 52 // ( caturbhiH kAlApakam ) taM prekSyAyAntamabhrAntaH smero hRSyanprasannadRk / romAJcI caJcayaMzcApamAcaSTa vasuraSTamaH // 13 // ehyehi nAtha mukti me drAgdattAM tvatsudarzanam / mUDhAzciraM tapaHkaSTaM sevante darzanAntaram // 14 // drutamuktikRte kaizcinnAtha pUjyo'pi kopyase / dhanyo'hamapakartAsminkicitprakupito'si ca // 55 // 1. gaGgAsUnuvasvavatArabhISmaprakSiptAnAM bANAnAM suvarNadravyarahitAnAM zleSe zasayorabhedAcchAyakAnAM vidyAnAm ityarthaH 2. 'padabandha' ga. 3. 'khaNDAMzu' ka. 4. 'kathaM' ga. 'smi kiMcicca kupito' ga. 5. Aho ! Shrutgyanam Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISmaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / ityuktipAre bhaktyA ca cakrAptispRhayApi ca / namanmUrdhani gAGgeye muktilakSmIkaTAkSite // 56 // anUtpatya samutthApyotplutyAropya rathe harim / jajJe'rjunastrijagatIprekSaNIyavapuH kSaNam // 17 // vizveza ko'yamArambhaH saMrambhastyajyatAmayam / prabhAvaH prekSyatAM preGkhanva eva mayi bimbitaH // 18 // ityuktvA hRSTavaikuNThakambunAdaiH kRtodyamAH / jyAnAdairAhvayatpArthaH surIrvaravarotsukAH // 19 // bhujagIva bhujA tasya kRSTacApavilAyagA / asUtevAzugAnsarpAnnarendrairapi durdharAn // 60 // tulyakAlo cchalaccha strairarodhi krodhanairayam / saMbhUya bhUbhujAM bhArairjambhArirasurairiva // 61 // athotkRttadviSaddehavAhanAyudha ketanam / mAhendramastraM mAhendrirvyadhAdvizvakSayakSamam // 62 // ko'pyAsItkhaNDyamAnAnAM pANDavAstravirodhinAm / dhIvarairdhUyamAnAnAM zaGkhAnAmiva niHkhanaH // 63 // patantyeva balAGgAni vikhaNDyAhartumutsukAH / vilasanraktakulyAsu pizAcAstimirUpiNaH // 64 // dhanaMjayajaye vIrA bahvabhyAsabhujAmadam / tadoccairamucannabdhitaraNe tArakA iva // 65 // pArthAstrakSuNNasainyotthairakta sikta ivAruNaH / dinezaH pravivezAbdhau tadA snAnamanorathaH // 66 // AprabhAte raNAmbhodhau saMpRkte divasAtyaye / taditi vyathitaM cakradvayaM vighaTitaM tadA // 67 // (tRtIyamahaH ) 309 Aho ! Shrutgyanam ( yugmam ) 1. 'prekSaNIya iva' ga. 2. 'vaikuNTha' ka. 3. 'dyamAn ' ka. 4. 'tsukAn ka. 5. 'vakta' kha- ga. 39 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| athAvAseSu nirgamya zarvarI svapnasaMgaraiH / vyUhendraM kauravAzcakrurardhacandraM ca pANDavAH // 68 // atha raktaughasaMvRttaprAtaHkRtyapizAcakam / bhISmAbhimanyupramukhA vidadhuryuddhamuddhatam // 69 // bhUpAlaiH kAlabAlasya prAtarAzaM prakalpayan / karmavyUha ivAtmAnaM bhISmo'rjunamayodhayat // 70 // kRtAdhikapratikRtaistau hRSyantau muhurmithaH / ciraM cikrIDatuzcArusauhArdo suhRdAviva // 71 // abhimanyuH zarAsArairekaH shtruunnekshH| AcchAdayaduDustomAnkarairiva divAkaraH // 72 // pauravyaputraM damanaM nRpaM sAMyamaniM punaH / / karmakAlAviva jJAnI dhRSTadyumnastadAvadhIt // 73 // bhImo bheje drutaM prItibhAvaM dhAvatsu saMmukham / magadhendrag2ajendreSu bhekeSviva bhujaMgamaH // 74 // gadApANestadA tasya pAdAtasya prasarpataH / paMdotpAtena nAgendrA dvaye'pi vicakampire // 75 // khaNDitaM tadgadApAtairucchalanmauktikacchalAt / tadotpapAta kumbhibhyo dikkumbhijayajaM yazaH // 76 // bhImasya pAdapAtairyA pIDA bhogivibhorabhUt / naiva sA tadgadotkSiptagajendragiripAtataH // 77 // ghnanti tasminrathotpAtApAtaraktAbdhimajanaiH / gajAnvIkSyAkulAndevAH kSiptAdUrasmaranhareH // 78 // iti kSatasamastebhavalganaM phAlgunAgrajam / kRtAntamiva saMbhrAntamIyurduryodhanAdayaH // 79 // kANDena kururAjena tADitaH pIDitaH kSaNam / stabdho'bhUttadvadhopAyaM dhyAyanniva vRkodaraH // 80. // 1. nivarya' ga. 2. 'tado' ga; 'pAdo' kha. Aho! Shrutgyanam Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 bhISmaparva-2sargaH] bAlabhAratam / ___307 pArthenAtha rathasthena pRSatkena hRdi kSataH / varNikAM maraNasyeva mULamApa suyodhanaH // 81 // senApatisuSeNAkhyau jalasaMdhasulocanau / bhImamugraM bhImarathaM bhImabAhumalolupam // 82 // samaM vivitsuvikaTau durmukhaM duSpradharSaNam / imAnyamAtithIkRtya tatsutAMzca caturdaza // 83 // caturdazasu vizveSu vrajatAM yazasAmasau / uccaiH sahacarIcakre siMhanAdAnvRkodaraH // 84 // (vizeSakam) viSamAstrapragalbhe'tha bhagadatte sameyuSi / saMcukoca navIneva rAmA bhImapatAkinI // 85 // bhImo'mUrchandhvajAlambI viddhastadiSuNA hRdi / ghUrNanbabhau stambhabaddho madAndha iva sindhuraH // 86 // khabhaTArUDhadigdantighaTo mAyI ghttotkcH| tamibhasthaM surebhasthastatastAtakrudhArudhat // 87 // tadatravRSTibhiH zauryalatAkandau tadApatuH / utkarSa bhagadattazca supratIkazca tadgajaH // 8 // praNAdairbhagadattasya supratIkasya cAdbhutaiH / drAgnarendrA gajendrAzca babhUvurvimadAstadA // 89 // samujjhiteva dignAgairghaTotkacahRtairiva / tadA taimItamAkAntA sindhumanneva bhUrvabhau // 90 // mAyinAM raNarAjyAya rakSasAM divaso nishaa| iti maimibhiyA bhISmo'vahAraM vyAharajavAt // 91 // na mRtAstAvadadyeti dhyAyantaH kauravA yayuH / zvo'pyamUnhanma eveti smarantaH pANDavAH punaH // 92 // (caturthamahaH) 1. rAmApakSe'pyarthaH sphuTa eva. 2. 'naizatamaH kAntA' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 kaavymaalaa| kiM ta eva jayantIti nizi pRSTaH sutena te / bhISmo jagAda gAM viSNumanA viSNupadInimAm // 93 // khayaMbhuvA bhuvo bhAraM nirAka smRtaH purA / gataH pratyakSatAM tena stuto nArAyaNaH prabhuH // 94 // vizva vizveza vizvAtmanvizvakA?gha vizvadhIH / jaya vizvasthite vizvakSaya vizvodaya prabho // 95 // jJAtRjJeyaprabho jJAnajJaptre tubhyaM namo namaH / bhoktabhogyaprabho bhogabhoke tubhyaM namo namaH // 96 // ye jagnire tvayA nAtha divastoSAya daanvaaH| bhArayanti bhuvaM devI mAnavIbhUya te'dhunA // 97 // padaM sumerumaulijhaiH pAtAlaM pattalaM punH| hartu tasyA bhuvo bhAraM bhagavanbhava mAnavaH // 98 // vayaM svayaMbhuvetyukte sa zrInArAyaNaH prabhuH / nareNa suhRdA sArdhe bheje bhUSaNatAM bhuvaH // 99 // vAsudevArjunIbhUya tAbhyAM gupto yudhisstthirH| jayatyeva sa dharmAtmA yuktastena samaM zamaH // 10 // iti bhISmagirA bhUpaH prabhAvaM bhaavynhreH| AsAdya sadanaM vIravinayairanayannizAm // 101 // ApapAta tataH prAtarbhImabhISmamukho mRdhe / pravIraprakaraH zyenamakaravyUhasaMhataH // 102 // kAlakrIDAvane yuddhe vyatyayAdvIrazAkhiSu / yazaHkusumazubhreSu tadA petuH zilImukhAH // 103 // bANabhinnebhakumbhAsRgdhArAbhArairbabhUva bhUH / pretaprItikarI pretapatipuNyaprapeva sA // 104 // na dantighAtajaM raktaM rugrakteyaM raveriti / bhrAtaraH kAtarA dhIrairvArayAMcakrire kSatAH // 105 // 1. 'jJAtAjJAtaprabho' ga. 2. bhramarA; bANAzca. . . . . . . . . - - Aho! Shrutgyanam Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISma parva -2 sargaH ] bAlabhAratam / bhinnabhUpamukhAmbhojaiH karNAntotthazilImukhaiH / bhavadbhImabhISmA DhyairjagA he vAhinIdvayam // 106 // dhvanaddhanvanadadvANaM sattvAlaMkArabhAsuram / sAtyakiH suranArIbhyo rathinAmayutaM dadau // 107 // nIrandhrayanzaraiH zatrUnpalAyanaparAndizaH / tamaruddha tato yuddhasUribhUrizravA nRpaH // 108 // yuddhAya dhAvatastatra daza sAtyakinandanAn / bhUrizravAH zaraizcakre dikpAlebhyo valIniva // 109 // tataH pravRddhavegau tau vIrau taralitakrudhau / mithaH kriyAbhirvirathau ghutAsI samadhAvatAm // 110 // bhugnAzA karikUrmAhivarAhagiritadbhArAt / tatsatyasattvAvaSTabdhaM nAmajjadbhUtalaM yadi // 1.11 // bhImaduryodhanAbhyAM tau svarathAbhyAmathAnyataH / drAnItau tattu menAte jIvanaM nidhanAdhikam // 112 // tadA tu sAtyaki sutadhvaMsakrodhArddhanaMjayaH / dhanaMjayo'bhavaddhAmnA krUraH kauravakAnane // 113 // abdAdiva mahAzabdAccaNDakodaNDato'rjunAt / bhUbhRnmauliSu saMtApaM vyadhuH zampA iveSavaH // 114 // tadvANapAtavyathitA piNDIbhUya bhavaccamUH / itazcetazca lulitairmRtyoH kavalatAM yayau // 115 // iti nirdambhasaMrambhAttadA jambhArijanmanA / ahanyanta sahasrANi nRpANAM paJcaviMzatiH // 116 // dhvajaiH pallavitaM raktaiH puSpitaM hAramauktikaiH / maulibhiH phalitaM rAjJAM tadA durmantritaM tava // 117 // 309 1. * 'javAt ' kha- ga. 2. 'vairau' kha. 3. arjuna: 4. vahniH 5. 'bhUtA' kha. 6. 'dyUtaiH' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / evamAkhaNDalau caNDazUramaNDalakhaNDini / durgamaM durgamambhodhiM bimbo'mbaramaNeragAt // 118 // yuddhAdapyadhikaM kaSTaM kalayaraktakardame / utsuko'pyagamaddhAma vIravAraH zanaiH zanaiH // 119 // (pazcamamahaH) punaH prabhAte saMnaddhAH kruddhAH kauravapANDavAH / te krauJcamakaravyUhabhAjo yuyudhire'dhikam // 120 // vipakSAdAgatebhyo'pi tIkSNebhyo'pi bhRzaM mukham / te mArgaNebhyastRNavaddAtAro vapurapyaduH // 121 // samare'sminyamakrIDAtaDAga iva khelatAm / nAkarSankSatajaM keSAM jalaukasa iveSavaH // 122 // kopATopAruNarucI petaturbhImapArSatau / kuruSu sphuradiSvAsabhravau yamadRzAviva // 123 // pIDyamAnA dRDhaM tAbhyAM priyadoAmiva priyA / sisveda ca cakampe ca saMmumoha ca sA camUH // 124 // vAhinIzoSaNodagraM gajAnIkaiH suyodhanaH / bhImamAcchAdayadbhAnuM prAvRTkAla ivAmbudaiH // 125 // nAgaiH saGgo'stu nAgAnAmitIva gadayA gajAn / dRDhamAhatya kumbheSu bhImaH kSmAyAmamajayat // 126 // tenotkSipteSu nAgeSu trastamastakutUhalaiH / vimAnabhaGgabhItyA tu divi devairitastataH // 127 // dAtuM digdantivizrAntyai dikpAlebhya ivAmunA / dhRtvA kareNa jIvanto dikSu cikSipire dvipAH // 128 / / ityudastadvipastomaM nRpastomaravRSTibhiH / bhImamabhyakirakopakRzAnuH sAnujAnugaH // 129 // 1.'teSAM kha. Aho! Shrutgyanam Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6bhISmaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / bhImastadvANa saMjAtasarvAGgINatraNo raNe / gopati kopasaMraktaTTeksahasra ivaikSata // 130 // tato'zuprakareNArkaH kauravaprakarAniva / kauravAnmohayAmAsa mohanAstreNa pArSataH // 131 // mithaH peSakapeSyatvaM bhejire kauravAstataH / tIvrAtmAnaH prarohanto Dimbhasya dazanA iva // 132 // prauDhaprajJAstrapAtena kauravaprakaraM guruH / tadA bodhayAmAsa mohavidrohakArakaH // 133 // tato muJce na jIvantamenamadyeti mArutiH / virathya kurupRthvIzaM mUrchayAmAsa mArgaNaiH // 134 // nRpe kRpeNa rathinA kRSTe hRSTe'tha pANDave / kSveDAbhiH khaNDayatyadrIMzcakampe cakiteva bhUH // 131 // udyate kuruvRddhe'tha pANDavapreyasI camUH / zironikhAtairvizikhaiH kuraGgImiva nirmame // 136 // bhISmo bhuvanasaMkSobhI bhIrUNAmatha bhUbhujAm / saMkIrNIkRta kInAzasadanaM kadanaM vyadhAt // 137 // sa ko'pi draupadeyAnAM kauravairabhavadraNaH / yenAzu gRhe cakSurbhISmAdibhyo'pi nAkinAm // 138 // tadA tatkadanAdhikyamazakta iva vIkSitum / girigupte ravau cakruravahAraM mahArathAH || 139 || (SThamahaH) bhImAbhibhUtamAzvAsya nizAnte zAntanirnRpam / uvAha maNDalavyUhaM vajravyUhaM ca dharmajaH // 140 // tatarichanneva bhAnormA vIrakSitairmaheSubhiH / kSmAyAmitastato'bhrAmyadvidhurA rudhiracchalAt // 141 // 311 1. 'gopatiH' kha-ga. 2. 'dantahasta' ka. 3. 'ivaikSyata' kha-ga. 4. 'kairava' iti bhavet. 5. 'smuJcata' kha ga. 6. 'bhUrINA' kha-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 kAvyamAlA / gAGgeya kRSNa mahasormahAngAGgeyakRSNayoH / saMharSo'bhUtsahasrAMzu siMhikAsutayoriva // 142 // stadvizikhA haimAH khAtpatantaH kSamAtale / tatpratApaughamUrchAlAH karamAlA raveriva // 143 // nirmagnavAhano droNavANazreNIraNArNave / virATaH zizriye zaGkhaM jIvanAzAvimUDhadhIH // 144 // virATazaGkhau tAvekarathasthau pitRnandanau / ayodhayadgururmohaka maghAviva ziSyagau // 149 // ghanasArojjvalenAtha yazasA ca zareNa ca / droNaH zaGkhamasattAyAM majjayAmAsa helayA // 146 // drauNikhaNDitapatreNa yadbhutvaiva zikhaNDinA / astravidyAlatAgulmaviTapI sAtyakiH zritaH // 147 // sAtyakiH kruddhamAyAntaM mAyAtANDavitAcalam / aindreNAstreNa jitavAnnalambuSanizAcaram // 148 // vindAnuvindAvAvantyau pannagIsUnurArjuniH / irAvAnajayanpuNyaH pApaughAviva yogayug // 149 // bhayaughatrastamaraNaM raNaM kRtvA kSaNaM mahat / dviDvAhinImagAhetAM bhagadattaghaTotkacau // 110 // nakulaM virathIkRtya vyadravanmadrapo'bhitaH / virathya sahadevena mAturbhrAteti no hataH // 151 // kruddhaH zatAyuSaM bhUpaM jitvA dhArmiH svayaM krudham / saMjahAra jagadbhItihelAM velAmivArNavaH // 152 // 3 kRttairbhISmAstrapAtena bhujairgalaizca bhUbhujAm / yamabhojanazAlAyAM davabhANDAyitaM yudhi // 153 // 1. 'tadviziSTAzca haimAbhA' ka. 2. patraM vAhanam 3. 'rgAtrai' ga; 'garbhai' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6bhISmaparva-2sargaH] bAlabhAratam / AkRSTaM lohaghAtena pakSavAtena vIjitam / yamasya peyatAM ninye rAjJAM raktaM nareSubhiH // 154 // tadA tayorudaJcadbhistejobhiriva tApite / gate'rNavaM ravau cakruravahAraM mahIbhujaH // 155 // (saptamamahaH) sute sAgaragAminyAH sAgaravyUhakAriNi / prage zRGgATakavyUhaM tene drupadanandanaH // 156 // aGgatviTpUrNamadhyAni cApacakrANi doSmatAm / bhojanAhUtakInAzasainyabhAjanatAM yayuH // 157 // ripubANocchaladraktAdhArAsiktapurobhuvaH / anutthitarajaHpUrAH sukhaM zUrAH pratasthire // 158 // kSipadbhiH mAbhRtAM maulInnAlikerIphalopamAn / parAlacitumArebhe vAhinI bhISmasAyakaiH // 119 // tena dIrNodaraizchinna ruNDairmuNDaizca bhUbhujAm / kapardakandukAkArai remire yamakiMkarAH // 160 // dadhataH pradhanAdhikyaM kuNDalIkRtadhanvanaH / aho vRddhasya tasyAbhUtpArthasenA parAGmukhI // 161 // trastAsu tAsu senAsu bhISmaH khelanyazorNave / bhImamekaM puro'pazyatpratibimbamivAtmanaH // 162 // asRgdhArA babhurbhImahRdi bhISmazarAhate / ripudAhakriyAniryaprakopAgnizikhA iva // 163 // atha bhImazaragrastasArathiH zAntano rathaH / vAhairAhavato'karSi dadadbhirdviSatAM yazaH // 164 // bahvAzinaM kuNDadhAraM vizAlAkSAparAjitau / mahodaraM paNDitakaM sunAbhaM ceti te sutAn // 165 // nighnataH sapta bhImasya pratApadahanastadA / samucchaladbhiH kIlAlaiH saptakIla ivAjvalat // 166 // (yugmam) 1. 'zarAyasta' ga. Aho! Shrutgyanam Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.14 kAvyamAlA | atha bandhuvadhakruddho yuddhograstanayastava / AdityaketurAdityavartya kAri bakAriNA // 167 // vitrAsya dvimUrbhImo bhImo'tha kSepabhImavat / unnanAdoccakairbhAlaprArUDhajvaladIkSaNaH // 168 // ulUpIpannagIsUnurdivi pitrArjunena yaH / prArthito yuddhasAhAyyaM sa irAvAnathotthitaH // 169 // cUDAmaNiprabhApiGgaiH sa pAtAlaturaGgibhiH / AvRttaH prAvizadvairisenAM dAvoM vanImiva // 170 // gAndhArabalAmbhodhitaraGgAbhaturaGgamam / kAlAnala ivAdIpto hetipAtairazoSayat // 171 // sa hatvA zakuneH putrAnsapta dRSTo na kairnadan / aSTamUrtirivoccaistadraktanirjharabimbitaH // 172 // duryodhanapraNunno'tha tamabhyAyAdalambuSaH / mAyAmayahayArUDharakSobhaTaghaTAvRtaH // 173 // mukhocchalacchikhijvAlAviSolkAviSamAyudhaiH / rakSaHphaNibhaTairjagme yudhyamAnaiH kSayo mithaH // 174 // maNDalAgreNa kodaNDaM khaNDayitvAdhirakSasaH / cakre virAvAndIpto'sAvirAvAnbhItidastadA // 175 // utpatyAlambuSastrAsAtkhaM gataH khagavattataH / anUtpapAta taM cAsicaJcuH zyena ivArjuniH // 176 // irAvatkhaGgavallayA khe savitevAdalekhayA / dvidhA kRto'pyayaM kravyAtpUrNAGgo muhurekSyata // 177 // atha mAyinyajeye'sminyuddhavaliMgani phAlguniH / kInAzadAsa dordaNDa caNDAnphaNabhRto dizat / / 178 // cUDAmaNitaDittArAH kSayadhArAdharA iva / te tasminbhasmani kRte vavRSurviSamaM viSam // 179 // 1. kalpAntarudravat. Aho ! Shrutgyanam Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISmaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / tAyabhUyAmunA bhujyamAnAnAM phaNinAM maNIn / patataH kANirekSiSTa divA nakSatravRSTivat // 180 // bhuktvAtha bhogino bhUrIkRtabhImanijAkRtiH / palAda : pronnanAda drAglokatrayabhayaMkaraH || 181 // puro mAyAmayI mUrti kRtvA yoddhuM nizAcaraH / khaDgenApAtayatpazcAtkANairutkuNDalaM ziraH // 182 // dRSTvA hatamirAvantaM taM tudantaM dviSaccamUH / kruddho'stadikkarikrIDAM kSveDAM cakre ghaTotkacaH // 983 // sa rAjJA SaDrasAsvAdasaMbhUtarasasaMkaraiH / svabhaTAnprINayanmAMsairmamanthArivarUthinIm // 184 // garjaguru gajAnIko mAnI kopAruNekSaNaH / tamabhyadhAvaddhAtrIzo mRtyuM yama ivoddhataH // 185 // ghaTotkacasya caturazcakarta subhaTAnayam / zaurya zrImandirastambhAniva jambhArivikramaH || 186 // zaktirghaTotkacenAtha kSiptA kSmApataye rayAt / nAgaM vaGgAdhipenAntanataM vighnaruSApivat // 187 // raGgadbhujaturaGge'tha ghaTotkacabale'cale / udvelArNava tulye'bhUdvAhinIyaM parAGmukhI // 188 // namadbhUmi bhramadvArdhi truTadadri trasajjagat / tadAbhUtko'pi saMmardaH palAdabhagadattayoH // 189 // zrutvA sutavadhaM jiSNurnimantritayamakrudhA / cakre mahIM mahIndrANAM zIrSairmodakazAlinIm // 190 // anAvRSTi kuNDalinaM vyUDhorodIrgha locanau / kuNDabhedaM dIrghabAhuM subAhuM kanakadhvajam // 199 // 319 1. 'devAniva triviSTapAt' kha 2. 'netumantaM' kha ga 3. 'dastakari' ka. 4. 'zai linIm' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| vIraja ceti rAjendra hatvA nava sutAMstava / bhrAtRputravadhakrodhI bhImo'mRdgAdbhavaJcamUH // 192 // (yugmam) pANDavaiH khaNDyamAnAnAmiti bhUpa bhavadbhuvAm / kRpayeva payorAziM gate'rke'vahRtaM nRpaiH // 193 // (aSTamamahaH) AnAyya karNo rAjJAtha pRSTaH pArthaparAbhavam / Uce'haM saMharAmyekaH zatru bhISmo'stramujjhatu // 194 // sArAlaMkArabhAgdIpairmahIpairiva bhAsuraH / gato'tha pArzva bhISmasya tena rojeti pUjitaH // 195 // bhISmaM bhUpo vyadhAttAta bhagnastvabAhunAmunA / kSatrAntakArI kRSNasyAvatAro bhRgunandanaH // 196 // iti zakto'pi yadyetAnkSatriyAnkRSNarakSitAn / na haMsi kRpayA bhItAnhantu karNastadAjJayA // 197 / / ityukte bhUbhujA bhISmaH kopAdbhUti jayajagau / kena jeyo'rjunaH kiMtu dRzyA manmArgaNAH prage / / 198 // iti prIte gate rAjJi prAtaH zAntanavo vyadhAt / prAgvyUha sarvatobhadraM prativyUhaM ca saukRtiH // 199 // senAsaMpAtakhAtAyA raNottharudhiracchalAt / rejire ratnagarbhAyA garbharatnAtistadA // 200 // saubhadrAmbudanArAcadhArAcakraprapaJcataH / yayau dizi dizi prastaM dhArtarASTrabalaM tataH // 201 // tamabhyadhAvatkrodhena dhuryo duryodhaneritaH / kSveDayaiva kSipanprANAnbhUpAlAnAmalambuSaH / / 202 // draupadeyairmadATopajvalitaiH skhalitaH kSaNam / so'bhimanyurathaM ninye zalyaiH zallayakatulyatAm // 203 // prarUDhazarazailAgrazRGgatAM kArNimArgaNaiH / / nIyamAno bhayAttene so'tha mAyAM tamomayIm // 204 // 1. 'camUm' ga. 2. 'rAjAti' kha. 3. 'drAgvyUha' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6bhISmaparva-2sargaH] bAlabhAratam / kavalIkRtamArtaNDaM tadoccaiH prasRtaM tamaH / rakSomukhAgnikIlAbhiH sphAroddhAramivAbabhau // 205 // tamovalajvalannetrarakSobhiH kSobhite bale / Arjuniya'tanodastraM tApanaM svapratApavat // 206 // ka yAsyatIdamityarkaiH sarvato'bhyuditaistadA / / kSmAyAzchAyAmayamapi dhvAntamagrAsi hAsibhiH // 207 // tamasi grasyamAne'rkestamaHzyAmaM nijaM vapuH / nibhAlyeva bhayArtena palAdena palAyitam // 208 // prahAracaNDai cAli vAcAlairghaTito'pyatha / bhISmAdibhiH pariNataH saubhadro'dririva dvipaiH // 209 // arthandriH sutasaMghaTTakupitaH kapiketanaH / astraM sasarja vAyavyaM kAyavyayakRte dviSAm // 210 // loThitAnAM bhaTendrANAM yazAMsIva samIraNAH / sthalAnyutkSipya malinIcakrire dhUtadhUlayaH // 211 // kSiptAH zailAstrataH zailA droNena skhalitAnilAH / adhAvannadharIkartumindravairAdivendranam // 212 // atha pArthena nArAcasArthena kulizatviSA / vikIrya jAlaM zailAnAmAlabhyata balaM dviSAm // 213 // vAtaputragadAghAtakSatamAtaGgajAtajAH / tatrAsRksaritaH saH pretahAsoccaphenilAH // 214 // ziraHkaliGgakai ruNDakUSmANDairbhujacirbhaTaiH / kSiptai rAjJAM vyadhAdbhISmaH kAlazAkavanaM mRdham // 215 // bhISmabANacyutai rAjJAM chatraizcAmarasaMyutaiH / kIrNA tadyazasAM zIrthairmuktakezairivAvaniH // 216 // bhISmo bhAlAgravizrAntabhramatkuDmalapANibhiH / vRddhavetAlanArIbhirdattAzIH prAharacamUH // 217 / / 1. 'manAsihAsibhiH' kha-ga. 2. 'athehaksuta' kha-ga. 3. 'tkuNDala' ga. Aho! Shrutgyanam Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 kAvyamAlA / ityasya niSThApayato bhaTAnbhISmasya satvaraH / pratijJAM smArayanviSNurjiSNumabhyAnayatpunaH // 218 // gAGgeyamArgaNagaNaiH sarvAGgapracariSNubhiH / sarpisarpasya bIbhatsuzcandanasya nibho babhau // 219 // athAtizithile pArthe saMrabdhe sindhuje bhRzam / pratodapANirunmuktaratho'dhAvata mAdhavaH // 220 // prabhuM vadhAya dhAvantaM krudhAvantaM vilokya tam / vapuH sapulakaM bibhradbhISmo dhunvandhanurnagau // 221 // eohi nAtha govinda mAM pratodena tADaya / ukSANamiva saMsArAraNyollaGghanamantharam // 222 // ityuktibhAji bhISme drAganUtpatya dhanaMjayaH / mukundaM syandanaM ninye natvA yuddhapratijJayA // 223 // athArjunazarotkSiptarAjarAjimukhacchalAt / pranRtyatsu kabandheSu padmavRSTirivAbhavat // 224 // prekSya bhISmakSuraprAgrotkSiptAnkSmApazirobharAn / rAhuvyUhabhiyevAbdhi gate'vAharannRpAH // 225 // (navamamahaH) atha dhyAyanvarUthinyA mathanaM pArthapArthivaH / nizAyAmavadaddInamanA dAnavasUdanam // 226 // yadi trijagatIsattvamekIbhUyApi yudhyate / tathApi nApageyasya kAmaM romApi kampate // 227 // gAGgeyajeyatAbuddhistanmUDhamanasAmiyam / / antAyaiva pataGgAnAM dIpe rantaspRheva naH // 228 // athAcaSTa hariH kaSTamidaM bhajasi bhUpa kim / ApageyaM prage hanmi ko bhedaH kRSNakRSNayoH // 229 // atha mAha nRpo nAhamasatyatvaM tanomi te / anapAyaM jayopAyaM praSTavyastu pitAmahaH // 230 // Aho! Shrutgyanam Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhISmaparva-2sargaH] bAlabhAratam / 319 iti nizcitya kRSNena sodaraizca samaM nRpaH / gupto gatvA jayopAyaM bhISmaM papraccha bhaktitaH // 231 // gAGgeyo'tha jagau yuddhATope ko'pi na mAM jayet / tajeyo'hamavadhyena strIpiNDena zikhaNDinA // 232 // zrutveti bhIto rAjAnaM natvA svazibiraM yayau / prAtarjAtamahAvyUhairvIravyUhairathotthitam // 233 // pravIramuktaiH zastraudhairdivi saMghaTTibhimithaH / cUrNitA iva caNDAMzukarA vahnikaNA babhuH // 234 // vIreSupUrA vIreSu yayuyomnA bhuvA punaH / tacchAyacchadmanA kAlakiMkarANAM karAH samam // 235 // tatazcalaccamUtkhAtakSitispRSTAH phaNIzituH / ratnabhAsa ivaikSyanta yuddhotthAH kSatajomayaH // 236 // AsannavIralagne'pi dviDbANe svIgavaJcinI / raktaM bAlAtapaM prekSyAmAdyanvIrA kSatabhramAt // 237 // vIraiH zikhaNDigANDIvipramukhairvimukhIkRtam / gaurayankauravaM cakraM vicakrAma pitAmahaH // 238 // mamajjurvIragAtreSu tanmuktA bANapatayaH / yathA marusthalorvISu dhArA dhArAdharojjhitAH // 239 // bhISmaH zirobhirbhUpAnAM kSuraprotkSepapAtitaiH / mamarda dviTcamU yantropalagolakulairiva // 240 // gocakrataptavitrastavizvasya jvalato'jani / kRkalAsa ivArkasya zikhaNDI tasya saMmukhaH // 241 // athAbhyadhatta taM bhISmaH kAmaM prahara hanta mAm / kRtino'rthA ivApAtre nAyAnti tvayi me zarAH // 242 // , 1. 'tataH papraccha bhaktitaH' ka; 'tataH papraccha bhISmataH' ga. 2. 'hInato rAjA' kha-ga. 3. 'raktavAlAtapaprekSAmAsan' ga. Aho! Shrutgyanam Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 kAvyamAlA | bhISma prahara mA jIvaJjIvanyAsyasi nAdya mat / ityuktvA pArSataH kANDaistaM vibhedArjuneritaH // 243 // romAgrakhaNDitoddaNDazikhaNDivizikhe'stu saH / ropaisapUrayanbhISmo saMjahAra mahArathAn // 244 // namadbhUsphuTanochrAntasvabhradhvAntabharairiva / rajobhirvyAptadigjajJe saMmardo vidviSAM mithaH // 245 // utpAtajAtasaMbhrAntadroNAjJAtvaritAstataH / kuruvIrA dhumIsUnoH prAkArAkAratAM yayuH // 246 // bhISmasyAstrairmaNIbhUSA babhuH kUTIkRtA nRpAH / meruNeva tamAhvAtuM prahitAH zikharazriyaH // 247 // dUrAdetyAtha ghRNayA bhISmo'bhASata dharmajam / khinno'smi kadanAdasmAtputra pAtaya mAmiti // 248 // ityuktvA zithilAtro'pi sa bahUnAM kSayo'bhavat / krIDannapi karI mUlonmUlanaM hi mahIruhAm || 249 // raktAbdhibruDadadrIndratuGgamAtaGgapuMgavaH / bhImo babhUva bIbhatsoH zaravyatikaraH paraH // 250 // bhISmo dIvyAstravAndhAvanmadhyametya zikhaNDinA / nivArito'rjunadhvaMse sIdhunevAmRtAhutau // 219 // taM kSaNe'sminraNe smeramabhyetya vasavo'bhyadhuH / kAlo'yaM dhanya saMnyAsahetuste'smAkamIhitaH // 252 // atha bhISmaH zlathArambhaH zikhaNDivizikhatrajaiH / vAtotthakusumastomairArAmika ivAcitaH // 293 // patacchIrSocchaladraktacchalanRtyatparAkramaH / cakre'ricakraM sAnandaM sAkrandaniriputrajaiH // 294 // bhISmeNAstraM ghRtaM yadyattattadaindristadAcchinat / svIkRtaM vAdinA pakSavitAnamiva sanmatiH // 259 // 1. 'vizikheSu saH' kha-ga. 2. 'kRSNo' kha; 'kRSNau' ga. 3. 'zcitaH ' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISmaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / chindanto bhISmazastrANi bhindanto vairibhUpatIn / nindanto'tha paviM devairastUyanta nareSavaH // 256 // bhISme zikhaNDikANDaughaguptAH pArtheSavo'patan / viyogini vidhUyotalInAH smarazarA iva // 217 // (yugmam ) droNAdInnighnato guptAH peturbhIme'sya sAyakAH / pazyantyAH patimeNAkSyAH kaTAkSA iva vallabhe // 258 // vajrAGkurairiva girirbhedyamAno'tha taccharaiH / duHzAsanaM saMnidhisthaM bhISmaH sasmitamabhyadhAt // 299 // . bhujaGgamA bilAnIva jAlAnIva raveH karAH / ne marmANi vizantyete vizikhaughAH zikhaNDinaH // 260 // putrapremNA surendreNa vajradhArA ivArpitAH / pArthasyAmI pRSatkAste kirAtaraNasAkSiNaH || 261 // atho kathaM te zithilaH kANDapAta iti krudhA | zikSArthamiva pautrAya gAGgeyaH zaktimakSipat // 262 // tAM chittvAtha tridhA bhISmaM romNi romNi vyapUrayat / muhurmuhurmukundena tarjyamAno'rjunaH zaraiH // 263 // yamAviSTeSviva svAGgamajAnatsu kSatAkulam / mithastadA madAndheSu yuddhodgarjiSu rAjasu // 264 // raNodrekamRtAnekavIradvAra mivAtmani / deve darzayati chidraparAhNe vikartane // 269 // chinnaH pArthazarai bhinnatanuH zrIzantanoH sutaH / kSitau papAta ghasrAnte ladhvaMzuriva gharmaruk // 266 // (vizeSakam ) pRSThaniHsRtakANDaughasukha paryaGkazAyini / vIre'sminvIrahRtkartA hAhAkAro jagatsvabhUt // 267 // 321 1. 'manmarmANi' kha-ga. 2. 'vizikhA na' kha ga 3. 'aho' kha.ga. 4. 'maparAhna - vikartane' kha-ga. 41 Aho ! Shrutgyanam Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 kAvyamAlA / duHkhazokabhayArteSu galadazrUgambuSu / mahAmohapraviSTeSu kampamAneSu rAjasu // 268 // aluptAtmani gAGgeye dIpyamAne dhuvAgabhUt / uttarAyaNakAlAya prANAnyogIndra dhAraya // 269 // (yugmam) niyuktairgaGgayA haMsarUpairmunivarairapi / ityevaM kathite yogI sthito'smIti jagAda saH // 270 // zAntaniH sAntvayitvAtha cakitAnkurupANDavAn / ziro me lambate kaSTaM dhAryatAmityabhASata // 271 // upadhAnAya dhAvatsu dhAtrIzeSu dhanaMjayaH / zaraistribhirabhijJo drAktanmUrdhAnamadhArayat // 272 stuvaMstamatha gAndhArimabhyadhatta dhunIsutaH / madantamastu vo vairaM patyantaM yoSitAmiva // 273 // nizi yAcaJjalaM hemakumbhahasteSu rAjasu / divyairjalairjalAstreNa tarpitaH sa kirITinA // 274 // tenAtha pUjite pArthe pArthiveSu gateSu ca / etya prasAdayAmAsa karNastu prasRtAJjaliH // 275 // pAtaGgimUce gAGgeyaH prathAyAH sUnuSu tvayA / sahodareSu saMrabdho mucyatAM vatsa matsaraH // 276 // karNo'bhyadhAtmabho vairaM na me bandhuSu kiMtu mAm / anujAnIhi mitraikasauhArda vazagaM yudhi // 277 // gaGgAsutenAnumataH pataGgatanayastataH / yayau manditavAtena syandanena varUthinIm // 278 // tadanu dinapatizrIbhAji bhISme'stabhAsi pratinRpatimahAstradhvAntabhIkampitAnAm / 1. 'gAM vAcamabhya' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhISmaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / kurupatipRtanAnAM karNavIrendu tejaH prasarasarabhasatvavyAkulaM cittamAsIt // 279 // bheje zrIjinadattasUri sugurorarhanmatArhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / SaSThaM parva gataM suparvataTinIsU noridaM tanmati vyaktAdarzanavAlabhAratamahAkAvye rasasrotasi // 280 // sargAbhyAmabhavadvAbhyAmamuSminbhISmaparvaNi / anuSTubhAM catuHzatI SaDUiMzatisamanvitA // 289 // 321 iti zrIjinadattasUriziSya zrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye bhISmaparvaNi dazamadivasa saMgrAmavarNanAdanu bhISmavadho nAma dvitIyaH sargaH / bhISmaparva samAptam / Aho ! Shrutgyanam Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| dronnprv| prathamaH srgH| kSamAM dadhAnaH sa giripradhAnaH siddhyai satAM vyAsamunirmahoccaiH / yaH puNyakRtparvazatAvabaddhabhAvanmahAbhAratavaMzahetuH // 1 // itthaM pituH pAtakathAM nizamya mUchI gataM dhInayanaM prabodhya / gatvA punadRSTaraNo'bhyupetya gAvalganistaM kSitipaM jagAda // 2 // rAjansutAste patite'tha bhISmabhAnau mahAmohatamaHsu mannAH / prItAH punaH prekati karNadIpe vyadhurvidheyeSu punaH prayatnam // 3 // karNAnumattyA pRtanAdhipatye droNaH prasanno vidhinAbhiSiktaH / varapradaH prArthi suyodhanena dhRtvA zvasantaM nRpamarpayeti // 4 // naro na rakSAM savidhe vidhAtA yadA tadA dharmasutaM grahISye / ityullasadvAci gurau kurUNAM bale babhUva premadapraNAdaH // 5 // itthaM viditvArjunarakSitAtmA krauJcAhvayaM vyUhamadhatta dhArmiH / babhUva sajjaH zakaTAbhidhena vyUhena yuddhAya suyodhano'pi // 6 // droNastataH zoNahayo hiraNyakamaNDalusthaNDilacApaketuH / AkarNabhAsvatpalito'mitazrIH suvarNasaMnAharathaH puro'bhUt // 7 // uraHpraviSTasya mahAbhaTAnAM dRgvartmaneva tvaritaM nirIya / kopAnalasya jvalato maholkA Iva prapeturdviSataH pRSatkAH // 8 // kadambanAlaM paravAhinISu vistIrNamalpAntaragumphasAndram / droNapa~muktaM parito'bhipatya prabhUtajIvakSayahetu jajJe // 9 // pratApamitrasya ravestanUnaM kAlaM karasthaM karavAlamUrtyA / aprINayatpauravabhUmipAlakapAlaraktAsavato'bhimanyuH // 10 // tasyAtha madrezajayadrathAzvasUtacchidAsracchuritAsilekhA / tejo'gnikIleva rarAja rAjavaMzapratApocchalitasphuliGgA // 11 // 1.. 'prabala: kha, 'prabalapa' ga. 2. 'idaM' kha. 3. ''sita' kha-ga. 4. 'ivAbhipetuHkha. 5. 'vara' ka. 6. prayuktaM' kha. Aho! Shrutgyanam Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-1sargaH] bAlabhAratam / bhImau tato madranarendrabhImau bhrAmyadgadAbhItaravIndutArau / adhAvatAM bhAranamaddharitrI vitrastazeSAhivarAhakUrmoM // 12 // vAmAnyavAmAnyatha maNDalAni pradarzayantau militau rasena / tau petaturjAtamithaH prahArau vAyudvayotthau jaladherivormI // 13 // . rathena kRSTe kRtavarmaNAtha zalye samutthAya rathena bhImaH / jaghAna zatrorbalamudyadaistrasindUrasImantitadigvadhUkaH // 14 // karNasya sUnurvRSasenavIraH zaraprapAtaiH paripIDitAyAH / paJcendriyANIva paradhvajinyA drAgdraupadeyAnvidhurIcakAra // 15 // tataH pratijJArabhasena siMhayugaMdharavyAghramukhAnkRpIzaH / yudhiSThirepsunijaghAna mAnalobhapramAdAniva dharmalipsuH // 16 // tadvANabhinne'tha bale nRpAlamauliprasUnasragarnUpavAsam / nAlIkanAlairivaM hastihastairdUraM pizAcAH papurasrapUram // 17 // kRttAnupAdAya karIndrakarNAnprANezvarIbhiH parivIjyamAnAH / mAMsAstratRptAH sukhinaH pizAcAH kirITikodaNDaravAnazRNvan // 18 // satkSatradharmekaparAH purastAnnirUpayanto yudhi vizvarUpam / svayaM nareNa prahatAH susattvAstattvaspRzAM lokamapi vyatIyuH // 19 // itthaM kRpIzena kirITinA ca nihanyamAnasya baladvayasya / pUrNAmbareNa dhvaninaiva nunne gate'stamarke rathino'vajahuH // 20 // (prathamamahaH) zakyo grahItuM na mahIndurendrigupto gurau naktamiti bruvANe / tamAhvayiSye jayinaM yudhIti trigartabhartI kururAjamUce // 21 // pRthakprabhAte'tha kRtArdhacandravyUhaH suzarmA trirathAyutIbhAk / sutaM harerAhvayatAzu yoddhaM spardhodbhurakrUracamUraveNa // 22 // tato'bhimantrya kSitipaM tadane vIrAgrimaM satyajitaM niyojya / dhanurmiSavyAttamukhastrigartabalaughakAlaH pracacAla pArthaH // 23 // 1. 'rayeNa' kha. 2. 'zastrai' kha. 3. 'dastra' ka-kha. 4. 'nUna' ka. 5. 'riha' ka. 6. 'rastra' ka-kha. 7. 'balasya pUrNam' kha, 8. 'tirathA' ka. Aho! Shrutgyanam Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 kAvyamAlA | te'pyekakAlaM balino balaughAH prahasya bANaiH parighapramANaiH / AcchAdayannarjunamucchaladbhirbharaistRNAnAmiva dIptamagnim // 24 // vyAvRttasindhUrmibharaH praruddhavyomAnilaH procchalitoDDe cakraH / natakSitirnizrutikatrilokastadaindriNAvAdyata devadattaH // 29 // tacchabdasaMrambhasulambhadehastambhAnubhAveSu ripUccayeSu / samulilekheva nijapratApaprazastimaindriH zarasAraTakaiH // 26 // vajrAGkurakrUramukhena nUnamanyonyasaMghaTTapAvakena / tadvANarpUreNa nirantareNa hatAzca dagdhAzca na ke vipakSAH // 27 // nIrandhrasaMsaptakabANavRSTivikhaNDitAnAM dyumaNidyutInAm / garbhAttamiva sadopabhuktA tadApatatsAndranamazchalena // 28 // astraM tatastvASTramudasya valganpRthakpRthagvIra kulairvyaloki / svasyoparikSiptakarAgrahetirmadhyAhnamArtaNDa ivaiSa caNDaH // 29 // raktaughasikte rathacakrabhinne kSetre sudhanvakSitipAlamaulim / apAtayadbhUSaNabhAsurAbhaM nijapratApadrumabIjamaindraH // 30 // indrAtmabhUcAritamArutAstra nivAritAstraprasaraistrigartAH / itastataH saMpatitaimiMtho'pi zarairnijAneva nijaghnurete // 31 // prahAsazubhrairvadanairnRpANAM channaiH patAkAvasanaizca te / pArtheSukRttaiH phalaguJchapatrairiva trigartAdhipakIrtivaleH // 32 // itazca te vyUhitamaNDalArdhakrauJcairbalaiH pArtha kurupravIrAH / celurmithaH sAyakapAtaniryadraktacchalAgresara yuddhabhAgAH // 33 // unmUlayanbhUpatibhUruho'tha proDDApayansainyatRNAni dhAvan / droNo mahAvAta ivAcalena satyaujasA satyajitAniruddhaH // 34 // pAJcAlyavIrasya surendrazakteH sahasrazaH satyajitaH pRSatkAH / droNe'patanduHsahapAtasaGgAstaDittaraGgA iva vajrazaile // 35 // 1. ' vyAvarta' ka. 2. ' tAbhra' kha. 3. zaGkhaH. 4. 'pUgeNa' ka. 5. 'pra' kha. 6. 'prahAra' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 droNaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / dRgvAjibhRtkuNDalacakracArusaMgrAmadIkSA tilakotpatAkam | apAtayatsatyajitastadAsyaM zauryazriyaH puSparathaM kRpIzaH // 36 // kruddhaH zatAnIkanRpaM virATAnujaM sesenaM dRDhasenavIram / zrIkSetradevaM pradhanaikadevaM tejonidhAnaM vaisudhAnabhUpam // 37 // palAyite dharmasute'tha tasya caturdigurvIjayakuJjarANAm / stambhAnivaitAMzcaturazcakarta guruH kurukSmApamudAM nidAnam // 38 // ( yugmam) 327 tenAtha nirnAtha ivAtidInaMzcamUsamUhastaralatvareNa / nadIrayeNeva nirasyamAno bhImaM mahAdvIpamivAsasAda // 39 // tataH svatejobhiriva pravIrairvRto'bhito'sau prasaraccharolkaH / guroH parIvArabalAni bADhaM girervanAnIva davo dadAha // 40 // yuyutsuracchinnaripUdyamasya bAhuM subAhuM kRtabAhukaM ca / bhImastu dhammillamivoruratnaM sa vaGgarAjaM yudhi nAgarAjam // 41 // ityucchalatsaptacamUsamudro rajastamaH kalpitakAlarAtriH / saMhRtya sarva rabhasena bhImo jagadgurau brahmaNi ghAtamaicchat // 42 // athAvanIbhAraruSeva daSTo nakhacchalAdaGkiSu zeSaputraiH / mukhena vibhratkhalu tadruSeva phUtkAriNaM hastamiSeNa zeSam // 43 // digdantino nirmadayanmadaughagandhaiH sphuratkarNamarutpraNunnaiH / pucchacchalAt krauryajitena kAladaNDena nityAnugatena sevyaH // 44 // garbhAntarAlasthitabhUtabhAvi kalpadvayI vAsaradIptidaNDau / vahanmukhadvArimaNipraNaddhadantacchalena pralayo nu mUrtaH // 45 // kRtAntakAntAkucakarkazatvavirodhasakrodhamivAtiraktam / kumbhadvayaM dviTkulajIvakRSTidhAmAbhasindUra bharaM dadhAnaH // 46 // 1. 'puNyarathaM' ga. 2. 'sametaM' ka. 3. 'kSetra' ka. 4. 'vasudhAnabhUtam' ka; 'vasudAnabhUpam ' ga. 5. 'mudA ninAdam' ka 6. ' tenAtininArtha' ga. 7. 'dAnta' ka. 8. 'papAta' ka; 'patAntaH' kha. 9. ' ityucala' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 kAvyamAlA | mRtyoH kRtAntasya ca jIvitAbhyAM kanInikAbhyAmatiraudrarUpaH / kaH saMprahAro'yamitIva kiMcidunmIlya netre kimapIkSamANaH // 47 // sphuratpadAGguSThayugAGkuzAgrahastA nanaiH saMyati supratIkaH / bhImAya bhImadhvaninA niyuktaH prAgjyotiSakSoNibhujA gajendraH // 48 // keSAMcidutkarmakaraH pareSAmApatkaro dolitavizvavizvaH / caturyugI cArupadapracAraH svairI zarIrIva cacAla kAlaH // 49 // ( saptabhiH kulakam ) akSauhiNIreSa karAMhridantaireko'pi saptApi nihantumIzaH / iti dviSadbhiH parizaGkayamAno nighnanbalAnyApadibhaH sa bhImam // 10 // sa kuJjaraH kuNDalitoruzuNDo dordaNDamevaikamudasya bhImaH / adhAvatAmuddhatayuddhataptau sapAzadaNDAviva lokapAlau // 51 // kramo cchalajUlimaye'ndhakAre durlakSyavikrAntikalAvizeSau / mitho'pi gajaravasiMhanAdAnumeyayuddhAvabhijannatustau // 12 // yudhiSThirAdyeSu mahAratheSu krudhAbhidhAvatsu vimuktabhImaH / dvipo'yamuccaistanuvAtaghAtapatattalArakSabalo'bhyagacchat // 13 // dAsArha bhUpe bhagadattabhalabhujaMgamagrasta samastavAyau / zinestanUje'pi ca supratIkadvipendrakopAnalalIDhapatre // 54 // bhRzaM pizAcA bhagadattabhallavidAritAnAM jagatIpatInAm / raktaM zarIrAtpatadeva saukhyanimIlitAkSAH papuruSNamuSNam // 55 // ( yugmam) pradIptakopAgnikRtAzvahastinRmeghamAlAmahanIyahastaH / prabhUtabhUta presavAya nAsRkpUrNAni cakre kati supratIkaH // 16 // trastai rathAzvaratha supratIkasItkAracItkArabhayAdapi drAk / vRkodarAdyeSvatidUrageSu kazcittadAbhUttumulo balAnAm // 17 // zrutvA tadAkrandamathendrajanmA nirjitya vajrAstravazAtrigartAn / samIrakhegI zarabho mRgendramiva pramatto bhagadattamAgAt // 18 // 1. 'rudra' kha. 2. 'pramadAya' kha-ga. 3. 'saratho' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva - 1 sargaH ] sa ApatankANDahatapravIrakIlAlapaGkoccayamuccakAra / jyAghoSamUkIkRtasupratIkaH khinnairakhinnaizca narairniraikSi // 19 // prAgjyotiSendreNa tadA madAndhaM dvipendramadrIndramiva prayuktam / devo'pasavyena rathena viSNuvRthodyamIkRtya punaH puro'bhUt // 60 // kSihavAtha nArAcazatAni pArthe nArAyaNAstraM sa mumoca vIraH / tadvakSasAdatta suparNaketuH suvarNasUtrAyitamevaM devaH // 61 // yuddhe'pyayogyo'smi dhRtaM yadatraM tvayeti khinnoktipare'tha pArthe / kukSisthitakSIrasamudramandrasudhArdramUce vacanaM murAriH // 62 // daityAya dattaM narakAya bhUmisutAya bhUprArthanayA mayA svam / tenedamasmai svasutAya tacca samityagRhNAM jaya saMpratImam // 63 // ityuktimAkarNya harernareNa kSiptaiH kSaNAdUrdhvamukhaiH pRSatkaiH / viddhA dvipaM taM ca nRpaM caradbhirabhrAntarabhrAmyata nAkilokaH // 64 // kRttA zaraistasya gajasya ghaNTA cyutAni khAttatkSaNamatrapaGke / vyadhatta mArkaNDapurANavidyAtrIjAni catvAri khagANDakAni // 65 // tadA nadantau narabANapAtaviddho balAdhi bhagadattanAgau / viloDayAmAsaturasradhArAchalocchaladvidumavallijAlam // 66 // tataH kirITipradareNa maulipravezinA bughnavinirgatena / vibhinnakAyaH sa papAta kumbhI mahAdripAdastaDiteva tUrNam // 67 // athArdhacandreNa vitandracandrasahasrasAndrojjvalakIrtijAlaH / prAgjyotiSakSoNipateH sa kopavittAnasUnAzu naro nirAsa // 68 // zrIkAmarUpakSitipe hate'tha pArtheSupaGkhyA paripIDyamAnA / na kaMcidApAricamUH zaraNyaM marau pazuzreNirivAndavRSTyA // 69 // gAndhAravIrau vRSakAcalAkhyau susaMhatAvuddhatayuddhasiddhI / apAtayacchAtravazauryadantidantAvivaikena zareNa pArthaH // 70 // jigye'tha mAyAmayaduSTasattvazastrAndhakArAdivikArayuddha: / gAndhAra bhUpo'nujalopako'pi kirITinA sauramahAstrayogAt // 71 // 1. 'devo'tha' ka. 2. 'devadevaH' ka. 3. 'vyadhatta' kha. 42 bAlabhAratam / Aho ! Shrutgyanam 329 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 kAvyamAlA / droNastu dhArmigrahaNaprapaJca paJcAlabhUpAlacamUM pravizya / kSiptaiH sarojairiva vIravatrairdizaH svatejovidhurA vyadhatta // 72 // nIlAmbarasyandanasUtasaptirnIlastaDitvAniva pAvakAstraiH / mAhiSmatIzaH zaravArivarSI drAgdroNasenAM vidhurIcakAra // 73 // chinnAtapatradhvajakArmuko'tha droNAtmajenAbhipatandhRtAsiH / nIladyutirdaNDadharo nu nIlaH zrInIlakaNThAvatareNa jaghne // 74 // chinne'tha tanmUrdhani pANDusenAmolIndranIle kuruSUnnadatsu / pArthaH punarnirdalitatrigartastatrAzu nirghAta ivApapAta // 75 // eko'pi tulyo'khiladevadaityaiH pArthaH paraM besakho balAbdhim / viloDayAmAsa tathA yathAbhUyoma sphuratsomabharaM bhaTAsyaiH // 76 // tatAna bhAnostanayastadAstramAgneyamagniprabalapratApaH / atarki vIraiH pradhanapradatto yaddIpitaiH svasya ravipravezaH // 77 // hatvA tamagniM harinandano'bdaiH karNa zarairveNuvanaM vidhAya / na kSaNimRGgayaH kati raktasindhUryuddhAmburAzerdayitAstatAna // 78 // tato jaghAnAvarajaM vipATaM zatruMjayaM vIramayaM pravIraH / karNAnujAnvairinarendrarAjyazriyaH pumarthAniva tatra pArthaH // 79 // zauryAtireka zubhayorubhayoH karNArjunaprabalayorbalayoH / AsIttato'tinidhanaM pradhanaM hRSyannizAcarapizAcaravam // 80 // vidviSTazastra phaNidaSTatanormUrchAbhRto bhaTabharasya tadA / kIlAlapUraparipUrNanadIvAhaiH pravAhanamabhUducitam // 81 // ucchindainsubhaTabhujAsarojanAlAnyudbhindanharilaharIH samIrasUnuH / udgarjangaja iva visphuranmadoSmA tAM doSmAnasahanavAhinIM jagAhe // 82 // ko'pyAsInnarazarapAtatADitAnAmAkrandaH sa yudhi virodhivAhinInAm / sasmAra svadahanadahyamAnalaGkAlokAnAM kapirapi yena sa dhvajasthaH // 83 // 1. 'pyadhatta' kha- ga. 2. 'babhruvaizvAnare zUlapANau ca garuDadhvaje' iti medini:, 3. 'nidhAya' ka. 4. 'tAni vidmaH' ka. 5. 'ndaMstu' ka. Aho! Shrutgyanam Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-2sargaH] bAlabhAratam / 331 pArthopamAtrasati zatrubale vyAkampibhUmitalabhUmidhare / astAcalAdapataduSNarucirvIrAH pratenuravahAramataH // 84 // (dvitIyamahaH) iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhArate droNaparvaNi dinadvaya saMgrAmavarNano nAma prathamaH srgH| dvitIyaH srgH| dharmazAstrakavimiSTakavitvAddhatta cittabhuvi kRSNamunIndram / . tatkavitvaguNanapratizabdA yena vakrakuhare viharanti // 1 // dharmajagrahadRDhIkRtasaMdhastai Tairyudhi kirITini hRtte / prINayankuruvarAnatha cakravyUhamati vimale gururAdhAt // 2 // tatra bhUbhRdayutena kRtAre tAranAdini mnnidhvjtaare| bhUpatiH parivRtaH pRtanAbhirnAbhitAmadhita cakrasamAbhiH // 3 // saMhitaH kurunarendrakaniSTaistriMzatA tridazavIravariSThaiH / tanmukhe gururasau balasindhuH sindhurAjasahito virarAja // 4 // durbhidaM bhavamivAtha purastaM vyUhamudbhaTasamUhamudIkSya / dRgbhareNa parirabhya subhadrAsUnumabhyadhita dharmatanUjaH // 5 // viSNujiSNumadanAzca bhavAMzca vyUhametamabhibhettumadhIzAH / tvatpitA sphurati saMprati dUre tadbhuraM vahatu durgamahAzrIH // 6 // pArthabhUratha mudA giramUce vyUhamadya ramasena bhinani / mAM nirIkSayitumajJamamI tu syandanairbhujabhRto'nupatantu // 7 // evamastviti tapastanaye'tha vyaktavAci sahasAJcitacApaH / rAjakAni gaNayaMstRNamakSNAM maGkha phAlguniranodayatAzvAn // 8 // tarkuTaGkahRtayA ravibhAsA nirmitastridazavArddhakineva / bhAsayandaza dizo ripuzUrairdUrato'pi duravekSazarIraH // 9 // rukmakaGkaTarathaH kapizAzvaH svarNazAGgapatagojjvalaketuH / sarvato mukhasamunmiSadantaHpauruSoSmazikhizAkha ivoccaiH // 10 // 1. guNAbhAvazcintyaH. 2. 'nirIyitumavijJa' ka-kha. Aho! Shrutgyanam Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 kAvyamAlA | yanmudAditabalo balavattatkopataptanayanadyutidIptam / dhArayandhanurapakSapazUnAM homakuNDamiva kuNDalitaM saH // 11 // spardhamAnamaMhasaM patimahnAmapyaho zarabharaiH pidadhAnaH / ziSyamANazaraNo raNaziSyaistrAsavadbhirasuraizca suraizca // 12 // ugravega jitayA khalu rekhArUpayA tanurucApyanuyAtaH / mRtyurAkSasamukhAnalakIleSvAkuleSvarikuleSu papAta // 13 // ( paJcabhiH kulakam ) unnadanparihasandhanurucairdhvAnayanpravikiranvizikhaiaughAn / loSThapAtacalakAkakulAbhaM taccakAra balamAzu kumAraH // 14 // taccharairgurubhirAzu sudUrAdApatadbhiraparAdhapareSu / tADitA ca sahasA viraTantI koDitA ca zizuvadvipusenA // 15 // droNasindhunRpatI pagan drAkkapATapuTavadvighaTayya / nAgarAja iva rAjakumArastadvalaM nagaravadvijagAhe // 16 // pUrvazarvavaradurdhara sindhukSmApanirjitadhutaiH sabalodhaiH / pANDavaiH sahacarairahitasya zrI cumba vadanaM narasUnoH // 17 // udbhaTapratibhaTakSayasaMghAmuktaveNiriva lolapatAkaH / ghoraghasmararavo'bhavadasya vyUhavIrabhayado ratha eva // 18 // etyasAvabhigato'yamadInaM hanta hantyayamanena hatA hA / lAta lAta hata re hata re'muM taM pratItyajani rAjagaNoktiH // 19 // rAjakasya tadiSukSatadhUtA maulayastaralakuNDalapakSAH / saMgare bhaTabhujAbhujagAgre hemapakSipRthukA iva petuH // 20 // ruNDamuNDamayameva dharitrIpIThamastramayameva vihAyaH / raktabindumayameva tadAzAcakravAlamakRtaiSa bhujAlaH // 21 // tasya patriSu tateSu vibhinnairvyaktamauktikaradai radikumbhaiH / svarvadhUkucataTArpitahastaM svaM niSAdibhaTavRndamahAsi // 22 // 1. 'mahasA' ka. 2. 'bhujago'pre' ka. Aho! Shrutgyanam Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-2sargaH] . bAlabhAratam / 2 tatkSurapratatikRttaniSataM vIraruNDakarimuNDakadambam / kuJjarAnanakulakSayabuddhyAloki nAkisubhaTairapi bhItaiH // 23 // sA sthalI tadiSupAtavikRttaiH pUritA bhaTahayAnanadehaiH / praikSi vAhatanuvAhamukhAnAM yuddhabhUmiriva kiMpuruSANAm // 24 // ghnantamenamabhiyucya mahAstraiste kRpItanayakarNakRpAdyAH / trAsino vijitavAyujavAnAM vAjinAM gamanamAndyamanindan // 25 // azmakAdinRpavandamukhAjai ratnabhUSaNavibhAjalalIlaiH / sa vyadhatta viyadastravidhUtaiH kIrtikelikamalAkarakalpam // 26 // te punaH kRpakRpIsutakarNadroNazalyazalazauvalamukhyAH / etya taM kanakamArgaNacakraizcakire dviguNadehamayUkham // 27 // te tadastrabharabhinnazarIrAstrAsatUrNagatayaH kuruvIrAH / lebhire na rudhirAsavalubdhaiH khecarairapi nizAcaraDimbhaiH // 28 // saMnihatya yudhi madramahIbhRtkarNayoravarajau sa varaunAH / pretarAjapRtanAsu subhikSaM nirmame kurucamUbhiramUbhiH // 29 // ekamekamapi kauravavIrAnsaMhatAnapi punaH punareSaH / karNasaubalasuyodhanamukhyAnpatrimArutatRNAni cakAra // 30 / / tatra muJcati zarAnparito'pi cchidritaprapatitaiH karikarNaiH / raktasindhusalilAni kapAle gAlitAni na papuH ke pizAcAH // 31 // pUrite jagati reNutamobhirnistrapaM tralati vIrasamUhe / vAdanAya vadanedhita zaGkha dviTyazaHkavalapiNDamivaiSaH // 32 // dArayanniva dizo daza kambu vAdayansa pulakaM sa dadarza / vakrahuMkRtikRtaH sphuTamabhyuttiSThato bhaTakadambakabandhAn // 33 // kambunAdakupitAH punarIyustaM prati pratimahIpativIrAH / cUDaratnarucirucyanabhogrAH pakSipuMgavamivoragapU~gAH // 34 // 1. 'niSiktaM' ga. 2. 'kSoNi' ga. 3. 'lInaiH' kha-ga. 4. 'kvacidAzAH' ka. 5. 'zoNa' ka. 6. 'pUrAH' kha. Aho! Shrutgyanam Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 kAvyamAlA / rudramudraNaraNasthitiraudraM nAma dhAma ca dhanuzca dadhAnaH / uccakarta sa tadA kurulakSmIkelikhaNDabhaTamuNDaphalAni // 35 // karNasUnuvRSasenabhujAbhRttUlaphUlapavano javano'yam / akSipatkSitidhavasya vasantazrIlatAviTapano mukhapuSpam // 36 // uccakarta sa ca bANacayaiH satyazravonRpajayIbhujamaulim / krandakArimaNibhUSaNanAdaiH zalyajasya yudhi rukmarathasya // 37 // zalyasUnusuhRdaH suhRdarthe dhAvataH zatamilApatiputrAn / sa vyadhatta muditAnyudhi gandharvAstradarzitasuhRtpathabhAjaH // 38 // bhidyamAnahRdayAni tadAnIM tasya vikramaguNaizca zaraizca / daivatAni ca kulAni ca rAjJAM mUrddhakampavivazAni babhUvuH // 39 // zauryadantidazanAyitabAhuM lakSmaNaH kurunarezvarasUnuH / zrIlatAkizalayaH smarazobhApalvalaikakaimalastamiyAya // 40 // kANimArgaNagaNaiH pihite'rke lakSmaNaH zaTha ivAzu bhujaMgaH / AliliGga vasudhAM vapuSA ca dyAM mukhena ca dhutena cucumba // 41 // aGgajavyayajakopakRzAnujvAlajAlanibhalocanarociH / saMhataiH saha mahArathacarAdravattamatha kauravanAthaH // 42 // romaromapatitaiH prativIrastomahemavizikhairvirarAja / antarudbhuSitadhairyamayAstraprasphuTatpulakadaNDa ivAsau // 43 // . dRgviSo na bhujago bhujadaNDastasya caNDacaritasya tadAnIm / cApadRkprasRmareNa dadAha dvigaNAniSuviSajvalanena // 4 4 // lakSmaNAya jalameSa dadau taddArakakSitipatikSatajena / kozalezvarabRhabalamUrdhA piNDamapyatha pitRvyasutAya // 45 // tatkarAmbujazilImukhadaMzavyAkule kSubhitavatyatha karNe / kauravAvanidhavadhvajinI sA saMbhrameNa sakalApi cakampe // 6 // 1. 'pUra' ka. 2. 'vasante' ga. 3. 'kamalaM tami' kha-ga. jana Aho! Shrutgyanam Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 droNaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / aGgarAjapRtanA nRpatInAM raktakuGkumarasaiH snapitA ca / pUjitA ca mukhapadmakadambaikhyambakAGgamiti tena tadA bhUH // 47 // kSuNNabhojanRpakuMjara ketuH kSmApanirjitasuzAsanasUnuH / bhagnamadraparatho bhRzamasnAdeSa khinna iva kIrtipayodhau // 48 // meghavegavidhuketusuvarcaH zauryazatrujayabhUpatihantrA / tena saubalabalakSayatra trAsitaH zakunireMskhaghutAGgaH // 49 // ityamutra zarasaMhatipAtaiH saMharatyahaha muktakacAnAm / hI ti heti hahaheti ca zabdAMtrasyatAmudabhavansubhaTAnAm // 10 // ityavekSya jagatrayazUraH sUrasUnurapi dUritayuddha: / droNametya sa vidadhau giramugrazvAsakhaNDitapadaughavivekam // 91 // vikramavyatikaraiH zatamanyusphAramanyurabhimanyubhaTendraH / tAta kAtarayati pradhanAgre yoddhumIyuSi yamespi yamo'smAn // 52 // neha kuNDalitadhanvani bANAH kRSTisaMdhitavimuktiSu hRSTAH / vairiraktarasanavyasanena protthitAH svayamivAzu niSaGgAt // 13 // saMgare sa yamadevaniketaM kartumArabhata kiM vidadhe yat / azvapIThagajapITharnRpITha zrIkRte'zvagajanRvrajapAtam // 14 // mRtyureSa yama eSa yugAntArambha eSa iti dUragatAnAm / saMprati kSitibhujAM yudhi dhAvadvandhupAlanakRtAM tumulo'bhUt // 15 // pUritaM khalu dRDhapratInAM kautukaM na karivIrakulaistaiH / tajjavena yayurasya digantAnpatriNo digibhadikpatilolaH // 16 // tadvale samuditaH kSayarogo yujyate na tadupekSitumeSaH / svairametadupazAntibharAya sRjyatAM sapadi kazcidupAyaH // 57 // ityudItagiri tatra gururgAmujjagAra nanu saiSa kumAraH / tAtamAtulasamaH samarAntastakSati kSaNalavena 'balaM naH // 58 // 335 1. kSiteraSTamUrtimUrtyantargatatvAt 2. 'tadAbhUt' ga. 3. 'kartA' ka. 4. 'rakhadhurAGgaH " ka; 'rastridhutAGgaH' kha. 5. 'vivekAm' kha-ga. 6. 'rathAGga' ga. 7. 'lobhAH ' ka. 8. 'tvadvale' kha. 9. 'prArthyatAM' kha; 'prathyatAM' ga. 10. 'balena' kha ga. Aho ! Shrutgyanam Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 kAvyamAlA / vyaktakakaTarathAyudhaketurmRtyuheturiha jetumazakyaH / sAsurairapi suraiH surabhartuH pautra eSa kRtayuddhavizeSaH // 59 // tadrathAstrakavacapracayo'sya chidyate yadi kathaM ca na zakyam / ityudIrya gururudguNacApaH kANimabhyacaladarkasutena // 60 // unmahAH saha mahArathasAthai rAdravantamamumaindritanUjaH / kopapAtitakRtAntakadaMSTrAniSThurairvyamukhayadvizikhaudhaiH // 61 // kopinaH phaNizizoriva tasyonmucya netrapathametya ca pArzvam / syandanaM hRdi kabhUH kRpavIraH sArathiM dhanurathAkirakRntat // 62 // hemacarmakaravAlakaro'yaM cUrNayanparabalAnyatha kANiH / tigmadIdhititamisravirAjatpaikSayugma iva meruracAlIt // 63 // bhasmayanbhaTamaharuhacakaM cUrNayankarigiriprakaraM ca / utpapAta ca papAta ca vidyuddaNDacaNDacaritaH parito'sau // 64 // utpatannupari nAkikulAnAM nyapatannavanipAlakulAnAm / nAmayannavanimaMhinipAtairbhoginAmapi sa bhItikaro'bhUt // 15 // sAhaseSu yadahAsi mahAsicchedane'pyuditamauktikadantaiH / tayalAsi hRdi divyavadhUnAM dhUtakAlimabhairairiva kumbhaiH // 66 // droNabANaparikhaNDitakhaDgazcakrapANiriva cakramudasya / dviTkulaM danubhuvAmavatAraM dArayannayamanUyata devaiH // 6 // AkulairnRpakulairiha cakre khaNDite'pi tilazaH kila shstraiH| tairgadAdhara ivAttagado'yaM bhIpraNazyadasubhirdhazamaikSi // 68 // sa kAlasenaM zakuneH kaniSThaM tadaGgajAnsapta ca saptatiM ca / nRpAndaza brahmavazAtijAtIJjaghAna kaikeyarathapramAthI // 69 // gadAvibhinnadvipacakravAlakIlAlalIlAstaripupratApam / tamabhyadhAvadrathabhaGgakopAddauHzAsanirmadhe geMdAstrahastaH // 70 // 1. 'Asurai' ka. 2. 'te'tra' ga. 3. 'pakSma' kha-ga. 4. 'bhijAtI' kha. 5. 'tadA gadAstraH' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva -2 sargaH ] bAlabhAratam / padotthadhUlItimirAgnikITaiH parijvalacchauryazikhisphuliGgaiH / mithogadApAtalasatkRzAnukaNairnabhovartma vibhUSayantau // 71 // ciraM carantau samarAbdhimadhyAvartaprasaktAviva maNDalAni / mithobhighAtAdabhipetatustau navoDhayorhakprasarAvivorvyAm // 72 // yugmam) athAbhimanyuM patitaM jaghAna krUrAzayA kauravarAjasenA / tIvrAstrapAtena sukhaprasuptaM pati kurakteva vilolanetrA // 73 // utthAya dauHzAsananA ca tasya dhigdhikRto mUrdhni gaidAbhighAtaH / tene tadaGgena tadAtravRSTiH sAkaM surastrIjalalocanena // 74 // viratho rathibhiH kSatrayodhI kukSatrayodhibhiH / eko'nekaiH zizuH prauDhairjaghne'bhUditi khe dhvaniH // 79 // punarutthitibhItyainaM zaGkamAnaiH kramAtpRthuH / atanyata tadA siMhanAdaH kurumahArathaiH // 76 // tato vrajadbhiH kuruvIravRndairvidrAvyamANeSu pRthAsuteSu / pratApamitre patite'bhimanyau yayau jalAyeva payodhimarkaH // 77 // jAte'vahAre calitaH kalitArikSayo'rjunaH / iSTanAzaM vaimanasyAcchaGkamAno'vizaJcamUm // 78 // zokAturAnsa caturo'pi nirUpya bandhU nUce'dhunApi na sutaH spRzati kramau me / tatki chalena ripubhiH sa hato'dya cakra vyUhaM vizannakuzalaH khalu nirgame'sya || 79 // zrute'tha sutavRttAnte mUrchitaM taM jagau hariH / mA vIraM zoca rociSNucaritaM divyatAM gatam // 80 // utthAya labdhasaMjJo'tha pArthaH prAha kva putrakaH / svapnacintAmaNimiva drakSyAmi tvanmukhaM punaH // 81 // bhImAdyairebhirugrAstrairapi cAto'si no tadA / kva vA dantibhiruddantairdhiyetAdviziraH patat // 82 // 6 Aho ! Shrutgyanam 337 1. 'vita' ga. 2. 'padA' ka. 3. 'ruttiSThatItyenaM' ka. 4. 'ullAlayandhisaMjJo' kha. 43 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 kaavymaalaa| mAtulo'pi tadA vIra tvayA dhIreNa na smRtaH / / Izena sarvagenApi na trAto'syamunApi yat // 83 // hA putra va gato'syehi dRDhaM parirabhasva mAm / ityuktvA patitaH kSmAyAM saMjJAmApyotthitaH punaH // 84 // [zaineyapramukhaiorairbodhyamAno'pi vAsaviH / nAmuJcatsutajaM zokaM tadguNAkRSTamAnasaH // 85 // putrAvasAnodbhavazokamagno janArdanenAbhidadhe pRthAbhUH / AkhaNDalaprArthanayA hataM me purAsurana(?)ndamadharmadharmam // 86 // abhUttadA yo janitodarastho valUkanAmA zalabhasya putraH / nAzaM piturmAdhavato nizamya sa madvadhArtha tapase jagAma // 87 // adhityakAyAM dadhataM himAdrestapaH sutInaM surazilpituSTyai / tadbhaktiyogAtsurasadmakartA varaM vRNISveti tamAha tuSTaH // 88 || sa ratnapeTImasunA vidhAya yasyAM praviSTasya riporabhedyAm / nirastadehena nimeSato'smai tvaSTArpayAmAsa tadathine tAm // 89 // yAvatsamAgacchati mA sa tasyAM kuzasthalIsthaM balato nidhAtum / varSiSThabhUdevasuveSabhAjA bhUtvA purastAvadayaM mayoktaH // 90 // vizrAmyatAM vatsa nivedayAzu maJjUSayA dhAvasi kutra kopAt / prokto mayetthaM nijagAda so'pi hariM svazatru hyanayA grahISye // 91 // evaM yadi syAdahamadya vacmi vipakSapakSagrahaNe'rthasiddhim / avehi mAM mantraguruM kulasya tavArinAze ca vinaSTanidram // 92 // AdhAsyasi tvaM kathamevamasyAM janArdanaM tvattanuvatsthaviSTham / Adau tvamevAviza yena bhUyAdaityendra vizrambha ivAvayoryat // 93 // madvAkyavizrambhapare surArau tadA praviSTe pihitA mayA saa| nyastA ca peTI bhuvane tadeti noddhATanIyAbhihitaH svavargaH // 94 // itivAci gate'nyatra mayi peTI subhdryaa| uddhATyAloki daityAsustadAsyA jaThare vizat // 95 // 1. koSThakAntargatAH zlokAH kha-ga-pustakayostruTitAH. Aho! Shrutgyanam Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-2sargaH] bAlabhAratam / 339 . sAyudhAni samAdAya yoddhaM mAM samupAdravat / abravaM jJAtavRttastaM vyUhabhedaM nibodha me // 96 // cakravyUhabhide dattA matirno nirgame mayA / athAsmai ditivaMzyAya guruM jJAtvA zazAma saH // 97 // jAnIhi pArtha daityAsuM saubhadraM sutamAzu ca / ityukto'pi zucAcaSTa trAto no kimu mAmakaiH // 98 // ] raNaikaraudraM saubhadramanuyAnto mahArathAH / ruddhA jayadratheneti zrutvA zAkriH krudhAbhyadhAt // 99 // bhAsvatyanaste yadi sindhurAja guptaM hareNApi na saMhareyam / lipye mahApAtakinAM ca pApaistataH kRzAnuM ca vizAmi diiptm||10|| iti pratijJAya tatAna vIraH kambudhvani kambudhareNa sAkam / yugAntahetoH paripIya karNaiH saMcIyamAnaM hRdi zUlinApi // 101 // iti pratijJayA tasya himAnyeva jayadrathaH / kampI duryodhanenApi trAtuM tejonidhe guroH // 102 // tatastadA tAdRzaputrazokatArapralApaM rudatI subhadrA / . raNavyasUnAdizatA prabhutvaM prabodhyamAnA hariNA jagAda // 103 // dayAzayA brahmavido vadAnyAH satyoktayaH zIlamayA nayADhyAH / anye'pi ye kecana puNyabhAjasteSAM gatiM prApnuhi putraketi // 104 // kRSNAjJayA jayaparaH paramasmayo'tha ___ talpe zucau sucaritaH sa ciraatprsuptH| . aindriH sahaiva hariNA harazailamauliM svapne jagAma ca nanAma ca candramaulim // 105 // taM ca tuSTAva tuSTAtmA varadaM vihitAJjaliH / devaM vizvatrayIhAraM haraM harisakho'rjunaH // 106 // ..1. 'tejonidhairguroH' kha; 'tejonidhirguruH' ga. 2. 'sucirA' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| namaH zivAya rudrAya mahezAya kapAline / jJAnine pazunAthAya bhavAya bhavamAthine // 107 // kAmadAyAstakAmAya dharmadAya makhacchide / sudhAkarakirITAya viSagrIvAya te namaH // 108 // evaM devaH stutastasmai mahAhimayavigraham / jayine dhanurastraM ca sasthAnakamadIdRzat // 109 // Azu pAzupatamadbhutamastraM pUrvalabdhamadhigamya mahezAt / mantramApya ca nayI jayabandhuM sa vyabudhyata kRtI kRtakRtyaH // 110 // tataH prAtaH prIto ripunRpativIravyayamaya pratijJApAthodhiM kimapi kalayangoSpadatayA / pramodaprAgalbhIbharaparavazaM vAsavasutaH pratene pRthvIzaM suraripumapi svapnakathanAt / / 111 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhArate mahAkAvye vIrAGke droNaparvaNi tRtIyadivase abhimanyuvadho nAma dvitIyaH sargaH / tRtIyaH srgH| chandanirdalitArAtikalaGkacchedadhIriva / pArAzaryazarIreNa tapasyanpAtu vo hariH // 1 // tataH kRtadinArambhakRtyA jambhAritejasaH / yuddhazraddhollasatkAyA nirIyurdobhRto'bhitaH // 2 // naktamapyarjunabhayAdasuptairatha mantharaiH / subhaTaiH zakaTavyUha vikaTaM vidadhadguruH // 3 // dalAlizAlitanmadhye narezakulakesaram / cakre pamaM rathAzvebhakoTikalpitakarNikam // 4 // 1. 'mAyine' ga. 2. 'chala' kha-ga. 3. 'ddhasa' kha-ga. 4. 'vidadhe' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ droNaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / kRtavarmAdibhiH sUcivyUhaM vyUhya tadantare / nyavezayaddhRtaM vIraiH sUcipAze jayadratham || 1 || (kulakam ) vipakSapakSamutkSeSTuM yudhi goptuM jayadratham / 341 svayaM droNo'dbhutAGgasya zatAGgasya dhuri sthitaH // 6 // mANikyaprathitarathAntarapratiSThastatkAlaM bhayadavapuH kapIndraketuH / sainyAgre jaladarucirdinAdhinAtha kroDasthaH zamana iva vyaloki vaidhyaiH // 7 // kalpAntaprakupitakAlakaNThakaNThapraspardhAmiva dadhatau sughoraghoSau / kRSNAbhyAM tanurucimecakau tadAnIM dadhmAte pralayakarau pareSu zaGkhau // 8 // anyonyaM drutamatha sAhasapraisaktA doSmantaH pradhanabhRto'bhito'bhiceluH / Akrando guNaravakaitavena tene tanmuSTigrahamasahiSNubhirdhanurbhiH // 9 // AkRSTairatha haivato hayatvarAyA mAnena sphuritumanIzvarairluThadbhiH / cItkAraM rathacaraNaiH kSaNaM sRjadbhidragvegAdatirathino'milanmadAndhAH // 10 saMrambhAducitakRtapratikriyANAM vIrANAmajani tadA sa zastrapAtaH / prakSubdhe jagati yathA karaM na teSu prakSeptuM kSaNamazakattamAM yamo'pi // 11 // saMgrAmavyatikarajAtakhedasAdisvedAmbhaH pratihatavarNake tadAnIm / ArUDhaM rudhiradhunImahormivRndaiH sindUrIbhavitumivebhakumbhadeze // 12 // atha jyAmArutoDDInI niHsattva tuSatandulaiH / kRtAntaM bhojayanbhUpairhetisiddhairma hoSmabhiH // 13 // puraHpAtini mAtaGgasthalasthapuTitAmapi / rasAmullaGghaya tarasA droNamAdravadindrabhUH // 14 // ( yugmam) natvAnumAnya prAGmuktAzugamAcchAdya cAzugaiH / dakSiNIkRtya ca droNaM sa vyUhaM raMhasAvizat // 15 // cakrarakSau vivizaturyudhAmanyUttamojasau / sahaiva tena vIrazrIhakkAntistabakAviva // 16 // 1. 'vidadhat' iti pAThadarzanAt 'cakre' 'nyavezayat' ityetakriyAkartuH pUrvazloka evoktatvAdidamAdarzapustakeSvadRSTamapi vardhitam 2. 'lokaiH' kha ga 3 'prasaktyA' kha-ga. 4. 'hantato' ka. 5. 'Ik' ka . 6. 'maruduDDIna' kha- ga. Aho ! Shrutgyanam Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 kaavymaalaa| loladhvajAngajAnadritanujAniva sadrumAn / vajrAtmajairiva tadA zarairaindrirapAtayat // 17 // gRhyatAM hanyatAM vaiSa ko nu gRhNAti hanti kaH / hA hatA vayameveti zabdo'bhUttatra bhUbhujAm // 18 // cakradAritabhUjanmA tadIyasyandanasvanaH / vyadArayattadA sindhurAjasya hRdayAvanim // 19 // nirmAya kRtavarmAdIndhAvato dhUmalAnumAn / cakre javanakAmbojavanadAhaM dhanaMjayaH // 20 // anvetya guruNA muktaM brAhmaM brAhmaNa phAlgunaH / astramastreNa jitvAbhUgojabhUpacamUyamaH // 21 // jalezasUnurvarNAzAsindhujanmA zrutAyudhaH / kRSNau cakre zarairarkakaraviddhAmbudopamau // 22 // sa kirITizarotkRttasarvAstrasyandano babhau / kSapAkara ivoSNAMzukarakSatakarakSapaH // 23 // ayudhyamAne yA muktA moktAraM hanti sA gadA / varuNena purA pitrA dattA tenAdade tadA // 24 // re re kAtara re mUDha muzcAdhvAnaM tvamatra kim / ityAdivAdini harau sa kSmApastAM ruSAkSipat // 25 // gadA govindamAliGgaya vyAvRttyAzu zrutAyudham / jaghAna khaM pati strIva parAzleSollasadrasA // 26 // vAte'nuvAtyapi tataH pazcAdvisUtaketunA / hayAnAM raMhasAcAlIjayadratharuSA jayaH // 27 // dIptaM sudakSiNaM kSoNikAntaM kambojamojasA / kRtAdbhutaraNaM kAlazaraNaM prAhiNonnaraH // 28 // 1. 'caiSa' ka-ga. 2. 'syAndana' kha. 3. 'dhUmaketumAn' ka. 4. 'yavana' kha. 5. 'kirITI' ka. 6. 'tadA' kha. 7. 'gadA' kha. 8. 'pravAte vAtyapi' kha. 5. 'durtita' . kha; 'dvistRta' ga. 10. 'kAmboja' kha-ga. 11. 'ralaMkAra' ka. Aho! Shrutgyanam Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-3sargaH] bAlabhAratam / 343 athaitya pArtha pRthvIzAvacyutAyuHzrutAyuSau / zUlatomaranArAcairmohayAmAsaturdutam // 29 // drutamUrchitamUrchana tataH zakrAstramocinA / tAvarjunena garnantau janAte sAnujAnugau // 30 // aGgavaGgakaliGgAdidhvajinIrudhirairvyadhAt / vIrAlaMkAraratnADhyaiH sa ratnAkaramaSTamam // 31 // tadbhallabhinnakumbhIndraghaTAkumbhasamudbhavaiH / tAmraparNIzatAnyAsanraktairmuktAlimAlibhiH // 32 // prItaiH pIteva rakSobhirvilakSabrahmarAkSasaiH / tene teneSubhirlecchavAhinIraktavAhinI // 33 // ambaSThAdhipatermoliM yuddhadrumaphalaM jayI / jayazriye priyAyai sa hRtvA kRtyAya tatvare // 34 // itazca tvarayA gatvA guruM kulapati gau / tvAM vilacyAvizatpArthaH priyaziSyatayA tava // 35 // dattA bhayena nizyeva trasyannasthAyi sindhupaH / vizannupekSitazcaindriviruddhaM caritaM tava // 36 // athAcaSTa guruyUhamavizadvAsavAtmajaH / haritvaritavAhena lavayitvA rathena mAm // 37 // yadyenamanugacchAmi tadbhImAdyA vizantyamI / tvaM tu yudhyasva manmantravajravarmavazena tam // 38 // ityuktvA vajramantreNa varmito guruNA nRpaH / khamAgatena rudrendra pazurAmagurukramAt // 39 // adharollaGghanAnIzamukhazvAsena raMhasA / pArthamanvacaladdhanvacalanograiH samaM balaiH // 40 // (yugmam) 1. 'ramAdyaiH' ka-ga. 2. 'prIteva' kha. 3. 'avantya' kha. 4. 'nasyana' ka. 5. 'kramA' ga, 6. 'mabhyacala' kha. Aho! Shrutgyanam . . Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| priiymaanno'strttngkaarlhriitaargiitibhiH| vIjyamAno vilolAsimAyUravyajanavajaiH // 41 // tadA vyUhamukhe yuddhotsave kauravapANDavaiH / yatheSTaM bhojayAmAse naiSThuryakhajano yamaH // 42 // (yugmam) vizikhairvarayodhacakravAlaM dazanairugrataraM karIndravRndam / itaretaramaGkuzaprahArairmadhamAdhoraNadhoraNizcakAra // 43 // mukhamaNDalamambare bhaTAnAM vivRtaM mAraya mArayeti zabdaiH / ripukhaDgahataM patatrinAzairavalokAgatadevatuSTaye'bhUt // 44 / / ahitAsibhidotthitaM dadhAno galarandhrasthitamaibhamAsyamuccaiH / yudhi nRtyaparaH parazvakAze haranATye guhabandhuvatkabandhaH // 45 // ripumaulirasiprahAranunno divi tADaGkayuto'bhavadbhaTena / surabhItikRdekakAlalabdhAmaNizvetakarograrAhuraudraH // 46 // raNasImani vAJchitasya patyuH prathamaprAptamarAtikhaDgaghAtAt / dhugataM vadanaM sahAsa<Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAhatuH / 7droNaparva-3sargaH] bAlabhAratam / vyayitAstrabharaH paraH samIke drutamunmUlya radaM ripudvipasya / presaranprasabhaM balena dRSTo muzalIvAdbhutabhItibhaGgureNa // 13 // kharazaktirapUrNamaNDalo'pi prasabhaM pUrNatare'pi nAzahetuH / sakalendusamAbhaTAsyakUTA dviSatAM vikSipire'mbare'rdhacandraiH // 14 // yudhi yuddhavidhi vyadhurgatAstrAH patitotpATitamuktamauligolaiH / dRDhamuSTihatai radairnakhaizca sphuTarAmAyaNavIravadbhaTendrAH // 55 // itazca pracalanpArtharatho ruddhapuraHpathaH / na tathAskhali kheladbhiH paraiH parihatairyathA // 16 // patriNAM pArthamuktAnAM gavyUtyA purataH patan / sa rathastvarayAzcarya cakre ketukaperapi // 17 // bindAnubindAvAvantyau vyathayantau zilImukhaiH / rayAdapAtayatpArthastau madhucchantralIlayA // 18 // pAyayAmbu hayAnkhinnAnvizalpIkuru zalpitAn / ityuktvAtha hariM jiSNuruttatAra drutaM rathAt // 59 // kSaNe'sminneSa dhAvantIruttAlAH shrmaalyaa| rurodha yodhapaTalIlayAbdhirivApagAH // 60 // niHzaGkakaGkapatrAlimayaM mantrAlayaM vyadhAt / tadantarapyasau vAri zaradAritabhUmijam // 61 // tatrAtha pAyayitvA ca tArayitvA ca vAjinaH / sparzena nirbaNIkRtya kRSNaH punarayojayat // 12 // athAdhirohiNau kRSNau dviguNoparayA hyaaH| UhuH kaeNmbUddhazirasau prAgutthAne'pyakampinau // 63 // zilpamalpAvazeSe'hni pArthaH pragaTayatparam / kalpAntavAta iva kAnbhUbhRto na vyakampayat // 64 // 1. 'prasabhaM prasaran' kha. 2. 'para' kha. 3. 'sArayitvA' kha-ga. 4. 'kandrendra' ka. 5. 'kalpAnte kha. Aho!-Shrutgyanam Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 kAvyamAlA | athaitya guruNA baddhakavacaH kauravezvaraH / rurodha krodhano yuddhakirITAbhaM kirITinam // 65 // chindhi mUlamanarthAnAmityukte hariNA naraH / kSaNaM tena raNaM cakre camatkRtasurAsuram // 66 // amajjannarjune bANAH sadyo nadyo yathAmbudhau / nRpe tu peturakRtArthA yathA kRpaNe'rthinaH // 67 // kimetaditi govinde vadatyUce dhanaMjayaH / jJAtaM mayAsminguruNA vajraM varmaNi mantritam // 68 // veyasya chedamityuktvA yadastraM phAlguno'mucat / lomeneva mahattvaM taddrauNinAstreNa vAritam // 69 // dviHkSepyaM na khalu raNeSu divyamastraM dhyAtveti kSitibhuji vikSipanpRSatktAn / chittvAntaH praguNaguNaM dhanustadvojaH zrIkarNadvayavadapAtayatkirITI // 70 // sma cchinte maNimiva tajjayAbhikAGkSI vAmAkSImukuTaruce rathasya sUtam / taccetaH kalitacaturdigantarAjyazrIdUtAniva caturo'bhidatturaGgAn // 71 // ciccheda dviradaradaprabhAnibhaM ca chatraM prAkzira iva tadyazo'Ggajasya / tattejastarukarahATavajjvalantaM sauvarNa kalazamapi dhvajAccakarta // 72 // (vizeSakam ) nArAcAnakavaciteSu vajramantraistasyaindriH kararuhasaMdhiSu nyadhAzca / tatrastaH sa narapatistanUjuSAM dikpAlAnAmapi vikiranmahAMsi raktaiH // 73 // varmoccayAndrauNiprabhRtInAmapAtayat / tadA tejomayAnIva zarIrANi zarairnaraH // 74 // te bANai raktasiktAGgAzcakrire zakrasUnunA / svajayazrIgRhastambhA iva sindUracitritAH // 75 // tatazca pAtumArebhe balAmbhodhi virodhinAm / bANAGgulijuSA cApaprasRttyA kalazodbhavaH // 76 // 1. 'nArAcAnsa kavaciteSu' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / hatvA balAvalIstena pArtheze virathIkRte / hato hato'dya rAjeti lokAH zokAtpracukuzuH // 77 // kSiptAM zakti nRpeNAtha kaTukkANAM saghaNTikAm / brahmAstreNAcchidadroNastacchauryarasanAmiva // 78 // sahadevarathenAtha palAyya prayayau nRpaH / darzitasvAmibhaktyeva senayApyanvagAmi saH // 79 // atha pArthacamUvIraiH samIraiH kSayajairiva / zoSitAH paravAhinyo raGgitAsitaraGgitAH // 80 // karaTIva bRhatkSatraH kaikayAnI kanAyakaH / droNAnugaM kSemadhUrti stambhapAtamapAtayat // 81 // jaghAnAtha trigarte sa dhRSTaketurmahAratham / sahadevo'rimitraM ca vyAghradattaM ca sAtyakiH // 82 // tvaSTrAstrahatamAyAstraM bhImaM bhImavadhodyatam / alambuSaM rathAtkRSTvA niSpiSeSa ghaTotkacaH // 83 // tadAbhUdrauNabhaimibhyAM bhajyamAnabaladvaye / kSoNibhRtkSubhitAmbhodhikrodhI kalakalaH kailaH // 84 // davIyasastadA jiSNorazRNvazaGkhaniHkhanam / sAtyakiM kANi cairitaparitapto'bhyadhAnnRpaH // 89 // zUra krUracaritreSu praviSTaste guruH suhRt / dharmajJa tava kAlo'yamAlokaya zaraNyatAm // 86 // prayAte'pi tvayi prANasadRkSasya didRkSayA / droNAM draupadibhImAbhyAM sametasya na me bhayam // 87 // iti zrutvA tathetyuktvA dattvA hutvA ca sAtyakiH / sragvI dhAtrIzamAmantrya maGgalAlaMkRtaH kRtI // 88 // 347 (arjunapravezaH) 1. 'pArthena' kha. 2. ''dhRSTaketuM ma' kha-ga. 3. 'drauNi' ka- kha. 4. 'kila' ga. 5. 'drauNi' kha. 6. 'caritaM' ga. 7. 'sakRt' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 kAvyamAlA | kANDakhaNDita vidveSiraktasiktena vartmanA / rathena raMhasAcAlIdudbhUtarajasA mukham // 89 // droNasAtyakayoH kANDamaNDapacchannacaNDaruk / raNo'bhUdastrasaMghaTTasphuliGgAstatamAstataH // 90 // guro tvacchiSyamatveSTurna me(?) saMroddhumarhasi / ityuktibhAji zaineye gururUce na mucyase // 91 // ityuktavantamutkANDakodaNDaM durjayaM gurum / vaJcayanrathavegena sAtyakirvyUhamAvizat // 92 // nikRtya kRtavarmAdInapramAdI vizannasau / cakre kSitibhujaGgAnAM kSayaM tAyairivAzugaiH // 93 // pANDavAzcaNDakodaNDA vyUhabhedodyatAstadA / guNA iva pramAdena vAritAH kRtavarmaNA // 94 // raNatpatribhRtavyomA saMrambhAttAnnadIdhitiH / zineH sUnustadA vIranetrAmbhojanimIlanaH // 99 // sindhurAjjalasaMdhAkhyaM magadhendramapAtayat / saMdhyAkAla iva kSipraM caNDAMzuM caramAcalAt // 96 // ( yugmam ) mArgaNA lakSadAnena prINayansa pade pade / naranArAyaNau draSTuM zaineyo'caladutsukaH // 97 // gandhasindhuragandharvavIrendradhvajinItrajAn / yamo'GgulIbhistadvANairlolaM lolaM mudAgilat // 98 // sudarzanAdibhUpAlamaulInpatribhirutkSipat / vyomnaH sa cakre caNDIzamUrtermuNDAlimaNDanam // 99 // zaineyasAyakailUno duno duHzAsanastadA / droNaM prApa manastApa pramlAnAdharapallavaH // 100 // ( yugmam ) 1. varmaNA' ka. 2. 'dadhUta' ka kha 3. 'cchinna' ka. 4. 'mAm' ityucitam. 5. 'vikRtya' kha. 6. 'varmAdInpramAdIva' kha ga 7. bANAnU, yAcakAMca. 8. lakSasaMvyavasudAnena, lakSyadAnena ca 'lakSya' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-3sargaH] bAlabhAratam / taM jagAda gururmUDha kimu trasto'si sAtyakaH / / pAJcAlIcikurAkRSTau sRSTo yaH ka sa te madaH // 101 // yo hAsaH pAzapAteSu sAridyUte'bhavattava / patatsu yamapAzeSu prANidyUte va te'dya saH // 102 // adhunApi kurudhvaM vA saMdhiM yudhi bhayaM ydi|.. naM taccetparalokAya yudhyatvaM tadazaGkitAH // 103 // ityukte nyagmukhastrANAbhilASI saiSa dInadRk / daityAvatAraH pAtAladaityAngantumivaihata // 104 // kRtAntakiMkarasvecchaimrlecchayU~DhaiH samantataH / sa sAtyakimagAnmaGgha cakSurvegavaratvaraH // 105 // . muhUrte'smingururvipraH prajvalatkopapAvakaH / citraM nRNAM surastrINAM vyadhAtpANigrahAnbahUn // 106 // dhIraketucitrarathacitraketusudhanvanaH / pAJcAladigjayastambhAJjaGgamAnso'bhyapAtayat // 107 // yajJayonistadA vIro mUrchayitvA zarairgurum / kRpANapANistaM hantuM daNDapANirivAdravat // 108 // gurustaM labdhasaMjJo'tha zarairAsannapAtibhiH / kiSkupramANairvaitastaivaizArUDhamapUrayat // 109 // traste'sminvADavaH saiSa dIptahetirazoSayat / / antardhArmibalAmbhodhiM bhuvanaplavanAmam // 110 // chinne mlecchabale bANaiH kSINavarmAyudhaM yudhi / duHzAsanaM na zaineyo'vadhIdbhImabhiyA tadA // 111 // pravizya pANDuvAhinyAM nRpavakrANi padmavat / tadA lulAva vIrazrIpUjArthIva dvijo guruH // 112 // 1. 'sAtvatAtU' kha-ga. 2 'dRSTo' kha. 3. 'na tu ce' ka. 4. dhRSTadyumnaH. 5. "vaM. zArUDhamayUravat' ka. 6. 'kSamaH' ka. 7. 'yayau' ka. Aho! Shrutgyanam Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 kAvyamAlA / kaikayAdhipatijyeSThabRhatkSatradrumAnalaH / zizupAlAtmabhUdhRSTaketudAvAnalAmbudaH // 113 // jarAsaMghatanU janmasahadevAmbudAlilaH / dhRSTadyumnasutakSatradharmazvAsAnilo'ragaH // 114 // tejasA prajvalanbANairvarSansarpannurutvaraH / kopena nizvasan droNaH pArtha vyAkulayadbalam // 115 // (tribhirvizeSakam ) ( sAtyakipravezaH ) kSaNe'sminnantarikSAntarbhAji bhAsvati bhUpatiH / abhyadhatta samabhyetya bhImaM bhImagnamAnasaH // 116 // vatsa tvatsattvakAlo'yaM dviTpraviSTaM vrajAnujam / karNyate kaizavaH kambuH krozanna punarArjunaH // 117 // dviSadviSamatAmanaM tAta yAte'rjunaM tvayi / droNajAM draupadirbhIti hantA hantAyameva me // 118 // iti zrutvAbhyadhAdbhImaH prabho tebhyo'rjune va bhIH / dadhe mUrdhni tathApyeSa zeSAvattava zAsanam // 119 // ityudIrya mahAvIryaH syandanakha nagarjanaH / madaughazAlI karNAntolInoDDInazilImukhaH // 120 // purolokairdattamArgaH prapatadbhiritastataH / ( yugmam ) bhImaH zakaTabhedAya dantI matta ivAdravat // 121 // kaunteya yamicchA te vyUhaM bhettuM mayi sthite / ityuktvAmuM guruH krUrairbANapUrairarpUrayat // 122 // tatkANDapatana vyaktasAndrarakto vRkodaraH / kAlIkucAgrakAzmIraklinnakAla ivAbabhau // 123 // na ziSyo'haM gururna tvaM nArcAmi tvAM yathArjunaH / tvAM vijitya vizantaM mAM pazyetyuktvAnilirgurum // 124 // 1. 'droNaM draupadijairbhItaM' ka. 2. 'te bho' ka. 3. 'ziSya' ga. 4. 'karNAntalIno' kha-ga. 5. 'ca' ka. 6. 'pUjayat' ka. 7. 'kucAnta' ka. 8. 'klAntaH' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-3sargaH] . bAlabhAratam / 351 yAmamuJcadgajabalAM ghaNTAlaMkAriNI gadAm / drutaM druma ivAbhaji trastadroNastayA rathaH // 125 // (yugmam) tadA tvadAtmajo rAjansAnujo manujezvaraH / sa vyAlacandanavanaupamyaM bhImAzugairagAt // 126 // vRndArakaM dIrghanetraM suSeNaM durvimocanam / drauNakarmANamabhayaM citrakAnti sudarzanam // 127 // ityaSTau tvatsutAnrAjannAjadhAna vRkodaraH / tacchirobhiH zarotkSiptaiH kandukaiH krIDayandizaH // 128 // (yugmam) varSankInAzadAsebhyo hatairdaNDairivAzugaiH / syandanenASTanAdena tadA droNastamAdravat // 129 // rAmarAvaNasaMgrAmaguNagrAmamalimlucaH / tadocchsadavaSTambhaH saMrambhaH ko'pyabhUttayoH // 130 // rathAdathAvaruhyAzu bhImo hstaagrhelyaa| hastIvotpAdya cikSepa dUre dUre rathaM guroH // 131 // pRthakkRtAGga zetataH zatAGgAdvidrute gurau / rathI varUthinI bhImo vizadvidazavikramaH // 132 // apUrNacarvaNazraddhAndUradezAntarAgatAn / yamadantAniva zarAnprINayanprANikoTibhiH // 133 // karNAnIkaM samIkArthI ghanAkulamanAkulaH / bhImo'bhajadgajakrIDAkAntAramiva kesarI // 134 // saMrabdhazaineyadhanurninAdAnAdAya bhImo'dbhutamunnanAda / takSveDayA dadhmaturAzu kRSNau kambU tadA dhArmimanovinodau // 135 // parAGmukhodvartitavArdhibibhyavIpAntaraH ko'pi sa zabdapUraH / zlathArdhanArIzvarasaMdhibandhaH samIraNaskandhasamIrayo'bhUt // 136 // 1. 'candanaupamyaM bhIma' kha-ga. 2. 'zatakAt' ka. Aho! Shrutgyanam Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 kaavymaalaa| sAmIriNA saMyati bhajyamAnaM vibhajyamAnaM yamadAsavRndaiH / balaM tadAlokya nRlokamastramayaM vitanvanprecacAra karNaH // 137 // mithaH pramAthAkulayostadAbhUtkaunteyayoH kazcana kANDapAtaH / yadvAtajAtaprasarairivAsItsurAsurANAmapi maulikampaH // 138 // bhImena bhagnaprasaraH zaraughaiH karNastadA dIrNarathAyudhaudhaH / trasto'pi vairAdiva rahasaiva tadIyatAtaM jayati sa vAtam // 139 // malAnAnanaH kRpIkAntaM tadAgatya nRpo'bhyadhAt / priyo'rjunaste yanmuktau tasmai sAtyakimArutI // 140 // aho nu mandabhAgyAnAM sAmarthya kiMcidadbhutam / yenApi vajradurbhedA tvatpratijJA zlathIkRtA // 141 // Uce gururgurutarAM kiM yudhyeyaM camUmimAm / kiMvA tau bANapAtaughacalAcalakulAcalau // 142 // eko'pi vIra yAmyeSa saptApyadya camUramUH / ekAdazacamUvIraistvaM nivAraya tatrayam // 143 // ityuktvA guruNA gatvA drupado-zanandanau / pArthivau virathI cakre zakrabhUcakrarakSakau // 144 // ihAntare mahAzauryaH sUryasUnuratApayat / bhImaM haimaiH zaravAtaiH piturAttaiH karairiva // 145 // bhImAstraiH karkazairarkasUnulUnarathAyudhaH / nazyannaM hirajovyAjAttene'bhravyApi duryazaH // 146 // bhIme bhUpAlamAlAyA maulijAlAni kRntati / surANAmapyaho zIrSeH kampitaM cakitairiva // 147 // punarapyAyayau sajjasyandanaH sUryanandanaH / bhImaM haimazaraiH kurvanhemavallIvanopamam // 148 // 1. 'pracacAla' ga. 2. 'mAnamlAnaH' ka; 'mlAnamAnaH' kha. 3. anudAttatvalakSaNAtmanepadasyAnityatvAtkyajantatvAdvA parasmaipadam. 4. 'kiM ca nau bANavAtaugha' ka. 5. 'ityukto' ga. 6. 'pAtayan ka. 7. 'durdazaH' ka. 8. 'mAlAnAM' kha. Aho! Shrutgyanam Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 droNaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / chainne bANagaNaivyani draSTuM tatra raNaM tayoH / devA ivAyayuH pazyadanimeSabhaTacchalAt // 149 // kaunteye karNakodaNDarathaploSAnale tadA / durjayAkhyastava suto rAjanbheje pataGgatAm // 150 // bhImena bhuvanakSobhazobhamAnazarotkaraH / gadayA virathIca punarAdhi rathI rathI // 111 // tadA tvadaGgajo rAjandhAvanbhImena nirmame / premathaH svargasumukhImukhapadmazilImukhaH // 152 // Aruhya prematharathaM tato'dhirathabhUH zarAn / yAnbhImasya hRdi nyAsa taistatkopAnalo'jvalat // 153 // tato dRSTvA praviSTeSu zvabhraM bhImeSu bhogiSu / karNo gulmaM narendrANAM rathena jaivinAvizat // 154 // tAndurmapaNadurgrAhajayadduHzalarduHsahAn / jaghAna tvatsutAnpaJca bhImaH satyAbhidhastadA // 155 // raGgantaM punaraGgezaM kRtvA kRttarathAyudham / bhIme nadati bhaktyeva bhiyAloTi bhaTairbhuvi // 156 // saptAtha tvatsutazcitrazcitravANaH zarAsanaH / cArucitrakacitrAkSau citravarmopacitrakau // 157 // karNatrANadhiyo bhImabANapAtanipAtitAH / 313 yudhi svaputraM pAhIti vaktuM zaGke'rkamatrajan // 118 // ( yugmam ) muhurjito'pi rAdheyastInmRtAnvIkSya bASpadRk / anirvedaH zriyo mUlamityenaM punarApatat // 159 // bhImaH kSaradasRgdhAro rAdheyavizikhairbabhau / vIrazrIsnAnakAzmIrAruNanirjharazailavat // 160 // 1. 'channo' kha. 2. 'kaunteyaka' kha. 3. 'zleSAnale' ka. 4-5. 'prathamaH ' ka kha. 6. 'guptyai' sva-ga. 7. 'rathinA' ka. 8. 'durdhara' kha ga 9. 'tAbhUpa citravANazarAsanau' kha- ga. 10. 'tAJjitA ' ka; 'tAnhatA' kha. 45 Aho ! Shrutgyanam Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 kAvyamAlA | vimuktabhImakarayA vAmatvAzaramAlayA / AliGgayamAna sarvAGgo mumohAGgapatistataH // 161 // te citrAryudhacitrAzvacitrasenavikarNakAH / zatruH zatruMjayaH zatruM sahazceti sutAstava // 162 // ArkitrANAya dhAvanto hatA bhImena tadbabhau saptagodAvara iva zrI bhImastadasRgrayaiH // 163 // ( yugmam ) tato mUrcchAntavikrAntaH karNaH svarNamayaiH zaraiH / bhImaM cakre davArciSmatkI lAlIDhadrumopamam // 164 // [pArthasya virathasyAsya sarvANyastrANi dhAvataH / karNazciccheda patrANi tapasya iva zAkhinaH // 165 // ] kSINAyudho harikaritrAtAnvAtAtmajo'kSipat / vaikartanazcakarteSusaMtAnairmaGkhu tAnapi // 166 // [ smarankuntIgirAM bhImamanighnanbhAnubhUstadA / lInaM mRtebhakUTeSu dhanuSkoTyA spRzaJjagau // 167 // ] mahadbhirna raNaM kAryamakRtAstra punastvayA / sthUlamUrterbahubhujaH sUdataiva tavocitA // 168 // ityuktayA zalyayanbhImaM darzito danujadviSA / atrAsa dUrAduddaNDaiH kANDaiH karNaH kirITinA / 169 // ArUDho'tha vipattyaktaH sutaptaH sAtyake ratham / bhImaH prAvRvimukto'rka iva pUrvagireH ziraH // 170 // bhImasenapravezaH / nareNa nArAcamudaJcitaM tadA pataGgabhUsaMmukhamadbhutaprabham / akhaNDayandrauNipatatripatayastadunmukhaM dAvamivAndavRSTayaH // 171 // 1. 'vAmatvAzamamAlayA' ka. 2. 'AliGgayamAnaH sarvAGgaH ' kha; 'sarvAGga' ga. 3. 'yudhi citrAstracitrasevakakarNakAH ' kha. 4. 'dRDha' ga. 5. 'karNa' kha-ga. 6-7. ka pustake truTitaH. 8. 'stava' ga. 9. 'sUdanaiva tatocitA' ka. 10. ' ityukvA' ka- ga. Aho ! Shrutgyanam Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 droNaparva - 3 sargaH ] bAlabhAratam / tataH patatriprakaraiH parAGmukhaM viracya nArAcaruMcA guroH sutam / asRkprabhAyantritasAMdhyavibhramAJjavAna saMdhAnavanIbhRtAM naraH // 172 // yAMhidhUtAnapi raktavAhinI prabhAvabindU muditAnpade pade / tvarAtirekAdabhivaJcayanyayau jayadrathecchorjayinastadA rathaH // 173 // tadA harINAmapi kRSNayorapi dyutistvarAdIrghatairaiva mizritA / muddA bhaTaiH saMyati jahnunandinIkalindajAsaGganibhA vyabhAtyata // 174 // savyasAcI raviriva pratyaGgAptazilImukham / itastataH kIrNadalaM padmavyUhamatha vyadhAt // 175 // vigAhya vAhinIM padmavyUhoddalanalAlase / nare nAga ivAnte rAjahaMsaiH palAyitam // 176 // mahArathaghaTAguptapAzasthitajayadratham / savyasAcI tataH sUcIvyUhaM nicitamAvizat // 177 // udyatkIlAlakIlAlimAlinaM mArutistadA / amyujjvalagadAhasto dadAha stomamastriNAm // 178 // sAtyakenighnataH zatrUnmuhurdhanva natonnatam | nimeSonmeSabhRnmRtyorvilocanamivAvabhau // 179 // dhanvinA yuyudhAnena yudhAnena krudhArditam / kauravendramahAcakraM ha hA cakranda tattadA // 180 // alaM vRSanRpasyaiSa khe cikSepa zaraiH ziraH / yadvidhuMtuvadvIkSya vitrastaM rAjamaNDalam || 181 // apAtyanta zaraistena vIrA paJcazatImitAH / kSmAsaMmukhAH pataGgasya karA iva divastadA / / 182 // nRpAGghripArzvimRgantaM yUthezamiva kesarI | bhUrizravAH samabhyAyAdbhUpastaM yUpaketanaH // 183 // 1. 'ruSA' kha. 2. 'hatA' kha. 3. 'tarairvimi' ka. 1. 'lAlasaiH' kha. 6. 'vinighnantaM' kha. 7. 'bhyAgAt ' kha. Aho ! Shrutgyanam 355 4. 'vyabhAvyata' ga. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 kAvyamAlA | udgarjitau vividharatnavicitracApau caJcattaDittaralakAJcanakANDapAtau / aikAbdhinIrarasanaprasaradvirodhau dhArAdharAviva javAdabhijagmatustau // 184 // doH zAlinAM mRdhamithaH zithilAdarANAM tejomayAnyaruNitAni manAMsi nUnam / astraughaghaTTajaghanAgnikaNacchalena petustayorupari kautukatazcalAni // 189 // dhiyAM vibhagnavibhuvAJchitamadya dhigdhigdikcakravAlaviditaM mama zAyakatvam / yacchAyito na ripurityavizaddhiyeva bhUmiM zaravyasaphalo'pi tayoH zaraughaH // 986 // anyonyavANatatipAtitasUtasaptidhanvadhvaja kalitakAJcanavarmakhau | - kSetre pracelaturathogranijapratApa dviDduryazoviTapibIjakarAvivaitau // 187 // kSveDAbhiH khaDgakhAdvA(TUkA)raiH sphuliGgairgatibhaGgibhiH / sphuraddhargharaghoSaizca tau jAtau prekSaNakSaNau // 188 // athAkRSya kacairhatvA hRdi pAtena sAtyakim / saumadattiH prapAtyaicchacchirazchettuM mahAsinA // 189 // tadAcaSTa hariH pArthe ziSyaste pazya sAtyakiH / jagajjetApi dhigdaivAtsaumadattivazaM gataH // 190 // zrutveti patriNA pArthaH sAsiM bhUrizravo bhujam / ciccheda dhAtAbhimukhaM tAkSNevAhimutkaNam // 191 // 1. 'cakrAbdhi' ga. 2. 'carma' kha ga 3. 'khaDgArai: ' ka- ga. 4. 'prekSaNaM kSaNam' ka-kha. 5. 'rutphaNI' ga. asminpAThe vyatyAsena kriyAnvayaH 'tANa' iti tRtIyA karaNe nirvAhyA: ka kha pustakapAThe Aho ! Shrutgyanam Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-3sargaH] bAlabhAratam / 357 sa vaNatkaGkaNo muktvA mudrikAdanti dIptibhiH / hasanvivekaM pArthasya papAta bhuvi tadbhunaH // 192 // cyute'tha vAhau satkarmaH sahAye somadattajaH / pArtha provAca bhagneccho muktasAtyakimUrdhajaH // 193 // darzitaM kUTayuddhAdi puMso maitryaphalaM hreH| tvayAdya chindataivAnyaraNasaktasya me bhujaH // 194 // ityuktvA viracayyeSu zayyAM vAmakareNa saH / prAyopaviSTo'viSTo'ntaH samaM sparzAdi vRttibhiH // 195 // prANAnprANAnale tasya juhvato mUrdhni niryyau|| kiMcitkAntiH zikhA dhUmastomayantI nabhastalam // 196 // athoce nindataH mApAnpArthaH kiM kRtyamastriNAm / rakSanti vairivaiSamye majantaM svajanaM na cet // 197 // prANatulyasuhRdrakSAkAriNaM kimu nindathaH / santo mUrchitasaubhadramRtyUdyatpatriNo'pi mAm // 198 // idaM vadati kaunteye labdhasaMjJaH zineH sutaH / / aparijJAtavRttAntaH kopoddhAntastvarotthitaH // 199 // kRSNAbhyAM vAryamANo'pi dyutA hasadivAbhitaH / acchinadbhUridattasya prAgutkrAntAtmano mukham // 200 / / (yugmam ) AnizAgamamatho jayadrathaM rakSituM kSitibhRtaH kRtodyamAH / arjunena nihatAH patiM dyutAM tUrNamastanayanAya vivyadhuH / / 201 // ambare kimu vilambate na kiM tUrNamastamabhiyAtyasAviti / roSaraktanayanairivekSitaH kauravai ravirabhUttadAruNaH // 202 // AdigantaparipAtibhistadA ruddhamArgamiva phAlguneSubhiH / ambarAntagatamapyaho kSaNaM bimbamambaramaNeLalambata // 203 // bhAti sarvajagatAmapIkSaNaM bhUSaNaM ca sukRtakSaNasya yaH / astamadbhutaruco'pi tasya hA svArthakAGgibhirakAGkSi kauravaiH // 204 // 1. 'vairavaiSamye kha; 'vaire vaiSamye' ga. 2. dya' kha. 3. vRttAnta' kha. 4. 'kSaNazca' ka-ga. Aho! Shrutgyanam Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 kaavymaalaa| sindhubhartari ravau ca bhUbhujAM maNDale ca muhurutsukaM patat / jiSNunetranalinaM tadA zriyAvastumai hi valayAticaJcalam // 205 // viSNustadA grupatisUnumuvAca vRddha kSatro munirnanu pitAsti jayadrathasya / prItaH sa putramamumAha ziraH kSitau te yaH pAtayiSyati patiSyati tasya tulyam // 206 // dhyAtveti pAtaya ziro'sya jayadrathasya kroDe pituH sutapasaH kuruvarSasImni / tasmAdidaM kSitimupaitu yathA savRddha kSatro na zApamapi yacchati te vimauliH // 207 // iti dhyAyankrodhAnalabahulakIlAsisadRzA dRzA pazyanpluSyanniva divasabhaGge ripuvapuH / naro dhAvandhanvI nRpa kRpakRpIbhUvRSamukhai. dviSadbhiH preGkhadbhiH kSaNamavikalairaskhali balI // 208 // kSipraM kSurapraprakareNa kRtvA tAnsannasaMnAhamahAstravAhAn / kSipanmukhAni kSitipajAnAM dhanaMjayaH saindhavamabhyadhAvat // 209 // dhyAtvAtha vIro nidhanaM mRdhena kruddhoddhuraH sindhudharAdhirAjaH / pauraMdariM roSaparamparAbhirapUrayanmuktipurIparIpsuH // 210 // atho pRthAsutastasya ziro divyazaroddhRtam / saMdhyAM dhyAturavijJAtamaGke piturapAtayat // 211 // kimetaditi tanmaGka kSitau sutaziraH kSipan / vRddhakSatro'pyamUrdhAbhUtvavareNaiva daivataH // 212 // iti samiti nihatyAkSohiNIH sapta sindhu kSitibhRti nihate'sminvalginA phAlgunena / madaparimalacArurmArutiryAnninAdA nakRta sukRtajastAnagrahIdvAdyavRndaiH // 213 // 1. 'prajAnAM ka. Aho! Shrutgyanam Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 droNaparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / tato vighaTitavyUhA babhrAma kuruvAhinI / sarvadigdIptidAvAgnivanadvipaghaTeva sA // 214 // tataH kirITI vikRpaH kRpaM ca kRpIsutaM ca tvarayA nirasya / mukhairmahAbhalladhutairnRpANAmAnarca saMdhyAmiva paGkajauvaiH // 219 // dAruka praguNitaM rathaM hareH sAtyakiH samadhiruhya karNajit / kANDakhaNDitanRpavrajotthitaiH sAMdhyadhAma rudhirairavardhayat // 216 // bhImApamAna kupitaH purato'GgabhartuH saMdhAM vidhAya vRSasenavadhAya pArthaH / sarvaiH samaM samaranityajayI jagAma prItipraNAmakRtaye sukRtAtmajasya // 217 // agrernRpaM pulakino'tha raNaprazaMsAM cakrurmithaH pavanasatyakazakraputrAH / kRSNau tu saMmadaparaH parirabhya vIrau bhUpo nunAva harimeva jayasya hetum // 298 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite bAlabhArate nAmni mahAkAvye vIrAGke droNaparvaNi caturtha dine jayadrathavadho nAma tRtIyaH sargaH / caturthaH sargaH / kezAntarbhUtajImUtavidyuddIyaiva piaram / jaTAjUTaM vahanvyAsaH pAyAdavataro hareH // 1 // atha jayadratho bheje bhavadattAbhayaH kSayam / ityUce kauravastUrNamarNaH pUrNekSaNo gurum // 2 // atha rukmarathaH smAha saMnAhaMnAhamAhave / 359 adya tyajAmi yAminyAmapyahatvA tavAhitAn // 3 // evamuktavati droNe roSazoNekSaNAH kSaNAt / aste'pi sUre zUrendrA yuddhAyaiva dadhAvire // 4 // 1. 'nRpasya pulakena' ga. ka kha - pustakayostu 'agre' ityasya vibhaktipratirUpakAvyayatvamaGgIkRtyAvyayIbhAvaH kRta iti pratibhAti. Aho ! Shrutgyanam Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 kAvyamAlA / nizAcarANAM tamasAM bhiyeva divasastadA / rakSovipakSaM zizrAya kaipikAntyA jayidhvajam // 5 // hatA droNa dreNAnAdaiH palAdAH pradhanotsave / kirITiketanakaperbatkArairdUramasan // 6 // hanumattAbUtkArapratizabda ivodbhutaH / bhImAsyakandarAnnAdastadAbhUdarikampanaH // 7 // tato yuyudhire vIrA rudhireNa pariplutAH / nirnAyai rucinAthasya rucipUrairivAzritAH // 8 // tadocchadbhirvIrANAM bANairviddhamivAmbaram | tArakacchadmanA chidrapUritaM parito'pyabhUt // 9 // tadAcchAditabhUvakratamaH samudayacchalAt / krudhyadbhaTendrakSveDAbhistruTitvevApatannabhaH // 10 // atha droNazarotkSiptaiH zivimukhyanRpAnanaiH / kva gato'rka iti jJAtumajairiva gataM divi // 11 // sAmIrimuSTi piSTAGgakaliGgakSmAbhRdaGgajAt / zubhrANyasthIni bhoktavyapuNyAnIvAbhito'patat // 12 // kAlavaitAlikakute vyaJjanAnIva kurvatA / cakre virATasUdena kaliGgakulakartanam // 13 // jayarAtadhruvau vIrau tejastArau vyapAtayat / bhImaH kuhUnizArambha ivArkarajanIkarau // 14 // nirantarAlaM pihite karNe sAmI risAyakaiH / antaH kauravavAhinyAH ko'pyabhUdadbhutaH svanaH // 15 // hasanbalidviSaM bhImastadA duHkarNa durmadau / tvatsutau sarathau rAjanpadA hatvAkSipattiau // 16 // 1. 'kampa' ka; 'kAya' ga. 2. 'dhvajA kha. 3. 'guNaM cApakRpANayoH' iti haima:. 4. 'bUtkAraiH' kha. 5. 'piSTAGgAt ' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-4sargaH] bAlabhAratam / [somadattasutaM bhUrizravasaH sodaraM zalam / upAcakAra zaineyaH samarakratudIkSitaH // 17 // ] paripetuH sapatneSu ratnanaddhAH sahasrazaH / drauNibANAstamakhinyAM dhRtadIpA ivAbhitaH // 18 // vakrajvAlAtaDitkrUro ghoraghoSaghaTotkacaH / jagadrohAmbuda iva drauNiM rudramivAdravat // 19 // vyomnogramApatajhaimeH sthitvaikaM ckrmaashugaiH| drauNistacchauryasUrpasya babhaJjojAgarAM gatim // 20 // [rAkSasAkSauhiNI bhImAM bhaimermAyAvimohinIm / drauNiradrAvayadbhAnustamoraudrAM tamImiva // 21 // ] pItAni vIratejAMsi mukhajvAlamiSAdvaman / nadannaJjanapAkhyo drauNinA tatsuto hataH // 22 // drauNirdupadajAnaSTau kuntibhojasutAndaza / nihatyASTAdazadvIpadIptakIrtibharo'bhavat // 23 // ratnAMzudhautAstadbhaladhUtA vIrAlimaulayaH / tenastamasyavaskandaM bhAnubhRtyA ivAmbare // 24 // gadAniSpiSTavAhIkakSoNibhRnmastakocchUitaiH / ratnairabhAji bhImasya pratApAgnau sphuliGgatAm // 25 // pramAthI virajo nAgadatto dRDharathAhvayaH / vIrabAhurayobAhuH suhastasudRDhAvapi // 26 // UrNanAbhaH kuNDazAyI dazaite tava sUnavaH / bhImena cakrire kSipraM kSurapraiH kSiptamaulayaH // 27 // (yugmam) tadA teSAM kSaNaM rAjanyugapadmanogataiH / zirobhiH smarayAMcakre surANAM rAmavikramaH // 28 // .. 1. ka-pustake truTitaH. 2. 'vyomAgra' ga. 3. kha-pustake truTitaH. 4. 'vairi' kha. 5. 'sthitaiH' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| kSiptAH khe sapta bhImena dIptAH sauvalamaulayaH / tatkSveDAbhraSTasaptarSikamaNDalunibhA babhuH // 29 // divyAstradIptivitrastatamA samaraDambaraH / droNadharmajayorvIrairdRSTaH spRSTaH kutUhalAt // 30 // atha pANDubhuvAM kANDairAkule sakale bale / dInavAci nRpe'vocanmuJcannuccairiSUnvRSA // 31 // mA bhaiSIreSa vidveSipeSe bhAro'sti bhUpa me / adya te rocaye rAjyaM mocaye naratAM narAt // 32 // idaM karNe vadatyUce kRpaH kiM gograhAdiSu / na sUtasuta dRSTo'si zaktyA yudhyasva garna mA // 33 // atha kruddho'bhyadhAtkarNaH kRpAcArya kRpANavAn / vaidasyado yadi punastacchedyA rasanAmunA // 34 // tataH sphIto'grahagdrauNirmAtulAkSepakorpataH / re re kiM vadasItyuktvA kIrNAsiH karNamAdravat // 35 // karNo'pyamyudyayau sAsI dAsIkRtayamAvimau / madhyametya kRpAcAryanRpAbhyAM zamitau drutam // 36 // kAlairivAtha nighnadbhiH krnndraunnisuyodhnaiH|| AsanpareSu martavyamriyamANamRtoktayaH // 37 / / maurvI cArjunacApasya senA ca kurubhUpateH / prabaddhamuSTiAMgena karNamUlamupAvizat // 38 // rathe manorathe vAtha bhagne phAlgunamArgaNaiH / gantA tapasvitAM karNaH kRpAcAryamupAzrayat // 39 // drauNidhvastadrupadajavajAsRjhirodgamaiH / tamaHkravyAtkulaM dUrakRSTajihvamivaizyata // 40 // 1. "mivA' kha. 2. 'vRSA karNe mahendre nA' iti nAnte mediniH. 'vRSaH' ka-kha-ga, 3. 'vadasyevaM' ka. 4. 'cchindyAM rasanAmimAm' kha. 5. 'puna: ga. 6. 'kopanaH' kha-ga. 7. 'bhASayasI' ka. Aho! Shrutgyanam Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / dhArmistu bhImabIbhatsupAripArzvadvayAnvitaH / kauravendrabalatrAsanATakai kanaTo'bhavat // 41 // madAvaliptamAlAnastambhaM saMrambhakumbhinaH / sAtyakirmattadantIva somadattamapAtayat // 42 // saMharantI prajAH pArthadroNadivyAstradIpitAH / sA rAtriH kSudrarudrAgniH kAlarAtririvodabhUt // 43 // pakSadvayA zugaradaiH patrapUMgakacUrNini / yamasyAsye raNe raktaM tAmbUlAmbuvadAbabhau // 44 // ghore tamasi vIrendrA babhurdIpaiH samIpagaiH / karNotthairantarAdhmAttakrodhavahnayaGkarairiva // 45 // tamo'pi viddhaM zUrANAM bANaiH zoNitanirjharAH / dakSatatatIruddIptidIpAvalicchalAt // 46 // raNAtireke vIrANAM zyAmAbhirbhallibhistataH / kSaNAttamazcapeTAbhirivApAtyanta dIpakAH // 47 // daityAtmAnaM kurupatiM devAtmA dharmajaH svayam / nizAbaliSThamapi yajjigAyAbhUttadadbhutam // 48 // prajAH kavalayankarNo grAsasthaM nakulAnujam / 4 kRtI mAtRvacaH smRtvA vipraM tArkSya ivAmucat // 49 // rathI taTasthazauryazrIsparzecchuH kratujoSkRta / drumatsenAdibhUpAlakapAlaiH sthapuTAM bhuvam // 10 // AcchAdi droNakarNAbhyAM kSitiH kSitibhujAM mukhaiH / lokAntaraM vrajadbhistairviyuktA vArijairiva // 99 // dhRSTadyumnAdivIrendravidrAvaNabhavaM yazaH / karNe candrayati mlAnamAnanAvirodhinAm // 12 // 363 1. 'pUgaika' ga. 2. ' tattAmbUlavadA' kha; 'tAmbUlAmbu tadA' ka- ga. 3. 'ichalAt ' ka.ga. 4. 'citra' kha. 5. 'joSakRt' ka. 6. ' mlAnamAnAbjaizca' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 kAvyamAlA | bhrAtRsnehAtkRtAntasya daMSTrAviva zitIkRtaiH / zaraiH senAM jayAzAM ca pArthAnAM cicchide'rkajaH // 53 // ratnacitramahAcApaH sendracApa ivAcalaH / kRSNerito mahAkAyastatastaM bhaimirAdravat // 14 // jvAlAbhirjATharodagrasaptArcirjAtajanmabhiH / dRDDAsAkarNavakrebhyo niryantIbhirbhayaMkaraH // 15 // sphArasphuliGgabhRtpiGgazmazrubhrUmUrdhajoccayaH / dAvAnalapradIptAgrazRGgazaila ivoccakaiH // 16 // mUrtyaiva saMharanbhI rUJzUrAndRSTacaiva pAtayan / kSveDayaiva kSipanvIrAnsa karNe sAyakaiH pyadhAt // 17 // (tribhirvizeSakam ) tataH pratolitulyAsyastuGgadIrgho nizAcaraH / karNamantarayAmAsa prAkAravadelambuSaH // 58 // tato ghaTotkacaH prekSya jaTAsurasutaM puraH / caturhastazatImAtrarathasthastamayodhayat // 19 // sphUrjajau mahAkAyau davigrAvaduvRSTibhiH / mAyinau tAvayudhyetAM preGkhatyakSau nagAviva // 60 // rathAdrathamathAplutya bhaimirdRDhamapIDayat / bhujau rasArasAdIdRgyuddhabandhu mailambuSam // 61 // pIDitAyAstadaGgorvyAH zrotrebhyo mArutaiH saha / tejombukhaguNaiH kIla raktazabdairvinirgatam // 62 // bhaimistanmaulimunmUlya gatvA duryodhanaM jagau / itthaM karNaziro'pyAzu darzayAmyeSa dRzyatAm // 63 // ityuktvA karNametyAtitvarA sphUtkArabhISaNaH / apUrayaccharastambhaiH stambhairiva mahAravaH // 64 // 1. 'dalaMbalaH' kha-ga. 2. 'dvAvupramiSudRSTibhiH ' ga. 3. 'malaMbapam' kha; 'malaM balamU ' ga. 4. ' mahArathaH ' ka-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-4sargaH] bAlabhAratam / niSkampaH kampayannoSThaM nizcalacAlayanbhujam / nirvyatho vyathayanmaurvI kANDaiH karNo'pi taM pyadhAt // 15 // bhaimezcakraM sahasrAraM sahasrAMzUpahAsakRt / jvaladvayomni zaraiH sAdhusahasrAMzusuto'cchinat // 66 // atha grupathamAvizya sarathaH saiSa pArthabhUH / hiMsraH prANisahasrANi bhUtvA bhUtvApiSaviSaH // 17 // jajvAlorvI zikhijvAlaiauzvakarSa ziloccayaiH / dizo muJcarAkSasaughAdviTamainye bhaimimAyayA // 68 // divyAstreNAtha tAM mAyAM hatvArkiH karkazaiH zaraiH / kSipanrAkSasalakSANi didyute rAmavikramaH // 69 // yA rudreNa svayaM cakre sA cakairaSTabhirvRtA / bhaimikSiptAzaniH zIrNarathamAdhirathiM vyadhAt // 70 // tataH karNazarakSuNNasyandanaH pizitAzanaH / khamutpapAta tarasA pakSIva kSINapaJjaraH // 71 // mAyAvinamamAyena bhUmisthena nabhaHsthitam / prayudhyamAnaM bhImena palAdendramalAyudham // 72 // bakasya rakSaso mitramamitraghno ghaTotkacaH / tadA pradAritAzAbhiH kSveDAbhiH saMmukhaM vyadhAt // 73 // (yugmam) taadRkprtibhttaalaabhcnnddknndduuvikhnnddinoH| tayormahAprahAro'bhUtkRtAntabhujayoriva // 74 / / vizIrNAni mithoghaatdhvaanomsthyostyoH|| girizRGgANyapi tadA bhItAnIva bhuvaM yayuH // 75 // bhaimikRttamatha dveSimuNDamujjvalakuNDalam / divaH pavijvalatpakSadvayo giririvApatat // 76 // 1 'vyadhAtU' ka-kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / etya pArthavarUthinyAM mRdgantamatha pArthivAn / punarvirathyAdhirathiM haiDambo'vizadambaram // 77 // sa dazApi dizo hAdaiAdaivoktimayIH sRjan / vavarSa rAkSaso vRkSaviSabhRdrAvapAvakaiH // 78 // tato pade pade zuSyaddikSu sarvAsu tadbalam / / bhinnapAlisthalaziraHsarojalamivAdravat // 79 // zizriyuTcimUmeva kecitkecidaho punaH / prAvizaMzvAzu hastyazvazavazailamahAguhAm // 80 // viparItAmbuvRSTayAbhaistataH zarabharairnaraH / sUrajaH pUrayAmAsa ruddhadvidazastravamabhiH // 81 // ArkeH zarA drumA bhaimithaH saMghaTTajAnalAH / jvalantaH prapatanto'tha prakRSTAyai bhiye'bhavan // 82 // palAzanabalAdhIzaH saMrabdho'tha vavarSa saH / kapATasaMdhighaNTAbhiH sarvAbhiH zastrajAtibhiH // 83 // pracchinnabhinnadIrNAGgakriyAsamabhihArataH / hAhetyeva dhvanimayastadAjani camUcayaH / / 84 // muhuH kilakilArAvaM cakre divi sudAruNam / muhurnanata kASThAsu jvaladromAvalImukhaH // 85 / / sasAdi sAlaMkaraNaM hastyazvamagilanmuhuH / papau taDAgatulyAbhyAM prasRtibhyAmasRGmuhuH / / 86 // iti naktaMcaro naktaM caransamaharaccamUH / darzanenaiva raudreNa mudhA pete'strajAtibhiH / / 87 // svastItyuktvAtha yAteSu divaH siddhasurarSiSu / kSIyamANAsu senAsu vyAkuleSu jagatsvapi // 8 // 1. 'guhAH' ga. 2. 'sAdI turaMgamAtaGgarathAroheSu dRzyate' iti medinI. Aho! Shrutgyanam Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-4sargaH) bAlabhAratam / aho gajeSu vAhAnAM vAheSu bhujavAhinAm / bhujavAhiSu cAdrINAM talamicchatsu saMzrayam // 89 // kauravAH karighaNTAbhiruttamAGkarakSiNaH / etya yuddharasAdhInaM dInAsyAH karNamUcire // 90 // (tribhirvizeSakam) adhunApyamunAsmAsu hRtAsuSu vRSastvayA / zaktyA nighAtyaH kasyArthe pArtho vAsavadattayA // 91 // ityAkA mucakarNastadastraM vAsavaM jvalat / susaMkaTAya kasmaicinnidhAnamiva rakSitam // 92 // mAyAstrasya palAdasya mAyAsthAnaM vidAryahRt / ghnatI tamo'pi tanmitraM sA zaktistridivaM yayau // 93 // vipanno'pi hitaM sveSAM pareSAmahitaM sRjan / saMjahAra mahArakSo vibhurakSauhiNIM patan // 94 // patite tatra vIrendra kauravA nanRturmudA / kRSNo'pi jagadAtmatvaM jJApayanniva nRttavAn // 95 // viSvaksenaviSAde'pi kRtye nRtyena bhAsi kim / ityaindriNA tadA pRSTo nRtyannevAbhyadhAtprabhuH // 96 // tejomayavapuH karNaH kurUNAM jIvitaM param / / zaktirvAsavadatteyamabhUttasyApi jIvitam // 97 // na tvatsUnuraghAnIti hasantIvAMzubhirmudA / saikapuMghAtinI zaktibhaimi hatvA hari zritA // 98 // gatAyAM tridivaM tasyAM mRtAnetAnna vetsi kim / yAtyAyAti mukhe'mISAM zvAsaH koTarakAyavat // 99 // 1. 'atho kha. 2-3. 'gaja' kha. 4. akArAntavRSazabdasya ka-kha-ga-pustakahaSTasya karNavAcakatAyA medinyAmadarzanAt , nakArAntasyaiva darzanAt 'vRSastvayA' ityucitam. 5. 'vAtha saM' ka. 6. 'jagadAtmahitaM tattvaM' ka. 7. 'raghAtIti' ka-sa. 8. 'yotyA' ga. Aho! Shrutgyanam Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 kaavymaalaa| pArthaH pAtyo'tha zaktyeti kauravaiH zikSito'nvaham / tadattavadvisasmAra yudhi manmohito vRSA // 10 // ekalavyajarAsaMdhazizupAlAdayo mayA / durjayA jannire yuktyA matvetatpradhanaM purA // 101 // matsaMsAdhitaduHsAdhamityaitadvairimaNDalam / astrAstratvakpuTastomaM nArikelamivAhara // 102 // ityukte zauriNA sarve bhUpabhImArjunAdayaH / zokAgniM yudhi roSAgnIkRtya dhIrA dadhAvire // 103 // yudhyasva dharmAnmA krudhya caturthe'hni jayastava / ityAdizattadA vyAsaH kSaNadRSTo yudhiSThiram // 104 // athogre tamasi kSveDAtulyakAlaM mithaH shraaH| peturvakrodareSveva yodhAnAM zabdavedhinAm // 105 // dhvAnteSUgreSu sainyAGgaM dIptaM dIptaM maNitviSA / dviDbANA vivyadhuH kAlanakhAgreNevai darzitam // 106 // utpapAteva nArAcainanavAsibhistadA / nizIthe yauvanonmattaM nanardeva dvipaistamaH // 107 // itthaM ciraprahAreNa bhUbhRtaste'pi zazramuH / syAnna yeSAM zramAMzo'pi sAbdhizailadharAM dhRtau // 108 // azrAntaH karuNAkrAntamanAH saMkrandanAtmajaH / tadAcakhyau kRtI vIrAnkSaNaM vizramyatAmiti // 109 // tataH pArtha prazaMsantaste duHkhocchedadaivatam / nidrAM harikariskandhasthitA eva siSevire // 110 // rejaturyuddhasaMnaddhe te sene svApanizcale / yamaukazcitravannAnAratnabhUSAMzuvarNake // 111 // athodyayau zazI suptAnkarairamRtavarSibhiH / spRzanniva prahArArtAnkulavIrAnsahAnugaiH // 112 // 1. 'tadvRtta' kha. 2. 'vRSaH' ka-kha-ga. 3. 'Naiva' ka-kha. Aho! Shrutgyanam Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / khaNDamUrte vidhobiMmbai raktakulyAsu didyute / kRttairiva tanUkhaNDaiH kulavyasanasaMyati // 113 // atha dvijezvarakara krIDAkalitazAntike / viyaddhAni vivezArkaH kurvanvasumayIM mahIm // 114 // guruH kurunarendreNa vAkzalyaiH zalyitastataH / kruddho vivyAdha divyAstrairanastrakuzalAnapi // 115 // saMparAyaparAyate yatte ripucamUcaye / cakAra kadanaM zrAntaH kRtAntaradanaM guruH // 116 // kimakAlakSayottAlaM bhAlacakSustricakSuSaH / droNapANitale prAyaH prANinazchittaye'bhyayAt // 117 // ityulkAmaNDalIcaNDakANDagrasta prajAtrajam / dIptaM nirUpya taccApaM khecarAH procire bhayAt // 118 // (yugmam) patatsu droNabANeSu carmavarmabhaTAdiSu / raktAbdhi majjanenaiva vacanaM vidadhurbudhAH // 119 // kSiptairdupadaputrANAminduvRndairivAnanaiH / droNazcakAra raktodaM tadA kAlodajitvaram // 120 // droNe'sminnacale klRptapracaNDaprahRtI tataH / virATadrupadau zauryadvipadantau nipetatuH // 121 // dhArmitejo yazaH sUryazazitulyagrahaspRhaH / kSurapralUnau tanmaulI rAhuyugmaM gururvyadhAt // 122 // Adravanto guruM bhImadhRSTadyumnAdayastadA / gajairiva gajAH karNazakunyAdyairdhRtA yudhi // 123 // rajaH kAlarajanyugro milatsarvabalAmbudhiH / bhUyiSThabhairavaravaH kSayastatrAdbhuto'bhavat // 124 // 1. 'yatne' na. 2. 'spRzau ga. 47 Aho ! Shrutgyanam 339 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 kAvyamAlA | bhinnebhakumbhanirmuktAmuktAsitatilAstataH / tatra prasaturasraughastravantyaH palapaGkilAH // 129 // saptalokatamAMsIva saptasaptirdivodaye / saptArNavAnivaurvAgnirdroNaH saptArdayaccamUH // 126 // Uce kRSNo'tha kaunteyAnajeyo'sau dhRtAyudhaH / astraM sutamRtizrutyA tyajennItyA kriyeta sA // 127 // ityAkarNyArjune karNau pidhAyAdhomukhe sthite / kathaMcidamyupagamAnmUke zokena bhUpatau // 128 // Alabhya mAlavapaterazvatthAmAbhidhaM dvipam / azvatthAmA hata iti proccairUce vRkodaraH // 129 // lajjAmajjanmukhAdbhImAdguruH zrutvedamapriyam / jAnannajeyatAM sUnostadazraddhAya yuddhavAn // 130 // vIrAnSaSTisahasroM sa pAJcAlAnhantumudyatAn / jaghAna kapila: kopI sagarasya sutAniva // 131 // prayutAni pravIrANAM brahmAstreNAtha nirdahan / caturvarSazato'pyeSa yuveva vyacarattarAm // 132 // karma kurvannatikrUraM niSiddho'tha surarSibhiH / bhImokti zaGkito'pRcchatsatyaniSThAdyudhiSThirAt // 133 // hariNAbhyarthito bADhaM lokapralayazAntaye / bhImoti dhArmirayuktvA svairaM hastItyabhASata // 134 // kRSNa kambu svanairhastItyanizamya nRpoditam / zalyitaH sutazokena kSaNaM stabdhaH sthito guruH // 135 // aspRzanto bhRzaM bhUmiM taM bhUpaM ye'vahanhayAH / te bhuvaiva tadA cerurbaddhapakSA ivANDajAH // 136 // dhRSTadyumnaM pradIptAstraM kRSTajihvamivAntakam / jitvA tato jaghAnAzu dazavIrAyutIM guruH // 137 // 1. 'zaGkitaH ' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-4sargaH] bAlabhAratam / 371 iti dviDbhayadaM bhImaH samabhyetya samabhyadhAt / sute mRte'pi vipro'pi palAda iva haMsi dhik // 138 // ityAkarNya vimucyAstraM dattavizvAbhayo guruH / yogIndurdazamadvAraniSkrAntArcirupAvizat // 139 // prAgutkrAntAtmanastasya namasostaraveriva / pArSataH pravivezAGgamandhakAra ivAdhamaH / / 140 // kruddhapArthaniSiddho'pi dhikRto'pi nRpairayam / kacairAkRSya khaDnena gurormUrdhAnamacchinat // 141 // traste'tha kauravabale kimetaditi pRcchataH / . . drauNerAkhyatkRpaH kRtsnamAzu duryodhaneritaH // 142 // tataH pitRvadhakrodhI rudrAMzo bhAlaraudradRk / azvatthAmA dadhau rUpaM kalpAntAyeva bhairavam // 143 / / pibankaraM kareNAyaM kopoSmaloSitaprajam / Uce kopAnalolkAbhiH skhaladbhisirairmuhuH / / 144 // zrAvayadbhiH pituH karNo mRtaM mAM hanta tairapi / mRta evAsi kiM dhyAto yatkezairjagRhurgurum // 145 // AjanmadhRtasatyo'tha dharmajo'pi guruvyaye / dadhau mRSokti jIvatsu vizvAsaH kSatriyeSu kaH // 146 // adya nArAyaNAstreNa pitRdattena viSTapam / asau karomyapAJcAlamapANDavamakezavam // 147 / / ityuktvA zucirAdAya prakampitasurAsuram / astraM nArAyaNaM drauNirjagoMddhatamUrdhanaH / / 148 // balamAkulamAlokya tnnaadenendrnndnH| anutApaparaH kSamApamUce bhrUceSTayotkaTaH // 149 // rAjannAjanmasatyoktau tvayi sapratyayo guruH / janne nirastro yadi tatsahyaH kenaiSa tatsutaH // 150 / / 1. 'taddhAtyaH' kha, Aho! Shrutgyanam Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| dhigbhogaspRhayAlutvaM yatkRte duSkRtAzayaH / ziSyo vRddhaM guruM vyAjatyAjitAstramapAtayat // 151 // iti pralApini kruddhe zatakratusute tataH / jagAda nAdayannurvI kopanaH pavanAtmajaH // 152 // kSatriyo munivajalpannaiSi phAlguna valgutAm / krUrArAtiSu kaH pArtha prAyo nyAyocitaM caret // 153 // kiM nAma dhvanimuddAmaM kurute gurunandanaH / mayi tvayi ca kRSNe ca saMparAyaparAyaNe // 164 // ityukti bhImasenasya gamayanpUrvaraGgatAm / zatayajJasutaM yajJasutaH koponmado'vadat // 155 // anastrajJAnapi brahmabandhurbrahmAstrato haran / adharmasamaraH svairI pitRvairI mayA hataH / / 156 // bhISmaH pitAmaho vRddho bhagadattaH pituH sakhA / dhemaikayodhinau jalpa kayA yuktyA tvayA hatau // 167 // iti bruvantaM pArthena dhigityuktvA kaTAkSitam / krodhAgnisaMbhramabhrAmyaccakSustaM sAtyako'bhyadhAt // 158 // dhigasmAnkazmalAcArAnArAdArAdhya ghAtinam / vasthA bhavantaM hantavyamapi ye mRgayAmahe // 159 // athainaM pArSataH proce kena prAyagato hataH / yajJaikazIlo yUpAGkaH pArthakRttabhujaH kRtI // 16 // re nRzaMsa durAcAra punaryadi vadasyadaH / tattvAM hanmIti jalpantau mithastau hantumudyatau / / 161 // kRSNoktyA tau ca bhImena vAritau sphAritAyudhau / jajvAla dIptadigjAlamastraM ca drauNicAlitam // 162 / / 1. 'sAkSAt' kha. 2. "mAni' kha. 3. 'ityuktaM' kha. 4. 'samarasvairI' ka. 5. 'karmaika' kha. 6. 'kuzalA' ga. 7. 'bhavata' kha. 8. 'prAha' kha. 9. 'kSata' kha. Aho! Shrutgyanam Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva-4sargaH] bAlabhAratam / 373 atha nArAyaNAstrotthairvyathitAM vividhAyudhaiH / senAM prekSya naraM pazyanbhUdhavAndhAmiramyadhAt // 163 // satyajitpramukhA yena hatA hanta mahArathAH / dugdhamugdhamukho yena saubhadrazchalato hataH // 164 // duryodhanAya durbhedaM divyaM yaH kavacaM dadau / vadhe tasya guroH krudhyanmadhyastho'bhUnmRdhe'rjunaH // 165 // (yugmam) vastyasmai bhoH palAyadhvaM pravekSyAmyeSa pAvakam / kena zakyo'dhunA jetuM kAlakalpaH kRpIsutaH // 166 // athoDAhuzcaturbAhurUce prajvalitAnnRpAn / nAstreNAnena dahyante tyaktAyudharathA yudhi // 167 // iti zrutvAbhyadhAdbhImo bho bho mA bhaiSTa bhUmipAH / hanmyeSa pazyata drauNiM nirdayaM gadayAnayA // 168 / / ityudIryAtigarjantaM dhAvinaM pAvani punaH / mUDho'yamityupahasandrauNirbANairepUrayat // 169 // atho rathAyudhamucAM muktvA cakraM mahIbhujAm / ekIbhUyAstrakIlAliDbhiImaM bhImamAsadat // 170 // astrakIlAkalApena vRto bhImastadA babhau / pratApabhAsuro bhAnuryathA kalpAntavahinA // 171 // vAruNaM mArutitrANamastramaindristadAmucat / kSaNAnnArAyaNAstreNa tadapyaphalitaM balAt // 172 // astreNa tApyamAno'pi yudhyamAno vRkodaraH / abhUccetazcamatkArakArI diviSadAmapi // 173 // muktvAtha mantharahayaM rathametyAtiraMhasA / yAnAdAkRSya kRSNAbhyAM bhImo'straM tyAjito balAt // 174 // 1. 'ye nijaM tejaH' ka. 2. 'rapUjayat' ka. 3. 'teSAM' ka. 4. 'riva' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| saha pANDucamUduHkhaiH saha drauNimanorathaiH / saha vizvopatApaizca tato'straM tadyayau zamam // 175 // astraM punarvimuJceti drauNirduryodhaneritaH / dviH prayojyaM na divyAstramityuktvAdhAvaduddhataH // 176 // vajrasAraiH zarAsArairjitvA sAtyakipArSatau / ' bhUpaM sudarzanaM ninye pauravaM yamapauratAm // 177 // trasyantI dharmajacamUmanudhAvannatha krudhA / / ruddho dhanaMjayenAstramAgneyaM drauNirakSipat // 178 // astrasya tasya kIlAbhiH zliSyamANAzcamUbheTAH / kAlakiMkarajihvAbhirdahyamAnA ivAbabhuH // 179 // dhUmomimandamArtaNDadRzyatArakamaNDalam / pradahyAkSauhiNI maGkSa tadastraM kRSNamAdravat // 180 / / tatkIlApaTalAlIDhau kRSNau pradhanamUrdhani / tadA garbhitanIlAzmahematADaGkatAM gatau // 181 // atha pArtho babhau kSiptabrahmAstrazamitAnalaH / tatkAladahanottIrNasuvarNavadatidyutiH // 182 // apANDavAmakRtvApi mahIM zAnte'strapAvake / divyAstrANi tadA nindandrauNiAsamalokata // 183 / / rathaM muktvA muni natvA tato'pRcchatkRpIsutaH / viphalatvaM kimastrANi kRSNayoragamanmama // 184 // athovAca munirvatsa viddhi bIbhatsukezavau / nimittamAnavAvetau naranArAyaNAvRSI // 18 // tapaHSaSTisahasrAbdI taptvA nArAyaNo muniH| liGgArcanava'taH zarva sevitvA tatsamo'bhavat // 186 // 1. 'nadannuSA' kha. 2. 'cayAH' kha. 3. 'garbhaga' kha. 4. 'vratAtsarve sevitvA na samo' ka. Aho! Shrutgyanam Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7droNaparva - 4 sargaH ] bAlabhAratam / mUrtisevAparaH zaMbhostvaM tu jAtastadaMzatAm / vizvarUpasya rUpaM hi liGgamaGgaM tu tallavaH // 187 // tanmA kRthAH pRthAsUnukRSNayordhAni vikriyAm / rudrAMza satataM rudrarUpayorekarUpayoH // 188 // ityukvAntarhite vyAse drauNirnatvA hRdA haram / devarUpau svayaM kRSNau zAntamanyuramanyata // 189 // tato viratasaMhAre'vahAre vihite nRpaiH / abhisarpannivAmnAyavyAsaM vAsaviraikSata // 190 // natvAtha papraccha muniM pRthAbhUrhaSTaH pumAJzUlakaro mayA / kurUnharazUlabhaivaistrilokagrAsatrijidvairiva kastrizUlaiH // 191 // athAdade vAcamayaM munInduH kRSNaprasAdena tava prasannaH / svAmI sa kAmI giriputrikAyA jagatrayIkAnanakalpavRkSaH || 192 // tamAtmAnamanAtmAnaM tamIzvaramanIzvaram / pArtha taM jJAnamajJAnaM dhyAyataM priyamapriyam // 193 // itthaM jagatpatijapairanugRhya pArthe yAte munau nijanijaM zibiraM pravizya / vIrAH zarIraruciklRptadinA dinAnte cakruH kathAmavitathAsu bhaTaprathAsu // 194 // bheje zrIjinadattasUri sugurorarhanmatArhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / tadvAkarmaNi bAlabhAratamahAkAvye kaviprItide 2 375 pIyUSadravadhAni saptamamidaM droNasya parvAdravat // 199 // sargaizcaturbhirapyatrAnuSTubhAM droNaparvaNi / azItisaMnikRSTAni nirdiSTAni zatAni SaT // 196 // iti zrIjinadattasUriziSya zrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke droNaparvaNi paJcamadivasayuddhe droNavadho nAma caturthaH sargaH / droNaparva samAptam / 1. 'vizvarUpasvarUpaM' kha ga 2. 'racita' kha-ga. 3. 'bhare' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 kAvyamAlA / karNaparva | prathamaH sargaH / agocaraM vAgadhidevatAyA vAcAmapi svaM caritaprapaJcam / vaktuM jagattAraNakAraNena vyAsIbhavanpAtu sa vo murAriH // 1 // punaH kurukSetra niSaNNanetraH saMgrAmamuddAmatamaM nirUpya / gAvalgaNirdroNavadhAkulAya nyavedayatkauravapuMgavAya // 2 // tataH kRpIsUnumate kurUNAM senAdhipatye muditena rAjJA / karNo'bhiSaktastRNavatrilokIM mene dRzA krodhazikhitviSeva // 3 // smarAnukAro makarakrameNa balaM mahadvayUhya tadaGgarAjaH / rAjaJjagajjaitrapatatripAtaH prakampayAmAsa na kasya cetaH // 4 // vibhUSya bhUmiM haramUrtimardhacandrAnukAreNa balena pArthaH / jajvAla bhAlAkSivadastrajAlajvAlAkarAlo bhayadastadagre // 9 // athAstrasaMghaTTaparamparAbhizcairNIkRtAnAM tapanadyutInAm / lezairiva vyomatalaM sphuliGgaiH zRGgArayantaH subhaTAH prasasruH // 6 // pakSadvayakSmApapaTupratApasvidyajjayazrIyugagharmanIraiH / itastato'pi kSatajacchalena kAzmIramitrairiva bhUrabhUSi // 7 // ripukSuraprotpatitapravIratATaGkivatraughanibhAdvibhAte / abhyudgamo'kAri sa kokayugmairivAmbujairambujakokabandhoH // 8 // gadAprapAtotpatadatrabindusindUritAzApati kumbhikumbhaH / sAmIriNA mattakAristhitena kulUtarAjaH sagajo'pi jaghne // 9 // AcchAdite reNubhareNa mAnau nabhaHspRzA saMyati bhAnusanuH / zastrakSatArikSatajaughavRSTyA niviSTareNuM dharaNIM cakAra // 10 // nipAtya saMsaptakamaNDalAni kSmAkhaNDamAkhaNDalasUnurastraiH / cakAra kopAruNadRSTidhAma vRSTiprapaJcairiva pUryamANam // 11 // 1. 'hari' ka. 2. 'rbhasmIkRtAnAM' ka. 3. 'bhUribhUSi' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakarNaparva-1sargaH] bAlabhAratam / pArthapratApaprahatau prabhUtapratApayAcmArthamiva pryaatau| / bhUpau sagI yudhi daNDadhAro daNDazca caNDadyutimaNDalAya // 12 // pANDyo nRpaH pANDucamU calAkSI cUDAmaNiH kauravakAlarudraH / vizvAdhikaMmanyatayAtidarpaH sasarpa sAdhipabandhubAhuH // 13 // karNAdijetuyudhi tasya mauliM drauNikSuraprotpatitaM patantam / ratnaprabhAdIptadizaM nibhAlya bhiyA na bhAnau nayanaM dadhau kaH // 14 // mauliM mahAyuddhasamuddhatasya chittvotsukaimleMcchabalAdhipasya / bhuvi praviSTaM bilasaGgigaGgA snAnAya nUnaM nakulasya kANDaiH // 15 // smarangiraM mAturanAturAtmA kRtI kRtArAtijayo jaghAna / apyAgataM vadhyadazAM dazAzAvikIrNakIrtinakulaM na krnnH|| 16 // itthaM mithaH saMgarasaMgatAnAM camUcarANAM khacaraiH zaraudhaiH / viSvakcalalAjanazaGkayeva rathyA raverAzu yayurnabhontam // 17 // prthmmhH| kRtAvahAre nizi vIravAre prAtaH pravRtte punarAhavAya / rarAja karNaH kururAjakarNasudhAdhunIpUragirigiraiva // 18 // rojannarAjannayanotsavA ye bhavatprasAdAH kRtshtrusaadaaH| adyaiSa teSAmanRNIbhavAmi dahAmi kAmaM jvalito'rjunasya // 19 // zauryAstravIryairadhiko'smi pArthAtsa sarvathA sArathinAdhiko mat / .. kRSNAdhikaM sArathimadya zalyaM yacchAdhaM yacchAmi jayazriyaM te // 20 // ityuktibhistasya mudA nRpeNa zalyo'rthitastadrathasArathitvam / kruddho jagau vizvajayakSamasya dadAsi dhiksUtajasUtatAM me // 21 // nRpo'tha taM prazrayavAnavAdInmA vIrakoTIra kuruSva kopam / sArottarAH sArathayo rathibhyaH pathi prathimnaH pradhanasya dheyAH // 22 // tato hutAzasya yathA samIraH purAM vipakSasya yathA virnyciH| pRthAtanUjasya yathA mukundastathAsya sArathyamurIkuru tvam // 23 // 1. 'vali' kha-ga. 2. 'athA' ka; 'abhyAga' ga. 3. 'prAjaya' ka. 4. 'pravarte' ka. 5. 'rarAja rAja' ka. 6. 'manRNo' kha-ga. 7. 'jvalato' ga. 8. 'zuga. 9. 'tadrarthika Aho! Shrutgyanam Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 kaavymaalaa| ityuktipUrairnRpateH sudhaughasamadravairmadrapatiH prsnnH| khacchandacArI ravinandanasya sUto bhavAmIti bhRzaM babhASe // 24 // tataH sitoSNISadharo'GgabhartA rathaM valakSAzcamakUjanAkhyam / mahendrasUtaM bhRgusUnudattaM taM dantikakSAdhvajamAruroha // 25 // kurUdvaheSu dhvanidIrNadikSu dhunvandhanuH zalyamuvAca karNaH / adyArjunaM hanmi yato murAristato jayaH syAditi vAGmadhAstu // 26 / / mayendraputre'dya hate ruSendraH sevaaytaayaastridshaastrpteH| / lajjAvinamrANyapi dRgbhiraMhigatAbhirAlokayatAM mukhAni // 27 // zalyaH sa taM mAha hasanyadRcchA pralApataH karNa na lajjase kim / bhoH kena na tvaM sa ca dRSTasAro gandharvayuddhe ca gavAM grahe ca // 28 // draSTAsi tejo'dya mameti zalyaM saMbhASya karNo'tha jagAda bhRtyAn / . saMprekSyatAM kAsti jitendrarudraH pArthastadartha vizikhA mamotkAH // 29 // (yo darzayatyarjunamadya tasmai dadAmi dAmAni raNanmaNIni / rAmAsturaMgAnkariNaH purANi sArANi yadvA svayamIhate saH // 30 // uvAca zalyo'tha hasannavaimi satyIbhavatkarNa vacastavedam / yadarjuno darzayitA svayaM svamiSTAngrahItA bhavatastato'sUn // 31 // spardhA mRdhe mA kuru bhartRpiNDapuSTo'dya rAjyAMzabhujArjunena / haMsena hemAjabhujA gRhasthocchiSTAhRtiH kAka iva dyuyAne // 32 // tAvanmahAntyaGgamahIbhujaMga kuraGgavattuGgaya raGgaNAni / mRgendravadyAvadaphalgupAtaM na phAlguno valgati valgutejAH // 33 // kruddho'tha karNo nijagAda vedmi tamarjunaM mAM ca sa vetti tattvAt / zalyopamaiH zalya kimatra zatrumitropadhistrAsayasIva vAkyaiH // 34 // . vadAthavA svairamagamyaganturapeyapAturyadabhakSyabhoktuH / tvaM madradezaikanivezanasya janasya netAsi zuciH kuto'sti // 35 // 1. 'athAha zalyaH kha-ga. 2. 'saMlApya' kha-ga. 3. 'kvApi' kha-ga. 4 dhanucihAntaragataH zloko bhraSTaH ka-pustakAt.. Aho ! Shrutgyanam Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 karNaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / 379 zalyo'tha taM smAha muhaH kimitthaM mAmAttha nAtho'si yadaGgabhUmeH / vikreyatAnItakalatraputraistyAjyA jananyo'pi janairna yatra // 36 // krudhaM vidhatse'bhihite hite'pi rAdheya yudhyasva tadarjunena / uktveti zalyastvarayAMcakAra harInarINAM jaDayanmanAMsi // 37 // mahArathAnAmiSavo'ntarikSe tadA mithaH pAtavilUnadehAH / tejomayaM prApya zarIramaMzucchalena manye tapanaM praviSTAH // 38 // saMnAhadRGmArgagalallalATasvedodabindurdalayannathArIn / asminniyatyA nihate niyoge rudannivAdarzi dayAluraindriH // 39 // athAvadanmadranRpo'GgabhUpaM kutUhalaM sUtaja pazya pazya / lIlAlavaH saMyati yo'rjunasya prANApahAraH sa mahArathAnAm // 40 // mRtyau samAsIdati pazya karNa kuruzriyAmutkaTavArdhakAnAm | apAti dantairnarakANDalUnanRpAlimaulicyutahAramUrtyA // 41 // pazyaindrivANA yudhi sapta saptASTASTa dviSaH karNa nipAtya tuSTAH / dhvAntAvile yAnti vilebhirantuM jayazriyaM cArutarAM gRhItvA // 42 // itastataH zailatatIstatAna kodaNDako'caiva purA pRthuryat / tatkautukaM zAntamagurdigantAnyadbhUbhRto'smindhRtacApa eva // 43 // zaratvarAmArutaluptakhedasaMsuptasaMsaptakacakravAlaH / vRSaH kSaNAdeSu baleSu valganhareH suto'yaM vada kena sahyaH // 44 // adya va yAsyatyadhunA mRdhe'sau dRSTo mayetyullasadaMzamuktvA / karNaH zarAkIrNanabhA nabhasvatprabhAtaterapyaditAvakAzam // 49 // zarotkarairarkasutasya dikSu bhittIbhavadbhiH skhalite'pi vAte ! AvyathyamAnA balinA bhayena vanIva pANDudhvajinI cakampe // 46 // kANDairmahAmaNDapamantarikSe kRtvAgrajaM bhojayituM kRtAntam / zavAnnakUTAnpatitAtapatrapAtre raNe sUrasutastatAna // 47 // viddhA mRdhorvISu sahasrarazmisutena tenAzugamaNDalairye / tadAzugairvivyadhurAtmabhiste roSAdiva vyomni sahasrarazmim // 48 // 1. 'vaidheya' ka-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 kAvyamAlA / muhurvirathya kratunandanAdIndazAyutIM bAhubhRtAM nihatya | dastadA dharmasutena kANDaizcakre'zumAnarka ivArkajo'pi // 49 // kSINAyudhaH kSiptaratho'thai kRttavarmA kSatAGgo hatacakrarakSaH / vRSakSuraprairvidhuro dharitrIdhavo'tha bodhicchadavaccakampe // 10 // tIkSNAMzumakSNaiva yamaM bhruvaiva jitvAGgabhartuH pitRpUrvabandhU | kopAvaniH pAvanirAzugairyattadAjayattaM kimu citramatra // 11 // nandopanandau kavacI suparvA pAzI dhanugrahamahAbhujau ca / nirdvandvadIrvAtmakasaMniSaGgikrAthA jarAsaMdha iti pratItAH // 12 // * sutAstava dvAdaza jaghnire'mI rAjannathAjau pavanAtmajena / sUryA iva dvAdaza tatpratApAstataH kurUNAmadizanyugAntam // 53 // (yugmam) tatkArmukadvAdazaturyaghoSanAdyantadIptaH pavanasya sUnuH / reje yazonATyanaTo hatebhakumbhotthamuktAtimuSTipuSpaH // 14 // muktAbalairmArutidAritAnAM kumbhasthalotthaiH kariNAmapAti / divaM gatAnoM kaSaNena teSAM dyulokavRkSebhya iva prasUnaiH // 19 // parasparottAlanRpAlamAlAkalamba jAlairbalayordvayI sA / akampatAnyonyavilolacakSuH kaTAkSapAtairyugalIva yUnoH // 96 // janaughasaMhAracirAdvirAgabhRtA tapasvIbhavatA yamena / jyeSThena dattaM svamivAdhikAramAdAttadArkiH parasaMprahAraiH // 17 // hatvA hayAnAM ca viSANinAM ca saptAyutIM tattadasRkpayodhIn / candrairivAbhUSayadeSa lUnairdrAgvyAghradattAdinarendravaH // 58 // divyAstrabhRdrauNijayAvadAtaM divyAstravartmakSapitatrigartam / kirITinaM karNaraeNNAvalokacamatkRtaH smAha tadA mukundaH // 99 // vidArayanvIrabhujormimAlA dorbhyAM taransaMgara sAgare'smin / karNo'tha pazyArjuna pazyati tvAM muhuH paraM pAramivAruNAkSaH // 60 // 1. 'nadaJzarairdharma' kha-ga. 2. 'haimai' kha ga 3. 'spakRtta' ka kha 4. karNasya sUryaH pitA, ata eva yamo jyeSTha bhrAtA. 5. 'kalambacakracama' kha-ga. 6. 'prAha' kha-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (karNaparva-1sargaH] bAlabhAratam / _ 381 uttuGgamAtaGgaturaMgamukhyaprANivrajaprANanirAsaraudraH / / vinA tvayoccaiH zarabheNa kena praskhalyatAM siMha ivaiSa dhAvan // 11 // ityuktipAre vRSabhallibhinnaM nizamya bhImAcchibiraprayAtam / yudhiSThiraM draSTumagAdagAdhabAdhaH kruddhAndhaH sahariH kirITI // 62 // madatikopena nipAtya karNamimau sametAviti jaatbuddhiH| . nirIkSya tau kSoNipatiH kSataughakSINo'pi harSI zayanAdudasthAt // 63 // natvA niSaNNau tadanu kSataughavIkSyAviSaNNau nRpatirmudA tau| papraccha diTyAdya sa piSTasainyaH kathaM hataH saMyati rAmaziSyaH // 64 // pArthastataH mAha vibho kRpIbhUjayazriyA vinitakarNamRtyuH / bhIme bharaM nyasya nirIkSituM tvAmeto'dhunA hanmi tavAjJayA tam // 65 // kruddho'tha dhArmistamuvAca kuntyAH kSatrAdhama tvaM javaraM kimaagaaH| dhimAM tvayi trAsini yena daH trayodazAbdImasuhRjjayAzA // 66 // eko'dya bandhUnparihRtya karNAtrasto'si lubdhAdiva kRSNasAraH / ojasvinaH kasyacidarpayedaM gANDIvamasmAnavati dviSo yaH // 17 // ityuktibhiH kopakaTAkSamakSi khaDne kSipantaM hariraindrimUce / gANDIvamanyasya samarpayeti vakturvadhe'si prathitapratijJaH // 68 // tataH pratijJAghaTanAya zoNAM sAstrAmanaucityavivecanena / AkarSa khaDgAdRzamAzu nindA gurorazastraM vadhamAdizanti // 69 // idaM nizamyAha mahendrasUnuryudhiSThiraM dhRSTatarairvacobhiH / bhayAtipUrNaH paramapramAdI tvameva pRthvyA maghavAnpratItaH // 70 // itIritokti hetakRSTakhaDgaM tamAha kRSNastyaja mUDha zastram / tvaM jyeSThanindAmuzayAnmumUrSuH stavaM kuru svasya satAM sa mRtyuH // 71 // idaM viditvAha narazcaritrairna mAgastrI puruSo'dya kazcit / kaliprakarSe kalitodayAnAM zarIriNAM zazvadahaM dhurINaH // 72 // athaiSa mAM nindati nauti ca skhamiti krudhA raktamukhaM narendram / hari gau bhUpa vicArayandristava stavaM svasya cakAra nindAm // 73 // 1. 'nipIDya' ka. 2. 'druta' ga. Aho! Shrutgyanam Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 kAvyamAlA | iti bruvanbhUpapadAnayugme madhutratAmAsa nareNa kRSNaH / bhUpo'pi tau karNavadhe'bhyaSiJcadivAkSinIraiH parirabhya hRSTaH // 74 // raNe dharitrIramaNena sAkaM pAkadviSaH sUnurathAbhyupetya / hatvApi rAjaprakarAnakArSItteSAM mukhai rAjamayImivorvIm // 75 // gadAbalairvairibalAni bhImastadA bibhedAtra yathA na bhedAH / kSmAyAmabudhyanta mahIbhujaMgazatAGgamAtaGgaturaMgamANAm // 76 // bhItairbhaTairmuktamukhaH karIva mAdyannathotpatya puraH sphurantam / duHzAsanaM klRptarathAstrapeSaH sa eSa jagrAha kareNa kempram // 77 // doSAnsmarantyA hRdayasthayAzu sa kRSNayA nunna ivograkopaH / hatvainamaGke'gnisadRgbhiruccairAcaSTa dRgbhiH pradahannivAzAH // 78 // jaharSa yaH saMsadi yAjJasenIkezAMzukA karSaNakautukena / bho bhUmipAH pazyata pazyatAsya vipATya vakSo rudhiraM pibAmi // 79 // idaM gadanneva tadA tvadIyasUnoH kapAToru vipATya vakSaH / raktaM muhuH saiSa papau jagarja muhurmahIpAnmuhurAluloke // 80 // AsphAlayanbAhumasRkcitena sa sRkkiNI cAvalayankareNa / nadaMstadA raktadRgUrdhvaromA dRSTazca vIrairabhimUrchitaM ca // 81 // sa tena kopena tadAkariSyadakarNaduryodhanameva vizvam / smarasmayasmeraraso'smariSyanna draupadIveNivimokSaNaM cet // 82 // aindri tRNIya raNakarmaNIndraspardhe kadhIro vRSasena vIraH / kSaNe'tra kANiH kaTakotkaTAni nyapAtayatkSoNibhRtAM kulAni // 83 // muhuH sa mAdrIsutasAtyakAdIneko bahUnvizvavilopazaktIn / vibhagnasaMrambhabharAmakArSIdabdhestaraGgAniva tIradezaH // 84 // tataH kirITI praharazarodhairmukhaM ca hastau ca vRSAGgajasya / apAtayatkauravarAjalakSmyA vAsAmbujaM ca zravaNAmbuje ca // 85 // tataH zikhikroDitakAlakUTacakrAyamANAruNakRSNacakSuH / rAdhAGgabhUdhairyadhano'bhyadhAvaddhanaMjayaM putravadhakrudhArtaH // 86 // 2 1. 'kaNTham ' kha 2. 'kSaNena' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNaparva-1sargaH] bAlamAratam / 383 tayorabhUnnAradanAdahUtagIrvANagandharvabhRtAntarikSam / abhyastamAjanmamanorathAnAM paramparAbhiH samaraM parAbhiH // 87 // sUryendrayoH putranayoktivAde dvidhA sthitaiH pUrvamamartyavRndaiH / pRSTastadezazca vidhizca yatra kRSNo jayastatra sadetyuvAca // 8 // milaccaturvAdhimiyo mahormisaMghaTTayopograyugAntakalpaH / saMrabdhakRSNArjunazalyakarNazaGkhapraNAdaH samayaH sa yajJe // 89 // tato'tisaMrambhiNi pArthayugme zalyo'calatkRSNakaTAkSaviddhaH / hanUmataH pucchalavAnaromNA sA hastikakSA ca hatA cakampe // 9 // indrAya dhAtrA danujAnvijetumindreNa rAmAya nRpAnvipeSTum / rAmeNa dattaM vijayAhnamasmai yaccApamArkistadayaM cakarSa // 91 // dvandvakayuddhaspRhayA sahasracakSuHsahasrAMzutanUdbhavAbhyAm / mithaH zaraiH pArzvacarA narendrA vijigyire maGgu ninanire ca // 92 // athArkaputreNa valakSapakSAH kSiptA yazoGkA iva kaGkapatrAH / apUrayanpArthacamU rayeNa marAlamAlA iva nIlamajam // 93 // javAdavairocanameva vizvaM kartuM nareNa prahitAH pRSatkAH / bhittvA bhRzaM karNazarIramuAtalaM valiM bhettumiva praviSTAH // 94 // muSTisthitAneva cakata karNaH zarAnathaindreH kRtvishvcitrH|| utthAtukAmA~llaghumUla eva vidveSiNo'rthAniva buddhikAraH // 95 // ukto'rjunastadguNavismRtAbhyAM bhImAcyutAmyAM nanu durjayo'sau / dhIrAdhikaM khANDavakAlikeyakirAtayuddhAdiha saMrabhava // 96 // zrutveti pArtho'bhyudite'nurUpe raNo raNakaGkaNakaitavena / doyI hasanyAmiva dUramuktaiH zaraiH zarIrIva namo'pyakArSIt // 9 // parAkramaM darzayituM surebhya ivAtmano mAnadhanastadArkiH / tadbhArgavAstreNa kirITiklaptaM brahmANDataH kANDapaTaM jahAra // 98 // viddhAkhilAGgAnatha bhImakRSNakirITinaH kANDagaNena karNaH / prAtaH pataGgAMzusahasralIDhatrikUTakUTapratimAnakArSIt // 99 // 1. 'ayaHzaraiH' kha-ga. 2. 'mUlaM' kha-ga. Aho! Shrutgyanam, . Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 kaavymaalaa| . .. tayorvanAntadvipayorivAtha gaNDasthaloDDInazilImukhena / raNAtirekeNa na ke samIpAjagmurmahIpAstaruvadvinAzam // 10 // yaH khANDave khaNDitapucchadaNDaH sa kRSNayugmagrasanapratijJAm / jihvAyugenaiva sRjanvRSeNa bANAsane bANapade kRto'hiH|| 101 // hitoktiSu svairamakarNakarNasaMdhAnato'smAdbhujagAzugo yam / dviSavalaM naiti punastadenaM saMdhehi yuddheSu jaDo'nyathA tvam // 102 // ityucyamAno yudhi madrapena tejovadhArtha vyathamAnacetAH / dviH saMdadhe nAstramitIritoktirmumoca karNo jayine bhujaGgam // 103 // (yugmam) harau gRhItAcalagaurave'tha hRdA rathAzveSu bhuvaM gateSu / kirITino maGgha kirITakhaNDamevAharannamramukhasya sarpaH // 104 // . kRSNau tato ratnavicitravarNaiH karNasya bANaiH paritaH parItau / avApatuH pANDavarAjarAjyajayazriyaH kelikalApihelAm // 105 // yAnsUnuvAtsalyavazaMvadontahastAnivAdatta vRSasya bhAnuH / akhaNDayattAnapi kANDapAtaiH pArthastuTatkAJcanavarmadambhAn // 106 // arkAtmajatvAdvaSapakSabhAjA kSipto yameneva bhujo bhujaGgaH / karSankacAnkhANDavadattavairazchinnastadA vyomni zarainareNa // 107 / / (divyAstrapAtairapi durjayasya jayasya karNena tataH kSatajyaH / tAdRgraNazrAnta ivAstradaNDo vizrAmakAmaH kSaNamunnanAma // 108 // kopacchalena jvalanaH svacApaparAbhaveneva tadAtitApaH / mahArimahAya jahIti vaktumivAvizaJcetasi zakrasUnoH // 109 // drAksajjite dhanvani raudramaindristato dadhe digdahano'gramastram / / nazyannivaitadbhayatastado-majjadrathAGgo ravibhUratho'bhUt // 110 // ) vAmaM dvijAsRkkSatipApakampa ivAvamajjadrathacakramAm / uddhartumicchannatha bhAnusUnuravocaduccaistanayaM pRthAyAH // 111 // 1. 'dhAvanRvAt' kha-ga. 2. koSTakAntargatAH zlokAH kha-ga-pustakayonoMpalabhyante. Aho! Shrutgyanam Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 (karNaparva-1sargaH] bAlabhAratam / manorathaM bharturivoddharAmi rathasya cakraM sukRtajJa yAvat / tAvadvilambasva mahAstramokSe zUrA na zUrA vyasanasthite'rau / / 112 // hasannathAmuM harirAha karNa diSTayopadeSTuM sukRtAni vetsi| viSAgnicAre RtujAnikAre saubhadramAre'pi na kiM smRtAni // 113 // ityacyutoktyA kupitastadastraM brahmAstrapAtena vijitya karNaH / bimba ravergantumiva pratene padyAmiyaM dyAmanu baannckaiH|| 114 // atha vyamuJcatprasabhAtkRzAnumayaM mahAstraM jvalitAzamaindriH / jitau yamArko divi dhUmatApairdhAtA ca tAtazca vRSasya yena / / 115 // athAkSipadvAruNamastramArkiH zAntAgnikIlApaTalaM samantAt / saMtApya sadyo jalamajjitasya rUpyasya rUpaM tadagAdyazo'sya // 116 // ityastramastreNa nihatya tiSThanko'vanigrastasamastacakraH / pramlAnaduryodhanavakrapadmo babhAvasUryenduriva pradoSaH // 117 // tatastapobhiryadi saMprasannA rudrAdayaste guravastadenam / hanyAmanenetyabhimanya haimaM bANaM mumocAJjalikaM kirITI // 118 // sUnoH zucA dIrNamivorurandhramurazciraM darzayati dheratne / kampena tenAGgapativibhinnaH papAta pAtAlapativyathAkRt // 119 // [vIrAMgraNIrigajAzvamukhyaH prANivajaprANanirAsaraudraH / smarAnukAraH patito'pi karNaH prakampayAmAsa na kasya cetaH // 120 // pRthAtanUjaM janatAlalAmaM tadAjaratkSmA vibudhAttaveSaH / tyAgojjhitAzeSadharApagarvamilAgataM sevitajAmadagnim // 121 // taddAnavistArayituM(8) janeSu sAsuM visaMjJaM triyugo'bhyadhatta / vairocane'vehi vanIyakaM mAM tvadAnakIrtyA hRtacittavRttim // 122 // surendrayAcJArthadaniSphalAzo dUrAgato dUritakiMcano'pi / vastyastu te yAmyatha kiM bravImi svabhAgyaniSTho nanu sarvalokaH // 123 // iti priyoktyA yadavAptasaMjJo dvija dvije hATakapadmaratnam / nAnyatra me'yeti jagAda karNastameva dehIti punaH prayuktaH // 124 // 1. koSTakAntargatAH zlokAH kha-ga-pustakayo!palabhyante. 49 Aho! Shrutgyanam Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 kaavymaalaa| AkRSya zastrairadato gRhANa gatAkSaceSTasya vaporvasutvam / sevAkRte niSphalameva dAnamavehyakalpaM jarasAvRtaM mAm // 125 // yadAGgamA cchurikAM vihartumudyatkaro'bhUddhariNA tadoktaH / tuSTena karNAdya parIkSito'si varaM vRNISveti caturbhujena // 126 // bhUtAnukampA haripAdasevAM dIne'rthadAnaM dvinabhojanAni / ebhivarairathitacittavRttervarAndadau sUryasutasya viSNuH // 127 // ] dAnaikazauNDaH paramArgaNAya tadAGgamapyaGgapatiH pradAya / dizo dazApi dyutibhirvibhindannake pituH kena patanna dRSTaH // 128 // utkRttakarNA madapauruSAbhyAM sA kuNDalAbhyAmiva varjitA ca / kIrtyA hasatyaindribhuje hriyeva parAGmukhAbhUtkururAjasenA // 129 // mUnAM ca tasminpatite'pi bandhau duryodhano yuddharasena dhAvan / tvatsUnurAzcaryakaraH surANAM vIreSu rekhAM vizadAM tadApa // 130 // muktAtmane jalamiva vasutAya dAtuM yAte'tha pazcimapayonidhimuSNarazmau / eke mitAkSi kumudA vidadhuH pravIrAH pramlAnavakrakamalAzca pare'vahAram // 131 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthiteH pAdAjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtii| parvedaM ravinandanasya jagadAnande tadAsyAmRtajyotiryotiSi bAlabhAratamahAkAvye jagAmASTamam // 132 // anenaikena sargeNa karNaparvaNyanuSTubhAm / zatamekamihotpannaM tribhiryuktA ca saptatiH // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke karNaparvaNi karNavadho nAma prathamaH sargaH / karNaparva samAptam / Aho! Shrutgyanam Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 zalyaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / zalyaparva 1 prathamaH sargaH / 387 [satAM parabrahma vilokamArgamapaGkilaM dUritakaNTakaM yaH / zrIbhArataM brahma tatAna zAbdaM sa zreyase satyavatIsuto'stu // 1 // yadbhAratI bhAratapAnalIlAH sudhAbhujAM dhAma na kAmayAmaH / samuktikAnAM parilobhanAni jJAnAni naH kRSNamunistanotu // 2 // ] yuSmAn zamasudhAmbhodhiH pAyAdvaipAyano muniH / zarmazAstrairna kastApaM yasyormibhiriva tyajet // 3 // tato nidhyAya niHzeSanidhanaM pradhanaM punaH / nRpametya jagau duHkhaiH saMjayaH khaJjayanvacaH // 4 // rAjanrarAja zaurye ca dAne ca prazraye ca yaH / tasminkarNe jagatkarNendriyaikagrAhyatAM gate // 5 // udbhinnajIvito rAjanputraste karNajIvitaH / bhUtAviSTa iva sveSAM bhiye'bhUdvikalazcalan // 6 // bADhaM kRpeNa saMdhyarthamathitastvatsuto'vadat / kaH suhRdbandhubhirmelaM kartA me'laM mRdhaM vinA // 7 // tato na me samau kRSNAviti niSNAtazAntavAk / rAjJA drauNimate'rAtizalyaM zalyo'bhyaSicyata // 8 // amuM droNAkiMbhISmebhyo'dhikamarjunadurjayam / svayaM jahIti kRSNotktatyA zalyaM vatre yudhiSThiraH // 9 // atha saMbhUya bhUyobhiryodhyaM naikena kenacit / ityuktvA sarvatobhadraM vyUhaM madrapatirvyadhAt // 10 // balaM vibhajya saineyadhRSTadyumnazikhaNDibhiH / karmasAkSiNi sAkSitvaM gate dhArmistato'calat // 11 // 1. koSTakAntargatau zlokau kha-ga-pustakayornopalabhyete. 2. 'pApatApaM na kaH zAstrairya' va-ga. 3. 'eko' kha ga. Aho ! Shrutgyanam Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.88 kaavymaalaa| prAvartata tataH saMkhyamasaMkhyaprasaraccharam / kSatadikkSatajacchAyo'cchalannavaravicchaviH // 12 // vyadhyaprANigaNe tasminraNe yamamahAnase / prAtadhUlicchalo dhUmastomo vyomodaraM yayau // 13 // asidaNDaistadA kuDyamAnAnAM muNDakaitavAt / rAjJAM yamasya dhAnyAnAmiva procchalitaM kaNaiH // 14 // kSiptebhekSoNibhRtsetumullaGghaya kSatajArNavam / kSatArayaH zriyaM prApya remire rAmavadbhaTAH // 15 // pitRvyamAtulabhrAtRpitRputrasuhRtkSayAt / nirAzA jIvitavye'pi ghoraM yuyudhire bhaTAH // 16 // hAsaiH zubhro'sibhiH zyAmo vAhinyoH ko'pyabhUttayoH / saMmedo majjatAM muktyai gaGgAyamunayoriva // 17 // satyasenaM suSeNaM ca citrasenaM ca karNajAn / nakulo yuddhavaicitryacaNDaH kuNDalino'vadhIt // 18 // evaM vipakSavakSAMsi dArayiSyAmi sNgre| ityAkhyAtumiva svarNasItAM ketau pradarzayan // 19 // . dhimAM mayaiva bhISmAdyA hatAH prAgeva saiva yat / nAbhyaSecIti tanvAnaH pazcAttApaM kuru prabhoH // 20 // saMharanakkalaulyena gatAbhiH kANDabhallitAm / kiinaashdaasjihvaabhirivaariinmdrpo'visht||21||(tribhirvishesskm) zalye praharati khairaM pattyazvarathakuJjaram / khaM dizo'pi dviSaH zalyamayAnyeva vyalokayat // 22 // tena kANDahataH zailazRGgAdiva rathAdatha / bhImaH siMha ivAdhAvatkSveDAmukharitAmbaraH // 23 // 1. 'cchalAma' kha-ga. 2. 'kRptebha' kha-ga. 3. 'nyorbhUbhRtAmabhUt' kha. 4. 'zarajAlena' kha. Aho! Shrutgyanam Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9zalyaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 389 bheje bhImo gadAbhagnamahendrasyandanastataH / dantakSatAdrizRGgasya mataGgajapatestulAm // 24 // padadhUtAsu dhUlISu bhImazalyAvathoddau / bhrematurmaNDalAvatairmRtyuvAtyAvazAviva // 25 // etau mitho gadApAtaiH kSuNNayoH khalu tejasoH / kaNairiva sphuliGgaiI dyotayantau vinedatuH // 26 // tau petatustvarAyAtau parihRtya parasparam / vIrAvubhayato yantranirmuktau golakAviva // 27 // athaitya svasvasenAbhirnAbhitAM gamitau drutam / saMjJAmApya rathArUDhau gUDhau samiti ceratuH // 28 // caladastradalo dantadantAlIpuSpitastadA / siSeve raNakalpadruH svargastrIkATibhibhaTaiH // 29 // satyAsannIkRtaM brahmalokaM kSitibhRtAM yatAm / duryodhanAstrairagre'bhUccekitAno nRpastadA // 30 // tejobhirujjvalairbhUpa sahasradvayatinaiH / / sahasrarazmidviguNaprabhAvo'bhUdhudhiSThiraH // 31 // ratnADhyapuGkharApuGkha hRnmagnaiH zalyasAyakaiH / AliGgito mRdhe dhArmiH kaustubhAGkadhiyA zriyA // 32 // uDDAyayati zalyeSumArute tRnnvddvissH| cakampe AsadAM vanaviyatkAsAravArijaiH // 33 // hatasUtastvarAtArahayaH kurupate rathaH / niryayau bhImabANebhyaH patAkAGguSThanartakaH // 34 // pArthAstraviraMtho drauNinihRtya surathaM nRpam / bilaM bilezayAzIva bhogI tadrathamAsthitaH // 35 // 1. 'gatau' kha. 2. 'stvarottArauM' kha; 'stvarAtArauM' ga. 3. 'sattvA' kha-ga. 4. 'ghAtakaiH' kha. 5. 'AliGgayata' kha-ga. 6. 'vihvala' ka. Aho! Shrutgyanam . Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 kAvyamAlA / kSitibhRdbhyaH krudhArakto raktAbda iva madrapaH / raktaraktaiH zarairvarSannakarSadraktanimnagAH || 36 || vRtaH pANDavasaineyaimalihastakramairiva / yudhiSThiro yayau zalyaM mUrto mRtyurivAdravat // 37 // mitho'strapAtavirathau rejaturdhArmimadrapau / mahImUlagatau prAtaH sUryAcandramasAviva // 38 // dveSikSayAnumeyotthAptaM yo dakSiNe bhuje / tamAkRSya yamaM khaGgamUrtyAdhAvata madrapaH // 39 // madrezacandrahAsena patatA mUrdhni bhUbhRtAm / nighnatA sindhuradhvAntAnaspRksindhuravardhyata // 40 // kumbhikumbhabhidA lagnamuktAvyaktaradastadA / jahAsa yazasA zalyakRpANaH pArthapauruSam // 11 // divyAstrairarjunAdInAM mahendraH kva nu pAtyatAm / ajAtaripuNA kopAddRSTo'pyAsInna bhasma yat // 42 // atha yAM zaMbhave tvaSTA sRSTavAndaityadAriNIm / sarvazaktyaiva zakti tAM zalyAya prAkSipannRpaH // 43 // hatastayA sahasranayA sAhasro hRdi madrapaH / zeSazIrSasahasrasya vyathAM bhuvi patandadau // 44 // dhAvaJzalyAnujaH kruddho vicitrakavacAbhidhaH / yudhiSThirakSurapreNAbhimukho'pyamukhIkRtaH // 45 // dhAvatsu madrasainyeSu tataH kaJcukiSu krudhA / patribhiH kAJcanai raudraiH suparNatanayAyitam // 46 // bhImenAbhraMlihArAti zavAlinagamAlinI / nirmanuSyA mahAraNyabhUrivAkAri yuddhabhUH // 47 // saineyabhalalUnena zAlva bhUpAlamaulinA / dRSTena rAhuNevAzu mlAnaM kurumukhendunA // 48 // Aho ! Shrutgyanam Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 zalyaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / duryodhanazarodaste je dviTcakramaulibhiH / bhuJjAnadaNDabhRtsainyotkSiptavAyasapiNDatAm // 49 // svIkartumiva niHzeSA tena dveSicamUH zaraiH / ApuGkhamagnaiH puGkhasthanijanAmabhiraGkitAH // 10 // suzarmakRpahArdikyadroNabhUsaubalAGguliH / arAtiSu kurukSmApo yamapANirivApatat // 11 // kAryo'dya samarasyAnta ityudrAntaparAkramaiH / tataH kalpAnta kAloyaiH saMrabdhaM kurupANDavaiH // 12 // mAgA balakha tiSThehi pUrva prahara hanmi tat / ityantare'strapAtAnAmazrUyanta bhaToktayaH // 13 // zastraireva bhaTAH zastrAravaireva bhaTAravAH / ahanyanta tadA tasminsamare trastakhecare // 54 // lokAntardhvAntadurbhede tato rajasi vistRte / zabdA eva natAmA sanvAnyapakSopalakSaNam // 55 // kva suzarmA va hArdikyaH kva drauNiH kva suyodhanaH / va saubala iti vyApuH khaM tadA pANDavoktayaH // 16 // jayaseno mahAbAhurnaitro durviSehaH sahaH / 2 391 viviMzatirdaNDadhAraH samaM sahasuvarcasau // 17 // sujAtaH zrutavAnvAtavego bhUribalo'pyamI / rAjanbhImena putrAste trayodaza tathA hatAH // 18 // (yugmam ) trayodazAnAM rakteSu sa teSAM vimbito dadhau / caturdazajagatrANe drAkcaturdazatAmiva // 59 // sarve jayAya dhAvanti mayA labhyo'dya saMjayaH / iti bruvANaH saineyo rAjanmAmagrahIttadA // 60 // umrakarmA suzarmANaM sAnujAnuganandanam / svargamArgasuzarmANaM sasainyaM nirmame'rjunaH // 61 // 1. ' SahorihA ' kha-ga. 2. 'durmarSaNo duSpradharSaH' kha- ga. Aho ! Shrutgyanam Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 kAvyamAlA / tadA madADhyo bhImena bhavatsUnuH sudarzanaH / marunmRgAkSIvakSojastambe stamberamIkRtaH // 62 // pRSThaghAtaM chalAtkurvansabalaH subalAtmajaH / adRSTatraNavajanne sahadevena zastriNA // 63 // gRhItAM droNato yuddhavidyAmuddayotayannayam / ulUkaM zakuneH sUnuM sasainyaughamapAtayat // 64 // dhRSTadyumnagirA hantumudyatAdatha sAtyakaH / pratyakSIbhUya mAM vyAso vizvadarzI vyamocayat // 65 // adarzi drauNihArdikyakRpazeSAnmayA raNAt / ekAkI padgatiniryannekAdazacamUpatiH // 66 // sa mAM hINo'vadatkathyaM matpituryattavAtmajaH / hatabandhusuhRtsainyo duHsthaH zrAnto hrade'vizat // 67 // ityuktvA mAyayA saiSa daityAnAmabdhivAsinAm / saMstabhyAmbho hrada vikSansaMdhyAravirivArNave // 68 // ka rAjeti kRpadrauNihArdikyai rathimistribhiH / bhramadbhiH kuruvarSAntamadgirAsau hRde zritaH // 69 // yudhiSThirAjJayA rAjanyuyutsustvatsutastadA / dArAnduryodhanAdInAmAdAya prasthitaH puram // 70 // tadA rathisahasrAbhyAmayutenAbhicAriNAm / mAtaGgasaptazatyAzca sahastraiH paJcabhirvRtaH // 71 // yudhiSThirazcarAndikSu praiSIcintAbharAturaH / yuddhA duryodhanaH kvAgAdvairamUlamitIkSitum // 72 // hArdikyAdyAH zanairUcustadA hadagataM nRpam / vIrottiSTha sahAsmAbhiH zatrUJjayamukhAJjaya // 73 // tAnprazaMsannathAcaSTa kSmAkAntaH zrAntavAhanaH / vizrAmyantu bhavanto'pi prAtarvadhyA virodhinaH // 74 // 1. 'tadA ku' kA 'balA' kha. Aho! Shrutgyanam . Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9shlyprv-1srgH| bAlabhAratam / ___ 393 ityAkarNya vanIguptA lubdhakA dhnlubdhkaaH| dviSaM zazaMsu mAya hradasthaM so'pi bhUbhuje // 79 // tataH saha mahAvIrairmudAM bhUmiH sa bhUmipaH / yayau hradaM camUhAdahINadigdantisaMtatiH // 76 // mA buddhye'haM parairatretyAjJayAtha kuruprabhoH / dUre vadrumaM gatvA drauNimukhyA vizazramuH // 77 // . athApatya pRthApatyatilakastajjalAntikam / uccairdviSantamuddizya mukundaprerito jagau // 78 // vizvatrayIvazIkArakAraNaM hUdamadhyagaH / prakSAlayasi kiM rAjanyazazcandanamaNDanam // 79 // mAnena hRjjuSApyambhaHstambhanaM kiM na zikSitam / yatte hradapraveze'sminsAhacarya mumoca saH // 80 // uttiSThottiSTha yuddhotthai reNubhiH kIrtidarpaNam / nIrapravezavicchAyaM vIrakoTIra mArjaya // 81 // cintAmaNiH kSatriyANAM raNastadadhiko'pi vaa| kadAcijIvatAmurU dadAti divamapyasau // 82 // athodyahudbudacchadmaniryanmUrtimadAkSaram / hradavartI vaco'vocattaM prati pratibhUmipaH // 83 // yuktamuktaM tvayA vIra kiM tu pRthvyA kimadya me| arthA yadarthamarthyante te mRtA mitrabAndhavAH // 84 // svarga ripUtsavamlAnaM pramodaM dadate raNAH / tadenaM vizvavanyena prApsyAmi vratavarmanA // 85 // rAjazamarasenaiva racitAcamane mayi / madbhuktocchiSTanirmuktAmidAnIM bhuGva medinIm // 86 // athAha pArthaH kiM bhUpa khaM bhUdAnena rakSasi / bhUlavo'pi na mene prAkulamucchettumeva kim // 87 // 50 Aho! Shrutgyanam . Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 kAvyamAlA / pArthebhyaH zucivedhyApi na deyovIMti zuddhavAk / / kRtsnAM dattvAdya tAM bhagnapratijJaH kiM na lajjase // 88 // taduttiSTha mRdhenAstu tava vA mama vA mahI / mA bhUdvijayasaMdeho mayi tvayi ca jIvati // 89 // athAha kauravaH kruddhaH sarvAnapyeSa hanmi vaH / ekaikena pRthagyuddhaM vidhAya gadayA rayAt // 90 // tamathAha tapaH sUnustuSTo'haM tava zauryataH / iSTenAstreNa jitvaikamapyasmAsu bhuvaM bhaja // 99 // athAbhyadhatta gAndhArIsUnuryo'GgIkaroti mAm / gadayA sa mayA sArdhaM samare'stu samIhitaH // 92 // ityuktvA sa gadApANirnadAdusthitavAnayam / zoNAkSaH paribhuktazrIrjanArdana ivArNavAt // 93 // saubhadra iva yuSmAbhirnAsmAbhistvaM nihanyase / ityuktvAsmai zirastrANaM dadau varma ca dharmajaH // 94 // yena te rocate yuddhamAhvayasva tamityatha / satyAGgaje gadatyAha daityAhatibudhaH krudhA // 99 // punardyUtamidaM mUDha kimArabdhamiha tvayA / ayamAhUyate cettvAM tanmahAbhAga kA gatiH // 96 // trayodaza samAH puMsi gadAbhyAsamayomaye / ayaM cakre kRtI tena bhImo'pyenaM jayena vA // 97 // athotthAyAvadadbhImo maivaM vada gadAdhara / harAmyeSa dviSaH prANAnkSaNena gadayAnayA // 98 // athAhRyata taM garvI garjanduryodhano yudhi / so'pyadhAvata dhIreNa dhvaninA dArayandizaH // 99 // tadA sarasvatItIratIrthacArI halAyudhaH / tau ziSyau nAradAdbudhvA yuddhasthau draSTumAgamat // 100 // 1. 'atha SArmistamAcaSTa tu' kha-ga. 2. 'ityuktvAzu' kha-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9zalyaparva-1sargaH] bAlabhAratam / __ 395 abhyutthAnamatho tenuH kRSNakuntIsutAdayaH / cakorA iva candrasya revatIhRdayezituH // 101 // syamantapaJcake yuddhaM siddhakSetre vibhAti me / iti duryodhanenokte sarve satyasutAdayaH // 102 // dakSiNena sarasvatyAstIrthe zayananAmani / gatvA sIriNamAvRtya raNaM draSTumupAvizat // 103 // (yugmam) Apatya virathAveva bhImaduryodhanAviha / atiSThatAM gadApANI mithorjitatarjitau // 104 // surasiddharSigandharvaiH kutukAdrutamAgataiH / tau dRzyamAnau samare samAnau celatustataH // 105 // udgArairiva piitaaritejsorgdyomithH|| tau gaMdAghAtakIlAbhirmAsurAvabhijagmatuH // 106 // tarjane varjane sthAne calane valane bhramau / tau jAtau citracArIbhiH svArInayanotsavau // 107 // vAmadakSiNagomUtraprabhRtInmaNDalakramAn / tayoH kramoddhato reNurevAcakhyau divaukasAm // 108 // duryodhanena gadayA bhImaH paarthe'titaadditH| zakreNAzaninA tAya iva naiva vyakampata // 109 // bhrAmayitvA gadAM vegAdeSa darzitadigbhramAm / uccairvyamuJcatsAmIristvatsutAya drutotplutaH // 110 // tvatsUnurvaJcayitvainAM taM mUrdhni gadayArdayat / dantidantAhatazirA nAyaM giririvAcalat // 111 // gadA bhImena muktAtha kSitinAthena vaJcitA / papAta kampitakSoNimyadabdhikulAcalA // 112 // 1. 'athAbhyutthAnamAtenu: kha-ga. 2. 'mahAghAta' kha-ga. 3. 'takSNa' ka. 4. 'bhramim' kha-ga. 5. 'kSoNibhrAmyadadri' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / atha vakSasi dakSeNa bhImo bhUpeNa tADitaH / AliliGga kSaNaM kampI mUrcI mIlitalocanaH // 113 // bhImenAzvasya nRpatistADitaH prapatanbhuvi / sthito'sau jAnuhastAyai ripuM siMha ivaikSata // 114 // harSAtpAJcAlacakreSu saMkrozatsu krudhotthitaH / dikUlaM kaSanirghoSaH zaGkha bhImamatADayat // 115 // raktAruNaH kampamAnaH pavamAnasutaH kSaNam / reje'rkabimbavatkAlakrIDAsarasi saMgare // 116 // Ahatya bhuvi bhImena pAtitastava nandanaH / avilambitamutthAya so'pi bhImamatADayat // 117 // svato'pyadhika evAyaM tadA mene yudhi dhruvam / tvadbhardevairapi yataH pUjitaH puSpavRSTibhiH // 118 // bhIme pramRjya kIlAlaM punayuddhArthamutthite / adhikaH kolayoritthaM pArthapTaSTo hari gau // 119 // [mautuH puro'yaM digvAsA dharmabhUvacasA vrajan / niSiddho'tha mayA yuktyA puSpakAvaraNo gataH // 120 // mAtretyukto vilokyAGgaM netrbndhvimuktyaa| hariNA vaJcitaH kiM tvaM rakSaNIyamuruM kSatAt // 121 // ] balI bhImaH kRtI bhUpaH kRtinA jIyate balI / chalayuddhena bhaGktvoruM yadi bhImo jayatyamum // 122 // iti zrutvottarAnRtyaguruH svAmurumAhata / bhIme pazyati hastena nartayiSyanniva zriyam // 123 // AdAya bhImastAM saMjJAM pratijJAM khAmatha smaran / cacAra vividhAzcArIDheiSadUrubhidAmatiH // 124 // tenAzu muktAmullaGghaya gadAM tvatsUnunA hataH / saMmUrchitaH sthitaH pANivakSaHstabdhagadaH kSaNam // 125 // . 1. 'ripusiMha ivaizyata' kha-ga. 2. 'pAtayat' kha-ga. 3. koSTakAntargataH pAThaH kha-ga-pustakayo!palabhyate. Aho! Shrutgyanam Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9zalyaparva-1sargaH] bAlabhAratam / taM matvAprahariSyantaM nApapAta punarnRpaH / nihanyAttadavasthaM cettaM na jIvedvakodaraH // 126 // mUrchante talamAlokya tenordhva preritA gadA / muJcatastalamutpatya nRpasyoraM babhaJja sA // 127 // tadotpAtasahasreNa vizve(?)vaidhuryadhAriNi / 'papAta vicalatpAdaH zrIlatApAdapo nRpaH // 128 // nikArAnviSadAnAdI nunnAdI zrAvayaMstadA / padA bhImo spRzanmaulimekAdazacamUpateH // 129 // asmAndyUtacchalAjitvA kRSNAM gauriti ye jaguH / dharmayuddhAnnihatyAdya brUmo gauriti tAnvayam // 130 // ityuddAmavacA bhImo vAryamANo'pi dhArmiNA / puna kRtiketyuktvA bhUpaM mUrdhni padAspRzat // 131 // rudannathAha tvatputro dhArmibandho vidhirvalI / pitRvyaputrayorAsIdyadvairaM nau kulAntakRt // 132 // kiM re chalena jitvApi spRzasi kSmApamaMhiNA / ityuktvAtha balI bhImaM halI krodhAdadhAvata // 133 // kaTeradho na hantavyaM gadayeti vidannapi / asyoruM bhagnavAnbhImaH pratijJApAlane kRtI // 134 // asyorubhane maitreyamunizApastathAphalat / ityAdibhistadA vAgbhiH zauriNA bodhito balaH // 135 // pANDavAzchalayoddhAraH kauravA dharmayodhinaH / ityastu khyAtirityuktvA kruddho'tha dvArakAM yayau // 136 / / yuddhe dharme'pyadharme'pi pANDavAH kAmamApnuyuH / ityUce'tha vacaH kRcchrAddhArmiNAbhyardito hariH // 137 // diSTyA duSTasya datto'hristvayA mUrdhni riporiti / stuto'tha bhImaH pAJcAlairdhAmilAlitapauruSaH // 138 // 1. 'mustutya' ga. 2. 'kAriNi' ka. 3. 'Rju kha-ga. 4. 'bhyarthito kha-ga. Aho! Shrutgyanam. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 kAvyamAlA | tAnathAha hariH pApaiH svairevAyaM hataH purA / bhImenAdya hato'streNa vAgbhiH kiM hanyate'dhunA // 139 // phiniviSTa bhuvaM dorbhyAmavaSTabhyonnatAnanaH / bhrU saMkaTalalATostha kudhAha tvatsuto harim // 140 // re kaMsadAsadAyAda svairadharmairvayaM hatAH / tvaddiSTairdharmayoddhAro nAdharmaiH kiM tA mRdhe // 141 // bhISmo bhUrizravA droNaH karNo'hamapi kaitavAt / nipAtyemahi yuSmAbhiH pApibhiH zocyavikramaiH // 142 // dharmayuddhatanUzeSIkRtAriH sarvakRtyakRt / AjanmasukhitaH saMkhye kaH paro'hamivApatat // 143 // ityuktavati vIre'sminmuktAH puSpasrajaH suraiH / svaM zocantastataH pArthAdvinivAsAnsamAsadan // 944 // athottIrNe satUNAstrapArthe'ntarhitavAnaraH / sAzvaH sarazmiH sarvAGgaM dagdhaH kRSNojjhito rathaH // 145 // droNakarNAlIDho'gre'dhunA madavadhIritaH / dagdho ratho'yamityUce pArthapRSTo'cyutastadA // 146 // athAmRtyurjayo bhUtiH sarve nastvatprasAdataH / iti bruvanhariM tatra nivAsAnagRhInRpaH // 147 // yAma aughavatImatra zreyase'dya sarakhatIm / ityuktvA zibirAtkRSNo'kRSatsAtyakipANDavAn // 148 // atrAntare mahArtirmAmUce bhUpa bhavatsutaH / kRtaM me mAyayA pazya pANDavairmAnakhaNDanam // 149 // zaktyA saMvalitazcArvyA cArvAko yadi jIvati / sa parivrAT suhRdvairapAraM mama gamiSyati // 110 // tau mAtApitarau vRddhau svasA mugdhA ca duHzalA / dhanyo'haM divi yAsyAmi bhaviSyanti kathaMcana // 151 // 1. 'mRtA' ka. 2. 'ihA' kha-ga. Aho ! Shrutgyanam. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9zalyaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 399 ityAdivAdinA tena viSamasthena bhUbhujA / rAjanvacmi kimAtmAnaM bhUruho'pi praroditAH // 152 // athAkarNya vyathAkIrNa kathakebhyaH kurUdvaham / tIrtha te drauNihArdikyakRpAH zayanamAyayuH // 153 // tatra ni ThitAGgastairilApatiralokyata / svarga gantumiva kSoNiM pracchannAliGganairdhanaiH // 154 // athAvadatkRpIsUnurazrudhArAktalocanaH / pRthvIpateniyamayanvikIrNAnmUrdhanAnmuhuH // 155 // vizvaM vizvaMbharAgolaM tolayitvA camUbharaiH / dhigdhigadyAgato rAjannavasthAM kathamIdRzIm // 156 // saMvyajyathA yathAkAmaM cAmarairyaH purAdha saH / tvaM marudbhiH sphuratkezaH sthalAnAM cAmarIkRtaH // 157 // spRSTAM hiNApi yA na prAgdurbhageva mahIpate / subhagAmiva sarvAGgamAliGgasyadya tAM mahIm // 158 // tavArkasya ca tejobhiH spardhayA tapaso mithaH / yatpurA prAvizanmadhyaM chatraM kutra tadadya te // 159 // alaGghata bhavAnvAhaiyA~ maruttaralaiH purA / sAdya tvAM laGghate bhUmibhUminAtha rajaHkaNaiH // 160 // kumbhikumbhau spRzankumbhastanIbhirvIkSito russaa| yaH purA sa zivAbhistvaM kSmAM gato vIkSyase mudA // 161 // kSaNaM gItiviraktena cakracItkRtikautukAt / purAvAhi ratho yena saM zRNoSi zivArutam // 162 // itastataH sphuranvIrairukto jIveti yaH purA / ucyase sa mriyasveti palAdaiH svasvabhASayA // 163 // dine dAnabharazrAnto vizrAntaH strIkuceSu yaH / sa te hastaH kSitau vellanna vizrAmyati saMprati // 164 // 1. 'avIjyata' ka. 2. 'rAtrau ca' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| kSitau patanmuhurbAhumUrdhAnaM vidhuvanmuhuH / mRgansAraM muhuzcakSurjagAdAtha kurUdvahaH // 165 // diSTyA sAmrAjyamAsAdya svavinAzabhiyA bhuvam / kvApi pratyarthinAM nAhamarthinAM ca parAGmukhaH // 166 // dilyA kalAvasusthAnadAnena satataM mayA / cakrire paramaprItAH sajjanA durjanAzca te // 167 // paraM prati bhayollAsaM bibhradbhiranizaM mayA / diSTyA dhIraizca vIraizca saha . goSTIrasaH kRtaH // 168 // zubhavatsakalotsAhA dilyAnusamayaM myaa| bhavArNavamahAnAvo gAvo viprAzca pUjitAH // 169 // labdhaM bhImasya sAMmukhyAtkurudezavyavasthitam / diyAbhUdujjvalaM rAjyakaraNaM maraNaM ca me // 170 // dizyA puNyapradA brahmakezavezA iva trayaH / mahAkSaye'pi jIvanto bhavanto vIkSitA mayA // 171 // tanmAssa kuruta kSatrotsAhanirvAhazAlinaH / zokaM lokaMpRNAzeSacaritasya mRtasya me // 172 // ityuktvA maunini kSoNIpatau roSAruNekSaNaH / piMSankaraM kareNAha raudriH sAhasikAgraNIH // 173 // duHkhAya mApa na tathA vadho'pyanucitaH pituH / yathAdya tvadavastheyaM mama marmANi kRntati // 174 / / tadadya paJca pAJcAlAnpaJca yajJasutAsutAn / pANDavAnpaJca paJcatvaM nayAmyAyAnti cetpuraH // 175 // tadA daza dizaH sarvA nAdayanharSanisvanaiH / yathA yAmi pRthAsUnupRtanAnAzamAnasaH // 176 // ityAkarNya nRpaH prItaH kRpamAdizya tatkSaNam / sarasvatIjalenAmuM sainApatye'myaSecayat // 177 // 1. 'diSTayAstadu' kha. Aho! Shrutgyanam Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9zalyaparva-1sargaH) bAlabhAratam / 401 kSmApasiMhamathAliGgaya siMhanAdanadannabhAH / dakSiNAbhimukhaM drauNiH sahArdikyakRpo'calat // 178 // taraNau varuNAvAsaM yAte tadudayeSiNaH / zibirasya samIpe'mI gaitvA tasthurvane dhane // 179 // zrutveti saMjayAdbhUpaM gAndhArI ca zucAturau / pratibodhayituM vyAse samAseduSi tatkSaNam // 180 // (yugmam) tayoH zApabhayAdetya pArthezaprerito hariH / gRhItvA nRpateH pAdAvarudadrodayansabhAm // 181 // athotthAya kRtI kRtvA zaucamUce janArdanaH / gAndhArI dhRtarASTraM ca vacobhirduHkhagadgadaiH // 182 // prakRSTe daivadRSTe'sminhanta jAte'nvayakSaye / atyaktadharmA yuvayoH krodhapAtraM na pANDavAH // 183 // yuddhodyate sute tasminyAcamAne jayAziSam / yuvAbhyAmeva gaditaM yato dharmastato jayaH // 184 // yuSmadAjJA kRtaH pArtho draSTavyAH putrvtttH| muhurbuvANa evedamudasthAtsahasA hriH|| 185 // nizAyuddhe'sti dhIdroNestatrAtuM yAmi pANDavAn / evaM bruvansutAnpAhItyukto rAjJA hariyayau // 186 // vyAse'pyAzvAsanAvAcazvaJcayitvA tirohite / / jJAtuM rajanivRttAntaM saMjayaM prAhiNonnRpaH // 187 // tAni smarankRpakapIzvarasiddhasindhusUnuprabodhavacanAnyavadhIritAni / duryodhanapradhanapAtavimuhyamAnabuddhikRti na dhRtarASTranRpaH prapede // 18 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthiteH ___ pAdAjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / zobhAzAlini bAlabhAratamahAkAvye tadekAkSaradhyAnAdhAnamahAphale ca navamaM zalyasya parvAgamat // 189 // iti navamaM zalyaparva (sagadAyuddham / ) 1. 'tadubhaye' kha. 2. 'tasthurgatvA vinadya te' kha-ga. 3. 'iti saMjayavAcAtauM' kha-ga. 4. 'nRpaM ca tau' kha-ga. Aho! Shrutgyanam . Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA | sautikaparva | prathamaH sargaH / itazca vyomamAnena vardhamAne vaTe sthitAH / nizi drauNyAdayo nidrAmadrauNI punarApatuH // 1 // anidrANaH svayaM drauNirdrAgiridrohacintayA / ciraM babhrAma kAntAracakre kaumbhikacakravat // 2 // eSa vRkSazikhA suptaM ghUkenaikena kenacit / nigRhyamANaM sAkrandaM kAkalokamalokata // 3 // samiti dviSato jAnandurjayAnekako bahUn / athAyaM tadvadhopAyaM tadvadeva vyacintayat // 4 // rayAJjAgarayitvA tu so'yaM hArdikyamAtulau / sauptikena dviSaH suptAnhanmItyavadadunmadaH // 1 // kRpo'pyUce dviSaH suptAnguptAnna kavacAyudhaiH / nighnannirvighna eva syAnnarakasyAtithirnaraH // 6 // tatkSatradharmamAzritya karmasAkSiNi sAkSiNi / arAtInpAtayiSyAmo yAsyAmo vairapAratAm // 7 // zramavidrAvaNIM nidrAmeva sevAmahe'dhunA / ApRcchaya dhRtarASTrAdInyAmaH prAtararAtipAn // 8 // kRtyeSu hi sphuradvRddhAGkuzaH kuzalavAnpumAn / iha vaidharmyadRSTAntaH kSitikAntaH suyodhanaH // 9 // atha krodhaprabodhAtivyaktaraktavilocanaH / nizvasanvizvaraudroktirUce zAradvatIsutaH // 10 // bhISma bhUrizravastAta karNabhUpAnadharmataH / teSAM hatavatAM hanta hatau ko dharmamIkSate // 11 // smarataH samarotsaGge tAlaghAtamadharmataH / mama zramazca nidrA ca kuto'stu bhavatoriva // 12 // 1. 'tha' kha-ga. 2. 'tiSu' kha ga 3. 'tathA tAta' kha-ga. 402 Aho ! Shrutgyanam Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10sauptikaparva-1sargaH] bAlabhAratam / bhujAbhAjAM pratijaikapAlanaM dharmapAlanam / nastadvadhe pratijJAte kiM praSTavyA jarannarAH // 13 // adhunApi tato hanmi nizi taanishitaayudhH| kiM me dharmairiti procya pracacAla rathena saH // 14 // iti pratijJayA yAntaM tantAvapyanujagmatuH / jantoH karmaparIpAkamiva buddhikriyAnvayau // 15 // athaitya zibiradvAri mahAbhUtaM prabhUtadRk / asRmizraM mahAkAyaM donikAyasthirAyudham // 16 // dRDiyadbharibhImAstraM hari(1)vakrotthitAnalam / ruNDopavItaM te'pazyaMzcakitAH kRtticIvaram / / 17 // (yugmam) ratnadIptAhikeyUre sUryendusamatejasi / drauNistatrAphalIbhUtazastrapAto vyacintayat // 18 // ullaGghaya kRpahArdikyau vRddhau svazraddhayA sphuran / etAmApadamApto'haM mahezAnaM zraye'dhunA // 19 // iti dhyAtvA hutAze khaM juhomIti stuto haraH / tenAgre vIkSitaM cAgnikuNDaM kalyANavedikam // 20 // niHzaGkazaMkaradhyAno niryadbhUtatatau ttH| kAryasiddhipuradvArIvAgnikuNDe'tra so'vizat // 21 // sa purAri puro'pazyattataH kimapi nAparam / atha prItibharasmeramukho'bhASi smaradviSA // 22 // dharmasUnudharitrIzacamU rakSitumakSatAm / vatsa mAyA mayaiveyaM cakre cakryuparodhataH // 23 // sattvenAnena te prItaH saMpratyeva ripUJjaya / ityuktvAsmai haro jaitraM dattvA khaGgaM tirodadhe // 24 // 1. 'tattadvadhe' kha-ga, 2. 'cakro' ka. 3. 'Dramatatau ka. 4. 'tazcamU saMpratyama jaya kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 kaavymaalaa| jano niryannidhAtyo vAmityuktvA bhojamAtulau / sainyasya dvAri muktvAntaradvArA drauNirAvizat // 25 // utthApyAGgiprahAreNa sukhaM suptaM makhAtmajam / uttiSThantaM kacAgreSu krodhograH so'grahIdamum // 26 // zastrairnahIti jalpantaM madastrANi gurudruham / na spRzantItyudIrNoktiH pazuvattaM jaghAna saH // 27 // hatvottamaujasaM tadvadeva drauNirgato ratham / tadhyAnairdhAvato vIrAnrudrAstreNa nyapAtayat // 28 // yudhA manyu yudhAmanyuM dhRtvA dhAvantamuddhatam / gadonmucamaMzastreNa rathottIrNaH krudhAvadhIt // 29 // bahUnapi muhUrtena suptAnevAvadhIdbhaTAn / gandhasindhuragandharvavRndAniva sa khaDgabhRt // 30 // paJcApi draupadIputrAndhAvato durdharAyudhAn / sa jaghAnAsinA tau ca zikhaNDijanamejayau // 31 // drupadasyAtha putrANAM pautrANAM suhRdAmasau / prabhadrakANAM matsyAnAmapi cakre mahAkSayam // 32 // digjaye jvAlayitvAgniM tau tu dvAri svayaM sthitau / jannatuH kRpahArdikyau bhayato niryato bhaTAn // 33 // vahinA tena tAbhyAM ca dahyamAnAzcamUcarAH / ko hanti kimidaM hantetyAkrandaM cakruruccakaiH // 34 // raktasraglepanA raktavAsasaM raktadRGmukhIm / kAlI pAtrakarAM nAzakarI pAzena dehinAm // 35 // kAlarAtrimalokanta hanyamAnAstadA bhaTAH / drauNAGgajasya kalpAntarudrasyeva purazvarIm // 36 // (yugmam ) AyudhAdi vinAkRtyAyuktaM ghnantaM kRpIsutam / vIrAH vaneSu te'pazyanvapnastu phalitaM mu~dA // 37 // 1. 'mathAstreNa rathottIrNe kha. 2. 'pAzakarAM' kha-ga. 3. 'tadA' kha. Aho! Shrutgyanam Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sauptikaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / prAgbhiyA haripArthAnAM svapne svapne nvahaM hatAH / te vIrA drauNikRtyAbhyAM pratyakSaM tu tadujjhitAH // 38 // kAlarAtriparIvArapizAcapalabhukcamUH / dehabhAjastadAkhAdajjIvato'pi mRtAnapi // 39 // iti niHzeSya tAM senAM zeSe yAmadvaye nizaH / te trayo'pyamilanprAtaH prItAH proktamithaH kathAH // 40 // gatvAtha kauravAdhIzaM niHsaMjJaM raktabhuGmukham / ruruduH paritaH sthitvA zuzucuzcAsya tAM dazAm // 41 // Ucuzca nRpa yadyasti saMjJA zRNu tataH priyam / pANDavAcyutasaineyazeSAH sarve hatA dviSaH // 42 // tAnpriyoktyA nRpo'pyAttasaMjJaH prAha vahanmudam / na bhISmadrauNakarNaizca yadbhavadbhiH kRtaM mama // 43 // prANAnprIto'dhunA muJce svarge saGgo'stu naH punaH / ityuktvAbhUdvyasurbhUSastamathAliGgaya te yayuH // 44 // atha pArthamiyA bhojaH khadezaM hAstinaM kRpaH / vyAsAzramaM kRpIsUnurgantumaicchaddinodaye // 49 // sauptikasya kathAyukti prANamuktiM ca bhUpateH / AkhyAtuM dhRtarASTrAya saMjayo'pyacaladdUtam // 46 // athedaM kRtavarmAstrAnniHsRto nizi daivataH / AkhyanmakhabhavakSattA sauptikaM karma dhArmaye // 47 // tacchrutvA mUrchitaH kRSNAnujabhojairdhRtaH patan / saMjJAM prApyAvadadbhUpo niHzvasannazrumizradRk // 48 // asmAkaM dhigjayo'pyeSa jajJe svakSayahetukaH / zocyo lokeSu vesaryA iva putrodbhavotsavaH // 49 // adhAridalanAnandadugdhAbdhau sthAsyati dhruvam / dhigbhrAtRputrazokAtipaGkile drupadAGganA || 10 || Aho! Shrutgyanam 405 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / ityuktvA nakulaM kRSNAnayanAya nidizya saH / rAjA svayaM mRtAzeSayodhamAyodhanaM yayau // 51 // vIkSya vIrAnhatAnrAjA mUrchannAzvAsito'nujaiH / kRSNAM prAptAmupaplavyAdvIkSya bheje'dhikAM zucam // 12 // taM kSayaM vIkSya mUrchantI bhImenAzvAsitA tadA / kRSNA sAha nRpaM kSuNNasuto bhuva bhuvaM mudA // 13 // darzayiSyasi cedrauNiM hatvA me tacchiromaNim / tato bhuJje'hamityuktvA seyaM prAya upAvizat // 14 // bodhyamAnAtha bhUpena sA krudhA mAha mArutim / mAninkSatriya koTIra duHkhAtrAyasva mAmiti // 55 // ityuktaH kAntayA bhImastUrNaM nakulasArathiH / hantumuddAmadhImAnamazvatthAmAnamanvagAt // 56 // athoce pArthivaM viSNuH phAlgunAya guruH purA / dadau brahmazirotraM tu krUrAya drauNaye na tu // 17 // bhavatsu vanayAteSu drauNinA krUracetasA / / purI dvArAvatImetya tato'haM cakramarthitaH // 58 // gRhANeti mayokto'tha nAyaM vAmena pANinA / na dakSiNena na dvAbhyAM cakrotkSepe kSamo'bhavat // 19 // athoce mAmayaM cakra grahItuM syAM yadi kSamaH / tatastvAmeva yudhyeya buddhirIhaGmamAbhavat // 60 // yaccha brahmazirotraM taccakrotkSepAkSamAya me / idamuktavate tasmai tadastraM pradade mayA // 61 // svabhAvabhIruH saMrambhI krUrAtmAstreNa tena saH / ayojyenApi mAnavye drauNirbhImaM haniSyati // 62 // tadito rakSaNIyo'dya bhIma ityuktimAnhariH / bhUpArjunau samAropya rathe sAmIrimanvagAt // 13 // Aho! Shrutgyanam Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sauptikaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / vyAsAzramaM gatAH sarve tato drauNimalokayat / dhRtAktavAsasaM nIrAbhyAsasthaM vyAsasaMnidhau // 64 // taM nirIkSya kirITyagrajanmAdhAvatkudhAndhitaH / re krUra re brahmabandho tiSTha tiSTheti ca bruvan // 65 // drauNirbhayamadrauNirvIkSya taM yuddhadIkSitam / nirastro nIratho'gRhNAdiSIkAM vAmapANinA // 66 // tatra brahmazirotrasya mantranyAsaM vidhAya saH / enAmapANDavAdamuktavAnAzu muktavAn // 67 // athAbhyadhAnmadhudhvaMsI bibhyadvIbhatsumutsukaH / pArtha pArtha yatasvAzu mA syAdvizvamapANDavam // 68 // rathAdathAvatIryaindriH kRtadevagurusmRtiH / 407 svastyastu guruputrAya sahaibhiH pANDusUnubhiH // 69 // udagramidamevAstramastreNAnena zAmyatAm / ityuktvAtizucirbhUtvA paramAstramayojayat // 70 // ( yugmam ) jvAlAlIjaTile tatra jvalite'dvaye divi / taduttuGgasphuliGgAntaH pataGgo'pi na lakSitaH // 71 // kSaye'pi dvAdazaiva syurarkAH kiM te'dya koTizaH / tayoH sphuliGgAnAlokya rudrAdyairityacintyatA // 72 // raudraurvAnnisame zastre te vilokya trilokyapi / kalpAntazaGkayevApa kampasaMpAtamadbhutam // 73 // vIkSyAtma mitramatrAgniM dUrataH krUratAM gatam / krUratAM vAyavo'pyAzu karkarIkRtaparvatAH // 74 // aurvAgnimiva khe vIkSya tadastradvayajaM mahaH / uccakairuccacAlAbdhiH kroDIkartumivAzu tat // 79 // kSumyadabdhitruTacchailasphuTadbrahmANDakhaNDabhUH / ihAprasare krUraH ko'pi kolAhalo'bhavat // 76 // 1. 'bhayabhramadrauNi' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 kAvyamAlA | tadocurmunayo dharmajJau yuvAM drauNipANDavau / svaM svamastramamAnuSyakSepyaM saMharataM drutam // 77 // kalipriyo'pi kalpAntazaGkI vyAsAnugo muniH / tadA tayoH papAtAntarniSeddhuM yuddhamastrayoH // 78 // tAvantarvIkSya pArtho'straM saMjahAra mahArathAt / maitayorbhUttapolezaklezo'sya stambhanAditi // 79 // vijityaiva tapastejastIvratAbhirmahAvratau / tadastraM tu kRpIsUnoH stambhayAmAsaturdrutam // 80 // prati pratipatI smAha sAhasAbdhistato'rjunaH / sRSTaM mayAstramastrasya dhvaMsAya na kRpIbhuvaH // 81 // mayAstre'sminhate'streNa saiSa naH saMhariSyati / tadasmAsu ca lokeSu yuddhataM tadvidhIyatAm // 82 // athacatuH sutaM kRpyAstau munI zastayA girA / dvijottama kimArabdhaM tvayA lokadvayAhitam // 83 // pArthe'pyamAnuSakSepyaM kSiptaM brahmazirastvayA / tasyaiva pratighAtAya paramAstraM naro'sRjat // 84 // syAccedbrahmazirostrasya paramAstreNa ca kSayaH / kathaM chuTiyati krUrakarmA kruddhAdRkodarAt // 81 // astraM saMhara saMharSasaMrambhAbhyAM samantataH / pazyAsmaddarzanAdetaddhRtamastraM kirITinA || 86 // pArthebhyazca ziroratnaM svajIvitamivArpaya / tatkrUra kAryakartApi jIvannebhirvimucyase // 87 // droNAGgabhUrjagAdAtha tau munI vinayAnataH / ayuktyAghAti bhImena bhUya ityastramIritam // 88 // nAdhunA sAdhu nAthau me virodhavidhuraM manaH / nityAnAmapi vairANAM yuSmadIkSaNamauSadham // 89 // Aho ! Shrutgyanam Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sauptikaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / kiMtu zUro gurau bhaktaH satyabrahmatrato'rjunaH / nAhaM tadvadato nedamastraM saMhartumIzvaraH // 90 // yosametadasahmacarya sRTraiva saMharet / etena sAnubandhasya mUrdhA tasyAzu lUyate // 91 // amoghamastramIdRkSamIdRkSakSayazAntaye / abhimanyupriyAyAstadgarbhe bhrUNe patatvadaH // 92 // rakSodAnavadivyAstravyAdhivighnAdijaM bhayam / dalayatyAzu tenAyaM na deyaH syAcchiromaNiH // 93 // yacchAmi pitRziSyebhyastathApyenaM bhavadgirA / ayaM pralayasaMrambhaH samantAcchAmyatAmiti // 94 // ( yugmam ) evameva vidhehIti munibhyAM gaditastataH / tadastramuttarAgarbhe pratyamuJcatkRpIsutaH // 99 // athAvadagadApANirdrauNi bhrUNo na dahyatAm / kSINasya kuruvaMzasya kulatanturbhavatvayam // 96 // vratI vipraH purA proce vairATIM prati yattava / parikSINeSu kuruSu parIkSidbhavitA sutaH // 97 // tadvijeza dvijasyAsya tadvaco nAnyathA tathA / tvatpitRpriyaziSyasya kulametacca vardhatAm // 98 // drauNirUce'tha mA pakSapAtAdvada gadAgraja / amogheNa madastreNa saiSa bhrUNo'stu bhasmasAt // 99 // kRSNo'pyUce vimuJcAstramamoghaM bhrUNabhittaye / ahaM tu tapasA svena jIvayiSyAmi taM sutam // 100 // bhavAnpunarapi krUrakarmanirmitipAtakI / trINi varSasahasrANi cariSyatyajane vane // 101 // asahAyo malakkinnaH pUtizoNitagandhabhRt / na prApsyasi kvacitkAMcitkasyacitsaMvidaM punaH // 102 // 52 49 Aho ! Shrutgyanam Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 kaavymaalaa| Uce satyavatIsUnuH satyamastu harervacaH / drauNe yatastvayA krUraM karmAzUrocitaM kRtam // 103 // iti zapto maNi drauNirdattvA tebhyo vanaM yyau| te'pyagudraupadI vyAsanAradAbhyAM yutA drutam // 104 // atha ratnaM nabhoratnasaMpannaM dyotayanpuraH / sAmIrirAjJayA rAjJaH kRSNAmabhyadhita smitaH // 105 // kSatragatyA jito'strajJastyAjito'straziromaNiH / guroraGgaja ityaGga na vagai gamito'dya sH|| 106 // atha mudamudayantI draupadI mAha mAnyo gururiva gurusUnuryuktamatyAji jIvan / maNimamumamarANAM lobhakaM zobhitAzaM nijazirasi rasAyAzcittanAtho nidhattAm // 107 // kunayakurukuTumbacchedanAtkhedanAzaH samajani mama jajJe drauNimarSAcca harSaH / / ahamiti harimaivyAttvatriyatvAtkRtArtho jagati sugatibhAjo naiva zocAmi bandhUn // 108 // te putrAstava bandhavastava ca te na droNinA jannire tattuSTena hatA hareNa mahatAmeSAM na zocyaM mahaH / ityukte muravairiNA sukRtabhUpRSTena hRSTiM parAM bheje'sau nijavargavIravaralAjJAnena yajJAGgajA // 109 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatAhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / vANIvezmani bAlabhAratamahAkAvye tadantagu nmeSapreSaNabhAsi parva dazamaM zAnti yayau sauptikam // 11 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAmni mahAkAvye vIrAGke navamasagadAyuddhazalyaparvadazamasauptikaparvakIrtano nAmASTatriMzaH sargaH / anayorekasargeNa zalyasauptikaparvaNoH / ekena kalpitAnyAsaJzatAni trINyanuSTubhAm // Aho! Shrutgyanam Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 strI parva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / strIparva | prathamaH sargaH / chalayuddhahRtAhito haristapase mukta kalatraputrakaH / avizacchuci yanmanastapovanamRddhyai sa parAzarAtmajaH // 1 // sa itazca jagAma saMjayaH kRtaphUtkAramahAravaH suram / hahahA prahatAH sma ityapi pralapanbhUpativezmamAvizat // 2 // atha bhAnumatImukhasnuSAvidurAdikhajanajAnvitam / dayitAyutametya saMjayo nRpatiM gadgadayA girA jagau // 3 // ahamanvahametya vipriyaM priyavargavyayamabhyadhAM tava / 411 adhunApyahitaM vadAmyataH zRNu vatrIkRtahRnmahIpate // 4 // drupadAtmajapANDavAtmajavrajayuktaM gurujAdibhirbalam | harisAtyaki pANDavojjhitaM nizi hatvAbhigatairniveditam // 9 // apamohavazaH sa sauptikaM priyamAkarNya lasanmanAH prage / tanayastava harSito yayau divamekAdazavAhinIvibhuH // 6 // ( yugmam ) iti kopanapadmapannagIgaralobhiplavakalpayA girA / 3 paripeturupetamUrchanAH kSitipIThe kSitivallabhAdayaH // 7 // mumuhurmuhurutthitA muhurmuhurAlapya mitho'tidainyataH / kva nu yAmi kathaM bhavAmi kiM karavANItyarudaMstamAmamI // 8 // pravikIrNaziroruhAM sphuratparikampAM karuNapralApinIm / sravadakhudRzaM sabhAmimAmatha zoko rasavattayAspRzat // 9 // dhRtarASTrasabheyamAvilA gharaNisphAlitamaulijA sRjAH / karuNasya vilAsakAraNaM zuzubhe pallavinI vanIva sA // 10 // vidhiparyanuyogahoktihRttaTaghAtAdikavikriyojjhitA / ayi vismRtarodakAraNA prarurodeva sabhAsu nirbharam // 11 // 1. 'vRddhyai' ka. 2. janmazabdavadasya vezmazabdasyApi bhavedakArAntatvam. 3. 'sahasA te kSitivallabhAdayaH' kha. 4. 'vismita' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 kaavymaalaa| vinimIlitacakSuSo namacchirasaH svAsanato ntaanggkaaH| prasRtAMhriyugA luThadbhunA rurudurmandamacetanA janAH // 12 // atha vistRtavaktrakandarapravizahAjalasecanAdiva / atizokavimUrchitaM manaH kathamapyApa nRpasya cetanam // 13 // vidura ghugatAtmajanmanastvamanAthasya mamaikako gtiH|| paripAlaya mAmiti bruvansa dharApatirApa kazmalam // 14 // punarAtamanA janAdhipaH prahitastraiNasuhRjjano lapan / vidureNa ca saMjayena ca priyayA ca pratibhAjayaJzucam // 15 // api bhUricamUbhairocitAH kimapi svalpakasainyazAliSu / hahahA prahatA maiMdaGgajA vraNalezo'pi na pANDaveSvabhUt // 16 // ka sa sainyabharaH kva tahalaM suhRdaH sUtasutAdayaH ka te / ka bhavA~zca suyodhanaH kSitau kSamamanyatkimu bhAgadheyataH // 17 // kaThinaM vidhinA vinirmitaM hRdayaM vajramayaM mama dhruvam / tanayavyayaduHkhaparvatavrajapAte'pi na yayadIryata // 18 // atha bhUpamiti pralApinaM prasabhollAsitagadgadasvaraH / paridhautamukho gambubhiH pratibodhAya jagAda saMjayaH // 19 // kimu zocasi buddhilocana sphuTavedAgamazAstratattvavit / tanayAstava vIra varmanA yadavApuH padamaizamadbhutam // 20 // viduro'pi jagAda sAdaraM nRpa zokaM pratilokavatkRthAH / samupetya kuto'pi kutracitpathikAbheSu gateSu sUnuSu // 21 // nigadanti ca rUpamAtmanastanayAnityapi mA zucaM kRthAH / kka hatetarapaddhatirbahUkRtarUpaH zucameti mantravAn // 22 // adhikAdhikavaibhavodbhave nRpa teSAM mudito'si sarvadA / divameSu gateSu bhUtalAdadhunA kiM kuruSe zucaM kRtin // 23 // tanayA mama pANDavaiH kSatA matireSApi tavAstu mA zuce / nihatA nijakarmaNaiva te bhavavartI svakRtaikabhugyataH // 24 // 1. 'mandra' kha. 2. api vismRta' ka. 3. 'prarocitAH' kha. 4. 'mataGgajA' kha. Aho! Shrutgyanam Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11strIpave-1sage: bAlabhAratam / tamathaitya parAzarAtmabhUH pratibodhAbdhisudhAkaro'bhyadhAt / kimu muhyasi te divaM gatAH sukhinastvAM nRpa na sarantyapi // 25 // mRtayo hi bhavAnucArikA bata jantuM bhavanityabAlakam / gamayantyamumaGkamaGkataH kurute tanmamatAM mudhA janaH // 26 // ajani svajano na kasya ko na bhaviSyatyathavA bhavabhrame / jagadekakuTumbino janAH kva vipanne janayantu tacchucam // 27 // iti mA kuru zokamurvarAvara kiMcAdhamadhIstavAtmajaH / avanAvavatIrNavAnkalerayamaMzaH kamalAsanAjJayA // 28 // ahamindrasadasyagAM purA jagatI tatra gatA jagau surAn / vidhisaMsadi kAryamasti yatpratipannaM tadupAsyatAmiti // 29 // atha tAM jagatIM vidhi gau vana lokaM laghudhAtri dhAraya / dhRtarASTrasutaH suyodhanastava kAryANi kariSyati drutam // 30 // danujAvatarainaraiH kaleravatAro bahubhiH sahAyavAn / bhavitaiSa samantapaJcake nikhilakSatriyamRtyukAraNam // 31 // iti vedmi tavAtmanaH kaliH kalinirmANanijAparAdhataH / sahitaH svasahAyamaNDalaiH pralayaM prApa dharApa mA muhaH // 32 // iti guhyamavetya muhya mA bhana dhairya nRpa dharmavittama / tvayi bhaktiparo vimohatastava jIviSyati nApi dharmasUH // 33 // sukRtajJa vidhervivartato mama vAcApi nijAnasUndhara / pitRdhIH karuNAM kariSyati tvayi dhArmirnRpa pAlayAdya tam // 34 // iti vAGmatabhAGmahIpatirgatavatyAzu parAzarAtmaje / pracacAla samantapaJcakaM prati bandhUnabhizocituM vyasUn // 35 // sa itazca kRtI yudhiSThiraH paridadhyau gurunandanAdikAH / puraniHsRtametya dhIdRzaM pRthagAsanniti mAM carA jaguH // 36 // iyatA samayena tadgataH kuruvarSAntikameva naH pitA / anuyAmi tatastamaGgajavyayakopI laghu mAM zapatyasau // 37 // 1. 'agAm' ityetatkartRbhUtam. Aho! Shrutgyanam Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 kaavymaalaa| nRpatinAkAminIruditA tAtyupAnamata / iti maGkSa vicintya dharmabhUrharisaineyanijAnujAnvitaH / dhRtarASTramupetya tAta te sutavairI namatItyupAnamat // 38 // atha kauravavIrakAminIruditAkarNanagadgadasvaraH / nRpatirnataviSNusAtyakAnujanAmAni pituryavedayat // 39 // tamathAparirabhya buddhidRkparirabdhaM bakazatrumAhvayat / balavAMstanayAntakAriNaM prahariSyanbhujalIlayaiva tam // 40 // hariNAdita eva kAritastadabhiprAyavidAyasorpitaH / paripIDya ce vakSasA pumAnrabhasAgImadhiyA vikhaNDitaH // 41 // viniyuktasamagrazaktinA vidhuro'sau rudhiraM vamanmukhAt / nipatanbhuvi mUrchayA rayAdatha sUtena dhRtozvasatkramAt // 42 // atha taddalanAstamatsaraH prakaTIbhUtavivekasaMbhramaH / hahahA kimaghAti pANDavaH sa mayaivamityalocano'rudat // 43 // praNato'tha haristamabhyadhAnna sa bhImaH sa mahAri mA muhaH / chalitastvamayaHpumarpaNAdiha nAgAyutazaktimAnmayA // 44 // iti vAkzrutiharSitaM hariH kRtazaucaM punarAha dhIdRzam / akRteSTavacAH svayaM sutAnaviSaH kupyasi kiM vRkodare // 45 // avadhArya nijAparAdhataH sutavRndaM hatamurvarAvara / sukRtajJa kRtaM suduSkaraM tadidaM no'numanuSya sarvathA // 46 // iti vAci janArdane jagau dhRtarASTraH smayamAnamAnasaH / sutazokabhareNa dharmataH pratapansAdhvahamuddhRtastvayA // 47 // itigIrativatsalo'khilAnayamAliGgaya vimatsarastataH / vijayadhvamakhaNDitAH parairiti kalyANamayImuvAca gAm // 18 // dhRtarASTramatAstato gatA laghu nantuM subalAtmajAmamI / tapasastanayaM tu sA zucA paritaptA parizaptumaihata // 49 / / tadavetya parAzarAtmabhUSudhunIsparzazuciTuMtAgataH / subalasya sutAM jagau na gauH sati zApAya nRpasya tanyatAm // 10 // 1. 'tamatho' kha. 2. 'vicakSuSA' kha. Aho! Shrutgyanam Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 strIparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / tanayena jayAziSe'rthitA bhavatI yA sukRte jayaM jagau / kuTile'dya sute hate nRpaM kimu zaptuM sati dhArmimIhase // 11 // subalasya sutA tato'vadanmama te durnayino hatAH sutAH / vidadhe punarAnaliH suyodhanaduHzAsanayorasadvayam // 12 // atha pAvanirAha nirmitaM yadakRtyaM janani kSamasva tat / aparAdhaparAnaki kvacitkimu mAtA tanujAJjighAMsati // 13 // kRtayA sadasi pratijJayA kurubhUpasya mayorurAhataH / adharastu na me vilaGghito yudhi duHzAsanaraktadhArayA // 14 // atha sakrudhamAha saubalI kva tapaH sUnuranantamatsaraH / samare mama yena nandano'gami naiko'pi kulasya tantutAm // 55 // atha dharmasutaH kRtAJjaliH parikampI purataH sthito jagau / ayamasmi sutAntakAriNaM zapa mAM mAtarudAttapAtakam // 16 // mama saMhRtabandhupaddhaterasubhiH pApakalaGkapaGkilaiH / sukRtAvatareNa sevyatAM tava zApatridazApagopamaH // 17 // iti vAci nRpe na saubalI kimapi smAha vinizvasanmukhI / sa namankunakhaH punastayAjani paTTAntaradRSTivIkSitaH // 58 // tadavekSya bhiyA jayI yayau heripRSTAvapare'pi ( ? ) tatrasuH / udayaddayayA tatastayA dadhato bhItimatIva sAntvitAH // 19 // tadanu praNipatya tAM tayAnumatA nemurupetya te pRthAm / kulanAzabhuvAM zorapAM vitarantIM pramadAzraNe padam // 60 // makhajAmatha sUnuzokinImadhiropyAGkataTe prabodhya ca / tanayaizva tayA ca saMyutA subalakSmApasutAM pRthAnamat // 61 // RtujAmatha saubalI jagau kimu vatse zucameSi pazya mAm / vidhidRSTamidaM samAgataM gatabandhvAtmajayorihAvayoH // 62 // niyatAniyaterniyo gatastanubhAjAM mRtireti kiM tu te / dhunItaraNe tathA raNe maraNenApi na yAnti zocyatAm // 63 // 1. ' ranUna' ka. 2. 'hariSaSThApyapare' kha; 'haripraSTho'pyapare' iti bhavet. Aho ! Shrutgyanam 415 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| iti bodhamayImiyaM dhiyaM dadhatI vyAsavitIrNadivyahak / samalokata saMgarAGgaNaM patitakSatragaNaM yathA sthitam / / 64 // dhRtarASTrayudhiSThirAdayastadanu vyAsagirA raNAGgaNam / caladAkulavIrakAminIkulakallolitazokamAsadan // 15 // atha vIkSya palAdasaMkulaM sphuTacidairvRtamaGgibhirmataiH / rudadaGganamaGganaM yudhaH subalakSmApasutA hariM jagau // 66 // mRgayasva mukunda kuJjarairdhananIlaiH kanakojvalaibheTaiH / / vyasubhirvasudhA vibhAtyasau timirAkauzusamIkabhUriva // 67 // taradAsyakarAMhUyo rucanniha nimnAH kSitayo'srapUritAH / yamapAnakRte'javAsitAruNamaireyanikhAtabhANDavat // 68 // vimalAtapavAraNacchalAdiha rAkAcayacandramaNDalaiH / patiteSu mukheSu bhUbhujAM nijamitreSviva mUrchitaM zucA // 69 // galitaiH zuzubhe'tra kumbhinAM radamuktAphalaketanAJcalaiH / bhaTanirdalitA suhRyazastaruzAkhAkusumacchadairiva // 70 // iha raktamaye payonidhau zikhipatrAtapavAraNairbabhe / jaladairiva pAtumAgataiH kvacidutpAtaniyogavRSTaye // 71 // hatabhUpativRndakhaNDitAzyutakartaryasicakrakaitavAt / kSatakaGkaNaveNikuNDalAvalimaujjhanniha digjayazriyaH // 72 // truTitAkhilasaMdhini sthitA kavace lUnavapuSTayA bbhuH| kramukadrumavalkaropitA iva bhojyAya yamena dorbhUtaH // 73 // patitaiH kalitAsibhibhRzaM kanakAbhairbhujazAlinAM bhujaiH / nakulaidhutapannagairiva pramadaH kAlasabhAsadAM dade // 74 // yamakiMkarabAlakananainavazikSAtaraNAya sajjitAH / iha tumbaphaloccayA iva kSatajAbdhau bhaTamaulayo babhuH // 79 // idamullasitAttamuccakaiH sthitamAbhAti zatAGgamaNDalam / rathinastridivAlayaM gatAnkhayamanvetumivAhatodyamam // 76 // 1. bhojyA yamakena' kha. Aho! Shrutgyanam Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11strIparva-1sargaH] bAlabhAratam / pravikIrNapuTAjinaM babhAviha nikhAnakadambamunmukham / phailasaMcayanAya koNapaiH parito bhANDaghaTeva sajitA // 77 // avalokaya kRSNa jiSNavo jagatAmaipyavahanta ye dhuram / bhuvi te patitA vidhervazAddhigaho yAnti palAdakhAdyatAm // 78 // pratiromapRSatkamaNDalIparividdhaH paridUritAnanaiH / pizitagrasanAya jambukairayamAghrAya vimucyate muhuH // 79 // bhaSaNo'sya vapuSyasAvasRkkapizAbhaM pizitasya shngkyaa| zarazalyamadankSatAnanaH svapalenaiva vigAhate mudam // 10 // patitasya kareNa bibhrataH zaramekena pareNa kArmukam / laghu dUramamuSya yAntyamI cakitAH pheravagRdhravAyasAH // 81 // gamitaH zatakhaNDatAmayaM ripuNA kopapareNa mArgaNaiH / muditena sametya pheruNA sakuTumbena vibhajya bhujyate // 82 // ayamasya dRzi kSipanmukhaM zrutipAze paMtitaikakakramaH / karaTo viraTandhutacchadaH karaTaiH kaina raTadbhirIkSyate // 83 // pizitagrasanAttatRptayaH katicitkravyabhujaH pibantyamI / subhaTAsihatidvikhaNDitadviradendraprakaro darodakam // 84 // pizitArthamupAgatainizAcaracanaravakrato dhutAH / kupitA iva yAnti jambukAdaya ete vyasu rakSasAM kulam // 85 // iha DimbavidaMzadezinaH palabhugdampatayaH smraaturaaH| rasayanti rasAtkaroTibhiH zazakAbhai rudhirAsavaM navam // 86 // nalakAsthipuTazrutaM dhRtaM navamastikyayutaM nizAcarI / abhibhojayati priyaM zizUnapi seyaM pizitaikabhukvayam // 7 // prakharaiH kSurikAdikAyudhaiH patitAnAM bhujinAM hahA nijaiH / iha jAGgalakhaNDakhaNDane sahakAritvamadhAri rakSasAm // 88 // 1. 'tisthAna' ka. 2. 'parisaMca' kha. 3. mapyavahanti ye bhuvam' ka. 4. 'bibhRtA' ka. 5. 'vibhAjya' ka. 6. patitakacaraNaH. 'patatai' kha. 7. 'mAMsaM palalajAGgale' iti haimaH. Aho! Shrutgyanam Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 kAvyamAlA | palalaiH kavalIkRtaistRSaM kalayanto nitarAM nizAcarAH / nakhabhinnazavaiaughahamayIM jaladhArAM paritaH pibantyamI // 89 // kRtaraktavilepanAH priyairja nitAntrAvalihAravallayaH / palabhuksudRzo'tra rAsakaiH kaTu gAyanti kirITipauruSam // 90 // na nirIkSitumapyuSAcarairapi zakyAH sukRtaikarAzayaH / vyasavo'pyatizAyikAntayaH sukhasuptA iva bhAnti ke'pyamI // 91 // vadhUH khalu divyamUrtinA parirabdhApyamunAsya vigraham / atidivyamamuM vilepanAbhipatadbhRGgamiSAnkaTAkSayat ( ? ) // 92 // parito'bjadhiyAlipaddhatirnRpaterasya mukhe vyasorapi / amalA maNikuNDalAMzubhirnipatantI caracAmarAyate // 93 // vimalAtapavAraNodare patito mauktikabhUSaNaH pumAn / adhidugdhapayodhi kuNDalAtphaNisuptAcyutavadvibhAtyayam // 94 // aparo'pi bhujAbhRtAM gaNaH palabhugbhirhutameSa mucyate / tvaritAbhipatattadaGganAsu satItvaprabhayA bhayAkulaiH // 95 // vividhairupalakSaNaiH kSaNAdupalakSya pramadAjanaH priyAn / kimu vakti kathaM viceSTate parimagnaH zuci pazya kezava // 96 // kimu nAtha viraktavAnbhavAnmayi yanmAmapi vIkSya nAkRSaH / karikumbhataTAnmRghazriyaH kucadezAdiva pANipallavam // 97 // anukUla maimAdya dhRSTatAM priya kiM darzayase'dhunApi yat / asimujjhasi naH khapANito'mbaraveNImiva sAhasazriyaH // 98 // api zatruzarakSatairvRto nakhacidvairiva zaurya saMpadaH / priya mata pariSvajasva mAM vidhurAhaM tvayi naiva mAninI // 99 // navarAgarasAdviloka se vadhUryadyanimeSayA dRzA / maJju priya mAM dayitAM tato na mAM kimu dAkSiNyavazAdapIkSase // 100 // 1. 'cala' kha. 2. 'bhUSaNAMzu' kha. 3. 'kuNDalapha' ka. 4. 'susatItrabhrayAprayA' ka. 5. 'mivAdhva (skha) 'ka. 6. 'prathamAM' kha. 7. 'pIkSyase' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11strIparva-1sargaH] bAlabhAratam / 419 parirambhaNacumbanAdikaM vijitaM kelidurodare mayA / vitarAzutarAM tadadya me priya nidrAsyanRNaH sukhIva kim // 101 // samarazramabhittaye rajorudhiraklinnazarIra eva me / paritaH parirambhaNotsarvaM na purevAdya karoSi kiM priya // 102 // aparAdhaparasya te natirna mayAmAni tato'si mAnabhAk / adhunA padayoH patAmi te drutamuttiSTha kRpAM kuru prabho // 103 // aNusaMcalane'pi jAgRyAmiti vAdinrudatI priyAdya mAm / navajAgaraNAruNekSaNaH kathamAkRSya kacaina cumbasi // 104 // madurastava mAnino'pi yaH satatAbhyAsavazo'spRzadrasAt / priya mAmapi vIkSya pArzvagAmadhunA so'pyalasaH kathaM karaH // 105 // upadhAya kucau mama sthito dinadAnazramavAnnizAsu yH| hRdayeza sa te karaH kSitau raNakhinnaH kimazeta saMprati // 106 // nyapatanmuhuretya manmukhe kavigoSThIrasino'pi yattava / kimamIli tadapyadastvayA nayanaM nAtha madAgame'dhunA // 107 // mayi yanna caTupralApavAnna ca jAgarSi ravairaipIdRzaiH / kutukAtpriya tattvayA dhRtA chalanidrava vacAMsi yaccha me // 108 // iti zokamayoktivihvalA sravadasrAvilagaNDamaNDalAH / gurumohavazA vadantyamUrdayitAnprANaviyogino'GganAH // 109 // upalakSayase na matkucau kimimau kumbhayugeSu kumbhinAm / iti kAcidiyaM pralApinI priyapANi tarasA hRdi nyadhAt // 110 // kimu matparirambhalobhatastvamupaito'si puro'tidUrataH / iti vAgiyamIzituH pRthakpatitaM pANimurasyaropayat // 111 // adhikRttamarAtaye'pitaM prabhuNA veNidhRtaM nijaM ziraH / iyamutpulakA cucumba ca vyasutAM prApa ca vIravallabhAm // 112 // zatakhaNDitamaGgamIzituH sakalaM nyasya yathAkrama kramAt / parirabhya mudApa mUchitaM yadiyaM prApa tadeva mRtyutAm // 113 // 1. 'subhaTa' kha. 2. 'ramIdRzaiH' ka. 3. stritaM' ka. 4. 'vallabhA' kha. Aho! Shrutgyanam Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 kAvyamAlA / iti yuddhadharAvalokinI patitaM vIkSya sutaM suyodhanam / : subalasya sutA vimUcchitA punarudbudhya jagAda kezavam // 114 // yadavAdi mayA raNodyame na sutaH saiSa jayeti bhASayA / tadimAM dhruvamAyayau dazAM saha bandhukhajanaiH suyodhanaH // 115 // vividhairapi bhASaNairmuhurviditAkrandabharA hRdIzituH / bata bhAnumatI hagambubhiH svayamentastrapanaM karotyasau // 116 // vapuSo harate rajoJcalairvikRSatyaGgulibhistRNaM mukhAt / gamayatya sRgazrubhiH snuSAnivaho'yaM dayiteSu mAmakaH // 117 // iyamacyuta maulimIzituH svayamaGke vinivezya bAlikA / svajane tvayi dattadIdRgvilapantI vadatIdamuttarA // 118 // svasureSa sutaH priyaH sahaktava rUpe vinaye na ye jaye / kimu sarvaga pazyati tvayi cchalibhirbhUribhirekako hataH // 119 // abhicumbya hRdIziturmukhaM punarAlokya nijAzrubhiH plutam / smRtasAtvikavArivibhramA vidhureyaM rudatI vadatyamum // 120 // priya vipriyavAnahaM (?) tvayA na hi pRSTApi yudhi drutaM yatA / kimu vipriyakAriNImiva pralapantImapi mAM na bhASase // 121 // yadi dattamuraH surastriyaH priya tanmAM calitAruNekSaNaH / 4 kaTu re raTasIha kiM vadetyapi roSAdiyatApi me mudaH // 122 // priya tAdRzagaura pauruSaH sphuTameko'pi raNaikakarkazaH / madabhAgyasahAyatAM vinA va sahasrairapi hanyase dviSAm // 123 // satataM mayi sAma tanvataH priya manye tava vismRtA ruSaH / dhRtakopalavasya te'dya te purataH sthAtumapIzvarAH pare // 124 // tanayasya tavaiva vairataH kati tAtena nijaghnire pare / nayanotsava tairghanairapi priya naiko vavale punarbhavAn // 125 // 1. 'mantaH srapanaM' ka-kha. 2. 'vipriyavAnbhavAnahaM' ka. 3. 'dvitayA' ka. 4. 'mo , mudaH' kha 5. 'sAmatattvata:' kha. 6. 'tatkRte' kha. * Aho ! Shrutgyanam Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11strIparva-sargaH) bAlabhAratam / 421 yadi veni tapAMsi tAnyahaM surabAlAbhiralAmi yairmavAn / dviguNAni vidhAya tAni tatpriya tAbhyo'pi bhavantamAnaye // 126 // bhavadAnanadarzane sadA priya yanninimiSatvamAsadam / animeSavilocanAsu mandramataH kiM tadagAmi pazya mAm // 127 // api sAptapadInamucyate mahatAM saMgatamaGga zAzvatam / tadahaM sahase yamujjhitA kimu SaNmAsavilAsavallabhA // 128 // iti tAravilApinImimAmiyamAkRSya virATamAgatA / anurodayate'pi rodasI na sudeSNA karuNAravena kim // 129 // tridive'psaraso bhuvi priyAH pulakasvedabhRto bhajantyamum / drupadaM svarabhedavepathupralayastambhavivarNatAzritAH // 130 // apakRSya kRpI vimUrchitAM sphuTadhUmacchaladhArmiduryazaH / gurusaMskaraNaM dvijottamA viracayya zudhunI vrajantyamI // 131 // rasanA nanu madrabhUpatervRSatejo vadhapApaluptaye / / palabhukpatagakSudhAnale saraleha khamaho juhotyasau // 132 // dayitasya ziro'tidUrato drutamAnIya niyojya varmaNi / priya bhUmirasAvihAtapo gRhamehItyabhivakti matsutA // 133 // avalokaya paJca subhruvo vigateAH samameva kezava / zayanasthitamAptapaJcataM bata bhUrizravasaM zrayantyamUH / / 134 // ayamIzituradhvaroddhuro heha kaNThagrahakRnmRgIdRzAm / dvijarAjiSu gosahasradaH pratipakSAntakaraH karaH puraH // 135 // iti bhartRbhujaM prayAtitaM vayazaHzAkhizikhAvadaindriNA / samudasya bhuvo'GgulIdaleSvabhicumbya pralayantyamUrmuhuH // 136 // svabhujau naTayannakArayanmama putraM bhuvi duSkRtAni yaH / vRSasenasuSeNayoriyaM jananI zocati taM hataM paraiH // 137 // 1. 'deSNo dAtari durgame' iti haimAtsudurgamA. 2. 'zrubhiH' ka. 3. 'vighUrNitA' kha. 4. 'tyapi bhaktimatsutA' kha. 5. 'haThakaNTha' sva. Aho! Shrutgyanam Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 kAvyamAlA | zakuniH patito'yamAtmajAnmama yanmantraniyantritAJzatam / ajuhodanujakrudhAnalatviSi dhArmirbhuvi labdhumindratAm // 138 // iti sUnuzucA vimUrcchitA punarAsAditacetanA sma sA / harimAha na matkulaM tvayA kimivArakSi layodayakSama // 139 // ayamIdRgupekSitastvayAjani kRtsno'pi kulakSayo mama / iti Satrimitestu vatsare bhavato'pyacyuta gotraviplavaH // 140 // harirAha purA hasannasau mama daivAdbhavitAnvakSayaH / zucamemi na tena zoca mA tvamapImAnbhavitavyatAhatAn // 141 // jaMgatAmanivArayA tRSA vidhurAsi drutamehi jAhnavIm / zucamujjha pibojjvalaM jalaM tanayebhyo dadatI jalAJjalIn // 142 // iti vizvavidA muracchidA tRSiteyaM prakaTIkRtaspRhA / trapayA vadahAH karomi kiM sutazokAdapi duHsahA tRSA // 143 // samara vyasuvIramaMNDala sphuTasaMkhyAnagatiryudhiSThiraH / dhRtarASTranRpeNa tatkSaNaM paripRSTo nijagAda divyadRk // 144 // koTyo'STaSaSTirvIrANAM dvAdazAyutasaMyutAH / jaghnire samare'muSminmahaH saMhatiduHsahAH // 141 // daza paJca ca SaSTizca zatAnyuttamatejasAm / hatAni rAjarAjAnAM surarAjajitAmapi // 946 // caturdazasahasrANi lakSANi raNadakSiNAH / vikaTAH subhaTAH peturiha pAtitazatravaH // 147 // tulya jvalanmukhazatAnalaprabalapAvane / raNotsaGge hutAGgAste'bhUva zatamakhopamAH // 148 // martavyamiti yoddhAraH prItA gandharvatAM gatAH / parAGmukhA raNe'streNa hatA guhyakatAmaguH // 149 // na svAmibhaktyai no kIrtyai na jayAya dive na vA / AvezAdeva ye yuddhe mRtAste brahmatAM gatAH // 150 // 1. 'maJjula' ka. 2. 'sutena' kha. 3. kuzalA ityarthaH . Aho! Shrutgyanam Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 11strIparva-1sargaH] . bAlabhAratam / . vIrendrarUparaudratvakSveDAbhiryugyamardanaiH / mRtA raktAbdhipAtairye jagmuste'pyuttarAnkurUn // 151 // lomazasya prasAdena tIrthayAtrAcaraH purA / yAM dRSTimAsadaM divyAM sarvaM pazyAmyadastayA // 152 // ityuktvAtha taipAsUnurAdizanmRtasaMskRtau / tatrendrasenaM viduraM yuyutsuM saMjayAnvitam // 153 // zrIkhaNDakRSNAgururocitAsu citAsu taistatkSaNamAhitAnAm / dhUmormibhiH kIrtipaTA bhaTAnAM sphuTaM nabho'ntaH surabhIbabhUvuH // 194 // atho mithaH kaNThakRtagrahANAM strINAM tadAkrandaravastathAsIt / yathAbhavattapriyabhogabhAnAmapyazrupAtaH surasundarINAm // 155 // svarga gatAnAmatha bAndhavAnAM pravRttimApraSTumiva prayAtaH / svargastravantIsalilakriyotkaH pArtho'mbikAsUnuyutaH sa vargaH // 156 // ye'tra kSetre kSatriyAH kIrtizeSAsteSAmetaddattamakSayyamastu / ityuktvoccairambikAsUnumukhyAH klRptasnAnAH kalpayAmAsurambhaH // 117 // sadyaH prodyaduHkhasaMghaTTamUDho gUDhaM kuntyA zrAvito bhAnuvRttam / arNaH karNAyApi dhArmistadAnImamizraM dattavAnsodarAya // 158 / / satrakrItasuradhivIravidhuraM krandatkuraGgekSaNA zreNI sA janabASpajAtayamunAsaMbhedazobhAjuSaH / jAhavyAH pulinAvanIM vimalayannAtmo'."vezAttata stene satyabhavaH zucAmavagaladrAgaH prayAgaH zriyam // 159 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthiteH / pAdAjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / tadvANyaujasi bAlabhAratamahAkAvye'dhitaikAdazo bodhaprakramasUktapaddhatisakhe strIparva niyUMDhatAm // 160 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhArate mahAkAvye vIrAGke strIparvaNi strIvilApo nAma prathamaH sargaH / ekenAnena sargeNa strIparvaNi vinizcitam / zatadvayamiha spaSTamaSTottaramanuSTabhAm // 1. 'nRpaH sanu' ka. 2. 'salile: krayoktaH' kha. Aho! Shrutgyanam . Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 kaavymaalaa| zAntiparva / prathamaH srgH| oMkAro yaH sdaabaikvrnno'piishstryiimyH| . vyAsa nizvasitAnvedAnpAyAcyAsamuniH sa naH // 1 // atha trailokyakalyANakandamandAkinItaTe / tatrAjagmuH zemArAmanIradA nAradAdayaH // 2 // jalAJjalivirAme'pi netrAJjaligalajjalaH / zaucAnte'pi suhRcchokAdakiMcitkaraNasthitaH // 3 // dharmabhUH kimapi dhyAyanvindhyasmArIva vaarnnH| . Uce devarSiNA karNapeyapIyUSavarSiNA // 4 // (yugmam) diSyAsi kuzalI rAjanki vicchAya ivekSyase / hatAhitasamUho'pi dagdhendhana ivAnalaH // 5 // jitvApyarInraNAskandamadasaMkrandanopamAn / / labdhetikaSTAdiSTe'pi rAjye rAjanviSIda mA // 6 // atha niHzvasya vizvasya vibhurUce hahA hatAH / yadarthamarthyate rAjyaM rAjyArtha te'pi bAndhavAH // 7 // yatrotpattistadeva khaM mahase dahataH kulam / udbhAntaM duryazobhirme dhUmairiva havirbhujaH // 8 // viSasya sodaraiva zrIH kriyayAnu tato'dhikA / samagrakulanAzAya yadbhogaikaspRhApi hA // 9 // smaranmAturgiraM yo'smaanvdhykottigtaanmuhuH| rarakSa mitradAkSiNyArabdhayuddho'pi bAndhavAn // 10 // janne kRtarasmAbhiH so'pi vizvatrayIjayI / sahodaro mahImajjatsyandanavyasanasthitaH // 11 // (yugmam) 1. 'yadApyekaH karNo' ka. 2. 'vyApa' kha. 3. 'vizvAsibhAcedAnvtyan' ka. 4. 'nyazyanvyAsamunirmude kha. 5. 'zarA' ka. 6. 'kSame ka. 7. 'manda' ka. Aho! Shrutgyanam Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zAntiparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / 12 // tadIdRglobhacaNDAla caNDAliGganadUSitaH / aspRzyo'hamato yAmi jIvituM vijane vane // te savyasAcisAcivyamAjaH pAntu dharAM zarAH / vairasya heturdvadhApi na yogyA mAdRzAmasau || 13 || akiMciccintakaH zAntakaNDUtirmRgaghaTTanaiH / vatsyAmi punarekAkI zIrNapatrAzano vane // 14 // ityuktibhAji bhUjAnau giraM bheje dhanaMjayaH / sa kopavinayATopakaTukomalapezalam // 19 // alabdhe rAgiNo lokA aho labdhe virAgiNaH / hemante tApamIhante hanta grISme himaM muhuH // 16 // aicchadbhavAnvane rAjyamicchanrAjye'dhunA vanam / unmatta iva lokeza lokenApyupahasyaite // 17 // vidhirindre daridre ca dideza kRpayA pRthak / dharmamadhvaradAnaizca tapodhyAnaizca tAraNam // 18 // tadduHsthena vanasthena nezA yadyAhataM tapaH / tadidAnIM sthitaH svAmyaM manaH kuru makhAdiSu // 19 // atha sadyaH samuttaptadugdhadurdharayA girA / kopena kaluSIkRtya vinayaM pAvanirjagau // 20 // vedhasA paJcamIca dhigakiMcanakRdbhavAn / madhyAGgulIvAGgulInAM madhye'smAkaM mudhA guruH // 21 // nAsmAkaM ko'pyupAyo'sti vizvavIra jitAmapi / tvatkanIyastvanAmaikaM vyasanaM yena nIyate // 22 // dveSTI (STR NAmapi duSTAnAM rakSaNaM yasya lakSaNam / tataM cetpriyaM tubhyaM tA devatratAdayaH || 23 || 429 1. 'kauzalam' kha. 2. 'syase' kha. 3. 'dattai' kha. 4. 'neza' kha. 5. 'tena tIrtha' ka. 6. 'dviSTAnA' kha. 7. 'rAjaMstatkiM hatArayaH ' ka. 54 Aho ! Shrutgyanam Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 kAvyamAlA | bhagno'si rAjyakaSThe'pi yadi kAtarahRttayA / tattapaH kaSTadRSTaH sanvimanAH kiM kariSyasi // 24 // ayAcitajalAhArA valkabhAjo jaTAjuSaH / kiM nIDaziraso vRkSA bhavaM ghnanti vinA manaH // 25 // kSitAH kSmArakSiNaH pUrve sa tvaM zraya tapo'dhunA / vayaM jyeSThAnugA bhUpa bhUhatyA patatu tvayi // 26 // iti saMhRtavAkye'sminnUcatuzcaturau giram / yamau jaladagajantodre ki ke kiravacchavim // 27 // iSTadIna supAtrAdibhuktazeSabhujAM vibho / gRhiNAM spRhaNIyaiva gatiryativarairapi // 28 // tapobhiryatayaH kaSThairAjanvAJchanti viSNutAm / gRhaM tu gRhiNAmetya viSNuryajJAMzamicchati // 29 // nayI vizvayatistoma puNyaSaSThAMzabhAgnRpaH / yatiH khapuNyabhAgviddhi kaH kRtinsukRtI tayoH // 30 // tatpAlaya mahIpAla mahImenAM manoyatiH / tulyaM janakavadbhuGkSva phalaM rAjyayatitvayoH // 31 // dazanadyutihAreNa hAriNImatha bhAratIm / rasanAJca (ca) ladolAyAM dolayAmAsa pArSatI // 32 // bhinnArayo bhavadvatraprasAdotkAH sahodarAH / nAnandyAzvetprabho tatte kRtaghnasya vratena kim // 33 // kSAlanaM vajralepe'pi mlecche'pi syAtpavitratA / na ghaTeta kRtaghne tu kApi pApapratikriyA // 34 // sukRtena kRtajJAnAmadhaH kuryAddivaM dharA | duSkRtena kRtaghnAnAM nollasantI priyeta cet // 35 // tadAliGganahRdyoktirAjyabhAgaiH kRtajJa te / dhanyAH sahelaM khelantu sodarAH saphalazramAH || 36 // 1. 'pUrva sarve' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12zAntiparva-1sargaH] bAlabhAratam / 427 ityamISAM vacovIcIprapaJcairapi bhUpateH / svabandhuvadhaduHkhAgnitaptaM na zamitaM manaH / / 37 // atha hRjjJAnapIyUSapayodhilaharI giram / dantAMzuphenilAM vyAsastacchokAgnicchide kirat / / 38 // daivAdyasya yathA mRtyurasti sa mriyate tathA / mazako'pi gajenApi na zakyo hantumicchayA // 39 // tadbhUnAtha mayAmAthi kulaM svamiti mA muhaH / kastAnvizvajito dhIrAnhanti svaiH karmabhirvinA // 40 // syAtpRthakpathi pAnthAnAM yathA saGgaH kSaNaM kvacit / tathaiva bhavinAM tatkaH zokaM tadvirahe vahet // 41 / / kvApi tau zokaharSoM vA yato bhAvollave lave / aindrajAlikavatkAlo darzayatyanyathAnyathA // 42 // rAjazocasi kiM bandhUnkAlena kavalIkRtAn / grasyante lIlayA yena trilokIkAriNo'pi te // 43 // zucaM muJca tavedAnI kAlaH pAlayituM prajAH / na prajApAlanAdanyo rAjJAM dharmo'sti yauvane // 44 // jIvato rAjyabhAgena vyasUnbrAhmaNatarpaNaiH / bandhUnprINaya bhUpAla tvaduHkhAhuHkhino'dya ye // 45 // athAsminvirate viSNuvitene jiSNusaMjJayA / kSmApasaMtApanAzAya mukhAjamadhubhAratIm // 46 // kaH karoti kRtI zokaM rAjanparijanArtidam / na vailanti mRtA ye ca na ca jAnanti yatkRtam // 47 // suhRdo dUragasyApi yadyaizvaryazrutirmude / divi bhogabhujaH zocyAstatki te bandhavastava // 48 / / karasthaM lAlayanmRtyuH karI kavalavajjanam / yadecchati tadA bhuGkte tataH zocyeta ko mRtaH // 49 // 1. 'vIrAn' kha. 2. 'kvacittau' kha. 3. 'calanti mRtAyaina' ka. Aho! Shrutgyanam Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 kAvyamAlA / mRtyozcarA iva muhurnimeSA vegino'GginAm / AyAnti dRkpathe jIvagrahAvasaramIkSitum // 10 // akasmAdeva kutrApi kadApi gamanecchayA / janaM vizvAsayantIva zvAsAH zazvadgatAgataiH // 11 // jagajjIvAtavaste'pi zrIrAmabharatAdayaH / jAtA veti ha saMdehadolAyAM kAlato gatAH // 52 // jIvitaM hanta jantUnAM nayanonmeSacaJcalam / sukhazrIyauvanAdInAM kA tadaMzaspRzAM kathAH || 53 // kRtyaM kiMcitkare kAryaM tiSThatyAyuSi gatvare / tamisrAvidyududdyote cyutaM dravyamiva drutam // 14 // eSa jIvitakalpadruzcaturvargaphalapradaH / zokAdanalakIlAbhiH klIbA viphalayanti tam // 55 // tadbhUlokapate zokaM muJcAmuM cAturImaya | gRhANa jIvitasyAsya kAlakAlocitaM phalam // 56 // rAjye yajJAdilIlAbhiH saphalIkuru yauvanam / vArdhake tu dharAdhIza yuktaM muktikRte tapaH // 17 // ityAdivAkyairanyaizca prAgbhUpacaritairmuhuH / bodhito babhruNA taizca zucAvocadyudhiSThiraH // 58 // dhiyAM bandhuvadhodbhUtairudbhAntairmama pAtakaiH / AkAze kAlikotprekSAM kariSyanti kavIzvarAH // 19 // api janmasahasrANi vahau me juhvato vapuH / kSayaM yAsyanti gAGgeyaghAtakasya va pAtakam // 60 // iti zokAturakhAntaM vilapanta milApatim / girA madhurayA vyAsamunirAzvAsayaJjagau // 61 // nighnato yudhi dhUtAstrAngurUnapi na hanti yaH / rAjansa kSatradharmaika lopapApena lipyate // 62 // 1. 'hRtam' kha. 2. 'taiH prabhUtaiH' iti zodhitaM kha- pustake. Aho ! Shrutgyanam Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 12zAntiparva-1sargaH] bAlabhAratam / yudhi yaH kSatradharmastho hanti vA hanyate'thavA / gIrvANairapi pUjyate to puNyau puSpavRSTibhiH // 63 // apApastadasi kSmApa prasannaH pAlayAvanim / yadi mithyAbhizaGkAsti vAhamedhaM kuruSva tat // 64 // abhinandya nijaM rAjyamAnandya prkRtiinkRtii| pazya puNyAya gAGgeyaM zara zayyAcaraM gurum // 65 // iti kRSNamunIndreNa zrIkRSNena ca bodhitaH / / pure'vizatpuraskRtya dhRtarASTra yudhiSThiraH // 66 // mahena mahatA bhUpaH sa vibhUSya sabhAbhuvam / dvijAndhaumyapuraskArAdapUjayadupasthitAn / / 67 // duryodhanasuhRttatra tridaNDimuniveSabhAk / maNirUpa ivAGgArazcArvAkaH kauNapo'vizat // 68 // pApAkAraM kulAgAraM dhiktvAmityAdi bhUpatau / vaco'bhUttanmukhAcitraM candrAdiva halAhalam // 69 // dvijA vijJAya rAjJe ca taM nivedya krudhAdahan / huMkAraprotthitenAgnidaivateneva hRjjuSA // 70 // zakyo hantuM hareNApi naiSa dvijaruSaM vinA / ityuktvA tadvadhaprIto hariraprINayannRpam // 71 // tAdRgyuddhotthabAhyAntastApamaNDalakhaNDanam . / athAbhiSekaM bhUpasya cakrustIrthodakairdvijAH // 72 // sa pUrvabhUmibhRdbhadrAsanavartI zritaH zriyA / rAjA virAjayAmAsa vizvaM vizvaMbharAtalam // 73 // zivaM zakkyAnvitamiva pratyakSaM dhAmni dharmajaH / dhRtarASTraM vadhUyuktamamanyata suhRnmataH // 74 // yauvarAjye marutputraM viduraM mantrakarmaNi / dhanaMjayaM jayodyoge saMjayaM vyayacintane // 79 // 1. 'tridaNDI' kha. Aho! Shrutgyanam Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 kAvyamAlA | nakulaM balarakSAsu dhaumyaM dvijajanArcane / sahadevaM sahasthityAM sthitijJo'thAdizannRpaH // 76 // ( yugmam ) saMsthApya mantriNo nainetvA hari ratnamaye dadau / sa bhImArjunayorduryodhanaduHzAsanaukasI // 77 // kauravAvasathA nityamanyebhyo'pi vibhajya saH / girA hareralubdhAtmA labdhaprazamanaM vyadhAt // 78 // zrAddhaM vidhAya bandhUnAM bhUpA ( ? ) natha yathAvidhi / dharmAnebhyaH prapAkU pasatrakalpAnakalpayat // 79 // viSNuM jiSNuniketasthamanyedyuH kSaNadAtyaye / zazvadantardazA dRSTaM dRgbhyAM draSTuM nRpo'gamat // 80 // siMhAsanasamAsInaM dhyAnalInaM hariM nRpaH / zaile'mbudamivAlokya kekIva mudito jagau // 81 // tvaddhAmanetrakumudakrIDAnityamadhutratI / vibhAvarI vibhAteyaM sukhabhAvena te vibho // 82 // athAvAdini govinde punarUce narAdhipaH / vizvaikadhyeya kiM dhyAnaM dIpamarka ivAsRjaH // 83 // itivAci nRpe vAci dRzAvunmIlya viSNunA / yo mAM dhyAyati rAjendra taM dhyAyAmi sa mAmiva // 84 // uttarAzAM gataprAye tapane tenurmuktidhIH / dadhyau mAmadhunA bhISmastamahaM manasAgamam // 89 // atha prItyAbhyadhAdbhUpo bhagavanbhavadutsukam / bhISmaM yAmaH sa me dharmAnvaktuM tvaddarzanAvyayaH // 86 // zrutvaitadacadbhUpo bhImabIbhatsusAtyakaiH / mukundaH syandanI skandasahodaradidRkSayA // 87 // 1. 'nuvA' kha 2. 'jiSNuM' ka. 3. 'manu' kha. 4. 'atho' ka. 5. 'nanu' ka. 6. 'mukta' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12zAntiparva-1sargaH) bAlabhAratam / vyadhAdihAntare zAntamanAH zAntanavaH stavam / RSivAtavRtaH zaurerbhAvapUjAmainaHsrajam // 88 // namaH svayamavizvAya vizvajJAnAya viSNave / sarvAGgalInasarvAGgasahasrAdbhutatejase // 89 // vAsasA vAsareNeva nizayeva tanutviSA / zazvadAsevitaM seve hariM kAlamivAGginam // 9 // nyakpAtino bhavAmbhodhau jantavo'mbudabinduvat / muktA bhavanti yadbhaktizuktilInAH zrayAmi tam // 91 // yasyA vibhaktirUpaiva bhakti vatsu muktidA / zrIvizvarUpaH sAkSAnme so'stu netrAmRtAJjanam // 92 // iti stutvA hRdA natvA dhyAyansadyo'pyalokata / bhISmaH pramodaromAJcadInabhISmazaro harim // 93 // atha zrIkezavaste'pi bhUpabhImArjunAdayaH / rathAduttIrya gAGgeyamAnamya purato'vizat // 94 // atha vyathAturaM bhISmaM dRzAliGgaya hari gau| kaccitte na zarbhinnaM brahmajJAnamayaM vapuH // 95 // zrIvizvarUpa bhagavanbhavallayamayAtmanAm / kA vajrabANaparyaGkahaMsatUlIkayobhidA // 96 // iti bhASiNi bhISme'tha kezavaH mAha sAhasam / tvAM vahantI mahI manye dyAmindrADhyAM mudA haset // 97 // tvayi bANArdite taptamanudbhUtarati kacit / dhArmi bodhaya dharmajJa dharmokyA svayamavyathaH // 98 // kSIrodazAyI bhagavAnityuktvA garuDadhvajaH / parAmRtakalAvRSTyA dRSTyA taM nirvyathaM vyadhAt // 99 // tAdRksaMvidratisthAnaprasattizlAghayoratha / puSpavRSTistayomUni devarSistutayorabhUt // 100 // 1. 'nava' kha. 2. muktibhAjo muktAphalAni ca. Aho! Shrutgyanam Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 kaavymaalaa| zvo vaktAsi kRtindharmAnityuktvA bhISmamacyutaH / sapANDavo yayau sthAnamAyayuzca nizAtyaye // 101 // adyAsi nirvyathAtmA cettaddharmAndiza dhArmaye / ityuktizAlini mAha vanamAlini sindhubhUH // 102 // tvatprasAdAtpaTurdharmAnvakSyAmi tvadrAi vibho / svayaM tu pRcchatu mApaH kiM hrIH kSatrocite kRte // 103 // athAcyutagirA pAdalagno bhISmeNa bhUpatiH / / AghrAya mUrdhni mAM pRcchetyukto'pRcchannaeNpakriyAm // 104 // kRtvA kRSNAya dharmAya dvijebhyo'pi hRdA namaH / Uce bhISmaH smitarucA dharmeNaivojjvalAM giram // 105 // rAjanarAjanti rAjAnaH pUjyapUjAdayAnayaiH / tAraiH kaGkaNakeyUrahArairnaTaviTAdayaH // 106 // hAsapriyo nRpaH sAraM pibadbhiranujIvibhiH / padApi spRzyate rolalolaiH puSpamivAlibhiH // 107 // vRtti kalpayataH vAGgavyayenApi gavAdiSu / tRNAdapi laghunUnaM sarvadharmojjhito nRpaH // 108 // akarNasya jagatprANapAyino vakracAriNaH / kiM vizvasevijihvasya bhujagasyeva bhUbhujaH // 109 // sattejaHkIrtisUryenduH kAlaH kSamApa ivAparaH / kvacidbhImaH kvacicchAntaH kena zakyeta lacitum // 110 // makheSu devaM sevante zrIpatiM dahanaM ca ye / gopaiH kopyA na te viprAH zriye dAhAya ca kSamAH // 111 // nopekSyaH skhalitAcAraH kSamAyAmeko'pi bhUbhujA / tasiMllabdhapadaH pApmA kaM kaM prApnoti na kramAt // 112 // nayakalpatarucchanne kSINapaGke'stakaNTake / rAjJAmudyAnavaddeze dharmaH khelati helayA // 113 // 1. rAjadharmAn. 'nayakriyAm' kha. 2. bhUpaiH. 3. 'cyApnoti' kha. Aho! Shrutgyanam Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OC 12zAntiparva-1sargaH] bAlabhAratam / yadAjJAyantritA varNAzcatvAro'pyarNavA iva / sphUrjanto'pi na maryAdA muJcante kiM sa nezvaraH // 114 // yadi yajJAmRtai rAjA na varSati divaM prati / tatkSudhArtAH sudhAkUpAndivi devAH khananti kim // 115 // dharAbhRti na ceddharmastadadharmabharAturA / kUrmAdyaiH kiM 'hiyetorvI dalayantI rasAtalam // 116 // tadeka eva devaH mApatidharmagatisthitaH / bhAti trijagadAdhAraH samAhAraH surazriyAm // 117 // lokaMpRNaguNo'pyuccairnRpaH krUraparicchadaH / sevituM zakyate kena sasarpa iva candanaH // 118 // tIrthAdhikAribhiriva sphItalobhainiyogibhiH / pIDyamAnAH prajAstIrthamiva bhUpaM zapanti ca // 119 // nRpazcAruparIvAro'pyacArucaritaH svayam / janena tyajyate dUraM maNivAnphaNavAniva // 120 // khAcAraparivArasya sadAcArasya bhUpateH / rAjyayAmikatAM yAti dharmastrijagadarcitaH // 121 // kriyAsu viphalAH sainyakramavikramabuddhayaH / na syAdAtmeva bhUpAnAM purodhA yadi dharmavit // 122 // araktebhyo'pi rakteSu kumudebhyo'mbujeSviva / zriyaM saMcArayanbhUpaH pratApI bhAti bhAnuvat // 123 // pratApasya prakAzena daNDasyAlambanena ca / kalidhvAnte'pi bhUpAnAM vRddho dharmaH sukhaM caret // 124 // prAptapratApatapanA vizvaM praNidhibhirnRpAH / dUrapracArairgRhNanti gUDhaidRza ivAMzubhiH // 125 // alakSyaH kSmAbhujAM mantro vizvoddhArakSayakSamaH / sattA yasyezvarasyeva kriyayaivAnumIyate // 126 // 1. dhriyeto' kha. 2. 'sthitiH' ka. uWW9 // Aho ! Shrutgyanam Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 kAvyamAlA 1 va lakSmIrativizvaste va saukhyamatizaGkini / tadbhAti nAtivizvAsI nAtizaGkI ca bhUpatiH // 127 // uddhRttadaNDanaM dInapAlanaM zIlalAlanam / dvijArcanaM ca rAjyazrIzcatuHzAlaM mahIbhujAm // 128 // kAraNe'pi vikopAnAma lubdhAnAM vipadyapi / pramode'pyavikArANAM rAjJAM zrIvirahAsahA // 129 // mitrANi raNakAle'GgaromANIva pramodataH / yasyocchrasanti bhUmIndraH sa nendreNApi jIyate // 130 // dharmI dhatte sthitau yaH kSmAM tadguNairyoginAmapi / atibrahmalayAnandairamandairhriyate manaH // 131 // nayI nRpo nRNAM siddhAtsuvarNapuruSAdiva / yaM dharmAdezamAdatte na sa tenApi hIyate // 132 // kSmArakSaNAtparaM rAjJaH kRtyaM nAsti labheta yat / janAnAmarthadharmAzau tena lokadvayAhitau // 133 // evaM devatrato rAjadharma dharmasya sUnave / bhUriprAgbhUpacAribhyacArusaurabhyamabhyadhAt // 134 // (iti rAjadharmAH 1) sarvadharmadrumArAmamathAmaradhunIjanim / zatrukSINazriyAM vRtti rAjJAM papraccha pArthivaH // 135 // hRdvartiviSNukezAntaghanagarjighanaiH khanaiH / dhvAnayanmerudadhvAnaM tamityUce pitAmahaH // 136 // kSINaH paraM pravizyAmi divAkaramivoDupaH / kalayA kalayA vRddhaH svAM labheta punaH zriyam // 137 // aste mitraibale zatrumudyantaM vIkSya dhImatA / saMkucya kramaleneva stheyaM divasamicchatA // 138 // 1. 'dharmairdhatte' iti, 'dharmAddhatte' iti vA bhavet 2 suravartma 3. mitraM sUryo'pi. 4. 'saMkucanU' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12zAntiparva-1sargaH] bAlabhAratam / AkrAmati dviSi prauDhe na tiSThanti na yAnti ca / navoDhA iva voDhAraM dhIrA vidhusyanti tam // 139 // vItamantrastu kurvIta balinApyariNA raNam / bhuvaM bhunakti jitvA vA mRtvA vA spardhate harim // 140 // kozo yathA tathApyevaM devavipradhanairvinA / kAryoM vyasanavallInAM sa hi dIpto davAnalaH // 141 // saMcitazrIna mucyeta vyasane'pyanujIvibhiH / aliH sahAjaiH sahate bandhanaM gandhalobhataH // 142 // kSINatailaM tviSo dIpamagniM dagdhendhanaM shikhaaH| zobhAvyasuM vimuJcanti nidravyamanujIvinaH // 143 // AzApAzaimitho baddhaM jagadasti carAcaram / truTanti yasya yasyAmI sa taM muJcati helayA // 144 // viSame'pi na maryAdA yo vimuJcati tasya cet / tatparityAjanAzaktirvIDayaiva vilIyate // 145 // vyasaneSu zriyaM dhAma dezaM dArAnapi tyajet / rakSeca dhruvamAtmAnaM punaH kAlo hi sarvadaH // 146 // ruddho'ribhirbahutaraiH sudhIstadapikaM zrayet / krUraiH karmabhirAkrAnto yogaM jIva ivottamaH // 147 // na vizvasepriyoktInAM sadveSANAM vizeSataH / bhRgayUnAM smarangItaM mRgayU~nAM kulAntakam // 148 // antarvasannalakSyAtmA varteta balini dviSi / prahareta sphuTIbhUya kAle roga ivANini / 149 // vakoTakapaTaH sarpakuTilaH siMhavikramaH / kAkAtizaGkito gRdhradIrghadarzI sadA bhavet // 150 // 1. indram. 2. 'yatra' kha. 3. 'na muJcati' ka. 4. 'tat' kha. 5. NatvAbhAva.. zcintyaH. vyAdhAnAm. 6. 'yuvAderna' iti NatvaniSedhaH. Aho! Shrutgyanam Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 kAvyamAlA | anAtmajJatayA svalpabalo balini saMpatan / sa bhavedvAtyayA gacchantRNamUla ivAnale // 111 // alubdhairguNibhirvIrairguNagrAhibhirujjvalaiH / suhRdbhiryaH parItastaM vipadAmapadaM viduH // 992 // dRSTAntaugha kathAsyUtaiH zucibhirvacanairiti / ApaddharmaM dizatsindhunandano'nandayannRpam // 113 // muhuH pulakayanaGgaM gaGgAsUnuvacaH smRteH / agAdagAramuvIMndustataH sahacaraiH saha // 194 // tadA viduraSaSThAnAM matisteSAmajAyata / trivargajJAnapIyUSanipItaprItizAlinAm // 159 // (ityApaddharmAH / ) apRcchadApagAputraM punaretya narezvaraH / dhairya vinaSTabandhuzrIH kathaM martyaH zrayediti // 116 // pItaprazamapIyUSavizadodgArasodarAm / bhISmo vAcamathovAca dhiyA vAcaspatidyutIH // 157 // rAjanduHkhaughavAtyAbhirnRNAM pracaladAtmanAm / saMsArasArAsAratvavicAraH sthairyakAraNam // 198 // kSaNikaiva smRtiH zokastadAyustaidamuM svayam / naSTAraM nAzayitvAzu yazo gRhNanti dhIdhanAH // 199 // zocanti hi dhanaM nazyanmUDhAnAyuH sadA galat / trailokyaizvaryadAne'pi yallavo'pi na labhyate // 160 // kAlaikyazAlinaM vizvavyApinaM saMvicArayan / galanmithyAmatirnaSTazokaM kva kurutAM kRtI // 161 // mamakAranakAraM ye kuThAraM duHkhabhUruhAm / kadAcinnaiva muJcanti te sadAnandamandiram // 162 // 1. 'prabala' ka. 2. 'kSaNikaikasmRtiH' ka. 3. 'stadanu' iti kha- pustake zodhitam. Aho ! Shrutgyanam Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12zAntiparva-1sargaH] bAlabhAratam / 437 yadyAyurvyayato bandhau vardhamAne mudaM vahet / tatki zocati loke'sminkramAnniHzeSitAyuSi // 163 // abhAvAdAgatA gacchantyabhAve sarvajantavaH / yadi ko'pyagrato yAti tanmandaiH zocyate sa kim // 164 // kaH kena zocyatAM jantUnkAlo bAlAnivAtmanaH / abhAvadvayahastAmyAmitazcetazca cAlayet // 165 // so'rthaH sannapyasanyuktyA bhukto nArjita eva yH| daivAdasattAM yAte'smintanta socanti durdhiyaH // 166 // yoge kSeme praNAze ca ye sadA duHkhadAyinaH / tairanityasukhadaM dharma krINanti kovidAH // 167 // upAntadIptadAveSu vilAsopavaneSviva / avazyodyadviyogeSu saMyogeSu rameta kaH // 168 // bandhodehe yadi snehastanmRtyau taM dahanti kim / cettadAtmani kaH zoko nityAdRzyasya tasya tat // 169 // abhAvAyaiva bhAvAH syuH zokAyaiva tadIzitAH / caturvargavyayAyaiva tadrAgastaM sudhIstyajet // 170 // kariSyAmIti kRtyAni no vilambyAni vetti kaH / unmeSaM vA nimeSaM vA kaM mRtyuH sthirayiSyati // 171 // na vargamapavarga ca jaDA gRhNanti tatphale / dAnAya vittaM tapase dausthaM datte muMhuvidhiH // 172 // dhanavAnyaH sukhI zuddho nirAdhitvena nirdhanaH / hIno'pi na lagetkRtye varAko'nyaH karoti kim // 173 // tApakRdvardhamAnaiva labdhe laibdhendhane dhane / tRSNAgnikIlA saMtoSapIyUSeNaiva zAmyati // 174 // 1. 'zocatA' kha. 2. prAgabhAvapradhvaMsAbhAvetyarthaH. 3. 'abhAvabhAvAH zokAH syuH kha. 4. "vidhirmuhuH kha. 5. 'sustho' kha. 6. 'labdhe dhane' ka. 'labdhe dhanendhane' iti bhaveta. Aho! Shrutgyanam Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 kAvyamAlA | tRSNAtiraskariNyaiva pihito'sti sukhodayaH / yAvatyutsAryate seyaM tAvAnayamavekSyate // 179 // AzAsu dattadRksaukhyaM purasthamapi nekSate / yadA nivartate tAbhyastadA pazyati tajjanaH // 176 // yeSAM na labdhumArambho na sthambho labdhavarjane / 1 jIvanto'pi vimuktAste sukhe duHkhe'pi harSiNaH 177 // te dhanyAH kuladharmArthAnapyulaGghaya sthitA matiH / yeSAM mohatamazchannaparamArthapradIpikA // 178 // AtmA zuddhoddhatajJAnabhanabandhanasaMzayaH / sAmarasyaM samAyAti viSNunA vizvahetunA // 179 // yoga dIpadalanmohadhvAnta spaSTe na pazyati / nayanenAntareNAntaH paramaM puruSaM kRtI // 180 // iti nikhilavizeSadharmavedI pracurapurANacaritracitritAbhiH / adizadavanivallabhAya vAgbhirmRvabhuvi vIravaraH sa mokSadharmam // 189 // (iti mokSadharmAH / ) bheje zrIjinadattasUri sugurora hanmatArhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI | mAdhuryAdhvani bAlabhAratamahAkAvye'tra zAnti gataM zAnteH parva tadAsyato jayamadhusyande mRdu dvAdazam // 182 // iti zrIjinadattasUriziSya zrImadamaracandraviracite zrIbAlabhArate mahAkAvye vIrAGke zAntiparvaNi dharmatrayakIrtano nAma catvAriMzaH sargaH / etasminnekasargeNa zAntiparvaNyanuSTubhAm / zatamekaM yutA SaDmirazItirabhavattathA // samAptaM cedaM zAntiparva | Aho ! Shrutgyanam Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 anuzAsanaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / / 439 anuzAsanaparva | prathamaH sargaH / pArAzaraH pAtu sa mAM tamAlazitidyutirdaityabhido'vatAraH / vAcyAya vizvakahitAya devI vAgeva jihvAjani yanmukhAje // 1 // athedamAkarNya dhunItanUjA jAni runmudritazokamudraH / dInAnanazrIrakRta pralApAnpApAnuzaGkI sukRtasya sUnuH // 2 // aho janaiH sAdhvapi yatkriyeta priyetaraM vakti tadapyakarma / rAjyaM tu rAjJAM narakAntameva dhiyAM tadarthe'pi haitasvasArtham // 3 // akarSi kUrca namataH saharSa bAlena tAmbUlarasAya yasya / mayA hahA so'pi bhavAnnijaghne pitAmahaH kAmahatAzayena // 4 // dviSA darzana kautukAya yenAstravidyAmahamApito yAm / vigdhimayAghAti tayA sa eva pitAmahaH kAmahatAzayena // 1 // yenAtmanaivAbharaNairvibhUSya sarvAGgamutsaGgamavApito'ham / kSiptaH kSitau hI sa mayA zarAGkaH pitAmahaH kAmahatAzayena // 6 // na mAM vinA yasya ratirmayA sa surAsurazreNibhirapyajeyaH / hA marma pRSTvA nizi ghAtito'hni pitAmahaH kAmahatAzayena // 7 // (kulakam ) iti pralApAturamatibhAgI bhAgIrathIsUnuradhIzamurvyAH / bhaktayujjvalIbhUtamanasthamAtRtaraGgabhaGgAyitavAguvAca // 8 // mA vatsa dAvacchavinA vinAzaM nayasva zokena vivekavallIH / hantA hi na tvaM na mRtirna kAlo vayaM hatAste nijakarmaNaiva // 9 // mRdArddhipiNDairapi kAmakRtyakSaNakSaNAnyAnyazarIrirUpaiH / karmANi vAlaikarANi muktazramaM ramante vata vizvajIvaiH // 10 // sadA sadAcArarate nirastakarmagrahe'nanyasame tu martye / AyuH sthiraM syAdabhiyAti lakSmIH kulaM kalAzvojjvalatAM bhajante 11 1. 'bhUtAni' ka. 2. 'rAjJAM hi rAjyaM' kha. 3. 'hita' ka. 4. 'bhaGgIyita' ka kha. Aho ! Shrutgyanam Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA | mataH sadAcAra iti pratiSThAmayeta martyazcaritena kena / idaM tadA pRcchati medinIndau jagAda gIrvANadhunItanUjaH // 12 // arthivyathA pAranidAnadAno nakArakArAgRhacittavRttiH / adeyadevaparaprabhedamukto vimuktairapi kiM na mAnyaH // 13 // artIrupetasya riporapi svaM tapo vapuH zrIvyayato'pi nighnan / akSuNNadAkSiNyavidhirvidhatte dizo yazobhirvizadAH sadApi // 14 // asmatpurA pAtakaghAtako'yaM mahopakArIti kRtApakAram / zliSyanti hRSTAH sahasA hasantaH santaH kSamAsaMtaticArucittAH // 15 // sahasradhA baddhaparAparAdhaM virodhinaM labdhamapi kudhAndhaH / vadhodaye dainyamayaM dayAlurabhyarcya nirmuJcati nirmalAtmA // 16 // paraH parAmartimiyati yena jAgarti yenAtmani nAma dainyam / satyatrataH satyamapIhate tannavadhyamAno'pi sudhIH sudhIraH // 17 // nijAni jAnannapi jAtajAtismRtirbhave'nyatra nidhIkRtAni / sukhopalamyAnyapi nAdadIta dravyANi nirvyAjanayo manISi // 18 // strIbhiH prarUDhArtibhirauSadhatvaM nItasya lupyeta na yasya cetaH / na tatkalAM dharmakalatracArI na brahmacArI ca zubhau labhete // 19 // iyaM mahAmohakarItyaraktaH paropakAraprathaneti raktaH / prayuktabhogaprasaretyudAsaH sadApi dakSaH zriyamIkSate svAm // 20 // zlathIkRtodAmatapo japoktiH (?) sukhairazeSairviSayopayuktaiH / jAnanvibhoH paJcamukhasya mUrtimAtmAnamAnandayate mahAtmA // 21 // yathoktadAnavyasanI yathoktazrAddhI yathoktAkhilatIrthasevI / yathoktasAMsArikatAtvika zrIrjano mano'nyAni yazAMsi dhatte // 22 // dhanyAH sudhAdhAmakalAkirITamArAdhayanti zritabhaktayastam / yasya prabhAvaM ya ivAdbhutazrIrvaktuM vivikto harireva devaH // 23 // ityuktibhAji dhunItanUje bhUjetari praznapare murAriH / vAcaM samuccArayati sma kukSiprakSiptasaptAmbudhizabdamandram // 24 // 1. 'bhayena' kha. 2. svAdhInIkurvan. 440 Aho! Shrutgyanam Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 anuzAsanaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / sarvajJamAnI satatodyadudyajjJAnapradhAno'pi sa yogivargaH / vyomno yadaGgASTamabhAgabhAvabhAjo na paryantapadaM dadarza // 29 // IdRgvidhAH santi na roNi romNi brahmANDapiNDAH kati yasya bhartuH / saMbhUya tattadgataviSNudhAtRzreNyApi varNya kva nu yanmahattvam // 26 // cakSuzcalaM cumbati yadyadagre lolaM manaH zliSyati yadyadAzu | vAksvairiNI yadyadupaiti tattanmuktipradaM yanmayavizvabodhAt // 27 // yanmaulijasvedajalapravAhanisyandasaMdohanadaikadeze / nAbhIsarojasthita vizvakartA haristrilokIjaTharo'pi zete // 28 // sa eva devaH paramastamAMsi mahAMsi cAtItya kRtapratiSThaH / icchAkriyAjJAnakRtaprezastiluptatriloko jayati trinetraH // 29 // idaM vadanneva mahezamantarnidhAya sa dhyAnadRzAvatasthe / romAJcavadbhiH karasaMpuTAni bhAle'nyadhIyanta yudhiSThirAdyaiH // 30 // atho tathodyanmahanIyamohanizAvasAne kSaNajAgarUke / jane'khile'sminkRkavAkuvAkyadhvanirdhunIsUnurilApamUce // 31 // cetazcalaM gacchati yatra yatra tRNe'pi tattatkuzalA rasena / dhyAyanti tatkAlabhavadbhujaMgagaGgAdizRGgAritatatsvarUpam // 32 // tadIdRgekaikaguNAzrito'pi karmAvalIM karmakarIM karoti / yastvIdRzAzeSaguNAbhirAmaH samAnadhAmnaH paramasya dhAma // 33 // dharmajJa satkarmanidhe kukarmahateSu vaMzyeSu vRthAbhizaGkI / tanmA muhaH pAlaya bhUmipAla mahImahInAkhiladharmakarmA // 34 // vipagataM sindhusutaM svaziSyaM draSTuM tadA vAkpatirAgatazca / natvArthitaH karmagatIH zarIrazarIriNorAha ca khaM gatazca // 35 // praNamya bhUpena jagatsvarUpaM pRSTastadA nAkanadIkumAraH / samagramAvedayati sma vedazrutyAdividyArNavapAradRzvA // 36 // 441 1. prathamadvitIyapAdavyatyAsaH kha pustake. 2. 'prazaste' kha. 3. 'zaGkAm' ka. 4. 'jagatsvakRtaM ' kha. 56 Aho ! Shrutgyanam Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 kAvyamAlA / sadaHpade nirdhvanike tadAnIM vyAsAjJayA zaMtanunandanena / te preSitA jagmuratho rathormipazcAtpatadvAyurayAH purAya // 37 // dvijaistadAnIM pariSevyamANaH khaH sindhujanmA vimalAtmavRttiH / zilImukhazreNyanuviddhamUrtirbabhau marAlairiva padmakhaNDaH // 38 // nijAnijAnAmabhidAnidAnaM dAnI tadA nItiparaH purAntaH / sa dharmakarmA samayamAnakarmA bhinnAghamarmA nRvibhurbabhAse // 39 // bhajatyathAzAM dhanadasya dIne kAlakramakSINavasau dineze / janArdanAdyaiH saha bhUmikAntaH pitAmahopAntamahImiyAya // 40 // unmIlitadhyAnanimIlitAkSaM mandAkinInandanamindukIrtiH / yudhiSThirastvAM namatItyudIrya natvA niSaNNo nRpatiH purastAt // 41 // bhRzaM vizabdairavalokyamAnamukhAravindaH paramarSivRndaiH / dRzau samunmIlya sabhAM nibhAlaya gaGgAtmabhUrbhUmivibhuM babhASe // 42 // diSTyA dRSTo'si tapastanUja supto'smi mAsadvayamAzugeSu / ihottarAbhAji ravau bhavantamAmantrayAmyeSa zivAya dhAnne // 43 // uktveti kiMcitparivRttacakSurbhISmo'mbikAsnumidaM jagAda / na zocanIyaM bhavatAbhitoSyaH saMtoSabhAjA suta eSa rAjA // 44 // athAcyutaM klRptanutirvinamya gantuM tamAmantrya tadAjJayAzu | prANAnilastambhanazaktiniryacchalyaughamaGgaM mumuce mahAtmA // 49 // abhUtapUrvAmahimadyuto'pi cchAyAM kSaNaM nartayadaGgasImni | bhittvA ziraH zaMtanunandanasya jyotirvihAyo vimalaM viveza // 46 // nirmAya divyAM zivikAM yuyutsurdhRtAtapatraH kSitipena bhISmaH / nIlazcitAyAM citacandanAyAM bhImArjunAndolitacAmarAgraH // 47 // prabhormimaitryAdiva pAvakena kroDIkRtAyAmatha bhISmamUrtIauM / rAjJAnugaiH sAkamakAri nAkataraGgiNIvAriNi vArikRtyam // 48 // hA hA vatsa zikhaNDinApi mazakeneva tvamastaH karI ceti svIkRtapUrvamUrtiraitulAkrandAtha mandAkinI / 1. 'zAntanu' kha. 2. ' tvamattaH' ka. 3. 'rakulA' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13anuzAsanaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 443 indrAdyairapi durjayastava vasuH sUnurpataH svecchayA mA rodIriti bodhitA madhujitA nispandamInAbhavat // 49 // Anamya dhUrnaTijaTAvalayasya vizva kalyANapuNyakailasasya jalaM trimArgAm / AvirbhaviSyadadhikAdhikavIrasaMya. dbhUpaH purI sahacaraiH sahitastato'gAt // 50 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatAhasthiteH pAdAjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtii| tadbhASAbhuvi bAlabhAratamahAkAvye'nuzAstikrama zreyAzrIsadanaM trayodazamidaM parva prapede zamam // 51 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye vIrAGke'nuzAsanaparvaNi bhISmasvargagamanaprakIrtano nAmaikacatvAriMzaH sargaH / anenaikena sargeNa parvaNyatrAnuzAsane / anuSTubhAM vinirdiSTA saptatiH SaDbhiruttarA // smaaptmidmnushaasnprv| 1. 'vapuH' kha. 2. 'niSpanda' ka. 3. 'kalabhasya' ka. 4. 'trimArgam' ka. Aho! Shrutgyanam Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 kaavymaalaa| ashvmedhprv| bhavAkUpArapAradruH paaraashrymunirdde| naiti yadbhAratIgucchastucchabhAgyasya bhogyatAm // 1 // sravantIsUnuzokAbdhau kSmApatiH patitastataH / kauravottaMsakaMsArivyAsairAkRSyata drutam // 2 // tadA taduktibhiH pApazAkhiploSizikhitviSe / adhatta hayamedhAya medhAmayamilAdhavaH // 3 // vigrahagrastaniHzeSalakSmIreSa maikhodaye / duHkhaM dadhau guNAdhAne dhiyA hIna ivAdhikam // 4 // makhazeSo maruttasya rAjJaH kanakasaMcayaH / aGke himAcalasyAsti hemAcalakumAravat // 5 // tamApnuhi mahInAtha samAnuhi mahAmakham / vidhehi vizvamanRNaM pidhehi duritacchaTAH // 6 // ityuktvA nRpamAmantrya vandyamAno vimAnibhiH / dyAM yayau taDidullAsaH zrIvyAsaH zamibhiH samam // 7 // (vizeSakam) sabhodyAnavihAre'tha tAM gItAM punaraindriNA / pRSTo'nugItAmAcaSTa kaMsAriH sA punaH va gIH // 8 // tataH kRtamakhArambhasamAgamanasaMvidA / gatvA murAriNAkAri dvArikA harSakArikA // 9 // himAdrito mahAdevasevAvalliphalAnyatha / AninAya mahIjAni tAni haimAni yajJadhIH // 10 // vasatyeva haridevaH satyasUnoH sadA hRdi / tadAzu tadabhiprAyaM matvevAyaM yadAgataH // 11 // 1. 'bhavakUpAra' ka-kha. 2. 'pAraMgaH' ka. 3. 'mahodaye' ka. 4. 'vidhehi' ka. 5. 'ityuktyA ' ka. Aho! Shrutgyanam Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14azvamedhaparva-1sargaH] bAlabhAratam / drauNyasvadagdhaM kAle'sminnasUta sutamuttarA / pratAninIva durvAtajalakA niSkalaM phalam // 12 // tataH kuntIsubhadrAdi krandAhRdayo hariH / taM dRSTayAjIvayadRSTayA sadyo bhekamivAmbudaH // 13 // yato jAtaH parikSINo kurUNAmayamanvaye / parIkSiditi nAmAnamenamUce tadacyutaH // 14 // atha vyAsAjJayA rAjJA yajJAya bhukautukH|| saMbhArasphAraratnADhyaH prAvaya'ta mahAdhanaH // 15 // kRSNasAramathotsRjya hairimarjunarakSitam / vidhinA caitrazuklAnte dIkSitaH kSitipo'bhavat // 16 // ko'pi hanta na hantavya iti rAjAjJayArjunaH / kSatrANi namayanneva tRNAnIva samIraNaH // 17 // prAgjyotiSapati jitvA vajradattaM tribhirdinaiH / sindhudezaM yayau yuddhacaturasturagAnugaH // 18 // (yugmam) athAGke bibhratI bAlaM marAlamiva bASpadRk / avazyAyalavAkIrNasarojeva sarojinI // 19 // mRdhograsaindhavakrodhadhUmadhvajapayodharam / etyArjunaM dayAlInaM dInAmyadhita duHzalA // 20 // (yugmam) bhrAtarbhagAbhidhAnena bhavAbhoga ivAGginAm / abhAvama'sRjatputrastvannAmnaiva zrutena me // 21 // pautro jayadrathasyAyaM zizuH svastre(strI)yajastava / gurubhavAnbhavatvasya rAjyazrIpANipIDane // 22 // khasne(strI)yasyaivamazreyaH zrutvA nindannijodyamam / bAlaM bhUpAlayannaindrirbAndhavIM tAmabodhayat // 23 // 1. 'jhalakkA' kha. 'jalolkA' iti kha-pustake TippaNIgataH. 2. 'parikSi' ka. 3. 'harirarju' ka. .4. 'athAGge' kha. 5. 'bhI' ka. 6. 'masRjat' ka. 7. 'sutaH' kha. 8. 'amoghamam' ka. Aho! Shrutgyanam Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 kAvyamAlA | athArjuno yayau tejaH zuSyadvairiyazojalaH / maNIpUrapurImarkaH pAzapANipurImiva // 24 // balena babhruvadvabhruvAhanastatpurIpatiH / satputraH pitRbhaktyAgramAjagAma nanAma ca // 29 // sutasya tasya tejAMsi draSTumutkaNThitastataH / vAcamUce camUcetazcamatkArakaroM naraH // 26 // na me vimuktasaMgrAmastvatpraNAmaH priyaMkaraH / zUdrANAM vayasA jyaiSThayaM kSatrANAmUSmaNA punaH // 27 // pArtha priyA tadolUpI bhUpITha bhedayo ( ? ) tthitA / mahAbhujaM bhujaMgIya (ma) mabravIdbabhruvAhanam // 28 // ayaM vatsa bhavatsatvavilokanakutUhalI / tvatpitA tApitArAtirAtithyaM mRdhamIhate // 29 // nizamyedaM tadAruhya muhyatkRtyapatho ratham / cApamAropayatsAkaM svabhruvA babhruvAhanaH // 20 // pitRputrAvatho vizva svaM darzayitumakSamau / hiyeva cakratuH kANDacchannArkakiraNaM raNam // 31 // gatvA divaM bhuvaM spRSTvA pAtAlasya taile'vizan / etayoryazasAM sthAnaM darzayanta iveSavaH // 32 // athArjuniH pRthAsUnurhatasArathito rathAt / uttatAra gireH zRGgAdiva kruddho mRgAdhipaH // 33 // apatanmaNipUrendramArgaNairaindrimArgaNAH / chinnAH zikhitviSo dhArAdharadhArAbharairiva // 34 // svanandanamRghAskandasAnandahRdayastadA / pRthAbhUH prathayAmAsa zithilaM zithilaM zarAn // 35 // babhruvAhanabANena gADhaM hRdi hato'rjunaH / AkulaH kulizAgreNa kulazaila ivApatat // 36 // 1. 'tatputraH ' kha 2. 'hRdayo' kha; 'midayo' kha- zodhitaH 3. 'pathe' ka. 4. 'vizvaiH ' ka; 'vizve' kha. 5. 'talaM' kha. 6. 'hRta' ka. 7. 'gharAdhArA' ka. Aho ! Shrutgyanam. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 azvamedhaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / jagatrayajayonmudre rudreNApyajite yudhi / zabdo'bhUddivi hAheti timinne'rjune tadA // 37 // patitaM pitaraM bhAnumivAlokya vimUrcchitaH / sUryakAntizilotthogniriva citrAGgadAGgajaH // 38 // tatra citrAGgadAgatya dRSTvA sutahataM patim / vilalApatamAM tApatamAMsyekatra bibhratI // 39 // hA citteza hahA kAnta hahahA zAntamAnasaH / kiM dhAmni mama jAyAyAH samAyAtasya te'bhavat // 40 // cirAgato'pyanApya svAmindAsyocitaM janam / Atithyena tanUjasya sukhitaH svapiSIti kim // 41 // ityucaiH pralapantI sA rodayantI khagAnapi / sapatnImuragIM gADhamAliGgaya kSmAtale'luThat // 42 // atha saMjJAM mamAsAdya svaM nindanvilapanmuhuH / mRtyau dadhe dhiyaM duHkhavAhano babhruvAhanaH // 43 // satyA hi sutayA dhyAtastadAyAtastalAdbhuvaH / bhogilokaziroratnamiva saMjIvano maNiH // 44 // yadaiva sai tayA datto hRdaye hRdayezituH / tadaiva daivamAkramya tasya svAtmAnamAnayat // 49 // harSAzrudhautazokAzrutApaduHkhitacakSuSam / suptotthita ivApazyadatha pArthaH paricchadam // 46 // athoce vAksudhAkUpI tamulUpI kRtAJjaliH / nAtha dhanyo'si dhanyAnAmeva putrAtparAjayaH // 47 // kiMtu jaghne yadA bhISmaH zapto'si vasubhistadA / vadhyo'stvasau sutasyeti ko'nyathA tvajjayI bhavet // 48 // matpitA matkRpAdreNa te bhaktyAbhyarthitastadA / tvatkAlarajanivyomamaNi prAhuramuM maNim // 49 // 1. 'lApya ka. 2. 'nabho' ka. 3. 'sutayA' ka. Aho ! Shrutgyanam 447 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 kAvyamAlA | ityuktyA prItimAnpArthaste patnyau ca sutaM ca tam / AmantryArNavamaryAdAM kSmAM jigAya haiyAnugaH // 90 // sarvairyajJe sametavyamityAjJApya mahIpatIn / utsavI nartayankIrti prApa pauraMdariH puram // 91 // rAjJAtha rukmasarvAGgaH kAritaH kratumaNDapaH / dAnadveSi nizApeSi nityavAsaravAniva // 12 // bhUdevanaradevAnAM priyamelakatIrthavat / hRSyadvizvamanobhAvaH prAvartata tataH kratuH // 93 // atha satyasutaprItikRte satyavatIsutaH / svayaM kriyAcayaM cakre divyadIkSAkRtakSaNaH // 54 // vizuddha dhyAnadIdhityA mahAmakhazikhitviSA / dAnakAJcanakAntyA ca rAjJo bhinnaM tridhA tamaH // 55 // kriyAntareSu devarSisiddhagandharvakiMnarAH / maGgalAni jagustatrAnRtyannapsaraso rasAt // 96 // dhUmadhUmacchalotkSiptakSmApapApaM havirbhujam / dhinvanto vidhinA yajJakarmapAraM yayurdvijAH // 17 // atha kRSNamunIndrAya dakSiNAM kSoNipaH kSitim / dadau dAnaikacaturazcaturabdhisarojinIm // 58 // koTI hATakakoTInAM viprebhyaH saMpradAya saH / dvaipAyanagirA prAdurvI murvIdhanaH punaH // 99 // krIDanto merukUTAbhaiH svarNakUTairnRpArpitaiH / mahAmudo mahadevA devA iva tadA babhuH // 60 // athaucitya lasatkRtyaH satkRtya viSayAdhipAn / nRpatiH prAhiNotte'pi tadguNagrAhiNo yayuH // 61 // ghRtadugdhanadImugdhasnigdhAnnazikharitrajaH / rAjJA tene tadA brahmasaMghabhojyamahotsavaH // 62 // 1. 'sahAnugaH' kha. 2. 'dhUmabhama' ka. Aho ! Shrutgyanam Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 azvamedhaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / athAmbikeyaM gAndhArIM viduraM saMjayaM tadA / pArthivo'pUjayatpuNyapratyakSA iva devatAH // 63 // tadA ca prAcaratatra satradhAtrItale bilAt / nakulaH svarNavarNaikapArzvaH pArzve dvijanmanAm // 64 // rUpavismApitAnbhUpamukhyAnvismApayanpunaH / vAcamavyAkulosvocannakulo nUkulocitAm // 65 // prItendrAdisuraH prItazrIvyAsAdidvijo makhaH / vyanaktu sakkuprasthasya va tulAM kalayApyayam // 66 // vittavRSTimayo dRSTimadAyaiva mahotsavaH / alpaH phale yathAnalpakAyacchAyo vaTadrumaH // 67 // sa vyAcaSTa dvijaiH pRSTaH satuprasthakathAmatha / puNyAGkaraH kurukSetre dvijarAjaH purAjani // 68 // ziloJchavRtteH kAryena kRzastasya bhavo'pyabhUt / kiM citraM zatravo'pi syuH satAM kaSTena kaSTinaH // 69 // durbhikSe mahati kSINazile kSoNitale'khile / bhrAntvA kSoNitalaM satkuprasthaM prApa kadApi saH // 70 // vidhimAvazyakaM kRtvA vaizvadevAdikaM vazI / bhoktuM sthito'rthinaM prekSya priyAmutpulako'vadat // 71 // priye pazya prasanno'dya mama dharmo vratAdibhiH / artheSu satsu kAle'tra darzayanprAptamarthinam // 72 // prazaMsannapi satpAtraM dAne kAlavilambakRt / tadartikSaNasattAyAH pApaM lumpati kairvrataiH // 73 // . atha harSAzrupUrNAkSipuTaH pulakamudvahan / kSudhitaH svasvabhAgAnaM kSudhitArthine dadau // 74 // dadhyustasya dvijendrasya priyA putraH snuSApyatha / asmai deyaM svabhAgAnnamannenAnena tRpyatu // 79 // 1. 'arthinaM' kha. 2. 'dadmaH' kha. 57 Aho ! Shrutgyanam 449 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 kaavymaalaa| itthaM manorathaisteSAM na zAntAsya kSudhA tadA / te sarve svasvabhAgAnnaM tadA tasmai dadurmudA // 76 // teSAM sukRtinAmannastRpto'yamatithigau / dharmaH sattvamahattvAdvaH prIto'haM siddhimApnuta // 77 // ityuktvAntarhite dharme duSkarmendhanavahnayaH / jagmustigmAMzumAnaiste vimAnardehino divam // 78 // jagAma tAmahaM saktugandhasaMbandhato dharAm / viprocchiSTapayaH spRSTaM pArzva haimamabhUnmama // 79 // dvitIyapArthahematvacintayA kutra kutra na / dvijabhojyabhuvi bhrAntaH saMprApto'trApi saMprati / / 80 // kvApi prApi punastAhakprItyai nAyaM prbhaaknnH| saktuprasthasya sAmyaM tatki krAmatu kratuH zatam / / 81 / / ityuditvA gate tatra citrakAntAvadarzanam / bhUkAnte saMbhramabhrAnte vAcaM vyAsaH samAsadat // 82 // zuddho bhAvaH kvacillakSmIH kvacinnobhAvapi kvacit / sarvebhyaH sarvazuddho'yaM kratubhyo'bhyadhikaH kratuH // 83 // surAsuramakhebhyo'pi zuddhe yaudhiSThire krtau| nakulo'sminnanAryatvamanAryaH kAryato jagau // 84 // bodhaM krodhaH purA zrAddhe jamadagnimuneH zamam / piTharasthaM payaH pitryaM zvA bhUtvA jihvayAlihat // 85 // dharmaH zunAmayaM nAma doSo'yamiha rakSituH / ityasau na zazApainaM sArameyamameyahak // 86 // azaktastena pApo'yaM kampamApograpApakRt / durantasyApi pApasya munizApo hi zodhanaH // 87 // 1. 'dharmasiddhirma' kha. 2. 'kimayaM kramatu kramama' kha. 3. 'nobhAvubhAvapi' kha. 4. 'samam' kha. Aho! Shrutgyanam Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 14 azvamedhaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / zaptastatpitRbhiH kopaH svopayogi payo lihan / adabhravibhramo bhUmau bhavAnbabhru bhavediti // 88 // yadi yaudhiSThire yajJe kariSyasi vimAnanAm / tadA vimucyase satyaM dattastairityanugrahaH // 89 // ayaM sa kopanakulaH kurvanniha vimAnanAm / rAjJo yajJodbhavAM mAnamUrchA havA vyamuJcata // 90 // borityadbhutakathAzravaNapravaNAzayAH / bhUdevanaradevAdyAH sarve vismayamAzrayan // 91 // iti yatizaitaharSasphAyamAnapraharSaH pratatahutividhAnaH prauDhasatpAtradAnaH / dalitaduritabhAraH so'bhavatpuNyasAraH kRMtakugati niSedhastasya rAjJo'zvamedhaH // 92 // bheje zrIjinadattasUri sugurora hanmatArhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI | tadvidyAhRdi bAlabhAratamahAkAvye'zvamedhobhavaM parva prItipadaM caturdazamidaM saMprApa saMpUrNatAm // 93 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanAni mahAkAvye caturdazamAzvamedhikaM parva samAptam / 451 1. 'zvopa' kha. 2. 'mAnyaH' kha. 3. 'muktvA vyamucyata' kha. 4. 'kRta' kha. 5. 'kRtijagati' kha. Aho ! Shrutgyanam Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 kAvyamAlA / AzramavAsaparva / athAsminvasudhAM pAti dharmeNApyacikitsitam / abhUdarthika prAptireva duHkhaM jagajjuSAm // 1 // tadAghamarSaNe tasya nAmanyeva zrute smRte / zrutismRtiparIvArA vyavahArAya jajJire // 2 // nityaM natvAmbikAsUnuM nirdidezAdhikAriNaH / tasya rAjArhabhogArthaM rAjA nirvyAjabhektidhIH // 3 // rAjJA sa punarajJAtatapasvIva priyAsakhaH / ilAzAyI phalAhArI brahmacArI sadA sthitaH // 4 // iti pAti kSitiM rAjJi nAjAnansukhatatparAH / kAlena kRtyamAnAni jIvitavyAnyapi prajAH // 5 // abde paJcadaze bhImo'ghuSyatkauravadurnayAn / tacchrutvA dhRtarASTro'bhUjjitvA kopaM vanaspRhaH // 6 // so'bhyadhAdbhUpatiM vatsa yAce kiMciddadAsi cet / iti prahNe nRpe'yAcadvastuM rdvandvocitAM mahIm // 7 // iti zrutvA mizrAkSaH pAdalagno jagau nRpaH / mA tAta muJca mAmekaM trasto mRga ivArbhakam // 8 // iti dInaM vadatyurvIvAsave vAsavIsutaH / etyAbhyadhAdbhavAmbhodhisArapIyUSavadvacaH // 9 // jAnanmuhyasi kiM rAjankRtyeSu jayinI tvarA / pazya dehapradIpasya tailamAyuH pralIyate // 10 // Asanna mRtyudAvAgnerdharme dehataroH phalam / gRhNataH kuruvRddhasya vighnIbhavasi mUDha kim // 11 // pUryate dehagehasya yAvatpuNyamayakrayaH / uttamairuttamasthAnayogyaM tAvattadayate // 12 // 1. 'nukAriNaH' ka. 2. 'bhakta' kha ga 3. 'capi' kha 5. 'tat' ka . 6. 'indo' ka. 7. vyAsaH, 8. 'prahIyate' kha. 10. 'darpyate' ga. 4. 'durjayAn' kha. 9. 'bhava' ka kha. 1 Aho ! Shrutgyanam Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 AzramavAsaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / iti vyAsoktibhiH kRcchrAdomityukte mahIbhujA / praNavazravaNaM zreya iti prIta kurUdvahaH // 13 // bhISmAdInAmatha zrAddhaM kRtvAsau nRpasaMmataH / dAnaM dAnapeyaH zAntavizvadauHsthyamelaM dadau // 14 // zrAddhe duryodhanAdInAmudyaddhanadhanavyaye / abhUdbhImaprakopArjvalato jalado'rjunaH // 15 // athAmantraya kulaM paurAnapyaraNyAya buddhidRk / zrIrAmavatkaniSThena kAntayA ca yuto'calat // 16 // dIna~dInairniSiddhApi sutaiH kuntI tamanvagAt / saMjayo'pi yayau jajJe vanI paJcendriyeva taiH // 17 // munIbhUtena bhUpena zatayUpena saMgataH / tatra tepe tapaH prajJAcakSuH sAnucarazciram // 18 // Atmeza Iza Atmeti teSAM dhyAnalayaspRzAm / aGgAni sa bhujaMgAni babhuH kArzyanizAnibhAt // 19 // etya tIrthopamaM tIrthayAtrotkA nAradAdayaH / prAkcaritraizvirAdenamAnandya divamudyayuH // 20 // rathairathaitannatidhIstAM vanImavanIdhavaH / sArdhaM kurupurandhrIbhiH samagAdanugAvRtaH // 21 // daravAritarAjAIlAJchanaH zubhavAJchanaH / bahirbaddhabalaskandhaH sabandhuH so'vizadvanam // 22 // namangurUnkurUttaMsaH pratene puNyamunnatam / varSa harSAzruvArINi bhavadoSamazoSayat // 23 // zuddhijuSTaM ca puSTaM ca dadhato'GgaM yazomayam / sthAmAkSAmazarIrAste nRpAya dadurAziSam // 24 // 493 1. 'parA:' kha. 2. 'nalaM' ka; 'talaM' ga. 3. 'mudyante ca' ka; 'muyanaya' kha. 4. 'dInAnanaiH' pAThaH 5. 'suta' kha. 6. 'kAyanazA' kha. 7. 'rathotannanidhI' kha; 'rathaitannabhidhI' ka. 8. 'zyAma' kha.ga. Aho ! Shrutgyanam Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 kaavymaalaa| kva kSatteti kSitIndreNa pRSTaH proce'mbikAsutaH / sa khairI vAtabhukputra dRzyAdRzyazcaredvane // 25 // itazca viduro'pyatra smaagcchnydRcchyaa| vanaM presajjanaM prekSya dUrAnmRga ivAtrasat // 26 // tamanvadhAvadekAkI sAsro bhUpAkazAsanaH / dUra dUraM sa yAto'smAnirbhAgyAdvibhavo yathA // 27 // mUle sAlasya kasyApi taM sthitaM pRthiviiptiH| namanyudhiSThiro'smIti prAha pratyuttarotsukaH // 28 // sphItAkSastanmuMkhaprekSI netraprANendriyairnRpam / / sa tu prAvizadarko'gnimiva bhAbhirnizAgame // 29 // tadA tasminsAmarasye samAviSTe mahAtmani / babhUva bhUbhujaMgo'yamadbhutajJAnanirbharaH // 30 // yanyaSedhadviyadvANI tadehadahanaM tdaa| tapogninaiva tanmanye tatpurApi nivartinAm // 31 // athedaM dhRtarASTrAya vinivedyAtmapaJcamaH / tRSNAmivendriyagaNo bhUpaH kuntImabhisthitaH // 32 // phalabhakSaH kSamAzAyI kSapayitvA nRpaH kSepAm / vavarSa vasubhiH prAtarbhAnukadbhuvanapriyaiH // 33 // pitRvyamatha rAjarSirA~jirAjitasaMnidhim / nanAma nAmagrahaNAdapyastajanapAtakam // 34 // atha trijagatIvRttavilocanasudhAJjanam / teSAM dRGmArgamAgacchatpuNyadvaipAyano muniH // 35 // sa sarvaiH praNataH kSatturgatiM rAjJaH puraH stuvan / putramAcaSTa kaccitte citte kiMcinna bAdhate // 36 // 1. 'vonnamat' ka. 2. 'zAlasya' kha-ga. 3. 'mukhaM preSI' kha. 4. 'tatpuro'pi' ga. 5. 'nivartanam' ka; 'nivartitam' kha. 6. 'kSipAm' ka-kha. 7. 'rAja' kha-ga. 8. 'citta' kha-ga. 9. 'kiMcinna bAdhate manaH' ka. Aho! Shrutgyanam Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 dadhAra gAndhAra nirbhraiH| // 38 / 19AzramavAsaparva-1sargaH] bAlabhAratam / iti vAgamRtaM pItvA tadudgAratvamAgatAm / giraM dadhAra gAndhAradharAdhavasutApatiH // 37 // taistairvitaraNAbhogaiH saMbhogairapi nirbharaiH / aprINyanta supAtrANi gAtrANi ca mayA ciram // 38 // catubhirindriyaidRSTyA saMvibhajya gRhItayA / mama tattvArthaparyantaM sparzAyairdarzitaM jagat // 39 // dUtyAbhavatprasattyaiva viraktIkRtya saMpadi / AnIto'hamidaM siddhisaMketasthAnakaM vanam // 40 // tatki me bAdhatAM kiMtu kAntidRzyaiva gRhyate / tadadRSTaM kulabhuvAM cAkacikyaM dunoti mAm // 41 // ityasai vAdine divyAM dRzaM dvaipAyano dadau / AjanmadauHsthadUMnAya cintAmaNimivezvaraH // 42 // so'tha vyAsAjJayApazyadgaGgAmbhasi bhRzaprabhAn / tAnduryodhanasaubhadramukhyAnpakSadvayIbhaTAn // 43 // na lipto rAgadoSeNa tAnpazyannapyasau sudhIH / AtmezvarANAM yatprItipaidaM muktipadaM hi tat // 44 // kiM dhyAnavinakAriNyA dRSTadraSTavyayA dRshaa| ityabhyarthya muni dhImAnpuna(netratAM gataH // 45 // atha vyAsAjJayA vadhvo muktamAnavavigrahAH / taistairvimAnibhiH sAkaM nAkaM jagmurnijapriyaiH / / 46 // atha mAsamiha sthitvA nRpatiH piturAjJayA / gato'raNyAtpuraM rAmaH purAraNyaM purAdiva // 47 // dharmAbdhestaraNaM dobhyA zikSyamANAmunA mahI / DiNDIrapANDurairasya maNDitA kIrtimaNDalaiH // 48 // yazodhidaivatamiva kSmApaterasya saMsadi / kadAcidAyayau svairI nAradaH pAradadyutiH // 49 // 1. 'ghara' kha. 2. 'ityasya vAdino' kha. 3. 'dUrAya ka; 'dUnasya' kha. 4. 'pradaM ka. 5. 'dharmAbdhau' kha-ga. 6. 'ziSyamANA' kha-ga. - - Aho! Shrutgyanam Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| hRSyattvacaM tamarcitvA papraccha pRthivIpatiH / zraddhAluH kulavRddhAnAM pravRttiM vanavAsinAm // 50 // kiM vaktAyamiti vyaktaM vIkSyamANAnano jnaiH| harSomiSu zlatho vAcamathovAca marunmuniH // 11 // sa prabhaJjanabhuvarSe varSe bhojanamuktitaH / rAjanrarAja rAjarSirutkarSitatapaHsthiteH // 12 // kimebhistapa evAstu karmaploSi mametyasau / mumukSuniSkriyo vahInapi tatyAja kAnane // 13 // eSa teSu pradIpteSu jarattarughane vane / dhyAnAmRtAbdhau gAndhArIpRthAbhyAM sahito'vizat // 54 // samAdhinA paraM dhAma gatestairujjhitAMstanUH / adahadvASpavAndIptazabdo'gnizcirasevitaH // 55 // teSAM virahasaMtApaM sa bADhaM voDhumakSamaH / saMjayastu vratakRzo yayau rAjanhimAlayam // 56 // ityuktvAsminmunau yAte zokotpAte'patannapaH / cakre teSAM sphuranmohakalilaH salilakriyAm // 17 // atha dvijavitAnebhyastAnevoddizya bhUpatiH / amandapuNyasaMdAnaM dAnaM dAntamanA dadau // 18 // ityAzrame vimalayogapatattanUnAM __ zokaM vivekanikaSaH parihRtya teSAm / bhUvallabho hariharadruhiNAdipAda___ dhyAnaprapaJcitaruciH suciraM nananda // 19 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthitaH pAdAjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / jADyotkhaNDini bAlabhAratamahAkAvye'tra parvAzramA___ vAsaM paJcadazaM taduktisadane pratyAsadatpUrNatAm // 6 // iti zrIbAlabhArate mahAkAvye AzramavAsikaM paJcadazaM parva saMpUrNatAmagAt / 1. 'vartinAm' ga. 2. 'eSu' ka. 3. 'tAsubhiH' ga. 4. 'dIptaM zabdA' ka. 5. 'tpattipa' kha. 6. 'hatyA' ka; 'ijyA' kha. Aho! Shrutgyanam Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16mauzalaparva-1sargaH) bAlabhAratam / maushlprv| pradhyAya tanuvittAnAM satyasUnuranityatAm / dharmAdhAne ca dAne ca vyadadhAdaramAdaram // 1 // dadau dharmAya dharmaikacaturazcaturaH kramAn / cakre dAnazca niHzeSAmavanImanIpakAm // 2 // vasudhAM vasudhArAbhinityamityasya siJcataH / zrayatastatphalaM zreyaH SaTtriMzadagamatsamAH // 3 // purI dvAravatI jagmuH kAle'sminkAladUtavat / munIndrA namadunnidrakauzikAH kauzikAdayaH // 4 // zAmbaM strIvapuSaM kRtvA vRSNayo madavihvalAH / tAnapRcchanmunInputraH putrI vAsyA bhaviSyati // 5 // muzalaM brahmadaNDAbhaM bhAvi lauhaM kulAntakRt / ityuktvAmI tirobhUvazAmbasyAvirabhUcca tat // 6 // Ahukena bhiyAkSepi bhassIkRtya tadambhasi / matvA kulAntaM cAyAntaM tIrthayAtrAM yayau hriH|| 7 // atho ratho rathAGgaM ca ketuzca patagAdhipaH / sarva tiro'bhavattasya lubdhaM mitramivApadi // 8 // apUrvAH sarvatazcaNDAH sadyo jvarakarAH puri / mukhaM mRtyupraipAtAnAmutpAtAH zatazo'bhavan // 9 // abhAsayatprabhAsaM ca yAtrayA viharanhariH / kAle'tra kAlakRSTAzca taM dezaM yadavo yayuH // 10 // iha te vihitotsAhA lIlodyAneSu khelinaH / vidadhurmadhupAnAni madhupA iva paGkaje // 11 // te'dbhutAnandasaMdarbhAstadA nAtmAnamunmadAH / kAladaMSTrAGkuraghaTAgharadRsthamajAnata // 12 // 1. 'vanIyakA kha-ga. 2, 'tapasaH' ga. 3. 'vilauhaM ca' kha. 4. 'patAkAnA' ka. Aho! Shrutgyanam Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| teSAM tanmuzalakSodakaNabIjagaNodbhavaiH / tRNakAzairvRte sthAne dhIryo mudabhUnmithaH // 13 // tvaM re sauptikasuptaghnastvaM re praaysthviirhaa| itthaM mithaH kathA jajJe zaineyakRtavarmaNoH // 14 // ityuktipAre prabalaibelaiH pakSadvayasthitaiH / khecchAsamaramArebhe yadUnAmanvayastRNaiH // 15 // . kSiptaM tRNamapi kSipramabhavanmuzalAkRti / mAMsAsthiraktapaGkatvameva ninye baladvayIm // 16 // pradyumnazAmbazaineyakRtavarmamukhAnbhaTAn / khelataH kSIyamANAMzca hariraikSata tulyadRk // 17 // aho babhUva bhUsteSAM yA pUrva rtinRtybhuuH| saivAbhUdvatabhugvarganirargalavilAsabhUH // 18 // jajJe yadukulaM druhyadvIraM muhyadvadhUjanam / nizi nazyadalimlAyatpadminIkamivodakam // 19 // athedamaindraye viSNurAkhyAtuM preSya dArukam / vajramAdizya dasyubhyo yoSitaH parirakSitum // 20 // vayaM haladharAlokasamutsukamanA yayau / dvArakAM nArikAvRndakandamandArNavadhvanim // 21 // (yugmam) tato janakamAmanya kAmapAlaM jagAma saH / tadA tadAsyAnniryAtaH zvetAhiH pazyato hareH // 22 // ahiH sahasrazIrSo'yaM valakSo jaladhiM prati / mainAkadarzanotkaNThI himAlaya ivAcalat // 23 // sa vAsukimukhaiH sapaiH samaM snmukhmaagtH|| viveza vAridhau dhatu dharAM vIrojjhitAmiva // 24 // ityanantapadaM prApte bale varuNapUjite / pravizya vipinaM yogI suSvApa sukhito hariH // 25 // Aho! Shrutgyanam Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16mauzalaparva-1sargaH] bAlabhAratam / nije jyotiSi saMpRkto lubdhakena padastale / kRSNasAradhiyA kRSNo hatastIveNa patriNA // 25 // surasiddharSigandharvaiH zriyA ca prItitatparaiH / pUjyamAno'vizaddhAma nityaM nArAyaNAbhidham // 26 // viSvandigvRndamuddayotya bhAsvatIva gate hrau| babhUva bhuvanaM kSubhyattamomayamivAbhitaH // 27 // ihAntare yadUcchedakathAmAkarNya dArukAt / zokaM dainyaM bhayaM pArthA nirmAthA iva bhejire // 28 // atha kSmApagirA gatvA dArukeNa shaarjunH|| viveza dvArakAM draSTuM sazokaM janakaM hareH // 29 // naSTavIragaNAM naSTendriyAM bandhutanUmiva / pazyanpurI yayau pArthaH parAM zokasya bhUmikAm // 30 // subhadreza kathaM dInAH sthAsyAma iti sarvataH / pUtkurvadbhivRto'bhyetya jiSNurvRSNivadhUjanaiH // 31 // patitaM bhuvi hA putra hA putreti pralApinam / vasudevaM naraH pazyanpapAta ca ruroda ca // 32 // (yugmam) mRgaiH siMhA ivAsmAbhiryatprasAdAjitA dviSaH / sa gataH ko'dhunAsmAkaM zaraNaM raNasaMkaTe // 33 // staumi tAnyAdavAJjagmurye divi prathamaM hareH / yogyAnyasyApi kasyApi dhinastena vinAdhunA // 34 // hA janArdana hA rAma hA zaineya hahA smara / bhavantaH ka gatAH prAptamAlapantyapi mAM na kim // 35 // iti pralApaiH patito naro roditdingmukhH| sarvagAnrodayAmAsa yogIndrAnapyagocarAn // 36 // yatrAnaiSInnizAM pUrva lIlAgItena phAlgunaH / tatraiva tAM nizAM ninye strINAM krandena vigvidhiH // 37 // 1. 'phUtkurvadbhi' ka-kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 kAvyamAlA | prAtaH putraviyogena tanumAnakadundubhiH / tatyAja devakImukhyairanuyAtaH priyAjanaiH // 38 // saMskRtya sAtvatAdInAM tanuM kRtvA jalakriyAm / pArthA vajraM hareH pautraM strIzvAdAya tato'calat // 39 // krandatI tatkSaNatrastoDDIyamAnakhagakhanaiH / tadA svAmizucevAbdhau mamajja nagarI hareH // 40 // indraprasthaM vrajanprApto vikaTAmaTavIM naraH / sAlaMkAravadhUvAralubdhai ruddho vanecaraiH // 41 // tAnugralaguDA TopAngopAnkopAdvilokayan / balAdhikyamivAdhijyaM kRcchrAccakre'rjuno dhanuH // 42 // tasya naSTAstadA pRSThAdadhamarNA iveSavaH / AkRSTApi navoDheva na jyA sanmukhamAyayaiau // 43 // sekhIzikSAdayaH kSipraM bAlAyAH priyasaMgame / atha mantroktayastasya raNe'sminvismRtiM yayuH // 44 // kiM svapno'yaM kimanyo'hamiti bhUrivitarkiNaH / pArthasya pazyataH kAmaM kAminIrdasyavosharan // 45 // na. zekire grahItuM tairdRzyabhAso varastriyaH / adRSTarakSitA bhAgyahInairauSadhayo yathA // 46 // praveSTuM vartma dehIti pRthivIM praNamanniva / nyagmukho'jani manvAno jIvitaM phalgu phAlgunaH // 47 // gateSu hRtadAreSu tadA duHkhAjjagurjanAH / aho vizvajayI jigye gopairdhigvidhivalgitam // 48 // ityuktaH karNayanaindririndraprasthaM puraM gataH / pradhAna vRSNivAmAkSIvajradArukasaMyutaH // 49 // 1. 'kRtajalakriyam' kha. 2. idaM padyaM kha ga - pustakayornAsti 3. 'teSu duHkhAjanA jaguH' kha-ga. 4. 'saMgataH' kha-ga. Aho ! Shrutgyanam Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16mauzalaparva-1sargaH] bAlabhAratam / rAjye vajramiha nyasya gate duHkhini phAlgune / satyabhAmAdayo devyaH kRzAnuM vivizuH zucA // 50 // zrIviSNuvyayagopAlaparAbhavamahAzucam / . hastinApuravama'sthametya vyAso'rjunaM jagau // 11 // mitragotraprabhAbhUtiprabhAvavibhutA hRtA / viDambito na kAlena kutra kaH putra mA muhaH // 12 // harAdyairapyanigrAhyo lsdkendudiipkH / sarva harati sarvasya kAlo'yaM pazyatoharaH // 53 // sUryenducakravikrIDadanityatvaratho'GginAm / adharmavijayI kAlo haratyarthAnasUnapi // 14 // jagadviDambanAyaikanaTaM kautUhalI hasan / anityatAnaTIkAntaM kAlamAlokate kRtI // 55 // paryantavirasA bhAvA na bhaveyubhave yadi / tatparokSasukhe sAkSAdduHkhe tapasi kaH sphuret // 16 // yaduSu muzalapAtapresitairAtmani kSmA dharavanacaragopakrIDitaizca prataptaH / iti munipativANIpuNyapIyUSasikto ___ gajanagaramagacchanmadhyamaH pANDuputraH // 17 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / tajihvAJcalalolatalpataralabAhIsmite SoDazaM parvatatkila bAlabhAratamahAkAvye'galanmauzalam // 18 // iti zrIvAlabhArate mahAkAvye SoDazaM mauzalaparva samAptam / 1. 'vaje rAjya' kha-ga. 2 'rapyanuprA' kha. 3. 'preSitai' kha. 4. 'brAhmAzate' ka; 'brAhmIsmRte kha. Aho! Shrutgyanam Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / praasthaanikprv| zrutvArtha vRSNinidhanaM dhanaMjayamukhAnnRpaH / tAhakAlabalatrastaH samastatyAgadhIrabhUt / / 1 // dhRtarASTrabhuvAM rASTramanuyujya yuyutsunA / parikSite kSitiM svIyAM dadau sodarasaMmataH // 2 // udArapuNyaprakRtiM dvijaprakRtisaMmatAm / subhadrAmiha bhUpAlastatpAlanakRte'dizat // 3 // zrAddhamAdhAya bandhubhyo vidhAyeSTiM ca naiSTikIm / utsasarja jale so'gnInarAgAniva zamAmRte // 4 // paurAnAzvAsya vidhurAndharAmAmanya sAnujaH / urvIzaH sarvasaMnyAsI yAjJasenIsakho'calat // 5 // etyotsargaruSevAtha pArthAnprArthya hutAzanaH / nindyaH suhRdivAdatta prAgdattAnkArmukeSudhIn // 6 // parityaktapurAnetAnekaH zvA vArito'pi SaT / tadA buddhIndriyaprANAniva karmagaNo'nvagAt // 7 // athAmI dizamAseduH zanairdakSiNapazcimAm / magnAM dvAravatIM vIkSya na ca te yogino'muhan // 8 // kSoNiM pradakSiNIkRtya tataH sphItAnugadyutiH / rAjA yayau dizaM dIpyamAno bhAnurivottarAm // 9 // tato gatyA ca kIrtyA ca tuhinAcalalavinaH / vAlukArNavamApyate'pazyanmeruM sanandanam // 10 // nirAzraye nirAlambe tatrAtha pathi pArSatI / patitA cittamapyaujjhatkRtye mUDhasya dhIriva // 11 // sarvato nirmalA rAjastapoyoge sthitAdbhute / kutaH kumudvatIvAhni dIrgha svapiti pArSatI // 12 // 1. 'ca' ka. Aho! Shrutgyanam Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17prAsthAnikaparva-1sargaH] bAlabhAratam / bhUpaH zrutveti bhImoktimanAvRttamukho'vadat / pakSapAtamadhattaikA surAdhipasute'dhikam // 13 // (yugmam) patite sahadeve'tha bhImapRSTo'bhyadhAnnRpaH / ayaM dhiyo'bhimAnena mene mohajaDaM jagat // 14 // nekule patite bhImapRSTaH mApo'vadatpunaH / na spardhA rUpadarpaNa kandarpe'pyeSa cakSame // 15 // jAtapAte'rjune vAtaputrapRSTo jagau nRpaH / cacAla zithilaM saiSa zUramAnI raNAGgaNe // 16 // patito'sIti bhImena pAtinAbhihitastataH / bhUpo'bhyadhAbale do bahvAzasya tavAbhavat // 17 // . ityAkramatparaM lokaM dharmavIro yudhisstthirH| nAkSipaccakSurapyeSu patiteSvapi bandhuSu // 18 // zunaivAnugato gcchnnviluptmtirnRp| puruhUtaM purobhUtaM rathasthitamathaikSata // 19 // dehI matpuramehIti vAgbhaGgayA bhAgyabhogyayA / AhUtaH puruhUtena puruhUtaH kSite gau // 20 // nAkamAkalayiSyAmi na vinaivImunA zunA / dhiktaM yaH kila saMpatsu vipatsevakamujjhati // 21 // vane'pyanujjhitAsaktirmalino'pyalinAM gaNaH / suramUrdhAdhirohe'pi sumanobhina mucyate // 22 // naivAliGganti gobrahmazivaliGgAdibhedinaH / jAhnavIsavanAlasyA janamAzritamocinam // 23 // etattyAge va me dharmastaM vinA yugatiH kutaH / AstAM me tadiyaM zikSA tavApi bhraMzakAriNI // 24 // 1. 'patite sahadeve'tha' ityayaM zlokaH kha-ga-pustakayoH. 2. 'nakule patite bhImapRSTaH' ityayaM zlokaH kha-ga-pustakayoH. 3. 'syAbhavattava' kha-ga. 4. 'kSipat' ka. 5. 'vazunAmunA' kha. Aho! Shrutgyanam Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| iti bhASiNi dharmajJe rAjJi saMkrandano'vadat / sukRtAdikriyAhInaH zvAyametu va me puram // 25 // khargo'stu dehayuktasya sukRtairasya matkRtaiH / / ityathoce nRpaH kamprazirobhiH pUjitaH suraiH // 26 // tataH zvarUpamugdharmaH svarUparucirazcirAt / prItaH sarvAGgamAliGgaya bhUvallabhamabhASata // 27 // vatsa vatsatvamAloki zvadehena mude mayA / prIto'smi patramAroha svargaste'stu sanAtanaH // 28 // anayA samayAbhogacaturaH piturAjJayA / vimAnaM divyasopAnaM prApya dehI divaM gataH // 29 // arcito nAkibhiH sAkaM munibhirnAradAdibhiH / rAjarSiSu rarAjAyaM tatra candra ivoDDaSu // 30 // prasthAnastho divamanu nRpaH prAha zakraM sthitAste ____ matsodayoH saha makhabhuvA yatra tatrAsmi neyaH / mA mAnuSyaM tridivabhuvane bhAvamehIti tena vyASiddho'pi dhruvamayamabhUdaitra gADhAnubandhaH // 31 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatAhasthiteH pAdAjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / mauryonmardini bAlabhAratamahAkAvye'tra tadbhAratI mUl saptadazaM zritAmitadazaM prAsthAnika prAsthita // 32 // iti zrIbAlabhArate mahAkAvye saptadazaM prAsthAnikaparva samAptam / 1. ''munA' kha. 2. 'mitra' kha. 3. 'zakti' ka. 4. 'datta' ka. 5. 'maunyo' kha-ga. 6. 'pUl' ka. 7. 'dRzaM' ka. 'dizaM' kha. 8. 'prAsthitam' ka-kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18svargArohaNaparva-1sargaH] bAlabhAratam / svargArohaNaparva / athAyamAyatazrIkaM sasaudarya suyodhanam / divi vIkSyollasanmanyuH zatamanyumabhASata // 1 // namaH svargAya yatrAyamanapAyaH prapUjyate / mahApIThasthitaH pApI jagattApI suyodhanaH // 2 // kiM kArya nirvicAreNa svargAcAreNa me'dhunA / . sabandhuvargasaMsarga eva svargo'stu gocaraH // 3 // atho sagarbhAnAnandaH saMdarbhAnasya bhUpateH / darzayetyadizandevA devadUtaM manastvaram // 4 // yathA tatprathitenAtha pRthvInAthaH prapedivAn / durgatiM durgadurgandhavadhabandhAdiduHkhadAm // 5 // pravadhyavadhyamAnAnAM bandhUnAM vividhairvadhaiH / sa taidAkarNayatkarNakaTumAtiraM svaram // 6 // bhImAdayo vayamiyaM draupadI ca pRthuvyathA / tatpuNyapavanenaiva svasthAH smaH sthIyatAM kSaNam // 7 // ityuktyA stambhitaH stambhamantrazaktyeva bhUpatiH / nindandevasya durvRttaM devadUtamabhASata // 8 // sthito'haM bandhusaGgena narako'pyeSa nAkati / vaisariNyeva gaGgeha duHkhAnyeva sukhAni me // 9 // khasti te gaccha nAkibhyo nAkAya ca namo namaH / durvRttA yatra pUjyante tyajyante zIlazAlinaH // 10 // ityukte'smingate dUte puruhUtaM puraHsthitam / apazyadbhUpatiH kiMtu na kiMcinnarakAdikam // 11 // 1. 'zaddevo' ga. 2. 'manazvaram' kha-ga. 3. 'pathA' ka. 4. 'tatrA' kha-ga. 5. 'ityuktyA ' kha-ga. Aho! Shrutgyanam Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA | spRSTaM puNyena marutA marutAmadhipo nRpam / kimetaditi saMbhrAntamathainaM sAntvayaJjagau // 12 // gurorvinigrahe'vocadyadasatyalavaM bhavAn / adarzi durgatiste'sau tatpalaM mAyayA mayA // 13 // tatpramodasudhAsindhUnbandhUnpazyAdhunA divi / nandinIM drupadasyApi svargazrIpadatAM gatAm // 14 // ityamartyapativAkyasaMmadI svarNadIpayasi dharmanoditaH / dharmasUnuravizadravIkRte zreyasIva vimalacchidi... // 15 // rukmapaGkajanikuJjaguJjanaiH karNakoTara sudhaughavarSiNaH / tanmude madhulihAM padaM tadA tumbaruprabhRtayo'bhajanbhRzam // 16 // tanmadAya ca dRzAmagocarAH sAndramandramurajavanaspRzaH / sauramaura jikarAjayo yayurvArivAraNagaNasya garjiSu // 17 // tanmude ca jalamagnamUrtayastoyajAkRtikarAnanazriyaH / citramArutalayena cakrire nartanAni suranartakIgaNAH // 18 // ityananyalayalAlitAtmanastoyakeliSu kimapyajAnataH / jAhnavI vapuSi tasya nirmame martyatAvinimayena divyatAm // 19 // kalpakoTimadanendubhAsvatA kAlapAvakavivartakarmaNA / uddhRtairaNubhiruttamottamaiH lRptamUrtiriva sa vyarAjata // 20 // tradazImatha sabhAmabhivrajanprekSaNIyaka vidhAyinAM puraH / yadyadeha sa dAtumadbhutaM tattadaikSata tadAtmahastagam // 21 // rAjasUyamakhakarmasiddhijaM siddhagItiSu nijaM pibanyazaH / zakradarzitapathaH pRthUtsavo'nutsukaH surasabhAM sa bhejivAn // 22 // tatra saMprasaradapsarogaNaprekSaNIyakamahAnsahodarAn / tAnvibhAvasuvibhAbhibhAvino bhAsitAmarasabhAnyabhAlayan // 23 // arke karNAbhimanyU harimahasi hari tatra gandharvarAje gAndhArIzaM kRpIzaM guruvapuSi vasAvaSTame sindhusUnum / Aho ! Shrutgyanam Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 svargArohaNaparva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / yeSAmanye'pi yeM'zAH kSitibharahataye'vAtaranmartyalokaM lInAMstAMneSa teSu tridazapatigirA dharmaputro dadarza // 24 // bhuktAkhiladvIpa dilIparAma bhagIrathAdyadbhutavIrasevyaH / ayaM svayaM tatra rarAja rAjacandro harizcandrapadocitazrIH // 29 // bheje zrIjinadattasUri sugurorarhanmatArhasthiteH pAdAbjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI | vaidagdhyAtmani bAlabhAratamahAkAvye sma nirgacchati svargArohaNaparva tanmatimahaH spaSTodaye'STAdazam // 26 // iti zrIjinadattasUriziSyazrI damaracandraviracite zrIbAlabhArate mahAkAvye vIrAGke AzvamedhikAzramavAsikamauzalaprAsthAnikasvargArohaNAbhidhapaJcaparvI prapaJcano nAma dvicatvAriMzaH sargaH / asyAmekena sargeNa paJcaparvyAmanuSTubhAm / prapaJcitaM zatadvandvamekAzItisamanvitam // 1. 'stAneva' kha-ga. 2. 'bhaktA' kha ga. Aho ! Shrutgyanam 467 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 kAvyamAlA | AstIkaparva / yadbhAratIbhAratapAnalInaH sudhAbhujAM dhAma na kAmaye 'ham / sa muktikAntAparilobhanAni jJAnAni me kRSNamunistanotu // 1 // tapasvinIbhUmyatha pANDuputraviyogapaJcAgnitapaH praviSTA / parIkSitaM dIptaguNaM yuvAnaM vIkSyAvakIrNatvamadhatta mattA // 2 // varNyaH parIkSitkSitipaH kimeSa yaH sarvato dAnajalena siktAH / pratApa tigmadyutitApanena prAvardhayatpUrvajakIrtivalIH // 3 // yasyopramUrteH zairabhUrbabhAra SaDbhirguNaiH SaNmukhatAM pratApaH / caNDadyutAM dvAdazamaNDalAni yatkuNDalAnIva virejuruccaiH // 4 // svayaM sudhAsAndrakaro'pi candraH zazvadyazo gAyati yasya gauram | tadaGkamasyaiti mRgo mRgArinakhAGkarAkArakalAspRzo'pi // 1 // rajastamolupta vivekadRSTi prapAtinaM pAtakapaGkapUre / dayAmayo yaH samayocitena daNDAvalambena janaM cakarSa // 6 // krItaM guNainIMtiparAyaNo yaH kasyAM taraGgaM na gRhIcakAra / tattatparijJAnabhiyeva bheje hRdApi pAyaM na kadApi kazcit // 7 // yairIzvaro'sthApyata saMnivezavizeSataH kSmAdisakartRkatvAt / tairapyaho yadbhuvi taskarANAM na sthApanAyAM dadRze pramANam // 8 // abhyarcya zaMbhurvadane dinAnAmabhyarthito yena sadArthisArtham / taM bhUtale sraSTumanIza eva tadrUpacArI svayamAgatazcet // 9 // tasyAbhavanmadravatIti kAntA nitAntarUpAmiva yAM nirUpya / sugADhamaGgena nijena bharturaGgaM nagAdhIzasutA babandha // 10 // jAto'yamasmanmayamUrtirasmatpuNyairiti dhyAnaparA digIzAH / mudaM parAM bhejurananyabhAsA tayA samaM khelati tatra bhUpe // 11 // jagatrayollAsivikAsizakti brahmANDapiNDIva patiM prajAnAm / kAlena kalyANakadambagarbhaM garbhaM dadhau bhUvibhuvallabheyam // 12 // 1. 'lInAH' ga. 2. 'mayAnaH ' ga. 3. 'zubhAni' kha 4. 'naH' ga. 5. bANajanyaH, kArtikeyazva. Aho ! Shrutgyanam Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstIka parva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / dUrapriyAliGganabhaGgibhogaM poSyatvayAsyajjagadekavIram / saduHkhaharSa stanayugmamasyAH zyAmAnanaM pInatamaM ca jajJe // 13 // tadbhUNamarkaH zazabhRcca vRddhamAtAmaho vRddhapitAmahazca / asiJcatAM svasvamahobhirasmAttasyA vapustApi ca pANDu cAsIt // 14 // asau sapatnI mama ratnagarbhA sarbharatnAhamapIti kAmam / meyaM mayApIDa vasuMdhareti sA mandamandAGghrigatizcacAla // 15 // sA dehasAdojjhitabhUribhUSA ratnAGkitaM kaGkaNayugmameva / AvibhratI sArkavidhurvibhAtalakSmI rivAbhAsata nAzitoDuH // 16 // mantraprabhAvarddhisamarthanAbhiH sAdhye'pi siddhA hi maharSimitre | trailokyayAtrAjuSi vallabhe'syA na dohadaH kazcidapUrito'bhUt // 17 // rarAja sA dohadapUraNena samujjvalonmIlitadehadIptiH / visphItazItadyutiDambareNa kumudvatIvAbhidaladdalAliH // 18 // amugdhadehadyutidIpitAzaM dugdhAbdhivIcI ca nidhiM kalAnAm / jagadRzAM puNyaparamparAbhiH puNyakSaNe'sau suSuve tanUjam // 19 // tejasvinaM sUnumamuM prasUya vizvAGganAsu prathamaiva sAbhUt / jAyeta yasyAM tapano na pUrvI tAmeva kiM dikSu dizaM dizanti // 20 // dizAmadhI zairvihitAvatAre tasminkumAre kamanIyabhAsi / navIbhavadvallabhavibhramAzAH presattimAzA rabhasena rejuH // 21 // tadaGgasakteSu digIzvareSu pradhAnamAnI dhanadastadAbhUt / tajjanmadAnAtizaye'pi rAjJo na tutruTe yatsadane dhanena // 22 // janeSu mAmIjayate suhRtsu dviSajjanAnejayate purAyam / iti pratene jagatIbhujaMgastanUjamenaM janamejayAhnam // 23 // mAdhuryadhuryANi kimu bravImi nRpa priyAyAM stanayoH payAMsi / yAni prakAmaM pibati sma tasya zizormukhIbhUya sudhAkaro'pi // 24 // dRzA smitaM nAsikayAsya gandhaM mukhena dugdhaM zravasA caTUktim / aGgena pANidvayalAlanaM ca mAtuH pramodena papau sa bAlaH // 29 // 1. 'pramukha' ga. 2. 'prazakti' kha. Aho ! Shrutgyanam 469 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 kaavymaalaa| viloladolAzayanaH samastaM bAlo'yamAlokya vilolameva / / ekAtmatAtattvavivekabodhi layodgatAnanda ivApanidram // 26 // sphuratnabhAyAmurasA rasAyAM cacAla vAlaH sphaTikAcitAyAm / tarannivAtyadbhutarUpakIrtidugdhAmbudhau lolakarakramo'yam // 27 // uttiSThato vIkSya janAnsahelaM bAlo'pyasAvutthita eva tadvat / na baddhamuSTitvabhiyeva bandhuvargAGgulISu grahaNaM cakAra // 28 // . yaH ko'pi yatkicidapi pratanvandRSTo'munA tadvidadhe tadaiva / asAvasAdhAraNabodhazaktirAlokya kautUhalinA janena // 29 // tatsatyameva zrutivAkyamAtmA vai jAyate putra iti pratItam / tatraiva putre nRpamadravatyoH kathaM mithaH sneharaso'nyathAgAt // 30 // paraspareAnidhirekakAlaM kAle'bhisartuM taralA klaalii| bodhAbhidhAnena vilocanena vilokayAmAsatamAM tamekam // 31 // bhAgyodayaireva sutasya tasya kSINe ca rINe ca gaNe ripUNAm / bhUpaH zarAsArayazAMsi pAtuM mRgavyamavyagramatistatAna // 32 // . madhyevanaM mArgaNaviddhanaSTamRgAnusArI mRgayAvihArI / bhAgyominirmukta ivArthakAmazciraM sa babhrAma na kutra kutra // 33 // maunI munistena zamIkanAmnA dRSTazca pRSTazva mRgapravRttim / .. adattavAkcApamukhoddhRtena mRtAhinAkAri sahArakaNThaH // 34 // prApto gate rAjani kopapiGgaH zRGgI munestasya sutaH sazApa / yaH pannagaM matpitari nyadhatta taM takSako bhakSatu saptame'ti // 35 // zamI zamIkaH kRpayAditastaM bhUpAlazApaM kathayAMcakAra / bhUpo'pi saMmantritamAntrikaughaH svarakSaNopAyaparAGmukho'bhUta // 36 // saMmantrya mantripravarairathaikastambhApradezasthitasaMnivezam / . . . . saudhaM vidhAyAzu sudhIH sa ruddhaparapravezaM narapo viveza // 37 // jagatrayIlaGghanajAcikAhihAlAhalAlIbhiralaGghanIyam / pArtheSu ratnauSadhimAntrikaughamayaM sayatnatritayaM tatAna // 38 // . Aho! Shrutgyanam Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstIka parva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / athAhi diSTe munizApanunnaH pRthAsutadveSavizeSataptaH / mUrtI yamakrodhazikhIva nAgaH sa nAgasAhvaM nagaraM pratasthe // 39 // viSadviSanmantrasudhAbdhimeSa dvijaM dvijihnaH pathi kazyapAkhyam / yAntaM rayAtpArthivapAlanAya daridramiSTadraviNaM dadarza // 40 // sa pazyatastasya vaTaM viSAgnighAtena dagdhvA tamuvAca vipram | sa takSako'haM nRparakSaNe cetkSamo'si tajjIvaya vRkSamenam // 41 // aheradattAtha sudhaughavRSTyA dRSTyA tarUjjIvanamuttaraM saH / mahAtmanAM vAgbhirasUcitaiva kriyA vizatyujjvalakAryanATyau // 42 // martyairadeyaM draviNaMpradAya sa takSakeNa prahito'tha vipraH / ceSTAcayajJAtanupAlakAlaH saMpUrNakAmaH sa gRhaM jagAma // 43 // kSmApaM yayustApasaveSabhAjo bhujaMgamAH ke'pyatha takSakoktyA / atrAntare bhItibhiraspRzanto viSauSadhIdharmavidhicchalena // 44 // dattvAziSaM tatsvayamarpitAni phalAni puSpANi ca pANiyugme / dadhau nRpastatkSaNavIkSaNIyakRtAntadevArcanavAJchayeva // 45 // dRSTvA krimiM zauNadRzaM pizaGkaM sUkSmaM phale mantriNamAha bhUpaH / zApena mucyeya dazatvasau mAM kITo mudhAkalpitatakSakAkhyaH // 46 // evaM nRdevaM nigadantameva dagdhvA sasaudhaM viSavahnivIcyA / dhRtasvarUpa yutakITarUpaH khaM takSakastatkSaNamutpapAta // 47 // janamejayanAmAtha tatsUnurbhAsurAM bhuvam / sa bAlo'pyujjvalattejA divAkara ivAkarot // 48 // abdherapa ivAmbhobhRdgurutaH kalitAH kalAH / anyA iva vyadhAdeSa jagadAsvAdakarmaNi // 49 // suvarNavarNakAzI sa kumArImudavAha saH / nRpo vapuSTamAM nAma puSTamAGgalikotsavaH // 90 // divyadampatibhiH prekSya taM khelantaM tayAnvitam / nidrA tAdRkpriyA nAsti duHkhitairiva dUritA // 51 // 1. 'nRpAnta' kha. Aho ! Shrutgyanam 471 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 kAvyamAlA / bhUbhRnmaulimilatpAdaH pratApAkrAntabhUtalaH / sarvalokadurAlokaH sa babhau bhAnumAniva // 12 // pravarSannamRtaM gobhiH kurvankuvalayasmitam / kasya kasya na sevyatvaM sa sudhAMzurivAsadat // 13 // vapuSTamA kramAdenaM sevamAnA tato'suvat / jitArAtizatAnIkaM zatAnIkaM tanUdbhavam // 14 // sahasrAnIka ityasya zatAnIkasya nandanaH / bhAvyazvamedhAdvaidehIbhavo dehIva vikramaH // 15 // iti zrutvA vaco vaizaMpAyanAjanamejayaH / nananda nibhRtAnandaH sadA niSkrandano dviSAm // 16 // (yugmam) jagatrayajayopAyasphAyamAnamati muniH / uttaGkastaM kadApetya lIlAvanagataM jagau // 17 // kAntAyai kuNDale vedaguruNA gurudakSiNAm / yAcitaH pauSyabhUpastrI madayantIdhate aham // 18 // te purA kuNDale prArthya gurvartha mama dhAvataH / tIramukte sarinnIrasparzinastakSako'harat // 19 // tatpathenAhamuttAlaH pAtAlatalamAvizam / taM nitvAgniprasAdena tUrNa pUrNaspRho'bhavam // 6 // tADaGkahRti vidveSaM tadadyaiva vahannaham / kaMcinnAlokayaM lokanAthaM yena sa jIyate // 61 // dRSTe'dya trijagajaitracaritre tvayi manmanaH / tathA vyakAsIttacchalyazaithilyamabhavadyathA // 12 // tatsAdhaya dharAdhIza mude svapitRvairiNam / parIkSidbhakSakaM kSINarakSakaM maGka takSakam // 13 // takSakaH pitRvairIti tadvirA vairakAraNam / sabhyAnApRcchaya jajvAla sa ruSA puruSAdhipaH // 64 // 1. 'tIra' ga. Aho! Shrutgyanam Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstIkaparva-1sargaH] bAlabhAratam / 473 tatastrijagatIhomakSamAnakSINatejasaH / dvijAnAmanya dhAtrIzaH sarpasatramasUtrayat / / 15 / / ... tadAhikuladAhAya bhUpakoSa ivAnavAn / prAvizatkratukuNDAntaH prajvalajjvalanacchalaH // 16 // nirdambhamantrasaMrambhamAsurairatha bhUsuraiH / kRSTA vizvadhativyaktazaktayo'pyuragA na ke // 67 // nisargabhUSaNaM bharga bhagavanbhavato vayam / tadasmAdbhAladRgvAsoparodhyAtpAhi pAvakAt // 68 // AkalpamApya talpatvamasmadIzena sevyase / asmAnamAnna kiM pAsi kratutaH RtupUruSa // 69 // tvatsargasya tRtIyo'zaH pazyataste vilIyate / vedajJaiH klizyamAnAnnaH pAsi vedakave na kim // 70 // kadA rajjukriyAkAri nAsmAbhiH syandane tv| . tannaH kiM trAyase naibhyastrayIvinyastrayItano // 71 // asmanmuktA mahI maGkAsAdristanmerumandirA / kA vo gatirvayaM pAlyAstatsaMmIlyAgnimAnanam // 72 // ityAraTantastaiH sarvairapi rakSitumakSamaiH / sAstraM nirIkSyamANAste dIpte'nau bhogino'patan // 73 // khamitramArutabhujo bhuJjAno bhujagavrajAn / sphuratphaNAmaNisvAnaH so'gniradvAhasIdiva // 7 // . analAducchalantaste zyAmAGgA maNimaulayaH / dhUmeSu sasphuliGgeSu nopAlakSyanta pannagAH // 79 // dagdhA makhAgnikIlAmirudbhUtanavamUrtayaH / sadyo'pi dyAmagurnAgAste dhUmotkalikAchalAt // 76 // dhymaankulaalokhRdysphuttnvysoH| nirmame mRtakamaiva kasyacidbhogino'gninA // 77 // . Aho! Shrutgyanam Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 kaavymaalaa| garagaralavidhmAtaM mahAhiH ko'pi pAvakam / ajvAlayatsvaphUtkArairakarNAnAM kuto matiH // 78 // prasahya sahyamAneSu tadA bhogikuleSvabhUt / . . durbhikSabhayabhRdviSNuguhavAhanayormanaH // 79 // ravisyadanasaMdAnabhargabhUSaNabhoginAm / nAbhUttadAgnibhIH"...."soDhatadbhAlacakSuSAm // 80 // tA dhArA vAhipIvAhiraktanadyastadAbhavan / vAlAsu yAsu lolAsu sAgaro rAgamAgataH // 81 // evaM hutAhivyUheSu dvijeSu jnmejyH|| mahAnAgakulastomahomamapyAdizatkrudhA // 82 // tatastakSakahomAya mantramAhuzca somapAH / trastaH svastrIyamAstIkamityuvAca ca vAsukiH // 83 / / anAdezavidhAnAgnidagdhA kaTUH puroragAn / dAho'stu sarpasatre va iti mAtAzapatsutAn // 84 // kSayaM yAsyanti sarve'pi kiM sarpA maatRshaaptH| . iti pRSTastadA devairjagAda jalajAsanaH // 85 // jaratkArumuneH patnI jaratkAruriti shrutaa| prasaviSyati sA putramAstIkaM vAsukiskhasA // 86 // ahInvedavidagdhastAndagdhazeSAnsa pAsyati / lokazchAyAmayaM bhAnuhatazeSaM yathA tamaH // 87 // tatastvaM bhAgineyaM svaM bhAgidheyamivAgataH / ahInahInacAritrarakSayaiSa tava kSaNaH // 88 // ityAstIko giraM zrutvA mAtulasyAtulodyamaH / cacAla sarpasatrAya cetaHsahacaraH kramAt // 89 // takSakAkarSasaMharSasaMrabdhastabdhapANayaH / dvijAstadA ca rAjAnaM jagadurjagaduttamAH // 90 // Aho! Shrutgyanam Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstIka parva - 1 sargaH ] 479 bAlabhAratam / takSakeNa zaraNyastvatpitAmahapitAmahaH / cakre zakraH sa kiM mAnyaH kRpyaH so'pi sahaiva kim // 91 // takSakaM rakSakopetaM kopena manaso rasAt / drutaM juhuta yajJAgnau tAnityUce tadA nRpaH // 92 // athAvezocchu saddRSTibhImabhrakuTayo dvijAH / sendrAya takSakAyeti mantrapUrvI jagurgiram // 93 // kozantISvatha koTISu trayastriMzatinAkinAm / mantrazaktyA khamAnIto nAkinAthaH sa takSakaH // 94 // tau vIkSya khANDavaplauSarakSakau zakratakSakau / homAya kRSTau vyomA jihvA vyAvalgayacchikhI // 99 // dikpAlamayabhUpAla chupAloM'zastavASTamaH / hute'sminpauruSaM te kimityarodIttadA zacI // 96 // svargasvAmye tavecchA cettadindro'stu tvadAjJayA / janamejaya muJcAmumityUcuH sarvataH surAH // 97 // iti loke sAkrande saMkrandanakaragrahAt / sAvezaviprahuMkArairvyacchuTamA takSakaH // 98 // yAvatpatati homAnau sa nAgo mA pateti tam / vyomni vyAlambayaMstAvadityAstIkaH stuvannRpam // 99 // svasti te pANDuvaMzyAya yatkIrtermukhabimbavat / indurmarakatAdarzanibhe nabhasi bhAsate // 100 // Aste yAvadakharvaparvataghaTA gurvIyamurvI bhRzaM tAvannandatu bhUmukunda jagatIpuNyairagaNyairbhavAn / yenaitAM bhujagAdhipastava bhuje vinyasya nAgAGganAgoSThIgItabhavadyazaH zrutirasAdAcAntacinto'bhavam // 101 // svAnvatsAnpitRdevamAnava RSInyAvaddhunoti svadhA - svAhA hantavaSaTkRtistana catuSkena trayIdhenukAH / Aho ! Shrutgyanam Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 kAvyamAlA / tAvallAlaya bhUmipAla bhuvi tadgopAlarUpAnanUcAnAnpUrvajavRttilAbhamuditAnsaMmAnadAnAdinA // 102 // nityaM tvadvadanAravindasadanaM vAgdevatA sevate tvaM padmAzrayabhAsuro'si jayati trailokyasUtraM tvayi / bhUbhRnmaNDalamaulimaNDanaguNairebhiH svayaM brahmaNaH sAdharmyaM vahasi priyaMvada madAzIrbhistadAyurbhava // 103 // kalpAnteSu yazobharaistava harerdugdhAdhivAsaH svayaM mArkaNDastridazA pagArayapayaH snAnotsavaM lapsyate / atyuktiH kaviteti nAtra vacasi zraddhAsti cettacciraM nanda tvaM dalitAripakSa bhavatu pratyakSametattava // 104 // vitanvAte vizvAGgaNasadasi yAvattava yaza: pratApAbhyAmabhyullasitarucivAdaM vidhuravI / bhaja sthairyaM somAnvayatilaka tAvatkasukRtaiH kRtairlabhyaH sabhyastvamiva guNadoSaikanikapaH // 105 // kva yAtu tvAM vinA dharmaH kva te dharme vinA ratiH / mA dvayoryuvayorastu pRthvInAtha pRthaggatiH // 106 // azaktamekAGkSitayA vihartuM mahIndra mUrdhnA vaha dharmamenam / catuSpadIM prApya kRti kRtajJo vizRGkhalaM khelati yAvadeSaH // 107 // yAvaddharmastAvadeva trilokI yAvacca tvaM tAvadevAsti dharmaH / tatrailokyAdhArabhUtastvameko'nantaM kAlaM nanda kalyANakanda // 108 // sarge'smiJjanite purANakavinA sItAMzubimbaM bhavadvaRzrIpunaruktamaGkamiSatazchannaM maSIrekhayA / kSmAnirdUSaNabhUSaNa tvayi guNaistrailokyalokaM vazI kurvANe kusumAyudho'pyadhikatA doSAdanaGgIkRtaH // 109 // caurastrIkulaTAkulAzrutaTinIsaMbhedagarbhe muhuH snAnAdhAna parovanItalakRtasthAnaH prabhAvAspadam / Aho ! Shrutgyanam Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstIka parva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / eSa nyAyatapodhanaH kimapi tadvRttaM vitene'ntarA tmAnaM tvAM kalayankalADhya jagadapyAsIdyathA tanmayam // 110 // pauruSatarumArUDhAvanIza tava saMtataM latAnItiH / ripuniHzvAsollasitaiH surabhayati dizo yazaH kusumaiH // 111 // na vyAmohaM kvacana tanute yatra dhatte virodha dhAtuH putryA saha na sahajaM cApalaM cAtanoti / haste kRtvA jagadiva kRtistatkimeSApi lakSmI 477 bhadrapautraprabhava bhavatA zikSi vRttaM svameva // 112 // vizvaM na syAdanIdRGkikhilamapi kadApyeSa lokapravAdaH kalpe kalpe tatastvaM madayasi vasudhAM labdhapuNyAvatAraH / kalpadruH kAmadhenustridazamaNirapi zrIniketasravantI bhUyAmbhodhiM gatAnAmiti bhavati bhavaddAnavArAM vivartaH // 113 // datse dAnamidaM sadA yadi tataH zrIsomavaMzyaH svayaM prAktoyaprathanaucitIM zucikalAvismera vismAraya / tattatpUramayISu sindhuSu payaH pItvA dhvaniproddhatai ryAcyA dainya parAGmukhaiH pRthuguNa prArthiSyase nArthibhiH // 114 // AjanmApi kRzAkRtiM dvijapatiM sve mUrdhani svardhunI dhaute dhArayate jagatpatirasAvagro guNagrAhiNAm / sadyaH saMgatamapyasuM vasubharaiH puSNAti pUSA ziro bhUSA dAnavatAmubhAvapi zubhAvetau guNau tu tvayi // 119 // bhadrApatanUja pUjanavidhiM vAgIzvarIjaMgama - prAsAdeSu vizAradeSu vizadaM kiMcittvayA tanvatA / dAridyaugharajaH pramArjanakRte dattA svayaM zAzvatI lakSmIH karmakarIva muJcati purobhAgaM na teSAM kvacit // 116 // tAdRgdAridryamudrAturacaturacamUharSahelA nidAnai rdAnairudyaJjagatyAM jayati tava mahIpAla pANirmahIyAn / 1. 'vana' kha. 2. 'carI' kha. Aho ! Shrutgyanam. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| sA kalpaH kalpazAkhI tridivabhuvi mudhA mArgaNAnAM surANAM ___ mithyAvittAni datte yadabhinayanaTIbhUya bhUyastarANi // 117 // kiM varNyaH kaligandhasindhuraharibhUvallabha tvaM kalA vallInAmavanI vanIyakavanIdhArAladhArAdharaH / kalporvIruhamUrdhni mauktikamayAnUnaprasUnacchavi cchadmAnaH pRthumAnadAnajanitAH krIDanti yatkIrtayaH // 118 // vizrAmAya na kalpavRkSavanamapyAlokate noccakai zcintAratnadharAdhare'pi kaSaNakrIDArasaM kaangghti| vRndo kAmaduhAM ka vAJchatu samaM dhuyai dharAyAM bhavA neko vIravRSo vahatyaharahardAnasya dIrghA dhuram // 119 // acaitanyAzcintAmaNisuragavIkalpataravaH payodheruttasthuryadi sati mahAdAnini valau / tadete bhUnetaH kathamiva bhavantaM kSititale bhaviSyantaM matvA prathamamagamanmeruzikharam // 120 // dAtA yena rasAtalaM vrajati tadAnaM balidattavA vAstu vaHsurabhImaNikSitiruhAM dAne guNagrAhitA / mAtuH prArthanayApi vizvajayine karNo'pi nirbhItaye nAbhIti jayine dadau kamiva tattvAM staumi bhUmiprabho // 121 // arhadbhaktasuhRdvibhaktivibhavazrIvallizAladviSa kSoNIpAlakapAlapATanapaTuproddAmavAmadhruvaH / vidvatpuNyapuraikagopurapurobhAgIti bhAgIrathI bhAsA bhAsitabhUnabhAMsi na bhRzaM jagmuryazAMsi ka te // 122 // zatrukSatrakalatranetrasalilairjambAlajAlaspRzi bhrAntvA bhUpatibhAlabhUSaNa bhavatkIrtirbhuvo maNDale / yadyAntI vibudhAlayaM prati sudhAkuNDe sudhAMzau nyadhA - dazikSAlanamityayaM khalu malastasmingataH smaratAm // 123 // 1. 'kramam kha. Aho! Shrutgyanam Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstIka parva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / tvadyazazchavilavApahAriNI naiva daivatadhunIti ghuSyatAm / yAM zivaH zirasi kezavakramasparzadivya vimalAmalAlayat // 124 // kharva: pArvaNazarvarI varayitA gava na davakarA dhIzaH zrIdadharAdharo'tividhuraH svaH sindhuro noddharaH / Izo'ntaMsadhunI ca nIcamahimA sAndro himAdrizca na zrI somAnvayaza tAvakayazazcakre dizaH krAmati // 125 // vyASedho dharaNIdharezituranadhyAyaH sudhAyA vidhorantardhirdhanadAcalasya nidhanaM dugdhodasindhoH pidhAH / pratyAkhyAnamamAnavadvipamahAdehAdyuternidavo - jahavyAstava bhUbhujaMga yazasAM bhAro dizAM hArati // 126 // gaGgAM zRGgArayadbhistuhinakarakalAzekharaM rekhayadbhiH 479 zrIkhaNDaM maNDayadbhirbhujagavibhuvibhAsaMcayaM caJcayadbhiH / candraM nistandrayadbhiH sphaTika girizirovRndamAnandayadbhirbhUsubhrukAnta zubhraistribhuvanamabhitaH zobhitaM tvadyazobhiH // 127 // zeSaM niHzeSayantyo harazikharizikhA saMghamAlaGghamAnA mandAraM mandayantyo haricaraNasaridvAhamAgAhamAnAH / karpUraM dUrayantyaH surasurabhipayaH saMcayaM vaJcayantyo vizvaM vizvaMbharAyA ramaNa tava yazorAjayo rAjayanti // 128 // uktaH sarvaga eva tattvavidurairdevaH zivo'sau na tanmithyA yatkusumaiH prapUjayasi yaiH sarvAGgamenaM vibhum / dInArtidrumadAva tAvakayazastomaccha vicchadmanA tulyaM sarvagatAni tAni surabhIkurvanti sarva jagat // 129 // zete pazya caturmukho'pi jagatAmante tadante hari stasyAnte ca haraH sphuraddinanizA yugmavyavasthAvazAt / sarvAnte'pi nareza na svapiti te kIrtiH punaH saMkaTa vyomaukaH sthiticintayA bhavatu kiM tasyA dinaM kA nizA // 130 // 1. 'sarvAnto'pi ' ga. Aho ! Shrutgyanam Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| manye'bdhau vaDavAnalaM phaNipure kAlAgnirudraM divi vyakSAkSijvalanaM payodharapathe saudAmanIDambaram / pUrvasyAM dizi zakrazastramadhunA kArya kimatrAtmabhi rbhAnumantrayatIti somakulaja tvattejasi sphUrjati // 131 // tava pratApastapanastadantaH pumAMstvameko'si hiraNyavarNaH / bhavadviSAM sattvajuSAM mahAMsi tvayyeva majjanti mahIbhujaMga // 132 // niHzobhaM bhavabhAlabhImanayanaM dambholikIlAgala. ___llIlA lumpati dAvapAvakavibhApUraH parakrUratAm / arkaH karkazatAM samujjhati vahatyaurvo na garvodgamaM zrIsomAnvaya vizvavalganakalAmatte bhavattejasi // 133 // vyomni vyomamaNirvane davazikhijvAlAkalApaH payo rAzau vADavapAvako jaladharastome taDidvibhramaH / ete pauravavaMzasaMbhava bhavattejobhirastaujaso mannA duryazasIva bhAnti vilasajjambAlanAlaprabhe // 134 // patiH pratApadIpAnAM mahIpa tava dIpyate / brahmaNo'pi tamakhinyAM bhAvI dIpotsavo yayA / / 135 // yatra saMcalati saMcalatpadaH susthite bhavati susthitaM jagat / tadbhavaM bhuvi bhavAnavAtarakhyAtameva matamadvayaM vibho // 136 / / deva tvajaitrayAtrA samayasamudayattuGgamAtaGgazuNDA___ daNDAgraprAyajAgratturagakhurabharaiH sAnumantaH samantAt / sAtakaM kampamAnAH zakunikalakalaiH prastaravrAtapAtaiH zaGke niSkAsayanti khakuharaviharatpratyanIkAvanIpAn // 137 // zakraH saMkrandano'bhUdakalayadanalastApamApatkRtAntaH kAya kravyAdabhartAjani rajanicaro'mbupraviSTaH pracetAH / 1. 'saudAminI' ga. 2. 'sarvaspAM' ga. 3. 'garvodyamam' ga. 4. 'vizvalAlacakalA' ga. 5. 'grAya' kha. . Aho! Shrutgyanam Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstIka parva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / vAyurna kApi tasthAvadhita dhanadatAM guhyakendro gato'driM zUlI dhUlIdhutArke bharanatabhujage digjiti tvatprayANe // 138 // tvatprArabdhapracaNDapradhananidhanitArAtivIrAtirekakrIDatkIlAlakulyAvalibhiralabhata syandamAkandamurvI / dambholistambhabhAsvadbhujabhujagajagadbharturAbharturenAM tenAyaM mUrdhni ratnadyutitatimiSataH zobhate zoNabhAvaH // 139 // vijJairAgamato mato yadi valIheturna tadbhAvato bimbaM bhinnamarAtibhistava zivaprasthAyibhiH pArthivaiH / bhinnastaiH pRthivIpuraMdara paraM prAleyarazmiryata - stasminkajjalakazmalacchavivilaM lakSmacchalaM lakSyate // 140 // 4.81 kalpe kalpe bhavasi bhuvanAnandavidveSivRndA vaskandeSu tvamasamaguNaH satpratApaH kSamApaH / tadromAJcaM bhajati giribhirbhUtadhAtrI dhunIte candrAdityacchala parilasatkuNDalaM vyomamaulim // 141 // amI prAjyaM rAjyaM jagati racayiSyantyarinRpAnimAnmetsyAmIti druhiNa bhavato nizcayalayaH / pratijJAtaM dhAtA tava tu tanute niSphalamado madogratvatpAdapraNatimatimeteSu vitaran // 142 // adantairmAtaGgairviTapibhirapuSpairanuDDubhi stamisrAbhiH sarvairamaNibhiraphenairjaladhibhiH / amIbhiH zrIsomAnvayatilaka vizvatrayamapi prasarpadbhiH pUrNatvadarikula duSkIrtinikaraiH // 143 // tvattejastatitApitA iva vipallIlA kaTAkSacchaTA saMzliSTA iva saMnidhisthitavadhUniHzvAsadagdhA iva / duSkIrtivyatiSaktamUrtaya iva kSmAkAnta bhAnti dhruvaM durdhyAnadyutitanmayA iva vane zyAmatviSastvadviSaH // 144 // 61 Aho ! Shrutgyanam Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| tvadvidveSipure purA nivasati prAsAdavRndadhvaja- . ___ cchAyAM kelikalApibhiH phaNigaNabhrAntyA nihatyArditAH / zUnyaM saMprati sarvato nijapatipradhvaMsavairAgyato nirvairA iva te kSipanti na mukhaM sarpatsu sarpaSvapi // 145 // zikhariSu hRdabhUtairbhUminetaH prabhUtai stvadahitayuvatInAM dRgjalaiH kajalADhyaiH / ahaha virahakhinnAH khecarANAM ramaNyaH pratipadamanuyajJaM prItilekhAMllikhanti // 146 // zrutvA pArthaprapautraM kimapi tava navaM varNani svarNakarNA- laMkAraM kArayiSye kimiyamiti vadhUttasitAlIdalAlIm / AdAyAdAya dezAntaracarakavayo'raNyadeze'pi zatru kSatrastrInetrabAppAJjanadariSu likhatyadbhutatvatprazastIH // 147 // digantAndigdantAvalakaTamiyA tAvakabhuja bhramAnmuktvA jagmurgirivivaramAgairahipuram / ahIndraM tadrUpaM nRpativara tatrApi ripavo nirUpyAMzutrAsAdayugatimatidInA vidadhatu // 148 // jambhajitkarikaro bhavadbhujaH pannagendra iti sodarAstrayaH / saMvibhajya jayino jagatrayaM bhUmipAla paripAlayantyamI // 149 // tvadbhujabhramakaNaH phaNIndradigdhastihastapavidaNDamaNDanaH / dainyato'bdhijaladurgaviSTare viSTarazravasi yAti viSTapam // 150 // spardhA kuto dhAsyati bhUbhujaMga bhujaMgarAjaH sa bhavadbhujena / yastvatkSatArivrajapAtabhugnadhArAbhareNApi bibharti khedam // 151 // raGgadbhujaMgakulahomabalapralInA dhArAM dharAM ka iva dhArayituM kSamaH syAt / itthaM janA nijagadurna vidurjaDAste rAjanbhavadbhujabhujaMgakRtasthiti tAm // 152 // Aho! Shrutgyanam Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstIka parva - 1 sargaH ] bAlabhAratam / svayaM jagatrayaM trAtuM zaktaH zaktitrayIsutaH / bhavAJjuhotu homAnau nAkanAgapatI kRtI // 153 // tyasa bhUtazarva sarvAnsurAsurorvIza makhAnmakhaste / tApocchalatpannagaratnarAjivyAjotthatAmbUlakaNapratAnaH // 114 // himAMzormAlinyaM dalayasi yazobhizcalacamUdhutairdhUlIbhAraiH zithilayasi bhAraM phaNivibhoH / nRNAM dausthyaM dAnairapanayasi somAnvayaziraH kirITa trailokyopakRtisukRtI tvaM vijayase // 151 // bhujAgramabhajaMstavAGgulimiSeNa nAkadrumAH surAribhayabhIravaH suravarAzca hRtpaJjaram / ato'nusRtavatsala trividhavIra koTIraka stulAM ripukulAntaka vrajatu bhUbhujaMga tvayA // 116 // spardhA bandhAttvadaGgaM sapadi guNagaNA ye vizaMstatpraveze dvArUpA romakUpAstvadavayavabharaM nirbharaM zobhayante / tairevAntaH kSitIza tvamasi zazinibhairbhAsitastattamitraM romastomacchalenAntaramiva nirayadbhAti mArgeSu teSu // 197 // sarvajJanAmaparipUrtikRte haro'pi mRtyuMjayastava guNAngaNayankRtajJaH / ambhodhipaTTamabhivIcinibhAnnijena mUrtyantare ca kurute marutaiSa rekhAH // 198 // na lIlAdolAyAM na kanakaniketAgrazikhare na talpe nAkalpe na mRdupavane nApyupavane / rati kvApi prApurnRvara kavayastvadguNagaNAnurUpArthadhyAnabhramitamatizUnyabhramikRtaH // 199 // aucityocitya kiMcitkvacidapi vacanaprakramaM vikramazrIvizrAmAvAsa vizvottaraguNa tanutAM kaH stutiM prastutiM te / 1. 'sutaH kha 2. 'stvamasi' kha. 483 Aho ! Shrutgyanam Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / dRglIlAdagdhadAhyapracaya racayati tvatprazaMsAM na zarvaH __ sarvajJo'pi svayaM tu stutikRtiSu kRtinkasya na syaatryomiH||160|| ityeSa svastipUrvastavananavasudhAvRSTimAnhRSTimanne(?) tatra kSatrAvataMse kathaya kimu dade tubhyamityuktibhAji / AstIkastakSakAhiprabhRtiphaNabhRtAM cakramunmocya cakre toSaM zakro'pi vizvatrayahRdayamadAdvaitavaitaNDikazrIH // 161 // zreyodhAmani mantradAmani bhavannAmni zrute'smadviSaM jantona prabhaviSyatItyahikulaiH sotkarSaharSAkulaiH / dattodAravarastadaiva sa jaratkAroH kumAro'nizaM kAlAhernijanAmagarbhamavatu granthaM yazo'GgaM mama // 162 // vIrendorjanamejayasya puratastatrAhisatrAntare vaizampAyanato nizamya kila yAM sUtaH sa ugrazravAH / AkhyannaimiSakAnane kulapateH zrIzaunakasya Rtau seyaM lAlayatu svavAlamiva mahanthaM kathA bhAratI // 163 // bheje zrIjinadattasUrisugurorahanmatArhasthiteH pAdAjabhramaropamAnamamaro nAma vratIndraH kRtI / etannandatu bAlabhAratamahAkAvyaM tadullAsitaM vAgdevIgRhakovidenduhRdayaH zreyaH sudhAsvastikaH // 164 // zrIAstIkaprabhAvAkhye sarge'muSminnanuSTubhAm / zatadvayaM samuddiSTamaSTapaJcAzadanvitam // 165 // iti zrIjinadattasUriziSyazrImadamaracandrasUriviracite bAlabhAratanAni mahAkAvye vIrA . AdiparvasaMbandhI AstIkaprabhAvavarNano nAma tricatvAriMzattamaH sargaH / 1. 'tu tvatstuti' ga. 2. 'AstIkAyaprabhAvAkhye' kha. Aho! Shrutgyanam Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaviprazastiH ] bAlabhAratam / kaviprazastiH / kiMcitsaMcalite'pi vastuni bhRzaM yatsaMbhavAnmanmahe vizvaM yanmayamIzvarAdimayatAspaSTapramANepsitam / 485 saMsAraprasaraH parastanumatAM yasyAnurodheSu ya tsaMrodheSu zivaM sa yacchatu satAM zrIcArutAM mArutaH // 1 // deze sattIrthasArtha durudurite zrIhanUmattanUjo tpattau tena pratene jagadiva mahAsthAnamasthAnamAdheH / svAkhyAGkajJAtinAmnA marakatamaNikA mizramuktAphalasrabhUSAvadbhUmRgAyA dvijapaTalamihAsthApi sAkaM vaNigbhiH // 2 // zrImadvAyanAmni sArasukRtazrIdhAni tasminmahA sthAne mAnini dAnamAnasarasAste vAyaTIyA dvijAH / stomastomasamutthadhUmani varmAlinyamAlambayA - mAsurthI vaNijo jinArcanaghanopadhUmotkaraiH // 3 // dhvajamiSabhujamUlasthUlakumbhaikavakSo ruhamahaha mahIyodhaH kRtasphATikAdri / vilasati vaNijAM satkIrtidhamardhinArI zvaravapuriva tatra zrImahAvIracaityam // 4 // zrIzvetAmbara maulimauktikamaNistasmiJjinendrAlaye'dhiSThAtA jinadattasUrirajani jJAnaikavaijJAnikaH / zreyastuGgayadaGgasaMgamasamudbhUtaprabhUtasphura tpuNyaiH pazya guNairgataM divi sitacchAyairuDucchadmanA // 5 // tatpaTTorvIgharavaramaNidyoMmaNidyottajaitrai stejaH putraiH kimapi kakubho'pUri rAsilasUriH / yasya vyomacchalakalazabhRtkIrtidhArApayobhigobhirbhuktA ghanajanamanaH kAnane mohavalayaH // 6 // Aho ! Shrutgyanam Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 kaavymaalaa| suragajarajanIbhujaMgagaGgAbhujagapatipratizUrakIrtipUraH / tadanu muniyatirmatipratiSThAjanitaraso'jani jIvadevasUriH // 7 // vayasyadvidyAbhiH khalu saha kalAbhirguNagaNAH sahelaM khelanto bahumatilate yattanuvane / yazaH zrIpuSpasrakcayasurabhayaH saMzayamayIM ___ mahAdolAM muktvA sukRtarasavApISu vihRtAH // 8 // mahAyogI bhogI prabhunibhabhujastasya zaminaH sabhAyAmAyAtaH kvacidahani kazcidvahanadRk / asAvudyadvidyAcayajayapatAkAmiva sukhaM mukhAjihvAM kRSTvA kRtaparikarogre nyavizata // 9 // prItivyAlokamaulicchalacalakamalAmucchalanyuJchanAli brAjabhrAjiSNuvIcI stimitatimisadRgRkalAkelikamrAm / akSubhyaMstatprabhAvAdapi sukRtasudhAsindhudhArAdharo'yaM dUraM sUriH prapUre sara iva varavAgvRSTibhiH saMsadaM saH // 10 // atha sukRtakathAnte gantumicchatrasajJAM na saparikarabandhAtkraSTumISTe sma yogI / bhaSaNa iva tadasminnullasaddInazabde / kimidamiti janenApRSTamAcaSTa sUriH // 11 // zaktaH pAtayituM nabhastaruphalaM huMkArato'kai kSamo mUlastambhamapi trilokabhuvane bhakaM bhujaMgezvaram / yogIndro'dbhutabhUrisiddhirasiko'sau matkapAlAptaye prAptaH stambhanamAcaranmayi mayA drAkpratyuta stambhitaH // 12 // vakrAnalambitalaladrasanAvabaddha paryastiko'tra madamarSadavAnalena / kuJAniHsRtamahoragaveSTitAGgaH zAkhIva zuSyatutarAmayamitthameva // 13 // 1. 'vA' kha. 2. 'harSa kha. 3. 'kuJApra' kha. Aho! Shrutgyanam Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaviprazastiH] bAlabhAratam / 487 487 jinezvaramatAmRtArNavacitandracandrodaya ... pramodaya dayAM hRdi krudharmamuM ca muJca prabho / sadaH sadi vadatyadastadanu sAdhuvarge guruM kSitau khaTikayAkSarANyakhiladeSa yogI tadA // 14 // upakRtimupakartuH sarvataH kurvate ye kati na dharati dhAtrI tAnasau mAnazauNDAn / apakRtikRtinastAneva kurvIta gurvI ___ vahati satatamurvImudvivekaH sa ekaH // 15 // AmRzyaivaM sa yatipatinA kRSNabhogIva yogI bandhAnmuktaH krudhamabhivahanniHzvasanniHsasAra / yAto yasyAM dizi ripurasau gamyatAM nAdya tasyA masmadvagryairiti ca vacanaM spaSTamAcaSTa sUriH // 16 // ratiriva patinAze zrIrivAsthairyadoSe __ svavazagakavidausthe vAgivApa vrataM yaa| nagarabahiragacchadgaccha sAdhvI nyavezi svatanumanu ca tena drohiNA mohitA sA // 17 // matvetyatho kuzamayaM tamayaM munIzaH kRtvA tatAna vitate tapanasya tApe / sa prasphurajjvarabharo'tha vihAya sAdhvIM lUnAGguligalitagarvagaNo jagAma // 18 // ayamudayamamandavyaktazaktirvyanakti kvacana vacanasaGgI nAsya sAdRzyamaGgI / satatamiti yatIndrastasya narnati kIrti jaMgati jagati gaGgArNastaraGgAGgahAraiH // 19 // pUrvorvIdharagandhasindhuraziraHsindUrapUraprabhAM bibhrANe taraNau kadAcana kRtaprAbhAtikaprakriyaH / 1. 'damuM' kha. Aho! Shrutgyanam Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 kaavymaalaa| sUribhUribhiretya tatpuravaraiH saMmAnya mAnyaH satAM prItizrIrasabhAvitairnijasabhAvau babhASe dvijaiH // .20 // gaurekA patitA kathaMcana mRtA zrIbrahmazAlAntare __ na mlecchAH pravizanti tatra na mRtaM karSanti viprAH pazum / dharmAdhAra kRpAdhurINa tarasA tasmAnmahAkazmalA damAdanyapurapravezakalayaivotkarSataH karSa tat // 21 // mantrAkRSTaviziSTaceTakacayatrItApa dehaM tyaja nsvAmI so'nyapurapravezakamatha dhyAnaM dadhau zuddhadhIH / sA gaurucchrasitA tato jinamatasyApi predazryonnati tasmAdbrahmagRhAbahiniragamadduHkhaM dvijAnAM hRdaH // 22 // svasthAnasthApitAtmA tadanu munirasAvutsave na dvijendra rAninye brahmazAlAmatha ca pRthumadairvAyaTAdityadevam / haimaM yajJopavItaM tadiha saha mahAsthAnaveMndena dattvA jaino'pi brahmamukhyastvamasi zamanidhe'smAkamevaM jage ca // 23 // jalada iva taDitvAnmeruzRGgAptasetu jaladhiriva karIvAbaddhakalyANakakSaH / dhvanibharamRtadiko labdhaniSkopavIta stadanu munirakArSIddharmakarmopadezam // 24 // padapadamudagAyangAyanastomanRtya nnaTapaTalakajalpadvandivRndodbhavena / muditajanamudazru snigdhasAndreNa sUriH svamatamatha pathAgAjagmuranye'pyathaukaH // 25 // yatIndrastasyAthollasadasamazakteH parapura pravezAvezadhiH paramatamanutkarSamagamat / amuktasvAGgo'pi zvasanasubhagasyApi yadasA vanekasyApyekaH samasamayamevAntaravizat // 26 // 1. 'trAtAgayaSTiyatiH' kha. 2. 'prabhAvaprabhA sA zrIbra kha. 3. 'vaNTena' ga. 4. 'kalpAna' ga. 5. 'dbhaTena' ga. Aho! Shrutgyanam Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaviprazastiH bAlabhAratam / ___489 yanmArgAgratRNAlirikSulatikA yadvAlukAmaNDalaM khaNDo yattaTagarbhanIramamRtaM yatkarkarAH shrkraaH| yatphenapracayaH sudhArucirayaM yatsaMravo'nAhata dhvAnastAH zatazo'sphuranka na yatestasya prabandhApagAH // 27 // tenAkAri purAriparvatazirodhikAri dhAtrIlatA__laMkAri sphuTapApahAri bhuvane vRnde jinendraukasAm / Aroponnamitena yasya niyataM daNDoccayenoccakai viddhaM vyoma dadhAti kiM na paritazchidrANyuDucchamanA // 28 // gAmbhIrye ca gurutve ca mAdhurye ca dhvanau ca kaH / paryantAbdherjalAdhAra iva tasyaiva tulyatAm // 29 // zrAddhAzraddhAbhAjanamuditasabhAjanavirAjino viprAn / paurAMzca bhaktigaurAnkadAcidAcaSTa sa munIndraH // 30 // grahItumatulAgrahaH parapurapravezavyasoH kapAlamatha pAlanAdvapuSa ekakhaNDaM mama / sa yogipuruSo'kRta pramRtagoprayogaM mayA ___ kharakSaNavicakSaNA tvaghaTi ceTakAnAM ghaTA / / 31 // bhuvanavijayavidyAM siddhikarmaNyavadyA masumadasuvinAzaiH sAdhayiSyansa yogii| ciraviracitayano matkapAlagrahArtha viharati parito manmRtyukAlapratIkSaH // 32 // vyaso garanirgame ddmrukdhvniyomni sphuTaH sphurati tadyadA mama zirosthi cUrya tadA / itIddhamatilIlayA sa mudamudvahanmaccitAM cirAya paripUrayatyagarucandanaudhaiH purA // 33 // iti viracitaziSyaH sa kSamI dhyAnazuddhi truTitavikaTakarmA nirmalIbhUtacittaH / 1. 'tasyaitu' ga. Aho! Shrutgyanam Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 kaavymaalaa| amRgayata naTantIraSTasiddhIH kadAci dizi vidizi kadAcidgIH zriyau yuktapANI // 34 // netre nimIlayati cedbhavavRddhihetu bhUlokadarzanabhiyA sa patiryatInAm / tadbhUribhAvabharabhAsurabhUtimAlA___ mAlokate trijagatImapi kiM munIndraH // 35 // iti sukRtanidhAnadhyAnanirdhAritAyu (vamiva divamAtmadhyAnapUtAM sa cakre / janamanasi sa jIvanneva raje(reje?) tu tatta nmativiphalitatAdRgduSTayogiprayogaH // 36 // amIbhistribhireva zrIjinadattAdinAmabhiH / sUrayo bhUrayo'bhUvaMstatprabhAvAstadanvaye // 37 / / ekaH prauDhavivekavibhramalatApuSpeSu puSpeSuji tteSu zrIjinadattasUrirudayadbhariprabhAvo'bhavat / tAdRgvistRtahRnnipIta maso yasyocitaM (1) didyute dhIrombhodharasindhusindhurajayI vyAkhyAsu zabdo guNaH // 38 // zrIvivekavilAsAthairyatpravandhaiH shsrshH| hatamohatamo'kAri karairiva raverjagat // 39 // AyuSyaM kathayanti jantuSu payaHsArAtpayodheH punaH pIyUSaM pRthivIjuSAmanimiSIbhAvAya saMbhAvyate / vidmaH zrIjinadattasUrivacanaM sAraH sudhAnAmapi __ vyaktaM muktimapi prayacchati satAM yanItimunItikRt // 4 // zrIjIvadevasUrINAM ta eva paramANavaH / jagmuryadaGgatAM bheje tadguNaistaddhiyeva yaH // 41 // 1. 'karoti' ga. 2. ......:ne vA rejatustatra tattatsa' ga. 3. 'sati' . 4. 'nabhasi......' ga. 5. 'zrIvidyAzrIvilA' ga. 6. payaHsAraH' ga. 7. 'prIta'ga. Aho! Shrutgyanam Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 491 kaviprazastiH] bAlabhAratam / zrIvAgbhaTasthAnanivAsinaste saMbhUya bhuuystrhrssbhaajH| kadAcidAgatya nivezavezma jaguDhinAstaM municakrazakram // 42 // maruddAttAsmAkaM bhuvanajayinau tasya tanayau __ tayoH saGgo yasyAmajani hanumadbhImabhaTayoH / tathA saMkSepyAsau pRthurapi mahAbhAratakathA yathA khalpAbhiH syAttithibhiratithiH karNapathayoH // 43 // . AjJApitastadiha karmaNi sUribhistaiH khyAtaH kSitAvamaracandra iti vaziSyaH / zrIbAlabhAratamiti pratatAna kAvyaM vIrAGkametadavinazvaramAtmano'Ggam // 44 // zaste prazastisarge'tra raGgatkavigurukrame / nizcitya spaSTatAM nItA navAzItiranuSTubhAm // 45 // caturyuktacatvAriMzatsargarAsannanuSTubhAm / / SaTsahasrI navazatI paJcAzadvAlabhArate // 46 // iti zrIjinadattasUriziSyapaNDitazrImadamaracandraviracite zrIbAlabhAratanamni mahAkAvye vIrAGke catuzcatvAriMzatprazastisargaH / samAptaM cedaM bAlabhArataM nAma mahAkAvyam / 1. 'vAgbhaTa' kha. 2. 'saMyoga' kha. 3. 'sahasraM ga. Aho! Shrutgyanam